\id LUK Bambam Luke, South Sulawesi, Indonesia \h Lukas \toc1 Kaheba Katilallasam natuli' Lukas \toc2 Lukas \toc3 Luk. \mt1 Kaheba Katilallasam natuli' Lukas \imt1 Bätäna issinna \ip Inde suha' natuli' Lukas mesa tuandotto' si umpasolai Paulus illaam pa'laoanna umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam diona Puang Yesus (Kol. 4:14; 2Tim. 4:11; Flm. 24). Maelo' la natuli' inde suha' diona Puang Yesus, nasuhum napellantunni manappa mengkalao pahandu'na ingganna pa'palakoanna Puang Yesus (1:1-3). \ip Illaam inde suha', natuli' Lukas diona Kaheba Katilallasam naua Puang Yesus-um too indo To dilanti' la mepasalama' to puha nadandi Puang Allataala. Sule inde lino aka la umpasalama' ingganna hupatau to matappa' lako, susi to Yahudi teem taianna to Yahudi (2:10; 2:30-32; 3:6; 24:47), umba susi natula' naua: “...suleä' umpeä anna la umpasalama' ingganna to bulim” (19:10). \ip Illaam issinna inde suha', deem sanaka-naka handanna napaitoo'na Lukas. Natuli' diona pa'kamasena Puang Yesus lako hupatau tandaam illaam pa'palakoanna, susinna lako to mase-mase (6:20; 7:22; 14:12-13; 21:1-4), to madosa (5:30; 7:37-50; 15:1-2), baine (7:11-17; 8:2-3; 10:38-42; 13:10-13; 21:1-4; 23:27-31) anna änä'-änä' (8:41-42; 54-55; 9:38-42; 9:46-48; 18:15-17). Natuli' toi duka' diona sambajam, pengkähänganna Penaba Maseho, pengkähänganna baine to umpamoloi Puang Yesus, kaampunganna dosa, anna budapi senga'na. \iot Lesoanna issinna \io1 1. Kada passu'bä' (1:1-4) \io1 2. Kadadianna Yohanes to si mantedo' anna kadadianna Puang Yesus (1:5-2:52) \io1 3. Kada napalambi' Yohanes to si mantedo' (3:1-20) \io1 4. Puang Yesus ditedo' anna napa'sändä'i tomahajanna setam (3:21-4:13) \io1 5. Pengkähänganna Puang Yesus lako hupatau dio Galilea (4:14-9:50) \io1 6. Pa'lao-laona Puang Yesus mengkalao dio Galilea sule längäm Yerusalem (9:51-19:27) \io1 7. Ma'katampasanna pa'palakoanna Puang Yesus dio Yerusalem anna lako sikahuku'na (19:28-23:56) \io1 8. Katuboanna sule Puang Yesus anna umpa'paitaam kalena lako passikolanna anna wattunna tiäkä' längäm suhuga. (24:1-53) \ie \c 1 \p \v 1 O Teofilus to dipa'kasallei, budam tau umpeäi lalanna anna malai natuli' situhu' tonosanna ingganna indo kadadiam to puha dadi illaam alla'-alla'na hupatau. \v 2 Sikanatuli' situhu' indo puha natulasangkia' to umpa'pakahebaam Battakada Debata, indo to muitai sola mata mengkalao pahandu'na kadadiam ia too. \v 3 Dadi tappana kupellantunni manappa mengkalao pahandu'na kaha-kaha ia too, iya kuuam mapia ke kutuli'i situhu' tonosanna ingganna ia too anna malai umbata. \v 4 Kupateem anna malai muissam muua indo to puha dipa'guhuangko abana tappa' si'da. \s1 Kadadianna Yohanes to si mantedo' dipa'paissangam \sr 1:5-25 \p \v 5 Wattunna anna mendadi tomahajai Herodes dio lembäna Yudea, deem mesa sando isanga Zakharia, mentama duka' kamesaanna to mate Abia. Bainena Zakharia isanga Elisabet, mesa duka' pessubunna sando Harun. \v 6 Indo to dua, malolo pa'palakoanna dio olona Puang Allataala, aka bassim tä' deem sassainna kamanuhusanna untuhu'i ingganna pahentana Debata. \v 7 Sapo' indo to sipobaine tä' deem änä'na, aka abana tämänä Elisabet, anna bassim matuam. \p \v 8 Pissam wattu, lambi' oom wattunna la ma'palako sando to mentama kamesaanna to mate Abia, nasuhum Zakharia umpalako oloam sando dio olona Puang Allataala. \v 9 Situhu' kabiasaam, si diundi indo to la umpalako oloam sando illaam Banua Debata la untunu tunuam bubanau', iya Zakharia nahua eta too. \v 10 Mahassanni dipalako indo hettem tunuam bubanau', sulibam ia tau buda ma'sambajam. \p \v 11 Wattu etam too naongei umpa'paitaam kalena mesa malaika'na Debata lako Zakharia. Indo malaika' ke'de' dio tandai kananna indo meja dipantunui tunuam bubanau'. \v 12 Naitanna Zakharia indo malaika', tappa tikkedu' anna mahea'. \v 13 Sapo' ma'kada indo malaika' naua: “O Zakharia, daa ummahea', nahingngiammi Puang Allataala pa'sambajammu. Nasuhum la nadadiangangko bainemu Elisabet mesa änä' muane-ane anna la ussangai Yohanes. \v 14 Tä' deem pada la satiala inabammu ke dadim indo änä'-änä', anna la buda tau kassi wattu eta too. \v 15 Aka indo änä'mu, mesa to la keangga' dio olona Debata. La tä' mala muihu' anggur sola uwai senga' indo si mepamäbo'na. Anna subunna too, iya naponnoim Penaba Maseho. \v 16 La buda to Israel napopengngolo sule lako Puang Allataala, Debata to napenombai nene to naponene. \v 17 Anna la umpendioloangam Debata sule naponnoi kuasa susi nabi Elia. La umpasikapiai ambe anna änä', anna lako tau to tä' manuhu' la napatinanda sule lako lalanna to si umpogau' kamaloloam. Pa'palakoam iam too umpaitai lalam hupatau anna mala toka penabanna la mendadi umma'na Debata.” \p \v 18 Iya natimba'im Zakharia lako indo malaika' naua: “Tä' natama pikkihangku itim tula'mu, aka kao illaammä' kamatuaam, susi siam duka' baineku.” \p \v 19 Natimba' indo malaika' naua: “Kaom too Gabriel to si nasua Puang Allataala. Anna nasua omä' temo umpalambisangko inde Kaheba Katilallasam. \v 20 Inde to puha kutula' tä' mala tala dadi ke lambi'um wattunna. Sapo' aka tä'ko kannam, nasuhum tä'ko la mala ma'kada sule lako diganna'i inde kaha-kaha puha kupokada.” \p \v 21 Wattu eta too, mamali'um tau buda muampai Zakharia anna sangngim mängä-mängä naua: “Akanna masäe sugali'i illaam Banua Debata?” \v 22 Pissananna ham ia messubum illaam mai tä'um mala ma'kada, iya napakana mandam lako tau buda indo to naita illaam Banua Debata. Naissam pole' tau buda naua: “Deem aka-aka napaitaiam Debata illaam.” \p \v 23 Tappana puha wattu pengkähänganna Zakharia illaam Banua Debata, iya ma'pasulem lako tondä'na. \v 24 Tä' masäe lessu'na ia too, iya kebättä si'da ham Elisabet bainena, lambi' ungkuhum kalena illaam banua lima bulanna. \v 25 Iya nauam Elisabet: “Inde kaha-kaha napadadi Debata tama kaleku, solanapi pa'kamasena di kao nasuhum tä'mä' pole' la si napa'bahinni'-hinni'i solaku.” \s1 Kadadianna Puang Yesus dipa'paissangam \sr 1:26-38 \p \v 26 Annanni bulanna tambu'na Elisabet, iya nasuam Puang Allataala indo malaika' isanga Gabriel lao lako Nazaret, mesa tondä' dio lembäna Galilea. \v 27 Dioi, umpellambi'im mesa änä' daha isanga Maria. Indo Maria balim nakutanai muane isanga Yusuf, mesa duka' peampoanna tomahaja Daud. \v 28 Iya ma'kadam indo malaika' lako Maria naua: “O to kehongko'! Naundu'ko anna namana' Debata.” \p \v 29 Tikkedu' Maria uhhingngi tula'na indo malaika' lambi' mekutana illaam penabanna naua: “Aka hia umbai' kalembasanna indo tula' ingngena'?” \v 30 Iya nauam indo malaika': “O Maria, daa ummahea' aka iko mesako to napilei Puang Allataala la natamba'. \v 31 La kebättäko anna la undadiangko änä' la muane-ane anna la ussangai Yesus. \v 32 La mendadi mesa to kasalle anna la diuaam Änä'na Puang Allataala To Handam Matande. La napatadongkom Puang Allataala Debatanta mendadi tomahaja illaam kapahentaanna tomahaja Daud nene to naponene. \v 33 Anna la umpahenta pessubunna Yakub sule lako salako-lakona, anna kapahentaanna tä' deem la meangganna.” \p \v 34 Iya ma'kadam Maria lako indo malaika' naua: “La mala haka tia sule lako itim kadammu aka tä'pä' deem siisso muane.” \p \v 35 Sapo' naua indo malaika': “Penaba Maseho la ussalokko'ko anna kakuasaanna To Handam Matande la mengkähä illaam kalemu. Iam too anna la diuaammi indo änä'-änä' la undadiam: ‘To Malolo, Änä'na Puang Allataala.’ \v 36 Ungkilalai haka indo Elisabet sahapummu, annammi bulanna tambu'na temo, moi anna illaammi kamatuaam anna si naua asammi tau: ‘Tämänä.’ \v 37 Aka tä' ia deem nakapusa'i Puang Allataala.” \p \v 38 Iya nauam Maria: “Kao sabua'naä' Debata; iai too muua, iam too la dadi tama kaleku situhu' indo tula'mu.” Iya le'ba'um indo malaika' umpellei Maria. \s1 Maria lao umpessitai Elisabet \sr 1:39-45 \p \v 39 Puhanna ia too, tappa le'ba' siaham Maria lako mesa kota dio lembäna Yudea yabo tipatanetena. \v 40 Sulei lako, iya le'ba'um tama banuanna Zakharia anna umpa'kadai Elisabet. \v 41 Nahingnginna Elisabet pa'kadanna Maria, tappa pahiu siaham indo änä'-änä' illaam tambu'na. Iya nasahum siaham Penaba Maseho Elisabet, \v 42 lambi' metamba naua: “Ingganna baine iko handam ma'kalolosam tamba'mu, anna la ditamba' toi indo änä'-änä' la undadiam. \v 43 Setonganna tä' sihatannä' la napellambi'i indona Debatangku. \v 44 Aka kuhingnginna pa'kadammu, tappa pahiu siaham indo änä'-änä' illaam tambu'ku, kassi. \v 45 Kehongko'ko anna maupa', aka ungkatappa'i muua indo kadanna Debata tama kalemu tä' mala tala dadi!” \s1 Kada katilallasanna Maria umpuji Debata \sr 1:46-56 \p \v 46 Iya ma'kadam Maria naua: \q1 “Mengkalao illaam unä' penabangku lemba' dio pudu'ku umpujiä' Debata, \q1 \v 47 anna kutilalla'i sola sakalebu penabangku längäm Puang Allataala to umpasalama'ä', \q1 \v 48 aka moinna anna mesaä' to handam matuna, sapo' tontää' napaillaam penaba. \q1 Napahandu' temo la nauaam asannä' ingganna lapi'na hupatau: ‘To kehongko'.’ \q1 \v 49 Aka Puang Allataala To Handam Kuasa puha umpogau' tanda memängä-mängä tama kaleku. \q1 Maseho sanganna! \q1 \v 50 Pa'kamasena Puang Allataala tihandu' lako ma'hupatau sule lako ampo-ampona to mengkahea' dio olona. \q1 \v 51 Katea' bassinna umpogau' pa'pogausam kasalle. \q2 Puha usseham ingganna to malangka' penaba anna ingganna pattujunna napompoi asam. \q1 \v 52 Buda tomahaja napatuhum yabo mai okkosam kahajaanna, \q2 sapo' to madio napomatande. \q1 \v 53 Umpadea' kamapiaam ingganna to tadea', \q2 sapo' to makaka nahambai ia lao ma'pala' lo'bä. \q1 \v 54 Umpamoloi pessubunna Israel sabua'na, \q2 tä' deem lembe nakamasei. \q1 \v 55 Aka Puang Allataala tä' ungkalembei pa'dandianna lako Abraham nene to naponene, \q2 sola ingganna pessubunna sule lako salako-lakona.” \p \v 56 Umbai' tallu bulampi tohho Maria dio sola Elisabet, mane ma'pasulei lako banuanna. \s1 Kasubunganna Yohanes to si mantedo' \sr 1:57-66 \p \v 57 Tappana lambi' wattunna keänä' Elisabet, iya undadiammi mesa änä' muane-ane. \v 58 Naissanna ingganna sambanuanna sola kasahapuanna maaka susi pa'kamasena Debata lako Elisabet, iya tä' deem pada satilalla' duka' sola Elisabet. \p \v 59 Kahuai benginna subunna indo änä'-änä', iya suleim anna nasunna'i.\f + \fr 1:59 \fq disunna': \ft kalembasanna, \fq ditille\ft . Situhu' pepaondonganna to Yahudi pahallu disunna' asam muane dipotanda diua mendadim umma'na Puang Allataala. Pahallu disunna' änä'-änä' ke kahuam benginna dadinna.\f* Sangngim mohäe la nasangai Zakharia napasikona ambena, \v 60 sapo' naua indona: “Tää', aka la disangai hi tia Yohanes.” \p \v 61 Natimba'iim naua: “Aka tä' deem kasahapuammua' ma'sanga susi.” \p \v 62 Iya umpa'pakana-kanam limanna lako Zakharia hapam nakutanai naua: “Aka la disangaiam inde änä'-änä'?” \v 63 Iya umpelaum batu tuli' anna natuli'i naua: “La disangai Yohanes.” Iya sangngim mängä-mängä pole'. \v 64 Wattu eta siam anna tibukkai sule pudu'na Zakharia, lambi' mala sule ma'kada anna umpujii Puang Allataala. \v 65 Ingganna sambanuanna sangngim mahea', anna ia mandam natula' lako dio mai ingganna tau dio tipatanetena Yudea. \v 66 Ingganna to uhhingngii kaha-kaha ia too sangngim mekutana illaam penabanna naua: “La dadi aka amo indo änä'-änä' ke dako'i?” Aka mannassa anna naundu'i Debata. \s1 Kadanna Puang Allataala napalombum Zakharia \sr 1:67-80 \p \v 67 Indo Zakharia ambena indo änä'-änä' nasahum Penaba Maseho, nasuhum umpalombum kadanna Debata naua: \q1 \v 68 “Tapujiia' sanganna Puang Allataala Debatanna to Israel, \q2 aka sulem umpellambi'i umma'na anna nalappasam. \q1 \v 69 Nabeengkia' To Mepasalama' tä'um deem tondonna, \q2 pessubunna tomahaja Daud sabua'na. \q1 \v 70 Umba susi puha nadandi Puang Allataala napalanda' ingganna nabi masehona yolona, \q2 \v 71 la nalappasangkia' dio mai balinta \q2 anna kakuasaanna ingganna to ungkabassikia'. \q1 \v 72 Susim too umpatandaam pa'kamasena \q2 anna ungganna'i pa'dandiam masehona indo to puha nadandi lako nene to taponene. \q1 \v 73 Indo pa'dandiam to puha napa'pindai lako Abraham nene to taponene naua: \q1 \v 74 ‘La kulappasangkoa' dio mai balimmu, \q2 anna mala beba'koa' umpalako pa'elo'ku, \q1 \v 75 anna la tontä liukoa' tubo situhu' pa'elo'ku anna umpogau' kamaloloam dio oloku upu' salu katuboammua'.’ \q1 \v 76 Anna iko änä'ku, la disangaiko nabinna Puang Allataala To Handam Matande; \q2 Aka ikom too disua mendiolo la umpatokaam lalam Debata. \q1 \v 77 La umpa'paissangam lako umma'na muua la mala tau dipasalama' \q2 ke naampunnim Puang Allataala dosata. \q1 \v 78 Napateem aka tä' deem pada sakasalle pa'kamasena Puang Allataala lako kita, \q2 lambi' tuhum yabo mai suhuga napellambi'ikia' \q2 sihhapam bihha'na allo ke mebengngi'i, \q1 \v 79 la muindo ingganna hupatau to tubo illaam kamalillingam \q2 anna illaam lembäna kamateam, \q2 la napatinanda lako lalam kamasannangam.” \p \v 80 Iya tuttuam kasallem indo änä'na Zakharia anna tuttuam manontom. Iya tohhom dio pohiallasam sampe lambi' wattunna umpa'patandaam kalena lako to Israel. \c 2 \s1 Kadadianna Puang Yesus \sr 2:1-7 \r Mat. 1:18-25 \p \v 1 Wattu eta too umpassubum pahenta tomahaja Agustus la dihekem ingganna hupatau illaam kapahentaanna Roma. \v 2 Iam too inde uhu-uhuna dipadeem pahhekenganna hupatau wattunna Kirenius mendadi gubernur dio Siria. \v 3 Iya le'ba'um ingganna tau lako tondä'na si mesa-mesa anna mala dihekem dio. \p \v 4 Iya mengkalaom duka' Yusuf dio tondä' Nazaret dio lembäna Galilea le'ba' längäm kota Betlehem dio lembäna Yudea, ongeam kasubunganna tomahaja Daud, aka inna pessubunna tomahaja Daud. \v 5 Umpasola Maria to la napobaine la lao dihekem. Eta too mahassammi kebättä Maria. \v 6 Dioi, iya lambi'um wattunna la keänä'. \v 7 Iya ungkeänäsammi änä' uluana muane-ane. Iya nabe'be'im sampim anna nalole'i dokko pahabam, aka tä'um deem banua mala naongei tohho. \s1 To ma'kambi' napellambi'i malaika' \sr 2:8-20 \p \v 8 Dio indo ongeam deem sanaka-naka to ma'kambi' tohho dio pa'kambisanna ma'bengi unjagai dombana. \v 9 Pissananna ham ia umpa'paitaam kalena mesa malaika'na Debata lako indo to ma'kambi', anna kakuasaanna Debata pangkähhä umpali'i lao, lambi' sangngim mahea'. \v 10 Sapo' ma'kada indo malaika' naua: “Daa ummahea'a', aka suleä' umbaba kaheba mapia tä' deem pada saumpatilalla' ingganna hupatau: \v 11 Bengi temo dipadadiammokoa' dio botto litä'na tomahaja Daud mesa to la umpasalama'koa'. Iam too Kristus, Debatanta.\f + \fr 2:11 \fq Kristus: \ft Kristus anna Mesias tontäm: \fq Kristus \ft illaam basa Yunani anna \fq Mesias \ft illaam basa Ibrani. Bassim kalembasanna \fq To dilanti' la mepasalama'.\f* \v 12 Anna la susi inde tandana: La ullambi'koa' mesa änä'-änä' malea dibe'be'i sampim dilole' dio pahabam.” \p \v 13 Iya tappa diita oham buda malaika' senga' sola indo mesa malaika' buttu yabo mai suhuga umpuji Puang Allataala naua: \q1 \v 14 “Dipa'kasallei Puang Allataala yabo ongeam handam matande, \q2 anna la masannam hupatau illaam inde lino to napohäe Debata.” \p \v 15 Tappana le'ba' indo malaika' ma'pasule längäm suhuga, iya sipa'tula'-tula'um indo to ma'kambi' naua: “Maikoa' talako kota Betlehem anta petua'ia' indo kadadiam dio, indo puhakia' napaissanni Debata.” \p \v 16 Mengkalaoi siaham lako, iya ullambi'um Maria sola Yusuf anna indo änä'-änä' dilole' dio pahabam. \v 17 Tappana nalambi', iya natulasammi indo puha napaissanniam malaika' diona indo änä'-änä'. \v 18 Lambi' sangngim mängä-mängä ingganna tau uhhingngii indo tula'na to ma'kambi'. \v 19 Sapo' kaha-kaha ia too napaillaam penaba ia Maria anna napenaba-nabaam liui. \v 20 Iya ma'pasuleim indo to ma'kambi' lako ongeanna napasindum umpuji anna umpa'kasallei Puang Allataala aka ingganna indo puha nahingngi anna naita tä' deem la sisala indo puha natulasam malaika'. \s1 Puang Yesus nababa tomatuanna längäm Yerusalem \sr 2:21-40 \p \v 21 Tappana kahua benginna dadinna indo änä'-änä', iya disunna'um anna disangai Yesus umba susi passangainna loppo' malaika' indo anna tä'pi nakebättängam indona. \p \v 22 Tappana lambi' wattunna la dibahassii Maria situhu' Pepaondonganna Musa aka mane puha keänä',\f + \fr 2:22 \ft Sand. 12:2-4.\f* iya nababam Yusuf sola Maria indo änä'-änä' längäm Yerusalem nabeho lako Debata \v 23 umba susi puha tisuha' illaam Pahentana Debata naua: “Ingganna änä' ulua muane tabana ia Debata.”\f + \fr 2:23 \ft Täss. 13:2,12,15.\f* \v 24 Anna umbaba bua pemala'na situhu' indo puha napokada illaam Pahentana Debata naua: “sapasangka bukku' duaka änä'na dangam-dangam.”\f + \fr 2:24 \ft Sand. 12:6-8.\f* \p \v 25 Wattu eta too deem mesa tau dio Yerusalem isanga Simeon, mesa to meimam si mengkahea' längäm Puang Allataala anna nasahum Penaba Maseho, umpemmitai liu wattunna Puang Allataala la ullappasam to Israel. \v 26 Anna inna puham napalosai Penaba Maseho naua: “Tä'poko la mate ke tä'ko silambi' yolo indo To nalanti' Debata la mepasalama'.” \v 27 Iya nagaha'um Penaba Maseho Simeon nasuhum mentama Banua Debata. Wattu etam too duka' anna nababai tomatuanna Puang Yesus tama Banua Debata aka la umpalako indo situhu'na Pepaondonganna Musa. \v 28 Iya naalam indo änä'-änä' nakaleppe' anna napasindunni umpuji sanganna Puang Allataala naua: \q1 \v 29 “O Debata, umpasule lakom pa'dandiammu tama kaleku. \q2 Dadi masannammä', päbäimä' pole' mate. \q1 \v 30 Aka kusa'biim sola matangku To Mepasalama' buttu di Iko \q2 \v 31 indo to umpatokaam lako ingganna hupatau. \q1 \v 32 Inde To Mepasalama' la sihhapam masiä' muindo taianna to Yahudi, \q2 anna la umbaba kamatandeam lako to Israel umma'mu.” \p \v 33 Iya bassim mängä-mängäm ambena sola indona uhhingngii indo tula'na Simeon diona indo änä'na. \v 34 Iya napelauammi tamba' Simeon indo to sahapu mane ma'kadai lako Maria, indona indo änä'-änä' naua: “Inde änä'mu puham natuho Puang Allataala la uhhonnosam buda to Israel, anna la buda napomatande. Anna la mendadi mesa tanda yabo mai Puang Allataala la natumpu pala' hupatau \v 35 anna mala tandaam pikkihanna anna lalam penabanna lako si mesa-mesa hupatau. Anna iko-iko Maria, la ussi'dingko kamapi'disam sihhapam nabuno pa'dam.” \p \v 36-37 Wattu eta too deem polepi mesa nabi baine isanga Hana, änä'na Fanuel, pessubunna Asyer. Indo Hana matusse'um aka kahua pulom appa' taunna dadinna. Iya masäem mendadi to balu baine aka anggam pitu taunna sola muanena balinna siala anna matem muanena. Tä' si'da-si'dapi deem la umpellei Banua Debata, allo bengi umpalako liu kapenombaam dio olona Puang Allataala, puasa anna ma'sambajam. \v 38 Eta siam too duka' anna sulei ma'kuhhu' sumanga' längäm Puang Allataala anna natula'i diona änä' ia too lako tau buda to muampai kalappasanna to Yerusalem. \p \v 39 Tappana puha napalako Yusuf sola Maria ingganna indo situhu'na Pahenta Debata, iya ma'pasulem lako tondä' Nazaret dio lembäna Galilea. \v 40 Indo änä'-änä' tuttuam kasalle anna matoho; ponno kakeakasam, anna napakamaja Puang Allataala. \s1 Sapulo duam taunna Puang Yesus anna illaanni Banua Debata \sr 2:41-52 \p \v 41 Taum-taum le'ba' liu tomatuanna Puang Yesus längäm Yerusalem umpakahoa' allo Kalappasam.\f + \fr 2:41 \fq allo Kalappasam: \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 26:2.\f* \v 42 Tappana sapulo dua taunna Puang Yesus, iya le'ba'i oom längäm Yerusalem ma'pakahoa' situhu' kabiasaanna. \v 43 Tappana puha allo kasalle ia too, iya ma'pasuleim, sapo' tohho ia Puang Yesus yabo Yerusalem tä' naissam tomatuanna. \v 44 Nasanga siam ia duka' sola tau buda muola lalam. Sangngallo ham mellao mane napeäi lako alla'-alla'na kasahapuanna anna issanganna. \v 45 Sapo' tä' deem nalambi', nasuhum ma'pasule sule längäm Yerusalem napeä. \v 46 Napetallungngalloi napeä mane nalambi'i illaam Banua Debata mahassam muokko' illaam alla'-alla'na tuangguhu illaam peadasam napehingngii tula'na anna nakutanai. \v 47 Ingganna to dio heem eta too sangngim mängä-mängä uhhingngi kamanähänganna anna pentimba'na indo änä'-änä'. \v 48 Anna mängä-mängä toi duka' tomatuanna muitai. Iya ma'kadam indona lako naua: “O änä'ku, akanna umpateem dakam kami'? Husa'kam sola ambemu umpeäko.” \p \v 49 Iya natimba'im Puang Yesus naua: “O ambe' solakoa' indo', akanna umpeää'? Tä' daka tiko muissanna' muua Kao pahalluä' la illaam banuanna Ambeku?” \v 50 Sapo' tä' naissam tomatuanna kalembasanna indo tula'na. \p \v 51 Puhai ia too, iya sola-solam ma'pasule lako Nazaret, anna tontä liu manuhu' lako tomatuanna. Anna ingganna indo kaha-kaha napaillaam penaba liu indona. \v 52 Tuttuam lobo' Puang Yesus anna tuttuam keaka'. Tuttuam napakamaja Puang Allataala anna napohäe hupatau. \c 3 \s1 Diona Yohanes to si mantedo' \sr 3:1-20 \r Mat. 3:1-12; Mrk. 1:1-8; Yoh. 1:19-28 \p \v 1 Illaam taum kasapulo limanna ma'pahenta tomahaja Tiberius, eta too Pontius Pilatus mendadi gubernur dio Yudea, anna Herodes muanda'i kapahentaam dio Galilea, anna Filipus solasubunna Herodes muanda'i kapahentaam dio Iturea anna dio Trakhonitis, anna Lisanias muanda'i kapahentaam dio Abilene. \v 2 Anna to mendadi sando too' wattu eta too isanga Hanas anna Kayafas. Iya taum etam too anna ma'kadai Puang Allataala lako Yohanes änä'na Zakharia dio pohiallasam. \v 3 Nasuhum le'ba' Yohanes lako ingganna ongeam dio lembäna Salu Yordan umpalanda' kadanna Puang Allataala naua: “Tihokongannia' ingganna kasalaammu ammu behoia' kalemu ditedo' anna mala naampunniangkoa' dosamu Puang Allataala.” \v 4 Umba susi puha napayolo lambam nabi Yesaya illaam suha'na naua: \q1 “Deem tau dio pohiallasam metamba-tamba naua: \q1 ‘Patokaanni lalam Debata, \q2 maloloanganni lalam la naolanna. \q1 \v 5 Mellembäna la ditambunni, \q2 matanetena sola mabuntunna la dipomahante, \q1 anna ma'lekko-lekkona la dimaloloam \q2 anna ma'bo'bä'-bo'bä'na la dipomahampa'. \q1 \v 6 Anna ingganna hupatau illaam inde lino la muita kasalamasam buttu yabo mai Puang Allataala.’”\f + \fr 3:6 \ft Yes. 40:3-5.\f* \p \v 7 Ma'kada Yohanes lako tau buda indo to sule la ditedo' naua: “O inggammua' to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau'!\f + \fr 3:7 \fq to si mambaba bulim, pessubunna to kadake gau': \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq peampoannakoa' ula', \ft aka ula' si napakonai to Yahudi ke deenni tau si mambaba bulim.\f* Ussanga haka' iko la malakoa' lappa' dio mai aha' kasallena Puang Allataala? \v 8 Pa'baju polekoa' anna pa'dodo pole anna tandaanni diua ussosso si'dangkoa' gau'mu anna untingko' basabammu. Daa muuaia': ‘Tä'kam la napassala Puang Allataala aka peampoannakam Abraham.’ Aka kutulasangkoa', inde mai batu la mala duka' napadadi Puang Allataala peampoanna Abraham! \v 9 Tentomai la dipembattaammi wase di ada'na Puang Allataala dilemposam ingganna kaju tää'na kembua manappa anna ditibei tama api.” \p \v 10 Iya mekutanam tau buda lako Yohanes naua: “Maka' susi, iya aka pahallu la kipogau'?” \p \v 11 Natimba'im naua: “Menna-menna muampuam dua baju, la naala mesa anna nabeenni lako to tä' deem bajunna. Anna menna-menna muampuam kinande la napateem siam duka'.” \p \v 12 Deem duka' sule sanaka-naka tuam passima maelo' la ditedo', iya mekutanam duka' naua: “O tuangguhu, aka kami' la pahallu kipogau'?” \p \v 13 Natimba'im Yohanes naua: “Daa umpala'bii umpelau anna indo puha diuaangko.” \p \v 14 Iya mekutanam duka' sanaka-naka sohodadu naua: “Anna kami', aka kami' la kipogau'?” \p Natimba' Yohanes naua: “Daa umpangngala bäbäa' lako tau ke taiai lalanna anna tä' tookoa' la umpakolo'-kolo'i bäbä kakadakeam tau anna malai nabaja'. Paganna'unna' iko duka' indo sahomu!” \p \v 15 Iya sangngim mekutanam illaam penabanna indo tau buda naua: “Iangka tia umbai' indo To dilanti' la mepasalama' masäem diampai?” \p \v 16 Iam too anna nauam Yohanes lako indo tau buda: “Kao-kao uwai kupake untedo'koa'. Sapo' dako'i too sulem To kuasa puha Ia anna la kao. Aka moi la kubukkaiam pekapu' sapatunna tala sihatannä'. Ia-Ia Penaba Maseho anna api la napake natedosangkoa'. \v 17 Sihhapam to ma'tappi tokam dio limanna petappi la nase'laam banne maläpu' anna läkko'na. Ingganna banne maläpu' la dianna manappa tama loko, anna läkko'na la ditibe ia tama api tapi'de-pi'de.” \p \v 18 Anna budapi kada penännä' senga' natula' Yohanes wattunna anna umpa'pakahebaanni indo Kaheba Katilallasam. \p \v 19 Sapo' indo ia Herodes to muanda'i kakuasaam dio Galilea nakeaha'i ia Yohanes aka umpobaine Herodias, bainena solasubunna, anna dionapi kakadakeam senga' napogau'. \v 20 Sapo' uhhängänni mandi kakadakeanna aka umpatama tahungkum Yohanes. \s1 Puang Yesus ditedo' \sr 3:21-22 \r Mat. 3:13-17; Mrk. 1:9-11; Yoh. 1:32-34 \p \v 21 Tappana puha natedo' Yohanes indo ingganna tau buda, iya untedo'um duka' Puang Yesus. Puhai natedo', iya ma'sambajammi Puang Yesus. Iya tappa tibukka siaham langi' \v 22 anna tuhunni Penaba Maseho anggasanna dangam-dangam uhhampoi. Anna dihingngi siaham kamaha buttu yabo mai suhuga naua: “Ikom too inde änä' pa'pakamajangku to umpomasannam penabangku.” \s1 Kabuttuanna nene to naponene Puang Yesus \sr 3:23-38 \r Mat. 1:1-17 \p \v 23 Kiha-kiha tallu pulom taunna dadinna Puang Yesus anna umpahandu'i pengkähänganna. Anna situhu' passangainna tau, Puang Yesus änä'na Yusuf. \q1 Indo Yusuf änä'na Eli, \v 24 Eli änä'na Matat, \q1 Matat änä'na Lewi, Lewi änä'na Malkhi, \q1 Malkhi änä'na Yanai, Yanai änä'na Yusuf, \q1 \v 25 Yusuf änä'na Matica, Matica änä'na Amos, \q1 Amos änä'na Nahum, Nahum änä'na Hesli, \q1 Hesli änä'na Nagai, \v 26 Nagai änä'na Maat, \q1 Maat änä'na Matica, Matica änä'na Simei, \q1 Simei änä'na Yosekh, Yosekh änä'na Yoda, \q1 \v 27 Yoda änä'na Yohanan, Yohanan änä'na Resa, \q1 Resa änä'na Zerubabel, Zerubabel änä'na Sealtiel, \q1 Sealtiel änä'na Neri, \v 28 Neri änä'na Malkhi, \q1 Malkhi änä'na Adi, Adi änä'na Kosam, \q1 Kosam änä'na Elmadam, Elmadam änä'na Er, \q1 \v 29 Er änä'na Yesua, Yesua änä'na Eliezer, \q1 Eliezer änä'na Yorim, Yorim änä'na Matat, \q1 Matat änä'na Lewi, \v 30 Lewi änä'na Simeon, \q1 Simeon änä'na Yehuda, Yehuda änä'na Yusuf, \q1 Yusuf änä'na Yonam, Yonam änä'na Elyakim, \q1 \v 31 Elyakim änä'na Melea, Melea änä'na Mina, \q1 Mina änä'na Matata, Matata änä'na Natan, \q1 Natan änä'na Daud, \v 32 Daud änä'na Isai, \q1 Isai änä'na Obed, Obed änä'na Boas, \q1 Boas änä'na Salmon, Salmon änä'na Nahason, \q1 \v 33 Nahason änä'na Aminadab, Aminadab änä'na Admin, \q1 Admin änä'na Arni, Arni änä'na Hezron, \q1 Hezron änä'na Peres, Peres änä'na Yehuda, \q1 \v 34 Yehuda änä'na Yakub, Yakub änä'na Ishak, \q1 Ishak änä'na Abraham, Abraham änä'na Terah, \q1 Terah änä'na Nahor, \v 35 Nahor änä'na Serug, \q1 Serug änä'na Rehu, Rehu änä'na Peleg, \q1 Peleg änä'na Eber, Eber änä'na Salmon, \q1 \v 36 Salmon änä'na Kenan, Kenan änä'na Arpakhsad, \q1 Arpakhsad änä'na Sem, Sem änä'na Nuh, \q1 Nuh änä'na Lamekh, \v 37 Lamekh änä'na Metusalah, \q1 Metusalah änä' Henokh, Henokh änä'na Yared, \q1 Yared änä'na Mahalaleel, Mahalaleel änä'na Kenan, \q1 \v 38 Kenan änä'na Enos, Enos änä'na Set, Set änä'na Adam, Adam änä'na Puang Allataala. \c 4 \s1 Puang Yesus napa'sändä'i tomahajanna setam \sr 4:1-13 \r Mat. 4:1-11; Mrk. 1:12-13 \p \v 1 Puhai ditedo' Puang Yesus, iya umpelleim Salu Yordan. Wattu eta too naponnoi Penaba Maseho anna natettei lako pohiallasam. \v 2 Iya tohhom dio appa' pulo allona appa' pulo benginna napa'sändä'i tomahajanna setam. Padam too masäena dio tä' deem mangngande lambi' tadea'um nasi'dim. \p \v 3 Iya ma'kadam indo tomahajanna setam lako Puang Yesus naua: “Maka' Änä'na tongangko Puang Allataala, suai inde batu mendadi hoti!” \p \v 4 Natimba'um naua: “Tää', aka puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Taia kinande mandi la napotubo hupatau.’”\f + \fr 4:4 \fq napotubo hupatau\ft , katuboam sule lako salako-lakona nauaam, batai Mat. 4:4, Pass. 8:3.\f* \p \v 5 Iya umbabaim Puang Yesus indo tomahajanna setam längäm ongeam malangka' anna napaitai säppälli' ingganna kapahentaam illaam inde lino, \v 6 anna nauaanni: “Kakuasaanna anna kamatandeanna ingganna inde kapahentaam balim dipadokkoannä' lisu pala'ku. Anna kuasaä' la umpebeenni situhu' pa'elo'ku. \v 7 Dadi maka' umpenombaiä', la iko asam umpuänganni.” \p \v 8 Natimba' naua: “Tää', aka tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Penombaiko Puang Allataala Debatammu anna anggam pa'elo'na la mala umpalako.’”\f + \fr 4:8 \ft Pass. 6:13.\f* \p \v 9 Puhai, iya umpasolam Puang Yesus lako Yerusalem anna napayaboi bubunganna Banua Debata anna nauaanni: “Maka' Änä'na tongangko Puang Allataala, tobängangko kalemu inde dokko, \v 10 aka deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Puang Allataala la ussua malaika'na unjagai manappako, \q1 \v 11 anna la natahimaiko anna mala moi bitti'mu tala tihuai lako batu.’”\f + \fr 4:11 \ft Puj. 91:12.\f* \p \v 12 Natimba' pole oom Puang Yesus naua: “Tää', aka puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Daa umpa'sändä'i Puang Allataala Debatammu.’”\f + \fr 4:12 \ft Pass. 6:16.\f* \p \v 13 Puha asanni napalako ingganna indo pa'sändäsam lako Puang Yesus indo tomahajanna setam, iya napelleim lao anna muampai polei wattu mapia. \s1 Puang Yesus umpahandu' pengkähänganna dio Galilea \sr 4:14-15 \r Mat. 4:12-17; Mrk. 1:14-15 \p \v 14 Iya ma'pasulem Puang Yesus lako lembäna Galilea naponnoi kakuasaanna Penaba Maseho. Iya kaissangammi lako mobotto-bottoam dio pa'lembängam ia too. \v 15 Iya si ulleleim pa'sambajanganna to Yahudi naongei ma'pa'guhu anna tä' deem pada sanapohäe ingganna hupatau. \s1 Ditumpu pala' Puang Yesus dio Nazaret \sr 4:16-30 \r Mat. 13:53-58; Mrk. 6:1-6 \p \v 16 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus lako Nazaret ongeanna dipalobo'. Tappana lambi' allo Katohhoam, iya le'ba'um tama pa'sambajanganna to Yahudi umba susi si napogau'. Illaanni, ke'de'um aka la umbata Battakada Debata. \v 17 Iya dibeemmi suha'na nabi Yesaya. Naalam indo suha' anna nabukkai, iya nalambi'um tisuha' naua: \q1 \v 18 “Kao to nasahum Penabanna Debatanta; \q2 aka puhamä' nalanti' la umpa'paissangam Kaheba Katilallasam lako to mase-mase. \q1 Anna nasua tooä' umpa'paissangam kalappasanna to disakka, \q2 kabonosanna to buta, \q2 kalondaanna to dianda'i onggo'-onggo'na, \q2 \v 19 anna umpa'paissangam diua lambi'um wattunna la umpa'patandaam pa'kamasena Debata lako hupatau.”\f + \fr 4:19 \ft Yes. 61:1-2.\f* \p \v 20 Puhai, nalulummi sule Puang Yesus indo suha' anna nabeenni lako indo to si mengkähä illaam pa'sambajangam mane muokko'i. Ingganna tau illaam indo pa'sambajangam unnenne'i asam Puang Yesus. \v 21 Mane ma'kadai Puang Yesus naua: “Ingganna indo issinna Battakada Debata diganna'im allo temo tappana uhhingngia'.” \p \v 22 Sangngim mängä-mängä anna napohäe nahingngi indo tula'na aka tä' deem pada samapia. Iya nauaim: “Taia haka tia änä'na Yusuf inde tau?” \p \v 23 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Tä' mala tala deengkoa' umpahuaiä' inde pehapangam naua: ‘O tuandotto' kalemum too pabono'! Anna indo tanda memängä-mängä umpadadi dio Kapernaum, pogau'i duka' inde botto litä'mu.’” \v 24 Mane naua polei Puang Yesus: “Pengkilalaia', setonganna tä'pi deem mesa nabi la dipa'kasallei illaam botto litä'na. \v 25 Paillaam penabaia' inde tula'ku: wattunna anna mendadi nabii Elia, deem buda to balu-balu baine illaam Israel. Wattu eta too kulla' tallu taum anna annam bulanna lambi' kende' kakobeam lako mobotto-bottoam. \v 26 Sapo' tä' tia deem nasua Debata Elia la umpellambi'i indo to balu-balu baine illaam Israel, anggam tia lu lako mesa to balu-balu baine dio Sarfat, illaam lembäna Sidon. \v 27 Susi toi duka' indo anna mendadi nabii Elisa, buda to dolengam illaam Israel tä' duka' deem moi podo la mesa napabono' sulibanna Naaman to Siria.” \p \v 28 Iya ingganna tau illaam indo pa'sambajangam tä' deem pada sakeaha' nahingnginna indo tula'na, aka sangngim moka untahima Puang Yesus. \v 29 Pada-padam ke'de' anna umbussunni Puang Yesus lako sulibam tondä' anna napahissinni lako ulu kumila' dio ampe' tondä'na la nasulungam dokko. \v 30 Sapo' napa'tängäi bäbä Puang Yesus indo tau buda, le'ba' napellei. \s1 To napentamai setam \sr 4:31-37 \r Mrk. 1:21-28 \p \v 31 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus dokko kota Kapernaum dio Galilea. Tappana lambi' allo Katohhoam, iya umpa'guhum tau. \v 32 Sangngim mängä-mängä tau uhhingngi pepa'guhuanna Puang Yesus aka naponnoi kakuasaam pa'tula'na. \p \v 33 Illaam indo pa'sambajangam deem mesa tau napentamai setam. Indo tau kaoli-oli naua: \v 34 “O Yesus to Nazaret, la muaka hakam kami'? Abana isanga suleko la ungkadakeikam? Aka kuissam kuua iko To Masehoko buttu di Puang Allataala.” \p \v 35 Sapo' tappa nakuapai Puang Yesus naua: “Pengkamma'ko, pessubungko illaam mai kalena itim tau.” Iya ussämbäsammi yolo indo tau dokko litä' indo setam dio olona tau buda mane messubunni, sapo' tä' siam nasägäi. \p \v 36 Tä' deem pada sanakamängä-mängäi tau buda, napolalam sipa'tula'-tula' naua: “Aka hia isanga indea'i anna malai umpahe' ingganna setam nasua lao? Inde tula'na ponno kakuasaam anna kamatohoam!” \v 37 Iya kaissangammi indo pa'pogau'na Puang Yesus illaam indo pa'lembängam ia too. \s1 Puang Yesus umpabono' buda to masaki \sr 4:38-41 \r Mat. 8:14-17; Mrk. 1:29-34 \p \v 38 Puhai ia too, messubummi Puang Yesus illaam mai pa'sambajangam anna le'ba'i lako banuanna Simon. Wattu eta too mahassam lumalla' pasananna Simon baine. Iya nauaim lako Puang Yesus: “Mala haka umpabono'?” \v 39 Iya le'ba'um lako sa'de petindoanna indo baine ke'de' anna nasuai lao sakinna. Iya tappa masapu eta siaham sakinna lambi' bangommi maläppu' anna tappa nabela ma'tahia. \p \v 40 Tappana lendu' allo, sulem buda tau umpasola solana to ussi'dim ma'hupa-hupa saki, iya napasibala'-bala'um Puang Yesus naanda'i lambi' sangngim bono' eta siaham. \v 41 Susi toi to napentamai setam, sangngim mäläi setanna napasindum kumissä' naua: “Änä'na tongangko Puang Allataala!” Sapo' sangngim nakuapai Puang Yesus anna tä'um napäbäi ma'kada-kada, aka sangngim naissam naua Puang Yesus-um too indo To dilanti' la mepasalama'. \s1 Puang Yesus ullelei pa'sambajanganna to Yahudi ma'pa'guhu \sr 4:42-44 \r Mrk. 1:35-39 \p \v 42 Makale'na, mebengngi'-bengngi'pi anna bangommi Puang Yesus anna le'ba'i lako ongeam mabuni-buninna. Sapo' nasipeä-peäi tau buda. Tappana nalambi', nauaim: “Kela mala anna tä'kam umpellei.” \p \v 43 Sapo' natimba' naua: “Kaheba Katilallasam diona kapahentaanna Puang Allataala pahallu la kupa'paissangam lako kota senga', aka inna ia hi Kao nasuaannä' Puang Allataala mentama lino.” \v 44 Iya ulleleim pa'sambajanganna to Yahudi Puang Yesus dio lembäna Yudea ma'pa'guhu. \c 5 \s1 Uhu-uhuna untambai passikolanna Puang Yesus \sr 5:1-11 \r Mat. 4:18-22; Mrk. 1:16-20 \p \v 1 Pissam wattu ke'de' Puang Yesus dio bihinna le'bo' Genesaret ma'pa'guhu.\f + \fr 5:1 \fq le'bo' Genesaret: \ft tontäm ke diuai \fq le'bo' Galilea.\f* Iya ma'silullu'um tau ullombai aka maelo' umpehingngii Battakadanna Puang Allataala. \v 2 Iya muitam dua lopi dio bihim le'bo' lo'bä, aka mahassam umbase-basei dalana indo puäna. \v 3 Indo lopi mesa, lopinna Simon. Iya längämmi Puang Yesus anna napelaui lako Simon anna nabussunni tama le'bo' saidi'. Iya muokko'um Puang Yesus anna umpa'guhui tau buda. \p \v 4 Puhai ma'pa'guhu, ma'kadam lako Simon naua: “Palutamai mandalanna lopimmu anna umpessämbäsanni dalamu anna mala deem bau muala.” \v 5 Sapo' natimba' Simon naua: “O Tuangguhu, kipesabengiim mengkähä kahha' ma'pemälä, sapo' moi mesa bau tadeenni kiala. Sapo' aka iko ussuakam, iya päbäi kipessämbäsam pole dalaki.” \p \v 6 Napalutamam duka' mandalanna anna umpessämbäsanni dalana. Iya tandana buda bau naala, napahandu'um sesse' dalana. \v 7 Iya ungka'bi'um solana lako lopi senga' anna sulei nabalii. Iya suleim indo solana nabalii. Tandana buda bau nasakka, bassim ponno indo lopinna sampe saidi' tatallam. \p \v 8 Tappana naita Simon Petrus kaha-kaha ia too, iya ma'balinguntu'um dio olona Puang Yesus anna ma'kadai naua: “O Debata, pelleiä' lao aka kao to madosaä'!” \v 9 Aka tä' deem pada sanakapilla'i Simon Petrus sola ingganna solana muita indo bau pada budanna nasakka. \v 10 Mängä-mängä toi duka' indo solana Simon isanga Yakobus anna Yohanes bassim änä'na Zebedeus. \p Iya nauam Puang Yesus lako Simon: “Pomahannui penabammu, daa ummahea', aka mengkalao temo la mendadiko to undala hupatau anna mala natuhu'ä'.” \v 11 Iya bassim napalängämmi galantangam lopinna Simon sola indo solana anna umpellei ingganna aka-akanna mane le'ba'i untuhu' Puang Yesus. \s1 Puang Yesus umpabono' to dolengam \sr 5:12-16 \r Mat. 8:1-4; Mrk. 1:40-45 \p \v 12 Pissam wattu, illaam oom mesa kota Puang Yesus, iya sulem duka' mesa to dolengam mentu' kalena. Tappana muita Puang Yesus, sule siahanni napellambi'i anna mendu'dunni dio olona anna mengkahumase-masei melau naua: “O Tuam, kuissam kuua malaä' umpabono' ke umpoelo'i.” \p \v 13 Iya uhhaka'um indo tau napasindum naua: “Maelo'ä', bono'ungko!” Lambi' masapu eta siaham indo sakinna. \p \v 14 Iya napakahi'dim Puang Yesus naua: “Moi la menna tala untulasanni inde kupogausangko. Anggam ia la laoko umpa'paitaam kalemu lako sando anna la umbabako bua pemala'mu umba susi puha napepaondongam Musa. Aka la mendadi tanda lako tau buda diona kabonosammu.” \v 15 Sapo' tuttuam kaissangam di lako mobotto-bottoam, nasuhum buda tau sule aka maelo' napehingngii pepa'guhuanna anna la dipabono' sakinna. \v 16 Sapo' Puang Yesus Ia si bassa' lao lako ongeam kasala-salaanna ma'sambajam. \s1 Puang Yesus umpabono' to mate kalena \sr 5:17-26 \r Mat. 9:1-8; Mrk. 2:1-12 \p \v 17 Pissam wattu ma'pa'guhu oom Puang Yesus. Eta too dio duka' heem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa. Tau ia too buttu yabo mai Yerusalem anna buttu dio mai ingganna tondä' dio lembäna Galilea anna lembäna Yudea. Puang Yesus nasahum Puang Allataala, nasuhum mala umpabono' to masaki. \v 18 Iya sulem sanaka-naka tau umbulle mesa to mate kalena metindo dio ampa'na. Napeä lalanna anna mala tama indo banua aka maelo' umbaba solana lako olona Puang Yesus. \v 19 Sapo' tä' deem naola aka nalabai tau buda, nasuhum lu längännim ia papa anna naso'boi dokko sipatunna Puang Yesus mane nalollohanni sitonda ampa'na dokko olona Puang Yesus illaam alla'-alla'na tau buda. \p \v 20 Tappana naita Puang Yesus kamatappasannai, iya ma'kadam lako indo to mate kalena naua: “O solaku, diampunnim dosamu.” \p \v 21 Iya sangngim nauam illaam penabanna indo to illaam kakalebuanna Parisi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa: “Akanna deenni tau muangga' kalena sipadaam Puang Allataala? Aka tä' deem tau moi podo la mesa la mala muampunni dosa, sulibanna Puang Allataala!” \p \v 22 Sapo' nalosa Puang Yesus issi penabannai lambi' nauaam: “Akanna ma'pikki' susi hakoa' iko? \v 23 Mennaka la madomi' dadi lako inde tau, ke diuaanni: ‘Diampunniammoko dosamu,’ anna la diuaam: ‘Bangongko ammu pellao?’ \v 24 Sapo' la kupa'patandaam temo anna malaa' ungkaleso manappa muua illaam inde lino kuasaä' To diuaam Änä' Mentolino muampunni dosa.” Mane ma'kadai lako indo to mate kalena naua: “Bangongko, babai ampa'mu ammu le'ba' lako banuammu!” \v 25 Iya bangom siaham naita tau buda anna muäkä'i ampa'na messubum ma'pasule lako banuanna napasindum umpa'kasallei Puang Allataala. \v 26 Sangngim pilla' ingganna to dio heem eta too anna umpa'kasallei Puang Allataala. Sapo' mahea' ohi muuai: “Memängä-mängä si'da pole' inde kadadiam taitaa' allo temo.” \s1 Puang Yesus untambai Lewi \sr 5:27-32 \r Mat. 9:9-13; Mrk. 2:13-17 \p \v 27 Puhai ia too, messubummi Puang Yesus, iya muitam mesa tuam passima isanga Lewi muokko' illaam kätto'na. Iya napa'kadaim naua: “Maiko anna untuhu'ä'.” \v 28 Iya ke'de'um duka' Lewi umpellei ingganna aka-akanna anna le'ba'i natuhu'. \p \v 29 Puhai ia too, iya umpadeemmi mesa hame-hame kasalle Lewi dio banuanna umpa'kasallei Puang Yesus. Iya buda tuam passima sola tau senga' napasola mangngande. \v 30 Tappana naita sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi sola to ullatta' Pepaondonganna Musa to mentama kakalebuanna Parisi, iya sangngim ma'naum-naummi lambi' ma'kada lako passikolanna Puang Yesus naua: “Akanna muaku hia' iko sola-sola mangngande tuam passima anna to madosa senga'?” \p \v 31 Iya natimba'um Puang Yesus naua: “Tä' tia deem to bono' la umpahalluam tuandotto', anggam tia to masaki. \v 32 Kao-kao suleä' inde lino taia to ussanga kalena malolo la kutambai, sapo' suleä' untambai to madosa anna malai untihokongam gau'na.” \s1 Puang Yesus ma'tula' diona puasa \sr 5:33-39 \r Mat. 9:14-17; Mrk. 2:18-22 \p \v 33 Puhai ia too, ma'kadam sanaka-naka tau lako Puang Yesus naua: “Passikolanna ia Yohanes si bassa' puasa anna ma'sambajam. Susi toi passikolanna to illaam kakalebuanna Parisi. Sapo' passikolammu iko si mangngande liu, tä' deem puasa.”\f + \fr 5:33 \fq puasa: \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 4:2.\f* \p \v 34 Natimba' Puang Yesus umpake pehapangam naua: “La mala haka tia dilaham mangngande to ullomba kakabengam ke diopi heem indo to mane dipakebaine? Mannassam tia anna tä'i! \v 35 Sapo' la deem wattunna indo to mane dipakebaine la diäläi illaam mai alla'-alla'na to ullombai. Iya etapi too pole' mane puasai.” \p \v 36 Mane muala polei mesa pehapangam senga' naua: “Tä' deem tau la ussesse'i baju bakahu mane natampisanni baju malusa. Aka maka' napateem la situmä bäbä indo baju, sesse'um indo baju bakahu anna tä' siam duka' la mapia diita indo baju malusa ditampi' sampim bakahu. \v 37 Susi toi duka' tä' tia deem tau la muala anggur bakahu anna napatamai pa'pongngeam malusa. Aka indo anggur bakahu la untesseam pa'pongngeam malusa. Iya katampasanna bassim labu' susi anggurna teem pa'pongngeanna.\f + \fr 5:37 \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 9:17.\f* \v 38 Dadi anggur bakahu manggi' duka' dipalutama pa'pongngeam bakahu. \v 39 Tä' deem tau la maelo' muihu' anggur bakahu ke puham muihu' anggur masäe. Aka naua: ‘Mammi' puha ia anggur masäe.’”\f + \fr 5:39 \ft Kalembasanna: Indo to si untuhu'i issinna Pepaondonganna Musa anna pepa'guhuanna to illaam kakalebuanna Parisi si moka untuhu'i indo pepa'guhuam bakahu nababa Puang Yesus aka nasanga mapia puha ia indo pepa'guhuam masäe.\f* \c 6 \s1 Puang Yesus napasala to illaam Parisi aka mengkähä passikolanna illaam allo Katohhoam \sr 6:1-5 \r Mat. 12:1-8; Mrk. 2:23-28 \p \v 1 Pissam wattu illaam allo Katohhoam umpa'tängäi bela' gandum Puang Yesus sola passikolanna. Mahassam siam mellao napasindum siam ia passikolanna muala gandum anna napuhidi'i kuli'na mane naandei. \v 2 Wattu eta too deem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi mekutana naua: “Akanna untekkaia' indo pelahangam illaam peadasam umpogau' tala malanna dikähä illaam allo Katohhoam?” \p \v 3 Natimba' Puang Yesus naua: “Tä'paka' tiko deem umbata diona pa'pogausanna Daud sola pentuhu'na wattunna anna tadea'i? \v 4 Wattu eta too le'ba' Daud tama bahum kapenombaam anna mualai indo hoti puha dipehumalasam anna naandei mane nabeenni duka' lako pentuhu'na, moi kela daa anggam tia sando mala muandei.”\f + \fr 6:4 \ft 1Sam. 21:1-6.\f* \v 5 Mane naua polei Puang Yesus: “Kao hia Änä' Mentolino puäna allo Katohhoam.” \s1 Puang Yesus umpabono' to mate limanna sabali illaam allo Katohhoam \sr 6:6-11 \r Mat. 12:9-14; Mrk. 3:1-6 \p \v 6 Pissam wattu lambi' oom allo Katohhoam. Iya tamam pa'sambajanganna to Yahudi Puang Yesus ma'pa'guhu. Illaam indo pa'sambajangam deem mesa tau mate lima kananna. \v 7 Wattu eta too dio duka' heem sanaka-naka to ullatta' Pepaondonganna Musa anna to illaam kakalebuanna Parisi maelo' umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus. Iya sikanapaola mata lium aka naua: “Umba ke toko umpabono'i indo to masaki illaam allo Katohhoam anna mala deem dipa'palu'bi'i.” \v 8 Sapo' naissam Puang Yesus pikkihanna, iya ma'kadam lako indo to mate limanna naua: “Maiko anna ke'de'ko eta inde.” Iya ke'de' siaham duka' anna lakoi olona tau buda. \v 9 Mane mekutanai Puang Yesus lako tau buda naua: “Deem la kupekutanaam: Umbanna la situhu' peadasam dipogau' ke illaanni allo Katohhoam, kamapiaam daka kakadakeam daka? La umpesäkäi hakika solata la dipatei haka?” \v 10 Napalelei asammi yolo lao matanna indo tau buda mane ma'kadai lako indo to mate limanna naua: “Äkä'i limammu!” Iya muäkä'um duka' limanna, iya tappa bono' eta siaham. \v 11 Sangngim meali-ali muitai lambi' sipattuju-tuju naua: “Aka hia la dipogausam inde tau?” \s1 Puang Yesus umpilei sapulo dua suhona \sr 6:12-16 \r Mat. 10:1-4; Mrk. 3:13-19 \p \v 12 Puhai ia too, längämmi tanete Puang Yesus aka la ma'sambajam. Yaboi, napesabengiim ma'sambajam längäm Puang Allataala. \v 13 Tappana masiä, untambaim ingganna passikolanna anna napilei sapulo dua la mendadi suhona. Indem ia sanga-sanganna: \q1 \v 14-16 Simon (si nauaam toi Puang Yesus Petrus), \q1 Andreas, siundu'na Simon, \q1 Yakobus anna Yohanes, \q1 Filipus anna Bartolomeus, \q1 Matius anna Tomas, \q1 Yakobus (änä'na Alfeus), \q1 Simon, to illaam kakalebuanna Zelot,\f + \fr 6:14-16 \fq kakalebuanna Zelot: \ft mesa kakalebuanna to umbali kapahentaanna Roma.\f* \q1 Yudas änä'na Yakobus, \q1 anna Yudas Iskariot indo to la umbalu' Puang Yesus. \s1 Puang Yesus ma'pa'guhu anna umpabono' buda to masaki \sr 6:17-19 \r Mat. 4:23-25 \p \v 17 Puhai ia too, ma'pasulem Puang Yesus sola suhona yabo mai indo tanete lu dokko tipahantena. Sulei dokko, ullambi'um buda passikolanna ma'hempum anna buda tau senga' napasola to buttu dio mai lembäna Yudea anna to yabo mai Yerusalem, anna to buttu dio mai kota Tirus sola kota Sidon to bassim dio bihim le'bo'. \v 18 Sule asam indo tau aka maelo' umpehingngii pepa'guhuanna Puang Yesus anna la napabonosam ingganna sakinna. Susi toi to napentamai setam sulei duka' anna napabono'i. \v 19 Sangngim napeä lalanna anna malai muanti Puang Yesus aka deem kakuasaam messubum illaam mai kalena umpabono'i. \s1 Kakehongkosam anna kada pepakilalaam \sr 6:20-26 \r Mat. 5:1-12 \p \v 20 Iya napaleleim lao mata indo ingganna passikolanna anna ma'kadai naua: \q1 “Kehongko' anna maupa' inggannakoa' to mase-mase, \q2 aka ikonna' too mendadim umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \q1 \v 21 Kehongko' anna maupa' inggannakoa' to tadea' temo, \q2 aka ikonna' too to la dipadea'. \q1 Kehongko' anna maupa' inggannakoa' to sumahho temo, \q2 aka la napessulle petaba. \q1 \v 22 Kehongko' anna maupa' inggannakoa' to dikabassi, tä' ditahima, disangai bäbä tau kadake, anna dikahidi' aka untuhu'ä' to disangai Änä' Mentolino. \p \v 23 Aka susi siam duka' yolona buda nabi nadahha nene to naponene to ungkabassikoa' temo. Dadi la kassi mandakoa' anna tilalla' ke nalambi'koa' kaha-kaha ia too, aka la nabeengkoa' Puang Allataala mana' kasalle yabo suhuga. \q1 \v 24 Sapo' la ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to makaka temo, \q2 aka ussi'dimmokoa' iko kamasannangam. \q1 \v 25 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to dea' temo, \q2 aka la napessulle katadeasam. \q1 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to metaba temo, \q2 aka la napessulle pi'di' penaba anna uwai mata. \q1 \v 26 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to napuji ingganna hupatau temo, \q2 aka susim too duka' yolona ingganna tau to ussangai kalena nabi napuji duka' nene to naponene ingganna indo to umpujikoa' temo.” \s1 Pa'kamase lako balinta \sr 6:27-36 \r Mat. 5:38-48 \p \v 27 “Sapo' ikoa'-iko inde to uhhingngi tula'ku temo, kupokadaangkoa' kuua: Kamaseikoa' balimmu; Pa'pogau' mapiakoa' lako to ungkabassikoa'. \v 28 Pelauanni tamba' to untädokoa', pa'sambajanganni to ma'pogau' kadake tama kalemu. \v 29 Maka' natampilim tau papomu sabali, beem polepi sabalinna. Anna maka' deem tau muala jubamu,\f + \fr 6:29 \fq juba: \ft susi jas sapo' kalando.\f* beem polepi duka' bajummu. \v 30 Anna maka' napelau tau aka-akammu, beenni. Maka' naala bäbä tau aka-akammu, damom too umpelaui sule. \v 31 Iai too umpohäe la napogausangko solamu, iam too duka' la umpogau' lako solamu. \p \v 32 Maka' anggam to ungkamaseiko la ungkamasei, iya tä' deem lalanna la dibala'iangko hesomu. Aka moi to kadake gau' si ungkamasei toi duka' to ungkamasei. \v 33 Anna maka' angga hi to ma'pogau' mapia tama kalemu la umpa'gau' mapiai, iya tä' deem lalanna la dibala'iangko hesomu. Aka moi to madosa si ma'pogau' susi duka'. \v 34 Anna maka' la anggam to nabela umbala'i sule la umpahabe'i doi'mu, iya tä' deem lalanna la dibala'iangko hesomu. Aka indo duka' to kadake gau' si umpahabe'i hi tia duka' padanna to kadake gau', aka nahannuam la nabala'i sule. \v 35 Sapo' ikoa'-iko, pahallukoa' la ungkamasei balimmu, anna ma'pogau' mapia tama kalena. La umbeenna' pehhabesam anna tä'unna' la uhhannuam bala'inna. Aka ke susii tä' deem pada sakasallea' sahomu anna la mendadikoa' änä'na Puang Allataala To Handam Matande. Aka Puang Allataala mapia penaba liu Ia lako to tä' untilalla'i pa'pebeem anna lako to kadake gau'. \v 36 Umba susi Ambemu yabo suhuga ma'kamase, la susingkoa' too duka' pahallu ma'kamase.” \s1 Daa umpasala padammu hupatau \sr 6:37-42 \r Mat. 7:1-15 \p \v 37 Anna mane naua: “Daa umpasala padammu hupatau indana napasalako duka' Puang Allataala. Daa umpassala padammu hupatau indana dipassalako duka'. Ampunniko padammu anna mala diampunniko duka'. \v 38 Pa'pebeengko lako solamu, anna dibeengko duka'. Anna indo dibeengko mala dipasihhapam bahha' dituntunni pegantam anna dihodä' sampe lempam pole. Aka indo pegantam umpake lako solamu, ia siam duka' dipakeangko.” \p \v 39 Puhai, iya mualam mesa pehapangam naua: “Maka' to buta la untette to buta, tä' mala tala bassim metobä dokko gahoä. \v 40 Mesa passikola tä' tia la matande puha ia anna la tuangguhunna. Sapo' maka' tamma'um mesa passikola, iya sipadaammi tuangguhunna. \p \v 41 Akanna la muita leko'ko butanna solamu pada tahubu' kaju anna tä'ko iko la ussi'dim butammu pada talakaju illaam matammu? \v 42 Maakam ia susi la mala muuaangko solamu: ‘Maiko solaku anna kuäläiangko itim tahubu' kaju illaam matammu,’ moi kela daa pada iko talakaju illaam matammu tä' ussi'dim? O, to ma'dua tambu'! Äläi yolo indo butammu pada talakaju anna mala masiä' pennenne'mu muäläiam butanna solamu pada nennu'.” \s1 Pehapangam diona kaju sola buana \sr 6:43-45 \r Mat. 12:33-35 \p \v 43 Puhai ia too, untula' pole oom mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Tä' tia deem kaju mapia la ungkembuaam bua kadake, battu haka kaju kadake la ungkembuaam bua mapia. \v 44 Aka si mesa-mesa kaju diissam ditandai ke diitam buana. Anna tä'pi deem tau la umpuppu' bua ara yabo mai kaju bahani battu haka bua anggur dio mai balambane'. \v 45 Susim too duka' lako hupatau. Lako to mapia gau', mannassa anna mapia siam tia duka' pessubungam pudu'na, aka mapia illaam unä' penabanna. Sapo' lako to kadake gau', mannassa anna kadakei pessubungam pudu'na aka kadake illaam unä' penabanna. Aka iai too tianna illaam unä' penaba, ia siam too duka' messubum dio pudu'.” \s1 To umpehingngii manappa kadanna Puang Yesus dipasihhapam to umpake'de' banua yabona batu \sr 6:46-49 \r Mat. 7:24-27 \p \v 46 “Akanna si umpa'ua-ua bäbäia' dio pudu'mu: ‘O Debatangku, O Debatangku,’ moi kela daa tä' sianna' untuhu'i indo tula'ku? \v 47 Pehapangam aka la dipasusiam indo to sule umpellambi'iä' anna napehingngii pahentaku sola napalako? Pehingngii anna kutulasangkoa'. \v 48 Deem tau umpake'de' banua. Indo tau nabo'bä' dokko napellambi'i batu ampam mane napaokko'i batu longkahhinna dio. Tappana sule uwai buda unta'du indo banua, iya tä' mala henggä aka dipake'de' yabona batu ampam. \v 49 Sapo' menna-menna uhhingngi gändä-gändä kadangku anna tä'i napaillaam tambu' dapaka ia la nakedoam, tau ia too dipasihhapam ia to umpake'de' banuanna yabo litä' malunä'. Tappana sule uwai buda unta'du indo banua, iya tappa henggä anna tä'um dipohiakanna.” \c 7 \s1 Puang Yesus umpabono' mesa sabua'na punggabana sohodadu \sr 7:1-10 \r Mat. 8:5-13; Yoh. 4:46-53 \p \v 1 Puhai ma'tula' lako tau buda diona kaha-kaha ia too, ma'pasulem Puang Yesus lako Kapernaum. \v 2 Eta too deem punggabana sohodadu Roma muampuam mesa sabua', anna tä' deem pada sanapakamaja. Indo sabua'na masaki sampe saidi' mandam penabanna. \v 3 Tappana nahingngi indo punggaba sohodadu diona Puang Yesus, iya ussuam sanaka-naka matua ulunna to Yahudi la umpellambi'i Puang Yesus la napelauam umba ke malai sule napabonosam indo sabua'na. \v 4 Tappana silambi' Puang Yesus, iya mengkahumase-maseim melau naua: “Kela mala ungkamasei indo punggabana sohodadu. Sihatam la dikamasei \v 5 aka tä' deem pada sanakamaseikia' kita to Yahudi anna puhangkam kami' napapiaam pa'sambajangangki.” \v 6 Iya le'ba'um Puang Yesus sola-sola indo to untambai. \p Tappana la landa' kale Puang Yesus lako indo banuanna, ussua pole oom solana indo punggabana sohodadu umpellambi'i Puang Yesus naua: “O Tuam, damom too ade' ussussai kalemu la tahhu' lako banuanna, aka naua: ‘Tä' punala sihatam la tama banuangku. \v 7 Aka iam too anna tä'mä' bahani umpellambi'i.’ Dadi ua mammi ade' sabatta kada, iya la bono'um tia indo sabua'na. \v 8 Aka naissam ade' duka' diona pampahesam, aka ia duka' mesa to dipahe'. Sapo' deempi ade' duka' tando dokkona to napahe'. Aka maka' nauaam: ‘Le'ba'ko,’ iya le'ba' duka'. Anna maka' nauaam: ‘Maiko,’ iya sule duka'. Susi siam too ade' duka' sabua'na ke nauaanni: ‘Kähäi inde,’ iya tä' mala tala nakähä.” \p \v 9 Tappana nahingngi Puang Yesus kada ia too, iya tä' deem pada sanakapilla'i, nasuhum umpenggihi'i indo tau buda untuhu'i anna ma'kadai naua: “Kutulasangkoa', tä' punalapi deem la kulambi' to Israel moi podo la mesam la susi kamatappasanna indo tau!” \v 10 Tappana landa' sule lako banuanna punggabana sohodadu indo to disua, nalambi'um indo sabua'na bono'um. \s1 Puang Yesus umpatubo sule änä'na to balu baine dio Nain \sr 7:11-17 \p \v 11 Tä' masäe lessu'na ia too, iya le'ba'um Puang Yesus sola passikolanna lako mesa kota isanga Nain, anna budapi tau senga' ma'obim-obim untuhu'i. \v 12 Tappana la ullambi'i ba'bana kota, sitammum tau umbulle to mate aka la lao nalamum. Indo to mate, änä' mesa, änä'na to balu baine. Anna buda issinna kota untuhu'i indo to balu baine. \v 13 Tappana naita Puang Yesus indo to balu baine, iya tä' deem pada sahäntä buana. Iya napa'kadaim naua: “Daa ussaho.” \v 14 Mane umpenandai indo bulleam naanda'i, iya tohho siaham duka' indo to mamulle. Iya ma'kadam naua: “O, änä' muane, temo kuuaangko, bangongko!” \v 15 Iya bangom siaham indo tau anna tadongkonni ma'tula'-tula'. Mane nabeenni Puang Yesus lako indona. \p \v 16 Ingganna indo tau sangngim mahea' anna umpa'kasallei Puang Allataala naua: “Mesa nabi kasalle kende' illaam alla'-alla'taa'! Sulem Puang Allataala umpamoloi umma'na!” \v 17 Iya kaissangammi indo pa'pogausanna Puang Yesus, susi dio lembäna Yudea, teem lako ingganna botto senga' sikahuku'na. \s1 Pekutanaanna Yohanes to si mantedo' diona kalena Puang Yesus \sr 7:18-35 \r Mat. 11:2-19 \p \v 18 Indo Yohanes to si mantedo' puha natulasam passikolanna diona ingganna indo to puha napogau' Puang Yesus. Nasuhum untambai dua passikolanna \v 19 anna napakahi'dii naua: “Laokoa' pellambi'i Puang Yesus anna ungkutanai muua: ‘Ikongka indo To nalanti' Puang Allataala masäem diampai? Iya la tau senga' daka too?’” \p \v 20 Tappana ullambi' Puang Yesus indo to dua, iya nauam: “Nasuakam Yohanes to si mantedo' sule ungkutanaiko. Ikongka indo To nalanti' Puang Allataala masäem diampai? Iya la tau senga' daka too?” \p \v 21 Wattu eta too mahassam Puang Yesus umpabono' buda tau to ussi'dim ma'hupa-hupa saki, anna uhhambai setam illaam mai kalena to napentamai, anna buda to buta napabono' lambi' mala paita. \v 22 Iya natimba'im Puang Yesus naua: “Pa'pasulengkoa' anna untulasanni umba susi puhaa' muita anna uhhingngi. Susinna to buta mala paita, to mate kalena mala mellao, to dolengam masapu dolenganna, to binga mala pahingngi, to mate tubo sule, anna Kaheba Katilallasam dipa'pakahebaam lako to handam matuna.\f + \fr 7:22 \ft Inde tula'na Puang Yesus puha natula' loppo' nabi Yesaya diona To dilanti' la mepasalama'. Yes. 35:5-6, 61:1.\f* \v 23 Kehongko' anna maupa' to tä' bata-bata lako kaleku.” \p \v 24 Tappana le'ba' indo to nasua Yohanes, iya umpa'tula'im tau buda Puang Yesus diona Yohanes naua: “Aka untungkaa' lako pohiallasam umpellambi'i Yohanes? Laokoa' umpetua' to ma'tille tipae'? \v 25 Iya aka hia' maelo' umpetua'? Lao hakoka' too umpetua' to ma'poheba mapi'dä'? Sapo' situhu' Kao pikkihangku dio hi tia banuanna tomahaja indo to ma'poheba mapi'dä' anna to tä'um deem nakasepa-sepai. \v 26 Dadi aka hia' maelo' umpetua'? Lao hakoka' too umpetua' nabi? Maka' iaa' untungka, tappa' ia pole'. Aka kutulasangkoa' temo kuua setonganna indo Yohanes mentondom puha ia anna la nabi senga'. \v 27 Aka Yohanes-um too indo nauaam illaam Battakada Debata: \q1 ‘Indem ia pesuaku kupake'de' la umpendioloangangko \q1 aka iam too to la umpatokaangko lalam la muola.’\f + \fr 7:27 \ft Mal. 3:1.\f* \p \v 28 Aka kupokadaangkoa', pempom dio mai ingganna hupatau illaam inde lino, tä' deem la untondom Yohanes to si mantedo'. Sapo' mentondom puha ia ingganna to mentamam kapahentaanna Puang Allataala moi anna matunai.” \p \v 29 Ingganna indo tau buda to uhhingngi pa'tula'na Puang Yesus, teem toi duka' tuam passima pada-pada muakui pattujunna Puang Allataala, aka puhaim umbeho kalena natedo' Yohanes. \v 30 Sapo' indo ia to illaam kakalebuanna Parisi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa tä' ia untahima pattujunna Puang Allataala, aka tä' naaku umbeho kalena natedo' Yohanes. \p \v 31 Mane ma'kada polei Puang Yesus naua: “Akam la dipasihhapangam inde hupatau lapi' temo? Anna aka la nasusiam? \v 32 Sihhapam liu indo änä'-änä' si ma'ko'bom-ko'bom lako pasa' anna metambai muuaam solana: \q1 ‘Kiponiammokoa' sulim sapo' moka hakoa' iko sumajo. \q1 Umpenaniammakam kelom bahata, sapo' moka hakoa' iko sumahho.’ \p \v 33 Aka sule Yohanes to si mantedo' si bassa' ma'puasa anna tä' muihu' anggur. Sapo' si ussangai hia' iko: ‘To napentamai setam!’ \p \v 34 Pissananna suleä' Kao to disangai Änä' Mentolino, iya si mangngandeä' Kao anna mangngihu' illaam pa'hame-hameam. Sapo' si ussangai bäbä hä': ‘To si mangngande sasa anna to si umpamäbo' kalena, sangkalamma'na tuam passima anna to madosa senga'.’ \v 35 Moinna anna susi, sapo' tä' mala tala ma'tandaam kamanähänganna anna kakeakasanna Puang Allataala la lemba' illaam pa'palakoanna ingganna to untuhu'i.” \s1 Puang Yesus natolloi minnä'-minnä' mesa baine to madosa \sr 7:36-50 \p \v 36 Deem mesa tau illaam kakalebuanna Parisi isanga Simon untambai Puang Yesus lako banuanna mangngande. Iya sulei lako banuanna metindo sapolom aka la mangngande.\f + \fr 7:36 \fq metindo sapolom aka la mangngande: \ft Kabiasaanna tau eta too, si metindo sapolo ke mangngandei.\f* \v 37 Dio indo kota deem mesa baine si dipobungam bibi gau' kadakena. Tappana naissam naua dio banuanna to illaam kakalebuanna Parisi Puang Yesus mahassam mangngande, iya lako siaham umbaba mesa buli-buli mapindäm kessi minnä'-minnä' bubanau'. \v 38 Landa'i, iya le'ba'um lako boko'na Puang Yesus ke'de' dio ampe' bitti'na napasindum sumahho. Iya umbossi'im bitti'na Puang Yesus uwai matanna, mane napassiianni beluä'na napasindum naudum bitti'na. Anna mane natolloi indo minnä'-minnä' bubanau' tanda pa'pakasallena. \v 39 Tappana naita indo to illaam Parisi to untambai Puang Yesus, iya nauam illaam penabanna: “Kela nabi tongam inde tau, mannassa anna la muissam inde dio baine anna naissam toi naua mesa to madosa.” \p \v 40 Iya ma'kadam Puang Yesus lako naua: “Simon, deem la kukutanaiangko.” \p Iya natimba'im naua: “Aka la ungkutanaiannä', Tuangguhu?” \p \v 41 Iya nauaammi: “Deem dua tau ma'indam lako mesa to si umpa'paindangam doi'na. Mesa ma'indam lima pulo bidä, anna mesa lima bidä.\f + \fr 7:41 \fq lima pulo bidä, anna mesa lima bidä: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq lima hatu' dinar anna lima pulo dinar. \ft Mesa dinar sipadaam sahona tau sangngallo.\f* \v 42 Sapo' bassim tä' nabela nabaja', iya napapa'deam bäbäm indanna. Dadi mennannam kabam indo to dua la handam umpohäe indo to umpaindannii doi'na?” \p \v 43 Natimba' Simon naua: “Indo to buda indanna.” \p Iya nauaammi: “Tappa' pentimba'mu.” \p \v 44 Mane unnenne'i indo baine anna ma'kadai lako Simon naua: “Muita haka inde baine? Kao suleä' inde banuammu, sapo' tä' deem umpatokaannä' uwai kubaseiam bitti'ku. Sapo' inde ia baine puham nabaseiannä' bitti'ku uwai matanna anna napassii beluä'na. \v 45 Iko-iko tä' deem muudunnä', sapo' ia-ia tamangku inde banua tä'um deem kattu muudum bitti'ku.\f + \fr 7:45 \fq muudum: \ft Situhu' kabiasaanna to Yahudi si siudum ia ke silambi'i.\f* \v 46 Anna iko-iko tä' deem untolloi ulungku minnä', sapo' ia-ia natolloiannä' bitti'ku minnä'-minnä' bubanau'. \v 47 Dadi setonganna kutulasangko: Pa'kamase kasallena inde baine, iam too umpa'paissanganni diua buda dosana diampunniam. Sapo' to saidi' dosana diampunni, saidi' duka' pa'kamasena.” \p \v 48 Mane ma'kadai lako indo baine naua: “Diampunniammoko dosamu.” \p \v 49 Ingganna indo to napasola Puang Yesus mangngande sangngim nauai illaam penabanna: “Menna hia isanga inde anna la malai muampunni dosa?” \p \v 50 Mane nauai Puang Yesus lako indo baine: “Salama'ungko aka ungkatappa'iä'. Laongko, la naundu'ko kamasakkeam sola kamasannangam.” \c 8 \s1 Sanaka-naka baine to si untahiai Puang Yesus \sr 8:1-3 \p \v 1 Tä' masäe puhanna ia too, iya le'ba'um Puang Yesus ullelei buda kota anna tondä' umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam naua: “Bambannam umpalako kapahentaanna Puang Allataala.” Sapulo dua suhona napasola \v 2 anna sanaka-naka baine to puha napabono' sakinna sola to puha naäläiam setam illaam mai kalena, susinna: Maria to disangai Magdalena to puha naäläiam pitu setam illaam mai kalena; \v 3 anna deem toi isanga Yohana bainena Khuza, to muäto' pengkähängam illaam banuanna Herodes; anna Susana sola budapi baine senga'. Ingganna baine ia too si umpake kullena natahiaiam Puang Yesus sola ingganna to untuhu'i. \s1 Pehapangam diona mesa to mangngambo' \sr 8:4-15 \r Mat. 13:1-23; Mrk. 4:1-20 \p \v 4 Pissam wattu ma'silullu' oom tau buda buttu dio mai mobotto-bottoam umpellambi'i Puang Yesus. Iya untula'um mesa pehapangam Puang Yesus naua: \v 5 “Deem mesa tau le'ba' mangngambo'. Tappana naambo' indo bannena, iya deemmi tappa lako lalam sampe nasihondo-hondoi bäbä tau indo bannena anna napuha dassi naande. \v 6 Deem tappa lako bobom batu. Iya tubom dio mai, sapo' tä' siam masäe anna malasso bäbäm aka manipi' litä'na. \v 7 Anna deem duka' tappa lako alla' kuhha keduhi, iya tubom sola-sola. Sapo' tä' siam masäe tubo indo tanangam aka tuttuam mahombo indo kuhha umpissii. \v 8 Anna sabaheam tappa lako litä' malompo, iya mapi'dä' ia tubona nasuhum kembua tiluppi' sahatu'.” \p Puhai ia too, napekasalleim ma'kada Puang Yesus naua: “Lako ingganna ma'hupatau pahallu la umpatanam talinganna umpalempe sulim patomalinna anna napaillaam penabai inde tula'ku!” \p \v 9 Iya mekutanam passikolanna naua: “Aka hia kalembasanna indo pehapangam ingngena'?” \v 10 Iya natimba'im naua: “Angganna' iko dipaissanni indo kada ditambim diona kapahentaanna Puang Allataala. Sapo' ditula' pehapangam ia lako tau senga' aka \q1 ‘la naita liu, sapo' tä' la naala akkalanna, \q1 anna la nahingngi liu, sapo' tä' la naissam kalembasanna.’\f + \fr 8:10 \ft Yes. 6:9.\f* \p \v 11 Indem ia kalembasanna indo pehapangam: Indo banne kalembasanna Battakadanna Puang Allataala. \v 12 Indo diuaam banne tappa lako lalam dipasihhapam to uhhingngi Battakadanna Puang Allataala, sapo' naäläi siam tomahajanna setam illaam mai penabanna, anna mala tä' matappa' anna tä' dipasalama'. \v 13 Indo banne tappa lako bobom batu dipasihhapam ia to umpehingngii Battakadanna Puang Allataala anna tappa natahima sola ponno penaba, sapo' tä' kewwaka' illaam penabanna. Iya tä' siam masäe matappa' aka sulena pa'sändäsam, iya soho' boko' siahanni. \v 14 Indo banne tappa lako alla' kuhha keduhi dipasihhapam ia to uhhingngi Battakadanna Puang Allataala, sapo' anggam malallam umpikki' salu katuboam di lino, umpakalando puha ham ia kulle, anna sipangngula' pangngua penabanna, nasuhum tä' mala kembua mapia. \v 15 Anna indo banne tappa lako litä' malompo, dipasihhapam ia to malolo anna mapia penabanna uhhingngi Battakadanna Puang Allataala anna napaillaam penabanna. Tau ia too tontä liu ia manontom manuhu', nasuhum kembua mapia.” \s1 Pehapangam diona lampu \sr 8:16-18 \r Mrk. 4:21-25 \p \v 16 “Tä' tia deem tau la umpau' lampu anna nasalongo'i baka battu haka napadio ibi' sahigam. Sapo' napayabo hi tia inna ongeanna anna mala paindo masiä' naita ingganna to mentama indo banua. \v 17 Aka ingganna pepa'guhuangku tibuninnapi la dipatandaam, anna ingganna indo tisambonapi la dipakaleängam asam anna dipa'paissanganni. \v 18 Dadi pehingngii manappaia' inde pepatuduangku! Aka menna-menna umpaillaam penabai, tau ia too la dihängänniam polepi kapaissanganna. Sapo' to moka umpaillaam penabai, iya la diäläi pissam ia lao indo kapaissangam nasanga deemmi illaam kalena.” \s1 Indona Puang Yesus anna solasubunna \sr 8:19-21 \r Mat. 12:46-50; Mrk. 3:31-35 \p \v 19 Iya sulem indona anna solasubunna Puang Yesus la umpellambi'i, sapo' tä' mala silambi' aka nalabai tau buda. \v 20 Iya natulasammi tau naua: “O Tuangguhu, illaam sulibam indomu anna solasubummu napeäko!” \p \v 21 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Menna-menna umpehingngii Battakadanna Puang Allataala anna napogau'i illaam salu katuboanna, iam too indoku anna solasubungku.” \s1 Puang Yesus umpamattam hibu' tatta' \sr 8:22-25 \r Mat. 8:23-27; Mrk. 4:35-41 \p \v 22 Pissam wattu längäm lopi Puang Yesus sola passikolanna, iya muuaammi passikolanna: “Talambanna' libam inde le'bo'.” Iya mengkalaoim. \v 23 Mahassanni mellao lopinna, iya mamma' ia Puang Yesus. Tappa sule siaham hibu' tatta' illaam indo le'bo' lambi' indo lopi nasopa'i uwai, iya saidi' tatallam. \v 24 Iya natundam siaham passikolanna Puang Yesus anna nauaanni: “O Tuangguhu, o Tuangguhu, la tallam tau!” \p Iya bangommi, napa'kadai indo hibu' sola uwai tibuha', iya tappa mattam siaham indo hibu' tatta' anna malino duka' indo le'bo'. \v 25 Mane ma'kadai lako passikolanna naua: “Umba hia' iko kamatappasammu?” Iya mahea'im anna mängä-mängä lambi' sipa'tula'-tula'i naua: “Tau menna hia isanga inde? Aka moi hibu' sola uwai mala toi napahe'!” \s1 Puang Yesus umpabono' to napentamai setam dio Gerasa \sr 8:26-39 \r Mat. 8:28-34; Mrk. 5:1-20 \p \v 26 Puhai ia too, napatahhu'um pa'laoanna lako attasa'na to Gerasa dio tando libanna le'bo' Galilea. \v 27-29 Dio Gerasa deem mesa muane to napentamai setam. Indo tau masäem ma'kambelä anna tä' deem tohho illaam banua, sapo' si tohho lako ku'bu'. Indo setam kapuhaam si umpalilli indo tau lambi' moi dihante bassii limanna anna bitti'na anna dijagai, sapo' si nakattu-kattu siam indo hante bassi, mane nahambai lako pohiallasam. Tappana muita Puang Yesus tuhum yabo mai lopi, iya napellambi'i siaham anna kumissä'i mane ussämbäsanni kalena dokko litä' muoppä dio olona Puang Yesus. Iya nasuam le'ba' indo setam illaam mai kalena nasuhum meoli naua: “O Yesus Änä'na Puang Allataala To Handam Matande, la muaka hä' kao? Kupelau kela mala anna tä'ä' undahha!” \p \v 30 Iya nakutanaim Puang Yesus naua: “Aka sangammu?” \p Iya natimba'im naua: “Isangaä' Legion,”\f + \fr 8:30 \fq Legion: \ft kalembasanna, \fq Massa'bu.\f* aka napentamai buda setam. \v 31 Iya napa'sule-suleim mengkahumase-mase indo setam lako Puang Yesus naua: “Kela mala anna tä'kam ussua dokko indo gahoä handam mandalam.”\f + \fr 8:31 \fq gahoä handam mandalam: \ft ongeam la naongei tomahajanna setam sola ingganna pentuhu'na, ke natahungkummi Puang Allataala. Batai Los. 9:1, 17:8.\f* \p \v 32 Sikahuku' indo ongeam naongei deem buda babi mahassam menduhu' lako pili' tanete. Iya napelaum indo setam lako Puang Yesus naua: “Päbäikam lu tama inde lako babi.” Iya napaolaim duka' Puang Yesus pelauanna. \v 33 Iya messubum siaham illaam mai kalena indo tau anna umpentamai indo babi buda. Pissananna ham ia sikakondä indo babi buda untobängam bäbä kalena dokko kumila' tahhu' dokko le'bo', lambi' mate asam napusa'i uwai. \p \v 34 Naitanna to unjagai indo babi kadadiam ia too, tappa le'ba' siahanni sikakondä napa'paissangam lako kota anna tondä' sikahuku'na. \v 35 Iya le'ba'im buda tau umpetua'i kadadiam ia too. Sulei lako Puang Yesus, iya ullambi'um indo to bali napentamai setam mahassam muokko' dio ampe' bitti'na Puang Yesus anna ma'pohebam pole' aka malinom. Iya sangngim mahea' tau muitai. \v 36 Ingganna to muitai umpa'tulasam indo to mane sule maaka susi indo to napentamai setam ingngena' dipabono'. \v 37 Iya napelaum ingganna tau dio attasa'na to Gerasa umba ke malai le'ba' Puang Yesus aka sangngim mahea'. Iya längämmi lopi Puang Yesus la ma'pasule. \p \v 38 Iya napelaum indo to bali napentamai setam naua: “O Tuangguhu, mala haka ke umpasolaä' kao?” Sapo' tä' napäbäi, anggam nauaam: \v 39 “Pa'pasulengko lako banuammu anna untula' asanni ingganna indo puha napogausangko Puang Allataala.” Iya le'ba'um anna ussambai ingganna lalam dio kota natula' indo pa'pogau'na Puang Yesus lako kalena. \s1 Puang Yesus umpatubo sule änä'na Yairus anna umpabono' mesa baine \sr 8:40-56 \r Mat. 9:18-26; Mrk. 5:21-43 \p \v 40 Tappana lambanni Puang Yesus ma'pasule, iya ma'silullu' oom buda tau untammui aka inna naampai. \v 41 Iya sulem duka' mesa tau isanga Yairus. Tau ia too mesa to pebaba illaam pa'sambajanganna to Yahudi dio kota ia too. Iya menomba siaham dio olona Puang Yesus anna mengkahumase-masei aka naua: “Umba ke malai lako banuangku,” \v 42 aka deem änä'na mesa-mesa, baine, umbai' la sapulo duam taunna dadinna mahassam masaki masanta'. \p Iya muolai lalam Puang Yesus lako, nasisippi'-sippi'im indo tau buda untuhu'i. \v 43 Sapo' illaam alla'-alla'na indo tau buda deem mesa baine sapulo duam taunna nahua saki baine tä' deem mondanna, anna tä' deem moi podo la mesa tau mala umpabono'i. \v 44 Iya le'ba'um lako boko'na Puang Yesus anna naantii tähämpä' bajunna. Iya naantinna bajunna, tappa monda siaham sakinna. \p \v 45 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Menna hia muantiä'?” \p Sapo' sangngim tä' deem mangngaku. Iya natimba'im Petrus naua: “Tuangguhu, inde lako tau buda ulleboko anna nasisippi'-sippi'i.” \p \v 46 Sapo' tontä liu duka' naua Puang Yesus: “Deem tau muantiä' aka kusi'dim deem kuasa messubum illaam mai kaleku.” \p \v 47 Tappana naissam indo baine naua naissam dia Puang Yesus, iya sule siahanni lumalla' menomba dio olona. Anna natula'i dio olona tau buda kasuhunganna anna naantii. Anna natula' toi naua: “Bono' eta siahamä' duka'.” \p \v 48 Iya ma'kadam Puang Yesus lako indo baine naua: “O änä'ku, bono'ungko aka ungkatappa'iä'. Laongko, la naundu'ko kamasakkeam sola kamasannangam.” \p \v 49 Mahassampi ma'tula' anna sule hanni to untambai Yairus dio mai banuanna naua: “Indo änä'mu, matem. Damon too ussussai Tuangguhu.” \p \v 50 Sapo' nahingngi Puang Yesus, iya ma'kadam lako Yairus naua: “Daa ummahea', pomanontonni kamatappasammu aka indo änä'mu la tubo.” \p \v 51 Tappana landa' lako banuanna Yairus, tä' deem tau senga' napäbäi Puang Yesus napasola tama, sulibanna Petrus, Yohanes, Yakobus, anna ambena sola indona indo änä'-änä'. \v 52 Wattu eta too ingganna tau to dio heem mahassam sikauhhu' anna umbatim aka matem indo änä'-änä'. Iya nauaammi Puang Yesus: “Daa ussikauhhu'a', aka inde änä'-änä' tä' tia mate, sapo' mamma' bäbä hi tia!” \p \v 53 Sapo' sangngim umpetabai mandi Puang Yesus aka naissam naua matem. \v 54 Iya naanda'im Puang Yesus limanna anna napa'kadai naua: “O änä'ku, bangongko.” \v 55 Iya menaba siaham sule anna bangonni ke'de'. Nauam Puang Yesus: “Beennia' kinande.” \p \v 56 Iya mängä-mängä pole' tomatuanna. Sapo' napakahi'di Puang Yesus naua: “Pissa'-pissa' ahanna' la untula' pole lako tau senga' inde kadadiam.” \c 9 \s1 Puang Yesus ussua indo sapulo dua suhona \sr 9:1-6 \r Mat. 10:5-15; Mrk. 6:7-13 \p \v 1 Pissam wattu untambai indo sapulo dua suhona Puang Yesus anna nabeenni kamatohoam sola kakuasaam la uhhambai ingganna setam anna umpabono' ma'hupa-hupa saki. \v 2 Anna nasuai lao umpa'pakahebaam kapahentaanna Puang Allataala anna la umpabono' to masaki. \v 3 Anna napakahi'dii naua: “Tä'koa' deem la umbaba aka-aka illaam pa'laoammu, susinna tekkem, ongeam tinallo, tinallo, doi', anna poheba pembalasam. \v 4 Anna maka' mentamakoa' mesa tondä', iai too banua muongei, iya eta liungkoa' too lambi' umpelleia' indo tondä'. \v 5 Anna maka' deem tau tä' untahimakoa', iya pelleia' indo tondä'na sapo' pempassiannia' sobä'na indo tondä' dio bitti'mu, aka la mendadi tanda lako tondä' ia too la natumpu pala' Puang Allataala.” \v 6 Iya le'ba'um indo suhona ullelei mobotto-bottoam umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam napasindum umpabono' to masaki lako si mesa-mesa ongeam. \s1 Herodes mängä-mängä diona Puang Yesus \sr 9:7-9 \r Mat. 14:1-12; Mrk. 6:14-29 \p \v 7 Wattu eta too, napelele duka' Herodes indo tomahaja dio lembäna Galilea diona pa'pogausanna Puang Yesus, nasuhum buntä bäbä pikkihanna aka buda tau muuai: “Indo to diuaam Puang Yesus, ia siam tia indo Yohanes to si mantedo' tubo sule.” \v 8 Anna deem piha tau muuai: “Nabi Elia hi tia sule sule.” Deem toi muuai: “Mesa hi tia nabi yolona tubo sule.” \v 9 Iya nauam Herodes: “Puham tia kupopelempo'iam ulunna indo Yohanes to si mantedo'. Dadi, menna amo hi tia isanga indo Yesus si dipelele umpogau' kaha-kaha ia too?” Iya napeäm lalanna anna mala umpellambi'i Puang Yesus. \s1 Puang Yesus umpande la'bi lima sa'bu tau \sr 9:10-17 \r Mat. 14:13-21; Mrk. 6:30-44; Yoh. 6:1-14 \p \v 10 Tappana ma'pasulei indo suhona Puang Yesus, iya ma'hempummi anna natulasanni indo puha napogau' lako mobotto-bottoam. Puhai ia too, iya umbabaim indo suhona Puang Yesus lako mesa kota isanga Betsaida aka la ma'hempum paka-paka ia dio. \v 11 Sapo' naissanna tau buda, iya le'ba'im untuhu' Puang Yesus. Iya natahimam Puang Yesus anna natulasanni diona kapahentaanna Puang Allataala anna umpabono' toi to masaki. \p \v 12 Tappana la lendu' allo, napellambi'im indo sapulo dua passikolanna anna nauaanni: “Umbai' la mapia ke ussuai inde lako tau buda anna malai lao umpeä kinande anna ongeam ma'bengi lako tondä' anna lako to ma'liangam aka inde ongeam taongeia' pohiallasam.” \p \v 13 Sapo' natimba' naua: “Iko hanna' umpandei.” \p Iya nauam passikolanna: “Pusa'kam aka anggam deem kiampuam lima hoti anna dua bau. Anggam ke laoi dipangngalliam anna la malai kipande inde tau buda.” \v 14 (Indo tau buda, kiha-kiha lima sa'bu muane mandipi.) \p Iya muuaammi passikolanna: “Suai muokko' si lima pulo sallaoam oi.” \v 15 Iya nasuam duka' passikolanna, muokko' si lima pulo sallaoam oi. \v 16 Iya naalam Puang Yesus indo lima hoti anna dua bau, mane mentongai längäm langi' nakuhhu'i sumanga' längäm Puang Allataala. Puhai ia too, napiä'-piä'um indo hoti mane nabeenni passikolanna natabaam lako indo tau buda. \v 17 Iya mangngandeim sampe dea'. Tappana puhai mangngande, iya nahempummi passikolanna indo tää'nam naande, iya ponnopi sapulo dua baka. \s1 Pangngakuanna Petrus diona Puang Yesus To dilanti' la mepasalama' \sr 9:18-21 \r Mat. 16:13-20; Mrk. 8:27-30 \p \v 18 Pissam wattu mahassam ma'sambajam Puang Yesus mesa-mesanna, iya sulem passikolanna napellambi'i. Iya nauam Puang Yesus: “Situhu' tula'na tau, aka si nasangaiannä'?” \p \v 19 Iya natimba'im naua: “Deem tau muuai: ‘Yohanes to si mantedo' tubo sule;’ sapo' deem duka' muuai: ‘Nabi Elia sule sule;’ anna piha muuai: ‘Mesa nabi yolona tubo sule.’” \p \v 20 Iya mekutana oom lako passikolanna naua: “Maka' susi, iya akaa' iko ussangaiannä'?” \p Iya natimba'im Petrus naua: “Ikom too indo To nalanti' Puang Allataala la mepasalama'.” \p \v 21 Iya umpakahi'dim passikolanna naua: “Tä' si'da-si'daa' too deem la mala untula' lako tau senga' le!” \s1 Puang Yesus umpa'paissangam indo pandahhaam la uhhuai \sr 9:22-27 \r Mat. 16:21-28; Mrk. 8:31–9:1 \p \v 22 Mane nauai: “Kao to disangai Änä' Mentolino la ussi'dim ma'hupa-hupa pandahhaam anna la natumpu pala'ä' matua ulunna to Yahudi anna ingganna kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa lambi' la napateiä'. Sapo' illaam allo katallunna la dipatibangonnä' sule dio mai alla'na to mate.” \p \v 23 Puhai ia too, ma'kadam Puang Yesus lako tau buda naua: “Menna-menna maelo' untuhu'iä' pahallu la ullappa' pa'elo' kalena, anna allo-alloi umpassam kaju sitambenna, anna natuhu'ä'.\f + \fr 9:23 \fq umpassam kaju sitambenna: \ft kalembasanna, ahu' muoloi kamasussaam sule lako ahu' la dipatei.\f* \v 24 Aka menna-menna umpakalando puha ia katuboam di lino anna la Kao, tau ia too tä' ia la ullambi' katuboam sule lako salako-lakona. Sapo' menna-menna ahu' mate aka natuhu'ä', tau ia too la ullambi' indo katuboam sule lako salako-lakona. \v 25 Tä' deem gunana lako mesa tau moi la muampuam ingganna issinna lino kela sägä hi sungnga'na. \v 26 Aka menna-menna umpa'kasihisannä' anna umpa'kasihisam pepa'guhuangku, tau ia too la kupa'kasihisam duka' ke sulemä' to disangai Änä' Mentolino naponnoi kamatandeangku anna kamatandeanna Ambeku sola kamatandeanna ingganna malaika' maseho. \v 27 Setongam-tonganna, deengkoa' to dio heem temo tä'pi la mate anna muitam Puang Allataala umpalako kapahentaanna.” \s1 Puang Yesus dipomatande yabo tanete \sr 9:28-36 \r Mat. 17:1-8; Mrk. 9:2-13 \p \v 28 Umbai' kahuai benginna lessu'na natula' Puang Yesus pepa'guhuam ia too, iya umbabaim Petrus, sola Yohanes, anna Yakobus le'ba' längäm mesa tanete malangka' ma'sambajam. \v 29 Mahassanni ma'sambajam, iya tieli'um hupanna Puang Yesus anna pangkähhä pohebana. \v 30 Pissananna, deem dua tau nasipa'tulasam Puang Yesus. Iam too indo nabi yolo isanga Musa sola Elia. \v 31 Indo to dua bassim pangkähhä duka' diita. Iya sipa'tula' loppo'um diona kamateanna Puang Yesus la napasule lako dio Yerusalem. \v 32 Wattu eta too mahassam ia mamma' Petrus anna indo solana. Tappana milli', iya muitam pangkähhäna Puang Yesus anna indo to dua ke'de' dio ampe'na. \v 33 Tappana la le'ba' indo to dua umpellei Puang Yesus, iya ma'kadam Petrus naua: “O Tuangguhu, tä'um deem la susi kamasannangantaa' eta inde. Mapia ke kipake'desangkoa' tallu bahum: mesa Iko, mesa Musa, anna mesa Elia.” Ia anna ma'kada susii Petrus, aka tä' bäbä naissam aka la naua. \v 34 Mahassampi ma'tula' anna sule ham gabum ussikuku'i indo ongeam. Iya mahea' indo passikola tappana nasikuku'i indo gabum. \v 35 Iya nahingngim kamaha buttu illaam mai indo gabum naua: “Iam too inde Änä'ku to puha kupilei. Pahallua' la umpehingngii!” \v 36 Puhai nahingngi indo kamaha, iya muitam Puang Yesus mesa-mesanna ham. Napahandu' etam too indo tallu passikolanna tä' deem natula' pole lako tau senga' indo kaha-kaha mane puha naita. \s1 Puang Yesus umpabono' mesa änä'-änä' to napentamai setam \sr 9:37-43 \r Mat. 17:14-21; Mrk. 9:14-29 \p \v 37 Tappana masiä, ma'pasuleim yabo mai indo tanete, iya ma'silullu' oom tau buda sule umpellambi'i Puang Yesus. \v 38 Pissananna metambam mesa tau illaam mai alla'-alla'na indo tau buda naua: “O Tuangguhu, inde änä'ku anggam mesa-mesa! Kela mala ungkamaseiä' anna umpetuasannä'! \v 39 Si bassa' napentamai setam nasuhum kakissä'-kissä' mane lumalla'i ma'patikingkim, ma'tambuha-buha sädäna. Indo setam undahha liu inde änä'ku anna mallam la napellei. \v 40 Anna puhamä' mengkahumase-mase lako inde mai passikolammu anna mala nahambaiam lao setanna, sapo' tä' dia mala.” \p \v 41 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Kukapusa'i si'dakoa' pole' inde to tubo lapi' temo, aka kuhäm sugali'a' kamatappasammu! Anna tä' liupia' muissam usse'la kamapiaam anna kakadakeam. La pada polepi isanga umba masäena sola-solakia' anna la pada polepi isanga umba masäena la kusa'bahasangkoa'?” Mane nauai: “Babaannä' mai itim änä'mu!” \p \v 42 Mahassanni mellao indo änä'-änä' la umpellambi'i Puang Yesus, tappa napatissämbä' oham indo setam dokko litä' lumalla' ma'patikingkim. Iya nakissä'im Puang Yesus indo setam illaam kalena indo änä'-änä' anna napabono'i, mane nabeenni lako ambena. \v 43 Iya sangngim mängä-mängä indo tau buda muita kakuasaanna Puang Allataala tä' deem nasipadaangam. \s1 Kapenduanna napa'paissangam Puang Yesus diona pandahhaam la uhhuai \sr 9:43-45 \r Mat. 17:22-23; Mrk. 9:30-32 \p Mahassampi mängä-mängä indo tau buda muita pa'pogausanna Puang Yesus, iya ma'kadam Puang Yesus lako passikolanna naua: \v 44 “Pehingngiia' anna umpaillaam tambu'i inde tula'ku: Kao to disangai Änä' Mentolino la dibeho tama pala' limanna hupatau.” \v 45 Sapo' tula' ia too tä' natama akkalanna passikolanna kalembasanna. Aka tä'pi dipaissanni indana naissam säkäi. Anna sangngim malaja' umpekutanaanni kalembasanna indo tula'na. \s1 To la disangai handam matande \sr 9:46-48 \r Mat. 18:1-5; Mrk. 9:33-37 \p \v 46 Iya sibetä'-betä'um passikolanna Puang Yesus naua: “Mennakia' handam matande?” \v 47 Sapo' naissam Puang Yesus indo lalam penabanna passikolanna, nasuhum muala mesa änä'-änä' bahinni' anna napake'de'i dio ampe'na. \v 48 Mane nauai: “Menna-menna untahima inde änä'-änä' aka umpolalam kamatappasanna di Kao, tau ia too sihhapam siam Kao natahima. Anna menna-menna untahimaä', tau ia too untahima duka' To ussuaä'. Aka iai too ussanga kalena handam bahinni' illaam alla'-alla'mua', iam too la handam matande.” \s1 Iai too tä' umbalikoa', iam too solamu \sr 9:49-50 \r Mrk. 9:38-40 \p \v 49 Iya ma'kadam Yohanes lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu deem kiita mesa tau uhhambai setam umpake sangammu, sapo' tä' kipäbäi aka taia indo to si tapasolaa'.” \p \v 50 Sapo' natimba' naua: “Daa ullahanni, aka iai too tä' umbalikoa', iam too solamu.” \s1 Tä' ditahima Puang Yesus illaam mesa tondä' dio Samaria \sr 9:51-56 \p \v 51 Tappana la lambi' wattunna la tiäkä' längäm suhuga Puang Yesus, iya napasatutum penabanna lu längäm Yerusalem. \v 52 Iya ussuam sanaka-naka solana mendiolo lu lako mesa tondä' illaam attasa'na to Samaria aka la napatokaam ingganna kapahalluanna. \v 53 Sapo' indo tau illaam tondä' eta too moka untahima Puang Yesus aka la lu längäm Yerusalem. \v 54 Tappana naissam indo dua passikolanna isanga Yakobus sola Yohanes naua tä' natahima indo pa'tondä', iya napelaum lako Puang Yesus naua: “O Debata, muaku haka ke kipatuhunganni api yabo mai langi' muä'bäi?” \p \v 55 Sapo' napenggihi'i Puang Yesus nakeaha'i. \v 56 Iya umpatahhu'um pa'laoanna muola lako tondä' senga'. \s1 Lalanna la untuhu' Puang Yesus \sr 9:57-62 \r Mat. 8:19-22 \p \v 57 Mahassanni umpatahhu' pa'laoanna Puang Yesus sola passikolanna, iya ma'kadam mesa tau naua: “O Tuangguhu, la kutuhu' liuko illaam pa'laoammu, moi umba ngei muola.” \p \v 58 Iya natimba'im Puang Yesus naua: “Asu pangngala' ia deem leäna, anna ingganna dassi yabo lawwa deem sehäna, sapo' Kao to disangai Änä' Mentolino tä' Kao deem la manontom kuongei metindo.” \p \v 59 Mane ma'kada polei lako mesa tau senga' naua: “Tuhu'ä'.” \p Iya natimba'im indo tau naua: “Io, sapo' la mala haka ke laopä' yolo ullamum ambeku mane suleä' kutuhu'ko?” \p \v 60 Iya natimba'im naua: “Päbäi mammi ia duka' itim matim to mate ullamum to matena.\f + \fr 9:60 \fq Päbäi mammi ia duka' itim matim to mate ullamum to matena: \ft kalembasanna, päbäi mammi to mate di ada' battu diua to tamatappa' lako Puang Yesus umpalako indo ingganna si napogau'na inde lino.\f* Sapo' iko-iko, laoko pa'paissangam kapahentaanna Puang Allataala.” \p \v 61 Iya ma'kada pole oom mesa tau naua: “La kutuhu'ko kao Debata, sapo' la umpäbäipä' yolo lao kupasaha' kasahapuangku.” \p \v 62 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Menna-menna sihhapam napahandu'um massalaga, sapo' messaile ohi lako boko'na, tau ia too tä' deem gunana illaam kapahentaanna Puang Allataala.” \c 10 \s1 Puang Yesus ussua pitu pulo passikolanna \sr 10:1-12 \p \v 1 Puhai ia too, untuho pole oom pitu pulo tau senga' Puang Yesus Debatanta anna nasuai lao pantam si dua umpendioloanganni lako si mesa-mesa kota anna ongeam la napellambi'i'. \v 2 Nauaammi Puang Yesus: “Indo tau illaam inde lino sihhapam pahe matäsä'um. Buda indo pahe matäsä', sapo' saidi' to mepahe. Dadi pelauia' längäm puäna indo pepaheam anna mala ussua buda tau umpepaheanni. \v 3 Pengkalaongkoa', sapo' pengkilalai manappaia', la sihhapangkoa' too domba kusua tama alla'-alla'na olo'-olo' to peande. \v 4 Daa umbabaa' ongeam doi'mu, ongeam tinallo, sapatu, anna tä' tookoa' la tohho lako lalam la sipa'tula' tau. \p \v 5 Maka' mentamakoa' mesa banua, la muuaa' yolo: ‘Natamba' dangkoa' Debata.’ \v 6 Anna maka' mapia penabanna untahima manappakoa' puäna indo banua, iya la natahima si'da too indo pa'lambemua'. Sapo' maka' too tä'koa' natahima, iya la tä' too duka' natahima indo pa'lambemu. \v 7 Tohho diokoa' indo mesa banua, tä'koa' la ma'pentieli'-eli' lako banua senga'. Iai too natahiaiangkoa' to ma'banua, iam muande anna muihu'. Aka ingganna to mengkähä abana sipäto' la diponnoiam kapahalluanna. \v 8 Maka' mentamakoa' mesa tondä' anna natahima manappakoa', iya andei indo kinande natahiaiangkoa'. \v 9 Pabono'i to masaki illaam indo tondä' anna umpaissannii tau eta too muua: ‘La bale' umpalakom kapahentaanna Puang Allataala illaam alla'-alla'mua'.’ \v 10 Sapo' maka' mentamakoa' mesa kota anna tä'koa' natahima, iya lu lakokoa' lalam mahoa' anna muuaia': \v 11 ‘Moi sobä'na inde tondä'mua' dio bitti'ki, kipempassiam toi lao aka la mendadi tanda diua la natumpu pala'koa' Puang Allataala. Sapo' kipaissanni loppo'koa' kiua la bale' umpalakom too kapahentaanna Puang Allataala.’ \v 12 Kutulasangkoa' temo kuua, maka' too ke lambi'um indo allo la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la mabanda' puha ia tahungkunna issinna indo tondä' ia too anna la issinna kota Sodom.”\f + \fr 10:12 \fq Sodom: \ft Kad. 19:24-28.\f* \s1 Puang Yesus ussosso to Yahudi dio lembäna Galilea to moka matappa' \sr 10:13-16 \r Mat. 11:20-24 \p \v 13 “La tilakakoa' iko ingganna issinna kota Korazim anna kota Betsaida aka mokakoa' muondo' gau' kadakemu. Aka indo tanda memängä-mängä kupadadi illaam alla'-alla'mua', kela kupadadi diom kota Tirus anna Sidon, la masäem untihokonganna gau' kadakena hupatau dio, lambi' muokko' ma'poheba bahata anna umpaponnoi täiabu ulunna aka ussosso gau'na. \v 14 Maka' too ke lambi'um indo allo la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la mahingngam leko' ia tahungkunna issinna kota Tirus sola Sidon anna la tahungkummua'. \v 15 Anna ikoa'-iko to Kapernaum, ussanga hia' iko umbai' la dipatiäkä' längängkoa' suhuga? Sapo' setonganna la ditibe tama hakoa' iko lembä bolom.” \v 16 Mane ma'kada oi lako indo to la nasua naua: “Menna-menna umpehingngiikoa', sihhapam siam tia Kao napehingngii. Menna-menna untumpu pala'koa', Kao siam tia natumpu pala'. Anna menna-menna untumpu pala'ä', untumpu pala' duka' indo To ussuaä'.” \s1 Indo pitu pulo passikolanna ma'pasulem \sr 10:17-20 \p \v 17 Tappana ma'pasule indo pitu pulo passikolanna, iya tä' deem pada satilalla' ma'tula' lako Puang Yesus naua: “O Debata, moi ingganna setam napehingngii tookam ke kisuai lao umpake sangammu.” \p \v 18 Natimba' Puang Yesus naua: “Kuita tomahajanna setam mehonno' susi kila' yabo mai langi'! \v 19 Pehingngiia' aka setonganna puhangkoa' kubeem kakuasaam la ullullu'i ula' sola alipam,\f + \fr 10:19 \fq alipam: \ft naua illaam basa Indonesia \fq kalajengking\ft . Indo kalajengking pabalu susi pekeke'na alipam.\f* anna la untaloi kamatohoanna balimmu, nasuhum tä'um deem aka la untilakaikoa'. \v 20 Sapo' moi anna untaloingkoa' setam, tä' la ianna' untilalla'i, sapo' la indo hia tisuha'um sangammua' yabo suhuga.” \s1 Katilallasanna Puang Yesus \sr 10:21-24 \r Mat. 11:25-27; 13:16-17 \p \v 21 Wattu eta too naponnoi katilallasam Puang Yesus buttu di Penaba Maseho lambi' ma'sambajam naua: “O Ambe', Puäna langi' anna lino! Ma'kuhhu' sumanga'ä' matim olomu, aka indo kada ditambimmu tä' umpapähänni lako to naangga' manähä anna keaka' hupatau, sapo' umpapähänni leko' ia lako to naangga' matuna hupatau. O Ambe' abana inna ia pa'elo'mu.” \p \v 22 Puhai ma'sambajam, iya nauam: “Ingganna-ingganna sia puha asammi napadokkoannä' lisu pala'ku Ambeku. Tä' deem moi podo la mesa hupatau la muissam manappai menna Änä'na Puang Allataala sulibanna Ambe', anna tä' toi deem moi podo la mesa hupatau la muissam manappai menna Ambe' sulibanna Änä'na, anna to napoelo' Änä'na, anggam ia la muissam manappa Ambeku.” \v 23 Puhai ia too, umpenggihi'im passikolanna Puang Yesus anna nauai: “Kehongko'koa' aka muitaa' inde kaha-kaha. \v 24 Aka kutulasangkoa', buda nabi anna tomahaja yolona maelo' la naita inde to muitaa' temo, sapo' tä'um ia mala naita. Anna maelo' la nahingngi inde to uhhingngia' temo, sapo' tä'um ia mala nahingngi.” \s1 Pehapanganna mesa to Samaria mapia penaba \sr 10:25-37 \p \v 25 Iya ke'de'um mesa to ullatta' Pepaondonganna Musa aka maelo' la umpetidom Puang Yesus ma'kada naua: “O Tuangguhu, aka la kupogau' anna malaä' ullambi' katuboam sule lako salako-lakona?” \p \v 26 Natimba'i Puang Yesus naua: “Aka naua illaam Pepaondonganna Musa? Aka naua pikkihammu tappana puha umbata?” \p \v 27 Iya nauam indo tau: “Dituli' naua: ‘Kamaseikoa' Debata, Puang Allataala to umpenombai sola sakalebu penabammu anna mentu' pikkihammu anna mentu' kamatohoammu,’ anna naua toi ‘Kamaseikoa' padammu hupatau umba susi ungkamasei kalemu.’” \p \v 28 Iya nauaammi Puang Yesus: “Tappa' itim pentimba'mu. Pogau'um too umba susi indo umbata anna malako tubo.” \p \v 29 Sapo' napeä lalanna la ummaloloam kalena lambi' mekutana pole oom lako Puang Yesus naua: “Iya menna isanga padangku hupatau la pahallu kukamasei?” \p \v 30 Natimba'um Puang Yesus sapo' pehapangam napake naua: “Deem mesa tau mengkalao yabo Yerusalem la lu dokko Yerikho. Muolai lalam, nahappaim to mangngabum pohebana anna ingganna aka-akanna. Anna tä' nahappai mandi sapo' nagasa'i polepi sampe saidi' tamate mane napellei bäbäi lao. \v 31 Siampu' eta too deem mesa sando muola eta duka'. Sapo' naitanna indo tau, napengkulio'i mandi muola dio bihim lalam anna tahhu'i. \v 32 Susi siam duka' deem mesa pessubunna Lewi\f + \fr 10:32 \fq pessubunna Lewi: \ft indo pessubunna Lewi si umpamoloi sando illaam Banua Debata.\f* liu dio lalam ia too. Tappana naita indo tau, napengkulio'i mandi duka' muola dio bihim lalam anna tahhu'i. \v 33 Sapo' deem mesa to Samaria muola dio duka' indo lalam ia too. Naitanna indo tau, tappa häntä buana. \v 34 Napenandai siaham indo to sägä anna nabasei anggur basana anna napakuliianni minnä' mane naba'basanni. Puhai, naäkä'um längäm keledainna mane nababai lako mesa ongeam si diongei ma'bengi anna nauhusanni kapahalluanna. \v 35 Masiänai, mualam dua doi' peha' anna nabeenni lako indo puäna banua naongei ma'bengi mane nauaanni: ‘Jappanniam manappaä', anna maka' deempi kapahalluam senga'na, iya ma'pasulepä' mane kubaja'i.’” \p \v 36 Puhai ia too, mekutanam Puang Yesus lako indo to ullatta' Pepaondonganna Musa naua: “Inde tallu tau, umbanna iko situhu' pikkihammu mala disangai padanna hupatau indo to nahappai to mangngabum aka-akanna ingngena'?” \p \v 37 Natimba' naua: “To ungkamasei indo to dihappai aka-akanna.” \p Iya nauaammi Puang Yesus: “Laongko ammu pogau'i susi.” \s1 Puang Yesus dio banuanna Marta sola Maria \sr 10:38-42 \p \v 38 Iya umpatahhu' oom pa'laoanna Puang Yesus sola passikolanna sampe landa' lako mesa tondä'. Eta too deem mesa baine isanga Marta untambai tama banuanna. \v 39 Deem solasubunna isanga Maria, muokko' dio olona Puang Yesus Debatanta napehingngii tula'na. \v 40 Sapo' Marta ia anggam umpikki' kähänganna lako dapo' la napake ma'tahia, nasuhum umpellambi'i Puang Yesus anna nauai: “O Tuangguhu, akanna umpäbäi hi iko Maria napamesa-mesaä' mealaam lako dapo'? Uaanni anna nabaliiä'!” \p \v 41 Natimba' Puang Yesus Debatanta naua: “Marta, o Marta! Muaka tiko manangnga anna ungkasussaam buda kaha-kaha. \v 42 Anggam mesa handam pahallu. Anna napileim ia Maria indo handam mapianna. Anna ia oom ia duka' la napogau', tä' la mala dilabai.” \c 11 \s1 Pepa'guhuanna Puang Yesus diona sambajam \sr 11:1-13 \r Mat. 6:9-13; 7:7-11 \p \v 1 Pissam wattu ma'sambajam Puang Yesus dio mesa ongeam. Puhai ma'sambajam, ma'kadam mesa passikolanna naua: “O Tuangguhu, patudukam duka' ma'sambajam susi Yohanes umpatudu passikolanna ma'sambajam.” \p \v 2 Iya nauam Puang Yesus: “Maka' ma'sambajangkoa', la muuaa': \q1 Ambeki, dipa'kasallei sanga masehomu, \q1 kela mala Ikom ma'pahenta. \q1 \v 3 Beengkanni kinande la sihuanna kiande allo-allo. \q1 \v 4 Anna muampunniangkanni kasalaangki, \q1 aka muampunningkam duka' to kasalaam lako kaleki. \q1 Anna daa ullappa'kam tama pa'sändäsam.” \p \v 5 Mane ma'kada polei lako passikolanna naua: “Hapanna deengkoa' mesa le'ba' lako banuanna solamu tängä bengi anna muuaanni: ‘O solaku, pahabe'iä' kao tallu kalebu hotimmu, \v 6 aka deem issangangku lempä sapo' katappusannä'.’ \p \v 7 Sapo' natimba' di indo issinna banua naua: ‘Daa unggangguä' aka puham kukädo' ba'baku anna metindongkam sola änä'ku. Tä'mä' mala la bangom umbeengko aka-aka.’ \v 8 Kutulasangkoa', moinna anna solamu, tä' siam la naaku bangom la nabeengko kapahalluammu, sapo' aka ungkekke' liu umpelau, iya bangommi duka' anna nabeengko ingganna pelauammu. \v 9 Dadi, si pelauia' kapahalluammu längäm Puang Allataala anna naponnoiangko. Peäi kapahalluammu anna ullolonganni. De'de'i ba'ba anna mala natungka'iangko. \v 10 Aka menna-menna melau la diponnoiam pelaunna, anna menna-menna mameä la nalolongam, anna menna-menna unde'de' ba'ba la ditungka'iam. \p \v 11 Tä' deem mesa ambe la palla' penabanna umbeem ula' änä'na ke umpelaui bau. \v 12 Susi toi duka' tä' deem tau la palla' penabanna umbeem alipam\f + \fr 11:12 \fq alipam: \ft naua illaam basa Indonesia \fq kalajengking\ft . Indo kalajengking pabalu susi pekeke'na alipam.\f* änä'na ke umpelaui tullu. \v 13 Dadi ikoa' duka' to madosa anna muissanni umbeem änä'mu la napomapianna, damo aham Ia Ambemu yabo suhuga la umbeem Penaba Maseho lako si mesa-mesa hupatau to melau dio olona.” \s1 Kuasanna Puang Yesus anna tomahajanna setam \sr 11:14-23 \r Mat. 12:22-30; Mrk. 3:22-27 \p \v 14 Pissam wattu uhhambai mesa setam Puang Yesus illaam mai kalena mesa to pepe. Messubunna indo setam, iya mala siaham ma'tula'. Nasuhum sangngim nakapilla'i tau buda. \v 15 Sapo' deem duka' muuai: “Kuasanna hi tia Beelzebul battu diua tomahajanna setam illaam kalena nasuhum mala uhhambai lao setam.” \p \v 16 Deem duka' sanaka-naka tau senga' maelo' la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus, nasuhum napellambi'i anna nauaanni: “Paitaikam tanda memängä-mängä yabo mai suhuga.” \p \v 17 Sapo' nalosa Puang Yesus pikkihannai, nasuhum ma'kada naua: “Maka' deem mesa kahajaam tä' mala mesa penaba hupataunna illaam, mannassa anna la kahenggängannai dadi. Susi toi duka' ke deenni mesa pandaposam, ke sikabassi-bassii issinna, mannassa anna la titale bangke'i issinna. \v 18 Susi siam too duka' kapahentaanna setam. Maka' la sianu-anu paka ia illaam kahajaanna, iya iam tia isanga sipobali-bali paka ia, nasuhum kende' kahenggänganna. Ma'kada susiä' aka muua hia' iko: ‘Kakuasaanna hi tia Beelzebul napake uhhambai lao setam.’ \v 19 Maka' susi, iya kuasanna haka duka' Beelzebul napake pentuhu'mua' uhhambai lao setam? Mannassa anna sala pikki'koa', aka taia duka' kakuasaanna setam napake uhhambai lao setam! \v 20 Sapo' setonganna uhhambaiä' lao setam aka kakuasaanna Puang Allataala muundu'ä'. Dadi mannassa diua umpalakom kapahentaanna Puang Allataala illaam alla'-alla'mua'. \p \v 21 Maka' hapanna deem mesa to matoho anna ganna' pangkakka'na unjagai banuanna, iya la amam asam aka-akanna. \v 22 Sapo' maka' deem to matoho puha ia ungkatamai lambi' nataloi, iya la nahappai asam indo pangkakka' to nahannuam anna nabahe-bahei kullena.\f + \fr 11:22 \fq to matoho anna ganna' pangkakka'na: \ft tomahajanna setam diuaam; anna indo \fq to matoho puha ia \ft Puang Yesus diuaam.\f* \p \v 23 Menna-menna tä' untuhu'ä', tau ia too nabaliä'. Susi toi duka' lako to tä'kam pada kähä mahhempum, tau ia too to mantaleam ia.” \s1 To kadake gau' dipasihhapam to napentamai setam \sr 11:24-26 \r Mat. 12:43-45 \p \v 24 Mane naua polei: “Maka' deem mesa setam messubummi illaam mai kalena tau, iya la le'ba' kalao-lao lako ongeam mabanginna umpeä ongeam la naongei tohho. Sapo' tä' deem nalambi' ongeam la mala naongei. Iya nauam: ‘La ma'pasuleä' sule lako indo ongeangku ingngena'.’ \v 25 Iya le'ba'um sule lako indo ongeanna, iya bahassi liupi nalambi', sihhapam banua bahassi anna tiäto', mapia la naongei. \v 26 Iya le'ba' siaham untambai solana pitu, sapo' kadake puha ia indo solana anna la kalena. Anna tohho asanni illaam kalena indo tau. Ma'katampasanna, tau ia too la tuttuam tama kakajuanna indo kakadakeam illaam kalena anna indo anggapi mesa setam umpentamai.” \s1 Diona to handam kehongko' \sr 11:27-28 \p \v 27 Mahassampi ma'tula' Puang Yesus, iya metambam mesa baine illaam mai alla'-alla'na tau buda naua: “Kehongko' ia indo baine to undadiangko anna napasusu.” \p \v 28 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “Kehongko' puha ia to umpehingngii anna umpalako Battakadanna Puang Allataala.” \s1 Puang Yesus dipelau la umpadadi tanda \sr 11:29-32 \r Mat. 12:38-42 \p \v 29 Mahassanni nalebo tau buda Puang Yesus, iya umpatahhu' oom pa'tula'na naua: “Ia anna maelo'koa' la kupadadiam tanda memängä-mängä inde to tubokoa' lapi' temo, aka sangngim ma'gau' kadakekoa'. Sapo' tä' la dipadadiangkoa' tanda memängä-mängä senga' sulibanna tanda memängä-mängä la dadi lako kaleku umba susi dadi lako kalena nabi Yunus yolona. \v 30 Aka umba susi nabi Yunus yolona dipotanda memängä-mängä lako issinna Niniwe, la susimä' too duka' to disangai Änä' Mentolino la mendadi mesa tanda memängä-mängä lako to tubo lapi' temo. \v 31 Anna illaam indo wattu la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la dipatibangom indo tomahaja baine to umpahenta paluäna Syeba yolona.\f + \fr 11:31 \fq tomahaja baine to umpahenta paluäna Syeba: \ft illaam basa Indonesia naua: \fq ratu dari selatan\ft , aka indo Syeba abana dio tandai selatan.\f* Indo tomahaja ia too la napasalakoa' inde to tubokoa' lapi' temo aka ahu' ia le'ba' umpehingngii kakeakasanna tomahaja Salomo moi anna mambela lalam naola. Sapo' ikoa'-iko, mokakoa' umpehingngii inde tula'ku sitingngajokia' kita moi kela daa mentondom puha hä' Kao anna la tomahaja Salomo.\f + \fr 11:31 \ft 1Haj. 10:1-10, 2Tul. 9:1-12.\f* \v 32 Illaam indo wattu la naongei Puang Allataala umpopa'tadongkongam hupatau, la dipatibangom to Niniwe anna iai umpasalakoa' to tubo lapi' temo. Aka indo ia to Niniwe untihokongam ia gau' kadakena tappana uhhingngi kadanna Debata napalanda' nabi Yunus. Sapo' mokakoa' iko untihokongam gau'mu, moi kela daa inde to umpa'tula'ikoa' temo mentondom puha Ia anna la nabi Yunus.”\f + \fr 11:32 \ft Yun. 3:5.\f* \s1 Kamasiäsam anna kamalillingam \sr 11:33-36 \p \v 33 Mane naua polei: “Tä' deem tau la umpau' lampu mane nabunii battu haka la nasalongo'i baka. Sapo' napayabo hi tia inna ongeanna anna mala paindo masiä' naita ingganna to mentama indo banua. \v 34 Matammu sihhapam ballo illaam kalemu ma'pomasiä'. Aka maka' masiä' matammu, iya masiä' asam too duka' sakalebu kalemu. Sapo' maka' kadake matammu, iya malillim asam too kalemu. \v 35 Susim too duka' penabammu. Dadi jagai manappai indana indo ussangai kamasiäsam illaam kalemu, mendadi kamalillingam di. \v 36 Maka' masiä' asam penabammu anna tä' deem malillim sabaheam, iya masiä' asammi too, umba susi paindona lampu ummasiä'i asam kalemu.” \s1 Puang Yesus umpesalaam pa'palakoanna to Parisi sola to ullatta' Pepaondonganna Musa \sr 11:37-54 \r Mat. 23:1-36; Mrk. 12:38-40; Luk. 20:45-47 \p \v 37 Puhai ma'pa'guhu Puang Yesus, natambaim mesa to illaam kakalebuanna Parisi la mangngande dio banuanna. Iya tamam indo banua anna muokko'i mangngande. \v 38 Mängä-mängä indo to illaam kakalebuanna Parisi aka muita Puang Yesus mangngande tä' umbasei yolo limanna, situhu' peadasanna to Yahudi. \p \v 39 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Ikoa'-iko to illaam Parisi sihhapangkoa' to umbasei tangkihi' anna pihim, nabasei leko' sulibanna anna tä' ia hoäna. Anna hoäna hi naponnoi kakadakeam. Susingkoa' too aka naponnoikoa' kakadakeanna indo pangngala kahha'mua' anna indo pa'pogausam kadakemua'. \v 40 Oa' to maho! Tä' daka tia mesam Puang Allataala umpadadi bätä puntimmua' anna penabammu? \v 41 Indo hia pangngala malussummua' muampuam temo, ia hi tia la ungkamaseianna' lako to mase-mase. Aka iam too pole' la napolalam bahassi asanna' kalemu. \p \v 42 La ullambi'koa' iko katilakaam inggannakoa' to illaam kakalebuanna Parisi! Aka ikoa'-iko umpa'kasallei leko'a' ia kaha-kaha bahinni' susinna umpatamaa' peadasammu bahe sapulona hampa-hampa indo si tubo bäbä isanga selasih, inggu, anna hampa-hampa senga'na. Sapo' umpa'lembeinna' ia umpalako undu' lollä lako hupatau anna ma'kamase lako Puang Allataala. Moi kela daa iam too inde handam pahallua' la umpalako. Sapo' tä' sianna' duka' la umpa'kalembei indo senga'na. \p \v 43 La ullambi'koa' katilakaam inggannakoa' to illaam kakalebuanna Parisi! Aka si umpise'ikoa' ongeam dipa'kasalleinna ke illaanni pa'sambajangam. Angganna' si umpohäe ke napa'kasalleikoa' hupatau illaam pasa'. \p \v 44 La ullambi'koa' katilakaam aka mapia bäbäkoa' diita anna kadake hia illaam penabammu, sihhapangkoa' ku'bu' tä' ditandai, dipa'ola-ola yabona aka tä' diissam diua kadake hia dio.” \p \v 45 Deem mesa to ullatta' Pepaondonganna Musa mentimba' naua: “O Tuangguhu, itim tula'mu, natunaikam duka'!” \p \v 46 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “La ullambi'koa' duka' katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa! Aka si umpapiakoa' pahenta mabanda' illaam peadasam anna umpadudunnii hupatau. Sapo' tä' punala hia' muaku umpamoloi hupatau, moi la sai'di'um, anna mala nabela napalako indo pahenta. \p \v 47 La ullambi'koa' katilakaam aka umpapiaammia' pole' ku'bu'na ingganna indo nabi yolona, sapo' nenemu sianna' umpateii. \v 48 Kalembasanna ia too, muakuia' duka' anna ussangaa' hua indo pa'pogau'na nenemu, aka umpapiaammia' ku'bu'na indo to napatei. \v 49 Iam too anna nauam kamanähänganna Puang Allataala: ‘La kusua sule sanaka-naka nabi anna suho la umpellambi'i. Sapo' deem la napatei anna deem toi la nadahha.’ \v 50 Nasuhum inde to tubo lapi' temo la untanggum hahana ingganna nabinna Puang Allataala to puha titollo mengkalao uhu dadinna lino sule lako temo, \v 51 battu diua mengkalao dio Habel sule lako Zakharia. Indo ia Zakharia dipatei illaam alla'na ongeam pehumalasam anna Banua Debata. Ia asanna ia too tä' mala tala umpendudunna' inde to tubokoa' lapi' temo. \p \v 52 La ullambi'koa' katilakaam inggannakoa' to ullatta' Pepaondonganna Musa! Aka untutusangkoa' lalam hupatau la tama umpengngissanni diona Puang Allataala. Mokakoa' iko tama anna ullabai tookoa' duka' hupatau to la maelo' mentama.” \p \v 53 Tappana napellei Puang Yesus indo ongeam, iya napeä lium lalanna indo to illaam kakalebuanna Parisi sola to ullatta' Pepaondonganna Musa anna mala napetidom, umpake ma'hupa-hupa pekutanaam \v 54 aka maelo' la umpeängam tuntungam su'be' Puang Yesus. \c 12 \s1 Sanaka-naka pepakilalaam \sr 12:1-12 \p \v 1 Wattu eta too massa'bu-sa'bu tau sisippi'-sippi' ma'hempum lambi' silullu'-lullu' bäbä. Mahassanni ma'silullu' tau, iya nauam Puang Yesus lako passikolanna: “La majaga manappakoa' too indana nakadakeikoa' bibi' hotinna to illaam kakalebuanna Parisi. Indo kuuaam bibi' hotinna, pudu' pandenna anna lila manähäna. \v 2 Sapo' indo pattuju penabanna la kaissangam. Aka ingganna aka-aka disamboi la dipakaleängam asam, anna ingganna aka-aka dibuni, la dipatandaam. \v 3 Anna indo kada ditambim untula' bengia' la dipa'paissangam illaam wattu masiä. Anna indo to umpa'bisisam lako solamu illaam tambim titutu', la dipebangkoam lao. \p \v 4 Pehingngiia' solaku! Daa ungkahea'i indo to anggam mala umpatei bätä punti, aka tä'um ia deem senga'na la mala napogausangkoa'. \v 5 La kutulasangkoa' to la pahallu ungkahea'. La mahea' lako hokoa' Ia Puang Allataala to kuasa mampatei anna mane natibe tama nahaka. Abana, la Iaa' pahallu umpengkahea'i. \v 6 Taissanna' pada-pada taua lima dena' sai'di' allinna aka anggam dua himi'. Moinna anna susi, sapo' tä' deem moi podo la mesa la nakalembei Puang Allataala. \v 7 Senga'unna' tiko, aka meanggaa' beluä'mu puha nahekem asam di tia. Dadi, iam too anna tä'ungkoa' la mahea', aka moi la pada umba budanna dena' tala sipadaannia' angga'mu! \p \v 8 Pengkilalai manappaia' inde tula'ku: Menna-menna muakui kamatappasanna di Kao to disangai Änä' Mentolino dio olona hupatau, tau iam too duka' la kuakui dio olona ingganna malaika'na Puang Allataala kuua: ‘Iam too inde pentuhu'ku.’ \v 9 Sapo' menna-menna umbahoiä' dio olona hupatau, tau iam too duka' la kubahoi dio olona ingganna malaika'na Puang Allataala. \v 10 Deem sia ia paleleanna la diampunni to ma'tula' kadake diona Änä' Mentolino. Sapo' tä' si'da-si'da ia deem paleleanna la diampunni to untelle Penaba Maseho. \p \v 11 Maka' dibabakoa' lako olona to mahhotto' illaam peadasam, battu haka dipopengngolo lako to ma'pahenta battu to kuasa, iya tä'koa' la umpakabeba penabammu la muua: ‘Aka amom isanga la diua mentimba'?’ \v 12 Aka Penaba Maseho la umpatudukoa' indo la pahallunna untula' wattu eta too.” \s1 Pehapangam diona to makaka sapo' to maho \sr 12:13-21 \p \v 13 Deem mesa tau illaam alla'-alla'na indo tau buda ma'kada lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu, uaanni indo solasubungku anna nabeennä' kao piha indo kulle natampeangkam tomatuangki.” \p \v 14 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “O solaku, menna hi kao muäkä'ä' la mendadi to mahhotto' battu diua to la untabaangkoa' mana'mu?” \p \v 15 Mane ma'kadai lako indo tau buda naua: “Majagakoa' anna mainga', indana lu lakoi kulle penabammu anna ma'podo kao. Aka moi la kende' langi' katomakakaanna mesa tau tala ia sia umbabai lako katuboam mapia.” \p \v 16 Anna mane untula' mesa pehapangam naua: “Deem mesa to makaka muampuam litä' si naongei kende' bu'dä' bua pengkähäna. \v 17 Iya mekutanam illaam penabanna naua: ‘Aka amom la kupogau' aka pa'de polem naongei inde bua pengkähäku?’ \v 18 Iya nauam: ‘O kuissammi. La kuhenggäi asam sule lokoku, anna kupake'de' polei kasallena, anna kupangngannai ingganna gandungku sola kulle senga'ku. \v 19 Mane la sipa'tula'ä' kaleku kuua: Kehongko'mä' kao! Kuampuam asammi ingganna mapianna anna moi la ma'taum-taum kupake tala puhai. La tä'mä' mengkähä, angga hamä' la mellube, mangngande mangngihu' anna umpalosso' inabangku.’ \v 20 Sapo' ma'kada Puang Allataala lako naua: ‘O to maho! La kuäläi siam penabammu inde bengi temo. Iya mennam la muampuanni ingganna indo kulle untombongam kalemu?’ \p \v 21 La susim too ullambi'i lako to maelo' uhhempum kulle inde lino, ke tä'i uhhempum kulle di ada' dio olona Puang Allataala.” \s1 Daa ummalallanna' diona salu katuboam di lino \sr 12:22-34 \p \v 22 Puhai ia too, ma'kadam Puang Yesus lako passikolanna naua: “Iam too anna kuuaammokoa': Daa ummalallanna' diona salu katuboammu, la muua: ‘Aka amo la diande.’ Anna tä' toi la malallangkoa' diona bätä puntimmu, la muua: ‘Aka amo la dipa'poheba.’ \v 23 Aka inde katuboam pahallu puha ia anna la kinande, anna inde bätä punti kalando puha ia anna la poheba. \v 24 Penabaam siaia' too indo kadoaja. Tä' deem mangngambo', tä' deem mepahe, tä' toi deem umpuängam loko battu haka talukum. Moinna anna susi, sapo' tontä liu duka' nabanneiam salu katuboanna Puang Allataala. Iya keangga' puha siangkoa' tiko anna la dassi-dassi! \v 25 Akam gunana la malallangkoa' diona kapahalluammu? Mennangka iko tau muita to malallam diona salu katuboanna la mala ullombunni sungnga'na moi podo la saidi'um? \v 26 Dadi maka' tä' muissanna' umpogau' indo kaha-kaha handam bahinni' ia too, iya akanna malallam dakoa' diona kaha-kaha senga'? \p \v 27 Penabaam siaia' too indo bunga-bunga lako kaliane. Tä' deem mengkähä, dapaka ia la umpapia poheba. Sapo' mentondom puha ia mapianna anna la pohebana tomahaja Salomo yolona, moinna anna tä'i deem pada sasugi'. \v 28 Indo duka' kuhha tubo temo lako bela' la bambanna siam ditibe tama api anna napomapi'dä'i Puang Allataala, damo ahanna' ia iko keangga' puha hakoa' tiko anna la indo kuhha. Kuhäm sugali'a' kamatappasammu! \v 29 Dadi daa ummalallanna' anna husa' diona la muandena anna la muihu'na. \v 30 Aka ingganna ia too napeä ia to tä' ungkaleso manappa Puang Allataala. Sapo' tä' iko la umpasusia', aka inna naissam loppo'um Ia Ambemu ingganna kapahalluammu. \v 31 Ia hia, paitoo'naia' illaam penabammu kapahentaanna Puang Allataala, iya la napasondoingkoa' too ingganna kapahalluammu. \p \v 32 O inggannakoa' to kukambi' to saidi' hekengammu! Daa ummahea'a'! Aka situhu' pa'elo'na Ambemu puhangkoa' natamba' napopendadi umma'na illaam kapahentaanna. \v 33 Balu'i kullemu anna umbeennia' allinna lako to mase-mase. Papia kaleia' osse' la tää'na mala kadake,\f + \fr 12:33 \fq Papia kaleia' osse' la tää'na mala kadake: \ft kalembasanna, pogau'i pa'pogausam mapia.\f* indo la umpa'pongngei kulle yabo suhuga. Kulle ia too tä' la mala pa'de aka tä' la mala naboko pa'boko anna tä' la naande bu'bu'. \v 34 Aka umba-umba naongei kullemu, la eta siam too duka' naongei pikkihammu.” \s1 Diona kamajagaam \sr 12:35-48 \r Mat. 24:43-51 \p \v 35-36 Mane naua polei Puang Yesus: “La majaga liukoa' sihhapam to mengkähä muampai puäna la ma'pasule dio mai hame-hame pa'pakabengam. Indo to mengkähäna la makahappi liu pa'pohebana anna lekke' liu lampunna anna mala sulena too indo puäna unde'de' ba'ba, iya tappa natungka'i siaham. \v 37 Tä' deem pada sakehongko' lako indo to dilambi' mahassam mangngampa wattunna sule puäna. Kutulasangkoa' setonganna sulena too indo puäna tappa umpembeke'um sambu'na anna muuaanni indo to mengkähäna: ‘Okko'koa' aka la dipandekoa',’ mane natahiai. \v 38 Anna tä' deem pada sakehongko' indo to mengkähäna ke tontä liui mangngampa nalambi' puäna, moi anna tängä bengi haka nannahi haka mane sulei. \p \v 39 Penabaam siaia' too, maka' hapanna la naissam to ma'banua naua la tette' eta sule to maboko, mannassa anna tä'i la mamma' anna mala tä' tama banuanna indo to maboko. \v 40 Dadi iam too anna la pahallungkoa' duka' majaga liu, aka indo kasuleangku to disangai Änä' Mentolino tä' la umbai-baia'.” \p \v 41 Iya mekutanam Petrus lako Puang Yesus naua: “O Debata, anggangka kami' nahua itim pehapangam, iya ingganna haka hupatau?” \p \v 42 Natimba' Puang Yesus Debatanta naua: “To nahua inde pehapangam, indo to sihhapam to muäto' pengkähängam illaam banuanna puäna manuhu' anna keaka'. Iya naäkä'um puäna mendadi punggabana ingganna solana, nasuhum ia la si untabaam kinande solana ke lambi' oom wattunna. \v 43 Kehongko' anna maupa' lako indo to mengkähä ke tontä liui manontom umpalako manappa pengkähänganna nalambi' puäna ke ma'pasulem. \v 44 Setongam-tonganna, tä' mala tala naäkä' puäna sabua' ia too la nalima'iam ingganna kullena. \v 45 Sapo' maka' la naua illaam penabanna indo sabua': ‘Masäepi mane sulei puäku,’ lambi' umpongkoim solana muane anna baine, anna mangngande mangngihu'i anna si umpamäbo' kalena, \v 46 iya pissananna sule säkä-säkä ham indo puäna illaam wattu tadibai-bai. Sulena, naala siaham indo sabua'na anna nadahhai napaambi' mate, mane napa'tibeanni tama ongeanna to tä' matappa'. \p \v 47 Lako sabua' to muissam pa'elo'na puäna, sapo' tä' taja anna tä' napalako indo pa'elo'na puäna, iya la ditembe' talukum. \v 48 Sapo' lako sabua' to tä' muissam pa'elo'na puäna anna umpalakoi pa'pogausam sala la napolalam la nalambi' pesämbä', iya la disämbä'i duka' sapo' tä' ia la dipekasallei. Aka lako to buda dibeem la buda siam tia duka' napebeem, anna to buda aka-aka dibehoam, la buda siam tia duka' dipemmitai lako.” \s1 Puang Yesus umbaba kasipengkaam \sr 12:49-53 \r Mat. 10:34-36 \p \v 49 Mane naua polei: “Kao-kao suleä' umpellebasam api tama inde lino. Anna tä' deem pada sakupohäe kela lekke'um indo api! \v 50 Sapo' deempi kamapi'disam mabanda' la pahallu kuola. Lessu'pi kaha-kaha ia too mane tä'i masussa penabangku. \v 51 Ussanga haka' iko suleä' inde lino la umbaba kasiolaam? Tää'! Taia kasiolaam, sapo' kasipengkaam. \v 52 Napahandu' tentomai, la deem kasipengkaam illaam alla'na lima tau illaam mesa banua, aka tallu la untuhu'ä' anna dua tää', battu haka dua la untuhu'ä' anna tallu tää'. \v 53 Ambe la sipengka änä'na muane. Indo la sipengka änä'na baine. Anna pasanam baine la sipengka manintunna baine.” \s1 Diona umpekalembasam tanda napalako Puang Yesus \sr 12:54-56 \p \v 54 Mane ma'kadai Puang Yesus lako tau buda naua: “Maka' muitanna' malillim kaliane illau' katampusam, iya tappa muissanna' muua: ‘La uham.’ Iya uham si'da-sia. \v 55 Anna maka' muita hibu' buttu dio mai tandai selatan, iya tappa muissanna' muua: ‘La kulla'.’ Iya kulla' si'da-sia. \v 56 O inggammua' to ma'dua tambu' ma'tallu sumusu, akanna muissam leko'ia' usse'la tanda inde lino sola yabo langi', sapo' tä' leko' ia muissam umpekalembasam inde tanda dipadadi illaam alla'-alla'mua' tentomai?” \s1 Dilomba ma'gau' mapia sumala deempi wattu \sr 12:57-59 \p \v 57 “Akanna tä'ia' umpopa'tantu muua: ‘Indem lalam malolo?’ \v 58 Maka' hapanna deengkoa' la umbaba lako to mahhotto', iya peäia' lalanna anna sikapiaikoa' lako lalam. Aka maka' tä' umpateem, iya la nabehoko lako to mahhotto', mane napatahhu'ko indo to mahhotto' lako pulisi, anna natibeko tama tahungkum. \v 59 Setongam-tonganna tä' siako la mala dipassubum illaam mai tahungkum kela deempi tohho moi podo la himi'um indammu.” \c 13 \s1 Tihokonganni gau' kadakemu \sr 13:1-5 \p \v 1 Wattu eta too deem sanaka-naka tau dio heem untulasanni Puang Yesus indo kaheba diona sanaka-naka to Galilea napatei Pilatus wattunna mahassam untunu bua pemala'na längäm Puang Allataala. \v 2 Natimba' Puang Yesus naua: “Ussanga haka' iko indo to nalambi' katilakaam tä' nabai-bai anna matei, la kasalle puha ia dosana anna la dosana ingganna to Galilea senga'? \v 3 Tää'! Sapo' kutulasangkoa', maka' tä'koa' untihokongam gau' kadakemu, iya la ullambi'koa' duka' katilakaam tä' umbai-bai. \v 4 Mane deenni, ussanga haka' iko indo to sapulo kahua tau natappai banua maläkkä' dio Siloam, la kasalle puha ia kasalaanna anna la ingganna tau senga' yabo Yerusalem? \v 5 Tää'! Sapo' kutulasangkoa', maka' tä'koa' untihokongam gau' kadakemu, iya la ullambi'koa' duka' katilakaam tä' umbai-bai.” \s1 Pehapangam diona satoo' ara tä' kembua \sr 13:6-9 \p \v 6 Mane untula' polei mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Deem mesa tau umpuängam satoo' ara tubo illaam bela' anggurna. Pissam wattu lao oom lako too'na indo ara napeä buana, sapo' tä' deem nalambi'. \v 7 Iya ma'kadam lako to si ungkähäi indo bela' anggurna naua: ‘Tallu taummi kuolaam umpeäi buana inde ara, sapo' tä' deem kulambi'. Lellemmi too, aka umpuhai bäbä lompona litä'!’ \p \v 8 Sapo' natimba' indo to mengkähäna naua: ‘O tuam, päbäipi yolo tubo illaam inde taum, anna kusändä'pi kukumbä lao pali' too'na mane kulompoi, \v 9 umba-umba aka kembua taum pole. Anna maka' too tä' liu siam kembua, iya etapa pole' mane dilellenni.’” \s1 Puang Yesus umpabono' mesa tau illaam allo Katohhoam \sr 13:10-17 \p \v 10 Pissam wattu ma'pa'guhu oom Puang Yesus illaam mesa pa'sambajanganna to Yahudi illaam allo Katohhoam. \v 11 Wattu eta too deem mesa baine sapulo kahuam taunna napentamai setam, nasuhum masaki sampe bungku' anna tä'um mala malolo ke'de'. \v 12 Tappana naita Puang Yesus indo baine, natambaim anna nauaanni: “O indo', la dilappasammoko dio mai sakimmu.” \v 13 Mane naantii, iya tappa malolo siaham ke'de' indo baine, anna umpa'kasallei Puang Allataala. \p \v 14 Sapo' tappa keaha' indo to si muäto' pengkähängam illaam pa'sambajangam, aka umpabono' to masaki Puang Yesus illaam allo Katohhoam. Nasuhum ma'kada lako tau buda naua: “Deem annam allona diolaam mengkähä, dadi pise'ia' mesa allo ia too muolaam sule la dipabono'. Sapo' damom tia allo Katohhoam.” \p \v 15 Sapo' natimba' Puang Yesus naua: “O inggammua' to ma'dua tambu', tä' daka tia si ullappasam siangkoa' duka' sapimmu battu haka keledaimmu illaam mai balana anna laoia' umpaihu' illaam allo Katohhoam? \v 16 Dadi, tä' daka tia pahallu dilappasam duka' inde baine, mesa duka' peampoanna Abraham? Aka sapulo kahuam taunna napembalokko'i setam sihhapam nasäke', iya tä' daka tia mala la dilappasam duka' illaam allo Katohhoam?” \p \v 17 Ingganna to umpobali Puang Yesus sangngim ma'luttu' masihi', sapo' tilalla' asam ia tau buda aka ingganna indo kaha-kaha puha napogau' sangngim matande. \s1 Dua pehapangam diona kapahentaanna Puang Allataala la tuttuam tiballa' kalua' \sr 13:18-21 \r Mat. 13:31-33; Mrk. 4:30-32 \p \v 18 Iya nauam Puang Yesus: “Akam la dipasihhapangam kapahentaanna Puang Allataala? Anna aka la nasusiam? \v 19 Kapahentaanna Puang Allataala sihhapam mesa lise'na sesawi natanam tau lako bela'na. Lise' ia too tubo mendadi satoo' kaju anna naongei dassi täkena ma'sehä.” \p \v 20 Anna mane muala pole mesa pehapangam senga' naua: “Akapi la kupasihhapangam kapahentaanna Puang Allataala? \v 21 Kapahentaanna Puang Allataala mala duka' dipasihhapam bibi' hoti naala baine anna naboloianni appa' pulo lite' tehigu\f + \fr 13:21 \fq appa' pulo lite' tehigu: \ft naua illaam basa Yunani: tallu \fq satas \ft tehigu, sipadaam appa' pulo lite' tehigu.\f* sampe nasamba asam lambi' sumbakka'.” \s1 Ba'ba masiki' la diola tama kapahentaanna Puang Allataala \sr 13:22-30 \p \v 22 Illaam pa'laoanna Puang Yesus längäm Yerusalem, ullelei mobotto-bottoam ma'pa'guhu. \v 23 Iya deemmi mesa tau mekutana lako naua: “O Tuam, saidi' mandaka tau la dipasalama'?” \p Natimba' Puang Yesus naua: \v 24 “Peäi lalanna anna malai muola indo ba'ba masiki', lalam kasalamasam! Aka kutulasangkoa' buda tau umpeäi lalanna la tama sapo' tä' mala. \v 25 Aka maka' untutu'im ba'bana indo to ma'banua, iya la dio mandangkoa' too sulibam ke'de'-ke'de' umpasindum ma'de'de' muua: ‘O Tuam, tungka'ikam kami'!’ \p Iya la natimba'i mandakoa' too indo to ma'banua naua: ‘Aka tä'koa' kuissam, buttu umbakoa' iko ngei?’ \p \v 26 Iya la untimba'inna' too muua: ‘Puhangkia' sola mangngande anna puhangko si ma'pa'guhu lako lalam illaam kotaki.’ \p \v 27 Sapo' la nauaam mandakoa': ‘Aka tä'koa' kuissam anna tä' toi kuissam buttu umbakoa' ngei. Päläikoa' lao inggannakoa' to si umpogau' kakadakeam!’ \p \v 28 Iya la muitangkoa' too indo nene to taponene susinna Abraham, Ishak anna Yakub sola ingganna nabi illaammi kapahentaanna Puang Allataala. Sapo' la sumahho lumoa'koa' iko sikekko' isimmu tamate tatubo aka la dipa'tibeangkoa' lao! \v 29 Anna buda tau taianna to Yahudi la sule illaam mai tandai mata allo, illau' mai katampusam, dio mai utara anna dio mai selatan, anna muokko'i ma'hame-hame illaam kapahentaanna Puang Allataala. \v 30 Anna setonganna la deem too ke dako'i to matande tentomai, la mendadi to madio, anna to madio tentomai la mendadi to matande.” \s1 Mapi'di' penabanna Puang Yesus muita to Yerusalem aka umpogau' kakadakeam \sr 13:31-35 \r Mat. 23:37-39 \p \v 31 Wattu eta too sule sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi anna ma'kadai lako Puang Yesus naua: “Le'ba'ko pellei inde ongeam aka maelo' tomahaja Herodes la napateiko.” \p \v 32 Natimba' Puang Yesus naua: “Laokoa' anna untulasanni itim to si mangkadakei muua: ‘Allo temo anna makale' la kupatahhu'pi pengkähängangku uhhambai setam anna umpabono' to masaki. Sapo' allo katallunnai too, kupasuppi'um pengkähängangku.’ \v 33 Moi anna maelo'mä' napatei, sapo' allo temo, makale', anna dua bengi tä' mala tala umpatahhu'ä' pa'laoangku längäm Yerusalem, aka anggam yabo sihatam naongei nabi dipatei. \p \v 34 O inggannakoa' issinna kota Yerusalem! Palla' dia' iko penabammu umpatei buda nabi, anna ulleba'ia' batu sampe mate to nasua Puang Allataala umpellambi'ikoa'. Si kunaba-naba liu la kuhempungkoa' sihhapam änä' mäne' napakumbäi pani'na indona, sapo' mokakoa'. \v 35 Patananniia' talinga inde tula'ku anna umpaillaam penabai: la natampeammi Puang Allataala tadongkongammua'. Kutulasangkoa', mengkalao temo tä'mä' deem la muita pole sule lako wattunna suleä' sule lambi' muuaa': ‘Katambasam indo To sule illaam sanganna Debata!’” \c 14 \s1 Puang Yesus umpabono' pole oom to masaki illaam allo Katohhoam \sr 14:1-6 \p \v 1 Pissam wattu illaam allo Katohhoam le'ba' Puang Yesus lako banuanna mesa to kasalle illaam kakalebuanna Parisi la mangngande eta. Ingganna tau to dio heem eta too sangngim umpetua'-tua' liu pa'pogausanna Puang Yesus. \v 2 Wattu eta too sule mesa to kawwa umpellambi'i Puang Yesus anna ke'de'i dio olona. \v 3 Iya nalosa Puang Yesus tama penabanna indo to ullatta' Pepaondonganna Musa sola to illaam kakalebuanna Parisi naua: “Tä' tau si mala mengkähä illaam allo Katohhoam,” nasuhum ma'kada naua: “Situhu' peadasam, si mala haka dipabono' to masaki illaam allo Katohhoam, tä' daka?” \p \v 4 Sapo' tä' deem tau mentimba'. Iya nahaka'um Puang Yesus indo to masaki napabono', mane nasuai lao. \p \v 5 Puhai, ma'kadam lako indo to dio heem eta too naua: “Hapanna la deem mesa änä'mua' battu haka sapimmua' mehonno' dokko gahoä, sapo' illaam allo Katohhoam, iya tä' daka tia la umpemäläi dio mai?” \v 6 Sapo' moi mesa tadeenni naissam mentimba'. \s1 Popengkadioi kalemu \sr 14:7-14 \p \v 7 Tappana naita Puang Yesus indo tosabe sangngim umpise'i ongeam handam dikasalleam la naongei muokko', iya untula'um mesa pehapangam lako indo tau naua: \v 8 “Maka' deem tau untambaikoa' lako hame-hame pa'pakabengam, iya daa tappa muokko' dioa' ongeam handam dikasalleam. Aka deem manii ditambai to kasalle puha ia anna la ikoa'. \v 9 Indana nauaangko indo to untambaiko: ‘Läbänganni ongeam inde tau.’ Iya la masihi'ungko too aka tä' mala tala le'ba'ko muokko' lako ongeam handam madio. \v 10 Sapo' maka' deem untambaiko, lu lakoko ongeam handam madio, aka la napellambi'i hoko tia indo to ma'banua anna nauaangko: ‘O solaku, maiko anna muokko' illaangko pengnguluam.’ Dadi maka' susi ia too, iya dikasalleammoko naita solamu. \v 11 Aka menna-menna ussanga-sanga kalena la dipomahempo anna menna-menna umpopengkadio kalena la dipomatande.” \p \v 12 Puhai ia too, ma'kadam duka' Puang Yesus lako indo to untambai naua: “Maka' umpadeengko hame-hame susi iallo susi bengi, daa untambai sammuanemu battu solasubummu, battu kasahapuammu, battu sambanuammu to makaka. Aka la natambai siangko tia duka' ke ma'hame-hamei, iya ullambi' siam bala'na. \v 13 Sapo' maka' ma'hame-hameko, tambai to mase-mase, to kempo', to kungku, anna to buta. \v 14 Aka maka' umpateem, la natamba'ko Debata. Aka moi anna tä' deem aka-akanna la nabala'iangko, sapo' la ullambi' bala'na ke tibangommi sule dio mai kamateam to malolo gau'.” \s1 To moka untuhu'i Puang Yesus dipasihhapam to moka ullomba pa'hame-hameam \sr 14:15-24 \r Mat. 22:1-10 \p \v 15 Tappana uhhingngi tula'na Puang Yesus indo to napasola mangngande, iya ma'kadam mesa lako Puang Yesus naua: “Kehongko' anna maupa' to mangngande sola Puang Allataala ke illaammi kapahentaanna!” \p \v 16 Sapo' muala mesa pehapangam Puang Yesus napake untimba'i indo tau naua: “Deem mesa tau umpadeem pa'hame-hameam kasalle mane untambai tau buda. \v 17 Tappana la dipahandu', iya ussuam sabua'na lao untambai indo to puha diuaam anna nauaanni: ‘Maingkoa' aka toka asammi.’ \p \v 18 Sapo' sangngim taakanna indo to puha diuaam la ungkadioi heem indo hame-hame. Nauam ia indo to uhuna nalambi': ‘Issanganni, aka mane puhaä' mualli bela', iya pahallupi la lao kuita. Sa'baha'ko.’ \p \v 19 Deem muuai: ‘Issanganni, aka mane puhaä' mualli lima pasam sapim la dipopengkähä anna pahallu la laoä' temo kusändä'. Dadi sa'baha'ko.’ \p \v 20 Deem mesa muuai: ‘Issanganni, aka bakahuä' kebaine, dadi tä'ä' mala lao. Sa'baha'ko.’ \p \v 21 Iya ma'pasulem indo sabua' anna natulasanni puäna. Tappa keaha' indo to ma'banua anna muuaanni sabua'na: ‘Laoko sambai ingganna lalam kasalle anna lalam bahinni' illaam inde kota anna umpasola asanni sule ingganna to mase-mase, to kempo', to buta, anna to kungku.’ \p \v 22 Puhai napalako indo pahentana puäna, iya sulem indo sabua' natulasam puäna naua: ‘O tuam, moi anna puham kupalako indo pahentamu, sapo' deem liupi ongeam lo'bä.’ \p \v 23 Iya nauam indo puäna: ‘Laoko sambai ingganna lalam kasalle anna lalam bahinni' lako sulibanna kota anna ussuai tau sule inde banua anna mala ponno. \v 24 Aka kutulasangko, tä' deem moi podo la mesa indo to puha diuaam ingngena' la mala mangngande illaam pa'hame-hameangku.’” \s1 Ingganna-ingganna sia pahallu la ditampeam ke untuhu'i tau Puang Yesus \sr 14:25-35 \p \v 25 Tappana buda oom tau ma'obim-obim untuhu' Puang Yesus illaam pa'laoanna, iya napenggihi'im anna ma'kadai naua: \v 26 “Maka' deem tau maelo' untuhu'ä' sapo' umpakalando puha ia ambena, indona, bainena, änä'na, solasubunna, kalena anna la Kao, iya tä' mala la mendadi passikolangku. \v 27 Anna menna-menna tä' umpassam kaju sitambenna\f + \fr 14:27 \fq umpassam kaju sitambenna: \ft kalembasanna, ahu' muoloi kamasussaam sule lako ahu' la dipatei aka untuhu' Puang Yesus.\f* anna natuhu'ä', tau ia too tä' duka' mala mendadi passikolangku. \p \v 28 Hapanna deem mesa solamua' maelo' la umpake'de' banua maläkkä', iya tä' daka tia la muokko' yolo anna naissa'i la pada umba budanna doi' napake? Aka tä' manii sihua indo doi' sule lako puha indo banua. \v 29 Aka maka' napake'de' bäbä indo banua, sapo' tä' siam mala napatahhu', iya la napetaba-tabai ingganna to muitai \v 30 naua: ‘Uuu! Napake'de' bäbä duka' sapo' tä' siam nabela napapuha!’ \p \v 31 Susi toi ke deenni mesa tomahaja la mueba tomahaja senga', tä' mala tala muokko' yolo anna napenabaanni naua: ‘La nabela haka inde sapulo sa'bu sohodadungku la mueba dua pulo sa'bu sohodadu?’ \v 32 Maka' tä' la nabela, iya la ussua sanaka-naka tau lao napellambi'i nakutanai naua: ‘La diaka susi sikapiai?’ baju anna muolapi lalam indo balinna. \v 33 Susi siangkoa' tiko duka' inggammua' to dio heem temo, ke tä'ia' umpellei ingganna aka-akammu, la tä'koa' mala mendadi passikolangku. \p \v 34 Indo sia abana mapia. Sapo' maka' matämmä'um, la malapaka tia dipamasim sule? \v 35 Tä'um tia deem gunana, aka tala malapi ia dipake lako bela', tala malapi dipolompo. Iya angga ham tia ditibe. \p Lako ingganna ma'hupatau pahallu la umpatanam talinganna umpalempe sulim patomalinna anna napaillaam penabai inde tula'ku!” \c 15 \s1 Pehapangam diona domba bulim \sr 15:1-7 \r Mat. 18:12-14 \p \v 1 Pissam wattu buda tuam passima sola tau senga' ma'hempum la umpehingngii tula'na Puang Yesus. Ingganna tau ia too si nasangai to Yahudi to madosa. \v 2 Tappana naita sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa, iya sangngim ma'naum-naum naua: “Naaku siam ia duka' inde tau untahima to kadake gau' lambi' mangngande sola-sola!” \p \v 3 Iya untula'um mesa pehapangam Puang Yesus naua: \v 4 “Hapanna deengkoa' mesa muampuam sahatu' domba. Pissananna bulim mesa, iya aka la umpogau'? Mannassa anna la umpellei dio pohiallasam indo dombamu kaseha pulo kaseha anna le'ba'i uhhuttu' indo to bulim sampe ullambi'. \v 5 Ullambi'i too, iya tä' mala tala tilalla'ko ussompoi \v 6 ma'pasule lako banuammu. Iya untambaim ingganna solamu anna sambanuammu anna muuaanni: ‘La tilalla'kia' pada-pada aka indo dombaku pa'de sala, kulambi'um sule.’ \v 7 Kutulasangkoa', setonganna susim too duka' yabo suhuga, maka' deem mesa to madosa untihokongam gau' kadakena ditilalla'i puha ia anna la indo to kaseha pulo kaseha to malolo to tä'um manggi' untihokongam gau'na.” \s1 Pehapangam diona doi' pa'de \sr 15:8-10 \p \v 8 “Susi toi, hapanna deem mesa baine muampuam sapulo doi' peha', pissananna napa'deam mesa. Aka la napogau'? Mannassa anna la umpau'i lampu, mane ussapui banuanna umpeä indo doi'na sampe nalambi'. \v 9 Nalambi'i too, iya untambaim ingganna solana anna sambanuanna anna nauaanni: ‘La tilalla'kia' pada-pada aka indo doi'ku pa'de sala kulambi'um sule.’ \v 10 Kutulasangkoa', setonganna susim too duka' katilallasanna ingganna malaika'na Puang Allataala ke deenni mesa to madosa untihokongam gau' kadakena.” \s1 Pehapangam diona to lao lampum ma'pasule sule \sr 15:11-32 \p \v 11 Mane untula' polei mesa pehapangam Puang Yesus naua: “Deem mesa tau, dua änä'na bassim muane. \v 12 Ma'kadam indo änä' tämpä'na naua: ‘O ambe', beemmä' kao indo la ummanasannä'.’ Iya bassim nabeemmi tabana indo änä'na dua. \p \v 13 Sanaka amoi benginna lessu'na, iya nabalu'um ia indo änä' tämpä' mana'na, mane le'ba'i lako botto mambela ma'tobosa'-bosa' napuhai indo allinna, ia siam anna ia naua penabanna. \v 14 Tappana tappu' doi'na, siampu' duka' nahua kakobeam indo botto naongei lambi' ussi'dim kamasussaam. \v 15 Iya le'ba'um umpelau pengkähängam lako mesa tau illaam indo botto, lambi' nasua lako bela'na la ma'pande babi. \v 16 Tandana tadea' sugali' indo änä'-änä', iya mohäem la muande indo kinande babi. Moi anna susi, sapo' tä' deem mesa tau la umbeenni kinande. \p \v 17 Katampasanna kilala lambi' ma'kada naua: ‘Ingganna to mengkähäna ambeku bosa' kinande, anna etamä' kao inde la mate tadea'. \v 18 La mengkalao siahamä' umpellambi'i ambeku anna kuuaanni: O Ambe', madosaä' längäm Puang Allataala anna madosaä' matim. \v 19 Tä'mä' sihatam la umpoänä'. Anggamä' kao la umpadadi to mosahomu.’ \v 20 Iya mengkalao siahanni le'ba' umpellambi'i ambena. \p Sikambelapi banua, iya naita ham ambena. Tä' deem pada sahäntä buana nasuhum kumondä siaham untammui änä'na. Sitammunna nakalapu'im anna naudunni. \p \v 21 Ma'kadam indo änä'na naua: ‘O Ambe', madosaä' längäm Puang Allataala anna madosaä' matim. Tä'mä' sihatam la umpoänä'.’ \p \v 22 Sapo' untambai siaham sabua'na indo ambena anna nauaanni: ‘Kandi'ia' muala poheba handam mapia anna umpabajui, umpasissinni anna umpasapatui. \v 23 Puhai too, laongkoa' umpise'i mesa sapim maloppä' ammu tunuia'. Aka la ma'hame-hamekia' ponno katilallasam. \v 24 Aka inde änä'ku sihhapam puham mate, sapo' mala tubo sule. Bulim sapo' mala dilambi' sule.’ Puhai napogau' asam ia too, iya ma'hame-hamem. \p \v 25 Mahassanni ma'hame-hame, iya sulem duka' indo änä' uluana dio mai bela'. Tappana dio ampe' banua, nahingngim moni poni-poniam anna to sumajo. \v 26 Iya untambaim mesa sabua'na anna nakutanai naua: ‘Aka hia dipogau' illaam banua?’ \p \v 27 Nauam indo sabua': ‘Ma'hame-hame tau aka malam sule sule adimmu. Mesa sapim maloppä' natunuam ambemu aka mala mammi ma'pasule masakke.’ \p \v 28 Tä' deem pada sakeaha' indo änä' ulua nasuhum moka tama banua. Iya messubummi ambena anna nase'de'i anna mala naaku tama banua. \p \v 29 Sapo' natimba'i mandi indo änä'na naua: ‘Ma'taum-taummä' umpengkähä kahhasangko anna tä' toi deem kubali-baliko. Iya tuli tadeempä' kao umbeem moi mesam beke la kupake ma'hame-hame sola solaku. \v 30 Anna indo leko'i änä'mu to puha untallangam kullemu si nabeem baine passunda' mane ma'pasulei, iya untunuam ia sapim maloppä'!’ \p \v 31 Iya nauam ambena: ‘O änä'ku, sola liungki' kita. Ingganna indo kuampuam, iko asam muampuanni. \v 32 Dadi sihatam di tia ma'hame-hamekia' anna tilalla' aka sihhapam puham mate adimmu, sapo' mala tubo sule. Bulim sapo' mala mammi dilambi' sule.’” \c 16 \s1 Pehapangam diona mesa to si muanna doi' \sr 16:1-13 \p \v 1 Mane untula' oi mesa pehapangam Puang Yesus lako passikolanna naua: “Deem mesa to makaka umpopengkähä mesa tau si muannanni doi'na anna naätosam kullena. Sapo' deem sule untulasanni naua: ‘Indo to muannaangko doi'mu si beba' bäbä napalusau' napaludekke indo doi'mu anna kullemu.’ \v 2 Iya untambaim indo to si muannanni doi'na anna nauaanni: ‘Nalambi'ä' kaheba diona pa'palakoammu, akanna ma'pateengko? Dadi temo la untulisam asannä' indo pa'palakoammu muäto' kulleku. Aka tä'ungko la kupopengkähä.’ \p \v 3 Iya ma'pikki'um indo to si muannanni doi'na naua: ‘Aka la kupogau' temo? Aka tä'mä' la napopengkähä punggabaku. La ma'bingkunnä' takubela, la kapelau-lauä' masihi'ä'. \v 4 O, kuissammi aka la pahallu kupogau' yolo mane dipassubunnä' illaam mai pengkähängangku. La kupeäpi yolo buda sola anna mala buda si kuongei banuanna.’ \p \v 5 Iya untambai asammi ingganna tau to ma'indam lako indo punggabana. Uhuna sule, nakutanai naua: ‘Sanaka iko indammu lako punggabaku?’ \p \v 6 Iya naua: ‘Sahatu' busso minnä' zaitun.’ \p Iya nauaammi: ‘Indem suha' indammu, okko'ko anna ungkandii untuli' lima pulo busso.’ \p \v 7 Mane ma'kada polei lako indo kaduanna naua: ‘Anna iko, sanaka iko indammu?’ \p Natimba' naua: ‘Sasa'bu kahum gandum.’ \p Iya nauaammi: ‘Indem suha' indammu, tuli'i kahua hatu' kahum.’ \p \v 8 Nasuhum napekeakasam ohi punggabana indo to si muannanni doi'na, aka moi anna tä' malolo pa'palakoanna sapo' keakkalam ungkuhänniam indanna to ma'indam anna mala napohäe. Kutulasangkoa' inde pehapangam, aka ingganna to tä' matappa' illaam inde lino keaka' puha ia lako padanna anna la to matappa'. \p \v 9 Iam too anna kuuaammokoa': Pakegunaia' pakkulleam di lino anna mala deenna' solamu. Aka ke tä'um keguna indo kulle illaam inde lino, iya la natahima manappakoa' solamu illaam indo ongeam la da'da' sule lako salako-lakona. \v 10 Aka menna-menna mala dikatappa'i muuhu' kaha-kaha bahinni', tau ia too la mala duka' dikatappa'i muuhu' kaha-kaha kasalle. Sapo' menna-menna tä' malolo muuhu' kaha-kaha bahinni', tau ia too tä' duka' la malolo muuhu' kaha-kaha kasalle. \v 11 Dadi, maka' tä'koa' mala dikatappa'i muuhu' pakkulleam di lino, iya mennam la ungkatappa'ikoa' la muuhu' kulle di ada'? \v 12 Anna maka' tä'koa' mala dikatappa'i muuhu' kullena tau senga', iya mennam iko la umbeengkoa' kulle la umpokulle? \p \v 13 Tä' deem mesa sabua' la nabela umpengkähängam dua puä. Aka la natuhu'i manappam too mesa, anna la napaiboko'na bäbä mesa. Battu diua la napakalando puha ia mesa anna tä' bäbä la napehingngii mesa. La susingkoa' too duka', tä' siaa' la umbela umpalulängäm penabammu Puang Allataala ke anggakoa' umbumbu' kulle di lino.” \s1 Sanaka-naka pepa'guhuanna Puang Yesus \sr 16:14-18 \p \v 14 Ingganna indo tula'na Puang Yesus nahingngi asam to illaam kakalebuanna Parisi, sapo' napetabai aka sangngim anggam lu lako doi' penabanna. \v 15 Sapo' nauaam Puang Yesus: “Ikonna' too si umpomapia lelem gau'mu ke naitakoa' tau senga'. Sapo' nalosa Puang Allataala tama penabammua'. Anna indo si napuji hupatau, nakahidi' Ia Puang Allataala. \p \v 16 Issinna suha' Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi, ia too dipehhondoi sule lako wattunna ma'pa'guhu Yohanes to si mantedo'. Iya napahandu' etam too Kaheba Katilallasam diona kapahentaanna Puang Allataala dipa'pakahebaam liu. Iya budam tau ma'bumbu' anna mala mendadi umma' illaam kapahentaanna. \v 17 Sapo' madomi' leko' ia langi' sola lino pa'de, anna la dikuhänni moi podo la satiti'um pahentana Puang Allataala. \p \v 18 Menna-menna untibe bainena anna laoi kebaine pole, tau ia too ullullu' pa'bannetauam. Anna menna-menna umpobaine baine to natibe muanena, tau ia too ullullu' duka' pa'bannetauam.” \s1 Lazarus anna mesa to makaka \sr 16:19-31 \p \v 19 Puhai ia too, ma'kada pole oom Puang Yesus naua: “Deem mesa to makaka umpa'poheba liu poheba masulli' allinna anna katuboanna allo-allo tä'um deem nakasepa-sepai. \v 20 Dio indo ba'ba balana, si dipadio mesa to mase-mase isanga Lazarus, kämbä asam kalena. \v 21 Anna tandana tadea' sugali' indo Lazarus, iya mohäem la muande indo kinande tikadanna indo to makaka. Tä' anggam ia, sapo' nalebopi asu nalepa'i indo kämbäna. \p \v 22 Pissananna mate indo to mase-mase, iya nababam malaika' längäm ongeam matande dio ampe'na Abraham yabo suhuga. Tä' masäe, matem duka' indo to makaka lambi' dilamum. \v 23 Anna tä' deem pada samadahha illaam lembä bolom indo to makaka. Pissananna mentongam längäm, iya muita mambelam Abraham muokko' sitehe Lazarus. \v 24 Iya kaoli-olim indo to makaka naua: ‘O ambeku Abraham, kamaseiä', suai Lazarus untu'do uwai anna maii natu'doannä' lilaku, aka tä' deem pada samadahhaä' illaam api ma'nala-nala!’ \p \v 25 Sapo' natimba'i Abraham naua: ‘O änä'ku, pengkilalai indo anna tubopoko illaam lino tä'um deem ungkasepa-sepai. Sapo' inde ia Lazarus anggam ia kamasussaam nasi'dim. Temo ussi'dimmi ia kamasannangam, sapo' iko-iko ussi'dingko kamadahhaam. \v 26 Anna illaam alla'taa' deem lembä mandalam mualla'ikia', nasuhum to maelo' la lambam matim tä' mala. Susi toi duka' to maelo' la lambam mai, tä' duka' mala.’ \p \v 27 Puhai ia too, ma'kada pole oo indo to makaka mengkahumase-mase naua: ‘O ambe', maka' susi kupelau kela mala anna ussuaannä' Lazarus lao lako banuanna ambeku. \v 28 Aka deempi lima solasubungku la napakilalaannä' indana naola pole oi duka' lalangku, nasuhum la tinanda tama inde ongeam kamadahhaam.’ \p \v 29 Sapo' natimba' Abraham naua: ‘Kusanga indo solasubummu muampuam duka' suha' Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi. La natuhu' di tia duka' issinna indo tisuha' illaam.’ \p \v 30 Sapo' natimba' indo to makaka naua: ‘O ambeku Abraham, tää'. Aka tä'pi la ganna' ke anggam ia nabata, sapo' tappa la untihokongam siaham ia gau' kadakena indo solasubungku ke deenni to puham mate tubo sule lao umpakilalai.’ \p \v 31 Sapo' naua Abraham: ‘Maka' tä' untuhu'i indo Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi, moi la to mate tubo sule lao umpakilalai, tala nakannanganni.’” \c 17 \s1 Sanaka-naka pepa'guhuanna Puang Yesus \sr 17:1-6 \p \v 1 Ma'kadam Puang Yesus lako ingganna passikolanna naua: “Abana inna la deem kaha-kaha napolalam metobä tau tama dosa, sapo' tilaka lako to umbabai solana umpogau' dosa. \v 2 Aha leko'um ia dipatoke'i batu peepe' bahokona anna dipa'tumbusanni tama le'bo' anna la umpakendesam dosa inde mai to tadihingngiam. \v 3 Dadi la unjagai manappaa'! \p Maka' umpogau' dosa solasubummu, pakilalai. Anna maka' untihokongammi gau'na, ampunnii. \v 4 Maka' deem solasubummu umpogau' kasalaam lako kalemu pempitu sangngallo, anna pempitu siam duka' sule napellambi'iko naua: ‘Ampunniä'’, iya pahallu la muampunni.” \p \v 5 Iya sangngim ma'kadam indo suhona lako Puang Yesus Debatanta naua: “Pakatotosangkam kamatappasangki!” \p \v 6 Natimba' naua: “Maka' la deenna' kamatappasammu moi podo padam i'di', iya malanna' la muuaam inde kaju ara: ‘Tihebu'ko ammu pentieli' titanam illaam tängä le'bo'!’ Iya tä' mala tala natuhu'i tula'mu.” \s1 Kasa'bahasanna mesa sabua' \sr 17:7-10 \p \v 7 Mane naua polei Puang Yesus: “Hapanna deengkoa' mesa muampuam sabua' lao massalaga battu haka lao nakambisangko dombamu. Pissananna ma'pasule lako banua, aka la muuaam? La muuaam daka: ‘Maiko ammu pasihha'i mangngande?’ \v 8 Tää', sapo' la muuaam mandi: ‘Patokaannä' kinandeku! Pembeke'ko sambu'mu anna untahiaiä'. Puhapä' kao mane mangngandeko iko.’ \v 9 Maka' puha pengkähänganna indo sabua', tä'um manggi' la dipuji aka anggam tia untuhu'i indo pahentamu. \v 10 Susingkoa' too duka' ke umpeloloikoa' pengkähängammu indo puha dibeengkoa'. La ma'kadakoa' muua: ‘Kami'-kami' anggangkam sabua' bäbä. Anggangkam umpalako indo pengkähängam puha dibeengkam.’” \s1 Puang Yesus umpabono' sapulo to dolengam \sr 17:11-19 \p \v 11 Illaam pa'laoanna Puang Yesus längäm Yerusalem muolai katonanna lembäna Samaria anna lembäna Galilea. \v 12 Tappana mentama mesa tondä', natammuim sapulo to dolengam. Ke'de' mambela \v 13 napasindum sikatamba naua: “O Puang Yesus, Tuangguhu! Kamaseikam kami'!” \v 14 Tappana naita Puang Yesus, iya ma'kadam naua: “Laongkoa' pa'paitaam kalemu lako sando.” Iya mahassanni mellao, tappa masapu eta siaham indo sakinna. \p \v 15 Tappana naita indo mesa to masaki bono'um sakinna, iya ma'pasulem katamba-tamba umpuji Puang Allataala. \v 16 Ullambi'i Puang Yesus, iya ma'balinguntu'um dio olona anna nauai: “Kuhhu' sumanga'.” Indo tau ia too to Samaria. \p \v 17 Ma'kadam Puang Yesus naua: “Tä' daka tia sapulo tau dipabono'? Umba hi kaseha? \v 18 Akanna angga hi mesa tau ma'pasule umpa'kasallei Puang Allataala? Taianna polepi to Yahudi!” \v 19 Mane ma'kadai Puang Yesus lako indo tau naua: “Ke'de'ko ammu le'ba'. Bono'ungko aka ungkatappa'iä'.” \s1 Diona kasuleanna Puang Yesus ma'penduanna \sr 17:20-37 \r Mat. 24:23-28, 36-41 \p \v 20 Sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi mekutana lako Puang Yesus naua: “Pihampi la umpalako kapahentaanna Puang Allataala?” \p Natimba' naua: “Tä' deem tanda la diita ke umpalakom kapahentaanna Puang Allataala. \v 21 Dadi tä' deem tau la ma'kada naua: ‘Maiko petua'i, indennä!’ battu haka la naua: ‘Dipennä!’ Aka ma'pahentam tia Puang Allataala illaam alla'-alla'mua'.”\f + \fr 17:21 \fq illaam alla'-alla'mua': \ft mala duka' dipekalembasam diua: \fq Aka setonganna ma'pahentam tia Puang Allataala illaam kalemua' si mesa-mesa.\f* \p \v 22 Puhai, ma'kadam Puang Yesus lako passikolanna naua: “Dako' la deem wattunna mohäekoa' la muita Änä' Mentolino moi podo sangngallom, sapo' tä' mala la muitaa'. \v 23 Dako'i too nauaammokoa' tau: ‘Petua'i, indennä!’ La deem toi muuai: ‘Dionnä!’ Sapo' daa umpehingngii! \v 24 Aka kasuleangku to disangai Änä' Mentolino la naissam asam ingganna hupatau aka la sihhapam liu tikiäna kila' yabo langi' mengkalao illaam mata allo sule sau' katampusam pangkähhäna. \v 25 Sapo' la kusi'dim yolo ma'hupa-hupa pandahhaam anna la natumpu pala'ä' to tubo lapi' temo. \p \v 26 Aka umba susi dadi indo anna wattunnai Nuh, la susim too duka' wattunna kasuleangku to disangai Änä' Mentolino. \v 27 Wattu eta too ingganna hupatau illaam inde lino ma'masannam-sannam mangngande mangngihu', siala-ala, anna ma'pasiala sule lako wattunna mentama kappala' Nuh. Iya pissananna ham bussu uwai untallanni issinna lino. \p \v 28 Susi siam too duka' indo anna wattunnai Lot, eta too ingganna hupatau anggam mangngande, mangngihu', mangngalli, ma'balu', mantanam, anna ma'pake'de' banua. \v 29 Sapo' messubunna Lot illaam mai kota Sodom, iya tuhummi api sola susi dama' ditunu yabo mai langi' muä'bäi indo tau buda. \v 30 La susim too duka' kasuleangku to si disangai Änä' Mentolino. \p \v 31 Allo eta too to dio sulibam banua tä'um la tama banua muala pahuhunna. Susi duka' to dio bela' tä'um la ma'pasule lako banuanna. \v 32 Pengkilalaia' indo puha dadi lako bainena Lot!\f + \fr 17:32 \ft Indo bainena Lot messaile aka maelo' umpetua' indo puha napellei illaam kota Sodom. Iam too anna napadadim Puang Allataala sia. Kad. 19:26.\f* \v 33 Menna-menna anggam katuboam bätä puntinna nabumbu', tau ia too tä' ia la ullambi' katuboam sule lako salako-lakona. Sapo' menna-menna ahu' umpellei katuboam bätä puntinna, la da'da' liu ia katuboanna. \v 34 Katappa'ia', illaam indo bengi kasuleangku maka' deem dua tau mamma' yabo petindoam, iya mesa la dipasola lao anna mesa la dipatohho. \v 35 Susi toi ke deenni dua baine mahassam manggilim, mesa la dipasola lao anna mesa la dipatohho.[ \v 36 La susi siam too duka' ke deenni dua tau mahassam mengkähä dio bela'na, iya mesa la dipasola lao anna mesa la dipatohho.]” \p \v 37 Iya mekutanam indo passikolanna Puang Yesus naua: “O Debata, umba ngei la dadi itim?” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Umba-umba naongei bakke, etam too duka' naongei dassi peande bakke ma'tombom.”\f + \fr 17:37 \fq Umba-umba naongei bakke, etam too duka' naongei dassi peande bakke ma'tombom: \ft Inde tula' madomi' mesa tula'na tomatuanna to Yahudi naala pehapangam Puang Yesus. Kalembasanna, maka' sulem Puang Yesus la naissam asam tau.\f* \c 18 \s1 Pehapangam diona to balu-balu baine anna to mahhotto' \sr 18:1-8 \p \v 1 Puhai ia too, muala oom mesa pehapangam Puang Yesus umpa'guhu passikolanna naua: “La bassa' liukoa' ma'sambajam, anna tä'koa' la kattu hannu. \v 2 Aka hapanna illaam mesa kota deem mesa to mahhotto' tä' ungkahea' Puang Allataala anna umpa'pa'dei hupatau. \v 3 Illaam indo kota deem mesa to balu-balu baine pembudam sule umpellambi'i indo to mahhotto' nauaam: ‘Kela mala umpopataloä' lako indo balingku.’ \p \v 4 Padam säena naolaam indo baine napelau anna malai napamoloi, sapo' moka liu indo to mahhotto'. Sapo' katampasanna napikki' naua: ‘Moi anna tä'ä' ungkahea' Puang Allataala anna umpa'pa'deiä' hupatau, \v 5 sapo' naganggu liuä' indo to balu-balu baine, iya dotam kupopatalo. Aka maka' tää', la sule liuä' nahahu'.’” \p \v 6 Puhai umpalao indo pehapangam, iya nauam Puang Yesus Debatanta: “Paillaam penaba manappaia' tula'na indo to mahhotto' tä' malolo! \v 7 Tä' daka tia duka' Puang Allataala la umpopatalo hupatau to napilei to tontä liu melau allo anna bengi? La napa'lembe-lembei haka tia umpamoloi tau ia too? \v 8 Kutulasangkoa', la masimpammi napopatalo tau ia too. Sapo' maka' sulemä' to disangai Änä' Mentolino, la deempaka to ungkatappa'iä' kulambi' illaam inde lino?” \s1 Pehapangam diona to illaam kakalebuanna Parisi anna tuam passima \sr 18:9-14 \p \v 9 Napahuai duka' Puang Yesus pehapangam lako to ussanga kalena mapia gau' anna umpa'pa'de solana \v 10 naua: “Deem dua tau le'ba' lako Banua Debata la ma'sambajam. Mesa to illaam kakalebuanna Parisi anna mesa tuam passima. \v 11 Indo to illaam Parisi ke'de' anna ma'sambajanni illaam penabanna naua: ‘O Puang Allataala, ma'kuhhu' sumanga'ä' matim aka tä' kao susiä' tau senga' umpogau' ma'hupa-hupa kakadakeam susinna: muakkalanni aka-akanna solana anna malai naala, ma'gau' sengko', anna ullullu' pa'bannetauam. Anna tä' tooä' susi inde tuam passima. \v 12 Anna puasaä' penduam saminggu anna kubaba bahe sapulona pallolongangku kupehumalasam dio olomu.’ \p \v 13 Sapo' indo ia tuam passima ke'de' mambela tukku-tukku napasindum umbusu'-busu' buana aka untihokongam gau' kadakena naua: ‘O Puang Allataala, kamaseiä' aka mesaä' to madosa.’” \p \v 14 Puhai umpalao indo pehapangam, iya nauam Puang Yesus: “Kutulasangkoa' tappana ma'pasule lako banuanna indo to illaam Parisi, tä' napomalolo Puang Allataala. Sapo' indo tuam passima, napomalolo ia Puang Allataala. Aka menna-menna ussanga-sanga kalena la napomadio Puang Allataala, sapo' menna-menna umpopengkadio kalena la napomatande ia Puang Allataala.” \s1 Puang Yesus untamba' änä'-änä' \sr 18:15-17 \p \v 15 Pissam wattu sule sanaka-naka tau umbaba änä'-änä' bahinni'na lako Puang Yesus anna mala natamba'. Sapo' tappana naita passikolanna, iya ungkeaha'im indo tau. \v 16 Sapo' natambai Puang Yesus indo änä'-änä' mane ma'kadai lako passikolanna naua: “Päbäi mammi napellambi'iä' itim matim änä'-änä'. Daa ullabai, aka tau susim too itim matim la mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna.\f + \fr 18:16 \ft Mat. 18:2-4.\f* \v 17 Aka kutulasangkoa', setongam-tonganna, menna-menna tä' susi änä'-änä' untahima kapahentaanna Puang Allataala, tau ia too tä' la mendadi umma' petauanna.” \s1 To makaka mapahhi' mendadi umma' illaam kapahentaanna Puang Allataala \sr 18:18-30 \p \v 18 Mesa pepungngu'na to Yahudi mekutana lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu to mapia gau', aka la kupogau' anna malaä' ullambi' katuboam sule lako salako-lakona?” \p \v 19 Natimba' naua: “Akanna muuaannä' to mapia gau'? Tä' deem mesa tau la mapia gau' sulibanna Puang Allataala. \v 20 Mannassa muissammi ingganna pahentana Puang Allataala naua: ‘Daa ullullu' pa'bannetauam, daa umpapateam, daa umpaboko, daa ussa'bi tatappa' diona padammu hupatau, pa'kasalleiko indomu sola ambemu.’”\f + \fr 18:20 \ft Pass. 5:16-20.\f* \p \v 21 Iya natimba'um indo tau naua: “Kutuhu'i asammi pahenta ia too mengkalao bahinni'ku.” \p \v 22 Tappana nahingngi Puang Yesus tula'na, iya nauaammi: “Deempi mesa tä' umpogau'. Balu' asanni ingganna kullemu anna untabaanni to mase-mase allinna. Aka maka' umpateem, iya la muampuammoko too kulle yabo suhuga. Puhai too, iya sulengko pole' untuhu'ä'.” \p \v 23 Sapo' nahingnginna indo tula' ia too, tä' deem pada samasussa penabanna aka mesa to sugi'. \v 24 Naitanna Puang Yesus tä' deem pada samasussa penabanna, iya ma'kadam naua: “Tä' deem pada samapahhi' to buda kullena la mendadi umma'na Puang Allataala illaam kapahentaanna. \v 25 Aka madomi' leko'um ia mesa unta muola tama tottä'na dahum, anna la mesa to makaka la mentama kapahentaanna Puang Allataala.” \v 26 Ingganna tau to uhhingngi tula'na Puang Yesus sangngim ma'kada naua: “Maka' susi, iya menna bäbä hi umbai' la mala dipasalama'?” \p \v 27 Iya natimba'um Puang Yesus naua: “Nakapusa'i ia hupatau diona to la mala dipasalama', sapo' tä' Ia nakapusa'i Puang Allataala.” \p \v 28 Iya ma'kadam Petrus naua: “Kitampeammi kami' dapo'ki aka kituhu'ko!” \p \v 29 Natimba' Puang Yesus naua: “Kutulasangkoa', setongam-tonganna menna-menna untampeam banuanna, battu haka bainena, solasubunna haka, tomatuanna haka, battu haka änä'na aka manuhu' lako kapahentaanna Puang Allataala, \v 30 tau ia too la dibala'iam tiluppi'-luppi' illaam inde lino. Anna illaam wattu la sule la untahima katuboam sule lako salako-lakona.” \s1 Kapentallunna Puang Yesus untula' diona la kamateanna \sr 18:31-34 \p \v 31 Iya untambaim indo sapulo dua passikolanna Puang Yesus anna ia mandi napa'tula'i naua: “Inde tentomai la längämmakia' Yerusalem, anna ingganna indo to puha nasuha' ingganna nabi diona Kao to disangai Änä' Mentolino tä' mala tala sule lako. \v 32 Aka la nabehoä' lako to tamuissam Puang Allataala anna la natelleä' anna natunai. La nasitikkudu-kuduiä' anna nadahha lambi' napateiä'. \v 33 Sapo' illaam allo katallunna la dipatibangonnä' sule.” \v 34 Tula' ia too tä' natama akkalanna passikolanna aka tibunipi kalembasanna, nasuhum tä' naissam tungka batunna indo tula'na. \s1 Puang Yesus umpabono' to buta \sr 18:35-43 \r Mat. 20:29-34; Mrk. 10:46-52 \p \v 35 Tappana la landa' kale Puang Yesus lako kota Yerikho, iya deemmi mesa to buta muokko' dio bihim lalam kapelau-lau. \v 36 Tappana uhhingngi indo tau buda liu dio ampe'na, iya mekutanam naua: “Aka hia anna budai tau?” \p \v 37 Natimba'im indo tau buda naua: “Liu Puang Yesus indo to Nazaret.” \p \v 38 Iya metambam indo to buta naua: “O Yesus, peampoanna tomahaja Daud, kamaseiä' kao!”\f + \fr 18:38 \fq peampoanna tomahaja Daud: \ft Indo anna ma'kadai indo to buta muuaam Puang Yesus: \fq O peampoanna tomahaja Daud\ft , indo kada ia too naissam asam to Yahudi napekalembasam naua: \fq Mesias battu diua To nalanti' Puang Allataala napa'kadai. \ft Aka indo to Yahudi umpemmitai liu Mesias pessubunna Daud la sule umpabono' ingganna to masaki anna la ma'pahenta umba susi tomahaja Daud ma'pahenta yolona (Puj. 89:3-37; Yes. 35:5-6).\f* \v 39 Sapo' nakuapai hi indo to mendiolo naua: “Pengkamma'ko!” Sapo' tuttuam napekasallei mandi metamba naua: “O peampoanna Daud, kamaseiä' kao!” \v 40 Tappa tohho siaham Puang Yesus anna ussuai tau lao untette indo to buta napasola sule. Tappana sule, nakutanaim \v 41 naua: “Aka umpohäe la kupogausangko?” \p Natimba'um naua: “O Tuam, maelo' punalaä' duka' la paita.” \p \v 42 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Paitangko! Bono'ungko aka ungkatappa'iä'.” \v 43 Iya paita siahanni lambi' untuhu' Puang Yesus napasindum umpa'kasallei Puang Allataala. Tappana naita tau buda bono'um indo to buta, sangngim umpa'kasallei duka' Puang Allataala. \c 19 \s1 Puang Yesus anna Zakheus \sr 19:1-10 \p \v 1 Mentamai kota Yerikho Puang Yesus, iya mellao tahhu'um muola indo kota ia too. \v 2 Illaam indo kota deem mesa punggabana tuam passima tä' deem pada satomakaka isanga Zakheus. \v 3 Napemulu duka' la muita Puang Yesus, sapo' tä' mala aka patalo budanna tau, la'bi-la'binna mesa to mahempo. \v 4 Iya kumondäm umpendioloi tau buda anna unteka'i mesa kaju ara aka naua: “Anna malaä' duka' muita Puang Yesus ke lium.” \p \v 5 Tappana nalambi' Puang Yesus indo kaju ara, iya natongaim längäm anna napa'kadai naua: “O Zakheus, pasihha'i tuhum aka la pahalluä' tohho dio banuammu temo.” \v 6 Nakandi'i siaham duka' tuhum Zakheus anna untahimai Puang Yesus illaam banuanna sola naponnoi katilallasam. \p \v 7 Ingganna tau to muitai ma'naum-naum lambi' ma'kada naua: “Uuu, akanna naakui tohho dio banuanna to madosa?” \p \v 8 Iya ke'de'um Zakheus anna umpa'tula'i Puang Yesus naua: “O Tuam, bahe duanna kulleku la kupa'kamaseam lako to mase-mase. Anna lako to puha kupalängängam bäbä simanna, la kupasuleam pengngappa' tiluppi'.” \p \v 9 Natimba' Puang Yesus naua: “Allo temo nalambi'um kasalamasam issinna inde banua. Aka iko duka' ullombungangko kamatappasanna Abraham.\f + \fr 19:9 \fq ullombungam kamatappasanna Abraham: \ft Indo dituli' illaam basa Yunani, naua ia ke basa Bambanni: \fq iko duka' pessubunnako Abraham\ft . Ingganna tau to ungkatappa'i Puang Allataala disangai pessubunna Abraham. Aka Abraham ambena ingganna to matappa' (batai Rm. 4:12).\f* \v 10 Aka Kao to disangai Änä' Mentolino suleä' umpeä anna la umpasalama' ingganna to bulim.” \s1 Pehapangam diona doi' bulabam \sr 19:11-27 \r Mat. 25:14-30 \p \v 11 Mahassam liupi indo tau buda umpehingngii tula'na Puang Yesus, iya umpalao oom pehapangam diona kapahentaanna Puang Allataala. Aka wattu eta too diom sikahuku' Yerusalem Puang Yesus anna nasanga tau kapahentaanna Puang Allataala la bale' napalakom illaam inde lino susi tomahaja lino ma'pahenta. \v 12 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Deem mesa änä' puä la le'ba' lako botto mambela dilanti' mendadi tomahaja mane ma'pasulei. \v 13 La mengkalaoi, untambaim sapulo sabua'na anna natabai sanda si mesa doi' bulabam\f + \fr 19:13 \fq doi' bulabam: \ft Mesa doi' bulabam pada angga'na sapulo bidä.\f* anna nauaanni: ‘Popembea'ia' inde doi' sule lako ma'pasuleä'.’ \p \v 14 Sapo' buda tau illaam indo botto ungkabassii la napotomahaja. Iya, lessu'na indo änä' puä, ussuam tau lao lako indo to la naongei dilanti' nauaam: ‘Inde tau tä' kipohäe la kipotomahaja.’ \p \v 15 Sapo' dilanti' siam mendadi tomahaja mane ma'pasulei lako bottona. Sulei, untambaim indo sapulo sabua'na aka la sule natulasam sanaka amom pallolonganna. \v 16 Iya sulem mesa indo sabua'na anna ma'kadai naua: ‘O tuam, indo mesa doi' bulabam umbeennä', iya kupopembea'um lambi' mala tiluppi' sapulo.’ \p \v 17 Natimba' indo puäna naua: ‘Mapia! Abana si'da sabua' mapiako. Malako dikatappa'i umpalako kaha-kaha bahinni' nasuhum temo la kuäkä'ko la umpahenta sapulo kota.’ \p \v 18 Puhai, iya sulem duka' indo sabua' kaduanna anna ma'kadai naua: ‘O tuam, indo mesa doi' bulabam umbeennä', iya kupopembea'um lambi' mala tiluppi' lima.’ \p \v 19 Ma'kada oom indo puäna naua: ‘La kuäkä'ko la umpahenta lima kota.’ \p \v 20 Puhai, sule oom mesa indo sabua'na anna ma'kadai naua: ‘Indo doi' umbeennä', indem. Kuanna kuputu' sampim. \v 21 Aka kukahea'ko anu' kuissam kuua mesako to makahha'. Si muala bäbä indo taiko muampuanni anna si umpuppu' bäbäko tanangam moi anna taiko untananni.’ \p \v 22 Iya nauam indo puäna: ‘Iko mesako sabua' kadake gau'! Dadi indo siam tula'mu la umpopetahungkungko. Aka muissammi le' muua kao mesaä' to makahha' si muala bäbää' indo takao muampuanni anna si umpuppu' bäbää' tanangam moi anna takao untananni. \v 23 Iya akanna tä'i umbeem inde doi' lako to si umpakeänä' doi', anna mala kutahima sitonda änä'na ke suleä'?’ \p \v 24 Mane ma'kadai indo tomahaja lako indo tau sikadehe nauaam: ‘Alai itim doi' anna umbeem polepi lako indo to muampuam sapulo doi' bulabam.’ \p \v 25 Sapo' sangngim mentimba' indo tau naua: ‘Tuam, kisanga sapulom ia doi'na!’ \p \v 26 Natimba' indo tomahaja naua: ‘Kutulasangkoa', menna-menna mala dikatappa'i umpalako indo puha dibeem, tau ia too la dihängänniam polepi. Sapo' menna-menna tä' mala dikatappa'i umpalako indo puha dibeem, iya la diäläi pissam ia lao illaam mai kalena. \v 27 Anna temo baba asannia' mai itim balingku to moka umpotomahajaä'. Patei asannia' dio oloku.’” \s1 Puang Yesus dipa'kasallei anna dipakahoa' kasuleanna tappana la umpenandai Yerusalem \sr 19:28-40 \r Mat. 21:1-9; Mrk. 11:1-10; Yoh. 12:12-15 \p \v 28 Puhai ma'tula' Puang Yesus, le'ba'um umpendioloi indo tau buda lu längäm Yerusalem. \v 29 Tappana umpenandai tondä' Betfage anna tondä' Betania dio Tanete Zaitun, iya ussuam dua passikolanna mendiolo \v 30 naua: “Pendiolokoa' lako dio tondä' tapenandaia'. Aka sulekoa' too lako, iya ullambi'unna' mesa keledai lundaha disäke' lombe', tadeempi disäkei. Bukkaia' anna umbabaia' dio mai. \v 31 Anna maka' too deengkoa' ungkutanai naua: ‘Akanna umbukkaia'?’ uaanni: ‘Aka napahalluam Debata.’” \p \v 32 Iya le'ba'um indo to dua, sampe nalambi' si'da umba susi indo puha natula' Puang Yesus. \v 33 Mahassanni nabukkai indo keledai, ma'kadam puäna naua: “Akanna umbukkaia' itim keledai?” \p \v 34 Natimba'im naua: “Aka napahalluam Debata.” \p \v 35 Iya nababam indo keledai lako Puang Yesus. Sulei lako, muäläiim jubana anna nalapi'ianni indo keledai, mane muäkä'i Puang Yesus längäm. \v 36 Mahassanni mellao ussäkei indo keledai, iya budam tau muäläi jubana anna naampa'i lako lalam la naolanna Puang Yesus tanda pa'pakasallena. \p \v 37 Tappana la landa' kale lako Yerusalem Puang Yesus dio indo lalam yabo mai Tanete Zaitun, iya napahandu'um sikatamba indo buda passikolanna umpa'kasallei Puang Allataala ponno katilallasam aka puham muita buda tanda memängä-mängä nakähä Puang Yesus. \v 38 Naua: \q1 “Katambasam tomahaja to sule illaam sanganna Debata! \q1 Masannammi pole' yabo suhuga. \q1 Dipa'kasallei To yabo ongeam handam matande!” \p \v 39 Sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi illaam indo alla'-alla'na tau buda ma'kada naua: “O Tuangguhu, popengkamma'i inde lako passikolammu!” \p \v 40 Natimba' Puang Yesus naua: “Tää', aka kutulasangkoa', maka' la mengkamma' inde mai tau, iya inde mai batu la sikatamba!” \s1 Puang Yesus ussahhoi Yerusalem \sr 19:41-44 \p \v 41 Tappana undundu lako Yerusalem Puang Yesus anna napahandammi indo kota, iya nasahhoim \v 42 anna ma'kadai naua: “Oa' to Yerusalem pidaha kela muissanna' allo temo lalanna tungka kamasannangam. Sapo' temo tä' mala muita aka tibuni lako kalemua'. \v 43 La deem wattunna sule balimmu umbundu'koa'. Iya la natampoi tembo' kotamu anna naolai nalebokoa' nasikuku'i. \v 44 La napempa'deangkoa', susi issinna teem kotamu lambi' tä' deem mesa batu la tiäto' dio ongeanna. La dadi ingganna ia too aka tä' muissanna' muua wattunnam temo napellambi'ikoa' Puang Allataala.” \s1 Puang Yesus uhhambai lao to sibalu'-balu' illaam Banua Debata \sr 19:45-48 \r Mat. 21:12-13; Mrk. 11:15-18; Yoh. 2:13-16 \p \v 45 Puhai ia too, le'ba'um Puang Yesus tama pa'hanteanna Banua Debata. Sulei tama, tappa uhhambai siaham lao ingganna to si balu'-balu' illaam. \v 46 Anna mane umpa'tula'i indo tau buda naua: “Deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Banuangku la naongei hupatau ma'sambajam,’\f + \fr 19:46 \ft Yes. 56:7.\f* \m sapo' umpadadi hia' iko pa'mesaanna pa'bulele kalasi anna pa'tombonganna to maboko allo.” \p \v 47 Allo-allo ma'pa'guhu Puang Yesus illaam Banua Debata. Ingganna kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa anna pepungngu'na to Yahudi sangngim maelo' la napatei, \v 48 sapo' tä'pi deem naita lalanna la mala napatei, aka ingganna tau buda lu lako asam penabanna tula'na Puang Yesus. \c 20 \s1 Pekutanaam diona kakuasaanna Puang Yesus \sr 20:1-8 \r Mat. 21:23-27; Mrk. 11:27-33 \p \v 1 Pissam wattu ma'pa'guhu oom Puang Yesus illaam Banua Debata lako tau buda untula' anna umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam. Iya sule ham sanaka-naka kapala sando anna to ullatta' Pepaondonganna Musa sola matua ulunna to Yahudi umpellambi'i \v 2 anna nauai: “Tulasangkanni aka umpolalam anna umpogau'i inde mai ingganna pa'pogausam, anna menna umbeengko kakuasaam?” \p \v 3 Sapo' natimba' naua: “La kukutanaikoa' duka'! Tulasannä', \v 4 menna umbeenni kakuasaam Yohanes anna si mantedo'i? Puang Allataala haka hupatau haka?” \p \v 5 Iya sipa'tula'-tula'um naua: “Mapahhi' la ditimba'i, aka taua hia' manii: ‘Kakuasaanna Puang Allataala,’ iya la nauaammakia' too: ‘Akanna tä'ia' ungkatappa'i?’ \v 6 Iya la taua hia' manii: ‘Kakuasaanna hupatau,’ la naleba'ingkia' too batu inde lako tau. Aka indo Yohanes, nakatappa'i asam tau naua: ‘Abana mesa nabi.’” \p \v 7 Iya natimba'im naua: “Tä' kiissam menna amo umbeenni kakuasaam Yohanes.” \p \v 8 Nasuhum naua Puang Yesus: “Maka' susi, iya tä' duka' kuaku la kutulasangkoa' menna umbeennä' kakuasaam nasuhum kupogau' kaha-kaha ia too.” \s1 To kasallena to Yahudi dipasihhapam to untesam bela' anggur \sr 20:9-19 \r Mat. 21:33-46; Mrk. 12:1-12 \p \v 9 Puhai ia too, untula' oom mesa pehapangam Puang Yesus lako indo tau buda naua: “Deem mesa tau untananni bela'na anggur. Puhai natananni, iya napa'petesangammi lako sanaka-naka tau anna mane le'ba' lako botto mambela anna dioi masäe. \v 10 Tappana naagiam la matäsä' indo bua anggurna, iya ussuam mesa sabua'na le'ba' umpellambi'i indo to mantesanna, aka la natahimaam bahena. Sapo' sulei lako, iya ke natembe' puso hia indo to mantesam mane nasuai ma'pasule ma'pala' lo'bä. \v 11 Iya ussua pole oom mesa sabua'na le'ba' pole lako indo to mantesam. Sapo' sulei lako, natembe' puso pole boom anna napakasihi'-sihi'i, mane nasuai lao ma'pala' lo'bä. \v 12 Iya ussua pole oom sabua'na katallunna, sapo' napongko pole boo mane natibei lako sulibanna bela'. \p \v 13 Iya ma'kadam indo puäna bela' naua: ‘Aka opi umbai' la kupogau'? O, la kusua änä' pangkaha'ku aka tä' mala tala nakalaja' ia pole'.’ \p \v 14 Sapo' naitanna indo to mantesam sule indo änä'na, iya sipattuju-tujum naua: ‘Iam too inde to la ullombum kullena tomatuanna. Tapateia' anna mala taalaa' inde bela'na.’ \v 15 Nabalesom illaam mai indo bela' mane napatei.” \p Iya mekutanam Puang Yesus naua: “Akam la napogau' indo puäna bela' ke sulem? \v 16 Tä' mala tala lao napempa'deam indo to mantesanna anna napa'petesangam polei indo bela'na lako tau senga'.”\f + \fr 20:16 \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 21:33-41.\f* \p Nahingnginna indo tau buda, tappa ma'kadam lako Puang Yesus naua: “Tä' si'da-si'da ia pole' la mala susi!” \p \v 17 Nalio-liom Puang Yesus indo tau buda mane ma'kadai naua: “Maka' susi, iya aka kalembasanna indo tula' puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 ‘Indo batu natibe tukam, \q1 ia leko' di diala dipobatu longkahhim?’\f + \fr 20:17 \fq batu natibe tukam: \ft Puang Yesus diuaam aka Ia handam napa'bahinni'i to Yahudi, sapo' ma'katampasanna Ia leko' di handam keangga' illaam kapahentaanna Puang Allataala. Puj. 118:11.\f* \p \v 18 Anna ingganna tau to metobä dokko indo batu la huppu'-huppu' bukunna, anna menna-menna natappai indo batu la dahi kapu'.”\f + \fr 20:18 \ft Puang Yesus dipasihhapam indo batu. Kalembasanna, menna-menna untumpu pala' Puang Yesus la dipasihhapam to dihuppu'-huppu' bukunna lambi' tä'um ia deem la ullambi' katuboam.\f* \p \v 19 Tappana nahingngi ingganna to ullatta' Pepaondonganna Musa sola kapala sando indo tula'na Puang Yesus, iya nauaim: “Kitaa' päläe' napasihim.” Iya umpeäim lalam anna malai ussakka Puang Yesus eta too, sapo' sangngim mahea' ohi lako tau buda. \s1 To Parisi umpalilingam tangnga' Puang Yesus umpake pekutanaam diona pamajasam sima \sr 20:20-26 \r Mat. 22:15-22; Mrk. 12:13-17 \p \v 20 Ingganna indo to ullatta' Pepaondonganna Musa sola kapala sando umpeä liu lalam anna mala ussakka Puang Yesus. Iya ussuam sanaka-naka tau lao napellambi'i, mato-mato tau mapia la mekutana lako Puang Yesus anna ke napeä hia lalanna umba ke malai napetidom anna mala nasakka anna nabehoi lako pala' limanna gubernur. \v 21 Ma'kadam indo to disua lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu, kiissam kiua tula'mu anna pepa'guhuammu malolo asam. Kiissam toi duka' kiua umpepatuduangko ulalanna Puang Allataala sola undu' lollä lako ingganna hupatau, aka moi Iko menna tala ungkalaja'i aka umpapada-pada bäbäko Iko hupatau. \v 22 Dadi, deem la kipekutanaam: situhu' peadasam tapendudunna', la sipäto' dakika' umbaja' sima lako tomahaja dio Roma, la tä' daka?” \p \v 23 Sapo' nalosa Puang Yesus pudu' pandenna anna lila manähäna lambi' ma'kada naua: \v 24 “Paitaipä' mesa doi' peha'!” Naitai, iya mekutanam naua: “Menna kegamba' anna menna kesanga inde dio doi'?” \p Iya natimba'im naua: “Gamba'na anna sanganna tomahaja dio Roma.” \p \v 25 Iya nauam Puang Yesus: “Maka' susi, iya beennia' tabana tomahaja dio Roma la sipäto'na umbeem, anna beennia' duka' Puang Allataala la sipäto'na umbeem.”\f + \fr 20:25 \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 22:21.\f* \p \v 26 Iya tä' deem tula'na Puang Yesus la mala napetidom dio olona tau buda, lambi' sangngim mengkamma' mandam tä' naissam mentimba' aka pilla' uhhingngii pentimba'na. \s1 To illaam kakalebuanna Saduki umpekutanaam diona katuboanna sule to mate aka umpa'sändä'i Puang Yesus \sr 20:27-40 \r Mat. 22:23-33; Mrk. 12:18-27 \p \v 27 Puhai ia too, iya sulem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Saduki battu diua to tä' ungkatappa'i katuboanna sule to mate umpellambi'i Puang Yesus, \v 28 anna nakutanai naua: “O Tuangguhu puhangkia' nasuhasam Musa illaam suha' pepaondonganna naua: ‘Maka' deem mesa muane mate anna tä'i deem änä'na, iya indo siam solasubunna la umpobainei indo bainena, anna mala deem pessubunna.’ \v 29 Iya la maakam ia susi indee: aka pissam wattu deem pitu muane ma'solasubum. Uhuna kebaine indo handam ulua. Sapo' tä'pi deem änä' nasibalii indo bainena anna matem indo muane. \v 30 Iya napobainem huntunna indo bainena, sapo' tä' pole oo keänä' lambi' mate. \v 31 Iya napobaine pole oom indo katallunna, sapo' susi pole oo sule lako kapitunna sangngim tä' deem keänä' anna matem. \v 32 Katampasanna, mate duka' indo baine. \v 33 Dadi, maka' lambi'um wattunna la tubo sule to mate, iya mennannam kabam la napomuane indo baine, aka bali asam di napomuane indo to pitu ma'solasubum?” \p \v 34 Natimba' Puang Yesus naua: “Ingganna to tubo illaam inde lino temo siala-ala anna ma'pasiala. \v 35 Sapo' dako'i too ingganna to tihekem la sipäto' dipatibangom dio mai kamateanna anna mangngala taba illaam lino bakahu, tä'um tia deem la siala anna tä' toi deem ma'pasiala. \v 36 Aka indo katuboanna la susim malaika', tä'um la mate. Mendadim änä'na Puang Allataala aka puham napatibangom dio mai kamateam. \v 37 Mannassa anna dipatibangonni sule to mate dio mai kamateam aka puha napatandaam Musa illaam tulasanna diona indo api ma'nala-nala illaam satoo' kaju-kaju. Eta too ma'tula' Debata naua: ‘Kaom too inde Puang Allataala to napenombai Abraham, Ishak, anna Yakub.’ \v 38 Dadi moinna anna puham mate indo to tallu, sapo' mannassa anna tuboi temo aka anggam to tubo mala umpenombai Puang Allataala. Aka situhu' Puang Allataala, ingganna hupatau tubo liu, moi anna matem.” \p \v 39 Iya ma'kadam sanaka-naka to ullatta' Pepaondonganna Musa lako Puang Yesus naua: “Tappa' pentimba'mu, Tuangguhu!” \v 40 Lessu'na eta too, tä'um pole' deem tau la bahani umpadeem pole pekutanaam lako Puang Yesus. \s1 Diona kasilombunganna Puang Yesus anna tomahaja Daud \sr 20:41-44 \r Mat. 22:41-46; Mrk. 12:35-37 \p \v 41 Iya mekutanam Puang Yesus naua: “Maaka hia anna diuai ‘Indo To nalanti' Puang Allataala la mepasalama' peampoanna tomahaja Daud?’\f + \fr 20:41 \fq To nalanti' Puang Allataala la mepasalama' peampoanna tomahaja Daud: \ft Naissam asam to Yahudi naua la pessubunna tomahaja Daud indo to la nalanti' Puang Allataala masäem napemmitai.\f* \v 42 Iya ma'kale hi Daud umpokadai illaam suha' Pampujiam naua: \q1 ‘Ma'kada Puang Allataala lako Debatangku naua:\f + \fr 20:42 \fq Debatangku: \ft To dilanti' la mepasalama' diuaam, battu diua Mesias.\f* \q2 Okko'ko dio tandai kanangku, \q2 \v 43 sule lako wattunna la kupopa'bukku ingganna balimmu \q2 dio olomu lambi' uhhondoi dokko.’\f + \fr 20:43 \ft Puj. 110:1.\f* \p \v 44 Dadi makaleso anna ma'kalei tomahaja Daud muuai: ‘Debatangku To nalanti' Puang Allataala.’ Iya maaka hi susi anna la ia ohi umpoampoi?” \s1 Puang Yesus umpakahi'di passikolanna indana napabulinni to ullatta' Pepaondonganna Musa \sr 20:45-47 \r Mat. 23:5-7; Mrk. 12:38-40 \p \v 45 Mahassampi napehingngii tau buda tula'na, iya ma'kada pole oom Puang Yesus umpa'tula'i passikolanna naua: \v 46 “Majagakoa' lako to ullatta' Pepaondonganna Musa indana napabulingkoa'. Aka anggam napohäe ma'lao-lao tama pasa' ma'baju tihui' anna maelo' napa'kasallei hupatau. Anna si moka muokko' illaam pa'sambajangam ke tä'i dio olo, anna si umpise'i toi ongeam dipa'kasalleinna ke illaanni pa'hame-hameam. \v 47 Anna si umpamasingam tula' to balu-balu baine lambi' sule lako banuanna naala. Si naägä'i umpakalando sambajanna anna mala nauaam tau: ‘Tau mapia’ anna ke tau kadake hia. Nasuhum la nalambi' pesämbä' mabanda'na Debata.” \c 21 \s1 Bua pemala'na mesa to balu-balu baine mase-mase \sr 21:1-4 \r Mrk. 12:41-44 \p \v 1 Tappana mennenne' Puang Yesus illaam indo Banua Debata, iya muitam buda to makaka umpatama patti pehumalasam bua pemala'na. \v 2 Naitam duka' mesa to balu-balu baine anna mase-mase polepi umpatama dua ia doi' gällä handam saidi' angga'na. \v 3 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Kutulasangkoa', buda puha ia bua pemala'na inde to balu-balu baine anna la ingganna tau senga'. \v 4 Aka inde lako tau la'binna ia kullena napatama. Sapo' inde ia to balu-balu baine moi anna mase-mase, napebeem asam ia indo deenna lako kalena, moi anna anggam ia la napotubo.” \s1 Banua Debata la ditaleam \sr 21:5-6 \r Mat. 24:1-2; Mrk. 13:1-2 \p \v 5 Deem sanaka-naka tau untula' diona Banua Debata naua: “Tä' deem pada samapia aka dibunga-bungai buda batu maleke anna dibunga-bungai buda baham-baham dipehumalasam längäm Puang Allataala.” Iya ma'kadam Puang Yesus \v 6 naua: “Dako'i too la deem wattunna ingganna inde muitaa' temo tä' deem moi podo la mesa batunna la tiäto' liu sitodo' solana, aka pissam wattu la ditaleam asam.” \s1 Kamasussaam anna pandahhaam \sr 21:7-19 \r Mat. 24:3-14; Mrk. 13:3-13 \p \v 7 Puhai ia too, mekutanam passikolanna lako Puang Yesus naua: “O Tuangguhu, tulasampakam piham la dadi ingganna indo puha untula' ingngena'? Anna aka la tandana anna diissanni diua lambi'um wattunna la dadi?” \p \v 8 Natimba' Puang Yesus naua: “Majagakoa' indana deenni tau la umbaba bulingkoa'! Aka la buda too tau sule umboko sangangku anna la buda tau nababa bulim aka la naua: ‘Kaom too inde To nalanti' Puang Allataala;’ anna la naua toi: ‘Mahuku'um wattunna allo ma'katampasanna.’ Sapo' daa umpehingngiia'. \v 9 Maka' too uhhingngingkoa' kaheba diona passibundusam anna to sianu-anu, iya tä'koa' too la mahea' aka abana hi tia inna la dadi yolo kaha-kaha ia too. Sapo' taiapi indo allo ma'katampasanna.” \p \v 10 Mane napatahhu'i tula'na Puang Yesus naua: “Aka la sipate-patei hupatau anna kahajaam pada kahajaam la sibundu'-bundu'. \v 11 Anna umba-umba ngei ongeam la dadi lino' kasalle anna la sule kakobeam anna la kende' ma'hupa-hupa saki lele makahha'. La dadi ma'hupa-hupa tanda mepakahea'-hea'na anna mehäntäinna yabo mai langi'. \v 12 Sapo' yolo anna la dadii kaha-kaha ia too, la disakkakoa' anna didahha. La dibabakoa' lako to mahhotto' illaam peadasam mane dipatamakoa' tahungkum. Anna la dibabakoa' lako olona tomahaja anna to ma'pahenta aka untuhu'iä'. \v 13 Etanna' too la muongei mendadi sa'bingku dio olona hupatau. \v 14 Sapo' pomanontonnia' penabammu temo anna mala tä'koa' mahea' muua: ‘Aka amom isanga la diua mentimba'?’ \v 15 Aka la kubeengkoa' tula' sola kakeakasam lambi' tä' deem moi podo la mesa balimmua' la nabela untimba'i tula'mu battu haka la nabahoi. \v 16 Wattu eta too la dibehokoa' lako pala' limanna balimmu. La nabehokoa' tomatuammu, solasubummu, kasahapuammu, anna solamu lambi' deem la palla' penabanna umpopepateikoa'. \v 17 Anna la nakabassikoa' ingganna tau aka untuhu'iä'. \v 18 Sapo' moi la salamba' beluä'mua', tala deenni honno' sule lako olona Puang Allataala! \v 19 La mentobekoa' manda' anna mengnganti matoto' illaam kamatappasam anna malakoa' ullambi' katuboam sule lako salako-lakona.” \s1 Puang Yesus untula' diona la katallanganna Yerusalem \sr 21:20-24 \r Mat. 24:15-21; Mrk. 13:14-19 \p \v 20 “Maka' muitanna' kota Yerusalem natalimbum tama sohodadu, iya muissammia' too muua tä'um masäe anna la dipempa'deammi kota ia too. \v 21 Wattu eta too ingganna indo to dio Yudea pahallu la sikalumpa' längäm tanete. Ingganna to tohho illaam kota la pahallu le'ba' umpellei indo kota, anna to sulibanna kota tä'um la tama kota. \v 22 Aka wattu iam too indo la naongei Puang Allataala umpabala'i gau' kadakena hupatau anna mala sule lako indo puha tisuha' illaam Battakada Debata. \v 23 Wattu eta too tä' deem pada samasussa lako baine to mahassam kebättä anna to ma'pasusu. Aka inde botto la nalambi' kamasussaam kasalle anna issinna la napahuai aha' kasallena Puang Allataala. \v 24 Buda to Yahudi la dipatei pa'dam dipake anna deem la disakka anna dibabai lako mobotto-bottoam. Anna inde kota Yerusalem la napa'lullu' tau taianna to Yahudi anna nakuasai sule lako wattu puha napa'tantu Puang Allataala.” \s1 Kasuleanna Änä' Mentolino \sr 21:25-33 \r Mat. 24:29-35; Mrk. 13:24-31 \p \v 25 Mane nauai: “La deem kende' tanda memängä-mängä yabo mata allo, bulam, anna ingganna bintä. Anna ingganna hupatau illaam inde lino la mahea' anna mängä-mängä muita bombanna le'bo' anna uhhingngi magahugunna uwai. \v 26 La tisittä' hupatau aka muita indo to la dadi lako lino. Aka ingganna issinna langi' la titähhä' bäbä. \v 27 Anna wattu eta too ingganna hupatau la naitaä' to disangai Änä' Mentolino tuhum yabo mai langi' illaam gabum naponnoi kamatandeam taditondom anna naponnoi toi kakuasaam. \v 28 Maka' too napahandu'um dadi kaha-kaha ia too, iya ke'de'ungkoa' mentonga aka la dipasalama' kalengkoa'.” \p \v 29 Mane untula'i pehapangam Puang Yesus naua: “Petua'ia' kaju ara anna kaju senga'. \v 30 Maka' kendaum händä oom, iya la muissammia' too muua la bale' sulem kulla' kalando. \v 31 La susim too duka' ke muitanna' dadi asam indo puha kutulasangkoa', iya la muissammia' too muua la bale' umpalakom kapahentaanna Puang Allataala. \p \v 32 Setongam-tonganna, ingganna kaha-kaha ia too la dadi yolo anna mane mate asam ingganna to tubo lapi' temo. \v 33 Langi' anna lino la pa'de ke dako'i, sapo' kadangku ia, la da'da' liu sule lako salako-lakona.” \s1 Pepakahi'di diona kamajagaam \sr 21:34-38 \p \v 34-35 Mane nauai: “Majaga manappakoa' indana angga umpasatutui penabammu lako kamahoasam di lino anna si umpamäbo' kalemu, sola angga umpikki' anna uhhusasam salu katuboammu inde lino. Aka maka' susi, iya la lembe bäbäkoa' too, pissananna ham napatikkedu'koa' allo kasuleangku umba susi poja lu'bi' umpatikkedu' olo'-olo' nasakka. \v 36 Majagakoa' ammu pa'sambajam liu anna mala matoto'koa' muoloi ingganna indo kaha-kaha la dadi ke dako'i, anna mala ke'de'koa' dio oloku to disangai Änä' Mentolino.” \p \v 37 Wattu eta too si ma'pa'guhu Puang Yesus illaam Banua Debata ke ialloi anna lu libam Tanete Zaitun ma'bengi. \v 38 Mebengngi' oi too, sule asam oom tau illaam Banua Debata umpehingngii Puang Yesus ma'pa'guhu. \c 22 \s1 Pattujunna to la umpatei Puang Yesus \sr 22:1-2 \r Mat. 26:1-5; Mrk. 14:1-2; Yoh. 11:45-53 \p \v 1 Tappana mahuku' allo kasalle Hoti Tä' Diboloi Bibi' Hoti battu diua allo Kalappasam,\f + \fr 22:1 \fq allo Kalappasam: \ft Petua' dioi pemasiä'na Mat. 26:2.\f* \v 2 ingganna kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa umpeä lalam la umpatei buni Puang Yesus aka sangngim ungkahea' tau buda. \s1 Pattujunna Yudas la umbalu' Puang Yesus \sr 22:3-6 \r Mat. 26:14-16; Mrk. 14:10-11 \p \v 3 Iya napentamaim ia tomahajanna setam Yudas Iskariot mesa duka' to tihekem sapulo dua passikolanna Puang Yesus. \v 4 Nasuhum le'ba' umpellambi'i sanaka-naka kapala sando sola sanaka-naka punggabana to si unjagai Banua Debata anna sipattuju-tujui la naaka susi Yudas umbalu' Puang Yesus. \v 5 Kattui pattujunna, iya sangngim tilalla'um lambi' ma'dandi la nasahoi doi'. \v 6 Iya naioim duka' Yudas lambi' tappa umpeä wattu tala naissanna tau buda la naolaam umbalu' Puang Yesus. \s1 Umpatoka kinande la umpengkilalai allo Kalappasam \sr 22:7-13 \r Mat. 26:17-19; Mrk. 14:12-16 \p \v 7 Pissananna lambi'um allo kasalle Hoti Tä' Diboloi Bibi' Hoti indo si naongei to Yahudi untunu domba la diande illaam allo Kalappasam. \v 8 Iya ussuam Petrus sola Yohanes Puang Yesus naua: “Laokoa' patoka indo kinande si diande ke umpengkilalai ongkia' allo Kalappasam.” \p \v 9 Iya mekutanam lako naua: “La umbakam ngei umpatoka indo kinande?” \p \v 10 Natimba' Puang Yesus naua: “Maka' tamakoa' kota la sitammungkoa' too mesa muane umbaba busso kessi uwai. Tuhu'ia' lako banua naongei \v 11 anna muuaannia' indo to ma'banua: ‘Naua Tuangguhu: umba ngei tambim la kiongei mangngande kinande allo Kalappasam sola passikolangku?’ \v 12 La napaitaingkoa' too mesa tambim kalua' tando längäm deem asammi pangkakka' illaam. Etanna' too la muongei ma'patoka.” \p \v 13 Iya le'ba'um Petrus sola Yohanes, iya nalambi' si'da susi liu indo tula'na Puang Yesus. Iya napatokam indo kinande si diande illaam allo Kalappasam. \s1 Pa'tosabeam sanda maseho \sr 22:14-23 \r Mat. 26:20-29; Mrk. 14:17-25; Yoh. 13:21-30; 1Kor. 11:23-25 \p \v 14 Tappana lambi' wattunna, iya mangngandem Puang Yesus sola indo sapulo dua suhona. \v 15 Iya ma'kadam naua: “Abana kupemulu la ma'mesakia' muande kinande allo Kalappasam yolona anna la untammuä' pandahhaam. \v 16 Aka kutulasangkoa', diganna'ipi kalembasanna inde allo Kalappasam illaam wattunna ma'pahenta Puang Allataala mane kuande polei inde kinande allo Kalappasam.” \p \v 17 Iya mualam ihusam Puang Yesus kessi anggur anna nakuhhu'i sumanga' mane nauai: “Alai ammu paleleia' muihu'. \v 18 Aka kutulasangkoa': Mengkalao temo tä'mä' Kao deem la muihu' pole anggur sule lako sule kapahentaanna Puang Allataala.” \p \v 19 Puhai, mualam mesa hoti anna nakuhhu'i sumanga' längäm Puang Allataala mane napiä'-piä'i anna nabeenni lako suhona napasindum naua: “Iam too inde baleku kupebeem kahana kusolongkoa'. Pogau' liuia' susi indee anna malaä' ungkilalai.” \p \v 20 Susi siam tappana puha mangngande, muala ihusam kessi anggur anna nabeenni lako suhona napasindum ma'kada naua: “Inde ihusam kessi anggur, iam too dipasihhapam pa'dandiam bakahunna Puang Allataala lako hupatau. Indo pa'dandiam bakahu, hahaku la dipatitollo la umpomannassai diua dadim indo pa'dandiam. \v 21 Sapo' pehingngii manappaia'! Indo to la umbalu'ä', indekia' sola mangngande! \v 22 Abana hi tia Kao to disangai Änä' Mentolino inna la mateä' umba susi puha napa'tantu Puang Allataala. Sapo' tä' deem pada satilaka lako indo to umbalu'ä'.” \v 23 Iya sipa'tula'-tula'um indo suhona naua: “Mennangkia' umbai' la umpogau'i kaha-kaha ia too?” \s1 Sanaka-naka pepakahi'dinna Puang Yesus illaam pa'tosabeam sanda maseho \sr 22:24-30 \p \v 24 Iya sibetä'-betä'um passikolanna naua: “Mennakia' la disangai handam matande?” \v 25 Nauaammi Puang Yesus: “Tomahaja inde lino umpake palu-palu bassi umpahenta pakketauanna anna ingganna to kasallena maelo' si disangai to ungkambi' hupatau. \v 26 Sapo' ikoa'-iko tä'koa' la susi. Aka to handam matande illaam alla'-alla'mua', tau ia too la umpopengkadio kalena. Anna to pepungngu' la umpopendadi kalena to ma'tahia. \v 27 Aka mennanna kabam disangai matande, to muokko' daka mangngande dio meja to ma'tahia haka? Mannassa anna indo to muokko'. Sapo' Kao-kao mendadiä' to ma'tahia illaam alla'-alla'mua'. \v 28 Illaam ingganna kamasussaangku tontä liukoa' manontom umpasolaiä'. \v 29 Umba susi nabeemmä' Ambeku kakuasaam la ma'pahenta, susim too duka' la kubeengkoa' kakuasaam ma'pahenta \v 30 anna malakia' sola-sola mangngande anna mangngihu' dio mejaku illaam kapahentaangku. Anna la dipatadongkongkoa' yabo sapulo dua okkosam kahajaam, aka la umpahe'koa' indo pessubunna sapulo dua too'na to Israel.” \s1 Natula' loppo' Puang Yesus diona la nabahoi Petrus \sr 22:31-38 \r Mat. 26:31-35; Mrk. 14:27-31; Yoh. 13:36-38 \p \v 31 Mane ma'kadai lako Simon Petrus naua: “O Simon! Pehingngii! Dibeemmi lalam tomahajanna setam la napa'sändä'ikoa' dipasihhapam pahe ditappi dipasise'la läkko'na anna maläpu'na. \v 32 Sapo' balingko kupa'sambajangam Simon, indana pa'dei kamatappasammu. Sapo' maka' mengkatoba'ungko, iya la umpakatoto'ko penabanna ingganna solasubummu.” \p \v 33 Natimba' Petrus naua: “O Debata, ahu'ä' la ditahungkum lambi' la mateki' sola.” \p \v 34 Iya natimba'um Puang Yesus naua: “O Petrus, paillaam penabai inde tula'ku: tä'pi la moni mäne' anna pentallummä' umbahoi.” \p \v 35 Anna mane naua polei: “Indo anna kusuakoa'i indo lessu', tä'koa' kupäbäi umbaba ongeam doi', ongeam tinallo, anna sapatu. Iya deem dakoka' kakuhängam?” \p Sangngim mentimba' naua: “Tä' deem.” \p \v 36 Iya naua oom Puang Yesus: “Sapo' temo kuuaangkoa' pole': maka' muampuangkoa' ongeam doi', babaia'. Susi toi ongeam tinallo. Anna maka' pa'de pa'dammu, balu'i jubamu anna muallianni pa'dam. \v 37 Aka kutulasangkoa', puha tisuha' illaam Battakada Debata diona Änä' Mentolino naua: ‘Disangai Ia mesa to kadake gau'.’\f + \fr 22:37 \ft Yes. 53:12.\f* Anna tula' ia too tä' mala tala dadi lako kaleku. Iya indo to puha tisuha' diona kaleku la lambi'um wattunna temo.” \p \v 38 Ma'kadam passikolanna naua: “O Debata, petua'i indem dua pa'dam.” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Sihuam ia untula' liui.” \s1 Puang Yesus ma'sambajam yabo tanete Zaitun \sr 22:39-46 \r Mat. 26:36-46; Mrk. 14:32-42 \p \v 39 Puhai ia too, iya umpelleim kota Yerusalem Puang Yesus sola passikolanna le'ba' längäm Tanete Zaitun umba susi indo si napogau'. \v 40 Yaboi, ma'kadam Puang Yesus lako passikolanna naua: “Pa'sambajangkoa' indana napa'sändä'ikoa' setam.” \v 41 Mane le'ba'i umpellei passikolanna umbai' la dilambi' dileba' mambelanna, anna ma'balinguntu'i ma'sambajam. \v 42 Naua: “O Ambe', maka' umpoelo' lappasannä' dio mai inde kamasussaam kuoloi temo, sapo' la pa'elo'mu dadi, taia la pa'elo'ku.” \v 43 Iya tappa sule siaham mesa malaika' yabo mai suhuga umpakatoto'i. \v 44 Tuttuam masussa nasi'dim Puang Yesus, nasuhum tuttuam umbeho kalena ma'sambajam. Anna to'do appu'na susi haha dokko litä'. \p \v 45 Puhai ma'sambajam, iya ke'de'um anna ma'pasulei lako passikolanna. Sapo' mamma'i hi nalambi' aka masussa penabanna. \v 46 Iya nauaammi: “Akanna mamma'koa'? Bangongkoa' ammu pa'sambajam indana napa'sändä'ikoa' setam.” \s1 Puang Yesus disakka \sr 22:47-53 \r Mat. 26:47-53; Mrk. 14:43-50; Yoh. 18:1-11 \p \v 47 Mahassampi ma'tula' Puang Yesus, iya sule ham buda tau nayoloangam Yudas indo to tihekem duka' sapulo dua passikolanna Puang Yesus. Iya tahhu'um ia Yudas umpellambi'i Puang Yesus anna naudunni.\f + \fr 22:47 \fq naudum: \ft Situhu' kabiasaanna to Yahudi siudum ia ke silambi'i.\f* \v 48 Sapo' ma'kada hi Puang Yesus naua: “O Yudas, iangka inde pangngudummu umpake umpebeennä' to disangai Änä' Mentolino?” \p \v 49 Tappana naissam ingganna passikolanna naua la disakka Puang Yesus, iya ma'kadam naua: “O Debata, la kitepangka pa'dam?” \v 50 Pahopängam siaham mesa solana Puang Yesus ussintä' pa'danna anna umbattai mesa sabua'na sando too', iya mäläi talinga kananna. \p \v 51 Sapo' ma'kada Puang Yesus naua: “Sihuam!” Mane nahakasanni indo talinganna, iya tappa bono' siaham. \p \v 52 Puhai, umpatahhu'um tula'na Puang Yesus lako ingganna indo kapala sando, punggabana to si unjagai Banua Debata, sola matua ulunna to Yahudi, indo to sule la ussakkai naua: “Ussangaa' isanga pehampo'ä' anna sulekoa' sanda pa'dam sanda bose la ussakkaä'? \v 53 Kusanga allo-allokia' sola illaam Banua Debata anna tä' di ussakkaä'. Sapo' temo lambi'um wattunna la ma'palakokoa', aka wattunnam ma'kuasa kamalillingam.” \s1 Petrus umbahoi Puang Yesus \sr 22:54-62 \r Mat. 26:57-58, 69-75; Mrk. 14:53-54, 66-72; Yoh. 18:12-18, 25-27 \p \v 54 Puhai ma'tula' Puang Yesus, iya nasakkam anna nababai lako banuanna sando too'. Iya natuhu' kalamba'um Petrus. \v 55 Illaam indo tängä pa'hanteam deem sanaka-naka tau untubei api. Iya le'ba'um duka' Petrus lako muokko' sola-sola tau buda mendähä. \v 56 Deem mesa sabua' baine muita Petrus muokko' dio sa'de api. Iya napetua'-tua' lium lambi' ma'kada naua: “Inde tau si sola liu duka' inde dio Yesus.” \p \v 57 Sapo' tappa ma'baho Petrus naua: “Tä' too kao kuissam itim tau!” \p \v 58 Tä' masäe, naita pole oom mesa tau. Iya nauaammi: “Ikom duka' mesa solana.” \p Sapo' natimba' Petrus naua: “Tää'! Takao hi to kao!” \p \v 59 Umbai' mesai tette' lessu'na, iya sule oom mesa tau ma'kada kasalle naua: “Mannassa anna solana Yesus inde tau, aka to Galilea duka'!” \p \v 60 Sapo' natimba' liu Petrus naua: “Tä' kuissam itim tula'mu. Aka hi iko ussanga?” Iya tä'pi teppu' dio pudu'na Petrus tula'na, iya moni siaham mäne'. \v 61 Iya ussailem Petrus Puang Yesus, iya tappa nakilalaim pole' indo tula'na Puang Yesus naua: “Tä'pi la moni mäne' anna pentallummä' umbahoi.” \v 62 Iya le'ba' siaham Petrus lako sulibam anna ma'pase'go'i sumahho. \s1 Puang Yesus didahha \sr 22:63-65 \r Mat. 26:67; Mrk. 14:65 \p \v 63 Puhai ia too, iya indo tau buda to unjagai Puang Yesus natelle anna natappai lima. \v 64 Mane nasapu'i matanna anna nauaanni: “O nabi, pentopaipi, menna untappai limako?” \v 65 Anna budapi pantelle senga'na lako Puang Yesus. \s1 Puang Yesus dio olona kakalebuanna To Mahhotto' Handam Malangka' illaam peadasam \sr 22:66-71 \r Mat. 26:59-66; Mrk. 14:55-64; Yoh. 18:19-24 \p \v 66 Mebengngi'-bengngi'i, ma'hempummi To Mahhotto' Handam Malangka' illaam peadasam eta too, susinna matua ulunna to Yahudi sola ingganna kapala sando anna to ullatta' Pepaondonganna Musa. Iya dipasolam Puang Yesus lako olona. \v 67 Iya nauaammi: “Tulasangkanni, ikongka indo To dilanti' la mepasalama'?” \p Natimba' Puang Yesus naua: “Maka' la kutulasangkoa', tä' sianna' la ungkatappa'i. \v 68 Anna maka' kukutanaikoa', tä' siangkoa' duka' la mentimba'. \v 69 Sapo' mengkalao temo Änä' Mentolino la muokko' dio tandai kananna Puang Allataala To Handam Kuasa.” \p \v 70 Iya ma'kadam indo to ma'hempum naua: “Maka' susi, ikongka Änä'na Puang Allataala?” \p Natimba' naua: “Susim too itim tula'mua'.” \p \v 71 Iya sangngim ma'kadam naua: “Tä'um pahallu deem sa'bi aka tahingnginna' tula'na buttu subum pudu'na.” \c 23 \s1 Puang Yesus dio olona gubernur Pilatus \sr 23:1-7 \r Mat. 27:1-2, 11-14; Mrk. 15:1-5; Yoh. 18:28-38 \p \v 1 Puhai ia too, ke'de' asammi indo to ma'hempum anna umpasolai Puang Yesus lako olona Pilatus. \v 2 Dioi, napahandu'um napakolo'-kolo'i naua: “Inde tau si umpabulim tau buda. Si muuaam tau: ‘Daa umbaja'a' sima lako tomahaja dio Roma.’ Anna naua toi: ‘Kaom too indo To dilanti' la umpasalama' hupatau,’ battu diua mesa tomahaja.” \p \v 3 Mekutanam Pilatus lako Puang Yesus naua: “Ikongka indo tomahajanna to Yahudi?” \p Natimba' naua: “Ikom ma'kale muuai.” \p \v 4 Iya ma'kadam Pilatus lako ingganna kapala sando anna lako tau buda naua: “Tä' deem kulambi' kasalaanna inde tau la napolalam dipassala.” \p \v 5 Sapo' sangngim nakekke' liu naua: “Aka indo pepa'guhuanna, umpakende' kahusasam illaam lembäna Yudea, mengkalao dio Galilea anna lambi'um duka' inde.” \p \v 6 Tappana nahingngi Pilatus tula'nai, iya mekutanam naua: “To Galilea si'da haka inde tau?” \v 7 Tappana naissam Pilatus naua to buttu dio mai botto napahenta tomahaja Herodes, iya napopebabam lako aka wattu eta too siampu' dio Yerusalem Herodes. \s1 Puang Yesus dio olona tomahaja Herodes \sr 23:8-12 \p \v 8 Tä' deem pada satilalla' Herodes muitanna Puang Yesus, aka masäem nahingngi kahebana anna lalo mohäena la naita. Anna napemulu umba ke malai naita umpogau' indo tanda memängä-mängä si napogau'. \v 9 Iam too anna umpabudam pekutanaam lako Puang Yesus. Sapo' tuli tadeem natimba'i. \v 10 Ingganna indo kapala sando sola to ullatta' Pepaondonganna Musa sangngim ke'de' keaha' umpakolo'-kolo'i Puang Yesus. \v 11 Puhai ia too, umpetaba-tabaim Puang Yesus Herodes sola sohodadunna anna natelle-telle mane napapohebai poheba susi bajunna tomahaja, mane napopebabai ma'pasule lako Pilatus. \v 12 Napahandu' allo eta too sipakamajam pole' Herodes anna Pilatus, moinna anna yolona sikabassi. \s1 Puang Yesus la ditahungkum mate \sr 23:13-25 \r Mat. 27:15-26; Mrk. 15:6-15; Yoh. 18:39–19:16 \p \v 13 Puhai ia too, nahempummi Pilatus ingganna kapala sando, to pepungngu'na to Yahudi sola tau buda \v 14 anna napa'tula'i naua: “Sulekoa' umpasola inde tau aka muuaa': ‘Si umpakende' kahusasam.’ Anna puham kupahessa dio olomua', sapo' tä' deem kulambi' kasalaanna inde tau moi podo la mesam la sihondoi indo si untandasanna'. \v 15 Susi siam duka' Herodes. Iam too anna napasuleammakia' sule, aka inde tau tä' deem umpogau' kakadakeam napolalam la ditahungkum mate. \v 16 Anggam ia la kupopehabi' yolo mane kulappasanni.” \p \v 17 [Maka' lambi' oom allo Kalappasam pahallu nalappasam Pilatus mesa to ditahungkum situhu' pa'elo'na tau buda.] \v 18 Tappana nahingngi indo tula'na, iya sikatambam indo to ma'hempum naua: “Patei, anna ullappasangangkam Barabas!” \v 19 (Indo Barabas ditahungkum aka umbali-bali to ma'pahenta illaam indo kota anna papateam.) \p \v 20 Mohäe ia Pilatus la ullappasam Puang Yesus, lambi' ma'kada pole lako tau buda napekasallei. \v 21 Sapo' sikaoli mandi indo tau buda naua: “Päso'i, päso'i yabo kaju sitambem anna malai mate!” \p \v 22 Iya naua pole oom Pilatus kapentallunna: “Anu' aka hia kasalaanna? Tä' kao deem kulambi' kasalaanna inde tau napolalam la ditahungkum mate. Anggam ia la kupopehabi' yolo mane kulappasanni.” \p \v 23 Sapo' indo tau buda tuttuam sikaoli mandi naua: “Päso'i yabo kaju sitambem anna malai mate!” Katampasanna indo tau buda patalo. \v 24 Iya napatuhu'im Pilatus pelauanna. \v 25 Iya nalappasammi illaam mai tahungkum indo to umbali-bali to ma'pahenta anna papateam, mane umbehoi Puang Yesus lako indo tau buda anna mala ia siam anna ia napogausam situhu' pa'elo'na. \s1 Puang Yesus dipäso' yabo kaju sitambem \sr 23:26-43 \p \v 26 Puhai, iya dibabam Puang Yesus lako sulibam kota. Mahassanni mellao, sitammum mesa tau isanga Simon to Kirene mane sule dio mai sulibanna kota Yerusalem. Iya natähämmi anna napassai umpassam indo kaju sitambem untuhu' Puang Yesus. \v 27 Anna budapi tau untuhu' Puang Yesus, muane anna baine. Sikauhhu' indo baine ussahhoi Puang Yesus. \v 28 Iya nasailem Puang Yesus ingganna indo baine anna nauaanni: “Oa' baine to Yerusalem daa ussahhoiä', sapo' sahhoikoa' kalemu anna änä'mu aka la nalambi'koa' kamasussaam. \v 29 Aka la deem wattunna ma'kada tau naua: ‘Kehongko' ia lako ingganna baine to tämänä anna to tä' deem ma'pasusu!’ \v 30 Wattu etam too duka' la ma'kada tau naua: ‘O tanete, tambunnikam! O buntu, tampoikam!’ \v 31 Aka maka' dipa'kasubu-subuim kaju tubo, iya senga'um tia ke kaju matei.”\f + \fr 23:31 \fq Aka maka' dipa'kasubu-subuim kaju tubo, iya senga'um tia ke kaju matei. Kaju tubo\ft , kalembasanna Puang Yesus anna \fq kaju mate\ft , kalembasanna to madosa.\f* \p \v 32 Deem toi dua to kadake gau' dipasibaba Puang Yesus la lao dipatei. \v 33 Landa'i lako indo ongeam si diuaam Kahohä' Ulu, iya silelem umpäso' Puang Yesus yabo kaju sitambem anna indo dua to kadake gau', mesa dio tandai kananna anna mesa dio tandai kaihinna. \v 34 Iya ma'sambajammi Puang Yesus naua: “O Ambe', ampunnianni kasalaanna inde mai tau aka balam tanaissanna too inde napogau'.” \p Mane nataba-tabai sohodadu indo pohebana, sapo' naundi. \p \v 35 Wattu eta too buda tau ke'de' umpetua'i. Iya budam pepungngu'na to Yahudi untelle Puang Yesus naua: “Maka' tau senga' mala napasalama', sapo' kela to natuho tongam Puang Allataala anna To nalanti' la mepasalama', la umpasalama'um duka' kalena.” \p \v 36 Susi toi duka' ingganna sohodadu to dio heem eta too sangngim untelle Puang Yesus anna nabeenni anggur maissu' \v 37 napasindum ma'kada naua: “Maka' tomahajanna si'dako to Yahudi, iya lappasangko kalemu!” \p \v 38 Anna deem tisuha' yabo tondom ulunna naua: IAM TOO INDE TOMAHAJANNA TO YAHUDI. \p \v 39 Indo mesa to kadake gau' to nasimbahaam dipäso' yabo kaju sitambem untelle duka' Puang Yesus naua: “To dilanti'ko la mepasalama' le'? Iya pasalama'ko kalemu anna kami'!” \p \v 40 Sapo' nakeaha'i indo solana naua: “Tä' siapoko isanga mahea' lako Puang Allataala, moi kela daa pada-padangkia' dipahuai pa'tahungkungam mate? \v 41 Inna la sipäto'um too kita ditahungkum mateki' aka situhu' pa'pogausanta. Sapo' inde Ia tau, tä' Ia deem umpogau' kasalaam.” \p \v 42 Mane ma'kadai lako Puang Yesus naua: “O Puang Yesus, kilalaiä' kao le, ke ma'pahentangko illaam kapahentaammu!” \p \v 43 Natimba' Puang Yesus naua: “Kutulasangko setonganna allo temo solangki' illaam indo ongeam kamasannangam.”\f + \fr 23:43 \fq indo ongeam kamasannangam: \ft naua illaam basa Yunani: \fq Firdaus\ft , kalembasanna, ongeam kamasannangam la naongei to matappa' ke matem.\f* \s1 Puang Yesus kattu penabanna \sr 23:44-49 \r Mat. 27:45-56; Mrk. 15:33-41; Yoh. 19:28-30 \p \v 44 Wattu eta too umbai' tängäm allo, iya malillim pättäm dio indo pa'lembängam sule lako tette' tallu kahubem, \v 45 aka tä' tandaam mata allo. Iya indo sampim pesapa' illaam Banua Debata tappa sesse' tipa'dua. \v 46 Iya metambam Puang Yesus naua: “O Ambe', kupaludokko lisu pala'mu penabangku!” Puhai naua, iya kattu siaham penabanna. \v 47 Naitanna punggabana sohodadu indo kaha-kaha ia too, iya umpujim Puang Allataala naua: “Abana si'da hia tä' deem kasalaanna inde tau!” \v 48 Anna indo tau buda to sule umpetua'i sangngim umbusu'-busu' buana manosso ma'pasule. \v 49 Ingganna solana Puang Yesus muane anna baine napahandam mambela kaha-kaha ia too. Indo baine piha, ia siam indo to si untuhu' liui mengkalao dio Galilea. \s1 Bakkena Puang Yesus dipatama lokko' \sr 23:50-56 \r Mat. 27:57-61; Mrk. 15:42-47; Yoh. 19:38-42 \p \v 50-51 Deem mesa tau isanga Yusuf to buttu dio mai kota Arimatea dio Yudea. Indo Yusuf mesa to mapia gau' anna malolo penaba muampai liu kasuleanna kapahentaanna Puang Allataala. Moi anna mesa duka' to mentama bilangam To Mahhotto' Handam Malangka', sapo' moka ia untahima kattuanna anna pa'palakoanna solana la umpatei Puang Yesus. \v 52 Indo Yusuf le'ba' umpellambi'i Pilatus umpelau bakkena Puang Yesus aka la napatama lokko'. \v 53 Iya laoim napatuhum indo bakkena Puang Yesus anna nabalunni sampim mabusa mane laoi napandam tama lokko' indo to puha napapia dio mesa tanete batu. Indo lokko', tä'pi deem dipatama to mate. \v 54 Wattu eta too allo pa'patokaam aka la lambi'um allo Katohhoam. \p \v 55 Tappana nababa Yusuf indo bakkena Puang Yesus tama lokko', iya natuhu'um duka' ingganna indo baine to napasola liu Puang Yesus dio mai Galilea. Sulei lako, iya naitam duka' indo ongeam dipampandanni bakkena. \v 56 Puhai ia too, ma'pasuleim lako banuanna umpatokaam bauam bubanau' anna minnä'-minnä' bubanau' bakkena Puang Yesus. Sapo' illaam allo Katohhoam tää'i mengkähä aka untuhu'i Pepaondonganna Musa. \c 24 \s1 Puang Yesus tubom sule \sr 24:1-12 \r Mat. 28:1-10; Mrk. 16:1-8; Yoh. 20:1-10 \p \v 1 Bengi-bengipi indo allo Minggu eta too, iya le'ba'um sanaka-naka baine lako indo ku'bu' umbaba bauam bubanau' indo puha napatoka. \v 2 Sulei lako, iya naitam indo batu dilapasam ba'ba lokko' puham dilolim lao. \v 3 Iya le'ba'im tama indo lokko', sapo' tä'um deem nalambi' indo bakkena Puang Yesus illaam. \v 4 Mahassanni ma'papusa'-pusa' muitai, iya pissananna ham ke'de' dio ampe'na dua tau bassim ma'poheba pangkähhä. \v 5 Naitanna, iya sangngim mahea' lambi' muoppä dokko litä' menomba. Sapo' ma'kada indo tau naua: “Akanna umpeäkoa' to tubo illaam alla'-alla'na to mate? \v 6 Pa'dem inde aka tubom sule! Tä' daka ungkilalai indo puha natulasangkoa' indo anna diopokoa' Galilea \v 7 naua: ‘Änä' Mentolino la dibeho lako pala' limanna to madosa, la napatei yabo kaju sitambem, anna illaam allo katallunna la dipatibangom sule.’” \v 8 Mane nakilalai hi indo tula'na Puang Yesus. \p \v 9 Tappana sulei dio mai indo ku'bu', iya natula' asammi ingganna indo kaha-kaha naita lako indo to sapulo mesa suhona Puang Yesus sola ingganna to si untuhu'i. \v 10 Indo baine to sule untula' indo kaha-kaha ia too isanga Maria Magdalena, Yohana, Maria indona Yakobus, anna deempi sanaka-naka solana. \v 11 Sapo' indo ingganna suho tä' ungkatappa'i indo baine aka nasanga hia ma'tula' sasa bäbä. \v 12 Sapo' tappa ke'de' ia Petrus lumumpa' lako indo ku'bu'. Sulei lako, lumukkum naolläi tama indo lokko', iya naitam angga ham pebalunna tihongkä' illaam. Iya ma'pasulem Petrus napasindum napenaba-nabaam kaha-kaha ia too. \s1 Puang Yesus umpa'paitaam kalena lako dua tau la lako Emaus \sr 24:13-35 \r Mrk. 16:12-13 \p \v 13 Allo eta too deem dua pentuhu'na Puang Yesus lao lako mesa tondä' isanga Emaus, umbai' sapulo mesa kilo alla'na Yerusalem. \v 14 Mahassanni mellao, natula'um indo ingganna kaha-kaha to puha dadi. \v 15 Mahassanni sipa'tula', sule ham Puang Yesus anna mellaoi sola-sola. \v 16 Muita Puang Yesus sapo' deem ullabai matanna nasuhum tä' naissam. \p \v 17 Iya ma'kadam Puang Yesus naua: “Aka hia' iko untula' mahassam mellao?” \p Iya bassim tohhom, manabo inabanna diita. \v 18 Ma'tula'um indo mesa isanga Kleopas naua: “Ingganna tau to längäm Yerusalem, umbai' anggam iko tä' muissanni indo kaha-kaha puha dadi yabo sanaka benginna lessu'!” \p \v 19 Nakutanaim Puang Yesus naua: “Kaha-kaha aka hia dadi?” \p Natimba' naua: “Diona indo Puang Yesus to Nazaret, mesa nabi to naponnoi kuasa susi illaam tula'na teem pa'palakoanna dio olona Puang Allataala anna ingganna hupatau. \v 20 Nabeho ingganna kapala sando anna pepungngu'ta lako to ma'pahenta anna mala natahungkum mate. Iya napäso'im yabo kaju sitambem lambi' mate. \v 21 Moi kela daa Ia ha kihannuam la ullappasam to Israel. Anna temo allo katallunnam anna dadii kaha-kaha ia too. \v 22 Mane deenni, sanaka-naka baine illaam kamesaangki sulekam napatikkedu'. Aka bengi-bengipi anna le'ba'um lako indo ku'bu', \v 23 sapo' tä'um deem nalambi' bakkena. Iya ma'pasulem anna natulasangkanni naua: ‘Muitakam dua malaika' anna natulasangkam naua: Tubom sule Puang Yesus!’ \v 24 Iya le'ba' siaham sanaka-naka solaki lako indo lokko' anna nalambi' si'da susi liu indo pa'tula'na baine. Anna pa'dem Puang Yesus nalambi'.” \p \v 25 Ma'kadam Puang Yesus naua: “Abana mahokoa'! Aka tä' liupia' mala ungkatappa'i indo tula'na ingganna nabi. \v 26 Aka tä' daka tia indo To dilanti' la mepasalama' la pahallu ussi'dim yolo ingganna indo pandahhaam mane ullambi'i kamatandeanna?” \v 27 Mane napomakalesoanni Puang Yesus ingganna indo to puha tisuha' diona kalena illaam Pepaondonganna Musa anna suha'na ingganna nabi. \p \v 28 Mahassampi ma'tula', iya la lambi' kalem lako indo tondä' la naongei. Naägä'i lelemmi Puang Yesus la tahhu', \v 29 sapo' bassim nakekke' naua: “Tatohhonna' pa'bengi aka la bengim.” Iya tohhom duka' Puang Yesus la ma'bengi sola. \p \v 30 Tappana muokko'i la mangngande, iya mualam hoti Puang Yesus anna nasambajannii mane napiä'-piä'i nabeem. \v 31 Mane naissam di pole' naua Puang Yesus siam ia, sapo' tappa pa'de bäbä naita. \v 32 Iya sipa'tula'um naua: “Iam päläe' anna susi sugali'um tialanna inabanta indo sipa'tula'kia' muola lalam anna napomakalesoangki' diona issinna Battakada Debata!” \p \v 33 Wattu eta too tappa ke'de' siaham mengkalao längäm Yerusalem indo to dua. Sulei längäm, nalambi'um indo to sapulo mesa passikola anna ingganna solana mahassam ma'hempum. \v 34 Ma'kada indo to ma'hempum naua: “Abana tubo si'dam sule Debata aka puham umpellambi'i Simon.” \v 35 Iya tappa natula'um duka' indo to dua diona indo puha dadi illaam pa'laoanna. Anna nauapi duka': “Ia ham mane kiissanni kiua Puang Yesus dia, tappana umpiä'-piä' indo hoti.” \s1 Puang Yesus umpa'paitaam kalena lako passikolanna \sr 24:36-49 \r Yoh. 20:19-23 \p \v 36 Mahassam siapi sipa'tula'-tula', pissananna ke'de'-ke'de' bäbä ham Puang Yesus illaam alla'-alla'na anna ma'kadai naua: “Kehongko'koa' anna maupa' nalambi'ungkoa' kamasannangam.” \p \v 37 Sangngim tikkedu' anna mahea' aka nasanga anitu. \v 38 Sapo' ma'kada Puang Yesus naua: “Akanna mahea'koa'? Akanna bata-bataia' penabammu? \v 39 Petua' siaia' inde limangku sola pala' bitti'ku. Aka Kao hi to Kao. Haka'ä' ammu pengkalesoiä' anna muissam manappaia'. Aka anitu ia tä' deem balena anna tä' deem bukunna. Sisala inde muitaä' temo.” \p \v 40 Puhai naua, iya umpa'paitaammi limanna sola pala' bitti'na. \v 41 Sapo' tangkaam siapi nakatappa'i, napobua' katilallasanna anna kamängä-mängäanna. Iya mekutanam Puang Yesus naua: “Deem daka kinandemua' inde?” \v 42 Iya nabeemmi mesa bau tunu. \v 43 Naalam Puang Yesus anna naandei dio olona passikolanna. \p \v 44 Puhai, ma'kada oom naua: “Iam too inde indo kaha-kaha si kutulasangkoa' wattunna anna sola-solapakia', kuua: Ingganna indo puha tisuha' illaam Pepaondonganna Musa, suha'na ingganna nabi, anna illaam suha' Pampujiam diona kaleku tä' mala tala sule lako asam.” \p \v 45 Mane sangngim naissam manappa hi pole' kalembasanna issinna Battakada Debata aka nabukkaiammi Puang Yesus pikkihanna. \v 46 Mane ma'kada pole oi naua: “Puha tisuha'um illaam Battakada Debata naua: To dilanti' la mepasalama' la ussi'dim pandahhaam anna la tibangom sule dio mai kamateam illaam allo katallunna. \v 47 Anna illaam sanganna pahallu duka' dipa'pakahebaam lako ingganna tau illaam inde lino diua pahallu mengkatoba' hupatau anna mala naampunniam dosana Puang Allataala. Anna ingganna ia too la dipa'pakahebaam napahandu' inde Yerusalem. \v 48 Ikonna' too la mendadi sa'bi diona kaha-kaha ia too. \v 49 Anna la kupasuleangkoa' Penaba Maseho to puha nadandi Ambeku. Sapo' la hapa'pokoa' illaam inde kota sule lako napakatoto'koa' indo kakuasaam yabo mai suhuga.” \s1 Puang Yesus tiäkä' längäm suhuga \sr 24:50-53 \p \v 50 Lessu'i ia too, iya le'ba'um Puang Yesus umpasola passikolanna messubum illaam mai kota anna lakoi mesa ongeam sikahuku' tondä' Betania. Dioi, muäkä'um limanna anna untamba'i passikolanna. \v 51 Mahassanni natamba', iya tiäkä'um längäm suhuga umpellei passikolanna. \v 52 Iya sangngim menombam mane ma'pasulei lako Yerusalem naponnoi kakassiam. \v 53 Anna allo-allo illaam Banua Debata umpuji sanganna Puang Allataala.