\id HEB Hebrews, Bambam language, Sulawesi, Indonesia \h Ibrani \toc1 Suha' lako to Ibrani \toc2 Ibrani \toc3 Ibr. \mt1 Suha' lako to Ibrani \imt1 Bätäna issinna \ip Inde Suha' Ibrani tä' diissam to untuli'i aka tä' natuli' sanganna. Anggam diissam diua indo to untuli'i mesa to pebabanna to Sahani to muissam si'da-si'da issinna Pa'dandiam Yolona Puang Allataala. Sapo' anggam ia aka makaleso taia indo sapulo dua suhona Puang Yesus (2:3). \ip Inde suha' mengkalao dio mai abana disangai Suha' lako to Ibrani. Indo to Ibrani tontäm ke diuai to Yahudi battu diua to Israel. Setonganna tä' diissam menna dipakatu inde suha', sapo' mannassa anna to Sahanii to mahassam ussi'dim kamapi'disam anna pandahhaam aka matappa' lako Puang Yesus (10:32-34, 13:3,13). Illaam indo ussi'dim kamapi'disam deemmi piha manenne penabanna anna deem maelo' la soho' boko' illaam mai kasahaniam (12:12). Anna deem duka' tä'um naaku lao ma'sambajam (10:25). \ip Tallu handanna napaitoo'na to untuli' inde suha': uhuna, la mendadi pepatuduam lako to umbatai, kaduanna la mendadi pepakatoto', anna katallunna la mendadi penännä'. \ip Uhuna napepatuduam naua: Puang Yesus Änä'na Puang Allataala to puha umpalombungangkia' tula'na Ambena (1:2). Anna Puang Yesus Sando Too' to untondom ingganna malaika' anna untondom toi Musa (1:1-4:13). Anna untondom polepi ingganna sando too' illaam peadasanna to Yahudi (4:14-7:28). Kahana pengkähäna Puang Yesus nasuhum ingganna to matappa' tä'um nakuasai dosa, tä'um mahea' sule dio olona Puang Allataala, anna lappa'um dio mai kakuasaanna kamateam, aka ullambi'um katuboam sule lako salako-lakona. Anna napepatuduampi naua: Puang Yesus mendadim Sando Too' to mebaba lako kasalamasam. Tä' mala dihannuam tunuam anna bua pemala' senga' la mepasalama' dio olona Puang Allataala. Anggam kamateanna Puang Yesus mendadi bua pemala' la umbasei dosa budanna hupatau, battu diua mepasalama'. Iam too anna diissammi diua pengkähäna Puang Yesus mentondom puha ia anna la pengkähäna ingganna sandona to Yahudi. Anna indo pa'dandiam bakahunna Puang Allataala nakähä Puang Yesus mentondom puha ia anna la indo pa'dandiam yolona. \ip Kaduanna, mepakatoto' anna mala ingganna to Sahani tontä liu manontom lako Puang Yesus, moi anna didahha. Naua tä'ungkia' mahea' le'ba' lako olona Puang Allataala aka napendioloangammakia' Puang Yesus längäm (4:16; 6:20; 10:19-23). Anna nauapi: ingganna to Sahani tä' mala tala landa' lako indo pellubeam la mebeem Puang Allataala aka kamatappasanna (3:10-4:11). Indo diuaam pellubeam la mebeem Puang Allataala, deem muuai maka' matem to matappa' iya mellubem aka tä'um la mengkähä inde lino. Deem toi duka' muuai indo diuaam pellubeam, kalembasanna tä'ungkia' pahallu mengkähä illaam lino umpeä ikale kasalamasam, aka napasalama'ungkia' Puang Yesus. \ip Katallunna, menännä' indana deenni tau soho' boko' illaam mai kasahaniam (2:1-4; 3:7-19; 5:11-6:12; 10:26-39; 12:18-29). Anna nauapi la mabanda' pa'tahungkunganna to umpa'lullu' Änä'na Puang Allataala anna muangga' mesina-sina haha titollona Kristus. \iot Lesoanna issinna \io1 1. Puang Yesus untondom asam ingganna-ingganna sia (1:1-10:18): \io2 a. Puang Yesus Änä'na Puang Allataala (1:1-3) \io2 b. Mentondom puha ia Puang Yesus anna la ingganna malaika' (1:4-2:18) \io2 c. Mentondom puha ia Puang Yesus anna la Musa (3:1-4:13) \io2 d. Puang Yesus Sando Too' handam matande, mentondom puha ia anna la ingganna to ungkähä pa'dandiam yolona Puang Allataala (4:14-7:28) \io2 e. Mentondom puha ia pengkähäna Puang Yesus anna la pengkähäna ingganna sando illaam peadasanna to Yahudi (8:1-10:18) \io1 2. Kamanontongam lako Puang Allataala (10:19-12:29) \io1 3. Pa'palakoam situhu'na pa'elo'na Puang Allataala anna kada pebubum (13:1-25) \ie \c 1 \s1 Matande puha ia Änä'na Puang Allataala anna la ingganna malaika' \sr 1:1-14 \p \v 1 Indo yolona pembuda ma'battakada Puang Allataala lako nene to taponene napalombum ingganna nabi. Ma'hupa-hupa lalam napogau'. \v 2 Sapo' illaam inde wattu la kasuppisanna lino ma'kale Ia Änä'na Puang Allataala puha umpalombungangkia' tula'na. Indo Änä'na abana inna napa'tantum Puang Allataala la Ia muampuam asam ingganna-ingganna sia. Anna Änä'na siam duka' ungkähäi anna napadadii Puang Allataala langi' sola lino. \v 3 Ia naongei tandaam pangkähhä kamatandeanna Puang Allataala, anna susi siam sipa'na anna pa'pogausanna Puang Allataala. Anna Ia toi umpaliaha ingganna-ingganna sia, tula'na ponno kakuasaam napake. Tappana puha umbasei lao dosa budanna hupatau, iya le'ba'um längäm suhuga muokko' dio tandai kananna To Handam Matande. \v 4 Lambi' matande puha ia tadongkonganna anna la ingganna malaika', umba susi matande puha ia indo sanganna to nasangaiam Puang Allataala anna la sanganna malaika'. \v 5 Aka tä' tia deem la naua Puang Allataala lako malaika': \q1 “Ikom too Änä'ku; \q2 mengkalao allo temo kupomakaleso kuua: Kaom too Ambemu.”\f + \fr 1:5 \ft Puj. 2:7.\f* \m Sapo' anggam diona Änä'na naua: \q1 “Kao la mendadi ambena \q2 anna Ia la mendadi Änä'ku.”\f + \fr 1:5 \ft 2Sam. 7:14.\f* \m Tä' ia deem ma'kada susi diona malaika'. \m \v 6 Mane deenni, wattunna anna ussuai Änä' uluana Puang Allataala mentama inde lino,\f + \fr 1:6 \fq Änä' uluana: \ft Puang Yesus diuaam Änä' uluana Puang Allataala aka untondom asam ingganna-ingganna sia.\f* ma'kada naua: \q1 “Ingganna malaika'na Puang Allataala la pahallu menomba dio olona.”\f + \fr 1:6 \ft Puj. 97:7.\f* \m \v 7 Anna diona ia ingganna malaika', naua Ia: \q1 “Puang Allataala umpopengkubalim malaika'na napadadi susi hibu', \q2 anna to si napakasua-sua napopengkubalim napadadi susi lelona api.”\f + \fr 1:7 \ft Puj. 104:4.\f* \m \v 8 Sapo' lako ia Änä'na naua: \q1 “O Puang Allataala, la mentomahaja liuko sule lako salako-lakona! \q2 Ma'pahentako sola undu' lollä. \q1 \v 9 Umpohäeko kamaloloam anna ungkabassiko kakadakeam. \q1 Iam too kasuhunganna anna Kao, Puang Allataala to umpenombai, \q2 puhako kupopentondom anna la ingganna solamu, \q1 aka kulanti'ko kutolloi minnä'-minnä' tanda dipa'kasalleiko, \q2 anna mala naponnoiko katilallasam.”\f + \fr 1:9 \ft Puj. 45:7-8.\f* \m \v 10 Nauapi duka' Puang Allataala lako Änä'na: \q1 “O Debata ikom too umpadadi inde lino, indo anna dipadadii, \q2 anna Iko siam duka' umpapia langi'. \q1 \v 11 Ingganna ia too la pa'de asam sule, \q2 sapo' Iko-Iko la tontä liuko. \q1 Langi' anna lino la malusa sihhapam poheba, \q1 \v 12 la ulluppi'-luppi' susi juba, \q1 anna umpabala'i polei bakahunna. \q1 Sapo' Iko-Iko tä' punalako deem la tidende, \q2 anna la tubo batuko.”\f + \fr 1:12 \ft Puj. 102:25-27.\f* \m \v 13 Anna tä' tia deem la naua Puang Allataala lako malaika': \q1 “Okko'ko dio tandai kanangku, \q1 sule lako wattunna la kupopa'bukku ingganna balimmu \q1 dio olomu lambi' uhhondoi dokko.”\f + \fr 1:13 \ft Puj. 110:1.\f* \p \v 14 Dadi, aka ia umbai' indo malaika'? Indo malaika' sangngim mempenaba to napakasua-sua Puang Allataala la umpamoloi hupatau to la dimana' kasalamasam. \c 2 \s1 Pahallu la ditahima indo kasalamasam taditondom \sr 2:1-4 \p \v 1 Kahana mentondom puha ia Kristus anna la ingganna malaika', nasuhum la tuttuam tatobe manda' taanti matoto' indo pepa'guhuam puha tahingngi, indana tapellei indo lalam kamatappasanta. \v 2 Aka indo kaheba napalanda' malaika' lako nene to taponene yolona abana tappa' anna tatidende. Anna menna-menna tä' umpehingngii battu haka tä' napalako, tau ia too la dipalambi'i bala'na la sihatanna gau' kadakena. \v 3 Maka' susi, iya senga'um too kitaa' ke tä'i tatahima indo kasalamasam taditondom anna tä' tapaillaam penaba! Aka inna tä' siakia' la mala lappa' dio mai pa'tahungkunganna Puang Allataala. Aka uhu-uhuna ma'kale Debatanta Puang Yesus umpa'pakahebaanni kasalamasam ia too, anna mane natahhusam napomannassa to uhhingngii indo tula'na, nasuhum taissanna' taua tappa' indo kaheba ia too. \v 4 Anna ma'kalepi duka' Puang Allataala umpakatoto'i indo kaheba kasalamasam umpake ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä. Anna duka' ummana' hupatau kapaissangam buttu di Penaba Maseho situhu' pa'elo'na. \s1 Puang Yesus umpopehhupatau kalena la umbukka lalam kasalamasam \sr 2:5-18 \p \v 5 Taia malaika' nabeem kakuasaam Puang Allataala la ma'pahenta dio lino tando lako, battu diua lino bakahu inde mahassam ditula' temo. \v 6 Sapo' hupatau hia nabeem kakuasaam ia too. Aka deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 “Aka ia inde hupatau, Debata, nasuhum umpaillaam penaba? \q2 Menna hia inde to lino, Debata, nasuhum muandaham mata liu? \q1 \v 7 Umpadiongam salapi ia säpäi' anna la ingganna malaika'. \q2 Puhai too, iya umpatadongkommi yabo ongeam kamatandeam anna malangka'. \q1 \v 8 Anna umbeenni kakuasaam la ungkuasai ingganna-ingganna sia.”\f + \fr 2:8 \ft Puj. 8:5-7.\f* \m Dadi, maka' diua Puang Allataala umbeem kakuasaam hupatau la ungkuasai ingganna-ingganna sia, kalembasanna, ingganna-ingganna sia tä' punala deem la tä' nakuasai hupatau. Sapo' moinna anna susi, tä'pi ma'tandaam diita tentomai inde hupatau ungkuasai ingganna-ingganna sia. \v 9 Sapo' Puang Yesus Ia taitam ma'kuasa temo. Wattunna tohho inde lino, dipadiongam salapi ia säpäi' anna la ingganna malaika' anna mala mate umbala' ingganna hupatau. Temo dipatadongkommi yabo ongeam dipa'kasallei anna handam matande, aka puham muolai kamasussaam lambi' mate. Napogau' ia too kahana pa'kamasena Puang Allataala lako kitaa'. \p \v 10 Puang Allataala umpadadi ingganna-ingganna sia anna ia too kalena napapiaam. Pattujunna la buda hupatau to mendadi änä'na la mangngala taba illaam kamatandeanna. Illaam ia too abana inna sipäto' nakattu Puang Allataala la muolai kamasussaam Puang Yesus anna mala mendadi To Mepasalama' tä' deem sassainna, la umbukka lalam kasalamasam, nasuhum mala dipasalama' hupatau. \v 11 Puang Yesus umbasei lao dosa budanna hupatau. Anna mesa Ambe indo to dibasei dosana anna indo To umbasei dosa. Iam too anna tä'um masihi' Puang Yesus muuaam hupatau: “Solasubungku.” \v 12 Ma'kada Puang Yesus lako Puang Allataala naua: \q1 “La kupa'pakahebaangko lako ingganna solasubungku, \q2 anna la kupujiko illaam alla'-alla'na umma'mu.”\f + \fr 2:12 \ft Puj. 22:23.\f* \m \v 13 Anna nauapi: \q1 “Anggam Puang Allataala kupassedanni hannu.” \m Anna naua polepi: \q1 “Indemä' sola-sola ingganna indo änä'-änä' to napadokkoannä' lisu pala'ku Puang Allataala.”\f + \fr 2:13 \ft Yes. 8:17-18.\f* \p \v 14 Indo to nauaam Puang Yesus änä'-änä', sangngim hupatau inna to la mate. Iam too anna umpopehhupataum kalena Puang Yesus, anna mala illaam kamateanna mala umpempa'deam kakuasaanna tomahajanna setam indo to ungkuasai kamateam. \v 15 Napateem anna mala ullappasam hupatau dio mai kamateam. Aka upu' salu katuboanna naposabua' liu kamaheasam lako kamateam. \v 16 Mannassa anna taia malaika' nakamasei, sapo' pessubunna Abraham. \v 17 Iam too anna pahallum mendadi hupatau Puang Yesus la susi ingganna solasubunna illaam ingganna-ingganna sia. Aka maka' susi siam hupatau, iya mala Ia mendadi Sando Too' to ponno pa'kamase anna sanda manuhu' umpalako pengkähänganna Puang Allataala, anna mala diampunni dosana hupatau. \v 18 Aka ma'kalem puha ussi'dim kamapi'disam ke nahua oom pa'sändäsam, nasuhum naissammi umpamoloi hupatau to nahua pa'sändäsam. \c 3 \s1 Matande puha ia Puang Yesus anna la Musa \sr 3:1-6 \p \v 1 Dadi, inggannakoa' solasubungku umma'na Puang Allataala to puham duka' natambai, penabaam manappa siaia' too diona Puang Yesus to taakui taua Suhona Puang Allataala anna Sando Too'. \v 2 Manuhu' si'da-si'da lako Puang Allataala to untuhoi, susi Musa yolona manuhu' si'da-si'da umpalako pengkähänganna illaam banuanna Puang Allataala, battu diua illaam alla'-alla'na umma'na Puang Allataala. \v 3 Sapo' sihatam anna sipäto' dipa'kasallei puha ia Puang Yesus anna la Musa, umba susi dipa'kasallei puha ia to umpake'de' banua anna la indo banua napake'de'. \v 4 Abana ingganna banua deem to umpake'de'i. Sapo' to umpapia ingganna-ingganna sia Puang Allataala ia. \v 5 Indo ia Musa manuhu' umpalako pengkähänganna illaam alla'-alla'na umma'na Puang Allataala sihhapam mesa sabua' manuhu' umpalako pengkähänganna illaam banuanna puäna. Anna ingganna indo napogau' Musa umpa'paissangam loppo' indo la natula' Puang Allataala illaam allo la ditingngajona. \v 6 Sapo' Kristus Ia Änä'na Puang Allataala to manontom ungkapalai banuanna Puang Allataala. Menna diuaam banuanna Puang Allataala? Kitaa' diuaam, ke tontä liui matoho penabanta anna ponno pahhannuam muampai indo tapemmitai la nabeengkia' Puang Allataala. \s1 Kamalubeam nadandi Puang Allataala lako to matappa' \sr 3:7–4:13 \p \v 7 Iam too anna la untuhu'inna' inde tula'na Penaba Maseho naua: \q1 “Maka' uhhingngikoa' kadanna Puang Allataala inde allo temo, \q1 \v 8 daa ungkahha' ulua' indana susikoa' nene to umponene kahha' ulu \q1 wattunna moka untuhu'i Puang Allataala, \q2 anna umpa'sändä'i Puang Allataala dio pohiallasam. \q1 \v 9 Ma'kada Puang Allataala naua: \q1 ‘Eta too napa'sändä'iä' nene to umponene anna napangngitaiä', \q1 moi kela daa puham naita pa'pogausangku lako kalena appa' pulo taunna masäena. \q1 \v 10 Iam too umpakende' aha'ku lako tau ia too \q2 anna kuuam: Silele mangngopä', \q2 tä' untuhu'i ulalangku. \q1 \v 11 Nasuhum keaha'ä' lambi' ma'pindaä' kuua: \q2 Tä' ia la kupäbäi landa' lako indo pellubeam la kubeem.’”\f + \fr 3:11 \ft Puj. 95:7-11.\f* \p \v 12 O inggannakoa' solasubungku, jagai manappaia' indana deengkoa' ma'penaba kadake anna tä' matappa' lambi' umpemboko'i Puang Allataala Debata tubo. \v 13 Sapo' la allo-allo hakoa' ia sipakilala mesa sola mesa, sumala deempi wattu umba susi indo puha tisuha' illaam Battakada Debata naua: “Inde allo temo.” Iam too anna kuuaammokoa' aka kuua indana deennia' solamu nababa bulim dosa lambi' kahha' ulu. \v 14 Aka kitanna' too to sakalebu Kristus ke tontä liukia' matappa' sola ponno penaba umba susi kamanontonganna kamatappasanta pahandu'na. \v 15 Umba susi indo natula' illaam Battakada Debata ingngena' naua: \q1 “Maka' uhhingngikoa' kadanna Puang Allataala inde allo temo, \q1 daa ungkahha' ulua' indana susikoa' nene to umponene kahha' ulu \q1 wattunna moka untuhu'i Puang Allataala.”\f + \fr 3:15 \ft Puj. 95:7-8.\f* \p \v 16 Iya menna diuaam to uhhingngi kadanna Puang Allataala sapo' moka untuhu'i? Lako ingganna hupatau to napatette Musa messubum illaam mai lembäna Mesir. \v 17 Anna menna diuaam to nahua aha'na Puang Allataala appa' pulo taunna masäena? Lako indo to madosa lambi' mate dio pohiallasam. \v 18 Ma'pinda Puang Allataala naua: “Tä' ia la kupäbäi landa' lako indo pellubeam la kubeem.” Iya menna nauaam? Tä' mala tala indo to moka manuhu' dio olona wattu eta too. \v 19 Dadi mannassa anna taissannia' tentomai taua tä' mala la landa' lako indo pellubeam la nabeem aka tä' matappa'. \c 4 \p \v 1 Iya da'da' liupi sule lako temo indo pa'dandianna Puang Allataala la mebeem kamalubeam. Iam too anna pahallungkoa' majaga indana deengkoa' tä' ullambi'i ia too. \v 2 Aka puhangkia' duka' dipaissanni indo Kaheba Katilallasam umba susi puha dipaissanniam nene to taponenea'. Moi anna puham ditulasam, sapo' tä' deem gunana lako kalena, aka tappana nahingngi tä' di naaku nakatappa'i. \v 3 Sapo' anggam kitaa' to matappa' la mala ussi'dinni indo kamalubeam. Sapo' lako ia to tä' matappa' tä' ia la mala nasi'dim umba susi puha natula' Puang Allataala naua: \q1 “Keaha'ä' lambi' ma'pindaä' kuua: \q2 Tä' ia la kupäbäi landa' lako indo pellubeam la kubeem.”\f + \fr 4:3 \ft Puj. 95:11.\f* \m Ma'kada susi Puang Allataala, moi anna silolemmi langi' sola lino indo pellubeam. \v 4 Aka deem tisuha' illaam Battakada Debata diona indo allo kapitunna naua: “Allo kapitunna naongei tohho Puang Allataala aka dadi asammi pa'padadinna.”\f + \fr 4:4 \ft Kad. 2:2.\f* \v 5 Anna illaam indo Battakada Debata ditula' ingngena' naua: \q1 “Tä' ia la kupäbäi landa' lako indo pellubeam la kubeem.”\f + \fr 4:5 \ft Puj. 95:11.\f* \p \v 6 Iya indo to mendiolo uhhingngi indo Kaheba Katilallasam tä' ia ullambi' indo pellubeam, aka tää'i manuhu' lako Puang Allataala. Sapo' abana inna deempi tau la mala ussi'dim indo kamalubeam la mebeem Puang Allataala. \v 7 Aka inna puha napa'tantum Puang Allataala allo senga' la naongei hupatau untahima indo kamalubeam, indo diuaam: “Inde allo temo.”\f + \fr 4:7 \ft Puj. 95:7-8.\f* Mahhatu' taunna lessu'na Musa mane natula'i Puang Allataala kaha-kaha ia too napalombum tomahaja Daud. Iam too indo ditula' ingngena' naua: \q1 “Maka' uhhingngikoa' kadanna Puang Allataala inde allo temo, \q1 daa ungkahha' ulua'.” \m \v 8 Inde kamalubeam ditula' temo taia indo nasi'dim nene to taponene indo anna nababai Yosua lako lembäna Kanaan. Aka maka' la ia diuaam, mannassa anna tä'um la natula' pole Puang Allataala diona indo allo senga'. \v 9 Dadi deempi kamalubeam la dibeem umma'na Puang Allataala umba susi Puang Allataala mellube illaam allo kapitunna. \v 10 Aka menna-menna puha untahima indo kamalubeam nadandi Puang Allataala, tau ia too tohhom mellube aka puham pengkähänganna,\f + \fr 4:10 \fq tau ia too tohhom mellube aka puham pengkähänganna: \ft Tä'um pahallu mengkähä umpeä kasalamasam, aka napasalama'um Puang Yesus.\f* umba susi napogau' Puang Allataala tappana puha pengkähänganna. \v 11 Iam too anna la pahallunna' tapeä liu lalanna anna malakia' ullambi' indo kamalubeam nadandi Puang Allataala, aka mase manii deengkia' mehonno' kahana tä' manuhu' tongam lako Puang Allataala susi indo nene to taponene. \p \v 12 Aka Battakadanna Puang Allataala battakada tubo anna ponno kuasa, pataham puha ia anna la pa'dam pataham patomali, aka ullosa sule tama tambu' anna penaba. Anna umpahessa sule tama pikkihanna anna lalam penabanna hupatau. \v 13 Ingganna-ingganna sia illaam inde lino tä' deem mala la tibuni dio olona Puang Allataala. Aka ingganna-ingganna sia tandaam asam anna makalesso' dio olona. Anna la pahallu tatula'a' anna taakui ingganna pa'pogausanta dio olona. \s1 Puang Yesus Sando Too' handam matande \sr 4:14–5:10 \p \v 14 Dadi deemmi Sando Too'taa' to handam matande, to puha tinanda längäm olona Puang Allataala yabo suhuga. Puang Yesus-um too Änä'na Puang Allataala diuaam. Iam too anna la pahallungkia' la tontä liu manontom ungkatappa'i indo to puha taakui. \v 15 Aka inde Sando Too'taa' tä' mala tala naissam indo kamalammaantaa'. Aka abana deemmi duka' ussi'dim ingganna hupanna pa'sändäsam. Anggam alla'taa' aka tä' Ia deem madosa. \v 16 Iam too anna la pahallungkia' tä' mahea' anna malaja' le'ba' lako olona okkosam kahajaanna Puang Allataala to sanda mamase. La lakokia' olona anna mala napamoloikia' sola nakamasei ke tapahalluam onna' pa'kamasena. \c 5 \p \v 1 Ingganna sando too' dipilei dio mai alla'-alla'na hupatau anna dituho la umbäkke'i solana dio olona Puang Allataala. Indo sando too' umpalanda' bua pemala'na hupatau sola tunuanna anna mala diampunniam dosana. \v 2 Indo sando too' hupatau biasa duka', nasuhum naponnoipi duka' kamalammaam. Iam too anna naissammi ma'penaba mahamme' anna sa'baha' untingngajo to bulim anna tä' polepi muissam se'la. \v 3 Kahana malammapi duka', nasuhum tä' angga mandi tau senga' napalandasam pemala'na, indo pebaja' dosana, sapo' moi duka' kalena pahallu toi deem pemala'na anna mala diampunniam dosana.\f + \fr 5:3 \ft Sand. 9:7.\f* \v 4 Tä' punala deem mesa hupatau la mala muäkä' kalena mendadi sando too'. Anggam mala mendadi sando too' ke natuhoi Puang Allataala, umba susi Harun yolona.\f + \fr 5:4 \ft Täss. 28:1.\f* \p \v 5 Susim too duka' Kristus tä' umpomatande kalena mendadi Sando Too', sapo' ma'kale Puang Allataala muäkä'i naua: \q1 “Ikom too Änä'ku; \q2 mengkalao allo temo kupomakaleso kuua: Kaom too Ambemu.”\f + \fr 5:5 \ft Puj. 2:7.\f* \m \v 6 Deempi duka' tisuha' illaam Battakadanna Puang Allataala naua: \q1 “Ikom too inde la mendadi sando sule lako salako-lakona, \q1 susi sando Melkisedek yolona.”\f + \fr 5:6 \ft Puj. 110:4.\f* \p \v 7 Wattunna anna tohhopi Puang Yesus illaam inde lino, si meoli sumahho illaam sambajanna anna pelauanna längäm Puang Allataala to kuasa la ullappasanni indana muolai kamateam. Anna napehingngii indo pelauanna aka manuhu' anna mengkahea' dio olona Puang Allataala. \v 8 Moi anna Änä'nai Puang Allataala Puang Yesus anna tontä liu manuhu' lako Ambena, sapo' indo umpendudum kamasussaam mendadi pepa'guhuam lako kalena diona naaka susi manuhu' lako Ambena illaam ussi'dim kamapi'disam. \v 9 Tappana mendadi To Mepasalama' tä' deem sassainna, iya mendadim To Mepasalama'na ingganna hupatau to manuhu' dio olona, anna mala ullambi' katuboam bakahu sule lako salako-lakona. \v 10 Anna Puang Yesus siam natuho Puang Allataala mendadi Sando Too', susi Melkisedek yolona. \s1 Pepatuduam indana deenni tau soho' boko' illaam mai kasahaniam \sr 5:11–6:12 \p \v 11 Setonganna budapi la pahallu kipaissanniangkoa' diona Puang Yesus mendadi Sando Too', sapo' mapahhi' punala kisi'dim la kipomakalesoangkoa', aka si maela' punala natama pikkihammua' ke deenni dipatuduangkoa'. \v 12 Setonganna disanga la malangkoa' umpatudu tau senga', aka masäengkoa' ungkatappa'i Puang Yesus. Sapo' tä' di, iya la pahallu polepokoa' dipatudu sule indo pepatuduam si handam uhuna dipe'guhui ke matappa'i tau, aka tä' liupia' umpähäm. Sihhapam liupokoa' änä'-änä' malea pahallupi sumusu, aka tä'pi nabela muande kinande makahha'! \v 13 Menna-menna pahallupi sumusu, mannassa anna tau ia too änä'-änä' bahinni'pi. Tau susi ia too, tä' liupi naissam napasise'la umbanna hua anna umbanna tä' hua. \v 14 Sapo' menna-menna malam muande kinande makahha', mannassa anna kasallem. Kalembasanna tau ia too biasam anna naissammi umpasise'la kamapiaam anna kakadakeam. \c 6 \p \v 1 Iam too anna tä'um la angga indo pepatuduam si handam uhuna dipe'guhui diona Kristus tatula' liua'. Sapo' la tapeä hia' ia lalanna anna malakia' umpe'guhui indo pepatuduam diona mentomatua illaam kasahaniam. Tä' la angga dipa'sule-sulei liu indo pepa'guhuam uhu-uhuna dipe'guhui, susinna: ingganna hupatau pahallu la naondo' umpogau' kaha-kaha takeguna anna matappa'i lako Puang Allataala. \v 2 Anna tä' toi la angga dipa'sule-sulei liu pepatuduam diona ingganna hupanna pantedosam, battu haka umpakumbäi pala' tau, battu haka katibangonganna sule to mate, battu haka pa'tahungkungam sule lako salako-lakona. \v 3 Sapo' la indo hia pepa'guhuam sitahhu'na la tape'guhuia', ke napoelo'i Puang Allataala. \v 4 Aka maka' deem tau soho' boko' illaam mai kasahaniam, iya tä'um mala dibaba sule lako katihokongam. Aka tau ia too yolona tubo illaam kamasiäsam anna ma'kale toom ussi'dingam mana' pa'kamasena Puang Allataala, anna bali toi mangngala taba illaam ussi'dingam kakuasaanna Penaba Maseho. \v 5 Anna ma'kale toi muissanni maaka susi kamapiaanna Battakadanna Puang Allataala, anna balim nasi'dim indo kakuasaam to la disi'dim dio lino tando lako. \v 6 Iya maka' puham nasi'dim ingganna ia too anna soho' boko' ohi, iya tä'um la mala dibaba sule lako katihokongam. Aka mala diua sihhapam umpäso' penduam Änä'na Puang Allataala yabo kaju sitambem anna napakasihi'-sihi'i dio olona tau buda. \p \v 7 Aka lako litä' to si bassa' nauhanni anna umpakende' tanangam la ma'gunanna lako to ungkähäi, mannassa anna litä' ia too la natamba' Puang Allataala. \v 8 Sapo' maka' angga umpakende' ingganna humpu' keduhi, litä' ia too tä' deem gunana anna bambannam natädo Puang Allataala. Ma'katampasanna la ditunu mampu'. \p \v 9 Sapo' ikoa'-iko inggannakoa' solasubungku to kupakamaja, moi anna ma'kada susikam inde, sapo' kikatappa'i si'da-si'da kiua tä' siakoa' iko la susi indo litä' takeguna. Aka pa'pogausammua' sihondoi indo si napogau' to puha dipasalama'. \v 10 Aka Puang Allataala tä' la mala disangai to tä' naissam muundu' lollä. Aka tä' tia la nakalembei ingganna pengkähämua' sola pa'kamasemu lako kalena. Indo pa'kamasemu lako Puang Allataala tandaam illaam umpamoloikoa' solamu to matappa' indo si umpogau'a' lessu'-lessu'na sule lako temo. \v 11 Kipemulu punala anna bassa' liukoa' umpalakoi kaha-kaha ia too sule lako ma'katampasanna, nasuhum tä' mala tala ullambi'a' ingganna indo to umpemmitai la nabeengkoa' Puang Allataala. \v 12 Tä' kipohäe ke tä'koa' bassa' illaam ingganna-ingganna sia. Sapo' potandengannia' indo to ungkatappa'i liu Puang Allataala anna ponno kasa'bahasam, lambi' natahima ingganna indo puha nadandiam. \s1 Tatibeho susu' tatidende katonam pa'dandianna Puang Allataala \sr 6:13-20 \p \v 13 Wattunna ma'dandi Puang Allataala lako Abraham, iya ma'pinda anna mala mannassa la napasule lako indo pa'dandinna. Sapo' kahana nakumbä langi' nahande tana tä'um deem la matande puha ia anna la kalena, iya kalenam napa'pindai. \v 14 Naua ma'dandi lako Abraham: “Tä' mala tala kubeengko tamba' sanda silapi' anna la kupalohom banne taummu.” \v 15 Iya sa'baha' lium Abraham muampai indo pa'dandiam la diganna'i lambi' dipadokkoam lisu pala'na. \v 16 Maka' ma'pinda mesa tau, mannassa anna umpa'pindai to tando längänna. Anna iam too indo pa'pindana umpakatoto' pa'dandinna anna ia toi umpa'dei kasipengkaam. \v 17 Ma'pinda duka' Puang Allataala lako Abraham sola ingganna pessubunna aka naua anna mala naissam manappa naua tä' mala tala napasule lako indo to puha nadandiam. \v 18 Indo pa'pindana anna pa'dandianna inna tä' sia la tieli', aka tä' Ia deem la kaägä'-ägä' Puang Allataala. Ma'dandi anna ma'pinda anna mala dipakatoto' kita penabanta to umpentionganni Puang Allataala anna la tontä liungkia' mahannu anna umpemmitai indo to puha nadandiangkia'. \v 19 Kapahhannuam ia too sihhapam andihi matoto' kalando tilamum mendadi pengngandasanta anna mala matoho penabanta. Anna indom too kapahhannuanta nasuhum malakia' muola tahhu' pesapa'na suhuga, lambi' landa'kia' lako olona Puang Allataala.\f + \fr 6:19 \ft Illaam indo bahum kapenombaam napapia Musa yolona, deem pesapa' ullabai hupatau indana malai tama bäbä indo tambim handam maseho, ongeanna Puang Allataala. Sapo' kitaa'-kita aka mahannungkia' lako Puang Yesus, iya malangkia' tä' mahea' lako olona Puang Allataala, aka tä'um deem ullabaikia'. Sand. 16:2.\f* \v 20 Puang Yesus umpendioloangangkia' längäm ongeam ia too anna mendadi Sando Too' sule lako salako-lakona, susi Melkisedek yolona. \c 7 \s1 Tulasanna sando Melkisedek \sr 7:1-10 \p \v 1 Indo Melkisedek mesa tomahaja dio kota Salem yolona anna sandonapi duka' Puang Allataala To Handam Matande. Wattunna anna ma'pasulei Abraham dio mai pa'bundusam puhanna untaloi sanaka-naka tomahaja, iya natammuim Melkisedek anna napa'lambeanni. \v 2 Puhai ia too, naäläim Abraham bahe sapulona indo pamuhunna anna nabeenni Melkisedek. (Indo sanganna Melkisedek kalembasanna: “Tomahaja malolo ma'pahenta”. Anna si diuaampi duka' “Tomahaja to mepomasannam,” aka tomahajanna kota Salem, anna Salem kalembasanna: “Mepomasannam.”)\f + \fr 7:2 \ft Kad. 14:17-20.\f* \v 3 Situhu' tulasanna, tä' ia deem diissam ambena anna indona anna tä' toi deem diissam nene to naponene. Anna tä' deem muissanni kasubunganna anna kamateanna. Iya mala diua indo Melkisedek susi liu Änä'na Puang Allataala aka bassim mendadi sando sule lako salako-lakona. \p \v 4 Dadi, maka' dipasalui penaba indo Melkisedek, iya tä' deem pada samatande, aka indo Abraham muäläi bahe sapulona ingganna indo pamuhunna anna nabeenni, moi anna Abraham kabuttuanna to Yahudi. \v 5 Situhu' ätoham illaam peadasanna to Yahudi, ingganna pessubunna Lewi to mendadi sando pahallu untahima bahe sapulona pallolonganna to Yahudi, moi anna sahapui sangngim pessubunna Abraham. \v 6 Sapo' indo ia Melkisedek taia ia pessubunna Lewi. Moi anna susi, sapo' untahima siam duka' bahe sapulona pamuhunna Abraham. Anna moi anna Abraham nabeem pa'dandiam Puang Allataala, sapo' Melkisedek di umpa'lambeam Abraham. \v 7 Anna taissanna' pada-pada taua: indo to umpa'lambeam solana, matande puha ia anna la indo to dipa'lambeam. \v 8 Ingganna indo sando pessubunna Lewi si untahima bahe sapulona pallolonganna solana to Yahudi. Anna tau ia too sangngim hupatau inna to la mate. Sapo' indo ia Melkisedek to untahima bahe sapulona pamuhunna Abraham, mala diua to tubo batu ia. \v 9 Indo ingganna sando pessubunna Lewi to si untahima bahe sapulona pallolonganna solana, mala diua mangngala tabam duka' wattunna Abraham umbeem Melkisedek bahe sapulona indo pamuhunna. \v 10 Aka moinna anna pa'depi Lewi eta too, sapo' mala diua mangngala tabam duka'. Aka wattunna anna sitammui Abraham nene to naponene anna Melkisedek, eta too indo Lewi illaampi kalena Abraham aka la mendadi pessubunna ke dako'i. \s1 Puang Yesus Sando Too' susi Melkisedek \sr 7:11-28 \p \v 11 Ia anna napadeenganni Puang Allataala sandona to Yahudi aka anggam anna malai napalako to Yahudi indo pepaondongam illaam peadasanna ke deenni sando umpa'palakoanni. Sapo' indo pengkähänganna sando yolona tä' mala umpomalolo hupatau dio olona Puang Allataala. Iam too anna pahallum la deem sando senga' taia pessubunna Lewi susi indo sando Harun, sapo' la susi Melkisedek. \v 12 Iya maka' la dibala'i ingganna sando pessubunna Lewi, iya tä' duka' mala tala dibala'i indo pepaondonganna. \v 13 Indo sando senga', Debatanta Puang Yesus diuaam. Mesa to buttu dio mai too' senga', anna pessubunna too' ia too tä'pi ia deem la diäkä' mendadi sando. \v 14 Aka taissanna' pada-pada taua indo Debatanta buttu dio mai pessubunna Yehuda. Anna situhu' tula'na Musa indo anna ma'tula'i diona to la mendadi sando, tä' ia deem uhhambem kada pessubunna Yehuda. \p \v 15 Mannassa anna masiä'um pole' diissam kaha-kaha ia too, aka puham sule mesa sando senga' susi Melkisedek, Puang Yesus-um too diuaam. \v 16 Tä' diäkä' mendadi sando situhu' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi, sapo' mendadi sando Ia kahana naponnoi kakuasaam katuboanna sule lako salako-lakona. \v 17 Umba susi puha natula' loppo' illaam Battakada Debata naua: \q1 “Ikom too inde la mendadi sando sule lako salako-lakona, \q2 susi sando Melkisedek yolona.”\f + \fr 7:17 \ft Puj. 110:4.\f* \m \v 18 Dadi tentomai ditampeammi indo pepaondongam yolo, aka malamma anna tä' deem gunana. \v 19 Aka indo pepaondongam ia too tä' la mala umpasilombum manappa hupatau anna Puang Allataala. Iam too anna dibukkaammakia' lalam bakahu la malanna dihannuam la taola lako olona Puang Allataala. \p \v 20 Tä' anggam ia too, sapo' situhu'pi duka' pa'pindana Puang Allataala la diäkä' Puang Yesus mendadi sando, sisala sando senga'. \v 21 Aka diäkä' Ia Puang Yesus mendadi sando situhu' pa'pindana Puang Allataala indo anna ma'kadai naua: \q1 “Kao Debata ma'pinda, \q2 anna tä'um la kuhuntu' sule inde tula'ku kuua: \q1 ‘Ikom too inde la mendadi sando sule lako salako-lakona.’”\f + \fr 7:21 \ft Puj. 110:4.\f* \m \v 22 Pa'pinda iam too inde umpadadi Puang Yesus to umpomannassa pa'dandiam bakahunna Puang Allataala to mapia puha ia anna la indo pa'dandiam yolona. \p \v 23 Mane deenni, babanganna sando yolona buda tau umbabai. Mate oi mesa, nabala' oom mesa. \v 24 Sapo' Puang Yesus Ia tubo liu sule lako salako-lakona. Dadi, mannassa anna tä' ia deem la mala lu lako tau senga' babanganna mendadi sando. \v 25 Iam too anna kuasam sule lako salako-lakona umpasalama' ingganna hupatau to sule dio olona Puang Allataala umpolalam sanganna. Aka inde Puang Yesus tubo liu Ia sule lako salako-lakona la umpelauam liu tau ia too dio olona Puang Allataala. \p \v 26 Anna Puang Yesus-um too Sando Too' to inna tapahalluanna'. Aka Ia to maseho, tä' deem dilambi' kasalaanna, anna tä' toi deem dosana. Dipasähä'um dio mai to madosa anna diäkä' längäm ongeam handam matande, tando längänna langi'. \v 27 Tä' ia susi sando too' senga'. Aka sando too' senga' ia allo-allo umbaba tunuam anna mala diampunniam dosa kalena anna dosana tau buda. Sapo' Puang Yesus Ia anggam pissam umpehumalasam kalena, wattunna anna umbehoi kalena dipatei anna mala diampunniam dosana hupatau. Anna indo pehumala'na la da'da' liu sule lako salako-lakona. \v 28 Indo to diäkä' mendadi sando too' situhu' indo pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi abana ponnopi ia kamalammaam. Sapo' indo Ia Änä'na Puang Allataala diäkä' mendadi Sando Too'na ma'hupatau situhu' pa'pindana Ambena, tä' Ia deem sassainna sule lako salako-lakona. Puha ham dibeem Musa indo paondom mane diäkä'i indo Änä'na Puang Allataala mendadi Sando Too'. \c 8 \s1 Puang Yesus Sando Too' illaam pa'dandiam bakahu \sr 8:1-13 \p \v 1 Dadi illaam inde tula'ku susi inde pungngu' tannunna: Deemmia' Sando Too'ta tadongkom dio tandai kananna Puang Allataala To Handam Matande yabo suhuga. \v 2 Anna umpalakom pengkähänganna illaam ongeam maseho, battu diua bahum kapenombaam tungka ianna napapia Debata yabo suhuga taia hupatau umpapiai. \p \v 3 Lako si mesa-mesa sando too' diäkä' la umpehumalasam bua pemala'na hupatau anna tunuanna dio olona Puang Allataala. Susim too duka' Puang Yesus Sando Too'taa', pahallu duka' deem napehumalasam. \v 4 Hapanna la illaam liupi inde lino, mannassa anna tä'i la mendadi sando, aka deemmi sando si umpehumalasam bua pemala', indo natuntu' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi. \v 5 Indo sando umpalako pengkähänganna illaam ongeam maseho inde lino. Anna ongeam ia too mannassa anna taiapi indo ongeam maseho tungka ianna yabo suhuga, sapo' mane pa'pasusianna bäbä. Dadi makaleso pa'pasusianna bäbä anna ia too sihondoi indo puha napokada Puang Allataala lako Musa yolona wattunna anna umpake'de'i bahum kapenombaam naua: “Pengkilalai manappai: la umpasusii indo puha kupaitaiko yabo tanete.”\f + \fr 8:5 \ft Täss. 25:40.\f* \v 6 Sapo' indo ia pengkähänganna Puang Yesus matande puha ia anna la pengkähänganna ingganna sando inde lino. Susim too duka' indo pa'dandiam bakahunna Puang Allataala lako hupatau nakähä Puang Yesus matande puha ia anna la indo pa'dandiam yolo. Aka mapia puha ia indo la talambi' umpolalam indo pa'dandiam bakahu. \p \v 7 Maka' hapanna la tepum indo pa'dandiam uhuna, mannassa anna tä'um la manggi' umpadeem pa'dandiam kapenduanna Puang Allataala. \v 8 Sapo' deem kasalaanna umma'na nalambi' Puang Allataala, aka tä' natuhu'i issinna indo pa'dandiam nasuhum ma'kada naua: \q1 “Pissam wattu la kupadeem pole pa'dandiam bakahu \q2 lako ingganna to Yahudi, susi to Israel teem to Yehuda. \q1 \v 9 Tä' la susi indo pa'dandiangku lako nene to naponene \q2 wattunna anna kupatettei messubum illaam mai lembäna Mesir. \q1 Tää'i manuhu' lako indo pa'dandiangku, \q2 nasuhum tää'im duka' kupaillaam penaba. \q1 \v 10 Indem ia indo pa'dandiam bakahungku la kupadeengam \q2 to Israel illaam allo la dioloinna: \q1 La kupaalai pikkihanna pahentaku \q2 anna la kupatitanam illaam penabanna, \q1 lambi' la mendadiä' Debatanna \q2 anna la mendadi ia umma'ku. \q1 \v 11 Anna tä'um manggi' la umpatudu padanna \q2 battu haka solasubunna la naua: ‘Pengngissanniko Puang Allataala.’ \q1 Aka mengkalao to kasalle sule lako to bahinni', \q2 la sangngim naissammä'. \q1 \v 12 La kuampunniam kasalaanna, \q2 anna la kupa'kalembeim ingganna dosana.”\f + \fr 8:12 \ft Yer. 31:31-34.\f* \p \v 13 Puham ma'tula' Puang Allataala naua: “La kupadeem pole pa'dandiam bakahu.” Nasangai bakahu aka indo pa'dandiam yolo la ditampeammi. Aka iai too la ditampeammi anna tä'um deem gunana, bambannam tia dipatohho bäbä. \c 9 \s1 Ätoham anna pa'hettengam illaam indo bahum kapenombaam inde lino \sr 9:1-10 \p \v 1 Illaam indo pa'dandiam yolona Puang Allataala lako to Yahudi, deem ia duka' pa'hettenganna, anna deem toi duka' ongeam kapenombaam napapia hupatau. \v 2 Indo ongeam kapenombaam mesa bahum dipake'de' dua tambim illaanna. Indo tambim uhuna disangai Tambim Maseho. Illaam tambim ia too deem andihi lampu anna mesa meja si naongei hoti dipehumalasam längäm Puang Allataala. \v 3 Indo tambim tando tama, disangai ia Tambim Handam Maseho. Indo dua tambim disapa' sampim alla'na. \v 4 Illaam indo Tambim Handam Maseho deem ongeam pehumalasam bulabam dipapia si dipantunui tunuam bubanau'. Deem toi patti disapu' bulabam disangai Patti Pa'dandiam. Indo patti, deem kuhim bulabam illaam kessi manna,\f + \fr 9:4 \fq manna: \ft Kinande si nabeem Puang Allataala to Israel indo anna illaanni pangngola-lalangam. Täss. 16:32-34.\f* anna illaam toi duka' indo tekkenna Harun to puha kentähe', anna indo dua bebä' batu dipantuli'i sapulo pahentana Puang Allataala. \v 5 Yabona indo tutu'na Patti Pa'dandiam dipake'de' dua pa'pasusianna kerub bulabam dipapia.\f + \fr 9:5 \fq kerub: \ft Sahhupa pesuana Puang Allataala buttu yabo mai suhuga. Indo kerub ma'pani'. Yeh. 1:10, 10:1-17.\f* Indo kerub umpa'patandaanni diua dio heem kamatandeanna Puang Allataala. Pani'na indo kerub dipatiballa' yabona indo tutu' patti. Indo tutu' patti disangai ongeam diongei diampunni dosana hupatau. Setonganna kalandopi inde tulasam sapo' tä'um pahallu la ditättä' bale mäne' asam temo. \p \v 6 Dipateemmi too diäto' issinna indo bahum kapenombaam yolona. Puhai, iya allo-allom sando mentama indo tambim uhuna umpalako pengkähänganna. \v 7 Sapo' indo ia tambim kaduanna, anggam sando too' mala tama. Ia toopa too duka', anggam pissam sataum mentama umbaba hahana olo'-olo' napehumalasam anna mala diampunniam dosa kalena anna dosana tau buda, indo tää'na naägä'i napogau'. \v 8 Ätoham iam too naongei Penaba Maseho umpomakalesoi diua tä'pi deem lalam la tibukka tama indo Tambim Handam Maseho la diongei sipeloloangam Puang Allataala ke deem liupi indo bahum kapenombaam uhuna.\f + \fr 9:8 \fq ke deem liupi indo bahum kapenombaam uhuna: \ft kalembasanna, ke tä'pi ditampeam indo pa'dandiam yolo.\f* \v 9 Ingganna ia too mendadi pehapangam lako kita to tubo wattu temo. Aka moi la tunuam aka, sola bua pemala' senga' napehumalasam hupatau, tala malai ussehoi penabanna dio olona Puang Allataala. \v 10 Aka ingganna ätoham ia too anggam kaha-kaha diona malanna diande anna diihu', anna tää'na mala diande anna diihu', anna ma'hupa-hupa kabiasaam diona umbasei kale anna pangkakka'. Ingganna ia too anggam di sesena bätä punti, anna angga mandi dituhu'i sule lako wattunna napadeem Puang Allataala pa'dandiam bakahu. \s1 Matande puha ia hahana Puang Yesus dipehumalasam anna la hahana olo'-olo' \sr 9:11-28 \p \v 11 Sapo' sulem Kristus mendadi Sando Too' to umbaba ingganna kamapiaam indo puham talambi'.\f + \fr 9:11 \fq kamapiaam indo puham talambi': \ft illaam sanaka-naka suha' yolona naua ia \fq kamapiaam la dilambi' ke dako'i.\f* Anna tamam indo bahum kapenombaam yabo suhuga to matande puha ia anna tepu puha anna la indo bahum kapenombaam napapia Musa yolona. Taia pa'papianna hupatau battu diua tä' buttu illaam mai inde lino. \v 12 Wattunna mentama Kristus indo Tambim Handam Maseho, iya taia hi hahana beke laki battu haka hahana änä' sapim nababa la napehumalasam, sapo' haha kalena ia nababa. Anna pissam mandi mentama, tä' pahallu napa'sule-sulei aka indo haha nababa, iam too nasolongangkia' dio mai dosata sule lako salako-lakona. \v 13 Situhu' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi, lako to tä' bahassi situhu' peadasam pahallu ditunu beke laki battu haka sapim laki anna hahana dipippi'iam lako indo tau. Anna deem toi duka' mesa änä' sapim ditunu mampu' anna dialai täiabunna dipasola uwai mane dipippi'ianni lako indo to tä' bahassi situhu' peadasam. Dadi maka' mala haha anna täiabu dipake umbasei hupatau to diangga' tä' bahassi situhu' peadasam, \v 14 iya senga'um tia hahana Kristus! Aka pangngundu'na Penaba Maseho to tubo sule lako salako-lakona lambi' umbeho kalena Kristus lako Puang Allataala mendadi bua pemala' tä' deem sassainna. Indo hahana Kristus umpomaseho penabanta dio mai ingganna pa'pogausanta tää'na keguna anna malakia' menomba anna umpalako pengkähänganna Puang Allataala Debata tubo. \p \v 15 Iam too kasuhunganna anna Kristus-um ungkähäi indo pa'dandiam bakahunna Puang Allataala. Napateem anna mala ingganna hupatau to natambai Puang Allataala la mala untahima pa'mana' la da'da' sule lako salako-lakona, indo puha nadandi lako umma'na. Ia asanna ia too mala dadi aka puham mate Kristus ussolom hupatau anna mala lappa' dio mai dosana, indo napogau' anna nadakka'pi bata' ulunna indo pa'dandiam yolo. \p \v 16 Maka' deem suha' naongei tadongkonganna kulle la napa'manasam mesa tau ke matei, iya mannassapi mate indo to la ma'mana' mane ditabai indo kulle. \v 17 Aka indo suha' tä'pi tia mala dipake ke tubopi indo to la ma'mana'. Matepi tia mane malai dipake. \v 18 Iam too anna manggi'um deem hahana olo'-olo' ditunu dipake umpomannassa indo pa'dandiam uhuna. \v 19 Umba susi indo napogau' Musa tappana puha umpalambi' ingganna pahentana Puang Allataala lako to Israel. Muala hahana änä' sapim anna hahana beke laki sola uwai anna napasito'bo'-to'bo'i. Puhai, mualam sahhupa humpu' isanga hisop anna muala polepi duka' bulu domba malea anna mane nahamme dokko indo haha mane napippi'ianni indo suha' naongei tituli' pahentana Puang Allataala anna ingganna tau to dio heem eta too. \v 20 Napasindum ma'kada naua: “Iam too inde haha umpomannassa pa'dandianna Puang Allataala, indo la pahallua' untuhu'i.”\f + \fr 9:20 \ft Täss. 24:1-8.\f* \v 21 Napasusi siam duka' muala haha anna napippi'ianni indo bahum kapenombaam anna ingganna pangkakka' si dipake mehumala'. \v 22 Abana inna situhu' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi saidi' tahaha asam dipake ussehoi ingganna aka-aka. Anna anggam anna malai diampunni dosa ke dipatitolloi haha. \p \v 23 Indo bahum kapenombaam yolona sola ingganna pangkakka'na pa'pasusianna bäbä indo tungka ianna yabo suhuga. Ingganna ia too pahallu hahana olo'-olo' dipehumalasam längäm Puang Allataala dipake disehoiam. Sapo' indo ia tungka ianna yabo suhuga pahallu la deem bua pemala' matande puha ia anna la hahana olo'-olo'. \v 24 Aka Kristus Ia tä' lu tama ongeam maseho pa'papianna hupatau illaam inde lino, indo pa'pasusianna bäbä tungka ianna. Sapo' lu tama Ia suhuga umpellambi'i Puang Allataala napa'kadaangkia'. \v 25 Situhu' peadasanna to Yahudi, pissam sataum pahallu mentama Tambim Handam Maseho sando too' umbaba hahana olo'-olo'. Sapo' Kristus Ia tä' napa'sule-sulei mentama umpehumalasam kalena. \v 26 Aka maka' la ma'pogau' susi sando too'na to Yahudi Puang Yesus, mannassam tia anna la pembudai umpassam kamapi'disam mengkalao dipadadinna inde lino. Sapo' inde ham la kasuppisanna lino mane sulei pissam umbeho kalena dipatei anna mala disapuiam dosana hupatau. \v 27 Inde hupatau inna puha napa'tantum Puang Allataala la anggam pissam mate. Puhai too nahotto'um. \v 28 Susim too duka' Kristus anggam pissam mate mendadi bua pemala' la ussapui asam dosana buda tau. Anna la sule pole ma'penduanna, sapo' taiam dosa la nabumbu' napempa'deam, sapo' la angga ham umpasalama' to umpemmitai kasuleanna. \c 10 \s1 Tunuam tä' mala umpa'dei dosa, anggam sahhupa hahana Yesus Kristus \sr 10:1-18 \p \v 1 Indo pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi mala diua gamba'na bäbä hi tia indo kamapiaam la nababa Kristus, aka taiapi tungka ianna. Indo paondom ia too inna tä' sia la mala umpomalolo indo to sule dio olona Puang Allataala umbaba bua pemala'. Moi anna taum-taunni umbaba bua pemala'na susinna siam indo taum lessu' napehumalasam. \v 2 Hapanna la malam masapu dosana indo to mehumala' dio olona Puang Allataala, mannassam tia anna tä'um la umpenaba-nabaam liu dosana anna tä'um la manggi' mehumala' pole. \v 3 Sapo' abana tä' susi. Aka indo taum-taum umbaba bua pemala'na, angga hi umpakilala indo to mehumala' diona dosana. \v 4 Aka abana tä' tia deem la mala ussapui dosa hahana sapim anna beke. \p \v 5 Iam too kasuhunganna anna ma'kadam Kristus lako Puang Allataala wattunna anna mentamai inde lino naua: \q1 “Taia tunuam sola bua pemala' senga' umpemmitai, \q2 sapo' indo bätä puntingku to umpatokaannä', \q2 iam too la dipehumalasam matim. \q1 \v 6 Taia toi tunuam ditunu mampu' \q2 battu haka bua pemala' pebasei dosa \q2 la umpomasannam penabammu. \q1 \v 7 Anna mane kuua: ‘Indemä', Puang Allataala! \q2 Suleä' la umpalako pa'elo'mu \q2 umba susi puha tisuha' illaam Battakadammu diona kaleku.’”\f + \fr 10:7 \ft Puj. 40:7-9.\f* \m \v 8 Indo tula'na Kristus lako Puang Allataala naua: “Taia tunuam sola bua pemala' senga' umpemmitai, anna taia toi tunuam ditunu mampu' battu haka bua pemala' pebasei dosa la umpomasannam penabammu.” Ma'kada susi moi anna ingganna ia too pahallu dipalako situhu' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi. \v 9 Puhai, naua pole oom: “Indemä', suleä' la umpalako pa'elo'mu.” Iya napa'dei asammi Puang Allataala indo si dipehumalasam yolona tunuam sola bua pemala' senga', anna napabala'i kamateanna Yesus Kristus. \v 10 Anna abana inna Yesus Kristus umpasule lako pa'elo'na Puang Allataala, lambi' pissam liu umpehumalasam bätä puntinna mendadi bua pemala' dio olona, nasuhum malakia' mendadi maseho sule lako salako-lakona. \p \v 11 Ingganna sando illaam peadasanna to Yahudi ke'de' allo-allo dio olona ongeam pehumalasam umpalako pengkähänganna. Napa'sule-sulei umbaba bua pemala' susi siam indo bua pemala'na lessu', moi anna tä' siam la mala umpa'dei dosa indo bua pemala'na. \v 12 Sapo' Kristus Ia anggam pissam liu umbeho kalena lako olona Puang Allataala dipatei mendadi bua pemala' ussapui dosata, anna la tontä lium sule lako salako-lakona. Puhai ia too, muokko'um yabo ongeam handam matande dio tandai kananna Puang Allataala. \v 13 Anna etam too naongei muampai wattunna ingganna balinna la napopa'bukku Puang Allataala dio olona lambi' nahondoi dokko. \v 14 Indo pissam liu umbeho kalena dipatei mendadi bua pemala', iam too nasuhum ingganna hupatau to napäsähä' mendadi umma'na to maseho tä'um deem sassainna dio olona Puang Allataala sule lako salako-lakona. \v 15 Anna nasa'bii toi duka' Penaba Maseho kaha-kaha ia too naua: \q1 \v 16 “Iam too inde pa'dandiam bakahu la kupadadiam lako hupatau \q2 illaam allo la dioloinna. \q1 La kupaalai penabanna pahentaku \q2 anna la kupatitanam illaam pikkihanna.” \q2 Susim too kadanna Debata. \m \v 17 Anna mane naua: \q1 “Tä'um la kupaillaam penaba dosana hupatau \q2 anna ingganna gau' kadakena.”\f + \fr 10:17 \ft Yer. 31:33-34.\f* \m \v 18 Dadi, aka diampunnim ingganna dosa sola gau' kadake, nasuhum tä'um manggi' deem aka-aka dipehumalasam la disapuiam dosa. \s1 Kamanontongam lako Puang Allataala \sr 10:19-39 \p \v 19 O inggannakoa' solasubungku, katitolloam hahanam too Puang Yesus nasuhum tä'ungkia' la mahea' anna bata-bata le'ba' tama Tambim Handam Maseho, battu diua mengngolo lako Puang Allataala. \v 20 Malangkia' lako olona Puang Allataala aka nabukkaammakia' Puang Yesus lalam bakahu taola lako katuboam bakahu. Aka wattunna anna dipatei Puang Yesus, indo bätä puntinna umpessulle indo pesapa' to melabai, anna mendadii lalam lako olona Puang Allataala. \v 21 Anna Ianna' mendadi Sando Too'ta to matande to ungkapalai banuanna Puang Allataala battu diua ingganna umma'na. \v 22 Dadi, tapellambi'inna' Puang Allataala sola sakalebu penaba anna ponno kamatappasam. Aka penabanta puham nabasei Puang Yesus nasuhum tä'um la tapenaba-nabaam liu dosata, anna bätä puntinta puham nadio' uwai mahändä.\f + \fr 10:22 \fq bätä puntinta puham nadio' uwai mahändä: \ft Indo sando to mengkähä illaam Banua Debata pahallu bahassi situhu' peadasanna to Yahudi. Dadi pahallu membase umpake uwai mahändä anna haha olo'-olo' pahallu dipippi'iam kalena anna mala bahassi. Susim too duka' tentomai ingganna to matappa' nasehoi Puang Allataala umpolalam kamateanna Puang Yesus lambi' mala menomba lako anna ma'sambajam. Batai Täss. 30:19-21; Sand. 8:6, 30; Tit. 3:5; Ibr. 9:13.\f* \v 23 La pahallukia' tontä liu muanti manda' untobe matoto' indo pahhannuanta to puha taakui, aka tä' mala tala umponnoi pa'dandianna Puang Allataala. \v 24 Anna pahallua' tapenabaam la taaka susi anna malakia' sigaha' mesa sola mesa lambi' la ungkamaseikia' padanta anna la umpalakokia' gau' mapia. \v 25 Tä'kia' la lembe ma'hempum ma'sambajam, indana susikia' indo si napogau' tau piha tä'um lao ma'sambajam. Sapo' la tontä liukia' sipakatoto' mesa sola mesa. Anna la tuttuam bassa'kia' umpalakoi, aka tuttuam mahuku'um kasuleanna Debata ma'penduanna. \p \v 26 Aka maka' balingkia' dipaissanni indo kaheba kamaloloam buttu yabo mai Puang Allataala anna tontä liu hia' taägä'inna umpogau' dosa, mannassa anna tä'um deem aka-aka pole la mala dipehumalasam la disapuiam dosata. \v 27 Angga mandam tia la mahea'kia' muampai pahhottosanna Puang Allataala anna indo api tapi'de-pi'de to la muä'bäi to umbalii. \v 28 Lako tau yolona to untumpu pala' pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi, mannassa anna tä'um diihusam uwai sumule sapo' dipahuai pa'tahungkungam lambi' dipatei ke deenni dua tau battu haka tallu sisa'bi-sa'biam. \v 29 Dadi maka' susi mabanda'na pa'tahungkunganna to untumpu pala' pepaondongam ia too, iya senga'um tia mabanda'na pa'tahungkunganna to umpa'lullu' Änä'na Puang Allataala anna muangga' mesina-sina haha titollona Kristus, indo to umpomannassa pa'dandianna Puang Allataala anna to la umpomaseho tau ia too. Anna untunaipi duka' Penaba Maseho to ma'kamase. \v 30 Aka taissammia' indo to nakabuttui inde Battakada naua: “Kao ham umpabala'i! Kao ham umpahuai pa'tahungkungam.” Anna naua polepi: “Debata la uhhotto' umma'na.”\f + \fr 10:30 \ft Pass. 32:35-36.\f* \m \v 31 Tä' deem pada samapi'di' ke metahungkunni Puang Allataala Debata tubo. \p \v 32 Pengkilalai manappaia' maaka susi pa'palakoammua' yolona wattunna anna mentamakoa' kamasiäsanna Puang Allataala. Wattu eta too pembudakoa' nahua kamasussaam. Moinna anna susi, sapo' tontä liukoa' manontom lako Debata. \v 33 Pembudakoa' dipakolo'-kolo'i anna didahha dio olona tau buda, anna deem tookoa' umpasolai to didahha lambi' didahhakoa' duka'. \v 34 Si kämbäa' buamu lako to ditahungkum. Anna si masannam mandia' penabammu ke dihappaikoa' aka-akammu, aka muissanna' muua deempi muampuam mapia puha ia anna la da'da' liu sule lako salako-lakona anna la indo aka-akammu inde lino. \v 35 Dadi daa ullappa'ia' indo kamatappasammu, aka la kasallea' sahomu yabo suhuga. \v 36 La pahallukoa' tontä liu sa'baha' muoloi ingganna-ingganna sia. Aka maka' umpateenna', iya la malakoa' too tontä liu umpalako pa'elo'na Puang Allataala, lambi' la untahimaa' indo puha nadandiangkia'. \v 37 Aka deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: \q1 “Tä'um la masäe anna sulem indo to dipemmitai la sule; \q2 tä' la napakadende-dende kasuleanna. \q1 \v 38 Anna iai too kusangai malolo \q1 iam ullolongam katuboam bakahu kahana kamatappasanna. \q1 Sapo' maka' deem soho' boko', \q1 tä' la masannam penabangku lako.”\f + \fr 10:38 \ft Hab. 2:3-4.\f* \m \v 39 Sapo' kitaa'-kita taiakia' to soho' boko' nasuhum ullambi' katilakaam. Sapo' kitaa'-kita to matappa'ungkia' nasuhum ullambi'kia' kasalamasam. \c 11 \s1 Tulasanna diona to matappa' \sr 11:1-40 \p \v 1 Indo kamatappasam, kalembasanna dikatappa'i si'da-si'da diua tä' mala tala sule lako indo to dihannuam, anna dihannuam si'da-si'da la dilambi' indo to dipemmitai moinna anna tä'pi deem diita. \v 2 Kamatappasannam too indo nene to diponene yolona, nasuhum masannam penabanna Puang Allataala lako. \p \v 3 Kamatappasantam too nasuhum taissam taua langi' anna lino sola ingganna issinna kadanna Puang Allataala umpadadii. Iam too anna diissammi diua ingganna inde aka-aka diita tentomai napadadi dio mai indo to tä' diita. \p \v 4 Kamatappasannam too Habel nasuhum mapia puha ia bua pemala'na längäm Puang Allataala anna la Kain. Anna kamatappasanna toi nasuhum mala ia nasangai Puang Allataala to malolo. Ia anna diissanni diua to malolo aka natahima Puang Allataala bua pemala'na. Moi anna puham mate Habel, sapo' indo kamatappasanna tontä liu mepakilala sule lako temo. \p \v 5 Kamatappasannam too Henokh nasuhum tä' ia deem muolai kamateam, sapo' tiäkä' tubo ia längäm suhuga. Tä' deem tau moi podo la mesam la ullambi'i, aka ma'kale Puang Allataala muäkä'i längäm suhuga. Wattunna anna indepi lino deem ussa'bii naua: “Mesa to umpomasannam si'da-si'da penabanna Puang Allataala.”\f + \fr 11:5 \ft Kad. 5:21-24.\f* \v 6 Tä' deem moi podo la mesa tau la mala umpomasannam penabanna Puang Allataala ke tä'i deem kamatappasanna. Aka menna-menna maelo' sule dio olona Puang Allataala, pahallu nakatappa'i naua deem Puang Allataala, anna nakatappa'i toi naua la ma'kale Puang Allataala untamba' ingganna tau to umpeäi sola ponno penaba. \p \v 7 Kamatappasannam too Nuh nasuhum untuhu'i pahentana Puang Allataala wattunna anna natulasam loppo'i indo kaha-kaha tuli tadeempi diita. Sapo' natuhu'i siam Nuh, nasuhum umpapia mesa kappala' lambi' tä' ia tallam sahapui. Kahana kamatappasanna Nuh nasuhum napomalolo ia Puang Allataala anna dipassala ia ingganna issinna lino. \p \v 8 Kamatappasannam too Abraham nasuhum manuhu' lako Puang Allataala wattunna anna natambai anna nasuai lako mesa botto mambela la namanasam ke dako'i. Moinna anna tä'pi deem naita botto ia too, sapo' tontä siam manuhu'. \v 9 Anna kamatappasanna toi nasuhum naaku tohho dio indo botto mambela to puha nadandiam Puang Allataala mendadi to messihuhu. Tohho illaam bahum dio, anna susi siam duka' Ishak änä'na anna Yakub ampona. Indo to dua iam too ullombunganni pa'dandiam ia too. \v 10 Ahu' liu tohho illaam bahunna Abraham, aka umpemmitai indo kota matoto' to napattuju anna napapia Puang Allataala yabo suhuga. \p \v 11 Anna kamatappasanna toi duka' Abraham nasuhum mala kebättä Sara anna undadianganni Abraham mesa muane-ane, moi anna matusse'um Abraham anna tämänä ia Sara. Mala dadi kaha-kaha ia too aka nakatappa'i si'da-si'da Abraham naua: “Tä' mala tala umpasule lako pa'dandianna Puang Allataala.” \v 12 Moinna anna sihhapammi diom ba'ba talumbä Abraham wattu eta too, sapo' mentale hi pessubunna susi budanna bintä yabo langi' anna susi budanna bungim dio bihim le'bo'. \p \v 13 Ingganna tau ia too matappa' liu sule lako matena. Tä' ia nalambi' indo pa'dandianna Puang Allataala lako kalena, sapo' sihhapam naita mambelam anna natilalla'i aka naissam naua la napasule lako ke dako'i. Anna naakui naua: “Kami'-kami' messihuhukam inde lino, anggam kiongei bäbä ma'dende.” \v 14 Ingganna to ma'tula' susi ia too, mannassa anna muinaba-nabai ongeam la mendadi botto litä'na la naongei tohho. \v 15 Indo botto nainaba-naba taia indo to puha napellei. Aka maka' la ia, mannassa anna tä'i deem la ullabai ma'pasule sule lako. \v 16 Sapo' mannassa anna botto mapia puha ia nainaba-naba, indom too botto yabo suhuga diuaam. Iam too kasuhunganna anna tä'um masihi' Puang Allataala ke diuaanni Debatanna tau ia too, aka ma'kalem Puang Allataala umpatokaanni mesa kota yabo suhuga la naongei tohho. \p \v 17-18 Kamatappasannam toi duka' Abraham nasuhum ahu' si'da-si'da la untunu Ishak napehumalasam wattunna anna napangngitai Puang Allataala kamatappasanna. Moi anna puham nadandi Puang Allataala naua: “Ishak la naongei buttu pessubummu situhu' pa'dandiangku,”\f + \fr 11:17-18 \ft Kad. 21:12.\f* sapo' ahu' siam Abraham la untunu änä' mesanna napehumalasam. \v 19 Nakatappa'i si'da-si'da Abraham naua kuasa Puang Allataala la umpatubo sule Ishak ke balim mate. Anna mala diua sihhapam naala diom mai kamateam Ishak Abraham. \p \v 20 Kamatappasannam too Ishak, nasuhum umpa'lambeam Yakub sola Esau diona indo la dadi lako kalena illaam allo la naoloinna. \p \v 21 Kamatappasannam too Yakub indo la mate kalem, nasuhum umpa'lambeam dua änä'na Yusuf. Wattu eta too ke'de' umpendu'dunni tekkenna menomba längäm Puang Allataala. \p \v 22 Kamatappasannam too Yusuf indo la mate kalem nasuhum natula' loppo' la katässusanna to Israel illaam mai lembäna Mesir. Anna ma'pakahi'dipi duka' lako solasubunna naua: “La umbabaa' too bukungku ke umpelleinna' inde Mesir.” \p \v 23 Kamatappasannam too tomatuanna Musa nasuhum umbuni Musa tallu bulam indo anna subunni. Tä' ungkahea' pahentana tomahaja Mesir anna naita tä' deem pada samapia indo änä'-änä'. \p \v 24 Kamatappasannam too Musa nasuhum moka diuaam ampona tomahaja Mesir tappana kasalle. \v 25 Napohäe leko' ia ke sola-solai umma'na Puang Allataala umpendudum kamasussaam anna la tubo masannam illaam kamadosaam indo to la anggam säpäi' nasi'dim. \v 26 Napemapiaam puha ia Musa ke ditellei kahana kamatappasanna lako To dilanti' la mepasalama' anna la uhhempum kulle dio lembäna Mesir, aka napemmitai indo saho la nabeem Puang Allataala ke dako'i. \v 27 Anna kamatappasanna toi Musa nasuhum tä' deem ungkahea' aha'na tomahaja le'ba' umpellei Mesir. Le'ba' tamessaile kanam tamessaile kaihi aka mato-mato muitam Puang Allataala to tadiita. \v 28 Kamatappasanna toi Musa nasuhum umpalako allo Kalappasam anna ussua to Israel la ussussui tondom ba'bana hahana änä' domba anna mala tä' dipatei änä' uluana napatei indo malaika' to umbaba kamateanna änä' ulua. \p \v 29 Kamatappasannam too to Israel nasuhum mala ullambam Le'bo' Malea mabangi litä' naola aka napasisähä' Puang Allataala uwai le'bo'. Anna indo ia to Mesir, nasikuku'i ia indo uwai sisähä' tappana nasändä' duka' la nalambam. \p \v 30 Kamatappasannam too to Israel nasuhum hubä'-hubä' bala tembo'na kota Yerikho tappana kapitunna allona si napenggulilinni. \v 31 Kamatappasannam too Rahab nasuhum tä' dipasipatei to umbali Puang Allataala, aka untahima manappa indo to nasua Yosua le'ba' ma'pesi'dim lako kota Yerikho. (Indo Rahab mesa baine passunda' dio Yerikho.) \p \v 32 Setonganna, budapi tau senga' la mala kutula' kamatappasanna kela daa tä'um deem wattungku, susinna Gideon, Barak, Simson, Yefta, Daud, Samuel anna budapi nabi. \v 33 Kahana kamatappasannam too nasuhum deem mala untaloi sanaka-naka tomahaja, deem ma'pahenta sola undu' lollä, deem untahima pa'dandianna Puang Allataala, deem tikambu bäbä sädäna singa buda naoloi, \v 34 deem umpi'dei hompom ma'nala-nala, deem mala lappa' dio mai pala' limanna to ma'pa'dam, deem malu'bä'um kalena sapo' mala mendadi matohhä, deem matitta illaam pa'bundusam, anna deem untaloi ingganna sohodadunna balinna. \v 35 Anna kamatappasannam too sanaka-naka baine nasuhum dipatuboam sule to matena. \p Sapo' deem toi duka' tau ahu' didahha sampe mate kahana kamatappasanna. Moka la dilappasam aka ahu' mate anna maelo' la dipatubo sule anna mentamai katuboam mapia puha. \v 36 Deem ditelle anna ditembe' talukum, deem dihante bassii anna dipatamai tahungkum. \v 37 Deem dileba'i batu sampe mate, deem disasa' gahagaji sampe polo tängä, deem toi dibatta pa'dam. Deem kalao-lao angga lollo' domba battu haka lollo' beke napa'poheba, deem mehio-hio katuboanna, deem didahha anna deem dipakamase-mase. \v 38 Deem angga kalao-lao lako pohiallasam, deem längäm tipatanetena, deem si tohho illaam bäbäm leä anna deem lu dokko gahoä. Setonganna inde lino tä' sihatam la naongei aka sangngim to mapia gau' si'da-si'da ia. \p \v 39 Ingganna tau ia too umpomasannam penabanna Puang Allataala kahana kamatappasanna. Moi anna susi sapo' tä'pi deem moi podo la mesam ullambi' indo puha nadandiam Puang Allataala, \v 40 aka deem pattujunna Puang Allataala mapia puha lako kitaa' umma'na. Pattuju ia too puha ham tubo sule Puang Yesus mane tepu asanni umma'na Puang Allataala, susi indo to matappa' yolona teem kitaa' tentomai. \c 12 \s1 Puang Allataala unnännä' to nakamasei anna ussämbä'i ingganna änä'na \sr 12:1-13 \p \v 1 Tä' deem pada sabuda indo to matappa' yolona dio ampe'ta ussasungangkia' nasuhum kutulasangkoa' kuua: La taäläi asanna' dio mai kaleta ingganna aka-aka to la ullabaikia' anta tibei ingganna dosa to umputu'kia'. Anna pahallukia' tamessaile kanam tamessaile kaihi umpasatutui penabanta indo passilumbaam di ada' napatokaangkia' Puang Allataala. \v 2 La pahallukia' umpasatutu penabanta lako Puang Yesus to umpadeem kamatappasanta anna to umpatepui. Tä' deem tikamellum Puang Yesus wattunna ussi'dim kamapi'disam yabo kaju sitambem. Anna moi anna tä' deem pada sadipa'kasihisam ke matei tau yabo kaju sitambem, sapo' tä' ia deem napikki'. Aka anggam ia napikki' diona katilallasam la nasi'dim illaam allo di dako'na. Anna tentomai muokko'um yabo ongeam handam matande dio tandai kananna okkosam kahajaanna Puang Allataala. \v 3 Penabaam siaia' too indo kamasussaam nasi'dim Puang Yesus wattunna nabali anna napakamase-mase buda to madosa. Aka maka' umpenabaanna', iya tä' la manennea' penabammu anna tä' tookoa' la kattu hannu. \v 4 Aka illaam muebakoa' kamadosaam, tä'pi deem dipatitolloa' hahamu susi Puang Yesus. \v 5 Anna daa ungkalembei indo kada pepakatoto'na Puang Allataala lako ikoa' änä'na, naua: \q1 “Oa' änä'ku, daa umpa'bahinni'i pepanännä'na Debata, \q2 anna tä' tookoa' la kattu hannu ke nasossokoa'. \q1 \v 6 Aka Debata unnännä' to nakamasei, \q2 anna ussämbä'i ingganna to nasangai änä'na.”\f + \fr 12:6 \ft Ayb. 5:17, Pep. 3:11-12.\f* \p \v 7 La tontä liukoa' manontom muolai kamasussaam aka mesa hi tia pepanännä' anna pesämbä' lako kalemua'. Aka illaam ia too nanännä'koa' anna nasämbä'i Puang Allataala umba susi mesa ambe unnännä' anna ussämbä'i änä'na. Aka la deem daka tia änä' tä' la napateem ambena! \v 8 Aka maka' tä'koa' la nanännä' anna nasämbä'i Puang Allataala susi änä' senga'na, iya iam tia isanga taiakoa' änä' ikalena sapo' änä' bulekoa' dipa'kabuhungam. \v 9 Ambetaa' duka' illaam inde lino anna nanännä'kia' sola nasämbä'i lambi' tapa'kasallei, iya senga'um ia Ambetaa' to umpuängam sungga'ta. La pahallukia' manuhu' puha ia dio olona anna mala ullambi'kia' katuboam bakahu. \v 10 Tomatuanta illaam inde lino anggam sanaka taunna nanännä'kia' anna nasämbä'i, sapo' anggam indo situhu' mapianna nasi'dim napatuduangkia'. Sapo' Puang Allataala Ia nanännä'kia' anna nasämbä'i situhu' indo la tapomapianna, anna malakia' mendadi maseho susi kalena. \v 11 Abana ke mahassampakia' dinännä' anna disämbä'i tä'kia' masannam, anggam mapi'di' tasi'dim. Sapo' puhakia' too dinännä' anna disämbä'i, iya ungkembuaammi kamasannangam penaba anna pa'palakoam malolo illaam katuboanta. \p \v 12 Iam too anna tä'ungkoa' la mala malamma liu sapo' la umpomatohonna' penabammu anna umpakatoto' kamatappasammu, indana sihhapangkoa' to malu'bä' limanna anna lumalla' guntu'na. \v 13 Ola lako liukoa' lalam malolo anna mala natuhu'koa' indo solamu to malammapi kamatappasanna lambi' tä' madomi' metobä, sapo' la matoto'um pole' kamatappasanna. \s1 Tä' la ditumpu pala' Puang Allataala to mepa'kadai yabo mai suhuga \sr 12:14-29 \p \v 14 Peäia' lalanna anna malakoa' siolaam liu padammu hupatau, anna umpeä toia' duka' lalanna anna masehoi katuboammu. Aka tä' tau mala silambi' Debata ke tä'i maseho katuboam. \v 15 Jagai manappaia' indana deennia' solamu tä' ullambi' mana' pa'kamasena Puang Allataala. Anna la unjagai toia' duka' indana deenni kende' illaam alla'-alla'mua' to la umpakende' kahusasam lambi' la ungkadakei buda tau. Aka tau susi ia too sihhapam tanangam pelango tuttuam masäe tuttuam kasalle nasuhum mekadakei. \v 16 La unjagai manappaa', indana deengkoa' ma'gau' sessu'. Anna la unjagai toia' duka' indana deengkoa' umpa'bahinni'i pa'elo'na Debata, umba susi puha napogau' Esau yolona. Umbalu' kakakaanna, moi kela daa anggam sapihim kinande. \v 17 Umba susi taissanna' pada-pada taua, lessu'na nabalu', iya maelo'um la napa'lambeam ambena, sapo' tä'um ia mala. Aka moi anna sumahhoi napeä lalanna la napapiai sule indo kasalaanna, sapo' tä'um deem lalanna. \p \v 18 O inggannakoa' solasubungku, tä'koa' untingngajo kaha-kaha la malanna disi'dim anna mepakahea'na umba susi indo natammu to Israel dio sepponna Tanete Sinai, susinna: hompom ma'nala-nala, malillim pättä mekähhä-kähhä bulu, anna hibu' tatta'. \v 19 Anna uhhingngipi moninna sangkakala anna kamaha tä' deem pada samepakahea' lambi' tappana nahingngi to Israel, iya mengkahumase-masem melau naua: “Kela mala anna tä'ungkam napa'kadai liu indo kamaha.” \v 20 Aka sangngim tä' nasaha nahingngi indo issinna tula'na Puang Allataala naua: “Menna-menna muissoi inde tanete, moi olo'-olo', la disileba'-leba'i batu sampe mate.”\f + \fr 12:20 \ft Täss. 19:12-13.\f* \v 21 Tandana mepakahea' kadadiam ia too, iya moi duka' Musa naua toi: “Lumalla'ä' mahea'!”\f + \fr 12:21 \ft Pass. 9:19.\f* \p \v 22 Sapo' ikoa'-iko landa'ungkoa' lako Tanete Sion battu diua Yerusalem bakahu yabo suhuga, indo kota naongei Puang Allataala Debata tubo. Landa'ungkoa' lako indo pa'hempunganna malaika' massa'bu-sa'bu to ponno katilallasam, \v 23 anna pa'hempunganna ingganna änä' uluana Puang Allataala,\f + \fr 12:23 \fq ingganna änä' uluana Puang Allataala: \ft Ingganna umma'na Puang Allataala mala disangai änä' uluana aka sangngim dimana' indo si dimanasam änä' ulua, battu diua mana' handam mapia.\f* battu diua to tisuha' sanganna illaam suhuga. Anna landa'ungkoa' lako olona Puang Allataala to mahhotto'na ingganna ma'hupatau, anna silambi' toongkoa' sungnga'na ingganna indo to malolo to puha napatepu Puang Allataala. \v 24 Anna landa' toongkoa' duka' lako olona Puang Yesus to ungkähä pa'dandiam bakahunna Puang Allataala. Anna ullambi'ungkoa' indo hahana Puang Yesus to puha dipippi'iam umma'na. Illaam hahana Puang Yesus dilambi' kaheba mapia puha ia anna la indo kaheba dilambi' illaam hahana Habel.\f + \fr 12:24 \fq Illaam hahana Puang Yesus dilambi' kaheba mapia puha ia anna la indo kaheba dilambi' illaam hahana Habel: \ft Hahana Puang Yesus umbaba pa'panampum anna hahana Habel meoli ia längäm olona Puang Allataala aka maelo' ma'gau' situmpu, Kad. 4:8-10.\f* \p \v 25 Jagai manappaia' indana untumpu pala'koa' Puang Allataala to umpa'kadaikoa'. Aka maka' tä' deem la mala lappa' dio mai pa'tahungkunganna Puang Allataala indo to Israel yolona aka tä' napehingngii indo Battakadanna napalanda' Musa illaam inde lino, iya senga'unna' too kita ke mokakia' umpehingngii Puang Allataala to umpa'kadaikia' yabo mai suhuga. \v 26 Wattunna anna ma'kadai yabo mai Tanete Sinai, indo kamahanna umpakakemba-kemba lino, sapo' temo ma'dandi naua: “Pissam polepi la kupakakemba-kemba inde lino, anna tä' la lino mandi, sapo' moi duka' langi'.”\f + \fr 12:26 \ft Hag. 2:6.\f* \v 27 Inde tula' naua: “Pissam polepi,” kalembasanna, ingganna pa'padadinna Puang Allataala la tihodo lambi' pa'de asam. Angga ham la da'da' sule lako salako-lakona indo to inna tatilenggu' anna tatibosso'. \p \v 28 Dadi, kahana mangngala tabangkia' illaam kapahentaam tatilenggu' anna tatibosso', nasuhum sihatam anna sipäto' umpakende'kia' kuhhu' sumanga' längäm olona Puang Allataala anna tapenombai situhu' la napomasannanna penabanna. Anna illaam kapenombaantaa' la tapengkahea'i sola tapa'kasallei, \v 29 aka Puang Allataala to tapenombai abana sihhapam api mangngä'bäi. \c 13 \s1 Pa'palakoam situhu'na pa'elo'na Puang Allataala \sr 13:1-19 \p \v 1 La pahallukoa' sikamase liu mesa sola mesa umba susi si napogau' to ma'solasubum. \v 2 Tä' deem la muondaia' untahima manappa tosabe to tä'pokoa' siissangam. La si umpateenna' aka deemmi tau tä' deem napelabillo, iya ke malaika' dia natosabe. \v 3 Si paalai liuia' penabammu to ditahungkum mato-mato mahassangkoa' duka' ditahungkum. Susi toi duka' lako to ia siam anna ia dipogausam, mato-mato mahassangkoa' duka' dipateem. \v 4 Pahallu asangkoa' umpa'kasallei kasilumbangam illaam dapo', anna tä'koa' mala ullullu' pa'bannetauam. Aka to ma'gau' sessu' anna to ullullu' pa'bannetauam la natahungkum Puang Allataala. \p \v 5 Pasikambelaia' kalemu kamailuam lako doi', sapo' indo pada deenna lako kalemu la pahallu hia' ia muua anna mane: “Ganna'um.” Aka puha ma'battakada Puang Allataala naua: \q1 “Tä'koa' la kupellei, \q2 inna tä' siakoa' la kupahandam-handam bäbä.”\f + \fr 13:5 \ft Pass. 31:6, 8.\f* \m \v 6 Iam too anna bahaningkia' ma'tula' taua: \q1 “Debata to mampamoloingku, \q2 tä' deem la kende' kamaheasangku. \q1 Aka tä' deem aka la mala napogau' hupatau lako kaleku.”\f + \fr 13:6 \ft Puj. 118:6.\f* \p \v 7 Daa ungkalembeia' ingganna to pebabammu indo to umpalandasangkoa' Battakadanna Puang Allataala. Pasaluia' penaba maaka susi buana pa'pogausam mapianna anna umpotandengannia' kamatappasanna. \v 8 Yesus Kristus tatibeho susu' tatidende katonam mengkalao dio mai sule lako temo anna la da'da' sule lako salako-lakona. \p \v 9 Daa umma'dinna' la nababa bulim ingganna indo pepa'guhuam tä' susi indo pepa'guhuangki. Aka mapia ke anggam pa'kamasena Puang Allataala umpakatoto' penabanta, taia indo pahenta diona kinande la malanna diande anna la tää'na. Aka pahenta ia too tä' ia deem gunana la umpakatoto' penabanna to untuhu'i. \v 10 Kitaa'-kita to matappa' deenna' kita ongeam pehumalasanta anna indo bua pemala' yabo\f + \fr 13:10 \fq ongeam pehumalasanta anna indo bua pemala' yabo: \ft Deem muuai kaju sitambenna Puang Yesus diuaam, anna indo bua pemala' yabo, Puang Yesus ia diuaam. Dadi kalembasanna, ingganna to tä' matappa' lako Puang Yesus tä' ia mala mangngala taba illaam kasalamasam.\f* tä' ia mala naande indo sandona to Yahudi to mengkähä illaam bahum kapenombaanna. \v 11 Situhu' peadasanna to Yahudi anggam hahana olo'-olo' si nababa sando too' tama Tambim Handam Maseho napehumalasam mendadi pebaseinna dosa. Anna indo ia bakkena ditunu mampu' ia dio sulibanna ongeam diongei mebahum. \v 12 Iam too kasuhunganna anna dipatei diom duka' sulibanna kota Puang Yesus anna mala hahana umbasei lao dosa budanna hupatau. \v 13 Dadi, pahallukia' duka' umpellei indo ongeam diongei mabahum\f + \fr 13:13 \fq umpellei indo ongeam diongei mebahum: \ft La tatampeammia' indo peadasam yolo to si tahannuam la umpomalolokia' dio olona Puang Allataala.\f* anna untuhu'kia' Puang Yesus pada-pada ussi'dim indo pantelle puha nasi'dim. \v 14 Aka illaam inde lino, tä' deem ongeam la mala taongei tohho sule lako salako-lakona, sapo' muinaba-nabakia' indo ongeam la taongei ke dako'i. \v 15 Iam too anna la pahallungkia' umpuji liu Puang Allataala umpolalam Puang Yesus. Pampujiam iam too bua pemala'ta längäm Puang Allataala lemba' dio pudu'ta umpa'kasallei sanganna. \v 16 Tä'koa' deem la monda umpogau' kamapiaam anna la umpamoloikoa' solamu to ussi'dim kakuhängam aka bua pemala' iam too napohäe Puang Allataala. \p \v 17 Tuhu'i manappaia' pampahe'na to pebabammu anna mengkahea'koa' dio olona. Aka illaam pengkähänganna, anggam sungnga'mua' napa'kadua-duai, anna tä' mala tala natula' asam indo pengkähänganna dio olona Puang Allataala ke dako'i. Tuhu'i anna mala masannam penabanna ungkähäkoa'. Aka maka' tä'koa' manuhu' dio olona, iya la mapi'di' penabanna anna ia too tä' la keguna lako kalemua'. \p \v 18 Pa'sambajangam liukam. Abana kikatappa'i kiua maseho penabangki, aka illaam ingganna pa'palakoangki maelo' liukam duka' la umpogau' kamaloloam. \v 19 La'bi-la'binna kaleku, kupelau si'da-si'da anna umpa'sambajangannä' umba ke malaä' masimpam matim umpellambi'ikoa'. \s1 Sambajam anna kada pebubum \sr 13:20-25 \p \v 20-21 Handandanni Puang Allataala kabuttuanna kamasakkeam sola kamasannangam, anna to puha umpatibangom Puang Yesus To Ma'kambi' Handam Matande dio mai alla'na to mate, la umpaponnoikoa' ingganna kaha-kaha mapia indo la umpahalluam illaam umpalako pa'elo'na. Aka puha dipatitollo hahana to umpomannassa indo pa'dandiam bakahu to la da'da' liu sule lako salako-lakona. Anna handandanni Puang Allataala la mengkähä illaam kaleta umpadadi indo la napohäena umpolalam Yesus Kristus. Dipuji anna dipa'kasallei sanganna Yesus Kristus sule lako salako-lakona. Abana inna la diua!\f + \fr 13:20-21 \fq Abana inna la diua: \ft naua illaam basa Yunani \fq Amin.\f* \p \v 22 O inggannakoa' solasubungku, kupelau si'da-si'da kuua tahimaia' sola ponno sa'baha' inde kada penännä'ku matim, aka tä' siam kalando issinna inde suha'ku. \p \v 23 Anna la pahallua' muissam muua indo solasubunta Timotius dilappasammi illaam mai tahungkum. Maka' too ke sulem inde napellambi'iä', iya la solakam matim umpellambi'ikoa'. \v 24 Palandasangkanni salama'ki lako ingganna to pebabammua' anna lako ingganna umma'na Puang Allataala itim. Anna salama'na duka' matim ingganna solasubuntaa' inde Italia. \v 25 Handandanni Debata untamba'koa' pada-pada. \p Padam too.