\id GEN Bambam Genesis, South Sulawesi, Indonesia \h Kadadiam \toc1 Kadadiam \toc2 Kadadiam \toc3 Kad. \mt1 Kadadiam \imt1 Bätäna issinna \ip Inde suha' Kadadiam untula' diona kadadianna langi' anna lino sola ingganna issinna, pellohonna hupatau, pa'pahandusanna dosa sola kamasussaam illaam inde lino, anna naaka susi Puang Allataala umpadeem kasilombunganna kalena anna hupatau. Issinna inde suha' Kadadiam dua gahi' kasallena: \ip Uhuna hondongam 1-11. Diona kadadianna langi' anna lino sola ingganna issinna anna pellohonna hupatau. Etam too duka' inde ditula' diona Adam anna Hawa, Kain anna Habel, Nuh anna diona bussuam uwai, sola indo ongeam malangka' ma'eham-eham dio Babel. \ip Ma'penduanna hondongam 12-50. Diona kabuttuanna nene to naponene to Israel mengkalao Abraham to molele-lele kahana kamatappasanna anna kamanuhusanna längäm Puang Allataala. Mane tulasannai Ishak änä'na Abraham anna Yakub (battu diua Israel) änä'na Ishak. Mane tulasannai indo sapulo dua peänäsanna Yakub muane. Iam too diuaam sapulo dua pentoosanna to Israel. Napaitoo'na to untuli'i inde suha' diona mesa änä'na Yakub isanga Yusuf anna kaha-kaha puha dadi tama kalena, nasuhum mengkalao Yakub sule lako ingganna änä'na sitonda hepo'na si mesa-mesa mentieli' lako Mesir. \ip Moi anna inde suha' untula' diona pa'pahandusanna deem hupatau, sapo' handam too'na tulasam diona pengkähänganna Puang Allataala. Pa'pahandusanna inde suha' umpomakaleso diona Puang Allataala puha umpadadi langi' anna lino sola ingganna issinna, anna nabubum diona pa'dandianna la tontä liu Puang Allataala ungkambi' umma'na. Too'na illaam inde suha' untula' diona Puang Allataala to uhhotto' ma'hupatau anna untahungkum ingganna to kasalaam. Ia toi umpasule lako pa'dandianna ungkambi' anna umpamoloi umma'na anna Ia muäto' lingkana hupatau. Kasuhunganna anna dituli'i inde suha' anna mala diissam diona kamanontonganna Puang Allataala lako to Israel sola ingganna to matappa', nasuhum tuttuam meada'. \iot Lesoanna issinna \io1 1. Dipadadi langi' anna lino sola ingganna issinna (1:1-2:25) \io1 2. Hupatau metobä tama dosa (3:1-24) \io1 3. Adam sule lako Nuh (4:1-5:32) \io1 4. Nuh anna wattunna bussu uwai (6:1-10:32) \io1 5. Ongeam malangka' ma'eham-eham dio Babel (11:1-9) \io1 6. Sem sule lako Abram (11:10-32) \io1 7. Abraham, Ishak, anna Yakub (12:1-35:29) \io1 8. Pessubunna Esau (36:1-43) \io1 9. Yusuf anna solasubunna (37:1-45:28) \io1 10. To Israel dio Mesir (46:1-50:26) \ie \c 1 \s1 Puang Allataala umpadadi langi' anna lino sola ingganna issinna \sr 1:1–2:3 \p \v 1 Wattunna napahandu' Puang Allataala umpadadi langi' anna lino, \v 2 inde lino tä'pi ma'lesoam anna lo'bäpi; malillim pättä ussamboi le'bo' kalua', anna Penaba Masehona Puang Allataala ma'leba-leba yabona le'bo'. \p \v 3 Iya ma'kadam Puang Allataala naua: “La dadi masiä!” Iya dadim masiä. \v 4 Dadii indo masiä, iya mapia naita Puang Allataala. Napasibala'um indo malillim anna masiä. \v 5 Indo masiä nasangai allo anna indo malillim nasangai bengi. Lessu' bengi sule mebengngi', iam too uhuna allo. \p \v 6 Puhai ia too ma'kada oom Puang Allataala naua: “La dadi pesapa'na uwai yabo anna uwai dio.” \v 7 Iya napadadim indo pesapa' la ussapa' uwai yabo anna uwai dio. \v 8 Indo pesapa' nasangai lawwa. Lessu' oom bengi sule mebengngi', iam too allo kaduanna. \p \v 9 Puhai ia too ma'kada oom Puang Allataala naua: “Ingganna uwai dio ibi'na langi' la ma'mesa lako mesa ongeam anna mala deem ongeam tää'na keuwai.” Iya dadim ia too. \v 10 Nasangaim indo mabanginna galantangam anna indo keuwainna nasangai ia le'bo'. Iya mapia oom naita Puang Allataala. \p \v 11 Anna mane ma'kada Puang Allataala naua: “Galantangam la umpakende' ma'hupa-hupa tanangam susinna: tanangam ma'lise' anna kaju kembua ma'lise' anna mala dipopamulaam liu.” Iya dadim ia too. \v 12 Indo galantangam umpakende'um ma'hupa-hupa tanangam: tanangam ma'lise' anna kaju kembua ma'lise' anna mala deem liu pamulaam. Iya mapia oom naita Puang Allataala. \v 13 Lessu' oom bengi sule mebengngi', iam too allo katallunna. \p \v 14-15 Puhai ia too ma'kada oom Puang Allataala naua: “La deem yabo langi' to la ma'pomasiä', la umpasibala' allo anna bengi. Anna la dipangngissanni wattu anna allo sola taum, anna la umpomasiä' lino.” Iya dadim ia too. \v 16 Napadadim Puang Allataala dua handam kasalle to la ma'pomasiä'. Indo kasallena isanga mata allo la umpahe' masiä anna isanga bulam la umpahe' bengi. Anna napadadii duka' ingganna bintä. \v 17 Ingganna ia too napadadi asam yabo langi' anna malai umballoi lino \v 18 anna umpahe' allo anna bengi anna la umpasibala' masiä anna malillim. Iya mapia oom naita Puang Allataala. \v 19 Lessu' oom bengi sule mebengngi', iam too allo kaappa'na. \p \v 20 Puhai ia too ma'kada oom Puang Allataala naua: “Illaam le'bo' la naponnoi ma'hupa-hupa bau anna olo'-olo' senga', anna yabo lawwa la sikatia' ma'hupa-hupa dassi.” \v 21 Iya napadadim ma'hupa-hupa olo'-olo' le'bo' mengkalao kasallena sule lako bahinni'na umponnoi le'bo', anna umpadadi ingganna hupanna dassi. Iya mapia oom naita Puang Allataala. \v 22 Anna mane natamba' indo issinna le'bo' naua: “Pembea'koa' anna mala umponnoi liukoa' le'bo'.” Susi siam duka' untamba' indo ingganna mentia'na anna malai duka' membea' lako lino. \v 23 Lessu' oom bengi sule mebengngi', iam too allo kalimanna. \p \v 24-25 Puhai ia too ma'kada oom Puang Allataala naua: “Inde lino la umpassubum ingganna olo'-olo' ma'bitti' appa'na anna tissollo'na, susi manahanna teem malaihanna.” Iya napadadim ingganna olo'-olo' ma'bitti' appa'na anna tissollo'na, susi manahanna teem malaihanna. Dadii ia too, iya mapia oom naita Puang Allataala. \p \v 26 Anna mane ma'kada Puang Allataala naua: “Tapapiaia' hupatau la susikia' anna la ia umpahe' ingganna bau dio le'bo', ingganna dassi yabo lawwa anna olo'-olo' manahanna anna tissollo'na sola ingganna issinna lino.” \p \v 27 Iya napapiam Puang Allataala hupatau susi hupanna. Natampa susi hupanna Puang Allataala. Muane anna baine napadadi. \p \v 28 Anna mane natamba' anna ma'kadai naua: “Pembea'koa' anna mala umponnoi lino pessubummu anna la ungkuasaia' ingganna issinna. La umpahe' ingganna bau dio le'bo', ingganna dassi yabo lawwa, anna ingganna olo'-olo' illaam inde lino. \p \v 29 Pehingngii! Kubeemmokoa' ingganna tanangam ma'lise' anna ingganna kaju kembua ma'lise' illaam inde lino la mendadi kinandemua'. \v 30 Anna lako ia ingganna olo'-olo' illaam lino sola ingganna dassi yabo lawwa, battu diua ingganna menabanna, kubeem duka' ingganna tanangam la mendadi kinandena.” Iya dadim ia too. \p \v 31 Iya naitam Puang Allataala indo ingganna pa'padadinna tä' deem pada samapia. Lessu' oom bengi sule mebengngi', iam too allo kaannanna. \c 2 \p \v 1 Susim too napapuha umpadadi langi' anna lino sola ingganna issinna Puang Allataala. \p \v 2 Tappana lambi' allo kapitunna puha asammi indo ingganna aka-aka napadadi Puang Allataala. Iya allo iam too naongei tohho Puang Allataala aka dadi asammi pa'padadinna. \v 3 Natamba'um anna napasähä' allo kapitunna, aka allo iam too naongei Puang Allataala tohho aka dadi asammi pa'padadinna. \s1 Adam sola Hawa illaam bela' Eden \sr 2:4-25 \p \v 4 Susi inde tulasanna indo anna napadadi Puang Allataala langi' anna lino: \p Wattunna anna napadadi Puang Allataala DEBATAnta langi' sola lino, \v 5 tä'pi deem humpu' tubo dio mai litä' anna tä'pi deem tanangam mukku' dio mai bela', aka tä'pi deem napatuhum Puang Allataala DEBATAnta uham. Anna pa'depi duka' hupatau ungkähä litä'. \v 6 Sapo' anggam deem susi langullo buttu dio mai litä' si umbossi'i ingganna aka-aka lako lino. \v 7 Iya mualam sobä' Puang Allataala DEBATAnta anna natampai mesa tau, mane nasimbuhu'i tama illäna penaba mepatubo nasuhum tubo. \p \v 8 Tappana puha ia too, umpapiam bela' Puang Allataala DEBATAnta dio tandai mata allo illaam Eden, anna napatadongkonni indo tau puha napadadi illaam indo bela'. \v 9 Iya napatubom Puang Allataala DEBATAnta ma'hupa-hupa kaju si mapi'dä' diita anna si mapia buana mala diande. Anna illaam tängäna indo bela' tubo satoo' kaju la mala mepatubo anna satoo' kaju la mala mepaissanni kamapiaam anna kakadakeam. \p \v 10 Deem mesa salu muola Eden si ullessä'i indo bela'. Umpellei indo bela', iya tibahe appa'um. \v 11 Mesa disangai Salu Pison. Salu ia too muola lako lembäna Hawila, indo ongeam si dipangngalai bulabam. \v 12 Bulabanna ongeam ia too mapia. Deem toi duka' dama' bubanau' anna batu masulli'. \p \v 13 Anna kaduanna disangai Salu Gihon. Salu ia too muola lako ia lembäna Kush. \v 14 Anna katallunna disangai Salu Tigris, mangngola lako ia tandai mata allona Asyur. Anna kaappa'na disangai ia Salu Efrat. \p \v 15 Naeli' Puang Allataala DEBATAnta indo tau anna napatadongkonni illaam bela' Eden, aka la nakähä anna najagai. \v 16 Mane napahentai Puang Allataala DEBATAnta naua: “Ingganna bua kaju illaam inde bela' mala asam muande. \v 17 Anggam buana indo kaju mepaissanni kamapiaam anna kakadakeam, tä' si'da-si'da ia la mala muande. Aka maka' muande la mate eta siangko.” \p \v 18 Puhai ia too ma'kadam Puang Allataala DEBATAnta naua: “Tä' mapia ke anggam mesa-mesanna inde tau tubo. Dadi mapia ke dipapiaanni duka' solana, to la sihatam umpamoloi.” \p \v 19 Anna mane mualai litä' anna natampai ingganna hupanna olo'-olo' si diona galantangam sola ingganna hupanna dassi yabo lawwa. Puhai natampa, nababam lako olona Adam\f + \fr 2:19 \fq Adam \ft kalembasanna, \fq hupatau.\f* aka la pantam nasangai anna napehingngii Puang Allataala aka la nasangaiam. Iai too nasangaiam indo olo'-olo', ia lium too sanganna. \v 20 Iya nasangaim indo ingganna olo'-olo', susi manahanna teem malaihanna sola ingganna dassi. \p Sapo' tä'pi ia deem naita Adam la sihatanna nasi'dim la mala umpamoloi. \p \v 21 Iya napalimpe'um mamma' Puang Allataala DEBATAnta indo Adam. Mahassanni mamma' naäläim mesa usu'na, mane natampi'i sule indo pangngalaanna. \v 22 Indo usu' naala illaam mai kalena Adam natampa mesa baine, anna mane nababaam lako olona Adam. \p \v 23 Iya nauam Adam: \q1 “Mane inde hi pole' to kusihatangam, aka bukungku napobuku anna baleku napobale. \q1 Anna la disangai baine aka diala illaam mai kalena muane.”\f + \fr 2:23 \fq muane \ft naua illaam basa Ibrani \fq ISH\ft , anna \fq baine \ft naua \fq ISHAH\ft . Dadi saidi' tasusi moninna indo dua kada.\f* \p \v 24 Iam too anna lako mesa muane la umpellei indona sola ambena anna sialai mesa baine, nasuhum duai la mendadi mesa illaam ingganna-ingganna sia. \p \v 25 Wattu eta too indo muane sola bainena bassim ma'kambelä, sapo' tä' masihi'. \c 3 \s1 Metobä tama dosa hupatau \sr 3:1-24 \p \v 1 Ingganna olo'-olo' malaiha napadadi Puang Allataala DEBATAnta yabo galantangam ula'um handam manahhu' mantipu. Indo ula' mekutana lako indo baine naua: “Tappa' si'da haka nalahangkoa' Puang Allataala muande ingganna bua kaju illaam inde bela?” \p \v 2 Natimba'im indo baine naua: “Ingganna bua kaju illaam inde bela' mala asam kiande, \v 3 sulibanna indo bua kaju illaam inde tängäna bela' aka naua Puang Allataala: ‘Tä' si'da-si'da mala uhhaka' dapaka ia la muande buana, aka maka' muande la matekoa'.’” \p \v 4 Iya nauam indo ula': “Setonganna tä'koa' la mate. \v 5 Sapo' ia hi tia anna nauai Puang Allataala, aka maka' muandea', la tibukka pikkihammua' anna la susikoa' Puang Allataala la muissam usse'la kamapiaam anna kakadakeam.” \p \v 6 Tappana naita indo baine bua kaju ia too tä' si'da deem pada samapia, la mammi' diande, anna la umpatibukka pikkiham, iya naponge' siaham indo bua kaju dipelahangam anna naandei. Puhai naande, iya nabeemmi duka' muanena naande. \v 7 Puhanna naande tappa tibukka siaham pikkihanna anna naissammi pole' naua: “Ma'kambelä haki' kita päläe'!” Iya mualam daunna kaju ara anna napasiampim-ampinni nasapu'iam kalena. \p \v 8 Tappana kahubenni uhhingngim pehhondona Puang Allataala DEBATAnta ma'lao-lao illaam indo bela'. Iya bassim le'ba'um tama alla' kaju illaam indo bela' umpembuniam Puang Allataala. \v 9 Sapo' natambai Puang Allataala DEBATAnta indo muane naua: “O Adam, umbako ngei?” \p \v 10 Natimba'im Adam naua: “Kuhingnginna pentekkamu illaam inde bela', iya le'ba' siahamä' membuni mahea' aka kuissammi kuua ma'kambelä hä' kao päläe'.” \p \v 11 Iya ma'kadam Puang Allataala naua: “Menna umpaissanniko anna muissanni muua: ‘Ma'kambelää'?’ Muande haka iko indo bua kaju kupelahangam la diande?” \p \v 12 Natimba'im Adam naua: “Indo baine umpadioannä' ampe'ku, iam too umbeennä' indo bua kaju anna kuandei.” \p \v 13 Iya mekutanam Puang Allataala DEBATAnta lako indo baine naua: “Akanna umpateenni?” Mentimba'um indo baine naua: “Aka natipuä' indo ula' nasuhum kuande indo bua kaju.” \p \v 14 Iya ma'kadam Puang Allataala DEBATAnta lako indo ula' naua: \q1 “Ingganna olo'-olo' manahanna anna malaihanna illaam inde lino anggam iko la ditädo. Dadi la tissollo'ko dio litä' tiasa dadammu anna la sobä' kinandemu sule lako matemu, aka taia gau' umpogau'. \q1 \v 15 Dadi mengkalao iko solakoa' inde baine la kupasipobali sule lako pessubummua'. La untikkuko kambutu'na pessubunna, anna pessubunna la nahäppu-häppusangko iko ulummu.” \p \v 16 Mane nauai lako indo baine: \q1 “La masussa si'da-si'dako iko ke kebättäko anna la ussi'dingko kamapi'disam kasalle ke keänä'ko. Sapo' moinna anna susi la tontä liu kende' kamohäeammu lako muanemu anna la napahe'ko muanemu.” \p \v 17 Anna mane ma'kada lako indo muane naua: “Aka umpehingngii puha hako iko bainemu anna la Kao, nasuhum muandeko indo bua kaju kupelahangam. \q1 Dadi la kutädo litä' aka natumä gau'mu, nasuhum la to'do appu' mahihimmu mengkähä mane deenni muande, sule lako matemu. \q1 \v 18 Litä' la umpakende' ingganna humpu' keduhi. Anna ingganna humpu' tubo lako pädä la umpokinande. \q1 \v 19 La ullämmä'ko meangga sikummu mengkähä mane deenni muande, lambi' ma'pasuleko sule dokko litä', aka eta muongei buttu. Aka litä'ko ditampa, iya la dadi litä'ko sule.” \p \v 20 Adam ussangai bainena Hawa aka la mendadi indona ma'hupatau.\f + \fr 3:20 \fq Hawa: \ft kalembasanna, \fq Katuboam\ft .\f* \p \v 21 Iya napapiaammi Puang Allataala DEBATAnta poheba lollo' olo'-olo' anna napapohebaianni Adam sola bainena. \v 22 Ma'kadam Puang Allataala DEBATAnta naua: “Inde hupatau susingkia' naissammi pole' usse'la kamapiaam anna kakadakeam. Dadi temo pahallu la dijagai indana naalai duka' indo bua kaju mepatubo. Aka maka' mala naande, iya la tubo liu sule lako salako-lakona.” \v 23 Nasuhum nasua lao Puang Allataala DEBATAnta indo hupatau umpellei bela' Eden anna ungkähäi indo litä' naongei buttu. \v 24 Puhai nasua lao Puang Allataala indo hupatau, iya ussuam sanaka-naka kerub\f + \fr 3:24 \fq kerub: \ft sahhupa pesuana Puang Allataala buttu yabo mai suhuga. Indo kerub ma'pani'. Yeh. 1:10, 10:1-17.\f* tohho dio indo ba'bana bela' Eden, tandai mata allo, sola pa'dam ma'nala-nala tiputa' lelem lao pali'. Muampai indo lalam lako too' kaju mepatubo. \c 4 \s1 Kain sola Habel \sr 4:1-16 \p \v 1 Iya solam metindo Adam anna Hawa bainena lambi' kebättä Hawa sampe undadiam mesa muane. Iya ma'kadam Hawa naua: “Pa'kamasenam too DEBATA nasuhum malaä' undadiam mesa muane.” Iam too anna nasangaim Kain.\f + \fr 4:1 \fq Kain: \ft kalembasanna, \fq kudadiam\ft .\f* \v 2 Mane undadiam polei mesa muane, nasangai ia Habel. Tappana kasalle indo dua änä'na, iya si ma'kambi' ia Habel anna si mengkähä litä' ia Kain. \p \v 3 Pissam wattu muala sabaheam bua pengkähäna indo Kain, anna napehumalasanni längäm DEBATA. \v 4 Naala duka' Habel sanaka-naka uhu änä'na dombana, natunu, anna naala asanni lompona napehumalasam. Lambi' tä' deem pada sanapohäe DEBATA Habel sola bua pemala'na. \v 5 Sapo' Kain ia sola bua pemala'na tä' napohäe DEBATA. Tä' deem pada sameali-ali Kain anna hosso penabanna. \p \v 6 Iya ma'kadam DEBATA lako Kain naua: “Akanna keaha'ko anna umpahosso penabammu? \v 7 Aka indo kela ma'gau' mapiako la ussi'dim dako tia duka' kakassiam. Sapo' maka' tä'ko ma'gau' mapia, dosa sihhapam to mantoho' natoho'ungko la napentamai. Sapo' pahallu la umpentaloi.” \p \v 8 Iya ma'kadam Kain lako adinna naua: “Habel, talao lako bela'.” Sulei lako bela'na, tappa uhhopäi Habel adinna napatei. \p \v 9 Iya ma'kadam DEBATA lako Kain naua: “Umba ngei Habel adimmu?” Natimba' Kain naua: “Tä' kuissam. Aka kao haka too kao si unjagai?” \p \v 10 Iya ma'kada pole oom DEBATA naua: “Akanna umpogau'ko kakadakeam? Indo hahana adimmu sihhapam kamaha napengkaalaiä' dio mai naua: ‘Napateiä'.’ \v 11 Dadi temo kutädoko, tä'ungko la mala ungkähä litä', aka naongei titollo hahana adimmu indo anna umpatei. \v 12 Aka moiko la mantanam tä' siam la kembua. Dadi la laoko kalao-lao bäbä ussambai lino ma'dassi tahampo.” \p \v 13 Natimba' Kain naua: “O DEBATA moi kela daa itim pesämbä'mu tama kaleku tä' punala la kubela kupendudum. \v 14 Aka ussuamä' lao umpellei inde ongeam anna tä'ungki' deem la siita. Aka la kalao-lao bäbämä' ussambai lino, anna la napateimä' too tau ke deenni kusitammuam.” \p \v 15 Nauam DEBATA: “Tää'! Maka' deengko la umpatei, la dipabala'i pempitu tiluppi'.” Iya napapiaammi DEBATA tanda dio kalena anna mala tä' la napatei tau ke deenni nasitammuam. \v 16 Iya le'ba'um Kain umpellei DEBATA lu dekke tandai mata allona Eden anna tohhoi dio Nod.\f + \fr 4:16 \fq Nod: \ft kalembasanna, \fq ongeanna to kalao-lao bäbä.\f* \s1 Pessubunna Kain \sr 4:17-26 \p \v 17 Iya solam metindo Kain anna bainena, lambi' kebättä bainena sampe undadiam mesa muane nasangai Henokh. Pissananna umpapiam mesa kota anna nasangai Henokh napasikona änä'na. \v 18 Indo Henokh undadiam Irad, Irad undadiam Mehuyael, Mehuyael undadiam Metusael, Metusael undadiam Lamekh. \p \v 19 Indo Lamekh baju'. Isanga Ada mesa bainena, anna isanga Zila mesa. \v 20 Ada ia ungkeänäsam Yabal. Yabal-um too handam yolo umpatubo olo'-olo' anna si ma'pentieli'-eli'i mebahum.\f + \fr 4:20 \fq bahum: \ft lollo' olo'-olo' si napopapa sola napohindim.\f* \v 21 Adinna Yabal isanga Yubal. Yubal-um too handam yolo ma'katapi anna ma'sulim. \v 22 Zila ia ungkeänäsam Tubal-Kain. Iam too handam yolo mendadi pande gällä anna bassi. Deempi adinna Tubal-Kain baine isanga ia Naama. \p \v 23 Pissam wattu ma'kada Lamekh lako indo dua bainena naua: \q1 “O Ada solakoa' Zila, patananniia' talinga inde tula'ku: Puhaä' umpatei mesa änä' muane aka nabasaiä'; umpaletta' sungnga'ä' mesa to mangnguha aka sukka'-sukka' kaleku nahabi'. \q1 \v 24 Maka' deem la umpatei Kain, la dipabala'i ia pempitu tiluppi', sapo' maka' kao deem tau la umpateiä' la dipabala'i ia pempitu pulona anna pitu tiluppi'.” \p \v 25 Iya sola oom metindo Adam anna Hawa lambi' undadiam pole oom mesa muane. Iya nasangaim ia Set,\f + \fr 4:25 \fq Set: \ft kalembasanna, \fq dibeemmi.\f* aka naua Hawa: “Nabala'iannä' Puang Allataala indo kakanna isanga Habel aka puha napatei Kain.” \v 26 Indo Set undadiam mesa muane isanga Enos. \p Wattu etam too anna napahandu'i hupatau umpenombai DEBATA. \c 5 \s1 Pessubunna Adam \sr 5:1-32 \p \v 1-2 Wattunna anna untampai hupatau Puang Allataala, natampa susi kalena. Napapia dua hupa: muane anna baine. Puhai natampa, natamba'um anna nasangai “Hupatau”. \p Iya indem pessubunna Adam: \p \v 3 Tappana sahatu' tallu puloi taunna dadinna Adam, iya undadiammi mesa muane nasangai Set. Indo Set bangom kaju ambena. \v 4 Puhai undadiam Set, tubopi kahua hatu' taunna Adam anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 5 Ia ham mane matei kaseha hatu' tallu pulo taunna. \p \v 6 Tappana sahatu' limai taunna dadinna Set, undadiammi mesa muane nasangai Enos. \v 7 Puhai undadiam Enos, tubopi kahua hatu' pitu taunna Set anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 8 Ia ham mane matei kaseha hatu' sapulo dua taunna. \p \v 9 Tappana kaseha puloi taunna dadinna Enos, undadiammi mesa muane, nasangai Kenan. \v 10 Puhai undadiam Kenan, tubopi kahua hatu' sapulo lima taunna Enos anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 11 Ia ham mane matei kaseha hatu' lima taunna. \p \v 12 Tappana pitu puloi taunna dadinna Kenan, undadiammi mesa muane, nasangai Mahalaleel. \v 13 Puhai undadiam Mahalaleel, tubopi kahua hatu' appa' pulo taunna Kenan anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 14 Ia ham mane matei, tappana kaseha hatu' sapulo taunna. \p \v 15 Tappana annam pulo limai taunna dadinna Mahalaleel, undadiammi mesa muane, nasangai Yared. \v 16 Puhai undadiam Yared, tubopi kahua hatu' tallu pulo taunna Mahalaleel anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 17 Ia ham mane matei kahua hatu' kaseha pulo lima taunna. \p \v 18 Tappana sahatu' annam pulo dua taunna dadinna Yared, undadiammi mesa muane nasangai Henokh. \v 19 Puhai undadiam Henokh tubopi kahua hatu' taunna Yared anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 20 Ia ham mane matei kaseha hatu' annam pulo dua taunna. \p \v 21 Tappana annam pulo lima taunna dadinna Henokh, undadiammi mesa muane nasangai Metusalah. \v 22 Puhai undadiam Metusalah, tubopi tallu hatu' taunna Henokh silombum Puang Allataala anna natuhu'i pa'elo'na. Anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 23-24 Dadi tallu hatu' annam pulo taunna naolaam tubo Henokh silombum liu Puang Allataala mane tä'i deem diita pole aka naäkä'um Puang Allataala längäm suhuga. \p \v 25 Tappana sahatu' kahua pulo pitu taunna dadinna Metusalah, undadiammi mesa muane nasangai Lamekh. \v 26 Puhai undadiam Lamekh, tubopi pitu hatu' kahua pulo dua taunna Metusalah anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 27 Ia ham mane matei kaseha hatu' annam pulo kaseha taunna. \p \v 28 Tappana sahatu' kahua pulo dua taunna dadinna Lamekh, undadiammi mesa muane \v 29 nasangai Nuh\f + \fr 5:29 \fq Nuh: \ft kalembasanna, \fq la mebabaam pepakahangaam.\f* aka naua: “Inde änä' la mebabaam pepakahangaam illaam pengkähänganta indo taongei madahha muasai pala'ta ungkähä inde litä' puha natädo DEBATA.” \v 30 Puhai undadiam Nuh, tubopi lima hatu' kaseha pulo lima taunna Lamekh anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \v 31 Ia ham mane matei pitu hatu' pitu pulo pitu taunna. \p \v 32 Tappana lima hatu' taunna dadinna Nuh, undadiammi tallu muane anna nasangai Sem, Ham, anna Yafet. \c 6 \s1 Gau' kadakena hupatau \sr 6:1-8 \p \v 1 Tappana tuttuam membea' hupatau lako lino anna buda baine nadadiam, \v 2 iya budam änä'-änä'na Puang Allataala muita indo änä' daha sikapi'däsam nasuhum napobaine bäbä ia siam anna ia napohäe. \v 3 Pissananna ma'kadam DEBATA naua: “Tä'um la si masäe kupatohho Penabangku illaam kalena hupatau aka taia to la da'da liu. Sapo' handam masäenam ke sahatu' dua puloi taunna kupatubo.” \p \v 4 Tappana sola metindo indo änä'-änä'na Puang Allataala\f + \fr 6:4 \ft Indo diuaam änä'-änä'na Puang Allataala deem muuai: \fq to manuhu' lako Puang Allataala, \ft anna deem muuai: \fq malaika'.\f* anna änä' daha to lino, iya kebättäm lambi' napadadiam änä'. Indo änä'na mendadi to kuasa yolona anna buda pa'pogausanna molele-lele. Etam too napahandu' anna deenni tau tonggo illaam inde lino. \p \v 5 Tappana naita DEBATA tuttuam kadäkke' gau'na hupatau lako lino anna ingganna pattuju penabanna kadake liu, \v 6 iya menassammi DEBATA anna mapi'di' penabanna aka puham untampa hupatau illaam inde lino. \v 7 Iam too anna nauam: “La kutallanni asam ingganna indo puha kupadadi inde lino susi hupatau susi olo'-olo' manahanna anna malaihanna sola olo'-olo' tissollo'na anna ingganna dassi yabo lawwa, aka menassannä' kela tä' oha kupadadi.” \v 8 Sapo' tä' ia la ditallanni Nuh aka angga ham ia umpomasannam penabanna DEBATA. \s1 Nuh nasua DEBATA la umpapia kappala' \sr 6:9-22 \p \v 9-10 Indem ia tulasanna Nuh: \p Deem tallu änä'na Nuh isanga Sem, Ham, anna Yafet. Indo Nuh mesa to malolo gau' anna anggam ia tä' deem sassainna illaam lino indo wattu eta too. Aka Nuh ia silombum liu Puang Allataala anna natuhu'i pa'elo'na. \v 11 Sapo' ingganna hupatau senga' ma'gau' kadake asam dio olona Puang Allataala, anna ingganna tau illaam inde lino anggam sikalla-kalla tä' deem untauam padanna. \v 12 Tappana naita Puang Allataala angga ham kakadakeam dadi illaam inde lino, aka angga hanni umpoelo' elo'na ingganna hupatau, \v 13 iya ma'kadam lako Nuh naua: “Puham kukattu la kuhopui ingganna hupatau sola olo'-olo' illaam inde lino. Anna la kutallanni inde lino aka angga ham ma'gau' kadake ingganna hupatau. \v 14 Dadi papiai mesa kappala' le'bo' la muongei. La kaju gofir umpake anna la ma'sapa'-sapa' illaam hoäna. Anna la ullapi' panti' hindinna, sulibanna anna illaanna. \v 15 Indo kappala' la umpapia la susi indee: tallu hatu' singkum kalandona, lima pulo singkum kalua'na anna tallu pulo singkum malangka'na. \v 16 Anna la umpapia tallu todo'na anna la umpapai, malangka'na indo papana la sasingkum umpellei hindinna. Anna la umba'bai dio sa'dena. \p \v 17 La kupasule mala'bu' umbussui inde lino anna mala tallam asam ingganna menabanna illaam inde lino, lambi' mate asam. \v 18 Sapo' iko-iko, ma'dandiä' la deem liu kasilombunganta. Anna la tamakoa' indo kappala' solakoa' bainemu, änä'mu anna manintummu. \v 19-20 Anna la umbaba toi duka' sanda si sapasam ingganna olo'-olo' anna mala tubokoa' pada-pada illaam indo kappala'. Susi ingganna hupanna dassi teem ingganna hupanna olo'-olo' yabona galantangam, la sule asam napellambi'iko anna malai tubo. \p \v 21 Anna la uhhempum ingganna la malanna diande anna mala deenna' muande sola indo ingganna olo'-olo' umpasola.” \p \v 22 Iya napogau' asammi duka' Nuh ingganna indo nasuaam Puang Allataala. \c 7 \s1 Bussu uwai \sr 7:1-24 \p \v 1 Tappana dadi indo kappala', ma'kadam DEBATA lako Nuh naua: “Aka anggam iko to malolo penaba dio oloku temo, dadi pentamangkoa' inde kappala' sola ingganna sahapummu. \v 2-3 La umbaba pitu pasanna ingganna olo'-olo' la sipäto'na umpake menomba di Kao anna pitu duka' pasanna ingganna hupanna dassi. Sapo' olo'-olo' senga'na anggam la si sapasam umbaba anna mala ingganna hupanna olo'-olo' illaam inde lino membea' asam. \v 4 Aka la pitu ham benginna anna kupatuhummi uham appa' pulo allona appa' pulo benginna. Tä' deem la monda allo bengi, anna mala hopu asam ingganna menabanna, indo puha kupadadi illaam inde lino.” \p \v 5 Iya napogau' asammi Nuh situhu' indo nasuaam DEBATA. \p \v 6 Annam hatu'um taunna dadinna Nuh anna nabussui uwai inde lino. \v 7 Iya le'ba'im tama kappala' Nuh sola bainena, änä'na, anna manintunna anna mala tä' ia tallam. \v 8-9 Tamam duka' ingganna hupanna olo'-olo' sola Nuh susinna: olo'-olo' la sipäto'na dipake menomba, olo'-olo' tää'na sipäto' dipake menomba, ingganna hupanna dassi anna olo'-olo' tissollo'na. Le'ba' asam tama indo kappala' sanda si sapasam situhu' indo nasuaam Puang Allataala Nuh. \p \v 10-12 Tappana lambi' pitu benginna, napahandu'um tuhum uham mähämbä' anna tesse asam uwai ma'kalimbuä dio mai litä'. Appa' pulo allona appa' pulo benginna uham liu napolalam bussu uwai sampe dadi le'bo' asam inde lino. (Wattu eta too tanggala' sapulo pitu bulam dua. Anna Nuh ia annam hatu'um taunna dadinna.) \p \v 13 Tappana lambi' indo allo puha dipa'tantu, iya tama asammi ia kappala' Nuh sola bainena anna änä'na isanga Sem, Ham, anna Yafet, sola tallu manintunna. \v 14 Anna ingganna olo'-olo' ma'bitti' appa'na anna tissollo'na, susi manahanna teem malaihanna, sola ingganna hupanna dassi. \v 15 Anna ingganna hupanna olo'-olo' illaam inde lino tungga' sule sanda si sapasam umpellambi'i Nuh illaam indo kappala'. \v 16 Anna indo ingganna hupanna olo'-olo' tama kappala', bihäna anna lakinna situhu' pahentana Puang Allataala lako Nuh. Tappana illaam asanni, natutu'iammi DEBATA ba'bana indo kappala'. \p \v 17-18 Appa' pulo allona appa' pulo benginna naolaam uham mahämbä' anna ma'kalimbuä uwai umbussui lino lambi' tiäkä' indo kappala' muäbä lelem yabona uwai. \v 19 Anna tuttuam längäm liu uwai lambi' ingganna tanete malangka' nakabu' asam uwai. \v 20 Längäm liu uwai sampe nalambi' sapulo lima singkum malangka'na umpellei pusu' tanete handam malangka'. \v 21-23 Napasusim too Puang Allataala untallanni ingganna menabanna illaam lino, susi ingganna hupatau, susi ingganna dassi, teem ingganna olo'-olo' tissollo'na, anna olo'-olo' manahanna anna malaihanna yabona galantangam. Sapo' anggam Nuh sola ingganna issinna kappala', tä' ia tallam. \p \v 24 Iya nabussuim uwai inde lino sahatu' lima pulo benginna masäena. \c 8 \s1 Mehe uwai \sr 8:1-22 \p \v 1 Sapo' tä' ungkalembei Nuh Puang Allataala sola ingganna olo'-olo' malaihanna anna manahanna indo napasola illaam kappala', lambi' napasule Puang Allataala hibu' ussimbuhu'i indo uwai nasuhum napahandu'um mehe. \v 2-4 Aka mondam uham anna tä'um ma'kalimbuä liu uwai dio mai litä', nasuhum tuttuam mehe uwai. Tappana sahatu' lima puloi benginna muäbä indo kappala', iya tiandanga'um yabo pusu'na tanete Ararat. Allo eta too tanggala' sapulo pitu bulam pitu. \v 5 Iya tahhu' lium mehe uwai lambi' tanggala' mesai bulam sapulo, silosam pole' dokko diita sanaka-naka pusu'na tanete malangka'. \p \v 6 Lessu'i appa' pulo benginna, nabukkaim Nuh indo suleba'na kappala' \v 7 anna ullappa'i mesa kadoaja. Sapo' tä'um ma'pasule indo kadoaja aka lao mandam katia'-tia' lako dio mai sampe matti' uwai. \v 8 Iya ullappa' pole oom mesa dangam-dangam, aka la napengngissanni battu la mehe gegem uwai. \v 9 Sapo' indo dangam-dangam ma'pasule ia sule umpellambi'i Nuh aka tä'pi deem naongei hampo, aka inde lino nalimbäi asampi uwai. Iya umpengkandoammi limanna Nuh tama sulibam anna nahampoi indo dangam-dangam anna malai tama sule kappala'. \v 10 Naampai oom pitu benginna anna mane nalappa' oi indo dangam-dangam. \v 11 Tappana kahubenni, sulem indo dangam-dangam untoä salamba' daum zaitun mane naala. Iam too anna naissammi Nuh naua: “Mehe gegem pole' uwai.” \v 12 Iya naampai oom pitu benginna mane nalappa' oi indo dangam-dangam, sapo' tä'um pole' deem ma'pasule. \p \v 13 Tappana tanggala' mesai bulam mesa, iya matti' lium pole' indo uwai. (Wattu eta too annam hatu'um mesa taunna dadinna Nuh.) Nabukkaim Nuh papana indo kappala' anna kanenne'-nenne'i lao. Iya naitam mabangim galantangam. \v 14 Tappana tanggala' dua pulo pitui bulam dua, mabangi asammi pole' lao galantangam. \p \v 15 Pissananna ma'kadam Puang Allataala lako Nuh naua: \v 16 “Pessubummokoa' illaam mai kappala' sola bainemu, änä'mu anna manintummu. \v 17 Passubunni duka' ingganna indo olo'-olo' umpasola: ingganna dassi anna ingganna hupanna olo'-olo' si yabo galantangam anna mala membea' umponnoi lino.” \p \v 18 Iya messubummi Nuh sola änä'na anna bainena anna manintunna. \v 19 Messubum asammi duka' indo ingganna olo'-olo' ma'bitti' appa'na sola tissollo'na anna ingganna dassi pantam ma'mesa sahhupa oi. \p \v 20 Pissananna umpasitodo'-todo'um batu Nuh naongei mehumala'. Puhai, naalam sanda si sahhupa dassi anna olo'-olo' senga' indo la sipäto'na napake menomba dio olona DEBATA anna natunui yabo indo ongeam pehumalasam, napopemala'. \v 21 Iya bubanau' naudu' DEBATA indo tunuam. Napolalam nadandi illaam penabanna naua: “Tä'um la kutädo inde litä' anna tä'um la kutallanni ingganna issinna inde lino kahana gau' kadakena hupatau susi inde mane puha kupogau', moinna anna kuissam kuua kadake pattuju penabanna hupatau mengkalao dio mai bahinni'na. \p \v 22 Dadi maka' tontä liupi da'da' inde lino la deem liu wattu pantanangam anna wattu pamuppusanna bua pengkähä, wattu masäkke' anna wattu makula', wattu kulla' anna palauham, allo anna bengi.” \c 9 \s1 Puang Allataala ma'dandi lako Nuh \sr 9:1-17 \p \v 1 Puang Allataala untamba' Nuh sola änä'na naua: “Pembea'koa' anna mala umponnoi lao lino pessubummu. \v 2 La nakahea'koa' ingganna olo'-olo' inde lino susi ingganna dassi yabo lawwa, susi ingganna olo'-olo' yabo galantangam, teem olo'-olo' dio uwai. Anna la ungkuasaia' ingganna indo olo-olo' aka la kupadokkoangkoa' lisu pala'mu. \v 3 Ingganna menabanna mala asanna' muande sola indo to puha kubeengkoa', ingganna daungkaju anna bua kaju. \v 4 Sapo' anggam sahhupa tä' la mala muandea', indo olo'-olo' tää'na diäläi hahana, aka indo haha ongeanna penaba. \p \v 5-6 Sapo' diona hahamua' la kutuntu' bala'na. Aka iai too umpatitollo hahana hupatau, la napatitollo duka' hupatau hahana; la olo'-olo' daka umpatei, la padanna siangka hupatau. Aka dipapia hupatau susi hupanna Puang Allataala. \p \v 7 Pembea' lampa'koa' anna mala umponnoi lao lino pessubummu. \p \v 8-9 Anna la kupadeengangkoa' pa'dandiam sola ingganna pessubummu, \v 10 sola ingganna olo'-olo' tubo yabona inde lino susinna: ingganna dassi anna ingganna olo'-olo' manahanna anna malaihanna, indo umpasola messubum illaam mai kappala'. \v 11 Indem ia pa'dandiangku: Napahandu' temo tä'um la kupabussu uwai la untallanni lino sola issinna. \p \v 12-13 Anna la mendadi tanda pa'dandiangku lako ikoa' sule lako ingganna pessubummua' anna ingganna menabanna indo si umpasola, la si kupakende' sahihangku illaam gabum la umpotandaa' diua la tontä liu pa'dandiangku lako lino sule lako salako-lakona. \v 14 Dadi kupamellum oi too allo anna tindä' oom sahiha, \v 15 iya kukilalai oom indo pa'dandiangku matim anna lako ingganna menabanna: indo tä'um deem la kupabussu uwai untallanni ingganna menabanna. \v 16 Iya kende' oi too kuita sahiha illaam gabum, kukilalai oom pa'dandiangku, indo la tontä sule lako salako-lakona lako ingganna menabanna illaam inde lino. \v 17 Iam too inde la mendadi tanda pa'dandiangku kupadeengam lako ingganna menabanna illaam inde lino.” \s1 Änä'na Nuh \sr 9:18-29 \p \v 18-19 Indem ia änä'na Nuh napasola messubum illaam mai kappala': Sem, Ham, anna Yafet. Anna iam too inde to tallu nene to naponene hupatau lako lino. Ham ia ambena Kanaan. \p \v 20 Indo Nuh mendadi mesa to si mengkähä bela'. Iam too handam yolo ma'bela' anggur. \v 21 Pissam wattu muihu' anggur Nuh lambi' mäbo', iya lentem-lentem bäbäm ma'kambelä illaam bahunna. \v 22 Muitanna ambena ma'kambelä indo Ham ambena Kanaan, tappa messubummi umpa'tulasam indo kakanna dua. \v 23 Sapo' indo ia Sem anna Yafet muala ia sambu' anna naballa'i yabo palempenna anna ma'saha boko'i tama bahum ussambu'i ambena indo kambelängam. Napasindum mennenne' liu lako olona indana muitai ambena kambelängam. \p \v 24 Tappana kilala Nuh, iya naissammi indo gau'na Ham änä' tämpä'na. \v 25 Nasuhum ma'kada naua: \q1 “La seda ia Kanaan. \q2 La naposabua' pälli' ingganna solasubunna. \q1 \v 26 Dipuji sanganna DEBATA, Puang Allataala to napenombai Sem. \q2 La diposabua' di too Kanaan naposabua' Sem. \q1 \v 27 La Puang Allataala hi too la umpomalobäam ongeanna Yafet anna la masannam sitadongkongam Sem. Anna Kanaan ia la mendadi sabua'na.”\f + \fr 9:27 \ft Indo tula' diona Kanaan, Sem, anna Yafet sule lako ingganna pessubunna.\f* \p \v 28 Tallu hatu'pi lima pulo taunna tubo Nuh balinna nabussui uwai inde lino. \v 29 Ia ham mane matei kaseha hatu' lima pulo taunna dadinna. \c 10 \s1 Pessubunna Nuh \sr 10:1-32 \p \v 1 Iya indem ia tulasanna Sem, Ham, anna Yafet: Puhanna bussu uwai, iya indo tallu änä'na Nuh pantam undadiam änä', muane. \s2 Pessubunna Yafet \q1 \v 2 Yafet undadiam Gomer, Magog, Madai, Yawan, Tubal, Mesekh, anna Tiras. \q1 \v 3 Anna Gomer ia undadiam Askenas, Rifat anna Togarma. \q1 \v 4 Yawan naongei buttu Elisa, Taris, to Kitim, anna to Dodanim. \v 5 Iam inde mai peänäsanna Yawan kabuttuanna to umpangngissi bihim le'bo'. Iam too inde mai peänäsanna Yafet pantam untadongkonni litä'na, tungga' deem basana, situhu' kabuttuanna si mesa-mesa. \s2 Pessubunna Ham \q1 \v 6 Ham undadiam Kush, Mizraim, Put, anna Kanaan. \q1 \v 7 Kush ia undadiam Seba, Hawila, Sabta, Raema, anna Sabtekha. Anna indo Raema undadiam Syeba anna Dedan. \p \v 8 Deem änä'na Kush muane isanga Nimrod. Iam too inde tau handam yolo bahani ma'bundu' illaam lino. \v 9 Napasilolem DEBATA kamatittaam, nasuhum mendadi mesa to matitta moasu lambi' si naua tau: “La susi hako too Nimrod matitta dio olona DEBATA moasu.” \v 10 Uhuna tallu kota natomahajai Nimrod dio Sinear, isanga: Babel, Erekh, anna Akad. \v 11 Iam too inde appa' kota napa'pahandu'i umpakalua' kahajaanna sule lako Asyur. Dioi Asyur umpadadim appa' kota: kota Niniwe, kota Rehobot-Ir, kota Kalah, \v 12 anna kota Resen dio alla'na Niniwe anna Kalah. Indo Resen mesa kota kasalle. \q1 \v 13 Anna Misraim ia kabuttuanna to Ludim, to Anamim, to Lehabim, to Naftuhim, \v 14 to Patrusim, to Kasluhim, anna to Kaftorim. Iya to Kasluhim-mi too naongei buttu to Filistin. \q1 \v 15 Anna Kanaan ia undadiam Sidon, änä' uluana, anna Het sola \v 16 to Yebusi, to Amori, to Girgasi \v 17 to Hewi, to Arki, to Sini, \v 18 to Arwadi, to Semari, anna to Hamati. \p Indo pessubunna Kanaan mentale lao mambela, \v 19 nasuhum malobä pa'bottoanna mengkalao dio Sidon le'ba' lako tandai Gerar, sule lako Gaza, lako tandai Sodom, Gomora, Adma, Zeboim, anna sule lako Lasa. \p \v 20 Iam too pessubunna Ham. Pantam untadongkonni litä'na, tungga' deem basana, situhu' kabuttuanna si mesa-mesa. \s2 Pessubunna Sem \p \v 21 Undadiam duka' änä' Sem, kakanna Yafet. Iam ia naongei messubum to Eber. \q1 \v 22 Sem undadiam Elam, Asyur, Arpakhsad, Lud, anna Aram. \q1 \v 23 Aram ia kabuttuanna to Us, to Hul, to Geter, anna to Mas. \q1 \v 24 Anna Arpakhsad ia undadiam Selah. Selah undadiam Eber. \q1 \v 25 Indo Eber undadiam dua änä' bassim muane, mesa isanga Peleg, kalembasanna titaba-taba lao, aka titaba-taba lao issinna lino eta too. Anna mesa nasangai Yoktan. \q1 \v 26 Indo Yoktan undadiam ia Almodad, Selef, Hazar-Mawet, Yerah, \v 27 Hadoram, Uzal, Dikla, \v 28 Obal, Abimael, Syeba, \v 29 Ofir, Hawila, anna Yobab. Ingganna ia too pessubunna Yoktan. \p \v 30 Indo litä' natadongkonni pessubunna Yoktan mengkalao dio Mesa, sule lako ongeam matanete isanga Sefar, dio tandai mata allo. \p \v 31 Iam too inde pessubunna Sem. Pantam untadongkonni litä'na, tungga' deem basana, situhu' kabuttuanna si mesa-mesa. \p \v 32 Susim too pessubunna änä'na Nuh situhu' pentalena lako si mesa-mesa ongeam. Anna iam too naongei mentale hupatau lako lino puhanna bussu uwai. \c 11 \s1 Ongeam malangka' ma'eham-eham dio Babel \sr 11:1-9 \p \v 1 Indo eta too anggapi sahhupa basana hupatau illaam lino. \v 2 Pissananna deem buda tau lao umpeä ongeam dekke tandai mata allo. Ullambi'um mesa hante pappa' illaam Sinear, iya hapa'im eta. \p \v 3-4 Ma'pattujuim naua: “Tapapiaia' mesa kota kasalle anna tapapiaia' mesa ongeam ma'eham-eham la tapakende'a' längäm langi' malangka'na anna malakia' kaissangam anna ma'mesa liu. Tapapiaa' batu tela la tapomapia lälläna, anna malai makahha'.” Iya umpapiaim batu tela sola panti' la napopampanti' mane napahandu'i napake'de'. \p \v 5 Pissananna sulem DEBATA umpetua' indo kota sola ongeam ma'eham-eham napake'de' hupatau. \v 6 Tappana naita DEBATA, ma'kadam naua: “Taitanna' too inde mai hupatau aka ma'mesam anna mesa basana nasuhum mala napadadi susi indee. Inde mane pa'pahandusanna hi too. Senga'um tia ke dako'um, aka iai too napattuju tä' mala tala sule lako. \v 7 Dadi mapia ke tapentama alla'ia' anta pasisala-salaia' basana, anna malai tä' naissam sibasa-basai.” \p \v 8 Napateemmi too DEBATA nasuhum tisembu' indo hupatau lako lino, lambi' tä'um tahhu' mengkähä umpapia mesa kota kasalle. \v 9 Iam too anna disangaim indo kota “Babel”,\f + \fr 11:9 \fq Babel: \ft saidi' tasusi moninna mesa kada illaam basa Ibrani, kalembasanna, sisala-sala.\f* aka etam too DEBATA umpasisala-sala basana ingganna hupatau anna napasisähä'-sähä'i ussambai lao lino. \s1 Pessubunna Sem sule lako dadi Abram \sr 11:10-26 \p \v 10 Susi inde tulasanna pessubunna Sem: \p Dua taunni puhanna bussu uwai, wattu eta too sahatu'um taunna dadinna Sem, iya undadiammi mesa muane-ane nasangai Arpakhsad. \v 11 Puhai undadiam Arpakhsad, tubopi lima hatu' taunna Sem anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 12 Tappana tallu pulo limai taunna dadinna Arpakhsad, undadiammi mesa muane, nasangai Selah. \v 13 Puhai undadiam Selah, tubopi appa' hatu' tallu taunna Arpakhsad anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 14 Tappana tallu puloi taunna dadinna Selah, undadiammi mesa muane, nasangai Eber. \v 15 Puhai undadiam Eber, tubopi appa' hatu' tallu taunna Selah anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 16 Tappana tallu pulo appa'i taunna Eber, undadiammi mesa muane, nasangai Peleg. \v 17 Puhai undadiam Peleg, tubopi appa' hatu' tallu pulo taunna Eber anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 18 Tappana tallu puloi taunna Peleg, undadiammi mesa muane, nasangai Rehu. \v 19 Puhai undadiam Rehu, tubopi dua hatu' kaseha taunna Peleg anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 20 Tappana tallu pulo duai taunna Rehu, undadiammi mesa muane, nasangai Serug. \v 21 Puhai undadiam Serug, dua hatu' pitupi taunna tubo Rehu anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 22 Tappana tallu puloi taunna Serug, undadiammi mesa muane, nasangai Nahor. \v 23 Puhai undadiam Nahor, dua hatu'pi taunna tubo Serug anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 24 Tappana dua pulo kasehai taunna Nahor, undadiammi mesa muane, nasangai Terah. \v 25 Puhai undadiam Terah, sahatu' sapulo kasehapi taunna tubo Nahor anna undadiam polepi sanaka-naka änä', muane anna baine. \p \v 26 Pitu puloi taunna dadinna Terah undadiammi muane tallu nasangai Abram, Nahor, anna Haran. \s1 Pessubunna Terah \sr 11:27-32 \p \v 27 Susi inde tulasanna pessubunna Terah: \p Terah undadiam Abram, Nahor, anna Haran. Inde Haran undadiam mesa muane isanga Lot. \v 28 Tubopi Terah ambena Haran anna matei Haran dio kota kadadianna isanga Ur dio Kasdim. \v 29 Abram sipobaine Sarai anna Nahor ia sipobaine Milka, änä'na Haran anna deempi änä'na Haran muane isanga Yiska. \v 30 Indo Sarai tämänä. \p \v 31 Iya le'ba'um Terah umpellei kota Ur-Kasdim la lako Kanaan sola Abram änä'na anna ampona isanga Lot sola Sarai manintunna, bainena Abram. Sapo' sulei lako kota Haran, iya hapa' dio ohi. \v 32 Dua hatu' limai taunna dadinna Terah, iya matem dio Haran. \c 12 \s1 Abram napasähä' Puang Allataala \sr 12:1-9 \p \v 1 Ma'kadam DEBATA lako Abram naua: \q1 “Pelleiko banuanna ambemu, sola botto litä'mu anna sahapummu ammu lao lako ongeam la kupatuhoiangko. \q1 \v 2 Anna la kupabudangko pessubummu anna la kupopa'mesa. La kutamba'ko anna la kupakaleleam mapia sangammu anna la iko napolalam ditamba' tau buda. \q1 \v 3 La kutamba' ingganna to umpa'lambeangko, anna la kutädo ingganna to untädoko. Anna iko napolalam la ditamba' ingganna hupatau illaam inde lino.” \p \v 4-5 Iya mengkalaom Abram dio Haran le'ba' lako lembäna Kanaan untuhu' pepahe'na DEBATA solai Sarai bainena, anna Lot änä' uhena, anna ingganna pakkulleanna, sola ingganna sabua'na indo naala dio Haran. Wattunna anna mengkalaoi Abram dio Haran pitu pulom lima taunna dadinna. \p \v 6 Tappana sulei lako Kanaan, naolam Abram indo botto lambi' sule lako too' kaju tumalumbum ma'sanga dio More sikahuku' Sikhem. Indo ongeam napangngissipi to Kanaan wattu eta too. \p \v 7 Iya umpa'paitaammi kalena DEBATA lako Abram anna ma'kadai naua: “Iam too inde ongeam la kubeem pessubummu.” \p Iya napapiam Abram mesa ongeam pehumalasam längäm DEBATA to puha umpa'paitaam kalena. \p \v 8 Puhai ia too umpatahhu'um pa'laoanna lu längäm mesa ongeam tipatanetena anna mebahunni eta. Indo ongeam naongei napaitängä kota Betel anna kota Ai. Tandai katampusam ia kota Betel anna tandai mata allo ia kota Ai. Napapia toi duka' eta too ongeam pehumalasam längäm DEBATA, anna umpenombai DEBATA. \v 9 Dako'i, napellei oom indo ongeam anna umpatahhu' oi pa'laoanna ullelei si mesa-mesa ongeam sule lako Negeb. \s1 Abram Dio Mesir \sr 12:10-20 \p \v 10 Pissam wattu nalambi' kakobeam tau dio Kanaan tä' deem pada samasäe, napolalam le'ba' Abram messihuhu lako lembäna Mesir. \v 11 Tappana la ullambam katonanna lembäna Mesir, iya umpakahi'dim Sarai bainena naua: “Sarai, abana mapi'dä' hupammu. \v 12 Dadi maka' naitako to Mesir, tä' mala tala naua: ‘Indee bainena!’ Dadi mannassa anna la dipateiä' kao anna la dipatuboko iko. \v 13 Dadi dotam muua: ‘Adinnaä',’ anna malaä' dipatubo anna napakamaja tau aka iko napengngitai.” \p \v 14 Tappana si'da landa' Abram lako lembäna Mesir, iya tä' deem pada sanapemapiaam to Mesir indo Sarai. \v 15 Susi siam duka' sanaka-naka to kasalle illaam kahajaam, muitanna Sarai tappa le'ba' natulasam Firaun tomahaja Mesir naua: “Mapia si'da-si'da indo baine sule.” Sampe dipasola Sarai lako banuanna Firaun. \v 16 Tä' deem pada saumpakamaja Abram indo Firaun aka umpohäe Sarai, nasuhum dibeem Abram buda sabua' susi baine susi muane anna buda duka' domba, sapim, keledai anna unta. \p \v 17 Sapo' napalambi'i DEBATA indo Firaun ma'hupa-hupa saki mabanda' sola ingganna to illaam banuanna, aka muala Sarai bainena Abram. \v 18 Iya untambai siaham Abram indo Firaun anna nauaanni: “Akanna ma'pateengko? Akanna tä'i umpandanni muua: ‘Baineku hi to kao?’ \v 19 Akanna muua hi iko: ‘Adingku’, nasuhum kuala kao kupobaine? Alai inde bainemu ammu le'ba'a'.” \v 20 Iya umpahentam sanaka-naka tau indo Firaun lao muanta' Abram sola bainena anna ingganna ebanganna. \c 13 \s1 Abram anna Lot sisähä' \sr 13:1-18 \p \v 1 Iya mengkalaom Abram sola bainena anna Lot dio Mesir lu lako lembäna Negeb umbaba asam ingganna ebanganna. \v 2 Indo Abram tä' deem pada sasugi' aka budam olo'-olo'na sola peha'na anna bulabanna. \p \v 3 Iya le'ba'um untete mobotto-bottoam susi lembäna Negeb, teem sikahuku'na Betel indo naongei uhu-uhuna umpake'de' bahum dio alla'na Betel anna Ai. \v 4 Nalambi'i indo ongeam pehumalasanna lessu', iya etam naongei Abram umpenombai DEBATA. \p \v 5 Indo Lot to napasola Abram buda duka' dombana, bekena, sapinna, anna bahunna. \v 6 Sapo' indo ongeam naongei, tä' sihua la naongei sola aka buda sugali' olo'-olo'na. \v 7 Napolalam si sipengka-pengka to ma'kambi'na Abram anna to ma'kambi'na Lot. Indo botto napangngissipi to Kanaan anna to Feris wattu eta too. \p \v 8 Iya ma'kadam Abram lako Lot naua: “Setonganna tä' mapia kela sipengkaki', anna la sipengka-pengka to ma'kambi'ta aka to mesaki'. \v 9 Sapo' susi indee, mapia ke sisähä'ki'. Inde ongeam taongei, beba'ki', dadi iko la umpise'i. Maka' lu lakoko iko tandai kaihi, iya la lu lakoä' kao tandai kanam. Maka' lu lakoko iko tandai kanam, iya la lu lakoä' kao tandai kaihi.” \p \v 10 Napaleleim lao matanna Lot, iya naita asammi lao lembäna Yordan tä' deem pada sabuda uwainna, sihhapam bela' DEBATA, anggasanna lembäna Mesir ke lakoi tau kota Zoar. (Wattu eta too, tä'pi natallanni DEBATA Sodom anna Gomora.) \v 11 Iam too anna napohäem Lot indo lembäna Yordan, nasuhum mengkalaom ia lu dekke tandai mata allo. Susim too tulasanna Abram sola Lot wattunna anna sisähä'i. \v 12 Iya tohho diom ia lembäna Kanaan Abram, anna Lot ia mebahum dio sikahuku' Sodom, napasindum umpasibala'-bala' kota dio lembäna Yordan. \v 13 Indo kota Sodom napangngissi to si angga umpogau' kakadakeam dio olona DEBATA. \p \v 14 Tappana sisähä' Lot anna Abram, ma'kadam DEBATA lako Abram naua: “Paleleii lao pali' matammu, mengkalao itim muongei ke'de'. \v 15 Padai too nalambi'na matammu, padam too la kubeengko sule lako pessubummu, la muampuanna' sule lako salako-lakona. \v 16 Anna la kupalohom banne taummu lambi' tä' deem moi podo la mesa tau la nabela muissa'i. Aka pessubummu la susi budanna sobä', tä' la dibela diissa'. \v 17 Laongko leleii ingganna litä' ia too, aka la kubeemmoko.” \p \v 18 Puhai ia too, mentieli'um Abram anna mebahunni dio sikahuku' too' kaju tumalumbum ma'sanga dio Mamre, sikahuku' Hebron. Iya umpapia oom eta ongeam pehumalasam längäm DEBATA. \c 14 \s1 Abram untaloi buda tomahaja aka umpesäkäi Lot \sr 14:1-16 \p \v 1 Pissam wattu, deem appa' tomahaja umpamesa buku, isanga Amrafel tomahajanna Sinear, Ariokh tomahajanna Elasar, Kedorlaomer tomahajanna Elam, anna Tideal tomahajanna Goyim; \v 2 Umbundu' lima tomahaja senga' isanga ia Bera tomahajanna Sodom, Birsya tomahajanna Gomora, Syinab tomahajanna Adma, Syemeber tomahajanna Zeboim, anna tomahaja dio mai Bela battu diua Zoar. \v 3 Padam too duka' umpamesa kalena uhhempum sohodadunna dio lembäna Sidim, indo disangaim temo Le'bo' Mässi'. \v 4 Sapulo duam taunna nadakka' bata' ulunna Kedorlaomer tomahajanna Elam sapo' tamai kasapulo tallunna taunna, umpamesam buku anna mangngebai. \p \v 5 Tappana mentama kasapulo appa'na taunna, ma'mesa pole oom Kedorlaomer sola indo tallu solana tomahaja anna sohodadunna, lambi' untaloi to Refaim dio Asyterot-Karnaim, to Zuzim dio Ham, to Emim dio Syawe Kiryataim, \v 6 anna to Hori yabo ongeam tipatanetena isanga Seir sule lako El-Paran bihinna pohiallasam. \v 7 Puhai ia too, ma'pasuleim lu lako En-Mispat, indo disangaim temo Kadesy, anna umpentaloi duka' ingganna to Amalek anna to Amori to tohho dio Hazezon-Tamar. \p \v 8 Pissananna indo lima tomahaja ingngena', tomahajanna Sodom, Gomora, Adma, Zeboim anna Bela (battu diua Zoar), umpamesa buku anna mengngebai dio lembä Sidim. \v 9 Umbali Kedorlaomer, tomahajanna Elam, Tideal, tomahajanna Goyim, Amrafel tomahajanna Sinear, anna Ariokh, tomahajanna Elasar. Dadi lima tomahaja mueba appa' tomahaja. \v 10 Indo dio lembä Sidim naongei buda hano ter. Pissananna indo tomahajanna Sodom anna Gomora napeä lalanna anna lahii umpellei pa'bundusam, sapo' buda hi mate aka lämmä' dokko indo hano ter. Anna indo malannapi lahi, lu längänni tipatanetena. \v 11-12 Indo appa' tomahaja umpamesa buku ingngena', patalo ia, sampe ingganna aka-aka dio Sodom anna Gomora susi membaham-bahanna teem mengkinandena, napamuhu asam lao sola taunna. Moi duka' Lot indo änä' uhena Abram dipahhim toi sola ingganna kullena, aka tohho dio duka' Sodom. \p \v 13 Iya sule siaham mesa to malahi dio mai pa'bundusam umpa'tulasam Abram diona indo kaha-kaha puha dadi. Indo Abram mesa to Ibrani tohho dio sikahuku' too' kaju tumalumbunna Mamre mesa to Amori. Indo Mamre sola solasubunna isanga Eskol anna Aner sangngim sihondä penaba Abram. \v 14 Tappana naissam Abram naua: “Disakka änä' uheku,” iya mengkalao siaham umpasola änä' isalinna to mateha' ma'bundu', tallu hatu' sapulo kahua tau budanna, anna le'ba'i muula' balinna sule lako Dan. \v 15 Bengii, umbahe-bahem taunna Abram dio Dan anna mane ma'bundu'. Iya umpahissim lium balinna sule lako Hoba tandai lakona Damsyik. \v 16 Sampe naala asam sule Abram indo ingganna kulle dipamuhu, duka' Lot indo änä' uhena, sola ingganna kullena anna ingganna baine sola tau senga'. \s1 Melkisedek umpa'lambeam Abram \sr 14:17-24 \p \v 17 Puhai untaloi Kedorlaomer sola solana, ma'pasulem Abram. Iya le'ba'um tomahajanna Sodom natammui lako lembäna Syawe, si biasa diuaam Lembäna Tomahaja. \v 18 Susi duka' Melkisedek tomahajanna Salem mesa sandona Puang Allataala To handam matande le'ba' umbabaam hoti sola anggur Abram. \p \v 19 Anna indo Melkisedek umpa'lambeam Abram naua: \q1 “La natamba' dako too Puang Allataala To handam matande To umpadadi langi' anna lino. \q1 \v 20 Anna dipa'kasallei sanganna Puang Allataala To handam matande aka puhangko nabeem kapataloam.” \p Iya naalam Abram indo baham-baham pamuhunna Kedorlaomer anna napehumalasanni bahe sapulona nabeem Melkisedek. \p \v 21 Iya ma'kadam ia tomahajanna Sodom lako Abram naua: “Ala asammi tiko itim membaham-bahanna, sapo' kela mala anna umbeem asannä' ia sule ingganna hupataungku.” \p \v 22 Sapo' natimba' Abram naua: “Ma'pindaä' dio olona Puang Allataala DEBATAngku To handam matande, anna To umpadadi langi' anna lino, \v 23 moi la dahum suppi tala kualai kullemu dapaka ia la baham-baham senga'. Aka indana muuai: ‘Kao hi to kao anna to makakai Abram.’ \v 24 Dadi, tä' kao deem la kuala. Tengkanammi ia indo puhannam naande änä'-änä'ku. Sapo' lu lakona solaku Aner, Eskol, anna Mamre, päbäi mammi ia naala tabana.” \c 15 \s1 Pa'dandianna Puang Allataala lako Abram \sr 15:1-21 \p \v 1 Puhai ia too, iya nalipim DEBATA Abram anna napa'tula'i naua: “Daa ummahea' Abram, aka Kao la umpa'tippasangko anna la kubeengko mana' kasalle.” \p \v 2-3 Sapo' natimba' Abram naua: “O Puang Allataala DEBATAngku, aka gunana la umbeennä' mana' ke tä'i deem änä'ku? Aka tä'pä' umbeem änä', dadi inde mai kulle puha umbeennä', indo hi tia sabua'ku Eliezer to Damsyik la umpomana'i.” \p \v 4 Natimba' DEBATA naua: “Taia sabua'mu la umpomana' kullemu, sapo' änä' ikalemu.” \v 5 Iya umpasolam messubum Abram anna nauaanni: “Pentongako längäm langi' anna uhhekengko bintä, ke umbelai. Aka padai too budanna bintä, la padam too duka' budanna pessubummu.” \p \v 6 Iya ungkatappa'im DEBATA Abram nasuhum nasangai DEBATA to malolo. \p \v 7 Mane ma'kada polei DEBATA naua: “Kaom too untässu'iko illaam mai Ur-Kasdim botto litä'mu anna kutetteko sule eta inde pa'bottoam aka la umpomana'.” \p \v 8 Natimba' Abram naua: “O Puang Allataala DEBATAngku, la kuaka susi anna mala kuissam kuua inde litä' la kupomana'?” \p \v 9 Natimba' DEBATA naua: “Alaannä' mesa sapim bihä, mesa beke bihä, anna mesa beke laki sapo' la sangngim tallu taummi dadinna. Anna mesapi duka' bukku' sola mesa dangam-dangam sapo' mangnguhannapi.” \p \v 10 Iya naalaammi Abram DEBATA ingganna indo olo'-olo'. Iya sangngim naseseannim, anna napaokko'i napadua bahhi' napasisabaliam. Anggam indo bukku' sola dangam-dangam tä' ia naseseanni. \v 11 Tappa sule siaham buda dassi to peande bale uhhampoi indo bale sapo' nahambai Abram. \p \v 12 Tappana la lendu'i allo, tikahu'du'um Abram sampe limpe' mamma'. Pissananna ham tä' deem pada sakähhä bulunna. \v 13 Iya ma'kadam DEBATA lako Abram naua: “Indem ia pahallu la umpengngissanni: pessubummu la mendadi to sule dio botto senga', la diposabua' anna la ullambi' pandahhaam appa' hatu' taunna masäena. \v 14 Anggam ia ke messubummi la buda kullena pa'botto nababa. Anna indo to la umposabua'i, la nalambi' duka' pesämbä'ku. \v 15 Sapo' iko-iko la mahendengko anna la ussi'dim kamasannangam sule lako matemu. \v 16 Anna la appa'pi too lapi'na pessubummu dio botto ia too, mane ma'pasulei sule eta inde. Aka etapi mane nalambi'i to Amori pesämbä'ku, aka la lempam polem kakadakeam napogau' illaam inde botto la naongei pessubummu.” \p \v 17 Tappana bengi anna malillim pättäm, iya diitam ongeam api pehambu anna ballo ma'lao-lao illaam alla'na indo bale. \v 18 Allo eta siam duka' anna umpadadii pa'dandiam DEBATA lako Abram naua: “Ingganna inde litä' la kubeem pessubummu mengkalao dio salunna Mesir sule lako salu Efrat. \v 19-21 Nakala'pi litä'na to Keni, to Kenas, to Kadmon, to Het, to Feris, to Refaim, to Amori, to Kanaan, to Girgasi, anna to Yebus.” \c 16 \s1 Hagar anna Ismael \sr 16:1-16 \p \v 1 Indo bainena Abram isanga Sarai tä' liupi keänä'. Sapo' deem mesa sabua'na isanga Hagar to Mesir, \v 2 iya ma'kadam Sarai lako muanena naua: “Muissammi muua tä' dio pala'ku la keänä' aka tä' nabeennä' DEBATA. Dadi pobainei indo sabua'ku umba ke keänä'i anna mala deem änä'ku.” Iya untuhu'im duka' pattujunna Sarai Abram. \v 3 Naalam Sarai indo to Mesir, sabua'na isanga Hagar anna nabeenni muanena napobaine. Wattu eta too, sapulom taunna tohho Abram dio lembäna Kanaan. \v 4 Tappana sola metindo Abram anna Hagar, iya kebättäm. Naissanni Hagar naua: “Kebättämä',” iya napahandu'um malangka' penaba lako Sarai, puäna. \p \v 5 Iya ma'kadam Sarai lako Abram naua: “Inde kamapi'disangku, iko kasuhunganna. Aka kao umpadokkoangko lisu pala'mu inde sabua'ku, sapo' mane naissam Hagar naua: ‘Kebättää',’ anna napa'bahinni'imä'. Sapo' DEBATA ham la umpopa'tadongkonganni inde alla' tapoalla'.” \v 6 Tappa natimba' Abram naua: “Inde sabua'mu, iko ungkuasai. Iai too masannanna penabammu iam too la umpogausam.” Napolalam napakapi'di' Sarai indo Hagar lambi' le'ba' muäläi kalena. \p \v 7 Iya napellambi'im malaika'na DEBATA dio sikahuku' kalimbuä dio pohiallasam, lalam lako Sur. \v 8 Anna nauaanni: “O Hagar, sabua'na Sarai, buttu umbako ngei anna la lu umbako ngei?” Natimba' naua: “Laoä' mälläi umpellei puäku Sarai.” \p \v 9 Iya natimba'um malaika'na DEBATA naua: “Pa'pasuleko lako puämu sule ammu beho kalemu lako. \v 10 Aka Kao la umpalohom banne taummu, lambi' tä' pole la dibela dihekem tanda budanna. \q1 \v 11 Iko kebättängko. Anna tä'um la masäe anna undadiammoko mesa muane-ane. Anna la ussangai Ismael,\f + \fr 16:11 \fq Ismael: \ft kalembasanna, Nahingngiam Puang Allataala.\f* aka nahingngiam DEBATA pengkaloa'mu. \q1 \v 12 Sapo' indo änä'mu la susi keledai malaiha. La sipobali asam ingganna hupatau, anna ingganna sahapunna.” \p \v 13 Puhanna napa'kadai DEBATA, mekutanam illaam penabanna Hagar naua: “Tappa' si'da-sia haka kuita indo To si meita?” Nasuhum ussangai DEBATA: Iko Puang Allataala To si meita. \v 14 Iam too anna nasangaim tau indo bujum dio alla'na Kadesy anna Bered, bujum Lahai-Roi (kalembasanna: bujum To tubo To si muitaä'). \p \v 15 Tappana undadianganni Abram änä' muane-ane indo Hagar, iya nasangaim Abram, Ismael. \v 16 Kahua pulo annam taunna dadinna Abram anna nadadianganni Hagar Ismael. \c 17 \s1 Sunna' dipotanda pa'dandianna Puang Allataala lako Abram \sr 17:1-27 \p \v 1 Tappana kaseha pulona kaseha taunna dadinna Abram, iya umpa'paitaammi kalena DEBATA lako Abram naua: “Kaom too Puang Allataala To Handam Kuasa. La manuhu'ko di Kao anna la tä' deem sassaammu. \v 2 La kupadeem mesa pa'dandiam illaam alla'ta, anna la kupalohom banne taummu.” \p \v 3 Lambi' menomba Abram, iya ma'battakada pole oom Puang Allataala naua: \v 4 “Indem ia pa'dandiangku matim: la mendadiko pentoosanna hupatau to la umpangngissi lao mobotto-bottoam. \v 5 Dadi mengkalao temo tä'ungko la disangai Abram sapo' la disangaingko Abraham. Aka la kupadadiko pentoosanna hupatau to la umpangngissi lao mobotto-bottoam. \v 6 Anna la kupalohom banne taummu to la umpangngissi lao mobotto-bottoam, anna la buda mendadi tomahaja. \v 7 Dadi la kupadeem pa'dandiangku illaam alla'ta mengkalao iko sule lako pessubummu la tontä sule lako salako-lakona. Anna Kao Debatammu mengkalao iko sule lako pessubummu. \v 8 Aka inde dio mai to messihuhupoko illaam inde litä', sapo' kubeemmokoa' temo mengkalao iko sule lako pessubummu. Ingganna lembäna Kanaan la muampuanna' sule lako salako-lakona; anna Kao Debatanna pessubummu. \p \v 9 Anna napahandu' iko la pahallu muanda'i anna umpalako pa'dandiangku sule lako ingganna pessubummu. \v 10-11 Anna la mendadi tanda pa'dandiangku, la pahallu umpogau'a' mengkalao iko sule lako pessubummu: ingganna muane la disunna'.\f + \fr 17:10-11 \fq disunna': \ft kalembasanna, \fq ditille.\f* Aka la mendadi tanda pa'dandiam illaam alla'ta. \v 12 Dadi kahuanna too benginna subunna änä'-änä' ke muanei, pahallum disunna'; susi änä'-änä' subum illaam banuammu susi sabua' mualli lako to sulibam, moi anna taia pessubummu. La dipateem lium too lako pada lapi'na pessubummu. \v 13 Susi änä' undadianna', susi änä' pangngallimmua', sangngim pahallu disunna' anna mala mendadi tanda lako balemua' pa'dandiangku sule lako salako-lakona. \v 14 Sapo' ingganna muane to tä' disunna' pahallu la muäläia' lao illaam mai alla'-alla'mu, aka tau ia too untekka pa'dandiangku.” \p \v 15 Mane ma'kada polei Puang Allataala lako Abraham naua: “Diona bainemu Sarai, tä'um la ussangai Sarai sapo' la disangaim Sara. \v 16 La kutamba' lambi' undadiam mesa muane-ane la kubeengko. Anna la ia mendadi indona hupatau to la umpangngissi lao mobotto-bottoam. Anna la buda mendadi tomahaja pessubunna.” \p \v 17 Iya menombam Abraham napasindum metaba anna ma'kadai illaam penabanna naua: “La malapaka tia keänä' tau ke sahatu'um taunna? La malapaka tia keänä' Sara aka kaseha pulom taunna?” \v 18 Ma'kadam Abraham lako Puang Allataala naua: “Kela mala anna Ismael-i untahima mana'.” \p \v 19 Sapo' natimba' Puang Allataala naua: “Tää', aka bainemu hia Sara la undadiangangko mesa muane-ane anna la ussangai Ishak.\f + \fr 17:19 \fq Ishak: \ft kalembasanna, \fq napetabai.\f* Ia la kubeem pa'dandiangku anna la tahhu' liu lako pessubunna. \v 20 Anna diona Ismael la kuhingngiam duka' pelauammu. La kutamba' anna la kupabuda pessubunna anna la undadiam sapulo dua to ma'indo anna la kupadadi mesa kapahentaam kasalle. \v 21 Sapo' pa'dandiangku la lu lako hi tia Ishak indo to la nadadiangangko Sara ke taum polei, katenanna inde.” \v 22 Puhai ma'tula', iya le'ba'um Puang Allataala umpellei Abraham. \p \v 23 Puhanna ia too, allo eta siam untambaim änä'na Abraham isanga Ismael sola ingganna muane illaam banuanna, susi to subum illaam banuanna teem to naalli; anna nasunna' asanni, situhu' pahentana Puang Allataala. \v 24 Kaseha pulo kaseham taunna dadinna Abraham anna disunna'i. \v 25 Anna Ismael ia, änä'na Abraham, sapulo tallum ia taunna. \v 26 Allo etam too anna disunna'i Abraham sola Ismael änä'na. \v 27 Anna ingganna tau to subum illaam banuanna Abraham sola ingganna to naalli lako to sulibam, pada-pada sangngim disunna' sola Abraham. \c 18 \s1 Puang Allataala umbakahui pa'dandianna lako Abraham la nabeem änä' \sr 18:1-15 \p \v 1 Pissam wattu umpa'patandaam oom kalena DEBATA lako Abraham dio too' kaju tumalumbum ma'sanga dio Mamre. Eta too mahassam muokko' Abraham dio olo bahunna kalaoanna mapana' allo. \v 2 Tappana umbangonganni ulunna, iya naitam tallu tau ke'de'-ke'de' di olona. Tappana nakalesoi indo tau, kumondä siaham umpellei ba'ba bahunna anna lakoi olona ma'balinguntu' menomba. \v 3 Anna ma'kadai naua: “Oa' puäku, kela mala ungkamaseiä', tä'koa' la melolo bäbä umpenggulebanni inde sabua'mua'. \v 4 La dialaangkoa' uwai saidi' umbaseiam bitti'mu\f + \fr 18:4 \fq umbaseiam bitti'mu: \ft kabiasaanna tau eta too si umbaseiam bitti'na tosabena.\f* anna muokko'koa' mellube dio inde too' kaju. \v 5 La kualapi hoti saidi' muandea' anna malakoa' maläppu' umpatahhu' pa'laoammu, aka sulekoa' inde ongeanna sabua'mu.” Natimba'um naua: “Pateemmi too, situhu' pa'elo'mu.” \p \v 6 Tappa le'ba' siaham Abraham tama bahunna umpellambi'i Sara anna nauaanni: “Kandi'i muala tappum setangnga lambusam anna ungkahesse'i umpapia hoti.”\f + \fr 18:6 \fq setangnga lambusam: \ft tallu sukat kiha-kiha 22 lite'.\f* \v 7 Mane lumumpa'i Abraham lako ongeam sapinna anna umpise'i änä' sapim handam malompona anna nabeenni sabua'na nakandi'i natunu. \v 8 Puhai ia too, mualam bumbungam makko sola bumbungam la diihu' anna indo bale sapim anna napessohängänni dio olona indo tosabena. Anna ke'de'i Abraham dio indo too' kaju sikahuku' tosabena mahassam mangngande. \p \v 9 Puhai mangngande, ma'kadam lako Abraham naua: “Umbam Sara bainemu?” Natimba'im naua: “Illaam bahum.” \p \v 10 Iya ma'kadam naua: “Setonganna la sule oä' taum pole katenanna inde umpellambi'iko, anna wattu eta too, la keänä'um bainemu Sara, mesa muane-ane.” \p Sapo' nahingngi siam Sara dio ba'ba napemboko'i indo tosabe. \p \v 11 Indo Sara sola Abraham bassim matusse'um, anna Sara ia yabo palempäm. \v 12 Iya tappa metaba Sara aka naua illaam inabanna: “La deempaka tia kende' kamohäeam lako muane inde susim kamatuaangku? Anna muaneku duka' matusse'um.” \p \v 13 Ma'kada pole oom DEBATA lako Abraham naua: “Akanna metabai Sara napasindum naua illaam penabanna: ‘La malapakä' to kao keänä' inde yabo palempämä'?’ \v 14 Ingganna-ingganna sia tä' deem nakapusa'i DEBATA. Taum pole la suleä' umpellambi'iko anna wattu etam too la deemmi änä'na Sara muane-ane.” \v 15 Sapo' ma'baho Sara naua: “Tä' deem metabaä',” aka mahea'. Sapo' ma'kada DEBATA naua: “Ä, metaba siangko toda'.” \s1 Abraham umpa'sambajangam kota Sodom \sr 18:16-33 \p \v 16 Iya ke'de'im indo tau anna mengkalaoi anna ma'pahandanni dokko Sodom. Iya natuhu'um Abraham lao naanta'. \v 17 Ma'pikki'um DEBATA naua: “La kubuniangam daka Abraham inde la kupogau'? \v 18 Tää', aka Abraham la bu'dä' pessubunna anna la pataloam. Anna ia napolalam la ditamba' ingganna hupatau. \v 19 Aka Kao puha umpilei anna mala napepaondongam lako ingganna pandadianna anna ingganna pessubunna la tontä liu ma'pogau' situhu' pa'elo'na DEBATA illaam umpogau' kamapiaam anna kamaloloam anna mala kuponnoi, aka puha kudandi lako Abraham.” \p \v 20 Puhai ia too ma'kadam DEBATA naua: “Budam pengkaloa'na tau diona Sodom sola Gomora, aka setonganna tä' deem pada samabanda' dosana. \v 21 La lao kupetua' tappa' si'da manii susi gau'na situhu' indo pengkaloa'na tau sule längäm oloku. La kupengngissanni tappa' si'da haka tä' daka?” \p \v 22 Iya menggihi'um indo dua to napasola DEBATA anna le'ba'i lu dokko Sodom. Sapo' ke'de'-ke'de' liupi ia Abraham untingngajoi DEBATA. \v 23 Mengkahuku'um Abraham lako DEBATA anna mekutanai naua: “La umpempa'deam dakoka to malolo sola to kadake gau'? \v 24 Maaka ke hapam deempi lima pulo to malolo illaam indo kota, la untallanni siangka indo ongeam? Tä' daka la umpengngitai indo to lima pulo anna malai tä' dipempa'deam indo kota? \v 25 Tä' di too la nalambi' penabammu, DEBATA, la umpempa'deam to malolo sola-sola to kadake gau', indana angga' tontä bäbäm to mapia gau' anna to kadake gau'. Sapo' naua inabangku inna tä' siangko la ma'pogau' susi. Aka To Mahhotto'nako to lino tä' umpalako ke taiai malolona muundu'.” \p \v 26 Natimba' DEBATA naua: “Maka' deem kulambi' lima pulo to malolo gau' illaam Sodom, iya tä' la kutallanni aka ia la kupengngitai.” \p \v 27 Ma'kada pole oom Abraham naua: “Setonganna umpobahaniä' kaleku ma'tula' matim Debata moi anna kao indee sobä'ä' anna täiabu. \v 28 Pissananna ke kuhänni lima tau; anggam appa' pulo lima to malolo gau'. La untallanni siangka indo ongeam aka kuhämmi lima tau?” \p Natimba' naua: “Tä' la kutallanni ke kulambi'i appa' pulo lima to malolo gau' illaam Sodom.” \p \v 29 Mekutana pole oom Abraham naua: “Anna ke anggam appa' pulo?” Natimba' naua: “Tä' liupi la kutallanni aka indo to appa' pulo la kupengngitai.” \p \v 30 Naua pole oom Abraham: “O Debata, tä'ko la keaha' aka la mekutana polepä' pissam: Anna ke anggam tallu pulo to malolo dio?” Natimba' naua: “Tä' la kutallanni ke deenni tallu pulo.” \p \v 31 Ma'kada oom Abraham naua: “Setonganna Debata la umpobahani polepä' kaleku mekutana matim: Anna ke deenni dua pulo?” Natimba' naua: “Tä' la kutallanni ke deenni dua pulo.” \p \v 32 Naua pole oom Abraham: “Kela mala tä'ko la keaha' Debata, aka la mekutana polepä' pissam: Anna ke anggam sapulo to malolo gau' dio, la untallanni siangka?” Natimba' DEBATA naua: “Tä' la kutallanni ke deenni kulambi' sapulo to malolo gau' dio.” \p \v 33 Puhai ma'tula' lako Abraham, iya le'ba'um DEBATA anna ma'pasule ia Abraham lako ongeanna. \c 19 \s1 Sodom anna Gomora ditallanni \sr 19:1-29 \p \v 1 Tappana mahammo, iya landa'um indo dua malaika' dio kota Sodom. Siampu' eta too mahassam ma'oko'-oko' Lot dio ba'bana kota Sodom. Naitanna sia indo malaika' tappa ke'de' siahanni natammui anna ma'balinguntu'i menomba. \v 2 Mane ma'kadai naua: “Kela malaa' puäku anna lempängkia' lako banuangku, baseingkoa' bitti'mu ammu pa'bengia'. Makale'pa mebengngi' mane untahhusangkoa' pa'laoammu.” Sapo' natimba' naua: “Damom, päbäim too ma'bengi lakokam inde pa'hanteam illaam tängä kota.” \p \v 3 Sapo' nakekke' liu Lot, nasuhum lempä lako banuanna. Iya napapiaammi pangngandeam mapia anna nagahaganni hoti takebibi' napandeam. \v 4 Tappana la mamma' kalei, iya tibombommi sule to Sodom, mengkalao dio änä' gassim sule lako tomatua muane ullebo banuanna Lot. \v 5 Anna sikatambai naua: “Umbam indo muane sule bengi itim banuammu Lot? Lappasangangkam mai aka la kibobo' kipasola metindo.” \p \v 6 Sapo' messubum siaham Lot napasindum ungkahabe' sule tutu' ba'ba anna ma'kadai naua: \v 7 “Oa' solasubum, kamaseiä' daa umpogau'a' gau' kadake. \v 8 Dotam tia inde dua änä'ku baine mualaa', moi anna tä'pi deem lako muane. Sapo' päbäi bäbäm too ia kubeengkoa', anna ia mammoa' umpogausam anna ia, la mapiannaa' inabammu. Assala'na tä'koa' untumbu inde tosabeku aka tamahamu' illaam banuangku, iya kao ungkonai.” \p \v 9 Sapo' natimba' naua: “Päläiko lao Lot! Akanna iko to sule la meäto' pole? Maka' tä'ko le'ba', la kidahha puhako iko anna itim tau dua illaam banuammu.” Lambi' tuttuam umbussum Lot, anna la uhhubä'i ba'ba. \p \v 10 Sapo' bassim uhhuntu' Lot tama banua indo tosabe dua mane untutu'i ba'ba. \v 11 Anna mane umpabuta asam matanna indo tau dio olo ba'ba mengkalao to mangnguha sule lako tomatua, nasuhum sikasapu pole' umpeä ba'ba sapo' tä'um mala nalambi'. \p \v 12 Mane ma'kadai indo malaika' lako Lot naua: “Deempaka kasahapuammu inde, susinna manintummu haka, änä'mu haka muane, änä'mu haka baine; iya kasahapuam senga'mu haka illaam inde kota? Babai asanni le'ba' messubum illaam mai inde ongeam. \v 13 Aka inde ongeam la kitallanni, aka makambammi gau' kadakena, sampe kende'um längäm olona DEBATA pengkaloa'na tau buda, nasuhum nasuakam sule DEBATA la untallanni inde ongeam.” \p \v 14 Iya le'ba' siaham Lot umpellambi'i indo dua tunanganna änä'na, anna nauaanni: “Pasihha'ia' mai anta le'ba'a' aka inde kota la natallanni DEBATA.” Sapo' nasanga hia indo dua tunanganna änä'na napaningoi. \p \v 15 Tappana tibukka'i baja, iya unggegannim Lot indo dua malaika', naua: “Pasihha'i bangom ammu pengkalao siahanna'! Le'ba'koa' sola bainemu anna itim dua änä'mu baine indena, indana dappo' sahapukoa' natumä gau' pepahitanna issinna inde kota.” \p \v 16 Sapo' bahakäpäm bäbä Lot nasuhum maela' mengkalao, lambi' naanda'im malaika' limanna sola bainena anna indo änä'na, natette sule lako sulibam kota, aka nakamasei DEBATA. \v 17 Iya messubunna illaam mai indo kota, ma'kada siaham indo mesa malaika' naua: “Lumpa'koa' lao indana matekoa', sapo' daa umpessaile anna daa untohhoa' dio tipalembäna. Sapo' tahhu' längäm liukoa' tipatanetena indana dappo' sahapukoa'.” \p \v 18 Sapo' natimba' Lot naua: “Ui le puäku, kela mala anna tä'kam ussua längäm tanete. \v 19 Abana puhamä' ungkamasei anna sumpu pa'kamasemu lako kaleku lambi' umpesäkäiä'. Sapo' aka inde yabo tanete umpassuaiä' mambela sugali', iya tä' ahamä' landa' längäm anna nalambi'mä' indo katilakaam, iya la mate siamä'. \v 20 Illaammi mesa kota bahinni', mahuku' siapi ia. Mala haka ke lu etangkam, anna malakam nasala kamateam?” \p \v 21 Iya natimba'um indo malaika' naua: “Io, la susim too kupatiolai pelauammu. Tä'um ia la kutallanni illaam kota bahinni'. \v 22 Pasihha'i lao aka tä'ä' mala ma'pogau' ke tä'ko landa' dekke.” Indo kota natuho Lot mesa kota bahinni', iam too anna disangaim Zoar.\f + \fr 19:22 \fq Zoar: \ft saidi' tasusi moninna mesa kada illaam basa Ibrani, kalembasanna, \fq bahinni'.\f* \p \v 23 Iya buttum allo anna landa'i Lot lako Zoar. \v 24 Tapakala, iya tibuloso siaham uba' susi mala'bu' sitonda api yabo mai langi' napatuhum DEBATA muä'bäi Sodom anna Gomora. \v 25 Nasuhum indo dua kota anna ingganna issinna lembä ia too dadi täiabu sule lako tanangam. \v 26 Sapo' messaile ohi ia indo bainena Lot, iya ke'de'-ke'de' ia dadi sia. \p \v 27 Mebengngi'-bengngi'i, le'ba' siaham Abraham lako indo ongeam naongei ke'de' sitingngajo DEBATA isamai', \v 28 anna ma'pahandanni lako lembäna Sodom anna Gomora. Iya naitam tumbum hambu sondä' langi' sihhapam buttu dio mai dapo' kasalle. \p \v 29 Susim too wattunna anna natallannii Puang Allataala ingganna kota dio lembä ia too. Nahingngiam Puang Allataala pelauanna Abraham, napolalam untässu'i Lot dio mai katallanganna indo kota naongei. \s1 Lot sola dua änä'na baine \sr 19:30-38 \p \v 30 Sapo' aka indo Lot mahea' tohho dio Zoar, nasuhum umbabai indo dua änä'na baine le'ba' längäm tipatanetena, anna tohhoi illaam mesa leä. \v 31 Pissam wattu, indo änä' uluana umpa'tula'i adinna naua: “Inde ambeta matuam, anna tä'um deem muane inde illaam pa'lembängam la tapomuane anna malaki' keänä'. \v 32 Dadi tapamäbo'i inde ambeta anna metindoki' sola anna mala deem ullombungam pessubunna ambeta.” \p \v 33 Tappana bengi, iya umbeemmi anggur ambena naihu'. Pissananna mamma'i, napengngoli'im indo änä' uluana sapo' indo ambena mäbo', nasuhum tä' deem nakilalai indo mahassam napogau'. \p \v 34 Masiäi, umpa'tula'im adinna naua: “Sabengi balimä' kao metindo sola ambe'. Maka' manii bengi, tapamäbo' polei anna metindoko iko duka' sola anna mala deem ullombungam pessubunna ambeta.” \v 35 Tappana bengi polei, iya napamäbo' oom anna indo opi adinna metindo sola, sapo' indo Lot mäbo' sampe tä' deem nakilalai aka napogau'. \p \v 36 Susim too anna bassim kebättäi indo baine, nakebättäi Lot, ambena. \v 37 Pissananna keänä' indo kakanna, iya dadi muane-ane nasangaim Moab. Iam too nene kabuttuanna to Moab sule lako temo. \v 38 Anna keänä' toi duka' indo adinna, iya muane duka', nasangaim ia Ben-Ami. Iya iam ia nene kabuttuanna to Amon sule lako temo. \c 20 \s1 Abraham anna Abimelekh \sr 20:1-18 \p \v 1 Iya mengkalaom Abraham le'ba' lako lembäna Negeb anna tohhoi dio alla'na Kadesy anna Syur. Iya hapa' diom Gerar Abraham messihuhu. \v 2 Indo anna dioi Gerar, ma'tula' Abraham lako tau diona Sara bainena naua: “Indee solasubungku.” Nasuhum Abimelekh tomahaja dio Gerar umpopeala Sara. \p \v 3 Sapo' tappana bengi, iya sulem Puang Allataala illaam pangngimpi umpellambi'i Abimelekh anna ma'kadai naua: “Tä' mala tala mateko, aka mualako itim baine anna to kemuanem tia.” \p \v 4 Sapo' indo Abimelekh tadeempi uhhumbu-humbu Sara napolalam ma'kada naua: “O Debata la umpatei hakoka tiko hupataummu to tä' kasalaam, \v 5 aka indo hi tia Abraham muuaannä': ‘Solasubungku,’ anna indo duka' baine muuaannä': ‘Solasubungku.’ Dadi inde kupogau' buttu di unä' penaba mapia anna pattuju malolo, aka kusanga tappa' tula'na.” \p \v 6 Iya natimba'um Puang Allataala illaam pangngimpi naua: “Io, abana kuissam kuua inde umpogau' buttu di unä' penaba mapia, nasuhum kulabaiko indana umpogau'ko dosa lako kaleku. Iya iam too anna tä'ungko kupäbäi la uhhumbu-humbu itim baine. \v 7 Dadi temo, itim baine pasuleanni lako muanena. Aka indo muanena mesa nabi, la napa'sambajangangko indana mateko. Sapo' angga hia, ke tä'i umpasuleam tä' mala tala mateko sola ingganna hupataummu.” \p \v 8 Tappana mebengngi', milli'na sia Abimelekh, untambai siahanni ingganna sabua'na anna natulasanni indo ingganna kada napalosaiam Puang Allataala illaam pangngimpi sabengi, lambi' sangngim tinggi'gi' mahea'. \v 9 Puhai ia too, iya untambaim Abraham indo Abimelekh anna nakutanai naua: “Aka isanga umpogausangkam? Aka kasalaangku matim nasuhum la umpaalaiä' kasalaam kasalle anna la ullambanni pakketauangku? Tä' sugali' sihatam la umpateennä'. \v 10 Aka pattujummu anna umpateenni?” \p \v 11 Iya natimba'um Abraham naua: “Aka kupenaba-nabaam kuua tä' manii si ungkahea' Puang Allataala tau illaam inde pa'bottoam, iya la napateimä' too ke deenni to umpohäe baineku. \v 12 Mane deenni, abana solasubum si'da hakam tia, aka sola ambekam sapo' tä'kam sola indo, sapo' sialangkam. \v 13 Tappana umpelleiä' banuanna ambeku anna laoä' ma'lele-lele lako botto senga', iya kuuaammi inde baineku: Maka' ungkaha'iä', la si muua ke deenni tasilambisam: ‘Indee solasubungku.’” \p \v 14 Iya napasulem Abimelekh indo Sara lako Abraham anna napasibeempi sanaka-naka sabua'na baine anna muane, anna domba sola sapim. \v 15 Anna mane nauai Abimelekh lako Abraham: “Illaam inde pa'bottoangku, beba'ko umpise'i ongeam la umpohäena.” \p \v 16 Anna mane naua lako Sara: “Puham kubeem solasubummu sasa'bu doi' peha', kamannassaanna lako tau tä'ko deem ma'gau' sala.” \p \v 17 Puhai ia too, ma'sambajammi Abraham längäm Puang Allataala lambi' bono' siaham Abimelekh anna bainena sola sabua'na nasuhum malam sule keänä'. \v 18 Aka ingngena'na napatämänä asam DEBATA ingganna baine illaam banuanna Abimelekh kahana Sara, bainena Abraham. \c 21 \s1 Kadadianna Ishak \sr 21:1-7 \p \v 1 Indo Sara, nakamasei anna natamba' DEBATA umba susi puha nadandi. \v 2 Tappana matuai Abraham, iya lambi'um duka' pa'dandianna Puang Allataala illaam indo wattu puha napa'tantu. Napolalam kebättä Sara anna undadianganni Abraham mesa muane-ane. \v 3 Iya nasangaim Abraham Ishak. \v 4 Tappana kahua benginna dadinna Ishak, iya nasunna'um Abraham situhu' pahentana Puang Allataala. \v 5 Sahatu'um taunna dadinna Abraham anna dadii Ishak änä'na. \p \v 6 Iya nauam Sara: “Puang Allataala umpopetabaä',\f + \fr 21:6 \fq umpopetabaä': \ft naua illaam basa Ibrani \fq Ishak\ft , kalembasanna, \fq napetabai.\f* anna ingganna to umpelelei, kassi duka'. \v 7 Ingngena'na tä' deem tau la muuaam Abraham: ‘La mala ma'pasusu Sara.’ Sapo' mala siamä' duka' undadiangam änä' Abraham, moi anna illaammi kamatuaam.” \s1 Hagar sola Ismael disua lao \sr 21:8-21 \p \v 8 Tappana dipalappa'i sumusu Ishak aka kasalle-sallem, iya ma'hame-hamem Abraham allo eta too. \p \v 9 Pissam wattu, naita Sara indo änä'na Hagar to Mesir ma'saleo sola Ishak. \v 10 Iya nauam Sara lako Abraham: “Suai lao indo sabua' sola änä'na. Aka indo änä' sabua' tä' sihatam la umpomana' sabaheam kulleta, aka mana'na asam änä'ku Ishak.” \p \v 11 Tä' deem pada samapi'di' penabanna Abraham uhhingngi tula' ia too, aka indo Ismael änä'na duka'. \v 12 Sapo' ma'kada Puang Allataala lako Abraham naua: “Daa ungkasussanni diona inde sabua'mu sola änä'na. Tuhu'i pa'elo'na Sara aka Ishak la naongei buttu pessubummu situhu' pa'dandiangku. \v 13 Susi duka' änä'na Hagar la kupabudaam pessubunna anna mala umpangngissi lao botto, aka änä'mu duka'.” \p \v 14 Masiäi, iya mebengngi'-bengngi'um bangom Abraham anna mualaanni tinallo Hagar sola Ismael, hoti anna uwai ponno pa'pongngeam, anna napasahihii. Mane nasuai lao sola änä'na. Iya le'ba'um Hagar anna kalao-laoi lako pohiallasam si diuaam Bersyeba, tadeem uwainna. \p \v 15 Pissananna puhai indo uwai napa'tinallo, iya umpaokko'um änä'na Hagar dio kationganna. \v 16 Mane le'ba' senga'i ia muokko', umbai' la sahatu' mete' alla'na, aka naua inabanna: “Tä' la kusaha kuita änä'ku la mate.” Iya kaoli-olim sumahho Hagar. \p \v 17 Nahingngi Puang Allataala sahhona Ismael, iya ma'kadam malaika'na yabo mai langi' lako Hagar naua: “Aka hiko umpomasussa Hagar? Daa ummahea', aka nahingngim Puang Allataala kamahanna änä'mu. \v 18 Laoko bangonganni anna umpakahangai aka la kupabu'dä' pessubunna.” \p \v 19 Iya napatibukkaammi Puang Allataala matanna Hagar, nasuhum muita mesa bujum. Tappa le'ba' siaham umpangngissi ongeam uwainna anna nabeenni änä'na naihu'. \p \v 20-21 Indo Ismael naolaam Puang Allataala, iya tuttuam kasallem duka' anna si tohho dio pohiallasam isanga Paran, anna mendadi mesa to si manähä umbälä'du' olo'-olo'. Anna naalaam indona baine to Mesir napobaine. \s1 Kasitallisanna Abraham anna Abimelekh \sr 21:22-34 \p \v 22 Pissam wattu sule Abimelekh sola pangngulu sohodadunna isanga Pikhol, untungka Abraham anna nauaanni: “Si natamba' Puang Allataala ingganna pa'palakoammu. \v 23 Dadi temo pa'pindako dio olona Puang Allataala anna mala iannapi anna ia si untula' lako kaleku anna lako änä'ku sola ingganna pessubungku. Umba susi penaba mapiangku tama kalemu, la umpateemmi too duka' tama kaleku anna lako issinna inde ongeam muongei messihuhu.” \v 24 Iya natimba'um Abraham naua: “Abana la ma'pinda si'daä'.” \p \v 25 Puhai, umpenossoim Abimelekh aka deem mesa bujunna naala bäbä sabua'na Abimelekh. \v 26 Iya natimba'im Abimelekh naua: “Setonganna tä' kuissam menna umpogau'i kaha-kaha ia too. Anna tä' toi deem untulasannä' diona ia too. Maneanna kuissam temo.” \p \v 27 Iya naalam Abraham sanaka-naka domba sola sapim anna nabeenni Abimelekh mane sitalli'i. \v 28 Anna deempi pitu änä' domba bihä napasehe Abraham. \v 29 Iya nauam Abimelekh lako Abraham: “La muaka inde pitu änä' domba umpasehe?” \p \v 30 Natimba'im Abraham naua: “La kubeengko aka la kamakalesoanna diua indo bujum kao umbo'bä'i.” \p \v 31 Iam too anna disangaim indo ongeam Bersyeba, aka naongei sitalli' Abraham sola Abimelekh.\f + \fr 21:31 \fq Bersyeba: \ft kalembasanna, \fq bujum kasitallisam.\f* \p \v 32 Puhai sitalli' dio Bersyeba, iya ma'pasulem Abimelekh sola pangngulu sohodadunna isanga Pikhol lako bottona to Filistin. \v 33 Natanammi Abraham satoo' kaju tamariska dio Bersyeba. Etam too si naongei umpenombai Puang Allataala DEBATAnta To la tontä sule lako salako-lakona. \v 34 Puhai ia too, masäepi tohho Abraham dio bottona to Filistin. \c 22 \s1 Puang Allataala umpangngitai kamatappasanna Abraham \sr 22:1-19 \p \v 1 Lessu' asanni ia too, iya napangngitaim Puang Allataala kamanuhusanna Abraham. Ma'kada Puang Allataala naua: “O Abraham!” Natimba' naua: “Indeä' Debata.” \p \v 2 Iya nauaammi: “Le'ba'koa' lako lembäna Moria sola Ishak änä' mesammu anna pa'pakamajammu, aka la umpehumalasam dio oloku. La kupaissanningko too mesa tanete la muongei untunui.” \p \v 3 Makale'nai mebengngi'-bengngi', iya bangommi Abraham ullapi'i keledainna. Puhai, umbisä'um kaju la napake untunu bua pemala'na, mane mengkalaoi sola Ishak anna dua sabua'na lu lako indo ongeam puha natuhoam Puang Allataala. \v 4 Tappana tallungngalloi mellao, iya mennenne'um lao Abraham. Iya naita mambelam indo ongeam puha natuhoam Puang Allataala. \v 5 Ma'kadam Abraham lako indo dua sabua'na naua: “Tohhongkoa' tiko eta indee sola inde keledai, angki lao kami' sola Ishak menomba eta libam. Puhapi mane ma'pasulekam kipellambi'ikoa'.” \p \v 6 Iya naalam Abraham indo kaju la dipake untunu bua pemala' anna napapassannii Ishak änä'na, anna umbabai ia api sola piso anna le'ba'i situhu'. \v 7 Mahassanni mellao, iya ma'kadam Ishak lako ambena naua: “O ambe'!” Natimba' Abraham naua: “Aka änä'ku?” Mekutanam Ishak naua: “Deemmi inde api sola kaju sapo' umba hi änä' domba la dipake mehumala'?” \p \v 8 Natimba' Abraham naua: “Puang Allataala hi tia la umpatoka änä' domba la dipake mehumala'.” Iya umpatahhu' lium pa'laoanna. \p \v 9 Tappana landa'i Abraham sola änä'na lako indo ongeam napassuai Puang Allataala, iya napapiam Abraham ongeam pehumalasam. Anna napapiai lokona indo kaju, mane umpungoi Ishak änä'na anna napalängänni indo ongeam pehumalasam yabona indo kaju la ditunu. \v 10 Puhai, ussintä'um pisona Abraham aka la ussamballem änä'na. \v 11 Sapo' tappa metamba malaika'na DEBATA naua: “O Abraham, O Abraham!” Natimba' naua: “Indeä' Debata.” \p \v 12 Iya ma'kadam naua: “Daa umpatei itim änä'mu. Tä' deem la muaka, aka kuissammi pole' kuua umpa'kasallei si'da-siaä' anna umpengkahea'i, nasuhum ahu'ko la umbehoannä' änä'mu, moi anna anggam mesa-mesa.” \p \v 13 Mennenne'um lao Abraham iya muitam mesa domba laki dio boko'na, tikädä tandu'na lako kuhha. Iya naalam Abraham indo domba anna napehumalasanni, bala'na änä'na. \v 14 Iya nasangaim Abraham indo ongeam: “Napatoka DEBATA la dipahalluanna.” Iam too anna naua lium tau sule lako temo: “DEBATA la umpatoka kapahalluam yabo tanetena.” \p \v 15-16 Iya metamba pole oom kapenduanna indo malaika'na DEBATA yabo mai langi' naua: “Ma'battakada DEBATA naua: Umpa'pindaiä' sangangku, aka untuhu' asammi ingganna kupahentaangko, anna tä' deem mabanda' penabammu umbehoannä' änä'mu moi anna anggam mesa-mesa. \v 17 Dadi la kubeengko tamba' sanda silapi' tadipuha-puha anna la kupasusi budanna bintä yabo langi' pessubummu, anna la susi budanna bungim dio bihim le'bo'. Anna indo pessubummu la untaloi asam ingganna balinna. \v 18 Anna pessubummu la kupa'polalanni pa'tamba' lako issinna lino, aka untuhu' si'da-siangko pahentaku.” \p \v 19 Puhai ia too, ma'pasulem Abraham lako indo dua sabua'na, anna pada-padai mengkalao lu lako Bersyeba, anna tohho dioi. \s1 Pessubunna Nahor \sr 22:20-24 \p \v 20 Puhai indo kadadiam yabo tanete Moria, napelelem Abraham diua indo Milka bainena Nahor, solasubunna Abraham, undadiammi kahua änä' sangngim muane. \v 21 Uluana isanga Us, mane huntunnai isanga Bus, anna mane Kemuel, iam ia ambena Aram, \v 22 mane sihuntum-huntunni Kesed, Hazo, Pildas, Yidlaf anna Betuel. \v 23 Iya Betuel-um ia ambena Ribka. Iam too indo kahua änä'na Milka nasibalii Nahor, solasubunna Abraham. \v 24 Anna deempi baine senga'na Nahor isanga Reuma, undadiam duka' änä'. Uluana isanga Tebah mane nahuntunnii Gaham, Tahash, anna Maakha. \c 23 \s1 Mualli pa'ku'busam Abraham la napallamunni bainena \sr 23:1-20 \p \v 1 Tappana sahatu' dua puloi pitu taunna dadinna Sara, \v 2 iya matem dio Kiryat-Arba battu diua Hebron, lembäna Kanaan. Iya lakom Abraham nasahhoi anna ma'bahata. \p \v 3 Puhai ia too ke'de'um Abraham umpellei bainena, lao umpellambi'i to Het anna nauaanni: \v 4 “Kao-kao to messihuhuä' illaam alla'-alla'mua', kela mala anna umbeennä' kao duka' pa'ku'busam inde illaam bottomua', aka la kupallamunni baineku.” \p \v 5 Iya natimba'im naua: \v 6 “Pehingngii inde tula'ki matim: Iko mesako to kasalle illaam alla'-alla'ki, dadi petua' mammi pa'ku'busam handam mapianna la umpallamunni bainemu. Aka tä'kam deem moi podo la mesam ullabaiko.” \p \v 7 Iya menombam Abraham dio olona indo to Het, \v 8 anna ma'kadai naua: “Oa' solasubungku, ke ahu'ungkoa' la kulamum inde baineku, kamaseiä' anna umpelauannä' lako Efron änä'na Zohar \v 9 umba ke nabeennä' indo leä dio bihim bela'na, dio Makhpela. Aka la kualli situhu' angga'na, anna malai kupa'ku'bu'i lium kao duka' illaam alla'-alla'mua'.” \p \v 10 Wattu eta too, dio siam duka' heem Efron, illaam alla'-alla'na solana. Iya iam mentimba' lako Abraham, nasa'bii ingganna indo to Het to diona heem ma'hempum dio ba'ba tama kota, \v 11 naua: “O puäku, pehingngii inde tula'ku matim: Indo bela' anna leä la kubeengko, mapianna hia aka nahingngi asam duka' solaku illaam inde kota. Dadi laongko too pallamunnii bainemu.” \p \v 12 Iya menomba pole oom Abraham dio olona indo to Het. \v 13 Anna mane ma'kadai lako Efron nahingngi asam to dio heem naua: “Kela mala anna umpehingngii inde tula'ku: La kubaja'ko situhu' allinna indo bela'. Alai inde allinna anna malai kupallamunni to mateku.” \p \v 14 Natimba'um Efron naua: \v 15 “O puäku, setonganna, indo litä' anggam la appa' hatu' doi' peha' allinna, iya la dipoakam ia duka' pada.\f + \fr 23:15 \fq appa' hatu' doi' peha' allinna: \ft Setonganna buda indo allinna, sapo' naägä'i naua \fq la dipoakam ia duka' pada\ft . Batai Yer. 32:9.\f* Pangku'bu'im too to matemu.” \p \v 16 Iya tä'um nataba'i Abraham, naissa' manda ham indo doi' peha' appa' hatu' situhu' timbangam doi' indo si biasa napake to ma'balu'. Mane nabaja'i lako Efron nasa'bii indo ingganna to Het mahassam ma'hempum. \p \v 17 Susim too tulasanna indo bela'na Efron dio Makhpela, tandai mata allona Mamre, anna mendadii bela'na Abraham. Indo litä', deem bela' deem leä anna ingganna kaju-kajunna sule lako tubo diona katonam. \v 18 Indo litä' naakui asam indo ingganna to Het, to ma'hempum dio ba'ba kota eta too, napemammi'um Abraham. \v 19 Iya ungku'bu'um Sara Abraham napatama leä dio Makhpela, tandai mata allona Mamre, battu diua Hebron dio lembäna Kanaan. \v 20 Susim too tulasanna indo bela' sola leä anna mendadii pa'ku'busanna Abraham. \c 24 \s1 Kakebaineanna Ishak \sr 24:1-67 \p \v 1 Pissananna matua punalai Abraham anna puham natamba' DEBATA illaam mentu' salu katuboanna, \v 2 iya ma'kadam lako indo sabua'na handam matua, to si ullima'ianni kullena, naua: “Anda'i ahena too' apangku, \v 3 aka la ma'pindako umpa'pindai Puang Allataala DEBATAnta To ungkuasai langi' anna lino, aka tä'ko la mualaam Ishak änä'ku baine illaam inde Kanaan, botto kuongei. \v 4 Sapo' la lu lakoko botto kadadiangku umpeänganni baine peänäsanna solasubungku.” \p \v 5 Iya mekutanam indo sabua'na naua: “Indo ke mokai indo baine la umpellei banuanna natuhu'ä' sule eta inde botto muongei? Iya la mala haka kubaba Ishak lako botto kadadiammu?” \p \v 6 Sapo' natimba' Abraham naua: “Jagako! Deem ai la umpasola änä'ku lako! \v 7 Puang Allataala DEBATAnta to ungkuasai langi', puhaä' natässu'i illaam mai banuanna ambeku sola botto kadadiangku. Anna puhaä' napa'tula'i anna ma'pinda naua: ‘Inde pa'bottoam la kubeem pessubummu.’ DEBATA hi too la ussua malaika'na muyoloangangko anna malai ullambisam baine änä'ku. \p \v 8 Sapo' maka' indo hi baine moka untuhu'ko, iya lappa'ungko iko dio mai inde pinda. Anggam ia tä' si'da-si'dako ia pole' mala la umbaba änä'ku lako.” \p \v 9 Iya muanda'im too' apanna Abraham indo sabua'na anna ma'pindai, la natuhu' asam ingganna indo nasuaam. \p \v 10 Iya mualam sapulo untana puäna indo sabua'na sola ma'hupa-hupa baham-baham keangga' anna le'ba'i lako Nahor mesa kota dio lembäna Aram-Mesopotamia. \v 11 Landa'i, iya napatohhom indo unta dio sulibanna kota ma'päsä dio ampe' bujum aka kahubemmi, anna biasa wattunnam si lao tumimba baine. \p \v 12 Mane mengkaalai längäm DEBATA naua: “O Puang Allataala DEBATA to napenombai puäku Abraham, pasule lakoannä' pattujungku allo temo. Pa'patandanni pa'kamasemu lako puäku Abraham. \v 13 Indemä' ampe' bujum ke'de' anna la suleim too änä' daha issinna inde kota la tumimba. \v 14 Kela mala anna dadii susi indee: maka' ma'kadaä' kuua: ‘O änä' daha, kamaseiä', beennä' itim uwaimmu la kuihu',’ anna natimba'i naua: ‘Io, ihu'i. Moi untamu la kupaihu' toi.’ Iya la iam too umpoelo' la napobaine sabua'mu Ishak. Anna la kuissammi too kuua Iko umpa'patandaam pa'kamasemu lako puäku.” \p \v 15 Tä'pi teppu' tula'na, iya sule siaham mesa änä' daha ussompo timbaanna isanga Ribka, änä'na Betuel. Indo Betuel änä'na Milka nasibalii Nahor, solasubunna Abraham. \v 16 Indo änä' daha tä' deem pada samapia anna tä'pi deem lako muane. Iya le'ba'um dokko indo ba'ba bujum anna umpangngissii timbaanna, mane ma'pasulei dio mai sule. \p \v 17 Iya lumumpa' siaham indo sabua' napellambi'i anna nauaanni: “Kamaseiä' beennä' saidi' itim uwai illaam timbaammu la kuihu'.” \p \v 18-19 Natimba'im naua: “Io puäku.” Tappa napatuhum siaham anna nabeenni naihu' mane nauai: “La kutimbaam duka' uwai inde mai untamu anna dipasanta'i naihu'.” \v 20 Mane natolanni indo timbanna dokko pahabam anna lumumpa' polei lao tumimba, aka la napaihu' asam indo untana sabua'na Abraham. \v 21 Iya mengkamma'um indo sabua' napetua'-tua' aka la napengngissanni battu la napasule lako si'da hi DEBATA battu la tä' di indo nalaoi. \p \v 22 Tappana puha asanni mangngihu' indo unta, naalaammi indo sabua' antim-antim mesa sola ponto sapasam sangngim bulabam täsä', (la'bi lime gram mabanda'na indo antim-antim anna la'bi sahatu' gram mabanda'na indo ponto). \v 23 Anna mekutanai naua: “Tulasannä! Mennako keänä'? Deem daka la kiongei dio banuanna ambemu aka la ma'bengikam?” \p \v 24 Iya natimba'im naua: “Isanga ambeku Betuel änä'na Milka nasibalii Nahor. \v 25 Anna dio banua deem ongeam la malaa' muongei anna buda toi dalame la napa'päsäi untamu sola humpu' la naande.” \p \v 26 Tappa ma'balinguntu' siaham indo tau umpuji sanganna DEBATA \v 27 naua: “Kupa'kasallei sangammu Puang Allataala DEBATA to napenombai puäku Abraham. Aka tontä liu pa'kamasemu anna kamanontongammu lako puäku, lambi' untetteä' lako banuanna solasubunna.” \p \v 28 Iya lumumpa' siaham indo änä' daha lako banuanna anna natula' asanni ingganna indo kaha-kaha ia too. \v 29-30 Nahingnginna Laban änä' muanena Ribka tula'na indo tau napalanda' Ribka, anna naita toi indo antim-antim sola ponto napake, tappa le'ba' siaham lumumpa' umpellambi'i indo tau lako ampe' bujum. Iya nalambi'um tontäpi ke'de'-ke'de' dio ampe' untana sikahuku' bujum. \v 31 Napa'kadaim naua: “O to natamba' DEBATA, daa muindea' sulibam, maikoa' talulako banua aka dipatokaammokoa' ongeam anna ongeanna untamu dio!” \p \v 32 Iya le'ba'im tama banua indo tau. Naleppa'iammi Laban teke'na indo untana anna mane naalaanni dalame la napetindoi untana sola kinande la napandeam. Puhai ia too, nababaammi sule uwai nabaseiam bitti'na indo sabua'na Abraham sola solana. \v 33 Tappana dibabaanni sule kinande, ma'kadam indo tau naua: “Tä'pä' la mangngande ke tä'pi puha kupalanda' inde tula' kubaba.” Natimba'im Laban naua: “Iya maka' deem kada la umpalambi', iya pa'tula'ungko.” \p \v 34 Iya ma'kadam naua: “Kao-kao sabua'naä' Abraham. \v 35 Tä' deem pada sanatamba' DEBATA indo Abraham lambi' sugi' si'da-si'da. Aka nabeem buda domba, sapim, bulabam, peha', sabua' baine anna muane, unta anna keledai. \v 36 Anna Sara bainena indo puäku, moi anna matuam sapo' malapi keänä' mesa muane. Anna ingganna kullena indo puäku puha asammi nabeho lako änä'na. \v 37 Indo puäku puhaä' napopa'pinda naua: ‘Tä'ko la mualaam baine Ishak änä'ku illaam inde Kanaan, botto kuongei. \v 38 Sapo' la lu lakoko kasahapuanna ambeku umpeänganni baine peänäsanna solasubungku.’ \p \v 39 Iya kutimba'um kuua: ‘Maaka susi ke mokai sule indo baine?’ \v 40 Nauaammä': ‘DEBATA to kutuhu'i, la ussua malaika'na la umpasolaiko anna mala sule lako pa'laoammu anna malai ullambisam baine inde änä'ku, peänäsanna ambeku. \v 41 Iapi mane lappa'i pa'pindamu dio oloku ke le'ba'ungko lako kasahapuangku. Moi anna tä'ko la nabeem baine, sapo' la lappa'ungko dio mai pa'pindamu.’ \p \v 42 Iya ingngena' suleku dio sa'dena indo bujum, ma'sambajammä' kuua: ‘O Puang Allataala DEBATA to napenombai puäku Abraham, kela mala Iko la umpasule lakoi inde to kulingkai tentomai illaam pa'laoangku. \v 43 Indemä' ampe' bujum ke'de'-ke'de', kela mala anna dadii susi indee: Maka' deem mesa änä' daha sule tumimba, anna kuuaanni: “Kamaseiä' beennä' itim uwaimmu saidi' la kuihu',” \v 44 anna natimba'i naua: “Io, ihu'i. Moi la naihu'na untamu la kutimbaampi duka'.” Iya la iam too umpoelo' la napobaine änä'na puäku.’ \p \v 45 Tä'pi teppu' indo ma'sambajannä' illaam penabangku, iya sule siaham Ribka ussompo timbaanna anna le'ba'i dokko bujum tumimba. Kuuaammi: ‘Kamaseiä' beennä' kuihu'.’ \v 46 Tappa napatuhum siaham yabo mai palempenna indo timbaanna anna nauai: ‘Ihu'ko, moi untamu la kupaihu' toi.’ Iya kuihu'um anna napaihu'pi duka' untaku. \p \v 47 Puhai, kuuaammi: ‘Mennako keänä'?’ Natimba'um naua: ‘Isanga ambeku Betuel änä'na Nahor nasibalii Milka.’ Iya kupadekkesammi antim-antim dio illäna anna mane kupapontoi. \v 48 Mane ma'balinguntu'ä' umpuji anna umpa'kasallei sanganna Puang Allataala DEBATA to napenombai puäku Abraham. Aka natetteä' illaam inde pa'laoangku umpeä baine pessubunna solasubunna puäku la napobaine änä'na. \v 49 Dadi temo, tulasannä' la ungkamasei haka' indo puäku anna untuhu'i pa'elo'na la tä' daka, anna kuissanni menggihi' senga'.” \p \v 50 Iya natimba'im Laban sola Betuel naua: “Inde kaha-kaha buttu yabo mai DEBATA, tä'um kami' kiissam la kisangai pole. \v 51 Petua'i, diom olomu Ribka, pasolam too lao anna mala napobaine änä'na puämu, umba susi kadanna DEBATA.” \p \v 52 Nahingnginna sabua'na Abraham indo tula'na, tappa muoppä umpenombai DEBATA. \v 53 Mane mualai poheba bulabam sola peha' anna poheba sampim nabeem lako Ribka. Anna deempi duka' lako indona anna Laban. \v 54 Puhai ia too, mangngandeim anna muihu'i indo sabua' sola ingganna solana. Iya ma'bengiim eta. \p Mebengngi'i bangonnim anna ma'kadai indo sabua' naua: “La ma'pasulengkam lako puäku.” \p \v 55 Sapo' natimba' Laban sola indona naua: “Tä'pi tappa la umpasolaa' lao, la indepakia' moi podo si sapulom benginna mane le'ba'koa'.” \v 56 Iya natimba'um naua: “Tä'unna' la ullabai, aka napasule lakom DEBATA inde pa'laoangku. Dadi lappasammä' anna malaä' ma'pasule lako puäku.” \v 57 Iya nauam: “Mapia ke tatambaiia' Ribka anna iai dipopa'elo'.” \v 58 Iya untambaim Ribka anna nakutanai naua: “La maelo'ungko le'ba' sola inde tau?” Natimba'um naua: “Io, maelo'ä'.” \p \v 59 Iya le'ba'um Ribka sola indo to si untahinanai mengkalao bahinni'na sola indo sabua'na Abraham anna solana. \v 60 Iya napa'lambeammi solasubunna Ribka naua: \q1 “O Ribka la buda hi too pessubummu la massa'bu-sa'bu anna la makkatalo-talo aka la ia umpangngissi bottona ingganna balinna.” \p \v 61 Iya ma'kalili'um Ribka sola ingganna sabua'na baine anna mengkalaoi ussäkei unta le'ba' untuhu' indo tau. Susim too inde anna le'ba'i Ribka napasola sabua'na Abraham. \p \v 62 Siampu' eta too, sule Ishak buttu dio mai bujum Lahai-Roi aka tohho dioi lembäna Negeb. \v 63 Pissananna kahubenni messubummi Ishak anna kalao-laoi lako pa'kambisam. Pissananna ma'pahandammi lao, iya muitam unta sule ma'tuhu'-tuhu'. \v 64 Siampu' eta too mennenne' lao Ribka, iya muitam Ishak. Tappa tuhum siaham yabo mai untana \v 65 anna mekutanai lako sabua'na Abraham naua: “Menna dipe muane umpenandaikia' dipe mai?” Iya natimba'im naua: “Iam too indo puäku.” Iya muala siaham lullunna Ribka anna napa'lullunni umbalu-balui lindona. \p \v 66 Pissananna silambi'i, iya umpa'tulasammi Ishak indo sabua' ingganna pa'palakoanna illaam pa'laoanna. \v 67 Iya untettem Ribka Ishak anna napasolai tama bahunna Sara indona Ishak, anna napobainei. Umpakamaja si'da-si'da Ribka indo Ishak, iya tipakahangam pole' pi'di' penabanna, indo puha mate indona. \c 25 \s1 Pessubunna Abraham nasibalii Ketura \sr 25:1-6 \p \v 1 Iya kebaine pole oom Abraham umpobaine isanga Ketura. \v 2 Indo bainena undadiangam änä' Abraham isanga Zimran, Yoksan, Medan, Midian, Isybak anna Suah. \v 3 Yoksan undadiam Syeba sola Dedan. Pessubunna Dedan to Asyur, to Letush, anna to Leum. \v 4 Midian undadiam Efa, Efer, Henokh, Abida, anna Eldaa. Padam too indee pessubunna Ketura. \p \v 5 Moinna anna napa'manasam asammi lako Ishak ingganna kullena Abraham, \v 6 sapo' wattunna anna tubopi, deempi napebeem lako änä' senga'na, indo to nasibalii baine senga'na. Anna mane ussuai indo änä' senga'na le'ba' mentieli' dekke tandai mata allona Kanaan umpellei Ishak. \s1 Kamateanna Abraham \sr 25:7-11 \p \v 7-8 Indo Abraham tä' deem pada samahendem. Sahatu' pitu pulo lima taunna tubo mane matei lambi' le'ba' sungnga'na ma'mesa sola nene to naponene. \v 9 Tappana matei, iya naku'bu'um änä'na, indo isanga Ishak sola Ismael. Napatama leä dio Makhpela tandai mata allona Mamre. Yolona, ongeam ia too litä'na Efron to Het, änä'na Zohar. \v 10 Sapo' litä' ia too naalli Abraham lako indo to Het. Iya etam too dipallamunni Abraham sola Sara bainena. \v 11 Puhai mate Abraham, iya natamba'um Puang Allataala Ishak, änä'na. Wattu eta too, si tohho dio sikahuku' bujum Lahai-Roi. \s1 Pessubunna Ismael \sr 25:12-18 \p \v 12 Indem ia tulasanna pessubunna Ismael, änä'na duka' Abraham nasibalii Hagar to Mesir, sabua'na Sara: \p \v 13-16 Ismael undadiam sapulo dua änä', uluana isanga Nebayot, mane huntunnai Kedar, Adbeel, Mibsam, Misyma, Duma, Masa, Hadad, Tema, Yetur, Nafish anna Kedma. Indo sapulo dua änä'na Ismael, iam too kabuttuanna sapulo dua kahajaam, anna sanganna tondä'na sola ongeanna pantam dipakonai sanga kalena. \v 17 Sahatu' tallu puloi pitu taunna dadinna Ismael anna kattui penabanna lambi' le'ba'um sungnga'na ma'mesa sola nene to naponene. \v 18 Indo pessubunna umpangngissi alla'na Hawila anna Syur, tandai mata allona Mesir memba'ba lako Asyur. Tä' deem si siala penaba pessubum senga'na Abraham. \s1 Esau sola Yakub \sr 25:19-34 \p \v 19 Indem ia tulasanna peänäsanna Ishak, änä'na Abraham: \p Abraham undadiam Ishak. \v 20 Indo Ishak appa' pulo taunna dadinna anna umpobainei Ribka, adinna Laban änä'na Betuel, mesa to Aram to buttu dio mai Padan-Aram. \p \v 21 Pissananna aka indo Ribka tämänä, iya mengkaalam Ishak längäm DEBATA umpa'sambajangam bainena. Nahingngiam DEBATA sambajanna Ishak napolalam kebättä Ribka. \v 22 Indo mahassam kebättä nasi'dimmi angga' si sibobo' indo änä'-änä' illaam tambu'na. Iya nauam Ribka: “Akanna malaä' nahua inde susi?” Napolalam mengkaala längäm DEBATA. \v 23 Iya ma'kadam DEBATA naua: \q1 “Itim ungkebättängam dua pentoosam kasalle. \q1 La undadiangko dua pentoosam kasalle la sisähä'. \q1 Adinna la mentondom anna la umpahe' leko' kakanna.” \p \v 24 Tappana lambi' wattunna, iya keänä'um hendu bassim muane. \v 25 Indo kakanna malea kuli'na anna kebulu susi poheba kebulu. Iam too anna disangaim Esau.\f + \fr 25:25 \fq Esau: \ft kalembasanna, \fq kebulu.\f* \v 26 Natuhu' siam änä' kaduanna muanda'i kambutu'na kakanna. Iam too anna disangaim ia Yakub.\f + \fr 25:26 \fq Yakub: \ft kalembasanna, \fq muanda'i kambutu'.\f* Annam pulom taunna Ishak anna keänä'i bainena. \p \v 27 Indo dua änä'-änä' tuttuam lobo' anna kasalle. Pengkähänganna ia Esau to menduhu' anna si napohäe tohho lako kaliane. Sapo' Yakub ia hapa' penaba anna anggam ia si tohho dio bahum. \v 28 Indo Ishak umpakamaja puha ia Esau, aka bassa' si napande bale pesea'. Sapo' Ribka ia, umpakamaja puha ia Yakub. \p \v 29 Pissam wattu mahassam ma'nasu Yakub, iya sulem Esau buttu dio mai kaliane, anna tadea' punala nasi'dim. \v 30 Iya ma'kadam lako Yakub naua: “Tadea' punalaä', beennä' kao saidi' itim bue malea unnasu.” (Iam too anna si diuaammi duka' Esau, Edom.)\f + \fr 25:30 \fq Edom: \ft kalembasanna, \fq malea.\f* \v 31 Iya natimba'im Yakub naua: “Io, mala sapo' la umbeennä' kakakaammu.” \v 32 Iya nauam Esau: “La kuaka duka' inde kakakaam, tä' siam deem gunana ke mate tadea'ä'.” \v 33 Iya nauam Yakub: “Pa'pindako yolo keta umbeem si'daä'.” Iya ma'pindam yolo Esau, anna napebeenni kakakaanna lako Yakub. \v 34 Puhai ia too, iya mualam hoti sola sabaheam indo bue malea anna nabeenni. Iya naandem anna mangngihu' mane ke'de'i le'ba'. Susim too lalanna umpa'bahinni'i kakakaanna Esau. \c 26 \s1 Ishak tohho dio Gerar \sr 26:1-35 \p \v 1 Pissam wattu sule oom kakobeam susi indo anna tubopi Abraham. Napolalam le'ba' Ishak lako Abimelekh tomahajanna to Filistin anna tohhoi dio Gerar, \v 2 aka puha umpa'paitaam kalena DEBATA lako Ishak anna nauaanni: “Daa ullao lako Mesir, tohho dioko indo to la kutulasangko. \v 3 Etangko too pessihuhu anna la kukambi'ko sola kutamba'. Ingganna inde pa'lembängam la kupadokkoangko lisu pala'mu sule lako pessubummu. Aka la kupasule lako pa'dandiangku, indo puha kudandi lako ambemu Abraham. \v 4 Anna la kupalohom banne taummu susi budanna bintä yabo langi' anna inde pa'lembängam la kupadokkoam asam lisu pala'na pessubummu. Anna pessubummu la kupa'polalanni pa'tamba' lako issinna lino. \v 5 Ia anna la kutamba'koa' aka untuhu'i liu tula'ku Abraham anna naanti manda' natobe matoto' ingganna kada pepaondongangku, pahentaku, sola pelahangangku.” \v 6 Iya iam too anna tohho diom Gerar Ishak. \p \v 7 Tappana napekutanaanni pa'botto diona bainena, iya nauam Ishak: “Indee adingku hi to kao.” Moka muuai: “Baineku,” aka naua inabanna: “Deem manii pa'botto umpateiä' aka umpohäe Ribka aka mapi'dä' hupanna.” \p \v 8 Masäe-säei tohho Ishak dio indo ongeam, iya ma'pahandam-handammi Abimelekh tomahajanna to Filistin dio suleba'na, iya muitam Ishak sianda'i lelem Ribka. \v 9 Iya untambaim Ishak anna nauaanni: “Bainemu hiko päläe' itim baine, akanna muua hiko: ‘Adingku’?” Iya natimba'im Ishak naua: “Aka kupenaba-nabaam kuua deem manii umpateiä' ke kuuai: ‘Baineku’.” \p \v 10 Nauaammi Abimelekh: “Akanna ma'pateem ongko duka'? Kahapa too deemmi taungku umpempakoi bainemu, iya umpaalaingkam kami' sala.” \p \v 11 Iya napa'pahentaammi Abimelekh lako ingganna pakketauanna naua: “Menna-menna la ussägäi Ishak, battu haka bainena, tä' mala tala dipatei.” \p \v 12 Tappana lambi' wattunna pengkähängam, mangngambo'um duka' Ishak, iya tiluppi' sahatu' pa'taunna aka natamba' DEBATA. \v 13 Tuttuam kehängäm katomakakaanna, sampe sugi' tangkalantungam. \v 14 Tä' deem pada sabuda dombana, bekena, sapinna anna sabua'na, nasuhum nakembuhui to Filistin. \v 15 Lambi' natambunni asam to Filistin indo bujum puha nabo'bä' sabua'na Abraham, ambena Ishak, indo anna tubopi. \p \v 16 Iya ma'kadam Abimelekh lako Ishak naua: “Äläiko lao kalemu illaam mai inde botto litä'ki aka kuasa puha hangko iko anna la kami'.” \v 17 Iya le'ba'um Ishak lu lako lembä Gerar anna tohho dioi mebahum. \v 18 Dioi, iya nakahoi asammi sule Ishak indo bujum nabo'bä' Abraham indo anna tubopi, aka natambunni to Filistin tappana mate Abraham. Anna nasangai asam sule Ishak indo bujum susi passangainna Abraham. \p \v 19 Pissam wattu umbo'bä' bujum sabua'na Ishak dio lembä ia too, iya ullambi'um uwai tä' deem pada sabuda. \v 20 Sapo' keaha' indo to ma'kambi' dio Gerar lako indo to ma'kambi'na Ishak naua: “Anungki hi to kami',” sampe nasikalla-kallai. Iam too anna nasangaim Ishak indo bujum, Esek, kalembasanna Kasikallaam. \p \v 21 Iya nabo'bä' polem ia indo sabua'na Ishak bujum senga' sapo' napa'keahasam pole oo, sampe nasikalla-kallai oo. Iya nasangaim ia Ishak, Sitna, kalembasanna Kasipobaliam. \v 22 Mentieli' pole oom kapentallunna umbo'bä' bujum. Iya tä'um pole' napa'keahasam. Iam too anna nasangaim ia Ishak, Rehobot, kalembasanna Dipalonda, aka naua: “Temo nabeemmakia' DEBATA kalondaam tohho illaam inde pa'lembängam la membea' lampa'.” \p \v 23 Mane mengkalaoi Ishak lu lako Bersyeba. \v 24 Bengii umpa'paitaammi kalena DEBATA lako Ishak anna ma'kadai naua: “Kaom too inde Puang Allataala to napenombai ambemu Abraham. Daa ummahea' aka la kuundu'ko. La kutamba'ko anna lohonni banne taummu aka puha kudandi lako sabua'ku Abraham.” \p \v 25 Puhai ia too, umpapiam pehumalasam anna umpenombai DEBATA dio indo ongeam. Iya mebahummi Ishak eta, anna umbo'bä' polei bujum sabua'na. \p \v 26 Iya sulem Abimelekh dio mai Gerar napasola Ahuzat to si umbalii ma'pikki' anna Pikhol pangngulu sohodadunna umpellambi'i Ishak. \v 27 Iya mekutanam Ishak naua: “Akanna sulekoa' umpellambi'iä'? Kusanga ungkahi'di'ä' indo lessu' sampe ussuaä' illaam mai botto litä'mua'.” \p \v 28 Natimba'um naua: “Kiissam kiua iko to naundu'ko DEBATA. Dadi kiua: Mapia ke umpadeengkia' kasitallisam. La sitalli'kia' \v 29 anna mala tä'ko deem la ma'pogau' kadake lako kami', umba susi kami' duka' tä'kam deem la ma'gau' kadake matim. Sapo' tontäkam ma'pogau' mapia matim anna kipäbäingko le'ba' sola kamasannangam indo lessu'. Anna abana hia to natamba'ko DEBATA.” \p \v 30 Iya natosabe manappam Ishak, napande anna napaihu'. \v 31 Makale'nai mebengngi', sitalli'um pole'. Puhai ia too, nauaammi Ishak: “La masakke hakoa' too illaam pangngola-lalangammu.” \p \v 32 Allo eta siam too anna sulei sabua'na Ishak ma'tula' naua: “Indo bujum kibo'bä' kilambi'um uwai.” \v 33 Iya nasangaim Ishak indo bujum, Syeba, kalembasanna Kasitallisam. Susim too tulasanna anna disangai indo kota Bersyeba\f + \fr 26:33 \fq Bersyeba: \ft kalembasanna, \fq Bujum Kasitallisam.\f* sule lako temo. \p \v 34 Tappana appa' puloi taunna Esau, iya umpobainem dua änä' daha to buttu dio mai Het, isanga Yudit, änä'na Beeri, anna Basmat, änä'na Elon. \v 35 Baine ia too umpomasussa penabanna Ishak sola Ribka. \c 27 \s1 Yakub napa'lambeam Ishak \sr 27:1-40 \p \v 1 Tappana matuai Ishak anna tä' toom paita, untambaim Esau änä' uluana anna nauaanni: “O änä'ku.” Natimba'im naua: “Aka ambe'?” \v 2 Ma'kada oom Ishak naua: “Temo änä'ku illaammä' kamatuaam anna umbai' tä'um la masäe-säeä' tubo. \v 3 Dadi alai bälä'du'mu sola batunna anna laoko umpemäläiannä' olo'-olo' lako kaliane. \v 4 Anna umpapia-piannä' nasunna susi indo si kupohäena anna umbabannä' sule kuande. Puhai too kuande, iya kupa'lambeammoko baju anna tubopä'.” \p \v 5 Sapo' nahingngi Ribka indo mahassam ma'tula' Ishak lako Esau. Tappana lessu' Esau lako kaliane umpa'pemälängam ambena, \v 6 iya naua siaham Ribka lako Yakub: “Mane balinna kuhingngi ambemu umpa'tula'i Esau naua: \v 7 ‘Pemäläiannä' olo'-olo' anna umpapia-piannä' nasunna. Puhai too kuande, iya kupa'lambeammoko dio olona DEBATA baju anna tubopä'.’ \v 8 Dadi temo, pehingngii manappai inde tula'ku, änä'ku, anna umpalakoi. \v 9 Lakoko pa'kambisanta ammu pise'i dua änä' beketa maloppä'na, angku papia-pianni nasunna ambemu indo si napohäena. \v 10 Anna umbabaanni lao ambemu. Puhai too naande ikom napa'lambeam baju anna tubopi.” \p \v 11 Sapo' natimba' Yakub naua: “O indo' la mala haka tia aka kebulu ia Esau anna tä' kao kebulu kaleku. \v 12 Indo ke nasapui ambe' kaleku anna naissanni pole' naua: ‘Natipuä',’ iya tä' ohi tia la mepa'lambeam sapo' la metädo hi.” \v 13 Natimba' indona naua: “O änä'ku, kao ham umpendudum asanni petädona. Tuhu' di inde tula'ku, laongko alai indo beke.” \p \v 14 Iya le'ba' siaham duka' Yakub naala indo beke anna nabeenni indona napapia-pia nasunna, susi indo si napohäe Ishak. \v 15 Mane naalai Ribka poheba handam mapianna Esau änä' uluana, indo si naanna dio banuanna, anna umpapohebai Yakub änä' tämpä'na. \v 16 Puhai, naalam indo lollo' beke nasapu'iam bahokona Yakub sola limanna aka tä' ia kebulu. \v 17 Mane nabeenni Yakub indo pa'nasunna sola hoti puha napapia. \p \v 18 Iya nababaammi lao ambena anna nauai: “O ambe'.” Natimba'im Ishak naua: “Mennako änä'ku?” \v 19 Natimba' Yakub naua: “Kao Esau änä' uluamu. Sulemä' aka indo ussuaannä' dadi asammi. Bangommoko ammu tadongkom anna muandei inde bale pesea' pa'nasungku anna malaä' umpa'lambeam.” \v 20 Natimba' Ishak naua: “O änä'ku, muaka hiko susi anna masimpanni muala?” Natimba' Yakub naua: “Aka nakamaseiä' Puang Allataala DEBATA to umpenombai nasuhum bale' deem kulambi'.” \v 21 Iya ma'kada oom Ishak naua: “Mahuku'-huku'ko mai änä'ku angku sapuko battu Esau si'da hako.” \p \v 22 Iya lakom duka' Yakub anna nasapui ambena, iya nauam: “Maka' pa'kadammu Yakub-ko, sapo' maka' limammu susi Esau.” \v 23 Tä' naissam Ishak naua Yakub dia, aka kebulu limanna susi limanna Esau. Iam too anna napa'lambeammi. \v 24 Mekutana pole siapi Ishak naua: “Esau si'da hakoka isanga inde ä?” Natimba' Yakub naua: “Io, Esau-ä'.” \p \v 25 Iya nauam Ishak: “O änä'ku beemmä' itim bale kuande, anna puhapi kuande mane kupa'lambeangko.” Iya nabeemmi Yakub indo bale naande sola anggur naihu'. \v 26 Puhai, nauam ambena: “Maingko eta inde änä'ku anna muudunnä'.” \p \v 27 Iya lakom Yakub muudum ambena, iya naudu'um Ishak susi bauanna Esau aka pohebana napake, lambi' napa'lambeammi naua: \q1 “Tä' deem pada sabubanau' bauanna änä'ku, \q2 susi bauanna bela' natamba' DEBATA. \q1 \v 28 La Puang Allataala hi too umpatuhungangko uham yabo mai langi' \q2 anna napomalompoangko bela'mu anna umpomahombo gandummu, \q2 nasuhum la kembua tiluppi'-luppi' anna anggurmu la lempam pole' pa'pongngeammu. \q1 \v 29 Anna ingganna hupatau, iko la napengkahea'i \q2 anna ingganna issinna mobotto-bottoam iko la napenombai. \q1 Iko toi la umpahe' ingganna solasubummu \q2 anna la napenombaiko pessubunna indomu. \q1 Anna la seda to untädoko, \q2 la ullambi' tamba' to umpa'lambeangko.” \p \v 30 Tappana puha napa'lambeam Ishak, iya le'ba' siaham Yakub. Tä' masäe le'ba'na Yakub, iya sulem duka' Esau kakanna umbaba indo pesea'na. \v 31 Iya napapia-piam duka' nasunna mane nababaanni lao ambena anna nauai: “Bangommoko ambe' anna muandei inde bale pesea' kubabaangko anna malaä' umpa'lambeam.” \v 32 Mekutanam Ishak naua: “Mennako?” Naua: “Kao ambe', Esau änä' uluamu.” \p \v 33 Tappa tikkedu' Ishak lumalla' anna ma'kadai naua: “Maka' susi, iya menna hi umpemäläii indo olo'-olo' anna nanasui nababaannä' sule ingngena'? Puham kuande indo tä'poko sule, anna puham kupa'lambeam la naampuam mengkalao temo sule lako salako-lakona.” \p \v 34 Tappana nahingngi Esau tä' deem pada samasussa penabanna lambi' kaoli-oli sumahho anna nauai: “Pa'lambeannä' kao duka' ambe'.” \v 35 Nauam Ishak: “Sule adimmu natipuä', iya balim naala indo pa'lambe la kubeengko.” \v 36 Nauam Esau: “Kapenduangkum natipu, naande sanganna Yakub.\f + \fr 27:36 \fq Yakub: \ft kalembasanna, \fq muanda'i kambutu' \ft battu diua \fq natipu.\f* Puham naala kakakaangku, naala pole oom inde pa'lambe la dibeennä'. Tä'um isanga deem pa'lambe senga' la umbeennä', ambe'?” \v 37 Sapo' natimba' Ishak naua: “Aka iam kupadadi puämu anna ingganna solasubunna kupadadi sabua'na anna puham kupalahui gandum sola anggur. Dadi temo tä'um iko deem la kubeengko, änä'ku.” \v 38 Ma'kada oom Esau lako ambena naua: “Anggam isanga sahhupa pa'lambe muampuam ambe'? Pa'lambeannä' kao duka'!” Mane kaoli-oli oi sumahho. \v 39 Natimba'im Ishak naua: \q1 “Ongeammu iko la sikambela litä' malompo \q2 anna tä' la nalambi' uham yabo mai langi'. \q1 \v 40 Anggam iko la tubo dioko mai kabahaniammu \q2 anna la napahe'ko adimmu. \q1 Sapo' pissam wattu la umbela hi too ullappasam \q2 kalemu dio mai pampahe'na adimmu.” \s1 Yakub le'ba' lako Laban \sr 27:41–28:9 \p \v 41 Iya umpemannaammi Yakub Esau, aka indo pa'lambe la nabeem ambena lu lako hi Yakub adinna. Iya sipa'tula'um kalena naua: “Tä'um masäe anna matem ambe'. Lessu'i too pa'bahataam, kupateim Yakub.” \p \v 42 Tappana naissam Ribka pattujunna Esau, indo änä' uluana, iya untambaim Yakub, indo änä' tämpä'na, anna nauaanni: “Napemannaangko too Esau aka indo pa'palakoammu le, mohäe la napateiko. \v 43 Dadi la untuhu'i inde tula'ku: pasihha'i muäläi kalemu lako kakangku, indo isanga Laban dio Haran. \v 44-45 Anna la masäeko tohho dio sampe mehe aha'na kakammu anna nakalembeim indo gau'mu, mane kusuai tau lako naalako. Aka tä' kusaha la simbaha änä'ku dua pa'de illaam allo sangngallo.” \p \v 46 Anna mane ma'kada Ribka lako Ishak naua: “Tä' punalam kusaha muita liu inde lako baine to Het napobaine Esau. Maka' la baine eta pole oo naala Yakub napobaine, dota pissammä' mate.” \c 28 \p \v 1 Iya untambaim Yakub Ishak anna napa'lambeanni mane nauaanni: “Tä'ko too la umpobaine baine to Kanaan le. \v 2 Sapo' la le'ba' siahangko lako banuanna nenemu Betuel dio Padan-Aram anna umpobainei mesa änä'na muhemu Laban. \v 3 La natamba' di too Puang Allataala To Handam Kuasa kasialaammua', lambi' membea' pessubummu anna mala mendadiko nene to naponene to la umpangngissi lao mobotto-bottoam. \v 4 Anna la Puang Allataala hi too untamba'ko sule lako pessubummu umba susi tamba'na Abraham anna la umpuängam inde botto litä' muongei messihuhu. Aka puham nabeem Puang Allataala Abraham.” \v 5 Susim too inde tulasanna anna le'ba'i Yakub nasua lao Ishak. Iya le'ba'um lako Padan-Aram lu lako Laban änä'na Betuel to Aram. Indo Laban kakanna Ribka. Ribka indona Yakub sola Esau. \p \v 6 Puhai ia too, iya naissammi duka' Esau naua puham umpa'lambeam Yakub Ishak mane nasuai le'ba' lako Padan-Aram, la umpeä baine dio. Naissam toi duka' naua indo anna umpa'lambeanni Yakub, napakahi'di naua: “Tä'ko la muala baine to Kanaan la umpobaine.” \v 7 Anna naissam toi Esau naua: “Indo Yakub untuhu'i pa'elo'na indo' sola ambe', nasuhum le'ba' lako Padan-Aram.” \v 8 Naissam pole' Esau naua: “Inde ambeku tä' päläe' umpohäe baine to Kanaan.” \v 9 Iam too anna le'ba'um lako Ismael änä'na Abraham anna napobainei änä'na isanga Mahalat, adinna Nebayot, sulibanna indo bainena dua. \s1 Mangngimpi Yakub dio Betel \sr 28:10-22 \p \v 10 Iya umpelleim Bersyeba Yakub le'ba' lako Haran. \v 11 Tappana ullambi' mesa ongeam, iya tohhom eta ma'bengi aka lendu'um allo. Pissananna la metindoi, mualam mesa batu napa'allongam. \v 12 Mamma'i napangngimpim deem mesa eham ke'de' mengkalao dio ampe'na sule längäm langi' tämpä'na. Anna naita buda malaika'na Puang Allataala ma'sisolä buso' lu längäm lu yabo mai indo eham. \v 13 Anna dio sa'dena ke'de' DEBATA ma'kada naua: “Kaom too Puang Allataala DEBATA to napenombai nenemu Abraham sola Ishak ambemu. Inde litä' muongei metindo la kubeengko anna la naampuam sule lako pessubummu. \v 14 Pessubummu la susi budanna sobä' illaam lino anna ia la umpakalua' inde ongeam lao pali'. Anna iko sola pessubummu la kupa'polalanni pa'tamba' lako ingganna hupatau illaam lino. \v 15 Pengkilalai, Kao la muundu'ko anna la kuolaam umba-umba muongei le'ba'. Anna la kutetteko sule eta inde. Tä'ko la kutampeam lambi' kupasule lako ingganna indo puha kudandiangko.” \p \v 16 Tappa kilala siaham Yakub anna nauai: “Mane kuissam di kao, inde siam ia päläe' DEBATA.” \v 17 Sapo' mahea' lambi' ma'kada naua: “Tä' deem pada samakähhä inde ongeam. Tä' mala tala banuanna Puang Allataala anna ba'bana suhuga.” \p \v 18 Tappana masiä, mebengngi'-bengngi'pi, iya bangommi Yakub anna mualai indo batu napa'allongam anna napake'de'i mane natolloi minnä' aka la napotanda pengkilalaam. \v 19 Indo ongeam nasangai Betel (si diuaam yolona kota Lus). \p \v 20 Anna mane ma'samaja Yakub naua: “Maka' naundu'ä' Puang Allataala anna naolaam illaam pa'laoangku, anna nabeennä' kinande sola poheba, \v 21 lambi' ma'pasuleä' sule lako banuanna ambeku sola masakke, iya la Iam too DEBATA kupenombai. \v 22 Inde batu kupake'de' la mendadi ongeam kapenombaam längäm Puang Allataala. Anna la si kubeem liu DEBATA bahe sapulona ingganna aka-aka napadokkoannä' lisu pala'ku.” \c 29 \s1 Yakub umpengkähängam Laban ussaho Rahel \sr 29:1-30 \p \v 1 Iya umpatahhu'um pa'laoanna Yakub le'ba' lako mesa botto tandai mata allona Kanaan. \v 2 Pissananna muitam mesa bujum dio pa'kambisam anna dio ampe'na ma'päsä tallu laoam domba aka si biasa dipaihu' eta. Indo bujum ditutu'i batu kasalle. \v 3 Maka' tihempum asammi ingganna domba dio indo ongeam, iya nabengka'im lao indo batu ingganna to ma'kambi' anna umpaihu'i dombana. Puhai too napaihu', natutu'i oom sule. \p \v 4 Iya mekutanam Yakub lako indo to ma'kambi' naua: “Oa' solasubum buttu umbakoa' ngei?” Natimba'im naua: “Buttu diokam mai Haran.” \v 5 Mekutana pole oom Yakub naua: “Muissam daka'i indo Laban ampona Nahor?” Naua: “Io, kiissam.” \v 6 Mane naua polei: “Masakke-sakke mammaka?” Natimba'i oom naua: “Io masakke-sakke mammi ia. O, dipe ham ia mai änä'na baineä, isanga Rahel sule duka' uhhamba dombana ambena.” \v 7 Iya nauam Yakub: “Budapi allo, taiapi wattunna pa'hambaam. Paihu'ia' mane laokoa' ungkambi' polei.” \v 8 Nauam: “Tä'pi la mala kipaihu' ke tä'i sule asam dombaki. Iapi mane kibengka'i tutu'na inde bujum anna kipaihu'i dombaki ke sule asammi.” \p \v 9 Mahassampi sipa'tula', sule siaham Rahel uhhamba dombana ambena aka abana ia duka' si ma'kambi'. \v 10 Naitanna Yakub indo Rahel änä'na Laban muhena, uhhamba dombana Laban, iya le'ba' siaham lako indo bujum anna nabengka'i tutu'na anna napaihu'i indo dombana. \v 11 Puhai, muudummi Rahel napasindum kaoli-oli sumahho aka tilalla' sugali'. \v 12 Anna muuaanni Rahel: “Kao änä'naä' Ribka solasubunna ambemu.” Iya lumumpa' siaham Rahel lako banuanna lao natulasam ambena. \p \v 13 Naissanna Laban naua: “Sule Yakub,” tappa lumumpa' siaham le'ba' natammui. Silambi'na änä' uhena, tappa nakalapu'i napasindum naudum mane napasolai lako banuanna. Iya natula' asammi Yakub kasuhunganna anna sulei umpellambi'i Laban. \v 14 Nauaammi Laban: “Tappa' si'da hi tia sikahuku' punalapakia' too kita.” \p Iya tohhom dio Yakub sabulam. \p \v 15 Pissananna ma'kadam Laban lako Yakub naua: “Taia lalanna la umpengkähängam bäbää', moi anna sipohapuki'. Tulasannä', sanaka la kusahoiangko?” \p \v 16 Indo Laban deem änä'na dua bassim baine. Indo kakanna isanga Lea anna adinna isanga Rahel. \v 17 Indo Lea maleke matanna,\f + \fr 29:17 \fq maleke matanna: \ft Illaam basa Ibrani tä' makaleso kalembasanna, battu la maleke hi matanna battu la makuhibo-hibo hi.\f* sapo' Rahel ia mapi'dä' pa'kaleanna anna hupanna. \v 18 Indo Yakub tä' deem pada saumpohäe Rahel nasuhum naua lako Laban: “La kupengkähängangko pitu taunna ke umbeennä' Rahel kupobaine.” \p \v 19 Natimba' Laban naua: “Dotam tia iko kubeem anna la tau senga'. Taindem sola.” \v 20 Iya mengkähäm Yakub pitu taunna ussaho Rahel. Sapo' indo pitu taunna naangga' anggam sanaka amo benginna tandana umpohäe sugali' Rahel. \p \v 21 Puhai ia too ma'kadam Yakub lako Laban naua: “Sundummi pa'tempoku matim pitu taunna. Beemmä' indo tunangangku aka la kupobainem.” \p \v 22 Iya untambai asammi tau Laban issinna indo kota aka la dipa'hame-hameim kasialaanna. \v 23 Sapo' bengii, taia Rahel dibeem sapo' Lea hi nababaam lao Laban. Iya iam napasola metindo Yakub. \v 24 (Napasolaampi Laban mesa sabua'na baine isanga Zilpa la si napakasua-sua Lea.) \p \v 25 Tappana mebengngi' mane naissam di Yakub naua: “Lea hia inde nabeennä' kupobaine!” Tappa le'ba' siaham umpellambi'i Laban anna nauaanni: “Akanna umpateennä' pua'? Kusanga inna kuua la mengkähää' ke Rahel-i kusaho. Akanna untipuä'?” \p \v 26 Natimba'i Laban naua: “Situhu' kabiasaangki tä' tia mala adinna la muyoloi kakanna kemuane. \v 27 Dadi paganna'i yolo pitu benginna dihame-hamei kasialaammu Lea, mane kubeem poleko Rahel umpobaine, sapo' la ussaho polepi duka' pitu taunna.” \p \v 28 Iya natuhu'im Yakub. Tappana ganna'i pitu benginna, nabeemmi pole' Rahel änä'na napobaine. \v 29 (Napasolaam duka' mesa sabua'na baine isanga Bilha la si napakasua-sua Rahel.) \v 30 Iya napasolam duka' Yakub indo Rahel metindo. Napohäe puha ia Rahel anna la Lea. Mane napahandu' oi umpengkähängam Laban pitu taunna. \s1 Peänäsanna Yakub \sr 29:31–30:24 \p \v 31 Tappana naita DEBATA tangkaam ia dipohäe Lea, iya la dipakebättä ia, sapo' Rahel ia tämänä. \v 32 Iya kebättäm ia Lea lambi' undadiam mesa muane-ane nasangai Ruben\f + \fr 29:32 \fq Ruben: \ft kalembasanna, \fq nenne'i, mesa muane-ane\ft , anna saidi' tasusi moninna mesa kada kalembasanna, \fq naitam kamasussaangku.\f* aka naua: “Tandana naita DEBATA kamasussaangku anna temo tantu napohäemä' pole' muaneku.” \p \v 33 Iya kebättä pole oom lambi' undadiam oom mesa muane-ane, iya nasangai ia Simeon\f + \fr 29:33 \fq Simeon: \ft kalembasanna, \fq nahingngi.\f* aka naua: “Nabeem poleä' DEBATA inde änä' aka nahingngi naua tä' liupi dipohäe.” \v 34 Kebättä pole oom kapentallunna anna undadiam oo mesa muane-ane, iya ma'kadam Lea naua: “La mendekke'um too pole' penabanna muaneku aka tallum änä'ki sangngim muane.” Iam too anna nasangaim Lewi.\f + \fr 29:34 \fq Lewi: \ft kalembasanna, \fq mendekke'.\f* \p \v 35 Iya kebättä pole oom kapengngappa'na lambi' undadiam oo mesa muane-ane. Iya nauam Lea: “Inde temo la umpujiä' sanganna DEBATA.” Iam too anna nasangaim Yehuda.\f + \fr 29:35 \fq Yehuda: \ft kalembasanna, \fq umpuji.\f* Lessu'i ia too tä'um pole' keänä'. \c 30 \p \v 1 Tappana nasi'dim Rahel tä' liupi ia keänä', iya ungkembuhuim kakanna lambi' ma'kada lako Yakub naua: “Beennä' änä' aka maka' tää', iya la mateä'.” \v 2 Lambi' keaha' Yakub lako Rahel naua: “Kao haka to kao Puang Allataala to umpatämänäko?” \v 3 Ma'kada Rahel naua: “Inde Bilha sabua'ku, pasolai metindo anna mala nadadiangannä' änä' anna deenni kao duka' peänäsangku.” \p \v 4 Iya nabeemmi Yakub napobaine indo sabua'na anna napasolai metindo. \v 5 Iya kebättäm Bilha lambi' undadiangammi Yakub mesa muane-ane. \v 6 Ma'kada Rahel naua: “Ma'papada-pada Puang Allataala anna nahingngiam pelauangku lambi' nabeemmä' mesa änä' muane-ane.” Iam too anna nasangaim Dan.\f + \fr 30:6 \fq Dan: \ft kalembasanna, \fq ma'papada-pada.\f* \p \v 7 Kebättä oom Bilha sabua'na Rahel, iya undadiangam pole oom Yakub mesa muane-ane, änä' kaduanna nasibalii Bilha. \v 8 Ma'kada Rahel naua: “Masäem kupeä lalanna la umpentaloi kakangku, iya kao patalo.” Iam too anna nasangaim Naftali.\f + \fr 30:8 \fq Naftali: \ft kalembasanna, \fq umpentaloi.\f* \p \v 9 Tappana nasi'dim Lea tä' lium keänä', muuaammi Yakub: “Pobainei inde Zilpa sabua'ku.” \v 10 Indo Zilpa sabua'na Lea undadiangam Yakub mesa muane-ane. \v 11 Ma'kada Lea naua: “Kehongko'ä'.” Iam too anna nasangaim Gad.\f + \fr 30:11 \fq Gad: \ft kalembasanna, \fq hongko'.\f* \p \v 12 Pissananna keänä' pole oom Zilpa kapenduanna, undadiangam oom Yakub mesa muane-ane. \v 13 Iya ma'kada oom Lea naua: “Tä' deem pada samasannannä', tä' mala tala nauaannä' sabaineku: ‘To masannam.’” Iam too anna nasangaim Asyer.\f + \fr 30:13 \fq Asyer: \ft kalembasanna, \fq masannam.\f* \p \v 14 Tappana matäsä' gandum wattunna la diäläi, le'ba'um ma'lao-lao Ruben lako pa'belasam. Iya ullambi'um sahhupa tanangam si dipopakuli,\f + \fr 30:14 \fq sahhupa tanangam si dipopakuli: \ft pakuli tämänä.\f* iya naalam anna nababaanni indona. Tappana naita Rahel, iya muuaammi Lea: “Beennä' kao saidi' itim tanangam pakuli indo nalambi' änä'mu.” \v 15 Sapo' natimba'i Lea naua: “Tä' liupaka tiko ussanga mualangko muaneku? Anna temo la umpelau oom inde tanangam pakuli nabeennä' änä'ku?” Nauam Rahel: “Maka' umbeennä' itim tanangam pakulinna änä'mu, iya manii too bengi iko opi napasola metindo Yakub.” \p \v 16 Sulei Yakub kahubem, natammuim Lea anna nauaanni: “La inde opaki' too sola metindo mani bengi le? Aka puham kusahoi Rahel kubeem tanangam pakuli indo nalambi' änä'ku.” Iya solam metindo indo bengi eta too. \p \v 17 Iya kebättä oom Lea aka nahingngiam Puang Allataala pa'sambajanna lambi' undadiangam pole änä' Yakub kalimanna. \v 18 Ma'kada Lea naua: “Nabeem pole omä' Puang Allataala änä' bala' penabangku aka kubeem Zilpa muaneku napobaine.” Iam too anna nasangaim indo änä'na, Isakhar.\f + \fr 30:18 \fq Isakhar: \ft kalembasanna, \fq bala' penaba.\f* \p \v 19 Iya kebättä pole oom Lea lambi' undadiangam Yakub änä' kaannanna. \v 20 Naua oom Lea: “Tä' deem pada samapia inde hongko' nabeennä' Puang Allataala. La napa'kasalleimä' too pole' muaneku aka kudadiangammi änä' annam, sangngim muane.” Iam too anna nasangaim indo änä' kaannanna Zebulon.\f + \fr 30:20 \fq Zebulon: \ft kalembasanna, \fq napa'kasallei.\f* \p \v 21 Puhai ia too keänä' pole oom Lea undadiam mesa baine-ine, iya nasangaim ia Dina. \p \v 22 Indo Rahel nakilalaim duka' Puang Allataala, nasuhum nahingngiam pelauanna lambi' la malam duka' undadiam änä'. \v 23 Iya kebättäm Rahel lambi' undadiam mesa muane-ane. Iya nauam Rahel: “Nasamboiammä' sihi'ku Puang Allataala.” \v 24 Iya nasangaim Yusuf,\f + \fr 30:24 \fq Yusuf: \ft kalembasanna, \fq la dihängännipi.\f* aka naua: “Umba-umba aka nahängänniam polepä' DEBATA mesa änä' la muane.” \s1 Yakub umpabuda olo'-olo'na \sr 30:25-43 \p \v 25 Tappana puha keänä' Rahel undadiam Yusuf, iya melaum Yakub lako Laban naua: “Kela mala anna umpäbäiä' ma'pasule lako tondä' kadadiangku. \v 26 Anna umpäbäiä' umbaba ingganna baineku sola änä'ku, aka puham kuasaiam pala'ku, anna kualloiam boko'ku kupengkähängangko.” \p \v 27 Sapo' natimba' Laban naua: “Pehingngii siai too tula'ku, maka' muua iko duka', tä'pä' la umpellei aka situhu' potikangku natamba'ä' DEBATA aka iko napolalam. \v 28 Dadi tula' mammi la pada umba kubeengko sahomu.” \p \v 29 Iya natimba'im Yakub naua: “Iko hi tia la muissanni, aka tä'ungko la kupa'tulasam kapandasangku nasuhum membea' olo'-olo'mu. \v 30 Aka indo anna tä'pä' sule, tä'pi susi kullemu. Sapo' temo to makakangko. Ia anna natamba'ko DEBATA aka pallima'ingku napolalam. Dadi pihampi kao la malaä' umpengkähängam dapo'ku?” \p \v 31 Iya nauam Laban: “Iya aka isanga la kubeengko?” Natimba'im Yakub naua: “Tä' manggi' deem aka-aka umbeennä', sapo' la tontä kukambisangko dombamu. Anggam ia la deem pelauangku matim ke malai. \v 32 Allo temo la umpäbäiä' ma'lao-lao tama alla'-alla'na dombamu anna kusähä'i ingganna änä' domba malotäna, anna ingganna domba sola beke dotinna anna buhitti'na. Iam too la mendadi sahoku. \v 33 Ia too la mendadi tanda kamaloloangku illaam allo la taoloinna. Aka maka' suleko dako' umpahessa sahoku anna muitam deem beke tä' doti anna tä' buhitti' anna änä' domba tää'na malotä, la muissammi too muua: ‘Pabokona.’” \p \v 34 Natimba' Laban naua: “Io, tapateemmi too.” \v 35 Sapo' napasähä' yolo Laban indo allo eta ingganna beke dotinna anna buhitti'na. Susi toi domba malotä napasehe anna ussuai änä'na najagai. \v 36 Mane nababai lao indo olo'-olo' umpellei Yakub, tallungngallo mellao mane tohhoi. Anna indo tohhona nakambi' ia Yakub. \p \v 37 Iya namaja-maja duka' Yakub muala täke tubona kaju hawar, kaju badam, anna kaju berangan anna naäläi kuli'na nasoha-soha sampe masuha' diita. \v 38 Mane napake'de'i dio indo pahabam si natingngajoinna indo bekena sola dombana ke mangngihu'i. Aka si sulei too muihu', sibihä-bihäim eta ke lambi' oom wattunna. \v 39 Dadi maka' ma'laki oom indo olo'-olo' dio sikahuku' indo täke kaju masuha', iya keänä' oi too, dotika, ma'balo-baloka, buhitti'ka. \v 40 Mane napasehei Yakub indo änä' domba, anna indo domba senga' napopengngolo lakoi ia indo ingganna domba dotinna anna malotäna Laban. Napateemmi too Yakub uhhempum indo la napotabana anna tä'i napasihau indo tabana Laban. \v 41 Anna maka' too indo oom olo'-olo' to mapia tubona ma'laki, naala oom Yakub indo täke kaju masuha' anna napadioi indo si napengngoloi ke mangngihu'i anna malai sikahuku' ke ma'lakii. \v 42 Sapo' maka' olo'-olo' malamma sule, iya si tä' ia napadio indo täke kaju masuha' indo si natingngajoinna, nasuhum ingganna malammana indo olo'-olo' tabana ia Laban. Anna ingganna mapia tubona tabana ia Yakub. \v 43 Susim too lalanna anna sugi'i Yakub muampuam buda beke, domba, unta, keledai, anna buda sabua'na muane anna baine. \c 31 \s1 Yakub sola sahapunna mengkalao buni umpembuniam Laban \sr 31:1-21 \p \v 1 Pissananna naissam Yakub tula'na änä'na Laban naua: “Naala asammi Yakub kullena ambetaa'. Ingganna katomakakaanna buttu dio mai kullena ambetaa'.” \v 2 Anna naita toi Yakub penabanna Laban tä'um tontä lako kalena. \p \v 3 Iya ma'battakadam DEBATA lako Yakub naua: “Pa'pasulengko lako botto litä'na ambemu sola kasahapuammu aka la kuolaam dako tia.” \p \v 4 Puhai ia too, umpopetambaim Rahel sola Lea Yakub anna mala napellambi'i dio pa'kambisanna. \v 5 Tappana silambi', napa'tula'im Yakub naua: “Kuita penabanna ambemua' senga'um, tä'um si susi inde dio mai lako kaleku. Sapo' naundu'ä' anna naolaam Puang Allataala to napenombai ambeku. \v 6 Anna la dipa'tulasampokoka' umba susi hesoku lako ambemua' inde dio mai. \v 7 Sapo' si napalilingam liu hä' tangnga' lambi' pembudam umpadende sahoku. Sapo' tä' napäbäi Puang Allataala la nakadakeiä'. \v 8 Aka maka' too naua oom ambemua': ‘Beke buhitti' la sahomu,’ iya beke buhitti' asam oom too dadi. Anna maka' too naua: ‘Beke ma'balo-balo la sahomu,’ iya beke ma'balo-balo oom too dadi. \v 9 Dadi napateemmi too Puang Allataala muala olo'-olo'na ambemua' anna napadokkoannä' lisu pala'ku. \p \v 10 Wattunna anna la ma'lakii olo'-olo', kupangngimpim kuita ingganna beke laki sule ma'bihä sangngim beke masuha', buhitti' anna ma'balo-balo. \v 11 Anna napalosaiä' malaika'na Puang Allataala illaam indo pangngimpi naua: ‘O Yakub.’ Iya kutimba'im duka' kuua: ‘Indeä' Debata.’ \v 12 Iya ma'kada pole oom indo malaika' nauaannä': ‘Petua'i! Eta siam too lako beke laki mahassam ma'bihä sangngim masuha', buhitti', anna ma'balo-balo. Abana too kupateengangko aka kuita asammi pa'pogausanna Laban lako kalemu. \v 13 Kaom too Puang Allataala to puha umpa'paitaam kaleku matim dio Betel. Eta too umpake'de'ko mesa batu untolloi minnä' umpotanda pengkilalaam. Anna eta toi duka' muongei ma'samaja lako kaleku. Dadi temo pa'kalili'ungko ammu pa'pasule lako botto litä'mu.’” \p \v 14 Iya natimba'um Rahel sola Lea naua: “Aka tä'um too kami' duka' deem la kipomana' kullena ambeki. \v 15 Aka nahekem to sulengkam to kami', aka tanda lakona napobalusammakam anna pada indo natahima puha asammi napake. \v 16 Anna indo katomakakaanna ambeki naäläi Puang Allataala, setonganna tabaki hi too kami' sola änä'ki. Dadi pogau'i aka napahesangko Puang Allataala.” \p \v 17-18 Iya ma'kalili'um Yakub la ma'pasule lako Ishak ambena dio lembäna Kanaan. Ingganna bainena sola änä'na napopessäke längäm unta anna uhhambai ingganna olo'-olo'na anna umbaba ingganna ebanganna indo pallolonganna dio Padan-Aram. \p \v 19 Tappana la mengkalao kalei, iya le'ba'um Laban unggontinni bulu dombana. Etam anna le'ba'i Rahel umboko indo tau-tau si napa'debatai ambena si diuaam to si ungkambi' kasahapuam. \v 20 Iya naakkalanni Yakub indo Laban to Aram, tä' napaissanni pengkalaoanna. \v 21 Iya muala asammi kullena sola ingganna ebanganna anna napasihha'i le'ba' ullambam salu Efrat lu lako ongeam tipatanete isanga Gilead. \s1 Laban muula' Yakub \sr 31:22-42 \p \v 22 Tama ham allo katallunna lessu'na Yakub mane naissanni Laban naua: “Le'ba' membuni hia päläe' Yakub!” \v 23 Iya uhhempum siaham solasubunna muane anna le'ba'i muula' Yakub. Pitu allona mellao mane ullambi'i Yakub dio ongeam tipatanete isanga Gilead. \v 24 Bengii sulem Puang Allataala umpellambi'i indo Laban to Aram napalosai illaam pangngimpi naua: “Pissa'-pissa' ai la deengko umpakahea'-hea' Yakub moi la tula' sabatta le.” \p \v 25 Wattu eta too puham umpake'de' bahunna Yakub yabo indo ongeam tipatanete. Tappana ullambi' Yakub Laban, iya umpake'de'um duka' bahunna eta sola solasubunna. \v 26 Puhai, iya ma'tula'um Laban lako Yakub naua: “Akanna muakkalanniä' lambi' le'ba' bäbäko umbaba buni änä'ku anggasanna to umpamuhu? \v 27 Akanna umbuniangannä' tä' umpaissanni pengkalaoammu? Aka kela umpaissanniä', akanna tala kupäbäiko lao masannam nalahu to menani, to ma'gändä, anna to ma'katapi? \v 28 Sapo' palla' iko penabammu tä' umpäbäiä' muudum yolo ampoku sola änä'ku. Mengkalao to maho hako iko. \v 29 Setonganna moi aka la kupogausangko, sapo' sabengi napakilalaä' Puang Allataala to napenombai ambemu naua: ‘Deem aia' la umpakahea'-hea' Yakub.’ \v 30 Kuissam kuua: ‘Ia anna le'ba' bäbängko, aka mamalli' sugali'ungko lako ambemu. Sapo' akanna umbokoko tau-tau to si ungkambi' kasahapuangku?’” \p \v 31 Natimba' Yakub naua: “Setonganna mengkalao bäbää' tä'ko deem kupasaha' aka mahea'ä' kuua: ‘Uhhuntu'iko manii sule baineku aka änä'mu ka iko.’ \v 32 Anna indo tau-tau muuaannä': ‘Umboko,’ maka' deem ullambi' lako inde mai tau, la dipatei ia. Dadi pahessa asanni aka-akangku, nasa'bii inde mai kasahapuam. Maka' too ke deenni ullambi', alam too.” Aka tä' naissam Yakub naua Rahel dia umbokoi indo tau-tau. \p \v 33 Iya le'ba'um Laban tama bahunna Yakub anna nakängkäi. Puhai, lu tama opi bahunna Lea mane tamai bahunna indo dua sabua' to napobaine Yakub. Sapo' tä' deem nalambi' indo tau-tau. Katampasanna lu tama ongeanna Rahel. \v 34 Sapo' puha nabuni Rahel indo tau-tau napalutama ibi'na lapi' unta dio sali mane naokko'i yabona. Nakängkä asam Laban indo aka-akanna Rahel sapo' tä' deem nalambi'. \p \v 35 Iya nauam Rahel lako ambena: “Sa'baha'ko ambe', daa ungkeaha' aka tä'ä' mala ke'de' ullaoanni manappako temo aka nalambi' oom bulangku.” Napaellä' Laban napeä indo tau-tau sapo' tä' deem nalambi'. \p \v 36 Iya keaha'um pole' Yakub lako Laban naua: “Kakadakeam aka hi kao kupogau'? Aka sugali' di kao kasalaangku anna muula'ä'? \v 37 Puha asammi ungkängkä pahuhungku, iya umbam indo anummu pa'de? Paokko'um tentomai dio olona inde mai kasahapuanta anna mala naita asam makalesona mennanta malolo! \p \v 38 Dua pulom taunna kupa'kambisangko lambi' tä' mammi too deem la keänä' tassala dombamu sola bekemu. Anna tä' toi deem la kutunu moi la mesam beke lakimmu. \v 39 Ingganna naandena to peande tä' too kao deem la kutulasangko anna puha oom kubala'i. Susi siam indo nabokona tau naala bengi anna naala allo, kubala'i asam too aka si untuntu'. \v 40 Tä' deem si kupesi'dinni mapana'na allo ke masiäi anna dingim ke bengii, lambi' deemmä' si tä' siita kamammasam. \v 41 Kupetuttu'i dua pulo taunna kuolaam ma'pateem. Aka sapulo appa' taunna kuolaam kupengkähängangko ussaho dua änä'mu anna annam polepi taunna kuolaam ussaho indo beke sola domba umbeennä'. Ia toopi too pembuda umpadende sahoku. \v 42 Kela tä'i naundu'ä' Puang Allataala to napenombai Abraham anna to napenombai anna nakahea' ambeku Ishak, tä' mala tala ussua bäbää' lao ma'pala' lo'bä. Sapo' Puang Allataala puha muitai sussaku anna hesoku, nasuhum napalosaingko sabengi kattuanna.” \s1 Kasitallisanna Laban sola Yakub \sr 31:43-55 \p \v 43 Iya natimba'im Laban naua: “Setonganna itim dua bainemu, Yakub, bassim änä'ku anna ingganna änä'na sangngim ampoku. Anna ingganna itim domba sola beke, kao asam muampuanni. Dadi pada inde lako aka-aka taitaa', sangngim kao puäna. Sapo' tä' deem lalanna la kuanda'-anda'i inde mai änä'ku sola ingganna peänäsanna. \v 44 Dadi mapiam ia ke tapadeenni kasitallisam anna tatombonni batu mendadi tanda kasitallisanta.” \v 45 Iya naalam Yakub mesa batu naosä' la mendadi tanda pengkilalaam. \v 46 Mane ma'kadai Yakub lako kasahapuanna naua: “Tombongangkia' batu.” Iya naalaim duka' anna natombonni. Puhai natombom indo batu, pada-padam mangngande dio sa'dena. \v 47 Iya nasangai ia Laban indo tombongam batu Yegar-Sahaduta.\f + \fr 31:47 \fq Yegar-Sahaduta: \ft basa Aram, kalembasanna, \fq tombongam batu tanda pengkilalaam.\f* Sapo' nasangai ia Yakub Galed.\f + \fr 31:47 \fq Galed: \ft basa Ibrani, kalembasanna, \fq tombongam batu tanda pengkilalaam.\f* \p \v 48 Iya ma'kadam Laban lako Yakub naua: “Iam too inde tombongam batu la mendadi tanda pengkilalaanta napahandu' allo temo.” Iam too anna disangaim indo ongeam Galed. \v 49 Mane naua polei Laban: “DEBATA hi too la unjagaiki' teem patomali moi anna sikambelaki'.” Iam too anna disangaim duka' indo ongeam Mizpa.\f + \fr 31:49 \fq Mizpa: \ft kalembasanna, \fq ongeanna to ma'kambi' manjaga.\f* \v 50 Anna naua polepi Laban: “Maka' deem kende' illaam penabammu la ungkahidi' inde mai änä'ku battu la muala poleko baine senga', moi la tä' deem muitako, kilalai Puang Allataala too la muita liuki'. \p \v 51 Anna indem ia batu kutombom sola batu kuosä' mendadi tanda illaam alla'ta. \v 52 Dadi susi inde tombongam batu teem inde batu diosä' la mendadi tanda pengkilalaanta tala kao anna tala iko la untekkai umbaba pattuju kadake. \v 53 Aka Puang Allataala to napenombai Abraham sola Nahor anna ambena la ma'pemalolo.” Iya ma'pindam Yakub naua: “Sola sanganna Puang Allataala to nakahea' Ishak ambeku, inde kasitallisanta la kuanda'i.” \p \v 54 Iya napamateim mesa tunuam anna napehumalasanni yabo indo tanete, anna untambai ingganna kasahapuanna mangngande pada-pada. Puhai, ma'bengiipi yabo indo tanete. \p \v 55 Tappana masiäi mebengngi'-bengngi'pi, iya muudummi änä'na sola ingganna ampona Laban anna napa'lambeanni mane ma'pasulei lako Haran. \c 32 \s1 Bata-bata Yakub la sitammu Esau \sr 32:1-21 \p \v 1 Tappana umpatahhu' pa'laoanna Yakub, iya natammuim sanaka-naka malaika'na Puang Allataala. \v 2 Pissananna naita Yakub indo malaika', iya nauam: “Inde pebahunganna Puang Allataala.” Iam too anna nasangaim Yakub indo ongeam Mahanaim.\f + \fr 32:2 \fq Mahanaim: \ft kalembasanna, \fq dua pebahungam.\f* \p \v 3 Puhai ia too, ussuam sanaka-naka tau mendiolo umpellambi'i Esau kakanna lako Seir battu diua Edom. \v 4 Naua Yakub ma'pakahi'di lako indo ingganna to nasua: “Uaanni puäku Esau: susi inde tula'na sabua'mu Yakub: ‘O puäku, si dioä' banuanna Laban mentihuham sule lako temo. \v 5 Tentomai deemmi kuampuam sapim, keledai, domba, beke, anna sabua' muane anna baine. Anna kupalambi'iko inde kaheba umba ke uhhäntängannä' bua anna malaä' untahima manappa.’” \p \v 6 Tappana ma'pasulei indo to nasua Yakub nauaammi: “Puhangkam le'ba' umpellambi'i Esau kakammu. Temo mahassammi muola lalam natammuiko umpasola appa' hatu' tau.” \p \v 7 Nahingnginna Yakub ia too tappa tinggi'gi' mahea' anna manangnga penabanna. Iya namaja-majam napa'dua indo taunna. Susi toi duka' ingganna dombana, bekena, sapinna, anna untana. \v 8 Aka naua inabanna: “Maka' sule Esau anna nagasa'i sabaheam, iya malapi lahi sabaheam.” \p \v 9 Anna mane ma'sambajam Yakub naua: “O Puang Allataala to napenombai neneku Abraham anna ambeku Ishak. O DEBATA, Iko puha muuaannä': ‘Pa'pasuleko lako bottomu anna kasahapuammu anna la kuolaangko.’ \v 10 Tä'ä' la sihatam untahima ingganna pa'kamasemu sola kamanontongammu to puha umpogausannä'. Aka indo anna mengkalaoä' umpellei bottoku ullambam inde Salu Yordan, tä' deem aka kubaba sulibanna tekkengku. Tentomai ma'pasulemä' umpasola inde dua lengkoam tau sitonda olo'-olo'. \v 11 Kupelau sola ponno penaba anna ullappasannä' dio mai aha'na kakangku Esau, aka mahea'ä' sule manii napateiä' sola baineku anna ingganna änä'ku. \v 12 Aka puha muuaannä': ‘La kuolaangko anna la buda pessubummu, lambi' tä' deem tau la umbelai naissa' aka la susi budanna bungim dio bihim le'bo'.’” \p \v 13 Iya ma'bengim Yakub dio. Mebengngi'i mualam sabaheam olo'-olo'na la nabeem Esau kakanna. \v 14 Indo la nabeem, dua hatu' beke bihä, dua pulo beke laki, dua hatu' domba bihä, dua pulo domba laki, \v 15 tallu pulo unta bihä kalaoanna umpasusu änä'na, appa' pulo sapim bihä, sapulo sapim laki, dua pulo keledai bihä, anna sapulo keledai laki. \v 16 Nabahe-bahem indo olo'-olo' pantam napopa'mesa mane nabeenni lako sabua'na tungga' najagai. Mane nauai: “Pendiolongkoa' lao sapo' la muäto'a' pellaomu, sallaoam oi too lalla oom alla'na solana.” \p \v 17 Anna ma'pakahi'dii Yakub lako indo sabua'na handam mendiolo naua: “Maka' sitammuko kakangku Esau anna nakutanaiko naua: ‘Menna puämu? La umbako? Menna puäna inde mai olo'-olo' uhhambaa'?’ \v 18 La muuaam: ‘Olo'-olo'na Yakub sabua'mu la nabeengko. Anna indo Yakub diom duka' mai natuhu'kam.’” \p \v 19 Susi siam duka' pepakahi'dinna lako sabua' to mentuhu' kaduanna, katallunna anna ingganna tau to nasua uhhamba indo olo'-olo' naua: “La susi siam tula'mu lako Esau ke ullambi'i. \v 20 Anna la muuaa': ‘Sabua'mu Yakub diom duka' mai boko'ki.’” Aka napikki' Yakub naua: “Iam too inde pa'pebeem la umpamehe aha'na Esau. Umba-umba aka malaä' naihusam uwai sumule.” \v 21 Dadi napa'pakatuam yolo indo olo'-olo' pa'lalam penabanna anna ma'bengipi ia dio indo to naongei mebahum. \s1 Yakub sibobo' Puang Allataala mehhupatau \sr 32:22-32 \p \v 22 Bengi eta too bangom Yakub anna umpasolai lao bainena dua anna baine lolä'na dua anna sapulo mesa änä'na ullambam salu Yabok. \v 23 Puhai napalambam, ma'pasulem Yakub anna umpopebaba asanni aka-akanna dipalambam. \v 24 Sapo' tohho ia Yakub mesa-mesanna. Iya sulem mesa muane sibobo' Yakub sule lako moni mäne'. \v 25 Tappana nasi'dim indo tau tä' la patalo, iya uhhaka'um palona Yakub sampe silesa too' apanna. \v 26 Anna mane ma'kada indo tau naua: “Lappa'ä' aka la masiäm.” Sapo' natimba' Yakub naua: “Tä'ko la kulappasam ke tä'i umpa'lambeannä' yolo.” \p \v 27 Mekutanam indo tau naua: “Aka sangammu?” Naua: “Isangaä' Yakub.” \v 28 Iya nauam indo tau: “Tä'ungko la disangai Yakub aka puhangko umbali Puang Allataala anna hupatau, iya pataloko. Iam too anna la disangaingko Israel.”\f + \fr 32:28 \fq Israel: \ft kalembasanna, \fq umbali Puang Allataala.\f* \v 29 Iya naua oom Yakub: “Tulasannä' duka' sangammu.” Sapo' natimba'i indo tau naua: “Tä' manggi' umpekutanaam sangangku.” Anna mane untamba' Yakub. \p \v 30 Iya nauam Yakub: “Puhamä' siita Puang Allataala, iya mala mammapä' tubo!” Iam too anna nasangaim indo ongeam Pniel.\f + \fr 32:30 \fq Pniel: \ft kalembasanna, \fq lindona Puang Allataala.\f* \p \v 31 Bihha'i allo umpelleim Pniel Yakub, sapo' heppä'um aka silesa too' apanna. \v 32 Iam too anna sule lako temo ingganna pessubunna Israel tä' lium ia muande bale too' apanna olo'-olo' aka too' apanna Yakub nahaka' Puang Allataala. \c 33 \s1 Yakub sitammu Esau \sr 33:1-20 \p \v 1 Pissananna mennenne' lao Yakub, iya naitam sule Esau natuhu' taunna appa' hatu'. Nasuhum umbahe-bahem änä'na lako Lea, lako Rahel, anna lako indo dua baine lolä'na. \v 2 Umpopendiolom indo dua baine lolä'na sola ia duka' änä'na, mane natuhu'i Lea sola änä'na anna mane Rahel sola Yusuf handam ibundi. \v 3 Mane mellaoi Yakub, ia handam dio olo untammui kakanna. Tappana la sidundui, napahandu'um Yakub umpenombai kakanna. Pempitu menomba mane sitammui. \p \v 4 Sapo' lumumpa' siaham Esau uhhopäi Yakub nakalapu'i bahokona naudum anna sisahhoanni adinna. \v 5 Tappana naita Esau indo baine sola änä'-änä', iya nauam: “Menna inde mai umpasola?” Natimba' Yakub naua: “Änä'-änä' pa'kamasena Puang Allataala tama kaleku, puäku.” \p \v 6 Puhai, bassim le'ba'um duka' lako indo baine lolä'na sola änä'na umpenombai Esau. \v 7 Anna mane Lea sola ingganna änä'na, katampasanna Rahel sola Yusuf, änä'na. \p \v 8 Iya mekutanam Esau naua: “Aka pattujummu anna deenni indo ingganna tau sola olo'-olo' ma'babangam pantam lao kusitammuam?” Natimba' Yakub naua: “La kupomasannangam penabammu.” \v 9 Iya nauam Esau: “O adingku, buda siam kao duka' kulleku, pokullem tiko duka' ia too.” \v 10 Natimba'im Yakub naua: “Tä' dako tia la ma'pateem, aka maka' ungkamasei si'daä' anna untahimaä' sule inde, iya la untahima hi tia duka' inde pa'lalam penabangku matim. Aka tappana kuita lindomu, kupasihhapam muitaä' lindona Puang Allataala aka tä' deem pada saungkaluseseiä'. \v 11 Dadi, la muala hi tia inde pa'lalam penabangku matim. Aka Puang Allataala ungkamaseiä' lambi' napalahuiä' ingganna kapahalluangku.” Iya mengkahumase lium Yakub lambi' natahimam duka' Esau indo pa'lalam penabanna Yakub. \p \v 12 Iya nauam Esau lako adinna: “Maingkoa' talao anna kuyoloangangkoa'.” \v 13 Sapo' natimba' Yakub naua: “O puäku, muitam inde mai änä'-änä' sangngim maluppu'pi. Anna la kupaela' inde mai domba sola sapim aka budapi kalaoanna sumusu änä'na. Maka' la dipasihha' dihamba, tä' la sangngallo mellao anna dappo'um. \v 14 Dadi pendiolongko too, puäku, anna kipaela'i kami' ibundi. Aka inde mai änä'-änä' sola sapim la unggantam lalam sakilambi'mupa dio Seir.” \p \v 15 Naua Esau: “Maka' susi, la kutampeangko sanaka-naka taungku.” Sapo' natimba' Yakub naua: “Tä'um tia manggi' umpasusi, assala'na masannammi penabammu untahimaä'.” \p \v 16 Iya mengkalao siam Esau indo allo eta too ma'pasule lako Seir. \v 17 Sapo' lu lako hia Sukot Yakub anna umpake'de'i banua dio anna umpebahungam duka' olo'-olo'na napentionganni. Iam too anna disangaim indo ongeam Sukot.\f + \fr 33:17 \fq Sukot: \ft kalembasanna, \fq napentionganni.\f* \p \v 18 Napahandu'na Yakub mengkalao dio Padan-Aram, iya landa'um sitonda kamasakkeam lako Sikhem, dio lembäna Kanaan. Iya umpake'de'im bahunna sikahuku' kota Sikhem. \v 19 Indo litä' naongei mebahum naalli lako änä'na Hemor, ambena Sikhem, sahatu' doi' peha'. \v 20 Mane umpake'de'i ongeam pehumalasam eta, anna nasangai El Elohe Israel, kalembasanna Debatanna Israel, Puang Allataala. \c 34 \s1 Dina nabobo' Sikhem \sr 34:1-31 \p \v 1 Pissam wattu indo änä'na Yakub baine to nadadiangam Lea isanga Dina, le'ba' ma'saleo-leo sola baine to Kanaan. \p \v 2 Tappana naita Sikhem, änä'na Hemor, mesa to Hewi mendadi tomahaja illaam botto ia too, iya napellambi'im anna laoi nakondongam nabobo'. \v 3 Tä' deem pada saungkailui Dina, lambi' napeä lalanna umba ke malai napohäe duka' Dina. \v 4 Iya ma'kadam Sikhem lako Hemor ambena naua: “Kutanaiannä' indo baine aka mohäeä' la kupobaine.” \p \v 5 Naissam Yakub indo gau'na Sikhem puha ungkadakei Dina. Sapo' napengkamma'i aka muampaipi änä'na sulei dio mai pa'kambisanna. \p \v 6 Iya sulem Hemor ambena Sikhem umpellambi'i Yakub aka la napa'tula'i. \v 7 Iya suleim duka' ingganna änä'na Yakub muane dio mai pa'kambisanna. Nahingnginna kaha-kaha ia too sangngim tikkedu' anna mapi'di' penabanna lambi' keaha', aka indo gau'na Sikhem puha umbobo' änä' dahanna, tä' sihatam napogau' aka umpakasihi' to Israel. \p \v 8 Sapo' ma'kada Hemor naua: “Indo änä'ku Sikhem deem penabanna lako änä'mu, kupelau kela maelo'ko anta pasialai. \v 9 La sipattuju manappaki' anna mala änä'ku anna änä'mu la siala-ala. \v 10 Anna malakia' tohho sola-sola illaam inde botto. Anna la beba'koa' umpise'i ongeam la muongeia' umpeä kulle.” \p \v 11 Iya ma'tula'um Sikhem lako ambena Dina sola änä' muanena naua: “Maka' untahimaa' inde pelauangku, iai too umpohäe iam kubeengkoa'. \v 12 Tula'ia' aka umpohäe anna la untulasam tooä' duka' sanaka sombanna. Aka la kuponnoi pada umpelau, assala'na maelo'koa' sipobaineä' inde änä' dahammua'.” \p \v 13 Sapo' napalilingam tangnga' indo änä' muanena Dina, aka indo Dina adinna puha nakadakei Sikhem. \v 14 Nasuhum ma'kada lako Hemor anna Sikhem naua: “Kiposihi' la kipasiala änä' dahangki to tadisunna'.\f + \fr 34:14 \fq disunna': \ft kalembasanna, \fq ditille.\f* \v 15 Anggam anna la kitahimai itim pelauammu ke muakuia' susikam. Kalembasanna inde tula'ki, ingganna muane illaam alla'-alla'mua' tä' mala tala disunna' asam. \v 16 Puhai too, iya kitahimam pole' pelauammu diona la siala-alakia'. La tohhokia' hapa' sola-sola anna la mendadikia' to mesa. \v 17 Sapo' maka' mokakoa' untahimai inde peadasangki, la mokakoa' disunna', iya la kibaba lao inde änä' dahangki.” \p \v 18 Iya natahimam Hemor sola Sikhem indo tula'na. \v 19 Nasuhum le'ba' siaham Sikhem nakähä ia too aka umpohäe sugali' änä'na Yakub. Anna indo Sikhem handam to dihingngiam illaam kasahapuam. \v 20 Iya le'ba'um Hemor sola Sikhem lako ongeam pa'hempungam dio ba'ba kota, anna umpa'tula'i issinna indo kota nauaam: \v 21 “Ingganna to Israel to mesakia'. Dadi la tapäbäia' tohho illaam inde bottota sola-solakia' anna la beba' ullelei indo bottota; aka inde botto tä' deem pada samalobä la naongei. Malaa' tapobaine änä'na anna la mala duka' napobaine änä'taa'. \v 22 Sapo' anggam napohäe tohhokia' sola-sola ma'mesa illaam inde botto, ke taakuia' tatuhu'i mesa pelauanna naua: ‘Ingganna muane illaam alla'-alla'mua' la pahallu disunna' susi kabiasaangki.’ \v 23 Dadi la tatuhu'ia' indo pelauanna anna mala indekia' sola. Aka dako'i too ingganna olo'-olo'na sola pakkulleam senga'na la taampuam asanna'.” \p \v 24 Ingganna to ma'hempum eta too maelo' asam la untuhu'i pelauanna Hemor sola Sikhem sampe ingganna muane illaam indo kota disunna' asam. \v 25 Tallu bengii lessu'na, sangngim kaloasampi muane aka disunna'. Mengke'de' dua änä'na Yakub, kakanna Dina isanga Simeon anna Lewi, le'ba' muala pa'danna anna mengkamma-kamma'i le'ba' tama kota anna natepai pa'dam ingganna muane illaam. \v 26 Indo Hemor sola Sikhem napatei duka' anna umpasolai Dina umpellei banuanna Sikhem. \v 27 Puhai ia too, le'ba' asammi änä'na Yakub tama indo kota anna umpamuhu asanni issinna kota. Aka umpembalasam adinna puha nakadakei Sikhem. \v 28 Sangngim umpamuhu domba, sapim, beke, keledai, anna ingganna baham-baham, susi illaam kota teem lako ongeam senga'. \v 29 Muala ingganna baham-baham keangga' anna ingganna baine sola änä'-änä'. Naala asam issi banua illaam indo kota. \p \v 30 Ma'kada Yakub lako Simeon anna Lewi naua: “Poko'naa' iko mualaannä' saha-saha penaba aka la mekabassim too inde issinna botto. Indo ke umpamesai buku to Kanaan, to Feris, anna ingganna issinna inde pa'bottoam mebundu', dappo'kia' kita sahapu aka tä' dikia' pada umba.” \v 31 Sapo' natimba' naua: “Aka tä' kiaku la dipasusi passunda' adingki.” \c 35 \s1 Puang Allataala ussua Yakub lako Betel \sr 35:1-15 \p \v 1 Ma'battakada Puang Allataala lako Yakub naua: “Kaom too Puang Allataala to puha umpa'patandaam kaleku indo anna le'ba'ko umpembuniam kakammu Esau. Pa'kalili'ko ammu lako Betel, tohhoko dio anna umpake'de'ko mesa ongeam pehumalasam di Kao.” \p \v 2-3 Iya nauam Yakub lako sahapunna sola lako ingganna pentuhu'na: “Pa'kalili'koa' aka la le'ba'kia' lako Betel. Diokia' too umpapiamä' ongeam pehumalasam längäm Puang Allataala to umpamoloiä' illaam kamasussaangku anna to ungkambi'ä' illaam pa'laoangku umba-umba kuongei. Sapo' tibe asannia' yolo indo tau-tau to si napa'debatai tau senga' anna umpomasehokoa' kalemu ammu bala'i asanna' pohebamu.” \v 4 Iya nahempummi indo tau-tau anna muäläi asanni antim-antinna nabeem Yakub nalamum dio too' kaju tumalumbum ma'sanga sikahuku' kota Sikhem. \v 5 Tappana mengkalao Yakub sola sahapunna anna pentuhu'na, iya napalambi'im Puang Allataala kamaheasam lako ingganna tau illaam pa'lembängam ia too, lambi' mahea'i muula' Yakub sola ingganna to napasola. \p \v 6 Iya landa'um Yakub sola ingganna to napasola lako lembäna Kanaan dio kota Betel (indo si diuaam yolona Lus). \v 7 Iya umpake'de'um ongeam pehumalasam anna nasangai El Betel.\f + \fr 35:7 \fq El Betel: \ft kalembasanna, \fq Puang Allataala tandaam dio Betel.\f* Aka etam too naongei Puang Allataala umpa'patandaam kalena lako Yakub indo anna le'ba'i umpembuniam kakanna. \p \v 8 Etam too mate Debora indo to si umpaliaha Ribka anna dilamum dio too' kaju tumalumbum ma'sanga, sau'na kota ia too. Iam too anna si diuaammi Too' Kaju Uwai Mata. \p \v 9 Tappana ma'pasule Yakub dio mai Padan-Aram, iya umpa'patandaam oom kalena Puang Allataala lako Yakub anna natamba'i. \v 10 Mane ma'kadai Puang Allataala naua: “Iko isangako Yakub, napahandu' temo tä'ungko la disangai Yakub, sapo' la disangaingko Israel.” Susim too Puang Allataala mueli' sanganna Yakub nasangai Israel. \p \v 11 Anna mane ma'kada polei naua: “Kaom too Puang Allataala To Handam Kuasa. La kupalohom banne taummu to la umpangngissi lao mobotto-bottoam, anna la buda mendadi tomahaja. \v 12 Anna indo pa'lembängam to puha kubeem Abraham sola Ishak la kubeengko sule lako pessubummu.” \v 13 Tappana puha, le'ba'um Puang Allataala umpellei indo ongeam naongei umpa'tula'i Yakub. \v 14 Iya muosä'um batu Yakub, tanda pengkilalaanna, mane natolloi anggur sola minnä' napehumalasam längäm Puang Allataala. \p \v 15 Mane nasangai Yakub indo ongeam naongei Puang Allataala ma'tula', Betel.\f + \fr 35:15 \fq Betel: \ft kalembasanna, \fq banuanna Puang Allataala.\f* \s1 Mate Rahel indo anna undadianni Benyamin \sr 35:16-22 \p \v 16 Puhai ia too le'ba'um Yakub sola ingganna to untuhu'i umpellei Betel. Tappana la landa' kalei lako Efrata, iya lambi'um wattunna la keänä' Rahel, sapo' mapahhi' keänä'. \v 17 Masäei mangnguhiba', tuttuam mapi'di' nasi'dim. Iya nauam indo to ma'pakeänä': “Pomatohoi penabammu Rahel aka la muane oo änä'mu.” \v 18 Sapo' abana inna la lambi'um ia tempona Rahel la mate. Tappana la kattu penabanna, iya nahakkusam siapi ussangai änä'na Ben-oni,\f + \fr 35:18 \fq Ben-oni: \ft kalembasanna, \fq änä'ku muane mapi'di'ä' undadianni.\f* sapo' nasangai ia ambena Benyamin.\f + \fr 35:18 \fq Benyamin: \ft kalembasanna, \fq änä'ku muane to umbaba hongko'.\f* \p \v 19 Susim too kamateanna Rahel lambi' dilamum dio ampe' lalam lako Efrata. (Indo Efrata disangaim temo Betlehem). \v 20 Naosä'um batu Yakub natandaiam indo ku'bu'na Rahel anna da'da' liupi sule lako temo. \p \v 21 Puhai ia too, umpatahhu'um pa'laoanna Israel lambi' umpake'de' bahunna tando lakona Migdal-Eder. \v 22 Tappana tohhoi dio ongeam ia too, iya indo Ruben umpempakoi baine lolä'na ambena isanga Bilha. Kaha-kaha ia too naissam siam Israel. \s1 Peänäsanna Yakub \sr 35:22-26 \p Änä'na Yakub sapulo dua muane. \q1 \v 23 Lea undadiam Ruben (änä' uluana Yakub), Simeon, Lewi, Yehuda, Isakhar, anna Zebulon. \q1 \v 24 Rahel ia undadiam Yusuf anna Benyamin. \q1 \v 25 Bilha, sabua'na Rahel, undadiam ia Dan anna Naftali. \q1 \v 26 Zilpa, sabua'na Lea, undadiam ia Gad anna Asyer. \p Padam too inde peänäsanna Yakub muane dadi dio Padan-Aram. \s1 Kamateanna Ishak \sr 35:27-29 \p \v 27 Iya landa'um Yakub lako Mamre sikahuku' Kiryat-Arba (battu diua Hebron), ongeam naongei tohho Ishak, ambena. Ongeam iam too si naongei Ishak anna Abraham. \v 28-29 Indo Ishak tä' deem pada samahendem. Sahatu' kahua pulo taunna tubo mane matei, lambi' le'ba' sungnga'na ma'mesa sola nene to naponene. Iya nalamummi Esau sola Yakub, änä'na. \c 36 \s1 Pessubunna Esau \sr 36:1-19 \p \v 1 Susi inde tulasanna peänäsanna Esau (biasa toi duka' diuaam Edom). \v 2 Esau umpobaine tallu to Kanaan: Ada, änä'na to Het isanga Elon, anna Oholibama, änä'na Ana, ampona Zibeon to Hewi, \v 3 sola Basmat, adinna Nebayot bassim änä'na Ismael. \p \v 4 Indo Ada undadiam Elifas. Anna indo Basmat undadiam Rehuel, \v 5 anna Oholibama undadiam Yeush, Yaelam, anna Korah. Iam too ingganna änä'na Esau nadadiangam bainena dio Kanaan. \p \v 6 Pissam wattu le'ba' Esau umpellei Yakub, adinna, lu lako botto senga'. Umpasola ingganna bainena sola änä'na muane anna baine anna ingganna issi banuanna. Susi toi ingganna dombana, bekena, sapinna, anna ingganna kullena indo pallolonganna dio Kanaan nababa asam. \v 7 Buda sugali' kullena nasuhum tä'um deem ongeam la mala naongei sola. Aka indo botto naongei tä'um sihua napa'kambi'i olo'-olo'na aka buda sugali'. \v 8 Iam too anna mentieli'um ia Esau, battu diua Edom, le'ba' lako ongeam tipatanete isanga Seir. \p \v 9 Indem ia tulasanna pessubunna Esau, nene kabuttuanna to Edom to tohho dio ongeam tipatanete isanga Seir: \q1 \v 10 Änä'na Esau nasibalii Ada isanga Elifas, anna nasibalii Basmat isanga Rehuel, bassim muane. \q1 \v 11 Elifas undadiam Teman, Omar, Zefo, Gaetam anna Kenas. \q1 \v 12 Deempi änä'na nadadiangam Timna baine lolä'na Elifas isanga Amalek. Iam too ampona Ada, bainena Esau. \q1 \v 13 Rehuel ia undadiam Nahat, Zerah, Syama anna Miza. Iam too ampona Basmat, bainena Esau. \q1 \v 14 Anna Oholibama änä'na Ana, ampona Zibeon undadiangam Esau änä' isanga Yeush, Yaelam anna Korah. \p \v 15 Indem ia änä'na sola ampona Esau nene to naponene to umpangngissi mobotto-bottoam: \q1 Elifas, änä' uluana Esau undadiam nene to naponene to Teman, to Omar, to Zefo, to Kenas, \v 16 to Korah, to Gaetam anna to Amalek. Iam too peänäsanna Elifas pessubunna Ada, nasibalii Esau dio Edom. \q1 \v 17 Anna Rehuel ia, änä'na duka' Esau undadiam nene to naponene to Nahat, to Zerah, to Syama, anna to Miza. Iam too peänäsanna Rehuel, pessubunna Basmat, nasibalii Esau dio Edom. \q1 \v 18 Oholibama, bainena Esau undadiam nene to naponene to Yeush, to Yaelam, anna to Korah. Iam too peänäsanna Oholibama, indo änä'na Ana. \p \v 19 Iam too inde pessubunna Esau sangngim nene to naponene to Edom. \s1 Pessubunna Seir \sr 36:20-30 \p \v 20 Indem ia änä'na Seir, to Hori, issi litä' dio Edom: \q1 Lotan, Syobal, Zibeon, Ana, \v 21 Disyon, Ezer, anna Disyan. Padam too inde peänäsanna Seir nene to naponene to Hori dio Edom. \q1 \v 22 Änä'na Lotan isanga Hori anna Heman. Solasubunna Lotan baine isanga Timna. \q1 \v 23 Änä'na Syobal isanga Alwan, Manahat, Ebal, Syefo anna Onam. \q1 \v 24 Änä'na Zibeon isanga Aya anna Ana. Ana iam too ullambi' kalimbuä kanam dio pohiallasam indo anna le'ba'i ungkambi' keledainna Zibeon ambena. \q1 \v 25 Änä'na Ana isanga Disyon anna Oholibama, baine ia. \q1 \v 26 Änä'na Disyon isanga Hemdan, Esyban, Yitran anna Keran. \q1 \v 27 Änä'na Ezer isanga Bilhan, Zaawan anna Akan. \q1 \v 28 Änä'na Disyan isanga Us anna Aran. \q1 \v 29-30 Iam too inde nene to naponene to Hori: Lotan, Syobal, Zibeon, Ana, Disyon, Ezer anna Disyan situhu' kabuttuanna anna tadongkonganna dio pa'lembängam Seir. \s1 Tomahajanna to Edom \sr 36:31-43 \p \v 31-39 Indo anna tä'pi deem tomahajanna to Israel, deemmi ia tomahaja sibala'-bala' ma'pahenta dio Edom. Mate oi mesa, nabala' oom solana. Indo tomahaja isanga: \q1 Bela änä'na Beor buttu dio mai kota Dinhaba; \q1 Yobab änä'na Zerah buttu dio mai Bozra; \q1 Husyam buttu dio mai Teman; \q1 Hadad änä'na Bedad buttu dio mai Awit (iam too untaloi to Midian indo anna sibundu'i dio lembäna Moab); \q1 Samla to buttu dio mai Masreka; \q1 Saul to buttu dio mai Rehobot dio bihim salu; \q1 Baal-Hanan änä'na Akhbor; \q1 Hadar to buttu dio mai Pahu (bainena isanga Mehetabeel, änä'na Matred, ampona Mezahab). \p \v 40-43 Anna indem ia sanganna botto anna kabuttuanna to umpangngissi Edom, pessubunna Esau: Timna, Alwa, Yetet, Oholibama, Ela, Pinon, Kenas, Teman, Mibzar, Magdiel anna Iram. Ia asammi too inde sanga dipakonaiam pessubunna anna tadongkonganna si mesa-mesa. \c 37 \s1 Pangngimpinna Yusuf \sr 37:1-11 \p \v 1 Indo Yakub si tohho dio lembäna Kanaan ongeanna ambena yolona. \v 2 Indem ia peänäsanna Yakub: \p Änä'na mesa isanga Yusuf mangnguhapi, mane sapulo pitu taunna dadinna, si ungkambisam dombana ambena sola-solai sanaka-naka kakanna, sangngim änä'na Bilha anna Zilpa bassim bainenapi duka' Yakub ambena. Ingganna gau' kadakena solasubunna si natula' asam Yusuf lako ambena. \p \v 3 Indo Israel umpakamaja puha ia Yusuf anna la änä' senga'na aka matua ham mane dadii. Pissam wattu napopepapiaam mesa baju tä' deem pada samapia. \v 4 Tappana naita solasubunna la'bi puha ia pa'pakamajanna ambena lako Yusuf, iya sangngim si nakabassim anna tä' si napa'kadai manappa. \p \v 5 Pissam wattu mangngimpi Yusuf. Indo pangngimpinna natula' lako solasubunna nasuhum tuttuam si nakabassii. \v 6 Aka ma'tula' Yusuf naua: “Pehingngiia' pangngimpingku: \v 7 Kuita mahassam diokia' kahi' bela' ungkutu'i gandum. Iya mellimbangommi pangkutu'ku, ke'de' längäm mane sule asanni kahi' pangkutu'mua' umpali'i umpenombai pangkutu'ku.” \p \v 8 Iya sangngim ma'kadam solasubunna lako naua: “Umbai' mohäeko battuam la untomahajaikanni le'? Umbai' mohäeko la ullumbäikam.” Iya saundu'um sangngim ungkabassi Yusuf aka indo pangngimpinna anna pa'tula'na. \p \v 9 Mane mangngimpi pole oi. Indo pangngimpinna natula' oo duka' lako solasubunna naua: “Mangngimpi omä': Kuita kahi' mata allo, bulam, anna sapulo mesa bintä sule kahi' menomba dio oloku.” \p \v 10 Tappana natulasam ambena sola solasubunna indo pangngimpinna, natappakadaim ambena naua: “Aka bäbä hia isanga itim pangngimpimmu iko? La maakam ia susi la solakam indomu anna solasubummu la menomba dio olomu?” \p \v 11 Sangngim ungkembuhui Yusuf indo solasubunna, sapo' napaillaam penaba ia ambena anna si napikki' liu naua: “Aka amo la kalembasanna?” \s1 Yusuf nabalu' solasubunna \sr 37:12-36 \p \v 12 Pissam wattu le'ba'i oom solasubunna Yusuf ungkambi' dombana ambena, lu lako sikahuku' Sikhem. \v 13-14 Tappana sanaka amoi benginna dio, iya nauam Israel lako Yusuf: “Dioi sikahuku' Sikhem solasubummu ma'kambi' domba. Dadi laoko lako pesi'dinnii, mane suleko untulasannä'.” Natimba' Yusuf naua: “Io ambe'.” Iya mengkalao siaham umpellei banuanna dio lembäna Hebron lu lako Sikhem. \p \v 15 Mahassanni ma'lao-lao lako mesa pa'kambisam dio Sikhem, iya silambi'um mesa tau. Iya mekutanam indo tau naua: “Aka hi iko umpeä?” \v 16 Natimba'im naua: “Umpeää' solasubungku. Muita haka iko naongei ungkambi' dombana?” \v 17 Nauam indo tau: “Io kuita, sapo' le'ba'im. Aka kuhingngi sipa'tula'-tula' naua: ‘Talulakoa' Dotan.’” Le'ba' siam Yusuf naula' lako, iya nalambi'um dioi Dotan. \p \v 18 Sapo' indo solasubunna, mane muita mambela Yusuf anna sipattuju-tujum la napatei. \v 19 Sipa'tula'-tula' naua: “Petua'ia' sulem to si mangngimpintaa'. \v 20 Tapateia' pole' anna tatibeia' dokko inde pambo'bä', mane tauaia': ‘Nasakka olo'-olo' to peande.’ Anna tapetua'ia' la maaka amo duka' susi indo pangngimpinna.” \p \v 21 Tappana nahingngi Ruben pattuju ia too, aka mohäe ia la nalappasam, iya nauam: “Daa tapateia', \v 22 daa umpatitolloia' hahana. Tibe mammia' dokko itim pambo'bä' inde pohiallasam, sapo' daa untappai limaia'.” Illaam penabanna Ruben la umpesäkäi Yusuf dio mai pattuju kadakena solasubunna, anna la napopa'pasulei lako ambena. \p \v 23 Ia sia sulena Yusuf umpellambi'i solasubunna, naäläi siaham solasubunna indo baju mapi'dä'na illaam mai kalena. \v 24 Mane untibei Yusuf dokko pambo'bä' takeuwai. \v 25 Mahassannii mangngande, iya muita mambelam molengko to Midian pessubunna Ismael sola-sola untana unteke' dama', sahhupa pakuli isanga balsam, anna dama' si bubanau' isanga mur, buttu dio mai Gilead la lu lako Mesir ma'balu'. \p \v 26 Ma'kadam Yehuda lako solasubunna naua: “Akam gunana kela umpateikia' adinta mane tabuniia' hahana? \v 27 Tabalu' dia' lako to Midian sapo' daa tatappai limaia' aka buku hahataa'.” Iya nahingngiam solasubunna indo tula'na. \v 28 Tappana liu indo to Midian, iya muäläim sule Yusuf dio mai indo pambo'bä' anna nabalu'i dua pulo doi' peha' lako indo to Midian. Iya napasolam lako Mesir. \p \v 29 Tappana masäe-säe lessu'na, iya mane sule hia Ruben lako indo bujum. Napetua', iya ke pa'dem ia Yusuf dio. Umpessepäsammi bajunna aka mapi'di' penabanna \v 30 mane umpellambi'i solasubunna anna nauai: “Pa'dem indo änä'-änä' dio! Iya akam la kupogau'?” \p \v 31 Mane sikaumpatei mesa beke anna naalai indo baju mapi'dä'na Yusuf anna napapuläii hahana. \v 32 Mane nababai indo bajunna Yusuf lako ambena anna nauai: “O Ambe', kilambi' inde baju dio pa'kambisam, pahessai taia mammaka bajunna änä'mu?” \p \v 33 Tappana napahessa Yakub indo baju, iya nauam: “Tungka iam too inde bajunna änä'ku, mannassa pa'dem tia, puham nasakka anna nasepä'-sepä'i olo'-olo' to peande.” \v 34 Umpessessesammi bajunna Yakub aka husa', anna ma'poheba bahatai. Ma'minggu-minggu naolaam ma'bahata aka kamapi'disanna illaam kamateanna Yusuf, änä'na. \v 35 Ingganna änä'na muane anna baine sule asam umpakahangai, sapo' moka dipakahanga aka naua: “La ma'bahata liuä' lambi' lako mateku sule lako ullambi'ä' ongeanna änä'ku illaam kamateam.” Iya sumahho lium ussahhoi änä'na. \p \v 36 Indo Yusuf nabalu' pole indo to Midian lako mesa to mengkähä illaam banuanna Firaun tomahaja dio Mesir, isanga Potifar. Indo Potifar kapalana sohodadu to unjagai banuanna Firaun. \c 38 \s1 Yehuda anna Tamar \sr 38:1-30 \p \v 1 Yehuda ia wattu eta too, umpellei ingganna solasubunna anna le'ba'i umpellambi'i mesa to Adulam isanga Hira anna tohhoi sola. \v 2 Etam naongei Yehuda muita mesa änä' daha, änä'na Syua to Kanaan. Napobainem Yehuda baine ia too, anna napasolai metindo. \v 3 Iya kebättäm indo baine lambi' undadiam muane-ane, nasangai Er. \v 4 Puhai ia too kebättä oom indo bainena, iya undadiam pole oo muane-ane, nasangai Onan. \v 5 Puhai ia too, kebättä oom lambi' undadiam oom muane-ane, nasangai ia Syela. Dio Kezib Yehuda anna dadii Syela. \p \v 6 Iya mualam baine Yehuda napasialaam Er änä' uluana. Indo baine isanga Tamar. \v 7 Sapo' indo Er änä' uluana Yehuda, mesa to si ma'gau' kadake dio olona DEBATA, nasuhum napakapodi' sungnga' ia DEBATA. \p \v 8 Pissananna ma'kadam Yehuda lako Onan naua: “Bala'i kakammu umpobaine indo bainena. La umpasola metindo aka tä' mala tala umpadadiangko änä' kakammu.” \v 9 Napobainem Onan, sapo' aka naissammi naua taia siam ia la ungkonai ke dadii änä'na. Nasuhum si napasola oi too metindo indo bainena kakanna, napeä oom lalanna anna mala tä' kebättä indana umpadadianni änä' kakanna. \v 10 Sapo' indo gau'na Onan nakahi'di' DEBATA naita, napolalam napakapodi' duka' sungnga'na DEBATA. \p \v 11 Iya ma'kadam Yehuda lako Tamar manintunna naua: “Lakongko too banuanna ambemu ammu kanonnä dio mepaiham to balu, anna kasallepa änä'ku Syela mane umpomuanei.” Sapo' naua hia illaam penabanna: “Mate pole oo duka' manii susi indo duam kakanna ke napobainei.” Iya le'ba'um duka' Tamar lako banuanna ambena anna tohhoi dio. \p \v 12 Masäe-säei, matem indo bainena Yehuda änä'na Syua. Tappana lendu' bahatanna, le'ba'um Yehuda lako Timna sola indo Hira to Adulam sammuanena la umpellambi'i indo to unggontinganni bulu dombana dio. \p \v 13 Iya napelelem Tamar dio mai tau nauaam: “Mahassam mangngola lalam Yehuda pasanammu la lako Timna, unggontinni bulu dombana.” \v 14 Muäläi siaham lao poheba balunna Tamar anna umbala'i pohebana ussapu'i kalena anna ma'lullunni. Mane le'ba'i muokko' dio sa'de ba'ba kota Enaim, sa'de lalam lako Timna. Aka naita kasallem indo Syela, sapo' tä' di dibeem napomuane. \p \v 15 Tappana naita Yehuda, iya nasangam baine passunda' aka umbuni lindona Tamar. \v 16 Iya napellambi'i siaham anna nauaanni: “Mohäeä' la umpasolako metindo.” Aka tä' naissam naua manintunna hia. Natimba' indo baine naua: “Aka la umbeennä' ke mohäeko la umpasolaä' metindo?” \v 17 Natimba' Yehuda naua: “La kupakatuko mesa änä' bekeku.” Iya nauam: “Assala'na deem la kuanda'i lambi' umpakatuä'.” \v 18 Ma'kada oom Yehuda naua: “Aka la kubeengko?” Natimba' naua: “Cap meteraimmu sola mani' anna itim tekkem dio limammu.” Iya nabeem asammi ingganna indo napelaunna sampe napasola metindo, lambi' kebättä indo baine. \p \v 19 Puhai ia too, le'ba'um indo baine muäläi pesapu' lindona anna umpa'pohebai sule indo poheba balunna. \p \v 20 Lessu'na ia too, nauam Yehuda lako sammuanena to Adulam: “Laoko babaangannä' indo baine inde änä' beke, anna mualaannä' sule cap meteraingku sola mani' anna tekkengku.” Sapo' pa'dem dio indo baine nalambi'. \v 21 Iya napekutanaam lelemmi ongeanna indo baine naua: “Si umba hia ngei naongei indo baine passunda' inde Enaim, indo si mangngampa eta inde bihim lalam?” Iya sikanatimba'um naua: “Aka tä' deem baine passunda' eta inde.” \p \v 22 Iya ma'pasulem anna umpellambi'i Yehuda naua: “Tä' deem kulambi' indo baine, anna naua toi indo to eta: ‘Tä' tia deem baine passunda' eta inde.’” \p \v 23 Iya nauam Yehuda: “Päbäim too naala indo baham-baham, assala'na tä'ki' kaissangam indo pa'pogausanta anna natula'-tula' tau. Malam tia aka kupakatu si'da-siam indo änä' beke, sapo' tää'na ham deem ullambi' indo baine.” \p \v 24 Tallu bulanni umbai' lessu'na, natulasammi tau Yehuda naua: “Indo Tamar manintummu kebättäm aka massunda'.” Nasuhum keaha' Yehuda aka naua: “Akanna massunda'i itim manintungku? Babaia' mai anna ditunu mampu'i.” \p \v 25 Tappana dibaba lako indo Tamar, iya ussuam tau mendiolo umpellambi'ianni pasananna, anna nauaanni: “La muuaam: ‘Iai too ade' muane umpuänganni inde baham-baham, iam too ungkebättäi. Pahessai ade' inde cap meterai sola mani' anna tekkem. Menna amo puäna?’” \p \v 26 Tappana napehupa Yehuda indo baham-baham, iya nauam: “Malolo puha hi tia anna kao, aka tä' si'da ohi deem kubeem indo änä'ku Syela.” Iya tä'um deem napasola pole metindo indo baine. \p \v 27 Pissananna la keänä' kalei indo baine, iya hendu hia indo änä' illaam tambu'na. \p \v 28 Tappana subum indo änä'-änä', mesa umpasubum yolo limanna sabali. Iya naanda'im indo to si ma'pakeänä' anna nasäke'i bännä malea, mane nauai: “Iam too inde la mendiolo subum.” \v 29 Sapo' tappa nahuntu' sule limanna indo änä'-änä'. Iya subummi indo solasubunna muane. Iya nauam indo to ma'pakeänä': “Matohomoko iko messubum.” Iya nasangaim Peres.\f + \fr 38:29 \fq Peres: \ft kalembasanna, \fq ma'dallo' messubum.\f* \v 30 Puhai ia too, subummi duka' indo mesa, indo to disäke' bännä malea. Iya nasangaim ia Zerah.\f + \fr 38:30 \fq Zerah: \ft kalembasanna, \fq malea \ft battu haka \fq masiä'.\f* \c 39 \s1 Yusuf dio banuanna Potifar \sr 39:1-23 \p \v 1 Tappana nababa to Midian Yusuf lako Mesir, iya naallim to Mesir isanga Potifar, mesa to si mengkähä illaam banuanna tomahaja Firaun. Ia kapalana sohodadu to si unjagai tomahaja. \p \v 2 Indo Yusuf tohho illaam banuanna puäna anna nasahum DEBATA anna natamba' liu ingganna pa'palakoanna. \v 3 Tappana naita anna naissam Potifar naua: “Inde Yusuf to nasahum DEBATA aka ia nakähä ia katambasam,” \v 4 iya saundu'um napakamaja anna ia naala si untahiai. Anna napakuasa illaam banuanna lambi' nabeho lako asam ingganna kullena, anna iai ullima'ianni. \v 5 Napahandu'na eta too, indo umbeenna kakuasaam Yusuf illaam banuanna, anna naanda'iam ingganna kullena, tappa natamba' DEBATA Potifar anna mellängäm kullena; susi illaanna banua, teem lakona bela'. \v 6 Iya ingganna-ingganna sia nabehoam asammi dokko lisu pala'na Yusuf anna ia asam umpoissanni. Tä'um ia deem aka-aka napikki' sulibanna indo la napohäena naande. \p Indo Yusuf mesa änä' muane mapia tubo. \p \v 7 Pissam wattu kende' penabanna bainena Potifar umpohäe Yusuf. Iya nababaim naua: “Maiko talao petindo.” \v 8 Iya nauam Yusuf: “Mokaä', aka issinna inde banua, äto'na pengkähängam anna kulle, nabeho asammi puäku dokko lisu pala'ku. \v 9 Mala diua diona kakuasaam illaam inde banua yabokam lemba' tasitolam. Tä' deem nahä'däsännä' napabehoi sulibanna iko aka bainenako. Maakam ia susi la umpogau'ä' kakadakeam kasalle anna la ungkähä dosa lako Puang Allataala?” \v 10 Indo bainena Potifar allo-allo si umpa'se'de'-se'de' liu Yusuf, sapo' moka Yusuf la napasola metindo anna tä'um si nakahuku'. \p \v 11 Deem pissam wattu tama banua Yusuf la ungkähä pengkähänganna anna siampu' lo'bä banua. \v 12 Sulem indo baine muanda'i bajunna Yusuf anna nauaanni: “Maiko anta petindo sola.” Sapo' ullendusam bajunna Yusuf, anna lumumpa'i tama sulibam. \v 13 Tappana naita indo bainena Potifar tohho bajunna Yusuf naanda'i anna le'ba' ia kalena kumondä tama sulibam, \v 14-15 iya untambai asammi to si mengkähä illaam banuanna anna ma'tula'i naua: “Petua' siaia', indo sabua' to Ibrani nababa muaneku tama inde banua, sule hia la mepa'tomaho-mahoi, sule la nabobo'ä'. Nauaannä': ‘Talao petindo,’ sapo' tappa kaoli-oliä', iya le'ba' bäbäm lumumpa' taungkilalai bajunna.” \p \v 16 Indo baju naanna lium bainena Potifar sampe sule muanena. \v 17 Iya ma'tula'um lako muanena naua: “Indo sabua' to Ibrani umbaba sule, nasändä'-sändä' la nabobo'ä', \v 18 sapo' kaoli-oliä', iya lumumpa'um tama sulibam taungkilalai bäbäm bajunna.” \v 19 Nahingnginna Potifar indo pa'tula'na bainena, tappa hede-hede aha'na. \p \v 20 Iya napopesakka siaham puäna anna napatamai tahungkum, pa'tahungkunganna ingganna to natahungkum Firaun. \v 21 Sapo' naolaam liu DEBATA Yusuf anna napasahonoi pa'kamasena, lambi' napakamäjjä indo kapalana to si unjagai tahungkum. \v 22 Ingganna pengkähängam anna pa'palakoam illaam tahungkum nabeho asam indo kapalana to si unjagai tahungkum lako Yusuf, nasuhum indo ingganna to ditahungkum illaam pala' limanna. \v 23 Tä'um ia deem aka-aka napikki' indo kapalana to si unjagai tahungkum aka napalako asammi Yusuf. Aka naundu' DEBATA nasuhum ingganna pa'palakoanna mapia asam anna kembua mapia. \c 40 \s1 Pangngimpinna kapalana to si umpaihu' anna kapalana to si umpande Firaun \sr 40:1-23 \p \v 1 Masäe-säei puhanna, deem kapalana to si umpaihu' Firaun sola kapalana to si umpandei, bassim umpogau' kasalaam lako tomahaja, \v 2 napolalam keaha' Firaun lako indo dua kapala. \v 3 Iya bassim napäsä'um tama tahungkum indo dipantahungkunni duka' Yusuf dio banuanna kapalana sohodadu to si unjagai tomahaja. \v 4 Masäe naolaam ditahungkunni eta, anna Yusuf nasua indo kapalana sohodadu la si umpamoloii indo dua tau illaam ingganna kapahalluanna. \p \v 5 Pissam wattu simbaha mangngimpi illaam mesa bengi indo dua tau, anna bassim deem kalembasanna indo pangngimpinna. \v 6 Tappana sule Yusuf mebengngi', muitam indo dua tau bassim nonno-nonno masussa. \v 7 Iya nakutanaim naua: “Maaka hia anna bassim masussakoa' diita?” \v 8 Bassim mentimba'um naua: “Mangngimpikam sapo' tä' deem tau mala umbittuiangkam.” Iya natimba'im naua: “Sapo' kuua hi kao Puang Allataala hia kuasa umbittui pangngimpi. Sändä'pi untulasannä' itim pangngimpimmua'?” \v 9 Iya indom yolo kapalana to si umpaihu' Firaun untula' pangngimpinna naua: “Kupangngimpi deem kahi' satoo' anggur dio oloku. \v 10 Indo anggur tallu täkena, iya kendaum händä siaham, mane kembunganni, mane kembuai timbahutu-hutu si matässä'. \v 11 Mahassannä' kahi' muanda'i ihusam angngurna Firaun, iya kualam indo bua anggur anna kupahhai tama ihusanna, mane kubabaanni lao.” \p \v 12 Nauaammi Yusuf: “Susi inde kalembasanna itim pangngimpimmu: Indo tallu täke, kalembasanna tallu bengi. \v 13 Tallu bengii too, sulengko naala sule Firaun napassubungko illaam mai inde tahungkum, aka la napopengkähäko sule dio pengkähängammu. La si umbeem oo sule Firaun ihusam anggurna susi indo si umpaihu'. \v 14 Sapo' kilalai hämä' kao ke muongeingko sule ongeammu, pa'tula'iannä' Firaun lalanna anna ditahungkunnä', anna umpelauannä' lako, umba ke malaä' dipassubum illaam mai inde tahungkum. \v 15 Aka disakka bäbää' too dio bottoku, botto litä'na to Ibrani, anna tä' toi deem pa'pogausangku inde Mesir la sipäto'na ditahungkunnä'.” \p \v 16 Tappana nahingngi indo kapalana to si umpande Firaun naua: “Mapia hia kalembasanna pangngimpinna indo to si umpaihu' Firaun.” Iya untula'um duka' pangngimpinna naua: “Kupangngimpi kao mahassannä' kahi' undudum tallu bähä-bähä kinande. \v 17 Indo bähä-bähä handam yaboam ma'hupa-hupa kinandena Firaun dio. Sapo' mahassam siam kududum, iya sule siaham sanaka-naka dassi anna naandei.” \p \v 18 Natimba'i Yusuf naua: “Susi inde kalembasanna itim pangngimpimmu: Indo tallu bähä-bähä kalembasanna tallu bengi. \v 19 Tallu bengii too napassubummoko Firaun anna naäläi ulummu mane natoke'i bakkemu längäm mesa kaju pantokesam, anna la sulei dassi naande balemu.” \p \v 20 Tappana tallu bengi, ma'hame-hamem Firaun, umpande asam to mengkähäna illaam banuanna aka allo kadadianna. Napesuaammi Firaun dipassubum indo kapalana to si umpaihu'i anna kapalana to si umpandei. Bassim dipassubum illaam mai tahungkum anna dipaillaanni alla'-alla'. \v 21 Dipopa'pasule ia lako pengkähänganna indo to si umpaihu'i, lambi' si umpaihu' oo sule Firaun. \v 22 Sapo' indo ia kapalana to si umpandei, ditoke' ia susi indo pambittuinna Yusuf. \v 23 Sapo' lembe bäbäm ia indo kapalana to si umpaihu' Firaun, tä'um ungkilalai Yusuf. \c 41 \s1 Pangngimpinna Firaun \sr 41:1-36 \p \v 1 Tappana dua taunni lessu'na, iya napangngimpim duka' Firaun mahassam kahi' ke'de'-ke'de' dio bihinna salu Nil. \v 2 Iya muitam pitu sapim si mapia kale anna si maloppä' buttu dio mai indo salu, kende' längäm bihim salu anna dioi ma'ande-ande. \v 3 Mane muita polei buttu dio mai indo salu pitu sapim senga' si kadäkke' anna si madokko'. Kende' duka' längäm bihim salu anna umpengngampe'i indo sapim si maloppä'. \v 4 Pissananna indo sapim si kädäkke' anna madokko' muande indo sapim si mapia kale anna malompo. Iya tikkedu'um Firaun. \p \v 5 Tappana mamma' sule, iya mangngimpi pole oom. Muita opi kahi' mesa bätä gandum ungkembuaam pitu bulinna gandum si mabulli' anna si maläppu'. \v 6 Mane muita pole boi kende' dio mai indo bätä ia siam, pitu oo bulinna gandum si läkko' anna malasso, nalasso hibu' malussu buttu illaam mai tandai mata allo. \v 7 Pissananna indo buli si läkko' muamma' indo buli si mapi'dä' anna si maläppu'. Tikkedu'i Firaun, iya ke mangngimpi hia. \p \v 8 Mebengngi'i makananom penabanna Firaun umpikki' indo pangngimpinna aka mohäe la naissam kalembasanna. Umpopetambaim ingganna to ma'issam-issam anna to manähä illaam kapahentaanna anna natulasanni indo pangngimpinna, sapo' tä' punala deem moi podo la mesa la naissam umbittuianni. \p \v 9 Iya ma'tula'um lako Firaun indo kapalana to si umpaihu'i naua: “Temo ham mane kukilalai kasalaangku. \v 10 Indo sanaka amo wattunna lessu' ungkeaha'ikam solakam kapalana to si umpande tomahaja anna untahungkungkam dio banuanna kapalana sohodadu to si unjagai tomahaja. \v 11 Deem pissam bengi bassim mangngimpikam anna bassim deem kalembasanna indo pangngimpingki. \v 12 Kitula'um indo pangngimpingki lako mesa änä' muane to Ibrani, sabua'na kapalana sohodadu to si unjagai tomahaja. Iya bassim natulasammakam kalembasanna indo pangngimpingki. \v 13 Iya indo ingganna pambittuinna sule lako asam. Dipopa'pasuleä' kao sule lako pengkähängangku, anna ditoke' ia indo kapalana to si umpande tomahaja.” \p \v 14 Tappa ussua siahanni tau Firaun untambai Yusuf. Dipassubum siaham duka' Yusuf illaam mai tahungkum. Iya ungkällu'im bulu lindona anna ma'pohebai mane dibabai lako olona Firaun. \v 15 Napa'tula'im Firaun naua: “Sabengi mangngimpiä' sapo' tä' deem tau muissanni umbittui. Sapo' kuhingngi si muissam umbittui pangngimpi.” \v 16 Natimba'im Yusuf naua: “Tä' duka' kuissam kela buttu di kaoi, sapo' Puang Allataala la umpaissanniko kalembasanna anna mala muissam manappa.” \p \v 17 Natula'um Firaun indo pangngimpinna naua: “Kupangngimpi ke'de'-ke'de'ä' kahi' dio bihinna salu Nil. \v 18 Iya kuitam kahi' buttu dio mai indo salu pitu sapim si maloppä' anna mapia kale, anna ma'ande-andei kahi' dio indo bihim salu. \v 19 Dako'i buttu pole boom dio mai indo salu pitu sapim senga' si mahäkke'-häkke'. Tandana liba' madokko'na kupali'um inde Mesir, iya tä'pi deem kuita la susi kadakena. \v 20 Tä' masäe, iya kuitam indo sapim si kadäkke' anna si madokko'-dokko' muande indo pitu sapim si maloppä' to yolo buttu. \v 21 Tappana puha naande, iya tontä liu siam kahi' kuita kalena indo sapim madokko'. Tä' deem tidende tambu'na moi la sai'di'um. Iya tihambammä'. \p \v 22 Tä' masäe mamma' omä' sule, iya mangngimpi pole omä'. Mahassanna kuita kahi' illaam mai mesa bätä gandum buttu pitu bulinna gandum si mabulli' anna si maläppu'. \v 23 Sapo' tä' masäe, kuitam indo bätä ia siam naongei buttu pole boo pitu bulinna gandum si läkko' anna malasso napobua' hibu' buttu illaam mai tandai mata allo. \v 24 Anna mane kuita indo buli gandum si läkko' muamma' indo buli gandum si maläppu'. Inde pangngimpingku puha asammi kutula' lako ingganna to si ma'issam-issam, sapo' tä' tappa' deem moi podo la mesam tau la muissanni kalembasanna.” \p \v 25 Ma'kadam Yusuf lako Firaun naua: “Itim dua pangngimpimmu tontäm, aka mesa kalembasanna. Napalosaiko Puang Allataala kaha-kaha la napadadi inde lembäna Mesir. \v 26 Indo pitu sapim si maloppä' anna pitu bulinna gandum si maläppu' bassim kalembasanna pitu taunna. \v 27 Indo pitu sapim si madokko' anna kädäkke' anna pitu bulinna gandum si malasso anna läkko', kalembasanna la kende' pitu taunna naolaam kakobeam. \p \v 28 Puha kuua ingngena' napalosaiko Puang Allataala indo la napakende'. \v 29 Dadi muissammi inde pitu taunna la sule, la kende' alaangkinande, la bosa' tau illaam paluäna Mesir. \v 30 Mane sulei pitu taunna kakobeam, nasuhum indo wattu kabosasam la dikalembei tanda mapi'di'na. Ingganna lao mobotto-bottoam la natalappi' kalobahiam mapana'. \v 31 Indo kakobeam la liba' mapana'na, nasuhum tä'um la nakilalai hupatau naua: ‘Puha kiolai wattu kabosasam.’ \v 32 Penduangko mangngimpi moi anna mesa siam kalembasanna. Aka kaha-kaha ia too puha nakattum Puang Allataala anna la napadadi siaham. \p \v 33 Dadi la umpeäko mesa to manähä anna to keaka' la mampahe' illaam inde Mesir. \v 34 Maka' mala, la muäkä'ko si sanaka-naka tau umpatadongkom lako mobotto-bottoam anna uhhempunni bahe limanna ingganna bua pengkähäna hupatau illaam pitu taunna wattu kabosasam inde la sule. \v 35 Indo ingganna gandum pa'hempum la dipapiaam loko lako si mesa-mesa ongeam indo ungkuasainna anna dianna manappai. \v 36 Maka' too dipasusi, la mala deem kinande toka, la ganna' naande hupatau ke sulei indo kakobeam pitu taunna illaam inde Mesir.” \s1 Yusuf muanda'i kakuasaam dio Mesir \sr 41:37-57 \p \v 37 Indo tula'na Yusuf natahima mapia Firaun sola ingganna to mengkähäna illaam kapahentaam. \v 38 Tappana ditula' menna la diäkä', ma'kadam Firaun lako ingganna to mengkähä illaam kapahentaanna naua: “La deem daka talambi' polea' tau la susi inde Yusuf? Aka inde tau mannassa anna to nasahunni Penabanna Puang Allataala.” \v 39 Ma'kada Firaun lako Yusuf naua: “Ikom handam manähä anna keaka' illaam inde botto, tä' deem la susimmu, aka iko napalosai Puang Allataala diona kaha-kaha ia too. \v 40 Dadi temo kuäkä'ko la muanda'i kakuasaam illaam inde botto. Iai too muua, iam natuhu' ingganna hupatau to kulumbäi; angga ham kao untondongko aka tomahajaä' kao. \v 41 Dadi temo kuäkä'ko la muanda'i kakuasaam illaam lembäna Mesir.” \v 42 Iya untässu'im sissinna battu diua cap meterainna anna napatamaanni tahuno-hunona Yusuf. Anna napapohebai poheba handam mapia mane napamani'i mani' bulabam. \v 43 Mane napa'pahentaanni Firaun dipalängäm bendi mapi'dä' Yusuf, angga ham bendinna tomahaja untondonni, mane dipopenggulilinni anna metamba-tamba liui sanaka-naka tau dio olona naua: “Penombakoa'.” Susim too lalanna Yusuf naäkä' Firaun mendadi to kuasa dio Mesir. \p \v 44 Ma'kada pole oom Firaun lako Yusuf naua: “Kao tomahaja inde Mesir, sapo' ingganna kaha-kaha tä' mala napogau' hupatau ke taiai pa'elo'mu.” \v 45-46 Ussangaim Yusuf Zafnat-Paaneah, anna napasialai Asnat änä'na Potifera sandona to Mesir dio On. \p Indo Yusuf tallu pulom taunna dadinna anna naäkä'i Firaun. Iya mengkalao siaham dio banuanna Firaun le'ba' ullelei mobotto-bottoam dio Mesir. \v 47 Napahandu' etam too, kende' alaangkinande dio Mesir, lambi' pitu taunna naolaam bosa' hupatau. \v 48 Illaam indo pitu taunna kabosasam, naolaam Yusuf ussua hupatau uhhempum kinande lako mobotto-bottoam dio lembäna Mesir, anna naannai illaam si mesa-mesa kota. \v 49 Indo gandum pa'hempum buda sugali'um, nasuhum tä' bäbäm nabela nahekem Yusuf aka mellitä' bäbäm budanna. \p \v 50 Tä'pi sule kakobeam anna dadii dua änä'na Yusuf sihuntum muane nasibalii Asnat. \v 51 Indo änä' uluana nasangai Manasye\f + \fr 41:51 \fq Manasye: \ft kalembasanna, \fq mepalembe.\f* aka naua: “Napalembeä' Puang Allataala dio mai ingganna pi'di'ku indo di mangnguhangku anna kamamallisangku lako banuanna ambeku.” \v 52 Anna indo änä' kaduanna nasangai Efraim\f + \fr 41:52 \fq Efraim: \ft kalembasanna, \fq mana' sanda silapi'.\f* aka naua: “Namana'ä' kadeengam anna pandadiam Puang Allataala illaam botto kuongei dipakamase-mase.” \p \v 53 Tappana lessu' pitu taunna kabosasam, \v 54 sulem kakobeam susi indo pa'tula'na Yusuf. Kende' kakobeam lako ingganna botto, sapo' dio ia Mesir deem ia kinande dipatoka. \v 55 Tappana nalambi' kakobeam pakketauanna Firaun, suleim umpelau kinande lako tomahaja. Iya nauaammi: “Pellambi'ikoa' Yusuf anna ia too napahesangkoa' ianna' too la untuhu'.” \p \v 56 Indo kakobeam tä' deem hupatau nasala illaam inde lino. Nabukkaim Yusuf indo ingganna loko gandum anna nabalu'i lako to Mesir aka kobe asammi duka' hupatau dio. \v 57 Susi toi duka' hupatau buttu dio mai mobotto-bottoam, sulei mangngalli gandum lako Yusuf aka mapana' kakobeam lako lino. \c 42 \s1 Solasubunna Yusuf le'ba'i lako Mesir \sr 42:1-38 \p \v 1 Tappana naissam Yakub naua deem ia gandum dio Mesir, nauam lako änä'na: “Akanna kanonnä bäbä hakoa' iko? \v 2 Kuhingngi kaheba deem ia ade' gandum dio Mesir. Laokoa' lako alliangkia' gandum indana matekia'.” \p \v 3 Iya le'ba'im lako Mesir indo sapulo solasubunna Yusuf la lao mualli gandum. \v 4 Anggam ia Benyamin indo sola indona Yusuf, tä' napäbäi Yakub lao sola solasubunna aka napa'kalallangam. \v 5 Dadi indo to sulei mangngalli gandum, dio duka' heem peänäsanna Israel aka nahua duka' kakobeam dio lembäna Kanaan. \p \v 6 Aka Yusuf to kuasa anna ungkapalai pa'balusam gandum, iya ia napellambi'i solasubunna anna napenombai. \v 7 Tappana muita solasubunna, tappa naissam naua: “Solasubungku.” Sapo' naägä'i lelem angga' tau senga' umpomato'do' pa'kadanna naua: “Botto umbaa' muongei buttu?” Mentimba'im naua: “Buttu diokam mai lembäna Kanaan, sulekam la mangngalli kinande.” \p \v 8 Muissam liu ia solasubunna, sapo' sangngim tä'um ia muissam Yusuf. \v 9 Tappa nakilalai Yusuf indo pangngimpinna. Iya nauaammi: “Mata-matakoa' inde ä. Sulekoa' la ummata-matai umba naongei malammana inde botto tää'na dijagai.” \p \v 10 Sapo' mentimba'i naua: “Tää' puäki! Anggangkam sule la mangngalli kinande. \v 11 Inde padakam mesa ambe, sangngim to malolokam, taiakam mata-mata.” \p \v 12 Sapo' naua: “Tää'! Sulekoa' la ummata-matai inde botto anna muitaia' umba ngei naongei kamalammaanna!” \v 13 Natimba'i oom naua: “Inde padakam sabua'mu, sapulo duakam ma'solasubum buttu dio mai Kanaan. Sapo' indo tämpä', tohho ia umpasolai ambeki, anna indo mesa pa'dem ia.” \p \v 14 Ma'kada oom naua: “Tä' deem gunana itim pa'tula'mua'. Puha kuua ingngena' to mammata-mataikoa'. \v 15 La dipangngitai pa'tula'mua' battu la tappa' si'da hi. Ma'pindaä' umpolalam sanganna Firaun, tä'koa' mala le'ba' ke tä'i sule indo solasubummua' handam tämpä'! \v 16 Sala' mennammua' mala tässu' lao mualai itim adimmu anna senga'-senga'na la kutähämpi inde, anna diitai battu la tappa' si'da hi pa'tula'mua'. Anna maka' kaägä'-ägä'koa', taia too tomahaja Firaun ke tä'koa' kupassala, aka mata-mata si'dakoa' too.” \v 17 Sangngim dipatamam tahungkum, tallu bengi dipaillaam. \p \v 18 Tappana tallu bengii nauaammi Yusuf: “Kao duka' mesaä' to mengkahea' längäm Puang Allataala. Dadi anna malakoa' tubo la kupaolaikoa' lalam susi inde: \v 19 La diolaam diissam diua tau mapia si'dakoa', patohhoia' mesa solasubummu ditähäm inde, anna ikoa' senga'na malam ma'pasule umbabaam kinande kasahapuammua' aka masussa sugali' nahua kakobeam. \v 20 Sapo' indo adimmua' tämpä' la umbabaa' sule inde anna tandaanni diua tappa' si'da pa'tula'mua', anna mala tä'koa' dipatei.” Iya natuhu'im indo tula'na Yusuf. \p \v 21 Iya sipa'tula'-tula'um naua: “Indee buanam too indo pa'pogau'taa' lessu'. Nalambi'kia' pole' buana gau' kadaketaa' lako adinta. Taita sianna' maaka susi mapi'di'na penabanna indo anna mengkahumase-masei lako kitaa'. Napelau la tahäntänganna' bua sapo' tä' di tapehingngiia', nasuhum nahuakia' kamasussaam temo.” \p \v 22 Ma'kadam Ruben naua: “Kuua siam indo eta: ‘Daa ungkähäa' dosa lako itim änä'-änä'!’ Sapo' tä'koa' mebollim. Temo nalambi'ungkia' pole' buana indo kamateanna adintaa' Yusuf.” \p \v 23 Sapo' sangngim tä' napelabillo naua indo pa'tula'na naissam siam Yusuf, aka naägä'i lelem si umpake guhu basa umpa'tula'i. \v 24 Menggihi' Yusuf umpassii uwai matanna, mane napatahhu' oi ma'tula'. Iya mualam Simeon anna napesuaanni dipungo dio olona solasubunna. \p \v 25 Puhai, napa'pahentaammi Yusuf dipangngissiam gandum kahunna, anna indo doi'na la sangngim dipasuleam tungga' dipatamaam kahunna, anna la dibeem tinallo naandena lako lalam. Iya napateemmi situhu' pahentana Yusuf. \v 26 Puhai, umpatteke'im keledainna gandum indo kakanna Yusuf anna le'ba'i sule lako tondä'na. \p \v 27 Tappana tohhoi la ma'bengi, deemmi mesa umbukkai kahunna aka la umpande keledainna, iya muitam doi'na illaam kahum ia handam yaboam. \v 28 Nauam lako solasubunna: “Dipasule doi'ku, petua' siaia' illaam inde kahungku.” \p Iya sinenne'-nenne'im, sangngim hosso penabanna anna sangngim lumalla' mahea' anna nauai: “Aka amo umbai' isanga napogausangkia' Puang Allataala!” \p \v 29 Tappana sule lako Kanaan, natula'um lako Yakub ambena indo ingganna kadadiam natammu dio Mesir, naua: \v 30 “Indo to muanda'i kakuasaam dio Mesir nakahha'ikam napa'tula'i anna natanda'kam mata-mata. \v 31 Sapo' kiuaam: ‘Tau malolokam, taiakam mata-mata. \v 32 Sapulo duakam ma'solasubum mesa ambeki, sapo' pa'dem mesa anna indo tämpä' tohho ia sola ambeki dio Kanaan.’ \p \v 33 Iya nauaammakam: ‘Anna mannassai diua tau malolokoa', sala' mennammua' la tohho inde anna ikoa' senga'na mala ma'pasule umbabaam gandum kasahapuammua' aka masussa sugali' nahua kakobeam. \v 34 Anna umpasolaia' sule indo solasubummu tämpä' paha' anna makalesoi diua tau malolo si'dakoa' taia mata-mata. Etapi pole' mane kulappasangangkoa' indo solasubummu anna la beba'koa' pole' si sule tama inde botto.’” \p \v 35 Tappana undo'do'i kahunna, naitam indo doi' pealli gandunna tungga' illaam asam kahunna. Iya sangngim mahea'um solai ambena. \v 36 Iya nauaammi ambena: “Ikoa' buntu tumäna anna pa'dei änä'ku. Pa'dem Yusuf, pa'de pole oom Simeon, temo la umbaba pole boonna' lao Benyamin. Ingganna kaha-kaha ia too kao asam umpendudunni.” \p \v 37 Ma'kadam Ruben lako ambena naua: “Toko la umpatei indo dua änä'ku muane ke tä'i kupopa'pasuleangko Benyamin. Kao untanggunni.” \v 38 Sapo' natimba' naua: “Tä' deem la umpasolakoa' änä'ku lako, aka matem kakanna, iya ia mandam da'da'. Deem manii muakai lako lalam indo la muolaa'. Iya iam too la umpomapi'di'ä' napatei pissam illaam inde kamatuaangku.” \c 43 \s1 Solasubunna Yusuf le'ba' kapenduanna lako Mesir \sr 43:1-34 \p \v 1 Sapo' tontä liupi ia mapana' kakobeam dio Kanaan. \v 2 Tappana puha indo gandum nababa dio mai Mesir, ma'kada oom Israel lako änä'na naua: “Laokoa' alliam polekia' gandum lako Mesir.” \p \v 3 Iya ma'kadam Yehuda naua: “La maaka susi aka napakahi'di mate-matekam indo to kuasa dio naua: ‘Tä'koa' mala sule umpellambi'i poleä' ke tä'i umpasola indo adimmua'.’ \v 4 Dadi maka' umpäbäikam kipasola adingki, bahanikam lako mualli pole kinande. \v 5 Sapo' angga hia ke tä'i, tä' kiaku la lako aka inna nauaangkam: ‘Tä'koa' mala sule ke tä'koa' sola adimmu.’” \p \v 6 Ma'kada Israel naua: “Akanna mualaannä' kamasussaam? Untula' ohia' iko muua: ‘Deempi adingki.’” \v 7 Mentimba'im naua: “Anu' napekanuttu'kam; Napekutanaam kasahapuantaa' naua: ‘Tubopaka ambemua', deempaka adimmua' mesa?’ Iya kitula' asam duka' setonganna. Aka tä' diissam diua la meuaam dia: ‘Pasolaia' sule indo adimmu.’” \p \v 8 Nauam Yehuda lako ambena: “Lappasam di itim änä'mu kipasola anna bale' mengkalaokam indana mate tadea' asangkia' sola ampomu. \v 9 Kao la untanggunni. Anna kao la umpanuntu'i ke tä'i kupasolaangko sule. Kao toi la umpendudunni kadakena sule lako mateku. \v 10 Indo kela bale' le'ba'ungkam, ambe', la kapenduangkim sule.” \p \v 11 Iya nauam ambena: “Maka' susi alaia' handam mapianna bua pengkähä illaam inde botto, susinna: balsam, duho, hampa-hampa, dama' bubanau', kamihi, anna buana badam. Patamai pa'pongngeammua' anna umbabaannia' indo to kuasa dio. \v 12 Babaia' penduam pada indo pealli gandum, anna umpasuleannia' sule indo doi' ullambi'a' illaam kahummu. Aka umbai' lembena hi tia. \v 13 Pasolaia' adimmu ammu laoa' lako indo tau. \v 14 Puang Allataala ham To Handam Kuasa la umpatamai penaba mapia indo tau anna malai nahäntängangkoa' bua, lambi' napasuleam manappakoa' Benyamin sola Simeon. Anna di kaona kao, maka' abana la dadi susi änä'ku, iya la diakam ia susi.” \p \v 15 Iya nababam indo pa'lalam penabanna lako indo to kuasa sola doi' penduam pada budanna indo lessu', anna umpasolai Benyamin le'ba'i lako Mesir umpellambi'i sule Yusuf. \p \v 16 Tappana muitai Benyamin sule sola solasubunna, nauam Yusuf lako to ungkapalai pengkähängam illaam banuanna: “La umpasola lako banua, aka la sola-solakam mangngande maniallo. Dadi la metunuko anna umpatokaangkam kinande.” \p \v 17 Iya napasolam tama banua indo solasubunna Yusuf anna nakähäi pada indo napahentaam Yusuf. \p \v 18 Iya dibabaim tama banuanna Yusuf, lambi' mahea'i aka naua: “Umbai' indo doi' dipasule sule tama kahuntaa' kasuhunganna anna dipasulekia' eta inde. Aka dipolalam la didahhakia' anna disakka la diposabua' anna dialaia' keledainta.” \p \v 19 Tappana dioi olo ba'ba, umpengkahuku'im indo kapalana to mengkähäna Yusuf anna nauaanni: \v 20 “Deem la kiua tuam! Indo lessu' sulekam mualli kinande \v 21-22 sapo' tappana ma'pasulekam, dioi indo si diongei ma'bengi, kilambi'um doi'ki illaam kahum dipatompo yabona gandum, tä' deem kuhäm. Tä' kiissam menna amo umpatamai. Sapo' indem indo doi' kipopa'pasule anna umbabapakam doi' la kipopangngalli pole kinande.” \v 23 Nauam indo kapalana to mengkähä: “Tä'koa' la mahea' anna manangnga, aka Puang Allataala to umpenombaia' anna napenombai ambemua', iam too umpatamaangkoa' kahummu doi'. Aka indo doi' peallimmua' balim ia kutahima.” Iya le'ba'um muala Simeon anna napasilambi'i solasubunna, \v 24 mane napasolai tama banuanna Yusuf. Naalaammi uwai nabaseiam bitti'na anna mane napandeanni keledainna. \v 25 Naolaam muampai Yusuf la sule ke tängäi allo, iya napatokam solasubunna indo pa'lalam penabanna, aka puham dipaissanni diua la sola-solai mangngande. \p \v 26 Sulei Yusuf naalaim indo pa'lalam penabanna anna nabeenni napasindum menomba. \v 27 Nakutanaim Yusuf naua: “Masakke-sakke mammakoka', anna masakke mammaka ambemua' indo to muuaanna' matuam?” \v 28 Natimba'um naua: “Io, masakke mammi.” Anna mane sangngim menomba oo. \p \v 29 Tappana muita Benyamin adinna, mekutanam naua: “Iangka inde adimmua' indo to muuaanna' tämpä'?” Mane ma'kadai lako Benyamin naua: “Natamba' dangko Puang Allataala, änä'ku.” \v 30 Le'ba' siaham Yusuf tama tambinna sumahho, aka manabo inabanna muita adinna. \p \v 31 Puhai sumahho, mendau'um mane messubunni sule. Napengkatähhännim nabo inabanna anna ma'kadai naua: “Pamainna' toda' kinande.” \v 32 Ma'meja senga' ia duka' Yusuf mangngande anna ma'meja senga' duka' solasubunna. Anna ingganna to Mesir dipalao senga' ia duka' mejanna, aka nakahidi' la sola-sola to Ibrani mangngande. \v 33 Dipasitingngajo mejanna Yusuf anna mejanna solasubunna. Indo solasubunna muokko' dipopa'huntum kaka napahandu' ulua sule lako tämpä'. Tappana naita indo okko'na, iya sangngim mängä-mängä sinenne'-nenne'i. \v 34 Indo kinandena solasubunna sangngim buttu dio mai mejanna Yusuf. Anna kinande dibeem Benyamin pellima pada kinandena solasubunna. Iya kassi mangngande pada-pada sola Yusuf sampe dea'. \c 44 \s1 Dilambi' indo ihusanna Yusuf \sr 44:1-17 \p \v 1 Napa'pahentaammi Yusuf lako kapalana to mengkähä illaam banuanna naua: “Pangngissiam asanni kahunna pada la nabelanna nababa, anna tungga' umpatamaanni sule doi'na, patompoi yabona indo gandum. \v 2 Petua'i kahunna indo to handam tämpä' anna umpa'patamai ihusam peha'ku, pasolai pealli gandunna.” Napateem asammi duka' indo to mengkähä pada indo dipahesam. \p \v 3 Makale'na mane tibukka' baja anna le'ba'im umpasola patteke'na. \v 4 Tää'ipi mambela naola umpellei indo botto, iya ma'kadam Yusuf lako kapalana to mengkähäna naua: “Kandi'i umpadondo anna ullambi'i too muuaammi: ‘Dibeengkoa' iko penaba mapia umbala' kadake hia'! \v 5 Akanna umbokokoa' ihusam peha'na puäku? Indo ihusam ia too si naihu'i anna si napanjappii uwai. Indee ungkähäkoa' gau' kadake!’” \p \v 6 Tappana ullambi' solasubunna Yusuf indo to disua, napa'tula'im susi indo puha napakahi'diam Yusuf. \v 7 Mentimba'im naua: “Tä' kiissam itim muuam tuam. Bahanikam ma'pinda keta tä'i deem umpogau'kam kakadakeam. \v 8 Aka moi indo doi' kilambi' pissam illaam kahungki dipayaboanna gandum, kipasule asam too sule. Dadi tä' punala ia pole' la umbokokanni peha' battu haka bulabam dio banuanna puämu. \v 9 Maka' toko deem sala'-sala' mennangki umpallambi'i indo ihusam, päbäii dipatei ia anna diposabua'kam kami'.” \p \v 10 Nauam indo to disua: “Mapia sapo' iai too dipallambi'i indo ihusam, iam kuposabua' anna senga'na mala ia le'ba'.” \p \v 11 Iya tungga' napasihha'um umpatuhum kahunna anna nabukkai. \v 12 Napahessa asammi indo pesuana Yusuf, nahihisam mengkalao kahunna to handam kaka, sule lako kahunna to handam tämpä'. Iya nalambi'um indo ihusam illaam dia kahunna Benyamin. \v 13 Sangngim häntä kakanna lambi' umpessessesannii pohebana. Umpatteke'i asammi sule keledainna anna ma'pasulei lako kota. \p \v 14 Landa'i Yehuda sola ingganna solasubunna lako banuanna Yusuf, diopi nalambi'. Iya silelem muoppä menomba dio olona. \v 15 Ma'kadam Yusuf naua: “Maaka anna ma'gau' susikoa'? Tä' daka' tiko muissam muua ingganna gau' kadakemua' kulosa asam aka pa'issangangku?” \p \v 16 Mentimba'um Yehuda naua: “Aka pole la kiua tuam? Anu' tä' deem la kiola ma'baho battu la ummaloloam kaleki. Napa'patandaam Puang Allataala kasalaangki. Temo taia indo mandi to dipallambi'i ihusam la umposabua', sapo' ia asangki.” \p \v 17 Sapo' ma'kada Yusuf naua: “Malomba' la kupateem, indo mandi to umboko ihusangku la kuposabua'. Ikoa' senga'na, la ma'pasule manappakoa' iko lako ambemu.” \s1 Napelau Yehuda anna tä'i diposabua' Benyamin \sr 44:18-34 \p \v 18 Umpengkahuku'im Yusuf Yehuda anna ma'kadai naua: “O puäku, mala haka ma'tula'ä' dio olomu? Tä' la ungkeaha'iä' aka kuissam kuua pada siangko tomahaja Mesir. \v 19 Iko siam puha ungkutanaikam muua: ‘Tubopaka ambemu anna deempaka solasubummu mesa?’ \v 20 Kitimba'im kiua: ‘Tubopi sapo' matuam, anna mesapi adingki sapo' matua ham ambeki mane dadii. Anna deempi sola indona sapo' matem. Dadi ia mandam tubo anna napakamäjjä ambeki.’ \p \v 21 Muuaangkam: ‘Pasolaia' sule anna kuitai.’ \v 22 Kitimba'im kiua: ‘Indo änä'-änä' tä' mala sisähä' ambeki, aka maka' la sisähä' la mate ambeki.’ \v 23 Sapo' muuaam dakam: ‘Tä'koa' mala sule dio oloku ke tä'i solakoa' adimmu.’ \v 24 Tappana sulekam lako ambeki, kitulasammi indo tula'mu. \p \v 25 Pissananna nasua okam ambeki sule inde mualli kinande, \v 26 kitimba'um kiua: ‘Tä'kam mala lao lako siita puäki ke tä'i kipasola adingki. Anggam anna malakam lako ke kipasolai.’ \p \v 27 Lambi' ma'kada ambeki naua: ‘Puha muissanna' anggam dua änä'na Rahel, indo balungku. \v 28 Indo kakanna napelleimä'. Tä' mala tapuham naande olo'-olo' to peande aka sule lako temo tä' liupi deem sule. \v 29 Maka' la umbaba pole boa' inde tämpä' anna deenni battu aka muakai, iam too la umpomapi'di'ä' napatei pissam illaam inde kamatuaangku.’ \p \v 30-31 Maka' tä' la kupasola inde adingku ma'pasule lako ambeki, la matem too pole' ambeki. Aka matua punalam anna angga ham ia inde änä'na natisäke'i penabanna. Maka' la kipahuai kamapi'disam, iam pole' la umpatei. \v 32 Mane deenni, puhaä' ma'dandi lako ambe' kuua: ‘Kao untanggunni inde änä'mu. Maka' tä' kupopa'pasuleangko, kao umpendudunni kadakena sule lako mateku.’ \p \v 33 Dadi kupelau matim, puäku, anna kaoi tohho inde umposabua' bala'na adingki, anna päbäii ia ma'pasule sola inde mai kakanna. \v 34 Anu' la kuakam susi ma'pasule lako ambeki ke tä'i kipasola inde änä'na. Tä' la kusaha muita ambeki nahua pi'di' kamasussaam.” \c 45 \s1 Yusuf umpa'paissangam kalena lako solasubunna \sr 45:1-28 \p \v 1 Tappana tä'um nabela Yusuf untähäm penabanna, iya ussuam ingganna to mengkähäna messubum, aka la umpasoa penabanna anna la umpa'paissangam kalena lako solasubunna. Tappana lessu' asam lako sulibam indo to mengkähäna, \v 2 uhhu'-uhhu'um sumahho Yusuf sampe nahingngi duka' indo to Mesir dio sulibam, anna lambi' kahebana lako banuanna Firaun. \p \v 3 Ma'tula'um Yusuf lako solasubunna naua: “Kaom too inde Yusuf. Tubopaka ambe'?” Sangngim tä' naissam mentimba' solasubunna aka mahea' sugali' tappana naissam naua Yusuf dia. \p \v 4 Ma'kada oom Yusuf naua: “Mai-maikoa'.” Iya lakoim umpengkahuku'i Yusuf. Naua oom: “Kaom too inde Yusuf indo to umbalu'a' indo lessu' lako tau to la sule inde Mesir. \v 5 Daa ummasussaa' sola ussosso kalemu aka indo pa'pogau'mua' lessu'. Aka setonganna Puang Allataala too umbabaä' sule eta inde umpendioloikoa' la umpesäkäi sungnga'na tau buda. \v 6 Temo mane kadua taunna kakobeam. Lima taumpi la diolaam tä' mengkähä anna tä' deem alaangkinande. \v 7 Napopendioloä' Puang Allataala la umpesäkäikoa' muolai inde kaha-kaha memängä-mängä, lambi' napatubokoa' sola pessubummu. \p \v 8 Dadi setonganna taikoa' nasuhum suleä' inde, sapo' Puang Allataala umbabaä' sule. Napatadongkonnä' untomatuai Firaun lambi' nabeennä' kakuasaam illaam banuanna anna illaam lembäna Mesir. \v 9 Temo, la umpasihha'a' ma'pasule lako ambe' anna muuaannia': ‘Naua änä'mu Yusuf: Naäkä'ä' Puang Allataala muanda'i kakuasaam illaam lembäna Mesir. Dadi la maiko masimpam. \v 10 Anna mala tohho diokoa' Gosyen, sola-sola änä'mu anna ampomu, patuboammu anna ingganna kullemu anna mala sikahuku'kia'. \v 11 Maka' tohho dioko Gosyen mala mahuku'koa' kubeem kapahalluammu, aka la limapi taunna kakobeam. Dadi inde, kupeä lalanna anna mala tä'koa' kakuhängam sola ingganna kasahapuammu anna pentuhu'mu.’ \p \v 12 Temo ungkannassaia' nasa'bii Benyamin, kao Yusuf ma'kale umpa'tula'ikoa'. \v 13 Tulasanni ambe' kamatandeangku inde Mesir anna pa'huttusanni pada muitannaa' diona kakuasaangku, mane umpasihha'ia' umpasola sule.” \p \v 14 Puhai, ungkalapu'im Benyamin adinna napasindum sumahho, iya sumahho duka' Benyamin ungkalapu'-lapu'i kakanna. \v 15 Anna mane ungkalapu'i asanni solasubunna napasindum sumahho anna naudunni. Puhai, sipa'tula'-tula'um pole'. \p \v 16 Tappana lambi' kahebana lako banuanna Firaun diua sulei solasubunna Yusuf, tilalla' duka' Firaun sola ingganna to mengkähä illaam kahajaanna. \v 17 Iya nauam Firaun lako Yusuf: “Suai solasubummu ma'pasule lako Kanaan unteke' gandum, \v 18 anna umpasolai ambemu sola ingganna kasahapuanna sule inde. La kubeem handam mapianna litä' illaam inde Mesir anna napekamuandei. \v 19 Anna lako ingganna solasubummu, beenni sanaka-naka bendi anna napakei dio mai umbaba bainena sola änä'na anna ambemu. \v 20 Anna muuaanni: ‘Daa ungkasahaanna' kullemu umpellei, aka handam mapianna inde lembäna Mesir la muampuanna'!’” \p \v 21 Indo tula'na Firaun natuhu' asam änä'na Israel. Iya nabeemmi Yusuf sanaka-naka bendi situhu' pahentana Firaun, anna tinallo la naande muola lalam. \v 22 Nabeempi sandai si sapasam poheba bakahu. Anggam Benyamin dibeem ia tallu hatu' doi' peha' anna lima pasam poheba bakahu. \v 23 Umpakatupi duka' ambena sapulo keledai dipatteke'i sanda dio handam mapianna issinna Mesir, anna sapulo keledai bihä dipatteke'i gandum, hoti anna ande-ande senga' la naande muola lalam mengkalao dio Kanaan sule lako Mesir. \v 24 Muuaammi solasubunna: “Pengkalaongkoa', angga hia daa ussianu-anua' lako lalam.” \p \v 25 Le'ba'im umpellei Mesir, ma'pasule lako Kanaan umpellambi'i Yakub ambena. \v 26 Iya napa'tulasammi naua: “Tubopi Yusuf, anna ia to handam kuasa dio Mesir.” Tappana nahingngi Yakub kaheba ia too, iya mängä-mängä bäbä aka tä'pi ungkannangam pa'tula'na änä'na. \v 27 Sapo' tappana nahuttusam asam ingganna pa'tula'na Yusuf, anna naita toi indo bendi napa'pakatuam Yusuf la napake lako Mesir, iya sule sule sumanga'na anna \v 28 ma'kadai naua: “Matehede, tubo si'dapi päläe' änä'ku Yusuf! La laoä' lako anna kuita siapi mane mateä'.” \c 46 \s1 Yakub sola kasahapuanna mentieli' lako Mesir \sr 46:1-34 \p \v 1 Ma'pakahappim Israel anna mengkalaoi umbaba asam kullena. Sulei lako Bersyeba umbabam bua pemala'na lako Puang Allataala to napenombai Ishak, ambena. \p \v 2 Tappana mamma' bengi, iya nalipim Puang Allataala Israel anna napa'tula'i naua: “Yakub, Yakub.” Mentimba'um naua: “Indeä' Debata.” \v 3 Ma'kadam Puang Allataala naua: “Kaom too Puang Allataala to napenombai ambemu. Daa ummahea' le'ba' lako Mesir, aka la kupakembea' pessubummu dio. \v 4 La kuundu'ko dio Mesir, anna la kubaba sule pessubummu ma'pasule tama inde botto. La ma'kale Yusuf untuhhungangko matammu ke mateko.” \p \v 5 Iya mengkalaom Yakub dio Bersyeba. Naalam änä'na indo bendi napakatuam Firaun anna napalängänni sola ingganna manintunna anna ampona. \v 6-7 Iya sangngim nababam lako Mesir olo'-olo'na sola ingganna kulle senga' indo pallolonganna dio lembäna Kanaan. Anna ingganna pessubunna Yakub napasola asam susi ingganna änä'na teem ampona muane anna baine. \p \v 8 Indem ia pessubunna Israel (battu diua Yakub) to napasola lako Mesir: \q1 Ruben, änä' uluana; \v 9 Änä'na Ruben iam ia: Henokh, Palu, Hezron anna Karmi. \q1 \v 10 Änä'na Simeon iam ia: Yemuel, Yamin, Ohad, Yakhin, Zohar anna mesapi änä'na isanga Saul, to Kanaan indona. \q1 \v 11 Änä'na Lewi iam ia: Gerson, Kehat anna Merari. \q1 \v 12 Änä'na Yehuda iam ia: Er, Onan, Syela, Peres, anna Zerah. Sapo' Er anna Onan mate dio Kanaan. Peres undadiam Hezron anna Hamul. \q1 \v 13 Änä'na Isakhar iam ia: Tola, Pua, Ayub anna Simron. \q1 \v 14 Änä'na Zebulon iam ia: Sered, Elon anna Yahleel. \p \v 15 Padam too pandadianna Yakub to nadadiangam Lea dio Padan-Aram, anna deempi baine änä'na isanga Dina. Dadi ingganna pessubunna Yakub to buttu dio mai Lea tallu pulo tallu ia asanna. \q1 \v 16 Änä'na Gad iam ia: Zifyon, Hagi, Syuni, Ezbon, Eri, Arodi anna Areli. \q1 \v 17 Änä'na Asyer iam ia: Yimna, Yiswa, Yiswi, Beria anna mesapi baine isanga Serah. Änä'na Beria iam ia: Heber anna Malkiel. \p \v 18 Iam too sapulo annam pessubunna Yakub buttu dio mai Zilpa, indo sabua'na Lea to nabeem Laban ambena. \q1 \v 19 Rahel, bainena Yakub, dua ia änä'na isanga: Yusuf anna Benyamin. \v 20 Yusuf dio Mesir dua ia änä'na isanga: Manasye anna Efraim, nadadiangam Asnat änä'na Potifera, to muanda'i kasandoam dio On. \q1 \v 21 Änä'na ia Benyamin iam: Bela, Bekher, Asybel, Gera, Naaman, Ehi, Rosh, Mupim, Hupim anna Ared. \p \v 22 Iam too sapulo appa' pessubunna Yakub buttu dio mai Rahel. \q1 \v 23 Sitahhu'na änä'na ia Dan: Husim. \q1 \v 24 Änä'na ia Naftali appa' iam: Yahzeel, Guni, Yezer, anna Syilem. \p \v 25 Inde to pitu, pessubunna Yakub buttu dio mai Bilha, indo sabua'na Rahel to nabeem Laban ambena. \p \v 26 Dadi pessubunna Yakub to napasola le'ba' lako Mesir, annam pulo annam ia asanna, sulibam manintunna. \v 27 Anna änä'na ia Yusuf subum dio Mesir dua. Dadi pessubunna Yakub dio Mesir pitu pulo ia asanna sola kalena. \p \v 28-29 Ussuam Yehuda Yakub mendiolo lao umpellambi'i Yusuf umpekutanaam lalam lako Gosyen. Tappana landa'i lako Gosyen längämmi bendinna Yusuf anna laoi untammui ambena. Silambi'na ambena nakalapu'im anna sumahhoi masäe. \p \v 30 Nauam Yakub lako Yusuf: “Temo ahu'mä' pole' mate, aka kuitangko anna kuissammi kuua tubo mammopoko.” \p \v 31 Ma'kadam Yusuf lako solasubunna anna kasahapuanna naua: “La laopä' kupaissanni Firaun kuua: ‘Suleim solasubungku anna ingganna kasahapuanna ambeku dio mai Kanaan.’ \v 32 La kutulasam toi liu kuua: ‘Indo ingganna kasahapuangku muane sangngim to si umpatubo domba, beke anna sapim. Anna umbaba dombana, bekena, sola sapinna anna ingganna kullena dio mai Kanaan.’ \p \v 33 Dadi maka' too natambaikoa' Firaun anna napekutaanni pengkähängammua', \v 34 la muuaanna': ‘Inna mengkalao bahinni'ki si umpatubokam olo'-olo' anna inna susi mengkalao dio mai tomatuangki,’ anna malakoa' napatohho inde Gosyen.” Ma'kada susi Yusuf aka indo to Mesir si nakahidi' la umpasola to si ma'kambi'. \c 47 \s1 Yakub umpellambi'i Firaun \sr 47:1-12 \p \v 1-2 Umpasolam lima solasubunna Yusuf, anna le'ba'i umpellambi'i Firaun. Landa'i, ma'tula'um Yusuf naua: “Sulem ambeku anna solasubungku dio mai Kanaan, sitonda dombana, bekena, sapinna, anna ingganna kullena. Temo dioim Gosyen.” Iya umpa'paissangammi solasubunna lako Firaun. \p \v 3 Nakutanaim Firaun naua: “Aka pengkähängammua'?” Natimba'im naua: “To ma'kambi'kam susi tomatuangki anna nene to kiponene. \v 4 Sulekam la messihuhu inde aka mapana' kakobeam dio Kanaan. Anna pa'de polem humpu' naande patuboangki dio. Kela mala umpäbäikam tohho dio Gosyen.” \p \v 5 Ma'kadam Firaun lako Yusuf naua: “Temo sulem ambemu anna solasubummu. \v 6 Inde Mesir beba'ko. Päbäii tohho dioi Gosyen, aka etam handam mapianna ongeam inde Mesir. Anna muuaangannä' solasubummu handam manähäna ma'kambi' anna napahesannä' to la ungkambi' patuboangku.” \p \v 7 Umpasola duka' ambena Yusuf lao napa'paissangam lako Firaun. Iya umpa'lambeammi Firaun Yakub. \v 8 Nakutanaim Firaun naua: “Sanakam taummu ambe'?” \v 9 Natimba'im Yakub naua: “Sahatu' tallu pulom taunna illaannä' pangngola-lalangam. Inde katuboangku naponnoi kamasussaam, anna kappo'di' ke dipasibandinni katuboanna nene to kuponene illaam pangngola-lalanganna.” \v 10 Puhai, umpa'lambeam polepi Firaun Yakub, mane le'ba'i sule. \p \v 11 Iya le'ba'um Yusuf umbeem ambena anna solasubunna handam mapianna litä' dio Mesir sikahuku' kota Rameses, situhu' pahentana Firaun. \v 12 Napatoka asammi Yusuf la kinandena ambena anna solasubunna sola ingganna kasahapuanna, situhu' budanna änä'na. \s1 Yusuf ma'takka' muoloi kakobeam \sr 47:13-26 \p \v 13 Tuttuam mapana' kakobeam nasi'dingam hupatau susi dio Mesir susi dio Kanaan, nasuhum malamma pa'botto aka tä'um deem naande. \v 14 Ingganna doi' pebaja'na to Mesir anna to Kanaan to sule mualli gandum, nahempum asam Yusuf anna napadioi banuanna Firaun. \v 15 Tappana tappu' asanni doi'na tau dio Mesir anna Kanaan, suleim to Mesir umpellambi'i Yusuf melau naua: “Tappu'um doi'ki, sapo' beengkam kinande indana matekam.” \p \v 16 Natimba' Yusuf naua: “Maka' tappu'unna' ia doi'mu olo'-olo'mua' beennä', anna kubeengkoa' kinande.” \v 17 Iya umpebeennim olo'-olo'na lako Yusuf nasukasam kinande. Anna nabeenni kinande suka'na dahanna, dombana, sapinna, anna keledainna. Susim too anna malai deem naande taum eta too. \p \v 18 Kende'i taum, sule pole oom hupatau lako Yusuf naua: “Tä' kibuniangam setonganna tappu'um doi'ki anna olo'-olo'ki aka muala asammi. Angga ham deem kiampuam, kaleki anna litä'ki. \v 19 Pesäkäikanni indana matekam, tilaum toi litä'ki. Allikam sola litä'ki, kinande la umbeengkam, anna naposabua'kam Firaun. Beengkam banne kiambo' indana tohho bäbäi litä'ki anna malakam tubo.” \p \v 20 Ingganna litä' dio Mesir naalli Yusuf, anna napuänganni Firaun. Ingganna to Mesir umbalu' asammi litä'na aka mapana' sugali' kakobeam. Susim too anna naampuam asammi litä' Firaun dio Mesir. \v 21 Anna ingganna to Mesir naposabua' asam Yusuf. \v 22 Angga ham tä' naalli Yusuf ingganna litä'na sando aka abana si nabeem ia kapahalluanna Firaun. Iam too anna tä'um ia umbalu' litä'na. \p \v 23 Ma'kadam Yusuf lako hupatau naua: “Ikoa' anna litä'mu puham kualli, napuängam Firaun. Indem banne dibeengkoa' la muambo'a'. \v 24 Angga hia ke kende'um la umbahe limaa'; sambaheam la umbeenna' Firaun, anna appa' baheanna la umpobannea' taum pole anna la umpotuboa' sola änä'mu anna ingganna tau illaam banuammu.” \v 25 Mentimba'im naua: “Puhangkam umpesäkäi. Assala'na ungkamasei liukam, päbäi naposabua'kam Firaun.” \p \v 26 Susim too pa'ulalanna Yusuf muäto' diona bahe limanna bua pengkähä dio Mesir dibeem Firaun. Anna pangngätosam iam too naanda'i liu to Mesir sule lako temo. Angga ham litä'na sando tä' naampuam Firaun. \s1 Pepakahi'dinna Yakub tappana mahuku' kamateanna \sr 47:27-31 \p \v 27 Susim too Israel untadongkonni Gosyen dio Mesir. Mellängäm asam salu katuboanna sahapunna anna membea' pessubunna dio. \p \v 28 Sapulo pitupi taunna tubo Yakub dio Mesir, nasuhum mala nalambi' sahatu' appa' pulo pitu taunna naolaam tubo. \v 29-30 Tappana la mate kale, untambaim Yusuf, änä'na, anna napa'tula'i naua: “Maka' sule tama pa'kamasemu di kao, anda'i inde ahena too' apangku aka la ma'pindako. Anna mala umpasule lako liu pa'kamasemu tama kaleku, tä'ä' la ullamum inde Mesir ke mateä'. Aka kupemulu la dilamum sola tomatuangku dio ku'bu'na. La umbabaä' lako Kanaan anna ullamum dioä'.” Natimba' Yusuf naua: “La kupalako situhu' pa'elo'mu.” \p \v 31 Ma'kada Yakub naua: “Pa'pindako keta la umpasule lakoi.” Ma'pindam Yusuf, iya menombam Yakub längäm Puang Allataala dio pengnguluam petindoanna. \c 48 \s1 Yakub umpa'lambeam Efraim anna Manasye \sr 48:1-22 \p \v 1 Pissam wattu sule tau untulasanni Yusuf naua: “Masaki ambemu.” Mengkalao siaham Yusuf umpasola indo dua änä'na, isanga Manasye anna Efraim, anna le'ba'i muolläi ambena. \v 2 Tappana naissam Yakub naua sule Yusuf, napengkabelaim bangom anna muokko'i yabo petindoanna. \p \v 3 Ma'kadam Yakub lako Yusuf naua: “Puham umpa'paitaam kalena Puang Allataala To Handam Kuasa lako kaleku dio Lus lembäna Kanaan, anna natamba'ä' \v 4 naua: ‘La kupabuda pandadiammu anna la kupakembea' pessubummu la umpangngissi lao mobotto-bottoam. Anna inde botto la kubeem pessubummu la napomana' sule lako salako-lakona.’ \p \v 5 Anna inde dua änä'mu to dadi indem Mesir kulambi', Efraim anna Manasye, la kuala änä' ikale anna la kumana' susi Ruben anna Simeon. \v 6 Sapo' maka' deempi änä'mu undadiam pole, la iko ia duka' ungkonai. Anna diona mana'na änä' senga'mu, Efraim sola Manasye la umbeenni. \v 7 Ia anna kupateenni aka pa'lalam penabangku lako Rahel indomu. Muola lalannä' ma'pasule dio mai Padan anna matei indomu dio Kanaan sikahuku' Efrata anna nababa sugali' penabangku. Kulamum etam, dio ampe'na lalam lako Efrata.” (Indo Efrata disangaim temo Betlehem). \p \v 8 Tappana muita änä'na Yusuf, mekutanam Israel lako Yusuf naua: “Menna keänä' indee?” \v 9 Natimba' Yusuf naua: “Indee änä'ku nabeennä' Puang Allataala inde Mesir.” Nauam Israel: “Pomahukusannä' mai anna kupa'lambeanni.” \p \v 10 Tä'um masiä' naita Israel aka matuam anna makuhibo-hibom pennenne'na. Napakahuku'im Yusuf indo änä'na lako, iya bassim nakalapu'im Israel naudum. \v 11 Mane nauai Israel lako Yusuf: “Tä'um deem kubai-bai la kuitapoko, sapo' mangngeloham di Puang Allataala, lambi' malapokoa' kuita sola änä'mu temo.” \p \v 12 Mualam änä'na Yusuf dio mai abinganna Israel, mane ma'balinguntu'i menomba dio olona ambena. \v 13 Puhai, muala oom änä'na Yusuf, indo Efraim, änä' tämpä'na anna napaokko'i dio tandai kaihinna ambena. Anna Manasye ia, änä' uluana, napadio tandai kananna ambena. \v 14 Sapo' umpasisula' di limanna Israel, lima kananna napaokko' yabo ulunna Efraim, anna lima kaihinna napaokko' yabo ulunna Manasye, anna ia hi ulua. \p \v 15 Puhai, umpa'lambeammi Yusuf sola änä'na naua: \q1 “Puang Allataala to napenombai neneku Abraham anna ambeku Ishak, iam too to ungkambi' liuä' sule lako temo. \v 16 Ia toi Malaika' to ullappasannä' dio mai ingganna kakadakeam. Iam too duka' la untamba' inde änä'-änä' dua. \q1 Kela mala sangangku, sanganna neneku Abraham, anna sanganna ambeku Ishak tontä disa'bu' illaam kalena inde änä'-änä', anna la bakka' pessubunna umponnoi lao lino.” \p \v 17 Tä' masannam penabanna Yusuf tappana muita ambena umpaokko' lima kananna yabo ulunna Efraim. Naanda'im indo lima kananna ambena la naäkä' dio mai ulunna Efraim anna la napalulakoi ulunna Manasye. \v 18 Ma'kadam lako ambena naua: “Daa umpateenni ambe'. Inde hia änä' ulua la umpa'paokko'i lima kanammu yabo ulunna.” \p \v 19 Sapo' moka ambena naua: “Kuissam änä'ku, kuissam siam. Manasye la kasalle duka' kakuasaanna anna la buda pessubunna. Sapo' la kasalle puha ia kakuasaanna adinna anna la membea' umpangngissi lao mobotto-bottoam.” \v 20 Iya bassim napa'lambeammi Israel indo änä'na Yusuf naua: \q1 “La si natula' sangammua' to Israel ke umpa'lambeanni hupatau. La naua: ‘Ma'ulalam dam Puang Allataala anna napasusiko Efraim anna Manasye.’” \p Susim too napayolo ia Efraim anna napaibundi ia Manasye. \p \v 21 Nauam Israel lako Yusuf: “Muitam too inde abana mahuku'um kamateangku, sapo' Puang Allataala la muolaangkoa' anna la nababakoa' ma'pasule lako botto litä'na nenemu. \v 22 Anna iko kubeem ongeam mentamungku aka kupakalandoko iko anna la solasubummu. Indo litä' kuala dio mai to Amori aka kutalo illaam pa'bundusam.” \c 49 \s1 Ma'tampe kada Yakub lako änä'na \sr 49:1-28 \p \v 1 Untambaim änä'na Yakub naua: “Mai asangkoa' anna umpehingngii, angku tulasangkoa' la maaka susi katuboammua' sola ingganna pessubummu allo di dako'na. \q1 \v 2 Ikoa' änä'na Yakub pa'hempungkoa' anna umpatananniia' talinga tula'na Israel ambemu. \q1 \v 3 Ruben änä' uluaku, iko uhu kamatohoangku, pa'pahandusam läpu'ku. Ikom to handam matande anna kuasa. \q2 \v 4 Susiko uwai salu buntu' tä' umbela ungkuasai kalemu, nasuhum taikom dipaitoo'na aka umpasolako metindo bainena ambemu. Ullängänni anna ungkadakeiko petindoangku. \q1 \v 5 Simeon anna Lewi to siundu'; Pa'dammua' umpake ma'gau' makahha'. \q2 \v 6 Tä'kia' too sola pattuju anna tä'kia' sola pa'palakoam. Aka untuhu'ikoa' nassummu nasuhum umpangngula'koa' penabammu lao papateam anna uhhatta'ikoa' uha' kondesanna sapim. \q2 \v 7 La napassalakoa' DEBATA aka penaba makahha'mua' anna aha' kadakemua'. \q2 La kusehangkoa' lako alla'-alla'na pessubunna Yakub anna la kutähhä'koa' tama alla'-alla'na pessubunna Israel. \q1 \v 8 Yehuda, la uhhuppu' balinna; la napa'kasallei anna napenombai solasubunna. \q2 \v 9 O änä'ku, susingko singa mangnguha puhai muande pealanna, ma'pasulem sule längäm ongeanna lao mamma'. Tä' deem bahani la untundanni. \q2 \v 10 Yehuda la muanda'i liu tekkem kahajaam. Pessubunna la ma'pahenta sule lako kasuleanna To muanda'i kakuasaam. Anna hupatau buttu dio mai ingganna kahajaam la mentinaum lako pahentana. \q2 \v 11 Änä' keledainna Yehuda la disäke' lako handam mapianna too' anggur, anna uwai anggur la natappa'iam pohebana tandana bosa'. \q2 \v 12 La malotä matanna napobua' anggur anna mabusa isinna napobua' bumbungam.\f + \fr 49:12 \ft battu diua: La malotä puha matanna anna anggur, anna mabusa puha isinna anna bumbungam.\f* \q1 \v 13 Zebulon la tohho dio bihim le'bo'; ongeanna la si naongei tisampo kappala' lempä mentulindum, anna attasa'na la sule lako Sidon. \q1 \v 14 Isakhar susi keledai matoho ma'päsä illaam alla' teke'na. \q2 \v 15 Tappana muita mapia pellubeanna anna malompona litä', iya ponno penabanna umbaba babaanna anna malängngo' penabanna diposabua' assala'na mala tohho eta. \q1 \v 16 Dan la tohho ma'bisaha anna uhhindim solana, aka pessubunna duka' Israel. \q2 \v 17 La susi ula' lako lalam untikku buni kambutu' daham, nasuhum metobä boko' to ussäkei. \p \v 18 O DEBATA, Iko kuhannuam la melappasam dio mai kamasussaam. \q1 \v 19 Gad, la napemäläiko tau napamuhui, sapo' iko hi la umpadondoi anna umpamuhui. \q1 \v 20 Asyer, la langa' kinandemu, iko la naongei buttu kinande si napohäe tomahaja. \q1 \v 21 Naftali la susiko jonga bihä dilappa', si mapia pa'änäsam. \q1 \v 22 Yusuf sihhapangko kaju paha' bua tubo dio sa'de kalimbuä, mahombo täkena mehhoe lao ullebam bala. \q2 \v 23 Napandasako balimmu, natalimbum tama nabälä'du'. \q2 \v 24 Sapo' tontä liu matogom bälä'du'mu anna matoho liu katea'mu, napasukum kuasanna To napenombai Yakub. To Ma'kambi'na anna Hindim Batunna Israel. \q2 \v 25 Puang Allataala To Handam Kuasa to napenombai ambemu la umpamoloiko, napatuhungam pa'tamba' yabo mai langi' anna dio mai le'bo' sola hongko' banne tau. \q2 \v 26 Hongko' buttu di DEBATA lako ambemu, mayaboam puha ia anna la hongko' buttu illaam mai ingganna tanete masäe. Ingganna hongko' ia too la lu lako Yusuf anna lu dokkoi lisu pala'na, aka ia tika'liu' mapianna pa'palakoanna illaam alla'-alla'na solasubunna. \q1 \v 27 Benyamin bahani susi serigala. Mebengngi' muande pealanna, kahubenni nataba-tabam la'binna.” \p \v 28 Iam too inde diona pessubunna Israel anna kada napayolo lambam natampeam sapulo dua änä'na situhu' la sihatanna si mesa-mesa pandadianna. \s1 Kamateanna Yakub \sr 49:29–50:14 \p \v 29-30 Ma'pakahi'dim Yakub lako änä'na naua: “Mahuku'um kamateangku. Angga hia la ullamum dioä' too Kanaan siampe' neneku anna tomatuangku, illaam indo leä dio Makhpela sitingngajo Mamre. Indo leä sola bela' lako ampe'na puha naalli Abraham lako Efron to Het, la napa'ku'bu'i. \v 31 Etam naongei Abraham sola Sara bainena dilamum. Eta toi naongei Ishak sola Ribka bainena dilamum, anna eta duka' kupallamunni Lea. \v 32 Indo litä' anna ku'bu' pangngallinna neneku Abraham lako to Het.” \p \v 33 Tappana puha ma'pakahi'di lako änä'na, iya metindom anna ummaloloanni bitti'na anna kattui penabanna lambi' le'ba'um sungnga'na ma'mesa sola nene to naponene. \c 50 \p \v 1 Ussämbäsammi kalena Yusuf sumahho napasindum ungkalapu'i ambena naudum. \v 2 Mane ussuai sabua'na to si biasa ullima'i to mate, ussussui bauam bubanau' bakkena Israel, ambena, anna malai tä' bosi. Iya napateemmi situhu' tula'na Yusuf. \v 3 Appa' pulo allona diolaam ungkähäi aka inna si pada masäena diolaam umpessussuam bauam bubanau' anna malai tä' bosi to mate. Anna pitu pulo allona naolaam to Mesir ma'bahata. \p \v 4 Tappana lendu'i pa'bahataam, nauam Yusuf lako to dipake illaam banuanna Firaun: “Kamaseiä' laoko uaangannä' Firaun: ‘Naua Yusuf: \v 5 Indo anna la mate kalem ambeku napopa'pindaä' naua: “La ullamum dioä' too indo ku'bu' kupatoka dio Kanaan.” Dadi la laopä' ullamum ambeku anna balii too ma'pasulemä'.’” \p \v 6 Nauam Firaun: “Uaanni Yusuf: Laoko lamum ambemu situhu' pa'pindamu.” \p \v 7 Iya le'ba'um Yusuf la ullamum ambena napasolai ingganna to dipake anna matua ulunna illaam banuanna Firaun sola matua ulunna illaam lembäna Mesir. \v 8 Le'ba' asam duka' issi banuanna Yusuf, ingganna solasubunna sola ingganna issi banuanna ambena. Angga ham änä'-änä' anna olo'-olo'na tohho dio Gosyen. \v 9 Natuhu'pi buda to ma'bendi anna to ma'daham lambi' indo to le'ba' umpasolai ma'obim-obim. \p \v 10 Tappana sulei lako ongeam pallullusam gandum isanga Goren-Haatad, lambam libanna Salu Yordan, etam tohhoi umbatim anna ma'bahatai pitu benginna. \v 11 Tappana naita pa'botto dio Kanaan pa'bahataanna to Mesir dio, iya nasangaim indo ongeam Abel-Mizraim\f + \fr 50:11 \fq Abel-Mizraim: \ft kalembasanna, \fq pa'bahataanna to Mesir.\f* aka naua: “Naongei to Mesir umbatim anna ma'bahata.” \p \v 12 Susim too pa'palakoanna änä'na Yakub umpasule lako pepakahi'dinna ambena. \v 13 Nababa bakkena lako Kanaan anna nalamunni dio Makhpela sitingngajo Mamre, illaam leä naalli sola bela' Abraham lako Efron to Het napa'ku'bu'i. \v 14 Puhai melamum, ma'pasulem Yusuf lako Mesir sola solasubunna anna ingganna to napasola lao melamum lako Kanaan. \s1 Yusuf umpakahanga solasubunna \sr 50:15-21 \p \v 15 Tappana mate Yakub sangngim mahea'um solasubunna lako Yusuf naua: “La maakangkia' susi ke napaillaam penabai Yusuf indo gau' kadaketaa' lako kalena?” \v 16 Iya ussuam tau lao umpellambi'i Yusuf naua: “Indo anna tubopi ambemua', ma'pakahi'di naua: \v 17 ‘La untulasanna' Yusuf muua: La muampunni kasalaanna sola dosana solasubummu lako kalemu.’ Dadi kela mala muampunni kasalaanna inde mai sabua'na Puang Allataala to napenombai ambemua'.” Tappana dipalandasam Yusuf indo tula'na solasubunna, iya sumahhom aka mapi'di' penabanna. \p \v 18 Iya suleim solasubunna menomba lako Yusuf naua: “La umposabua'kanni.” \v 19 Sapo' naua Yusuf: “Daa ungkahea'ä', aka Puang Allataala hakä' too kao anna la kupasalakoa'? \v 20 Aka moi anna ungkalebuia' indo gau' kadake umpogausannä', sapo' gau' ia too napopangkakka' Puang Allataala tama kaleku, anna malaä' umpesäkäi sungnga'na tau buda tentomai. \v 21 Dadi, daa ummahea'a' aka ingganna kapahalluammu sola pandadiammua' la kubeengkoa'.” Malutte' Yusuf ma'kada lako solasubunna napamattangam penabanna. \s1 Kamateanna Yusuf \sr 50:22-26 \p \v 22 Iya dio lium Mesir Yusuf anna solasubunna. Sahatu' sapulo taunna dadinna mane matei. \v 23 Muitapi peampoanna sule lako lapi' katallunna pessubunna Efraim anna muabimpi änä'na Makhir pessubunna Manasye. \p \v 24 Iya nauam Yusuf lako solasubunna: “Mahuku'um kamateangku, sapo' la naundu' dakoa' too Puang Allataala messubum illaam mai inde botto, lao lako botto puha nadandi sola umpa'pindai kalena lako Abraham, Ishak anna Yakub. \v 25 La Puang Allataala hi too muundu'koa' messubum illaam mai inde botto.” Mane ussuai pessubunna Israel ma'pinda keta la nababai duka' bukunna lako Kanaan. \p \v 26 Wattunna anna matei Yusuf dio Mesir sahatu' sapulom taunna dadinna. Iya disussuim duka' bauam bubanau' bakkena indana bosii, mane dipatamai patti.