\id EPH Bambam Ephesians; South Sulawesi, Indonesia \h Efesus \toc1 Suha'na Paulus lako Jumaa' dio Efesus \toc2 Efesus \toc3 Ef. \mt1 Suha'na Paulus lako Jumaa' dio Efesus \imt1 Bätäna issinna \ip Inde suha' natuli' Paulus napakatuam to matappa' dio kota Efesus wattunna anna ditahungkunni kahana umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam diona Kristus (3:1,13; 4:1). Issinna kota Efesus buda taia to Yahudi (2:11-12). \ip Illaam inde suha'na Paulus napomakaleso diona pattujunna Puang Allataala naua: “Ingganna-ingganna sia, susi yabo suhuga teem illaam inde lino la napasakutu' nalumbäi Kristus” (1:10). Inde suha' natuli' la napepatuduam lako ingganna umma'na Puang Allataala anna mala mesa penaba liu aka inna ia pattujunna Puang Allataala la umpakalebu ingganna to matappa' illaam Yesus Kristus. \ip Sabaheam illaam inde suha'na Paulus napomakaleso diona la diaka susi dipakalebu hupatau illaam Puang Yesus. Napomasiä' anna napomakaleso naaka susi Puang Allataala Ambetaa' puha umpilei umma' petauanna. Natula' toi duka' naaka susi muampunni dosana ingganna umma'na anna nalappasam dio mai dosa umpolalam Yesus Kristus, Änä'na. Anna naua duka' puhangkia' nabeem Puang Allataala Penaba Masehona la mendadi tanda lako kita diua la naponnoi anna la napasule lako indo pa'dandianna. \ip Anna sambaheam diona pepatuduanna Paulus naua la pahallu sisa'bahasam to matappa' mesa sola mesa sola ponno pa'kamase anna mala tontä liu kalebu (4:2). \ip Illaam inde suha' lako to Efesus deem sanaka-naka pehapangam napake Paulus, aka naua anna mala makaleso diua umma'na Puang Allataala sakalebum illaam kalena Kristus. Kakalebuanna ingganna to matappa' napasihhapam kalena Kristus anna Kristus Ia sihhapam ulunna (1:22-23; 4:4, 15-16; 5:23-32). Anna Kristus dipasihhapam toi batu longkahhinna mesa banua anna ingganna to untuhu'i dipasihhapam poheba banua la dipake umpapia indo banua (2:20-21). \ip Katampasanna inde suha'na Paulus diona to matappa' dipasihhapam sohodadu aka la pahallu matoto' illaam mueba tomahajanna setam. \iot Lesoanna issinna \io1 1. Kada passu'bä' (1:1-2) \io1 2. Pattujunna Puang Allataala lako kitaa' to Sahani (1:3-3:21) \io2 a. Pa'tamba' nabeengkia' Puang Allataala kahana sakalebungkia' Kristus (1:3-23) \io2 b. Nabeengkia' Puang Allataala katuboam bakahu, anna umpamesa to Yahudi anna taianna to Yahudi (2:1-3:13) \io2 c. Sambajanna Paulus: anna mala pada-padakia' umpähäm manappa maaka susi pa'kamasena Kristus lako kita (3:14-21) \io1 3. Pa'pogausam la sihatanna napogau' to Sahani (4:1-6:9) \io2 a. La mesa penaba illaam salukatuboanna anna la sipakatoto' mesa sola mesa (4:1-16) \io2 b. Tä'um la si ma'gau' kadake to Sahani sapo' la pahallum ma'gau' mapia liu (4:17-5:20) \io2 c. Sanaka-naka handanna kada pepakilalaam (5:21-6:9) \io1 4. To Sahani dipasihhapam sohodadu umpake ma'hupa-hupa pangkakka' illaam pa'bundusam (6:10-20) \io1 5. Kada pebubum (6:21-24) \ie \c 1 \p \v 1 Kao Paulus mesaä' duka' suhona Kristus Yesus aka situhu' pa'elo'na Puang Allataala. Inde suha' kutuli' lu lako ikoa' umma'na Puang Allataala to puha napasähä' itim Efesus. \p Oa' to manontom illaam ungkatappa'i Kristus Yesus, \v 2 handandanni Puang Allataala Ambetaa' sola Debatanta Yesus Kristus la untamba'koa' anna namana' kamasakkeam sola kamasannangam. \s1 Pa'tamba' nabeengkia' Puang Allataala kahana pengkähäna Kristus \sr 1:3-14 \p \v 3 Dipuji sanganna Puang Allataala Ambena Debatanta Yesus Kristus to napenombai. Puha nabeengkia' ingganna pa'tamba' di ada'na yabo suhuga aka sakalebungkia' Kristus. \v 4 Aka tä'pi deem dipadadi inde lino anna puhangkia' napilei la sakalebu Kristus anna malakia' napasähä' mendadi umma'na to maseho, la tä'um deem sassainta. Kahana pa'kamasena Puang Allataala, \v 5 lambi' puha napa'tantum mengkalao dio mai la napopendadikia' änä' ikalena umpolalam pengkähäna Yesus Kristus aka abana inna la napogau'. \v 6 Dipuji Puang Allataala kahana kamatandeanna pa'kamasena; aka tä' deem pada sanakamaseikia' umpolalam pengkähäna Änä' pa'pakamajanna. \v 7-8 Katitolloanna hahana Kristus napolalam nalappasangkia' Puang Allataala, battu diua ingganna dosata naampunni. Napogau' ia too aka nakamasei si'da-si'dakia', anna napaponnoipakia' duka' kamanähängam sola kakeakasam. \v 9 Pa'elo'na Puang Allataala nasuhum napaissanningkia' pattuju kada ditambinna. Pattuju ia too puha nakattu la naganna'i illaam pengkähäna Kristus. \v 10 Issinna indo pattujunna: ingganna-ingganna sia, susi yabo suhuga teem illaam lino la napasakutu' nalumbäi Kristus. Kaha-kaha ia too la napasule lako Puang Allataala ke lambi'um wattunna. \p \v 11 Mengkalao diopi mai anna napileingkam kami'\f + \fr 1:11 \fq napileingkam kami': \ft to Yahudi to matappa' lako Kristus nauaam.\f* Puang Allataala situhu' pa'elo'na la mendadi umma'na, aka la sakalebu tau Kristus. Anu' ingganna-ingganna sia nakähä situhu' pattujunna. \v 12 Napileingkam kami' to Yahudi to mendiolo mahannu lako Kristus anna mala umpujikam kamatandeanna Puang Allataala. \v 13 Anna ikoa' duka' dipasakalebungkoa' Kristus wattunna anna uhhingngikoa' indo kaheba kamaloloam, battu diua Kaheba Katilallasam to umpatinandakoa' lako lalam kasalamasam. Tappana matappa'koa' lako Yesus Kristus, iya nabeemmokoa' Puang Allataala Penaba Masehona, indo puha nadandiangkoa'. Indo Penaba Maseho nabeengkoa' dipotanda illaam kalemu diua mendadingkoa' umma'na Puang Allataala. \v 14 Anna mannassai diua tä' mala tala tatahima asanna' ingganna indo puha nadandiangkia' Puang Allataala, aka nabeemmakia' Penaba Masehona la umpasolaikia' sule lako wattunna la nalappasangkia' kita umma'na illaam mai inde lino ponno kakadakeam. Dadi la sipäto'kia' umpuji kamatandeanna Puang Allataala. \s1 Diona issinna sambajanna Paulus \sr 1:15-23 \p \v 15 Kahana ingganna indo puha napogausangkia' Puang Allataala nasuhum kupelelena diua matappa'ungkoa' lako Yesus Debatanta, anna si ma'kamasengkoa' lako ingganna to napasähä' Puang Allataala mendadi umma'na, \v 16 iya tamonda-mondamä' umbaba pa'kuhhusam sumanga' längäm olona Puang Allataala kahana ullambi'ungkoa' lalam kasalamasam. Anna si kupakala'i liukoa' duka' sambajangku ke ma'sambajam omä', \v 17 si kupelau längäm Puang Allataala to napenombai Debatanta Yesus Kristus, battu diua Ambetaa' to handam matande, anna mala nabeengkoa' tanangam penaba ponno kakeakasam anna kapaissangam diona Puang Allataala nasuhum la ungkaleso manappaa' pole'. \v 18 Anna si kupelaupi duka' längäm Puang Allataala anna mala napomasiäsangkoa' pikkihammu, nasuhum umpähäm manappaa' indo pa'tamba' uhhannuam la nabeengkoa' Puang Allataala aka natambaingkoa' mendadi umma'na. Anna mala muissampia' duka' muua abana indo pa'tamba' tadisihanteam napatokaam Puang Allataala lako umma' petauanna; \v 19 anna la umpähäm toia' duka' muua tä' deem pada sakasalle kakuasaanna Puang Allataala mengkähä illaam kaleta inggannakia' to matappa'. Indo kakuasaanna mengkähä illaam kaleta, ia siam too duka' indo kuasa tadisihanteam napake \v 20 indo anna umpatibangonni sule Kristus dio mai alla'na to mate, mane napatadongkonni yabo ongeam kamatandeam sipadaam kalena yabo suhuga. \v 21 Matande puha ia katadongkonganna Kristus anna la katadongkonganna ingganna to ma'pahenta, tomahaja, anna ingganna to kuasa senga'. Anna matande puha ia kuasanna anna la ingganna kuasa malanna ditula', susi to tubo lapi' temo teem inde la ditingngajona. \v 22 Puang Allataala umpopatalo Kristus illaam ingganna aka-aka. Anna naäkä' la ullumbäi ingganna-ingganna sia. Aka sihhapam ulu ullumbäi kale, susim too duka' Kristus umpahe' ingganna-ingganna sia ullumbäi kakalebuanna to matappa'. \v 23 Kakalebuannam too ingganna to matappa' sihhapam bätä puntinna Kristus. Anna bätä punti iam too sakalebu Kristus, nasuhum tepu Kristus anna Kristus siam umpatepu ingganna-ingganna sia. \c 2 \s1 Sumpu pa'kamasena Puang Allataala umpatubokia' sule sola Kristus \sr 2:1-10 \p \v 1 Yolona mate di ada'koa' battu diua matea' sungnga'mu aka madosakoa' anna untekka pahentana Puang Allataala. \v 2 Si ma'pogau' susikoa' indo anna si untuhu'ipokoa' kakadakeanna lino anna tomahajanna setam. Indo tomahajanna setam ungkuasai ingganna setam yabo lawwa, anna tontä liupi duka' temo ungkuasai penabanna ingganna hupatau to tä' untuhu'i Puang Allataala. \v 3 Susi siangkia' too duka' yolona si ma'palakokia' untuhu'i sipa' dosata; anu' moi aka la dipogau' assala'na sumpu pangngua penabanta anna masannam bätä puntinta. Wattu eta too la sipäto'kia' duka' battuam nahua aha' kasallena Puang Allataala, susi tau senga' to tamatappa'. \v 4 Sapo' tä' deem pada sahäntä buana Puang Allataala! Anna sumpu pa'kamasena lako kita, \v 5 lambi' napatubokia' sule sola Kristus indo anna mate di ada'pakia' aka tatekka pahentana. Pa'kamasenam too Puang Allataala anna napasalama'ungkia'. \v 6 Anna kasakalebuantam too Kristus Yesus, nasuhum napatibangongkia' sule Puang Allataala sola Kristus dio mai alla'na to mate, anna napatadongkongkia' sola Kristus yabo ongeam kamatandeam illaam suhuga. \v 7 Susim too napogau' Puang Allataala anna mala illaam wattu la ditingngajona la umpa'patandaam pa'kamasena tadisihanteam lako kitaa', tandaam illaam kamapiaam penabanna kahana kasilombunganta Kristus Yesus. \v 8-9 Pa'kamasenam too Puang Allataala nasuhum napasalama'ungkoa' aka kamatappasammua' lako Kristus. Taia kahana pa'pogausammu nasuhum dipasalama'koa', sapo' ia too kahana mana' pa'kamasena Puang Allataala. Dadi tä' deem mesa tau la mala muuai: “Pa'pogausangkum too anna malamä' salama'.” \v 10 Aka Puang Allataalam too undadiam polekia'. Nadadiam polekia' umpolalam Kristus Yesus anna malakia' umpalako ingganna pa'pogausam mapia indo puha napatokaangkia'. \s1 Kamesaam illaam Puang Allataala \sr 2:11-22 \p \v 11 Inggannakoa' solasubungku to inna dadimmu taia to Yahudi, pahallua' ungkilalai indo anna tä'pokoa' matappa', nasangaikoa' to Yahudi: “to tadisunna',”\f + \fr 2:11 \fq disunna': \ft kalembasanna, \fq ditille.\f* battu diua “taia umma'na Puang Allataala,” aka ussangai ia kalena to disunna', indo tanda nakähä hupatau dio kalena. \v 12 Wattu eta too tä'pokoa' sakalebu Kristus anna disangai to sulibam, taia to Israel battu diua taia umma'na Puang Allataala. Tä'koa' iko nakala' pa'dandiam indo nadandi Puang Allataala lako umma'na. Tubokoa' illaam inde lino tä' deem pahhannuammu anna tä' deem kasilombungammua' Puang Allataala. \v 13 Sapo' temo, ikoa'-iko to sakalebungkoa' Kristus Yesus. Moi anna yolona sikambelakoa' Puang Allataala sapo' temo sikahuku'ungkoa' kahana katitolloanna hahana Kristus. \v 14 Aka Kristus-um too umpapiai alla'na to Yahudi anna taianna to Yahudi nasuhum ma'mesam pole'. Moi anna yolona sipobali sihhapam naalla'i hindim batu, sapo' puham napa'dei Kristus umpolalam kamateanna. \v 15 Kamateannam too nasuhum tä'um tau pahallu la untuhu'i ingganna pahenta sola pepaondongam illaam peadasanna to Yahudi. Napateem anna mala to Yahudi anna taianna to Yahudi napadadi mesa to bakahu ma'mesa illaam kalena. Lalam iam too napogau' umpadeem kasilombungam mapia. \v 16 Kamateanna Kristus yabo kaju sitambem umpamesa to Yahudi anna taianna to Yahudi, anna umpapiai sule kasilombunganna hupatau anna Puang Allataala nasuhum mapia pali'. \v 17 Iam too anna sulem Kristus umpa'pakahebaam diona la mala dipapia sule alla'na hupatau anna Puang Allataala. Illaam ia too napaissannikoa' susi ikoa' taianna to Yahudi to diangga' yolona sikambela Puang Allataala, teem to Yahudi to diangga' sikahuku' Puang Allataala.\f + \fr 2:17 \fq to diangga' sikahuku' Puang Allataala: \ft Yolona napilei Puang Allataala to Yahudi la mendadi umma'na, iam too anna diangga'um to sikahuku' Puang Allataala.\f* \v 18 Aka pengkähänam too Kristus nasuhum malangkia' sule dio olona Ambeta, susi to Yahudi teem taianna to Yahudi. Malakia' sule dio olona aka sahhupa Penaba Maseho ussahungkia'. \p \v 19 Dadi taiangkoa' pole' to sulibam battu haka to sule. Sapo' temo pada-padangkoa' mendadi umma'na Puang Allataala, anna mesa banua Puang Allataala. \v 20 Kakalebuanta kita to matappa'kia' sihhapam mesa banua napake'de' Puang Allataala yabona ingganna suho sola nabi. Aka suho sola nabi sihhapam longkahhim. Anna Kristus Yesus Ia, sihhapam batu longkahhinna. \v 21 Kahana kasilombunganta Kristus, tidampulu'kia' to dipasihhapam banua dipake'de' anna mala tuttuam kasalle kakalebuanta la mendadi ongeam masehona Puang Allataala. \v 22 Kahana sakalebungkoa' Kristus, dadi mahassangkoa' duka' digahagai la mendadi ongeanna Puang Allataala naongei Penaba Masehona. \c 3 \s1 Pengkähänganna Paulus lako taianna to Yahudi \sr 3:1-13 \p \v 1 Kahana ingganna indo puha napogausangkoa' Puang Allataala nasuhum kupa'sambajangammokoa'. Kao Paulus, to ditahungkum aka umpalakoä' pengkähänganna Kristus Yesus illaam umpamoloi inggannakoa' taianna to Yahudi. \v 2 Tä' mala tala muissammia' aka puhanna' uhhingngi diua nakamaseiä' Puang Allataala nabeennä' inde pengkähängam anna mala kupamoloikoa'. \v 3 Napalosaiä' Puang Allataala pattuju kada ditambinna, lambi' kuissammi. Diona indo kaha-kaha ia too puham kutuli' sala saidi'. \v 4 Maka' too umbatanna', iya la muissammia' pole' anna umpähäm muua: “Naissam si'da Paulus indo kada ditambinna diona Kristus.” \v 5 Yolona pattuju ia too napokada ditambimpi, tä'pi deem dipaissanni hupatau. Sapo' temo napa'paissangammi Penaba Masehona Puang Allataala lako ingganna to napasähä' mendadi suhona sola nabinna. \v 6 Indo diuaam kada ditambim, kalembasanna: susi taianna to Yahudi teem to Yahudi la pada-pada untahima pa'mana'na Puang Allataala, mendadim to mesa, anna untahima indo to puha nadandi Puang Allataala kahana pengkähäna Kristus Yesus. Ia asanna ia too mala dadi kahana ungkatappa'i tau Kaheba Katilallasam. \v 7 Pa'kamasenam too Puang Allataala anna malamä' nasua umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam ia too. Aka kakuasaanna Puang Allataala mengkähä illaam kaleku, nasuhum mala kutahima indo pengkähängam ia too. \v 8 Ingganna umma'na Puang Allataala kao handam matuna. Moi anna susi, sapo' nabeennä' Puang Allataala mana' pa'kamasena la umbaba Kaheba Katilallasam lako ingganna tau taianna to Yahudi diona pa'kamasena Kristus tadisihanteam. \v 9 Anna kupomasiäsam toi duka' ingganna tau maaka susi Puang Allataala to umpadadi ingganna-ingganna sia umpalako pattuju penabanna indo napokada ditambim mengkalao dio mai. \v 10 Indo pattujunna Puang Allataala umpasakalebu ingganna to matappa' anna mala naissam pole' ingganna malaika' anna kakuasaam senga' yabo lawwa naua: “Naissam asam Puang Allataala ingganna-ingganna sia.” \v 11 Ia too mengkalao diopi mai anna napattujum Puang Allataala la nakähä umpolalam Kristus Yesus Debatanta. \v 12 Aka kamatappasammi too anna kasakalebuanta Kristus, nasuhum tä'ungkia' la mahea' anna bata-bata sule dio olona Puang Allataala. \v 13 Iam too anna kupelaunna' matim kuua: Tä'koa' la umpobahinni' penabammu diona kamasussaangku, aka ia too la nababaangkoa' kamapiaam. \s1 Sambajanna Paulus anna mala kewwaka' to matappa' anna mennumpu illaam pa'kamase \sr 3:14-21 \p \v 14-15 Nasuhum menombaä' anna ma'sambajam längäm Ambeta to napoambe ingganna kasahapuam, susi yabo suhuga teem illaam lino, kahana ingganna indo puha napogausangkoa'. \v 16 Kupelau längäm Puang Allataala anna mala kamatandeanna sola kakuasaanna tadisihanteam la umpomatohoangkoa' penabammu umpolalam Penaba Masehona, \v 17 anna mala tohho liu Kristus illaam bätä penabammua' kahana kamatappasammua'. Anna ma'sambajam tooä' anna mala ingganna pa'palakoammua' la kewwaka' anna mennumpu illaam pa'kamase, \v 18 nasuhum inggannakoa' umma'na Puang Allataala la mala pada-pada umpähäm manappa maaka susi kalua'na, kalandona, malangka'na, anna mandalanna pa'kamasena Kristus. \v 19 Moi anna tä' mala nalosa manappa akkalam pikkihanna hupatau, sapo' kupelaupi längäm olona Puang Allataala anna mala ussi'dinna' pole' indo pa'kamasena anna mala ponnoa' illaam kalemu sipa'na Puang Allataala. \p \v 20 Indo kakuasaanna Puang Allataala illaam kaletaa', iam too mengkähä nasuhum nabeengkia' pa'lalam penabanta la'bi puha ia anna indo pelauanta moi anna tää'napi nalambi' pikkihanta. \v 21 Dadi sihatam anna sipäto' inggannakia' to matappa' la umpa'kasallei Puang Allataala umpolalam sanganna Kristus Yesus mengkalao lapi'taa' sule lako salako-lakona! Abana inna la diua. \c 4 \s1 Kakalebuanna ingganna to matappa' \sr 4:1-16 \p \v 1 Kaha-kaha iam too indo puha kutula' ingngena' nasuhum kupelaua' matim kuua illaam katuboammua' anna pa'palakoammu la sihatannapi umpogau' aka puhangkoa' natambai Debata la mendadi umma'na. Anna la umpehingngii manappaa' inde tula'ku aka kao Paulus mahassannä' ditahungkum aka umpalakoä' pengkähänganna Debata. \v 2 La ponnokoa' kamahempoam penaba, kamalunäsam penaba anna kamahammesam. La sisa'bahasangkoa' mesa sola mesa sola ponno pa'kamase. \v 3 Peä si'da-si'daia' lalanna la muakaa' susi anna mala tontä liukoa' mesa penaba. Aka puhangkoa' napamesa penaba Penaba Maseho, anna la tontä liukoa' sakalebu ke mesa penabakoa'. \v 4 Inggannakia' to matappa' sakalebum sihhapam mesa bätä punti, anna anggam deem mesa Penaba Maseho; umba susi deem mesa pahhannuam dibeengkia' indo anna ditambaikia'. \v 5-6 Anggam deem mesa Debata, mesa kamatappasam, mesa pantedosam anna mesa Puang Allataala Ambena ingganna hupatau. Iam too ungkuasai ingganna-ingganna sia anna ia siam to mengkähä illaam ingganna-ingganna sia. Ia toi tohho illaam kaletaa'. \p \v 7 Sapo' pantam namana'kia' pengkähängam di ada' situhu' pa'pebeenna Kristus. \v 8 Aka illaam Battakada Debata deem tisuha' naua: \q1 “Tappana längäm ongeam matande buda to natalo nababa\f + \fr 4:8 \fq to natalo nababa: \ft Yolona mendadi tanda kapataloanna mesa tomahaja ke umbabai to natalo tama bottona. Puj. 68:19.\f* \q1 anna ma'hupa-hupa pa'pebeenna nabeem lako hupatau.” \p \v 9 Ia anna diuai: “Kristus längäm ongeam handam matande,” aka balim tuhum mentama inde lino, ongeam handam madio. \v 10 Anna indo to bali tuhum, ia siam too duka' puha längäm ongeam handam matande tando längänna polepi langi' anna mala ingganna-ingganna sia napatepu. \v 11 Ia siam umbeengkia' pa'pebeenna. Deem nabeem pengkähängam mendadi suhona, deem nabeem pengkähängam mendadi nabi, anna deem toi umpa'pakahebaam indo Kaheba Katilallasam. Senga'na mendadi to ma'kambi' anna tuangguhu illaam jumaa'. \v 12 Nabeengkia' indo pengkähängam anna mala ingganna umma'na Puang Allataala dipatudu manappa, nasuhum mala sangngim mengkähä illaam bela' di ada'na Debata anna mala umpomatoto' bätä puntinna Kristus battu diua kakalebuanna to matappa', \v 13 lambi' mesa penabakia' illaam kamatappasanta anna kapaissanganta diona Änä'na Puang Allataala. Anna la sikatubo issiikia' laoam kapeimangam lambi' tepukia' susi Kristus. \v 14 Maka' susingkia', iya tä'ungkia' too la susi änä'-änä', kapendo-pendo anna katuhu'-tuhu' bäbä, la napalulako napaludio mai pellaona ma'hupa-hupa pepa'guhuanna ingganna to manähhä-nähhä. Si napake indo kamanähhä-nähhänganna umbaba bulim hupatau. Tä'ungkia' kita la nababa bulim. \v 15 Sapo' kitaa'-kita la umpalako si'da-si'da hakia' ia kamaloloam sola ponno pa'kamase, anna mala illaam mentu'na kaha-kaha tuttuam masäe tuttuam susikia' Kristus. Anna Kristus Ia ullumbäi kakalebuanna to matappa' sihhapam ulu ullumbäi kale. \v 16 Anna kitaa'-kita tungga' mendadingkia' pangkakka' illaam kalena Kristus. Aka umba susi kalena hupatau tiäto' dipasidekke'-dekke' ingganna pangkakka'na anna mala ganna' mendadi mesa kale, susim too duka' muampuangkia' tadongkongam illaam kakalebuanna to matappa'. Anna illaam kasilombunganta Kristus malakia' silombum solata. Aka maka' tungga' mengkähäkia' situhu' pengkähänganta, iya indo kakalebuam la tuttuam lobo' aka si ma'kamasekia'. \s1 Katuboam bakahu illaam Kristus \sr 4:17-32 \p \v 17 Dadi sola sanganna Debata kutulasangkoa' inde tula' la umpehingngii manappaa': Tä'ungkoa' la tubo anna ma'palako susi to tä'pi muissam Puang Allataala, ma'pikki' takeguna. \v 18 Indo tau ia too buta pikkihanna. Tä' muampuam katuboam indo mebeem Puang Allataala, aka tä' deem kapaissanganna diona Puang Allataala. Ia anna ma'pateenni aka sangngim kahha' ulu. \v 19 Sangngim tä'um muissam sihi' anggam untuhu'i pangngua penabanna, umpabeba' bäbä kalena ullullu' pa'bannetauam. \v 20 Sapo' ingganna ia too tä' susi indo dipatuduangkoa' diona Kristus. \v 21 Aka puha sianna' uhhingngi diona kalena. Anna illaam kasilombungammua' Kristus puhangkoa' dipatudu indo kada kamaloloam dilambi' illaam Puang Yesus. \v 22 Dadi la untampeam asanna' indo sipa' kadakemu yolona indo anna tä'pokoa' ungkatappa'i Kristus. Indo sipa' ia too nakadakei kamohäeam sugali' to mebaba bulim. \v 23 Anna la pahallua' umbakahui susi penabammu teem pikkihammu. \v 24 Anna la umpabala'ia' sipa' bakahu to napadadi Puang Allataala umba susi sipa' kalena, malolo si'da-si'da anna maseho. \p \v 25 Dadi la untampeammia' indo gau' si kaägä'-ägä'. Sapo' la iannapi anna ia untula'a' lako padammu mesa sola mesa. Aka kitaa'-kita sangngim tamangkia' kakalebuanna to matappa'. \v 26 Maka' too deengkoa' keaha', la unjagai manappa indana nababakoa' aha'mu lako kamadosaam. Anna indo aha'mu tä'pi la lendu' allo anna umpa'deim, \v 27 indana deenni naongei mengkähä tomahajanna setam. \v 28 Susi toi duka' to si biasa maboko tä'um mala la si maboko. Sapo' la muasai hia pala'na mengkähä anna mala deem napamoloiam to kakuhängam. \v 29 Susi duka' pudu'mua' tä' la mala umpassubum tula'-tula' kadake. Sapo' passubunni tula' mapia la umpakatoto' penabanna solamu anna la sipäto'na nahingngi. La umpateem anna mala keguna tula' ia too lako to uhhingngii. \v 30 Tä' tookoa' la mala umpomasussa Penaba Masehona Puang Allataala to puha napatamaiangkoa' kalemu dipotanda diua mendadingkoa' umma'na Puang Allataala, anna mala mannassa diua la nalappasangkia' kita illaam mai inde lino ponno kakadakeam illaam allo ma'katampasam. \v 31 Pa'deia' ingganna pi'di' penabammu, tä'koa' mala ma'kasubu-subu bäbä anna keaha'. Tä' tookoa' la sikalla-kalla anna si untunai solamu. Anna tä'ungkoa' duka' la sikabassi-bassi liu. \v 32 Sapo' la pahallukoa' mapia penaba anna sikamase mesa sola mesa anna siampunni, umba susi Puang Allataala puhangkoa' naampunni aka pengkähäna Kristus. \c 5 \s1 Tubo illaam kamasiäsam \sr 5:1-20 \p \v 1 Tentomai aka disa'bu'ungkoa' änä' pa'pakamajanna Puang Allataala, dadi la pahallukoa' umpehapanni Puang Allataala. \v 2 Ingganna pa'palakoammua' la umpalako sola ponno pa'kamase lako solamu, umba susi Kristus nakamaseikia'. Anna puham umpebeem kalena dipatei mendadi mesa pemala' bubanau' umpomasannam penabanna Puang Allataala anna mala lappa'kia' kita. \v 3 Ikoa'-iko umma'nangkoa' Puang Allataala to disehoi. Dadi ingganna panggauam kadake susinna: lullusam banne tau, ingganna hupanna gau' sessu', anna ma'podo kao, tä' si'da-si'da la sihatam ditula', dapaka ia la dipogau' illaam alla'-alla'mua'. \v 4 Susi toi duka', tä'koa' la sihatam umpassubum tula' kadake, tula' takeguna, anna ingganna tula' tää'na sipäto' ditula'. Sapo' la pahallu hia pudu'mua' umpassubum pa'kuhhusam sumanga' längäm olona Puang Allataala. \v 5 Penabaam siaia' too: to ullullu' pa'bannetauam, to umpogau' gau' sessu', anna to ma'podo kao; to umpogau' liui gau' ia too tä' la mala mendadi umma' petauanna Kristus sola Puang Allataala.\f + \fr 5:5 \fq mendadi umma' petauanna Kristus sola Puang Allataala: \ft battu diua tama kapahentaanna Kristus sola Puang Allataala.\f* Aka indo to ma'podo kao anggam umpenombai kaha-kaha di lino. \v 6 Majaga manappakoa' indana nababa bulingkoa' tula'na to si ma'tula' takeguna. Aka ingganna gau' susi ia too umpakende' aha' kasallena Puang Allataala lako to tä' untuhu'i pahentana. \v 7 Dadi tä' si'da-si'dakoa' la mala siala penaba ingganna tau susi ia too. \v 8 Aka ikoa' duka' yolona illaangkoa' kamalillingam battu diua naponnoikoa' kakadakeam, sapo' temo illaammokoa' kamasiäsam aka kasilombungammua' Debatanta. Dadi, la ma'palakokoa' umba susi la sipäto'na napogau' to illaammi kamasiäsam. \v 9 (Aka kamasiäsam iam too naongei kende' ingganna hupanna pa'palakoam mapia, kamaloloam, anna tula' sihondoi pa'palakoam.) \v 10 Anna la umpeäa' duka' lalanna anna mala muissam manappakoa' pa'palakoam umba la napomasannanna penabanna Debata. \v 11 Daa untuhu'ia' pa'pogausam takeguna umba susi si napogau' to illaampi kamalillingam, sapo' la pahallu hia' ia umpakaleängam kakadakeam ia too. \v 12 Aka pa'pogausam ia too si napogau' membuni tau kadake, meangga ditula' bäbä diposihi'pi. \v 13 Sapo' ingganna pa'pogausam kadake la makaleso pole' diita ke nakaleäi gau' mapianna to illaam kamasiäsam. Aka gau' mapia ungkaleäi gau' kadake lambi' masiä' diita. \v 14 Iam too anna deemmi tula' naua: \q1 “Bangongkoa' inggammu to mamma', \q1 tibangongko dio mai kamateam! \q1 Anna napomasiäsangkoa' penabammu Kristus.” \p \v 15 Dadi la unjagai manappakoa' pa'palakoammu. Tä'koa' la mala ma'gau' susi to maho, sapo' la tubo hakoa' ia sola ponno kakeakasam. \v 16 Pakeguna manappaia' wattummu umpogau' kamapiaam, aka tentomai wattunna liupi kende' kakadakeam. \v 17 Tä'koa' mala matomaho-maho, sapo' la umpeä manappa hia' ia lalanna anna mala muissanna' umpogau' la napohäena Debata. \v 18 Tä'koa' mala la napamäbo' anggur, aka la nababakoa' lako kakadakeam. Sapo' ia hia la tontä liukoa' naponnoi Penaba Masehona lambi' \v 19 tontä liukoa' sipakatoto' umpakende' pampujiam anna penaniam. La umpenanianna' pampujiam ia too sola kakassiam anna ponno penaba längäm olona Debata. \v 20 Moi la maaka susi untammua', la tontä liukoa' too ma'kuhhu' sumanga' illaam sanganna Yesus Kristus Debatantaa' längäm olona Puang Allataala Ambeta. \s1 To titanam ambe anna to titanam indo illaam mesa pandaposam \sr 5:21-33 \p \v 21 La pahallukoa' siolaam manappa, aka umpengkahea'ingkoa' anna umpa'kasallei Kristus. \v 22 Inggannakoa' to titanam indo la manuhu'koa' lako muanemu umba susi kamanuhusammu lako Debata. \v 23 Aka muane abana la ullumbäi bainena sihhapam ulu ullumbäi kale. La ma'pogau' susi muane, umba susi Kristus ullumbäi kakalebuanna ingganna to matappa'. Anna Kristus siam duka' mendadi To Mepasalama'na to disangai bätäna, battu diua kakalebuanna ingganna to matappa'. \v 24 Dadi umba susi kakalebuanna ingganna to matappa' manuhu' lako Kristus, la susi siam too duka' baine illaam ingganna kaha-kaha la pahallu manuhu' lako muanena. \p \v 25 Inggannakoa' to titanam ambe, kamaseikoa' bainemu umba susi Kristus ungkamasei kakalebuanna ingganna to matappa' lambi' umpebeem kalena dipatei anna malakia' salama'. \v 26 Ia anna napateenni Kristus, aka la napa'polalanni umpasähä' kakalebuanna ingganna to matappa' mendadi umma'na. Uwai pantedosam sola kada pepa'guhuanna napake Kristus umbasei umma'na \v 27 anna mala mapi'dä' anna mahändä, tä' deem kakadakeanna anna sassainna napadio olona. \v 28 La susim too duka' muane la pahallu ungkamasei bainena susi ungkaha'i bätä puntinna. Menna-menna ungkamasei bainena, hapam siam tia ungkamasei kalena. \v 29 Aka tä' tia deem tau la ungkahidi' bätä puntinna. Sapo' ungkähhänni mandi tia kalena anna najagai manappa, umba susi Kristus ungkähhänni anna umpaliaha kakalebuanna ingganna to matappa'. \v 30 Ia anna napateenni, aka sihhapammakia' bätä puntinna Kristus. \v 31 Illaam Battakada Debata deem tisuha' naua: “Iam too anna mesa muane la umpellei indona sola ambena anna sialai mesa baine, nasuhum duai la mendadi mesa illaam ingganna-ingganna sia.”\f + \fr 5:31 \ft Kad. 2:24.\f* \v 32 Battakada ia too mandalam kalembasanna. Kupasihhapam lium too kasilombunganna Kristus anna kakalebuanna ingganna to matappa'. \v 33 Sapo' Battakada ia too nahuakoa' duka': La pahallu ingganna to titanam ambe ungkamasei bainena susi ungkamasei kalena anna la pahallu duka' ingganna to titanam indo la umpa'kasallei muanena. \c 6 \s1 Laoam saha' illaam mesa banua \sr 6:1-4 \p \v 1 Inggannakoa' änä'-änä', la manuhu'koa' lako ambemu sola indomu aka abana inna la sipäto' napogau' to ungkatappa'im Debata. \v 2-3 La umpa'kasalleikoa' ambemu sola indomu. Iam too uhuna pahentana Puang Allataala napasitonda pa'dandiam naua: “Anna malakoa' kehongko' anna mahendem tubo illaam inde lino.” \p \v 4 Inggannakoa' solasubungku to titanam ambe, daa umpomasussa penabanna änä'mu. Sapo' la umpaliaha hia sola pepatuduam anna pepakilalaam dilambi' illaam Battakada Debata. \s1 La sipäto'na napogau' to diposabua' anna to dipopuä \sr 6:5-9 \p \v 5 Inggannakoa' to diposabua' la untuhu'i manappakoa' pahentana puämu illaam inde lino, anna la umpengkahea'i anna umpa'kasallei. Ingganna pahentana la umpalako sola unä' penaba sambulo-bulo mato-mato Kristus umpengkähängam. \v 6 Tä' anggam anna la majulu'koa' ke sitingngajokoa' aka muua: “Anna malaä' napuji puäku.” Sapo' aka sabua'nangkoa' Kristus, dadi la untuhu'ikoa' pa'elo'na Puang Allataala sola ponno penaba. \v 7 La umpalako manappakoa' pengkähängammu mato-mato Debata umpengkähängam, tä' angga mandi hupatau. \v 8 Aka muissanna' muua ingganna hupatau, susi sabua' teem taianna sabua', la tungga' nabeem Debata sahona situhu' pa'palakoam mapia puha napogau'. \v 9 Anna inggannakoa' to dipopuä, la ma'pogau' mapiakoa' duka' ke muoloikoa' sabua'mu. Anna tä'unna' la si umpakahea'-hea', sapo' la ungkilalai hia' ia muua: “Mengkalao kao sule lako sabua'ku, deem mesa puäki yabo suhuga, tä' ia deem pa'se'la-se'lana.” \s1 Pangkakka'na Puang Allataala la dipake illaam pa'bundusam di ada' \sr 6:10-20 \p \v 10 Mane deenni, la pahallukoa' matoto' illaam kamatohoam buttu di Debata sola kakuasaanna tadisihanteam. \v 11 Pakeia' indo ingganna pangkakka' si dipakena illaam pa'bundusam di ada', indo puha nabeengkoa' Puang Allataala. Aka maka' too ianna' umpake, la tontä liukoa' matoto' mueba kamanähhä-nähhänganna tomahajanna setam. \v 12 La umpake ia too aka kitaa'-kita tä'kia' mangngeba umbali hupatau, sapo' muebakia' ingganna setam to ma'kuasa illaam inde lino kamalillingam battu diua inde lino ponno kakadakeam. Muebakia' kakuasaanna ingganna debata kadake to ungkuasai lawwa. \v 13 Iam too anna la umpake asammia' ingganna pangkakka' di ada'na Puang Allataala ma'bundu', anna mala illaam wattu kakadakeam malakoa' matoto' mueba balimmu. Nasuhum, maka' puhangkoa' ma'bundu' la tontä liupokoa' matoto' anna matitta. \v 14 La tontä liukoa' ke'de'-ke'de' matoto' mangngampa. La tuttuam manontongkoa' lako Puang Allataala, anna mala kamanontongammu sihhapam beke' umpomakahappi to ma'bundu'. Anna ingganna pa'pogausammu la tuttuam malolo, anna mala kamaloloammu sihhapam babu' kaha ullabai pangkakka'na balimmu. \v 15 Anna la ahu'koa' umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam to umpapia alla'na hupatau anna Puang Allataala, anna mala kaahusammu sihhapam sapatu la umpatigaha' to ma'bundu'. \v 16 Anna kamatappasammu lako Puang Allataala la umpake liu sihhapam unta'mu, aka anggam kamatappasammu la mala untippa' anna umpi'dei batu bälä'du' sitonda apinna indo napake tomahajanna setam. \v 17 Anna kasalamasammu la uhhannuam sihhapam saludum yabo ulummu, anna untahimai Battakadanna Puang Allataala puha nabeengkoa' Penaba Maseho la mendadi pa'dammu. \v 18 Illaam ingganna ia too la ma'sambajangkoa' anna umpelaui pepamolona Puang Allataala. Pa'sambajam liukoa' situhu' pengkähänganna Penaba Masehona Puang Allataala. La tontä liukoa' majaga anna la umpa'sambajangam liuia' duka' ingganna umma'na Puang Allataala. \v 19 Anna la umpa'sambajangannä' duka' anna mala la ma'tula' oä' too, iya nabeem omä' tula' Puang Allataala nasuhum bahaniä' umpa'paissangam Kaheba Katilallasam, indo to napokada ditambimpi inde dio mai. \v 20 Tentomai mahassannä' ditahungkum aka umpa'pakahebaannä' Kaheba Katilallasam ia too, aka pesuanaä' Puang Allataala. Pa'sambajangannä' anna mala bahaniä' umpengkadaanni, aka abana inna la sipäto' kukähä. \s1 Kada pebubunna Paulus \sr 6:21-24 \p \v 21 Tikhikus solasubuntaa' to tapakamaja, ia la umpaissannikoa' ingganna kaha-kaha diona kaleku, anna mala muissanna' diona kaleku anna duka' pengkähängangku. Indo Tikhikus mesa sababangangku to manontom mendadi sabua'na Debata. \v 22 Kusua matim temo aka kuua anna mala muissanna' kahebaki lambi' matohoa' penabammu. \p \v 23 Handandanni Puang Allataala Ambetaa' anna Yesus Kristus Debatanta la umpamesa penaba ingganna to matappa' anna la tuttuam umpakende' kasikamaseammua' sola kamatappasammu lako Kristus. \v 24 Handandanni Puang Allataala la untamba' ingganna to tä' deem pi'de pa'kamasena lako Debatantaa' Yesus Kristus. \p Padam too.