\id ACT Acts, Bambam language, Sulawesi, Indonesia \h Pa'palakoanna Suho \toc1 Pa'palakoanna Suho \toc2 Pa'palakoanna Suho \toc3 Suho \mt1 Pa'palakoanna Suho \imt1 Bätäna issinna \ip Inde suha' Pa'palakoanna Suho kasitahhusanna issi suha' Kaheba Katilallasam diona Puang Yesus nasuha' Lukas. Issinna inde suha' Pa'palakoanna Suho umpomakaleso diona pengkähänganna pentuhu'na Puang Yesus natette Penaba Maseho umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam diona Puang Yesus dio Yerusalem, lembäna Yudea, anna Samaria, sule lako lili'-lili'na lino (1:8). Anna untula'pi duka' diona katiballasanna peadasam kasahaniam napahandu' illaam alla'-alla'na to Yahudi lambi' tiballa' kalua' napopeadasam issinna lino. Indo to untuli'i inde suha' pahallu nasi'dim napomakaleso lako ingganna to umbatai anna naissanni naua tä' deem pattujunna to Sahani la umbali to ma'pahenta Roma, sapo' ia hia la ussundunni peadasanna to Yahudi. \ip Inde suha' Pa'palakoanna Suho tibahe tallu issinna. Illaam inde tallu baheanna natula' umba susi tiballa' kalua'na Kaheba Katilallasam diona Puang Yesus anna tibangonna kamesapenabaanna to matappa': Dadi uhu-uhuna tiballa' kasahaniam dio Yerusalem puhanna tiäkä' Puang Yesus längäm suhuga; Kapenduanna tiballa' lako lembä senga' dio Palestina; Anna kapentallunna tiballa' kalua'na Kaheba Katilallasam lako mobotto-bottoam indo sikahuku'na Le'bo' Itängä mengkalao dio Palestina sule lako Roma. \ip Diona pengkähänganna Penaba Maseho mesa kaha-kaha handam too'na illaam inde suha' Pa'palakoanna Suho. Sule Penaba Maseho sola kakuasaanna uhhampoi to matappa' dio Yerusalem illaam allo kasalle Pentakosta. Ingganna indo kaha-kaha tituli' illaam inde suha' umpa'patandaam maaka susi Penaba Maseho umpatette liu anna umpakatoto' ingganna to matappa' sola pebabanna. \ip Kaheba Katilallasam dipepa'guhuam illaam ada' kasahaniam wattu eta too tipungngu' tannum illaam sanaka-naka pa'tula'na suho. \ip Ingganna indo kaha-kaha tituli' illaam inde suha' umpa'patandaam umba susi kakuasaanna Kaheba Katilallasam umpatigaha' ingganna to Sahani anna umpamesa penaba mentu'na to matappa'. \iot Lesoanna issinna \io1 1. Dibukka lalam anna mala dipa'pakahebaam lako lino Kaheba Katilallasam (1:1-26) \io2 a. Ma'dandi Puang Yesus la umpasule Penaba Maseho anna ussua pentuhu'na la umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam (1:1-14) \io2 b. Matias dituho umbala' Yudas (1:15-26) \io1 2. Kaheba Katilallasam dipa'pakahebaam dio Yerusalem (2:1-8:3) \io1 3. Kaheba Katilallasam dipa'pakahebaam dio lembäna Yudea, anna Samaria, anna lako sanaka-naka ongeam senga' (8:4-12:25) \io1 4. Pengkähänganna Paulus umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam (13:1-28:31) \io2 a. Uhuna pa'laoanna Paulus (13:1-14:28) \io2 b. Pa'hempunganna pebaba ada' dio Yerusalem (15:1-35) \io2 c. Kapenduanna pa'laoanna Paulus (15:36-18:22) \io2 d. Kapentallunna pa'laoanna Paulus (18:23-21:16) \io2 e. Paulus ditahungkum dio Yerusalem, Kaisarea, anna Roma (21:17-28:31) \ie \c 1 \s1 Didandi kasuleanna Penaba Maseho \sr 1:1-5 \p \v 1 O Teofilus, illaam indo uhuna suha'ku kupomakalesom ingganna pa'palakoanna Puang Yesus susi pengkähängam nakähä, susi pepa'guhuam napalanda' \v 2 sule lako allo naongei tiäkä' längäm suhuga. Wattunna anna tä'pi längäm suhuga, sola kakuasaanna Penaba Maseho umpakahi'di ingganna suhona to puha napilei indo la napogau'na. \v 3 Puhai mate, kapuhaammi umpa'paitaam kalena lako ingganna suhona. Anna umpogau' toi buda tanda anna makalesoi diua tubo sule. Aka appa' pulopi allona naolaam si umpellambi'i suhona anna natulasanni diona kapahentaanna Puang Allataala. \p \v 4 Pissam wattu ma'hempum oom mangngande sola suhona anna napakahi'di naua: “Daa umpelleia' Yerusalem. Ampaia' pa'dandianna Ambeku umba susi puha kutulasangkoa'. \v 5 Aka Yohanes uwai ia napake mantedo', sapo' ikoa'-iko tä'um la masäe anna dipatamaingkoa' Penaba Maseho susi ditedo'.” \s1 Puang Yesus tiäkä' längäm suhuga \sr 1:6-11 \p \v 6 Wattunna anna ma'hempunni Puang Yesus sola suhona, mekutanam suhona naua: “O Debata la temongka umpake'de' sule kapahentaantaa' to Israel-kia'?” \p \v 7 Natimba' Puang Yesus naua: “Aka anggam Ambeku umpa'tantui, tä' iko manggi'a' muissam aka ia too kakuasaanna Ambeku. \v 8 Sapo' ikoa'-iko la dibeengkoa' kakuasaam ke sulem Penaba Maseho la ungkuasaikoa' anna la mendadikoa' sa'bingku dio Yerusalem, lembäna Yudea, lembäna Samaria, anna sule lako lili'-lili'na lino.” \p \v 9 Puhanna ma'tula', tiäkä'um längäm lawwa naita suhona lambi' nahehunni gabum sampe tä'um landa' naita. \v 10 Mentongaipi längäm langi' indo suhona ma'petua', iya muita ham dua tau ma'poheba mabusa dio ampe'na. \v 11 Iya tappa ma'kadam indo tau naua: “O to Galilea akanna sikadehekoa' ma'petua' längäm langi'? Indo Puang Yesus tiäkä' längäm suhuga napelleikoa', Ia siam la ma'pasule sule yabo mai susi inde muitaa' temo.” \s1 Matias dituho umbala' Yudas \sr 1:12-26 \p \v 12 Iya ma'pasuleim indo suhona le'ba' lako Yerusalem mengkalao dio mesa tanete disangai Tanete Zaitun sikahuku' siam Yerusalem. \v 13 Iya landa'i, le'ba'im längäm mesa lotem, ongeam si naongei tohho Petrus anna Yohanes, Yakobus anna Andreas, Filipus anna Tomas, Bartolomeus anna Matius, Yakobus änä'na Alfeus anna Simon (to mentama kakalebuanna to umbali kapahentaanna Roma) anna Yudas änä'na Yakobus. \v 14 Sangngim manontom umpamesa penaba ma'sambajam sola sanaka-naka baine, sola Maria indona Puang Yesus, anna solasubunna Puang Yesus. \p \v 15 Allo eta too ke'de' Petrus illaam alla'-alla'na solana to ma'hempum, umbai' la si sahatu' dua pulo tau budanna, anna ma'kadai naua: \v 16 “O inggannakoa' solasubungku, ganna'um issinna Suha' Maseho, indo napalambi' Penaba Maseho napalombum Daud, diona Yudas to ummatalalanni to ussakka Puang Yesus, \v 17 moi anna yolona to dihekem duka' solaki anna to mangngala taba duka' illaam pengkähängangki.” \v 18 (Indo doi' sahona Yudas umpogau' kakadakeam puham naalliam sangngenam litä'. Iya etam naongei tappa lumbä lambi' tigontam tambu'na. \v 19 Anna kaha-kaha ia too naissam asam tau dio Yerusalem lambi' indo litä' nasangai situhu' tula'na “Hakal Dama” kalembasanna Litä' Haha.) \v 20 “Aka puha tisuha' illaam suha' Pampujiam naua: \q1 ‘Päbäi mammi lo'bä ongeanna anna päbäi memase-mase;’ \p anna: \q1 ‘La naala tau senga' babanganna.’\f + \fr 1:20 \ft Puj. 69:26, 109:8.\f* \p \v 21-22 Dadi la pahallu diala mesa tau la uhhängännikam illaam mai alla'-alla'na indo to si kipasola liu indo anna solapakam Puang Yesus napahandu' dio pantedosanna Yohanes, sule lako allo naongei tiäkä' Puang Yesus längäm suhuga napelleikam, anna mala pada-padakam ussa'bii diona katuboanna sule.” \v 23 Iya sikanatuhom dua tau isanga Yusuf si diuaam toi Barsabas (anna si diuaampi liu Yustus) anna kaduanna isanga Matias. \v 24 Iya ma'sambajannim anna melaui naua: “O Debata, iko ullosa tama penabanna si mesa-mesa tau. Tuhoi mennanna la umpoelo' inde dua tau \v 25 la umpake illaam inde pengkähängam la mendadi suhomu la umbala' Yudas to untampe inde pengkähängam, aka lakom ia lembä bolom la sipäto'na naongei.” \v 26 Sikanaundim indo dua tau, iya Matias nahua la uhhängänni indo to sapulo mesa suhona Puang Yesus. \c 2 \s1 Katuhunganna Penaba Maseho \sr 2:1-13 \p \v 1 Tappana lambi' allo kasalle Pentakosta, ma'hempummi indo ingganna to matappa'um dio mesa ongeam. \v 2 Pissananna nahingngim moni susi uhhunna hibu' kasalle tuhum yabo mai langi' umponnoi indo banua naongei tadongkom ma'hempum. \v 3 Iya naitaim titantam api susi lila tungga' uhhampoi indo tau illaam banua. \v 4 Silele dipatamai Penaba Maseho nasuhum manähä asam umpake ma'hupa-hupa basa situhu' kada napalosaiam Penaba Maseho la napotula'. \p \v 5 Dio Yerusalem eta too tohho to Yahudi buttu dio mai ma'hupa-hupa botto illaam inde lino. Tau ia too si untuhu'i si'da-si'da Puang Allataala. \v 6 Nahingnginna tau buda indo moni ma'uhhum, ma'silullu' siaham sule sisippi'-sippi'. Sangngim pusa' aka tungga' uhhingngi basana napake indo ingganna to matappa'um ma'kada-kada. \v 7 Sangngim pilla' lambi' sipa'tula'-tula' naua: “Taia haka tia to Galilea inde lako ma'kada-kada? \v 8 Maaka hia susi anna malai tungga' uhhingngikia' basata napotula'? \v 9 Susinna kitaa' to Partia, to Media, to Elam, issinna Mesopotamia, Yudea anna Kapadokia, Pontus anna Asia, \v 10 Frigia anna Pamfilia, Mesir anna lembäna Libia sikahuku' Kirene; anna to sule dio mai Roma \v 11 (susi to Yahudi teem to mentama peadasanna to Yahudi), to Kreta anna to Arab; tahingngi asammia' ma'kada-kada situhu' tula'taa' si mesa-mesa diona kaha-kaha memängä-mängä napogau' Puang Allataala.” \v 12 Sangngim pilla' anna mängä-mängä napasindum sipa'tula'-tula' naua: “Aka hia kalembasanna indea'i?” \p \v 13 Sapo' deem siam duka' tau piha mantelle-telle naua: “Inde lako tau mäbo'i aka buda sugali' anggur naihu'.” \s1 Pa'tula'na Petrus \sr 2:14-40 \p \v 14 Sapo' tappa ke'de' Petrus sola indo to sapulo mesa solana napekasallei ma'kada naua: “O to Yahudi anna inggannakoa' issinna Yerusalem, pengngissanniia' anna umpaillaam penaba manappaia' inde kadangku. \v 15 Inde mai tau tä' tia mäbo' susi passangaimmua' aka temo mane tette' kaseha mebengngi'. \v 16 Sapo' iam too indee indo puha napa'paissangam Puang Allataala napalombum nabi Yoel naua: \q1 \v 17 ‘La dadi illaam allo ma'katampasanna susim too kadanna Puang Allataala: \q1 La kutolloi Penaba Maseho ingganna hupatau, \q1 nasuhum pessubummua' la umpalombum kadangku. \q2 Susi duka' lako ingganna to mangnguhammua' la kulipi, \q2 anna mala naita indo kaha-kaha la kupaitai. \q2 Anna lako ingganna tomatua ulummua' la si kupalosai illaam tindo. \q1 \v 18 Susi duka' ingganna sabua'ku muane anna baine, \q2 la kutolloi Penaba Maseho illaam allo ia too \q2 anna umpalanda'i ingganna kaha-kaha indo la kupaissanniam. \q1 \v 19 Anna la kupadadi buda tanda memängä-mängä yabo langi' \q2 anna ma'hupa-hupa tanda illaam lino \q2 susinna haha, api, sola hambu pelamboho. \q1 \v 20 La pi'de mata allo lambi' la malillim pättä \q2 anna bulam la malea susi haha \q2 anna mane lambi' allo kasuleanna Debata. \q2 Allo kasalle ia too la ponnom pole' kamatandeam. \q1 \v 21 Menna-menna mengkaala längäm Debata illaam wattu eta too, \q2 iam too to la untahima kasalamasam.’\f + \fr 2:21 \ft Yl. 2:28-32.\f* \p \v 22 O inggannakoa' to Israel, patananniia' talinga inde kadangku: Indo to nahua inde tula'ku Puang Yesus to Nazaret, mesa to natuho Puang Allataala. Aka umpogau' ma'hupa-hupa tanda illaam alla'-alla'mua' kahana kakuasaanna Puang Allataala anna nakamängä-mängäi asam ingganna hupatau susi puha muissanna'. \v 23 Ia toi puha dibeengkoa' anna umpebeenna' dipatei yabo kaju sitambem nakähä to kadake gau' situhu' pattujunna Puang Allataala. \v 24 Sapo' napatibangom anna nalappasam Puang Allataala dio mai kamateam aka tä' Ia la mala nataloi kamateam. \v 25 Aka puha natula' loppo' Daud tula'na Puang Yesus naua: \q1 ‘Puang Allataala liu kupahandam \q1 anu' ia passappi' matoto'ku dio tandai kanangku, \q1 nasuhum tä'ä' la mala tige'ge'. \q1 \v 26 Nasuhum ponno kakassiam illaam penabangku \q2 anna lemba' katilallasam dio pudu'ku, \q2 susi duka' bätä puntingku la masannam anna ponno pahhannuam \q1 \v 27 aka tä'ko umpäbäi sungnga'ku la tohho illaam kamateam, \q2 anna tä' toi la umpäbäiä' Kao inde To Masehomu la bosi. \q1 \v 28 Iko puha umpatuhoiä' lalam lu lako katuboam sule, \q2 anna tiala inabangku aka Iko tontä umpasolaiä'.’\f + \fr 2:28 \ft Puj. 16:8-11.\f* \p \v 29 Dadi inggannakoa' solasubungku, kupassubungangkoa' issi penabangku untula' diona Daud nene to taponene puham mate anna puha dilamum, anna ku'bu'na da'da' liupi taitaa' sule lako temo. \v 30 Sapo' indo Daud mesa duka' nabi, dadi naissam naua puha ma'pinda Puang Allataala la napatadongkongam mesa pessubunna la untadongkonni okkosam kahajaanna. \v 31 Puha naissam Daud aka la napogau' Puang Allataala lambi' natula' loppo'um diona katuboanna sule To puha dilanti' la mepasalama'. Indo anna natula'i inde naua: \q1 ‘Aka tä' Ia la napäbäi tohho illaam kamateam \q2 anna tä' duka' la bosi bäbä.’\f + \fr 2:31 \ft Puj. 16:10.\f* \p \v 32 Puang Yesus-um too indo napatibangom sule Puang Allataala anna kami'um too to ussa'bii. \v 33 Anna naäkä'um Puang Allataala untadongkonni ongeam kamatandeam sola kakuasaam nabeem Ambena anna untahima Penaba Maseho indo puha didandiam. Iam too natolloam yabo mai, indo puhaa' taita anna tahingngi. \v 34 Aka taia Daud längäm suhuga sapo' Daud dia ma'kada naua: \q1 ‘Ma'kada Puang Allataala lako Debatangku naua: \q2 Okko'ko dio tandai kanangku \q2 \v 35 sule lako wattunna la kupadadi pehhondoammu ingganna balimmu.’\f + \fr 2:35 \ft Puj. 110:1.\f* \p \v 36 Dadi pahallu muissam si'da-si'da inggammua' to Israel muua indo Puang Yesus to puhaa' umpatei yabo kaju sitambem naäkä'um Puang Allataala mendadi Debata anna To puha dilanti' la mepasalama'.” \p \v 37 Tappana nahingngi kaha-kaha ia too tappa tillä'bä' buana ingganna tau to dio heem lambi' mekutana lako Petrus anna ingganna solana naua: “Akam la kipogau'?” \p \v 38 Natimba' Petrus naua: “Tihokongam asangkoa' gau'mu ammu behoia' kalemu ditedo' sola sanganna Yesus Kristus anna mala diampunniangkoa' dosamu anna la nabeengkoa' Penaba Maseho Puang Allataala. \v 39 Aka ikonna' too sola pessubummu anna ingganna tau taianna to Yahudi nahua pa'dandiam ia too. Anna la budapi tau natambai situhu' pattujunna Puang Allataala.” \p \v 40 Iya budapi tula' senga' napakaingasam indo tau buda anna napa'sule-sulei napakilala naua: “Äläikoa' kalemu illaam mai alla'-alla'na inde mai to kadake gau' anna malakoa' salama'.” \s1 Pa'palakoanna jumaa' uhu-uhuna \sr 2:41-47 \p \v 41 Ingganna to untahima indo tula'na Petrus umbeho asam kalena ditedo', lambi' allo eta too kehängäm to matappa' kiha-kiha tallu sa'bu tau budanna. \v 42 Iya sangngim manontom muanda'i pepa'guhuanna suhona Puang Yesus, anna tontä liu umpasakalebu kalena. Anna si ma'mesa liu dio mesa ongeam umpiä'-piä' hoti naande pada-pada anna ma'sambajam. \p \v 43 Mahea' asam ingganna to dio heem tappana muita buda tanda memängä-mängä anna ma'hupa-hupa tanda napadadi Puang Allataala nakähä suhona. \v 44 Anna ingganna indo to matappa' tontä liu ma'mesa anna ingganna aka-akanna naampuam pada-pada. \v 45 Susi toi ke deenni to umbalu' aka-akanna nataba-taba indo allinna lako solana situhu' kapahalluanna si mesa-mesa. \v 46 Sola kamanontongam umpamesa penaba si ma'hempum allo-allo illaam Banua Debata anna umpasibala'-bala' banuanna naongei umpiä'-piä' hoti anna mangngande pada-pada sola katilallasam anna sakalebu penabanna, \v 47 napasindum umpuji sanganna Puang Allataala. Napohäe asam tau anna allo-allo tuttuam buda aka nahängänni liu Puang Allataala bilanganna to la salama'. \c 3 \s1 Petrus umpabono' mesa to kempo' \sr 3:1-10 \p \v 1 Pissam kahubem la tette' tallu kalem, iya le'ba' oom Petrus sola Yohanes längäm Banua Debata aka la lambi' wattunna ma'sambajam. \v 2 Eta too deem mesa muane dibulle sule aka kempo' inna susi disubungam. Allo-allo si dipadio ampe' ba'ba balana Banua Debata isanga Ba'ba Mapi'dä' anna mala si umpelau aka-aka lako to si sule ma'sambajam. \v 3 Tappana muita Petrus sola Yohanes la tamam Banua Debata, iya tappa melaum indo to kempo' lako. \v 4 Iya nalio-liom Petrus sola Yohanes mane ma'kadai Petrus naua: “Nenne'ikam mai.” \v 5 Unnenne'im Petrus sola Yohanes indo to kempo' aka naua illaam penabanna: “Aka amo la nabeennä'.” \p \v 6 Ma'kadam Petrus naua: “Bulabam sola peha' tä' deem kuampuam sapo' indo deenna illaam kaleku, iam too la kubeengko. Sola sanganna Yesus Kristus to Nazaret, pellaoko!” \v 7 Naanda'im lima kananna anna nahuntu'i längäm napake'de', iya tappa matoho siaham bitti'na. \v 8 Tappa ke'de' mekkattibe-tibe anna kalao-laoi lako dio mai mane untuhu'i Petrus sola Yohanes tama pa'hanteanna Banua Debata napasindum mellao kabuä-buä anna umpuji sanganna Puang Allataala. \v 9 Anna naitanna ingganna tau ma'ilo-ilo indo to dipabono' umpuji Puang Allataala, \v 10 tappa naissanni naua ia indo to si muokko' dio ampe'na Ba'ba Mapi'dä'na Banua Debata si kapelau-lau. Iya sileleim pusa' anna mängä-mängä muitai indo puha dadi lako kalena indo tau. \s1 Pa'tula'na Petrus dio tädo' Salomo illaam Banua Debata \sr 3:11-26 \p \v 11 Mengnganda' liupi lako Petrus anna Yohanes indo tau dio mesa ongeam si diuaam Tädo' Salomo, iya sulem tau buda sangngim mängä-mängä anna pusa' tangnga'na ma'silullu' lako umpellambi'i. \v 12 Naitanna Petrus indo tau buda, iya ma'kadam naua: “O to Israel akanna pilla'koa' muita inde kadadiam anna maaka anna ullio-liokanni mato-mato inde tau mala mellao aka kakuasaam anna kamasehoam buttu di kaleki? \v 13 Puang Allataala to napenombai Abraham, Ishak, Yakub, anna nene to taponene puha umpomatande Sabua'na isanga Puang Yesus to balim umpebeenna' lako Pilatus anna untumpu pala'a' dio olona, moi anna mohäe Pilatus ullappasanni. \v 14 Sapo' untumpu pala' dakoa' iko To Maseho anna To Malolo, anna umpelaukoa' to papateam lako Pilatus la dilappasam. \v 15 To mebaba lako katuboam sule lako salako-lakona puhaa' iko umpatei sapo' napatibangom Puang Allataala dio mai alla'na to mate, anna diona kaha-kaha ia too kami' ussa'bii. \v 16 Aka kamatappasam illaam sanganna Puang Yesus napolalam maläppu' inde to masaki susi muitaa' anna inde tau to muissanna'. Bono'um sakinna aka kamatappasanna lako sanganna Puang Yesus. \p \v 17 O inggannakoa' solasubungku, kuissammi kuua ia anna umpogau'ia' aka balam tamuissannaa' susi ikoa' teem to pebabammua'. \v 18 Sapo' lalam ia too napake Puang Allataala ungganna'i indo puha napokada loppo' napalombum ingganna nabi naua: ‘To puha kulanti' la mepasalama' la ussi'dim kamapi'disam.’ \v 19 Dadi tihokongannia' ingganna dosamu, pa'pasulekoa' lako Puang Allataala, anna mala nasapuiangkoa' dosamu. \v 20 Anna mala napatialaangkoa' inabammu Puang Allataala anna nasuaam polekia' sule Puang Yesus battu diua To nalanti' Puang Allataala la napasalama'kia'. \v 21 Puang Yesus la tohho yabo suhuga sule lako wattunna naongei umpasipoleam ingganna aka-aka, umba susi puha nadandi Puang Allataala napalombum ingganna nabinna yolona. \v 22 Anu' puha napaondom Musa naua: ‘Puang Allataala Debatammu la umpakende' mesa Nabi susiä' to la buttu illaam mai alla'-alla'na kasahapuantaa'. Pehingngii manappaia' ingganna tula'na. \v 23 Anna menna-menna tä' umpehingngii tula'na indo nabi la diäläi ia illaam mai alla'-alla'na umma' petauanna anna dipa'dei.’\f + \fr 3:23 \ft Pass. 18:15,18-19; Sand. 23:29.\f* \p \v 24 Susi toi ingganna nabinna Puang Allataala to puha umpalanda' kadanna, napatahhu' mengkalao Samuel sisolom-solom untula' loppo' pa'palakoanna Puang Yesus. \v 25 Indo kada napalanda' nabi, ia too la mana'mua'. Anna la mangngala tabakoa' duka' illaam pa'dandianna Puang Allataala lako nenetaa'. Aka puha ma'battakada Puang Allataala lako Abraham naua: ‘Mesa pessubummu la napolalam ingganna hupatau illaam inde lino la kutamba'.’\f + \fr 3:25 \ft Kad. 22:18.\f* \v 26 Iam too anna umpake'de'um Sabua'na Puang Allataala anna nasuai tama alla'-alla'mua', ikoa' handam yolo napalambi'i la natamba'. Indo diuaam natamba', la natettekoa' messubum illaam mai lalam kakadakeam.” \c 4 \s1 Petrus anna Yohanes dio olona kakalebuanna To Mahhotto'na to Yahudi \sr 4:1-22 \p \v 1 Mahassampi umpa'tula'i tau buda Petrus sola Yohanes, iya sule siaham napellambi'i sanaka-naka sando sola to illaam kakalebuanna Saduki anna kapalana to si unjagai Banua Debata. \v 2 Indo tau sule silele meali-ali aka indo napepa'guhuam Petrus sola Yohanes naua: “Tandana deem katuboam sule dio mai kamateam, iya puham tibangom sule Puang Yesus dio mai kamateam.” \v 3 Iya silelem ussakka Petrus sola Yohanes anna napatamai tahungkum. Iya dipaillaampi tahungkum sule lako masiä aka bengim. \v 4 Sapo' buda tau to uhhingngi pepa'guhuanna ungkatappa'i. Iya kehängäm oom bilanganna, muane mandipi anna lima sa'bui. \p \v 5 Tappana masiä, ma'hempummi to pepungngu'na to Yahudi sola matua ulunna anna to ullatta' Pepaondonganna Musa dio Yerusalem. \v 6 Wattu eta too dio heem sando too' isanga Hanas sola Kayafas, Yohanes, Aleksander anna ingganna tau senga' to tihekem pessubunna sando too'. \v 7 Iya dibabam Petrus sola Yohanes lako olona indo to ma'hempum anna napahessai naua: “Kamatohoam aka illaam kalemu, menna haka umbeengkoa' kakuasaam anna malai umpogau' kaha-kaha ia too?” \p \v 8 Tappa natimba' Petrus naponnoim Penaba Maseho naua: “O inggannakoa' pepungngu'na anna matua ulunna to Yahudi: \v 9 Kasuhunganna dipahessakam inde allo temo aka umpamoloikam mesa to kempo' anna la maelo'koa' umpengngissannii aka umpabono'i. \v 10 Pahallu umpengngissanni manappaa' inggannakoa' to Israel susi to dio heem temo teem to tä' dio heem: Sola sanganna Yesus Kristus to Nazaret, to puha umpateia' yabo kaju sitambem sapo' napatibangom sule Puang Allataala dio mai alla'na to mate, nasuhum inde tau bono' anna ke'de' dio olomua'. \v 11 Yesus Kristus iam too indo nauaam illaam Battakada Debata: \q1 ‘Indo batu untibe inggammua' tukam, sapo' ia hia diala dipobatu longkahhim.’\f + \fr 4:11 \ft Puj. 118:22.\f* \p \v 12 Anggam umpolalam Puang Yesus mala tau salama' aka illaam inde lino tä' deem tau senga' nabeem kuasa Puang Allataala la umpasalama' hupatau.” \p \v 13 Tappana naita indo to ma'hempum kabahanianna Petrus sola Yohanes, iya pilla' asam aka naissam naua tau biasa to tä' deem massikola. Iam too anna naissammi naua pentuhu'na Puang Yesus. \v 14 Sangngim tä' naissam ma'kada la umbahoi aka indo to bali napabono' dio siam ampe'na Petrus sola Yohanes ke'de'-ke'de'. \p \v 15 Iya nasuaim indo to dua messubum anna mane sipattuju-tuju indo to ma'hempum \v 16 naua: “Aka la tapogausanna' inde tau? Aka naissam asammi issinna inde Yerusalem naua inde mai tau puham umpadadi tanda memängä-mängä anna tä' deem lalanna la dibahoi. \v 17 Sapo' la dipakahea' anna mala tä' tuttuam buda tau muissanni inde pa'pogau'na anna tä'um ma'tula'-tula' liu lako tau, la untula' sanga ia too.” \p \v 18 Puhai sipa'tula'-tula' natambaim sule tama indo to dua anna nauaanni: “Tä'ungkoa' mala la untula' liu sanganna Yesus anna tä' toia' la mala umpepa'guhuam liu lako tau.” \v 19 Sapo' natimba'i Petrus sola Yohanes naua: “Penabannia', menna mapia dio olona Puang Allataala, matinuhu' di ikoa' anna matinuhu' lako Puang Allataala? \v 20 Aka inna tä' mala takitula' liu ingganna kaha-kaha to puha kiita anna kihingngi.” \p \v 21 Sapo' moi anna napakahea', katampasanna nasua lao aka tää'i deem naita lalam la naaka susi anna mala ditahungkum. Aka mahea'i lako tau buda to umpuji sanganna Puang Allataala muita kaha-kaha mane bali dadi napogau' suhona. \v 22 Aka indo to kempo' la'bim appa' pulo taunna dadinna, napabono' umpolalam tanda memängä-mängä. \s1 Ma'sambajam jumaa' umpelau kabahaniam \sr 4:23-31 \p \v 23 Tappana dilappasam Petrus sola Yohanes iya le'ba'um umpellambi'i solana anna natulasanni ingganna tula'na kapala sando sola matua ulunna to Yahudi. \v 24 Tappana nahingngi solana tula'na indo to dua, iya umpamesam kalena anna muäkä'i penabanna ma'sambajam naua: “O Puäki Iko puha umpadadi langi' sola lino, le'bo' anna ingganna issinna. \v 25 Puhako ma'battakada napalombum sabua'mu Daud neneki to nasahum Penaba Maseho muua: \q1 ‘Maaka anna mahusa'i to tamuissam Puang Allataala; \q1 maaka anna umpattujui kaha-kaha tä' deem gunana hupatau? \q1 \v 26 Tomahaja inde lino ma'patoka anna ma'hempum ingganna pekutu'na \q1 umbali-bali Debata anna To puha nalanti' la mepasalama'.’\f + \fr 4:26 \ft Puj. 2:1-2.\f* \p \v 27 Aka setonganna puham ma'hempum tomahaja Herodes anna Pilatus sola to tamuissam Puang Allataala anna to Israel illaam inde kota umbali-bali Sabua'mu Puang Yesus to maseho anna to puha ullanti'. \v 28 Aka la umpasule lako mentu'na kaha-kaha to puha umpa'tantu mengkalao dio mai situhu' kakuasaammu anna pa'elo'mu. \v 29 O Debata, petua'i umba susi napakahea'kam temo. Beengkanni inggannakam sabua'mu kabahaniam anna mala bahanikam umpa'pakahebaam kadammu. \v 30 Tandoikam pala' pa'kamasemu la umbaba kabonosam lako hupatau anna la umpa'patandaam ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä sola sanganna sabua'mu Puang Yesus to maseho.” \p \v 31 Puhai ma'sambajam, iya tappa pahodo indo ongeam naongei ma'hempum. Iya silelem naponnoi Penaba Maseho napolalam sangngim ponno kabahaniam umpa'pakahebaam Battakadanna Puang Allataala. \s1 Kakalebuanna jumaa' \sr 4:32-37 \p \v 32 Ingganna to matappa' mesa penaba anna tä' deem mesa la ma'kada naua: “Inde kuampuam anu mesangku.” Sapo' ingganna aka-akanna naampuam pada-pada. \v 33 Sola ponno kakuasaam indo suho tamonda-monda umpa'pakahebaam katibangonganna Puang Yesus dio mai kamateam anna natamba' ponno Puang Allataala. \v 34 Tä' deem moi podo la mesa ussi'dim kakuhängam aka to muampuam litä' battu haka banua si nabalu' anna indo allinna nababa anna \v 35 nabehoi lako suho la natabaiam lako si mesa-mesa tau to kakuhängam. \p \v 36 Susi duka' Yusuf indo to si nasangai suho Barnabas (kalembasanna to mepakahanga) pessubunna Lewi buttu dio mai Siprus. \v 37 Umbalu' duka' bela'na anna indo allinna nababa anna nabehoi lako suho. \c 5 \s1 Pa'palakoanna Ananias sola Safira napokadake \sr 5:1-11 \p \v 1 Deem duka' to sipobaine isanga muanena Ananias anna bainena isanga Safira umbalu' duka' litä'na. \v 2 Indo allinna litä'na napatohho sabaheam Ananias nababa lao sabaheam nabeho lako suho, anna nauaanni: “Anggam inde allinna litä'ki.” Indo pa'palakoanna naissam duka' bainena. \p \v 3 Sapo' ma'kada Petrus naua: “O Ananias akanna nakuasai penabammu tomahajanna setam nasuhum kaägä'-ägä'ko lako Penaba Maseho lambi' umpatohho sabaheam indo allinna litä'mu? \v 4 Indo anna tä'poko umbalu' litä'mu, iya anummu. Pissananna puha umbalu', iya indo allinna tontä illaam kakuasaammu. Dadi akanna ma'pattuju susiko illaam penabammu? Tä'ko anggam kaägä'-ägä' lako hupatau sapo' lu lakopi Puang Allataala.” \p \v 5 Nahingnginna Ananias tula' ia too tappa tissämbä' siaham anna kattui penabanna. Ingganna to uhhingngii tula' ia too sangngim lumalla' mahea'. \v 6 Tappa sule siaham sanaka-naka änä' muane umbalunni anna nabullei lao nalamum. \p \v 7 Umbai' tallu tette'i puhanna, sulem duka' bainena sapo' tä' naissam indo mane puha dadi. \v 8 Nauaammi Petrus: “Tulasannä' pada si'da haka inde umbalusanna' indo litä'mu?” Iya natimba'um indo baine naua: “Io pada si'da.” \p \v 9 Ma'kada pole oom Petrus naua: “Akanna sipattujukoa' umpa'sändä'i Penaba Maseho? Petua'i lako tau diopi ba'ba mane sule ullamum muanemu, iam too duka' la umbulleko lao nalamum.” \p \v 10 Tappa tissämbä' siaham duka' dio ampe' bitti'na Petrus tahhu' kattu penabanna. Sulei tama indo änä' muane nalambi'um mate. Iya nabulle pole boom le'ba' nalamum napasiampe' muanena. \v 11 Tä' deem pada samahea' ingganna to matappa' anna to uhhingngii kaha-kaha ia too. \s1 Ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä \sr 5:12-16 \p \v 12 Ma'hupa-hupa tanda anna buda tanda memängä-mängä napadadi ingganna suhona Puang Yesus illaam alla'-alla'na tau buda. Ingganna indo to matappa' ma'mesa dio Tädo' Salomo. \v 13 Anna tä' deem tau senga' la bahani umpentappai moi anna si napa'kasallei tau buda. \v 14 Tuttuam masäe tuttuam kehängäm to matappa' längäm Puang Yesus, susi muane teem baine. \v 15 Lambi' buda tau umbaba to masakinna lako lalam anna napopetindoi yabo sahigam battu ampa' dio ampe' lalam aka naua: “Liui too Petrus moi podo kalibajonam uhhuai sala' mennanna inde mai to masaki mala bono'.” \v 16 Susi duka' issinna sanaka-naka kota sikahuku'na Yerusalem sule ma'obim-obim umbaba to masakinna anna to napentamai setam. Anna ingganna tau ia too dipabono'. \s1 Didahha ingganna suho \sr 5:17-42 \p \v 17 Aka buda tau untuhu' pepa'guhuanna Puang Yesus napolalam mengke'de' sando too' sola pentuhu'na to mentama kakalebuanna Saduki anu' sangngim husa' aka kembuhu \v 18 lambi' ussakka ingganna suho anna napatamai tahungkum. \v 19 Sapo' tappana bengi, iya sulem mesa malaika'na Debata untungka'ianni ba'ba tahungkum anna napassubunni napasindum nauaam: \v 20 “Le'ba'koa' tama Banua Debata anna ke'de'koa' umpa'pakahebaam kada umbaba katuboam bakahu lako tau buda.” \p \v 21 Iya natuhu'im duka' indo kadanna malaika'. Lambi' mebengngi'na tappa le'ba'i tama Banua Debata ma'pa'guhu. \p Mahassam ia too metamba sando too' sola pentuhu'na lako ingganna solana To Si Mahhotto'na to Yahudi, battu diua ingganna pepungngu'na to Israel ma'hempum. Tappana tihempum, iya ussuam tau le'ba' muala indo ingganna suho tama tahungkum. \v 22 Sapo' tappana sule lako tahungkum, iya pa'deim indo suho illaam, sampe ma'pasuleim anna ma'tula'i naua: \v 23 “Kilambi' ba'ba tahungkum tontä manda' tikädo' anna indo to manjaga tontä dio olona ba'ba tahungkum. Tappana kitungka'i ba'ba, iya pa'de asammi indo tau illaam.” \v 24 Nahingnginna indo kapalana to si unjagai Banua Debata sola ingganna kapala sando tula'na indo tau, tappa mängä-mängä naua: “Aka amo bäbä isanga dadi lako indo tau to ditahungkum! Battu tä' mammi deem aka-aka la mehua!” \p \v 25 Iya sule siaham mesa tau umbaba kaheba naua: “Pehingngiia' le, indo tau to umpatamaa' tahungkum, illaam asammi Banua Debata ma'pa'guhu lako tau buda.” \v 26 Iya mengkalao siaham indo kapalana to si unjagai Banua Debata sola sanaka-naka änä'-änä'na le'ba' muala indo suho, sapo' napasola manappa tä' nakeaha'i aka mahea' lako tau buda anu' naua meleba'i manii batu. \v 27 Napasolaim tama umpellambi'i kakalebuanna To Mahhotto'na to Yahudi, iya nakutanaim sando too' naua: \v 28 “Kusanga puhangkoa' kikeaha'i aka tä'ungkoa' la lao liu umpepa'guhuam sanganna Puang Yesus. Sapo' eta hia' iko muongei tuttuam umpatiballa' kalua' inde Yerusalem anna mohäekoa' la kami' umpaalinni indo kamateanna tau ia too.” \p \v 29 Natimba' Petrus anna ingganna solana naua: “Aka tä' mala tala manuhu' puhakia' lako Puang Allataala anna la lako hupatau. \v 30 Aka Puang Allataala to napenombai nene to taponenea' umpatubo sule Puang Yesus dio mai alla'na to mate to puha umpateia' yabo kaju sitambem. \v 31 Anna Iam too puha napomatande Puang Allataala untadongkonni ongeam kamatandeam aka mendadi To Pebaba anna To Mepasalama'. Anna la umbabakia' kaleta inggannakia' to Israel lako katihokongam anna malakia' naampunniam dosata. \v 32 Kami'um too ingganna suho mendadi sa'bi illaam ingganna kaha-kaha ia too. Susi toi Penaba Maseho la napatamaiam Puang Allataala ingganna to manuhu' lako Puang Yesus.” \v 33 Nahingnginna kada ia too, iya sangngim meali-ali, lambi' ma'pattuju la umpatei indo suho. \p \v 34 Sapo' dio duka' heem mesa to illaam kakalebuanna Parisi isanga Gamaliel tihekem duka' mesa To Mahhotto'na to Yahudi. Indo Gamaliel mesa to ullatta' Pepaondonganna Musa anna tä' deem pada sanapa'kasallei tau buda. Ke'de' anna nauai: “Passubunnia' yolo säpäi' itim matim tau.” \v 35 Lessu'i iya ma'kadam lako indo to ma'hempum naua: “O to Israel, pikki' manappaia' aka la tapogausanna' inde tau. \v 36 Aka yolona kende' Teudas mesa to ussanga-sanga kalena. Iya buda to untuhu'i, umbai' appa' hatu' tau, sapo' dipatei lambi' sisähä'-sähä' bäbä indo pentuhu'na anna katampasanna tä' mammi deem aka-aka. \v 37 Lessu' ia too wattunna anna dihekenni hupatau, kende' pole oom Yudas to Galilea anna buda tau mentuhu' lako la umbali to ma'pahenta. Sapo' katampasanna dipatei anna sisähä'-sähä' bäbä duka' ingganna pentuhu'na. \v 38 Dadi susi duka' inde kadadiam tentomai kupakilalakoa' kuua tä'kia' la umpogau' aka-aka lako inde tau. Päbäi mammi ia duka', aka maka' buttu di hupatau inde pattujunna anna gau'na anu' la pa'de bäbä hi tia duka'. \v 39 Sapo' maka' gau' ia too buttu di Puang Allataala moi la taakaa' susi tala malaia' tataloi. Anna la kallekia' to pole' diua kitaa' umbali Puang Allataala.” Iya sikanatahima indo pepakilalaanna Gamaliel. \p \v 40 Puhai ia too untambaim sule indo suho anna napopetembe' talukunni mane nauaanni: “Tä'ungkoa' la umpepa'guhuam liu kadanna Yesus.” Anna mane nalappasam. \p \v 41 Indo suho naponnoi katilallasam umpellei pa'hempunganna To Mahhotto'na to Yahudi aka nasi'dim naua: “Natuhokia' Puang Allataala la sihatam duka' muola pandahhaam aka sanganna Puang Yesus.” \v 42 Allo-allo tamonda-monda umpepa'guhuam Kaheba Katilallasam illaam Banua Debata anna lako banuanna tau naua: “Puang Yesus-um too indo To puha dilanti' la mepasalama'.” \c 6 \s1 Pitu tau dipilei la si muäto' pantabaam kinande \sr 6:1-7 \p \v 1 Wattu eta too tuttuam budam kehängäm to matappa'. Iya kende'um pa'menu-menu illaam alla'-alla'na to Yahudi to ma'basa Yunani lu lako to Yahudi senga' to ma'basa Ibrani aka si dikalembei ia to balu-balu bainena dipalambi'i katabaam kinande. \v 2 Napolalam indo sapulo dua suho uhhempum ingganna to matappa' anna napa'tula'i naua: “Tä' sihatam la kitampeam pengkähängangki umpa'pakahebaam Battakadanna Puang Allataala anna la muuhu'kam pantabaam kinande. \v 3 Dadi kipelau matim inggannakoa' solasubungki anna umpileia' pitu tau illaam alla'-alla'mua' to muissam muua tau ia too naponnoi Penaba Maseho anna keaka'. Anna tau iam too la kiäkä' la si muäto' pantabaam kinande. \v 4 Aka kami'-kami' la kipasatutu penabangki lako sambajam sola umpa'pakahebaam Battakada Debata.” \p \v 5 Pattuju ia too napohäe ingganna to ma'hempum, iya umpileim Stefanus mesa duka' to ungkatappa'i si'da-si'da Puang Yesus anna nakuasai Penaba Maseho, sola Filipus, Prokhorus, Nikanor, Timon, Parmenas, anna Nikolaus to Antiokhia mentama peadasanna to Yahudi. \v 6 Anna mane napasola mengngolo lako ingganna suho indo to pitu iya napa'sambajangammi anna napakumbäi pala'na. \p \v 7 Iya tuttuam tiballa' kalua' Battakadanna Puang Allataala anna tuttuam kehängäm to matappa' dio Yerusalem anna bu'dä' duka' sando ungkatappa'i Puang Yesus. \s1 Disakka Stefanus \sr 6:8-15 \p \v 8 Stefanus natamba' ponno Puang Allataala anna naponnoi kakuasaanna napolalam umpadeem ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä illaam alla'na tau buda. \v 9 Pissananna mengke'de' sanaka-naka tau sule maelo' la sitelä Stefanus. Tau ia too si ma'sambajam illaam mesa pa'sambajanganna to Yahudi isanga Pa'sambajanganna To Dipalappa' dio mai Kasabuasanna, to buttu dio mai Kirene, Aleksandria, Kilikia anna Asia. \v 10 Sapo' tä' nabela umbali Stefanus aka to keaka' anna nasahum Penaba Maseho napolalam manähä ma'kada-kada lako indo tau. \p \v 11 Iya le'ba'im ussasungam sanaka-naka tau anna umpakolo'-kolo'i Stefanus naua: “Puham kihingngi tula'na inde tau untelle Musa sola Puang Allataala.” \p \v 12 Iam napolalam umpakende' aha'na tau buda sola matua ulunna to Yahudi anna to ullatta' Pepaondonganna Musa lambi' le'ba' ullebo Stefanus anna nasakkai, nababa lako olona kakalebuanna To Mahhotto'na to Yahudi. \v 13 Anna umpasola sanaka-naka sa'bi tatappa' napopengngolo ma'tula' naua: “Inde tau angga nakähä untunai inde Banua Debata anna Pepaondonganna Musa. \v 14 Puha kihingngi naua: ‘Indo Yesus to Nazaret la uhhompoam inde Banua Debata anna la umbanga' pole sangka' tala situhu'na Pepaondonganna Musa lako kita.’” \p \v 15 Ingganna tau to muokko' illaam indo pa'hempunganna To Mahhotto'na to Yahudi sangngim ullio-lio Stefanus, iya naitam lindona anggasanna hupanna malaika'. \c 7 \s1 Tula'na Stefanus \sr 7:1-53 \p \v 1 Iya mekutanam sando too' lako Stefanus naua: “Susi si'da haka pantanda'na inde mai tau?” \p \v 2 Iya ma'tula'um Stefanus naua: “Inggannakoa' solasubungku anna to kupotomatua, pehingngiia' inde tula'ku: Wattunna anna diopi Mesopotamia Abraham nene to taponene tä'pi tohho dio Haran, umpa'paitaam kalena Puang Allataala To Handam Matande lako \v 3 anna ma'battakadai naua: ‘Pelleiko bottomu anna kasahapuammu ammu le'ba' lako mesa botto la kupatuhoiko.’ \p \v 4 Iya mengkalao siam Abraham umpellei lembäna Kasdim anna mentieli'i lako Haran anna tohhoi dio. Tappana mate ambena, nasua pole oom Puang Allataala umpellei Haran sule eta inde botto taongeia' tentomai. \v 5 Wattu eta too, tä'pi deem nabeem Puang Allataala litä' la mendadi mana'na moi podo la sadäkämmi. Sapo' ma'dandi Puang Allataala naua: ‘Pissam wattu inde litä' la kubeengko muampuanna' sola ingganna pessubummu.’ Ma'dandi susi, moi anna wattu eta too tä'pi deem änä'na Abraham. \v 6 Mane ma'kada oi Puang Allataala lako Abraham naua: ‘Ingganna pessubummu la mendadi to sule dio bottona tau senga', la naposabua' anna la nadahha appa' hatu' taunna. \v 7 Sapo' la kupalambi'i pesämbä'ku indo to umposabua'i napolalam la lappa' dio mai ongeam ia too, anna la sule napenombaiä' eta indee.’ \v 8 Anna mane napaondom Puang Allataala pa'dandiam sunna'. Iya dadii Ishak änä'na Abraham nasunna'um tappana kahua benginna dadinna. Ishak undadiam Yakub anna Yakub undadiam to sapulo dua to taongeia' buttu inggantaa' to Yahudi. \p \v 9 Indo to sapulo mesa umbalu' solasubunna isanga Yusuf mendadi sabua'na tau dio Mesir aka nakembuhui. Sapo' indo Yusuf naolaam Puang Allataala \v 10 lambi' si nalappasam dio mai ingganna kamasussaam. Wattunna anna mellambi' Yusuf lako Firaun tomahajanna Mesir, iya natamba' Puang Allataala nabeem lalam penaba mapia anna kakeakasam. Nasuhum naäkä' tomahaja Firaun mendadi bäkke'na muanda'i kakuasaam dio lembäna Mesir anna ungkapalai polepi to mengkähä illaam banuanna Firaun. \p \v 11 Iya dadim kakobeam illaam lembäna Mesir anna lembäna Kanaan napolalam ussi'dim kamapi'disam kasalle nene to taponene aka tä'um deem napangngalai kinande eta too. \v 12 Tappana naissam Yakub naua deem gandum dio Mesir, iya ussuam änä'na lako. Etam too uhuna le'ba' nene to taponene lako Mesir. \v 13 Tappana le'ba' pole lako kapenduanna, iya umpa'paissangammi kalena Yusuf lako siundu'na. Napolalam naissammi pole' Firaun kasahapuanna Yusuf. \v 14 Iya mesuam Yusuf lao muala Yakub ambena mentieli' lako Mesir sola ingganna kasahapuanna. Sahapunna Yakub eta too pitu pulo lima tau ia asanna. \v 15 Iya le'ba'um Yakub lako lembäna Mesir, iya mate diom sola nene to taponene. \v 16 Anna indo bukunna dieli' lako Sikhem dipatama lokko' indo puha naalli doi' peha' Abraham lako peänäsanna Hemor dio Sikhem. \p \v 17 Wattunna anna mahuku'um la ungganna'i pa'dandianna Puang Allataala lako Abraham diona indo litä' la dibeem pessubunna, iya tuttuam kembea'um indo nene to taponene dio Mesir. \v 18 Pissananna längäm polei mesa tomahaja senga' ma'takka' dio Mesir, iya tä'um ia muissam diona Yusuf. \v 19 Tomahaja ia too umpa'tomaho-mahoi nene to taponene lambi' nadahha anna napa'pahentaam naua: ‘Ingganna änä'-änä' mane subummua' la untibe asanna' anna mala mate.’ \p \v 20 Wattu etam too naongei dadi Musa, anna tä' deem pada samapia naita Puang Allataala. Tallu bulam illaam banua naampai tomatuanna \v 21 anna mane ditibe. Sapo' nahuhu' änä'na Firaun baine anna napaliahai napasusi änä' ikalena. \v 22 Indo Musa dipa'guhu ingganna kamanähänganna to Mesir, nasuhum kahingngiam susi tula'na teem pa'palakoanna. \p \v 23 Tappana appa' pulo taunna dadinna, kende' illaam penabanna mohäe la lao umpellambi'i solasubunna to Israel. \v 24 Pissananna muita mesa to Israel nadahha mesa to Mesir, iya napamoloim anna natunduam, lambi' umpatei indo to Mesir. \v 25 Nasanga Musa la naissammi indo solana to Israel naua ia la napake Puang Allataala ullappasanni dio mai kasabuasam, sapo' tä' dia naissam. \v 26 Makale'i sule pole oom, iya muitam dua tau bassim to Israel mahassam sipongko paka ia. Iya napellambi'im Musa aka mohäe la napasikapiai anna nauaanni: ‘O solasubungku, akanna sianukoa'? Paka iko sianna'!’ \p \v 27 Sapo' indo to pasala lako solana ussulungam Musa anna nauai: ‘Menna muäkä'ko mendadi to pebabangki anna la umbisahakanni? \v 28 Umbai' umpattuju la umpateiä' duka' susi indo to Mesir umpatei isamai'.’ \v 29 Nahingnginna Musa tula' ia too, tappa lahi lao anna le'ba'i lako Midian. Iya etam naongei tohho sala, dadi diom änä'na dua bassim muane. \p \v 30 Lessu'i appa' pulo taunna silambi'um mesa malaika' dio pohiallasam sikahuku' Tanete Sinai illaam lelona api ma'nala-nala illaam satoo' kaju-kaju. \v 31 Mängä-mängä Musa muita kadadiam ia too, lambi' le'ba' lako napengkahuku'i, iya uhhingngim kamahanna Puang Allataala naua: \v 32 ‘Kaom too inde Puang Allataala to napenombai nene to umponene, Debatanna Abraham, sola Ishak anna Yakub.’ Iya lumalla' siaham Musa mahea' anna tä' nasaha nanenne'i. \p \v 33 Iya ma'battakadam Puang Allataala naua: ‘Tässu'i sapatummu illaam mai bitti'mu aka itim litä' muongei ke'de' litä' maseho aka dio oloku. \v 34 Puham kukannassai tongam kamapi'disanna umma' petauangku dio Mesir anna kuhingngim pengkaloa'na, nasuhum sulemä' la kulappasam. Dadi maingko anna kusuako sule lako Mesir.’ \p \v 35 Iam too inde Musa puha natumpu pala' to Israel indo anna nauai: ‘Menna muäkä'ko mendadi to pebabangki anna la umbisahakanni?’ Ia siam puha nasua Puang Allataala, napalandasam malaika'na indo puham umpa'paitaam kalena illaam satoo' kaju-kaju, mendadi pebabanna anna la ullappasam to Israel. \v 36 Anna ia siam umpatette to Israel messubum illaam mai Mesir umpogau' ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä dadi dio Mesir, dio Le'bo' Malea anna lako pohiallasam appa' pulo taunna. \v 37 Musa siam duka' puha ma'tula' lako to Israel naua: ‘Puang Allataala la umpakende' mesa Nabi susiä' to la buttu illaam mai alla'-alla'na kasahapuammua'.’ \v 38 Anna ia siam illaam alla'-alla'na umma' petauanna Puang Allataala dio pohiallasam umpalombum tula'na malaika' lako nene to taponene wattunna anna napa'kadai yabo Tanete Sinai. Anna iam too to untahima Battakada tubo puha napaondongangkoa'. \p \v 39 Sapo' tä' naaku nene to taponene untuhu'i Musa, sapo' natumpu pala' di anna maelo'i ma'pasule lako Mesir. \v 40 Napelau lako Harun naua: ‘Gahagangkam sanaka-naka debata to la dio oloki umpatettekam, aka tä' kiissam aka amom dadi lako kalena Musa to umpatettekam illaam mai Mesir.’ \v 41 Lambisam wattu eta too unggahagaim to la napa'debatai, susi tampana änä' sapim, mane umbabai tunuam lako anna ma'hame-hamei untilalla'i pa'papia kalena. \v 42 Nasuhum napemboko'i Puang Allataala anna napatiolai umpenombai bintä susi puha tisuha' illaam suha'na nabi naua: \q1 ‘O to Israel tuli tadeempä' Kao umpenombai anna umbabaam tunuam anna bua pemala' \q1 illaam appa' pulo taunna diokoa' pohiallasam. \q1 \v 43 Aka umpakalando puhaa' ia bahum kapenombaanna to umpenombai Molokh umpa'baba-babaa' \q2 sola bintäna debata Refan, tau-tau panggahaga limammua' umpenombai. \q1 Iam too anna la kuhambaingkoa' lao mambela lako tandai lakona lembäna Babel.’\f + \fr 7:43 \ft Pep. 5:25-27.\f* \p \v 44 Bahum kapenombaam si naongei Puang Allataala umpellambi'i umma' petauanna nababa lelem nene to taponene dio pohiallasam. Umba susi puha napa'pahentaam anna napa'paitaam Puang Allataala lako Musa iam too napa'pasusii. \v 45 Bahum kapenombaam iam too puha natahima nene to taponene anna natette Yosua nababa tama inde litä' tappana natadongkonni aka untaloi ingganna to ma'botto anu' nahambaiam lao Puang Allataala. Bahum kapenombaam ia too da'da' liu sule lako wattunna naongei Daud ma'takka'. \v 46 Natamba' ponno Puang Allataala Daud, dadi napelau umba ke malai ia umpake'de' banua la naongei Puang Allataala to napenombai to Israel. \v 47 Sapo' Salomo ham umpake'de'i indo banua ia too. \p \v 48 Sapo' tä' mala la diua Puang Allataala battu diua To Handam Matande la tohho illaam ongeam panggahaga hupatau, susi natula' nabi naua: \p \v 49 ‘Ma'kada Puang Allataala naua: \q1 Suhuga Kao ungkuasai, \q2 anna issinna lino Kao untakka'i. \q1 Maaka hia susi tampana banua la umpake'desannä', \q2 anna ongeam aka la kuongei mellube? \q1 \v 50 Taia haka tia pa'papia limangku asam siam?’\f + \fr 7:50 \ft Yes. 66:1-2.\f* \p \v 51 O inggannakoa' to kahha' ulu to tama'pehingngi anna makahha' penaba! Anggakoa' umbali-bali Penaba Maseho. Umba susi nene to taponene, susi siangkoa' too duka'. \v 52 Mennangka nabi tä' nadahha nene to taponene? Silele umpatei pesuana Puang Allataala, to umpa'pakahebaam kasuleanna To Malolo. Temo iko sianna' to puha umbalu'i anna umbahoi lambi' umpopepateia'. \v 53 Puhangkoa' uhhingngi kada Pepaondonganna Musa napalambisangkoa' malaika', sapo' mokakoa' untuhu'i.” \s1 Stefanus dipatei \sr 7:54–8:1 \p \v 54 Tappana nahingngi indo To Mahhotto'na to Yahudi ingganna tula' ia too, iya sangngim tikilli-killi atena meali-ali anna tikahikki' isinna lako Stefanus. \v 55 Sapo' sola ponno Penaba Maseho Stefanus mentonga längäm suhuga anna muita kamatandeanna Puang Allataala sola Puang Yesus ke'de' dio tandai kananna Puang Allataala battu diua ongeam kamatandeam. \v 56 Lambi' tappa ma'kada naua: “Nenne'ia' tibukka suhuga kuita anna Änä' Mentolino ke'de' dio tandai kananna Puang Allataala.” \p \v 57 Sapo' sangngim untimpim mandi talinganna anna sikaolii pada-pada mekkattibe ullebo Stefanus. \v 58 Mane uhhui'i Stefanus lako sulibam kota anna nasileba'-leba'i batu. Indo ingganna to ussa'bii sangngim umpaokko' jubana dio olona mesa to mangnguha isanga Saulus. \v 59 Indo mahassammi nasileba'-leba'i, ma'sambajam Stefanus meoli, naua: “O Puang Yesus, tahimannä' sungnga'ku!” \v 60 Napasindum ma'balinguntu' anna metamba napekasallei naua: “O Debata daa umpatumäi dosana inde mai tau.” Puhai naua, iya kattum penabanna. \c 8 \p \v 1 Iya naakui duka' Saulus indo dipatei Stefanus. \s1 Pandahhaam kasalle lako to matappa' dio Yerusalem \sr 8:1-3 \p Wattu etam too anna napahandu'i dadi pandahhaam kasalle lako to matappa' dio Yerusalem. Napolalam le'ba'i ingganna to matappa', sulibanna suhona Puang Yesus, tisembu' dalle batte ussambai lembäna Yudea anna Samaria. \v 2 Indo bakkena Stefanus naala sanaka-naka to meimam nalamum anna sikaolii nauhhu'i. \v 3 Eta too maelo' Saulus la umpempa'deam kapeimanganna ingganna to matappa' nasuhum ullelei banua anna uhhui'i subum susi baine teem muane to matappa' anna napopetahungkunni. \s1 Filipus dio Samaria \sr 8:4-25 \p \v 4 Indo to le'ba' tisembu' umpesambai mobotto-bottoam umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam. \v 5 Anna indo ia Filipus, lu lako ia mesa kota dio Samaria umpa'paissangam To puha dilanti' la mepasalama' lako hupatau dio kota ia too. \v 6 Tappana uhhingngi tula'na Filipus indo tau buda, anna muita ma'hupa-hupa tanda napogau', iya natahima sola sakalebu penabanna. \v 7 Aka buda setam messubum napasindum kumissä' illaam mai kalena buda tau, anna buda toi to mate kalena sola to kempo' napabono'. \v 8 Nasuhum kende' katilallasam kasalle illaam kota ia too. \p \v 9 Mengkalao dio mai deem mesa tau illaam indo kota isanga Simon si ma'issam-issam umpapilla' asam to Samaria, anna si ussanga-sanga kalena mato-mato tä'um deem untondonni. \v 10 Ingganna hupatau basisi kasalle nakannangam asam anna nauai: “Iam too inde kuasanna Puang Allataala indo si disangai ‘Kuasa Kasalle’.” \v 11 Mentuhu' asam tau lako aka masäem napapilla' indo pa'issam-issanna. \v 12 Sapo' tappana sule Filipus umpa'paissangam Kaheba Katilallasam diona kapahentaanna Puang Allataala anna Yesus Kristus, iya buda tau ungkatappa'i anna umbehoi kalena ditedo' susi muane teem baine. \v 13 Tappa matappa' duka' Simon lambi' umbeho kalena ditedo'. Puhai, sola lium Filipus anna si pilla' muita ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä napadadi. \p \v 14 Tappana napelele suhona Puang Yesus dio Yerusalem naua untahimam Battakadanna Puang Allataala issinna lembäna Samaria, iya ussua siaham Petrus sola Yohanes le'ba' lako. \v 15-16 Sulena lako indo to dua, tappa umpa'sambajangammi indo to Samaria aka mane angga ditedo' sola sanganna Puang Yesus, sapo' tä'pi deem untahima Penaba Maseho moi podo la mesa. Iya napa'sambajangammi naua: “O Puang Allataala beenni inde mai tau Penaba Masehomu.” \v 17 Napakumbäim pala'na indo to dua, iya napentamaim pole' Penaba Maseho indo to eta. \p \v 18 Tappana naissam Simon naua mala sule Penaba Maseho ke mepakumbäi pala'na suho, iya umbabam doi'na lako suho \v 19 anna nauai: “Beennä' kao duka' indo kakuasaammua' kualli anna mala napentamai Penaba Maseho tau ke deenni kupakumbäi pala'ku.” \p \v 20 Sapo' natimba' Petrus naua: “La sägä hi too itim doi'mu sola kalemu, aka ussanga hi iko mala dialli doi' kakuasaanna Puang Allataala. \v 21 Tä' iko deem tabamu illaam pengkähängangki aka tä'ko malolo penaba dio olona Puang Allataala. \v 22 Dadi tihokongangko gau'mu anna ma'sambajangko längäm Debata, anna mala naampunni indo pattuju kadake illaam penabammu, \v 23 aka kuita kadake tambu'ko anna napungoko kakadakeam.” \p \v 24 Natimba' Simon naua: “La umpa'sambajangannä' längäm Debata anna mala umba-umba aka indo tula'mu tä' la dadi lako kaleku.” \p \v 25 Tappana puha ussa'bii diona Puang Yesus anna umpalambi' Battakada Debata, ma'pasulem indo to dua lako Yerusalem, anna illaam indo pangngola-lalanganna budapi tondä' naola illaam lembäna Samaria untula' Kaheba Katilallasam lako pa'tondä'. \s1 Filipus sola mesa to kasallena to Etiopia \sr 8:26-40 \p \v 26 Pissananna sule mesa malaika'na Debata ma'kada lako Filipus naua: “Ke'de'ko anna le'ba'ko uhhuttu' lalam yabo mai Yerusalem lu lako Gaza.” (Indo lalam ia too, tä'um si buda tau muolai.) \v 27 Iya mengkalao siaham duka' Filipus. Indo eta too deem mesa to Etiopia, to tala malam kebaine aka napasalaam tau senga',\f + \fr 8:27 \fq napasalaam tau senga': \ft kalembasanna, dibuto anna mala tä'um kebaine.\f* buttu yabo mai Yerusalem soho' lao menomba. Indo to Etiopia mesa duka' to kasalle illaam banuanna Kandake tomahaja baine dio kahajaam Etiopia si ungkapalai ingganna to muanda'i doi'na sola kullena tomahaja. \v 28 Muolam lalam ma'pasule lako Etiopia, ma'oko'-oko' yabo bendinna napasindum umbata suha'na nabi Yesaya. \v 29 Iya ma'kadam Penaba Maseho lako Filipus naua: “Lakoko kahuku'i dio bendi!” \p \v 30 Napasihha' siaham Filipus lako, iya nahingngim indo tau mahassam umbata suha'na nabi Yesaya. Tappa nakutanai Filipus naua: “Muissam daka kalembasanna itim to umbata?” \v 31 Natimba' indo tau naua: “Umba kao ngei la kuissam ke tä'i deem tau untulasannä' kalembasanna?” Anna mane untambai Filipus längäm bendinna muokko' dio ampe'na. \v 32 Issinna indo suha' Battakada Debata nabata naua: \q1 “Sihhapam mesa domba dibaba lako petunuam, \q2 anna susi liu änä' domba mengkamma' dio olona to unggontinnii bulunna. \q1 Susi oo Ia duka' tä' deem podo la tiku'mi' pudu'na. \q1 \v 33 Dipakamase-mase anna dipaolai taia lalam. \q2 Tä' deem tau la untula'i diona pessubunna \q2 aka diäläi sungnga'na illaam mai inde lino.”\f + \fr 8:33 \ft Yes. 53:7-8.\f* \p \v 34 Iya mekutanam lako Filipus indo tau naua: “Mala haka untulasannä'? Menna isanga nahua inde tula'na nabi? Kalena haka nauaam domba? Tau senga' daka?” \v 35 Iya etam pole' naongei Filipus ma'tula' lako, natahangkangam diona Puang Yesus dipasihhapam domba mengkalao dio indo issinna suha'na nabi Yesaya nabata ingngena' sule lako natulasam diona Kaheba Katilallasam illaam Puang Yesus. \p \v 36 Napatahhu'i lium mellao sampe ullambi' uwai. Iya nauam indo tau lako Filipus: “Petua' siai too deemmi inde dio uwai. Naua inabangku malam tia untedo'ä'.”[ \v 37 Natimba' Filipus naua: “Maka' too sakalebu tongammi penabammu matappa', iya la malangko ditedo'.” Natimba' naua: “Kukatappa'im kuua Yesus Kristus Änä'na Puang Allataala.”] \v 38 Anna mane ussua indo to umpalaoanni bendinna napatohho anna tuhunni le'ba' dokko uwai duai, iya natedo'um Filipus. \v 39 Kende'i dio mai uwai, iya sule siaham Penaba Masehona Debata muala Filipus nababa lao. Iya tä'um naita indo to natedo'. Iya umpatahhu'um pa'laoanna naponnoi kakassiam. \v 40 Iya pissananna ham ia diissam lemba' dio Asdod Filipus. Tahhu' umpa'paissangam Kaheba Katilallasam lako ingganna kota illaam lembä ia too lambi' tihutu' lako Kaisarea. \c 9 \s1 Saulus napa'kadai Puang Yesus yabo mai suhuga \sr 9:1-19 \p \v 1 Wattu eta too mahassam ia Saulus maelo' liu umpakahea' anna la umpatei ingganna to ungkatappa'i Puang Yesus. Nasuhum le'ba' umpellambi'i sando too' dio Yerusalem \v 2 umpelau suha' pahenta aka la napa'paitaam lako pebaba ada' illaam ingganna pa'sambajanganna to Yahudi dio Damsyik anna mala dipäbäi ussakka tau anna nababai lako Yerusalem susi baine susi muane to muola Lalanna Puang Yesus. \p \v 3 Tappana la landa' kalei lako Damsyik umbaba indo suha', iya pangkähhäm yabo mai langi' umpali' Saulus. \v 4 Iya tissämbä' siaham dokko litä' anna uhhingngii kamaha ma'kada naua: “Saulus, O Saulus, aka kasuhunganna anna undahhaä'?” \p \v 5 Natimba'um Saulus naua: “Aka mennako Debata?” Nauaam: “Kaom too inde Puang Yesus to undahha. \v 6 Sapo' bangommoko ammu tama Damsyik, aka diopi anna mane ditulasangko aka la umpogau'.” \p \v 7 Sangngim mängä-mängä indo to napasola Saulus aka nahingngi duka' indo kamaha sapo' tä' ohi deem muita tau moi podo la mesa. \v 8 Bangommi duka' Saulus anna ke'de'i umbukkai matanna mennenne' lao sapo' tä'um landa' naita, iya natettem solana landa' lako Damsyik. \v 9 Tallungngallo tä' mala paita, anna tamangngande tamangngihu'. \p \v 10 Illaam indo Damsyik deem mesa to ungkatappa'im Puang Yesus isanga Ananias. Nalipi Debata anna napa'kadai naua: “Ananias!” Iya natimba'um naua: “Kuhingngim Debata!” \p \v 11 Iya ma'kada pole oom naua: “Maiko ammu lako mesa lalam isanga Lalam Malolo anna umpekutanaanni dio banuanna Yudas mesa to Tarsus isanga Saulus. Mahassam ma'sambajam \v 12 anna bali napalosai Debata naita sule mesa tau isanga Ananias naanda'i anna mala paita sule.” \p \v 13 Sapo' natimba' Ananias naua: “O Debata aka budam tau untula'i naua tau ia too si undahha ingganna to ungkatappa'iko dio Yerusalem. \v 14 Anna inde kasuleanna tentomai nasituhu'i anna napakuasa kapala sando la ussakkai tau to ungkatappa'iko, Debata.” \p \v 15 Sapo' naua Debata lako Ananias: “Lao mammoko, aka tau ia too la kutuho mendadi pesuaku la umpa'pakahebaam sangangku lako tau taianna to Yahudi, anna lako tomahajanna susi toi lako to Israel. \v 16 Aka Kao siam la umpaissannii diona kamasussaam anna kamapi'disam la natammu anna nasi'dim aka ungkatappa'i sangangku.” \v 17 Iya le'ba'um Ananias lako banuanna Yudas umpellambi'i Saulus. Sulei lako muanda'im Saulus anna nauaanni: “O solasubungku Saulus, Debatanta Puang Yesus puha umpa'paitaam kalena matim wattunna anna muolako lalam la sule inde Damsyik. Iam too ussuaä' umpellambi'iko anna malako paita sule anna la naponnoiko Penaba Maseho.” \v 18 Iya nasi'dim siaham Saulus angga' sissi' mäläi illaam mai matanna lambi' naita siaham mennenne' lao. Iya bangommi anna umbehoi kalena ditedo'. \v 19 Puhai mangngande, iya maläppu' siaham nasi'dim. \s1 Ma'pa'guhu Saulus dio Damsyik anna dio Yerusalem \sr 9:19-31 \p Iya tohhopi dio Damsyik Saulus sanaka-naka benginna sola to matappa'. \v 20 Anna umpa'pakahebaam siaham sanganna Puang Yesus illaam sanaka-naka pa'sambajanganna to Yahudi si naua: “Puang Yesus-um too Änä'na Puang Allataala.” \v 21 Pilla' asam to uhhingngii pepa'guhuanna anna naua: “Taia haka tia iam indo to dio Yerusalem mohäe la umpempa'deam to ungkatappa'i Puang Yesus? Anna tä' daka tia iam nasuhum sule aka pattujunna la ussakka ingganna to ungkatappa'i Puang Yesus anna la nababa mengngolo lako ingganna kapala sando?” \v 22 Tuttuam buda tau nahuntu' pepa'guhuanna Saulus anna saundu' duka' umpapusa' pikkihanna to Yahudi dio Damsyik, aka mala ia napomasiä' anna napomakaleso si'da-si'da Saulus naua Puang Yesus-um too indo To puha dilanti' la mepasalama'. \p \v 23 Lessu'i sanaka amo benginna, iya sipa'tula'-tula'um sanaka-naka to Yahudi ma'pattuju la umpatei Saulus. \v 24 Sapo' tappa naissam Saulus pattujunnai. Allo bengi uhhonda ba'ba kota indo to Yahudi anna mala umpatei Saulus ke messubummi. \v 25 Moi anna susi mala siam nalappasam to matappa' eta too aka napaillaam buhia' mane nalollohanni dokko sulibam tembo' tappana bengi. \p \v 26 Le'ba' Saulus muäläi kalena lako Yerusalem. Iya mohäe umpentappai ingganna to matappa' eta too, sapo' mokai umpasolai aka sangngim tä'pi nakatappa'i naua matappa'um duka'. \v 27 Anggam Barnabas untahimai iya napasolam umpellambi'i ingganna suho mane natulasanni maaka susi Saulus muita anna napa'tula'i Puang Yesus dio tängä lalam. Susi toi diona kabahanianna umpepa'guhuam sanganna Puang Yesus dio Damsyik. \v 28 Iya tohhom duka' pole' sola-solai dio Yerusalem anna tä' deem mahea' ma'pa'guhu diona kamatappasam illaam sanganna Debata. \v 29 Si sipa'tula' anna si sitelä indo to Yahudi to ma'basa Yunani, lambi' napeäi lalanna la umpatei Saulus. \v 30 Sapo' tappana naissam solana to matappa' pattuju ia too, iya le'ba'im umpasola Saulus dokko Kaisarea anna mane nasua lako Tarsus. \p \v 31 Indo eta too ingganna to matappa' dio lembäna Yudea, Galilea anna Samaria, sangngim masannam anna malino illaam katuboanna. Matoto' illaam kapeimangam passahunna Penaba Maseho anna ponno pengkahea' längäm olona Debata. Lambi' tuttuam kehängäm budanna anna ussi'dim liu pepakahangaanna Penaba Maseho. \s1 Petrus umpabono' Eneas anna umpatubo sule Dorkas \sr 9:32-43 \p \v 32 Le'ba' Petrus ullelei mobotto-bottoam umpellambi'i ingganna to matappa', iya lempäm duka' dio Lida. \v 33 Eta too ullambi' mesa tau isanga Eneas kahuam taunna masaki, metindo liu aka mate kalena. \v 34 Tappa napa'kadai Petrus naua: “O, Eneas napabono'ungko Yesus Kristus, bangongko, ammu lulunni ampa'mu.” Iya mellimbangom eta siaham Eneas. \v 35 Tappana naita issinna Lida anna Saron bono'um Eneas, iya sangngim matappa'um lako Puang Yesus. \p \v 36 Indo eta too deem duka' mesa baine to matappa' dio Yope isanga Tabita, nasangai ia to Yunani Dorkas (kalembasanna “jonga”). Indo baine mesa to si ma'pogau' mapia liu anna budam to mase-mase napamoloi si nabeem aka-aka. \v 37 Pissananna natappai ia saki lambi' mate. Puhai didio', dipopetindom illaam tambim yabo lotem. \v 38 Indo Yope anna Lida sikahuku' siam. Iya tappana napekaheba ingganna to matappa' dio Yope naua dio Lida Petrus, iya ussuam dua tau lao untambai. Nalambi'na nauaammi: “La mai siahangko ade' masihha'.” \p \v 39 Iya ke'de' siam Petrus anna le'ba'i sola indo to metamba. Tappana landa' lako, dipasola siam längäm indo tambim yabo lotem naongei indo to mate. Sikasahhom indo to balu-balu baine ullebo Petrus, iya napaitaim ingganna juba sola poheba senga' pandasi'na Dorkas indo anna tubopi. \p \v 40 Iya nasua asammi Petrus le'ba' messubum anna mane ma'balinguntu' ma'sambajam. Puhai ma'sambajam, menggihi'um untingngajoi indo to mate anna ma'kadai naua: “O Tabita, bangongko!” Iya umpamilli' siaham matanna Tabita. Iya muitanna Petrus, bangommi anna tadongkonni. \v 41 Tappa naanda'i limanna anna napake'de'i. Mane untambai asanni indo ingganna to matappa' sola indo ingganna to balu-balu baine anna nauaanni: “Tubom sule Tabita!” \v 42 Tappana napelele issinna Yope kaha-kaha ia too, iya buda tau ungkatappa'i Puang Yesus. \v 43 Iya tohhopi eta Petrus sanaka amo benginna, si dio banuanna pa'jama lollo' isanga Simon. \c 10 \s1 Petrus sola Kornelius \sr 10:1-48 \p \v 1 Dio Kaisarea deem mesa tau isanga Kornelius, mesa punggabana sohodadu to disangai sohodadu Italia. \v 2 Tau ia too to meimam anna mengkahea' längäm Puang Allataala, susi duka' ingganna kasahapuanna. Si umpamoloi to Yahudi nabeem aka-aka anna ma'sambajam liu. \v 3 Pissam wattu umbai' la tette' tallum kahubem makaleso naita sule mesa malaika'na Puang Allataala tama banuanna anna ma'kadai naua: “O Kornelius!” \p \v 4 Iya ullio-liom indo malaika' sitonda kamaheasam anna ma'kadai naua: “Kuhingngim Debata!” Natimba'im indo malaika' naua: “Ingganna sambajammu sola pa'pebeemmu sulem längäm olona Puang Allataala anna nakilalaingko. \v 5 Temo la ussua sanaka-naka tau le'ba' lako Yope la untambai mesa tau isanga Simon si diuaam Petrus. \v 6 Tohho dio banuanna pa'jama lollo', isanga Simon, dio bihim le'bo'.” \p \v 7 Tappana le'ba' indo malaika', untambaim dua sabua'na anna mesa sohodadunna handam to meimam illaam alla'-alla'na solana pada indo passappi'na. \v 8 Natulasammi ingganna indo nauaam malaika' mane nasuai lako Yope. \p \v 9 Masiäna umbai' tängä allo, iya la landa'um lako Yope indo to tallu. Wattu eta too längäm papa banua Petrus ma'sambajam.\f + \fr 10:9 \ft Papa banuanna to Yahudi abana si mahante yabona.\f* \v 10 Tä' deem pada satadea', mohäe la mangngande, sapo' mane mahassam dipatoka kinande, pissananna nasi'dim dilipi. \v 11 Iya naitam tibukka langi' anna tuhunni yabo mai susi sampim kallu'bä' dipetoke'i appa' sikunna, dilolloham tihandu' dokko olona. \v 12 Iya naitam dio ma'hupa-hupa olo'-olo' ma'bitti' appa', olo'-olo' tissollo' anna ma'hupa-hupa dassi. \v 13 Nahingngim kamaha naua: “O Petrus, bangongko, tunui anna muande asanni.” \p \v 14 Sapo' natimba' Petrus naua: “Tä' sugali' ia pole' Debata, aka pempom dadingku tä' punalapi deem kuande kinande indo dipemaliinna la diande.” \p \v 15 Iya nahingngi pole oom kapenduanna naua: “Ingganna napemapiaanna Puang Allataala tä' mala la napemalii hupatau.” \p \v 16 Pentallum nasulei ma'pateem, anna mane tiäkä'i sule längäm langi' indo sampim. \p \v 17 Mahassampi ma'papusa'-pusa' Petrus napasalu-salui penaba aka amo kalembasanna indo naita, iya sule ham indo to nasua Kornelius dio ba'ba bala banuanna aka balim napekutanaam indo banua. \v 18 Iya umpa'kadaim tau illaam indo banua naua: “Iangka inde banua si naongei Simon indo si diuaam Petrus?” \v 19 Mahassam liupi napasalui penaba Petrus indo puha naita, iya ma'kada ham Penaba Maseho naua: “O Petrus deem tallu tau sule umpeäko. \v 20 Ke'de'ungko, tuhungko dokko ammu pengkalao le'ba' sola, daa umpomabanda' penabammu moi anna muissam muua taia to Yahudi aka Kao ussuai sule indo tau.” \p \v 21 Iya tuhummi Petrus dokko anna ma'kadai lako indo to sule naua: “Kaom too indo to umpeäa'. Aka untungkaa' sule?” \p \v 22 Natimba'im naua: “Pesuanakam Kornelius mesa punggabana sohodadu to meimam anna to mengkahea' längäm Puang Allataala anna napa'kasallei asam to Yahudi. Puham napa'tula'i mesa malaika' masehona Puang Allataala nasua umpopetambaiko lako banuanna, anna malai nahingngi pa'tula'mu.” \v 23 Iya nauaammi: “Lu maikoa' banua aka la indepakia' manii bengi.” \p Masiäi bangonnim anna mengkalaoi sola indo to sule untambai anna sanaka-nakapi to Yope to matappa' napasola. \v 24 Masiä polei suleim lako Kaisarea, iya ullambi'um Kornelius sola sahapunna anna sanaka-naka solana to natambai mahassam ma'mesa mangngampa. \v 25 Sulena Petrus natammuim Kornelius anna ma'balinguntu'i dio olona napenombai. \v 26 Sapo' tappa napake'de' Petrus anna nauaanni: “Ke'de'ko, aka kao duka' mesaä' tau biasa.” \p \v 27 Napasindum ma'tula'-tula' le'ba' siaham tama banuanna, iya ullambi'um buda tau ma'hempum. \v 28 Iya ma'kadam lako indo tau buda naua: “Puha muissanna' muua napemalii punala to Yahudi la silombam tau taianna to Yahudi dapaka ia la tama banuanna. Sapo' puhamä' napaitai anna napa'tula'i Puang Allataala tä'mä' kao la mala ussangai tau senga' kadake battu tä' maseho. \v 29 Iam too anna ahu'mä' sule tentomai. Dadi la kukutanaikoa' temo: Aka kasuhunganna anna untambaiä'?” \p \v 30 Natimba'im Kornelius naua: “Appa'um benginna temo, katenanna inde tette' tallu kahubem, mahassannä' ma'sambajam illaam banua. Iya pissananna deem mesa tau ke'de' dio oloku pangkähhä pohebana \v 31 napa'kadaiä' naua: ‘Kornelius, nahingngiammi Puang Allataala sambajammu anna nakilalaingko aka pa'pebeemmu lako to mase-mase. \v 32 Suai sanaka-naka tau le'ba' lako Yope la untambai mesa tau isanga Simon si diuaam Petrus. Tohho dio banuanna pa'jama lollo', isanga Simon, si dio bihim le'bo'.’ \v 33 Iam too anna tappa kusuam inde tau napellambi'iko. Iya ahu'ungko sule tentomai sola kamasannangam penaba. Temo ma'mesangkam inde dio olona Puang Allataala la umpehingngii tula' nabeengko Debata la untulasangkam.” \p \v 34 Iya napahandu'um Petrus ma'tula' naua: “Setonganna mane kupähäm si'da hi pole' temo kuua Puang Allataala tä' deem usse'la hupatau. \v 35 Aka lako si mesa-mesa tau yabona inde lino ke mengkahea'i lako Puang Allataala anna umpogau' kamaloloam, natahima Puang Allataala. \v 36 Iam too Battakada puha napesuaam dipalambi'ikam kami' to Israel, Battakada umpa'pakahebaam kasilombungam illaam Yesus Kristus, Debatanna ingganna ma'hupatau. \v 37 Muissanna', indo puha napogau' Puang Yesus illaam lembäna Yudea napahandu' dio Galilea puhanna pantedosam indo napa'pakahebaam Yohanes. \v 38 Indo Puang Yesus to Nazaret puha nalanti' Puang Allataala anna nabeem Penaba Maseho anna kakuasaam. Muissam toia' diona Puang Yesus si ma'lao-lao umpogau' kamapiaam anna umpabono' ingganna to napentamai setam aka naolaam Puang Allataala. \p \v 39 Anna kami'um too sa'binna ingganna indo puha napogau' illaam lembäna to Yahudi anna Yerusalem. Napatei hia yabo kaju sitambem. \v 40 Illaam allo katallunna napatubo sule Puang Allataala mane napa'patandaanni lako hupatau. \v 41 Tä' Ia dipa'patandaam lako ingganna tau senga', sapo' anggam lu lako kami' inggannakam sa'binna to puha natuho Puang Allataala. Anna solakanni Puang Yesus mangngande puhanna tibangom dio mai alla'na to mate. \v 42 Anna nasuakam naua: ‘La umpa'pakahebaangkoa' Kaheba Katilallasam anna ussa'bii lako ingganna hupatau muua: Iam too to puha natuho Puang Allataala mendadi To Mahhotto'na ma'hupatau to tubo anna to mate.’ \v 43 Aka iam too nasa'bii ingganna nabinna Puang Allataala naua: ‘Menna-menna ungkatappa'i Puang Yesus iam too to la diampunni umpolalam kakuasaam illaam sanganna.’” \p \v 44 Mahassanni ma'tula' Petrus, iya napatamaim Penaba Maseho Puang Allataala ingganna to umpehingngii kasa'biam ia too. \v 45 Ingganna to Yahudi to matappa'um indo napasola Petrus eta too, sangngim pilla' muita Penaba Maseho natolloam duka' Puang Allataala lako tau taianna to Yahudi \v 46 aka uhhingngi indo buda tau umpake ma'hupa-hupa basa napalosaiam Penaba Maseho anna umpomatande Puang Allataala. \p Iya ma'kadam Petrus naua: \v 47 “Inde mai tau naponnoi Penaba Maseho susikia', dadi la deempaka la mala ullabai ke ditedo'i sola uwai?” \v 48 Iya nasuaim Petrus ditedo' sola sanganna Yesus Kristus. Puhai, melauim lako Petrus anna mala tohhopi sanaka-naka benginna sola. \c 11 \s1 Umpomakaleso pa'palakoanna Petrus dio olona jumaa' dio Yerusalem \sr 11:1-18 \p \v 1 Tappa nahingngi duka' kaheba ingganna suhona Puang Yesus sola to matappa' dio lembäna Yudea naua budam tau taianna to Yahudi untahima Battakadanna Puang Allataala. \v 2 Sapo' sipengka Petrus anna to Yahudi to matappa'um sulena längäm Yerusalem. \v 3 Keaha'i lako Petrus naua: “Akanna tama hako iko banuanna tau taia to Yahudi anna sola-solakoa' mangngande?” \p \v 4 Nasuhum napahandu' pole' Petrus ma'tula' napomakalesoam indo puha dadi mengkalao dio pa'pahandusanna naua: \v 5 “Mahassannä' ma'sambajam dio Yope, pissananna kusi'dim dilipi anna kuita tuhum yabo mai langi' susi sampim kallu'bä' dipetoke'i appa' sikunna, dilolloham yabo mai tihandu' dio oloku. \v 6 Tappa kulio-lio, iya kuitam ma'hupa-hupa olo'-olo' ma'bitti' appa', olo'-olo' malaiha, olo'-olo' tissollo' anna ma'hupa-hupa dassi. \v 7 Iya kuhingngim kamaha naua: ‘O Petrus, bangongko, tunui anna muande asanni.’ \v 8 Sapo' kutimba'i kuua: ‘Tä' sugali' ia pole' Debata, aka pempom dadingku tä' punalapi deem kuande kinande indo dipemaliinna la diande.’ \v 9 Iya kuhingngi pole oom indo kamaha yabo mai langi' naua: ‘Ingganna napemapiaanna Puang Allataala, tä' mala la napemalii hupatau.’ \v 10 Pentallum nasulei ma'pateem, anna mane tiäkä' asam sule längäm langi'. \p \v 11 Wattu eta too, sule siaham duka' tallu tau dio indo olo banua to kiongei tohho to mengkalao inde Kaisarea, indo to disua untambaiä'. \v 12 Kuhingngi kamaha ma'kada naua: ‘Le'ba'koa' sola, daa umpomabanda' penabammu moi anna muissam muua taia to Yahudi.’ Iya indem annam solaku kupasola indo anna le'ba'kam tama banuanna Kornelius. \v 13 Iya natulasammakanni indo puha muita mesa malaika' ke'de' illaam banuanna anna nauaanni: ‘Suai tau lako Yope la untambai mesa tau isanga Simon si diuaam Petrus. \v 14 Aka la natulasangkoa' kaheba la umpasalama'ko sola ingganna sahapummu.’ \p \v 15 Kupahandu'na ma'tula', iya tuhummi Penaba Maseho umponnoi asanni susi duka' indo uhuna nalambi'kia'. \v 16 Iya tappa kukilalai tula'na Debata indo anna si nauai: ‘Yohanes uwai ia napake mantedo', sapo' ikoa'-iko la ditedo'koa' Penaba Maseho.’ \v 17 Dadi maka' la namana' duka' Penaba Maseho Puang Allataala tau taianna to Yahudi susi kitaa' anna uhunai ungkatappa'ikia' Debatanta Yesus Kristus, iya tä' deem lalanna la kulabai.” \p \v 18 Iya tappana nahingngi kaha-kaha ia too sangngim mengkamma'um anna umpa'kasallei Puang Allataala naua: “Nabeem dia duka' lalam Puang Allataala tau taianna to Yahudi la untihokongam gau'na anna mala ullambi' katuboam.” \s1 Jumaa' uhu-uhuna dio Antiokhia \sr 11:19-30 \p \v 19 Indo puhanna dipatei Stefanus iya kende'um pandahhaam napolalam tisembu' ingganna to matappa'; deem lu lako Fenisia, deem lu lako Siprus, anna deem lu lako Antiokhia. Iya tontä liu duka' umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam sapo' anggam lu lako to Yahudi. \p \v 20 Sapo' illaam alla'-alla'na indo to matappa' deem duka' to buttu dio mai Siprus anna Kirene. Indo tau, le'ba' lako ia Antiokhia untulasam Kaheba Katilallasam tau taianna to Yahudi naua: “Indo Puang Yesus iam too Debata.” \v 21 Iya natette liu anna naolaam Debata nasuhum tuttuam buda tau matappa' anna untuhu'i Puang Yesus. \p \v 22 Tappana napelele ingganna to matappa' dio Yerusalem kaheba ia too, iya ussua siaham Barnabas le'ba' lako Antiokhia. \v 23-24 Indo Barnabas mesa tau mapia anna to matappa' si'da-si'da naponnoi Penaba Maseho. Iya sulena lako, tappa tilalla' muita ingganna to matappa' dio natamba' ponno duka' Puang Allataala. Iya napakahi'di asammi naua: “La tontä liukoa' manontom lako Debata sola sakalebu penabammu.” Napolalam tuttuam buda tau mentuhu' lako Puang Yesus. \p \v 25 Le'ba' lako Tarsus Barnabas umpeä Saulus. \v 26 Tappana silambi', iya napasolam lako Antiokhia. Dio Antiokhia sataum naolaam si ma'hempum liu sola ingganna to matappa' anna umpa'guhu tau buda. Iya diom too Antiokhia uhu-uhuna to matappa' disangai “to Sahani”. \p \v 27 Wattu eta too sule dio Antiokhia sanaka-naka nabi buttu yabo mai Yerusalem. \v 28 Indo Mesa isanga Agabus napalosai Penaba Maseho lambi' ke'de' ma'kada naua: “La kende' kakobeam lako lino.” Kaha-kaha ia too dadi wattunna Klaudius ma'takka' dio kahajaam Roma. \v 29 Iya eta too muala kattuam ingganna to matappa' la uhhempum aka-aka situhu' kapallambisanna aka la napamoloiam solasubunna to matappa' dio Yudea. \v 30 Tihempunni, iya nabehom lako Barnabas sola Saulus aka ia la umpalambi'i lako pebaba ada'na to matappa' dio Yudea. \c 12 \s1 Yakobus dipatei - Petrus dilappasam illaam mai tahungkum \sr 12:1-19 \p \v 1 Umbai' la etam too duka' anna napahandu'i tomahaja Herodes ungkahha'i sanaka-naka to matappa'. \v 2 Susinna umpesuaammi Yakobus kakanna Yohanes naäläiam ulunna, pa'dam napake. \v 3 Tappana naissam tomahaja Herodes naua napohäe to Yahudi indo gau'na, iya napatahhu' lium lambi' umpesuaam pole oom duka' Petrus disakka. Wattu eta too allo kasalle Hoti Tä' Diboloi Bibi' Hoti. \v 4 Tappana disakka Petrus, iya napesuaammi ditahungkum. Anna dibehoi lako appa' laoanna sohodadu la sibala'-bala' unjagai, sallaoam oi appa' oom sohodadu. Pattujunna la dihotto' dio olona tau buda ke lessu'i allo Kalappasam. \v 5 Dadi ditähämmi Petrus illaam tahungkum. Sapo' tontä liu ingganna to matappa' umpa'sambajanganni längäm Puang Allataala. \p \v 6 Indo bengi naolaammi la nababa Herodes ke masiäi lako olona tau buda, iya mamma'um Petrus napaitängä dua sohodadu, anna dihante bassii dua limanna; senga'pi to manjaga dio olona ba'ba tahungkum. \v 7 Pissananna ke'de' dam mesa malaika'na Debata dio ampe'na Petrus anna pangkähhä illaam tahungkum. Ussappa sa'dena Petrus indo malaika' natundam napasindum naua: “Pasihha'i bangom!” Iya lappa' siaham indo hante bassi dio limanna Petrus. \p \v 8 Iya ma'kadam indo malaika' naua: “Pa'beke'ko ammu pa'sapatu.” Iya tappa napogau' siaham duka'. Mane ma'kada polei naua: “Pa'jubako anna untuhu'ä'.” \v 9 Tappa untuhu' siaham indo malaika' messubum sapo' tä'pi naissam naua dadi si'da-sia indo napogausam malaika' aka nasangapi mangngimpi. \v 10 Iya ullebanni ongeanna to manjaga uhuna anna kaduanna, ullambi'um ba'ba ditutu'i bassi lu tamanna kota. Tappa titungka' kalena indo ba'ba lambi' mala messubum illaam mai tahungkum. Ullambi'i mesa lalam nahuttu', iya pa'de bäbäm ia indo malaika' naita. \p \v 11 Tappana kilala pole' Petrus ia nauam: “Mane kuissam di pole' temo kuua Debata ussua malaika'na nalappasannä' dio mai pala' limanna Herodes anna ingganna pattujunna to Yahudi.” \p \v 12 Tappana naissam si'da-sia kadadiam ia too, iya tahhu'um lako banuanna Maria indona Yohanes si diuaam Markus. Buda tau ma'hempum anna ma'sambajam illaam indo banua. \v 13 Mahassanni unde'de' ba'ba bala, iya sule ham mesa sabua' baine isanga Rode la umpengngissannii menna sule unde'de' ba'ba. \v 14 Naissanna naua Petrus sule aka nahingngi kamahanna, iya tä' bäbäm untungka'i ba'ba aka tilalla' sugali'. Lambi' lumumpa' tama umpa'tulasam solana naua: “Sulem Petrus dio ba'ba bala.” \p \v 15 Iya silelem naua: “Tatta'ko!” Sapo' tontä liu naua: “Abana sule si'da-sia Petrus.” Sapo' nauai mandi: “Umbai' malaika'na hi tia.” \p \v 16 Mahassam liupi unde'de' ba'ba Petrus, iya suleim buda solana untungka'i. Tappana muita Petrus iya sangngim mängä-mängä. \v 17 Muäkä' limanna Petrus napopengkamma' mane ma'tula'i naua: “Natetteä' Debata messubum illaam mai tahungkum! Tulasam dam ia Yakobus sola ingganna solasubuntaa' to matappa' inde kaha-kaha puha dadi.” Puhai ma'tula', iya messubummi le'ba' lako ongeam senga'. \p \v 18 Tappana mebengngi', mahambam indo sohodadu to manjaga illaam tahungkum indo bengi lambi' pusa' anna sikakutanai naua: “Aka amo bäbä isanga dadi lako Petrus?” \v 19 Iya ussuam tau tomahaja Herodes umpeä Petrus sapo' tä'um deem nalambi'. Iya indom to manjaga dipahessa si mesa-mesa mane napesuaanni Herodes dibaba lao dipatei. Lessu'i ia too mengkalaom Herodes dio Yudea le'ba' lako Kaisarea anna tohhoi dio. \s1 Kamateanna Herodes \sr 12:20-23 \p \v 20 Wattu eta too tä' deem pada sakeaha' tomahaja Herodes lako to Tirus anna to Sidon moi kela daa inde dua kota bassim attasa'na Herodes to si uhhannuam tomahaja napangngalai kinande. Nasuhum silele usse'de' Blastus kapalana to mengkähä illaam banuanna tomahaja. Iya iam umbabai mengngolo lako tomahaja umpeä kasiolaam situhu' kattuanna to Sidon anna to Tirus. \p \v 21 Pissananna lambi'i indo allo puha natandai, iya umpatamam poheba kahajaanna Herodes anna tadongkonni yabo okkosam kahajaam mane ma'tula'i lako indo tau. \v 22 Mahassanni ma'tula' tomahaja, iya sikaolim indo tau naua: “Inde kamahanna debata taia kamahanna hupatau.” \v 23 Iya nalambi' siaham pesämbä' Debata Herodes umpolalam malaika'na Debata aka tä' umpa'kasallei Puang Allataala nasuhum kalindohoam lambi' mate. \s1 Barnabas sola Paulus dipilei anna diposuho \sr 12:24–13:3 \p \v 24 Anna tuttuam tiballa' kalua' Battakadanna Puang Allataala lambi' tuttuam buda kehängäm to matappa'. \v 25 Puhai napadokkoam lisu pala'na pebaba ada' indo kapahalluanna to matappa' dio Yerusalem, iya ma'pasulem Barnabas sola Saulus umpasola Yohanes battu diua Markus. \c 13 \p \v 1 Illaam indo jumaa' dio Antiokhia wattu eta too deempi sanaka-naka nabi anna tuangguhu solana Saulus: Barnabas, Simeon indo si diuaam Malotä, Lukius (to Kirene), anna Menahem si dipasiampaipi gubernur Herodes. \p \v 2 Pissam wattu indo tau mahassam umpalako kapenombaam längäm Debata anna puasa, iya ma'kadam Penaba Maseho naua: “Paseheannä' Barnabas sola Saulus aka la ungkähä pengkähängam puha kupa'tantuam.” \v 3 Puhai puasa anna ma'sambajam napakumbäim pala'na indo dua tau mane nasuai le'ba'. \s1 Saulus anna Barnabas dio leutam Siprus \sr 13:4-12 \p \v 4-5 Situhu' pesuana Penaba Maseho mengkalaom Barnabas anna Saulus napasolai Yohanes aka la napamoloi, dokko Seleukia mane tahhu'i ma'kappala' lako Siprus. Sulei lako Salamis umpa'pakahebaammi Battakadanna Puang Allataala illaam pa'sambajanganna to Yahudi. \p \v 6 Iya nasambaim naola indo leutam sule lako Pafos. Dioi, sitammum mesa to Yahudi isanga Bar-Yesus mesa to ma'issam-issam to ussangai kalena nabi sapo' naägä'i. \v 7 Si sola lelem gubernurna leutam eta too isanga Sergius Paulus mesa to manähä. Iya untambaim Barnabas sola Saulus indo gubernur aka mohäe la uhhingngi Battakadanna Puang Allataala. \v 8 Sapo' indo to ma'issam-issam (isanga Elimas situhu' basa Yunani) ullammai tula'na Barnabas sola Saulus aka naua: “Indana matappa'i gubernur.” \v 9 Sapo' indo Saulus battu diua Paulus naponnoim Penaba Maseho ullio-lio Bar-Yesus \v 10 anna ma'kadai naua: “O solana setam! To angga manipu anna to si umpogau' liu kakadakeam sola umbali ingganna kamapiaam. Tä' liupokoka la monda umpasengko' lalam malolona Debata? \v 11 Temo petua'i limanna Debata sule untappaiko nasuhum la mendadi butako sanaka benginna la tä'ko muita mata allo.” \p Iya buta siaham indo tau kaputu-putu umpeä tau la untettei. \v 12 Naitanna indo gubernur kadadiam ia too, matappa' siaham lako Puang Yesus aka mängä-mängä uhhingngi pepa'guhuam Debata. \s1 Paulus sola Barnabas dio Antiokhia lembäna Pisidia \sr 13:13-52 \p \v 13 Iya umpelleim Pafos Paulus sola solana le'ba' ma'kappala' lako Perga dio Pamfilia. Sapo' umpelleim ia solana Yohanes anna ma'pasulei lako Yerusalem. \v 14 Mengkalao dio Perga umpatahhu' pellaoanna sule lako Antiokhia dio Pisidia. Tappana allo Katohhoanni le'ba'um tama pa'sambajanganna to Yahudi anna muokko'i illaam. \v 15 Tappana puha dibata illaam mai suha' Pepaondonganna Musa anna illaam mai suha'na ingganna nabi, iya ussuam tau pebaba ada' illaam pa'sambajangam le'ba' lako Paulus sola solana nauaam: “Oa' solasubum, maka' deem la untula'a' kada pepakanännä' la umpalanda' lako tau buda, iya malanna' umpalako.” \p \v 16 Iya ke'de'um Paulus anna muäkä'i limanna umpopengkamma' tau buda mane ma'kadai naua: “O Inggammua' to Israel anna ingganna to mengkahea' längäm Puang Allataala, pehingngii manappaia' inde tula'ku! \v 17 Puang Allataala to tapenombai inggantaa' to Israel puha umpilei nene to taponene anna napakembea' wattunna anna tohhoi dio lembäna Mesir messihuhu. Sola kuasa pala' limanna natette messubum illaam mai Mesir. \v 18 Appa' pulo taunna naolaam Puang Allataala ussa'bahasam panggauanna nene to taponene dio pohiallasam. \v 19 Tappana puha umpempa'deam issinna pitu kahajaam dio lembäna Kanaan, iya nataba-tabaammi indo litä' la mendadi mana'na nene to taponene. \v 20 Ingganna kaha-kaha ia too umbai' appa' hatu' lima pulo taunna naolaam. \p Iya puhai, nabeemmi Puang Allataala to mahhotto' sisolom-solom ma'takka' sule lako wattunna nabi Samuel. \v 21 Mane umpelaui mesa tomahaja lambi' nabeem Puang Allataala Saul änä'na Kish pessubunna Benyamin. Appa' pulo taunna ma'pahenta. \v 22 Tappana naäläi Puang Allataala Saul, iya untuho polem Daud la mendadi tomahaja. Anna diona Daud ma'kada Puang Allataala naua: ‘Daud änä'na Isai kupemapiaam aka la iam pole' umpalako pa'elo'ku.’ \p \v 23 Anna situhu' pa'dandianna Puang Allataala pessubunna Daud naäkä' mendadi To Mepasalama' illaam alla'-alla'na to Israel. Iam too Puang Yesus. \v 24 Tä'pi sule Puang Yesus anna puham napokada Yohanes lako ingganna to Israel naua: ‘Tihokongannia' ingganna kasalaammu ammu behoia' kalemu ditedo'.’ \v 25 Tappana la suppi' pengkähänganna Yohanes, iya si ma'kadam naua: ‘Takao indo si ussangaa' To puha dilanti' la mepasalama' aka mane la sule hi Ia ibundingku. Anna moi la kubukkaiam pekapu' sapatunna tala sihatannä'.’ \p \v 26 Dadi, o inggannakoa' solasubungku, susi pessubunna Abraham teem to mengkahea' duka' längäm Puang Allataala, dipalambi'ingkia' kaheba kasalamasam. \v 27 Aka issinna Yerusalem sola ingganna to pebabanna tä' naissam naua Puang Yesus-um too To Mepasalama'. Tä' toi napähäm kalembasanna tula'na ingganna nabi, indo si dibata liu ke lambi' oom allo Katohhoam. Napolalam illaam indo mualai kattuam anna umpopepatei Puang Yesus naongei ungganna'i tula'na ingganna nabi. \v 28 Moi anna tä'i deem nalambi' kaha-kaha la napolalam umpatei sapo' napelau liu siam lako Pilatus anna mala dipatei. \v 29 Tappana puha ungganna'i indo to puha tisuha' diona Puang Yesus, iya napatuhummi yabo mai kaju sitambem anna napatamai lokko'. \v 30 Sapo' napatibangom sule Puang Allataala dio mai alla'na to mate \v 31 anna sanaka-nakapi allona naolaam si umpa'paitaam kalena lako ingganna to untuhu'i mengkalao dio Galilea sule längäm Yerusalem. Anna iam too mendadi sa'binna lako to Israel. \p \v 32 Dadi temo kitulasammokoa' Kaheba Katilallasam: Pa'dandianna Puang Allataala lako nene to taponene \v 33 naganna'im lako kitaa' pessubunna. Aka umpatibangommi Puang Yesus dio mai alla'na to mate. Umba susi Battakadanna Puang Allataala tisuha' illaam suha' pampujianna Daud kaduanna naua: \q1 ‘Ikom too Änä'ku; \q2 mengkalao allo temo kupomakaleso, Kaom too Ambemu.’\f + \fr 13:33 \ft Puj. 2:7.\f* \p \v 34 Puha napatibangom Puang Allataala dio mai alla'na to mate anna tä'um la napäbäi la muolai pole kamateam, umba susi puha natula' naua: \q1 ‘Ingganna pa'tamba' masehoku to mala dikatappa'i la kubeengko duka' umba susi bali kubeem Daud.’\f + \fr 13:34 \ft Yes. 55:3.\f* \p \v 35 Anna naua duka' Daud illaam pampujiam senga'na: \q1 ‘Tä' la umpäbäi To Masehomu la bosi bäbä.’\f + \fr 13:35 \ft Puj. 16:10.\f* \p \v 36 Sapo' Daud ia puhanna umpalako pa'elo'na Puang Allataala, iya matem anna dipadioi ampe'na nene to naponene anna abana bosi bäbä ia. \v 37 Sapo' Puang Yesus Ia to puha napatibangom Puang Allataala tä' Ia bosi. \p \v 38 Dadi pahallua' muissam inggannakoa' solasubungku: ia anna malai dipakahebaikoa' diona kaampunganna dosa aka pengkähäna Puang Yesus. \v 39 Aka menna-menna ungkatappa'i Puang Yesus la lappa' dio mai ingganna dosa. Anu' tä' deem la dilambi' susi kela mengnganda' illaanni tau Pepaondonganna Musa. \v 40 Dadi anda'i manappai inde tula'ku, majagakoa' indana dadii lako kalemua' indo puha napokada nabi illaam suha'na naua: \q1 \v 41 ‘Petua'ia' inggammu to mantelle-telle. \q1 La pilla'koa' ammu mane mate \q1 aka kupogau'um mesa pengkähängam \q1 illaam wattu muongeia' tubo temo. \q1 Sapo' tä' sianna' la ungkatappa'i \q1 moi la deem tau untulasangkoa'.’”\f + \fr 13:41 \ft Hab. 1:5\f* \p \v 42 Tappana la messubum Barnabas sola Paulus napelaum tau buda naua: “Kela mala anna ma'tula' polepokoa' ke lambi' oom allo Katohhoam.” \v 43 Iya soho'i ma'sambajam buda to Yahudi anna to mentama peadasanna to Yahudi to mengkahea' längäm Puang Allataala untuhu' Paulus sola Barnabas napolalam napa'guhu anna napakahi'di anna mala tontä liu muanda'i pa'kamasena Puang Allataala. \p \v 44 Tappana lambi' polei allo Katohhoam saidi' tasule asam issinna indo kota ma'hempum la umpehingngii Battakada Debata. \v 45 Sapo' naitanna to Yahudi indo tau buda, iya tä' deem pada sakembuhu lambi' natelle anna nabahoi indo tula'na Paulus diona Puang Yesus. \p \v 46 Sapo' ponno kabahaniam ma'kada Paulus sola Barnabas naua: “Aka inna iko hia' iko la dipayoloam la umpehingngii inde Battakadanna Puang Allataala, sapo' moka hakoa' untahimai mato-mato muuaa': ‘Tä'kam kami' la sihatam untahima katuboam sule lako salako-lakona.’ Iam too anna menggihi' lakongkam tau taianna to Yahudi. \v 47 Aka nauaangkam Debata: \q1 ‘Puhakoa' kutuho la mendadi ballo lako ingganna tau taianna to Yahudi \q1 anna malakoa' umpa'pakahebaam kasalamasam sule lako lili'-lili'na lino.’”\f + \fr 13:47 \ft Yes. 49:6.\f* \p \v 48 Tappana nahingngi ingganna indo tau taianna to Yahudi indo tula' ia too, iya sangngim tiala inabanna anna umpa'kasallei Battakada Debata. Iya matappa' asam pole' ingganna tau to puha natuho Puang Allataala la untahima katuboam sule lako salako-lakona. \p \v 49 Lambi' tiballa' kalua' Battakada Debata illaam paluäna lembä ia too. \v 50 Sapo' to Yahudi ia umpentama tambu'i ingganna to kasalle illaam kota ia too sola baine to diangga' to mengkahea' längäm Debata. Napakende' aha'na anna mala undahha Paulus sola Barnabas anna nasuai lao umpellei lembä ia too. \v 51 Iya umpempassiammi yolo sobä' dio bitti'na Paulus sola Barnabas aka la mendadi tanda lako indo to untumpu pala'i pepa'guhuanna mane le'ba'i lako Ikonium. \v 52 Ingganna to matappa' dio Antiokhia naponnoi katilallasam anna Penaba Maseho. \c 14 \s1 Dio Ikonium, Listra, anna Derbe \sr 14:1-20 \p \v 1 Susi siam duka' dio Ikonium le'ba' tama pa'sambajanganna to Yahudi Paulus sola Barnabas anna ma'pa'guhui diona Puang Yesus nasuhum buda to Yahudi anna taianna to Yahudi matappa'. \v 2 Sapo' to Yahudi to moka untahima tula'na indo to dua umpakeaha' tau taianna to Yahudi anna mala ungkabassii to matappa'. \v 3 Iam too anna masäe-säepi tohho Paulus sola Barnabas dio anna si untula' liu Battakada Debata sola ponno kabahaniam aka uhhannuam Puang Yesus. Anna napa'patandaammi Debata ussamba' kaheba pa'kamasena lako hupatau aka umbeem indo to dua kuasa umpadadi ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä. \p \v 4 Sapo' indo issinna kota sipengka-pengka lambi' deemmi untuhu' to Yahudi anna deem untuhu' indo dua suho. \v 5 Iya sipattuju-tujum sanaka-naka to Yahudi anna taianna to Yahudi sola pepungngu'na anna mala undahha indo suho dua anna naleba'i batu. \v 6 Sapo' tappa naissam indo to dua lambi' le'ba' muäläi kalena lako Listra anna Derbe anna ongeam senga' illaam attasa'na Likaonia. \v 7 Iya eta oom naongei umpa'pakahebaam indo Kaheba Katilallasam. \p \v 8 Dio Listra deem mesa muane kempo' inna susi disubungam. Indo to kempo' si anggam muokko' liu aka tä' mala mellao. \v 9 Sapo' umpehingngii duka' tula'na Paulus. Iya naitanna Paulus indo to kempo' tappa naissam naua inde tau deem kamatappasanna la mala dipabono'. \v 10 Nasuhum ma'kada Paulus napekasallei naua: “Ke'de'ko längäm!” Iya ke'de' siaham kabuä-buä anna ma'lao-laoi lako dio mai. \p \v 11 Tappana naita tau buda indo puha napogau' Paulus, iya sikaahhem ma'basa to Likaonia naua: “Tuhum si'dam pole' debata mehhupatau tama lino.” \v 12 Lambi' disangai Barnabas debata Zeus anna Paulus ia disangai debata Hermes anu' ia si umpalao tula'. \v 13 Pissananna sulem dio ba'ba kota sando debata Zeus buttu dio mai pa'sambajanganna dio sulibam kota umbaba sanaka-naka sapim laki dibunga-bungai la natunu sola tau buda aka maelo' menomba lako indo suho. \v 14 Sapo' tappana nahingngi Paulus sola Barnabas pattujunna indo tau buda iya ussesse'-sesse'um pohebana anna lumumpa'i tama alla'-alla'na indo tau napasindum meoli naua: \v 15 “Tettekede, aka hia' iko umpogau'? Kami' inde bassim hupatau biasakam duka', susi siangkia'! Sapo' sulekam inde la umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam tama alla'-alla'mua' anna malakoa' tä' umpogau' liu kaha-kaha takeguna. Sapo' la mengngolo lako hakoa' Ia Puang Allataala to tubo to umpadadi langi' sola lino, le'bo' sola ingganna issinna. \v 16 Aka yolona abana napabeba'pi Puang Allataala hupatau pantam muola pattuju penabanna. \v 17 Sapo' moi anna susi tä' siam lembe Puang Allataala umpa'patandaam maaka susi kamatandeanna. Aka tontä liu umpogau' ma'hupa-hupa kamapiaanna susinna: umpatuhum liu uham yabo mai langi'; umpakembua manappa tanangammua' ke lambi' oom wattunna; nabeem liukoa' kinande anna kamasannangam penaba.” \v 18 Sapo' moi anna susi tula'na indo to dua, saidi' siam tatä' nabela nalabai indo tau buda la untunu tunuam dio olona. \p \v 19 Pissananna sule dio kota Listra sanaka-naka to Yahudi buttu dio mai Antiokhia dio Pisidia anna dio mai Ikonium umpa'tula'i indo tau buda, iya iam sikanatuhu'. Napolalam ussileba'-leba'im batu Paulus anna mane nabalesoi lako sulibam kota aka nasanga matem. \v 20 Iya suleim to matappa' nalomba. Mahassanni napali' nasitingngajo-ajoi iya bangommi sule anna le'ba'i tama kota. Makale'nai le'ba'um lako Derbe solai Barnabas. \s1 Ma'pasule lako Antiokhia Paulus sola Barnabas \sr 14:21-28 \p \v 21 Tappana dio Derbe, umpa'pakahebaam oom Kaheba Katilallasam Paulus sola Barnabas nasuhum buda tau matappa'. Puhai, ma'pasulem lako Listra mane lakoi Ikonium anna Antiokhia dio Pisidia. \v 22 Illaam indo tallu kota umpakatoto' oom penabanna ingganna to untuhu' Puang Yesus anna napakahi'di liu naua: “La tontä liukoa' too matappa' lako Puang Yesus. Anu' abana hi tia inna la buda kamapi'disam taola ke maelo'kia' tama kapahentaanna Puang Allataala.” \v 23 Anna untuhopi to la mendadi pebaba ada' Paulus sola Barnabas lako si mesa-mesa jumaa'. Puhai puasa anna ma'sambajam indo to dua, iya nabehom tama pala' limanna Puang Allataala to nakatappa'i. \v 24 Mane umpatahhu' oi pa'laoanna muolai lembäna Pisidia anna lako Pamfilia. \v 25 Puhai umpa'pakahebaam Battakada Debata dio Perga, iya le'ba'um dokko Atalia. \p \v 26 Mengkalao diom, ma'kappala' ma'pasule lako Antiokhia, kota naongei yolona anna uhunai dibeho tama pala' pa'kamasena Puang Allataala anna mala ungkähä pengkähängam indo to nasuppisammi temo. \v 27 Sulei lako Antiokhia untambaim ingganna to matappa' mane natulasam asanni ingganna kaha-kaha puha napadadi Puang Allataala nakähä Paulus sola Barnabas. Napa'tula'i duka' maaka susi nabukkaam lalam Puang Allataala napolalam indo tau taianna to Yahudi mala duka' matappa' lako Puang Yesus. \v 28 Masäepi tohho Paulus sola Barnabas anna ingganna to matappa' dio. \c 15 \s1 Pa'hempunganna pebaba ada' dio Yerusalem \sr 15:1-21 \p \v 1 Iya sulem dio Antiokhia sanaka-naka to Yahudi to matappa'um lako Puang Yesus yabo mai Yudea anna ma'pa'guhui lako tau taianna to Yahudi to ungkatappa'i duka' Puang Yesus naua: “Maka' tä'koa' disunna' situhu' kabiasaam napaondom Musa, inna tä' siakoa' la mala dipasalama'.” \v 2 Sapo' pepa'guhuam ia too nabahoi puppu' Paulus sola Barnabas. Sampe ingganna to matappa' untuho Paulus sola Barnabas anna sanaka-naka tau dio indo jumaa' la le'ba' umpellambi'i suhona Puang Yesus sola ingganna pebaba ada'na to matappa' dio Yerusalem anna mala napa'hempunni indo kaha-kaha ia too. \p \v 3 Iya naanta'um jumaa' dio Antiokhia sule lako sulibam kota. Mane le'ba'i ia muola lako lembäna Fenisia anna Samaria. Sulei lako ma'tula'um naua: “Budam tau taianna to Yahudi mengkaala lako Puang Yesus.” Iya sangngim tiala inabanna to matappa' to uhhingngii. \v 4 Tappana landa' längäm Yerusalem natahima manappa to matappa' sola ingganna suho anna pebaba ada' yabo. Iya natulasannim ingganna indo puha napogau' Puang Allataala illaam pengkähänganna duai. \p \v 5 Iya sulem sanaka-naka to illaam kakalebuanna Parisi to matappa'um naua: “Ingganna tau taianna to Yahudi pahallu ia duka' la disunna' anna disuai untuhu'i Pepaondonganna Musa anna mala salama'.” \p \v 6 Iya ma'hempummi ingganna suho sola pebaba ada' dio Yerusalem natula' kaha-kaha ia too. \v 7 Tappana masäe nasitimba'-timba'i, iya ke'de'um Petrus naua: “Oa' solasubum, puha muissammia' muua pahandu'napi anna natuhomä' Puang Allataala illaam mai alla'-alla'mua' la umpalanda' indo Kaheba Katilallasam lako tau taianna to Yahudi lambi' nakatappa'i. \v 8 Aka Puang Allataala to ullosa tama penabanna hupatau umbeem Penaba Maseho lako indo tau tandana natahima duka' susikia'. \v 9 Anna tä'kia' deem naalaangam moi podo la mesa, kitaa' to Yahudi anna indo tau taianna to Yahudi, sapo' nasehoi hia duka' penabanna aka matappa'. \v 10 Aka maka' susi, iya aka hi anna umpa'sändä'i hakoa' Puang Allataala la umpassa umma' petauanna la umpababai ingganna Pepaondonganna Musa? Moi kela daa babaam ia too tä' siam duka' tabelaa' takedoam mengkalao nene to taponenea' sule lako kita. \v 11 Sapo' inde hia takatappa'ia': Anggam umpolalam pa'kamasena Puang Yesus malakia' salama', susi siam duka' indo tau taianna to Yahudi.” \p \v 12 Iya sangngim mengkamma' pole' indo to ma'hempum anna umpehingngii Paulus sola Barnabas natulasam indo ma'hupa-hupa tanda anna tanda memängä-mängä napadadi Puang Allataala illaam alla'-alla'na tau taianna to Yahudi nakähä indo to dua. \v 13 Puhai ma'tula' Paulus sola Barnabas, ma'kadam duka' Yakobus naua: “O inggannakoa' solasubungku, pehingngiia' tula'ku: \v 14 Mane balinna sia napomasiä' Simon Petrus maaka susi pa'pahandusanna umpa'paitaam pa'kamasena Puang Allataala lako tau taianna to Yahudi. Aka pattujunna, illaam mai alla'-alla'na tau ia too la napilei to la mendadi umma' petauanna. \v 15 Kaha-kaha ia too sihondoi tula'na Puang Allataala puha natuli' ingganna nabi naua: \q1 \v 16 ‘Dako'i too la ma'pasuleä' anna indo kahajaanna Daud, \q1 la sihhapam banua puha hompo la kupake'de' sule, \q1 anna ingganna titaletä'na la kupake'de' sule, anna la kupomakassa'. \q1 \v 17 La kupateem anna mala ingganna hupatau to sulibanna la tinanda lako Debata, \q1 anna ingganna tau taianna to Yahudi to balim kutambai la mendadi umma'ku. \q1 Susim too tula'na Debata to umpadadi ingganna kaha-kaha ia too \q1 \v 18 anna puha napa'paissangam mengkalao dio mai.’\f + \fr 15:18 \ft Pep. 9:11-12.\f* \p \v 19 Dadi situhu' kao pikkihangku, tä'kia' la mala umbanda'i tau taianna to Yahudi, indo to mengkaala lako Puang Allataala. \v 20 Sapo' la tapakatu hia' ia suha' la naua: ‘Daa muande ingganna kinande puha dipehumalasam lako debata senga', daa umpa'gau' sessu', daa muande balena olo'-olo' mate ditekke anna haha.’ \v 21 Iam too la umpogau'a' anna mala mapia liu alla'na to Yahudi anna taianna to Yahudi. Aka mengkalao diopi mai anna dipa'paissangammi Pepaondonganna Musa lako si mesa-mesa kota anna sule lako temo pepaondongam ia too dibata liu ke allo Katohhoam oom lako si mesa-mesa pa'sambajangam.” \s1 Suha' lako taianna to Yahudi to matappa'um \sr 15:22-35 \p \v 22 Iya mualam kattuam ingganna suhona Puang Yesus sola pebaba ada' anna issinna jumaa' dio umpake'de' tau illaam mai alla'-alla'na la napasola Paulus anna Barnabas ma'pasule lako Antiokhia. Iya umpake'de'um Yudas si disangai Barsabas sola Silas, bassim to diangga' illaam alla'-alla'na to matappa'. \v 23 Iya dibeemmi indo suha' nababa. Issinna indo suha' naua: \q1 “Salama'ki inggannakam solasubummu susi suho teem pebaba ada' matim inggammua' solasubungki taiannakoa' to Yahudi itim Antiokhia, Siria, anna Kilikia. \v 24 Kipekaheba deem to buttu illaam mai alla'-alla'ki, moinna anna tä'i deem kisua, napahusa'koa' tula'na anna napakabeba penabammu. \v 25 Dadi iam too anna kikalebuim umpake'de' dua tau umpasolai Barnabas sola Paulus to bassim kipakamaja \v 26 anna to umpa'bakkei kalena anna mala umpa'pakahebaam sanganna Debatanta Yesus Kristus. \v 27 Dadi kisuam too Yudas sola Silas matim anna mala napa'tulasangkoa' situhu' issinna inde suha'. \v 28 Aka puham nakattu Penaba Maseho anna kiala duka' kattuam anna mala tä'koa' la dipapassanni babaam tala umbelannaa' umbaba. Sapo' la anggam inde la pahallua' untuhu'i liu: \v 29 Daa muande ingganna kinande puha dipehumalasam lako debata senga'; daa muande haha anna balena olo'-olo' mate ditekke, anna daa umpa'gau' sessu'. Aka maka' umpasikambelanna' kalemu kaha-kaha ia too, iya la mapiam too. Dadi padam too inde anna salama'ki matim.” \p \v 30 Puhai napasaha', mengkalaom indo to disua lako Antiokhia. Tappana landa' lako, untambaim ingganna to matappa' ma'hempum anna nabeenni indo suha'. \v 31 Tappana nabata indo suha', tä' deem pada satilalla'i aka tiala inabanna napakahanga indo issinna suha'. \v 32 Indo Yudas sola Silas nabi duka'. Masäe ma'tula' umpakahi'di ingganna to matappa' anna napakatoto' kamatappasanna. \v 33 Tappana masäe-säe dio indo to dua, iya la ma'pasulem sule längäm indo to ussuai yabo Yerusalem. Nauaammi ingganna to matappa' dio Antiokhia: “Nakambi' dangkoa' Debata lako lalam.”[ \v 34 Sapo' nakattu ia Silas naua: “La indemä' kao.”] \v 35 Masäe-säepi duka' tohho dio Antiokhia Paulus sola Barnabas, iya budam solana to matappa' napasola ma'pa'guhu anna umpa'paissangam Battakadanna Debata. \s1 Sisähä' Paulus anna Barnabas \sr 15:36-41 \p \v 36 Tappana masäe-säei dio, iya nauam Paulus lako Barnabas: “Umbai' mapia ke laoki' sule ullelei ingganna solasubuntaa' lako si mesa-mesa kotana indo to puha taongei umpa'paissangam Battakada Debata anna mala taissam maaka amoim susi.” \v 37 Natuhu'i duka' Barnabas sapo' mohäe ia umpasola Yohanes indo si diuaam Markus. \v 38 Iya etam pole' sisala aka naua ia Paulus: “Tä' la dipasola aka puha mepellei dio Pamfilia lessu' anna tä'um naaku mebalii mengkähä indo eta.” \v 39 Nasuhum sikalla Paulus anna Barnabas lambi' sisähä'. Iya le'ba'um ia Barnabas umpasola Markus ma'kappala' lu lako Siprus. \v 40 Sapo' Paulus ia untuho Silas la napasola. Puhai nabeho ingganna solasubunna to matappa' dio Antiokhia tama pala' pa'kamasena Puang Allataala, iya mengkalaoim. \v 41 Anna le'ba'i ullelei mobotto-bottoam illaam lembäna Siria anna Kilikia umpakatoto' ingganna jumaa'. \c 16 \s1 Timotius sola Silas naala Paulus napasola \sr 16:1-5 \p \v 1 Eta too naola duka' Paulus Derbe anna Listra. Iya etam silambi' mesa to matappa' isanga Timotius, to Yahudi indona mesa duka' to matappa' anna ambena ia taia to Yahudi. \v 2 Indo Timotius naissam asam ingganna to matappa' dio Listra anna Ikonium naua: “Tau mapia.” \v 3 Iya maelo' Paulus umpasola lelem lao Timotius umpatahhu' pengkähänganna. Dadi napopesunna' anna mala napohäe to Yahudi aka naissam ingganna to Yahudi eta naua taia to Yahudi ambena. \v 4 Illaam pa'laoanna Paulus sola Silas muola mobotto-bottoam si umpalanda' indo kattuanna suho anna pebaba ada' dio Yerusalem, anna mala ingganna to matappa' la natuhu'i. \v 5 Iya susim too ingganna jumaa' dipakatoto' kapeimanganna anna tuttuam masäe tuttuam kehängäm to matappa'. \s1 Paulus nasua Puang Allataala lako Makedonia \sr 16:6-10 \p \v 6 Sapo' naola lako lembäna Frigia anna Galatia Paulus sola Silas aka tä' napäbäi Penaba Maseho la umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam dio propinsi Asia. \v 7 Tappana ullambi' katonanna lembäna Misia, iya nasändä'um battuam la lu tama attasa'na Bitinia, sapo' tä' napäbäi Penaba Masehona Puang Yesus. \v 8 Ungkatembammi lembäna Misia, iya tihubä' dokko Troas. \v 9 Bengii dipalosaim Paulus deem mesa to Makedonia naita ke'de'-ke'de' anna melaui naua: “Lomba siapakam kami' mai aka la umpamoloikam.” \v 10 Iya puhanna ia too ma'kalili' siahangkam\f + \fr 16:10 \ft Wattu eta too sola Lukas to untuli'i inde suha'.\f* la mengkalao lako Makedonia aka kiissam kiua nasua si'dangkam Puang Allataala la umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam lako to Makedonia. \s1 Ungkatappa'im Puang Yesus Lidia dio Filipi \sr 16:11-15 \p \v 11 Mengkalaokam dio Troas tahhu'kam ma'kappala' lako Samotrake, iya masiänai landa'ungkam lako Neapolis. \v 12 Iya mengkalao etangkam le'ba' lako Filipi, mesa kota illaam botto uhuna illaam Makedonia natakka' to ma'pahentana kahajaam Roma. Iya etangkam tohho sanaka-naka benginna. \p \v 13 Tappana lambi' allo Katohhoam, messubummakam illaam mai kota anna mehhandam salukam umpeä ongeam indo la deenna kisi'dim to Yahudi ma'sambajam eta. Iya kilambi'um baine ma'hempum, iya muokko'ungkam anna kipa'tula'i. \v 14 Wattu eta too ma'pehingngi duka' mesa baine pa'balu' sampim mellolo pao isanga Lidia to buttu dio mai kota Tiatira. Indo baine mesa duka' to si umpenombai liu Puang Allataala. Nabukkaiam penabanna Debata nasuhum naala penabanna indo ingganna tula'na Paulus. \v 15 Lambi' ditedo'um Lidia sahapu. Iya puhai ditedo' nababaingkam naua: “Maka' ungkannangam tonganna' kamatappasangku längäm Puang Yesus, iya talakoa' banua anna tohho diokia'.” Sampe napeä lalanna anna malai kiioi. \s1 Ditahungkum Paulus sola Silas dio Filipi \sr 16:16-40 \p \v 16 Pissam wattu lakongkam indo ongeam si naongei to Yahudi ma'sambajam, iya silambi'ungkam mesa sabua' baine to napentamai setam nasuhum si ma'issam-issam napolalam ingganna puäna sangngim buda pallolonganna. \v 17 Iya natuhu' liungkam solakam Paulus napasindum sikaoli-oli naua: “Inde mai tau sangngim sabua'na Puang Allataala To Handam Matande. Anu' iam umpaissannikoa' lalam kasalamasam.” \v 18 Tappana sanaka-nakai allona naolaam ma'pateem liu, iya makahingi'um talinganna Paulus uhhingngii sampe napenggihi'i anna ma'kadai lako indo setam naua: “Sola sanganna Yesus Kristus kupahentako: pessubungko illaam mai kalena itim baine!” Iya tappa messubum siahanni indo setam. \p \v 19 Tappana naita ingganna puäna indo baine sangngim keaha' aka naua: “La pa'dem pole' pallolongangki.” Tappa ussakka Paulus sola Silas anna nahui'i lako pasa' aka la nababa lako to kuasa. \v 20 Dioi olona ingganna to mahhotto' dio indo kota, iya nauaim: “Inde tau dua sule inde kota umpahakka hupatau aka bassim to Yahudi \v 21 anna umpepa'guhuam ada' kabiasaam indo tä' sihondoi pahentana to ma'pahenta kahajaam Roma. Dadi tä' la mala tatahimaa' dapaka ia la tatuhu'i.” \p \v 22 Sule duka' tau buda ullebo Paulus anna Silas nasitungo-tungoi. Iya napesuaammi ingganna to mahhotto' dilälä'iam pohebana illaam mai kalena anna mane ussua tau natembe' talukum. \v 23 Puhai bassim ditembe' talukum, iya napesuaammi ditibe tama tahungkum anna umpahentai panjaga tahungkum naua: “Jagai manappaia'!” \v 24 Dadi situhu' indo pahenta, iya natibe tama tambim tängä indo panjaga tahungkum anna nasangkalai bitti'na. \p \v 25 Kiha-kiha tängäi bengi ma'sambajammi Paulus sola Silas anna menanii umpuji Puang Allataala. Iya sikanapehingngii duka' ingganna solana to ditahungkum indo penanianna. \v 26 Pissananna ham ia lino' kasalle sampe ingganna batu longkahhinna indo tahungkum pahodo anna tappa tibukka asam ba'ba anna lappa' asam duka' sangkalanna ingganna to ditahungkum. \v 27 Tappana milli' indo panjaga tahungkum anna muitam ba'ba titungka' asammi, iya tappa ussintä' pa'danna la mentujo aka nasanga kumondä asammi lao to ditahungkum. \v 28 Sapo' metamba siaham Paulus naua: “Daa ussägäi kalemu aka inde asam siangkanni!” \p \v 29 Iya umpelau siaham ballo indo panjaga tahungkum anna kumondäi tama napasindum lumalla'-malla' aka mahea' anna menombai dio olona Paulus sola Silas. \v 30 Mane umpasolai Paulus sola Silas messubum anna nauai: “Oa' tuam aka la pahallu kupogau' anna malaä' salama'?” \p \v 31 Iya natimba'um naua: “Katappa'iko Puang Yesus anna malako salama' susi iko susi ingganna sahapummu.” \v 32 Iya natulasammi Battakada Debata sola ingganna to illaam banuanna. \v 33 Tette' eta siam indo bengi anna umbabai Paulus sola Silas lao nabaseiam basana anna mane umbeho siaham kalena sola sahapunna ditedo'. \v 34 Puhai, nababaim lako banuanna anna natahiai anu' tä' deem pada satilalla' aka matappa'um sahapui lako Puang Allataala. \p \v 35 Masiäi, ussuam pulisi indo ingganna to mahhotto' naua: “Pellambi'i panjaga tahungkum anna muuaanni: Lappa'um too ade' indo to dua.” \v 36 Le'ba' siaham duka' indo panjaga tahungkum umpellambi'i Paulus sola Silas anna nauaanni: “Nalambi'ä' pahentana ingganna to mahhotto' la kulappasammokoa' ade'. Dadi pessubummokoa' ammu le'ba'; pengnganda' manappa hangkoa'.” \p \v 37 Sapo' ma'kada Paulus lako indo panjaga tahungkum sola pulisi naua: “Kami' to Romakam duka', tä'pi deem dihotto' gau'ki anna tappa ditembe' talukummakam dio olona tau buda mane ditibekam tama tahungkum. Iya pissananna temo la ullappa' teem bäbäkam, tä' ia pole' kiaku. Angga hia pole' tambaiangkam indo ingganna to mahhotto' sule inde. Anna ia ullappasam manappakam.” \p \v 38 Iya le'ba'im indo pulisi umpalanda' kadanna Paulus lako ingganna to mahhotto'. Tappana naissanni naua indo to dua to Roma hia duka', iya sangngim häntä pole'. \v 39 Iya sulei siaham umpellambi'i Paulus sola Silas anna muakui kasalaanna dio olona. Mane napasolai messubum anna napelau liui naua: “Kela mala anna umpelleia' inde kota.” \v 40 Iya le'ba'im umpellei indo tahungkum tahhu' lako banuanna Lidia. Sulei lako silambi'um ingganna to matappa' dio, iya napakahi'dim mane napellei. \c 17 \s1 Kahusasam dio Tesalonika \sr 17:1-9 \p \v 1 Iya umpatahhu'um pa'laoanna Paulus sola Silas naola lako Amfipolis, le'ba' lako Apolonia mane landa'i lako Tesalonika. Eta too deem pa'sambajanganna to Yahudi. \v 2 Susi biasa si le'ba' Paulus tama pa'sambajangam. Pentallum allo Katohhoam nahuntum-huntum naolaam Paulus untula' anna ussitimbam-timbanni Battakada Debata sola tau buda. \v 3 Napomasiä' anna napomakaleso si'da-si'da situhu' issinna suha' lako tau buda naua: “Indo To puha dilanti' la mepasalama' tä' mala tala ussi'dim kamapi'disam lambi' dipatei anna tibangom sule dio mai alla'na to mate. Indo Puang Yesus to kupakahebaiangkoa', Iam too To puha dilanti' la mepasalama'.” \v 4 Iya deem sanaka-naka to Yahudi to dio heem eta too nakannangam sampe umpentappai Paulus sola Silas. Anna budapi tau matappa' eta too susi taianna to Yahudi to mengkahea' längäm Puang Allataala teem baine to diangga'. \p \v 5 Sapo' buda to Yahudi kembuhu lambi' uhhempum ingganna to salle inaba illaam pasa' anna napopa'mesai umpakende' kahusasam illaam kota. Iya ullebom banuanna Yason umpeä Paulus sola Silas aka la nababa lako olona tau buda. \v 6 Sapo' tappana tä' nalambi', iya Yason-mi sola sanaka-naka to matappa' nahui' lako to kasalle illaam indo kota napasindum sikatamba naua: “Iam too inde mai tau si umpakende' kakadakeam lako lino, iya temo sulem duka' inde. \v 7 Anna inde Yason untahima indo to sule sampe nabanuai. Iya ingganna gau'na tä' si hondoi pahentana kahajaam Roma aka naua: ‘Deem dia tomahaja senga' isanga Yesus.’” \v 8 Tappana nahingngi tau buda anna ingganna to kasalle illaam indo kota, sangngim husa' penabanna. \v 9 Iya disuam Yason sola solana umpassubum doi' tanda pa'dandianna tä'um la umpakende' liu kahusasam. Iya puha ham nabaja' mane dilappasanni. \s1 Dio Berea Paulus sola Silas \sr 17:10-15 \p \v 10 Benginna eta too, ussua siahanni Paulus sola Silas ingganna to matappa' dio Tesalonika naua: “Lu lakokoa' Berea.” Landa'na lako le'ba' tamam pa'sambajanganna to Yahudi. \v 11 Ingganna to Berea toka puha ia penabanna sisala to Tesalonika. Aka untahima ia Battakada Debata sola unä' penabanna napolalam allo-allo umpahessa liu Battakada Debata, aka naua: “Battu tappa' si'da hi inde pepa'guhuanna Paulus.” \v 12 Sampe buda to Yahudi ungkatappa'i Puang Yesus anna taianna to Yahudi susi baine to diangga' teem muane. \p \v 13 Sapo' tappana naissam sanaka-naka to Yahudi dio Tesalonika naua umpa'pakahebaam oom duka' Battakadanna Puang Allataala Paulus dio Berea, le'ba'im lako anna uhhusoi tau buda napolalam kabebai penabanna anna masussa. \v 14 Napasihha' siaham ingganna to matappa' dio Berea ussua Paulus lako bihim le'bo', anggam Silas sola Timotius tohhopi. \v 15 Ingganna to umpasolai Paulus naanta' sule lako Atena. Tappana ma'pasule, iya napasammi Paulus nauaam: “Uaanni Silas sola Timotius anna bale' sulei napellambi'iä'.” \s1 Paulus dio Atena \sr 17:16-34 \p \v 16 Iya mahassanni muampai Silas sola Timotius Paulus dio Atena, iya tä' deem pada sahäntä buana muita buda debata lino pa'papia kalena hupatau samba lako kota. \v 17 Sampe anggam ia si natula' anna nasitimba'-timba'i illaam pa'sambajangam sola to Yahudi anna tau senga' to mahea' längäm Puang Allataala. Susi duka' allo-allo sola ingganna to si nasilambisam dio pasa'. \v 18 Anna nasitimba'-timba'i duka' sanaka-naka tuangguhu illaam indo kakalebuam isanga Epikuros anna Stoa. Deem muuai: “Aka hia natula' inde to si buda kada bäbä?” Deem piha muuai: “Umbai' to umpa'paissangam pepa'guhuam debatanna to tadiita hambu apinna.” Aka Paulus umpa'paissangam Kaheba Katilallasam diona Puang Yesus sola katibangonganna sule dio mai alla'na to mate. \v 19 Nasuhum umpasola Paulus lako ongeanna ma'hempum to mahhotto' isanga Areopagus anna nauaanni: “Maelo'kam la umpengngissanni indo pepa'guhuam bakahu si umpa'pakahebaam. \v 20 Aka indo pepa'guhuam umbaba senga'-senga' kihingngi, dadi maelo'kam la kiissam aka kalembasanna.” \v 21 (Ingganna to dio Atena susi inna to dio, teem to sule si napedotaam untibe wattunna la umpehingngii anna la untula' diona kaha-kaha bakahu.) \p \v 22 Iya ke'de'um Paulus illaam alla'-alla'na to ma'hempum dio Areopagus anna ma'kadai naua: “O inggammua' to Atena, kuita ingganna pa'palakoammua' tä' deem pada sameada'koa' lako ingganna debatammu. \v 23 Aka tappana ma'lao-laoä' illaam kotamua', iya kuitam ingganna ongeam pehumalasammua'. Anna kulambi' toi duka' mesa ongeam pehumalasam dituli' dio naua: ‘Pehumalasam längäm debata to tadiissam.’ Indo Debata to umpenombaia' sapo' tä' muissam, iam too inde kupa'paissanganna' matim. \p \v 24 Puang Allataala to puha umpadadi lino anna issinna, iam too Debatanna langi' anna lino. Tä' tohho illaam banua pa'papia limanna hupatau, \v 25 anna tä' toi pahallu napamoloi hupatau, mato-mato si deem kakuhänganna. Aka Ia hi Ia umbeem katuboam anna ingganna-ingganna sia lako hupatau. \v 26 Aka mesa hia tau naongei messubum ingganna hupatau anna titabai lao umpangngissi ongeam illaam inde lino. Ia toi puha muäto' loppo' wattunna ingganna hupatau anna ungkatonanni ingganna ongeanna. \v 27 Napateem Puang Allataala anna mala tungga' lao hupatau umpeä Puang Allataala umba-umba aka mala nalambi'. Aka setonganna tä' siangkia' sikambela Puang Allataala. \v 28 Aka illaam kakuasaanna malakia' tubo anna malakia' sikakähä. Tä' daka too si natulasam siangkoa' to manähämu naua: ‘Kitanna' too duka' pessubunna.’ \p \v 29 Dadi maka' pessubunnakia' Puang Allataala, tä' too mala la taangga'a' la sipadaam debata lino indo bulabam dipapia, peha', battu haka batu. Aka ia too sangngim digahagai situhu' kamanähänganna hupatau. \v 30 Aka yolona, Puang Allataala tä' umpatumäi gau'na hupatau aka balam tanaissanna, sapo' tentomai napaissanningkia' pole' naua: ‘Ingganna hupatau illaam inde lino pahallu untihokongam ingganna dosana.’ \v 31 Ma'kada susi aka puham napa'tantu loppo' allo la naongei uhhotto' gau'na to lino sola undu' lollä. Pengkähängam ia too la napalako indo to puha napilei. Anna napa'paitaam sola tanda makaleso naita hupatau, napatibangom dio mai alla'na to mate.” \p \v 32 Tappana uhhingngi tula' diona katuboanna sule to mate, iya deem piha tau muele-elei, sapo' deem piha muuai: “Battu piham opa kipehingngii oi tula'mu.” \v 33 Iya le'ba'um Paulus umpellei indo pa'hempungam. \v 34 Sapo' deem siam duka' sanaka-naka muane mentuhu' lako Paulus anna ungkatappa'i Puang Yesus, susinna Dionisius mesa duka' to mahhotto' dio Areopagus. Anna deempi duka' mesa baine isanga Damaris anna sanaka-nakapi tau senga'. \c 18 \s1 Paulus dio Korintus \sr 18:1-17 \p \v 1 Puhai ia too umpelleim Atena Paulus le'ba' lako Korintus. \v 2 Dioi Korintus sitammum mesa to Yahudi isanga Akwila dadi dio Pontus. Mane sule dio mai Italia sola Priskila bainena aka napa'pahentaam tomahaja Klaudius naua: “Ingganna to Yahudi pahallu umpellei Roma.” Iya lempäm Paulus lako banuanna \v 3 anna tohhoi dio sola. Si sola liu mengkähä aka bassim naissam undasi' bahum lollo'. \v 4 Iya lambi' oi too allo Katohhoam, tama oom pa'sambajanganna to Yahudi Paulus ma'tula' aka napeä lalanna anna mala matappa' ingganna to Yahudi sola taianna to Yahudi. \p \v 5 Tappana sule Silas sola Timotius yabo mai Makedonia, iya napasatutuim pole' wattunna Paulus umpa'pakahebaam Battakada Debata. Napa'pasa'biam lako ingganna to Yahudi naua: “Puang Yesus Iam too indo To puha dilanti' la mepasalama'.” \v 6 Sapo' silele hia umbali Paulus anna natelle, iya umpentantangammi sobä' bajunna aka la mendadi tanda pepakilalaam lako indo ingganna tau diona kasalaanna. Mane nauai: “Päbäi kalemua' umpendudum kasalaammu. Maka' nalambi'koa' pesämbä' Debata lendu'um kao dudungangku. Yaboä' tanahambui, dioä' tanato'doi. Temo, la lu lakomä' taianna to Yahudi.” \p \v 7 Iya messubummi anna le'ba'i lako banuanna Titius Yustus mesa to si umpenombai Puang Allataala. Indo banuanna sitehe pa'sambajanganna to Yahudi. \v 8 Sapo' kapalana indo pa'sambajangam isanga Krispus ungkatappa'im Puang Yesus sola sahapunna. Anna budapi to Korintus to uhhingngi Paulus umpa'paissangam pepa'guhuam diona Puang Yesus tappa matappa' lambi' umbeho kalena ditedo'. \p \v 9 Pissam wattu bengi nalipi Debata Paulus lambi' naita sule anna napa'tula'i naua: “Daa ummahea'; pa'tula' liuko, daa ungkanonnä. \v 10 Aka la kupasolai liuko anna tä' deem mesa tau la umpahuaiko kakadakeam. Aka buda umma' petauangku illaam inde kota.” \v 11 Iya hapa'um Paulus dio sataum anna annam bulanna umpa'pa'guhuam Battakadanna Puang Allataala illaam alla'-alla'na to dio. \p \v 12 Sapo' tappana diäkä' Galio mendadi gubernur dio Akhaya ke'de' pole' sanaka-naka to Yahudi ma'mesa umbali Paulus sampe nasakka anna nababai lako olona to si mahhotto'. \v 13 Anna ma'kadai naua: “Inde tau napeä lalanna umpatudui tau anna malai umpenombai Puang Allataala sulibanna Pepaondonganna Musa.” \p \v 14 Sapo' tappana la napahandu' Paulus ma'tula', ma'kadam Galio lako indo ingganna to Yahudi naua: “O to Yahudi maka' untanda'a' inde tau umpogau' pelahangam daka, kakadakeam daka, sipäto' la kutahima pa'pahapa'mua'. \v 15 Sapo' maka' inde ussipengka-pengkaia' anggam tula' bäbä, sanga haka, battu haka ke deennia' kabiasaammu ussala, iya papuha illaammia' iko duka' alla'-alla'mu. Takao la uhhotto'i aka tä' kuaku kuuhu' susinna.” \v 16 Sampe nahambai illaam mai indo ongeam si diongei ungkattu kaha-kaha. \v 17 Iya le'ba'im indo tau ullebo Sostenes kapala pa'sambajanganna to Yahudi anna nasidänggu'-dänggu'i dio olona indo to si mahhotto', sapo' tä' napaalai mata Galio. \s1 Ma'pasule Paulus lako Antiokhia \sr 18:18-23 \p \v 18 Puhai ia too, masäe-säepi tohho Paulus dio Korintus mane umpellei indo ingganna to matappa' ma'kappala' lako Siria sola Priskila anna Akwila. Sulei lako Kengkrea ma'gontimmi situhu' peadasanna to Yahudi aka deem samajanna dio olona Puang Allataala. \v 19-21 Landa'i lako Efesus le'ba'um Paulus tama pa'sambajanganna to Yahudi anna ussitimpä-timpäi indo Kaheba Katilallasam sola to Yahudi. Iya sikanapelaum indo to Yahudi anna mala masäe-säepi tohho Paulus dio. Sapo' mokapi lambi' naua: “Päbäipä' le'ba'. Sule pole hämä' ke nauai Debata.” Iya mengkalao siam umpellei to Efesus sapo' umpatohhom Priskila anna Akwila. \v 22 Sulei lako Kaisarea le'ba'um längäm Yerusalem umpessitai ingganna to matappa' mane tahhu' dokkoi Antiokhia. \p \v 23 Tappana masäe-säe dio, iya mengkalao oom muola lako lembäna Galatia anna Frigia ullelei ingganna to matappa' napakatoto'. \s1 Dio yolo Efesus Apolos mane le'ba'i lako Korintus dio Akhaya \sr 18:24-28 \p \v 24 Wattu eta too sulem mesa to Yahudi dio Efesus isanga Apolos to buttu dio mai Aleksandria. Mesa duka' to manähä ma'tula' anna to muissam si'da-si'da issinna Battakada Debata. \v 25 Aka puham dipa'guhu manappa diona Puang Yesus. Tä' mali-malisam ma'tula' anna manäntä umpepa'guhuam diona Puang Yesus, moi anna mane angga pantedosanna Yohanes naissam. \v 26 Sola ponno kabahaniam napahandu' ma'pa'guhu tama pa'sambajanganna to Yahudi. Sapo' tappana nahingngi Priskila sola Akwila, nababaim lako banuanna anna napomasiäsam manappai diona lalanna Puang Allataala. \p \v 27 Tappana maelo' mengkalao Apolos lako Akhaya, iya umpa'pakatuammi suha' ingganna indo to matappa' dio Efesus aka naua anna mala untahima manappa Apolos ingganna indo to matappa' dio. Sulei lako, tä' deem pada sakasalle gunana lako ingganna tau to puha matappa' aka pa'kamasena Debata. \v 28 Aka tä' deem moho' penabanna umbaho to Yahudi dio olona tau buda umpomasiä' anna umpomakaleso issinna Battakada Debata naua: “Puang Yesus-um too indo To puha dilanti' la mepasalama'.” \c 19 \s1 Paulus dio Efesus \sr 19:1-10 \p \v 1 Mahassampi ia dio Korintus Apolos, iya nasambam ia Paulus naola ingganna tondä' tipatanetena illaam lembäna Frigia anna Galatia sampe landa' lako Efesus. Iya nalambi'um dio sanaka-naka to matappa'. \v 2 Iya nakutanaim Paulus naua: “Deemmokoka' untahima Penaba Maseho tappana matappa'koa'?” Sikanatimba'im naua: “Tä'pi, aka moi ditula' tadeempi kihingngi indo diuaam Penaba Maseho.” \v 3 Iya nauam Paulus: “Maka' susi, pantedosam aka puha ditedosangkoa'?” Natimba'um naua: “Pantedosanna Yohanes.” \v 4 Iya ma'tula'um Paulus naua: “Indo pantedosanna Yohanes anggam dipotanda diua untihokongammi gau'na indo to ditedo'. Si naua Yohanes lako tau buda: ‘Pahallukoa' matappa' lako to la sule ibundingku,’ aka iam too Puang Yesus.” \v 5 Tappana uhhingngi tula' ia too, iya umbeho siaham kalena ditedo' sola sanganna Puang Yesus. \v 6 Mahassanni naanda'i Paulus tappa napentamai siaham Penaba Maseho napolalam sangngim manähä pole' umpake ma'hupa-hupa basa napalosaiam Penaba Maseho anna manähä umpalombum kada Debata. \v 7 Tau ia too sapulo dua ia asanna. \p \v 8 Tallu bulam naolaam tama pa'sambajanganna to Yahudi Paulus anna ma'tula'i sola ponno kabahaniam. Si ussitimpä-timpäi pepa'guhuam diona Puang Yesus sola to Yahudi aka napeä lalanna umba-umba aka indo tau dio ungkatappa'i diona kapahentaanna Puang Allataala. \v 9 Sapo' deem duka' sanaka-naka tau tontä makahha' penaba, moka ungkatappa'i kaheba ia too. Napolalam mandi natelle illaam alla'na tau buda indo Lalam Kasalamasam illaam Puang Yesus. Iam nasuhum ussähä'i kalena Paulus sola ingganna to matappa' umpellei tau buda lu lako tambim passikolaam Tiranus. Iya etam pole' naongei Paulus sola to matappa' allo-allo ussitimpä-timpäi kaha-kaha mendiada'. \v 10 Dua taum naolaam Paulus ma'pateem liu lambi' ingganna issinna propinsi Asia nahingngi asam pepa'guhuanna diona Puang Yesus, susi to Yahudi teem taianna to Yahudi. \s1 Änä'na Skewa \sr 19:11-20 \p \v 11 Buda tanda memängä-mängä napadadi Puang Allataala nakähä Paulus, \v 12 lambi' buda tau si muala saputangam battu haka sampim senga' indo balinna napake Paulus nababaam to masakinna. Iya mala tappa bono' indo to masaki anna messubum setam illaam mai kalena. \p \v 13 Indo eta too deem sanaka-naka to Yahudi si ma'issam-issam ma'lao-lao ullelei duka' botto, si uhhambai duka' lao setam illaam mai kalena tau. Iya si nasändä'um duka' napalako sola sanganna Puang Yesus. Si naua lako indo setam: “Kuhambaiko sola sanganna Yesus indo to si natula' Paulus.” \v 14 Iya deem duka' pitu to ma'solasubum, änä'na mesa kapala sandona to Yahudi isanga Skewa, si lao ma'pateem. \v 15 Sapo' natimba'i mandi indo setam illaam mai indo tau naua: “Yesus sola Paulus bassim kuissam, sapo' ikoa', mennakoka' tiko? Aka iko kuasammu?” \v 16 Napolalam indo to napentamai setam uhhopäi anna umbobo'i pada indo to ma'solasubum, iya natalo asam lambi' kumondäi lao ma'kambelä bäbä anna basa-basa kalena. \p \v 17 Kaha-kaha ia too napekaheba asam ingganna tau illaam Efesus, susi to Yahudi teem taianna to Yahudi napolalam mahea' asam tau. Iya etam pole' tuttuam dipa'kasallei sanganna Puang Yesus. \v 18 Buda to matappa' eta too sule dio olona tau buda muakui pole' ingganna indo gau' salanna lessu'-lessu'na. \v 19 Susi toi lako buda to si ma'issam-issam uhhempum asam suha'na anna natunui dio olona tau buda. Iya dihekem allinna indo ingganna suha' ditunu kiha-kiha lima pulo sa'bu doi' peha'.\f + \fr 19:19 \fq lima pulo sa'bu doi' peha': \ft tandana buda allinna indo suha', iya mesa doi' peha' si sangngallo nasaho mesa tau.\f* \v 20 Napolalam pole' napahandu' eta too tiballa' kalua' Battakada Debata illaam botto ia too anna tuttuam buda tau tigaha' aka tandaam tongam kuasaanna Puang Allataala. \s1 Demetrius umpakende' kahusasam dio Efesus \sr 19:21-41 \p \v 21 Tappana puha dadi ingganna kaha-kaha ia too, ma'pattujum Paulus la le'ba' längäm Yerusalem muola lako Makedonia anna Akhaya. Aka naua: “Puhai too kuola ingganna botto ia too la pahallupä' duka' lao lako Roma.” \v 22 Iya ussuam dua änä'-änä'na isanga Timotius sola Erastus mendiolo lako Makedonia aka la tohhopi ia masäe-säe dio Asia. \p \v 23 Umbai' la etam too anna kende'i kahusasam kasalle illaam Efesus diona Lalanna Puang Yesus. \v 24 Aka wattu eta too deem dio Efesus mesa tau isanga Demetrius mesa pa'tampa peha', si umpapia banua-nua peha' angga' ongeam pehumalasam lako debata baine Artemis. Illaam pengkähängam ia too buda tau napake. Ingganna pa'tampa peha' eta too tä' deem pada sabuda pallolonganna. \v 25 Iam too anna untambaim ingganna solana pa'tampa peha' sola mentu' to mengkähäna ma'hempum. Tihempum asanni, iya ma'tula'um Demetrius naua: “Inggannakoa' solasubungku, tasi'dimmia' pada-pada umba susi kamasannangantaa' illaam inde pengkähänganta aka buda pallolongantaa'. \v 26 Sapo' tentomai tahingnginna' anna taita diona pepa'guhuam napalao Paulus. Uhhuntu' anna umpabulim buda tau susi inde Efesus teem illaam lili'na propinsi Asia, aka si naua: ‘Indo panggahaga limanna hupatau tä' mala dipa'debatai.’ \v 27 Dadi dako'i too inde pengkähängantaa' la mendadi petabaam tau, anna sulibanna ia too indo ongeam pehumalasanta lako debata Artemis to tapa'kasalleia' la bambannam dipa'pa'dei. Susi toi kalena Artemis to napenombai ingganna to Asia anna mentu' lino, la dadi matuna.” \p \v 28 Tappana nahingngi solana Demetrius tula' ia too, iya sangngim hede-hede aha'na lambi' sikaoli naua: “Matande Artemis, debatantaa' inde Efesus!” \v 29 Nasuhum kende' pole' indo kahusasam kasalle anna mellala' illaam kota ia too sampe umpamesa kalena indo to keaha' anna uhhui'i Gayus sola Aristarkhus tama ongeam pa'hempungam, indo bassim to Makedonia, solana Paulus. \v 30 Mohäe Paulus la mentama alla'na indo tau buda sapo' tä' napäbäi ingganna to matappa'. \v 31 Susi duka' sanaka-naka to kasalle issanganna Paulus illaam propinsi Asia mepasam naua: “Tä' sugali'-gali' too la tamako indo ongeam pa'hempunganna tau buda.” \p \v 32 Ingganna to ma'hempum illaam indo ongeam pa'hempungam ma'ahhe-ahhe sikaoli sanda-sanda tanaua. Tuttuam mahusa' pa'hempungam ia too anna buda tanaissam aka indo napa'hempunni. \v 33 Pissananna deem mesa to Yahudi isanga Aleksander uhhingngi katähängam dio mai buda tau diona kadadiam ia too. Nabussum solana to Yahudi lako olona tau buda anna mala ma'tula'. Iya muäkä'um limanna umpopengkamma' tau buda aka maelo' battuam la ma'tula' naua: “Taia solaki inde to sule umbaba pepa'guhuam bakahu.” \v 34 Sapo' tappana naita indo tau buda to Yahudi hia, iya sikaoli siaham anna pada-pada naua: “Matande Artemis debatantaa' inde Efesus!” Umbai' deem dua tette' naolaam sikaoli napa'sule-sulei tula' ia too. \p \v 35 Tappa ke'de' siaham to ungkona indo kota muappa tau buda mane nauai: “O to Efesus, tä' deem tau illaam inde lino la tä' muissanni naua Efesus ongeanna to unjagai susi ongeam pehumalasam lako debata Artemis to dipomatande, teem duka' tau-taunna to honno' yabo mai langi'. \v 36 Aka kaha-kaha ia too tä' mala la dibahoi. Dadi la malinokoa' anna tä'koa' la ma'palako sihha' umpogau' mesa kaha-kaha, \v 37 anu' balingkoa' umbaba inde to dua solana Paulus sule eta inde, moi anna tä'i deem ungkadakei ongeam pehumalasanta, anna tä' deem untelle debatanta. \v 38 Dadi maka' deem kaha-kahana Demetrius sola ingganna sababanganna lako inde tau, babai lako ongeam si diongei ungkattu kaha-kaha. Aka deem dia to si uhhotto' kaha-kaha, dadi pahallukoa' lako umbaba kaha-kahamu tessoladua. \v 39 Anna maka' deempi pattuju penabammua', mala umbaba tama handangam pudu'na pa'botto anna dipapuha illaanni. \v 40 Aka inde tentomai manete tondom pisokia' too aka malakia' ditanda' la umpakende' kakadakeam illaam kota. Anu' tä' deem mannassa la mala tapengnganda'ia' aka kasuhunganna ma'hempungkia' umpadeem inde kahusasam.” \v 41 Puhai ma'tula' indo to ungkona indo kota, iya ussuam ingganna indo tau le'ba'. \c 20 \s1 Paulus lako Makedonia anna Yunani \sr 20:1-6 \p \v 1 Tappana malino sule to Efesus, iya uhhempummi ingganna to matappa' Paulus dio anna nabeenni kada pepanännä' anna mala tuttuam matoto' anna tigaha' liu. Puhai, iya ma'pasaha'um Paulus, aka la le'ba'um lako Makedonia. \v 2 Landa'i lako, iya ullelei asammi tondä' illaam pa'lembängam ia too anna si nabeem liu kada pepakatoto' lako ingganna to matappa' dio. Puhai ia too, iya tahhu'um lako Yunani. \v 3 Tallu bulanni dio Yunani, iya mohäem Paulus la ma'kappala' battuam lambam libam Siria. Sapo' pissananna naissam deem dia pattujunna to Yahudi eta, maelo' la umpatei Paulus. Nasuhum naeli' pattujunna la naola lako ohi sule Makedonia. \v 4 Iya sola-solam mengkalao Sopater änä'na Pirus to Berea sola Aristarkhus anna Sekundus bassim to Tesalonika, anna Gayus to Derbe anna Timotius anna duapi solana bassim to Asia, isanga Tikhikus anna Trofimus. \v 5 Sapo' mendioloim ia ma'kappala' lako Troas aka la naampai diokam.\f + \fr 20:5 \ft Wattu eta too sola Lukas to untuli'i inde suha'.\f* \v 6 Iya lessu' dam allo kasalle Hoti Tä' Diboloi Bibi' Hoti mane längängkam kappala' dio Filipi. Lima benginna mane malakam landa' lako Troas, iya eta ham mane silambi'-lambi'kam indo solaki to mendiolo. Iya tohhopakam pitu benginna eta too. \s1 Paulus dio Troas \sr 20:7-12 \p \v 7 Indo benginna allo Minggu ma'mesakam dio mesa ongeam umpiä'-piä' hoti. Iya ma'tula'-tula' oom Paulus sola ingganna to matappa' dio Troas, aka ma'pattuju oom la mengkalao ke masiäi. Masäe ma'tula' aka sule lako tängä bengi. \v 8 Indo yabo lotem diongei ma'mesa buda lampu dipalekke'. \v 9 Sapo' deem mesa änä' muane muokko' yabo ia suleba', isanga Eutikhus. Nataloim matanna aka masäe sugali' ma'tula' Paulus, toko mamma' bäbäm ia. Iya pissananna tau kilala, melläppä' ia dokko litä' metobä mengkalao yabo indo katadam katallunna banua. Le'ba' dilomba sapo' tä'um dilambi' dikutanai. \v 10 Iya tuhum siaham Paulus nalomba anna nahopäi dokko indo to mate anna nakalapu'i mane ma'kadai naua: “Daa ummanangngaa' aka illaampi penaba.” \v 11 Anna mane längäm sule indo tambim Paulus umpiä'-piä'um hoti nataba anna naandei pada-pada. Puhai mangngande napalaona oom ma'tula'-tula'. Iya tibukka'na baja mengkalaongkam. \v 12 Le'ba' siaham duka' indo to ma'hempum muanta' indo to metobä lako banuanna aka nabelam. Iya sangngim losso' inabanna aka ussi'dim pepakahangaam kasalle. \s1 Buttu dio mai Troas lu lako Miletus \sr 20:13-16 \p \v 13 Iya mendiolongkam kami' le'ba' mane längängkam kappala' lu lako Asos. La diopi mane solakam ma'kappala' aka lumingka ia mangngola galantangam situhu' pattujunna. \v 14 Tappana silambi'kam Paulus dio Asos kipasolam pole' längäm indo kappala', iya solangkam tahhu' lako Metilene. \v 15 Mengkalao dio Metilene tahhu' liu kappala'ki, iya masiänai sitingngajongkam mesa leutam isanga Khios. Masiä polei landa'ungkam lako Samos, iya sangngallo polepakam ma'kappala' mane landa'kam lako Miletus. \v 16 Puham nakattu Paulus tä'um la lempä lako Efesus indana masäe sugali'i tohho dio Asia. Aka ma'lomba liu la lako Yerusalem anna mala diom ke lambi'um allo kasalle Pentakosta. \s1 Kada pepakatoto'na Paulus lako pebaba ada'na to Efesus dio Miletus \sr 20:17-38 \p \v 17 Iam too anna tappana dio Miletus ussuam tau Paulus lako Efesus untambai ingganna pebaba ada' illaam jumaa' dio sule untammui. \v 18 Iya tappana sulei indo to napesuai napa'tula'im Paulus naua: “Puhanna' muita indo lessu' kuaka susi ma'palako illaam alla'-alla'mua', mengkalao dio allo pa'pahandusanna suleä' inde Asia. \v 19 Sola kamahempoam penaba, mengkasabua'ä' lako Debata sitonda uwai mata muita sussana hupatau anna ussi'dinnä' ma'hupa-hupa kamasussaam napobua' pattujunna to Yahudi lako kaleku. \v 20 Muissam toia' duka' muua tä'ä' mahea' umpa'tulasangkoa' indo la kegunanna tama kalemua'. Sapo' kupa'guhukoa' susi dio olona tau buda teem illaam pa'hempungam lako banuammua'. \v 21 Kupalao liu kada pepanännä' anna pepakilalaam lako ingganna to Yahudi anna taianna to Yahudi umba ke malai untihokongam ingganna dosana anna tinanda lakoi Puang Allataala sitonda kamatappasam lako Debatanta Yesus Kristus. \p \v 22 Sapo' tentomai nadakka' bata' ulungku Penaba Maseho nahendennä' lako Yerusalem anna tä' kuissam aka la dadi lako kaleku ke diomä', \v 23 sulibanna indo puha napalosaiä' illaam si mesa-mesa kota to puha kuolai naua: ‘Pandahhaam anna tahungkum iko muampaiko.’ \v 24 Sapo' moi anna susi, tä' ia deem kupikki' diona kaleku moi la saidi'um. Assala'na hia mala kupasuppi' manappa inde pengkähängam puha napapassanniä' Puang Yesus la umpa'pakahebaam Kaheba Katilallasam diona pa'kamasena Puang Allataala. \p \v 25 Puhangkoa' kuola umpa'pakahebaam kapahentaanna Puang Allataala. Anna tentomai kutulasangkoa' matim aka kuissammi kuua anggannam to inde siitakia'. \v 26 Iam too anna pahallum kunännä'koa' anna kupakilala allo temo kuua, yaboä' too tanahambui dioä' tanato'doi ke deengkoa' tä' ullambi' kasalamasam. \v 27 Aka tä' deem lembeä' anna tä' malaja' untulasangkoa' ingganna pa'elo'na Puang Allataala tama kalemua'. \v 28 Dadi jagai manappakoa' kalemu, anna kambi' manappaia' ingganna dombana. Aka ikonna' too to bali natuho Penaba Maseho mendadi to ma'kambi' la unjagai jumaa'na Puang Allataala, indo to puha naalli sola haha titollona Änä'na. \v 29 Aka puha kuissam kuua lessu'ä' too la napentama alla'ikoa' to kadake gau' uhhusa' jumaa' sihhapam olo'-olo' to peande usseham ke'de' pa'kambi'mua'. \v 30 Anna la kende' illaam siam liu mai alla'-alla'mua' to la umbaba pepa'guhuam sala la maelo' uhhuntu' to matappa' umpellei lalam kamaloloam anna natuhu'i lako lalam kakadakeanna. \v 31 Iam too anna la majaga si'da-si'dangkoa'. Pengkilalaia', tallu taum too kuolaam tä' deem tohho allo bengi sitonda uwai mata unnännä' si mesa-mesakoa'. \p \v 32 Anna inde temo kubehokoa' lako Puang Allataala. Anna la muanda'i liua' Battakadanna Debata indo to umpomakalesoangkoa' diona indo pa'kamasena. Aka ia kuasa la umpakatoto'koa' illaam kapeimangam anna la umbeengkoa' mana' pa'tamba'na Puang Allataala indo inna puha natandaiam lako ingganna umma'na to puham nasehoi. \v 33 Tä' mammipi too deem la kende' illaam penabangku mailu anna matinna lako kullena tau senga', peha'na haka, bulabanna haka, battu haka pohebana. \v 34 Aka muitanna' kuaka susi muasai pala'ku mengkähä anna malaä' umpatubo kaleku sola ingganna sababangangku to si kupasola lelem. \v 35 Puhangkoa' kupaitai tandengam illaam mentu'na kaha-kaha diaka susi mengkähä manappa, aka la pahallukia' umpamoloi to kakuhängam. Aka la taanda'i liua' indo tula'na Puang Yesus, ma'kale muuai: ‘Kehongko' puha ia to ma'pebeem anna la to dibeem.’” \p \v 36 Tappana teppu' tula'na Paulus, iya ma'balinguntu' asammi anna pada-padai ma'sambajam. \v 37 Iya sisahho-sahhoammi indo eta too ussikalapu'-lapu'i Paulus napasindum nasiudum-udunni. \v 38 Sangngim manabo inabanna la'bi-la'binna aka nauaam Paulus: “Anggantanna' la siita.” Iya le'ba'im naanta' sule lako kappala'. \c 21 \s1 Katampasannam Paulus lako Yerusalem \sr 21:1-16 \p \v 1 Tappana sisähä'-sähä'kam\f + \fr 21:1 \ft Wattu eta too sola Lukas to untuli'i inde suha'.\f* iya ma'kappala'ungkam tahhu' lu lako Kos. Iya masiä pole ham mane sulekam lako Rodos. Mengkalaongkam eta, tahhu'kam lako Patara. \v 2 Sulekam lako Patara siampu' duka' deem kappala' la mengkalao lako Fenisia. Längämmakam indo kappala', iya mengkalao siaham. \v 3 Pissananna diitam Siprus dio tandai kaihi sapo' dipengkulio'i tahhu' lako Siria. Iya landa'kam lako Tirus tohhom indo kappala' kiongei aka eta la dipatuhum ingganna baham-baham nababa. \v 4 Tohhopakam eta saminggu, iya le'ba'ungkam umpellambi'i ingganna to matappa' dio. Anna situhu' pa'palosainna Penaba Maseho lako to matappa' eta, ma'pakahi'di lako Paulus naua: “Dotam tä'ko lako Yerusalem.” \v 5 Sapo' tappana teppu' wattunna tohhokam dio, iya kipatahhu' oom pa'laoangki. Le'ba'i naanta'kam to matappa' eta too sola bainena anna änä'na messubum illaam mai kota. Tappana kilambi' bihim le'bo', iya pada-padangkam ma'balinguntu' anna ma'sambajangkanni. \v 6 Puhakam ma'sambajam, iya sisähä'-sähä'ungkam. Längämmakam kami' kappala' anna ma'pasulei ia lako banuanna si mesa-mesa. \p \v 7 Mengkalaokam dio Tirus kipatahhu' oom pa'laoangki sule lako Ptolemais. Silambi'ungkam duka' ingganna to matappa' dio, iya sisalama'-lama'ungkam anna tohhopakam eta sabengi. \v 8 Makale'na mengkalao ongkam tahhu' lako Kaisarea. Iya sulekam lako, melolo lakokam banuanna Filipus mesa duka' to si umbebeham Kaheba Katilallasam anna mentama bilangam to pitu indo to dipilei si untaba kinande dio Yerusalem. Iya etam kiongei tohho. \v 9 Indo Filipus appa' änä'na, änä' daha asam, sangngim nabi aka si umpalombum kada Debata. \p \v 10 Mane sanaka-naka benginna etakam, iya deemmi sule mesa nabi buttu yabo mai Yudea isanga Agabus. \v 11 Tappa napellambi'ikam anna mualai beke'na Paulus anna umpungoi kalena, susi limanna teem bitti'na anna nauai: “Susim too situhu' kadanna Penaba Maseho naua: ‘La dipateemmi too inde puäna inde beke', la napungo to Yahudi yabo Yerusalem aka la nabeho tama pala' limanna taianna to Yahudi.’” \p \v 12 Tappana kihingngi tula' ia too, pada-padakam sola to matappa' dio melau lako Paulus anna tä'i lao längäm Yerusalem. \v 13 Sapo' natimba' Paulus naua: “Daa ussahhoa' aka indana umpomanabokoa' penabangku. Aka kao ahu'mä' untahimai, tä' la angga mandi dipungo, moi matemä' duka' dio Yerusalem aka sanganna Debatanta Puang Yesus.” \v 14 Sapo' aka tä' nabollim tula'ki, iya mengkatalokam angga ham kiua: “Iai too pa'elo'na Debata iam dadi.” \p \v 15 Tappana lessu' sanaka-naka benginna kiolaam tohho dio Kaisarea, iya ma'kalili'ungkam mengkalao la lako Yerusalem. \v 16 Napasolakam sanaka-naka to matappa' dio Kaisarea. Naanta'kam lako banuanna mesa tau isanga Manason to Siprus. Masäem duka' mendadi to matappa'. Iya tohho diongkam banuanna. \s1 Paulus umpellambi'i Yakobus dio Yerusalem \sr 21:17-26 \p \v 17 Tappana sulekam längäm Yerusalem, iya tä' deem pada satilalla' ingganna to matappa' yabo sule natammuikam. \v 18 Iya makale'i, le'ba'ungkam sola Paulus umpellambi'i Yakobus. Sulekam lako, iya dio asammi duka' heem pebaba ada' kilambi'. \v 19 Nasalama'i asammi Paulus anna mane natula' nalise-lisesanni indo ingganna kaha-kaha puha napadadi Puang Allataala lako tau taianna to Yahudi anna mala ullambi' kasalamasam kahana pengkähänganna Paulus. \p \v 20 Tappana uhhingngi tula'na Paulus sangngim umpa'kasallei Puang Allataala anna mane umpa'tula'i Paulus naua: “O solasubungki, massa'bu-sa'bu duka' to Yahudi inde ungkatappa'i Puang Yesus anna sangngim bassa' illaam ungkambi' kada Pepaondonganna Musa. \v 21 Sapo' napekaheba to inde Yerusalem diona pepa'guhuam umbeem to Yahudi lako botto senga' si muua: ‘Tä'koa' la untuhu'i Pepaondonganna Musa.’ Aka umpa'guhuko tau tä' la ussunna' änä'-änä'na anna tä' la untuhu' kabiasaanna to Yahudi. \v 22 Dadi la taakaa' susi temo? Anu' la naissammi too inde kasuleammu. \v 23 Dadi illaam kaha-kaha ia too deem inde tula'ki la umpehingngii anna umpogau', aka deem appa' solaki inde puha ma'samaja. \v 24 Dadi iam la umpasola umpasule lako samaja ia too anna malakoa' maseho. Sapo' iko la umpendudunni ingganna kapahalluam illaam pa'palakoam ia too, anna mala silele ungkällu'i asam beluä'na. Aka la etam too pole' naongei tandaam tä' tappa' indo kaheba nahingngi to Yahudi inde. Aka tontäko iko duka' muanda'i kada Pepaondonganna Musa. \v 25 Anna susinna lu lako taianna to Yahudi to ungkatappa'im duka' Puang Yesus, balim kipakatu suha' diona kattuantaa' tä' la muande ingganna kinande puha dipehumalasam lako debata senga', tä' la muande haha anna balena olo'-olo' mate ditekke, anna tä' la ma'gau' sessu'.” \p \v 26 Masiäi, napasolam Paulus indo to appa' umpalako situhu' kabiasaam ussehoi kalena. Puhai, tamaim Banua Debata la umpa'paissangam wattunna la mala diangga' maseho, anna wattunna la dipalako pemala'na si mesa-mesa. \s1 Disakka Paulus illaam Banua Debata \sr 21:27-36 \p \v 27 Tappana la suppi' pitu benginna wattu pa'pomasehoam, deem sanaka-naka to Yahudi to buttu dio mai Asia muita Paulus illaam pa'hanteanna Banua Debata. Iya silelem naägä'i umpakeaha' tau buda solana to Yahudi anna mane ussakka Paulus. \v 28 Sikaoli naua: “O inggannakoa' to Israel, pamoloikam kami'! Aka iam too inde to si lao ullelei botto umpa'guhu tau la umbalikia' anna umbali-bali kada Pepaondonganna Musa anna susi toi lako inde ongeam taongeia'. Anna deemmi umpasola sule to Yunani tama Banua Debata ussahupu'i inde ongeam maseho.” \v 29 Aka puham muita Trofimus to Efesus sola Paulus illaam kota, dadi nasanga napasola tama Banua Debata. \p \v 30 Iya tiguhihi' siaham ingganna tau illaam Yerusalem sule ma'silullu' ullebo Paulus nasakka anna nahui'i illaam mai Banua Debata. Iya ditutu'i asam siaham ba'bana balana Banua Debata eta too. \v 31 Mane mahassam ma'pattuju la umpatei Paulus, iya landa' siaham duka' kaheba lako pangngulunna sohodadu kahajaam Roma naua mahamba asam issinna Yerusalem. \v 32 Nalambi'na kaheba, mengkalao siaham indo pangngulunna sohodadu sola sanaka-naka sababanganna umpasola sohodadunna le'ba' lako indo ongeam naongei tau buda. Naitanna indo tau buda sule sohodadu, iya mondai siaham untappai lima Paulus. \p \v 33 Sulena lako indo pangngulunna sohodadu tappa umpellambi'i Paulus anna naanda'i. Mane ussuai sohodadunna nahante bassii, dua indo hante bassi anna napekutanaanni naua: “Menna inde tau? Aka napogau'?” \v 34 Sapo' aka heppe' bäbä mentimba' sikaoli sanda-sanda tanaua, dadi tä' deem ma'lesoam nahingngi indo pangngulunna sohodadu aka setonganna dadi. Napolalam napesuaam dibaba Paulus lako ongeam sohodadu. \v 35 Tappana dilambi' eham, iya sibussum-bussum bäbä indo tau buda umpa'dallo'i Paulus nasuhum nasiapum-apunni sohodadu naäkä'. \v 36 Iya massahussum liu siam indo tau buda napasindum sikaoli naua: “Pateia'!” \s1 Napelau Paulus la ma'tula' \sr 21:37-40 \p \v 37 Tappana la tama ba'bana indo ongeam sohodadu Paulus, iya ma'kadam lako indo pangngulunna sohodadu naua: “Mala haka kupa'tula'iko, aka deem mohäe la kutula' matim.” Iya natimba'um naua: “Aka muissam ma'basa Yunani le! \v 38 Dadi taiako indo to Mesir puha umpasola appa' sa'bu tau to salle inaba lako pohiallasam aka la umbali to ma'pahenta?” \p \v 39 Iya natimba'im Paulus naua: “To Yahudiä' dadi dioä' Tarsus, mesa kota kesanga dio Kilikia. Kupelau kela mala anna dipäbäiä' ma'tula' lako inde tau buda.” \p \v 40 Napatiolai indo pangngulunna sohodadu. Iya ke'de'um Paulus yabo eham anna muäkä'i limanna umpopengkamma' tau buda. \s1 Tula'na Paulus lako to Yahudi \sr 21:40–22:22 \p Tappana hapa'i naita, iya ma'tula'um ma'basa Ibrani naua: \c 22 \p \v 1 “O inggannakoa' solasubungku anna mentu'na tomatua, pehingngiia' inde tula' la kupalanda' tama alla'-alla'mua' tentomai aka la mendadi kamakalesoanna diona kaleku.” \v 2 Tappana nahingngi indo tau buda ma'tula' Paulus ma'basa Ibrani, iya tuttuam mattam pole'. \p Ma'kadam Paulus naua: \v 3 “Kao to Yahudiä', dadi dioä' Tarsus lembäna Kilikia. Sapo' lobo' indeä' Yerusalem dipanännä'ä' illaam pepa'guhuanna tuangguhu Gamaliel situhu' hettenna nene to taponene. Napolalam dadiä' duka' mesa to handam bassa' illaam pengkähänganna Puang Allataala susi umpogau'a' tentomai. \v 4 Anna baliä' duka' undahha buda tau to untuhu' Lalanna Puang Yesus lambi' mate, susi muane teem baine kusakka anna kupopetahungkunni. \v 5 Diona kaha-kaha ia too sando too' sola ingganna To Mahhotto' mala mendadi sa'bi. Aka ia umbeennä' indo suha' pahenta kubaba lao umpellambi'i battuam pebaba ada' dio Damsyik. Aka la kusakka ingganna pentuhu'na Puang Yesus kubaba sule inde Yerusalem aka la didahha. \p \v 6 Sapo' tappana illaannä' pangngola-lalangam katängäanna allo la umpenandai Damsyik, pissananna pangkähhä mesilo yabo mai langi' umpali'ä'. \v 7 Iya tissämbä' siahamä' dokko litä' anna kuhingngi kamaha ma'kada naua: ‘Saulus, O Saulus, aka kasuhunganna anna undahhaä'?’ \p \v 8 Kutimba'um kuua: ‘Aka mennako Debata?’ Nauaammä': ‘Kaom too inde Puang Yesus to Nazaret to undahha.’ \v 9 Indo to kupasola naita duka' pangkähhäna, sapo' tä' ia naissam napekalembasam indo kamahanna to umpa'tula'iä'. \p \v 10 Iya ma'kadamä' kuua: ‘O Debata, aka la sipäto'na kupogau'?’ Iya nauaammä': ‘Bangommoko anna laoko lako Damsyik. Diopa mane dipaissanniko ingganna indo puha naäto' Puang Allataala la ungkähä.’ \v 11 Sapo' wattu eta too, tä'um landa' kuita napobua' passilona indo pangkähhä kuita eta too. Dadi natetteä' pole' solaku tahhu' lako Damsyik. \p \v 12 Dioi Damsyik, deem mesa tau isanga Ananias, mesa duka' to meada' anna to meimam manuhu' muanda'i ingganna Pepaondonganna Musa. Anna napa'kasallei ingganna to Yahudi illaam kota ia too. \v 13 Sule dio oloku anna ma'kadai naua: ‘O solasubungku Saulus, paitako sule!’ Iya paita siahamä' sule anna tappa ia kuita. \p \v 14 Mane ma'kada polei naua: ‘Puang Allataala to napenombai nene to taponene puha untuhoko la mendadi to muissam pattujunna. Anna la muitako To Malolo anna la uhhingngi kadanna messubum illaam mai pudu'na. \v 15 Aka la mendadiko sa'binna lako ingganna hupatau diona indo kaha-kaha puha muita anna uhhingngi. \v 16 Dadi akapi muampai? Simpannii umbeho kalemu ditedo' anna mengkaalako längäm Debata anna mala napa'dei ingganna dosamu.’ \p \v 17 Tappana suleä' sule inde Yerusalem eta too, mahassam omä' ma'sambajam illaam Banua Debata, kusi'dim dilipiä'. \v 18 Iya kuita siaham Debata ma'kada naua: ‘Pasihha'i le'ba' umpellei Yerusalem aka tä' deem tau illaam la untahima passa'biimmu diona kaleku.’ \v 19 Sapo' kutimba'i hi kuua: ‘O Puang Yesus, sangngim naissam manappa tau eta inde indo anna kulelei ingganna pa'sambajangam ussakka to ungkatappa'iko kupatama tahungkum anna kutembe'i. \v 20 Susi duka' indo wattunna anna dipatei Stefanus mesa sa'bimmu. Kukadioi heem anna kuakui duka' gau' ia too anna kaopi unjagai jubana ingganna to umpatei.’ \p \v 21 Sapo' ma'kada Puang Yesus naua: ‘Laoko, aka la kusuako lako ongeam mambela umpellambi'i ingganna tau taianna to Yahudi.’ \p \v 22 Tappana nahingngi indo tau buda tula'na Paulus naua la lako tau taianna to Yahudi, iya sikaoli ham moka umpehingngii tula'na anna nauai: ‘Pateia' inde tau! Daa umpäbäia' tubo!’” \s1 Paulus illaam ongeam sohodadu \sr 22:23-29 \p \v 23 Iya sikaolim indo tau buda napasindum umpempapisam jubana anna umpessembusam sobä' längäm lawwa. \v 24 Napolalam napa'pahentaam indo pangngulunna sohodadu la dibaba Paulus tama ongeanna sohodadu anna napesuaanni dipahessa dipasindum dihabi' anna mala diissam aka kasuhunganna anna sikaolii tau buda ungkaali-alii. \v 25 Mahassanni disäke' Paulus la dihabi', iya ma'kadam lako mesa punggabana sohodadu to ke'de' dio ampe'na naua: “Situhu' daka pahentana to ma'pahenta kahajaam Roma la tappa dihabi' bäbä mesa to Roma ke tä'pi deem dihotto' kaha-kahana?” \p \v 26 Nahingnginna indo punggabana sohodadu tula'na Paulus, iya le'ba' siaham umpa'tula'i pangngulunna sohodadu naua: “Akam la umpogau', anu' indo tau to Roma hia päläe'?” \p \v 27 Tappa le'ba' indo pangngulunna sohodadu umpellambi'i Paulus nauaam: “Tula' manappai, to Roma si'dako?” Natimba' Paulus naua: “Io, to Romaä'!” \p \v 28 Iya nauam indo pangngulunna sohodadu: “Masuli' kao kualliam mane malaä' mendadi to Roma.” Natimba' oom Paulus naua: “Abana inna to Roma kao undadiannä'.” \p \v 29 Ingganna indo to disua la uhhabi' Paulus soho' boko' asam aka mahea'. Susi duka' indo pangngulunna sohodadu aka mane naissam di naua to Roma hia indo napesuaam dipungo. \s1 Paulus dio olona kakalebuanna To Mahhotto' \sr 22:30–23:11 \p \v 30 Sapo' moi anna susi, mohäe indo pangngulunna sohodadu la umpengissanni manappai aka kasuhunganna anna napassalai to Yahudi. Iya masiäi napesuaam siaham dilappa' Paulus illaam mai tahungkum, anna untambai ma'hempum ingganna kapala sando sola To Mahhotto'na to Yahudi. Tappana tihempum, iya umpasolam Paulus illaam mai ongeanna sohodadu anna le'ba'i napopengngolo tama indo pa'hempungam. \c 23 \p \v 1 Iya ulläntu'-läntu'um indo To Mahhotto'na to Yahudi Paulus anna ma'kadai naua: “O inggannakoa' solasubungku, sule lako allo temo tontäpi mahändä penabangku dio olona Puang Allataala.” \v 2 Iya ussua siaham tau sando too' Ananias to ke'de' dio ampe'na Paulus ussappaam sädäna Paulus. \v 3 Puhai napateem ma'kadam Paulus lako naua: “Puang Allataala ham umpabala'i inde pa'pogausammu, aka si umpa'paitaangko kalemu mato-mato to maseho. Anna muokko'ko eta inde umpahessaä' situhu' Pepaondonganna Musa, sapo' setonganna tä' di situhu' Pepaondonganna Musa indo ussuako tau ussappa sädäku.” \p \v 4 Iya ingganna to dio heem eta too ma'kada lako naua: “Akanna untelleko sando too'na Puang Allataala?” \p \v 5 Natimba'im Paulus naua: “O inggannakoa' solasubungku, tä' kuissam kuua sando too'. Abana deem tisuha' illaam Battakada Debata naua: ‘Daa umpassubum kada tamendiada' lako to pebabammu.’” \p \v 6 Sapo' naissam Paulus naua inde lako To Mahhotto'na to Yahudi deem to illaam kakalebuanna Saduki anna deem to illaam kakalebuanna Parisi. Napolalam ma'kada Paulus napekasallei lako naua: “O inggannakoa' solasubungku, kao duka' to Parisiä' anna änä'naä' duka' to Parisi. Sapo' kao dihotto'ä' aka kukatappa'i kuua deem katibangonganna sule to mate.” \v 7 Tappana ma'kada susi Paulus, iya kende' kasipengkaam illaam alla'-alla'na to illaam Saduki anna to illaam Parisi. Napolalam sipa'ampihingam indo to ma'hempum. \v 8 Aka to illaam Saduki naua ia: “Tä' deem katibangonganna sule to mate, tä' deem malaika' anna anitu.” Sapo' nakatappa'i asam ia to illaam Parisi. \p \v 9 Nasuhum kende' kasikallaam kasalle. Iya sanaka-naka to ullatta' Pepaondonganna Musa to mentama kakalebuanna Parisi ke'de' napasindum sikeahasam naua: “Setonganna tä' deem kilambi' la kasalaanna inde tau, aka umbai' deem anitu battu haka malaika' umpa'tula'i.” \v 10 Tuttuam dadi kasipengkaam kasalle, iya mahea'um indo pangngulunna sohodadu aka naua ussibessui aham Paulus. Lambi' ussua sohodadunna lao muala kabahaniam Paulus tama alla'-alla'na tau buda, anna nababai lako ongeam sohodadu. \p \v 11 Pissananna bengi polei, iya sulem Puang Yesus ke'de'-ke'de' dio ampe'na Paulus anna napa'tula'i naua: “Pomatohoi penabammu, aka umba susi kabahaniammu illaam inde Yerusalem ussa'bii diona kaleku, la susim too duka' la le'ba'ko mendadi sa'bingku lako Roma.” \s1 Ungkalebui tula' to Yahudi la umpatei Paulus \sr 23:12-22 \p \v 12-13 Iya tappana masiä, la'bi appa' pulo to Yahudi ma'mesa ungkalebui tula' anna ma'pindai naua: “Tä' tau deem la mangngande battu muihu' ke tä'pi tau bali umpatei Paulus.” \v 14 Mane le'ba'i umpellambi'i ingganna kapala sando anna matua ulunna to Yahudi nauaam: “Puhangkam ungkalebui tula' anna kipa'pindai kiua: ‘Tä' tau deem la mangngande anna muihu' ke tä'pi tau bali umpatei Paulus.’ \v 15 Dadi pa'mesakoa' ingganna To Mahhotto' anna muuaannia' pangngulunna sohodadu la umpopengngolo pole Paulus tama pa'hempungammua', mato-mato la dipengkalesoi pole kaha-kahana anna mala kiabunni tä'pi landa' tama pa'hempungammua' anna kipateim.” \p \v 16 Sapo' nahingngi änä' uhena Paulus änä'na solasubunna baine naua la diabunni, iya le'ba'um lako ongeanna sohodadu anna natulasanni Paulus. \p \v 17 Lambi' untambai mesa punggabana sohodadu Paulus anna nauaanni: “Pasolai inde tau lako pangngulunna sohodadu aka deem pahallu la natulasam.”\f + \fr 23:17 \fq Punggabana sohodadu: \ft umpahenta sahatu' sohodadu. \fq Pangngulunna sohodadu \ft umpahenta sasa'bu sohodadu.\f* \v 18 Iya le'ba'um napasola lako. Tappana silambi', iya nauaammi: “Natambaiä' Paulus indo to ditähäm naua: ‘Laoko pasolai inde tau umpellambi'i pangngulunna sohodadu aka deem pahallu la natulasam.’” \p \v 19 Iya natettem lako sa'dena ongeam sohodadu anna nakutanai naua: “Aka la untulasannä'?” \v 20 Natimba'im naua: “Buda to Yahudi ungkalebui tula' la napelauko anna mala umpopengngolo pole Paulus makale' lako ingganna To Mahhotto', mato-mato la dipengkalesoi pole kaha-kahana. \v 21 Sapo' tä' la umpatiolai aka la'bi appa' pulo tau mangngabum la umpatei Paulus. Aka balim ungkalebui tula' anna ma'pindai naua: ‘Tä' tau deem la mangngande battu muihu' ke tä'pi tau bali umpatei Paulus.’ Angga ham naampai kattuammu.” \p \v 22 Iya nasuam indo pangngulunna sohodadu ma'pasule sapo' nauaam: “Anggam ia, aka tä' si'da'-si'da la mala untulasam moi la menna la muua: ‘Deem lao kutulasam pattuju ia too.’” \s1 Dieli' Paulus lako Kaisarea \sr 23:23-35 \p \v 23 Anna mane untambai dua punggaba sohodadu napa'tula'i naua: “Patokaia' dua hatu' sohodadu aka la lako Kaisarea kiha-kiha tette' kaseha inde bengi, la umpasolaa' pitu pulo to ma'daham anna dua hatu' to ma'doke. \v 24 Patokanni duka' Paulus sanaka-naka daham säkeam, ammu pasola manappaia' lako gubernur Feliks.” \p \v 25 Iya umpapiam suha' indo pangngulunna sohodadu naua: \q1 \v 26 “Buttu di kao Klaudius Lisias umpalanda' salama'ku lako gubernur Feliks to kupa'kasallei. \v 27 Inde tau nasakka to Yahudi la napatei. Sapo' wattunna la napatei, iya umpasolamä' sule sohodadu ullabai anna dilappasanni aka kuhingngi diua to Roma. \v 28 Iya kupasolam lako kakalebuanna To Mahhotto'na to Yahudi anna mala diissam aka kasuhunganna anna ditanda'i. \v 29 Lambi' kuissammi pole', ia anna ditanda'i aka naangga' untekka issinna Pepaondonganna Musa. Sapo' pada indo ditandasam tä' deem la napolalam la dipatei battu la ditahungkum. \v 30 Anna diuaannä' deem kamesaanna to Yahudi ma'pattuju la napatei nasuhum kusua siahanni napellambi'iko. Mane kusuai ingganna to patanda' umpellambi'iko anna natulasangko aka kasuhunganna anna napateenni.” \p \v 31 Iya mualam Paulus indo sohodadu umba susi dipahentaam, anna nababa bengii lako Antipatris. \v 32 Pissananna masiä, ingganna to ma'daham anna Paulus dipäbäim umpatahhu' pa'laoanna. Anna ma'pasulei ia to tä' ma'daham lako ongeanna sohodadu. \v 33 Tappana landa' lako Kaisarea indo ingganna to ma'daham, iya umbeho siaham Paulus sola indo suha' katähängam tama pala' limanna gubernur. \v 34 Puhai nabata indo suha' ungkutanaim Paulus naua: “Propinsi aka muongei buttu?” Nauam Paulus: “Buttu dioä' mai Kilikia.” \v 35 Iya nauaammi: “La kupahessa kaha-kahamu ke suleim ingganna to untanda'ko.” Mane ussuai Paulus lako banua kahajaam si diuaam Istana Herodes ditähäm dio. \c 24 \s1 Tula'na Paulus lako Feliks \sr 24:1-27 \p \v 1 Tappana lima benginna, iya sulem sando too' Ananias sola sanaka-naka matua ulunna to Yahudi anna mesa to ullatta' ätoham isanga Tertulus. Umpellambi'i gubernur anna natulasanni kasuhunganna anna untanda'i Paulus. \v 2-3 Iya ditambaim Paulus mengngolo lako gubernur Feliks, iya napahandu'um Tertulus untula' pantanda'na naua: “Feliks to kipa'kasallei, kahana pengkähämu anna kamanähängammu lambi' tontä liukam ussi'dingam kamasannangam anna buda aka-aka tipalako napotibangom bottoki. Iya ia too moi umba ngei kiongei tontä liu kikuhhu'i sumanga'. \v 4 Sapo' indana buda wattummu dilabai, kupelau anna mala sa'baha'ko säpäi' umpehingngii inde tula'ku. \p \v 5 Mannassa inde tau mendadi hasum aka umbaba liu kahenggängam tama alla'-alla'na ingganna to Yahudi illaam inde lino. Anna mesa to pebaba illaam kakalebuanna to Nazaret. \v 6 Anna deemmi nasändä' ungkadakei kamasehoanna Banua Debata. Iam too kasuhunganna anna kisakkam [aka la dihotto' situhu' peadasangki. \v 7 Sapo' sule pangngulunna sohodadu isanga Lisias anna naala kabahanianni dio mai pala' limangki. \v 8 Mane ussuai ingganna to patanda' mengngolo matim.] Maka' too umpahessa asam kaha-kaha ia too, iya la muissammi too ingganna aka-aka kitandasam.” \p \v 9 Susi toi duka' to Yahudi nasa'bii naua: “Tappa' si'da indo tula'na Tertulus diona pa'palakoanna Paulus.” \p \v 10 Iya ungkodem Paulus indo gubernur napäbäim ma'tula'. Iya ma'tula'um duka' Paulus naua: “Kuissam kuua ma'taum-taummi muolaam si uhhotto' kaha-kaha illaam inde botto. Iam too anna losso'um inabangku aka tä' la malaja'ä' umpomakaleso kaha-kahaku dio olomu. \v 11 Mala umpengngissanni tä'pi la'bi sapulo dua benginna lessu' anna laoä' ma'sambajam längäm Yerusalem. \v 12 Anna tä' deem la nalambi'ä' tau la mahassam sipengka tau battu haka la umpakende' kakadakeam, susi illaam Banua Debata teem illaam pa'sambajangam battu haka lako ongeam senga' illaam kota. \v 13 Tä' toi mala napomakaleso indo natandasannä' temo. \v 14 Sapo' setonganna kuakui matim: Kao umpenombaiä' Puang Allataala to napenombai nene to kiponene situhu' Lalanna Puang Yesus indo sikanasangai lalam sala. Anna kukatappa'ipi ingganna indo tisuha' illaam Pepaondonganna Musa sola suha'na ingganna nabi. \v 15 Anna susi siangkam inde mai tau kukatappa'i duka' längäm Puang Allataala kuua deem katibangonganna sule to mate, susi lako to mapia gau' teem lako to kadake gau'. \v 16 Iam too anna si kupeä lium lalanna anna mala tä' deem ma'gau' kadakeä' dio olona Puang Allataala anna dio olona padangku ma'hupatau indana deenni napolalam hosso penabangku. \p \v 17 Tappana sanaka-naka taunna tä' dioä' Yerusalem, iya ma'pasulemä' lako umbaba doi' la dipamoloiam to Yahudi illaam botto litä'ku sola bua pemala'ku lako olona Puang Allataala. \v 18 Mahassanni kupalako ia too illaam Banua Debata anna puhamä' ussehoi kaleku, iya nalambi'mä' sanaka-naka to Yahudi buttu dio mai Asia. Tä' buda tau kupasola anna tä' deem to bokä' wattu eta too. \v 19 Setonganna ia hi tia la sipäto' umpellambi'iko natulasam ke deenni lalanna natanda'ä'. \v 20 Sapo' päbäi natula' inde lako to dio heem tentomai kakadakeam aka nalambi' wattunna anna napahessaä' ingganna To Mahhotto'na to Yahudi. \v 21 Battu indo hi kadangku sabatta indo anna dipahessaä' kuua illaam alla'-alla'na: ‘Dihotto'ä' allo temo aka kukatappa'i kuua deem katibangonganna sule to mate.’” \p \v 22 Sapo' naissam tongam-tongam Feliks diona Lalanna Puang Yesus, nasuhum napatohho salapi indo kaha-kaha aka naua: “Sulepi pangngulunna sohodadu Lisias mane kualai kattuanna inde kaha-kahamua'.” \v 23 Mane ussuai punggabana sohodadu untähäm Paulus, sapo' tä' la napomabanda' anna tä' toi nalabai ingganna solana nabeem ingganna kapahalluanna. \p \v 24 Iya sanaka amoi benginna, sulem Feliks sola bainena isanga Drusila to Yahudi. Iya umpopetambaim Paulus aka la napehingngii diona lalam kamatappasam lako Kristus Yesus. \v 25 Sapo' tappana natula' Paulus diona kamaloloam penaba, ungkuasai kale, anna diona wattu la naongei ingganna hupatau muoloi pahhottosanna Puang Allataala, iya mahea' Feliks lambi' ma'kada naua: “Pada salapi too inde, laopoko sule anna battu piham opa mane kupopetambai oko.” \v 26 Sapo' setonganna napemmitai Feliks la deem doi' nabeem Paulus. Iam too anna pembudam si umpopetambai Paulus sipa'tula'. \p \v 27 Tappana dua taum lessu'na, iya diäkä'um Perkius Festus umbala' Feliks mendadi gubernur. Sapo' maelo' Feliks muala penabanna to Yahudi nasuhum napäbäi liupi ditahungkum Paulus. \c 25 \s1 Tula'na Paulus dio olona Festus napelau dihotto' dio olona tomahaja Roma \sr 25:1-12 \p \v 1 Tallu bengii sulena Festus illaam propinsi ia too, iya mengkalao siaham dio Kaisarea la längäm Yerusalem. \v 2 Dioi, suleim ingganna kapala sando anna to pebaba senga'na to Yahudi umpellambi'i Festus anna natulasanni duka' indo pantanda'na lako Paulus. \v 3 Anna usse'de' liu Festus umba-umba aka mala napatiolai anna ussuai Paulus sule dio Yerusalem. Aka napattujum la naabunni lako lalam la napatei. \v 4 Dadi natimba' Festus naua: “Aka ditähäm dio Kaisarea anna la bale' ma'pasule siamä' dokko. \v 5 Sapo' la susi hia inde ä: Maka' la deem si'da-sia ussi'dinna' kasalaanna, iya la laokam sola to keaka'mua' dokko anna diopa mane natula'i indo ditandasam.” \p \v 6 Battu kahua hi battu sapulo hi benginna tohho Festus yabo Yerusalem anna mane ma'pasule dokko Kaisarea. Masiäi, le'ba'um tama ongeam pahhottosam Festus aka la mahhotto'um. Iya dipopetambaim pole' Paulus. \v 7 Sulei Paulus, iya napali' tintimmi to Yahudi buttu yabo mai Yerusalem anna untula'i buda gau' kadakena Paulus sapo' abana inna tä' deem la mala napa'paitaam tanda kamakalesoanna. \p \v 8 Iya untula'um duka' kamaloloanna Paulus naua: “Kao-kao tä' deem untekkaä' pepaondonganna to Yahudi, tä' deem ungkadakeiä' Banua Debata, anna tä' tooä' deem untekka pahentana tomahaja Roma.” \p \v 9 Sapo' maelo' muala penabanna to Yahudi Festus lambi' mekutana lako Paulus naua: “Dadi la muaku haka längäm Yerusalem anna kukattu yaboi inde kaha-kahamu?” \p \v 10 Sapo' natimba' Paulus naua: “Temo diomä' olona mesa to mahhotto' to nabeem kakuasaam tomahaja Roma anna tä' mala tala dikattu kaha-kahaku eta inde. Aka muissam dia tä' deem kasalaangku lako to Yahudi moi podo la pada i'di'. \v 11 Sapo' maka' deem gau' kadakeku anna la sihatammä' dipatei, iya ahu'mä' duka' mate. Sapo' maka' tä' di tappa ingganna indo pantanda'na, iya tä' deem tau la sihatam umbehoä' tama pala' limanna inde mai tau. Dadi kupelau matim anna dihotto' dioä' olona tomahaja Roma.” \p \v 12 Iya sipa'tula'-tula'um indo to si napasola Festus ungkattu kaha-kaha mane ma'kadai naua: “Puham umpelau la nahotto'ko tomahaja Roma, dadi la lu lakongko tomahaja Roma.” \s1 Dipopengngolo Paulus lako Agripa anna Bernike \sr 25:13-27 \p \v 13 Lessu'i sanaka-naka benginna, iya sulem tomahaja Agripa sola Bernike dio Kaisarea umpessitai anna ussalama'i Festus. \v 14 Tappana sanaka-naka benginna dio, iya natulasammi Festus indo kaha-kahana Paulus lako tomahaja naua: “Setonganna deem di tia to ditähäm inde, natampe Feliks indo anna le'ba'i. \v 15 Iya indo yaboä' Yerusalem natulasammä' ingganna kapala sando sola matua ulunna to Yahudi naua: ‘Setonganna buda punala kakadakeam napogau' indo Paulus. Kela mala anna umpassalai.’ \p \v 16 Sapo' kuuaam: ‘Setonganna taia kabiasaanna to ma'pahenta Roma la dipebeem bäbä mesa tau ke tä'i dipahessa yolo kasalaanna dio olona to untanda'i anna mala untula' ia duka' kamaloloanna.’ \v 17 Iya solaingkam sule inde. Masiäna indo sulekam, tama siahamä' ongeam pahhottosam anna kupopetambai Paulus. \v 18 Sapo' tappana ke'de'i ma'tula' indo ingganna to untanda'i, tä' punala deem la natula' gau' kadake napogau' Paulus la situhu' indo kupemmitai. \v 19 Sapo' angga hi kuhingngi indo nasibaho-bahoi diona peadasanna anna mesa tau isanga Yesus to puha mate. Sapo' natittinni liu duka' Paulus naua: ‘Tubo hi tia sule.’ \v 20 Anna pusaä' muoloi inde kaha-kaha aka tä' deem lalam kuita la ungkattui. Napolalam kuuaammi Paulus: ‘Maelo' dakoka längäm Yerusalem anna dikattu yaboi kaha-kahamu?’ \v 21 Sapo' napelau la dihotto' dio olona tomahaja Roma anna ditähämpi sampe mala dihotto'. Dadi kusua ditähäm inde sampe mala dipalulako tomahaja Roma.” \p \v 22 Iya nauam tomahaja Agripa lako Festus: “Maelo'ä' ma'kale umpehingngii tula'na indo tau.” Nauam Festus: “Makale'pa umpehingngii tula'na.” \p \v 23 Makale'na, iya sulem Agripa sola Bernike tä' deem pada sadipa'kasallei kasuleanna. Le'ba'im tama indo pahhottosam sola ingganna pangngulunna sohodadu anna to diangga' illaam indo kota. Iya ussuam tau Festus lao untambai Paulus dipopengngolo. \v 24 Ma'kadam Festus naua: “O tomahaja Agripa sola inggammua' to dio heem: Petua'ia' inde tau. Iam too inde indo to puha natanda' ingganna to Yahudi, susi yabo Yerusalem teem inde Kaisarea sulei napa'pahapa'iä'. Anna sikatamba naua: ‘Daa umpäbäi liui tubo!’ \v 25 Sapo' tä' punala deem kulambi' pa'pogausanna la napolalam la mala dipatei. Anna iam umpelaui la dihotto' dio olona tomahaja Roma, dadi kukattu mandam kuua: ‘La dipalulakoko tomahaja Roma.’ \v 26 Sapo' tä'pi deem ma'tantu kuanda'i aka la kuua illaam suha'ku lako tomahaja Roma. Iam too anna kupopengngolom illaam inde alla'-alla'mua' tentomai la'bi-la'binna lako tomahaja Agripa anna mala maka' lessu'um dipahessa, la deemmi pole' kaha-kaha la mala kutuli'. \v 27 Anu' situhu' pikkihangku tä'pi sihatam la dibeho lako to mahhotto' senga' mesa to ditähäm ke tä'pi dipomakaleso aka kasuhunganna anna ditanda'i.” \c 26 \s1 Untula' kamaloloanna Paulus dio olona Agripa \sr 26:1-11 \p \v 1 Iya ma'kadam tomahaja Agripa lako Paulus naua: “Dibeemmoko wattu la untula' katähängammu.” \p Tappa muäkä' limanna Paulus mane untula'i kaha-kahana naua: \v 2-3 “O tomahaja Agripa, napaboboiä' tula' to Yahudi, sapo' iko to ullatta'ko ingganna ada' kabiasaanna to Yahudi sola ingganna kaha-kaha to si nasipengka-pengkai. Dadi kehongko'ä' kusi'dim allo temo aka malaä' sule dio olomu la untula' katähängangku. Sapo' kupelau kela mala sa'baha'ko säpäi' umpehingngii pa'tula'ku. \p \v 4 Ingganna to Yahudi naissam asam pa'palakoangku, mengkalaopi mangnguhangku susi dio botto litä'ku teem yabo Yerusalem. \v 5 Aka setonganna kela naaku, la malaä' nasa'bii aka mengkalao diopi mai anna kaom duka' mesa to mentama kakalebuanna Parisi to matuhhum si'da-si'da illaam peadasangki. \v 6 Sapo' temo ke'de'ä' dio olomua' dipahessa aka ungkatappa'iä' indo pa'dandiam puha nabeem Puang Allataala lako nene to taponene. \v 7 Pa'dandiam ia too napemmitai liu duka' to Israel pessubunna to sapulo dua. Napolalam menomba liu lako Puang Allataala allo anna bengi. Dadi iam nasuhum, tomahaja Agripa, napasalaä' to Yahudi aka kukatappa'i pa'dandiam ia too. \v 8 Akanna la tä'i tama akkalammua' ke napatuboi sule Puang Allataala to mate? \p \v 9 Setonganna kao duka' yolona kuua: ‘La mengke'de'ä' sola sumpu kamatohoangku umbali pengkähänganna Puang Yesus to Nazaret.’ \v 10 Anna kaha-kaha ia too puham kupalako yabo Yerusalem. Aka tappana puhaä' untahima suha' pahenta dio mai kapala sando, tä' angga mandi kupopetahungkum to untuhu' Puang Yesus sapo' kusituhu'i duka' ke dipatei. \v 11 Sule lako si bassa'ä' tama pa'sambajangam undahha ingganna to untuhu' Puang Yesus. Anna kusuai umbahoi Puang Yesus. Tandana meali-aliä' wattu eta too si laopi kupeä lako kota senga'. \s1 Paulus untula' lalanna anna naäkä'i Puang Yesus mendadi suho \sr 26:12-23 \p \v 12-13 O tomahaja, tappana mahassannä' muola lalam la lako Damsyik aka napakuasaä' anna nasua ingganna kapala sando la kupateem duka' to eta, iya muolaä' lalam katängäanna allo, pissananna kuita pangkähhä ma'bulo-bulo yabo mai langi' masissä' puha ia anna la mata allo, napali' asangkam pada indo to kupasola. \v 14 Tappa songkakam dokko litä', iya kuhingngim kamaha napa'kadaiä' ma'basa Ibrani naua: ‘Saulus, O Saulus, aka kasuhunganna anna undahhaä'? Aka la ussägäiko kalemu kela umbaliko pattujunna Debata.’ \v 15 Kutimba'i kuua: ‘Aka mennako Debata?’ Natimba'iä' naua: ‘Kaom too inde Puang Yesus to undahha. \v 16 Sapo' bangongko ammu ke'de'. Umpa'paitaannä' kaleku matim aka la kuäkä'ko mendadi pesuaku anna sa'bingku. Aka ingganna kaha-kaha puha muita allo temo anna indo mane la kupaitaiko la untulasam asam tau senga'. \v 17 Aka la kutässu'iko illaam mai alla'-alla'na to Yahudi anna taianna to Yahudi. Anna la kusuako lao \v 18 umbukkai matanna hupatau anna mala messubum illaam mai kamalillingam mentama kamasiäsam, messubum illaam mai kakuasaanna tomahajanna setam mentama kakuasaanna Puang Allataala. Anna mala diampunniam dosana anna la untahima mana' pa'tamba'na Puang Allataala indo la nabeem ingganna umma'na to puha nasehoi aka kamatappasanna lako kaleku.’ \p \v 19 Nasuhum tomahaja, tä' mala tala kutuhu'i indo pahenta napalosaiä' Debata to puha kuita anna kuhingngi yabo mai suhuga. \v 20 Uhu-uhuna kupa'pakahebaam lako to Yahudi dio Damsyik, mane yaboi Yerusalem, anna lembäna Yudea; duka' lako taianna to Yahudi, kuuaam: ‘Tihokongangkoa' gau'mu ammu pa'pasule lako Puang Allataala anna ma'pogau'koa' la situhu'na indo katihokongammu.’ \v 21 Iam too nasuhum nasakkaä' to Yahudi illaam Banua Debata anna saidi'ä' tanapatei. \v 22 Sola pa'kamasena Puang Allataala malapä' tubo, sule lako temo untula' diona Puang Yesus susi lako to bahinni' teem lako to kasalle. Aka indo kupa'pakahebaam tä' deem alla'na indo puha natula' loppo' Musa sola ingganna nabi \v 23 naua: ‘To puha dilanti' la mepasalama' la ussi'dim pandahhaam anna Ia handam la yolo tibangom dio mai alla'na to mate anna malai umpa'pakahebaam lalam kamasiäsam, battu diua kasalamasam, susi lako to Yahudi teem lako taianna to Yahudi.’” \s1 Maelo' Paulus uhhuntu' Agripa anna mala matappa' \sr 26:24-32 \p \v 24 Mahassampi ma'tula' Paulus umpomakaleso kamaloloanna, iya nakuapai ham Festus napekasallei ma'kada naua: “Tatta'ko Paulus! Napatatta'ko kamanähängammu.” \p \v 25 Sapo' natimba'i Paulus naua: “O Festus to kipa'kasallei, tä'ä' tatta' aka inde kutula' tappa' anna masannannä' ma'tula', masissä' pikkihangku. \v 26 Napolalam bahaniä' untula'i inde kaha-kaha aka naissammi duka' tomahaja Agripa. Aka mannassa inde kaha-kaha naissam asam anna nahingngi duka', aka tä' dadi dio ongeam kabuniam. \v 27 O tomahaja Agripa, ungkatappa'i haka tula'na ingganna nabi? Aka kuissam kuua ungkatappa'i.” \p \v 28 Natimba' tomahaja Agripa naua: “Ussanga haka la malaä' masimpam uhhuntu' mendadi taunna Kristus?” \p \v 29 Natimba' pole Paulus naua: “Setonganna la ma'sambajannä' längäm Puang Allataala anna mala battu la maela' di battu la masimpam di, tä' la iko mandi sapo' ingganna to uhhingngii inde kadangku temo la mala duka' susiä', sapo' angga ham tä' ia la dihante bassii.” \p \v 30 Iya ke'de'um tomahaja anna gubernur sola Bernike anna ingganna tau to dio heem wattu eta too. \v 31 Tappana dioi sulibam sipa'tula'-tula'um naua: “Inde tau tä' deem umpogau' mesa kaha-kaha la napolalam ditahungkum battu la dipatei.” \p \v 32 Iya ma'kadam tomahaja Agripa lako Festus naua: “Setonganna inde tau malam la dilappasam kela daa napelau ohi la dipalulako tomahaja Roma kaha-kahana.” \c 27 \s1 Mengkalao Paulus ma'kappala' lako Roma \sr 27:1-12 \p \v 1 Tappana kattu la ma'kappala'kam\f + \fr 27:1 \ft Wattu eta too sola Lukas to untuli'i inde suha'.\f* lako Roma, iya dibehom Paulus sola sanaka-naka to ditahungkum tama pala' limanna Yulius, mesa punggabana sohodadu to disangai sohodadu tomahaja Roma. \v 2 Iya deem mesa kappala' buttu dio mai Adramitium la lao ullelei sanaka-naka katisampoam kappala' dio Asia. Iya iam kiongei lao. Anna deem mesa to Makedonia buttu dio mai Tesalonika isanga Aristarkhus umpasolaikam. \p \v 3 Masiäna, iya landa'ungkam lako Sidon. Indo Yulius umpakamaja Paulus nasuhum umpäbäi Paulus umpellambi'i ingganna issanganna napangngalai kapahalluanna. \v 4 Mengkalao ongkam eta membihim le'bo' liu kappala'ki muolai Siprus aka metammui hibu'. \v 5 Puhai kilambam indo bihim le'bo' natingngajoi Kilikia anna Pamfilia, iya landa'ungkam lako Mira attasa'na Likia. \v 6 Etam too indo punggabana sohodadu ullambi' mesa kappala' buttu dio mai Aleksandria la lu lako Italia. Iya dieli'ungkam lako kappala' ia too. \v 7 Sanaka-naka benginna naolaam maellä' kappala'ki aka tä' mala tilao manappa. Iya napempahhi' mane malakam undundu Knidus. Aka metammui liu hibu' nasuhum membihim le'bo' okam dio leutam Kreta umpelebanni galantangam mehhusum tama le'bo' isanga Salmone. \v 8 Tä' deem pada samasussakanni uhhuttu' bihim le'bo' ia too mane malakam ullambi' mesa ongeam isanga Katisampoam Mapia sikahuku' kota Lasea. \p \v 9 Iya masäekam tohho eta too, lambi' buda wattu hugi. Lessu'um duka' allo kasallena to Yahudi si diuaam allo Sikapiai. Wattunnapi duka' kasalle liu hibu', dadi kasägängam kela umpalaoi tau kappala'. Nasuhum napakilala mandam Paulus naua: \v 10 “Oa' solasubungku, situhu' pikkihangku maka' la tapatahhu'a' inde pa'laoanta iya la silambi'kia' kasägängam anna kahugiam kasalle. Tä' la anggam kappala' sola baham-baham sapo' sala saidi' la nalambannipi duka' sungnga'taa'.” \v 11 Sapo' indo punggabana sohodadu ungkatappa'i puha ia indo to umpalao kappala' sola puäna kappala' anna la tula'na Paulus. \v 12 Anna indo katisampoam kappala' eta too tä' mapia diongei tohho ke wattu kamadinginganni aka nahua hibu' kasalle. Nasuhum buda maelo' ke umpellei indo katisampoam eta too, umba-umba aka mala ullambi' katisampoam kappala' dio Feniks la naongei tohho masäe mangngampa sampe lessu' wattunna kamadingingam. Indo Feniks mesa katisampoam kappala' dio Kreta biasa nasala hibu' kasalle. \s1 Tiandanga' kappala' napobua' talimpuhu' \sr 27:13-44 \p \v 13 Wattu eta too hibu' bahinni' opi buttu dio mai tandai kaihinna kappala' lambi' sikanasanga la mala sule lako pattujunna. Iya uhhuntu'im dio mai sampahajanna anna umpalaoi kappala'na sikahuku' bihim le'bo' dio Kreta. \v 14 Sapo' tä' masäe anna sulem talimpuhu' tibussau buttu yabo mai galantangam si disangai Hibu' tandai kananna mata allo \v 15 sampe untumpu kappala'ki. Iya tä' mala mellao untammui hibu' dadi kipäbäi bäbäm nasuhum ia siam naola anna ia kappala'ki napahe' hibu'. \v 16 Iya le'ba' liungkam untuhu' lamba-lamba nababa hibu' sule lako bihim le'bo' tää'na nahua sugali' hibu' dio mesa leutam bahinni' isanga Kauda. Sulekam lako tä' deem pada samasussakanni aka massä'di' mane malai dihuntu' tama kappala' indo lopi si dipake tuhum. \v 17 Puhai dipalängäm kappala' indo lopi, dikassa'im indo kappala' diba'ba'i lao uli'. Anna mane dipatuhum somba'na, aka naua indo to yabo anna mala muäbä bäbä aka mahea' la tiandanga' lako tamungku dio le'bo' sikahuku' Sirtis. \v 18 Masiä polei ditibeim babaam dokko le'bo' aka tä' deem pada sakasalle hibu' untappi kappala'ki. \v 19 Tappana allo katallunna, ma'kaleim pole' untibei lao pangkakka' kappala'na. \v 20 Aka sanaka amom benginna tala bintä tala mata allo diita anna tuttuam masanta' talimpuhu' tä' deem kattunna mepakahea'. Iya sangngim tä'um deem pahhannuangki la mala salama'. \p \v 21 Tappana tä' deem mangngande indo tau pada masäe, iya ke'de'um Paulus illaam alla'-alla'na solana naua: “Oa' solasubum, kela tula'kum dituhu' kuua: ‘Tä'kia' la umpalao kappala'ta umpellei Kreta,’ mannassa anna tä' la deem kasägängam anna tä'kia' la hugi. \v 22 Sapo' inde illaangkia' kamasussaam kupakahi'dikoa' anna umpomatohokoa' penabammu, aka tä' mammikia' deem la pa'de sulibanna inde kappala'. \v 23 Aka sabengi napellambi'iä' malaika'na Puang Allataala to kupenombai anna to kupepuäi, ke'de' dio ampe'ku \v 24 anna nauai: ‘O Paulus daa ummahea' aka tä' mala tala siitako tomahaja Roma. Anna ingganna inde tau yabo kappala' tä' deem la pa'de aka iko napessai'i Puang Allataala.’ \v 25 Inggannakoa' solasubungku, iam too kasuhunganna anna kuuaammokoa': Pomatohoia' penabammu aka kukatappa'i Puang Allataala kuua tä' mala tala napadadi umba susi indo natulasannä'. \v 26 Sapo' moinna anna susi, la tipa'sampeho inde kappala' lako bihinna mesa leutam.” \p \v 27 Kasapulo appa'nai benginna, tontä liupakam napalulako napaludio mai hibu' dio Le'bo' Adria. Tappana kiha-kiha tängä bengi nasi'dimmi to mengkähä illaam kappala' naua mahuku'um galantangam. \v 28 Iya ullollohammi batu dokko le'bo' anna mane nahuntu' dio mai anna napajui. Iya dua pulo dappanna mandalanna. Napalao oom saidi' anna mane napaju oi, iya sapulo lima ham dappanna mandalanna. \v 29 Sapo' mahea'kam la tipa'sampeho lako batu panga', iya nalollohammi sampahaja appa' dokko pollo' kappala' anna kipemulu baju-baju masiä bäbäm. \v 30 Indo to si mengkähä yabo kappala' silele ma'akkalam maelo' la lahi umpellei kappala'. Umpatuhunnim lopi dokko le'bo' mato-mato la lao ullolloham sampahaja tandai ulunna kappala'. \v 31 Sapo' ma'kada Paulus lako indo punggabana sohodadu sola ingganna sohodadu naua: “Maka' la le'ba'i inde lako to si mengkähä illaam kappala', iya la sägä asangkoa'.” \v 32 Iya nahatta'i siaham sohodadu indo pesäke'na lopi anna napäbäi bäbäi le'ba' naäbängam uwai. \p \v 33 Tappana la masiä kale, ussuam indo tau buda Paulus mangngande naua: “Sapulo appa'um benginna untähängkia' katadeasanta, tä'kia' deem mangngande, anggam ma'tumba-tumbaa' penabanta mangngampa aka amo la dadi. \v 34 Sapo' kupakilalakoa' kuua pangngandekoa' aka la matekoa' tadea'. Aka tä' deem la honno' moi podo bulu salamba'mua'.” \v 35 Puhai ma'tula', mualam hoti anna nakuhhu'i sumanga' längäm Puang Allataala dio olona indo tau buda anna mane napiä'i naande. \v 36 Iya matohom pole' penabanna ingganna indo tau anna mangngande asam duka'. \v 37 Indo to yabo kappala' dua hatu' pitu pulokam annam ia asanna. \v 38 Tappana dea'i, untibeim gandum indo babaanna kappala' dokko le'bo' aka naua anna mala mahingngam kappala'. \p \v 39 Iya masiäi naitaim le'bo' mehhusum tama galantangam, mahante bihinna. Moinna anna tä' naissam naua galantangam umba ngei, sapo' sikanaua: “Maka' malam dipasohe längäm galantangam inde kappala'.” \v 40 Iya dihatta'i asammi pesäke'na indo sampahaja anna dipäbäi bäbä tallam. Puhai, dibukkaim pesäke'na pegihi' kappala' anna dipalängänni somba' dio olona aka diua anna mala nabussum hibu' lu lako galantangam. \v 41 Sapo' tiandanga' ulunna indo kappala' lako tamungku anna henggä pollo'na natumpu bombam kasalle. \p \v 42 Iya maelo'i indo sohodadu la umpatei ingganna indo to ditähäm aka naua inabanna mengkaja manii lao lahi. \v 43 Sapo' nalabai indo punggabana sohodadu aka maelo' umpesäkäi Paulus. Napolalam umpahenta indo tau buda naua: “Ingganna to naissam mengkaja pendiolokoa' dokko pekkattibe anna mengkajakoa' libam galantangam. \v 44 Anna to tä' naissam mengkaja alakoa' papam battu haka kapiäsanna kappala' umpake lambam libam.” Iya kipateemmi too anna malakam salama' sule längäm galantangam. \c 28 \s1 Dio Malta Paulus \sr 28:1-10 \p \v 1 Kende' dangkanni längäm galantangam mane kiissam di kiua leutam Malta inde. \v 2 Sangngim madota' indo pa'botto eta too aka natammuikam nasalama'i anna tä' deem pada sanapakamajakam. Silele ma'hompom anna natambaikam mendähä aka napahandu'um uham anna masäkke' toi kaliane. \v 3 Iya le'ba'um Paulus uhhuhu'i hängkä napatamaiam api. Mahassanni napatamai, iya tillo'do' ula' illaam mai indo alla' hängkä aka malussum, anna ungkeke'i limanna Paulus. \v 4 Tappana naita indo pa'botto mendekke' dio limanna Paulus indo ula', iya sipa'tula'-tula'um naua: “Si papateam päläe' inde tau aka moinna anna malam lappa' illaam mai tängä le'bo', sapo' abana inna tä' napäbäi indo debata baine to si muundu' lollä la tubo.” \v 5 Sapo' napempippisam mandi tama api Paulus tä' deem aka nasi'dim. \v 6 Iya laonam sikanaampai liu naua la sukka'um too battu haka la songka mate, iya tä' mandi deem maaka Paulus. Katampasanna nauai pole': “Debata hia päläe'!” \p \v 7 Indo kiongei tohho sikahuku' litä'na Publius, gubernurna leutam ia too. Tä' deem pada samadota' natahimakam sampe tallungngallo tallu bengi natosabekam. \v 8 Wattu eta too metindo ambena Publius aka lumalla' anna metäi haha. Iya le'ba'um Paulus tama tambinna indo to masaki. Napa'sambajangam anna napakumbäi pala'na. Iya bono' eta siaham. \v 9 Tappana napekaheba tau kaha-kaha ia too, iya suleim duka' ingganna to masaki senga' dio indo leutam, iya sangngim napabono'um duka'. \v 10 Tä' deem pada sanapa'kasalleikam anna buda aka-akanna si nabeenni bäbäkam. Tappana la le'ba'kam napatokaam ongkanni ingganna kapahalluangki. \s1 Landa' Paulus lako Roma \sr 28:11-16 \p \v 11 Tappana tallu bulangkanni dio leutam Malta, iya mengkalao ongkam. Deem mesa kappala' buttu dio mai Aleksandria tohhona liupi duka' dio pada masäena wattu kamadingingam aka kadake hibu'. Kappala' ia too disangai Dioskuri battu diua debata To Hendu. Iya iam kiongei. \v 12 Sulekam lako Sirakusa iya tohhongkam dio tallu bengi. \v 13 Mane kipalao oi kappala'ki uhhuttu' bihim le'bo', iya sulekam lako kota Regium. Tappana masiä, sule hibu' buttu dio mai tandai boko'na kappala', iya dua bengi mane sulekam lako Putioli. \v 14 Eta too sitammukam buda to ungkatappa'i Puang Yesus. Napelau anna tohhopakam dio, iya etapakam duka' saminggu. Mane tahhu'kam pole' lako Roma. \v 15 Naissanna to matappa' dio Roma naua la sule, iya mengkalao siam sule natammuikam dio Pasa' Apius anna lako Banua Tallu. Tappana sitammukam, iya ma'kuhhu' sumanga'um Paulus längäm Puang Allataala anna tä' deem pada sakasalle penabanna. \v 16 Tappana diokam Roma, iya dipäbäim Paulus ma'banua senga' sola mesa sohodadu unjagai. \s1 Paulus sipa'tula' to Yahudi dio Roma \sr 28:17-29 \p \v 17 Tappana tallu bengikam dio, untambaim ingganna pebabanna to Yahudi Paulus. Iya tihempunni ma'kadam Paulus naua: “O inggannakoa' solasubungku, setonganna tä' deem umpogau'ä' kakadakeam lako solataa' anna umpa'pa'de ada' kabiasaanna nene to taponene. Sapo' moinna anna susi disakka siamä' dio Yerusalem anna nabehoä' lako to ma'pahenta Roma. \v 18 Puhaä' dipahessa iya maelo' indo to umpahessaä' la nalappasammä' aka tä' deem kasalaangku la sihatanna dipateiä'. \v 19 Sapo' aka moka punala to Yahudi dio la dilappasannä', tehepassa kupelau anna inde kaha-kahaku dihotto' dio olona tomahaja Roma, tä' diua suleä' inde anna la umpahapa'ä' solata to Yahudi. \v 20 Iam too kasuhunganna anna kutambaingkoa' anna malakia' siita aka la kupa'tula'ikoa'. Temo dihante bassiiä' aka ungkatappa'iä' indo to masäem tapemmitaia' inggantaa' to Israel.” \p \v 21 Sapo' natimba' to Yahudi naua: “Tä'kam deem untahima suha' dio mai Yudea diona kalemu. Tä' toi deem sule solataa' dio mai natulasangkam kakadakeammu. \v 22 Sapo' maelo' kihingngi issi penabammu, aka kiissam kiua inde peadasam umpepa'guhuam buda tau umbahoi.” \p \v 23 Iya untandaim mesa allo la naongei sitammu pole. Tappana lambi'i tempona, tä' deem pada sabuda tau sule dio ongeanna Paulus. Iya mengkalao mebengngi' sule lako mahammo untahangkam anna umpa'pakahebaam diona kapahentaanna Puang Allataala Paulus. Anna natulasanni duka' issinna Pepaondonganna Musa sola suha'na ingganna nabi anu' napeä lalanna anna mala uhhuntu' indo to Yahudi matappa' lako Puang Yesus. \v 24 Sapo' indo pa'tula'na, deem ungkatappa'i anna deem moka ungkatappa'i. \v 25 Sapo' aka tä' pada-pada ungkatappa'i tula'na Paulus, iya le'ba'im indo tau buda umpellei banua tappana puha ma'kada Paulus naua: “Abana tappa' di tia indo puha natula' loppo' Penaba Maseho napalombum nabi Yesaya lako nene to taponene inggantaa' to Yahudi naua: \q1 \v 26 ‘Lakoko alla'-alla'na inde tau anna muuaanni: \q1 La uhhingngi liua', sapo' tä' la mala naala pikkihammu, \q1 anna la umpetua' liua', sapo' tä' la mala naala akkalammu. \q1 \v 27 Aka inde mai tau makahha'um penabanna, \q1 anna si ma'binga-binga \q1 sola ma'buta-buta. \q1 Napateem indana paitai matanna, \q1 pahingngi talinganna, \q1 anna indana naalai penabanna, \q1 lambi' ma'pasule sule lako Kaleku nasuhum kupabono'.’\f + \fr 28:27 \ft Yes. 6:9-10.\f* \p \v 28 Iam too anna pahallupia' la umpengngissanni muua: Kasalamasam buttu di Puang Allataala puha dipalandasam duka' lako tau taianna to Yahudi anna la natahima manappa.”[ \v 29 Tappana puha ma'tula' Paulus, iya le'ba'im indo to Yahudi anna sipengka-pengkai aka tä' mala mesa penaba.] \s1 Umpa'pakahebaam kapahentaanna Puang Allataala Paulus dio Roma \sr 28:30-31 \p \v 30 Dua taum tohho Paulus illaam indo banua naseba dio Roma anna si untahima mapia ingganna tau to sule umpellambi'i. \v 31 Sola ponno kabahaniam umpa'pakahebaam kapahentaanna Puang Allataala anna umpepa'guhuam diona Debatanta Yesus Kristus anna tä' deem tau ullabai.