\id MRK \h Maréko \toc1 Maréko (Marc) \toc2 Maréko \toc3 Maréko \mt2 Picémara Wâdé \mt3 na é wii wà \mt1 Maréko \imt1 Bétapoo popai \is1 Wàilàapà na wii tii bèeni? \ip Wà Maréko, na jè nee mwara pâ Ioane, é, Ioane-Maréko. (Côo \bk Apostolo\bk* 13.5; 15.37–41.) Ru piwakè naima ma Pétéru, pwi jè *apostolo, na é piwiâ têe diri pâ namuru na é ina ma pwa wà Iésu.  gée na càùé, â é mwa wii wà Maréko. \is1 É wii wiidà? \ip Nabibiu kâra *naja 55 ma 65 (wâmwünyabweri 25–30 naja gée na càùru ê pai bà kà Iésu). \bk Tii kà Maréko\bk*, âna pwi tii na tapoo wii naa na tèpa ârapàpé tii \bk (Mataio\bk*, ma \bk Maréko\bk*, ma \bk Luka\bk*, ma \bk Ioane)\bk*, na rà piwiâ ê wâro kà Iésu Kériso. Wâru popai na \bk Tii kà Maréko\bk*, âna tâa mwara na \bk Tii kà Mataio\bk*, ma \bk Tii kà Luka\bk*. \is1 É wii tâî? \ip Tà tèpa cèikî naa goo Iésu na càra caa tèpa *Juif, na rà wâro wâgòroigé jii Palestine (napô kà tèpa Juif). Wà Maréko, âna é napéaati pâ neere ére, ma pâ popai ma nyamanya kà tèpa Juif. \is1 Cina é wii? \ip É inapàpari popai kà Iésu na é todàjè, ba na jè tèpa âboro kêe. Jè wàrapwiri wiàna jè tâa gooé na diri pâ tòotù, â càcaa gée goo wâro wiâra pâ naèà, é, nyamanya. Wiàna jè tèpa âji âboro kà Iésu, â jè o mwa picâri pwacèwiié. \is1 Dà êre ê tii bèeni? \ip É paari wà Maréko pâ wà Iésu Kériso, âna é *Pwina naî Pwiduée na dau pwa pàtàmee, â jèpwi mwara, âna é pwi âboro pwacèwiijè. É medarijè naa na ipakîri, ba na é piâboro kîri kâjè. É tu pâ naa goro î tèpa âboro (1.31); é tàma nyi nari èpo â é *pwényunyuâarirà (9.36). É têre pai picâri kâra pâ âboro, â é meaarirà (1.41).  wàé, âna é picâri ba kâjè, â é bà naa goro *kurucé ba kâjè diri âboro gòropuu. \ip Ê pwina é pwa wà Iésu, âna ê pwina âjimuru tà Maréko. Wâru pâ wakè kà Iésu na é pwa goro pàtàmee \it (miracles)\it* na wii naa na tii bèeni. É nama tiàu maagé kà tèpa âboro. É tü târa pâ duée. É nama rà wâro côwâ tàpé na rà bà. Maina pàtàmara pwâratùra kêe pwacèwii Caa kêe. Diri ê pwina é pwa wà Iésu, âna *paâjupâra ê auina kêe pâ: «Ê *Mwaciri kà Pwiduée, âna ée jèe wâmwünyabweriwà.» \ip Rà pò gooé wà tèpa âboro, â rà pitawèerirà pâ: «Wàilàapà pwi âboro bèeni?» \ip Pai tòpi kà Pétéru tà Iésu naa na Maréko 8.29 «Wâgà, âna gà pwi *Mesia, pwi ukai na gà me gée goo Pwiduée», âna êre \bk Tii kà Maréko\bk*. Ba wà Iésu, âna é pwi ukai na é me gée goo Pwiduée, ba na é naa tâjè ê *âji wâro jaa Pwiduée tapoo nabà, â dàra gòiri. \is1 Pai pitàgoo tii kà Maréko \io1 Ipwabwàti Iésu târa wakè kêe \ior (1.1–13)\ior* \io1 Wakè kà Iésu naa Galilée \ior (1.14–8.26)\ior* \io2 É todà tèpa câmu kêe \io2 É nama tiàu maagé kâra pâ âboro \io2 É tü târa pâ duée; é pacoo pòu \io2 É pwa ucina tà tèpa âboro \io1 É pacâmuri tèpa câmu kêe \ior (8.27–10.52)\ior* \io2 Rà côo pâ é pwi Mesia \io2 Paari pai maina ma muugère kêe \io2 É ina pai bà ma wâro côwâ kêe \io1 É tò naa Iérusaléma \ior (11.1–13.7)\ior* \io2 É pacâmuri tàpé na rà pâra wiâê \io2 É ina pwina o tèepaa na pwâadèreè \io1 Pai bà ma wâro côwâ kêe \ior (14.1–16.20)\ior* \ie \c 1 \s1 Popai kà Ioane Pwi a piupwaa \r Mataio 3.1–12; Luka 3.1–18; Ioane 1.19–28 \p \v 1 Tapoo naani ê *Picémara Wâdé goo Iésu *Kériso, *Pwina naî Pwiduée. \v 2 \x - \xo 1:2 \xt Malachie 3.1\x*Ba jèe wii naa na tii kà *péroféta Isaia [ê popai bèeni kà Pwiduée]: \b \q1 \qt Go mwa panuâ paé\qt* \q1 \qt pwi a pa popai kôo.\qt* \q1 \qt Ée mwa pâbéaa'gà\qt* \q1 \qt ma pwabwàti naigé'gà.\qt*\qs Malachie 3.1\qs* \q1 \v 3 \x - \xo 1:3 \xt Ésaïe 40.3\x*\qt Pwa pwi âboro naa namaré\qt* \q1 \qt na é tomara too:\qt* \q1 \qt “Ée me Pwi Ukai!\qt* \q1 \qt Pwabwàti ê naigé!\qt* \q1 \qt Pwa ma bàracaari\qt* \q1 \qt pwi ére na ée pâ wê!”\qt*\qs Ésaïe 40.3\qs* \b \m \v 4 \x - \xo 1:4 \xt Apostolo 13.24, 19.4\x*Êkaa na wàrapwiri, na é tèepaa me wà *Ioane Pwi a piupwaa, naa namaré.  é tomara too pâ: «Guwà pinünüma ma guwà biiwà.  guwà pwa ma *upwaawà, ba na paari pâ pitòotéri ê wâro kàwà. Â, na wàrapwiri, â ée mwa pwanauri tàwà ê pâ èpà kàwà wà Pwiduée.» \p \v 5  rà nye tà medari Ioane diri pâ âboro gée napô *Judée ma *Iérusaléma.  rà inapàpari ê pâ èpà kàra, naa naporomara ê pâ âboro diri.  é upwaarà, naa nairiwâ Ioridano. \p \v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2 Rois 1.8; Mataio 11.8\x*É coona ê ârabwée, na pwa goro wàra kaamela\f + \fr 1:6 \fq Kaamela—\fqa Chameau. \ft Na é coona ê ârabwée bèepwiri wà Ioane, â é pwaduwà kà Élia, pwi péroféta biu, ma pwi âboro imaina kà tèpa Juif.\f*.  é piié goo karapuu parawére macii.  é uti ê pâ kòrée, â é wâdo ê narapuutâ. \v 7 \x - \xo 1:7 \xt Apostolo 13.25\x* é inapàpari pâ: «Wà pwi âboro na ée mwa me pwicò kôo, âna dau pwa pàtàmee jiio. Càcaa pâriô ma go cùuo boo, ma go tipi ê otàpwe goro ê du wâraâê\f + \fr 1:7 \fq Tipi ê otàpwe goro ê du wâraâê—\ft Ê wakè kà tèpa ênawéna na dau kîri.\f* [ba é Pwi Ukai]. \v 8  wâgo, âna go upwaawà goro jawé, êco na wàé, âna ée mwa upwaawà goro ê *Nyuâaê Pwicîri.» \s1 Upwaa Iésu ma tacaié \r Mataio 3.13–4.11; Luka 3.21–22, 4.1–13 \s2 É upwaa Iésu wà Ioane \p \v 9 Na pàara bèepwiri, â é tèepaa me wà Iésu, gée Nazareth wâ Galilée.  é upwaaé wà Ioane, naa nairiwâ Ioridano. \v 10 Â, na é còobé gée najawé wà Iésu, â wà Ioane, âna é côo ê napwéretòotù na tidàpa.  é nye côo kaa ê Nyuâaê Pwicîri, na é gére boome naa gò Iésu pwacèwii ê déamu. \v 11 \x - \xo 1:11 \xt Psaume 2.7; Ésaïe 42.1; Mataio 12.18; Maréko 9.7\x* é têre ê pwâratùra na me gée napwéretòotù, na ina tà Iésu pâ: «Gà Pwina naîô [na caapwi co] na go dau meaarigà. Wâgà kaa âna go jèe nye pitòrigarigà, ba dau wânümoo googà.» \s2 É tacai Iésu wà Caatana \p \v 12 Gée na càùé, â é pâra wà Iésu naa namaré, ba é popaé pâ naawê ê Nyuâaê Pwicîri. \v 13 \x - \xo 1:13 \xt Psaume 91.11–13\x* é tâa wê naa na ê 40 tòotù.  é tacaié wà *Caatana.  é tâa jaa ê pâ macii a piugà wà Iésu. Â, na pwi pàara-bà, âna rà ipwa âboro kîri kêe wà tèpa *angela. \s1 É todà tèpa tapoo câmu kêe Iésu \r Mataio 4.12–22; Luka 5.1–11 \p \v 14 \x - \xo 1:14 \xt Maréko 6.17\x*Na jè tòotù, â rà tâjùru wà Ioane, â rà tòpòé naa na karapuu.  é pâra wà Iésu naa napô Galilée.  é inapàpari ê Picémara Wâdé goo Pwiduée. \v 15 \x - \xo 1:15 \xt Mataio 3.2\x* é ina tàra pâ: «Jèe tèepaa ê pàara, na é jèe pitòrigari wà Pwiduée. Ba ê Mwaciri kêe, âna ée jèe wâmwünyabweriwà! Guwà tòotéri ê wâro kàwà, â guwà cèikî naa goo ê Picémara Wâdé kêe!» \p \v 16  é pâra wii bàrawià Galilée wà Iésu.  é côo wà Simona Pétéru ma André, tupédu aéjii, na ru tàgére tòpò ê puà naa najawé. Ba tupédu a taa ârawéà. \p \v 17  é ina tàru wà Iésu pâ: «Gàu me wiâô!  go o mwa pwa ma gàu tupédu a pwapuàri âboro.» \p \v 18  nye géewê kaa, â ru naaco ê puà kàru, â ru pâra wiâê. \v 19  rà tàpo dau paé, â wà Iésu, âna é côo Jacques ma wà pwi aéjii kêe, Ioane, tupédu naî Zébédée, na ru tàgére pwàni ê puà gòro wànga kàru. \v 20  é nye nama todàru kaa wà Iésu.  ru panuâ caa kàru, naa gòro i wànga ma wà tèpa wakè kàra.  ru pâra wiâ Iésu. \s1 É nama wâdé côwâ pâ âboro na wâru \r Mataio 8.1–4, 14–17; Luka 4.31–5.16 \p \v 21 Rà tèepaa pâ wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe, naa na village Capernaüm.  é tò naa na *wâra pitapitiri, na tapoo *tòotù pwicîri.  é pacâmuri tèpa âboro [goro ê popai kà Pwiduée]. \v 22 \x - \xo 1:22 \xt Mataio 7.28–29\x* rà pò goo ê pai tùra kêe. Ba câé caa pwaduwà kà tèpa *dotée goro ê Naèà, [na rà ina ê pwina rà ina wà pàra tàpé]. Ba é nye tùra gée gooé. \s2 Pwi âboro na pwa duée gooé \p \v 23 Nye po napwiri kaa, na é tò naa na wâra pitapitiri ê pwi âboro na pwa duée gooé.  é wiikau burà ina pâ: \p \v 24 \x - \xo 1:24 \xt Maréko 5.7\x*«Ée! Iésu gée Nazareth, nye ticè cèna gà pwa jaabà! Gà me na tubaèpà tâbà? Go tàgére côoinagà, ba wâgà pwi âboro, na é pitòrigarigà wà Pwiduée, â é panuâgà me!» \p \v 25  é nye kànari kaa i pé duée, wà Iésu, ma ina têe pâ: «Gà târi pwâgà, â gà còobé gée goo pwi âboro bèepwiri!» \p \v 26 \x - \xo 1:26 \xt Maréko 9.26\x* é nye ngarü pwini kaa i duée, â é còobé burà uu gée gooé. \p \v 27  nye po dàpàgà târa diri ê pâ âboro, â rà pitawèerirà jècaa, ma ina pâ: «Dà cèna é gére pwa? Wà pwi âboro bèeni, âna é pacâmurijè goo jè pai pwa na bwaa âmuê. Ba napwa ê pwina é ina, âna pwa pàtàmee.  é pitûâ kâra mwara pâ duée, â rà pitêre dèe!» \p \v 28 \x - \xo 1:28 \xt Mataio 4.24\x* nye pâra kaa ê jèkutâ goo Iésu, pitiri ê napô Galilée. \s2 Tô nyaa kà wâdà Simona Pétéru \p \v 29 Wà Iésu, âna é còobé gée na wâra pitapitiri.  é nye nama pâra kaa naa jaa Simona ma wà André.  ru pâra wiâê wà Jacques ma Ioane. \v 30 Ûna rà tèepaa naawê, â rà nama ina tà Iésu wà tàpé na rà gére tâa wê, pâ, wà tô nyaa kà wâdà Simona, âna é gére puu, ba é pitòoka. \v 31  é medarié wà Iésu, â é tu pâ naa goro îê, â é dàgòtùé ma é tâa.  nye tiàu kaa ê pitòoka kêe!  é [cimadò â é] naa èrà. \s2 Wâru mwara tèpa maagé \p \v 32 Na bàrane\f + \fr 1:32 \fq Na bàrane—\ft Grec: \fqa Na bàrane, gée na càùru ê pai duu kâra ê tòotù. \ft Jèe nabwé tòotù pwicîri kàra na capàto na bàrane.\f*, â rà popa medari Iésu diri tèpa maagé, â wà mwara tàpé na pwa duée goorà. \v 33  rà pitanaimarirà naa goropwârawâ wà diri tèpa âboro na pwi village-bà. \v 34 \x - \xo 1:34 \xt Maréko 3.10–12\x* é nye pwa ma tiàu diri kaa ê pâ na jèpapara maagé wà Iésu.  é tü târa mwara ê pâ duée na wâru. Êco na câé caa panuârà ma rà tùra, ba rà jèe tâmogòorié\f + \fr 1:34 \fq Câé caa panuârà ma rà tùra… \ft Ba càcaa pâji pàara kêe, ma é pipaarié tà diri tèpa âboro.\f*. \s2 Wakè kà Iésu naa Galilée \p \v 35 \x - \xo 1:35 \xt Mataio 14.23; Maréko 6.46\x*Na dàuru kêe, na bwaa ne, â é còobé wà Iésu.  é pâra naa na jè ére na ticia wê.  é pwapwicîri. \v 36  rà pâra nau mudèe wà Simona ma wà tèpa bée. \v 37  rà ina têe pâ: «Rà po mudàgà diri ê pâ âboro.» \p \v 38  é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà me, ma jè pâra géeni, naa na pàra village na tàpo wâmwünyabwerijè. Ba wâdé na go inapàpari mwara naawê ê Picémara Wâdé. Ba wàépwiri majoroé ma go boome\f + \fr 1:38 \fq Ma go boome—\fl é, \fqa Ma go pâra gée Capernaüm—\ft Grec: \fqa Ma go tèepaa me.\f*.» \p \v 39 \x - \xo 1:39 \xt Mataio 4.23, 9.35\x* é pâra pitiri wâ Galilée, â é picémara ê Picémara Wâdé, naa na pâ wâra pitapitiri.  é tü târa ê pâ duée. \s2 Pwi jè a pwa maga \p \v 40 É me burà Iésu wà pwi jè a pwa maga\f + \fr 1:40 \fq Maga—\fqa Lèpre. \ft Wà tèpa Juif, âna rà miiri tèpa pwa maga.\f*.  é tùu jùrué araé, â é ilari jiié pâ: «Au! Wiàna nye nümagà, â gà o nama tiàu maagé kôo.» \p \v 41  é dau meaarié wà Iésu\f + \fr 1:41 \fq  é dau meaarié wà Iésu—\fl é, \fqa É dau putàmu goo pwiri wà Iésu. \ft Pwiri càcaa wâdé têe, na nama inapàpari pâ, é pwi Mesia.\f*.  é tùu pâ îê, â é tu naa gooé, â é ina têe pâ: «Nümoo! Wâdé na tiàu ê maagé'gà!» \p \v 42  nye tiàu jiié kaa ê maagé kêe, â é jèe wâdé. \p \v 43  é ina ba gòo têe wà Iésu pâ: «Gà pâra, \v 44 \x - \xo 1:44 \xt Lévitique 14.1–32\x*â gà pwacôoco, â gà cibwaa pwa jèkutâri! Êco na gà pâra nau ipaarigà tà pwi a pwa ârapwaailò, â gà naa tà Pwiduée i pwi *ârapwaailò na ia é ina wà *Moosé naa na *Naèà kêe. Ba na wàrapwiri, â rà o côo diri wà tèpa âboro pâ gà jèe wâdé.» \p \v 45  é pâra i pwi âboro, êco na [câé caa pwa i pwi ia é ina têe wà Iésu. Ba] é piwiâ târa diri ê pâ âboro ê pwina tèepaa mariê.  wàépwiri ê pwi majoroé ma câé caa pipaarié wà Iésu, naa na pâ village.  é tâa na pâ ére na aupiticia.  rà nye tà me mariê naawê ê pâ âboro gée na diri ê pâ ére. \c 2 \s1 É nama wâdé côwâ pwi a pitàbwamwa \r Mataio 9.1–8; Luka 5.17–26 \p \v 1 Gée na càùru ê pàra tòotù, â é wâjué me côwâ naa na village Capernaüm wà Iésu.  rà têre pâ é wâ pwârawâ. \v 2  wâru pâ âboro na ipitirà naawê, â jèe ticè autâa kàra, tia goropwârawâ.  é inapàpari tàra ê popai kà Pwiduée. \v 3  rà tèepaa me ê pàra âboro, na rà popa me ê pwi âboro na é pitàbwamwa. Ârapàpé tàpé gée goorà, na rà pitûriê me. \v 4 Êco na ticè pai pwa wèe ma rà tòpòé na ara Iésu, majoroé ê pai wâru wàra ê âboro.  rà [tàmee too naa gòrowâ\f + \fr 2:4 \fq Gòrowâ—\ft Pwa goro puu, â po bàracaari bwàti, â pâri ma jè pâra gò. Côo Mataio 24.17.\f*, â] rà dàgòtù ê jè ére gòrowâ, wâcicima wâna na é tâa wê wà Iésu.  rà panuâ boo wà i pwi a pitàbwamwa, na é puu gòro ê aupuu kêe. \fig Panuâ boo i pwi a pitàbwamwa|src="021 lb00305c.tif" size="col" ref="2.4" \fig* \p \v 5  é pò goo ê cèikî kà tèpa âboro bèepwiri, wà Iésu, â é ina tà pwi a pitàbwamwa pâ: «Pwina naîô, jèe pwanauri ê pâ èpà'gà.» \p \v 6 Rà tâa wê mwara ê pàra tèpa *dotée goro ê Naèà, â rà niimiri pâ, \v 7 ‘Kaa! É tùra ba èpà naa goo Pwiduée wà pwi âboro bèeni [ba é nama ipaiwàilu ma wàé]! Wàilàapà na tâmogòori ma é pwanauri ê pâ èpà? Na nye wàco Pwiduée!’ \p \v 8 Êco na é nye tâmogòori kaa ê pwina rà niimiri wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Gorodà na wàrapwiri ê pâ pwâranümawà? \v 9 Piticècoé na go ina têe pâ: “Jèe pwanauri ê pâ èpà'gà” jii na go ina têe pâ: “Cimadò, â gà pa ê aupuu'gà, â gà pâra\f + \fr 2:9 \ft Côo \fl note \ft goo Mataio 9.5.\f*.” \v 10 [ wiàna pâri ma go nama é pâra na arawà diri] â guwà mwa tâmogòori pâ, pwa tàrù kà *Pwina naîri âboro, ma é pwanauri ê pâ èpà kà tèpa âboro naani gòropuu.» \p  é ina tà pwi a pitàbwamwa pâ: \v 11 «Go ina tâgà ni pâ: Gà cimadò, â gà popa ê aupuu'gà, â gà pâra naa jaagà.» \p \v 12  é nye cimadò kaa naa nabibiu kâra i pâ âboro, â é nye popa kaa ê aupuu kêe, â é còobé. \p  rà pò wà tèpa âboro, â rà ina pâ: «Ée! Câjè caa mu caa côo cè muru cèna wàrani!»  rà pwamaina Pwiduée. \s1 É todà Lévi \r Mataio 9.9–13; Luka 5.27–32 \p \v 13 É wâjué côwâ naa bàrawià Galilée wà Iésu.  wâru ê pâ âboro na rà picàù wiârà medarié.  é pacâmurirà goro ê Popai. \p \v 14 Ûna é pâra wii naigé, â é côo wà Lévi, pwina naî Alphée, na é gére tâa na ê wâra *tò mwani wâripû\f + \fr 2:14 \fq Wâra tò mwani wâripû—\fqa Bureau des impôts.\f*.  é ina têe wà Iésu pâ: «Gà me wiâô!» \p  é pò ma cimadò wà Lévi, â é pâra wiâê. \p \v 15 Gée na càùé, â rà pi-ija wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe naa jaa Lévi.  wâru pâ âboro na rà pi-ija naima ma wàilà—wà tèpa tò mwani, ma wà pàra tàpé na èpà wâro kàra. Ba jèe pâ nau wâru âboro, na rà pâra wiâê. \v 16 \x - \xo 2:16 \xt Mataio 11.19\x*Rà tâa wê mwara wà pàra tèpa dotée goro ê Naèà, gée goo tèpa *Farasaio.  rà côo pâ rà pi-ija naima wà Iésu, ma wà diri tèpa âboro bèepwiri.  rà ina tà tèpa câmu kêe pâ: «Gorodà na wà pwi caa kàwà, âna rà picaaija ma pibéerà ma tàpé na èpà ê wâro kàra, ma wà tèpa tò mwani?» \p \v 17  é têre wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Càra caa bu dotée wà tàpé na rà wâdé.  nye wàco tàpé na rà maagé. Câgo caa me, nau todà tàpé na rà tà niimiri pâ wâdé ê wâro kàra. Bwa! Go me nau todà tàpé na rà tà tâmogòori pâ èpà ê wâro kàra.» \s1 Ucina goro pipwanya \r Mataio 9.14–17; Luka 5.33–39 \p \v 18 Na jè tòotù, â wà tèpa câmu kà *Ioane Pwi a piupwaa ma wà tèpa Farasaio, âna rà gére pipwanya. [Rà panuâ ê ija na jè ji pàara, ba na rà pwapwicîri tà Pwiduée.] \p  rà medari Iésu wà tèpa âboro, â rà ina têe pâ: «Rà tàgére pipwanya wà tèpa câmu kà Ioane, ma wà tèpa câmu kà tèpa Farasaio.  gorodà na càra caa pipwanya wà tèpa câmu'gà?» \p \v 19  é tòpi tàra pâ: «Gona rà o pipwanya, wà tàpé na jè todàra naa goro ê piéa, na é bwaa tâa jaarà wà pwi a piéa? Bwa! Rà pi-ija ma wâdo. \v 20 Êco na o mwa me ê tòotù na ée mwa pâra jiirà wà pwi a piéa.  géewê, â rà o mwa bàra pipwanya. \p \v 21 «Â nye ticè jè âboro, cèna é popa ê jè noo kâra imwaano na bwaa bwùu, ma é taiti naa goro ê pwina jèe dòroé. Ba [wiàna é nuwa i imwaano, â] o dàdàpa ê gòobàra ê imwaano na jèe dòroé.  o mwa dau maina kaa ê aumadàpa goo. \p \v 22 «Guwà côo ê *wâra jawé na pwa goro parawére macii\f + \fr 2:22 \fq Wâra jawé… \ft Côo ê ânuuru i wâra jawé na Mataio naporomee 9.\f*: Câjè caa popa ê dipâa na bwaa âmuê, ma jè upwâwii ê wâra jawé na jèe dòroé. Ba o taaò i wâra jawé [ba pwacoé ma é tèe]\f + \fr 2:22 \fq Pwacoé ma é tèe—\ft É biié i dipâa na bwaa âmuê, â é pitoo ê pwéretòotù.  wiàna jèe dòroé i wâra jawé, â o taaò, ba pwacoé ma é tèe i parawére macii, ba é jèe îgé.\f*.  o tubatiàu i dipâa bau i wâra jawé. Bwa! Wâdé na jè tòpò ê dipâa na bwaa âmuê, naa na ê wâra jawé na bwaa bwùu!» \s1 Pwi apooro tòotù pwicîri \r Mataio 12.1–8; Luka 6.1–5 \p \v 23 Na jè *tòotù pwicîri, â rà pâra wii ê naigé na tapàgà na aupwanapô wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe.  wii naigé, â rà tàpo pétâ pâ pwâra blé wà tèpa câmu. \p \v 24 \x - \xo 2:24 \xt Deutéronome 23.26\x* rà ina tà Iésu wà pàra tèpa Farasaio pâ: «Pwiini, gona cina rà pwa na wàrapwiri wà tèpa câmu'gà? Âna muru na papwicîri, na ê tòotù pwicîri!» \p \v 25-26 \x - \xo 2:25-26 \xt 1 Samuel 21.1–6\x*\x - \xo 2:25-26 \xt Lévitique 24.5–9\x* é tòpi tàra pâ: «Gona bwaa câguwà caa pûra naa na tii ê pwina é pwa wà pwi ukai *Davita, na pàara kà Abiatar, pwi caa kà tèpa pwa *ârapwaailò? Ba, na jè tòotù, â rà copwa, wàilà ma wà tèpa bée, â nye ticè cèna rà uti.  é tò naa na i wâra pwapwicîri pwa goro imwaano\f + \fr 2:25-26 \fq Wâra pwapwicîri pwa goro imwaano—\ft Grec: \fqa Wâ kà Pwiduée. \ft Côo Neeremuru \fqa (Vocabulaire)\ft .\f*.  é pa ê poloa, na naa tà Pwiduée, â é ija.  é pa, â é nama rà ija mwara wà tèpa bée. Êco na ê poloa-bà, âna wàco wà tèpa pwa ârapwaailò, na pwa tàrù kàra ma rà ija.» \p \v 27 \x - \xo 2:27 \xt Deutéronome 5.14\x* é ina mwara wà Iésu pâ: «É tòpò ê tòotù pwicîri wà Pwiduée, ba wàrapwiri goo wà pwi âboro.  câé caa tòpò wà pwi âboro, ba na kâra ê tòotù pwicîri! \p \v 28 «Â wàépwiri ê majoroé ma wà Pwina naîri âboro, âna é pwi apooro ê tòotù pwicîri mwara.» \c 3 \s1 É nama tiàu maagé kà pwi âboro na tòotù pwicîri \r Mataio 12.9–14; Luka 6.6–11 \p \v 1 Gée na càùé, â é wâjué côwâ naa na *wâra pitapitiri wà Iésu. É tâa wê mwara wà pwi âboro na bà ê îê. \v 2  wà tàpé na rà tâa wê, âna rà côo bwàti wà Iésu pâ, pwiri é pwa ma é wâdé côwâ wà pwi âboro bèepwiri, na *tòotù pwicîri? Ba rà mudàra cè pai pwa wèe, ba na rà o mwa pitòtié. \p \v 3  é ina wà Iésu tà pwina bà i îê pâ: «Gà me naani.» \p \v 4 \x - \xo 3:4 \xt Luka 14.3\x* é ina tà tàpé na rà tâa wê pâ: «Wànau? Pwa tàrù kâjè na tòotù pwicîri, ma jè pwa na wâdé, é, ma jè pwa pwina èpà? Wâdé na jè pawâro pwi âboro, é, wâdé na jè panuâê ma é bà\f + \fr 3:4 \fq Panuâê ma é bà—\ft Grec: \fqa Tanooriê.\f*?» \p Êco na càra caa tòpi têe. \v 5  é po niârirà burà putàmu wà Iésu. É pikîri, ba bwaa dau gòo pûrurà.  é ina tà pwi âboro bèeni pâ: «Gà patàrù ê îgà.» \p  é patàrù i îê, â é nye wâdé kaa. \fig É nama tiàu maagé kà pwi âboro na bà ê îê|src="022 cn01696B.tif" size="col" ref="3.5" \fig* \p \v 6 \x - \xo 3:6 \xt Mataio 22.15–16\x* rà còobé gée na wâra pitapitiri wà tèpa *Farasaio.  rà nye pitùra kaa ma tèpa âboro gée na ére kà *Héroda Antipas. [Càra caa mu pitêrerà béaa, êco na] rà pimudàra naima cè pai pwa wèe ba na rà pòtàmwara Iésu. \s1 Wâru âboro na rà medari Iésu \p \v 7 Rà pâra jiirà wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe, dàra bàrawià Galilée.  wâru ê pâ âboro na rà pâra wiârà—âboro me gée pâ napô Galilée, ma *Judée, \v 8 ma Idumée.  rà me mwara gée *Iérusaléma, ma gée na ére gée côwâ kâra nairiwâ Ioridano, ma gée na ére wâgoro jènere du ville Tyr ma Sidon. Ba rà pitêre ê jèkutâ goro ê pâ muru na é pwa wà Iésu, â nümarà na rà côoê. \p \v 9  é ina tà tèpa câmu kêe wà Iésu pâ: «Guwà pwabwàti ê jè nari wànga, ba na o càra caa igabiao\f + \fr 3:9 \fq Igabia—\fqa Être serré, pressé. \ft Piti gée goo.\f* ê pâ âboro bèeni.» \p \v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mataio 14.36\x*Ba rà gére itàa me dèe wà diri tèpa maagé, ba na rà tu naa gooé, ma rà o wâdé. Ba [rà têre pâ] é jèe pawâro ê pâ âboro na wâru. \v 11 \x - \xo 3:11 \xt Luka 4.41\x*Â, na rà côoê ê pâ duée [na tâa goo tèpa âboro] â rà tûuboo, â rà tùu jùrurà béaa kêe, â rà tomara too pâ: «Gà *Pwina naî Pwiduée!» \p \v 12 \x - \xo 3:12 \xt Mataio 12.16; Maréko 1.34\x* é tûâri tàra wà Iésu pâ: «Guwà cibwaa inapàpario!» \s1 É pitòrigari tèpa 12 apostolo kêe \r Mataio 10.1–4; Luka 6.12–16 \p \v 13 Gée na càùé, â wà Iésu, âna é too naa gòrojaa.  é todà tèpa âboro na nümee goorà, â rà medarié. \v 14  é mwa pitòrigari gée jaarà tèpa 12 âboro, ba na o tèpa bée {â é nama neerà pâ *apostolo}.  é panuârà, ba na rà picémara ê *Mwaciri kà Pwiduée. \v 15  é naa tàra ê tàrù ma pàtàmee, ba na rà tü târa ê pâ duée. \v 16 \x - \xo 3:16 \xt Ioane 1.42\x*Wàilà-ni tèpa 12 apostolo: \b \li1 Simona (é pitunee têe wà Iésu pâ Pétéru); \li1 \v 17 \x - \xo 3:17 \xt Luka 9.54\x*Jacques, pwina naî Zébédée; \li1 Ioane, pwi aéjii kà Jacques (é pitunee tà tupédu aéjii-bà pâ Boanergès, na pai ina wèe pâ ‘Tupédu a tòoka’)\f + \fr 3:17 \fq ‘Tupédu atòoka’—\ft Grec: \fqa Tupédu naîri tikakara. \ft Nee bèepwiri, âna pai ina wèe pâ, ru tupédu aputàmu wài. Càcaa teeru ê tikakara.\f*; \li1 \v 18 André; \li1 Filipo; \li1 Barthélemy; \li1 Mataio; \li1 Toma; \li1 Jacques, pwina naî Alphée; \li1 Thaddée\f + \fr 3:18 \fq Thaddée—\ft Nee mwara \fqa Jude. \ft Pwina naî Jacques. (Côo Ioane 14.22, Apostolo 1.13.)\f*; \li1 Simona, pwi \tl Zélote\tl*\f + \fr 3:18 \fq Zélote—\ft Grec: \fqa Cananite. \ft Pwi âji âboro Judée na nümee na é paêgò tèpa Roma gée napô kêe.\f*; \li1 \v 19 Judas Iscariote, wà pwina ée mwa ipwa tûâ tà Iésu. \b \m \v 20 É wâjué côwâ naa pwârawâ wà Iésu.  wâru ê pâ âboro na rà pitànaima mwara naawê.  ticè pai pwa wèe ma rà ija wà Iésu ma wà tèpa apostolo kêe. \v 21  wà tèpa âboro gée na tâa kà Iésu, âna rà me nau popaé jiirà, ba rà niimiri pâ é jèe piwârau. \s1 É tòpi tà tèpa âboro Iésu \r Mataio 12.22–50; Luka 11.14–23, 8.19–21 \p \v 22 \x - \xo 3:22 \xt Mataio 9.34, 10.25\x*Pwa tèpa *dotée goro ê Naèà, na rà boo gée Iérusaléma.  rà ina pâ: «É wâgoo wà Iésu wà Caatana\f + \fr 3:22 \fq Caatana—\ft Grec: \fqa Béelzébul. \ft Côo mwara \fqa Caatana \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*, pwi caa kà tèpa duée. Ba wàé kaa, na é naa têe ê pàtàmee, ba na é tü târa ê pâ duée.» \p \v 23  é todàra wà Iésu, â é tawèerirà pâ: «Gona é wànau târa cè pai pitü têe côwâ wà Caatana?» \p  é ina tàra ê pâ ucina bèeni: \v 24 «Wiàna é pipaa dèe côwâ ê jè mwaciri, â o pwacoé ma é cimwü. \v 25  wiàna é picicaraé côwâ ê caapwi tâa, â o càcaa cimwü. \v 26  wiàna é pipaa dèe côwâ wà Caatana, é, wiàna câé caa pitêre dèe côwâ, â o jèe nye càcaa gòiri pâ ê pàtàmee.  jèe nye êkaa ê pai pitubatiàué. \v 27  wiàna nümajè na jè too gòro gòori naa na ê wâ kà pwi jè âboro na é gòo, ma jè popa ê pâ neemuruê, â wâdé na jè mara piié.  géewê, â jè mwa bàra pa ê pâ neemuruê na tâa na wâ kêe. \s2 Popai na èpà na o càcaa pwanauri \p \v 28 \x - \xo 3:28 \xt Luka 12.10\x*«Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: O pâri ma pwanauri pwi âboro na é pwa na èpà, â wâpà, wiàna é piècaari Pwiduée. \v 29 Êco na wà pwina é tùra ba èpà naa goo ê Nyuâaê Pwicîri, âna o càcaa pwanauri. Ba o jèe nye tà tâa dàra gòiri awé.» \p \v 30 É ina pwiri wà Iésu, ba kà tèpa dotée goro ê Naèà. Ba rà ina pâ pwa duée gooé. \s2 Âji tâa kà Iésu \p \v 31 \x - \xo 3:31 \xt Maréko 6.3; Ioane 2.12; Apostolo 1.14\x*Gée na càùé, â rà tèepaa me wà nyaa kà Iésu, ma wà tèpa jiié.  rà tâa boo naa pé gòroigé.  rà panuâ dò pwi jè âboro naa na i wâ, ba na é todèe. \p \v 32 Wâru ê pâ âboro na rà tâbèepi Iésu, [naa na i wâ] â rà ina pâ: «Gà côo, rà wâboo gòroigé wà nyaa'gà ma wà tèpa aéjii'gà.  rà mudàgà.» \p \v 33  é tòpi tàra pâ: «Wàilàapà nyaa kôo? Ma wàilàapà cè tèpa aéjii kôo?» \p \v 34  é po niâri tèpa âboro na rà gére tâbèepié, â é ina tàra pâ: «Guwà côo, wàilà-ni wà nyaa kôo, ma wà tèpa aéjii kôo. \v 35 Ba wà pwina é pwa ê câbawâdé kà Pwiduée, âna wàé kaa pwiri, ê pwi aéjii kôo, ma tô naigé kôo, ma nyaa kôo.» \c 4 \s1 Ucina goo pwi a picâmi \r Mataio 13.1–23; Luka 8.4–15 \p \v 1 \x - \xo 4:1 \xt Maréko 3.7–9; Luka 5.1–3\x*É jèu pacâmurirà mwara [goro ê Popai] wà Iésu, na bàrawià Galilée.  dau wâru ê pâ âboro na rà medarié.  gée goo pwiri, â é tò naa gòro ê jè wànga na tâa niboo najawé, â é tâaboo, ba na é patùrarà.  rà tâa nidò gòromwari ê pâ âboro. \v 2 \x - \xo 4:2 \xt Mataio 13.34; Maréko 4.33–34\x* é pwa ucina ma é pacâmurirà goro ê pâ muru na wâru.  é ina tàra pâ: \p \v 3 «Guwà têre! É mwa tâa wà pwi jè âboro. É mwa pâra naa na aupwanapô kêe, â é uri ê arapwüru. [ é uri, â é uri, â é uri…] \v 4  napwa ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa gòro nyi nari naigé [na aupwanapô].  rà me pâ marü, â rà uti diri. \p \v 5 «Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa gòrotàrarà.  rà pò ma cipu, ba càcaa wâru puu wê. \v 6 Êco na, na é té ê tòotù, â tòo ê pâ nari arapwüru, â rà marü, ba ticè wàawà kàra. \p \v 7 «Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa nabibiu kâra pâ nari upwâra na pwa daarà. Â, na rà cipu i pâ nari upwâra bèepwiri, â rà câtàmwara i arapwüru, â nye ticè pwêe. \p \v 8 «Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa na napuu na wâdé.  rà cipu, â rà imaina too, â rà tòpò pwârà—pàra pwi, âna rà tòpò 30 pwêe; pàra tàpé, na 60; â pàra tàpé mwara, âna rà too tiagoro 100.» \p \v 9  é ina mwara wà Iésu pâ: «Wà pwina pwa pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!» \s2 Gorodà na é ina ucina? \p \v 10 Ûna rà jèe tà tâa acari wà Iésu, ma wà tèpa 12 *apostolo kêe, ma wà tèpa béerà, â rà tawèerié pâ: «Gorodà na gà ina ê pâ ucina bèepwiri?» \p \v 11  é tòpi tàra pâ: «Wà Pwiduée, âna é paari tàwà ê âji pai pwa goo ê Mwaciri kêe.  napwa diri ê pàra âboro, âna rà nye po têre co ê pâ ucina. \v 12 \x - \xo 4:12 \xt Ésaïe 6.9–10; Apostolo 28.26–27\x*Ba: \b \q1 \qt Rà côo taaci,\qt* \q1 \qt â càra caa côoina.\qt* \q1 \qt Rà têre taaci,\qt* \q1 \qt â càra caa têreina.\qt* \q1 \qt Ba péa rà biirà;\qt* \q1 \qt péa tà pwanauri\qt* \q1 \qt pâ èpà na rà pwa.\qt*» \qs Ésaïe 6.9–10\qs* \s2 Êre i ucina goo pwi a picâmi \p \v 13 Gée na càùé, â é ina tà tàpé na rà tâa wê, wà Iésu, pâ: «Gona câguwà caa tâmogòori ê ucina goo pwi a picâmi?  guwà o mwa wànau târa cè pai tâmogòori wàra êdiri pàra ucina goro ê Mwaciri? \v 14 Wà pwi a picâmi, âna é câmi ê Popai kà Pwiduée. \v 15  ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa gòro naigé. Ê naigé, âna wà tèpa âboro, na rà têre ê popai, êco na é nye nama tèepaa me côwâ wà *Caatana.  é pò ma dàgòtù côwâ ê popai, na jèe câmi naa na ê pwâranümarà. \p \v 16 «Â ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa gòrotàrarà. Ê gòrotàrarà, âna wà tèpa âboro na rà têre ê popai, â rà nye nama tòpi naa na ipwàdée. \v 17 Êco na rà tèpa còmacò, â càcaa wàawà naa goorà ê popai na rà têre. Ûna tèepaa me marirà ê tacai, é ûna pwa na èpà tàra, majoroé [ê pai pitêre dàra kàra] ê popai kà Pwiduée, â rà nama panuâ cèikî. \p \v 18 «Â ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa na ê pâ na nari upwâra na pwa daarà. Ê napuu bèepwiri, âna wà tèpa âboro, na rà têre ê popai, \v 19 \x - \xo 4:19 \xt Mataio 19.23–24\x*êco na rà pidumapiê goro ê pâ muru na tèepaa naa na gòropuu bèeni.  rà itàa burà ê pâ neemuru gòropuu—muru na càcaa âji êkêe.  wâru mwara ê pâ muru na rà wâdéari.  câamwara ê popai naa goorà, â o câé caa tòpò cè pwêe. \p \v 20 «Êco na, napwa naa goo pàra arapwüru, âna rà tûu naa na ê napuu na wâdé. Ê pwi napuu bèepwiri, âna wà tèpa âboro na rà têre ê popai, â rà tòpi naa na pwâranümarà, â pwa pwâra ê popai naa goorà—pàra pwi, âna rà tòpò 30 pwêe; pàra tàpé na 60; â pàra tàpé mwara, âna rà too tiagoro 100.» \s1 Pàra ucina kà Iésu \r Mataio 13.31–32; Luka 8.16–18, 13.18–19 \s2 Wâra ânye \p \v 21 \x - \xo 4:21 \xt Mataio 5.15; Luka 11.33\x*É ina tàra mwara wà Iésu pâ: «Câjè caa nuri ê wâra ânye, ma jè cajipi goro ê jè cio, é wâpà wiàna jè tòpò na aranara aupuu! Bwa! Jè nye tòpò dòiti. \v 22 \x - \xo 4:22 \xt Mataio 10.26; Luka 12.2\x*Êdiri pâ muru na jèe naapwàniri, âna o mwa paari naa na pwéelaa. [ o pâri ma jè côo bwàti.] \v 23 Wà pwina pwa ê pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!» \p \v 24 \x - \xo 4:24 \xt Mataio 7.2\x* é ina tàra mwara pâ: «Guwà pwacôoco bwàti ê pwina guwà têre, [ba na pwa tàwà ê autâmogòori goo]! Ba ée mwa pwa tàwà wà Pwiduée, ê pwina guwà pwa tà pàra tàpé.  ée mwa pwa cèna piwéna jii ê pwina guwà pwa. \v 25 \x - \xo 4:25 \xt Mataio 13.12, 25.29; Luka 19.26\x*Ba wà pwina jèe pwa têe [ê autâmogòorimuru] âna o jèu âjagò têe côwâ.  wà pwina kîri ê pwina tà têe, â o dàgòtù jiié côwâ ê ji dàramuru na tà têe.» \s2 Arapwüru na picipu acari \p \v 26 É ina mwara wà Iésu pâ: «Napwa ê *Mwaciri kà Pwiduée, âna é pwacèwii ni: \p «É mwa tâa wà pwi jè âboro. Na jè tòotù, âna é câmi ê pâ arapwüru naa na aupwanapô kêe. \v 27  géewê, â é tàpo nao.  rà cipu i pâ arapwüru, â rà pimaina too. Êco na wà pwini, âna câé caa tâmogòori cè pai cipu kàra. Ba ticè na wakè goo\f + \fr 4:27 \fq Ba ticè na wakè goo—\ft Grec: \fqa Wiàna é puu, é, wiàna é tàcî, â rà nye cipu naa ne ma pwaa.\f*, \v 28 ba nye wakè kâra ê napuu na é pacipu ê pâ arapwüru.  é nama rà pimaina too, tiagoro na rà pâra tòpò pwêe, ma pudòé\f + \fr 4:28 \fq Pudòé (é, pudòoé)—\fqa Graine.\f*. \v 29 \x - \xo 4:29 \xt Joël 4.13; Auinapàpari 14.15\x*Ûna jèe gòo i aupwanapô, â wà pwi âboro bèepwiri, âna é mwa bàra pipwabwàtié târa piûnya.» \s2 Pudòro upwâra \p \v 30 É ina mwara wà Iésu pâ: «Napwa ê Mwaciri kà Pwiduée, âna é pwacèwii dà? Wàéni ê pwi ucina, târa ma guwà tâmogòori: \p \v 31-32 «É pwacèwii ê jè pudòro upwâra na dau kîri awé na jè câmi. Â, na é cipu, â é jèe pâ nau upwâra na dau maina awé\f + \fr 4:31-32 \ft Grec: \fqa É pwacèwii ê pudòro moutarde. Na jè câmi, âna ji pwi naramuru na dau kîri, jii diri ê pâ naramuru ni gòropuu. \fv \ft 32\+fv*\fqa  gée na càùé, â é cipu, â é jèe pâ nau dau maina jii diri ê pâ muru na jè câmi. \+it Moutarde\+it*\fqa (sénevé), \ft âna càcaa upwâra na dau maina, êco na é maina jii pàra muru na câmi naa na aupwanapô. Ucina na wâdé ba kâjè naani na Kalédoni, âna upwâra bwe, ba é dau maina, â ê pudòé, âna dau kîri.\f*.  maina pâ ditèe, â pâri ma rà pwa wânaîrà naa gò ê pâ marü.» \p \v 33 Wâru pâ ucina na wàrapwiri na é ina wà Iésu, ba na é inapàpari târa ê pâ âboro ê popai kà Pwiduée. É pwa ê pai wiâ wèe, ma rà pa cè jèpa kàra gée goo. \p \v 34 É ciburà pwa ucina tàra. Êco na, naa mwa nye tà wàilà acari ma tèpa *câmu kêe, â é mwa napéaati tàra diri. \s1 É pacoo pòu Iésu \r Mataio 8.23–27; Luka 8.22–25 \p \v 35 Na pwi bàrane kâra tòotù-bà, â é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Jè gée naanigée, na ére gée côwâ.» \p \v 36  rà popaé wà tèpa câmu kêe, naa gòro i wànga na rà tâa gò.  rà còpòo jii tèpa âboro. Êco na rà tàpo pâra wiârà wà pàra tàpé, na pâ pàra wànga. \p \v 37 Gée na càùé, â é tapoo uu i pwéretòotù, â jèe pimaina too ê pai uu kêe.  jèe pimaina too wià, â jèe pwii naa na i wànga. \fig Pòu naa nawià|src="023 CN01707B.TIF" size="col" ref="4.37" \fig* \v 38 Êco na wà Iésu, âna é tâa boobà pwâragòro i wànga, âna é jèe puu, â é pwa pàarapû\f + \fr 4:38 \fq É pwa pàarapû—\ft Grec: \fqa É pwa pàarapû naa gò jè pàarapû.\f*. \p  rà patàcîê wà tèpa câmu kêe, â rà ina têe pâ: «Pwi a pwa pupûra, jè o jèe mwü! Wànau, càcaa âjimuru tâgà?» \p \v 39  é tàcî, â é kànari i pwéretòotù.  é ina târa i nawià pâ: «Gà coo!» \p  é nye po tànana kaa i napô.  é coo i pòu. \p \v 40  é ina tàra pâ: «Gorodà na wâgotàwà? Gona bwaa câguwà caa pâji cèikî kaa?» \p \v 41 Êco na po dau wâgotàra.  rà pi-ina tàra pâ: «Ée! Gona wàilàapà pwi âboro bèeni, na pitêre dèe ê pwéretòotù ma ê nawià?» \c 5 \s1 É tü tàra pâ duée gée goo ‘Wâraduée’ \r Mataio 8.28–34; Luka 8.26–39 \p \v 1 Rà tèepaa wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe, naa Gadara\f + \fr 5:1 \fq Gadara—\ft Nee mwara Gérasène.\f*, wâna ére gée côwâ kâra i *nawià Galilée. \v 2  é boo gée gò i wànga wà Iésu.  é nye còobé me kaa gée nacârü wà pwi jè âboro na pwa duée gooé, â é me cara Iésu. \v 3-4 Wà pwiibà âna é pwi a pitâa nacârü.  nye ticè pai pwa wèe ma rà tâjùrué, ma rà pwa ma pii ê du îê ma du âê; ipaiwà mwara na tòoé goro itùpaò. Ba rà nye ciburà piié goo, â é nye taaci pòpàgà kêe.  nye ticè pwi âboro na pwa nii kêe târa cipaé ma é tàpo tâa. \v 5 Na diri ê pàara, ûna ne ma pwaa, â é mu tàmadò ê pâ pwâra wiikau, wâna i nacârü, ma gòro pâ pûru jaa.  é mu pièié côwâ goro ê pâ atü. \p \v 6-8 \x - \xo 5:6-8 \xt Maréko 1.24\x*Ûna é côo wà Iésu gée iti, â é itàtà caraé.  wà Iésu, âna pwa na é tü târa ê duée gée gooé.  wà pwi âboro, âna é tùu jùrué na araé, â é tomara too pâ: «Iésu, *Pwina naî Pwiduée nidò *napwéretòotù, dà na nümagà dàra pwa tôo? Go ilagà naa na nee Pwiduée pâ, gà cibwaa pwa tôo cèna èpà.» \p \v 9  é tawèerié wà Iésu pâ: «Gona dà neegà?» \p  é tòpi têe pâ: «Wâraduée\f + \fr 5:9 \fq É tòpi têe pâ: «Wâraduée»—\fl é, \fqa Rà tòpi têe tèpa duée pâ: «Aupò goro duée».\f*.» \p [ rà ina pâ duée wâgooé pâ: «Üu kaa] ba dau wâru wàibà!» \p \v 10  é\f + \fr 5:10 \fq É—\fl é, \fqa Rà \ft (tèpa duée).\f* tacoo goo wà Iésu, â é ina têe pâ: «[Na gà pacòobé pâ duée bèeni gée gooò, â] gà cibwaa tü tàra géeni napô!» \p \v 11-12  wà tèpa duée mwara, âna rà tacoo gooé, â rà ina têe pâ: «Naabà pâ ma bà too naa na ê pâ puàkà bèepwiri!» \p Ba pwa ê pé pubu puàkà na dau maina, na rà tàgére ija géeni gopaére jaa. \v 13  é naa tàra ê pwina rà ilari wà Iésu.  rà còobé, gée goo i pwi âboro, â rà gée naa goo i pâ puàkà.  rà nye itàtà kaa i pâ puàkà, géenidò gòro i jaa, boo naaniboo nawià, â rà mwü naawê.  rà po wâmwünyabweri 2 000. \s2 Pipâra i jèkutâ \p \v 14 Wà tèpa wéaari wàra i pâ puàkà, âna rà itàa pâ, nau wiâ ê jèkutâ bèepwiri, naaniboo na village, ma pitiri ê napô.  rà me ê pâ âboro, nau côo ê pwina gére tèepaa. \v 15 Ûna rà tèepaa mwünyabweri Iésu, â rà côo i pwi âboro na ia pwa duée gooé, na é tàgére tâaboo.  é jèe coona ê pâ ârabwée, âna é jèe po wâdé ê pai tâa kêe.  nye po dàpàgà tàra, â dau maina ê pai wâgotàra. \v 16  wà tàpé na rà po côo diri ê pwina tèepaa, âna rà piwiâ tà pàra tàpé ê jèkutâ goro i pwi âboro bèepwiri, ma i pâ puàkà. \v 17  wà tèpa âboro [gée na napô-bà] âna rà tacoo goo wà Iésu, â rà ina têe pâ: «Bà ilagà pâ, na gà pâra gée na napô kâbà.» \p \v 18  é tò naa gò i wànga wà Iésu.  wà i pwi a tâa gooé i pâ duée, âna é ilaé pâ: «Nümoo na go pâra wiâgà.» \p \v 19 Êco na é tòpi têe pâ: «Gà wâjué naa pwârawâ'gà naa jaa tèpa jèneregà.  gà wiâ ê pai meaarigà kà Pwi Ukai, ma êdiri ê pâ muru na é pwa ba kâgà.» \p \v 20  é wâjué côwâ wà pwini.  é wiâ naa na pwi ére, na ina goo wê pâ Dix Villes\f + \fr 5:20 \fq Dix Villes—\ft Nee mwara Décapole. 10 villes na rà caajurirà.\f*, ê pâ muru na é pwa ba kêe wà Iésu.  rà po dau pò wà diri tèpa âboro. \s1 Pai wâdé côwâ kà du ilàri \r Mataio 9.18–26; Luka 8.40–56 \p \v 21 É tò naa gò i wànga wà Iésu, â é gée naa na ére gée côwâ.  wâru ê pâ âboro, na rà tâbèepié na bàrawià. \v 22  é tèepaa me wà pwi jè âboro na nee Jaïrus, pwi jè caa kâra *wâra pitapitiri.  é côo Iésu, â é pâra nau tùu jùrué béaa kêe. \v 23  é tacoo gooé, â é ina têe pâ: «[Gà me wài!] Ba wà tô nari èpo kôo, âna ée jèe pwa na é bà. Gà me nau tòpò ê du îgà naa gòé, ba na tiàu ê maagé kêe, ba na é wâdé côwâ.» \p \v 24  é pâra wiâê wà Iésu.  gée goo na wâru ê pâ âboro na rà pâra mwara, â rà nye po cibèepié ma igabiarà naa gooé. \s2 Tô ilàri na 12 naja kêe goro maagé \p \v 25 É tâa nabibiu kà tèpa âboro bèepwiri, tô jè ilàri, na jèe po 12 naja kêe goro maagé, ba, mu tèepaa me ê pàara na mu itàa domii gooé. \v 26 Jèe po dau wâru ê pâ dotée na é pâ nau côorà, â rà mwa nye dau tubamaagée kaa.  é jèe po tubatiàu ê mwani kêe, êco na câé caa wâdé; â é mwa nye dau èpà kaa. \p \v 27 É têre ê jèkutâ goo Iésu wà tôoni.  é mee ni, càù Iésu.  é tu naa goo ê ârabwée kêe, \v 28 ba é piniimiri pâ, ‘Wiàna go tu naa goo co i ârabwée kêe, â o jèe tiàu acari i maagé kôo.’ \v 29 Ûna é pwa, â nye nama coo kaa ê pai joro wàra ê domii gooé.  é têre naa gooé pâ jèe tiàu ê maagé kêe. \fig É tu naa goo ê ârabwée kêe tô a maagé|src="024 lb00310c.tif" size="col" ref="5.29" \fig* \p \v 30 \x - \xo 5:30 \xt Luka 6.19\x* wà Iésu, âna é têre pâ, pâra gée gooé ê jè jènere nii kêe.  é tawèeri ê pâ âboro pâ: «Wàilàapà na tu naa goo i ârabwée kôo?» \p \v 31  rà tòpi têe wà tèpa câmu kêe pâ: «Gorodà na gà ina pwiri? Ba gà côo, po dau wâru pâ âboro ni, â rà cibèepijè, â rà cau igabiarà naa googà!» \p \v 32 Êco na é tà niâ bèepié wà Iésu, ba na é nye mudàra pâ wàilàapà na pwa pwiri. \v 33  napwa i tô ilàri, âna é céca, ba wâgotêe. Ba é tâmogòori ê pwina tàgére tèepaa têe.  é me, â é tùu jùrué na ara Iésu, â é ina têe diri ê âjupâra. \p \v 34 \x - \xo 5:34 \xt Maréko 10.52; Luka 7.50, 17.19\x* é ina têe wà Iésu pâ: «Cidòri nyuâagà, co tôoni! Gà jèe wâdé côwâ goo ê cèikî'gà!  gà pâra, â ée mwa tâa jaagà ê pinaanapô. Gà jèe piétò!» \s2 Tô èpo kà Jaïrus \p \v 35 Na é bwaa gére ina pwiri wà Iésu, â wà pàra tèpa âboro, âna rà tèepaa me, gée jaa Jaïrus—i pwi apooro i wâra pitapitiri.  rà ina tà pwini pâ: «Au! É jèe bà i èpo'gà.  gà cibwaa cèpo tà pi-iluuri wà pwi a pwa pupûra.» \p \v 36 Êco na câé caa ipacè naa goo ê pâ pwâratùra bèepwiri wà Iésu, â é ina tà Jaïrus pâ: «Gà cibwaa pwa ma wâgotâgà!  gà cèikî!» \p \v 37 Nabwé, â é popa co wà Pétéru, ma wà tupédu aéjii—wà Jacques, ma wà Ioane. Ba càcaa nümee na rà pâra wiâê cè pàra âboro. \v 38 Rà tèepaa pâ naa pwârawâ kà Jaïrus.  nye dau wâru kaa ê pâ pwâratùra wê.  é côo wà Iésu, na rà gére i ma pijinünü. \v 39  é tò naa na i wâ, â é ina tàra pâ: «Cina guwà po dau wàrapwiri, ê pai pikòi kàwà?  cina guwà i? Napwa tô nari èpo bèepwiri, âna câé caa bà, â é nye po puu.» \v 40  rà pitaurèe gooé. \p  é cau pacòobérà diri wà Iésu, â é popa i du nyaa ma caa kâra i èpo, ma wà tèpa âracié a câmu kêe.  rà tò naa na ê naditàrawâ, na jèe tòpò i ji nari èpo naawê. \v 41 \x - \xo 5:41 \xt Luka 7.14\x* é tu pâ naa goro îê, â é ina têe pâ: «\tl Talitha, koumi\tl*» (na pai ina wèe pâ: Èpo, cimadò, ba go ina tâgà). \p \v 42  é nye cimadò kaa i ji nari èpo, â é pâra!  rà nye dau pò kaa wà tàpé na rà tâa wê. (Napwa naa goo wà tôoni, âna jèe 12 naja kêe.) \p \v 43  é ina tàra wà Iésu pâ, na rà naa cè uti kêe.  é pitûâri tàra pâ: «Guwà cibwaa ina târa cè âboro ê pwina guwà côo.» \c 6 \s1 Càra caa cèikî tàpé Nazareth \r Mataio 13.53–58; Luka 4.16–30 \p \v 1 É còpòo gée na ére-bà wà Iésu, â é pâra naa Nazareth, wâna na é maina naawê.  rà pâra wiâê wà tèpa *câmu kêe. \v 2 \x - \xo 6:2 \xt Ioane 7.15\x*Â, na *tòotù pwicîri, â é tò naa na *wâra pitapitiri.  é pacâmuri tèpa âboro na wâru [goro ê popai kà Pwiduée]. \p  rà dau pò gooé, â rà [picocoorié, ma] pi-ina tàra pâ: «Gona wàilàapà na pacâmuriê goo ê pâ pwina é ina? Muru me géepà ê autâmogòori kêe? Wàilàapà na naa têe ma é pwa ê pâ wakè goro pàtàmee? \v 3 Ba wàé co pwi a wakè goro upwâra\f + \fr 6:3 \fq Pwi awakè goro upwâra—\fl é, \fqa Pwi aba wâ. \ft É wakè goro atü mwara, ba wâru pâ upwâra naa jaa tèpa Juif, âna bari goro atü.\f*, pé pwina naî Maria, pwi cià wà Jacques, ma José, ma Jude, ma Simona!  wà pa naigé kêe âna wàilà-ni gére wâro jaajè!» \p Ba [rà piboo gooé] wà tàpé Nazareth, â tàutàra na rà cèikî naa gooé. \v 4 \x - \xo 6:4 \xt Ioane 4.44\x* é ina tàra pâ: «Wà pwi *péroféta, âna càcaa pitòpié bwàti naa na napô kêe\f + \fr 6:4 \fq Naa na napô kêe—\ft Grec: \fqa Naa napô kêe, ma naa jaa tèpa jènereê, ma naa pwârawâ kêe.\f*.» \p \v 5  nye ticè pai pwa wèe ma é pwa cè wakè goro pàtàmee na Nazareth. (Êco na é tòpò ê îê naa gò pàra tèpa maagé, â rà wâdé côwâ.) \v 6  é dau pò, ba nye dau càra caa cèikî ê pâ âboro. \s1 É cùru pâ tèpa 12 apostolo kêe \r Mataio 10.5–15; Luka 9.1–6 \p Gée na càùé, â é pâra wà Iésu nau picémara ê Popai, naa na diri ê pâ village, na tâbèepi wâ Nazareth. \v 7  é todà tèpa 12 *apostolo kêe, â é pipanuârà ba ârailu jècaa.  é naa tàra ê tàrù ba na rà tü târa ê pâ duée. \v 8-9 \x - \xo 6:8-9 \xt Luka 10.4–11\x* é ina tàra pâ: «Guwà cibwaa pa cè muru wiàna guwà pâra—guwà cibwaa pa cè poloa ma cèna atà, ma cè mwani naa na wâra mwani kàwà. Guwà pa co cè tâjò kàwà, ma wâraâwà, ma caapwi ârabwée kàwà.» \p \v 10  é ina tàra mwara pâ: «Wiàna tòpiwà naa na cè jè pwârawâ, â wâdé na guwà tâa wê, tiagoro cè tòotù na guwà mwa pâra gée na napô-bà. \v 11 \x - \xo 6:11 \xt Apostolo 13.51\x*Êco na, wiàna càcaa nüma wà tèpa âboro na rà tòpiwà naa na cè jè ére, â wiàna tàutàra na rà têrewà, â guwà pâra géewê.  guwà tauri ê dàuru puu goro du âwà, ba na guwà paari pâ càcaa wâdé ê pwina rà pwa.» \p \v 12  rà pâra wà tèpa câmu, â rà inapàpari târa pâ âboro pâ: «Guwà pitòotéri ê wâro kàwà!» \p \v 13 \x - \xo 6:13 \xt Jacques 5.14\x* rà tü târa ê pâ duée.  rà tòpò l'huile naa gò ê pâ âboro na maagé, [â rà pwapwicîri kàra] â rà wâdé. \s1 Pai bà kà Ioane Pwi a piupwaa \r Mataio 14.1–12; Luka 9.7–9 \p \v 14 \x - \xo 6:14 \xt Mataio 16.14; Maréko 8.28; Luka 3.19–20\x*Wà pwi ukai *Héroda Antipas âna é têre ê jèkutâ goo Iésu, ba jèe dau pipâra ê jèkutâ gooé. Ba rà ina gooé wà pàra tàpé pâ: «Wàé, âna wàé *Ioane Pwi a piupwaa na é wâro côwâ gée na aubà.  êkaa ê majoroé ma é pwa ê pâ câmu bèepwiri kâra pàtàmee.» \p \v 15  wà pàra tàpé, âna rà ina pâ wà péroféta Élia\f + \fr 6:15 \fq Élia—\ft Pwi péroféta kà Pwiduée na é wâro 800 naja béaa kà Iésu Kériso.\f*.  wà pàra tàpé mwara, âna rà ina pâ: «Pé pwi jè péroféta pwacèwii pàra tèpa péroféta na jè pàara napô.» \p \v 16 Ûna é têre pwiri wà Héroda, â é ina pâ: «Ée! É wâro côwâ gée na aubà wà Ioane Pwi a piupwaa, na ia go pwa ma tépàgà nyee!» \p \v 17-18 \x - \xo 6:17-18 \xt Lévitique 18.16\x*Ba wàéni ê jèkutâ goo ê pai bà kêe: Wà Héroda Antipas, âna ru piéa ma Hérodiade, tô wâdà Filipo, pwi aéjii kêe. \p  é ina tà Héroda wà Ioane pâ: «Nye ticè tàrù'gà ma gà popa tô wâdà pwina aéjii'gà!» \p  é nama tâjùru wà Ioane, ma piié, ma tòpòé naa na karapuu. \v 19-20 Êco na é nye tà tâmogòori pâ é pwi âboro na é *tàrù ma pwicîri, â é papwicîriê\f + \fr 6:19-20 \fq Papwicîri—\fqa Respecter. \ft Tòimiri.\f*.  wâdé têe na é tàmaariê, êco na, ûna é têre popai kêe, â jèe câé caa tâmogòori cè pwina ée pwa. \p Napwa naa goo wà tôoni Hérodiade, âna é èpàri wà Ioane.  nümee na é pwa ma é bà, êco na ticè naigé mee, ma é pwa, ba wà Héroda, âna é pwamuruê. \s2 Pacoo pai nüma Hérodiade \p \v 21 Na pwi tòotù na rà pwamaina ê pai pitèpa wà ukai Héroda, âna nye pacoo pai nüma Hérodiade. Ba é pwa ê jè pé pi-ija na maina wà Héroda.  é todà diri tèpa kupénoo, ma wà tèpa caa kâra coda, ma wà tèpa âboro imaina wâ napô Galilée. \v 22  wà tô èpo kà Hérodiade, âna é tò naa na ê wâ bèepwiri, â é câbu. \p  rà nye dau ipwàdée kaa wà pwini Héroda, ma wà tàpé na rà ija ma wàé.  é ina tà i tô èpo wà ukai Héroda pâ: «Gà ilari jiio cè pwina nümagà goo, â go o naa tâgà.» \p \v 23  é *ipwataâboro têe, â é ina têe pâ: «Go o nye naa tâgà cè pwina gà ilari jiio, wiàna jè pàara gée goro mwaciri kôo.» \s2 Naa tôo pûru Ioane \p \v 24 É còobé i tô èpo bèeni, â é ina tà nyaa kêe pâ: «Dà cèna go ilari jii pwi ukai?» \p  é tòpi têe pâ: «Gà ilari jiié ê pûru wà Ioane Pwi a piupwaa.» \p \v 25  é nye piûri kaa goro itàtà wà tô èpo bèeni, â é pâmari ukai Héroda, â é ina têe pâ: «Nümoo na gà naa tôo ni i pûru wà Ioane, naa na cè jè ngapò.» \p \v 26  é dau pikîri wà Héroda. Êco na pwacoé têe ma é tajii ê pwina é ina, ba é jèe ipwataâboro, na ara pâ âboro diri. \v 27  é nye nama ina tà pwi jè coda pâ: «Gà pâra, â gà pame tôo ê pûru wà Ioane.» \p  é pâra wà pwi coda naa na karapuu, â é tépàgà i nya Ioane. \v 28  é pame i pûruê naa na ê jè ngapò, â é naa tà i tô èpo ilàri.  wà tôoni, âna é naa tà nyaa kêe. \v 29 Ûna rà têre pwiri wà tèpa câmu kà Ioane, â rà pâra nau popa i naiié.  rà tòpòé naa na auipwàni. \s1 É pa-ija 5 000 âboro Iésu \r Mataio 14.13–21; Luka 9.10–17; Ioane 6.1–15 \p \v 30 \x - \xo 6:30 \xt Luka 10.17\x*Rà wâjué côwâ wà tèpa apostolo [na ia é cùrurà pâ wà Iésu] â rà pitapitirirà naa gooé.  rà piwiâ têe diri ê pâ namuru na rà pwa, bau ê pwina rà picémara târa diri ê pâ âboro. \p \v 31 Nabwé, â é ina tàra pâ: «Jè pâ naa na jè ére na ticia wê, ma guwà tàpo nao.» Ba jèe nye ticè pàara na rà ija na, ba wâru âboro na rà medarirà. \v 32  rà pâra acari gò jè wànga, naa na jè ére na ticia wê. \p \v 33 Êco na wâru ê pâ âboro, na rà côorà na rà pâra, â rà côoinarà.  rà itàa me gée na diri ê pâ village, â rà tèepaa béaa kà Iésu ma tèpa câmu kêe naanigée. \p \v 34 \x - \xo 6:34 \xt Nombres 27.17; Mataio 9.36\x*Ûna é boo gée gòro i wànga wà Iésu, â é côo i pâ âboro-bà, na dau wâru wàilà, â é po dau meaarirà. Ba rà pwacèwii ê pâ mutô na ticè pwi a wéaarirà.  wàrapwiri, â é tapoo pacâmurirà goo ê pâ muru na wâru. \p \v 35 \x - \xo 6:35 \xt Maréko 8.1–9\x*Nabwé, jèe pwa na é duu i tòotù, â rà medarié wà tèpa câmu kêe, â rà ina têe pâ: «Ée jèe duu i tòotù, â na, aupiticia ni. \v 36 Gà panuâ pâ ê pâ âboro bèeni naa na pâ village na tàmwünyabwe, ba na rà o pa cè uti kàra.» \p \v 37 Êco na é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Bwa, guwà naa cè uti kàra!» \p  rà tawèerié pâ: «Gona [gà pwa na gà cùrubà, ba na] bà wâri cè utimuru kàra? Auwa! Pwacoé! [Ba rà po dau wâru awé, â] o po dau maina awé ê wâri wèe\f + \fr 6:37 \fq O po dau maina awé ê wâri wèe—\ft Grec: \fqa Gona wâdé na bà wâri cè poloa goo 200 mwani pwaa? \ft 200 mwani pwaa, âna pwacèwii wâri pwi caapwi âboro naa na 8 parui.\f*!» \p \v 38  é ina tàra pâ: «Gona âradipi poloa na wâjaawà? Pâra ma guwà côo cai.» \p  rà pitawèerirà, â rà ina têe pâ: «5 poloa, ma ârailu ârawéà.» \p \v 39  é ina tàra pâ: «Guwà ina târa ê pâ âboro bèeni, pâ rà pwa nari pubu, â rà tâaboo naawê.» \p \v 40  rà tâaboo, â rà pwa pubu\f + \fr 6:40 \fq Pubu—\fqa Groupe.\f* goro 100 ma 50. \v 41  é popa i 5 poloa ma i du ârawéà wà Iésu.  é tagòtùé too napwéretòotù, â é pwaolé tà Pwiduée.  é tubiti ê poloa, â é naa tà tèpa câmu kêe, â rà pipâdi târa ê pâ âboro.  é wàrapwiri târa mwara i du ârawéà. \v 42  rà cau ija diri, tiagoro na rà jèe po cau pwàro diri. \v 43  rà panaimari côwâ ê dàra noo kâra poloa ma ârawéà.  rà pwaai 12 nakébò goo. \v 44 Ê jéû tèpa paao maina na rà ija, âna po 5 000 kaamwara! \s1 É pâra gòro parawére jawé \r Mataio 14.22–33; Ioane 6.16–21 \p \v 45 Gée na càùé, â é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Guwà tò naa gò i wànga.  guwà tàmara gée naa Bethsaïda.» \p Ba é bwaa tà tâa, ba na é pawâjuéri côwâ ê pâ âboro. \v 46 \x - \xo 6:46 \xt Luka 5.16\x*Ûna é picijiirà diri, â é too naa gòrojaa, ba na é pwapwicîri. \p \v 47 Ûna jèe ne, â rà jèe wânabibiu kâra i nawià wà tèpa câmu, naa gò i wànga.  é tà tâa acari wânidò gòromwari wà Iésu. \v 48 Â, na jèe gòropwaa, â é côo pâ pwacoé ê pai tapwauru kàra. Ba é po me cararà i pwéretòotù.  é pâra darirà wà Iésu gòro parawére jawé.  pwa na é paé jiirà. \p \v 49-50 \x - \xo 6:49-50 \xt Luka 24.37\x*Ûna rà côoê, â rà kâa too goro pai dau wâgotàra, â rà ina pâ: «Ée! Uu! Pé duée!» \p Êco na é nye nama patùrarà wà Iésu, â é ina pâ: «Tàpéeni, guwà cibwaa nama wâgotàwà, ba wâgo! Guwà gòo!» \p \v 51 \x - \xo 6:51 \xt Maréko 4.39\x* é tò darirà naa gòro i wànga.  é coo i pwéretòotù.  nye po dàpàgà tà tàpéeni. \v 52 Ba càra caa tâmogòori mwara i pwi ia tèepaa, naa goo i pâ poloa [ma du ârawéà]. Ba nye târiwâri ê pwâranümarà. \s1 É nama wâdé côwâ tèpa maagé wâ Génésareth \r Mataio 14.34–36 \p \v 53 Rà jèe tapàgà diri i nawià wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe.  rà tèepaa gée naa na ére na tàmwünyabweri ê village Génésareth. \v 54 Ûna rà êgò boo, â [rà tòo i wànga. Â] wà tèpa âboro wê, âna rà nama côoina Iésu. \v 55  rà itàa pitiri i napô kàra, â rà pame tèpa maagé, naa gò ê pâ aupuu kàra. \p \v 56  wâna diri ê pâ ére na é pâra naawê wà Iésu—wâna ê pâ ville, ma village, ma napô, ma aupwanapô—âna rà popa me tèpa maagé naa na pâ aupitâa kâra âboro diri.  rà tacoo gooé, â rà ina têe pâ: «Pâri ma rà tu naa goo ârabwée'gà—wiàna êco ê gòobèreè?»  wà diri tàpé na rà tu naa goo, âna rà nye wâdé kaa. \c 7 \s1 Pitùra goo nyamanya kà tèpa Juif \r Mataio 15.1–9 \p \v 1 Rà me gée *Iérusaléma wà pàra tèpa *Farasaio, ma pàra tèpa *dotée goro ê Naèà.  rà pitanaimarirà naa goo Iésu. \v 2 \x - \xo 7:2 \xt Luka 11.38\x* rà côo pâ wà pàra tèpa *câmu kêe, âna rà pâra nau ija, âna càra caa nuwa\f + \fr 7:2 \fq Nuwa—\ft Rà wàrapwiri, ba na rà wâdé na ara Pwiduée, wiâra ê pwapwicîri kàra. Côo mwara \fqa Pinuwa \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f* ê îrà pwacèwii ê pai pwa na ê nyamanya kàra. \p \v 3 Ba wà tèpa *Juif, âna rà nye pâra naa goo ê tûâ kà tèpa nyimurà ma upàra.  wà tèpa Farasaio, âna rà bwaa dau déi goo. Rà mara nuwa bwàti ê du îrà, béaa kâra ê pai ija kàra. \v 4 \x - \xo 7:4 \xt Mataio 23.25\x*Â, na rà wâjué me côwâ gée na pâ aupitâa kâra âboro diri, â rà nye ciburà nuwa bwàti ê du îrà, wiâra ê nyamanya kàra béaa kâra cè pai ija kàra.  wâru ê pâ pàra nyamanya na rà pâra wiâra bwàti mwara—nyamanya na rà pame gée goo tèpa nyimurà ma upàra—wàra ê pai nuwa wàra ê wârado, ma ê wâra jawé, ma ilò. \p \v 5 Êkaa na wà tèpa Farasaio, ma wà tèpa dotée goro ê Naèà, âna rà ina tà Iésu pâ: «Wà tèpa câmu'gà, âna càra caa wâro wiâra ê nyamanya kà tèpa nyimujè ma upàjè. Ba rà ija pa ê îrà na tòri. Âna gorodà, co pwini?» \p \v 6 \x - \xo 7:6 \xt Ésaïe 29.13\x* é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà tèpa âboro na câguwà caa *tàrù! É nye âjupâra wà *péroféta Isaia, na é naigé mara ê popai kà Pwiduée naa goowà. Ba é wii pâ: \b \q1 \qt Tèpa âboro bèepwiri,\qt* \q1 \qt âna rà po ipwamainaô co\qt* \q1 \qt goro pwârà ma pwâratùra.\qt* \q1 \qt  wâiti jiio pwâranümarà.\qt* \q1 \v 7 \qt Rà pwapwicîri tôo\qt* \q1 \qt ma pwa *ârapwaailò tôo,\qt* \q1 \qt â piticèmuru naa goo.\qt* \q1 \qt Rà pacâmuri pàra tàpé\qt* \q1 \qt ba na rà wârori ê naèà.\qt* \q1 \qt  càcaa naèà kôo.\qt* \q1 \qt Ba naèà kàra co.\qt*» \qs Ésaïe 29.13\qs* \b \m \v 8  é ina tàra mwara wà Iésu pâ: «Guwà jèe panuâ ê aupitûâri kà Pwiduée.  guwà jèe pâra naa goo ê aupitûâri kàwà, tèpa âboro. \v 9 Üu, guwà nye dau wâdé târa tütâjii ê autûâri kêe, â guwà mwa caa wéaari ê pwina nye tûâ ma càrawà. \v 10 \x - \xo 7:10 \xt Exode 20.12, 21.17; Deutéronome 5.16\x*Ba é jèe ina wà *Moosé pâ: \qt Gà papwicîri du nyaa ma caa'gà.\qt*\rq Exode 20.12\rq* É jèe ina mwara pâ: \qt Wà pwi âboro na é ina ba èpà du nyaa ma caa kêe, âna guwà nama é bà.\qt*\rq Exode 21.17\rq* \p \v 11 «Êco na wâguwà, âna guwà nye ina tà tèpa âboro pâ, nye wâdé na rà ina tà du nyaa ma caa kàra pâ: “Nümoo na go naa tàu cè jè muru târa pitu tàu, êco na càcaa pâri. Ba ê pwina nümoo na go naa tàu, âna ê âraimeai pwicîri tà Pwiduée.” \p \v 12 «Êkaa na, guwà pacâmurirà, ma rà iau tà du nyaa ma caa kàra! \v 13 Guwà còogai naa napuu\f + \fr 7:13 \fq Còogai naa napuu—\ft Grec: \fqa Nama tiàu.\f* ê popai kà Pwiduée, goo ê pâ nyamanya kàwà!  wâru mwara ê pâ muru na wàrapwiri, na guwà pwa mwara.» \s1 Ê pwina é nama miiri goo, pwi âboro \r Mataio 15.10–20 \p \v 14 Gée na càùé, â é todàra mwara ê pâ âboro wà Iésu.  é ina tàra pâ: «Tàpéebà! Guwà tàmaariô, â guwà tâmogòori cai ê pwina go ina tàwà: \v 15 \x - \xo 7:15 \xt Apostolo 10.14–15\x*Càcaa pwina tò pwâ pwi âboro, na o nama é *miiri na ara Pwiduée. Ba êco pwina é còobé gée na pwâranümee, na é miiri goo. { \v 16 Wà pwina pwa ê pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!}» \p \v 17 Géewê, â é pâra jii tèpa âboro wà Iésu, â é pâra naa jaaé.  rà tawèerié wà tèpa câmu kêe, goro ê ucina na é gére wiâ diri. \v 18  é tòpi tàra pâ: «Wâguwà mwara, âna càcaa pâri ma guwà tâmogòori pwiri? Guwà côo, nye ticè jè muru na tòme gée gòroigé, na o nama é miiri na ara Pwiduée cè pwi jè âboro. \v 19 Ba pâ muru bèepwiri, na me gée gòroigé, âna càra caa tò naa na pwâranümee. Ba rà tò naa nanaaê co, â gée na càùé, â rà còobé gée na naiié.» \p É paari naawê wà Iésu pâ, é jèe nama pâri ma jè uti gée goo diri ê pâ utimuru. \p \v 20-22  é ina tàra mwara pâ: «Ê pwina còobé gée na pwâranümara pâ âboro, âna wàé kaa pwiri, ê pwina rà miiri goo—ê pâ auniimirimuru, ma câbawâdé na èpà.  gée goo pwiri, na rà pwa pâ muru na èpà: \b \li1 Rà wâro imudi; \li1 Rà toomura (rà cîâa jii wâdàra); \li1 Rà ipuu ma tèpa âboro imudi; \li1 Rà ciburà iari pâ muru na nümarà goo; \li1 Rà iboo; \li1 Rà mura; \li1 Rà ipwamainarà; \li1 Rà tùra ba èpà naa goo pàra tàpé; \li1 Rà pwâgàri pàra tàpé; \li1 Rà pwa na èpà tàra; \li1 Rà tétàmwara âboro. \b \m «Wà tàpé na rà wàrapwiri, âna ticè cèna rà tâmogòori naa goo ê pwina wâdé. \v 23 Diri ê pâ èpà bèepwiri, âna còobé gée na pwâranüma pwi âboro.  wàé kaa pwiri ê pwina nama é miiri goo.» \s1 É cèikî tô ilàri na câé caa tô Juive \r Mataio 15.21–28 \p \v 24 Gée na càùé, â é pâra gée na ére bèepwiri wà Iésu.  é pâra naa na ére na tàmwünyabweri ê ville Tyr.  é tâa na ê jè pwârawâ, â càcaa nümee na rà tâmogòori ê pâ âboro pâ é wêe. Êco na pipâra ê jèkutâ. \v 25-26  êkaa, na é pitêre ê popai gooé wà tô jè ilàri. Wà tôoni âna câé caa tô Juive, ba tô gòobàra tèpa Phénicie wâ province Syrie.  napwa wà tô èpo kêe âna pwa duée gooé.  é medari Iésu i tô ilàri, â é tùu jùrué araé.  é ina têe pâ: «Go ilagà pâ gà pacòobé ê duée gée goo tô èpo kôo.» \p \v 27  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Jè nama rà ija béaa, tèpa nari èpo. Ba càcaa wâdé na jè pa ê uti kàra, ma jè tütâjii târa ê pâ ‘nari akàna’\f + \fr 7:27 \fq ‘Nari akàna’—\ft Ê pwina rà ina wà tèpa Juif goo pàra tàpé. (Côo \fl note \ft goo Mataio 15.26.)\f*.» \p \v 28  é tòpi têe wà tôoni pâ: «Bwa, gà nye âjupâra. Êco na wà tèpa nari akàna mwara, âna rà ija ê muupàra ê utimuru, na rà tubatûu ê pâ nari èpo, gée goro taapà.» \p \v 29  é ina têe wà Iésu pâ: «Gée goo ê pai tòpi'gà, â pâri ma gà wâjué côwâ naa jaagà. Ba é jèe còobé i duée, gée goo i èpo'gà.» \p \v 30  é wâjué côwâ naa pwârawâ kêe wà tôoni.  é côo i èpo kêe, na é tàgére puu gò i aupuu. Ba é jèe wâdé! \s1 É nama tiàu maagé kà pwi a kûukû ma kee \p \v 31 Géewê, â é pâra gée na ére Tyr wà Iésu, ba na é wâjué côwâ naa bàrawià Galilée. Êco na é bwaa tabiié naa pâ ére wâ Sidon ma Dix Villes\f + \fr 7:31 \fq Dix Villes—\fl é, \fqa Décapole.\f*. \p \v 32  rà popa medarié ê pwi âboro na é kûukû ma kee.  rà tacoo goo wà Iésu, ma ilari jiié pâ: «Gà tòpò du îgà naa gòé, ba na é wâdé!» \p \v 33  é popaé wà Iésu, â ru pâra iti jii ê pâ âboro.  é tùu gée ê mangadaîê, naa na ê pwâranyüru wà pwini.  é nama tii ê mangadaîê, goro ê oropwêe.  é tu naa goo ê ûmemee. \v 34  é tagòtùé too naa napwéretòotù wà Iésu, â é ôomaa ba maina.  é ina tà i pwi âboro pâ: «\tl Effata!\tl*» (Pai ina wèe pâ: Gà tàpirigà!) \p \v 35  é nye tàpirié kaa ê du nanyüruê; â é nye wâdé kaa i ûmemee, â jèe pâri ma é tùra bwàti. \p \v 36 \x - \xo 7:36 \xt Maréko 1.43–45\x* é ina wà Iésu tà tàpé [na rà côo pwiri] pâ: «Guwà cibwaa pwa jèkutâ goo!» \p Êco na, ûna é gére ina pwiri tàra, â rà mwa nye dau pwa jèkutâ kaa goo, târa ê pâ âboro diri ê pwina é pwa. \v 37 \x - \xo 7:37 \xt Ésaïe 35.5\x*Ba rà po dau pò, â rà cau ina pâ: «Guwà côo! Nye po dau wâdé kaa ê pâ muru na é pwa! Ba é nama rà têrejè wà tàpé na rà kee; â é nama rà tùra wà tàpé na rà kûukû!» \c 8 \s1 É pa-ija 4 000 âboro Iésu \r Mataio 15.32–39 \p \v 1 Na pwi pàara bèepwiri, âna rà pitapitirirà naa jaa wà Iésu ê pâ âboro na wâru.  jèe ticè uti kàra.  é todà tèpa *câmu kêe wà Iésu, â é ina tàra pâ: \v 2 \x - \xo 8:2 \xt Maréko 6.34–44\x*«Au, meaari tèpa âboro bèeni! Ba jèe âracié tòotù kâjè ma wàilà, â jèe ticè utimuru. \v 3  wiàna go pawâjuépirirà, â o ticè nii kàra wii naigé. Ba wâru tàpé na rà me gée iti.» \p \v 4  rà tòpi têe wà tèpa câmu kêe pâ: «A?! Jè o wànau cè pai naa uti kàra diri, naani na pé ére na auticia?» \p \v 5 Êco na é ina co pâ: «Gona âradipi poloa na wâjaawà?» \p  rà ina têe pâ: «7 poloa.» \p \v 6 Nabwé, â é ina târa pâ âboro pâ na rà tâaboo.  é popa i pâ 7 poloa, â é pwaolé tà Pwiduée.  é tubiti, â é naa tà tèpa câmu kêe.  rà ipâdi naa goo tèpa âboro. \v 7 Nye pwa mwara ê nyi pàra ârawéà kàra.  é pwaolé tà Pwiduée.  é ina tà tèpa câmu kêe pâ na rà ipâdi mwara. \v 8  rà ija tiagoro na rà jèe po cau pwàro diri.  gée na càùé, â wà tèpa câmu, âna rà tòri ê dèreè, â po 7 nakébò maina na wâbé. \v 9 Po 4 000 âboro na rà ija! \p Nabwé, â é ina tàra wà Iésu pâ, na rà wâjué côwâ naa jaarà. \v 10  wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, âna rà tò naa gò i wànga.  rà pâra naa na ére Dalmanoutha. \s1 É ina tèpa Farasaio wà Iésu \r Mataio 16.1–12 \p \v 11 Rà tèepaa medari Iésu wà pàra tèpa *Farasaio, â rà tapoo pitòocia ma wàé. Ba nümarà na rà pitü tûâ têe.  rà ina têe pâ: «Paari tâbà cè *câmu kâra pàtàmee na wâgoogà.  géewê, âna bà o tâmogòori pâ, wà Pwiduée na é panuâgà medaribà.» \p \v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mataio 12.39; Luka 11.29\x* é watàu wà Iésu, â é ina pâ: «Gona gorodà na rà ciburà ilari cè câmu kêe wà tèpa âboro nabà?  go ina tàwà ê âjupâra pâ: O càra caa côo cè câmu kâra pàtàmee wà tèpa âboro nabà!» \p \v 13  [é picijajai, â] é pâra jiirà.  é tò naa gò i wànga, â é gée naanigée na ére gée côwâ. \s2 ‘Nyaa kâra poloa’ na èpà \p \v 14 [Rà tèepaa pâ naa na ére gée côwâ. Â] wà tèpa câmu kêe, âna rà [côo pâ rà] tà ipwanauri na rà pa cè poloa.  tà dàra caapwi co ji poloa kàra. \v 15 \x - \xo 8:15 \xt Luka 12.1\x* é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà ipwacôoco ê nyaa kâra poloa kà tèpa Farasaio, ma ê nyaa kâra poloa kà *Héroda.» \p \v 16  rà pi-ina tàra wà tèpa câmu pâ: «A! [Pwiri gée goro na] câjè caa pa poloa?» \p \v 17 \x - \xo 8:17 \xt Maréko 6.52\x* é têre, â é ina tàra pâ: «Cina guwà pi-ina tàwà pâ, guwà imwüru cè poloa? Gona bwaa câguwà caa côo ma tâmogòori? Wànau, bwaa gére picânauri tàwà? \v 18 Pwa ê âraporomeewà, â câguwà caa côo?  pwa ê pwâranyüruwà, â câguwà caa têre? \v 19 \x - \xo 8:19 \xt Maréko 6.41–44\x*Gona câguwà caa niimiri i pwi tòotù na go ipâdi i pâ 5 poloa tà i pâ 5 000 âboro?  âradipi nakébò na guwà pawâjué côwâ?» \p  rà ina têe pâ: «12 nakébò.» \p \v 20 «Ûna go ipâdi i pâ 7 poloa tà tèpa 4 000 âboro, â âradipi jéûru nakébò na ia guwà popa wâjuéri?» \p  rà tòpi têe pâ: «7 nakébò.» \p \v 21  é ina tàra pâ: «Â bwaa câguwà caa pâ tâmogòori kaa?» \s1 É nama é niâ côwâ pwi a bwi \p \v 22 Rà tèepaa pâ naa na village Bethsaïda.  wà tèpa âboro wê, âna rà pame pwi jè a bwi.  rà ila Iésu pâ na é tu naa gooé. \p \v 23  é tu naa goro îê wà Iésu, â é popaé còobé jii i village.  é tòpò ê oropwêe naa gò du âraporomara pwi âboro bèepwiri.  é tòpò ê du îê naa gòé, â é tawèerié pâ: «Dà cè pwina gà côo?» \p \v 24  é tàpiri du âraporomee wà pwi a bwi, â é ina pâ: «Go côo pâ âboro, êco na rà pwacèwii ê pâ upwâra na rà pâra.» \p \v 25  é jèu tòpò mwara ê du îê wà Iésu naa gòro âraporomee.  é mwa bàra niâ bwàti wà pwini.  é jèe wâdé, â é nye dau niâ tia-iti. \p \v 26  é ina têe wà Iésu pâ: «Gà wâjué naa jaagà, â gà cibwaa tò naa na village.» \s1 É pwi Mesia wà Iésu \r Mataio 16.13–28; Luka 9.18–27 \p \v 27 Rà pâra wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, naa na pâ village na tàmwünyabweri wâ ville Césarée-Filipo. Ûna rà gére pâra wii naigé, â é tawèeri tèpa câmu kêe pâ: «Gona dà cèna rà ina gooò wà tèpa âboro? Rà ina pâ wâgo wàa?» \p \v 28 \x - \xo 8:28 \xt Maréko 6.15\x* rà tòpi têe pâ: «Rà ina wà pàra pwi pâ wâgà *Ioane Pwi a piupwaa.  rà ina wà pàra tàpé pâ wâgà *péroféta Élia.  rà ina wà pàra tàpé mwara pâ gà pwi jè ârapàara tèpa péroféta biu.» \p \v 29 \x - \xo 8:29 \xt Maréko 9.9; Ioane 6.68–69\x* é tawèerirà wà Iésu pâ: «Â, na wâguwà na?» \p  é tòpi têe wà Pétéru pâ: «Wâgà, âna gà pwi *Mesia, [pwi ukai na gà me gée goo Pwiduée]!» \p \v 30  é nye âji papwicîri jiirà kaa na rà inapàpari pwiri. \s2 Ée mwa bà ma wâro côwâ \p \v 31 Gée na càùé, â é tapoo pacâmuri tèpa câmu kêe wà Iésu.  é ina pâ: «O tèepaa ê pàara, na go mwa dau pwa ê maagé côo na, wâgo *Pwina naîri âboro. Ba wà tèpa pitûâ, ma wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà, âna o nye tàutàra gooò.  rà mwa pwa ma go bà. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, âna go o mwa wâro côwâ.» \p \v 32 É ina ba pwéelaa tàra ê popai bèepwiri. Êco na é todèe naa na jè ére wà Pétéru, â é pwaé. \p \v 33  é niâri wà tèpa câmu kêe wà Iésu.  é pwa Pétéru, â é ina têe pâ: «*Caatana, gà tùugà géeni arao! Ba câgà caa niimiri pwacèwii Pwiduée; â gà niimiri pwacèwii tèpa âboro!» \s2 Pai pâra wiâê \p \v 34 \x - \xo 8:34 \xt Mataio 10.38–39; Luka 14.27\x*Géewê, â é todàra ê pâ âboro ma wà tèpa câmu kêe wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Wiàna nüma cè pwi jè âboro na é me wiâô, â é cibwaa mwa tà piniimiriê côwâ.  wâdé na é kâa ê *kurucé kêe, â é me wiâô. \v 35 Ba wà pwina nümee na é ipwamuru ê wâro kêe, âna ée mwa tubatiàu.  wà pwina é panuâ ê wâro kêe ba kôo, ma ê *Picémara Wâdé, âna wà pwiibà, âna ée udò [ma tâa têe ê *âji wâro]. \v 36  târa dà kà pwi âboro na é tòpi diri ê pâ wâdé gòropuu, â wiàna é tubatiàu ê nyuâaê\f + \fr 8:36 \fq Nyuâaê—\fqa Âji wâro na wâgooé.\f*? \v 37 Gona o dà cèna pâri ma é icuri ma é pâmari côwâ ê nyuâaê? \p \v 38 \x - \xo 8:38 \xt Mataio 10.33\x*«Napwa wà tèpa âboro nabà, âna rà jèe tèpa pwa na èpà, â càra caa pitêre dà Pwiduée. Wà pàra tàpé, âna rà kamu gooò ma ê popai kôo na ara pâ âboro. Â, na wàrapwiri, â wâgo Pwina naîri âboro, âna go o mwa kamu goorà, wiàna bà mwa me, ma tèpa *angela kêe\f + \fr 8:38 \fq Tèpa angela kêe—\ft Grec: \fqa Tèpa angela pwicîri.\f*, [naa na pwi tòotù kôo. Na pwi tòotù-bà] â o paari ê pai maina ma muugère ma pai pwicîri kà Pwi Caa kôo.» \b \c 9 \p \v 1 \x - \xo 9:1 \xt Maréko 13.30\x*«Go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà Pwiduée, âna é gére tòpò naani ê Mwaciri kêe, naa na diri ê pàtàmee.  wà pàra tèpa gére wâni nabà, âna rà bwaa côo ê pai tèepaa kâra i Mwaciri, béaa kâra cè pai bà kàra.» \s1 Paari pai maina ma muugère kà Iésu naa gòrojaa \r Mataio 17.1–13; Luka 9.28–36 \p \v 2 \x - \xo 9:2 \xt Apostolo 3.22; 2 Pétéru 1.17–18\x*Gée na càùru 6 tòotù, â wà Iésu, âna é popa wà Pétéru, ma Jacques ma Ioane.  rà too, naa gò ê pé jaa na maina.  pitòotéri pai côo Iésu, na ararà. \v 3  pâra ma po dau pwaa ê pâ ârabwée kêe, â é pwâra.  nye ticè cè jè âboro wâni gòropuu na pâri ma é pwa cè ârabwée, cèna pwaa pwacèwii pwiri. \v 4  rà nye côo kaa wà Élia ma wà *Moosé, [tupédu *péroféta béaa] na rà tàgére pitùra ma wàé. \p \v 5-6  po dau wâgo tà wà Pétéru ma wà tupédu bée.  é ina wà Pétéru tà Iésu pâ: «Pwi a pwa pupûra, nye po dau wâdé tâbà, na bà gére tâa ni jaagà.  wâdé na bà pacima cè tèpa âracié nacapè—ba kâgà jèpwi, â kà Élia jèpwi, â kà Moosé jèpwi.» \p É ina pwiri, ba câé caa tâmogòori cèna é ina, goo pai wâgotêe. \p \v 7  é tèepaa me ê jè nee, â é cajipirà.  rà têre ê pwâratùra gée na nee, na ina pâ: «Wà pwini, âna wàé co kaa pwiri, ê Pwina naîô [na caapwi co] na dau wânümoo gooé.  guwà pitêre dèe.» \p \v 8  rà piniâ bèepirà wà tèpa *câmu, êco na jèe nye tà wàilà acari ma Iésu. \p \v 9 Ûna rà tàbàtù gée gòrojaa, â é ina ba gòo tàra wà Iésu pâ: «Guwà cibwaa ina târa âboro ê pwina guwà côo, tiagoro ê tòotù, na go mwa wâro côwâ gée na aubà, wâgo *Pwina naîri âboro.» \p \v 10  rà pitêre dàra ê pwâratùra bèepwiri. Êco na rà pitawèerirà pâ: «Gona dà ê pai ina wèe bèepwiri pâ, ée mwa wâro côwâ gée na aubà?» \s2 Rà tawèerié goo Élia \p \v 11 Gée na càùé, â rà tawèeri Iésu pâ: «Wà tèpa *dotée goro ê Naèà, âna rà ina pâ: “Wà péroféta Élia, âna wàé pwi a mara pâbéaa [kà pwi *Mesia, *pwi a pa-udò].” Âna gorodà?» \p \v 12-13 \x - \xo 9:12-13 \xt Psaume 22.2–19; Ésaïe 53.3; Malachie 3.23\x*\x - \xo 9:12-13 \xt Mataio 11.14\x* é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Üu kaa. É mara pâbéaa me wà Élia, ba na é tòpò bwàti diri pâ muru, naa na pai tâa wê.  go ina tàwà pâ, é jèe nye me wà Élia\f + \fr 9:12-13 \fq É jèe nye me wà Élia—\ft Wà Iésu, âna é ina Ioane Pwi apiupwaa, ba wakè kêe, âna pwacèwii wakè kà péroféta Élia. (Côo Luka 1.17.)\f*. Êco na rà jèe pwa têe ê pwina èpà na rà niimiri wà pàra tèpa âboro, pwacèwii na jèe wii naa na *Tii Pwicîri.  jèe wii mwara gooò, wâgo Pwina naîri âboro pâ, na go o mwa maagé côo, â rà o mwa èpàrio wà tèpa âboro.» \s1 É nama wâdé côwâ pwi jè èpo na pwa duée gooé \r Mataio 17.14–21; Luka 9.37–43 \p \v 14 [Na rà boome côwâ gée gòrojaa] wà Iésu ma wà tèpa âracié a câmu kêe, â rà pâdari wà pàra tèpa câmu béerà.  rà côo ê pâ âboro na rà dau wâru na rà tâbèepirà. Ba rà tàgére pitùra ma tèpa dotée goro ê Naèà. \v 15 Ûna rà côo Iésu wà tèpa âboro, â po dàpàgà tàra.  rà itàa pâdarié, ba na rà pwabwàcu têe. \v 16  é tawèeri tèpa câmu kêe pâ: «Gona dà cèna guwà pi-ina ma wàilà?» \p \v 17  é tòpi têe wà pwi jèpwi gée goo tèpa âboro bèepwiri, â é ina pâ: «Pwi a pwa pupûra, pwa na go popa me pwina naîô darigà. Ba pwa pé duée na wâgooé, na é pwa ma câé caa tùra. \v 18  é mu popaé, ma tüê boo naa napuu.  wà pwina naîô, âna mu còobé ê pâ oropwêe, â é mu tòngüru ê poropwêe.  mu po gòo ê naiié.  go ila tèpa câmu'gà pâ, na rà tü têe, êco na càcaa pâri naa goorà.» \s2 Nye cau pâri diri tà pwi a cèikî! \p \v 19 É ina tàra wà Iésu pâ: «Au, [go nyi meaariwà] wâguwà tèpa âboro nabà, ba bwaa câguwà caa cèikî! Tiagoro wiidà na go o bwaa nye tà tâa jaawà, ma pidàpwicâariô naa goowà? Popa me i pwi nari âboro èpo!» \p \v 20  rà popaé me. Ûna é côo Iésu i duée, â é nye nama é po céca diri kaa.  é tûu, â é biié naa napuu.  còobé gée pwêe ê pâ oropwêe. \p \v 21  wà Iésu, âna é tawèeri pwi caa kêe pâ: «Gona âradipi pàara, na pwa têe ê pwini?» \p  é tòpi têe pâ: «Nye tapoo gée na aukîri kêe. \v 22 Ê pwi duée bèepwiri, âna é mu tüê naa na ânye, ma naa najawé, ba na é bà.  gà meaaribà, ma pitu tâbà, wiàna pâri ma gà pwa.» \p \v 23 \x - \xo 9:23 \xt Mataio 21.21; Maréko 11.23\x* é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gorodà na gà ina tôo pâ: “Wiàna pâri ma gà pwa?” Nye cau pâri diri tà pwi a cèikî!» \p \v 24  é nye tomara kaa wà pwiibà pâ: «Go cèikî! Êco na gà pitu tôo, ba càcaa po maina ê pai cèikî kôo!» \p \v 25  é côo wà Iésu pâ, wâru ê pâ âboro, na rà jèe tapoo me naa gooru.  é nye pwa kaa i duée, â é ina têe pâ: «Wâgà pwini, na gà pwa ma câé caa tùra ma têrejè, âna go ina tâgà pâ: Gà còobé gée goo pwi âboro èpo bèeni!  gà cibwaa mwa caa tò côwâ naa gooé!» \p \v 26 \x - \xo 9:26 \xt Maréko 1.26\x* é pé wiikau i pé duée bèepwiri, â é nye nama é po céca diri i pwi âboro èpo, â é nye còobé kaa. Êco na, napwa i pwi âboro èpo, âna é pwacèwii na é jèe bà.  wâru ê pâ âboro na rà ina pâ, é jèe maagé. \v 27 Êco na é tuboo dèe wà Iésu, â é dàgòtùé [ba é jèe wâdé]. \p \v 28 Gée na càùé, â é wâjué naa pwârawâ wà Iésu. Ûna rà pitâa acari ma tèpa câmu kêe, â rà tawèerié pâ: «Cina càcaa pâri ma bà pwa ma é còobé i duée?» \p \v 29  é tòpi tàra pâ: «Nye gée goro co ê pwapwicîri tà Pwiduée, na o pâri ma jè pacòobé ê pwi pwâra duée bèepwiri.» \s1 É pacâmuri tèpa câmu kêe \r Mataio 17.22–18.9; Luka 9.44–50 \p \v 30 \x - \xo 9:30 \xt Ioane 7.1\x*Rà còobé gée na ére bèepwiri wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, â rà pitapàgà wài napô Galilée.  càcaa nüma wà Iésu na rà tâmogòori wà tèpa âboro, pâ é tâa wê. \v 31 \x - \xo 9:31 \xt Maréko 8.31, 10.32–34\x*Ba é gére pacâmuri tèpa câmu kêe [goro pai o bà kêe]. \s2 Go o mwa bà ma wâro côwâ \p É ina tàra pâ: «O mwa icurio tà tèpa âboro, wâgo Pwina naîri âboro.  rà o tâjùruo, â rà o pwa ma go bà. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, âna go mwa wâro côwâ gée na aubà.» \p \v 32 \x - \xo 9:32 \xt Luka 9.45\x*Êco na càra caa tâmogòori ê pwina é ina tàra.  wâgotàra na rà tawèerié. \s2 Wàilàapà wà pwina é imaina? \p \v 33 Rà tèepaa pâ naa Capernaüm. Ûna rà tò naa na wâ, â é tawèeri tèpa câmu kêe wà Iésu pâ: «Gona dà cèna guwà pi-ina na ia jè gére me?» \fig Capernaüm|src="027 hk00357c.tif" size="col" ref="9.33" \fig* \p \v 34 Êco na càra caa tòpi têe. Ba ûna rà gére me wii naigé, â rà pitawèerirà pâ: «Gona wàilàapà cè pwina pwamuru naa gooé naa nabibiu kâjè?» \p \v 35 \x - \xo 9:35 \xt Mataio 20.25–27; Maréko 10.43–44; Luka 22.24\x* é tâaboo wà Iésu, â é ina tàra pâ, na rà cibèepié, â é ina tàra pâ: «Wiàna nümee na é imaina wà pwi jè âboro, â wâdé na é pwi a pwicò ma pwi a piâboro kîri kâra diri pâ âboro.» \p \v 36  é popa ji nari èpo, â é tòpòé boo, naa nabibiu kàra.  é bwénüuê, â é ina tàra pâ: \v 37 \x - \xo 9:37 \xt Mataio 10.40\x*«Wà pwina é tòpi naa na neeô pwi jè nari èpo pwacèwii ni, âna é tòpio.  wà pwina é tòpio, âna é tòpi mwara wà Pwina é cùruo me.» \s2 Naaco pwina câé caa cicarajè \p \v 38 É ina wà Ioane tà Iésu pâ: «Pwi a pwa pupûra, bà côo pwi jè âboro, na é tü târa ê pâ duée, naa na neegà.  pwa na bà ina têe pâ, na é cibwaa pwa, ba câé caa pwi béejè.» \p \v 39  é tòpi tàra pâ: «Guwà cibwaa pacooé! Ba wà pwina é wakè goro pàtàmoo, âna o pwacoé ma é ina cè pwina èpà naa gooò. \v 40 \x - \xo 9:40 \xt Mataio 12.30; Luka 11.23\x*Ba wà pwina câé caa cicarajè, âna é pwi béejè. \v 41 \x - \xo 9:41 \xt Mataio 10.42\x* go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà pwina é naa tàwà cè jè wârado jawé moo, ba guwà tèpa bée Kériso, âna wà pwi bèepwiri, âna ée mwa tòpi pumee.» \s2 Guwà pwacôoco! \p \v 42 [É ina mwara wà Iésu pâ]: «Gà cibwaa pwa ma gùmagù ê cèikî\f + \fr 9:42 \fq Pwa ma gùmagù ê cèikî—\fl é, \fqa Nama é pwa na èpà—\ft Grec: \fqa Nama é tûu.\f* kà [pwi âboro kôo, na é pwacèwii] ji pwi nari èpo. Ba wiàna wàrapwiri, â o ê wârimuru'gà, âna o dau maina jii na jè tòo naa goro nyagà cè pé atü cèna maina, ma jè tügà naaniboo najawé. \p \v 43 \x - \xo 9:43 \xt Mataio 5.30\x*«Wiàna majoroé ê îgà, na gà pwa na èpà; â gà tapàgàé\f + \fr 9:43 \ft Côo \fl note \ft goo Mataio 5.29–30.\f*. Ba o wâdé ba kâgà, na gà tò naa na *âji wâro, pa caapwi îgà. Dau pwaée'gà na gà wéaari ê du îgà, â gà pâiti jii Pwiduée\f + \fr 9:43 \fq Gà pâiti jii Pwiduée… \ft Grec: \fqa Gà pâ naa géhenne (l'enfer). \ft Ipaiwà naa na pâ nee tii 45 ma 47.\f*! Ba naa na ére bèepwiri, âna o nye tà ciburà tòogà ê maagé côo, pwacèwii ê na ânye na càcaa bà. { \v 44  pwa pâ ûne na uti naiiri âboro, âna càra caa bà naa na pwi ére-bà.} \p \v 45 «Â wiàna majoroé ê âgà, na gà pwa na èpà; â gà tapàgàé. Ba o wâdé ba kâgà, na gà tò naa na âji wâro, pa caapwi âgà. Dau pwaée'gà na gà wéaari ê du âgà, â tügà naa na ére na gà pwamaagé côo naawê! { \v 46 Ba ê ânye na ére-bà, âna càcaa bà.  pwa pâ ûne na rà uti ê naiiri âboro, â càra caa bà naa na pwi ére-bà.} \p \v 47 \x - \xo 9:47 \xt Mataio 5.29\x*«Â wiàna majoroé ê âraporomeegà, na gà pwa na èpà; â gà èrù tâjii. Ba o wâdé ba kâgà, na gà tò naa na *Mwaciri kà Pwiduée, pa caapwi âraporomeegà. Dau pwaée'gà na gà wéaari ê du âraporomeegà, â tügà naa na ére na gà pwamaagé côo naawê! \v 48 \x - \xo 9:48 \xt Ésaïe 66.24\x* wê, âna càra caa bà ê pâ ûne, na rà iri ê naparawére âboro.  jè maagé, pwacèwii na tòjè ê ânye. \p \v 49 «Diri ê pâ âboro, âna o naa tàra ê ânye ma còo\f + \fr 9:49 \fq Ânye ma còo—\ft Naa na pwapwicîri kà tèpa Juif, âna rà tòpò còo naa gò pâ ârapwaailò na tòo naa goro ânye. (Côo Lévitique 2.13.) Ê ânye, âna ucina goro pai cèitiri èpà kâjè, pwacèwii na jè cîri ê mwani mii, ba na é dau pwéelaa. Ê còo, âna ucina goro napârajè na jè wârori ê wâro na pwicîri, â na jè tèpa pinaanapô. (Côo nee tii 50.) Pwacèwii pai wéaari ê noo kâra macii goro còo, ba na o càcaa wâbu. (Côo \fl note \ft goo Mataio 5.13.)\f*, [târa ma cèitiri èpà kàra]. \v 50 \x - \xo 9:50 \xt Mataio 5.13; Luka 14.34\x*Napwa ê còo, âna jè muru na wâdé [târa ma pwa nümara ê utimuru]. Êco na, wiàna tubatiàu ê nümee, â jè o wànau târa ma jè o pwa ma tèepaa côwâ ê nümee? Bwa, pwacoé! Wâdé na é tâa goowà ê còo, â guwà wâro na tàbwàti ma pàra tèpa béewà.» \c 10 \s1 Popai goro piéa ma tapàgà piéa \r Mataio 19.1–12; Luka 16.18 \p \v 1 Géewê, â é pâra gée na ére bèepwiri wà Iésu.  é tapàgà ê napô *Judée.  é pâra naa na ére gée côwâ kâra nairiwâ Ioridano. Â, na diri pâ ére na é tâa wê, âna rà me mwara tèpa âboro, â rà tâbèepié.  é pacâmurirà goro ê Popai, wàra na nye câmaajé têe na é pwa. \p \v 2  rà me burèe wà pàra tèpa *Farasaio, â pwa na rà pwa tûâ têe. Ba rà tawèerié pâ: «Gona pwa tàrù kà pwi jè âboro, [naa na ê *Naèà kà Moosé] ma é tü tà tô wâdèe?» \p \v 3  é tawèerirà wà Iésu pâ: «Gona dà ê popai, na é tûâri tàwà wà *Moosé?» \p \v 4 \x - \xo 10:4 \xt Deutéronome 24.1–4; Mataio 5.31\x* rà tòpi têe pâ: «Bwa, câé caa papwicîri wà Moosé tà pwi âboro na é pitapàgà piéa, wiàna é wii ê tii, ba na é panuâ côwâ tô wâdèe.» \p \v 5  é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà côo, é wii ba kàwà ê naèà bèepwiri wà Moosé, ba po dau gòo ê pûruwà! \v 6 \x - \xo 10:6 \xt Genèse 1.27, 5.2\x*Êco na, naa na autapoo goo, ûna é tòpò ê gòropuu wà Pwiduée, âna: \qt É tòpò wà pwi paao ma wà tô ilàri.\qt*\rq Genèse 1.27\rq* \v 7 \x - \xo 10:7 \xt Genèse 2.24; Éféso 5.31–33\x*\qt  gée goo kaa pwiri, âna é panuâ du nyaa ma caa kêe wà pwi paao, ba na ru pitâa ma wà tô wâdèe.\qt* \v 8 \qt Â, na wàrapwiri, â wàilu âna ru pâra nau caapwi.\qt*\rq Genèse 2.24\rq* \p «Â êkaa, [na go ina tàwà pâ] na jèe càcaa ârailu âboro, â ru jèe pwacèwii caapwi âboro. \v 9  guwà cibwaa tipi côwâ ê pwina é jèe piinaimari wà Pwiduée!» \p \v 10  [rà pâra jiirà] wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe. Ûna rà wâjué côwâ naa pwârawâ, â rà bwaa nye jèu tawèerié mwara, goro tapàgà piéa. \v 11 \x - \xo 10:11 \xt Mataio 5.32\x* é ina tàra pâ: «Wiàna é tü tà wâdèe wà pwi jè âboro, ma é jèu éa côwâ, â é jèe pâ nau toomura (é cîâa jii tô wâdèe béaa). \v 12  wiàna é pâra jii pwi éaé wà tô ilàri, ma é jèu éa côwâ, â é jèe pâra nau toomura.» \s1 É pwényunyuâari nyi nari èpo \r Mataio 19.13–15; Luka 18.15–17 \p \v 13 [Na jè tòotù, âna] rà medari Iésu wà tèpa âboro.  rà pame têe ê nyi nari èpo kàra, ba na é tu naa goorà, [ma é *pwényunyuâarirà]. Êco na wà tèpa câmu kêe, âna rà pwa tèpa âboro, ma pacoorà. \p \v 14 Ûna é côo pwiri wà Iésu, â càcaa wâdé têe, â é ina ba gòo tàra pâ: «Guwà naaco nyi tèpa nari èpo, ma rà medario! Guwà cibwaa pacoorà! Ba ê *Mwaciri kà Pwiduée, âna o kâra ê pâ âboro, na rà wàra ê nyi nari èpo. \v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mataio 18.3\x*Üu, âjupâra ê pwina go ina tàwà pâ: Wà pwi âboro na câé caa tòpi ê Mwaciri kà Pwiduée wàra ji nari èpo, âna o pwacoé têe ma é tò naa na.» \p \v 16  é nye popa kaa nyi nari èpo, â é tàmarà.  é tòpò îê naa gòrà, ba na é pwényunyuâarirà. \s1 Pwi âboro na po dau pwa neemuruê \r Mataio 19.16–30; Luka 18.18–30 \p \v 17 Ûna é bwaa pwa na é pâra wà Iésu, â é itàa tèepaa me wà pwi jè âboro.  é pâ nau tùu jùrué araé.  é tawèerié pâ: «Pwi a pwa pupûra, gà nye dau pwi âboro wâdé kaa. O dà cèna go pwa, ma o tâa tôo ê *wâro dàra gòiri jaa Pwiduée?» \p \v 18  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gona cina gà ina gooò pâ, go pwi âboro wâdé? [Âjupâra pai ina'gà.] Ba nye ticè pwi âboro na wâdé; â nye caapwi co—wà Pwiduée. \v 19 \x - \xo 10:19 \xt Exode 20.12–17; Deutéronome 5.16–20\x*[ napwa naa goo ê pai tawèeri'gà, âna] gà tâmogòori bwàti ê pâ Naèà: \b \li1 \qt Gà cibwaa tétàmwara âboro;\qt* \li1 \qt Gà cibwaa toomura (gà cibwaa cîâa jii tô wâdàgà, é, wà pwi éagà);\qt* \li1 \qt Gà cibwaa mura;\qt* \li1 \qt Gà cibwaa ina cè popai na pwâ\qt*\f + \fr 10:19 \fq Gà cibwaa ina cè popai na pwâ—\ft Pai ina wèe pâ, gà cibwaa wàrapwiri \fqa naa na aupitèimuru.\f*\qt , naa goo cè pàra âboro;\qt* \li1 \qt Gà cibwaa pwa cè tûâ cèna èpà tà pàra tàpé;\qt* \li1 \qt Gà papwicîri du nyaa ma caa'gà.\qt*» \rq Exode 20.12–16\rq* \b \m \v 20  é ina têe wà pwi âboro pâ: «Pwi a pwa pupûra, go jèe pitêre dàra kaa pâ pwiibà, gée na aukîri kôo.» \p \v 21  é niâriê wà Iésu, â é po dau meaarié, â é ina têe pâ: «Gà têre, nye caapwi co jè muru, na bwaa tiàu jiigà. Wàéni: Gà pâra, â gà nye icuri kaa diri ê pâ neemurugà, â gà naa ê mwani wâri wèe tà tàpé na ticè kàra. Ba na wàrapwiri, âna o pwa cè wâdé'gà naa jaa Pwiduée.  gà me wiâô!» \p \v 22 Êco na é po dau pikîri wà pwini, ba po dau pwa neemuruê.  é pâra. \s2 Pai tò naa na Mwaciri \p \v 23 Wà Iésu, âna é niâri tèpa câmu kêe na rà tâbèepié, â é ina tàra pâ: «Guwà côo, wà tàpé na dau pwa neemururà, âna dau pwacoé tàra, ma rà tò naa na Mwaciri kà Pwiduée!» \p \v 24  rà po dau pò goro ê pwâra-tùra bèepwiri. Êco na é bwaa ina tàra côwâ pâ: «Tèpa béeò, akaé! Po dau pwacoé tà pwi jè âboro na é tò naa na Mwaciri kà Pwiduée. \v 25 Gona ê kaamela\f + \fr 10:25 \fq Kaamela—\fqa Chameau. \ft Pai ina wèe ni pâ, ê macii na po dau maina. (Côo Mataio 19.24.)\f*, âna pâri ma é tò na ê pwêe goro kaju? Bwa, pwacoé!  go ina tàwà pâ: Wà pwi âboro na pwa neemuruê, âna mwa nye dau pwacoé têe awé, ma é tò naa na Mwaciri kà Pwiduée.» \p \v 26  rà mwa nye dau pò kaa, tèpa câmu kêe, â rà nye pi-ina tàra côwâ pâ: «A?  gona wàilàapà cè pwina o pâriê ma é udò [ma tâa têe ê *âji wâro]?» \p \v 27  é niârirà wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Naa goo wà tèpa âboro, âna càcaa pâri. Êco na, diri kaa ê pâ muru, âna nye pâri wà Pwiduée.» \p \v 28  é ina têe wà Pétéru pâ: «Gà côo, wàibà, âna bà jèe nye po panuâ diri ê pâ muru, ba na bà pâra wiâgà!» \p \v 29  é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Wàépwiri.  go ina tàwà ê âjupâra pâ:  o mwa wâru pàra tàpé na rà o panuâ pwârawâ ma aupwanapô kàra, ba na rà pâra wiâô ma ê *Picémara Wâdé.  rà o cau panuâ tèpa aéjii kàra, ma pa èpo naigé kàra, ma du nyaa ma caa kàra, ma pâ èpo kàra. \p «[ go ina tàwà pâ]: \v 30 Tapoo nabà, âna rà mwa tòpi cè muru cèna piwéna, na dau maina ma dau wâru. Ba o tâa tàra cè pwârawâ, ma cè aupwanapô kàra.  o tâa tàra cè aéjii kàra, ma cè èpo naigé kàra, ma cè nyaa ma caa kàra, ma cè èpo kàra! Âjupâra pâ rà o maagé côo, [gée goo na rà tèpa âboro kôo]. Êco na, gée na càùé, â rà mwa tòpi ê wâro dàra gòiri jaa Pwiduée. \v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mataio 20.16; Luka 13.30\x*Wâru tàpé na rà pâbéaa nabà, na rà o mwa pwicò widàuru.  wâru tàpé na rà pwicò nabà, na rà o mwa caa pâbéaa widàuru.» \s1 É jèu ina pai bà ma wâro côwâ kêe \r Mataio 20.17–19; Luka 18.31–34 \p \v 32 \x - \xo 10:32 \xt Maréko 8.31, 9.31\x*É gére too naa *Iérusaléma wà Iésu.  rà pwicò kêe wà tèpa 12 a câmu kêe, ma pàra âboro.  rà pâ nau dumapiê, â wâgotàra. \p  é popa itiri tèpa câmu kêe ba na rà pitùra.  é inapàpari tàra mwara ê muru na o jèe tèepaa têe: \v 33 «Guwà côo, nabàni, âna jè too naa Iérusaléma.  naawê, âna o jèe panuâô, wâgo *Pwina naîri âboro, tà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma tèpa *dotée goro ê Naèà.  rà o tèio tiagoro na o tétàmwaraô.  rà o panuâô tà tàpé na càra caa tèpa *Juif. \v 34  wà tàpéebà, âna rà o pitaurèe gooò, ma èdurio, ma pâdio goro ubati.  rà o nama go bà. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, âna go o mwa wâro côwâ gée na aubà.» \s1 Wâdé na jè tèpa âboro kîri \r Mataio 20.20–28 \p \v 35 Gée na càùé, âna ru medari Iésu wà Jacques ma wà Ioane, tupédu naî Zébédée, â ru ina têe pâ: «Pwi a pwa pupûra, pwa jè muru na bu ilari jiigà.» \p \v 36  é ina tàru pâ: «Îgàu!» \p \v 37  ru ina têe pâ: «[Bu tâmogòori pâ] gà mwa tâa gòro autâa'gà, na Mwaciri'gà, naa na muugère'gà, â o tâa tâgà ê pitûâ maina awé.  bu ilari jiigà pâ, na bu tâa goro du jèneregà—pwi jèpwi naa gòro âji îgà, â pwi jèpwi naa gòro aèmwü'gà.» \p \v 38 \x - \xo 10:38 \xt Maréko 14.36; Luka 12.50\x* é tòpi tàru pâ: «Câgàu caa tâmogòori ê pwina gàu ilari! Gona nümau na gàu wâdo ê na wârado na go o wâdo? Pâri ma gàu tòpi mwara ê pâ aré ma tòina kôo\f + \fr 10:38 \ft Dernière phrase—\ft Grec: \fqa Pâri ma upwaau pwacèwiio? \ft Ucina goro ê pai maagé ma tòina kà Iésu. Ipaiwà naa na nee tii 39.\f*?» \p \v 39 \x - \xo 10:39 \xt Apostolo 12.2; Auinapàpari 1.9\x* ru tòpi têe pâ: «Akaé, o pâribu!» \p  é ina tàru pâ: «Üu kaa, gàu o wâdo ê na wârado na go o wâdo, â gàu maagé ma tòina, pwacèwiio. \v 40 Êco na càcaa wâgo, na go pitûâ pâ, wàilàapà na o tâa gòro âji îô ma tâa gòro aèmwü kôo. Ba nye wàco Pwiduée [Caa] na é jèe nye pwabwàti ê autâa bèepwiri ba kà tàpé na é nye pitòrigarirà.» \p \v 41 Ûna rà têre ê pwâratùra bèepwiri wà tèpa 10 a câmu béeru, â rà putàmu naa goo Ioane ma Jacques. \p \v 42 \x - \xo 10:42 \xt Luka 22.25–26\x* é todàra wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Guwà côo, naa jaa wà tàpé na càra caa tèpa âboro kà Pwiduée\f + \fr 10:42 \fq Naa jaa wà tàpé… \ft Grec: \fqa Naa na pé gòropuu bèeni.\f*, âna wà tèpa ukai, âna rà pitûâ ba na rà còogai tèpa âboro.  wà tàpé na rà imaina, âna rà pwa kûu tàra. [ rà niimiri pâ dau pwamuru naa goorà.] \v 43 \x - \xo 10:43 \xt Mataio 23.11; Maréko 9.35\x*Êco na, napwa naa goowà, âna càcaa wàrapwiri. Ba wà pwi jè ârapàarawà, na nümee na é pwi âboro imaina, âna wâdé na é ipakîriê jii tèpa ênawéna. \v 44  wà pwina nümee na é pâbéaa, âna wâdé na é pwi ênawéna kâra âboro diri. \v 45 Ba wâgo, Pwina naîri âboro, âna câgo caa me, ba na guwà pipwa âboro kîri tôo. Go me, nau pipwa âboro kîri kâra pâ âboro.  go me, ba na go panuâ ê wâro kôo, ba na go wâri ma tipi wà tèpa âboro na wâru [gée na èpà kàra].» \s1 Pai wâdé côwâ kà pwi a bwi \r Mataio 20.29–34; Luka 18.35–43 \p \v 46 [Rà bwaa nye gére pâra naa Iérusaléma] wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe.  rà tèepaa pâ naa na village Iériko. Ûna rà còobé géewê, â po dau wâru pâ âboro na rà pâra wiârà. \p  é nye tà tâa bàra naigé wà pwi a bwi, na nee Bartimée, pwi naî Timée. Wà pwiibà, âna pwi a-ila, ba pwi a ticè kêe. \v 47 Ûna é têre pâ, é tèepaa wà Iésu, pwi âboro gée Nazareth, â é nye tà tomara too pâ: «Iésu, *Pwina naî Davita, gà meaario, â gà pitu tôo!» \p \v 48 Wâru ê pâ âboro, na rà kànariê, ba na rà pacooé. \p Êco na é mwa nye dau to too kaa burà ina pâ: «Pwina naî Davita, gà meaario, â gà pitu tôo!» \p \v 49  é tàpo coo wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Guwà todèe!» \p  rà todèe, â rà ina têe pâ: «Bwa, gà gòo!  gà cimadò, ba é todàgà!» \p \v 50  é pò ma tétâjii ê palito kêe, â é nye pwairi cimadò kaa, â é pâra dari Iésu. \p \v 51  é tawèerié wà Iésu pâ: «Dà cè pwina nümagà goo? Dà cèna pâri ma go pwa ba kâgà?» \p  é tòpi têe pâ: «Pwi a pwa pupûra, gà pwa ma go niâ ma wàra béaa.» \p \v 52 \x - \xo 10:52 \xt Maréko 5.34\x* é ina têe wà Iésu pâ: «Gà pâra, ba gà jèe wâdé côwâ, goo ê cèikî'gà!» \p  é jèe nye niâ kaa, wàra béaa.  é pâra wiâ Iésu. \c 11 \s1 É tò naa Iérusaléma wà Iésu \r Mataio 21.1–19; Luka 19.28–48; Ioane 12.12–19 \p \v 1 Rà bwaa gére too dàra *Iérusaléma wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe.  rà tèepaa mwünyabweri Bétani, ma wâ Bethfagé, du village na ru tâa goro jènere ê gòrojaa Élaio\f + \fr 11:1 \fq Gòrojaa Élaio—\fqa Mont des Oliviers.\f*. \p  é panuâ pâ ê tupédu a câmu kêe wà Iésu, \v 2 â é ina tàru pâ: «Gàu pâra naa na village bèepwiri, tâa béaa kâjè.  gàu o pâmari naawê, ê ji nari buriko, na tòoé goro otàpwe, na bwaa nye ticè âboro cèna mu caa tâa gòé.  gàu tipié, â gàu popaé me naani. \v 3  wiàna rà tawèeriu pâ: “Gorodà na gàu pwa pwiri?” â gàu tòpi tàra pâ, “Bu popaé pâdari Pwi Ukai, â é mwa panuâê me côwâ wài.”» \p \v 4  ru pâra, â ru côo pwi nari buriko, naani bàra naigé, na tòoé mwünyabweri goropwârawâ goo jè wâ.  ru tipié. \p \v 5  wà pàra tèpa tà tâa wê, âna rà tawèeriru pâ: «Dà na gàu pwa? Gorodà na gàu tipi ê pwi nari buriko bèepwiri?» \p \v 6  ru tòpi tàra, goro i pwi ia é ina tàru wà Iésu, â rà panuâru. \v 7  ru popa me i nari buriko dari Iésu.  ru tòpò pâ ârabwée, naa gòro càùé, â é tâa gòé wà Iésu. \s2 Rà pwamainaê tèpa âboro \p \v 8 Wâru ê pâ âboro, na rà pòpwara béaa kêe naa gòro naigé, ê pâ ârabwée kàra, [ba na rà pwamainaê].  wà pàra tàpé, âna rà tòpò ê pâ îri upwâra na bwùu, na rà tépàgà pâ ni, na ê pâ na aupwanapô. \p \v 9 \x - \xo 11:9 \xt Psaume 118.25–26\x* wà tàpé na rà pâbéaa kà Iésu, ma wà tàpé na rà pwicò kêe, âna rà cau tomara too pâ: \b \q1 «Hosana ma cidòri! \q1 Ipwamaina Pwiduée! \q1 \qt Cidòri nyuâa pwi âboro\qt* \q1 \qt na é me na nee!\qt*\qs Psaume 118.26\qs* \q1 \v 10 *Pwényunyuâari ê mwaciri, \q1 na é bwaa âmu tèepaa— \q1 pwâra ukai kà *Davita, \q1 pwi jojoorojè! \q1 Hosana ma cidòri! \q1 Pwamaina Pwiduée \q1 na é wâdòiti awé!» \b \m \v 11 Ûna é tèepaa wà Iésu naa Iérusaléma, â é tò naa na ê *Wâra pwapwicîri, â é côo bwàti [ê pwina rà gére pwa wà tàpé na rà tâa wê].  nabwé, â rà pâra naa Bétani ma wà tèpa 12 *apostolo kêe, ba jèe bàrane. \s2 É pinajajai upwâra wâi \p \v 12 Na dàuru kêe, â ûna rà còobé gée Bétani, â é copwa wà Iésu. \v 13 \x - \xo 11:13 \xt Luka 13.6\x* é côo gée iti ê jè *upwâra wâi, na po pwédoo. Na pwi pàara-bà, âna càcaa [wâru] pwâra wâi. Êco na é pâra nau mudàra cè pwêe.  ûna é tèepaa pâ, â nye po dooé co. \v 14  é pinajajai i upwâra, ma ina pâ: «O nye ticè cè pwi jè âboro, cèna ée mwa caa uti cè pwâra wâi'gà, [ba gà o jèe bà]!» \p  rà têre pwiri wà tèpa câmu kêe. \s2 É pacòobé tèpa pi-icu \p \v 15 Rà tèepaa pâ naa Iérusaléma, â é tò wà Iésu naa na Wâra pwapwicîri.  é pacòobé tèpa gére pwa jèna\f + \fr 11:15 \ft Côo \fl note \ft goo Mataio 21.12.\f*, gée na [gòroigé\f + \fr 11:15 \fq Gée na gòroigé—\fqa De la cour extérieure. \ft Wà tèpa pi-icu, âna rà tâa na gòroigé kâra Wâra pwapwicîri. Côo mwara \fqa Wâra pwapwicîri \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f* kâra] Wâra pwapwicîri.  é pugòboori ê pâ taapà kà tàpé na rà gére pitòotéri mwani, ma ê pâ autâa kà tàpé na rà pi-icu marü. \p \v 16  é ina pâ: «Guwà cibwaa pa dòme naani ê pâ muru imudi! \v 17 \x - \xo 11:17 \xt Ésaïe 56.7; Jérémie 7.11\x*Guwà jèe nye tâmogòori bwàti ê pwina é ina wà Pwiduée naa na *Tii Pwicîri, pâ: \qt O mwa ina goo ê wâ kôo pâ, wâ târa pwapwicîri, kâra diri ê pâ Ba.\qt*\rq Ésaïe 56.7\rq* Êco na wâguwà, âna guwà gére pwa ma aucârü kà tèpa mura!» \p \v 18 \x - \xo 11:18 \xt Maréko 14.1\x* wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà, âna rà têre ê jèkutâ goro i pwi ia é pwa wà Iésu.  rà mudàra cè pai pwa wèe, ba na rà tétàmwereê. Ba wâgotàra gooé, ba jèe dau wâru pâ âboro na rà pâra naa gooé. Ba rà câdiri ê pâ popai na é pacâmurirà goo. \p \v 19 Ûna bàrane, â rà còobé, gée na pwi ville-bà wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe. \s1 Guwà cèikî naa goo Pwiduée \r Mataio 21.21–22 \p \v 20 Na dàuru kêe, na rà pâra wii naigé, â rà côo i iri wâi, na ia é pinajajaié\f + \fr 11:20 \fq Pinajajai (é, pinanyajai)—\fqa Maudir.\f* wà Iésu, âna é jèe mwari awé, tia niboo goro wàé. \p \v 21  wà Pétéru, âna é niimiri, i pwi ia é ina wà Iésu.  é ina têe pâ: «Pwi a pwa pupûra, gà côo, i upwâra na ia gà pinajajaié géecaa, âna é jèe mwari.» \p \v 22  é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Wâdé na guwà cèikî naa goo Pwiduée! \v 23 \x - \xo 11:23 \xt Mataio 17.20\x*Ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: O pâri ma gà ina târa ê jaa bèeni pâ: “Gà êgò naaniboo nawià!”  wà Pwiduée âna é pwa! Êco na wâdé na gà cèikî pâ o tèepaa ê pwina gà ina.  gà cibwaa pidumapiê, naa na pwâranümagà! \v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mataio 7.7\x*Êkaa pwiri ê majoroé ma go ina tàwà pâ: Wiàna guwà pwapwicîri târa ilari ê jè muru, â wâdé na guwà cèikî pâ guwà jèe tòpi.  ée mwa pacoo wà Pwiduée. \p \v 25 \x - \xo 11:25 \xt Mataio 6.14–15\x*«Â wiàna guwà cimadò, ma guwà pwapwicîri, â wâdé na guwà pwanauri, tà tàpé na rà pwa tàwà na èpà. Â, na wàrapwiri, â wà Caa kàwà, na é wânidò *napwéretòotù, âna é pwanauri tàwà ê pâ tojii kàwà. { \v 26 Êco na, wiàna câguwà caa pwanauri tà pàra tàpé, â wà pwi Caa kàwà, na é wânidò napwéretòotù, âna o câé caa pwanauri tàwà mwara ê pâ tojii kàwà.}» \s1 Dà tàrù na é wakè goo wà Iésu? \r Mataio 21.23–27; Luka 20.1–8 \p \v 27 Wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, âna rà tò côwâ naa Iérusaléma. \p Ûna é gére pâra naa i Wâra pwapwicîri, â rà me burèe wà pàra tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa dotée goro ê Naèà, ma wà tèpa pitûâ. \p \v 28  rà tawèerié pâ: «Pwiini, wàilàapà na naa tàrù tâgà, ma gà pwa ê pâ muru bèepwiri? Wàilàapà na cùrugà? Â?» \p \v 29  é tòpi tàra pâ: «Go bwaa nama tawèeriwà, goro ji caapwi muru co.  wiàna guwà tòpi tôo bwàti, â go mwa ina tàwà pwi a naa tôo tàrù ma go pwa. Wàéni: \v 30 Wàilàapà na naa tàrù tà Ioane ma é *piupwaa? Wà Pwiduée, é, wà tèpa âboro?» \p \v 31  rà dau pitùra goo, â rà pi-ina tàra pâ: «Wiàna jè tòpi têe pâ: “Tàrù gée jaa wà Pwiduée” â ée mwa ina tâjè pâ: “ gorodà na câguwà caa cèikî naa goo ê pwina é ina tàwà wà Ioane?” \v 32  wiàna jè tòpi têe pâ: “Tàrù gée jaa tèpa âboro co” â dà [géewê cèna o tèepaa]?» \p Ba wâgotàra goo tèpa âboro, na rà cau cèikî ba gòo pâ wà Ioane, âna é pwi *péroféta, [na é pame ê popai gée jaa wà Pwiduée]. \v 33  êkaa, na rà tòpi tà Iésu pâ: «Îi, câbà caa tâmogòori.» \p  é ina tàra pâ: «Â wâgo mwara, âna o câgo caa ina tàwà, wàilàapà na naa tàrù tôo ma go pwa ê pwina go pwa.» \c 12 \s1 Ucina naa goo tèpa wéaari nadipâa \r Mataio 21.33–46; Luka 20.9–18 \p \v 1 \x - \xo 12:1 \xt Ésaïe 5.1–2\x*Wà Iésu, âna é piwiâ tà tèpa âboro ê pâ ucina.  é ina tàra pâ: \p «É mwa tâa pwi apooro nadipâa.  é mwa câmi aupwanapô kêe.  é mwa bariwâri goro ê auba, â é mwa îri pwêe, ba na aucòogai ê pwâra dipâa.  é mwa bari ê wâ na dau gòri too, ba na aucibèri\f + \fr 12:1 \fq Aucibèri—\fqa Tour de guet. (Cibèri—Surveiller d'en haut.)\f* wàra ê nadipâa.  nabwé, â [é niimiri pâ na é pâra nau ipokâa naa jè napô. Â] é wâri pàra tèpa âboro, ba na rà wéaari i na aupwanapô kêe.  é pâra, â é tâa na jè napô. \p \v 2 «[Paé pâ parui, paé, paé, paé…] tèepaa naa na pàara na o pétâ pwâra dipâa na.  é panuâ pâ pwi jè âboro kîri kêe, ba na é tòpi jii tèpa wéaari nadipâa cè kêe gée goro ê piûnya. \v 3 Êco na rà pâdié, â rà panuâê pâ côwâ, â nye ticè cèna rà naa têe. \v 4  géewê, â é panuâ me côwâ pwi jè âboro kîri kêe.  rà pièié, â rà tanoori ê pûruê, â rà pé pidurié. \p \v 5 «Â nabwé, â é panuâ pâ mwara ê pwi béâracié kâra âboro kîri kêe, â rà catàmwereê… Wâru ê pàra tèpa âboro kîri kêe na é panuârà mwara.  rà pâdi pàra pwi, ma tétàmwara pàra tàpé. \p \v 6 «Nabwé, â jèe nye ticè âboro târa ma é panuârà—jè dàra wàco pwi âji naîê, na dau wânümee gooé.  é panuâê pâ tà tèpa piwéaari wàra i nadipâa. Ba é nye tà niimiri pâ rà o tòimiriê, ba wà pwina naîê. \p \v 7 «Êco na wà tèpa âboro èpà bèepwiri, âna rà pitêrerà, â rà ina pâ: “Guwà côo, wàé kaa ni wà pwi ia ée mwa pwi apooro i na aupwanapô, na cè jè tòotù. Wâdé na jè tétàmwereê cawi, ba na o mwa tà kâjè i na aupwanapô!” \p \v 8 \x - \xo 12:8 \xt Hébéru 13.12\x*«Â rà tâjùrué, â rà tétàmwereê.  rà popa i naiié, â rà tétâjii naaiti jii i na aupwanapô.» \p \v 9  wà Iésu, âna é tawèeri tàpé na rà gére têreê, pâ: «Â o dà cèna ée pwa wà pwi apooro i nadipâa? Ée mwa po me wàé, â ée mwa nama tétàmwara i tèpa wéaari wàra i na aupwanapô.  ée mwa caa naa ê nadipâa bèepwiri tà pàra tàpé, ba na rà wéaari. \v 10 \x - \xo 12:10 \xt Psaume 118.22–23\x*Guwà jèe nye gére pûra ê popai bèepwiri, naa na *Tii Pwicîri, pâ: \b \q1 \qt I pwi atü na rà tétâjii\qt* \q1 \qt wà tèpa ba wâ,\qt* \q1 \qt âna nye wàé kaa pwiri,\qt* \q1 \qt i âji êkêe!\qt* \q1 \qt [Tàutàra goo\qt* \q1 \qt pwi ò kâra wâao!]\qt* \q1 \v 11 \qt Ba nye autûâri kà Pwi Ukai.\qt* \q1 \qt Jè pò goo pwényuâa kêe.\qt*» \qs Psaume 118.22–23\qs* \b \m \v 12 Napwa naa goo wà tèpa caa kà tèpa *Juif, âna rà tâmogòori pâ é tàgére pwa ucina naa goorà.  dau nümarà na rà tâjùrué. Êco na wâgotàra, gée goo na wâru tèpa âboro na rà wâdéarié, â rà naaê, â rà pâra. \s1 Wâripû kà tèpa Roma \r Mataio 22.15–22; Luka 20.19–26 \p \v 13 \x - \xo 12:13 \xt Maréko 3.6\x*Wà tèpa pitûâ kà tèpa Juif, âna rà panuâ pâdari Iésu wà pàra tèpa *Farasaio, ma wà pàra tèpa tâa na ére kà *Héroda, ba na rà tü tûâ têe. Ba rà bu naigé ma rà pitòtié, gée goro cè pai mwa tòpi kêe tàra. \p \v 14  rà ina têe pâ: «Pwi a pwa pupûra, bà nye tâmogòori pâ, gà ina ê âjupâra.  nye ticè âboro cèna wâgotâgà gooé, â câgà caa ipwaké goro âboro. Ba gà nye picémara ba *tàrù diri ê pâ muru na nüma Pwiduée na bà pwa.  êkaa, na nümabà na bà tawèerigà pâ: Pwiri wâdé\f + \fr 12:14 \fq Pwiri wâdé… \fl é, \fqa Pwiri pwa tàrù kâjè. \ft Pwiri rà ina ê Naèà kâra Wâra pwapwicîri kà tèpa Juif.\f* na jè wâripû\f + \fr 12:14 \fq Wâripû—\fqa Impôt.\f* tà pwi ukai kà tèpa *Roma? É, o càcaa wâdé?» \p \v 15 Êco na é tâmogòori wà Iésu pâ, tèpa pwâ.  é ina tàra pâ: «Gorodà na guwà ipawâmiô? Paari tôo ê jè mwani atü.» \p \v 16  rà pame têe.  é ina tàra pâ: «Naporomee î ma nee î, na wâgòro ê mwani bèeni?» \p  rà tòpi têe pâ: «Kà pwi ukai kà tèpa Roma.» \p \v 17 \x - \xo 12:17 \xt Roma 13.7\x* é ina tàra wà Iésu pâ: «Â jèe wâdé, guwà pitôowâri tà pwi ukai ê pwina kêe; â guwà pitôowâri tà Pwiduée ê pwina kà Pwiduée.» \p  rà po dau pò goo ê pai tòpi kêe. \s1 Pai o wâro côwâ kà tèpa bà \r Mataio 22.23–33; Luka 20.27–38 \p \v 18 \x - \xo 12:18 \xt Apostolo 23.8\x*Napwa naa goo wà tèpa *Sadukaio, âna [jè ditàra pwapwicîri kà tèpa Juif, na] càra caa cèikî pâ, rà o wâro côwâ wà tèpa bà.  wà pàra tàpé gée goorà, âna rà medari Iésu [ba nümarà na rà paari pâ rà âjupâra].  rà tawèerié pâ: \v 19 \x - \xo 12:19 \xt Deutéronome 25.5\x*«Ico pwi a pwa pupûra, é jèe wii tâjè wà *Moosé naa na ê *Naèà pâ: \qt Wiàna é bà wà pwi âboro, na ticè èpo kêe, â wâdé na é popa tô dàpwà kêe wà pwi jiié, ma ru piéa.\qt*\rq Deutéronome 25.5\rq* Â, na wàrapwiri, â é naa cè gòobàra pwi a bà.» \p \v 20 «Â wâdé. Êco na gà jèe niimiri cai ni: Po 7 tèpa aéjii.  é piéa wà pwina ciàra, êco na é bà, â nye ticè èpo kêe. \v 21  pwi a pâ wê, âna ru piéa ma tô dàpwà, êco na é bà mwara wà pwini, â nye ticè èpo kàru.  wà pwi béâracié, âna ipaiwà. \v 22  wàrapwiri naa goo wà tèpa 7 aéjii bèepwiri. Ba rà cau bà, â nye ticè èpo kàra.  gée na càùrà diri, â é mwa bàra bà wà i tô ilàri. \v 23 [Gà ina pâ] rà o mwa wâro côwâ wà tèpa bà, na jè tòotù.  wiàna wàrapwiri, â wàilàapà narà, na o pwi éa tô ilàri-bà, na tòotù bèepwiri? Ba rà nye cau tèpa éaé diri! Â?! [Gà tòpi cai!]» \p \v 24  é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà pitanami, làpé! [Cina câguwà caa cèikî pâ, rà o mwa wâro côwâ wà tèpa bà?] Ba câguwà caa tâmogòori ê Tii Pwicîri, â câguwà caa tâmogòori ê pàtàma Pwiduée! \v 25-26 \x - \xo 12:25-26 \xt Exode 3.2,6\x*Ba na pàara na rà wâro côwâ wà tèpa bà, âna o càra mwa caa piéa côwâ. Ba rà wâro pwacèwii tèpa *angela, naa jaa Pwiduée. \p «Â gona câguwà caa tâmogòori ê pwina é ina wà Moosé? Ba é pwa jèkutâ naa na ê tii kêe, goro i ji na nari upwâra, na ia tòo gò i ânye. Naawê, âna é ina têe wà Pwiduée pâ: \qt Wâgo Pwiduée kà *Abéraama, ma Isaaka, ma Iakobo.\qt*\rq Exode 3.6\rq* \v 27 [Pai ina wèe pâ rà nye cau tàgére wâro jaa Pwiduée]! Ba wà Pwiduée, âna câé caa Pwiduée kà tèpa bà, â é Pwiduée kà tàpé na rà wâro.  jè côo naawê pâ, guwà po dau pitanami awé!» \s1 Naèà na piwéna \r Mataio 22.34–40; Luka 10.25–28 \p \v 28 \x - \xo 12:28 \xt Luka 10.25–28\x*Ûna rà gére pitùra, â é tàmaarirà wà pwi jè *dotée goro ê Naèà.  é côo pâ é po dau tòpi bwàti tà tèpa Sadukaio wà Iésu.  é me burèe, â é tawèerié pâ: «Gona dà ê pwi naèà na é piwéna, naa na diri ê pâ naèà?» \p \v 29 \x - \xo 12:29 \xt Deutéronome 6.4–5\x* é tòpi têe wà Iésu pâ: «Wàéni: \qt Guwà têre, co tèpa *Isaraéla!\qt*\qt Wà Pwi Ukai Pwiduée, âna wàé kaa pwiri ê pwi âji Ukai kâjè, na é caapwi co!\qt* \v 30 \qt  wâdé na gà meaarié gée na diri ê pwâranümagà, ma ê wâro'gà, ma ê aunünüma'gà, ma ê nii'gà.\qt*\rq Deutéronome 6.4–5\rq* \p \v 31 \x - \xo 12:31 \xt Lévitique 19.18\x*«Â wàéni ê béârailu kâra naèà: \qt Gà meaari tèpa âboro\qt*\f + \fr 12:31 \fq Tèpa âboro—\ft Grec: \fqa Pwi âboro na é tàmwünyabwerigà, \fl é, \fqa pwi jèneregà.\f*\qt pwacèwii ê pai pimeaarigà côwâ.\qt*\rq Lévitique 19.18\rq*  nye ticè cè jè naèà, cèna piwéna jii ê du naèà-bà.» \p \v 32 \x - \xo 12:32 \xt Lévitique 19.18; Deutéronome 4.35, 6.4–5; 1 Samuel 15.22; Osée 6.6\x* wà pwi dotée goro ê Naèà âna é ina têe pâ: «Üu kaa! Po dau âjupâra co pwi a pwa pupûra, ê pwina gà ina! Wà Pwi Ukai, âna nye wàé kaa ê pwi âji Pwiduée kâjè!  nye ticè pwi jèpwi! \v 33  wâdé na jè meaarié mwara, gée na diri ê pwâranümajè, ma ê tàmanga, ma ê nii kâjè.  wâdé mwara, na jè meaari tèpa âboro, pwacèwii ê pai meaarijè côwâ. Nye dau piâjimuru pwiri jii ê pâ *ârapwaailò tà Pwiduée, ma ê pâ pàra âraimeai.» \p \v 34  é côo wà Iésu pâ, dau wâdé pai tòpi kêe.  é ina têe pâ: «Câgà caa wâiti jii ê *Mwaciri kà Pwiduée.» \p  gée na càùé, â nye ticè âboro na tawèeri Iésu goo cè pàra muru. \s1 Dau pwamuru naa goo pwi Mesia \r Mataio 22.41–46; Luka 20.41–44 \p \v 35 Ûna é gére pacâmurirà goo ê Popai naa na *Wâra pwapwicîri, wà Iésu, â é ina tà tàpé na rà tàmaariê, pâ: «Wà tèpa dotée goro ê Naèà, âna rà pacâmuriwà pâ, wà pwi *Mesia, [pwi ukai na guwà tapacîê] âna é pwi âboro kîri jii wà *Davita, ba é pwi gòobèreè co. Êco na rà pitanami\f + \fr 12:35 \ft Grec: \fqa «Gorodà na rà ina pâ, wà pwi Mesia, âna é pwina naî Davita?»\f*. \v 36 \x - \xo 12:36 \xt Psaume 110.1\x*Ba nye wà Davita kaa, ûna ia dipitirié ê Nyuâaê Pwicîri, na é ina pâ: \b \q1 \qt Popai kà Pwi Ukai,\qt* \q1 \qt Pwi Ukai Pwiduée\qt* \q1 \qt na é patùra Pwi Ukai kôo:\qt* \q1 \qt “Gà me ma gà tâa ni.\qt* \q1 \qt Tâa ni gòro îô étò.\qt* \q1 \qt [Go naa tâgà ê pitûâ.\qt* \q1 \qt O pwamainagà awé.]\qt* \q1 \qt Go nama gà còogai\qt* \q1 \qt tèpa ipaa dàgà.”\qt*\qs Psaume 110.1\qs* \b \m \v 37 «Ûna é ina wà Davita pâ \qt Pwi Ukai kôo\qt*, âna é tàgére ina wà pwi Mesia.  wiàna wàrapwiri, â gorodà na rà ina pâ, é pwi âboro kîri jii wà Davita\f + \fr 12:37 \ft Grec: \fqa Nye wà Davita kaa, na é ina gooé pâ ‘Ukai’, â gorodà na é pwina naîê?\f*?! [Bwa, é paari wà Davita pâ wà pwi Mesia, âna é pwi âboro na é piwéna jii diri pàra tàpé!]» \s1 Tèpa dotée goro Naèà ma pa dàpwà \r Mataio 23.1–12; Luka 20.45–21.4 \p Rà tàmaari Iésu ê pâ âboro na wâru, â rà dau ipwàdée. \v 38  é pacâmurirà mwara, â é ina tàra pâ: «Guwà pwacôoco! Guwà cibwaa pwaduwà kà pàra tèpa dotée goro ê Naèà! Ba dau wâdé tàra, na rà pâra na ê pâ ârabwée gòri\f + \fr 12:38 \fq Ârabwée gòri—\ft Naa jaa tèpa Juif biu, âna câmu kà tèpa tàmanga ma tèpa pipapwicîrirà.\f*.  wâdé tàra, na rà nye pwabwàcu tàra [ma pwamainarà] pâ âboro, naa na diri ê pâ ére aupitapitiri. \v 39 Rà nye mudàra taaci ê pâ autâa na tâa béaa, na *wâra pitapitiri, ma naa na pâ na aupi-ija maina. \v 40  rà pwa ê pâ nyakâra pwapwicîri [ba na jè o niimiri pâ rà tèpa âboro na rà wâdé]. Êco na, ûna rà gére wàrapwiri, â rà popa diri jii ê pa dàpwà ê pâ muru na tà tàra.  gée goro kaa pwiri, âna o mwa pwa tàra ê wârimuru na dau maina jii ê wârimuru kà pàra tàpé.» \s2 Tô dàpwà na ticè neemuruê \p \v 41 [Géewê, â é tò naa na wâra pwapwicîri wà Iésu.]  é tâa béaa naa na pwi ére na jè tòpò mwani târa Wâra pwapwicîri naawê.  é côo ê pwina rà gére tòpò wà tèpa âboro.  napwa wà tàpé na dau wâru neemururà, âna rà tòpò ê mwani na dau wâru. \v 42  é tèepaa me tô jè dàpwà, na piticè neemuruê.  é naa ji du ârailu nari mwani atü. \p \v 43 \x - \xo 12:43 \xt 2 Korénito 8.12\x* é todà tèpa *câmu kêe wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà tô dàpwà bèeni na piticè neemuruê, âna po dau wéna awé ê pwina é tòpò, jii pàra tàpé. \v 44 Ba rà tòpò upûuê\f + \fr 12:44 \fq Upûuê—\fqa Surplus.\f* (ba ji ére mwani gée goro aumaina goo wârirà). Âna wàé, âna jèe nye piticè neemuruê kaa. Êco na é nye naa kaa diri ê mwani na o pâri ma é wâro goo.» \c 13 \s1 O mwa tédidiri Wâra pwapwicîri \r Mataio 24.1–2; Luka 21.5–6 \p \v 1 Gée na càùé, â é còobé gée na *Wâra pwapwicîri wà Iésu.  é ina têe wà pwi jè a *câmu kêe pâ: «Pwi a pwa pupûra, côo ê pâ atü goro ê auba, goo ê pé wâ bèeni! Nye dau wâdé kaa!  po dau pwa kaamwa\f + \fr 13:1 \fq Kaamwa—\fqa Magnificence.\f* kêe!» \p \v 2 \x - \xo 13:2 \xt Luka 19.44\x* é ina têe wà Iésu pâ: «Gà côo ê pâ auba bèeni? Âna go ina tâgà pâ: O mwa téura diri.  o mwa ticè atü na o mwa pitâagòrà too wê.» \s1 Ê pwina o tèepaa na pwâadèreè \r Mataio 24.3–44; Luka 21.7–33 \p \v 3 Rà tâa gòrojaa Élaio wà Iésu, ma wà Pétéru, ma Jacques, ma Ioane, ma wà André, wâcicima i Wâra pwapwicîri.  rà tawèerié pâ: \v 4 «Gà ina tâbà pâ o wiidà cèna o tèepaa ê pwina gà gére ina.  o dà cè câmu kêe ma bà o tâmogòori pâ, o jèe tèepaa me ê pwi pàara-bà?» \p \v 5  é ina tàra pâ: «Guwà ipwacôowà, â guwà cibwaa pwa ma ipa-imwüruwà. \v 6 Ba o wâru tàpé na rà o tèepaa me, â rà o pa ê neeô.  rà o ina tàwà pâ: “Wâgo pwi Mesia [na go me gée jaa Pwiduée, na guwà tapacîê]!”  rà o ipa-imwüru ê pâ âboro na wâru. \v 7 Guwà o têre cè airi paa, cèna wâmwünyabwe, ma jèkutâ goro paa na wâiti.  guwà cibwaa nama wâgotàwà! Ba o nye mara tèepaa ê pâ pwiibà, êco na o càcaa pâji pwâadàra gòropuu. \p \v 8 \x - \xo 13:8 \xt Ésaïe 19.2\x*«[ o wâru pâ ipaa pitiri gòropuu]: Ba ê pwi jè Ba, âna ru pipaa ma pwi jè Ba.  wà pwi jè ukai, âna ru pipaa ma cè pwi jè ukai.  o gù napuu, na pâ pàra ére gòropuu, â o pâ nau tèepaa ê pâ copwa na maina. Ê pâ na pai pwa wèe bèepwiri, âna o pwacèwii ê pâbéaari maagé kâra pitèpa èpo.» \s2 O tubaèpà tà tèpa cèikî \p \v 9 \x - \xo 13:9 \xt Mataio 10.17–20\x*«Guwà têre bwàti ê pwina o mwa tèepaa dariwà: Rà o mwa popawà pâ, naa na pâ wâra pitèimuru.  rà o pâ nau èiwà, naa na pâ *wâra pitapitiri.  o dàtiwà pâ, na ara tèpa kupénoo, ma wà tèpa ukai, gée goro na guwà tèpa âboro kôo. Â, na wàrapwiri, â guwà o tèpa *paâjupâraô, na ararà. \v 10 Ba wâdé na jèe mara inapàpari ê Picémara Wâdé târa diri pâ Ba. \p \v 11 \x - \xo 13:11 \xt Luka 12.11–12\x*«Â, na diri ê pâ pàara na rà o mwa tâjùruwà ma pitèiwà, â guwà cibwaa pidumapiê goro cè pai tòpi kàwà tàra. Ba guwà mwa ina co ê popai na é naa tàwà wà Pwiduée, na pwi pàara-bà. Ba o ê Nyuâaê Pwicîri na ée tùra, â o càcaa wâguwà. \p \v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mataio 10.21\x*«[Na pwi pàara bèepwiri, âna] wà pwi jè âboro, âna é panuâ pwi aéjii kêe, ba na tétàmwereê.  é wàrapwiri mwara wà pwi caa kâra èpo, tà pwina naîê.  wà tèpa èpo, âna rà o mwa pipaa ma tèpa nyaa ma caa kàra.  rà o pwa ma rà pwa wârimuru, tiagoro pai pòtàmwararà. \p \v 13 \x - \xo 13:13 \xt Mataio 10.22; Ioane 15.21\x*«Êdiri pâ âboro, âna rà o pièpàriwà\f + \fr 13:13 \fq Pièpàri—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Miiri.\f* gooò. Êco na wà pwina é cimwü tia pwâadèreè, âna ée mwa pa-udòé wà Pwiduée [ma naa têe ê *wâro dàra gòiri jaaé].» \s2 O maina pai maagé kà tèpa âboro \p \v 14 \x - \xo 13:14 \xt Daniel 9.27, 11.31, 12.11\x*«Guwà o pâ nau côo ê capwi na é tèepaa me naa na ére na càcaa autâa kêe—muru na jè miiri, ma jè pwùkùru goo.» \p ( wà pwina é pûra ni, âna wâdé na é tâmogòori bwàti ê pwini!) «Â, na pàara bèepwiri, âna wâdé na rà uru naa gò pâ jaa, wà tàpé na rà tâa *Judée! \v 15 \x - \xo 13:15 \xt Luka 17.31\x* wà pwina é nao gòroigé jii wâ\f + \fr 13:15 \fq Nao gòroigé jii wâ—\ft Grec: \fqa Tâa gòrowâ. \ft Côo Mataio 24.17.\f*, âna é cibwaa wâjué côwâ, nau mudàra cè jè muru, wâna ê wâ kêe. \v 16  wà pwina é tâa na ê na aupwanapô, âna é cibwaa wâjué côwâ naa jaaé, ma é popa ê ârabwée kêe. \v 17 \x - \xo 13:17 \xt Luka 23.29\x*Au! Wârico! Ba, na ê pâ tòotù bèepwiri, âna o po dau pwaée kâra pa ilàri na rà nyarana, ma pa ilàri na rà pa-di ê èpo kàra. \p \v 18 «Â guwà pwapwicîri tà Pwiduée pâ, na càcaa tèepaa mariwà, ê pâ muru bèepwiri, na pàara na pièpà napô na! \v 19 \x - \xo 13:19 \xt Daniel 12.1; Auinapàpari 7.14\x*Ba, na pàara bèepwiri, âna rà o dau maagé côo wà tèpa âboro. Ba bwaa nye ticè cè pwi jè âboro, cèna ée jèe maagé côo wàrapwiri—tapoo gée na autapoo goo ê gòropuu, ûna é nye tòpò diri ê pâ muru wà Pwiduée—tiagoro nabà.  o jèe nye ticè cè pwi jè âboro, cèna ée mwa wàrapwiri côwâ ê pai maagé kêe. \p \v 20 «Wiàna wà Pwiduée Pwi Ukai, âna càcaa nümee na é nama piboo ê pâ jéûru tòotù bèepwiri, â pwiri nye ticè cè pwi jè âboro cèna é piupa ê wâro kêe. Êco na é niimiri pâ, na é nama piboo, wàrapwiri goo wà tàpé na é jèe pitòrigarirà.» \s2 Tèpa ‘mesia’ na rà tèpa pwâ \p \v 21 «Â wiàna é ina tàwà ê pwi jè âboro pâ: “Guwà côo! É wâni wà pwi *Mesia, [*pwi a pa-udòjè]!” é wâpà wiàna é ina pâ: “É wâna ê ére bèeni!” â guwà cibwaa cèikî naa gooé. \v 22 \x - \xo 13:22 \xt Auinapàpari 13.13\x*Ba rà o mwa tèepaa me cè tèpa ‘mesia’ ma tèpa ‘péroféta’ na rà tèpa pwâ.  rà o pwa ê pâ wakè goro pàtàmarà na rà mwa pò goo wà tèpa âboro, târa ma rà ipa-imwürurà.  rà ipwadàrapwa mwara ma rà ipa-imwüru tàpé na é jèe pitòrigarirà wà Pwiduée. \v 23 Â, na wàrapwiri, â wâguwà, âna guwà o ipwacôoco! Ba go jèe tàmara ina tàwà ê pâ muru na o mwa tèepaa!» \s2 Pai wâjué me côwâ kà Iésu \p \v 24 \x - \xo 13:24 \xt Ésaïe 13.10; Joël 2.10, 3.4, 4.15; Auinapàpari 6.12–13\x*«Na pâ tòotù-bà, â rà o dau maagé côo ê pâ âboro.  gée na càùru pwiri: \b \q1 \qt O câé té i tòotù.\qt* \q1 \qt O bàutê i parui.\qt* \q1 \v 25 \qt Rà o tûu pâ îricò.\qt* \q1 \qt Gùmagù pâ pàaé\qt*\f + \fr 13:25 \fq Gùmagù pâ pàaé—\ft Pai ina wèe pâ, \fqa o piaraégò pâ îricò; \fl é, \fqa o gùmagù pâ mwaciri ma tèpa ukai kàra; \fl é, \fqa o gùmagù tèpa duée.\f*\qt .\qt*\qs Ésaïe 13.10; 34.4\qs* \b \m \v 26 \x - \xo 13:26 \xt Daniel 7.13\x*«Â, na pàara bèepwiri, âna o côoô, wâgo *Pwina naîri âboro, wiàna go tèepaa me na nee, naa na ê pàtàmoo, ma ê pai maina ma muugère kôo. \v 27 \x - \xo 13:27 \xt Mataio 13.41; Maréko 13.32\x* go o panuâ me tèpa *angela, ba na rà popa tàpé na go jèe pitòrigarirà.  rà panaimarirà, pitiri ê gòropuu.» \s2 Câmu goro iri wâi \p \v 28 «Wâdé na guwà picòo bwàti ê câmu kâra ê *iri wâi. Ba, na é bwaa tapoo ti, â guwà tâmogòori pâ, ée jèe tèepaa me ê pàara na ucuu i napô. \v 29 Wàrapwiri na guwà côo pâ, gére tèepaa ê pàra câmu na go gére ina, â guwà o tâmogòori pâ, o jèe pacoo diri\f + \fr 13:29 \fq O jèe pacoo diri—\fl é, \fqa Go o jèe tèepaa. \ft (Pai wâjué côwâ kà Iésu.) Naa naporomee bèeni, âna wà Iésu, âna é mara ina du ârailu pàara na o mwa tèepaa: Jèpwi, âna, pai tubatiàu ê ville Iérusaléma, gée na càùru pai bà kêe, na naja 70. Jèpwi, âna, pâ muru na o mwa tèepaa naa pwâadàra gòropuu, béaa kâra pai o wâjué me côwâ kêe.\f*. \v 30  go ina tàwà ê âjupâra pâ: [O càcaa gòiri.] Wà pàra tèpa âboro nabà, âna rà o bwaa nye côo pwiri, béaa kâra pai o bà kàra. \v 31 Ba o tiàu ê napwéretòotù ma ê gòropuu; â napwa ê popai kôo, âna o càcaa tiàu.» \s2 Guwà tà tàcî \p \v 32 «Nye ticè pwi âboro, cèna tâmogòori cè tòotù ma cè ineretòotù, cèna o tèepaa ê pâ muru bèepwiri. Ba câbà caa tâmogòori mwara wâgo Pwina naî Pwiduée, ma wà tèpa angela kêe.  nye wàco Caa, na é tâmogòori. \v 33 Guwà pwacôoco, â guwà cibwaa tà puu! Ba câguwà caa tâmogòori cè pàara cèna o tèepaa na. \p \v 34 «Ba ipwacèwii naa goo pwi âboro na é pâ nau ipokâa jii napô kêe.  é naa tà tèpa wakè kêe ê tàrù, naa goro diri ê pâ neemuruê, tiagoro ê pwârawâ kêe.  é ipâdi naa goorà ê jèpa wakè kàra.  é pitûâri tà pwi a wéaari goropwârawâ pâ, na é tà tâa ma tàcî. \p \v 35 \x - \xo 13:35 \xt Luka 12.38\x*«Â [ipaiwà naa goowà]—wâdé na guwà tà tàcî! Ba o câguwà caa tâmogòori, cè pàara cèna ée tèepaa me côwâ na, wà pwi apooro pwârawâ. Ba pwiri o bàrane, é pwiri o nabibiu kâra ne, pwiri naa gòropwaa\f + \fr 13:35 \fq Naa gòropwaa—\ft Grec: \fqa Na é to i ja.\f*, pwiri gòro dàuru. \v 36  wiàna é pwairi tèepaa me, â càcaa wâdé na é pâmariwà na guwà gére puu! \v 37 Ê pwina go ina tàwà, âna popai tà diri tèpa âboro: Wâdé na guwà tà tàcî!» \c 14 \s1 Rà mudàra ba na rà tétàmwereê \r Mataio 26.1–5; Luka 22.1–2; Ioane 11.45–53 \p \v 1 Dàra ârailu tòotù, â o coo [ê du *tòotù maina kà tèpa Juif]—tòotù *Paséka jèpwi, bau tòotù maina kâra ‘pi-ija poloa na ticè nyaa kêe’. \p  nüma wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà, na rà tétàmwara wà Iésu.  rà imudàra cè pai pwa wèe, ma rà tü tûâ têe ma tâjùrué pwàniri. \v 2 Ba rà pi-ina tàra pâ: «O po càcaa wâdé na jè tâjùrué pàpari, na pàara na pwa i pi-ija maina wâna. Ba péa rà tà putàmu naa goojè ê pâ âboro, ma gùmagù napô.» \s1 Wicèpwiri jawé ûrea naa gò Iésu \r Mataio 26.6–13; Ioane 12.1–8 \p \v 3 \x - \xo 14:3 \xt Luka 7.37–38\x*[Na pwi pàara bèepwiri, âna] é tâa Bétani wà Iésu, wâna pwârawâ kà Simona, pwi a pwa maga. Â, na rà gére ija, â é tèepaa me ê tô jè ilàri, bau ê wâra jawé atü, na wâbé goro ê jawé ûrea\f + \fr 14:3 \fq Jawé ûrea—\ft Nee nard.\f*—pwi jawé na dau maina ê wâri wèe.  é tébiti i wâra jawé, â é wicèpwiri i jawé ûrea naa gòro pûru Iésu. \p \v 4 Ûna rà côoê wà pàra tàpé na rà gére tâa wê, â po dau càcaa wâdé tàra.  rà pi-ina tàra pâ: «Kaa! Cina é po dau pwatari i jawé ûrea bèepwiri? \v 5 Ba ê wâri wèe, âna pâ miliô\f + \fr 14:5 \fq Pâ miliô—\ft Grec: \fqa 300 mwani pwaa (deniers). \ft Wâri pwi caapwi âboro naa na caapwi naja.\f*! Gorodà na càcaa icuri, ma o naa ê wâri wèe, tà tàpé na ticè kàra?»  rà gére dau putàmu naa gooé. \p \v 6  é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà naaê! Gona cina guwà nama é tòina? Ê pwina é pwa wà tôoni, âna muru na po dau wâdé. \v 7 \x - \xo 14:7 \xt Deutéronome 15.11\x*Ba rà o nye tà ciburà wâjaawà wà tàpé na ticè kàra, â o nye pâri ma guwà pwa tàra cè pwina wâdé wiàna âji nümawà.  napwa wâgo, âna o câgo caa tà ciburà tâa jaawà. \v 8 \x - \xo 14:8 \xt Ioane 19.40\x* wà tôoni, âna é jèe pwa kaa ê muru na pâri ma é pwa. Ba ûna é wicèpwiri naa gò-o i jawé ûrea, âna é jèe pwabwàti cawi béaa ê pai o boo kôo naa napwêe. \v 9 Pwa na go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na diri pâ ére, na o mwa inapàpari ê *Picémara Wâdé naawê—naa na gòropuu diri—â o piwiâ mwara ê jèkutâ goo ê pwina é pwa wà tô ilàri bèeni.  o nye tà ciburà niimiriê.» \s1 É icuri Iésu wà Judas \r Mataio 26.14–16; Luka 22.3–6 \p \v 10 Wà Judas Iscariote—wà pwi ârapàara tèpa 12 *apostolo—âna é pâ nau côo tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò.  é ina tàra pâ, na ée mwa panuâ Iésu tàra. \fig É icuri Iésu wà Judas|src="030 cn01795B.tif" size="col" ref="14.10" \fig* \v 11  rà nye dau ipwàdée kaa, â rà ina pâ na rà o mwa naa cè mwani têe.  tapoo na pàara bèepwiri, â é imudàra cè naigé, ma é icuri wà Iésu tàra. \s1 Pi-ija kà Pwi Ukai \r Mataio 26.17–35; Luka 22.7–34; Ioane 13.21–38 \p \v 12 \x - \xo 14:12 \xt Exode 12.6\x*É jèe tèepaa ê bétapoo tòotù kâra ‘pi-ija poloa na ticè nyaa kêe’—tòotù na rà mu taa ê nari mutô târa Paséka.  rà ina tà Iésu wà tèpa *câmu kêe pâ: «Bà o pâ nau pwabwàti ê utimuru târa Paséka.  wâpà na nümagà na jè pi-ija wê?» \p \v 13  é panuâ tupédu ârailu gée goorà, â é ina tàru pâ: «Gàu pâra naa na ville, â o ipitiwà ma pwi âboro, na é popa ê wâra jawé.  gàu pâra wiâê. \v 14 Â, na é tò naa na jè pwârawâ, â gàu ina tà pwi apooro wê pâ: “É tawèeri me wà pwi a pwa pupûra kâbà, pâ, o wâpà ê naditàrawâ, na bà\f + \fr 14:14 \fq Bà—\ft Grec: \fqa Wâgo (Iésu) ma wà tèpa câmu kôo.\f* o ija naima ê utimuru târa Paséka?” \p \v 15 «Â ée paari tàu ê jè naditàra-wâ na wâdòiti—pwi naditàrawâ maina na jèe ipwabwàti.  gàu pwabwàti i uti kâjè naawê.» \p \v 16  ru pâra naa na ville, â ru pâmari, wàra na é ina tàru wà Iésu.  ru pwabwàti ê utimuru târa Paséka. \s2 O ipwa tûâ tôo \p \v 17 Na bàrane, âna rà tèepaa naawê wà Iésu ma i tèpa 12 apostolo kêe. \v 18 \x - \xo 14:18 \xt Psaume 41.10\x* rà tâaboo, â rà ija. \p  é ina tàra wà Iésu pâ: «Go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà pwi jè ârapàarawà, âna ée mwa ipwa tûâ tôo—pwina jè gére ija naima ma wàé.» \p \v 19  rà pikîri wà tèpa câmu kêe, â rà jèpa pitawèerié pâ: «Gona pwiri càcaa wâgo?» \p \v 20  é ina tàra pâ: «Akaé, o wà pwi jè ârapàarawà, wâguwà tèpa 12 apostolo—wà pwina bu capai tuboo naa na i na ngapò ma wàé\f + \fr 14:20 \ft Wâjaa tèpa Juif, âna wà tèpa âji bée, âna rà nye po tuboo goro îrà naa na i na ngapò na caapwi.\f*. \v 21 Wâgo *Pwina naîri âboro, âna go o pâra nau bà, wàra na é jèe inapàpari ê *Tii Pwicîri.  napwa naa goo wà pwi âboro na é pi-icurio, âna po dau pwaée kêe. Au! Wârico! Ba wà pwiibà, âna pwiri nye gére wâdé ba kêe wiàna càcaa gére pitèpaé!» \s2 I poloa ma i dipâa \p \v 22 \x - \xo 14:22 \xt 1 Korénito 11.23–25\x*Ûna rà pi-ija naima, â é popa ê poloa wà Iésu.  é pwaolé tà Pwiduée.  é tubiti, â é naa jècaari tà tèpa câmu kêe, â é ina tàra pâ: «Guwà ija, ba êni, âna naiio.» \p \v 23  gée na càùé, â é popa ê wârado dipâa.  é pwaolé tà Pwiduée, â é naa tàra.  rà cau wâdo diri. \v 24 \x - \xo 14:24 \xt Exode 24.8; Jérémie 31.31–34; Zakarie 9.11; 1 Korénito 10.16; Hébéru 9.20\x* é ina tàra pâ: «Êni, âna domii kôo, na o jèe joro ba kà tèpa âboro; domii na é pacoo ê *auipwataâboro na é pwa wà Pwiduée, [bétòpò pinaanapô naa nabibiu kàwà ma wàé]. \v 25  go ina tàwà ê âjupâra pâ: O câgo mwa caa wâdo cè dipâa [naani gòropuu]. Go o mwa wâdo ê dipâa na bwaa âmuê, naa na ê *Mwaciri kà Pwiduée.» \s2 Gà mwa pitütôowâriô, co Pétéru \p \v 26 Rà nyabiri ê pâ *salamo târa ê pwi tòotù maina-bà, â géewê, â rà too naa gòrojaa Élaio. \p \v 27  é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Guwà o mwa po capai panuâô diri. Ba jèe wii naa na Tii Pwicîri pâ: \b \q1 \qt O mwa pòtàmwara\qt* \q1 \qt pwi a wéaari mutô.\qt* \q1 \qt O tadidiri pâ mutô.\qt*\qs Zakarie 13.7\qs* \b \m \v 28 \x - \xo 14:28 \xt Mataio 28.16; Maréko 16.7\x*«Êco na, wiàna go o mwa wâro côwâ gée na aubà, â go o mwa pâbéaa kàwà naa Galilée.» \p \v 29  é ina têe wà Pétéru pâ: «Wà tàpéeni âna rà o panuâgà, â o càcaa wâgo!» \p \v 30  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Go ina tâgà ê âjupâra pâ: Naa na ne nabà, béaa kâra ê pai wailu to kâra ê ja, âna wâgà, âna gà o wacié pitütôowâri pâ, câgà caa tâmogòorio.» \p \v 31 \x - \xo 14:31 \xt Ioane 11.16\x* é nye ciburà gòo wà Pétéru nau ina pâ: «Èkâ! Wiàna ina pâ tétàmwaraju naima ma wâgà, â câgo caa pitütôowârigà!» \p  wàilà diri, âna nye caapwi ê pwina rà ina têe. \s1 É pwapwicîri na Gethsémané \r Mataio 26.36–40; Luka 22.39–46 \p \v 32 \x - \xo 14:32 \xt Ioane 18.1\x*Géewê, â rà pâra wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe naa na jè ére [na câmi goro upwâra] na ina goo wê pâ Gethsémané.  é ina tàra pâ: «Guwà tâaboo naani, ba go bwaa pâra nau pwapwicîri.» \p \v 33  é popa wiâê wà Pétéru, ma Jacques, ma Ioane.  é tapoo po dau pidumapiê ma wâgotêe. \v 34 \x - \xo 14:34 \xt Ioane 12.27\x* é ina tàra pâ: «Po dau tòina ma pikîri ê pwâranümoo.  guwà tàpo tâa ni, â guwà tà tàcî! Guwà cibwaa puu!» \p \v 35  é tàpo paé jiirà, â é tùu jùrué.  é ilari jii Pwiduée pâ na é patâjii jiié ê tòina kâra pwi pàara bèepwiri, wiàna pâri. \v 36 \x - \xo 14:36 \xt Maréko 10.38; Ioane 6.38\x* é ina pâ: «\tl Abba\tl*\f + \fr 14:36 \fq Abba—\ft Pai ina wèe pâ, \fqa caa kôo \ft naa na araméen, pwâratùra kà Iésu.\f*, Caa, pârigà diri ê muru. Gà patâjii jiio ê pâ aré ma tòina bèeni! Êco na gà cibwaa pwa ê pwina nümoo goo, â gà nye pwa câbawâdé'gà.» \s2 Rà puu tèpa câmu kêe \p \v 37 É wâjué me côwâ dari tèpa âracié a câmu kêe, â é côo pâ rà tà puu.  é ina tà Simona Pétéru pâ: «Simona, wànau, gà tà puu? Càcaa pâri ma gà tàpo tàcî, naa na ji caapwi ineretòotù? \v 38 Guwà tà tàcî, â guwà pwapwicîri ba na o pwa cè nii ma gòo kàwà, wiàna tacaiwà. Ba nümawà na guwà pwa na wâdé, êco na ticè nii kàwà.» \p \v 39 É jèu pâra côwâ wà Iésu jiirà, â é jèu pwapwicîri, â é jèu ina mwara ê pwina é jèe ina. \v 40 Ûna é wâjué me côwâ darirà, â é pâmarirà mwara na rà gére puu. Ba nye po dau pwacoé tàra, ma rà tà tàcî.  càra caa tâmogòori, cè otòpi kàra têe. \p \v 41  jèe béwacié mwara ê pai pâra kêe jiirà, â é wâjué côwâ.  é ina tàra pâ: «Gona guwà bwaa gére nao ma puu? Pâri! Ba o jèe panuâô ni tà tèpa pwa na èpà, wâgo Pwina naîri âboro. [Ba rà tàgére mee ni, ba na rà tâjùruo.] \v 42 Guwà cimadò! Ma jè pâra! Ba wà pwina é ipa popai gooò\f + \fr 14:42 \fq Ipa popai gooò—\fqa Me trahir. \ft Icurio.\f*, âna jèe tà wàéni!» \s1 Rà tâjùru Iésu \r Mataio 26.47–56; Luka 22.47–53; Ioane 18.3–12 \p \v 43 Ûna é bwaa gére ina pwiri wà Iésu, â é po tèepaa me wà Judas, wà i pwi jè ârapàara tèpa 12 apostolo kêe.  rà tèepaa me wiâê pâ âboro na wâru, na rà pa ê pâ tàuwa, ma gò upwâra. Ba rà panuârà me wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa dotée goro ê Naèà, ma wà tèpa pitûâ. \v 44  wà Judas, wà pwina é pi-icuri Iésu, âna é jèe inapàpari tàra ê pwina ée pwa: «Wà pwi âboro na go bwénüuê, âna nye wàé kaa. Guwà tâjùrué, â guwà popaé pâ, â guwà wéaarié bwàti.» \p \v 45  rà tèepaa me, â é nye pâra dà Iésu kaa wà Judas, â é ina têe pâ: «Bwàcu'gà co Pwi a pwa pupûra!»  é bwénüuê. \v 46  rà pò ma tâjùru Iésu. \v 47  wà pwi âboro na é tâa jaa Iésu, âna é pò ma càù ê tàuwa kêe, â é nye tüboo kaa naa gòro pûru pwi âboro kîri kà pwi *ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. [Êco na] é tépàgà co i doronyüru. \s2 Gona go pwi a tétàmwara âboro? \p \v 48 É ina wà Iésu tà tàpéeni pâ: «Wànau? Guwà me nau popao, goro ê pâ tàuwa, ma ê bàra upwâra, pwacèwii na go pwi a pòtàmwara âboro! \v 49 \x - \xo 14:49 \xt Luka 19.47, 21.37; Ioane 18.20\x*Diri pâ tòotù, âna go tâa nabibiu kàwà.  go pacâmuri tèpa âboro, naa na *Wâra pwapwicîri. Êco na câguwà caa tâjùruo! Bwa, wâdé na wàrapwiri. Ba nabàni, âna gére pacoo ê pâ muru na jèe inapàpari, naa na Tii Pwicîri.» \p \v 50  wà diri tèpa câmu kêe, âna rà panuâê, â rà uru. \s2 É uru na é cicàpé pwi âboro èpo \p \v 51 Êco na pwa pwi jè âboro èpo\f + \fr 14:51 \fq Pwi jè âboro èpo—\ft Munaa wà Maréko na é wii tii bèeni.\f*, âna é pâra wiâê.  é pòpiié goo ê jè ciità. Ûna rà pwa na rà tâjùrué wà pàra tàpé, \v 52 â rà tà cipa awé i ciità kêe, â é uru na é cicàpé. \s1 Wâra pitèimuru kà tèpa Juif \r Mataio 26.57–68; Luka 22.54–71; Ioane 18.19–24 \p \v 53 Rà popa pâ Iésu naa jaa pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. Ba rà ipitiri naa jaaé wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ, ma wà tèpa dotée goro ê Naèà. \v 54 Napwa wà Pétéru, âna é picâwiâê gée iti, â é tò naa jaa pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò.  é tâaboo naa na pé gòroigé, naa jaa tèpa âboro kîri, tèpa wéaa, â é pwacârau. \p \v 55 Wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma diri ê pé wâra pitèimuru kà tèpa Juif, âna rà mudàra cè âboro, târa na rà pitòti Iésu. Ba nümarà na rà o pwa wârimuru têe ma é bà. Êco na càra caa pâmari. \v 56 Ba wâru tèpa pitòtié na rà pwâ, êco na càra caa pitêrerà. \p \v 57  nabwé, â rà cimadò pàra tàpé gée goorà, â rà ina pâ: \v 58 \x - \xo 14:58 \xt Ioane 2.19–21\x*«Bà jèe nye têreê na é ina pâ: “Go o tédidiri ê Wâra pwapwicîri bèeni na ia rà bari wà tèpa âboro.  naa na âracié tòotù, âna go bari côwâ ê jè Wâra pwapwicîri na càcaa bari goro na-araraîri âboro.”» \p \v 59 Êco na wà tèpa pitòtié bèepwiri, âna càra caa pitêrerà mwara. \s2 Pai tòpi kà Iésu \p \v 60 É cimadò na ara diri tèpa pitûâ wà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò, â é tawèeri Iésu pâ: «Gona nye ticè bétòpi'gà? Wànau? Câgà caa têre ê pâ pwina rà gére pitòtigà goo?» \p \v 61 Êco na é nye tàpo tâa wà Iésu, â câé caa tòpi.  é jèu tawèerié mwara wà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò, pâ: «Gona nye âjupâra pâ wâgà, âna gà pwi *Mesia, *Pwina naî Pwiduée—wà Pwiduée na jè papwicîriê?» \p \v 62 \x - \xo 14:62 \xt Psaume 110.1; Daniel 7.13\x* é tòpi têe wà Iésu pâ: «Üu, âjupâra ê pwina gà ina.  guwà mwa côo wà Pwina naîri âboro, wiàna é tâa gòro étò kà Pwiduée na dau pwa pàtàmee, [â ée mwa pitûâ].  guwà mwa côoê, wiàna é me na pâ nee, gée napwéretòotù.» \p \v 63 [ po dau dàpàgà tà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò, â é po dau putàmu.]  é nye tidàpa kaa ê ârabwée kêe\f + \fr 14:63 \fq Tidàpa…ârabwée kêe—\ft Câmu kâra pai po dau dàpàgà têe, é, pwâra putàmu kêe.\f*, â é ina tà tèpa pitèimuru bée pâ: «Jèe pâri! Naaco cè tèpa pitòtié, [ba é jèe ipitòtié côwâ]! \v 64 \x - \xo 14:64 \xt Lévitique 24.16; Ioane 19.7\x*Ba guwà jèe têreê, na é ina ba èpà Pwiduée [ba é nama ipaiwàilu ma wàé].  dà cèna guwà niimiri naa gooé?» \p  rà cau tòpi diri pâ: «Wâdé na é bà!» \p \v 65  wà pàra tàpé, âna rà èdurié, â rà târamiri ê naporomee, â rà tòbitié goro îrà.  rà ina têe pâ: «Wàilàapà na èigà? Gà pinadàra cai, [wiàna gà pwi *péroféta na gà tâmogòori diri ê muru]!» \p  rà popaé wà tèpa wéaa, â rà pitagégéri pûruê. \s1 É pitütôowâri Iésu wà Pétéru \r Mataio 26.69–75; Luka 22.56–65; Ioane 18.16–27 \p \v 66 Napwa wà Pétéru, âna é nye tà tâa niboo gòroigé. \p  é tèepaa me tô jè âboro kîri kà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. \v 67  é côo Pétéru na é gére pwacârau.  é ucâriê, â é ina têe pâ: «Ée, wâgà kaa, âna gà pwi bée Iésu gée Nazareth!» \p \v 68  é tòpi têe pâ: «Bwa! Câgo caa tâmogòorié, â câgo caa tâmogòori ê pwina nümagà na gà ina.» \p  géewê, â é pâra dàra ê goropwârawâ goro i gòroigé. {Â, na wàrapwiri, â é to i ja.} \v 69  wà tôoni, âna é ucâri mwara wà Pétéru, â é jèu ina mwara târa pâ âboro na rà tâa wê, pâ: «Akaé! Wà pwini, âna pwi jè ârapàara tèpa câmu kà Iésu!» \p \v 70  é ina mwara wà Pétéru pâ: «Bwa, bwa! Câgo caa tâmogòorié!» \p  gée na càùé, â wà tèpa tâa wê, âna rà ina mwara têe pâ: «Akaé! Âjupâra pâ gà pwi jè a câmu kêe! Ba wâgà mwara, âna gà pwi a me gée Galilée\f + \fr 14:70 \ft Pàra Tii Pwicîri naa na grec, âna rà naagée pâ popai bèeni: \fqa Ba bà têre naa na wéegére pwâratùra'gà.\f*!» \p \v 71  é nye pigòo kaa wà Pétéru ma ina pâ: «Kaa! Guwà têre, go *ipwataâboro tàwà pâ câgo caa tâmogòori wà pwiibà! Wâdé na é pwa wârimuru tôo wà Pwiduée, wiàna go pwâ!» \p \v 72 Ûna é bwaa gére ina pwiri, â é wailu to i ja.  é mwa niimiri i pwi ia é ina têe wà Iésu pâ: «Béaa kâra ê pai wailu to kâra i ja, âna gà o wacié pitütôowâri pâ, câgà caa tâmogòorio.» \p  é i wà Pétéru. \c 15 \s1 Rà popa Iésu pâ naa jaa Pilato \r Mataio 27.1–31; Luka 22.66–23.25; Ioane 18.28–19.16 \p \v 1 \x - \xo 15:1 \xt Luka 22.66\x*Ûna po dàuru moo, â rà pitapitirirà naima diri ê wâra pitûâ kà tèpa *Juif—wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ, ma tèpa *dotée goro ê Naèà. Ba nümarà na rà tâmogòori ê pwina rà pwa tà Iésu.  rà piié, â rà popaé pâdari *Pilato, [pwi kupénoo kà tèpa Roma]. \v 2  é tawèerié wà Pilato pâ: «Gona nye wâgà kaa, na gà Pwi Ukai kà tèpa Juif?» \p  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gà jèe nye tàgére ina.» \p \v 3  wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, âna wâru ê pâ muru na rà pinatòti Iésu goo. \v 4  é tawèerié mwara wà Pilato pâ: «Gona nye ticè cèna gà tòpi goo? Gà nye gére têre ê pâ muru na èpà na rà ina naa googà?» \p \v 5 \x - \xo 15:5 \xt Ésaïe 53.7; Maréko 14.61\x*Êco na câé mwa caa tòpi wà Iésu, â é po dau pò gooé wà Pilato. \s2 Nümarà goo Barabbas \p \v 6 Napwa Pilato, âna câmaajé têe, na diri pâ naja, na tòotù *Paséka, na é pacòobé gée na karapuu cè pwi jè âboro, na nüma ê Ba gooé. \v 7 Â, [na naja bèepwiri, â] pwa pwi jè âboro, na nee Barabbas, na rà pitànaima na karapuu, ma tèpa bée. Ba rà tétàmwara âboro, na pàara na rà cicara tèpa Roma. \p \v 8  rà tèepaa me naa jaa Pilato pâ âboro na wâru, â rà ilari jiié pâ: «Gà pwa ba kâbà, ê muru na jèe nye câmaajé tâgà na gà pwa.» \p \v 9  é tòpi tàra pâ: «Gona nümawà na go panuâ côwâ Iésu, ‘pwi ukai kà tèpa Juif’?» \p \v 10 Ba é nye tâmogòori bwàti pâ, wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, âna rà panuâ têe Iésu, goro pai piboo kàra. \p \v 11 \x - \xo 15:11 \xt Apostolo 3.13–14\x*Êco na wà tàpéebà, âna rà cètùu ê pâ âboro, ba na rà ina pâ: «Panuâ tâbà wà Barabbas!» \s2 Tanamiri Iésu naa goro kurucé! \p \v 12 É tawèerirà mwara wà Pilato pâ: «Â gona dà cèna go o pwa tà pwina guwà ina gooé pâ ‘pwi ukai kà tèpa Juif’?» \p \v 13  rà uu ma tomara too pâ: «Tanamiriê naa goro *kurucé!» \p \v 14  é jèu tawèerirà mwara pâ: «Gona dà cèna é pwa cèna èpà?» \p Êco na rà ina wiikauri pâ: «Tanamiriê naa goro kurucé!» \p \v 15  é panuâ tàra wà Barabbas wà Pilato, ba nümee na rà wâdéarié ê pâ âboro.  é pwa ma pâdi Iésu goro ubati.  é panuâê tà tèpa coda, ba na rà tanamiriê naa goro kurucé. \s2 Rà pitaurèe gooé tèpa coda \p \v 16 Wà tèpa coda, âna rà popa còobé Iésu, naa na gòroigé, kâra ê wâ maina kà kupénoo.  rà todàra diri ê pé wâra coda. \v 17  rà piècaarié, â rà pwa ma é coona ê pé ârabwée na dau mii—[pwacèwii ârabwée kà pwi âboro imaina].  rà pàti ê pé bwe korona\f + \fr 15:17 \fq Bwe korona—\fqa Couronne. \ft Bwe kà pwi ukai. Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Bwe câma.\f* kêe, goro îri upwâra na pwa daaé, â rà tòpò boo naa gòro pûruê. \p \v 18  rà [cibèepié, â rà tànyiriê, ma] ina têe pâ: «Wée! Cidòri nyuâagà, co ‘Pwi ukai kà tèpa Juif’!» \fig Rà piècaari Iésu tèpa coda|src="031 cn01827B.tif" size="col" ref="15.18" \fig* \p \v 19  rà nye tà pâdi ê pûruê goro ê bàra watü.  rà nye tà èdurié, â rà nye tà tùu jùrurà araé. \v 20 Ûna nabwé ê pai piècaarié kàra, â rà tòpwùtù gée gooé i ârabwée mii, â rà naagée côwâ naa gooé ê ârabwée kêe.  géewê, â rà popaé còobé naa gòroigé, ba na rà tanamiriê naa goro i kurucé. \s1 Rà tanamiriê naa goro kurucé \r Mataio 27.32–44; Luka 23.26–43; Ioane 19.17–27 \p \v 21 \x - \xo 15:21 \xt Roma 16.13\x*Pwa pwi jè âboro gée na ville Cyrène na nee Simona, pwi caa kà Alexandre ma wà Rufus\f + \fr 15:21 \fq Alexandre ma wà Rufus—\ft Pwiri tupédu âboro imaina naa na wâra pwapwicîri na ville Roma.\f*, âna é me wê, ba é wâjué côwâ gée na aupwanapô.  rà tacoo gooé wà tèpa coda, ba na é kâa ê kurucé kà Iésu. \v 22  rà popa Iésu, pâ naa gòro jè ti kâra jaa na ina goo wê pâ Golgota, na pai ina wèe pâ ‘Goro pwiripûru âboro’. \v 23  [wà pàra tàpé, âna] rà pinaanaimari ê dipâa bau ê jawé na maga\f + \fr 15:23 \fq Jawé na maga—\ft Nee myrrhe. Pé wâi târa ma câjè caa têre ê maagé.\f*.  rà naa tà Iésu, êco na nye tàutêe na é wâdo. \p \v 24-25 \x - \xo 15:24-25 \xt Psaume 22.19\x*Na po 9 ineretòotù na dàuru, âna rà tanamiriê naa goro i *kurucé wà tèpa coda.  rà càù noo kâra tii, ba na rà tâmogòori pâ, wàilàapà na o popa ê pâ ârabwée kêe, ba na rà o pipâdi naa goorà. \v 26  rà popa ê ére upwâra, â rà wii naa goo, ê majoro ê pai bà kêe, pâ: \nd iésu, pwi ukai kà tèpa juif\nd*. \p \v 27  rà tanamiri mwara tupédu a pwa na èpà naa goro jènere wà Iésu—wà pwi jèpwi naa gòro étò kêe; â wà pwi jèpwi naa gòro aèmwü kêe. { \v 28 \x - \xo 15:28 \xt Ésaïe 53.12\x*Êkaa na pacoo i pwi ia mara wii naa na *Tii Pwicîri gooé, pâ: \qt Rà naa wârimuru têe; ba rà ina pâ, é pwi a pwa na èpà.\qt*\rq Ésaïe 53.12\rq*} \p \v 29 \x - \xo 15:29 \xt Psaume 22.8, 109.25; Maréko 14.58\x*Wà tàpé na rà paé ma me na ére bèepwiri, âna rà ura ê pûrurà, â rà tànyiri Iésu, â rà ina pâ: «Pwiini, gona càcaa wâgà kaa, na gà o tédidiri i *Wâra pwapwicîri, â gà o pagòtù côwâ naa na âracié tòotù? \v 30  gà pa-udògà côwâ, ma gà boome gée goro i kurucé bèepwiri!» \p \v 31-32  wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa dotée goro ê Naèà, âna rà pitaurèe goo Iésu mwara.  rà pi-ina tàra jècaa pâ: «É pi-ina gooé pâ é Pwi Ukai kâjè tèpa *Isaraéla.  é tâmogòori ma é pa-udò pàra tàpé, êco na câé caa tâmogòori ma é ipa-udòé côwâ! Wiàna é boo gée goro kurucé bèepwiri, â pwiri jè o mwa cèikî naa gooé!» \p  nye ipaiwà mwara naa goo tupé na tanamiriru naa goro kurucé, naa goro jènereê. Ba ru nye pitaurèe gooé mwara. \s1 Maagé bà kà Iésu \r Mataio 27.45–56; Luka 23.44–49; Ioane 19.28–30 \p \v 33 Ûna po gopaé bwàti, â nye po bàutê pitiri ê napô\f + \fr 15:33 \fq Pitiri ê napô—\fl é, \fqa Pitiri ê gòropuu.\f* tiagoro na âracié ineretòotù na càùru ija. \v 34 \x - \xo 15:34 \xt Psaume 22.2\x*Ûna po âracié ineretòotù, â é tomara ba maina wà Iésu pâ: \qt Éloï, Éloï, lama sabakthani?\qt* Pai ina wèe pâ: Pwiduée kôo, Pwiduée kôo, cina gà panuâô? \p \v 35 [ càra caa têreê bwàti] wà pàra tàpé na rà tâa wê, â rà ina pâ: «Guwà côo, é todà *péroféta Élia!» \p \v 36 \x - \xo 15:36 \xt Psaume 69.22\x* pwa pwi jè ârapàararà, âna é itàtà, â é popa jè imwaano, â é nuwa naa na ê dipâa na maga\f + \fr 15:36 \fq Dipâa na maga—\ft Dipâa na càcaa maina wâri wèe, na pinaanaimariê bau ê jawé.\f*.  é tòpò naa goro bàra upwâra, â é naa tà Iésu, ba na é wâdo.  é ina [tà tèpa bée] pâ: «Tàpo tâa, ba pwiri jè o côo wà Élia, na é me, nau naaê boo géenidò goro kurucé!» \p \v 37 Êco na é dau uu too wà Iésu, â nye êgò kaa ôomaa kêe. \p \v 38  ê pé ciità maina, [na é târiwâri ê ére na dau pwicîri] naa na i Wâra pwapwicîri, âna nye tidàpa kaa, tapoo géenidò, tia niboo pwâadèreè. \p \v 39  wà pwi caa kâra coda roma na é coo ara Iésu, âna é côo ê pai bà kêe, â é ina pâ: «Âjupâra, wà pwi âboro bèeni, âna é *Pwina naî Pwiduée!» \s2 Rà côoê wà pa ilàri \p \v 40 \x - \xo 15:40 \xt Luka 8.2–3\x*Pwa pàra ilàri, na rà tâa wê mwara, âna rà tà coo iti, â rà côo pwiri—wàilà ma wà Maria gée Magdala, ma wà Salomé, ma wà Maria, nyaa kà tupédu aéjii José ma Jacques (wà pwina ina gooé pâ ‘Pwi dopwa’). \v 41 Wàilà kaa, na rà pâra wiâ Iésu, â na rà pitu têe, ûna é bwaa tâa napô Galilée.  wâru ê pa pàra ilàri, na rà tâa wê mwara, na rà too wiâê mwara, naa *Iérusaléma. \s1 Tòpòé naa na auipwàni \r Mataio 27.57–61; Luka 23.50–56; Ioane 19.38–42 \p \v 42-43 Diri ê pâ namuru bèepwiri, âna pacoo na [papwicî] tòotù béaa kâra ê *tòotù pwicîri kà tèpa Juif. Na papwicî, âna rà pwabwàti ê pi-ija târa tòotù pwicîri. \p Na bàrane, âna é tèepaa me wà Ioséfa, pwi âboro gée Arimathée. Wà pwiibà, âna pwi jè âboro imaina, naa na wâra pitèimuru kà tèpa Juif.  é pwi a nye tà gòo goro tapacîri ê pai tèepaa me kâra ê *Mwaciri kà Pwiduée.  é ipagòorié, ba na é pâra naa jaa ukai Pilato, ma ilari jiié i naii Iésu. Ba nümee na é popa ê naiié béaa kâra ê pai tapoo kâra tòotù pwicîri. \p \v 44 Ûna é têre wà Pilato pâ, é jèe bà wà Iésu, â é pò.  é todà pwi caa kâra coda, â é tawèerié pâ: «Gona jèe gòiri cè pai bà kêe?» \p \v 45  é piwiâ têe.  wà Pilato, âna é naa tàrù tà Ioséfa, ba na é popa i naii Iésu. \v 46  wà pwiibà, âna é tapwùtù i naii Iésu gée gòro i kurucé.  é cajipié goro ê ciità na é wâri.  é popaé, â é tòpòé naa na ê auipwàni—pé pwêe na îri naa na pé atü.  nabwé, â é pwùru ê jè pé atü maina, â é târiwâri i auipwàni. \v 47  wà Maria gée Magdala, ma wà Maria nyaa kà José [ma Jacques] âna ru côo ê ére na tòpò Iésu naawê. \c 16 \s1 É wâro côwâ gée na aubà \r Mataio 28.1–8; Luka 24.1–12; Ioane 20.1–10 \p \v 1 [Na capàto na bàrane] ûna jèe nabwé ê *tòotù pwicîri [kà tèpa *Juif] â wà Maria gée Magdala, ma Salomé, ma wà Maria nyaa kà [José ma] Jacques, âna rà pâ nau wâri ê jawé ûrea, ba na rà wicèpwiri naa gòro ê naii Iésu. \v 2 Na pwapwicîri, na bwaa dàuru, na é gére êgòdò tòotù, â rà pâra naa na auipwàni. \v 3-4  wii naigé, âna rà gére pi-ina tàra pâ: «Gona wàilàapà na o mwa pwùru i atü goro i pwêe? Ba po dau maina!» \p Êco na, ûna rà tèepaa pâ, â rà côo pâ jèe pwùru. \v 5  rà tò naa na i pwêe auipwàni.  rà côo pwi âboro èpo na é tâa gòro âji îjè, na é coona ê ârabwée gòri na pwaa\f + \fr 16:5 \fq Pwi âboro èpo na é… \ft Pai ina wèe pâ, pwi angela. Côo mwara \fqa Angela \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*.  rà po dau pò, ma wâgotàra. \p \v 6 Êco na é ina tàra pâ: «Guwà cibwaa nama wâgotàwà! Ba [go tâmogòori pâ] guwà me nau mudà Iésu gée Nazareth, wà pwi ia tanamiriê naa goro *kurucé. Guwà têre, jèe tiàué ni, ba é jèe tàcî gée na aubà, â é jèe wâro côwâ! Ba wàéni ê ére, na ia tòpòé naawê. \v 7 \x - \xo 16:7 \xt Mataio 26.32; Maréko 14.28\x* guwà wâjué côwâ wài, â guwà ina tà Pétéru ma tèpa *câmu kà Iésu pâ, é tapacîwà wâ Galilée wà Iésu.  guwà o mwa côoê naawê, wàra na ia é jèe ina tàwà.» \p \v 8  rà còobé gée na i auipwàni i pa ilàri, â rà itàa pâ.  po dau dàpàgà tàra, â rà céca.  càra caa ina târa âboro imudi, ba po dau wâgotàra. \b \iex Nee tii 9–20, âna nye tiàu na pâ Tii Pwicîri naa na grec na muru béaa. \s1 É pipaarié tà tèpa âboro kêe \r Mataio 28.9–20; Luka 24.13–53; Ioane 20.11–23; Apostolo 1.6–11 \s2 —Tà Maria gée Magdala \p \v 9 Na pwapwicîri na bwaa dàuru, âna é wâro côwâ gée na aubà wà Iésu.  é pipaarié béaa tà Maria gée Magdala, wà i tô ilàri, na ia é nama é wâdé na é tü târa ê pâ 7 duée gée gooé. \v 10  wà tôoni, âna é me, nau piwiâ tà tèpa bée Iésu, ê pwina é côo. \p Napwa wàilà, âna rà tàgére pijinünü imuru Iésu. \v 11  é ina tàra wà Maria pâ: «É jèe wâro côwâ wà Iésu! Ba go côoê!» \p Êco na càra caa cèikî naa gooé. \s2 —Tà tupédu a câmu kêe \p \v 12 Pwa tupédu a câmu kà Iésu, âna ru pâra wii naigé, â ru còobé gée na ville.  é cipàpariru wà Iésu, na jèe ité pai côoê. \v 13  ru wâjué côwâ, ba na ru piwiâ tà pàra tèpa câmu, êco na wàilà mwara, âna càra caa cèikî naa gooru! \s2 —Tà tèpa 11 apostolo kêe \p \v 14 \x - \xo 16:14 \xt 1 Korénito 15.5\x* bénabwé wèe, âna é pipaarié tà tèpa 11 *apostolo kêe, wà Iésu, na rà bwaa gére ija.  é pwarà, â é ina tàra pâ: «Po dau gòo ê pûruwà! Tàutàwà na guwà cèikî, na rà ina tàwà pâ, go jèe wâro côwâ!» \p \v 15 \x - \xo 16:15 \xt Apostolo 1.8\x* é ina tàra mwara pâ: «Guwà pâra pitiri ê gòropuu, â guwà inapàpari ê *Picémara Wâdé, târa diri ê pâ âboro. \v 16 \x - \xo 16:16 \xt Apostolo 2.38\x* wà pwina é cèikî naa goo, ma *upwaaé, âna ée mwa udò, [â o tâa têe ê *âji wâro].  wà pwina câé caa cèikî, âna ée mwa pitèié wà Pwiduée, ma naa wârimuru têe. \v 17 \x - \xo 16:17 \xt Apostolo 2.4, 8.7\x*Wàéni pâ câmu kêe naa goo tàpé na rà cèikî: \b \li1 Rà o tü târa ê pâ duée, naa na neeô; \li1 Rà o pwa ê pâ pwâratùra na pâ ité; \li1 \v 18 \x - \xo 16:18 \xt Luka 10.19; Apostolo 28.3–6\x*Rà o cipa ê pâ dòèa naa na îrà; \li1 Rà o wâdo cè jawére bà\f + \fr 16:18 \fq Rà o cipa ê pâ dòèa…Rà o wâdo cè jawére bà—\ft Pai ina wèe pâ, \fl wiàna \fqa rà wâdo… \ft ba càcaa popai goro ê pwina wâdé na jè pwa. Popai goro ê pwina pâri ma tèepaa tà pàra tèpa câmu kà Iésu. \fq Jawére bà—\fqa Poison.\f*, â o càra caa bà goo; \li1 Rà o tòpò ê du îrà naa gò tèpa maagé, â rà o wâdé côwâ.» \b \m \v 19 \x - \xo 16:19 \xt Apostolo 1.9–11, 2.33–34\x*Gée na càùru ê pai ina kêe tàra pwiri, â dàgòtù too naa napwéretòotù, wà Pwi Ukai Iésu, â é tâa gòro étò kà Pwiduée [ba na é pitûâ wê]. \v 20 \x - \xo 16:20 \xt Apostolo 14.3; Hébéru 2.3–4\x* wà tèpa câmu kêe, âna rà pâpitiri pâ napô, ba na rà inapàpari ê Picémara Wâdé.  é pitu tàra wà Pwi Ukai.  é *paâjupâra ê Popai na rà inapàpari, ba é naa tàra ê pàtàmee, ba na rà pwa ê pâ câmu, na rà pò goo wà tèpa âboro.