\id MAT  
\h Mataio 
\toc1 Mataio (Matthieu) 
\toc2 Mataio 
\toc3 Mataio 
\mt2 Picémara Wâdé 
\mt3 na é wii wà 
\mt1 Mataio 
\imt1 Bétapoo popai 
\is1 Wàilàapà na wii tii bèeni? 
\ip Wà Mataio, pwi *apostolo. Béaa kâra na é todèe wà Iésu, âna é pwi a *tò mwani wâripû ba kà tèpa *Roma. (Côo 9.9.) Naa na tii kêe, âna é wii pwina é côo na ia é pâra wiâ Iésu, â é popa mwara ê pwina é wii wà Maréko ma pàra jèkutâ goo Iésu na wii. 
\is1 É wii wiidà? 
\ip Nabibiu kâra *naja 60 ma 65 (wâmwünyabweri 30 naja gée na càùru pai bà kà Iésu). 
\is1 É wii tâî? 
\ip Tà tèpa cèikî naa goo wà Iésu Kériso, na rà tèpa *Juif mwara. Munaa rà wâro gòroigé jii ê napô *Judée, â pwiri rà pwa grec, càcaa *hébéru. Ba é ina wà Mataio pâ nee tii gée na *Aamwari Béaa \it (l'Ancien Testament)\it* naa pairà. 
\is1 Cina é wii? 
\ip É wii, ba na é paari pâ wà Iésu Kériso, âna é pwi *Mesia, pwi ukai me gée goo Pwiduée na rà tapacîê tèpa Juif gée na biu. Wâru pâ nee tii na é ina wà Mataio, ba na é paari pâ, nye wà Iésu kaa, na é pacoo pâ auinabéaa kà tèpa *péroféta naa na Aamwari Béaa. É wii ê nee tèpa jojooro Iésu, ba na é paari pâ é pwi gòobàra ukai *Davita, ma wà Abéraama, pwi jojooro diri tèpa Juif. 
\ip É pagòo tèpa cèikî naa goo Iésu, ba na rà cimwü wiàna rà pièpàrirà wà pàra tàpé, â na rà picémara ê *Picémara Wâdé kêe tà diri tèpa âboro (28.19–20). 
\ip É pagòojè ma ina tâjè pâ, o coo dàra gòiri ê Mwaciri kà Iésu, na ée mwa wâjué me côwâ (24.30; 25.31). 
\is1 Dà êre ê tii bèeni? 
\ip Wà Iésu, âna é pwi ukai, êco na câé caa pwi ukai pwacèwii tèpa ukai naani gòropuu. Mwaciri kêe, âna wâ *napwéretòotù ma naa na pwâranüma tèpa âboro. Jè tò naawê goo ê cèikî kâjè naa gooé. 
\ip Wà Iésu, âna é tòpi jii Pwiduée diri ê pàtàmee, wânidò napwéretòotù ma wâni gòropuu. (Côo 28.18.) Ê tàrù kêe na é pacâmuri tèpa âboro goro ê popai kà Pwiduée, âna maina jii nyamanya kà tèpa Juif. É pwa wâru ina pâ muru na pwacèwii ni: «Guwà jèe têre pâ…êco na wâgo, âna go ina tàwà pâ…» (Côo naporomee 5.) 
\ip Wâdé tà Mataio na é wii ê pâ ârapupûra kà Iésu. Wâru naa na tii kêe jii pàra tii—popai kà Iésu goro ê pai wârori âmu wâro kâjè, wàijè tèpa naîri Mwaciri (côo naporomee 5–7; 18); ma ucina goo ê Mwaciri (côo naporomee 13, 20). Jèe wii pâ popai na wâru na patêre tèpa pitûâ kâra *Wâra pwapwicîri kà tèpa Juif na càra caa tòpi Iésu (naporomee 23). Â jèe wii mwara pâ popai kà Iésu, na é mara ina béaa pâ muru na o mwa tèepaa, na é wâjué me côwâ, ba na é bàra pacoo Mwaciri kêe (naporomee 24–25). 
\is1 Pai pitàgoo tii kà Mataio 
\im \it Wà Iésu Kériso, âna é pwi Mesia, Pwi Ukai na é tòpò Mwaciri napwéretòotù\it* 
\io1 Pitèpa Iésu, ma ipwabwàtié târa wakè kêe \ior (1.1–4.11)\ior* 
\io1 É tapoo wakè kêe \ior (4.12–25)\ior* 
\io1 É patùra tèpa âboro naa gòrojaa \ior (5.1–7.29)\ior* 
\io2 Pai wârori wâro kà tèpa naîri Mwaciri 
\io1 Paari pàtàma pwi Mesia \ior (8.1–9.34)\ior* 
\io1 É patùra tèpa câmu kêe â é cùrurà pâ \ior (9.35–11.1)\ior* 
\io1 Rà tapoo cicaraé tèpa pitûâ \ior (11.2–12.50)\ior* 
\io1 É pwa ucina tà tèpa âboro \ior (13.1–52)\ior* 
\io2 É pacâmurirà goro Mwaciri 
\io1 É tubanabwé wakè kêe naa Galilée \ior (13.53–17.27)\ior* 
\io2 Inapàpari pâ é pwi Mesia na ée mwa picâri \ior (16.13–17.27)\ior* 
\io1 Popai kêe goro ipakîri ma ipwanauri èpà \ior (18.1–35)\ior* 
\io1 É too naa Iérusaléma \ior (19.1–23.39)\ior* 
\io2 Pwa tàrù kà pwi Mesia naawê \ior (21.1–23.39)\ior* 
\io1 Popai kêe goro ê pwina o tèepaa na pwâadèreè \ior (24.1–25.46)\ior* 
\io1 Pai bà ma wâro côwâ kêe \ior (26.1–28.20)\ior* 
\ie  
\c 1  
\s1 Tèpa jojooro Iésu Kériso 
\r Luka 3.23–28 
\p  
\v 1 \x - \xo 1:1 \xt Genèse 22.18; 1 Chroniques 17.11\x*Wà Iésu *Kériso, âna é té gée goo wà Davita, pwi gòobàra *Abéraama. Â wàilà-ni diri tèpa jojooro Iésu: 
\b  
\li1  
\v 2 Abéraama\f + \fr 1:2 \fq Abéraama… \ft Grec: \fqa Wà Abéraama, âna é caa kà Isaaka. Â wà Isaaka, âna é caa kà Iakobo, \ft etc.\f* 
\li1 Isaaka 
\li1 Iakobo 
\li1 *Juda (ma wà tèpa aéjii kêe)\f + \fr 1:2 \fq Juda ma wà tèpa aéjii kêe—\ft Tèpa caa kà tèpa 12 wâao Isaraéla.\f* 
\li1  
\v 3 \x - \xo 1:3 \xt Genèse 38.29–30; Ruth 4.18–22\x*Pérès (ma wà aéjii kêe Zéra; nyaa kàru, âna wà Tamar) 
\li1 Hesron 
\li1 Ram 
\li1  
\v 4 Aminadab 
\li1 Nachon 
\li1 Salma 
\li1  
\v 5 \x - \xo 1:5 \xt Ruth 4.13–17\x*Booz (nyaa kêe, âna wà Rahab) 
\li1 Obed (nyaa kêe, âna wà Ruth) 
\li1 Jessé 
\li1  
\v 6 \x - \xo 1:6 \xt 2 Samuel 12.24\x*Davita. 
\b  
\m Wà *Davita, âna é pwi ukai [naa *Isaraéla. Â gée na càùé, â wà tèpa jojooro Iésu, âna]: 
\b  
\li1 *Solomona (nyaa kêe, âna tô wâdà Urie béaa) 
\li1  
\v 7 Roboam 
\li1 Abia 
\li1 Asa 
\li1  
\v 8 Josaphat 
\li1 Joram 
\li1 Ozias 
\li1  
\v 9 Yotam 
\li1 Akaz 
\li1 Ézékias 
\li1  
\v 10 Manassé 
\li1 Amon 
\li1 Josias 
\li1  
\v 11 \x - \xo 1:11 \xt 2 Rois 24.14–15; 2 Chroniques 36.10; Jérémie 27.20\x*Yekonia (ma wà tèpa aéjii kêe). 
\b  
\m Â, na pàara-bà, âna pacòobé tèpa Isaraéla gée napô kàra, â rà pâra nau pwa karapuu naa napô *Babulona. 
\p  
\v 12 \x - \xo 1:12 \xt Esdras 3.2\x*Â gée na càùé, [â wà tèpa jojooro Iésu, âna]: 
\b  
\li1 Chéaltiel 
\li1 Zorobabel 
\li1  
\v 13 Abihou 
\li1 Éliakim 
\li1 Azor 
\li1  
\v 14 Sadok 
\li1 Akim 
\li1 Élioud 
\li1  
\v 15 Éléazar 
\li1 Matthan 
\li1 Iakobo 
\li1  
\v 16 Ioséfa. 
\b  
\m Wà tô wâdà Ioséfa, âna wà Maria, tô nyaa kà Iésu, na pitunee têe pâ Kériso. 
\p  
\v 17 Wàilà diri pwiri, ê jéû tèpa jojooro Iésu Kériso. Tapoo gée goo Abéraama, tèepaa naa goo Davita, âna po 14 naneeâboro. Â tapoo gée goo Davita, tèepaa naa goro pai còobé kâra ê Ba Isaraéla gée Juda pâ naa Babulona, âna po 14 naneeâboro. Â géewê, â po 14 naneeâboro tèepaa naa goo pai pitèpa wà pwi *Mesia. 
\s1 Pai pitèpa Iésu 
\r Luka 2.1–7 
\p  
\v 18 \x - \xo 1:18 \xt Luka 1.27,35\x*Wàéni ê jèkutâ goro pai pitèpa wà Iésu Kériso, pwi Mesia: Wà Maria, tô nyaa kêe, âna ru bwaa ipwa câbawâdé\f + \fr 1:18 \fq Ipwa câbawâdé—\ft Wâjaa tèpa Juif, âna càcaa pai ina wèe pâ, ru ipuu naima.\f* ma wà Ioséfa. Â béaari ê pai piéa kàru, âna é jèe nyarana wà Maria, na é naigé mee ê *Nyuâaê Pwicîri.  
\v 19 Â é niimiri wà Ioséfa pâ, na ée panuâ Maria. Êco na é pwi âboro na é pitòimiriê, êkaa na câé caa inapàpari, ba na câé caa kamu wà Maria na ara âboro.  
\v 20 É dau pinünüma naa goo, â géewê, â é mwa côo naa na naurune pwi jè *angela kà Pwi Ukai, na é ina têe pâ: «Ioséfa, pwi gòobàra Davita, gà cibwaa piwâ na gà popa wà Maria. Ba napwa naa goo ê èpo paao na wâgooé, âna é me gée goro ê Nyuâaê Pwicîri.  
\v 21 \x - \xo 1:21 \xt Luka 1.31, 2.21\x*Â naa mwa pitèpaé, â gà mwa pitunee têe pâ Iésu\f + \fr 1:21 \fq Iésu—\ft Pai ina wèe naa na hébéru pâ: \fqa Wà Pwi Ukai, âna é pa-udòjè.\f*. Ba o mwa wàé kaa na upa ê Ba kêe gée na tojii\f + \fr 1:21 \fq Gée na tojii—\ft Grec: \fqa Gée na pâ èpà kêe (= kâra ê Ba).\f*.» 
\p  
\v 22 Â diri ê pâ muru bèepwiri, âna tèepaa, ba na pacoo i pwi ia é ina wà Pwi Ukai, na é naigé mee pwi *péroféta kêe, pâ:  
\v 23 \x - \xo 1:23 \xt Ésaïe 7.14\x*\qt Ée mwa nyarana wà i tô èpo dopwa. Â ée mwa pitàmari pwi nari âboro èpo paao. Â o pitunee têe pâ Émanuéla, na pai ina wèe pâ, wà Pwiduée, âna é wâjaajè.\qt*\rq Ésaïe 7.14\rq* 
\p  
\v 24 Ûna é tàcî wà Ioséfa, â é pacoo ê pwina é ina têe i pwi angela. Â é popa wà Maria ma é wâdèe.  
\v 25 \x - \xo 1:25 \xt Luka 2.21\x*Êco na càru caa ipuu, tiagoro na wà Maria, âna é mwa pitàmari i pwi nari èpo. Â wà Ioséfa, âna é nama nee Iésu. 
\c 2  
\s1 Rà ipwamainaê tèpa maagoi 
\p  
\v 1 Pitèpa Iésu naa Bétéléma wâ *Judée, na pàara kà ukai *Héroda\f + \fr 2:1 \fq Héroda—\ft Nee \fqa ‘Héroda Maina’, \ft wàé pwi apâbéaa kà tèpa Héroda. Côo mwara Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*. Â wà pàra tèpa maagoi—tèpa tàmanga na rà câmu goro îricò—âna rà me gée na é too wê i tòotù. Â rà tèepaa naa *Iérusaléma. \fig Rà pâra wiâra i îricò naa Bétéléma wà tèpa maagoi|src="CN01628b.tif" size="col" ref="2.1" \fig* 
\v 2 \x - \xo 2:2 \xt Nombres 24.17\x*Â rà pitawèeri tèpa âboro wê pâ: «É wâpà pwi nari èpo na pitèpaé, wà pwina ée mwa pâra nau pwi ukai kà tèpa *Juif? Ba bà côo ê îricò kêe, na é tèepaa, câmu kâra pai pitèpaé. Êkaa na bà me nau pipwamainaê, [ma naa têe âraimeai kâbà].» 
\p  
\v 3 Â wà ukai Héroda, âna é têre ê jèkutâ goro pai tèepaa me kà tèpa maagoi ma ê pwina rà ina. Â gùmagù ê pwâranümee. Â wà diri tàpé Iérusaléma, âna wâgotàra.  
\v 4 Â é papitiri diri tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò wà Héroda, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà. 
\p  é tawèerirà pâ: «Pwiri wâpà ê ére na o pitèpa naawê i pwi *Mesia [na guwà tapacîê]?» 
\p  
\v 5 Â rà tòpi têe pâ: «Naa Bétéléma, wâ Judée. Ba wàéni ê popai kà Pwiduée, na ia é jèe wii wà pwi *péroféta, pâ: 
\b  
\q1  
\v 6 \x - \xo 2:6 \xt Michée 5.1; Ioane 7.42\x*\qt Cidòri nyuâa\qt* 
\q1 \qt napô Bétéléma,\qt* 
\q1 \qt napô gée *Juda!\qt* 
\q1 \qt Pwamuru naa googà\qt* 
\q1 \qt jii pàra napô!\qt* 
\q1 \qt Ée còobé gée jaagà\qt* 
\q1 \qt pwi ukai na maina;\qt* 
\q1 \qt pwi a wéaari\qt* 
\q1 \qt ê Ba Isaraéla,\qt* 
\q1 \qt pwi Ba na Ba kôo.\qt*» \qs Michée 5.1\qs* 
\b  
\m  
\v 7 Géewê, â é todà tèpa maagoi wà Héroda. Ûna wàilà co, â é ina tàra pâ: «Guwà ina tôo bwàti i pwi pàara na guwà tapoo côo na i îricò.» 
\p  
\v 8 Ûna rà ina têe, â é panuârà pâ naa Bétéléma, ma ina tàra pâ: «Guwà pâ nau mudàra bwàti i pwi nari èpo. Â wiàna guwà pâmariê, â guwà wâjué me côwâ, nau ina tôo. Ba nümoo mwara dàra pâra, nau ipwamainaê ma naa têe âraimeai kôo.» 
\p  
\v 9 Nabwé, â rà còpòo wà tèpa maagoi. Â rà jèu côo mwara i pwi îricò, â é tòcia tàra ê naigé. Â rà pâra wiâê, â na é tèepaa pâ, naa gòro i pwi wâ na tâa na i pwi nari èpo, â é coo.  
\v 10 Ûna rà côo pâ é coo wê i îricò, â rà nye dau ipwàdée kaa.  
\v 11 \x - \xo 2:11 \xt Psaume 72.10–15; Ésaïe 60.6\x*Â rà tò naa na i wâ, â rà pâmari i pwi nari èpo ma Maria, tô nyaa kêe. Â rà tùu jùrurà ma ipwamaina i pwi nari èpo. Â rà pwa ma èrù pâ êre atà kàra, â rà naa têe ê jèpa âraimeai kàra, na dau maina wâri wèe—mwani mii, ma \tl encens\tl* [pâ dà na ûrea\f + \fr 2:11 \fq Ûrea—\fqa Bon odeur.\f* na jè cîri] ma ê jawé ûrea na nee \tl myrrhe\tl*. 
\p  
\v 12 Gée na càùé, â é ina tàra wà Pwiduée naa na naurune pâ, na rà cibwaa wâjué côwâ naa jaa Héroda. Â rà pa cè naigé na ité, ba na rà wâjué côwâ naa napô kàra. 
\s1 Rà uru jii Héroda 
\p  
\v 13 Ûna rà jèe wâjué côwâ wà tèpa maagoi, â é pwa naurune wà Ioséfa. Â é côo wà pwi *angela, na é ina têe pâ: «Gà wàcî! Gà cimadò, â gà popa i du duanaî, â gà uparu, pâ naa *Aigupito! Ba wà Héroda, âna é pwa na é mudàra i pwi nari èpo, ba na pòtàmwereê. Â guwà tâa wê tiagoro tòotù na go mwa patùragà.» 
\p  
\v 14 Â é cimadò wà Ioséfa, â é popa i du duanaî, â rà pâra na ne, naa napô Aigupito.  
\v 15 \x - \xo 2:15 \xt Osée 11.1\x*Â rà tâa wê, tiagoro pai bà kà Héroda. 
\p Diri pâ muru bèepwiri, âna tèepaa, ba na pacoo i pwi ia é ina wà Pwi Ukai, na é naigé mee pwi péroféta kêe, pâ: \qt Go jèe todà me pwi naîô, â go pacòobée gée Aigupito.\qt*\rq Osée 11.1\rq* 
\s2 É nama pòtàmwara tèpa nari èpo 
\p  
\v 16 Wà Héroda, âna é côo pâ rà ipwa tûâ têe wà tèpa maagoi. Â é nye dau putàmu kaa. Â é nama pòtàmwara diri pâ nari èpo paao, na wâboo côwâ kâra ârailu naja, wâna diri Bétéléma, ma pâ napô goro jènereê. Ba é tâmogòori gée goo tèpa maagoi i pàara na é tèepaa na, i îricò.  
\v 17 Â, na wàrapwiri, â é pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee wà péroféta Iéremia, pâ: 
\b  
\q1  
\v 18 \x - \xo 2:18 \xt Genèse 35.19; Jérémie 31.15\x*\qt Pwâra i ma pijinünü na Rama\qt*\f + \fr 2:18 \fq Rama; Rachel—\fqa Rama, \ft âna pwi village kâra ê wâao kà Éfraïm na wâmwünyabweri Iérusaléma; \fqa Rachel, \ft âna tô nyaa kà Ioséfa ma Benjamin, â wà Éfraïm, âna pwi naî Ioséfa. Ê popai bèeni na tii kà Iéremia, âna goro pai còobé kà tèpa Isaraéla gée napô kàra, ba na rà pwa karapuu naa napô Babulona. (Côo Jérémie 31.15.)\f*\qt !\qt* 
\q1 \qt É imuru pâ èpo kêe Rachel.\qt* 
\q1 \qt Pwacoé ma patàmarùé,\qt* 
\q1 \qt ba jèe tiàurà diri.\qt*\qs Jérémie 31.15\qs* 
\s2 Rà wâjué côwâ gée Aigupito 
\p  
\v 19 Gée na càùru ê pai bà kà Héroda, â é pwa naurune wà Ioséfa na Aigupito. Â é côo pwi angela kà Pwi Ukai,  
\v 20 na é ina têe pâ: «Gà cimadò, â gà popa i du duanaî, â gà wâjué côwâ paru pâ naa napô *Isaraéla. Ba rà jèe bà wà tàpé na ia nümarà na rà pòtàmwara i nari èpo.» 
\p  
\v 21 Â é cimadò wà Ioséfa, â é poparu wâjué naa napô Isaraéla.  
\v 22 Êco na é têre pâ wà Arkélaos, pwina naî Héroda, âna é popa pwâra ukai naa Judée, gée na càùru pai bà kà caa kêe. Â wâgotêe na é wâjué côwâ naawê. Â é ina têe mwara wà Pwi Ukai naa na naurune pâ, na rà pâra naa napô Galilée.  
\v 23 \x - \xo 2:23 \xt Ésaïe 11.1, 53.2; Luka 2.39; Ioane 1.45\x*Â rà tâa na jè village na ina goo pâ Nazareth. Êkaa na pacoo ê pai jèe ina kà tèpa péroféta pâ, [wà pwi Mesia, âna] o pwi âboro gée Nazareth. 
\c 3  
\s1 É patêre tèpa âboro Ioane 
\r Maréko 1.1–8; Luka 3.1–18; Ioane 1.19–28 
\p  
\v 1 Gée na càùru pâ naja na wâru, â é cimadò wà pwi âboro na nee *Ioane Pwi a piupwaa. Â é tâa namaré wâ *Judée, â é picémara târa pâ âboro na rà medarié. Â é ina tàra pâ:  
\v 2 \x - \xo 3:2 \xt Mataio 4.17, 1.15\x*«Guwà pinünüma ma guwà pitòotéri ê wâro kàwà! Ba jèe wâmwünyabwe ê *Mwaciri napwéretòotù!» 
\p  
\v 3 \x - \xo 3:3 \xt Ésaïe 40.3\x*Wà Ioane, âna wàé kaa, na ia é jèe picémaraê wà *péroféta Isaia, pâ: 
\b  
\q1 \qt Pwa pwi âboro naa namaré\qt* 
\q1 \qt na é tomara too:\qt* 
\q1 \qt “Ée me Pwi Ukai.\qt* 
\q1 \qt Pwabwàti ê naigé!\qt* 
\q1 \qt Pwa ma bàracaari\qt* 
\q1 \qt pwi ére na ée pâ wê!”\qt*\qs Ésaïe 40.3\qs* 
\b  
\m  
\v 4 \x - \xo 3:4 \xt 2 Rois 1.8\x*Napwa naa goo Ioane, âna é coona ê ârabwée na pwa goro wàra kaamela\f + \fr 3:4 \fq Kaamela—\fqa Chameau. \ft Côo \fl note \ft goo Mataio 19.24 ma Maréko 1.6.\f*. Â é piié goro karapuu parawére macii. Â é uti kòrée ma wâdo narapuutâ.  
\v 5 Â po dau wâru pâ âboro na rà nye tà medarié naa namaré—gée *Iérusaléma, ma diri ê napô Judée, ma ê pâ ére goro nairiwâ Ioridano.  
\v 6 Â rà inapàpari ê pâ èpà kàra, na ara ê pâ âboro diri. Â é *upwaarà naa nairiwâ Ioridano. 
\s2 Guwà pwa cè tûâ cèna wâdé! 
\p  
\v 7 \x - \xo 3:7 \xt Mataio 12.34, 23.33\x*Wâru mwara tèpa âboro gée na du ditàra pwapwicîri kà tèpa *Juif, wà tèpa *Farasaio ma tèpa *Sadukaio, na rà medari Ioane, ba na é upwaarà. 
\p Ûna é côorà, â é ina tàra pâ: «Guwà pâ tèpa nari dòèa, ma tèpa pwâ! Wàilàapà na ina tàwà pâ, guwà o udò jii ê wârimuru, na ée mwa naa tàwà wà Pwiduée?  
\v 8 Bwa! Guwà mara pwa cè tûâ cèna wâdé, târa ma o paari pâ, jèe pitòotéri ê wâro kàwà!  
\v 9 \x - \xo 3:9 \xt Ioane 8.33,39; Roma 4.12\x*É, gona guwà tà niimiri pâ, guwà udò, gée goo na wà *Abéraama, âna é pwi jojoorowà? Bwa! Piticèmuru naa goo. Ba wiàna nümee, â o pâri wà Pwiduée ma é bii ê pâ atü bèeni ma rà o tèpa gòobàra Abéraama! 
\p  
\v 10 \x - \xo 3:10 \xt Mataio 7.19; Luka 13.6–9\x*«É jèe tà pwabwàti ê gi kêe [wà Pwiduée]. Â ée mwa tépàgà naa na wàé diri ê pâ upwâra na càcaa wâdé ê pâ pwêe, ma cîri naa na ânye!» 
\s2 O pitèi tèpa âboro! 
\p  
\v 11 \x - \xo 3:11 \xt Ioane 1.26–27,33; Apostolo 1.5\x*«Wâgo, âna go upwaawà goro jawé, târa ma o paari pâ guwà pitòotéri ê wâro kàwà. Êco na wà pwina ée mwa me pwicò kôo, âna ée mwa upwaawà goro Nyuâaê Pwicîri ma ânye\f + \fr 3:11 \fq Upwaawà goro…ânye—\ft Pwiri pitèimuru kà Pwiduée. Ée mwa naa Nyuâaê Pwicîri kêe tà pàra tàpé, â ée mwa naa wârimuru tà pàra tàpé. É, pwiri popai goro pai picèitiri ê èpà jiijè, tèpa naîê.\f*. Wàé, âna dau pwa pàtàmee jiio\f + \fr 3:11 \fq Dau pwa pàtàmee jiio—\fl é, \fqa Dau pwamuru naa gooé jiio.\f*, â càcaa pâriô ma go tipi ê otàpwe goro du wâraâê [ba é Pwi Ukai].  
\v 12 É jèe nye tà pwabwàtié, ba na é pitèi tèpa âboro. Â ée mwa naaitiri tàpé na rà wâdé jii tàpé na rà èpà, pwacèwii pai pinaaitiri ê pudòro upwâra\f + \fr 3:12 \fq Pudòro upwâra—\fqa Nara upwâra (graine); \fq Parawée (é, pwùrué, pwirié)—coquille, extérieur.\f* jii ê parawée. Â é tòimiri ê pudòé, â é cîri parawée naa na ânye na ticè pwâadèreè.» 
\s1 Piupwaa Iésu 
\r Maréko 1.9–11; Luka 3.21–22 
\p  
\v 13 Gée na càùé, â é pâra wà Iésu gée napô Galilée, naa nairiwâ Ioridano. Â é pâdari wà Ioane, ba na é upwaaé. 
\p  
\v 14 Êco na càcaa nüma wà Ioane na é pwa, â é ina tà Iésu pâ: «Gona cina gà medario? Na càcaa pâri ma go upwaagà. Wâdé na gà upwaao.» 
\p  
\v 15 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Nye wâdé ê pwina gà ina. Êco na, ni, âna wâdé na ju pacoo ê pwina *tàrù na ara Pwiduée.» 
\p Êkaa na é upwaaé wà Ioane, wàra pai ina kêe.  
\v 16 \x - \xo 3:16 \xt Ioane 1.32\x*Ûna é cimadò gée najawé wà Iésu, â nye tàpirié kaa ê napwéretòotù, â é côo ê Nyuâaê Pwicîri kà Pwiduée, na é gére boome naa gòé, pwacèwii ê déamu.  
\v 17 \x - \xo 3:17 \xt Psaume 2.7; Ésaïe 42.1; Mataio 12.18, 17.5; Luka 9.35\x*Â é têre ê pwâratùra me gée napwéretòotù na ina pâ: «Wà pwi bèepwiri, âna Pwina naîô [na caapwi co] na go dau meaarié. Wàé kaa na go jèe nye pitòrigarié, ba dau wânümoo têe\f + \fr 3:17 \fq Wânümoo têe—\fl é, \fqa Wânümoo gooé.\f*.» 
\c 4  
\s1 É tacai Iésu wà Caatana 
\r Maréko 1.12–13; Luka 4.1–13 
\p  
\v 1 \x - \xo 4:1 \xt Hébéru 2.18, 4.15\x*Gée na càùé, â é popa wà Iésu ê Nyuâaê Pwicîri kà Pwiduée naa namaré, ba na é tacaié wà *Caatana, pwi a cicarajè.  
\v 2 \x - \xo 4:2 \xt Exode 34.28\x*Â câé caa ija wà Iésu naa na 40 tòotù, ba é *ipwanya\f + \fr 4:2 \fq Ipwanya—\fqa Jeûner. \ft Côo Neeremuru \fqa (Vocabulaire)\ft . Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Bicopwa.\f*. Â é tapoo copwa. 
\p  
\v 3 Â é pâdarié wà Caatana, pwi a tacaijè, â é ina têe pâ: «Wiàna gà *Pwina naî Pwiduée, â gà bii ê pâ atü bèeni ma poloa!» 
\p  
\v 4 \x - \xo 4:4 \xt Deutéronome 8.3\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Jèe nye wii naa na *Tii Pwicîri pâ: \qt Câé caa wâro co goro poloa wà pwi âboro, â é nye wâro goro diri pâ popai na é ina wà Pwiduée.\qt*» \rq Deutéronome 8.3\rq* 
\p  
\v 5 Â é popa Iésu pâ naa *Iérusaléma, ville na pwicîri. Â é popaé too naa gòro pûru *Wâra pwapwicîri.  
\v 6 \x - \xo 4:6 \xt Psaume 91.11–12\x*Â é ina têe pâ: «Wiàna gà Pwina naî Pwiduée, â gà êgò géeni! Ba jèe wii naa na Tii Pwicîri pâ: 
\b  
\q1 \qt Ée mwa tûâri\qt* 
\q1 \qt tà tèpa *angela kêe,\qt* 
\q1 \qt wà Pwi Ukai Pwiduée,\qt* 
\q1 \qt ba na rà wéaarigà.\qt* 
\q1 \qt Rà mwa tapigà.\qt* 
\q1 \qt O càcaa tanoori âgà\qt* 
\q1 \qt naa gòro atü.\qt*» \qs Psaume 91.11–12\qs* 
\b  
\m  
\v 7 \x - \xo 4:7 \xt Deutéronome 6.16\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Bwa. Ba jèe nye wii mwara naa na Tii Pwicîri pâ: \qt Gà cibwaa pigàdà Pwi Ukai Pwiduée'gà.\qt*» \rq Deutéronome 6.16\rq* 
\p  
\v 8 É popaé mwara wà Caatana naa gòro jè jaa na dau wâdòiti. Â é paari têe diri ê pâ napô ma mwaciri gòropuu bau ê pwényuâa kàra ma ê neemururà.  
\v 9 Â é ina têe pâ: «Wiàna gà tùu jùrugà arao ma gà ipwamainaô, â go mwa naa tâgà diri ê pâ pwi bèepwiri.» 
\p  
\v 10 \x - \xo 4:10 \xt Deutéronome 6.13\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Gà pâra jiio, co Caatana! Ba jèe nye wii naa na Tii Pwicîri, pâ: \qt Gà ipwamaina Pwi Ukai Pwiduée'gà, â nye wàé co, na gà ipwa âboro kîri kêe.\qt*» \rq Deutéronome 6.13\rq* 
\p  
\v 11 Nabwé, â é panuâ Iésu wà Caatana, â rà medari Iésu pâ angela, â rà ipwa âboro kîri kêe. 
\s1 É tapoo wakè kêe Iésu 
\r Maréko 1.14–15; Luka 4.14–15 
\p  
\v 12 \x - \xo 4:12 \xt Mataio 14.3; Maréko 6.17; Luka 3.19–20\x*Gée na càùé, â é têre wà Iésu pâ, jèe tòpò wà *Ioane Pwi a piupwaa naa na karapuu. Â é pâra wà Iésu naa napô Galilée.  
\v 13 Â câé caa tâa Nazareth, â é pâra nau pitâa Capernaüm, bàra nawià Galilée, wâna ére Zabulon ma Neftali.  
\v 14 Êkaa na pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee *péroféta Isaia pâ: 
\b  
\q1  
\v 15 \x - \xo 4:15 \xt Ésaïe 8.23–9.1\x*\qt Têre, co du napô\qt* 
\q1 \qt Zabulon ma Neftali—\qt* 
\q1 \qt gàu wâmwünyabweri nawià;\qt* 
\q1 \qt na ére gée côwâ\qt* 
\q1 \qt kâra Ioridano;\qt* 
\q1 \qt wâgàu na Galilée;\qt* 
\q1 \qt napô na piwâru Ba na,\qt* 
\q1 \qt na càra caa pwi Ba kôo.\qt* 
\q1  
\v 16 \qt Go ina târa pwi Ba kôo:\qt* 
\q1 \qt Ba kôo na tâa na bàutê\qt* 
\q1 \qt —bàutê na dau cikautê.\qt* 
\q1 \qt Té mariê ê tòotù;\qt* 
\q1 \qt èpàparié pwéelaa na pwâra.\qt* 
\q1 \qt É pawâroé côwâ wà Pwiduée!\qt*\qs Ésaïe 8.23–9.1\qs* 
\b  
\m  
\v 17 \x - \xo 4:17 \xt Mataio 3.2, 19.27\x*Â nye tapoo kaa naawê, na wà Iésu, âna é picémara ê popai târa pâ âboro. Â é ina tàra pâ: «Guwà pinünüma ma pitòotéri ê wâro kàwà! Ba jèe wâmwünyabwe ê *Mwaciri napwéretòotù!» 
\s1 É todà tèpa tapoo câmu kêe 
\r Maréko 1.16–20; Luka 5.1–11 
\p  
\v 18 Na jè tòotù, â é pâra wii bàrawià Galilée wà Iésu. Â é côo tupédu âboro na tupédu a taa ârawéà—wà Simona na ina gooé pâ Pétéru, ma wà André, pwi aéjii kêe. Â ru gére tòpò puà kàru naa nawià. 
\p  
\v 19 Â é ina tàru pâ: «Gàu me wiâô, â go mwa nama gàu tupédu a pwapuàri âboro.» 
\p  
\v 20 Â ru nye naaco kaa ê puà kàru, â ru pâra wiâ Iésu. 
\p  
\v 21 Rà tàpo dau pipâra pâ, â wà Iésu, âna é côo Jacques ma Ioane, tupédu naî Zébédée. Rà tàgére pwàni puà gòro wànga ma wà caa kàru. Â é todàru wà Iésu,  
\v 22 â ru nye naaco kaa wà caa kàru, ma i wànga, â ru pâra wiâê. 
\s1 É nama tiàu maagé kâra âboro 
\r Maréko 1.35–39; Luka 4.42–44, 6.17–19 
\p  
\v 23 \x - \xo 4:23 \xt Mataio 9.35; Maréko 1.39; Apostolo 10.38\x*É pâra pitiri napô Galilée wà Iésu, â é pacâmuri tèpa âboro naa na pâ *wâra pitapitiri. Â é picémara ê *Picémara Wâdé goro ê Mwaciri [napwéretòotù]. Â é nama tiàu diri pâ maagé ma aré kâra pâ âboro.  
\v 24 \x - \xo 4:24 \xt Maréko 6.55\x*Â rà têre jèkutâ gooé pitiri na province Syrie. Â rà cia medarié wà tàpé na rà aré\f + \fr 4:24 \fq Tàpé na rà aré (é, tàpé na rà tâa na aré)—\fqa Ceux qui souffrent.\f*, ma ê pâ na jèpapara maagé—wà tàpé na tâa goorà ê pâ duée, ma wà tàpé na rà céca\f + \fr 4:24 \fq Tàpé na rà céca—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Tàpé na rà pinya.\f* ma wà tàpé na rà pitàbwamwa. Â é cau nama tiàu maagé kàra wà Iésu.  
\v 25 \x - \xo 4:25 \xt Maréko 3.7–8\x*Wâru pâ âboro, na rà pé gére pâra wiâ Iésu—âboro me gée Galilée, ma gée na ére goro Dix Villes\f + \fr 4:25 \fq Dix Villes—\ft Nee mwara Décapole. 10 villes na caajurirà.\f*. Â rà me mwara gée Iérusaléma, ma diri ê napô *Judée, ma gée na ére pâ côwâ kâra nairiwâ Ioridano. 
\c 5  
\ms1 pai pwa pupûra naa gòrojaa 
\mr (Naporomee 5–7) 
\r Luka 6.17–49, 12.22–34 
\p  
\v 1 Ûna é côo pâ âboro na wâru wà Iésu, na rà gére me, â é too naa gòrojaa, â é tâaboo, ba na é pacâmurirà. Â rà me naa jaaé tàpé na rà pâra wiâê. 
\s2 Cidòri nyuâa 
\m  
\v 2 Â é ina tàra pâ: 
\li1  
\v 3 \x - \xo 5:3 \xt Ésaïe 57.15\x*«Cidòri nyuâa tàpé na rà ipakîrirà, ba o kàra ê *Mwaciri napwéretòotù! 
\li1  
\v 4 \x - \xo 5:4 \xt Ésaïe 61.2–3; Auinapàpari 7.17\x*Cidòri nyuâa tàpé na rà i, ba ée mwa patàmarùrà wà Pwiduée! 
\li1  
\v 5 \x - \xo 5:5 \xt Psaume 37.11\x*Cidòri nyuâa tàpé na moo pwâranümarà, ba o mwa kàra ê gòropuu diri! 
\li1  
\v 6 \x - \xo 5:6 \xt Ésaïe 55.1–2\x*Cidòri nyuâa tàpé na rà copwa dàra câbawâdé kà Pwiduée, ba ée mwa naa tàra diri pwina nümarà goo! 
\li1  
\v 7 Cidòri nyuâa tàpé na rà imeai, ba ée mwa imeairà wà Pwiduée! 
\li1  
\v 8 Cidòri nyuâa tàpé na tâbawêe pwâranümarà naa goo Pwiduée, ba rà o mwa côoê! 
\li1  
\v 9 Cidòri nyuâa tàpé na rà pinaanapô bèepirà, ba ée mwa tunee tàra wà Pwiduée pâ, tèpa naîê! 
\li1  
\v 10 \x - \xo 5:10 \xt 1 Pétéru 3.14\x*Cidòri nyuâa tàpé na pièpàrirà gée goro pai pitêre dàra kàra ê popai kà Pwiduée. Ba o mwa kàra ê Mwaciri napwéretòotù. 
\li1  
\v 11 \x - \xo 5:11 \xt 1 Pétéru 4.14\x*Cidòri nyuâawà, wiàna rà tobapwâwà ma pièpàriwà, gée goro na guwà tèpa âboro kôo.  
\v 12 \x - \xo 5:12 \xt 2 Chroniques 36.16; Apostolo 7.52\x*Ba rà jèe nye wàrapwiri tà tèpa *péroféta na rà pâbéaa kàwà. Â guwà ipwàdée ma piêgòtùru, ba o maina pumara wakè kàwà naanidò *napwéretòotù!» 
\s2 Guwà tèpa pwéelaa kâra gòropuu 
\p  
\v 13 \x - \xo 5:13 \xt Maréko 9.50; Luka 14.34–35\x*«Guwà tèpa còo\f + \fr 5:13 \fq Còo—\ft Na pàara biu, âna càcaa po wâdé bwàti ê pâ còo. Ba po dau wâru pâ tòri na tâa na. Na pàra pàara, âna jèe nye ticè nümee, ba jèe pâra gòro jawé, â jèe nye po tâa co ê pâ tòri na. Pwacèwii ê nu na jè pwârü târa kuru, ba, na jè copwaa diri, â jèe ticè nümee, â jè tü târa ja. Wakè kà còo mwara, âna na é cèitiri ma wéaari ê utimuru. Ucina mwara goro ê auipwataâboro kà Pwiduée na câ mwa caa tòotéri. (Côo Lévitique 2.13; Nombres 18.19.)\f* târa gòropuu. Â wiàna ê còo, âna tubatiàu ê nümee, â jè o wànau târa ma jè o pwa ma tèepaa côwâ ê nümee? Bwa. O jèe piticèmuru naa goo. Â o tü naa gòroigé, â rà o mwa pâra gò pâ âboro. 
\p  
\v 14 \x - \xo 5:14 \xt Ioane 8.12, 9.5\x*«Guwà tèpa pwéelaa kâra gòropuu, pwacèwii ê jè ville na é tâa gòrojaa, ba o pwacoé ma jè cîdaée.  
\v 15 \x - \xo 5:15 \xt Maréko 4.21; Luka 8.16, 11.33\x*Â ipaiwà mwara naa goo ê jè wâra ânye. Ba câjè caa nuri, ma jè mwa caa naapwàniri ê pwéelaa kêe! Bwa! Jè nye tòpò dòiti. Â é pwéelaa goo diri ê pâ âboro, na rà tâa na ê wâ.  
\v 16 \x - \xo 5:16 \xt Éféso 5.8–9; 1 Pétéru 2.12\x*Â wâdé na wàrapwiri ê pwéelaa kàwà! Wâdé na é tèepaa na ara diri tèpa âboro. Â géewê, âna rà o côo ê pâ muru na wâdé na guwà pwa. Â rà o pwamaina Pwiduée, Caa kàwà, na é wânidò napwéretòotù.» 
\s2 Go tèepaa nau pacoo ê Naèà 
\p  
\v 17 \x - \xo 5:17 \xt Roma 3.31\x*«Guwà cibwaa niimiri pâ, go tèepaa nau nama tiàu ê *Naèà kà Moosé, ma ê pâ auina kà tèpa péroféta. Bwa, go tèepaa, ba na go pacoo.  
\v 18 \x - \xo 5:18 \xt Luka 16.17, 21.33\x*Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Ûna bwaa tâa ê napwéretòotù ma gòropuu, â o càcaa câtùra cè ji caapwi âmu gée goro ê Naèà, tiagoro na pacoo diri ê pâ namuru. 
\p  
\v 19 \x - \xo 5:19 \xt Jacques 2.10\x*«Gée goo pwiri, â wà pwi âboro na é tajii ê ji caapwi naèà na dau kîri, â é picòo tà pàra tàpé ma rà ipwacèwiié, âna wà pwiibà, âna ée dau kîri naa na Mwaciri napwéretòotù. Â wà pwi âboro na é pâra wiâra bwàti ê Naèà, ma picòo tà pàra tàpé ma rà wàrapwiri, âna wà pwiibà, âna ée dau maina naa na Mwaciri napwéretòotù.  
\v 20 Üu, wâdé na guwà pitêre dàra ê câbawâdé kà Pwiduée, jii pai pwa kà tèpa *dotée goro ê Naèà ma wà tèpa *Farasaio. Ba wiàna càcaa wàrapwiri, â o câguwà caa tò naa na Mwaciri napwéretòotù.» 
\s2 Gà naaco putàmu 
\p  
\v 21 \x - \xo 5:21 \xt Exode 20.13; Deutéronome 5.17\x*«Guwà tâmogòori bwàti pâ é jèe ina [wà Pwiduée] tà tèpa jojoorojè, pâ: \qt Gà cibwaa tétàmwara âboro.\qt*\rq Exode 20.13\rq* Â wà pwina é tétàmwara pwi jèpwi, âna o popaé pâdari pwi a pitèimuru, ma é pwa wârimuru têe.  
\v 22 \x - \xo 5:22 \xt 1 Ioane 3.15\x*Â wâgo, âna go ina pâ: Wiàna gà putàmu\f + \fr 5:22 \fq Putàmu—\ft Pàra Tii Pwicîri naa na grec, âna rà ina pâ: \fqa Putàmu na ticè âji majoroé.\f* naa goo pwi a cèikî béegà, â gà o mwa coo ara Pwiduée, na ée mwa pitèigà. Â wiàna gà ina tà pwi a cèikî béegà, pâ, “Gà pé pigù!” âna o popagà pâ naa na wâra pitèimuru kà Pwiduée. Â wiàna gà piduri\f + \fr 5:22 \fq Piduri—\fqa Insulter.\f* pwi a cèikî béegà, â gà tapacîri wârimuru na dau maina, naa na ére na jèe maagé ma tòina naawê. 
\p  
\v 23 \x - \xo 5:23 \xt Maréko 11.25\x*«Jè jèe côo cai ni: Gà pame ê âraimeai'gà naa na wâra pwapwicîri. Â tèepaa me naa na pwâranümagà ê pwina wânabibiu kàu ma wà pwi a cèikî béegà.  
\v 24 Â, na wàrapwiri, wâdé na gà tàpo naaco naawê ê âraimeai'gà. Â gà wâjué côwâ, ma gàu mara pinaanapô ma wà pwi aéjii'gà. Â nabwé, â gà mwa wâjué côwâ, ma gà mwa bàra naa i âraimeai'gà. 
\p  
\v 25 «Wiàna é piciapwâ googà wà pwi jèpwi, â gàu mara pinaanapô ma wàé, wiàna gàu bwaa gére wâ naigé pâ naa na aupitèimuru. Ba é péa panuâgà tà pwi a pitèimuru, na ée mwa panuâgà târa pwàliici ma tòpògà naa na karapuu.  
\v 26 Â go ina tâgà ê âjupâra pâ: O câgà caa còobé gée na karapuu, wiàna ina pâ, bwaa câgà caa pé wâri diri ê wârimuru'gà!» 
\s2 Popai goro tapàgà piéa 
\p  
\v 27 \x - \xo 5:27 \xt Exode 20.14; Deutéronome 5.18\x*«Guwà tâmogòori bwàti pâ é jèe ina [wà Pwiduée] pâ: \qt Gà cibwaa toomura (gà cibwaa cîâa jii tô wâdàgà, é, wà pwi éagà).\qt*\rq Exode 20.14\rq* 
\p  
\v 28 «Â wâgo, âna go ina pâ: Wiàna gà ucâri wâdà pwi jèpwi, â gà wâdéarié, â pwacèwii na gàu jèe pipuu.  
\v 29 \x - \xo 5:29 \xt Mataio 18.9; Maréko 9.47\x*Ba wiàna majoroé ê âraporomeegà, na gà pitanami goo, ma gà pwa na èpà, â gà èrù tâjii, â gà tütâjii naaiti jiigà! Ba o wâdé ba kâgà wiàna tiàu jè ére naiigà, jii wiàna tâbawêe ê naiigà, â tügà naa na ére na gà pwamaagé côo naawê\f + \fr 5:29 \ft Ucina co goo ê pwina nama jè pwa na èpà. Ba wâdé na jè tütâjii naaiti jiijè.\f*!  
\v 30 \x - \xo 5:30 \xt Mataio 18.8; Maréko 9.43\x*Â wiàna majoroé ê îgà étò na gà pwa na èpà, â gà tépàgà, â gà tütâjii naaiti jiigà! Ba bwaa wâdé ba kâgà wiàna tiàu ê jè ére naiigà, jii wiàna tâbawêe ê naiigà, â gà pâra naa na ére na jè maagé ma tòina naawê!» 
\p  
\v 31 \x - \xo 5:31 \xt Deutéronome 24.1–4; Maréko 10.4\x*«Jèe ina mwara pâ: \qt Wà pwina é tü târa ê wâdèe, âna wâdé na é pwa cè tii târa ma pitapàgà piéa.\qt*\rq Deutéronome 24.1\rq* 
\v 32 Êco na wâgo, âna go ina pâ: Gà cibwaa tü tà tô wâdàgà na càcaa tô a toomura\f + \fr 5:32 \fq Na càcaa tô atoomura—\fl é, \fqa Êco wiàna tô ilàri na ia pwicîri ma gàu piéa.\f* (câé caa cîâa jiigà). Ba gà péa panuâê, ba na é toomura, wiàna é jèu piéa ma cè pwi jèpwi. Â wà mwara pwi jè âboro na é popaé ma é wâdèe, âna é toomura\f + \fr 5:32 \ft Na pàara kà Iésu, âna maina kamu kâra ilàri na pitapàgà piéa. Ipaiwà mwara wiàna nye ticè èpà na é pwa. Wiàna é piéa côwâ, â o càcaa dau wâdé ê béârailu kâra pai pitâa kêe ma pwi jè âboro, gée goro ê pwâra kamu kêe. Ê popai bèeni kà Iésu, âna pwiri pai ina wèe pâ, wâdé tà Pwiduée na câgàu caa tapàgà piéa. Êco na, wiàna ticè pai pwa wèe ma gàu pitànaima, â gà tòimiri ê nee tô wâdàgà, â gà cibwaa nama é kamu wiàna ticè èpà na é pwa.\f*.» 
\s2 Popai goro ipwataâboro 
\p  
\v 33 \x - \xo 5:33 \xt 1 Korénito 7.10–11\x*\x - \xo 5:33 \xt Exode 20.7; Lévitique 19.12; Nombres 30.3; Deutéronome 23.22\x*«Guwà tâmogòori bwàti pâ é jèe ina wà Pwiduée tà tèpa jojoorojè, pâ: \qt Gà cibwaa pwâ goo ê pai pwataâboro'gà. Wâdé na gà pacoo ê *auipwataâboro'gà na ara Pwi Ukai.\qt*\rq Lévitique 19.12\rq* 
\v 34 \x - \xo 5:34 \xt Ésaïe 66.1; Mataio 23.22; Jacques 5.12\x*Â wâgo, âna go ina pâ: Wiàna gà *ipwataâboro, â gà cibwaa ina neere ére pwicîri, ba na *paâjupâra ê auipwataâboro'gà. 
\p «Gà cibwaa ina “napwéretòotù” ba autâa pwicîri kà Pwiduée;  
\v 35 \x - \xo 5:35 \xt Psaume 48.3; Ésaïe 66.1\x*é, “gòropuu” ba aucò kêe; é, “*Iérusaléma” ba ville kêe, wàé na é Ukai maina kâjè.  
\v 36 Â gà cibwaa ina mwara pâ: “Go ipwataâboro gòro pûruô” ba càcaa wâgà na gà tâmogòori nama pwaa, é, duu ê caapwi wàrapûrugà.  
\v 37 Wiàna nümagà na gà üuri, â gà ina co pâ “üu”. Â wiàna tàutâgà, â gà ina co pâ “bwa”. Ba cè gòobèreè, âna me gée jaa *Caatana, wà Pwi âboro èpà.» 
\s2 Popai goro pitôowârimuru\f + \fr 5:37 \fq Pitôowârimuru—\fqa Vengeance.\f* 
\p  
\v 38 \x - \xo 5:38 \xt Exode 21.24; Lévitique 24.20; Deutéronome 19.21\x*«Guwà tâmogòori pâ jèe ina pâ: \qt Âraporomee târa âraporomee, ma poropwâ târa poropwâ\qt*\f + \fr 5:38 \fq Âraporomee târa âraporomee… \ft Ba na rà cibwaa piwéna jii ê pwina é pwa tàra wà pwi jèpwi.\f*\qt .\qt*\rq Exode 21.24\rq* 
\p  
\v 39 «Êco na wâgo, âna go ina pâ: Wiàna é pwa na èpà tâgà wà pwi jè âboro, â gà cibwaa pitôowâri têe. Â wiàna é tamagéri ê upwaégà étò, â gà panuâ têe mwara jèpwi.  
\v 40 Â wiàna é popagà pâ naa na wâra pitèimuru pwi jè âboro, ma é popa cimiici'gà, â gà naa têe mwara ê palito'gà.  
\v 41 Â wiàna é tacoo googà wà pwi jè [coda roma] ma gà popa ê atà kêe naa na caapwi kilomètre, â gà popa naa na ârailu kilomètres.  
\v 42 Wiàna é ilari jiigà cè jè muru, wà pwi jè âboro, â gà naa têe. Â wiàna é ilari târa mwa pitôowâri, â gà cibwaa iauri jiié.» 
\s2 Gà meaari tèpa èpàrigà! 
\p  
\v 43 \x - \xo 5:43 \xt Lévitique 19.18\x*«Guwà tâmogòori bwàti ê auina bèeni: \qt Gà meaari tèpa jèneregà.\qt*\rq Lévitique 19.18\rq* Â rà ina mwara [pàra tàpé] pâ: “Â gà èpàri tàpé na rà èpàrigà.”  
\v 44 \x - \xo 5:44 \xt Exode 23.4–5; Luka 23.34; Apostolo 7.60; Roma 12.14,20\x*Êco na wâgo, âna go ina pâ: Gà meaari tàpé na rà èpàrigà\f + \fr 5:44 \fq Gà meaari tàpé na rà èpàrigà—\ft Pàra Tii Pwicîri naa na grec, âna rà naagée pâ popai bèeni: \fqa  gà pwényunyuâari tàpé na rà pinajajaigà, â gà pwa na wâdé tà tàpé na rà miirigà.\f*, â gà pwapwicîri ba kà tàpé na rà pwa tâgà na èpà.  
\v 45 Â wiàna gà wàrapwiri, â gà pwi âji naî pwi Caa'gà, na é wânidò napwéretòotù. Ba é nye nama té ê tòotù kêe, naa gò tàpé na rà wâdé, ma wà tàpé na rà èpà. Â é nye nama popaa, naa gò tàpé na rà papwicîriê, ma wà tàpé na càra caa papwicîriê. 
\p  
\v 46 «Ba wiàna gà wâdéari co tàpé na rà wâdéarigà, â cina gà tapacîri cè câmagà\f + \fr 5:46 \fq Câma—\fqa Récompense. \ft Pumara wakè.\f* jii Pwiduée? Ba wà tèpa *tò mwani wâripû [na rà tèpa pwâ ma iau] âna rà nye pwa mwara ê pwiibà.  
\v 47 Â wiàna gà nye pwabwàcu ma pacidòri co tèpa béegà, â pé dà cèna gà pwa cèna piwéna? Ba wà tàpé na càra caa tâmogòori Pwiduée, âna rà nye pwa mwara ê pwiibà!  
\v 48 \x - \xo 5:48 \xt Lévitique 19.2; Deutéronome 18.13\x*Â wâgà, âna wâdé na gà tâbawêe naa na pimeaari kà Pwiduée. Â gà ipwacèwii pwi Caa'gà na é wânidò napwéretòotù, na é tâbawêe.» 
\c 6  
\s2 Popai goro pai imeai 
\p  
\v 1 \x - \xo 6:1 \xt Mataio 23.5\x*[É ina mwara wà Iésu pâ]: «Wâdé na gà pwa ê câbawâdé kà Pwiduée ma pacoo ê *Naèà\f + \fr 6:1 \fq Pacoo ê Naèà—\ft Pai imeai tàpé na ticè kàra, ma pai pwapwicîri, ma pai ipwanya \fqa (jeûner). \ft Côo gòobàra naporomee 6.\f*. Êco na gà ipwacôoco! Gà cibwaa pwa na ara pâ âboro, ma rà o pi-inagà ba wâdé. Ba wiàna wàrapwiri, â o câgà caa tòpi ê câmagà naa jaa Caa, na é wânidò *napwéretòotù.  
\v 2 Êkaa na, na gà naa mwani tà tàpé na ticè kàra, â gà cibwaa ipaarigà, pwacèwii tèpa ‘pwàniri èpà’. Ba rà pwa naa na ê pâ *wâra pitapitiri, ma ê pâ autâa kâra âboro na pâ village. Ba rà imudàra, ba na rà ipwamainarà wà tèpa âboro. Â go ina âjupâra pâ: Rà jèe nye tòpi ê câmarà! 
\p  
\v 3-4 «Â wâgà, âna gà cibwaa ipaarigà na gà pwa na wâdé. Na gà naa mwani tà tàpé na ticè kàra, goro îgà étò, â càcaa wâdé na é tâmogòori ê îgà aèmwü! Â wà Pwiduée Caa'gà, na é wânidò napwéretòotù, na é côo diri pâ muru, âna ée mwa naa cè câmagà.» 
\s2 Popai goro pai pwapwicîri 
\p  
\v 5 \x - \xo 6:5 \xt Mataio 23.5; Luka 18.10–14\x*«Na guwà pwapwicîri, â guwà cibwaa pwacèwii tèpa ‘pwàniri èpà’. Ba rà cima nau pwapwicîri, naa na pâ wâra pitapitiri ma autâa kà tèpa âboro na pâ ville. Ba wâdé tàra na rà o côorà pâ âboro. Â guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Rà jèe nye tòpi ê câmarà.  
\v 6 Â wâgà, âna wiàna gà pwapwicîri, â gà tò naa na wâ'gà, wâna cè naditàrawâ. Â gà târi goropwârawâ, â gà pwapwicîri tà Pwiduée Caa'gà, na câjè caa côoê. Â é côo ê pwina gà pwa, naa na wâbinyiri, â ée mwa naa cè câmagà. 
\p  
\v 7 \x - \xo 6:7 \xt 1 Rois 18.26–29\x*«Â, na guwà pwapwicîri, â guwà cibwaa pwa nyakâra tùra, pwacèwii pàra tèpa âboro, na càra caa tâmogòori pwi âji Pwiduée na é caapwi co. Ba rà tà niimiri pâ é têrerà, gée goro pai wâru ê pâ pwina rà ina.  
\v 8 \x - \xo 6:8 \xt Mataio 6.32\x*Â guwà cibwaa ipwacèwiirà. Ba wà Pwiduée Caa kàwà, âna é tâmogòori ê pwina nümawà goo, béaari\f + \fr 6:8 \fq Béaari—\fqa Béaa kâra (avant).\f* ê pai pi-ila kàwà. 
\p  
\v 9 \x - \xo 6:9 \xt Luka 11.2–4\x*«Â guwà o wàrani târa cè pai pwapwicîri kàwà: 
\b  
\li1 “Pwi Caa kâbà na wânidò napwéretòotù; 
\li1 Wâdé naa papwicîri ê neegà. 
\li1  
\v 10 \x - \xo 6:10 \xt Luka 22.42\x*Wâdé naa pacoo ê Mwaciri'gà. 
\li1 Wâdé naa pwa câbawâdé'gà naani gòropuu, ma pwacèwii naanidò napwéretòotù. 
\li1  
\v 11 Gà naa tâbà cè utimuru cèna pâribà na diri pâ tòotù. 
\li1  
\v 12 \x - \xo 6:12 \xt Mataio 6.14–15, 18.21–35\x*Gà pwanauri pâ èpà kâbà, pwacèwii na bà pwanauri tàra ê pâ èpà kàra. 
\li1  
\v 13 \x - \xo 6:13 \xt Luka 22.40; Ioane 17.15; 2 Tésalonika 3.3; 2 Timotéo 4.18; Jacques 1.13\x*Gà cibwaa panuâbà târa tacai. 
\li1 Gà upabà jii ê èpà\f + \fr 6:13 \fq Gà upabà jii ê èpà—\fl é, \fqa Gà upabà jii wà Pwi âboro èpà.\f*. 
\li1 {Ba nye tâa tâgà ê Mwaciri, ma pàtàmee, ma pwényuâa, dàra gòiri awé. Amen\f + \fr 6:13 \fq Amen—\fqa Wâdé na wàra.\f*.}” 
\b  
\m  
\v 14 \x - \xo 6:14 \xt Maréko 11.25–26\x*«Ba go ina tàwà pâ: Na guwà pwanauri tà pàra tàpé ê pâ èpà na rà pwa, â é pwanauri tàwà mwara wà Pwiduée Caa kàwà nidò napwéretòotù.  
\v 15 Â wiàna câguwà caa pwanauri ê èpà kà pàra tàpé, â wà pwi Caa kàwà, âna o câé caa pwanauri tàwà ê èpà kàwà.» 
\s2 Popai goro pai ipwanya 
\p  
\v 16 \x - \xo 6:16 \xt Ésaïe 58.5–9\x*«Na gà *ipwanya (na gà panuâ ija'gà ba na gà pwapwicîri), â gà cibwaa ipaarigà, pwacèwii tèpa ‘pwàniri èpà’. Ba rà paari naa na naporomeerà pâ rà ipwanya, ba na o côorà diri ê âboro! Êkaa na go ina âjupâra pâ: Rà jèe nye tòpi câmarà.  
\v 17 Â wâgà, âna, na gà ipwanya, â gà nuwa naporomeegà, â gà tuti pûrugà\f + \fr 6:17 \fq Tuti pûrugà—\ft Grec: \fqa Tâmi wàrapûrugà goro l'huile.\f*.  
\v 18 Â o càra caa côo pâ âboro pâ, gà ipwanya. Êco na wà Pwiduée Caa'gà, na câjè caa côoê, âna é côo ê pwina gà pwa naa na wâbinyiri, â ée mwa naa cè câmagà.» 
\s2 Âji wâdé naa jaa Pwiduée 
\p  
\v 19 \x - \xo 6:19 \xt Jacques 5.1–3\x*«Gà cibwaa mudàra pâ wâdé gòropuu, ba péa mura jiigà, é, péa wai ma botére ma tiàu.  
\v 20 \x - \xo 6:20 \xt Mataio 19.21; Luka 18.22\x*Gà wéaari pâ wâdé'gà [naa jaa Pwiduée] naa napwéretòotù. Ba ticè madé na uti, ma ticè waaca\f + \fr 6:20 \fq Madé…waaca—\ft Grec: \fqa Mite.\f* na iri. Â o càcaa wai ma botére, â ticè a mura wê.  
\v 21 Ba ê pwâranümagà, âna, é wâna é wêe ê wâdé'gà. 
\p  
\v 22 «Guwà têre, ê âraporomeejè, âna ê pwéelaa kâra naiijè. Â wiàna nye wâdé ê âraporomeejè, â diri ê naiijè, âna é tâa na pwéelaa.  
\v 23 Â wiàna èpà ê âraporomeejè, â diri ê naiijè, âna é tâa na bàutê. Â wiàna ê pwéelaa naa wâgoojè âna é pâra nau bàutê, â o mwa nye dau bàutê kaa!» 
\s2 Gà picàwai\f + \fr 6:23 \fq Picàwai—\fqa Choisir.\f*—mwani, é, Pwiduée 
\p  
\v 24 «Nye ticè âboro cèna pâri ma é piênawéna\f + \fr 6:24 \fq Piênawéna—\fqa Servir.\f* bwàti kâra ârailu ukai, gée na diri ê pwâranümee. Ba ée mwa tà piênawéna bwàti kà pwi jèpwi, â ée pwa-imudiri tà pwi jèpwi. Üu, o càcaa pâri ma guwà cau piênawéna kà Pwiduée ma ê mwani!» 
\s2 Mudàra béaa Mwaciri kêe 
\p  
\v 25 \x - \xo 6:25 \xt Filipi 4.6; 1 Timotéo 6.6–8; 1 Pétéru 5.7\x*«Wàépwiri ê majoroé ma go ina tàwà pâ: Guwà cibwaa géaa goro ê wâro kàwà, ma ê naiiwà. Guwà cibwaa pitawèeri pâ: “Jè o mwa ija dà?” ma “Jè o mwa coona dà?” Ba ê wâro kàwà, âna é âjimuru jii ê utimuru; â ê naiiwà, âna é âjimuru jii ârabwée! 
\p  
\v 26 \x - \xo 6:26 \xt Mataio 10.29–31; Luka 12.6–7\x*«Guwà jèe côo cai ê pâ marü. Ba càra caa picâmi, ma piûnya\f + \fr 6:26 \fq Piûnya—\fqa Récolte.\f*, ma càra caa tòpò cè bwà târa pâ tòotù. Êco na wà Pwiduée Caa kàwà nidò napwéretòotù, âna é nye pa-ijarà. Â gona câguwà caa dau piwéna jii ê pâ marü? Akaé!  
\v 27 Càcaa gée goro pai géaa goro ija ma wâdo, na guwà o nama gòiri ê wâro kàwà! 
\p  
\v 28 «Â gorodà na guwà géaa mwara goro cè ârabwée kàwà? Guwà jèe côo cai ê pai cipu kâra pâ murubuké na-araé. Ba càra caa pàti, ma càra caa ta ârabwée.  
\v 29 \x - \xo 6:29 \xt 1 Rois 10.4–7; 2 Chroniques 9.3–6\x*Â go ina tàwà pâ: Wà pwi ukai *Solomona, naa na diri ê muugère kêe, âna ê pâ ârabwée kêe, âna càcaa dau wâdé jii ê pwi caapwi murubuké. 
\p  
\v 30 «Â guwà jèe côo cai ê pâ aramwatò: É cipu nabà, â o cîri widàuru naa gòro ânye. Â wà Pwiduée, âna é naa ârabwée kàra. Â gona o câé caa naa ârabwée kàwà na piwéna jii? Nye dau kîri kaa ê cèikî kàwà! 
\p  
\v 31 «Üu, guwà cibwaa géaa ma guwà ina pâ: “Jè o ija dà?” ma “Jè o wâdo dà?” ma “Jè o coona cè dà?”  
\v 32 \x - \xo 6:32 \xt Mataio 6.8\x*Ba wà tàpé na càra caa tâmogòori Pwiduée, âna càra caa nao goro mudàra ê pâ pwiibà. Êco na wâguwà, âna wà Pwiduée Caa kàwà na é wânidò napwéretòotù, âna é nye tâmogòori ê pwina nümawà goo.  
\v 33 \x - \xo 6:33 \xt 1 Rois 3.13–14; Psaume 37.4,25; Roma 14.17\x*Guwà mudàra béaa ê *Mwaciri napwéretòotù, â guwà pwa ê pwina nüma Pwiduée goo, â ée mwa naa tàwà ê pwina tiàu jiiwà.  
\v 34 Êkaa na go ina tàwà pâ: Guwà cibwaa géaa goro tòotù widàuru, ba ê tòotù widàuru, âna ée mwa nye pwa wakè kêe. Ê géaa târa nabà, âna nye târa nabà!» 
\c 7  
\s1 Pàra pupûra kà Iésu naa gòrojaa 
\r Luka 6.37–49, 11.9–13, 13.24–27 
\s2 Guwà cibwaa pitèi pàra tàpé! 
\p  
\v 1 \x - \xo 7:1 \xt Roma 2.1; 1 Korénito 4.5; Jacques 4.11–12\x*[É ina mwara wà Iésu pâ]: «Gà cibwaa pitèi [ma pitòti] pàra tàpé, ba na o câé caa pitèigà wà Pwiduée.  
\v 2 \x - \xo 7:2 \xt Maréko 4.24\x*Ba é pitèigà, pwacèwii ê pai pitèi kâgà wà pàra tàpé, â ée mwa pwa tâgà ê pwina gà pwa tàra!  
\v 3-4 Gà dau côo bwàti ê mapûpûru na wâna âraporomee pwi aéjii'gà. Â gà niâ jai ê diopwaa kâra pàara upwâra na âraporomeegà! Â gà wànau pai ina tà pwi aéjii'gà pâ: “Nama go jèe patâjii i mapûpûru bèepwiri na âraporomeegà”? 
\p  
\v 5 «Gà pwi a-ipwacôwârimuru! Gà mara patâjii béaa ê diopwaa kâra pàara upwâra bèepwiri na âraporomeegà! Â géewê, mwa bàra pwéelaa tâgà cè pai patâjii wàra ê mapûpûru wâna âraporomee pwi aéjii'gà! 
\p  
\v 6 «[Gà wéaari bwàti ê pwina wâdé na me gée goo Pwiduée.] Ba câjè caa naa târa pâ akàna ê pâ pwina wâdé, ba rà péa biirà dàjè côwâ, ma utijè. Â câjè caa tü târa puàkà ê pâ perle na dau maina wâri wèe. Ba rà péa còogai\f + \fr 7:6 \ft Ba càcaa diri tèpa âboro na rà tòpi bwàti.\f*.» 
\s2 Guwà tà ila ma mudàra ma cùu! 
\p  
\v 7 \x - \xo 7:7 \xt Maréko 11.24; Ioane 14.13, 15.7, 16.23–24\x*«Wâdé na guwà nye tà ilari taaci jii wà Pwiduée, ba ée mwa naa tàwà. Â guwà nye tà mudàra taaci, ba guwà o mwa pâmari. Â guwà nye cùu taaci ê goropwârawâ, ba o mwa tàpiri tàwà.  
\v 8 \x - \xo 7:8 \xt 1 Ioane 3.22, 5.14–15\x*Üu, ba wà pwina é ilari, âna o naa têe. Â wà pwina é mudàra, âna é pâmari. Â wà pwina é cùu ê goropwârawâ, âna o tàpiri têe. 
\p  
\v 9 «O wàilàapà nawà, na o naa cè atü târa èpo kêe, wiàna é ilari jiié cè poloa?  
\v 10 O wàilàapà na o naa têe cè dòèa, wiàna é ilari cè ârawéà?  
\v 11 \x - \xo 7:11 \xt Jacques 1.17\x*Ba wâguwà, tèpa âboro èpà, âna guwà tâmogòori naa ê pwina wâdé tà tèpa nari èpo kàwà. Â wà Pwiduée Caa kàwà nidò *napwéretòotù, na é wâdé, âna ée mwa naa pâ muru na dau wâdé awé tà tàpé na rà ilari jiié.» 
\s2 Êre diri naèà 
\p  
\v 12 \x - \xo 7:12 \xt Mataio 22.39–40; Luka 6.31; Roma 13.8–10\x*«Guwà pwa tà pàra tàpé ê pâ muru na nümawà na rà pwa tàwà. Wàé kaa pwiri, ê ére ê *Naèà kà Moosé, ma êdiri pâ tii kà tèpa *péroféta.» 
\s2 Goropwârawâ na picu 
\p  
\v 13 \x - \xo 7:13 \xt Luka 13.24\x*«Guwà tò na ê goropwârawâ na é picu. Ba maina ê goropwârawâ pâ naa na ére na tubatiàujè awé naawê. Â ticècoé ê pai pâ naa pwi naigé-bà. Â wâru tàpé na rà pâ na.  
\v 14 Â nye dau picu kaa ê goropwârawâ pâ naa na ê *âji wâro. Â pwacoé ê pai pâra wii. Â càcaa wâru tàpé na rà pâmari.» 
\s2 Tèpa péroféta a pwâ 
\p  
\v 15 \x - \xo 7:15 \xt Mataio 24.24; Apostolo 20.29; 2 Pétéru 2.1\x*«Guwà ipwagorocôo tèpa péroféta a pwâ [na rà ina pâ, rà pame ê popai kà Pwiduée]! Ba rà o pâmariwà, âna rà pwacèwii mutô, êco na rà pâ tèpa macii a piuti.  
\v 16 \x - \xo 7:16 \xt Galatia 5.19–22; Jacques 3.12\x*Guwà o nye côoinarà gée goro ê pwâra wakè kàra. Ba câjè caa pétâ pwâra dipâa gée goro ê upwâra aru! Â câjè caa pétâ pwâra î gée goro ê upwâra na pwa daaé!  
\v 17-18 Ba ê upwâra na wâdé, âna é nye tòpò pwêe na wâdé [târa uti] â pwacoé ma é tòpò pwêe na èpà. Â ê upwâra na èpà, âna é nye tòpò pwêe na èpà, â pwacoé ma é tòpò pwêe na wâdé.  
\v 19 \x - \xo 7:19 \xt Mataio 3.10; Luka 3.9; Ioane 15.6\x*Â wà pwi upwâra na câé caa naa cè pwêe cèna wâdé, âna o tépàgàé, â tüê naa gòro ânye. 
\p  
\v 20 \x - \xo 7:20 \xt Mataio 12.33\x*«Â ipaiwà naa goo tèpa péroféta a pwâ. Ba guwà o côoinarà gée goo ê pwâra wakè kàra.» 
\s2 Gà ina â gà pwa 
\p  
\v 21 \x - \xo 7:21 \xt Luka 6.46; Jacques 1.25\x*«Wiàna nümagà na gà tèepaa naa na *Mwaciri napwéretòotù, â câgà caa po ciburà ina co pâ: “Pwi Ukai, Pwi Ukai!” Wâdé na gà pwa mwara câbawâdé kà Caa kôo na wânidò napwéretòotù!  
\v 22 Ba, na Tòotù na o mwa pitèi tèpa âboro, âna o wâru tàpé na rà o ina tôo pâ: “Pwi Ukai, Pwi Ukai, bà mu picémara, ma tü târa pâ duée naa na neegà. Â wâru pâ wakè na bà pwa goro pàtàmagà!” 
\p  
\v 23 \x - \xo 7:23 \xt Psaume 6.9; 2 Timotéo 2.19\x*«Â go o mwa po ina tàra gée pâ: Câgo caa mu tâmogòoriwà. Guwà pâra jiio, ba guwà tèpa pwa ê pâ tûâ na èpà! [Ba câguwà mu caa\f + \fr 7:23 \fq Câguwà mu caa—\fqa Vous n'avez jamais… \ft Wà pàra tàpé, âna rà ina pâ: \fqa Câguwà caa mu.\f* pwa ê câbawâdé kôo.]» 
\s2 Ucina goo du wâ 
\p  
\v 24 «Wà pwina é têre diri pâ popai kôo bèeni ma pitêre dàra, âna é pwacèwii pwi âboro na é tèi bwàti muru. Ba é bari ê wâ kêe naa gòro atü.  
\v 25 Â coo boo ê popaa, ma ca i jèpé, â uu ê pòu, â coo ma ti goro ê wâ. Êco na câé caa tûu, ba bari naa gòro atü.  
\v 26 Â wà pwina é têre popai kôo, â câé caa pitêre dàra, âna é pwacèwii pwi a pimwüru, na é pacima ê wâ kêe naa namarawâ.  
\v 27 Â coo boo i popaa, â ca i jèpé, â uu i pwéretòotù, â coo ma ti goro i wâ. Â é nye tûu kaa i wâ, â nye tònoori diri kaa.» 
\s2 Pwa tàrù kêe ma é pacâmurirà 
\p  
\v 28 Ûna é ina diri pâ popai bèepwiri wà Iésu, â rà dau pò goro ê pai pacâmurirà kêe wà tèpa âboro.  
\v 29 \x - \xo 7:29 \xt Maréko 1.22; Luka 4.32\x*Ba câé caa pwaduwà kà\f + \fr 7:29 \fq Pwaduwà kà—\fqa Faire comme.\f* tèpa *dotée goro ê Naèà [na rà ina ê pwina rà ina wà pàra tàpé]. Ba é nye tùra gée gooé. 
\c 8  
\s1 É nama tiàu maagé kà pwi a pwa maga 
\r Maréko 1.40–45; Luka 5.12–16 
\p  
\v 1 Gée na càùé, â é tàbàtù\f + \fr 8:1 \fq Tàbàtù—\fqa Descendre. \ft Boo.\f* boome gée gòrojaa wà Iésu, â rà pâra wiâê ê pâ âboro na dau wâru.  
\v 2 Â é me burèe pwi jè a pwa maga\f + \fr 8:2 \fq Maga—\fqa Lèpre. \ft Wà tèpa Juif, âna rà miiri tèpa pwa maga.\f*. Â é tùu jùrué ara Iésu, â é ina têe pâ: «Pwi Ukai, wiàna nümagà, â gà o nama tiàu maagé kôo!» 
\p  
\v 3 Â é tu pâ wà Iésu, â é tu naa gooé, â é ina têe pâ: «Üu kaa, nümoo na tiàu jiigà maga'gà!» 
\p  é nye wâdé kaa. 
\p  
\v 4 \x - \xo 8:4 \xt Lévitique 14.1–32; Mataio 9.30; Luka 17.14\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Gà cibwaa pwa jèkutâri! Êco na gà pâra nau ipaarigà tà pwi a pwa ârapwaailò. Â gà naa [tà Pwiduée] i pwi *ârapwaailò na ia é ina wà Moosé naa na *Naèà kêe. Ba na wàrapwiri, â rà o côo diri wà tèpa âboro pâ gà jèe wâdé.» 
\s1 Pai cèikî kà pwi jè caa kâra coda 
\r Luka 7.1–10 
\p  
\v 5 É paé wà Iésu, â ûna é tò naa Capernaüm, â é me mariê wà pwi jè caa kâra coda kà tèpa *Roma. Â é tacoo gooé, ba na é pitu têe,  
\v 6 â é ina pâ: «Gà côo pwi ênawéna\f + \fr 8:6 \fq Ênawéna—\fqa Serviteur.\f* kôo, âna é tà puu wâ pwârawâ, ba é nye dau maagé kaa, â é pitàbwamwa.» 
\p  
\v 7 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Wâdé, paé ma ju pâra, ba go mwa nama tiàu maagé kêe.» 
\p  
\v 8 Â é tòpi têe pwini pâ: «Bwa, càcaa pâri naa gooò ma gà tèepaa naa pwârawâ kôo. Â gà nye po tùra co, â o tiàu maagé kà pwi ênawéna kôo.  
\v 9 Ba wâgo, âna go pitêre dàra pwi a pitûâ kôo, â go caa pitûâ kà tèpa coda. Â, na go ina tà pwi jèpwi pâ: “Gà pâra!” â é pâra. Â, na go ina tà pwi jèpwi pâ: “Gà me!” â é me. Â, na go ina tà tèpa ênawéna kôo pâ: “Guwà pwa ni” â rà nye pwa.» 
\p  
\v 10 Â é dau pò wà Iésu, â é câdiri i pwi caa kâra coda. Â é ina tà tèpa gére pâra wiâê pâ: «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Câgo caa pâmari cè pwi âboro cèna maina cèikî kêe, pwacèwii pwini, tia na [mwara ê âji Ba kà Pwiduée] *Isaraéla.  
\v 11 \x - \xo 8:11 \xt Luka 13.29\x*Üu, o wâru diri cè tàpé cèna rà o mwa me naa na *Mwaciri napwéretòotù, gée na diri gòropuu. Â rà o mwa tâa na ê pi-ija na maina ma wà tèpa jojoorojè *Abéraama, ma Isaaka, ma Iakobo.  
\v 12 \x - \xo 8:12 \xt Mataio 22.13, 25.30; Luka 13.28\x*Â napwa naa goo wà pàra tèpa âji nari Mwaciri, âna càcaa pârirà ma rà tò. Â o mwa türà naa gòroigé, naa na bàutê, iti jii Pwiduée! Â rà o mwa i ma tòngüru\f + \fr 8:12 \fq Tòngüru (é, tòngüngüru)—\fqa Grincer des dents. \ft Piuti.\f* poropwârà [gée goro pai maagé kàra].» 
\p  
\v 13 Â nabwé, â é ina wà Iésu, tà i pwi caa kâra coda, pâ: «Gà wâjué côwâ naa pwârawâ'gà! Gée goo ê cèikî'gà, âna o tèepaa ê pwina gà ilari!» 
\p Â, na ji pàara bèepwiri, âna nye tiàu kaa i maagé kà i pwi ênawéna. 
\s1 Pai tiàu maagé kà tèpa âboro 
\r Maréko 1.29–34; Luka 4.38–41 
\p  
\v 14 É pâra naa pwârawâ kà Pétéru wà Iésu. Â é pâmari tô nyaa kà wâdà Pétéru na é gére puu, ba é pitòoka.  
\v 15 Â é tu naa goro îê wà Iésu, â nye tiàu jiié kaa i pai pitòoka kêe. 
\p  
\v 16 Na bàrane kêe, â cia medari Iésu ê pâ âboro na wâru, na pwa duée goorà. Â é tûâri târa pâ duée, na rà còobé gée goorà. Â é nama tiàu diri mwara pâ maagé goo pàra tàpé.  
\v 17 \x - \xo 8:17 \xt Ésaïe 53.4\x*Êkaa na pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee *péroféta Isaia, pâ: 
\b  
\q1 \qt É jèe popa jiijè\qt* 
\q1 \qt ê aré kâjè.\qt* 
\q1 \qt É jèe tétâjii\qt* 
\q1 \qt ê pâ maagé kâjè.\qt*\qs Ésaïe 53.4\qs* 
\s1 Tàpé na nümarà na rà pâra wiâ Iésu 
\r Luka 9.57–62 
\p  
\v 18 Na jè tòotù, âna wâru pâ âboro na rà tâbèepi Iésu. Ûna é côorà, â é ina tà tèpa *câmu\f + \fr 8:18 \fq Câmu—\fl é, \fqa Cému.\f* kêe pâ, na rà capai gée, naa na ére gée côwâ kâra nawià. 
\p  
\v 19 Â géewê, â é medarié pwi jè *dotée goro ê Naèà, â é ina têe pâ: «Pwi a pwa pupûra\f + \fr 8:19 \fq Pwi apwa pupûra—\fqa Celui qui porte une prédication ou exhortation. \ft Hébéru: \fqa Rabbi\ft , âna popai târa papwicîri pwi apwa pupûra.\f*, nümoo na go pwi a câmu'gà, â go pâra wiâgà, naa na diri cè ére cèna gà o pâ wê.» 
\p  
\v 20 \x - \xo 8:20 \xt 2 Korénito 8.9\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Ê pâ macii a piugà, âna pwa aucârü kàra, â pâ marü, âna pwa na wânaîrà. Â napwa naa gooò, *Pwina naîri âboro, âna nye ticè aunao kôo.» 
\p  
\v 21 \x - \xo 8:21 \xt 1 Rois 19.20\x*Â ipaiwà naa goo pwi jè ârapàara tàpé na rà pâra wiâ Iésu, na é ina têe pâ: «Nye pâri ma go jèe mara pâra nau ipwàniri caa kôo?» 
\p  
\v 22 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Bwa, gà me wiâô. Â gà naaco tèpa bà, ma rà nye ipwànirirà côwâ!» 
\s1 É pacoo pòu Iésu 
\r Maréko 4.35–41; Luka 8.22–25 
\p  
\v 23 É nye tò kaa naa gòro i wànga wà Iésu, â rà pâra wiâê wà tèpa câmu kêe.  
\v 24 \x - \xo 8:24 \xt Psaume 4.9\x*Â, na rà tèepaa naa nabibiu kâra nawià, â é nye nama tüê kaa i pwéretòotù. Â jèe tò naa na wànga ê pâ wià. Â napwa Iésu, âna é tàgére puu na wànga.  
\v 25 Â rà patàcîê wà tèpa câmu kêe. Â rà ina têe pâ: «Pwi Ukai! Gà nama jè udò! Ba jè o mwü!»  
\v 26 \x - \xo 8:26 \xt Psaume 89.10; Mataio 14.31\x*Â é ina tàra pâ: «Wànau? Cina wâgotàwà? Nye dau kîri kaa ê cèikî kàwà!» 
\p  é cimadò, â é pwa i pwéretòotù ma i nawià.  é coo i napô, â nye po èaau kaa. 
\p  
\v 27 Â rà po pò, â rà pi-ina tàra pâ: «Wàilàapà pwi âboro bèeni, na é pacoo ê pwéretòotù bau i wià?!» 
\s1 É tü târa pâ duée gée goro ârailu âboro 
\r Maréko 5.1–20; Luka 8.26–39 
\p  
\v 28 Rà tèepaa wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe naa Gadara, wâna ére gée côwâ kâra *nawià Galilée. Na napô bèepwiri, âna pwa tupédu ârailu âboro na pwa duée gooru. Â dau wâgo tà tèpa âboro gooru, ba ru tupédu âboro gòo ma tupédu a putàmu. Â càra caa mu piwédò na ére bèepwiri. 
\p Ûna ru côo Iésu, â ru nye còobé kaa gée nacârü, â ru boome caraé.  
\v 29 \x - \xo 8:29 \xt Maréko 1.24; Luka 4.41\x*Â ru nye wiikau ma ina pâ: «*Pwina naî Pwiduée, dà cèna nümagà na gà pwa tâbu? Nümagà na gà pwa wârimuru tâbu, béaari kâra ê pàara târa pwa wârimuru?» 
\p  
\v 30-31 Â rà tacoo gooé mwara wà tèpa duée, ma ina têe pâ: «Na gà tü tâbà, â gà nama bà gée naa goro ê pâ puàkà nadòbà!» 
\p Ba pwa ê pé pubu puàkà na dau maina, na rà tàgére ija gée paé côwâ ni. 
\p  
\v 32 Â é tòpi tàra pâ: «Îguwà!» 
\p  rà còobé gée goo i tupédu âboro, â rà tò naa na i pâ puàkà.  rà nye tàbàtù kaa i pâ puàkà, gée goro i jaa, boo naaniboo nawià.  rà cau mwü naawê. 
\p \fig Wâmwünyabweri Gadara|src="006 hk00341c.tif" size="col" ref="8.32" \fig* 
\v 33 Wà tàpé na rà piwéaari i pâ puàkà, âna rà nye uru pâ kaa, naa na village. Â rà piwiâ diri ê jèkutâ bèepwiri.  
\v 34 Rà nye cau me diri kaa dari Iésu ê pâ âboro gée na village. Ûna rà côoê, â rà tacoo gooé pâ, na é pâra gée na napô kàra. 
\c 9  
\s1 É nama wâdé côwâ pwi a pitàbwamwa 
\r Maréko 2.1–12; Luka 5.17–26 
\p  
\v 1 \x - \xo 9:1 \xt Mataio 4.13\x*É wâjué côwâ wà Iésu gòro wànga naa na village [Capernaüm] wâna é pitâa wê.  
\v 2 Â wà pàra tèpa âboro na napô-bà, âna rà pitûri medarié naa na aupuu pwi âboro na é pitàbwamwa. 
\p Ûna é côo ê cèikî kàra, â é ina tà pwi a pitàbwamwa pâ: «Gà gòo, co pwi béeò! Ba jèe pwanauri ê pâ èpà'gà!» 
\p  
\v 3 Â wà pàra tèpa *dotée goro ê Naèà na rà tâa wê, âna rà piniimiri pâ, ‘Wà pwi âboro bèeni, âna é pi-ina ba èpà Pwiduée [ba é nama ipaiwàilu ma wàé]!’ 
\p  
\v 4 \x - \xo 9:4 \xt Mataio 12.25; Luka 9.47; Ioane 2.25\x*É tà tâmogòori pwina rà niimiri wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Cina èpà ê pwâranümawà?  
\v 5 Piticècoé na go ina têe pâ: “Jèe pwanauri ê pâ èpà'gà” jii na go ina têe pâ: “Cimadò, â gà pâra\f + \fr 9:5 \ft Wiàna é ina tà pwi âboro pâ: «Jèe pwanauri ê pâ èpà'gà», â wà tèpa âboro na rà tâa wê, âna o càra caa côo, ba muru na wâbinyiri tà pwi âboro. Êco na, wiàna é ina têe pâ: «Gà cimadò, â gà pâra», â wà diri tàpé na rà tâa wê, âna rà o côo wiàna pwa pàtàma Iésu târa ma é nama tiàu maagé kêe.\f*!”  
\v 6 \x - \xo 9:6 \xt Ioane 17.2\x*[Â wiàna pâri ma go nama é pâra, na arawà diri] â guwà mwa tâmogòori pâ, pwa tàrù kà *Pwina naîri âboro, ma é pwanauri ê pâ èpà kà tèpa âboro naani gòropuu.» 
\p  é ina tà pwi a pitàbwamwa pâ: «Gà cimadò, â gà popa ê aupuu'gà, â gà pâra naa jaagà.» 
\p  
\v 7 Â é nye cimadò kaa i pwi âboro, â é pâra naa pwârawâ kêe.  
\v 8 Ûna rà côo pwiri wà tèpa âboro, â wâgotàra. Â rà pwamaina Pwiduée, ba é naa ê pàtàmee na maina tà tèpa âboro! 
\s1 É todà Mataio 
\r Maréko 2.13–17; Luka 5.27–32 
\p  
\v 9 É pâra wà Iésu, â é côo pwi âboro na nee Mataio, na é gére tâa na wâra *tò mwani wâripû\f + \fr 9:9 \fq Wâra tò mwani wâripû—\fqa Bureau des impôts.\f*. Â é ina têe wà Iésu pâ: «Gà me wiâô!» 
\p  é nye cimadò kaa, â é pâra wiâê. 
\p  
\v 10 Gée na càùé, â rà ija wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe, jaa Mataio. Â wâru pâ âboro na rà pi-ija ma wàilà—wà tèpa tò mwani, ma wà pàra tèpa âboro na èpà wâro kàra. 
\p  
\v 11 \x - \xo 9:11 \xt Luka 15.2\x*Ûna rà côo ê pwiibà wà pàra tèpa *Farasaio, â rà ina tà tèpa câmu kà Iésu pâ: «Gorodà na wà pwi ukai kàwà, âna rà picaaija ma pibéerà ma tèpa tò mwani, ma wà tàpé na èpà wâro kàra?» 
\p  
\v 12 Â é tà têrerà wà Iésu, â é ina pâ: «Càra caa bu dotée wà tàpé na rà wâdé. Â nye wàco tàpé na rà maagé.  
\v 13 \x - \xo 9:13 \xt Osée 6.6; Mataio 12.7\x*Wâdé na guwà tâmogòori ê auina kà Pwiduée, pâ: \qt Càcaa ê *ârapwaailò goro macii na wâdé tôo. Â nümoo goo pimeaari.\qt*\rq Osée 6.6\rq* 
\p «Wâgo, âna câgo caa me nau todà tàpé na rà niimiri pâ wâdé ê wâro kàra. Go me nau todà tàpé na rà tâmogòori pâ èpà ê wâro kàra.» 
\s1 Ucina goro ipwanya 
\r Maréko 2.18–22; Luka 5.33–39 
\p  
\v 14 \x - \xo 9:14 \xt Luka 18.12\x*Rà tèepaa medari wà Iésu, wà pàra tèpa câmu kà *Ioane Pwi a piupwaa. Â rà ina têe pâ: «Wàibà ma tèpa Farasaio, âna bà nye ciburà *ipwanya. [Bà panuâ ê ija, ba na bà pwapwicîri tà Pwiduée.] Â gorodà na càra caa ipwanya wà tèpa câmu'gà?» 
\p  
\v 15 Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Gona rà o pikîri wà tàpé na todàra naa goro piéa, wiàna é bwaa tâa jaarà wà pwi a piéa? Bwa! Êco na o mwa me ê pàara, na ée mwa pâra jiirà wà pwi a piéa. Â géewê, â rà o mwa bàra ipwanya.» 
\p  
\v 16 «Nye ticè jè âboro, cèna é popa ê pâ noo kâra imwaano na càcaa pâji nuwa, ma é taiti naa goro ê pwina jèe dòroé. Ba [wiàna jè nuwa i imwaano, â] o dàdàpa ê gòobàra ê imwaano na jèe dòroé. Â o mwa dau maina kaa ê audàdàpa goo! \fig Wâra jawé na pwa goro parawére macii|src="007 lb00145c.tif" size="col" ref="9.16" \fig* 
\v 17 Â guwà côo ê *wâra jawé na pwa goro parawére macii: Câjè caa popa ê dipâa na bwaa âmuê, ma jè upwâwii ê wâra jawé na jèe dòroé. Ba o taaò i wâra jawé, [ba pwacoé ma é tèe]\f + \fr 9:17 \fq Pwacoé ma é tèe—\ft Côo 2\+ord e\+ord*\fl note \ft goo Maréko 2.22.\f*. Â ée joro wii napuu i dipâa, â jèe èpà i wâra jawé. Bwa! Wâdé na jè tòpò ê dipâa na bwaa âmuê, naa na ê wâra jawé na bwaa bwùu, ba na o wéaari bwàti i dipâa bau i wâra jawé.» 
\s1 É nama wâdé côwâ du ilàri 
\r Maréko 5.21–43; Luka 8.40–56 
\p  
\v 18 Ûna é bwaa gére ina tàra pwiri wà Iésu, â é medarié wà pwi jè âboro imaina kâra napô. Â é tùu jùrué ara Iésu, â é ina têe pâ: «[Gà me wài!] Ba wà tô èpo kôo, âna é mwa nye tàgére bà ni. Êco na, wiàna gà me nau tòpò îgà naa gòé, â ée wâro.» 
\p  
\v 19 Â rà cimadò wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, â rà pâra wiâ pwi âboro-bà. 
\s2 Tô ilàri na 12 naja kêe goro maagé 
\p  
\v 20 Na rà gére pâra wii naigé, â é tèepaa me tô ilàri na jèe po 12 naja kêe goro maagé, ba, mu tèepaa me ê pàara na mu itàa domii gooé. Â é pwicò kàra, â é tu naa goro gòobàra ârabwée kà Iésu.  
\v 21 \x - \xo 9:21 \xt Mataio 14.36\x*Ba é nye cèikî pâ é nye po wàrapwiri co, â o jèe tiàu i maagé kêe. 
\p  
\v 22 Â é tabiié wà Iésu, â ûna é côoê, â é ina têe pâ: «Gà gòo, co tôoni! Gà jèe wâdé côwâ goo ê cèikî'gà!» 
\p  nye tiàu kaa i maagé kêe. 
\s2 Tô èpo kà pwi âboro imaina 
\p  
\v 23 Nabwé, â é tèepaa pâ wà Iésu, naa pwârawâ kà i pwi âboro imaina. Â é pâmari pâ âboro na rà gére cipacîri ipwàni, ma wà tèpa pwanyabi\f + \fr 9:23 \fq Tèpa pwanyabi—\ft Na rà pwàniri âboro bà wà tèpa Juif, â pwa tèpa uu kuruò (flûte).\f*. Â nye dau wâru kaa ê pâ pwâratùra wê. 
\p  
\v 24 Â é ina tàra pâ: «Guwà pâra! Ba wà tôoni, âna câé caa bà. Â é nye po puu.» 
\p Êco na rà pitaurèe gooé.  
\v 25 Â é cau pacòobérà wà Iésu, â é tò naa na ê naditàrawâ. Â é tu pâ naa goro îri i èpo, â é nye cimadò kaa wà tôoni. 
\p  
\v 26 Â rà nye piwiâ pitiri kaa na ére-bà, ê jèkutâ goo. 
\s1 É nama ru niâ tupédu a bwi 
\p  
\v 27 \x - \xo 9:27 \xt Mataio 20.29–34\x*Géewê, â é pâra wà Iésu. Ûna é tèepaa naa na jè ére, â ru gére pwicò kêe tupédu a bwi. 
\p  ru nye tà uu ma ina pâ: «*Pwina naî Davita, gà meaaribu, ma pitu tâbu!» 
\p  
\v 28 Ûna é tèepaa naa jaaé wà Iésu, â ru medarié tupéeni. Â é ina tàru pâ: «Gona gàu nye cèikî kaa pâ, pâri ma go nama tiàu i maagé kàu?» 
\p  ru tòpi têe pâ: «Üu, co Pwi Ukai.» 
\p  
\v 29 Â é tu naa goro i du âraporomeeru wà Iésu, â é ina tàru pâ: «Wâdé na wàra ê pwina gàu nye cèikî naa goo!» 
\p  
\v 30 \x - \xo 9:30 \xt Mataio 8.4\x*Â ru nye niâ kaa. Â é ina ba gòo tàru pâ: «Gàu pwacôoco! Gàu cibwaa pwa jèkutâ goo ê pwina go pwa tàu!» 
\p  
\v 31 Êco na, ûna ru còobé, â ru pwa jèkutâ goo Iésu pitiri ê napô-bà. 
\s1 É nama é tùra pwi a kûukû 
\p  
\v 32 Ûna ru gére pâra jii Iésu wà tupéeni, â rà popa me têe pwi âboro na é kûukû, ba pwa duée gooé.  
\v 33 \x - \xo 9:33 \xt Maréko 2.12\x*Â é tü târa i duée wà Iésu, â é nye tùra kaa i pwi a kûukû. 
\p  rà pò gooé diri pâ âboro na rà tâa wê, â rà pi-ina pâ: «Câjè caa mu côo cèna wàrani, na napô kâjè *Isaraéla!» 
\p  
\v 34 \x - \xo 9:34 \xt Mataio 12.24; Maréko 3.22; Luka 11.15\x*Êco na rà ina tèpa Farasaio pâ: «É tü târa ê pâ duée goro ê pàtàma *Caatana, pwi ukai kâra pâ duée!» 
\s1 É cùru tèpa 12 apostolo kêe 
\r Maréko 6.7–13; Luka 9.1–6 
\s2 Dau maina ê ârapiûnya 
\p  
\v 35 \x - \xo 9:35 \xt Mataio 4.23; Maréko 1.39\x*Wà Iésu, âna é pâra wii pâ ville ma village. Â é pacâmuri pâ âboro, naa na pâ *wâra pitapitiri. Â é picémara ê *Picémara Wâdé goro ê Mwaciri [napwéretòotù]. Â é nama tiàu ê pâ maagé ma aré, na wâru pai pwa goo.  
\v 36 \x - \xo 9:36 \xt Nombres 27.17; 1 Rois 22.17; Zakarie 10.2; Mataio 14.14; Maréko 6.34\x*Â é côo ê pâ âboro na dau wâru, â é dau meaarirà. Ba jèe oratàra, â rà pidumapiê, pwacèwii pâ mutô, na ticè cèna wéaarirà. 
\p  
\v 37 \x - \xo 9:37 \xt Luka 10.2\x*Â é ina tà tèpa câmu kêe pâ: «Dau maina ê ârapiûnya na o pwa. Êco na càcaa wâru awakè.  
\v 38 Wâdé na guwà pwapwicîri ma ilari cai jii Pwi apooro aupwanapô, ma é panuâ me mwara cè pàra tèpa wakè, ba na rà pitu.» 
\c 10  
\s2 Nee tèpa 12 apostolo 
\p  
\v 1 \x - \xo 10:1 \xt Maréko 6.7; Luka 9.1\x*É todà tèpa câmu kêe wà Iésu na rà po 12, â é naa tàra ê tàrù, ba na rà tü târa cè pâ duée, ma rà o nama tiàu diri pâ maagé ma aré kâra pâ âboro.  
\v 2 Wàéni ê nee tèpa 12 *apostolo: 
\b  
\li1 Simona, na ina gooé pâ Pétéru; 
\li1 André, pwi aéjii kêe; 
\li1 Jacques, pwina naî Zébédée; 
\li1 Ioane, pwi aéjii kà Jacques; 
\li1  
\v 3 Filipo; 
\li1 Barthélemy; 
\li1 Toma; 
\li1 Mataio, pwi a mu *tò mwani wâripû; 
\li1 Jacques, pwi naî Alphée; 
\li1 Thaddée\f + \fr 10:3 \fq Thaddée—\ft Nee mwara \fqa Jude. \ft Pwina naî Jacques. (Côo Luka 6.14–16, Ioane 14.22, Apostolo 1.13.)\f*; 
\li1  
\v 4 Simona, pwi \tl Zélote\tl*\f + \fr 10:4 \fq Zélote—\ft Grec: \fqa Cananite. \ft Pwi âji âboro Judée na nümee na é paêgò tèpa Roma gée napô kêe.\f*; 
\li1 Judas Iscariote, wà pwina ée mwa ipwa tûâ tà Iésu. 
\s2 É cùrurà pâ 
\p  
\v 5 Tèpa 12 apostolo bèepwiri, âna é cùrurà wà Iésu, naa na pâ napô, â é tûâri tàra pâ: «Guwà cibwaa pâra dari tèpa âboro na càra caa tèpa *Juif. Â guwà cibwaa tò mwara, naa na pâ village na napô *Samaria.  
\v 6 \x - \xo 10:6 \xt Jérémie 50.6\x*Â guwà nye pâra dari co tèpa âboro *Isaraéla, ba rà pwacèwii tèpa mutô na rà imwüru.  
\v 7 \x - \xo 10:7 \xt Mataio 3.2, 4.17; Luka 10.9,11\x*Â guwà picémara wii naigé, pâ: “Jèe wâmwünyabweriwà ê *Mwaciri napwéretòotù.” 
\p  
\v 8 «Â guwà nama tiàu pâ maagé, â guwà pawâro tèpa bà, â guwà pwa ma rà wâdé tèpa pwa maga, â guwà tü târa pâ duée gée goro pâ âboro. Ba po muru naa tàwà, â wâdé mwara na guwà naa, naa goro piticèmuru naa goo.  
\v 9 \x - \xo 10:9 \xt Luka 10.4\x*Â, na guwà pâra, â guwà cibwaa pa mwani—wâpà wiàna mwani mii, é mwani pwaa, é cè jè mwani.  
\v 10 \x - \xo 10:10 \xt Luka 10.7; 1 Korénito 9.14\x*Â guwà cibwaa pa cè atà, ma cè wâraâwà, ma cè tâjò kàwà. Guwà nye coona co caapwi ârabwée. Ba wà pwi a wakè, âna wâdé na é tòpi ê ârawakè kêe. 
\p  
\v 11 «Wiàna guwà tò naa na cè jè village, â guwà mudàra cawi cè pwi âboro cèna nümee na é tòpiwà. Â guwà tâa jaa pwiibà, tiagoro cè tòotù cèna guwà mwa pâra gée na ére-bà.  
\v 12 \x - \xo 10:12 \xt Luka 10.5–6\x*Â, na guwà tò naa na i pwârawâ-bà, â guwà ilari jii Pwiduée ê *aupwényunyuâari ma pinaanapô kêe, naa gò tàpé na rà tâa wê.  
\v 13 Â wiàna rà tòpiwà bwàti, â o mwa tâa tàra ê aupwényunyuâari. Â wiàna càra caa tòpiwà bwàti, â guwà pacôwâri ê aupwényunyuâari kàwà. 
\p  
\v 14 \x - \xo 10:14 \xt Luka 10.10–12; Apostolo 13.51\x*«Â wiàna nye ticè caapwi âboro na é tòpiwà, ma têre ê pwâratùra kàwà, naa na cè jè pwârawâ, ma naa na cè jè village, â guwà còobé géewê. Â guwà tauri ê dàuru puu gée goro du âwà\f + \fr 10:14 \fq Tauri ê dàuru puu gée goro du âwà—\ft Paari pâ, rà tétâjii tàpé na èpà pâ tûâ kàra.\f*.  
\v 15 \x - \xo 10:15 \xt Mataio 11.24; Jude 1.7\x*Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: Ée mwa pwa wârimuru tàra wà Pwiduée, na Tòotù na ée mwa pitèi pâ âboro. Â o dau maina ê wârimuru kàra, jii tàpé gée *Sodoma ma Gomora [na ia dau miiri ê tûâ kàra].» 
\s2 O tubaèpà tàwà 
\p  
\v 16 \x - \xo 10:16 \xt Luka 10.3; Roma 16.19\x*«Guwà têre! Go cùruwà pwacèwii pâ mutô naa nabibiu kâra macii a piuti. Wâdé na guwà tèpa âboro na guwà moo, êco na wâdé na guwà tèpa ipwacôowà mwara\f + \fr 10:16 \ft Dernière phrase—\ft Grec: \fqa Êkaa na guwà ipwacôowà pwacèwii dòèa, â guwà moo pwacèwii déamu.\f*.  
\v 17 \x - \xo 10:17 \xt Maréko 13.9–11; Luka 12.11–12, 21.12–15\x*Ba rà o tâjùruwà ma popawà pâ naa na wâra pitèimuru. Â rà o pâdiwà goro ubati naa na pâ *wâra pitapitiri.  
\v 18 Â rà o dàtiwà pâ na ara tèpa kupénoo ma wà tèpa ukai, ba na rà pitèiwà, gée goro na guwà tèpa âboro kôo. Â guwà o tèpa *paâjupâraô, na ararà, ma na ara mwara tàpé na càra caa tèpa Juif. 
\p  
\v 19 «Â, na diri pâ pàara na rà o mwa tâjùruwà, â guwà cibwaa pidumapiê goro cè pai tòpirà. Ba wà Pwiduée, âna ée mwa naa tàwà cè pwina guwà ina na ji pàara bèepwiri.  
\v 20 \x - \xo 10:20 \xt Ioane 14.26\x*Ba o jèe càcaa wâguwà na o tùra, â o jèe ê Nyuâaê Pwicîri kà Caa kàwà, na é tùra goowà. 
\p  
\v 21 \x - \xo 10:21 \xt Michée 7.6; Mataio 10.35; Maréko 13.12; Luka 21.16\x*«[Na pwi pàara bèepwiri] âna wà pwi jè âboro, âna ée panuâ pwi aéjii kêe, ba naa tétàmwereê. Â wà pwi caa kâra èpo, âna é wàrapwiri tà pwina naîê. Â wà tèpa èpo, âna rà o pipaa ma du nyaa ma caa kàra. Â rà o pwa ma rà pwa wârimuru, tiagoro pai pòtàmwararà.  
\v 22 Â rà o miiriwà diri ê pâ âboro, ba guwà tèpa âboro kôo. Êco na wà pwina é cimwü tia pwâadèreè, âna ée mwa pa-udòé wà Pwiduée [ma naa têe ê *wâro dàra gòiri jaaé]. 
\p  
\v 23 «Wiàna rà tubaèpà tàwà naa na cè jè village, â guwà uru naa na jèpwi. Â guwà pâpitiri ê pâ village naa napô Isaraéla, â guwà picémara popai kôo. Â guwà têre, o bwaa câguwà caa pâji tubanabwé pwiri, béaari ê pai o wâjué côwâ kôo. Ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wâgo *Pwina naîri âboro, âna go o mwa wâjué côwâ [naa na pwényuâa kà Pwiduée].» 
\s2 O wàrapwiri tàwà mwara 
\p  
\v 24 \x - \xo 10:24 \xt Luka 6.40; Ioane 13.16, 15.20\x*«Go ina tàwà pâ: Wà pwi a *câmu, âna câé caa piwéna jii pwi a pacâmuriê. Â wà pwi ênawéna, âna câé caa piwéna jii pwi ukai kêe.  
\v 25 \x - \xo 10:25 \xt Mataio 9.34, 12.24; Maréko 3.22; Luka 11.15\x*Ba wà pwi a câmu, âna wâdé na é pwacèwii pwi a pacâmuriê. Â wà pwi ênawéna, âna wâdé na é pwacèwii pwi ukai kêe. Ba wiàna rà ina goo wà pwi apooro pwârawâ pâ *Caatana\f + \fr 10:25 \fq Caatana—\ft Grec: \fqa Béelzébul. \ft Côo \fqa Caatana \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*, â rà o nye dau ina ba èpà mwara tèpa tâa na pwârawâ bèepwiri.» 
\s2 Guwà cibwaa nama wâgotàwà 
\p  
\v 26 \x - \xo 10:26 \xt Maréko 4.22; Luka 8.17\x*«Guwà cibwaa nama wâgotàwà goro pâ âboro. Diri pâ muru na tàbinyiri, âna o mwa paari.  
\v 27 Â ê muru na go ina tàwà pwàniri, âna guwà inapàpari naa na pwéelaa. Â ê muru na pitànunuuri na pwâranyüruwà, âna guwà inapàpari naa na gomu kàwà.  
\v 28 \x - \xo 10:28 \xt Jacques 4.12\x*Üu, guwà cibwaa nama wâgotàwà goro pâ âboro. Ba wiàna pâri ma rà pòtàmwara naiiwà, â o càra caa tâmogòori ma rà tubatiàu awé ê wâro naa wâgoowà. Wâdé na guwà nama wâgotàwà goo Pwiduée. Ba wàé co na pâri ma é tubatiàu ê naiiwà, bau ê wâro na wâgoowà, naa na ére na jè maagé ma tòina naawê. 
\p  
\v 29 «Guwà jèe côo cai pâ marü na kîri: Jè icuri du ârailu marü, naa goro caapwi mwani. Êco na nye ticè gée goorà, cèna é tûuboo naa napuu, wiàna câé caa tâmogòori wà Pwiduée Caa kàwà.  
\v 30 Â wâguwà, âna é nye cau tâmogòoriwà bamwara, tiagoro mwara jéûru wàrapûruwà.  
\v 31 \x - \xo 10:31 \xt Mataio 6.26\x*Êkaa na go ina tàwà pâ: Guwà cibwaa nama wâgotàwà! Ba dau pwamuru naa goowà na ara Pwiduée, jii ê pâ marü na dau wâru!» 
\s2 Cibwaa pitütôowâriô! 
\p  
\v 32 «Wiàna é inapàpari cè pwi jèpwi, na ara pâ âboro pâ, é pwi âboro kôo, â wâgo mwara, âna go o ina pâ, é pwi âboro kôo, na ara Caa na é wânidò *napwéretòotù.  
\v 33 \x - \xo 10:33 \xt Maréko 8.38; Luka 9.26; 2 Timotéo 2.12\x*Â wiàna é ina cè pwi jèpwi, na ara pâ âboro pâ, câé caa pwi âboro kôo, â wâgo mwara, âna go o ina pâ, câé caa pwi âboro kôo, na ara Caa na é wânidò napwéretòotù.» 
\s2 Rà pitadàrùrà tèpa âboro gooò 
\p  
\v 34 \x - \xo 10:34 \xt Luka 12.51–53\x*«Guwà cibwaa niimiri pâ go tèepaa me naani gòropuu, ba na go pame pinaanapô. Bwa! Go me, ba na rà mwa pitadàrùrà tèpa âboro gooò.  
\v 35 \x - \xo 10:35 \xt Michée 7.6\x*Ba go me nau \qt pinaaitiri tupé duanaî, ma du duanaî, ma du duatâa.\qt* 
\v 36 \qt  rà o pièpàrirà pa paénaî, ma pa paétâa, naa na pwârawâ kàra.\qt*» \rq Michée 7.6\rq* 
\s2 Guwà panuâ wâro kàwà ba kôo 
\p  
\v 37 «Wà pwina é dau wâdéari du nyaa ma caa kêe jiio, âna càcaa pâri ma é pwi a câmu kôo. Â wà pwina é dau wâdéari pwi naîê ma wà tô èpo kêe jiio, âna càcaa pâri ma é pwi a câmu kôo.  
\v 38 \x - \xo 10:38 \xt Mataio 16.24–25; Maréko 8.34–35; Luka 9.23–24, 17.33; Ioane 12.25\x*Wà pwina câé caa kâa ê *kurucé kêe, ma é me wiâô, âna wà pwiibà, âna càcaa pâri ma é pwi a câmu kôo.  
\v 39 Â wà pwina nümee na é wéaari ê wâro kêe, âna ée mwa tubatiàu. Â wà pwina é panuâ ê wâro kêe ba kôo, âna ée mwa pâmari ê *âji wâro.» 
\s2 Wà pwina é tòpiwà âna é tòpio 
\p  
\v 40 \x - \xo 10:40 \xt Maréko 9.37; Luka 10.16; Ioane 13.20\x*«Wiàna é tòpiwà cè pwi jè âboro, âna é tòpio mwara. Â wà pwi âboro na é tòpio, âna é tòpi mwara wà Pwina é cùruo me.  
\v 41 Â wiàna é tòpi cè pwi *péroféta, gée goo na é pwi péroféta, â o mwa pwa cè câmaê, cèna wàra na naa tà tèpa péroféta. Â wiàna é tòpi cè pwi jè âboro cèna é *tàrù na ara Pwiduée, gée goo na é tàrù, â o mwa pwa cè câmaê, wàra na o naa tà pwina é tàrù.  
\v 42 Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wiàna é naa cè wârado jawé moo, târa ji pwi ênawéna kôo bèepwiri, gée goo na é pwi a câmu kôo, â o pwa cè câmaê.» 
\b  
\c 11  
\p  
\v 1 Ûna é ina diri ê autûâri kêe bèepwiri wà Iésu tà tèpa 12 a *câmu kêe, â rà cau pâra géewê, naa na pâ ville na pwi ére-bà. Â é pacâmuri tèpa âboro wà Iésu, ma picémara tàra ê *Picémara Wâdé. 
\s1 É pwi Mesia na rà tapacîê 
\r Luka 7.18–23 
\p  
\v 2 Ûna é tâa na karapuu wà *Ioane Pwi a piupwaa, â é têre ê jèkutâ goo Kériso, ma ê pâ pwina é pwa. Â é panuâ pâ pàra tèpa câmu kêe,  
\v 3 ba na rà tawèeri Iésu pâ: «Pwiri nye wâgà kaa pwi *Mesia, [*pwi a pa-udò] na ée mwa tèepaa? É, na bà bwaa nye tapacîri cè pwi jèpwi?» 
\p  
\v 4 Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà wâjué côwâ nau piwiâ tà Ioane ê pwina guwà têre, ma ê pwina guwà côo.  
\v 5 \x - \xo 11:5 \xt Ésaïe 35.5–6, 61.1\x*Ba wà tèpa bwi, âna rà jèe niâ; wà tàpé na rà bee, âna rà jèe pâra bwàti; wà tàpé na rà pwa maga, âna rà jèe wâdé; wà tèpa kee, âna rà jèe têrejè; â wà tèpa bà, âna rà jèe wâro côwâ; â wà tàpé na ticè kàra, âna rà jèe tòpi ê Picémara Wâdé.  
\v 6 Cidòri nyuâa pwina é côoinaô, ma cèikî naa gooò\f + \fr 11:6 \ft Grec: \fqa Cidòri nyuâa pwina càcaa tanooriê gooò, \fl é, \fqa …na câé caa tétâjiio.\f*!» 
\s1 É ina Ioane wà Iésu 
\r Luka 7.24–35 
\p  
\v 7 Ûna rà wâjué côwâ wà tèpa câmu kà Ioane, â é ina wà Iésu târa pâ âboro na rà gére tâa wê, pâ: «Na ia guwà pâra naa namaré [nau têre Ioane] â dà cèna guwà pâra nau ucâri?—[Pwi âboro na pipwaée kêe na é pwacèwii] ê bàra watü na pòbagù pwéretòotù?  
\v 8 Bwa! Â gona dà na guwà pâra nau côo?—Pwi jè âboro na é coona pâ ârabwée na po wâdé? Bwa! Wà tèpa âboro na wàrapwiri, âna rà tâa na ê wâra ukai!  
\v 9 Nye dà cèna guwà pâra nau côo? Pwi jè *péroféta? Üu kaa, â go ina tàwà pâ: Wà pwiibà, âna é pwi péroféta maina!  
\v 10 \x - \xo 11:10 \xt Malachie 3.1; Luka 1.76\x*Ba nye wà kaa Ioane, na é inaê wà Pwiduée, naa na *Tii Pwicîri, pâ: 
\b  
\q1 \qt Go mwa panuâ paé\qt* 
\q1 \qt pwi a pa popai kôo.\qt* 
\q1 \qt Ée mwa pâbéaa'gà\qt* 
\q1 \qt ma pwabwàti naigé'gà.\qt*\qs Malachie 3.1\qs* 
\b  
\m  
\v 11 «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Nye ticè pwi jè âboro gòropuu, cèna é piwéna jii Ioane Pwi a piupwaa. Êco na wà pwina ée dau kiriwi naa na *Mwaciri napwéretòotù, âna o [mwa tâa têe ê pwina] piwéna jii Ioane.  
\v 12 \x - \xo 11:12 \xt Luka 16.16\x*Tapoo na pàara na é tapoo picémara wà Ioane, tèepaa naa na pàara nabà, âna wà tèpa âboro gòo, âna rà mudàra ma rà tòpò goro nii kàra\f + \fr 11:12 \fq Tòpò goro nii kàra—\fl é, \fqa Tòpi, \fl é, \fqa cicara. \ft (Côo Luka 16.16.)\f* naani gòropuu ê Mwaciri napwéretòotù.  
\v 13 Ba béaa kà wà Ioane, âna ê *Naèà kà Moosé, ma wà diri tèpa péroféta, âna rà picémara târa pâ âboro [pâ, ée jèe tòpò ê Mwaciri kêe wà Pwiduée].  
\v 14 \x - \xo 11:14 \xt Malachie 3.23; Mataio 17.10–13; Maréko 9.11–13\x*Guwà cèikî naa gooò na go ina pâ: Ûna wii [naa na Tii Pwicîri] pâ, ée mwa wâjué côwâ wà péroféta *Élia, âna tàgére inapàpari ê pai tèepaa kà Ioane. 
\p  
\v 15 «Wà pwi âboro na pwa pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!» 
\s2 Rà picocooribu ma Ioane 
\p  
\v 16-17 «Go ina pâ, rà wànau tèpa âboro nabà? Rà pwacèwii pâ nari èpo na rà gére pipuburirà naa na aupitapitiri [â tàutàra dàra kòcò ma wà tèpa béerà, na rà pitakàna] ma ina tàra pâ: 
\b  
\q1 “Bà tòjò\f + \fr 11:16-17 \fq Tòjò—\ft Grec: \fqa Upi kuruò.\f* tàwà, 
\q1 â tàutàwà dàra câbu. 
\q1 Bà nyabiri tàwà 
\q1 nyabi târa ipwàni, 
\q1 â tàutàwà dàra i!” 
\b  
\m «Â ipaiwà naa goo wà tèpa âboro nabà.  
\v 18 Ba é tèepaa me wà Ioane Pwi a piupwaa, â é tàpo panuâ ija na pàra pàara, â câé caa wâdo dipâa, â rà ina tèpa âboro pâ: “Pwa duée gooé!” 
\p  
\v 19 \x - \xo 11:19 \xt Mataio 9.14\x*«Ûna é tèepaa me, wà *Pwina naîri âboro, â é ija ma wâdo pwacèwii pàra tàpé. Â rà ina wà tèpa âboro pâ: “Wà pwini, âna é dau pwi a wâdo ma pwi a-ija! Â é nye pabée tèpa tò mwani, ma wà pàra tèpa âboro èpà.” 
\p «Êco na [âjupâra ê pwina jè mu ina pâ]: “Ê tàmanga\f + \fr 11:19 \fq Ê tàmanga—\fqa Ê tàmanga kà pwi âboro, \fl é, \fqa ê tàmanga kà Pwiduée.\f*, âna jè côo taaci naa na ê pwâra wakè kêe.”» 
\s1 Rà o pwa wârimuru tàpé na tàutàra na rà cèikî 
\r Luka 10.13–15 
\p  
\v 20 É tapoo tùra ba gòo târa ê pâ âboro na pàra village wà Iésu. Ba wâru pâ wakè na é pwa naawê goro pàtàmee, êco na càra caa pitòotéri ê tûâ kàra. 
\p  
\v 21 \x - \xo 11:21 \xt Ésaïe 23; Ézékiel 26–28; Joël 3.4–8; Amos 1.9–10; Zakarie 9.2–4\x*Â é ina tàra pâ: «Guwà ipwacôoco, wâguwà tèpa âboro na Korazine ma Bethsaïda! Ba o naa wârimuru tàwà! Go jèe pwa pâ muru na dau maina naa jaawà, â câguwà caa cèikî! Â wiàna rà côo ê pwina go pwa naa jaawà, wà tàpé gée Tyr ma Sidon, â pwiri jèe gòiri cè pai pitòotéri ê wâro kàra, ma naaco ê pâ tûâ kàra na dau èpà. Â pwiri rà paari mwara naa na cè pai coona dodà kàra, ma pitâmirà goro dà\f + \fr 11:21 \fq Coona dodà…pitâmirà—\ft Pai pwa kà tèpa Juif na rà pinünüma, é, na rà pijinünü.\f*.  
\v 22 Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na ê Tòotù na ée mwa pitèi ê pâ âboro wà Pwiduée, âna o dau maina ê wârimuru kàwà, jii tàpé Tyr ma Sidon. 
\p  
\v 23 \x - \xo 11:23 \xt Genèse 19.24–28; Ésaïe 14.13–15\x*«Ipaiwà naa goowà, wâguwà tèpa âboro naa na village Capernaüm. Ba guwà niimiri pâ guwà pwacèwii Pwiduée\f + \fr 11:23 \ft 2\+ord e\+ord* phrase—\ft Grec: \fqa Gona guwà too naa napwéretòotù?\f*. Êco na ée mwa naawà boo dari tèpa bà! Ba é pwa pâ muru na dau maina naa jaawà. Â wiàna é gére pwa pâ muru bèepwiri na *Sodoma, â pwiri é bwaa nye gére tâa nabà ê ville-bà.  
\v 24 \x - \xo 11:24 \xt Mataio 10.15; Luka 10.12\x*Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na ê Tòotù na ée mwa pitèi ê pâ âboro wà Pwiduée, âna o dau maina ê wârimuru kàwà, jii tàpé Sodoma!» 
\s1 Pwiduée Caa ma tèpa naîê 
\r Luka 10.21–22 
\p  
\v 25 \x - \xo 11:25 \xt 1 Korénito 1.26–29\x*Pwa ji pàara géewê, â é ina wà Iésu pâ: «Caa, gà Pwi Ukai kâra *napwéretòotù ma gòropuu! Â go ipwaolé tâgà, ba gà naapwàniri pâ muru bèepwiri jii tèpa tâmogòorimuru ma wà tèpa tàmanga, â gà paari tà tàpé na càra caa câmu\f + \fr 11:25 \fq Tàpé na càra caa câmu—\ft Grec: \fqa Tèpa nari èpo.\f*.  
\v 26 Ba nye auniimiri'gà pâ, naa wàrapwiri.» 
\p  
\v 27 \x - \xo 11:27 \xt Mataio 28.18; Ioane 1.18, 3.35, 10.15, 17.2; Filipi 2.9\x*Â é ina wà Iésu tà pàra tàpé pâ: «Êdiri ê pwina tâa tà Caa kôo, âna é jèe naa tôo. É jèe nye ipaarié tôo, ba na go tâmogòorié bwàti. Nye wàé co na é tâmogòorio, wâgo Pwina naîê. Â nye ticè pwi jèpwi cèna é tâmogòorié, â nye wâgo co pwina Naîê. Â go paarié tà pàra tàpé, ba na rà tâmogòorié mwara.» 
\s2 Go mwa nama guwà nao 
\p  
\v 28 \x - \xo 11:28 \xt Jérémie 31.25\x*«Guwà medario, wâguwà na dau tòina ê nakake kàwà, ma dau oratàwà. Ba go mwa nama guwà nao.  
\v 29 Guwà pa nakake na go naa tàwà, â guwà pâra naa goo ê autûâri kôo. Ba pwi a moo pwâratùra kôo, â go pwi a-ipakîriô. Â wiàna guwà me mariô, â guwà o pâmari âji nao.  
\v 30 \x - \xo 11:30 \xt 1 Ioane 5.3\x*Üu, ba ê nakake na go naa tàwà, âna o puràra cè pai popa wèe, â ê autûâri kôo, âna ticècoé pai pâra wiâra.» 
\c 12  
\s1 Pwi apooro tòotù pwicîri 
\r Maréko 2.23–28; Luka 6.1–5 
\p  
\v 1 \x - \xo 12:1 \xt Deutéronome 23.26\x*Na jè *tòotù pwicîri, â rà pâra wii ê naigé na tapàgà na aupwanapô\f + \fr 12:1 \fq Aupwanapô—\ft Pé aupwanapô na dau maina na câmi goro blé, é, pwâra mai (maïs), é, orge. Wiâra ê naèà kà tèpa Juif, âna pwicîri na jè piûnyari diri ê na aupwanapô. Wâdé na jè naaco nyi dàra arapwüru, ba na uti kà tèpa pârame, ma tàpé na ticè neemururà. (Côo Lévitique 19.9–10, Deutéronome 24.19–21.)\f* wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe. Â rà copwa wà tèpa câmu, â rà tàpo pétâ ê pâ pwâra blé, â rà uti. \fig Pâ pwâra blé|src="009 hk00099c.tif" size="col" ref="12.1" \fig* 
\p  
\v 2 \x - \xo 12:2 \xt Exode 20.10\x*Ûna rà côorà wà tèpa *Farasaio, â rà ina tà Iésu pâ: «Gà côo ê pwina rà pwa tèpa câmu'gà! Âna muru na pwicîri, na ê tòotù pwicîri!» 
\p  
\v 3 \x - \xo 12:3 \xt 1 Samuel 21.2–7\x*Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Gona câguwà caa pûra naa na Tii Pwicîri, ê pwina é pwa wà ukai *Davita? Ba, na jè tòotù, âna rà copwa, wàilà ma wà tèpa bée.  
\v 4 \x - \xo 12:4 \xt Lévitique 24.5–9\x*Â é tò naa na wâra pwapwicîri pwa goro imwaano\f + \fr 12:4 \fq Wâra pwapwicîri pwa goro imwaano—\ft Grec: \fqa Wâ kà Pwiduée. \ft Côo Neeremuru \fqa (Vocabulaire)\ft .\f*. Â é pa ê poloa na naa kà Pwiduée, â rà ija ma wà tèpa bée. Â ê poloa-bà, âna nye wàco wà tèpa pwa *ârapwaailò, na nye pwa tàrù kàra ma rà ija. 
\p  
\v 5 \x - \xo 12:5 \xt Nombres 28.9–10\x*«Â guwà pûra mwara naa na ê *Naèà kà Moosé pâ: Wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, âna rà wakè naa na *Wâra pwapwicîri, na tòotù pwicîri. Ê tûâ-bà, âna rà còbèedari ê pwi tòotù-bà. Êco na càcaa èpà na ara Pwiduée!  
\v 6 \x - \xo 12:6 \xt Mataio 12.41–42\x*Ba go ina tàwà pâ: É tà wâni ê Pwina dau piwéna jii ê Wâra pwapwicîri!  
\v 7 \x - \xo 12:7 \xt Osée 6.6; Mataio 9.13\x*Â é ina wà Pwiduée naa na *Tii Pwicîri pâ: \qt Càcaa ê ârapwaailò goro macii na wâdé tôo. Â nümoo goo pimeaari.\qt*\rq Osée 6.6\rq* 
\p «Â wâguwà, âna câguwà caa tâmogòori ê êre popai-bà, ba guwà pitòti tèpa âboro bèeni, na càra caa pwa cèna èpà na ara Pwiduée.  
\v 8 Â wà *Pwina naîri âboro, âna é pwi apooro ê tòotù pwicîri.» 
\s1 É nama tiàu maagé kà pwi âboro na tòotù pwicîri 
\r Maréko 3.1–6; Luka 6.6–11 
\p  
\v 9 Gée na càùé, â é tò naa na *wâra pitapitiri wà Iésu.  
\v 10 \x - \xo 12:10 \xt Luka 14.3\x*É tâa wê mwara wà pwi âboro na bà ê îê. 
\p  wà tèpa âboro, âna nümarà na rà côo cè pwina é pwa Iésu, ba na o cè pai pitòtié.  rà pwa ma tawèerié pâ: «Pwiri nye tàrù ma jè nama tiàu maagé kà pwi jèpwi na tòotù pwicîri?» 
\p  
\v 11 \x - \xo 12:11 \xt Luka 14.5\x*Â é tòpi tàra pâ: «Guwà jèe côo cai ni: Wiàna caapwi co cè mutô'gà, na é tûu naa na pwêe, na tòotù pwicîri, â gà o pwa dà? O câgà caa pâ nau dàgòtùé?  
\v 12 Â napwa pwi âboro, âna é dau piâjimuru jii mutô! Gée goo pwiri, na o pwa cè tàrù kâjè, ma jè pwa pwina wâdé, na tòotù pwicîri.» 
\p  
\v 13 Â é ina tà i pwi âboro pâ: «Gà patàrù ê îgà!» 
\p  é patàrù îê, â nye wâdé kaa, wàra jè îê. 
\p  
\v 14 \x - \xo 12:14 \xt Ioane 5.16\x*Wà tèpa Farasaio na rà tâa wê, âna rà còobé gée na wâra pitapitiri. Â rà pâra côwâ nau ipitiri, ba na rà mudàra cè pai o pòtàmwara Iésu. 
\s1 Iésu âna é pwi ênawéna na é pitòrigarié Pwiduée 
\p  
\v 15 Ûna é têre wà Iésu pâ, rà gére imudàra cè pai pwa tûâ têe, â é pâra gée na ére-bà. Â wâru tàpé na rà pâra wiâê. Â é nama tiàu maagé kàra.  
\v 16 \x - \xo 12:16 \xt Mataio 8.4; Maréko 3.12\x*Â é tûâri tàra pâ: «Guwà cibwaa inapàpario!» 
\p  
\v 17 Â ê pâ muru bèepwiri, âna tèepaa, ba na pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee *péroféta Isaia, pâ: 
\b  
\q1  
\v 18 \x - \xo 12:18 \xt Ésaïe 42.1–4\x*\x - \xo 12:18 \xt Mataio 3.17\x*\qt Wàéni pwi âboro,\qt* 
\q1 \qt pwi âboro kîri,\qt* 
\q1 \qt pwi ênawéna kôo.\qt* 
\q1 \qt Wàé na go tòpòé,\qt* 
\q1 \qt pitòrigarié ba kôo.\qt* 
\q1 \qt Dau wânümoo têe;\qt* 
\q1 \qt wâdé tôo wàé.\qt* 
\q1 \qt Go tòpò naa gooé\qt* 
\q1 \qt ê Nyuâaê Pwicîri.\qt* 
\q1 \qt Ée mwa pame ê popai\qt* 
\q1 \qt goo pai udò kâra Ba\qt* 
\q1 \qt [naa na *âji wâro].\qt* 
\q1  
\v 19 \qt Ée pwi a tùra ba moo.\qt* 
\q1 \qt O càra caa têreê\qt* 
\q1 \qt naa na auipitiri.\qt* 
\q1  
\v 20 \qt O câé caa dàciò\qt* 
\q1 \qt bàra watü na ora.\qt* 
\q1 \qt O câé caa utàmwara\qt* 
\q1 \qt doromara ânye\qt* 
\q1 \qt na pâra naa piboo.\qt* 
\q1 \qt O câé caa tanoori\qt* 
\q1 \qt pâ âboro kîri\qt* 
\q1 \qt na ticè nii kàra.\qt* 
\q1 \qt O mwa piétò naa gooé\qt* 
\q1 \qt tàrù kôo, wâgo Pwiduée.\qt* 
\q1 \qt [O paari pâ wàé\qt* 
\q1 \qt na é *pwi a pa-udò.]\qt* 
\q1  
\v 21 \qt Rà mwa cèikî naa gooé\qt* 
\q1 \qt êdiri pâ Ba.\qt*\qs Ésaïe 42.1–4\qs* 
\s1 Pwa tàrù kêe ma é tü târa pâ duée 
\r Maréko 3.20–30; Luka 11.14–23 
\p  
\v 22 Rà cia medari Iésu pwi jè âboro na é bwi ma kûukû, ba pwa duée gooé. Â é nama é wâdé wà Iésu. Â é jèe tùra, â é jèe niâ. 
\p  
\v 23 Â êdiri pâ âboro, âna rà pò goo, â rà pi-ina tàra pâ: «Napwa pwini, âna pwiri Pwi gòobàra Davita na jè gére tapacîê?» 
\p  
\v 24 \x - \xo 12:24 \xt Mataio 9.34, 10.25\x*Êco na wà tèpa Farasaio, âna rà ina pâ: «Bwa! Wà pwi âboro bèeni, âna é wakè goo ê pàtàma *Caatana\f + \fr 12:24 \fq Caatana—\ft Grec: \fqa Béelzébul. \ft Côo \fqa Caatana \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*, pwi ukai kà tèpa duée! Êkaa na é tü târa pâ duée.» 
\p  
\v 25 Â é tâmogòori auniimiri kàra wà Iésu. Â é ina tàra pâ: «Wiàna é pipaa dèe côwâ ê jè mwaciri, â o tédidirié. Â wiàna é picicaraé côwâ ê caapwi ville, é, caapwi tâa, â o pwacoé ma é cimwü.  
\v 26 Wiàna wà Caatana, pwi ukai kà tèpa duée, âna é tü târa pâ duée, â é pipaa dèe côwâ! Â o wànau târa cè pai cimwü wàra ê mwaciri kêe?!  
\v 27 Guwà ina pâ, wà Caatana na é naa tôo ê pàtàmee ma go tü târa ê pâ duée. Â gona wàilàapà, na naa tà tèpa béewà ê pàtàmee, ma rà tü târa pâ duée? Ba ê pwina rà pwa, âna paari tàwà pâ guwà tàgére pitanami naa gooò. 
\p  
\v 28 \x - \xo 12:28 \xt Apostolo 10.38; 1 Ioane 3.8\x*«Â napwa wâgo, âna ê Nyuâaê Pwicîri kà Pwiduée, na é naa tôo ê pàtàmee ma go tü târa ê pâ duée. Â wiàna wàrapwiri, â jè cau côo bwàti pâ wà Pwiduée, âna é jèe mara tòpò ê Mwaciri kêe naa jaawà! 
\p  
\v 29 «Â wiàna nümajè na jè tò naa na ê wâ kà pwi âboro na pwa nii kêe, ma jè popa neemuruê, â wâdé na jè mara piié. Â géewê, â jè o mwa bàra pa ê pâ muru na tâa na wâ kêe.  
\v 30 \x - \xo 12:30 \xt Maréko 9.40; Luka 9.50\x*Wà pwina câé caa wâjaao, âna é cicarao. Â wà pwina câé caa pitu tôo ma bu pipanaimari, âna é tédidiri.» 
\s2 Popai na èpà naa goro Nyuâaê Pwicîri 
\p  
\v 31 \x - \xo 12:31 \xt Hébéru 6.4–6\x*«Go ina tàwà pâ: O pâri ma pwanauri pâ âboro, na rà tùra ba èpà naa goo Pwiduée ma pwa na èpà tà tèpa béerà. Êco na wà pwina é tùra ba èpà naa goo ê Nyuâaê Pwicîri, âna o càcaa pwanauri ê èpà kêe.  
\v 32 \x - \xo 12:32 \xt Luka 12.10\x*Â o pâri ma pwanauri wà pwina é tùra ba èpà naa goo Pwina naîri âboro. Êco na, wiàna é tùra ba èpà naa goro ê Nyuâaê Pwicîri, â o càcaa pâri ma pwanaurié, naa na wâro bèeni, ma naa na *wâro dàra gòiri awé.» 
\s2 Ê upwâra bau ê pwêe 
\p  
\v 33 \x - \xo 12:33 \xt Mataio 7.16–20\x*«Ê upwâra na wâdé, âna é nye tòpò pwêe na wâdé [târa uti]. Â ê upwâra na èpà, âna é nye tòpò pwêe na èpà. Ba jè o tâmogòori ê upwâra gée goo ê pwêe.  
\v 34 \x - \xo 12:34 \xt Mataio 3.7, 15.18; Luka 3.7, 6.45\x*Â wàrapwiri naa goowà. Ba guwà o wànau târa cè pai ina wàra cè muru cèna wâdé, na guwà tèpa nari dòèa ma tèpa pwâ? Ba ê pwina tabawâbé ê pwâranüma pwi âboro goo, âna wàépwiri na o còobé pwêe, na é tùra.  
\v 35 Ê pâ muru na wâdé, âna me gée goo pwi âboro na é wâdé, ba wâdé pwâranümee. Â ê pâ muru na èpà, âna me gée goo wà pwi âboro na é èpà, ba èpà pwâranümee. 
\p  
\v 36 «Üu, nye âjupâra na go ina tàwà pâ: O mwa pwa ê Tòotù na ée mwa pitèi ê pâ âboro ni gòropuu wà Pwiduée. Â ée mwa jèpa pitèirà goo ê pâ popai èpà na rà ina imudi.  
\v 37 Nye gée goo kaa ê pâ popai'gà, na ée mwa tûâri wà Pwiduée pâ pwiri gà o pwa wârimuru, é, gà o udò [ma tâa tâgà ê âji wâro].» 
\s1 Nümarà na rà côo cè câmu kâra pàtàmee 
\r Maréko 8.11–12; Luka 11.24–32 
\p  
\v 38 \x - \xo 12:38 \xt Mataio 16.1; Luka 11.16; Ioane 6.30\x*Gée na càùé, â wà pàra tèpa *dotée goro ê Naèà ma wà pàra tèpa Farasaio, âna rà ina tà wà Iésu, pâ: «Pwi a pwa pupûra, paari tâbà cè *câmu kâra pàtàmee na wâgoogà\f + \fr 12:38 \ft Nümarà na rà paari pâ câé caa wakè goro pàtàma Pwiduée.\f*.» 
\p  
\v 39 \x - \xo 12:39 \xt Mataio 16.4; Maréko 8.12\x*Â é tòpi tàra pâ: «Wâguwà tèpa âboro nabàni, âna guwà dau èpà, â [câguwà caa pitêre dà wà Pwiduée. Gorodà na] guwà ciburà ilari jiié cè câmu kâra pàtàmee? O nye ticè câmu na guwà mwa caa côo mwara jii i pwi ia é tèepaa tà péroféta Iona biu.  
\v 40 \x - \xo 12:40 \xt Jonas 2.1\x*Ba wà Iona, âna ia âracié tòotù ma âracié ne kêe, nanaara i ârawéà. Â o ipaiwà mwara naa goo Pwina naîri âboro, ba o âracié tòotù ma âracié ne kêe, nanaara napuu. 
\p  
\v 41 \x - \xo 12:41 \xt Jonas 3.5\x*«Â napwa naa goo wà Iona, âna é picémara ê popai tà tàpé Ninive. Â rà nye pinünüma ma pitòotéri ê wâro kàra. Â guwà côo, é wâni, pwi jè âboro na é dau piwéna jii Iona. Â o tèepaa ê Tòotù na ée mwa pitèi tèpa âboro na wà Pwiduée. Â, na tòotù-bà, âna wà tàpé Ninive, âna rà o cimadò arawà, wâguwà tèpa âboro nabàni, â rà o piciapwâ goowà! 
\p  
\v 42 \x - \xo 12:42 \xt 1 Rois 10.1–10\x*«Wà tô ilàri ukai naa napô Saba na pàara biu, âna ia é me gée napô kêe na dau wâiti, ba na é têre popai kà ukai *Solomona na tâbawêe goro autâmogòori kêe. Â guwà côo, é wâni jaawà pwi jè âboro na é dau piwéna jii Solomona. Â wàépwiri, na Tòotù na ée mwa pitèi ê pâ âboro na, wà Pwiduée, âna wà tô ilàri ukai-bà, âna ée mwa cimadò na arawà, wâguwà tèpa âboro nabà. Â ée mwa piciapwâ goowà. [Ba tàutàwà na guwà têre.]» 
\s2 Pai pâra ma wâjué kà tèpa duée 
\p  
\v 43 «[Guwà têre cai ni]: Wiàna pwa duée, goo pwi jè âboro; â wiàna é còobé gée gooé, â gona é pâ naapà? É paé ma me, na pâ ére na aupiticia. Ba é mudàra cè ére cèna é tâa wê. Êco na câé caa pâmari.  
\v 44 Â é niimiri pâ, ‘Go wâjué pâ côwâ, naa na i pwârawâ kôo.’ Â é wâjué, â é pâmari i wâ, âna bwaa nye ticè cèna tâa na, âna nye po baléri bwàti, ma pitòimiri bwàti.  
\v 45 \x - \xo 12:45 \xt 2 Pétéru 2.20\x*Â é wâjué nau mudàra tèpa 7 duée bée, na rà dau èpà jiié. Â rà tò nau pitâa na i wâ. Â wà pwi âboro-bà, âna é mwa dau èpà kaa jii béaa! Â o wàrapwiri, cèna o tèepaa medariwà, wâguwà tèpa âboro nabàni! Ba o dau èpà naa goowà nabàni jii béaa.» 
\s1 Âji tâa kà Iésu 
\r Maréko 3.31–35; Luka 8.19–21 
\p  
\v 46 Ûna é bwaa gére patùra tèpa âboro wà Iésu, â rà tèepaa me wà nyaa kêe ma wà tèpa jiié. Â rà coo boo gòroigé, â rà mudèe, ba na rà pitùra. 
\p  
\v 47 Â é ina têe wà pwi jè âboro pâ: «Gà côo! Rà wâboo gòroigé wà nyaa'gà ma wà tèpa aéjii'gà. Â rà mudàgà\f + \fr 12:47 \ft Ê nee tii bèepwiri, âna nye tiàu na pàra Tii Pwicîri naa na grec.\f*.» 
\p  
\v 48 Â é tòpi têe pâ: «Wàilàapà cè nyaa kôo? Â wàilàapà cè tèpa aéjii kôo?» 
\p  
\v 49 Â é tòcia tèpa câmu kêe, â é ina pâ: «Guwà côo, wàilà-ni pa nyaa kôo ma tèpa aéjii kôo.  
\v 50 \x - \xo 12:50 \xt Roma 8.29\x*Ba wà pwina é pwa ê câbawâdé kà Pwiduée Caa kôo na é wânidò *napwéretòotù, âna wàé kaa pwiri, ê pwi aéjii kôo, ma tô naigé kôo, ma nyaa kôo.» 
\c 13  
\s1 Ucina goo pwi a picâmi 
\r Maréko 4.1–20; Luka 8.4–15 
\p  
\v 1 Na tòotù bèepwiri, âna é còobé gée na pwârawâ na é pitâa wê wà Iésu, â é boo naaniboo bàrawià. Â é tâaboo\f + \fr 13:1 \fq É tâaboo—\ft Pai pwa kà tèpa pwa pupûra naa jaa tèpa Juif.\f* ba na é pacâmuri pâ âboro.  
\v 2 \x - \xo 13:2 \xt Luka 5.1–3\x*Â jèe pâra nau dau wâru ê pâ âboro na rà medarié. Â gée goo pwiri, â é tò naa gòro ê jè wànga [na tâa niboo najawé] â é tâaboo, ba na é patùrarà. Â wà tèpa âboro, âna rà tâa nidò bàrawià. 
\p  
\v 3 Â é pwa ucina wà Iésu na é pacâmurirà, goro ê pâ muru na wâru. Â é ina tàra pâ: «Guwà têre! É mwa tâa wà pwi jè âboro, â é uri ê arapwüru. [Â é uri, â é uri, â é uri…] \fig É uri ê arapwüru pwi a picâmi|src="010 lb00094c.tif" size="col" ref="13.3" \fig* 
\v 4 Â napwa ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa gòro nyi nari naigé [na aupwanapô]. Â rà me pâ marü, â rà uti diri.  
\v 5 Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa gòrotàrarà. Â rà pò ma cipu, ba càcaa wâru puu wê.  
\v 6 Êco na, na é té ê tòotù, â tòo ê pâ nari arapwüru, â rà marü, ba ticè wàawà kàra.  
\v 7 Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa nabibiu kâra pâ nari upwâra na pwa daarà. Â, na rà cipu i pâ nari upwâra bèepwiri, â rà câtàmwara i arapwüru.  
\v 8 Â napwa ê pàra pwi, âna rà tûu naa na napuu na wâdé. Â rà tòpò pwârà—pàra pwi, âna rà tòpò 100 pwêe; â pàra tàpé, na 60; â pàra tàpé, na 30.»  
\v 9 Â é pwa ma ina tàra wà Iésu pâ: «Wà pwina pwa pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!» 
\s2 Cina gà mu pwa ucina tàra? 
\p  
\v 10 Wà tèpa *câmu kà Iésu, âna rà dau gée medarié, â rà tawèerié pâ: «Cina gà mu pwa ucina tà pàra tàpé, na gà patùrarà?» 
\p  
\v 11 Â é tòpi tàra pâ: «Wà Pwiduée, âna é paari tàwà ê âji pai pwa goo ê Mwaciri kêe. Êco na câé caa paari târa diri ê pâ âboro.  
\v 12 \x - \xo 13:12 \xt Mataio 25.29; Maréko 4.25; Luka 8.18, 19.26\x*Ba wà pwina jèe pwa têe [ê autâmogòorimuru] âna o nye piâjagò têe côwâ. Â pwa têe muru na piêdò ma piwéna. Â wà pwina kîri pwina tà têe, âna o nye dàgòtù jiié côwâ ê ji dàramuru na tà têe.  
\v 13 Êkaa pwiri na go pwa ucina tàra na go patùrarà. Ba rà ucâri\f + \fr 13:13 \fq Ucâri—\fqa Regarder fixement. \ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Côo cai.\f*, êco na càra caa côoinari, â rà têre, â càra caa têreinari. Ba nye âji ticè cèna rà tâmogòori.  
\v 14 \x - \xo 13:14 \xt Ésaïe 6.9–10; Ioane 12.40; Apostolo 28.26–27\x*Â wàépwiri na rà pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée naa goorà, na é naigé mee wà pwi *péroféta kêe, Isaia, pâ: 
\b  
\q1 \qt Rà têre taaci,\qt* 
\q1 \qt â càra caa têreina.\qt* 
\q1 \qt Ucâri taaci,\qt* 
\q1 \qt â càra caa côoina.\qt* 
\q1  
\v 15 \qt Go ina naa goorà—\qt* 
\q1 \qt goo pwi Ba kôo bèeni:\qt* 
\q1 \qt Pwâranümarà na gòo,\qt* 
\q1 \qt pwâranyürurà na kee,\qt* 
\q1 \qt âraporomeerà na bwi.\qt* 
\q1 \qt Ba péa rà côo\qt* 
\q1 \qt ma côoina bwàti.\qt* 
\q1 \qt  péa rà têre\qt* 
\q1 \qt ma têreina diri.\qt* 
\q1 \qt  péa rà biirà\qt* 
\q1 \qt ma medario côwâ.\qt* 
\q1 \qt Péa nama tiàu\qt* 
\q1 \qt pâ maagé kâra Ba.\qt*» \qs Ésaïe 6.9–10 \qs* 
\b  
\m  
\v 16 \x - \xo 13:16 \xt Luka 10.23–24\x*[Â é ina tà tèpa câmu kêe wà Iésu pâ]: «Dau wâdé ba kàwà, ma cidòri nyuâawà, ba guwà côo goro du âraporomeewà, â guwà têre goro du pwâranyüruwà.  
\v 17 Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wâru tèpa péroféta ma tèpa âboro *tàrù na dau nümarà na rà côo ê muru na pwényuâa na guwà côo, êco na càra caa côo. Â nümarà na rà têre ê pâ popai na guwà têre, êco na càra caa têre.» 
\s2 Êre i ucina goo pwi a picâmi 
\p  
\v 18 «Guwà têre cai ê êre i ucina goro pwi a picâmi:  
\v 19 Ê pàra arapwüru na é tü, âna rà tûu naa gòro naigé. Ê naigé, âna é ipwacèwii naa goo pwi âboro, na é têre popai goro Mwaciri [napwéretòotù] â câé caa tâmogòori. Â é tèepaa me Pwi âboro èpà, wà *Caatana, â é tàu côwâ ê popai na câmi naa na pwâranümee. 
\p  
\v 20 «Â ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa gòrotàrarà. Ê gòrotàrarà, âna pwi âboro na é têre ê popai, â é nye nama tòpi naa na ipwàdée.  
\v 21 Êco na é pwi a tà còmacò\f + \fr 13:21 \fq Còmacò—\fqa Inconstant. \ft Na jè ciburà pitòotéri auniimiri kâjè.\f*, â càcaa wàawà naa gooé, ê popai na é têre. Â ûna tèepaa me mariê ê tacai, ma ûna pwa na èpà têe, majoroé [ê pai pitêre dàra kêe] ê popai, â é nye nama panuâ cèikî. 
\p  
\v 22 \x - \xo 13:22 \xt Luka 12.16–21; 1 Timotéo 6.9–10,17\x*«Â ê pàra arapwüru, âna rà tûu naa na ê pâ na nari upwâra na pwa daaé. Ê napuu bèepwiri, âna pwi âboro, na é têre ê popai. Êco na é còmacò ba é pidumapiê, goro ê pâ namuru, na tèepaa naa na pwi gòropuu bèeni. Â é itàa burà ê pâ neemuru gòropuu, na càcaa âji êkêe. Â câamwara ê popai naa gooé, â o câé caa tòpò cè pwêe. 
\p  
\v 23 «Êco na, napwa naa goo pàra arapwüru, âna rà tûu naa na ê napuu na wâdé. Ê pwi napuu bèepwiri, âna pwi âboro na é têre ê popai, â é tâmogòori. Â pwa pwâra ê popai naa gooé—Pàra pwi, âna rà tòpò 100 pwêe; pàra tàpé na 60; â pàra tàpé mwara na 30.» 
\s1 Pàra ucina goro ê Mwaciri napwéretòotù 
\r Maréko 4.30–34; Luka 13.18–21 
\s2 Arapwüru èpà 
\p  
\v 24 É pwa mwara jè ucina târa pâ âboro wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Ê *Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii ni: 
\p «É mwa tâa pwi jè âboro na é pwi a pwa napô. Â é mwa uri ê arapwüru na wâdé, naa na i aupwanapô kêe.  
\v 25 Êco na, na ne, ûna é puu, â wà pwi a èpàrié, âna é tèepaa me. Â é uri ê arapwüru na èpà, naa nabibiu kâra arapwüru na wâdé. Â nabwé, â é pâra. 
\p  
\v 26 «Â rà cipu pâ arapwüru na wâdé, â rà tòpò ê pwârà. Â rà nye cipu mwara i arapwüru na èpà.  
\v 27 Ûna rà côo pwiri wà tèpa wakè goro aupwanapô, â rà ina tà pwi apooé pâ: “Gà côo, co pwi ukai, ia gà uri i arapwüru wâdé, naa na i aupwanapô'gà. Â gona me géepà, ê pâ arapwüru na èpà na wâna?” 
\p  
\v 28 «Â é tòpi tàra pâ: “Bwa, wà pwi a pièpàrio na pwa pwiri.” 
\p «Â rà ina têe pâ: “O nye nümagà na bà pâ nau tàu tâjii ê pâ arapwüru na èpà?” 
\p  
\v 29 «Â é tòpi tàra pâ: “Bwa! Ba wiàna guwà tàu ê arapwüru na èpà, â guwà péa tà tàu mwara i arapwüru wâdé.  
\v 30 Â guwà naarà ma rà picipu naima, tèepaa naa goro cè pai piûnya. Ba na pàara bèepwiri, âna go mwa ina tà tèpa wakè kôo pâ, na rà panaimari ê arapwüru na èpà, ma cîri. Â rà tòpò ê arapwüru wâdé, naa na wâra arapwüru kôo.” Nabwé.» 
\s2 Pudòro moutarde 
\p  
\v 31 É pwa tàra mwara jè ucina wà Iésu, â é ina pâ: «Ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii ni: 
\p «É mwa tâa pwi jè âboro. É mwa popa ji pudòro moutarde, â é câmi naa na aupwanapô kêe.  
\v 32 Nye ji pwi nara upwâra na dau kîri, jii diri ê pâ naramuru na jè câmi. Êco na, na é cipu, â é jèe pâ nau dau maina jii diri pâ pwina jè câmi naa na aupwanapô. Â rà me pâ marü, na pwa wânaîrà\f + \fr 13:32 \fq Wânaîrà (é, ônaîrà)—\fqa Nid. \ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Bawâ.\f* naa gò pâ na ditèe, ba é jèe pâ nau pé upwâra maina.» 
\s2 Nyaa kâra poloa 
\p  
\v 33 É pwa tàra mwara jè ucina wà Iésu, â é ina pâ: «Ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii mwara ni: Wà tô jè ilàri, âna é popa ê nyaa kâra poloa\f + \fr 13:33 \fq Nyaa kâra poloa—\fqa Levain. \ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Otùu poloa, otèe poloa, otoo poloa, êre poloa.\f*, â é biinaimari bau 25 kilo goro dàuru poloa. Â é tü tiagoro na é tùu too i poloa!» 
\s2 Gorodà na é pwa ucina Iésu? 
\p  
\v 34 Diri ê pâ pwiibà, âna é ina tàra goro pâ ucina, wà Iésu. Â é nye ciburà pwa ucina tàra naa nümee na é patùrarà.  
\v 35 \x - \xo 13:35 \xt Psaume 78.2\x*É wàrapwiri, ba na pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee pwi péroféta kêe, pâ: 
\b  
\q1 \qt Go mwa pwa ucina\qt* 
\q1 \qt na go patùrarà.\qt* 
\q1 \qt Go mwa ina tàra\qt* 
\q1 \qt pâ muru na cârü\qt* 
\q1 \qt gée na autapoo\qt* 
\q1 \qt goro gòropuu.\qt*\qs Psaume 78.2\qs* 
\s2 Êre ucina goro arapwüru na èpà 
\p  
\v 36 Rà pâra jii tèpa âboro wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, naa pwârawâ. Â naawê, â rà ina têe pâ: «Gà ina tâbà cai ê êre i ucina na ia gà ina naa goro arapwüru na èpà.» 
\p  
\v 37 Â é tòpi tàra pâ: «Wà pwina é câmi i arapwüru na wâdé, âna wâgo *Pwina naîri âboro.  
\v 38 Ê aupwanapô, âna pé gòropuu. Napwa ê arapwüru na wâdé, âna wà tèpa naîri Mwaciri. Â wà pwi a pièpàri, âna wà Caatana, Pwi âboro èpà. Â ê arapwüru na é câmi, âna wà tèpa naîê.  
\v 39 Â napwa naa goo ê piûnya, âna pwâadàra gòropuu. Â wà tèpa wakè, âna wà tèpa *angela, tèpa ênawéna kà Pwiduée.  
\v 40 \x - \xo 13:40 \xt Ioane 15.6\x*Â rà mwa tòri arapwüru na èpà, â cîri naa gòro ânye. Â o wàrapwiri [pai pwa goo tèpa naî Caatana] naa pwâadàra gòropuu. 
\p  
\v 41 \x - \xo 13:41 \xt Mataio 24.31, 25.31; Maréko 13.27\x*«Ba wâgo Pwina naîri âboro, âna go mwa cùru me tèpa angela kôo. Â rà mwa patâjii gée na Mwaciri kôo, wà tàpé na rà pwa na èpà—ma diri tàpé na rà nama tubatiàu ê cèikî kà pàra tàpé.  
\v 42 \x - \xo 13:42 \xt Mataio 8.12\x*Â rà o mwa türà naa na ânye na maina. Â naawê, âna rà o i ma tòngüru poropwârà wà tàpéebà [gée goro pai maagé kàra]. 
\p  
\v 43 \x - \xo 13:43 \xt Daniel 12.3\x*«Napwa naa goo wà tàpé na rà *tàrù na ara Pwiduée, âna rà o pwâra pwacèwii i tòotù\f + \fr 13:43 \fq Rà o pwâra pwacèwii i tòotù—\ft Pai ina wèe pâ, ée mwa dau pwényunyuâarirà ma pwamainarà wà Pwiduée. Â rà o tâa ma wàé naa na pai muugère kêe.\f*, naa na Mwaciri kà Caa kàra. Wà pwi âboro na pwa pwâranyüruê, âna wâdé na é têre!» 
\s2 Pâ wâdé na naapwàniri 
\p  
\v 44 «Ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii naa goo pâ wâdé na pwàniri naa na jè aupwanapô. Â é pâmari pâ wâdé-bà wà pwi a wakè na aupwanapô. Â é dau ipwàdée kaa. Â é jèu naapwàniri côwâ. Â é icuri diri ê pâ pwina tâa têe, ba na é wâri i aupwanapô-bà.» 
\s2 Perle na dau wâdé 
\p  
\v 45 «Ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii mwara ê perle na dau wâdé awé, ma dau too wâri wèe. Â pwa pwi jè a pi-icu na é mudàra ê pâ perle.  
\v 46 Â é pâmari i perle-bà na dau wâdé. Â é nye icuri diri kaa ê pwina tà têe, â é wâri i perle.» 
\s2 Puà 
\p  
\v 47 «Ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii mwara ê puà, na tâa na, na jèpapara ârawéà.  
\v 48 Â jè popa too naa namwari. Â jè tòri ê ârawéà na wâdé, â jè tòpò naa na atà. Â jè tütâjii ê ârawéà na èpà.  
\v 49 Â o wàrapwiri naa na ê pwâadàra gòropuu. Ba ée mwa cùru tèpa angela kêe wà Pwiduée. Â rà o pinaaitiri tàpé na rà tàrù na araé, ma wà tàpé na càra caa pitêre dèe.  
\v 50 \x - \xo 13:50 \xt Mataio 13.42; Luka 13.28\x*Â rà o mwa tü tàpé na càra caa pitêre dèe, naa na ânye na maina. Â naawê, âna rà o i ma tòngüru poropwârà [gée goro pai maagé kàra].» 
\s2 Pâ na jèpapara wâdé 
\p  
\v 51 É tawèeri tèpa câmu kêe wà Iésu, pâ: «Gona guwà nye tâmogòori ê pâ ucina-bà?» 
\p  rà tòpi têe pâ: «Üu.» 
\p  
\v 52 Â é ina tàra pâ: «Jè jèe côo cai ni: Pwiri wà pwi *dotée goro ê Naèà, âna é pâ nau pwi âboro na Mwaciri napwéretòotù. Â wiàna wàrapwiri, â é pwacèwii pwi jè apooro pwârawâ, na é côo ê pâ na wâdé kêe na bwaa âmuê, ma ê pâ pwina jèe gòiri jaaé.» 
\s1 Càra caa cèikî tàpé Nazareth 
\r Maréko 6.1–6; Luka 4.16–30 
\p  
\v 53 Ûna é ina diri pâ ucina bèepwiri wà Iésu, â é pâra gée na pwi ére-bà.  
\v 54 \x - \xo 13:54 \xt Ioane 7.15\x*Â é pâra naa Nazareth, wâna na é maina naawê. Â é pacâmuri pâ âboro [goro ê popai kà Pwiduée] wâna *wâra pitapitiri. 
\p  rà dau pò gooé, â rà [picocoorié ma] pi-ina tàra pâ: «Gona wàilàapà na pacâmuriê? Wàilàapà na naa têe ma é pwa ê pâ wakè goro pàtàmee?  
\v 55 \x - \xo 13:55 \xt Ioane 6.42\x*Ba wàé pwina naî pwi a wakè goro upwâra\f + \fr 13:55 \fq Pwi awakè goro upwâra—\fl é, \fqa Pwi aba wâ. \ft (É wakè goro atü mwara, ba wâru pâ pwârawâ naa jaa tèpa Juif, âna bari goro atü.)\f*, pé pwina naî wà Maria; pwi cià wà Jacques, ma José, ma Simona, ma Jude!  
\v 56 Â wà pa naigé kêe, âna wàilà-ni gére wâro jaajè! Â wàilàapà na naa têe ê autâmogòori ma pàtàmee bèepwiri?» 
\p  
\v 57 \x - \xo 13:57 \xt Ioane 4.44\x*Â tàutàra na rà cèikî naa gooé. Â é ina tàra pâ: «Wà pwi péroféta, âna càcaa pitòpié bwàti naa na napô kêe.» 
\p  
\v 58 Càcaa wâru pâ wakè goro pàtàmee na é pwa wà Iésu na Nazareth, ba càra caa cèikî naa gooé. 
\c 14  
\s1 Pai bà kà Ioane Pwi a piupwaa 
\r Maréko 6.14–29; Luka 9.7–9 
\p  
\v 1 Na pàara-bà, âna wà *Héroda Antipas, pwi ukai naa Galilée, âna é pitêre ê jèkutâ goro [ê pâ pwina é gére pwa ma ina wà] Iésu.  
\v 2 Â é ina tà tèpa ênawéna kêe pâ: «Wà pwi Iésu bèepwiri, âna wà *Ioane Pwi a piupwaa, â é wâro côwâ gée na aubà. Â wàé kaa pwiri ê majoroé ma é pwa ê pâ câmu bèepwiri kâra ê pàtàmee.» 
\p  
\v 3-4 \x - \xo 14:3-4 \xt Lévitique 18.16, 20.21; Luka 13.19–20\x*Wàéni ê jèkutâ goro majoro pai bà kà Ioane. Ba wà Héroda, âna ru piéa ma Hérodiade, tô wâdà Filipo, pwi aéjii kêe. Â é nye tà ciburà ina tà Héroda wà Ioane pâ: «Nye ticè tàrù'gà ma gà popa tô ilàri bèepwiri.» 
\p  é nama tâjùru wà Ioane wà Héroda, ma piié ma tòpòé naa na karapuu.  
\v 5 \x - \xo 14:5 \xt Mataio 21.26\x*Â nüma Héroda na é pòtàmwereê, êco na wâgotêe goro tèpa âboro, ba wâru gée goorà na rà niimiri pâ é pwi *péroféta [me gée goo Pwiduée]. 
\p  
\v 6 [Êco na ticè pai pwa wèe.] Â, na pwi tòotù na rà pwamaina ê pai pitèpa Héroda, âna wà tô èpo ilàri kà Hérodiade, âna é câbu ara pâ âboro. 
\p  po dau wâdé tà Héroda.  
\v 7 Â é *ipwataâboro têe pâ: «Go naa tâgà diri cè pwina gà o ilari jiio.» 
\p  
\v 8 Â wà tô nyaa kêe, âna é cètùué, ba na é ina tà ukai Héroda pâ: «Gà naa tôo ni i pûru wà Ioane naa na cè jè ngapò.» 
\p  
\v 9-10 Â wà Héroda, âna é piwâ\f + \fr 14:9-10 \fq Piwâ—\fqa Hésiter.\f* ma pikîri. Êco na é jèe nye ipwataâboro na ara pâ âboro diri. Â é panuâ pwi jè coda naa na karapuu, ba na é tépàgà i nya wà Ioane,  
\v 11 ma pame i pûruê, ma naa târa i èpo ilàri. 
\p  é popa wà tôoni, â é naa tà nyaa kêe.  
\v 12 Gée na càùé, âna rà mwa caa me nau popa i naii wà Ioane wà tèpa *câmu kêe, ma rà pwàniriê. Â rà pâ nau piwiâ tà Iésu ê pwina tèepaa mari Ioane. 
\s1 É pa-ija pâ âboro na wâru Iésu 
\r Maréko 6.30–44; Luka 9.10–17; Ioane 6.1–15 
\p  
\v 13 Wà Iésu, âna é têre ê pwina tèepaa mari Ioane. Â é pâra acari gòro wànga naa na jè ére na wâiti, na ticia wê. Êco na, na rà nye pitêre pâ âboro, â rà còobé gée na pâ village, â rà po pâra wiâê wii bàrawià.  
\v 14 Ûna é boo gée na wànga, â é côo i pâ âboro-bà, na dau wâru wàilà, â é po dau meaarirà. Â é pwa ma rà wâdé côwâ wà tàpé na rà maagé. 
\p  
\v 15 Jèe pwa na é duu i tòotù, â rà medarié wà tèpa câmu kêe, â rà ina têe pâ: «Ée jèe duu i tòotù, â na, aupiticia ni. Gà panuâ pâ ê pâ âboro bèeni naa na pâ village na tàmwünyabwe, ba na rà o pa cè uti kàra.» 
\p  
\v 16 Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Bwa, càcaa pâri ma rà pâra. Â guwà naa cè uti kàra.» 
\p  
\v 17 Â rà ina têe pâ: «Càcaa pâri, ba nye 5 poloa co ma ârailu ârawéà na wâjaabà!» 
\p  
\v 18 Â é ina tàra pâ, na rà pame têe. 
\p  
\v 19 \x - \xo 14:19 \xt Mataio 15.35–39; Maréko 8.6–10\x*Â nabwé, â é ina târa pâ âboro pâ, na rà tâaboo naawê. Â é pa i 5 poloa ma i du ârawéà. Â é tagòtùé too naa napwéretòotù, â é pwaolé tà Pwiduée. Â é tubiti i poloa, â é naa tà tèpa câmu kêe, â rà ipâdi târa pâ âboro. [Â é wàrapwiri tàra mwara i du ârawéà.]  
\v 20 Â rà cau ija diri, tiagoro na rà jèe po cau pwàro diri. Â rà panaimari côwâ ê dàra uti kàra, â rà pwaai 12 nakébò goo.  
\v 21 Êdiri jéû tèpa paao na rà ija, âna po 5 000 kaamwara, â càcaa pûra ilàri ma èpo kîri. 
\s1 É pâra gòro parawére jawé 
\r Maréko 6.45–52; Ioane 6.16–21 
\p  
\v 22 Gée na càùé, â é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Guwà tò naa gò i wànga. Â guwà tàmara gée naanigée na ére gée côwâ.» 
\p Ba é bwaa tà tâa, ba na é pawâjuéri côwâ ê pâ âboro.  
\v 23 \x - \xo 14:23 \xt Luka 6.12, 9.28\x*Ûna é picijiirà diri, â é too naa gòrojaa, ba na é pwapwicîri. Â tòpò ne gooé naawê. 
\p  
\v 24 Napwa tèpa câmu kêe, na rà tâa gò i wànga, âna rà jèe wâiti jii napô. Â é pò me cararà ê pwéretòotù, â jèe pwii wià, naa na i wànga. 
\p  
\v 25 Na jèe gòropwaa, â é pâra darirà gòro parawére jawé wà Iésu.  
\v 26 \x - \xo 14:26 \xt Luka 24.37\x*Â rà cau côoê, â rà kâa too, ba rà niimiri pâ pé duée, â po dau wâgotàra!  
\v 27 Êco na é nama patùrarà wà Iésu, ma ina tàra pâ: «Tàpéeni, guwà cibwaa nama wâgotàwà! Ba wâgo! Guwà gòo!» 
\p  
\v 28 Â é ina têe wà Pétéru pâ: «Pwi Ukai, wiàna wâgà, â gà tûâri tôo pâ go boopaé darigà naa gòro parawére jawé.» 
\p  
\v 29 Â é ina têe wà Iésu pâ: «Îgà, boome!» 
\p  é boo gée gòro wànga wà Pétéru, â é tapoo pâra cara Iésu gòro parawére jawé.  
\v 30 Êco na wâgotêe goro i pwéretòotù ma i wià na maina, â é tapoo tàbàtù ma é cònumu boo i najawé. Â é uu ma ina pâ: «Pwi Ukai, gà dàgòtùo!» 
\p  
\v 31 \x - \xo 14:31 \xt Mataio 8.26; Maréko 4.39\x*Â é nye tu pâ kaa naa goro îê wà Iésu, â é ina têe pâ: «Nye dau kîri kaa ê cèikî'gà! Gorodà na gà pidumapiê?»  
\v 32 Ûna ru too naa gòro wànga, â é tûuboo i pwéretòotù. 
\p  
\v 33 Â wà diri tàpé na rà wâgòro i wànga, âna rà tùu jùrurà â rà pwamaina Iésu, â rà ina pâ: «Âjupâra pâ wâgà *Pwina naî Pwiduée!» 
\s1 É nama wâdé côwâ tèpa maagé wâ Génésareth 
\r Maréko 6.53–56 
\p  
\v 34 Rà jèe tapàgà diri i nawià wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe. Â rà tèepaa gée naa na ére na tàmwünyabweri Génésareth.  
\v 35 Â rà côoina Iésu wà tèpa âboro wê. Â rà pi-ina pai tèepaa kêe pitiri ê ére-bà. 
\p  rà cau popa medarié diri tèpa maagé.  
\v 36 \x - \xo 14:36 \xt Mataio 9.20–21\x*Â rà tacoo gooé, â rà ina têe pâ: «Pâri ma rà tu naa goo co ê gòobàra ârabwée'gà?» 
\p  wà diri tàpé na rà tu naa goo, âna rà nye wâdé kaa. 
\c 15  
\s1 Pai pitùra goo nyamanya kà tèpa Juif 
\r Maréko 7.1–13 
\p  
\v 1 Gée na càùru pàra tòotù, â wà pàra tèpa *Farasaio ma pàra tèpa *dotée goro ê Naèà, âna rà me gée *Iérusaléma nau pâmari Iésu. Â rà ina têe pâ:  
\v 2 «Wà tèpa *câmu'gà, âna càra caa pitêre dàra ê nyamanya kà tèpa nyimujè ma upàjè, ba càra caa nuwa ê îrà béaari ê pai ija, wàra naa na nyamanya kâjè. Âna gorodà, co pwini?» 
\p  
\v 3 Â é tòpi tàra pâ: «Wâguwà, âna câguwà caa pitêre dàra câbawâdé kà Pwiduée gée goro ê nyamanya kàwà. Âna gorodà?  
\v 4 \x - \xo 15:4 \xt Exode 20.12, 21.17; Deutéronome 5.16\x*Ba é ina wà Pwiduée pâ: \qt Gà papwicîri du nyaa ma caa'gà.\qt*\rq Exode 20.12\rq* Â é ina mwara pâ: \qt Wà pwi âboro na é ina ba èpà du nyaa ma caa kêe, âna guwà nama é bà.\qt*\rq Exode 21.17\rq* 
\p  
\v 5 «Êco na wâguwà, âna guwà nye ina tà tèpa âboro pâ, nye wâdé na rà ina tà du nyaa ma caa kàra pâ: “Nümoo na go naa tàu cè jè muru târa pitu tàu; êco na càcaa pâri. Ba ê pwina nümoo na go naa tàu, âna ê âraimeai pwicîri tà Pwiduée.” 
\p  
\v 6 «Êkaa na, guwà pacâmurirà, ma càra caa papwicîri du nyaa ma caa kàra! Â, na wàrapwiri, na guwà còogai naa napuu ê popai kà Pwiduée, goo ê pâ nyamanya kàwà!  
\v 7 Guwà tèpa âboro na câguwà caa *tàrù! É nye âjupâra wà *péroféta Isaia, na ia é naigé mara ê popai kà Pwiduée naa goowà, pâ: 
\b  
\q1  
\v 8 \x - \xo 15:8 \xt Ésaïe 29.13\x*\qt Tèpa âboro bèepwiri,\qt* 
\q1 \qt âna rà po ipwamainaô co\qt* 
\q1 \qt goro pwârà ma pwâratùra.\qt* 
\q1 \qt  wâiti jiio pwâranümarà.\qt* 
\q1  
\v 9 \qt Rà pwapwicîri tôo\qt* 
\q1 \qt ma pwa *ârapwaailò tôo,\qt* 
\q1 \qt â piticèmuru naa goo.\qt* 
\q1 \qt Rà pacâmuri pàra tàpé\qt* 
\q1 \qt ba na rà wârori ê naèà.\qt* 
\q1 \qt  càcaa naèà kôo.\qt* 
\q1 \qt Ba naèà kàra co.\qt*» \qs Ésaïe 29.13\qs* 
\s1 Ê pwina é miiri goo, pwi âboro 
\r Maréko 7.14–23 
\p  
\v 10 Gée na càùé, â é todàra pâ âboro wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Tàpéebà! Guwà tàmaariô, â guwà tâmogòori cai ê pwina go ina tàwà:  
\v 11 \x - \xo 15:11 \xt Mataio 12.34\x*Càcaa pwina tò, naa pwâ pwi âboro, na o nama é miiri na ara Pwiduée. Ba êco pwina é còobé gée na pwêe, na é *miiri goo.» 
\p  
\v 12 Â rà gée paé dà Iésu tèpa câmu kêe, â rà ina têe pâ: «Gà côo, ê pâ popai'gà, âna dau tanoori tèpa Farasaio, gà nye tâmogòori?» 
\p  
\v 13 Â é tòpi tàra pâ: «Tèpa Farasaio bèepwiri, âna rà pwacèwii ê pâ upwâra na câé caa câmi wà Caa kôo nidò *napwéretòotù. Â ée mwa dàtàu.  
\v 14 \x - \xo 15:14 \xt Luka 6.39; Roma 2.19\x*Guwà naarà! Ba rà tèpa bwi, na rà popa tèpa bwi. Âna rà o cau tûu naa na pwêe!» 
\p  
\v 15 Â é ina tà Iésu wà Pétéru pâ: «Gà ina tâbà êre ucina goo ê pwina é miiri goo, wà pwi âboro.» 
\p  
\v 16 Â é tòpi wà Iésu pâ: «Gona wâguwà mwara, tèpa câmu kôo, âna bwaa càcaa pâji pâri ma guwà tâmogòori pwiri?  
\v 17 Guwà côo, diri ê pwina tò pwâ pwi âboro, âna pâ naa nanaaê, â gée na càùé, â é còobé gée naiié.  
\v 18 Êco na ê pâ popai na còobé gée pwâ tèpa âboro, âna rà me gée na pwâranümarà, â êkaa pwiri na rà miiri goo—  
\v 19 ê pâ auniimirimuru, ma câbawâdé na èpà. Âna gée goo pwiri kaa, na rà pwa pâ muru na èpà: 
\b  
\li1 Rà tétàmwara âboro; 
\li1 Rà toomura (rà cîâa jii wâdàra); 
\li1 Rà ipuu ma tèpa âboro imudi; 
\li1 Rà mura; 
\li1 Rà ina pwina pwâ naa goo pàra tàpé; 
\li1 Rà tùra ba èpà naa goorà. 
\b  
\m  
\v 20 «Wàépwiri ê pwina é nama jè miiri goo, na ara Pwiduée. Â câjè caa miiri goro ê pai càcaa nuwa ê îjè.» 
\s1 É cèikî tô ilàri na câé caa tô Juive 
\r Maréko 7.24–30 
\p  
\v 21 Gée na càùé, â rà pâra gée na ére bèepwiri wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, naa na ére goro jènere ê du ville Tyr ma Sidon.  
\v 22 Â é medari Iésu wà tô jè ilàri gée na ére-bà, ba na é patùra Iésu. Wà tôoni, âna câé caa tô Juive, ba é tô gòobàra tèpa *Kanana, ê pwi Ba na rà tèpa pièpàri tèpa *Juif. Â é tomara too pâ: «Pwi Ukai, *Pwina naî Davita, gà meaario ma pitu tôo! Ba i èpo kôo, âna pwa duée gooé, â é po dau maagé goo.» 
\p  
\v 23 Êco na câé caa tòpi têe wà Iésu, goro cè caapwi pwâratùra. 
\p  rà gée paé dèe wà tèpa câmu kêe, â rà tacoo gooé ma ina têe pâ: «Gà nama é pâra pé tô ilàri bèepwiri! Ba é nye tà ciburà to ma nama pikòi na nyürujè!» 
\p  
\v 24 \x - \xo 15:24 \xt Mataio 10.6\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Wà Pwiduée, âna é nye panuâô me co tà tèpa âboro *Isaraéla, na rà pwacèwii ê nari mutô na rà imwüru.» 
\p  
\v 25 Êco na wà i tô ilàri, âna é po me nau tùu jùrué ara Iésu, â é tacoo gooé ma ina têe pâ: «Pwi Ukai, gà pitu tôo!» 
\p  
\v 26 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Càcaa wâdé na jè popa ê uti kâra nyi nari èpo ma jè tü târa ê pâ ‘nari akàna’\f + \fr 15:26 \fq ‘Nari akàna’—\ft Wà pàra tèpa Juif, âna rà ina goo wà tàpé na càra caa tèpa Juif pâ ‘akàna’. Êco na câé caa ina pwiri wà Iésu wiàna é gére miirirà. Pwacèwii pai tùra kâjè tà pa kòaa kâjè.\f*.» 
\p  
\v 27 Â é ina wà tôoni pâ: «Bwa, Pwi Ukai, gà nye âjupâra. Êco na wà tèpa nari akàna mwara, âna rà nye ija ê muupàra ê utimuru, na tûu gée gòro taapà kà pwi caa kàra.» 
\p  
\v 28 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Tôoni, dau maina ê cèikî'gà! Wâdé na wàra ê pwina nümagà goo!» 
\p  nye tiàu kaa i maagé kâra i èpo kêe! 
\s1 É nama tiàu ê maagé kà tàpé na wâru 
\p  
\v 29 Gée na càùé, â é pâra wà Iésu gée na ére bèepwiri. Â é pâra wii bàrawià Galilée. Â géewê, â é too naa gòrojaa, â é tâaboo naawê.  
\v 30 Â rà medarié ê pâ âboro na rà dau wâru. Â rà pame têe tàpé na rà bee, wà tàpé na rà bwi, ma wà tèpa pitàbwamwa, ma wà tàpé na rà kûukû, â wâru mwara pàra maagé. Â rà cau naarà me na ara Iésu, â é cau nama tiàu ê pâ na jèpapara maagé kàra.  
\v 31 \x - \xo 15:31 \xt Maréko 7.37\x*Â wà tèpa kûukû, âna rà jèe tùra. Â wà tèpa pitàbwamwa, âna rà jèe pâra. Â wà tèpa bee, âna jèe wâdé ârà. Â wà tèpa bwi, âna rà jèe niâ. Â rà po pò goo diri ê pâ âboro, â rà ipwamaina Pwiduée kà tèpa Isaraéla! 
\s1 É jèu pa-ija pàra âboro Iésu 
\r Maréko 8.1–10 
\p  
\v 32 \x - \xo 15:32 \xt Mataio 14.14\x*É todà tèpa câmu kêe wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Go meaari tèpa âboro bèeni! Ba jèe âracié tòotù kâjè ma wàilà, â jèe ticè utimuru. Â càcaa pâri ma go pawâjuérirà, na càra caa ija. Ba péa tà ticè nii kàra wii naigé.» 
\p  
\v 33 Â rà ina têe wà tèpa câmu kêe pâ: «Jè o wànau cè pai naa uti kàra diri, naani na pé ére na auticia? Ba gà côo, rà po dau wâru awé!» 
\p  
\v 34 Êco na é ina co pâ: «Gona âradipi poloa na wâjaawà?» 
\p  rà ina têe pâ: «7 poloa, â pàra nari ârawéà.» 
\p  
\v 35 Nabwé, â é ina tà tèpa âboro pâ, na rà tâaboo.  
\v 36 Â é popa i pâ 7 poloa bau i pâ ârawéà, â é pwaolé tà Pwiduée. Â é tubiti, â é naa tà tèpa câmu kêe. Â rà ipâdi naa goo tèpa âboro.  
\v 37 Â rà ija tiagoro na rà jèe po cau pwàro diri. Â gée na càùé, â wà tèpa câmu, âna rà tòri ê dàra bwà, â po 7 nakébò maina na wâbé!  
\v 38 Po 4 000 paao na rà ija, â càcaa pûra ilàri ma èpo kîri! 
\p  
\v 39 Â nabwé, â é ina tàra wà Iésu pâ, na rà wâjué côwâ naa jaarà. Â wà Iésu [ma wà tèpa câmu kêe] âna rà tò naa gò i wànga, â rà pâra naa na ére Magadane. 
\c 16  
\s1 Rà ilari cè câmu wà tèpa pitûâ 
\r Maréko 8.11–13; Luka 12.54–56 
\p  
\v 1 \x - \xo 16:1 \xt Mataio 12.38; Luka 11.16\x*Na jè tòotù, âna rà medari Iésu wà pàra tèpa *Farasaio ma *Sadukaio. Ba nümarà na rà pitü tûâ têe. Â rà ina têe pâ: «Paari tâbà ê câmu kâra ê pàtàmee na wâgoogà.» 
\p [Ba nümarà na rà paari pâ câé caa wakè goro pàtàma Pwiduée.] 
\p  
\v 2 Â é tòpi tàra pâ: «Na é mii napwéretòotù na auduu kâra i tòotù, â guwà ina pâ, o wâdé napô\f + \fr 16:2 \ft Ê du nee tii bèepwiri, âna nye tiàu na pàra Tii Pwicîri naa na grec.\f*. 
\p  
\v 3 «Â wiàna piduu i napô naa dàuru, â guwà ina pâ, o popaa. Ba guwà po dau tâmogòori naa wâdé napô, é, naa èpà napô. Êco na, na guwà côo ê pâ muru na gére tèepaa nabà, â tàutàwà na guwà côoina [ê âjupâra].  
\v 4 \x - \xo 16:4 \xt Mataio 12.39; Luka 11.29\x*Ba tàutàwà na guwà pitêre dà Pwiduée, ba guwà tèpa pwa na èpà! Wâguwà tèpa âboro nabà, âna guwà ciburà ilari jiié cè câmu kâra ê pàtàmee. Êco na nye ticè câmu kêe na guwà mwa caa côo mwara jii i pwi ia é tèepaa tà *péroféta Iona.» 
\p  é pâra jiirà wà Iésu. 
\s1 ‘Nyaa kâra poloa’ kà tèpa Farasaio ma Sadukaio 
\r Maréko 8.14–21 
\p  
\v 5 Rà tapàgà *nawià Galilée wà tèpa *câmu. Ûna rà tèepaa pâ, â rà côo pâ rà ipwanauri na rà popa cè poloa. 
\p  
\v 6 \x - \xo 16:6 \xt Luka 12.1\x*Â é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà ipwacôowà goro nyaa kâra poloa kà tèpa Farasaio ma tèpa Sadukaio!» 
\p  
\v 7 Â rà pi-ina tàra pâ: «Pwiri gée goro na câjè caa pa poloa?» 
\p  
\v 8 Â é têre wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Nye dau kîri kaa ê cèikî kàwà! Cina guwà pi-ina tàwà pâ, câguwà caa pa poloa?  
\v 9 \x - \xo 16:9 \xt Mataio 14.17–21\x*Bwaa nye gére câguwà caa tâmogòori kaa? Gona câguwà caa niimiri i 5 poloa târa i 5 000 âboro? Ê tòotù-bà, âna ia guwà tòri côwâ âradipi nakébò?  
\v 10 \x - \xo 16:10 \xt Mataio 15.34–38\x*Â napwa naa goo i 7 poloa kâra i 4 000 âboro, â ê tòotù-bà, âna âradipi nakébò na ia guwà tòri côwâ? 
\p  
\v 11 «Go jèe nye ina tàwà pâ: Guwà ipwacôowà goro nyaa kâra poloa kà tèpa Farasaio ma tèpa Sadukaio. Êco na câgo caa ina tàwà poloa na jè ija! Â gona câguwà caa tâmogòori pwiibà?» 
\p  
\v 12 Â rà mwa bàra tâmogòori tèpa câmu kêe pâ, é ina tàra pâ, na rà côoco ê ârapupûra kà tèpa Farasaio ma Sadukaio. 
\s1 É pwi Mesia wà Iésu 
\r Maréko 8.27–9.1; Luka 9.18–27 
\p  
\v 13 Wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, âna rà tèepaa naa na ére gée goo ê ville Césarée-Filipo. Â é tawèerirà pâ: «Wà tèpa âboro, âna rà ina pâ wâgo wàa, wâgo *Pwina naîri âboro?» 
\p  
\v 14 \x - \xo 16:14 \xt Mataio 14.1–2; Maréko 6.14–15; Luka 9.7–8\x*Â rà tòpi têe pâ: «Wà pàra tàpé, âna rà ina pâ wâgà *Ioane Pwi a piupwaa. Â wà pàra tàpé, âna rà ina pâ wâgà péroféta *Élia. Â wà pàra tàpé, âna rà ina pâ wâgà Iéremia, é, pwi jè ârapàara tèpa péroféta biu.» 
\p  
\v 15 Â é ina tàra wà Iésu pâ: «Â gona wâguwà na? Guwà ina pâ wâgo wàa?» 
\p  
\v 16 \x - \xo 16:16 \xt Ioane 6.69\x*Â é tòpi têe wà Simona Pétéru pâ: «Wâgà, âna gà pwi *Mesia, *Pwina naî Pwiduée na é wâro\f + \fr 16:16 \fq Pwiduée na é wâro—\fl é, \fqa Pwiduée, wà Pwi anaa wâro.\f*.» 
\p  
\v 17 \x - \xo 16:17 \xt Galatia 1.15–16\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Cidòri nyuâagà co Simona, pwina naî Iona\f + \fr 16:17 \fq Iona—\fl é, \fqa Ioane.\f*. Ba càcaa pwi âboro na é nama gà tâmogòori ê pwiibà, â nye wà Caa nidò *napwéretòotù.  
\v 18 \x - \xo 16:18 \xt Ioane 1.42; Éféso 2.20\x*Êkaa na go ina tâgà ni, pâ: Neegà Pétéru, pai ina wèe pâ ‘Atü’. Â wâgòro ê atü bèepwiri na go bari ê wâra pwapwicîri\f + \fr 16:18 \fq Wâra pwapwicîri—\ft Ê picaatâa kà diri tèpa cèikî naa goo Iésu.\f* kôo. Â ê pàtàmara bàutê\f + \fr 16:18 \fq Pàtàmara bàutê—\fl é, \fqa Pàtàmara ê pwâra bà.\f*, âna ticè nii kêe naa goo.  
\v 19 \x - \xo 16:19 \xt Mataio 18.18; Ioane 20.23\x*Ê pwina gà papwicîri jii tèpa âboro naaniboo gòropuu, âna wà Pwiduée naa napwéretòotù, âna é papwicîri. Â ê pwina gà panuâ\f + \fr 16:19 \fq Papwicîri; Panuâ—\ft Grec: \fqa Pii; Tipi.\f*, naani gòropuu, âna wà Pwiduée naa napwéretòotù, âna é panuâ.» 
\p  
\v 20 Â é papwicîri ba gòo jii tèpa câmu kêe wà Iésu na rà ina târa cè jè âboro pâ, wàé pwi Mesia. 
\s2 Ée mwa bà ma wâro côwâ 
\p  
\v 21 Tapoo na pàara bèepwiri, na é gére inapàpari tà tèpa câmu kêe wà Iésu, pâ: «Wâdé na go pâra naa *Iérusaléma. Â rà o dau pwa-imudiri tôo ma nama go pwamaagé côo wà tèpa pitûâ ma wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà. Â rà o pwa ma go bà. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, âna go o mwa wâro côwâ.» 
\p  
\v 22 Â é todà Iésu naa na jè ére wà Pétéru, â é pwaé ma ina têe pâ: «Bwa, co Pwi Ukai! O nye ticè cèna tèepaa marigà cèna wàrapwiri!» 
\p  
\v 23 Â é tabiié Iésu naa goo Pétéru, â é ina pâ: «*Caatana, gà tùugà géeni arao! Gà tàgére pwa na gà tabiio jii ê câbawâdé kà Pwiduée, ba câgà caa niimiri pwacèwii Pwiduée, â gà niimiri pwacèwii tèpa âboro!» 
\s2 Pai pâra wiâê 
\p  
\v 24 \x - \xo 16:24 \xt Mataio 10.38; Luka 14.27\x*Â é ina tà tèpa câmu kêe wà Iésu pâ: «Wiàna nüma cè pwi jè âboro na é me wiâô [ba na é pwi a câmu kôo] â é cibwaa mwa tà piniimiriê côwâ. Â wâdé na é kâa ê *kurucé kêe, â é me wiâô.  
\v 25 \x - \xo 16:25 \xt Mataio 10.39; Luka 17.33; Ioane 12.25\x*Ba wà pwina nümee na é ipwamuru ê wâro kêe, âna ée mwa tubatiàu. Â wà pwina é tubatiàu ê wâro kêe ba kôo, âna wà pwiibà, âna ée udò [ma tâa têe ê *âji wâro].  
\v 26 \x - \xo 16:26 \xt Mataio 4.8–9\x*Â târa dà kà pwi âboro na é tòpi diri ê pâ wâdé ni gòropuu wiàna é tubatiàu ê nyuâaê? Gona dà cèna o pâri ma é icuri târa ma é pâmari côwâ ê nyuâaê? 
\p  
\v 27-28 \x - \xo 16:27-28 \xt Psaume 62.13; Proverbes 24.12; Mataio 25.31; Roma 2.6; Auinapàpari 22.12\x*«Guwà têre bwàti: Go ina tàwà diri ê pwiibà, ba go o mwa wâjué me côwâ naani gòropuu, nau tòpò ê pwâra ukai kôo, wâgo Pwina naîri âboro. Â bà mwa me ma wà tèpa *angela kôo, naa na pàtàma Pwiduée ma pai maina ma muugère kêe. Â go o mwa naa pumara wakè tà tèpa âboro wiâra jèpa wakè kàra. Â wà pàra tàpé gée goowà, âna rà o bwaa côo ê pai tèepaa me kôo naa na pwâra ukai kôo, béaari cè pai bà kàra.» 
\c 17  
\s1 Paari pai maina ma muugère kà Iésu naa gòrojaa 
\r Maréko 9.2–13; Luka 9.28–36 
\p  
\v 1 Gée na càùru 6 tòotù, â wà Iésu, âna é popa wà Pétéru, ma wà tupédu aéjii Jacques ma Ioane. Â rà too naa gòrojaa.  
\v 2 \x - \xo 17:2 \xt 2 Pétéru 1.16–18\x*Géewê, â pitòotéri pai côo Iésu, na ararà. Ba ê naporomee, âna pwâra pwacèwii tòotù, â ê ârabwée kêe, âna pwaa pwacèwii ê dapàra tòotù.  
\v 3 Â rà nye côo kaa wà *Moosé ma wà Élia, [tupédu *péroféta béaa] na rà gére pitùra. 
\p  
\v 4 Â é ina tà Iésu wà Pétéru pâ: «Pwi Ukai, nye po dau wâdé tâbà, na bà gére tâa ni jaagà. Â wiàna nümagà, â go pacima âracié wâ imwaano naani, ba na kâgà jèpwi, â kà Moosé jèpwi, â kà Élia jèpwi.» 
\p  
\v 5 \x - \xo 17:5 \xt Deutéronome 18.15; Psaume 2.7; Ésaïe 42.1; Mataio 3.17; Maréko 1.11; Luka 3.22\x*Na é bwaa gére tùra, â é tèepaa me ê jè nee na é pwâra, â é cajipirà. Â rà têre ê pwâratùra gée na i nee na ina pâ: «Wà pwini, âna wàé co kaa pwiri wà Pwina naîô [na caapwi co] na go dau meaarié. Wàé kaa na go jèe nye pitòrigarié, ba dau wânümoo têe. Â guwà pitêre dèe!» 
\p  
\v 6 Â wà tèpa *câmu, âna rà tùu jùrurà ma cigòboo goo pai wâgotàra. 
\p  
\v 7 Â é medarirà wà Iésu, â é tu naa goorà ma ina tàra pâ: «Guwà cimadò! Â guwà cibwaa nama wâgotàwà!»  
\v 8 Ûna rà tagòtùrà wà tèpa câmu, â rà côo pâ jèe nye tà wàilà acari ma Iésu. 
\p  
\v 9 Ûna rà tàbàtù boo côwâ gée gòrojaa, â é tûâri tàra wà Iésu pâ: «Guwà cibwaa ina târa cè jè âboro ê pwi na ia guwà côo, tiagoo ê tòotù, na go mwa wâro côwâ gée na aubà wâgo *Pwina naîri âboro.» 
\p  
\v 10 \x - \xo 17:10 \xt Malachie 3.23\x*Â rà tawèeri Iésu wà tèpa câmu pâ: «Rà ina tèpa *dotée goro ê Naèà pâ, wà Élia, âna é pwi a mara pâbéaa [kà pwi *Mesia, *pwi a pa-udò]. Âna gorodà?» 
\p  
\v 11 Â é tòpi tàra Iésu pâ: «Üu, é mara pâbéaa me wà Élia, ba na é tòpò bwàti diri pâ muru, naa na pai tâa wê.  
\v 12 \x - \xo 17:12 \xt Mataio 11.14\x*Êco na go ina tàwà pâ: É jèe nye me wà Élia. Â càra caa côoinaê ê pâ âboro, â rà nye pwa têe ê pwina èpà na nümarà goo. Â wàrapwiri mwara naa gooò, na go o mwa tà pwamaagé côo goorà, wâgo Pwina naîri âboro.» 
\p  
\v 13 \x - \xo 17:13 \xt Luka 1.17\x*Â rà pâra nau tâmogòori wà tèpa câmu pâ [na é ina tàra wà Élia] âna é ina wà *Ioane Pwi a piupwaa. 
\s1 É nama wâdé côwâ pwi jè èpo na pwa duée gooé 
\r Maréko 9.14–32; Luka 9.37–45 
\p  
\v 14 [Na rà boome côwâ gée gòrojaa] wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe, â rà tèepaa mari tèpa âboro. 
\p  é medari Iésu pwi jè âboro, â é tùu jùrué araé.  
\v 15 Â é ina têe pâ: «Pwi Ukai, gà meaari pwi naîô. Ba wâgooé duée na é nama é céca, â é po dau maagé goo. Na pàra pàara, âna é tüê naa na ânye ma najawé.  
\v 16 Â go jèe popaé me tà tèpa câmu'gà, â càcaa pâri ma rà nama é wâdé.» 
\p  
\v 17 Â é ina tàra wà Iésu pâ: «[Go nyi meaariwà] wâguwà tèpa âboro nabà! Ba bwaa câguwà caa cèikî, â guwà tèpa imwüru! Tiagoro wiidà na go o bwaa nye tà tâa jaawà, ma pidàpwicâariô naa goowà? Popa me cai naani i pwi nari âboro èpo!»  
\v 18 É pwa i duée wà Iésu, â é ina têe pâ: «Gà còobé!» Â é còobé, â é nye wâdé kaa i pwi nari âboro èpo. \fig É nama é wâdé pwi jè èpo na pwa duée gooé|src="012 CN01729B.TIF" size="col" ref="17.18" \fig* 
\p  
\v 19 \x - \xo 17:19 \xt Mataio 10.1\x*Gée na càùé, na rà mwa nye tà tâa acari wà Iésu ma tèpa câmu kêe, â rà me burèe, â rà tawèerié pâ: «Cina càcaa pâri ma bà pwa ma é còobé i duée?» 
\p  
\v 20 \x - \xo 17:20 \xt Mataio 21.21; Maréko 11.23; Luka 17.6; 1 Korénito 13.2\x*Â é tòpi tàra pâ: «Wàrapwiri, ba dau kîri kaa cèikî kàwà. Â guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wiàna ê cèikî kàwà, âna é dau kîri pwacèwii ji nari murunyabu\f + \fr 17:20 \fq Murunyabu—\ft Grec: \fqa Pudòro moutarde (sénevé). \ft Muru na dau kîri awé, êco na, na é cipu, â é pâ nau maina. (Côo Mataio 13.32.)\f*, â o pâri ma guwà ina târa jaa bèeni pâ: “Gà pâra” â ée pâra! Â o nye ticè cèna mwa caa pwacoé tàwà. {  
\v 21 Nye gée goro co ê pwapwicîri tà Pwiduée, ma ipwanya\f + \fr 17:21 \fq Ipwanya—\fqa Le jeûne. \ft Côo Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*, na o pâri ma jè pacòobé ê pwi pwâra duée bèepwiri.}» 
\s2 É ina mwara pai bà kêe 
\p  
\v 22 \x - \xo 17:22 \xt Mataio 16.21\x*Gée na càùé, â rà ipitiri naa napô Galilée wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe. Â é ina tàra wà Iésu pâ: «O mwa icurio tà tèpa âboro, wâgo Pwina naîri âboro. Â rà mwa tâjùruo,  
\v 23 â rà o mwa pwa ma go bà. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, â go o mwa wâro côwâ gée na aubà.» 
\p Ûna rà têre pwiri, â rà nye dau pikîri kaa wà tèpa câmu kêe. 
\s1 Wâripû goro Wâra pwapwicîri 
\p  
\v 24 \x - \xo 17:24 \xt Exode 30.13, 38.26\x*Rà tèepaa pâ naa Capernaüm wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe. Â wà tèpa *tò mwani wâripû goro *Wâra pwapwicîri, âna rà pâmari Pétéru, â rà tawèerié pâ: «Gona wà pwi caa kàwà, âna é nye tòpò mwara ê wâripû, târa Wâra pwapwicîri?» 
\p  
\v 25 Â é tòpi tàra wà Pétéru pâ: «Wè! Üu! É nye wâri mwara!» 
\p Gée na càùé, â é tò naa wâ [na é tâa wê wà Iésu]. Â é nye pò ma tùra wà Iésu, ma ina têe pâ: «Simona, dà cè pai côo'gà? Wàilàapà cè pwina na é wâri ê napuu\f + \fr 17:25 \fq Wâri ê napuu—\ft Grec: \fqa Wâri ê pâ jèpapara wâripû \ft (impôts). Naa jaa tèpa Roma, âna wà tàpé na rà tâa na tii kàra (citoyens), âna càra caa wâri ê mwani wâripû. Wàco tàpé na rà tubatiàu naa goro paa.\f*? Wà pwi apooro napô, é, wà pwi pârame?» 
\p  
\v 26 Â é tòpi têe wà Pétéru pâ: «Wà pwi pârame.» 
\p  é ina têe wà Iésu pâ: «Üu kaa, â wà pwi apooro napô, âna câé caa wâri\f + \fr 17:26 \ft É ina wà Iésu pâ, wàé, âna wàé pwi âji apooro ê wâra pwapwicîri.\f*.  
\v 27 Êco na ju cibwaa tanoorirà. Gà pâra nau pwa pwé. Â jè ârawéà na gà téri, âna gà cébòaa pwêe, â gà o pâmari mwani\f + \fr 17:27 \fq Mwani—\ft Wâri pwi caapwi âboro naa na ârapàpé tòotù. Pâri târa wâripû kà du ârailu âboro.\f* naa na. Â gà popa ma wâripû kâju târa Wâra pwapwicîri.» 
\c 18  
\s1 Popai goro ipakîri ma ipwanauri èpà 
\r Maréko 9.33–50; Luka 9.46–48 
\s2 Wà pwina é imaina naa na Mwaciri 
\p  
\v 1 \x - \xo 18:1 \xt Luka 22.24\x*Na pwi pàara-bà, âna rà medari Iésu wà tèpa *câmu kêe, â rà tawèerié pâ: «Gona wàilàapà cè pwi âboro na pwamuru naa gooé naa na *Mwaciri napwéretòotù?» 
\p  
\v 2 Â é todà ji nari èpo, â é tòpòé boo naa nabibiu kàra,  
\v 3 \x - \xo 18:3 \xt Mataio 19.14; Maréko 10.15; Luka 18.17\x*â é ina tàra pâ: «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wiàna câgà caa ipakîrigà, ma gà wàra nyi nari èpo, â o câgà caa tò naa na Mwaciri napwéretòotù.  
\v 4 Â wiàna gà ipakîrigà pwacèwii ji nari èpo bèeni, â gà pwi âboro imaina naa na Mwaciri napwéretòotù.  
\v 5 \x - \xo 18:5 \xt Mataio 10.40; Luka 10.16; Ioane 13.20\x*Â wà pwina é tòpigà naa na neeô, âna é tòpio.» 
\s2 Gà cibwaa tanoori cèikî kêe! 
\p  
\v 6 \x - \xo 18:6 \xt Luka 17.1–2\x*«Gà cibwaa pwa ma gùmagù ê cèikî\f + \fr 18:6 \fq Pwa ma gùmagù ê cèikî—\fl é, \fqa Gà cibwaa nama é pwa na èpà. \ft Grec: \fqa Nama é tûu.\f* kà pwi âboro kôo, na é pwacèwii nari èpo. Ba ê wârimuru'gà, âna o pwacèwii na jè tòo naa goro nyagà cè pé atü cèna maina, â jè tügà naa nanumwiri—â o dau maina jii pwiri!  
\v 7 O nye ciburà wâru pâ naigé mara èpà na o paari tâjè naa na gòropuu bèeni. Êco na é tojii wà pwi âboro na é popa pwi jè bée naa na naigé bèepwiri! 
\p  
\v 8 \x - \xo 18:8 \xt Mataio 5.29–30\x*«Êkaa na, wiàna majoroé ê îgà, é, âgà, na gà pwa na èpà, â gà tapàgà, â gà tâjii naaiti jiigà. Ba o wâdé ba kâgà, wiàna gà tò naa na *âji wâro, pa caapwi îgà, ma caapwi âgà. Dau pwaée'gà wiàna gà wéaari ê du îgà ma du âgà, â tügà naa na ânye na ticè pwâadèreè, â gà o pwamaagé côo naawê.  
\v 9 Â wiàna majoroé ê âraporomeegà na gà pwa na èpà, â gà èrù tâjii. Ba o wâdé ba kâgà, na gà tò naa na âji wâro, pa caapwi âraporomeegà. Dau pwaée'gà na gà wéaari ê du âraporomeegà, â tügà naa na ânye, naa na ére na gà pwamaagé côo naawê.» 
\p  
\v 10 \x - \xo 18:10 \xt Hébéru 1.14\x*«Guwà ipwacôowà pâ, guwà péa ipwatétéri imudi tà ji pwi a cèikî naa gooò! Ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà tèpa *angela na rà jèpa wéaarirà, âna rà nye ciburà tâa jaa Caa kôo naanidò napwéretòotù. {  
\v 11 \x - \xo 18:11 \xt Luka 19.10\x*Ba wâgo *Pwina naîri âboro, âna go me nau pa-udò tàpé na jèe tiàurà, ma naa tàra ê âji wâro.} 
\s2 Ucina goro mutô na tiàué 
\p  
\v 12 \x - \xo 18:12 \xt Luka 15.4–7\x*«Guwà jèe têre cai ni: 
\p «Wà pwi jè âboro, âna pwa 100 mutô kêe. Â wiàna tiàu pwi caapwi gée goorà, â é pwa dà? É naaco i 99 mutô, â é pâ nau mudàra i mutô kêe na ia tiàué.  
\v 13 Â wiàna é pâmariê, â na pwi tòotù-bà, âna é dau ipwàdée goo i caapwi mutô, jii ê 99 na rà nye tà tâa. Êkaa na guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ:  
\v 14 O ipaiwà naa goo wà Caa kàwà\f + \fr 18:14 \fq Caa kàwà—\fl é, \fqa Caa kôo.\f* na wânidò napwéretòotù. Ba tàutêe na tiàu cè ji pwi caapwi a cèikî naa gooò.» 
\s2 Pwi a cèikî béegà na é pwa na èpà 
\p  
\v 15 \x - \xo 18:15 \xt Luka 17.3; Galatia 6.1\x*«Wiàna é pwa {tâgà} cèna èpà wà pwi a cèikî béegà, â gà pâra mariê, â gàu mara pitùra bwàti, â gà paari têe ê èpà kêe. Â wiàna é pitêre dàgà, â jèe wâdé, ba gà jèe popaé còobé jii ê èpà.  
\v 16 \x - \xo 18:16 \xt Deutéronome 19.15; Ioane 8.17\x*Â wiàna câé caa têregà, â [gà pwa ê pwina wii naa na *Tii Pwicîri]: Gà popa cè caapwi, é, ârailu a cèikî, ma guwà pitùra ma wàé, ba ru mwa *paâjupâra ê pwâra pitùra kàwà.  
\v 17 Â wiàna tàutêe na é têrewà, â gà ina târa diri ê picaatâa. Â nabwé, wiàna [é pitèi ê picaatâa pâ gà âjupâra, â] bwaa tàutêe na é têre, â guwà cibwaa ipacè naa gooé, ba é pâ nau pwacèwii tàpé na càra caa cèikî, ma tèpa *tò mwani wâripû [na rà pwâ ma iau]\f + \fr 18:17 \ft Pinaanapô nabibiu kà tèpa cèikî, âna muru na âjimuru. Wiàna wà pwi béejè na é pwa na èpà, âna tàutêe na é biié, â âjupâra pâ, o càcaa tâbawêe ê pinaanapô nabibiu kâjè ma wàé. Êco na, napârajè na jè ciburà pwanaurié (côo nee tii 21). Â càcaa pâri ma jè pitèié (côo Mataio 7.1).\f*. 
\p  
\v 18 \x - \xo 18:18 \xt Mataio 16.19; Ioane 20.23\x*«Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Diri ê pâ muru na guwà papwicîri jii tèpa âboro naani gòropuu, âna wà Pwiduée, wâ napwéretòotù, âna é papwicîri mwara. Â êdiri pâ muru na guwà panuâ naani gòropuu, âna wà Pwiduée wâ napwéretòotù, âna é panuâ mwara.» 
\s2 Guwà pwapwicîri naima! 
\p  
\v 19 \x - \xo 18:19 \xt Maréko 11.24; Ioane 15.7\x*«Jèpwi mwara: Wiàna tupédu ârailu gée goowà, âna ru caapwi naa goro cè pwina ru pwapwicîri naa goo, â wà Caa kôo na é wânidò napwéretòotù, âna ée mwa naa tàru.  
\v 20 Ba wiàna ârailu ma âracié na rà papitirirà ma pitêrerà naa na neeô, â na go wânabibiu kàra.» 
\s1 Pwi ênawéna na câé caa pwanauri pwi bée 
\p  
\v 21 É medari Iésu wà Pétéru, â é tawèerié pâ: «Pwi Ukai, wiàna é tà ciburà pwa na èpà tôo wà pwi a cèikî béeò, â go pwanaurié tiagoro wiidà? Tiagoro 7?» 
\p  
\v 22 \x - \xo 18:22 \xt Luka 17.4\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Câgo caa ina tâgà pâ tiagoro 7, é, tiagoro 7 000\f + \fr 18:22 \fq 7 000—\ft Grec: \fqa 70 fois 7. \ft Ucina co goro nimaro na dau maina.\f*. Gà nye tà pwanaurié taaci.  
\v 23 Ba ê Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii ni: 
\p «É mwa tâa pwi jè ukai. Â, na jè tòotù, â nümee na é tâmogòori ê jèpa kéredi kà tèpa ênawéna kêe jècaa.  
\v 24 Â é tapoo naa goo pwi jèpwi. Â rà cia me têe pwina jèe too naa goro miliô ê kéredi kêe, âna pâ miliô\f + \fr 18:24 \fq Pâ miliô—\ft Grec: \fqa Dix mille talents. \ft Caapwi \+it talent\+it*, âna wâri pwi caapwi âboro naa na 20 naja.\f*.  
\v 25 Â jèe càcaa pâri ma é pitôowâri. 
\p «Â é tûâri wà pwi ukai pâ: “Icurié pwacèwii pwi âboro na ticè tàrù kêe. Icuri mwara wâdèe, ma wà pa èpo kêe, ma ê pâ neemuruê! Icuri diri, ba na pai pitôowâri kêe ê kéredi kêe!” 
\p  
\v 26 «Êco na wà pwini, âna é tùu jùrué ara pwi ukai, â é i, ma ina têe pâ: “Go ilagà pâ, gà tàpo dàpwicâarigà, ba go mwa nye pitôowâri tâgà diri!” 
\p  
\v 27 «Â wà pwi ukai, âna é dau meaarié, â é câtùra tâjii i kéredi kêe, â é panuâê ma é pâra. 
\p  
\v 28 «Â nabwé, â é pâra i pwi ênawéna, â ipitiru ma i pwi bée goro wakè na ia é pa jiié ji caapwi mwani atü\f + \fr 18:28 \fq Ji caapwi mwani atü—\ft Grec: \fqa 100 mwani pwaa (deniers). \ft Pai ina wèe pâ, dau kîri awé jii ê kéredi kêe (10 000 talents = 60 000 000 deniers).\f*. Â é tâjùru pwiibà, â é cérunyee ma ina têe pâ: “Gà piawài, ma gà pitôowâri i mwani kôo!” 
\p  
\v 29 «Â é tùu jùrué wà pwiibà na araé, ma ina têe pâ: “Go ilagà pâ, gà tàpo pidàpwicâarigà, ba go mwa nye pitôowâri tâgà!” 
\p  
\v 30 «Êco na tàu tà wà pwini, â é pwa ma tüê naa na karapuu, tapacîri cè pai o mwa pitôowâri kêe diri i kéredi. 
\p  
\v 31 «Â wà tèpa wakè béeru, âna rà pò goo, â dau èpà tàra\f + \fr 18:31 \fq Dau èpà tàra—\fl é, \fqa Rà po dau pikîri.\f*. Â rà pâra nau piciapwâ tà pwi ukai kàra. 
\p  
\v 32 «Â é todà i pwi ênawéna bèeni i pwi ukai, â é ina têe pâ: “Gà pé pwi ênawéna na piticèmuru naa googà! Ba ia go câtùra tâjii diri i kéredi'gà na po dau maina, ba ia gà me nau po i gooò!  
\v 33 Â wâgà mwara na pwiri gà nye gére meaari pwi béegà, wàra pai meaarigà kôo!” 
\p  
\v 34 \x - \xo 18:34 \xt Mataio 5.25–26\x*«Â é po dau putàmu wà pwi ukai, â é nama tâjùru i pwi ênawéna, ma tòpòé naa na karapuu. Â é pwa wârimuru têe, tapacîri cè pai o mwa pitôowâri kêe, diri ê pâ kéredi kêe.» 
\p  
\v 35 \x - \xo 18:35 \xt Mataio 6.15; Maréko 11.25; Éféso 4.32; Kolosé 3.13\x*[Â é tubanabwé ê ucina bèepwiri wà Iésu, â é ina pâ]: «O ipaiwà pwina é pwa tâgà wà Caa kôo nidò napwéretòotù, wiàna câgà caa pwanauri pwi a cèikî béegà, gée na âji pwâranümagà. Nabwé.» 
\c 19  
\s1 Popai goro piéa ma tapàgà piéa 
\r Maréko 10.1–12 
\p  
\v 1 Ûna é ina diri ê pwiibà wà Iésu, â é pâra gée napô Galilée, naa na ére *Judée gée côwâ kâra nairiwâ Ioridano.  
\v 2 Â wâru pâ âboro na rà pâra wiâê. Â é pwa ma rà wâdé côwâ wà tàpé gée goorà na rà maagé. 
\p  
\v 3 Â rà me burèe wà pàra tèpa *Farasaio, â pwa na rà pwa tûâ têe. Â rà tawèerié pâ: «Gona pwa tàrù, kà pwi jè âboro, naa na ê *Naèà, na é tü tà tô wâdèe? O dà cè majoroé ma é tü têe?» 
\p  
\v 4 \x - \xo 19:4 \xt Genèse 1.27, 5.2\x*Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Gona câguwà caa pûra ê pwina wii naa na *Tii Pwicîri? Ba jèe wii pâ, naa na autapoo goo, âna \qt é tòpò wà pwi paao ma wà tô ilàri wà Pwiduée.\qt*\rq Genèse 1.27\rq* 
\v 5 \x - \xo 19:5 \xt Genèse 2.24; Éféso 5.31\x* é ina wà Pwiduée pâ: \qt  gée goo kaa pwiri, âna é panuâ du nyaa ma caa kêe wà pwi paao, ba na ru pitâa ma wà tô wâdèe. Â, na wàrapwiri, â wàilu âna ru pâra nau caapwi.\qt*\rq Genèse 2.24\rq* 
\p  
\v 6 «Â êkaa, na go ina tàwà pâ: Càcaa mwa caa ârailu âboro, â ru jèe pwacèwii caapwi âboro. Â guwà cibwaa tipi côwâ ê pwina é jèe piinaimari wà Pwiduée!» 
\p  
\v 7 \x - \xo 19:7 \xt Deutéronome 24.1–4; Mataio 5.31\x*Â rà tòpi têe wà tèpa Farasaio pâ: «Wiàna wàrapwiri, â gorodà na é ina wà *Moosé pâ, pwa tàrù kà pwi âboro ma é panuâ côwâ tô wâdèe, wiàna é wii ê tii bétapàgà piéa?» 
\p  
\v 8 Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «É naa tàrù tàwà wà Moosé, ba po dau gòo ê pûruwà! Êco na, naa na autapoo goo, âna càcaa wàrapwiri.  
\v 9 \x - \xo 19:9 \xt Mataio 5.32; 1 Korénito 7.10–11\x*Êkaa na go ina tàwà pâ: Gà cibwaa tü tà tô wâdàgà na càcaa tô a toomura\f + \fr 19:9 \fq Gà cibwaa tü tà tô wâdàgà… \fl é, \fqa Gà cibwaa tü tà tô wâdàgà, êco wiàna tô ilàri na ia pwicîri ma gàu piéa.\f* (câé caa cîâa jiigà). Ba wiàna gà tü têe, â wiàna gà jèu éa côwâ, â gà pâ nau toomura (ba gà cîâa jii tô wâdàgà béaa).» 
\s2 Pwa pàra tàpé na càra caa éa 
\p  
\v 10 Rà ina tà Iésu wà tèpa *câmu kêe pâ: «Wiàna wàrapwiri, â wâdé na ticè piéa!» 
\p  
\v 11 Â é tòpi tàra pâ: «Ê pwi popai-bà, âna o càcaa wàrapwiri ba kâra diri pâ âboro\f + \fr 19:11 \ft Grec: \fqa Càcaa êdiri pâ âboro na pâri ma rà tòpi ê pwiibà.\f*. Êco na wà Pwiduée, âna é nama wàrapwiri co naa goo pàra tàpé.  
\v 12 Ba nye pwa pàra tàpé na càra caa éa, ba càcaa pâri, gée na aupitèparà. Â pwa pàra tàpé na càcaa pâri ma rà ipwénaî, gée goro ê pwina rà pwa naa na naiirà wà pàra tèpa âboro\f + \fr 19:12 \ft 2\+ord e\+ord* phrase—\ft Na nyamanya kà pàra tèpa âboro napwiri, âna wà tèpa âboro bèepwiri (na ina goorà pâ \+it eunuque\+it*), âna pitòrigarirà ba na rà piênawéna kà tô ilàri ukai.\f*. Â pwa pàra tàpé na càra caa éa goro *Mwaciri napwéretòotù. [Ba nümarà na rà piênawéna bwàti kà Pwiduée.] Â wà pwina pâri târa ma é tòpi pwâratùra-bà, â wâdé na é tòpi!» 
\s1 É pwényunyuâari nyi nari èpo 
\r Maréko 10.13–16; Luka 18.15–17 
\p  
\v 13 Gée na càùé, âna rà medari Iésu wà pàra tèpa âboro. Â rà cia me têe ê nyi nari èpo kàra, ba na é tòpò îê naa gòrà ma pwapwicîri ba kàra. Êco na wà tèpa câmu kêe, âna rà pwa i tèpa âboro, ma pacoorà. 
\p  
\v 14 \x - \xo 19:14 \xt Mataio 18.2–3\x*Êco na é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà naaco nyi tèpa nari èpo, ma rà medario! Guwà cibwaa pacoorà! Ba napwa ê Mwaciri napwéretòotù, âna o kâra ê pâ âboro na rà wàra ê nyi nari èpo.» 
\p  
\v 15 Â é tòpò îê Iésu naa gò nyi nari èpo, [â é *pwényunyuâarirà]. Â gée na càùé, â é pâra gée na ére bèepwiri. 
\s1 Pwi âboro na po dau pwa neemuruê 
\r Maréko 10.17–31; Luka 18.18–30 
\p  
\v 16 Ûna bwaa gére wàrapwiri, â é nye tèepaa kaa wà pwi jè âboro èpo dopwa, â é tawèeri Iésu pâ: «Pwi a pwa pupûra, dà cèna go pwa cèna o wâdé, ba na o tâa tôo ê *wâro dàra gòiri jaa Pwiduée?» 
\p  
\v 17 \x - \xo 19:17 \xt Lévitique 18.5; Luka 10.28\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gorodà na gà tawèerio goro ê pwina wâdé? Nye caapwi co wà Pwina é wâdé. Â wiàna nümagà na tâa tâgà ê *âji wâro, â gà pitêre dàra ê pâ Naèà kêe.» 
\p  
\v 18 \x - \xo 19:18 \xt Exode 20.12–16; Deutéronome 5.16–20\x*Â é ina têe wà pwiibà, pâ: «Gona dà ê pâ naèà kêe?» 
\p  é tòpi têe wà Iésu pâ: 
\b  
\li1 «\qt Gà cibwaa tétàmwara âboro;\qt* 
\li1 \qt Gà cibwaa toomura (gà cibwaa cîâa jii tô wâdàgà, é, wà pwi éagà);\qt* 
\li1 \qt Gà cibwaa mura;\qt* 
\li1 \qt Gà cibwaa ina cè popai na pwâ, naa goo cè pàra âboro\qt*\f + \fr 19:18 \fq Gà cibwaa ina cè popai na pwâ… \ft Pai ina wèe pâ, gà cibwaa wàrapwiri \fqa naa na aupitèimuru.\f*\qt .\qt* 
\li1  
\v 19 \x - \xo 19:19 \xt Exode 20.12–16; Lévitique 19.18\x*\qt Gà papwicîri du nyaa ma caa'gà;\qt*\rq Exode 20.12–16\rq* 
\li1 \qt Gà meaari tèpa âboro\qt*\f + \fr 19:19 \fq Tèpa âboro—\ft Grec: \fqa Pwi âboro na é tàmwünyabwerigà, \fl é, \fqa pwi jèneregà.\f*\qt pwacèwii ê pai pimeaarigà côwâ.\qt*» \rq Lévitique 19.18\rq* 
\b  
\m  
\v 20 Â é tòpi têe wà pwiibà, pâ: «Êdiri pâ naèà-bà, âna go jèe pitêre dàra kaa. Â o dà cèna go pwa mwara?» 
\p  
\v 21 Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Wiàna nümagà na nye po wâdé bwàti ê pâ tûâ'gà na ara Pwiduée, â gà pâra, â gà nye icuri kaa diri ê neemurugà, â gà naa ê mwani wâri wèe tà tàpé na ticè kàra. Ba na wàrapwiri, âna o pwa cè wâdé'gà\f + \fr 19:21 \fq Cè wâdé'gà—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Neaapiâ'gà.\f* naa jaa Pwiduée. Â gà me wiâô.» 
\p  
\v 22 Â wà i pwi âboro, âna é po dau pikîri, ba po dau pwa neemuruê. Â é pâra. 
\s2 Pai tò naa na Mwaciri 
\p  
\v 23 Â é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wà pwi âboro na dau pwa neemuruê, âna dau pwacoé târa ma é tò naa na Mwaciri napwéretòotù.  
\v 24 Gona ê kaamela\f + \fr 19:24 \fq Kaamela—\fqa Chameau. \ft Pai ina wèe ni pâ, ê macii na po dau maina.\f*, âna pâri ma é tò na ê pwêe goro kaju\f + \fr 19:24 \fq Kaju—\fqa Aiguille. \ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Do.\f*? Bwa, pwacoé! Â go ina tàwà pâ: Wà pwi âboro na dau pwa neemuruê, âna mwa nye dau pwacoé têe awé, ma é tò naa na *Mwaciri kà Pwiduée.» \fig Kaamela|src="014 hk00038c.tif" size="col" ref="19.24" \fig* 
\p  
\v 25 Â rà nye po dau pò wà tèpa câmu kêe, â rà ina pâ: «Â gona wàilàapà cè pwina o pâriê ma é udò [ma tâa têe ê âji wâro]?» 
\p  
\v 26 \x - \xo 19:26 \xt Job 42.2\x*Â é niârirà wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Naa goo wà tèpa âboro, âna càcaa pâri. Êco na, diri kaa ê pâ muru, âna pâri wà Pwiduée.» 
\p  
\v 27 Â é tòpi têe wà Pétéru pâ: «Gà côo! Wàibà, âna bà jèe nye po panuâ diri, ba na bà pâra wiâgà ma bà tèpa câmu'gà. Â gée goo pwiri, â o dà cèna bà tòpi?» 
\p  
\v 28 \x - \xo 19:28 \xt Mataio 25.31; Luka 22.30; Auinapàpari 3.21\x*Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Wàépwiri. Â guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Ée mwa tòotéri ma âmuê diri ê pâ namuru wà Pwiduée. Â, na pwi tòotù-bà, âna wâgo, *Pwina naîri âboro, âna go o mwa tâa gò ê autâa kôo, naa na pai maina ma muugère kôo. Â wâguwà na pâra wiâô, âna guwà o tâa gò ê pâ 12 autâa, ba na guwà pitûâ kâra ê 12 wâao *Isaraéla. 
\p  
\v 29 «[O mwa wâru pàra] tàpé na rà o panuâ pwârawâ ma aupwanapô kàra, [ba na rà pâra wiâô. Â rà o cau panuâ] tèpa aéjii kàra, ma wà pa naigé kàra, ma du nyaa ma caa kàra, ma èpo kàra, gooò. [Â wà diri tàpé na rà wàrapwiri] âna rà o mwa cau tòpi cè muru na piwéna awé, na dau maina ma dau wâru! Â jèpwi mwara, âna wà Pwiduée, âna ée mwa naa tàra ê wâro dàra gòiri jaaé.  
\v 30 \x - \xo 19:30 \xt Mataio 20.16; Luka 13.30\x*Wâru tàpé na rà pâbéaa nabà, na rà o mwa caa pwicò widàuru. Â wâru tàpé na rà pwicò nabà, na rà o mwa caa pâbéaa widàuru.» 
\c 20  
\s1 Ucina goo tèpa wakè na ipaiwà pai wârirà 
\p  
\v 1 [É ina mwara wà Iésu pâ]: «Ê *Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii mwara ê pwini: 
\p «É mwa tâa wà pwi apooro nadipâa, âna é mwa còobé na bwaa dàuru naa na aupwa jèna, ba na é mudàra cè tèpa wakè kêe.  
\v 2 Â é pâmari pàra tàpé, â rà jèe pitêrerà pâ, na ê wârirà, âna wâri wàra caapwi tòotù goro wakè\f + \fr 20:2 \fq Wâri wàra caapwi tòotù goro wakè—\ft Grec: \fqa Caapwi mwani pwaa (denier). \ft Ipaiwà ê mwani na é naa tàra naa na pâ nee tii 9,10,13.\f*. Â é panuârà pâ naa na aupwanapô.  
\v 3 Wâpâ gòro 9 ineretòotù dàuru, â é còobé mwara naa na aupwa jèna. Â é côo\f + \fr 20:3 \fq Côo—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Niâ gò.\f* pàra tàpé na nye ticè na rà pwa.  
\v 4 Â é ina tàra pâ: “Tàpéebà! Guwà pâra mwara, nau wakè na i aupwanapô kôo, â go mwa nye naa cè wâriwà cèna pâri.” 
\p  
\v 5 «Â rà pâra. Â wà pwiibà, âna é còobé côwâ na po gopaé, â é popa me mwara pàra tèpa wakè. Â ipaiwà mwara na âracié ineretòotù na càùru ija. 
\p  
\v 6 «Â nabwé, â é còobé mwara, wâpâ gòro 5 ineretòotù, â é pâmari pàra tàpé mwara na rà nye tàgére pitabéaa cùu\f + \fr 20:6 \fq Pitabéaa cùu—\fqa Traîner, flâner, errer.\f*. Â é tawèerirà pâ: “Tàpéebà, gona guwà nye tàgére pwa dà? Nye ticè cèna guwà pwa?” 
\p  
\v 7 «Â rà tòpi têe pâ: “Wàrapwiri, ba nye ticè cè pwina é popabà ma bà wakè.” 
\p «Â é ina tàra pâ: “Wâguwà mwara, guwà pâra nau wakè na aupwanapô kôo.” 
\p  
\v 8 \x - \xo 20:8 \xt Lévitique 19.13; Deutéronome 24.15\x*«Â pâ nau bàrane, â é ina tà pwi caa kâra wakè kêe pâ: “Gà todà me tèpa wakè, â gà piwârirà jècaa. Â gà mara wâri tàpé na ia rà pwicò goro wakè, â gà mwa tubanabwé naa goo tèpa mara wakè.” 
\p  
\v 9 «Â wà tàpé na ia rà mwa wakè pwicò, âna rà mara me. Â rà tòpi wârirà—wâri wàra caapwi tòotù goro wakè.  
\v 10 Ûna rà côo pwiri wà tàpé na ia rà mara tapoo wakè, â rà tà niimiri pâ, ‘Wâdé, ba jè o tòpi cèna piwéna!’ 
\p «Êco na rà nye tòpi mwara wârirà, na wâri wàra caapwi tòotù goro wakè, pwacèwii tèpa wakè pwicò.  
\v 11 Â rà putàmu naa goro i pwi apooro aupwanapô,  
\v 12 â rà ina têe pâ: “Wà tàpéeni, âna rà mwa tèepaa pwicò, â caapwi ineretòotù co na rà wakè na, â gà nama ipaiwà ê wâribà! Na wàibà, na bà wakè bamwara tòotù ma cîribà tòotù!” 
\p  
\v 13 «Â é tòpi tà pwi jè ârapàararà wà i pwi apooro aupwanapô. Â é ina têe pâ: “Pwi béeò, gà cibwaa niimiri pâ go piwâmigà\f + \fr 20:13 \fq Piwâmi (é, ipawâmi, ipaûmi, ipaômi)—\fqa Tromper.\f*. Ba ia ju jèe nye pitêreju naa goro i wârigà.  
\v 14 Gà popa mwani'gà, â gà pâra. Ba nümoo na go naa tà tàpé na rà pwicò'gà, cèna ipaiwà ma wâgà.  
\v 15 Nye pwa tàrù kôo ma go pitûâ naa goro mwani kôo. Cina gà piboo na go pwa na wâdé tà pàra tàpé?”» 
\p  
\v 16 \x - \xo 20:16 \xt Mataio 19.30; Maréko 10.31; Luka 13.30\x*[Â é tubanabwé ê ucina bèepwiri Iésu, â é ina pâ]: «Wà tàpé na rà pwicò, âna rà o mwa pâbéaa. Â wà tàpé na rà pâbéaa, âna rà o mwa pwicò. Nabwé.» 
\s1 É jèu ina mwara pai bà ma wâro côwâ kêe 
\r Maréko 10.32–34; Luka 18.31–34 
\p  
\v 17 Rà bwaa nye gére too naa *Iérusaléma wà Iésu ma wà tèpa 12 a *câmu kêe. Â, na rà gére pâra, â é poparà iti, â é ina tàra pâ:  
\v 18 \x - \xo 20:18 \xt Mataio 16.21, 17.22–23\x*«Guwà têre. Nabàni, âna jè too naa Iérusaléma. Â naawê, âna o panuâô, wâgo *Pwina naîri âboro, tà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà. Â rà o mwa tèio tiagoro na o tétàmwaraô.  
\v 19 Â rà o panuâô tà tàpé na càra caa tèpa *Juif. Â wàilà, âna rà o piècaario. Â rà o pâdio goro ubati, â rà o tanamiriô naa goro *kurucé, tiagoro pai bà kôo. Êco na, naa na béâracié kâra tòotù gée na càùé, âna go o mwa wâro côwâ gée na aubà.» 
\s1 Wâdé na jè tèpa âboro kîri 
\r Maréko 10.35–45 
\p  
\v 20 Gée na càùru pwiri, â rà medari Iésu wà tô wâdà Zébédée, ma wà tupédu naîê. Â é tùu jùrué araé wà tôoni, ma é ilari jiié jè muru. 
\p  
\v 21 \x - \xo 20:21 \xt Mataio 19.28; Luka 22.30\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Dà cèna nümagà goo?» 
\p  é tòpi têe pâ: «[Bà tâmogòori pâ] gà mwa tâa gòro autâa'gà, na Mwaciri'gà, ma pitûâ naa goo diri.  wâdé na gà nama ru tâa goro du jèneregà wà tupédu naîô bèeni—pwi jèpwi naa gòro âji îgà, â pwi jèpwi naa gòro aèmwü'gà?» 
\p  
\v 22 \x - \xo 20:22 \xt Mataio 26.39; Ioane 18.11\x*Â é ina tà i tupédu aéjii wà Iésu pâ: «Câgàu caa tâmogòori ê pwina gàu ilari. Gona nümau na gàu wâdo ê na wârado na go o wâdo? [Pâri ma gàu tòpi mwara ê pâ aré ma tòina kôo?]» 
\p  ru tòpi têe pâ: «Akaé, o pâribu.» 
\p  
\v 23 Â é ina tàru pâ: «Üu kaa, gàu o wâdo na wârado bèepwiri go wâdo. Êco na o càcaa wâgo na go pitûâ pâ, wàilàapà na o tâa gòro âji îô, ma gòro aèmwü kôo. Â nye wàco Caa kôo, na é jèe nye pwabwàti ê autâa bèepwiri, ba kà pàra tàpé na é nye pitòrigarirà.» 
\p  
\v 24 Ûna rà têre ê pwâratùra bèepwiri wà tèpa 10 a câmu béeru, â rà putàmu naa goo tupédu aéjii bèepwiri. 
\p  
\v 25 \x - \xo 20:25 \xt Luka 22.25–26\x*Â é todàra wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Guwà côo, naa jaa wà tàpé na càra caa tèpa âboro kà Pwiduée\f + \fr 20:25 \fq Naa jaa wà tàpé… \ft Grec: \fqa Naa jaa pâ Ba.\f*, âna wà tèpa ukai, âna rà pitûâ\f + \fr 20:25 \fq Pitûâ—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Ipâdipopai.\f*, ba na rà còogai tèpa âboro. Â wà tàpé na rà imaina, âna rà pwa kûu tàra. [Â rà niimiri pâ dau pwamuru naa goorà.]  
\v 26 \x - \xo 20:26 \xt Mataio 23.11; Maréko 9.35\x*Â naa goowà, âna o càcaa wàrapwiri. Ba wà pwina nümee na é pwi âboro imaina, â wâdé na é pâ nau piâboro kîri kàwà.  
\v 27 Â wà pwina nümee na é pitûâ kàwà, âna wâdé na é piâboro kîri kàwà.  
\v 28 \x - \xo 20:28 \xt Luka 22.27; Filipi 2.7\x*Wâdé na guwà pwacèwiio, wâgo Pwina naîri âboro. Ba câgo caa me, ba na guwà piâboro kîri kôo. Go me, nau piâboro kîri kâra pâ âboro. Â go me, ba na go panuâ ê wâro kôo, ba na go wâri ma tipi pâ âboro na wâru.» 
\s1 É nama ru niâ tupédu a bwi 
\r Maréko 10.46–52; Luka 18.35–43 
\p  
\v 29 Rà còobé gée na càùru pai pâra kàra naa Iériko wà Iésu ma wà tèpa câmu kêe. Â dau wâru tèpa âboro na rà pâra wiârà. 
\p  
\v 30 Pwa tupédu a bwi na ru tâa bàra naigé, â ûna ru têre pâ é tèepaa wà Iésu, â ru nye tà tomara too pâ: «{Pwi Ukai,} *Pwina naî Davita, gà meaaribu, â gà pitu tâbu!» 
\p  
\v 31 Â rà kànariru ê pâ âboro, ba na rà pacooru. Êco na ru mwa nye dau to too kaa burà ina pâ: «Pwi Ukai, Pwina naî Davita, gà meaaribu, â gà pitu tâbu!» 
\p  
\v 32 Â é têreru wà Iésu, â é coo, â é tomara too pâ: «Dà cèna pwina nümau goo? Dà cèna pâri ma go pwa ba kàu?» 
\p  
\v 33 Â ru tòpi têe pâ: «Pwi Ukai, na gà tàpiri du âraporomeebu ma bu niâ.»  
\v 34 Â é dau meaariru Iésu, â é tu naa goro i du âraporomeeru. Â ru jèe nye niâ kaa, wàra béaa. Â tapoo na tòotù bèepwiri, â ru nye pâra wiâ Iésu kaa. 
\c 21  
\s1 É tò naa Iérusaléma wà Iésu 
\r Maréko 11.1–24; Luka 19.28–48; Ioane 12.12–19 
\p  
\v 1 Rà bwaa gére pâra dàra *Iérusaléma wà Iésu ma wà tèpa *câmu kêe. Â rà pâmwünyabweri Bethfagé, ê village na wâmwünyabweri ê gòrojaa Élaio\f + \fr 21:1 \fq Gòrojaa Élaio—\fqa Mont des Oliviers.\f*. Â é mara panuâ pâ du ârailu a câmu kêe wà Iésu. 
\p  
\v 2 Â é ina tàru pâ: «Gàu pâra naa na village bèepwiri na tâa béaa kâjè. Â gàu o pâmari naawê ê jè buriko, na tòoé goro utàpwe, ma ê naîê. Â gàu tipiru, â gàu poparu me tôo. \fig Nari buriko|src="015 hk00033c.tif" size="col" ref="21.2" \fig* 
\v 3 Â wiàna rà tawèeriu goro cèna gàu pwa, â gàu tòpi tàra pâ, na gàu poparu pâdari wà Pwi Ukai, â rà o panuâru.» 
\p  
\v 4 Ê pai pwa wèe bèepwiri, âna tèepaa, ba na pacoo i pwi ia é ina wà Pwiduée, na é naigé mee pwi péroféta kêe, pâ: 
\b  
\q1  
\v 5 \x - \xo 21:5 \xt Zakarie 9.9\x*\qt Gà ina târa ville Iérusaléma, pâ:\qt* 
\q1 \qt “Gà côo, co tô ilàri *Siona,\qt* 
\q1 \qt é me dàgà wà Pwi Ukai'gà!\qt* 
\q1 \qt Dau moo pwâranümee,\qt* 
\q1 \qt ba é me na tàbwàti.\qt* 
\q1 \qt É tâa gò buriko,\qt* 
\q1 \qt ma nari buriko,\qt* 
\q1 \qt macii na é pa nakake.”\qt*\qs Ésaïe 62.11; Zakarie 9.9\qs* 
\b  
\m  
\v 6 Â ru pâra i tupédu a câmu, â ru pwa diri ê pwina é ina tàru wà Iésu.  
\v 7 Â ru dàti me i nyaa kâra buriko bau i naîê, â ru tòpò pâ ârabwée kàru naa gòru. Â é mwa tâa gò [i nari buriko] wà Iésu, â é papâraê. 
\s2 Rà pwamainaê tèpa âboro 
\p  
\v 8 Wâru ê pâ âboro na rà pòpwara béaa kêe naa gòro naigé ê pâ ârabwée kàra, [ba na rà pwamainaê]. Â wà pàra tàpé, âna rà tépàgà îri upwâra na bwùu, â rà tòpò wii naigé.  
\v 9 \x - \xo 21:9 \xt Psaume 118.25–26\x*Â wâru pâ âboro na rà pâbéaa ma rà pwicò kà Iésu. Â rà cau tomara too pâ: 
\b  
\q1 «Hosana ma ipwamaina 
\q1 tà *Pwina naî Davita! 
\q1 \qt Cidòri nyuâa pwi âboro,\qt* 
\q1 \qt na é me naa na nee Pwi Ukai!\qt*\qs Psaume 118.26\qs* 
\q1 Hosana ma cidòri! 
\q1 Pwamaina Pwi Ukai 
\q1 na é wâdòiti awé!» 
\b  
\m  
\v 10 Ûna é tèepaa pâ naa Iérusaléma wà Iésu, â po dàpàgà târa diri ê pâ âboro na ville, â rà pitawèerirà pâ: «Wàilàapà pwi âboro bèeni?» 
\p  
\v 11 Â rà tòpi tàra pâ âboro na rà pâra wiâê, pâ: «Wà Iésu, gée Nazareth wâ Galilée. Wàé kaa i pwi *péroféta [na ia jè tapacîê].» 
\s2 É pacòobé tèpa pi-icu 
\p  
\v 12 \x - \xo 21:12 \xt Ioane 2.13–22\x*É tèepaa pâ naa na *Wâra pwapwicîri wà Iésu, â é pacòobé tèpa gére pwa jèna, gée na [gòroigé kâra] Wâra pwapwicîri. Â é pugòboori ê pâ taapà naa goo tèpa pitòotéri mwani, ma ê pâ autâa kà tàpé na rà pi-icu marü\f + \fr 21:12 \fq Tàpé na rà pi-icu marü—\ft Wà tèpa Juif na rà wâro na ê pâ napô na tâiti, âna rà mu me naa na Wâra pwapwicîri wâ Iérusaléma. Â rà wâri ê pâ macii târa pwa ârapwaailò. Â rà tòotéri mwara ê mwani târa bépitu, ba papwicîri naawê, ê mwani kà tèpa Roma. Â wà tèpa pi-icu macii ma wà tèpa pitòotéri mwani, âna rà pa mwani goo pwiri.\f*.  
\v 13 \x - \xo 21:13 \xt Ésaïe 56.7; Jérémie 7.11\x*Â é ina tàra pâ: «É ina wà Pwiduée naa na *Tii Pwicîri, pâ: \qt O mwa ina goo ê wâ kôo, pâ, wâ târa pwapwicîri.\qt*\rq Ésaïe 56.7\rq* Êco na wâguwà, âna guwà gére pwa ma aucârü kà tèpa mura!» 
\p  
\v 14 Gée na càùru pwiri, â wâru tàpé gée goo tèpa bwi ma tèpa bee, na rà medari Iésu naa na Wâra pwapwicîri, â é nama tiàu maagé kàra.  
\v 15 Â wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà, âna rà côo ê pâ muru bèepwiri na é pwa wà Iésu—muru na wâdé, na jè pò goo. Â rà côo mwara pâ èpo, na rà gére uu naa na Wâra pwapwicîri ma ina pâ: «Hosana! Pwamaina Pwina naî Davita!» 
\p  rà putàmu naa gooé wà tèpa pitûâ-bà,  
\v 16 \x - \xo 21:16 \xt Psaume 8.3\x*â rà ina têe pâ: «Pwiibà, wànau, câgà caa têre ê pwina rà gére ina pâ èpo bèeni?» 
\p  é tòpi tàra pâ: «Akaé.  câguwà caa mu pûra ê auwii goo, na wâna Tii Pwicîri? Ba jèe wii pâ: 
\b  
\q1 \qt Gà nama rà pwamainagà\qt* 
\q1 \qt pâ èpo ma nari èpo.\qt*» \qs Psaume 8.3 \qs* 
\b  
\m  
\v 17 Â é pâra jiirà wà Iésu, â é còobé gée na ville ma é pâra naa na village Bétani. Â é mwa puu wê. 
\s2 É pinajajai upwâra wâi 
\p  
\v 18 Na dàuru kêe, na bwaa dàuru, â é wâjué me naa na ville wà Iésu. Ûna é pâmwünyabweri i ville, â é copwa.  
\v 19 Â é côo jè *upwâra wâi naa bàra naigé. Â é pâra nau coo goo, êco na nye po dooé co\f + \fr 21:19 \fq Po dooé co—\ft Ité na ticè pwâra pwi wâi bèepwiri, ba du ârailu pàara na naja na rà tòpò pwêe pâ upwâra wâi. Pwiri ucina goo ê Ba Isaraéla. Côo \fqa Upwâra wâi \ft naa na Neeremuru \fqa (Vocabulaire) \ft naa pwâadàra tii.\f*. Â é pinajajaié, ma ina pâ: «O câgà mwa caa pwâ dàra gòiri!» 
\p  é nye mwari kaa.  
\v 20 Ûna rà côo i upwâra wà tèpa câmu kêe, â rà po dau pò, â rà ina têe pâ: «Gorodà na é nye awài goro mwari kaa?» 
\p  
\v 21 \x - \xo 21:21 \xt Mataio 17.20; Luka 17.6; Ioane 14.12; 1 Korénito 13.2\x*Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Wiàna guwà cèikî, â wiàna câguwà caa pidumapiê, â o pâri ma guwà pwa ê pwina go pwa târa i upwâra bèeni. Â pâri mwara ma guwà ina târa ê jaa bèepwiri pâ: “Gà boo naa nawià!” Â o nye wàra. 
\p  
\v 22 \x - \xo 21:22 \xt Mataio 7.7–11, 18.19\x*«Â wiàna guwà pwapwicîri târa ilari ê jè muru, â na guwà cèikî naa goo, â ée mwa pacoo wà Pwiduée.» 
\s1 É patêre tèpa pitûâ kà tèpa Juif 
\r Maréko 11.27–12.12; Luka 20.1–19 
\p  
\v 23 É tò naa na Wâra pwapwicîri wà Iésu, â é pacâmuri pâ âboro. 
\p  wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ, âna rà me burèe, â rà tawèerié pâ: «Wàilàapà na naa tàrù tâgà, ma gà pwa ê pâ muru na gà pwa? Wàilàapà na cùrugà?» 
\p  
\v 24 Â é tòpi tàra pâ: «Wâgo mwara, âna go bwaa nama tawèeriwà goro ji caapwi muru. Â wiàna guwà tòpi tôo bwàti, â go mwa ina tàwà pwi a naa tôo tàrù ma go pwa. Wàéni:  
\v 25 Wàilàapà na naa tàrù tà Ioane ma é *piupwaa? Wà Pwiduée, é, wà tèpa âboro?» 
\p  rà dau pitùra goo, â rà pi-ina tàra pâ: «Wiàna jè tòpi pâ: “Tàrù gée jaa wà Pwiduée” â ée mwa ina tâjè pâ: “ gorodà na câguwà caa cèikî naa goo ê pwina é ina tàwà wà Ioane?”  
\v 26 \x - \xo 21:26 \xt Mataio 14.5\x*Â wiàna jè tòpi têe pâ: “Tàrù gée jaa tèpa âboro co” â géewê, âna jè ipwacôojè goo tèpa âboro na rà cèikî naa goo Ioane!» 
\p Ba rà cau cèikî ba gòo wà tèpa âboro pâ é pwi péroféta [na é pame ê popai gée jaa wà Pwiduée]. 
\p  
\v 27 Â wà tèpa pitûâ, âna rà tòpi tà Iésu pâ: «Îi, câbà caa tâmogòori.» 
\p  é ina tàra wà Iésu pâ: «Â wâgo mwara, âna o câgo caa ina tàwà pâ, wàilàapà na naa tàrù tôo ma go pwa ê pwina go pwa.» 
\s2 Ucina goro tupédu aéjii 
\p  
\v 28 [É pwa ucina tàra wà Iésu pâ]: «Guwà têre cai ni: 
\p «Rà mwa tâa wà pwi jè âboro ma tupédu naîê. Â é ina tà pwi jèpwi pâ: “Pwina naîô, gà pâ nau wakè na aupwanapô nabà.” 
\p  
\v 29 «Â é tòpi têe pwini pâ: “Tàutôo.” 
\p «Êco na, gée na càùé, âna é pinünüma naa goo i pai tòpi kêe têe. Â é nye pâra nau wakè na aupwanapô. 
\p  
\v 30 «Â é ina wà caa kàru tà pwi jèpwi pâ: “Pwina naîô, gà pâ nau wakè na aupwanapô nabà.” 
\p «Â é tòpi têe pâ: “Üu, wâdé co caa. Go o jèe pâra.” Êco na câé caa pâra. 
\p  
\v 31 «Â wàilàapà na tupéebà, na pwa ê câbawâdé kà caa kàru?» 
\p  wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò ma wà tèpa pitûâ, âna rà tòpi têe, pâ: «Wà pwi a pâbéaa.» 
\p  é ina tàra wà Iésu pâ: «Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: [Wà tàpé na guwà tétérirà—] wà tèpa *tò mwani wâripû, ma wà pa ilàri gòronaigé, âna rà o tâa na autâa kàwà na *Mwaciri kà Pwiduée.  
\v 32 \x - \xo 21:32 \xt Luka 3.12, 7.29–30\x*Ba é medariwà wà *Ioane Pwi a piupwaa, ba na é paari târa ê Ba *Isaraéla ê naigé na *tàrù na ara Pwiduée. Â câguwà caa cèikî naa gooé. Êco na wà tèpa tò mwani wâripû, ma wà pa ilàri gòronaigé, âna rà nye cèikî naa gooé. Â, na guwà côo pâ, rà cèikî, â câguwà caa pinünüma naa goo, ma guwà cèikî mwara naa gooé.» 
\s2 Ucina goo tèpa wéaari nadipâa 
\p  
\v 33 \x - \xo 21:33 \xt Ésaïe 5.1–2\x*«Guwà têre jè ucina: 
\p «É mwa tâa pwi apooro nadipâa\f + \fr 21:33 \fq Nadipâa—\fqa Vignoble.\f*. Â é mwa câmi aupwanapô kêe. Â é mwa bariwâri goro ê auba, â é mwa îri pwêe, ba na aucòogai ê pwâra dipâa. Â é mwa bari ê wâ na dau gòri too, ba na aucibèri\f + \fr 21:33 \fq Aucibèri—\fqa Tour de guet. (Cibèri—Surveiller d'en haut.)\f* wàra ê nadipâa. Â nabwé, â [é niimiri pâ, na é pâra nau ipokâa naa jè napô, â] é wâri pàra tèpa âboro, ba na rà wéaari i na aupwanapô kêe. Â é pâra. \fig Nadipâa|src="016 lb00103c.tif" size="col" ref="21.33" \fig* 
\p  
\v 34 «[Paé pâ parui, paé, paé, paé…] tèepaa naa na pàara na o pétâ pwâra dipâa na. Â é panuâ pâ tèpa ênawéna kêe, ba na rà tòpi jii tèpa wéaari nadipâa cè kêe gée goro ê piûnya.  
\v 35 Êco na rà pâdi pwi jè ênawéna, â rà pòtàmwara pwi jèpwi, â rà èi pwi béâracié goro atü.  
\v 36 Â dau wâru cè pàra tèpa ênawéna na é panuârà pâ mwara. Êco na nye ipaiwà pai pwa kàra tàra.  
\v 37 Â géewê, â é panuâ pâ pwi naîê, ba é niimiri pâ rà o papwicîriê. 
\p  
\v 38 \x - \xo 21:38 \xt Mataio 27.18\x*«Ûna rà côo i pwi naîê na é tèepaa pâ, â rà pi-ina tàra pâ: “Wàé kaa pwiri pwina ée mwa pwi apooro i na aupwanapô na cè jè tòotù! Wâdé na jè tétàmwereê cawi, ba na o mwa tà kâjè i na aupwanapô kêe!”  
\v 39 \x - \xo 21:39 \xt Hébéru 13.12\x*Â rà tâjùrué, â rà dàtié còobé jii aupwanapô, â rà tétàmwereê.» 
\p  
\v 40 Â wà Iésu, âna é tawèeri tàpé na rà gére têre ucina bèepwiri pâ: «Â wiàna é tèepaa me i pwi apooro na aupwanapô, â o dà cèna ée pwa tà tèpa wakè bèepwiri?»  
\v 41 Â rà tòpi tà Iésu wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ, pâ: «Ée mwa pwa na èpà tà tàpé na rà èpà, â ée pòtàmwararà. Â é naa tà pàra tàpé i aupwanapô, ma rà wéaari. Â, na cè pàara na pétâ pwâra nadipâa na, âna rà o mwa naa têe ê pwina kêe.» 
\p  
\v 42 \x - \xo 21:42 \xt Psaume 118.22–23; Roma 9.33; 1 Pétéru 2.6–8\x*Â é pwa ma ina tàra mwara wà Iésu pâ: «Gona câguwà caa pûra ê pwina wii naa na Tii Pwicîri? Ba jèe wii pâ: 
\b  
\q1 \qt I pwi atü na rà tétâjii\qt* 
\q1 \qt wà tèpa ba wâ,\qt* 
\q1 \qt âna nye wàé kaa pwiri,\qt* 
\q1 \qt i âji êkêe!\qt* 
\q1 \qt [Tàutàra goo\qt* 
\q1 \qt pwi ò kâra wâao!]\qt* 
\q1 \qt Ba nye autûâri kà Pwi Ukai.\qt* 
\q1 \qt Jè pò goo pwényuâa kêe.\qt*\qs Psaume 118.22–23\qs* 
\b  
\m  
\v 43-44 «{Wiàna é tûu cè pwi jè âboro naa gòro pwi atü-bà, â o tadidiri ê naiié. Â wiàna é tûu i pwi atü-bà naa gòro pwi jè âboro, â é câgagaié.} Wàépwiri majoroé ma go ina tàwà pâ: Wà Pwiduée, âna ée pa jiiwà [ê aupwényunyuâari kâra] Mwaciri kêe. Â ée naa târa cè jè Ba, cèna ée mwa naa cè pwâra wakè kà tèpa âji naîri Mwaciri.» 
\p  
\v 45 Wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa *Farasaio, âna rà tâmogòori pâ é tàgére pwa ucina wà Iésu naa goorà.  
\v 46 Â dau nümarà na rà tâjùrué. Êco na wâgotàra goro pâ âboro, ba dau wâru tàpé na rà niimiri pâ é pwi péroféta, [pwi a-ipa popai kà Pwiduée]. 
\c 22  
\s1 Ucina goro pi-ija maina goro piéa 
\r Luka 14.15–24 
\p  
\v 1 Wà Iésu, âna é jèu ina côwâ [tà tèpa pitûâ kà tèpa *Juif] â é ina tàra pâ:  
\v 2 «Go bwaa piucinari tàwà ê *Mwaciri napwéretòotù: 
\p «É mwa tâa pwi jè ukai. Â é mwa pwabwàti ê jè pi-ija na dau maina goo pwina naîê, na é piéa.  
\v 3 Â é mwa cùru pâ tèpa ênawéna kêe, ma rà todà me tàpé na rà o ija, êco na wà tàpéebà, âna tàutàra dàra me nau ija. 
\p  
\v 4 «Â é mwa cùru mwara pàra tèpa ênawéna nau ina mwara tà tàpéebà pâ: “Go jèe pwabwàti diri. Ba go jèe nama taa ê pâ paaci ma macii kôo na patèerà. Â guwà me ma jè pi-ija nyabutùru i piéa!” 
\p  
\v 5 «Êco na càra caa ipacè naa goorà wà tàpé na todàra. Â rà pâra nau pwa jèpa wakè kàra—é pâra naa na aupwanapô wà pwi jèpwi, â é côo mwagacâ kêe pwi jèpwi.  
\v 6 \x - \xo 22:6 \xt Mataio 21.35\x*Â wà pàra tàpé, âna rà tâjùru tèpa ênawéna, â rà tubaèpà tàra, â rà pòtàmwararà.  
\v 7 Â é nye dau putàmu kaa i pwi ukai. Â é panuâ pâ tèpa ipaa kêe ma rà pòtàmwara tèpa pòroca-bà, â rà cîri ê napô kàra. 
\p  
\v 8 «Â é todà me pàra tèpa ênawéna kêe, â é ina tàra pâ: “Jèe nabwé i utimuru târa piéa, êco na wà i tàpé na ia mara todàra, âna càcaa pâri naa goorà, ba pâ tèpa âboro èpà.  
\v 9 Guwà pâra diri naa ê pâ napô, â guwà todà me diri pâ âboro na guwà pâmarirà.” 
\p  
\v 10 «Â rà pâra wii pâ naigé wà tèpa ênawéna, â rà todà diri tèpa âboro na rà pâmarirà—tàpé na rà èpà, ma tàpé na rà wâdé. Â pâra nau po wâbé i wâra pi-ija. 
\p  
\v 11 «Â é too wà pwi ukai ma é côo tàpé na rà gére ija. Â é côo pwi âboro na câé caa coona i ârabwée târa pi-ija.  
\v 12 Â é ina têe pâ: “Ico pwi béeò, gà wànau târa pai toome'gà naani, na nye ticè ârabwée'gà târa pi-ija?” 
\p «Â câé caa tâmogòori wà pwini cè pai tòpi kêe. 
\p  
\v 13 \x - \xo 22:13 \xt Mataio 8.12, 25.30; Luka 13.28\x*«Â é ina tà tèpa ênawéna kêe wà pwi ukai pâ: “Guwà pii du îê ma du âê, â guwà tüê còobé naa na bàutê. Â rà o i ma tòngüru poropwârà wà tèpa âboro [gée goro pai maagé kàra].”» 
\p  
\v 14 [Â é tubanabwé ê ucina bèepwiri wà Iésu, â é ina tàra pâ]: «Âjupâra pâ é todàra pâ âboro na wâru wà Pwiduée êco na o pwâco cè tèpa âboro na é pitòrigarirà. Nabwé.» 
\s1 Wâripû kà tèpa Roma 
\r Maréko 12.13–17; Luka 20.19–26 
\p  
\v 15 \x - \xo 22:15 \xt Maréko 3.6\x*Na jè tòotù, âna rà ipitiri wà pàra tèpa *Farasaio, ba na rà imudàra cè pai pwa wèe, ma rà tü tûâ tà Iésu. Â nümarà na é pitanami goro ê pai tòpi tàra kêe. 
\p  
\v 16 Â rà panuâ pâdarié pàra tèpa *câmu kàra, ma wà pàra tàpé na tâa na ére kà *Héroda. Â rà ina tà Iésu pâ: «Pwi a pwa pupûra, bà tâmogòori pâ gà ina ê âjupâra. Ba gà nye picémara ba *tàrù diri ê pâ muru, na nüma Pwiduée na jè pwa. Â nye ticè âboro cèna wâgotâgà gooé, â câgà caa pwaké goro âboro\f + \fr 22:16 \ft Wà Héroda, âna é wakè ba kà tèpa Roma, â wâdé tàra ma tèpa âboro kêe ê pai wâri mwani wâripû tà tèpa Roma. Napwa naa goo wà tèpa Farasaio, âna càcaa wâdé tàra. Â rà todà tèpa âboro kà Héroda, ba na rà pwa pwârajé tà Iésu.\f*.  
\v 17 Â êkaa, na nümabà na bà tawèerigà pâ: Pwiri wâdé\f + \fr 22:17 \fq Pwiri wâdé… \fl é, \fqa Pwiri pwa tàrù kâjè. \ft Pwiri ina ê Naèà kâra Wâra pwapwicîri kà tèpa Juif.\f* na jè wâripû tà pwi ukai kà tèpa Roma? É, o càcaa wâdé?» 
\p  
\v 18 Â wà Iésu, âna é jèe tâmogòori ji ipwa tûâ kàra, â é ina tàra pâ: «Tàpéeni, guwà tèpa pwâ! Gorodà na guwà ipawâmiô?  
\v 19 Paari tôo cai ê mwani wâripû!» 
\p  rà naa têe jè mwani atü. 
\p  
\v 20 Â é ina tàra pâ: «Naporomee î ma nee î, na wâgòro ê mwani bèeni?» 
\p  
\v 21 \x - \xo 22:21 \xt Roma 13.7\x*Â rà tòpi têe pâ: «Kà pwi ukai kà tèpa *Roma.» 
\p  é ina tàra wà Iésu pâ: «Â jèe wâdé, guwà pitôowâri tà pwi ukai kà tèpa Roma ê pwina kêe, â guwà pitôowâri tà Pwiduée ê kà Pwiduée.»  
\v 22 Â rà po dau pò wà tèpa tawèerié, â rà panuâê, â rà pâra. 
\s1 Pai o wâro côwâ kà tèpa bà? 
\r Maréko 12.18–27; Luka 20.27–38 
\p  
\v 23 \x - \xo 22:23 \xt Apostolo 23.8\x*Bwaa nye tòotù caapwi, â rà me mwara dari Iésu wà pàra tèpa *Sadukaio. Wàilà, âna jè ditàra pwapwicîri kà tèpa Juif na càra caa cèikî pâ, rà o wâro côwâ wà tèpa bà. 
\p [Â târa ma rà paari pâ rà âjupâra] â rà tawèeri Iésu pâ:  
\v 24 \x - \xo 22:24 \xt Deutéronome 25.5\x*«Pwi a pwa pupûra, é jèe ina wà *Moosé naa na ê *Naèà pâ: \qt Wiàna é bà wà pwi âboro, na ticè èpo kêe, â wâdé na é popa tô dàpwà kêe wà pwi jiié, ma ru piéa.\qt*\rq Deutéronome 25.5\rq* Â, na wàrapwiri, â é naa cè gòobàra pwi a bà. 
\p  
\v 25 «Â wâdé. Êco na gà jèe niimiri cai ni: Wâjaabà, âna pwa tèpa 7 aéjii. Â é piéa wà pwina ciàra, êco na é bà, â nye ticè èpo kêe. Â pwi a pâ wê, âna ru piéa ma tô dàpwà.  
\v 26 Â ipaiwà ma i pwi ciàra, â gée paé, naa goo pwi béâracié, â tèepaa naa goro diri tèpa aéjii na rà po 7.  
\v 27 Â gée na càùrà diri, â é mwa bàra bà, wà i tô ilàri.  
\v 28 [Gà ina pâ] rà o mwa wâro côwâ wà tèpa bà, na jè tòotù. Â wiàna wàrapwiri, â wàilàapà narà, na o pwi éa tô ilàri-bà, na tòotù bèepwiri? Ba rà nye cau tèpa éaé diri! Gà tòpi cai!» 
\p  
\v 29-31 Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Guwà pitanami, làpé! [Cina câguwà caa cèikî pâ, rà o mwa wâro côwâ wà tèpa bà?] Ba câguwà caa tâmogòori ê *Tii Pwicîri, â câguwà caa tâmogòori ê pàtàma Pwiduée! Ba wiàna rà wâro côwâ wà tèpa bà, â o càra mwa caa piéa côwâ. Ba rà o wâro pwacèwii tèpa *angela naa jaa Pwiduée. Gona câguwà caa pûra ê pwina é ina tàwà goo, wà Pwiduée? Ba é ina pâ:  
\v 32 \x - \xo 22:32 \xt Exode 3.6; Mataio 8.11\x*\qt Wâgo Pwiduée kà *Abéraama, ma Isaaka, ma Iakobo.\qt*\rq Exode 3.6\rq* [Pai ina wèe pâ rà nye cau tàgére wâro jaa Pwiduée]! Ba wà Pwiduée, âna câé caa Pwiduée kà tèpa bà, â é Pwiduée kà tàpé na rà wâro!» 
\p  
\v 33 Â rà têre pwiri ê pâ âboro na wâru, â rà dau pò goro ê pai pacâmurirà kà Iésu. 
\s1 Naèà na piwéna 
\r Maréko 12.28–34; Luka 10.25–28 
\p  
\v 34 Ûna rà têre wà tèpa Farasaio pâ é târi pwâ tèpa Sadukaio wà Iésu, â rà pitanaimarirà, ba na rà côo Iésu. 
\p  
\v 35 Â wà pwi jè ârapàararà, pwi jè *dotée goro ê Naèà, âna nümee na é tü tûâ tà Iésu, â é tawèerié pâ:  
\v 36 «Pwi a pwa pupûra, gona dà ê pwi naèà na é piwéna, naa na diri ê pâ naèà?» 
\p  
\v 37 \x - \xo 22:37 \xt Deutéronome 6.5\x*Â é tòpi tàra wà Iésu pâ: «Wàéni: \qt Wâdé na gà meaari Pwi Ukai Pwiduée'gà, gée na diri ê pwâranümagà ma wâro'gà, ma aunünüma'gà.\qt*\rq Deutéronome 6.5\rq* 
\v 38 Wàépwiri ê pwi naèà na é dau piwéna naa na diri ê pâ naèà.  
\v 39 \x - \xo 22:39 \xt Lévitique 19.18; Mataio 7.12\x*Â wàéni béârailu kâra naèà pwacèwii pwi pâbéaa: \qt Gà meaari tèpa âboro\qt*\f + \fr 22:39 \fq Tèpa âboro—\ft Grec: \fqa Pwi âboro na é tàmwünyabwerigà, \fl é, \fqa pwi jèneregà.\f*\qt pwacèwii ê pai pimeaarigà côwâ.\qt*\rq Lévitique 19.18\rq* 
\p  
\v 40 \x - \xo 22:40 \xt Roma 13.10; Galatia 5.14\x*«Diri ê Naèà kà Moosé ma ê auina\f + \fr 22:40 \fq Auina—\ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Ipamogòori.\f* kà tèpa *péroféta, âna cau me gée goro du ârailu naèà bèepwiri.» 
\s1 Dau pwamuru naa goo pwi Mesia 
\r Maréko 12.35–37; Luka 20.41–44 
\p  
\v 41 Wà Iésu, âna é ucâri wà tèpa Farasaio na ia rà tâa wê, â é tawèerirà pâ:  
\v 42 \x - \xo 22:42 \xt Ioane 7.42\x*«Dà cè pai niimiri kàwà naa goo pwi *Mesia, [pwi ukai na guwà tapacîê]? É pwi gòobàra î?» 
\p  rà tòpi têe pâ: «Ée pwi gòobàra *Davita, [pai ina wèe pâ, é pwi âboro kîri jiié].» 
\p  
\v 43 Â é ina tàra pâ: «Guwà niimiri cai ni: Wà Davita, ûna dipitirié ê Nyuâaê Pwicîri, âna é ina [goo pwi Mesia] pâ “Pwi Ukai kôo”. Âna gorodà?  
\v 44 \x - \xo 22:44 \xt Psaume 110.1; Mataio 26.64\x*Ba é ina pâ: 
\b  
\q1 \qt Popai kà Pwi Ukai,\qt* 
\q1 \qt Pwi Ukai Pwiduée\qt* 
\q1 \qt na é patùra Pwi Ukai kôo:\qt* 
\q1 \qt “Gà me ma gà tâa ni.\qt* 
\q1 \qt Tâa ni gòro îô étò.\qt* 
\q1 \qt [Go naa tâgà ê pitûâ.\qt* 
\q1 \qt O pwamainagà awé.]\qt* 
\q1 \qt Go nama gà còogai\qt* 
\q1 \qt tèpa ipaa dàgà.”\qt*\qs Psaume 110.1\qs* 
\b  
\m  
\v 45 «Ûna é ina pâ, \qt Pwi Ukai kôo\qt*, âna é tàgére ina wà pwi Mesia. Â wiàna wàrapwiri, â gorodà na guwà niimiri pâ wà pwi Mesia, âna é pwi âboro kîri jiié\f + \fr 22:45 \ft Grec: \fqa Wà Davita kaa, na é ina gooé pâ ‘Ukai’, â gorodà na é pwina naîê?\f*? [Bwa, é paari wà Davita pâ wà pwi Mesia, âna é pwi âboro na é piwéna jii diri pàra tàpé]!» 
\p  
\v 46 Â nye ticè na tòpi têe. Â gée na càùé, â jèe ipwacoé tà tèpa âboro na rà tawèeri wà Iésu goo cè pàra muru. 
\c 23  
\s1 Cibwaa ipwacèwii tèpa Farasaio! 
\r Maréko 12.38–40; Luka 11.43–46, 20.45–47 
\p  
\v 1 Gée na càùé, â wà Iésu, âna é patùra tèpa *câmu kêe ma wà tèpa âboro na rà tâa wê. Â é ina tàra pâ:  
\v 2 «Guwà côo, tèpa *dotée goro ê Naèà, ma wà tèpa *Farasaio, âna wakè kàra, na rà pacâmuri tèpa âboro goro ê *Naèà kà Moosé. 
\p  
\v 3 \x - \xo 23:3 \xt Malachie 2.7–8\x*«Â wâdé na guwà pitêre dàra diri ê pwina rà ina tàwà. Êco na guwà cibwaa ipwacèwiirà, ba càra caa pwa ê pwina rà ina tàwà!  
\v 4 Ba pâ pitûâ kàra, âna pwacèwii pâ nakake na dau tòina, na rà nama rà kakeri tèpa âboro. Â tàutàra na rà tu naa goo, goro ji caapwi mangadaîrà. 
\p  
\v 5 \x - \xo 23:5 \xt Exode 13.9; Nombres 15.38–39; Deutéronome 6.8; Mataio 6.1\x*«Êdiri pâ tûâ kàra, âna rà pwa, ba na rà paari tà tèpa âboro [pâ rà pâra wiâra ê pâ tûâ kà Pwiduée]. Ba rà nama pimaina pâ nyi nari atà pwicîri\f + \fr 23:5 \fq Nyi nari atà pwicîri—\fqa Phylactères. \ft Nari atà na pwa goro parawére macii. Â rà tòpò ji noo kâra imwaano na wii naa gò, ê popai gée na Tii Pwicîri. Â rà pii naa gaadaarà, ma wâgoro îrà. Rà wàrapwiri, ba rà niimiri pâ rà pacoo ê autûâri kà Pwiduée na Deutéronome 6.4–9.\f* na tâa gaadaarà, ma wâgoro îrà. Â rà nama gòri ê pâ cûuru ârabwée kàra\f + \fr 23:5 \fq Cûuru ârabwée kàra—\ft Wà Pwiduée, âna é tûâri tà tèpa Isaraéla pâ, na rà coona ârabwée, na pwa pé cûuê, naa gòobèreè, ba na rà pitaniimiri êdiri pâ autûâri kêe. (Côo Nombres 15.37–41.)\f*. \fig Nyi nari atà pwicîri na tâa gaadaa tèpa Farasaio|src="017 hk00274c.tif" size="col" ref="23.5" \fig* 
\v 6 Rà nye mudàra taaci ê pâ autâa na tâa béaa, na *wâra pitapitiri ma naa na pâ na aupi-ija maina.  
\v 7 Â wâdé tàra, na rà pwamainarà wà tèpa âboro, ma ina tàra pâ ‘Pwi ukai’, na diri ê pâ ére aupitapitiri na napô. 
\p  
\v 8 «Â wâguwà, âna guwà cibwaa nama rà pi-ina goowà pâ ‘Pwi ukai’, gée goro na nye caapwi co Pwi Ukai. Â wâguwà, âna guwà cau tèpa aéjii.  
\v 9 Â guwà cibwaa ina goo cè pwi jè âboro ni gòropuu pâ ‘Caa’\f + \fr 23:9 \fq Cibwaa ina…‘Caa’—\ft Câé caa papwicîri jiijè ma jè ina pwiri tà tèpa caa kâjè, é, ukai kâjè. Càcaa wâdé wiàna wà tèpa pitûâ naa na wâra pwapwicîri, âna rà tacoo goojè ma jè dau pwamainarà.\f*, gée goo na nye caapwi co pwi Caa kàwà, na é wânidò *napwéretòotù.  
\v 10 Â guwà cibwaa nama rà pitunee tàwà pâ ‘Pwi a pitûâ’, gée goo na nye caapwi co Pwi a pitûâ, âna wà Kériso, pwi *Mesia.  
\v 11 \x - \xo 23:11 \xt Mataio 20.26; Maréko 9.35; Luka 22.26\x*Ba wà pwi âboro imaina jaawà, âna wâdé na é piâboro kîri kàwà.  
\v 12 \x - \xo 23:12 \xt Job 22.29; Proverbes 29.23; Luka 14.11, 18.14\x*Ba wà pwina é ipwamainaê, âna o naaê boo. Â wà pwina é ipakîriê, âna o naaê too.» 
\s1 É patêre tèpa Farasaio wà Iésu 
\p  
\v 13 É patùra tèpa Farasaio ma wà tèpa dotée goro ê Naèà wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Guwà ipwacôoco, wâguwà tèpa dotée goro ê Naèà ma wâguwà tèpa Farasaio! O dau maina wârimuru kàwà! Ba guwà tèpa ipwacôwârimuru! Ba guwà târi goropwârawâ târa *Mwaciri napwéretòotù jii ê pâ âboro. Câguwà caa tò naa na, â guwà pacoo pàra tàpé na nümarà na rà tò naa na. 
\p {  
\v 14 «O dau maina wârimuru kàwà! Ba guwà pwa ê pâ nyakâra pwapwicîri [ba na jè o niimiri pâ guwà tèpa âboro wâdé]. Êco na, ûna guwà gére wàrapwiri, â guwà popa diri jii ê pa dàpwà ê pâ muru na tâa tàra. Â gée goro kaa pwiri, âna mwa pwa tàwà ê wârimuru na dau maina jii ê wârimuru kà pàra tàpé.»} 
\p  
\v 15 «Guwà tèpa ipwacôwârimuru! Ba guwà itàa pitiri ni gòropuu, ma nawià, ba na guwà pâmari cè pwi caapwi âboro, na é tòpi ê pwapwicîri kàwà. Ûna guwà jèe popaé, â guwà pwa ma é pwi âboro na dau èpà jiiwà, na pâri ma é pwa wârimuru, dàra gòiri awé, pwacèwiiwà! 
\p  
\v 16 \x - \xo 23:16 \xt Mataio 15.14\x*«Guwà ipwacôoco! Guwà tèpa bwi, na guwà tòcia naigé tà tèpa bwi. [Ba guwà pitanami na guwà pacâmuri tèpa âboro goro ê pâ *auipwataâboro.] Ba guwà ina tàra pâ: “Wiàna gà *ipwataâboro co naa goro neere ‘*Wâra pwapwicîri’, â o piticèmuru naa goo, â o pâri ma gà pitanami. Êco na, wiàna gà ipwataâboro naa goro ‘mwani mii na tâa na Wâra pwapwicîri’, â wâdé na gà pwa ê pwina gà ipwataâboro naa goo.” 
\p  
\v 17 «Guwà tèpa piwârau, ma tèpa wâu! Dà cè pwina dau piâjimuru? Ê mwani mii, é, ê Wâra pwapwicîri? Go ina tàwà pâ: Nye ê Wâra pwapwicîri kaa, na é piâjimuru, ba ére na é tâa wê wà Pwiduée! 
\p  
\v 18 «Â ipaiwà mwara, wiàna guwà ina pâ: “Wiàna gà ipwataâboro co, naa goro ê aupwa ârapwaailò, â o piticèmuru naa goo, â pâri ma gà pitanami. Êco na, wiàna gà ipwataâboro naa goro ê *ârapwaailò na tâa gò, â wâdé na gà pacoo ê auipwataâboro bèepwiri.” 
\p  
\v 19 «Wànau? Gona ticè cèna guwà tâmogòori? Dà ê pwina dau piâjimuru? Ê ârapwaailò, é, ê aupwa ârapwaailò, na é nama é pwicîri i ârapwaailò?  
\v 20 Guwà côo, wà pwina é ipwataâboro naa goro aupwa ârapwaailò, âna é ipwataâboro naa goro diri ê pwina tòpò naa gò.  
\v 21 Â wà pwina é ipwataâboro naa goro neere Wâra pwapwicîri, âna é ipwataâboro naa goro nee Pwiduée, ba autâa kêe.  
\v 22 \x - \xo 23:22 \xt Ésaïe 66.1; Mataio 5.34\x*Â wà pwina é ipwataâboro naa goro neere napwéretòotù, âna é ipwataâboro naa goro autâa pwicîri kà Pwiduée, na é tâdòiti.» 
\s2 Guwà tèpa pwàniri èpà! 
\p  
\v 23 \x - \xo 23:23 \xt Lévitique 27.30; Michée 6.8\x*«Guwà naa tà Pwiduée ji caapwi gée goro 10, gée goro pâ jèpa arapwüru\f + \fr 23:23 \fq Gée goro pâ jèpa arapwüru—\ft Napéaati naa na grec pâ: \fqa Menthe ma aneth ma cumin. \ft Pai ina wèe pâ, rà pûra tiagoro nyi nari doromuru, ba na rà paari pâ, rà pitêre dàra ê Naèà.\f*. [Â nye wâdé.] Guwà ipwacôoco! Ba câguwà caa pâra wiâra ê pwina piâjimuru naa na ê Naèà—ê âji cèikî naa goo wà Pwiduée, bau ê pai tòimiri tèpa âboro, ma pai meaarirà\f + \fr 23:23 \fq Pai tòimiri…ma pai meaarirà—\fqa La justice et la miséricorde.\f*. Wâdé na guwà pacoo diri pâ pwiibà, na maina, bau diri ê nyi nari naèà na kîri.  
\v 24 Guwà tèpa bwi na guwà tòcia naigé tà tèpa bwi! Guwà dàgòtù ê ji nari puutâ gée na i wârado, êco na guwà cîdaée ê kaamela\f + \fr 23:24 \fq Kaamela—\fqa Chameau. \ft Pai ina wèe ni pâ, ê macii na po dau maina. (Côo Mataio 19.24.)\f* na guwà namiri. 
\p  
\v 25 \x - \xo 23:25 \xt Maréko 7.4\x*«Guwà nuwa bwàti gòroigé kâra wârado ma ngapò, â ê pwâranümawà, âna nye po wâbé kaa goro ê pwina èpà. Ba guwà tèpa iau, â guwà ciburà mudàra ê pwina wâdé ba kàwà.  
\v 26 Guwà tèpa bwi! Guwà mara nuwa béaa nanaara ngapò, ma é pwéelaa. Â géewê, â ée pwéelaa diri ngapò. 
\p  
\v 27 \x - \xo 23:27 \xt Apostolo 23.3\x*«Guwà pâ tèpa pwàniri èpà! Guwà pwacèwii ê pâ bwàmu na tâmi ba pwaa gòroigé, â po wâdé pai côo kâjè. Êco na wânigée na, âna pwa duuru âboro ma ê pâ muru na wai.  
\v 28 \x - \xo 23:28 \xt Luka 16.15\x*Ba guwà tèpa gòmapwa ma guwà *tàrù na ara tèpa âboro. Êco na wânigée na wâbinyiri, âna guwà tèpa pwâ, ma âboro èpà. 
\s2 Guwà tèpa taa tèpa péroféta! 
\p  
\v 29 «O dau maina wârimuru kàwà, co tèpa dotée goro ê Naèà ma tèpa Farasaio! Nabàni, âna guwà tòimiri ê bwàmu kà tèpa péroféta ma wà tàpé na tàrù na ara Pwiduée.  
\v 30 Â guwà pi-ina tàwà pâ: “Wiàna ina pâ, jè gére tâa na pàara kà tèpa jojoorojè, â pwiri câjè caa pòtàmwara pâ péroféta!” 
\p  
\v 31 \x - \xo 23:31 \xt Apostolo 7.52\x*«Êco na, na guwà ina pwiri, â guwà côoina pâ, guwà nye tèpa âji naî tàpé na rà pòtàmwararà!  
\v 32 Â wâdé, â guwà nye tubanabwé ê wakè na rà tapoo wà tèpa jojoorowà!  
\v 33 \x - \xo 23:33 \xt Mataio 3.7, 12.34; Luka 3.7\x*Guwà tèpa nari dòèa! Wà Pwiduée, âna ée mwa pwa wârimuru tàwà dàra gòiri! Â o câguwà caa udò jii! 
\p  
\v 34 «Guwà têre bwàti, ba go o panuâ tàwà cè tèpa péroféta, ma tèpa tàmanga, ma tèpa pacâmuriwà. Â guwà o tubaèpà tàra. Ba guwà o pâdi pàra tàpé goro ubati, naa na pâ wâra pitapitiri. Â guwà o ipwâri pàra tàpé wii ê pâ napô. Â guwà tanamiri pàra tàpé naa goro upwâra, â guwà pòtàmwara pàra tàpé goro cè jè pai pwa wèe. 
\p  
\v 35 \x - \xo 23:35 \xt Genèse 4.8; 2 Chroniques 24.20–21\x*«Gée goo kaa pwiri, na ée mwa pitèiwà wà Pwiduée, goro ê pai pòtàmwara wàra diri tèpa âboro kêe naani gòropuu—tapoo naa goo Abéla, pwi âboro na é *tàrù; tiagoo Zakaria\f + \fr 23:35 \fq Abéla—\ft Côo 2\+ord e\+ord*\fl note \ft goo Hébéru 12.24. \fq Zakaria—\ft Pwi bénabwé âboro gée goo tàpé na pòtàmwararà naa na Aamwari Béaa (l'Ancien Testament).\f*, pwina naî Barakie. Ba guwà\f + \fr 23:35 \fq Guwà—\ft Pai ina wèe pâ, \fqa tèpa jojoorowà.\f* pòtàmwara Zakaria, naa nabibiu kâra i aupwa ârapwaailò, ma i ére na dau pwicîri!  
\v 36 Â go nye ina tàwà pâ: Wà Pwiduée, âna ée mwa pwa wârimuru tàwà, wâguwà tèpa âboro nabàni, goro diri ê pâ pwiibà, na rà pwa wà tèpa jojoorowà.» 
\s1 Pimeaari kà Iésu goo tàpé Iérusaléma 
\r Luka 13.34–35 
\p  
\v 37 [É ina mwara wà Iésu pâ]: «Nyi wâriwà co tàpé *Iérusaléma! Guwà catàmwara tèpa péroféta na é cùrurà medariwà wà Pwiduée—guwà èi pàra tàpé goro atü, â guwà pòtàmwara pàra tàpé goro cè jè pai pwa wèe. Nye ciburà nümoo na go panaimariwà, pwacèwii jè nyaa kâra ja na é panaimari nyi naîê na aranara itooé. Êco na tàutàwà.  
\v 38 \x - \xo 23:38 \xt 1 Rois 9.7–8; Jérémie 22.5\x*Â guwà côo, [go o mwa pâra jiiwà, â] o jèe ticia na ê Wâra pwapwicîri kàwà!  
\v 39 \x - \xo 23:39 \xt Psaume 118.26\x*Â go ina tàwà pâ: O jèe câguwà caa côoô tiagoro ê tòotù na guwà o ina pâ: \qt Cidòri nyuâa pwi âboro na é me naa na nee Pwi Ukai!\qt*» \rq Psaume 118.26\rq* 
\c 24  
\s1 O mwa tédidiri Wâra pwapwicîri 
\r Maréko 13.1–2; Luka 21.5–6 
\p  
\v 1 Gée na càùé, â é còobé gée na *Wâra pwapwicîri wà Iésu. Â napwa naa goo wà tèpa *câmu kêe, âna [rà gére picâdiri diri ê auba, goo i pâ wâ, â] rà medarié, ba na rà paari têe. 
\p  
\v 2 \x - \xo 24:2 \xt Luka 19.44\x*Â é tòpi tàra pâ: «Guwà côo diri pâ auba bèeni? Âna go ina tàwà ê âjupâra pâ: O mwa téura diri. Â o mwa ticè atü na o mwa pitâagòrà too wê.» 
\s1 Ê pwina o tèepaa na pwâadèreè 
\r Maréko 13.3–37; Luka 21.7–30, 17.26–37 
\p  
\v 3 [Gée na càùé] â é tâaboo wà Iésu, naa gòrojaa Élaio. Â rà pâra darié tèpa câmu kêe, âna nye wàilà co ma wàé, â rà tawèerié pâ: «Gà ina tâbà pâ o wiidà cèna o tèepaa ê pwina gà gére ina. Â o dà cè câmu kêe, ma bà o tâmogòori pâ, ê pàara na gà o mwa wâjué côwâ na, ma ê cè pwâadàra gòropuu?» 
\p  
\v 4 Â é tòpi tàra pâ: «Guwà ipwacôowà, â guwà cibwaa pwa ma ipa-imwüruwà.  
\v 5 \x - \xo 24:5 \xt Mataio 24.23–24; 1 Ioane 2.18\x*Ba o wâru tàpé na rà o tèepaa me, â rà o pa ê neeô. Â rà o ina tàwà pâ: “Wâgo pwi *Mesia, [*pwi a pa-udòwà]”. Â rà o ipa-imwüru ê pâ âboro na wâru. 
\p  
\v 6 «Â guwà o têre cè airi paa, na wâmwünyabwe, ma jèkutâ goro paa na wâiti. Â guwà cibwaa nama wâgotàwà! Ba o nye mara tèepaa ê pâ pwiibà, êco na o càcaa pâji pwâadàra gòropuu.  
\v 7 \x - \xo 24:7 \xt Ésaïe 19.2\x*[Â o wâru pâ ipaa pitiri gòropuu.] Ba ê pwi jè Ba, âna ru pipaa ma pwi jè Ba. Â wà pwi jè ukai, âna ru pipaa ma pwi jè ukai. Â o pâ nau tèepaa ê pâ copwa na maina, â o gù napuu\f + \fr 24:7 \fq Gù napuu—\fqa Tremblement de terre. \ft Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Kakürubwaanu.\f*, na pâ pàra ére gòropuu.  
\v 8 Ê pâ na pai pwa wèe bèepwiri, âna o pwacèwii ê pâbéaari maagé kâra pitèpa èpo.» 
\s2 O tubaèpà tà tèpa cèikî 
\p  
\v 9 \x - \xo 24:9 \xt Mataio 10.22\x*«[Na pwi pàara bèepwiri, âna] rà o pièpàriwà gooò wà diri ê pâ âboro naa gòropuu. Â rà o tâjùruwà, ma tubaèpà tàwà, tiagoro cè pai pòtàmwarawà, gée goo na guwà tèpa âboro kôo. 
\p  
\v 10 «Â o wâru tàpé na rà o panuâ ê cèikî kàra. Â rà o pièpàrirà côwâ wà tèpa ibéerà, ma pi-icurirà côwâ.  
\v 11 \x - \xo 24:11 \xt Mataio 24.5,24; 1 Ioane 4.1\x*O wâru cè tèpa *péroféta a pwâ, na rà o tèepaa me, â rà o ipa-imwüru pâ âboro na wâru.  
\v 12 Â ê èpà, âna o dau pimaina too naa na gòropuu. Â gée goo pwiri, na o wâru cè tàpé na o moo ê pimeaari kàra.  
\v 13 \x - \xo 24:13 \xt Mataio 10.22\x*Êco na wà pwina é cimwü tia pwâadèreè, âna ée mwa pa-udòé wà Pwiduée [ma naa têe ê *wâro dàra gòiri jaaé].  
\v 14 \x - \xo 24:14 \xt Mataio 28.19\x*Â o mwa picémara pitiri ê *Picémara Wâdé goro ê Mwaciri [napwéretòotù]. Â rà o têreê êdiri pâ Ba naa gòropuu. Â gée na càùru pwiri, â o jèe pwâadàra gòropuu.» 
\s2 O maina pai maagé kà tèpa âboro 
\p  
\v 15 \x - \xo 24:15 \xt Daniel 9.27, 11.31, 12.11\x*«Guwà o pâ nau côo ê capwi\f + \fr 24:15 \fq Capwi—\fqa Destructeur, désolation, mort. \ft Ê pwina tubaèpà târa diri kaa ê muru.\f* na é tèepaa me—muru na jè miiri, ma jè pwùkùru goo—na ia é inapàparié béaa wà péroféta Daniéla. Â ée mwa tâa na Wâra pwapwicîri kà Pwiduée.» 
\p (Â wà pwina é pûra ni, âna wâdé na é tâmogòori bwàti ê pwini!)  
\v 16 «Â, na pàara bèepwiri, âna wâdé na rà uru naa gòro ê pâ jaa, wà tàpé na rà tâa *Judée!  
\v 17 \x - \xo 24:17 \xt Luka 17.31\x*Â wà pwina é nao gòroigé jii wâ\f + \fr 24:17 \fq Nao gòroigé jii wâ—\ft Grec: \fqa Tâa gòrowâ\ft , ba pwa goro puu, â po bàracaari bwàti, â pâri ma jè pâra gò. Â rà mu nao wê.\f*, âna é cibwaa tò côwâ, nau mudàra cè jè muru, wâna ê wâ kêe. \fig É cibwaa tò côwâ wà pwina é nao gòroigé|src="018 lb00234c.tif" size="col" ref="24.17" \fig* 
\v 18 Â wà pwina é tâa na ê na aupwanapô, âna é cibwaa wâjué côwâ naa jaaé, ma é popa cè ârabwée kêe.  
\v 19 Au, wârico! Ba, na ê pâ tòotù bèepwiri, âna o po dau pwaée kâra pa ilàri na rà nyarana, ma pa ilàri mwara na rà pa-di ê èpo kàra. 
\p  
\v 20 «Guwà pwapwicîri tà Pwiduée pâ, na ê pai uru kàwà, âna càcaa tèepaa na pàara na èpà napô, ma na *tòotù pwicîri\f + \fr 24:20 \fq Na tòotù pwicîri—\ft Naa jaa tèpa Juif, âna pwicîri na rà po pâra na tòotù pwicîri.\f*.  
\v 21 \x - \xo 24:21 \xt Daniel 12.1\x*Ba, na pàara bèepwiri, âna rà o dau maagé côo wà tèpa âboro. Ba bwaa nye ticè cè pwi jè âboro, cèna é jèe maagé côo wàrapwiri—tapoo gée na autapoo goo ê gòropuu, tiagoro nabà. Â o jèe nye ticè cè pwi jè âboro, cèna ée mwa wàrapwiri côwâ cè pai maagé kêe. 
\p  
\v 22 «Wiàna câé caa niimiri wà Pwiduée pâ é nama piboo ê jéûru tòotù-bà, â pwiri o nye ticè cè pwi jè âboro cèna é upa wâro kêe! Êco na é nye niimiri na é nama piboo, wàrapwiri goo wà tàpé na é jèe pitòrigarirà.» 
\s2 Tèpa ‘mesia’ na rà tèpa pwâ 
\p  
\v 23 \x - \xo 24:23 \xt Mataio 24.5\x*«Wiàna é ina tàwà cè pwi jè âboro pâ: “Guwà côo! É wâni wà pwi Mesia!” é géepà: “É wâna ê ére bèepwiri!” â guwà cibwaa cèikî naa goo.  
\v 24 \x - \xo 24:24 \xt Deutéronome 13.2–4; 2 Tésalonika 2.8–9; Auinapàpari 13.13–14\x*Ba rà o mwa tèepaa me cè tèpa ‘mesia’ ma tèpa ‘péroféta’ na rà tèpa pwâ. Â rà o pwa ê pâ wakè goro pàtàmarà na rà o pò goo wà tèpa âboro, târa ma rà ipa-imwürurà. Â rà ipwadàrapwa mwara ma rà ipa-imwüru tàpé na é jèe pitòrigarirà wà Pwiduée.  
\v 25 Â êkaa, na go jèe tàmara ina tàwà ê pâ muru, na o mwa tèepaa! 
\p  
\v 26 \x - \xo 24:26 \xt Luka 17.23–24\x*«Â wiàna rà ina tàwà pâ: “Guwà côo, wà pwi Mesia, âna é wâ namaré!” â guwà cibwaa pâra. Â wiàna rà ina tàwà pâ: “Guwà côo, é tà cârü ni!” â guwà cibwaa cèikî naa goo.  
\v 27 \x - \xo 24:27 \xt Mataio 24.37–39\x*Ba wiàna go tèepaa boome côwâ, wâgo *Pwina naîri âboro, â [êdiri pâ âboro, âna rà o côoô! Ba] o pwacèwii ê âra, na ée pwéelaa, na jè o côo pitiri gòropuu.  
\v 28 \x - \xo 24:28 \xt Job 39.30; Luka 17.37\x*Ba [pwacèwii na jè mu ina pâ]: “Wâna é tâ tabéaa wê bwaooré, âna é wêe ê macii bà.”» 
\s2 Pai wâjué me côwâ kà Iésu 
\p  
\v 29 \x - \xo 24:29 \xt Ésaïe 13.10, 34.4; Ézékiel 32.7; Joël 2.10, 3.4; 2 Pétéru 3.10; Auinapàpari 6.12–13\x*«Na pâ tòotù-bà, â rà o dau maagé côo ê pâ âboro. Â gée na càùru pwiri, â o tèepaa i pwi ia é ina wà péroféta Isaia. Ba é tàmara ina pâ: 
\b  
\q1 \qt O câé té i tòotù.\qt* 
\q1 \qt O bàutê i parui.\qt* 
\q1 \qt Rà tûu pâ îricò.\qt* 
\q1 \qt Gùmagù pâ pàaé\qt*\f + \fr 24:29 \fq Gùmagù pâ pàaé—\ft Pai ina wèe pâ, \fqa o piaraégò pâ îricò; \fl é, \fqa o gùmagù pâ mwaciri ma tèpa ukai kàra; \fl é, \fqa o gùmagù tèpa duée.\f*\qt .\qt*\qs Ésaïe 13.10; 34.4\qs* 
\b  
\m  
\v 30 \x - \xo 24:30 \xt Daniel 7.13; Zakarie 12.10; Auinapàpari 1.7\x*«Â géewê, â tèepaa naanidò *napwéretòotù, ê câmu kâra pai tèepaa kôo, wâgo Pwina naîri âboro. Â rà o kâa goro pai wâgotàra diri ê Ba gòropuu. Ba rà o côoô, na go tèepaa boome gòro nee, naa na ê pàtàmoo, ma ê pai maina ma muugère kôo.  
\v 31 \x - \xo 24:31 \xt 1 Korénito 15.52; 1 Tésalonika 4.16\x*Ûna é upi i tutu na maina wà pwi jè *angela, â go o mwa panuâ me tèpa angela kôo, ba na rà panaimari tàpé na go jèe pitòrigarirà pitiri ê gòropuu.» 
\s2 Câmu goro iri wâi 
\p  
\v 32 «Wâdé na guwà picòo bwàti, ê câmu kâra ê *iri wâi. Ba, na é tapoo ti, â guwà tâmogòori pâ, ée jèe tèepaa me ê pàara na ucuu i napô. 
\p  
\v 33 «Wàrapwiri na guwà côo pâ, gére tèepaa diri pâ câmu na go gére ina, â guwà o tâmogòori pâ, o jèe pacoo diri\f + \fr 24:33 \fq O jèe pacoo diri—\ft Pwiri pai wâjué côwâ kà Iésu, é, pwiri pai tédidiri ê ville Iérusaléma, na pwa na naja 70. (Côo Maréko 13.29.)\f*.  
\v 34 \x - \xo 24:34 \xt Mataio 16.28\x*Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: [O càcaa gòiri.] Wà pàra tèpa âboro nabà, âna rà o bwaa nye côo pwiri, béaari ê pai o bà kàra.  
\v 35 \x - \xo 24:35 \xt Mataio 5.18\x*Ba o tiàu ê napwéretòotù ma ê gòropuu; â napwa ê popai kôo, âna o càcaa tiàu.» 
\s2 Guwà tà tàcî! 
\p  
\v 36 \x - \xo 24:36 \xt Apostolo 1.7; 1 Tésalonika 5.1–2\x*«Ba nye ticè pwi âboro, cèna tâmogòori cè tòotù ma cè ineretòotù, cèna o tèepaa ê pâ muru bèepwiri. Ba câbà caa tâmogòori mwara wâgo Pwina naî Pwiduée, ma wà tèpa angela kêe. Â nye wàco Caa, na é tâmogòori. 
\p  
\v 37-39 \x - \xo 24:37-39 \xt Genèse 6.5–8; Hébéru 11.7\x*\x - \xo 24:37-39 \xt Genèse 7.21–23\x*«Â rà o pò goro pai wâjué côwâ kôo, pwacèwii tàpé na ia rà pò goro i jawé, na ia tùpwùtùru gòropuu, na pàara kà Noa. Ba rà nye tà pi-ija ma wâdo; â rà piéa, ma paéari ê pa èpo kàra. Â ticè cèna rà tâmogòori, tèepaa naa goro i tòotù, na é tò naa na i wànga kêe wà Noa. Â é nye tèepaa me kaa i jawé, â cau poparà diri [wàco Noa ma ê tâa kêe]. 
\p «Â go ina tàwà pâ: O nye ipaiwà mwara, ma ê pai tèepaa me côwâ kôo.  
\v 40 Ba, na pwi tòotù-bà, âna o wà tupédu âboro, cèna ru wakè na aupwanapô. Âna o popa pwi jèpwi, â o naaco pwi jèpwi.  
\v 41 Â o du ârailu ilàri cèna ru tòbiti blé, âna o popa tô jèpwi, â é tà tâa tô jèpwi.  
\v 42 \x - \xo 24:42 \xt Mataio 25.13\x*Guwà tà tàcî, ba o câguwà caa tâmogòori cè pàara, cèna ée tèepaa me côwâ wâna, wà Pwi Ukai kàwà!  
\v 43 \x - \xo 24:43 \xt Luka 12.39–40; Auinapàpari 16.15\x*Guwà tâmogòori cai ê pwini: Wà pwi apooro pwârawâ, âna câé caa tâmogòori cè ineretòotù na ée mwa tò naa na wâ kêe, wà pwi a mura, na é me naa ne. Ba wiàna é tâmogòori, â pwiri é pacooé.  
\v 44 Wàé kaa pwiri na go ina tàwà pâ: Guwà tà tàcî. Ba go o mwa tèepaa me côwâ, wâgo Pwina naîri âboro. Êco na o câguwà caa tâmogòori cè pàara cèna go o mwa tèepaa na.» 
\s2 Pwi ênawéna pwi a pitêre dàra 
\p  
\v 45 «Wàilàapà cè pwi ênawéna pwi a pitêre dàra ma pitòimiriê? Wàéni: I pwi ia é ina têe wà pwi ukai kêe pâ: “Go panuâ tâgà ê wakè bèeni: Gà pa-ija pàra tèpa ênawéna, naa na pàara na o pâri.” 
\p  
\v 46 «Â o dau wâdé ba kà pwi ênawéna bèepwiri wiàna é tèepaa me wà pwi ukai, âna é nye tàgére wakè bwàti!  
\v 47 \x - \xo 24:47 \xt Mataio 25.21,23\x*Guwà côo, wà pwi ukai, âna ée naa têe ê pitûâ naa goo ê pâ wâdé kêe.  
\v 48 Êco na, wiàna wà pwi ênawéna, âna é pwi âboro èpà, â é piniimiri pâ, ‘O câé caa nama tèepaa me wài wà pwi ukai.’  
\v 49 Â é tapoo èi tèpa bée goro wakè. Â é dau ija ma wâdo ma tèpa ipwirié.  
\v 50 Â, na jè tòotù na câé caa tapacîê, â é nye wâjué me côwâ kaa wà pwi ukai.  
\v 51 Â ée mwa naa ê wârimuru na dau gòo tà i pwi ênawéna bèepwiri, wàilà diri ma pàra tèpa ênawéna, na càra caa *tàrù. Â rà o i ma tòngüru poropwârà [gée goro pai maagé kàra].» 
\c 25  
\s1 Ucina goo pa 10 èpo ilàri 
\p  
\v 1-2 \x - \xo 25:1-2 \xt Luka 12.35; Auinapàpari 19.7\x*[É ina mwara wà Iésu pâ]: «Ê *Mwaciri napwéretòotù, âna pwacèwii ni: 
\p «Rà mwa tâa 10 èpo ilàri. Â 5 gée goorà, âna rà tèi bwàti, â 5 gée goorà, âna rà tàpo imwüru. [Â mwa cau todàra diri naa na jè piéa.] Â rà mwa popa ê wâra ânye kàra, ba na rà tapacî pwi a piéa. [Ba ée mwa tèepaa me naa bàrane\f + \fr 25:1-2 \ft Naa jaa tèpa Juif biu, âna é tèepaa me na ne wà pwi apiéa, ba na é cia me tô wâdèe ma wà diri tèpa âboro na todàra, naa jaa pwi caa kêe, ba na ru piéa wê. Â rà cau popa pâ wâra ânye tèpa todàra.\f*.]  
\v 3-4 Wà i pa èpo na ia rà tèi bwàti âna rà me pa i wâra ânye kàra, bau ê bwà kâra jawé. Â wà i pa èpo na ia rà tàpo imwüru, âna rà popa i wâra ânye kàra, êco na ticè jawé târa.  
\v 5 Â jèe bàrane, â rà cau tèepaa me, naa na pwârawâ kà i tô a piéa, ba na rà tapacîri pwi a piéa. Êco na câé caa tèepaa me wài, â rà cau puu diri. [Rà puu, rà puu, rà puu…] 
\p  
\v 6 «Â nabwé, â po nabibiu kâra ne, â rà nye têre kaa ê pwâra uu, ma pwâratùra, na ina pâ: “Pa èpo! Wàéni i pwi a piéa! Guwà còobé ma jè pâra caraé!” 
\p  
\v 7 «Â rà tàcî wài i pa èpo, â rà pwabwàti i ânye kàra.  
\v 8 Â wà i pa èpo na ia rà tàpo imwüru âna rà ina tà pa béerà pâ: “Au, jèe ticè jawé târa ânye kâbà! Guwà naa cè jawé, gée goro dàra jawé kàwà.” 
\p  
\v 9 «Â rà tòpi tàra pâ: “Bwa! Pa èpo, jèe càcaa pâri. Guwà itàa wài naa na pwi pwârawâ bèepwiri gée, ma guwà ilari cè jawé.” 
\p  
\v 10 «Êco na, na pàara na rà tàgére pâra na, â é tèepaa me i pwi a piéa. Â rà cau pâra diri tèpa âboro ma wà pwi a piéa, naa na wâra piéa. Â wà i pa èpo ilàri na rà tèi bwàti, âna rà pâra wiâê. Â nabwé, â é târi i goropwârawâ. 
\p  
\v 11 \x - \xo 25:11 \xt Luka 13.25–27\x*«Napwa naa goo pa èpo na rà tàpo imwüru, âna rà ipwâ. Â rà mwa itàa me. Â rà [cùu i goropwârawâ, ma] ina pâ: “Pwi ukai, tàpiri i goropwârawâ!” 
\p  
\v 12 \x - \xo 25:12 \xt Mataio 7.23\x*«Êco na é tòpi tàra i pwi a piéa pâ: “Guwà pâra, ba câgo caa tâmogòoriwà.”» 
\p  
\v 13 \x - \xo 25:13 \xt Mataio 24.42\x*[Â é tubanabwé ê ucina bèepwiri wà Iésu, â é ina pâ]: «Guwà tà tàcî, ba câguwà caa tâmogòori cè tòotù, ma cè ineretòotù, na go o mwa tèepaa me côwâ. Nabwé.» 
\s1 Ucina goo tèpa âracié ênawéna 
\r Luka 19.11–27 
\p  
\v 14 [É ina mwara wà Iésu pâ]: «Ê pai pwa goo ê Mwaciri napwéretòotù, âna o pwacèwii ni: 
\p «É mwa tâa pwi jè âboro. Â mwa nümee na é pâra nau ipokâa naa jè napô. Â é mwa todà tèpa ênawéna kêe. Â é mwa panuâ tàra ê tàrù, naa goro diri ê pâ neemuruê. 
\p  
\v 15 \x - \xo 25:15 \xt Roma 12.6\x*«Â é jèpa naa tàra jèpa mwani kêe, ba na rà wakèri, wiâra pai tâmogòorirà kêe. Â é naa tà pwi jèpwi 5 miliô mwani mii\f + \fr 25:15 \fq 5 miliô mwani mii…2 miliô…1 miliô—\ft Grec: \fqa 5 talents, 2 talents, 1 talent. \ft Caapwi \+it talent\+it*, âna pwacèwii wâri pwi caapwi âboro naa na 20 naja.\f*, â wà pwi jèpwi ârailu miliô, â wà pwi béâracié, caapwi miliô. Â nabwé, â é pâra jiirà.  
\v 16 Â wà i pwi ia tòpi 5 miliô, âna é nye wakèri kaa i pwi ia naa têe, â é pâmari 5 miliô mwani bèreè.  
\v 17 Â wà i pwi ia naa têe ârailu miliô, âna é ipwacèwii mwara, â é pâmari mwara ârailu miliô bèreè.  
\v 18 Â napwa naa goo i pwi ia naa têe caapwi miliô, âna é nye tà pwàniri, â câé caa pawakèri. Â é câjipi naa napuu i mwani na ia naa têe.» 
\s2 Wâdé ba gà pwi a wakè bwàti! 
\p  
\v 19 «[Paé pâ parui, paé, paé, paé…] Jèe gòiri pai pâra kà i pwi apooro i mwani. Â nabwé, â é pâ nau wâjué me côwâ naa pwârawâ kêe. Â é todà tèpa ênawéna kêe, ma tawèerirà goro i jèpa mwani, na ia é jèpa pâdi tàra. 
\p  
\v 20 «Â é tòpi têe i pwi jè ênawéna pâ: “Pwi ukai, wàéni i 5 miliô mwani na ia gà naa tôo. Â wàéni 5 miliô mwani ârawakè\f + \fr 25:20 \fq Ârawakè (é, êre wakè)—\fqa Profit, résultat de son travail.\f* kôo bèreè.” 
\p  
\v 21 \x - \xo 25:21 \xt Mataio 24.45–47; Luka 16.10\x*«Â é ina têe i pwi ukai pâ: “Po dau wâdé, ba gà pwi a wakè bwàti. Ba gà pitêre dàra naa na nyi muru na kîri, â go mwa naa tâgà cè muru cèna maina. Â gà tòme ma ju pi-ija, ma ipwàdée naima.” 
\p  
\v 22 «Â é me wà i pwi béârailu kà tèpa ênawéna, â é ina tà pwi ukai kêe pâ: “Pwi ukai, wàéni i ârailu miliô mwani na ia gà naa tôo. Â wàéni ârailu miliô mwani na go naa dòme.” 
\p  
\v 23 «Â é ina têe i pwi ukai pâ: “Po dau wâdé, ba gà pwi a wakè bwàti. Ba gà pitêre dàra naa na nyi muru na kîri, â go mwa naa tâgà cè muru cèna maina. Â gà tòme ma ju pi-ija, ma ipwàdée naima.” 
\s2 Gà pwi ênawéna na èpà! 
\p  
\v 24 «Â é me wà pwi béâracié, [â wâgotêe] â é ina têe pâ: “Au, pwi ukai, go nye tâmogòori pâ, gà pwi a putàmu naa goo tàpé na càra caa wakè bwàti. Ba gà pwi a piûnyari ê ârawakè na câgà caa câmi, â gà panaimari ê pwina câgà caa wakèri.  
\v 25 Â wâgotôo, ba go péa tubatiàu i mwani'gà. Â go nye tà naapwàniri. Â wàéni, â gà nye popa côwâ.” 
\p  
\v 26 «Â é tòpi têe wà i pwi ukai kêe pâ: “Gà pwi ênawéna na èpà, â gà pwi a pwa ciritàu! Wànau? Gà nye tâmogòori pâ, go piûnyari ê pwina câgo caa câmi, â go panaimari ê pwina câgo caa wakèri.  
\v 27 Üu kaa, â pwiri gà gére tòpò naa na cè wâra mwani i mwani kôo. Ba wiàna gà gére wàrapwiri, â pwiri go o mwa gére pa, bau cè naîê, gée na wâra mwani!” 
\p  
\v 28 «Â é ina tà tèpa pwàliici kêe pâ: “Popa jiié caapwi miliô mwani bèepwiri, â guwà naa tà pwina wâru mwani kêe!  
\v 29 \x - \xo 25:29 \xt Mataio 13.12; Maréko 4.25; Luka 8.18\x*Ba wà pwina jèe pwa têe, âna o jèu âjagò têe côwâ. Â o tà têe muru na piêdò ma piwéna\f + \fr 25:29 \fq Piêdò ma piwéna—\fqa En abondance.\f*. Â wà pwina kîri ê pwina tà têe, âna o nye dàgòtù jiié côwâ ê ji dàramuru na tà têe.  
\v 30 \x - \xo 25:30 \xt Mataio 8.12; Luka 13.28\x*Â wà pwi ênawéna bèeni [na câé caa wakè] âna piticèmuru naa gooé. Â wâdé na tüê naa na bàutê! Â ée mwa i ma é tòngüru poropwêe [gée goro pai maagé côo kêe].” [Nabwé naawê!]» 
\s1 O naaitiri mutô ma nani 
\p  
\v 31 \x - \xo 25:31 \xt Mataio 16.27, 19.28\x*[É ina mwara wà Iésu pâ]: «Go o mwa tèepaa me côwâ, wâgo *Pwina naîri âboro, wâna pàtàmoo ma pai maina ma muugère kôo, ma wà diri tèpa *angela kôo. Â go o mwa tâa gòro autâa kôo [ba na go pitûâ]. 
\p  
\v 32 \x - \xo 25:32 \xt Ézékiel 34.17; Auinapàpari 20.11–13\x*«Â o panaimari na arao diri ê pâ Ba. Â go o mwa naaitiri ê pâ âboro, pwacèwii pwi a wéaari macii na é naaitiri mutô ma nani\f + \fr 25:32 \fq Mutô ma nani—\ft Na pwaa, âna rà tâa naima pâ mutô ma nani. Â, na bàrane, âna naaitirirà, ba pâ nani, âna càra caa pidàpwicâarirà naa goro ê moo.\f*.  
\v 33 Â go o mwa tòpò tàpé na rà pwa ê câbawâdé kà Pwiduée naa gòro îô étò. Â wà pàra tàpé na càra caa pwa ê câbawâdé kêe, âna go o mwa tòpòrà naa gòro aèmwü kôo. 
\s2 Cidòri nyuâawà ba guwà tòpio! 
\p  
\v 34 «Â wâgo pwi ukai, âna go o mwa ina tà tàpé na rà tâa gòro îô étò pâ: “Cidòri nyuâawà, ba é *pwényunyuâariwà wà Pwiduée Caa! Tòme, naa na Mwaciri kà Caa. Â guwà tòpi [êdiri pâ aupwényunyuâari kêe, wâna] ê Mwaciri, na é jèe pwabwàti ba kàwà, gée na autapoo wàra ê gòropuu.  
\v 35 \x - \xo 25:35 \xt Ésaïe 58.7\x*Gée goo na, na ia go copwa, â guwà naa uti kôo. Â na ia nümoo dàra wâdo, â guwà naa wâdooò. Â na ia go pwi pârame, â guwà tòpio.  
\v 36 Â na ia piticè ârabwée kôo, â guwà naa ârabwée kôo. Â na ia go maagé, â guwà meaario. Â na ia go tâa na karapuu, â guwà me nau caio.” 
\p  
\v 37 «Â rà o mwa tà tòpi tôo, wà tàpé na rà *tàrù pâ: “Pwi Ukai, wiidà na bà côogà na gà copwa, â bà naa uti'gà? Ma wiidà na nümagà dàra wâdo, â bà naa wâdoogà?  
\v 38 Â wiidà na gà pwi pârame, â bà tòpigà? Â wiidà na ticè ârabwée'gà, â bà naa ârabwée'gà?  
\v 39 Â wiidà na gà maagé, â bà meaarigà? Â na gà tâa na karapuu, â bà caigà? [Wiidà na bà pwa tâgà diri pâ pwiibà?]” 
\p  
\v 40 \x - \xo 25:40 \xt Proverbes 19.17; Mataio 10.42; Maréko 9.41\x*«Â go o mwa tòpi tàra pâ: “Guwà têre bwàti, ba go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na diri pâ pàara na guwà pwa ê pâ pwiibà tà tèpa aéjii kôo na rà kîri, âna wâgo na guwà pwa tôo.” 
\s2 Pâra jiio ba câguwà caa tòpio! 
\p  
\v 41 \x - \xo 25:41 \xt Mataio 7.23\x*«Â napwa naa goo tàpé na rà o tâa gòro aèmwü kôo, âna go o mwa ina tàra pâ: “Guwà pâra jiio, ba é tojiiwà wà Pwiduée! Guwà pâra naa na ânye na é nye tà tòo awé, na é jèe ipwabwàti wà Pwiduée, ba kà *Caatana, wà pwi a cicarajè, ma wà tèpa duée kêe.  
\v 42 Gée goo na, na ia go copwa, â câguwà caa naa cè uti kôo. Â na ia nümoo dàra wâdo, â câguwà caa naa cè wâdooò.  
\v 43 Â na ia go pwi pârame, â câguwà caa tòpio. Â na ia ticè ârabwée kôo, â câguwà caa naa ârabwée kôo. Â na ia go maagé, â câguwà caa meaario. Â na ia go tâa na karapuu, â câguwà caa caio.” 
\p  
\v 44 «Â rà o tòpi tôo pâ: “Pwi Ukai, wiidà na câbà caa pitu tâgà? Wiidà na gà copwa ma nümagà dàra wâdo, ma gà pwi pârame, ma na ticè ârabwée'gà? Â wiidà na gà maagé, ma gà tâa na karapuu?” 
\p  
\v 45 «Â go o mwa ina tàra pâ: “Go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na diri ê pâ pàara na tàutàwà na guwà pitu tà tèpa aéjii kôo na rà dau kîri, âna tàutàwà na guwà pitu tôo.” 
\p  
\v 46 \x - \xo 25:46 \xt Daniel 12.2; Ioane 5.29\x*«Â wà tàpéebà, âna rà mwa bàra pâra jiio, nau pwa wârimuru dàra gòiri. Â wà tèpa âboro na rà tàrù, âna rà mwa bàra wârori ê *wâro dàra gòiri jaa Pwiduée.» 
\c 26  
\s1 Rà mudàra ba na rà tétàmwereê 
\r Maréko 14.1–2; Luka 22.1–2; Ioane 11.45–53 
\p  
\v 1 Ûna é ina diri ê pâ pwiibà wà Iésu, â é ina tà tèpa *câmu kêe pâ:  
\v 2 \x - \xo 26:2 \xt Exode 12.1–27; Mataio 20.18\x*«Tàpéebà, guwà tâmogòori pâ, naa na ârailu tòotù, na o pwa tòotù *Paséka. Â go ina tàwà pâ: O icurio ma tanamiriô naa goro kurucé, wâgo *Pwina naîri âboro.» 
\p  
\v 3 Na pwi pàara na é ina pwiri wà Iésu, â wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ kà tèpa *Juif, âna rà gére pitapitirirà naa jaa wà Caïphe, pwi ukai kàra.  
\v 4 Ba nümarà na rà pòtàmwara Iésu. Â rà imudàra cè pai pwa wèe, ma rà pwa tûâ têe, ma tâjùrué pwàniri.  
\v 5 Ba rà pi-ina tàra pâ: «O po càcaa wâdé na jè tâjùrué na ara pâ âboro, na pàara na pwa i pi-ija maina na. Ba péa rà tà putàmu naa goojè.» 
\s1 Tô jè ilàri na é wicèpwiri jawé ûrea naa gò Iésu 
\r Maréko 14.3–9; Ioane 12.1–8 
\p  
\v 6 [Na pwi pàara bèepwiri, âna] é tâa Bétani wà Iésu, wâna pwârawâ kà Simona, pwi a pwa maga.  
\v 7 \x - \xo 26:7 \xt Luka 7.37–38\x*Â, na rà gére ija, â é tèepaa me wà tô jè ilàri, bau ê wâra jawé atü, na wâbé goro ê jawé ûrea—pwi jawé na dau maina ê wâri wèe. Â é wicèpwiri\f + \fr 26:7 \fq Wicèpwiri (é, pwicèpwiri)—\fqa Verser.\f* naa gòro pûru Iésu. 
\p  
\v 8 Ûna rà côoê wà tèpa câmu kêe, â po dau càcaa wâdé tàra. Â rà pi-ina tàra pâ: «Cina é po dau pwatari i jawé ûrea?  
\v 9 Po dau maina ê wâri wèe! Gorodà na câé caa icuri, ma é naa ê wâri wèe tà tàpé na ticè kàra?» 
\p  
\v 10 Â é tâmogòori ê auniimiri kàra wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Cina guwà nama é tòina tô ilàri bèeni? Ê pwina é pwa tôo, âna po dau wâdé.  
\v 11 \x - \xo 26:11 \xt Deutéronome 15.11\x*Ba rà o nye tà ciburà wâjaawà wà tàpé na ticè kàra. Â napwa wâgo, âna o câgo caa tà ciburà tâa jaawà.  
\v 12 Â wà tôoni, âna é wicèpwiri naa gò-o i jawé. Â wiàna wàrapwiri, â târa ma pwabwàti cawi ê pai o boo kôo naa napwêe.  
\v 13 Â go ina tàwà ê âjupâra pâ: Na diri pâ ére, na o mwa inapàpari ê *Picémara Wâdé naawê—naa na gòropuu diri—â o piwiâ mwara ê jèkutâ goo ê pwina é pwa wà tô ilàri bèeni. Â o nye tà ciburà niimiriê.» 
\s1 É icuri Iésu wà Judas 
\r Maréko 14.10–11; Luka 22.3–6 
\p  
\v 14 Wà pwi jè ârapàara tèpa 12 *apostolo na nee Judas Iscariote, âna é pâ nau côo tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò.  
\v 15 \x - \xo 26:15 \xt Zakarie 11.12; Ioane 11.57\x*Â é ina tàra pâ: «Dà cèna guwà o naa tôo, wiàna go naa tàwà Iésu?» 
\p  rà naa têe 30 mwani pwaa\f + \fr 26:15 \fq 30 mwani pwaa—\ft Wiâra ê naèà kà tèpa Juif, âna wàépwiri mwani na naa tà pwi jè âboro, wiàna pwi ênawéna kîri \fqa (esclave) \ft kêe, âna tòtàmwereê paaci. (Côo Exode 21.32.) \ft Pai ina wèe pâ, càra caa nama pwamuru naa goo ê wâro kà Iésu.\f*.  
\v 16 Â tapoo na pàara bèepwiri, â é tapoo imudàra cè ji pàara cèna é icuri wà Iésu tàra na. 
\s1 Pi-ija kà Pwi Ukai 
\r Maréko 14.12–42; Luka 22.7–46; Ioane 13.21–38; 1 Korénito 11.23–25 
\p  
\v 17 \x - \xo 26:17 \xt Exode 12.14–20\x*É jèe tèepaa ê bétapoo tòotù, kâra ‘pi-ija poloa na ticè nyaa kêe’. Â rà medari Iésu wà tèpa câmu kêe, â rà ina têe pâ: «Bà o pâ nau pwabwàti ê utimuru târa Paséka. Â wâpà na nümagà na jè pi-ija wê?» 
\p  
\v 18 Â é tòpi tàra pâ: «Guwà pâra naa na ville, wâjaa pwi âboro bèeni, â guwà ina têe pâ: “É ina wà pwi a pwa pupûra kâbà pâ, o jèe tèepaa ê pàara kêe. Â bà mwa ija ê utimuru târa Paséka ma wàé, naa jaagà.”» 
\p  
\v 19 Â rà pâra, â rà pwabwàti i utimuru târa Paséka. 
\s2 O ipwa tûâ tôo 
\p  
\v 20 Jèe bàrane, â rà tâa goro taapà wà Iésu ma wà tèpa 12 apostolo kêe.  
\v 21 Â é ina tàra pâ: «Go ina tàwà ê âjupâra pâ: Pwa pwi jè ârapàarawà na ée mwa ipwa tûâ tôo.» 
\p  
\v 22 Â rà pikîri tèpa câmu kêe, â rà jèpa pitawèerié jècaa pâ: «Gona pwiri càcaa wâgo, co Pwi Ukai?» 
\p  
\v 23 \x - \xo 26:23 \xt Psaume 41.10\x*Â é tòpi tàra pâ: «Akaé, wà pwi jè ârapàarawà, âna wàé kaa na ée mwa pwa tûâ tôo—wà pwina bu capai tuboo, naa na i na ngapò ma wàé\f + \fr 26:23 \ft Wiâra ê pai pwa kà tèpa Juif, na rà ija naima, â wà tèpa âji bée, âna rà nye po tuboo goro îrà naa na i na ngapò na caapwi.\f*. 
\p  
\v 24 «Wâgo Pwina naîri âboro, âna go o pâ nau bà, wàra na é jèe inapàpari ê *Tii Pwicîri. Â napwa naa goo wà pwi âboro na é pi-icurio, âna po dau pwaée kêe. Au, wârico! Ba wà pwiibà, âna pwiri nye gére wâdé ba kêe, wiàna càcaa gére pitèpaé!» 
\p  
\v 25 Wà Judas, wà pwina é icuri Iésu, âna é tawèerié pâ: «Gona pwiri càcaa wâgo, co pwi a pwa pupûra?» 
\p  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gà jèe nye tàgére ina.» 
\s2 I poloa ma dipâa 
\p  
\v 26 \x - \xo 26:26 \xt 1 Korénito 11.23–25\x*Ûna rà pi-ija naima, â é popa ê poloa wà Iésu. Â é pwaolé tà Pwiduée. Â é tubiti, â é naa jècaari tà tèpa câmu kêe, â é ina tàra pâ: «Guwà popa, â guwà ija, ba êni naiio.» 
\p  
\v 27 Â gée na càùé, â é popa i wârado dipâa. Â é pwaolé tà Pwiduée, â é naa tàra. Â é ina pâ: «Guwà cau wâdo.  
\v 28 \x - \xo 26:28 \xt Exode 24.8; Jérémie 31.31–34; Zakarie 9.11; 1 Korénito 10.16\x*Ba domii kôo, na o jèe joro ba kà tèpa âboro, bépwanauri ê pâ èpà kàra; domii na é pacoo ê *auipwataâboro na é pwa wà Pwiduée [na é tòpò pinaanapô naa nabibiu kàwà ma wàé]. 
\p  
\v 29 «Â go ina tàwà pâ: O câgo mwa caa wâdo cè dipâa [naani gòropuu]. Jè o mwa wâdo naima cè dipâa cèna bwaa âmuê, naa na Mwaciri kà Caa kôo.» 
\s2 Gà mwa pitütôowâriô, co Pétéru 
\p  
\v 30 \x - \xo 26:30 \xt Luka 22.39; Ioane 18.1\x*Â rà nyabiri ê pâ *salamo târa ê pwi *tòotù maina-bà, â géewê, â rà too naa gòrojaa Élaio. 
\p  
\v 31 \x - \xo 26:31 \xt Zakarie 13.7; Ioane 16.32\x*Â é ina wà Iésu tà tèpa câmu kêe pâ: «Naa na ne nabà, âna guwà o mwa po capai panuâô diri, [gée goo ê pwina o mwa tèepaa medario]. Ba jèe wii naa na Tii Pwicîri pâ: 
\b  
\q1 \qt O mwa pòtàmwara\qt* 
\q1 \qt pwi a wéaari mutô.\qt* 
\q1 \qt O tadidiri pâ mutô.\qt*\qs Zakarie 13.7\qs* 
\b  
\m  
\v 32 \x - \xo 26:32 \xt Mataio 28.7,16\x*«Êco na, wiàna go mwa wâro côwâ gée na aubà, â guwà o mwa pâmariô naa Galilée.» 
\p  
\v 33 Â é ina têe wà Pétéru pâ: «Wà tàpéeni âna rà o panuâgà, â o càcaa wâgo!»  
\v 34 \x - \xo 26:34 \xt Mataio 26.69–75\x*Â é tòpi têe wà Iésu, pâ: «Go ina tâgà ê âjupâra pâ: Naa na ne nabà, béaari ê pai wailu to kâra ê ja, â wâgà, âna gà o wacié pitütôowâri pâ, câgà caa tâmogòorio.»  
\v 35 Â é ina wà Pétéru pâ: «Bwa! Wiàna ina pâ, o tétàmwaraju, â câgo caa pitütôowârigà!» 
\p  wàilà diri, âna nye caapwi ê pwina rà ina têe. 
\s2 É po dau tòina Iésu 
\p  
\v 36 Géewê, â rà pâra naa na jè ére [na câmi goro upwâra] na ina goo wê pâ Gethsémané. Â é ina tà tèpa câmu kêe wà Iésu pâ: «Guwà tâaboo naani, ba go bwaa pâ nau pwapwicîri wâgéebà.» 
\p  
\v 37 Â é popa wiâê wà Pétéru ma wà tupédu naî Zébédée. Â é tapoo pikîri ma pidumapiê wà Iésu.  
\v 38 \x - \xo 26:38 \xt Ioane 12.27\x*Â é ina tàra pâ: «Po dau tòina ma pikîri ê pwâranümoo. Â guwà tàpo tâa ni, â jè cau tà tàcî naima. Guwà cibwaa puu!» 
\p  
\v 39 Â é tàpo paé jiirà, â é tùu jùrué ma cigòboo. Â é pwapwicîri tà Pwiduée, ma ina pâ: «Caa, wiàna pâri, â gà patâjii jiio ê pâ aré ma tòina bèeni! Êco na gà cibwaa pwa ê pwina nümoo goo, â gà nye pwa câbawâdé'gà.» 
\p  
\v 40 Â é wâjué me côwâ dari tèpa âracié a câmu kêe, â é côo pâ rà tà puu. Â é ina tà Pétéru pâ: «Gona càcaa pâri ma guwà tàpo tàcî naima ma wâgo, wâna ji caapwi ineretòotù? 
\p  
\v 41 «Guwà tà tàcî, â guwà pwapwicîri ba na o pwa cè nii ma gòo kàwà, wiàna tacaiwà. Ba nümawà na guwà pwa na wâdé, êco na ticè nii kàwà.» 
\p  
\v 42 É jèu pâra côwâ wà Iésu jiirà, â é jèu pwapwicîri ma ina pâ: «Caa wée, wiàna càcaa pâri ma o popa jiio ê aré ma tòina bèeni, â go ilari jiigà pâ, gà pitu tôo, ma go pitêre dàra câbawâdé'gà.» 
\p  
\v 43 Ûna é wâjué me côwâ dari tèpa âracié a câmu kêe, â é pâmarirà mwara na rà gére puu. Ba nye po dau oratàra, â rà nye tà puucinga. 
\p  
\v 44 Â é jèu pâra côwâ jiirà, â é jèu pwapwicîri, â é ina côwâ ê pwina é jèe ina. 
\p  
\v 45 Ûna é wâjué me côwâ darirà, â é pâmarirà côwâ na rà tàgére puu. Â é ina tàra pâ: «Wànau? Guwà bwaa nye gére nao ma puu mwara? Wâdé ba kàwà! Êco na wâgo, Pwina naîri âboro, âna o jèe panuâô ni tà tèpa pwa na èpà. [Ba rà tàgére mee ni, ba na rà tâjùruo.]  
\v 46 \x - \xo 26:46 \xt Ioane 14.31\x*Guwà cimadò! Ma jè pâra! Ba wà pwina é ipa popai gooò, âna jèe tà wàépwiri!» 
\s1 Rà tâjùru Iésu 
\r Maréko 14.43–50; Luka 22.47–53; Ioane 18.3–12 
\p  
\v 47 Ûna é bwaa gére ina pwiri wà Iésu, â é po tèepaa me wà Judas, wà i pwi jè ârapàara tèpa 12 apostolo kêe. Â rà tèepaa me wiâê pâ âboro na wâru, na rà pa ê pâ tàuwa ma gò upwâra. Ba rà panuârà me wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ kâra ê Ba kà tèpa Juif. 
\p  
\v 48 Â wà Judas, wà pwina é icuri Iésu, âna é jèe inapàpari tàra ê câmu na ée mwa pwa têe: «Wà pwi âboro na go bwénüuê, âna nye wàé kaa. Â guwà tâjùrué.» 
\p  
\v 49 Â rà tèepaa me, â é nye pâra dà Iésu kaa wà Judas, â é ina têe pâ: «Bwàcu'gà co pwi a pwa pupûra!» Â é bwénüuê. 
\p  
\v 50 Â é ina têe wà Iésu pâ: «Îgà, gà pwa ê wakè'gà.» 
\p  rà nye pò ma tâjùru kaa wà Iésu wà tèpa âboro.  
\v 51 \x - \xo 26:51 \xt Ioane 18.26\x*Êco na wà pwi jè a câmu na é tâa jaa Iésu, âna é pò ma càù ê tàuwa kêe, â é nye tüboo kaa naa gòro pûru pwi âboro kîri kà pwi *ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. [Êco na] é tépàgà co ê jè doronyüruê. 
\p  
\v 52 \x - \xo 26:52 \xt Genèse 9.6; Auinapàpari 13.10\x*Â é ina têe wà Iésu pâ: «Gà tùu boo côwâ i tàuwa'gà naa na ê wêe! Ba wà tàpé na rà paa goro tàuwa, âna rà o nye bà goro tàuwa. 
\p  
\v 53 «Guwà têre, wiàna nümoo, â go todà caa kôo, ba na é panuâ me tôo, jè wâra coda goro tèpa *angela ma rà pwamuruô, na rà dau wâru awé!  
\v 54 Êco na, wiàna wàrapwiri, â o càcaa pâri ma coo i pwi ia jèe wii naa na Tii Pwicîri. Bwa. Wâdé na wàra, ba na o nye pacoo i Tii Pwicîri.» 
\p  
\v 55 \x - \xo 26:55 \xt Luka 19.47, 21.37\x*Â é ina tà tàpé na rà tâjùrué, pâ: «Wànau, guwà me nau popao, goro ê pâ tàuwa, ma ê gò upwâra, pwacèwii na go pwi a pòtàmwara âboro! Êdiri na pâ tòotù, âna go tâa nabibiu kàwà. Â go pacâmuri tèpa âboro, naa na *Wâra pwapwicîri. Êco na câguwà caa tâjùruo! 
\p  
\v 56 «Êco na, diri ê pwi bèepwiri, âna tèepaa, ba na pacoo ê popai kà tèpa *péroféta wâna Tii Pwicîri.» 
\p  napwa naa goo diri tèpa câmu kêe, âna rà cau panuâê, â rà uru. 
\s1 Wâra pitèimuru kà tèpa Juif 
\r Maréko 14.53–65; Luka 22.54–71; Ioane 18.13–24 
\p  
\v 57 Wà tàpé na rà tâjùru Iésu, âna rà popaé pâdari Caïphe, wà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. Ba rà ipitiri naa jaaé wà tèpa *dotée goro ê Naèà, ma wà tèpa pitûâ kà tèpa Juif.  
\v 58 Â napwa wà Pétéru, âna é picâwiâê gée iti. Â é tèepaa pâ naa jaa pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò. Â é tâaboo naa na pé gòroigé, naa jaa tèpa âboro kîri, tèpa wéaa. Ba nümee na é côo cè pwina o tèepaa tà Iésu. 
\p  
\v 59 Wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma diri ê pé wâra pitèimuru kà tèpa Juif, âna rà mudàra cè tèpa âboro, na rà tèpa pwâ, ma rà pitòti wà Iésu. Ba nümarà na rà pwa wârimuru têe ma é bà.  
\v 60 Â wâru tèpa pwâ, na rà me nau pitòti Iésu, êco na càra caa pâmari ê âji majoroé ma rà pòtàmwereê. 
\p  pâ nau pwâadàra pitèimuru kàra, â ru tèepaa me tupédu ârailu âboro.  
\v 61 \x - \xo 26:61 \xt Ioane 2.19–21\x*Â ru ina pâ: «Ê ji pwi âboro bèepwiri, âna é pi-ina kêe pâ, ée mwa tédidiri ê Wâra pwapwicîri kà Pwiduée, â ée mwa pacima côwâ naa na âracié tòotù.» 
\p  
\v 62 Â é nye cimadò kaa i pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò, â é tawèeri Iésu pâ: «Gona ticè bétòpigà? Câgà caa têre ê pwina rà gére pitòtigà goo?»  
\v 63 \x - \xo 26:63 \xt Ésaïe 53.7; Mataio 27.12\x*Êco na câé caa tòpi wà Iésu. Â é nye tawèerié côwâ i pwi ukai, pâ: «Naa goro nee Pwiduée na é wâro, â go ilagà pâ gà tòpi. Gona nye wâgà kaa pwi *Mesia, *Pwina naî Pwiduée?» 
\p  
\v 64 \x - \xo 26:64 \xt Psaume 110.1; Daniel 7.13; Mataio 24.30\x*Â é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gà jèe nye tàgére ina. Â go ina tàwà pâ: Tapoo nabàni, âna guwà mwa côo wà Pwina naîri âboro, na é tâa gòro étò kà Pwiduée na dau pwa pàtàmee, [ba na é pitûâ kâra diri pâ muru]. Â guwà mwa côoê, wiàna é me naa gòro ê pâ nee, gée napwéretòotù.» 
\s2 Wâdé na é bà! 
\p  
\v 65 \x - \xo 26:65 \xt Mataio 9.3; Ioane 10.33\x*[Â po dau dàpàgà tà pwi ukai kà tèpa pwa ârapwaailò, â é nye dau putàmu kaa.] Â é nye tidàpa kaa ê ârabwée kêe, â é ina tà tèpa pitèimuru bée pâ: «É tùra ba èpà naa goo Pwiduée [ba é nama ipaiwàilu ma wàé]! Jèe pâri! Naaco cè tèpa pitòtié, [ba é nye pitòtié côwâ]! Ba guwà jèe têre ê pwina é ina.  
\v 66 \x - \xo 26:66 \xt Lévitique 24.16; Ioane 19.7\x*Â dà cèna guwà niimiri naa gooé?» 
\p  rà cau tòpi diri pâ: «Wâdé na é bà.» 
\p  
\v 67 \x - \xo 26:67 \xt Ésaïe 50.6, 53.5\x*Â rà èduri ê naporomee, â rà tòbitié goro îrà. Â wà pàra tàpé, âna rà tamagérié,  
\v 68 â rà ina têe pâ: «Wàilàapà na èigà? Gà pinadàra cai, co pwi dòro ‘Mesia’, [wiàna gà pwi péroféta na gà tâmogòori diri]!» 
\s1 É pitütôowâri Iésu wà Pétéru 
\r Maréko 14.66–72; Luka 22.56–62; Ioane 18.16–27 
\p  
\v 69 Napwa wà Pétéru, âna é nye tà tâaboo gòroigé. Â é medarié tô jè ênawéna, â é ina têe pâ: «Ée, wâgà kaa, âna gà pwi bée Iésu, gée Galilée!» 
\p  
\v 70 Â é tòpi têe na ara diri tèpa âboro, ma ina pâ: «Bwa! Câgo caa tâmogòori ê pwina gà ina!» 
\p  
\v 71 Â é nye pâra dàra kaa ê goropwârawâ na aucòobé. Â é côoê tô jè ilàri awakè wê, â é ina tà tèpa tàgére tâa wê, pâ: «Wà pwini, âna pwi bée wà Iésu gée Nazareth!» 
\p  
\v 72 Â é ina mwara wà Pétéru pâ: «Bwa! Go ipwataâboro ba câgo caa tâmogòorié!» \fig É pitütôowâri Iésu wà Pétéru|src="070 CN01818B.TIF" size="col" ref="26.72" \fig* 
\p  
\v 73 Gée na càùé, â wà tèpa tâa wê, âna rà medari wà Pétéru, â rà ina têe pâ: «Akaé! Gà pwi jè a câmu kêe! Ba bà têre naa na wéegére pwâratùra'gà.» 
\p  
\v 74 Â é nye pigòo kaa wà Pétéru ma ina pâ: «Guwà têre! Câgo caa tâmogòori wà pwiibà. Wâdé na é pwa wârimuru tôo wà Pwiduée, wiàna go pwâ! Guwà côo, go *ipwataâboro tàwà pâ: Câgo caa tâmogòori wà pwiibà!» 
\p Ûna é bwaa gére ina pwiri, â é nye to kaa i ja.  
\v 75 \x - \xo 26:75 \xt Mataio 26.34\x*Â é mwa niimiri i pwi ia é ina têe wà Iésu pâ: «Béaari ê pai to kâra i ja, âna gà o wacié pitütôowâri pâ, câgà caa tâmogòorio.» 
\p  é còobé naa gòroigé wà Pétéru, â é dau i pijinünü. 
\c 27  
\s1 Rà popa Iésu pâ naa jaa Pilato 
\r Maréko 15.1; Luka 22.66–71 
\p  
\v 1 Ûna po dàuru moo, â rà pitapitirirà naima wà tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ kâra ê Ba kà tèpa *Juif. Â rà pitêrerà goro ê pai o pòtàmwara Iésu.  
\v 2 Â rà pwa ma piié, â rà popaé pâdari wà *Pilato, pwi kupénoo kà tèpa Roma. 
\s1 Pai bà kà Judas 
\r Apostolo 1.18–19 
\p  
\v 3 Napwa wà Judas, wà i pwi ia icuri wà Iésu, âna é côo pâ rà o jèe pòtàmwereê. Â é mwa tà pinünüma naa goo ê pwina é pwa tà Iésu, â é dau pikîri goo. Â é wâjué côwâ naa jaa tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ. Â é naa tàra côwâ i 30 mwani atü na ia rà naa têe. 
\p  
\v 4 Â é ina tàra pâ: «Au, go pwa ê pwina èpà. Ba go icuri pwi jè âboro na ticè èpà kêe, ma é bà.» 
\p  rà tòpi têe pâ: «Ticè cèna bà côo naa goo!» 
\p  
\v 5 \x - \xo 27:5 \xt Mataio 26.14–15; Apostolo 1.18–19\x*Â é tüboo i mwani naa na Wâra pwapwicîri. Â é pâ nau pidàpuna. 
\p  
\v 6 Â wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, âna rà tòri i mwani, â rà ina pâ: «Dà cèna jè pwa goro i mwani bèeni? Jè cibwaa tòpò naa jaa i âraimeai târa Wâra pwapwicîri, ba mwani wâri domii.» 
\p  
\v 7 Â rà pitêrerà pâ, na rà wâri napuu na ina goo pâ ‘Napuu kà pwi a pwa ilò puu’ ba na nacârü ba kà tèpa pârame.  
\v 8 Êkaa pwiri, wà tèpa âboro, âna rà ina goo ê pwi ére-bà pâ ‘Napuu wâri domii’. Â rà bwaa nye ina pwiri tiagoro ni.  
\v 9 \x - \xo 27:9 \xt Jérémie 32.6–15, 18.2, 19.1; Zakarie 11.12–13\x*Diri ê pâ pwiibà, âna tèepaa, ba na pacoo ê pâ ucina na ia é pwa wà *péroféta Iéremia\f + \fr 27:9 \fq Wà péroféta Iéremia—\ft Ê pâ popai naa na nee tii 9 ma 10, âna me gée goo tii kà du péroféta Iéremia ma Zakaria (côo Zakarie 11.12–13), êco na wà Mataio, âna é ina nee \fqa Iéremia, \ft ba wàé pwi péroféta na dau maina nee.\f*, naa na pâ auwii kêe. Rà popa i 30 mwani atü. Êkaa jéûê na rà niimiri ê Ba *Isaraéla na rà wâri ba kêe.  
\v 10 Â rà wâri i napuu kà pwi a pwa ilò puu. Ba wàépwiri ê câbawâdé kà Pwi Ukai\f + \fr 27:10 \ft 2\+ord e\+ord* phrase—\fl é, \fqa Ba wàépwiri ê pwina é jèe nye ina tôo wà Pwi Ukai pâ, na go mwa ina.\f*. 
\s1 É pitèi Iésu wà Pilato 
\r Maréko 15.2–20; Luka 23.1–25; Ioane 18.28–19.16 
\p  
\v 11 Rà popa pâ Iésu na ara Pilato, wà pwi kupénoo kà tèpa *Roma. Â é tawèerié wà Pilato pâ: «Gona nye wâgà kaa, na gà pwi ukai kà tèpa Juif?» 
\p  é tòpi têe wà Iésu pâ: «Gà jèe nye tàgére ina.» 
\p  
\v 12 \x - \xo 27:12 \xt Ésaïe 53.7\x*Â nabwé, â rà pitòti Iésu wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa pitûâ kâra ê Ba. Â câé caa tòpirà. 
\p  
\v 13 Â é pwa ma ina têe wà Pilato pâ: «Câgà caa têre diri pâ pwina èpà na rà ina naa googà?» 
\p  
\v 14 Êco na câé caa tòpi goo cè jè ji caapwi neeremuru wà Iésu. Â é po dau pò gooé wà i pwi kupénoo. 
\s2 Nümarà goo Barabbas 
\p  
\v 15 Napwa i pwi kupénoo, âna câmaajé têe, na diri pâ naja, na tòotù *Paséka, na é pacòobé gée na karapuu, cè pwi jè âboro, na nüma ê Ba gooé.  
\v 16 Â, na naja bèepwiri, â pwa pwi jè a pwa karapuu na ina gooé pâ Barabbas\f + \fr 27:16 \fq Barabbas—\ft Pàra Tii Pwicîri naa na grec, âna rà ina pâ: \fqa Iésu Barabbas. \ft Naa jaa tèpa Juif, âna \fqa Iésu, \ft âna neere tèpa âboro na wâru, pwacèwii \fqa Dui, Bwàé \ft naa jaajè nabà.\f*, na rà dau tâmogòorié wà tèpa âboro.  
\v 17 Â wâru tèpa âboro na rà tèepaa me naa jaa Pilato, â é ina tàra pâ: «Gona nümawà na go panuâ côwâ wà pwini Barabbas, é, wà Iésu, na ina gooé pâ ‘pwi *Mesia’, [pwi ukai kàwà]?»  
\v 18 \x - \xo 27:18 \xt Ioane 11.47–48, 12.19\x*Ba é nye tâmogòori pâ, wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, âna rà panuâ têe wà Iésu, goro pai piboo kàra. 
\p  
\v 19 Â nabwé, â é tâa gò i aupitèimuru wà Pilato, ba na é pitèi Iésu. Â, na ji pàara-bà, âna é nye tèepaa me kaa, wà pwi jè âboro, na é pame tà Pilato ê popai kà tô wâdèe. Â é ina pâ: «Èruune, âna go pwa naurune naa goo pwi Iésu bèeni. Â go po dau càcaa wâdé goo. Gà panuâê, â gà cibwaa tu naa gooé, ba é pwi âboro pwicîri!» 
\p  
\v 20-21 Â é jèu ina tà tèpa âboro wà i pwi kupénoo pâ: «Go o mwa panuâ côwâ tàwà pwi jè a pwa karapuu. Wàilàapà gée goo tupéeni na nümawà gooé?» 
\p  rà tòpi têe pâ: «Barabbas!» Ba rà cètùurà wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò ma wà tèpa pitûâ ba na rà ina pwiri, ba na é bà wà Iésu. 
\s2 Tanamiriê naa goro kurucé! 
\p  
\v 22 Â é ina tàra wà Pilato pâ: «Â dà cèna go o pwa tà Iésu, na ia ina gooé pâ ‘Mesia’?» 
\p  rà tòpi têe pâ: «Nama tanamiriê naa goro *kurucé!» 
\p  
\v 23 Â é jèu tawèerirà mwara pâ: «Gona dà cèna é pwa cèna èpà?» 
\p Êco na rà tomara too pâ: «Nama tanamiriê naa goro kurucé!»  
\v 24 \x - \xo 27:24 \xt Deutéronome 21.6–9\x*Â é côo wà Pilato pâ, càra caa têreê, â jèe pâ nau dau maina ê pai gù kàra. Â é popa ê wâra jawé, â é nuwa îê, na ararà diri, â é ina tàra pâ: «Câgo caa pwi majoro pai bà kà pwi âboro bèeni. Â nye wâguwà co!» 
\p  
\v 25 \x - \xo 27:25 \xt Apostolo 5.28\x*Â rà cau tòpi têe diri, pâ: «Üu, nye wàibà kaa tèpa majoroé, wàibà ma wà tèpa èpo kâbà! Â wâdé kaa na é bà. Wiàna bà pwa na èpà, â o wâdé na bà o tòpi urà pai bà kêe.»  
\v 26 Â wà Pilato, âna é panuâ côwâ tàra wà Barabbas. Â é pwa ma pâdi Iésu goro ubati. Â é panuâê tà tèpa coda, ba na rà tanamiriê naa goro kurucé. 
\s2 Rà pitaurèe gooé tèpa coda 
\p  
\v 27 Wà tèpa coda, âna rà popa còobé wà Iésu, naa na gòroigé, kâra ê wâ maina kà kupénoo. Â rà todàra diri ê wâra coda.  
\v 28 \x - \xo 27:28 \xt Luka 23.11\x*Â rà tòpwùtù ârabwée kêe, â rà naagée naa gooé jè ârabwée mii [pwacèwii ârabwée kà pwi âboro imaina] ba na rà piècaarié.  
\v 29 Â rà pàti ê pé bwe korona\f + \fr 27:29 \fq Bwe korona—\fqa Couronne. \ft Bwe kà pwi ukai. Rà ina mwara wà tèpa ijiao pâ: \fqa Bwe câma.\f* kêe, goro îri upwâra na pwa daaé, â rà tòpò boo naa gòro pûruê. Â rà naa naa na îê étò ê jè bàra watü [pwacèwii ê tâjò kà pwi ukai]. Â rà tùu jùrurà araé, â rà ina têe pâ: «Cidòri nyuâagà, co ‘Pwi Ukai kà tèpa Juif’!» 
\p  
\v 30 \x - \xo 27:30 \xt Ésaïe 50.6\x*Â rà nye tà èdurié, â rà popa i bàra watü, â rà nye tà pâdi ê pûruê goo.  
\v 31 Ûna nabwé ê pai piècaarié kàra, â rà tòpwùtù gée gooé i ârabwée mii, â rà nye naagée côwâ naa gooé ê ârabwée kêe. Géewê, â rà popaé còobé naa gòroigé, ba na rà tanamiriê naa goro kurucé. 
\s1 Rà tanamiriê naa goro kurucé 
\r Maréko 15.21–32; Luka 23.26–43; Ioane 19.17–27 
\p  
\v 32 Ûna rà gére còobé gée na ville, â ipitirà ma pwi âboro gée na ville Cyrène, na nee Simona. Â rà tacoo gooé, ba na é kâa i kurucé kà Iésu.  
\v 33 Â rà tèepaa naa na jè ti kâra jaa na ina goo wê pâ Golgota, âna pai ina wèe pâ ‘Goro pwiripûru\f + \fr 27:33 \fq Pwiripûru (é, pwùrupûru)—\fqa Crâne.\f* âboro’.  
\v 34 \x - \xo 27:34 \xt Psaume 69.22\x*Â [wà pàra tàpé, âna] rà pinaanaimari ê dipâa bau ê jawé na maga\f + \fr 27:34 \fq Jawé na maga—\ft Pwiri pé wâi târa ma câjè caa têre ê maagé.\f*. Â rà naa tà Iésu, â é tàpo nari, êco na nye tàutêe goo. 
\p  
\v 35 \x - \xo 27:35 \xt Psaume 22.19\x*Nabwé, â rà tanamiriê naa goro i kurucé wà tèpa coda. Â rà pwa ma ipâdi naa goorà ê pâ ârabwée kêe. Â rà picàù noo kâra tii, ma rà o tâmogòori pâ o wàilàapà na o popa {i ârabwée gòri kêe}\f + \fr 27:35 \ft Pàra Tii Pwicîri naa na grec, âna rà naagée pâ popai bèeni: \fqa Rà wàrapwiri ba na o pacoo ê popai kà pwi péroféta, na ia é ina pâ: “Rà ipâdi naa goorà ê pâ ârabwée kôo. Â rà picàù noo kâra tii, naa goro i ârabwée gòri kôo.” \ft (Psaume 22.19)\f*.  
\v 36 Â rà tâaboo, ba na rà wéaarié. 
\p  
\v 37 Rà wii naa goro jè ére upwâra, ê auwii na wàéni: \nd iésu, pwi ukai kà tèpa juif\nd*. 
\m Wàé kaa pwiri ê majoro ê pai bà kêe. Â rà ténamiri dòiti kâra pûruê.  
\v 38 \x - \xo 27:38 \xt Ésaïe 53.12\x*Â rà tanamiri mwara tupédu a pwa na èpà naa goro jènere wà Iésu—wà pwi jèpwi naa gòro étò kêe; â wà pwi jèpwi naa gòro aèmwü kêe. 
\p  
\v 39 \x - \xo 27:39 \xt Psaume 22.8, 109.25\x*Wà tàpé na rà paé ma me na ére bèepwiri, âna rà côo Iésu, â rà ura ê pûrurà.  
\v 40 \x - \xo 27:40 \xt Mataio 26.61; Ioane 2.19\x*Â rà tànyiriê, â rà ina pâ: «Gona càcaa wâgà kaa, na gà o tédidiri i Wâra pwapwicîri, ma pagòtù côwâ naa na âracié tòotù? Â wâdé, ba wiàna gà *Pwina naî Pwiduée, â gà pa-udògà côwâ, ma gà boome gée goro i kurucé bèepwiri!» 
\p  
\v 41 Â wà mwara, tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò, ma wà tèpa *dotée goro ê Naèà, ma wà tèpa pitûâ, âna rà pitaurèe goo Iésu mwara. Â rà ina pâ:  
\v 42 «É [pi-ina gooé pâ é pwi Mesia] Pwi Ukai kâjè tèpa Isaraéla. Â é tâmogòori ma é pa-udò pàra tàpé, êco na câé caa tâmogòori ma é ipa-udòé côwâ! Wiàna é boo gée goro kurucé bèepwiri, â pwiri jè o mwa cèikî naa gooé! 
\p  
\v 43 \x - \xo 27:43 \xt Psaume 22.9\x*«É cèikî naa goo Pwiduée, â é ina pâ é Pwina naîê. Â wiàna nüma wà Pwiduée, â wâdé na é pa-udòé ni!»  
\v 44 Â nye ipaiwà mwara naa goo tupédu a pwa na èpà na tanamiriru naa goro jènere Iésu. Ba ru nye pitaurèe gooé mwara. 
\s1 Maagé bà kà Iésu 
\r Maréko 15.33–41; Luka 23.44–49; Ioane 19.28–30 
\p  
\v 45 Ûna po gopaé bwàti, â nye po bàutê pitiri ê napô\f + \fr 27:45 \fq Pitiri ê napô—\fl é, \fqa Pitiri ê gòropuu.\f*, tiagoro na âracié ineretòotù na càùru ija.  
\v 46 \x - \xo 27:46 \xt Psaume 22.2\x*Ûna po âracié ineretòotù, â é tomara ba maina wà Iésu pâ: \qt Éli, Éli, lama sabakthani?\qt* Pai ina wèe pâ: Pwiduée kôo, Pwiduée kôo, cina gà panuâô? 
\p  
\v 47 [Â càra caa têreê bwàti] wà pàra tàpé, â rà ina pâ: «Gà côo, é todà péroféta *Élia!» 
\p  
\v 48 \x - \xo 27:48 \xt Psaume 69.22\x*Â é nye itàtà kaa pwi jè ârapàararà, â é popa jè imwaano, â é nuwa naa na ê dipâa na maga\f + \fr 27:48 \fq Dipâa na maga—\fqa Vinaigre \ft naa na Tii Pwicîri na Popwaalé: Dipâa na càcaa maina wâri wèe, na pinaanaimari bau ê jawé.\f*. Â é tòpò naa goro bàra upwâra, â é naa tà Iésu, ba na é wâdo. 
\p  
\v 49 Â rà ina têe wà pàra tàpé pâ: «Tàpo tâa, co pwini, ba pwiri jè o côo wà *Élia, na é me, nau pa-udòé!» 
\p  
\v 50 Êco na é uu mwara wà Iésu, â nye êgò kaa ôomaa kêe. 
\s2 Wâru pâ câmu kâra pai bà kêe 
\p  
\v 51 \x - \xo 27:51 \xt Exode 26.31–33; Hébéru 10.19–20\x*Â ê pé ciità maina, [na é târiwâri ê ére na dau pwicîri] naa na i Wâra pwapwicîri, âna nye tidàpa kaa, tapoo géenidò, tia niboo pwâadèreè. Â é gù ê napuu, â mabiti pâ atü. \fig Nye tidàpa kaa ê ciità maina naa na Wâra pwapwicîri|src="020 CN01843B.TIF" size="col" ref="27.51" \fig* 
\v 52 Â nye cikòmaa kaa pâ auipwàni, â rà wâro côwâ gée na aubà, jè auwâru goo tèpa âboro kà Pwiduée.  
\v 53 (Â, na pàara na é wâro côwâ Iésu gée na aubà, âna rà còobé gée na auipwàni. Â rà tò naa *Iérusaléma, pwi ville pwicîri, â rà ipaarirà târa pâ âboro. Â wâru tàpé na rà côorà.) 
\p  
\v 54 Wà tèpa coda roma na rà wéaari Iésu, bau pwi caa kàra, âna rà pò goro ê pai gù wàra i napuu, ma êdiri pâ pwina tèepaa. Â nye dau maina kaa ê pai wâgotàra, â rà ina pâ: «Âjupâra, wà pwi âboro bèeni, âna é Pwina naî Pwiduée!» 
\p  
\v 55-56 \x - \xo 27:55-56 \xt Luka 8.2–3\x*Pwa pàra ilàri, na rà tà coo iti, â rà côo diri pwiri—wà Maria gée Magdala ma wà Maria, nyaa kà Jacques ma José\f + \fr 27:55-56 \fq José—\ft Grec: \fqa Joseph.\f*, ma wà nyaa kà tupédu naî Zébédée. Â wâru mwara pa ilàri, na rà jèe pâra wiâê, gée napô Galilée, ba na rà o piâboro kîri kêe, âna rà tâa wê mwara. 
\s1 Tòpòé naa na auipwàni 
\r Maréko 15.42–47; Luka 23.50–56; Ioane 19.38–42 
\p  
\v 57 Na bàrane, âna é tèepaa me pwi jè âboro na nee Ioséfa, wà pwi âboro gée na village Arimathée, na dau pwa neemuruê. Wàé mwara, âna é pwi âboro na é mu pâra wiâ Iésu.  
\v 58 \x - \xo 27:58 \xt Deutéronome 21.22–23\x*Â é pâra naa jaa ukai Pilato, â é ilari i naii Iésu. Â wà Pilato, âna é ina tà tèpa coda pâ, na rà naa têe. 
\p  
\v 59 Â wà Ioséfa, âna é popa i naii Iésu. Â é cajipié goro jè ciità, na bwaa bwùu.  
\v 60 \x - \xo 27:60 \xt Ésaïe 53.9\x*Â é popaé pâ, â é tòpòé naa na ê auipwàni na bwaa âmuê, pé pwêe na îri naa na pé atü, ba nye kêe, wàé Ioséfa. Â é pwùru ê jè pé atü maina, nau târiwâri i auipwàni. Â nabwé, â é pâra. 
\p  
\v 61 Napwa naa goo wà Maria gée Magdala ma wà tô jè Maria, âna ru tàgére tâaboo naawê, na ara i auipwàni. 
\s2 Rà wéaari i auipwàni 
\p  
\v 62 [Diri ê pâ pwi bèepwiri, âna pwa na papwicî, tòotù béaari ê *tòotù pwicîri kà tèpa Juif. Na papwicî, â rà mu pwabwàti ê pi-ija kâra tòotù pwicîri.]\f + \fr 27:62 \ft Pwicîri na rà pwaailò na tòotù pwicîri.\f* 
\p Â, na dàuru kêe, na capàto, tòotù pwicîri, âna wà tèpa caa kà tèpa pwa ârapwaailò ma wà tèpa *Farasaio, âna rà ipitiri naa jaa Pilato.  
\v 63 \x - \xo 27:63 \xt Mataio 12.40, 16.21; Maréko 9.31, 10.33–34; Luka 9.22, 18.31–33; Ioane 2.19–21\x*Â rà ina têe pâ: «Gà côo, co pwi ukai, wà i pwi a pa-imwüru tèpa âboro bèepwiri, wà Iésu, âna é ina béaari ê pai bà kêe, pâ: “Naa na béâracié kâra tòotù gée na càùru pai bà kôo, âna go o mwa wâro côwâ gée na aubà.” 
\p  
\v 64 «Â wâdé na gà ina tà tèpa coda pâ, na rà wéaari bwàti i auipwàni naa na âracié tòotù. Ba rà péa mura i naiié wà tèpa *câmu kêe, ma inapàpari pâ, é jèe wâro côwâ gée na aubà! Â wiàna wàrapwiri, â ê pwi jèkutâ pwâ bèepwiri, âna o dau maina, jii ê pwina pâbéaa!» 
\p  
\v 65 Â é ina tàra wà Pilato pâ: «Wâdé. Wàilà-ni pàra tèpa coda. Wiàna nümawà, â guwà nama rà wéaari i auipwàni!» 
\p  
\v 66 Â rà pâra, â rà pwabwàti ê pai wéaari ê auipwàni. Â rà pugabia\f + \fr 27:66 \fq Pugabia—\fqa Coincer par un objet dans le sol.\f* bwàti i atü opumoori i auipwàni. Â rà tòpò tèpa coda, ba na rà tà wéaari. 
\c 28  
\s1 É wâro côwâ gée na aubà 
\r Maréko 16.1–10; Luka 24.1–12; Ioane 20.1–10 
\p  
\v 1 Jèe nabwé ê *tòotù pwicîri kà tèpa *Juif. Â, na pwapwicîri, na bwaa po dàuru\f + \fr 28:1 \fq Na pwapwicîri, na bwaa po dàuru—\fl é, \fqa Na ne. \ft Munaa capàto na ne.\f*, béaari ê pai êgòdò kâra i tòotù, â wà Maria gée Magdala, ma wà tô jè Maria, âna ru pâra naa na auipwàni.  
\v 2 Ûna gére wàrapwiri, â é nye gù kaa i napuu. Ba é tàbàtù gée napwéretòotù jè *angela kà Pwi Ukai, â é pwùru i atü opumoori wàra i pwêe, â é tâaboo naa gò.  
\v 3 Âna é pwâra pwacèwii âra, â napwa ârabwée kêe, âna po jajau.  
\v 4 Â uru nyuâa wà tèpa coda na rà wéaari auipwàni, â rà nye tûuboo kaa naa napuu, pwacèwii tèpa bà. Â rà céca goro pai wâgotàra. 
\p  
\v 5 Â wà i pwi angela, âna é ina târa i du ilàri pâ: «Du èpo, gàu cibwaa nama wâgotàu. Ba go tâmogòori pâ gàu mudà Iésu, wà pwi ia tanamiriê naa goro *kurucé.  
\v 6 \x - \xo 28:6 \xt Mataio 12.40, 16.21\x*Gàu têre, jèe tiàué ni! Ba é jèe wâro côwâ gée na aubà, wàra na ia é jèe nye ina. Gàu me nau côo ê ére, na ia tòpòé naawê.  
\v 7 Â gàu nama wàcî nau ina tà tèpa *câmu kêe pâ: “É jèe wâro côwâ gée na aubà wà Iésu, â é tà tapacîwà wâ Galilée. Â guwà mwa côoê naawê.” Â wàépwiri na go ina tàu.» 
\p  
\v 8 Â ru nye nama wâjué wài gée na auipwàni. Tàpo wâgotàru, êco na ru dau ipwàdée mwara. Â ru itàa nau ina jèkutâ na bwaa âmuê tà tèpa câmu kà Iésu.  
\v 9 Â wii naigé, â ru pò goo Iésu na ipitirà ma wàé. 
\p  é ina tàru pâ: «Bwàcu kàu!» 
\p  ru gée paé, â ru tâaboo naa goro âê, ma ipwamainaê. 
\p  
\v 10 \x - \xo 28:10 \xt Mataio 26.32\x*Â é ina tàru pâ: «Gàu cibwaa nama wâgotàu. Â gàu pâ nau ina tà tèpa béeò pâ rà pâra naa Galilée, ba rà o mwa côoô naawê.» 
\s1 Jèkutâ na rà piwiâ tèpa coda 
\p  
\v 11 Na pàara na ru gére pâra wii naigé i du ilàri, â rà itàa naa na ville wà pàra tèpa coda na ia rà piwéaari i auipwàni. Â rà pâdari tèpa caa kà tèpa pwa *ârapwaailò, â rà piwiâ tàra diri pâ pwina tèepaa. 
\p  
\v 12 Â wà tàpéebà, âna rà todà diri tèpa béerà, ma wà tèpa pitûâ. Â rà ipitiri, ba na rà pitùra goro ê jèkutâ bèepwiri. Â rà niimiri naima pâ, na rà naa jè mwani na dau maina, tà tèpa coda, [ma ina tàra pâ rà pwâ, goro ê pwina tèepaa].  
\v 13 Â rà ina tàra pâ: «Guwà o ina pâ, wà tèpa câmu kà Iésu, âna rà mura i naiié\f + \fr 28:13 \fq Naiié (é, tàpupèe, tépupèe)—\fqa Cadavre.\f*, na pàara na guwà tà puu.  
\v 14 Â wiàna é têre pwiri wà kupénoo, pwi ukai kàwà, â wàibà na bà mwa patùraé bwàti, ba na o câé caa putàmu naa goowà.»  
\v 15 Â rà popa i mwani wà tèpa coda, â rà pwa pwina rà ina tàra. Â wàépwiri na é pâpitiri ê jèkutâ-bà. Â rà bwaa piwiâ wà tèpa Juif, tiagoo nabàni. 
\s1 É ipaarié Iésu tà tèpa câmu kêe 
\r Maréko 16.14–18; Luka 24.36–49; Ioane 20.19–23; Apostolo 1.6–8 
\p  
\v 16 \x - \xo 28:16 \xt Mataio 26.32\x*Rà pâra naa napô Galilée wà tèpa 11 a câmu kà Iésu. Â rà pâra naa gòro ê jaa na ia é ina tàra Iésu pâ, na rà mwa pâra naawê.  
\v 17 Â é tèepaa marirà Iésu, â rà ipwamainaê. Êco na, napwa pàra tàpé\f + \fr 28:17 \fq Napwa pàra tàpé—\fl é, \fqa Wàilà diri.\f*, âna rà piwâ na rà cèikî pâ wàé. 
\p  
\v 18 \x - \xo 28:18 \xt Ioane 13.3; Éféso 1.20–22\x*Â é gée paé dàra wà Iésu, â é ina tàra pâ: «Wà Pwiduée, âna é naa tôo diri ê pàtàmee, wânidò napwéretòotù ma wâni gòropuu.  
\v 19 \x - \xo 28:19 \xt Maréko 16.15–16; Apostolo 1.8\x*Êkaa na go ina tàwà pâ: Guwà pâra pitiri ê gòropuu. Â guwà pwa ma rà cèikî naa gooò ma pâra wiâô. Â guwà *upwaarà naa goro nee Caa, ma Pwina naîê, ma ê Nyuâaê Pwicîri.  
\v 20 Â guwà pacâmurirà ma rà pitêre dàra diri pâ pitûâ na go jèe naa tàwà. Â go tà wâjaawà, diri na pâ tòotù, tiagoro pwâadàra gòropuu.»