\id PHP Pokomchi Occidental \h FILIPENSES \toc1 Reꞌ hu̱j xitzꞌihmbaj i maꞌ Lu̱ꞌ queh niminel Aj Pili̱po \toc2 FILIPENSES \toc3 Flp \mt2 Reꞌ hu̱j xitzꞌihmbaj i maꞌ Lu̱ꞌ queh niminel \mt1 Aj Pili̱po \c 1 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ricꞌalenej je take niminel aj Pili̱po \p \v 1 Reꞌ hin maꞌ Lu̱ꞌ, hin raj camanom i kAja̱w Jesus jeꞌ woꞌ reꞌ i Timote̱yo reꞌ cꞌahchiꞌqui̱n rihchꞌilem. Reꞌ hin cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam je i hu̱j wili aweh hat-tak aj Pili̱pos reꞌ nicꞌ nimal sak chic wach acꞌacharic tak ruꞌum reh rinimjic i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ woꞌ, cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam je hu̱j wili reh chi narilmijic wach cuꞌum take cꞌamol abe̱h tak chipam niminic eh jeꞌ woꞌ cuꞌum take aj toꞌbonel queh take cꞌamol be̱h. \v 2 Jeꞌ aj wili cꞌalenenic niban je aweh tak: Reꞌ ta nak ratoꞌbil eh jeꞌ woꞌ i sukquil cꞌuxlis riyew cho kAja̱w Dios chꞌi̱l i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌ ta nak reꞌ wihꞌok pan acꞌacharic tak. \s1 Reꞌ tioxonic riban johtok i // maꞌ Lu̱ꞌ chiwach i Dios chiqui̱j // take niminel aj Pili̱po \p \v 3 Reꞌ hat-tak xa eli̱c woꞌ ticꞌulic tak cho pa nicꞌux naniban johtok niti̱j chiwach i kAja̱w Dios eh nitioxej johtok reh ru̱cꞌ i cꞌacharic naꞌn tak chiwach. \v 4 Jeꞌ woꞌ, nanipahkaj johtok ratoꞌbil i Dios chana̱ tak, xa nsukbic woꞌ pan wa̱mna chi ti̱j chawi̱j tak \v 5 ruꞌum nok xa reꞌ woꞌ apꞌutum tak cho niminic cu yuꞌna chi kꞌi̱j, reꞌ hat-tak xa cꞌahchiꞌ woꞌ akꞌorom tak i ato̱b laj kꞌoric chiri̱j i Jesus. Ru̱cꞌ naꞌn tak reꞌreꞌ, hat woꞌ tak jenaj chipam i camanic wilqui̱n wi̱ꞌ i hin. \v 6 Reꞌ holohic laj camanic cꞌahchiꞌca̱t tak reꞌreꞌ, reꞌ hin til chꞌiclic nicꞌux chi reꞌ Dios reꞌ xyeꞌbic anoꞌjbal tak chi ripꞌuturic i camanic cꞌahchiꞌca̱t tak, reꞌ woꞌ reꞌ naritoꞌbonic aweh tak chi ritikiric juꞌ reꞌreꞌ cu rehtal cho i kꞌi̱j nacꞌolok cho ricaꞌpech i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 7 Chi jeꞌ reꞌ richꞌiquinjic nicꞌux niban chiri̱j i Dios, tare̱t chi wi̱n chi naniban johtok niti̱j wilic sukquil cꞌuxlis pan wa̱mna awuꞌum tak eh jeꞌ woꞌ reꞌ, ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak ruꞌum chi hat woꞌ tak wich cꞌulul reh ratoꞌbil i Dios. Jeꞌ ricab i hin yuꞌna wilqui̱n pan che̱ꞌ jeꞌ ricab woꞌ xnicꞌul cho naxnisakomej wach ricꞌuhbal i Jesus chi quiwach take cꞌacharel nquikꞌihtaj qui̱b. \v 8 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak eh reꞌ kAja̱w Dios til rehtꞌalim chi maꞌ chucuj kꞌoric ta niban nanikꞌor reꞌreꞌ, ruꞌum nok rilow woꞌ cho pan i wa̱mna chi til tiꞌ tiwicꞌraj tak ru̱cꞌ i rinimal ricꞌaxbal ricoj pan wa̱mna i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \p \v 9 Ruꞌum aj reh cꞌaxo̱j reꞌreꞌ, reꞌ hin niban niti̱j chawi̱j tak chi ripahkaljic chi enqꞌuihic wach awu̱cꞌ tak i cꞌaxoj i̱b cꞌahchiꞌca̱t tak. Jeꞌ woꞌ niban niti̱j chi enwihꞌic riman anoꞌjbal tak reh chi na̱rakam tak chiri̱j chi coric chaj bih take tare̱t chi banaric \v 10 eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hat-tak etichol tak richihiric wach haj wilic take tare̱t chi banaric. Ru̱cꞌ reꞌreꞌ eticꞌacharic tak chi sak wach acꞌacharic tak chiwach i Dios reh chi jeꞌ reꞌ chipam i kꞌi̱j nacꞌolok cho ricaꞌpech i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, maꞌxta bih etikꞌilmijic tak wi̱ꞌ, \v 11 ru̱cꞌ ta laꞌ nak i toꞌbonic riyew aweh tak, eta nak tirirak tak chi xa cꞌahchiꞌ woꞌ abanam tak ribanaric i holohic laj noꞌjbal ncꞌuhtunic lok wi̱ꞌ chi coric wach acꞌux tak. Chi jeꞌ aj reꞌ ti̱j niban chawi̱j tak, niban woꞌ niti̱j chi ru̱cꞌ anoꞌjbal na̱cꞌuhtam tak lok chi quiwach take tinamit naribanam chi reꞌ take reꞌ enquikꞌor chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ eh chi nim woꞌ wach i toꞌbonic riban cho. \s1 Reꞌ take cꞌaxquilal ricꞌul i maꞌ Lu̱ꞌ // ruꞌum rikꞌormojic ribiral i Jesus \p \v 12 Reꞌ chic yuꞌna was tak nicha̱kꞌ aj niminel, reꞌ hin nwa̱j nikꞌorom je aweh tak take kꞌoric wili reh chi na̱naꞌbem tak chi reꞌ nicꞌ paꞌ nimal take tiꞌcꞌaxic xnicꞌul lok, reꞌreꞌ xcamanic reh chi toco̱m chic take cꞌacharel nquichꞌica̱ꞌ quicꞌux chiri̱j i holohic laj cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i Jesus. \v 13 Ruꞌum aj tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, reꞌ nicꞌ paꞌ qꞌuihal take quichaꞌjanic reh pa̱t nwihꞌic wi̱ꞌ ajabe̱s kꞌatal kꞌoric, chꞌi̱l take toco̱m chic aj chaꞌjanel quehtꞌalim chi reꞌ riwi̱ꞌ chi wilqui̱n pan che̱ꞌ, reꞌ chi reꞌ hin niban i cꞌuhbalanic chiri̱j Jesus. \v 14 Jeꞌ woꞌ chic, ru̱cꞌ richoporic nicꞌux niban chiri̱j i Jesus to̱b ta pan che̱ꞌ wilqui̱n, yohbal wach take kas kacha̱kꞌ kich aj niminel wilque̱b ayuꞌ pan tinamit Ro̱ma cꞌahchiꞌ woꞌ quichꞌica̱b quicꞌux chiri̱j i toꞌbonic riban i Jesus. Reꞌ take reꞌreꞌ, maꞌ quiyoꞌjic ta chic chi quiwach take aj ixowonel wach kaniminic, til cꞌahchiꞌ laꞌ chic quikꞌorom riCꞌuhbal i Dios chi maꞌxta soꞌ quiyoꞌjic. \v 15 Reꞌ cok ruꞌ til pa ricorquil wilic take aj niminel reꞌ ruꞌum chi til nca̱j nitobjic cꞌahchiꞌ quikꞌorom ricꞌuhbal i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, xa reꞌ laꞌ wilic woꞌ take toco̱m chic aj niminel reꞌ to̱b ta nak maꞌ quiyoꞌjic ta chi rikꞌormojic cꞌuhbal chiri̱j i Jesus, xa cꞌahchiꞌ quikꞌorom i cꞌuhbal reꞌreꞌ ruꞌum chi tiꞌ quicꞌux chiri̱j nicꞌ wach camanic riban wu̱cꞌ i Dios, on ruꞌum nca̱j chi ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic ncaꞌn, eta nak nwihꞌic wolic chi quixilac take aj niminel. \v 16 Reꞌ take cꞌahchiꞌ quikꞌoric ricꞌuhbal i Jesus xa reh chi wolic nca̱j, reꞌ take reꞌ xa cꞌahbilal wilic cho pan ca̱mna eh ruꞌum reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom i cꞌuhbal reh nak chi enwihꞌic i wolic chi quixilac take quich aj niminel. Ru̱cꞌ nak encꞌuluric chi jeꞌ reꞌ, chi queh ruꞌ riman nak chic enoquic cho ritiꞌquilal nicꞌux ayuꞌ pan che̱ꞌ reꞌ tzꞌapalqui̱n wi̱ꞌ. \v 17 Raj laꞌ take aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom ricꞌuhbal i Jesus ruꞌum chi nca̱j nitobjic, reꞌ take reꞌ til wilic cꞌaxoj i̱b pan ca̱mna eh ruꞌum reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom ricꞌuhbal i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric to̱b ta chi maꞌ cꞌahchiꞌ ta chic qui̱n chi rikꞌormojic i cꞌuhbal. Jeꞌ aj reꞌ ncaꞌn maj nquirak chiri̱j chi reꞌ riwi̱ꞌ chi reꞌ hin wilqui̱n pan che̱ꞌ ruꞌum chi hin pahbamaj cho chi ricoꞌljic ri̱j i holohic laj cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i Jesus. \p \v 18 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ to̱b ta wilic take xa tiꞌquilal cꞌuxlis nca̱j quicojom pan wa̱mna, xa maꞌxta woꞌ bih ra̱j rikꞌorom maj to̱b ta coric queh cꞌuhbalanic ncaꞌn on to̱b ta xa banbal wi̱n ncaꞌn, reꞌ cꞌuhbal chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric cꞌahchiꞌ rikꞌormojic lok eh ruꞌum reꞌ jenaj rinimal risukquil nicꞌux nchalic. Maꞌ xa reꞌ ta yuꞌna nsukbic nicꞌux, xa narisukbic laꞌ woꞌ nicꞌux \v 19 ruꞌum wehtꞌalim chi ruꞌum reh ati̱j naꞌn tak johtok chiwi̱j, reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal takꞌamaj cho wi̱n ruꞌum i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, naquiritoꞌbem. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ nicꞌaxquilal ncojoric cho naricamanic wi̱n chi nanitobjic ruꞌum i Dios. \v 20 Jeꞌ woꞌ chic, jeꞌ ricab til wehtꞌalim chi reꞌ tiꞌcꞌaxic ncamanic wi̱n chi quintobjic ruꞌum i Dios, til chꞌiclic woꞌ nicꞌux i hin chi maꞌ ta nak chaj bih enicꞌuhtaj wi̱ꞌ niqꞌuixbilal chi ribanaric i ra̱j maꞌ ra̱j banaric. Ruꞌum aj reꞌ yuꞌna to̱b ta wilqui̱n pan che̱ꞌ, chi maꞌxta soꞌ niyoꞌjic xa nanikꞌorom woꞌ ricꞌuhbal i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric maj ru̱cꞌ rikꞌormojic reꞌreꞌ, til nwa̱j woꞌ chi nkꞌormojic chi kꞌe̱ꞌ nim i rilokꞌil i Jesus yuꞌna chi cu cꞌachalqui̱n on to̱b ta chi hin chic camnak je. \v 21 Ruꞌum aj chi maꞌ wehtꞌalim ta wi ayuꞌ pan che̱ꞌ wilqui̱n naquinquimok je, reꞌ wili nikꞌor aweh tak: Chi wi̱n hin, reꞌ nyeꞌbic reh nicꞌacharic reꞌ woꞌ i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ nok wi xinquimic je, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tare̱t chi wi̱n maj naniwihꞌic ru̱cꞌ i Jesus chi junpech. \p \v 22 Til coric, jeꞌ reꞌ capewenic niban eh jeꞌ woꞌ quincapewenic woꞌ chic chiri̱j i wili: Wi cu equincꞌacharic ayuꞌ ra̱j rikꞌorom chi cu equincamanic chaxilac tak chi rikꞌormojic ricꞌuhbal i Jesus. Jeꞌ woꞌ, raj rikꞌorom chi cu wilic take jeꞌ ru̱cꞌ equiniminic reh Jesus. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ nirak ta chiri̱j haj wilic i capew-bal tare̱t chi wi̱n, wi reꞌ nchel chi cꞌachalqui̱n on reꞌ chi equinquimic je. \v 23 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj cꞌul nak ruꞌ nwa̱j i hin xa reꞌ laꞌ cꞌaxic chi wi̱n rirakmajic chiri̱j haj wilic curman chi nanibanam. Nwa̱j nak chi naniquimic reh chi equino̱j wihꞌok ru̱cꞌ i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric ruꞌum nok reꞌ wihꞌic ru̱cꞌ ruꞌ, kꞌe̱ꞌ nponic chi niwach chiwach chi nanicꞌacharic ayuꞌ wach acꞌal. \p \v 24 Tzꞌa̱b ruꞌ to̱b ta nak jeꞌ reꞌ nwa̱j i hin, curman woꞌ chi cu nanicꞌacharic ayuꞌ wach acꞌal. Reꞌ aj reꞌ ruꞌ til woꞌ ajwal wach chiwach chi equino̱j cꞌacharok ar pan taxa̱j. Jeꞌ aj nak reꞌ ruꞌ nwa̱j chi encꞌuluric wu̱cꞌ reh chi cu equincamanic chaxilac tak ruꞌum nok cu wilic ra̱j chi naca̱t nitoꞌbem tak wi̱ꞌ chipam animinic tak. \v 25 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hin til cow chꞌiclic nicꞌux chi cu wilic nicꞌacharic ayuꞌ wach acꞌal. Jeꞌ reꞌ niban maj wehtꞌalim chi manlic chi reꞌ riwi̱ꞌ nicahnic chꞌi̱l niwihꞌic chaxilac tak, reꞌ chi naca̱t tak nitoꞌbem reh chi reꞌ hat-tak reꞌ wilca̱t tak chipam i niminic xkacꞌuhtaj aweh tak cu enatik tak juꞌ i wihꞌic eh chi jeꞌ reꞌ cu enarak tak risukquil acꞌux tak nchalic ruꞌum i niminic wilca̱t tak wi̱ꞌ. \v 26 Jeꞌ woꞌ wilic woꞌ chic jenaj riwi̱ꞌ chi nanicahnic ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ aj i wili riwi̱ꞌ: Chi reꞌ hin eta nak quinelic je pan che̱ꞌ, enak ti tiyoxonic tak johtok ru̱cꞌ i Dios nachawilow tak chi wilqui̱n woꞌ chic chaxilac tak. \s1 Curman chi pa ricorquil // naribanjic i cꞌacharic to̱b ta // nchel wilic tiꞌcꞌaxic \p \v 27 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel, chalok pe chi nina̱ paꞌ bih narichalic, xa maꞌxta bih nwa̱j reh, reꞌ laꞌ curman chi reꞌ hat-tak na̱cꞌacharic tak pa ricorquilal jeꞌ ricab ricꞌul chi queh take aj niminel reh lokꞌ laj holohic laj cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Wi jeꞌ reꞌ naꞌn tak to̱b ta equino̱j on maꞌ equino̱j cꞌolok chi awiliric tak, reꞌ hin xa nanibiram woꞌ abiral tak chi reꞌ hat-tak xa cꞌahchiꞌ woꞌ ayeb acꞌux tak chi wihꞌic pan jenaj wach cꞌuxlis chi rikꞌormojic i holohic laj tijinic hoj tijimaj wi̱ꞌ. Jeꞌ woꞌ, xa nanibiram ok woꞌ chi reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ woꞌ atoꞌbem awi̱b tak chipam i cow laj camanic wilco̱j wi̱ꞌ jeꞌ ricab ncaꞌn take sol chi nquitoꞌbej qui̱b naquiꞌoquic chi kꞌakꞌanic. \v 28 Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ cꞌul chatoꞌbej awi̱b tak eh ma̱yohbalej tak take quikꞌetbic pa̱m abe̱h tak maj reꞌ tiꞌcꞌaxic ncojoric cho chana̱ tak ncamanic xa cꞌuhtbal reh chi reꞌ Dios narisacham quiwach take cꞌacharel reꞌreꞌ wi maꞌ nquijal wach quinoꞌjbal. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, reꞌ laꞌ woꞌ tiꞌcꞌaxic ncojoric chana̱ tak ncamanic chi cꞌuhtbal reh chi reꞌ hat-tak na̱coꞌljic tak eh reꞌ acoꞌlbal tak reꞌreꞌ til woꞌ reꞌ Dios nariyeꞌbic aweh tak. \p \v 29 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ to̱b ta nak etiquicoj tak pan tiꞌcꞌaxic take quiꞌoquic chi rikꞌeteric pan abe̱h tak, maꞌ tiyoꞌjic tak chi quiwach. Cꞌolok pan acꞌux tak chi ruꞌum reh ritoꞌbal xiyew aweh tak i Dios chi na̱camanic tak chiwach i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, curman chi na̱chꞌica̱b acꞌux tak chiri̱j i Jesus chi junelic, jeꞌ woꞌ chi na̱cꞌulum tak i tiꞌcꞌaxic ruꞌum reh ritahkaljic ruꞌ \v 30 jeꞌ ricab xcꞌuluric wu̱cꞌ ru̱cꞌ i tiꞌcꞌaxic xawilow tak cho chi xnicꞌul najtir on jeꞌ ricab ru̱cꞌ i tiꞌcꞌaxic nabiraj tak chi wilqui̱n wi̱ꞌ hin yuꞌna. \c 2 \s1 Reꞌ take aj niminel quicꞌam tzꞌeht // reh i noꞌjbal xiban i kAja̱w Jesus \p \v 1 Reꞌ hin wehtꞌalim chi reꞌ Jesus ncowsonic acꞌux tak chi xa wilca̱t woꞌ tak chipam i niminic. Wehtꞌalim woꞌ chi kꞌe̱ꞌ sukquilal pan awa̱mna tak ruꞌum awehtꞌalim tak chic chi reꞌ Jesus kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiricꞌraj tak. Jeꞌ woꞌ chic, wehtꞌalim woꞌ chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios cꞌahchiꞌ ricamanic chaxilac tak eh ruꞌum reꞌ xa wilca̱t woꞌ tak pan jenaj wach cꞌuxlis chawibil awi̱b tak. Maꞌ xa ta reꞌreꞌ wehtꞌalim jeꞌ laꞌ woꞌ wehtꞌalim chi wilic rinimal i cꞌaxoj i̱b pan awa̱mna tak eh ruꞌum reꞌ kꞌe̱ꞌ naquetelej tak quiwach take nca̱j tobjic. \v 2 Ruꞌum aj chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nansukbic nicꞌux awu̱cꞌ tak, xa reꞌ laꞌ reh chi enmanlajic wach risukquil nicꞌux nipahkaj aweh tak chi ticapewenok tak chiri̱j animinic chi xa jenaj wach riwi̱ꞌ acapew-bal tak. Jeꞌ woꞌ, nipahkaj aweh tak chi chacꞌax awi̱b tak chi xa jenaj cꞌaxoj i̱b wilic cho pan awa̱mna tak. Reh aj chi na̱banam tak i pahkanic niban je aweh tak curman chi na̱wihꞌic tak chi xa jenaj wach riwi̱ꞌ acapew-bal tak eh chi xa jenaj wach acꞌux tak. \v 3 Jeꞌ woꞌ chic nipahkaj chi naticapewenok tak chiri̱j anoꞌjbal tak, ma̱nimsaj awi̱b tak eh ma̱kꞌor woꞌ pan acꞌux tak chi reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ chic awaꞌric tak chi quiwach take toco̱m cꞌacharel. Reꞌ laꞌ hat-tak naticapewenok chiri̱j anoꞌjbal tak, chachꞌubsaj wach acꞌux tak. Reꞌ wili ra̱j rikꞌorom chi chiban chawach tak chi reꞌ lokꞌil nquicꞌul take toco̱m chic cꞌacharel nim ok woꞌ chic wach chiwach take lokꞌil nacꞌul i hat-tak. \v 4 Chiri̱j take wili nipahkaj woꞌ aweh tak chi maꞌ hab wach aweh tak riyew ri̱b chi suk xa chi ribil ri̱b, chilow laꞌ woꞌ nicꞌ wach nachitoꞌbej i ras richa̱kꞌ reh chi reꞌreꞌ nariwihꞌic woꞌ chi suk. \v 5 Ruꞌum aj woꞌ reꞌ nwa̱j nikꞌorom aweh tak chi reꞌ anoꞌjbal tak jeꞌ ok ricab i noꞌjbal xicꞌuhtaj i kAja̱w Jesus, chiri̱j ruꞌ wilic jenaj bi̱ch nkꞌoric chiri̱j rinoꞌjbal chi jeꞌ wili: \q1 \v 6 “Naxponic i kꞌi̱j chi xkajic cho wach acꞌal, \q1 reꞌreꞌ to̱b ta nak jenaj wach rilokꞌil chꞌi̱l Dios ar pan taxa̱j, \q1 maꞌ jancꞌal ta xikꞌihtaj ri̱b chi reꞌ rilokꞌil yeꞌo̱j nak reh ar pan taxa̱j chꞌi̱l i Dios, maꞌxta chic riyeꞌeric reh. \q1 \v 7 Reꞌ laꞌ reꞌ xicana̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ \q1 eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xicꞌuꞌlej na̱ chi maꞌ nim ta ti wach i rilokꞌil xyeꞌeric \q1 jeꞌ ricab rilokꞌil nyeꞌeric reh jenoꞌ aj camanom reꞌ maꞌ nim ta ti wach ricamaj. \q1 Maꞌ xa reꞌ ta ti reꞌ xiban, xcꞌulic laꞌ woꞌ asjok ayuꞌ wach acꞌal \q1 chi xa jeꞌ ti ricab asjic riban jenoꞌ xa hab wach cꞌacharel. \q1 \v 8 Nok cꞌacharic chic riban ayuꞌ wach acꞌal chi til jeꞌ ricab riwi̱ꞌ jenoꞌ cꞌacharel, \q1 reꞌreꞌ chi xa chꞌublic wach ricꞌux xa xibiraj woꞌ kꞌoric chiwach i Dios. \q1 Kacoj rehtal i xiban ru̱cꞌ riquimic. \q1 Reꞌreꞌ xa xbirinic woꞌ kꞌoric to̱b ta nchel nariquimic wach curu̱s \q1 eh xa xicꞌuꞌlej woꞌ na̱ reꞌ xkꞌormojic reh ruꞌum i Dios. \q1 \v 9 Ruꞌum aj rinoꞌjbal reꞌreꞌ, reꞌ Dios xiyew reh jenaj lokꞌil \q1 reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nimal wach eh maꞌ hab ta chic jenoꞌ wach wilic reh. \q1 Reꞌ aj wili i lokꞌil reꞌreꞌ: \q1 Nakꞌormojok ribihnal, narikꞌormojic woꞌ chi reꞌreꞌ Ajabe̱s \q1 maj reꞌ i bihnal reꞌreꞌ ncꞌuhtunic lok wi̱ꞌ \q1 chi xa reꞌ woꞌ reꞌ wilic rajawric chi quina̱ chiꞌnchel tinamit, nqui rikꞌor i bi̱ch reꞌreꞌ. \q1 \v 10 Jeꞌ aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi reꞌ Jesus xyeꞌeric reh jenaj lokꞌil kꞌe̱ꞌ woꞌ nimal wach \q1 eh reꞌ riwi̱ꞌ chi xyeꞌeric reh i lokꞌil reꞌreꞌ, reh chi nabirmijok ribihnal i Jesus chi Ajabe̱s, \q1 chiꞌnchel take wilque̱b pan taxa̱j chꞌi̱l take cꞌacharel wilque̱b ayuꞌ wach acꞌal, \q1 chꞌi̱l woꞌ take camnak reꞌ mukulque̱b rehquen acꞌal, \q1 enquixucꞌa̱ꞌ qui̱b chiwach cꞌuhtbal rajawric wilic chi quina̱. \q1 \v 11 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ riwi̱ꞌ chi xyeꞌeric reh i lokꞌil reꞌreꞌ \q1 reh woꞌ chi nakꞌormojok cuꞌum chiꞌnchel chi reꞌ Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌreꞌ Ajabe̱s chi quina̱, \q1 til narikꞌormojic woꞌ chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal wach rajawric. \s1 Reꞌ Dios cꞌahchiꞌ ricamanic pan // ca̱mna take aj Pili̱po xa reꞌ woꞌ // quinimem cho i Jesus \p \v 12 Hat-tak wich aj niminel reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak, chiri̱j chic ripahkaljic aweh tak chi reꞌ anoꞌjbal tak naribanam chi jeꞌ ok ricab rinoꞌjbal i kAja̱w Jesus, yuꞌna chi maꞌ wilqui̱n ta chic chaxilac tak nipahkaj aweh tak chi tibirinok tak kꞌoric jeꞌ ricab woꞌ xaꞌn tak cho nok cu wilqui̱n cho chaxilac tak. Chaꞌn woꞌ tak ribanaric i nanikꞌorom wili: Chi cꞌahchiꞌ achopom acꞌux tak chiri̱j i camanic xipꞌut i Dios pan awa̱mna tak naxatricoꞌlej tak, chatik tak juꞌ riyeꞌeric rilokꞌil i Dios pan acꞌacharic tak. \v 13 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh chi na̱banam tak maj xa reꞌ woꞌ cho naxatcoꞌljic tak reꞌ Dios cꞌahchiꞌ ricamanic pan awa̱mna tak reh chi ru̱cꞌ i ritoꞌbal riyew cho chana̱ tak enaꞌn tak eh enawa̱j tak ribanaric i nicꞌ paꞌ nimal ra̱j i Dios chi na̱banam tak. \p \v 14 Nok nikꞌorom chic lok reꞌreꞌ, yuꞌna nwa̱j woꞌ nipahkam aweh tak i wili: Ma̱ban aweh tak i noꞌjbal chi xa tibechꞌic tak jeꞌ woꞌ chi xa tiwolic tak cu̱cꞌ take awich aj niminel tak. \v 15 Wi xaꞌn tak jeꞌ ricab xnikꞌor aweh tak, na̱cꞌacharic tak chi maꞌxta jenoꞌ mahc chana̱ tak eh chi jeꞌ reꞌ maꞌxta riwihꞌic kꞌilo̱j chana̱ tak, jeꞌ laꞌ woꞌ naricꞌuhtunic chi reꞌ hat-tak, hat-tak racꞌu̱n rixkꞌu̱n i Dios. Reꞌreꞌ riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ acꞌacharic tak chi maꞌ chꞌuwaꞌrsamaj ta nechꞌ ok wach anoꞌjbal tak chi quixilac take cꞌacharel quicꞌacharic chiwach take kꞌi̱j yuꞌna. Chi quixilac take cꞌacharel reꞌreꞌ, wilic take maꞌ holohic ta quinoꞌjbal nquicꞌuhtaj lok eh ar ncꞌutunic chi maꞌ holohic ta quibanic. Chi quiwach aj take cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌuruꞌ na̱cꞌuhtam woꞌ tak lok riholonquilal anoꞌjbal tak chi manlic jeꞌ ricab nok ncꞌuhtunic cho quisakomil take chꞌimi̱l pa rikꞌekomil akꞌab. \p \v 16 Yuꞌna jeꞌ woꞌ nipahkaj woꞌ aweh tak chi xa eli̱c woꞌ chakꞌor tak i lokꞌ laj cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ nanquicꞌul take cꞌacharel riban chi acꞌ chic cꞌacharic. Jeꞌ reꞌ nipahkaj je chi na̱banam tak reh chi nasoljok woꞌ chic cho i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌ hin equinwihꞌic chi xa suk chic nicꞌux nanwilow chi awu̱cꞌ tak xcꞌuluric jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ jenoꞌ aj ajamanel. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab ru̱cꞌ aj ajamanel reꞌ cow laj camanic riban chi ajamanic maꞌ no̱j ta chi kꞌe̱b naricohlaj wach i ajamanic reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ awu̱cꞌ tak reꞌ cow laj camanic xniban chi acꞌuhbaljic tak maꞌ xo̱j ta woꞌ chi kꞌe̱b, til xatritoꞌbej laꞌ chipam acꞌacharic tak. \v 17 Chi jeꞌ aj reꞌ, yuꞌna enikꞌor woꞌ aweh tak i wili: Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nsukbic nicꞌux awuꞌum tak maj to̱b ta cꞌahchiꞌ acꞌulum tak tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab woꞌ cꞌahchiꞌ nicꞌulum i hin, xa cꞌahchiꞌ woꞌ achꞌica̱b acꞌux tak chiri̱j i Jesus eh xa camanic woꞌ naꞌn tak chiwach. \v 18 Jeꞌ ricab hin chi kꞌe̱ꞌ sukquil nicꞌux til jeꞌ ok woꞌ reꞌ i hat-tak sukbok woꞌ acꞌux tak. \s1 Reꞌ Timote̱yo nariponic cu̱cꞌ aj Pili̱po wi jeꞌ reꞌ ra̱j i Dios \p \v 19 Hat-tak wich aj niminel, wi reꞌ kAja̱w Jesus ra̱j chi reꞌ Timote̱yo narojic awu̱cꞌ tak, reꞌ hin chꞌiclic nicꞌux chi reꞌreꞌ naribanam chi xa loqꞌuil ti enitakꞌa̱ꞌ je awu̱cꞌ tak reh chi eto̱j ricꞌraj tak cho nicꞌ wach wilca̱t pan animinic tak eh chi jeꞌ reꞌ ewoꞌ nsukbic nicꞌux i hin ru̱cꞌ paꞌ bih naricꞌulic rikꞌorom wi̱n chawi̱j tak. \v 20 Reꞌ hin xnichih wach i Timote̱yo chi narojic awu̱cꞌ tak ruꞌum chi maꞌ hab ta chic wach ncapewenic chawi̱j tak jeꞌ ricab riban ruꞌ. Ruꞌum chi reꞌ Timote̱yo riban jenaj wach rinoꞌjbal wu̱cꞌ chi capewenic chawi̱j tak pan animinic, \v 21 reꞌreꞌ maꞌ jeꞌ ta ricab take toco̱m chic waj toꞌo̱l reꞌ xquitikꞌa̱ꞌ wach pan quicꞌux chi maꞌxta cojic ar Pili̱po. Chiꞌnchel take reꞌreꞌ xa reꞌ wach risiqꞌuiric haj wilic nponic chi quiwach nca̱j caꞌnam, maꞌ reꞌ ta nchel i haj wilic ra̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 22 Reꞌ hat-tak enarak tak chiri̱j chaj bih cꞌahchiꞌ nikꞌorom je maj awehtꞌalim woꞌ tak chic rinoꞌjbal i Timote̱yo chi reꞌreꞌ jeꞌ ricab nok jenoꞌ acꞌunbe̱s ritoꞌbej i raja̱w chipam take rilahtzꞌil, jeꞌ woꞌ reꞌ nitobjic cꞌahchiꞌ ribanam chipam ricamaj i Dios chi rikꞌormojic i cꞌuhbal chiri̱j i Jesus. \v 23 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ reꞌ hin chꞌiclic nicꞌux chi nanitakꞌa̱b je i Timote̱yo awu̱cꞌ tak chi awiliric tak. Reꞌ cok ruꞌ maꞌ jaꞌ xta pe nitakꞌa̱b je cu rehtal ninaꞌbej pe chaj bih nanicahnic wi̱ꞌ ayuꞌ pan che̱ꞌ. \v 24 Wi xponic woꞌ kꞌi̱j chi naqui̱nquesam je til nawojic ca̱t tak wilom cho maj reꞌ hin maꞌ nikꞌeb ta nicapew-bal ru̱cꞌ i kAja̱w Dios chi reꞌreꞌ nariyeb kꞌab wi̱n chi xa nicꞌ yuꞌ nanibanam chi jeꞌ reꞌ. \p \v 25 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌum chi maꞌ jaꞌ ninaꞌbej ta pe chaj bih nanicahnic wi̱ꞌ, reꞌ hin xnicapaj ri̱j chi curman chi nanisolqꞌuim woꞌ chic je awu̱cꞌ tak chi pe̱t i Epapori̱to reꞌ wich aj niminel eh waj toꞌo̱l woꞌ chipam ricamaj i Dios chi aj kꞌorol riCꞌuhbal. Reꞌreꞌ aj yeꞌol woꞌ ricꞌux chi ricoꞌljic ri̱j kaniminic jeꞌ ricab riban jenoꞌ sol chi ricoꞌljic ri̱j ritinami̱t. Reꞌ kich aj niminel reꞌreꞌ, reꞌ xatakꞌa̱ꞌ tak cho wu̱cꞌ chi naquirilom ru̱cꞌ take paꞌ bih nwa̱j chipam nicꞌacharic ayuꞌ, \v 26 til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ra̱j rilom awach tak chawunchelal ruꞌum nok kꞌe̱ꞌ naxtiꞌbic pa ricꞌux chawi̱j tak ruꞌum woꞌ reh capewenic xoquic cho awu̱cꞌ tak naxabiraj tak ribiral chi reꞌreꞌ xyowabjic. \v 27 Til coric woꞌ chi jeꞌ reꞌ chi xyowabjic eh ruꞌum i riyaꞌbilal qꞌuisi̱n nak maꞌ xquimic je xa reꞌ laꞌ reꞌ kAja̱w Dios xiquetelej cho wach chi maꞌ xicana̱ꞌ ta chi xquimic je. Maꞌ xa reꞌ ta woꞌ reꞌ xqueteljic wach ruꞌum i Dios, xqueteljic laꞌ woꞌ cho niwach i hin reh chi reꞌ ritiꞌquil nicꞌux wilic maꞌ xmahsjic ta wach ru̱cꞌ riquimic. \p \v 28 Chi xa wajwam aj chic wach chi narojic awu̱cꞌ tak, reꞌ hin xa chi yuꞌna ti cꞌahchiꞌ woꞌ chic nitakꞌa̱b je i Epapori̱to chi awiliric tak. Nachawilow woꞌ tak chic wach, nipahkaj aweh tak chi sukbok acꞌux tak ru̱cꞌ, chi jeꞌ reꞌ ewoꞌ nkajic soꞌ wach ritzꞌirquil pa nicꞌux reꞌ nchalic chi capewenic chawi̱j tak ruꞌum reh capewenic naꞌn tak cho chiri̱j i Epapori̱to. \v 29 Chi jeꞌ wili kꞌuruꞌ chacuy chacꞌul tak i wich aj niminel reꞌreꞌ jeꞌ ricab ricꞌul chi keh chi enkaꞌn i hoj aj niminel reh kAja̱w Jesus chi ricꞌuluric jenoꞌ kich aj niminel ru̱cꞌ sukquil cꞌuxlis. Jeꞌ woꞌ nok wilic chic chaxilac tak chalokꞌmej tak i kich aj niminel wili jeꞌ woꞌ ricab naꞌn tak cu̱cꞌ take cꞌacharel quitakꞌabjic je awu̱cꞌ tak. \v 30 Jeꞌ reꞌ nipahkaj chi na̱banam tak maj reꞌreꞌ qꞌuisi̱n nak maꞌ xquimic ruꞌum i camanic xtakꞌabjic rikꞌormojic reh ruꞌum i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ woꞌ chic, reꞌreꞌ xicoj pan yohbalil ricꞌacharic naxchalic pan ajelow-bal hat-tak chi nitobjic chipam take paꞌ bih nwa̱j ayuꞌ ruꞌum chi chawunchelal hat-tak maꞌ xaꞌn ta tak canar chalic chi nitobjic pa nicꞌaxquilal. \c 3 \s1 Reꞌ pahbanic cꞌuxlis chiri̱j i Jesus \p \v 1 Hat-tak wich aj niminel, reꞌ hin nikꞌorom chic aweh tak take kꞌoric chi maꞌ ntiꞌbic pan acꞌux tak. To̱b ta cꞌolok lok paꞌ bih tiꞌcꞌaxic chana̱ tak, reꞌ laꞌ hat-tak xa suk ok woꞌ acꞌux tak ruꞌum chi reꞌ kAja̱w Dios wilic awu̱cꞌ tak. Yuꞌna chi cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam je aweh tak take kꞌoric wili, nwa̱j woꞌ chic nikꞌorom je aweh tak jenaj chic kꞌoric. To̱b ta oxpech nanibanam rikꞌormojic aweh tak maꞌ eta quinchꞌiꞌtjic chi ribanaric ruꞌum nok wehtꞌalim chi til camanel aweh pan animinic tak. \v 2 Reꞌ aj take kꞌoric wili oxpech rikꞌormojic nanibanam je aweh tak: Chacoꞌlej awi̱b tak! Til chacoꞌlej awi̱b tak! Eh til woꞌ chic chacoꞌlej awi̱b tak chi quiwach take cꞌahbil laj cꞌuhbalanel reꞌ nquicapaj chi reꞌ take quiniminic reh Dios riwi̱ꞌ chi queh chi narikꞌataric lok ritzꞌuhmal na̱ quicꞌachanbal. Reꞌ take cꞌuhbalanel reꞌreꞌ, xa jeꞌ quicab take joskꞌ laj tzꞌiꞌ chi xa tiꞌcꞌaxic nquicoj wi̱ꞌ take cꞌacharel nquitiw. \v 3 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ take reꞌ nquikꞌor chi ritinami̱t Dios take xa ruꞌum chi nquicoj quibihnal chi aj nimem take reh rikꞌataric lok ritzꞌuhmal na̱ quicꞌachanbal. Coric chi wilic quibiral chi jeꞌ reꞌ, xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ ricorquilal maꞌ jeꞌ ta reꞌ maj reꞌ hoj reꞌ kojlokꞌonic reh Dios ru̱cꞌ ritoꞌbal i Lokꞌ laj Uxlabal reꞌ aj hoj wilco̱j chi manlic ritinami̱t. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ reꞌ ta chic china̱ i paꞌ bih nbanaric china̱ acꞌal wili nkachꞌica̱ꞌ kacꞌux, chiri̱j laꞌ Jesus chꞌiclic kacꞌux chi suk kacꞌux. \p \v 4 Chi jeꞌ aj reꞌ richꞌiquinjic kacꞌux nkaꞌn, xa ta nak reꞌ hin chꞌiclic nicꞌux china̱ i paꞌ bih nibanam chipam nicꞌacharic, to̱b ta nak wilic riwi̱ꞌ chi enichꞌica̱ꞌ nicꞌux china̱ reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi ta nak wilic jenoꞌ cꞌacharel xichꞌica̱ꞌ ricꞌux china̱ take paꞌ bih ribanam chipam ricꞌacharic, reꞌ nak hin enicoj wi̱b chi pe̱t be̱h. \v 5 Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ nikꞌor, reꞌ i wili: Reꞌ hin nok wilic wi̱n wahxaki̱b kꞌi̱j reꞌ take nitu̱t waja̱w xquikꞌat lok ritzꞌuhmal na̱ nicꞌachanbal ruꞌum chi jeꞌ reꞌ rikꞌor i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ pa nitiꞌjolal wilic i rehtalil chi hin ca̱ꞌ quiꞌsil take cho aj hewre̱yo eh chi ar xchalic nijaꞌquil cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Wenjamin reꞌ jenaj queh racꞌu̱n i maꞌ Israhel. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin til woꞌ hin manlic aj hewre̱yo chi coric eh xinwihꞌic woꞌ pan quicomonil take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Chi jeꞌ reꞌ cow nak nikꞌor chi narinimjic take kꞌoric tzꞌihmbimaj chipam i cꞌuhbal reꞌreꞌ. \v 6 Reꞌ woꞌ reꞌ riwi̱ꞌ chi reꞌ hin kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xwa̱j chi reꞌ take toco̱m chic cꞌacharel xquinimej ta nak i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh ruꞌum reꞌ xwixowej cho quiwach eh xniban cho tiꞌcꞌaxic queh take moloj wach aj niminel chiri̱j i Jesus ruꞌum nok xnicapaj chi reꞌ take reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌihtam qui̱b chiwach i cꞌuhbal reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ xiyew cho Dios keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil maꞌ Israhel reh chi coric kawach chiwach, reꞌ hin xninimej chi manlic eh maꞌ hab ta wach jenoꞌ enkꞌoric wi̱n chi wilic ta nak xnikꞌihtaj wi̱ꞌ wi̱b chiwach i cꞌuhbal reꞌreꞌ. \p \v 7 Coric, til jeꞌ nak reꞌ cho riwi̱ꞌ nicꞌacharic raj yuꞌna chiꞌnchel take reꞌ, reꞌ wilic nak cho riwaꞌric chi wi̱n, maꞌxta chic nechꞌ ok riwaꞌric chi niwach ruꞌum chi niyew nicꞌux chi ricꞌaxmajic i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 8 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ chic rinabjic wach chi manlic i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ nchopbic cho nina̱ i hin, reꞌ chic reꞌ wilic riwaꞌric chi niwach eh ruꞌum reꞌ xnikꞌeb lok ri̱j nicꞌux chiꞌnchel noꞌjbal niqꞌuihsaj nak cho wi̱ꞌ wi̱b najtir kꞌi̱j. Reꞌ noꞌjbal reꞌreꞌ xiban xa jeꞌ na ricab jenoꞌ mokꞌal chi wi̱n ruꞌum chi reꞌ chic nwa̱j yuꞌna, reꞌ chic ritahkaljic i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \p \v 9 Yuꞌna kꞌuruꞌ reꞌ hin nwa̱j wihꞌic pan jenaj wach cꞌuxlis ru̱cꞌ i Jesus maj wi wilqui̱n chic pan jenaj wach cꞌuxlis ru̱cꞌ, ra̱j rikꞌorom chi cꞌahchiꞌ nicꞌamam na̱ i noꞌjbal nchalic ru̱cꞌ i Dios eh maꞌ reꞌ ta chic i noꞌjbal nicꞌam nak cho na̱ i hin. Reꞌ noꞌjbal nicꞌam nak cho na̱, rikꞌor chi riwi̱ꞌ chi wi̱n chi naricꞌamaric na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Ra̱j i noꞌjbal nchalic ru̱cꞌ i Dios reꞌ xnirak i hin ru̱cꞌ richꞌiquinjic nicꞌux chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, rikꞌor chi riwi̱ꞌ chi wi̱n chi nanichꞌica̱b nicꞌux chiri̱j ruꞌ. \v 10 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hin nichꞌica̱ꞌ nicꞌux chiri̱j i Jesus maj nwa̱j chi pa nicꞌacharic enwihꞌic jeꞌ woꞌ chi enwihꞌic pa nicꞌacharic i rinimal wach rajawric i Dios reꞌ xucsunic reh Jesus chi quixilac take camnak. Chiri̱j lok reꞌreꞌ nwa̱j chi wi eta nak ncꞌulic lok i tiꞌcꞌaxic chi nina̱ ruꞌum ritahkaljic i Jesus niban, tikilqui̱n chi ricꞌuluric jeꞌ ricab xiban i Jesus naxcꞌulic lok tiꞌcꞌaxic china̱. Jeꞌ woꞌ chic jeꞌ ricab xiban naxquimic wach curu̱s reꞌreꞌ til tiklic chi ricꞌuluric reꞌreꞌ, reꞌ hin tikilqui̱n woꞌ chi naniquimic wi ruꞌum reh ritahkaljic i Jesus riwi̱ꞌ chi wi̱n chi jeꞌ reꞌ encꞌuluric wu̱cꞌ. \v 11 Wi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric wu̱cꞌ, wehtꞌal woꞌ chi reꞌ Jesus naribanam chi nawuctic woꞌ chic cho chi quixilac take camnak. \s1 Reꞌ yeꞌo̱j cꞌuxlis chi ribanaric i // noꞌjbal jeꞌ ricab rinoꞌjbal i Jesus \p \v 12 Ru̱cꞌ xnikꞌor lok reꞌreꞌ maꞌ nwa̱j ta nikꞌorom chi wilic ta nak chic ninoꞌjbal jeꞌ ricab i Jesus. Jeꞌ woꞌ maꞌ cꞌahchiꞌ ta nikꞌorom chi xa coric ta nak chic niwach chi manlic jeꞌ ricab ruꞌ. Reꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom was tak nicha̱kꞌ, reꞌ chi reꞌ hin cꞌahchiꞌ nicowem nicꞌux chi reꞌ ninoꞌjbal naribanam jeꞌ ricab rinoꞌjbal i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, ruꞌum nok reꞌreꞌ ra̱j chi reꞌ ninoꞌjbal naribanam jeꞌ ricab i rinoꞌjbal ruꞌ eh ruꞌum reꞌ xiricoꞌlej. \p \v 13 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel, jeꞌ ricab wilqui̱n hin yuꞌna maꞌ nicapaj ta chi xnirak ta nak chic pa̱m i noꞌjbal jeꞌ ricab ra̱j i Jesus chi nanibanam xa reꞌ laꞌ haj wilic niban yuꞌna reꞌ chi cꞌahchiꞌ wicꞌsam lok ri̱j nicꞌux haj wilic take noꞌjbal xniban cho najtir kꞌi̱j eh china̱ chic i noꞌjbal wilic je chi niwach ruꞌum i Jesus, reꞌ chic reꞌ cꞌahchiꞌ nitahkem ri̱j yuꞌna. \v 14 Jeꞌ reꞌ ajic jeꞌ ricab riban jenoꞌ aj ajamanel nanoquic je chi ajamanic xa reꞌ chic i yeꞌa̱b haj nariponic wi̱ꞌ wilic pa ricꞌux ruꞌum ra̱j ribanam canar jenoꞌ risi̱, jeꞌ woꞌ reꞌ niban i hin. Yuꞌna xa reꞌ chic risiqꞌuiric i noꞌjbal jeꞌ ricab ra̱j i Jesus xa reꞌ chic reꞌ wilic pa nicꞌux maj reꞌ riwi̱ꞌ chi xinyukꞌunjic cho ruꞌum i Dios jeꞌ woꞌ chi xincoꞌljic ruꞌum i Jesus, reꞌ chi nanicꞌulum i noꞌjbal reꞌreꞌ jeꞌ ricab jenoꞌ si̱. \p \v 15 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ was tak nicha̱kꞌ, chi kunchelal i hoj nicꞌ qꞌuihal rijeb chic i kanoꞌjbal chipam i kaniminic, curman chi nakaꞌnam keh i noꞌjbal ra̱j i Jesus chi naribanaric jeꞌ ricab i nikꞌorom aweh tak chiri̱j i noꞌjbal reꞌreꞌ. Tzꞌa̱b ruꞌ wi wilic jenoꞌ aweh tak maꞌ jeꞌ ta ricab nicapew-bal i ricapew-bal ruꞌ, ta woꞌ re̱t chi wi̱n ruꞌum nok reꞌ Dios ru̱cꞌ i Lokꞌ laj rUxlabal naricꞌuhtam aweh tak haj wilic i coric laj noꞌjbal ra̱j banaric. \v 16 Reꞌ cok ruꞌ wi jeꞌ aj reꞌ xiban i Dios, chacꞌam tak na̱ i paꞌ bih ricꞌuhtaj aweh tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi na̱banam tak maj reꞌ ra̱j i Dios reꞌ chi nicꞌ paꞌ wach i niminic cꞌahchiꞌco̱j chiwach ru̱cꞌ ricꞌamaric na̱ ricꞌuhbal, reꞌ woꞌ reꞌ ra̱j chi enkatik juꞌ ribanaric. \p \v 17 Jeꞌ reꞌ ajic hat-tak wich aj niminel, chacꞌam tak tzꞌeht reh i noꞌjbal xniban cho chaxilac tak eh chatijej woꞌ aweh tak i quinoꞌjbal take awich aj niminel tak cꞌahchiꞌque̱b chi cꞌacharic jeꞌ ricab cꞌacharic xniban cho chaxilac tak. Jeꞌ reꞌ nok nipahkam aweh tak chi maꞌ riban acapew-bal tak jeꞌ ricab quinoꞌjbal take chucul laj aj niminel. \v 18 Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak ruꞌum chi chaxilac hat-tak kꞌe̱ꞌ chic take chucul aj niminel wilque̱b. Jeꞌ ricab qꞌuih chic pech nikꞌorom cho aweh tak chi chayohbalej awi̱b tak chiwach quinoꞌjbal, yuꞌna cꞌahchiꞌ nicaꞌpechem je rikꞌormojic aweh tak chi njikꞌjitic i wa̱mna ruꞌum nok reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ nquikꞌor chi cꞌahchiꞌ quitahkem rikꞌorbal i Dios, xa reꞌ laꞌ ruꞌ ru̱cꞌ i quinoꞌjbal nquicꞌuhtaj lok chi aj kꞌetol take wach i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j chi reꞌ Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric xquimic wach curu̱s chi kacoꞌljic i hoj. \p \v 19 Chi jeꞌ aj reꞌ quinoꞌjbal i take cꞌacharel reꞌreꞌ, pan junelic tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ quicora̱b je. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi wilic take nquicoj quitiyo̱x chi quiwach eh nquiyew quicꞌux chi rilokꞌonjic wach, reꞌ take chucul laj niminel reꞌ nquiyew woꞌ quicꞌux chiri̱j i xa paꞌ jaric i mahc ripahkaj cho i co̱k quikꞌab. Ru̱cꞌ i cꞌahbilal ncaꞌn, qꞌuixꞌic laꞌ nak chic naroquic cho queh xa reꞌ laꞌ chi rijelow-bal reꞌreꞌ, riqꞌuihsjic chic qui̱b ncaꞌn ru̱cꞌ i maꞌ holohic ta laj quibano̱j. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi reꞌ take chucul laj niminel reꞌreꞌ, xa reꞌ i noꞌjbal ncaꞌn ribanaric take cꞌacharel china̱ acꞌal wili, xa reꞌ wach reꞌ ncaꞌn ribanaric \v 20 ra̱j laꞌ hoj reꞌ kanimem i Jesus maꞌ reꞌ ta chic hoj reh na̱ acꞌal wili, xojricoj laꞌ i Dios chi hoj ritinami̱t chi nakawihꞌic ar pan taxa̱j. Ruꞌum aj chi hoj chic ritinami̱t i Dios, yuꞌna cꞌahchiꞌ kuyꞌem risoljic cho pan taxa̱j i Lokꞌ laj Ajabe̱s eh kajcoꞌlonel Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 21 Ru̱cꞌ rinimal rajawric xyeꞌeric ruꞌum Ajabe̱s Dios chi narichꞌukum kꞌoric chi quina̱ chiꞌnchel wilque̱b pan taxa̱j chꞌi̱l woꞌ nicꞌ nimal wilque̱b china̱ acꞌal wili, reꞌ Jesus narijalam wach i katiꞌjolal wilco̱j wi̱ꞌ yuꞌna chi cu pan quimic ki̱j eh chi jeꞌ reꞌ nariyeb keh jenaj toco̱m chic katiꞌjolal jeꞌ ricab ritiꞌjolal ruꞌ chi maꞌxta chic rojic pan quimic. \c 4 \s1 Maꞌ ra̱j ta cꞌulmujic toco̱m chic cꞌuhbal \p \v 1 Chi jeꞌ aj wili hat-tak lokꞌ laj wich aj niminel reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak, yuꞌna til tinikꞌil tak je chi na̱tikim tak juꞌ richꞌiquinjic acꞌux tak chiri̱j i Jesus. Wi jeꞌ reꞌ naꞌn tak, xa eli̱c woꞌ narisukbic pa nicꞌux awuꞌum tak eh jeꞌ woꞌ ruꞌum reh nisi̱ nanicꞌulum ru̱cꞌ i Dios ruꞌum nicamaj xniban awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab nok jenoꞌ aj ajamanel ncojoric jenaj chiho̱j wach cotomaj ri̱j kꞌab che̱ꞌ xoybal wach na̱ rehtalil chi reꞌreꞌ xponic chi pe̱t be̱h reh pajoj i̱b chi ajamanic. \p Hat-tak wich aj niminel reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j chi nawojic ca̱t nikꞌoꞌrem tak cho \v 2 xa reꞌ laꞌ ruꞌ ruꞌum chi maꞌ niban ta canar ojic, yuꞌna jenaj atoꞌbil nwa̱j nipahkam je queh take wich aj niminel reꞌ ti Ewo̱rya chꞌi̱l i tiꞌ Si̱ntique. Reꞌ atoꞌbil wili, reꞌ chi nacaꞌnam woꞌ chic chi xa jenaj wach quicꞌux chipam rinimjic i Jesus maj yuꞌna maꞌ nquicꞌam ta qui̱b chipam i quinoꞌjbal chi niminic. \v 3 Ruꞌum aj woꞌ reꞌreꞌ nipahkaj aweh hat wich aj niminel maꞌ Si̱sico reꞌ til manlic hat waj toꞌo̱l chi rikꞌormojic ribiral i Jesus, chi chatoꞌbej take wi̱n i quib chi wich aj niminel reꞌreꞌ chi nacaꞌnam woꞌ chic chi xa jenaj wach quicꞌux maj nok jaꞌ quincojoric ta nak pan che̱ꞌ, reꞌ take quib aj niminel reꞌreꞌ xa cow chic xquiyew quicꞌux chi camanic chi rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios chi wichꞌi̱l take. Maꞌ xa wichꞌi̱l ta i hin xcaꞌn chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ reꞌ xcaꞌn quichꞌi̱l take kich aj niminel wilic chic quibihnal chipam rihu̱j i Dios reꞌ tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ quibihnal take nicꞌ paꞌ nimal take cꞌacharel yeꞌo̱j chiqui̱j chi naquicꞌacharic chi junelic. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take quib kana̱b reꞌreꞌ cow xicamanic chi rikꞌormojic ricꞌuhbal i Dios chꞌi̱l i kasbe̱s maꞌ Quelme̱nte eh chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic wich aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ caꞌnam cho, reꞌ hin nipahkaj aweh chi chatoꞌbej take quib kana̱b reꞌreꞌ. \p \v 4 Nok nipahkam chic reꞌreꞌ, reꞌ chic take wili toco̱m pahkanic niban je aweh tak: Xa suk ok woꞌ acꞌux tak chi junelic ruꞌum chi reꞌ kAja̱w Dios wilic awu̱cꞌ tak eh reꞌ hin maꞌ eta quinchꞌiꞌtjic chi ricaꞌpechjic rikꞌororic woꞌ chic je aweh tak chi narisukbic acꞌux tak. \v 5 Jeꞌ woꞌ, til cꞌuhtunok woꞌ lok ru̱cꞌ anoꞌjbal tak chi hat-tak chakꞌlam cu̱cꞌ chiꞌnchel, ruꞌum chi reꞌ Jesus xa wilic woꞌ ku̱cꞌ i hoj aj niminel. \v 6 Jeꞌ woꞌ, nipahkaj aweh tak chi maꞌ chi bih no̱j wi̱ꞌ acapew-bal tak chiri̱j xa paꞌ bih jaric china̱ wach acꞌal wili, reꞌ laꞌ chaꞌn tak chakꞌor tak johtok reh Dios haj wilic acꞌaxquilal tak eh nachaꞌn tak johtok apahkanic tak xa wilic ok woꞌ tioxonic pan awa̱mna tak ru̱cꞌ i Dios. \v 7 Chapahkaj aj tak reh Dios atobjic tak eh reꞌreꞌ nariyeb cho aweh tak. Jeꞌ woꞌ, ruꞌum chi reꞌ hat-tak chꞌiclic acꞌux tak chiri̱j i Jesus, reꞌ Dios nariyeb woꞌ cho aweh tak i sukquil cꞌuxlis reꞌ nariwihꞌic pan awa̱mna tak nok wilic acꞌaxquilal tak to̱b ta nchel maꞌ narak ta tak chiri̱j chaj bih riwi̱ꞌ nok reꞌ Dios xiyew cho chana̱ tak reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak kꞌuruꞌ reh chi reꞌ sukquil cꞌuxlis na̱cꞌulum tak reꞌreꞌ naritoꞌbonic aweh tak chi enchꞌihquic awa̱mna tak eh chi maꞌ eta nyoj acapew-bal tak. \s1 Reꞌ riholonquilal laj noꞌjbal ra̱j i // Dios chi nacaꞌnam take aj niminel \p \v 8 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel, ticꞌacharok tak ru̱cꞌ holonquilal laj noꞌjbal reh chi ruꞌum reh noꞌjbal naꞌn tak enyeꞌeric rilokꞌil i kAja̱w Jesus. Jeꞌ ok wili cꞌacharic chaꞌn tak: Pa ricorquil laj noꞌjbal, pan tzꞌiro̱j wach capew-bal. Jeꞌ woꞌ, pan sak wach cꞌacharic tiwihꞌok tak eh cꞌul wach ok lok achakꞌlamil tak. Til laꞌ ok pa̱m pe̱t kꞌoric wilic abiral tak chi holohic anoꞌjbal tak eh chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal na̱banam tak reꞌ naricꞌuhtunic lok chi quiwach i tinamit chi coric wach acapew-bal tak, reꞌ ok reꞌ chacapaj tak lok ribanaric. \v 9 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hat-tak chatik tak juꞌ ribanaric jeꞌ ricab rikꞌor i tijinic cꞌuhtumaj aweh tak wuꞌum, reꞌ maꞌ xa reꞌ ta xnicꞌuhtaj aweh tak ru̱cꞌ kꞌoric jeꞌ laꞌ woꞌ xawilow tak ru̱cꞌ ninoꞌjbal naxinwihꞌic chaxilac tak. Ru̱cꞌ chi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak, reꞌ Dios reꞌ nyeꞌbic cho sukquil cꞌuxlis nariwihꞌic awu̱cꞌ tak chi junelic. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ritioxej je i si̱ xcaꞌn cho take aj Pili̱po \p \v 10 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel yuꞌna reꞌ chic i kꞌoric chiri̱j asi̱ xayew tak wi̱n reꞌ chic reꞌ nanikꞌoric chiri̱j. Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nitioxej johtok i kAja̱w Dios ruꞌum reꞌreꞌ. Ru̱cꞌ asi̱ xatakꞌa̱ꞌ tak cho wi̱n, jenaj woꞌ chic pech xarak tak nicꞌ wach nitobjic na̱banam tak cho maj reꞌ hin wehtꞌalim chi til wilic nak pan awa̱mna tak chi naqui̱natoꞌbem tak xa reꞌ laꞌ jaꞌ narak ta nak tak nicꞌ wach riwi̱ꞌ na̱banam tak cho. \v 11 Ru̱cꞌ xnikꞌor lok wili maꞌ ra̱j ta rikꞌorom chi nok xinwihꞌic chi maꞌxta bih wilic wi̱n, xinwihꞌic ta nak chi xa ntzꞌiric chic pa nicꞌux. Maꞌxta! Reꞌ hin maꞌ xniban ta chi ntzꞌiric pa nicꞌux maj xnitijej i cꞌacharic chi suk nicꞌux to̱b ta suk wilqui̱n on cꞌaxic niban. \v 12 Jeꞌ reꞌ ajic wehtꞌalim nicꞌ wach cꞌacharic chipam nibaꞌil jeꞌ woꞌ i cꞌacharic nok chiꞌnchel wilic cho wi̱n maj reꞌ Dios xicꞌuhtaj wi̱n nicꞌ wach naquincꞌacharok chi suk nicꞌux pan nibaꞌil on nok chiꞌnchel wilic cho wi̱n. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa haj yeꞌa̱b quinwihꞌic wi̱ꞌ jeꞌ ricab nok cuyuj wiꞌc niban on nok maꞌ ncꞌuhlic ta chic i paꞌ bih wilic cho wi̱n, reꞌ hin xnitijej nicꞌ wach naquincꞌacharok chi suk nicꞌux. \v 13 Chi jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ nicꞌaxaric niban, xa paꞌ bih npahkaljic wi̱n chi ribanaric ricamaj i Dios, chiꞌnchel niban canar ribanaric ruꞌum nok reꞌ kAja̱w Jesus riyew wansil chi ribanaric haj wilic ra̱j i Dios. \p \v 14 Hat-tak wich aj niminel, nok reꞌ hin nikꞌor chi wehtꞌalim wi̱n i cꞌacharic pan nibaꞌil jeꞌ woꞌ nok nikꞌor chi chiꞌnchel wilic wi̱n, maꞌ ra̱j ta rikꞌorom chi maꞌ ta nak nicoj pa riman i toꞌbonic xaꞌn tak cho wi̱n. Maꞌxta! Reꞌ hat-tak jenaj laꞌ rinimal cꞌaxo̱j xaꞌn tak cho wi̱n naxinatoꞌbej tak cho chipam take nicꞌaxquilal cꞌahchiꞌ nak wiqꞌuic wi̱ꞌ. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor chi kꞌe̱ꞌ holonquilal xaꞌn tak wi̱n. \v 15 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel aj Pili̱po, reꞌ xaꞌn tak cho wi̱n reꞌreꞌ cu wilic pan acꞌux tak, maꞌ jeꞌ? Reꞌ hin til cu wilic pa nicꞌux take kꞌi̱j reꞌreꞌ naxnipꞌut rikꞌormojic i cꞌuhbal chiri̱j i Jesus chaxilac tak, nicꞌ wach naxinatoꞌbej tak nok tikilqui̱n nak chic chi nawelic cho chipam i yukꞌul Masero̱nya reꞌ wilic wi̱ꞌ atinami̱t hat-tak aj Pili̱po. Chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ maꞌ hab ta chic jenoꞌ moloj wach aj niminel xtoꞌbonic wi̱n, xa reꞌ laꞌ ti acomonil hat-tak xamol wach atumi̱n tak chi nitobjic chipam ricamaj i Dios. \v 16 Maꞌ xa junpech ta xinatoꞌbej tak, caꞌpech laꞌ xinatoꞌbej tak ar pan tinamit Tesalo̱nica naxatakꞌa̱ꞌ tak je tumi̱n reꞌ xamol tak wach lokꞌbal paꞌ bih wi̱n. \p \v 17 Jeꞌ reꞌ was tak nicha̱kꞌ aj niminel, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nsukbic i wa̱mna ru̱cꞌ take asi̱ xayew tak cho wi̱n reꞌ cok ruꞌ reꞌ hin maꞌ cꞌahchiꞌ ta nikꞌorom reꞌreꞌ ruꞌum chi nwa̱j ta nak chi reꞌ hat-tak xa eli̱c woꞌ na̱yeb tak cho nisi̱. Maꞌxta! Haj cok wilic til nwa̱j chawi̱j hat-tak, reꞌ chi reꞌ Dios eriyew cho rinimal ricuseꞌsbal chana̱ tak eh chi wilic ok toco̱m chic cꞌaxoj chaxilac hat-tak jeꞌ ricab abanam tak cho wi̱n. \v 18 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ was tak nicha̱kꞌ aj niminel, yuꞌna cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam i hu̱j wili chi jeꞌ na jenaj rehtalil chi xnicꞌul i toꞌbonic xaꞌn tak cho wi̱n, reꞌ xicꞌam cho wi̱n i Epapori̱to. Ru̱cꞌ i toꞌbonic reꞌreꞌ yuꞌna chiꞌnchel wilic wi̱n, xa niqꞌuic laꞌ woꞌ chic na̱ eh ruꞌum aj reꞌ yuꞌna maꞌxta bih maꞌ ta nak wilic wi̱n. Junpech woꞌ chic was tak nicha̱kꞌ, nikꞌor aweh tak chi til kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh tak i toꞌbonic reꞌreꞌ, reꞌ jeꞌ na ricab jenaj si̱ nim wach xayew tak chiwach i Dios eh reꞌreꞌ xicꞌul cho aweh tak chi jeꞌ ricab jenaj si̱ kꞌe̱ꞌ ncꞌohnic chiwach. \v 19 Jeꞌ woꞌ nikꞌor aweh tak chi jeꞌ ricab nok reꞌ hat-tak xayew tak nitoꞌbal, jeꞌ woꞌ reꞌ i kaDios reꞌ aj ehchenel reh rinimal wach bihomal ar pan taxa̱j, nariyeb cho riman ricꞌaxbal chana̱ tak nok chiꞌnchel ok wilic cho aweh tak on nok maꞌxta bih wilic aweh tak, ruꞌum chi reꞌ hat-tak xachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chiri̱j i Jesus. \p \v 20 Was tak nicha̱kꞌ aj niminel ru̱cꞌ chiꞌnchel wili, reꞌ hoj til kayew woꞌ tak rilokꞌil i Dios chipam kacꞌacharic chi junelic i kꞌi̱j. Jeꞌ ta nak reꞌ. \s1 Reꞌ cohlsbal wach i hu̱j wili \p \v 21 Chipam i hu̱j wili cꞌahchiꞌ woꞌ nitakꞌa̱b je risukquilal acꞌux chiꞌnchel hat-tak wich aj niminel reh Jesus wilca̱t tak ar Pili̱po. Reꞌ take kas kacha̱kꞌ aj niminel wilque̱b wu̱cꞌ chi toꞌbonic, nquitakꞌa̱ꞌ woꞌ je risukquil acꞌux tak. \v 22 Jeꞌ woꞌ take cꞌacharel quipatanic ayuꞌ reꞌ aj niminel chic take, cꞌahchiꞌ woꞌ quitakꞌa̱b je risukquil acꞌux tak eh reꞌ til cow nquipahkaj chi jeꞌ reꞌ naribanaric je aweh tak, reꞌ take aj camanom pa ripa̱t i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma reꞌ take xquinimej woꞌ i kAja̱w Jesus. \p \v 23 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ was tak nicha̱kꞌ aj niminel reꞌ ta nak ratoꞌbil i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric wihꞌok awu̱cꞌ tak chipam animinic tak.