\id MRK - Pokomchi Occidental NT \h SAN MARCOS \toc1 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i Maꞌ Cus \toc2 SAN MARCOS \toc3 Mk \mt2 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i \mt1 Maꞌ Cus \c 1 \s1 Reꞌ cꞌuhbalanic xiban i Wa̱n // aj kahsem haꞌ \r (Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9,15-17; Jn. 1.19-28) \p \v 1 Jeꞌ wili xchꞌihquic wi̱ꞌ ato̱b laj rikꞌormojic chiri̱j coꞌlbal i̱b xicꞌam cho i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric eh rAcꞌu̱n woꞌ i Dios: \v 2 Najtir cho kꞌi̱j jenaj raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ Isayi̱yas ribihnal, jeꞌ wili xitzꞌihmbaj cho: \q1 “Reꞌ hin xnibiraj naxikꞌor i Dios reh rAcꞌu̱n chi jeꞌ wili: \q2 ‘Reꞌ hin naca̱t nitakꞌa̱b jok wach acꞌal, xa reꞌ laꞌ chiwach jok awojic i hat, pe̱t nanitakꞌa̱b je cu̱cꞌ i tinamit jenaj waj tzꞌeꞌ wa̱ch. \q2 Reꞌreꞌ nariyeꞌbic rehtal queh aponic, jeꞌ ricab chi jenoꞌ winak cꞌahchiꞌ ta nak ritikꞌa̱ꞌ ribe̱h jenoꞌ kꞌatal kꞌoric ponic reh, nqui Dios reh rAcꞌu̱n. \q1 \v 3 “Chiri̱j wili reꞌ hin xnibiraj chi jeꞌ wili xkꞌormojic reh jenaj winak cꞌahchiꞌ riyukꞌem take tinamit ar pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel: \q2 ‘Jeꞌ ricab nantikꞌinjic jenoꞌ be̱h ruꞌum ponic reh jenoꞌ kꞌatal kꞌoric chi kꞌoꞌronic, reꞌ hat chatikꞌa̱ꞌ woꞌ take tinamit chi ricꞌuluric i Ajabe̱s Pahbamaj wuꞌum chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ nariponic chi quikꞌoꞌrjic. \q2 Queh take tinamit reꞌreꞌ chakꞌor chi curman naquicorsam wach quicꞌacharic jeꞌ ricab nok jenoꞌ winak ricorsaj wach take yocyoc laj be̱h ruꞌum reh riponic jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, nqui Dios nqui xitzꞌihmbaj cho maꞌ Isayi̱yas. \p \v 4 Jeꞌ aj woꞌ reꞌ xcꞌuluric. Reꞌ kAja̱w Dios xitakꞌa̱ꞌ woꞌ cho i raj kꞌorol reꞌ Wa̱n ribihnal. Naxipꞌut ricamaj i Wa̱n jeꞌ wili quicꞌuhbaljic take tinamit xiban: \p «Chacana̱ꞌ tak ribanaric i mahc reh chi reꞌ Dios ericuy amahc tak eh cu reꞌ aj ruꞌ reꞌ hin enikahsaj aha̱ꞌ tak, nqui queh. \p \v 5 Jeꞌ aj woꞌ reꞌ xiban i Wa̱n ar pan nim ro̱k haꞌ Jortan ribihnal. Xikahsaj woꞌ quiha̱ꞌ take nicꞌ paꞌ qꞌuihal take cꞌacharel aj Jerusalen chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic cꞌacharel aj pa riyukꞌul Jure̱ya take, xa reꞌ laꞌ ruꞌ xa reꞌ xikahsaj riha̱ꞌ i xasjic cho pan ra̱mna rikꞌormojic chi jeꞌ wili: \p «K-Aja̱w Dios, reꞌ hin nirak chiri̱j chi hin aj mahc, nqui xikꞌor. \p \v 6 Reꞌ Wa̱n naxwihꞌic ar pan chik yu̱kꞌ, chiliꞌl chꞌi̱l ri̱s winak ca̱b xiwaꞌbej. Xa ritzꞌuhmal ti ri̱j nim laj chicop came̱yo ribihnal xicoj chiri̱j chi jelow-bal risoꞌ eh xa junrahp woꞌ ti chi tzꞌuhu̱m xibacꞌbej wi̱ꞌ ripa̱m. \v 7 Ar ajic jeꞌ wili rikꞌor queh tinamit naricꞌuhbalej take: \p «Chiwi̱j i hin naricꞌulic lok i Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric reꞌ nicꞌ woꞌ chic na̱ rajawric chi niwach. Reꞌreꞌ maꞌ eta riyew ri̱b chi xa ta nak reꞌ tꞌuch wach camanic jeꞌ ricab resmejic lok riper xijab ajabe̱s riban jenoꞌ aj camanom, ericꞌul chi wi̱n chi eniban chiwach. \v 8 Reꞌ hin yuꞌna xa ru̱cꞌ ti haꞌ cꞌahchiꞌ nikahsam aha̱ꞌ tak raj laꞌ Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric reꞌreꞌ til naribanam chi naritakꞌa̱b cho i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi nariwihꞌic pan acꞌacharic hat-tak reꞌ tiniminic tak reh, nqui Wa̱n queh. \s1 Reꞌ Jesus xkahsjic riha̱ꞌ ruꞌum i Wa̱n \r (Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22) \p \v 9 Chipam take kꞌi̱j nok kahsanic haꞌ riban i Wa̱n, reꞌ Jesus xelic cho pan tinamit Nasaret reꞌ wilic pa riyukꞌul Calile̱ya eh ar aj ruꞌ xchalic chi rikahsjic riha̱ꞌ ru̱cꞌ i Wa̱n ar pan nim laj haꞌ Jortan. \v 10 Naxelic cho pan haꞌ i Jesus xilow chi tehlic pa̱m i taxa̱j eh chi reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal kajic riban cho china̱ chi jeꞌ ricab jenaj rexba̱. \v 11 Reꞌ Jesus xibiraj naxkꞌoric cho i Dios pan taxa̱j chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat wAcꞌu̱n, til kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj. Kꞌe̱ꞌ woꞌ sukquil pa nicꞌux chawi̱j ruꞌum chi xatnipahba̱ꞌ chi Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric, nqui cho Dios. \s1 Reꞌ Jesus xpajaric ruꞌum aj Yahm \r (Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13) \p \v 12 Nok kahsamaj chic riha̱ꞌ i Jesus xcꞌamaric je ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal chipam jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ \v 13 reꞌ xwihꞌic wi̱ꞌ chiwach caꞌwinak (40) kꞌi̱j. Chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ wilque̱b woꞌ wi̱ꞌ take joskꞌ laj chicop eh reꞌ xiwihꞌic woꞌ wi̱ꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi aj toꞌo̱l reh Jesus, reꞌ aj Yahm xisicꞌ ri̱j ripajaric i Jesus chi narikꞌebem nak pan mahc. \s1 Reꞌ Jesus xipꞌut ricamaj ar Calile̱ya \r (Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15) \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ nok tzꞌahpanak chic i Wa̱n pan che̱ꞌ, reꞌ Jesus xo̱j ar Calile̱ya chi ribanaric i cꞌuhbalanic chiri̱j holohic laj ribiral wili chiri̱j i Dios chi xipꞌut chic kꞌatoj kꞌoric. \v 15 Jeꞌ wili i quicꞌuhbaljic i tinamit xiban: \p «Xirak chic rikꞌijil chi reꞌ Dios xa loqꞌuil chic ritokꞌa̱ꞌ woꞌ chic kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel. Chajal tak wach anoꞌjbal kꞌuruꞌ eh chanimej tak i holohic laj ribiral reꞌreꞌ, nqui rikꞌor. \s1 Reꞌ Jesus xichih take quejeb chi aj car // chi nacaꞌnam chi raj tahkanel \r (Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11) \p \v 16 Chiri̱j i wili nok behic riban chi chi̱ꞌ nim laj haꞌ wilic ar pa riyukꞌul Calile̱ya, reꞌ Jesus xilow quiwach take qui̱b chi aj car reꞌ Simon chꞌi̱l i Tirix reꞌ richa̱kꞌ ruꞌ eh nok cꞌahchiꞌ quicutum jok pan haꞌ i quiyaꞌl chopbal car, \v 17 jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Tak tak chiwi̱j chi na̱banam tak chi waj tahkanel. Chi jelow-bal i chopoj car naꞌn tak, reꞌ hin eniban chi reꞌ chic take awas acha̱kꞌ enaꞌn tak chi enquichop quicꞌux chiwi̱j i hin, nqui queh. \p \v 18 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take qui̱b reꞌreꞌ chi jumehkꞌil xquicana̱ꞌ cho quicamaj chi aj chopol car take eh xiꞌo̱j chiri̱j i Jesus chi raj tahkanel. \v 19 Chiri̱j wili nok cꞌahchiꞌ ritikim juꞌ ribe̱h, reꞌ Jesus xo̱j rirak take racꞌu̱n maꞌ Sewere̱yo, reꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n reꞌ richa̱kꞌ. Reꞌ take reꞌ ar wilque̱b pan quicano̱wa chꞌi̱l i caja̱w, cꞌahchiꞌ quicꞌojem wach i quiyaꞌl chopbal quica̱r. \v 20 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌque̱b, reꞌ Jesus xiyukꞌej take qui̱b reꞌreꞌ chi nacaꞌnam woꞌ chi raj tahkanel eh naxquibiraj i yukꞌunic xiban i Jesus xiꞌo̱j woꞌ chiri̱j. Chi jeꞌ reꞌ naxquicana̱ꞌ cahnok i cano̱wa, xquichꞌak cahnok qui̱b ru̱cꞌ i caja̱w chꞌi̱l take raj camanom. \s1 Reꞌ Jesus xitꞌerej lok i maꞌ tob laj uxlabal wilic ru̱cꞌ jenaj winak \r (Lc. 4.31-37) \p \v 21 Chi tahkamaj chic cuꞌum take xichih chi raj tahkanel, reꞌ Jesus xponic ar pan tinamit Capernahum. Naxirak rikꞌijil i hiꞌlbal kꞌi̱j, xoquic cok chipam pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh i Moyses. Ar naxoquic chi cꞌuhbalanic i Jesus, \v 22 reꞌ take wilque̱b chipam i pa̱t reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux chi ribirmijic i cꞌuhbalanic riban maj xquicoj rehtal chi ar ru̱cꞌ i Dios nchalic i rajawric wilic chi cꞌuhtunic eh ru̱cꞌ rajawric wilic, reꞌ cꞌuhtunic riban maꞌ jeꞌ ta ricab i cꞌuhtunic ncaꞌn take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Maꞌ jeꞌ ta reꞌ riban maj reꞌreꞌ til reꞌ riCꞌuhbal i Dios ricꞌuhtaj raj laꞌ take aj cꞌuhtunel reꞌreꞌ xa nquicaꞌpechej i kꞌoro̱j cho cuꞌum take caj tijinel reh i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 23 Chipam i pa̱t reꞌreꞌ wilic jenaj winak reꞌ chopo̱j na̱ ricꞌacharic ruꞌum jenaj maꞌ tob laj uxlabal. Reꞌ winak reꞌreꞌ jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom cok reh Jesus chi xa cow chic cꞌahchiꞌ rikꞌoric: \p \v 24 «Hat Jesus reꞌ nabihnej chi aj Nasaret, reꞌ hin wehtꞌalim chi reꞌ hat xa hat tꞌerenel nok xatcꞌulic lok eh wilic awajawric chi ribanaric reꞌreꞌ maj reꞌ hat, hat Lokꞌ laj rAcꞌu̱n i Dios. Chaj bih awocal cho ku̱cꞌ kꞌuruꞌ? nqui reh. \p \v 25 Nok jeꞌ reꞌ pꞌuht rikꞌorom, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ rajawric rikꞌorbal: \p «Chatzꞌap achi̱ꞌ. Telen lok ru̱cꞌ winak wili, nqui reh. \p \v 26 Naxbiraj chi jeꞌ reꞌ i maꞌ tob laj uxlabal, xiquichꞌquij wach i winak reꞌreꞌ eh xelic woꞌ ti lok ru̱cꞌ chi xa qꞌueric chic chi̱ꞌ. \v 27 Naxquilow chaj bih xiban i Jesus, reꞌ take wilque̱b ar jeꞌ wili xquikꞌor chi sahchanak quicꞌux: \p «Chaj bih xcꞌuluric wili? Cu acꞌ na chic i cꞌuhbal cꞌahchiꞌ rikꞌorom i Jesus? Til woꞌ wilic rajawric ra̱j rikꞌorom maj narikꞌor queh chi naquelic lok take maꞌ tob laj uxlabal til woꞌ quibirinic kꞌoric chiwach, nqui take. \p \v 28 Jeꞌ reꞌ nok, xquesaj lok ribiral i Jesus pan tak tinamit wilque̱b pa riyukꞌul i Calile̱ya chi reꞌreꞌ wilic rajawric chi quina̱ take maꞌ tob laj uxlabal. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok riyaꞌbilal ritu̱t // rehqꞌue̱n i maꞌ Luch \r (Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39) \p \v 29 Naxelic je chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ Jesus ihchꞌilimaj je ruꞌum Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n xo̱j pan quipa̱t take Simon chꞌi̱l i Tirix. \v 30 Ar reꞌ ritu̱t rehqꞌue̱n i Simon jiclic wach yoca̱b ruꞌum jenaj cak tzꞌaꞌ. Naxponic ar i Jesus xquikꞌor ti reh chi yowa̱b ixok reꞌreꞌ. \v 31 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xoquic cok reꞌ wilic wi̱ꞌ ixok reꞌreꞌ, xichop chi kꞌab naxucsaj johtok eh chi jumehkꞌil xelic ti i cak tzꞌaꞌ wilic chiri̱j. Chi suk chic ricꞌux, chi jumehkꞌil pꞌuht rilom take rula̱ꞌ chi suk. \s1 Qꞌuih take cꞌacharel xesmejic // lok quiyaꞌbilal \r (Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41) \p \v 32 Chiri̱j chic ruꞌ naxoquic i kꞌi̱j, chiꞌnchel take cꞌacharel wilic quiyowa̱b xquicꞌam cho ru̱cꞌ i Jesus. Jeꞌ woꞌ take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ xicꞌamaric woꞌ cho ru̱cꞌ. \v 33 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok ar chiwach ritzꞌahpil i pa̱t reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus quituhbaj cok qui̱b yohbal wach qꞌuihal tinamit, \v 34 reꞌ Jesus xoquic chi resmejic lok take rehreh wach yaꞌbilal wilic queh take qꞌuihal yowaꞌi̱b xicꞌamaric cho ru̱cꞌ. Jeꞌ woꞌ take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ xitꞌerej woꞌ lok queh. Reꞌ cok ruꞌ naritꞌerej lok take maꞌ tob laj uxlabal maꞌ riyew ta kꞌab queh chi quikꞌoric chi rikꞌormojic chi reꞌ Jesus rAcꞌu̱n i Dios maj reꞌ take reꞌ quehtꞌalim chi jeꞌ reꞌ xa reꞌ laꞌ i Jesus jaꞌ xa̱j ta pe chi xehtꞌaljic ti chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xitik juꞌ i cꞌuhbalanic chipam i riyukꞌul Calile̱ya \r (Lc. 4.42-44) \p \v 35 Junpech, nok xa cu rumrum woꞌ ti wach risakꞌic, reꞌ Jesus xuctic je eh xelic je pan tinamit reꞌ wilic nak wi̱ꞌ. Ar xicora̱ꞌ je pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel chi ribanaric riti̱j. \v 36 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam cho i Jesus, reꞌ maꞌ Simon chꞌi̱l take rich aj tahkanel xiꞌo̱j chi risiqꞌuiric \v 37 eh naxquirak jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Kojsoljok woꞌ chic je pan tinamit maj yohbal wach qꞌuihal take tinamit cꞌahchiꞌca̱t quisiqꞌuim ar, nqui take reh. \p \v 38 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌxta, tak laꞌ tak chipam take toco̱m chic tinamit wilque̱b maꞌ naht ta je ayuꞌ. Reꞌ riwi̱ꞌ nichalic ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ i quicꞌuhbaljic take tinamit. Ruꞌum aj woꞌ reꞌ curman chi nawojic chi cꞌuhbalanic ar, nqui queh. \p \v 39 Jeꞌ aj reꞌ naxiꞌo̱j chipam take toco̱m chic tinamit jeꞌ ru̱cꞌ wilque̱b woꞌ pa riyukꞌul i Calile̱ya eh nok wilque̱b chic ar, reꞌ Jesus xiban i cꞌuhtunic ar chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Ar reꞌ Jesus xesaj woꞌ take lok maꞌ tob laj uxlabal wilic cu̱cꞌ take cꞌacharel wilque̱b wi̱ꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i xilim laj // yaꞌbilal wilic chiri̱j jenaj winak \r (Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16) \p \v 40 Junpech nok wilic pan jenaj queh tinamit reh riyukꞌul i Calile̱ya, jenaj winak xilim ri̱j xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach i Jesus naxo̱j cꞌolok ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Reꞌ hin wehtꞌalim chi wilic awajawric chi resmejic lok niyaꞌbilal wi laꞌ jeꞌ reꞌ nawa̱j i hat chi enaꞌn. Nawa̱j na chi jeꞌ reꞌ enaꞌn wu̱cꞌ kꞌuruꞌ? nqui reh. \p \v 41 Naxibiraj reꞌreꞌ i Jesus xiyew je kꞌab china̱ chi ritzꞌaꞌjic i winak reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ho̱ꞌ nwa̱j! Elok lok ayaꞌbilal kꞌuruꞌ, nqui reh. \p \v 42 Naxikꞌor Jesus chi jeꞌ reꞌ, reꞌ winak reꞌreꞌ xcahnic woꞌ ti chi suk chic ricꞌux naxelic lok i xilim chiri̱j. \v 43 Ar aj ruꞌ reꞌ Jesus xikꞌor reh chi echic riban chi eno̱j, xa reꞌ laꞌ ruꞌ cow xipahkaj reh chi jeꞌ wili: \p \v 44 «Maꞌ hab pe wach aj eh nakꞌor chaj bih xcꞌuluric awu̱cꞌ, reꞌ laꞌ chaꞌn hiy ru̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chi ricꞌuhtjic reh chi maꞌxta chic awe̱t. Jeꞌ woꞌ chayew reh asi̱ jeꞌ ricab takꞌamaj cahnok ribanaric chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ aj reꞌ chaꞌn reh chi nok riyeb chic rikꞌorbal i aj kꞌahsem si̱ chi suk chic acꞌux enehtꞌaljic woꞌ cuꞌum take tinamit chi reꞌ hin maꞌ niyakꞌabej ta pan wo̱k i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, nqui Jesus reh. \p \v 45 Xa reꞌ laꞌ i cꞌacharel reꞌreꞌ xa reꞌ woꞌ ti xelic lok chiwach i Jesus xipꞌut ti je resmejic lok ribiral i nicꞌ paꞌ nimal xcꞌuluric ru̱cꞌ. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ xiban ta chic chi reꞌ Jesus xa suk wach oquic riban pan quitinami̱t maj ar laꞌ chic chiꞌ tinamit ncahnic lok chipam take yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Cu ar aj chic no̱j rakmajok cuꞌum take cꞌacharel quichalic xa haj yeꞌa̱b. \c 2 \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj winak si̱c ro̱k \r (Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26) \p \v 1 Iqꞌuinak chic lok jarub ok kꞌi̱j, reꞌ Jesus xsoljic woꞌ chic je ar Capernahum. Naxelic lok ribiral chi wilic woꞌ chic ar chipam i pa̱t reꞌ nponic cahnok wi̱ꞌ pan tinamit reꞌreꞌ, \v 2 junpech nok cꞌuhbalanic riban chipam i pa̱t reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal naxquituhbaj qui̱b take tinamit chi ribirmijic cu rehtal xiban chi maꞌxta chic yeꞌa̱b chipam i pa̱t eh jeꞌ woꞌ reꞌ chi chi̱ꞌ lok i ocbal reh pa̱t reꞌreꞌ. \v 3 Nok cꞌuhbalanic riban i Jesus, xiꞌo̱j cꞌolok ar juntuhm chi cꞌacharel reꞌ take xquicꞌam cho jenaj si̱c tꞌuhyumaj wach chꞌaht cuꞌum quejeb queh cꞌacharel reꞌreꞌ.\fig Reꞌ rikahsjic jok i si̱c nah pa̱t cu chiwach jok i Jesus |src="CN01685B.TIF" size="col" loc="02MRK 02.4 (Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26)" ref="SAN MARCOS 2:3" \fig* \m \v 4 Reꞌ take reꞌ naxquilow chi maꞌ eta chic ncaꞌn canar ricꞌamaric cok i si̱c cu chiwach cok i Jesus ruꞌum reh riqꞌuihal i tinamit quimolom qui̱b ar, xquisicꞌ ri̱j chi xijohtic nah pa̱t reh chi cu china̱ cho naquitehem jenaj ocbal reꞌ naquikahsam jok wi̱ꞌ i si̱c. Nok quitehem chic cho rocbal nah pa̱t, reꞌ take winak reꞌreꞌ xquikahsaj jok i si̱c wach richꞌaht til manlic reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus. \v 5 Ar ajic reꞌ Jesus naxicoj rehtal chi reꞌreꞌ chꞌi̱l take xicꞌambic je reh, til chꞌiclic quicꞌux chiri̱j i rajawric chi esenic lok yaꞌbilal, jeꞌ wili xikꞌor reh si̱c: \p «Bi̱l, chiꞌnchel amahc xnicuy chic yuꞌna, nqui reh. \p \v 6 Wilic woꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses tzꞌukulque̱b cok ar. Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ xikꞌor i Jesus, xquitokꞌa̱ꞌ quikꞌorom pan quicꞌux chi jeꞌ wili: \p \v 7 «Chaj waꞌric naxikꞌor i winak wili chi jeꞌ reꞌ? Ru̱cꞌ i xikꞌor reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ riyakꞌabem pa ro̱k i Dios. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj xa reꞌ woꞌ Dios wilic rajawric chi ricuyuric i mahc. Chaj ti jaric riban ri̱b i winak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ? nqui take. \p \v 8 Chalic i Jesus chi rehtꞌalim chic chaj bih cꞌahchiꞌ quicapam cho pan quicꞌux, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ holohic ta naꞌn tak chi nacapaj tak chi reꞌ hin maꞌxta wajawric chi ricuyuric rimahc i winak wili. \v 9 Jeꞌ reꞌ nacapaj tak maj chaweh hat-tak reꞌ rikꞌormojic reh winak wili chi cuyu̱j chic rimahc maꞌ cꞌaxic ta ti ribanaric maj maꞌ nilmijic ta wach. Ruꞌum aj reꞌ, jeꞌ woꞌ wili nakꞌor tak cho pan acꞌux tak: ‹Wi til coric kꞌuruꞌ chi wilic rajawric, chikꞌor reh winak reꞌreꞌ chi paꞌlajok, behok eh chicꞌam woꞌ je richꞌaht. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor ruꞌum nok reꞌ cok reꞌ ncꞌuhtunic wi̱ꞌ chi wilic rajawric, nqui nakꞌor tak. \p \v 10 «Cꞌuhtbal aj aweh tak chi wilic wajawric chi ricuyuric quimahc i tinamit ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌorom reh si̱c wili chi paꞌlajok johtok, nqui queh. \p Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor reh si̱c chi jeꞌ wili: \p \v 11 «Bi̱l, yuꞌna echic riban chi enawihkaj je achꞌaht. Tipa̱ꞌ johtok kꞌuruꞌ maj yuꞌna na̱soljic je pan apa̱t chi behic chic naꞌn je, nqui reh. \p \v 12 Naxibiraj reꞌreꞌ, chi jumehkꞌil xuctic woꞌ ti johtok i si̱c reꞌreꞌ, ximol wach richꞌaht eh xelic je chi behic chic riban chi quixilac i riqꞌuihal i tinamit wilque̱b ar. Naxquilow reꞌreꞌ, chiꞌnchel xsahchic quicꞌux eh xquiyew rilokꞌil i Dios. Ar ajic jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ cok wili maꞌ jancꞌal ta peꞌ kilom ribanaric, nqui take chi quiwach. \s1 Reꞌ Jesus xiyukꞌej i Lewih // chi raj tahkanel \r (Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32) \p \v 13 Chiri̱j chic naxelic je ar Capernahum, reꞌ Jesus xitik juꞌ ribehsjic chi̱ꞌ i nim laj haꞌ reꞌ wilic ar pa riyukꞌul Calile̱ya eh nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, yohbal wach qꞌuihal i tinamit xiꞌo̱j rakbok reh. Ar aj ruꞌ nok mololque̱b chic cok ru̱cꞌ, reꞌ Jesus xoquic chi quicꞌuhbaljic. \v 14 Nok ricꞌuhbalem chic take, reꞌ Jesus behic woꞌ chic je juncꞌam ok eh xilow wach i jenaj winak racꞌu̱n i maꞌ Alpe̱yo, Lewih ribihnal reꞌ wilic ricamaj chi aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma. Naxilow wach i winak reꞌreꞌ chi tzꞌuklic ar reꞌ wilic wi̱ꞌ i me̱xa reꞌ nbanaric wi̱ꞌ to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ha̱w tak chiwi̱j, nwa̱j chi na̱woquic chi hat waj tahkanel, nqui reh. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Lewih xinimej i kꞌoric xkꞌormojic reh eh xitahkej je i Jesus. \p \v 15 Junpech ajic pan jenaj ninkꞌi̱j tikꞌimaj wach ruꞌum i maꞌ Lewih ar pa ripa̱t, reꞌ Jesus xponic ar chꞌi̱l take raj tahkanel eh xoquic chi wiꞌc quichꞌi̱l take xiꞌo̱j cꞌolok ar. Chi quixilac take reꞌ wilque̱b take wilic quibiral chi aj mahc jeꞌ ricab take aj moloj to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma. \v 16 Reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ naxquilow chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom cok queh take raj tahkanel i Jesus: \p «Chaj bih risicꞌ i Jesus chi wiꞌc chi quixilac take wilic quibiral chi aj mahc take jeꞌ ricab take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma wilque̱b ayuꞌ? \p \v 17 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab nkꞌormojic chi maꞌ reꞌ ta take suk quicꞌux quiꞌo̱j ru̱cꞌ aj ikꞌomonel, reꞌ laꞌ take yowa̱b, jeꞌ woꞌ reꞌ wu̱cꞌ i hin, reꞌ woꞌ ti take nquicꞌraj qui̱b chi aj mahc take quichalic wu̱cꞌ chi ribirmijic nikꞌorbal. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hin niban niwaꞌ quichꞌi̱l take reꞌ maj maꞌ reꞌ ta nchel chi quisiqꞌuiric take nquicapaj chi coric wach quicꞌux xinchalic i hin, xinchalic laꞌ chi quisiqꞌuiric take nquicꞌraj woꞌ ti qui̱b chi aj mahc take, nqui Jesus. \s1 Reꞌ kꞌoric xiban i Jesus chiri̱j i // cuyuj wiꞌc haꞌ chiwach i Dios \r (Mt. 9.14-17; Lc. 5.33-39) \p \v 18 Junpech nok reꞌ take raj tahkanel i Wa̱n chꞌi̱l take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses cuyuj wiꞌc haꞌ ncaꞌn chiwach i Dios, wilic take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Chaj waꞌric chi reꞌ take awaj tahkanel i hat maꞌ cꞌahchiꞌ ta que̱b chi cuyuj wiꞌc haꞌ, nok reꞌ hoj aj cꞌamol na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses on nok reꞌ take aj tijem i̱b chiri̱j ricꞌuhbal i Wa̱n nkamol ki̱b chi ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc haꞌ? nqui take reh. \p \v 19 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab chi pan jenoꞌ caxarahil maꞌ eta riban chi reꞌ take rula̱ꞌ aj caxa̱ra enquitiꞌsaj quicꞌux chi ricuyuric quiwaꞌ quiha̱ꞌ jeꞌ ricab chi wilic ta nak jenoꞌ camnak chi quiwach, jeꞌ woꞌ reꞌ take waj tahkanel i hin maꞌ eta woꞌ riban chi enquicuy quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi cu wilqui̱n pe hin chi quixilac. \v 20 Reꞌ cok ruꞌ, naponok i kꞌi̱j chi na̱wesmejic je nah acꞌal i hin reꞌ aj yeꞌol sukquil cꞌuxlis jeꞌ ricab riban aj caxa̱ra cu̱cꞌ take rula̱ꞌ, cu reꞌ aj woꞌ ruꞌ reꞌ take waj tahkanel naquicuyum quiwaꞌ quiha̱ꞌ ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi maꞌ wilqui̱n ta chic cu̱cꞌ, nqui Jesus. \s1 Xa reꞌ woꞌ i Cꞌuhbal xicꞌam cho i // Jesus ra̱j cꞌamaric na̱ \p \v 21 Reꞌ Jesus xkꞌoric woꞌ chic chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel riwek jenoꞌ acꞌ laj we̱x chi cꞌojbal wach jenoꞌ kꞌecher laj we̱x, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj nasuhbok i acꞌ laj cꞌojbal, enwek je riman i kꞌecher laj tzꞌih ruꞌum nok maꞌ jenaj ta chic wach ricowil chꞌi̱l i acꞌ laj cꞌojbal. \v 22 Jeꞌ woꞌ, maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel ricꞌol i chꞌamsamaj ri̱s aji̱j pan jenoꞌ kꞌecher laj suh maj wi xiban chi jeꞌ reꞌ, maꞌ xa reꞌ ta i suh enqꞌuer ruꞌum ransil richꞌamil i ri̱s aji̱j, elaꞌ woꞌ no̱j chi kꞌe̱b i ri̱s aji̱j reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab chi maꞌ hab ta wach jeꞌ reꞌ nbanic, jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i niCꞌuhbal maꞌ eta woꞌ riban chi reꞌ take aj tijem i̱b chiwi̱j nok quicꞌuꞌlem chic na̱ niCꞌuhbal xa cu nca̱j woꞌ quicꞌamam na̱ i cꞌuhbal tijimaj nak take cho wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic jeꞌ ricab chi reꞌ ri̱s aji̱j pan acꞌ laj suh ncꞌolmojic reh chi quicabchelal maꞌxta bih enoquic queh, curman woꞌ chi reꞌ take waj tahkanel xa reꞌ woꞌ niCꞌuhbal naquicꞌamam na̱ reh chi reꞌ quicapew-bal ruꞌ chꞌi̱l i niCꞌuhbal i hin maꞌ eta no̱j riyoj ri̱b, nqui xikꞌor Jesus. \s1 Reꞌ take aj tahkanel xquichꞌut queh // wach i tic ncojoric chi wiꞌc \r (Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5) \p \v 23 Pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nok reꞌ Jesus xiqꞌuic ponok chipam junseht chi tic ncojoric chi wiꞌc, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel pꞌuht quipꞌixim queh i riwachej i tic reꞌreꞌ reh chi naquicꞌuxum. \v 24 Reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses naxquilow reꞌreꞌ xquikꞌoꞌrej i Jesus chiri̱j reꞌreꞌ maj chi queh ruꞌ camanic laꞌ cꞌahchiꞌque̱b take raj tahkanel. Jeꞌ aj wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Chajaric cho wili, chi xa nawilow take awaj tahkanel chi cꞌahchiꞌ caꞌnam i camanic jeꞌ ricab take maꞌ yeꞌo̱j ta kꞌab chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi naribanaric chipam take hiꞌlbal kꞌi̱j? nqui take reh. \p \v 25 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak xa jaꞌ woꞌ nchel narak tak chiri̱j i ribiral nawilow tak wach chipam i Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios chiri̱j chaj bih xiban cho i maꞌ Tawiy reꞌ kꞌatal kꞌoric najtir kꞌi̱j nok ruꞌum jenaj rinimal laj cꞌahric wilic ru̱cꞌ chꞌi̱l take jarub paꞌ quihchꞌilinic ponok reh, xisicꞌ ri̱j nicꞌ wach naxcaꞌn quiwaꞌ. \v 26 Reꞌ ribiral reꞌreꞌ rikꞌor chi nok reꞌ Awiya̱tar wilic chi nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, reꞌ maꞌ Tawiy xoquic cok chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios reꞌ wilic woꞌ wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc yeꞌo̱j chi si̱ chiwach i Dios. To̱b ta woꞌ kꞌoro̱j chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi xa reꞌ take aj kꞌahsem si̱ naquicꞌuxuj reh caxlan wiꞌc reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Tawiy xicꞌux reh eh xiyew woꞌ queh take richꞌi̱l chi naquicꞌuxum caxlan wiꞌc reꞌreꞌ nok yeꞌo̱j chic kꞌab reh chi naribanam chi jeꞌ reꞌ, nqui queh. \p \v 27 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ Dios pe̱t xojritikꞌa̱ꞌ hoj cꞌacharel eh chi cꞌaxbal keh xicana̱ꞌ jenaj kꞌi̱j reh chi nakahiꞌlic. Reꞌreꞌ maꞌ pe̱t ta xicana̱ꞌ i kꞌi̱j reꞌreꞌ eh maꞌ reꞌ ta woꞌ chi yeꞌbal rilokꞌil i kꞌi̱j reꞌreꞌ xojritikꞌa̱ꞌ i hoj cꞌacharel. \v 28 Jeꞌ reꞌ ajic chawehtꞌalij woꞌ tak i wili: Chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic haj wilic i tare̱t eh haj wilic i maꞌ tare̱t ta chi banaric chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j, nqui Jesus. \c 3 \s1 Reꞌ ribiral chiri̱j jenaj winak me̱c kꞌab \r (Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11) \p \v 1 Pan jenaj chic hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Jesus xo̱j peꞌ woꞌ chic cꞌolok chipam i pa̱t reꞌ ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 2 Ar reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xa cꞌahchiꞌ chic quicojom rehtal wi reꞌ Jesus ericorsaj wach rikꞌab i winak reꞌreꞌ pan hiꞌlbal kꞌi̱j. Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌque̱b chi risiqꞌuiric ri̱j chi haj ta nak enquirak jenoꞌ mahc enquitzꞌak chiri̱j, \v 3 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh winak me̱c kꞌab reꞌreꞌ: \p «Tucten cho, tikꞌahxen cho ayuꞌ cu chiwach, nqui reh. \p \v 4 Chiri̱j i wili xikꞌor queh chi jeꞌ wili: \p «Haj wilic riyew kꞌab keh i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi banaric, reꞌ ribanaric i holohic laj bano̱j on reꞌ ribanaric i cꞌahbil laj bano̱j. Reꞌ ricoꞌljic ri̱j on reꞌ risacharic wach i cꞌacharic? nqui queh, xa reꞌ laꞌ take reꞌ ximemric jok pan quiyeꞌa̱b. \p \v 5 Chi cakranak cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ Jesus pꞌuht ritzꞌehtam take je chi cow eh naxilow chi maꞌ xjahlic ta woꞌ nechꞌ ok quicapew-bal chi naritobjic i winak reꞌreꞌ, reꞌ Jesus kꞌe̱ꞌ naxtiꞌbic ricꞌux. Chiri̱j i wili jeꞌ wili xikꞌor reh winak reꞌreꞌ: \p «Quikꞌochlojok take nah akꞌab quimequem qui̱b eh chayu̱w je take yuꞌna, nqui reh. \p Ar aj ruꞌ naxiban chi jeꞌ reꞌ, xcorjic woꞌ ti wach i kꞌab chi manlic. \v 6 Naxquilow reꞌreꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xiꞌelic je chipam i pa̱t reꞌreꞌ eh xo̱j ti quimol qui̱b cu̱cꞌ take quich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ Herorya̱no ribihnal quicomonil. Quichꞌi̱l take reꞌ pꞌuht quisiqꞌuim ri̱j nicꞌ wach naquicansaj i Jesus. \s1 Qꞌuihal take tinamit xo̱j quisicꞌ i // Jesus chi naresam lok quiyaꞌbilal \p \v 7 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus richꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel xiꞌelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ eh qꞌuihal take tinamit xitahkanic je reh nok cꞌahchiꞌ ribehsam chi̱ꞌ i nim laj haꞌ Calile̱ya ribihnal. Reꞌ take cꞌacharel xitahkanic je reh wilic take aj pa riyukꞌul Calile̱ya, wilic woꞌ take aj pa riyukꞌul i Jure̱ya \v 8 jeꞌ ricab take aj pan tinamit Jerusalen. Wilic woꞌ xichalic ar pa riyukꞌul Irume̱ya eh wilic woꞌ take xichalic ar pan tak tinamit wilque̱b je chi juntar nim laj haꞌ Jortan ribihnal. Jeꞌ woꞌ, wilic take xichalic pan tinamit Ti̱ro chꞌi̱l i Siron. Chiꞌnchel take cꞌacharel wili reꞌ xchalic quisicꞌ i Jesus ruꞌum reh ribiral quibiram cho chiri̱j chaj bih take bano̱j riban, \v 9 kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal naxquimol qui̱b chi cu rehtal reꞌ Jesus xipahkaj queh take raj tahkanel chi naquitikꞌa̱b jenoꞌ riyeꞌa̱b pan jenoꞌ cano̱wa reh chi cu ar suk quicꞌuhbaljic take tinamit naribanam cho, maj maꞌ xa̱j ta chi reꞌ riqꞌuihal tinamit xquimulej qui̱b chiri̱j enquituylom cok. \v 10 Chi quixilac riqꞌuihal take cꞌacharel reꞌreꞌ, qꞌuihal woꞌ queh xicahnic chi suk chic quicꞌux nok reꞌ Jesus xesaj lok quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b. Yohbal woꞌ chic wach cꞌahchiꞌ ricꞌuluric chi wilic take cꞌacharel wilic quiyaꞌbilal xa nquiyuw chic je quikꞌab chi naquitzꞌa̱b je i Jesus reh chi naquicahnic chi suk chic quicꞌux. \v 11 Jeꞌ woꞌ chic, qꞌuihal take jeꞌ ru̱cꞌ wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ xicahnic chi suk chic quicꞌux nok reꞌ Jesus pꞌuht resam lok take maꞌ tob laj uxlabal. Reꞌ take maꞌ ato̱b laj uxlabal wilque̱b cu̱cꞌ take cꞌacharel, nanquilow wach i Jesus, ncaꞌn chi reꞌ take cꞌacharel nquixucꞌa̱ꞌ qui̱b chiwach rehtalil chi reꞌ Jesus wilic rajawric chi quina̱ eh jeꞌ wili nquikꞌor take maꞌ tob laj uxlabal chi cow: \p «Reꞌ hat, hat rAcꞌu̱n i Dios, nqui take. \p \v 12 Xa reꞌ laꞌ naribiraj chi jeꞌ reꞌ nquikꞌor reh, reꞌ Jesus ru̱cꞌ i rajawric rikꞌorbal wilic, rikꞌor queh chi maꞌxta chic quikꞌorom reꞌreꞌ reh chi maꞌ jaꞌ eta pe nquirak chiri̱j take cꞌacharel chi jeꞌ reꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xichih quiwach // take cablaj chi raj tahkanel \r (Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16) \p \v 13 Junpech, reꞌ Jesus nok tahkamaj je cuꞌum juntuhm chi cꞌacharel xjohtic johtok china̱ jenaj yu̱kꞌ. Nok wilic chic cho nah yu̱kꞌ, wilic take cꞌacharel xiyukꞌej ru̱cꞌ, reꞌ take xa̱j chi naquiwihꞌic ru̱cꞌ. Xa reꞌ aj woꞌ ti take reꞌ xiꞌo̱j johtok ru̱cꞌ. \v 14 Nok mololque̱b chic ru̱cꞌ, reꞌ Jesus xipahba̱ꞌ take cablaj chi nahsil reh chi reꞌ take reꞌ til xa naquiwihꞌic woꞌ ru̱cꞌ eh reh woꞌ chi reꞌ take reꞌ encaꞌn i cꞌuhbalanic nachitakꞌa̱ꞌ take je. \v 15 Jeꞌ woꞌ chic reꞌ Jesus xiyew cajawric take cablaj reꞌreꞌ reh chi encaꞌn resmejic lok quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b eh chi ewoꞌ ncaꞌn resmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel choplic quina̱ cuꞌum. \v 16 Reꞌ aj wili quibihnal take cablaj reꞌreꞌ: \li1 Reꞌ maꞌ Simon reꞌ xcahnic woꞌ ribihnal chi Luch ruꞌum i Jesus. \li1 \v 17 Reꞌ Jaco̱wo reꞌ racꞌu̱n i Sewere̱yo. \li1 Reꞌ Wa̱n, reꞌ richa̱kꞌ i Jaco̱wo. Reꞌ take quib reꞌreꞌ, xcojoric ricab quibihnal ruꞌum i Jesus chi “Woyanerjes”, reꞌ ra̱j rikꞌorom: “Reꞌ take winak jeꞌ quicab cohok”. Jeꞌ reꞌ quibihnal xcojoric ruꞌum chi xa jeꞌ take cohok ru̱cꞌ quinoꞌjbal. \li1 \v 18 Reꞌ Tirix, \li1 reꞌ Peh, \li1 reꞌ Warto̱lo, \li1 reꞌ Tiyoh, \li1 reꞌ Ma̱x, \li1 reꞌ Jaco̱wo reꞌ racꞌu̱n i maꞌ Alpe̱yo, \li1 reꞌ Tare̱yo, \li1 reꞌ Simon reꞌ wilic nak chi quixilac take quibanic i kꞌakꞌanic reh chi maꞌxta nak chic riwihꞌic rajawric i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \li1 \v 19 Reꞌ Ju̱ras aj Caryot, reꞌ xtojoric chiri̱j rikꞌahsjic i Jesus pan quikꞌab take raj ixowonel. \s1 Reꞌ naricꞌuluric ru̱cꞌ i hab wach // eriban maꞌ holohic ta laj kꞌoric // chiri̱j i Lokꞌ laj Uxlabal \r (Mt. 12.22-32; Lc. 11.14-23) \p \v 20 Nok ripahba̱b chic take cablaj reꞌreꞌ, reꞌ Jesus chi richꞌi̱l chic take, xsoljic woꞌ chic je chipam i pa̱t reꞌ ncahnic wi̱ꞌ ar Capernahum. Nok wiꞌc chic ncaꞌn, xo̱j peꞌ woꞌ chic quituhbaj qui̱b take tinamit ar ru̱cꞌ i Jesus cu rehtal chi xa cꞌaxic laj wiꞌc nak chic ncaꞌn ruꞌum riqꞌuihal tinamit! \v 21 Ar aj ruꞌ nok reꞌ take richa̱kꞌ chꞌi̱l ritu̱t i Jesus naxquibiraj chi ar wilic ponok chipam i tinamit reꞌreꞌ, xquichop je quibe̱h chi ricꞌamaric nak cho i Jesus maj xquibiraj chi wilic take cꞌahchiꞌ quikꞌoric chi reꞌ Jesus saban chic. \v 22 Chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, ar pan tinamit Jerusalen xichalic juntuhm chi aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌ take reꞌ naxquibiraj chi reꞌ Jesus resaj lok take maꞌ tob laj uxlabal, pꞌuht quikꞌorom chi jeꞌ wili queh take cꞌacharel: \p «Reꞌ Jesus chopo̱j na̱ ricapew-bal ruꞌum i aj Yahm reꞌ cajawil take maꞌ tob laj uxlabal reꞌ ribihnej woꞌ chi Welsewuh. Ruꞌum aj reꞌ wilic rajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel choplic quina̱ cuꞌum, nqui take. \p \v 23 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom xikꞌoꞌrej take je chi naquijilim cok qui̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ riwi̱ꞌ ta soꞌ i nakꞌor tak. Nicꞌ wach nachiban chi reꞌ aj Yahm eriyakꞌabej pa ro̱k i rajawric chi ribil ri̱b? nqui queh. \p Chiri̱j wili xicꞌuhbalej take ru̱cꞌ i jalwach kꞌoric wili: \p \v 24 «Wi reꞌ take pahbamaj chi raj toꞌo̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric nquixowej qui̱b, reꞌ rilokꞌil ricamaj i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xa ewoꞌ no̱j wach acꞌal. \v 25 Jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric chi quixilac take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ xa cas quicha̱kꞌ qui̱b chipam jenoꞌ pa̱t. Wi reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌ nquicꞌam ta qui̱b chi suk pan quipa̱t, xa na woꞌ quichꞌaklom qui̱b. \v 26 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ nicꞌ paꞌ nimal i rehtalil xnikꞌor lok reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ aj Yahm maj wi ta nak ru̱cꞌ reꞌ rajawric ruꞌ cꞌahchiꞌ nitꞌerem lok take maꞌ tob laj uxlabal, ra̱j nak rikꞌorom chi reꞌ aj Yahm chꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, majeꞌ? Raj i wili maꞌ jeꞌ ta reꞌ riwi̱ꞌ i cꞌahchiꞌ ricꞌuluric maj wi ta nak cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, nicꞌ aj wach nok cu quitzokem qui̱b pan quicamaj eh jaꞌ ta woꞌ no̱j wach acꞌal chi manlic. \v 27 Reꞌ laꞌ riwi̱ꞌ i cꞌahchiꞌ ricꞌuluric wili reꞌ chi cu pe̱t cꞌahchiꞌ niyeb pan acꞌal i rajawric aj Yahm jeꞌ ricab riban jenoꞌ winak xiqꞌuic na̱ ransil chi cu rehtal richopom chic eh ribacꞌam chic i jenaj winak reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ nak ransil, cu reꞌ aj ruꞌ noquic cok pa ripa̱t chi rimakꞌaric i paꞌ bih riyeb take chi riꞌsil ro̱k kꞌab, nqui queh. \p \v 28 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chacoj rehtal i wili: Xa hab wach jenoꞌ aweh tak nmahcanic ru̱cꞌ ribanaric take cꞌahbil laj kꞌoric on riban i kꞌihtinic i̱b chiwach i Dios, reꞌreꞌ til cu wilic woꞌ ricuybal. \v 29 Tzꞌa̱b ruꞌ hab wach narikꞌehtam ri̱b chiwach i Lokꞌ laj Uxlabal ru̱cꞌ ribanaric maꞌ holohic ta laj kꞌoric, reꞌ cok reꞌ maꞌ jaruj ta chic encuyuric rimahc, til naricꞌulum laꞌ tiꞌcꞌaxic chi junelic kꞌi̱j sakom nachikꞌat kꞌoric i Dios china̱, nqui Jesus. \p \v 30 Jeꞌ aj reꞌ quicꞌuhbaljic take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiban i Jesus maj reꞌ take reꞌ maꞌ xquicꞌuꞌlej ta na̱ chi reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal ntoꞌbonic reh, reꞌ laꞌ chic nquikꞌor chi jenaj maꞌ tob laj uxlabal nyeꞌbic rajawric. \s1 Reꞌ quilokꞌil take raj tahkanel i Jesus \r (Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21) \p \v 31 Chiri̱j chic ruꞌ nok ricohlam chic cꞌuhbalanic cu̱cꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ ritu̱t i Jesus chꞌi̱l take richa̱kꞌ xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i pa̱t reꞌ wilic wi̱ꞌ Jesus, xa reꞌ laꞌ ruꞌum reh riqꞌuihal i tinamit xa chiꞌ pa̱t xicahnic lok eh xa xquitakꞌa̱ꞌ cok kꞌoric chi cꞌahchiꞌ risiqꞌuiric. \v 32 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take cꞌacharel tzꞌukulque̱b chi quisutem cok ri̱j i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ atu̱t chꞌi̱l take acha̱kꞌ awana̱b wilque̱b lok rij pa̱t, nca̱j ca̱t quikꞌoꞌrem, nqui take cok reh. \p \v 33 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ nitu̱t chꞌi̱l take nicha̱kꞌ, lo̱kꞌ take chi niwach xa reꞌ laꞌ hab wach take jeꞌ quicab take reꞌ nanacapaj i hat? nqui reh. \p \v 34 Chiri̱j reꞌ nok cꞌahchiꞌ rilom je take cablaj chi nahsil raj tahkanel tzꞌukulque̱b cok cꞌultar reh, jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit: \p «Chawilow tak take waj tahkanel wili. Reꞌ take reꞌ, kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ take chi niwach jeꞌ na ricab nitu̱t wana̱b on nicha̱kꞌ take. \v 35 Jeꞌ reꞌ quilokꞌil chi niwach maj xa hab wach riban ribanaric take haj wilic ra̱j i wAja̱w Dios chi naribanam, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic lo̱kꞌ chi niwach jeꞌ na ricab nitu̱t on nicha̱kꞌ take, nqui Jesus. \c 4 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i aj tico̱l \r (Mt. 13.1-23; Lc. 8.4-15) \p \v 1 Pan jenaj chic kꞌi̱j reꞌ Jesus xoquic chi cꞌuhbalanic ar chi chi̱ꞌ i nim laj haꞌ Calile̱ya. Ar kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take tinamit xo̱j quimol qui̱b ru̱cꞌ chi ribirmijic eh ruꞌum reꞌ curman chi xjohtic chipam i jenaj cano̱wa reꞌ wilic maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ i haꞌ tzokolque̱b lok wi̱ꞌ take tinamit. Naxitzꞌuka̱ꞌ ri̱b ar, \v 2 pꞌuht ricꞌuhbalem take tinamit ru̱cꞌ rehreh wach jalwach kꞌoric chi rikꞌormojic queh rehreh wach noꞌjbal. Pꞌutbal reh ricꞌuhtunic pꞌuht rikꞌorom queh i jalwach kꞌoric wili: \p \v 3 «Chacoj tak rehtal i nanikꞌorom wili: Junpech jenaj winak xo̱j tico̱l chipam riyeꞌa̱b. \v 4 Reꞌreꞌ xoquic je chi tic xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ banoj tic ocronak wi̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ xa chaquilej je aweh riban. Ruꞌum aj reꞌ wilic take xikajic pan be̱h eh naxicꞌulic lok take cucꞌ tzꞌiquin xcꞌulic quicꞌux ijaꞌ reꞌreꞌ. \v 5 Wilic woꞌ rija̱ꞌ i winak reꞌreꞌ xikajic xilac tak abaj reꞌ maꞌ kꞌe̱ꞌ ta wi̱ꞌ acꞌal. Reꞌ take reꞌ xa nok woꞌ ti xipokꞌ cho ruꞌum chi maꞌ cha̱m ta ti pa̱m acꞌal xikajic wi̱ꞌ, \v 6 xa reꞌ laꞌ ruꞌ naxchalic ritzꞌaꞌquilal i kꞌi̱j xicꞌahtic take ritzꞌi̱ꞌ ra̱ꞌ eh ruꞌum chi maꞌxta chic bih nariyeꞌbic cansil, xichikic take cucꞌ tic reꞌreꞌ. \v 7 Wilic woꞌ take rija̱ꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x, xiqꞌuihic nak tok xa reꞌ laꞌ xiquimic naxtzꞌaparic quina̱ cuꞌum take qꞌui̱x xiqꞌuihic ti johtok chi nok chiwach i tic reꞌreꞌ eh ruꞌum reꞌ maꞌ xiwachanic ta woꞌ. \v 8 Wilic aj take rija̱ꞌ jeꞌ reꞌ xquicꞌul, xa reꞌ laꞌ wilic woꞌ take rija̱ꞌ xikajic pan holohic laj acꞌal, reꞌ cok take reꞌ xipokꞌ cho chi coric eh naxiqꞌuihic johtok kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xiwachanic cu rehtal wilic xquiwachej lajeb ricaꞌwinak (30) tꞌohr, wilic woꞌ quiwachej oxcꞌahl (60) tꞌohr eh wilic quiwachej hoꞌcꞌahl (100) tꞌohr reh juꞌjun wal, nqui xikꞌor i Jesus. \p Ar aj ruꞌ naxicohlaj i cꞌuhbalanic reꞌreꞌ, \v 9 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ kꞌas axiquin tak chi birinic camanok aweh tak chi rirakmajic chiri̱j reꞌ xnikꞌor lok wili, nqui xikꞌor. \p \v 10 Chiri̱j chic ruꞌ nok ojonak chic take riqꞌuihal tinamit, reꞌ take juꞌjun chic tinamit xicahnic quichꞌi̱l take i cablaj chi raj tahkanel i Jesus, jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 11 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Maꞌ hab ta nak wach nehtꞌalanic reh ribiral chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel, raj yuꞌna reꞌ hat-tak xyeꞌeric chic kꞌab aweh tak chi narisakomjic wach aweh tak reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ nanikꞌorom aweh tak chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ raj nchel take junleh reꞌ maꞌ quitahkanic ta wi̱n, xa ru̱cꞌ jalwach kꞌoric nanikꞌorom queh niCꞌuhbal \v 12 reh chi jeꞌ reꞌ narojic elok wach i tzꞌihmbimaj cho wili ruꞌum i najtir aj kꞌorol cꞌuhbal maꞌ Isayi̱yas ribihnal: \q1 “Reꞌ take nitinami̱t maꞌxta chic quirakam chiri̱j i kꞌoro̱j wuꞌum. \q1 Reꞌ take reꞌ xa naquitikim woꞌ juꞌ birinic eh xa naquilom woꞌ take nicꞌ paꞌ nimal nanicꞌuhtam queh, xa reꞌ laꞌ ruꞌ maꞌxta quicojom rehtal. \q1 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ruꞌum chi reꞌ take reꞌ maꞌ nca̱j ta woꞌ chic quichopom quicꞌux chiwi̱j, reꞌ hin Dios maꞌxta chic nicuyum quimahc, nqui tzꞌihmbimaj cho ruꞌum i maꞌ Isayi̱yas, nqui Jesus. \s1 Reꞌ risakomsjic wach i jalwach kꞌoric // chiri̱j aj tico̱l \r (Mt. 13.18-23; Lc. 8.11-15) \p \v 13 Nok reꞌ Jesus xisakomej wach i jalwach kꞌoric chiri̱j i aj tico̱l cu pe̱t xinak take raj tahkanel chi jeꞌ wili: \p «Wi reꞌ hat-tak maꞌ narak ta tak chiri̱j nicꞌ wach nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric wili, nicꞌ aj wach nacharak tak chiri̱j take toco̱m chic jalwach kꞌoric? nqui queh. \p Chiri̱j chic reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 14 «Reꞌ winak aj tico̱l rijalwachej i aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 15 Reꞌ take ijaꞌ xkajic pan be̱h rijalwachej chaj bih ricꞌul i niCꞌuhbal cu̱cꞌ take cꞌacharel quibirinic reh xa reꞌ laꞌ ruꞌ maꞌ nquicꞌol ta pan ca̱mna. Cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ ncꞌuluric i wili: Ncꞌulic lok i aj Yahm chi resmejic lok pan quicꞌux i nicꞌ paꞌ nimal xquibiraj. \p \v 16 «Reꞌ take ijaꞌ xikajic xilac tak abaj reꞌreꞌ rijalwachej i niCꞌuhbal xa suk chic quicꞌux nanquibiraj take cꞌacharel, \v 17 xa reꞌ laꞌ maꞌ nquichop ta quicꞌux ru̱cꞌ chi coric, xa jeꞌ quicab junwal ok chi tic maꞌ cha̱m ta kajanak riraꞌil pan acꞌal. Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa juncꞌam ti nquicoj wach niCꞌuhbal eh jeꞌ reꞌ nikꞌor chi ncaꞌn maj nanchalic i tiꞌcꞌaxic on ixowonic china̱ ruꞌum reh niCꞌuhbal ricana̱ꞌ woꞌ chic rinimjic. \p \v 18 «Reꞌ take ijaꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x rijalwachej i niCꞌuhbal nquibiraj take cꞌacharel, \v 19 xa reꞌ laꞌ maꞌ riban ta woꞌ chi aj banol take reh chaj bih ra̱j i Dios. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ ricab chi reꞌ take tic maꞌ quiꞌo̱j ta wachanok jeꞌ woꞌ reꞌ i niCꞌuhbal, maꞌ nwachanic ta woꞌ cu̱cꞌ maj jeꞌ ricab chi reꞌ take ijaꞌ ntzꞌaparic quina̱ cuꞌum take qꞌui̱x, wilic woꞌ nkꞌetbic pan quibe̱h jeꞌ ricab nanquicoj quicapew-bal xa chiri̱j take risiqꞌuiric paꞌ bih queh on chiri̱j take cꞌaxoj wach bihomal reꞌ njotꞌbic woꞌ reh quicapew-bal, on nok pan quicapew-bal xa ncotowej chic cho rehchmejic chiꞌnchel take paꞌ bih. \p \v 20 «Reꞌ aj chic take ijaꞌ xikajic pan holohic laj acꞌal rijalwachej i niCꞌuhbal nquibiraj take cꞌacharel holohic wach quinoꞌjbal. Jeꞌ ricab nok reꞌ tic reꞌreꞌ xwachanic cho cu rehtal xiyew hoꞌcꞌahl (100) tꞌohr, oxcꞌahl (60) tꞌohr eh lajeb ricaꞌwinak (30) tꞌohr chi nakꞌ wach ru̱cꞌ juꞌjun wal, reꞌ take cꞌacharel nquichop quicꞌux ru̱cꞌ niCꞌuhbal nquibiraj, no̱j woꞌ caꞌn chi aj banol take reh chaj bih ra̱j i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i sakombal \r (Lc. 8.16-18) \p \v 21 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh i jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Jenaj sakombal, reꞌreꞌ ncamanic keh chi naco̱j risakomem, majeꞌ? Ruꞌum reꞌ nankakop jenoꞌ sakombal nkachꞌila̱ꞌ johtok eh maꞌ nkatzꞌap ta nchel na̱ chi rehquen jenoꞌ tzꞌak acꞌal xun on chi enkacꞌol cok chi rehquen jenoꞌ yoca̱b. Jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ niCꞌuhbal maꞌ cꞌahchiꞌ ta nicꞌolom rikꞌormojic chi quiwach i tinamit, cꞌahchiꞌ laꞌ nikꞌorom queh \v 22 maj reꞌ niCꞌuhbal nsakomsonic wach chiꞌnchel rinoꞌjbal i Dios jeꞌ ricab riban i sakombal chiꞌnchel risakomej lok cu rehtal maꞌxta chic bih wilic chi maꞌ ta nak enrakmajic on chi maꞌ ta nak enilmijic wach ruꞌum reh risakomil. \v 23 Reꞌ hat-tak reꞌ til nawa̱j tak arakam chiri̱j chi coric reꞌ xnikꞌor lok reꞌreꞌ, til kꞌas ok axiquin tak chi ribirmijic reꞌreꞌ, nqui queh. \p \v 24 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chacoj tak rehtal chi coric nicꞌ wach ribirmijic niCꞌuhbal naꞌn tak maj jeꞌ ricab chi jenoꞌ aj cꞌa̱y, reꞌ woꞌ i ripajbal ncamanic reh chi ripajaric i ricꞌa̱y, jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i Dios. Nicꞌ paꞌ wach ribirmijic niCꞌuhbal naꞌn tak, reꞌ woꞌ reꞌ encamanic reh chi rilmijic wi xarak tak chiri̱j ninoꞌjbal. Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ hat-tak nabiraj tak chi coric niCꞌuhbal, reꞌ Dios maꞌ xa reꞌ ta chic rirakmajic chiri̱j rinoꞌjbal chi manlic eriyew aweh tak, elaꞌ woꞌ riban chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic enarak tak chiri̱j chi quiwach toco̱m chic cꞌacharel. \v 25 Chacoj tak rehtal kꞌuruꞌ nicꞌ wach ribirmijic niCꞌuhbal enaꞌn tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi wilic acꞌux tak chi rinimjic, reꞌ Dios til nariyeb aweh tak chi na̱rakam tak chiri̱j rinoꞌjbal. Raj wi maꞌxta acꞌux tak chi rinimjic, maꞌ xa reꞌ ta eriban chi maꞌ eta narak tak chiri̱j rinoꞌjbal, narimakꞌam laꞌ woꞌ aweh tak i haj nak ti wilic i noꞌjbal nakꞌor tak chi xatijej tak ru̱cꞌ niCꞌuhbal, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i // qꞌuihic riban ijaꞌ \p \v 26 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Dios, til wilic rinimal wach rajawric chi rijalaric wach quinoꞌjbal take cꞌacharel nkꞌatbic kꞌoric chi quina̱. Ru̱cꞌ i jalwach kꞌoric nanikꞌorom wili enisakomej wach aweh tak reꞌ xnikꞌor lok reꞌreꞌ. Junpech jenaj winak xitic rija̱ꞌ pa racꞌa̱l. \v 27 Chiri̱j chi ribanam chic i tic, reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌ eli̱c ta chic xicapaj rilmijic nicꞌ wach qꞌuihic xiban johtok i ritic. Jeꞌ reꞌ ajic nok eli̱c chakꞌab no̱j wirok i winak reꞌreꞌ eh eli̱c wahkꞌek nuctic woꞌ chic cho chi maꞌxta bih ricapaj, reꞌ ijaꞌ reꞌreꞌ xqꞌuihic johtok chi rutquel chi maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricojom rehtal i winak reꞌreꞌ nicꞌ wach riwi̱ꞌ i qꞌuihic cꞌahchiꞌ ribanam johtok. \v 28 Xa reꞌ aj wach ransil i acꞌal xbanic chi reꞌ ijaꞌ reꞌreꞌ xqꞌuihic johtok. Jeꞌ reꞌ ajic chi pe̱t, reꞌ tic reꞌreꞌ xipꞌut johtok qꞌuihic chi xa xak ti wilic. Chiri̱j chic ruꞌ xipꞌut cho xmacꞌanic eh chiri̱j chic reꞌ, reꞌ chic i wach xiyew cho. \v 29 Ar aj ruꞌ nok rijeb chic wach i tic, reꞌ winak reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ take aj sicꞌol reh wach i ritic maj xponic chic rikꞌijil chi narisiqꞌuiric i wach, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i rijaꞌil // i che̱ꞌ mosta̱sa ribihnal \r (Mt. 13.31-34; Lc. 13.18-19) \p \v 30 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih nanijalwachem wi̱ꞌ i niCꞌuhbal nikꞌor chi reꞌ Dios ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel chi kꞌatal kꞌoric? \v 31 Reꞌ rijalwachjic i ricꞌam jeꞌ wi̱ꞌ ri̱b niCꞌuhbal cu rehtal nqꞌuihic wach chi risuksjic i ca̱mna take tinamit nanijalwachem i jenaj tꞌuch nakꞌ wach rijaꞌquil i che̱ꞌ mosta̱sa ribihnal. Reꞌ ijaꞌ reꞌreꞌ to̱b ta nantiquiric jok pan acꞌal maꞌ naꞌlic ti reh chiwach take rehreh wach ijaꞌ wilic, \v 32 kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nimal laj che̱ꞌ riban chi quiwach take chiꞌnchel muꞌunumaj tic nanqꞌuihic johtok. Chiri̱j chic ruꞌ nariban je take kꞌab, kꞌe̱ꞌ woꞌ tak quiponic cu rehtal reꞌ take cucꞌ tzꞌiquin xa suk chic queh chi ribanaric quike̱s nah tak kꞌab, nqui Jesus. \p \v 33 Qꞌuihleh aj wach take jalwach kꞌoric xicꞌuhbalej wi̱ꞌ take cꞌacharel eh jeꞌ reꞌ ritikiric juꞌ cꞌuhbalanic xiban reꞌ kꞌorel nicꞌ paꞌ wach nquirak chiri̱j take tinamit. \v 34 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ maꞌxta bih cꞌuhtunic xiban i Jesus maꞌ ta nak ru̱cꞌ jalwach kꞌoric, reꞌ cok ruꞌ queh take raj tahkanel chi cutquel chic risakomej wach queh chaj bih quiꞌelic take wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric. \s1 Reꞌ rinimal wach rajawric i Jesus // xicꞌuhtaj china̱ jenaj rinimal te̱w \r (Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25) \p \v 35 Chiri̱j reꞌreꞌ naxoquic i chakꞌab reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor queh take raj tahkanel chi jeꞌ wili: \p «Kojkꞌahxok tak je pan cano̱wa chi juntar maꞌ laj haꞌ wili, nqui queh. \p \v 36 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok reꞌ take raj tahkanel i Jesus xquichꞌak cahnok qui̱b quichꞌi̱l take tinamit, xiꞌoquic cok pan cano̱wa reꞌ wilic chic cho wi̱ꞌ i Jesus eh chi quichꞌi̱l ruꞌ xquipꞌut je kꞌahxic nah haꞌ chi tahkamaj woꞌ take cuꞌum toco̱m chic take cꞌacharel wilque̱b pan toco̱m chic cano̱wa. \v 37 Chiri̱j reꞌreꞌ nok ojic chic ncaꞌn je nah haꞌ, xchalic jenaj rinimal cow laj te̱w cu rehtal xucsaj take ribohl haꞌ eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ cano̱wa reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ pꞌuht rinujic ruꞌum i haꞌ xoquic chipam narikꞌoj ri̱b ribohl i haꞌ chiwach i cano̱wa reꞌreꞌ. \v 38 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quicꞌulum, reꞌ take raj tahkanel xo̱j quicꞌaꞌsaj wach i Jesus reꞌ xa suk chic wiric riban nah richꞌitnah ar je chiri̱j i cano̱wa. Jeꞌ aj wili xquikꞌor cok reh: \p «Ajabe̱s aj tijinel! Ta woꞌ chic ruꞌ i hat! Wiric chic naꞌn eh reꞌ hoj qꞌuisi̱n chic maꞌ kojquimic ruꞌum i haꞌ, nqui take reh. \p \v 39 Ar aj ruꞌ, reꞌ Jesus xuctic cho eh ru̱cꞌ rajawric rikꞌorbal xikꞌor reh te̱w chi naritzꞌirlijic eh reh ribohl i haꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Titu̱k hat ribohl haꞌ, maꞌ tirojlonic chic! nqui xikꞌor. \p Xa chiwach ti juncꞌam reꞌreꞌ ximay i te̱w eh tuklujic i haꞌ. \v 40 Chiri̱j chi iqꞌuinak chic lok reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh take raj tahkanel chi nakbal queh: \p «Chaj waꞌric chi xatyoꞌjic tak? Maꞌ jaꞌ woꞌ ncowjic ta acꞌux tak chiwi̱j i hin chi reꞌ hin wilic wajawric chi acoꞌljic tak? nqui queh. \p \v 41 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ take raj tahkanel reꞌreꞌ xicahnic chi sachlic quicꞌux ru̱cꞌ rilmijic chaj bih xiban i Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Reꞌ cok i Jesus wili til niqꞌuic woꞌ chic na̱ rajawric. Maꞌ xa ta reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal quibirinic chiwach jeꞌ laꞌ woꞌ i te̱w chꞌi̱l i haꞌ nquibiraj woꞌ kꞌoric chiwach, nqui take. \c 5 \s1 Jenaj winak aj Cara̱ra xesmejic // lok take maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ \r (Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39) \p \v 1 Chiri̱j chic reꞌ Jesus chꞌi̱l take raj tahkanel xikꞌahxic lok juntar maꞌ laj haꞌ ar pan quiyukꞌul take aj Cara̱ra. \v 2 Nok elenak chic take je chipam i cano̱wa, ar lok maꞌ naht ta ru̱cꞌ i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ wilic wi̱ꞌ jenaj yeꞌa̱b mukꞌunbal camnak, xelic cho jenaj winak chopo̱j na̱ ricꞌacharic cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal eh xchalic ru̱cꞌ i Jesus. \v 3 Reꞌ winak reꞌreꞌ ar cꞌacharic riban chipam i yeꞌa̱b take camnak reꞌreꞌ eh maꞌ hab ta wach ncuybic ransil chi ribacꞌaric. Xa ta nak ru̱cꞌ cꞌaham chꞌihchꞌ ncaꞌn canar ribacꞌaric chi ralak kꞌab \v 4 on chi rilutzꞌuric take ralak ro̱k ru̱cꞌ chꞌihchꞌ maj jarpech paꞌ xquiniqꞌuej ribacꞌaric ralak kꞌab ru̱cꞌ cꞌaham chꞌihchꞌ, xitꞌup take eh xitok woꞌ take chꞌihchꞌ reꞌ nlutzꞌbic reh take ralak ro̱k. Reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌxta peꞌ bih riponbej! \v 5 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ winak wili rihoplom ri̱b chi kꞌas juꞌ abaj eh chi kꞌi̱j chi akꞌab niqꞌuic chi xa qꞌueric woꞌ chi̱ꞌ nanbehic chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ on nah tak yu̱kꞌ. \v 6 Reꞌ winak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ naxilow cho wach i Jesus chi cu naht cho, xchalic rajim cu reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus eh naxcꞌulic lok ru̱cꞌ, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach rehtalil chi cꞌahchiꞌ riyeb rilokꞌil. \v 7 Jeꞌ aj wili kꞌoric xiban reh chi cow: \p «Chacuy Jesus, til chayew achi̱ꞌ chiwach Dios chi maꞌ eta quinayew pan tiꞌcꞌaxic. Chaj bih nimahc awu̱cꞌ i hat rAcꞌu̱n i Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rajawric chi naquinayeb pan tiꞌcꞌaxic? nqui reh. \p \v 8 Jeꞌ reꞌ xikꞌor i winak reꞌreꞌ maj reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor chi pe̱t: \p «Hat maꞌ tob laj uxlabal, telen lok ru̱cꞌ i winak wili, nqui reh. \p \v 9 Jeꞌ aj reꞌ nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ritꞌerem lok i maꞌ tob laj uxlabal, xibiraj woꞌ reh chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih abihnal? nqui reh. \p Reꞌ maꞌ tob laj uxlabal jeꞌ wili xikꞌor: \p «Tuhbil nibihnal maj kꞌe̱ꞌ hoj qꞌuihal chi maꞌ tob laj uxlabal nok hoj oconak cho ru̱cꞌ i winak wili, nqui reh. \p \v 10 Nok reꞌ maꞌ tob laj uxlabal cꞌahchiꞌ ritꞌermejic lok ru̱cꞌ winak reꞌreꞌ, tohkꞌ ripahkam ricuyuric reh Jesus chi maꞌxta ritakꞌabjic chiri̱j lok i yukꞌul reꞌreꞌ chꞌi̱l take richꞌi̱l. \v 11 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom, xa maꞌ naht ta peꞌ je ar wilque̱b juntuhm chi ahk cꞌahchiꞌ quibehsjic chi wiꞌc ar. \v 12 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ xquipahkaj woꞌ reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Chacuy chayew kꞌab keh chi ru̱cꞌ katꞌermejic lok ayuꞌ, enayew kꞌab keh chi ar chic ekoj-oquic pan quitiꞌjolal take ahk reꞌreꞌ, nqui take reh. \p \v 13 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xiyew kꞌab queh chi xiꞌoquic chipam i quitiꞌjolal take ahk reꞌ wilque̱b na hoꞌikꞌob ok (2,000). Xa reꞌ woꞌ ti xyeꞌeric kꞌab queh, reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal xiꞌoquic woꞌ ti pan quitiꞌjolal take ahk reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ chiꞌnchel take ahk reꞌreꞌ xa cajamem chic qui̱b xikajic jok chiwach paꞌlic wach yu̱kꞌ wilque̱b wi̱ꞌ eh quicora̱ꞌ jok pan haꞌ reꞌ xijihkꞌic wi̱ꞌ chiꞌnchel. \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ take aj chaꞌjem ahk naxquilow chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric, xa cajamem chic qui̱b xiꞌo̱j pan tak abi̱x eh jeꞌ woꞌ chipam cok i tinamit reꞌreꞌ chi rikꞌormojic ribiral chaj bih xcꞌuluric. Naxquibiraj take cꞌacharel chi jeꞌ reꞌ, xichalic ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus chi rilmijic wi coric reꞌ chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ. \v 15 Chi jeꞌ aj reꞌ naxiꞌo̱j cꞌolok take i cꞌacharel reꞌ wilic wi̱ꞌ Jesus, xquilow chi reꞌ winak reꞌ wilic nak juntuhm chi maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ, tzꞌuklic chic, wilic chic risoꞌ eh naꞌlic chic reh kꞌoric riban. Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic naxsahchic quicꞌux ru̱cꞌ chaj bih xbanjic ru̱cꞌ winak reꞌreꞌ. \v 16 Ar aj ruꞌ jarub paꞌ take xquiwachej chi coric reꞌ chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ, xquikꞌor ricorquil nicꞌ wach naxitꞌermejic lok take i maꞌ tob laj uxlabal, jeꞌ woꞌ chaj bih xcꞌuluric cu̱cꞌ take riqꞌuihal i ahk naxoquic take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ. \v 17 Chalic take cꞌacharel reꞌreꞌ naxquibiraj chiꞌnchel reꞌreꞌ, pꞌuht quikꞌorom reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Chacuy telen je chipam i kayukꞌul wili, nqui take reh. \p \v 18 Chiri̱j aj chic ruꞌ nok reꞌ Jesus johtic chic riban johtok chipam i cano̱wa, reꞌ winak reꞌ chopo̱j nak na̱ ricꞌacharic ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal, xipahkaj reh chi jeꞌ wili: \p «Chacuy ha̱w, chayew kꞌab wi̱n chi equino̱j chawi̱j, nqui reh. \p \v 19 Reꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Maꞌeta riban, reꞌ laꞌ chaꞌn hiy pan apa̱t cu̱cꞌ take atu̱t awaja̱w, awas acha̱kꞌ eh chakꞌor queh i rinimal wach atoꞌbil xiban i Dios awu̱cꞌ chi riqueteljic awach, nqui reh. \p \v 20 Reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌ xa ta chic reꞌ chaj bih xkꞌormojic reh ruꞌum Jesus i xo̱j riban, xo̱j laꞌ woꞌ chipam take tinamit wilque̱b pan yukꞌul reꞌreꞌ, reꞌ Reca̱polis ribihnal. Ar xipꞌut rikꞌormojic queh cꞌacharel reꞌ nicꞌ paꞌ nimal atoꞌbil xiban i Jesus ru̱cꞌ. Nanquibiraj take cꞌacharel reꞌ chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ, chiꞌnchel nsahchabic quicꞌux ruꞌum. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌaꞌchsaj woꞌ chic // i rixkꞌu̱n i Ja̱yro \r (Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56) \p \v 21 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xkꞌahxic woꞌ chic je pan cano̱wa chi juntar haꞌ Calile̱ya eh ar chi̱ꞌ i haꞌ reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take cꞌacharel xo̱j quimol qui̱b ru̱cꞌ i Jesus. \v 22 Chi quixilac take wilque̱b ar, wilic jenaj winak aj cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, Ja̱yro ribihnal. Reꞌ winak wili naxilow wach i Jesus xponic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach \v 23 eh jeꞌ wili xikꞌor reh chi xa nchꞌuk chic ricꞌux: \p «Ha̱w, reꞌ wixkꞌu̱n xa chic qꞌuisi̱n maꞌ nquimic ruꞌum riyaꞌbilal naxinchalic. Chacuy, tak chiwi̱j pan pa̱t eh chacoj akꞌab china̱ reh chi enelic lok riyaꞌbilal. Wi jeꞌ reꞌ xaꞌn maꞌ eta nquimic je, nqui reh. \p \v 24 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Jesus xo̱j chiri̱j i Ja̱yro chi tahkamaj je cuꞌum yohbal wach qꞌuihal tinamit reꞌ xa nquiminlom chic qui̱b chiri̱j. \p \v 25 Chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ wilic jenaj ixok wilic jenaj riyaꞌbilal cꞌaxic wach. Reꞌ riyaꞌbilal ixok wili reꞌ chi reꞌ ritzꞌajo̱j reꞌ nchalic chiri̱j eli̱c poh, xa cꞌahchiꞌ chic cho chiri̱j chi xa maꞌxta chic rikꞌijil eh cablaj chic ha̱b ripꞌutum cho chi jeꞌ reꞌ. \v 26 Jeꞌ reꞌ nok ruꞌum reh riyaꞌbilal reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal ricꞌul ixok reꞌreꞌ. Jeꞌ woꞌ chic, xisach chiꞌnchel ritzꞌa̱k cu̱cꞌ take rehreh wach aj ikꞌomonel chi tojbal rikꞌomal nak riyaꞌbilal xa reꞌ laꞌ maꞌxta bih xicamanej, uhtic laꞌ chic xiban wach riyaꞌbilal. \v 27 Reꞌ ixok reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, naxibiraj chi reꞌ Jesus riban resmejic lok quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b, xchalic reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus, ximin cok ri̱b chi quixilac take riqꞌuihal cꞌacharel eh nok chiri̱j chic i Jesus wilic cok, xitzꞌaꞌj cok i chi̱ꞌ risuꞌt rijela̱ꞌ nah teleb. \v 28 Jeꞌ reꞌ xiban ixok reꞌreꞌ maj cꞌahchiꞌ rikꞌorom pa ricapew-bal chi jeꞌ wili: \p «Xa reꞌ wi xnitzꞌaꞌj cok i ro̱k i suꞌt rijela̱ꞌ nah teleb i Jesus, enelic lok niyaꞌbilal, nqui pa ricapew-bal. \p \v 29 Jeꞌ aj woꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxitzꞌaꞌj cok risoꞌ i Jesus, reꞌ ixok reꞌreꞌ xicꞌraj chi xpahꞌic ti ritzꞌajo̱j chiri̱j eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xehtꞌalij chi xcahnic chi suk chic ricꞌux chi junpech. \v 30 Ar aj woꞌ ruꞌ, reꞌ Jesus xicꞌraj woꞌ ti chi reꞌ rajawric xelic lok ru̱cꞌ wilic camanic xiban, ruꞌum reꞌ naxilbic je chiri̱j chi quina̱ take tinamit jeꞌ wili xikꞌor: \p «Hab wach xtzꞌaꞌanic reh nisoꞌ? nqui queh. \p \v 31 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take raj tahkanel xquikꞌor reh: \p «Chaj bih nacꞌul i hat? Maꞌ nawil ta na chi reꞌ qꞌuihal take tinamit cꞌahchiꞌca̱t quiminlom. Chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi cꞌahchiꞌ abiram chi hab wach xtzꞌaꞌanic aweh? nqui take reh. \p \v 32 To̱b ta jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh, reꞌ Jesus xitik juꞌ ilo̱j je chiri̱j chi risiqꞌuiric chi quixilac take tinamit hab wach xtzꞌaꞌanic reh i risoꞌ. \v 33 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam i Jesus, reꞌ ixok reꞌreꞌ xa nquirquitic chic ruꞌum riyoꞌjic xoquic cho ruꞌum chi rehtꞌalim chi ru̱cꞌ xiban reꞌreꞌ, mahc xiban chiwach i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. To̱b ta rehtꞌalim chi jeꞌ reꞌ, xchalic ru̱cꞌ Jesus eh xponic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach chi risakomsjic wach chiꞌnchel xcꞌuluric ru̱cꞌ. \v 34 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ: \p «Bi̱l, reꞌ hat xiqꞌuic je ayaꞌbilal ruꞌum chi xacoj wach chi wilic wajawric chi icꞌsinic yaꞌbilal. Yuꞌna kꞌuruꞌ, tisoljen je pan apa̱t ru̱cꞌ i sukquil cꞌuxlis xiyew aweh i Dios, nqui reh. \p \v 35 Nok jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ rikꞌorom i Jesus reh ixok reꞌreꞌ, xiponic ar juꞌjun take winak chalanak take pa ripa̱t i Ja̱yro reꞌ jenaj queh aj cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Nok wilque̱b chic cok chiwach, jeꞌ wili xquikꞌor reh maꞌ Ja̱yro: \p «Ha̱w, reꞌ awixkꞌu̱n juncꞌam chic riquimic je. Ta chic bih ritik aweh chi cu enawolej cok i ajabe̱s aj tijinel wili, nqui take reh. \p \v 36 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Ja̱yro: \p «Ma̱pohꞌaj acꞌux maꞌ Ja̱yro. Chachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j chi wilic wajawric chi quicꞌaꞌchsjic take camnak, nqui reh. \p \v 37 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xitik juꞌ ribe̱h chi ojic ar pa ripa̱t i aj cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, reꞌ cok ruꞌ maꞌ chiꞌnchel ta chic take raj tahkanel xiyew kꞌab queh chi xiꞌo̱j chiri̱j xa reꞌ laꞌ chic i maꞌ Luch, reꞌ maꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l richa̱kꞌ reꞌ Wa̱n, xicꞌam je take chiri̱j. \v 38 Naxiponic chi chi̱ꞌ ripa̱t i Ja̱yro, reꞌ Jesus xibiraj chi chiꞌnchel take wilque̱b ar xa tiꞌ chic pan quicꞌux okꞌic ncaꞌn chiri̱j rixkꞌu̱n i maꞌ Ja̱yro. \v 39 Naxoquic cok pan pa̱t i Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chamay tak ahnic eh maꞌ tokꞌic tak chic. Reꞌ ixkꞌun wili maꞌ camnak ta, xa wiric laꞌ riban, nqui queh. \p \v 40 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take wilque̱b ar xiꞌoquic chi riseꞌljic i Jesus xa reꞌ laꞌ reꞌ xa maꞌ xicoj ta woꞌ ru̱cꞌ ricapew-bal xcaꞌn, reꞌ laꞌ xiban xipahkaj queh take chiꞌnchel wilque̱b pan pa̱t chi naquelic lok. Chiri̱j reꞌreꞌ, chi xa rutquel chic wilic chꞌi̱l take ritu̱t raja̱w i tꞌuch ixkꞌun chꞌi̱l woꞌ take xib chi raj tahkanel, xiꞌoquic cok ar reꞌ wilic wi̱ꞌ ixkꞌun camnak chic eh nok wilque̱b chic cok chiwach, \v 41 reꞌ Jesus xichop johtok chi kꞌab ixkꞌun reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tali̱ta, cu̱mi, nqui reh. \p Reꞌ xikꞌor reꞌreꞌ, jeꞌ wili ra̱j rikꞌorom pan kakꞌorbal hewre̱yo: “Ixkꞌun, til nikꞌor aweh chi tucten cho, nqui ra̱j rikꞌorom. \p \v 42 Naxkꞌormojic aj reh reꞌreꞌ, reꞌ ixkꞌun reꞌ cablaj chic ha̱b wilic reh, xuctic johtok eh xoquic chi behic. Reꞌ take xiꞌilbic reh xcꞌuluric reꞌreꞌ xsahchic quicꞌux ruꞌum chi xcꞌacharic woꞌ chic. \v 43 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili takꞌanic xiban queh i ritu̱t raja̱w i tꞌuch ixkꞌun reꞌreꞌ: \p «Reꞌ xcꞌuluric wili xa chacana̱ꞌ pan acꞌux tak, maꞌ hab wach aj eh nakꞌor tak lok ribiral. Yuꞌna kꞌuruꞌ chaquet tak i tꞌuch ixkꞌun, nqui queh. \c 6 \s1 Reꞌ xcꞌuluric nok reꞌ Jesus // xo̱j cꞌolok ar Nasaret \r (Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ Jesus xelic je pan tinamit Capernahum, reꞌreꞌ xo̱j pa ritinamital Nasaret chi ihchꞌilimaj je ruꞌum take raj tahkanel. \v 2 Naxirak rikꞌijil i hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Jesus nok wilic chic cok chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, tohkꞌ ricꞌuhbalem take cꞌacharel wilque̱b ar. Chi quixilac take cꞌahchiꞌ quibirinic reh, wilic take xicahnic chi xa sachlic chic quicꞌux eh wilic woꞌ take jeꞌ wili pahkanic ncaꞌn chi quiwach: \p «Haj ti xitijej cho take cꞌuhbal cꞌahchiꞌ rikꞌorom keh wili? Hab ti wach xyeꞌbic reh noꞌjbal ricoj? Hab ti wach xyeꞌbic rajawric chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l nkilow chi riban? \v 3 Maꞌ kehtꞌalim ta na nchel pa ricꞌux chi xa tꞌuch aj sehc woꞌ ti i Jesus? Maꞌ kehtꞌalim ta na nchel kꞌuruꞌ chi reꞌ Mari̱ya i ritu̱t eh chi casbe̱s take Jaco̱wo chꞌi̱l Chep, chꞌi̱l Ju̱ras eh chꞌi̱l woꞌ i Simon? Jeꞌ woꞌ chic maꞌ reꞌ ta na nchel rana̱b take ixkꞌun quicꞌacharic ayuꞌ pan katinami̱t pa ricꞌux? nqui take pan quicꞌux. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor maj cꞌaxic chi queh ricojoric wach chi reꞌ Jesus i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 4 Ar aj ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak naꞌn tak wu̱cꞌ jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ xa yeꞌo̱j chic cho rilokꞌil pan tak toco̱m yeꞌa̱b eh tzꞌa̱b ruꞌ cu̱cꞌ take rich ritinami̱t on cu̱cꞌ take raj pan pa̱t on cu̱cꞌ take ru̱cꞌ take cho, maꞌ yeꞌo̱j ta soꞌ rilokꞌil, nqui queh. \p \v 5 Jeꞌ reꞌ nok chipam ritinami̱t Nasaret reꞌ Jesus xa juꞌjun ti take yowa̱b xesaj lok quiyaꞌbilal naxicoj rikꞌab chi quina̱, raj nchel cu̱cꞌ take toco̱m chic cꞌacharel maꞌxta chic ritik juꞌ ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l ruꞌum chi maꞌ xquicoj ta wach riCꞌuhbal. \v 6 Ru̱cꞌ aj quinoꞌjbal take cꞌacharel reꞌreꞌ chi maꞌ xquicꞌul ta i riCꞌuhbal, reꞌ Jesus kꞌe̱ꞌ xsahchic ricꞌux eh chi jeꞌ reꞌ pan tak toco̱m chic abixbal wilque̱b je maꞌ naht ta ar, xitik juꞌ ricꞌuhtunic chi rikꞌormojic queh tinamit i holohic laj kꞌoric chiri̱j i Dios. \s1 Reꞌ Jesus chi caꞌcabil xitakꞌa̱ꞌ take // je raj tahkanel chi cꞌuhbalanic \r (Mt. 10.5-15; Lc. 9.1-6) \p \v 7 Chiri̱j chic ruꞌ naxitik juꞌ behic chi cꞌuhtunic ar pan tak toco̱m chic yeꞌa̱b maꞌ naht ta je ar pan tinamit Nasaret, reꞌ Jesus xiyukꞌej take cok ru̱cꞌ i cablaj chi nahsil raj tahkanel eh xikꞌor queh chi naritakꞌa̱b take je chi quicaꞌcabil chi quicꞌuhbaljic take cꞌacharel. Chiri̱j chic reꞌ nok riyeb chic i rajawric chi quina̱ chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel wilque̱b wi̱ꞌ, \v 8 xiyew woꞌ queh take takꞌanic wili: \p «Ma̱cꞌam awaꞌ aha̱ꞌ tak. Maꞌ woꞌ achi̱m tak, maꞌ woꞌ atzꞌa̱k tak. Xa reꞌ ti wach achꞌimim chacꞌam tak je. \v 9 Jeꞌ woꞌ, xa reꞌ woꞌ ti aper-xijab wilic chawo̱k tak na̱cojom tak je eh ma̱cꞌam tak je jenoꞌ chic ajalba̱l tak, nqui queh. \p \v 10 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Xa haj paꞌ yeꞌa̱b xa suk laj oquic enaꞌn tak chi cꞌuhbalanic, chapahkaj apatal tak chi eticahnic tak ar eh tiwi̱ꞌ tak ar cu rehtal chic telic tak je chipam i tinamit reꞌreꞌ. \v 11 Tzꞌa̱b ruꞌ, paꞌ maꞌ eta nquiyew wi̱ꞌ apatal tak eh maꞌ woꞌ reꞌ cꞌuhbal nakꞌor tak enquicoj rehtal, telen tak je ar xa reꞌ laꞌ ruꞌ chapuh tak cahnok i poklaj wilic pan awo̱k tak rehtalil chi quiwach take cꞌacharel chi maꞌ holohic ta xcaꞌn. Til coric reꞌ take cꞌacharel jeꞌ reꞌ encaꞌn, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nimal wach i tiꞌcꞌaxic narichalic chi quina̱ chiwach i tiꞌcꞌaxic xicꞌul i tinamit Soro̱ma chꞌi̱l i Como̱ra, nqui Jesus. \p \v 12 Nok kꞌilo̱j aj chic take cablaj reꞌreꞌ, xiꞌo̱j chi caꞌcabil chi quicꞌuhbaljic take cꞌacharel reh chi naquiyotꞌom quicꞌux chiri̱j i quimahc chiwach i Dios. \v 13 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take reꞌ qꞌuihal take maꞌ tob laj uxlabal nchopbic quina̱ take cꞌacharel xquitꞌerej woꞌ lok eh qꞌuihal woꞌ take yowaꞌi̱b xelic lok quiyaꞌbilal naxibuchꞌuric pan yolic laj ikꞌo̱m cuꞌum take cablaj reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ ribiral riquimic i Wa̱n // aj kahsem haꞌ \r (Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9) \p \v 14 Ruꞌum chi xa haj ta chic maꞌ xo̱j lok ribiral i Jesus, junpech xponic ribiral reꞌreꞌ pan xiquin i Hero̱res Anti̱pas, reꞌ raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma ar pa riyukꞌul Calile̱ya. Ru̱cꞌ take rehreh wach ribiral xponic pan xiquin chi cꞌahchiꞌ rikꞌormojic, reꞌ Hero̱res jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ wili reꞌ ranxelex i Wa̱n aj kahsem haꞌ xcꞌacharic woꞌ chic cho eh reꞌreꞌ wilic ru̱cꞌ i Jesus. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Jesus kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rajawric wilic, nqui xikꞌor. \p \v 15 Chi quixilac take kꞌoric xibiraj, wilic woꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌoric chi reꞌ Jesus reꞌ woꞌ chic i Eli̱yas reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir kꞌi̱j on jenoꞌ chic queh take rich aj kꞌorol cho riCꞌuhbal i Dios. \v 16 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Hero̱res naxibiraj chiꞌnchel reꞌreꞌ jeꞌ wili i rikꞌor: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ Jesus wili reꞌ woꞌ chic i Wa̱n reꞌ xnitakꞌa̱ꞌ riyocꞌoric lok i na̱, xuctic peꞌ woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, nqui xikꞌor. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor chi cꞌahchiꞌ ricapam chi reꞌ Wa̱n xchalic chi ribanaric jelow-bal reh reꞌ chaj bih xbanaric reh. \v 17 Jeꞌ reꞌ xicapaj maj til reꞌ woꞌ Hero̱res xtakꞌanic je richoporic chi naritzꞌaparic pan che̱ꞌ reꞌ xpixaric wi̱ꞌ chi cꞌaham chꞌihchꞌ. Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban reh Wa̱n ruꞌum chi reꞌ Hero̱res xicꞌam cok chi rehqꞌue̱n i Herori̱yas reꞌ rehqꞌue̱n richa̱kꞌ reꞌ Pili̱po ribihnal. \v 18 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Wa̱n jeꞌ wili rinakaric i Hero̱res riban chiri̱j: \p «Reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ riyew ta kꞌab aweh chi xacꞌam chi awehqꞌue̱n reꞌ ixok cu rehqꞌue̱n woꞌ acha̱kꞌ, nqui reh. \p \v 19 Ruꞌum aj reh kꞌoric riban i Wa̱n, reꞌ Herori̱yas kꞌe̱ꞌ nanchalic ricꞌa̱ ru̱cꞌ i Wa̱n chi xa ra̱j nak chic risacham wach chi junpech xa reꞌ laꞌ maꞌ xiban ta canar \v 20 ruꞌum nok chiwach i Hero̱res, reꞌ Wa̱n wilic rilokꞌil maj rehtꞌalim chi coric wach ricꞌux eh sak woꞌ wach rinoꞌjbal. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Hero̱res ricoꞌlej ri̱j ricꞌacharic i Wa̱n chiwach i Herori̱yas eh suk woꞌ ribiraj take kꞌoric riban i Wa̱n to̱b ta nchel maꞌ rirak ta chiri̱j chaj bih naribanam ru̱cꞌ. \p \v 21 Nok jeꞌ reꞌ riban i Hero̱res, reꞌ Herori̱yas xirak nicꞌ wach ricansjic i Wa̱n naribanam. Jeꞌ reꞌ nok junpech nok reꞌ Hero̱res xininkꞌijej wach rihabil xiyukꞌej take aj nahsil queh take quitoꞌbonic reh chi kꞌatoj kꞌoric chꞌi̱l take aj nahsil queh take sol chꞌi̱l woꞌ take aj walak chipam i yukꞌul Calile̱ya. Chipam aj i ninkꞌi̱j wili nok wiꞌc ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ chꞌi̱l Hero̱res, \v 22 reꞌ rixkꞌu̱n Herori̱yas xoquic cok reꞌ mololque̱b wi̱ꞌ take ula̱ꞌ eh ar xiban riso̱n chi quiwach. Ruꞌum chi reꞌ Hero̱res reꞌ wilic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chꞌi̱l take rula̱ꞌ xquilow chi holohic i so̱n xiban i rixkꞌu̱n i Herori̱yas, reꞌ Hero̱res jeꞌ wili xikꞌor reh ixkꞌun reꞌreꞌ: \p «Chapahkaj wi̱n paꞌ bih nawa̱j eh reꞌ hin eniyew aweh, nqui reh. \p \v 23 Chiri̱j wili jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wi reꞌ hat enapahkaj wi̱n chi reꞌ yejal reh yukꞌul wilic wi̱ꞌ wajawric eniyew aweh, reꞌ hin til niyew nikꞌorbal chi paꞌ bih enapahkaj wi̱n eniyew aweh eh wi maꞌ xniban haj wilic i nikꞌor, reꞌ ok Dios yeꞌbok i tiꞌcꞌaxic chi nina̱, nqui reh. \p \v 24 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ rixkꞌu̱n i Herori̱yas, xelic je ar chi risiqꞌuiric ritu̱t eh xponic rikꞌor reh chaj bih xikꞌor i Hero̱res. Chi jeꞌ aj reꞌ xibiraj reh chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih enipahkaj reh Hero̱res? nqui reh ritu̱t. \p Reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor: \p «Chapahkaj reh chi eriyew aweh rina̱ i Wa̱n aj kahsem haꞌ chi cansbal je reh, nqui ritu̱t. \p \v 25 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ xsoljic woꞌ ti chic cok rajim reꞌ wilic wi̱ꞌ Hero̱res eh ar xipahkaj reh haj wilic i xikꞌor ritu̱t reh. Jeꞌ aj wili xikꞌor reh: \p «Nwa̱j chi yuꞌna ti chatakꞌa̱ꞌ riyocꞌoric lok chi ralak i Wa̱n aj kahsem haꞌ eh chiri̱j reꞌ chayew wi̱n pan jenoꞌ perepic wach culc rehtalil chi xquimic chic, nqui reh. \p \v 26 Reꞌ Hero̱res xchalic riyotꞌquil ricꞌux naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi xiyew chic rikꞌorbal reh chi quiwach take rula̱ꞌ, xiban woꞌ haj wilic cꞌahchiꞌ ripahkam ixkꞌun. \v 27 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Hero̱res xitakꞌa̱ꞌ woꞌ je jenaj sol reꞌ tzꞌaplic cho wi̱ꞌ i Wa̱n pan che̱ꞌ eh jeꞌ wili takꞌanic xiban reh: \p «Chayocꞌ lok chi ralak i Wa̱n eh chacꞌam cho wi̱n ayuꞌ i rina̱, nqui reh. \p \v 28 Reꞌ sol reꞌreꞌ xo̱j woꞌ chi riyocꞌoric lok chi ralak i Wa̱n. Chiri̱j chic ruꞌ xicꞌam cho pan jenaj perepic wach culc eh xiyew reh rixkꞌu̱n i Herori̱yas. Chiri̱j reꞌ, reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ, xo̱j rikꞌahsaj reh ritu̱t. \v 29 Jeꞌ aj reꞌ, nok cansamaj chic i Wa̱n xponic molorok cho ritiꞌjolal cuꞌum take raj tahkanel eh xquimukꞌa̱ꞌ je. \s1 Reꞌ Jesus xiquetelej quiwach take riqꞌuihal cꞌacharel xitahkanic je reh \r (Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) \p \v 30 Chiri̱j chic ruꞌ naxquicohlaj cho quicamaj take cablaj chi nahsil raj tahkanel reꞌ takꞌamaj take je chi cꞌuhbalanic, reꞌ take reꞌ xisoljic woꞌ chic cho ru̱cꞌ i Jesus eh nok quimolom chic qui̱b ru̱cꞌ, pꞌuht quikꞌorom reh nicꞌ nimal i camanic xponic caꞌn cho eh jeꞌ woꞌ haj wilic take cꞌuhbal xquikꞌor chi quixilac take cꞌacharel. \v 31 Nok ribiram chic chiꞌnchel chaj bih xquikꞌor take raj tahkanel, reꞌ Jesus xipahkaj queh chi nacojic chiri̱j pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel reh chi ar equihiꞌlic soꞌ chi suk chi cutquel. Jeꞌ reꞌ xikꞌor queh ruꞌum reh riqꞌuihal tinamit quimolom qui̱b ar chi xa ta nak reꞌ chic ribanaric i quiwaꞌ quiha̱ꞌ ncaꞌn canar. \v 32 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj reꞌreꞌ xiꞌo̱j pan jenaj cano̱wa ar pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. \v 33 To̱b ta nchel reꞌ Jesus xa̱j nak wihꞌic soꞌ chi rutquel chꞌi̱l take cablaj reꞌreꞌ, yohbal peꞌ wach cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ xquilow naxiꞌelic je, xiꞌo̱j woꞌ chi co̱k chi ritahkaljic je maj xquehtꞌalij haj yeꞌa̱b xiꞌo̱j wi̱ꞌ. Reꞌ take cꞌacharel wili reꞌ xichalic pan tak rehreh tinamit wilque̱b chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, pe̱t be̱h peꞌ woꞌ chic take ponok chiwach i Jesus chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel. \v 34 Jeꞌ reꞌ ajic naxponic i Jesus cu̱cꞌ riqꞌuihal take tinamit wilque̱b ar chi uyunic, kꞌe̱ꞌ xiquetelej quiwach take riqꞌuihal tinamit reꞌreꞌ naxilow quiwach maj naxelic lok pan cano̱wa xicoj rehtal chi xa jeꞌ na chic quicab take cucꞌ me̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ maꞌxta chic aj ilol queh nok wilque̱b. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus tohkꞌ woꞌ chic ricꞌuhbalem take ru̱cꞌ rehreh wach cꞌuhbal. \s1 Reꞌ Jesus xiquet take yohbal wach qꞌuihal chi tinamit \p \v 35 Nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ricꞌuhbalem take riqꞌuihal cꞌacharel, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel naxquilow chi xo̱j chic i kꞌi̱j, xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ i Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ riꞌorahil i waꞌbal reh xikꞌek xiqꞌuic chic na̱ eh ayuꞌ maꞌ haj ta enkarak wiꞌc quetbal queh tinamit wili maj wilco̱j pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. \v 36 Ra̱j wili chakꞌor ta queh chi equiꞌo̱j pan tak abixbal on pan tak tinamit wilque̱b je maꞌ naht ta ayuꞌ chi eno̱j quilokꞌ nechꞌ ok paꞌ bih queh chi naquicꞌuxum maj maꞌxta quiwaꞌ quiha̱ꞌ ayuꞌ, nqui take reh. \p \v 37 Reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Coric nakꞌor tak, xa reꞌ laꞌ take tinamit wili, reꞌ hat-tak na̱quetbic tak queh, nqui queh. \p Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take raj tahkanel, jeꞌ woꞌ chic wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, chaj waꞌric nanakꞌor keh chi jeꞌ reꞌ? Chi eta nak nkaquet take chiꞌnchel riqꞌuihal cꞌacharel wili, maꞌ nechꞌ ta ti chi tumi̱n enka̱j chi lokꞌbal quiwaꞌ quiha̱ꞌ. Ena nchel nka̱j reꞌ ritzꞌakil jenaj ha̱b chi ritojbal jenoꞌ aj camanom, nqui take reh. \p \v 38 Reꞌ Jesus xikꞌor queh raj tahkanel chi jeꞌ wili: \p «Chawilow tak cho nicꞌ qꞌuihal chi caxlan wiꞌc wilic ku̱cꞌ, nqui queh. \p Naxisoljic cho quikꞌor reh chi jeꞌ wili: \p «Wilic hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc eh quib chi joxomaj car, nqui take reh. \p \v 39 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xipahkaj queh i raj tahkanel chi naquitzꞌuka̱b take tinamit wach qꞌuim chi tzohkil. \v 40 Reꞌ take tinamit naxquibiraj reꞌ xkꞌormojic queh xquitzꞌuka̱ꞌ woꞌ qui̱b wach qꞌuim chi tzohkil. Wilic take xquitzoka̱ꞌ quib chi lajeb roxcꞌahl (50) quiwi̱ꞌ eh wilic woꞌ take xquitzoka̱ꞌ qui̱b chi hoꞌcꞌahl (100) quiwi̱ꞌ. \v 41 Chiri̱j i wili, reꞌ Jesus xichop johtok i hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l i quib chi joxomaj car, xilbic johtok pan taxa̱j eh xitioxej johtok reh Dios. Cu reꞌ aj ruꞌ xixer i caxlan wiꞌc chꞌi̱l take joxomaj car reꞌreꞌ eh nicꞌ paꞌ qꞌuihal i caxlan wiꞌc chꞌi̱l i joxomaj car xelic, pꞌuht quiyeb pan tak chacach. Ar aj ruꞌ reꞌ take cablaj chi raj tahkanel i Jesus xquicoj chi quiwach take juꞌjun tzohk chi tinamit. \v 42 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ chi xa ru̱cꞌ ti hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l i quib chi car, reꞌ chiꞌnchel take cꞌacharel xcaꞌn quiwaꞌ chi suk. \v 43 Jeꞌ woꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal i wiꞌc chꞌi̱l i joxomaj car xmikric chi reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus naxquimol wach i joxomaj car chꞌi̱l i wiꞌc reꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta, cu cablaj chic chacach xquimol wach. \v 44 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, kꞌe̱ꞌ laꞌ woꞌ chic qꞌuihal i caxlan wiꞌc chꞌi̱l i joxomaj car xmikric chi maꞌ xa reꞌ ta ti cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) chi winak xcaꞌn quiwaꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ chiꞌnchel take ixok chꞌi̱l take haꞌlacꞌun wilque̱b ar xcaꞌn woꞌ quiwaꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xbehic nah haꞌ \r (Mt. 14.22-27; Jn. 6.15-21) \p \v 45 Chiri̱j aj chic quiqueteric take riqꞌuihal tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xipahkaj queh take cablaj chi nahsil raj tahkanel chi nacoquic cok pan cano̱wa reꞌ xiponic lok wi̱ꞌ chi juntar haꞌ reꞌ wilic wi̱ꞌ i tinamit Wetsa̱yra ribihnal. Naxiꞌo̱j take raj tahkanel, reꞌ Jesus cu xcahnic cahnok chi richꞌakaric je ri̱b cu̱cꞌ take tinamit cu wilque̱b ar. \v 46 Nok richꞌakam chic take cahnok tinamit, reꞌreꞌ xo̱j johtok chi ti̱j china̱ i jenaj yu̱kꞌ wilic maꞌ naht ta je ar. \v 47 Ar aj ruꞌ china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, nok xa chic rutquel wilic i Jesus eh reꞌ cano̱wa wilque̱b wi̱ꞌ take raj tahkanel wilic chic ponok pan yejal haꞌ, xoquic peꞌ cho akꞌab. \v 48 Cu china̱ je i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xiban woꞌ je canar quilmijic take raj tahkanel chi xa cꞌaxic chic ncaꞌn chi ribehsjic je quicano̱wa ruꞌum reh cow laj te̱w chalic riban chi quiwach. Naxoquic aj cho suk wach sakꞌic, reꞌ Jesus xitahkej je take cu rehtal xo̱j cꞌolok cu̱cꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel chi behic riban je nah haꞌ xa reꞌ laꞌ nok maꞌ naht ta chic wilic cok cu̱cꞌ, xiban ri̱b chi jeꞌ nak xa̱j iqꞌuic je chi quiwach. \v 49 Naxquilow take raj tahkanel chi reꞌ Jesus behic riban nah haꞌ, reꞌ take reꞌ xquicapaj chi jenaj yoꞌsonel cꞌahchiꞌ quilom wach. Ruꞌum aj reꞌ xquiqꞌuer quichi̱ꞌ \v 50 ruꞌum reh rinimal yoꞌjic xchalic cu̱cꞌ. Chalic Jesus, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ tiyoꞌjic tak, reꞌ hin Jesus. Chacowej acꞌux tak kꞌuruꞌ, nqui queh. \p \v 51 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Jesus xjohtic johtok cu̱cꞌ pan cano̱wa eh chipam i juncꞌam reꞌreꞌ, tzꞌihrimaj xo̱j i cow laj te̱w. Naxquilow chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take raj tahkanel xsahchic quicꞌux ruꞌum. \v 52 Jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn maj reꞌ take reꞌ to̱b ta nchel xquilow i lokꞌ laj nawa̱l xiban i Jesus naxiqꞌuihsaj wach i caxlan wiꞌc, maꞌ jaꞌ xponic ta pe quicapew-bal chi rirakmajic chiri̱j chi reꞌ Jesus til wilic rajawric. Jeꞌ reꞌ xquicꞌul maj reꞌ quicapew-bal jaꞌ nsakombic ta pe wach chi manlic. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok quiyaꞌbilal take tinamit aj Jenesaret \r (Mt. 14.34-36) \p \v 53 Chiri̱j chic reꞌ naxiponic lok juntar haꞌ chi chi̱ꞌ cok i tinamit Jenesaret ribihnal, xiꞌoquic cok ar. \v 54 Xa reꞌ woꞌ ti xiꞌelic lok pan cano̱wa eh xiꞌoquic cok ar, reꞌ take cꞌacharel reh tinamit reꞌreꞌ xquicoj rehtal chi reꞌ Jesus xponic ar. \v 55 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ qꞌuihal take cꞌacharel xiꞌo̱j chi xa cajamem chic qui̱b chi rikꞌormojic chipam take chiꞌnchel yeꞌa̱b reh yukꞌul reꞌreꞌ chi reꞌ Jesus xo̱j cꞌolok ar. Naxbirmijic chi jeꞌ reꞌ, hab paꞌ wach take cꞌacharel wilic cho quiyowaꞌi̱b, xquicoj cho wa tak chꞌaht eh xquicꞌam cho cu paꞌ yeꞌa̱b nquibiraj chi wilic wi̱ꞌ i Jesus. \v 56 Jeꞌ woꞌ, reꞌ Jesus nanponic chipam jenoꞌ tinamit on abixbal on xa paꞌ chic jenoꞌ yeꞌa̱b, reꞌ take cꞌacharel nquiyew lok i quiyowa̱b chiꞌ tak be̱h eh naniqꞌuic ponok i Jesus ar, reꞌ take yowa̱b xquipahkaj reh chi eriyew kꞌab queh chi enquitzꞌaꞌj cok to̱b ta xa reꞌ ti ro̱k i suꞌt rijela̱ꞌ nah teleb ruꞌ, reh chi xa ru̱cꞌ reꞌreꞌ enelic lok i quiyaꞌbilal. Jeꞌ reꞌ ajic naxyeꞌeric kꞌab queh, chiꞌnchel take nicꞌ paꞌ qꞌuihal xitzꞌaꞌnic reh chi̱ꞌ risoꞌ i Jesus xelic woꞌ lok quiyaꞌbilal. \c 7 \s1 Reꞌ noꞌjbal ncaꞌn take quinahsil i // tinamit chiri̱j i tzꞌajoj kꞌabis \r (Mt. 15.1-20) \p \v 1 Pan jenaj kꞌi̱j reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ xichalic ar Jerusalen, xquimol cok qui̱b ru̱cꞌ i Jesus. \v 2 Nok quimolom chic cok qui̱b ar, xquilow chi wilic take raj tahkanel i Jesus xcaꞌn quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi maꞌ xquitzꞌaj ta quikꞌab chi pe̱t eh xquikꞌor reh Jesus chi maꞌ holohic ta xcaꞌn chi jeꞌ reꞌ. \v 3 Jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh ruꞌum chi reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take toco̱m chic ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nquichꞌilej qui̱b chi ribanaric i cꞌuhtumaj cahnok queh cuꞌum take quima̱m catiꞌt, maꞌ jaruj ta ncaꞌn quiwaꞌ quiha̱ꞌ wi maꞌ xquinimej chi chaklic chi̱ꞌ i tzꞌajo̱j kꞌabis ocronak take wi̱ꞌ. \v 4 Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nquicꞌam na̱ i noꞌjbal reꞌreꞌ chi jeꞌ ricab naquisoljic chi lokꞌ pan cꞌaybal, maꞌ ncaꞌn ta quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi maꞌ tzꞌajo̱j nechꞌ ok quikꞌab. Maꞌ xa reꞌ ta quikꞌab ncaꞌn ritzꞌajmajic, wilic laꞌ woꞌ juꞌjun chic ncaꞌn ritzꞌajmajic wach maj reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn ar xquitijej cho cu̱cꞌ take quima̱m catiꞌt eh ruꞌum reꞌreꞌ cow nquikꞌor chi nacojorok take culc, take mel xun chꞌi̱l take chꞌihchꞌ xun, til curman chi naritzꞌajaric quiwach. Jeꞌ woꞌ reꞌ nquikꞌor chiri̱j take yoca̱b curman woꞌ chi naritzꞌajaric wach. \p \v 5 Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum chi reꞌ ritzꞌajaric wach chiꞌnchel reꞌreꞌ cow nquikꞌor ribanaric, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ pꞌuht quibiram reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ take awaj tahkanel cꞌahchiꞌ quiyakꞌabem pan co̱k i quicꞌuhbal cahnok take kama̱m katiꞌt. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj reꞌ take reꞌ maꞌ cꞌahchiꞌ ta caꞌnam i ritzꞌajaric quikꞌab nok ncaꞌn quiwaꞌ jeꞌ ricab i hoj tijimaj wi̱ꞌ, nqui take reh. \p \v 6 Reꞌ Jesus naxicꞌuꞌlej take jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ hat-tak xa hat-tak banol awach tak ru̱cꞌ riCꞌuhbal i Dios. Riwi̱ꞌ poꞌ nchel chi reꞌ Dios xikꞌor aweh tak i wili jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj cahnok ruꞌum i raj kꞌorol cꞌuhbal reꞌ Isayi̱yas ribihnal: \q1 “Reꞌ take cꞌacharel wili xa ru̱cꞌ quichi̱ꞌ quinquilokꞌej, maꞌ reꞌ ta nchel ru̱cꞌ chiꞌnchel quicꞌux ncaꞌn. \q1 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ quicapew-bal maꞌ chꞌiclic ta soꞌ wu̱cꞌ. \q1 \v 7 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ lokꞌonic ncaꞌn wi̱n maꞌxta bih ritik queh, ruꞌum nok maꞌ reꞌ ta chic niCꞌuhbal nquicꞌuhtaj, \q1 reꞌ laꞌ chic i noꞌjbal ocronak take wi̱ꞌ, nqui rikꞌorom cho Dios. \p \v 8 «Reꞌ hat-tak ajic jeꞌ acab tak take ama̱m awatiꞌt tak chi nakꞌihtaj woꞌ awi̱b tak chi ricꞌamaric na̱ take takꞌanic yeꞌo̱j aweh tak ruꞌum i Dios. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chi jelow-bal take takꞌanic reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ chic take i cꞌuhtumaj cahnok aweh tak cuꞌum take ama̱m awatiꞌt tak cow nayew acꞌux jeꞌ ricab naꞌn tak ru̱cꞌ ritzꞌajaric wach take mel, take xun, on reꞌ ritzꞌajaric wach culc chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic paꞌ bih natzꞌaj tak quiwach, nqui Jesus queh. \p \v 9 Chiri̱j wili, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ woꞌ ayakꞌabem pan awo̱k tak take takꞌanic yeꞌo̱j aweh tak ruꞌum i Dios nok reꞌ chic take quikꞌorom cahnok aweh tak ama̱m awatiꞌt tak nacꞌam tak na̱. \v 10 Chacapaj tak, ar chipam Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj cahnok ruꞌum i Moyses, rikꞌor chi reꞌ Dios xiyew take takꞌanic chi jeꞌ wili: \q1 “Chalokꞌmej atu̱t awaja̱w tak, nqui takꞌanic xiban. \p «Jeꞌ woꞌ chic queh take aj chꞌukul wach mahc xitakꞌa̱ꞌ i wili: \q1 “Xa hab paꞌ wach narisihtam i ritu̱t raja̱w, ma̱quetelej tak wach chi naricansjic je, nqui woꞌ takꞌanic ribanam cho. \p \v 11 «To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ take takꞌanic bano̱j cho, reꞌ hat-tak nacꞌuhtaj tak pan atijbal tak chi xa tare̱t woꞌ chi jenoꞌ cꞌacharel erikꞌor queh ritu̱t raja̱w chi reꞌ tumi̱n nariyeb nak reh chi ritoꞌbal, maꞌxta chic riyeb reh ruꞌum chi xikꞌahsaj chic pan kꞌab i Dios chi risi̱. \v 12 Ru̱cꞌ aj cꞌuhtunic naꞌn tak reꞌreꞌ, til ricꞌuhtaj lok chi reꞌ cꞌacharel reꞌ riyew ritumi̱n chi si̱ chiwach i Dios, maꞌ tanlic ta chic chi reh chi eritoꞌbej ritu̱t raja̱w. \v 13 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ til nikꞌor aweh tak chi reꞌ hat-tak nakꞌihtaj awi̱b tak chi ricꞌamaric na̱ take riCꞌuhbal i Dios, nok reꞌ hat-tak cow nakꞌor tak chi naribanaric i cꞌuhtumaj cahnok aweh tak cuꞌum take ama̱m awatiꞌt tak eh reꞌ woꞌ chic reꞌ nacꞌuhtaj tak queh take toco̱m chic cꞌacharel. Nicꞌ paꞌ wach naꞌn tak ru̱cꞌ reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric cu̱cꞌ take toco̱m chic abano̱j naꞌn tak, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ chaj bih nchꞌuwaꞌrsanic wach // ricꞌacharic i cꞌacharel \p \v 14 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor queh cꞌacharel chi naquijilim cok qui̱b ru̱cꞌ eh chiri̱j reꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chiꞌnchel hat-tak cꞌacharel chabiraj tak chi coric eh charak woꞌ tak chiri̱j i nanikꞌorom wili: \v 15 Reꞌ nbanic chi wilic i mahc pan ca̱mna take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta nchel i chaj bih nquicꞌux jok chi tzajoj on maꞌ tzꞌajo̱j ta quikꞌab, reꞌ laꞌ chaj bih cꞌahbil laj kꞌoric nelic cho pan quichi̱ꞌ. \v 16 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ kꞌas axiquin tak chi birinic camanok aweh tak chi rirakmajic chiri̱j reꞌ chaj bih xnikꞌor lok, nqui Jesus. \p \v 17 Chiri̱j chi ricohlam chic take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicana̱ꞌ cahnok i qꞌuihal i tinamit reꞌreꞌ eh xo̱j pan jenaj pa̱t. Nok ar chic wilic chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel, reꞌ take cablaj reꞌreꞌ xquibiraj reh chaj bih nelic wi̱ꞌ i cꞌuhtunic xiban chi xam. \v 18 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak, maꞌ jaꞌ xta pe ok woꞌ nchel anoꞌjbal tak chi rirakmajic chiri̱j xnikꞌor? Maꞌ narak ta na tak chiri̱j kꞌuruꞌ chi maꞌxta bih jenoꞌ paꞌ bih nkacꞌux jok, riban ta nak chi wilic i mahc pan ka̱mna hoj cꞌacharel. \v 19 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ paꞌ bih nkacꞌux jok maꞌ reꞌ ta nchel pan ka̱mna ncahnic, xa kꞌe̱ꞌ laꞌ no̱j jok chikapa̱m eh chiri̱j chic ruꞌ nelic woꞌ chic lok chikapa̱m, nqui Jesus. \p Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ xikꞌor i Jesus reh chi reꞌ take reꞌ naquirakam chiri̱j chi chiꞌnchel i paꞌ bih wilic chi cꞌuxuric, tare̱t woꞌ take chi cꞌuxuric. \p \v 20 Chiri̱j chic ricaꞌpechjic rikꞌormojic queh chi reꞌ nbanic chi wilic i mahc pan ca̱mna take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta nchel i chaj bih nquicꞌux jok chi tzajoj on maꞌ tzꞌajo̱j ta quikꞌab, reꞌ laꞌ chaj bih cꞌahbil laj kꞌoric nelic cho pan quichi̱ꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p \v 21 «Charak tak chiri̱j chi reꞌ nbanic chi nmahcanic jenoꞌ cꞌacharel, reꞌ take paꞌ bih wilic cho pa ra̱mna maj cu pa ra̱mna cꞌacharel njohtic cho cꞌahbil laj noꞌjbal jeꞌ ricab take banoj tak cꞌoyomal chiri̱j lok i caxarahil, on tununic tak i̱b pan cꞌoyomal chi maꞌ caxa̱ra ta take, on reꞌ cansanic tak i̱b. \v 22 Jeꞌ woꞌ reꞌ i banoj tak lekꞌ on cꞌaxoj tak wach bihomal, reꞌ yibel tak wach noꞌjbal, reꞌ jotꞌoj tak i̱b, reꞌ rotowjic tak ixok on rotowjic tak winak, reꞌ ixowonic tak i̱b, reꞌ ribanaric maꞌ holohic ta laj cꞌuta̱j, reꞌ nimsinic tak i̱b chꞌi̱l woꞌ ribanaric jenoꞌ xa chajaric chi maꞌ capewemaj ta ri̱j. \p \v 23 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chiꞌnchel i cꞌahbil laj bano̱j xnikꞌor lok ribiral aweh tak wili, reꞌreꞌ til pa ra̱mna i cꞌacharel nasjic cho ribanaric eh reꞌreꞌ nbanic chi nwihꞌic i mahc pan ca̱mna take cꞌacharel, nqui Jesus. \s1 Jenaj ixok maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xichꞌica̱ꞌ ricꞌux chiri̱j i Jesus \r (Mt. 15.21-28) \p \v 24 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xelic je pa riyukꞌul i Calile̱ya eh xo̱j chipam take quiyukꞌul aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron. Nok wilic chic pan jenaj pa̱t ar chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xa̱j nak chi maꞌ hab tak wach enehtꞌalanic reh chi wilic ponok ar xa reꞌ laꞌ maꞌ xiban ta woꞌ canar ricꞌoloric ri̱b \v 25 maj jenaj ixok reꞌ wilic jenaj rixkꞌu̱n chopo̱j na̱ ricꞌacharic ruꞌum i maꞌ tob laj uxlabal, xchalic ru̱cꞌ i Jesus naxibiraj ribiral chi reꞌreꞌ wilic ponok ar eh xchalic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach. \v 26 Reꞌ ixok wili ar asjanak cho pan tinamit Peni̱sya ribihnal reꞌ wilic pa riyukꞌul i Si̱ro eh reꞌ take rima̱m ratiꞌt aj criye̱co take. Jeꞌ reꞌ ajic to̱b ta reꞌreꞌ maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho i maꞌ Israhel, jeꞌ wili xipahkaj reh Jesus naxponic ru̱cꞌ: \p «Ha̱w chacuy chawesaj lok wi̱n i maꞌ tob laj uxlabal wilic ru̱cꞌ i wixkꞌu̱n, nqui reh. \p \v 27 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Jeꞌ ricab chi jenoꞌ ajabe̱s maꞌ eta riban chi reh chi pe̱t ti eriyehꞌaj lok riwaꞌ i ritzꞌi̱ꞌ chi jaꞌ riquet ta take rihaꞌlacꞌu̱n, jeꞌ woꞌ reꞌ chi niwach i hin, maꞌ riwi̱ꞌ ta woꞌ chi pe̱t ti enwesaj lok riyaꞌbilal awixkꞌu̱n chi cu jaꞌ ta woꞌ nwesaj ta lok riyaꞌbilal chi pe̱t jenoꞌ queh take ra̱ꞌ riꞌsil take cho maꞌ Israhel wilque̱b chipam i yukꞌul wili, nqui Jesus. \p \v 28 Reꞌ ixok reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ i Jesus: \p «Ha̱w, til coric aweh nakꞌor xa reꞌ laꞌ jeꞌ ricab naquiqueteric take haꞌlacꞌun maꞌ xa reꞌ ta take reꞌ ncaꞌn quiwaꞌ, quehtric laꞌ woꞌ ti chic take tzꞌiꞌ ru̱cꞌ rixe̱r caxlan wiꞌc nquimol rehquen rime̱xa i quico̱ꞌ, jeꞌ ok woꞌ ti reꞌ chaꞌn ku̱cꞌ i hoj maꞌ reꞌ ta hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, koj-ehtrok woꞌ ti nechꞌ ok ru̱cꞌ i toꞌbal yeꞌo̱j chi queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui ixok reꞌreꞌ. \p \v 29 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ: \p «Etinitoꞌbej maj ru̱cꞌ i xakꞌor lok wili xcꞌutunic chi chꞌiclic acꞌux chiwi̱j. Yuꞌna kꞌuruꞌ tisoljen je pan apa̱t chi suk chic acꞌux maj reꞌ maꞌ tob laj uxlabal nchopbic na̱ ricꞌacharic awixkꞌu̱n xelic chic lok ru̱cꞌ, nqui reh. \p \v 30 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ naxponic ixok reꞌreꞌ pa ripa̱t, xirak i rixkꞌu̱n chi hiꞌlic chic riban wach yoca̱b chi suk chic ricꞌux eh reꞌ maꞌ tob laj uxlabal elenak chic lok ru̱cꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xiyew woꞌ chic rikꞌorbal // jenaj winak tasrakꞌ \p \v 31 Chiri̱j chic relic je i Jesus chipam i yukꞌul Ti̱ro ribihnal, reꞌreꞌ chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xichop je ribe̱h chi ojic ar pan yukꞌul reꞌ “Lajeb chi Tinamit” ribihnej. Reh chi nariponic ar, pe̱t xiqꞌuic je pa riyukꞌul i tinamit Siron eh jeꞌ woꞌ chipam i yukꞌul reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take tinamit wilque̱b je chi chi̱ꞌ i haꞌ Calile̱ya ribihnal. \v 32 Ar ajic chipam i yukꞌul “Lajeb chi Tinamit” ribihnal, pan jenaj kꞌi̱j xcꞌamaric cho chiwach i Jesus jenaj winak cup eh tasrakꞌ woꞌ. Reꞌ take xicꞌambic cho reh xquipahkaj atoꞌbil reh i Jesus chi naricojom i kꞌab china̱ chi esbal lok ricꞌaxquilal. \v 33 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus xesaj je i winak reꞌreꞌ chi quixilac take riqꞌuihal i cꞌacharel. Chiri̱j chic reꞌ ximin cok i juꞌ kꞌab chipam i juꞌjun chi xiquin i winak reꞌreꞌ eh chi xichuhbaj juꞌ kꞌab, xitzꞌaꞌj woꞌ cok i juꞌ ra̱kꞌ. \v 34 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xilbic johtok pan taxa̱j eh rehtalil chi cꞌahchiꞌ ricapewenic chiri̱j i winak reꞌreꞌ xijikꞌej ruxla̱b chi cow. Chiri̱j chic reꞌ pan jenaj queh xiquin i winak reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh pan kꞌoric arame̱yo: \p «E̱pata, nqui reh. \p Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ ra̱j rikꞌorom pan jenaj chic kakꞌorbal i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel “titehok”. \p \v 35 Chiri̱j chic ruꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ naxkꞌoric i Jesus, reꞌ take xiquin i winak reꞌreꞌ xitehebic woꞌ ti cabchel eh ximay woꞌ ti reh i tasrakꞌ. \v 36 Cu reꞌ aj ruꞌ xicꞌam woꞌ chic cho i winak reꞌreꞌ cu̱cꞌ take xicꞌambic cho reh chiwach eh jeꞌ wili i takꞌanic xiban queh: \p «Nipahkaj aweh tak chi til maꞌ haj nawesaj tak lok rikꞌormojic reꞌ xniban ru̱cꞌ winak wili, nqui queh. \p To̱b ta nchel qꞌuih pech xikꞌor queh chi jeꞌ reꞌ i Jesus, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌ xquicꞌam ta woꞌ na̱ chaj bih xkꞌormojic queh, riman laꞌ chic xquesaj lok ribiral chaj bih xiban i Jesus. \v 37 Jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic naxsahchic quicꞌux chi xa jeꞌ chic wili nquikꞌor chi quiwach: \p «Reꞌ cok i Jesus wili til chiꞌnchel riban chi coric. Reꞌreꞌ riban chi quibirinic chic take cup eh chi quikꞌoric take me̱m, nqui take. \c 8 \s1 Reꞌ Jesus riquet woꞌ chic take riqꞌuihal tinamit \r (Mt. 15.32-39) \p \v 1 Chipam jenaj chic i kꞌi̱j nok quimolom woꞌ chic qui̱b riqꞌuihal tinamit chi ribirmijic i Jesus, reꞌreꞌ xikꞌoꞌrej cok ru̱cꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 2 «Kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take tinamit wili maj xiꞌo̱j chic pa ro̱x kꞌi̱j quiwihꞌic ku̱cꞌ eh yuꞌna maꞌxta chic quiwaꞌ quiha̱ꞌ. \v 3 Eta woꞌ nak nitakꞌa̱ꞌ take je pan quipa̱t chi maꞌ caꞌnam ta quiwaꞌ yohbal chi queh chi equikꞌehbic je pan be̱h maj wilic cu naht yukꞌul quichalic, nqui queh. \p \v 4 Reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel jeꞌ wili xquicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Ha̱w, chipam i yeꞌa̱b wilco̱j wi̱ꞌ maꞌxta patanel. Haj enkarak cho i wiꞌc quetbal queh riqꞌuihal cꞌacharel wili, nqui reh. \p \v 5 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xibiraj queh chi jeꞌ wili: \p «Jarub chi caxlan wiꞌc wilic awu̱cꞌ tak? nqui queh. \p —Xa wuku̱b ti, nqui take reh. \p \v 6 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xitakꞌa̱ꞌ quitzꞌukunjic take tinamit reꞌreꞌ wach acꞌal. Chiri̱j chic reꞌ Jesus xichop johtok i wuku̱b chi caxlan wiꞌc eh naxitioxej johtok reh i Dios, xixer take caxlan wiꞌc reꞌreꞌ eh pꞌuht riyeb take pan tak chacach, reh chi reꞌ take nahsil raj tahkanel naquicojom chi quiwach i riqꞌuihal tinamit. \v 7 Nok oquic nak chic queh chi puhcunic, xquirak woꞌ cok qui̱b xib chi cucꞌ joxomaj car wilic cu̱cꞌ. Reꞌ Jesus xichop woꞌ take joxomaj car reꞌreꞌ eh xitioxej woꞌ johtok reh Dios. Chiri̱j chic ruꞌ xiꞌo̱j woꞌ chi ripuhcjic take joxomaj car reꞌreꞌ chꞌi̱l i wiꞌc queh take cꞌacharel. \v 8 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, nok reꞌ take tinamit caꞌnam chic quiwaꞌ chi suk, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel cu wuku̱b chic chacach chi caxlan wiꞌc jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta, xquimol wach cu̱cꞌ tinamit reꞌreꞌ. \v 9 Til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take cꞌacharel xiwiꞌc, chi maꞌ xa ta wilque̱b lajeb ikꞌob (4,000). Nok quicohlam aj chic quiwaꞌ take cꞌacharel, reꞌ Jesus xichꞌak je take tinamit reꞌreꞌ. \v 10 Chiri̱j chic reꞌ, chi richꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xiꞌoquic pan jenaj cano̱wa eh xiꞌo̱j ar pa riyukꞌul Talmanu̱ta ribihnal. \s1 Reꞌ Jesus xpahkaljic reh ribanaric // jenaj lokꞌ laj nawa̱l \r (Mt. 16.1-4; Lc. 12.54-56) \p \v 11 Chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ, wilic queh take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus eh chi xa nca̱j nak chic quirakam chaj bih encalajic wi̱ꞌ chi quiwach, xquipahkaj reh chi naribanam jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l chi quiwach cꞌuhtbal reh chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric takꞌamaj cho cu pan taxa̱j. Naxquilow chi maꞌ xcꞌuꞌljic ta na̱ queh i pahkanic, reꞌ take reꞌ pꞌuht quichopom qui̱b chi kꞌoric ru̱cꞌ i Jesus. \v 12 Reꞌ noꞌjbal reꞌreꞌ maꞌ xponic ta soꞌ chiwach i Jesus. Jeꞌ reꞌ nok kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xcakric cu̱cꞌ eh naxijikꞌej ruxla̱b chi narikꞌoric cu̱cꞌ ru̱cꞌ cow laj kꞌoric, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ cꞌacharic naꞌn tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic cꞌahbil anoꞌjbal tak. To̱b ta xawilow tak chic take toco̱m chic lokꞌ laj nawa̱l nibanam xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ apahkam tak wi̱n chi nanibanam chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l. Til coric nikꞌor aweh tak, maꞌ jenoꞌ chic lokꞌ laj nawa̱l nanibanam chawach hat-tak cꞌacharel cꞌachalca̱t tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, nqui queh. \p \v 13 Xa cu reꞌ woꞌ ti juncꞌam rikꞌorom chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xicana̱ꞌ take cahnok ar, xoquic cok pan cano̱wa eh xo̱j chi juntar haꞌ Calile̱ya. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌoric chiri̱j quicꞌuhbal take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \r (Mt. 16.5-12) \p \v 14 Nok behic chic riban je cano̱wa nah haꞌ, reꞌ take cablaj chi nahsil aj tahkanel xquicoj rehtal chi xa jenaj ti chi wiꞌc wilic cu̱cꞌ reh wach quibe̱h. Reꞌ take reꞌ xiqꞌuic peꞌ cho pan quicꞌux ricꞌamaric cho i quiwaꞌ chi manlic! \v 15 Nok capewenic ncaꞌn chiri̱j quiwaꞌ, reꞌ Jesus pꞌuht rikꞌilim take chiwach quinoꞌjbal take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ woꞌ chiwach i rinoꞌjbal i Hero̱res reꞌ Anti̱pas. Chi cojbal rehtal i cꞌahchiꞌ rikꞌorom queh, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ noꞌjbal ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ xa jeꞌ na ricab i camanic riban i rikꞌomal caxlan wiꞌc reꞌ ncojoric chi sipsbal wach i kꞌo̱r. Ruꞌum aj reꞌ chayohbalej awi̱b tak, ma̱ban aweh tak i quinoꞌjbal ruꞌ, nqui queh. \p \v 16 Reꞌ take raj tahkanel jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach naxquibiraj chiꞌnchel reꞌreꞌ: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ rikꞌorom keh wili ruꞌum chi xicoj rehtal chi maꞌ manlic ta kawaꞌ xkacꞌam cho, nqui take. \p \v 17 Reꞌ Jesus naxicoj rehtal chaj bih cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi quiwach jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chajaric cho reꞌ chi xatikꞌulic tak chawach chi kꞌoric chiri̱j chi maꞌ manlic ta awaꞌ tak xacꞌam cho? Chi awilow tak chic i lokꞌ laj nawa̱l xniban ru̱cꞌ i wiꞌc, riwi̱ꞌ nak chic chaweh tak chi xarak tak chiri̱j chi reꞌ hin eriban chi eniban jenoꞌ chic lokꞌ laj nawa̱l jeꞌ ricab reꞌreꞌ. Chajaric cho reꞌ kꞌuruꞌ chi maꞌ ncamanic ta soꞌ aweh acapew-bal tak? \v 18 Reꞌ hat-tak jeꞌ acab tak i sotꞌ reꞌ wilic woꞌ nak nakꞌ wach xa reꞌ laꞌ maꞌ ncamanic ta woꞌ reh chi ilo̱j on jeꞌ acab tak i cup reꞌ wilic woꞌ nak xiquin xa reꞌ laꞌ maꞌ ncamanic ta woꞌ reh chi naribirinic. Reꞌ hat-tak jaꞌ niqꞌuic ta pan acꞌux tak i lokꞌ laj nawa̱l xniban cho junpech chi xa ru̱cꞌ ti hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc xniquet wi̱ꞌ take cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) chi winak, majeꞌ? \v 19 Chakꞌor aj tak wi̱n wili kꞌuruꞌ: Naxnipuhcaj i hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc reꞌreꞌ chi quina̱ take cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) chi winak, jarub aj chic chacach xamol tak jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta? nqui queh. \p —Cablaj chic chacach, nqui jenaj queh. \p \v 20 —Coric xakꞌor! Eh naxinpuhcaj wuku̱b chi caxlan wiꞌc chi quina̱ take lajeb ikꞌob (4,000) chi cꞌacharel, jarub chic chacach xamol tak jeꞌ ru̱cꞌ i maꞌ xcꞌuhlic ta? nqui queh. \p —Wuku̱b chic chacach, nqui woꞌ chic cho jenaj. \p \v 21 —Coric aweh! Wi chi niwach i hin eriban chi eniban chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l jeꞌ ricab reꞌreꞌ, chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi maꞌ narak ta tak chiri̱j chi maꞌ riwi̱ꞌ ta chaweh tak chi ntuquic awa̱mna tak chiri̱j xa ruꞌum chi xa jenaj ti chi wiꞌc xacꞌam tak cho? nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xiban chi jenaj i sotꞌ aj Wetsa̱yra xteh nakꞌ wach \p \v 22 Chiri̱j chic naxo̱j cꞌolok i Jesus chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel ar pan tinamit Wetsa̱yra, xcꞌamaric cho ru̱cꞌ Jesus jenaj winak sotꞌ. Reꞌ take xicꞌambic cho reh xquipahkaj atoꞌbil reh chi naricojom i kꞌab china̱ reh chi naresam lok ricꞌaxquilal. \v 23 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, xichop chi kꞌab eh xicꞌam lok chi chi̱ꞌ i tinamit. Ar aj ruꞌ xichuhbaj pan nakꞌ wach i sotꞌ reꞌreꞌ, xicoj take juꞌ kꞌab rij nakꞌ wach eh xibiraj reh i wili: \p «Tilbic na chic soꞌ? nqui reh. \p \v 24 —Ho̱ꞌ, nwilow chic soꞌ quiwach take cꞌacharel reꞌ cok ruꞌ xa rumrum wach ilo̱j niban chi xa jeꞌ take che̱ꞌ behic ncaꞌn nanwilow, nqui winak reꞌreꞌ. \p \v 25 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xiyew woꞌ chic juꞌ kꞌab ri̱j nakꞌ wach chi sakombal pan nakꞌ wach. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ winak reꞌreꞌ kꞌunkꞌu̱n pꞌuht risakombic pan nakꞌ wach cu rehtal xilbic peꞌ chi coric. \p \v 26 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor reh chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ tiqꞌuic pahꞌok xa haj reh tinamit hiy laꞌ chi coric pan apa̱t reh chi jeꞌ reꞌ maꞌ hab ta wach aj eh enakꞌor reꞌ haj wilic xniban awu̱cꞌ, queh laꞌ take awaj pan pa̱t enakꞌor chi pe̱t, nqui Jesus reh. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xikꞌor i ricorquil // hab wach i Jesus \r (Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21) \p \v 27 Chiri̱j chic chi xiꞌelic je pan tinamit Wetsa̱yra, reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel xquimol je be̱h ar pan tak abixbal wilque̱b chipam i tinamit Sesare̱ya Pili̱po ribihnal. Ar wach be̱h reꞌ Jesus jeꞌ wili xibiraj queh: \p «Chaj bih nquikꞌor take cꞌacharel chiwi̱j? nqui queh. \p \v 28 —Wilic tinamit quikꞌoric chi reꞌ hat i Wa̱n reꞌ aj kahsem haꞌ reꞌ camnak chic je. Wilic woꞌ quikꞌoric chi reꞌ hat, hat jenaj queh take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ ru̱cꞌ aj najtir kꞌi̱j jeꞌ ricab i Eli̱yas, nqui jenaj queh aj tahkanel. \p \v 29 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Raj hat-tak, chaj bih nacapaj tak chiwi̱j i hin? nqui queh. \p Ar reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ hat, hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui reh. \p \v 30 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus xiyew queh i takꞌanic chi reꞌ xikꞌor i maꞌ Luch maꞌ hab ta wach aj eh cꞌacharel naquikꞌorom. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌoric chiri̱j riquimic \r (Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27) \p \v 31 Chiri̱j aj chic i kꞌoric xiban i maꞌ Luch, reꞌ Jesus pꞌuht ribanam cꞌuhbalanic chiri̱j ribiral i riquimic. Jeꞌ aj wili xikꞌor queh take cablaj chi raj tahkanel: \p «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel kꞌe̱ꞌ nimal tiꞌcꞌaxic nanicꞌulum nanicansjic. Jeꞌ woꞌ, reꞌ niCꞌuhbal maꞌxta woꞌ ricꞌulmujic cuꞌum take nahsil chipam katinami̱t i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ woꞌ reꞌ nacaꞌnam take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maj chiꞌnchel reꞌreꞌ curman chi naricꞌulmujic, jeꞌ woꞌ chi reꞌ hin nawuctic woꞌ cho pa ro̱x kꞌi̱j niquimic, nqui Jesus. \p \v 32 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ kꞌoric xiban i Jesus naxiyew chi ehtꞌaljic chi quiwach take cablaj chi raj tahkanel, reꞌ ricorquilal ribiral riquimic. Chiri̱j chic rikꞌormojic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xesaj lok pa reh i Jesus chi rinakaric ruꞌum take kꞌoric xikꞌor chiri̱j riquimic maj chi reh maꞌ Luch maꞌ jaruj ta soꞌ naribanam chi reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric nariquimic je. \v 33 Naxibiraj chaj bih xkꞌormojic reh ruꞌum maꞌ Luch, reꞌ Jesus xisolqꞌuij je rilbal chi quina̱ take riman chic raj tahkanel eh jeꞌ wili kꞌoric xikꞌor chi reh aj Yahm: \p «Telen chi niwach hat aj Yahm, nqui xikꞌor. \p Chiri̱j chic reꞌ xinak i maꞌ Luch chi quiwach take richꞌi̱l: \p «Reꞌ aj Yahm ncojbic cho reh capew-bal reꞌreꞌ awu̱cꞌ. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ nacapaj ta ri̱j ribanaric haj wilic ra̱j i Dios, reꞌ laꞌ acapew-bal i hat riban jenaj wach ru̱cꞌ quicapew-bal take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ nquichꞌica̱ꞌ ta quicꞌux chiri̱j i Dios, nqui Jesus reh. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j banaric ruꞌum jenoꞌ // ra̱j oquic chi raj tahkanel i Jesus \p \v 34 Chiri̱j chic ruꞌ naxinak i maꞌ Luch, reꞌ Jesus xikꞌoꞌrej je take tinamit chi naquimolom cok qui̱b ru̱cꞌ chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel eh jeꞌ wili xikꞌor queh pan junwachil: \p «Reꞌ hab wach nariyeb ricꞌux chi nitahkaljic chikꞌeb lok chiri̱j ricꞌux nicꞌ nimal nesenic lok reh ricapew-bal chiwi̱j i hin. Jeꞌ woꞌ, maꞌ xa reꞌ ok pan sukquilal naquiritahkem, jeꞌ laꞌ ok woꞌ pan tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak ritehlam ricuru̱s. \v 35 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj hab wach reꞌ xa reꞌ sukquil cꞌuxlis ra̱j pa ricꞌacharic, maꞌxta rehcham i junelic cꞌacharic ru̱cꞌ i Dios, raj nchel i maꞌ rikꞌor ta bihnal ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic nbanaric reh ruꞌum chi waj tahkanel on ruꞌum woꞌ chi aj kꞌorol reh niCꞌuhbal reꞌ nyeꞌbic risukquilal quicꞌux take quicꞌulbic reh, reꞌreꞌ narehcham i junelic cꞌacharic. \v 36 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ma̱yew acapew-bal tak chiri̱j i nicꞌ paꞌ nimal wilic aweh tak maj wi maꞌ xawehchaj tak i junelic cꞌacharic maꞌxta chic jenoꞌ ritzꞌakil enatojbej tak wi̱ꞌ ri̱j. \v 37 Maꞌxta woꞌ bih eritik aweh tak chi yohbal wach abihomal tak wilic chi rilokꞌoric xa chaj bih aweh tak maj ru̱cꞌ reꞌreꞌ maꞌ eta woꞌ nawehchaj tak i junelic cꞌacharic. \v 38 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ cꞌacharel ra̱j oquic chi waj tahkanel, chibiraj chi coric i kꞌoric wili: Reꞌ cꞌacharel nanwihꞌic chi quiwach take cꞌahbil quinoꞌjbal reꞌ jeꞌ quicab jenoꞌ cꞌahbil laj ixok chi banoj cꞌoyomal, wi nqꞌuixꞌic chi rikꞌormojic chi waj tahkanel on chi aj kꞌorol reh niCꞌuhbal, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel xa quinqꞌuixꞌic chic nanikꞌorom woꞌ reh chi maꞌ reꞌ ta waj tahkanel naquinsoljok woꞌ chic cho wichꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i wAja̱w chi sutumaj wi̱j ru̱cꞌ rinimal wach sakomil reꞌ nsutunic ri̱j i Dios, nqui i Jesus. \c 9 \nb \v 1 Chiri̱j chic wili, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh wilque̱b ar chi jeꞌ wili: \p «Til coric nikꞌor chi wilic aweh tak jeꞌ ru̱cꞌ wilca̱t tak ayuꞌ yuꞌna cu na̱wilom tak nicꞌ wach riwi̱ꞌ kꞌatoj kꞌoric riban i Dios ru̱cꞌ rinimal rajawric. Reꞌ hat-tak reꞌreꞌ cu jaꞌxta pe aquimic tak je maꞌ jaꞌ nawilow tak reꞌreꞌ, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xiban xa nchꞌabchꞌatic chic // i rilbal ruꞌum rajawric i Dios \r (Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36) \p \v 2 Waki̱b ok chic kꞌi̱j chiri̱j ruꞌ, reꞌ Jesus xesaj lok pa reh chi cutquel reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l Jaco̱wo chꞌi̱l woꞌ i Wa̱n eh xicꞌam je take china̱ jenaj naht na̱ yu̱kꞌ. Ar aj china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xo̱j riban chi toco̱m chic rilbal chi quiwach take aj tahkanel reꞌreꞌ maj xa nchꞌabchꞌatic chic xiban. \v 3 Reꞌ risoꞌ xiban chi xa saksa̱k chic xa jeꞌ chic risakil sak laj su̱tzꞌ, xiban woꞌ chi xa nchꞌabchꞌatic chic risakil chi maꞌ woꞌ jenoꞌ cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal ericana̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ risakil jenoꞌ tzꞌih ritzꞌaj wach. \v 4 Ar aj ruꞌ ruhmumaj peꞌ chic cho quib aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios aj najtir kꞌi̱j, reꞌ Moyses chꞌi̱l Eli̱yas. Reꞌ take quib reꞌreꞌ xiꞌoquic chi kꞌoric ru̱cꞌ i Jesus. \v 5 Naxilow maꞌ Luch chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor je reh: \p «Ha̱w kaj tijinel, kꞌe̱ꞌ peꞌ tare̱t chi wilco̱j ayuꞌ! Chayew kꞌab keh kꞌuruꞌ chi enkatikꞌa̱ꞌ xib ok chi cucꞌ pahpaꞌx. Jenaj aweh hat, jenaj reh Moyses eh jenaj woꞌ reh Eli̱yas, nqui reh. \p \v 6 Jeꞌ reꞌ xikꞌor maꞌ Luch ruꞌum chi maꞌ xirak ta chic jenoꞌ chajaric kꞌoric narikꞌorom maj reꞌreꞌ chꞌi̱l i quib chic richꞌi̱l xa yoꞌjic chic wilque̱b ruꞌum i cꞌahchiꞌ ricꞌuluric chi quiwach. \v 7 Chiri̱j wili xkajic cho jenaj su̱tzꞌ chi quina̱ cu rehtal xicahnic chi rehquen rimujal. Ar xelic cho take kꞌoric xikꞌor i Dios chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Jesus wili til kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj maj wAcꞌu̱n aj nawil. Chabiraj tak rikꞌorbal kꞌuruꞌ, nqui kꞌoric xbanjic cho. \p \v 8 Jeꞌ reꞌ ajic naxquijohsaj johtok quilbal, maꞌxta chic nquilow wach i Moyses chꞌi̱l Eli̱yas, xa reꞌ laꞌ chic i Jesus paꞌlic chi quiwach chi rutquel. \s1 Reꞌ Jesus xisakomonej wach ribiral chiri̱j i Eli̱yas \p \v 9 Chiri̱j aj wili nok kajic chic riban cho Jesus richꞌi̱l take xib chi raj tahkanel xiꞌihchꞌilanic je reh, jeꞌ wili takꞌanic xiban queh ar wach be̱h: \p «Maꞌ hab pe wach aj eh nakꞌor tak i xawilow tak wili cu rehtal nok reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, hin ok chic uctunak cho chi quixilac take camnak, nqui queh. \p \v 10 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take xib reꞌreꞌ maꞌ haj ta pe xquesaj lok ribiral reꞌ xcꞌuluric china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ take reꞌ ruꞌum chi maꞌ xquirak tak chiri̱j i kꞌoric xiban i Jesus chiri̱j ructic woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, tohkꞌ woꞌ quibiram chi quiwach chaj bih nelic wi̱ꞌ i kꞌoric reꞌreꞌ. \v 11 Chiri̱j chic reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor cok reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ hoj nkacoj wach chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ kacapew-bal i hoj xa reꞌ laꞌ chaj bih riwi̱ꞌ chi reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses nquikꞌor chi reꞌ maꞌ Eli̱yas naricꞌulic lok chi pe̱t chiwach i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric? nqui take reh. \p \v 12 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Coric nquikꞌor chi reꞌ Eli̱yas naricꞌulic lok chi pe̱t chi ribanaric chi reꞌ take tinamit naquitikꞌa̱b qui̱b chi ricꞌuluric i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Reꞌ wili kꞌoro̱j woꞌ cho ribiral ruꞌum i Dios ar chipam i Lokꞌ laj Hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal, reꞌ rikꞌor wi̱ꞌ chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, curman chi reꞌ niCꞌuhbal maꞌxta ricꞌulmujic eh curman woꞌ chi kꞌe̱ꞌ rinimal wach tiꞌcꞌaxic nanicꞌulum naquincansjok je. \v 13 Coric aj ruꞌ nquikꞌor take aj tijem ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chiri̱j i Eli̱yas, xa reꞌ laꞌ maꞌxta nquicoj rehtal chi xwihꞌic chic chi quixilac jenaj winak reꞌ xcꞌulic chi rijelow-bal i Eli̱yas. Til pan coric nikꞌor aweh tak chi nicꞌ paꞌ wach tzꞌihmbimaj cho pan Lokꞌ laj Hu̱j chi naricꞌulic lok, xcꞌulic woꞌ lok reꞌ cok ruꞌ maꞌ xquicꞌul ta chi suk reꞌ laꞌ chic xcaꞌn ribanaric reꞌ haj wilic tiꞌcꞌaxic xca̱j caꞌnam reh, nqui Jesus chi cꞌahchiꞌ rikꞌoric chiri̱j Wa̱n aj kahsanel haꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i jenaj maꞌ tob laj // uxlabal ru̱cꞌ jenaj qꞌuijol \r (Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43) \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus chꞌi̱l take xib chi raj tahkanel xiꞌo̱j cꞌolok reꞌ wilque̱b cho wi̱ꞌ quichꞌi̱l take aj tahkanel reꞌreꞌ. Ar xquilow chi sutumaj chic qui̱j cuꞌum juntuhm chi tinamit cꞌahchiꞌque̱b chi cꞌulwa̱ch chꞌi̱l take aj tahkanel. Chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ wilque̱b woꞌ take queh aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 15 Reꞌ take tinamit reꞌreꞌ naxquilow chi xponic i Jesus ar xiꞌo̱j chi ricꞌalenjic chi xa suk chic quicꞌux maj chi queh ruꞌ maꞌxta nak quilom wach ar. \v 16 Chalic Jesus xibiraj queh chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih aj chiri̱j cꞌahchiꞌca̱t tak chi banoj cꞌulwa̱ch cu̱cꞌ take waj tahkanel? nqui queh. \p \v 17 Jenaj queh riqꞌuihal tinamit wilque̱b ar, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ha̱w aj tijinel keh, reꞌ hin xnicꞌam cho ayuꞌ i wacꞌu̱n reh chi naresmejic lok ricꞌaxquilal maj jenaj maꞌ tob laj uxlabal xiban chi xcahnic chi me̱m chic. \v 18 Jeꞌ woꞌ chic, xa nicꞌ paꞌ nchoporic ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal, reꞌ wacꞌu̱n riban chi xa nquirquitic chic, nelic cho woxkꞌ pan chi̱ꞌ eh richeqꞌuej ri̱b. Nok maꞌ xatnirak ta ayuꞌ, xnikꞌor queh take nahsil awaj tahkanel reh chi naquitꞌerem lok i maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ i wacꞌu̱n, xa reꞌ laꞌ maꞌ xcaꞌn ta lok canar ritꞌermejic, nqui reh Jesus. \p \v 19 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh take raj tahkanel: \p «Ha̱ꞌ! Reꞌ cok hat-tak cow chic ana̱ tak chi maꞌ nanimej ta tak niCꞌuhbal! Ma̱capaj tak kꞌuruꞌ chi chiwach i quib xib chic kꞌi̱j wilqui̱n chaxilac tak xa cu naca̱t woꞌ nicuyum tak ru̱cꞌ ricowil anoꞌjbal tak reꞌreꞌ, nqui chi kꞌilbal queh. \p Chiri̱j chic ruꞌ, xikꞌor reh winak chi jeꞌ wili: \p «Chacꞌam cho wi̱n awacꞌu̱n, nqui reh. \p \v 20 Jeꞌ aj reꞌ naxcꞌamaric cho i acꞌun reꞌreꞌ chiwach i Jesus, reꞌ maꞌ tob laj uxlabal xilow wach i Jesus xiban chi reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xa nquirquitic chic, pꞌuht ribalem ri̱b wach acꞌal eh xa nelic chi cho woxkꞌ pan chi̱ꞌ. \v 21 Naxilow chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xibiraj reh raja̱w i acꞌun reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \p «Jarub ha̱b oconak i cꞌaxquilal wili ru̱cꞌ awacꞌu̱n? nqui reh. \p —Xa pa ritꞌuchal woꞌ oconak cho. \v 22 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ riban i maꞌ tob laj uxlabal reh. Wilic pech ricut pan kꞌa̱kꞌ on pan haꞌ chi ricansjic nak je. Ruꞌum aj reꞌ, wi eriyew ri̱b chawach katobjic, koj-aban atoꞌbil eh chaquetelej kawach, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ. \p \v 23 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ma̱kꞌor wi eriyew ri̱b chi niwach maj reꞌ hin til niban canar xa paꞌ jaric lokꞌ laj nawa̱l toꞌbal reh cꞌacharel reꞌ richꞌica̱ꞌ ricꞌux chiwi̱j, nqui Jesus. \p \v 24 Chipam i juncꞌam naxikꞌor chi jeꞌ reꞌ i Jesus, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ hin til chꞌiclic nicꞌux chawi̱j Jesus, xa reꞌ laꞌ paꞌ woꞌ ti maꞌ nponic ta wi̱ꞌ nicapew-bal, quinatoꞌbej ru̱cꞌ reꞌreꞌ, nqui xikꞌor. \p \v 25 Nok cu kꞌoric woꞌ riban ru̱cꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xilow chi qꞌuihal take tinamit pꞌuht quituhbam cok que̱b ru̱cꞌ. Ruꞌum chi maꞌ xa̱j ta chi qꞌuihal tinamit enquimol cok qui̱b ru̱cꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh i maꞌ tob laj uxlabal: \p «Maꞌ tob laj uxlabal reꞌ tibanic chi reꞌ acꞌun wili memrenak eh cuprunak woꞌ, yuꞌna nikꞌor aweh chi telen lok chipam ricꞌacharic i acꞌun wili eh maꞌ tisoljic chic cho ru̱cꞌ chi junpech, nqui reh. \p \v 26 Ar aj ruꞌ naxibiraj i maꞌ tob laj uxlabal chi jeꞌ reꞌ xiqꞌuer chi̱ꞌ chi cow, xiquichꞌquij wach acꞌun reꞌreꞌ eh chiri̱j chic ruꞌ xelic lok ru̱cꞌ. Ruꞌum chi reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xcahnic juncꞌam chi cutlic wach acꞌal, reꞌ take riqꞌuihal cꞌacharel xiꞌilbic reh chi jeꞌ reꞌ pꞌuht quikꞌorom chi reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xquimic chic \v 27 xa reꞌ laꞌ maꞌ jeꞌ ta woꞌ reꞌ, maj reꞌreꞌ xpahꞌic woꞌ ti johtok chipam i juncꞌam naxchoporic johtok chi kꞌab ruꞌum i Jesus toꞌbal reh chi xpaꞌlajic johtok. \v 28 Chiri̱j aj chic reꞌ nok reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel wilque̱b chic chi cutquel pan jenaj pa̱t, wilic queh take reꞌ, xquibiraj cok reh chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w, chaj waꞌric nok reꞌ hoj maꞌ xkaꞌn ta canar ritꞌermejic lok i maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ acꞌun reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 29 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ enaꞌn tak wi̱ꞌ canar quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal jeꞌ ricab take reꞌ, xa reꞌ wach ribanaric i ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc haꞌ chiwach i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus nkꞌoric woꞌ chic // chiri̱j riquimic \r (Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45) \p \v 30 Chiri̱j chic naxiꞌelic je chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel xquibehsaj pa̱m i yukꞌul i Calile̱ya. Nok wilque̱b chipam i yukꞌul wili, reꞌ Jesus chi maꞌ ra̱j ta nak chi enpitiric chipam i cꞌuhbalanic riban queh take cablaj chi raj tahkanel maꞌ xa̱j ta chi hab wach xehtꞌalanic reh chi wilic ponok ar. \v 31 Jeꞌ aj wili rikꞌor queh chi quicꞌuhbaljic: \p «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌahsjic pan quikꞌab take cꞌacharel reꞌ naquicansanic wi̱n. Coric ruꞌ reꞌ take reꞌ naqui̱nquicansam je xa reꞌ laꞌ pa ro̱x kꞌi̱j niquimic, reꞌ Dios naribanam chi nawuctic woꞌ chic cho chi quixilac camnak, nqui queh. \p \v 32 To̱b ta nchel xkꞌormojic queh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take cablaj reꞌreꞌ maꞌ xquirak ta chiri̱j chaj waꞌric naxikꞌor i Jesus chi jeꞌ reꞌ maj chi queh ruꞌ maꞌ eta nak riban chi reꞌ Jesus nariquimic je wi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Maꞌ xa reꞌ ta maꞌ xquirak ta chiri̱j xikꞌor i Jesus, maꞌ xquibiraj ta laꞌ woꞌ reh chaj waꞌric naxikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj quiyoꞌjic woꞌ chiwach chi ripahkaljic reh. \s1 Reꞌ take cablaj chi aj tahkanel // xquipahkaj hab woꞌ wach queh // naricahnic chi raj toꞌo̱l i Jesus \r (Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48) \p \v 33 Naxiponic chipam i tinamit Capernahum, reꞌ Jesus chi wilic chic chipam jenaj pa̱t richꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xibiraj queh chi jeꞌ wili: \p «Chaj laꞌ bih nacꞌuꞌtjaj tak chawach naxo̱j chalic nah be̱h? nqui queh. \p \v 34 Reꞌ take reꞌ maꞌxta bih xquikꞌor reh ruꞌum chi xiqꞌuixꞌic maj ar cho nah be̱h cꞌahchiꞌ nak quicꞌuꞌtjam chi quiwach, hab wach queh naricahnic chi pe̱t aj toꞌo̱l reh i Jesus nachitokꞌa̱ꞌ kꞌatoj kꞌoric. \v 35 Ru̱cꞌ aj kꞌoric xcaꞌn take raj tahkanel, reꞌ Jesus xitzꞌuka̱ꞌ jok ri̱b eh xiyukꞌej take cok chi naquijilim chic cok soꞌ quib ru̱cꞌ. Ar aj ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Xa hab wach jenoꞌ ra̱j chi enpahbabjic ruꞌum i Dios chi jenaj cꞌacharel reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rajawric nariwihꞌic chi quixilac take rich cꞌacharel, riwi̱ꞌ chi reh chi pe̱t naribanam chi reꞌ ricapew-bal jeꞌ ok ricab ricapew-bal i jenaj cꞌacharel reꞌ maꞌ nim ta ti wach eh chi jeꞌ chic reꞌ ricapew-bal chicoj aj ri̱b chi aj toꞌo̱l queh rich cꞌacharel, nqui queh. \p \v 36 Chiri̱j chic reꞌ xicꞌam cok jenaj tꞌuch acꞌun ru̱cꞌ, xipahba̱ꞌ pan quiyejal eh nok rikꞌahchem jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 37 «Reꞌ waj tahkanel nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal curman chi naribanam chi xa chꞌublic ti wach rinoꞌjbal jeꞌ ricab rinoꞌjbal i tꞌuch acꞌun wili. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ nariniminic reh rikꞌorbal i nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal, reꞌ woꞌ nikꞌorbal i hin cꞌahchiꞌ rinimem jeꞌ ricab woꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric yuꞌna chi reꞌ rinimej nikꞌorbal i hin, reꞌ woꞌ rikꞌorbal xtakꞌanic cho wi̱n cꞌahchiꞌ rinimem, nqui Jesus queh take raj tahkanel. \s1 Jenaj cꞌacharel xpitiric chi // resmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal \r (Lc. 9.49-50) \p \v 38 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Wa̱n xikꞌor reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w kaj tijinel, reꞌ hoj xkilow chi jenaj winak cꞌahchiꞌ resam lok take maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ jenaj cꞌacharel, chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom reꞌ hat xatyeꞌbic rajawric. Reꞌ hoj xkapit chi ribanaric reꞌreꞌ maj maꞌ reꞌ ta chi kaxilac wilic, nqui reh Jesus. \p \v 39 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Maꞌxta, ma̱pit tak chi ribanaric reꞌreꞌ maj maꞌ hab ta wach jenoꞌ pahbamaj wuꞌum i hin chi nariwihꞌic rajawric chi ribanaric jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l, erikꞌor cꞌahbil laj kꞌoric chiwi̱j. \v 40 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ cꞌacharel wi maꞌ yojo̱l nok wilic, ra̱j rikꞌorom chi katoꞌoric cꞌahchiꞌ ribanam. \p \v 41 «Wilic jenaj chic kꞌoric nwa̱j nikꞌorom aweh tak: Xa hab wach jenoꞌ cꞌacharel aj niminel wi̱n eriyew jenoꞌ culc aha̱ꞌ tak chi rehtꞌalim chi hat woꞌ tak rich raj tahkanel wi̱n i hin reꞌ hin Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, til nikꞌor aweh tak chi reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ naricꞌulum ricꞌaxbal ru̱cꞌ i Dios ruꞌum i cꞌaxo̱j xiban awu̱cꞌ tak, nqui Jesus. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j aj yojol capew-bal \r (Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2) \p \v 42 Reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ cꞌacharel reꞌ nyojbic ricapew-bal jenoꞌ queh take aj tahkem wi̱n wili reꞌ quikꞌochsam chic wach i ca̱mna jeꞌ ricab i tꞌuch acꞌun, sakbih nak chi reh chi encuturic jok pa richamil haꞌ chi bacꞌlic chi ralak chiwach jenoꞌ maꞌ laj abaj ncamanic chi queꞌbal, maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric china̱ ruꞌum i Dios maꞌ jeꞌ ta ti ricab i tiꞌcꞌaxic enbanaric reh jenoꞌ waj tahkanel. \p \v 43 «Jeꞌ woꞌ, nikꞌor aweh tak chi xa paꞌ jaric capew-bal nasjic cho pan awa̱mna tak reꞌ nbanic chi timahcanic tak ru̱cꞌ yojbal quicꞌux awas acha̱kꞌ tak, chawesaj lok chiri̱j acꞌux tak jeꞌ ricab nak resmejic lok akꞌab enaꞌn tak wi ta nak ruꞌum reꞌreꞌ maꞌ eta chic titakꞌabjic tak je chi manlic awach tak chipam i kꞌa̱kꞌ reꞌ maꞌ jaruj ta nchuhpic ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic. Nikꞌor chi jeꞌ nak reꞌ enaꞌn tak maj chaweh hat-tak, kꞌe̱ꞌ nak tare̱t chi enawesaj tak lok akꞌab tak, wi ta nak ru̱cꞌ ribanaric reꞌreꞌ enaꞌn tak canar cꞌacharic chi junelic. \v 44 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌreꞌ, chipam laꞌ i kꞌa̱kꞌ reꞌ maꞌ eta nchuhpic chi junelic kꞌi̱j sakom, reꞌ quisaꞌhil take cꞌacharel wilque̱b ar, maꞌ jaruj ta naquiquimic chi junelic kꞌi̱j sakom. \p \v 45 «Jeꞌ woꞌ, nikꞌor aweh tak chi xa paꞌ jaric capew-bal nasjic cho pan awa̱mna tak reꞌ nbanic chi timahcanic tak ru̱cꞌ yojbal quicꞌux awas acha̱kꞌ tak, chawesaj lok chiri̱j acꞌux tak jeꞌ ricab nak resmejic lok awo̱k enaꞌn tak wi ta nak ruꞌum reꞌreꞌ maꞌ eta chic titakꞌabjic tak je chi manlic awach tak chipam i kꞌa̱kꞌ reꞌ maꞌ jaruj ta nchuhpic ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic. Nikꞌor chi jeꞌ nak reꞌ enaꞌn tak maj chaweh hat-tak, kꞌe̱ꞌ nak tare̱t chi enawesaj tak lok awo̱k tak, wi ta nak ru̱cꞌ ribanaric reꞌreꞌ enaꞌn tak canar cꞌacharic chi junelic. \v 46 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌreꞌ, chipam laꞌ i kꞌa̱kꞌ reꞌ maꞌ eta nchuhpic chi junelic kꞌi̱j sakom, reꞌ quisaꞌhil take cꞌacharel wilque̱b ar, maꞌ jaruj ta naquiquimic chi junelic kꞌi̱j sakom. \p \v 47 «Jeꞌ woꞌ chic, nikꞌor aweh tak chi jeꞌ woꞌ nak reꞌ enaꞌn tak ru̱cꞌ nakꞌ awach tak, ewoꞌ nak nawesaj tak lok wi ta nak ruꞌum ribanaric reꞌreꞌ maꞌ eta chic titakꞌabjic tak je chi manlic awach tak ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic. Jeꞌ nak reꞌ nikꞌor chi enaꞌn tak maj chaweh hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ nak tare̱t chi enawesaj tak lok i nakꞌ awach tak, wi ta nak ruꞌum ribanaric reꞌreꞌ enaꞌn tak canar oquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric. \v 48 Ar chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ chi junelic kꞌi̱j sakom maꞌ nchuhpic ta wi̱ꞌ i kꞌa̱kꞌ reꞌreꞌ, maꞌ jaruj ta nariquimic quisaꞌhil take cꞌacharel wilque̱b ar. \p \v 49 «Yuꞌna nikꞌor woꞌ chic aweh tak wili: Reꞌ kꞌan woric laj chꞌihchꞌ reh chi narimanlajic wach riwi̱ꞌ, cu nquicꞌat wach pan kꞌa̱kꞌ, majeꞌ? Reꞌ i tiwic reh chi maꞌ eta rijotꞌ ri̱b cu ncatzꞌamej woꞌ chi coric, majeꞌ? Jeꞌ woꞌ reꞌ awu̱cꞌ hat-tak chiꞌnchel aj niminel wi̱n, curman woꞌ chaweh tak chi na̱wiqꞌuic tak pan tiꞌcꞌaxic chi pe̱t reh chi naribanam coric chic wach acꞌux tak. \v 50 Chi kꞌoro̱j chic lok chiꞌnchel reꞌreꞌ, nikꞌor woꞌ chic aweh tak i wili: Jeꞌ ricab chi reꞌ atzꞌa̱m reh chi naricamanic chi coric ru̱cꞌ cꞌuxbal, curman chi wilic ok cho riquiꞌal. Jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak chapahba̱ꞌ awi̱b tak chi coric chi reꞌ Dios erilow cho chi reꞌ acꞌacharic tak wilic riwi̱ꞌ chiwach. Ma̱cana̱ꞌ tak ribanaric reꞌreꞌ reh chi maꞌ eta nacꞌul aweh tak jeꞌ ricab ricꞌul i atzꞌa̱m chi nanelic riquiꞌal, maꞌ ncamanic ta chic chi atzꞌambal reh cꞌuxbal. Jeꞌ woꞌ chic, nikꞌor aweh tak pan sukquil ok woꞌ tiwihꞌok tak chawach chawunchelal tak, nqui Jesus. \c 10 \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j i chꞌakoj caxarahil \r (Mt. 19.1-12; Lc. 16.18) \p \v 1 Chiri̱j chic relic je chipam i tinamit Capernahum, reꞌ Jesus chꞌi̱l take raj tahkanel xiꞌo̱j chipam riyukꞌul Jure̱ya eh chiri̱j reꞌ xichalic chi juntar nim laj ro̱k haꞌ Jortan ribihnal. Jeꞌ ricab rocsam wi̱ꞌ ri̱b, reꞌ Jesus xoquic chi quicꞌuhbaljic take cꞌacharel reꞌ nquimol qui̱b ru̱cꞌ. \v 2 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, wilic take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiponic ru̱cꞌ eh jeꞌ wili pahkanic xcaꞌn cok reh chi xa pajbal reh chi haj ta nak encalajic ru̱cꞌ rikꞌorbal chi quiwach: \p «Ha̱w, reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses riyew na kꞌab chi jenoꞌ winak caxa̱ra erichꞌak ri̱b ru̱cꞌ rehqꞌue̱n? nqui take reh. \p \v 3 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Chaj bih xiban i Moyses eh chaj bih takꞌanic xiyew queh take ama̱m awatiꞌt tak? nqui queh. \p \v 4 Reꞌ take cow laj aj niminel reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ Moyses xiyew kꞌab chi jenoꞌ bahilbe̱s erichꞌak ri̱b chi cꞌacharic ru̱cꞌ rehqꞌue̱n. Reꞌ cok ruꞌ jeꞌ wili takꞌanic xiban: Jenoꞌ winak wi ra̱j richꞌakam i rehqꞌue̱n, pe̱t chitikꞌa̱ꞌ jenoꞌ hu̱j reꞌ eritzꞌihmbaj wi̱ꞌ take riwi̱ꞌ chi narichꞌakam wi̱ꞌ ri̱b chꞌi̱l i rehqꞌue̱n eh nok riyeb chic reh rehqꞌue̱n i hu̱j reꞌreꞌ, cu reꞌ aj ruꞌ eriban chi erichꞌak ri̱b chi cꞌacharic, nqui cho, nqui take. \p \v 5 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh chi quicꞌuꞌljic: \p «Reꞌ awa̱mna hat-tak yuꞌna kꞌe̱ꞌ woꞌ chic cowil jeꞌ woꞌ ricab i ca̱mna take xiban cho ama̱m awatiꞌt tak. Ruꞌum aj reꞌ, chi cowjonak chic i ca̱mna chi riyeꞌeric quicꞌux chiri̱j i chꞌakoj i̱b, reꞌ Moyses xiyew queh i takꞌanic tzꞌihmbimaj cho reꞌreꞌ. \v 6 Reꞌ cok ruꞌ maꞌ jeꞌ ta reꞌ riwi̱ꞌ cho pan pꞌuhtbal reh cꞌacharic naxitikꞌa̱ꞌ i Dios chiꞌnchel. Cꞌolok pan acꞌux tak chi pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios rikꞌor chi naxitikꞌa̱ꞌ i winak chꞌi̱l ixok, xicana̱ꞌ woꞌ chi reꞌ ixok wilic chi ricꞌuꞌlil i winak. \v 7 Jeꞌ aj wili rikꞌor chipam i cꞌuhbal reꞌreꞌ: \q1 “Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ winak nok rirakam chic ricꞌuꞌlil ro̱k kꞌab, naricana̱b wihꞌic chi rehquen rajawric ritu̱t raja̱w \q1 eh reꞌ chic ricꞌuꞌlil naricꞌuꞌlem pa ricꞌacharic. \q1 \v 8 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok quicꞌamam chic qui̱b pan caxarahil, \q1 reꞌ take quib chi cꞌacharel reꞌreꞌ no̱j riban chi xa jenaj chic quiwi̱ꞌ, nqui rikꞌor. \p «Ruꞌum aj chi reꞌ quib chi cꞌacharel nquicꞌam qui̱b pan caxarahil maꞌ quib ta chic quiwi̱ꞌ xa jenaj laꞌ chic quiwi̱ꞌ \v 9 reꞌ juncꞌuhl chi cꞌacharel ntununjic quiwach ruꞌum i Dios maꞌ hab ta chic wach enchꞌakbic quiwach, nqui Jesus. \p \v 10 Chiri̱j wili nok wilque̱b chi ponok pan jenaj pa̱t reꞌ xiponic wi̱ꞌ, reꞌ take raj tahkanel xquipahkaj reh chi naritikim juꞌ rikꞌormojic queh chiri̱j i kꞌoric xiban cho reꞌreꞌ. \v 11 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ winak reꞌ richꞌak rehqꞌue̱n eh ricꞌam chic jenoꞌ toco̱m ixok maꞌ xa reꞌ ta chiwach i Dios nmahcanic jeꞌ laꞌ woꞌ chiwach i pe̱t rehqꞌue̱n nankajic pan cꞌoyomal. \v 12 Jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ ixok reꞌ nok richꞌakam chic je ri̱b ru̱cꞌ ribahi̱l, ricꞌam chic jenoꞌ toco̱m winak chi ribahi̱l, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xicuseꞌsaj take cucꞌ haꞌlacꞌun \r (Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17) \p \v 13 Junpech wilic take tutbe̱s ajabe̱s xquicꞌam cok quihaꞌlacꞌu̱n chiwach i Jesus reh chi naricojom rikꞌab chi quina̱ chi cuseꞌsbal queh. Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, xicakric chi quina̱ take cꞌahchiꞌ quicꞌamam cok i quihaꞌlacꞌu̱n chiwach i Jesus. \v 14 Naxilow i Jesus chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam take aj tahkanel, jeꞌ wili xikꞌor queh naxcakric chi quina̱: \p «Ruꞌum aj chi reꞌ Dios nkꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take quisicꞌbic reh ricuseꞌsbal jeꞌ ricab ncaꞌn take haꞌlacꞌun wili, ma̱kꞌet tak pan quibe̱h chi naquijilim cho qui̱b wu̱cꞌ take haꞌlacꞌun wili, chayew laꞌ tak kꞌab queh chi jeꞌ reꞌ encaꞌn. \v 15 Til coric nikꞌor aweh tak chi jenoꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌ ricꞌul ta rikꞌorbal i Dios chi kꞌochlic ra̱mna jeꞌ ricab chi kꞌochlic i ra̱mna jenoꞌ haꞌlacꞌun nankꞌoꞌrjic ruꞌum raja̱w, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌxta roquic chi rehquen rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric, nqui Jesus. \p \v 16 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xitokꞌa̱ꞌ rikꞌahchem take haꞌlacꞌun eh xicoj rikꞌab chi quina̱ chi quicuseꞌsjic. \s1 Jenaj qꞌuijol laj biho̱m xibiraj // chaj bih ra̱j banaric chi // encꞌacharic chi junelic \r (Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30) \p \v 17 Nok reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel tikilque̱b chic chi naquichopom je quibe̱h chi elic je chipam i yukꞌul wilque̱b wi̱ꞌ, xcꞌulic lok ru̱cꞌ Jesus jenaj cꞌacharel eh jeꞌ wili xikꞌor reh naxixucꞌa̱ꞌ cok ri̱b chiwach: \p «Ha̱w ato̱b laj kaj tijinel, chakꞌor wi̱n, chaj bih ra̱j banaric reh chi equinehtric reh i junelic cꞌacharic? nqui reh Jesus. \p \v 18 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wi xa reꞌ woꞌ Dios kꞌe̱ꞌ ato̱b, naxakꞌor wi̱n kꞌuruꞌ chi hin woꞌ ato̱b, narak ta woꞌ nchel chiri̱j chi reꞌ hin wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic aweh haj wilic ra̱j banaric? nqui Jesus. \p \v 19 Chiri̱j chic reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat awehtꞌalim take lajeb chi takꞌanic xicꞌul i Moyses ru̱cꞌ i Dios. Chacꞌam na̱ kꞌuruꞌ take takꞌanic jeꞌ ricab take wili: \q1 Ma̱ban i cꞌoyomal, \q1 ma̱ban cansanic, \q1 ma̱ban i lekꞌ, \q1 ma̱ban chucuj kꞌoric chiri̱j awas acha̱kꞌ, \q1 ma̱ban rijotꞌoric awas acha̱kꞌ \q1 eh chayew woꞌ rilokꞌil atu̱t awaja̱w, nqui Jesus reh. \p \v 20 Reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w aj tijinel keh, chiꞌnchel take takꞌanic nakꞌor reꞌreꞌ cu pa nitꞌuchal nipꞌutum cho ricꞌamaric na̱, nqui reh. \p \v 21 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, xitzꞌehtaj pan nakꞌ wach i qꞌuijol reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor ru̱cꞌ rinimal wach chakꞌlamil: \p «Jenaj chic bano̱j maꞌ jaꞌ naꞌn ta ribanaric, reꞌ nitahkaljic. Quinatahkej kꞌuruꞌ reꞌ cok ruꞌ, pe̱t chacꞌayej cho chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal wilic aweh eh reꞌ ritzꞌakil na̱cꞌayem reꞌreꞌ, chayew queh take niba̱ꞌ reh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xa ta jeꞌ chic ricab abihomal wilic ayuꞌ wach acꞌal enamol wach ru̱cꞌ i Dios ar pan taxa̱j, nqui Jesus. \p \v 22 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ kꞌoric xiban i Jesus, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ xelic je ru̱cꞌ chi xa tiꞌ chic pa ricꞌux ruꞌum tiꞌ xibiraj chi naricꞌayem paꞌ bih wilic reh maj yohbal cho wach ribihomal wilic. \v 23 Naxilow chi jeꞌ reꞌ i Jesus, xilbic je chi quina̱ take cablaj chi nahsil raj tahkanel eh jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom: \p «Til kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ biho̱m chi enoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric china̱, nqui queh. \p \v 24 Naxquibiraj take cablaj chi nahsil raj tahkanel chi jeꞌ reꞌ, xsahchic quicꞌux ru̱cꞌ xikꞌor i Jesus maj chi queh ruꞌ, reꞌ ratoꞌbil i Dios xa wilic woꞌ chi quina̱ take biho̱m. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xitik juꞌ i kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Hat-tak wich kꞌorom, nikꞌor aweh tak, reꞌ cꞌacharel reꞌ china̱ ribihomal chꞌiclic ricꞌux, til kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh chi enoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric. \v 25 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ biho̱m wi maꞌ resaj lok rij ricꞌux i ribihomal, kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh chi enoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric. Xa jeꞌ na ricab cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ nim laj chicop came̱yo ribihnal, chi enoquic chipam tꞌuch ritzꞌahpil ocbal reh katinami̱t Jerusalen nok wilic i rihk, nqui Jesus. \p \v 26 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, riman chic xsahchabic quicꞌux take cablaj chi nahsil raj tahkanel. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ chic wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Wi kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi queh take bihomak chi equiꞌoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric, hab woꞌ wach kꞌuruꞌ encaꞌn canar oquic? nqui take. \p \v 27 Chalic i Jesus xitzꞌehtaj je take eh jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chawach hat-tak cꞌacharel maꞌ eta riban chi hab wach cꞌacharel eriban canar oquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric xa reꞌ laꞌ chiwach i Dios maꞌxta bih cꞌaxic. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chiwach ruꞌ xa ewoꞌ riban chi reꞌ cꞌacharel enoquic chi riꞌsil rajawric, nqui queh. \p \v 28 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ cok i hoj til woꞌ chiꞌnchel paꞌ bih wilic keh xkacana̱ꞌ cho chi atahkaljic i hat. Ra̱j na rikꞌorom kꞌuruꞌ chi ruꞌum reꞌreꞌ, reꞌ Dios nariyeb rijelow-bal keh? nqui reh. \p \v 29 Reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Til coric nikꞌor aweh tak chi chiꞌnchel hat-tak reꞌ xacana̱ꞌ cho awaj pan pa̱t tak jeꞌ ricab atu̱t awaja̱w tak chꞌi̱l awas acha̱kꞌ tak, awana̱b tak on awehqꞌue̱n tak chꞌi̱l ahaꞌlacꞌu̱n tak on reꞌ ayeꞌa̱b tak ruꞌum chi xayew acꞌux tak chi nitahkaljic on chi rikꞌormojic niCꞌuhbal reꞌ nyeꞌbic risukquil quicꞌux take cꞌacharel, maꞌxta acahnic tak chi maꞌ ta hab wach naquijilow-bem juncꞌam ok ruꞌ. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal na̱cꞌulum tak chiwach i xacana̱ꞌ tak cho. \v 30 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chiwach acꞌacharic tak ayuꞌ wach acꞌal, qꞌuihal chic take cꞌacharel nacaꞌnam chi jeꞌ awas acha̱kꞌ tak, awana̱b tak, atu̱t awaja̱w tak on chi jeꞌ chic take ahaꞌlacꞌu̱n tak. Jeꞌ woꞌ xa haj nariyeꞌeric apatal tak reh chi na̱cꞌacharic tak ar chi xa jeꞌ chic apa̱t tak, on nariyeꞌeric awacꞌa̱l tak chi na̱camanem tak wach chi jeꞌ chic aweh tak. Maꞌ xa ta reꞌreꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ natiquimok tak je nariyeꞌeric woꞌ aweh tak chi na̱cꞌacharic tak chi junelic ar pan taxa̱j. \v 31 Ar aj ruꞌ qꞌuihal take cꞌacharel reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic quiwaꞌric wilic ayuꞌ wach acꞌal, naribanam chi maꞌxta chic quiwaꞌric. Ra̱j take riqꞌuihal cꞌacharel reꞌ maꞌxta ti quiwaꞌric ayuꞌ wach acꞌal, naribanam chi kꞌe̱ꞌ chic quiwaꞌric nariwihꞌic, nqui Jesus. \s1 Reꞌ roxpechej rikꞌormojic riquimic xiban i Jesus \r (Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34) \p \v 32 Nok cꞌahchiꞌ chic cojic nah be̱h, reꞌ Jesus chꞌi̱l take i cablaj chi nahsil raj tahkanel xquichop jok kojic chipam i be̱h no̱j ar pan tinamit Jerusalen. Reꞌ take cablaj behic ncaꞌn chiri̱j i Jesus, xa nsahchic chic quicꞌux ruꞌum chi reꞌreꞌ ncꞌambic quibe̱h chi ojic chipam i tinamit reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ riqꞌuihal cꞌacharel reꞌ maꞌ nquicꞌul ta riCꞌuhbal. Tzꞌa̱b ruꞌ take pa reh chic cꞌacharel quitahkanic reh, xa yoꞌjic chic wilque̱b ruꞌum reh riyohbaljic chi xa paꞌ jaric encaꞌn reh Jesus. Ar ajic reꞌ Jesus xesaj lok pa reh take cablaj chi nahsil reꞌreꞌ eh xiꞌoxpechej rikꞌormojic queh chiri̱j riquimic. Jeꞌ aj wili xikꞌor queh: \p \v 33 «Chacoj tak rehtal chi chipam i tinamit Jerusalen reꞌ cꞌahchiꞌ kojic wi̱ꞌ, wilic i jenaj reꞌ narikꞌahsjic wi̱n pan quikꞌab take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌ take wili naquipahkam richꞌukuric ri̱j niquimic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel eh chiri̱j chic reꞌ nanikꞌahsjic pan quikꞌab take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \v 34 reꞌ naquiseꞌlam pan nakꞌ niwach, reꞌ naquikꞌojbic wi̱n, reꞌ naquichuhbunic wi̱n eh chiri̱j aj chic reꞌ naqui̱nquicansam je. To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ nacaꞌnam wi̱n, pa ro̱x kꞌi̱j niquimic na woꞌ chic wuctic cho chi quixilac take camnak, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n xquipahkaj // jenaj atoꞌbil reh Jesus \r (Mt. 20.20-28) \p \v 35 Ar chic nah be̱h, reꞌ take quib chi racꞌu̱n i maꞌ Sewere̱yo quitahkanic reh Jesus, reꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n, xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w kaj tijinel, nka̱j nak chi enaꞌn ku̱cꞌ i atoꞌbil nakapahkam aweh wili, nqui take reh. \p \v 36 —Chajaric atoꞌbil nawa̱j tak chi eniban awu̱cꞌ tak? nqui Jesus queh. \p \v 37 Xichalic take quib reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Nok wilca̱t chic chi kꞌatoj kꞌoric ru̱cꞌ rinimal wach awajawric, chacuy Ha̱w, koj-acoj chi quinahsil take awaj toꞌbonel, nqui take reh. \p \v 38 —Reꞌ cok hat-tak maꞌ narak ta tak chiri̱j chaj bih cꞌahchiꞌ apahkam tak wi̱n. Nwa̱j nikꞌorom aweh tak i wili: Jeꞌ ricab chi curman ta nak chi wi̱n rucꞌjic i cꞌah laj haꞌ yeꞌo̱j pan jenoꞌ culc, jeꞌ woꞌ curman chi wi̱n chi reꞌ hin nanicꞌulum i tiꞌcꞌaxic reꞌ naricꞌambic je wi̱n riꞌsil acꞌal jeꞌ ricab naxinmuhkic pan haꞌ naxkahsjic niha̱ꞌ. Ena nacuy tak i tiꞌcꞌaxic wilic chi nina̱ nanacapaj hat-tak? nqui queh. \p \v 39 —Ewoꞌ nak ruꞌ nkacuy Ha̱w, nqui take. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Pan coric, reꞌ hat-tak ewoꞌ na nak nacuy tak ransil i tiꞌcꞌaxic nanicuyum ransil i hin, \v 40 xa reꞌ laꞌ maꞌ reꞌ ta pa nikꞌab wilic chi etinicoj tak chi quinahsil take waj toꞌbonel chi kꞌatoj kꞌoric maj reꞌ take nacoquic chi jeꞌ reꞌ, xa reꞌ woꞌ take hab paꞌ wach chiho̱j quiwach, nqui Jesus queh. \p \v 41 Chiri̱j wili naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take riman chic aj tahkanel, xicakric chi quina̱ i Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n. \v 42 Ar ajic reꞌ Jesus xikꞌoꞌrej take je chi naquijilim cok qui̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak nicꞌ wach quinoꞌjbal take kꞌatal kꞌoric chꞌi̱l take caj toꞌo̱l, naquikꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ take reꞌ nca̱j chi xa reꞌ wach i takꞌanic ncaꞌn ruꞌ, xa reꞌ wach reꞌ curman chi naricꞌamaric na̱ cuꞌum chiꞌnchel. \v 43 Ra̱j nchel chaxilac hat-tak reꞌ titahkanic tak wi̱n maꞌ jeꞌ ta reꞌ i noꞌjbal naribanaric. Xa hab wach chaxilac tak ra̱j ribanam ri̱b chi nim wach, riwi̱ꞌ chi reh chi naribanam chi aj toꞌo̱l take queh rich cꞌacharel. \v 44 Jeꞌ woꞌ reꞌ i cꞌacharel reꞌ ra̱j chi encojoric ruꞌum i Dios chi aj cꞌamol be̱h, riwi̱ꞌ chi reh chi naribanam woꞌ chi aj toꞌo̱l take queh rich cꞌacharel \v 45 jeꞌ ricab nok reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, maꞌ xincꞌulic ta lok chaxilac tak reh chi reꞌ ta nak hin na̱camanem tak niwach, xincꞌulic laꞌ lok reh chi reꞌ hin nanicamanem awach tak ru̱cꞌ acoꞌljic hat-tak chiꞌnchel cꞌacharel. Ruꞌum aj reh acoꞌljic hat-tak, reꞌ hin naniyeb nicꞌacharic pan quimic reꞌ naricamanic chi jeꞌ jenaj tojbal yeꞌo̱j chi rijelow-bal i tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum nak chiꞌnchel cꞌacharel ruꞌum reh nicꞌ paꞌ qꞌuihal quimahc wilic, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xisakomej pa̱m // i nakꞌ wach jenaj i sotꞌ \r (Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43) \p \v 46 Nok cu behic ncaꞌn chi ojic ar Jerusalen, reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xiponic chipam i tinamit Jericoh. Naxelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ chi xam take juntuhm chi cꞌacharel chiri̱j, xiqꞌuic cok chi chi̱ꞌ i be̱h reꞌ wilic wi̱ꞌ jenaj sotꞌ Wartime̱yo ribihnal. Reꞌ sotꞌ wili reꞌ racꞌu̱n i Time̱yo, ar tzꞌuklic chiꞌ be̱h chi pahkanic tumi̱n queh take behel. \v 47 Reꞌreꞌ ajic, naxibiraj cu̱cꞌ take cꞌacharel chi reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret iqꞌuic riban je ar, xikꞌoꞌrej je chi cow chi jeꞌ wili: \p «Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti niwach chi ribanaric chi na̱wilbic chic, nqui je. \p \v 48 Naxquibiraj take cꞌacharel quitahkanic reh Jesus chi reꞌ sotꞌ reꞌreꞌ xa nchokonic chic chiqui̱j, pꞌuht quinakam chi narimayam ahnic. Reꞌ sotꞌ reꞌreꞌ maꞌ xicoj ta rehtal rinakaric xcaꞌn, riman chic xiqꞌuer je richi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti niwach chi ribanaric chi na̱wilbic chic, nqui reh. \p \v 49 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xpaꞌlajic eh xikꞌor reh jenaj queh take richꞌi̱l chi naricꞌamam cho i sotꞌ ru̱cꞌ. Reꞌ takꞌamaj je ru̱cꞌ i sotꞌ reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh naxponic ru̱cꞌ: \p «Sukbok acꞌux. Reꞌ Jesus cꞌahchiꞌca̱t rikꞌoꞌrem cho. Tucten kꞌuruꞌ, naca̱t nicꞌamam je ru̱cꞌ, nqui reh. \p \v 50 Naxibiraj i sotꞌ chi jeꞌ reꞌ, maꞌ woꞌ reꞌ chic i rijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok risoꞌ xicapaj je ricꞌamaric naxiyew jok wach acꞌal. Chi jeꞌ reꞌ xuctic ti je chipam i juncꞌam reꞌreꞌ eh xcꞌamaric je ru̱cꞌ i Jesus. \v 51 Naxponic ru̱cꞌ, reꞌ Jesus xibiraj reh chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih nawa̱j chi nanibanam awu̱cꞌ? nqui reh. \p —Ajabe̱s aj tijinel, chaꞌn chi echic quinilbic, nqui sotꞌ reh. \p \v 52 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Yuꞌna ti tilwok maj xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j, nqui reh. \p Chipam aj ti juncꞌam naxkꞌormojic reh chi narojic pa ripa̱t, reꞌ sotꞌ reꞌreꞌ xilbic woꞌ ti eh chi nilbic chic, xo̱j chiri̱j i Jesus naxitik juꞌ ribe̱h. \c 11 \s1 Reꞌ roquic cok i Jesus pan // tinamit Jerusalen \r (Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel xiꞌiqꞌuic ponok chi quixilac take tinamit Wetpaqueh chꞌi̱l i Weta̱nya quibihnal reꞌ ncꞌutunic chic je wi̱ꞌ i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, reꞌ wilic woꞌ chi rilahkꞌ i tinamit Jerusalen. Ar kꞌuruꞌ maꞌ naht ta chic je ru̱cꞌ i tinamit Jerusalen, reꞌ Jesus xikꞌoꞌrej take je qui̱b queh cablaj chi nahsil raj tahkanel chi naritakꞌa̱b je take \v 2 chi jeꞌ wili takꞌanic xiban queh: \p «Hiy tak cok chipam i tinamit wilic chi kawach wili eh nok wilca̱t tak chic cok ar, enarak tak jenaj racꞌu̱n cawa̱y bacꞌlic ar, reꞌ jaꞌ hab ta wach johtonak china̱. Chachej tak cho eh chacꞌam tak cho wi̱n ayuꞌ. \v 3 Wi hab wach ok nchel xbirinic aweh tak chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ achejem tak i chicop reꞌreꞌ, chakꞌor tak reh chi naricamanic wi̱n hin Ajabe̱s Jesus eh chi xa reꞌ woꞌ ti nanicohlam ricojoric nanisolqꞌuim woꞌ chic reh, nqui Jesus. \p \v 4 Chiri̱j wili nok quibiram chic chiꞌnchel kꞌoro̱j queh reꞌreꞌ, reꞌ take quib chi raj tahkanel reꞌreꞌ xiꞌo̱j chipam i tinamit reꞌ xitakꞌa̱ꞌ take je wi̱ꞌ i Jesus. Naxiponic ar, xo̱j woꞌ quirak i racꞌu̱n cawa̱y chi bacꞌlic chi chi̱ꞌ ribehil cok i jenaj pa̱t eh xquichej cho. \v 5 Naxi-ilmajic chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn take quib reꞌreꞌ, jenaj queh winak jeꞌ ru̱cꞌ wilque̱b ar jeꞌ wili xikꞌor cho: \p «Chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ achejem tak i racꞌu̱n cawa̱y reꞌreꞌ? nqui xikꞌor. \p \v 6 Reꞌ take qui̱b aj tahkanel reꞌreꞌ nicꞌ paꞌ wach xkꞌormojic queh ruꞌum i Jesus chi rajwam wach i racꞌu̱n i cawa̱y, reꞌ woꞌ reꞌ xquikꞌor queh take winak reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ xyeꞌeric woꞌ kꞌab queh chi xquicꞌam je. \v 7 Chiri̱j wili nok reꞌ take reꞌ xisoljic cho ru̱cꞌ i Jesus chi quichꞌi̱l chic i racꞌu̱n cawa̱y, wilic queh take cablaj chi nahsil raj tahkanel, reꞌ quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ, xquicoj je cheꞌl ri̱j i racꞌu̱n i cawa̱y reꞌreꞌ reh chi naritzꞌuhkic chi suk i Jesus eh chi jeꞌ reꞌ chi wilic chic china̱ i racꞌu̱n cawa̱y, reꞌreꞌ xitic juꞌ ojic chipam i tinamit Jerusalen. \fig Reꞌ Jesus oquic riban cok pan tinamit Jerusalen|src="CN01782B.TIF" size="span" loc="02MRK. 11.7 (Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)" ref="SAN MARCOS 11:7" \fig* \m \v 8 Nok behic chic riban je, wilic take cꞌacharel xquiyew rilokꞌil i Jesus chi jeꞌ ricab jenaj kꞌatal kꞌoric naxquixoyej je pa̱m ribe̱h ru̱cꞌ ricojoric je wach acꞌal i quijuc ro̱k tzꞌih reꞌ roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ eh chꞌi̱l woꞌ ricojoric je xak pacꞌ pa ribe̱h. \v 9 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take riqꞌuihal i tinamit jeꞌ chi xam take chiri̱j eh jeꞌ chi pe̱t take chiwach jeꞌ wili nquikꞌor chi cow: \p «Kalokꞌej woꞌ tak wach i Dios reꞌ wilic cho ar pan taxa̱j. Kayew tak rilokꞌil i cꞌulic riban lok wili chi takꞌamaj cho ruꞌum i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios \v 10 eh kayew woꞌ tak rilokꞌil i naroquic wili chi kꞌatal kꞌoric chi kana̱ jeꞌ ricab naxwihꞌic cho chi kꞌatal kꞌoric i kaj najtir kꞌi̱j maꞌ Tawiy, nqui take. \p \v 11 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ ponic xiban i Jesus chipam i tinamit Jerusalen. Nok wilic chic cok ar, reꞌreꞌ xoquic cok pan Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Chiri̱j chi rilom chic take nicꞌ paꞌ nimal wilic ar, reꞌreꞌ xelic je ar Jerusalen maj nok oconak chic i kꞌi̱j, xilow chi tare̱t chi reh chi ar chipam i tinamit Weta̱nya narojic wirok. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xo̱j ar chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel. \s1 Reꞌ risihtjic i che̱ꞌ I̱co ribihnal \r (Mt. 21.18-19) \p \v 12 Nok sakꞌanak chic lok jeꞌ ikal, reꞌ Jesus richꞌi̱l take raj tahkanel xiꞌelic woꞌ chic je ar Weta̱nya eh ar nah be̱h reꞌ Jesus xchalic ricꞌahric. \v 13 Ar ajic xilow je wach junwal chi che̱ꞌ I̱co ribihnal xa hetlic chic i xak eh naxo̱j nak risicꞌ soꞌ reh i wach i tic reꞌreꞌ, maꞌ jenaj i wach xirak maj maꞌ jaꞌ reꞌ ta nak rikꞌijil chi nariwachanic. \v 14 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh richeꞌlal i̱co reꞌreꞌ: \p «Yuꞌna maꞌ neꞌel ikal chic narilmijic wach i wachanic naꞌn reh chi naquicꞌuxum i tinamit, nqui reh. \p Pa ricorquilal, reꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ xa ru̱cꞌ ti richeꞌlal i̱co xkꞌormojic cok, xa reꞌ laꞌ take raj tahkanel i Jesus cu xquibiraj woꞌ cho take kꞌoric reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xitꞌerej lok take cꞌacharel cꞌa̱y ncaꞌn chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios \r (Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22) \p \v 15 Naxponic woꞌ chic ar Jerusalen chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel, reꞌ Jesus xoquic cok ar chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Naxilow chaj bih noꞌjbal ncaꞌn take aj cꞌa̱y chꞌi̱l take aj yaco̱l wilque̱b ar, xitokꞌa̱ꞌ ritꞌerem take lok. Jeꞌ woꞌ, xitahchꞌaj je quime̱xa take aj chꞌakol wach tumi̱n eh jeꞌ woꞌ reꞌ xiban reh quitzꞌuka̱b take aj cꞌa̱y rexba̱. \v 16 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ Jesus maꞌ xiyew ta kꞌab chi hab wach enbehic chipam i lokꞌ laj Pa̱t reꞌreꞌ, jeꞌ ru̱cꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌamam cok ricꞌa̱y ar. \v 17 Ar ajic, nok ribanam chic chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xoquic chi cꞌuhbalanic chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ holohic ta cꞌahchiꞌca̱t tak maj pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios jeꞌ wili tzꞌihmbimaj cahnok: \q1 “Reꞌ pa̱t wili lokꞌonbal reh Dios nok wilic reꞌ nacaꞌnam wi̱ꞌ quiti̱j take cꞌacharel quichalic chi junsut tinamit. \q1 Jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj pa riCꞌuhbal i Dios, xa reꞌ laꞌ hat-tak xacoj tak chi jenaj cꞌaybal reꞌ nawelkꞌaj tak wi̱ꞌ take tinamit, nqui tzꞌihmbimaj cahnok. \m «To̱b ta woꞌ awehtꞌalim tak chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hat-tak xacoj tak chi jenaj cꞌaybal reꞌ nawelkꞌaj tak wi̱ꞌ take cꞌacharel ru̱cꞌ take cꞌa̱y naꞌn tak queh, nqui Jesus. \p \v 18 Chiꞌnchel kꞌoric xiban i Jesus chipam i lokꞌ laj Pa̱t reꞌreꞌ xponic pan quixiquin take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, reꞌ take reꞌ xquitokꞌa̱ꞌ quisiqꞌuim ri̱j chaj bih ricansjic i Jesus nacaꞌnam xa reꞌ laꞌ quehtꞌalim woꞌ chi reꞌ cꞌahchiꞌ quicapam ribanaric reꞌreꞌ, ricꞌam cho cꞌaxquilal chi quina̱ cuꞌum queh riqꞌuihal take cꞌacharel reꞌ xa nsahchic chic quicꞌux chiri̱j i Jesus nanquibiraj i cꞌuhbalanic riban. Ruꞌum aj reh quiyoꞌjic chi quiwach take cꞌacharel reꞌreꞌ, maꞌ xquichop ta woꞌ i Jesus chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ. \v 19 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ naxoquic i kꞌi̱j, reꞌ Jesus xelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ richeꞌlal i̱co xchikic // ruꞌum rikꞌorbal i Jesus \r (Mt. 21.19-22) \p \v 20 Nok sakꞌanak chic lok jeꞌ ikal, reꞌ Jesus chꞌi̱l take raj tahkanel xiꞌiqꞌuic woꞌ chic ponok reꞌ wilic wi̱ꞌ i richeꞌlal i̱co reꞌ xkꞌormojic reh ruꞌum i Jesus chi maꞌxta chic riwachanic chi junpech. Reꞌ take raj tahkanel i Jesus xquilow chi reꞌ richeꞌlal i̱co reꞌreꞌ chikinak chic cu pa ra̱ꞌ. \v 21 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Luch naxilow reꞌreꞌ xcꞌulic cho pa ricꞌux i kꞌoric xiban i Jesus eh ruꞌum reꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w kaj tijinel, chawilow ti i richeꞌlal i̱co reꞌ xakꞌor chi maꞌxta chic riwachanic, chikic peꞌ nchel! nqui reh. \p \v 22 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ woꞌ quibiram rich aj tahkanel: \p «Maꞌ nsahchic acꞌux tak ruꞌum chi reꞌ Dios xiban jeꞌ ricab xnikꞌor reh che̱ꞌ wili. Chachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chi reꞌ Dios naricꞌuꞌlem cho na̱ apahkanic naꞌn tak chiwach. \v 23 Til coric nikꞌor aweh tak chi hab ta nak wach eriban jenoꞌ pahkanic chi maꞌ eta ripohꞌaj nechꞌ ok ricꞌux, til woꞌ nak erilow wach haj wilic i ripahkanic. Jeꞌ reꞌ nok reꞌreꞌ eta nak rikꞌor reh Dios chi jeꞌ wili: \p ‹Chaꞌn chi reꞌ yu̱kꞌ wilic chi kawach wili, enelic je ayuꞌ eh eno̱j riyew ri̱b pan nim laj haꞌ, nqui ta nak reh, reꞌ Dios ewoꞌ nak ricꞌuꞌlej cho na̱ i pahkanic reꞌreꞌ. \p \v 24 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi chachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chiri̱j i Dios ru̱cꞌ apahkanic tak maj reꞌ nicꞌ paꞌ nimal enapahkaj tak reh pan ti̱j, ewoꞌ ricꞌuꞌlej cho na̱ aweh tak i pahkanic naꞌn tak chiwach. \v 25 Jeꞌ woꞌ chic, nikꞌor woꞌ aweh tak chi nachaꞌn ati̱j tak, wi hab wach jenoꞌ wilic rimahc awu̱cꞌ tak, chacuy tak rimahc reh chi jeꞌ reꞌ, wi wilic jenoꞌ amahc tak chiwach i kAja̱w Dios ar pan taxa̱j, ewoꞌ ncuyuric aweh tak. \v 26 Chaꞌn tak cuyuj mahc kꞌuruꞌ maj wi maꞌ ticuybic tak mahc, reꞌ kAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j maꞌ eta woꞌ ricuy amahc tak, nqui Jesus. \s1 Reꞌ pahkanic xbanaric reh Jesus // chiri̱j i rajawric wilic \r (Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8) \p \v 27 Junpech chic naxponic woꞌ chic i Jesus ar Jerusalen, reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit, xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus nok behic riban chꞌi̱l take raj tahkanel ar chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. \v 28 Ar jeꞌ wili xquikꞌor reh chi rinakaric: \p «Chakꞌor keh, hab wach aj u̱cꞌ nchalic awajawric reꞌ xacoj chi ribanaric take xaꞌn ayuꞌ e̱w? Hab wach xpahbanic aweh kꞌuruꞌ chi wilic awajawric reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 29 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Tare̱t, reꞌ hin enikꞌor aweh tak haj nchalic wi̱n i wajawric chi ribanaric take reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ quinacꞌuꞌlej pe tak cho ru̱cꞌ i pahkanic nanibanam aweh tak wili: \v 30 Chakꞌor tak cho wi̱n kꞌuruꞌ, reꞌ kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n queh tinamit, cu ru̱cꞌ na Dios xchalic rikꞌormojic on xa pa ricꞌux xchalic ribanaric? nqui queh. \p \v 31 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p «Wi xkakꞌor reh chi cu ru̱cꞌ Dios xchalic rikꞌormojic, erikꞌor keh chi chaj waꞌric maꞌ xkanimej ta. \v 32 Wi nchel xkakꞌor reh chi xa pa ricꞌux xchalic ribanaric, maꞌ kehtꞌalim ta chaj bih encꞌuluric ku̱cꞌ? nqui take chi quiwach. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor ruꞌum chi xquicꞌraj chi equiꞌoquic pan yohbal cu̱cꞌ i tinamit maj chi queh riqꞌuihal i tinamit reꞌ Wa̱n xwihꞌic chi jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 33 Ruꞌum aj reꞌ, jeꞌ wili ricꞌuꞌljic i Jesus xcaꞌn cok: \p «Maꞌ kehtꞌalim ta hab wach u̱cꞌ xchalic rikꞌormojic i kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n, nqui take reh. \p —Reꞌ hin maꞌ eta woꞌ nikꞌor aweh tak haj xchalic wi̱n i wajawric chi ribanaric paꞌ bih xniban take lok reꞌreꞌ, nqui Jesus queh. \c 12 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiqui̱j take // aj camanom cꞌahbil quinoꞌjbal \r (Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19) \p \v 1 Reꞌ wili i jalwach kꞌoric xikꞌor i Jesus naxipꞌut woꞌ chic i cꞌuhbalanic cu̱cꞌ take reꞌ: \p «Junpech jenaj ajabe̱s xitic pa̱m i racꞌa̱l chi u̱wa. Nok ritiquim chic pa̱m, xicoj pan cora̱l i racꞌa̱l reꞌreꞌ eh xitikꞌa̱ꞌ jenaj yitzꞌbal u̱wa chipam. Jeꞌ woꞌ xijohsaj jenaj naht na̱ pa̱t chaꞌjbal reh wach ritic. Chiri̱j aj chic reꞌ xiyew cahnok chi quimel queh juꞌjun aj camanom reꞌ naquichaꞌjanic cahnok reh wach ritic eh xitikꞌa̱ꞌ woꞌ cahnok wach cu̱cꞌ chi naquiyejalem wach i ritic reꞌreꞌ nawachanok cho. Nok ribanam chic cahnok i tikꞌinic reꞌreꞌ cu reꞌ aj ruꞌ xo̱j chi naht i ajabe̱s reꞌreꞌ.\fig Jeꞌ wili yitzꞌoj ri̱s u̱wa xcaꞌn cho najtir kꞌi̱j take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel|src="LB00103B.TIF" size="span" loc="02MRK 12.1 (Mt. 21.33)" ref="SAN MARCOS 12:1" \fig* \m \v 2 Naxponic rikꞌijil rikꞌahsjic wach i tic, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ cho jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ take aj quimel riyeꞌa̱b chi ricꞌuluric i haj paꞌ wilic i tiklic wach chi narehtric i ajabe̱s reꞌreꞌ. \v 3 Naxponic i aj tzꞌeꞌ wa̱ch takꞌamaj cho cu̱cꞌ take aj quimel yeꞌa̱b, reꞌ take reꞌ maꞌxta bih xquiyew je reh, richꞌeyeric laꞌ chic xcaꞌn je. \v 4 Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ naxilow chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn ru̱cꞌ i raj tzꞌeꞌ wa̱ch, xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho jenaj chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ. Naxponic woꞌ chic cu̱cꞌ, reꞌ take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ xquitzꞌujlom eh kꞌe̱ꞌ tiꞌcꞌaxic xcaꞌn reh cu rehtal xquisolqꞌuij woꞌ chic je ru̱cꞌ ajabe̱s chi chꞌeychꞌey chic rina̱. \v 5 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho cu̱cꞌ i jenaj chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch, xa reꞌ laꞌ xcansjic woꞌ je cuꞌum take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ. Jarub paꞌ chic chi aj camanom takꞌamaj take cho ruꞌum ajabe̱s, jeꞌ woꞌ reꞌ xbanjic je queh. Wilic take queh xicansjic je eh wilic woꞌ xichꞌeyebic je. \p \v 6 «Ru̱cꞌ chiꞌnchel xcaꞌn take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xa chic ti jenaj cꞌacharel xcahnic ru̱cꞌ chi naritakꞌa̱b cho eh reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ peꞌ nchel i racꞌu̱n. Chi jeꞌ aj reꞌ chi maꞌ hab ta chic wach naritakꞌa̱b cho, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ cho racꞌu̱n reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ ricꞌraj. Jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux naxitakꞌa̱ꞌ cho: \p ‹Reꞌ cok i wacꞌu̱n wili til naquiyohlem wach take aj quimel yeꞌa̱b naponok cu̱cꞌ, nqui pa ricꞌux. \p \v 7 «Jeꞌ reꞌ xicapaj xa reꞌ laꞌ naxponic i acꞌunbe̱s cu̱cꞌ take aj ilol yeꞌa̱b, maꞌ jeꞌ ta reꞌ xcaꞌn, jeꞌ laꞌ chic wili xquikꞌor chi quiwach naxquilow wach: \p ‹Chawil tak, reꞌ wuluꞌ narehchenic reh yeꞌa̱b wili. Kacansaj tak kꞌuruꞌ reh chi reꞌ hoj nakehchenic reh yeꞌa̱b wili, nqui take chi quiwach. \p \v 8 «Chi jeꞌ aj reꞌ naxquichop i acꞌunbe̱s reꞌreꞌ, xquicansaj je eh xquikerej lok ritiꞌjolal chiri̱j lok i yeꞌa̱b reꞌreꞌ. \v 9 Yuꞌna ajic, reꞌ hin nwa̱j nibiram aweh tak i wili: Chaj bih xiban i ajabe̱s reꞌreꞌ naxibiraj chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ racꞌu̱n nanacapaj hat-tak? Reꞌ hin enikꞌor aweh tak chi reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ quicansjic take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh queh chic take toco̱m xiyew riyeꞌa̱b chi naquehcham i wach i tic wilic? nqui Jesus queh. \p \v 10 Chiri̱j aj reꞌ, je woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chaj bih nacꞌul tak chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak wach chipam i lokꞌ laj hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj ar jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nakilow tak chi reꞌ cajtzꞌuꞌc laj maꞌ laj abaj maꞌ cojo̱j ta pa riman cuꞌum take toco̱m chic aj tzꞌako̱l, \q1 reꞌ chic reꞌ xoquic chi pe̱t maꞌ laj abaj chꞌiquinbal cho reh ricajtzꞌuꞌc i pa̱t wili, \q1 \v 11 til woꞌ chic sahchok kacꞌux ruꞌum i kAja̱w Dios maj til woꞌ reꞌreꞌ xchihbic wach chi jeꞌ reꞌ xicamanej, nqui rikꞌor, nqui Jesus queh. \p \v 12 Naxquibiraj xikꞌor i Jesus ru̱cꞌ i rijalwach kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l woꞌ take nahsil cꞌamol quibe̱h take nimak quiwach, xquirak chiri̱j chi chiqui̱j poꞌ cꞌahchiꞌ rikꞌoric. Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ, xa xca̱j nak chic quichopom xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi quiyoꞌjic chiwach i tinamit quitahkanic reh Jesus maꞌ xcaꞌn ta woꞌ chi jeꞌ reꞌ, elic laꞌ chic xcaꞌn je chiwach. \s1 Curman chi naribanaric i to̱j takꞌamaj // cuꞌum take aj kꞌatal kꞌoric \r (Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26) \p \v 13 Nok elenak chic take je chiwach i Jesus, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa cu xquitik woꞌ juꞌ risiqꞌuiric ri̱j chi haj ta nak encalajic chi quiwach ru̱cꞌ jenoꞌ kꞌoric. Chi jeꞌ aj reꞌ, xquitakꞌa̱ꞌ je ru̱cꞌ i Jesus juntuhm chi cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take quib xib chi winak reꞌ Herorya̱no ribihnal quicomonil. \v 14 Naxiponic ru̱cꞌ i Jesus, jeꞌ wili xquibiraj cok reh: \p «Ha̱w aj tijinel keh, reꞌ hoj kehtꞌalim chi xa coric woꞌ wach kꞌoric naꞌn eh ruꞌum reꞌreꞌ ru̱cꞌ woꞌ coric wach kꞌoric nacꞌuhtaj i cꞌuhbal ncꞌambic quibe̱h take cꞌacharel chi naquiponic ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ woꞌ kehtꞌalim chi reꞌ hat maꞌ nachih ta wach take cꞌacharel quibirinic reh coric awu̱cꞌ ruꞌum chi maꞌ nayohbalej ta awi̱b xa chiꞌnchel laꞌ nacꞌul take awu̱cꞌ maj chawach i hat xa jenaj wach quiwaꞌric take cꞌacharel. Jeꞌ reꞌ nok chakꞌor keh, riyew na kꞌab i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chi reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel enkayew i to̱j takꞌamaj ritojoric ruꞌum i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma? Cu nakatikim na juꞌ ribanaric i to̱j reꞌreꞌ on maꞌxta chic? nqui take reh. \p \v 15 Reꞌ Jesus chi rehtꞌalim chi banbal quiwach cꞌahchiꞌque̱b cok chi birinic reꞌreꞌ ru̱cꞌ cꞌahbil laj noꞌjbal, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ hat-tak xaꞌn tak cho wi̱n i pahkanic wili xa sicꞌbal reh chi xa haj ta nak equincalajic chawach tak ru̱cꞌ jenoꞌ kꞌoric! Charak tak cho wi̱n kꞌuruꞌ jenoꞌ tumi̱n reꞌ nyeꞌeric chi to̱j, nqui queh. \p \v 16 Chi jeꞌ reꞌ naxquiyew cok reh jenaj tumi̱n, xipahkaj queh chi jeꞌ wili: \p «Hab wach aj eh i wachbal chꞌi̱l i bihnal wilic chiwach i tumi̱n wili? nqui queh. \p —Reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui take reh. \p \v 17 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Haj paꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh eh haj paꞌ woꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i Dios, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh ruꞌ, nqui queh. \p Chi jeꞌ aj reꞌ chi xa tzꞌeꞌtzꞌeꞌ chic quiwach ru̱cꞌ i cꞌuꞌlunic xiban i Jesus, reꞌ take reꞌ maꞌ xcaꞌn ta woꞌ canar ricojoric jenoꞌ rimahc. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j cuctic woꞌ chic // cho take camnak \r (Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40) \p \v 18 Chiri̱j aj chic reꞌ, xiponic ru̱cꞌ i Jesus junchꞌuk chic aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ru̱cꞌ take ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc. Reꞌ take reꞌ, reꞌ maꞌ quicojbic ta wach cuctic cho take camnak, jeꞌ wili pahkanic xcaꞌn cok reh: \p \v 19 «Ha̱w aj tijinel keh, chipam jenaj queh hu̱j xitzꞌihmbaj i Moyses rikꞌor chi jeꞌ wili: \p “Wi jenoꞌ asbe̱s acꞌun nquimic je chi maꞌ jaꞌxta cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ i rehqꞌue̱n, tanlic chiri̱j i chakꞌbe̱s acꞌun chi narehqꞌuenem cahnok rehqꞌue̱n i ras reh chi enwihꞌic quihaꞌlacꞌu̱n chꞌi̱l i cahnel ixok reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ eta no̱j sahchok wach ribihnal i asbe̱s acꞌun camnak je, nqui tzꞌihmbimaj. \p \v 20 «Wi jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌ jeꞌ wili xquicꞌul? Pan jenaj cho kꞌi̱j reꞌ asbe̱s acꞌun xiban caxa̱ra ru̱cꞌ jenaj ixok xa reꞌ laꞌ naxirak cho rikꞌijil riquimic, xquimic je chi maꞌ jenoꞌ rihaꞌlacꞌu̱n xwihꞌic. \v 21 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ ricab acꞌun chi nimbal reh i tzꞌihmbimaj cahnok ruꞌum i Moyses, xiban caxa̱ra ru̱cꞌ rehqꞌue̱n i ras, xa reꞌ laꞌ xquimic woꞌ je ruꞌ chi maꞌ jenoꞌ rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. Chiri̱j chic ruꞌ, xcꞌamaric woꞌ chic ixok reꞌreꞌ ruꞌum i ro̱x acꞌun, xa reꞌ laꞌ xquimic woꞌ je chi maꞌxta woꞌ nwihꞌic cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. \v 22 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, chiꞌnchel take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ quehqꞌuenej cahnok ixok reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ chiꞌnchel xiquimic je chi maꞌxta cahnok quihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ. Nok camnak chic take je chiꞌnchel chi acꞌun reꞌreꞌ, xponic woꞌ rikꞌijil chi xquimic je ixok reꞌ xquehqꞌuenej cahnok take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ. \v 23 Chakꞌor keh kꞌuruꞌ ajabe̱s Jesus, chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ pa rikꞌijil cucsbal cho take camnak? Hab woꞌ wach queh wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ narehchenic reh ixok reꞌreꞌ? Nkabiraj aweh reꞌreꞌ maj chiꞌnchel xquehqꞌuenej je ixok reꞌreꞌ, nqui take cok reh. \p \v 24 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Maꞌ riwi̱ꞌ ta nakꞌor tak chi jeꞌ reꞌ. Reꞌ hin nwilow chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i rikꞌor chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios. Jeꞌ woꞌ, maꞌ woꞌ narak ta tak chiri̱j chaj bih til nchol ribanaric i Dios ru̱cꞌ rinimal wach rajawric. \v 25 Ru̱cꞌ acapew-bal tak reꞌreꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ ixok reꞌreꞌ maꞌ hab ta wach narehchenic reh chi ehqꞌuenbe̱s maj naquiꞌuctok woꞌ chic cho take camnak chi naquicꞌacharic ru̱cꞌ i Dios, reꞌ take cꞌacharel caxa̱ra take naxiquimic je maꞌxta chic quicꞌacharic chi quicꞌuꞌlil co̱k quikꞌab qui̱b jeꞌ ricab naxiwihꞌic wach acꞌal. Reꞌ chic take maꞌ caxa̱ra ta take naxiquimic je xa naquicahnic woꞌ chi jeꞌ reꞌ quiwi̱ꞌ maj ar pan taxa̱j chiꞌnchel take cꞌacharel nacaꞌnam chi jeꞌ chic ricab quiwi̱ꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi reꞌ take reꞌ wilque̱b chi junelic chi maꞌ ncaꞌn ta caxa̱ra. \p \v 26 «Maꞌ xa ta reꞌ chi maꞌ narak ta tak chiri̱j, jeꞌ laꞌ woꞌ maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak chipam i Lokꞌ laj riCꞌuhbal i Dios chiri̱j ribiral cuctic take cho camnak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa cu jaꞌ narak ta woꞌ tak chiri̱j i nawilom tak chipam jenaj queh take hu̱j xitzꞌihmbaj i Moyses ru̱cꞌ ribiral chaj bih xkꞌormojic reh ruꞌum i Dios nok cꞌahchiꞌ rilom chi koplic i rikꞌakꞌil i cak qꞌui̱x. Ar rikꞌor chi reꞌ Dios jeꞌ wili xikꞌor: \p “Reꞌ hin, hin i Dios rilokꞌej niwach i maꞌ Awraham chꞌi̱l i maꞌ Isahac eh chꞌi̱l woꞌ i maꞌ Jacow, nqui rikꞌor. \p \v 27 «Ru̱cꞌ aj kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Moyses xicꞌuhtaj chi reꞌ Dios nlokꞌonjic wach cuꞌum take quicꞌacharic woꞌ chic cho, maꞌ reꞌ ta nchel cuꞌum take maꞌ quicꞌacharic ta chic cho, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ nim wach takꞌanic riban i Dios \r (Mt. 22.34-40; Lc. 10.25-28) \p \v 28 Chi quixilac take cꞌacharel cu reꞌ xikꞌoꞌrjic lok ruꞌum i Jesus, wilic jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌreꞌ naxibiraj chi til coric cꞌuꞌlunic xiban i Jesus, xijil cok ri̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili birinic xiban cok reh Jesus xa pajbal ti reh chi haj ta nak encalajic ru̱cꞌ take kꞌoric riban: \p «Ajabe̱s, haj woꞌ wilic i takꞌanic tzꞌihmbimaj chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses til ajwal wach chi naricꞌamaric na̱, nqui reh. \p \v 29 Reꞌ Jesus jeꞌ wili cꞌuꞌlunic xiban reh: \p «Reꞌ takꞌanic reꞌreꞌ, reꞌ aj i jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Chabiraj i wili hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \q2 Reꞌ Ajabe̱s Dios lokꞌomaj wach kuꞌum i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xa reꞌ woꞌ i Ajabe̱s Dios wilic chi kawach chi nakalokꞌem wach, nqui rikꞌor. \p \v 30 «Chi jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ i lokꞌonic ra̱j ribanaric, tanlic chi narinimjic woꞌ i jenaj chic jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel tiꞌ chawicꞌraj tak i Ajabe̱s Dios nalokꞌej tak wach. \q1 Til chacꞌax tak ru̱cꞌ chiꞌnchel acꞌux tak, ru̱cꞌ chiꞌnchel awa̱mna tak, ru̱cꞌ chiꞌnchel awansil tak \q1 eh jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ chiꞌnchel acapew-bal tak, nqui rikꞌor. \p «Til nikꞌor aweh chi reꞌ aj reꞌ i takꞌanic kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ajwal wach chi cꞌamaric na̱ \v 31 chꞌi̱l woꞌ i jenaj chic takꞌanic jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Chacꞌax awas acha̱kꞌ jeꞌ ricab ricꞌaxaric awi̱b naꞌn i hat, nqui rikꞌor. \p «Reꞌ aj take quib chi takꞌanic wili til kꞌe̱ꞌ woꞌ ajwal wach chi cꞌamaric na̱, nqui Jesus reh. \p \v 32 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w aj tijinel keh, coric i xakꞌor maj jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ chi xa jenaj woꞌ chi Ajabe̱s Dios nkalokꞌej wach i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh maꞌxta chic jenoꞌ Dios ra̱j lokꞌonjic wach chiri̱j ruꞌ. \v 33 Jeꞌ woꞌ, coric aweh chi reꞌ Ajabe̱s Dios nkalokꞌej wach i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, riwi̱ꞌ chi keh chi tiꞌ nakicꞌram eh chi nakacꞌaxam ru̱cꞌ chiꞌnchel kacꞌux, ru̱cꞌ chiꞌnchel ka̱mna, ru̱cꞌ chiꞌnchel kacapew-bal eh ru̱cꞌ woꞌ chiꞌnchel kansil. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, coric woꞌ xakꞌor chi riwi̱ꞌ chi keh chi nakacꞌaxam take kas kacha̱kꞌ jeꞌ ricab ricꞌaxaric ki̱b nkaꞌn i hoj. Til aj coric xakꞌor chi reꞌ ribanaric chiꞌnchel reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nponic chiwach i Dios chi quiwach quikꞌahsjic take chicop chi ricꞌataric chi si̱ chiwach i Dios ruꞌum aj kꞌahsem si̱, nqui i cꞌacharel reꞌreꞌ. \p \v 34 Reꞌ cꞌuꞌlunic xiban i cꞌacharel reꞌreꞌ xicꞌul ricꞌux i Jesus. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hin nwilow chi reꞌ hat xa loqꞌuil chic nayew kꞌab chi reꞌ chic i Dios richop ana̱ chi kꞌatal kꞌoric, nqui Jesus reh. \p Ru̱cꞌ i kꞌoric xiban i Jesus, maꞌ cu ta pe chic hab wach chi quixilac take cꞌacharel wilque̱b ar xinima̱ꞌ ricꞌux chi ribanjic chic cok jenoꞌ pahkanic reh. \s1 Reꞌ Jesus, reꞌ i Pahbamaj chi // Kꞌatal Kꞌoric \r (Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44) \p \v 35 Nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ chi cꞌuhbalanic chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, jeꞌ wili xikꞌor queh take quibirinic reh: \p «Reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ coric ta nquikꞌor chi reꞌ riraꞌil i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric xa ar ti nchalic cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho i aj najtir kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy eh maꞌ reꞌ ta ru̱cꞌ i Dios nanquikꞌor. \v 36 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj najtir kꞌi̱j reꞌ kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy chi yeꞌo̱j rikꞌorbal ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ wili xikꞌor chiri̱j: \q1 “Reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios jeꞌ wili xikꞌor reh Ajabe̱s chi nina̱ reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric: \q2 ‘Jeꞌ ricab naricꞌul rilokꞌil jenoꞌ winak ntzꞌukunjic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, jeꞌ aj woꞌ reꞌ nachacꞌul alokꞌil wili: \q2 Chi na̱wihꞌic chiniche̱l cu rehtal nawilow chi reꞌ take awaj ixowonel naquiwihꞌic riꞌsil awo̱k, nqui xkꞌormojic reh, nqui maꞌ Tawiy. \p \v 37 «Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ maꞌ Tawiy Ajabe̱s chi nina̱ nqui rikꞌor reh kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, nicꞌ aj wach kꞌuruꞌ nanquikꞌor take aj tijem ri̱j cꞌuhbal chi reꞌ rilokꞌil i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xa jeꞌ ti ricab rilokꞌil cho jenoꞌ queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Tawiy? nqui Jesus. \p Reꞌ cꞌuhbalanic riban i Jesus chipam i pa̱t reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach take riqꞌuihal cꞌacharel wilque̱b cok ru̱cꞌ chi xa suk chic quicꞌux chi ribirmijic. \s1 Maꞌ ra̱j ta banaric i noꞌjbal ncaꞌn take // aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \r (Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47) \p \v 38 Chipam i cꞌuhbalanic xiban queh cꞌacharel, reꞌ Jesus, xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p «Chayohbalej awi̱b tak, ma̱nih awi̱b tak ru̱cꞌ quinoꞌjbal take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maj reꞌ take reꞌ kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach ricꞌuhtjic lok qui̱b queh tinamit chi nimak quiwach. Ruꞌum aj reꞌ, naquibehic lok kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach ricojoric nimak tak ro̱k tzꞌih reh chi xa suk chic equicꞌalenjic wa tak cꞌaybal. \v 39 Eh naquiꞌo̱j woꞌ pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, on naquiꞌo̱j woꞌ pan jenoꞌ pa̱t reꞌ yukꞌumaj take wi̱ꞌ chi wiꞌc, kꞌe̱ꞌ suk queh tzꞌuhkic reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take nimak quiwach. \v 40 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ take reꞌ nquimakꞌ paꞌ bih wilic queh take cahnel ixok eh xa poybal chic na̱ i lekꞌ ncaꞌn, xa kꞌe̱ꞌ chic nahtil ro̱k ti̱j ncaꞌn. Ruꞌum aj chiꞌnchel ncaꞌn reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum, nqui Jesus. \s1 Reꞌ cahnel ixok xiyew ritzꞌa̱k // ru̱cꞌ chiꞌnchel ricꞌux \r (Lc. 21.1-4) \p \v 41 Ar woꞌ chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ Jesus chi tzꞌuklic cok ru̱cꞌ i caxo̱n molbal tumi̱n ncamanic chipam i pa̱t reꞌreꞌ, xilow take cꞌacharel cꞌahchiꞌ quiyeb quitzꞌa̱k chipam i caxo̱n reꞌreꞌ. Chi quixilac take cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xilow chi wilic qꞌuihal take biho̱m jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam. \v 42 Nok cꞌahchiꞌ chi ilo̱j i Jesus, xponic ar jenaj cahnel ixok niba̱ꞌ ti eh xiyew chipam i caxo̱n reꞌreꞌ i quib chi cucꞌ tumi̱n maꞌ qꞌuih ta ti quitzꞌakil. \v 43 Ar aj ruꞌ, reꞌ Jesus xipahkaj queh take cablaj chi raj tahkanel chi xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ chi ribirmijic i xikꞌor chi jeꞌ wili: \p «Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ tumi̱n xiyew i niba̱ꞌ cahnel laj ixok reꞌreꞌ, xiqꞌuic woꞌ chic na̱ riwaꞌric chiwach i tumi̱n xquiyew pan caxo̱n chiꞌnchel take bihomak reꞌreꞌ. \v 44 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ cahnel ixok reꞌreꞌ to̱b ta xa niba̱ꞌ ti xiyew i tumi̱n reꞌ haj nak ti wilic naricamanic reh pa ricꞌacharic, ra̱j nchel take bihomak xa reꞌ chic i tumi̱n reꞌ maꞌ xquicꞌuhsaj ta xquiyew ar, nqui Jesus. \c 13 \s1 Reꞌ pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach // i Dios narisacharic wach \r (Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6) \p \v 1 Nok cꞌahchiꞌ chic relic je Jesus richꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel chipam i pa̱t reꞌreꞌ, jenaj queh raj tahkanel xikꞌor cok reh chi jeꞌ wili nok wilque̱b chic lok rij pa̱t: \p «Ha̱w aj tijinel keh, chawilow ti! Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic holonquilal ritikꞌinjic bano̱j i pa̱t wili reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios! Xa chawilow ti take abaj cojo̱j reh, til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tak take, nqui reh. \p \v 2 Chalic i Jesus jeꞌ wili cꞌuꞌlunic xiban queh: \p «Coric, reꞌ maꞌ laj pa̱t nawilom tak wili kꞌe̱ꞌ nak ruꞌ holonquilal ncꞌutunic, xa reꞌ laꞌ nikꞌor aweh tak chi reꞌ pa̱t wili til narisacharic wach chi junpech chi maꞌ jenoꞌ chic abaj naricahnic chi tuslic wach, nqui xikꞌor. \s1 Reꞌ take rehtalil naricꞌuhtunic wi̱ꞌ // chi xponic chic ricohlsjic // wach chiꞌnchel \r (Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24) \p \v 3 Chiri̱j chic naxiponic chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, reꞌ ncꞌutunic je chiwach i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i maꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l maꞌ Wa̱n chꞌi̱l woꞌ maꞌ Tirix xiponic ru̱cꞌ Jesus nok tzꞌuklic chi rutquel eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p \v 4 «Ajabe̱s, chacuy chakꞌor keh jaruj naricꞌuluric nicꞌ nimal xakꞌor keh. Chakꞌor woꞌ keh haj wilic take rehtalil nariwihꞌic chi pe̱t chi cꞌuhtbal reh chi qꞌuisi̱n chic maꞌ ncꞌuluric take reꞌreꞌ, nqui take reh. \p \v 5 Reꞌ Jesus chi quicꞌuꞌljic jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh: \p «Xa naꞌlic ok woꞌ aweh tak reh chi maꞌ hab ta wach enjotꞌbic aweh tak. \v 6 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj yohbal wach take tinamit naquijotꞌoric cuꞌum take riqꞌuihal aj jotꞌo̱l nacuctic cho reꞌ nacaꞌnam qui̱b chi xa jeꞌ chic reꞌ hin take eh jeꞌ wili naquikꞌorom: \p ‹Reꞌ hin, i hin Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui naquikꞌorom. \p «Chawicꞌraj awi̱b tak chi quiwach take cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌuruꞌ maj ru̱cꞌ i kꞌoric nacaꞌnam, naribanam chi qꞌuihal take cꞌacharel naquijotꞌoric. \p \v 7 «Reꞌ hat-tak na̱biram woꞌ tak ribiral chi wilic take tinamit cꞌahchiꞌque̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach on chi nacoquic chi kꞌakꞌanic. Nachabiraj tak reꞌreꞌ, maꞌ riban ti naho̱l awach tak chi ricapewjic chi xponic chic ricuxꞌic wach chiꞌnchel. Coric, chiꞌnchel reꞌreꞌ nariponic wach xa reꞌ laꞌ maꞌ jaꞌ yuꞌna ta ti maj curman chi pe̱t naricꞌuluric chiꞌnchel nanikꞌorom take wili: \v 8 Reꞌ take nimak chi cucꞌtak tinamit xa naquicꞌuꞌlem chic qui̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach on chi naquimolom woꞌ qui̱b jarub ok chi tinamit reh chi naquicꞌuꞌlem juntuhm ok chi tinamit chi kꞌakꞌanic. Jeꞌ woꞌ xa haj chic yeꞌa̱b, nariwihꞌic wiꞌjalel eh naribanam woꞌ take cow laj hihc. Nacꞌulurok take reꞌreꞌ chacoj tak rehtal chi xa cu reꞌ pe ti pꞌuhtbal reh i cꞌaxquilal cꞌahchiꞌ richalic china̱ acꞌal wili. \p \v 9 «Chipam take kꞌi̱j reꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌoric chiri̱j, tikilca̱t ok tak chi ricuyuric i tiꞌcꞌaxic nacaꞌnam aweh tak take cꞌacharel. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak, na̱cꞌamaric tak je chi quiwach take kꞌatal kꞌoric on chi quiwach take aj toꞌo̱l queh eh reꞌ take reꞌ naca̱t tak quikꞌahsam pan quikꞌab take aj cꞌamol quibe̱h take awich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ take reꞌ nok quimolom chic qui̱b pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, naquitzꞌakam kꞌoric chawi̱j tak eh naquitakꞌa̱b woꞌ atzꞌuhumjic tak ar. Jeꞌ reꞌ ajic chi quiwach aj chiꞌnchel reꞌreꞌ ma̱cana̱ꞌ tak riyeꞌeric achi̱ꞌ tak chiwi̱j \v 10 maj reꞌ nibiral reꞌ nyeꞌbic sukquil cꞌuxlis queh take quicꞌulbic reh, curman chi narikꞌormojic queh cꞌacharel chipam chiꞌnchel tinamit reh wach acꞌal wili. \p \v 11 «Naticꞌamarok tak je chi na̱kꞌahsjic tak chi quiwach take kꞌatal kꞌoric on take caj toꞌo̱l, maꞌ riban ntuquic awa̱mna tak chi risiqꞌuiric ri̱j chaj bih na̱kꞌorom tak maj nikꞌor aweh tak chi chipam i juncꞌam reꞌreꞌ, maꞌ awu̱cꞌ ta tak narichalic take kꞌoric na̱kꞌorom tak, ru̱cꞌ laꞌ i Lokꞌ laj Uxlabal narichalic. Chi jeꞌ aj reꞌ xa paꞌ wilic take kꞌoric nariyeꞌeric aweh tak, reꞌ woꞌ reꞌ chakꞌor tak. \p \v 12 «Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ na̱cꞌulum tak, til nikꞌor laꞌ chi wilic aweh tak naquikꞌahsjic pan kꞌab awaj cansanel tak cuꞌum take awaj pan pa̱t tak. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, wi reꞌ nchel asbe̱s acꞌun aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum richa̱kꞌ. On wi reꞌ nchel i chakꞌbe̱s acꞌun aj nimem wi̱n, reꞌreꞌ, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum i ras. Jeꞌ woꞌ, wi reꞌ ok nchel ajabe̱s aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum i racꞌu̱n eh wi reꞌ ok acꞌunbe̱s aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic woꞌ pan quimic ruꞌum i raja̱w. \v 13 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal take cꞌacharel naquixowonic awach tak ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak. To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ nacaꞌnam aweh tak, chatik tak juꞌ richꞌiquinjic acꞌux tak chiwi̱j maj xa reꞌ woꞌ i cꞌacharel reꞌ cu chꞌiclic ricꞌux chiwi̱j hin naponok i cohlsbal wach i tiꞌcꞌaxic wilca̱t tak wi̱ꞌ, xa reꞌ woꞌ reꞌ naricoꞌlem ri̱b. \p \v 14 «Reꞌ hat-tak reꞌ tilbic tak wach i hu̱j tzꞌihmbimaj cho ruꞌum aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ Tanyel ribihnal, charak tak chiri̱j chi reꞌ ricuxꞌic wach chiꞌnchel i wach acꞌal wili xoquic chic cho nachawilow tak chi chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ take aj sachol wach i tinamit wili, xcaꞌn chic i yibel wach cꞌahbilal kꞌoro̱j cho ribiral ruꞌum i aj kꞌorol reꞌreꞌ. Nachawilow tak kꞌuruꞌ chi xbanaric chic i yibel wach cꞌahbilal reꞌ maꞌ riwi̱ꞌ ta nak chi naribanaric ar, hat-tak reꞌ wilca̱t tak chi junsut riyukꞌul Jure̱ya hiy tak pan tak qꞌuiche̱ꞌ chi ricꞌoloric awi̱b tak ar. \v 15 Jeꞌ ricab wi wilic ok nchel jenoꞌ aweh tak rij ripa̱t wilic lok, maꞌ noquic chic cok chipam chi ricꞌamaric paꞌ bih reh. \v 16 On wi pan awabi̱x wilca̱t tak cho maꞌ tisoljic woꞌ tak chic cho pan apa̱t tak chi ricꞌamaric jenoꞌ ajalba̱l tak. \v 17 Ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ cꞌaxquilal wach i elic naribanjic chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take yowa̱b ixok chꞌi̱l take tutbe̱s cu wilic quicucꞌta̱k. \v 18 Ruꞌum aj reꞌ, til nikꞌor aweh tak chi chaꞌn ati̱j tak reh chi reꞌ tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ maꞌ ok reꞌ chipam rikꞌijil i kꞌelej encꞌuluric reh chi suk elic enaꞌn tak je. \v 19 Nipahkaj aweh tak chi chaꞌn ati̱j tak kꞌuruꞌ maj reꞌ tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ til woꞌ chic cow wach naribanam chiwach take chiꞌnchel tiꞌcꞌaxic cꞌulu̱j cho cu richꞌihquic cho chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal ritikꞌa̱b i Dios cu rehtal nponic rikꞌijil i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ. Til woꞌ chic maꞌ ilo̱j ta wach i tiꞌcꞌaxic naricꞌuluric reꞌreꞌ eh maꞌ woꞌ narilmijic chic johtok wach chiri̱j take kꞌi̱j nacꞌulurok lok reꞌreꞌ. \v 20 Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal naricꞌuluric chi reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios naritokom wach rinimal ro̱k rikꞌijil tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ awuꞌum aweh hat-tak reꞌ xatrichih tak chi naca̱t tak ricoꞌlem chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ. Maꞌ ta jeꞌ reꞌ eriban, maꞌ hab ta woꞌ nak wach ericoꞌlej ri̱b chipam. \v 21 Chiwach rikꞌijil i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, qꞌuihal take cꞌacharel nacoquic chi jotꞌo̱j. Chi quixilac take reꞌ, wilic take naquikꞌorom chi jeꞌ wili: \p ‹Quim tak, chawilow tak: Ayuꞌ wilic on wuluꞌ wilic i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui naquikꞌorom. \p «Nachabiraj tak chi jeꞌ reꞌ ma̱coj tak wach \v 22 maj jeꞌ ricab yohbal wach take jotꞌo̱l nacuctic cho chi cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi reꞌ take reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ woꞌ, yohbal woꞌ wach take jotꞌo̱l nacuctic cho chi naquitzꞌakam qui̱b aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios take eh rehtalil chi til xa coric woꞌ chic queh kꞌoric ncaꞌn nachakꞌor, yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l nacaꞌnam. Ru̱cꞌ reꞌreꞌ naquiniqꞌuem woꞌ quikꞌi̱j chi quijotꞌoric take richiho̱j i Dios chi naquicoꞌljic. \v 23 Chayohbalej awi̱b tak chi quiwach kꞌuruꞌ, maꞌ riwi̱ꞌ ta chic chi etijotꞌoric tak maj reꞌ hin pe̱t cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh tak chiꞌnchel reꞌreꞌ chi jaꞌ ncꞌuluric ta. \p \v 24 «Chiri̱j chi iqꞌuinak chic nicꞌ nimal tiꞌcꞌaxic naricꞌuluric chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ kꞌi̱j chꞌi̱l i poh maꞌxta chic quiyeb cho quisakomil. \v 25 Jeꞌ woꞌ reꞌ take chꞌimi̱l, chi xa jeꞌ nak chic naquikꞌehbic cho wach acꞌal naꞌilmijok, maꞌxta woꞌ chic quisakomonic cho. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok reꞌ take sakombal pan taxa̱j naripaꞌlajic quisakomil, \v 26 reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel naquincꞌolok lok pa rinimal su̱tzꞌ, narilmijic wach risakomil nichꞌa̱b chꞌi̱l rinimal wach wajawric wilic. \v 27 Nachirak aj cho nichalbal, reꞌ hin nanitakꞌa̱b take cho waj tzꞌeꞌ wa̱ch reh chi nacojic chi junsut yu̱kꞌ qꞌuixca̱b china̱ acꞌal wili chi rimoloric quiwach take cꞌacharel chiho̱j take quiwach wuꞌum. \p \v 28 «Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ naricꞌuluric, reꞌ hat-tak chacoj tak rehtal take rehtalil cꞌuhtbal reh nichalic jeꞌ ricab naꞌn tak ru̱cꞌ i che̱ꞌ reꞌ I̱co ribihnal. Nanawilow tak chi ripꞌut cho toxlonic take acꞌ xak, nawehtꞌalij tak chi reꞌ sikꞌjil xiqꞌuic chic lok rikꞌijil eh chi reꞌ chic kꞌelej oquic cho reh. \v 29 Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn tak chi nachawilow tak chi cꞌahchiꞌ chic ricꞌulmujic take xnikꞌor lok aweh tak chi naricꞌulmujic, charak tak chiri̱j chi maꞌ naht ta chic wilic i kꞌi̱j chi nanichalic. \v 30 Til coric nikꞌor chi reꞌ xnikꞌor aweh tak naricꞌuluric nok cu jaꞌ ta ncuxꞌic rinimal ro̱k quicꞌacharic take cꞌacharel cꞌachalque̱b yuꞌna. \v 31 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj chiꞌnchel reꞌ xnikꞌor lok i hin, til woꞌ naricꞌuluric maꞌxta nchel risahchic wach jeꞌ ricab naricꞌulum i taxa̱j richꞌi̱l i acꞌal. \p \v 32 «Reꞌ cok ruꞌ to̱b ta nchel xnikꞌor lok haj wilic take rehtalil naricꞌutunic wi̱ꞌ nichalic, maꞌ hab ta chic wach xa reꞌ woꞌ Dios nehtꞌalanic reh kꞌi̱j chꞌi̱l riꞌorahil chi naricꞌuluric reꞌreꞌ. Xa ta nak reꞌ hin Acꞌunbe̱s chꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i wAja̱w wilque̱b ar pan taxa̱j, kehtꞌalim reꞌreꞌ. \v 33 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ruꞌum chi maꞌ hab ta chic wach nehtꞌalanic reh, chawicꞌraj awi̱b tak chi maꞌ nchel riban chi maꞌ tikilca̱t ta tak chi nicꞌuluric. Reh chi maꞌ eta tican tak chi maꞌ tikilca̱t ta tak, nipahkaj aweh tak chi xa eli̱c ok woꞌ chaꞌn tak ati̱j reh chi xa tikilca̱t ok woꞌ tak chi nicꞌuluric. \v 34 Chaꞌn tak jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ aj camanom nchaꞌjanic reh ripa̱t jenoꞌ ajabe̱s reꞌ nok ritikꞌa̱b chic ri̱b chi ojic chi naht, ricana̱ꞌ cahnok ripa̱t pan kꞌab aj camanom reꞌreꞌ. Chiri̱j chic chi reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ ricana̱b chic cahnok paꞌ bih wilic reh pan quikꞌab take raj camanom eh rehreh wach camanic xiyew cahnok queh chi quijuꞌjunal, jeꞌ wili xikꞌor cahnok reh aj chaꞌjanel reꞌreꞌ: \p \v 35 ‹Chi kꞌi̱j chi akꞌab cu rehtal nisoljic cho, xa icꞌlic ok woꞌ ana̱. Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh maj reꞌ hin ajabe̱s chana̱, maꞌ awehtꞌalim ta jaruj nchel rirak cho kꞌi̱j reh nisoljic, wi nchel johtonak chic akꞌab, on wi nchel ticꞌlic akꞌab, on wi nchel nachipꞌut cho kꞌoric i las chiwach i suk wach sakꞌic. \v 36 Naꞌlic ok aweh kꞌuruꞌ reh chi maꞌ eta ticꞌulic nirak chi wiric naꞌn naquinsoljok cho, nqui xikꞌor reh. \p \v 37 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab takꞌanic xiyew i ajabe̱s reh aj chaꞌjem ripa̱t reꞌreꞌ, reꞌ hin jeꞌ woꞌ reꞌ takꞌanic niban aweh tak chi xa tikilca̱t ok woꞌ tak chi nicꞌuluric. Maꞌ xa aweh ta tak nikꞌor i wili, jeꞌ laꞌ woꞌ queh nicꞌ paꞌ qꞌuihal quitahkanic wi̱n, nqui Jesus queh. \c 14 \s1 Reꞌ ritikꞌinjic wach richoporic // i Jesus xa pan cꞌolic \r (Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) \p \v 1 Quib ok chic kꞌi̱j chiri̱j ruꞌ, naripꞌuhtic johtok i rinimal ninkꞌi̱j Pa̱scuwa ribihnal reꞌ n-nimjic wi̱ꞌ i quelbal cho pan tiꞌcꞌaxic take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh reꞌ ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, ribihnej woꞌ chi ninkꞌi̱j reh Caxlan Wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal chi sipsbal wach. Nok xa quib aj chic kꞌi̱j ra̱j chi naripꞌuhtic i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquisicꞌ peꞌ ri̱j nicꞌ wach richoporic i Jesus nacaꞌnam eh xquitikꞌa̱ꞌ wach chi naquicojom rimahc chi quiwach take wilque̱b chi kꞌatal kꞌoric reh chi enquitakꞌa̱ꞌ ricansjic. \v 2 Reꞌ take caꞌchꞌuk reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Reꞌ richoporic i Jesus nakaꞌnam maꞌ reꞌ ta chiwach take rikꞌijil ninkꞌi̱j reh chi maꞌ eta nkajohsaj quicꞌa̱ take tinamit quitahkanic reh, nqui take. \s1 Reꞌ ribuchꞌuric rina̱ i Jesus // pan jenaj ncꞌohnic laj ikꞌo̱m \r (Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8) \p \v 3 Nok wilic chic i Jesus pan tinamit Weta̱nya ribihnal, jenaj winak reꞌ xilim nak cho ri̱j, xiyukꞌej i Jesus quichꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel reh chi nacaꞌnam quiwaꞌ ru̱cꞌ ar pa ripa̱t. Reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ Simon ribihnal, reꞌ woꞌ reꞌ xesmejic lok riyaꞌbilal ruꞌum i Jesus. Ar ajic nok tzꞌuklic chic cok i Jesus nah me̱xa chi wiꞌc, jenaj ixok xicꞌam je pa rikꞌab jenaj tꞌuch cꞌola̱b tikꞌimaj ru̱cꞌ holohic laj abaj reꞌ cꞌolic wi̱ꞌ jenaj ncꞌohnic laj ikꞌo̱m qꞌuih ritzꞌakil ruꞌum tikꞌimaj ru̱cꞌ rihtzꞌuba̱l i tic “Na̱rto” ribihnal. Reꞌ ixok reꞌreꞌ naxijil cok ri̱b ru̱cꞌ i Jesus, xesaj lok ritzꞌapa̱b na̱ i cꞌola̱b reꞌreꞌ eh xibuchꞌ rina̱ i Jesus pan ncꞌohnic laj ikꞌo̱m reꞌreꞌ. \v 4 Naxquilow chi jeꞌ reꞌ take raj tahkanel, wilic queh xicakric pan quicꞌux maj chi queh ruꞌ maꞌ riwi̱ꞌ ta nak chi jeꞌ reꞌ xbanaric ru̱cꞌ ikꞌo̱m reꞌreꞌ eh ruꞌum reꞌ xquikꞌor reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Kꞌe̱ꞌ memil reh ixok wili chi xiyew chi kꞌe̱b ikꞌo̱m reꞌreꞌ. \v 5 Ta nak re̱t chi xicꞌayej ikꞌo̱m wili eh xtojoric nak reh ritzꞌakil ricamaj riban jenaj cꞌacharel chiwach qꞌuisi̱n maꞌ jenaj ha̱b. Ru̱cꞌ riqꞌuihal tumi̱n reꞌreꞌ xitobjic nak take cꞌacharel cꞌaxic ti ncaꞌn, nqui take. \p Chiri̱j reꞌ xiꞌoquic chi rikꞌilmijic ixok reꞌreꞌ \v 6 xa reꞌ laꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn, reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ma̱wolej tak ixok wili chiri̱j i xiban maj til jenaj atoꞌbil xiban wi̱n. \v 7 Reꞌ take cꞌacharel cꞌaxic ti ncaꞌn, eriban chi xa nicꞌ paꞌ enaꞌn tak atoꞌbil queh, raj nchel i hin maꞌ xa eli̱c ta naniwihꞌic chaxilac tak maj xa maꞌ naht ta chic wilic je rikꞌijil chi nanicansjic je. \v 8 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi wi̱n i hin tare̱t xiban ixok wili maj chi nok chi cu cꞌachalqui̱n pe, xa̱j ricꞌuhtam riyeꞌjic nilokꞌil cꞌahchiꞌ ribanam ru̱cꞌ ribuchꞌuric nina̱ pan ncꞌohnic laj ikꞌo̱m jeꞌ ricab naquibuchꞌuric take quiquimic je. \v 9 Ru̱cꞌ xiban ixok wili, til nikꞌor chi maꞌ jaruj ta narojic sahchok wach ribiral ribano̱j. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa haj yu̱kꞌ qꞌuixca̱b reꞌ narikꞌormojic i cꞌuhbal chiri̱j niquimic, xa nariqꞌuic woꞌ pan kꞌoric i ato̱b laj atoꞌbil xiban wi̱n, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Ju̱ras xibehsaj rikꞌahsjic i Jesus // pan quikꞌab take quinahsil tinamit \r (Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6) \p \v 10 To̱b ta woꞌ nak reꞌ Ju̱ras aj Caryot, reꞌ nak jenaj chi quixilac take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, xo̱j cu̱cꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chi rikꞌororic queh chi naritoꞌbem take ru̱cꞌ rikꞌahsjic Jesus pan quikꞌab. \v 11 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ naxsukbic quicꞌux ru̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ nok xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquiyeb ritzꞌa̱k i Ju̱ras chi ritojbal. Xa chiwach aj woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ nok ricꞌulum chic ritojbal, reꞌ Ju̱ras pꞌuht risiqꞌuim ri̱j i juncꞌam haj suk rikꞌahsjic i Jesus eriban pan quikꞌab. \s1 Reꞌ ricꞌuxuric i qꞌuijol me̱ꞌ ncansjic // chipam i ninkꞌi̱j pa̱scuwa ribihnal \r (Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) \p \v 12 Chipam aj chic i pe̱t kꞌi̱j reh ninkꞌi̱j ncꞌuxuric wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal chi sipsbal wach eh reꞌ canamaj woꞌ chi ar quicansjic take qꞌuijol me̱ꞌ quicꞌuxuric chipam i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take nahsil raj tahkanel i Jesus jeꞌ wili xquibiraj cok reh: \p «Ha̱w, haj wilic i yeꞌa̱b nawa̱j chi nakatikꞌa̱b wi̱ꞌ i wiꞌc xikꞌekbal reꞌ nakacꞌuxum wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ? nqui take reh. \p \v 13 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh quib raj tahkanel: \p «Hiy tak cok pan tinamit Jerusalen. Ar nachawilow tak i jenaj winak ritehlam jenaj tzꞌak acꞌal icom nujunak chi haꞌ, chatahkej tak je cu rehtal narak tak i pa̱t naroquic cok wi̱ꞌ. \v 14 Natiponok tak chipam i pa̱t xoquic cok wi̱ꞌ, toque̱n tak cok ar eh chakꞌor tak reh ajabe̱s aj ehcham pa̱t chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ Jesus reꞌ kaj tijinel jeꞌ wili xikꞌor cho: Haj wilic i yeꞌa̱b reꞌ nanibanam wi̱ꞌ niwaꞌ niha̱ꞌ wichꞌi̱l take waj tahkanel chipam i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa wili reꞌ ncꞌuxuric wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ, nqui cho, tiquirok tak reh. \p \v 15 «Ar aj ruꞌ haj paꞌ wilic i waꞌbal naricꞌuhtam aweh tak reꞌ ritikꞌa̱b chic ar johtok nah caꞌtik pa̱t, ar chatikꞌa̱ꞌ tak chiꞌnchel kawaꞌ kaha̱ꞌ reꞌ nakacꞌuxum chipam i ni̱m reh xikꞌek wili, nqui Jesus queh. \p \v 16 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take quib chi raj tahkanel reꞌreꞌ xiꞌo̱j woꞌ eh naxiponic ar Jerusalen xcꞌulmujic woꞌ jeꞌ ricab nicꞌ paꞌ wach xikꞌor i Jesus queh. Chi jeꞌ aj reꞌ xiꞌoquic woꞌ chi ritikꞌinjic i ni̱m. Nok caꞌnam chic cho chiꞌnchel tikꞌinic, xisoljic woꞌ chic cho ru̱cꞌ i Jesus. \s1 Jenaj queh cablaj chi aj tahkanel // narikꞌahsam i Jesus pan quimic \p \v 17 Chi jeꞌ aj reꞌ naxoquic akꞌab reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xo̱j cꞌolok chipam i pa̱t reꞌ tikꞌimaj chic wi̱ꞌ i wiꞌc haꞌ naquicꞌuxum chiwach i chakꞌab reꞌreꞌ. \v 18 Nok cꞌahchiꞌque̱b chic chi wiꞌc ar nah me̱xa, jeꞌ wili xikꞌor i Jesus queh take cablaj chi nahsil reꞌreꞌ: \p «Til coric nikꞌor, jenaj aweh hat-tak reꞌ cꞌahchiꞌca̱t tak chi wiꞌc wu̱cꞌ, naquirikꞌahsam pan quikꞌab take naquicansanic wi̱n, nqui xikꞌor queh. \p \v 19 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take raj tahkanel, yohbal wach tiꞌquilal quicꞌux xoquic cho eh chi jeꞌ reꞌ chi quijuꞌjunal pꞌuht quikꞌorom cok reh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat awehtꞌalim chi maꞌ reꞌ ta i hin nanikꞌahsanic aweh, majeꞌ Ha̱w? nqui take reh. \p \v 20 Ar ajic jeꞌ wili xikꞌor i Jesus: \p «Reꞌ junmuhuric i caxlan wiꞌc cꞌahchiꞌ kaꞌnam pan culc wili, reꞌ aj reꞌ i jenaj chaxilac i hat-tak cablaj chi nahsil waj tahkanel, narikꞌahsanic wi̱n pan quikꞌab take naquicansanic wi̱n. \v 21 Coric ruꞌ, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanicansjic eh jeꞌ reꞌ nanicꞌulum maj jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj cahnok chipam i Lokꞌ laj Hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios, raj nchel i cꞌacharel reꞌ naribanam i toꞌbonic chi naqui̱nquichopom, kꞌe̱ꞌ je quetal wach. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ naribanam, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal naricꞌulum chi sakbih nak chi reh chi maꞌ ta nak xasjic chiwach kꞌi̱j sakom, nqui Jesus. \p \v 22 Nok cu wilco̱j woꞌ nah me̱xa, reꞌ Jesus xichop johtok i caxlan wiꞌc, xitioxej johtok reh Dios. Chiri̱j chic ruꞌ xichꞌak yejal eh xiyew queh cablaj chi nahsil raj tahkanel chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom queh: \p «Chachꞌuy aweh tak eh chacꞌux aweh tak i caxlan wiꞌc wili reꞌ rijalwachej i nitiꞌjolal nibakil, nqui queh. \p \v 23 Chiri̱j chic ruꞌ xichop johtok i jenaj chꞌihchꞌ culc reꞌ wilic wi̱ꞌ i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa eh xitioxej johtok reh Dios. Chiri̱j chic reꞌ xiyew queh chi naquikꞌahsam je chi quiwach eh nok chi cunchelal cuqꞌuem chic queh i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa reꞌ wilic chipam i chꞌihchꞌ culc reꞌreꞌ, \v 24 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wilic chipam i chꞌihchꞌ culc wili, rijalwachej i niquiqꞌue̱l reꞌ narichihquic naquincansjok eh reꞌreꞌ naricamanic chi tikꞌinbal wach i jenaj chic acꞌ tikꞌinic riban i Dios chi yohbal wach cꞌacharel echic ncuyuric quimahc. \v 25 Yuꞌna, chabiraj tak chi coric i wili: Ayuꞌ johtok chi kawach, reꞌ haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wili maꞌ jaꞌxta pe chic wuqꞌuem chi wilic jalwachanic cꞌahchiꞌ ribanam jeꞌ ricab yuꞌna, cu reꞌ laꞌ chic chipam i kꞌi̱j nok reꞌ wAja̱w Dios ribanam chic chi wilqui̱n chi kꞌatal kꞌoric, cu reꞌ chic ar nawuqꞌuem nok jenaj chic acꞌ laj jalwachanic nanibanam ru̱cꞌ, nqui Jesus queh. \p \v 26 Chiri̱j chic wili, xquibichej wach i bi̱ch ocronak take chi ribichjic wach chiwach akꞌab jeꞌ ricab reꞌreꞌ eh naxquicohlaj wach i quiwaꞌ quiha̱ꞌ xquicora̱ꞌ je chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xichuc kꞌoric // chiri̱j i Jesus \r (Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38) \p \v 27 Nok behic chic ncaꞌn je, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh cablaj chi nahsil raj tahkanel: \p «Chiwach akꞌab wili chawunchelal hat-tak naquinacana̱b tak chi wutquel nachachop tak elic reh chi maꞌ eta tichoporic tak eh jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios jeꞌ wili tzꞌihmbimaj cahnok: \q1 “Naniyeb pan quimic aj chaꞌjem queh me̱ꞌ \q1 eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ naquipuhcam qui̱b take me̱ꞌ, nqui tzꞌihmbimaj cahnok. \p \v 28 «Reꞌ cok ruꞌ, to̱b ta chacꞌul aweh tak jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak na̱soljic woꞌ tak chic cho wu̱cꞌ chi na̱banam woꞌ tak chic chi hat-tak waj tahkanel. Reꞌ hin til chꞌiclic nicꞌux chi jeꞌ reꞌ na̱banam tak maj naquinuctok woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, reꞌ hin nawojic chi pe̱t be̱h chawach tak pa riyukꞌul Calile̱ya. Ar naca̱t tak wuyꞌem ponok, nqui Jesus queh. \p \v 29 Chalic maꞌ Luch naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, to̱b ta chiꞌnchel wich aj tahkanel etiquicana̱ꞌ chawutquel, reꞌ hin maꞌ jaruj ta eniban aweh chi jeꞌ reꞌ, nqui reh. \p \v 30 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ Luch, til coric nikꞌor chi reꞌ hat chiwach i chakꞌab wili naꞌokꞌok cho ricaꞌpech i las, reꞌ hat oxpech chic akꞌorom chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui reh. \p \v 31 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xkꞌormojic reh, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, wi til nchel curman chi equinquimic chawi̱j, reꞌ hin maꞌ ruꞌum ta reꞌ enikꞌor chi maꞌ reꞌ ta hin awaj tahkanel, nqui maꞌ Luch. \p Nicꞌ paꞌ wach xikꞌor i maꞌ Luch, jeꞌ woꞌ reꞌ xquikꞌor chiꞌnchel rich aj tahkanel i maꞌ Luch. \s1 Reꞌ Jesus xiban riti̱j china̱ i yu̱kꞌ Jetsemanih ribihnal \r (Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46) \p \v 32 Chiri̱j chic ruꞌ naxiponic chipam i yeꞌa̱b Jetsemanih ribihnal, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh raj tahkanel: \p «Titzꞌuhkok tak cahnok ayuꞌ, niban pe cho niti̱j wuluꞌ je, nqui queh. \p \v 33 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xicꞌam je take chiri̱j i maꞌ Luch, chꞌi̱l Jaco̱wo chꞌi̱l woꞌ i Wa̱n chi nacojic chiri̱j eh chi xa nyotꞌic chic i ra̱mna xchalic ruꞌum ritzꞌirquilal pa ricꞌux, \v 34 jeꞌ wili xikꞌor queh take xicꞌam je chiri̱j: \p «Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquil pan wa̱mna chi xa jeꞌ chic naquiricansam nanwicꞌraj. Ticahnen tak cahnok ayuꞌ kꞌuruꞌ eh ticuyunok tak chi ti̱j chiwi̱j, nqui queh. \p \v 35 Naxbehic chic je soꞌ chi quiwach je ruꞌ, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chi ti̱j chi cꞌahchiꞌ ripahkam reh Dios chi eta nak je riban chiwach, til nak kꞌe̱ꞌ ra̱j ruꞌ chi eta nak ricꞌsaj china̱ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ ricora̱b je wi̱ꞌ. \v 36 Jeꞌ aj wili xikꞌor reh Dios pa riti̱j: \p «Pah, ruꞌum chi chiꞌnchel maꞌ cꞌaxic ta chawach ribanaric, nipahkaj aweh chi eta nak je riban chawach, chi enawicꞌsaj chi nina̱ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ nicora̱b je wi̱ꞌ wi ta laꞌ nak jeꞌ reꞌ enponic chawach, xa reꞌ laꞌ chaꞌn reꞌ nawa̱j i hat, maꞌ ok reꞌ nwa̱j i hin, nqui reh. \p \v 37 Chi jeꞌ aj reꞌ naxicohlaj cho riti̱j, xsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ take xib chi raj tahkanel xicꞌam take je chiri̱j, xa reꞌ laꞌ xirak take chi wiric ncaꞌn. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xicꞌaꞌchsaj cok quiwach eh jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Luch reꞌ ribihnej woꞌ chi Simon: \p «Simon, chajaric cho reꞌ chi xatcꞌulic nirak chi wiric naꞌn eh jeꞌ peꞌ woꞌ chic reꞌ take awichꞌi̱l? Ta woꞌ chic ruꞌ i hat-tak, maꞌ woꞌ nchel xacuy tak jenaj o̱ra chi wihchꞌiljic chi ti̱j? nqui reh. \p \v 38 Chiri̱j wili jeꞌ wili xikꞌor queh xib reꞌreꞌ: \p «Pa ricorquil reꞌ ka̱mna kuxlabal xa rotowej woꞌ nak cho ribanaric i holohic xa reꞌ laꞌ wilic pech maꞌ nkaꞌn ta chic ribanaric reꞌreꞌ ruꞌum kꞌuhtunak chic katiꞌjolal. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi cꞌaꞌchok awach tak eh chaꞌn ati̱j tak reh chi enacuy tak ransil i pajaric cꞌulic lok reh chana̱ tak, nqui queh. \p \v 39 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xo̱j woꞌ chic ricaꞌpech chi ribanaric riti̱j. Nicꞌ paꞌ wach ti̱j xiban pan pe̱t, jeꞌ woꞌ chic reꞌ kꞌoric xiban pa ricaꞌpech. \v 40 Naxsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ, reꞌ Jesus xirak woꞌ chic take chi wiric ncaꞌn maj til chopolque̱b take chi coric ruꞌum wiric. Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xiqꞌuixꞌic naxcꞌachsjic cok quiwach ruꞌum Jesus chi maꞌ nquirak ta chic chaj bih ricꞌuꞌljic nacaꞌnam. \v 41 Naxsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ pa roxpech riti̱j, xirak woꞌ chic take chi xa cu wiric woꞌ ncaꞌn. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor queh naxicꞌaꞌsaj take cok: \p «Chacoj tak rehtal, xponic chic wach i juncꞌam chi reꞌ take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ coric ta wach quicꞌux, xicꞌulic lok chi nichoporic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. Xiban chic kꞌuruꞌ manlic chic i wiric xaꞌn tak chi rihiꞌlsjic atiꞌjolal tak. \v 42 Tucten tak cho kꞌuruꞌ eh tak-tak. Chawilow tak, reꞌ cꞌacharel reꞌ cꞌahchiꞌ ritoꞌbonic chi nanichoporic i hin, cꞌulic chic lok richꞌi̱l take aj chopo̱l, nqui queh. \s1 Reꞌ ribiral chiri̱j richoporic i Jesus \r (Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11) \p \v 43 Chiri̱j chic ruꞌ nok xa cu reꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i Jesus cu̱cꞌ, reꞌ Ju̱ras reꞌ jenaj queh i cablaj chi nahsil raj tahkanel, xo̱j ti cꞌolok richꞌi̱l take juntuhm chi winak xa yokꞌo̱kꞌ chic quikꞌas laj chꞌihchꞌ, xa yokꞌo̱kꞌ chic quiche̱ꞌ. Reꞌ take reꞌ xitakꞌabjic cho cuꞌum take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit reh chi naquichopom i Jesus \v 44 eh ruꞌum chi reꞌ take reꞌ maꞌ quehtꞌalim ta wach i Jesus, reꞌ Ju̱ras riyeb nak chic cho queh i jenaj rehtalil chi jeꞌ wili: \p «Haj paꞌ wilic i winak enitzꞌub i pan wach, reꞌreꞌ chachop tak eh chacꞌam tak je chi til woꞌ chaꞌjamaj chi coric awuꞌum tak, nqui xikꞌor cho queh. \p \v 45 Chi jeꞌ aj reꞌ naxiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus, reꞌ Ju̱ras xijil cok ri̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Cꞌale̱n Ha̱w waj tijinel, nqui reh. \p Chiri̱j chic ruꞌ xitzꞌub cok pan wach i Jesus. \v 46 Nok reꞌ Ju̱ras ritzꞌubum chic pan wach i Jesus reꞌ take winak reꞌreꞌ xquimol ti qui̱b chiri̱j i Jesus chi richoporic. \v 47 Naxilow chi jeꞌ reꞌ i jenaj queh cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, xehsaj ti cho rikꞌas laj chꞌihchꞌ eh xicoj ti je chi tiꞌ jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, naxiniqꞌuej nak ricansjic xa reꞌ laꞌ, xa reꞌ woꞌ ti i jenaj chi xiquin xirak je riyocꞌoric lok. \v 48 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban take winak reꞌreꞌ: \p «Chaj waꞌric yuꞌna chi xa awichꞌi̱l chic akꞌas laj chꞌihchꞌ, xa awichꞌi̱l chic ache̱ꞌ, xatcꞌulic tak lok chi nichoporic jeꞌ ricab nanchoporic jenoꞌ aj lekꞌ? \v 49 Tzꞌa̱b ruꞌ naxinwihꞌic cho kalakal chi acꞌuhbaljic tak chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ hat-tak maꞌ xinachop ta tak cho ar maj xacoj tak rehtal chi maꞌ reꞌ ta hin aj ilekꞌ. Ha̱ꞌ, reꞌ hat-tak xaꞌn tak chi jeꞌ reꞌ ruꞌum nok cu reꞌ yuꞌna xo̱j elok wach nicꞌ nimal i cꞌuhbal tzꞌihmbimaj cho chiwi̱j pan Lokꞌ laj Hu̱j, nqui queh. \p \v 50 Xa reꞌ aj woꞌ xchoporic i Jesus, xquichop elic take raj tahkanel eh xquicana̱ꞌ chi rutquel. \v 51 Nok jeꞌ reꞌ xcaꞌn ruꞌ, xa chic jenaj queh take raj tahkanel reꞌ cu qꞌuijol xitahkej pan cꞌolic. Reꞌ qꞌuijol wili xa ribotem nak ti ri̱b pan jenaj tzꞌih naxiponic take aj chopo̱l eh chi jeꞌ reꞌ xitahkej je take chi xa maꞌ naht ta xam je chiqui̱j, xa reꞌ laꞌ nok reꞌ take reꞌ xca̱j woꞌ nak quichopom \v 52 xelic chi quiwach. Jeꞌ reꞌ ajic xicana̱ꞌ cahnok pan quikꞌab i tzꞌih ribotem nak wi̱ꞌ ri̱b eh xelic je chi maꞌxta chic risoꞌ chiri̱j. \s1 Reꞌ Jesus xpahbabjic chi quiwach take // comonil cꞌamol quibe̱h take tinamit \r (Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55,63-71; Jn. 18.12-14,19-24) \p \v 53 Chiri̱j chic richoporic i Jesus, reꞌ take xichopbic reh xquicora̱ꞌ je ru̱cꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios. Reꞌreꞌ chꞌi̱l take toco̱m chic cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit, xquimol qui̱b ar pa ripa̱t. \v 54 Nok reꞌ take aj chopo̱l xichaꞌjanic reh i Jesus, xquicana̱ꞌ chic cahnok ruꞌ pan quikꞌab take ajabe̱s reꞌreꞌ, xiꞌoquic lok chi kꞌixinic ri̱j kꞌa̱kꞌ wilic lok chiwach i pa̱t reꞌreꞌ. Cu̱cꞌ take xiꞌoquic lok chi kꞌixinic, xponic woꞌ i maꞌ Luch reꞌ xa cu naht xitahkej je i Jesus nok cꞌahchiꞌ ricꞌamaric je. \v 55 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ar chipam cok i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ quicomonil take nahsil aj noꞌjbal chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ricab take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, pꞌuht quisiqꞌuim take cꞌacharel reꞌ equitzꞌakbic cok rimahc i Jesus. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn reh chi ru̱cꞌ rimahc entzꞌakmajic chiri̱j, enchꞌukuric ri̱j riquimic cuꞌum take kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma xa reꞌ laꞌ jaꞌxta pe woꞌ nquirak jenoꞌ mahc naquitzꞌakam chiri̱j. \v 56 Qꞌuih nak ruꞌ take xcaꞌn cok chucuj kꞌoric chiri̱j xa reꞌ laꞌ maꞌ xiban ta woꞌ jenaj wach quinoꞌjbal ru̱cꞌ jenoꞌ mahc nquitzꞌak cok chiri̱j i Jesus. \v 57 Chi quixilac take cꞌacharel wilic i jenaj xpaꞌlajic johtok eh to̱b ta maꞌ ricorquilal ta cꞌahchiꞌ quikꞌorom chiri̱j i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor chi ritzꞌakaric rimahc: \p \v 58 «Reꞌ hoj wilco̱j ayuꞌ til xkabiraj i winak wili chi xikꞌor chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios nanihihtam wach acꞌal chi junpech. Nok nibanam chic chi jeꞌ reꞌ ru̱cꞌ i pa̱t tikꞌimaj cuꞌum take cꞌacharel, reꞌ hin xa chiwach xib kꞌi̱j ewoꞌ chic enitikꞌa̱ꞌ rijelow-bal chi maꞌ reꞌ ta chic cꞌacharel naquitikꞌinic reh, nqui rikꞌor, nqui cok. \p \v 59 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ to̱b ta jeꞌ reꞌ xkꞌormojic chiri̱j i Jesus xa ta woꞌ nak chi jeꞌ reꞌ xiban chi xa jenaj chic wach noꞌjbal xquikꞌor chi ritzꞌakaric rimahc i Jesus. \v 60 Cu chiri̱j aj chic reꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ xpaꞌlajic johtok eh jeꞌ wili xikꞌor reh i Jesus: \p «Xa nabiraj na nquikꞌor aweh chi jeꞌ reꞌ? Chaj bih nacapaj chiri̱j i kꞌoric cꞌahchiꞌ quikꞌorom chawi̱j take cꞌacharel wili? nqui reh \p \v 61 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xkꞌormojic reh, reꞌ Jesus maꞌ xcꞌuꞌlunic ta, xa maꞌxta laꞌ woꞌ bih xikꞌor reh. Chi jeꞌ aj woꞌ reꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ xibiraj reh chi jeꞌ wili: \p «Chakꞌor keh, til na reꞌ hat rAcꞌu̱n i lokꞌomaj wach Dios eh reꞌ na hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui reh. \p \v 62 Cu reꞌ aj ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Til coric chi jeꞌ reꞌ eh til coric woꞌ chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, naqui̱nawilom tak chi xnicꞌul chic rinimal wach nilokꞌil ru̱cꞌ i wAja̱w Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal wach rajawric. Reꞌ nilokꞌil reꞌreꞌ jeꞌ ricab nok jenoꞌ cꞌacharel ricꞌul rinimal wach rilokꞌil nanyeꞌeric kꞌab reh chi ntzꞌuhkic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. Nok awilom aj tak chic chi xnicꞌul chic reꞌreꞌ, nanicꞌulic woꞌ chic lok pa rinimal su̱tzꞌ chi kꞌatoj kꞌoric chana̱ tak, nqui queh. \p \v 63 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, cꞌuhtbal reh chi maꞌ xponic ta chiwach i kꞌoric xiban i Jesus xiwek i risoꞌ chiri̱j eh jeꞌ wili xikꞌor queh richꞌi̱l: \p «Reꞌ winak wili kꞌe̱ꞌ woꞌ chic mahc xiban chiwach i Dios ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ. Yuꞌna kꞌuruꞌ maꞌxta chic camaj keh chi cu enkasicꞌ chic jenoꞌ hab wach eriyew richi̱ꞌ chi cojbal rimahc \v 64 maj reꞌ hoj til xkabiraj chic ru̱cꞌ chi̱ꞌ i mahc xiban chiwach i Dios ru̱cꞌ take kꞌoric xikꞌor. Chaj bih nakꞌor hat-tak kꞌuruꞌ chiri̱j i winak wili? nqui queh. \p Reꞌ take reꞌ xquikꞌor chi til coric chi xmahcanic eh til riwi̱ꞌ woꞌ chi reh chi naricansjic je chi junpech. \v 65 Nok quikꞌorom chic riquimic i Jesus, ar aj ruꞌ wilic take pꞌuht quichuhbam pan nakꞌ wach, wilic take pꞌuht quipoyom cok i pan nakꞌ wach chi tzꞌih eh wilic woꞌ take pꞌuht quitzꞌaram cok pan wach nok jeꞌ wili nquikꞌor cok reh chi xa quiseꞌlbal: \p «Chakꞌijej, hab wach cꞌahchiꞌ risecꞌbic aweh? nqui nquikꞌor reh. \p Jeꞌ woꞌ chic, nok kꞌahsamaj chic i Jesus pan quikꞌab take aj chaꞌjanel reh i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ take reꞌ pꞌuht woꞌ quiyeb chi kꞌabis. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xikꞌor chi maꞌ reꞌ ta // raj tahkanel i Jesus \r (Mt. 26.69-75; Lc. 22.55-62; Jn. 18.15-18,25-27) \p \v 66 Chi jeꞌ aj reꞌ nok reꞌ Jesus cu wilic johtok nah ricaꞌtik pa̱t reꞌ xcꞌamaric johtok wi̱ꞌ, jenaj raj chipoh i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ xiqꞌuic je chi chi̱ꞌ lok i pa̱t tzꞌuklic woꞌ cok wi̱ꞌ i maꞌ Luch chi quixilac take aj chaꞌjanel ar. \v 67 Naxilow cok wach i maꞌ Luch chi kꞌixinic riban ar, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret, reꞌ wilic cok chipam i pa̱t reꞌreꞌ, nqui reh. \p \v 68 Ar ajic reꞌ maꞌ Luch naxikꞌor ri̱b chi maꞌ reꞌ ta raj tahkanel i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ: \p «Paꞌ bih nacꞌul tu̱t! Reꞌ hin maꞌ wehtꞌalim ta paꞌ jaric nakꞌor. Reꞌ Jesus reꞌreꞌ maꞌ wehtꞌal ta wach, nqui reh. \p Reꞌ maꞌ Luch xa reꞌ woꞌ xikꞌor reꞌreꞌ xelic lok chiꞌ tzꞌahp reh yeꞌa̱b wilic wi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ eh ar aj ruꞌ xibiraj chi xokꞌic cho i las. \v 69 Juncꞌam chic ruꞌ, reꞌ aj chipoh reꞌreꞌ xilow woꞌ chic wach i maꞌ Luch eh jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b cok maꞌ naht ta ru̱cꞌ: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus, nqui queh. \p \v 70 Chi quiwach take wilque̱b ar, reꞌ maꞌ Luch xikꞌor woꞌ chic chi maꞌ reꞌ ta raj tahkanel i Jesus. Juncꞌam woꞌ chic cꞌulu̱j lok reꞌreꞌ, wilic take cꞌacharel wilque̱b ar jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Til coric, reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj reꞌ akꞌorbal chi hat aj pa riyukꞌul Calile̱ya, reꞌreꞌ nkarak wi̱ꞌ chiri̱j chi hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel, nqui take reh. \p \v 71 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ maꞌ Luch pꞌuht rikꞌorom chi jeꞌ wili: \p «Til wili taxa̱j, reꞌ hin maꞌ wehtꞌalim ta nechꞌ ok wach i rikꞌebil laj winak nakꞌor tak reꞌreꞌ. Kajok chi nina̱ jenoꞌ tiꞌcꞌaxic ruꞌum i Dios wi maꞌ coric i cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh tak, nqui queh. \p \v 72 Xa cu reꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i maꞌ Luch, xokꞌic woꞌ chic cho ricaꞌpech i jenaj las wilic ar. Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Luch xcꞌulic cho pa ricꞌux i kꞌoro̱j cho reh ruꞌum i Jesus naxikꞌor cho reh chi jeꞌ wili: \p «Naꞌokꞌok woꞌ chic cho ricaꞌpech i las, reꞌ hat maꞌ Luch oxpech chic akꞌorom chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui kꞌoro̱j cho reh. \p Nok cꞌahchiꞌ chi capewenic chiri̱j take kꞌoric reꞌreꞌ, xoquic chi okꞌic. \c 15 \s1 Reꞌ Jesus xkꞌahsjic pan kꞌab i // Po̱nsyo Pila̱to \r (Mt. 27.1-2,11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38) \p \v 1 Xa cu wahkꞌek woꞌ ti naxsakꞌic lok, reꞌ quicomonil take nahsil aj noꞌjbal chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ricab take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam tinamit chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xquimol qui̱b chi risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach rikꞌormojic cok rimahc nacaꞌnam chiwach i Po̱nsyo Pila̱to reꞌ raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma ar pa riyukꞌul i Jure̱ya. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok quirakam chic chaj bih naquikꞌorom, xquicꞌam je Jesus chi bacꞌlic eh xquikꞌahsaj pan kꞌab ruꞌ. \v 2 Ar aj ruꞌ reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xibiraj reh: \p «Til na coric chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? nqui reh. \p Chalic Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Ho̱ꞌ, coric. Reꞌ woꞌ hat cꞌahchiꞌ akꞌoric chi jeꞌ reꞌ, nqui reh. \p \v 3 Chiri̱j reꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ pꞌuht quitzꞌakam cok riman rimahc i Jesus chiwach i Po̱nsyo Pila̱to \v 4 eh ruꞌum reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh i Jesus: \p «Chabiraj nicꞌ nimal i mahc nquitzꞌak chawi̱j, ta na bih soꞌ na̱kꞌorom chi coꞌlbal awi̱b? nqui reh. \p \v 5 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xkꞌormojic reh, reꞌ Jesus xa ta nak chi jeꞌ reꞌ xikꞌor jenoꞌ kꞌoric. Ruꞌum reꞌ, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xsahchic ricꞌux ruꞌum chi maꞌ ncꞌuꞌlunic ta Jesus. \s1 Reꞌ richꞌukuric wach riquimic i Jesus \r (Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38—19.16) \p \v 6 Chi jeꞌ aj reꞌ wilic i Po̱nsyo Pila̱to, xcꞌulic cho pa ricꞌux jenaj noꞌjbal reꞌ jeꞌ ricab nbanaric eli̱c i ha̱b chipam i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ. Reꞌ aj wili noꞌjbal nbanaric: Xa hab wach wilic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, curman chi narokꞌtam je jenaj queh aj tzꞌahpel reꞌ kꞌorel hab paꞌ wach naquipahkam i tinamit chi jeꞌ reꞌ naribanaric ru̱cꞌ. \v 7 Chi jeꞌ aj reꞌ nbanaric, chiwach woꞌ take kꞌi̱j reꞌreꞌ wilic pan che̱ꞌ jenaj winak Warawas ribihnal. Reꞌreꞌ chꞌi̱l juntuhm take quitahkanic reh, wilque̱b ar ruꞌum reh ricansjic jenaj sol xcaꞌn naxbanjic jenaj peletenic cu̱cꞌ take riso̱l i Po̱nsyo Pila̱to reh chi reꞌ Po̱nsyo Pila̱to reꞌreꞌ naricana̱b nak kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 8 Ar ajic nok reꞌ take cꞌacharel pꞌuht quipahkam chi narokꞌtjic je jenoꞌ tzꞌahpel jeꞌ ricab ocronak take wi̱ꞌ chi nbanjic chi quiwach eli̱c i ha̱b, \v 9 reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Nawa̱j na tak chi enwokꞌtaj je i winak reꞌ nkꞌormojic chi xikꞌor chi reꞌreꞌ i aj kꞌatal kꞌoric chana̱ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? nqui queh. \p \v 10 Jeꞌ reꞌ xikꞌor ruꞌum xa̱j nak chi reꞌ Jesus xcahnic chi tehlic ri̱j maj rehtꞌalim chi reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ cꞌahchiꞌ caꞌnam reꞌreꞌ chi ixowbal wach i Jesus ruꞌum chi qꞌuihal take cꞌacharel pꞌuht coquic pa rinimjic riCꞌuhbal eh reꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ chi xquikꞌahsaj pa rikꞌab ruꞌ. \v 11 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xikꞌor i Po̱nsyo Pila̱to queh take cꞌacharel, cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ pꞌuht quihunum pa̱m take tinamit eh chi johtonak chic quicꞌux pꞌuht quipahkam chi reꞌ Warawas narokꞌtam je i Po̱nsyo Pila̱to eh maꞌ reꞌ ta chic i Jesus. \v 12 Naxibiraj i Po̱nsyo Pila̱to chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quipahkam, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Wi enwokꞌtaj je i Warawas, chaj bih nawa̱j tak chi eniban ru̱cꞌ i winak wili reꞌ nkꞌormojic chi xikꞌor chi reꞌreꞌ i aj kꞌatal kꞌoric chana̱ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? nqui queh. \p \v 13 Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor chi cow: \p «Reꞌ Jesus reꞌreꞌ chacansaj wach curu̱s! nqui take. \p \v 14 Reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chaj waꞌric xapahkaj tak wi̱n chi jeꞌ reꞌ? Chaj bih mahc xiban i winak wili kꞌuruꞌ chi naricansjic wach curu̱s? nqui queh. \p Reꞌ take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta chic reꞌ nquibiraj xa reꞌ laꞌ chic riquimic i Jesus wach curu̱s cow cꞌahchiꞌ quipahkam cok chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Jesus reꞌreꞌ chacansaj wach curu̱s! nqui take. \p \v 15 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Po̱nsyo Pila̱to reh chi naricahnic pan sukquil cu̱cꞌ take cꞌacharel, xokꞌtaj woꞌ je Warawas eh chiri̱j xichꞌuk kꞌoric china̱ i Jesus chi naricansjic. Jeꞌ aj reꞌ xikꞌahsaj pan quikꞌab take riso̱l chi naquiyeb chi tzꞌuhu̱m eh chiri̱j chic ruꞌ naquicansam ar wach curu̱s. \s1 Reꞌ take sol xquiseꞌlaj // pan nakꞌ wach i Jesus \p \v 16 Nok kꞌahsamaj aj chic i Jesus pan quikꞌab take riso̱l i Po̱nsyo Pila̱to, xquicꞌam lok chi chi̱ꞌ i pa̱t quiwihꞌic wi̱ꞌ eh reꞌ ncꞌacharic woꞌ wi̱ꞌ i Po̱nsyo Pila̱to. Nok wilque̱b aj chic lok ar, chi cunchelal take sol xquisutej ri̱j i Jesus \v 17 eh xquicoj jenaj cak moyic laj tzꞌih chiri̱j jeꞌ ricab ncojoric reh jenaj kꞌatal kꞌoric naxquesaj lok i risoꞌ. Jeꞌ woꞌ xquicoj woꞌ wach na̱ jenaj pachꞌamaj wach ku̱l qꞌui̱x eh cotomaj rij. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn reh chi xa quiseꞌlbal jeꞌ woꞌ chi ehtzꞌbal reh jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. \v 18 Jeꞌ reꞌ ajic jeꞌ wili nquikꞌor cok reh chi xa quiseꞌlbal: \p «Cꞌale̱n, hat quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel! xa nqui chic nquikꞌor reh. \p \v 19 Jeꞌ woꞌ, pꞌuht quikꞌojom cok i pana̱ chi caxlan a̱j, quichuhbaj pan nakꞌ wach eh xquixucꞌa̱ꞌ woꞌ qui̱b chiwach chi xa jeꞌ chic cꞌahchiꞌ quiyeb rilokꞌil nancaꞌn qui̱b. \v 20 Naxquicohlaj ribanaric reh chiꞌnchel reꞌreꞌ chi seꞌlbal reh, xquesaj woꞌ chic lok i cak moyic laj tzꞌih chiri̱j eh naxquicoj woꞌ chic i risoꞌ wilic nak chiri̱j, xquicꞌam je i Jesus chiri̱j lok i tinamit reh chi naricansjic ar wach curu̱s. \s1 Reꞌ Jesus xjapꞌaric wach curu̱s \r (Mt. 27.32-56; Lc. 23.26-49; Jn. 19.17-30) \p \v 21 Nok ojic chic ncaꞌn nah be̱h chi reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ritehlam nah teleb richeꞌlal ro̱k ricurusil, reꞌ take sol xquicꞌul cok jenaj winak aj Sire̱ne xponic cho chiri̱j lok i tinamit Jerusalen. Reꞌ aj sire̱ne reꞌreꞌ Simon ribihnal eh caja̱w i Lej chꞌi̱l Ru̱po. Reꞌ winak reꞌreꞌ, xquitolej chi ritobjic i Jesus chi ritehljic je richeꞌlal ro̱k i curu̱s. \v 22 Chi jeꞌ aj reꞌ xitik juꞌ ribe̱h i Jesus chi cꞌahchiꞌ ricꞌamaric jeꞌ cuꞌum take sol chipam i yeꞌa̱b “Co̱lcota” ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi “riBakil Na̱ Camnak”. \v 23 Ar aj ruꞌ nok naquiyeb nak chic wach curu̱s, reꞌ take sol xquiyew reh i Jesus chi naruqꞌuem nak i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ chꞌamsamaj ri̱s u̱wa xilacamaj ru̱cꞌ ikꞌo̱m “Mi̱ra” ribihnal reh chi narikajic nak wach ritiꞌquilal, xa reꞌ laꞌ maꞌ xuqꞌuej ta woꞌ. \v 24 Chiri̱j chic ruꞌ naxquesaj lok risoꞌ i Jesus, reꞌ take sol reꞌreꞌ xiꞌoquic chi rijapꞌaric i Jesus wach curu̱s eh nok wilic take jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌque̱b, wilic woꞌ take pꞌuht quikꞌijem ri̱j risoꞌ chi quiwach, ilbal reh haj wilic reh risoꞌ naquehtric chi quijuꞌjunal. \s1 Reꞌ Jesus wach curu̱s chic wilic johtok \p \v 25 Reꞌ rijapꞌaric i Jesus wach curu̱s xbanjic jeꞌ na beleje̱b o̱ra reh kꞌi̱j reꞌreꞌ. \v 26 Chiwach i curu̱s maꞌ naht ta tok china̱ i Jesus, reꞌ take sol xquicoj jenaj rehtalil reꞌ tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ chaj bih aj chiri̱j naxjapꞌaric wach curu̱s. Reꞌ rehtalil reꞌreꞌ jeꞌ wili rikꞌor chiwach: “Reꞌ wili quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui rikꞌor. \p \v 27 Jeꞌ woꞌ, ar chi riche̱l i Jesus reꞌ take sol, xquipahba̱ꞌ woꞌ quib chic chi curu̱s reꞌ xijapꞌaric wi̱ꞌ quib chi aj lekꞌ. Jenaj queh xcojoric wach curu̱s pa nisecꞌa̱j je eh reꞌ jenaj chic xquicoj je pa ritzꞌe̱t. \v 28 Ru̱cꞌ rijapꞌaric i Jesus wach curu̱s, xmanlajic wach i tzꞌihmbimaj cahnok chipam Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios. Ar rikꞌor chi jeꞌ wili: \p “Reꞌreꞌ xcojoric pan quiman take aj mahc, nqui rikꞌor. \p \v 29 Chi quixilac take cꞌacharel quiꞌiqꞌuic je maꞌ naht ta reꞌ japꞌlic wi̱ꞌ i Jesus wach curu̱s, qꞌuihal queh nquitzꞌujlom johtok eh nquicꞌuhtaj chi jeꞌ reꞌ nok xa banoj chic ri̱b quikꞌab. Jeꞌ woꞌ, jeꞌ wili nquikꞌor johtok reh: \p «Reꞌ hat reꞌ tikꞌoric chi enayoj i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh chi xa chiwach chic xib kꞌi̱j enajohsaj woꞌ chic rijelow-bal, \v 30 chacoꞌlej awi̱b chipam i tiꞌcꞌaxic wilca̱t wi̱ꞌ. Wi til coric kꞌuruꞌ chi reꞌ hat, hat rAcꞌu̱n i Dios chacꞌuhtaj keh chi jeꞌ reꞌ ru̱cꞌ akajic cho wach curu̱s, nqui take. \p \v 31 Jeꞌ woꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ wili nquikꞌor chi quiwach chi xa seꞌlbal pan nakꞌ wach: \p «Reꞌ take toco̱m chic cꞌacharel xicoꞌlej take cho chipam quicꞌaxquilal eh tzꞌa̱b ruꞌ chi ribil ri̱b maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricoꞌlem ri̱b chipam i tiꞌcꞌaxic wilic wi̱ꞌ. \v 32 Reꞌ hat xakꞌor chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi kana̱ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, majeꞌ? Wi til aj coric chi jeꞌ reꞌ, tikajen cho wach curu̱s reh chi nok reꞌ hoj enkilow reꞌreꞌ ewoꞌ nkacoj awach i hat, nqui take reh. \p Jeꞌ woꞌ take aj lekꞌ xijapꞌaric wach curu̱s ar chi riche̱l i Jesus, jenaj queh ruꞌ xoquic chi ritzꞌujuric ruꞌ. \s1 Reꞌ ribiral naxelic ruxla̱b i Jesus \r (Mt. 27.45-56; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30) \p \v 33 Naxponic cablaj o̱ra reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, xoquic cho kꞌekom wach acꞌal cu rehtal xponic jeꞌ na qꞌuisi̱n maꞌ xib o̱ra risoljic i kꞌi̱j. \v 34 Ar aj ruꞌ nok qꞌuisi̱n na chic maꞌ riban xib o̱ra reꞌ Jesus nok qꞌuisi̱n chic maꞌ nquimic je, xkꞌoric ru̱cꞌ ansil naxikꞌor chi jeꞌ wili pan kꞌoric hewre̱yo: \p «Eloyih, Eloyih, la̱ma sawacta̱ni? nqui xikꞌor. \p Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ tzꞌihmbimaj woꞌ cho pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios, jeꞌ wili ra̱j rikꞌorom: \p “Lokꞌ laj wAja̱w Dios, chaj waꞌric nwicꞌraj chi xinacana̱ꞌ chi wutquel chipam i tiꞌcꞌaxic wili? nqui ra̱j rikꞌorom. \p \v 35 Chi quixilac take cꞌacharel xibirinic reh kꞌoric xiban i Jesus, wilic take jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Chabiraj tak, reꞌ wili reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ Eli̱yas ribihnal cꞌahchiꞌ rikꞌoꞌrem johtok chi naricꞌulic tobjok chipam ricꞌaxquilal, nqui take. \p \v 36 Ar aj ruꞌ jenaj queh sol xo̱j ricꞌahmaj jenaj mi̱x, ximuh pan chꞌamsamaj laj ri̱s u̱wa eh naxipix chi juꞌ jenaj caxlan a̱j, xiyew nak johtok reh Jesus chi naritzꞌubem soꞌ reh chi toꞌbal reh chipam ritiꞌquilal, xa reꞌ laꞌ wilic take xipitbic reh sol reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \p «Chacana̱ꞌ, chiban pe ar maj wi xatoꞌbej maꞌ eta chic nkilow wi encꞌulic kahsjok wach curu̱s ruꞌum Eli̱yas, nqui take reh. \p \v 37 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xiqꞌuer johtok chi̱ꞌ chi cow eh xelic ruxla̱b. \v 38 Xa chiwach aj woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ tzꞌih poybal cok wach i lokꞌ laj yeꞌa̱b wilic chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios xwek yejal, cu china̱ xipꞌut cho wekic cu xponic jok chi ro̱k. \v 39 Jeꞌ woꞌ, reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol reꞌ wilic maꞌ naht ta cok ru̱cꞌ i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor naxilow i riquimic ruꞌ: \p «Reꞌ winak wili til poꞌ woꞌ nchel coric chi rAcꞌu̱n i Dios, nqui xikꞌor. \p \v 40 Naxquimic i Jesus wilic woꞌ juꞌjun chi ixok cꞌahchiꞌ quilom je chi naht i ricansjic xbanaric. Chi quixilac take ixok reꞌreꞌ, wilque̱b woꞌ ar i Mari̱ya aj Majta̱la, reꞌ Salomeh chꞌi̱l woꞌ i Mari̱ya reꞌ ritu̱t i Jesus eh ritu̱t woꞌ i Chep chꞌi̱l i Jaco̱wo reꞌ ro̱x acꞌun. \v 41 Reꞌ aj take ixok reꞌreꞌ xquitoꞌbej i Jesus ru̱cꞌ ricamaj naxwihꞌic cho ar Calile̱ya eh chi ritahkaljic i Jesus xiꞌo̱j woꞌ chiri̱j ar Jerusalen. \s1 Reꞌ rimukꞌunjic i Jesus \r (Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42) \p \v 42 Ruꞌum chi xoquic chic cho xikꞌek eh xponic chic riꞌorahil nok reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nkatikꞌa̱ꞌ ki̱b chi ricꞌuluric i kꞌi̱j reꞌ kojhiꞌilic wi̱ꞌ, \v 43 jenaj winak aj Arimate̱ya Chep ribihnal, reꞌ kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ riwaꞌric chi quiwach take rich aj nahsil aj noꞌjbal chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho i maꞌ Israhel, xponic ar ru̱cꞌ i Po̱nsyo Pila̱to. Reꞌ winak wili, reꞌ wilic chi quixilac take cꞌacharel cꞌahchiꞌ cuyꞌem rikꞌijil nok reꞌ Dios naricojom chi Kꞌatal Kꞌoric i pahbamaj ruꞌum, maj rehtꞌalim chi reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ riyew ta kꞌab chi encahnic wach curu̱s i ritiꞌjolal jenoꞌ hab wach ncansjic je. Jeꞌ reꞌ nok xicowej ricꞌux chi ripahkaljic kꞌab reh Po̱nsyo Pila̱to chi narikahsam cho ritiꞌjolal i Jesus ar wach curu̱s reh chi narimukꞌa̱b je. \v 44 Naxibiraj i Po̱nsyo Pila̱to chi reꞌ Jesus xquimic chic, kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux eh ruꞌum reꞌ xitakꞌa̱ꞌ ricꞌamjic je i cꞌamol quibe̱h take sol cꞌahchiꞌ quichaꞌjanic reh i Jesus ar chiwach cok i curu̱s, reh chi naribiram reh wi til woꞌ coric chi xquimic chic i Jesus. \v 45 Naxibiraj ricorquil chi reꞌ Jesus camnak chic, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xiyew kꞌab chi reꞌ ritiꞌjolal i Jesus narikahsjic cho wach curu̱s eh chi nariyeꞌeric je reh i maꞌ Chep. \v 46 Nok pononak chic reꞌ wilic wi̱ꞌ ritiꞌjolal Jesus ar wach curu̱s, reꞌ maꞌ Chep xikahsaj cho ritiꞌjolal i Jesus eh xibotej pan jenaj tzꞌih lokꞌo̱j ruꞌum. Chiri̱j chic ruꞌ, xo̱j rimukꞌa̱ꞌ pan jenaj mukꞌunbal tikꞌimaj ruꞌum pan jenaj maꞌ laj abaj. Ar ru̱cꞌ i mukꞌunbal wili wilic woꞌ jenaj maꞌ laj coten abaj reꞌ tikꞌimaj chi tzꞌapbal woꞌ chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ woꞌ abaj reꞌreꞌ xcojoric chi tzꞌapbal chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ nok cojo̱j chic cho ar i ritiꞌjolal i Jesus. \v 47 Ar maꞌ naht ta ru̱cꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ, reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la chꞌi̱l woꞌ i Mari̱ya reꞌ ritu̱t i Chep reꞌ richa̱kꞌ i Jesus, xiponic chi ricojoric rehtal haj xmukꞌunjic i Jesus ruꞌum maꞌ Chep. \c 16 \s1 Reꞌ ribiral ructic cho i Jesus // chi quixilac camnak \r (Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10) \p \v 1 Xa reꞌ woꞌ ti xponic waki̱b o̱ra reh xikꞌek reꞌ ncuxꞌic wi̱ꞌ i hiꞌlbal kꞌi̱j, reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la, chꞌi̱l Salomeh eh chꞌi̱l woꞌ Mari̱ya reꞌ ritu̱t Jaco̱wo reꞌ ricab richa̱kꞌ i Jesus, xiꞌo̱j chi rilokꞌoric jenaj ncꞌohnic laj ikꞌo̱m buchꞌbal ritiꞌjolal i Jesus. \v 2 Naxsakꞌic lok reh Tomincuꞌ kꞌi̱j reꞌ pe̱t kꞌi̱j reh xama̱na chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xa cu suksuk woꞌ ti relic cho i kꞌi̱j reꞌ take xib chi ixok reꞌreꞌ xquicꞌam je ncꞌohnic laj ikꞌo̱m eh xiꞌo̱j cu reꞌ muklic cho wi̱ꞌ i Jesus. \v 3 Nok behic chic ncaꞌn je, xiꞌoquic chi ribirmijic chi quiwach chi hab woꞌ wach naritoꞌbonic queh chi ricꞌuyuꞌsjic lok i maꞌ laj abaj ntzꞌapbic chi̱ꞌ i mukꞌunbal, \v 4 xa reꞌ laꞌ naxiꞌo̱j cꞌolok ar, xquilow chi reꞌ maꞌ laj abaj reꞌreꞌ cꞌuyuꞌsumaj chic lok. \v 5 Chi tehlic chic chi̱ꞌ i mukꞌunbal, xiꞌoquic cok chipam eh nok wilque̱b chic cok ar xquilow wach jenaj qꞌuijol reꞌ tzꞌuklic cho chi ricorquil je pan quisecꞌa̱j take ixok reꞌreꞌ. Reꞌ risoꞌ i qꞌuijol wili xa nim chic ro̱k eh xa nrepretic chic risakil. Reꞌ take ixok reꞌreꞌ yohbal wach naxiyoꞌjic ruꞌum. \v 6 Ar aj ruꞌ, reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor queh take ixok reꞌreꞌ: \p «Maꞌ tiyoꞌjic tak ruꞌum chi wilqui̱n ayuꞌ. Reꞌ hat-tak xatcꞌulic nak tak lok ayuꞌ chi risiqꞌuiric i Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret, majeꞌ? Coric, reꞌreꞌ xcansjic wach curu̱s xa reꞌ laꞌ maꞌxta chic ayuꞌ ruꞌum nok xuctic chic chi quixilac take camnak. Quim tak kꞌuruꞌ, toque̱n tak cho pa rimukꞌunbal eh chawilow tak chi maꞌxta chic ayuꞌ. \p \v 7 Yuꞌna chi xawilow tak chic chi coric reꞌ xnikꞌor aweh tak, hiy chaloqꞌuej awi̱b tak chi ojic cu̱cꞌ take awich aj tahkanel tak eh chakꞌor tak queh chi reꞌ Jesus xuctic chic chi quixilac take camnak. Jeꞌ woꞌ, chakꞌor tak queh chi nachimol ri̱b awu̱cꞌ tak ar pa riyukꞌul i Calile̱ya, reꞌreꞌ pe̱t narojic chawach tak eh ar na̱rakam awi̱b tak richꞌi̱l jeꞌ ricab woꞌ rikꞌorom cho aweh tak nok jaꞌ ncansjic ta nak. Chiꞌnchel i wili curman chi til narehtꞌalim woꞌ i Luch. Jeꞌ reꞌ nok til chakꞌor woꞌ tak reh ruꞌ, nqui queh. \p \v 8 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take ixok reꞌreꞌ xiꞌo̱j cajim chi rikꞌormojic i nicꞌ paꞌ nimal xkꞌormojic je queh. Reꞌ take reꞌ chi xa yoꞌjic chic wilque̱b naxiꞌelic cho chipam i mukꞌunbal eh ruꞌum reꞌreꞌ nok ojic ncaꞌn, maꞌ hab ta wach aj eh jeꞌ ru̱cꞌ xquicꞌul je wach be̱h, xquikꞌor reꞌ xquibiraj eh xquilow cho pan mukꞌunbal reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ take raj tahkanel i Jesus // maꞌ xquicoj ta wach ructic \r (Mt. 28.9-10; Jn. 20.11-23; Lc. 24.13-35) \p \v 9 Nok uctunak aj chic cho Jesus chi quixilac take camnak chipam i Tomincuꞌ kꞌi̱j, reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la, reꞌreꞌ i pe̱t be̱h chi rilmijic wach i Jesus naxicꞌuhtaj ri̱b reh cu wahkꞌek ti. Reꞌ Mari̱ya wili ru̱cꞌ aj woꞌ reꞌ xesmejic lok ruꞌum i Jesus take wuku̱b chi maꞌ tob laj uxlabal reꞌ nchoponic nak na̱ ricꞌacharic. \v 10 Jeꞌ reꞌ ajic nok rilom chic wach i Jesus, xo̱j cu̱cꞌ take aj tahkanel tzoklic quiwach pan jenaj yeꞌa̱b reꞌ okꞌic nak ncaꞌn wi̱ꞌ ruꞌum ritiꞌquilal quicꞌux chiri̱j riquimic i Jesus eh ar xikꞌor queh chi reꞌ Jesus cꞌachlic woꞌ chic, \v 11 xa reꞌ laꞌ naxikꞌor i Mari̱ya chi reꞌ Jesus cꞌachlic woꞌ chic eh chi til xilow wach ruꞌ, reꞌ take reꞌ maꞌ xquicoj ta wach reh. \v 12 Chi jeꞌ aj woꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xicꞌuhtaj woꞌ chic ri̱b chi quiwach take qui̱b chic chi raj tahkanel ojic ncaꞌn pan quipa̱t ar chiri̱j lok i tinamit Jerusalen, xa reꞌ laꞌ, ruꞌum chi toco̱m chic riwi̱ꞌ rilbal naxicꞌuhtaj ri̱b, maꞌ xquinaꞌbej ta wach chi reꞌ poꞌ nchel i Jesus xicꞌuhtaj ri̱b queh. \v 13 Naxquirak chiri̱j chi reꞌ poꞌ nchel i Jesus xquilow wach, reꞌ take reꞌ xisoljic woꞌ chic je ar Jerusalen chi rikꞌormojic queh quichꞌi̱l chi xquilow wach i Jesus chi cꞌachlic woꞌ chic, xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ take reꞌ xa ta woꞌ nak chi jeꞌ reꞌ xquicoj wach chi xcꞌacharic woꞌ chic cho. \p \v 14 Chiri̱j aj chic chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ Jesus ruhmumaj chic cok chi quiwach take junlaj chi raj tahkanel nok tzokolque̱b chi wiꞌc ncaꞌn. Ar aj ruꞌ reꞌreꞌ xinak take ruꞌum reh ricowil quicꞌux reꞌ xbanic queh chi maꞌ xquicoj ta wach chaj bih xkꞌormojic queh. Jeꞌ reꞌ xiban maj naxkꞌormojic queh cuꞌum take xiꞌilbic reh chi cꞌachlic chic naxuctic cho chi quixilac camnak, maꞌxta bih xquicoj wach. \s1 Reꞌ takꞌanic xiyew cahnok i Jesus // chi quina̱ take raj tahkanel \r (Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-53; Jn. 20.19-23; Hch. 1.6-8) \p \v 15 Nok ojic chic johtok reh Jesus pan taxa̱j, jeꞌ wili xikꞌor queh take junlaj chi raj tahkanel: \p «Reꞌ hin tinitakꞌa̱ꞌ tak chi nawojic tak cu̱cꞌ chiꞌnchel tinamit chi junsut wach acꞌal eh chakꞌor tak queh i niCꞌuhbal reꞌ nyeꞌbic sukquil cꞌuxlis, reh chi enquicoj wach. \p \v 16 «Til nikꞌor aweh tak chi xa hab paꞌ wach ericoj wach niCꞌuhbal, reꞌreꞌ naricoꞌljic ruꞌum i Dios chiwach i take tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric chi quina̱ take aj mahc. Reꞌ naricojbic wach niCꞌuhbal, chatakꞌa̱ꞌ woꞌ tak reh chi kahsjok riha̱ꞌ, tzꞌa̱b ruꞌ hab paꞌ wach maꞌ eta ricoj wach niCꞌuhbal, reꞌreꞌ narichꞌukuric kꞌoric china̱ ruꞌum i Dios chi naricꞌulum tiꞌcꞌaxic, nqui queh. \p \v 17 Jeꞌ woꞌ, xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ take quicojbic wach niCꞌuhbal jeꞌ wili take lokꞌ laj nawa̱l nacaꞌnam: Ru̱cꞌ rinimal wach wajawric naniyeb queh, reꞌ take reꞌ naquesam take lok maꞌ tob laj uxlabal nchopbic na̱ quicꞌacharic take cꞌacharel. Jeꞌ woꞌ, naquicholic woꞌ kꞌoric pan toco̱m chic kꞌoric. \v 18 Wi jenoꞌ a̱kꞌ jeꞌ ru̱cꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic riqui̱ chi cansanic, eritiw take on wi xyeꞌeric queh chi ucꞌjic jenoꞌ ikꞌo̱m ncansanic, reꞌ take reꞌ maꞌxta woꞌ wi̱ꞌ naroquic queh. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ nacaꞌn quiti̱j chiri̱j jenoꞌ yowa̱b, ewoꞌ nelic lok riyaꞌbilal i cꞌacharel reꞌreꞌ naquicoj i quikꞌab china̱, nqui queh.\fig Reꞌ Jesus ojic riban johtok pan taxa̱j |src="CN01883B.TIF" size="col" loc="02MRK 16.18 (Lc. 24.49)" ref="SAN MARCOS 16:18" \fig* \p \v 19 Nok kꞌoro̱j chic chiꞌnchel reꞌreꞌ queh take raj tahkanel i Jesus, cu reꞌ aj ruꞌ reꞌ Dios xiban chi reꞌ Jesus xcꞌamaric johtok pan taxa̱j reꞌ xyeꞌeric wi̱ꞌ reh jenaj rinimal rilokꞌil ruꞌum i Dios jeꞌ ricab rilokꞌil ricꞌul jenoꞌ cꞌacharel nanyeꞌeric reh chi ntzꞌuhkic cok pa nisecꞌa̱j jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. \v 20 Chiri̱j chic reꞌ xponic woꞌ kꞌi̱j chi reꞌ take raj tahkanel i Jesus xiꞌelic je chipam tinamit Jerusalen eh xiꞌo̱j woꞌ chi cꞌuhbalanic xa haj yu̱kꞌ qꞌuixca̱b. Jeꞌ reꞌ ncaꞌn chi cꞌahchiꞌ quitobjic ruꞌum i Ajabe̱s Jesus chi ribanaric take rehreh wach i lokꞌ laj nawa̱l reꞌ ncamanic chi cꞌuhtbal chi quiwach take cꞌacharel chi reꞌ take raj tahkanel i Jesus, reꞌ woꞌ i coric laj cꞌuhbal cꞌahchiꞌ quikꞌorom ribiral. \p Reꞌ wili ribiral ncohlsjic wi̱ꞌ wach i hu̱j wili.