\id MAT - Pokomchi Occidental NT \h SAN MATEO \toc1 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i Maꞌ Tiyoh \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt \mt2 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i \mt1 Maꞌ Tiyoh \c 1 \s1 Reꞌ ribiral chiri̱j hab wach take cho rima̱m ratiꞌt i Jesus \r (Lc. 3.23-38) \p \v 1 Reꞌ hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ quibihnal take rima̱m ratiꞌt i Jesus risakomej lok wach chi reꞌ Jesus, reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric maj reꞌreꞌ, ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham eh ra̱ꞌ riꞌsil woꞌ cho maꞌ Tawiy nqui rikꞌor i hu̱j reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \li1 \v 2 Reꞌ maꞌ Awraham xacꞌunej cho Isahac, \li1 reꞌ Isahac xacꞌunej cho Jacow, \li1 reꞌ Jacow xacꞌunej cho Jurah chꞌi̱l take junlaj chi ras richa̱kꞌ, \li1 \v 3 reꞌ Jurah xacꞌunej cho i Pa̱res chꞌi̱l i Sa̱ra \li2 naxicꞌam i Tama̱r chi rehqꞌue̱n, \li1 reꞌ Pa̱res xacꞌunej cho Hesrom \li1 eh reꞌ Hesrom xacꞌunej cho i Aram. \li1 \v 4 Reꞌ Aram xacꞌunej cho i Aminaraw, \li1 reꞌ Aminaraw xacꞌunej cho i Nahason, \li1 reꞌ Nahason xacꞌunej cho i Salmon, \li1 \v 5 reꞌ Salmon xacꞌunej cho i Wohos \li2 naxicꞌam i Rahaw chi rehqꞌue̱n, \li1 eh reꞌ Wohos xacꞌunej cho i Ower \li2 naxicꞌam i Rut chi rehqꞌue̱n, \li1 reꞌ Ower xacꞌunej cho Isayih, \li1 \v 6 reꞌ Isayih xacꞌunej i Tawiy. \li1 Reꞌ Tawiy naxwihꞌic cho chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho Israhel, xacꞌunej cho i Salomon \li2 naxicꞌam chi rehqꞌue̱n i rehqꞌue̱n cahnok i Uri̱yas. \li1 \v 7 Reꞌ Salomon xacꞌunej cho Rowoham, \li1 reꞌ Rowoham xacꞌunej cho i Awi̱yas, \li1 reꞌ Awi̱yas xacꞌunej cho i A̱sa, \li1 \v 8 reꞌ A̱sa xacꞌunej cho i Josapat, \li1 reꞌ Josapat xacꞌunej cho i Joram, \li1 reꞌ Joram xacꞌunej cho i Usi̱yas. \li1 \v 9 Reꞌ Usi̱yas xacꞌunej cho Jotam, \li1 reꞌ Jotam xacꞌunej cho i Acas, \li1 reꞌ Acas xacꞌunej cho i Esequi̱yas, \li1 \v 10 reꞌ Esequi̱yas xacꞌunej cho i Manases, \li1 reꞌ Manases xacꞌunej cho Amon, \li1 reꞌ Amon xacꞌunej cho Josi̱yas, \li1 \v 11 eh pa ribihnal i Josi̱yas jenaj queh take racꞌu̱n xacꞌunej cho i Jeconi̱yas chꞌi̱l take richa̱kꞌ, \li2 reꞌ xiꞌasjic chiwach take ha̱b nok reꞌ take kama̱m katiꞌt xicꞌamaric je ar pan tinamit Wawilo̱nya. \li1 \v 12 Nok wilque̱b chic ar Wawilo̱nya, \li1 reꞌ Jeconi̱yas xacꞌunej cho Salatyel \li1 eh reꞌ Salatyel xiqꞌuihsaj cho i Sorowawel. \li1 \v 13 Pa ribihnal aj i Sorowawel reꞌ jeꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho Awiyur, \li1 eh pa ribihnal i Awiyur, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho Elyaquim. \li1 Pa ribihnal woꞌ i Elyaquim, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho i Asor, \li1 \v 14 eh pa ribihnal i Asor, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho Saroc. \li1 Pa ribihnal i Saroc, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho i Aquim, \li1 eh pa ribihnal i Aquim, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho Elyur. \li1 \v 15 Pa ribihnal i Elyur, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho Elya̱sar, \li1 eh pa ribihnal i Elya̱sar reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho i Matan. \li1 Pa ribihnal woꞌ i Matan, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho i Jacow, \li1 \v 16 eh pa ribihnal i Jacow, reꞌ jenaj queh ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ xacꞌunej cho i Chep reꞌ ribahi̱l i Mari̱ya. \li2 Ru̱cꞌ i Mari̱ya wili, ar xasjic i Jesus, nqui rikꞌor i hu̱j reꞌreꞌ. \p Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, chiri̱j i Jesus reꞌ enkakꞌor chi til reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, \v 17 kehtꞌalim hab wach take cho rima̱m ratiꞌt, reꞌ take eriban chi enajlajic ri̱j chi xib tik ro̱k chi cꞌacharic caꞌnam cho chi cajlaj buhr quiwi̱ꞌ chi jeꞌ wili: Cu ru̱cꞌ cho maꞌ Awraham cu nponic ru̱cꞌ maꞌ Tawiy wilic cajlaj buhr chi cꞌacharic. Chiri̱j chic cho reꞌreꞌ, cu ru̱cꞌ rikꞌijil quicꞌamaric je kich katinami̱t ar Wawilo̱nya wilic woꞌ cajlaj buhr chi cꞌacharic. Cu ru̱cꞌ cho rikꞌijil reꞌreꞌ, cu nponic ru̱cꞌ rikꞌijil ricꞌacharic kAja̱w Jesus, reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, wilic woꞌ cajlaj buhr chi cꞌacharic. \s1 Reꞌ ribiral rasjic i Jesus \r (Lc. 2.1-7) \p \v 18 Reꞌ asjic xiban i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric jeꞌ wili riwi̱ꞌ: Reꞌ ritu̱t i Jesus reꞌ Mari̱ya ribihnal, nok jaꞌ rituna̱ꞌ ta pe ri̱b chi cꞌacharic richꞌi̱l i Chep, reꞌ xpahkanic reh chi rehqꞌue̱n, xcahnic peꞌ nchel chi yowa̱b ixok chic ruꞌum rajawric i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. \v 19 Chi maꞌ rehtꞌalim ta chaj waꞌric chi jeꞌ chic reꞌ riwi̱ꞌ i Mari̱ya, reꞌ Chep maꞌ xa̱j ta nak chic rituna̱b ri̱b richꞌi̱l i Mari̱ya ruꞌum nok til ricꞌam na̱ chi coric nicꞌ nimal rikꞌor i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌ cok ruꞌ reh chi maꞌ eta ncahnic i Mari̱ya pan qꞌuixbilal, xa̱j ricana̱b chi maꞌ xikꞌor ta queh take cꞌacharel chaj bih riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ naribanam. \p \v 20 Chi jeꞌ reꞌ ricapew-bal i Chep, pan jenaj chakꞌab jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios xicꞌuhtaj ri̱b reh pa riwiric eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat Chep, ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Tawiy, chacꞌam i Mari̱ya chi awehqꞌue̱n. Ma̱capaj chi mahc chaweh ricꞌamaric chi jeꞌ ricab wilic wi̱ꞌ maj reꞌ haꞌlacꞌun rihkam cho ruꞌ, reꞌ rajawric i Lokꞌ laj Uxlabal xbanic chi xcahnic chi jeꞌ reꞌ, nqui xitakꞌa̱ꞌ cho rikꞌormojic aweh i Dios. \v 21 Reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ woꞌ rikꞌormojic chi reꞌ haꞌlacꞌun narasjic ru̱cꞌ i Mari̱ya chacoj tak ribihnal chi Jesus reꞌ ra̱j rikꞌorom Aj Coꞌlonel. Jeꞌ reꞌ ribihnal chacoj maj reꞌreꞌ naricoꞌlonic queh awich atinamital chiwach i tiꞌcꞌaxic wilic chi quina̱ ruꞌum quimahc, nqui xikꞌor i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 22 Ru̱cꞌ xikꞌor i aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ reh maꞌ Chep, xo̱j elok wach rikꞌorbal i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios rikꞌorom cho ru̱cꞌ chi̱ꞌ raj kꞌorol Cꞌuhbal, reꞌ Isayi̱yas ribihnal \v 23 naxikꞌor cho chi jeꞌ wili: \q1 “Na ilirok chi narasjic i racꞌu̱n jenaj kꞌahxok cahnanak chi yowa̱b ixok chic chi cu jaꞌ wihꞌinak ta ru̱cꞌ winak, \q1 reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel kakꞌor tak i kꞌoric wili: “Emanwel”, nqui Isayi̱yas. \m Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ kehtꞌalim i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maj reꞌreꞌ ra̱j rikꞌorom pan kakꞌorbal reꞌ hewre̱yo ribihnal: “Reꞌ Dios wilic chi kaxilac chi kacoꞌljic”. \p \v 24 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chi ribanaric xkꞌormojic reh ruꞌum raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios, reꞌ Chep naxcꞌaꞌchic ti wach chiwach i wahkꞌek reꞌreꞌ, xo̱j ti ru̱cꞌ i Mari̱ya eh xitikꞌa̱ꞌ woꞌ chic wach chi naricꞌamam ri̱b richꞌi̱l \v 25 eh chi jeꞌ reꞌ xquicꞌam qui̱b, xa reꞌ laꞌ ruꞌ cu rehtal asjanak chic i pe̱t racꞌu̱n i Mari̱ya reꞌ xquicoj ribihnal chi Jesus, cu reꞌ aj ruꞌ xquinaꞌbej quiwach pan quicꞌacharic take qui̱b chi cꞌacharel reꞌreꞌ. \c 2 \s1 Reꞌ riyeꞌeric rilokꞌil i Jesus // cuꞌum take aj tijem ri̱j chꞌimi̱l \p \v 1 Chipam take cho kꞌi̱j naxasjic i Jesus ar pan tinamit Welen pa riyukꞌul i Jure̱ya reꞌ wilic wi̱ꞌ i Hero̱res chi kꞌatal kꞌoric, xicꞌulic lok ar Jerusalen quib xib chi winak jeꞌ ru̱cꞌ aj noꞌjbal aj tijem take ri̱j chꞌimi̱l. Reꞌ take reꞌ xichalic pan jenaj tinamit reꞌ njohtic cho wi̱ꞌ i kꞌi̱j. Naxiponic ajic Jerusalen, \v 2 jeꞌ wili pꞌuht quipahkam queh take cꞌacharel ar: \p «Reꞌ hoj kehtꞌalim chi reꞌ haꞌlacꞌun naricahnic chi quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xasjic chic maj cu pan katinami̱t reꞌ xojchalic wi̱ꞌ xkilow cho wach richꞌimilal. Chacuy, chakꞌor tak keh kꞌuruꞌ haj tinamit xasjic ruꞌum nok reꞌ hoj xojchalic chi riyeꞌeric rilokꞌil, nqui take. \p \v 3 Nok ribiram chi asjanak chic i haꞌlacꞌun naricahnic chi kakꞌatal kꞌoric, reꞌ Hero̱res xoquic chi xa ntuquic chic pa ra̱mna ruꞌum reh ricapewjic chi reꞌ chic i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ naroquic pa rijelow-bal wi til coric chi jeꞌ reꞌ. Jeꞌ woꞌ reꞌ xquicꞌul take cꞌacharel ruꞌum reh ricapewjic chi reꞌ Hero̱res naricꞌamam je jenoꞌ cꞌaxquilal chi quina̱ ruꞌum reh i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ. \v 4 Chi ntuquic i ra̱mna, reꞌ Hero̱res kꞌuruꞌ xitakꞌa̱ꞌ rimoloric quiwach take nahsil aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh nok wilque̱b chic cok chiwach, xibiraj queh haj tinamit kꞌoro̱j cahnok ribiral chi narasjic wi̱ꞌ i cꞌacharel reꞌ chi quiwach take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel til reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 5 Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh Hero̱res: \p «Reꞌ hoj kehtꞌalim chi pa riyukꞌul Jure̱ya ar chipam i tinamit Welen ribihnal, ar narasjic i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ maj reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal cho i Dios, reꞌ Mique̱yas ribihnal, xitzꞌihmbaj cho chipam rihu̱j chi reꞌ Dios jeꞌ wili rikꞌorom cho chiri̱j: \q1 \v 6 “Hat-tak cꞌacharel wilca̱t tak pa riyukꞌul Jurah ar pan tinamit Welen, \q1 maꞌ reꞌ ta chic take toco̱m chic tinamit jeꞌ ru̱cꞌ wilque̱b chipam i yukꞌul reꞌreꞌ nariqꞌuic na̱ quilokꞌil chiwach atinami̱t tak, \q1 maj pan atinami̱t tak narasjic i kꞌatal kꞌoric narikꞌatbic kꞌoric chana̱ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ tilokꞌonic tak wi̱n nqui cho Dios aweh tak, nqui aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui take reh. \p \v 7 Nok rehtꞌalim chic i Hero̱res haj tinamit xasjic i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ, chiri̱j chic naxiꞌelic take je nahsil reꞌreꞌ ru̱cꞌ, reꞌ chic take winak aj tijem ri̱j chꞌimi̱l reꞌ take xiponic chipam i tinamit reꞌreꞌ xiyukꞌej take chi maꞌ hab ta wach nehtꞌalanic reh eh ar xirak chiri̱j rihabil i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ naxquikꞌor reh jarub chic kꞌi̱j pꞌuhtunak quilom cho wach i chꞌimi̱l reꞌreꞌ. \v 8 Chiri̱j chic reꞌreꞌ, xitakꞌa̱ꞌ take je ar Welen chi rehtꞌaljic haj cok reh tinamit reꞌreꞌ wilic i haꞌlacꞌun eh jeꞌ wili takꞌanic xiban je queh naxiꞌo̱j: \p «Hiy tak ar Welen kꞌuruꞌ eh nok anaꞌbem tak chic chi coric haj wilic cok i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ, hiy tak ru̱cꞌ. Nacharak tak chatakꞌa̱ꞌ tak cho rikꞌormojic wi̱n haj wilic cok, reh chi reꞌ hin ewoꞌ nitikꞌa̱ꞌ je wi̱b chi equino̱j chi riyeꞌeric rilokꞌil, nqui je Hero̱res. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor maj pa ricapew-bal cho ruꞌ cꞌahchiꞌ ricapam ri̱j ricansjic i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ. \p \v 9 Jeꞌ aj reꞌ chiri̱j nok quibiram chic je xikꞌor Hero̱res, reꞌ take winak aj tijem ri̱j chꞌimi̱l reꞌreꞌ xquichop je quibe̱h chi cꞌahchiꞌ quitahkem je i chꞌimi̱l quilom cho wach cu pan quitinami̱t xichalic wi̱ꞌ. Reꞌ chꞌimi̱l reꞌreꞌ maꞌ xa ta reꞌ xicꞌuhtaj i be̱h, til reꞌ peꞌ woꞌ chic reꞌ xitꞌora̱ꞌ cho risakomil china̱ i pa̱t reꞌ wilic wi̱ꞌ haꞌlacꞌun naxiponic ar. \v 10 Naxquilow chi jeꞌ reꞌ, kꞌe̱ꞌ rinimal sukquil cꞌuxlis xoquic cho cu̱cꞌ take winak reꞌreꞌ. \v 11 Ar ajic naxiꞌoquic chic cok chipam i pa̱t, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xquilow wach i haꞌlacꞌun chꞌi̱l i Mari̱ya reꞌ ritu̱t eh xquiyew rilokꞌil chi xquixucꞌa̱ꞌ qui̱b chiwach. Chiri̱j reꞌreꞌ, pꞌuht quitehem na̱ quicꞌola̱b chi resmejic cho kꞌan woric laj chꞌihchꞌ jeꞌ ru̱cꞌ qꞌuih tzꞌa̱k, chꞌi̱l take se̱nsa chꞌi̱l woꞌ take ncꞌohnic laj ikꞌo̱m Mi̱ra ribihnal eh xquikꞌahsaj chi jenaj si̱ chiwach. \s1 Reꞌ rikꞌormojic reh maꞌ Chep // chi naricꞌamam i tꞌuch Jesus // ar Eji̱pto \p \v 12 Chiri̱j chic quiwihꞌic ru̱cꞌ Mari̱ya chꞌi̱l Chep, reꞌ take winak aj tijem ri̱j chꞌimi̱l xisoljic woꞌ chic je pan quitinami̱t, xa reꞌ cok ruꞌ pan toco̱m chic be̱h xisoljic je wi̱ꞌ ruꞌum nok reꞌ jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xicꞌuhtaj ri̱b queh pan quiwiric, xikꞌor queh chi maꞌxta chic quisoljic je ru̱cꞌ Hero̱res. \v 13 Jeꞌ woꞌ, pan jenaj chakꞌab pa riwiric i Chep, jenaj woꞌ chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios xicꞌuhtaj ri̱b reh eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Chatikꞌa̱ꞌ awi̱b chi ricꞌamaric je haꞌlacꞌun chꞌi̱l i ritu̱t eh hiy ar pan tinamit Eji̱pto chi ricꞌoloric awi̱b tak ar maj reꞌ Hero̱res naritokꞌom ribe̱h chi risiqꞌuiric rihaꞌlacꞌu̱n i Mari̱ya reh chi naricansam. Tiwi̱ꞌ tak ar cu rehtal chic nikꞌor aweh jaruj chic tisoljic tak cho, nqui reh. \p \v 14 Chiwach i chakꞌab reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, xa reꞌ woꞌ ti xcꞌaꞌchic wach, reꞌ Chep xicꞌam ti je i haꞌlacꞌun chꞌi̱l i ritu̱t ar pa riyukꞌul i Eji̱pto \v 15 eh ar xo̱j cahnok chi cꞌacharic cu rehtal xquimic je Hero̱res. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xponic wach rikꞌorbal i kAja̱w Dios rikꞌorom cho chi jeꞌ wili ru̱cꞌ chi̱ꞌ raj kꞌorol riCꞌuhbal reꞌ Ose̱yas ribihnal: \q1 “Cu pa riyukꞌul i Eji̱pto xnitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric i wAcꞌu̱n, nqui Dios, nqui aj kꞌorol reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Hero̱res xitakꞌa̱ꞌ quicansjic // take cucꞌ acꞌun ar Welen \p \v 16 Naxilow i Hero̱res chi xjotꞌoric cuꞌum take winak aj tijem ri̱j chꞌimi̱l, kꞌe̱ꞌ naxchalic ricꞌa̱. Chi jeꞌ reꞌ, reꞌreꞌ ruꞌum chi xicapaj chi reꞌ Jesus wilic pan tinamit Welen on maꞌ naht ta ar, xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic chi naquicansjic nicꞌ nimal take cucꞌ acꞌun cu reꞌ xiꞌasjic cu rehtal quib ha̱b quihabil reꞌ wilque̱b pan tinamit reꞌreꞌ chꞌi̱l pan tak tinamit wilque̱b pa ricꞌulaꞌt. Jeꞌ aj reꞌ quihabil take cucꞌ acꞌun xicansaj take ruꞌum chi jeꞌ reꞌ habil xinaꞌbej chi wilic reh i Jesus naxibiraj queh take aj tijem ri̱j chꞌimi̱l jarub kꞌi̱j quipꞌutum rilmijic wach i chꞌimi̱l reꞌreꞌ. \v 17 Ru̱cꞌ aj cansanic xiban i Hero̱res reꞌreꞌ, xo̱j elok wach i xikꞌor cho raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ Jeremi̱yas ribihnal chi jeꞌ wili: \q1 \v 18 “Ar pan tinamit Ramah nbirmijic chi wilic take ixok xa naquitzꞌu̱y chic chi okꞌic ruꞌum yohbal wach ritiꞌquil pan quicꞌux. \q1 Reꞌ take ixok quibirmijic chi okꞌic ncaꞌn reꞌreꞌ, reꞌ peꞌ nchel take ra̱ꞌ riꞌsil cho Raquel. \q1 Ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi xcansjic je quihaꞌlacꞌu̱n, \q1 maꞌ hab ta chic wach nchol rikꞌunjic quiwach chi naquimayam okꞌic, nqui rikꞌor i xitzꞌihmbaj cho aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ rikꞌormojic reh maꞌ Chep // chi naricꞌamam woꞌ chic cho // i tꞌuch Jesus pa riyukꞌul \p \v 19 Chiri̱j chic ruꞌ nok camnak chic i Hero̱res, ar aj pan tinamit Eji̱pto, reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios xicꞌuhtaj woꞌ chic ri̱b pa riwiric i Chep \v 20 eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Chep, yuꞌna maꞌxta chic yohbal chi reh i haꞌlacꞌun maj xquimic chic i Hero̱res reꞌ til xa̱j nak ricansam. Chatikꞌa̱ꞌ awi̱b kꞌuruꞌ, chacꞌam woꞌ chic je i haꞌlacꞌun chꞌi̱l i ritu̱t eh hiy ar pan ayukꞌul i hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui xikꞌor reh. \p \v 21 Naxcꞌaꞌchic wach i Chep reh wahkꞌek reꞌreꞌ, xichop woꞌ chic cho ribe̱h chi xicora̱ꞌ cho pan kayukꞌul i hoj rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi cꞌahchiꞌ ricꞌamam cho i haꞌlacꞌun chꞌi̱l woꞌ i ritu̱t. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ar nak xcahnic pa riyukꞌul i Jure̱ya, \v 22 xa reꞌ laꞌ ruꞌum riyoꞌjic xoquic cho naxibiraj chi reꞌ racꞌu̱n i Hero̱res, reꞌ Arquela̱yo ribihnal xcahnic chi kꞌatal kꞌoric pa rijelow-bal i raja̱w chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, maꞌ xcahnic ta chic ar, reꞌ laꞌ reꞌ ruꞌum chi jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios reꞌ xicꞌuhtaj woꞌ chic ri̱b reh pa riwiric xikꞌor reh chi cu yohbal chi queh chi equicahnic ar, reꞌreꞌ xicora̱ꞌ je pa riyukꞌul i Calile̱ya \v 23 cu rehtal xponic pan tinamit Nasaret reꞌ xcahnic wi̱ꞌ chi cꞌacharic. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ kꞌoro̱j cho cuꞌum take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xo̱j manlajok wach ru̱cꞌ i kꞌoric xbanaric reh Jesus cuꞌum take cꞌacharel maj reꞌ take reꞌ xquibihnej i Jesus chi aj Nasaret. \c 3 \s1 Reꞌ cꞌuhbalanic xiban i Wa̱n // chiri̱j i kahsanic haꞌ \r (Mr. 1.1-8; Lc. 3.1-9,15-17; Jn. 1.19-28) \p \v 1 Chiwach aj take kꞌi̱j nok reꞌ winak aj kahsem haꞌ, reꞌ Wa̱n ribihnal, xponic pan tak chik yu̱kꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel wilic pa riyukꞌul i Jure̱ya, \v 2 jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh tinamit: \p «Chajal tak wach anoꞌjbal tak ruꞌum nok reꞌ ripahba̱b i Dios chi Kꞌatal Kꞌoric cꞌulic chic lok reh, nqui queh. \p \v 3 Reꞌ Wa̱n reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ reꞌ xkꞌormojic cho ribiral chiri̱j ruꞌum aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ Isayi̱yas ribihnal, naxikꞌor cho chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ hin xnibiraj chi jeꞌ wili xkꞌormojic reh jenaj winak reꞌ cꞌahchiꞌ riyukꞌem take tinamit ar pan yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel: \q2 ‘Jeꞌ ricab nantikꞌinjic jenoꞌ be̱h ruꞌum ponic reh jenoꞌ kꞌatal kꞌoric chi kꞌoꞌronic, \q2 reꞌ hat chatikꞌa̱ꞌ woꞌ take tinamit chi ricꞌuluric i Ajabe̱s Pahbamaj wuꞌum chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ nariponic chi quikꞌoꞌrjic. \q2 Queh take tinamit reꞌreꞌ chakꞌor chi curman naquicorsam wach quicꞌacharic \q2 jeꞌ ricab nok jenoꞌ winak ricorsaj wach take yocyoc laj be̱h ruꞌum reh riponic jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, nqui xkꞌormojic reh, nqui xikꞌor cho maꞌ Isayi̱yas. \p \v 4 Reꞌ Wa̱n naxwinakbic chic, ar pan chik yu̱kꞌ xwihꞌic. Nok xwihꞌic ar xa chiliꞌl woꞌ ti chꞌi̱l ri̱s winak ca̱b xiwaꞌbej eh xa ritzꞌuhmal woꞌ ti ri̱j nim chicop came̱yo ribihnal xicoj chiri̱j chi jelow-bal risoꞌ eh xa junrahp woꞌ ti chi tzꞌuhu̱m xibacꞌbej wi̱ꞌ ripa̱m. \v 5 Jeꞌ woꞌ naxwihꞌic ar, yohbal wach take cꞌacharel xicꞌulic lok ru̱cꞌ i Wa̱n chi narikahsjic quiha̱ꞌ, jeꞌ chi aj Jerusalen, jeꞌ chi aj pan toco̱m chic tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya, jeꞌ chi aj pan toco̱m chic yukꞌul wilque̱b take cꞌultar reh nim ro̱k haꞌ Jortan ribihnal. \v 6 Reꞌ take tinamit reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor chi quijuꞌjunal naxkahsjic quiha̱ꞌ ruꞌum i Wa̱n ar pan nim ro̱k haꞌ Jortan: \p «K-Aja̱w Dios, reꞌ hin nirak chiri̱j chi hin aj mahc, nqui xquikꞌor. \p \v 7 Tzꞌa̱b ruꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take quicomonil take ra̱ꞌ riꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, reꞌ maꞌ xca̱j ta quirakam chiri̱j chi aj mahc take, jeꞌ wili xkꞌormojic queh ruꞌum i Wa̱n naxilow chi xicꞌulic lok ru̱cꞌ chi rikahsjic woꞌ quiha̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ nawa̱j asiqꞌuim tak ri̱j elic chiwach i tiꞌcꞌaxic chalic reh, jeꞌ ricab elic ncaꞌn take a̱kꞌ nanquilow wach i kꞌa̱kꞌ, ma̱coj tak wach reꞌ xat-tijiljic tak wi̱ꞌ chi xa reꞌ kahsanic haꞌ encoꞌlonic aweh tak chiwach i tiꞌcꞌaxic chalic reh. \v 8 Reh aj chi enikahsaj aha̱ꞌ tak, chaꞌn tak i coric cꞌuhtbal reh chi xacana̱ꞌ tak chic amahc \v 9 eh ma̱kꞌor tak nchel pan acꞌux tak chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ hoj, hoj ritinami̱t i Dios maj reꞌ hoj, hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham. Nicꞌ wach nachiban kꞌuruꞌ chi hoj aj mahc, maꞌ tiqui tak pan acꞌux. \p «Ma̱capaj tak chic chi jeꞌ reꞌ maj wi ta nak xa ruꞌum chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham, reꞌ take tinamit encaꞌn chi ritinami̱t i Dios, ra̱j rikꞌorom reꞌ take abaj wili ewoꞌ nak ncaꞌn chi ritinami̱t i Dios ruꞌum nok reꞌ Dios wilic rajawric chi enak ritikꞌa̱ꞌ take chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham. \p \v 10 «Jeꞌ reꞌ ajic, chacꞌuhtaj tak kꞌuruꞌ chi xacana̱ꞌ chic amahc tak maj reꞌ tiꞌcꞌaxic til chalic chic reh chana̱ tak eh naricꞌuluric awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab jenoꞌ winak tiklic chic chi naroquic chi riyocꞌoric lok take che̱ꞌ maꞌ quiwachanic ta eh nok riyocꞌom chic take lok, ricꞌat woꞌ take cok pan kꞌa̱kꞌ, nqui Wa̱n queh tinamit. \p \v 11 Jeꞌ reꞌ xikꞌor naxikꞌor woꞌ chic chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric cꞌulic lok reh chiwi̱j i hin, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic niqꞌuic na̱ rajawric chi niwach chi xa ta nak reꞌ tꞌuch wach camanic jeꞌ ricab resmejic lok riper xijab ajabe̱s riban jenoꞌ aj camanom, ericꞌul chi wi̱n chi eniban chiwach. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin yuꞌna xa ru̱cꞌ ti haꞌ cꞌahchiꞌ nikahsam quiha̱ꞌ take cꞌahchiꞌ quiyotꞌom quicꞌux chiri̱j quimahc, raj laꞌ Ajabe̱s kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, til naribanam chi naritakꞌa̱b cho i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi nariwihꞌic pan acꞌacharic hat-tak reꞌ tiniminic tak reh Ajabe̱s reꞌreꞌ eh tzꞌa̱b ruꞌ take maꞌ quiniminic ta reh, reꞌ take reꞌ narichꞌukuric kꞌoric chi quina̱. \v 12 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, chatikꞌa̱ꞌ awi̱b tak chi ricꞌuluric i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ maj nacꞌolok lok ruꞌ, xa chi yuꞌna ti naripꞌutum camanic jeꞌ ricab riban jenoꞌ winak nok wilic chic pan kꞌab rijachbal, ripꞌut ti rijacharic lok ri̱j take rija̱l tehbal na̱ rica̱kꞌ eh nok ricohlam chic rijacharic ri̱j rija̱l, riyew lok pan birin take rijal eh reꞌ ritilubquil riyew cok pan kꞌa̱kꞌ reꞌ xa ntenic chic cho, nqui Wa̱n.\fig Reꞌ aj ticol ripuh wach reꞌ xiwachej ritic|src="CN01655B.TIF" size="col" loc="01MAT 03.12 (LUK 3.17)" ref="SAN MATEO 3:12" \fig* \s1 Reꞌ rikahsjic riha̱ꞌ i Jesus \r (Mr. 1.9-11; Lc. 3.21-22) \p \v 13 Chiwach woꞌ take kꞌi̱j nok reꞌ Wa̱n kahsanic haꞌ riban, reꞌ Jesus xelic cho pa riyukꞌul i Calile̱ya eh xo̱j chi chi̱ꞌ i nim ro̱k haꞌ reꞌ Jortan ribihnal reh chi narikahsjic woꞌ riha̱ꞌ ruꞌum. \v 14 Ar aj ruꞌ nok wilic chic i Jesus chiwach, reꞌ Wa̱n jeꞌ wili xikꞌor reh pitbal reh chi reꞌ Jesus maꞌ eta nak chic ripahkaj cok rikahsjic riha̱ꞌ: \p «Reꞌ hin maꞌ eta nikahsaj aha̱ꞌ maj maꞌ riwi̱ꞌ ta chi wi̱n chi jeꞌ reꞌ eniban aweh i hat. Reꞌ laꞌ nak hat curman chi na̱kahsanic niha̱ꞌ i hin, nqui reh. \p \v 15 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wa̱n, chakahsaj niha̱ꞌ maj riwi̱ꞌ chi keh chi nakanimem chiꞌnchel i takꞌanic riban keh i Dios, nqui reh. \p Chi jeꞌ reꞌ maꞌ xikꞌihtaj ta chic ri̱b i Wa̱n, \v 16 xikahsaj laꞌ riha̱ꞌ i Jesus eh naxuctic aj cho pan haꞌ, cu reꞌ peꞌ chic reh Wa̱n naxteh cho pa̱m i taxa̱j, xilow chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xcꞌulic lok china̱ i Jesus jeꞌ ricab riwi̱ꞌ jenaj rexba̱. \v 17 Chipam aj i juncꞌam reꞌreꞌ, jeꞌ wili kꞌoric xiban cho Dios cu pan taxa̱j: \p «Reꞌ wili i wAcꞌu̱n reꞌ til kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj. Kꞌe̱ꞌ woꞌ sukquil pa nicꞌux chiri̱j ruꞌum chi xnipahba̱ꞌ chi Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric, nqui cho Dios. \c 4 \s1 Reꞌ ripajaric ricapew-bal i Jesus // xbanjic ruꞌum aj Yahm \r (Mr. 1.12-13; Lc. 4.1-13) \p \v 1 Nok chalanak chic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios ru̱cꞌ i Jesus, xcꞌamaric je ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal ar pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel reꞌ xwihꞌic wi̱ꞌ chi naripajaric ruꞌum aj Yahm. \v 2 Ar ajic nok yohbal woꞌ chic wach ricꞌahric xjohtic cho Jesus chiri̱j chi ribanam chic lok caꞌwinak (40) kꞌi̱j chi maꞌ ribanam ta riwaꞌ riha̱ꞌ, \v 3 reꞌ aj Yahm jeꞌ wili xponic rikꞌor reh xa chi pajbal reh: \p «Reꞌ hat Jesus wilic rajawric akꞌorbal ruꞌum nok hat rAcꞌu̱n i Dios. Chakꞌor reh abaj wili kꞌuruꞌ chi mikrok caxlan wiꞌc, nqui reh. \p \v 4 Raj laꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Coric wilic rajawric nikꞌorbal, xa reꞌ laꞌ maꞌxta nibiram kꞌoric chawach maj pa riCꞌuhbal i Dios tzꞌihmbimaj chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ cꞌacharel reh chi naricꞌacharic curman chi naribanam riwaꞌ, \q1 xa reꞌ laꞌ til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic curman chi naribiram haj wilic rikꞌor i Dios reh chi naricꞌacharic chi suk ru̱cꞌ, nqui rikꞌor, nqui ricꞌuꞌljic xiban. \p \v 5 Chiri̱j chic ruꞌ xcꞌamaric woꞌ chic je Jesus ruꞌum aj Yahm ar chipam tinamit Jerusalen reꞌ xichih i Dios chi ar narilokꞌonjic wach. Ar xpahbabjic china̱ i maꞌ laj tzꞌak nsutunic ri̱j i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios \v 6 eh jeꞌ woꞌ chic wili xkꞌormojic reh ruꞌum aj Yahm: \p «Reꞌ hat Jesus rAcꞌu̱n i Dios, reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch quichaꞌjanic aweh maj pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ i riCꞌuhbal i Dios jeꞌ wili tzꞌihmbimaj: \q1 “Reꞌ Dios eritakꞌa̱ꞌ cho take raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi etichalic quichaꞌjej i hat racꞌu̱n, nqui tzꞌihmbimaj. \m «Jeꞌ woꞌ chic tzꞌihmbimaj woꞌ chi jeꞌ wili: \q1 “Wi ta nak etikꞌehbic jok wach acꞌal reꞌ take reꞌ etiquicꞌul pan te̱w reh chi maꞌ eta nachꞌey awi̱b wach abaj, nqui tzꞌihmbimaj. \p «Chacut jok awi̱b kꞌuruꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ encꞌutunic chi til coric i chiꞌnchel reꞌreꞌ, nqui reh Jesus. \p \v 7 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Coric xakꞌor, xa reꞌ laꞌ maꞌ riyew ta ri̱b chi enipaj i Dios maj jeꞌ wili tzꞌihmbimaj chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios: \q1 “Ma̱yew chi pajaric awAja̱w Dios, nqui tzꞌihmbimaj, nqui Jesus. \p \v 8 Jeꞌ woꞌ chic, ar china̱ i jenaj yu̱kꞌ kꞌe̱ꞌ nahtil na̱ reꞌ xcꞌamaric je wi̱ꞌ i Jesus, reꞌ aj Yahm xicꞌuhtaj reh nicꞌ nimal take nimak wach tinamit wilque̱b wach acꞌal chꞌi̱l quibihomal \v 9 eh jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Chaxucꞌa̱ꞌ awi̱b chi nilokꞌonjic eh enikꞌahsaj pan akꞌab chiꞌnchel take reꞌreꞌ reh chi enakꞌat kꞌoric chi quina̱, nqui xikꞌor reh. \p \v 10 Reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh aj Yahm: \p «Coric nakꞌor, xa reꞌ laꞌ maꞌxta ca̱t nilokꞌem maj pa riCꞌuhbal i Dios tzꞌihmbimaj chi jeꞌ wili: \q1 “Xa reꞌ woꞌ Ajabe̱s Dios na̱lokꞌem wach \q1 eh xa chiwach woꞌ reꞌ naxucꞌa̱b awi̱b, nqui tzꞌihmbimaj. \p «Telen aj chi niwach, maꞌ nwilow chic awach, nqui reh. \p \v 11 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ aj Yahm xicana̱ꞌ cahnok i Jesus eh chiri̱j chic reꞌ xicꞌulic lok take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi ritobjic. \s1 Reꞌ ripꞌuturic ricꞌuhbalanic // i Jesus pa riyukꞌul i Calile̱ya \r (Mr. 1.14-20; Lc. 4.14-15; 5.1-11; 6.17-19) \p \v 12 Nok ribiram chic Jesus chi reꞌ Wa̱n aj kahsem haꞌ xcojoric pan che̱ꞌ ruꞌum Hero̱res, xsoljic woꞌ chic je pa riyukꞌul Calile̱ya, \v 13 ar pan tinamit Nasaret, reꞌ cok ruꞌ maꞌ xcahnic ta chi junpech chipam i tinamit reꞌreꞌ xelic laꞌ je ar eh xo̱j wihꞌok chipam i tinamit reꞌ Capernahum ribihnal reꞌ wilic chi chi̱ꞌ haꞌ. Ru̱cꞌ aj ricahnic chi cꞌacharic chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ wilic chipam i yukꞌul reꞌ quicꞌacharic wi̱ꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho Sawulon chꞌi̱l i Neptalih, \v 14 xponic wach reꞌ xikꞌor cho i aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ maꞌ Isayi̱yas ribihnal, najtir kꞌi̱j chiri̱j i yukꞌul reꞌreꞌ. Reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor cho: \q1 \v 15 “Ar chipam i yukꞌul quicꞌacharic wi̱ꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho Sawulon chꞌi̱l i Neptalih, \q2 reꞌ wilic chi chi̱ꞌ haꞌ pa risecꞌa̱j i nim ro̱k haꞌ Jortan, Calile̱ya ribihnal, \q2 reꞌ wilque̱b woꞌ wi̱ꞌ qꞌuihal take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \q1 \v 16 kꞌe̱ꞌ rinimal sukquil cꞌuxlis xchalic cu̱cꞌ i tinamit \q2 xa jeꞌ na ricab nok reꞌ take behel wilque̱b pan kꞌekom akꞌab chi xa qꞌuisi̱n nak chic maꞌ quicansjic, \q1 kꞌe̱ꞌ nansukbic quicꞌux nanquilow woꞌ chic wach risakomil i kꞌi̱j, nqui xikꞌor cho. \s1 Reꞌ Jesus xiyukꞌej take // pe̱t raj tahkanel \r (Mr. 1.16-20; Lc. 5.2-11; Jn. 1.35-42) \p \v 17 Ar aj chipam i tinamit Capernahum xa reꞌ woꞌ ti xponic i Jesus, jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh tinamit: \p «Chajal tak wach anoꞌjbal ruꞌum nok xirak chic rikꞌijil chi reꞌ Dios naripꞌutum woꞌ chic kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel, nqui queh. \p \v 18 Chipam woꞌ tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Jesus pꞌuht rihchꞌiljic cuꞌum take pe̱t raj tahkanel chi jeꞌ wili riwi̱ꞌ: Junpech nok cꞌahchiꞌ risutem chi̱ꞌ i nim laj haꞌ wilic ar pa riyukꞌul Calile̱ya, reꞌreꞌ xilow quiwach take quib aj car cꞌahchiꞌ quicutum jok pan haꞌ i quiyaꞌl chopbal quica̱r. Reꞌ take reꞌ xa quicha̱kꞌ qui̱b eh jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Simon reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch eh chꞌi̱l i Tirix. \p \v 19 Naxikꞌoꞌrjic ar ruꞌum i Jesus, jeꞌ wili xkꞌormojic queh: \p «Tak chiwi̱j chi na̱banam tak chi waj tahkanel. Chi jelow-bal i chopoj car naꞌn tak, reꞌ hin eniban chi reꞌ chic take awas acha̱kꞌ enaꞌn tak chi enquichop quicꞌux chiwi̱j i hin, nqui Jesus queh. \p \v 20 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take quib reꞌreꞌ chi jumehkꞌil xquicana̱ꞌ cho quicamaj chi aj chopol car take eh xiꞌo̱j chiri̱j i Jesus chi raj tahkanel. \p \v 21 Chiri̱j i wili nok cꞌahchiꞌ ritikim juꞌ ribe̱h, reꞌ Jesus xo̱j rirak take quib chic chi aj car reꞌ xa quicha̱kꞌ woꞌ qui̱b jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n. Reꞌ take reꞌ chꞌi̱l i caja̱w, reꞌ Sewere̱yo ribihnal, ar wilque̱b chipam i cano̱wa reꞌ cꞌahchiꞌ quicꞌojem wi̱ꞌ wach i quiyaꞌl chopbal quica̱r naxkꞌormojic queh ruꞌum Jesus chi naquipahbabjic chi raj tahkanel chic take wi xiꞌoquic chi ritahkaljic, \v 22 xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xquicana̱ꞌ cahnok i cano̱wa reꞌ ncamanic queh chi aj chopol car eh nok quichꞌakam chic je qui̱b ru̱cꞌ caja̱w, xiꞌo̱j chiri̱j i Jesus. \p \v 23 Jeꞌ reꞌ ajic chi cꞌahchiꞌ ribehem pa̱m riyukꞌul i Calile̱ya richꞌi̱l chic take raj tahkanel jeꞌ ru̱cꞌ riyukꞌem chic take, reꞌ Jesus xiban i cꞌuhtunic chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Ar woꞌ chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, maꞌ xa reꞌ ta rikꞌormojic queh take cꞌacharel i holohic laj kꞌoric chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ jeꞌ laꞌ woꞌ xesaj woꞌ lok xa chaj bih jaric quitiꞌquilal take yowaꞌi̱b xicꞌamaric cho ru̱cꞌ. \v 24 Maꞌ xa ta reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ, qꞌuihal laꞌ take aj Si̱rya naxponic ribiral pan quiyukꞌul chiri̱j nicꞌ nimal take esenic yaꞌbilal riban Jesus, xquicꞌam cho quiyowaꞌi̱b reh chi naresmejic lok quiyaꞌbilal ruꞌum. Jeꞌ reꞌ ajic, chiꞌnchel take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ si̱c take chꞌi̱l take maꞌ suk ta pa̱m quina̱ chꞌi̱l woꞌ take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ, xicowsjic ruꞌum Jesus. \v 25 Chi jeꞌ aj reꞌ, qꞌuihal take cꞌacharel chalanak take pan tinamit Jerusalen chꞌi̱l pan toco̱m chic tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya, pa riyukꞌul Calile̱ya, pa riyukꞌul Reca̱polis chꞌi̱l pa riyukꞌul i Pere̱ya reꞌ wilic chi juntar nim ro̱k haꞌ Jortan, xquitahkej je Jesus. \c 5 \s1 Reꞌ take cuseꞌsbal // riyew cho i Dios \r (Lc. 6.20-23) \p \v 1 Pan jenaj kꞌi̱j nok rilom chic Jesus chi kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take tinamit xitahkanic je reh, xjohtic johtok china̱ jenaj yu̱kꞌ eh naxoj-o̱j cꞌolok ru̱cꞌ i hoj raj tahkanel, xitzꞌuka̱ꞌ jok ri̱b \v 2 chi kacꞌuhbaljic chi jeꞌ wili: \q1 \v 3 «Reꞌ hat-tak reꞌ xa jenaj ti nakꞌor tak jeꞌ ricab ncꞌuhtunic ru̱cꞌ acapew-bal tak, sukbok acꞌux tak maj reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, xiyew chic cho chana̱ tak i ricuseꞌsbal. \q1 \v 4 «Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn i hat-tak reꞌ suk tokꞌic tak ruꞌum tiꞌcꞌaxic nacꞌul tak maj reꞌ Dios nariyeb risukquil acꞌux tak nok jeꞌ reꞌ wilca̱t tak wi̱ꞌ. \q1 \v 5 «Jeꞌ woꞌ, sukbok woꞌ acꞌux hat-tak reꞌ chꞌublic ti wach acꞌux tak maj reꞌ Dios nariyeb aweh tak i kꞌoro̱j chi nariyeb jeꞌ ricab nok jenoꞌ winak riyew cahnok riyeꞌa̱b queh take ra̱ꞌ riꞌsil. \q1 \v 6 «Reꞌ hat-tak reꞌ kꞌe̱ꞌ nawotowej tak chi naribanaric i coric, jeꞌ ricab rotowjic quiwaꞌ quiha̱ꞌ ncaꞌn take maꞌ quiniqꞌuem ta chic wiꞌc haꞌ, sukbok acꞌux tak maj ruꞌum chi jeꞌ reꞌ anoꞌjbal tak narimanlajic wach ruꞌum i Dios reꞌ nawotowej tak reꞌreꞌ. \q1 \v 7 «Sukbok woꞌ acꞌux hat-tak reꞌ naquetelej tak quiwach awas acha̱kꞌ tak, maj reꞌ aj woꞌ Dios nariquetelem woꞌ cho awach hat-tak. \q1 \v 8 «Jeꞌ woꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ risakbem chic wach awa̱mna tak i Dios sukbok woꞌ acꞌux tak, maj reꞌ hat-tak nawilom tak wach i Dios nachicꞌuhtaj ri̱b aweh tak. \q1 \v 9 «Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn i hat-tak reꞌ tipitbic tak reh chi maꞌ noquic ta cho wolic, maj ruꞌum chi reꞌ rinoꞌjbal kAja̱w Dios nacꞌam tak tzꞌeht reh jeꞌ wili narikꞌormojic chawi̱j tak cuꞌum take awich cꞌacharel: \q2 ‹Reꞌ take reꞌ til racꞌu̱n rixkꞌu̱n take i Dios, nqui narikꞌormojic chawi̱j tak. \q1 \v 10 «Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum nok chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ar pan taxa̱j xipꞌut chic i kꞌatoj kꞌoric chana̱ tak ayuꞌ wach acꞌal, sukbok acꞌux tak wi ruꞌum reh rinimjic riCꞌuhbal enacꞌul tak i tiꞌcꞌaxic. \q1 \v 11 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj wi ruꞌum reh nitahkaljic i hin enacꞌul tak tiꞌcꞌaxic, tzꞌujuric on enkꞌormojic chucuj kꞌoric chawi̱j tak, jenaj rinimal sukquil cꞌuxlis enyeꞌeric aweh tak. \q1 \v 12 Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum chi eticojoric tak chiwach i Dios chi jeꞌ quicab take cho raj kꞌorol Cꞌuhbal najtir kꞌi̱j. Jeꞌ ricab chi reꞌ take cho aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ xyeꞌeric cho juꞌjun quisi̱ ruꞌum reh ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic, reꞌ hat-tak nariyeb woꞌ aweh tak i Dios jenaj asi̱ tak kꞌe̱ꞌ holonquilal ar pan taxa̱j. Sukbok aj acꞌux tak kꞌuruꞌ nachacꞌul tak i tiꞌcꞌaxic xa ruꞌum chi hat-tak waj tahkanel. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j chi nacaꞌnam // take quitahkanic reh Jesus \r (Mr. 9.50; Lc. 14.34-35) \p \v 13 «Tiwi̱ꞌ tak ayuꞌ wach acꞌal chi jeꞌ ricab ncamanic atzꞌa̱m nok cu wilic riquiꞌal. Maꞌ nacꞌul nchel aweh tak jeꞌ ricab ricꞌul atzꞌa̱m chi nanelic riquiꞌal nquiljic je cuꞌum take cꞌacharel ruꞌum nok maꞌxta chic bih ricamanej queh. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ atzꞌa̱m, reꞌ take cꞌacharel nquiyakꞌabej woꞌ pan okis. \v 14 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ jenoꞌ tinamit wilic johtok china̱ jenoꞌ yu̱kꞌ chi maꞌ eta nsahchic pan nakꞌ wachi̱s ruꞌum take sakombal quisakomonic cho chipam pan tak chakꞌab, jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak wilca̱t china̱ acꞌal wili chi risakomsjic wach quinoꞌjbal take tinamit reh chi naquinaꞌbem wach i kAja̱w Dios. \v 15 Jeꞌ woꞌ, jeꞌ ricab nok jenoꞌ ok sakombal maꞌ nkoporic ta chi naritacꞌabjic na̱ pan jenoꞌ tzꞌak acꞌal xun, nkoporic laꞌ chi nariyeꞌeric johtok wa taxa̱j chi sakombal queh take wilque̱b cok pan pa̱t, \v 16 jeꞌ aj woꞌ reꞌ nicꞌuhtunic i hin reꞌ nsakomonic pa̱m capew-bal, chacꞌuhtaj tak queh cꞌacharel reh chi reꞌ Dios wilic cho ar pan taxa̱j entioxmojic johtok cuꞌum take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ equiꞌehtꞌalanic reh chi kꞌe̱ꞌ ato̱b i cꞌuhtunic naꞌn tak reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ tijbal xchalic rikꞌor i Jesus // ayuꞌ wach acꞌal \p \v 17 «Reꞌ nicꞌuhtunic xchalic nikꞌor, ma̱capaj tak chi naribokom wach i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l xquikꞌor take aj najtir raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios. Maꞌxta! Maꞌ jeꞌ ta reꞌ naribanam cu̱cꞌ i cꞌuhbal reꞌreꞌ. Reꞌ cok haj wilic naribanam cu̱cꞌ reꞌ chi narimanlajic wach. \v 18 Ruꞌum aj reꞌ til coric nikꞌor aweh tak chi jeꞌ ricab chi cu rehtal maꞌxta chic i taxa̱j richꞌi̱l acꞌal cu reꞌ narisahchic wach i cꞌacharic, jeꞌ woꞌ reꞌ chiꞌnchel kꞌoro̱j cahnok chiwi̱j i hin narojic elok wach cu rehtal nmanlajic wach chiꞌnchel take Cꞌuhbal quikꞌoric chiwi̱j chipam i hu̱j wilic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, to̱b ta maꞌ naꞌlic ti take reh jeꞌ ricab jenoꞌ tꞌuch rehtalil kꞌoric. \v 19 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, xa hab wach jenoꞌ maꞌ rinimej ta take maꞌ naꞌlic ti take reh cꞌuhbal reꞌreꞌ eh ricꞌuhtaj queh take cꞌacharel chi maꞌxta quinimem, reꞌreꞌ maꞌ reꞌ ta soꞌ holohic laj aj tijinel chiwach i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j. Raj nchel aj tijinel reꞌ rinimej take cucꞌ cꞌuhbal reꞌreꞌ eh ricꞌuhtaj queh tinamit chi naquinimem, reꞌ cok reꞌ til holohic laj aj tijinel chiwach i Dios. \v 20 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ manlic wach cꞌuhtunic chaꞌn tak maj til nikꞌor aweh tak chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j maꞌxta richopom ana̱ tak wi reꞌ ato̱b laj acꞌuhtunic naꞌn tak maꞌ kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic manlic wach chiwach i cꞌuhtunic ncaꞌn take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ ra̱j banaric nok jenoꞌ // nmahcanic chiwach jenoꞌ // chic rich cꞌacharel \p \v 21 «Reꞌ hat-tak abiram tak chi reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, jeꞌ wili risakomsjic wach ncaꞌn i cꞌuhbal reꞌ xkꞌormojic cho najtir kꞌi̱j chi maꞌxta ribanaric i cansanic: \p ‹Reꞌ riban cansanic, reꞌ aj cok reꞌ tanlic chiri̱j chi narichꞌukuric kꞌoric china̱, nqui take. \p \v 22 «To̱b ta nchel til coric chi jeꞌ reꞌ nquikꞌor, maꞌ xa ta ruꞌum reꞌreꞌ tanlic chiri̱j jenoꞌ cꞌacharel chi narikꞌataric kꞌoric china̱, reꞌ laꞌ hin nikꞌor woꞌ aweh tak chi xa hab wach jenoꞌ aweh tak njohtic cho joskꞌil pa ra̱mna chiri̱j i ras richa̱kꞌ to̱b ta nak xa ritzꞌujuric ta nak ti eriban, reꞌreꞌ tanlic woꞌ chiri̱j chi enkꞌataric kꞌoric china̱ chi quiwach take chꞌukul wach mahc. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, ruꞌum chi xa hab wach jenoꞌ cꞌacharel to̱b ta nchel xa eritzꞌuj i ras richa̱kꞌ, riyew ri̱b pan yohbal chi eno̱j pan kꞌa̱kꞌ reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic, \v 23 reꞌ hat-tak wi wilic jenoꞌ amahc tak chiwach jenoꞌ awich cꞌacharel tak, pe̱t chaꞌn tak jeꞌ ricab nak eriban jenoꞌ xa hab wach aweh tak wi ta nak enponic chi rikꞌahsjic risi̱ chiwach i Dios ar chiwach i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱. Reꞌreꞌ nacꞌolok cho pa ricꞌux ar chi richꞌiꞌtam ri̱b ru̱cꞌ i ras richa̱kꞌ, reh chi encꞌulmujic cho risi̱ ruꞌum i Dios, \v 24 pe̱t nak eno̱j ru̱cꞌ i ras richa̱kꞌ chi ripahkaljic cuybal rimahc eh nok cu ripahkam chic cho cuybal rimahc, cu reꞌ chic ruꞌ nsoljic woꞌ chic je chi rikꞌahsjic risi̱ chiwach i Dios chiwach i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱, majeꞌ? Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn hat-tak kꞌuruꞌ \v 25 nok atikꞌa̱b ok chic awi̱b tak ru̱cꞌ awas acha̱kꞌ tak, chatikꞌa̱ꞌ woꞌ tak awi̱b ru̱cꞌ i Dios. \p «Jeꞌ reꞌ ajic, nok jenoꞌ aweh tak wilic rimahc chiwach jenoꞌ rich cꞌacharel chaꞌn tak jeꞌ ricab nak eriban jenoꞌ xa hab wach aweh tak reꞌ wilic ricꞌa̱s ru̱cꞌ jenoꞌ ras richa̱kꞌ. Reꞌreꞌ chi juncꞌam ritikꞌa̱ꞌ wach ricꞌaxquilal richꞌi̱l i ras richa̱kꞌ nah be̱h, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ riban nok chi cu jaꞌ quiponic ta ru̱cꞌ aj chꞌukul wach mahc, maj wi xkꞌahsjic nchel pan kꞌab aj chꞌukul wach mahc reꞌ enkꞌahsanic woꞌ reh pan kꞌab aj chaꞌjanel tzꞌahpel chi naricojoric pan che̱ꞌ, \v 26 til coric nikꞌor aweh tak chi maꞌ eta ta chic nelic cho ar, cu rehtal ritoj cho chiꞌnchel ricꞌa̱s wilic. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j i banoj cꞌoyomal \p \v 27 «Reꞌ risakomsjic wach i cꞌuhbal kꞌoro̱j cho queh aj najtir kꞌi̱j chiri̱j chi maꞌxta ribanaric i cꞌoyomal, reꞌreꞌ abiram woꞌ tak cu̱cꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ. \v 28 Reꞌ take reꞌ coric nquikꞌor chi nok jenoꞌ hab wach rituna̱ꞌ ri̱b ru̱cꞌ jenoꞌ ixok reꞌ maꞌ reꞌ ta rehqꞌue̱n, reꞌreꞌ nkajic pan cꞌoyomal raj laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ cꞌacharel reꞌ rilow je wach jenoꞌ ixok maꞌ reꞌ ta rehqꞌue̱n eh ricapaj pa ra̱mna chi tunlic ta nak chic ru̱cꞌ, reꞌreꞌ nkajic woꞌ pan cꞌoyomal xa ruꞌum ricapewjic chi jeꞌ reꞌ. \v 29 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nikꞌor aweh tak chi chiꞌnchel take capew-bal ncutbic aweh tak pan mahc chakꞌeb tak lok chiri̱j acꞌux tak, jeꞌ ricab nak resmejic lok jenaj queh nakꞌ awach tak enaꞌn wi ta nak xa ruꞌum reh ruꞌ etitakꞌabjic tak je pan kꞌa̱kꞌ reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ i tiꞌcꞌaxic. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj chaweh hat-tak, sakbih nak chi enawesaj tak lok i jenaj queh nakꞌ awach tak wi ta nak ru̱cꞌ reꞌreꞌ eriban chi maꞌ eta nak titakꞌmajic tak je pan kꞌa̱kꞌ chi manlic awach tak. \v 30 Jeꞌ woꞌ nak reꞌ enaꞌn tak ru̱cꞌ jenoꞌ queh akꞌab tak wi ta nak xa cuꞌum queh ruꞌ etitakꞌabjic tak je pan kꞌa̱kꞌ reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic, majeꞌ? Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj chaweh hat-tak sakbih nak chi enayocꞌ tak lok akꞌab reꞌreꞌ wi ta nak ru̱cꞌ reꞌreꞌ eriban chi maꞌ eta nak titakꞌabjic tak je pan kꞌa̱kꞌ chi manlic awach tak. \p \v 31 «Jeꞌ woꞌ, reꞌ take winak reꞌreꞌ nok ncaꞌn i cꞌuhtunic chiri̱j i cꞌoyomal nquicꞌuhtaj woꞌ i takꞌanic xiban cahnok i Moyses chi jeꞌ wili: \q1 ‹Jenoꞌ winak ra̱j richꞌakam i rehqꞌue̱n, pe̱t chitikꞌa̱ꞌ jenoꞌ hu̱j reꞌ eritzꞌihmbaj wi̱ꞌ take riwi̱ꞌ chi narichꞌakam wi̱ꞌ ri̱b chꞌi̱l i rehqꞌue̱n \q1 eh nok riyeb chic reh rehqꞌue̱n i hu̱j reꞌreꞌ, cu reꞌ aj ruꞌ eriban chi erichꞌak ri̱b chi cꞌacharic, nqui rikꞌor. \p \v 32 «Coric ruꞌ chi jeꞌ reꞌ nquicꞌuhtaj take reꞌ, raj laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi xa reꞌ cok wi reꞌ ehqꞌuenbe̱s rijop wach ricaxa̱ra ru̱cꞌ toco̱m chic winak, xa reꞌ aj reꞌ ruꞌ wilic rimahc chi nkajic pan cꞌoyomal. Tzꞌa̱b ruꞌ, wi reꞌ bahilbe̱s richꞌak je i rehqꞌue̱n chi maꞌxta jenoꞌ riwi̱ꞌ, reꞌ bahilbe̱s reꞌreꞌ wilic woꞌ rimahc chi reꞌ rehqꞌue̱n nkajic pan cꞌoyomal chꞌi̱l jenoꞌ chic winak reꞌ encꞌambic reh chi rehqꞌue̱n. \s1 Maꞌ ra̱j ta yakꞌaric pan okis i // cꞌuhbal yeꞌo̱j cho queh aj najtir kꞌi̱j \p \v 33 «Reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, nabiraj woꞌ tak chi nok ncaꞌn i cꞌuhtunic chiri̱j i cꞌuhbal kꞌoro̱j cho queh aj najtir kꞌi̱j chi naquinimem eh chi maꞌxta quiyakꞌabem pan co̱k paꞌ bih quikꞌorbal nquiyew chiwach i Dios, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili nquikꞌor: \p ‹Nanayew akꞌorbal tak chiwach i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios, wi toco̱m chic kꞌoric nakꞌor tak chi rijelow-bal ribihnal i Dios, ru̱cꞌ reꞌreꞌ maꞌ timahcanic ta tak chiwach wi maꞌ xanimej tak akꞌorbal ayeb tak, nqui nquikꞌor. \p \v 34 «Coric ruꞌ chi jeꞌ reꞌ nquicꞌuhtaj take reꞌ, raj laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi nachayew akꞌorbal tak ma̱kꞌor tak jenoꞌ bihnal. Xa ta nak jeꞌ wili enakꞌor tak: \p ‹Til wili taxa̱j til coric i cꞌahchiꞌ nikꞌorom, maꞌ tiquitak. \p «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat-tak maꞌxta awajawric tak china̱ i nicꞌ paꞌ nimal ncꞌuluric johtok ar, reꞌ laꞌ til wilic rajawric china̱ reꞌreꞌ xa reꞌ woꞌ i Ajabe̱s Dios. \v 35 Jeꞌ woꞌ, ma̱kꞌor tak chi jeꞌ wili: \p ‹Til wili kich tiꞌjolal, til coric i cꞌahchiꞌ nikꞌorom, maꞌ tiquitak. \p «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat-tak maꞌxta awajawric tak china̱ ncꞌuluric cu̱cꞌ take cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ laꞌ til wilic rajawric china̱ reꞌreꞌ xa reꞌ woꞌ i Ajabe̱s Dios. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, xa ta nak reꞌ tinamit Jerusalen enakꞌor tak ribihnal chi riyeꞌeric akꞌorbal tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat-tak maꞌxta awajawric tak china̱ nicꞌ nimal ncꞌuluric ru̱cꞌ i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ laꞌ til wilic rajawric china̱ reꞌreꞌ xa reꞌ woꞌ i Ajabe̱s Dios ruꞌum chi reꞌreꞌ wilic chi aj kꞌatal kꞌoric china̱. \v 36 Jeꞌ woꞌ, xa ta nak reꞌ rismal ana̱ tak enakꞌor tak bihnal nachayew akꞌorbal tak maj xa ta nak woꞌ china̱ reꞌreꞌ wilic awajawric hat-tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi ta nak sak chic i rismal ana̱ tak, maꞌxta awajawric tak chi rimiksjic woꞌ chic chi kꞌek, on wi ta nak kꞌek, maꞌxta woꞌ awajawric tak chi rimiksjic chi sak. \p \v 37 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nachayew achi̱ꞌ tak xa manlic ru̱cꞌ i take kꞌoric wili reꞌ raj rikꞌormojic: \p ‹Reꞌ hin til nanibanam reꞌreꞌ on reꞌ hin til maꞌxta nibanam reꞌreꞌ, tiqui ok tak. \p «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa reꞌ wach i cꞌacharel wilic cho jotꞌo̱j pa ra̱mna curman chi reh chi erikꞌor jenoꞌ bihnal reh chi encojoric wach i rikꞌorbal. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j banaric cu̱cꞌ // take quibanic tiꞌcꞌaxic \r (Lc. 6.29-30) \p \v 38 «Reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ nabiraj woꞌ tak chi nok ncaꞌn i cꞌuhtunic chiri̱j i cꞌuhbal kꞌoro̱j cho queh aj najtir kꞌi̱j, reꞌ rikꞌor chi xa hab wach enpuchꞌuric i nakꞌ wach ruꞌum jenoꞌ, chi puchꞌ woꞌ chic nakꞌ wach i hab wach xbanic reh on wi xpaxjic ware̱ chi kꞌabis, chi paxej woꞌ chic ware̱ i hab wach xbanic reh, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili nquikꞌor: \p ‹Reꞌ hab wach nbanic jenoꞌ tiꞌcꞌaxic, tare̱t chi naribanaric woꞌ chic rijelow-bal reh, nqui nquikꞌor. \p \v 39 «Coric ruꞌ chi jeꞌ reꞌ nquikꞌor, raj laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi ma̱ban tak chic rijelow-bal i chaj bih tiꞌcꞌaxic nbanaric aweh tak. Jeꞌ ricab cu̱cꞌ take quisecꞌbic aweh tak nikꞌor chi maꞌ ticꞌuꞌlunic tak chi quiwach. On wi reꞌ take reꞌ nca̱j woꞌ quitikim juꞌ aseqꞌueric tak, chacana̱ꞌ tak chi encaꞌn aweh tak. \v 40 Jeꞌ woꞌ, wi hab wach take equicꞌambic je aweh tak chi wolic chiwach i chꞌukul wach mahc ruꞌum nca̱j quimakꞌam asoꞌ tak, chayew tak kꞌab queh chi encaꞌn chi jeꞌ reꞌ. Wi cu nca̱j laꞌ woꞌ quimakꞌam ajuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok asoꞌ, chayew woꞌ tak kꞌab queh chi enquimakꞌ aweh tak. \v 41 Jeꞌ woꞌ, wi xat-toljic tak cuꞌum take sol aj Ro̱ma chi ricꞌamaric je jenoꞌ ihk, maꞌ xa ta junhi̱ꞌl nahtil ro̱k chacꞌam tak je, caꞌhiꞌl laꞌ chic nahtil ro̱k chacꞌam tak je i ihk reꞌreꞌ. \v 42 Jeꞌ woꞌ chic, wi wilic jenoꞌ ripahkaj ritoꞌbal aweh tak, chayew tak reh i paꞌ bih ripahkaj. On wi xipahkaj riquime̱l aweh tak, ma̱ban woꞌ tak chi maꞌ eta nayew tak reh. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j banaric cu̱cꞌ take // quibanic ixowonic wachi̱s \r (Lc. 6.27-28,32-36) \p \v 43 «Reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, jeꞌ wili cꞌuhtunic ncaꞌn chiri̱j i cꞌuhbal kꞌoro̱j cho queh take aj najtir kꞌi̱j: \p ‹Chacꞌax awas acha̱kꞌ eh chawixowej wach awaj ixowonel, nqui cꞌuhtunic ncaꞌn. \p \v 44 «To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ cꞌuhtunic ncaꞌn, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi chacꞌax tak take aj ixowonel jeꞌ woꞌ chatoꞌbej tak take. Reꞌ chic take quisihtinic aweh tak chi narichalic tiꞌcꞌaxic chana̱ tak, chaꞌn ati̱j tak chiqui̱j chi ripahkaljic ricuseꞌsbal i Dios chi quina̱ to̱b ta tiquitzꞌuj tak on ncaꞌn tiꞌcꞌaxic aweh tak. \p \v 45 «Chacꞌax take awaj ixowonel tak kꞌuruꞌ reh chi ru̱cꞌ reꞌreꞌ encꞌutunic chi manlic chi hat-tak racꞌu̱n rixkꞌu̱n i Ajabe̱s Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j maj reꞌreꞌ ricꞌuhtaj cho ricꞌaxbal ru̱cꞌ riyeꞌeric cho jab chꞌi̱l i kꞌi̱j chi quina̱ take holohic chꞌi̱l take maꞌ holohic ta quinoꞌjbal. \p \v 46 «Chi jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ rinoꞌjbal i Dios, reꞌ hat-tak chacꞌax woꞌ tak take awaj ixowonel tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj wi xa reꞌ woꞌ ti take quicꞌaxbic aweh tak nacꞌax tak take jeꞌ ricab i noꞌjbal ncaꞌn take aj molol to̱j reh Ro̱ma, reꞌ hat-tak maꞌ jenoꞌ asi̱ enacꞌul tak ru̱cꞌ i Dios wi jeꞌ reꞌ tibanic tak. \v 47 Jeꞌ woꞌ maꞌ eta nacꞌul tak asi̱ wi xa cu̱cꞌ woꞌ awas acha̱kꞌ tak jeꞌ ru̱cꞌ suk wilque̱b awu̱cꞌ tak, xa hat-tak chic chakꞌlam eh raj laꞌ cu̱cꞌ take jeꞌ ru̱cꞌ quixowonic awach tak xa ta nak ticꞌalenic tak, jeꞌ ricab ncaꞌn awu̱cꞌ tak take maꞌ quilokꞌonic ta wach i kAja̱w Dios. \v 48 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ hat-tak coric ok wach acꞌux tak cu̱cꞌ chiꞌnchel cꞌacharel jeꞌ ricab i kAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j til coric wach ricꞌux cu̱cꞌ chiꞌnchel take cꞌacharel. \c 6 \s1 Maꞌ nbanjic i noꞌjbal ncaꞌn take // aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \p \v 1 «Chayohbalej awi̱b tak chi reꞌ ato̱b laj cꞌuhtunic cꞌuhtumaj aweh tak, ma̱kꞌor tak lok xa reh cꞌuhtbal awach tak chi quiwach take cꞌacharel chi reꞌ hat-tak xa coric chic wach anoꞌjbal tak, maj wi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak xa maꞌxta woꞌ acꞌulum tak jenoꞌ asi̱ tak ru̱cꞌ i kAja̱w Dios wilic ar pan taxa̱j. \v 2 Reꞌ laꞌ hat-tak nachaꞌn tak jenoꞌ cꞌaxo̱j, ma̱wesaj tak lok ribiral chaj bih na̱banam tak jenoꞌ toꞌbonic jeꞌ ricab wilic take cꞌacharel jeꞌ reꞌ ncaꞌn ar pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses on ar pan tak be̱h. Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum nok reꞌ take winak reꞌreꞌ xa banbal quiwach take maj nok ncaꞌn jenoꞌ cꞌaxoj i̱b xa nchokonic chic i su̱b nquicoj chi cꞌuhtbal lok reh quibano̱j chi quiwach take cꞌacharel xa reh ti chi nariyeꞌeric quilokꞌil. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi xa reꞌ woꞌ ti riyeꞌjic quilokꞌil cuꞌum take cꞌacharel nquicꞌul chi jeꞌ ricab jenoꞌ quisi̱. \v 3 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ til nikꞌor woꞌ aweh tak chi til ma̱ban aweh tak jeꞌ ricab ncaꞌn take winak reꞌreꞌ, nachaꞌn laꞌ tak jenoꞌ cꞌaxoj i̱b, xa pan acꞌux ok tak wihꞌok cho \v 4 eh chi jeꞌ reꞌ chi maꞌ hab ta chic wach jenoꞌ enehtꞌalanic reh, reꞌ Ajabe̱s Dios reꞌ xilbic cho reh chi xa pan acꞌux xwihꞌic i cꞌaxo̱j xaꞌn tak, xa jeꞌ na ricab nyeꞌjic jenoꞌ asi̱ tak, nariyeb cho aweh tak chi reꞌ ratoꞌbil wilic cho chana̱ tak, narilmijic wach cuꞌum i tinamit. \p \v 5 «Jeꞌ woꞌ, nikꞌor aweh tak chi nachaꞌn ati̱j tak ma̱ban woꞌ aweh tak jeꞌ ricab wilic take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach ribanaric quiti̱j chi paꞌalque̱b chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses on pan tak ritzꞌuꞌc be̱h. Reꞌ take winak reꞌreꞌ, reꞌ xa banbal take quiwach, ncaꞌn quiti̱j xa reh chi naquilmijic cuꞌum take cꞌacharel eh reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi xa reꞌ woꞌ ti quilmijic cuꞌum take cꞌacharel, xa reꞌ woꞌ ti reꞌ nquicꞌul chi jeꞌ ricab jenoꞌ quisi̱. \v 6 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, til nikꞌor woꞌ aweh tak chi ma̱ban aweh tak jeꞌ ricab ncaꞌn take winak reꞌreꞌ. Nachaꞌn laꞌ ati̱j tak, chasicꞌ tak jenoꞌ yeꞌa̱b pan apa̱t tak reꞌ etiwihꞌic tak wi̱ꞌ chi ti̱j chawutquel tak eh chi jeꞌ reꞌ nok abanam chic ati̱j tak chiwach Ajabe̱s Dios reꞌ xa reꞌ woꞌ reꞌ xwihꞌic awu̱cꞌ chi abirmajic tak, xa jeꞌ na ricab nyeꞌjic jenoꞌ asi̱ tak, nariyeb aweh tak chi reꞌ take cꞌacharel naquilom ricꞌuꞌljic cho ati̱j xaꞌn tak johtok chiwach i Dios chi xa reꞌ woꞌ reꞌ xwihꞌic awu̱cꞌ chi abirmajic tak. \p \v 7 «Jeꞌ woꞌ nachaꞌn ati̱j tak, reꞌ hat-tak ma̱pahklom tak xa chaj bih ajwal wach chaweh tak jeꞌ ricab ncaꞌn take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ nquicapaj chi equicꞌuꞌljic cho ruꞌum i Dios xa ruꞌum chi nquipahklom johtok reh i chaj bih ajwal wach chi queh. \v 8 Paꞌ bih ajwal wach chaweh tak kꞌuruꞌ, ma̱pahklom woꞌ tak johtok reh Dios jeꞌ ricab ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ cok ruꞌ ruꞌum chi reꞌ kAja̱w Dios rehtꞌalim chic cho chaj bih ajwal wach chaweh tak chi cu jaꞌ ta pe napahkaj tak johtok reh, reꞌ ok ritoꞌbal chapahkaj tak johtok reh kꞌuruꞌ. \v 9 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ je wili ti̱j nikꞌor aweh tak chi na̱banam tak johtok chiwach i Dios: \q1 ‹Lokꞌ laj kAja̱w Dios wilca̱t cho pan taxa̱j, \q1 kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nka̱j chi lokꞌomaj ok johtok abihnal cuꞌum take cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal. \q1 \v 10 Ruꞌum aj woꞌ reꞌ, nkapahkaj woꞌ aweh chi chalok chi kana̱ rinimal awajawric chi kꞌatal kꞌoric. \q1 Til reꞌ aj hat titakꞌanok chi kana̱ ruꞌum nok nka̱j chi reꞌ takꞌanic naꞌn ar pan taxa̱j nimjok woꞌ ayuꞌ wach acꞌal. \q1 \v 11 Jeꞌ woꞌ chic, nkapahkaj johtok aweh chi reꞌ kawaꞌ kaha̱ꞌ reꞌ curman chi keh reh juꞌjun i kꞌi̱j, chayew woꞌ cho keh reh kꞌi̱j yuꞌna \q1 \v 12 kAja̱w Dios, chacuy woꞌ cho kamahc \q1 jeꞌ ricab nok reꞌ hoj nkacuy quimahc take quimahcanic chi kawach. \q1 \v 13 Jeꞌ woꞌ chic, ma̱yew kꞌab chi ekojkajic chipam kꞌetbal pa̱m be̱h ricoj aj Yahm chi ekojmahcanic, \q1 koj-acoꞌlej laꞌ chiwach, reh chi maꞌ eta rijotꞌ kacꞌacharic. \q1 Jeꞌ reꞌ nkapahkaj aweh hat kAja̱w Dios ruꞌum chi reꞌ hat \q1 kꞌe̱ꞌ rinimal wach awajawric wilic chi kꞌatal kꞌoric eh kꞌe̱ꞌ woꞌ nimal wach alokꞌil chi junelic kꞌi̱j sakom, nqui ti̱j chaꞌn tak johtok chiwach. \p \v 14 «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ chaꞌn tak i cuyuj mahc maj wi reꞌ hat-tak enacuy tak quimahc take awas acha̱kꞌ tak, reꞌ kAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j ewoꞌ ricuy amahc hat-tak. \v 15 Tzꞌa̱b ruꞌ wi maꞌ nacuy tak quimahc awas acha̱kꞌ tak, xa maꞌ eta woꞌ ncuyuric cho amahc tak ruꞌum i kAja̱w Dios. \p \v 16 «Chaꞌn ati̱j tak kꞌuruꞌ eh wi nchel na̱cuyum awaꞌ aha̱ꞌ tak chi ti̱j, reꞌ hat-tak ma̱yew tak lok chi cꞌuhtjic jeꞌ ricab wilic take cꞌacharel jeꞌ reꞌ ncaꞌn. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa banol take quiwach chi quiwach take cꞌacharel maj nanquicuy quiwaꞌ quiha̱ꞌ xa nquijal chic lok i quilbal reh chi naricojoric quehtalil cuꞌum take cꞌacharel chi cuyuj wiꞌc ncaꞌn chi ti̱j. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi xa reꞌ woꞌ ti quilmijic nbanaric cuꞌum take cꞌacharel, xa reꞌ woꞌ ti reꞌ nquicꞌul chi jeꞌ ricab jenoꞌ quisi̱. \v 17 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ til nikꞌor woꞌ aweh tak chi reꞌ hat-tak ma̱ban aweh tak jeꞌ ricab ncaꞌn take reꞌ, nachaꞌn laꞌ tak cuyuj wiꞌc chi ti̱j, chacowsaj awilbal tak eh chatikꞌa̱ꞌ woꞌ ti awi̱b tak chi coric. \v 18 Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak reh chi maꞌ eta nacꞌuhtaj tak lok chi quiwach take tinamit chi cuyuj wiꞌc haꞌ naꞌn tak eh chi jeꞌ reꞌ nok akꞌorom tak chic johtok apahkanic tak chiwach i kAja̱w Dios reꞌ xa reꞌ wach reꞌ xehtꞌalanic cho reh chaj bih xapahkaj tak johtok reh, reꞌreꞌ xa jeꞌ na ricab nyeꞌjic jenoꞌ asi̱ tak, nariyeb aweh tak chi reꞌ take cꞌacharel naquilom i ricꞌuꞌljic cho apahkanic xaꞌn tak chiwach chi maꞌ hab ta chic jenoꞌ xehtꞌalanic reh. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j take bihomal // nmoloric wach ayuꞌ wach acꞌal \r (Lc. 12.33-34; 11.34-36; 16.13) \p \v 19 «Ayuꞌ wach acꞌal reꞌ take ricꞌoyil tzꞌih nquicꞌux take tzꞌih, reꞌ take chꞌihchꞌ quimuꞌkric eh reꞌ take aj lekꞌ quiꞌoquic pan tak pa̱t, majeꞌ? Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncꞌuluric, maꞌ tare̱t ta chi enayew acꞌux tak china̱ take bihomal nmoloric wach ayuꞌ wach acꞌal, \v 20 reꞌ laꞌ tare̱t chi enayew acꞌux tak chiri̱j take bihomal wilic ru̱cꞌ Dios ar pan taxa̱j maj ar maꞌxta take ricꞌoyil tzꞌih quicꞌuxbic reh tzꞌih, maꞌ quimuꞌkric ta take chꞌihchꞌ eh maꞌxta woꞌ take aj lekꞌ quiꞌoquic pan tak pa̱t. \v 21 Chiri̱j ok i Dios chachꞌica̱ꞌ tak acꞌux kꞌuruꞌ maj jeꞌ ricab nok reꞌ hoj maꞌ kojcapewenic ta chiri̱j kabihomal nok kehtꞌalim haj cꞌolic cho chi coric, jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i Dios, wi ar ru̱cꞌ chꞌiclic kacꞌux, reꞌ kacapew-bal ewoꞌ nwihꞌic chi suk \v 22 eh kojriyew woꞌ pan sakom jeꞌ ricab nok reꞌ nakꞌ kawach, reꞌreꞌ nbanic chi pan sakom kojwihꞌic. Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ nakꞌ kawach sakom quiꞌilbic, pan sakom woꞌ ekojwihꞌic. \v 23 Tzꞌa̱b ruꞌ, wi maꞌ sakom chic quiꞌilbic i nakꞌ kawach xa pan kꞌekom woꞌ enwihꞌic chiꞌnchel katiꞌjolal. Jeꞌ reꞌ ajic, wi kꞌe̱ꞌ nchel tiꞌquilal chi reꞌ hoj wilco̱j pan kꞌekom ruꞌum chi maꞌ sakom ta chic quiꞌilbic take nakꞌ kawach reꞌ nyeꞌbic nak keh pan sakom, ra̱j rikꞌorom chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal chi reꞌ kacapew-bal enmoysjic pa̱m ruꞌum chi maꞌ reꞌ ta chiri̱j i Dios chꞌiclic, chiri̱j laꞌ take bihomal ayuꞌ wach acꞌal. \p \v 24 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, chi hat-tak chic chiho̱j chi raj camanom i Dios, maꞌ riban ta chi quib ta nak enachꞌica̱ꞌ wi̱ꞌ acꞌux tak, chiri̱j ta nak i Dios eh jeꞌ woꞌ chiri̱j abihomal tak jeꞌ ricab chi jenoꞌ aj camanom maꞌ riban ta chi encamanic ru̱cꞌ quib ajabe̱s maj wi erichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi ribanaric ricamaj i jenaj ajabe̱s, narikꞌebem lok chiri̱j ricꞌux i ricamaj i jenaj chic ajabe̱s. Wi chiri̱j ricamaj i jenaj chic ajabe̱s erichꞌica̱ꞌ ricꞌux, ra̱j rikꞌorom chi ewoꞌ chic rikꞌeb cho chiri̱j ricꞌux i ricamaj i jenaj chic ajabe̱s reꞌ xichꞌica̱ꞌ nak wi̱ꞌ ricꞌux chi camanic chi pe̱t. \p \v 25 «Chi xa chiri̱j woꞌ i Dios chꞌiclic acꞌux tak, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi maꞌ tikajic tak capew chi risiqꞌuiric atumi̱n lokꞌbal reh awaꞌ aha̱ꞌ reꞌ na̱cꞌacharic tak wi̱ꞌ on lokꞌbal reh asoꞌ socbal reh atiꞌjolal tak maj reꞌ Dios reꞌ maꞌ cꞌaxic ta chi reh riyeꞌeric cho acꞌacharic tak on reꞌ ritikꞌinjic atiꞌjolal tak, maꞌ cꞌaxic ta woꞌ chi reh riyeꞌeric cho asoꞌ tak on awaꞌ aha̱ꞌ tak. \v 26 Reꞌ hat-tak nacoj tak rehtal nicꞌ wach riban cho cu̱cꞌ take cucꞌ chicop quirupunic wa taxa̱j. Chawil take reꞌ, to̱b ta maꞌ quiticbic ta, maꞌ quijachbic ta on to̱b ta maꞌxta woꞌ quipa̱t cꞌolbal wach i quitic, xa quiwiꞌc woꞌ ruꞌum i Dios wilic cho pan taxa̱j. Wi jeꞌ reꞌ riban i Dios cu̱cꞌ take chicop reꞌreꞌ, reꞌ ta na chic hat-tak maꞌ etiriquet tak? Til pan coric, reꞌreꞌ til naca̱t riquetem tak maj reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ chic atzꞌakil tak chi quiwach take chicop reꞌreꞌ. \p \v 27 «Jeꞌ ricab kꞌuruꞌ, maꞌ ruꞌum ta chi nkajic njohtic acapew-bal tak, eta nak natik tak ro̱k xa ta nak jenoꞌ chic kꞌi̱j acꞌacharic tak, \v 28 reꞌ hat-tak maꞌ riban woꞌ chi nkajic njohtic acapew-bal tak chiri̱j asoꞌ tak maj reꞌ take chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ Dios nariyeb cho aweh tak jeꞌ ricab woꞌ nacoj tak rehtal riban cho cu̱cꞌ take ihtzꞌub wilque̱b chiwach take yu̱kꞌ qꞌuixca̱b. Reꞌ take reꞌ xa maꞌ naho̱l ta chic quiwach chi camanic, maꞌ xa naho̱l ta woꞌ chic quiwach chi riquemeric quisoꞌ eh xa chakꞌ chic wach holonquilal qꞌuihic ncaꞌn tok. Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic holonquilal take, chi xa ta nak reꞌ riholonquilal risoꞌ i Salomon chi kꞌatal kꞌoric rijunehtej nechꞌ ok ri̱b ru̱cꞌ riholonquilal jenoꞌ queh ihtzꞌub wili! \v 29 Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic holonquilal take chi xa ta nak je reꞌ riholonquilal risoꞌ i Salomon chi kꞌatal kꞌoric rijunehtej nechꞌ ok ri̱b ru̱cꞌ riholonquilal jenoꞌ queh ihtzꞌub wili! \v 30 Jeꞌ reꞌ ajic, wi reꞌ aj woꞌ Dios xa holohic chic rixoyjic take qꞌuiche̱ꞌ riban watak yu̱kꞌ qꞌuixca̱b to̱b ta nchel xa nicꞌ yuꞌ quiyocꞌoric chi naquicꞌataric cok pan kꞌa̱kꞌ, reꞌ aj woꞌ reꞌ nariyeꞌbic cho asoꞌ tak reꞌ na̱soꞌem wi̱ꞌ awi̱b tak. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ maꞌ reꞌ ta chic aweh tak chi maꞌ ta nak enachop acꞌux tak chiri̱j i Dios, \v 31 maꞌ riban chic chi nkajic njohtic acapew-bal tak chiri̱j awaꞌ aha̱ꞌ tak on asoꞌ tak eh xa ta nak eriban chi enakꞌor tak chi jeꞌ wili: \p ‹Chaj bih nakaꞌnam yuꞌna? maꞌxta chic kawaꞌ kaha̱ꞌ on maꞌxta chic kasoꞌ, xa ta nak nqui enakꞌor tak. \p \v 32 «Nikꞌor aweh tak chi ma̱ban tak jeꞌ reꞌ maj reꞌ take cꞌacharel reꞌ maꞌ nquinimej ta i kAja̱w Dios, xa nok ti china̱ risiqꞌuiric quiwaꞌ quiha̱ꞌ on rilokꞌoric quisoꞌ no̱j quicapew-bal. Ra̱j hat-tak riwi̱ꞌ chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ enaꞌn tak maj reꞌ chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ kAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j rehtꞌalim chic cho chi curman chaweh tak reꞌreꞌ eh ruꞌum reꞌ nariyeb cho aweh tak. \v 33 Ruꞌum aj reꞌ ma̱ban aweh tak i quinoꞌjbal ruꞌ, reꞌ laꞌ hat-tak chasicꞌ tak ricojoric awi̱b tak chi rehquen rajawric i coric wach kꞌatoj kꞌoric riban i Dios. Wi jeꞌ reꞌ naꞌn tak, reꞌreꞌ xa ewoꞌ riyew cho aweh tak i paꞌ bih curman chaweh tak. \v 34 Jeꞌ reꞌ ajic, maꞌ riban chi nkajic njohtic acapew-bal tak chiri̱j paꞌ bih curman chaweh tak eh xa ta nak chiri̱j reh awika̱l tak eriban chi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ kꞌi̱j reh ikal reh woꞌ chic chi reh take capewenic naricꞌamam cho. Jeꞌ woꞌ chic, cꞌolok pan acꞌux tak chi reꞌ juꞌjun i kꞌi̱j ricꞌam cho alahtzꞌil tak reꞌ ticapewenic tak wi̱ꞌ eh reꞌreꞌ xa manlic aweh tak reh juꞌjun i kꞌi̱j. \c 7 \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j i // chꞌukuj wach mahc \r (Lc. 6.37-38,41-42) \p \v 1 «Reh chi reꞌ Dios maꞌ eta noquic chi richꞌukuric wach amahc tak, maꞌ toquic woꞌ tak chi richꞌukuric wach quimahc awas acha̱kꞌ tak wi reꞌ hat-tak pan mahc woꞌ wilca̱t tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ \v 2 maj jeꞌ ricab chi jenoꞌ aj cꞌa̱y reꞌ woꞌ i ripajbal ncamanic reh chi ripajaric i ricꞌa̱y, jeꞌ aj woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i Dios nicꞌ paꞌ wach i chꞌukuj kꞌoric naꞌn tak, reꞌ woꞌ reꞌ ncamanic reh chi rikꞌormojic wi coric wach on maꞌ coric wach i chꞌukuj wach mahc naꞌn tak. \v 3 Ruꞌum aj reꞌ, chacana̱ꞌ tak richꞌukuric wach quimahc take tinamit eh ma̱ban aweh jeꞌ ricab xiban jenaj winak reꞌ ra̱j nak resam lok i tꞌuch mokꞌal wilic pan nakꞌ wach i ras richa̱kꞌ. Jeꞌ nak reꞌ xa̱j ribanam xa reꞌ laꞌ maꞌ xicoj ta rehtal chi nujunak poꞌ pa̱m take nakꞌ wach ruꞌ ruꞌum take riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach. \v 4 Reꞌ winak reꞌreꞌ, maꞌ riwi̱ꞌ ta nak chi jeꞌ reꞌ eriban eh ruꞌum chi maꞌ quiꞌilbic ta woꞌ take nakꞌ wach ruꞌ ruꞌum i riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach, maꞌ riwi̱ꞌ ta woꞌ chi reh chi jeꞌ ta nak wili erikꞌor reh ras richa̱kꞌ: \p ‹Acꞌuh, nwesaj ti lok aweh i mokꞌal wilic pan nakꞌ awach, nqui erikꞌor reh. \p \v 5 «Til kꞌe̱ꞌ woꞌ nak chic tiꞌ reh winak reꞌreꞌ chi jeꞌ reꞌ erikꞌor, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reh nak chi narilom chi coric i mokꞌal wilic pan nakꞌ wach i ras richa̱kꞌ, pe̱t nak xesaj lok take riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach wilic pan nakꞌ wach ruꞌ. \p \v 6 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chacoj tak rehtal reꞌ xnikꞌor lok reꞌreꞌ eh chacoj woꞌ tak rehtal i nanikꞌorom wili: Jeꞌ ricab chi maꞌ riyew ta ri̱b chi nyeꞌeric queh take tzꞌiꞌ i chakꞌwach laj tiwic yeꞌo̱j chi si̱ chiwach i Dios, on jeꞌ ricab chi entꞌuyuꞌnjic chi calak take ahk i chakꞌwach laj abaj xoybal, maꞌ riyew ta woꞌ ri̱b chi enatik tak juꞌ kꞌoric cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌ maꞌ nca̱j ta woꞌ quicꞌamam na̱ akꞌorbal tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj jeꞌ ricab chi reꞌ chakꞌwach xoybal laj abaj enyakꞌabic pan co̱k take ahk, jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric ru̱cꞌ akꞌorbal hat-tak chi naquiyakꞌabem woꞌ pan co̱k take cꞌacharel reꞌreꞌ. Jeꞌ woꞌ chic, ruꞌum reh akꞌorbal tak reꞌreꞌ, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ nacaꞌnam chi narichalic quijoskꞌil awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab nok reꞌ take tzꞌiꞌ nquitiw i quico̱ꞌ ruꞌum reh i tiwic quiyohkꞌem. \s1 Reꞌ risicꞌmijic i toꞌbal nchalic // ru̱cꞌ i Dios \r (Lc. 11.9-13; 6.31) \p \v 7 «Tipahkanok tak johtok ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak maj jeꞌ ricab chi jenoꞌ nkꞌoric cok chi chi̱ꞌ i pa̱t, rirak woꞌ i cꞌacharel reꞌ cꞌahchiꞌ risiqꞌuim nanteheric cho reh i tzꞌahp, jeꞌ woꞌ reꞌ i Dios, ewoꞌ tiricꞌuꞌlej tak cho ru̱cꞌ riyeꞌeric cho aweh tak i ritoꞌbal wi reꞌ hat-tak enasicꞌ tak on enapahkaj tak johtok reh. \v 8 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ narikꞌoric johtok ru̱cꞌ Dios na woꞌ ricꞌuꞌljic cho. Chaꞌn tak ati̱j chiwach i Dios kꞌuruꞌ ruꞌum nok reꞌ cꞌacharel npahkanic johtok reh ratoꞌbil i Dios, reꞌ woꞌ reꞌ ncꞌulbic reh eh reꞌ nsicꞌbic reh ratoꞌbil reꞌ woꞌ reꞌ narirakbic reh. \v 9 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ tipahkanok tak johtok chiwach i Dios reꞌ cok ruꞌ nachaꞌn tak chacapaj tak chiri̱j i wili: Wilic na jenoꞌ ajabe̱s wi reꞌ racꞌu̱n cꞌahchiꞌ ripahkam riwaꞌ, abaj chic eriyew reh chi jelow-bal? \v 10 On wi cꞌahchiꞌ ripahkam jenoꞌ rica̱r, jenoꞌ cꞌachlic laj a̱kꞌ na chic eriyew reh chi jelow-bal? \v 11 Maꞌ jeꞌ ta reꞌ riban, majeꞌ? Ra̱j woꞌ chic i Dios kꞌuruꞌ, wi reꞌ hat-tak xapahkaj tak jenoꞌ atoꞌbil reh, maꞌ eta na tiritoꞌbej tak ru̱cꞌ apahkanic tak? Reꞌ Dios til laꞌ naca̱t ritoꞌbem tak cho eh til jeꞌ reꞌ naribanam maj wi reꞌ hat-tak nacꞌax ahaꞌlacꞌu̱n tak chi coric nanquipahkaj jenoꞌ atoꞌbil aweh tak, reꞌ ta na ti chic i Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j reꞌ maꞌ reꞌ ta aj mahc jeꞌ ricab hat-tak, chi maꞌ eriyew cho ricuseꞌsbal chana̱ tak? \p \v 12 «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ chapahkaj tak johtok reh Dios eh ru̱cꞌ ritoꞌbal i Dios nariyeb cho aweh tak, chaꞌn tak i coric laj noꞌjbal queh take awich cꞌacharel tak maj nicꞌ paꞌ wach acꞌaxaric tak nawa̱j chi naribanjic aweh tak, jeꞌ woꞌ reꞌ cꞌaxo̱j chaꞌn tak cu̱cꞌ take cꞌacharel chi pe̱t eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ enacꞌam tak na̱ take Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l xquikꞌor take aj najtir raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios. \s1 Reꞌ be̱h ncꞌambic je chipam // junelic laj cꞌacharic \r (Lc. 13.24) \p \v 13 «Ruꞌum chi reꞌ ocbal chipam i nim wach i be̱h reꞌ xa pan cꞌaxquilal ncꞌambic je, kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take tinamit quicojbic reh ruꞌum chi reꞌreꞌ jeꞌ na ricab jenaj nim wach tzꞌahp, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ ok tꞌuch wach tzꞌahp chacoj tak chi oquic \v 14 chipam i tꞌuch wach be̱h ncꞌambic je chipam junelic laj cꞌacharic ru̱cꞌ i Dios. Ruꞌum chi reꞌ ocbal chipam i tꞌuch wach be̱h reꞌ xa tꞌuch wach ritzꞌahpil, xa nechꞌ woꞌ ti take quirakbic reh ocbal reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ yohbalanic i̱b chi quiwach take // chucul aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios \r (Lc. 6.43-44) \p \v 15 «Chayohbalej awi̱b tak chi quiwach take xa chucul aj kꞌorol cꞌuhbal take, reꞌ ncaꞌn qui̱b chi xa jeꞌ chic take cucꞌ me̱ꞌ xa chꞌublic chic quiwach naquiꞌoquic chaxilac tak xa reꞌ laꞌ ruꞌ nok wilque̱b chic chaxilac tak, xa jeꞌ chic take joskꞌ laj qꞌuiche̱ꞌ tzꞌiꞌ chi cansanic tak me̱ꞌ, equiꞌoquic woꞌ chi risacharic wach nitijbal. \v 16 Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ, curman chi na̱rakam tak chiri̱j i quinoꞌjbal jeꞌ ricab nanarak tak chiri̱j i wachanic ncaꞌn take che̱ꞌ. Reꞌ hat-tak nacoj tak rehtal chi reꞌ qꞌuix-toca̱n maꞌ eta riban chi eriwachej cho u̱wa on chi eriwachej cakꞌ. \v 17 Jeꞌ woꞌ, nacoj tak rehtal chi jenoꞌ holohic laj che̱ꞌ maꞌ eta woꞌ riban chi maꞌ holohic ta eriwachej cho eh maꞌ eta woꞌ riban chi reꞌ maꞌ holohic ta laj che̱ꞌ, holohic ta nak eriwachej cho. \v 18 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ jeꞌ ricab chi ru̱cꞌ quiwach take che̱ꞌ nacoj tak rehtal chi jenoꞌ holohic laj che̱ꞌ maꞌ eta woꞌ riban chi maꞌ holohic ta eriwachej cho on reꞌ maꞌ holohic ta laj che̱ꞌ, maꞌ eta woꞌ riban chi holohic ta nak eriwachej cho, \v 19 jeꞌ aj woꞌ reꞌ ru̱cꞌ take bano̱j ncaꞌn take winak reꞌreꞌ, na̱rakam woꞌ tak chiri̱j chi maꞌ coric ta wach quinoꞌjbal. Ruꞌum chi maꞌ coric ta quiwach, reꞌ take winak reꞌreꞌ naquicꞌulum queh jeꞌ ricab nquicꞌul take che̱ꞌ reꞌ nok cojo̱j chic rehtal ruꞌum aj ehcham reh, quiyocꞌoric lok pa ra̱ꞌ eh quicꞌataric cok pan kꞌa̱kꞌ. \v 20 Nikꞌor aweh tak kꞌuruꞌ chi jeꞌ ricab ru̱cꞌ ricojoric rehtal i wachanic ncaꞌn take che̱ꞌ, reꞌreꞌ enanaꞌbej tak chajaric quicheꞌlal, jeꞌ woꞌ reꞌ take bano̱j ncaꞌn take winak reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ reꞌ naribanic chi na̱rakam tak chiri̱j i quinoꞌjbal. \s1 Reꞌ take quikꞌoric reh Jesus // chi reꞌreꞌ ajabe̱s chi quina̱ \r (Lc. 13.25-27) \p \v 21 «Wilic take quikꞌoric wi̱n chi jeꞌ wili: \p ‹K-Aja̱w Jesus reꞌ hat wilca̱t chi ajabe̱s chi nina̱, nqui nquikꞌor wi̱n. \p Ru̱cꞌ kꞌoric ncaꞌn chi jeꞌ reꞌ maꞌ ra̱j ta rikꞌorom chi xa ruꞌum ta nak reꞌreꞌ equiꞌoquic chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric chi quina̱. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa reꞌ wach i cꞌacharel reꞌ rinimej chaj bih rikꞌor i wAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j naroquic chi riꞌsil ro̱k kꞌab ruꞌ. \v 22 Ruꞌum aj reꞌ, chipam i kꞌi̱j reꞌ naquicꞌulum wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic take maꞌ xiniminic ta reh Dios, naricꞌulmujic chi qꞌuihal take cꞌacharel jeꞌ wili naquikꞌorom wi̱n: \p ‹K-Aja̱w Jesus, reꞌ hoj, hoj awaj tahkanel eh chi jeꞌ reꞌ xa reꞌ woꞌ hat xkakꞌor abiral chipam take cꞌuhbalanic xkaꞌn. Jeꞌ woꞌ, xkaꞌn woꞌ cho chi reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal xiꞌelic lok cu̱cꞌ take cꞌacharel. Maꞌ xa ta reꞌ xkaꞌn, jeꞌ laꞌ woꞌ yohbal wach take lokꞌ laj nawa̱l xkaꞌn, nqui naquikꞌorom. \p \v 23 «To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ naquikꞌorom wi̱n, reꞌ hin jeꞌ wili nanikꞌorom queh: \p ‹Reꞌ hin maꞌ nicꞌ ta nikꞌorom aweh tak chi hat-tak waj tahkanel. Telen tak chi niwach kꞌuruꞌ i hat-tak banol reh cꞌahbil laj noꞌjbal, nqui nanikꞌorom queh. \p \v 24 «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ chacoj tak rehtal haj wilic i cꞌuhbal na̱cꞌamam tak na̱. Wi na̱cꞌamam tak na̱ niCꞌuhbal cꞌahchiꞌ abiram tak wili, reꞌ hat-tak na̱banam tak chi hat-tak tꞌulic jeꞌ ricab xiban jenaj aj tzꞌako̱l, reꞌ naxilow chi pok-acꞌal naritikꞌa̱b wi̱ꞌ ripa̱t, xoquic chi ricꞌotoric jok i jul eh cu rehtal xirak jok i cow laj acꞌal cu reꞌ aj ar xipꞌut cho ritikꞌinjic ripa̱t. \v 25 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, nok ritikꞌa̱b chic ripa̱t i winak reꞌreꞌ pan cow laj acꞌal, reꞌ pa̱t reꞌreꞌ xa ta nak xcꞌuyuꞌsjic soꞌ ruꞌum ransil take haꞌ xcꞌulic quikꞌojobej qui̱b chiwach naxiꞌelic cho ruꞌum jenaj rinimal jab chꞌi̱l jenaj rinimal te̱w xchalic. \p \v 26 «Ra̱j nchel wi maꞌ laꞌ na̱cꞌamam tak na̱ niCꞌuhbal cꞌahchiꞌ abiram tak, reꞌ hat-tak na̱banam tak chi maꞌ reꞌ ta hat-tak tꞌulic jeꞌ ricab xiban jenaj chic aj tzꞌako̱l, reꞌ to̱b ta nak xilow chi pok-acꞌal naritikꞌa̱b wi̱ꞌ ripa̱t, xa maꞌ cha̱m ta woꞌ ti xikahsaj i jul reꞌ xipꞌut cho wi̱ꞌ ritikꞌinjic ripa̱t. \v 27 Chi xa jeꞌ ti reꞌ riwi̱ꞌ richꞌiquinjic cho ripa̱t xiban i winak reꞌreꞌ, reꞌ pa̱t reꞌreꞌ hitlijic wach acꞌal ruꞌum maꞌ xicuy ta ransil take haꞌ xcꞌulic quikꞌojobej qui̱b chiwach naxiꞌelic take cho ruꞌum jenaj rinimal jab chꞌi̱l jenaj rinimal te̱w xchalic. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, xa ta nak chic rehtalil xcahnic soꞌ i pa̱t reꞌreꞌ, nqui Jesus queh raj tahkanel. \p \v 28 Nok ricohlam chic cꞌuhtunic reꞌreꞌ, reꞌ take tinamit xibirinic reh cꞌuhbalanic riban i Jesus, kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux \v 29 maj xquicoj rehtal chi reꞌ rajawric wilic chi cꞌuhtunic, ar nchalic ru̱cꞌ i Dios eh chi jeꞌ reꞌ rajawric, reꞌreꞌ maꞌ jeꞌ ta ricab i cꞌuhtunic ncaꞌn take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses riban maj reꞌ rikꞌorbal i Dios ricꞌuhtaj, raj laꞌ take aj cꞌuhtunel reꞌreꞌ xa nquicaꞌpechej i kꞌoro̱j cho cuꞌum take caj tijinel reh i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \c 8 \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i xilim // chiri̱j i jenaj winak \r (Mr. 1.40-45; Lc. 5.12-16) \p \v 1 Chiri̱j aj chic i cꞌuhtunic xiban china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus pꞌuht rikajic cho ar chi ihchꞌilimaj cuꞌum riqꞌuihal tinamit. \v 2 Ar ajic nok cꞌahchiꞌ rikajic cho Jesus, jenaj winak xilim ri̱j naxcꞌulic lok ru̱cꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh chi xuclic cok chiwach: \p «K-Aja̱w Jesus, reꞌ hin wehtꞌalim chi wilic awajawric chi resmejic lok niyaꞌbilal wi laꞌ jeꞌ reꞌ nawa̱j i hat chi enaꞌn. Nawa̱j na chi jeꞌ reꞌ enaꞌn wu̱cꞌ kꞌuruꞌ? nqui reh. \p \v 3 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh winak reꞌreꞌ naxiyew je kꞌab china̱ chi ritzꞌaꞌjic: \p «Ho̱ꞌ nwa̱j! Elok lok ayaꞌbilal kꞌuruꞌ, nqui reh. \p Xa reꞌ woꞌ ti xikꞌor i Jesus chi jeꞌ reꞌ, xelic woꞌ ti lok i xilim wilic nak chiri̱j i winak reꞌreꞌ. \v 4 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ hab pe wach aj eh nakꞌor chaj bih xcꞌuluric awu̱cꞌ, reꞌ laꞌ chaꞌn hiy ru̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chi ricꞌuhtjic reh chi maꞌxta chic awe̱t. Jeꞌ woꞌ chayew reh asi̱ jeꞌ ricab takꞌamaj cahnok ribanaric chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ aj reꞌ chaꞌn reh chi nok riyeb chic rikꞌorbal i aj kꞌahsem si̱ chi suk chic acꞌux enehtꞌaljic woꞌ cuꞌum take tinamit chi reꞌ hin maꞌ niyakꞌabej ta pan wo̱k i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, nqui xikꞌor reh. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok riyaꞌbilal // raj camanom i jenaj cajawil sol // aj Ro̱ma \r (Lc. 7.1-10; Jn. 4.43-54) \p \v 5 Chiri̱j chic reꞌ nok reꞌ Jesus oquic riban cok chipam i tinamit reꞌ Capernahum ribihnal, jenaj chic winak xchalic chi ricꞌuluric. Reꞌ winak wili reꞌ jenaj cꞌamol quibe̱h take sol aj Ro̱ma, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach i Jesus chi ripahkaljic reh chi naritoꞌbem i raj camanom. \v 6 Jeꞌ aj wili xikꞌor cok reh: \p «K-Aja̱w Jesus, reꞌ waj camanom wilic pan pa̱t jiclic wach yoca̱b ruꞌum riyaꞌbilal eh kꞌe̱ꞌ tiꞌquilal wilic wi̱ꞌ ruꞌum chi sicrinak chic ritiꞌjolal, nqui reh. \p \v 7 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tare̱t, equino̱j awu̱cꞌ chi resmejic lok riyaꞌbilal awaj camanom, nqui reh. \p \v 8 Chalic i winak reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Ajabe̱s Jesus reꞌ hin nwicꞌraj chi maꞌ ricꞌul ta chi wi̱n chi etoquic pa nipa̱t xa reꞌ laꞌ chakꞌor chi elok lok riyaꞌbilal i waj camanom maj reꞌ hin wehtꞌalim chi xa ru̱cꞌ kꞌoric reꞌreꞌ encowjic i waj camanom. \v 9 Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum nok reꞌ quikꞌorbal take wilic cajawric n-nimjic jeꞌ ricab niban i hin cu̱cꞌ take ajabe̱s wilque̱b chi nina̱, on jeꞌ ricab ncaꞌn take niso̱l chꞌi̱l take waj camanom wilque̱b pa nikꞌab, nquinimej woꞌ nikꞌorbal. Jeꞌ ricab wi reꞌ hin nitakꞌa̱ꞌ take je niso̱l chi nacojic, chi jumehkꞌil quiꞌo̱j. On wi xnikꞌor queh chi naquichalic, chi jumehkꞌil woꞌ ti quichalic. Jeꞌ woꞌ cu̱cꞌ take waj camanom, wi jenoꞌ chi quixilac xnikꞌor reh chi naroquic chi camanic, chi jumehkꞌil woꞌ ti noquic chi ribanaric i paꞌ bih nikꞌor reh, nqui winak reꞌreꞌ. \p \v 10 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux eh jeꞌ wili xikꞌor queh take cꞌahchiꞌ quitahkanic reh: \p «Reꞌ winak wili, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chꞌiclic ricꞌux chiwi̱j. Til nikꞌor chi jeꞌ ricab ricapew-bal i winak wili, maꞌ jaꞌ nirakam ta jenoꞌ chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui Jesus. \p Chi jeꞌ reꞌ xiban woꞌ jeꞌ ricab xipahkaj cho cajawil sol reꞌreꞌ. \v 11 Chiri̱j reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Til coric nikꞌor chi qꞌuihal take cꞌacharel reꞌ quicꞌacharic xa rehreh yeꞌa̱b wilque̱b pa rijohsbal cho kꞌi̱j chꞌi̱l woꞌ pa rikahsbal i kꞌi̱j naquicꞌulic lok chi ihchꞌilimaj take ruꞌum Awraham, chꞌi̱l Isahac chꞌi̱l woꞌ i Jacow, chi naquiwihꞌic cok chiwach i kAja̱w Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j. Nok wilque̱b chic cok chiwach, reꞌreꞌ naribanam chi enquicꞌul jenaj rinimal wach quilokꞌil jeꞌ ricab quilokꞌil nquicꞌul take rula̱ꞌ jenoꞌ aj ehcham ninkꞌi̱j nok reꞌreꞌ riyew queh chi naquitzꞌuhkic cok nah rime̱xa richꞌi̱l. \p \v 12 «Tzꞌa̱b ruꞌ cu̱cꞌ take qꞌuihal queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maꞌ jeꞌ ta reꞌ naricꞌuluric, reꞌ laꞌ take reꞌ, to̱b ta kꞌoro̱j cahnok ribiral queh chi nariyeꞌeric queh chi reꞌ Dios nariwihꞌic chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱, naquitꞌermejic lok chiwach. Ru̱cꞌ reꞌreꞌ naquicꞌulum jeꞌ ricab xquicꞌul take rula̱ꞌ aj ehcham ninkꞌi̱j chi xitꞌermejic lok chiri̱j pa̱t eh ruꞌum reꞌreꞌ xiꞌoquic chi okꞌic ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi xiꞌesmejic lok pa rinimal lok kꞌekom, nqui Jesus. \p \v 13 Chiri̱j reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh cajawil i sol reꞌreꞌ: \p «Elok lok riyaꞌbilal awaj camanom! Yuꞌna ajic echic riban chi eto̱j pan apa̱t maj xniban chic reꞌ haj wilic xapahkaj wi̱n. Xniban chi jeꞌ reꞌ ruꞌum nok xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j chi wilic wajawric chi resmejic lok riyaꞌbilal awaj camanom, nqui Jesus reh. \p Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ sol xo̱j pa ripa̱t eh naxponic ar xinaꞌbej chi reꞌ raj camanom xelic lok riyaꞌbilal chipam i juncꞌam nok reꞌ Jesus xikꞌor chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ aj camanom reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i cak tzꞌaꞌ // chiri̱j i ritu̱t rehqꞌue̱n i maꞌ Luch \r (Mr. 1.29-34; Lc. 4.38-41) \p \v 14 Nok ojonak chic i cajawil sol reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xo̱j pa ripa̱t i maꞌ Luch eh ar xilow chi reꞌ ritu̱t rehqꞌue̱n jiclic wach yoca̱b ruꞌum jenaj cak tzꞌaꞌ. \v 15 Ar ajic nok reꞌ Jesus xijil cok ri̱b eh naxitzꞌaꞌj cok rikꞌab ixok reꞌreꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xelic ti i cak tzꞌaꞌ wilic chiri̱j. Chi suk chic ricꞌux, xuctic johtok chi kiliric i hoj rula̱ꞌ. \v 16 Chiwach aj woꞌ roquic kꞌi̱j reꞌreꞌ, qꞌuihal take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ chꞌi̱l take wilic rehreh wach quiyaꞌbilal xicꞌamaric cho ru̱cꞌ Jesus eh reꞌreꞌ xa ru̱cꞌ ti rikꞌorbal xicꞌsaj quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b. Jeꞌ woꞌ, reꞌreꞌ xitꞌerej woꞌ lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌ choplic na̱ quicꞌacharic cuꞌum. \v 17 Ru̱cꞌ xiban i Jesus reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, xo̱j elok wach i kꞌoro̱j cho ruꞌum i raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ Isayi̱yas ribihnal, chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s xesenic lok reh katiꞌquilal eh xesaj woꞌ lok kayaꞌbilal, nqui kꞌoro̱j cho ruꞌum. \s1 Reꞌ jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal // Yeꞌo̱j reh Moyses xa̱j ribanam // chi raj tahkanel i Jesus \r (Lc. 9.57-62) \p \v 18 Naxsakꞌic lok jeꞌ ikal, reꞌ Jesus xikꞌor keh hoj raj tahkanel chi nakakꞌahxic je chi juntar maꞌ laj haꞌ cuꞌum queh riqꞌuihal tinamit xilow chi xquimol ti cok qui̱b chiri̱j. \v 19 Ar aj ruꞌ, jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xo̱j cꞌolok ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s kaj tijinel, reꞌ hin nwa̱j nibanam chi hin awaj tahkanel. Naca̱t nitahkem kꞌuruꞌ xa paꞌ eto̱j, nqui reh. \p \v 20 Chalic Jesus ehtꞌalbal reh i cꞌaxquilal ricꞌam cho ritahkaljic, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tare̱t, quinatahkej. Xa reꞌ laꞌ reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel maꞌxta jenoꞌ niyeꞌa̱b haj ta nak nanihiꞌlic wi̱ꞌ chi eli̱c, maꞌ jeꞌ ta nicab take ya̱c xa paꞌ wilic quiju̱l on jeꞌ ricab take cucꞌ tzꞌiquin chi xa paꞌ wilic quike̱s, nqui reh. \p \v 21 Chiri̱j aj chic reꞌ, jenaj chic winak reꞌ raj ritahkem woꞌ nak i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s, reꞌ hin nwa̱j naca̱t nitahkem xa paꞌ eto̱j, xa reꞌ laꞌ ruꞌ nimukꞌa̱ꞌ pe je i waja̱w naquimok je, cu reꞌ aj woꞌ ruꞌ etinitahkej, nqui reh. \p \v 22 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat ma̱ban aweh ncaꞌn take tinamit maj reꞌ take reꞌ nanquimukꞌa̱ꞌ je quicamnak maꞌ nquikꞌor ta ribiral i rajawric i Dios queh cahnel chic take cahnok. Jeꞌ reꞌ ncaꞌn ruꞌum nok jeꞌ woꞌ camnak take ru̱cꞌ quinoꞌjbal. Raj nchel i hat, quinatahkej eh chaꞌn chi hat chic aj tijem i̱b chiwi̱j, nqui Jesus reh. \s1 Reꞌ te̱w chꞌi̱l i haꞌ xibirinic kꞌoric // chiwach i Jesus \r (Mr. 4.35-41; Lc. 8.22-25) \p \v 23 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xoquic cok pan cano̱wa chi tahkamaj woꞌ je kuꞌum hoj cablaj chi raj tahkanel. \v 24 Ar ajic nok behic chic nkaꞌn je pan cano̱wa, xchalic jenaj rinimal cow laj te̱w, cu rehtal xa cucꞌ tak nak chic maꞌ risolqꞌuij i kacano̱wa chi kehque̱n ruꞌum take ribohl haꞌ xucsaj. Ruꞌum chi wiric riban i Jesus chipam i cano̱wa, \v 25 reꞌ hoj raj tahkanel xkacꞌaꞌsaj wach naxkilow chi pan yohbal chic wilco̱j eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, Ha̱w, cꞌaꞌchok awach alah, nakacuxꞌic yuꞌna. Koj-acoꞌlej kꞌuruꞌ, kojqui reh. \p \v 26 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh chi kakꞌiliric: \p «Reꞌ hat-tak, kꞌe̱ꞌ laꞌ nak chic na̱chopom acꞌux tak chiri̱j i Dios. Chaj waꞌric na tiyoꞌjic tak? nqui keh. \p Chiri̱j reꞌ, xuctic johtok eh xikꞌor reh te̱w chꞌi̱l i haꞌ chi jeꞌ wili: \p «Tipa̱ꞌ hat te̱w eh titu̱k hat haꞌ, nqui queh. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ, xpahꞌic i te̱w eh tuklujic i haꞌ. \v 27 Naxkilow nicꞌ wach xiban i Jesus, jeꞌ wili xkakꞌor chi kawach chi xa sahchanak chic kacꞌux: \p «Reꞌ cok i Jesus wili til niqꞌuic woꞌ chic na̱ rajawric. Coric nkakꞌor maj maꞌ xa reꞌ ta take maꞌ tob laj uxlabal quibirinic chiwach, jeꞌ laꞌ woꞌ i te̱w chꞌi̱l i haꞌ quibirinic woꞌ kꞌoric chiwach, kojqui chi kawach. \s1 Reꞌ resmejic lok take maꞌ tob laj // uxlabal ru̱cꞌ jenaj aj Cara̱ra \r (Mr. 5.1-20; Lc. 8.26-39) \p \v 28 Chiri̱j aj chic ruꞌ nok pononak chic lok chi juntar haꞌ pan quiyukꞌul take aj Cara̱ra, reꞌ Jesus xoquic je chi behic chipam i jenaj be̱h maꞌ hab ta wach riban wi̱ꞌ canar iqꞌuic cuꞌum queh take quib chi winak xa jeꞌ chic take joskꞌ laj chicop naquiꞌelic cho xilac tak rijulil camnak. Chi jeꞌ reꞌ elic xcaꞌn cho, xichalic chi ricꞌuluric i Jesus. Reꞌ take quib winak reꞌreꞌ chopo̱j na̱ i quicꞌacharic cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal \v 29 jeꞌ wili xquikꞌor cho reh Jesus chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ: \p «Hat Jesus rAcꞌu̱n i Dios, reꞌ hat xatcꞌulic ti lok chi kayeꞌeric je pan tiꞌcꞌaxic chi jaꞌ nponic ta woꞌ rikꞌijil. Maꞌxta bih nacoj-atzꞌa̱b wi̱ꞌ kꞌuruꞌ chi katꞌermejic lok, nqui take winak reꞌreꞌ chi yeꞌo̱j quikꞌorbal cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal wilic cu̱cꞌ. \p \v 30 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ naxquilow chi juntuhm chi riqꞌuihal ahk wiꞌc ncaꞌn wach yu̱kꞌ cu naht je soꞌ cu̱cꞌ, \v 31 jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus chi xa nchꞌuk chic quicꞌux: \p «Ajabe̱s Jesus, wi naco̱j atꞌerem lok cu̱cꞌ take winak wili, chayew kꞌab keh chi cu̱cꞌ ok chic take juntuhm chi ahk wuluꞌ ekoj-oquic, nqui take reh Jesus. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh naxipꞌut woꞌ ti rikꞌormojic queh chi naquelic lok cu̱cꞌ take winak reꞌreꞌ. \v 32 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, xa reꞌ woꞌ ti xyeꞌeric kꞌab queh chi nacoquic cu̱cꞌ take ahk, reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ xiꞌelic lok cu̱cꞌ take winak reꞌreꞌ eh nok oconak chic take cu̱cꞌ take ahk xcaꞌn chi reꞌ take reꞌ xa cajamem chic qui̱b xikajic cho chiwach i yu̱kꞌ wiꞌc ncaꞌn wi̱ꞌ. Chi jeꞌ reꞌ xiquimic naxiꞌo̱j kꞌehbok chipam jenaj maꞌ laj haꞌ wilic ar. \v 33 Naxquilow take aj chaꞌjem ahk chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric, xa cajamem chic qui̱b xiꞌo̱j pan tinamit eh xponic quikꞌor nicꞌ wach naxesmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal quichoponic nak quina̱ take quib chi winak reꞌreꞌ. Jeꞌ woꞌ xponic quikꞌor chaj bih xquicꞌul take ahk cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal. \v 34 Nok birimaj aj chic reꞌreꞌ, qꞌuihal take cꞌacharel pan tinamit Cara̱ra xiꞌo̱j ru̱cꞌ Jesus eh naxiponic ru̱cꞌ xquipahkaj atoꞌbil reh chi narelic je pan quiyukꞌul. \c 9 \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj i jenaj si̱c \r (Mr. 2.1-12; Lc. 5.17-26) \p \v 1 Chiri̱j chic naxpahkjic reh Jesus chi narelic je pan quiyukꞌul aj Cara̱ra, reꞌreꞌ xoquic je pan cano̱wa kichꞌi̱l hoj raj tahkanel eh xojkꞌahxic je juntar haꞌ ar chipam i tinamit reꞌ Capernahum ribihnal reꞌ nponic patanok wi̱ꞌ i Jesus naribehsaj pa̱m take yukꞌul reꞌreꞌ. \v 2 Ar ajic, nok wilco̱j chic chipam i tinamit reꞌreꞌ, xcꞌamaric cho ru̱cꞌ Jesus jenaj si̱c yoclic wach richꞌaht. Reꞌ Jesus naxicoj rehtal chi reꞌreꞌ chꞌi̱l take xicꞌambic je reh, til chꞌiclic quicꞌux chiri̱j i rajawric chi esenic lok yaꞌbilal, jeꞌ wili xikꞌor reh si̱c: \p «Bi̱l, reꞌ hat chꞌiclic acꞌux chiwi̱j, ruꞌum aj reꞌ yuꞌna nicuy chic amahc. Sukbok acꞌux kꞌuruꞌ, nqui xikꞌor reh. \p \v 3 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, wilic take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wilque̱b woꞌ cok ar jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom pan quicꞌux: \p «Reꞌ Jesus wili til cꞌahchiꞌ riyakꞌabem pa ro̱k i Dios, nqui pꞌuht quikꞌorom. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor maj chi queh ruꞌ, ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ rijunehtem ri̱b ru̱cꞌ i Dios. \v 4 Raj laꞌ i Jesus, chi rehtꞌalim chic chaj bih cꞌahchiꞌ quicapam cho pan quicꞌux, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak mahc naꞌn tak ru̱cꞌ rikꞌormojic pan acꞌux tak \v 5 chi reꞌ hin cꞌahchiꞌ nijotꞌom i winak wili ru̱cꞌ i kꞌoric xnikꞌor. Jeꞌ reꞌ nacapaj tak maj chaweh hat-tak reꞌ rikꞌormojic reh winak wili chi cuyu̱j chic rimahc maꞌ cꞌaxic ta ti ribanaric maj maꞌ nilmijic ta wach. Ruꞌum aj reꞌ, jeꞌ woꞌ wili nakꞌor tak cho pan acapew-bal tak: \p «Wi til coric kꞌuruꞌ chi wilic rajawric, chikꞌor reh winak reꞌreꞌ chi paꞌlajok eh behok ruꞌum nok reꞌ cok reꞌ ncꞌuhtunic wach, tiquitak pan acꞌux. \p \v 6 ‹Cꞌuhtbal aj aweh tak chi wilic wajawric chi ricuyuric quimahc i tinamit ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌorom reh si̱c wili chi paꞌlajok johtok, nqui queh. \p Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor reh si̱c chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w, yuꞌna echic riban chi enawihkaj je achꞌaht. Tipa̱ꞌ johtok kꞌuruꞌ maj yuꞌna na̱soljic je pan apa̱t chi behic chic enaꞌn je, nqui reh. \p \v 7 Naxibiraj i winak chi jeꞌ reꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xuctic johtok eh chiri̱j chic ruꞌ xo̱j pa ripa̱t chi behic chic riban. \v 8 Ar reꞌ take tinamit xiꞌilbic reh winak reꞌreꞌ, chi xa sahchanak chic quicꞌux xquitioxej johtok i Dios ruꞌum chi reꞌ Jesus xyeꞌeric rajawric chi ricuyuric quimahc take cꞌacharel china̱ acꞌal wili. \s1 Reꞌ Jesus cu̱cꞌ take aj mahc // xtakꞌabjic cho chi riyeꞌeric // ricꞌaxbal i Dios chi quina̱ \r (Mr. 2.13-17; Lc. 5.27-32) \p \v 9 Pan jenaj chic kꞌi̱j nok reꞌ Jesus xa cu reꞌ pe ti xipꞌut ribehsjic pa̱m i tinamit Capernahum, reꞌreꞌ xilow niwach i hin maꞌ Tiyoh chi tzꞌukulqui̱n ar reꞌ wilic wi̱ꞌ i me̱xa reꞌ nbanaric wi̱ꞌ to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma eh ar jeꞌ wili xikꞌor wi̱n: \p «Ha̱w tak chiwi̱j, nwa̱j chi na̱woquic chi hat waj tahkanel, nqui wi̱n. \p Naxinbiraj chi jeꞌ reꞌ, xnicana̱ꞌ cahnok i nicamaj eh xnitahkej je i Jesus. \p \v 10 Junpech ajic pan jenaj ninkꞌi̱j tikꞌimaj wach wuꞌum, reꞌ hin xnimol quiwach take xwihchꞌilej cho chi moloj to̱j reh Ro̱ma, jeꞌ woꞌ take qꞌuihal winak wilic woꞌ quibiral chi aj mahc take eh xoj-oquic chi wiꞌc chꞌi̱l i Jesus chꞌi̱l woꞌ take wich aj tahkanel chiri̱j. \v 11 Nok wiꞌc chi nkaꞌn, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, naxquilow chi reꞌ Jesus xituna̱ꞌ ri̱b ku̱cꞌ i hoj, jeꞌ wili xkꞌormojic queh take wich aj tahkanel: \p «Nicꞌ wach nok reꞌ awaj tijinel tak cꞌahchiꞌ ribanam riwaꞌ riha̱ꞌ cu̱cꞌ take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma chꞌi̱l woꞌ cu̱cꞌ take tinamit wilic quibiral chi aj mahc take? nqui xkꞌormojic queh. \p \v 12 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab nkꞌormojic chi maꞌ reꞌ ta take suk quicꞌux quiꞌo̱j ru̱cꞌ aj ikꞌomonel, reꞌ laꞌ take yowa̱b, jeꞌ woꞌ reꞌ wu̱cꞌ i hin, reꞌ woꞌ ti take nquicꞌraj qui̱b chi aj mahc take quichalic wu̱cꞌ chi ribirmijic nikꞌorbal, nqui queh. \p Chiri̱j reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p \v 13 «Reꞌ hat-tak reꞌ xa hat-tak cꞌuꞌtjem queh take wili xatchalic tak, quinatahkej tak eh chatijej tak ri̱j chaj bih ra̱j rikꞌorom take kꞌoric kꞌoro̱j wili ruꞌum i Dios: \q1 “Tare̱t chi enacꞌat tak cho asi̱ chi niwach, \q1 xa reꞌ laꞌ reꞌ til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ nwa̱j chi na̱banam tak, \q1 reꞌ riqueteljic quiwach take awas acha̱kꞌ tak, nqui i kꞌoro̱j cho reꞌreꞌ. \m «Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hin niban niwaꞌ quichꞌi̱l take reꞌ maj maꞌ reꞌ ta nchel chi risiqꞌuiric take nquicapaj chi coric wach quicꞌux xinchalic, xinchalic laꞌ chi quisiqꞌuiric take nquicꞌraj woꞌ ti qui̱b chi aj mahc take chi rikꞌormojic queh chi naquicana̱b i quimahc, nqui queh. \s1 Reꞌ riwi̱ꞌ chi reꞌ take raj tahkanel // i Jesus maꞌ jaꞌ cꞌahchiꞌ ta que̱b // chi cuyuj wiꞌc \r (Mr. 2.18-22; Lc. 5.33-39) \p \v 14 Junpech naxiꞌo̱j woꞌ cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus take raj tahkanel i Wa̱n, jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Reꞌ hoj xa qꞌuih pech woꞌ nkamol ki̱b chi ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc jeꞌ ricab woꞌ ncaꞌn take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi reꞌ take awaj tahkanel i hat maꞌ jeꞌ ta reꞌ ncaꞌn? nqui take reh. \p \v 15 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab chi pan jenoꞌ caxarahil maꞌ eta riban chi reꞌ take rula̱ꞌ aj caxa̱ra enquitiꞌsaj quicꞌux chi ricuyuric quiwaꞌ quiha̱ꞌ jeꞌ ricab chi wilic ta nak jenoꞌ camnak chi quiwach, jeꞌ woꞌ reꞌ take waj tahkanel i hin maꞌ eta woꞌ riban chi enquicuy quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi cu wilqui̱n pe hin chi quixilac. Reꞌ cok ruꞌ, naponok i kꞌi̱j chi na̱wesmejic je nah acꞌal i hin reꞌ aj yeꞌol sukquil cꞌuxlis jeꞌ ricab riban aj caxa̱ra cu̱cꞌ take rula̱ꞌ, cu reꞌ aj woꞌ ruꞌ reꞌ take waj tahkanel naquicuyum quiwaꞌ quiha̱ꞌ ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi maꞌ wilqui̱n ta chic cu̱cꞌ, nqui queh. \p \v 16 Chiri̱j reꞌreꞌ, xikꞌor woꞌ chic queh chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel riwek jenoꞌ acꞌ laj we̱x chi cꞌojbal wach jenoꞌ kꞌecher laj we̱x, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj nasuhbok i acꞌ laj cꞌojbal, enwek je riman i kꞌecher laj we̱x ruꞌum nok maꞌ jenaj ta chic wach ricowil chꞌi̱l i acꞌ laj cꞌojbal. \v 17 Jeꞌ woꞌ, maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel ricꞌol i chꞌamsamaj ri̱s aji̱j pan jenoꞌ kꞌecher laj suh maj wi xiban chi jeꞌ reꞌ, maꞌ xa reꞌ ta i suh enqꞌuer ruꞌum ransil richꞌamil i ri̱s aji̱j, elaꞌ woꞌ no̱j chi kꞌe̱b i ri̱s aji̱j reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, jeꞌ ricab chi maꞌ hab ta wach jeꞌ reꞌ nbanic, jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i niCꞌuhbal maꞌ eta woꞌ riban chi reꞌ take aj tijem i̱b chiwi̱j nok quicꞌuꞌlem chic na̱ niCꞌuhbal xa cu nca̱j woꞌ quicꞌamam na̱ i cꞌuhbal tijimaj nak take cho wi̱ꞌ. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj jeꞌ ricab chi reꞌ ri̱s aji̱j pan acꞌ laj suh ncꞌolmojic reh chi quicabchelal maꞌxta bih enoquic queh, curman woꞌ chi reꞌ take waj tahkanel xa reꞌ woꞌ niCꞌuhbal naquicꞌamam na̱ reh chi reꞌ quicapew-bal ruꞌ chꞌi̱l i niCꞌuhbal i hin maꞌ eta no̱j riyoj ri̱b, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌaꞌchsaj woꞌ chic // i rixkꞌu̱n Ja̱yro \r (Mr. 5.21-43; Lc. 8.40-56) \p \v 18 Chiri̱j chic reꞌ, nok xa cu jaꞌ ricohlaj ta woꞌ i kꞌoric i Jesus cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ chi tzꞌuklic cu̱cꞌ, xo̱j cꞌolok ar jenaj winak nim riwaꞌric chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus chi xuclic cok chiwach: \p «Ha̱w, reꞌ hin til nicapaj chi reꞌ wixkꞌu̱n xquimic na chic cho yuꞌna maj xa chic qꞌuisi̱n maꞌ nquimic ruꞌum riyaꞌbilal naxinchalic. Chacuy kꞌuruꞌ, tak chiwi̱j pan pa̱t eh chacoj akꞌab china̱ reh chi encꞌacharic woꞌ chic, nqui reh. \p \v 19 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus naxuctic je kichꞌi̱l i hoj cablaj chi raj tahkanel, xo̱j woꞌ chiri̱j i cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \v 20 Nok ojic chic nkaꞌn, cu reꞌ peꞌ chic ruꞌ jenaj ixok cablaj chic ha̱b ripꞌutum cho riyaꞌbilal chi reꞌ ritzꞌajo̱j reꞌ nchalic chiri̱j eli̱c poh xa cꞌahchiꞌ chic cho chiri̱j chi xa maꞌxta chic rikꞌijil, xijil cok ri̱b chiri̱j i Jesus eh xitzꞌaꞌj cok i ro̱k risuꞌt rijela̱ꞌ nah teleb, chi cꞌahchiꞌ ricapam chi ru̱cꞌ reꞌreꞌ nariqꞌuic je riyaꞌbilal. \v 21 Jeꞌ reꞌ xiban maj jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom pa ricꞌux: \p «Xa reꞌ wi xnitzꞌaꞌj i ro̱k i suꞌt rijela̱ꞌ nah teleb i Jesus, enelic lok niyaꞌbilal maj reꞌreꞌ wili wilic rajawric chi resmejic lok kayaꞌbilal i hoj yowa̱b, nqui cꞌahchiꞌ rikꞌorom. \p \v 22 Jeꞌ reꞌ ajic naxiban chi jeꞌ reꞌ xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xiqꞌuic ti je riyaꞌbilal, xa reꞌ laꞌ nok xilow chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ, xoquic cho jenaj rinimal yoꞌjic ru̱cꞌ maj xicoj rehtal chi reꞌ Jesus xirak chiri̱j chi wilic xtzꞌaꞌanic cok reh risoꞌ. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus naxilwic je chiri̱j, jeꞌ wili xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ: \p «Bi̱l sukbok acꞌux, reꞌ ayaꞌbilal xiqꞌuic chic ruꞌum chi xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j chi reꞌ hin wilic wajawric chi jeꞌ reꞌ xniban awu̱cꞌ, nqui reh. \p \v 23 Nok rikꞌorom chic chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xitik juꞌ ojic pa ripa̱t i winak nim riwaꞌric reꞌreꞌ. Naxponic cok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ, xilow chi wilic risi̱c take tinamit xa quichokonic chic chi okꞌic eh quichꞌi̱l take reꞌ wilque̱b woꞌ i juntuhm chi aj su̱b xa ntzꞌiric chic quiwach banoj su̱b ncaꞌn. \v 24 Ar ajic, reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chacuy, telen tak lok ayuꞌ eh chamay tak okꞌic maj reꞌ ixkꞌun wili maꞌ camnak ta, wiric laꞌ riban, nqui queh. \p Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ naxquibiraj i xikꞌor i Jesus, chi reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ xa wiric riban, xiꞌoquic chi riseꞌljic ruꞌum nok pan quicꞌux ruꞌ reꞌ Jesus maꞌ rehtꞌalim ta chi reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ camnak chic, \v 25 xa reꞌ laꞌ i Jesus til rehtꞌalim woꞌ chic cho reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok elenak chic take lok ri̱j pa̱t chiꞌnchel i cꞌacharel, reꞌ Jesus xoquic cok reꞌ yoclic wi̱ꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ eh ar aj ruꞌ naxichꞌihlej johtok chi kꞌab, xucsaj johtok chi cꞌachlic chic. \v 26 Reꞌ bano̱j xiban i Jesus reꞌreꞌ xelic lok ribiral chipam i tinamit Capernahum reꞌreꞌ eh maꞌ xa ta ar cahnic, jeꞌ laꞌ woꞌ xelic lok junsut reh i yukꞌul reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xiban chi reꞌ take // quib chi sotꞌ xiꞌilbic \p \v 27 Junpech aj chic nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ riqꞌuic je chipam jenaj be̱h, quib take sotꞌ pꞌuht quitahkem je eh jeꞌ wili nquikꞌor reh chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ chiri̱j: \p «Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti kawach chi ribanaric chi nakilbic, nqui take reh. \p \v 28 Naxiꞌo̱j cꞌolok chipam i pa̱t reꞌ xponic wi̱ꞌ i Jesus, jeꞌ wili xibiraj queh: \p «Til na chꞌiclic acꞌux tak chi wilic wajawric chi risakomsjic pa̱m i nakꞌ awach tak? nqui queh. \p Naxquikꞌor chi til chꞌiclic quicꞌux chiri̱j, \v 29 reꞌ Jesus xitzꞌaꞌj cok i nakꞌ quiwach eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ruꞌum chi xachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chiwi̱j chi nanisakomsam pa̱m i nakꞌ awach tak, sakombok woꞌ pa̱m i nakꞌ awach tak kꞌuruꞌ, nqui queh. \p \v 30 Ar ajic xsakombic woꞌ ti pa̱m i nakꞌ quiwach. Chiri̱j i wili, reꞌ Jesus til xipahkaj queh chi maꞌ hab pe wach nehtꞌalanic reh reꞌ xiban cu̱cꞌ, \v 31 xa reꞌ laꞌ reꞌ take reꞌ maꞌ xcaꞌn ta woꞌ i chaj bih xkꞌormojic queh, xiꞌoquic laꞌ ti chi resmejic lok ribiral chi junsut reh yukꞌul reꞌreꞌ naxiꞌelic je chipam i pa̱t reꞌreꞌ. \s1 Naxteh rikꞌorbal i jenaj winak \p \v 32 Chiri̱j chic ruꞌ nok cꞌahchiꞌ quelic je take sotꞌ reꞌreꞌ, jenaj woꞌ chic winak memrenak ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal nchopbic na̱ ricꞌacharic, xcꞌamaric je ru̱cꞌ i Jesus \v 33 reh chi naritꞌerem woꞌ lok i maꞌ tob laj uxlabal wilic ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ. Naxitꞌermejic lok i maꞌ tob laj uxlabal, reꞌ winak reꞌreꞌ pꞌuht peꞌ rikꞌoric cho eh ruꞌum reꞌ, reꞌ take tinamit xiꞌilbic reh i cꞌulu̱j reꞌreꞌ, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi xa nsahchic chic quicꞌux: \p «Maꞌ jancꞌal ta kꞌi̱j kilom ta nak pan kacꞌacharic yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l jeꞌ ricab cꞌahchiꞌ ribanam i Jesus chi kaxilac hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui take chi quiwach. \p \v 34 Raj nchel take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ jeꞌ ta reꞌ nquikꞌor, jeꞌ laꞌ chic wili nquikꞌor ruꞌ: \p «Reꞌ Jesus wili, reꞌ cajawil take maꞌ tob laj uxlabal nyeꞌbic rajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, nqui nquikꞌor. \s1 Reꞌ take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios // maꞌ qꞌuih ta ti take chi cꞌuhbalanic \p \v 35 Nok pꞌuht woꞌ chic ribehem pa̱m take nimak chi cucꞌ tak tinamit wilque̱b pa riyukꞌul i Calile̱ya, reꞌ Jesus xitik juꞌ ricꞌuhtunic chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Ar ajic chi cꞌahchiꞌ ricꞌsam woꞌ xa chaj bih quitiꞌquilal take yowaꞌi̱b, reꞌ Jesus xikꞌor queh tinamit i holohic laj kꞌoric wili chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel. \v 36 Maꞌ xa ta reꞌreꞌ xiban cu̱cꞌ take cꞌacharel wilque̱b pa riyukꞌul i Calile̱ya, kꞌe̱ꞌ laꞌ woꞌ xiquetelej quiwach take riqꞌuihal tinamit quituhbem qui̱b chiri̱j maj xicoj rehtal chi maꞌ reꞌ ta chic ricorquilal riCꞌuhbal i Dios cꞌahchiꞌ quibiram cu̱cꞌ take aj tijem queh, reꞌ laꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa jeꞌ na chic quicab take cucꞌ me̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ maꞌxta chic aj ilol queh eh ruꞌum reꞌ cꞌul quipuhcam qui̱b eh maꞌ quiniqꞌuem ta woꞌ chic quiwaꞌ quiha̱ꞌ. \v 37 Ruꞌum aj reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor keh hoj raj tahkanel: \p «Jeꞌ ricab chi reꞌ take aj jacho̱l junseht ok chi rinimal abi̱x maꞌ quimahnic ta chic ruꞌum chi nechꞌ ti take chi jach, reꞌ take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios til maꞌxta woꞌ ti quimahnic chi rikꞌormojic i cꞌuhbal queh riqꞌuihal tinamit wili. \v 38 Chaꞌn tak kꞌuruꞌ ru̱cꞌ i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios jeꞌ ricab ncaꞌn take jacho̱l reꞌreꞌ chi nquipahkaj reh aj ehcham abi̱x chi naritakꞌa̱b je quiman chi jach, nqui Jesus. \c 10 \s1 Reꞌ Jesus xichih wach take // xicahnic chi nahsil raj tahkanel \r (Mr. 3.13-19; 6.7-13 ; Lc. 6.12-16; 9.1-6) \p \v 1 Naxojresaj lok pa reh i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Tinipahba̱ꞌ tak chi wihꞌok awajawric tak chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel choplic quina̱ cuꞌum eh jeꞌ woꞌ chi resmejic lok xa chajaric quitiꞌquilal take yowaꞌi̱b, nqui keh. \p \v 2 Jeꞌ wili kabihnal i hoj reꞌ xojrichih chi hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel: \li1 Reꞌ maꞌ Simon reꞌ xo̱j woꞌ cahnok ribihnal chi Luch ruꞌum i Jesus, reꞌreꞌ pe̱t xesmejic lok pa reh. \li1 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ chic maꞌ Tirix richa̱kꞌ i maꞌ Simon, \li1 reꞌ maꞌ Jaco̱wo racꞌu̱n i maꞌ Sewere̱yo, \li1 reꞌ maꞌ Wa̱n richa̱kꞌ i maꞌ Jaco̱wo, \li1 \v 3 reꞌ maꞌ Peh, \li1 reꞌ maꞌ Warto̱lo, \li1 reꞌ maꞌ Ma̱x, \li1 reꞌ hin maꞌ Tiyoh reꞌ xinwihꞌic cho chi aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, \li1 reꞌ maꞌ Jaco̱wo racꞌu̱n Alpe̱yo, \li1 reꞌ Lewe̱yo reꞌ ribihnej woꞌ chi Tare̱yo, \li1 \v 4 reꞌ maꞌ Simon reꞌ wilic nak chi quixilac take quibanic i kꞌakꞌanic reh chi maꞌxta nak chic riwihꞌic rajawric i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \li1 Reꞌ maꞌ Ju̱ras aj Caryot reꞌ xkꞌahsanic woꞌ reh Jesus pan quikꞌab take raj ixowonel chi naricansjic. \p \v 5 Jeꞌ woꞌ chic naxojresaj lok pa reh i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel, jeꞌ wili i cojoj noꞌjbal xiban je keh i Jesus naxojritakꞌa̱ꞌ je chi rikꞌormojic riCꞌuhbal: \p «Yuꞌna, jaꞌ eta pe riban chi etoquic tak pan quitinami̱t take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh jaꞌ eta woꞌ riban chi etoquic tak cu̱cꞌ take aj Sama̱rya, \v 6 reꞌ laꞌ hat-tak hiy tak til xa chipam quitinamital take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ wilque̱b chi xa jeꞌ na take me̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ sahchel take. \v 7 Xa cu̱cꞌ aj take reꞌ kꞌuruꞌ cꞌahchiꞌca̱t tak nitakꞌa̱b je eh xa queh take reꞌ chakꞌor tak chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, wilic chic chi quixilac take cꞌacharel chi narichopom quina̱. \v 8 Jeꞌ woꞌ, nikꞌor aweh tak chi ma̱pahkaj tak ritzꞌakil i na̱banam tak ruꞌum nok maꞌ reꞌ ta ru̱cꞌ tumi̱n xniyew aweh tak i wajawric chi na̱banam woꞌ tak take wili: Reꞌ quicꞌaꞌchsjic take camnak, reꞌ quesmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal reꞌ quichopbic na̱ take cꞌacharel eh jeꞌ woꞌ reꞌ resmejic lok quiyaꞌbilal take xilim qui̱j chꞌi̱l xa paꞌ chic jaric yaꞌbilal wilic queh toco̱m chic yowaꞌi̱b. \v 9 Jeꞌ woꞌ chic, nikꞌor aweh tak chi ma̱cꞌam tak je atzꞌa̱k pan acꞌola̱b tak, \v 10 jeꞌ woꞌ ma̱cꞌam tak chic jenoꞌ ajalba̱l tak chꞌi̱l juncꞌuhl ok chic aper-xijab tak eh ma̱cꞌam woꞌ tak je achi̱m chꞌi̱l achꞌimim reꞌ nacoj tak chi behic. Reꞌ cok ruꞌ, to̱b ta na̱wojic tak chi maꞌxta bih wilic aweh tak, maꞌ ticapewenic tak chiri̱j reꞌreꞌ maj jeꞌ ricab nok reꞌ aj camanom ricꞌul chi reh chi naricꞌulum ritojbal ru̱cꞌ ricamaj riban, reꞌ hat-tak ricꞌul woꞌ chaweh tak chi cu̱cꞌ toco̱m na̱cꞌulum tak chiꞌnchel reꞌreꞌ. \p \v 11 «Reꞌ hat-tak, xa paꞌ wilic tinamit on abixbal na̱ponic tak wi̱ꞌ, chasicꞌ tak jenoꞌ winak coric wach ricꞌux reꞌ ensukbic ricꞌux ru̱cꞌ awihꞌic tak pa ripa̱t. Jeꞌ wili na̱naꞌbem tak wi̱ꞌ wi ru̱cꞌ i cꞌacharel reꞌreꞌ etiwihꞌic tak cu rehtal chic telic tak je chipam i tinamit reꞌreꞌ: \v 12 Nachacꞌalenej tak, wi reꞌreꞌ ricꞌul chi suk apahkanic chi nariyeb apatal tak, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ aj reꞌ i cꞌacharel na̱cahnic tak wi̱ꞌ. \v 13 Reꞌreꞌ kꞌuruꞌ ricꞌul chi reh chi nariyeꞌeric cho china̱ i sukquil cꞌuxlis reꞌ xapahkaj tak johtok reh Dios naxatponic tak pa ripa̱t i cꞌacharel reꞌreꞌ. Tzꞌa̱b aj ruꞌ, wi reꞌreꞌ maꞌ xa̱j ta riyeb apatal tak, maꞌ ricꞌul ta woꞌ chi reh chi nariyeꞌeric reh ruꞌum i Dios reꞌ sukquil cꞌuxlis reꞌ xapahkaj tak johtok china̱ i cꞌacharel reꞌreꞌ naxatponic tak pa ripa̱t \v 14 Maꞌ xa ta reꞌreꞌ, reꞌ laꞌ i cꞌacharel reꞌreꞌ chꞌi̱l woꞌ take rich cꞌacharel chipam i tinamit reꞌ maꞌ nquicꞌul ta wi̱ꞌ i cꞌuhbal na̱kꞌorom tak, nariyeꞌeric cho chi quina̱ jenaj rinimal tiꞌcꞌaxic ruꞌum chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn. Reh chi naquehtꞌalim chi narichalic tiꞌcꞌaxic chi quina̱, chapuh tak lok i poklaj pa ro̱k aper-xijab tak natelok tak je cu̱cꞌ. \v 15 Til coric nikꞌor aweh tak chi nachichꞌuk kꞌoric i Dios chiri̱j quimahc take cꞌacharel reꞌreꞌ, nariqꞌuic woꞌ chic na̱ i tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric cho chi quina̱ chiwach i tiꞌcꞌaxic xquicꞌul take cho cꞌacharel aj najtir kꞌi̱j ar pan tinamit Soro̱ma chꞌi̱l Como̱ra. \p \v 16 «Reꞌ hat-tak reꞌ cꞌahchiꞌca̱t nitakꞌa̱b tak je ar reꞌ wilic wi̱ꞌ yohbal jeꞌ ricab naquiꞌo̱j chi behic take cu̱cꞌ me̱ꞌ reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take joskꞌ laj qꞌuiche̱ꞌ tzꞌiꞌ, chabiraj tak i nanikꞌorom aweh tak wili: Xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak jeꞌ ricab ncaꞌn take a̱kꞌ eh xa chꞌublic ok woꞌ awach tak jeꞌ ricab take rexba̱. \v 17 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak chi ricoꞌljic awi̱b tak chi quiwach take cꞌacharel reꞌ maꞌxta quicꞌulbic reh i cꞌuhbal na̱kꞌorom tak. Ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak, reꞌ take reꞌ naca̱t tak quikꞌahsam pan quikꞌab take aj cꞌamol quibe̱h take tinamit, reꞌ take nok quimolom chic qui̱b pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, naquitzꞌakam kꞌoric chawi̱j tak eh naquitakꞌa̱b woꞌ atzꞌuhumjic tak ar. \v 18 Jeꞌ woꞌ ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak, wilic woꞌ aweh tak reh chi narichꞌukjic kꞌoric chi quina̱, naquicꞌamaric je chi quiwach take kꞌatal kꞌoric on chi quiwach take caj toꞌo̱l chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ take tinamit wilque̱b wi̱ꞌ take awich rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ reꞌ ajic chi quiwach aj chiꞌnchel reꞌreꞌ eh chi quiwach woꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b woꞌ chipam take tinamital reꞌreꞌ, ma̱cana̱ꞌ tak riyeꞌeric achi̱ꞌ tak chiwi̱j. \v 19 Nacꞌulurok awu̱cꞌ tak chi jeꞌ reꞌ, maꞌ riban ntuquic awa̱mna tak chi risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach na̱kꞌorom tak nibiral on chaj bih na̱kꞌorom tak chi ricoꞌljic awi̱b tak chi quiwach naticꞌamarok tak je maj chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ nariyeꞌeric akꞌorbal tak \v 20 ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Ajabe̱s Dios, maꞌ reꞌ ta nchel hat-tak na̱kꞌoric chawutquel awi̱b tak. \p \v 21 «Ruꞌum reh ninimjic, naricꞌuluric woꞌ chi wilic aweh tak naquikꞌahsjic pan kꞌab awaj cansanel tak cuꞌum take awaj pan pa̱t tak. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, wi reꞌ nchel asbe̱s acꞌun aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum richa̱kꞌ. On wi reꞌ nchel i chakꞌbe̱s acꞌun aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum i ras. Jeꞌ woꞌ, wi reꞌ ok nchel ajabe̱s aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic pan quimic ruꞌum i racꞌu̱n eh wi reꞌ ok acꞌunbe̱s aj nimem wi̱n, narikꞌahsjic woꞌ pan quimic ruꞌum i raja̱w. \v 22 Chi jeꞌ aj reꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal take cꞌacharel naquixowonic awach tak ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak. To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ nacaꞌnam aweh tak, chatik tak juꞌ richꞌiquinjic acꞌux tak chiwi̱j eh naponok i cohlsbal wach i tiꞌcꞌaxic wilca̱t tak wi̱ꞌ, xa cu choplic ok woꞌ acꞌux tak maj xa reꞌ woꞌ i cꞌacharel jeꞌ reꞌ riban, xa reꞌ woꞌ reꞌ narirakam ricoꞌlbal wu̱cꞌ. \p \v 23 «Wi pan jenoꞌ tinamit reꞌ take cꞌacharel quicꞌacharic ar quiꞌo̱c chi rixowjic awach tak maꞌ ticahnic tak ar, hiy laꞌ tak pan jenoꞌ chic tinamit. Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanisoljic woꞌ chic cho nok reꞌ hat-tak jaꞌ ta woꞌ nacohlaj tak ojic pan tak tinamit wilque̱b wi̱ꞌ kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi ricꞌoloric awi̱b tak. \v 24 Ruꞌum aj chi narixowjic awach tak, cꞌolok pan acꞌux tak i kꞌoric nkꞌormojic chi jeꞌ wili: \p “Reꞌ cu aj tijem i̱b nok wilic, maꞌ kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic rinoꞌjbal wilic chiwach raj tijinel eh reꞌ aj camanom maꞌ kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic riwaꞌric chiwach i ajabe̱s, nqui nkꞌormojic. \p \v 25 «Jeꞌ woꞌ chacoj tak rehtal i jenaj chic kꞌoric nkꞌormojic woꞌ chi jeꞌ wili: \p “Wi reꞌ aj tijem i̱b rirak pa̱m rinoꞌjbal i raj tijinel, reꞌ woꞌ reꞌ nsukbic wi̱ꞌ ricꞌux eh reꞌ aj camanom nanwihꞌic woꞌ rilokꞌil jeꞌ ricab i ajabe̱s queh aj pan pa̱t, reꞌ woꞌ reꞌ nsukbic wi̱ꞌ ricꞌux, nqui nkꞌormojic. \p «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi reꞌ hin reꞌ wilic wajawric chana̱ tak jeꞌ ricab nok jenoꞌ ajabe̱s wilic rajawric chi quina̱ rihaꞌlacꞌu̱n, xinquitzꞌuj take cꞌacharel naxinquitzꞌak chi hin Welsewuh reꞌ cajawil maꞌ tob laj uxlabal, reꞌ ta na chic hat-tak maꞌ etitzꞌujuric tak? \v 26 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ nacaꞌnam aweh tak, maꞌ tiyoꞌjic tak chi rikꞌororic niCꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak ruꞌum nok chiwach i Dios maꞌxta bih jenoꞌ noꞌjbal poyo̱j cho wach maꞌ ta nak naritehic cho wach eh maꞌxta woꞌ bih jenoꞌ capew-bal cꞌolo̱j cho, maꞌ ta nak enehtꞌaljic. \v 27 Jeꞌ woꞌ reꞌ niCꞌuhbal maꞌ riban ta chi enapoy tak wach chi quiwach take tinamit. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ niCꞌuhbal nikꞌorom aweh tak pan tak chakꞌab, on reꞌ xnikꞌor aweh tak nok xa reꞌ wach hat-tak xatbirinic tak reh, chasakomej tak lok wach ar pan tak yeꞌa̱b reꞌ etiquibiraj tak wi̱ꞌ take tinamit. \v 28 Jeꞌ woꞌ chic, maꞌ tiyoꞌjic woꞌ tak chi rikꞌormojic niCꞌuhbal chi quiwach take nimak quiwach. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ xa reꞌ woꞌ ti acansjic encaꞌn canar. Haj cok wilic i chayohbalej tak wach chi coric chi quiwach take cꞌacharel, reꞌ Dios maj reꞌ cok reꞌ wi xacana̱ꞌ tak rikꞌormojic niCꞌuhbal, til wilic rajawric maꞌ xa ta reꞌ chi resmejic acꞌacharic tak jeꞌ laꞌ woꞌ chi atakꞌabjic tak pan cꞌulbal reh tiꞌcꞌaxic. \v 29 Chi jeꞌ reꞌ rajawric i Dios, maꞌ tiyoꞌjic tak chi rikꞌormojic niCꞌuhbal maj jeꞌ ricab chi reꞌ take cucꞌ tzꞌiquin quicꞌayjic chi maꞌ qꞌuih ta ti quitzꞌakil, rilow take i Dios cu rehtal quiquimic je, \v 30 jeꞌ woꞌ reꞌ naribanam awu̱cꞌ tak, naca̱t woꞌ tak richaꞌjem jeꞌ ricab woꞌ riban ru̱cꞌ i jarub paꞌ chi rismal ana̱ tak wilic til rehtꞌalim quina̱ chi coric. \v 31 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Dios til rehtꞌalim chi reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nawa̱j tak ilmijic chi quiwach take cucꞌ tzꞌiquin. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi maꞌ tiyoꞌjic tak \v 32 chi rikꞌormojic chi hat-tak aj niminel wi̱n maj xa hab wach jenoꞌ aweh tak maꞌxta ripoyom wach chi quiwach i tinamit chi rikꞌormojic chi reꞌreꞌ waj tahkanel, reꞌ hin nanikꞌorom woꞌ chiwach i wAja̱w ar pan taxa̱j chi reꞌreꞌ til manlic waj tahkanel. \v 33 Tzꞌa̱b ruꞌ, wi jenoꞌ aweh tak xipoy wach chi quiwach i tinamit chi waj tahkanel, reꞌ hin nanikꞌorom woꞌ chiwach i wAja̱w ar pan taxa̱j chi til maꞌ reꞌ ta soꞌ waj tahkanel. \p \v 34 «Reꞌ hat-tak, nacapaj na tak chi ru̱cꞌ nicꞌulic lok i hin, naribanam chi chiꞌnchel take tinamit xa pan sukquil cꞌuxlis chic naquicꞌacharic? Maꞌxta, ma̱capaj tak chi jeꞌ reꞌ. Chawehtꞌalij laꞌ tak chi ruꞌum reh nicꞌulic lok i hin, reꞌ take naquiniminic wi̱n maꞌ xa suk ta chic cꞌacharic nacaꞌnam ruꞌum narixowjic quiwach cuꞌum take maꞌ quiniminic ta wi̱n. \v 35 Ruꞌum aj reꞌreꞌ wilic woꞌ na naricꞌuluric wi̱ꞌ i wili chi quixilac take aj niminel wi̱n chꞌi̱l take maꞌ reꞌ ta take aj niminel wi̱n: Wi reꞌ ok nchel ajabe̱s on tutbe̱s aj niminel wi̱n, narixowjic riwach ruꞌum racꞌu̱n on rixkꞌu̱n. On wi reꞌ ilꞌi̱b aj niminel wi̱n, narixowjic wach ruꞌum ritu̱t ribahi̱l. \v 36 Jeꞌ reꞌ ajic, ru̱cꞌ reꞌreꞌ nkilow chi reꞌ n-niminic wi̱n narixowjic wach cuꞌum take cꞌacharel chipam i pa̱t wilic wi̱ꞌ. \v 37 Ru̱cꞌ ricꞌuluric reꞌreꞌ, wi reꞌ cꞌacharel equirikꞌeb lok chiri̱j ricꞌux xa reh chi naricahnic pan sukquil cꞌuxlis ru̱cꞌ i ritu̱t raja̱w on ru̱cꞌ racꞌu̱n rixkꞌu̱n, reꞌreꞌ maꞌ eta riban chi enoquic chi waj tahkanel. \v 38 Jeꞌ woꞌ, maꞌ ricꞌul ta woꞌ chi enoquic chi waj tahkanel i cꞌacharel reꞌ maꞌ ra̱j ta qui̱n ritahkem pan tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab ricꞌuluric tiꞌcꞌaxic riban jenoꞌ cꞌacharel reꞌ chi chꞌuku̱j chic ri̱j riquimic, ntoljic chi ricꞌamaric je ricuru̱s reꞌ naricansjic wi̱ꞌ. \v 39 Tzꞌa̱b ruꞌ take cꞌacharel reꞌ xa suk wach cꞌacharic nca̱j quirakam pan quicꞌacharic ruꞌum chi maꞌ nca̱j ta quicꞌulum i tiꞌcꞌaxic ruꞌum reh nitahkaljic, reꞌ take reꞌ maꞌ eta nyeꞌeric queh ruꞌum i Dios chi enquehchaj i junelic cꞌacharic, raj nchel i maꞌ rikꞌor ta bihnal ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic nchalic china̱ ruꞌum reh nitahkaljic, reꞌreꞌ narehcham i junelic cꞌacharic. \p \v 40 «Yuꞌna kꞌuruꞌ chi awehtꞌalim tak chic reꞌreꞌ, reꞌ hin tinitakꞌa̱ꞌ tak je cu̱cꞌ take cꞌacharel chi rikꞌormojic niCꞌuhbal. Xa hab wach queh take naquicꞌulbic aweh tak pan sukquil cꞌuxlis, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ woꞌ hin quinquicꞌul chi pan sukquil cꞌuxlis chꞌi̱l i wAja̱w Dios reꞌ xtakꞌanic cho wi̱n. \v 41 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ encaꞌn, reꞌ Dios nariyeb woꞌ jenaj quisi̱ jeꞌ ricab riban cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌ quicꞌulbic reh pan sukquil cꞌuxlis take aj kꞌorol riCꞌuhbal on take cꞌacharel coric wach quicꞌux. Reꞌ Dios, reꞌ kꞌorel nicꞌ paꞌ wach quilokꞌil riyew take raj kꞌorol riCꞌuhbal chꞌi̱l take cꞌacharel coric wach quicꞌux, reꞌ woꞌ reꞌ lokꞌil xiyew queh take cꞌacharel xicꞌulbic cho queh. \v 42 Nicꞌ paꞌ wach xiban i Dios cu̱cꞌ take reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ naribanam cu̱cꞌ take cꞌacharel naquicꞌulbic aweh hat-tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa hab wach jenoꞌ cꞌacharel chi atioxjic hat-tak reꞌ maꞌ nicꞌ ta nchel nimal awach tak, eriyew aweh tak to̱b ta nchel xa jenaj culc ok ti chi jotꞌic laj haꞌ, til nikꞌor aweh tak reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ naricꞌulum ricꞌaxbal ru̱cꞌ i Dios ruꞌum i cꞌaxo̱j xiban awu̱cꞌ tak, nqui Jesus keh, \c 11 \nb \v 1 eh chiri̱j chi ricohlam chic ricojoric kanoꞌjbal, reꞌ hoj cablaj chi raj tahkanel xoj-o̱j woꞌ chi cꞌuhbalanic nok reꞌreꞌ xitik woꞌ chic juꞌ ribe̱h chi cꞌuhtunic jeꞌ woꞌ chi cꞌuhbalanic ar pan tak tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Calile̱ya. \s1 Reꞌ ribirmijic reh Jesus wi reꞌreꞌ // i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric \r (Lc. 7.18-35) \p \v 2 Naxponic i kꞌoric pan xiquin i Wa̱n ar pan che̱ꞌ chiri̱j i nicꞌ paꞌ nimal take lokꞌ laj nawa̱l riban i Jesus, reꞌ ncꞌuhtunic lok wi̱ꞌ chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌ Wa̱n xitakꞌa̱ꞌ je quib chi aj tijem i̱b chiri̱j \v 3 reh chi naquibiram reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Til reꞌ na hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric kꞌoro̱j cahnok ribiral chi naricꞌulic lok on cu nakuyꞌem chic jenoꞌ? tiquirok tak reh, nqui Wa̱n queh. \p \v 4 Reꞌ Jesus naxibiraj i chaj bih xponic quikꞌor take raj tahkanel i Wa̱n, jeꞌ wili kꞌoric xiban queh: \p «Hiy tak, tisoljen woꞌ tak chic je ru̱cꞌ i Wa̱n eh chakꞌor tak reh reꞌ xabiraj tak chi cꞌahchiꞌ nicꞌuhbalem eh jeꞌ woꞌ chakꞌor take reh i cꞌahchiꞌ awilom tak wili: \v 5 Chi yohbal wach take sotꞌ cꞌahchiꞌ chic quiꞌilbic, chi yohbal wach take si̱c cꞌahchiꞌ chic quibehic, chi yohbal wach take xilim qui̱j cꞌahchiꞌ chic relic lok quiyaꞌbilal eh chi wilic woꞌ camnak chic take cꞌahchiꞌ woꞌ chic quicꞌaꞌchsjic cho. Jeꞌ reꞌ ajic, nachakꞌor woꞌ tak reh Wa̱n chi queh take cajwam wach atoꞌbil cꞌahchiꞌ nicꞌuhbalem i holohic laj cꞌuhbal chiri̱j i coꞌlbal cꞌahchiꞌ riyeb i Dios, \v 6 chakꞌor woꞌ tak reh chi kꞌe̱ꞌ ato̱b reh cꞌacharel reꞌ maꞌ ripohꞌaj ta ricꞌux chiwi̱j, nqui Jesus queh. \p \v 7 Nok cꞌahchiꞌ cojic take aj tijem i̱b chiri̱j i Wa̱n, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh tinamit chiri̱j i Wa̱n: \p «Nok cu wilic i Wa̱n chi kahsanic haꞌ ar pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, xatponic na tak cho ar ilol reh jenoꞌ winak jeꞌ ru̱cꞌ xa chacꞌam je jeꞌ wuluꞌ ru̱cꞌ toco̱m laj noꞌjbal, jeꞌ ricab ricꞌul jenoꞌ tꞌuch xiqꞌuey xa paꞌ ncꞌamaric je ruꞌum i te̱w? \v 8 Maꞌxta, majeꞌ? Chaj bih xponic awilow tak cho ar kꞌuruꞌ? Maꞌ reꞌ ta nchel jenoꞌ queh raj toꞌo̱l kꞌatal kꞌoric jeꞌ ru̱cꞌ xa chakꞌwach laj tzꞌih chic ricoj chiri̱j? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take cꞌacharel jeꞌ ricab reꞌreꞌ, ar quicamanic pan tak chakꞌwach laj pa̱t reꞌ quicꞌacharic woꞌ wi̱ꞌ take kꞌatal kꞌoric, majeꞌ? \v 9 Chaj aj woꞌ bih xponic awilow tak cho ar? Reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi jenaj winak nim riwaꞌric xponic awilow tak cho ar. Jeꞌ reꞌ xaꞌn tak maj reꞌ hat-tak nacoj tak chi reꞌ Wa̱n jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Coric, reꞌ Wa̱n jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, xa reꞌ laꞌ reꞌ riwaꞌric ricamaj xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ chiwach riwaꞌric quicamaj take toco̱m rich aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 10 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chiri̱j aj i Wa̱n xtzꞌihmjic cho naxikꞌor i Dios reh rAcꞌu̱n chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ hin naca̱t nitakꞌa̱b jok wach acꞌal, xa reꞌ laꞌ chiwach jok awojic i hat, pe̱t nanitakꞌa̱b je cu̱cꞌ i tinamit jenaj waj tzꞌeꞌ wa̱ch. \q1 Reꞌ aj reꞌ nariyeꞌbic rehtal queh aponic i hat, jeꞌ ricab chi jenoꞌ winak cꞌahchiꞌ ta nak ritikꞌa̱ꞌ ribe̱h jenoꞌ kꞌatal kꞌoric ponic reh, nqui xtzꞌihmjic cho naxikꞌor i Dios chi jeꞌ reꞌ. \p \v 11 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, ruꞌum reh ricamaj i Wa̱n, til nikꞌor woꞌ chic aweh tak chi reꞌ riwaꞌric xiqꞌuic woꞌ chic na̱ chiwach quiwaꞌric chiꞌnchel take asjanak take ayuꞌ wach acꞌal. Raj laꞌ chawach hat-tak reꞌ titahkanic tak wi̱n, to̱b ta nak maꞌ nim ta ti wach acamaj tak, maꞌ xiqꞌuic ta woꞌ chic na̱ riwaꞌric i Wa̱n, reꞌ laꞌ hat-tak xiqꞌuic woꞌ chic na̱ awaꞌric tak chiwach ruꞌ maj reꞌ hat-tak wilca̱t tak chi quixilac take choplic quicꞌux chi coric chiri̱j i cꞌuhbal rikꞌor chi reꞌ Dios richopom chic quina̱ chi kꞌatal kꞌoric. \v 12 Reꞌ cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ Wa̱n xkꞌoric reh xa reꞌ laꞌ naxipꞌut rikꞌormojic, wilic take xicapewenic reh chi curman naribanaric kꞌakꞌanic reh chi enbanjic canar oquic chi rehquen rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric. Chipam i rikꞌijil wili cu wilic woꞌ take nquicapaj chi xa reꞌ take ncaꞌn i kꞌakꞌanic wilque̱b chipam rikꞌatoj kꞌoric i Dios. \v 13 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, nicꞌ nimal rikꞌor chipam i cꞌuhbal xquikꞌor take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios eh chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chiri̱j kꞌatoj kꞌoric naribanam i Dios, reꞌreꞌ cu reꞌ xo̱j elok wach nok pꞌuht rikꞌorom i Wa̱n queh tinamit chi naquijalam wach quinoꞌjbal. \v 14 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak to̱b ta wilic take jeꞌ ru̱cꞌ cꞌaxic chi queh ricojoric wach, til reꞌ wili ricorquilal: Chi reꞌ Dios naxikꞌor cho ribiral chi reꞌ Eli̱yas naritakꞌa̱b cho chi pe̱t be̱h chi niwach i hin, xkꞌoric chiri̱j i Wa̱n reꞌ xkahsanic quiha̱ꞌ take tinamit. \p \v 15 Chi jeꞌ aj reꞌ i kꞌoric xiban i Dios chiri̱j ribiral i Wa̱n, til nipahkaj aweh tak chi reꞌ hat-tak reꞌ kꞌas axiquin tak chi birinic camanok aweh tak chi rirakmajic chiri̱j reꞌ xnikꞌor lok wili \v 16 maj wi maꞌ kꞌas axiquin tak, reꞌ hin nanijalwachem riwi̱ꞌ anoꞌjbal tak ru̱cꞌ riwi̱ꞌ quinoꞌjbal take cꞌacharel reꞌ jeꞌ ricab quinoꞌjbal juntuhm ok chi aj ux reꞌ jeꞌ wili xcaꞌn: Junpech naxquimol qui̱b pan cꞌaybal i juntuhm reꞌreꞌ, ruꞌum chi maꞌ haj ta wilic quicꞌoꞌnic xca̱j wi̱ꞌ oquic, \v 17 jeꞌ wili xkꞌormojic queh cuꞌum take quichꞌi̱l: \p ‹Xa paꞌ jaric cꞌoꞌnic xkaꞌn ribanaric, maꞌ xawa̱j ta tak kihchꞌiljic. Xojcoꞌnic chi xkaꞌn banoj su̱b chi xa suk chic pan kacꞌux, maꞌ xaꞌn ta woꞌ aso̱n tak. Xkaꞌn woꞌ cꞌoꞌnic chi xa kokꞌim chic jeꞌ ricab ncaꞌn nanquimic jenoꞌ hab wach, maꞌ xaꞌn ta woꞌ awokꞌim tak, nqui banol queh. \p \v 18 «Nicꞌ paꞌ wach quinoꞌjbal take juntuhm reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ quinoꞌjbal take awich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj naxwihꞌic i Wa̱n chi cꞌuhbalanic, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh ruꞌum nquilow chi reꞌreꞌ cucꞌlam xilac ricuy riwaꞌ riha̱ꞌ eh chi maꞌ no̱j ta woꞌ pan tak ninkꞌi̱j: \p ‹Reꞌ winak reꞌreꞌ, maꞌ suk ta pa̱m na̱ maj cajawil maꞌ tob laj uxlabal nbehsenic reh, nqui take. \p \v 19 «Reꞌ chic yuꞌna chi wilqui̱n chi cꞌuhbalanic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, jeꞌ wili nquikꞌor wi̱n ruꞌum nquilow chi niban niwaꞌ niha̱ꞌ eh chi nicꞌuꞌlej na̱ ojic pan tak ninkꞌi̱j: \p ‹Chakꞌor je winak reꞌ, xa suk reh wiꞌc haꞌ eh xa ricꞌuꞌlej woꞌ na̱ ojic pan tak ninkꞌi̱j reꞌ no̱j rimol wi̱ꞌ ri̱b cu̱cꞌ take wilic quibiral chi aj mahc, jeꞌ ricab take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, nqui take wi̱n. \p «Ru̱cꞌ aj nquikꞌor take cꞌacharel reꞌreꞌ, til cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi reꞌ Dios maꞌxta soꞌ rinoꞌjbal ru̱cꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, raj i hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ take cꞌacharel reꞌ yeꞌo̱j chic quiwaꞌric ruꞌum i Dios chi racꞌu̱n rixkꞌu̱n take maꞌ jeꞌ ta reꞌ nquikꞌor, reꞌ laꞌ nquikꞌor ruꞌ chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinoꞌjbal wilic, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌil take aj Corasin // chꞌi̱l take aj Wetsa̱yra \r (Lc. 10.13-15) \p \v 20 Reꞌ take cꞌacharel chipam take tinamit cꞌahchiꞌ ribanam wi̱ꞌ qꞌuihal lokꞌ laj nawa̱l i Jesus, maꞌ nca̱j ta quijalam wach quinoꞌjbal. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili quikꞌiliric xiban take: \p \v 21 «Kꞌe̱ꞌ je quetal awach hat-tak aj Corasin chꞌi̱l hat-tak aj Wetsa̱yra maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak ruꞌum chi maꞌ najal ta tak wach anoꞌjbal to̱b ta nchel xawilow tak chi qꞌuihal take lokꞌ laj nawa̱l nibanam chic chaxilac tak. Raj wili chi quixilac ta nak take aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron xniban take lokꞌ laj nawa̱l jeꞌ ricab xniban awu̱cꞌ tak, reꞌ take reꞌ xcaꞌn nak jeꞌ ricab riban winak reꞌ ritzꞌuka̱ꞌ ri̱b chi okꞌic, ricoj coxtal tzꞌih chiri̱j eh rihamej ri̱b chi cha̱j cꞌuhtbal reh chi xtiꞌbic ricꞌux ruꞌum rimahc. \v 22 Ruꞌum aj chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ xaꞌn tak, reꞌ Dios narikꞌatam kꞌoric chana̱ hat-tak aj Corasin chꞌi̱l hat-tak aj Wetsa̱yra. Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal na̱cꞌulum chi quiwach take aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron. \v 23 Jeꞌ woꞌ reꞌ naquicꞌulum take aj Capernahum reꞌ xa ncuyꞌej nak chic chi narijohsjic quiwach ruꞌum i Dios, reꞌ take reꞌ xa na woꞌ risacharic quiwach. Til coric nikꞌor, wi ta nak cu̱cꞌ take aj Soro̱ma xbanaric take lokꞌ laj nawa̱l xbanaric cu̱cꞌ take aj Capernahum, reꞌ take reꞌ xquijal nak wach quinoꞌjbal ru̱cꞌ rilmijic take lokꞌ laj nawa̱l eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xa cu wilque̱b woꞌ nak yuꞌna. \v 24 Jeꞌ aj reꞌ, til nikꞌor chi nachichꞌuk kꞌoric i Dios chi quina̱ chiꞌnchel take cꞌacharel, til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ tiꞌcꞌaxic nariyeb chi quina̱ take aj Capernahum chi cu rehtal nariqꞌuic woꞌ chic na̱ chiwach i tiꞌcꞌaxic xiyew cho queh take aj Soro̱ma, nqui Jesus. \p \v 25 Chiri̱j chic ruꞌ, chipam i juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom: \p «W-Aja̱w Dios, reꞌ hat, hat Ajabe̱s ar pan taxa̱j jeꞌ woꞌ ayuꞌ wach acꞌal. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh ruꞌum chi reꞌ take xa kꞌoro̱j chic quibiral chi wilic quinoꞌjbal eh chi kꞌe̱ꞌ tꞌulic take, xatzꞌap wach quinoꞌjbal chi maꞌxta quirakam chiri̱j ricorquil ribiral awajawric, raj nchel take maꞌ nquinimsaj ta ti qui̱b, reꞌ jeꞌ quicab take cucꞌ haꞌlacꞌun, xateh wach quinoꞌjbal. \v 26 Jeꞌ aj reꞌ wAja̱w Dios kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh ruꞌum chi xponic chawach chi reꞌ take maꞌ nquinimsaj ta ti qui̱b xquibiraj wu̱cꞌ reꞌ ricorquilal ribiral awajawric. \v 27 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hin xnikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p ‹Xa reꞌ woꞌ hin wehtꞌalim wach chi coric i Ajabe̱s Dios eh xa reꞌ woꞌ reꞌ rehtꞌalim niwach i hin chi coric. Ruꞌum aj reꞌ, xa reꞌ woꞌ hin chꞌi̱l take haj wilic nwa̱j chi naquibiram i ricorquilal reꞌreꞌ, xa reꞌ woꞌ hoj kehtꞌalim wach chi coric i Ajabe̱s Dios, quinqui queh. \p «Jeꞌ woꞌ, xnikꞌor queh chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ wAja̱w wilic rajawric china̱ chiꞌnchel eh ruꞌum reꞌ xiripahba̱ꞌ i hin chi nariwihꞌic woꞌ wajawric china̱ chiꞌnchel, quinqui queh, nqui Jesus. \p \v 28 Chiri̱j chic ruꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh tinamit: \p «Nicꞌ nimal hat-tak kꞌuhtunak on chꞌiꞌtjinak reh anoꞌjbal tak jeꞌ ricab jenoꞌ kꞌuhtel laj aj camanom, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi wu̱cꞌ hin wilic hiꞌlsbal reh awa̱mna tak. Tichalok tak wu̱cꞌ kꞌuruꞌ \v 29 reh chi entuhkic acapew-bal tak nachatijej aweh tak ninoꞌjbal chi maꞌ hin ta kꞌitkꞌit, jeꞌ woꞌ nachacꞌam tak na̱ niCꞌuhbal reꞌ nikꞌor aweh tak. \v 30 Jeꞌ reꞌ nikꞌor chiri̱j niCꞌuhbal maj reꞌ cꞌuhbal nikꞌor i hin on niyew chana̱ tak, maꞌ cꞌaxic ta ricꞌamaric na̱ eh maꞌ jeꞌ ta woꞌ ricab jenoꞌ ihk wilic risi̱c rahlil, nqui queh. \c 12 \s1 Reꞌ take raj tahkanel i Jesus // xquisicꞌ queh wach i tic // ncojoric chi wiꞌc \r (Mr. 2.23-28; Lc. 6.1-5) \p \v 1 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j chi kichꞌi̱l chic i Jesus, pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel xoj-iqꞌuic ponok chipam junseht chi tic ncojoric chi wiꞌc. Ar aj ruꞌ pꞌuht kapꞌixim keh i riwachej i tic reꞌreꞌ, xkabuquej wach pan kakꞌab eh xoj-oquic chi ricꞌuxuric. \v 2 Naxquilow take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi jeꞌ reꞌ xkaꞌn i hoj cablaj, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Chajaric cho wili, chi xa nawilow take awaj tahkanel chi cꞌahchiꞌ caꞌnam i camanic jeꞌ ricab take maꞌ yeꞌo̱j ta kꞌab chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi naribanaric chipam take hiꞌlbal kꞌi̱j? nqui take reh. \p \v 3 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak xa jaꞌ woꞌ nchel narak ta tak chiri̱j i ribiral nawilow tak wach chipam i Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios chiri̱j chaj bih xiban cho i maꞌ Tawiy reꞌ kꞌatal kꞌoric najtir kꞌi̱j. Reꞌreꞌ ruꞌum reh jenaj rinimal laj cꞌahric wilic ru̱cꞌ chꞌi̱l take jarub paꞌ quihchꞌilinic ponok reh, xisicꞌ ri̱j nicꞌ wach naxcaꞌn quiwaꞌ. \v 4 Reꞌ ribiral reꞌreꞌ rikꞌor chi naxchalic ricꞌahric maꞌ Tawiy, xoquic cok chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios reꞌ wilic woꞌ wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc yeꞌo̱j chi si̱ chiwach i Dios. To̱b ta woꞌ kꞌoro̱j chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi xa reꞌ take aj kꞌahsem si̱ naquicꞌuxuj reh caxlan wiꞌc reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Tawiy xicꞌux reh eh xiyew woꞌ queh take richꞌi̱l chi naquicꞌuxum caxlan wiꞌc reꞌreꞌ nok yeꞌo̱j chic kꞌab reh chi naribanam chi jeꞌ reꞌ. \v 5 Jeꞌ woꞌ, maꞌ nacoj ta na tak rehtal i nawilow tak chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chiqui̱j take aj kꞌahsem si̱? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ maꞌ quicahnic ta chi aj mahc take chiwach i cꞌuhbal reꞌreꞌ, to̱b ta nchel ru̱cꞌ i quicamaj ncaꞌn chi kꞌahsanic tak si̱ chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j nquiyakꞌ woꞌ pan co̱k i cꞌuhbal chiri̱j i hiꞌlbal kꞌi̱j. \v 6 Wi ruꞌum rilokꞌil i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ i Dios maꞌ quicahnic ta chi aj mahc take aj kꞌahsem si̱ ru̱cꞌ i quicamaj ncaꞌn, reꞌ take waj tahkanel hin maꞌ ximahcanic ta woꞌ ru̱cꞌ xcaꞌn wili, maj til nikꞌor aweh tak chi reꞌ hin reꞌ wilqui̱n ayuꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nilokꞌil chiwach i pa̱t reꞌreꞌ. \v 7 Jeꞌ reꞌ ajic til ta nak arakam tak chic chiri̱j chaj bih ra̱j rikꞌorom i wilic pa riCꞌuhbal i Dios chi jeꞌ wili: \q1 “Tare̱t chi enacꞌat tak cho asi̱ chi niwach, \q1 xa reꞌ laꞌ reꞌ til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ nwa̱j chi na̱banam tak, \q1 reꞌ riqueteljic quiwach take awas acha̱kꞌ tak, nqui rikꞌor. \m «Maꞌ riwi̱ꞌ ta nak chaweh tak chi cꞌahchiꞌ atzꞌakam tak quimahc take waj tahkanel wili reꞌ maꞌ cꞌahchiꞌ ta quimahcanic \v 8 chi niwach i hin reꞌ xinyeꞌbic kꞌab queh chi nacaꞌnam chi jeꞌ reꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic haj wilic i tare̱t eh haj wilic i maꞌ tare̱t ta chi banaric chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j, nqui Jesus queh. \s1 Pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j reꞌ Jesus // xicorsaj wach rikꞌab i // jenaj winak me̱c i kꞌab \r (Mr. 3.1-6; Lc. 6.6-11) \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ naxitik juꞌ rojic, reꞌ Jesus xo̱j chipam i pa̱t reꞌ ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ nquimol woꞌ wi̱ꞌ qui̱b take cꞌacharel chipam i yukꞌul reꞌreꞌ. \v 10 Ar ajic, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses ruꞌum nok xquilow chi ar wilic jenaj winak me̱c i jenaj kꞌab, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus tzꞌakbal nak jenoꞌ rimahc: \p «Riyew ta woꞌ ti kꞌab i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi naresmejic lok riyaꞌbilal jenoꞌ yowa̱b chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j? nqui take reh. \p \v 11 Chalic i Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ wilic ame̱ꞌ tak, hab wach jenoꞌ aweh tak maꞌ eta no̱j resaj cho jenoꞌ rime̱ꞌ wi xkꞌehbic jok pan jul chipam jenoꞌ hiꞌlbal kꞌi̱j? \v 12 Wi reꞌ hat-tak to̱j tak chi resmejic ame̱ꞌ tak reꞌreꞌ, reꞌ ta na chic jenoꞌ cꞌacharel, reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ritzꞌakil chiwach jenoꞌ me̱ꞌ, maꞌ enesmejic lok riyaꞌbilal chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j? Ru̱cꞌ reꞌreꞌ nikꞌor aweh tak chi jenoꞌ holohic laj bano̱j tare̱t chi banaric chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j, nqui Jesus queh. \p \v 13 Chiri̱j reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh i winak me̱c kꞌab: \p «Quikꞌochlojok take nah akꞌab quimequem qui̱b eh chayu̱w je take yuꞌna, nqui reh. \p Jeꞌ reꞌ nok naxiyuw wach take nah kꞌab i winak reꞌreꞌ, xcorjic woꞌ ti wach jeꞌ ricab wilic i jenaj chic kꞌab. \v 14 Naxquilow chi jeꞌ reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xiꞌelic je chipam i pa̱t reꞌreꞌ eh xo̱j ti quimol qui̱b chi ritikꞌmijic wach nicꞌ wach naquicansaj i Jesus. \s1 Reꞌ ribiral i ato̱b laj aj tzꞌeꞌ wa̱ch // chiho̱j cho wach ruꞌum i Dios \p \v 15 Nok ribiram chic i chaj bih tikꞌinic cꞌahchiꞌ caꞌnam take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ Jesus xelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ eh xo̱j chipam jenaj chic yeꞌa̱b chi tahkamaj je cuꞌum riqꞌuihal tinamit. Ruꞌum aj chi xicꞌsaj quiyaꞌbilal take qꞌuihal queh tinamit quitahkanic reh, \v 16 reꞌ Jesus til xipahkaj queh chi maꞌxta quikꞌorom lok ribiral reꞌ icꞌsinic yaꞌbilal cꞌahchiꞌ ribanam. \v 17 Chi jeꞌ reꞌ ajic, xponic wach i kꞌoro̱j cho wili ruꞌum i Dios ru̱cꞌ chi̱ꞌ i raj kꞌorol Cꞌuhbal, reꞌ maꞌ Isayi̱yas ribihnal: \q1 \v 18 “Reꞌ aj wili i waj tzꞌeꞌ wa̱ch nichihim cho wach, \q1 reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj ruꞌum nok kꞌe̱ꞌ riyew sukquil nicꞌux. \q1 Reh aj reꞌ naniyeb cho i Lokꞌ laj wUxlabal eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ ribiral i chꞌukuj wach mahc nanibanam, \q1 narikꞌorom queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \q1 \v 19 Reꞌreꞌ maꞌ hab ta wach aj u̱cꞌ narichopom ri̱b chi wolic, \q1 maꞌ woꞌ chi hab wach ta nak naribirinic reh pan tak be̱h chi xa qꞌueric chic richi̱ꞌ chi sachbal quicꞌux i tinamit. \q1 \v 20 Reꞌ waj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ cu pan chꞌiquinbal cho reh ricamaj cu rehtal reꞌ hin Dios reꞌ coric niwach naniyakꞌabem pan wo̱k take maꞌ holohic ta quinoꞌjbal, \q1 maꞌxta ricojom riman quitiꞌquil take xa tiꞌ chic wilque̱b jeꞌ ricab jenoꞌ winak maꞌ ricana̱ꞌ ta chi enqꞌuer je riman i caxlan a̱j xa mahnicꞌ chic ra̱j chi nariqꞌueric chi junpech, \q1 on jeꞌ ricab chi maꞌ ricana̱ꞌ ta woꞌ chi enchuhpic chi junpech i riquichal jenoꞌ cas cu koplic cho mahnicꞌ ok rikꞌakꞌil. \q1 \v 21 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \q1 naquichꞌica̱b woꞌ quicꞌux chiri̱j i waj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ chi naquicoꞌljic ruꞌum, nqui kꞌoro̱j cho ruꞌum i Dios ru̱cꞌ chi̱ꞌ i maꞌ Isayi̱yas. \s1 Reꞌ nbanic maꞌ holohic ta laj kꞌoric // chiri̱j i Lokꞌ laj Uxlabal maꞌxta chic // cuybal rimahc ruꞌum i Dios \r (Mr. 3.20-30; Lc. 11.14-23; 12.10) \p \v 22 Naxcꞌamaric aj woꞌ cho ru̱cꞌ Jesus i jenaj chic winak memrenak eh sotꞌronak woꞌ ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal nchopbic na̱ ricꞌacharic, reꞌ Jesus xiban chi xilbic eh xiban woꞌ chi xkꞌoric chi coric naxitꞌerej lok i maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ. \v 23 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take tinamit jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi xa nsahchic chic quicꞌux: \p «Reꞌ Jesus wili, xa jeꞌ peꞌ nchel reꞌ i ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy reꞌ uyumaj chi naroquic chi kꞌatal kꞌoric, nqui take. \p \v 24 Ar ajic reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ wili xquikꞌor naxquibiraj reꞌreꞌ: \p «Reꞌ Jesus wili, maꞌ reꞌ ta soꞌ i Dios nyeꞌbic rajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, reꞌ laꞌ i Welsewuh reꞌ cajawil take maꞌ tob laj uxlabal nyeꞌbic rajawric, nqui take. \p \v 25 Chi rehtꞌalim chic i Jesus chaj bih cꞌahbil laj capew-bal poyo̱j cho wach ru̱cꞌ quikꞌorbal xquikꞌor take reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Wi reꞌ take pahbamaj chi raj toꞌo̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric nquixowej qui̱b, reꞌ rilokꞌil ricamaj i kꞌatal kꞌoric chi quina̱, xa ewoꞌ no̱j wach acꞌal. On wi reꞌ take cꞌacharel chipam jenoꞌ tinamit quixowem quiwach chi quibil qui̱b, reꞌ tinamit reꞌreꞌ xa na woꞌ risahchic wach. Jeꞌ woꞌ, wi reꞌ take cꞌacharel chipam jenoꞌ pa̱t quixowem woꞌ quiwach, xa na woꞌ quichꞌaklom qui̱b? \v 26 Ru̱cꞌ aj reꞌreꞌ nikꞌor aweh tak chi maꞌ reꞌ ta ru̱cꞌ rajawric aj Yahm cꞌahchiꞌ quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal maj wi ta nak ru̱cꞌ reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ nitꞌerem lok take maꞌ tob laj uxlabal, ra̱j nak rikꞌorom chi reꞌ aj Yahm chꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, majeꞌ? Raj i wili maꞌ jeꞌ ta reꞌ riwi̱ꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric maj wi ta nak cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, nicꞌ aj wach nok cu quitzokem qui̱b pan quicamaj. \p \v 27 «Jeꞌ woꞌ chic, chacapaj tak chiri̱j i wili: Wi ta nak reꞌ Welsewuh nyeꞌbic wajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, ra̱j nak rikꞌorom chi reꞌ woꞌ reꞌ nyeꞌbic cajawric take awaj tahkanel tak nanquesaj lok take maꞌ tob laj uxlabal. Coric ta woꞌ nchel i nacapaj hat-tak chiwi̱j chi jeꞌ reꞌ, nicana̱ꞌ pe pan quikꞌab take awaj tahkanel tak chi reꞌ take reꞌ naquikꞌoric aweh tak, wi coric on maꞌ coric ta i nacapaj tak reꞌreꞌ. \v 28 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios nyeꞌbic wajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal. Ruꞌum aj chi reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal nbanic reꞌreꞌ, til nikꞌor aweh tak chi reꞌ hin reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, wilqui̱n chic awu̱cꞌ tak \v 29 chi quesmejic take cꞌacharel chi riꞌsil cajawric take maꞌ tob laj uxlabal. Reh chi cꞌahchiꞌ ricꞌuluric chi jeꞌ reꞌ, cu pe̱t cꞌahchiꞌ niyeb pan acꞌal i rajawric aj Yahm jeꞌ ricab riban jenoꞌ winak xiqꞌuic na̱ ransil chi cu rehtal richopom chic eh ribacꞌam chic i jenaj winak reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ nak ransil, cu reꞌ aj ruꞌ noquic cok pa ripa̱t chi rimakꞌaric i paꞌ bih riyeb take chi riꞌsil ro̱k kꞌab. \p \v 30 «Chi wilqui̱n chic chaxilac tak, reꞌ chic hat-tak na̱wiloj tak reh hab wach aj u̱cꞌ nawa̱j acojom awi̱b tak, wi nchel wu̱cꞌ i hin chi ribanaric jeꞌ ricab riban jenoꞌ aj chaꞌjem me̱ꞌ chi rimol quiwach take rime̱ꞌ, on na̱cojom awi̱b tak ru̱cꞌ i cajawil i maꞌ tob laj uxlabal chi ribanaric jeꞌ ricab riban jenoꞌ aj jotꞌo̱l chi ritꞌerej je take me̱ꞌ. \v 31 Xa hab wach jenoꞌ aweh tak nmahcanic ru̱cꞌ ribanaric take maꞌ holohic ta laj kꞌoric on riban i kꞌihtinic i̱b, reꞌreꞌ cu wilic woꞌ ricuybal. Tzꞌa̱b ruꞌ hab wach narikꞌehtam ri̱b chiwach i Lokꞌ laj Uxlabal ru̱cꞌ ribanaric maꞌ holohic ta laj kꞌoric, reꞌ cok reꞌ maꞌ jaruj ta chic encuyuric rimahc. \p \v 32 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa hab paꞌ wach rikꞌihtaj ri̱b chiwach nikꞌorbal hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel xa cu na ricuyuric woꞌ rimahc, raj nachipꞌut kꞌoric i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios, hab paꞌ wach xa cꞌahchiꞌ woꞌ rikꞌehtam ri̱b chiwach rikꞌorbal ruꞌ, maꞌ jaruj ta chic encuyuric rimahc. \v 33 Jeꞌ woꞌ nikꞌor aweh tak i wili: Jeꞌ ricab nanwachanic cho jenoꞌ che̱ꞌ cu reꞌ woꞌ nanaꞌbej tak wi nchel holohic on maꞌ holohic laj che̱ꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak ru̱cꞌ woꞌ akꞌorbal tak naricꞌutunic lok nicꞌ wach anoꞌjbal tak. \v 34 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ kachi̱ꞌ nsakomonic lok wach chaj bih wilic cho pan ka̱mna. Jeꞌ reꞌ ajic, wi reꞌ hat-tak maꞌ holohic ta anoꞌjbal tak nacꞌuhtaj tak lok, no̱j aban tak chi jeꞌ acab tak juntuhm ok chi a̱kꞌ eh chi jeꞌ reꞌ, maꞌ nicꞌ ta wach nachaꞌn tak holohic laj kꞌoric chiri̱j i Dios, \v 35 maj reꞌ holohic laj kꞌoric rikꞌor jenoꞌ cꞌacharel reꞌ holohic rinoꞌjbal, cu pa ra̱mna woꞌ nelic cho reꞌ wilic cho wi̱ꞌ i holohic. Jeꞌ woꞌ reꞌ i maꞌ holohic ta laj kꞌoric rikꞌor lok jenoꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌ holohic ta rinoꞌjbal, cu pa ra̱mna woꞌ nelic cho reꞌ wilic cho wi̱ꞌ cꞌahbilal. \v 36 Reꞌ hat-tak chakꞌor pe tak nicꞌ paꞌ nimal maꞌ holohic ta laj kꞌoric nawa̱j akꞌorom tak, xa reꞌ cok ruꞌ, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi chipam i kꞌi̱j nachichꞌuk kꞌoric i Dios, reꞌ take cꞌacharel til naquiyeb quichi̱ꞌ chiri̱j i juꞌjun chi kꞌoric xquikꞌor chi maꞌxta ricorquil. \v 37 Chayohbalej awi̱b tak kꞌuruꞌ ru̱cꞌ take kꞌoric naꞌn tak, maj reꞌ Dios narikꞌorom chi coric awach tak on chi maꞌ coric ta awach tak nachiban i chꞌukuj kꞌoric chana̱ tak, nqui Jesus queh. \p \v 38 Nok kꞌoro̱j chic lok reꞌreꞌ, juꞌjun queh take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take juꞌjun cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ajabe̱s Jesus, rehtalil chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ hoj nka̱j chi na̱banam chic jenoꞌ rinimal wach lokꞌ laj nawa̱l chi kawach, nqui take reh. \p \v 39 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ cꞌacharic naꞌn tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic cꞌahbil anoꞌjbal tak chi no̱j riban jeꞌ ricab jenoꞌ cꞌahbil laj ixok chi banoj cꞌoyomal ru̱cꞌ toco̱m chic winak maj jeꞌ wili nakꞌor tak wi̱n: \p ‹Chaꞌn chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l cꞌuhtbal reh chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui nakꞌor tak wi̱n. \p «Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ anoꞌjbal tak, reꞌ hin maꞌ eta chic niban jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l chawach tak, xa reꞌ cok haj wilic enyeꞌeric chawach chi rehtalil, xa reꞌ wach jeꞌ ricab xbanaric reh i raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, reꞌ Jonas ribihnal. \v 40 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ wili i rehtalil: Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel xib kꞌi̱j naniwihꞌic pan mukꞌunbal naquinquicansaj je eh chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Dios naribanam chi nawelic woꞌ chic cho chi cꞌachalqui̱n woꞌ chic jeꞌ ricab xiban ru̱cꞌ i Jonas naxiqꞌuic chic xib kꞌi̱j xiban chi xelic woꞌ chic cho chi cꞌachlic chipam i maꞌ laj car reꞌ xbikꞌbic reh. \v 41 Chiri̱j ruꞌ, reꞌ Jonas xtakꞌabjic woꞌ chic je junpech cu̱cꞌ aj Ni̱niwe eh reꞌ take reꞌ xquijal wach quinoꞌjbal naxquibiraj i cꞌuhbal xponic rikꞌor queh, raj laꞌ hat-tak maꞌ naꞌn ta tak chi jeꞌ reꞌ. Ruꞌum aj reꞌ chipam i kꞌi̱j nachikꞌat kꞌoric i Dios chana̱ hat-tak, reꞌ take reꞌ til naquiyeb quichi̱ꞌ chi na̱cꞌulum tak i tojbal wach amahc tak maj to̱b ta nak reꞌ niCꞌuhbal i hin kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rajawric chiwach i cꞌuhbal xiban i Jonas, xa ta nak najal wach anoꞌjbal tak. \v 42 Maꞌ xa ta reꞌ take aj Ni̱niwe naquiyeb quichi̱ꞌ chana̱ hat-tak cꞌacharel cꞌachalca̱t tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, wilic laꞌ toco̱m chic cꞌacharel jeꞌ woꞌ reꞌ nacaꞌnam. Chi quixilac take reꞌ, wilic ixok reꞌ xwihꞌic cho chi kꞌatal kꞌoric pan tinamit Se̱wa ribihnal. Jeꞌ reꞌ naribanam ruꞌ maj reꞌ ixok wili chi cu maꞌ wili yu̱kꞌ qꞌuixca̱b xchalic xcꞌulic ribiraj rinoꞌjbal i Salomon eh xicꞌam na̱, raj nchel hat-tak, to̱b ta xiqꞌuic woꞌ chic na̱ ninoꞌjbal chiwach rinoꞌjbal i Salomon, xa ta nak je nacꞌam tak na̱, nqui Jesus queh winak reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ chaj bih riban i maꞌ tob laj // uxlabal nanelic lok ru̱cꞌ jenoꞌ cꞌacharel \r (Lc. 11.24-26) \p \v 43 Chiri̱j wili, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Reꞌ maꞌ tob laj uxlabal, nantꞌermejic lok ru̱cꞌ jenoꞌ cꞌacharel, no̱j pan tak yeꞌa̱b jeꞌ ru̱cꞌ maꞌxta wi̱ꞌ cꞌacharel chi risiqꞌuiric ripatal chi hiꞌlsbal ri̱b. Narilow chi maꞌ haj ta rirak ripatal, \v 44 jeꞌ wili rikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Reꞌ hin nanisoljic woꞌ chic je ru̱cꞌ i cꞌacharel xintꞌermejic cho wi̱ꞌ, nqui rikꞌor. \p «Chiri̱j wili nanponic woꞌ chic ru̱cꞌ cꞌacharel elenak je wi̱ꞌ, no̱j rirak chi reꞌ ra̱mna cꞌacharel reꞌreꞌ xa tehlic woꞌ pa̱m eh tiklic chic chi naroquic woꞌ chic pa̱m, jeꞌ ricab nok jenoꞌ pa̱t mesoj chic pa̱m eh xoyomaj woꞌ chic pa̱m chi naroquic pa̱m. Jeꞌ reꞌ ajic, narilow chi jeꞌ reꞌ, \v 45 reꞌ maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ no̱j chi risiqꞌuiric wuku̱b chic chi richꞌi̱l jeꞌ ru̱cꞌ xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ balcꞌuxquilal wach quinoꞌjbal chiwach ruꞌ eh narirak take cho, quiꞌoquic chi cꞌacharic ru̱cꞌ winak reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ balcꞌuxquilal wach rinoꞌjbal i winak reꞌreꞌ nariqꞌuic woꞌ chic na̱ chiwach naxwihꞌic cho maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ chi xa chi rutquel. Jeꞌ aj ricab chi reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ no̱j riban chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic balcꞌuxquilal wach rinoꞌjbal, til jeꞌ reꞌ balcꞌuxquilal wach anoꞌjbal tak naribanam hat-tak reꞌ maꞌ holohic ta laj cꞌacharel, nqui xikꞌor queh. \s1 Reꞌ ritu̱t i Jesus chꞌi̱l take richa̱kꞌ // xca̱j nak kꞌoric ru̱cꞌ \r (Mr. 3.31-35; Lc. 8.19-21) \p \v 46 Nok cu cꞌahchiꞌ woꞌ chi kꞌoric i Jesus cu̱cꞌ take cꞌacharel, jenaj chi quixilac take tinamit wilque̱b ar, naxilow chi reꞌ ritu̱t i Jesus chꞌi̱l take richa̱kꞌ wilque̱b lok rij pa̱t chi nca̱j nak kꞌoric ru̱cꞌ \v 47 jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Ha̱w, reꞌ atu̱t chꞌi̱l take acha̱kꞌ wilque̱b lok ri̱j pa̱t, nca̱j ca̱t quikꞌoꞌrem, nqui cok reh. \p \v 48 Chalic i Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Reꞌ nitu̱t chꞌi̱l take nicha̱kꞌ, lo̱kꞌ take chi niwach xa reꞌ laꞌ hab wach take jeꞌ quicab take reꞌ nanacapaj i hat? nqui reh. \p \v 49 Chiri̱j reꞌ, xijohsaj je kꞌab chi kana̱ i hoj raj tahkanel eh jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit: \p «Chawilow tak take waj tahkanel wili. Reꞌ take reꞌ kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ take chi niwach, jeꞌ na ricab nitu̱t on nicha̱kꞌ take. \v 50 Jeꞌ reꞌ quilokꞌil chi niwach maj xa hab wach riban ribanaric haj wilic take ra̱j i wAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic lo̱kꞌ chi niwach jeꞌ na ricab nitu̱t on nicha̱kꞌ take, nqui Jesus. \c 13 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric xikꞌor i Jesus // chiri̱j jenaj aj tico̱l \r (Mr. 4.1-9; Lc. 8.4-8) \p \v 1 Chiwach aj woꞌ kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus na xelic cho chipam i pa̱t wilic nak wi̱ꞌ, xo̱j chi chi̱ꞌ i jenaj maꞌ laj haꞌ eh xitzꞌuka̱ꞌ ri̱b ar. \v 2 Ar ajic naxquimol qui̱b yohbal wach tinamit, reꞌ Jesus xoquic cok pan jenaj maꞌ laj cano̱wa reꞌ xitzꞌuka̱ꞌ cho wi̱ꞌ ri̱b chi naricꞌuhbalem take riqꞌuihal tinamit wilque̱b lok chi chi̱ꞌ i haꞌ reꞌreꞌ. \v 3 Ar aj ruꞌ, yohbal wach take cꞌuhtunic xiban queh tinamit reꞌreꞌ ru̱cꞌ take jalwach kꞌoric jeꞌ ricab i xikꞌor queh chi jeꞌ wili: \p «Chacoj tak rehtal i nanikꞌorom wili: Junpech jenaj winak xo̱j tico̱l chipam riyeꞌa̱b. Reꞌreꞌ xoquic je chi tic xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ banoj tic ocronak take wi̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ xa chaquilej je aweh ncaꞌn. \v 4 Ruꞌum aj reꞌ wilic take rija̱ꞌ xikajic pan be̱h eh naxicꞌulic lok take cucꞌ tzꞌiquin xcꞌulic quicꞌux ijaꞌ reꞌreꞌ. \v 5 Wilic woꞌ rija̱ꞌ xikajic xilac tak abaj reꞌ maꞌ kꞌe̱ꞌ ta wi̱ꞌ acꞌal. Reꞌ take reꞌ xa nok woꞌ ti xipokꞌ cho ruꞌum chi maꞌ cha̱m ta ti pa̱m acꞌal xikajic wi̱ꞌ, \v 6 xa reꞌ laꞌ ruꞌ naxchalic ritzꞌaꞌquilal i kꞌi̱j, xicꞌahtic take ritzꞌi̱ꞌ ra̱ꞌ eh ruꞌum chi maꞌxta chic bih nariyeꞌbic cansil, xichikic take cucꞌ tic reꞌreꞌ. \v 7 Wilic woꞌ take rija̱ꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x xiqꞌuihic nak tok, xa reꞌ laꞌ xiquimic naxtzꞌaparic quina̱ cuꞌum take qꞌui̱x xiqꞌuihic ti johtok chi nok chiwach i tic reꞌreꞌ. \v 8 Wilic aj take rija̱ꞌ jeꞌ reꞌ xquicꞌul, xa reꞌ laꞌ wilic woꞌ take xikajic pan holohic laj acꞌal, reꞌ cok take reꞌ xipokꞌ cho chi coric eh kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xiwachanic cu rehtal wilic xquiwachej hoꞌcꞌahl (100) tꞌohr reh juꞌjun wal, wilic xquiyew oxcꞌahl (60) tꞌohr eh wilic woꞌ xquiyew lajeb ricaꞌwinak (30) tꞌohr chi nakꞌ wach, nqui Jesus. \p \v 9 Naxicohlaj rikꞌormojic i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ wili xikꞌor queh tinamit reꞌreꞌ: \p «Reꞌ kꞌas axiquin tak chi birinic camanok aweh tak chi rirakmajic chiri̱j reꞌ xnikꞌor lok wili, nqui queh. \s1 Reꞌ risakomsjic wach chaj waꞌric // chi ru̱cꞌ jalwach kꞌoric nkꞌoric i Jesus \r (Mr. 4.10-12; Lc. 8.9-10) \p \v 10 Nok xa kutquel chic ru̱cꞌ Jesus, reꞌ hoj raj tahkanel xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Chaj bih riwi̱ꞌ chi xa ru̱cꞌ jalwach kꞌoric tikꞌoric cu̱cꞌ take tinamit? kojqui reh. \p \v 11 Chalic i Jesus, jeꞌ wili kacꞌuꞌljic xiban: \p «Maꞌ hab ta nak wach nehtꞌalanic reh chi reꞌ Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j, wilic chic chaxilac tak chi kꞌatal kꞌoric xa reꞌ laꞌ ti hat-tak xyeꞌeric kꞌab aweh tak chi narisakomjic wach aweh tak, raj nchel take toco̱m chic maꞌ xyeꞌeric ta kꞌab chi narisakomjic wach queh. \v 12 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hat-tak nariyeꞌeric riman aweh tak rehtꞌaljic niCꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi wilic acꞌux tak chi rinimjic, reꞌ Dios til nariyeb aweh tak chi na̱rakam tak chiri̱j rinoꞌjbal. Raj wi maꞌxta acꞌux tak chi rinimjic, maꞌ xa reꞌ ta eriban chi maꞌ eta narak tak chiri̱j rinoꞌjbal, narimakꞌam laꞌ woꞌ aweh tak i haj nak ti wilic i noꞌjbal nakꞌor tak chi xatijej tak ru̱cꞌ nicꞌuhbal. \v 13 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nanikꞌorom aweh tak chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, raj nchel take junleh reꞌ maꞌ quitahkanic ta wi̱n, xa ru̱cꞌ jalwach kꞌoric nanikꞌorom queh niCꞌuhbal reh chi maꞌ eta nquirak chiri̱j reꞌ niban on reꞌ nikꞌor, to̱b ta nak nquilow on to̱b ta nak nquibiraj. \v 14 Chi jeꞌ reꞌ ajic xo̱j elok wach cu̱cꞌ i kꞌoric kꞌoro̱j cho ruꞌum i Dios chi jeꞌ wili reh maꞌ Isayi̱yas: \q1 “Reꞌ take nitinami̱t maꞌxta chic quirakam chiri̱j i kꞌoro̱j wuꞌum. \q1 Reꞌ take reꞌ xa naquitikim woꞌ juꞌ birinic eh xa naquilom woꞌ take nicꞌ paꞌ nimal nanicꞌuhtam queh, \q1 xa reꞌ laꞌ ruꞌ maꞌxta quicojom rehtal. \q1 \v 15 Ruꞌum reꞌ, reꞌ take reꞌ xquicowsaj i ca̱mna, xquicupsaj qui̱b \q1 eh xquisotꞌsaj woꞌ qui̱b ru̱cꞌ quinoꞌjbal. \q1 Ru̱cꞌ xcaꞌn chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin maꞌxta chic nitoꞌbem take \q1 maj reꞌ take reꞌ chi maꞌ cꞌahchiꞌ ta chic quinquisicꞌ yuꞌna, \q1 maꞌxta chic quirakam chiri̱j i niCꞌuhbal ru̱cꞌ ca̱mna. \q1 Ruꞌum aj reꞌ naquicahnic woꞌ chi cuprunak take, jeꞌ woꞌ chi sotꞌronak take ru̱cꞌ quinoꞌjbal. \q1 Chi jeꞌ reꞌ maꞌ nquirak ta woꞌ chiri̱j i niCꞌuhbal eh maꞌ eta woꞌ nicoꞌlej take, nqui kꞌoro̱j cho reh maꞌ Isayi̱yas ruꞌum Dios. \p \v 16 «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ, kꞌe̱ꞌ je ato̱b aweh hat-tak reꞌ cꞌahchiꞌ awilbic take reh niban eh cꞌahchiꞌ abirinic tak reh chaj bih nikꞌor \v 17 maj til pan coric nikꞌor aweh tak chi yohbal wach take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios chꞌi̱l take cꞌacharel coric wach quicꞌux xca̱j nak quilom reꞌ cꞌahchiꞌ awilow tak eh xca̱j nak quibiram reꞌ cꞌahchiꞌ abiram hat-tak yuꞌna. \s1 Reꞌ Jesus xisakomej wach i // jalwach kꞌoric chiri̱j ijaꞌ \r (Mr. 4.13-20; Lc. 8.11-15) \p \v 18 «Chacoj tak rehtal, jeꞌ wili nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric chiri̱j i aj tico̱l: \v 19 Reꞌ take ijaꞌ xikajic pan be̱h rijalwachej i cꞌacharel ribiraj i tijbal chiri̱j rikꞌatoj kꞌoric i Dios xa reꞌ laꞌ nok maꞌ rirak ta woꞌ chiri̱j, ncꞌulic makꞌarok pa ra̱mna ruꞌum i aj Yahm reꞌ kꞌe̱ꞌ cꞌahbil wach. \v 20 Reꞌ chic take ijaꞌ xikajic xilac tak abaj rijalwachej i niCꞌuhbal xa suk chic quicꞌux nanquibiraj take cꞌacharel, \v 21 xa reꞌ laꞌ maꞌ nquichop ta quicꞌux ru̱cꞌ chi coric, xa jeꞌ quicab junwal ok chi tic maꞌ cha̱m ta kajanak ritzꞌi̱ꞌ ra̱ꞌ pan acꞌal. Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa juncꞌam ti nquicoj wach niCꞌuhbal eh jeꞌ reꞌ nikꞌor chi ncaꞌn maj nanchalic i tiꞌcꞌaxic on ixowonic china̱ ruꞌum reh nicꞌuhbal, ricana̱ꞌ woꞌ chic rinimjic. \p \v 22 «Reꞌ chic take ijaꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x rijalwachej i niCꞌuhbal ribiraj i cꞌacharel, xa reꞌ laꞌ maꞌ riban ta woꞌ chi aj banol take reh chaj bih ra̱j i Dios. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ ricab chi reꞌ take tic maꞌ quiꞌo̱j ta wachanok, jeꞌ woꞌ reꞌ i niCꞌuhbal maꞌ nwachanic ta woꞌ cu̱cꞌ maj jeꞌ ricab chi reꞌ take ijaꞌ ntzꞌaparic quina̱ cuꞌum take qꞌui̱x, wilic woꞌ nkꞌetbic pan quibe̱h jeꞌ ricab nanquicoj quicapew-bal xa chiri̱j take risiqꞌuiric paꞌ bih queh on chiri̱j take cꞌaxoj wach bihomal reꞌ njotꞌbic woꞌ reh quicapew-bal. \p \v 23 «Reꞌ aj chic take ijaꞌ xikajic pan holohic laj acꞌal rijalwachej i niCꞌuhbal nquibiraj take cꞌacharel holohic wach quinoꞌjbal. Jeꞌ ricab nok reꞌ tic reꞌreꞌ xwachanic cho cu rehtal xiyew hoꞌcꞌahl (100) tꞌohr, oxcꞌahl (60) tꞌohr eh lajeb ricaꞌwinak (30) tꞌohr chi nakꞌ wach ru̱cꞌ juꞌjun wal, reꞌ take cꞌacharel nquichop quicꞌux ru̱cꞌ niCꞌuhbal nquibiraj eh no̱j woꞌ caꞌn chi aj banol take reh chaj bih ra̱j i Dios, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j // i maꞌ holohic ta laj ijaꞌ \p \v 24 Reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic keh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: «Reꞌ ncꞌulmujic nankꞌormojic i tijbal chiri̱j i kꞌatoj kꞌoric riban cho Dios cu pan taxa̱j, reꞌreꞌ nanijalwachem ru̱cꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ jenaj winak reꞌ xitic pa̱m i racꞌa̱l ru̱cꞌ holohic laj ijaꞌ \v 25 jeꞌ ru̱cꞌ ncojoric chi wiꞌc. Nok reꞌ winak reꞌreꞌ ritiquim chic pa̱m i racꞌa̱l, pan jenaj chakꞌab pa risukquil quiwiric take cꞌacharel, xchalic i raj ixowonel xitic take maꞌ holohic ta laj ijaꞌ chi xilac i ritic eh chiri̱j chic ruꞌ xo̱j woꞌ chic. \v 26 Chi jeꞌ aj reꞌ nok reꞌ take tic reꞌreꞌ qꞌuihinak chic johtok take, pꞌuht quiqꞌueric cho chi naquiwachanic. Cu reꞌ aj ruꞌ, xcꞌutunic peꞌ cho chi quixilac take tic reꞌreꞌ chi tico̱j poꞌ nchel take maꞌ holohic ta laj ijaꞌ jeꞌ ricab quicaꞌyic woꞌ take tic reꞌreꞌ. \v 27 Ar ajic reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i winak reꞌreꞌ naxquicoj rehtal reꞌ xcꞌuluric, xo̱j quikꞌor reh ajabe̱s chi jeꞌ wili: \p ‹Ha̱w, reꞌ hat holohic laj ijaꞌ xatic pan ayeꞌa̱b, majeꞌ? Haj xchalic i maꞌ holohic ta laj ijaꞌ wilic chipam ayeꞌa̱b kꞌuruꞌ? nqui take reh. \p \v 28 «Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Reꞌ xticbic reh maꞌ holohic ta laj ijaꞌ, jenaj aj ixowonel wi̱n, nqui queh raj tzꞌeꞌ wa̱ch. \p «Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xquikꞌor reh ajabe̱s: \p ‹Ha̱w, ta na re̱t chi eno̱j kachuk take maꞌ holohic ta laj tic reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 29 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Maꞌ chi bih pe aban tak yuꞌna, maꞌ ok nchel chi richukuric lok i maꞌ holohic ta laj tic reꞌreꞌ ewoꞌ nachuk tak lok i nitic. \v 30 Chacana̱ꞌ tak kꞌuruꞌ, quiqꞌuihok pe johtok quicabchelal cu rehtal rirak rikꞌijil sicꞌbal wach nitic. Cu reꞌ aj ruꞌ, reꞌ hin jeꞌ wili nanikꞌorom queh take aj sicꞌol wach nitic: Nicꞌ paꞌ nimal xiwachej nitic xniban, chasicꞌ tak wi̱n eh chacꞌol tak chipam nicꞌola̱b. Reꞌ cok ruꞌ, pe̱t chachuk tak lok take maꞌ holohic ta laj tic eh nok apixim tak chic pa̱m chi yuhtil, chacꞌat tak pan kꞌa̱kꞌ, nqui nanikꞌorom, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i // tꞌuch ijaꞌ mosta̱sa ribihnal \r (Mr. 4.30-32; Lc. 13.18-19) \p \v 31 Reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic keh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ rijalwachjic i ricꞌam jeꞌ wi̱ꞌ ri̱b niCꞌuhbal chiri̱j i kꞌatoj kꞌoric riban cho i Dios cu pan taxa̱j, cu rehtal nqꞌuihic wach chi risuksjic i ca̱mna take cꞌacharel, nanijalwachem ru̱cꞌ jeꞌ ricab xiban i tꞌuch ijaꞌ mosta̱sa ribihnal reꞌ xcꞌamaric je ruꞌum jenaj winak chi naritiquim jok pa racꞌa̱l. \v 32 Reꞌ aj ijaꞌ reꞌreꞌ til maꞌ naꞌlic ti reh naxtiquiric jok, xa reꞌ laꞌ ruꞌ naxqꞌuihic johtok, kꞌe̱ꞌ nimal xponic chi quiwach take muꞌunumaj tic. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, nok nim laj che̱ꞌ chic, reꞌ take cucꞌ tzꞌiquin xicꞌulic lok china̱ take kꞌab eh xcaꞌn quike̱s china̱, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i // sipsbal wach caxlan wiꞌc \r (Lc. 13.20-21) \p \v 33 Reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic keh i jalwach kꞌoric wili: \p «Reꞌ camanic riban i niCꞌuhbal chiri̱j kꞌatoj kꞌoric riban cho Dios cu pan taxa̱j, nanijalwachem woꞌ chic ru̱cꞌ riban i rikꞌomil caxlan wiꞌc. Reꞌ ikꞌo̱m reꞌreꞌ, naxcojoric ruꞌum i jenaj ixok chi xilac i oxpaj chi rikꞌoril caxlan wiꞌc, xixilaquej ri̱b chꞌi̱l i kꞌo̱r cu rehtal xisipsaj wach, nqui Jesus. \p \v 34 Ru̱cꞌ aj wili xicohlaj wach chiꞌnchel ricꞌuhtunic i Jesus ru̱cꞌ take jalwach kꞌoric xikꞌor queh tinamit. Maꞌxta bih cꞌuhtunic xiban queh maꞌ ta nak ru̱cꞌ jalwach kꞌoric. \v 35 Chi jeꞌ reꞌ xo̱j elok wach rikꞌorbal i jenaj aj kꞌorol cꞌuhbal najtir kꞌi̱j, reꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic cho reh ruꞌum i Dios: \q1 “Reꞌ hin pan jalwach kꞌoric nanibanam i cꞌuhtunic \q1 eh nanisakomem wach nicꞌ paꞌ nimal take cꞌuhbal maꞌ sakomomaj ta cho wach cu richꞌihquic cho cꞌacharic, nqui kꞌoro̱j cho. \s1 Reꞌ risakomsjic wach i jalwach kꞌoric // chiri̱j i maꞌ holohic ta laj ijaꞌ \p \v 36 Nok ojonak chic take tinamit, reꞌ Jesus xoquic woꞌ chic chipam i pa̱t elenak je wi̱ꞌ. Ar ajic reꞌ hoj raj tahkanel naxkajil cok ki̱b ru̱cꞌ, jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ajabe̱s, chacuy chasakomej wach keh chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric xakꞌor chiri̱j maꞌ holohic ta laj tic, kojqui reh. \p \v 37 Reꞌreꞌ, jeꞌ wili kacꞌuꞌljic xiban: \p «Reꞌ aj tico̱l cꞌahchiꞌ riticbic reh i holohic laj ijaꞌ quirijalwachej i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. \v 38 Reꞌ yeꞌa̱b bano̱j wi̱ꞌ i tic rijalwachej take tinamit nquibiraj ritijbal i Dios. Reꞌ holohic laj ijaꞌ rijalwachej take cꞌacharel oconak chic take chi racꞌu̱n rixkꞌu̱n i Dios reꞌ aj kꞌatal kꞌoric chi quina̱. Reꞌ chic i maꞌ holohic ta laj ijaꞌ rijalwachej take racꞌu̱n rixkꞌu̱n i aj Yahm reꞌ kꞌe̱ꞌ cꞌahbil wach \v 39 eh reꞌ aj ixowonel reꞌ xticbic reh maꞌ holohic ta laj ijaꞌ rijalwachej aj Yahm. Reꞌ chic risiqꞌuiric wach i tic rijalwachej i cohlsbal wach acꞌal wili eh reꞌ take aj sicꞌol wach tic rijalwachej take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios ar pan taxa̱j. \v 40 Jeꞌ reꞌ ajic, pan cohlsbal wach acꞌal wili, jeꞌ ricab naxponic rikꞌijil chi xsiqꞌuiric take wach i tic, reꞌ maꞌ holohic ta laj tic xcꞌataric cok pan kꞌa̱kꞌ nok chuku̱j chic take lok chi quixilac i holohic laj tic, jeꞌ woꞌ reꞌ naquicꞌulum take nicꞌ paꞌ nimal maꞌ holohic ta quibanic. \v 41 Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi naquicꞌulum maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌorom queh take waj tzꞌeꞌ wa̱ch pan taxa̱j chi naquimolom wach take nicꞌ nimal maꞌ holohic ta quibanic, chꞌi̱l take quikꞌeb-bic pan mahc take quiniminic wi̱n eh chi naquesmejic lok pa reh chi quixilac take wilque̱b riꞌsil wo̱k nikꞌab. \v 42 Jeꞌ reꞌ nacaꞌnam reh chi naquicojoric chipam rinimal tiꞌcꞌaxic reꞌ xa jeꞌ chic ricab ntenic cho wi̱ꞌ jenoꞌ rinimal kꞌa̱kꞌ. Ar aj ruꞌ, nacokꞌic eh naquitzꞌuyunic ruꞌum ritiꞌquilal i tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum. \v 43 Chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ nok jeꞌ reꞌ naricꞌuluric, reꞌ take coric wach quicꞌux quiniminic wi̱n, nok kꞌahsamaj chic take chi riꞌsil ro̱k kꞌab i wAja̱w, xa holohic chic i sakomonic nacaꞌnam, xa jeꞌ chic ricab richꞌabquilal i kꞌi̱j. Yuꞌna kꞌuruꞌ reꞌ hat-tak kꞌas ok axiquin tak chi rirakmajic chiri̱j i jalwach kꞌoric wili, nqui keh. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j i wihꞌic // chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios \p \v 44 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Reꞌ nbanaric chiri̱j i wihꞌic chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios ar pan taxa̱j, jeꞌ na ricab xiban jenaj winak xrakbic reh jenaj rinimal bihomal cꞌolo̱j chipam jenaj yeꞌa̱b. Reꞌ winak reꞌreꞌ, xa suk chic ricꞌux chiri̱j i bihomal reꞌreꞌ, xicꞌol woꞌ chic reꞌ xirak wi̱ꞌ eh xo̱j ricꞌayej take paꞌ bih wilic reh, reh chi narilokꞌom i yeꞌa̱b reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ xiban chi narehcham i bihomal cꞌolo̱j chipam. \p \v 45 «Jeꞌ woꞌ, reꞌ nbanaric chiri̱j i wihꞌic chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios ar pan taxa̱j, jeꞌ na ricab xiban jenaj winak aj yaco̱l sicꞌoj chakꞌwach laj abaj riban. \v 46 Reꞌ winak aj yaco̱l reꞌreꞌ, naxirak i kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chakꞌwachquil laj abaj, xsoljic woꞌ chic je chi ricꞌayjic take paꞌ bih reh eh xcꞌulic rilokꞌ i kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chakꞌwachquil laj abaj reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i // yaꞌl chopbal car \p \v 47 «Reꞌ ncꞌuluric nankꞌormojic i tijbal chiri̱j i kꞌatoj kꞌoric riban cho Dios cu pan taxa̱j, nijalwachej ru̱cꞌ moloj rehreh wach car riban cho jenoꞌ yaꞌl chopbal car reꞌ ncuturic jok pan haꞌ eh jeꞌ reꞌ rijalwachjic niban maj yuꞌna cu xilacamaj take coric quiwach chꞌi̱l take banol reh cꞌahbilal \v 48 xa reꞌ laꞌ ruꞌ, jeꞌ ricab nok reꞌ take aj car nanquesaj lok chi chi̱ꞌ haꞌ i quiyaꞌl chi nujunak reh chiꞌnchel wach car, quitzꞌuhkic chi riyeꞌeric lok pan chacach take chakꞌwach laj car eh reꞌ take maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric nquicut je. \v 49 Nicꞌ paꞌ wach nbanaric cu̱cꞌ take car, jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric pan cohlsbal wach i acꞌal wili, reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios naquichalic chi rimoloric quiwach take cꞌahbil quinoꞌjbal eh naquicojom lok pa reh cu̱cꞌ chꞌakbal queh cu̱cꞌ take coric wach quicꞌux. \v 50 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ take cꞌahbil quinoꞌjbal naquicojoric chipam rinimal tiꞌcꞌaxic reꞌ xa jeꞌ chic ricab ntenic cho wi̱ꞌ jenoꞌ rinimal kꞌa̱kꞌ. Ar aj ruꞌ nacokꞌic eh naquitzꞌuyunic woꞌ ruꞌum ritiꞌquilal tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum, nqui Jesus keh. \p \v 51 Naxicohlaj rikꞌormojic chiꞌnchel take jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xibiraj keh wi xkarak chiri̱j i xikꞌor eh reꞌ hoj xkakꞌor reh chi til xkarak chiri̱j. \v 52 Chi jeꞌ aj reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor keh: \p «Wi jenoꞌ aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses ntijiljic woꞌ chic chipam i acꞌ laj tijbal chiri̱j i kꞌatoj kꞌoric riban cho Dios cu pan taxa̱j, reꞌreꞌ til nyeꞌeric reh chi erirak chiri̱j chi manlic reꞌ ricorquilal wilic chipam acꞌ laj tijbal jeꞌ woꞌ i ricorquilal wilic chipam i najtir laj cꞌuhbal. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nijalwachej reꞌ ncꞌulmujic ru̱cꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ ru̱cꞌ ncꞌulmujic ru̱cꞌ jenoꞌ ajabe̱s reꞌ resaj cho take cu acꞌ laj cꞌolo̱j jeꞌ woꞌ take najtir laj cꞌolo̱j cho chipam ricꞌola̱b, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ Jesus maꞌ xcꞌulmujic ta chi suk // chipam i tinamit Nasaret \r (Mr. 6.1-6; Lc. 4.16-30) \p \v 53 Nok ricohlam chic rikꞌormojic take jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ \v 54 eh xo̱j chipam i tinamit Nasaret reꞌ qꞌuihinak cho wi̱ꞌ. Nok wilic aj chic ar, xipꞌut cꞌuhtunic chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xa reꞌ laꞌ take tinamit jeꞌ wili nquikꞌor chiri̱j chi xa sahchanak chic quicꞌux ru̱cꞌ i cꞌuhtunic chꞌi̱l take lokꞌ laj nawa̱l riban: \p «Haj woꞌ rirak i rinoꞌjbal i Jesus reꞌreꞌ chi kꞌe̱ꞌ nchol cꞌuhtunic? Eh haj woꞌ nchalic rajawric chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l riban chi kaxilac? \v 55 Reꞌreꞌ xa racꞌu̱n woꞌ ti maꞌ Chep reꞌ aj sehc, majeꞌ? Jeꞌ woꞌ, xa racꞌu̱n woꞌ ti ixok reꞌ Mari̱ya ribihnal eh xa casbe̱s woꞌ ti Jaco̱wo, reꞌ Chep, reꞌ Simon chꞌi̱l i Ju̱ras. \v 56 Jeꞌ woꞌ chic maꞌ reꞌ ta na nchel rana̱b take ixkꞌun quicꞌacharic ayuꞌ pan katinami̱t pa ricꞌux? Haj woꞌ xirak cho rinoꞌjbal kꞌuruꞌ chi kꞌe̱ꞌ nchol cꞌuhtunic eh haj woꞌ xchalic rajawric chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l riban? nqui take. \p \v 57 Jeꞌ aj reꞌ nquikꞌor maj cꞌaxic chi queh ricojoric wach chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Raj laꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak naꞌn tak wu̱cꞌ jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ xa yeꞌo̱j chic cho rilokꞌil pan tak toco̱m yeꞌa̱b eh tzꞌa̱b ruꞌ cu̱cꞌ take rich ritinami̱t on cu̱cꞌ take raj pan pa̱t maꞌ yeꞌo̱j ta soꞌ rilokꞌil, nqui Jesus queh. \p \v 58 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌum chi maꞌ xquicoj ta wach riCꞌuhbal, reꞌ Jesus maꞌ yohbal ta wach lokꞌ laj nawa̱l xiban ar. \c 14 \s1 Reꞌ Hero̱res xitakꞌa̱ꞌ riyocꞌoric lok // chi ralak i Wa̱n \r (Mr. 6.14-29; Lc. 9.7-9) \p \v 1 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j nok reꞌ Jesus wilic ar Nasaret, reꞌ Hero̱res reꞌ kꞌatal kꞌoric pa riyukꞌul i Calile̱ya naxibiraj i kꞌoric ncaꞌn i tinamit chiri̱j i Jesus, \v 2 jeꞌ wili xikꞌor queh take raj toꞌo̱l: \p «Reꞌ ranxelex i Wa̱n aj kahsem haꞌ xcꞌacharic woꞌ chic cho eh reꞌreꞌ wilic ru̱cꞌ i Jesus. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Jesus kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rajawric wilic, nqui queh. \p \v 3 Jeꞌ reꞌ xicapaj maj til reꞌ woꞌ Hero̱res xtakꞌanic je richoporic chi naritzꞌaparic pan che̱ꞌ reꞌ xpixaric wi̱ꞌ chi cꞌaham chꞌihchꞌ. Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban reh Wa̱n ruꞌum chi reꞌ Hero̱res xicꞌam cok chi rehqꞌue̱n i Herori̱yas reꞌ rehqꞌue̱n richa̱kꞌ reꞌ Pili̱po ribihnal. \v 4 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Wa̱n jeꞌ wili rinakaric i Hero̱res riban chiri̱j i noꞌjbal xiban: \p «Reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ riyew ta kꞌab chi encꞌamaric chi ehqꞌuenbe̱s jenoꞌ ixok cu cꞌachlic cho ribahi̱l. Reꞌ xaꞌn kꞌuruꞌ chi xamakꞌ cho rehqꞌue̱n acha̱kꞌ maꞌ holohic ta, nqui rikꞌor reh. \p \v 5 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Hero̱res xa ra̱j nak chic ricansam i Wa̱n, xa reꞌ laꞌ jaꞌxta pe bih xiban reh ruꞌum chi nyoꞌjic chi quiwach take tinamit chi naricansam maj reꞌ take reꞌ quehtꞌalanic chi reꞌ Wa̱n jenaj raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios nok wilic. \v 6 Pan jenaj aj kꞌi̱j nok reꞌ Hero̱res xininkꞌijej wach rihabil, reꞌ rixkꞌu̱n i Herori̱yas xiban riso̱n chi quiwach take chiꞌnchel ula̱ꞌ eh ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ xponic chiwach i Hero̱res i so̱n xiban, \v 7 jeꞌ wili xikꞌor reh ixkꞌun reꞌreꞌ: \p «Reꞌ hin til niyew nikꞌorbal aweh chi eniyew aweh i nicꞌ paꞌ nimal nawa̱j apahkam wi̱n, nqui reh. \p \v 8 Reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ naxhunjic pa̱m ruꞌum ritu̱t, jeꞌ wili xikꞌor reh Hero̱res: \p «Reꞌ hin nwa̱j chi chatakꞌa̱ꞌ je riyocꞌoric chi ralak i Wa̱n aj kahsem haꞌ eh chayew wi̱n pan jenoꞌ perepic wach culc rehtalil chi xquimic chic, nqui reh. \p \v 9 Reꞌ Hero̱res reꞌ wilic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, naxibiraj i pahkanic xiban ixkꞌun reꞌreꞌ, xchalic riyotꞌquil ricꞌux, xa reꞌ laꞌ ruꞌ ruꞌum chi xiyew chic rikꞌorbal reh ixkꞌun reꞌreꞌ chi quiwach take rula̱ꞌ wilque̱b pan ninkꞌi̱j, xitakꞌa̱ꞌ woꞌ rikꞌormojic chi nariyeꞌeric reh rina̱ i Wa̱n. \v 10 Jeꞌ reꞌ ajic xitakꞌa̱ꞌ riyocꞌoric chi ralak i Wa̱n ar pan che̱ꞌ \v 11 eh naxcꞌamaric cho reh rina̱ i Wa̱n pan jenaj perepic wach culc, reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ xo̱j rikꞌahsaj reh ritu̱t. \v 12 Jeꞌ aj reꞌ, nok cansamaj chic i Wa̱n xponic molorok cho ritiꞌjolal cuꞌum take raj tahkanel eh nok quimukꞌa̱b chic je, cu reꞌ aj ruꞌ xponic woꞌ quikꞌor reh Jesus chi xcansjic je i Wa̱n. \s1 Reꞌ Jesus xiquet take cablaj ikꞌob // lajcꞌahl (5,000) chi tinamit \r (Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) \p \v 13 Nok ribiram chic chi xcansjic i Wa̱n ruꞌum Hero̱res, reꞌ Jesus xelic je chipam i tinamit Nasaret eh naxichop je jenaj cano̱wa, xo̱j wihꞌok chipam jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Naxquehtꞌalij haj xicora̱ꞌ je i Jesus, qꞌuihal take tinamit xiꞌelic je chi co̱k pan tak quitinami̱t, xiꞌo̱j chi pe̱t be̱h reh chi naquikꞌetem ponok chiwach \v 14 ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ narojic elok lok wi̱ꞌ chi juntar haꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic naxilow quiwach take riqꞌuihal tinamit tubulque̱b chic ar, reꞌ Jesus xiquetelej quiwach eh xoquic chi resmejic lok quiyaꞌbilal take nicꞌ paꞌ nimal yowaꞌi̱b wilque̱b chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ. \v 15 Nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ricꞌuhbalem take riqꞌuihal cꞌacharel, reꞌ hoj raj tahkanel naxkilow chi xo̱j chic i kꞌi̱j, xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ riꞌorahil i waꞌbal reh xikꞌek xiqꞌuic chic na̱ eh ayuꞌ maꞌ haj ta enkarak wiꞌc quetbal queh tinamit wili maj wilco̱j pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Ra̱j wili chakꞌor ta nak queh chi equiꞌo̱j pan tak abixbal wilque̱b je maꞌ naht ta take ayuꞌ reh chi eno̱j quilokꞌ quiwaꞌ quiha̱ꞌ, kojqui reh. \p \v 16 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Coric nakꞌor tak, xa reꞌ laꞌ reꞌ take tinamit wili reꞌ hat-tak na̱quetbic tak queh, nqui xikꞌor keh. \p \v 17 Reꞌ hoj jeꞌ wili xkacꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Ha̱w, chaj bih quiqueteric nakaꞌnam i hoj xa ru̱cꞌ ti hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l quib chi joxomaj car wilic ku̱cꞌ? kojqui reh. \p \v 18 Reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor keh: \p «Chacꞌam tak cho wi̱n i caxlan wiꞌc chꞌi̱l i joxomaj car reꞌreꞌ, nqui keh. \p \v 19 Chi jeꞌ aj reꞌ, xikꞌor keh chi nakatzꞌuka̱b take tinamit chiwach i qꞌuim wilque̱b wi̱ꞌ. Chiri̱j reꞌ, nok richopom chic i hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l i quib chi joxomaj car, reꞌ Jesus naxilbic johtok pan taxa̱j, xitioxej johtok reh i Dios eh nok pꞌuht rixerem, xiyew keh hoj raj tahkanel chi nakacojom chi quiwach take riqꞌuihal i tinamit reꞌreꞌ. \v 20 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, nok reꞌ take tinamit caꞌnam chic quiwaꞌ chi suk, reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel cu cablaj chic chacach chi caxlan wiꞌc reꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta, xkamol wach cu̱cꞌ tinamit reꞌreꞌ, \v 21 reꞌ maꞌ xa ta wilque̱b cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) ok riqꞌuihal xa reꞌ take winak chi maꞌ cojo̱j ta pa riman take ixok chꞌi̱l take haꞌlacꞌun. \s1 Reꞌ Jesus behic riban nah haꞌ \r (Mr. 6.45-52; Jn. 6.15-21) \p \v 22 Chiri̱j aj chic quiqueteric take riqꞌuihal tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xipahkaj keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel chi nacoquic cok pan cano̱wa reꞌ xojponic lok wi̱ꞌ ar chi juntar haꞌ. Naxoj-o̱j i hoj raj tahkanel, reꞌ Jesus cu xcahnic pe cahnok chi richꞌakaric je ri̱b cu̱cꞌ take tinamit cu wilque̱b ar. \v 23 Nok richꞌakam chic take cahnok i tinamit, reꞌreꞌ xo̱j riban riti̱j china̱ johtok i jenaj yu̱kꞌ wilic maꞌ naht ta je ar. Jeꞌ reꞌ ajic nok oconak chic i akꞌab eh nok reꞌ Jesus chayew ti̱j riban chi rutquel ar china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, \v 24 reꞌ hoj raj tahkanel xoj-o̱j chic lok pan yejal haꞌ chipam i cano̱wa wilco̱j wi̱ꞌ, xa reꞌ laꞌ kacano̱wa xa cꞌaxic chic riban ruꞌum reh cow laj te̱w chalic riban chi kawach. \p \v 25 Naxoquic aj cho suk wach sakꞌic, reꞌ Jesus xojritahkej cho cu rehtal xo̱j cꞌolok ku̱cꞌ chi behic riban nah haꞌ. \v 26 Naxkilow i hoj chi jeꞌ reꞌ, xkaqꞌuer kachi̱ꞌ ruꞌum reh rinimal yoꞌjic xchalic ku̱cꞌ eh jeꞌ wili xkakꞌor chi kawach: \p «Chawilow tak je wuluꞌ. Reꞌreꞌ jenaj yoꞌsonel, xa kojqui chic. \p \v 27 Raj laꞌ Jesus, jeꞌ wili xikꞌor cho keh: \p «Maꞌ tiyoꞌjic tak, reꞌ hin, hin i Jesus. Chacowej acꞌux tak kꞌuruꞌ, nqui cho keh. \p \v 28 Naxibiraj i maꞌ Luch chi reꞌ Jesus xkꞌoric cho, jeꞌ wili xikꞌor je reh: \p «Ajabe̱s Jesus, wi til coric chi reꞌ hat, chakꞌor cho wi̱n chi equino̱j awu̱cꞌ chi behic niban je nah haꞌ, nqui je reh. \p \v 29 Jeꞌ reꞌ nok naxibiraj xkꞌormojic cho reh ruꞌum i Jesus chi narojic ru̱cꞌ, reꞌ maꞌ Luch xelic lok pan cano̱wa eh xo̱j ru̱cꞌ chi behic riban je nah haꞌ. \v 30 Chiri̱j ruꞌ, reꞌ maꞌ Luch naxilow take ribohl haꞌ quiꞌuctic ruꞌum ransil i te̱w, xoquic cho riyoꞌjic eh pꞌuht ributꞌlujic jok pan haꞌ. Ruꞌum aj reꞌ xiqꞌuer je chi̱ꞌ ru̱cꞌ Jesus chi jeꞌ wili: \p «Chacuy Ha̱w, quinacoꞌlej, nqui je reh.\fig Reꞌ Jesus xitoꞌbej i maꞌ Luch chi maꞌ xta ributꞌlujic jok pan haꞌ|src="CN01722B.TIF" size="col" loc="01MAT 14.30 ( Jn. 6.16-21)" ref="SAN MATEO 14:30" \fig* \p \v 31 Reꞌ Jesus xichohpaj chi kꞌab i maꞌ Luch eh jeꞌ wili xikꞌor reh naxikerej johtok: \p «Maꞌ Luch, maꞌ riwi̱ꞌ ta chic chaweh chi xapohꞌaj acapew-bal. Chaj waꞌric maꞌ jaꞌ nachꞌica̱ꞌ ta acꞌux chiwi̱j chi coric? nqui reh. \p \v 32 Chiri̱j chic ruꞌ naxjohtic i Jesus chꞌi̱l i maꞌ Luch chipam i cano̱wa, tzꞌihrimaj xo̱j i cow laj te̱w \v 33 eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hoj raj tahkanel xkaxucꞌa̱ꞌ ki̱b chiwach Jesus eh xkayew rilokꞌil chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat kAja̱w Jesus, til hat peꞌ nchel rAcꞌu̱n i Dios, kojqui reh. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok quiyaꞌbilal // take qꞌuihal cꞌacharel aj Jenesaret \r (Mr. 6.53-56) \p \v 34 Chiri̱j chic reꞌ naxojponic lok juntar haꞌ, xoj-oquic cok chipam i tinamit Jenesaret ribihnal. \v 35 Ar ajic nok reꞌ take cꞌacharel xquicoj rehtal chi reꞌ Jesus xponic woꞌ chic pan quiyukꞌul, xquesaj lok ribiral pan tak tinamit quicaꞌja̱ je ar chi reꞌ Jesus wilic woꞌ chic chi quixilac. Chi jeꞌ aj reꞌ qꞌuihal take cꞌacharel xquicꞌam cho take quiyowaꞌi̱b ru̱cꞌ i Jesus \v 36 eh xquipahkaj reh chi eriyew kꞌab queh chi enquitzꞌaꞌj to̱b ta xa reꞌ ti i ro̱k i suꞌt rijela̱ꞌ nah teleb, reh chi xa ru̱cꞌ reꞌreꞌ enelic lok quiyaꞌbilal. Jeꞌ reꞌ ajic naxyeꞌeric kꞌab queh, chiꞌnchel take nicꞌ paꞌ qꞌuihal xitzꞌaꞌnic reh chi̱ꞌ risoꞌ i Jesus xelic woꞌ lok quiyaꞌbilal. \c 15 \s1 Reꞌ haj wilic nchꞌuwaꞌrsanic wach // i ra̱mna cꞌacharel \r (Mr. 7.1-23) \p \v 1 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j nok reꞌ Jesus wilic ar Jenesaret kichꞌi̱l i hoj raj tahkanel, wilic take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take juꞌjun cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ xichalic ar Jerusalen, xiponic ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p \v 2 «Reꞌ take awaj tahkanel cꞌahchiꞌ quiyakꞌabem pan co̱k i quicꞌuhbal cahnok take kama̱m katiꞌt. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj reꞌ take reꞌ maꞌ cꞌahchiꞌ ta caꞌnam i ritzꞌajaric quikꞌab nok ncaꞌn quiwaꞌ jeꞌ ricab i hoj tijimaj wi̱ꞌ, nqui take reh. \p \v 3 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ woꞌ ayakꞌabem pan awo̱k tak take takꞌanic yeꞌo̱j aweh tak ruꞌum i Dios nok reꞌ chic take quikꞌorom cahnok aweh tak ama̱m awatiꞌt tak nacꞌam tak na̱. \v 4 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ Dios xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic chi jeꞌ wili: \q1 “Chalokꞌmej atu̱t awaja̱w tak, nqui cho. \p «Jeꞌ woꞌ chic, queh take aj chꞌukul wach mahc xitakꞌa̱ꞌ i wili: \q1 Xa hab paꞌ wach narisihtam i ritu̱t raja̱w, ma̱quetelej tak wach chi naricansjic je, nqui woꞌ takꞌanic ribanam cho. \p \v 5 «To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ take takꞌanic bano̱j cho, reꞌ hat-tak nacꞌuhtaj tak pan atijbal tak chi xa tare̱t woꞌ chi jenoꞌ cꞌacharel erikꞌor queh ritu̱t raja̱w chi reꞌ tumi̱n nariyeb nak reh chi ritoꞌbal maꞌxta chic riyeb reh ruꞌum chi xikꞌahsaj chic pan kꞌab i Dios chi risi̱. \v 6 Ru̱cꞌ aj cꞌuhtunic naꞌn tak reꞌreꞌ, til ricꞌuhtaj lok chi reꞌ cꞌacharel reꞌ riyew ritumi̱n chi si̱ chiwach i Dios maꞌ tanlic ta chic chi reh chi erilokꞌmej ritu̱t raja̱w. Ruꞌum aj reꞌ til nikꞌor aweh tak chi reꞌ hat-tak nakꞌihtaj awi̱b tak chi ricꞌamaric na̱ take takꞌanic yeꞌo̱j aweh tak ruꞌum i Dios, nok reꞌ hat-tak cow nakꞌor tak chi naribanaric i cꞌuhtumaj cahnok aweh tak cuꞌum take ama̱m awatiꞌt tak eh reꞌ woꞌ chic reꞌ nacꞌuhtaj tak queh take toco̱m chic cꞌacharel. \v 7 Reꞌ hat-tak xa hat-tak banol awach tak ru̱cꞌ riCꞌuhbal i Dios. Riwi̱ꞌ poꞌ nchel chi reꞌ Dios xikꞌor aweh tak chi jeꞌ wili ru̱cꞌ chi̱ꞌ i raj kꞌorol Cꞌuhbal reꞌ Isayi̱yas ribihnal: \q1 \v 8 “Reꞌ take cꞌacharel wili xa ru̱cꞌ quichi̱ꞌ quinquilokꞌej, maꞌ reꞌ ta nchel ru̱cꞌ chiꞌnchel quicꞌux ncaꞌn. \q1 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ quicapew-bal maꞌ chꞌiclic ta soꞌ wu̱cꞌ. \q1 \v 9 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ lokꞌonic ncaꞌn wi̱n maꞌxta bih ritik queh, \q1 ruꞌum nok maꞌ reꞌ ta chic niCꞌuhbal nquicꞌuhtaj, \q1 reꞌ laꞌ chic i noꞌjbal ocronak take wi̱ꞌ, nqui rikꞌorom cho Dios, nqui Jesus queh. \p \v 10 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor queh cꞌacharel chi naquijilim cok qui̱b ru̱cꞌ. Naxcaꞌn chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak cꞌacharel chabiraj tak chi coric eh charak woꞌ tak chiri̱j \v 11 chi reꞌ nbanic chi wilic i mahc pan ca̱mna take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta nchel i chaj bih nquicꞌux jok chi tzajoj on maꞌ tzꞌajo̱j ta quikꞌab, reꞌ laꞌ chaj bih cꞌahbil laj kꞌoric nelic cho pan quichi̱ꞌ, nqui queh. \p \v 12 Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ, reꞌ hoj raj tahkanel xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, xacoj na rehtal chi reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiban quib quicꞌux ru̱cꞌ take kꞌoric xakꞌor queh? kojqui reh. \p \v 13 Chalic i Jesus, jeꞌ wili kacꞌuꞌljic xiban: \p «Jeꞌ ricab nansacharic wach jenoꞌ tic ruꞌum jenoꞌ ajabe̱s narichuk lok wi maꞌ reꞌreꞌ xticbic reh, jeꞌ woꞌ reꞌ nasacharok wach ruꞌum i Ajabe̱s Dios wilic cho pan taxa̱j i cꞌuhbal reꞌ maꞌ reꞌ ta reꞌ xyeꞌbic cho reh. \v 14 Jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric ru̱cꞌ jeꞌ ricab i quitijbal take cow laj aj niminel reꞌ xa jeꞌ take sotꞌ chi ricꞌamaric quibe̱h take tinamit reꞌ jeꞌ woꞌ sotꞌ take ruꞌ. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak wi jenoꞌ sotꞌ ericꞌam ribe̱h jenoꞌ chic rich sotꞌ, junkꞌehbic take quicabchelal pan jenoꞌ jul neꞌel. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chacana̱ꞌ tak chi jeꞌ reꞌ encꞌuluric cu̱cꞌ ru̱cꞌ quitijbal, nqui Jesus keh. \p \v 15 Chiri̱j aj chic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Chacuy Ha̱w, chasakomej wach keh i kꞌoric xakꞌor queh tinamit chiri̱j reꞌ nchꞌuwaꞌrsanic wach i ka̱mna, nqui reh. \p \v 16 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat-tak, maꞌ jaꞌ xta pe ok woꞌ nchel anoꞌjbal tak chi rirakmajic chiri̱j xnikꞌor? \v 17 Maꞌ narak ta na tak chiri̱j kꞌuruꞌ chi reꞌ paꞌ bih nkacꞌux jok, xa chi kapa̱m woꞌ no̱j jok eh nok ribanam chic cho ricamaj nkesaj woꞌ chic lok chi kꞌebo̱j chic? \v 18 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, maꞌ reꞌ ta nkacꞌux jok riban chi wilic ta nak i mahc pan ka̱mna, reꞌ laꞌ chaj bih cꞌahbil laj kꞌoric nelic cho pan kachi̱ꞌ chi cu pan ka̱mna nasjic cho. \v 19 Reꞌ aj reꞌ nbanic chi kojmahcanic maj cu pa ra̱mna cꞌacharel njohtic cho cꞌahbil laj noꞌjbal jeꞌ ricab take cansanic riban, on reꞌ banoj tak cꞌoyomal chiri̱j lok i caxarahil, on reꞌ tununic tak i̱b pan cꞌoyomal chi maꞌ caxa̱ra ta take, on reꞌ banoj tak lekꞌ, on reꞌ chucuj tak kꞌoric, on reꞌ tzꞌuju̱j tak i̱b ncaꞌn take cꞌacharel. \v 20 Chiꞌnchel take cꞌahbil laj bano̱j xnikꞌor lok ribiral wili, reꞌreꞌ nbanic chi wilic i mahc pan ca̱mna take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta nchel i chaj bih ricꞌux jok chi maꞌ ritzꞌajam ta kꞌab, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ resmejic lok riyaꞌbilal rixkꞌu̱n // i jenaj ixok maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho // i maꞌ Israhel \r (Mr. 7.24-30) \p \v 21 Chiri̱j chic riwihꞌic ar Jenesaret, reꞌ Jesus xelic je ar eh xo̱j chipam take quiyukꞌul aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron. \v 22 Ar aj ruꞌ jenaj ixok ca̱ꞌ quiꞌsil cho take aj Canahan, reꞌ nchalic pan jenaj queh take yukꞌul reꞌreꞌ, xoquic chi ritahkaljic je i Jesus chi xa qꞌueric chic je chi̱ꞌ chiri̱j chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s Jesus, ra̱ꞌ riꞌsil cho i kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chaquetelej niwach chꞌi̱l wixkꞌu̱n. Chacuy, chawesaj lok wi̱n riyaꞌbilal cojo̱j china̱ ruꞌum jenaj maꞌ tob laj uxlabal nchopbic na̱ ricꞌacharic, nqui reh. \p \v 23 Raj laꞌ Jesus maꞌ xicꞌuꞌlej ta ixok reꞌreꞌ. Naxkilow i hoj raj tahkanel chi jeꞌ reꞌ, xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, chacuy, chawesaj woꞌ lok i riyaꞌbilal rixkꞌu̱n ixok wili reh chi eno̱j pa ripa̱t. Jeꞌ reꞌ nkapahkaj aweh maj xa chiꞌkꞌor riban chiki̱j, kojqui reh. \p \v 24 Chalic i Jesus jeꞌ wili xojricꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hin cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ wilque̱b chi jeꞌ quicab take sahchel me̱ꞌ xintakꞌabjic cho chi quicoꞌljic take chi pe̱t, maꞌ jaꞌ reꞌ ta nchel cu̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui keh. \p \v 25 Naxibiraj ixok chi jeꞌ reꞌ, xijil cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xikꞌor reh chi xuclic cok chiwach: \p «Ajabe̱s, til chacuy quinatoꞌbej ru̱cꞌ resmejic lok i riyaꞌbilal i wixkꞌu̱n, nqui reh. \p \v 26 Chalic i Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Jeꞌ ricab chi jenoꞌ ajabe̱s maꞌ eta riban chi reh chi pe̱t ti eriyehꞌaj lok riwaꞌ i ritzꞌi̱ꞌ chi jaꞌ riquet ta take rihaꞌlacꞌu̱n, jeꞌ woꞌ reꞌ chi niwach i hin, maꞌ riwi̱ꞌ ta woꞌ chi pe̱t ti enwesaj lok riyaꞌbilal awixkꞌu̱n chi cu jaꞌ ta woꞌ nwesaj ta lok riyaꞌbilal chi pe̱t jenoꞌ queh take ra̱ꞌ riꞌsil take cho maꞌ Israhel wilque̱b chipam i yukꞌul wili, nqui Jesus reh. \p \v 27 Chalic woꞌ chic i ixok reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ha̱w, til coric aweh nakꞌor xa reꞌ laꞌ jeꞌ ricab naquiqueteric take haꞌlacꞌun maꞌ xa reꞌ ta take reꞌ ncaꞌn quiwaꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ quehtric woꞌ ti chic take tzꞌiꞌ ru̱cꞌ rixe̱r caxlan wiꞌc quikꞌehbic jok rehquen rime̱xa i quico̱ꞌ, jeꞌ ok woꞌ ti reꞌ chaꞌn ku̱cꞌ i hoj maꞌ reꞌ ta hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel koj-ehtrok woꞌ ti nechꞌ ok ru̱cꞌ i toꞌbal yeꞌo̱j chi queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui ixok reꞌreꞌ. \p \v 28 Chalic i Jesus, naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tuwe̱y, reꞌ hat til xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j chi coric. Jeꞌ reꞌ nok nanibanam awu̱cꞌ haj wilic atoꞌbil cꞌahchiꞌ apahkam wi̱n, nqui reh. \p Xa chiwach aj woꞌ ti i juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ rixkꞌu̱n ixok reꞌreꞌ xiqꞌuic woꞌ ti riyaꞌbilal. \s1 Reꞌ Jesus qꞌuihal take yowaꞌi̱b xicowsaj \p \v 29 Chiri̱j chic ruꞌ naxelic je i Jesus chipam take yukꞌul reꞌreꞌ, xitokꞌa̱ꞌ ribehem chi̱ꞌ maꞌ laj haꞌ reꞌ Calile̱ya ribihnal, cu rehtal xirak jenaj yu̱kꞌ reꞌ xjohtic johtok wi̱ꞌ. Ar ajic nok tzꞌuklic chic i Jesus, \v 30 yohbal wach take tinamit xicꞌulic lok ru̱cꞌ chi cꞌahchiꞌ quicꞌamam cho quiyowa̱b, jeꞌ ricab take me̱c co̱k, take sotꞌ, take me̱m, take maꞌ manlic ta wach quikꞌab chꞌi̱l woꞌ take wilic toco̱m chic quiyaꞌbilal eh chiꞌnchel take yowaꞌi̱b reꞌreꞌ xicojoric chiwach i Jesus reh chi naricꞌsam je quiyaꞌbilal. Jeꞌ reꞌ ajic nok reꞌ Jesus pꞌuht ricꞌsam quiyaꞌbilal take cꞌacharel reꞌreꞌ, \v 31 qꞌuihal take tinamit kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux ruꞌum eh pꞌuht quiyeb johtok ritioxjic i Dios reꞌ nkalokꞌej wach i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn maj xquilow chi reꞌ take me̱m quikꞌoric chic, reꞌ take me̱c i co̱k quibehic chic, reꞌ maꞌ manlic ta wach quikꞌab xmanlajic wach eh reꞌ take sotꞌ xiꞌilbic chic. \v 32 Nok wilco̱j chic pa ro̱x kꞌi̱j i kawihꞌic ar, reꞌ Jesus xojrikꞌoꞌrej cok ru̱cꞌ i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take tinamit wili maj xiꞌo̱j chic pa ro̱x kꞌi̱j quiwihꞌic ku̱cꞌ eh yuꞌna maꞌxta chic quiwaꞌ quiha̱ꞌ. Chi eta nak nitakꞌa̱ꞌ take je chi maꞌ caꞌnam ta quiwaꞌ, maꞌ nwa̱j ta maj maꞌ quikꞌehbic nchel pan be̱h ruꞌum chi maꞌxta chic cansil, nqui keh. \p \v 33 Reꞌ hoj raj tahkanel jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, chipam i yeꞌa̱b wilco̱j wi̱ꞌ maꞌxta patanel. Haj enkarak cho i wiꞌc quetbal queh riqꞌuihal cꞌacharel wili? kojqui reh. \p \v 34 Chalic i Jesus xibiraj keh chi jeꞌ wili: \p «Jarub chi caxlan wiꞌc wilic awu̱cꞌ tak? nqui keh. \p —Xa wuku̱b ti chi caxlan wiꞌc eh quib xib ti chi car wilic ku̱cꞌ, kojqui reh. \p \v 35 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xitakꞌa̱ꞌ quitzꞌukunjic take tinamit reꞌreꞌ wach acꞌal. \v 36 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xichop johtok i wuku̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l take joxomaj car eh naxitioxej johtok reh i Dios, xixer take caxlan wiꞌc reꞌreꞌ eh pꞌuht riyeb take pan tak chacach, reh chi reꞌ take nahsil raj tahkanel naquicojom chi quiwach i riqꞌuihal tinamit. \v 37 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, nok reꞌ take tinamit caꞌnam chic quiwaꞌ chi suk, reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel cu wuku̱b chic chacach til woꞌ nujunak chi caxlan wiꞌc jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta, xkamol wach cu̱cꞌ tinamit reꞌreꞌ. \v 38 Til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take cꞌacharel xiwiꞌc, chi maꞌ xa ta wilque̱b lajeb ikꞌob (4,000) xa reꞌ take winak chi maꞌ cojo̱j ta pa riman take ixok chꞌi̱l take haꞌlacꞌun. \v 39 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok richꞌakam chic je take tinamit, reꞌ Jesus xoquic je pan cano̱wa kichꞌi̱l i hoj cablaj chi raj tahkanel eh xoj-o̱j chipam i tinamit Majta̱la ribihnal. \c 16 \s1 Reꞌ Jesus xpahkaljic reh chi // naribanam chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l \r (Mr. 8.11-13; Lc. 12.54-56) \p \v 1 Ar chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, juꞌjun queh take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take junchꞌuk chic aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ ru̱cꞌ take ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, xiponic ru̱cꞌ Jesus eh chi xa nca̱j nak chic quirakam chaj bih encalajic wi̱ꞌ chi quiwach, xquipahkaj reh chi naribanam jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l rehtalil chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric takꞌamaj cho cu pan taxa̱j. \v 2 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak, nanawilow tak chi cak pa̱m i taxa̱j pan tak xikꞌek, jeꞌ wili nakꞌor tak: \p ‹Holohic poꞌ kꞌi̱j naribanam ikal, nqui nakꞌor tak. \p \v 3 «Jeꞌ woꞌ, nanawilow tak pan tak wahkꞌek chi muhlic pa̱m i taxa̱j, jeꞌ woꞌ wili nakꞌor tak: \p ‹Jab poꞌ pa̱m i kꞌi̱j yuꞌna, nqui nakꞌor tak. \p «Wi jeꞌ aj reꞌ naꞌn tak, ra̱j rikꞌorom chi xa hat poꞌ tak banol awach tak maj wi narak tak chiri̱j nicꞌ wach naribanam i kꞌi̱j xa ru̱cꞌ rilmijic pa̱m i taxa̱j naꞌn tak, chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i cꞌahchiꞌ ribanam i Dios chipam take rikꞌijil wili? \v 4 Reꞌ hat-tak reꞌ cꞌacharic naꞌn tak chiwach rikꞌijil yuꞌna kꞌe̱ꞌ woꞌ chic cꞌahbil anoꞌjbal tak chi no̱j riban jeꞌ ricab jenoꞌ cꞌahbil laj ixok chi banoj cꞌoyomal ru̱cꞌ toco̱m chic winak, maj jeꞌ wili nakꞌor tak wi̱n: \p ‹Chaꞌn chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l cꞌuhtbal reh chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui nakꞌor tak wi̱n. \p «Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ anoꞌjbal tak, reꞌ hin maꞌ eta chic niban jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l chawach tak, xa reꞌ cok haj wilic enyeꞌeric chawach chi rehtalil, xa reꞌ wach jeꞌ ricab xbanaric reh i raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, reꞌ Jonas ribihnal, nqui queh. \p Nok kꞌoro̱j chic reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicana̱ꞌ take cahnok, xelic je chipam i yukꞌul reꞌreꞌ chi kichꞌi̱l i hoj. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j quitijbal take aj cꞌuhbalanel reh Cꞌuhbal // Yeꞌo̱j reh Moyses \r (Mr. 8.14-21) \p \v 5 Nok hoj chic kꞌahxanak je chi juntar haꞌ, reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus xkacoj rehtal chi xiqꞌuic peꞌ pan kacꞌux ricꞌamaric cho kawaꞌ chi sak bih. \v 6 Ru̱cꞌ aj xkacꞌul reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ noꞌjbal ncaꞌn take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take junchꞌuk chic aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ ru̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, xa jeꞌ na ricab i camanic riban i rikꞌomal caxlan wiꞌc ncojoric chi sipsbal wach rikꞌoril. Ruꞌum aj reꞌ chayohbalej awi̱b tak, ma̱ban aweh tak i quinoꞌjbal ruꞌ, nqui keh. \p \v 7 Naxkabiraj chi jeꞌ reꞌ i hoj raj tahkanel, jeꞌ wili pꞌuht kakꞌorom pan kacꞌux: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ rikꞌorom keh wili ruꞌum chi xicoj chic rehtal chi maꞌ manlic ta kawaꞌ xkacꞌam cho, nqui pꞌuht kakꞌorom. \p \v 8 Reꞌ Jesus naxicoj rehtal chaj bih cꞌahchiꞌ kakꞌorom chikawach jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ hat-tak maꞌ riwi̱ꞌ ta chic chaweh tak chi xa cu china̱ woꞌ i wiꞌc no̱j acapew-bal tak. Chaj waꞌric chi maꞌ nachꞌica̱ꞌ tak acꞌux tak chiwi̱j chi coric chi reꞌ hin eniyew aweh tak reꞌreꞌ, wi ekojcahnic chi maꞌxta chic kawaꞌ? \v 9 On jaꞌ narak ta na tak chiri̱j chi wilic wajawric chi riyeꞌeric aweh tak reꞌreꞌ jeꞌ ricab xniban ru̱cꞌ i hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc xniquet wi̱ꞌ take cꞌacharel reꞌ xiqꞌuic chi cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) qꞌuihal take? On xiqꞌuic na ti pan acꞌux tak cu jarub chic chacach chi caxlan wiꞌc xamol tak reh risowrahil i hoꞌo̱b ti chi caxlan wiꞌc reꞌreꞌ? \v 10 Jeꞌ woꞌ, xiqꞌuic na ti pan acꞌux tak cu jarub chic chacach xamol tak xa reh i wuku̱b ti chi caxlan wiꞌc xniquet woꞌ wi̱ꞌ take xi̱cꞌ chi lajeb ikꞌob (4,000) chi cꞌacharel? \v 11 Charak tak chiri̱j kꞌuruꞌ chi maꞌ reꞌ ta chiri̱j i rikꞌomil caxlan wiꞌc xinkꞌoric awu̱cꞌ tak, til laꞌ chiri̱j quinoꞌjbal take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take junchꞌuk chic aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ ru̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, nqui keh. \p \v 12 Cu reꞌ aj naxikꞌor keh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hoj raj tahkanel xkarak chiri̱j chi naxikꞌor chi nakayohbalem ki̱b chiwach rikꞌomil i caxlan wiꞌc, maꞌ reꞌ ta poꞌ chiri̱j reꞌreꞌ xkꞌoric, chiri̱j poꞌ i quitijbal take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l quitijbal take aj kꞌahsem si̱ jeꞌ ru̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xikꞌor chi reꞌ Jesus // til racꞌu̱n i cꞌachlic Dios \r (Mr. 8.27-30; Lc. 9.18-21) \p \v 13 Nok pononak chic pan tinamit Sesare̱ya Pili̱po ribihnal, reꞌ Jesus jeꞌ wili xibiraj keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel: \p «Reꞌ hin, hin i Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel xa reꞌ laꞌ, chaj bih nquikꞌor take cꞌacharel chiwi̱j i hin? Hab woꞌ wach i hin chi quiwach ruꞌ? nqui keh. \p \v 14 Reꞌ hoj jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Wilic tinamit quikꞌoric chi reꞌ hat i Wa̱n reꞌ aj kahsem haꞌ reꞌ camnak chic je. Wilic woꞌ quikꞌoric chi reꞌ hat, hat jenaj queh take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ ru̱cꞌ aj najtir kꞌi̱j jeꞌ ricab i Eli̱yas. Wilic woꞌ quikꞌoric chi reꞌ hat, hat i Jeremi̱yas reꞌ aj kꞌorol woꞌ Cꞌuhbal eh wilic woꞌ take quikꞌoric chi reꞌ hat, hat chic jenoꞌ queh take raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, nqui nquikꞌor, kojqui reh. \p \v 15 Chi jeꞌ aj reꞌ, xibiraj aj woꞌ chic keh chi jeꞌ wili: \p «Raj hat-tak, chajaric nacapaj chiri̱j nquikꞌor take reꞌ? Hab woꞌ wach i hin chaweh hat-tak? nqui keh. \p \v 16 Chalic i maꞌ Simon reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat, hat rAcꞌu̱n i cꞌachlic Dios chi junelic eh reꞌ woꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric ruꞌum, nqui reh. \p \v 17 Reꞌ Jesus, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ cok i hat Simon racꞌu̱n i Jonas, kꞌe̱ꞌ ato̱b aweh maj chi xanaꞌbej reꞌreꞌ, maꞌ reꞌ ta nchel jenoꞌ cꞌacharel xyeꞌbic aweh rehtꞌaljic, reꞌ laꞌ i wAja̱w wilic cho pan taxa̱j. \v 18 Yuꞌna kꞌuruꞌ, reꞌ take kꞌoric wili nanikꞌorom: Jeꞌ ricab til chꞌiclic nicꞌux chawi̱j chi reꞌ hat Luch abihnal, til chꞌiclic woꞌ nicꞌux chi reꞌ hin nanicowsonic quicꞌux take moloj wach aj niminel wi̱n jeꞌ ricab chi china̱ ta nak abaj wili, cꞌahchiꞌ nijohsam jenoꞌ pa̱t. Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ hin nanibanam chi reꞌ take moloj wach aj niminel wi̱n til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic naquichꞌica̱b quicꞌux chiwi̱j eh chi jeꞌ reꞌ, xa ta nak reꞌ quimic nariwihꞌic rajawric chi quina̱. \v 19 Jeꞌ woꞌ, jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak niyeb aweh take rila̱wahil take ritzꞌahpil jenoꞌ pa̱t, jeꞌ woꞌ reꞌ nanibanam chi nariyeꞌeric aweh chi wilic awajawric chi quina̱ take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ chopo̱j quina̱ ruꞌum i Dios reꞌ aj kꞌatal kꞌoric cho ar pan taxa̱j. Chi jeꞌ aj reꞌ, nok wilic chic awu̱cꞌ i awajawric reꞌreꞌ, naribanjic woꞌ chi paꞌ wilic maꞌxta ayeb kꞌab queh take aj niminel reꞌreꞌ chi naribanaric ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ Dios maꞌxta woꞌ riyeb kꞌab queh ar pan taxa̱j chi naribanaric. Paꞌ woꞌ wilic na̱yeb kꞌab queh chi nacaꞌnam ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ Dios nariyeb woꞌ kꞌab queh ar pan taxa̱j chi nacaꞌnam, nqui Jesus reh maꞌ Luch. \p \v 20 Chiri̱j reꞌ, xikꞌor woꞌ keh chi kunchelal i hoj raj tahkanel chi maꞌ hab ta wach aj eh nakakꞌorom chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌor queh raj tahkanel // chi naricansjic \r (Mr. 8.31—9.1; Lc. 9.22-27) \p \v 21 Xa ru̱cꞌ aj woꞌ cho kꞌoric xikꞌor reh maꞌ Luch, reꞌ Jesus pꞌuht risakomem wach keh hoj raj tahkanel chi til ajwal wach chi reh chi narojic ar Jerusalen. Jeꞌ aj wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel kꞌe̱ꞌ nimal tiꞌcꞌaxic nanicꞌulum naquincansjok. Jeꞌ woꞌ, reꞌ niCꞌuhbal maꞌxta woꞌ ricꞌulmujic cuꞌum take nahsil chipam katinami̱t i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ woꞌ reꞌ nacaꞌnam take aj cꞌamol quibe̱h aj cꞌatol si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maj curman chi chiꞌnchel reꞌreꞌ naricꞌulmujic eh jeꞌ woꞌ chi reꞌ hin nawuctic woꞌ chic cho pa ro̱x kꞌi̱j niquimic, nqui Jesus keh. \p \v 22 Nok cu reꞌ ti pe̱t keh ribirmijic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xesaj lok pa reh i Jesus eh jeꞌ wili xikꞌor reh chi rinakaric: \p «Chaj waꞌric nanakꞌor chi jeꞌ reꞌ, Ha̱w! Chacapaj soꞌ i Dios chi reꞌ ta nak reꞌreꞌ quetelenok awach chi maꞌ eta nacꞌul i tiꞌcꞌaxic xakꞌor, nqui reh. \p \v 23 Chalic i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Luch chi reh aj Yahm cꞌahchiꞌ rikꞌorom: \p «Telen chi niwach hat aj Yahm, nqui xikꞌor. \p Chiri̱j reꞌ xa cow chic cꞌahchiꞌ ritzꞌehtam pan nakꞌ wach i maꞌ Luch, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Maꞌ Luch, reꞌreꞌ aj Yahm ncojbic cho reh capew-bal reꞌreꞌ awu̱cꞌ. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ nacapaj ta ri̱j ribanaric haj wilic ra̱j i Dios, reꞌ laꞌ acapew-bal i hat riban jenaj wach ru̱cꞌ quicapew-bal take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ nquichꞌica̱ꞌ ta quicꞌux chiri̱j i Dios, nqui Jesus reh. \p \v 24 Chiri̱j aj chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh hoj raj tahkanel: \p «Reꞌ hab wach nariyeb ricꞌux chi nitahkaljic chikꞌeb lok rij ricꞌux nicꞌ nimal nesenic lok reh ricapew-bal chiwi̱j i hin. Jeꞌ woꞌ, maꞌ xa reꞌ ok pan sukquilal naquiritahkem, jeꞌ laꞌ ok woꞌ pan tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak ritehlam ricuru̱s. \v 25 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj hab wach reꞌ xa reꞌ sukquil cꞌuxlis ra̱j pa ricꞌacharic, maꞌxta rehcham i junelic cꞌacharic ru̱cꞌ i Dios, raj nchel i maꞌ rikꞌor ta bihnal ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic nbanaric reh ruꞌum chi waj tahkanel, reꞌreꞌ narehcham i junelic cꞌacharic. \v 26 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, ma̱yew acapew-bal tak chiri̱j nicꞌ paꞌ nimal wilic aweh tak maj wi maꞌ xawehchaj tak i junelic cꞌacharic maꞌxta chic jenoꞌ ritzꞌakil enatojbej tak wi̱ꞌ ri̱j. Jeꞌ woꞌ, to̱b ta yohbal wach abihomal tak wili, xa maꞌxta bih eritik aweh tak, wi maꞌ jaꞌ awehcham tak i junelic cꞌacharic naniyeb i hin naquincꞌolok woꞌ chic lok. \v 27 Nikꞌor chi nanicꞌulic lok maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel til nanicꞌulic lok chi wichꞌi̱l richꞌabquilal risakomil i wAja̱w eh chi wichꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch wilque̱b pan taxa̱j. Jeꞌ woꞌ, reꞌ hin nanibanam chꞌukuj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel eh nanitakꞌa̱b woꞌ chi naquicꞌulum i tiꞌcꞌaxic take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ cꞌahbilal xcaꞌn. Raj take coric xibanic, nanitakꞌa̱b chi naquicꞌulum risukquil quicꞌux. \v 28 Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ nicꞌulic lok i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, naricꞌuluric nok yeꞌo̱j chic wajawric chi kꞌatal kꞌoric eh wilic aweh hat-tak wilca̱t tak ayuꞌ yuꞌna cu jaꞌxta pe aquimic tak je maꞌ jaꞌ nawilow tak reꞌreꞌ, nqui Jesus. \c 17 \s1 Reꞌ Jesus xa nchꞌabchꞌatic chic // rilbal xiban \r (Mr. 9.2-13; Lc. 9.28-36) \p \v 1 Nok waki̱b chic kꞌi̱j rikꞌorom cho keh chi narojic ar Jerusalen, reꞌ Jesus xesaj lok pa reh i maꞌ Luch chꞌi̱l Jaco̱wo chꞌi̱l woꞌ i richa̱kꞌ i Jaco̱wo reꞌ Wa̱n ribihnal eh xicꞌam je take china̱ jenaj naht na̱ yu̱kꞌ. \v 2 Ar ajic china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xo̱j riban chi toco̱m chic ncaꞌyic rilbal chi quiwach take wich aj tahkanel reꞌreꞌ maj xa nchꞌabchꞌatic chic xiban jeꞌ ricab richꞌa̱b i kꞌi̱j eh reꞌ risoꞌ xo̱j riban xa saksa̱k chic xa jeꞌ chic ricab i sakom riyew cho i kꞌi̱j. \fig Reꞌ Jesus xiban xa nchꞌabchꞌatic chic i rilbal ruꞌum rilokꞌil |src="LB00317B.TIF" size="span" loc="01MAT 17: 2 ( Mc 9.2-13; Lc 9.28-36)" ref="SAN MATEO 17:2" \fig* \p \v 3 Ar aj ruꞌ ruhmumaj peꞌ chic cho quib aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios aj najtir kꞌi̱j, reꞌ Moyses chꞌi̱l Eli̱yas. Reꞌ take quib reꞌreꞌ xiꞌoquic chi kꞌoric ru̱cꞌ i Jesus. \v 4 Naxilow maꞌ Luch chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor je reh: \p «K-Aja̱w Jesus, kꞌe̱ꞌ peꞌ tare̱t chi hoj awichꞌi̱l ayuꞌ. Chayew kꞌab keh kꞌuruꞌ chi enkatikꞌa̱ꞌ xib ok chi cucꞌ pahpaꞌx. Jenaj aweh hat, jenaj reh Moyses eh jenaj woꞌ reh Eli̱yas, nqui reh. \p \v 5 Xa cu reꞌ peꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i maꞌ Luch, jenaj su̱tzꞌ xa nsakomonic chic pa̱m xisutej qui̱j chiꞌnchel eh jeꞌ wili jenaj kꞌoric xbirmijic chipam i su̱tzꞌ reꞌreꞌ: \p «Reꞌ Jesus wili til kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj maj wAcꞌu̱n aj nawil eh kꞌe̱ꞌ woꞌ nsukbic pa nicꞌux ruꞌum. Chabiraj aj tak rikꞌorbal, nqui kꞌoric xbanjic cho. \p \v 6 Naxquibiraj reꞌreꞌ take xib chi kich aj tahkanel reꞌreꞌ, xquixucꞌa̱ꞌ jok qui̱b cu wach acꞌal ruꞌum quiyoꞌjic xoquic cho, \v 7 xa reꞌ laꞌ Jesus xijil cok ri̱b cu̱cꞌ eh naxitzꞌaꞌj take cok, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Tipa̱ꞌ tak johtok. Maꞌ tiyoꞌjic tak chic, nqui queh xib kichꞌi̱l reꞌreꞌ. \p \v 8 Jeꞌ reꞌ ajic naxquijohsaj johtok quilbal, maꞌxta chic nquilow wach i Moyses chꞌi̱l Eli̱yas, xa reꞌ laꞌ chic i Jesus paꞌlic chi quiwach chi rutquel. \v 9 Chiri̱j chic reꞌreꞌ, nok kajic chic ncaꞌn cho china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ hab pe wach aj eh nakꞌor tak i xawilow tak wili cu rehtal nok reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, hin ok chic uctunak cho chi quixilac take camnak, nqui xikꞌor queh. \p \v 10 Chiri̱j wili reꞌ take xib chi kich aj tahkanel reꞌreꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor cok reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ hoj nkacoj wach chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ kacapew-bal i hoj xa reꞌ laꞌ chaj bih riwi̱ꞌ chi reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses nquikꞌor chi reꞌ maꞌ Eli̱yas naricꞌulic lok chi pe̱t chiwach i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric? nqui take reh. \p \v 11 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Coric nquikꞌor chi reꞌ Eli̱yas naricꞌulic lok chi pe̱t chi ribanaric chi reꞌ take tinamit naquitikꞌa̱b qui̱b chi ricꞌuluric i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, \v 12 xa reꞌ laꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌxta nquicoj rehtal chi xwihꞌic chic chi quixilac jenaj winak reꞌ xcꞌulic chi rijelow-bal i Eli̱yas eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xquicꞌul ta chi suk reꞌ laꞌ chic xcaꞌn ribanaric reꞌ haj wilic i tiꞌcꞌaxic xca̱j caꞌnam reh jeꞌ ricab nacaꞌnam woꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wu̱cꞌ i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, nqui Jesus queh. \p \v 13 Ru̱cꞌ i xikꞌor reꞌreꞌ, cu reꞌ aj ruꞌ xquirak chiri̱j take xib chi kich aj tahkanel reꞌreꞌ chi naxkꞌoric i Jesus chiri̱j Eli̱yas chiri̱j laꞌ poꞌ i Wa̱n reꞌ xkahsanic quiha̱ꞌ i tinamit, xkꞌoric. \s1 Reꞌ Jesus xitꞌerej lok jenaj // maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ jenaj acꞌun \r (Mr. 9.14-29; Lc. 9.37-43) \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ jenaj winak xelic cho chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus naxchalic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach: \p \v 15 «K-Aja̱w Jesus, chacuy chaquetelej wach wi̱n i wacꞌu̱n eh chatoꞌbej ru̱cꞌ resmejic lok riyaꞌbilal. Reꞌreꞌ nanchalic risihkoral, kꞌe̱ꞌ tiꞌquil ricꞌul eh xa paꞌ nkꞌehbic. Wilic pech nkꞌehbic pan kꞌa̱kꞌ eh wilic pech nkꞌehbic pan haꞌ. \v 16 Ruꞌum riyaꞌbilal reꞌreꞌ, xniyew chi quiwach take nahsil awaj tahkanel wili chi naquesam nak lok reh riyaꞌbilal xa reꞌ laꞌ maꞌ xcaꞌn ta woꞌ canar ruꞌ, nqui reh. \p \v 17 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban take tinamit reꞌreꞌ: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ cok hat-tak tinamit, hat-tak chic cow chi rinimjic niCꞌuhbal ruꞌum jotꞌo̱j chic anoꞌjbal tak! Ma̱capaj tak nchel kꞌuruꞌ chi chiwach i quib xib chic kꞌi̱j wilqui̱n chaxilac tak xa cu naca̱t woꞌ nicuyum tak ru̱cꞌ ricowil anoꞌjbal tak reꞌreꞌ, nqui chi kꞌilbal queh. \p Chiri̱j chic ruꞌ, xikꞌor reh winak chi jeꞌ wili: \p «Chacꞌam cho wi̱n awacꞌu̱n, nqui reh. \p \v 18 Nok cꞌamoj chic cok ru̱cꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor reh maꞌ tob laj uxlabal chi narelic lok ru̱cꞌ acꞌun reꞌreꞌ. Naxelic lok i maꞌ tob laj uxlabal, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xcahnic chi suk chic ricꞌux acꞌun reꞌreꞌ. \v 19 Nok reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel Jesus xa kutquel chic wilco̱j lok, wilic take kichꞌi̱l jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus naxquijil cok qui̱b ru̱cꞌ: \p «Ha̱w, chaj waꞌric nok reꞌ hoj maꞌ xkaꞌn ta canar ritꞌermejic lok i maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ acꞌun reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 20 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Maꞌ xaꞌn ta tak lok canar resmejic ruꞌum chi jaꞌ cowjonak ta acapew-bal tak ru̱cꞌ i Dios. Wi ta reꞌ acapew-bal tak pononak ta nak chic ricowil jeꞌ ricab riban tꞌuch ijaꞌ mosta̱sa ribihnal rirak ricowil nanrejbic, reꞌ hat-tak maꞌxta nak bih maꞌ ta nak eriban chawach. Jeꞌ ricab wi ta nak enakꞌor tak reh yu̱kꞌ wili chi enelic je eh chi ar chic pan maꞌ laj haꞌ wuluꞌ eno̱j riyew ri̱b, maꞌ eta nak naꞌn tak soꞌ ricꞌaxquilal resmejic je. \v 21 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ enaꞌn tak wi̱ꞌ quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal jeꞌ ricab take reꞌ, xa reꞌ wach ribanaric i ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc chiwach i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌoric woꞌ chic // chiri̱j riquimic \r (Mr. 9.30-32; Lc. 9.43-45) \p \v 22 Nok wilco̱j chic ponok pa riyukꞌul i Calile̱ya, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wilic xikꞌor keh chiri̱j riquimic: \p «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌahsjic pan quikꞌab take cꞌacharel reꞌ naquicansanic wi̱n. \v 23 Coric ruꞌ, reꞌ take reꞌ naqui̱nquicansam je xa reꞌ laꞌ pa ro̱x kꞌi̱j chic niquimic je, reꞌ Dios naribanam chi nawuctic woꞌ chic cho chi quixilac camnak, nqui xikꞌor keh. \p Ru̱cꞌ kꞌoric xiban reꞌreꞌ chi naricansjic, kꞌe̱ꞌ naxoquic cho ritzꞌirquilal pan kacꞌux. \s1 Reꞌ Jesus xiban woꞌ ritojoric i to̱j \p \v 24 Chiri̱j chic ruꞌ, nok hoj chic pononak pan tinamit reꞌ Capernahum ribihnal, reꞌ take aj molol to̱j quicamanic chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, xicꞌulic lok ru̱cꞌ maꞌ Luch eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ awaj tijinel tak Jesus, riyew na i to̱j ncamanic chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ i wach i Dios on maꞌ riyew ta? nqui take reh. \p \v 25 Chalic maꞌ Simon jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ho̱ꞌ, reꞌ Jesus riyew i to̱j reꞌreꞌ, nqui xikꞌor queh. \p Chiri̱j chic ruꞌ nok hoj chic oconak cok chipam i pa̱t reꞌ wilic wi̱ꞌ kapatal, reꞌ Jesus xa reꞌ woꞌ ti xojponic ar jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Simon: \p «Chaj bih nacapaj hat chiri̱j wili: Nanquitakꞌa̱ꞌ rimoloric i to̱j take kꞌatal kꞌoric ayuꞌ wach acꞌal, hab wach aj u̱cꞌ nquimol? Cu̱cꞌ take wilque̱b pa ripa̱t on cu̱cꞌ take cꞌacharel richop quina̱? nqui reh. \p \v 26 Nok rikꞌorom chic i maꞌ Luch chi reꞌ take kꞌatal kꞌoric cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌ richopom quina̱ ritakꞌa̱ꞌ rimoloric i to̱j reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chi wili xikꞌor reh: \p «Wi reꞌ take wilque̱b pan quipa̱t take kꞌatal kꞌoric maꞌ nquiyew ta i to̱j nmoloric, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ hin rAcꞌu̱n i Dios maꞌ riban ta woꞌ nak chi wi̱n chi eniyew i to̱j ncamanic chipam Lokꞌ laj riPa̱t i wAja̱w, \v 27 xa reꞌ laꞌ nchel reh chi maꞌ eta quicahnic chꞌiꞌc ku̱cꞌ, hiy yuꞌna chopol car chi chi̱ꞌ i maꞌ laj haꞌ. Reꞌ pe̱t car enachop cho ru̱cꞌ achopbal, chateh i chi̱ꞌ maj ar enarak jenaj tumi̱n manlic eritojbej ri̱j ato̱j i hat chꞌi̱l i wi̱n. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nacharak cho, chacꞌam cho eh chakꞌahsaj queh aj molol to̱j reꞌreꞌ, nqui Jesus reh. \c 18 \s1 Reꞌ maꞌ eta noquic chi rehquen // rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric \r (Mr. 9.33-37; Lc. 9.46-48) \p \v 1 Chiwach aj woꞌ juncꞌam naxicohlaj kꞌoric chiri̱j i to̱j ncamanic chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ hoj raj tahkanel xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ i Jesus, jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «K-Aja̱w Jesus, nok reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, riyeb chic alokꞌil chi kꞌatal kꞌoric, hab wach keh hoj wili naricahnic chi pe̱t awaj toꞌo̱l? kojqui reh. \p \v 2 Reꞌ Jesus naxibiraj reꞌreꞌ, xikꞌoꞌrej je jenaj tꞌuch acꞌun reꞌ xipahba̱ꞌ pan kayejal \v 3 eh jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Til coric nikꞌor aweh tak, wi reꞌ hat-tak maꞌ najal ta wach anoꞌjbal tak chi na̱banam tak jeꞌ ricab i tꞌuch acꞌun wili reꞌ maꞌ rinimsaj ta ti ri̱b, maꞌxta awoquic tak chi rehquen rajawric i Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j chi kꞌatal kꞌoric. \v 4 Chi ricꞌuꞌljic apahkanic tak kꞌuruꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi xa hab wach maꞌxta rinimsam ri̱b jeꞌ ricab i tꞌuch acꞌun wili, reꞌreꞌ naricahnic chi nahsil nok yeꞌo̱j ok chic nilokꞌil chi kꞌatal kꞌoric. \v 5 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ waj tahkanel nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal curman chi naribanam chi xa chꞌublic ti wach rinoꞌjbal jeꞌ ricab rinoꞌjbal i tꞌuch acꞌun. Ruꞌum aj reꞌ xa hab wach nariniminic reh rikꞌorbal i nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal reꞌ woꞌ nikꞌorbal i hin cꞌahchiꞌ rinimem. \s1 Reꞌ rikꞌeb pan mahc jenoꞌ queh // raj tahkanel i Jesus // wilic yohbalil china̱ \r (Mr. 9.42-48; Lc. 17.1-2) \p \v 6 «Reꞌ cꞌacharel reꞌ nyojbic ricapew-bal jenoꞌ queh take aj tahkem wi̱n wili reꞌ quikꞌochsam chic wach i ca̱mna jeꞌ ricab i tꞌuch acꞌun, sakbih nak chi reh chi encuturic jok pa richamil haꞌ chi bacꞌlic chi ralak chiwach jenoꞌ maꞌ laj abaj ncamanic chi queꞌbal jeꞌ ru̱cꞌ cu cawa̱y ncꞌuyuꞌsunic reh, maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric china̱ ruꞌum i Dios maꞌ jeꞌ ta ti ricab i tiꞌcꞌaxic enbanaric reh jenoꞌ waj tahkanel. \v 7 Wi maꞌ nacoj ta tak wach reꞌreꞌ, chacapaj tak chiri̱j i wili: Wi xa reꞌ ti take tinamit ayuꞌ wach acꞌal kꞌe̱ꞌ tiꞌ nquilow wach ruꞌum i yojoj capew-bal nbanaric chi quixilac, reꞌ ta na chic nyojbic reh quicapew-bal take aj niminel wi̱n, maꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic eniqꞌuic na̱ tiꞌquilal erilow wach nachicꞌul i tiꞌcꞌaxic ru̱cꞌ i Dios? \v 8 Ruꞌum aj reꞌ, nikꞌor aweh tak chi xa paꞌ jaric capew-bal nasjic cho pan awa̱mna tak reꞌ nbanic chi timahcanic tak ru̱cꞌ yojbal quicꞌux awas acha̱kꞌ tak, chawesaj lok chiri̱j acꞌux tak jeꞌ ricab nak resmejic lok awo̱k tak on akꞌab enaꞌn tak wi ta nak ruꞌum reꞌreꞌ maꞌ eta chic titakꞌabjic tak je chi manlic awach tak chipam i kꞌa̱kꞌ reꞌ xa koplic woꞌ cho chi junelic i kꞌi̱j sakom. Nikꞌor chi jeꞌ nak reꞌ enaꞌn tak maj chaweh hat-tak, kꞌe̱ꞌ nak tare̱t chi enawesaj tak lok awo̱k on akꞌab tak, wi ta nak ru̱cꞌ ribanaric reꞌreꞌ enaꞌn tak canar cꞌacharic chi junelic. \v 9 Jeꞌ woꞌ nak reꞌ enaꞌn tak ru̱cꞌ nakꞌ awach tak, ewoꞌ nak nawesaj tak lok wi ta nak ruꞌum ribanaric reꞌreꞌ maꞌ eta chic titakꞌabjic tak je chi manlic awach tak chipam i kꞌa̱kꞌ reꞌ ncꞌulmujic wi̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic. Nikꞌor chi jeꞌ nak reꞌ enaꞌn tak maj chaweh hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ nak tare̱t chi enawesaj tak lok i nakꞌ awach tak, wi ta nak ruꞌum ribanaric reꞌreꞌ enaꞌn tak canar i junelic cꞌacharic. \s1 Reꞌ yohbalil wilic china̱ jenoꞌ // hab wach riban nimsinic i̱b \r (Lc. 15.3-7) \p \v 10 «Ma̱nimsaj awi̱b tak chi quina̱ take cꞌacharel reꞌ ncaꞌn i noꞌjbal jeꞌ ricab rinoꞌjbal tꞌuch acꞌun wili. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios reꞌ quichaꞌjanic queh cꞌacharel reꞌreꞌ, til wilic cocbal chiwach i wAja̱w Dios ar pan taxa̱j chi aj kꞌorol reh chaj bih ncꞌuluric cu̱cꞌ, reh chi jeꞌ reꞌ ericoꞌlej woꞌ take. \v 11 Reꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ chi reꞌ wAja̱w Dios xiritakꞌa̱ꞌ cho chi acoꞌljic hat-tak waj niminel wi̱n. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, cu̱cꞌ take tinamit reꞌ jeꞌ take sahchel pan quimahc, xincꞌulic lok chi nanicoꞌlem take. \v 12 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ hin xchalic niban jeꞌ ricab eriban nak jenoꞌ aj chaꞌjem me̱ꞌ wi ta nak ensahchic cho jenoꞌ queh hoꞌcꞌahl (100) ok rime̱ꞌ wilic reh. Maꞌ nacapaj ta na tak chi reꞌ aj chaꞌjanel me̱ꞌ reꞌreꞌ ericana̱ꞌ cahnok chi cꞌololque̱b take belejlaj roꞌcꞌahl (99) chi rime̱ꞌ eh eno̱j chi risiqꞌuiric i risahchel me̱ꞌ? Jeꞌ reꞌ eriban, majeꞌ? Maꞌ xa reꞌ ta woꞌ nak reꞌreꞌ eriban, \v 13 nachirak laꞌ nak cho risahchel me̱ꞌ, til nikꞌor aweh tak chi reꞌ aj chaꞌjanel me̱ꞌ reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ nak chic ensukbic ricꞌux chiri̱j i jenaj chi rime̱ꞌ erirak woꞌ chic cho, chiwach take ribelejlaj roꞌcꞌahl (99) maꞌ xisahchic ta. \s1 Reꞌ riwi̱ꞌ rikꞌilmijic jenoꞌ // aj niminel nmahcanic \r (Lc. 17.3) \p \v 14 «Reꞌ kAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j maꞌ ra̱j ta chi xa ta nak jenaj aweh hat-tak waj niminel reꞌ abanam tak chic jeꞌ ricab rinoꞌjbal tꞌuch acꞌun wili, enakꞌeb awi̱b tak pan mahc. \v 15 Ruꞌum aj reꞌ, wi xmahcanic nchel jenoꞌ awich aj niminel tak chawach, chakꞌoꞌrej tak chi rutquel eh chakꞌil woꞌ tak pa ricorquil. Wi xiribiraj i kꞌilo̱j enaꞌn tak reh, maꞌ curman ta chic chi enakꞌoꞌrej tak jenoꞌ hab wach queh take awich aj niminel, maj ra̱j rikꞌorom chi xaꞌn tak chic canar ricorsjic wach rinoꞌjbal awich aj niminel reꞌreꞌ. \v 16 Reꞌ cok ruꞌ, wi maꞌ xibiraj i kꞌilo̱j enaꞌn reh chawutquel, chakꞌoꞌrej chic jenoꞌ on quib ok chi awich aj niminel tak, reh chi equiꞌo̱j chawi̱j tak chi naquibiram nicꞌ paꞌ nimal woꞌ chic i kꞌilo̱j enaꞌn tak reh chi quiwach. Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak reh chi enaꞌn jeꞌ ricab rikꞌor i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi cu ru̱cꞌ quikꞌorbal quib on xib ok chic chi cꞌacharel naribirmijic wi coric on maꞌ coric i mahc nkꞌormojic chiri̱j jenoꞌ cꞌacharel. \v 17 Wi xa ta nak reꞌ kꞌilo̱j encaꞌn take wilque̱b ponok chawi̱j eribiraj, chacꞌam aj tak je chi quiwach take riqꞌuihal moloj wach aj niminel reh chi reꞌ chic take reꞌ equikꞌilbic reh. Wi maꞌ aj woꞌ chic xibiraj i kꞌilo̱j encaꞌn take moloj wach aj niminel, cahnok aj ribiral chi aj mahc chawach hat-tak chiꞌnchel jeꞌ ricab nok reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l take aj molol to̱j ntakꞌabjic je ar Ro̱ma, kꞌoro̱j quibiral chi aj mahc take kuꞌum hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 18 Jeꞌ aj reꞌ chaꞌn tak maj reꞌ hat-tak wilic awajawric tak. Cꞌolok pan acꞌux tak reꞌ xnikꞌor chic wili chi xa paꞌ jaric maꞌxta ayeb tak kꞌab hat-tak chi naribanaric ayuꞌ wach acꞌal, ar pan taxa̱j reꞌ Dios maꞌxta woꞌ riyeb kꞌab eh nicꞌ paꞌ nimal na̱yeb tak kꞌab chi naribanaric ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ Dios nariyeb woꞌ kꞌab ar pan taxa̱j. \v 19 Junpech woꞌ chic til nikꞌor aweh tak i wili: Reꞌ Dios wilic cho pan taxa̱j, wi rilow cho chi tare̱t chaweh tak i xa paꞌ jaric pahkanic naꞌn tak chiwach chi xa jenaj wach acꞌux tak, reꞌreꞌ ewoꞌ riyew cho aweh tak. Jeꞌ reꞌ naribanam cho to̱b ta xa qui̱b ok ti aweh tak xamol awi̱b tak chi pahkanic pan ti̱j chiwach. \v 20 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj to̱b ta xa quib on xib ok chi aj niminel wi̱n xquimol qui̱b chi ti̱j, wi reꞌ take reꞌ xquipahkaj wi̱n chi equinwihꞌic cu̱cꞌ, ar woꞌ equinwihꞌic i hin chi quixilac, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌoric chiri̱j i cuyuj mahc \p \v 21 Naxicohlaj kꞌoric i Jesus, reꞌ maꞌ Luch xijil cok ri̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «K-Aja̱w Jesus, cu wuku̱b na pech nanicuyum rimahc jenoꞌ was nicha̱kꞌ nmahcanic chi niwach, on cu jarub pech? nqui reh. \p \v 22 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Reꞌ awas acha̱kꞌ maꞌ xa ta wukpech na̱cuyum rimahc, maꞌ ajlamaj ta laꞌ pech, nqui reh. \p \v 23 Chiri̱j reꞌ xikꞌor woꞌ chic reh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ chꞌukuj kꞌoric riban cho i Dios cu pan taxa̱j chi aj kꞌatal kꞌoric, nanijalwachem ru̱cꞌ i xiban jenaj kꞌatal kꞌoric reꞌ xoquic chi ripahkaljic quicꞌa̱s take raj camanom. \v 24 Naxoquic chi pahkanic cꞌa̱s i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xcꞌamaric cok chiwach reꞌ jenaj raj camanom xiqꞌuic na̱ qꞌuihal ricꞌa̱s ru̱cꞌ. \v 25 Naxpahkaljic reh ritojoric ricꞌa̱s, reꞌ aj camanom reꞌreꞌ maꞌ xiban ta chic canar ritojoric. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric xitakꞌa̱ꞌ chi naricꞌayjic take paꞌ bih wilic reh aj camanom reꞌreꞌ. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ xitakꞌa̱ꞌ chi naricꞌayjic raj camanom pan cow laj camanic chꞌi̱l i rehqꞌue̱n chꞌi̱l woꞌ take racꞌu̱n rixkꞌu̱n, reh chi reꞌ quitzꞌakil encamanic chi tojbal ricꞌa̱s, \v 26 xa reꞌ laꞌ aj camanom xa narixuc chic chiwach i kꞌatal kꞌoric xipahkaj ricuybal reh chi jeꞌ wili: \p ‹Ajabe̱s, chacuy quinawuyꞌej pe chic soꞌ ru̱cꞌ nicꞌa̱s. Reꞌ hin xa na woꞌ nitojom aweh, nqui xikꞌor reh. \p \v 27 «Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ xiquetelej wach i raj camanom eh xitakꞌa̱ꞌ je chi cuyu̱j chic rimahc ru̱cꞌ ricꞌa̱s. \v 28 Naxelic cho chiwach i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xicꞌuhlaj cok i jenaj rich aj camanom aj cꞌa̱s woꞌ ru̱cꞌ i aj camanom reꞌreꞌ. To̱b ta nak mahnicꞌ ti ricꞌa̱s i rich aj camanom, reꞌreꞌ xichop chi ralak eh jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom reh: \p ‹Chayew wi̱n acꞌa̱s yuꞌna, nqui reh. \p \v 29 «Reꞌ rich aj camanom jeꞌ wili rikꞌor reh chi xa nchꞌuk chic ricꞌux: \p ‹Ha̱w, chacuy quinawuyꞌej pe chic soꞌ ru̱cꞌ nicꞌa̱s. Reꞌ hin xa na woꞌ nitojom aweh, nqui reh. \p \v 30 «Raj laꞌ i aj camanom reꞌ xa cu reꞌ woꞌ ti xcuyuric cho rimahc, maꞌ xa̱j ta chic ruyꞌem i rich camanom chi ritojoric ricꞌa̱s, xicꞌam laꞌ je chi xcojoric pan che̱ꞌ cu rehtal xitoj lok i ricꞌa̱s. \v 31 Ar ajic reꞌ take toco̱m chic aj camanom xiꞌilbic reh xiban i quich aj camanom reꞌreꞌ, xa tiꞌ chic pan quicꞌux xponic quikꞌor reh kꞌatal kꞌoric nicꞌ nimal xcꞌulmujic je. \v 32 Naxibiraj i kꞌatal kꞌoric chaj bih xiban je raj camanom reꞌreꞌ, xiyukꞌej woꞌ chic ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Hat cꞌahbil laj aj camanom, reꞌ hin xnicuy amahc ru̱cꞌ riqꞌuihal acꞌa̱s abanam wu̱cꞌ ruꞌum nok xa nchꞌuk chic acꞌux xapahkaj wi̱n chi cu naca̱t wuyꞌem. \v 33 Jeꞌ ricab nok reꞌ hin xniquetelej awach, jeꞌ woꞌ nak chic reꞌ riqueteljic wach awich camanom xaꞌn i hat ru̱cꞌ ricꞌa̱s awu̱cꞌ, nqui reh. \p \v 34 «Ar ajic nok yohbal wach rijoskꞌil xjohtic cho kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xikꞌahsaj pan quikꞌab take aj chaꞌjem tzꞌahpel reh chi nacaꞌnam tiꞌcꞌaxic reh. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn ru̱cꞌ aj camanom reꞌreꞌ cu rehtal xikꞌahsaj chiꞌnchel ricꞌa̱s. \v 35 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, jeꞌ ricab xiban i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ naribanam i wAja̱w Dios wilic cho pan taxa̱j chi naritakꞌa̱b woꞌ cho tiꞌcꞌaxic chana̱ tak wi maꞌ nacuy tak quimahc awas acha̱kꞌ tak ru̱cꞌ chiꞌnchel acꞌux tak, nqui Jesus keh. \c 19 \s1 Maꞌxta chic jenoꞌ riwi̱ꞌ chi jenoꞌ // winak erichꞌak ri̱b ru̱cꞌ rehqꞌue̱n \r (Mr. 10.1-12; Lc. 16.18) \p \v 1 Nok ricohlam chic kꞌoric chiri̱j i cuyuric mahc, reꞌ Jesus xelic je chipam riyukꞌul i Calile̱ya eh xo̱j pa ricꞌulaꞌt i yukꞌul i Jure̱ya reꞌ wilic chi juntar nim laj ro̱k haꞌ Jortan ribihnal. \v 2 Chi quixilac take riqꞌuihal cꞌacharel quitahkanic reh, qꞌuihal take yowaꞌi̱b wilic eh ar, reꞌ Jesus xoquic chi resmejic lok quiyaꞌbilal. \v 3 Ar aj ruꞌ reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus, xicꞌulic lok juntuhm queh take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh jeꞌ wili xquikꞌor cok reh chi xa pajbal reh chi haj ta nak encalajic ru̱cꞌ rikꞌorbal chi quiwach: \p «Ha̱w, reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses riyew na kꞌab chi jenoꞌ winak caxa̱ra erichꞌak ri̱b ru̱cꞌ rehqꞌue̱n ruꞌum chi xa paꞌ ti bih encalajic wi̱ꞌ chiwach? nqui take reh. \p \v 4 Chalic Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak til maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios, chi reꞌreꞌ naxitikꞌa̱ꞌ i winak chꞌi̱l ixok, wilic take kꞌoric rikꞌorom cho naxitikꞌa̱ꞌ take cho pan pꞌutbal cho reh cꞌacharic. \v 5 Jeꞌ aj wili woꞌ rikꞌorom cho chiqui̱j take reꞌ: \p ‹Ruꞌum aj chi reꞌ hin xnitikꞌa̱ꞌ ixok chi ricꞌuꞌlil i winak, curman chi reꞌ winak nok rirakam chic ricꞌuꞌlil ro̱k kꞌab, naricana̱b wihꞌic chi rehquen rajawric ritu̱t raja̱w eh reꞌ chic ricꞌuꞌlil naricꞌuꞌlem pa ricꞌacharic. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok quicꞌamam chic qui̱b pan caxarahil, reꞌ take quib chi cꞌacharel reꞌreꞌ no̱j riban chi xa jenaj chic quiwi̱ꞌ, nqui rikꞌorom cho. \p \v 6 «Ruꞌum aj chi reꞌ quib chi cꞌacharel nquicꞌam qui̱b pan caxarahil maꞌ quib ta chic quiwi̱ꞌ xa jenaj laꞌ chic take, reꞌ juncꞌuhl chi cꞌacharel ntununjic quiwach ruꞌum i Dios maꞌ hab ta chic wach enchꞌakbic quiwach, nqui Jesus queh. \p \v 7 Reꞌ take cow laj aj niminel naxquibiraj reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ Moyses xiyew kꞌab chi jenoꞌ bahilbe̱s erichꞌak ri̱b chi cꞌacharic ru̱cꞌ rehqꞌue̱n. Reꞌ cok ruꞌ jeꞌ wili takꞌanic xiban: \q1 ‹Jenoꞌ winak ra̱j richꞌakam i rehqꞌue̱n, pe̱t chitikꞌa̱ꞌ jenoꞌ hu̱j reꞌ eritzꞌihmbaj wi̱ꞌ take riwi̱ꞌ chi narichꞌakam wi̱ꞌ ri̱b chꞌi̱l i rehqꞌue̱n \q1 eh nok riyeb chic reh rehqꞌue̱n i hu̱j reꞌreꞌ, cu reꞌ aj ruꞌ eriban chi erichꞌak ri̱b chi cꞌacharic, nqui cho. \p «Chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban i Moyses? nqui take reh. \p \v 8 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Coric ruꞌ, reꞌ Moyses xiyew kꞌab chi reꞌ winak narichꞌakam ri̱b ru̱cꞌ rehqꞌue̱n. Jeꞌ reꞌ xiban ruꞌum nok reꞌ take ama̱m awatiꞌt tak xisip ri̱b quinoꞌjbal chi maꞌ xca̱j ta chic rinimjic i Dios jeꞌ ricab woꞌ naꞌn hat-tak yuꞌna, xa reꞌ laꞌ pan chꞌiquinbal cho reh cꞌacharic maꞌ jeꞌ ta reꞌ xikꞌor cho Dios. \v 9 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi xa jenaj woꞌ riwi̱ꞌ wilic chi reꞌ winak eriban chi maꞌ eta chic ricꞌam ixok reꞌ naricꞌamam nak chi rehqꞌue̱n. Reꞌ aj wili riwi̱ꞌ reꞌreꞌ: Xa reꞌ cok i hab wach xiban lok i cꞌoyomal nok pahkamaj chic ruꞌum i winak reꞌ naribanam nak chi ribahi̱l, xa reꞌ woꞌ reꞌ riwi̱ꞌ eriban chi enchꞌakaric wi̱ꞌ jenoꞌ ixok. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa hab paꞌ wach winak reꞌ richꞌak rehqꞌue̱n eh ricꞌam chic jenoꞌ toco̱m ixok chi rehqꞌue̱n, nkajic pan cꞌoyomal. Xa maꞌ reꞌ ta chic i winak reꞌreꞌ nkajic pan cꞌoyomal, jeꞌ laꞌ woꞌ nancꞌamaric woꞌ chic chi ehqꞌuenbe̱s reꞌ ixok chꞌako̱j cho reꞌreꞌ, nkajic woꞌ pan cꞌoyomal i winak reꞌ ncꞌambic reh, nqui Jesus queh. \p \v 10 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ hoj raj tahkanel i Jesus jeꞌ wili xkakꞌor reh nok ojonak chic take cow laj aj niminel reꞌreꞌ: \p «Ruꞌum chi maꞌxta jenoꞌ riwi̱ꞌ chi reꞌ jenoꞌ winak erichꞌak ri̱b ru̱cꞌ rehqꞌue̱n, sakbih nak chi reh chi maꞌ eta riban caxa̱ra, kojqui reh. \p \v 11 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ tijbal wili maꞌ chiꞌnchel ta quirakbic chiri̱j, xa reꞌ wach take cꞌacharel reꞌ yeꞌo̱j queh ruꞌum i Dios chi jeꞌ ricab jenaj quisi̱ chi maꞌ eta ncaꞌn caxa̱ra, xa reꞌ woꞌ take reꞌ quirakbic chiri̱j. \v 12 Coric ruꞌ, wilic take maꞌ ncaꞌn ta caxa̱ra ruꞌum chi pan casba̱l cho wilic jenoꞌ quiyaꞌbilal reꞌ npitbic queh chi ncaꞌn caxa̱ra ru̱cꞌ jenoꞌ ixok. Wilic woꞌ take maꞌ ncaꞌn ta caxa̱ra jeꞌ ricab take bano̱j chi capu̱n winak chic take ruꞌum jenoꞌ kꞌatal kꞌoric ruꞌum chi cojo̱j take chi aj chaꞌjanel reh rehqꞌue̱n. Wilic woꞌ take maꞌ nca̱j ta caꞌnam caxa̱ra ruꞌum chi ar chic nquiyew quicꞌux chiri̱j rikꞌormojic chi reꞌ Dios aj kꞌatal kꞌoric cho cu pan taxa̱j. Ruꞌum aj chi wilic riwi̱ꞌ chi maꞌ chiꞌnchel ta take winak maꞌ nquisicꞌ ta quehqꞌue̱n, xa hab wach ricꞌraj ri̱b chi maꞌ curman ta chi narisiqꞌuim rehqꞌue̱n, cahnok woꞌ chi jeꞌ reꞌ, nqui Jesus keh. \s1 Wilic take haꞌlacꞌun xicuseꞌsjic // ruꞌum i Jesus \r (Mr. 10.13-16; Lc. 18.15-17) \p \v 13 Ar aj woꞌ pa riyukꞌul i Jure̱ya, wilic take tutbe̱s ajabe̱s xquicꞌam cok quihaꞌlacꞌu̱n chiwach i Jesus reh chi naricojom rikꞌab chi quina̱ chi cuseꞌsbal queh pa riti̱j. To̱b ta nak reꞌ hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus xojcakric chi quina̱ take cꞌahchiꞌ quicꞌamam cok i quihaꞌlacꞌu̱n, \v 14 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Ruꞌum aj chi reꞌ Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j, reꞌreꞌ nkꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take quisicꞌbic reh nicuseꞌsbal jeꞌ ricab ncaꞌn take haꞌlacꞌun wili, ma̱kꞌet tak pan quibe̱h take chi naquijilim cho qui̱b wu̱cꞌ, chayew laꞌ tak kꞌab queh chi jeꞌ reꞌ encaꞌn, nqui Jesus keh. \p \v 15 Chiri̱j reꞌ xicoj rikꞌab chi quina̱ take haꞌlacꞌun reꞌreꞌ chi quicuseꞌsjic eh nok ricohlam chic ribanaric reꞌreꞌ, xelic je chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ. \s1 Jenaj biho̱m laj qꞌuijol maꞌ xa̱j ta // ripuhcam soꞌ ribihomal \r (Mr. 10.17-31; Lc. 18.18-30) \p \v 16 Chipam aj woꞌ yukꞌul reꞌreꞌ, jenaj cꞌacharel xcꞌulic lok ru̱cꞌ Jesus chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w ato̱b laj kaj tijinel, chakꞌor wi̱n, chaj bih ra̱j banaric reh chi equinehtric reh i junelic cꞌacharic? nqui reh. \p \v 17 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wi xa reꞌ woꞌ Dios kꞌe̱ꞌ ato̱b, naxakꞌor wi̱n kꞌuruꞌ chi hin woꞌ ato̱b, narak ta woꞌ nchel chiri̱j chi reꞌ hin wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic aweh haj wilic ra̱j banaric? nqui reh. \p Chiri̱j reꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Reh chi na̱wehtric reh i junelic cꞌacharic, chacꞌam na̱ take takꞌanic wilic chipam i Lokꞌ laj Hu̱j wilic chipam riCꞌuhbal i Dios, nqui Jesus. \p \v 18 —Haj wilic take takꞌanic nakꞌor reꞌreꞌ, nqui cꞌacharel reꞌreꞌ. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ woꞌ take wili: \q1 “Ma̱ban i cansanic, \q1 ma̱ban i cꞌoyomal, \q1 ma̱ban i lekꞌ, \q1 ma̱ban i chucuj kꞌoric chiri̱j awas acha̱kꞌ, \q1 \v 19 chalokꞌmej atu̱t awaja̱w, \q1 eh chacꞌax woꞌ awas acha̱kꞌ jeꞌ ricab ricꞌaxaric awi̱b naꞌn i hat, nqui Jesus reh. \p \v 20 Reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ cu qꞌuijol, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, chiꞌnchel take takꞌanic nakꞌor reꞌreꞌ cu pa nitꞌuchal nipꞌutum cho ricꞌamaric na̱. Chaj chic bih jenoꞌ ra̱j banaric kꞌuruꞌ chiri̱j lok take cꞌuhbal reꞌreꞌ? nqui reh. \p \v 21 Reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat wi nawa̱j abanam chi manlic aj niminel reh riCꞌuhbal i Dios, tak chiwi̱j eh quinatahkej. Reꞌ cok ruꞌ, chacꞌayej pe cho chi pe̱t nicꞌ paꞌ nimal wilic aweh eh reꞌ ritzꞌakil chayew queh take niba̱ꞌ reh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xa ta jeꞌ chic ricab abihomal wilic ayuꞌ wach acꞌal enamol wach ru̱cꞌ i Dios ar pan taxa̱j, nqui reh. \p \v 22 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ kꞌoric xiban i Jesus, reꞌ qꞌuijol laj cꞌacharel reꞌreꞌ xelic je ru̱cꞌ chi xa tiꞌ chic pa ricꞌux ruꞌum tiꞌ xibiraj chi naricꞌayem paꞌ bih wilic reh maj yohbal cho wach ribihomal wilic. \v 23 Naxilow i Jesus chi jeꞌ reꞌ xiban i qꞌuijol, jeꞌ wili xikꞌor keh hoj raj tahkanel: \p «Coric nikꞌor aweh tak, til kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ biho̱m chi enoquic chi riꞌsil rajawric i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j. \v 24 Til aj nicaꞌpechej woꞌ chic aweh tak chi reꞌ biho̱m wi maꞌ resaj lok chi ri̱j ricꞌux i ribihomal, kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh chi enoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric. Xa jeꞌ na ricab cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ nim laj chicop came̱yo ribihnal chi enoquic chipam tꞌuch ritzꞌahpil ocbal reh katinami̱t Jerusalen nok wilic i rihk, nqui Jesus. \p \v 25 —Wi kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi queh take bihomak chi equiꞌoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric, hab woꞌ wach kꞌuruꞌ eriban canar oquic? kojqui naxkabiraj i xikꞌor reꞌreꞌ. \p \v 26 Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ Jesus chi xa cow chic cꞌahchiꞌco̱j ritzꞌehtam, jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Chawach hat-tak cꞌacharel maꞌ eta riban chi hab wach cꞌacharel eriban canar oquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric, xa reꞌ laꞌ chiwach i Dios maꞌxta bih cꞌaxic chi ribanaric chi reꞌ cꞌacharel enoquic chi riꞌsil rajawric ruꞌ, nqui Jesus keh. \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ cok i hoj til woꞌ chiꞌnchel paꞌ bih wilic keh xkacana̱ꞌ cho chi atahkaljic. Ra̱j na rikꞌorom kꞌuruꞌ chi ruꞌum reꞌreꞌ, reꞌ Dios nariyeb rijelow-bal keh? nqui reh. \p \v 28 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ i maꞌ Luch: \p «Til coric nikꞌor aweh chi nok uctunak chic take cho cꞌacharel camnak take je, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanicꞌuhtam rinimal nichꞌabquilal naquinocok chi kꞌatoj kꞌoric. Ar aj ruꞌ nok niyeb chic awajawric tak, na̱kꞌatam woꞌ tak kꞌoric chi quina̱ take kich cꞌacharel ca̱ꞌ quiꞌsil cho cablaj chꞌuk chi tinamit tzꞌuhcrunak cho cu̱cꞌ take racꞌu̱n maꞌ Israhel. \v 29 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ hat-tak aj tahkanel wi̱n reꞌ xacana̱ꞌ tak cho awaj pan pa̱t tak jeꞌ ricab take atu̱t awaja̱w tak, take awas acha̱kꞌ tak, take awana̱b tak on awehqꞌue̱n tak chꞌi̱l take ahaꞌlacꞌu̱n tak, on xacana̱ꞌ woꞌ tak cho ayeꞌa̱b tak ruꞌum reh nitahkaljic, yohbal chic wach nacaꞌnam chi jeꞌ awu̱cꞌ chic take cho. Maꞌ xa ta reꞌreꞌ nariwihꞌic aweh tak, na̱wehtric laꞌ woꞌ tak reh i junelic cꞌacharic. \v 30 Jeꞌ woꞌ chic, nikꞌor aweh tak chi qꞌuihal aweh hat-tak reꞌ maꞌxta ti awaꞌric tak ayuꞌ wach acꞌal, naribanam chi kꞌe̱ꞌ chic awaꞌric tak nariwihꞌic. Tzꞌa̱b ruꞌ take cꞌacharel reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic quiwaꞌric wilic ayuꞌ wach acꞌal, naribanam chi maꞌxta chic riwihꞌic quiwaꞌric. \c 20 \nb \v 1 «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ riwi̱ꞌ yeꞌo̱j co̱ch riban i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, til jenaj wach chꞌi̱l jeꞌ ricab xiban i jenaj ajabe̱s reꞌ cu wahkꞌek ti xo̱j sicꞌol mo̱sa reh camanic pa racꞌa̱l. \v 2 Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ ajic naxirak take cho mo̱sa, xitikꞌa̱ꞌ wach cu̱cꞌ chi reꞌ tojbal nyeꞌeric reh jenaj kꞌi̱j, reꞌ woꞌ reꞌ nariyeb queh eh nok rikꞌorom chic queh chi jeꞌ reꞌ, xitakꞌa̱ꞌ je take pa racꞌa̱l chi camanic. \v 3 Nok jeꞌ chic beleje̱b o̱ra reh kꞌi̱j, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xo̱j behok pan cꞌaybal eh naxilow quiwach take juꞌjun winak wilque̱b ar chi maꞌxta quicamaj \v 4 jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Chaj bih nakꞌeb tak wi̱ꞌ i kꞌi̱j ayuꞌ, tak-tak camanom chiwi̱j pan wacꞌa̱l eh haj paꞌ wilic ritzꞌakil acamaj tak nicapaj chi ricꞌul chaweh tak reꞌ woꞌ reꞌ enacꞌul tak, nqui queh. \p «Chi jeꞌ reꞌ, xiꞌo̱j woꞌ camanom take winak reꞌreꞌ. \p \v 5 «Naxo̱j woꞌ chic behok jeꞌ na cablaj o̱ra reh kꞌi̱j eh jeꞌ woꞌ, jeꞌ na xib o̱ra reh kꞌi̱j, xirak woꞌ chic take juꞌjun winak maꞌxta bih cꞌahchiꞌque̱b eh xicꞌam woꞌ je take chiri̱j chi camanic. \v 6 Jeꞌ na chic hoꞌo̱b o̱ra reh kꞌi̱j naxo̱j woꞌ chic behok, xirak woꞌ juꞌjun chic take winak maꞌxta bih cꞌahchiꞌque̱b eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Chaj waꞌric maꞌ camanic ta naꞌn tak chiwach i kꞌi̱j wili? nqui queh. \p \v 7 —Maꞌ camanic ta nkaꞌn maj maꞌ hab ta woꞌ wach ncꞌulic kꞌorok kacamaj, nqui take winak reꞌreꞌ. \p «Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Tak-tak camanom chiwi̱j pan wacꞌa̱l eh haj paꞌ wilic ritzꞌakil acamaj tak nicapaj chi ricꞌul chaweh tak, reꞌ woꞌ reꞌ enacꞌul tak, nqui queh. \p «Chi jeꞌ reꞌ xiꞌo̱j woꞌ camanom take winak reꞌreꞌ. \v 8 Naxelic aj cho quikꞌi̱j take camanom, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh raj camanom ricojom chi aj ilol reh ricamaj: \p ‹Chatakꞌa̱ꞌ quicꞌamaric take aj camanom reh kꞌi̱j wili eh chatoj queh ritzꞌakil quicamaj, xa reꞌ laꞌ pe̱t chapꞌut cho to̱j cu̱cꞌ take xam xiꞌoquic chi camanic eh chacohlaj cu̱cꞌ take xiꞌoquic chi pe̱t. \v 9 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ take winak xiꞌoquic chi camanic jeꞌ na hoꞌo̱b o̱ra chayew queh manlic wach tojbal nyeꞌeric reh jenaj kꞌi̱j, nqui reh. \p \v 10 «Cu reꞌ chic ruꞌ, xiꞌoquic cok take wahkꞌek xiꞌoquic chi camanic. Reꞌ take reꞌ ruꞌum chi pe̱t xiꞌoquic chi camanic quicapaj chi xa qꞌuih laꞌ chic nariyeꞌeric queh pan quicꞌux, xa reꞌ laꞌ xa reꞌ woꞌ ti ritzꞌakil i jenaj kꞌi̱j chi camanic xyeꞌeric queh. \v 11 Nok quicꞌulum chic quitzꞌa̱k take camanom reꞌreꞌ, xiꞌoquic chi ricꞌuꞌtjic i ajabe̱s reꞌreꞌ \v 12 chi jeꞌ wili: \p ‹To̱b ta reꞌ hoj xojkꞌuhtic chi camanic eh xkacuy ritzꞌaꞌquil i kꞌi̱j, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xa jenaj wach ritzꞌakil kacamaj xiyew quichꞌi̱l take xa jenaj ti o̱ra xicamanic ruꞌum chi xam be̱h xiꞌoquic, nqui take. \p \v 13 «Reꞌ Ajabe̱s reꞌreꞌ naxibiraj i chaj bih nquikꞌor, jeꞌ wili xikꞌor reh jenaj queh camanom reꞌreꞌ: \p ‹Ha̱w, reꞌ hin maꞌxta bih jenoꞌ cꞌahbilal cꞌahchiꞌ nibanam aweh maj reꞌ hat xacꞌuꞌlej na̱ wi̱n chi xa reꞌ woꞌ ritzꞌakil i jenaj kꞌi̱j chi camanic naniyeb aweh chi atojbal. \v 14 Chacꞌam je atojbal kꞌuruꞌ, hiy eh maꞌ tiꞌahnic chic cho wu̱cꞌ chiri̱j chi xa jenaj wach tojbal nwa̱j niyeb aweh chꞌi̱l take xam be̱h xiꞌoquic chi camanic wu̱cꞌ. \v 15 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh maj reꞌ hin pa nikꞌab wilic i paꞌ bih nwa̱j nibanam ru̱cꞌ nitzꞌa̱k, raj nchel i hat maꞌ riwi̱ꞌ ta chaweh chi entiꞌbic acꞌux ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ hin ato̱b, nqui reh. \p \v 16 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, jeꞌ ricab chi reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xa jenaj wach tojbal xiyew queh raj camanom, to̱b ta nchel wilic queh xiꞌoquic chi camanic chi pe̱t eh wilic woꞌ queh xiꞌoquic chi camanic chi xam, jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric awu̱cꞌ hat-tak waj tahkanel chi reꞌ take xiꞌoquic chi pe̱t be̱h chi nitahkaljic, xa jenaj woꞌ wach rehchjic i junelic cꞌacharic nacaꞌnam quichꞌi̱l take cu xam nacoquic chi nitahkaljic. Reꞌ cok ruꞌ to̱b ta jeꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ rehchjic i junelic cꞌacharic, maꞌ chiꞌnchel ta take cꞌacharel naquicoꞌljic. Coric ruꞌ, reꞌ Dios riban i yukꞌunic queh riqꞌuihal cꞌacharel chi naquicoꞌljic, xa reꞌ laꞌ to̱b ta woꞌ riyukꞌej take chi naquicoꞌljic, maꞌ qꞌuih ta ti take naquicoꞌljic chiwach i riqꞌuihal cꞌacharel maꞌxta quicoꞌljic, nqui Jesus reh maꞌ Luch. \s1 Reꞌ Jesus jenaj woꞌ chic pech // nkꞌoric chiri̱j riquimic \r (Mr. 10.32-34; Lc. 18.31-34) \p \v 17 Nok kachopom chic je kabe̱h ar Jerusalen, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel nok xa kutquel chic: \p \v 18 «Chacoj tak rehtal, chipam i tinamit Jerusalen reꞌ cꞌahchiꞌ kojic wi̱ꞌ wilic i jenaj reꞌ narikꞌahsjic wi̱n pan quikꞌab take nahsil aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌ take wili naquipahkam richꞌukuric ri̱j niquimic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. \v 19 Ar nanikꞌahsjic woꞌ pan quikꞌab take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ naquiseꞌlam pan nakꞌ niwach, reꞌ naquitzꞌuhumunic wi̱n eh reꞌ naquijapꞌbic woꞌ wi̱n wach curu̱s. To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ nacaꞌnam wi̱n, pa ro̱x kꞌi̱j niquimic na woꞌ chic wuctic cho chi quixilac take camnak, nqui keh. \s1 Jenaj tutbe̱s xipahkaj reh Jesus // jenaj atoꞌbil chiqui̱j take racꞌu̱n \r (Mr. 10.35-45) \p \v 20 Chiri̱j chic rikꞌormojic ribiral keh riquimic i Jesus, reꞌ rehqꞌue̱n i Sewere̱yo xoquic cok ru̱cꞌ i Jesus richꞌi̱l take quib chi racꞌu̱n eh naxixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach, xipahkaj reh chi naribanam jenaj atoꞌbil. \v 21 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Chajaric i atoꞌbil nawa̱j, nqui reh. \p Reꞌ ixok reꞌreꞌ, jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom cok reh Jesus: \p «Nok wilca̱t chic chi kꞌatoj kꞌoric, chacuy Ha̱w chacoj ta take wi̱n i wacꞌu̱n wili chi quinahsil take awaj toꞌbonel, nqui reh. \p \v 22 Chalic i Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Tu̱t, reꞌ hat maꞌ narak ta chiri̱j chaj bih cꞌahchiꞌ apahkam wi̱n, nqui reh. \p Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh quib chi acꞌun reꞌreꞌ: \p «Jeꞌ ricab chi curman ta nak chi wi̱n rucꞌjic i cꞌah laj haꞌ yeꞌo̱j pan jenoꞌ culc, jeꞌ woꞌ curman chi wi̱n chi reꞌ hin nanicꞌulum i tiꞌcꞌaxic reꞌ naricꞌambic je wi̱n riꞌsil acꞌal jeꞌ ricab naxmuhkic nina̱ pan haꞌ naxkahsjic niha̱ꞌ. Ena nacuy tak i tiꞌcꞌaxic wilic chi nina̱ nanacapaj hat-tak? nqui queh. \p Nok reꞌ take acꞌun reꞌreꞌ xquikꞌor reh Jesus chi enquicuy ransil i tiꞌcꞌaxic, \v 23 jeꞌ woꞌ chic wili xkꞌormojic queh ruꞌum i Jesus: \p «Pan coric, reꞌ hat-tak ewoꞌ na nak nacuy tak ransil i tiꞌcꞌaxic nanicuyum ransil i hin, xa reꞌ laꞌ hin maꞌ eta tinicoj tak chi quinahsil take waj toꞌbonel chi kꞌatoj kꞌoric maj reꞌ take naquibanic reꞌreꞌ, xa reꞌ woꞌ take hab paꞌ wach chiho̱j take ruꞌum i wAja̱w, nqui Jesus queh. \p \v 24 Naxkabiraj chi jeꞌ reꞌ i hoj riman chic aj tahkanel, xojcakric chi quina̱ i quib i kichꞌi̱l reꞌreꞌ, reꞌ xa quicha̱kꞌ qui̱b. \v 25 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus naxojrikꞌoꞌrej chi nakajilim cok ki̱b ru̱cꞌ, jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak nicꞌ wach quinoꞌjbal take kꞌatal kꞌoric chꞌi̱l take caj toꞌo̱l naquikꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ take reꞌ nca̱j chi xa reꞌ wach i takꞌanic ncaꞌn ruꞌ, xa reꞌ wach reꞌ curman chi naricꞌamaric na̱ cuꞌum chiꞌnchel, \v 26 ra̱j laꞌ nchel chaxilac hat-tak maꞌ jeꞌ ta reꞌ noꞌjbal na̱banam tak, jeꞌ laꞌ wili na̱banam tak: Xa hab wach chaxilac tak ra̱j ribanam ri̱b chi nim wach, riwi̱ꞌ chi reh chi naribanam chi aj toꞌo̱l queh take rich cꞌacharel. \v 27 Jeꞌ woꞌ reꞌ i cꞌacharel reꞌ ra̱j chi encojoric ruꞌum i Dios chi aj cꞌamol be̱h, riwi̱ꞌ chi reh chi naribanam woꞌ chi aj toꞌo̱l queh take rich cꞌacharel \v 28 jeꞌ ricab nok reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, maꞌ xincꞌulic ta lok chaxilac tak reh chi reꞌ ta nak hin na̱camanem tak niwach, xincꞌulic laꞌ lok reh chi reꞌ hin nanicamanem awach tak ru̱cꞌ acoꞌljic hat-tak chiꞌnchel cꞌacharel. Ruꞌum aj reꞌ chi acoꞌljic hat-tak, reꞌ hin naniyeb nicꞌacharic pan quimic reꞌ naricamanic chi jeꞌ jenaj tojbal yeꞌo̱j chi rijelow-bal i tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum nak chiꞌnchel cꞌacharel ruꞌum reh nicꞌ paꞌ qꞌuihal quimahc wilic, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ Jesus xisakomej pa̱m i // nakꞌ quiwach take quib chi sotꞌ \r (Mr. 10.46-52; Lc. 18.35-43) \p \v 29 Nok cꞌahchiꞌ kiqꞌuic ponok pan tinamit Jericoh ribihnal chi kichꞌi̱l take juntuhm chi cꞌacharel, \v 30 quib take sotꞌ tzꞌukulque̱b lok chi chi̱ꞌ i be̱h pan elbal lok reh tinamit reꞌreꞌ, naxquibiraj chi cꞌahchiꞌ riqꞌuic ponok i Jesus ar xquiqꞌuer je quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti kawach chi ribanaric chi nakilbic, nqui take reh. \p \v 31 Ar ajic nok reꞌ take tinamit pꞌuht quinakam take sotꞌ reꞌreꞌ chi naquimayam ahnic, riman chic xquiqꞌuer je quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti kawach chi ribanaric chi nakilbic, nqui take reh. \p \v 32 Naxipahba̱ꞌ aj ri̱b i Jesus, xitakꞌa̱ꞌ quicꞌamaric take sotꞌ reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh nok wilque̱b chic cok chiwach: \p «Chaj bih nawa̱j tak chi nanibanam awu̱cꞌ tak? nqui queh. \p \v 33 —Ha̱w, reꞌ hoj nka̱j nak chi enaꞌn chi ekoj-ilbic, nqui take reh. \p \v 34 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, xiquetelej quiwach eh xitzꞌaꞌj cok i nakꞌ quiwach. Chiri̱j chic reꞌ, naxsakombic woꞌ ti pa̱m nakꞌ quiwach take sotꞌ reꞌreꞌ, xiꞌoquic woꞌ ti je chi ritahkaljic i Jesus. \c 21 \s1 Reꞌ roquic cok i Jesus // ar pan tinamit Jerusalen \r (Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) \p \v 1 Nok wilco̱j chic ar pan tinamit Wetpaqueh ribihnal reꞌ wilic je maꞌ naht ta je ru̱cꞌ i tinamit Jerusalen reꞌ wilic woꞌ chi rilahkꞌ i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, reꞌ Jesus xikꞌoꞌrej take je quib chi kich nahsil i hoj cablaj chi raj tahkanel chi naritakꞌa̱b je take. \v 2 Jeꞌ aj wili takꞌanic xiban je queh: \p «Hiy tak cok chipam i tinamit wilic chi kawach wili eh nok wilca̱t tak chic cok ar, enarak tak jenaj racꞌu̱n cawa̱y bacꞌlic ar chꞌi̱l i ritu̱t. Nacharak tak, chachej tak take cho quicabchel eh chacꞌam take cho wi̱n ayuꞌ. \v 3 Wi hab wach ok nchel xbirinic aweh tak chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ achejem tak take chicop reꞌreꞌ, chakꞌor tak reh chi naricamanic wi̱n hin Ajabe̱s Jesus eh chi xa reꞌ woꞌ ti nanicohlam ricojoric i racꞌu̱n ruꞌ nanisolqꞌuim woꞌ chic take reh, nqui queh. \p \v 4 Chi jeꞌ reꞌ, xo̱j elok wach ru̱cꞌ i Jesus i kꞌoric kꞌoro̱j cho ruꞌum jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios nok jeꞌ wili xkꞌormojic cho reh ruꞌum i Dios: \q1 \v 5 “Jeꞌ wili chakꞌor queh chiꞌnchel take cꞌacharel aj Jerusalen reꞌ nquibihnej cho chi aj Siyon: \q2 Chawilow tak, ar cꞌahchiꞌ ricꞌulic lok i naroquic chi kꞌatal kꞌoric chana̱ tak. \q2 Reꞌreꞌ xa chꞌublic ti wach eh rehtalil chi maꞌ pan ehtil ta naroquic cho, reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌulic lok awu̱cꞌ tak \q2 chi tzꞌuklic china̱ jenaj chicop aj ihkom jeꞌ ru̱cꞌ racꞌu̱n cawa̱y, nqui kꞌoro̱j cho reh. \p \v 6 Chiri̱j aj chic reꞌreꞌ, reꞌ take quib kichꞌi̱l xiꞌo̱j chi ribanaric reꞌ xkꞌormojic je queh ruꞌum i Jesus. \v 7 Naxisoljic cho chi quichꞌi̱l chic i racꞌu̱n i cawa̱y chꞌi̱l woꞌ i ritu̱t, wilic keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus xkacoj cheꞌl ri̱j i racꞌu̱n i cawa̱y i kajuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok i kasoꞌ eh jeꞌ woꞌ cheꞌl ri̱j i ritu̱t. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xtzꞌuhkic je china̱ i racꞌu̱n i cawa̱y reꞌreꞌ. \v 8 Nok behic chic nkaꞌn je, chi quixilac take riqꞌuihal tinamit quitahkanic reh wilic take cꞌacharel xquiyew rilokꞌil i Jesus chi jeꞌ ricab jenaj kꞌatal kꞌoric naxquixoyej je pa̱m ribe̱h ru̱cꞌ ricojoric je wach acꞌal i quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok i quisoꞌ eh chꞌi̱l woꞌ ricojoric je xak pacꞌ pa ribe̱h. \v 9 Chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌque̱b take tinamit, jeꞌ chi pe̱t take chi kawach, jeꞌ chi xam take chiki̱j, chi cunchelal jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi cow: \p «Kalokꞌej woꞌ tak wach i Dios reꞌ wilic cho ar pan taxa̱j eh kalokꞌej tak wach i ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy wili. Kayew tak rilokꞌil kꞌuruꞌ i cꞌulic riban lok wili chi takꞌamaj cho ruꞌum i Ajabe̱s Dios, nqui cꞌahchiꞌ quikꞌorom. \p \v 10 Chiri̱j chic reꞌ naxojponic chipam i tinamit Jerusalen, qꞌuihal queh take cꞌacharel ar, naxquibiraj i ahnic cꞌahchiꞌ caꞌnam take cꞌacharel quitahkanic keh, xiꞌuctubic cho chi ilo̱j eh jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom: \p «Hab wach i winak reꞌreꞌ, reꞌ xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ take cꞌacharel chiri̱j? nqui pꞌuht quikꞌorom. \p \v 11 Reꞌ take cꞌacharel quitahkanic keh naxquibiraj reꞌreꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ winak wili, reꞌ i Jesus reꞌ raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios kꞌoro̱j cho ribiral chi naricꞌulic lok. Reꞌreꞌ ar nchalic pan tinamit Nasaret pa riyukꞌul i Calile̱ya, nqui take. \s1 Reꞌ quitꞌermejic lok take cꞌa̱y chipam // i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios \r (Mr. 11.15-19; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22) \p \v 12 Ar aj chic Jerusalen, reꞌ Jesus xoquic cok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Naxilow chaj bih noꞌjbal ncaꞌn take aj cꞌa̱y chꞌi̱l take aj yaco̱l wilque̱b ar, xitokꞌa̱ꞌ ritꞌerem take lok. Jeꞌ woꞌ, xitahchꞌaj je quime̱xa take aj chꞌakol wach rehreh wach tumi̱n eh jeꞌ woꞌ reꞌ xiban reh quitzꞌuka̱b take aj cꞌa̱y rexba̱. \v 13 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus je wili xikꞌor queh chiꞌnchel take aj cꞌa̱y chꞌi̱l take aj chꞌakol wach tumi̱n wilque̱b ar: \p «Reꞌ pa̱t wili lokꞌonbal reh Dios nok wilic. Jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj pa riCꞌuhbal i Dios, xa reꞌ laꞌ hat-tak xacoj tak chi jenaj cꞌaybal reꞌ nawelkꞌaj tak wi̱ꞌ take tinamit, nqui queh. \p \v 14 Ar aj woꞌ chi chi̱ꞌ lok i pa̱t reꞌreꞌ, wilic take sotꞌ chꞌi̱l take si̱c xicꞌamjic cho ru̱cꞌ i Jesus eh xicꞌsaj woꞌ quiyaꞌbilal. \v 15 Naxquilow aj take lokꞌ laj nawa̱l cꞌahchiꞌ ribanam i Jesus, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses kꞌe̱ꞌ naxchalic quicꞌa̱ eh xa riman chic quicꞌa̱ xchalic naxquibiraj chi reꞌ take cucꞌ acꞌun wilque̱b chipam i pa̱t reꞌreꞌ jeꞌ wili i kꞌoric cꞌahchiꞌ caꞌnam: \p «Lokꞌomaj ta nak ribihnal i Jesus wili, reꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Tawiy, nqui kꞌoric ncaꞌn. \p Jeꞌ reꞌ ajic naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take cꞌamol be̱h chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ \v 16 jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, nacoj na rehtal nquikꞌor take cucꞌ acꞌun wili? Wi nacoj rehtal, chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi maꞌ cꞌahchiꞌ ta akꞌilim take? nqui take reh. \p Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ho̱ꞌ, reꞌ hin cꞌahchiꞌ nicojom rehtal i chaj bih nquikꞌor take cucꞌ acꞌun wili, xa reꞌ laꞌ hat-tak til maꞌ narak ta tak soꞌ chiri̱j i nawilow tak pa riCꞌuhbal i Dios reꞌ jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Ajabe̱s Dios, reꞌ hat tibanic chi reꞌ take nimak tak acꞌun ixkꞌun, \q1 jeꞌ woꞌ take cu cucꞌtak ti take nquibichej awach, nqui rikꞌor, nqui Jesus queh. \p \v 17 Chi jeꞌ reꞌ xicana̱ꞌ take cahnok ar eh naxelic je pan tinamit Jerusalen, xsoljic je ar Weta̱nya reꞌ xponic ricꞌsaj wi̱ꞌ akꞌab. \s1 Reꞌ Jesus xisihtaj i jenaj che̱ꞌ // I̱co ribihnal \r (Mr. 11.12-14,20-26) \p \v 18 Jeꞌ chic ikal, reꞌ Jesus xsoljic woꞌ chic je ar Jerusalen eh ar nah be̱h xchalic ricꞌahric. \v 19 Ruꞌum aj reꞌ, naxilow je wach i jenaj che̱ꞌ I̱co ribihnal reꞌ wilic maꞌ naht ta chiꞌ be̱h, reꞌ Jesus xo̱j nak risicꞌ reh wach i che̱ꞌ reꞌreꞌ xa reꞌ laꞌ maꞌxta woꞌ rirak ruꞌum chi xa xak poꞌ nchel hamlic reh i che̱ꞌ reꞌreꞌ, xa jeꞌ quicab take aj Jerusalen chi xa quiwach chi aj nimem take reh riCꞌuhbal i Dios. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chi rijalwachjic i tiꞌcꞌaxic narichalic chi quina̱ take aj Jerusalen, reꞌ Jesus xisihtaj i che̱ꞌ reꞌreꞌ ru̱cꞌ i kꞌoric wili: \p «Yuꞌna maꞌ neꞌel ikal chic na̱wachanic, nqui xikꞌor reh. \p Chiri̱j reꞌ xchikic woꞌ ti i che̱ꞌ reꞌreꞌ. \v 20 Naxkilow chi jeꞌ reꞌ i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel jeꞌ wili xkakꞌor chi xa sahchanak chic kacꞌux: \p «Xa chi juncꞌam peꞌ ti xchikic i che̱ꞌ wili, nqui xkakꞌor. \p \v 21 Chalic Jesus, jeꞌ wili xojricꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ hat-tak, wi til chꞌiclic acꞌux tak chi maꞌ eta soꞌ napohꞌaj tak nechꞌ ok, maꞌ xa reꞌ ta nak richiksjic i che̱ꞌ reꞌreꞌ enaꞌn ru̱cꞌ akꞌorbal tak, yohbal laꞌ nak wach enaꞌn tak ribanaric. Jeꞌ ricab wi ta nak reh yu̱kꞌ wili enakꞌor tak chi narelic je ayuꞌ eh chi ar chic pan nim laj haꞌ eno̱j riyew ri̱b, enak nbirinic chawach tak. \v 22 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ nicꞌ paꞌ nimal enapahkaj tak pan ti̱j, ewoꞌ nacꞌul tak wi til chꞌiclic acꞌux tak chiwi̱j, nqui keh. \s1 Reꞌ take nahsil chi quina̱ tinamit // xicahnic me̱m ru̱cꞌ xikꞌor i Jesus \r (Mr. 11.27-33; Lc. 20.1-8) \p \v 23 Nok hoj chic pononak chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ Jesus xoquic chi cꞌuhtunic cu̱cꞌ take tinamit. Ar ajic, reꞌ take cꞌamol quibe̱h aj cꞌatol si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam tinamit xiꞌoquic cok ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Hab wach aj u̱cꞌ nchalic awajawric reꞌ nacoj chi cꞌuhtunic cu̱cꞌ take tinamit? Hab wach xpahbanic aweh chi wilic awajawric? nqui take reh chi xa cakranak chic take. \p \v 24 Chalic Jesus, jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Tare̱t, reꞌ hin enikꞌor aweh tak haj nchalic wi̱n i wajawric chi cꞌuhtunic, xa reꞌ laꞌ quinacꞌuꞌlej pe tak cho ru̱cꞌ i pahkanic nanibanam aweh tak wili: \v 25 Chakꞌor tak cho wi̱n, reꞌ kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n queh tinamit, cu ru̱cꞌ na Dios xchalic rikꞌormojic on xa pa ricꞌux xchalic? nqui queh. \p Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p «Wi xkakꞌor reh chi cu ru̱cꞌ Dios xchalic rikꞌormojic, erikꞌor keh chi chaj waꞌric maꞌ xkanimej ta. \v 26 Wi nchel xkakꞌor reh chi xa pa ricꞌux xchalic, ekoj-oquic pan yohbal cu̱cꞌ i tinamit maj chi queh riqꞌuihal i tinamit reꞌ Wa̱n xwihꞌic chi jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, nqui take chi quiwach. \p \v 27 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take nahsil reꞌreꞌ jeꞌ wili ricꞌuꞌljic i Jesus xcaꞌn cok: \p «Maꞌ kehtꞌalim ta hab wach u̱cꞌ xchalic rikꞌormojic i kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n, nqui take reh. \p Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin maꞌ eta woꞌ nikꞌor aweh tak haj chalic wi̱n i wajawric chi cꞌuhtunic, nqui queh. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiqui̱j // take quib chi acꞌunbe̱s \p \v 28 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chi wili xikꞌor: \p «Chaj bih nacapaj tak chiri̱j i jenaj ribiral wili? Junpech jenaj ajabe̱s reꞌ wilic qui̱b racꞌu̱n jeꞌ wili xikꞌor reh pe̱t racꞌu̱n: \p ‹Acꞌun, yuꞌna nwa̱j chi nawojic camanom chipam i wacꞌa̱l, nqui reh. \p \v 29 «Reꞌ acꞌun reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh raja̱w: \p ‹Maꞌxta ha̱w, reꞌ hin maꞌ nwa̱j ta camanic, nqui reh. \p «Raj laꞌ i acꞌun reꞌreꞌ naxicapaj ri̱j chi maꞌ holohic ta xiban, xo̱j woꞌ riban ricamaj i raja̱w. \v 30 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ ru̱cꞌ chic i ricab acꞌun xo̱j kꞌorok. Reꞌ acꞌun reꞌreꞌ naxkꞌormojic reh chi narojic camanom, xa suk chic pa ricꞌux jeꞌ wili xikꞌor reh raja̱w: \p ‹Tare̱t ha̱w, reꞌ hin eno̱j niban acamaj, nqui reh. \p «Raj laꞌ i acꞌun reꞌreꞌ to̱b ta jeꞌ reꞌ xikꞌor reh raja̱w, maꞌ xo̱j ta woꞌ camanom. \v 31 Chaweh hat-tak kꞌuruꞌ, hab wach queh qui̱b acꞌun reꞌreꞌ xinimej rikꞌorbal i raja̱w? nqui Jesus queh nahsil reꞌreꞌ. \p Reꞌ take reꞌ xquikꞌor reh Jesus chi reꞌ woꞌ i pe̱t acꞌun xniminic reh rikꞌorbal ajabe̱s maj reꞌreꞌ xo̱j riban i camanic ra̱j i raja̱w. Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ peꞌ nchel take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma chꞌi̱l take cꞌoyo̱m laj ixok pe̱t take chawach tak chi oquic riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios chi kꞌatal kꞌoric. \v 32 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ xquinimej i cꞌuhbal chiri̱j nicꞌ wach ricorquilal i cꞌacharic ra̱j i Dios, reꞌ xcꞌulic rikꞌor i Wa̱n. Raj nchel hat-tak reꞌ maꞌ xatniminic ta tak reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, to̱b ta xawilow tak chi reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ quinimem i cꞌuhbal, xa maꞌ xa jal ta woꞌ tak wach anoꞌjbal tak chi rinimjic i cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui Jesus queh take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric nkꞌoric chiqui̱j // take aj quimel yeꞌa̱b \r (Mr. 12.1-12; Lc. 20.9-19) \p \v 33 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chabiraj tak chi coric i jenaj chic jalwach kꞌoric wili: Junpech jenaj ajabe̱s xitic pa̱m i racꞌa̱l chi u̱wa. Nok ritiquim chic pa̱m, xicoj pan cora̱l i racꞌa̱l reꞌreꞌ eh xitikꞌa̱ꞌ jenaj yitzꞌbal u̱wa chipam. Jeꞌ woꞌ xijohsaj jenaj naht na̱ pa̱t chaꞌjbal reh wach ritic. Chiri̱j aj chic reꞌ, xiyew cahnok chi quimel queh juꞌjun aj camanom reꞌ naquichaꞌjanic cahnok reh wach ritic eh xitikꞌa̱ꞌ woꞌ cahnok wach cu̱cꞌ chi naquiyejalem wach i ritic reꞌreꞌ nawachanok cho. Nok ribanam chic cahnok i tikꞌinic reꞌreꞌ cu reꞌ aj ruꞌ xo̱j chi naht i ajabe̱s reꞌreꞌ. \p \v 34 «Naxirak aj cho rikꞌijil rikꞌahsjic wach i tic, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ cho juntuhm raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ take aj quimel riyeꞌa̱b chi ricꞌuluric i haj paꞌ wilic i tiklic wach chi narehtric i ajabe̱s reꞌreꞌ, \v 35 xa reꞌ laꞌ take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ, naxquilow chi xiꞌo̱j cꞌolok take aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ chi quijuꞌjunal, wilic queh xquichop chi ribanjic tiꞌcꞌaxic queh. Wilic take xquichꞌeylom je, wilic xquikꞌojobej je chi abaj eh wilic xquicansaj je. \v 36 To̱b ta jeꞌ reꞌ xcaꞌn take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ ajabe̱s xa cu xitik woꞌ juꞌ ritakꞌabjic take cho pa reh chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ, xa reꞌ laꞌ xbanjic woꞌ chic tiꞌcꞌaxic queh jeꞌ ricab xbanjic queh take pe̱t. \v 37 Cu chiri̱j aj chic reꞌ, reꞌ chic i racꞌu̱n xitakꞌa̱ꞌ cho i ajabe̱s reꞌreꞌ chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom pa ricꞌux: \p ‹Reꞌ cok i wacꞌu̱n wili til naquiyohlem wach naponok cu̱cꞌ take aj camanom reꞌreꞌ, nqui pa ricꞌux. \p \v 38 «Chaj nawa̱j reh ruꞌ naxquilow take aj quimel yeꞌa̱b chi xo̱j cꞌolok i acꞌunbe̱s, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p ‹Chawil tak, reꞌ wuluꞌ narehchenic reh yeꞌa̱b wili. Kacansaj tak cho reh chi reꞌ hoj nakehchenic reh yeꞌa̱b wili, nqui take chi quiwach. \p \v 39 «Chi jeꞌ reꞌ xquichop acꞌunbe̱s reꞌreꞌ, xquikerej lok chiri̱j i yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh xquicansaj woꞌ je. \p \v 40 «Chi jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn take aj camanom reꞌreꞌ, reꞌ hin nwa̱j nibiram aweh tak i wili: Nasoljok cho ajabe̱s reꞌ aj ehcham yeꞌa̱b reꞌreꞌ, chaj bih nacapaj tak chi naribanam queh take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ ru̱cꞌ xcaꞌn ribanaric? nqui Jesus queh take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \p \v 41 Reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ chi maꞌxta chic soꞌ riquetelbal chi quina̱, naritakꞌa̱b quicansjic take cꞌahbil laj aj quimel yeꞌa̱b eh queh chic take toco̱m aj quime̱l nariyeb riyeꞌa̱b. Reꞌ take reꞌ naponok rikꞌijil chi nariwachanic cho i tic, til naquiyeb reh haj wilic i tojbal ri̱j riyeꞌa̱b kꞌoro̱j queh, nqui take reh. \p \v 42 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chaj bih nacꞌul tak chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak wach chipam i Lokꞌ laj hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios? maj ar jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nakilow tak \q1 chi reꞌ cajtzꞌuꞌc laj maꞌ laj abaj maꞌ cojo̱j ta pa riman cuꞌum take toco̱m chic aj tzꞌako̱l, \q1 reꞌ chic reꞌ xoquic chi pe̱t maꞌ laj abaj chꞌiquinbal cho reh ricajtzꞌuꞌc i pa̱t wili, \q1 til woꞌ chic sahchok kacꞌux ruꞌum i kAja̱w Dios maj til woꞌ reꞌreꞌ xchihbic wach chi jeꞌ reꞌ xicamanej, nqui rikꞌor. \m \v 43 «Chi jeꞌ reꞌ rikꞌor riCꞌuhbal i Dios, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi naquinocok chi kꞌatoj kꞌoric, maꞌ reꞌ ta chic chana̱ hat-tak naniyeb nilokꞌil chi kꞌatal kꞌoric, chi quina̱ laꞌ chic take tinamit reꞌ ncaꞌn take bano̱j reꞌ ncꞌutunic lok wi̱ꞌ chi wilque̱b chic chi rehquen wo̱k nikꞌab. \v 44 Jeꞌ woꞌ, til nikꞌor aweh tak i wili: Jeꞌ ricab chi xa hab wach jenoꞌ enkꞌehbic cho cu naht johtok eh encꞌulic kajok china̱ abaj reꞌ maꞌ cojo̱j ta pa riman, xa xerxer chic encahnic on jeꞌ ricab nok hab wach enkꞌehbic cho maꞌ laj abaj reꞌreꞌ china̱, maꞌ eta chic ncꞌutunic wach, jeꞌ woꞌ reꞌ nanibanam i hin nanisacham woꞌ quiwach take nquikꞌihtaj qui̱b chi niwach, nqui Jesus queh aj cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \p \v 45 Ar ajic reꞌ take aj cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, naxquirak chiri̱j chi reꞌ jalwach kꞌoric xquibiraj ru̱cꞌ Jesus, chiqui̱j xkꞌoric, \v 46 xca̱j nak quichopom i Jesus chi ricansjic xa reꞌ laꞌ to̱b ta woꞌ xquirak nak nicꞌ wach richopjic nacaꞌnam, maꞌ xquichop ta woꞌ chic ruꞌum chi quiyoꞌjic chi quiwach i tinamit cꞌahchiꞌ quibirinic reh Jesus maj chi queh ruꞌ, reꞌreꞌ jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \c 22 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i yukꞌunic // riban i Dios queh take cꞌacharel \r (Lc. 14.15-24) \p \v 1 Naxipꞌut woꞌ chic kꞌoric cu̱cꞌ take aj cꞌamol be̱h reꞌreꞌ pan jalwach kꞌoric, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p \v 2 «Reꞌ quiyukꞌunjic take cꞌacharel riban i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, reh chi naquicꞌulum ricꞌaxbal, nanijalwachem ru̱cꞌ i riyukꞌunic ula̱ꞌ xiban i jenaj ajabe̱s kꞌatal kꞌoric reh chi naquiwihꞌic pan ninkꞌi̱j reh ricaxarahil racꞌu̱n. \v 3 Nok xirak chic riꞌorahil i ninkꞌi̱j, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ je take raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi quiyukꞌunjic take rula̱ꞌ xa reꞌ laꞌ take ula̱ꞌ reꞌreꞌ maꞌ xquicꞌuꞌlej ta cho na̱ chalic. \v 4 Nok maꞌ xcꞌuꞌljic ta cho na̱ quikꞌorbal take pe̱t aj tzꞌeꞌ wa̱ch, reꞌ ajabe̱s jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh toco̱m chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch: \p ‹Yuꞌna reꞌ chic hat-tak hiy tak cu̱cꞌ take wula̱ꞌ eh chakꞌor tak cho queh chi jeꞌ wili: Reꞌ ajabe̱s xicansaj chic take richico̱p chꞌi̱l take kꞌenaꞌ laj ma̱s wacax eh xitikꞌa̱ꞌ chic i ninkꞌi̱j. Tak-tak kꞌuruꞌ maj tiklic chic chiꞌnchel tiquirok tak queh, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ. \p \v 5 «Raj laꞌ take ula̱ꞌ, xa ta nak ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xponic kꞌormojok queh xquicꞌuꞌlej cho na̱ i chalic, chi quijuꞌjunal laꞌ xquisicꞌ quilahtzꞌil chi quiwach. Jeꞌ reꞌ nok, wilic queh take yukꞌumaj reꞌreꞌ xiꞌo̱j pan cabi̱x. Wilic xiꞌo̱j chi rilmijic quicꞌa̱y. \v 6 Wilic woꞌ take xquichop cho take aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ eh xquikꞌojobej take cho cu rehtal xquicansaj take je. \v 7 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ ajabe̱s kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ naxibiraj i quibano̱j take ula̱ꞌ reꞌ xicansanic cho queh take raj tzꞌeꞌ wa̱ch, xchalic ricꞌa̱ eh xitakꞌa̱ꞌ je take riso̱l chi risacharic quiwach take aj cansanel reꞌreꞌ. Jeꞌ woꞌ reꞌ xiban ru̱cꞌ i quitinamital xisach woꞌ wach naxitakꞌa̱ꞌ cho aj cꞌatol reh. \v 8 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh toco̱m chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch: \p ‹Reꞌ take niyeb chiqui̱j chi nacaꞌnam nak quiwaꞌ quiha̱ꞌ wu̱cꞌ maꞌ xquicꞌuꞌlej ta cho na̱ chalic to̱b ta nak xnitikꞌa̱ꞌ chic i wiꞌc reh caxarahil wili. \v 9 Ruꞌum aj reꞌ nipahkaj aweh tak chi hiy tak pan tak be̱h reꞌ nquimol wi̱ꞌ qui̱b take tinamit eh chayukꞌej tak take cho pan caxarahil xa hab paꞌ wach enarak tak cho ar, nqui queh. \p \v 10 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ru̱cꞌ quiponic chiꞌnchel take ula̱ꞌ reꞌreꞌ, xnujic pa̱m ripa̱t i ajabe̱s reꞌreꞌ cuꞌum riqꞌuihal rula̱ꞌ jeꞌ chi holohic quinoꞌjbal, jeꞌ chi maꞌ holohic ta, reꞌ kꞌorel nicꞌ paꞌ qꞌuihal xiponic yukꞌunjok cho cuꞌum take aj tzꞌeꞌ wa̱ch ar pan tak be̱h. \v 11 Chipam aj woꞌ ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ ajabe̱s kꞌatal kꞌoric naxoquic cok pan pa̱t chi quiliric take tinamit wilque̱b ar xilow chi jenaj winak wilic cok ar maꞌ ricojom ta risoꞌ reꞌ xyeꞌeric reh, reh caxarahil. \v 12 Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh winak reꞌreꞌ: \p ‹Acꞌuh, nicꞌ wach naxatoquic cho ayuꞌ chi maꞌ acojom ta asoꞌ xyeꞌeric aweh reh caxarahil? nqui reh. \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌ xcꞌuꞌlunic ta naxbirmijic reh reꞌreꞌ. \v 13 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric jeꞌ wili xikꞌor queh take aj ilol ula̱ꞌ: \p ‹Chabacꞌ tak wi̱n i winak wili eh chacut tak lok chipam rikꞌekomil akꞌab wili jeꞌ ricab naquicuturic take lok wi̱ꞌ aj mahc pan kꞌekom laj yeꞌa̱b nquicꞌul wi̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic, nqui kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ. \p \v 14 «Ru̱cꞌ aj jalwach kꞌoric wili nrakmajic chiri̱j chi maꞌ chiꞌnchel ta take cꞌacharel naquicoꞌljic. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj pa ricorquil reꞌ Dios queh qꞌuihal chi cꞌacharel cꞌahchiꞌ ribanam i yukꞌunic reh chi naquicoꞌljic, xa reꞌ laꞌ ruꞌ to̱b ta reꞌ Dios xichih take cꞌacharel chi naquicoꞌljic, maꞌ qꞌuih ta woꞌ ti take naquicoꞌljic chiwach take maꞌxta quicoꞌljic, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ kꞌoric chiri̱j i to̱j nbanaric // reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma \r (Mr. 12.13-17; Lc. 20.20-26) \p \v 15 Nok cu wilic pe woꞌ i Jesus chi chi̱ꞌ pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach nicꞌ wach ricojoric rimahc i Jesus nacaꞌnam xa ru̱cꞌ jenoꞌ kꞌoric encalajic wi̱ꞌ chi quiwach. \v 16 Nok quitikꞌa̱b chic wach quinoꞌjbal, reꞌ take cow laj aj niminel reꞌreꞌ xquitakꞌa̱ꞌ cok ru̱cꞌ Jesus quib xib chi aj tahkem reh quicꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ ajic chi ihchꞌilimaj take cuꞌum quib xib chi winak reꞌ Herorya̱no ribihnal quicomonil, reꞌ take tahkamaj cok reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w aj tijinel keh, reꞌ hoj kehtꞌalim chi xa coric woꞌ wach kꞌoric naꞌn eh ruꞌum reꞌreꞌ ru̱cꞌ coric woꞌ wach kꞌoric nacꞌuhtaj i cꞌuhbal ncꞌambic quibe̱h take cꞌacharel chi naquiponic ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ woꞌ kehtꞌalim chi reꞌ hat maꞌ nachih ta wach take cꞌacharel quibirinic reh coric awu̱cꞌ ruꞌum chi nayohbalej awi̱b xa chiꞌnchel laꞌ nacꞌul take awu̱cꞌ maj chawach i hat xa jenaj wach quiwaꞌric take cꞌacharel. \v 17 Jeꞌ reꞌ nok, chaj bih nakꞌor keh chiri̱j i wili: Reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, riyew na kꞌab keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi nkayew i to̱j takꞌamaj ritojoric ruꞌum i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma? Cu nakatikim ta woꞌ ti juꞌ ribanaric i to̱j reꞌreꞌ on maꞌxta chic? nqui take reh. \p \v 18 Reꞌ Jesus chi rehtꞌalim cho i cꞌahbil laj noꞌjbal wilic cho pan quicapew-bal, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ hat-tak xa hat-tak banol awach tak ru̱cꞌ apahkanic tak wili, xa sicꞌbal reh chi xa haj ta nak equincalajic chawach tak ru̱cꞌ jenoꞌ kꞌoric, nqui queh. \p \v 19 Chiri̱j reꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Charak tak ti cho wi̱n jenoꞌ tumi̱n reꞌ nyeꞌeric chi to̱j reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui queh. \p Naxquiyew je reh, \v 20 reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Hab wach aj eh i wachbal chꞌi̱l i bihnal wilic chiwach i tumi̱n wili? nqui queh. \p \v 21 —Reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui take reh. \p Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ wili xikꞌor queh: \p «Haj paꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh eh haj paꞌ woꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i Dios, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh ruꞌ, nqui Jesus queh takꞌamaj take cok reꞌreꞌ. \p \v 22 Chi jeꞌ aj reꞌ chi xa tzꞌeꞌtzꞌeꞌ chic quiwach ru̱cꞌ i cꞌuꞌlunic xiban i Jesus, reꞌ take reꞌ xquicana̱ꞌ cahnok eh xiꞌo̱j chi maꞌ xcaꞌn ta woꞌ canar ricojoric jenoꞌ rimahc. \s1 Ar pan taxa̱j maꞌxta riwihꞌic cꞌoyomal \r (Mr. 12.18-27; Lc. 20.27-40) \p \v 23 Chiwach woꞌ take kꞌi̱j reꞌreꞌ wilic take junchꞌuk chic aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil take cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus. Reꞌ take reꞌ, reꞌ maꞌ nquicoj ta wach cuctic cho take camnak xcaꞌn jenaj pahkanic reh. \v 24 Jeꞌ aj wili i pahkanic xcaꞌn cok reh: \p «Ha̱w kaj tijinel, chipam jenaj queh hu̱j xitzꞌihmbaj i Moyses rikꞌor chi jenoꞌ asbe̱s acꞌun nquimic je chi maꞌ jaꞌxta cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ i rehqꞌue̱n, tanlic chiri̱j i chakꞌbe̱s acꞌun chi narehqꞌuenem cahnok rehqꞌue̱n i ras reh chi enwihꞌic quihaꞌlacꞌu̱n chꞌi̱l i cahnel ixok reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ eta no̱j sahchok wach ribihnal i asbe̱s acꞌun camnak je. \v 25 Wi jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj, chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌ jeꞌ wili xquicꞌul chi kaxilac i hoj? Pan jenaj cho kꞌi̱j reꞌ asbe̱s acꞌun xiban caxa̱ra ru̱cꞌ jenaj ixok xa reꞌ laꞌ naxirak cho rikꞌijil riquimic, xquimic je chi maꞌ jenoꞌ rihaꞌlacꞌu̱n xwihꞌic. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ ricab acꞌun chi nimbal reh i tzꞌihmbimaj cahnok ruꞌum i Moyses, xiban caxa̱ra ru̱cꞌ rehqꞌue̱n i ras, \v 26 xa reꞌ laꞌ reꞌ ricab acꞌun reꞌreꞌ xquimic woꞌ je chi maꞌxta cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. Chiri̱j chic ruꞌ, xcꞌamaric woꞌ chic ixok reꞌreꞌ ruꞌum i ro̱x acꞌun, xa reꞌ laꞌ xquimic woꞌ je chi maꞌxta woꞌ nwihꞌic cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, chiꞌnchel take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ quehqꞌuenej ixok reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ chiꞌnchel xiquimic je chi maꞌxta cahnok quihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ. \v 27 Nok camnak chic take je chiꞌnchel chi wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ, xponic woꞌ rikꞌijil chi xquimic woꞌ je ixok xquehqꞌuenej cahnok take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ. \v 28 Chakꞌor keh kꞌuruꞌ ajabe̱s Jesus, chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ pa rikꞌijil cucsbal cho take camnak? Hab woꞌ wach queh ruꞌ narehchenic reh ixok reꞌreꞌ? Jeꞌ reꞌ nkabiraj aweh maj chiꞌnchel xquehqꞌuenej cahnok ixok reꞌreꞌ, nqui take reh Jesus chi cꞌahchiꞌ nak cuyꞌem chi reꞌ Jesus eta nak erikꞌor chi wilic banoj cꞌoyomal ar pan taxa̱j eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ enak ti nquitzꞌak rimahc. \p \v 29 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Maꞌ riwi̱ꞌ ta nakꞌor tak chi jeꞌ reꞌ. Reꞌ hin nwilow chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i rikꞌor chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios. Jeꞌ woꞌ, maꞌ woꞌ narak ta tak chiri̱j chaj bih til nchol ribanaric i Dios ru̱cꞌ rinimal wach rajawric. \v 30 Ru̱cꞌ acapew-bal tak reꞌreꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ ixok reꞌreꞌ maꞌ hab ta wach narehchenic reh chi ehqꞌuenbe̱s maj naquiꞌuctok woꞌ chic cho take camnak chi naquicꞌacharic ru̱cꞌ i Dios, reꞌ take cꞌacharel caxa̱ra take naxiquimic je maꞌxta chic quicꞌacharic chi quicꞌuꞌlil co̱k quikꞌab qui̱b jeꞌ ricab naxiwihꞌic wach acꞌal eh reꞌ take maꞌ caxa̱ra ta take naxiquimic je naquicahnic chi jeꞌ reꞌ quiwi̱ꞌ maj ar pan taxa̱j chiꞌnchel take cꞌacharel nacaꞌnam chi jeꞌ chic ricab quiwi̱ꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi reꞌ take reꞌ wilque̱b chi junelic chi maꞌ ncaꞌn ta caxa̱ra. \v 31 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ maꞌ narak ta tak chiri̱j, jeꞌ laꞌ woꞌ maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak chipam i Lokꞌ laj riCꞌuhbal i Dios chiri̱j ribiral cuctic take cho camnak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj ar rikꞌor chi reꞌ Dios jeꞌ wili rikꞌor: \p \v 32 “Reꞌ hin, hin i Dios rilokꞌej niwach i maꞌ Awraham chꞌi̱l i maꞌ Isahac eh chꞌi̱l woꞌ i maꞌ Jacow, nqui kꞌoric xiban i Dios. \p «Ru̱cꞌ aj kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Moyses xicꞌuhtaj chi reꞌ Dios, nlokꞌonjic wach cuꞌum take quicꞌacharic woꞌ chic cho, maꞌ reꞌ ta nchel cuꞌum take maꞌ quicꞌacharic ta chic cho, nqui Jesus queh winak reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ nim wach takꞌanic riban i Dios \r (Mr. 12.28-34; Lc. 10.25-28) \p \v 33 Nok quibiram ok chic chaj bih cꞌuꞌlunic xiban i Jesus queh aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil take cho aj kꞌahsem si̱ Saroc, reꞌ take cꞌacharel wilque̱b ar xquitik juꞌ ribirmijic i cꞌuhtunic riban Jesus chi xa sahchanak chic quicꞌux, \v 34 raj laꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses naxquibiraj chi reꞌ Jesus xitzꞌap je quichi̱ꞌ take winak reꞌreꞌ, xquimol woꞌ chic qui̱b chi cunchelal chi ritikꞌmijic wach jenoꞌ pahkanic encalajic wi̱ꞌ chi quiwach i tinamit. \v 35 Ar ajic chi quixilac take cꞌahchiꞌ quibirinic reh, wilic woꞌ jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiban cok jenaj ripahkanic reh Jesus xa pajbal ti reh chi haj ta nak encalajic ru̱cꞌ take kꞌoric riban: \p \v 36 «Ajabe̱s kaj tijinel, haj woꞌ wilic i takꞌanic tzꞌihmbimaj chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses til ajwal wach chi naricꞌamaric na̱? nqui cok reh. \p \v 37 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ woꞌ i takꞌanic jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel tiꞌ chawicꞌraj tak i Ajabe̱s Dios nalokꞌej tak wach. \q1 Til chacꞌax tak ru̱cꞌ chiꞌnchel acꞌux tak, ru̱cꞌ chiꞌnchel awa̱mna tak \q1 eh jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ chiꞌnchel acapew-bal tak, nqui rikꞌor. \m \v 38 «Reꞌ aj reꞌ i pe̱t cꞌuhbal reꞌ til ajwal wach chi narinimjic \v 39 chꞌi̱l woꞌ i jenaj chic cꞌuhbal til ajwal woꞌ wach wili: \q1 “Chacꞌax awas acha̱kꞌ jeꞌ ricab ricꞌaxaric awi̱b naꞌn i hat, nqui rikꞌor. \p \v 40 «Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take qui̱b cꞌuhbal reꞌreꞌ ajwal wach rinimjic ruꞌum nok reꞌ take reꞌ quiraꞌil toco̱m chic take Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ i quicꞌuhbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, nqui Jesus reh. \s1 Reꞌ riraꞌil i Jesus maꞌ xa ru̱cꞌ ta // kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy nchalic \r (Mr. 12.35-37; Lc. 20.41-44) \p \v 41 Chi quimolom chic qui̱b ru̱cꞌ Jesus qꞌuihal take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌreꞌ jeꞌ wili birinic xiban queh: \p \v 42 «Chaj bih nakꞌor tak chiri̱j i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ cꞌahchiꞌ awuyꞌem tak chi naricꞌulic lok? Hab woꞌ wach aj ra̱ꞌ riꞌsil cho reh nanakꞌor tak? nqui queh. \p Reꞌ take reꞌ xquikꞌor cok reh chi ra̱ꞌ riꞌsil ti cho maꞌ Tawiy. \v 43 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Wi reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ xa ra̱ꞌ riꞌsil ti cho maꞌ Tawiy, chaj bih riwi̱ꞌ kꞌuruꞌ chi reꞌ maꞌ Tawiy xikꞌor chi reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ i Ajabe̱s china̱? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj najtir kꞌi̱j reꞌ kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy chi yeꞌo̱j rikꞌorbal ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ wili xikꞌor chiri̱j: \q1 \v 44 “Reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios jeꞌ wili xikꞌor reh Ajabe̱s chi nina̱ reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric: \q2 ‘Jeꞌ ricab naricꞌul rilokꞌil jenoꞌ winak ntzꞌukunjic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, \q2 jeꞌ aj woꞌ reꞌ nachacꞌul i hat alokꞌil wili: Chi na̱wihꞌic chiniche̱l cu rehtal nawilow chi reꞌ take awaj ixowonel naquiwihꞌic riꞌsil awo̱k, nqui xkꞌormojic reh, nqui maꞌ Tawiy. \p \v 45 «Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ maꞌ Tawiy Ajabe̱s chi nina̱ nqui rikꞌor reh kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, nicꞌ aj wach kꞌuruꞌ nanquikꞌor take aj tijem ri̱j cꞌuhbal chi reꞌ rilokꞌil i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xa jeꞌ ti ricab rilokꞌil cho jenoꞌ queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Tawiy? nqui Jesus queh take cow laj aj niminel reꞌreꞌ. \p \v 46 Naxquibiraj i kꞌoric xikꞌor, reꞌ take reꞌ maꞌ xcaꞌn ta chic cok canar ricꞌuꞌljic i Jesus. Xa reꞌ aj woꞌ cho wach ruꞌ, maꞌ cu ta chic xca̱j quiminim qui̱b pan cꞌaxquilal ru̱cꞌ pahkanic ncaꞌn cok reh Jesus. \c 23 \s1 Maꞌ ra̱j ta tijiljic i noꞌjbal ncaꞌn // take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal // Yeꞌo̱j reh Moyses \r (Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54; 20.45-47) \p \v 1 Chiri̱j chic kꞌoric xiban cu̱cꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom keh hoj raj tahkanel chꞌi̱l take tinamit hoj quihchꞌihlem: \p \v 2 «Ruꞌum chi reꞌ aj woꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses nquicꞌuhtaj take cow laj aj niminel chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, \v 3 reꞌ hat-tak chanimej tak i nicꞌ paꞌ nimal i cꞌuhbal naquikꞌorom aweh tak chi na̱cꞌamam tak na̱, reꞌ cok ruꞌ ma̱ban aweh tak i noꞌjbal jeꞌ ricab ncaꞌn take winak reꞌreꞌ chi xa reꞌ rikꞌormojic ncaꞌn eh raj laꞌ i ribanaric i cꞌuhbal nquicꞌuhtaj maꞌ ncaꞌn ta. \v 4 Ma̱ban aweh tak ncaꞌn take reꞌ kꞌuruꞌ maj jeꞌ ricab chi jenoꞌ winak maꞌ ra̱j ta ricojom soꞌ rikꞌab chi ritobjic i raj ihkom reꞌ rihamej je ahl laj ihk chiri̱j, jeꞌ woꞌ reꞌ take winak reꞌreꞌ xa ta nak nquicꞌam na̱ take yohbal wach cꞌuhbal cꞌaxic ricꞌamaric na̱ nquihamej chi quina̱ take tinamit. \v 5 Wi nchel nquicꞌam na̱, xa cꞌuhtbal quiwach chi quiwach take tinamit nanquicꞌam na̱. Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ nok kꞌe̱ꞌ suk queh ripixiric yejal tak quiwach on watak quiteleb take cucꞌ cꞌola̱b tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ take juꞌjun chꞌihl ok chi Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ aj woꞌ reꞌ riwi̱ꞌ chi kꞌe̱ꞌ suk queh rinimsjic ro̱k quisoꞌ ru̱cꞌ take bolobak laj xoybal nquicoj chi chi̱ꞌ. \v 6 Naquiꞌo̱j pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, on naquiꞌo̱j woꞌ pan jenoꞌ pa̱t reꞌ yukꞌumaj take wi̱ꞌ chi wiꞌc, kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach i tzꞌuhkic reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take nimak quiwach. \v 7 Jeꞌ woꞌ kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach chi quicꞌalenjic cuꞌum take tinamit watak cꞌaybal chi nimak quiwach. Reꞌ take reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ suk queh chi jeꞌ wili nkꞌormojic queh chi yeꞌbal quilokꞌil: \p ‹Ajabe̱s kaj tijinel, nqui nkꞌormojic queh. \p \v 8 «Raj hat-tak, ma̱cꞌax tak wach chi jeꞌ reꞌ enkꞌormojic aweh tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ hat-tak, xa jenaj woꞌ Ajabe̱s aj tijinel wilic chaxilac tak eh reꞌreꞌ, reꞌ hin Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ hat-tak xa awas acha̱kꞌ awi̱b tak eh xa jenaj awi̱ꞌ tak chi niwach. \v 9 Jeꞌ reꞌ ajic maꞌ hab wach woꞌ queh aj tijinel wilque̱b ayuꞌ wach acꞌal enakꞌor tak reh chi Ajabe̱s. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa reꞌ woꞌ i hin chꞌi̱l i wAja̱w Dios reꞌ wilic cho pan taxa̱j, tanlic chiki̱j chi enkꞌormojic keh chi Ajabe̱s. \p \v 10 «Chi xa reꞌ woꞌ hin Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, wilqui̱n chaxilac tak chi Ajabe̱s aj tijinel, ma̱cꞌuꞌlej tak na̱ hat-tak kꞌuruꞌ chi enkꞌormojic aweh tak chi Ajabe̱s aj tijinel chi xa nimsbal awach tak. \v 11 Reꞌ laꞌ hat-tak chasicꞌ tak chi reꞌ ok i Dios yeꞌbok alokꞌil tak. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor chi reꞌ hab wach ra̱j chi nariyeꞌeric rilokꞌil ruꞌum i Dios eh ra̱j woꞌ chi en-nimsjic wach, chilow take ras richa̱kꞌ jeꞌ ricab riban jenoꞌ aj tzꞌeꞌ wa̱ch. \v 12 Ma̱sicꞌ tak kꞌuruꞌ i lokꞌil nquiyew take cꞌacharel maj xa hab wach risicꞌ i rilokꞌil ayuꞌ, reꞌ Dios narimakꞌam i rilokꞌil reꞌ nak nariyeb reh. Raj nchel reꞌ xcahnic chi maꞌxta rilokꞌil ruꞌum ta chi reꞌ ta nak reꞌ cꞌahchiꞌ risiqꞌuim cu̱cꞌ take cꞌacharel, reꞌreꞌ nariyeꞌeric rilokꞌil ruꞌum i Dios. \s1 Reꞌ tiꞌquilal narichalic chi quina̱ // take quinahsil i tinamit \p \v 13 «Reꞌ hat-tak aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l hat-tak cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, xa hat-tak banol awach tak. Reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak maj maꞌ xa reꞌ ta maꞌ nawa̱j ta tak oquic hat-tak chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j, cꞌahchiꞌ laꞌ woꞌ akꞌetem tak pa̱m quibe̱h take cꞌacharel cꞌahchiꞌ coquic chꞌi̱l woꞌ take til cꞌahchiꞌ quicapam oquic chi riꞌsil ro̱k kꞌab i Dios. \p \v 14 «Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ hat-tak reꞌ xa hat banol awach tak, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak maj namakꞌ tak i paꞌ bih wilic queh take cahnel ixok eh xa poybal chic na̱ ilekꞌ naꞌn tak reꞌreꞌ, xa kꞌe̱ꞌ chic nahtil ro̱k i ti̱j naꞌn tak. \v 15 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ xa hat banol awach tak kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak maj reꞌ take riqꞌuihal cꞌacharel reꞌ xa xatꞌul chic awach tak chi quisiqꞌuiric xa haj yu̱kꞌ qꞌuixca̱b reh chi xcaꞌn chi awaj tahkanel chic take, awuꞌum aweh hat-tak xicowjic chic chi ritahkaljic acꞌuhbal tak eh ruꞌum chi cowjonak chic take ru̱cꞌ atahkaljic tak, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nariqꞌuic na̱ i tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum awichꞌi̱l hat-tak chiwach i naquicꞌulum toco̱m chic cꞌacharel. \p \v 16 «Jeꞌ woꞌ, nikꞌor chi reꞌ hat-tak reꞌ ticꞌambic tak quibe̱h i tinamit jeꞌ ricab cꞌamoj be̱h riban jenoꞌ sotꞌ ru̱cꞌ jenoꞌ chic rich sotꞌ, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak ruꞌum reh riwi̱ꞌ i cꞌuhtunic naꞌn tak queh tinamit. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ aj wili nacꞌuhtaj tak queh: Wi hab wach ricꞌsaj pan kꞌoric i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios nariyew richi̱ꞌ, reꞌ hat-tak nakꞌor tak chi xa maꞌxta bih xa̱j rikꞌorom wi̱ꞌ wi maꞌ xinimej i chaj bih xikꞌor. Raj nchel hab wach ricꞌsaj pan kꞌoric take nworwotic laj chꞌihchꞌ wilic chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ hat-tak nakꞌor tak chi reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌ iqꞌue̱l ta wach na̱ i haj wilic xikꞌor chi naribanam. \v 17 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ ncꞌutunic chi reꞌ hat-tak reꞌ jeꞌ acab tak sotꞌ, til maꞌxta soꞌ anoꞌjbal tak. Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ ruꞌum nok maꞌ narak ta tak chiri̱j chi reꞌ Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios kꞌe̱ꞌ woꞌ chic lo̱kꞌ chiwach take nworwotic laj chꞌihchꞌ wilque̱b chipam. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take nworwotic laj chꞌihchꞌ ncaꞌn chi lo̱kꞌ chic take xa ruꞌum chi ar wilque̱b chipam i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ. \p \v 18 «Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ hat-tak jeꞌ woꞌ wili nacꞌuhtaj tak queh cꞌacharel: Wi hab wach ricꞌsaj pan kꞌoric i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱ chi wach i Dios nariyew richi̱ꞌ, reꞌ hat-tak nakꞌor tak chi xa maꞌxta bih xa̱j rikꞌorom wi maꞌ xinimej i xikꞌor. Raj nchel hab wach ricꞌsaj pan kꞌoric take si̱ yeꞌo̱j chiwach i lokꞌ laj yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak nakꞌor chi reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌ iqꞌue̱l ta wach na̱ haj wilic xikꞌor chi naribanam. \v 19 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ ncꞌuhtunic woꞌ chic chi reꞌ hat-tak reꞌ jeꞌ acab tak sotꞌ, til maꞌxta soꞌ anoꞌjbal tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum nok maꞌ narak ta tak chiri̱j chi reꞌ lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic lo̱kꞌ chiwach take si̱, maj reꞌ si̱ nyeꞌeric ar no̱j riban chi lo̱kꞌ chic take xa ruꞌum chi ar yeꞌo̱j take chiwach i lokꞌ laj yeꞌa̱b reꞌreꞌ. \p \v 20 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ, nachayew achi̱ꞌ tak chi ribanaric chaj bih ncꞌulic pan acꞌux tak ribanaric, ma̱wicꞌsaj tak pan kꞌoric i si̱ nyeꞌeric chiwach i Dios on reꞌ lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱. Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ ricꞌsaj pan kꞌoric i lokꞌ laj yeꞌa̱b reꞌreꞌ maꞌ xa ta reꞌ i yeꞌa̱b reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌsam pan kꞌoric jeꞌ laꞌ woꞌ i Dios reꞌ nyeꞌbic quilokꞌil i nicꞌ paꞌ nimal wilic chiwach i yeꞌa̱b reꞌreꞌ. \v 21 Jeꞌ woꞌ nachayew achi̱ꞌ tak, ma̱wicꞌsaj tak pan kꞌoric reꞌ kꞌanworic laj chꞌihchꞌ wilic chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios on reꞌ lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ ricꞌsaj pan kꞌoric i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ, maꞌ xa ta reꞌ i pa̱t reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌsam pan kꞌoric jeꞌ laꞌ woꞌ i Dios reꞌ nyeꞌeric rilokꞌil chipam i pa̱t reꞌreꞌ. \v 22 Jeꞌ woꞌ, ma̱wicꞌsaj tak pan kꞌoric i taxa̱j nachayew achi̱ꞌ tak maj hab wach ricꞌsaj pan kꞌoric, maꞌ xa ta woꞌ reꞌ i taxa̱j reꞌ wilic cho wi̱ꞌ rikꞌatbal kꞌoric i Dios cꞌahchiꞌ ricꞌsam pan kꞌoric, jeꞌ laꞌ woꞌ i Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric ar. \p \v 23 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ reꞌ xa hat-tak banol awach tak, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak ruꞌum chi maꞌ nanimej ta tak take cꞌuhbal til ajwal wach ribanaric. Chi jelow-bal laꞌ chic take reꞌ, nanacꞌayej asiqꞌue̱j tak, awani̱s tak on i wach atic tak reꞌ “comi̱no” ribihnal, reꞌ chic riyeꞌeric junpehr reh i laj pehr chi tumi̱n naꞌn tak ribanaric chi ricꞌamaric na̱ rikꞌahsjic asi̱ tak chiwach i Dios, xa reꞌ laꞌ i takꞌanic wilic chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ nkꞌoric chiri̱j ricorsjic wach anoꞌjbal tak, chiri̱j riqueteljic quiwach awas acha̱kꞌ tak eh chꞌi̱l woꞌ chiri̱j richꞌiquinjic acꞌux tak chiri̱j i Dios, cꞌahchiꞌ akꞌebem tak lok chiri̱j acꞌux tak. Reꞌ nak take reꞌ curman chi na̱nimem tak chi maꞌxta woꞌ acana̱b riyeꞌeric lok asi̱ tak chiwach i Dios. \v 24 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ hat-tak reꞌ ticꞌambic tak quibe̱h take cꞌacharel jeꞌ ricab i cꞌamoj be̱h riban jenoꞌ sotꞌ ru̱cꞌ jenoꞌ chic rich sotꞌ, ruꞌum chi xa reꞌ ti take cꞌuhbal maꞌ ajwal ta wach nacꞌam tak na̱, cꞌahchiꞌ acꞌulum aweh tak jeꞌ ricab xicꞌul jenaj winak reꞌ xa re̱cꞌ nak chic rimichꞌ lok take cucꞌ utzꞌ chipam ricꞌuxbal, raj nchel i maꞌ laj chicop wilic chipam ricꞌuxbal maꞌ xicoj ta rehtal naxibikꞌ jok. \p \v 25 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ reꞌ xa hat-tak banol awach tak, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak eh nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ hat-tak xa re̱cꞌ chic natzꞌaj akꞌab tak chꞌi̱l riculquil awaꞌ aha̱ꞌ tak reh chi maꞌ eta nanih awi̱b tak ru̱cꞌ i mahc nanacapaj tak, xa reꞌ laꞌ awa̱mna tak hamo̱j cho reh yohbal wach maꞌ holohic ta laj noꞌjbal jeꞌ ricab i quelkꞌjic take awas acha̱kꞌ tak. \v 26 Reꞌ hat-tak reꞌ ticꞌambic tak quibe̱h i tinamit jeꞌ ricab i cꞌamoj be̱h riban jenoꞌ sotꞌ ru̱cꞌ jenoꞌ chic rich sotꞌ, chawesaj tak lok i maꞌ holohic ta laj noꞌjbal wilic cho pan awa̱mna tak reh chi jeꞌ reꞌ, ru̱cꞌ abano̱j enaꞌn tak ribanaric encꞌutunic lok chawach tak chi reꞌ chic i holohic laj noꞌjbal wilic cho pan awa̱mna tak. \v 27 Jeꞌ reꞌ ajic, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum hat-tak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ hat-tak aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ hat-tak, xa hat-tak banol awach tak chi quiwach i tinamit. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi reꞌ take mukꞌunbal xa sak chic ncaꞌn lok ruꞌum i chu̱n cojo̱j chi quiwach raj cho quipa̱m xa chuh chic cho ruꞌum take kꞌa̱ tak ba̱k wilque̱b cho ar, \v 28 jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak xa coric woꞌ chic awach naꞌn tak nanacꞌuhtaj tak lok awi̱b chi quiwach take cꞌacharel, xa reꞌ laꞌ cho pa̱m awa̱mna tak yohbal cho wach i cꞌahbilal wilic cho ar jeꞌ ricab i ribanaric lok awach tak. \p \v 29 «Chi jeꞌ aj reꞌ, junpech woꞌ chic nikꞌor aweh tak chi reꞌ hat-tak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ hat-tak aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ xa hat-tak banol awach tak, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak eh jeꞌ reꞌ nikꞌor maj naꞌn tak juneht ru̱cꞌ quibano̱j take ama̱m awatiꞌt tak nok xa namahsaj tak chic wach ritikꞌinjic eh xa naxoyej tak chic i quimukꞌunbal take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios xicꞌacharic cho chi coric wach quicꞌux. \v 30 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj jeꞌ aj wili nakꞌor tak, nanatikꞌa̱ꞌ tak on nanaxoyej tak quimukꞌunbal take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios: \p ‹Reꞌ take kama̱m katiꞌt, reꞌ peꞌ take reꞌ xicansanic cho queh raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios. Cꞌachalco̱j ta nak cho hoj chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, maꞌ xkaꞌn ta nak jenaj wach ru̱cꞌ quinoꞌjbal take ruꞌ, nqui nakꞌor tak. \p \v 31 «Ru̱cꞌ xakꞌor tak reꞌreꞌ, cꞌahchiꞌ woꞌ akꞌorom lok awi̱b tak chi hat-tak ca̱ꞌ quiꞌsil cho take aj cansanel queh aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ ru̱cꞌ aj najtir take. \v 32 Eh nikꞌor woꞌ aweh tak chi chacohlaj woꞌ tak wach i cansanic xquipꞌut ribanaric take aj najtir reꞌreꞌ. \v 33 Reꞌ aj reꞌ chaꞌn hat-tak reꞌ xa cꞌahbil chic anoꞌjbal tak eh ruꞌum chi naꞌn tak jenaj wach anoꞌjbal tak chi aj cansanel quichꞌi̱l ama̱m awatiꞌt tak, naꞌn tak chi jeꞌ acab tak juntuhm ok chi a̱kꞌ! Reꞌ cok ruꞌ, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi to̱b ta xa nasicꞌ nak tak chic ri̱j ricoꞌljic awi̱b tak chiwach i Dios jeꞌ ricab ncaꞌn take a̱kꞌ chi xa quijuquic chic quiꞌelic je chiwach i kꞌa̱kꞌ, reꞌ hat-tak maꞌxta acoꞌlem awi̱b tak chiwach i Dios nachiyew i kꞌoric chi na̱yeꞌeric tak chipam i yeꞌa̱b reꞌ naricꞌuluric wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic. \p \v 34 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reh chi maꞌ eta chic niqꞌuic chana̱ tak i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, reꞌ hin nanitakꞌa̱b je chaxilac tak take aj kꞌorol niCꞌuhbal chꞌi̱l woꞌ take aj cꞌuhtunel reh niCꞌuhbal jeꞌ ru̱cꞌ kꞌe̱ꞌ quinoꞌjbal. Nok wilque̱b ok chic awu̱cꞌ tak, chi quixilac take reꞌ, wilic queh na̱cansam tak wach curu̱s, wilic woꞌ queh na̱tzꞌuhumunem tak pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh wilic woꞌ queh na̱siqꞌuim tak take chi ribanaric tiꞌcꞌaxic queh xa haj paꞌ tinamit quiponic wi̱ꞌ. \v 35 Ru̱cꞌ aj i na̱banam tak reꞌreꞌ, narichalic chana̱ tak i tiꞌcꞌaxic moloj cho wach ruꞌum i cansanic xcaꞌn take cho ama̱m awatiꞌt tak queh raj camanom i Dios xicꞌacharic cho chi coric wach quicꞌux. Til nikꞌor aj aweh tak chi ruꞌum chi reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ atikim tak juꞌ i cansanic pꞌuhtunak cho ru̱cꞌ riquimic Awel cu nponic ru̱cꞌ i racꞌu̱n Werequi̱yas, reꞌ Sacari̱yas ribihnal. Reꞌreꞌ xcansjic cuꞌum take cho ama̱m awatiꞌt tak najtir kꞌi̱j ar chi chi̱ꞌ lok i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios chi ricorquil i wilic wi̱ꞌ i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱ chiwach i Dios. \v 36 Ruꞌum reh cꞌahchiꞌca̱t tak reꞌreꞌ, reꞌ tiꞌcꞌaxic moloj wach ruꞌum take bano̱j reꞌreꞌ, til nikꞌor aweh tak chi narichalic chana̱ hat-tak wich cꞌacharel ticꞌacharic chipam take kꞌi̱j wili. \s1 Reꞌ ritiꞌquil ricꞌux i Jesus // chiri̱j i tinamit Jerusalen \r (Lc. 13.34-35) \p \v 37 «Hat-tak cꞌacharel aj Jerusalen reꞌ ticansanic tak queh chi abaj take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios takꞌamaj take cho awu̱cꞌ tak, kꞌe̱ꞌ je njikꞌjitic i wa̱mna chawi̱j tak ruꞌum i tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak. Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j acoꞌljic tak chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, jeꞌ ricab nok jenoꞌ quixlan rimohꞌej take cucꞌ racꞌu̱n pa rixi̱cꞌ chi quicoꞌljic, xa reꞌ laꞌ hat-tak maꞌ jaruj nacꞌuꞌlej tak na̱ niCꞌuhbal. \v 38 Chi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak, chabiraj tak chi coric i wili: Jeꞌ ricab nancanabjic jenoꞌ pa̱t cuꞌum take cꞌacharel naquiꞌelic je chipam, jeꞌ woꞌ reꞌ naribanam i Dios chi naricana̱b atinami̱t tak chipam i tiꞌcꞌaxic chalic reh chana̱ tak. \v 39 Jeꞌ woꞌ til nikꞌor woꞌ aweh tak aj Jerusalen chi maꞌ jaꞌxta pe chic awilom tak niwach cu rehtal chic na̱kꞌorom tak i jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj cho chi jeꞌ wili chipam Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios: \q1 “Kayew tak rilokꞌil kꞌuruꞌ i cꞌulic riban lok wili chi takꞌamaj cho ruꞌum i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios, nqui rikꞌor, nqui Jesus. \c 24 \s1 Reꞌ take rehtalil narilmijic // nacuxꞌok i wach acꞌal \r (Mr. 13.1-2; Lc. 21.5-6) \p \v 1 Nok cꞌahchiꞌ chic relic je Jesus chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios reꞌ hoj raj tahkanel xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, chawilow ti! Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic holonquilal ritikꞌinjic bano̱j i pa̱t wili, kojqui reh. \p \v 2 Chalic i Jesus jeꞌ wili cꞌuꞌlunic xiban keh: \p «Kꞌe̱ꞌ nak ruꞌ holonquilal ncꞌutunic, xa reꞌ laꞌ nikꞌor aweh tak chi reꞌ pa̱t wili til narisacharic wach chi junpech chi maꞌ jenoꞌ chic abaj naricahnic chi tuslic wach, nqui xikꞌor keh. \p \v 3 Chiri̱j i wili, nok wilco̱j chic ponok chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, reꞌ hoj raj tahkanel naxkilow chi xa rutquel chic tzꞌuklic i Jesus, xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ eh xkabiraj reh chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s, chacuy chakꞌor keh jaruj naricꞌuluric nicꞌ nimal xakꞌor keh chiri̱j i kꞌi̱j natisoljok cho ricaꞌpech eh jeꞌ woꞌ nicꞌ wach nacuxꞌok wach chiꞌnchel ayuꞌ. Chakꞌor woꞌ keh, haj wilic take rehtalil nariwihꞌic chi pe̱t chi cꞌuhtbal reh chi qꞌuisi̱n chic maꞌ nponic i kꞌi̱j reꞌreꞌ? kojqui reh. \p \v 4 Reꞌ Jesus jeꞌ wili kacꞌuꞌljic xiban: \p «Xa naꞌlic ok woꞌ aweh tak reh chi maꞌ hab ta wach enjotꞌbic aweh tak. \v 5 Jeꞌ reꞌ nikꞌor, maj yohbal wach take tinamit naquijotꞌoric cuꞌum take riqꞌuihal aj jotꞌo̱l nacuctic cho reꞌ nacaꞌnam qui̱b chi xa jeꞌ chic reꞌ hin take eh jeꞌ wili naquikꞌorom: \p ‹Reꞌ hin, i hin Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui naquikꞌorom. \p \v 6 «Reꞌ hat-tak na̱biram woꞌ tak ribiral chi wilic take tinamit cꞌahchiꞌque̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach on chi nacoquic chi kꞌakꞌanic. Nachabiraj tak reꞌreꞌ, maꞌ riban ti naho̱l awach tak chi ricapewjic chi xponic chic ricuxꞌic wach chiꞌnchel. Coric, reꞌ rikꞌijil sachbal wach chiꞌnchel nariponic wach xa reꞌ laꞌ maꞌ jaꞌ yuꞌna ta ti maj curman chi pe̱t naricꞌuluric lok chiꞌnchel nanikꞌorom take wili: \v 7 Reꞌ take nimak chi cucꞌtak tinamit xa naquicꞌuꞌlem chic qui̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach. Jeꞌ woꞌ xa haj chic yeꞌa̱b, nariwihꞌic rehreh wach yaꞌbilal, nariwihꞌic wiꞌjalel eh naribanam woꞌ take cow laj hihc. \v 8 Nacꞌulurok take reꞌreꞌ chacoj tak rehtal chi xa cu reꞌ pe ti pꞌuhtbal reh i cꞌaxquilal cꞌahchiꞌ richalic china̱ acꞌal wili. \v 9 Chi jeꞌ aj reꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal take cꞌacharel naquixowonic awach tak ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ naca̱t tak quikꞌahsam pan quikꞌab take aj cꞌamol quibe̱h take tinamit reh chi nacaꞌnam tiꞌcꞌaxic aweh tak cu rehtal wilic aweh tak naquicansjic. \p \v 10 «Chiwach aj take rikꞌijil i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, qꞌuihal queh take awich aj niminel tak nariyojic quicꞌux chiwi̱j. Chi quixilac take jeꞌ reꞌ nacaꞌnam, wilic take cꞌul naquixowem qui̱b eh wilic woꞌ cꞌul naquikꞌahsam qui̱b pan quikꞌab aj ixowonel. \v 11 Jeꞌ woꞌ chi quixilac take reꞌ, qꞌuihal take nacuctic chi xa chucul aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios take eh yohbal wach take cꞌacharel naquijotꞌom ru̱cꞌ i cꞌuhtunic nacaꞌnam. \v 12 Chi jeꞌ aj reꞌ, ruꞌum chi chaxilac hat-tak aj niminel wi̱n naquiqꞌuihbic take aj banol reh cꞌahbilal, qꞌuihal woꞌ aweh hat-tak narichuhpic wach i cꞌaxoj i̱b cu̱cꞌ. \v 13 Til nikꞌor kꞌuruꞌ, tiwi̱ꞌ tak chi xa naꞌlic ok woꞌ aweh tak maj xa reꞌ woꞌ i cꞌacharel reꞌ cu chꞌiclic ricꞌux chiwi̱j hin naponok wach ricuxꞌic take kꞌijil reꞌreꞌ, xa reꞌ woꞌ reꞌ naricoꞌlem ri̱b. \p \v 14 «Jeꞌ woꞌ, chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ holohic laj kꞌoric nikꞌor i hin chi reꞌ Dios narikꞌatbic kꞌoric chi quina̱ i tinamit, narojic lok rikꞌormojic chi junsut wach acꞌal wili reh chi naribirmijic cuꞌum chiꞌnchel cꞌacharel. Nok ojonak ok chic lok wach rikꞌormojic niCꞌuhbal, cu reꞌ aj ruꞌ naricꞌulic lok i ricuxꞌic wach chiꞌnchel. \v 15 Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ hat-tak reꞌ tilbic tak wach i hu̱j tzꞌihmbimaj cho ruꞌum aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ Tanyel ribihnal, nachawilow tak chi chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ yibel wach cꞌahbilal chi kawach hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xbanaric chic cuꞌum take sachol wach i tinamit wili, charak tak chiri̱j chi reꞌreꞌ i rehtalil chi xponic chic i orahil chi nawelic tak je chipam i tinamit wili. \v 16 Nachawilow tak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ wilca̱t tak chi junsut riyukꞌul Jure̱ya hiy tak pan tak qꞌuiche̱ꞌ chi ricꞌoloric awi̱b tak ar. \v 17 Jeꞌ ricab wi wilic ok nchel jenoꞌ aweh tak rij ripa̱t wilic lok, maꞌ noquic chic cok chi ricꞌamaric paꞌ bih aweh tak. \v 18 On wi pan awabi̱x ok wilca̱t tak cho maꞌ tisoljic woꞌ tak chic cho pan apa̱t tak chi ricꞌamaric jenoꞌ ajalba̱l tak. \p \v 19 «Ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ cꞌaxquilal wach i elic naribanjic chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take yowa̱b ixok chꞌi̱l take tutbe̱s cu wilic quicucꞌta̱k. \v 20 Ruꞌum aj reꞌ, til nikꞌor aweh tak chi chaꞌn tak ati̱j reh chi maꞌ ok chipam rikꞌijil i kꞌelej encꞌuluric reh chi suk elic enaꞌn tak je, on chi maꞌ woꞌ chipam jenoꞌ hiꞌlbal kꞌi̱j reh chi maꞌ eta narak tak acꞌaxquilal ru̱cꞌ rikꞌor i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 21 Nipahkaj aweh tak chi chaꞌn ati̱j tak maj reꞌ tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ til woꞌ chic cow wach naribanam chiwach take chiꞌnchel tiꞌcꞌaxic cꞌulu̱j cho cu richꞌihquic cho chiꞌnchel wach acꞌal cu rehtal nponic rikꞌijil i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ. Til woꞌ chic maꞌ ilo̱j ta wach i tiꞌcꞌaxic naricꞌuluric reꞌreꞌ eh maꞌ woꞌ narilmijic chic johtok wach chiri̱j take kꞌi̱j nacꞌulurok lok reꞌreꞌ. \v 22 Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal naricꞌuluric chi reꞌ Dios naritokom wach rinimal ro̱k rikꞌijil tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ awuꞌum aweh hat-tak reꞌ xatrichih tak chi naca̱t tak ricoꞌlem chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ. Maꞌ ta jeꞌ reꞌ eriban, maꞌ hab ta woꞌ nak wach ericoꞌlej ri̱b chiwach. \p \v 23 «Chiwach rikꞌijil i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, qꞌuihal take cꞌacharel nacoquic chi jotꞌo̱j. Chi quixilac take reꞌ, wilic take naquikꞌorom chi jeꞌ wili: \p ‹Quim tak, chawilow tak: Ayuꞌ wilic on wuluꞌ wilic i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui naquikꞌorom. \p «Nachabiraj tak chi jeꞌ reꞌ ma̱coj tak wach \v 24 maj jeꞌ ricab chi yohbal wach take jotꞌo̱l nacuctic cho chi cꞌahchiꞌ quikꞌorom qui̱b chi reꞌ take reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, yohbal woꞌ wach take jotꞌo̱l nacuctic cho chi naquikꞌorom qui̱b chi aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios take. Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic naquijotꞌom take cꞌacharel ru̱cꞌ take kꞌoric nacaꞌnam eh ru̱cꞌ take riqꞌuihal nimak tak wach lokꞌ laj nawa̱l nacaꞌnam, naquiniqꞌuem woꞌ quikꞌi̱j chi quijotꞌoric take richiho̱j i Dios chi naquicoꞌljic. \v 25 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ maꞌ riwi̱ꞌ ta chic chi etijotꞌoric tak maj reꞌ hin pe̱t cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh tak chiꞌnchel reꞌreꞌ chi jaꞌ ncꞌuluric ta. \v 26 Chi jeꞌ reꞌ ajic ma̱tahkej tak je take jeꞌ wili enquikꞌor aweh tak: \p ‹Reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, ar wilic cho pan chik yu̱kꞌ, tak-tak kilow tak cho kꞌuruꞌ, nqui enquikꞌor. \p «Jeꞌ woꞌ ma̱coj tak wach quikꞌorbal take jeꞌ wili enquikꞌor aweh tak: \p ‹Reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric ar ricꞌolom cho ri̱b pan jenaj yeꞌa̱b, nqui enquikꞌor. \p \v 27 «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi narirehpaj cho risakomil i cohok ar pan taxa̱j, cu nilmijic cho chi junsut wach acꞌal, jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric naquinsoljok cho hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel \v 28 na̱wehtꞌalim woꞌ tak haj wilqui̱n hin jeꞌ ricab nanehtꞌaljic chi haj paꞌ nquimol wi̱ꞌ qui̱b take cꞌuch, ar woꞌ wilic jenoꞌ camnak chicop. \s1 Reꞌ take rehtalil naricꞌuhtunic // cho wi̱ꞌ risoljic i Jesus \r (Mr. 13.24-37; Lc. 21.25-36; 17.25-36; 12.41-48) \p \v 29 «Chiri̱j chi iqꞌuinak chic nicꞌ nimal tiꞌcꞌaxic naricꞌuluric chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take sakombal pan taxa̱j naripaꞌlajic quisakomil eh jeꞌ reꞌ naricꞌuluric maj reꞌ kꞌi̱j chꞌi̱l i poh maꞌxta chic quiyeb cho quisakomil. Jeꞌ woꞌ reꞌ take chꞌimi̱l, chi xa jeꞌ nak chic naquikꞌehbic cho wach acꞌal naꞌilmijok, maꞌxta woꞌ chic quisakomonic cho. \v 30 Cu chiri̱j aj chic reꞌreꞌ, reꞌ rehtalil cho nicꞌulic hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel naricꞌuhtunic woꞌ cho pan taxa̱j. Ruꞌum reh rehtalil reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ riyotꞌquil cꞌuxlis naroquic cho cu̱cꞌ take tinamit maꞌxta quiniminic wi̱n ruꞌum chi naquirakam chiri̱j chi xincꞌulic lok chi richꞌukuric wach mahc. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj naquincꞌolok lok nah rinimal su̱tzꞌ i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, narilmijic wach rinimal risakomil nichꞌa̱b chꞌi̱l woꞌ i wajawric wilic. \p \v 31 «Nachirak aj cho nichalbal, reꞌ hin nanitakꞌa̱b take cho waj tzꞌeꞌ wa̱ch reh chi nacojic chi junsut yu̱kꞌ qꞌuixca̱b china̱ acꞌal wili chi rimoloric quiwach take cꞌacharel chiho̱j take quiwach wuꞌum, jeꞌ ricab nanmoloric quiwach take tinamit cuꞌum take aj su̱b nok xa cow chic quikꞌoꞌrjic je chi su̱b. \v 32 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ naricꞌuluric, reꞌ hat-tak chacoj tak rehtal take rehtalil cꞌuhtbal reh nichalic jeꞌ ricab naꞌn tak ru̱cꞌ i che̱ꞌ reꞌ I̱co ribihnal. Nanawilow tak chi ripꞌut cho toxlonic take acꞌ xak, nawehtꞌalij tak chi reꞌ sikꞌjil xiqꞌuic chic lok rikꞌijil eh chi reꞌ chic kꞌelej oquic cho reh. \v 33 Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn tak chi nachawilow tak chi cꞌahchiꞌ chic ricꞌulmujic take xnikꞌor lok aweh tak chi naricꞌulmujic, charak tak chiri̱j chi maꞌ naht ta chic wilic i kꞌi̱j chi nanichalic. \v 34 Til coric nikꞌor chi reꞌ xnikꞌor aweh tak naricꞌuluric nok cu jaꞌ ta ncuxꞌic rinimal ro̱k quicꞌacharic take cꞌacharel cꞌachalque̱b yuꞌna. \v 35 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj chiꞌnchel reꞌ xnikꞌor lok i hin, til woꞌ naricꞌuluric maꞌxta nchel risahchic wach jeꞌ ricab naricꞌulum i taxa̱j richꞌi̱l i acꞌal. \v 36 Reꞌ cok ruꞌ to̱b ta nchel xnikꞌor lok haj wilic take rehtalil naricꞌutunic wi̱ꞌ nichalic, maꞌ hab ta chic wach xa reꞌ woꞌ Dios nehtꞌalanic reh rikꞌijil chꞌi̱l riꞌorahil chi naricꞌuluric reꞌreꞌ. Xa ta nak reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i wAja̱w wilque̱b ar pan taxa̱j, quehtꞌalim reꞌreꞌ. Ruꞌum aj chi xa reꞌ woꞌ Dios nehtꞌalanic reh reꞌreꞌ, \v 37 reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ take tinamit quicꞌacharic naquincꞌolok lok i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, naquicꞌulum queh jeꞌ ricab xquicꞌul cho take tinamit xicꞌacharic cho pa rikꞌijil cho ricꞌacharic i maꞌ Noheh. \v 38 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj pa rikꞌijil cho ricꞌacharic i Noheh naxchalic chi quina̱ tinamit i jenaj rinimal jab chꞌi̱l buht haꞌ xelic cho pan acꞌal, reꞌ take reꞌ xa suk chic quicꞌux quiꞌiqꞌuic kꞌi̱j pan tak ninkꞌi̱j on pan tak caxarahil eh maꞌ xquicoj ta soꞌ rehtal chi chalic reh jenaj tiꞌcꞌaxic chi quina̱. Jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn cu rehtal xoquic i Noheh chꞌi̱l take raj pan pa̱t chipam i jenaj maꞌ laj cano̱wa jeꞌ riwi̱ꞌ pa̱t. \v 39 Cu reꞌ chic ruꞌ, ruꞌum chi maꞌ xquicoj ta rajawric reꞌ xkꞌormojic queh ruꞌum i Noheh chi narichalic jenaj rinimal jab, chiꞌnchel take cꞌacharel reꞌreꞌ xsahchic quiwach ruꞌum i buht haꞌ xelic cho pan acꞌal. \p «Reꞌ hin nikꞌor woꞌ aweh tak chi naquincꞌolok lok i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, jeꞌ woꞌ wili naricꞌuluric: \v 40 Wi wilic quib ok chi winak camanic ncaꞌn ponok pan abixbal, jenaj queh naresmejic chiwach i tiꞌcꞌaxic eh reꞌ jenaj chic naricanabjic cahnok chipam. \v 41 Jeꞌ woꞌ reꞌ, wi wilic quib ok chi ixok queꞌc ncaꞌn, xa jenaj woꞌ queh naresmejic chiwach i tiꞌcꞌaxic eh reꞌ jenaj chic naricanabjic cahnok chipam. \p \v 42 «Ruꞌum aj chi wilic take naquicanabjic pan tiꞌcꞌaxic ruꞌum chi maꞌxta quicojom rajawric i xkꞌormojic queh, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chacoj tak rajawric i kꞌoric xnikꞌor chic aweh tak wili chi xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak chiri̱j nicꞌulic lok i hin ajabe̱s chana̱ tak. Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak maj maꞌ awehtꞌalim ta tak jaruj nchel rirak cho kꞌi̱j reh nisoljic, \v 43 jeꞌ ricab xicꞌul i jenaj ajabe̱s reꞌ maꞌ xehtꞌalij ta i kꞌi̱j naxcꞌulic lok jenaj aj lekꞌ chi relkꞌjic pa̱m ripa̱t. Ar aj ruꞌ xoquic pa ripa̱t eh xelkꞌaj je chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh. Wi ta nak reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xehtꞌalij chaj bih kꞌijal naricꞌulic lok wi̱ꞌ aj lekꞌ reꞌreꞌ, til xichaꞌjej nak chi xa icꞌlic chic na̱ eh maꞌ xiyew ta nak chi xelkꞌjic pa̱m ripa̱t, majeꞌ? \v 44 Jeꞌ reꞌ ajic, ruꞌum chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanicꞌulic lok nok maꞌ hab ta wach ncapewenic reh, reꞌ hat-tak xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak. \p \v 45 «Chacapaj tak ri̱j i wili: Reꞌ jenoꞌ ajabe̱s nok ojic chic reh chi naht, maꞌ reꞌ ta na jenoꞌ raj camanom jeꞌ ru̱cꞌ wilic rinoꞌjbal eh jeꞌ ru̱cꞌ chꞌiquem cꞌuxlis naripahba̱b cahnok chi ricꞌamaric quibe̱h chiꞌnchel raj camanom wilque̱b pa ripa̱t, on chi riyeꞌeric quiwaꞌ quiha̱ꞌ pa riꞌorahil? Til pan coric reꞌ aj camanom reꞌ jeꞌ reꞌ rinoꞌjbal, reꞌreꞌ naricanabjic cahnok chi aj ilo̱l. \v 46 Kꞌe̱ꞌ je ato̱b reh aj camanom npahbabjic cahnok chi cꞌamol be̱h ruꞌum i ajabe̱s, wi reꞌ camanic kꞌoro̱j cahnok reh chi naribanam, reꞌ woꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ rinimem i nacꞌolok rakmajok \v 47 maj til pan coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ camanom reꞌreꞌ narijohsjic wach ricamaj ruꞌum ajabe̱s chi cꞌaxbal reh eh chi jeꞌ reꞌ naricojoric cahnok chi chopol na̱ chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh i ajabe̱s reꞌreꞌ. \v 48 Ra̱j nchel, wi reꞌ cꞌahbil laj camanom reꞌreꞌ, maꞌ riban ta ricamaj chi coric ruꞌum ricapaj pa ra̱mna chi jaꞌ cꞌulic ta lok reh ajabe̱s \v 49 eh chi jeꞌ reꞌ enoquic chi quichꞌeyeric take rich camanom jeꞌ woꞌ enoquic chi ninkꞌijinic on chi xohcꞌric quichꞌi̱l take aj xohcꞌrel, \v 50 kꞌe̱ꞌ je tiꞌquil naricꞌulum aj camanom reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic nacꞌolok lok i ajabe̱s chipam i kꞌi̱j nok reꞌ aj camanom reꞌreꞌ maꞌ rehtꞌalim ta soꞌ, on chipam i juncꞌam nok maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricapam soꞌ ricꞌulic lok i ajabe̱s, \v 51 naricꞌulic rakmajok chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam. Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ aj camanom reꞌreꞌ naricahnic chiwach i ajabe̱s chi xa jeꞌ chic ricab jenoꞌ queh take aj camanom jeꞌ ru̱cꞌ xa cu reꞌ ncaꞌn quiwach chi camanic nok wilic cok i ajabe̱s cu̱cꞌ. Ru̱cꞌ aj naribanaric reh aj camanom reꞌreꞌ, til narokꞌic eh narikirichꞌem nah re̱ ruꞌum rinimal tiꞌquil cꞌuxlis naroquic cho ru̱cꞌ. \c 25 \s1 Curman chi wilco̱j chi xa icꞌlic // ok woꞌ kana̱ \p \v 1 «Nachirak cho rikꞌijil nicꞌulic lok i hin chi kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take tinamit, naribanam jenaj wach ru̱cꞌ jeꞌ ricab xcꞌulmujic cu̱cꞌ take lajeb chi kꞌahxokak jeꞌ ru̱cꞌ aj behsem take reh jenaj quich kꞌahxok naribanam caxa̱ra. Reꞌ take kꞌahxokak reꞌreꞌ xquitikꞌa̱ꞌ qui̱b ru̱cꞌ quisakombal chi ruyuꞌnjic pan be̱h acꞌun naribanam caxa̱ra ru̱cꞌ jenaj quichꞌi̱l, jeꞌ ricab ocronak take wi̱ꞌ nanbanaric jenoꞌ caxarahil. \v 2 Reꞌ cok ruꞌ, reꞌ take lajeb chi kꞌahxokak reꞌreꞌ na xquitikꞌa̱ꞌ qui̱b reh caxarahil, xa hoꞌo̱b ti queh xquisicꞌ ri̱j nicꞌ wach nok chi maꞌ eta nchuhpic quisakombal, raj take hoꞌo̱b chic maꞌxta bih xquicapaj soꞌ. \v 3 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take hoꞌo̱b maꞌxta bih xquicapaj soꞌ, xa xquichohpaj woꞌ ti je i quisakombal chi maꞌ xquicꞌam ta je riman quicas chiqui̱j. \v 4 Tzꞌa̱b ruꞌ, reꞌ take hoꞌo̱b reꞌ xquisicꞌ ri̱j nicꞌ wach nok chi maꞌ eta nchuhpic quisakombal, maꞌ jeꞌ ta reꞌ xcaꞌn, naxquichop laꞌ je quisakombal xquicꞌam je riman quicas chiqui̱j. \v 5 Naxponic aj riꞌorahil ruyuꞌnjic acꞌun reꞌreꞌ, ruꞌum chi reꞌreꞌ cu xchahmic cho, reꞌ take lajeb chi kꞌahxokak xchalic quitahcaꞌy eh xikajic chi wiric. \v 6 Cu reꞌ chic ruꞌ naxponic ticꞌlic akꞌab, ticlijic pan quixiquin i kꞌoric wili: \p ‹Cꞌaꞌchok awach tak, reꞌ acꞌun naribanam caxa̱ra ponic chic reh. Chatikꞌa̱ꞌ awi̱b tak kꞌuruꞌ chi ricꞌuluric, nqui kꞌoric xquibiraj. \p \v 7 «Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ take lajeb chi kꞌahxokak reꞌreꞌ xiꞌuctubic cajim eh xiꞌoquic chi rilmijic i quisakombal wi cu wilic quicas. \v 8 Ar aj ruꞌ, reꞌ take hoꞌo̱b chi kꞌahxokak reꞌ maꞌxta bih xquicapaj soꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor queh hoꞌo̱b chic quichꞌi̱l: \p ‹Chacuy chayew tak soꞌ keh acas tak ruꞌum nok reꞌ kasakombal i hoj chuhpic chic reh, nqui take. \p \v 9 «Reꞌ take hoꞌo̱b chi kꞌahxokak quisiqꞌuim cho ri̱j nicꞌ wach nok chi maꞌ eta nchuhpic quisakombal, jeꞌ wili xquikꞌor queh: \p ‹Reꞌ hoj maꞌ qꞌuih ta woꞌ kacas kichꞌi̱l chi nakayeb soꞌ aweh tak. Reh aj chi maꞌ hoj ta juncahnic chi maꞌxta chic kacas, sakbih chi reꞌ hat-tak eto̱j tak cu̱cꞌ take aj cꞌa̱y eh chalokꞌ cho aweh tak cu̱cꞌ, nqui take. \p \v 10 «Nok kꞌoro̱j chic queh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take hoꞌo̱b chi kꞌahxokak reꞌreꞌ xiꞌo̱j woꞌ, xa reꞌ laꞌ ruꞌ nok sachalque̱b ponok, xcꞌulic ti lok i acꞌun naribanam caxa̱ra eh chi jeꞌ reꞌ, xa reꞌ wach take hoꞌo̱b chi kꞌahxok tikilque̱b chi ricꞌuluric, xiꞌoquic cok chiri̱j chipam i ninkꞌi̱j reh ricaxarahil maj chiri̱j chic reꞌreꞌ, xtzꞌaparic cho chi junpech i ocbal reh pa̱t reh chi maꞌ hab ta chic wach xyeꞌeric kꞌab reh chi oquic. \p \v 11 «Ruꞌum aj reꞌ, naxisoljic cho take hoꞌo̱b chic chi kꞌahxokak, jeꞌ wili tohkꞌ quikꞌorom cok reh acꞌun reꞌreꞌ: ‹Ha̱w, chacuy chateh cho keh apa̱t, nqui take cok reh. \p \v 12 Reꞌreꞌ jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban take cho: \p ‹Til coric nikꞌor aweh tak chi maꞌ wehtꞌalim ta awach tak, nqui cho queh. \p \v 13 «Ru̱cꞌ aj xcꞌulmujic reꞌreꞌ, nikꞌor aweh tak chi xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak reh nicꞌulic lok ruꞌum nok reꞌ hat-tak maꞌ awehtꞌalim ta tak jaruj rirak cho i kꞌi̱j chꞌi̱l riꞌorahil nicꞌulic lok i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i ajabe̱s // reꞌ xikꞌahsaj cahnok ritumi̱n // pan quikꞌab take raj camanom \r (Lc. 19.11-27) \p \v 14 «Ruꞌum chi cꞌulic lok wi̱n chi kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel, reꞌ hin nanibanam cahnok awu̱cꞌ hat-tak jeꞌ ricab xiban jenaj ajabe̱s xitikꞌa̱ꞌ chic ri̱b chi ojic reh chi naht. Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xiyukꞌej take raj camanom eh wilic tumi̱n xikꞌahsaj cahnok pan quikꞌab reh chi naracꞌunem ri̱b chi quiwach. \v 15 Ruꞌum aj chi maꞌ jenaj ta wach quinoꞌjbal take aj camanom chi ricamanjic wach tumi̱n, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, hoꞌo̱b tahn chi tumi̱n xiyew reh jenaj. Reh jenaj chic, xiyew quib tahn chi tumi̱n reh eh reꞌ jenaj chic xa juntahn ti xiyew reh. Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ ajabe̱s xo̱j chi naht. \v 16 Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ aj camanom reꞌ xicꞌul cahnok hoꞌo̱b tahn chi tumi̱n, xoquic chi ricamanjic wach eh hoꞌo̱b chic tahn chi tumi̱n xacꞌunej ri̱b chiwach. \v 17 Reꞌ jenaj chic camanom reꞌ xicꞌul je quib tahn chi tumi̱n, xoquic woꞌ chi ricamanjic wach tumi̱n eh quib tahn woꞌ chic xacꞌunej ri̱b chiwach, \v 18 raj nchel i camanom reꞌ juntahn ti chi tumi̱n xicꞌul je, xicꞌot jenaj jul eh ar ximukꞌa̱ꞌ i tumi̱n xyeꞌeric reh ruꞌum ajabe̱s. \p \v 19 Naht chic pononak sahchok cho ajabe̱s reꞌreꞌ, xsoljic woꞌ chic cho chipam riyeꞌa̱b eh xiyukꞌej take raj camanom chi ripahkaljic queh nicꞌ wach xcaꞌn ru̱cꞌ i tumi̱n xiyew cahnok queh. \v 20 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ camanom reꞌ xicꞌul cahnok i hoꞌo̱b tahn chi tumi̱n, naxo̱j cꞌolok chꞌi̱l hoꞌo̱b tahn chic chi tumi̱n xacꞌunej cahnok ri̱b chiwach, jeꞌ wili xikꞌor reh ajabe̱s: \p ‹Ha̱w, xa hoꞌo̱b ti tahn ruꞌ chi tumi̱n xayew cahnok wi̱n, raj yuꞌna hoꞌo̱b chic tahn xacꞌunej ri̱b atumi̱n chi niwach, nqui reh. \p \v 21 «Chalic ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Reꞌ cok hat, hat holohic laj aj camanom. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xanimej chi manlic i kꞌoro̱j cahnok aweh. Yuꞌna kꞌuruꞌ, jeꞌ ricab nok nsukbic nicꞌux awu̱cꞌ i hin ajabe̱s chana̱ ru̱cꞌ xaꞌn, jeꞌ woꞌ reꞌ sukbok acꞌux wu̱cꞌ i hat ru̱cꞌ i nanibanam wili chi yuꞌna kꞌe̱ꞌ chic nanichꞌica̱b nicꞌux chawi̱j ru̱cꞌ jenoꞌ camanic nim wach. Jeꞌ reꞌ niban ruꞌum nok ru̱cꞌ ti nechꞌ nitzꞌa̱k xnichꞌica̱ꞌ wi̱ꞌ nicꞌux chawi̱j i hat chi na̱qꞌuihsam wach, reꞌ hat xacamanej cahnok wach chi coric, nqui reh. \p \v 22 «Naxponic woꞌ i jenaj chic aj camanom reꞌ xyeꞌeric quib tahn chic tumi̱n reh, jeꞌ wili xikꞌor reh ajabe̱s: \p ‹Ha̱w, xa qui̱b ti tahn ruꞌ chi tumi̱n xayew cahnok wi̱n, raj yuꞌna qui̱b chic tahn xacꞌunej ri̱b atumi̱n chi niwach, nqui woꞌ xikꞌor reh. \p \v 23 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor reh raj camanom reꞌreꞌ: \p ‹Reꞌ cok i hat, hat holohic laj aj camanom. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xanimej chi manlic i kꞌoro̱j cahnok aweh wuꞌum. Yuꞌna kꞌuruꞌ, jeꞌ ricab nok nsukbic nicꞌux awu̱cꞌ i hin ajabe̱s chana̱ ru̱cꞌ xaꞌn, jeꞌ woꞌ reꞌ sukbok acꞌux wu̱cꞌ i hat ru̱cꞌ i niban wili chi yuꞌna kꞌe̱ꞌ chic nanichꞌica̱b nicꞌux chawi̱j ru̱cꞌ jenoꞌ camanic nim wach. Jeꞌ reꞌ niban ruꞌum nok ru̱cꞌ ti mahnicꞌ nitumin xnichꞌica̱ꞌ wi̱ꞌ nicꞌux chawi̱j chi na̱qꞌuihsam wach, reꞌ hat xacamanej woꞌ wach chi coric, nqui reh. \p \v 24 «Raj laꞌ naxponic i jenaj chic aj camanom reꞌ xcꞌulbic cahnok reh juntahn ti chi tumi̱n, jeꞌ wili xikꞌor reh ajabe̱s: \p ‹Ha̱w, reꞌ hin wehtꞌalim chi reꞌ ricamanjic wach tumi̱n awu̱cꞌ i hat kꞌe̱ꞌ cꞌaxquilal wach. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat xa reꞌ bihomric nawa̱j ru̱cꞌ quicamaj take toco̱m jeꞌ ricab riban jenoꞌ ajabe̱s reꞌ ritakꞌa̱ꞌ rijacharic pa̱m riyeꞌa̱b reꞌ toco̱m xbanic wi̱ꞌ tic abi̱x on ritakꞌa̱ꞌ rixiric wach take jal reꞌ maꞌ reꞌ ta woꞌ xmolbic reh. \v 25 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ anoꞌjbal, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ xinyoꞌjic chawach, ruꞌum reꞌ maꞌ xnicamanej ta wach atumi̱n, xnicꞌol laꞌ pan acꞌal ruꞌum quinyoꞌjic chi eno̱j pa ri̱j chi niwach. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, ayuꞌ wilic woꞌ chic atumi̱n chi manlic wach, nqui reh. \p \v 26 «Chalic ajabe̱s reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Hat maꞌ ato̱b ta laj aj camanom, maꞌ nanimej ta haj wilic nkꞌormojic cahnok aweh. Ruꞌum chi awehtꞌalim woꞌ nak chi reꞌ hin niban jeꞌ ricab i winak reꞌ ritakꞌa̱ꞌ rijacharic pa̱m i yeꞌa̱b reꞌ toco̱m xbanic i ticoj abi̱x on ritakꞌa̱ꞌ rixiric wach take jal maꞌ reꞌ ta xmolbic cho reh, \v 27 maꞌ xamukꞌa̱ꞌ ta nak i nitzꞌa̱k xo̱j laꞌ nak acꞌol chipam jenoꞌ pa̱t cꞌolbal tumi̱n reh chi naxincꞌulic nak lok i hin yuꞌna xo̱j nak nicꞌam i nitzꞌa̱k chꞌi̱l i nicꞌ paꞌ nak nimal xacꞌunej cahnok, nqui ajabe̱s reh. \p \v 28 «Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh toco̱m chic raj camanom wilque̱b cok ru̱cꞌ: \p ‹Chamakꞌ tak i nitzꞌa̱k wilic ru̱cꞌ i winak wili eh chayew tak reh reꞌ laj pech xiqꞌuihsaj wach nitzꞌa̱k. \v 29 Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak ruꞌum nok reꞌ nchol riqꞌuihsjic wach i paꞌ bih yeꞌo̱j reh nariyeꞌeric riman reh, ra̱j nchel reꞌ maꞌ nchol ta riqꞌuihsjic wach i paꞌ bih yeꞌo̱j reh, narimakꞌaric reh reꞌ haj nak ti wilic i mahnicꞌ yeꞌo̱j pan kꞌab. \v 30 Chiri̱j aj chic reꞌ, chacut tak lok ri̱j pa̱t pan kꞌekom akꞌab i aj camanom wili, ar aj ruꞌ narokꞌic eh narikirichꞌem nah re̱ ruꞌum ritiꞌquil ricꞌux, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus narichꞌukum kꞌoric // china̱ quibano̱j take cꞌacharel \p \v 31 «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, naquincꞌolok woꞌ chic lok quichꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i wAja̱w Dios, nok nicꞌuhtam chic i rinimal nilokꞌil, nanitzꞌuka̱b cho wi̱b chipam lokꞌ laj niyeꞌa̱b kꞌatbal kꞌoric reh chi nanichꞌukum kꞌoric chi quina̱ take tinamit. \v 32 Ar aj ruꞌ, chiꞌnchel take tinamit wach acꞌal nacojic paꞌlajok chi niwach eh nok paꞌalque̱b chic chi niwach, nawesam lok pa reh take coric wach quicꞌux chi quixilac take maꞌ coric ta wach quicꞌux, jeꞌ ricab riban jenoꞌ aj chaꞌjem me̱ꞌ naresaj lok pa reh take chi̱wa chi quixilac take rime̱ꞌ. \v 33 Reꞌ take coric wach quicꞌux, ar naniyeb take pa nisecꞌa̱j eh reꞌ take maꞌ coric ta wach quicꞌux ar naniyeb take pa nitzꞌe̱t, jeꞌ ricab riban aj chaꞌjem me̱ꞌ chi reꞌ take me̱ꞌ pa risecꞌa̱j riyew take lok eh reꞌ take chi̱wa pa ritzꞌe̱t riyew take lok. \v 34 Nok nichꞌakam chic quiyejal take cꞌacharel, reꞌ hin chi paꞌalqui̱n chic chi kꞌatal kꞌoric, jeꞌ wili nanikꞌorom queh naniyeb take pa nisecꞌa̱j: \p ‹Reꞌ wAja̱w, xa nok woꞌ pan chꞌiquinbal cho reh wach acꞌal, xitikꞌa̱ꞌ cho wach chi reꞌ hin nanichꞌukuj kꞌoric chana̱ tak. Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ hat-tak reꞌ cꞌahchiꞌ chic acꞌulum tak i ratoꞌbil i Dios, quim tak eh tocok tak chi riꞌsil wo̱k nikꞌab. \v 35 Reꞌ hat-tak ricꞌul chaweh tak chi jeꞌ reꞌ eniban awu̱cꞌ tak maj nok reꞌ hin cuyuj wiꞌc cuyuj haꞌ niban ruꞌum maꞌxta chic bih wilic wi̱n, reꞌ hat-tak xayew tak niwaꞌ niha̱ꞌ. Jeꞌ woꞌ, naxinwihꞌic cho chi xa hin behel pan atinami̱t tak xayew tak nipatal. \v 36 Naxiban woꞌ cho chi maꞌ rikꞌor ta chic coric nisoꞌ chiwi̱j, reꞌ hat-tak xayew tak nijalba̱l eh xinponic woꞌ awilow tak cho naxinyowabjic. Jeꞌ woꞌ chic, na xinwihꞌic cho pan che̱ꞌ, xinponic woꞌ akꞌoꞌrej tak cho, nqui nanikꞌorom queh. \p \v 37 «Ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take coric wach quicꞌux naquibiram wi̱n chi jeꞌ wili: \p ‹Ha̱w, haj xkilow cho awach chi hat aj cuyul wiꞌc haꞌ eh reꞌ hoj xkayew awaꞌ aha̱ꞌ? \v 38 On, haj woꞌ xkilow awach chi xa jeꞌ hat behel pan katinami̱t eh xkayew apatal? Eh haj woꞌ xkilow awach chi xa maꞌ rikꞌor ta chic coric asoꞌ chawi̱j eh reꞌ hoj xkayew ajalba̱l? \v 39 Jeꞌ woꞌ, haj nchel xkabiraj chi hat yowa̱b eh xatponic kilow cho, on chi wilca̱t cho pan che̱ꞌ eh xatponic kakꞌoꞌrej cho? nqui naquikꞌorom. \p \v 40 «Ar ajic chi quicꞌuꞌljic, reꞌ hin reꞌ paꞌalqui̱n chic chi kꞌatal kꞌoric jeꞌ wili nanikꞌorom queh: \p ‹Til coric nikꞌor aweh tak, chiꞌnchel take atoꞌbil xaꞌn tak queh take was nicha̱kꞌ cu̱cꞌ tak ti quiwach, wi̱n woꞌ hin xaꞌn tak, nqui nanikꞌorom queh. \p \v 41 «Chiri̱j aj chic reꞌ, jeꞌ wili nanikꞌorom queh yeꞌo̱j take je pa nitzꞌe̱t: \p ‹Telen tak chi niwach hat-tak reꞌ yeꞌo̱j chic chawi̱j tak chi na̱cꞌulum tak i tiꞌcꞌaxic. Hiy tak chipam i kꞌa̱kꞌ reꞌ xa koplic woꞌ cho chi junelic i kꞌi̱j sakom. Reꞌ kꞌa̱kꞌ reꞌreꞌ tikꞌimaj chi reh aj Yahm chꞌi̱l take maꞌ tob laj uxlabal quicamanic chi raj tzꞌeꞌ wa̱ch. \v 42 Jeꞌ reꞌ ricꞌul chaweh tak chi enacꞌul maj nok hin cho aj cuyul wiꞌc haꞌ, reꞌ hat-tak maꞌ xayew ta tak niwaꞌ niha̱ꞌ. \v 43 Jeꞌ woꞌ, naxinwihꞌic cho chi xa hin behel pan atinami̱t tak, maꞌ xayew ta tak nipatal. Jeꞌ woꞌ, naxiban cho chi maꞌ rikꞌor ta chic coric nisoꞌ chiwi̱j, reꞌ hat-tak maꞌ xayew ta tak nijalba̱l. Maꞌ woꞌ, xinponic ta awilow tak cho naxinyowabjic. Xa ta woꞌ xinponic akꞌoꞌrej tak cho naxinwihꞌic pan che̱ꞌ, nqui nanikꞌorom queh. \p \v 44 «Ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take maꞌ coric ta wach quicꞌux naquibiram woꞌ wi̱n chi jeꞌ wili: \p ‹Ha̱w, haj nchel xkilow cho awach chi reꞌ hat, hat aj cuyul wiꞌc haꞌ? On chi xa jeꞌ hat behel pan katinami̱t? On chi maꞌ rikꞌor ta chic coric asoꞌ chawi̱j? On chi hat yowa̱b? On chi naxatwihꞌic cho pan che̱ꞌ eh maꞌxta bih jenoꞌ atoꞌbil xkaꞌn aweh? nqui woꞌ naquikꞌorom wi̱n. \p \v 45 «Ar ajic chi quicꞌuꞌljic, reꞌ hin jeꞌ wili nanikꞌorom queh: \p ‹Til coric nikꞌor aweh tak ru̱cꞌ chi maꞌ xaꞌn ta tak atoꞌbil queh take cꞌacharel cucꞌtak ti quiwach jeꞌ ru̱cꞌ cajwam wach jenoꞌ atoꞌbil, wi̱n woꞌ hin maꞌ xaꞌn ta tak atoꞌbil reꞌreꞌ, nqui nanikꞌorom queh. \p \v 46 «Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ, nanibanam chi reꞌ take maꞌ coric ta wach quicꞌux nacojic chipam i junelic tiꞌcꞌaxic eh reꞌ take coric wach quicꞌux nanibanam chi nacoquic chi riꞌsil wo̱k nikꞌab reꞌ naquicꞌacharic wi̱ꞌ chi junelic, nqui Jesus. \c 26 \s1 Reꞌ Jesus xikꞌor chi narikꞌahsjic // pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma \r (Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok ricohlam chic kacꞌulbaljic i hoj raj tahkanel ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor keh: \p \v 2 «Reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak chi reꞌ ninkꞌi̱j reꞌ Pa̱scuwa ribihnal reꞌ n-nimjic wi̱ꞌ i quelbal cho pan tiꞌcꞌaxic take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xa chic qui̱b kꞌi̱j ra̱j chi naripꞌuhtic. Chiwach i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌahsjic pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma reh chi naqui̱nquicansam wach curu̱s, nqui xikꞌor keh. \p \v 3 Chiwach woꞌ ti kꞌi̱j reꞌreꞌ nok jeꞌ reꞌ xikꞌor i Jesus keh hoj cablaj chi raj tahkanel, ar chi chi̱ꞌ ripa̱t i maꞌ Caypas reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, xquimol ponok qui̱b take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit \v 4 eh chi quimolom chic qui̱b xquitikꞌa̱ꞌ wach quinoꞌjbal chi ricansjic i Jesus. Xquitikꞌa̱ꞌ woꞌ wach nicꞌ wach richoporic nacaꞌnam chi maꞌ quehtꞌalim ta take tinamit quitahkanic reh. \v 5 Jeꞌ aj wili tikꞌinic xcaꞌn pan quimoloj i̱b: Reꞌ richoporic i Jesus nakaꞌnam maꞌ reꞌ ta chiwach take rikꞌijil ninkꞌi̱j reh chi maꞌ eta nkajohsaj quicꞌa̱ take tinamit quitahkanic reh, nqui tikꞌinic xcaꞌn. \s1 Jenaj ixok xicoj ncꞌohnic laj ikꞌo̱m // wach na̱ i Jesus \r (Mr. 14.3-9; Jn. 12.1-8) \p \v 6 Nok wilic chic i Jesus pan tinamit Weta̱nya ribihnal, jenaj winak reꞌ xilim nak cho ri̱j, xiyukꞌej i Jesus kichꞌi̱l hoj cablaj chi raj tahkanel reh chi nakaꞌnam kawaꞌ ru̱cꞌ ar pa ripa̱t. Reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ Simon ribihnal, reꞌ woꞌ reꞌ xesmejic lok riyaꞌbilal ruꞌum i Jesus. \v 7 Ar ajic nok tzꞌuklic cok i Jesus nah me̱xa chi wiꞌc, jenaj ixok reꞌ richꞌi̱l cho jenaj ncꞌohnic laj ikꞌo̱m qꞌuih ritzꞌakil cꞌolic chipam jenaj tꞌuch cꞌola̱b tikꞌimaj ru̱cꞌ holohic laj abaj, xijil cok ri̱b ru̱cꞌ i Jesus eh xicoj wach na̱ reꞌ ncꞌohnic laj ikꞌo̱m reꞌreꞌ. \v 8 Naxkilow chi jeꞌ reꞌ i hoj raj tahkanel, wilic take kichꞌi̱l xicakric eh jeꞌ wili quitokꞌa̱ꞌ quikꞌorom chi quiwach: \p «Kꞌe̱ꞌ memil reh ixok wili chi xiyew chi kꞌe̱b ikꞌo̱m reꞌreꞌ. \v 9 Ta nak re̱t chi xicꞌayej ikꞌo̱m wili chi qꞌuih ritzꞌakil eh ru̱cꞌ ritzꞌakil reꞌreꞌ xitobjic nak take cꞌacharel cꞌaxic ti ncaꞌn, nqui take. \p \v 10 Reꞌ Jesus, naxinaꞌbej chaj bih nquikꞌor chi quiwach take kichꞌi̱l reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ma̱wolej tak ixok wili chiri̱j i xiban maj til jenaj atoꞌbil xiban wi̱n ru̱cꞌ nibuchꞌuric chipam ncꞌohnic laj ikꞌo̱m. \v 11 Jeꞌ woꞌ, cꞌolok pan acꞌux tak chi reꞌ take cꞌacharel cꞌaxic ti ncaꞌn, eriban chi xa nicꞌ paꞌ enaꞌn tak atoꞌbil queh, \v 12 raj nchel i hin maꞌ xa eli̱c ta naniwihꞌic chaxilac tak maj xa maꞌ naht ta chic wilic je rikꞌijil chi nanicansjic je. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi wi̱n i hin tare̱t xiban ixok wili maj chi nok chi cu cꞌachalqui̱n pe, xa̱j ricꞌuhtam riyeꞌjic nilokꞌil cꞌahchiꞌ ribanam ru̱cꞌ richihcjic ncꞌohnic laj ikꞌo̱m chi nina̱ jeꞌ ricab naquibuchꞌuric take quiquimic je. \v 13 Ru̱cꞌ xiban ixok wili, til nikꞌor chi maꞌ jaruj ta narojic sahchok wach ribiral ribano̱j. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa haj yu̱kꞌ qꞌuixca̱b narikꞌormojic i cꞌuhbal chiri̱j niquimic, xa nariqꞌuic woꞌ pan kꞌoric i ato̱b laj atoꞌbil xiban wi̱n, nqui Jesus queh kich tahkanel reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Ju̱ras xibehsaj rikꞌahsjic i Jesus // pan quikꞌab nahsil aj kꞌahsem si̱ \r (Mr. 14.10-11; Lc. 22.3-6) \p \v 14 Chiwach aj juncꞌam reꞌreꞌ, to̱b ta woꞌ nak reꞌ Ju̱ras aj Caryot, reꞌ nak jenaj chi kaxilac i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, xo̱j cu̱cꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios \v 15 eh ar xponic ribehsaj cho rikꞌahsjic i Jesus pan quikꞌab chi jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jarub nak tumi̱n enayew tak wi̱n ru̱cꞌ chi enikꞌahsaj i Jesus pan akꞌab tak? nqui xikꞌor queh. \p Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take reꞌ xquitikꞌa̱ꞌ wach riyeꞌeric reh lajeb ricaꞌwinak (30) chi sak wach tumi̱n. \v 16 Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ Ju̱ras pꞌuht risiqꞌuim ri̱j i juncꞌam haj suk rikꞌahsjic i Jesus eriban pan quikꞌab. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌor chi narikꞌahsjic // pan quikꞌab take raj cansanel \r (Mr. 14.12-25; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) \p \v 17 Chipam aj chic i pe̱t kꞌi̱j reh ninkꞌi̱j ncꞌuxuric wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal sipsbal wach, reꞌ hoj aj tahkanel xkajil cok ki̱b ru̱cꞌ i Jesus eh jeꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Ha̱w, haj wilic i yeꞌa̱b nawa̱j chi nakatikꞌa̱b wi̱ꞌ i wiꞌc xikꞌekbal reꞌ nakacꞌuxum wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ? kojqui reh. \p \v 18 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh quib xib kichꞌi̱l: \p «Hiy tak cok pan tinamit Jerusalen ru̱cꞌ jenaj winak reꞌ cu reꞌ na̱wehtꞌalim tak wach eh jeꞌ wili chakꞌor tak reh natiponok tak ru̱cꞌ: \p ‹Reꞌ Jesus reꞌ kaj tijinel jeꞌ wili xikꞌor cho: Reꞌ rikꞌijil i ni̱m nikꞌorom chic ribiral aweh, qꞌuisi̱n chic maꞌ nponic wach. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab nitikꞌa̱b wach awu̱cꞌ, pan apa̱t i hat nwa̱j chi nanibanam niwaꞌ niha̱ꞌ wichꞌi̱l take waj tahkanel chipam i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa wili reꞌ ncꞌuxuric wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ, nqui cho, tiquirok tak reh, nqui Jesus. \p \v 19 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take kichꞌi̱l reꞌreꞌ xcaꞌn nicꞌ paꞌ wach xkꞌormojic queh ruꞌum Jesus eh jeꞌ aj reꞌ xiꞌoquic woꞌ chi ritikꞌinjic i ni̱m chipam ripa̱t i winak xiponic wi̱ꞌ. \p \v 20 Chiri̱j chic ruꞌ nok wilic chic ponok chipam i pa̱t reꞌ tikꞌimaj wi̱ꞌ i nim, reꞌ Jesus nok oconak chic akꞌab reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, xoquic nah me̱xa chi naribanam riwaꞌ riha̱ꞌ kichꞌi̱l i hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel \v 21 eh nok cꞌahchiꞌ chic co̱j chi wiꞌc, jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Til coric nikꞌor, jenaj aweh hat-tak naquirikꞌahsam pan quikꞌab take naquicansanic wi̱n, nqui xikꞌor keh. \p \v 22 Ru̱cꞌ kꞌoric reꞌreꞌ, yohbal wach ritiꞌquil kacꞌux xoquic cho eh chi jeꞌ reꞌ chi kajuꞌjunal pꞌuht kakꞌorom reh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat awehtꞌalim chi maꞌ reꞌ ta i hin nanikꞌahsanic aweh, majeꞌ Ha̱w? kojqui reh. \p \v 23 Ar ajic nok jenaj chic kichꞌi̱l naxibiraj cok reh hab wach i winak narikꞌahsanic reh, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ narikꞌahsanic wi̱n pan quikꞌab take naquicansanic wi̱n, reꞌ woꞌ awichꞌi̱l tak wili reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuxum ricaxlan wiꞌc wichꞌi̱l yuꞌna. \v 24 Coric ruꞌ, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanicansjic eh jeꞌ reꞌ nanicꞌulum maj jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj cahnok chipam i Lokꞌ laj Hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios, raj nchel awichꞌi̱l tak reꞌ naribanam i toꞌbonic chi naqui̱nquichopom, kꞌe̱ꞌ je quetal wach. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ naribanam, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal naricꞌulum. Sakbih nak chi reh chi maꞌ ta nak xasjic chiwach kꞌi̱j sakom, nqui Jesus. \p \v 25 Xa chiwach aj woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Ju̱ras reꞌ xkꞌahsanic reh Jesus, jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Maꞌ reꞌ ta i hin nanikꞌahsanic aweh, majeꞌ Ha̱w? nqui cok reh. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ reꞌ ta na nchel i hat ruꞌ maj ru̱cꞌ akꞌorbal cꞌahchiꞌ akꞌorom chi jeꞌ reꞌ na̱banam, nqui reh. \s1 Reꞌ Jesus maꞌ jaꞌxta pe chic ruqꞌuem // i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa \r (Mr. 14.22-26; Lc. 22.15-20) \p \v 26 Nok cu wilco̱j woꞌ nah me̱xa, reꞌ Jesus xichop johtok i caxlan wiꞌc reꞌ maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal chi sipsbal reh, xitioxej johtok reh Dios. Chiri̱j chic ruꞌ xichꞌak yejal eh xiyew keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom keh: \p «Chachꞌuy aweh tak eh chacꞌux aweh tak i caxlan wiꞌc wili reꞌ rijalwachej i nitiꞌjolal nibakil, nqui keh. \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ xichop johtok i jenaj chꞌihchꞌ culc reꞌ wilic wi̱ꞌ i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa, xitioxej johtok reh Dios eh xiyew keh chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom keh: \p «Chawuqꞌuej aweh tak chawunchelal i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa reꞌ wilic chipam i culc wili. \v 28 Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak maj reꞌ haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wilic chipam i chꞌihchꞌ culc wili, rijalwachej i niquiqꞌue̱l reꞌ narichihquic naquincansjok eh reꞌreꞌ naricamanic chi tikꞌinbal wach i jenaj chic acꞌ tikꞌinic riban i Dios chi yohbal wach cꞌacharel echic ncuyuric quimahc. \v 29 Chawuqꞌuej aweh tak i haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wili kꞌuruꞌ maj til coric nikꞌor aweh tak chi ayuꞌ johtok chi kawach maꞌ jaꞌxta pe chic wuqꞌuem chi wilic jalwachanic nariban jeꞌ ricab yuꞌna, cu reꞌ laꞌ chic chipam i kꞌi̱j nok reꞌ wAja̱w Dios wilqui̱n chic chi kꞌatal kꞌoric ruꞌum, cu reꞌ chic nawuqꞌuem nok wilic chic jenaj acꞌ jalwachanic nanibanam ru̱cꞌ, nqui Jesus keh. \s1 Reꞌ Luch xikꞌor chi maꞌ jaruj ta // naricana̱b chi rutquel // i Jesus pan tiꞌcꞌaxic \r (Mr. 14.26-31; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38) \p \v 30 Chiri̱j chic wili, xquibichej wach i bi̱ch ocronak take chi ribichjic wach chiwach akꞌab jeꞌ ricab reꞌreꞌ eh naxquicohlaj wach i quiwaꞌ quiha̱ꞌ xquicora̱ꞌ je chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”. \v 31 Nok behic chic nkaꞌn je, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom keh: \p «Chiwach akꞌab wili chawunchelal hat-tak naquinacana̱b tak chi wutquel nachachop tak elic reh chi maꞌ eta tichoporic tak eh jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios jeꞌ wili tzꞌihmbimaj cahnok: \q1 “Naniyeb pan quimic aj chaꞌjem queh me̱ꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ naquipuhcam qui̱b take me̱ꞌ, nqui tzꞌihmbimaj cahnok. \p \v 32 «Reꞌ cok ruꞌ, to̱b ta chacꞌul aweh tak jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak na̱soljic woꞌ tak chic cho wu̱cꞌ chi na̱banam woꞌ tak chic chi hat-tak waj tahkanel. Reꞌ hin til chꞌiclic nicꞌux chi jeꞌ reꞌ na̱banam tak maj naquinuctok woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, reꞌ hin nawojic chi pe̱t be̱h chawach tak ar Calile̱ya chi awuyuꞌnjic tak ponok ar, nqui keh. \p \v 33 Ar ajic reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ i Jesus: \p «Ha̱w, to̱b ta chiꞌnchel wich aj tahkanel etiquicana̱ꞌ chawutquel, reꞌ hin maꞌ jaruj ta eniban aweh chi jeꞌ reꞌ, nqui reh. \p \v 34 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ Luch, til coric nikꞌor chi reꞌ hat chiwach i chakꞌab wili naꞌokꞌok cho ricaꞌpech i las, reꞌ hat oxpech chic akꞌorom chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui reh. \p \v 35 Chalic maꞌ Luch, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, wi til nchel curman chi equinquimic chawi̱j, reꞌ hin maꞌ ruꞌum ta reꞌ enikꞌor chi maꞌ reꞌ ta hin awaj tahkanel, nqui reh. \p Nicꞌ paꞌ wach xikꞌor i Luch reh Jesus, jeꞌ woꞌ reꞌ xkakꞌor chiꞌnchel i hoj richꞌi̱l. \s1 Reꞌ Jesus xiban riti̱j chipam // i yeꞌa̱b Jetsemanih ribihnal \r (Mr. 14.32-50; Lc. 22.39-53; Jn. 18.2-11) \p \v 36 Chiri̱j chic ruꞌ naxojponic chipam i yeꞌa̱b Jetsemanih ribihnal, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor keh hoj raj tahkanel: \p «Titzꞌuhkok tak cahnok ayuꞌ, niban pe cho niti̱j wuluꞌ je, nqui keh. \p \v 37 Chiri̱j reꞌ, xo̱j eh xa reꞌ wach maꞌ Luch chꞌi̱l take quib chi racꞌu̱n Sewere̱yo xicꞌam je take chiri̱j. Nok xa nyotꞌic chic i ra̱mna xchalic ruꞌum ritzꞌirquilal pa ricꞌux, \v 38 jeꞌ wili xikꞌor queh kichꞌi̱l reꞌ xicꞌam je take chiri̱j: \p «Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquil pan wa̱mna chi xa jeꞌ chic naquiricansam nanwicꞌraj. Ticahnen tak cahnok ayuꞌ kꞌuruꞌ eh ticuyunok tak chi ti̱j chiwi̱j, nqui queh. \p \v 39 Naxbehic chic je soꞌ chi quiwach je ruꞌ, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b eh xoquic chi ti̱j chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom: \p «W-Aja̱w Dios, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j chi enawicꞌsaj chi nina̱ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ nicora̱b je wi̱ꞌ wi ta laꞌ nak jeꞌ reꞌ enponic chawach, xa reꞌ laꞌ chaꞌn reꞌ nawa̱j i hat, maꞌ ok reꞌ nwa̱j i hin, nqui johtok pa riti̱j. \p \v 40 Chiri̱j chic ruꞌ, xsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ take xib kichꞌi̱l reꞌreꞌ eh xirak take chi wiric ncaꞌn. Ar ajic jeꞌ wili quinakaric xiban: \p «Ta woꞌ chic ruꞌ i hat maꞌ Luch, maꞌ woꞌ nchel xacuy tak jenaj o̱ra chi wihchꞌiljic chi ti̱j? \v 41 Pa ricorquil, reꞌ ka̱mna kuxlabal xa rotowej woꞌ nak cho ribanaric i holohic xa reꞌ laꞌ wilic pech maꞌ nkaꞌn ta chic ribanaric reꞌreꞌ ruꞌum kꞌuhtunak chic katiꞌjolal. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi cꞌaꞌchok awach tak eh chaꞌn ati̱j tak reh chi enacuy tak ransil i pajaric cꞌulic lok reh chana̱ tak, nqui queh. \p \v 42 Chiri̱j reꞌ, xo̱j woꞌ chic ricaꞌpech chi ribanaric riti̱j chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom: \p «W-Aja̱w Dios, wi maꞌ eriban chawach chi enawicꞌsaj chi nina̱ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ nicora̱b je wi̱ꞌ, tare̱t chi enicꞌul wi laꞌ jeꞌ reꞌ nawa̱j i hat, nqui woꞌ chic johtok pa riti̱j. \p \v 43 Naxsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ, reꞌ Jesus xirak woꞌ chic take chi wiric ncaꞌn maj til chopolque̱b take chi coric ruꞌum wiric. \v 44 Naxilow chi jeꞌ reꞌ i Jesus xelic je cu̱cꞌ eh xo̱j woꞌ chic roxpech chi ti̱j chi jeꞌ ricab riwi̱ꞌ ribanam lok caꞌpech. \v 45 Naxsoljic woꞌ chic cho cu̱cꞌ take xib kichꞌi̱l reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh naxicꞌaꞌsaj take cok: \p «Reꞌ hat-tak xa cu wiric peꞌ woꞌ naꞌn tak chi rihiꞌlsjic atiꞌjolal tak! Nicꞌ wach nanaꞌn tak chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ? Chacoj tak rehtal, xponic chic wach i juncꞌam reꞌ take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ coric ta wach quicꞌux, xicꞌulic lok chi nichoporic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. \v 46 Yuꞌna kꞌuruꞌ tucten tak cho eh tak-tak. Chawilow tak, reꞌ cꞌacharel reꞌ cꞌahchiꞌ chi toꞌbonic chi nanichoporic i hin, cꞌulic chic lok richꞌi̱l take aj chopo̱l, nqui queh. \p \v 47 Xa cu reꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i Jesus cu̱cꞌ kichꞌi̱l reꞌreꞌ, reꞌ Ju̱ras reꞌ jenaj keh hoj cablaj chi nahsil raj tahkanel, xo̱j ti cꞌolok richꞌi̱l take juntuhm chi winak xa yokꞌo̱kꞌ chic quikꞌas laj chꞌihchꞌ eh xa yokꞌo̱kꞌ chic quiche̱ꞌ. Reꞌ take reꞌ xitakꞌabjic cho cuꞌum take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, jeꞌ woꞌ cuꞌum take nahsil chipam tinamit reh chi naquichopom i Jesus \v 48 eh ruꞌum chi reꞌ take reꞌ maꞌ quehtꞌalim ta wach i Jesus, reꞌ Ju̱ras riyeb nak chic cho queh i jenaj rehtalil chi jeꞌ wili: \p «Haj paꞌ wilic i winak enitzꞌub i pan wach, reꞌreꞌ chachop tak, nqui cho queh. \p \v 49 Chi jeꞌ aj reꞌ naxiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ i Jesus, reꞌ Ju̱ras xijil cok ri̱b ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Cꞌale̱n Ha̱w waj tijinel, nqui reh. \p Chiri̱j chic ruꞌ xitzꞌub cok i pan wach i Jesus. \v 50 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Hat Ju̱ras, reꞌ hat sukquil wu̱cꞌ. Reꞌ paꞌ jaric xchalic aban, chaꞌn woꞌ ti ribanaric, nqui reh. \p Xa reꞌ woꞌ ti naxikꞌor i Jesus chi jeꞌ reꞌ, reꞌ juntuhm chi winak reꞌreꞌ xquimol ti qui̱b chiri̱j i Jesus chi richoporic. \v 51 Naxilow chi jeꞌ reꞌ i jenaj keh hoj nahsil raj tahkanel i Jesus, xehsaj ti cho rikꞌas laj chꞌihchꞌ eh xicoj ti je chi tiꞌ jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, naxiniqꞌuej nak ricansjic xa reꞌ laꞌ, xa reꞌ woꞌ ti i jenaj chi xiquin xirak je riyocꞌoric lok. \v 52 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh raj tahkanel reꞌreꞌ: \p «Chacoj woꞌ chic akꞌas laj chꞌihchꞌ pa ripatil maj maꞌ riwi̱ꞌ ta chi ticꞌuꞌlunic ru̱cꞌ reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ hab wach kꞌas laj chꞌihchꞌ rikꞌakꞌej, jeꞌ woꞌ reꞌ naricansjic wi̱ꞌ. \v 53 Reꞌ hat wi nchel nacapaj chi reꞌ hin maꞌ eta riban chi equinpahkanic johtok ru̱cꞌ wAja̱w reh chi equiricoꞌlej cho, ma̱capaj chic chi jeꞌ reꞌ maj wi ta laꞌ equinpahkanic johtok ru̱cꞌ i wAja̱w yuꞌna, xa chiwach woꞌ nak ti juncꞌam wili eritakꞌa̱ꞌ cho cablaj tuhm ok chi raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi nicoꞌljic. \v 54 Raj wili maꞌ jeꞌ ta reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam cho ruꞌum nok curman chi xo̱j elok wach i tzꞌihmbimaj cho pa riCꞌuhbal i Dios chi naricꞌuluric jeꞌ ricab cꞌahchiꞌ ricꞌulmujic yuꞌna, nqui Jesus reh. \p \v 55 Chiri̱j aj chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh winak reꞌreꞌ: \p «Chaj waꞌric yuꞌna chi xa awichꞌi̱l chic akꞌas laj chꞌihchꞌ, xa awichꞌi̱l chic ache̱ꞌ, xatcꞌulic tak lok chi nichoporic jeꞌ ricab nanchoporic jenoꞌ aj lekꞌ? Tzꞌa̱b ruꞌ naxinwihꞌic cho kalakal chi acꞌuhbaljic tak chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ hat-tak maꞌ xinachop ta tak cho ar maj xacoj tak rehtal chi maꞌ reꞌ ta hin aj ilekꞌ. \v 56 Ha̱ꞌ, reꞌ hat-tak xaꞌn tak chi jeꞌ reꞌ ruꞌum nok cu reꞌ yuꞌna xo̱j elok wach nicꞌ nimal tzꞌihmbimaj cho chiwi̱j pan Lokꞌ laj Hu̱j cuꞌum take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, nqui queh tinamit reꞌreꞌ. \p Xa reꞌ aj woꞌ xchoporic i Jesus, xkachop elic i hoj raj tahkanel chiri̱j eh xkacana̱ꞌ chi rutquel. \s1 Reꞌ Jesus xcꞌamjic je chiwach i Caypas \r (Mr. 14.53-65; Lc. 22.54,63-71; Jn. 18.12-14,19-24) \p \v 57 Chiri̱j chic richoporic i Jesus, reꞌ take xichopbic reh xquicora̱ꞌ je ru̱cꞌ i Caypas reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios. Reꞌreꞌ chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquimol qui̱b ar pa ripa̱t chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit. \v 58 Nok reꞌ take xichopbic cho reh Jesus xquicana̱ꞌ cahnok pan quikꞌab take ajabe̱s reꞌreꞌ, xiꞌelic lok chi tzꞌuhkic chiwach i pa̱t reꞌreꞌ. Chi rilmijic aj chaj bih naricꞌuluric ru̱cꞌ Jesus, reꞌ maꞌ Luch reꞌ xa cu naht woꞌ xitahkej je i Jesus naxcꞌamaric je, xo̱j woꞌ ritzꞌukꞌa̱b ri̱b cu̱cꞌ take reꞌ. \p \v 59 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ar chipam cok i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ quicomonil take nahsil aj noꞌjbal chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ricab take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam i tinamit, pꞌuht quisiqꞌuim take cꞌacharel reꞌ enquitzꞌak cok rimahc i Jesus reh chi ru̱cꞌ reꞌreꞌ enchꞌukuric ri̱j riquimic cuꞌum take kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, \v 60 xa reꞌ laꞌ jaꞌxta pe woꞌ nquirak jenoꞌ rimahc naquitzꞌakam nak chiri̱j, to̱b ta qꞌuih take xikꞌoric cok chucuj kꞌoric chiri̱j. Chayew aj risiqꞌuiric ri̱j jenoꞌ rimahc ncaꞌn, cu rehtal xiponic woꞌ i qui̱b chic aj chucul kꞌoric \v 61 reꞌ jeꞌ wili xponic quikꞌor chiri̱j: \p «Reꞌ winak wili jeꞌ wili nkabiraj chi xikꞌor cho: Rehtalil chi reꞌ hin, hin i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, eriban chi eniyoj i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh xa chiwach xib kꞌi̱j ewoꞌ chic enitikꞌa̱ꞌ rijelow-bal, nqui xikꞌor, nqui take cok. \p \v 62 Chalic i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, naxibiraj reꞌreꞌ, xpaꞌlajic tok eh jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Xa nabiraj na nquikꞌor aweh chi jeꞌ reꞌ? Chaj bih nacapaj chiri̱j i kꞌoric cꞌahchiꞌ quikꞌorom chawi̱j take cꞌacharel wili? nqui reh. \p \v 63 Naxilow chi reꞌ Jesus maꞌ xcꞌuꞌlunic ta, reꞌ nahsil reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Chakꞌor keh, til na reꞌ hat rAcꞌu̱n i Dios Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Reꞌ cok ruꞌ chi cꞌahchiꞌ ayeb akꞌorbal chiwach i kAja̱w Dios cꞌachlic chi junelic, til nipahkaj aweh chi chakꞌor woꞌ keh ricorquil, nqui xikꞌor reh. \p \v 64 Chalic i Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Til coric chi jeꞌ reꞌ jeꞌ ricab xakꞌor ru̱cꞌ achi̱ꞌ eh til coric woꞌ chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, naqui̱nawilom tak chi ar ru̱cꞌ i wAja̱w Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal wach rajawric, xnicꞌul chic rinimal wach nilokꞌil jeꞌ ricab nok jenoꞌ cꞌacharel ricꞌul rinimal wach rilokꞌil nanyeꞌeric kꞌab reh chi ntzꞌuhkic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. Nok nicꞌulum chic nilokꞌil reꞌreꞌ, nanicꞌulic woꞌ chic lok nah rinimal su̱tzꞌ chi kꞌatoj kꞌoric chana̱ tak, nqui queh. \p \v 65 Naxibiraj reꞌreꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, cꞌuhtbal reh chi maꞌ xponic ta chiwach i kꞌoric xiban i Jesus xiwek i risoꞌ chiri̱j eh jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ winak wili kꞌe̱ꞌ woꞌ chic mahc xiban chiwach i Dios ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ. Yuꞌna kꞌuruꞌ maꞌxta chic camaj keh chi cu enkasicꞌ chic jenoꞌ hab wach eriyew richi̱ꞌ chi cojbal rimahc maj reꞌ hoj til xkabiraj chic ru̱cꞌ chi̱ꞌ i mahc xiban chiwach i Dios ru̱cꞌ take kꞌoric xikꞌor. \v 66 Chaj bih nakꞌor hat-tak kꞌuruꞌ chiri̱j i winak wili? Chaj bih nakaꞌnam reh? nqui queh richꞌi̱l. \p Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ nim wach i mahc xiban ru̱cꞌ i xikꞌor. Til ricꞌul chi reh chi naricansjic, nqui take. \p \v 67 Nok quikꞌorom chic riquimic i Jesus, ar aj ruꞌ wilic take pꞌuht quichuhbam pan nakꞌ wach, wilic take pꞌuht quiyeb chi kꞌabis eh wilic woꞌ take pꞌuht quitzꞌaram cok pan wach chi quipoyom chic pan nakꞌ wach chi tzꞌih \v 68 eh jeꞌ wili nquikꞌor cok reh chi xa quiseꞌlbal: \p «Reꞌ hat reꞌ nakꞌor chi reꞌ Dios xpahbanic aweh chi kꞌatal kꞌoric, chakꞌijej hab wach cꞌahchiꞌ risecꞌbic cok aweh, nqui take reh. \s1 Reꞌ Luch oxpech xikꞌor chi // maꞌ reꞌ ta raj tahkanel i Jesus \r (Mr. 14.66-72; Lc. 22.55-62; Jn. 18.15-18,25-27) \p \v 69 Cu tzꞌuklic pe woꞌ maꞌ Luch chi chi̱ꞌ lok i pa̱t cꞌahchiꞌ wi̱ꞌ chi kꞌixinic, jenaj aj chipoh jeꞌ wili xikꞌor reh naxilow cok wach: \p «Reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus nchalic pa riyukꞌul Calile̱ya, reꞌ wilic cok chipam i pa̱t reꞌreꞌ, nqui reh. \p \v 70 Reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh aj chipoh reꞌreꞌ chi quiwach chiꞌnchel wilque̱b ar: \p «Tu̱t, maꞌ wehtꞌalim ta paꞌ jaric nakꞌor, nqui reh. \p \v 71 Chiri̱j chic ruꞌ, narelic nak chic lok i maꞌ Luch pan elbal lok reh chi̱ꞌ pa̱t reꞌreꞌ, jenaj chic ixok xilbic wach jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b cok maꞌ naht ta ru̱cꞌ: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret! nqui xikꞌor queh. \p \v 72 Raj laꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Tu̱t, til chiwach i Dios, reꞌ winak nakꞌor reꞌreꞌ maꞌ wehtꞌalim ta nechꞌ ok wach, nqui xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ. \p \v 73 Juncꞌam woꞌ chic chiri̱j ruꞌ, wilic queh take tinamit wilque̱b ar chi chi̱ꞌ i elbal reh i pa̱t reꞌreꞌ xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ i maꞌ Luch eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Til coric, reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj reꞌ akꞌorbal chi hat aj pa riyukꞌul Calile̱ya, reꞌreꞌ nkarak wi̱ꞌ chiri̱j chi hat woꞌ raj tahkanel i Jesus, nqui take reh. \p \v 74 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ maꞌ Luch pꞌuht rikꞌorom chi jeꞌ wili: \p «Til wili taxa̱j, reꞌ hin maꞌ wehtꞌalim ta nechꞌ ok wach i rikꞌebil laj winak nakꞌor tak reꞌreꞌ. Kajok chi nina̱ jenoꞌ tiꞌcꞌaxic ruꞌum i Dios wi maꞌ coric i cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh tak, nqui queh. \p Xa cu reꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i maꞌ Luch, xokꞌic woꞌ chic cho i jenaj las wilic ar. \v 75 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xcꞌulic cho pa ricꞌux i kꞌoric kꞌoro̱j cho reh ruꞌum Jesus chi jeꞌ wili: \p «Na okꞌok woꞌ chic cho i las, reꞌ hat maꞌ Luch oxpech chic akꞌorom chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui kꞌoro̱j cho reh. \p Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Luch xelic lok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ eh til woꞌ xo̱j riyotꞌ haꞌ chi okꞌic. \c 27 \s1 Reꞌ Ju̱ras Iscaryo̱te xijihcꞌaj ri̱b \r (Mr. 15.1; Lc. 23.1-2; Jn. 18.28-32) \p \v 1 Naxsakꞌic chic lok, chiꞌnchel take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam katinami̱t xquimol qui̱b chi risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach ritzꞌakaric cok rimahc nacaꞌnam chiwach i raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi nariyeb i Jesus pan quimic. \v 2 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok quirakam chic chaj bih naquikꞌorom, xquicꞌam je Jesus chi bacꞌlic eh xquikꞌahsaj pan kꞌab i Po̱nsyo Pila̱to reꞌ raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma pa riyukꞌul i Jure̱ya. \v 3 Nok pan kꞌab chic i Po̱nsyo Pila̱to wilic i Jesus, reꞌ Ju̱ras reꞌ xkꞌahsanic reh, naxilow chi nariyeꞌeric pan quimic i Jesus, xoquic cho tiꞌquil ricꞌux eh xo̱j woꞌ chic co̱k cu̱cꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam tinamit chi risolcꞌjic queh i lajeb ricaꞌwinak (30) chi sak wach tumi̱n, reꞌ xquiyew reh chi xikꞌahsaj Jesus pan quikꞌab, \v 4 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nimal wach mahc xniban maj reꞌ Jesus reꞌ jenaj winak maꞌxta nechꞌ ok rimahc, xnikꞌahsaj pan akꞌab tak, nqui xikꞌor queh. \p Reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ jeꞌ wili xquicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Wi nchel mahc xaꞌn nawicꞌraj, chaj bih nka̱j reh hoj ruꞌ? xa reꞌ laꞌ wi wilic chic pan kakꞌab i Jesus. Jeꞌ reꞌ nok, hiy lok wuluꞌ maꞌxta chic bih keh awu̱cꞌ i hat, nqui take reh. \p \v 5 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Ju̱ras xihilej cho i lajeb ricaꞌwinak (30) chi sak wach tumi̱n chi quiwach take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ eh naxelic cho chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, xo̱j rijihcꞌa̱j ri̱b. \v 6 Chiri̱j chic, chi reꞌ Ju̱ras xihilej cho i lajeb ricaꞌwinak (30) chi sak wach tumi̱n chi quiwach take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, reꞌ take xquimol i tumi̱n reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Reꞌ tumi̱n wili maꞌ tare̱t ta chic chi enkacꞌol chipam i cꞌola̱b reh tumi̱n nyeꞌeric chi si̱ chiwach i Dios maj ritzꞌakil cansbal reh jenaj winak, nqui take chi quiwach. \p \v 7 Jeꞌ reꞌ ajic chiri̱j chi quimolom chic wach quinoꞌjbal take nahsil reꞌreꞌ, xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquilokꞌom jenaj yeꞌa̱b reꞌ ncꞌulic quesaj wi̱ꞌ kꞌantzꞌaꞌp take aj tikꞌinel tzꞌak acꞌal xun. Jeꞌ reꞌ ajic xquilokꞌ i yeꞌa̱b reꞌreꞌ reh chi naricamanic chi yeꞌa̱b mukꞌunbal queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel aj toco̱m chic tinamit, reꞌ quiquimic ar Jerusalen. \v 8 Reꞌ yeꞌa̱b reꞌreꞌ ruꞌum chi xlokꞌoric ru̱cꞌ ritzꞌakil cansbal reh jenaj winak, xcahnic ribihnal chi jeꞌ wili: “Yeꞌa̱b Lokꞌo̱j Ru̱cꞌ Ritzꞌakil Cansbal Reh Jenaj Winak”. Xa cu jeꞌ woꞌ reꞌ ribihnal yuꞌna chiwach take kꞌi̱j cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam wi̱ꞌ i hu̱j wili. \v 9 Ru̱cꞌ xcaꞌn take nahsil reꞌreꞌ, xo̱j elok wach i kꞌoric wilic chipam i hu̱j xitzꞌihmbaj i raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ Jeremi̱yas ribihnal. Chipam i hu̱j reꞌreꞌ jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ take nahsil chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \q1 lajeb ricaꞌwinak (30) chi sak wach tumi̱n xquibehsaj chi tojbal ri̱j ricansjic i winak reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ nicꞌrijic ruꞌum i Dios. \q1 Reꞌ tumi̱n xquiyew chi tojbal reꞌreꞌ, xquimol woꞌ chic, \q1 \v 10 eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xquilokꞌ i yeꞌa̱b ncꞌulic quesaj wi̱ꞌ kꞌantzꞌaꞌp take aj tikꞌinel tzꞌak acꞌal xun. \q1 Reꞌ take reꞌ jeꞌ reꞌ xcaꞌn nimbal reh kꞌoric xitakꞌa̱ꞌ cho rikꞌormojic wi̱n i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios, nqui rikꞌor chipam i hu̱j reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ take birinic xbanaric reh Jesus // ruꞌum i Po̱nsyo Pila̱to \r (Mr. 15.2-15; Lc. 23.3-5,13-25; Jn. 18.33-40) \p \v 11 Nok reꞌ Jesus paꞌlic chic chiwach i Po̱nsyo Pila̱to reꞌ raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, jeꞌ wili xkꞌormojic reh: \p «Jesus, til na coric chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? nqui xkꞌormojic. \p Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ho̱ꞌ, coric. Reꞌ woꞌ hat cꞌahchiꞌ akꞌoric chi jeꞌ reꞌ, nqui xikꞌor. \p \v 12 Chi jeꞌ reꞌ, nok reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam katinami̱t wilque̱b cok ar, pꞌuht quitzꞌakam cok riman rimahc i Jesus, reꞌreꞌ maꞌ xikꞌor ta jenoꞌ kꞌoric queh cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \v 13 Naxilow i Po̱nsyo Pila̱to chi reꞌ Jesus maꞌ ncꞌuꞌlunic ta, reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Xa nabiraj na amahc nquitzꞌak chawi̱j take wili? nqui reh. \p \v 14 Reꞌ Jesus xa ta nak chi jeꞌ reꞌ xikꞌor jenoꞌ kꞌoric. Chi xa nsahchic chic ricꞌux i Po̱nsyo Pila̱to ruꞌum chi maꞌ ncꞌuꞌlunic ta Jesus, \v 15 xcꞌulic cho pa ricꞌux nicꞌ nak wach rokꞌtjic naribanam je maj wilic jenaj bano̱j rocsam wi̱ꞌ ri̱b chi eli̱c ha̱b rokꞌtaj je jenoꞌ tzꞌahpel chiwach i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa, reꞌ kꞌorel hab paꞌ wach nquipahkaj i tinamit chi narokꞌtjic je. \v 16 Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum chi wilic cho pan che̱ꞌ jenaj winak wilic ribiral chi aj cansanel reꞌ Warawas ribihnal, \v 17 reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor queh take tinamit quimolom qui̱b ru̱cꞌ: \p «Hab wach nawa̱j tak chi nawokꞌtam je queh take aj pan cheꞌenel, reꞌ Warawas on reꞌ Jesus reꞌ nakꞌor tak chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chana̱ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? nqui xikꞌor queh. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor chi maꞌ ra̱j ta nak riyeb i Jesus pan quimic \v 18 ruꞌum xirak chiri̱j chi reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, xa ixowbal wach i Jesus xquikꞌahsaj pan kꞌab. \v 19 Jeꞌ woꞌ chic, nok tzꞌuklic i Po̱nsyo Pila̱to pa riyeꞌa̱b reꞌ riban wi̱ꞌ kꞌatoj kꞌoric, jeꞌ wili xtakꞌabjic cho rikꞌormojic reh ruꞌum rehqꞌue̱n: \p «Reꞌ winak wili maꞌxta nechꞌ ok rimahc eh chi rehtalil chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin xniban jenaj maꞌ holohic ta laj ilo̱j pa niwiric ntunah. Maꞌ chi bih amin wi̱ꞌ awi̱b ru̱cꞌ i winak reꞌ kꞌuruꞌ, nqui xkꞌormojic reh. \p \v 20 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xa̱j nak rokꞌtam je i Jesus xa reꞌ laꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam katinami̱t, xcaꞌn cok chi reꞌ take cꞌacharel xa nchꞌuk chic quicꞌux chi xquipahkaj reh Po̱nsyo Pila̱to chi narokꞌtam je i Warawas eh chi reꞌ Jesus naritakꞌa̱b ricansjic. \v 21 Chi jeꞌ aj reꞌ, naxbirmijic woꞌ chic queh tinamit ruꞌum i Po̱nsyo Pila̱to chi hab wach queh qui̱b winak reꞌreꞌ nca̱j chi narokꞌtam je, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor cok: \p «Reꞌ Warawas nka̱j chi nawokꞌtam je, nqui take reh. \p \v 22 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chaj bih nawa̱j tak chi nanibanam ru̱cꞌ i Jesus reꞌ xquikꞌor wi̱n take aj nahsil chana̱ tak chi nkꞌoric chiri̱j chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui queh. \p Chi cunchelal take cꞌacharel chi xa junkꞌoric chic take, jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ Jesus reꞌreꞌ chacansaj wach curu̱s, nqui take. \p \v 23 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor woꞌ chic queh tinamit: \p «Chaj bih mahc xiban i winak wili kꞌuruꞌ chi naricansjic wach curu̱s, nqui queh. \p Reꞌ take cꞌacharel maꞌ reꞌ ta chic reꞌ nquibiraj xa reꞌ laꞌ chic riquimic i Jesus wach curu̱s cow cꞌahchiꞌ quipahkam cok. \v 24 Jeꞌ reꞌ ajic naxilow i Po̱nsyo Pila̱to chi maꞌxta chic bih ntihkic wach cu̱cꞌ i tinamit reꞌreꞌ, ojic laꞌ chic cꞌahchiꞌ ribanam chi nim i wolic, xipahkaj je nechꞌ haꞌ eh pꞌuht ritzꞌajam rikꞌab chi quiwach i tinamit cꞌuhtbal reh chi xesaj ri̱b chipam i mahc reꞌreꞌ. Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin maꞌxta chic nimahc ru̱cꞌ riquimic i winak coric wach ricꞌux wili. Chana̱ aj tak hat-tak kajok i mahc reꞌreꞌ, nqui queh. \p \v 25 Reꞌ take tinamit naxquibiraj reꞌreꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Wi reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌxta rimahc, chi kana̱ i hoj chꞌi̱l take ka̱ꞌ kiꞌsil, kajok i tiꞌcꞌaxic eriyew cho i Dios ruꞌum ricansjic enkaꞌn je, nqui take. \p \v 26 Chi jeꞌ aj reꞌ pahkanic xcaꞌn take tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xokꞌtaj je i Warawas eh reꞌ Jesus xikꞌahsaj pan quikꞌab take riso̱l chi naquitzꞌuhumem eh chiri̱j chic ruꞌ naquicansam woꞌ wach curu̱s. \s1 Reꞌ nicꞌ nimal xcaꞌn take sol // ru̱cꞌ i Jesus \r (Mr. 15.16-26; Jn. 19.1-3) \p \v 27 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ take riso̱l i Po̱nsyo Pila̱to xquicꞌam lok Jesus chi chi̱ꞌ lok i pa̱t quiwihꞌic wi̱ꞌ. Nok wilque̱b chic ar chi cunchelal take sol xquisutej ri̱j i Jesus \v 28 eh nok pꞌuht quesam lok risoꞌ chiri̱j, jenaj chic cak moyic laj tzꞌih jeꞌ ricab ncojoric reh jenaj kꞌatal kꞌoric, xquicoj chiri̱j. \v 29 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xcaꞌn reh, xquicoj laꞌ woꞌ wach na̱ jenaj pachꞌamaj wach eh cotomaj rij jenaj ku̱l qꞌui̱x. Jeꞌ woꞌ, xquiyew pan risecꞌa̱j kꞌab jenaj caxlan a̱j jeꞌ ricab ribasto̱n jenoꞌ kꞌatal kꞌoric eh chi jeꞌ reꞌ pꞌuht quixucꞌa̱b qui̱b chiwach chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom cok reh: \p «Cꞌale̱n, hat quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel! nqui take reh chi xa quiseꞌlbal. \p \v 30 Reꞌ take reꞌ, jeꞌ woꞌ xquichuhmlom pan nakꞌ wach eh quikꞌojlom woꞌ cok rij na̱ reh bolobic laj che̱ꞌ nquimakꞌ reh. \v 31 Chiri̱j chic ribanaric reh xa nicꞌ paꞌ nimal xca̱j caꞌnam reh Jesus chi xa quiseꞌelbal, xquesaj woꞌ chic lok cak moyic laj tzꞌih xquicoj chiri̱j eh naxcaꞌn chi jeꞌ reꞌ, xquicꞌam je i Jesus chiri̱j lok i tinamit reh chi naricansjic ar wach curu̱s. \p \v 32 Nok cꞌahchiꞌ chic quicora̱b je chipam i yeꞌa̱b reꞌ narijapꞌaric wi̱ꞌ i Jesus wach curu̱s, reꞌ take sol xquicꞌul cok jenaj winak aj Sire̱ne Simon ribihnal, xquitolej chi ritobjic i Jesus chi ritehljic je richeꞌlal ro̱k i curu̱s eh xibiraj woꞌ kꞌoric chi quiwach. \v 33 Chiri̱j ruꞌ, nok pononak chic china̱ i yu̱kꞌ “Co̱lcota” ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi “Ribakil Na̱ Camnak”, \v 34 reꞌ take sol xquiyew reh Jesus chꞌamsamaj laj ri̱s u̱wa xilacamaj chꞌi̱l cꞌah laj haꞌ chi naruqꞌuem, xa reꞌ laꞌ ruꞌ naxicꞌraj chi jeꞌ ru̱cꞌ ikꞌo̱m kahsbal wach tiꞌ cꞌahchiꞌ quiyeb cok reh, maꞌ xa̱j ta chic ruqꞌuem. \v 35 Ar aj ruꞌ nok jiclic chic wach curu̱s i Jesus chi naquijapꞌam, reꞌ take sol pꞌuht quikꞌijem ri̱j risoꞌ chi naquipuhcam chi quiwach eh chi jeꞌ reꞌ xo̱j elok wach i kꞌoro̱j cho ruꞌum jenaj raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios naxkꞌoric cho chiri̱j i Jesus chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ take cꞌacharel pꞌuht quikꞌijem ri̱j nisoꞌ, \q1 reh chi naquipuhcam chi quiwach, nqui xikꞌor cho. \p \v 36 Chiri̱j chic chi reꞌ take sol xquipuhcaj chi quiwach risoꞌ i Jesus eh xitzꞌuhkic cok chi richaꞌjaljic ar, \v 37 juntuhm chic take sol xquijapꞌ jenaj rehtalil maꞌ naht ta wach na̱ i Jesus. Reꞌ rehtalil reꞌreꞌ, reꞌ tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ chaj bih aj chiri̱j narijapꞌaric wi̱ꞌ wach curu̱s, jeꞌ wili rikꞌor: \p “Reꞌ Jesus wili, quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui rikꞌor. \s1 Reꞌ Jesus xjohsjic johtok wach curu̱s \r (Mr. 15.27-32; Lc. 23.33-43; Jn. 19.18-24) \p \v 38 Chiri̱j chic ricojoric i rehtalil reꞌreꞌ, reꞌ take sol xquijapꞌ i Jesus wach curu̱s eh xquijohsaj johtok. Jeꞌ woꞌ reꞌ xcaꞌn cu̱cꞌ take qui̱b chic aj lekꞌ. Jenaj queh xjohsjic johtok chiwach ricuru̱s pa risecꞌa̱j je i Jesus eh reꞌ jenaj chic ar xquijohsaj johtok pa ritzꞌe̱t. \v 39 Nok johsomaj chic johtok i Jesus wach curu̱s, xa hab wach tinamit quiꞌiqꞌuic je maꞌ naht ta ru̱cꞌ, xa nquitzꞌujlom chic johtok. \v 40 Jeꞌ wili nquikꞌor johtok reh chi xa quiseꞌelbal: \p «Reꞌ hat reꞌ tikꞌoric chi enayoj i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh chi enatikꞌa̱ꞌ woꞌ chic chiwach i xib kꞌi̱j, chacoꞌlej awi̱b yuꞌna kꞌuruꞌ. Wi til coric chi reꞌ hat, hat rAcꞌu̱n i Dios, chacꞌuhtaj keh chi jeꞌ reꞌ ru̱cꞌ akajic cho wach curu̱s, nqui nquikꞌor johtok reh. \p \v 41 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chꞌi̱l take cow laj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic nahsil chipam katinami̱t, jeꞌ wili xquikꞌor chi xa seꞌlbal pan nakꞌ wach: \p \v 42 «Reꞌ take toco̱m chic cꞌacharel xicoꞌlej take cho chipam quicꞌaxquilal eh tzꞌa̱b ruꞌ chi ribil ri̱b maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricoꞌlem ri̱b chipam i tiꞌcꞌaxic wilic wi̱ꞌ. Reꞌ hat xakꞌor chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi kana̱ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, majeꞌ? Wi til aj coric chi jeꞌ reꞌ, tikajen cho wach curu̱s reh chi ewoꞌ nkacoj awach i hat. \v 43 Til jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj wi rikꞌor chi reꞌreꞌ rAcꞌu̱n i Dios eh chi chꞌiclic ricꞌux chiri̱j, reꞌ Dios riwi̱ꞌ woꞌ chi reh chi enchalic chi ritobjic wi til coric chi kꞌe̱ꞌ tiꞌ nicꞌrijic i Jesus, nqui take. \p \v 44 Jeꞌ woꞌ, jenaj queh qui̱b aj lekꞌ xijapꞌaric wach curu̱s ar chi riche̱l i Jesus, xoquic chi ritzꞌujuric ruꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xicꞌuhtaj chi maꞌ chꞌiclic ta ricꞌux chiri̱j Jesus. \s1 Reꞌ take xcꞌuluric naxelic ruxla̱b // i Jesus ar wach curu̱s \r (Mr. 15.33-41; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30) \p \v 45 Naxponic cablaj o̱ra reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, xoquic cho kꞌekom wach acꞌal cu rehtal xponic jeꞌ na qꞌuisi̱n maꞌ xib o̱ra risoljic i kꞌi̱j. \v 46 Ar aj ruꞌ nok qꞌuisi̱n na chic maꞌ riban xib o̱ra, reꞌ Jesus xkꞌoric ru̱cꞌ ansil naxikꞌor chi jeꞌ wili pan kꞌoric hewre̱yo: \p «Eli̱, Eli̱, la̱ma sawacta̱ni? nqui xikꞌor. \p Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ tzꞌihmbimaj woꞌ cho pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios, jeꞌ wili ra̱j rikꞌorom: \p “Hat Lokꞌ laj wAja̱w Dios, chaj waꞌric nok nwicꞌraj chi xinacana̱ꞌ chi wutquel chipam i tiꞌcꞌaxic wili? nqui ra̱j rikꞌorom. \p \v 47 Chi quixilac take cꞌacharel xibirinic reh kꞌoric xiban i Jesus, wilic take jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ wili, reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ Eli̱yas ribihnal cꞌahchiꞌ rikꞌoꞌrem johtok chi naricꞌulic tobjok chipam ricꞌaxquilal, nqui take. \p \v 48 Ruꞌum aj reꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ jenaj queh take xibirinic reh kꞌoric reꞌreꞌ xo̱j ricꞌahmaj jenaj mi̱x, ximuh pan chꞌamsamaj laj ri̱s u̱wa eh naxipix chi juꞌ jenaj caxlan a̱j, xiyew nak johtok reh Jesus chi naritzꞌubem soꞌ reh chi toꞌbal reh chipam ritiꞌquilal, \v 49 xa reꞌ laꞌ wilic take xipitbic reh winak reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \p «Chacana̱ꞌ, chiban pe ar maj wi xatoꞌbej maꞌ eta chic nkilow wi encꞌulic tobjok ruꞌum Eli̱yas chipam ritiꞌquilal, nqui take reh. \p \v 50 Ar ajic, xa cu reꞌ woꞌ juncꞌam quikꞌorom reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xiqꞌuer johtok chi̱ꞌ chi cow eh xelic ruxla̱b. \v 51 Xa chiwach aj woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ tzꞌih poybal reh lokꞌ laj yeꞌa̱b wilic chipam i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, xwek yejal cu china̱ xipꞌut cho wekic cu xponic jok chi ro̱k. Jeꞌ woꞌ, xiban jenaj cow laj hihc chiwach riꞌorahil naxquimic Jesus cu rehtal reꞌ take abaj wilque̱b watak yu̱kꞌ xiqꞌuerebic take cho. \v 52 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take mukꞌunbal wilque̱b watak yu̱kꞌ xitehebic woꞌ cho chi̱ꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, yohbal wach take cꞌacharel coric wach quicꞌux chiwach i Dios reꞌ camnak take cho najtir kꞌi̱j, xiꞌuctic cho chi xicꞌacharic woꞌ chic. \v 53 Reꞌ take cꞌacharel xiꞌelic cho pan quimukꞌunbal reꞌreꞌ, reꞌ aj woꞌ reꞌ xiꞌoquic cok chipam i lokꞌ laj tinamit Jerusalen pa ro̱x kꞌi̱j chiri̱j chi uctunak chic cho Jesus chi quixilac camnak eh xquicꞌuhtaj qui̱b queh yohbal wach cꞌacharel ar. \v 54 Jeꞌ woꞌ naxquimic i Jesus, reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol aj Ro̱ma chꞌi̱l take riso̱l cꞌahchiꞌ quichaꞌjanic reh Jesus, jeꞌ wili xquikꞌor chi yoꞌjonak take: \p «Reꞌ winak wili til poꞌ woꞌ nchel coric chi rAcꞌu̱n i Dios, nqui take naxquilow i hihc chꞌi̱l nicꞌ paꞌ nimal xcꞌuluric chi quiwach. \p \v 55 Nicꞌ paꞌ nimal xcꞌuluric reꞌreꞌ, xilmijic woꞌ ruꞌum juntuhm take ixok reꞌ take nok cu cꞌachlic i Jesus, xquicana̱ꞌ cho quitinami̱t pa riyukꞌul Calile̱ya chi ritahkaljic i Jesus eh xquitoꞌbej woꞌ cho ru̱cꞌ riyeꞌeric paꞌ bih reh. Chi quixilac take ixok cꞌahchiꞌ quilom je chi naht i ricansjic i Jesus, \v 56 wilque̱b take ixok jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la, reꞌ Mari̱ya reꞌ ritu̱t i Jesus eh ritu̱t woꞌ i Chep chꞌi̱l i Jaco̱wo reꞌ ro̱x acꞌun. Wilic woꞌ ar i ritu̱t i San chꞌi̱l i Wa̱n, racꞌu̱n take i Sewere̱yo. \s1 Reꞌ ribiral rimukꞌunjic i Jesus \r (Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42) \p \v 57 Nok qꞌuisi̱n nak chic maꞌ noquic i kꞌi̱j, jenaj biho̱m laj winak aj Arimate̱ya Chep ribihnal, aj tahkanel woꞌ reh Jesus, \v 58 xo̱j ru̱cꞌ i Po̱nsyo Pila̱to eh xipahkaj chi eriyew kꞌab reh chi erimukꞌa̱ꞌ ritiꞌjolal i Jesus. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok reꞌ Po̱nsyo Pila̱to riyeb chic cho kꞌab chi narikꞌahsjic reh ritiꞌjolal i Jesus chi narimukꞌa̱b, \v 59 reꞌ Chep reꞌreꞌ chꞌi̱l take toco̱m chic cꞌacharel xo̱j ribotej ritiꞌjolal i Jesus pan jenaj sak laj tzꞌih eh chiri̱j chic ruꞌ, xquicꞌam je \v 60 pan jenaj mukꞌunbal maꞌ jaꞌ cojo̱j ta reꞌ tikꞌimaj ruꞌum pan jenaj maꞌ laj abaj. Chipam aj mukꞌunbal reꞌreꞌ, xquicoj ritiꞌjolal i Jesus eh nok quitzꞌapam chic cho chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ ru̱cꞌ jenaj nim coten laj abaj, reꞌ Chep chꞌi̱l take richꞌi̱l xelic je ar \v 61 chi cu xquicana̱ꞌ pe cahnok i Mari̱ya aj Majta̱la chꞌi̱l woꞌ i Mari̱ya reꞌ quitu̱t i Jaco̱wo chꞌi̱l i Chep, chi tzꞌukulque̱b ar chi chi̱ꞌ i mukꞌunbal chi okꞌic ncaꞌn chiri̱j Jesus. \s1 Reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xitakꞌa̱ꞌ // richaꞌjaljic rimukꞌunbal i Jesus \p \v 62 Nok iqꞌuinak chic lok i kꞌi̱j tikꞌinbal wi̱ꞌ ki̱b hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi nakahiꞌlic, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take i cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xo̱j quimol qui̱b chiwach i Po̱nsyo Pila̱to, \v 63 eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ajabe̱s maꞌ Po̱nsyo Pila̱to, reꞌ hoj ncꞌulic pan kacꞌux chi reꞌ Jesus reꞌ ritzꞌak ri̱b chi kakꞌatal kꞌoric, jeꞌ wili rikꞌorom cho chi cu cꞌachlic: \p ‹Pa ro̱x kꞌi̱j niquimic, reꞌ hin nawuctic woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, nqui rikꞌorom. \p \v 64 «Ruꞌum aj reꞌ nkapahkaj aweh chi chatakꞌa̱ꞌ richaꞌjaljic chi coric i rimukꞌunbal. Jeꞌ reꞌ chaꞌn cu rehtal nponic i ro̱x kꞌi̱j maj maꞌ quiꞌo̱j nchel chakꞌab take raj tahkanel chi resmejic ritiꞌjolal eh equiꞌoquic chi rikꞌororic queh tinamit chi xuctic woꞌ chic ricaꞌpech. Wi xa xkacana̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ encaꞌn take raj tahkanel, kꞌe̱ꞌ nchel cꞌahbil encaꞌn keh maj kꞌe̱ꞌ chic qꞌuihal take tinamit equicojbic wach i chucuj kꞌoric encaꞌn lok, maꞌ xa jeꞌ ta chic qꞌuihal take tinamit xicojbic wach chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui take reh. \p \v 65 Chalic i Po̱nsyo Pila̱to, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hiy tak kꞌuruꞌ, chajapꞌ tak cho chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ jeꞌ ricab tichol tak ribanaric hat-tak. Jeꞌ woꞌ chic, ayuꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ niyeb je aweh tak juntuhm niso̱l wili chi richaꞌjaljic i mukꞌunbal reꞌreꞌ, nqui queh. \p \v 66 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ chꞌi̱l take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiꞌo̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ rimukꞌunbal i Jesus eh naxiponic ar, quilutzꞌ chi̱ꞌ chi coric. Chiri̱j chic ruꞌ xquipix cho jenaj rehtalil ilbal reh wi hab wach entzꞌaꞌanic reh mukꞌunbal eh ar xquicana̱ꞌ woꞌ cho take sol chi chaꞌjanic.\fig Reꞌ mukꞌunbal xmukꞌunjic wi̱ꞌ i Jesus |src="CN01849B.TIF" size="span" loc="01MAT 27.66 ( Mc 16.1-8; Lc 24.1-12; Jn 20.1-10)" ref="SAN MATEO 27:66" \fig* \c 28 \s1 Reꞌ ribiral naxucsjic cho i Jesus // chi quixilac take camnak \r (Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10) \p \v 1 Xa reꞌ woꞌ ti xponic waki̱b o̱ra reh xikꞌek reꞌ ncuxꞌic wi̱ꞌ i hiꞌlbal kꞌi̱j eh npꞌuhtic cok i tomincuꞌ kꞌi̱j reꞌ pe̱t kꞌi̱j reh xama̱na chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la chꞌi̱l i jenaj chic Mari̱ya xiꞌo̱j ti chi riliric rimukꞌunbal i Jesus reh chi cu wahkꞌek ti nasakꞌok lok reh Tomincuꞌ kꞌi̱j nacojic woꞌ chi aj buchꞌunel reh ritiꞌjolal. \p \v 2 Naxiponic aj pan mukꞌunbal reh tomincuꞌ kꞌi̱j, xquicoj rehtal chi xiban peꞌ lok jenaj maꞌ laj hihc eh xquilow woꞌ chi jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios kajanak cho pan taxa̱j rijilim cok ri̱b chi chi̱ꞌ i mukꞌunbal chi ricꞌuyuꞌsjic lok i maꞌ laj abaj ntzꞌapbic chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ. Reꞌ aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ xitzꞌuka̱ꞌ woꞌ ri̱b china̱ i maꞌ coten laj abaj cꞌuyuꞌsumaj chi lok ruꞌum \v 3 eh reꞌ rilbal xa nchꞌabchꞌatic chic xa jeꞌ chic ricab richꞌa̱b i cohok. Reꞌ risoꞌ xa nrepretic chic risakil, xa jeꞌ chic ricab sak laj su̱tzꞌ. \v 4 Ar aj ruꞌ reꞌ take ixok reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xiyoꞌjic eh jeꞌ woꞌ reꞌ xquicꞌul take sol quichaꞌjanic reh rimukꞌunbal i Jesus. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ maꞌ cu ta chic xicꞌuyuꞌjic ruꞌum yoꞌjic, xicahnic laꞌ chi xa jeꞌ chic take camnak nok cꞌahchiꞌ nak ti que̱b chi chaꞌjanic. \v 5 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor queh take ixok reꞌreꞌ: \p «Maꞌ tiyoꞌjic tak ruꞌum chi wilqui̱n ayuꞌ. Reꞌ hin wehtꞌalim chi xatcꞌulic tak lok ayuꞌ chi risiqꞌuiric i Jesus reꞌ xcansjic wach curu̱s, \v 6 xa reꞌ laꞌ maꞌxta chic ayuꞌ ruꞌum nok xuctic chic chi quixilac take camnak jeꞌ ricab rikꞌorom woꞌ cho aweh tak. Quim tak kꞌuruꞌ, toque̱n tak cho pa rimukꞌunbal eh chawilow tak chi maꞌxta chic ayuꞌ. \v 7 Yuꞌna chi xawilow tak chic chi coric reꞌ xnikꞌor aweh tak, hiy chaloqꞌuej awi̱b tak chi ojic cu̱cꞌ take awich aj tahkanel tak eh chakꞌor tak queh chi reꞌ Jesus xuctic chic chi quixilac take camnak. Jeꞌ woꞌ, chakꞌor tak queh chi nachimol ri̱b awichꞌi̱l tak ar pa riyukꞌul i Calile̱ya, reꞌreꞌ pe̱t narojic chawach tak eh ar na̱rakam awi̱b tak richꞌi̱l. Til chacoj tak rehtal chi til coric take kꞌoric xnikꞌor aweh tak wili, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 8 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ take ixok reꞌreꞌ xiꞌelic je chipam i mukꞌunbal chi xa suk chic quicꞌux eh xa cu yoꞌjonak woꞌ take soꞌ, xiꞌo̱j cajim chi rikꞌororic queh quich aj tahkanel i holohic laj kꞌoric xquibiraj je. Nok xa cajamem aj chic je qui̱b chi ojic, \v 9 reꞌ Jesus xelic cho pan quibe̱h eh xicꞌalenej take. Ar aj ruꞌ reꞌ take ixok reꞌreꞌ xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ, xquixucꞌa̱ꞌ qui̱b chiwach eh xquitokꞌa̱ꞌ quikꞌahchem chi ro̱k chi yeꞌbal rilokꞌil. \v 10 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor woꞌ queh: \p «Hiy tak, maꞌ tiyoꞌjic tak chi rikꞌormojic queh waj tahkanel i holohic laj kꞌoric chi cꞌachalqui̱n woꞌ chic. Jeꞌ woꞌ chic, reh chi reꞌ take reꞌ equiꞌo̱j ar Calile̱ya, chakꞌor tak queh chi ar nakilom kawach quichꞌi̱l, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ noꞌjbal xtikꞌinjic wach chi maꞌxta // ricojoric wach ructic i Jesus \p \v 11 Nok cꞌahchiꞌ cojic take ixok chi rikꞌororic reꞌ xkꞌormojic je queh ruꞌum Jesus, wilic woꞌ take sol aj chaꞌjanel reh rimukꞌunbal i Jesus xiꞌoquic cok pan tinamit Jerusalen chi rikꞌormojic queh cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ nicꞌ nimal xcꞌulmujic chi quiwach. \v 12 Naxquibiraj reꞌ chaj bih xponic kꞌormojok queh, reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ xquimol ti qui̱b chꞌi̱l take quich nahsil chipam katinami̱t eh xquitikꞌa̱ꞌ ti wach quinoꞌjbal chiri̱j chaj bih nacaꞌnam. Jeꞌ reꞌ nok xquitikꞌa̱ꞌ wach chi xquiyew qꞌuihal tumi̱n queh aj chaꞌjanel reꞌreꞌ reh chi naquicꞌamam na̱ i hunu̱j \v 13 xkꞌormojic chi jeꞌ wili: \p «Wi xquibiraj aweh tak chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ ritiꞌjolal i Jesus, reꞌ hat-tak jeꞌ wili chakꞌor tak: \p ‹Naxkajic mahnicꞌ kawiric pan chakꞌab, xicꞌulic lok take raj tahkanel i Jesus eh xquesaj je ritiꞌjolal, tiquirok tak. \p \v 14 «Wi nchel xinaꞌbej i Po̱nsyo Pila̱to chi pan awiric tak xcꞌulic esmejok ritiꞌjolal i Jesus, reꞌ chic hoj ekojkꞌoric chawi̱j tak reh chi maꞌ eta riyew tiꞌcꞌaxic chana̱ tak, nqui xkꞌormojic queh. \p \v 15 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take sol reꞌreꞌ xquicꞌam je tumi̱n reꞌreꞌ, xiꞌoquic woꞌ lok chi rikꞌororic reꞌ xkꞌormojic cho queh. Ruꞌum aj reꞌ cu chiwach take kꞌi̱j reꞌ cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam wi̱ꞌ i hu̱j wili, xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ relic lok ribiral chi kaxilac hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi reꞌ ritiꞌjolal i Jesus xa xponic esmejok cho cuꞌum take raj tahkanel. \s1 Reꞌ nim wach takꞌanic xiyew // cahnok i Jesus \r (Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23) \p \v 16 Chiri̱j chic take kꞌi̱j reh ructic i Jesus, reꞌ hoj junlaj pahbamaj chi quinahsil take aj tahkanel chꞌi̱l woꞌ take quitahkanic reh Jesus xoj-o̱j pa riyukꞌul i Calile̱ya chipam i jenaj yu̱kꞌ xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic keh Jesus chi nakarakam wi̱ꞌ ki̱b richꞌi̱l. \v 17 Naxojponic ajic chipam i yu̱kꞌ reꞌreꞌ, reꞌ hoj nahsil raj tahkanel xkalokꞌej wach i Jesus naxkilow wach, xa reꞌ laꞌ maꞌ chi kunchelal ta xcaꞌn chi jeꞌ reꞌ, maj wilic juꞌjun wilque̱b chi kaxilac maꞌ til ta xquicoj wach chi til reꞌ Jesus wilic chi kaxilac. \v 18 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xijil cok ri̱b ku̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Ruꞌum nok reꞌ wAja̱w Dios xiyew chic wi̱n i wajawric wilic chi quina̱ take nicꞌ nimal wilque̱b pan taxa̱j jeꞌ woꞌ chi quina̱ take nicꞌ nimal wilque̱b wach acꞌal, \v 19 reꞌ hin tinitakꞌa̱ꞌ tak je chi rikꞌormojic niCꞌuhbal queh chiꞌnchel i tinamit chi junsut wach acꞌal. Jeꞌ reꞌ na̱banam tak reh chi naquichꞌica̱ꞌ quicꞌux chiwi̱j take tinamit, ewoꞌ ncaꞌn chi waj tahkanel chic take. Reꞌ take naquicꞌambic na̱ niCꞌuhbal, chakahsaj tak quiha̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ akꞌorom tak johtok ribihnal i Ajabe̱s Dios, chꞌi̱l hin Acꞌunbe̱s chꞌi̱l woꞌ Lokꞌ laj Uxlabal. \v 20 Jeꞌ woꞌ, pan acꞌuhbalanic tak chakꞌor tak queh chi riwi̱ꞌ chi queh chi enquinimej i takꞌanic cꞌahchiꞌ nibanam aweh tak wili maj riwi̱ꞌ chaweh hat-tak chiꞌnchel waj tahkanel chi enakꞌor tak niCꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, hiy tak chi ribanaric xnikꞌor aweh tak eh maꞌ tiyoꞌjic tak maj reꞌ hin xa eli̱c woꞌ naniwihꞌic awu̱cꞌ tak chi atobjic tak pan uxlabal cu rehtal ncuxꞌic wach acꞌal wili, nqui Jesus keh. \p Reꞌ aj i wili ricorquilal xnitzꞌihmbaj i hin maꞌ Tiyoh chiri̱j ricꞌacharic i Jesus.