\id LUK - Pokomchi Occidental NT \h SAN LUCAS \toc1 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i Maꞌ Cax \toc2 SAN LUCAS \toc3 Lc \mt2 Reꞌ ribiral i Jesus xitzꞌihmbaj i \mt1 Maꞌ Cax \c 1 \s1 Reꞌ pe̱t kꞌoric pꞌutbal reh hu̱j wili \p \v 1 Ajabe̱s maꞌ Teyo̱pilo, qꞌuih woꞌ take aj tzꞌihminel xquiyew quicꞌux chi ritzꞌihmjic chi chaklic chi̱ꞌ chaj bih xiban i Jesus chi kaxilac i hoj raj tahkanel. Reꞌ xquitzꞌihmbaj take aj tzꞌihmenel reꞌreꞌ, reꞌ hoj kehtꞌalim chi til coric \v 2 maj nicꞌ paꞌ wach xquitzꞌihmbaj ruꞌ jeꞌ woꞌ reꞌ xkabiraj cu̱cꞌ take pahbamaj chi rikꞌormojic nicꞌ wach ricꞌuhtunic i Jesus, reꞌ take xiꞌilbic woꞌ cho reh nicꞌ wach naxipꞌut cho ricamaj. \v 3 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ajabe̱s maꞌ Teyo̱pilo, jeꞌ ricab xcaꞌn nicꞌ nimal take aj tzꞌihminel reh chaj bih xiban i Jesus, reꞌ hin xasjic cho pa nicꞌux chi nanitzꞌihmbam je aweh ribiral i Jesus chi chaklic chi̱ꞌ jeꞌ ricab nicꞌ paꞌ wach xnirak chiri̱j ru̱cꞌ i tijinic xnitokꞌa̱ꞌ cho cu ru̱cꞌ chꞌiquinbal cho reh ricꞌacharic. \v 4 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ yuꞌna cꞌahchiꞌ nitzꞌihmbam je aweh reꞌ xnirak chiri̱j, reh chi jeꞌ reꞌ encowjic acꞌux chiri̱j ricorquilal i tijinic cꞌuhtumaj aweh chiri̱j i Jesus. \s1 Reꞌ ribiral rasjic i Wa̱n aj Kahsem haꞌ \p \v 5 Pa rikꞌijil cho Hero̱res nok wilic ar pa riyukꞌul i Jure̱ya chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, xwihꞌic cho jenaj aj kꞌahsem quisi̱ i tinamit chiwach i Dios Sacari̱yas ribihnal, jeꞌ ru̱cꞌ quicomonil take aj kꞌahsem si̱ Awi̱yas quibihnal. Reꞌ rehqꞌue̱n i Sacari̱yas Elisawet ribihnal eh ra̱ꞌ riꞌsil cho i pe̱t aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios A̱ron ribihnal. \v 6 Reꞌ take quib reꞌreꞌ coric wach quicꞌux chiwach i Dios eh maꞌxta bih equikꞌiliric wi̱ꞌ maj nquinimej chi coric riCꞌuhbal i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios yeꞌo̱j reh Moyses. \v 7 To̱b ta jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ quinoꞌjbal, maꞌxta nak quihaꞌlacꞌu̱n ruꞌum chi reꞌ Elisawet maꞌ reꞌ ta acꞌunom laj ixok eh yuꞌna xirejbic chic chi maꞌxta quihaꞌlacꞌu̱n. \p \v 8 Junpech ajic nok camanic riban i Sacari̱yas chi kꞌahsanic si̱ chiwach i Dios ruꞌum reꞌ chic i comonil wilic wi̱ꞌ xoquic chi camanic chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, \v 9 reꞌ take ricomonil reꞌreꞌ jeꞌ ricab cocsam wi̱ꞌ qui̱b, xiꞌoquic chi rikꞌijiljic ri̱j hab wach naricꞌatbic reh se̱nsa chiwach i Dios eh tzꞌeht xkajic china̱ i Sacari̱yas. Chi jeꞌ aj reꞌ xoquic cok chi camanic chipam lokꞌ laj yeꞌa̱b ncꞌataric wi̱ꞌ i se̱nsa chiwach i Dios. \p \v 10 Nok reꞌ Sacari̱yas jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam cok ar eh reꞌ take riqꞌuihal cꞌacharel ti̱j ncaꞌn lok ar chiri̱j i pa̱t reꞌreꞌ, \v 11 cu reꞌ peꞌ chic reh ruꞌ jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Ajabe̱s Dios ruhmumaj chic cok chiwach ar chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh xpahꞌic je pan secꞌaj reh i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal se̱nsa. \v 12 Naxilow i Sacari̱yas chi jeꞌ reꞌ, yohbal wach naxyoꞌjic \v 13 xa reꞌ laꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ tiyoꞌjic Sacari̱yas maj reꞌ Dios xtakꞌanic cho wi̱n chi rikꞌormojic aweh chi xibiraj cho ati̱j abanam johtok chiwach. Chi jeꞌ aj reꞌ yuꞌna nikꞌor aweh chi reꞌ awehqꞌue̱n Elisawet nariwihꞌic jenaj rihaꞌlacꞌu̱n eh reꞌ haꞌlacꞌun reꞌreꞌ Wa̱n ribihnal na̱cojom. \v 14 Jeꞌ woꞌ chic, ru̱cꞌ rasjic ahaꞌlacꞌu̱n reꞌreꞌ yohbal wach tinamit naca̱t quihchꞌilem ru̱cꞌ risukquil acꞌux tak nariwihꞌic. \v 15 Reꞌ ricamaj naribanam, awacꞌu̱n reꞌreꞌ lo̱kꞌ riwaꞌric naribanam chiwach i Dios ruꞌum reh ricamaj naribanam chiwach. Jeꞌ woꞌ, ruꞌum ricamaj reꞌreꞌ maꞌ neꞌel ikal naruqꞌuem i haꞌ nxohcꞌsonic. Ru̱cꞌ ruꞌ nariwihꞌic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi cu jaꞌ ncꞌulic ta woꞌ wach sakom. \p \v 16 «Ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic naribanam awacꞌu̱n, yohbal wach take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naquichopom woꞌ chic quicꞌux chiri̱j rinimjic Ajabe̱s Dios reꞌ lokꞌomaj wach cuꞌum take awich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quibirinic kꞌoric chiwach. \v 17 Jeꞌ aj wili naribanam i awacꞌu̱n: Jeꞌ ricab nok xyeꞌeric rikꞌorbal i Eli̱yas ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios, jeꞌ woꞌ reꞌ nariyeꞌeric rajawric rikꞌorbal awacꞌu̱n ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal. Reꞌreꞌ pe̱t narasjic chiwach i Ajabe̱s reꞌ Dios woꞌ riwi̱ꞌ eh nariyeb rehtal queh take tinamit chi naricꞌulic lok. Chiri̱j reꞌ, ru̱cꞌ ricꞌuhbalanic naribanam reꞌ take cꞌacharel naquijalam wach quinoꞌjbal reh chi tikilque̱b chic take chi ricꞌuluric i Ajabe̱s reꞌ Dios riwi̱ꞌ. Jeꞌ woꞌ chic, ruꞌum reh i cꞌuhbalanic naribanam awacꞌu̱n, reꞌ take tutbe̱s ajabe̱s maꞌ nquicꞌax ta chic cacꞌu̱n quixkꞌu̱n naquicꞌaxam woꞌ chic take eh reꞌ take acꞌun ixkꞌun reꞌ maꞌ nquiyohbalej ta chic wach quitu̱t caja̱w, naquitijem woꞌ chic riyohbaljic quiwach jeꞌ ricab ncaꞌn take quiniminic reh Dios, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 18 Chalic i Sacari̱yas jeꞌ wili xikꞌor: \p «Nicꞌ wach nanwehtꞌalij chi coric i xakꞌor wi̱n? maj ehtꞌalamaj chi reꞌ hin maꞌ eta chic nwihꞌic nihaꞌlacꞌu̱n chꞌi̱l wehqꞌue̱n ruꞌum hin chic rijeb winak eh rijeb ixok woꞌ chic i wehqꞌue̱n, nqui reh raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 19 Chalic raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hin, hin Cawriyel lo̱kꞌ nilokꞌil wilqui̱n cok chiwach i Dios chi reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch. Jeꞌ reꞌ nok chacoj wach i xnikꞌor aweh maj reꞌ woꞌ i Dios xtakꞌanic cho wi̱n chi rikꞌormojic aweh i ato̱b laj kꞌoric wili \v 20 reꞌ maꞌ nacoj ta pe wach. Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ xaꞌn, yuꞌna nanibanam chi na̱cahnic me̱m. Cu rehtal chic narasjic ahaꞌlacꞌu̱n cu reꞌ aj chic ruꞌ na̱kꞌoric maj reꞌ xikꞌor i Dios til naribanam naponok wach rikꞌijil, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 21 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric cok chipam i lokꞌ laj yeꞌa̱b ncꞌataric wi̱ꞌ se̱nsa, reꞌ take tinamit uyunic ncaꞌn lok rij pa̱t jeꞌ wili nquikꞌor chi quiwach: \p «Chaj woꞌ bih richam cho wi̱ꞌ ri̱b aj kꞌahsem si̱ maꞌ Sacari̱yas chipam cok lokꞌ laj yeꞌa̱b reꞌreꞌ? nqui nquikꞌor. \p Jeꞌ reꞌ nquikꞌor ruꞌum nok cꞌahchiꞌ cuyꞌem chi narelic cho chi quicuseꞌsjic take. \v 22 Raj laꞌ naxelic cho maꞌ Sacari̱yas memrenak chic, maꞌ xchol ta chic kꞌoric cu̱cꞌ take tinamit uyunic ncaꞌn lok chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ, xa ru̱cꞌ laꞌ chic nah kꞌab xicꞌuhtaj queh chaj bih xicꞌul cok ar. Xa chi jeꞌ chic reꞌ naxquirak chiri̱j chi reꞌ Dios wilic xicꞌuhtaj reh Sacari̱yas chipam lokꞌ laj yeꞌa̱b reꞌreꞌ. \v 23 Chiri̱j aj chic ruꞌ naxicohlaj je wach jarub kꞌi̱j naribanam ricamaj chiwach i Dios, reꞌ Sacari̱yas cu reꞌ chic xo̱j pa ripa̱t. \s1 Reꞌ rikꞌormojic ribiral rasjic i Jesus \p \v 24 Chiri̱j wili, reꞌ Elisawet reꞌ rehqꞌue̱n maꞌ Sacari̱yas xcahnic chi yowa̱b ixok chic eh hoꞌo̱b poh maꞌ xelic ta chic pa ripa̱t chi ricapewjic ri̱j i xiban i Dios ru̱cꞌ. Reꞌ wili rikꞌor pa ricꞌux: \p \v 25 «Ru̱cꞌ i cꞌaxo̱j xiban wi̱n wili chi riyeꞌeric cho jenaj nihaꞌlacꞌu̱n, reꞌ Dios cꞌahchiꞌqui̱n resam chipam i qꞌuixbilal wilqui̱n nak wi̱ꞌ chi quiwach i tinamit chi maꞌ nwihꞌic ta nihaꞌlacꞌu̱n chꞌi̱l nibahil, nqui pa ricꞌux. \p \v 26 Nok waki̱b chic poh wilic reh Elisawet chi yowa̱b ixok, reꞌ Ajabe̱s Dios xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho raj tzꞌeꞌ wa̱ch Cawriyel pan tinamit Nasaret ribihnal reꞌ wilic pa riyukꞌul Calile̱ya. \v 27 Ar xitakꞌa̱ꞌ cho ru̱cꞌ jenaj kꞌahxok Mari̱ya ribihnal reꞌ maꞌ wihꞌinak ta ru̱cꞌ winak xa reꞌ laꞌ pahkamaj chic chiwach ritu̱t raja̱w ruꞌum jenaj acꞌun reꞌ Chep ribihnal ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy. \v 28 Reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios, naxoquic cok pa ripa̱t i Mari̱ya, xicꞌalenej eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Kꞌe̱ꞌ ato̱b aweh hat Mari̱ya! Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chi quixilac take chiꞌnchel ixok reꞌ hat xatrichih i Ajabe̱s Dios chi na̱cꞌaxmajic. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Dios xa awu̱cꞌ woꞌ nariwihꞌic chi atobjic, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios reh. \p \v 29 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Mari̱ya xsahchic ricꞌux eh jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p «Chaj waꞌric narikꞌor wi̱n chi jeꞌ reꞌ? nqui pa ricꞌux. \p \v 30 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Mari̱ya, maꞌ ticapewenic chi maꞌ nim ta ti awach maj chiwach i Dios yuꞌna reꞌ hat nim chic awach ruꞌum i camanic na̱banam. \v 31 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hat na̱cahnic chi yowa̱b ixok chic eh nariwihꞌic jenaj awacꞌu̱n reꞌ na̱bihnem chi Jesus. \v 32 Reꞌ awacꞌu̱n wili nim rilokꞌil nariyeꞌeric maj reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric til reꞌ wili wacꞌu̱n nqui narikꞌorom. Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Dios nariyeb woꞌ rajawric chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, jeꞌ ricab naxiyew cho rajawric i aj najtir kꞌi̱j, reꞌ maꞌ Tawiy. \v 33 Jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ awacꞌu̱n nariyeꞌeric rajawric eh reꞌ ricamaj nariyeꞌeric, maꞌ jaruj ta chic naricuxꞌic wach maj reꞌreꞌ narikꞌatam kꞌoric chi junelic chi quina̱ take ra̱ꞌ riꞌsil cho i maꞌ Jacow, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 34 Chalic i Mari̱ya jeꞌ wili xikꞌor reh i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios: \p «Nicꞌ wach naquincahnok chi hin yowa̱b ixok maj reꞌ hin maꞌ hin ta wihꞌinak ru̱cꞌ winak? nqui reh. \p \v 35 Reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric, reꞌreꞌ naribanic chi jeꞌ reꞌ nachiyew cho chana̱ i Lokꞌ laj rUxlabal. Ruꞌum aj reꞌ na̱sjok i acꞌun wili, reꞌ tinamit naquikꞌorom chi jeꞌ wili: \p “Kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ i rAcꞌu̱n i Dios wili, nqui naquikꞌorom, nqui reh Mari̱ya. \p \v 36 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xikꞌor woꞌ chic reh Mari̱ya chi jeꞌ wili: \p «Chacapaj i Elisawet reꞌ awu̱cꞌ cho, waki̱b chic poh cahnanak cho chi yowa̱b ixok. To̱b ta nak reꞌ tinamit nquikꞌor chi maꞌ n-nacꞌununic ta, nariwihꞌic jenaj rihaꞌlacꞌu̱n pa rirejbil. \v 37 Jeꞌ aj reꞌ naricꞌuluric ru̱cꞌ maj chiwach i Dios maꞌxta bih cꞌaxic chi banaric, nqui raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 38 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Mari̱ya jeꞌ wili xikꞌor: \p «Quincamanok aj chiwach i Ajabe̱s Dios eh chiban wu̱cꞌ reꞌ xakꞌor i hat, nqui xikꞌor reh. \p Xa reꞌ woꞌ xicohlaj kꞌoric i Mari̱ya, xo̱j woꞌ chic i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \s1 Reꞌ Mari̱ya xo̱j rikꞌoꞌrej i Elisawet \p \v 39 Cu jaꞌ naht ta woꞌ pononak cho aj tzꞌeꞌ wa̱ch ru̱cꞌ i Mari̱ya, reꞌreꞌ xitikꞌa̱ꞌ ri̱b eh xo̱j chi xa rajamem chic ri̱b chi rikꞌoꞌrjic i Elisawet chipam jenaj tinamit wilic johtok wach yu̱kꞌ pa riyukꞌul Jure̱ya. \v 40 Naxponic chi chi̱ꞌ ripa̱t i Sacari̱yas xoquic cok ar eh xicꞌalenej Elisawet. \v 41 Xa reꞌ laꞌ woꞌ ti xicꞌalenjic ruꞌ, xipꞌut ti cho cꞌuyuꞌjic rihaꞌlacꞌu̱n. Ar ajic xchalic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xichop na̱ ricꞌacharic i Elisawet. \v 42 Jeꞌ reꞌ nok xa suk chic pa ricꞌux xikꞌor chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ poꞌ nchel hat Mari̱ya. Nim alokꞌil yeꞌo̱j chi quiwach chiꞌnchel take ixok eh reꞌ ahaꞌlacꞌu̱n awihkam kꞌe̱ꞌ woꞌ nim rilokꞌil yeꞌo̱j! \v 43 Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic acꞌaxbal kꞌuruꞌ chi xinchal akꞌoꞌrej i hat ritu̱t i kAjabe̱s Kꞌatal Kꞌoric narasjic, nqui reh. \p \v 44 Chiri̱j wili, xikꞌor woꞌ chic reh: \p «Ruꞌum xnicoj rehtal xiban i nihaꞌlacꞌu̱n, reꞌ hin xnirak chiri̱j chi hat ritu̱t kAjabe̱s Kꞌatal Kꞌoric narasjic maj reꞌ nihaꞌlacꞌu̱n xipꞌut ti cho cꞌuyuꞌjic ruꞌum risukquil ricꞌux naxibiraj i cꞌalenenic xaꞌn wi̱n. \v 45 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab naxsukbic ricꞌux nihaꞌlacꞌu̱n jeꞌ woꞌ reꞌ sukbok acꞌux i hat Mari̱ya ruꞌum chi xacoj wach chi narimanlajic wach awu̱cꞌ reꞌ xikꞌor aweh i Ajabe̱s Dios, nqui Elisawet reh. \p \v 46 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Mari̱ya jeꞌ wili xikꞌor: \q1 «Reꞌ hin nanikꞌorom chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ nimal rajawric \v 47 eh kꞌe̱ꞌ woꞌ narisukbic nicꞌux ru̱cꞌ kAja̱w Dios reꞌ waj coꞌlonel. \q1 \v 48 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj to̱b ta maꞌ nim ta ti niwach, xirichih chi nanicamanic chiwach. \q1 Ruꞌum aj reh i nim laj cꞌaxo̱j reꞌreꞌ, yuꞌna johtok chi kawach reꞌ tinamit naquikꞌorom chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ato̱b wi̱n, \q1 \v 49 maj naquilom chi reꞌ Dios reꞌ xi̱cꞌ na̱ rajawric kꞌe̱ꞌ nimal atoꞌbil xiban wu̱cꞌ. \q1 Jeꞌ woꞌ, naquikꞌorom chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ ribihnal. \q1 \v 50 Jeꞌ reꞌ narikꞌormojic chiri̱j maj reꞌreꞌ til riquetelej woꞌ quiwach take nquiyohbalej wach \q1 \v 51 eh ru̱cꞌ rajawric yohbal wach camanic riban, \q1 jeꞌ ricab chi reꞌ take nquinimsaj qui̱b reꞌ nquikꞌor pan quicꞌux chi xi̱cꞌ na̱ cajawric, riban chi nsacharic quiwach, \q1 \v 52 on chi reꞌ take nimak wach quilokꞌil chi kꞌatal kꞌoric nmakꞌaric cajawric \q1 eh queh chic take maꞌxta cajawric nyeꞌeric, \q1 \v 53 on jeꞌ ricab chi reꞌ rinimal ricꞌaxbal i Dios maꞌ reꞌ ta chic queh take wilic chiꞌnchel queh nyeꞌeric, queh laꞌ chic take maꞌxta bih wilic queh nyeꞌeric. \q1 \v 54 Jeꞌ woꞌ ku̱cꞌ i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Dios xa naco̱j woꞌ ritoꞌbem chi nakacamanic chiwach \q1 maj maꞌ jaꞌ iqꞌuinak ta pa ricꞌux rikꞌorbal chi nariquetelem kawach, \v 55 reꞌ rikꞌorom cho queh kama̱m katiꞌt chi jeꞌ wili: \q2 “Reꞌ hin xniquetelej wach i Awraham eh xa na woꞌ niquetelem quiwach take ra̱ꞌ riꞌsil, nqui rikꞌorom cho, nqui Mari̱ya. \p \v 56 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Mari̱ya xcahnic ru̱cꞌ Elisawet eh xib na poh xiban ar. Cu reꞌ aj chic ruꞌ, xsoljic woꞌ chic cho pa ripa̱t. \s1 Reꞌ riyeꞌeric rehtalil rasjic // i Wa̱n aj Kahsem Haꞌ \p \v 57 Naxponic rikꞌijil chi narasjic rihaꞌlacꞌu̱n i Elisawet, jenaj woꞌ acꞌun xilow wach. \v 58 Reꞌ Elisawet chꞌi̱l i Sacari̱yas kꞌe̱ꞌ naxsukbic quicꞌux ru̱cꞌ quihaꞌlacꞌu̱n eh reꞌ take ricaꞌja̱ chꞌi̱l take paꞌ cho queh Sacari̱yas chꞌi̱l Elisawet kꞌe̱ꞌ woꞌ xsukbic quicꞌux naxquinaꞌbej chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ rinimal cꞌaxo̱j xiban ru̱cꞌ Elisawet. \p \v 59 Chiri̱j reꞌ, xponic rikꞌijil chi naresmejic lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal i haꞌlacꞌun jeꞌ ricab ocronak take wi̱ꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi ribanaric ru̱cꞌ quihaꞌlacꞌu̱n pa riwahxak kꞌi̱j, xicꞌulic lok take quicaꞌja̱ chꞌi̱l take paꞌ cho queh Sacari̱yas chꞌi̱l Elisawet eh nok wilque̱b chic ar, pꞌuht quikꞌoꞌrem cok i tꞌuch haꞌlacꞌun ru̱cꞌ ribihnal raja̱w. \p —Sacari̱yas, nqui ncaꞌn cok reh. \p \v 60 —Maꞌ jeꞌ ta reꞌ ribihnal. Wa̱n ruꞌ ribihnal, nqui Elisawet queh. \p \v 61 —Nicꞌ wach nachiban chi jeꞌ reꞌ, maꞌ hab ta jenoꞌ wach Wa̱n ribihnal chaxilac tak? nqui take reh. \p \v 62 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ pꞌuht quibiram cok reh i Sacari̱yas ru̱cꞌ nah quikꞌab chaj bih naribihnem i racꞌu̱n. \v 63 Reꞌ Sacari̱yas xipahkaj queh jenaj tzꞌihmbal eh jeꞌ wili xitzꞌihmbaj chiwach: \p «Wa̱n ribihnal, nqui xitzꞌihmbaj. \p Naxquilow chi jeꞌ reꞌ ribihnal, chiꞌnchel cahtzic quiwach. \v 64 Xa chipam aj woꞌ ti juncꞌam reꞌ, xteh woꞌ chic rikꞌorbal i Sacari̱yas eh xa reꞌ woꞌ ti xteh rikꞌorbal, xilokꞌej ti johtok i Dios chi pe̱t. \p \v 65 Chiri̱j aj chic reꞌ naxisoljic woꞌ chic je pan quitinami̱t, reꞌ take wilque̱b ponok ru̱cꞌ i Sacari̱yas, xquesaj lok ribiral cu̱cꞌ quicaꞌja̱ chipam riyukꞌul i Jure̱ya chiri̱j i chaj bih xicꞌul i Sacari̱yas. Chiꞌnchel take caꞌja̱ xibirinic reh xsahchic quicꞌux \v 66 eh ruꞌum naxquirak chiri̱j chi reꞌ rihaꞌlacꞌu̱n i Sacari̱yas pan kꞌab i Ajabe̱s Dios wilic, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom pan quicꞌux: \p «Chaj woꞌ jaric ricamaj naribanam i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ? nqui take. \p \v 67 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxteh woꞌ rikꞌorbal i Sacari̱yas, jeꞌ wili i tioxonic xiban nok reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xichop na̱ ricꞌacharic: \q1 \v 68 «Hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel kayew tak rilokꞌil i kAja̱w Dios maj yuꞌna wilic woꞌ chic ku̱cꞌ \q1 eh chi coꞌlbal keh hoj ritinami̱t, \v 69 cꞌahchiꞌ riyeb chi asjic jenaj Ajabe̱s yohbal wach rajawric. \q1 Reꞌ Ajabe̱s wili ra̱ꞌ riꞌsil cho i kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, reꞌreꞌ naricoꞌlonic keh chi quiwach take quixowonic kawach, \q1 \v 70 jeꞌ ricab xikꞌor cho i Dios chi naribanam. Reꞌ rikꞌorom cho Dios, reꞌ i quikꞌorom cho take lokꞌ laj raj kꞌorol cꞌuhbal najtir kꞌi̱j naxquikꞌor cho chi jeꞌ wili: \q2 \v 71 “Reꞌ Dios naco̱j ricoꞌlem pan quikꞌab take kaj ixowonel reꞌ take xa chajaric nca̱j caꞌnam keh, nqui take cho. \q1 \v 72 «Reꞌ Dios kꞌuruꞌ cꞌahchiꞌ riyeb cho keh jenaj ajabe̱s yohbal wach rajawric reh chi narimanlajic wach i kꞌoric rikꞌorom cho queh kama̱m katiꞌt chi jeꞌ wili: \q2 “Reꞌ hin naniquetelem awach tak, nqui cho queh. \q1 «Jeꞌ woꞌ, reꞌ Dios cꞌahchiꞌ riyeb cho keh i Ajabe̱s reꞌreꞌ reh chi narimanlajic wach i lokꞌ laj tikꞌinic ribanam cho ru̱cꞌ Awraham, naxiyew cho rikꞌorbal chi jeꞌ wili: \q2 “Reꞌ hin maꞌ jaruj ta nariqꞌuic pa nicꞌux quicoꞌljic take awa̱ꞌ awiꞌsil chiwach caj ixowonel, \v 73 nqui cho queh naxiyew cho rikꞌorbal reh maꞌ Awraham. \q1 «Jeꞌ reꞌ ajic ru̱cꞌ riyeꞌeric cho kꞌab chi kana̱ \v 74 chi kacoꞌljic chiwach take kaj ixowonel, \q1 reꞌ Dios cꞌahchiꞌ ribanam chi reꞌ hoj maꞌ eta chic kojyoꞌjic chi quiwach take kaj ixowonel chi rilokꞌonjic wach kAja̱w Dios. \q1 \v 75 Reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ ribanam chi echic nkalokꞌej wach chi junelic ru̱cꞌ coric laj noꞌjbal, nqui Sacari̱yas. \p \v 76 Chiri̱j reꞌ jeꞌ wili i kꞌoric xikꞌor reh tꞌuch racꞌu̱n: \q1 «Reꞌ chic i hat wacꞌu̱n, reh chi reꞌ ritinami̱t i Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric asjic reh tikilque̱b ok chi ricꞌulic, \q1 reꞌ hat pe̱t na̱wojic ayeb rehtal queh ricꞌulic. \q1 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rajawric jeꞌ wili narikꞌorom chawi̱j: \q2 ‹Reꞌ wili aj kꞌorol niCꞌuhbal i hin, nqui narikꞌorom i Dios. \q1 \v 77 «Natiwihꞌok cu̱cꞌ take tinamit, reꞌ take reꞌ naquinaꞌbem woꞌ riwi̱ꞌ nicꞌ wach naquicoꞌljok chiwach caj ixowonel, \q1 maj reh chi equicoꞌljic chi wach caj ixowonel, reꞌ hat na̱kꞌorom queh chi riwi̱ꞌ chi queh chi enquicana̱ꞌ i cꞌahbilal reh chi reꞌ Dios naricuyum quimahc, nqui reh tꞌuch racꞌu̱n. \p \v 78 Chiri̱j reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \q1 «Yuꞌna kꞌuruꞌ hoj tak chiꞌnchel ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \q1 kalokꞌej tak wach kaDios ru̱cꞌ rinimal ricꞌaxbal wilic cho chi kana̱. \q1 Reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic kojricꞌax chi ru̱cꞌ ricꞌulic lok acꞌun wili, \q1 cꞌahchiꞌ woꞌ ritakꞌa̱b cho i kajcoꞌlonel reꞌ xa jeꞌ na ricab risakomil i sakꞌic, naricꞌulic woꞌ lok ku̱cꞌ chi kasakomjic. \q1 \v 79 Reꞌ kasakomjic naribanam xa jeꞌ ricab naquisakomjic take behel ruꞌum i kꞌi̱j naquicahnic pan kꞌekom akꞌab chi xa yoꞌjic chic wilque̱b chi equicansjic. \q1 Ru̱cꞌ ricꞌulic lok i kajcoꞌlonel wili kꞌuruꞌ, reꞌ Dios cꞌahchiꞌ ribanam chi nakawihꞌic woꞌ chic pan sukquil cꞌuxlis \q1 jeꞌ ricab ncꞌuluric cu̱cꞌ take behel chi nok pan sakom chic wilque̱b naquiꞌesmejic cho pan kꞌekom, \q1 nquitik juꞌ quibe̱h chi suk chic quicꞌux, nqui Sacari̱yas. \p \v 80 Reꞌ racꞌu̱n i Sacari̱yas kꞌuruꞌ, rehreh xipꞌut johtok qꞌuihic eh rehreh woꞌ xcꞌulic lok rinoꞌjbal. Nok yohbal chic wach rinoꞌjbal naxwinakbic, ar xwihꞌic pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel cu rehtal xponic kꞌi̱j chi xicꞌuhtaj ri̱b ru̱cꞌ ricamaj queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \c 2 \s1 Reꞌ ribiral rasjic i Jesus \r (Mt. 1.18-25) \p \v 1 Nok reꞌ Mari̱ya qꞌuisi̱n nak chic maꞌ ncꞌulic ricꞌux ru̱cꞌ rihaꞌlacꞌu̱n, manlic peꞌ reꞌ kꞌatal kꞌoric wilic ar Ro̱ma reꞌ Awu̱sto ribihnal jeꞌ wili xikꞌor: \p «Chiwach johtok take kꞌi̱j wili chatakꞌa̱ꞌ tak rikꞌormojic pan tak tinamit chi quiꞌajlajok nicꞌ paꞌ qꞌuihal take cꞌacharel choplic quina̱ wuꞌum. Nitakꞌa̱ꞌ ribanaric i ajlanic reꞌreꞌ reh chi narimoloric i to̱j nbanaric reh Ro̱ma, nqui xikꞌor. \p \v 2 Reꞌ ajlanic i̱b xitakꞌa̱ꞌ ribanaric i kꞌatal kꞌoric Awu̱sto, xnimjic cuꞌum take raj toꞌbonel i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. Jeꞌ ricab ar Si̱rya, xnimjic i kꞌoric wili nok wilic chi raj toꞌbonel i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma reꞌ winak Sire̱nyo ribihnal. \p \v 3 Naxponic aj i kꞌoric cu̱cꞌ tinamit, chiꞌnchel xiꞌo̱j pa riyukꞌul quima̱m catiꞌt reh chi naqui-ajlajic take ar. \v 4 Jeꞌ ricab i Chep reꞌ wilic ar pan tinamit Nasaret ar pa riyukꞌul Calile̱ya, ruꞌum chi ra̱ꞌ riꞌsil cho i kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy xo̱j chi narajlajic ar pa riyukꞌul i Jure̱ya ar chipam i tinamit Welen ribihnal reꞌ asjanak wi̱ꞌ i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ. \v 5 Naxo̱j chipam i tinamit reꞌreꞌ reh chi narajlajic ar, xicꞌam je i Mari̱ya chiri̱j reꞌ ripahkam chic chi rehqꞌue̱n. Ruꞌum chi yowa̱b ixok chic ruꞌum rajawric i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios, \v 6 reꞌ Mari̱ya naxiponic ar Welen, manlic peꞌ xo̱j cꞌolok ricꞌux ar. Jeꞌ aj reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ maj qꞌuisi̱n nak chic maꞌ nponic rikꞌijil naxelic je ar Nasaret. \v 7 Jeꞌ reꞌ nok naxcꞌulic ricꞌux ar Welen, jenaj woꞌ acꞌun xilow wach ar pan jenaj quiwarbal wacax ruꞌum nok naxiponic chipam i tinamit reꞌreꞌ maꞌ xquirak ta chic jenoꞌ pa̱t jeꞌ ru̱cꞌ ncamanic chi yeꞌbal quiwarbal take behel. Reꞌ Mari̱ya naxcꞌulic ricꞌux, xibotej pan quich i pe̱t racꞌu̱n eh xiyocꞌa̱ꞌ chi nariwiric pan jenaj riwaꞌbal wacax.\fig Reꞌ take aj chaꞌjem me̱ꞌ xiponic reꞌ wilic wi̱ꞌ i Chep chꞌi̱l i Mari̱ya nok asjanak chic i Jesus |src="CN01625B.TIF" size="col" loc="03LUK 02.6" ref="SAN LUCAS 2:7" \fig* \s1 Jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xikꞌoꞌrej take aj chaꞌjem me̱ꞌ \p \v 8 Chipam akꞌab reꞌreꞌ, ar chiri̱j lok i tinamit Welen cu̱cꞌ take nquichaꞌjej quime̱ꞌ pan tak chakꞌab, \v 9 jenaj peꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Ajabe̱s Dios ruhmumaj chic cok chi quiwach eh xisakomjic take ruꞌum risakomil rilbal reꞌ xa jeꞌ chic ricab risakomil i Ajabe̱s Dios. Reꞌ take reꞌ naxquilow chi jeꞌ reꞌ, yohbal wach naxiyoꞌjic ruꞌum. \v 10 Reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ tiyoꞌjic tak. Chabiraj tak chi coric i holohic laj kꞌoric nanikꞌorom yuꞌna maj reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ nasukbok acꞌux tak chꞌi̱l take tinamit nachabiraj tak i kꞌoric wili: \v 11 Ar chipam i tinamit asjanak wi̱ꞌ i kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chipam akꞌab yuꞌna xasjic i Ajabe̱s Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ naricoꞌlonic aweh tak. \v 12 Reh aj chi na̱naꞌbem tak wach i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ, reꞌ wili nanikꞌorom aweh tak chi rehtalil: Ar pan jenaj riwaꞌbal wacax na̱rakam tak i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ botomaj pan quich ruꞌum ritu̱t, nqui i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 13 Chiri̱j wili cu reꞌ chic queh take aj chaꞌjem me̱ꞌ, nquilow chi ruhmumaj chic take cok chi riche̱l i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios reꞌreꞌ juntuhm chic chi richꞌi̱l. Reꞌ take juntuhm reꞌreꞌ pꞌuht quitioxem johtok reh i Dios chi jeꞌ wili: \q1 \v 14 «Yuꞌna reꞌ take cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal naquicꞌacharic chic pan sukquil cꞌuxlis, \q1 ruꞌum nok reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ raj chi suk laj cꞌacharic chic nacaꞌnam. \q1 Katioxej aj tak johtok reh Dios wilic cho pan taxa̱j chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam cho cu̱cꞌ take cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal, nqui take. \p \v 15 Xa reꞌ woꞌ xquikꞌor reꞌreꞌ, reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Ajabe̱s Dios xiꞌo̱j woꞌ chic johtok pan taxa̱j. Chiri̱j wili reꞌ take aj chaꞌjem me̱ꞌ jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Katꞌoclom tak ki̱b, tak-tak pan tinamit. Ar nakilom tak wach i haꞌlacꞌun xasjic jeꞌ ricab xikꞌor i Dios ru̱cꞌ quichi̱ꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch, nqui take. \p \v 16 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take aj chaꞌjem me̱ꞌ reꞌreꞌ xa cajamem chic qui̱b xiꞌo̱j pan tinamit. Naxquirak i Chep chꞌi̱l i Mari̱ya, xquilow chi reꞌ haꞌlacꞌun ar yoclic pa riwaꞌbal wacax. \v 17 Chiri̱j wili pꞌuht quikꞌorom queh take chiꞌnchel wilque̱b ar i nicꞌ paꞌ nimal xkꞌormojic queh chiri̱j i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ \v 18 eh kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux naxquibiraj reꞌ xquikꞌor take aj chaꞌjem me̱ꞌ reꞌreꞌ. \v 19 Reꞌ Mari̱ya, naxibiraj reꞌreꞌ, xoquic chi ricapewjic ri̱j chiꞌnchel i kꞌoro̱j reh eh maꞌxta chic nsahchic pa ricꞌux. \v 20 Jeꞌ aj reꞌ naxisoljic cho take aj chaꞌjem me̱ꞌ, xa cꞌahchiꞌ chic quitioxem johtok i Dios nah be̱h ruꞌum xquilow wach i haꞌlacꞌun jeꞌ ricab xkꞌormojic queh eh xquitioxej woꞌ johtok reh i Dios ru̱cꞌ chiꞌnchel xquilow chꞌi̱l xquibiraj cu̱cꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch. \s1 Reꞌ ribiral rikꞌahsjic i tꞌuch Jesus pan kꞌab i Dios \p \v 21 Nok wahxaki̱b chic kꞌi̱j asjanak cho i quihaꞌlacꞌu̱n, reꞌ Mari̱ya chꞌi̱l i Chep xquicoj ribihnal i cacꞌu̱n chi Jesus, jeꞌ ricab kꞌoro̱j cho reh Mari̱ya ruꞌum raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios nok cu jaꞌ yowa̱b ixok ta cho. Reꞌ wili xcaꞌn ribanaric chipam i kꞌi̱j naxesmejic lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal i tꞌuch acꞌun reꞌreꞌ. \v 22 Chiri̱j chic ruꞌ naxponic wach nicꞌ nimal i kꞌi̱j kꞌoro̱j ruꞌum i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses nok sak chic wach i tutbe̱s ru̱cꞌ rasjic rihaꞌlacꞌu̱n, reꞌ Mari̱ya chꞌi̱l i Chep xiꞌo̱j ar Jerusalen reꞌ xquicꞌam je wi̱ꞌ i Jesus reꞌ pe̱t cacꞌu̱n, chi rikꞌahsjic pa rikꞌab i Ajabe̱s Dios. \v 23 Jeꞌ reꞌ xcaꞌn nimbal reh jeꞌ ricab rikꞌor i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses ruꞌum i Ajabe̱s Dios reꞌ rikꞌor chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ pe̱t acꞌun nasjic, kꞌahsjok pan kꞌab i Dios reh chi naricamanic chiwach, nqui rikꞌor. \p \v 24 Jeꞌ woꞌ, ar ponok Jerusalen, reꞌ Mari̱ya xo̱j rikꞌahsaj risi̱ chiwach i Dios jeꞌ ricab rikꞌor woꞌ chipam i Cꞌuhbal reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ tutbe̱s nok sak chic wach ru̱cꞌ rasjic rihaꞌlacꞌu̱n, \q1 juncꞌuhl chi cucꞌ cꞌo̱t on juncꞌuhl chi rexba̱ narikꞌahsam chi si̱ chiwach i Ajabe̱s Dios, nqui rikꞌor. \p \v 25 Chiwach take kꞌi̱j nok wilque̱b ponok i Mari̱ya chꞌi̱l Chep ar Jerusalen, chipam i tinamit reꞌreꞌ wilic woꞌ jenaj winak Simyon ribihnal coric wach rinoꞌjbal eh aj niminel woꞌ chiwach i Ajabe̱s Dios. Ruꞌum nok wilic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios ru̱cꞌ, reꞌ Simyon reꞌreꞌ wilic chic ha̱b ripꞌutum ruyuꞌnjic i kꞌi̱j reꞌ narilom wi̱ꞌ wach i naresenic queh rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chipam quitiꞌquilal \v 26 maj reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios rikꞌorom chic cho reh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat maꞌ jaꞌxta aquimic je wi cu jaꞌ nawilow ta wach i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric ruꞌum i Ajabe̱s Dios, nqui kꞌoro̱j cho reh. \p \v 27 Yuꞌna kꞌuruꞌ nok chi reꞌ Mari̱ya chꞌi̱l Chep xquicꞌam je quihaꞌlacꞌu̱n chi naquikꞌahsam pan kꞌab i Dios, jeꞌ ricab rikꞌor i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ Simyon reꞌreꞌ xo̱j woꞌ chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, naxkꞌormojic reh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi narojic ar. \v 28 Jeꞌ reꞌ ajic, naxilow wach i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ, ximehraj johtok eh xitioxej johtok i Dios chi jeꞌ wili: \q1 \v 29 «Ha̱w, reꞌ akꞌorbal ayeb cho wi̱n xponic wach. Yuꞌna ajic quinquimok pe chic je chi suk nicꞌux, \q1 \v 30 maj xwilow chic wach i kajcoꞌlonel \q1 \v 31 reꞌ pahbamaj cho awuꞌum chi quicoꞌljic chiꞌnchel i tinamit. \q1 \v 32 Kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh kꞌuruꞌ ru̱cꞌ awAcꞌu̱n wili maj chi xa jeꞌ na ricab jenaj sakom, \q1 reꞌreꞌ narisakomem pa̱m quinoꞌjbal take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh naricꞌuhtam woꞌ rinimal alokꞌil chi kawach i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui Simyon. \p \v 33 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Chep chꞌi̱l i Mari̱ya kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xsahchic quicꞌux ru̱cꞌ take kꞌoric xkꞌormojic chiri̱j i cacꞌu̱n. \p \v 34 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Simyon xipahkaj ricꞌaxbal i Dios chi quina̱ ritu̱t raja̱w i Jesus eh chiri̱j chic reꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh ritu̱t i tꞌuch haꞌlacꞌun Jesus: \p «Mari̱ya, chabiraj chi coric i wili: Reꞌ Dios ritikꞌa̱b chic cho wach chi reꞌ ricꞌuhbal awacꞌu̱n qꞌuihal take cꞌacharel maꞌxta cajwanic wach, jeꞌ ricab nbanaric reh jenoꞌ rehtalil be̱h nok maꞌ n-nimjic ta chic cuꞌum tinamit. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Dios xitikꞌa̱ꞌ woꞌ cho wach chi reꞌ awacꞌu̱n wili nariyeb tiꞌcꞌaxic chi quina̱ qꞌuihal queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ maꞌxta quiniminic reh ricꞌuhbal. Jeꞌ woꞌ, xitikꞌa̱ꞌ woꞌ cho wach chi naricoꞌlem take riqꞌuihal queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ naquiniminic reh ricꞌuhbal. \v 35 Chiri̱j awacꞌu̱n wili, reꞌ takꞌamaj cho chi risakomsjic lok wach i maꞌ holohic ta laj noꞌjbal wilic pan ca̱mna take riqꞌuihal tinamit, reꞌ hat Mari̱ya tiꞌ na̱wilom wach. Naroquic cho jenaj nyotꞌic awu̱cꞌ, xa jeꞌ chic ricab lamoj ta nak jenoꞌ chꞌihchꞌ chiꞌ acꞌux na̱wicꞌram, nqui Simyon. \p \v 36 Chi quixilac take cꞌahchiꞌ quilom rikꞌahsjic i Jesus pan kꞌab i Dios, wilic woꞌ ar jenaj rijeb laj ixok rixkꞌu̱n i Panwel ra̱ꞌ riꞌsil woꞌ cho Aser, A̱n ribihnal eh jeꞌ ru̱cꞌ woꞌ take aj kꞌoro̱l reh kꞌoric nyeꞌeric reh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. Reꞌ A̱n wili camnak chic je ribahi̱l, xa wuku̱b ti ha̱b xcꞌacharic ru̱cꞌ \v 37 eh yuꞌna quejeb roꞌcꞌahl (84) ha̱b chic ricahnic cahnok ruꞌum ribahi̱l, xa reꞌ laꞌ nchel to̱b ta woꞌ rijeb ixok chic, xa kalakal woꞌ wilic chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios ruꞌum xa eli̱c woꞌ ricuy riwaꞌ riha̱ꞌ chi ti̱j chi lokꞌonbal wach i Dios. \v 38 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ A̱n wili nok wilic ponok chipam lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ eh cꞌahchiꞌ rilom rikꞌahsjic i Jesus, pꞌuht ritioxem johtok i Dios eh jeꞌ wili kꞌoric xiban chiri̱j i haꞌlacꞌun reꞌreꞌ queh take aj Jerusalen reꞌ cꞌahchiꞌ cuyꞌem i kꞌi̱j chi naquicoꞌljic: \p «Naqꞌuihok i haꞌlacꞌun wili naco̱j ricoꞌlem i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui kꞌoric xiban. \p \v 39 Nok caꞌnam chic cho ribanaric chiꞌnchel reꞌreꞌ chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios chi rinimjic jeꞌ ricab nicꞌ paꞌ wach tzꞌihmbimaj cahnok chipam i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses ruꞌum i Ajabe̱s Dios eh quibiram woꞌ chic chiꞌnchel xkꞌormojic chiri̱j i quihaꞌlacꞌu̱n, reꞌ Chep chꞌi̱l Mari̱ya xisoljic woꞌ chic je pan quipa̱t ar pan tinamit Nasaret pa riyukꞌul i Calile̱ya. \s1 Reꞌ cꞌuhbalanic xiban i Jesus // chi quixilac take nimak quiwach winak \p \v 40 Reꞌ Jesus pꞌuht riqꞌuihic johtok eh nok cꞌahchiꞌ riqꞌuijolbic pꞌuht rikꞌasamric rinoꞌjbal maj reꞌ ratoꞌbil i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios wilic china̱. \v 41 Chi jeꞌ reꞌ qꞌuihic riban johtok i Jesus, reꞌ take ritu̱t raja̱w ruꞌum chi ocronak take chi eli̱c ha̱b quiꞌo̱j ar Jerusalen pan ninkꞌi̱j reꞌ nquininkꞌijej wi̱ꞌ i quelic cho ra̱ꞌ riꞌsil maꞌ Israhel chipam i tiꞌcꞌaxic najtir kꞌi̱j ar Eji̱pto, \v 42 reꞌ take reꞌ xiꞌo̱j ar Jerusalen jeꞌ ricab ncaꞌn eli̱c ha̱b eh xquicꞌam je Jesus chiqui̱j. \v 43 Nok cuxꞌunak chic i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Chep chꞌi̱l Mari̱ya xisoljic woꞌ chic je pan quitinami̱t chꞌi̱l take nicꞌ paꞌ nimal xiponic cho pan ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ maꞌ xquicoj ta rehtal chi reꞌ Jesus xcahnic poꞌ cho ar Jerusalen \v 44 maj pan quicꞌux take ritu̱t raja̱w, xa chi quixilac laꞌ woꞌ tinamit xchalic. Jeꞌ reꞌ nok xcaꞌn je jenaj kꞌi̱j chi behic. Naxoquic aj cho kꞌekom, reꞌ take reꞌ pꞌuht quisiqꞌuim i cacꞌu̱n chi quixilac take quehtꞌalim quiwach quichꞌi̱l, jeꞌ woꞌ chi quixilac take cu̱cꞌ cho, \v 45 xa reꞌ laꞌ maꞌ xquirak ta woꞌ. Jeꞌ reꞌ nok pa ricab kꞌi̱j xquichop woꞌ chic je quibe̱h chi risiqꞌuiric i Jesus ar Jerusalen \v 46 eh cu reꞌ chic pa ro̱x kꞌi̱j xponic quirak chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Naxponic quirak, xquilow chi ar wilic chi quiyejal take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses cꞌahchiꞌ ribiram i cꞌuhbalanic ncaꞌn take ruꞌ eh cꞌahchiꞌ woꞌ cok chi pahkanic chiri̱j i cꞌuhbal nquikꞌor. \v 47 Jeꞌ woꞌ, xquilow chi chiꞌnchel take cꞌahchiꞌ quibirinic reh kꞌoric riban i cacꞌu̱n, xa sahchanak chic quicꞌux ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ tꞌulic chi quicꞌuꞌljic. \v 48 Naxquilow chi jeꞌ reꞌ take ritu̱t raja̱w, kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux xa reꞌ laꞌ ruꞌum quiyoꞌjic chi xsahchic nak i cacꞌu̱n jeꞌ wili xikꞌor i ritu̱t reh: \p «Wacꞌu̱n, maꞌ holohic ta xaꞌn keh chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ hin chꞌi̱l awaja̱w xiban naho̱l kawach chi asiqꞌuiric, nqui reh. \p \v 49 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat-tak narak woꞌ nak tak chiri̱j chi reꞌ hin tanlic chi wi̱n chi nanibanam i camanic yeꞌo̱j chi nina̱ ruꞌum i wAja̱w Dios. Jeꞌ reꞌ nok ayuꞌ nak xinasicꞌ tak chi pe̱t, nqui xikꞌor. \p \v 50 Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ maꞌ xquirak ta chiri̱j take ritu̱t raja̱w \v 51 xa reꞌ laꞌ reꞌ ritu̱t maꞌ xsahchic ta chic pa ricꞌux i kꞌoric reꞌreꞌ. Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xsoljic je chiqui̱j ar pan quitinami̱t Nasaret. Ar chic ponok xa maꞌ haj ta woꞌ xikꞌihtaj ri̱b chiwach ritu̱t raja̱w, xa eli̱c laꞌ woꞌ xinimej take. \v 52 Jeꞌ woꞌ chic, nok cꞌahchiꞌ riqꞌuijolbic johtok, kꞌe̱ꞌ cꞌahchiꞌ rikꞌasamric rinoꞌjbal eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, maꞌ pajoj ta naxirak ricꞌaxbal chiwach i Dios jeꞌ woꞌ chi quiwach take tinamit. \c 3 \s1 Reꞌ Wa̱n richop ricamaj chi cꞌuhbalanic \r (Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28) \p \v 1 Naxkꞌoꞌrjic i Wa̱n ruꞌum i Dios chi naricamanic chiwach, xa reꞌ nok reꞌ winak Tiwe̱ryo ribihnal hoꞌlajuj chic ha̱b wilic reh chi kꞌatal kꞌoric ar Ro̱ma. Chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take wili wilque̱b chi raj toꞌbonel: \li1 Reꞌ maꞌ Po̱nsyo Pila̱to raj toꞌbonel ar pa riyukꞌul i Jure̱ya, \li1 reꞌ maꞌ Hero̱res raj toꞌbonel ar pa riyukꞌul i Calile̱ya, \li1 reꞌ maꞌ Pili̱po reꞌ richa̱kꞌ i Hero̱res raj toꞌbonel ar pan tak quiyukꞌul Iture̱ya chꞌi̱l Taraconi̱ta, \li1 eh reꞌ maꞌ Lisa̱nyas raj toꞌbonel ar pa riyukꞌul i Awili̱nya. \p \v 2 Jeꞌ woꞌ, naxkꞌoꞌrjic i Wa̱n reꞌ racꞌu̱n maꞌ Sacari̱yas ruꞌum i Dios ar pan chik yu̱kꞌ laj yeꞌa̱b reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, xa reꞌ nok reꞌ maꞌ Anas chꞌi̱l maꞌ Caypas wilque̱b chi nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios ar pa riyukꞌul i Jure̱ya. \p \v 3 Nok kꞌoꞌromaj chic ruꞌum i Dios, reꞌ Wa̱n pꞌuht risutem pa̱m take yeꞌa̱b wilque̱b maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ i maꞌ laj haꞌ Jortan ribihnal eh jeꞌ wili rikꞌor queh tinamit: \p «Chacana̱ꞌ tak ribanaric i mahc reh chi reꞌ Dios ericuy amahc tak eh cu reꞌ aj ruꞌ reꞌ hin enikahsaj aha̱ꞌ tak, nqui queh. \p \v 4 Reꞌ camanic cꞌahchiꞌ ribanam i Wa̱n, reꞌ woꞌ jeꞌ ricab ritzꞌihmbam cho pa rihu̱j i maꞌ Isayi̱yas reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Reꞌreꞌ jeꞌ wili xitzꞌihmbaj cho: \q1 “Reꞌ hin xnibiraj chi jeꞌ wili xkꞌormojic reh jenaj winak cꞌahchiꞌ riyukꞌem take tinamit ar pan chik yu̱kꞌ laj yeꞌa̱b: \q2 ‘Jeꞌ ricab nantikꞌinjic jenoꞌ be̱h ruꞌum ponic reh jenoꞌ kꞌatal kꞌoric chi kꞌoꞌronic, \q2 reꞌ hat chatikꞌa̱ꞌ woꞌ take tinamit chi ricꞌuluric i Ajabe̱s Pahbamaj wuꞌum chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌ nariponic chi quikꞌoꞌrjic. \q2 Queh take tinamit reꞌreꞌ chakꞌor chi curman naquicorsam wach quicꞌacharic \q2 jeꞌ ricab nok jenoꞌ winak ricorsaj wach take yocyoc laj be̱h ruꞌum reh riponic jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. \q2 \v 5 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ winak jeꞌ reꞌ ricamaj, wi juljul pa̱m take be̱h, \q2 narinuksam pa̱m take jul reꞌreꞌ, on wi yohbal wach take tantan, naritikꞌa̱b na̱ chi coric. \q2 Jeꞌ woꞌ, wi cotcot riban take be̱h, nariyeb chi coric on wi lucꞌlucꞌ riban narichꞌeyem na̱ chi coric. \q2 Jeꞌ aj reꞌ riban reh chi naricahnic chi xa jenaj chic wach i be̱h, nqui banol reh winak reꞌ cꞌahchiꞌ riyukꞌem take tinamit ar pan chik yu̱kꞌ. \q1 \v 6 Reꞌ xnibiraj reꞌreꞌ, xa maꞌ naht ta chic wilic i kꞌi̱j chi naricꞌuluric eh nacꞌulurok, \q1 chiꞌnchel take tinamit naquilom wach i aj coꞌlonel reꞌ naritakꞌa̱b cho i Dios, nqui xitzꞌihmbaj cho maꞌ Isayi̱yas. \p \v 7 Jeꞌ woꞌ, queh take yohbal wach tinamit maꞌ jaꞌ nquicana̱ꞌ ta quimahc reꞌ pꞌuht quiponic ru̱cꞌ i Wa̱n, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ nawa̱j asiqꞌuim tak ri̱j elic chiwach i tiꞌcꞌaxic chalic reh, jeꞌ ricab elic ncaꞌn take a̱kꞌ nanquilow wach i kꞌa̱kꞌ, ma̱coj tak wach reꞌ xat-tijiljic tak wi̱ꞌ chi xa reꞌ kahsanic haꞌ encoꞌlonic aweh tak chiwach i tiꞌcꞌaxic chalic reh \v 8 maj reh chi na̱coꞌljic tak, til curman chi chaꞌn tak i coric cꞌuhtbal reh chi xacana̱ꞌ tak chic amahc eh ma̱kꞌor tak nchel pan acꞌux tak chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ hoj, hoj ritinami̱t i Dios maj reꞌ hoj, hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham. Nicꞌ wach kꞌuruꞌ chi maꞌ eta kojcoꞌljic chiwach i tiꞌcꞌaxic? maꞌ tiqui tak pan acꞌux. \p «Ma̱capaj tak chic chi jeꞌ reꞌ maj wi ta nak xa ruꞌum chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham, reꞌ take tinamit encaꞌn chi ritinami̱t i Dios, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ take abaj wili ewoꞌ nak ncaꞌn chi ritinami̱t i Dios ruꞌum nok reꞌ Dios wilic rajawric chi enak ritikꞌa̱ꞌ take chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham. \v 9 Jeꞌ reꞌ ajic chacꞌuhtaj tak kꞌuruꞌ chi xacana̱ꞌ chic amahc tak maj reꞌ tiꞌcꞌaxic til chalic chic reh chana̱ tak eh naricꞌuluric awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab jenoꞌ winak tiklic chic chi naroquic chi riyocꞌoric lok take che̱ꞌ maꞌ quiwachanic ta eh nok riyocꞌom chic lok take ricꞌat woꞌ take cok pan kꞌa̱kꞌ, nqui Wa̱n queh tinamit. \p \v 10 Xichalic take tinamit jeꞌ wili xquikꞌor reh Wa̱n: \p «Chaj bih raj banaric kꞌuruꞌ chi nakacoꞌljic chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 11 Reꞌ Wa̱n jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Paꞌ bih wilic aweh tak chasi̱j tak soꞌ queh take maꞌxta bih wilic queh. Jeꞌ ricab, wi wilic quib ok asoꞌ tak, chayew tak reh jenoꞌ awas acha̱kꞌ tak. Jeꞌ woꞌ, chayew woꞌ tak quiwaꞌ quiha̱ꞌ i maꞌxta bih wilic queh, nqui Wa̱n. \p \v 12 Wilic woꞌ take aj pahkem to̱j ntakꞌabjic je reh aj kꞌatal kꞌoric Ro̱ma xiꞌo̱j woꞌ cꞌolok ru̱cꞌ i Wa̱n chi narikahsjic quiha̱ꞌ. Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquipahkaj reh: \p «Ha̱w maꞌ Wa̱n, raj woꞌ i hoj chaj bih nakaꞌnam? nqui take reh. \p \v 13 —Reꞌ hat-tak maꞌ wicꞌsaj tak na̱ ripahkaljic i tumi̱n reꞌ kꞌoro̱j aweh tak chi na̱pahkam tak, nqui queh. \p \v 14 Chalic take juꞌjun i sol wilque̱b woꞌ cok ru̱cꞌ i Wa̱n, jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Raj woꞌ hoj kꞌuruꞌ, chaj woꞌ bih nakaꞌnam? nqui take reh. \p —Reꞌ hat-tak chꞌihcok acꞌux tak ru̱cꞌ atojbal tak. Maꞌ chi bih amakꞌ tak reh xa hab wach xa ruꞌum atoxtotil tak. Ma̱tzꞌak woꞌ tak kꞌoric chiri̱j hab wach jenoꞌ maꞌxta rimahc, nqui Wa̱n queh. \p \v 15 Ru̱cꞌ aj cꞌuhbalanic reꞌreꞌ, chiꞌnchel take tinamit wilque̱b ru̱cꞌ i Wa̱n chi narikajic quiha̱ꞌ pꞌuht quikꞌorom pan quicꞌux chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ ta woꞌ ti i winak wili i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric? nqui take pan quicꞌux ruꞌum chi til cꞌahchiꞌque̱b chi ruyuꞌnjic i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ. \p \v 16 Reꞌ Wa̱n jeꞌ wili xikꞌor queh chi risakomsjic wach queh i birinic ncaꞌn pan quicꞌux: \p «Maꞌxta, maꞌ reꞌ ta hin i nacapaj tak reꞌreꞌ. Reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ cꞌulic lok reh chiwi̱j hin. Jeꞌ woꞌ chic, reꞌreꞌ nicꞌ woꞌ chic na̱ rajawric chi niwach, chi xa ta nak reꞌ tꞌuch wach camanic jeꞌ ricab resmejic lok riper xijab ajabe̱s riban jenoꞌ aj camanom, ericꞌul chi wi̱n chi eniban chiwach. Jeꞌ woꞌ chic, yuꞌna xa ru̱cꞌ ti haꞌ cꞌahchiꞌ nikahsam aha̱ꞌ tak i hin, ra̱j nacꞌolok lok ruꞌ, til naribanam chi naritakꞌa̱b cho i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi nariwihꞌic pan acꞌacharic hat-tak reꞌ tiniminic tak reh Ajabe̱s reꞌreꞌ eh tzꞌa̱b ruꞌ take maꞌ quiniminic ta reh, reꞌ take reꞌ narichꞌukum kꞌoric chi quina̱. \p \v 17 «Chi jeꞌ aj reꞌ i rajawric, chatikꞌa̱ꞌ awi̱b tak chi ricꞌuluric i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ maj nacꞌolok lok ruꞌ, xa chi yuꞌna ti naripꞌutum camanic jeꞌ ricab riban jenoꞌ winak nok wilic chic pan kꞌab rijachbal, ripꞌut ti rijacharic lok ri̱j rija̱l tehbal na̱ i rica̱kꞌ eh nok ricohlam chic rijacharic ri̱j rija̱l, riyew lok pan birin take jal eh reꞌ tilub riyew cok pan kꞌa̱kꞌ reꞌ xa ntenic chic cho, nqui queh. \p \v 18 Ru̱cꞌ aj take kꞌoric jeꞌ ricab reꞌreꞌ, reꞌ Wa̱n qꞌuih pech woꞌ xikꞌor queh tinamit i holohic laj kꞌoric chi reꞌ Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric loqꞌuil chic ncꞌulic lok eh xikꞌil woꞌ take chi naquicana̱b cꞌacharic pan mahc. \v 19 Jeꞌ ricab maꞌ Hero̱res jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum i Wa̱n: \p «Reꞌ hat mahc i naꞌn chi cꞌahchiꞌ awehqꞌuenem cok i Herori̱yas reꞌ rehqꞌue̱n acha̱kꞌ Peh. Til riwi̱ꞌ chaweh chi chacana̱ꞌ i rehqꞌue̱n acha̱kꞌ jeꞌ woꞌ reꞌ take nicꞌ nimal i mahc naꞌn cu yuꞌna chi kꞌi̱j, nqui reh. \p \v 20 To̱b ta jeꞌ reꞌ xikꞌor i Wa̱n, reꞌ Hero̱res maꞌ xinimej ta reꞌ xkꞌormojic reh reꞌreꞌ, ritzꞌaparic laꞌ chic xiban pan che̱ꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ jenaj chic riman rimahc xicoj china̱. \s1 Reꞌ Jesus xkahsjic riha̱ꞌ eh xichop ricamaj chi cꞌuhbalanic \r (Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11) \p \v 21 Nok cu kahsanic haꞌ woꞌ riban i Wa̱n, pan jenaj kꞌi̱j nok reꞌ tinamit cꞌahchiꞌ quikahsam quiha̱ꞌ, reꞌ Jesus xo̱j woꞌ cꞌolok chi rikahsjic riha̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic nok wilic cok pan haꞌ eh cꞌahchiꞌ ribanam riti̱j, xteh peꞌ pa̱m i taxa̱j \v 22 eh reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xkajic cho china̱ i Jesus jeꞌ ricab riwi̱ꞌ jenaj rexba̱. Chiri̱j wili, reꞌ Dios xkꞌoric woꞌ cho pan taxa̱j chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat wAcꞌu̱n, til kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj. Kꞌe̱ꞌ woꞌ sukquil pa nicꞌux chawi̱j ruꞌum chi xatnipahba̱ꞌ chi Ajabe̱s Kꞌatal Kꞌoric, nqui cho Dios.\fig Naxkajic riha̱ꞌ i Jesus xkajic cho i Lokꞌ laj Uxlabal china̱|src="CN01656B.TIF" size="col" loc="03LUK 03.22 ( Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)" ref="SAN LUCAS 3:22" \fig* \p \v 23 Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xichop ricamaj nok wilic na pa rilaje̱b ricaꞌwinak (30) ha̱b. Reꞌ aj wili ritikim cho wi̱ꞌ ri̱b ricꞌacharic i Jesus: \li1 Reꞌ Jesus racꞌu̱n i Chep jeꞌ ricab nquicapaj i tinamit; \li1 reꞌ Chep racꞌu̱n i Elih; \li1 \v 24 reꞌ Elih racꞌu̱n cho i Matat; \li1 reꞌ Matat racꞌu̱n cho i Lewih; \li1 reꞌ Lewih racꞌu̱n cho Melquih; \li1 reꞌ Melquih racꞌu̱n cho i Janay; \li1 reꞌ Janay racꞌu̱n cho i Chep; \li1 \v 25 reꞌ Chep racꞌu̱n cho i Matati̱yas; \li1 reꞌ Matati̱yas racꞌu̱n cho i Amos; \li1 reꞌ Amos racꞌu̱n cho i Nahum; \li1 reꞌ Nahum racꞌu̱n cho i Eslih; \li1 reꞌ Eslih racꞌu̱n cho i Nacay; \li1 \v 26 reꞌ Nacay racꞌu̱n cho i Mahat; \li1 reꞌ Mahat racꞌu̱n cho i Matati̱yas; \li1 reꞌ Matati̱yas racꞌu̱n cho i Semeyih; \li1 reꞌ Semeyih racꞌu̱n cho i Chep; \li1 reꞌ Chep racꞌu̱n cho i Jurah; \li1 \v 27 reꞌ Jurah racꞌu̱n cho i Joha̱na; \li1 reꞌ Joha̱na racꞌu̱n cho i Re̱sa; \li1 reꞌ Re̱sa racꞌu̱n cho i Sorowawel. \li1 Reꞌ Sorowawel racꞌu̱n cho i Salatyel; \li1 reꞌ Salatyel racꞌu̱n cho i Ne̱ri; \li1 \v 28 reꞌ Ne̱ri racꞌu̱n cho i Me̱lqui; \li1 reꞌ Me̱lqui racꞌu̱n cho i Arih \li1 reꞌ Arih racꞌu̱n cho i Cosam; \li1 reꞌ Cosam racꞌu̱n cho i Elmoram; \li1 reꞌ Elmoram racꞌu̱n cho i Er; \li1 \v 29 reꞌ Er racꞌu̱n cho i Chus \li1 reꞌ Chus racꞌu̱n cho i Elye̱ser; \li1 reꞌ Elye̱ser racꞌu̱n cho i Jorim; \li1 reꞌ Jorim racꞌu̱n cho i Matat; \li1 reꞌ Matat racꞌu̱n cho i Lewih; \li1 \v 30 reꞌ Lewih racꞌu̱n cho i Simyon; \li1 reꞌ Simyon racꞌu̱n cho i Jurah; \li1 reꞌ Jurah racꞌu̱n cho i Chep; \li1 reꞌ Chep racꞌu̱n cho i Jonam; \li1 reꞌ Jonam racꞌu̱n cho i Elyaquim; \li1 \v 31 reꞌ Elyaquim racꞌu̱n cho i Mele̱ya; \li1 reꞌ Mele̱ya racꞌu̱n cho i Maynan; \li1 reꞌ Maynan racꞌu̱n cho i Matatah; \li1 reꞌ Matatah racꞌu̱n cho i Natan; \li1 reꞌ Natan racꞌu̱n cho i Tawiy. \li1 \v 32 Reꞌ Tawiy racꞌu̱n cho i Isayih; \li1 reꞌ Isayih racꞌu̱n cho i Ower; \li1 reꞌ Ower racꞌu̱n cho i Wohos; \li1 reꞌ Wohos racꞌu̱n cho i Salmon; \li1 reꞌ Salmon racꞌu̱n cho i Nahason; \li1 \v 33 reꞌ Nahason racꞌu̱n cho i Aminaraw; \li1 reꞌ Aminaraw racꞌu̱n cho i Aram; \li1 reꞌ Aram racꞌu̱n cho i Hesrom; \li1 reꞌ Hesrom racꞌu̱n cho i Pa̱res; \li1 reꞌ Pa̱res racꞌu̱n cho i Jurah; \li1 \v 34 reꞌ Jurah racꞌu̱n cho i Jacow; \li1 reꞌ Jacow racꞌu̱n cho i Isahac; \li1 reꞌ Isahac racꞌu̱n cho i Awraham. \li1 Reꞌ Awraham racꞌu̱n cho i Tareh; \li1 reꞌ Tareh racꞌu̱n cho i Naho̱r; \li1 \v 35 reꞌ Naho̱r racꞌu̱n cho i Seruc; \li1 reꞌ Seruc racꞌu̱n cho i Racaw; \li1 reꞌ Racaw racꞌu̱n cho i Pelec; \li1 reꞌ Pelec racꞌu̱n cho i Ewer; \li1 reꞌ Ewer racꞌu̱n cho i Sa̱la; \li1 \v 36 reꞌ Sa̱la racꞌu̱n cho i Caynan; \li1 reꞌ Caynan racꞌu̱n cho i Arpaxah; \li1 reꞌ Arpaxah racꞌu̱n cho i Sem. \li1 Reꞌ Sem racꞌu̱n cho i Noheh; \li1 reꞌ Noheh racꞌu̱n cho i Lamec; \li1 \v 37 reꞌ Lamec racꞌu̱n cho i Matusalem; \li1 reꞌ Matusalem racꞌu̱n cho i Henoc; \li1 reꞌ Henoc racꞌu̱n cho i Jareh; \li1 reꞌ Jareh racꞌu̱n cho Mahalalel; \li1 reꞌ Mahalalel racꞌu̱n cho i Caynan; \li1 \v 38 reꞌ Caynan racꞌu̱n cho i Enos; \li1 reꞌ Enos racꞌu̱n cho i Set; \li1 reꞌ Set racꞌu̱n cho i Aran; \li1 reꞌ Aran racꞌu̱n cho i Dios. \c 4 \s1 Reꞌ ripajaric i Jesus xbanaric ruꞌum aj Yahm ar pan chik yu̱kꞌ \r (Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok chalanak chic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios ru̱cꞌ Jesus, xelic cho ar Jortan eh xcꞌamaric je ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal ar pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. \v 2 Ar xwihꞌic woꞌ aj Yahm chi ripajaric i Jesus eh jeꞌ reꞌ xiban reh chiwach caꞌwinak (40) kꞌi̱j xwihꞌic i Jesus ar. Chiri̱j ruꞌ naxiqꞌuic lok take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ aj Yahm xipaj woꞌ chic i Jesus naxchalic ricꞌahric. Jeꞌ reꞌ xiban aj Yahm ruꞌum nok maꞌxta bih riniqꞌuem i Jesus chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ. \v 3 Reꞌ aj Yahm jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom reh Jesus: \p «Reꞌ hat Jesus wilic rajawric akꞌorbal ruꞌum nok hat rAcꞌu̱n i Dios. Chakꞌor reh abaj wili kꞌuruꞌ chi mikrok wiꞌc, nqui reh. \p \v 4 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh aj Yahm: \p «Coric nakꞌor, xa reꞌ laꞌ maꞌxta nibiram kꞌoric chawach maj pa riCꞌuhbal i Dios tzꞌihmbimaj chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ cꞌacharel reh chi naricꞌacharic curman woꞌ chi naribanam riwaꞌ, \q1 xa reꞌ laꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic curman chi naribiram haj wilic rikꞌor i Dios reh chi naricꞌacharic chi suk ru̱cꞌ i Dios, nqui rikꞌor, nqui Jesus. \p \v 5 Chiri̱j wili ar chic china̱ jenaj yu̱kꞌ kꞌe̱ꞌ nahtil na̱ reꞌ xcꞌamaric je wi̱ꞌ i Jesus, reꞌ aj Yahm chi jumehkꞌil xicꞌuhtaj woꞌ chic reh nicꞌ nimal take nimak wach tinamit wilque̱b ayuꞌ wach acꞌal \v 6 eh reꞌ aj Yahm jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hin eriban chi eniyew chiꞌnchel take nimak wach tinamit wuluꞌ chꞌi̱l nicꞌ nimal quibihomal reh hab wach aj eh nwa̱j niyeb. Reꞌ hin til wilic wajawric chi ribanaric chi jeꞌ reꞌ maj kꞌahsamaj take pa nikꞌab. \v 7 Reꞌ hat kꞌuruꞌ chaxucꞌa̱ꞌ awi̱b chi nilokꞌonjic chi jeꞌ reꞌ enikꞌahsaj take pan akꞌab chiꞌnchel reꞌreꞌ reh chi enakꞌat kꞌoric chi quina̱, nqui reh. \p \v 8 Reꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Coric nakꞌor, xa reꞌ laꞌ maꞌxta ca̱t nilokꞌem maj pa riCꞌuhbal i Dios tzꞌihmbimaj chi jeꞌ wili: \q1 “Xa reꞌ woꞌ Ajabe̱s Dios na̱lokꞌem wach \q1 eh xa chiwach woꞌ reꞌ naxucꞌa̱b awi̱b, nqui tzꞌihmbimaj. \p «Telen aj chi niwach, maꞌ nwilow chic awach, nqui Jesus. \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ xcꞌamaric woꞌ chic je Jesus ruꞌum aj Yahm ar chipam tinamit Jerusalen eh naxpahbabjic china̱ i maꞌ laj tzꞌak nsutunic ri̱j i pa̱t reꞌ nkꞌahsjic wi̱ꞌ take si̱ chiwach i Dios, jeꞌ wili xkꞌormojic reh Jesus: \p «Hat Jesus, to̱b ta nak naht etikꞌehbic jok maꞌxta bih enacꞌul ruꞌum nok hat rAcꞌu̱n i Dios. Chacut jok awi̱b ayuꞌ kꞌuruꞌ \v 10 maj pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ i riCꞌuhbal i Dios jeꞌ wili tzꞌihmbimaj: \q1 “Reꞌ Dios eritakꞌa̱ꞌ take cho raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi etichalic quichaꞌjej, nqui tzꞌihmbimaj. \m \v 11 «Jeꞌ woꞌ, chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌreꞌ tzꞌihmbimaj woꞌ chi jeꞌ wili: \q1 “Wi ta nak etikꞌehbic jok wach acꞌal, reꞌ take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios ewoꞌ tiquicꞌul pan te̱w \q1 reh chi maꞌ eta nachꞌey awi̱b wach abaj, nqui tzꞌihmbimaj, nqui aj Yahm reh Jesus. \p \v 12 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Coric xakꞌor, xa reꞌ laꞌ maꞌ riyew ta ri̱b chi enipaj i Dios maj jeꞌ woꞌ wili tzꞌihmbimaj pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal: \q1 “Ma̱yew chi pajaric awAja̱w Dios, nqui tzꞌihmbimaj, nqui xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ. \p \v 13 Chiri̱j reꞌ, reꞌ aj Yahm, naxilow chi maꞌxta n-nimjic rikꞌorbal, xicana̱ꞌ cahnok i Jesus. Ru̱cꞌ aj reꞌ, ximay ripajaric cu rehtal woꞌ chic xirak cho chaj bih naripajbem wi̱ꞌ. \s1 Reꞌ take aj Nasaret maꞌ xicꞌul ta // quicꞌux i kꞌoric xilow wach i Jesus // pan Lokꞌ laj Hu̱j \r (Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15) \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus, naxcanabjic cahnok ruꞌum aj Yahm, xsoljic cho pa riyukꞌul Calile̱ya eh ruꞌum rajawric i Lokꞌ laj Uxlabal yeꞌo̱j reh, xelic ribiral cu̱cꞌ chiꞌnchel i tinamit chi reꞌ Jesus wilic ricowil rikꞌorbal chi cꞌuhtunic. \v 15 Jeꞌ reꞌ rikꞌor chiri̱j i Jesus maj reꞌ take quibirinic reh i cꞌuhtunic riban pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh i Moyses, jeꞌ wili nquikꞌor chiri̱j: \p «Reꞌ cok i winak wili til wilic ricowil rikꞌorbal chi cꞌuhtunic, nqui nquikꞌor. \p \v 16 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌoric ncaꞌn chiri̱j, reꞌ Jesus xo̱j cꞌolok chipam i tinamit Nasaret reꞌ qꞌuihinak cho wi̱ꞌ. Junpech ajic naxponic i hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xo̱j chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ricab rocsam wi̱ꞌ ri̱b chi no̱j chi cꞌuhtunic pan tak pa̱t reꞌreꞌ. Ar ajic naxponic riꞌorahil i cꞌuhtunic xpaꞌlajic johtok \v 17 eh xyeꞌeric reh i hu̱j ritzꞌihmbam i raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ maꞌ Isayi̱yas. Naxihel wach i hu̱j reꞌreꞌ, manlic xponic rirak take kꞌoric xitzꞌihmbaj maꞌ Isayi̱yas chi jeꞌ wili:\fig Reꞌ botomaj wach hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios |src="HK00150B.TIF" size="col" loc="LUK 04.17" ref="SAN LUCAS 4:17" \fig* \q1 \v 18 “Reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios wilic wu̱cꞌ reh chi nanibanam ricamaj chi aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \q1 Reꞌreꞌ wilic wu̱cꞌ maj reꞌ Dios xiripahba̱ꞌ chi nanikꞌorom i holohic laj kꞌoric wili queh take cajwam wach tobjic: \q1 Jeꞌ ricab ntakꞌabjic jenoꞌ aj tzꞌeꞌ wa̱ch chi rikꞌormojic chi naquelic lok pan che̱ꞌ take tzꞌapalque̱b, \q1 on chi naquilom woꞌ chic wach sakom take moyronak chic pa̱m nakꞌ quiwach ruꞌum rikꞌekomil i pa̱t tzꞌapalque̱b wi̱ꞌ, \q1 jeꞌ woꞌ reꞌ hin, xintakꞌabjic woꞌ cho cu̱cꞌ take tiꞌ cꞌahchiꞌ quicꞌulum pan quikꞌab take caj ixowonel \q1 chi rikꞌormojic queh chi reꞌ Dios naresam take chipam quitiꞌquilal reꞌreꞌ. \q1 \v 19 Jeꞌ woꞌ, xintakꞌabjic woꞌ cho chi rikꞌormojic queh \q1 chi xirak chic rikꞌijil chiwach i Dios chi kꞌe̱ꞌ ra̱j ritoꞌbem take, nqui tzꞌihmbimaj cho ruꞌum maꞌ Isayi̱yas. \p \v 20 Naxicohlaj rilmijic wach i hu̱j, reꞌ take tinamit xa cow chic xquitzꞌehtaj i Jesus. Chiri̱j ruꞌ, xibotej wach i hu̱j, xiyew woꞌ chic reh raj toꞌo̱l i nahsil nilbic reh pa̱t reꞌreꞌ eh tzꞌuhkic jok. \v 21 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ kꞌoric rikꞌorom cho maꞌ Isayi̱yas xmanlajic chic wach eh reꞌ hin wilqui̱n chawach tak reꞌ woꞌ hin quinbanic chi manlajic wach i kꞌoric reꞌreꞌ, nqui Jesus. \p \v 22 Naxquibiraj i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take wilque̱b ar jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Coric xikꞌor i Jesus eh jeꞌ woꞌ kꞌe̱ꞌ suk rikꞌor chi reꞌ Dios naco̱j ritoꞌbem, nqui xquikꞌor. \p Reꞌ cok ruꞌ to̱b ta jeꞌ reꞌ xquikꞌor, maꞌ til ta xquicoj wach chi reꞌ Jesus, reꞌ i aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Reꞌ take reꞌ, jeꞌ laꞌ wili xquikꞌor: \p «Nicꞌ wach nachiban ruꞌ chi aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios maj xa racꞌu̱n woꞌ ti Chep? nqui take. \p \v 23 Chiri̱j i wili reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak xcꞌulic ribiral awu̱cꞌ tak chi yohbal wach take lokꞌ laj nawa̱l xniban cho ar Capernahum eh ruꞌum reꞌ pahkbal wi̱n chi nanibanam woꞌ lokꞌ laj nawa̱l chaxilac tak, na̱kꞌorom tak wi̱n i cꞌuta̱j nbanjic chiri̱j aj ikꞌomonel: “Reꞌ aj ikꞌomonel ar ripꞌut je ikꞌomonic pa ripa̱t, nqui rikꞌor i cꞌuta̱j reꞌ enakꞌor tak wi̱n. \p \v 24 «Coric, jeꞌ reꞌ rikꞌor i kꞌoric reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ coric woꞌ rikꞌor jenaj chic kꞌoric wili: \p “Maꞌ jenoꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios maꞌ ta nak ixowomaj wach pa ritinami̱t, nqui i kꞌoric reꞌreꞌ. \p \v 25 «Chi risakomsjic wach i cꞌuta̱j reꞌreꞌ, chacoj tak rehtal nicꞌ wach xicꞌul i Eli̱yas nok chiwach i xib ha̱b rime̱ra yohbal wach sikꞌjil xiban eh xwihꞌic woꞌ jenaj wiꞌjalel ayuꞌ wach acꞌal. Til nikꞌor chi chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, ayuꞌ chipam i katinami̱t i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel yohbal nak wach take cahnel ixok wilque̱b chi maꞌxta chic quiwaꞌ quiha̱ꞌ, \v 26 xa reꞌ laꞌ maꞌ reꞌ ta woꞌ cu̱cꞌ xtakꞌabjic cho Eli̱yas chi quitobjic maj ixowomaj wach chipam i tinamit reꞌreꞌ. Chi jeꞌ reꞌ ajic ar xtakꞌabjic je pa riyukꞌul i Siron ru̱cꞌ jenaj cahnel ixok aj Sare̱pta. \p \v 27 «Jeꞌ woꞌ reꞌ xcꞌuluric cho chiwach Elise̱yo reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, yohbal woꞌ nak wach take xilim qui̱j wilque̱b ayuꞌ pan katinami̱t i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xa reꞌ laꞌ wach i winak aj Si̱rya Nahaman ribihnal xesmejic lok riyaꞌbilal, raj take xilim qui̱j wilque̱b ayuꞌ pan katinami̱t maꞌxta nesmejic lok quiyaꞌbilal, nqui Jesus queh. \p \v 28 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take wilque̱b chipam pa̱t reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ naxjohtic cho quicꞌa̱. \v 29 Jeꞌ reꞌ nok naxipaꞌlajic johtok, xquikerej lok i Jesus eh xquicꞌam lok chiri̱j i tinamit wilic china̱ i yu̱kꞌ reh chi naquicutum nak jok ar, \v 30 xa reꞌ laꞌ Jesus xokꞌtaj ri̱b pan quikꞌab, xiqꞌuic je pan quiyejal eh xicana̱ꞌ cahnok i tinamit reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj winak // wilic maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ \r (Mr. 1.21-28) \p \v 31 Naxelic je Jesus ar Nasaret, xo̱j jok pan tinamit Capernahum reꞌ wilic woꞌ chipam riyukꞌul i Calile̱ya. Pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Jesus xiban woꞌ cꞌuhtunic ar. \v 32 Reꞌ cok ar kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux i tinamit chi ribirmijic i cꞌuhbalanic riban maj naxiban cꞌuhbalanic i Jesus xquicoj rehtal chi wilic rajawric chi cꞌuhtunic, \v 33 jeꞌ ricab xquilow chi xcꞌuluric pan jenaj queh hiꞌlbal kꞌi̱j reꞌreꞌ ar chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh i Moyses. Ar ajic jenaj winak reꞌ chopo̱j na̱ ricꞌacharic ruꞌum jenaj maꞌ tob laj uxlabal jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom cok reh Jesus chi xa cow chic cꞌahchiꞌ rikꞌoric: \p \v 34 «Hat Jesus reꞌ nabihnej chi aj Nasaret, reꞌ hin wehtꞌalim chi reꞌ hat xa hat tꞌerenel naxatcꞌulic lok eh wilic awajawric chi ribanaric reꞌreꞌ maj reꞌ hat, hat Lokꞌ laj rAcꞌu̱n i Dios. Chaj bih awocal cho ku̱cꞌ kꞌuruꞌ, koj-acana̱ꞌ chi suk? nqui pꞌuht rikꞌorom. \p \v 35 Nok jeꞌ reꞌ pꞌuht rikꞌorom, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ rajawric rikꞌorbal: \p «Chatzꞌap achi̱ꞌ. Telen lok ru̱cꞌ winak wili, nqui reh. \p Xa reꞌ woꞌ ti xibiraj i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ tob laj uxlabal xelic woꞌ ti ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ eh xicut wach acꞌal chi quiyejal take wilque̱b ar, xa reꞌ cok ruꞌ maꞌ xchꞌeyeric ta woꞌ naxbanaric reh chi jeꞌ reꞌ. \v 36 Naxquilow chaj bih xiban i Jesus, reꞌ take wilque̱b ar jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach chi sahchanak quicꞌux: \p «Kꞌe̱ꞌ rajawric rikꞌorbal i winak wili. Reꞌ cok wili, wilic rajawric chi quina̱ take maꞌ tob laj uxlabal. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj narikꞌor queh chi naquelic lok, xa chi yuꞌna woꞌ ti quiꞌelic lok, nqui take. \p \v 37 Jeꞌ reꞌ nok xquesaj lok ribiral i Jesus pan tak cucꞌ tinamit wilque̱b ar Capernahum chi reꞌreꞌ wilic rajawric chi quina̱ take maꞌ tob laj uxlabal. \s1 Wilic toco̱m chic yowaꞌi̱b // xicowsaj take i Jesus \r (Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31) \p \v 38 Chiri̱j chic ruꞌ na xelic cho Jesus chipam i pa̱t reꞌreꞌ, xo̱j pa ripa̱t i Simon reꞌ kꞌoꞌromaj wi̱ꞌ chi naritoꞌbem ritu̱t rehqꞌue̱n i Simon maj jiclic wach yoca̱b ruꞌum jenaj cak tzꞌaꞌ. \v 39 Jeꞌ reꞌ naxponic ar, reꞌ Jesus xijil cok ri̱b reꞌ yoclic wi̱ꞌ ixok reꞌreꞌ eh xikꞌor reh cak tzꞌaꞌ chi narelic lok ru̱cꞌ. Naxikꞌor chi jeꞌ reꞌ, xelic ti i cak tzꞌaꞌ wilic chiri̱j eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ ritu̱t rehqꞌue̱n i Simon xuctic johtok chi riliric take rula̱ꞌ. \p \v 40 Chiri̱j ruꞌ naxo̱j chic i kꞌi̱j, wilic woꞌ take tinamit xichalic ru̱cꞌ i Jesus chi xquicꞌam cho take yowaꞌi̱b rehreh wach quiyaꞌbilal reh chi naquicowsjic. Chi quijuꞌjunal take yowaꞌi̱b reꞌreꞌ xelic lok quiyaꞌbilal nok reꞌ Jesus xicoj rikꞌab chi quina̱. \v 41 Ruꞌum nok chi yohbal wach take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ xicꞌulic lok ru̱cꞌ, reꞌ Jesus xitꞌerej woꞌ lok take maꞌ tob laj uxlabal chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom queh chi naquitzꞌapam quichi̱ꞌ maj reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal reh chi maꞌxta nak quitꞌermejic lok, jeꞌ wili kꞌoric ncaꞌn: \p «Reꞌ hat Jesus, hat rAcꞌu̱n i Dios, nqui take reh ruꞌum quehtꞌalim chi reꞌ Jesus reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \s1 Reꞌ Jesus xisakomej wach riwi̱ꞌ i relic je pan tinamit Capernahum \r (Mr. 1.35-39) \p \v 42 Chiri̱j chic ruꞌ naxsakꞌic lok jeꞌ ikal, reꞌ Jesus xelic je pan tinamit Capernahum eh xicora̱ꞌ je pan jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Ar xo̱j rakmajok cuꞌum aj Capernahum maj maꞌ nca̱j ta nak chi narelic je pan quitinami̱t. Jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Chacuy, tiwihꞌok ku̱cꞌ, nqui take reh. \p \v 43 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hin xiritakꞌa̱ꞌ cho i Dios chi nanikꞌorom queh chiꞌnchel tinamit i ribiral chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel. Ruꞌum aj reꞌ curman chi nawojic maj reꞌ kꞌoric wili curman chi nanikꞌorom woꞌ queh toco̱m chic tinamit, nqui xikꞌor queh. \p \v 44 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Jesus xelic je pan tinamit Capernahum eh queh chic take tinamit wilque̱b pan tak riyukꞌul Calile̱ya xitik juꞌ i cꞌuhtunic chiri̱j i kꞌoric reꞌreꞌ chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \c 5 \s1 Reꞌ maꞌ Luch xsahchic ricꞌux // ruꞌum i riqꞌuihal car xichop \r (Mt. 4.18-22; Mr. 1.16-20) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ritikim juꞌ rojic pa riyukꞌul Calile̱ya, xponic chipam jenaj tinamit Jenesaret ribihnal reꞌ wilic wi̱ꞌ jenaj cho̱. Ar ajic pan jenaj kꞌi̱j, ar chi chi̱ꞌ i cho̱ reꞌreꞌ nok yohbal wach tinamit xa nquiminlom chic qui̱b chi ribirmijic riCꞌuhbal i Dios ru̱cꞌ Jesus, \v 2 reꞌreꞌ xilow je chi ar chi chi̱ꞌ i haꞌ wilic qui̱b cano̱wa xquicana̱ꞌ ar take aj chopol car naxiꞌoquic chi ritzꞌajaric wach quiyaꞌl chopbal reh quica̱r. \v 3 Jeꞌ reꞌ ajic naxyeꞌeric kꞌab reh i Jesus chi narijohtic johtok chipam jenaj queh cano̱wa reꞌreꞌ eh nok wilic chic cok chipam, xipahkaj atoꞌbil reh ehcham cano̱wa reꞌ Simon ribihnal chi narijilim chic cok soꞌ pan haꞌ. Ar aj ruꞌ nok tzꞌuklic chic chipam cano̱wa reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xoquic woꞌ chic chi cꞌuhtunic cu̱cꞌ tinamit. \v 4 Chiri̱j aj wili naxicohlaj i cꞌuhtunic xiban, xikꞌor woꞌ chic reh Simon chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih nakꞌor wi enajil chic cok soꞌ acano̱wa pa richamil haꞌ reh chi suk richoporic aca̱r enaꞌn ru̱cꞌ ayaꞌl? nqui Jesus reh. \p \v 5 Chalic Simon jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ay Ha̱w aj tijinel! Xojsakꞌic laꞌ woꞌ chi banoj car eh xa ta nak jenaj xkaꞌn lok canar. Raj nchel yuꞌna ruꞌum chi reꞌ hat cꞌahchiꞌ akꞌoric wi̱n nanibanam i xakꞌor, nqui xikꞌor reh. \p \v 6 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Simon xiban woꞌ jeꞌ ricab xikꞌor i Jesus eh naxikerej cho riyaꞌl chopbal rica̱r, xa cucꞌ tak nak chic maꞌ nwek ruꞌum nok yohbal wach i car ximol cho. \v 7 Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ Simon chꞌi̱l take richꞌi̱l quikꞌoꞌrej je quich aj car wilque̱b cho pan jenaj chic cano̱wa reh chi naquichalic toꞌbonel. Naxicꞌulic lok take quichꞌi̱l, quinuksaj cabchel i cano̱wa cu rehtal xa cucꞌ tak nak chic maꞌ nmuhkic na̱ quicano̱wa ruꞌum riyohbalil wach car quiham chipam. \v 8 Jeꞌ aj reꞌ nok reꞌ Simon reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch, naxilow chi xcꞌuluric jeꞌ ricab xikꞌor i Jesus, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Hat Jesus, hat Lokꞌ laj Ajabe̱s. Maꞌ riyew ta ri̱b chi enajunehtej cho awi̱b wu̱cꞌ ruꞌum nok reꞌ hin, hin aj mahc, nqui reh. \p \v 9 Jeꞌ reꞌ xikꞌor reh ruꞌum chi maꞌ qꞌuisi̱n ta xsahchic ricꞌux chꞌi̱l take richꞌi̱l, naxquilow chi yohbal wach i car xquichop lok xa ruꞌum rikꞌorbal i Jesus. \v 10 Jeꞌ reꞌ nok ruꞌum woꞌ i yoꞌjic xoquic cho ru̱cꞌ Simon chꞌi̱l take rihchꞌilej chi banoj car, reꞌ Wa̱n chꞌi̱l i Jaco̱wo racꞌu̱n take i Sewere̱yo, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh Simon: \p «Maꞌ tiyoꞌjic Simon. Hat nak cho ruꞌ aj chopol car, raj yuꞌna tinipahba̱ꞌ chi waj tahkanel reh chi enaꞌn chi reꞌ take awas acha̱kꞌ enquichop quicꞌux chiwi̱j i hin, nqui Jesus reh. \p \v 11 Chi jeꞌ aj reꞌ xkꞌormojic reh ruꞌum i Jesus, reꞌ Simon naxponic lok chi chi̱ꞌ haꞌ xicana̱ꞌ cahnok ricamaj chi aj chopol car eh xo̱j chiri̱j i Jesus chi raj tahkanel chꞌi̱l i Wa̱n chꞌi̱l woꞌ i Jaco̱wo. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i xilim wilic // chiri̱j i jenaj winak \r (Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45) \p \v 12 Chiri̱j chic ruꞌ nok xipahba̱ꞌ chic i Simon chi jenaj queh take cablaj chi raj tahkanel, pan jenaj kꞌi̱j ar chipam jenaj tinamit reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus, jenaj winak xilim ri̱j naxilow cho wach i Jesus xchalic ru̱cꞌ eh xcꞌulic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach. Reꞌ winak reꞌreꞌ chi mucꞌlic jok wach acꞌal jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «K-Aja̱w Jesus, reꞌ hin wehtꞌalim chi wilic awajawric chi resmejic lok niyaꞌbilal wi laꞌ jeꞌ reꞌ nawa̱j i hat chi enaꞌn. Nawa̱j na chi jeꞌ reꞌ enaꞌn wu̱cꞌ? nqui reh. \p \v 13 Reꞌ Jesus kꞌuruꞌ xiyew je kꞌab china̱ chi ritzꞌaꞌjic je eh jeꞌ wili xikꞌor: \p «Ho̱ꞌ nwa̱j! Elok lok ayaꞌbilal kꞌuruꞌ, nqui reh. \p Xa reꞌ woꞌ ti xikꞌor i Jesus chi jeꞌ reꞌ, xelic woꞌ ti lok i xilim wilic nak chiri̱j i winak reꞌreꞌ. \v 14 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ hab pe wach aj eh nakꞌor chaj bih xcꞌuluric awu̱cꞌ, reꞌ laꞌ chaꞌn hiy ru̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chi ricꞌuhtjic reh chi maꞌxta chic awe̱t eh chi reh ruꞌ enayew i si̱ kꞌoro̱j ruꞌum i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh i Moyses. Jeꞌ aj reꞌ chaꞌn reh chi nok riyeb chic rikꞌorbal i aj kꞌahsem si̱ chi suk chic acꞌux enehtꞌaljic woꞌ cuꞌum take tinamit chi reꞌ hin maꞌ niyakꞌabej ta pan wo̱k i cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui xikꞌor reh. \p \v 15 Raj laꞌ winak reꞌreꞌ naxo̱j, xesaj ti lok ribiral chi reꞌ Jesus xkꞌomonic reh. Ruꞌum aj reꞌ yohbal wach take tinamit nquimol qui̱b chi ribirmijic nak i Jesus, jeꞌ woꞌ chi naresmejic nak lok quiyaꞌbilal ruꞌum, \v 16 xa reꞌ laꞌ Jesus, elic chic riban je chi quiwach eh ar chic no̱j chi rutquel ar pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Nok wilic chic ar, reꞌreꞌ noquic chi ti̱j. \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj si̱c // xkahsjic cho china̱ jenaj pa̱t \r (Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12) \p \v 17 Chiri̱j chic ruꞌ, nanelic je Jesus pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, ritik juꞌ resmejic lok quiyaꞌbilal take tinamit. Jeꞌ reꞌ riban maj reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios reꞌ nyeꞌbic rajawric chi resmejic lok yaꞌbilal, xa wilic woꞌ ru̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ nok junpech ar chipam i pa̱t cꞌahchiꞌ wi̱ꞌ chi cꞌuhtunic i Jesus, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ xichalic ar Jerusalen jeꞌ woꞌ pan tak toco̱m chic tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Calile̱ya chꞌi̱l Jure̱ya, xitzꞌuhkic woꞌ cok chi birinic chi quixilac take tinamit quimolom qui̱b ar. \v 18 Nok cꞌuhtunic aj riban i Jesus chi quiwach take cꞌacharel reꞌreꞌ, xiꞌo̱j cꞌolok chi chi̱ꞌ i pa̱t quib xib take winak xquicꞌam cho jenaj si̱c yoclic wach richꞌaht. Reꞌ take xquiniqꞌuej nak cok iqꞌuic chipam i tzꞌahp chi ricꞌamaric cok i si̱c chiwach i Jesus \v 19 xa reꞌ laꞌ naxquilow chi maꞌ eta ncaꞌn canar iqꞌuic ruꞌum reh riqꞌuihal i tinamit quimolom qui̱b ar, xquisicꞌ ri̱j chi xijohtic nah pa̱t reh chi cu china̱ cho naquitehem jenaj ocbal reꞌ naquikahsam jok wi̱ꞌ i si̱c. Nok quitehem chic cho rocbal nah pa̱t, reꞌ take winak reꞌreꞌ xquikahsaj jok i si̱c wach richꞌaht til manlic reꞌ wilic wi̱ꞌ i Jesus. \v 20 Reꞌ Jesus naxicoj rehtal chi reꞌreꞌ chꞌi̱l take xicꞌambic je reh, til chꞌiclic quicꞌux chiri̱j i rajawric chi esenic lok yaꞌbilal, jeꞌ wili xikꞌor reh i si̱c: \p «Ha̱w, chiꞌnchel amahc xnicuy chic yuꞌna, nqui reh. \p \v 21 Ar ajic naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor pan quicꞌux: \p «Reꞌ winak wili rikꞌor chi ricuy i mahc. Ru̱cꞌ i kꞌoric reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ riyakꞌabem pa ro̱k i Dios. Jeꞌ reꞌ nkakꞌor maj xa reꞌ woꞌ Dios wilic rajawric chi ricuyuric i mahc. Chaj ti jaric riban ri̱b i winak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ? nqui take. \p \v 22 Reꞌ Jesus chi rehtꞌalim chic chaj bih cꞌahchiꞌ quicapam cho pan quicꞌux, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ma̱capaj tak chic i kꞌoric reꞌ xa pan acꞌux tak wilic cho. \v 23 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj chaweh hat-tak reꞌ rikꞌormojic reh winak wili chi cuyu̱j chic rimahc maꞌ cꞌaxic ta ti ribanaric maj maꞌ nilmijic ta wach. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ woꞌ wili nakꞌor cho pan acapew-bal tak: \p ‹Wi til coric kꞌuruꞌ chi wilic rajawric, chikꞌor reh winak reꞌreꞌ chi paꞌlajok eh behok ruꞌum nok reꞌ cok reꞌ ncꞌuhtunic wach, nqui nakꞌor tak. \p \v 24 «Cꞌuhtbal aj aweh tak chi wilic wajawric chi ricuyuric quimahc i tinamit ayuꞌ wach acꞌal, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌorom reh si̱c wili chi paꞌlajok johtok, nqui queh. \p Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor reh si̱c chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w, yuꞌna echic riban chi enawihkaj je achꞌaht. Tipa̱ꞌ johtok kꞌuruꞌ maj yuꞌna na̱soljic je pan apa̱t chi behic chic naꞌn je, nqui Jesus reh. \p \v 25 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i si̱c, xa chi yuꞌna ti xuctic johtok chi quiwach chiꞌnchel i tinamit. Chiri̱j wili xihkaj je richꞌaht xo̱j pa ripa̱t chi xa cꞌahchiꞌ chic ritioxem johtok i Dios. \v 26 Jeꞌ woꞌ reꞌ take tinamit reꞌ xiꞌilbic reh xiban i Jesus, xquitioxej woꞌ johtok i Dios ru̱cꞌ xquilow. Reꞌ tinamit reꞌreꞌ ruꞌum xsahchic quicꞌux jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ cok wili xa cu ra̱j ti nancꞌuluric eh reꞌ peꞌ woꞌ chic i hoj xoj-ilbic reh yuꞌna, nqui take. \s1 Reꞌ Jesus xiyukꞌej i Lewih // chi raj tahkanel \r (Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17) \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ, pan jenaj kꞌi̱j naxelic je chipam i tinamit reꞌ xicowsaj wi̱ꞌ i si̱c, reꞌ Jesus xilow wach i jenaj winak Lewih ribihnal reꞌ wilic ricamaj chi aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma. Reꞌ Jesus naxilow wach i winak reꞌreꞌ chi tzꞌuklic ar reꞌ wilic wi̱ꞌ i me̱xa reꞌ nbanaric wi̱ꞌ to̱j, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ha̱w, nwa̱j chi na̱woquic chi hat waj tahkanel. Tak chiwi̱j kꞌuruꞌ, nqui reh. \p \v 28 Reꞌ Lewih, naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, xinimej i kꞌoric xkꞌormojic reh eh naxicana̱ꞌ cahnok ricamaj xitahkej je i Jesus. \s1 Reꞌ Jesus riban riwaꞌ riha̱ꞌ cu̱cꞌ take // wilic quibiral chi aj mahc take \p \v 29 Chiri̱j chic ruꞌ, nok oconak chic i Lewih chi jenaj queh cablaj chi raj tahkanel i Jesus, reꞌreꞌ xiyukꞌej i Jesus chi wiꞌc ar pa ripa̱t chꞌi̱l woꞌ take rich aj tahkanel. Ar xiyukꞌej take tinamit reꞌ wilic quibiral chi aj mahc jeꞌ ricab take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, reꞌ take xihchꞌilej take cho. \v 30 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, pꞌuht quijihcam take raj tahkanel i Jesus maj xquilow chi reꞌ Jesus chꞌi̱l take raj tahkanel xquitzꞌuka̱ꞌ qui̱b chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ. Jeꞌ aj wili tohkꞌ quikꞌorom take reꞌ: \p «Nicꞌ wach nanaꞌn cok awaꞌ aha̱ꞌ tak cu̱cꞌ take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma chꞌi̱l woꞌ cu̱cꞌ take tinamit wilic quibiral chi aj mahc take? nqui take reh Jesus. \p \v 31 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xquikꞌor take winak reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab nkꞌormojic chi maꞌ reꞌ ta take suk quicꞌux quiꞌo̱j ru̱cꞌ aj ikꞌomonel reꞌ laꞌ take yowaꞌi̱b, \v 32 jeꞌ woꞌ reꞌ wu̱cꞌ i hin, reꞌ woꞌ ti take nquicꞌraj qui̱b chi aj mahc take quichalic wu̱cꞌ chi ribirmijic nikꞌorbal. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hin niban niwaꞌ quichꞌi̱l take reꞌ maj maꞌ reꞌ ta nchel chi risiqꞌuiric take nquicapaj chi coric wach quicꞌux xinchalic, chi quisiqꞌuiric take nquicꞌraj woꞌ ti qui̱b chi aj mahc xinchalic chi rikꞌormojic queh chi naquicana̱b i quimahc, nqui Jesus. \p \v 33 Chiri̱j wili reꞌ take winak aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Reꞌ take awaj tahkanel xa ncaꞌn woꞌ quiwaꞌ quiha̱ꞌ chipam take kꞌi̱j nok reꞌ hoj aj cꞌamol na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses on nok reꞌ take aj tijem i̱b chiri̱j ricꞌuhbal i Wa̱n, xa qꞌuih pech woꞌ nkamol ki̱b chi ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc haꞌ. Chaj bih riwi̱ꞌ kꞌuruꞌ chi reꞌ take awaj tahkanel i hat jeꞌ reꞌ ncaꞌn? nqui take reh. \p \v 34 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab chi pan jenoꞌ caxarahil maꞌ eta riban chi reꞌ take rula̱ꞌ aj caxa̱ra enquitiꞌsaj quicꞌux chi ricuyuric quiwaꞌ quiha̱ꞌ jeꞌ ricab chi wilic ta nak jenoꞌ a̱mna chi quiwach, jeꞌ woꞌ reꞌ take waj tahkanel i hin maꞌ eta woꞌ riban chi enquicuy quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi cu wilqui̱n pe hin chi quixilac. \v 35 Reꞌ cok ruꞌ, naponok i kꞌi̱j chi na̱wesmejic je nah acꞌal i hin reꞌ aj yeꞌol sukquil cꞌuxlis jeꞌ ricab riban aj caxa̱ra cu̱cꞌ take rula̱ꞌ, cu reꞌ aj woꞌ ruꞌ reꞌ take waj tahkanel naquicuyum quiwaꞌ quiha̱ꞌ ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi maꞌ wilqui̱n ta chic cu̱cꞌ, nqui Jesus queh. \p \v 36 Chiri̱j aj reꞌ, xikꞌor queh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel eriwek jenoꞌ acꞌ laj tzꞌih chi cꞌojbal wach jenoꞌ kꞌecher laj tzꞌih, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi jeꞌ reꞌ riban, reꞌ kꞌecher laj tzꞌih chꞌi̱l acꞌ laj tzꞌih maꞌ eta ricꞌuꞌlej ri̱b. Jeꞌ ta nak reꞌ eriban, xa rijotꞌoric nak i acꞌ laj tzꞌih eriban. \v 37 Jeꞌ woꞌ, maꞌ hab ta wach jenoꞌ cꞌacharel ricꞌol i chꞌamsamaj ri̱s aji̱j pan jenoꞌ kꞌecher laj suh maj wi xiban chi jeꞌ reꞌ, maꞌ xa reꞌ ta i suh enqꞌuer ruꞌum ransil richꞌamil i ri̱s aji̱j, elaꞌ woꞌ no̱j chi kꞌe̱b i ri̱s aji̱j reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ jeꞌ ricab chi maꞌ hab ta wach jeꞌ reꞌ nbanic, jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i nicꞌuhbal maꞌ eta woꞌ riban chi reꞌ take aj tijem i̱b chiwi̱j nok quicꞌuꞌlem chic na̱ nicꞌuhbal xa cu nca̱j woꞌ quicꞌamam na̱ i cꞌuhbal tijimaj nak take cho wi̱ꞌ. \v 38 Jeꞌ reꞌ ajic jeꞌ ricab chi reꞌ ri̱s aji̱j pan acꞌ laj suh ncꞌolmojic reh chi quicabchelal maꞌxta bih enoquic queh, curman woꞌ chi reꞌ take waj tahkanel xa reꞌ woꞌ nicꞌuhbal naquicꞌamam na̱ reh chi reꞌ quicapew-bal ruꞌ chꞌi̱l i nicꞌuhbal i hin maꞌ eta no̱j riyoj ri̱b. \v 39 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ nicꞌuhbal wilic rajawric to̱b ta nak reꞌ hat-tak nakꞌor tak chi reꞌ najtir Cꞌuhbal Yeꞌo̱j ruꞌum Moyses kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tare̱t chiwach nicꞌuhbal i hin. Reꞌ hat-tak reꞌ tikꞌoric tak reh chi jeꞌ reꞌ, naꞌn tak jeꞌ ricab i winak ocronak chi rucꞌjic i haꞌ nxohcꞌsonic jeꞌ ru̱cꞌ najtir chic tikꞌimaj cho eh maꞌ ra̱j ta chic ruqꞌuem i cu reꞌ cꞌahchiꞌ ritikꞌinjic maj jeꞌ chic wili rikꞌor: \p ‹Reꞌ haꞌ reꞌ najtir chic tikꞌimaj cho, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tare̱t chiwach i cu reꞌ cꞌahchiꞌ ritikꞌinjic cho, nqui rikꞌor, nqui Jesus queh cow laj aj niminel reꞌreꞌ. \c 6 \s1 Reꞌ tare̱t on maꞌ tare̱t chi banaric chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j \r (Mt. 12.1-8; Mr. 1.23-28) \p \v 1 Pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Jesus xiqꞌuic ponok chipam junseht chi tic ncojoric chi wiꞌc, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel pꞌuht quipꞌixim queh i riwachej i tic reꞌreꞌ eh pꞌuht quibuquem wach pan quikꞌab i wach i tic reꞌreꞌ reh chi naquicꞌuxum. \v 2 Ar ajic wilic queh take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Chaj waꞌric nok reꞌ hat-tak naꞌn tak ribanaric i camanic maꞌ yeꞌo̱j ta kꞌab chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi naribanaric chipam take hiꞌlbal kꞌi̱j? nqui take reh. \p \v 3 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat-tak xa jaꞌ woꞌ nchel narak ta tak chiri̱j i ribiral nawilow tak wach chipam i Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios chiri̱j chaj bih xiban cho i maꞌ Tawiy reꞌ kꞌatal kꞌoric najtir kꞌi̱j nok ruꞌum jenaj rinimal laj cꞌahric wilic ru̱cꞌ chꞌi̱l take jarub paꞌ quihchꞌilinic ponok reh, xisicꞌ ri̱j nicꞌ wach naxcaꞌn quiwaꞌ. \v 4 Reꞌ ribiral reꞌreꞌ rikꞌor chi naxchalic ricꞌahric maꞌ Tawiy, xoquic cok chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios reꞌ wilic woꞌ wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc yeꞌo̱j chi si̱ chiwach i Dios. To̱b ta woꞌ kꞌoro̱j chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi xa reꞌ take aj kꞌahsem si̱ naquicꞌuxuj reh caxlan wiꞌc reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Tawiy xicꞌux reh eh xiyew woꞌ queh take richꞌi̱l chi naquicꞌuxum caxlan wiꞌc reꞌreꞌ nok yeꞌo̱j chic kꞌab reh chi naribanam chi jeꞌ reꞌ. \v 5 Wi jeꞌ reꞌ xcaꞌn take aj kꞌahsem si̱ ru̱cꞌ maꞌ Tawiy, reꞌ ta na chic i hin maꞌ jeꞌ reꞌ eniban cu̱cꞌ take waj tahkanel? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic haj wilic i tare̱t eh haj wilic i maꞌ tare̱t ta chi banaric chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj winak // me̱c i secꞌaj kꞌab \r (Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-16) \p \v 6 Pan jenaj chic hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ Jesus xoquic cok chi cꞌuhtunic chipam i pa̱t reꞌ ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Ar ajic ruꞌum nok ar wilic jenaj winak me̱c i secꞌaj kꞌab, \v 7 reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ xa cow chic pꞌuht quitzꞌehtam i Jesus ilbal reh wi chiwach i hiꞌlbal kꞌi̱j reꞌreꞌ ericorsaj wach kꞌab i me̱c reꞌreꞌ maj wi jeꞌ reꞌ xiban, enak ti nquitzꞌahkaj rimahc. \v 8 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Jesus, ruꞌum nok xehtꞌalij nicꞌ wach pa̱m i quicapew-bal, jeꞌ wili xikꞌor reh winak me̱c kꞌab reꞌreꞌ: \p «Tucten cho, tikꞌahxen cho ayuꞌ cu chiwach, nqui reh. \p Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i winak, xuctic je eh xo̱j pahꞌok cu chiwach. \v 9 Chiri̱j wili reꞌ Jesus xikꞌor queh winak reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hin nwa̱j nibanam juꞌjun ok pahkanic awu̱cꞌ tak: Riyew na kꞌab keh i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi nakaꞌnam atoꞌbil queh tinamit pan hiꞌlbal kꞌi̱j on maꞌxta? Haj wilic riyew ri̱b kꞌuruꞌ, reꞌ chi naresmejic lok quiyaꞌbilal i tinamit on reꞌ chi naquicanabjic pan quitiꞌquilal? nqui queh. \p \v 10 Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xitzꞌehtaj je take chiꞌnchel wilque̱b ar xa reꞌ laꞌ maꞌ hab ta wach xcꞌuꞌlunic cho reh. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor reh winak me̱c i kꞌab reꞌreꞌ: \p «Quikꞌochlojok wach take nah akꞌab quimequem qui̱b eh chayu̱w take je, nqui reh. \p Naxiyuw je kꞌab i winak reꞌreꞌ xcorjic woꞌ ti wach. \v 11 Naxquilow take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j i cꞌuhbal reꞌreꞌ chi xcorsjic wach kꞌab i winak chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j, kꞌe̱ꞌ naxchalic quicꞌa̱. Jeꞌ aj reꞌ chipam i kꞌi̱j reꞌ pꞌuht quikꞌorom chi quiwach chi jeꞌ wili: \p «Chaj woꞌ nak bih raj banaric chi nakacansam i Jesus? nqui take chi quiwach. \s1 Reꞌ Jesus xichih quiwach take cablaj // chi nahsil take raj tahkanel \r (Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19) \p \v 12 Chiwach take cho kꞌi̱j nok cꞌahchiꞌ ricapewjic ri̱j i ricansjic cuꞌum take winak reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xo̱j riban riti̱j china̱ jenaj yu̱kꞌ. Ar xiqꞌuic akꞌab chi ripahkaljic ratoꞌbil i Dios ruꞌum xirak chic chiwach chi narichihim quiwach take naricojom chi nahsil take raj tahkanel. \v 13 Naxsakꞌic lok ximol quiwach take aj tahkanel chiri̱j eh chi quixilac take chiꞌnchel quitahkanic reh, cablaj take xichih lok chi nahsil eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin tinipahba̱ꞌ tak chi aj kꞌorol reh niCꞌuhbal, nqui queh. \p \v 14 Reꞌ aj wili quibihnal take winak xichih lok: \li1 Reꞌ maꞌ Simon reꞌ xo̱j woꞌ cahnok ribihnal chi Luch ruꞌum i Jesus, \li1 reꞌ maꞌ Tirix richa̱kꞌ i maꞌ Simon, \li1 reꞌ maꞌ Jaco̱wo, \li1 reꞌ maꞌ Wa̱n, \li1 reꞌ maꞌ Peh, \li1 reꞌ maꞌ Warto̱lo, \li1 \v 15 reꞌ maꞌ Tiyoh, \li1 reꞌ maꞌ Ma̱x, \li1 reꞌ maꞌ Jaco̱wo racꞌu̱n i maꞌ Alpe̱yo, \li1 reꞌ maꞌ Simon reꞌ Selo̱te nquikꞌor reh maj wilic nak chi quixilac take quibanic i kꞌakꞌanic reh chi maꞌxta nak chic riwihꞌic rajawric i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi kana̱ chiꞌnchel i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel; \li1 \v 16 reꞌ maꞌ Ju̱ras richa̱kꞌ i maꞌ Jaco̱wo, \li1 eh chꞌi̱l i jenaj chic Ju̱ras aj Caryot reꞌ xkꞌahsanic woꞌ reh Jesus pan quikꞌab take aj ixowonel chi naricansjic. \s1 Reꞌ ribiral sukquil cꞌuxlis chꞌi̱l woꞌ // i tiꞌquil cꞌuxlis narichalic // chi quina̱ take cꞌacharel \r (Mt. 4.23-25) \p \v 17 Chiri̱j chi ripahba̱b chic take cablaj chi nahsil raj tahkanel, reꞌ Jesus xkajic cho china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ chi richꞌi̱l chic take nahsil reꞌreꞌ, chꞌi̱l woꞌ take riqꞌuihal tinamit quitahkanic reh reꞌ xichalic take pa riyukꞌul Jure̱ya, jeꞌ ricab ar Jerusalen chꞌi̱l ar Ti̱ro chꞌi̱l woꞌ i Siron reꞌ wilque̱b chi juntar i maꞌ laj haꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic naxquirak jenaj tꞌuch qꞌuixca̱b, reꞌ Jesus xpahꞌic ar chꞌi̱l take riqꞌuihal tinamit xicꞌulic lok ru̱cꞌ chi ribirmijic i cꞌuhtunic riban jeꞌ woꞌ chi naresmejic lok quiyaꞌbilal. \v 18 Ar aj ruꞌ reꞌ Jesus pꞌuht ricꞌsam quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b jeꞌ woꞌ take maꞌ suk ta quicꞌux cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal oconak cu̱cꞌ. \v 19 Ruꞌum aj take ricꞌsjic yaꞌbilal xiban i Jesus, yohbal wach take tinamit xa nca̱j nak chic quitzꞌa̱b cok i Jesus maj ruꞌum rajawric nelic lok ru̱cꞌ ruꞌ, niqꞌuic je chiꞌnchel wach yaꞌbilal. \v 20 Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xilbic je chi quina̱ take quitahkanic reh eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \q1 «To̱b ta nak reꞌ hat-tak xa jenaj ti nakꞌor tak, sukbok acꞌux tak \q1 maj reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic cho kꞌoric cu pan taxa̱j xiyew chic cho chana̱ tak i ricuseꞌsbal. \q1 \v 21 Ruꞌum aj reꞌ sukbok acꞌux hat-tak reꞌ nacuy tak cꞌahric, \q1 maj xirak chic rikꞌijil chi suk chic awaꞌ aha̱ꞌ na̱banam tak ruꞌum i Dios. \q1 «Jeꞌ woꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ kꞌe̱ꞌ suk tokꞌic tak ruꞌum i tiꞌcꞌaxic sukbok woꞌ acꞌux tak \q1 maj xirak chic rikꞌijil chi narisukbic acꞌux tak chiwach i tiꞌcꞌaxic \q1 \v 22 ruꞌum nok natiquixowej tak take cꞌacharel, reꞌ Dios naribanam woꞌ chi ensukbic acꞌux tak. Jeꞌ aj reꞌ naribanam awu̱cꞌ tak i Dios maj reꞌ hat-tak xa ruꞌum nitahkaljic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, \q1 naca̱t tak quitzꞌujum take cꞌacharel. Jeꞌ woꞌ, naquitzꞌakam kꞌoric chawi̱j tak eh maꞌxta woꞌ chic ca̱t quicꞌulum tak cu̱cꞌ. \p \v 23 «Nachalok i tiꞌcꞌaxic chana̱ tak cuꞌum take cꞌacharel, maꞌ ntiꞌbic acꞌux tak, sukbok laꞌ acꞌux tak chi ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab xquicꞌul cho najtir kꞌi̱j take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ ru̱cꞌ xquicꞌul woꞌ cho tiꞌcꞌaxic cuꞌum take quima̱m catiꞌt take cꞌacharel reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hat-tak sukbok acꞌux tak, ruꞌum nok ar pan taxa̱j wilic jenaj si̱ kꞌe̱ꞌ holohic reꞌ nariyeb aweh tak i Dios. \v 24 Raj take bihomak reꞌ quibanic tiꞌ aweh tak, quitiꞌsaj quicꞌux maj reꞌ risukquilal quicꞌux wilic yuꞌna xa juncꞌam woꞌ ti naribanam cu̱cꞌ. \v 25 Coric, yuꞌna suk quiwaꞌ quiha̱ꞌ xa reꞌ laꞌ ruꞌ nariponic i kꞌi̱j chi naquicuyum quiwaꞌ quiha̱ꞌ eh to̱b ta woꞌ yuꞌna seꞌel quiwach, nariponic woꞌ i kꞌi̱j chi suk nacokꞌic ruꞌum tiꞌquil quicꞌux. \p \v 26 «Wi reꞌ hat-tak xacana̱ꞌ tak nitahkaljic reh chi reꞌ tinamit suk chic etiquikꞌoꞌrej tak, chatiꞌsaj woꞌ acꞌux tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi jeꞌ reꞌ naꞌn tak, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ hat-tak xiban jenaj awach tak cu̱cꞌ take xa chucul aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ xa suk chic xikꞌoꞌrjic cho cuꞌum qꞌuihal queh kama̱m katiꞌt, nqui Jesus. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j banaric cu̱cꞌ take // quixowonic kawach \r (Mt. 5.38-48; 7.12) \p \v 27 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Chiꞌnchel hat-tak reꞌ cꞌahchiꞌqui̱n abiram tak chabiraj tak i nanikꞌorom aweh tak wili: Chacꞌax awaj ixowonel tak eh chaꞌn tak atoꞌbil queh. \v 28 Jeꞌ ricab wi reꞌ take reꞌ tiquisihtaj tak chi narichalic tiꞌcꞌaxic chana̱ tak on wi nquitzꞌak kꞌoric chawi̱j tak, chaꞌn ati̱j tak chiqui̱j eh chapahkaj tak johtok ricuseꞌsbal i kAja̱w Dios chi quina̱. \v 29 Jeꞌ woꞌ wi xatquisecꞌ tak, maꞌ ticꞌuꞌlunic tak. Wi xca̱j quimakꞌam ajuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok asoꞌ tak, chayew tak kꞌab queh chi enquicꞌam je chꞌi̱l ricaꞌlo̱cꞌ asoꞌ tak. \v 30 Jeꞌ reꞌ nok, xa paꞌ bih aweh tak nca̱j quelkꞌam on nca̱j quimakꞌam, chayew tak queh eh ma̱pahkaj tak chic queh chi enquisolqꞌui̱j aweh tak. \p \v 31 «Jeꞌ woꞌ nikꞌor aweh tak chi nicꞌ paꞌ wach acꞌaxaric tak nawa̱j chi naribanjic aweh tak, jeꞌ woꞌ reꞌ cꞌaxo̱j chaꞌn tak cu̱cꞌ take cꞌacharel chi pe̱t. \v 32 Ruꞌum aj reꞌ chacꞌax woꞌ take awaj ixowonel tak eh maꞌ ok xa reꞌ nacꞌaxam tak take quicꞌaxbic aweh tak jeꞌ ricab ncaꞌn take maꞌ jaꞌ cuyu̱j ta quimahc ruꞌum i Dios. Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi na̱banam tak maj wi xa reꞌ woꞌ ti take quicꞌaxbic aweh tak nacꞌax tak take, maꞌ jenoꞌ asi̱ na̱cꞌulum tak ru̱cꞌ i Dios. \v 33 Jeꞌ woꞌ reꞌ cu̱cꞌ take maꞌ tiquitoꞌbej ta tak, chatoꞌbej woꞌ tak take eh maꞌ xa reꞌ ok take quitoꞌbonic aweh tak enatoꞌbej tak take jeꞌ ricab ncaꞌn take maꞌ jaꞌ cuyu̱j ta quimahc ruꞌum i Dios. Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi na̱banam tak ru̱cꞌ atoꞌbonic tak maj wi xa reꞌ woꞌ ti take quitoꞌbonic aweh tak natoꞌbej tak take, maꞌ jenoꞌ asi̱ na̱cꞌulum tak ru̱cꞌ i Dios. \p \v 34 «Jeꞌ woꞌ, chayew woꞌ tak riquime̱l i maꞌ riban ta chic canar riyeꞌeric jelow-bal ricꞌa̱s aweh tak eh maꞌ xa reꞌ ok take wilic chic racꞌu̱n naquiyew aweh tak na̱yeb tak quiquimel jeꞌ ricab ncaꞌn take maꞌ jaꞌ cuyu̱j ta quimahc ruꞌum i Dios. Chaꞌn tak jeꞌ ricab nikꞌor maj wi xa queh woꞌ take ncaꞌn canar riyeꞌeric jelow-bal quicꞌa̱s nayew tak quimel, maꞌ jenoꞌ asi̱ na̱cꞌulum tak ru̱cꞌ i Dios. \v 35 Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ chacꞌax awaj ixowonel tak eh chatoꞌbej woꞌ tak take maꞌ tiquitoꞌbej ta tak. Nachayew tak i quimel, chayew woꞌ tak queh maꞌ ncaꞌn ta chic canar riyeꞌeric rijelow-bal quicꞌa̱s maj wi reꞌ hat-tak jeꞌ reꞌ na̱banam tak, reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rajawric nariyeb aweh tak chi na̱kꞌorom tak chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ si̱ wili kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ, nqui na̱kꞌorom tak. \p «Jeꞌ reꞌ na̱kꞌorom tak nachikꞌor i Dios chi jeꞌ wili chawi̱j tak: \p ‹Reꞌ hat-tak til hat-tak manlic wacꞌu̱n, nqui narikꞌorom. \p «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ ruꞌum nok reꞌ Dios maꞌ xa reꞌ ta take holohic quinoꞌjbal ricꞌax take jeꞌ laꞌ woꞌ reꞌ take cꞌahbil quinoꞌjbal, \v 36 reꞌ hat-tak chacꞌax tak take chiꞌnchel cꞌacharel jeꞌ ricab woꞌ riban i kAja̱w Dios. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌoric chiri̱j i richꞌukuric // wach quimahc take cꞌacharel \r (Mt. 7.1-5) \p \v 37 «Reh chi reꞌ Dios maꞌ eta noquic chi richꞌukuric wach amahc tak, maꞌ toquic woꞌ tak chi richꞌukuric wach quimahc awaj ixowonel tak. Maꞌ riban ta kꞌuruꞌ chi enacoj tak quimahc take awaj ixowonel tak, chacuy laꞌ tak quimahc reh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Dios maꞌ eta ricoj amahc tak elaꞌ woꞌ ricuy amahc tak. \v 38 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj wi reꞌ hat-tak nacuy tak quimahc i tinamit, nim woꞌ cuybal amahc tak nariyeb i Dios xa jeꞌ na nchel naribanam jenoꞌ chakꞌlam laj aj cꞌa̱y ixi̱m rinuksaj chi coric i ripajbal eh cu riyew chic je soꞌ na̱ queh raj lokꞌo̱l. Chacoj tak rehtal kꞌuruꞌ jeꞌ ricab chi jenoꞌ aj cꞌa̱y, reꞌ woꞌ i ripajbal ncamanic reh chi ripajaric i ricꞌa̱y, jeꞌ aj woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i Dios, nicꞌ paꞌ wach ricuyuric quimahc take awaj ixowonel naꞌn tak, jeꞌ woꞌ reꞌ encamanic reh chi rilmijic wi ericuy on maꞌ ericuy amahc tak, nqui Jesus. \p \v 39 Chiri̱j wili, reꞌ Jesus xikꞌor queh jenaj cꞌuhtunic chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih encꞌuluric wi jenoꞌ sotꞌ ericꞌam woꞌ chic ribe̱h jenoꞌ chic rich sotꞌ? Maꞌ junkꞌehbic ta na take pan jul, wi xquirak jenoꞌ nim laj jul pan be̱h? \v 40 Jeꞌ aj woꞌ reꞌ naquicꞌulum take tinamit, wi reꞌ hat-tak maꞌ holohic anoꞌjbal tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj cu̱cꞌ take tinamit ncꞌuluric jeꞌ ricab rikꞌor i kꞌoric nkꞌormojic chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ cu aj tijem i̱b nok wilic maꞌ kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic rinoꞌjbal wilic chiwach i raj tijinel, nqui nkꞌormojic. \p «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa reꞌ woꞌ haj wilic i tijimaj take wi̱ꞌ ncaꞌn ribanaric, tzꞌa̱b ruꞌ nok reꞌ aj tijem i̱b wi xitijej chiꞌnchel nicꞌ nimal ncꞌuhtjic reh, no̱j woꞌ riban chi jenaj chic wach rinoꞌjbal chꞌi̱l i raj tijinel. \v 41 Chacana̱ꞌ tak kꞌuruꞌ richꞌukuric wach quimahc take tinamit eh ma̱ban aweh tak jeꞌ ricab xiban jenaj winak reꞌ ra̱j nak resam lok i tꞌuch mokꞌal wilic pan nakꞌ wach i ras richa̱kꞌ xa reꞌ laꞌ maꞌ xicoj ta rehtal chi nujunak poꞌ pa̱m take nakꞌ wach ruꞌum take riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach. \v 42 Reꞌ winak reꞌreꞌ, to̱b ta nak maꞌ quiꞌilbic ta chic take nakꞌ wach ruꞌum i riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach wilic chipam, jeꞌ wili xikꞌor reh ras richa̱kꞌ: \p ‹Acꞌuh, nwesaj lok aweh i mokꞌal wilic pan nakꞌ awach, nqui reh. \p «Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌ reh winak reꞌreꞌ, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reh nak chi narilom chi coric i mokꞌal wilic pan nakꞌ wach i ras richa̱kꞌ, pe̱t nak xesaj lok take riqꞌuihal risa̱ꞌ nakꞌ wach wilic pan nakꞌ wach. \p \v 43 «Jeꞌ reꞌ nok nikꞌor aweh tak chi chajal tak wach anoꞌjbal maj ru̱cꞌ anoꞌjbal tak narehtꞌaljic nicꞌ wach i cꞌuhtunic naꞌn tak jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ junwal ok chi che̱ꞌ. Reꞌ che̱ꞌ nehtꞌaljic chi maꞌ holohic ta laj che̱ꞌ wi maꞌ holohic ta woꞌ riwachej. Raj wi holohic riwachej raj woꞌ rikꞌorom chi holohic laj che̱ꞌ woꞌ. \v 44 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take che̱ꞌ reꞌ kꞌorel chajaric quijaꞌquil jeꞌ woꞌ reꞌ wachanic ncaꞌn. Jeꞌ ricab junwal ok chi cak qꞌui̱x maꞌ eta riban chi eriwachej cho u̱wa on chi eriwachej cho cakꞌ. \p \v 45 «Jeꞌ ricab ncꞌuluric ru̱cꞌ i che̱ꞌ jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ i cꞌacharel maj reꞌ holohic laj kꞌoric rikꞌor jenoꞌ cꞌacharel reꞌ holohic rinoꞌjbal, cu pa ra̱mna woꞌ nelic cho reꞌ wilic cho wi̱ꞌ i holohic. Tzꞌa̱b ruꞌ i maꞌ holohic ta laj kꞌoric rikꞌor lok jenoꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌ holohic ta rinoꞌjbal, cu pa ra̱mna woꞌ nelic cho reꞌ wilic cho wi̱ꞌ cꞌahbilal. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ cꞌacharel reꞌ holohic rinoꞌjbal, holohic laj kꞌoric woꞌ nelic cho cu pa ra̱mna, nqui Jesus. \p \v 46 Chiri̱j i wili, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat-tak, wi maꞌ xachop tak ribanaric i cꞌahchiꞌca̱t tak nitijem wi̱ꞌ, ma̱kꞌor tak wi̱n chi jeꞌ wili: \p ‹K-Aja̱w Jesus, reꞌ hat cꞌahchiꞌca̱t katahkem, maꞌ tiqui tak wi̱n. \p \v 47 «Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ naritahkanic wi̱n curman chi narinimem chi coric i nicꞌuhbal cꞌahchiꞌ ribiram. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ waj tahkanel reꞌ narinimem i nicꞌuhbal naribanam jenaj wach ru̱cꞌ xicꞌul jenaj aj tzꞌako̱l naxitikꞌa̱ꞌ ripa̱t. \v 48 Jeꞌ wili xicꞌul i winak reꞌreꞌ: Naxoquic chi ritikꞌinjic ripa̱t, cha̱m xikahsaj i jul cu rehtal xirak jok i cow laj acꞌal reꞌ xichꞌica̱ꞌ cho wi̱ꞌ i tzꞌak. Pan jenaj kꞌi̱j xchalic jenaj cow laj jab cu rehtal xesaj take cho haꞌ. Nok reꞌ take haꞌ xponic quikꞌoj qui̱b chi cow chiwach i pa̱t reꞌreꞌ, xa ta nak je xcꞌuyuꞌsjic soꞌ i pa̱t. Jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ i pa̱t reꞌreꞌ maj cu pan cow laj acꞌal chꞌiquimaj cho i ra̱ꞌ. \v 49 Tzꞌa̱b ruꞌ wi reꞌ jenoꞌ waj tahkanel maꞌ rinimej ta i nicꞌuhbal ribiraj, naribanam jenaj wach ru̱cꞌ xicꞌul jenaj chic aj tzꞌako̱l. Reꞌreꞌ naxipꞌut ritikꞌinjic ripa̱t xa maꞌ cha̱m ta woꞌ ti xikahsaj i jul reꞌ xipꞌut cho wi̱ꞌ ritikꞌinjic ripa̱t eh ruꞌum reꞌ naxponic rikꞌoj ri̱b pan ansil i haꞌ, reꞌ ripa̱t i aj tzꞌako̱l reꞌreꞌ maꞌ xicuy ta ransil eh xhitlijic wach acꞌal. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ xa ta nak chic rehtalil xcahnic soꞌ i pa̱t reꞌreꞌ, nqui Jesus. \c 7 \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj i raj camanom jenaj cajawil take sol aj Ro̱ma \r (Mt. 8.5-13; Jn. 4.43-54) \p \v 1 Chiri̱j wili nok reꞌ Jesus xicohlaj kꞌoric cu̱cꞌ i tinamit cꞌahchiꞌ quibirinic reh, xkajic cho china̱ yu̱kꞌ reꞌreꞌ eh xo̱j woꞌ chic pan tinamit Capernahum \v 2 reꞌ wilic wi̱ꞌ jenaj cꞌamol quibe̱h take sol aj Ro̱ma. Reꞌ winak reꞌreꞌ wilic jenaj raj camanom qꞌuisi̱n nak chic maꞌ nquimic ruꞌum riyaꞌbilal. Ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ tiꞌquil ricꞌraj i raj camanom, \v 3 naxibiraj ribiral chi reꞌ Jesus wilic ar Capernahum eh jeꞌ woꞌ chi ricꞌsaj take yaꞌbilal, jeꞌ wili xikꞌor queh quib xib chi rijeb tak winak chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \p «Chacuy, hiy tak wi̱n ru̱cꞌ Jesus eh chapahkaj tak atoꞌbil reh chi cꞌolok ricowsaj wi̱n niyowa̱b, nqui queh. \p \v 4 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take winak reꞌreꞌ xiꞌo̱j ru̱cꞌ Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Ha̱w chacuy, koj-aban atoꞌbil chatoꞌbej keh i cajawil take sol aj Ro̱ma. Jeꞌ reꞌ nkapahkaj aweh maj wilic jenaj raj camanom qꞌuisi̱n maꞌ nquimic. Reꞌ winak reꞌreꞌ ricꞌul chi na̱toꞌbem \v 5 maj kꞌe̱ꞌ chakꞌlamquil ku̱cꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilco̱j chipam i tinamit wili eh ruꞌum reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ ritikꞌinjic i pa̱t nkamol wi̱ꞌ ki̱b chi ritijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh i Moyses, nqui take reh. \p \v 6 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xo̱j woꞌ chiqui̱j take winak reꞌreꞌ. Reꞌ cajawil i sol naxilow chi maꞌ naht ta chic wilque̱b ru̱cꞌ ripa̱t, xitakꞌa̱ꞌ je quib xib winak wilque̱b ru̱cꞌ chi rikꞌormojic reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s, ma̱chꞌiꞌtaj chic awi̱b chi chalic maj reꞌ hin nwicꞌraj chi maꞌ ricꞌul ta chi wi̱n chi etoquic pa nipa̱t \v 7 xa ta woꞌ nak chi equino̱j chi acꞌuluric ar. Haj cok wilic nipahkaj aweh, xa reꞌ chakꞌor cho chi elok lok riyaꞌbilal i waj camanom maj ru̱cꞌ i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ hin wehtꞌalim chi naricowjic i waj camanom. \v 8 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ quikꞌorbal take wilic cajawric n-nimjic jeꞌ ricab niban i hin cu̱cꞌ take ajabe̱s wilque̱b chi nina̱, on jeꞌ ricab ncaꞌn take niso̱l chꞌi̱l take waj camanom wilque̱b pa nikꞌab, nquinimej woꞌ nikꞌorbal. Jeꞌ ricab, wi reꞌ hin nitakꞌa̱ꞌ take je niso̱l chi nacojic, chi jumehkꞌil woꞌ ti quiꞌo̱j. On wi xnikꞌor queh chi naquichalic, chi jumehkꞌil woꞌ ti quichalic. Jeꞌ woꞌ cu̱cꞌ take waj camanom, wi jenoꞌ chi quixilac xnikꞌor reh chi naroquic chi camanic, chi jumehkꞌil woꞌ ti noquic chi ribanaric i paꞌ bih nikꞌor reh, nqui xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic i cajawil sol reꞌreꞌ. \p \v 9 Naxibiraj Jesus i kꞌoric reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux eh jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit quitahkanic reh, naxilbic je chi quina̱: \p «Reꞌ winak wili, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chꞌiclic ricꞌux chiwi̱j. Til nikꞌor chi jeꞌ ricab ricapew-bal i winak wili, maꞌ jaꞌ nirakam ta jenoꞌ chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui Jesus. \p Chi jeꞌ reꞌ xiban woꞌ jeꞌ ricab xipahkaj cho cajawil sol reꞌreꞌ. \v 10 Jeꞌ reꞌ ajic naxiponic pan pa̱t take xitakꞌabjic je ru̱cꞌ Jesus, xponic quirak aj camanom reꞌreꞌ chi maꞌ yowa̱b ta chic, suk laꞌ chic ricꞌux. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌaꞌchsaj woꞌ chic i racꞌu̱n jenaj cahnel ixok aj Nayin \p \v 11 Pan jenaj chic kꞌi̱j nok tahkamaj je cuꞌum juntuhm chi tinamit jeꞌ woꞌ cuꞌum take riqꞌuihal raj tahkanel, reꞌ Jesus xo̱j pan jenaj tinamit Nayin ribihnal. \v 12 Naxponic cok chi chi̱ꞌ i tinamit reꞌreꞌ, xicꞌul jenaj cahnel ixok chꞌi̱l juntuhm chi tinamit aj Nayin ojic ncaꞌn chi rimukꞌunjic i racꞌu̱n ixok reꞌreꞌ, reꞌ xa jenaj woꞌ ti chiwach. \v 13 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxilow i Jesus chi reꞌ ixok reꞌreꞌ chi xa nyotꞌic chic pa ricꞌux chiri̱j racꞌu̱n, xiquetelej wach eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tu̱t, chamay okꞌic chiri̱j awacꞌu̱n, nqui reh. \p \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ xijil cok ri̱b cu̱cꞌ take aj tehlem a̱mna eh xitzꞌaꞌj cok i ca̱xa tehlemaj wi̱ꞌ i a̱mna. Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor cok reh i a̱mna reꞌreꞌ: \p «Acꞌun, nikꞌor aweh yuꞌna chi tucten cho, nqui reh. \p \v 15 Ru̱cꞌ kꞌoric xikꞌor i Jesus xcꞌacharic woꞌ chic acꞌun reꞌreꞌ, reꞌ camnak nak chic eh chi kꞌoric chic riban acꞌun xyeꞌeric woꞌ chic reh ritu̱t. \v 16 Naxquilow reꞌreꞌ xsahchic quicꞌux take tinamit eh ruꞌum reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ Jesus wili, til reꞌ poꞌ i takꞌamaj cho keh ruꞌum i Dios chi aj kꞌorol riCꞌuhbal. Kꞌe̱ꞌ chakꞌlamquil i Dios chi wilic chi kaxilac yuꞌna chi katobjic, nqui take. \p \v 17 Ru̱cꞌ xiban reꞌreꞌ i Jesus, xquitokꞌa̱ꞌ quesam lok ribiral pan tak tinamit wilque̱b chi ricaꞌja̱ i tinamit reꞌreꞌ, cu rehtal xponic ar pan tak tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya. \s1 Reꞌ Jesus reꞌ i aj kꞌorol riCꞌuhbal // i Dios kꞌoro̱j cahnok ribiral // chi naricꞌulic lok \r (Mt. 11.2-19) \p \v 18 Ar aj ruꞌ naxquibiraj ribiral reꞌ take aj tijem qui̱b chiri̱j i Wa̱n, xiꞌo̱j ru̱cꞌ i caj tijinel reꞌ tzꞌaplic cho wi̱ꞌ pan che̱ꞌ chi rikꞌormojic reh chaj bih xquibiraj je. Naxibiraj i Wa̱n, xiyukꞌej qui̱b chi aj tijem i̱b chiri̱j \v 19 eh xitakꞌa̱ꞌ take je ru̱cꞌ i Jesus chi naquibiram reh chi jeꞌ wili: \p «Til reꞌ na hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric kꞌoro̱j cahnok ribiral chi naricꞌulic lok on cu nakuyꞌem chic jenoꞌ? tiquirok tak reh, nqui je Wa̱n queh. \p \v 20 Naxiponic take winak wili ru̱cꞌ i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Ajabe̱s Jesus, reꞌ Wa̱n reꞌ xkahsanic quiha̱ꞌ i tinamit xojritakꞌa̱ꞌ cho awu̱cꞌ chi nakabiram aweh chi jeꞌ wili: Til reꞌ na hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric kꞌoro̱j cahnok ribiral chi naricꞌulic lok on cu nakuyꞌem chic jenoꞌ? nqui take cok reh. \p \v 21 Naxcaꞌn cok i kꞌoric reꞌreꞌ, xa reꞌ nok reꞌ Jesus jeꞌ wili cꞌahchiꞌ ribanam: Cꞌahchiꞌ risakomem pa̱m nakꞌ quiwach take sotꞌ. Jeꞌ woꞌ, cꞌahchiꞌ resam lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel oconak take wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic nok yohbal wach take yowaꞌi̱b cꞌahchiꞌ ricowsam take Jesus, \v 22 jeꞌ wili kꞌoric xiban queh aj tijem i̱b reꞌreꞌ: \p «Hiy tak, tisoljen woꞌ tak chic je ru̱cꞌ i Wa̱n eh chakꞌor tak reh reꞌ xabiraj tak chi cꞌahchiꞌ nicꞌuhbalem eh jeꞌ woꞌ chakꞌor take reh i cꞌahchiꞌ awilom tak wili: Chi yohbal wach take sotꞌ cꞌahchiꞌ chic quiꞌilbic, chi yohbal wach take si̱c cꞌahchiꞌ chic quibehic, chi yohbal wach take xilim qui̱j cꞌahchiꞌ chic relic lok quiyaꞌbilal eh chi wilic woꞌ camnak chic take cꞌahchiꞌ woꞌ chic quicꞌaꞌchsjic cho. Jeꞌ reꞌ ajic nachakꞌor woꞌ tak reh Wa̱n chi queh take cajwam wach atoꞌbil reꞌ hin cꞌahchiꞌ nicꞌuhbalem i holohic laj cꞌuhbal chiri̱j i coꞌlbal cꞌahchiꞌ riyeb i Dios, \v 23 chakꞌor woꞌ tak reh chi kꞌe̱ꞌ ato̱b reh cꞌacharel reꞌ maꞌ ripohꞌaj ta ricꞌux chiwi̱j, nqui Jesus queh. \p \v 24 Chiri̱j wili nok soljonak chic je take aj tijem i̱b chiri̱j i Wa̱n, reꞌ Jesus jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom queh tinamit chiri̱j i Wa̱n: \p «Nok cu wilic i Wa̱n chi kahsanic haꞌ ar pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, xatponic na tak cho ar ilol reh jenoꞌ winak jeꞌ ru̱cꞌ xa chacꞌam je jeꞌ wuluꞌ ru̱cꞌ toco̱m laj noꞌjbal jeꞌ ricab ricꞌul jenoꞌ tꞌuch xiqꞌuey xa paꞌ ncꞌamaric je ruꞌum i te̱w? \v 25 Maꞌxta, majeꞌ? Chaj bih xponic awilow tak cho ar kꞌuruꞌ? Maꞌ reꞌ ta nchel jenoꞌ queh raj toꞌo̱l kꞌatal kꞌoric jeꞌ ru̱cꞌ xa chakꞌwach laj tzꞌih chic ricoj chiri̱j maj reꞌ take cꞌacharel jeꞌ ricab reꞌreꞌ, ar quicamanic eh quiwihꞌic pan suk laj cꞌacharic ar pan tak chakꞌwach laj pa̱t reꞌ quicꞌacharic woꞌ wi̱ꞌ take kꞌatal kꞌoric, majeꞌ? \v 26 Chaj woꞌ bih xponic awilow tak cho ar kꞌuruꞌ? Reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi ar xponic awilow tak cho jenaj winak nim riwaꞌric. Jeꞌ reꞌ xaꞌn tak maj reꞌ hat-tak nacoj tak chi reꞌ Wa̱n jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Coric, reꞌ Wa̱n jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xa reꞌ laꞌ reꞌ riwaꞌric ricamaj xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ chiwach riwaꞌric quicamaj take toco̱m rich aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 27 Nikꞌor chi jeꞌ reꞌ riwaꞌric maj chiri̱j i Wa̱n xtzꞌihmjic cho naxikꞌor i Dios reh rAcꞌu̱n chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ hin naca̱t nitakꞌa̱b jok wach acꞌal, xa reꞌ laꞌ chiwach jok awojic i hat, pe̱t nanitakꞌa̱b je cu̱cꞌ i tinamit jenaj waj tzꞌeꞌ wa̱ch. \q1 Reꞌ aj reꞌ nariyeꞌbic rehtal queh aponic i hat \q1 jeꞌ ricab chi jenoꞌ winak cꞌahchiꞌ ta nak ritikꞌa̱ꞌ ribe̱h jenoꞌ kꞌatal kꞌoric ponic reh, nqui xtzꞌihmjic cho naxikꞌor i Dios chi jeꞌ reꞌ. \p \v 28 «Ruꞌum aj reꞌ til nikꞌor chi reꞌ riwaꞌric i Wa̱n xiqꞌuic woꞌ chic na̱ chiwach quiwaꞌric chiꞌnchel take asjanak take ayuꞌ wach acꞌal. Raj laꞌ chawach hat-tak reꞌ titahkanic tak wi̱n to̱b ta nak maꞌ nim ta ti wach acamaj tak, maꞌ xiqꞌuic ta woꞌ chic na̱ riwaꞌric i Wa̱n, reꞌ laꞌ hat-tak xiqꞌuic woꞌ chic na̱ awaꞌric tak chiwach ruꞌ maj reꞌ hat-tak wilca̱t tak chi quixilac take choplic quicꞌux chi coric chiri̱j i cꞌuhbal rikꞌor chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel, \v 29 jeꞌ ricab xcaꞌn woꞌ take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma naxquibiraj i cꞌuhbal reꞌreꞌ ru̱cꞌ i Wa̱n. Jeꞌ aj reꞌ xiqꞌuic woꞌ chic na̱ quiwaꞌric take toco̱m chic cꞌacharel reꞌ xquichop quicꞌux chiri̱j i cꞌuhbal reꞌreꞌ maj reꞌ take reꞌ naxkajic quiha̱ꞌ ruꞌum i Wa̱n xquirak chiri̱j chi kꞌe̱ꞌ tare̱t rinoꞌjbal i Dios chi xitakꞌa̱ꞌ cho rikꞌormojic i kahsanic haꞌ. \v 30 Raj take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p ‹Chaj camaj keh hoj rinoꞌjbal i Dios chi narikahsjic kaha̱ꞌ? nqui take eh ruꞌum reꞌ maꞌ xiꞌo̱j ta ru̱cꞌ i Wa̱n chi rikahsjic quiha̱ꞌ. \p \v 31 «Chi jeꞌ reꞌ quinoꞌjbal take cꞌacharel reꞌ hin nibiraj aweh tak i wili: Nicꞌ aj wach quiwaꞌric take cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ quicojbic ta wach nicꞌuhbal chiwach rikꞌijil nicꞌacharic ayuꞌ? \v 32 Reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ quiwaꞌric take reꞌ, jeꞌ na ricab quiwaꞌric take juntuhm ok chi aj ux jeꞌ wili noꞌjbal xcaꞌn: Junpech, naxquimol qui̱b pan cꞌaybal i juntuhm chi aj ux reꞌreꞌ, ruꞌum chi maꞌ haj ta wilic quicꞌoꞌnic xca̱j wi̱ꞌ oquic, jeꞌ wili xkꞌormojic queh cuꞌum quichꞌi̱l: \p ‹Xa paꞌ jaric cꞌoꞌnic xkaꞌn ribanaric maꞌ xawa̱j ta tak kihchꞌiljic. Xojcoꞌnic chi xkaꞌn banoj su̱b chi xa suk chic pan kacꞌux, maꞌ xaꞌn ta woꞌ aso̱n tak. Xkaꞌn woꞌ cꞌoꞌnic xa kokꞌim chic jeꞌ ricab ncaꞌn nanquimic jenoꞌ hab wach, maꞌ xaꞌn ta woꞌ awokꞌim tak, nqui banol queh. \p \v 33 «Jeꞌ aj reꞌ noꞌjbal nikꞌor chi ncaꞌn take tinamit maꞌ quicojbic ta wach nicꞌuhbal reꞌreꞌ maj naxwihꞌic i Wa̱n aj kahsem haꞌ chi quicꞌuhbaljic, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh Wa̱n ruꞌum nquilow chi reꞌreꞌ cucꞌlam xilac ricuy riwaꞌ riha̱ꞌ eh chi maꞌ no̱j ta woꞌ pan tak ninkꞌi̱j: \p ‹Reꞌ winak reꞌreꞌ, maꞌ suk ta pa̱m na̱ maj cajawil maꞌ tob laj uxlabal nbehsenic reh, nqui take. \p \v 34 «Reꞌ chic yuꞌna chi wilqui̱n chi cꞌuhbalanic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, jeꞌ wili nquikꞌor wi̱n ruꞌum nquilow chi niban niwaꞌ niha̱ꞌ eh chi nicꞌuꞌlej na̱ ojic pan tak ninkꞌi̱j: \p ‹Chakꞌor je winak reꞌ, xa suk reh wiꞌc haꞌ eh xa ricꞌuꞌlej woꞌ na̱ ojic pan tak ninkꞌi̱j reꞌ no̱j rimol wi̱ꞌ ri̱b cu̱cꞌ take wilic quibiral chi aj mahc, jeꞌ ricab take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, nqui take wi̱n. \p \v 35 «Ru̱cꞌ aj nquikꞌor take cꞌacharel reꞌreꞌ til cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi reꞌ Dios maꞌxta soꞌ rinoꞌjbal ru̱cꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, raj i hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ take cꞌacharel reꞌ yeꞌo̱j chic quiwaꞌric ruꞌum i Dios chi racꞌu̱n rixkꞌu̱n take maꞌ jeꞌ ta reꞌ nquikꞌor, reꞌ laꞌ nquikꞌor ruꞌ chi reꞌ Dios kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinoꞌjbal wilic, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xbuchꞌuric // pan ncꞌohnic laj ikꞌo̱m \p \v 36 Ar aj woꞌ pan tinamit reꞌreꞌ, jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ wili xikꞌor reh i Jesus: \p «Chacuy Ha̱w, ojok ti aban cho awaꞌ wu̱cꞌ pa nipa̱t, nqui reh. \p Naxponic i Jesus pa ripa̱t i winak reꞌreꞌ, xoquic nah me̱xa eh xoquic chi wiꞌc. \p \v 37 Chipam i tinamit reꞌreꞌ wilic woꞌ jenaj ixok wilic ribiral chi aj mahc. Reꞌ ixok reꞌreꞌ naxibiraj chi reꞌ Jesus wiꞌc riban pa ripa̱t i winak reꞌreꞌ, xicꞌahmaj cho jenaj tꞌuch cꞌola̱b wilic ncꞌohnic laj ikꞌo̱m chipam eh xo̱j ru̱cꞌ Jesus. \v 38 Naxponic pa ripa̱t i winak reꞌreꞌ xijil cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus eh xitzꞌuka̱ꞌ jok ri̱b juꞌ ro̱k. Chiri̱j ruꞌ xitokꞌa̱ꞌ okꞌic, xitꞌaksaj take ro̱k i Jesus ru̱cꞌ ri̱s nakꞌ wach eh naxichiksaj take ro̱k i Jesus ru̱cꞌ rismal na̱, xitzꞌub take eh xibuchꞌ woꞌ take chipam ncꞌohnic laj ikꞌo̱m. \v 39 Naxilow i cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi jeꞌ reꞌ xiban ixok reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p «Ha̱ꞌ, wi ta nak reꞌ winak wili aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, xirak nak chic chiri̱j chi reꞌ ixok ntzꞌaꞌanic cok reh take ro̱k maꞌxta chic soꞌ ricorquil ricꞌacharic maj wilic ribiral chi aj mahc, nqui xikꞌor pa ricꞌux. \p \v 40 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh Simon: \p «Simon, jenaj kꞌoric nwa̱j nikꞌorom aweh, nqui reh. \p —Tare̱t Ha̱w, chakꞌor cho, nqui Simon. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p \v 41 «Junpech cho, quib take winak wilic quicꞌa̱s ru̱cꞌ jenaj aj yeꞌol quime̱l. Reꞌ ricꞌa̱s i jenaj, laj pech chic niqꞌuic johtok riqꞌuihal chiwach ricꞌa̱s i jenaj. \v 42 Naxponic rikꞌijil i tojbal reh quicꞌa̱s, maꞌ hab ta wach queh quib aj cꞌa̱s reꞌreꞌ xiban canar ritojoric ricꞌa̱s. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ aj yeꞌol quime̱l xcꞌulic pa ricꞌux ricuyuric quimahc. Yuꞌna kꞌuruꞌ Simon, hab wach queh quib aj cꞌa̱s reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ritioxbal xicꞌuhtaj ru̱cꞌ aj yeꞌol quime̱l nanakꞌor i hat? nqui Jesus. \p \v 43 Chalic Simon jeꞌ wili xikꞌor: \p «Nanikꞌor hin, reꞌ woꞌ i yohbal wach qꞌuihal ricꞌa̱s xcuyuric, nqui xikꞌor. \p —Jeꞌ reꞌ, coric xakꞌor, nqui Jesus. \p \v 44 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Jesus xilow jok ixok reꞌreꞌ eh jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh Simon: \p «Simon, chawilow riban ixok wili: Jeꞌ ricab chi hin ta nak jenaj rula̱ꞌ reꞌ xincꞌulic lok pa ripa̱t, reꞌreꞌ xitzꞌaj take wo̱k maꞌ reꞌ ta nchel ru̱cꞌ haꞌ, til peꞌ ru̱cꞌ laꞌ ri̱s nakꞌ wach xiban. Jeꞌ woꞌ chic xichiksaj peꞌ take wo̱k maꞌ reꞌ ta ru̱cꞌ jenaj quich til laꞌ ru̱cꞌ rismal i na̱. Raj nchel hat naxincꞌulic lok pan apa̱t, xa ta nak xayew soꞌ tzꞌajbal wo̱k. \v 45 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor chi maꞌ ru̱cꞌ ta woꞌ risukquil acꞌux xinacꞌul pan apa̱t maj maꞌ xinatzꞌub ta chi nitioxjic, raj ixok wili maꞌ rimay ta ritzꞌuburic take wo̱k \v 46 eh jeꞌ woꞌ, maꞌ xinahiꞌlsaj ta chi coric maj maꞌ xabuchꞌ ta woꞌ nina̱ ru̱cꞌ ikꞌombal wach nahis, raj ixok wili til xibuchꞌ take wo̱k ru̱cꞌ ncꞌohnic laj ikꞌo̱m qꞌuih ritzꞌakil. \v 47 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ Simon, reꞌ hat xakꞌor chi reꞌ yohbal wach qꞌuihal ricꞌa̱s xcuyuric, reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ritioxbal xicꞌuhtaj chiwach aj yeꞌol quime̱l, raj i mahnicꞌ ti ricꞌa̱s xcuyuric, mahnicꞌ woꞌ ti ritioxbal xicꞌuhtaj. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh chi reꞌ ixok wili til wehtꞌalim i hin chi yohbal wach qꞌuihal rimahc xcuyuric maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic ritioxbal xicꞌuhtaj wu̱cꞌ, nqui Jesus reh. \p \v 48 Chiri̱j aj reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ: \p «Tu̱t, reꞌ amahc cuyu̱j chic chiꞌnchel, nqui reh. \p \v 49 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take richꞌi̱l i Simon reꞌ wiꞌc ncaꞌn cok chꞌi̱l Jesus, jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Chaj ti jaric rajawric i winak wili pa ricꞌux chi xikꞌor reh ixok reꞌreꞌ chi cuyu̱j chic rimahc? nqui take chi quiwach. \p \v 50 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok ojic chic reh ixok reꞌreꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Le̱y, reꞌ amahc xnicuy chic yuꞌna maj reꞌ hat xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j chi wilic wajawric chi ricuyuric amahc. Yuꞌna kꞌuruꞌ tisoljen je pan apa̱t eh reꞌ sukquil cꞌuxlis riyew i Dios wihꞌok awu̱cꞌ, nqui reh. \c 8 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j jenaj aj tico̱l \p \v 1 Nok ritikim chic juꞌ rojic pa riyukꞌul i Calile̱ya, reꞌ Jesus xikꞌor queh tinamit i holohic laj ribiral wili chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel. Jeꞌ reꞌ rikꞌor naribehsaj pa̱m take nimak chi cucꞌ tak tinamit wilque̱b chipam i yukꞌul reꞌreꞌ nok cꞌahchiꞌ ribe̱h richꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel, \v 2 chꞌi̱l woꞌ take quib xib ixok reꞌ xicꞌsaj quiyaꞌbilal jeꞌ ru̱cꞌ nquicoj take maꞌ tob laj uxlabal. Jeꞌ ricab i Mari̱ya reꞌ ribihnej woꞌ chi aj Majta̱la, reꞌ wuku̱b chi maꞌ tob laj uxlabal xesmejic lok ru̱cꞌ, reꞌ woꞌ jenaj chiri̱j i Jesus, \v 3 chꞌi̱l tiꞌ Susa̱na, chꞌi̱l tiꞌ Juwa̱na reꞌ rehqꞌue̱n i Cu̱sa aj ilol camanom chipam ripa̱t i Hero̱res. Reꞌ take ixok reꞌreꞌ maꞌ xa ta nquitahkej i Jesus, nquitoꞌbej laꞌ ru̱cꞌ tumi̱n, jeꞌ ricab ncaꞌn woꞌ take toco̱m chic ixok quitahkanic woꞌ reh Jesus. \p \v 4 Nok ihchꞌilimaj cuꞌum take raj tahkanel chiꞌnchel reꞌreꞌ, pan jenaj kꞌi̱j jeꞌ wili jenaj jalwach kꞌoric xikꞌor Jesus queh juntuhm chi cꞌacharel xquimol qui̱b ru̱cꞌ reꞌ chalanak take chi sut tinamit: \p \v 5 «Junpech jenaj winak xo̱j tico̱l rija̱ꞌ chipam riyeꞌa̱b. Reꞌreꞌ xoquic je chi tic xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ banoj tic ocronak take wi̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ xa chaquilej je aweh ncaꞌn. Ruꞌum aj reꞌ wilic take xikajic pan be̱h, xyakꞌaric quipa̱m cuꞌum take behel eh xicꞌuxuric cuꞌum take cucꞌ tzꞌiquin. \v 6 Wilic woꞌ rija̱ꞌ xikajic xilac tak abaj xipokꞌ nak cho xa reꞌ laꞌ xichikic maj reꞌ ritzꞌi̱ꞌ ra̱ꞌ maꞌ xirak ta rex laj acꞌal. \v 7 Wilic woꞌ rija̱ꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x, xipokꞌ woꞌ nak cho xa reꞌ laꞌ naxtzꞌaparic quina̱ cuꞌum take qꞌui̱x xiqꞌuihic ti johtok chi nok chiwach take tic reꞌreꞌ, xiquimic je. \v 8 Wilic aj take rija̱ꞌ jeꞌ reꞌ xquicꞌul, xa reꞌ laꞌ wilic woꞌ take rija̱ꞌ xikajic pan holohic laj acꞌal, reꞌ cok take reꞌ xipokꞌ cho chi coric eh naxiqꞌuihic johtok kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xiwachanic cu rehtal xiwachej hoꞌcꞌahl (100) tꞌohr i juꞌjun wal, nqui xikꞌor Jesus. \p Naxicohlaj rikꞌormojic i jalwach kꞌoric wili i Jesus, xijohsaj pa̱m rikꞌorbal eh jeꞌ wili xikꞌor queh xquimol qui̱b ar: \p «Reꞌ kꞌas axiquin tak chi birinic camanok aweh tak chi rirakmajic chiri̱j reꞌ xnikꞌor lok wili, nqui Jesus. \s1 Reꞌ risakomsjic wach take qui̱b // chi jalwach kꞌoric kꞌoro̱j lok \r (Mt. 13.10-17; Mr. 4.10-12) \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ take raj tahkanel i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 10 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ hab ta nak wach nehtꞌalanic reh ribiral chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel, raj laꞌ yuꞌna reꞌ hat-tak xyeꞌeric chic kꞌab aweh tak chi narisakomjic wach aweh tak reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nanikꞌorom aweh tak chaj bih nelic wi̱ꞌ i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ raj nchel take junleh reꞌ maꞌ quitahkanic ta wi̱n, xa ru̱cꞌ jalwach kꞌoric nanikꞌorom queh niCꞌuhbal reh chi maꞌ eta nquirak chiri̱j reꞌ niban on reꞌ nikꞌor, to̱b ta nak nquilow on to̱b ta nak quibiraj. \v 11 Reꞌ jalwach kꞌoric reꞌreꞌ jeꞌ aj wili nelic wi̱ꞌ: Reꞌ take ijaꞌ rijalwachej riCꞌuhbal i Dios cꞌahchiꞌ nikꞌorom. \v 12 Reꞌ ijaꞌ xkajic pan be̱h eh xcꞌuxuric ruꞌum tzꞌiquin rijalwachej i niCꞌuhbal maꞌ nquicꞌol ta pan ca̱mna take tinamit nanquibiraj eh ruꞌum reꞌ ncꞌulic lok aj Yahm chi resmejic lok pan ca̱mna reh chi maꞌ eta nquiyew quicꞌux ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ reꞌ riban aj Yahm reh chi maꞌ eta quicoꞌljic. \p \v 13 «Reꞌ chic take ijaꞌ xikajic xilac tak abaj rijalwachej i niCꞌuhbal xa suk chic quicꞌux nanquibiraj take cꞌacharel, xa reꞌ laꞌ maꞌ nquichop ta quicꞌux ru̱cꞌ chi coric, xa jeꞌ quicab junwal ok chi tic maꞌ cha̱m ta kajanak riraꞌil pan acꞌal. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xa juncꞌam ti nquicoj wach niCꞌuhbal eh jeꞌ reꞌ nikꞌor chi ncaꞌn maj naquipajaric ilbal reh wi xquicoj wach chi coric, nquicana̱ꞌ woꞌ chic rinimjic. \p \v 14 «Reꞌ take ijaꞌ xikajic xilac tak qꞌui̱x rijalwachej i niCꞌuhbal nquibiraj take cꞌacharel, xa reꞌ laꞌ nquitzꞌap jok na̱ pan ca̱mna ruꞌum nquiyew quicꞌux chi risiqꞌuiric quibihomal pan quicꞌacharic. Ru̱cꞌ lahtzꞌil nquicoj chi quina̱ reh chi naquiwihꞌic chi suk quicꞌux, reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xa jeꞌ quicab junwal ok chi tic maꞌ nwachanic ta eh jeꞌ reꞌ nikꞌor chi ncaꞌn maj reꞌ take reꞌ maꞌ ncaꞌn ta ribanaric haj wilic rikꞌor niCꞌuhbal. \v 15 Reꞌ take ijaꞌ xikajic pan holohic laj acꞌal rijalwachej i niCꞌuhbal nquibiraj take cꞌacharel holohic wach quinoꞌjbal. Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ ruꞌum nok nquichop quicꞌux ru̱cꞌ niCꞌuhbal nquibiraj, no̱j woꞌ caꞌn chi aj banol take reh chaj bih ra̱j i Dios to̱b ta cꞌolok lok tiꞌcꞌaxic chi quina̱. Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ jeꞌ na quicab junwal ok chi tic xa cꞌahchiꞌ woꞌ chi wachanic. \p \v 16 «Reꞌ niCꞌuhbal jeꞌ woꞌ ricab jenoꞌ sakombal. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj maꞌ hab ta wach rikop jenoꞌ sakombal reh chi naritacꞌa̱b na̱ pan jenoꞌ tzꞌak acꞌal xun, on reh chi naricꞌolom cok rehquen jenoꞌ yoca̱b, ritꞌuya̱ꞌ laꞌ johtok wa taxa̱j sakombal queh take quiꞌoquic cok pan pa̱t. Jeꞌ woꞌ reꞌ niCꞌuhbal maꞌ cꞌahchiꞌ ta nicꞌolom chi quiwach i tinamit, cꞌahchiꞌ laꞌ nikꞌorom lok queh. \v 17 Jeꞌ reꞌ niban maj reꞌ niCꞌuhbal, reꞌreꞌ risakomonej pa̱m quicapew-bal take cꞌacharel reh chi naquehtꞌalim chiꞌnchel rinoꞌjbal i Dios, jeꞌ ricab riban i sakombal chiꞌnchel risakomej, maꞌxta bih wilic chi maꞌ ta nak enrakmajic, on chi maꞌ ta nak enilmijic wach ruꞌum risakomil i sakombal. \p \v 18 «Yuꞌna kꞌuruꞌ chi sakomomaj chic wach aweh tak i qui̱b chi jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, chacoj tak rehtal nicꞌ wach ribirmijic niCꞌuhbal enaꞌn tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi wilic acꞌux tak chi rinimjic, reꞌ Dios til nariyeb aweh tak chi na̱rakam tak chiri̱j rinoꞌjbal. Raj wi maꞌxta acꞌux tak chi rinimjic, maꞌ xa reꞌ ta eriban chi maꞌ eta narak tak chiri̱j rinoꞌjbal, narimakꞌam laꞌ woꞌ aweh tak i haj nak ti wilic i noꞌjbal nakꞌor tak chi xatijej tak ru̱cꞌ niCꞌuhbal, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌor ribiral chi reꞌ take quiniminic reh riCꞌuhbal i Dios kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ take chiwach \r (Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35) \p \v 19 Chi cu cꞌahchiꞌ woꞌ chi kꞌoric i Jesus, xponic i ritu̱t chꞌi̱l take richa̱kꞌ ar reꞌ wilic wi̱ꞌ. Ruꞌum nok maꞌ xcaꞌn ta cok canar oquic ru̱cꞌ ruꞌum reh riqꞌuihal i tinamit quimolom qui̱b chiri̱j, \v 20 jeꞌ wili xkꞌormojic cok reh: \p «Reꞌ atu̱t chꞌi̱l take acha̱kꞌ wilque̱b lok rij pa̱t nca̱j ca̱t quikꞌoꞌrem, nqui take cok reh Jesus. \p \v 21 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b ar: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ nabiraj tak eh nanimej tak riCꞌuhbal i Dios reꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom, kꞌe̱ꞌ hat-tak lo̱kꞌ chi niwach. Jeꞌ na ricab hat-tak nitu̱t nicha̱kꞌ chi niwach, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌuhtaj rinimal rajawric // china̱ i rinimal te̱w \r (Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41) \p \v 22 Nok cu cꞌahchiꞌ chi cꞌuhbalanic pa riyukꞌul Calile̱ya, pan jenaj kꞌi̱j reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh raj tahkanel: \p «Kojkꞌahxok tak je pan cano̱wa chi juntar maꞌ laj haꞌ wili, nqui queh. \p Jeꞌ reꞌ naxiꞌoquic je pan jenaj nim laj cano̱wa \v 23 eh nok naquibe̱h chic je nah haꞌ, reꞌ Jesus xkajic chi wiric. Juncꞌam chic ruꞌ, xchalic jenaj rinimal cow laj te̱w cu rehtal xucsaj take ribohl haꞌ. Reꞌ take raj tahkanel, naxquilow chi pan yohbal chic wilque̱b maj xa cucꞌ tak nak chic maꞌ nsoljic quicano̱wa chi quehqueh ruꞌum ribohl i haꞌ, \v 24 xo̱j quicꞌaꞌsaj wach i Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Ajabe̱s aj tijinel, cꞌaꞌchok awach! Nakacuxꞌic yuꞌna, nqui take reh. \p Reꞌ Jesus xuctic cho eh jeꞌ wili xikꞌor: \p «Tipa̱ꞌ hat te̱w eh tituklujok hat haꞌ, nqui xikꞌor. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xpaꞌlajic i te̱w eh tuklujic woꞌ ti i haꞌ. \v 25 Reꞌ take raj tahkanel naxquilow nicꞌ wach xiban i Jesus, xsahchic quicꞌux eh jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Reꞌ cok i Jesus wili til niqꞌuic woꞌ chic na̱ rajawric. Maꞌ xa ta reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal quibirinic chiwach, jeꞌ laꞌ woꞌ i te̱w chꞌi̱l i haꞌ quibirinic woꞌ kꞌoric chiwach, nqui take. \p Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ xiyoꞌjic chiwach ransil i te̱w chꞌi̱l ribohl i haꞌ, reꞌ Jesus xinak take raj tahkanel chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat-tak maꞌ xatyoꞌjic ta nak tak, xachꞌica̱ꞌ laꞌ nak acꞌux tak chiri̱j rajawric Dios, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj winak aj Cara̱ra wilic maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ \r (Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20) \p \v 26 Chiri̱j ruꞌ reꞌ Jesus quichꞌi̱l take cablaj chi raj tahkanel xikꞌahxic lok juntar haꞌ pan quiyukꞌul take aj Cara̱ra reꞌ cꞌul haꞌ take chꞌi̱l quiyukꞌul aj Calile̱ya. \v 27 Xa reꞌ woꞌ ti xiꞌelic lok pan nim laj cano̱wa xchalic chi quicꞌuluric jenaj winak aj Cara̱ra. Reꞌ winak reꞌreꞌ najtir chic chopo̱j na̱ ricꞌacharic cuꞌum take maꞌ tob laj uxlabal eh ruꞌum reꞌ naribe̱h chi maꞌxta chic risoꞌ chiri̱j eh maꞌ ncꞌacharic ta woꞌ chic pa ripa̱t, xa ar laꞌ chic nah a̱mna chi xilac tak rijulil camnak ncꞌacharic. \v 28 Jeꞌ aj reꞌ nok cꞌahchiꞌ rijilim cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus, xchowonic johtok chi xa tohlic chic pa ralak eh jeꞌ wili xikꞌor naxponic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach: \p «Chacuy Jesus, maꞌ quinayew pan tiꞌcꞌaxic. Chaj bih nimahc awu̱cꞌ i hat rAcꞌu̱n i Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric chi naquinayeb pan tiꞌcꞌaxic? nqui reh. \p \v 29 Jeꞌ reꞌ xikꞌor maj pꞌuht rikꞌorom reh maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ chi narelic lok ru̱cꞌ i winak reꞌ najtir ripꞌutum cho richoporic na̱ ricꞌacharic eh qꞌuih pech woꞌ ricꞌam je pan tak yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, nariyew ransil chi ritꞌupuric je take cꞌaham chꞌihchꞌ nbacꞌaric wi̱ꞌ cuꞌum i tinamit. \v 30 Jeꞌ reꞌ ajic nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ ritꞌerem lok i maꞌ tob laj uxlabal, xibiraj woꞌ reh chi jeꞌ wili: \p «Chaj bih abihnal? nqui reh. \p —Tuhbil nibihnal, nqui maꞌ tob laj uxlabal. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor maj kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take chi maꞌ tob laj uxlabal oconak take cho ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ. \p \v 31 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ naxibiraj chi naritakꞌabjic je chꞌi̱l take richꞌi̱l ar chipam richamil i jul cahk reꞌ nquicꞌul wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic take quich maꞌ tob laj uxlabal, tohkꞌ ripahkam ricuyuric reh Jesus chi maꞌxta ritakꞌabjic je ar chꞌi̱l take richꞌi̱l. \v 32 Chi jeꞌ reꞌ xquipahkaj reh Jesus chi ar chic nacoquic cu̱cꞌ juntuhm chi riqꞌuihal ahk wiꞌc ncaꞌn je maꞌ naht ta chiwach jenaj yu̱kꞌ. Xa reꞌ woꞌ ti xyeꞌeric kꞌab queh ruꞌum Jesus, \v 33 reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal ar chic xiꞌoquic cu̱cꞌ take ahk reꞌreꞌ, reꞌ xa cajamem chic qui̱b xikajic jok chiwach paꞌlic laj yu̱kꞌ wilque̱b wi̱ꞌ cu rehtal xiꞌo̱j kꞌehbok chipam maꞌ laj haꞌ reꞌ xijihkꞌic wi̱ꞌ chiꞌnchel. \v 34 Ar aj ruꞌ reꞌ take aj chaꞌjem ahk naxquilow chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric, xa cajamem chic qui̱b xiꞌo̱j pan tak abi̱x eh jeꞌ woꞌ chipam cok i tinamit reꞌreꞌ chi rikꞌormojic ribiral chaj bih xcꞌuluric. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take cꞌacharel aj Cara̱ra \v 35 xquicana̱ꞌ cho quitinami̱t, xiꞌo̱j chi riliric chaj bih xcꞌuluric. Naxiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ Jesus, xquirak chi richꞌi̱l chic i winak reꞌ xiꞌelic lok take maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xquilow chi reꞌ winak reꞌreꞌ tzꞌuklic chic cok chi ribirmijic ricꞌuhbal i Jesus jeꞌ woꞌ chi wilic chic risoꞌ chiri̱j eh chi naꞌlic chic reh i kꞌoric riban, kꞌe̱ꞌ naxoquic cho quiyoꞌjic chiwach i Jesus. \v 36 Jeꞌ reꞌ xcaꞌn to̱b ta woꞌ reꞌ take jarub paꞌ xquiwachej chi coric reꞌ chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ, xquikꞌor woꞌ nak ricorquil nicꞌ wach i cowjic xiban i winak reꞌreꞌ, reꞌ wilic nak take maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ. \v 37 Ruꞌum quiyoꞌjic xchalic take tinamit aj Cara̱ra, tohkꞌ quipahkam reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Chacuy Ha̱w, telen je chi kaxilac, nqui take reh. \p Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Jesus xelic cho chi quixilac eh naxoquic cok pan nim laj cano̱wa chꞌi̱l take raj tahkanel chi naquichopom je quibe̱h, \v 38 reꞌ winak reꞌ chopo̱j nak na̱ ricꞌacharic ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal, jeꞌ wili tohkꞌ ripahkam reh Jesus: \p «Chacuy ha̱w, chayew kꞌab wi̱n chi equino̱j chawi̱j, nqui reh. \p Raj laꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh winak reꞌreꞌ, naxichꞌak cahnok chi chi̱ꞌ haꞌ: \p \v 39 «Tisoljen je pan apa̱t eh chakꞌor queh awas acha̱kꞌ i rinimal wach atoꞌbil xiban i Dios awu̱cꞌ, nqui Jesus. \p Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ reꞌ winak reꞌreꞌ xo̱j woꞌ pa ripa̱t eh naxponic pa ritinami̱t, cꞌul xesaj ribiral rinimal cꞌaxo̱j xiban i Jesus pa ricꞌacharic. \s1 Reꞌ ixok xiqꞌuic riyaꞌbilal nok // reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ rojic pa ripa̱t // i maꞌ Ja̱yro \r (Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43) \p \v 40 Chiri̱j chic ruꞌ naxelic cho pan quiyukꞌul take aj Cara̱ra, reꞌ Jesus xsoljic woꞌ chic je pan quiyukꞌul aj Calile̱ya. Reꞌ take reꞌ kꞌe̱ꞌ xsukbic quicꞌux naxquilow wach maj xa cꞌahchiꞌ chic cuyꞌem chi nariponic woꞌ chic cu̱cꞌ. \v 41 Jeꞌ aj reꞌ pan jenaj kꞌi̱j xponic ru̱cꞌ Jesus i jenaj winak Ja̱yro ribihnal nim riwaꞌric chi quixilac take cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌreꞌ naxixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach, xa nchꞌuk chic ricꞌux xipahkaj reh Jesus chi narojic pa ripa̱t \v 42 maj reꞌ xa jenaj woꞌ ti chi rixkꞌu̱n reꞌ cablaj na ha̱b wilic reh xa chic qꞌuisi̱n maꞌ nquimic ruꞌum riyaꞌbilal. Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xo̱j chiri̱j eh nok cꞌahchiꞌ rojic, qꞌuihal tinamit xa nquilutzꞌej chic quib chiri̱j chi ritahkaljic je. \p \v 43 Chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ wilic jenaj ixok wilic jenaj riyaꞌbilal cꞌaxic wach. Reꞌ riyaꞌbilal ixok wili reꞌ chi reꞌ ritzꞌajo̱j reꞌ nchalic chiri̱j eli̱c poh xa cꞌahchiꞌ chic cho chiri̱j chi xa maꞌxta chic rikꞌijil eh cablaj chic ha̱b ripꞌutum cho reh chi jeꞌ reꞌ. Ruꞌum reh riyaꞌbilal reꞌreꞌ, chiꞌnchel i ritzꞌa̱k wilic xisach cu̱cꞌ take aj ikꞌomonel, xa reꞌ laꞌ maꞌ jenoꞌ queh xrakbic rikꞌomal riyaꞌbilal. \v 44 Jeꞌ aj reꞌ, xa chiwach woꞌ i juncꞌam reꞌreꞌ nok reꞌ ixok reꞌreꞌ xijil cok ri̱b chiri̱j i Jesus eh xitzꞌaꞌj cok ro̱k i suꞌt rijela̱ꞌ nah teleb ruꞌ, ximay woꞌ ti je riyaꞌbilal reꞌreꞌ. Chi jeꞌ reꞌ xcahnic woꞌ chic pa riwi̱ꞌ i ripohal. \v 45 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Hab wach xtzꞌaꞌanic wi̱n? nqui xikꞌor. \p —Maꞌ hab ta wach cꞌahchiꞌ ritzꞌaꞌanic aweh, nqui take tinamit. \p Nok jeꞌ reꞌ xquikꞌor i tinamit, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor cok reh Jesus: \p «Ajabe̱s aj tijinel keh, hab wach xtzꞌaꞌanic wi̱n, tiqui. Maꞌ nawil ta na chi reꞌ take riqꞌuihal tinamit cꞌahchiꞌca̱t quiminlom eh cꞌahchiꞌca̱t quilutzꞌum? nqui xikꞌor reh. \p \v 46 Ar reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Reꞌ ransil i wajawric chi resmejic lok yaꞌbilal xwicꞌraj chi wilic jenoꞌ yaꞌbilal xesaj lok. Ruꞌum aj reꞌ wehtꞌalim chi wilic xtzꞌaꞌanic wi̱n, nqui Jesus. \p \v 47 Reꞌ ixok reꞌreꞌ naxilow chi maꞌ xpohyic ta na̱ i xiban, xa ntꞌortꞌotic chic i ra̱mna xchalic rixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach i Jesus. Jeꞌ reꞌ nok chi quiwach take riqꞌuihal i tinamit jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Chiwach i juncꞌam nok reꞌ hin xnitzꞌaꞌj cok asoꞌ xiqꞌuic je niyaꞌbilal, nqui reh. \p Chiri̱j chic reꞌ xisakomej woꞌ wach reh Jesus chaj bih riwi̱ꞌ naxitzꞌaꞌj cok i risoꞌ. \v 48 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Le̱y, reꞌ hat xiqꞌuic je ayaꞌbilal ruꞌum chi xacoj wach chi wilic wajawric chi icꞌsinic yaꞌbilal. Yuꞌna kꞌuruꞌ tisoljen je pan apa̱t ru̱cꞌ i sukquil cꞌuxlis xiyew aweh i Dios, nqui reh. \p \v 49 Cu kꞌoric aj woꞌ riban i Jesus ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ, jenaj winak xchalic pa ripa̱t i maꞌ Ja̱yro reꞌ jenaj queh aj cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xponic chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w, reꞌ awixkꞌu̱n juncꞌam chic riquimic je. Chakꞌor reh ajabe̱s aj tijinel wili chi maꞌ richꞌey chic ri̱b chi ojic pan apa̱t, nqui reh. \p \v 50 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Ja̱yro: \p «Ma̱pohꞌaj acꞌux maꞌ Ja̱yro. Chachꞌica̱ꞌ laꞌ acꞌux chiwi̱j chi wilic wajawric chi quicꞌaꞌchsjic take camnak eh reꞌ awixkꞌu̱n ewoꞌ chic ncꞌacharic cho, nqui reh. \p \v 51 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ xquitik juꞌ cojic eh xiꞌo̱j cꞌolok pa ripa̱t i maꞌ Ja̱yro. Ar reꞌ Jesus maꞌ xa̱j ta chi hab wach xoquic cok chiri̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ ixkꞌun, xa reꞌ ti wach i maꞌ Luch chꞌi̱l i maꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n eh chꞌi̱l woꞌ take ritu̱t raja̱w ixkꞌun xiꞌoquic cok chiri̱j. \v 52 Naxiꞌoquic aj cok pan pa̱t, chiꞌnchel take wilque̱b ar xa tiꞌ chic pan quicꞌux okꞌic ncaꞌn chiri̱j ixkꞌun. Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ rixkꞌu̱n maꞌ Ja̱yro wili maꞌ camnak ta wiric laꞌ riban. Jeꞌ reꞌ nok chamay tak wi̱n okꞌic, nqui queh. \p \v 53 Reꞌ take tinamit xiꞌoquic chi riseꞌljic i Jesus maj quehtꞌalim chi reꞌ ixkꞌun camnak chic. \v 54 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus xichꞌihlej johtok chi kꞌab ixkꞌun reꞌreꞌ eh cow xikꞌor reh chi jeꞌ wili: \p «Ixkꞌun, tucten cho, nqui reh. \p \v 55 Xa chiwach woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ ixkꞌun xcꞌacharic woꞌ chic cho eh xuctic johtok chiwach riyoca̱b. Ar ajic reꞌ Jesus xikꞌor queh ritu̱t raja̱w chi naquiyeb riwaꞌ riha̱ꞌ. \v 56 Jeꞌ woꞌ, xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ xcꞌuluric wili maꞌ hab wach aj eh nakꞌor tak lok ribiral, nqui queh. \p Reꞌ take ritu̱t raja̱w xquibiraj i xikꞌor i Jesus chi xa nsahchic chic quicꞌux ru̱cꞌ xcꞌulmujic lok reꞌreꞌ. \c 9 \s1 Reꞌ Jesus xiyew rajawric quikꞌorbal // take cablaj chi nahsil raj tahkanel \r (Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13) \p \v 1 Nok cu wilic pa riyukꞌul Calile̱ya, pan jenaj kꞌi̱j reꞌ Jesus ximol quiwach take cablaj chi nahsil raj tahkanel eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Tinipahba̱ꞌ tak chi wihꞌok awajawric tak chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel choplic quina̱ cuꞌum, jeꞌ woꞌ chi resmejic lok quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b, nqui queh. \p \v 2 Ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ je take cu̱cꞌ i tinamit chi quicowsjic take yowaꞌi̱b jeꞌ woꞌ chi rikꞌormojic queh chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel. \v 3 Jeꞌ woꞌ, xkꞌormojic woꞌ queh chi jeꞌ wili ruꞌum Jesus naxiꞌo̱j: \p «Maꞌxta bih aweh tak na̱cꞌamam tak je reh wach abe̱h tak ruꞌum aloqꞌuem ti awi̱b na̱wojic tak. Chi jeꞌ aj reꞌ ma̱cꞌam je achꞌimim tak, ma̱cꞌam je awaꞌ aha̱ꞌ tak, ma̱cꞌam je atzꞌa̱k tak eh ma̱cꞌam woꞌ chic jenoꞌ ajalba̱l tak. \v 4 Wi xatquicꞌul pan jenoꞌ tinamit reꞌ na̱ponic tak wi̱ꞌ, to̱b ta xa nicꞌ paꞌ ti wach i pa̱t nariyeꞌjic wi̱ꞌ apatal tak, ar tiwi̱ꞌ tak cu rehtal chic telic tak je chipam tinamit reꞌreꞌ. \v 5 Tzꞌa̱b ruꞌ wi maꞌ xatquicꞌul tak chipam tinamit reꞌreꞌ telen tak je ar eh chi quiwach take cꞌacharel reꞌreꞌ chapuh tak lok i poklaj pa ro̱k aper-xijab tak, reh chi enquirak chiri̱j chi reꞌ Dios naritakꞌa̱b cho tiꞌcꞌaxic chi quina̱, nqui xkꞌormojic queh ruꞌum Jesus. \p \v 6 Nok quibiram chic take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take cablaj reꞌreꞌ xiꞌo̱j woꞌ pan tak tinamit eh xquikꞌor i holohic laj kꞌoric chi reꞌ Dios xichop chic quina̱ chi kꞌatal kꞌoric. Jeꞌ woꞌ, xquicowsaj woꞌ take yowaꞌi̱b wilque̱b chipam take tinamit xiꞌiqꞌuic ponok wi̱ꞌ. \v 7 Nok reꞌ take cablaj reꞌreꞌ cꞌahchiꞌque̱b chi ribanaric i camanic xyeꞌeric je chi quina̱, reꞌ Hero̱res reꞌ nkꞌatbic kꞌoric chipam riyukꞌul Calile̱ya chꞌi̱l i Pere̱ya, naxibiraj ribiral i Jesus kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux maj chi quixilac take tinamit ribiraj chi wilic take jeꞌ wili nquikꞌor chiri̱j i Jesus: \p «Reꞌ ranxelex i Wa̱n aj kahsem haꞌ xcꞌacharic woꞌ chic cho eh reꞌreꞌ wilic ru̱cꞌ i Jesus, nqui nquikꞌor. \p \v 8 Wilic woꞌ nquikꞌor chi reꞌ Eli̱yas reꞌ kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir kꞌi̱j wilic woꞌ chic chi quixilac ruꞌum chi xuctic cho chi quixilac camnak. Wilic woꞌ take quikꞌoric chi jenoꞌ chic richꞌi̱l i Eli̱yas jeꞌ ru̱cꞌ rich kꞌorol cho riCꞌuhbal i Dios xuctic woꞌ cho chi quixilac camnak. \v 9 Ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p «Reꞌ nquikꞌor i tinamit chiri̱j i winak reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ ncꞌulic lok ribiral pa nixiquin. Hab woꞌ wach i winak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ? Reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌ reꞌ ta Wa̱n aj kahsem haꞌ maj reꞌ Wa̱n til hin xintakꞌanic reh riyocꞌoric lok i na̱, nqui pa ricꞌux. \p Jeꞌ reꞌ nok, xa ji̱kꞌ chic pa ricꞌux chi narinaꞌbem hab wach i Jesus. \s1 Reꞌ quiqueteric take cablaj ikꞌob // lajcꞌahl chi tinamit xiban i Jesus \r (Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Jn. 6.1-14) \p \v 10 Chiri̱j aj wili naxquicohlaj cho camanic take cablaj chi nahsil raj tahkanel, xisoljic woꞌ chic cho eh pꞌuht quikꞌorom reh Jesus nicꞌ nimal i camanic xponic caꞌn cho. Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xo̱j pan jenaj yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel reꞌ wilic pa riyukꞌul tinamit Wetsa̱yra ribihnal eh xa reꞌ woꞌ ti take cablaj reꞌreꞌ xicꞌam je take chiri̱j \v 11 xa reꞌ laꞌ naxquehtꞌalij take tinamit chi reꞌ Jesus ar xo̱j chipam tinamit reꞌreꞌ, xquitahkej je. Naxquirak je wach be̱h, reꞌ Jesus xiyew kꞌab queh chi xiwihꞌic ru̱cꞌ. Ar aj ruꞌ xitokꞌa̱ꞌ rikꞌormojic queh chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel eh xicowsaj woꞌ take yowaꞌi̱b wilque̱b chi quixilac i tinamit reꞌreꞌ. \v 12 Chiri̱j reꞌ naxquilow take cablaj chi nahsil raj tahkanel chi xo̱j chic i kꞌi̱j, xquijil cok qui̱b ru̱cꞌ i Jesus eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, enak riban chi enatakꞌa̱ꞌ je take tinamit wili pan tak abixbal on pan tak pa̱t maꞌ naht ta je ayuꞌ reh chi enquirak quipatal eh encaꞌn quiwaꞌ quiha̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ nkacapaj maj ayuꞌ maꞌ haj ta enquirak quiwaꞌ quiha̱ꞌ ruꞌum wilco̱j pan jenaj chik yu̱kꞌ maꞌxta wi̱ꞌ cꞌacharel, nqui take reh. \p \v 13 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Coric nakꞌor tak, xa reꞌ laꞌ reꞌ take tinamit wili reꞌ hat-tak na̱quetbic tak queh, nqui Jesus. \p Reꞌ take cablaj reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor woꞌ chic reh: \p «Xa reꞌ woꞌ chi eta nak koj-o̱j i hoj lokꞌol wiꞌc enak nkaꞌn canar quiqueteric i riqꞌuihal tinamit wili maj xa reꞌ ti wach hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l quib chi joxomaj car wilic ku̱cꞌ, nqui take reh. \p \v 14 Jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh Jesus ruꞌum chi xquicoj rehtal chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal i tinamit xquimol qui̱b ar, xa reꞌ ti take winak wilque̱b na cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) ok take. Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chakꞌor tak queh tinamit chi quitzꞌuka̱ꞌ qui̱b chi tzohkil chi laj tak roxcꞌahl (50) quiwi̱ꞌ, nqui queh. \p \v 15 Reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, xquinimej xikꞌor i Jesus eh xquitzꞌuka̱ꞌ woꞌ take tinamit reꞌreꞌ. \v 16 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xichop johtok i hoꞌo̱b chi caxlan wiꞌc chꞌi̱l quib chi joxomaj car eh naxilbic johtok pan taxa̱j xitioxej johtok reh i Dios. Chiri̱j chic reꞌ xixer i caxlan wiꞌc chꞌi̱l take joxomaj car reꞌreꞌ eh pꞌuht riyeb take pan tak chacach, reh chi reꞌ take nahsil raj tahkanel naquicojom chi quiwach take juꞌjun tzohk chi tinamit. \v 17 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xcaꞌn quiwaꞌ chi suk eh to̱b ta woꞌ kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take tinamit xiwiꞌc, cu cablaj chic chacach chi caxlan wiꞌc reꞌ maꞌ xcꞌuhlic ta xquimol wach take cablaj chi nahsil reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xikꞌor chi reꞌ Jesus reꞌ // i Kꞌatal Kꞌoric Pahbamaj ruꞌum i Dios \r (Mt. 16.13-20; Mr. 8.27-30) \p \v 18 Chiri̱j chic ruꞌ pan jenaj chic kꞌi̱j nok xa reꞌ ti take cablaj chi nahsil raj tahkanel wilque̱b ru̱cꞌ Jesus chipam i yeꞌa̱b cꞌahchiꞌ wi̱ꞌ chi ti̱j, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh cablaj reꞌreꞌ: \p «Chaj woꞌ bih nquikꞌor i tinamit chiwi̱j i hin? nqui queh. \p \v 19 Reꞌ take cablaj reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Wilic tinamit nquikꞌor chi reꞌ hat, hat i Wa̱n reꞌ aj kahsem haꞌ reꞌ camnak chic je. Wilic woꞌ take quikꞌoric chi reꞌ hat, hat i Eli̱yas on jenoꞌ chic queh rich aj kꞌorol riCꞌuhbal cho i Dios najtir kꞌi̱j xuctic cho chi quixilac camnak, nqui take reh. \p \v 20 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Raj hat-tak, chaj bih nakꞌor tak chiwi̱j hin? nqui queh. \p Chalic maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat, hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric kꞌoro̱j ruꞌum i Dios chi naritakꞌa̱b cho, nqui reh. \p \v 21 —Til maꞌ hab wach eh nakꞌor tak i wili, nqui Jesus queh. \p Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ reꞌ xikꞌor maꞌ Luch til xipahkaj queh chi maꞌxta pe rikꞌororic lok. \v 22 Jeꞌ woꞌ chic, xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel kꞌe̱ꞌ nimal tiꞌcꞌaxic nanicꞌulum naquincansjok. Jeꞌ woꞌ, reꞌ nicꞌuhbal maꞌxta ricꞌulmujic cuꞌum take nahsil chipam katinami̱t i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ chic take aj cꞌamol quibe̱h aj cꞌatol si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ woꞌ reꞌ nacaꞌnam maj chiꞌnchel reꞌreꞌ chꞌi̱l i wuctic cho chi quixilac camnak pa ro̱x kꞌi̱j niquimic, curman chi naricꞌulmujic, nqui Jesus queh raj tahkanel. \p \v 23 Chiri̱j reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hab wach nariyeb ricꞌux chi nitahkaljic chikꞌeb lok chiri̱j ricꞌux nicꞌ nimal nesenic lok reh ricapew-bal chiwi̱j i hin. Jeꞌ woꞌ, maꞌ xa reꞌ ok pan sukquilal naquiritahkem, jeꞌ laꞌ ok woꞌ pan tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak ritehlam ricuru̱s kalakal. \v 24 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj hab wach reꞌ xa reꞌ sukquil cꞌuxlis ra̱j pa ricꞌacharic, maꞌxta rehcham i junelic cꞌacharic ru̱cꞌ i Dios raj nchel i maꞌ rikꞌor ta bihnal ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic nbanaric reh ruꞌum chi waj tahkanel, reꞌ cok reꞌ narehcham i junelic cꞌacharic. \v 25 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ maꞌ quinakꞌeb lok chiri̱j acꞌux tak ruꞌum chi chiri̱j chic i bihomal enayew acꞌux tak maj chaj bih eritik aweh tak i moloj wach bihomal, wi enakꞌeb tak i sukquil acꞌux tak ru̱cꞌ i Dios? Xa ta chic reꞌ nicꞌ paꞌ nimal i bihomal nmoloric wach ayuꞌ wach acꞌal enyeꞌbic jelow-bal aweh tak i sukquil cꞌuxlis enakꞌeb tak reꞌreꞌ! \p \v 26 «Maꞌ quinakꞌeb tak lok chiri̱j acꞌux tak kꞌuruꞌ eh maꞌ tiqꞌuixꞌic woꞌ tak chi rikꞌormojic chi hat-tak waj tahkanel maj wi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel naquinsoljok woꞌ chic cho chi sutumaj wi̱j ru̱cꞌ rinimal wach sakomil nsutunic ri̱j i wAja̱w chꞌi̱l nsutunic qui̱j take raj tzꞌeꞌ wa̱ch, xa quinqꞌuixꞌic chic nanikꞌorom woꞌ aweh tak chi maꞌ reꞌ ta hat-tak waj tahkanel, nqui Jesus. \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Til coric nikꞌor chi wilic aweh tak jeꞌ ru̱cꞌ wilca̱t tak ayuꞌ yuꞌna cu na̱wilom tak nicꞌ wach riwi̱ꞌ kꞌatoj kꞌoric riban i Dios. Reꞌ hat-tak reꞌreꞌ cu jaꞌxta pe aquimic tak je maꞌ jaꞌ nawilow tak reꞌreꞌ, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xiban chi xa // nchꞌabchꞌatic chic rilbal \r (Mt. 17.1-8; Mr. 9.2-8) \p \v 28 Wahxaki̱b na chic kꞌi̱j kꞌoro̱j cho kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n chꞌi̱l i Jaco̱wo xicꞌamaric je ruꞌum i Jesus china̱ jenaj yu̱kꞌ reꞌ xo̱j riban wi̱ꞌ riti̱j. \v 29 Ar china̱ i yu̱kꞌ reꞌreꞌ nok cꞌahchiꞌ chi ti̱j i Jesus, xo̱j riban chi toco̱m chic ncaꞌyic rilbal maj xa nchꞌabchꞌatic chic xiban. Reꞌ risoꞌ xiban xa saksa̱k chic eh xa nrepretic woꞌ chic xiban. \v 30 Ar aj ruꞌ ruhmumaj peꞌ chic cho quib aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios aj najtir kꞌi̱j, reꞌ Moyses chꞌi̱l Eli̱yas. Reꞌ take quib reꞌreꞌ xiꞌoquic chi kꞌoric ru̱cꞌ i Jesus \v 31 eh chi xa nrepretic chic sakomil quitiꞌjolal cꞌahchiꞌ woꞌ quikꞌoric chiri̱j i Jesus chi ar Jerusalen nariquimic reh chi jeꞌ reꞌ narojic elok wach reꞌ kꞌoro̱j cho chiri̱j ruꞌum i Dios. \v 32 Nok jeꞌ reꞌ kꞌoric ncaꞌn take qui̱b reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l take richꞌi̱l to̱b ta chopolque̱b nak chi coric ruꞌum wiric, cu xquicowej qui̱b chi rilmijic risakomil rilbal i Jesus jeꞌ woꞌ take quib chi winak wilque̱b ru̱cꞌ. \v 33 Chiri̱j wili nok cꞌahchiꞌ chic cojic Moyses chꞌi̱l Eli̱yas, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w kaj tijinel, kꞌe̱ꞌ tare̱t chi wilco̱j ayuꞌ. Chayew kꞌab keh kꞌuruꞌ chi enkatikꞌa̱ꞌ xib ok chi cucꞌ pahpaꞌx. Jenaj aweh hat, jenaj reh maꞌ Moyses eh jenaj woꞌ reh Eli̱yas, nqui reh. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor maꞌ Luch ruꞌum chi maꞌ xirak ta chic jenoꞌ chajaric kꞌoric narikꞌorom. \p \v 34 Xa cu reꞌ peꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i maꞌ Luch, jenaj su̱tzꞌ xkajic cho china̱ i yeꞌa̱b wilque̱b wi̱ꞌ eh naxisutej qui̱j, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l take richꞌi̱l chalic jenaj yoꞌjic cu̱cꞌ. \v 35 Ar chipam su̱tzꞌ reꞌreꞌ, reꞌ xiꞌoquic wi̱ꞌ Moyses chꞌi̱l maꞌ Eli̱yas xelic cho jenaj kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Jesus wili til kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj maj wAcꞌu̱n aj nawil. Chabiraj aj tak rikꞌorbal kꞌuruꞌ, nqui kꞌoric xbanjic cho. \p \v 36 Xa reꞌ woꞌ xquicohlaj ribirmijic i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l take richꞌi̱l xquilow chi xa rutquel woꞌ chic xcahnic ar i Jesus. Jeꞌ aj reꞌ xquilow take xib chi nahsil aj tahkanel reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ nok chi cu cꞌachlic i Jesus maꞌ hab ta wach eh xquikꞌor xa xquicꞌol laꞌ pan quicꞌux chiꞌnchel xquilow reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok jenaj maꞌ tob laj // uxlabal ru̱cꞌ jenaj tꞌuch acꞌun \r (Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-27) \p \v 37 Jeꞌ chic ikal naxkajic cho Jesus china̱ yu̱kꞌ reꞌreꞌ chꞌi̱l take xib chi nahsil raj tahkanel, juntuhm chi tinamit xiꞌo̱j cꞌulul reh. \v 38 Chi quixilac take riqꞌuihal tinamit wilque̱b ar, jenaj winak xiqꞌuer je chi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w aj tijinel keh, chacuy chawilow ti wi̱n wacꞌu̱n wili reꞌ xa jenaj ti chi niwach \v 39 maj ntzꞌaꞌjic ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal. Ruꞌum aj reꞌ ritokꞌa̱ꞌ xa nchokonic chic chi rutquel nancuturic wach acꞌal eh ritokꞌa̱ꞌ xa ritolem chic ri̱b cu rehtal riban xa nwoxkꞌonic chic ri̱s chi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ ricꞌul, cu cꞌaxic chic nancanabjic ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal. \v 40 Reꞌ take nahsil awaj tahkanel xacana̱ꞌ take cahnok ayuꞌ xnipahkaj atoꞌbil queh chi naquitꞌerem nak lok maꞌ tob laj uxlabal ru̱cꞌ i wacꞌu̱n xa reꞌ laꞌ maꞌ xcaꞌn ta lok canar ritꞌermejic, nqui reh Jesus. \p \v 41 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili cꞌuꞌlunic xiban: \p «Ha̱ꞌ, reꞌ cok hat-tak til cow chic ana̱ tak chi rinimjic nicꞌuhbal ruꞌum jotꞌo̱j chic anoꞌjbal tak! Ma̱capaj tak nchel kꞌuruꞌ chi chiwach i quib xib chic kꞌi̱j wilqui̱n chaxilac tak xa cu naca̱t woꞌ tak nicuyum ru̱cꞌ ricowil anoꞌjbal tak reꞌreꞌ, nqui quikꞌilmijic xiban. \p Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh winak: \p «Chacꞌam cho wi̱n awacꞌu̱n ayuꞌ, nqui reh. \p \v 42 Chalic i winak reꞌreꞌ xicꞌam woꞌ cho i racꞌu̱n ru̱cꞌ i Jesus, xa reꞌ laꞌ nok reꞌ racꞌu̱n cꞌahchiꞌ rijilim cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus, xkꞌojoric woꞌ chic pan acꞌal ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal eh cow xiquichꞌquij wach. Reꞌ Jesus naxilow chi jeꞌ reꞌ, xikꞌor reh maꞌ tob laj uxlabal chi narelic lok ru̱cꞌ acꞌun reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nok naxelic lok i maꞌ tob laj uxlabal, reꞌ Jesus xikꞌahsaj je acꞌun reꞌreꞌ pan kꞌab i raja̱w chi suk chic ricꞌux. \s1 Reꞌ Jesus nkꞌoric woꞌ chic // chiri̱j riquimic \r (Mt. 17.22-23; 18.1-5; Mr. 9.30-37) \p \v 43 Chiri̱j chic ricowsjic acꞌun reꞌ, reꞌ take tinamit sahchic quicꞌux jeꞌ wili xquikꞌor pan quicꞌux: \p «Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nimal rajawric i Dios, nqui take. \p Jeꞌ aj reꞌ chi cu xa nsahchic chic quicꞌux i tinamit, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh nahsil raj tahkanel: \p \v 44 «Til maꞌ niqꞌuic pan acꞌux tak i kꞌoric nquikꞌor i tinamit chiri̱j i rajawric i Dios maj naponok i kꞌi̱j chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌahsjic pan quikꞌab take cꞌacharel reꞌ naquicansanic wi̱n, reꞌ Dios naricꞌuhtam rajawric chi wucsjic cho chi quixilac camnak, nqui queh. \p \v 45 Reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel maꞌ xquirak ta chiri̱j chaj waꞌric naxikꞌor i Jesus chi jeꞌ reꞌ maj poylic wach quinoꞌjbal chi rirakmajic chiri̱j reꞌreꞌ. Maꞌ xquibiraj ta woꞌ reh Jesus chaj bih ra̱j rikꞌorom ruꞌum chi quiyoꞌjic chiwach. \s1 Reꞌ xa chꞌublic ti wach ricꞌux reꞌreꞌ naricahnic chi nahsil aj cꞌamol be̱h \r (Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37) \p \v 46 Ar aj ruꞌ chi maꞌ xquirak ta chiri̱j take kꞌoric xikꞌor i Jesus, wilic take nahsil raj tahkanel pꞌuht quichokonem qui̱b chiri̱j hab wach queh naricahnic chi pe̱t aj toꞌo̱l reh Jesus nachitokꞌa̱ꞌ kꞌatoj kꞌoric. \v 47 Jeꞌ reꞌ nok naxinaꞌbej chi jeꞌ reꞌ wilic pan quicapew-bal reꞌ Jesus xicꞌam cho jenaj tꞌuch acꞌun, xipahba̱ꞌ cok ru̱cꞌ \v 48 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ waj tahkanel nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal curman chi naribanam chi xa chꞌublic ti wach rinoꞌjbal jeꞌ ricab rinoꞌjbal i tꞌuch acꞌun wili. Ruꞌum aj reꞌ xa hab wach nariniminic reh rikꞌorbal i nanitakꞌa̱b je chi nijelow-bal, reꞌ woꞌ nikꞌorbal i hin cꞌahchiꞌ rinimem jeꞌ ricab woꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric yuꞌna chi reꞌ rinimej nikꞌorbal i hin, reꞌ woꞌ rikꞌorbal xtakꞌanic cho wi̱n cꞌahchiꞌ rinimem. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chꞌublic wach rinoꞌjbal, reꞌreꞌ naricahnic chi pe̱t aj toꞌo̱l wi̱n, nqui queh. \s1 Reꞌ ripitiric i jenaj winak chi // resmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal \r (Mr. 9.38-40) \p \v 49 Chiri̱j wili, reꞌ Wa̱n jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w kaj tijinel, reꞌ hoj xkilow chi jenaj winak cꞌahchiꞌ resam lok take maꞌ tob laj uxlabal chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom chi reꞌ hat xatyeꞌbic rajawric. Reꞌ hoj xkapit chi ribanaric reꞌreꞌ maj maꞌ reꞌ ta chi kaxilac wilic, nqui take reh. \p \v 50 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Maꞌxta, ma̱pit tak chi ribanaric reꞌreꞌ maj reꞌ cꞌacharel wi maꞌ yojo̱l nok wilic, ra̱j rikꞌorom chi katoꞌoric cꞌahchiꞌ ribanam, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌil i Jaco̱wo chꞌi̱l i // Wa̱n ruꞌum reh pahkanic xcaꞌn \p \v 51 Nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ chic riponic rikꞌijil chi naricꞌuluric woꞌ chic cho pan taxa̱j, xichop je ribe̱h ar Jerusalen chi xa jenaj wach ricꞌux. \v 52 Jeꞌ reꞌ nok pan jenaj kꞌi̱j jeꞌ wili xikꞌor queh juꞌjun raj tzꞌeꞌ wa̱ch: \p «Hiy tak, cꞌahchiꞌ ok abe̱h tak je, nqui queh. \p Jeꞌ reꞌ nok xiꞌo̱j woꞌ take aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ eh xiꞌoquic cok chi sicꞌoj ripatal i Jesus pan jenaj tꞌuch yeꞌa̱b ar pan quiyukꞌul aj Sama̱rya. \v 53 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xichop je ribe̱h chipam tꞌuch yeꞌa̱b reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ naxponic ar maꞌ xyeꞌeric ta kꞌab reh chi nariwihꞌic ar ruꞌum xquilow chi ojic riban ar Jerusalen. \v 54 Ar ajic naxquilow chi jeꞌ reꞌ take quib chi nahsil aj tahkanel, reꞌ Jaco̱wo chꞌi̱l i Wa̱n, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, nawa̱j chi enkasach quiwach take tinamit wili ru̱cꞌ ripahkaljic johtok kꞌa̱kꞌ pan taxa̱j jeꞌ ricab xiban i Eli̱yas najtir cho kꞌi̱j reh? nqui take reh. \p \v 55 Reꞌ Jesus xitzꞌehtaj je take eh jeꞌ wili quikꞌiliric xiban: \p «Reꞌ hat-tak xa cu jaꞌ narak ta woꞌ tak chiri̱j chi reꞌ nicapew-bal hin toco̱m woꞌ chiwach acapew-bal hat-tak. \v 56 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel maꞌ xinchalic ta chi risacharic quiwach i tinamit, xinchalic laꞌ chi quicoꞌljic chiwach i tiꞌcꞌaxic, nqui queh. \p Chiri̱j wili xiꞌo̱j woꞌ chic chi sicꞌoj patal pan toco̱m chic yeꞌa̱b. \s1 Wilic take winak xca̱j nak // quitahkem i Jesus \r (Mt. 8.18-22) \p \v 57 Nok cꞌahchiꞌ cojic chi sicꞌoj patal, wilic take winak xquirak je pan be̱h. Jenaj queh take winak reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ajabe̱s, reꞌ hin nwa̱j nibanam chi hin awaj tahkanel. Naca̱t nitahkem kꞌuruꞌ xa paꞌ eto̱j, nqui reh. \p \v 58 Reꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Tare̱t, quinatahkej. Xa reꞌ laꞌ reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel maꞌxta jenoꞌ niyeꞌa̱b haj ta nak nanihiꞌlic wi̱ꞌ chi eli̱c, maꞌ jeꞌ ta nicab take ya̱c xa paꞌ wilic quiju̱l on jeꞌ ricab take cucꞌ tzꞌiquin chi xa paꞌ wilic quike̱s, nqui cꞌuꞌlunic xiban Jesus. \p \v 59 Chiri̱j chic ruꞌ jenaj chic queh winak reꞌreꞌ xyukꞌunjic ruꞌum Jesus eh jeꞌ wili xkꞌormojic reh: \p «Quinatahkej i hat, nqui xkꞌormojic reh. \p Raj laꞌ i winak reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ajabe̱s, chayew pe kꞌab wi̱n chi cu pe̱t nanimukꞌa̱b cahnok i waja̱w. Cu reꞌ aj ruꞌ naca̱t nitahkem xa paꞌ eto̱j, nqui reh Jesus. \p \v 60 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat ma̱ban aweh ncaꞌn take tinamit maj reꞌ take reꞌ nanquimukꞌa̱ꞌ je quicamnak maꞌ nquikꞌor ta ribiral i rajawric i Dios queh take cahnel chic cahnok. Jeꞌ reꞌ ncaꞌn ruꞌum nok jeꞌ woꞌ camnak take ru̱cꞌ quinoꞌjbal. Reꞌ aj hat hiy chi rikꞌormojic i ribiral chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel, nqui Jesus. \p \v 61 Chiri̱j wili jenaj woꞌ chic queh winak jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ hin til nwa̱j ojic chawi̱j xa reꞌ laꞌ chayew pe kꞌab wi̱n chi pe̱t nawojic cho pan pa̱t chi rikꞌororic wi̱b queh hab wach wi̱n, nqui reh. \p \v 62 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Jeꞌ ricab jenoꞌ aj camanom maꞌ reꞌ ta risurcahil ritic cꞌahchiꞌ rilom cok nok cꞌahchiꞌ ricꞌotom je pan racꞌa̱l, maꞌ reꞌ ta holohic laj aj camanom, jeꞌ woꞌ reꞌ jenoꞌ aj cꞌuhbalanel wi maꞌ china̱ ricamaj chi cꞌuhbalanic wilic ricapew-bal, reꞌreꞌ maꞌ ricꞌul ta chi erikꞌor queh tinamit i ribiral chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel, nqui Jesus. \c 10 \s1 Reꞌ Jesus xipahba̱ꞌ take lajeb // ricaj winak (70) chi raj kꞌorol cꞌuhbal \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ ricab naxichih take raj tzꞌeꞌ wa̱ch xitakꞌa̱ꞌ je take ar Sama̱rya, reꞌ Jesus xichih woꞌ chic lajeb ricaj winak (70) chi quixilac take aj tahkem reh eh xitakꞌa̱ꞌ je take chi quicaꞌcabil pan tak nimak tinamit, jeꞌ woꞌ pan tak cucꞌ yeꞌa̱b reꞌ nariqꞌuic ponok wi̱ꞌ. \v 2 Jeꞌ aj wili xikꞌor je queh naxiꞌo̱j: \p «Reꞌ hat-tak maꞌ nicꞌ ta hat-tak qꞌuihal chi enacuy tak ransil quicꞌuhbaljic i riqꞌuihal tinamit na̱wojic tak wi̱ꞌ. Ruꞌum aj reꞌ chapahkaj tak johtok reh Dios chi eriyew cho aman tak chi cꞌuhbalanic, jeꞌ ricab ncaꞌn take aj jacho̱l junseht ok chi rinimal abi̱x nanquilow chi maꞌ quimahnic ta chic ruꞌum chi nechꞌ ti take chi jach, nquipahkaj reh aj ehcham abi̱x chi naritakꞌa̱b je quiman chi jach. \v 3 Jeꞌ woꞌ chapahkaj atobjic tak reh Dios maj reꞌ cꞌahchiꞌca̱t nitakꞌa̱b tak je wi̱ꞌ hin kꞌe̱ꞌ yohbal, xa jeꞌ na ricab naquiꞌo̱j chi behic take cu̱cꞌ me̱ꞌ reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take joskꞌ laj qꞌuiche̱ꞌ tzꞌiꞌ. Hiy tak kꞌuruꞌ \v 4 xa reꞌ laꞌ maꞌ chi bih nacꞌam je aweh tak jeꞌ ricab awaꞌ aha̱ꞌ tak, atumi̱n tak, achi̱m tak, on juncꞌuhl ok chic axijab tak. Jeꞌ woꞌ, ruꞌum chi xa aloqꞌuem ti awi̱b na̱wojic tak maꞌ haj acham awi̱b tak chi cꞌuta̱j ru̱cꞌ jenoꞌ xa hab wach pan be̱h. \v 5 Natiponok tak pan jenoꞌ pa̱t chi pahkanic apatal tak, pe̱t chacꞌalenej tak aj ehcham pa̱t chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ Dios ra̱j riyeb sukquil cꞌuxlis chipam pa̱t wili, tiquirok tak reh. \p \v 6 «Wi reꞌ aj ehcham pa̱t reꞌreꞌ maꞌ xiyew apatal tak, reꞌ sukquil cꞌuxlis xakꞌor tak ribiral reh, maꞌxta woꞌ ricꞌulum. Tzꞌa̱b ruꞌ wi xiyew apatal tak, reꞌ sukquil cꞌuxlis riyew i Dios na woꞌ riyeꞌeric reh aj ehcham pa̱t reꞌreꞌ. \v 7 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ naricꞌulbic aweh tak chaꞌn apatal tak ru̱cꞌ chi coric eh paꞌ nimal awaꞌ aha̱ꞌ tak nariyeb, chacꞌul tak reh eh maꞌ ticahnic tak chꞌiꞌc ruꞌum. Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum chi reꞌ hat-tak jeꞌ acab tak jenoꞌ camanom ricꞌul chi reh chi naricꞌulum ritojbal ru̱cꞌ ricamaj riban. \p \v 8 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa paꞌ chic tinamit na̱wojic tak lok wi̱ꞌ, xa reꞌ woꞌ reꞌ i noꞌjbal na̱banam tak ru̱cꞌ hab wach nariyeꞌbic apatal tak. \v 9 Jeꞌ aj reꞌ chipam i tinamit na̱ponic tak wi̱ꞌ chacowsaj tak take yowaꞌi̱b wilque̱b ar eh chakꞌor woꞌ tak queh tinamit chi je wili: \p ‹Xirak chic rikꞌijil chi reꞌ Dios xa loqꞌuil ritokꞌa̱ꞌ woꞌ chic kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel, tiquirok tak queh. \p \v 10 «Reꞌ cok ruꞌ wi maꞌ xatquicꞌul tak pan jenoꞌ tinamit, jeꞌ wili chakꞌor tak cahnok queh cꞌacharel natelok tak je ar: \p \v 11 ‹Ruꞌum nok maꞌ xawa̱j ta acꞌulum risukquil acꞌux tak, reꞌ hoj nakapuhum cahnok ripoklajil atinamital tak reꞌ chꞌihlic pan ko̱k, rehtalil chi tiꞌcꞌaxic chic na̱cꞌulum tak chi jelow-bal i sukquil cꞌuxlis. Xa reꞌ laꞌ chanaꞌbej tak xirak chic rikꞌijil chi reꞌ Dios naripꞌutum woꞌ chic kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel, tiquirok tak queh. \p \v 12 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ tinamit maꞌxta ricꞌulbic aweh tak til pan coric nariqꞌuic woꞌ chic na̱ i tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric cho china̱ chiwach i tiꞌcꞌaxic xquicꞌul take cho cꞌacharel aj najtir kꞌi̱j ar pan tinamit Soro̱ma nachichꞌuk kꞌoric i Dios chiri̱j quimahc. \v 13 Ru̱cꞌ aj reꞌ kꞌe̱ꞌ je quetal quiwach take aj Corasin chꞌi̱l take aj Wetsa̱yra maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum ruꞌum chi maꞌ nquijal ta wach quinoꞌjbal to̱b ta nchel xquilow chi qꞌuihal take lokꞌ laj nawa̱l xniban chic chi quixilac. Raj wili chi quixilac ta nak take aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron xniban take lokꞌ laj nawa̱l jeꞌ ricab xniban cu̱cꞌ, reꞌ take reꞌ xcaꞌn nak jeꞌ ricab riban winak reꞌ ritzꞌuka̱ꞌ ri̱b chi okꞌic, ricoj coxtal tzꞌih chiri̱j eh rihamej ri̱b chi cha̱j cꞌuhtbal reh chi xtiꞌbic ricꞌux ruꞌum rimahc. \v 14 Ruꞌum aj chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ xcaꞌn, reꞌ Dios narichꞌukum kꞌoric chi quina̱ take aj Corasin chꞌi̱l hat-tak aj Wetsa̱yra. Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tiꞌquilal naquicꞌulum chi quiwach take aj Ti̱ro chꞌi̱l aj Siron \v 15 maj xa na woꞌ risacharic quiwach ruꞌum i Dios jeꞌ ricab woꞌ naquicꞌulum take aj Capernahum reꞌ xa ncuyꞌej nak chic chi narijohsjic quiwach ruꞌum i Dios. \p \v 16 «Yuꞌna kꞌuruꞌ hiy tak eh reꞌ naquicojbic wach acꞌuhbal tak reꞌ woꞌ nicꞌuhbal i hin naquicojom wach. Tzꞌa̱b ruꞌ wi maꞌ xquicꞌul acꞌuhbal tak, reꞌ woꞌ nicꞌuhbal hin maꞌxta quicꞌulum. Jeꞌ reꞌ ajic xa hab wach maꞌxta ricꞌulbic reh nicꞌuhbal ra̱j woꞌ rikꞌorom chi reꞌ woꞌ ricꞌuhbal reꞌ xtakꞌanic cho wi̱n hin maꞌxta ricꞌulum, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ quisoljic take cho lajeb // ricaj winak chi aj kꞌorol cꞌuhbal \p \v 17 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, naxisoljic cho take aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ, jeꞌ wili xcꞌulic quikꞌor reh Jesus chi xa suk chic pan quicꞌux: \p «Ha̱w, reꞌ hat xoj-apahba̱ꞌ chi wilic kajawric eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xa reꞌ ta take yaꞌbilal quiꞌelic lok chi kawach, til jeꞌ laꞌ woꞌ reꞌ take maꞌ tob laj uxlabal nankakꞌor queh chi naquelic lok, nqui take reh. \p \v 18 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin xwilow chi reꞌ cajawil maꞌ tob laj uxlabal xo̱j wach acꞌal xa chi yuꞌna ti jeꞌ ricab riban i ra̱kꞌ cohok xa nrepretic chic nkꞌehbic cho wach acꞌal. \v 19 Jeꞌ aj reꞌ chacoj rehtal i wili: Reꞌ hin xniyew chic awajawric tak chi maꞌxta bih eticuchej tak take maꞌ tob laj uxlabal. Ruꞌum aj reꞌ chayakꞌabej pan awo̱k tak chiꞌnchel chꞌuk wach cajawric maꞌ tob laj uxlabal, jeꞌ ricab chi paꞌalca̱t ta nak tak china̱ jenoꞌ a̱kꞌ on china̱ jenoꞌ tzinaꞌj. \v 20 Sukbok acꞌux tak kꞌuruꞌ xa reꞌ laꞌ maꞌ xa ruꞌum ta ok chi tiquinimej tak take maꞌ tob laj uxlabal, sukbok laꞌ acꞌux tak ruꞌum chi reꞌ abihnal tak wilic chic pa ricꞌux i Dios xa jeꞌ ricab xitzꞌihmbaj ta nak pan jenoꞌ hu̱j ar pan taxa̱j. Jeꞌ reꞌ awi̱ꞌ tak chiwach i Dios reh chi na̱cꞌulum tak i ratoꞌbil, nqui queh. \p \v 21 Jeꞌ aj reꞌ ru̱cꞌ take kꞌoric xiban reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xchalic jenaj nimal sukquil ricꞌux ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor johtok: \p «W-Aja̱w Dios, reꞌ hat, hat Ajabe̱s ar pan taxa̱j jeꞌ woꞌ ayuꞌ wach acꞌal. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh ruꞌum chi reꞌ take xa kꞌoro̱j chic quibiral chi wilic quinoꞌjbal eh chi kꞌe̱ꞌ tꞌulic take xatzꞌap wach quinoꞌjbal chi maꞌxta quirakam chiri̱j ricorquil ribiral awajawric. Raj nchel take maꞌ nquinimsaj ta qui̱b reꞌ jeꞌ quicab take cucꞌ haꞌlacꞌun xateh wach quinoꞌjbal. Jeꞌ aj reꞌ wAja̱w Dios kꞌe̱ꞌ nitioxej aweh ruꞌum chi xponic chawach chi reꞌ take maꞌ nquinimsaj ta ti qui̱b, xquibiraj wu̱cꞌ hin reꞌ ricorquilal ribiral awajawric. \v 22 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin xnikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: Xa reꞌ woꞌ hin wehtꞌalim wach chi coric i Ajabe̱s Dios eh xa reꞌ woꞌ reꞌ rehtꞌalim niwach i hin chi coric. Ruꞌum aj reꞌ xa reꞌ woꞌ hin chꞌi̱l take nicꞌ paꞌ qꞌuihal nwa̱j chi naquibiram i ricorquilal reꞌreꞌ, xa reꞌ woꞌ hoj kehtꞌalim awach chi coric i hat Ajabe̱s Dios. \p «Jeꞌ woꞌ, xnikꞌor queh chi jeꞌ wili: Reꞌ wAja̱w wilic rajawric china̱ chiꞌnchel eh ruꞌum reꞌ xiripahba̱ꞌ i hin chi nariwihꞌic woꞌ wajawric china̱ chiꞌnchel, nqui Jesus pa riti̱j. \p \v 23 Chiri̱j chic ruꞌ nok xa chic cutquel take cablaj chi nahsil aj tahkanel, reꞌ Jesus tzꞌehtenic je chi quina̱ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Kꞌe̱ꞌ ato̱b aweh hat-tak, jeꞌ woꞌ take tinamit reꞌ cꞌahchiꞌ quilo̱j woꞌ reh reꞌ nicꞌ nimal cꞌahchiꞌ awilom hat-tak, \v 24 ruꞌum nok reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ abiram tak nicꞌuhbal eh cꞌahchiꞌ woꞌ awilom tak wajawric xiyew Dios. Nikꞌor chi kꞌe̱ꞌ ato̱b aweh tak maj reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric yuꞌna xca̱j nak quilom eh xca̱j nak quibiram take cho aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ woꞌ reꞌ take cho kꞌatal kꞌoric china̱ katinami̱t xiwihꞌic cho najtir kꞌi̱j, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal // Yeꞌo̱j reh Moyses xiban jenaj // pahkanic ru̱cꞌ Jesus \p \v 25 Pan jenaj kꞌi̱j nok reꞌ Jesus cꞌahchiꞌ chi cꞌuhtunic, wilic woꞌ jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiban cok jenaj ripahkanic ru̱cꞌ i Jesus chi xa pajbal ti reh. Jeꞌ wili i pahkanic xiban cok naxipahba̱ꞌ johtok ri̱b: \p «Ajabe̱s aj tijinel keh, chaj bih ajwal wach chi nanibanam reh chi nawehcham i junelic cꞌacharic? nqui reh. \p \v 26 Reꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Chipam rihujil i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses ar tzꞌihmbimaj chaj bih ra̱j banaric. Nicꞌ wach rikꞌor nanawilow chi quina̱ i tinamit kꞌuruꞌ? nqui reh. \p \v 27 Reꞌ winak reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ wili rikꞌor ar: \q1 “Reꞌ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel tiꞌ chawicꞌraj tak i Ajabe̱s Dios reꞌ nalokꞌej tak wach. \q1 Til chacꞌax tak ru̱cꞌ chiꞌnchel acꞌux tak, ru̱cꞌ chiꞌnchel awa̱mna tak, ru̱cꞌ chiꞌnchel awansil tak \q1 eh jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ chiꞌnchel acapew-bal tak. \q1 Chacꞌax woꞌ awas acha̱kꞌ jeꞌ ricab ricꞌaxaric awi̱b naꞌn i hat, nqui tzꞌihmbimaj, nqui reh Jesus. \p \v 28 —Coric xakꞌor. Jeꞌ aj reꞌ ricꞌaxaric i Dios chaꞌn. Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn cu̱cꞌ take awas acha̱kꞌ, chi jeꞌ reꞌ na̱wehcham junelic cꞌacharic, nqui Jesus. \p \v 29 Raj nchel i winak reꞌ maꞌ xsukbic ta ricꞌux ru̱cꞌ xikꞌor i Jesus. Jeꞌ reꞌ nok ruꞌum xa̱j ribanam ri̱b chi jeꞌ woꞌ ti chic coric wach ricꞌacharic, reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh Jesus: \p «Chakꞌor wi̱n kꞌuruꞌ hab woꞌ wach was nicha̱kꞌ reh chi eniban jeꞌ ricab xakꞌor wi̱n, nqui reh. \p \v 30 Chalic i Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic i winak reꞌreꞌ xiban ru̱cꞌ i jalwach kꞌoric wili: \p «Jenaj winak xelic cho ar pan tinamit Jerusalen ojic riban ar Jericoh. Nok cꞌahchiꞌ rojic, xkꞌeteric pa ribe̱h cuꞌum aj lekꞌ. Reꞌ take aj lekꞌ reꞌreꞌ maꞌ xa ta xquimakꞌ chiꞌnchel chaj bih wilic reh, jeꞌ laꞌ woꞌ quikꞌojlom cahnok cu rehtal xquiripꞌa̱ꞌ cahnok wach acꞌal. \p \v 31 «Ar aj ruꞌ chipam i be̱h reꞌreꞌ, tzꞌeht xiqꞌuic ponok jenaj winak aj kꞌahsem si̱ chiwach Dios. Naxilow cok wach i winak reꞌreꞌ, xicot ri̱j eh xo̱j chi coric. \v 32 Jeꞌ woꞌ chic reꞌ xiban jenaj winak caj toꞌbonel aj kꞌahsem si̱ chiwach Dios. Reꞌreꞌ, naxilow cok wach i winak reꞌreꞌ, xa xiqꞌuic woꞌ je chi coric. \v 33 Chiri̱j chic ruꞌ xo̱j aj cꞌolok jenaj winak aj Sama̱rya. Reꞌreꞌ naxilow chi reꞌ winak reꞌreꞌ riplic chic wach acꞌal, xiquetelej wach. \v 34 Jeꞌ reꞌ nok xkajic lok chiri̱j ricawa̱y, xijil cok ri̱b ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ eh xikꞌomej take ritiꞌquil ru̱cꞌ yolic laj ikꞌo̱m tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa. Chi jeꞌ reꞌ, xibuchꞌ chipam ikꞌo̱m reꞌreꞌ eh xiyut woꞌ wach chi tzꞌih take riti̱ꞌ. Chiri̱j chic ruꞌ, xijohsaj johtok chiri̱j ricawa̱y, xicꞌam je pan jenaj pa̱t quimel warbal eh xichaꞌjej chiwach akꞌab reꞌreꞌ. \v 35 Naxsakꞌic jeꞌ ikal, reꞌ winak reꞌreꞌ xesaj cho pa richi̱m i tumi̱n reh quib kꞌi̱j chi tojbal eh jeꞌ wili xikꞌor reh aj ehcham reh pa̱t quimel warbal: \p ‹Ha̱w, naniyeb aweh i tumi̱n wili eh chawilow wi̱n niyowa̱b. Wi maꞌ xmahnic i tumi̱n wili, nicꞌ paꞌ chic nimal na̱sacham cahnok cu reꞌ chic nariqꞌuic niyeb rijelow-bal aweh naquinsoljok cho, nqui reh. \p \v 36 «Yuꞌna kꞌuruꞌ chakꞌor wi̱n acapew-bal i hat: Hab wach queh xib chi winak reꞌreꞌ til manlic ras richa̱kꞌ i winak reꞌ xkꞌeteric pa ribe̱h cuꞌum aj lekꞌ? nqui Jesus reh. \p \v 37 —Reꞌ nicapaj i hin chi reꞌ woꞌ xquetelenic wach i winak reꞌ xkꞌeteric pa ribe̱h cuꞌum aj lekꞌ, reꞌreꞌ til manlic ras richa̱kꞌ, nqui aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ. \p —Coric xakꞌor. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ hiy i hat cu̱cꞌ awas acha̱kꞌ eh nacharak jenoꞌ wilic pan tiꞌquilal chaꞌn chi awas acha̱kꞌ woꞌ i winak reꞌreꞌ jeꞌ ricab xiban i winak aj sama̱rya, nqui Jesus naxicohlaj kꞌoric ru̱cꞌ. \s1 Reꞌ Ma̱rta maꞌ suk ta xilow // i xiban i Mari̱ya \p \v 38 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus chꞌi̱l take aj nahsil raj tahkanel xquitik juꞌ cojic pan tinamit Jerusalen eh xiꞌo̱j cꞌolok pan jenaj tꞌuch tinamit reꞌ xyeꞌeric wi̱ꞌ quipatal ruꞌum jenaj ixok Ma̱rta ribihnal. \v 39 Nok wilque̱b chic chipam pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ Mari̱ya reꞌ richa̱kꞌ i Ma̱rta xichuna̱ꞌ cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus eh xoquic chi ricojoric rehtal i cꞌuhbal \v 40 nok reꞌ Ma̱rta xa naho̱l chic cho wach chi camanic chiꞌ kꞌa̱kꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Ma̱rta jeꞌ wili xchalic rikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, xa nawil na nicha̱kꞌ chi xiricana̱ꞌ cho chi wutquel chipam yohbal wach camanic chiꞌ kꞌa̱kꞌ? Chacuy, chakꞌor reh wi̱n chi narojic quiritoꞌbem soꞌ, nqui reh Jesus. \p \v 41 Reꞌ Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Hat Ma̱rta, kꞌe̱ꞌ hat kꞌuhtel eh maꞌ suk ta chic wilca̱t ruꞌum riqꞌuihal alahtzꞌil xachih wach ribanaric. \v 42 Reꞌ hat xa jeꞌ woꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ abanam to̱b ta nchel xa jenaj woꞌ nak i kꞌe̱ꞌ ajwal wach chi na̱banam reꞌ jeꞌ ricab xichih wach ribanaric i Mari̱ya. Jeꞌ aj reꞌ ru̱cꞌ xichih wach ribanaric i Mari̱ya, reꞌ hin maꞌ eta nipit, nqui Jesus reh Ma̱rta. \c 11 \s1 Reꞌ riwi̱ꞌ ti̱j ra̱j banaric \r (Mt. 6.9-15; 7.7-11) \p \v 1 Pan jenaj kꞌi̱j nok reꞌ Jesus xicohlaj riti̱j pan jenaj yeꞌa̱b reꞌ xo̱j wi̱ꞌ chi ti̱j, jenaj queh take quitahkanic reh jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Ha̱w, chacꞌuhtaj keh nicꞌ wach ti̱j nakaꞌnam i hoj awaj tahkanel jeꞌ ricab nok reꞌ Wa̱n xicꞌuhtaj cho queh take quitahkanic reh nicꞌ wach riwi̱ꞌ i ti̱j nacaꞌnam, nqui cok reh. \p \v 2 —Tare̱t, nqui Jesus. \p Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Natocok tak chi ti̱j jeꞌ wili chakꞌor tak johtok: \q1 ‹Lokꞌ laj kAja̱w Dios wilca̱t cho pan taxa̱j, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nka̱j chi lokꞌomaj ok johtok abihnal cuꞌum take cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal. \q1 Ruꞌum aj woꞌ reꞌ nkapahkaj woꞌ aweh chi chalok chi kana̱ rinimal awajawric chi kꞌatal kꞌoric. \q1 Til reꞌ aj hat titakꞌanok chi kana̱ ruꞌum nok nka̱j chi reꞌ takꞌanic naꞌn ar pan taxa̱j nimjok woꞌ ayuꞌ wach acꞌal. \q1 \v 3 Jeꞌ woꞌ chic, nkapahkaj johtok aweh chi reꞌ kawaꞌ kaha̱ꞌ reꞌ curman chi keh reh juꞌjun i kꞌi̱j, chayew woꞌ cho keh reh kꞌi̱j yuꞌna. \q1 \v 4 K-Aja̱w Dios, chacuy woꞌ cho kamahc jeꞌ ricab nok reꞌ hoj nkacuy quimahc take quimahcanic chi kawach. \q1 Jeꞌ woꞌ chic, ma̱yew kꞌab chi ekojkajic chipam i kꞌetbal pa̱m be̱h ricoj aj Yahm chi ekojmahcanic, \q1 koj-acoꞌlej laꞌ chiwach reh chi maꞌ eta rijotꞌ kacꞌacharic, tiquirok tak johtok chi ti̱j, nqui Jesus queh. \p \v 5 Chiri̱j reꞌreꞌ, xikꞌor woꞌ queh jalwach kꞌoric wili: \p «Kakꞌor chi reꞌ hat-tak wilic jenoꞌ acaꞌja̱ tak eh pan jenaj kꞌi̱j eto̱j tak cꞌolok ru̱cꞌ ripahkaljic reh chi jeꞌ wili ticꞌlic akꞌab: \p ‹Chacuy ha̱w, nijal ti oxpehr ok niwaꞌ awu̱cꞌ \v 6 xa reh nak ti jenaj wula̱ꞌ xinchalic rikꞌoꞌrej maj reꞌ hin yuꞌna maꞌxta bih wilic nechꞌ ok wi̱n chi naniquetem, nqui enakꞌor tak cok reh. \p \v 7 «Nachakꞌor tak cok chi jeꞌ reꞌ, chaj nak bih eriban acaꞌja̱ tak reꞌreꞌ nanacapaj hat-tak? Jeꞌ na nak wili erikꞌor cho cu pa riyoca̱b: \p ‹Reꞌ hin maꞌ eta quinuctic je chi riyeꞌeric aweh i cꞌahchiꞌ apahkam cho wi̱n ruꞌum nok yocolqui̱n chic pa niyoca̱b chꞌi̱l take nihaꞌlacꞌu̱n. Jeꞌ woꞌ, chꞌito̱j chic ri̱j nipa̱t chi cow. Hiy kꞌuruꞌ maꞌ quinachꞌiꞌtslom cho wi̱n, nqui ta woꞌ acꞌuꞌljic eriban cho? \p \v 8 «Reꞌ acaꞌja̱ tak reꞌreꞌ til pan coric enuctic cho chi riyeꞌeric aweh tak nicꞌ nimal napahkaj tak cok reh, reꞌ cok ruꞌ maꞌ ruꞌum ta chi hat ta nak tak ricaꞌja̱, xa ruꞌum laꞌ chi maꞌ ra̱j ta chi eno̱j ribihnal chi cꞌuꞌtjbal eh chi jeꞌ reꞌ encahnic pan qꞌuixbilal. \v 9 Ru̱cꞌ aj kꞌoric reꞌreꞌ til nikꞌor aweh tak chi tipahkanok tak johtok ru̱cꞌ i Dios maj jeꞌ ricab chi jenoꞌ nkꞌoric cok chi chi̱ꞌ i pa̱t, rirak woꞌ i cꞌacharel reꞌ cꞌahchiꞌ risiqꞌuim nanteheric cho reh i tzꞌahp, jeꞌ woꞌ reꞌ etiricꞌuꞌlej tak cho i Dios chi riyeꞌeric cho aweh tak i ritoꞌbal wi reꞌ hat-tak enasicꞌ tak on reꞌ enapahkaj tak johtok reh. \v 10 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj reꞌ narikꞌoric johtok ru̱cꞌ Dios na woꞌ ricꞌuꞌljic cho. Chaꞌn tak ati̱j chiwach i Dios kꞌuruꞌ ruꞌum nok reꞌ cꞌacharel npahkanic johtok reh ratoꞌbil i Dios reꞌ woꞌ reꞌ ncꞌulbic reh eh reꞌ nsicꞌbic reh ratoꞌbil reꞌ woꞌ reꞌ narirakbic reh, nqui Jesus. \p \v 11 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Wilic na jenoꞌ ajabe̱s, wi reꞌ racꞌu̱n cꞌahchiꞌ ripahkam riwaꞌ, abaj chic eriyew reh chi jelow-bal? On wi cꞌahchiꞌ ripahkam jenoꞌ rica̱r, jenoꞌ cꞌachlic laj a̱kꞌ na chic enayew tak reh chi jelow-bal? \v 12 Jeꞌ woꞌ, wi reꞌ racꞌu̱n cꞌahchiꞌ ripahkam jenoꞌ miloj reh, tzinaꞌj na chic eriyew reh chi jelow-bal? \v 13 Maꞌxta, majeꞌ? Ra̱j woꞌ chic i Dios kꞌuruꞌ wi reꞌ hat-tak xapahkaj tak jenoꞌ atoꞌbil reh, maꞌ eta na tiritoꞌbej tak ru̱cꞌ apahkanic tak? Reꞌ Dios til laꞌ naca̱t ritoꞌbem tak cho eh til jeꞌ reꞌ naribanam maj wi reꞌ hat-tak aj mahc awi̱ꞌ tak nacꞌax ahaꞌlacꞌu̱n tak chi coric nanquipahkaj jenoꞌ atoꞌbil aweh tak, reꞌ ta na ti chic i Dios reꞌ maꞌ reꞌ ta aj mahc, maꞌ eritakꞌa̱ꞌ cho aweh tak i Lokꞌ laj rUxlabal? nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xkꞌormojic reh chi // reꞌ Welsewuh nyeꞌbic rajawric \r (Mt. 12.22-30; Mr. 3.20-27) \p \v 14 Chiri̱j chic quitijiljic take raj tahkanel, reꞌ Jesus xoquic chi ritꞌermejic lok jenaj maꞌ tob laj uxlabal reꞌ nmensenic reh jenaj winak. Naxelic lok i maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ, reꞌ winak reꞌreꞌ pꞌuht peꞌ rikꞌoric cho eh chi jeꞌ reꞌ wilic tinamit kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux naxquilow nicꞌ wach naxtꞌermejic lok i maꞌ tob laj uxlabal ruꞌum i Jesus. \v 15 Jeꞌ reꞌ ajic wilic take jeꞌ wili tohkꞌ quikꞌorom pan quicꞌux: \p «Reꞌ Welsewuh reꞌ cajawil take maꞌ tob laj uxlabal, reꞌreꞌ nyeꞌbic rajawric i Jesus chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, nqui take. \p \v 16 Jeꞌ woꞌ, wilic take jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus chi xa nca̱j nak chic quirakam chaj bih encalajic wi̱ꞌ chi quiwach: \p «Chaꞌn chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l rehtalil chi kawach chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric takꞌamaj cho cu pan taxa̱j, nqui take reh. \p \v 17 Reꞌ Jesus naxirak chiri̱j i cꞌahbil laj capew-bal poyo̱j cho wach cu̱cꞌ take cꞌahchiꞌ quikꞌoric pan quicꞌux chi reꞌ Welsewuh nyeꞌbic rajawric, reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Wi reꞌ take pahbamaj chi raj toꞌo̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric nquixowej qui̱b, reꞌ rilokꞌil ricamaj i kꞌatal kꞌoric chi quina̱, xa ewoꞌ no̱j wach acꞌal. Jeꞌ woꞌ reꞌ pan jenoꞌ pa̱t, wi reꞌ take cꞌacharel wilque̱b chipam cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, xa na woꞌ quichꞌaklom qui̱b. \v 18 Ar ajic chacapaj tak ri̱j i wili: Wi ta nak reꞌ Welsewuh nyeꞌbic wajawric chi quesmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ Welsewuh chꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, majeꞌ? Raj i wili maꞌ jeꞌ ta reꞌ riwi̱ꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric maj wi ta nak cꞌahchiꞌ quixowem quiwach, nicꞌ aj wach nok cu quitzokem qui̱b pan quicamaj? \v 19 Jeꞌ woꞌ chic, chacapaj tak chiri̱j i wili: Wi ta nak reꞌ Welsewuh nyeꞌbic wajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, ra̱j rikꞌorom chi reꞌ woꞌ reꞌ nyeꞌbic cajawric take awaj tahkanel tak nanquesaj lok take maꞌ tob laj uxlabal. Coric ta woꞌ nchel i nacapaj hat-tak chiwi̱j chi jeꞌ reꞌ, nicana̱ꞌ pe pan quikꞌab take awaj tahkanel tak chi reꞌ take reꞌ naquikꞌoric aweh tak, wi coric on maꞌ coric ta i nacapaj tak reꞌreꞌ. \v 20 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios nyeꞌbic wajawric chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal. Ruꞌum aj chi reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal nbanic reꞌreꞌ, til nikꞌor aweh tak chi reꞌ hin reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric wilqui̱n chic awu̱cꞌ tak. \p \v 21 Ru̱cꞌ aj reꞌreꞌ, reꞌ Welsewuh cꞌahchiꞌ ricꞌulum reh jeꞌ ricab xicꞌul jenaj kꞌatal kꞌoric reꞌ jeꞌ wili ribiral wilic: Reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ nak ra̱j chi maꞌ hab ta wach entzꞌaꞌanic reh nicꞌ paꞌ nimal wilic reh pa ripa̱t, qꞌuih take riso̱l xicoj chi richaꞌjaljic \v 22 xa reꞌ laꞌ naxo̱j cꞌolok i jenaj chic kꞌatal kꞌoric reꞌ xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ rajawric chiwach, xa xiꞌo̱j woꞌ wach acꞌal take riso̱l wilque̱b nak chi chaꞌjanic. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal wilic reh kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ xmakꞌaric reh ruꞌum i jenaj chic kꞌatal kꞌoric reꞌ xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ rajawric eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌ xi̱cꞌ na̱ rajawric, chi quina̱ chic take riso̱l ruꞌ xipuhcaj i paꞌ bih wilic nak reh kꞌatal kꞌoric reꞌ xiyew wach acꞌal. \v 23 Ru̱cꞌ aj reꞌ chacoj tak rehtal haj cꞌahchiꞌca̱t tak chi toꞌo̱j maj reꞌ hat-tak wilca̱t tak chi nitobjic i hin on wilca̱t tak chi ritobjic i cajawil maꞌ tob laj uxlabal jeꞌ ricab nok jenoꞌ winak noquic chi ritobjic aj chaꞌjem me̱ꞌ chi rimoloric quiwach take rime̱ꞌ on noquic chi quitꞌermejic je take me̱ꞌ chi jotꞌbal reh aj chaꞌjem me̱ꞌ, nqui Jesus. \p \v 24 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ maꞌ tob laj uxlabal nantꞌermejic lok ru̱cꞌ jenoꞌ cꞌacharel, no̱j pan tak yeꞌa̱b jeꞌ ru̱cꞌ maꞌxta wi̱ꞌ cꞌacharel chi risiqꞌuiric ripatal chi hiꞌlsbal ri̱b. Narilow chi maꞌ haj ta rirak ripatal jeꞌ wili rikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Reꞌ hin nanisoljic woꞌ chic je ru̱cꞌ i cꞌacharel xintꞌermejic cho wi̱ꞌ, nqui rikꞌor. \p \v 25 «Chiri̱j wili nanponic woꞌ chic ru̱cꞌ cꞌacharel elenak je wi̱ꞌ, no̱j rirak chi reꞌ ra̱mna cꞌacharel reꞌreꞌ xa tehlic woꞌ pa̱m eh tiklic chic chi naroquic woꞌ chic pa̱m jeꞌ ricab nok jenoꞌ pa̱t mesoj chic pa̱m eh chi xoyomaj chic chi naroquic pa̱m. Jeꞌ reꞌ ajic narilow chi jeꞌ reꞌ, \v 26 no̱j chi risiqꞌuiric wuku̱b chic chi richꞌi̱l jeꞌ ru̱cꞌ xi̱cꞌ woꞌ chic na̱ balcꞌuxquilal wach quinoꞌjbal chiwach ruꞌ eh narirak take cho, quiꞌoquic chi cꞌacharic ru̱cꞌ winak reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ balcꞌuxquilal wach rinoꞌjbal i winak reꞌreꞌ nariqꞌuic woꞌ chic na̱ chiwach naxwihꞌic cho maꞌ tob laj uxlabal reꞌreꞌ chi xa chi rutquel, nqui Jesus. \p \v 27 Xa cu reꞌ woꞌ cꞌahchiꞌ rikꞌorom take kꞌoric reꞌreꞌ i Jesus, jenaj ixok xiqꞌuer je chi̱ꞌ chi quixilac take i tinamit jeꞌ wili xikꞌor je: \p «Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic je ato̱b reh ixok xyeꞌbic aweh wach sakom eh xatriqꞌuihsaj cho, nqui je reh. \p \v 28 —Ho̱ꞌ, kꞌe̱ꞌ ato̱b reh ixok reꞌreꞌ xa reꞌ laꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ ato̱b aweh hat-tak wi nanimej tak i riCꞌuhbal i Dios nanabiraj tak, nqui Jesus. \s1 Wilic take cꞌacharel til xca̱j nak // quilom ribanaric chic jenoꞌ // lokꞌ laj nawa̱l \r (Mt. 12.38-42) \p \v 29 Chiri̱j chic wili nok sutumaj chic ri̱j ruꞌum riqꞌuihal tinamit, reꞌ Jesus je wili xikꞌor queh take nca̱j nak quilow chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l: \p «Reꞌ hat-tak was tak nicha̱kꞌ reꞌ cꞌacharic naꞌn tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic cꞌahbil anoꞌjbal tak maj jeꞌ wili nakꞌor tak wi̱n: \p ‹Chaꞌn chic jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l cꞌuhtbal reh chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui nakꞌor tak. \p «Coric, jeꞌ reꞌ nawa̱j tak chi nanibanam xa reꞌ laꞌ hin maꞌ eta niyew jenoꞌ rehtalil chawach tak xa reꞌ laꞌ i rehtalil jeꞌ ricab xbanaric reh i aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ Jonas ribihnal. \v 30 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi reꞌ cꞌuhbal xiban i Jonas reꞌreꞌ xcꞌuhtunic queh aj Ni̱niwe chi reꞌ rajawric cu ar ru̱cꞌ i Dios xchalic, jeꞌ woꞌ reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, xa reꞌ woꞌ i cꞌuhbal nikꞌor naricꞌuhtunic aweh tak was tak nicha̱kꞌ cꞌachalca̱t tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, chi reꞌ hin, hin i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 31 Ruꞌum aj reꞌ til nikꞌor aweh tak was tak nicha̱kꞌ, wi reꞌ hat-tak maꞌ nanimej ta tak nicꞌuhbal, charak tak chiri̱j chi nachirak rikꞌijil chi reꞌ Dios narichꞌukum kꞌoric chana̱ hat-tak cꞌacharel cꞌachalca̱t tak chiwach rikꞌijil yuꞌna, wilic take tinamit naquiyeb quichi̱ꞌ chawi̱j tak chi na̱cꞌulum tak tojbal amahc tak. Chi quixilac take naquiyeb quichi̱ꞌ wilic ixok reꞌ xwihꞌic cho chi kꞌatal kꞌoric pan tinamit Se̱wa ribihnal. Jeꞌ reꞌ naribanam ruꞌ maj reꞌ ixok wili chi cu maꞌ wili yu̱kꞌ qꞌuixca̱b xchalic xcꞌulic ribiraj rinoꞌjbal i Salomon eh xicꞌam na̱, raj nchel hat-tak to̱b ta xiqꞌuic woꞌ chic na̱ ninoꞌjbal chiwach rinoꞌjbal i Salomon xa ta nak je nacꞌam tak na̱. \p \v 32 «Jeꞌ woꞌ nachirak cho i rikꞌijil reꞌreꞌ, reꞌ take tinamit aj Ni̱niwe naquiyeb woꞌ quichi̱ꞌ chiwach Dios chi na̱cꞌulum tojbal amahc tak. Jeꞌ reꞌ nacaꞌnam maj reꞌ take aj Ni̱niwe xquijal wach quinoꞌjbal chiwach Dios naxquibiraj i cꞌuhbalanic xiban i Jonas, raj hat-tak was tak nicha̱kꞌ cꞌachalca̱t tak chiwach i rikꞌijil yuꞌna, to̱b ta nak reꞌ rajawric nicꞌuhbal kꞌe̱ꞌ woꞌ chic chiwach i cꞌuhbal xikꞌor i Jonas, xa ta nak chi jeꞌ reꞌ najal wach anoꞌjbal tak, nqui queh. \p \v 33 Chiri̱j chic ruꞌ xikꞌor woꞌ chic queh chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ hab ta wach aweh tak rikop jenoꞌ sakombal reh chi naritacꞌa̱b na̱ pan jenoꞌ tzꞌak acꞌal xun on reh chi nariyeb cok pan cꞌolic. Maꞌ jeꞌ ta reꞌ naꞌn tak, nanakop laꞌ tak jenoꞌ sakombal, natꞌuya̱ꞌ tak johtok wa taxa̱j sakombal queh take quiꞌoquic cok pan pa̱t, majeꞌ? \v 34 Reꞌ sakombal kꞌuruꞌ, reꞌreꞌ nsakomonic reh pa̱m jenoꞌ pa̱t ra̱j reꞌ nsakomonic aweh hat-tak reꞌ jeꞌ ricab jenoꞌ sakombal reꞌ i nakꞌ awach tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi reꞌ nakꞌ awach tak sakom quiꞌilbic, pan sakom woꞌ wilca̱t tak. Tzꞌa̱b aj ruꞌ wi reꞌ nakꞌ awach tak maꞌ quiꞌilbic ta chic, xa pan kꞌekom woꞌ etiwihꞌic tak. \v 35 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chawicꞌraj awi̱b tak chi pan sakom ta nak wilca̱t tak, maꞌ ok nchel pan kꞌekom wilca̱t tak. \v 36 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi xa ru̱cꞌ risakomil jenoꞌ sakombal xa sakom chic nawil tak natirisakomej tak, jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak xa reꞌ woꞌ wi sakom pa̱m acapew-bal tak, enarak tak chiri̱j chi reꞌ wajawric cu ru̱cꞌ i Dios nchalic. Tzꞌa̱b ruꞌ wi kꞌekom pa̱m acapew-bal tak, maꞌ jaruj ta enarak tak chiri̱j haj nchalic wajawric, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ tiꞌ naquicꞌulum take cow ncaꞌn // qui̱b chiri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \r (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47) \p \v 37 Chiri̱j chic take kꞌoric reꞌreꞌ, jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiyukꞌej je i Jesus pa ripa̱t chi narojic ribanam riwaꞌ ru̱cꞌ. Nok wilic chic i Jesus nah me̱xa, xquicꞌam cho riwaꞌ eh xoquic chi wiꞌc. \v 38 Reꞌ winak reꞌreꞌ naxilow chi reꞌ Jesus maꞌ xo̱j ta ritzꞌaj rikꞌab kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux. \v 39 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Pan acomonil hat-tak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xa re̱cꞌ chic natzꞌaj akꞌab tak chꞌi̱l riculquil awaꞌ aha̱ꞌ tak reh chi maꞌ eta nanih awi̱b tak ru̱cꞌ i mahc nanacapaj tak, xa reꞌ laꞌ awa̱mna tak hamo̱j cho reh yohbal wach balcꞌuxquilal jeꞌ ricab i quelkꞌjic take awas acha̱kꞌ tak. \v 40 Reꞌ cok hat-tak til awu̱cꞌ tak hamlic memil laj noꞌjbal maj maꞌ narak ta na tak chiri̱j chi reꞌ Dios reꞌ xtikꞌinic reh akꞌab tak reꞌ woꞌ reꞌ xtikꞌinic reh awa̱mna tak? \v 41 Reh chi maꞌ eta nanih awi̱b tak ru̱cꞌ i mahc chasi̱j tak soꞌ queh niba̱ꞌ i paꞌ bih wilic aweh tak, chi jeꞌ reꞌ encꞌutunic lok chi sak woꞌ wach awa̱mna tak eh maꞌ xa reꞌ ta nchel akꞌab tak, nqui reh. \p \v 42 Chiri̱j wili reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic reh winak reꞌreꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hat-tak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak ruꞌum chi maꞌ nanimej ta tak take cꞌuhbal til ajwal wach ribanaric. Chi jelow-bal laꞌ chic take reꞌ, nanacꞌayej awaru̱ta tak, asiqꞌue̱j tak on xa paꞌ chic jaric qꞌuicheꞌal nacꞌayej tak, reꞌ chic riyeꞌeric junpehr reh i laj pehr chi tumi̱n naꞌn tak ribanaric chi ricꞌamaric na̱ rikꞌahsjic asi̱ tak chiwach i Dios, xa reꞌ laꞌ i takꞌanic wilic chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ nkꞌoric chiri̱j ricorsjic wach anoꞌjbal tak chꞌi̱l woꞌ reꞌ nkꞌoric chiri̱j ricꞌaxaric i Dios, cꞌahchiꞌ akꞌebem tak lok chiri̱j acꞌux tak. Reꞌ nak take reꞌ curman chi na̱nimem tak chi maꞌxta woꞌ acana̱b riyeꞌeric lok asi̱ tak chiwach i Dios. \p \v 43 «Jeꞌ woꞌ, nikꞌor aweh tak chi kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌ na̱cꞌulum tak ruꞌum chi reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ nponic chawach tak rinimsjic awi̱b tak ru̱cꞌ i tzꞌuhkic naꞌn tak pan quitzꞌuka̱b take nimak quiwach ar pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh i Moyses on nok kꞌe̱ꞌ nponic chawach tak ricꞌuhtjic lok awi̱b tak chi quiwach take tinamit chi nimak awach tak naticꞌalenjic tak cuꞌum ar watak cꞌaybal. \v 44 Jeꞌ woꞌ nikꞌor aweh tak chi kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum hat-tak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ hat-tak, xa hat-tak banol awach tak chi quiwach i tinamit, xa jeꞌ acab tak rijulil camnak reꞌ maꞌ ncꞌutunic ta chic cho naticꞌok china̱. Ru̱cꞌ aj anoꞌjbal tak reꞌreꞌ, reꞌ take awaj tahkanel tak cꞌahchiꞌ quinihim qui̱b ru̱cꞌ acꞌuhtunic tak jeꞌ ricab xicꞌul jenaj winak xinih ri̱b ru̱cꞌ i mahc naxiqꞌuic china̱ jenaj rijulil camnak ruꞌum chi maꞌ ncꞌutunic ta chic cho, nqui Jesus. \p \v 45 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ wili xikꞌor cok reh Jesus: \p «Ha̱w, ru̱cꞌ take kꞌoric naꞌn chi jeꞌ reꞌ maꞌ suk ta koj-acana̱ꞌ i hoj pan kacomonil, nqui cok reh Jesus. \p \v 46 Chalic Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Kꞌe̱ꞌ woꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum i hat-tak aj tijem ri̱j riCꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maj yohbal wach i cꞌuhbal cꞌaxic wach chi nimjic nacꞌuhtaj tak queh tinamit, xa reꞌ laꞌ hat-tak xa ta nak je naꞌn tak soꞌ rinimjic take cꞌuhbal nakꞌor tak. Reꞌ hat-tak jeꞌ acab tak i winak reꞌ maꞌ ra̱j ta ricojom soꞌ rikꞌab chi ritobjic i raj ihkom rihamej je ahl laj ihk chiri̱j. \v 47 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak eh jeꞌ reꞌ nikꞌor maj nok xa namahsaj tak chic wach ritikꞌinjic take quimukꞌunbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xicansjic cho cuꞌum ama̱m awatiꞌt tak najtir kꞌi̱j, \v 48 cꞌahchiꞌ ayeb tak lok chi ehtꞌaljic chi reꞌ cansanic xcaꞌn ama̱m awatiꞌt tak tare̱t chaweh tak eh ruꞌum reꞌreꞌ, yuꞌna chi cꞌuhtbal reh chi toquic tak jenaj ru̱cꞌ quinoꞌjbal take ama̱m awatiꞌt tak, reꞌ chic hat-tak cꞌahchiꞌ acohlsonic tak wach ritikꞌinjic take mukꞌunbal quipꞌutum cho ritikꞌinjic take ama̱m awatiꞌt tak chi queh take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ xicansjic cho cuꞌum. \v 49 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Dios reꞌ nehtꞌalanic reh chiꞌnchel jeꞌ woꞌ wili rikꞌorom cho: \q1 “To̱b ta nak wilic take waj camanom naquisiqꞌuiric chi ribanaric tiꞌcꞌaxic queh on chi naquicansjic cuꞌum take caj ixowonel, \q1 reꞌ hin xa nanitakꞌa̱b woꞌ je take waj camanom jeꞌ ricab take aj nahsil aj tahkanel wi̱n chi niminic eh jeꞌ woꞌ take aj kꞌorol niCꞌuhbal, nqui rikꞌorom cho. \p \v 50 «Jeꞌ aj reꞌ xikꞌor i Dios chi naribanam reh chi nachipahkaj aweh tak chaj bih aj ruꞌum xicansjic take cho aj kꞌorol riCꞌuhbal pꞌuhtunak cho quicansjic cu pan pꞌutbal cho reh cꞌacharic, reꞌ hat-tak cꞌacharel reꞌ ticꞌacharic chipam take kꞌi̱j wili, na̱sakomem woꞌ tak wach reh reꞌreꞌ to̱b ta maꞌ reꞌ ta hat-tak xatpꞌutbic tak cho reh cansanic reꞌreꞌ. \v 51 Til coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ Dios naripahkam aweh tak chiri̱j quicansjic take raj kꞌorol pꞌuhtunak cho ru̱cꞌ riquimic i Awel, cu ncꞌulic lok ru̱cꞌ riquimic i Sacari̱yas reꞌ xcansjic cho najtir kꞌi̱j chi chi̱ꞌ lok i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios ar chi ricorquil i wilic wi̱ꞌ i lokꞌ laj yeꞌa̱b cꞌatbal si̱ chiwach i Dios. \p \v 52 «Jeꞌ aj reꞌ naribanam i Dios eh ruꞌum reꞌreꞌ til nikꞌor woꞌ chic chi kꞌe̱ꞌ tiꞌquilal na̱wilom tak wach hat-tak aj tijem ri̱j Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses. Reꞌ riwi̱ꞌ chi nikꞌor junpech chic chi jeꞌ reꞌ, ruꞌum chi reꞌ cꞌuhbal reꞌ ncꞌuhtunic queh tinamit chi naquinimem i Dios reꞌ hat-tak maꞌ nanimej ta tak eh maꞌ woꞌ cꞌahchiꞌ ta acꞌuhtam tak queh nca̱j nak quinimem. Ru̱cꞌ reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ hat-tak naꞌn tak jeꞌ ricab xiban jenaj winak reꞌ wilic nak ru̱cꞌ i tehbal reh ritzꞌahpil i pa̱t, xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi maꞌ xa̱j ta ritehem i tzꞌahp maꞌ xoquic ta cok ru̱cꞌ chipam pa̱t eh maꞌ xiyew ta woꞌ kꞌab chi xiꞌoquic take jarub chi cꞌacharel xca̱j nak oquic chipam i pa̱t reꞌreꞌ, nqui Jesus. \p \v 53 Ru̱cꞌ aj wili reꞌ Jesus xicohlaj kꞌoric cu̱cꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take quitijinic ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, reꞌ quimolom qui̱b chipam ripa̱t i winak xyukꞌunic reh Jesus. Chiri̱j aj chic ruꞌ, naxelic je Jesus chi quixilac take winak reꞌreꞌ, xcahnic jenaj ixowonic pan ca̱mna take aj niminel chꞌi̱l aj tijinel ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wilque̱b ar eh pꞌuht quitikꞌa̱b wach quinoꞌjbal chi ripahkaljic reh xa chaj bih jenoꞌ kꞌoric xa tokꞌbal reh chi cꞌuta̱j \v 54 reh chi xa haj ta nak encalajic ru̱cꞌ take kꞌoric riban enak ti nquitzꞌahkaj wach jenoꞌ kꞌoric chiri̱j. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ xa icꞌlic chic cok quixiquin nanquibiraj take kꞌoric riban i Jesus. \c 12 \s1 Reꞌ take noꞌjbal maꞌ ra̱j i Jesus // chi encaꞌn take raj tahkanel \p \v 1 Chiri̱j chic reꞌreꞌ nok reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquitokꞌa̱ꞌ xa icꞌlic chic quixiquin chi ribirmijic i Jesus, qꞌuihal chic take tinamit xquimol qui̱b chi ribirmijic i Jesus eh xa nquituylom woꞌ chic qui̱b chiri̱j. Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Jesus chi pe̱t kꞌoric jeꞌ wili xikꞌor queh take raj tahkanel: \p «Reꞌ noꞌjbal ncaꞌn take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xa jeꞌ na ricab i camanic riban i rikꞌomal caxlan wiꞌc ncojoric chi sipsbal wach i kꞌo̱r. Ruꞌum aj reꞌ chayohbalej awi̱b tak, ma̱ban aweh tak i quinoꞌjbal ruꞌ chi xa banol take quiwach chi quiwach i tinamit. \v 2 Jeꞌ reꞌ nikꞌor ruꞌum nok chiwach i Dios maꞌxta bih jenoꞌ noꞌjbal poyo̱j cho wach maꞌ ta nak naritehic cho wach eh maꞌxta woꞌ bih jenoꞌ capew-bal cꞌolo̱j cho maꞌ ta nak enehtꞌaljic. \v 3 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ xa paꞌ bih na̱tikꞌa̱b tak wach pan tak chakꞌab xa na woꞌ relic lok wach sakom on reꞌ xa paꞌ bih kꞌoric na̱banam tak xa pan axiquin tak to̱b ta tzꞌaplic cho pa̱t, xa na woꞌ relic lok ribiral chi quina̱ riqꞌuihal tinamit. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi ma̱poy tak lok wach chi hat-tak waj tahkanel. \s1 Reꞌ til curman chi nariyohbaljic wach \r (Mt. 10.26-31) \p \v 4 «Reꞌ hat-tak reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ tiwicꞌraj tak, chacoj tak rehtal i wili: Maꞌ tiyoꞌjic tak chi quiwach awaj cansanel tak maj reꞌ take reꞌ xa reꞌ woꞌ ti acansjic tak encaꞌn canar. \v 5 Reꞌ cok i Dios til chayohlej tak wach wi xacana̱ꞌ tak nitahkaljic xa ruꞌum ayoꞌjic tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ cok reꞌ til wilic rajawric maꞌ xa ta reꞌ chi resmejic acꞌacharic tak jeꞌ laꞌ woꞌ chi atakꞌabjic tak je pan cꞌulbal reh tiꞌcꞌaxic. \p \v 6 «Chi jeꞌ aj reꞌ i rajawric i Dios wilic, nikꞌor woꞌ chic aweh tak chi til chachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chiri̱j maj reꞌreꞌ nchaꞌjanic aweh tak jeꞌ ricab riban cu̱cꞌ take cucꞌ tzꞌiquin quicꞌayjic. Naquicꞌayjic hoꞌo̱b ok chi cucꞌ tzꞌiquin, til woꞌ maꞌ qꞌuih ta ti quicꞌayjic wi̱ꞌ cuꞌum take tinamit, xa reꞌ laꞌ maꞌ jenoꞌ queh reꞌ niqꞌuic ta nak pa ricꞌux i Dios quichaꞌjaljic. \v 7 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi maꞌ tiyoꞌjic tak chi quiwach awaj cansanel tak maj wi reꞌ Dios til rehtꞌalim quicꞌoloric i jarub paꞌ rismal ana̱ tak wilic, maꞌ cu reꞌ ta na chic richaꞌjaljic acꞌacharic tak maꞌ rehtꞌalim? Cꞌolok pan acꞌux tak chi chiwach i Dios, reꞌ atzꞌakil hat-tak yohbal woꞌ chic wach qꞌuihal chiwach quitzꞌakil nicꞌ qꞌuihal ok chi cucꞌ tzꞌiquin. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi chachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chi reꞌ Dios naca̱t richaꞌjem tak chiwach i tiꞌcꞌaxic. \p \v 8 «Ru̱cꞌ xnikꞌor chic lok aweh tak reꞌreꞌ, nikꞌor woꞌ aweh tak chi ma̱poy tak wach chi quiwach i tinamit chi rikꞌormojic chi hat-tak waj tahkanel. Wi naꞌn tak jeꞌ ricab nikꞌor aweh tak, reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanikꞌorom woꞌ chi quiwach raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi hat-tak manlic waj tahkanel. \v 9 Tzꞌa̱b ruꞌ wi jenoꞌ aweh tak xipoy wach chi quiwach i tinamit chi waj tahkanel, reꞌ hin nanikꞌorom woꞌ chi quiwach take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios chi til maꞌ reꞌ ta soꞌ waj tahkanel. \p \v 10 «Yuꞌna kꞌuruꞌ xa hab paꞌ wach rikꞌihtaj ri̱b chiwach nikꞌorbal hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel xa cu na ricuyuric woꞌ rimahc, raj nachipꞌut kꞌoric i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios hab paꞌ wach xa cꞌahchiꞌ woꞌ rikꞌehtam ri̱b chiwach rikꞌorbal ruꞌ, maꞌ jaruj ta chic encuyuric rimahc. \v 11 Ruꞌum chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios narikꞌoric ru̱cꞌ achi̱ꞌ tak, reꞌ hat-tak maꞌ riban ntuquic awa̱mna tak chi risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach na̱kꞌorom tak nibiral on chaj bih na̱kꞌorom tak chi ricoꞌljic awi̱b tak naticꞌamarok tak cho pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses ar chi quiwach take wilic cajawric chi richꞌukuric wach mahc. \v 12 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios narikꞌoric aweh tak chaj bih raj kꞌormojic queh, nqui Jesus queh. \s1 Maꞌ holohic ta cꞌaxoj tak wach bihomal \p \v 13 Jenaj winak wilic chi quixilac riqꞌuihal tinamit cꞌahchiꞌ quibiram ricꞌuhbalanic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Ha̱w aj tijinel keh, chacuy chakꞌor reh wi̱n i was chi nakachꞌakam chi kawach i yeꞌa̱b ricana̱b cahnok keh i kaja̱w, nqui reh. \p \v 14 Chalic i Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Chabiraj nanikꞌorom aweh wili: Reꞌ hin maꞌ paꞌalqui̱n ta ayuꞌ chi chꞌukul wach wolic. Jeꞌ woꞌ, maꞌ kꞌoro̱j ta woꞌ wi̱n chi hin aj chꞌakol yeꞌa̱b chana̱ tak, nqui reh. \p \v 15 Chiri̱j chic ruꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh riqꞌuihal tinamit: \p «Chacoj tak rehtal i nanikꞌorom wili: Wilic take xa reꞌ chic i bihomal nponic chi quiwach. Raj hat-tak maꞌ jeꞌ ta reꞌ na̱banam tak, chayohbalej laꞌ tak awi̱b ru̱cꞌ i noꞌjbal reꞌreꞌ maj reꞌ yohbal wach bihomal rimol wach maꞌ ra̱j ta rikꞌorom chi cꞌahchiꞌ ta nak ritikim rinimal ro̱k ricꞌacharic, nqui xikꞌor. \p \v 16 Chiri̱j wili reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh i jalwach kꞌoric wili: \p «Wilic jenaj biho̱m laj winak xiban je tic pa racꞌa̱l. Reꞌ biho̱m reꞌreꞌ naxilow chi yohbal wach naxwachanic cho i ritic xitic jok, \v 17 xoquic chi ricapewjic ri̱j pa ricꞌux chaj bih naribanam ru̱cꞌ chiꞌnchel reꞌreꞌ. Jeꞌ aj wili capewenic xiban: \p ‹Chaj bih nanibanam ru̱cꞌ riqꞌuihal wach nitic? maj reꞌ take nicꞌola̱b wach nitic maꞌxta chic ricꞌulum chiꞌnchel reꞌreꞌ, nqui pa ricꞌux. \p \v 18 «Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ricapam, xcꞌulic lok jenaj capew-bal ru̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor: \p ‹Ha̱ꞌ, reꞌ wili nanibanam: Naniyojom take nicꞌola̱b wilque̱b yuꞌna eh nimak chic take nanitikꞌa̱b. Ar nanihamam chiꞌnchel wach i nitic chꞌi̱l take chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal wilic wi̱n, nqui xikꞌor. \p \v 19 «Nok ricapam chic reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p ‹Nanicohlaj rihamaric pa nicꞌola̱b take chiꞌnchel wach i nitic chꞌi̱l chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal wilic wi̱n, nanikꞌorom chi wibil wi̱b chi jeꞌ wili: \p ‹Hat nitiꞌjolal nibakil, tihiꞌlok aj je yuꞌna eh chasuksaj acꞌux ru̱cꞌ awaꞌ aha̱ꞌ wilic maj reꞌ nicꞌ nimal i cꞌolo̱j wili, jarub ta woꞌ nchel ha̱b na̱cꞌuhsam wi̱ꞌ, nqui nanikꞌorom, nqui pa ricꞌux. \p \v 20 «Chiri̱j reꞌreꞌ, xa reꞌ aj woꞌ ti xicohlaj rinimsjic take ricꞌola̱b jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum i Dios: \p ‹Hat winak, maꞌxta soꞌ anoꞌjbal maj pan acꞌux i hat xa aweh nak ti naxamol wach i chiꞌnchel paꞌ bih aweh xacꞌol. Yuꞌna kꞌuruꞌ reꞌ chiꞌnchel acꞌolom reꞌreꞌ, hab chic wach narehchenic reh? Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh maj chipam akꞌab wili reꞌ hat na̱quimic je, nqui xkꞌormojic reh ruꞌum i Dios. \p \v 21 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ jeꞌ ricab kꞌehbic xiban ricꞌolo̱j i biho̱m reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ kꞌehbic naribanam quibihomal take nquimol wach chi xa queh chi quibil qui̱b. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take jeꞌ reꞌ ncaꞌn maꞌ reꞌ ta soꞌ biho̱m take chiwach i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Dios nchaꞌjanic queh // take racꞌu̱n rixkꞌu̱n \r (Mt. 6.25-34) \p \v 22 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh raj tahkanel: \p «Maꞌ tikajic tak capew chi risiqꞌuiric atumi̱n lokꞌbal reh awaꞌ aha̱ꞌ reꞌ na̱cꞌacharic tak wi̱ꞌ on lokꞌbal reh asoꞌ socbal reh atiꞌjolal tak. \v 23 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ Dios reꞌ maꞌ cꞌaxic ta chi reh riyeꞌeric cho acꞌacharic tak on reꞌ ritikꞌinjic atiꞌjolal tak, maꞌ cꞌaxic ta woꞌ chi reh riyeꞌeric cho asoꞌ tak on awaꞌ aha̱ꞌ tak. \v 24 Chi risakomsjic wach i ricorquilal reꞌ xnikꞌor lok reꞌreꞌ, chacoj tak rehtal i nanikꞌorom aweh tak wili jeꞌ ricab ncꞌuluric cu̱cꞌ take koꞌch: Chawil take reꞌ, to̱b ta maꞌ quiticbic ta, maꞌ quijachbic ta on to̱b ta maꞌxta woꞌ quipa̱t cꞌolbal wach i quitic, xa quiwiꞌc woꞌ ruꞌum i Dios. Wi jeꞌ reꞌ riban i Dios cu̱cꞌ take koꞌch reꞌreꞌ, reꞌ ta na chic hat-tak maꞌ etiriquet tak? Til pan coric, reꞌreꞌ til naca̱t riquetem tak maj reꞌ hat-tak kꞌe̱ꞌ woꞌ chic atzꞌakil tak chi quiwach take chicop reꞌreꞌ. \p \v 25 «Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ maꞌ tikajic tak capew chi rimoloric yohbal wach abihomal tak maj hab wach jenoꞌ aweh hat-tak eritik chic jenoꞌ kꞌi̱j ro̱k ricꞌacharic xa ru̱cꞌ eriban chi jeꞌ reꞌ? \v 26 Wi maꞌ hab wach jenoꞌ aweh tak eriban canar ritikiric xa ta nak jenoꞌ chic kꞌi̱j ro̱k ricꞌacharic, chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi xa nicꞌ chic na̱ i capewenic naꞌn tak chiri̱j take xa paꞌ chic jaric ajwal wach aweh tak pan acꞌacharic tak? \v 27 Ma̱ban tak chic jeꞌ reꞌ chiri̱j asoꞌ tak kꞌuruꞌ maj reꞌreꞌ xa nariyeꞌeric woꞌ cho aweh tak ruꞌum i Dios. Cꞌuhtbal reh ricorquilal xnikꞌor lok reꞌreꞌ chacoj tak rehtal jeꞌ ricab ncꞌuluric cu̱cꞌ take ihtzꞌub wilque̱b chawach tak wili: Reꞌ take reꞌ xa maꞌ naho̱l ta chic quiwach chi camanic, maꞌ xa naho̱l ta woꞌ chic quiwach chi riquemeric quisoꞌ eh xa chakꞌ chic wach holonquilal qꞌuihic ncaꞌn tok. Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic holonquilal take chi xa ta nak je reꞌ riholonquilal risoꞌ i Salomon chi kꞌatal kꞌoric rijunehtej nechꞌ ok ri̱b ru̱cꞌ riholonquilal jenoꞌ queh ihtzꞌub wili! \p \v 28 «Ruꞌum aj chi reꞌ Dios nchaꞌjanic aweh tak, maꞌ reꞌ ta chic aweh tak chi maꞌ ta nak enachop acꞌux tak chiri̱j i Dios. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi watak yu̱kꞌ qꞌuixca̱b xa holohic chic rixoyjic take cu̱cꞌ qꞌuiche̱ꞌ riban i Dios to̱b ta xa nicꞌ yuꞌ ti quicꞌataric cok pan kꞌa̱kꞌ, reꞌ ta na chic hat-tak maꞌ eriyew asoꞌ tak reꞌ na̱soꞌem wi̱ꞌ awi̱b tak? \v 29 Maꞌ tikajic tak chic capew kꞌuruꞌ chiri̱j i tumi̱n lokꞌbal reh awaꞌ aha̱ꞌ tak eh jeꞌ woꞌ maꞌ riban naho̱l awach tak chiri̱j asoꞌ reꞌ na̱soꞌem wi̱ꞌ awi̱b tak. \v 30 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ asoꞌ chꞌi̱l awaꞌ aha̱ꞌ tak, xa na woꞌ riyeꞌeric aweh tak ruꞌum i kAja̱w Dios ruꞌum nok rehtꞌalim chic cho chi curman chaweh tak. Ma̱ban aweh tak kꞌuruꞌ jeꞌ ricab ncaꞌn take tinamit chi xa chiri̱j woꞌ chiꞌnchel reꞌreꞌ choplic quicꞌux eh chiri̱j i Dios maꞌ choplic ta soꞌ quicꞌux. \v 31 Reꞌ laꞌ hat-tak chasicꞌ tak ricojoric awi̱b tak chi rehquen rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌreꞌ ewoꞌ riyew cho aweh tak i paꞌ bih curman chaweh tak. \p \v 32 «Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hat-tak waj tahkanel reꞌ jeꞌ na acab tak juntzuhm ok ti chi me̱ꞌ maꞌ tiyoꞌjic tak chi nitahkaljic maj reꞌ Dios xponic chiwach chi reꞌ chiꞌnchel paꞌ bih wilic pa rikꞌab chi kꞌatal kꞌoric reꞌ hat-tak na̱wehchenic tak reh. \v 33 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chacꞌayej tak paꞌ bih wilic aweh tak eh ru̱cꞌ tumi̱n reꞌreꞌ chatoꞌbej tak take cꞌaxic ncaꞌn. Ru̱cꞌ chi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak, ar chic pan taxa̱j enamol tak wach toco̱m chic bihomal reꞌ maꞌ jaruj ta chic narisahchic wach. Ruꞌum chi ar pan taxa̱j maꞌ noquic ta aj ilekꞌ eh maꞌxta woꞌ take ricꞌoyil tzꞌih, reꞌ hat-tak til na̱chꞌica̱b acꞌux tak chi ricꞌoloric abihomal tak ar jeꞌ ricab naꞌn ru̱cꞌ atumi̱n tak nanacꞌol tak pan jenoꞌ tꞌuch coxtal tzꞌih jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ chꞌukic ta reh. \v 34 Jeꞌ reꞌ ajic wi ru̱cꞌ i Dios ar pan taxa̱j nachꞌica̱ꞌ acꞌux tak, reꞌ acapew-bal tak ewoꞌ nwihꞌic chi suk jeꞌ ricab nok reꞌ hoj maꞌ kojcapewenic chiri̱j kabihomal nok kehtꞌalim haj cꞌolic cho chi coric. \s1 Reꞌ noꞌjbal chiri̱j ruyuꞌnjic // risoljic cho i Jesus \r (Mt. 24.42-44) \p \v 35 «Ruꞌum chi reꞌ hin na woꞌ chic nisoljic cho, reꞌ hat-tak xa tikilca̱t ok woꞌ tak chi uyuꞌunic xa jeꞌ ta nak xa koplic woꞌ asakombal tak. \v 36 Chaꞌn tak kꞌuruꞌ jeꞌ ricab ncaꞌn take raj camanom jenoꞌ ajabe̱s wilic ponok pan ninkꞌi̱j reh jenoꞌ caxarahil. Reꞌ take reꞌ xa koplic woꞌ quisakombal chi ricꞌuluric i cajabe̱s eh xa tikilque̱b woꞌ chi riteheric reh tzꞌahp nakꞌorok cho. \v 37 Kꞌe̱ꞌ je ato̱b queh take aj camanom reꞌreꞌ kꞌuruꞌ naponok i ajabe̱s cu̱cꞌ maj til nikꞌor aweh tak chi ruꞌum chi cu cꞌachlic quiwach naꞌojok cꞌolok i ajabe̱s, naquicꞌaxaric chi jeꞌ wili: Reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ naribacꞌam jenoꞌ tzꞌih wach ritu̱k, naricojom take nah me̱xa i raj camanom reꞌreꞌ eh nariyeb quiwaꞌ quiha̱ꞌ. \v 38 Ru̱cꞌ aj eriban ajabe̱s reꞌreꞌ, nikꞌor aweh tak chi kꞌe̱ꞌ je ato̱b queh take camanom reꞌreꞌ maj til ricꞌul chi equicꞌaxaric chi jeꞌ reꞌ ruꞌum nok to̱b ta nak cu ticꞌlic akꞌab on cu pa risoljic akꞌab ensoljic cho ajabe̱s, reꞌ take reꞌ xa cu cꞌachlic woꞌ nak quiwach chi ruyuꞌnjic. \p \v 39 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak. Ma̱cꞌul nchel aweh tak jeꞌ ricab xicꞌul i jenaj ajabe̱s reꞌ maꞌ xehtꞌalij ta i kꞌi̱j naxcꞌulic lok jenaj aj lekꞌ chi relkꞌjic pa̱m ripa̱t. Ar aj ruꞌ xoquic pa ripa̱t eh xelkꞌaj je chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh. Wi ta nak reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xehtꞌalij chaj bih kꞌijal naricꞌulic lok wi̱ꞌ aj lekꞌ reꞌreꞌ, til coric nikꞌor chi xichaꞌjej nak chi xa icꞌlic chic na̱ eh maꞌ xiyew ta nak chi xelkꞌjic pa̱m ripa̱t. \v 40 Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum chi reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanicꞌulic lok nok maꞌ hab ta wach ncapewenic reh, reꞌ hat-tak xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak, nqui Jesus. \p \v 41 Chalic maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor cok reh Jesus: \p «Ha̱w, hab wach aj eh cꞌahchiꞌ akꞌorom take tijbal wili? Xa keh na hoj chi kutquel on reh woꞌ chiꞌnchel tinamit? nqui cok reh. \p \v 42 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ jenoꞌ ajabe̱s nok ojic chic reh chi naht, maꞌ reꞌ ta na jenoꞌ raj camanom jeꞌ ru̱cꞌ wilic rinoꞌjbal eh jeꞌ ru̱cꞌ chꞌiquem cꞌuxlis naripahba̱b cahnok chi ricꞌamaric quibe̱h chiꞌnchel raj camanom wilque̱b pa ripa̱t jeꞌ woꞌ chi riyeꞌeric quiwaꞌ quiha̱ꞌ pa riꞌorahil? Til pan coric reꞌ aj camanom reꞌ jeꞌ reꞌ rinoꞌjbal, reꞌreꞌ naricanabjic cahnok chi aj ilo̱l. \v 43 Kꞌe̱ꞌ je ato̱b reh aj camanom npahbabjic cahnok chi cꞌamol be̱h, wi reꞌ paꞌ bih i camanic kꞌoro̱j cahnok reh chi naribanam, reꞌ woꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ rinimem nacꞌolok rakmajok \v 44 maj til pan coric nikꞌor aweh tak chi reꞌ camanom reꞌreꞌ narijohsjic wach ricamaj ruꞌum ajabe̱s chi cꞌaxbal reh eh chi jeꞌ reꞌ naricojoric cahnok chi chopol na̱ chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh i ajabe̱s reꞌreꞌ. \v 45 Ra̱j nchel wi reꞌ camanom reꞌreꞌ maꞌ riban ta ricamaj chi coric ruꞌum ricapaj pa ra̱mna chi jaꞌ cꞌulic ta lok reh ajabe̱s eh chi jeꞌ reꞌ enoquic chi quichꞌeyeric take rich camanom jeꞌ woꞌ enoquic chi ninkꞌijinic on chi xohcꞌric, \v 46 kꞌe̱ꞌ je tiꞌquil naricꞌulum aj camanom reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic nacꞌolok lok i ajabe̱s chipam i kꞌi̱j nok reꞌ aj camanom reꞌreꞌ maꞌ rehtꞌalim ta soꞌ on chipam i juncꞌam nok maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricapam soꞌ ricꞌulic lok i ajabe̱s, naricꞌulic rakmajok chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam. Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ aj camanom reꞌreꞌ naricahnic chiwach i ajabe̱s chi xa jeꞌ chic ricab jenoꞌ queh take aj camanom reꞌ take maꞌ quiniminic ta woꞌ reh ricamaj. \v 47 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ camanom ncanabjic cahnok pan kꞌab chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh ajabe̱s, chi rinimej cahnok ricamaj chi coric reh chi maꞌ eta ricꞌul reh jeꞌ ricab xicꞌul jenaj aj camanom maꞌ qꞌuisa ta tzꞌuhu̱m xicꞌul. Reꞌreꞌ tanlic chi reh chi jeꞌ reꞌ xicꞌul maj to̱b ta nak xehtꞌalij chaj bih camanic xa̱j i ajabe̱s, maꞌ xiban ta woꞌ ribanaric eh xa ta woꞌ nak xitikꞌa̱ꞌ ri̱b chi ruyuꞌnjic. \v 48 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ camanom reꞌreꞌ qꞌuih i tzꞌuhu̱m naricꞌulum chiwach i jenaj chic rich aj camanom reꞌ maꞌ rinimej ta chi coric ricamaj ajabe̱s ruꞌum chi maꞌ rehtꞌalim ta chi coric chaj bih camanic naribanam. Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, nim wach tiꞌcꞌaxic naricꞌulum aj camanom reꞌ xcanabjic cahnok pan kꞌab chiꞌnchel paꞌ bih wilic reh ajabe̱s. Jeꞌ reꞌ nikꞌor wi jenoꞌ aj camanom nkꞌahsjic cahnok pan kꞌab jenoꞌ nim wach camanic ruꞌum chi aj chꞌiquem ricꞌux i ajabe̱s, holohic laj camanic woꞌ naripahkaljic reh chi naribanam cahnok, nqui Jesus reh maꞌ Luch. \s1 Reꞌ ripꞌuturic i kꞌatoj kꞌoric // naribanam i Jesus \r (Mt. 10.34-36) \p \v 49 Chiri̱j chi reꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor i Jesus: \p «Jeꞌ ricab nok reꞌ kꞌa̱kꞌ nkoporic chi reh cꞌatbal wach riyeꞌa̱b jenoꞌ aj tico̱l, jeꞌ woꞌ reꞌ riwi̱ꞌ i nicꞌulic lok i hin ayuꞌ wach acꞌal, reh woꞌ chi naripꞌuhtic i kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ tinamit. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j chi xpꞌuhtic ta nak chic i kꞌatoj kꞌoric reꞌreꞌ, \v 50 xa reꞌ laꞌ curman chi pe̱t nanimukꞌunjic pan acꞌal jeꞌ ricab chi jeꞌ pan kahsanic haꞌ wilqui̱n. Ruꞌum aj reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic riyotꞌquil i wa̱mna noquic cho cu rehtal nariponic wach nimukꞌunjic pan acꞌal. \p \v 51 «Maꞌ coric ta na chi reꞌ hat-tak nacapaj tak chi ru̱cꞌ nicꞌulic lok i hin, naribanam chi chiꞌnchel take tinamit xa pan sukquil cꞌuxlis chic naquicꞌacharic? Til nikꞌor aweh tak chi maꞌ chiꞌnchel ta tinamit xa suk ta nak chic cꞌacharic nacaꞌnam, reꞌ laꞌ take naquiniminic wi̱n narixowjic quiwach ruꞌum chi waj tahkanel take. \v 52 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ yuꞌna johtok chi kawach jeꞌ wili naricꞌuluric chi quixilac take aj niminel wi̱n chꞌi̱l take maꞌ reꞌ ta take aj niminel wi̱n: Wi pan jenoꞌ pa̱t, kakꞌor chi wilic hoꞌo̱b ok chi cꞌacharel, wi xib ok take aj tahkem wi̱n, narixowjic quiwach cuꞌum take qui̱b. On wi reꞌ quib aj tahkem ok take wi̱n, narixowjic quiwach cuꞌum take xib. \v 53 On pan jenoꞌ chic pa̱t, kakꞌor chi reꞌ acꞌunbe̱s aj niminel wi̱n, narixowjic wach ruꞌum i raja̱w. On wi reꞌ ajabe̱s aj nimem wi̱n, narixowjic wach ruꞌum racꞌu̱n. On wi reꞌ tutbe̱s aj niminel wi̱n, narixowjic wach ruꞌum rixkꞌu̱n. On wi reꞌ ok nchel ixkꞌunbe̱s aj niminel wi̱n, narixowjic wach ruꞌum ritu̱t. Jeꞌ woꞌ, wi reꞌ ilꞌibe̱s aj niminel wi̱n, narixowjic woꞌ wach ruꞌum ritu̱t ribahi̱l. Wi reꞌ ritu̱t ribahi̱l aj niminel wi̱n, narixowjic woꞌ wach ruꞌum rilꞌi̱b, nqui Jesus. \s1 Wilic ok anoꞌjbal tak chi cuyuj mahc \r (Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13) \p \v 54 Naxicohlaj Jesus rikꞌormojic wili queh nahsil raj tahkanel, jeꞌ wili xikꞌor queh riqꞌuihal tinamit: \p «Reꞌ hat-tak tinamit til narak tak chiri̱j reꞌ ncꞌuluric ayuꞌ wach acꞌal nanawil tak johtok i kꞌi̱j ar pan taxa̱j. Jeꞌ ricab nanawil tak chi reꞌ su̱tzꞌ nchalic ar reꞌ nkajic wi̱ꞌ i kꞌi̱j, naribanam poꞌ jab, tiqui tak eh jeꞌ woꞌ reꞌ riban. \v 55 On nanawil tak chi reꞌ su̱tzꞌ nsoljic woꞌ chic je, jeꞌ wili nakꞌor tak: \p ‹Tzꞌaꞌ poꞌ kꞌi̱j naribanam ikal, tiqui tak eh jeꞌ woꞌ reꞌ riban. \p \v 56 «Wi jeꞌ aj reꞌ naꞌn tak, ra̱j rikꞌorom chi xa hat poꞌ banol awach tak maj wi wilic aj anoꞌjbal tak chi narak tak chiri̱j reꞌ ncꞌuluric ayuꞌ wach acꞌal nanawil tak johtok i kꞌi̱j chꞌi̱l i su̱tzꞌ ar pan taxa̱j, chaj waꞌric kꞌuruꞌ chi ru̱cꞌ pahkanic cꞌahchiꞌ nibanam aweh tak chipam take kꞌi̱j wili naꞌn tak awi̱b chi xa jeꞌ maꞌ narak ta tak chiri̱j? \p \v 57 «Reh aj chi na̱capam tak chiri̱j wi tare̱t on maꞌ tare̱t i coric wach i pahkanic cꞌahchiꞌ nibanam aweh tak chiri̱j chi na̱pahkam cuybal amahc tak chiwach i Dios, toque̱n tak soꞌ chi ricapewjic ri̱j i noꞌjbal nayew tak chawibil awi̱b tak. \v 58 Reꞌ hat-tak jeꞌ wili noꞌjbal nakꞌor tak chawach: \p ‹Wi wilic soꞌ acꞌa̱s ru̱cꞌ awas acha̱kꞌ eh cꞌahchiꞌca̱t ricꞌamam je ru̱cꞌ i wilic rajawric chi richꞌukuric wach mahc, chacowej awi̱b chi ritikꞌinjic wach acꞌa̱s nah be̱h chi cu jaꞌ tiponic ta pe tak chiwach aj chꞌukul wach mahc reꞌreꞌ maj maꞌ jeꞌ reꞌ xaꞌn tak, xa na̱ponic woꞌ tak chiwach aj chꞌukul wach mahc eh ar natikꞌahsjok pan kꞌab aj ilol tzꞌahpel eticojoric pan che̱ꞌ. \v 59 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ chacowej awi̱b chi ritikꞌinjic wach acꞌa̱s ru̱cꞌ awas acha̱kꞌ chi nok, maj til coric nikꞌor chi maꞌ jaꞌ eta pe chic telic cho pan che̱ꞌ, wi cu maꞌ jaꞌ natoj chiꞌnchel acꞌa̱s, nqui nakꞌor chawach tak, nqui Jesus queh tinamit. \c 13 \s1 Reꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌ ricana̱ꞌ ta // maꞌ holohic ta laj noꞌjbal // xa na woꞌ riquimic \p \v 1 Xa chiwach woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ wilic take xikꞌoric cok reh i Jesus chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xitakꞌa̱ꞌ quicansjic take winak aj Calile̱ya reꞌ xiponic ar Jerusalen chi rikꞌahsjic quisi̱ chiwach i Dios. Reꞌreꞌ ar xcꞌuluric chipam yeꞌa̱b reꞌ ncꞌatjic wi̱ꞌ si̱ chiwach i Dios, nqui take cok reh. \p \v 2 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Maꞌ coric ta na chi reꞌ take winak reꞌreꞌ, jeꞌ reꞌ quimic xquicꞌul ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nim wach quimahc chi quiwach take quich tiꞌjolal wilque̱b ar Calile̱ya nacapaj tak? \v 3 Ma̱capaj tak chic chi jeꞌ reꞌ maj til nikꞌor woꞌ aweh tak, wi maꞌ nacana̱ꞌ anoꞌjbal tak xa na̱quimic woꞌ tak jeꞌ ricab xiquimic take winak reꞌreꞌ. Reꞌ take reꞌ xiquimic maꞌ ruꞌum ta chi reꞌ quimahc kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic nim wach chiwach i quimahc take quich tiꞌjolal wilque̱b ar Calile̱ya. \v 4 Jeꞌ reꞌ ajic chacana̱ꞌ amahc tak maj wi maꞌ nacana̱ꞌ tak na̱cꞌulum aweh tak jeꞌ ricab xquicꞌul take wahxaklaj chi winak aj Jerusalen reꞌ xiquimic ar Siloheh ruꞌum chi xkꞌehbic cho jenaj naht na̱ tzꞌak chi quina̱. \p —Ha̱ꞌ, reꞌ take winak reꞌreꞌ xiquimic je maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nim wach quimahc chi quiwach take quich tiꞌjolal wilque̱b ar Jerusalen, nqui nakꞌor pan acꞌux tak. \p \v 5 «Coric chi jeꞌ reꞌ nacapaj tak, ra̱j laꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ riwi̱ꞌ. Ma̱capaj tak chic chi jeꞌ reꞌ maj til nikꞌor woꞌ chic aweh tak, wi maꞌ nacana̱ꞌ anoꞌjbal naꞌn tak, xa na̱quimic woꞌ tak jeꞌ ricab xiquimic take winak reꞌreꞌ, nqui Jesus queh. \p \v 6 Chiri̱j chic reꞌ xikꞌor queh i jalwach kꞌoric wili: \p «Jenaj winak wilic junseht riyeꞌa̱b reꞌ tico̱j wi̱ꞌ junwal riche̱ꞌ jal suk riwachej I̱co ribihnal. Reꞌ winak reꞌreꞌ naricoj rehtal chi rikꞌijil nak chic chi reꞌ che̱ꞌ nariwachanic cho, eli̱c ha̱b nchalic chi risiqꞌuiric nak i wach riche̱ꞌ xa reꞌ laꞌ ruꞌ maꞌ rirak ta woꞌ jenoꞌ wach. \v 7 Naxchꞌiꞌtjic reh che̱ꞌ reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh nchaꞌjanic reh riyeꞌa̱b: \p ‹Reꞌ che̱ꞌ wili xa lahtzꞌ riban chiwach i wacꞌa̱l. Chawil! Eli̱c ha̱b quincꞌulic lok chi risiqꞌuiric nak wach eh xa ta je junpech nirakam jenoꞌ wach chiwach i xib ha̱b reꞌ ritokꞌa̱b nak cho wi̱ꞌ wachanic. Chayocꞌ lok wi̱n kꞌuruꞌ, nqui winak reꞌreꞌ reh raj chaꞌjem yeꞌa̱b. \p \v 8 «Chalic aj chaꞌjem yeꞌa̱b, jeꞌ wili xikꞌor reh winak reꞌreꞌ: \p ‹Ha̱w, chawuyꞌej ta pe chic jenoꞌ ha̱b, niniqꞌuej pe ricꞌotoric soꞌ pa̱m acꞌal chiri̱j eh nanicojom soꞌ rikꞌahisal wara̱ꞌ. \v 9 Kꞌi̱j ta nak chi jeꞌ reꞌ, chipꞌut cho wachanic. Tzꞌa̱b ruꞌ, wi maꞌ woꞌ wachanic chi jeꞌ reꞌ, cu reꞌ aj woꞌ naniyocꞌom lok, nqui aj chaꞌjem yeꞌa̱b, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj ixok // ricꞌunem ri̱b ri̱j ruꞌum jenaj // maꞌ tob laj uxlabal \p \v 10 Junpech pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j, reꞌ Jesus xoquic chi cꞌuhbalanic chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses. \v 11 Ar chi quixilac riqꞌuihal tinamit wilic jenaj ixok wahxaklaj ha̱b richopic cho chi yowabjic ruꞌum jenaj maꞌ tob laj uxlabal. Reꞌ ixok reꞌreꞌ xicꞌunej ri̱b i ri̱j eh maꞌ jaruj ta chic nkꞌochjic johtok wach chi junpech. \v 12 Ar ajic naxilow je wach ixok reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xikꞌoꞌrej je eh naxo̱j cꞌolok ru̱cꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tuwe̱y, chiwach i juncꞌam wili narelic lok ayaꞌbilal, nqui reh. \p \v 13 Chiri̱j ruꞌ xicoj i cabchel kꞌab china̱ ixok reꞌreꞌ eh naxiban chi jeꞌ reꞌ, xa chi juncꞌam woꞌ ti xkꞌochlojic johtok wach i ri̱j. Reꞌ ixok reꞌreꞌ naxilow chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ, pꞌuht ritioxem johtok Dios \v 14 raj nchel i maꞌ winak reꞌ aj cꞌamol be̱h chipam i pa̱t reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ naxchalic ricꞌa̱ ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xiban i Jesus chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit: \p «Reꞌ hat-tak tinamit maꞌ tichalic tak ayuꞌ pan hiꞌlbal kꞌi̱j xa reh chi naresmejic lok ayaꞌbilal tak. Ma̱ban tak chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ esenic lok yaꞌbilal jenaj woꞌ camanic nok kꞌoro̱j cho. Wi nawa̱j aj tak chi naresmejic lok ayaꞌbilal tak, tichalok tak chiwach i waki̱b kꞌi̱j yeꞌo̱j chi camanbal, nqui queh. \p \v 15 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ winak reꞌreꞌ: \p «Reꞌ hat chꞌi̱l take awichꞌi̱l xa hat banol awach tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa nakꞌor nak tak chic chi maꞌ naꞌn ta tak soꞌ camanic pan hiꞌlbal kꞌi̱j eh maꞌ jeꞌ ta woꞌ reꞌ naꞌn tak. Reꞌ hat-tak, wi bacꞌlic cho aboyex tak on wi bacꞌlic cho a-ihkom laj cawa̱y tak ar pa riwarbal, maꞌ reꞌ ta na ti soꞌ camanic naꞌn tak pan hiꞌlbal kꞌi̱j nato̱j chi richejeric reh chi na̱yeb tak riha̱ꞌ? \v 16 Wi jeꞌ reꞌ naꞌn reh achico̱p tak, reꞌ na ti chic ixok wili jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham, maꞌ eriyew ri̱b chi chipam i hiꞌlbal kꞌi̱j enesmejic pan kꞌab riyaꞌbilal, reꞌ wahxaklaj ha̱b ricojoric cho reh ruꞌum cajawil maꞌ tob laj uxlabal? nqui Jesus reh. \p \v 17 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ru̱cꞌ take kꞌoric xikꞌor i Jesus, kꞌe̱ꞌ naxchalic quiqꞌuixꞌic take raj ixowonel raj take riqꞌuihal i tinamit xa nsukbic chic quicꞌux ruꞌum take rinimal atoꞌbil riban ruꞌ. \v 18 Ruꞌum aj chi nsukbic quicꞌux i tinamit, reꞌ Jesus jeꞌ wili rikꞌor queh: \p «Chaj bih nanijalwachem wi̱ꞌ i niCꞌuhbal nikꞌor chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel? \v 19 Reꞌ rijalwachjic i ricꞌam jeꞌ wi̱ꞌ ri̱b niCꞌuhbal cu rehtal nqꞌuihic wach chi risuksjic i ca̱mna take tinamit, nanijalwachem ru̱cꞌ ricꞌul i jenaj ijaꞌ “Mosta̱sa” ribihnal reꞌ xcꞌamaric je ruꞌum jenaj winak chi naritiquim jok pa racꞌa̱l. Reꞌ ijaꞌ reꞌreꞌ til woꞌ tꞌuch ti naxtiquiric jok, xa reꞌ laꞌ naxelic cho nah acꞌal xqꞌuihic johtok cu rehtal xponic jenaj nim laj che̱ꞌ reꞌ xcaꞌn wi̱ꞌ quike̱s take cu̱cꞌ tzꞌiquin xilac tak kꞌab, nqui Jesus queh. \p \v 20 Chiri̱j reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Raj woꞌ cu̱cꞌ take waj ixowonel, chaj bih jenoꞌ jalwach kꞌoric nanijalwachem wi̱ꞌ i camanic riban i niCꞌuhbal nikꞌor chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel? \v 21 Reꞌ niCꞌuhbal reꞌreꞌ nanijalwachem ru̱cꞌ riban i rikꞌomil caxlan wiꞌc. Reꞌ ikꞌo̱m reꞌreꞌ, naxcojoric ruꞌum i jenaj ixok chi xilac i oxpaj chi rikꞌoril caxlan wiꞌc, xixilaquej ri̱b chꞌi̱l i kꞌo̱r cu rehtal xisipsaj wach, nqui Jesus queh tinamit. \s1 Reꞌ Jesus xijalwachej ricꞌuluric // ricꞌaxbal i Dios ru̱cꞌ jenaj // ninkꞌi̱j bano̱j cho \r (Mt. 7.13-14,21-23) \p \v 22 Chiri̱j chic ruꞌ naxelic je chipam yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xitik juꞌ rojic ar Jerusalen. Xa paꞌ tinamit on xa paꞌ abixbal niqꞌuic ponok wi̱ꞌ, xa niqꞌuic woꞌ rikꞌor ponok i cꞌuhbal queh tinamit. \v 23 Junpech, nok tijinic riban i Jesus jenaj winak jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Ha̱w, qꞌuih na take naquicoꞌljic chiwach tiꞌcꞌaxic on maꞌ qꞌuih ta woꞌ ti take? nqui cok reh. \p Chalic Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p \v 24 «Chacowej acꞌux tak yuꞌna chi ricꞌuluric ricꞌaxbal i Dios, jeꞌ ricab xcaꞌn take xiꞌoquic pan jenaj ninkꞌi̱j xquicowej quicꞌux chi oquic chipam i jenaj tꞌuch wach tzꞌahp. Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi na̱banam tak maj til coric nikꞌor aweh tak chi yohbal wach take tinamit naquiniqꞌuem nak quikꞌi̱j chi ricꞌuluric i ricꞌaxbal i Dios, xa reꞌ laꞌ maꞌxta woꞌ quicꞌulum. Cu̱cꞌ take reꞌ naricꞌuluric jeꞌ ricab xcꞌuluric woꞌ chipam i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ chi yohbal nak wach xquiniqꞌuej cok quikꞌi̱j chi oquic, xa reꞌ laꞌ maꞌ xcaꞌn ta chic canar \v 25 ruꞌum chi naxiꞌo̱j cꞌolok tzꞌapo̱j chic i tzꞌahp ruꞌum aj ehcham ninkꞌi̱j. Nikꞌor aweh tak yuꞌna chi cu wilic pe ricꞌaxbal i Dios, chacꞌul tak. Maꞌ nkꞌormojic nchel aweh tak jeꞌ ricab xkꞌormojic queh take kꞌoro̱j chic cho ribiral reꞌ xicahnic lok rij pa̱t. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ jeꞌ wili tohkꞌ quikꞌorom cok reh ajabe̱s reꞌreꞌ: \p ‹Ha̱w, chacuy chateh cho keh apa̱t, nqui take cok reh. \p «Nok jeꞌ reꞌ xquikꞌor jeꞌ peꞌ chic wili xkꞌormojic cho queh: \p ‹Maꞌ wehtꞌalim ta awach tak. Maꞌ woꞌ wehtꞌalim paꞌ tichalic tak, nqui xkꞌormojic cho queh. \p \v 26 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ, chacꞌul tak i ricꞌaxbal i Dios chi cu wilic cho chi riyeꞌeric chana̱ tak maj nariponic i kꞌi̱j chi maꞌxta chic riwihꞌic cho ricꞌaxbal i Dios. Chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ jeꞌ wili na̱kꞌorom tak: \p ‹Ha̱w, reꞌ hoj xkaꞌn cho kawaꞌ kaha̱ꞌ chi hat kichꞌi̱l. Ha̱w, reꞌ hat xaꞌn cho cꞌuhbalanic pan katinami̱t, nqui na̱kꞌorom tak. \p \v 27 «To̱b ta nak jeꞌ chic reꞌ chakꞌor tak, maꞌxta chic abirmajic tak cho, jeꞌ laꞌ chic wili narikꞌormojic cho aweh tak: \p ‹Til coric nikꞌor aweh tak chi maꞌ wehtꞌalim ta awach tak. Telen tak chi niwach hat-tak banol reh cꞌahbil laj noꞌjbal, nqui narikꞌormojic cho aweh tak. \p \v 28 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ yuꞌna chacꞌul tak i ricꞌaxbal i Dios chi cu wilic cho riyeꞌeric, reh chi chipam i kꞌi̱j nok reꞌ Dios kꞌatoj kꞌoric chic riban, maꞌ eta nacꞌul aweh tak jeꞌ ricab xquicꞌul take rula̱ꞌ aj ehcham ninkꞌi̱j chi xitꞌermejic lok chiri̱j pa̱t eh ruꞌum reꞌreꞌ xiꞌoquic chi okꞌic ruꞌum ritiꞌquil quicꞌux chi xiꞌesmejic lok pa rinimal lok kꞌekom. Wi jeꞌ reꞌ xacꞌul tak kꞌuruꞌ, maꞌxta chic abanam tak canar oquic reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ maꞌ Awraham, maꞌ Isahac chꞌi̱l maꞌ Jacow. Naponok i kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ aj take reꞌ naquimolom qui̱b quichꞌi̱l chiꞌnchel take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, \v 29 jeꞌ woꞌ quichꞌi̱l take aj niminel naquichalic take chi junsut wach acꞌal eh naquiwihꞌic cok chiwach i kAja̱w Dios reꞌ Kꞌatal Kꞌoric china̱ chiꞌnchel. Nok wilque̱b chic cok chiwach, reꞌreꞌ naribanam chi enquicꞌul jenaj rinimal wach quilokꞌil jeꞌ ricab quilokꞌil nquicꞌul take rula̱ꞌ jenoꞌ aj ehcham ninkꞌi̱j nok reꞌreꞌ riyew queh chi naquitzꞌuhkic cok nah rime̱xa richꞌi̱l. \v 30 Chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take xcaꞌn nak qui̱b chi wilic nak quilokꞌil chi quiwach i tinamit, chiwach i Dios maꞌxta riwihꞌic soꞌ quilokꞌil eh reꞌ take ncꞌutunic lok chi maꞌxta nak ti soꞌ quilokꞌil chi quiwach i tinamit, reꞌ chic take reꞌ nariyeꞌeric quilokꞌil ruꞌum i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xiban njikꞌjitic i ra̱mna // chiqui̱j aj Jerusalen \r (Mt. 23.37-39) \p \v 31 Xa chiwach woꞌ kꞌi̱j reꞌreꞌ, juntuhm take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xiponic ru̱cꞌ Jesus reꞌ cꞌahchiꞌ wi̱ꞌ chi cꞌuhtunic eh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ Hero̱res reꞌ nkꞌatbic kꞌoric pan katinami̱t ra̱j ritakꞌa̱b cho acansjic. Ruꞌum aj reꞌ nkakꞌor aweh yuꞌna, sakbih nak chi etelic je ayuꞌ, nqui take reh. \p \v 32 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ xa jeꞌ ricab jenaj ya̱c chi wi̱n ruꞌum chi maꞌ quiriyoꞌsaj ta soꞌ ru̱cꞌ rikꞌorbal. Hiy tak kꞌuruꞌ, chakꞌor tak reh chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ Jesus xikꞌor cho chi ruꞌum chi cu cꞌahchiꞌ resam lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel eh jeꞌ woꞌ chi cu wilic take cꞌacharel cꞌahchiꞌ resam lok quiyaꞌbilal, reꞌreꞌ cu naricahnic chic quib xib ok kꞌi̱j chipam yeꞌa̱b wilic wi̱ꞌ cu rehtal ricohlaj wach ricamaj, nqui cho, tiquirok tak reh Hero̱res, nqui Jesus. \p \v 33 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «To̱b ta nak cu wilic raj banaric chaxilac tak ayuꞌ, reꞌ hin curman chi nanitikim juꞌ nibe̱h reh ojic ar Jerusalen chipam quib xib ok kꞌi̱j. Jeꞌ reꞌ nanibanam maj nicꞌ wach nachiban chi ayuꞌ naniquimic? Ar nawojic kꞌuruꞌ ruꞌum nok reꞌ take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xa ar woꞌ Jerusalen quicansjic, nqui queh. \p \v 34 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor chiqui̱j tinamit aj Jerusalen: \p «Hat-tak cꞌacharel aj Jerusalen reꞌ ticansanic tak queh chi abaj take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios takꞌamaj take cho awu̱cꞌ tak, kꞌe̱ꞌ je njikꞌjitic i wa̱mna chawi̱j tak ruꞌum i tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak. Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j acoꞌljic tak chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ jeꞌ ricab nok jenoꞌ quixlan rimohꞌej take cucꞌ racꞌu̱n pa rixi̱cꞌ chi quicoꞌljic, xa reꞌ laꞌ hat-tak maꞌ jaruj nacꞌuꞌlej tak na̱ nicꞌuhbal. \v 35 Chi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak chabiraj tak chi coric i wili: Jeꞌ ricab nancanabjic jenoꞌ pa̱t cuꞌum take cꞌacharel naquiꞌelic je chipam, jeꞌ woꞌ reꞌ naribanam i Dios chi naricana̱b atinami̱t tak chipam i tiꞌcꞌaxic chalic reh chana̱ tak. Jeꞌ woꞌ til nikꞌor woꞌ aweh tak aj Jerusalen chi maꞌ jaꞌxta pe chic awilom tak niwach cu rehtal chic nariponic rikꞌijil chi na̱kꞌorom tak i jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj cho chi jeꞌ wili chipam Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios: \q1 “Kayew tak rilokꞌil kꞌuruꞌ i cꞌulic riban lok wili chi takꞌamaj cho ruꞌum i Dios, nqui rikꞌor, nqui Jesus. \c 14 \s1 Reꞌ Jesus xicowsaj jenaj winak // aj kꞌan haꞌ \p \v 1 Pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nok reꞌ Jesus xo̱j riban riwaꞌ ru̱cꞌ jenaj winak nim riwaꞌric chi quixilac take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, juntuhm chi cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ ricomonil take winak reꞌreꞌ xquitokꞌa̱ꞌ woꞌ chic xa icꞌlic chic quina̱ chi rilmijic chi haj ta nak encalajic i Jesus chi quiwach. \v 2 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌque̱b take winak reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicoj rehtal chi ar wilic jenaj winak aj kꞌan haꞌ. \v 3 Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh ricomonil i winak reꞌreꞌ chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wilque̱b woꞌ ar: \p «Riyew na kꞌab riCꞌuhbal i Dios Yeꞌo̱j reh Moyses chi pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j naricꞌsjic quiyaꞌbilal take yowaꞌi̱b? nqui queh. \p \v 4 Reꞌ take winak reꞌreꞌ maꞌ xicꞌuꞌlunic ta. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Jesus naxicoj i kꞌab china̱ i yowa̱b reꞌreꞌ, xiqꞌuic ti je riyaꞌbilal eh nok iqꞌuinak chic riyaꞌbilal jeꞌ wili xkꞌormojic reh winak reꞌreꞌ ruꞌum i Jesus: \p «Ta chic re̱t chi eto̱j yuꞌna, nqui reh. \p \v 5 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh ricomonil winak reꞌreꞌ chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses: \p «Reꞌ atoꞌbil wili, reꞌ nak hat-tak xatbanic tak jeꞌ ricab naꞌn tak ru̱cꞌ jenoꞌ acawa̱y tak on aboyex tak maj hab wach aweh hat-tak maꞌ eno̱j resaj ricawa̱y on riboyex wi xkꞌehbic jok pan jenoꞌ rijulil haꞌ to̱b ta nak pan jenoꞌ hiꞌlbal kꞌi̱j? nqui Jesus queh. \p \v 6 Chiwach rikꞌorbal i Jesus reꞌreꞌ, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take aj tijem ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ xa nquiquipa̱ꞌ chic qui̱b ruꞌum. \s1 Reꞌ noꞌjbal ra̱j banaric chi ulaꞌanic \p \v 7 Chiri̱j chic ruꞌ naxicꞌsaj riyaꞌbilal i winak reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicoj je rehtal chi reꞌ take rula̱ꞌ i winak reꞌ xyukꞌunic reh chi wiꞌc chayew chiho̱j tak wach tzꞌuka̱b ncaꞌn reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take nimak quiwach. Ruꞌum aj reꞌ xikꞌor queh jenaj noꞌjbal chi jeꞌ wili: \p \v 8 «Nok jenoꞌ hab wach xiban caxa̱ra eh xatriyukꞌej ok tak nchel chi na̱wihꞌic ru̱cꞌ pan ninkꞌi̱j, maꞌ no̱j achih tak wach i tzꞌuka̱b reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take nimak quiwach. Jeꞌ reꞌ ajic natiyukꞌunjok tak chi wiꞌc nah me̱xa ma̱ban aweh noꞌjbal jeꞌ reꞌ maj chaj bih na̱naꞌbem wi wilic ok chic cho jenoꞌ ula̱ꞌ jaꞌ nponic ta jeꞌ ru̱cꞌ kꞌe̱ꞌ nim wach chawach hat-tak? \v 9 Kakꞌor wi reꞌ hat-tak tzꞌukulca̱t tak chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ, cu reꞌ chic aweh tak ruꞌ jeꞌ wili eno̱j kꞌormojok aweh tak ruꞌum aj ehcham reh ninkꞌi̱j naponok i rula̱ꞌ reꞌreꞌ: \p ‹Chacuy, chayew ti wi̱n atzꞌuka̱b reh maꞌ winak wili, nqui eno̱j kꞌormojok aweh. \p «Wi jeꞌ aj reꞌ eno̱j kꞌormojok aweh tak, reꞌ hat-tak chi xa ti qꞌuixꞌic tak chic cu reꞌ chic enapꞌut risiqꞌuiric jenoꞌ atzꞌuka̱b tak chi quixilac take tzꞌukulque̱b wi̱ꞌ take maꞌ nimak ta ti quiwach. \v 10 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak wili: Jeꞌ ricab wi xatyukꞌunjic tak pan jenoꞌ ninkꞌi̱j, chatzꞌuka̱ꞌ ti awi̱b tak reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take maꞌ nimak ta tiquiwach. Wi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak, enjohsjic awach chi quiwach take tzꞌukulque̱b nah me̱xa reꞌ chiho̱j lok chi xa queh take nimak quiwach nakꞌormojok aweh chi jeꞌ wili ruꞌum aj ehcham ninkꞌi̱j: \p ‹Ha̱w, titzꞌu̱k ti wi̱n chi quixilac take wula̱ꞌ wili, nqui banol aweh neꞌel. \p \v 11 «Chacoj tak rehtal i noꞌjbal wili kꞌuruꞌ maj chiwach i Dios jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric. Reꞌ hab wach rinimsaj ri̱b naritꞌuchsjic wach ruꞌum i Dios eh reꞌ hab wach ritꞌuchsaj ti ri̱b, reꞌreꞌ narinimsjic wach ruꞌum i Dios, nqui Jesus. \p \v 12 Chiri̱j wili reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh maꞌ winak reꞌ xyukꞌunic je reh chi wiꞌc: \p «Nachacoj chic jenoꞌ ani̱m maꞌ xa reꞌ ta ok take awas acha̱kꞌ, maꞌ xa reꞌ ta ok take awu̱cꞌ take cho, maꞌ xa reꞌ ta ok take acaꞌja̱ jeꞌ ru̱cꞌ biho̱m take, maꞌ xa reꞌ ta ok take suk quikꞌoric awu̱cꞌ na̱yukꞌem take cho awu̱cꞌ. Maꞌ xa reꞌ ta ok take reꞌ nayukꞌej take kꞌuruꞌ maj chaj bih na̱wehtꞌalim nachirak cho rikꞌijil jenoꞌ quini̱m ruꞌ, ewoꞌ chic tiquiyukꞌej cu̱cꞌ eh xa ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ cꞌaxo̱j xaꞌn queh ewoꞌ chic nacꞌul rijelow-bal cu̱cꞌ? \v 13 Reꞌ laꞌ hat-tak nachaꞌn jenoꞌ ani̱m, chayukꞌej woꞌ je awu̱cꞌ take tinamit reꞌ maꞌ hab ta wach nyukꞌunic queh, jeꞌ ricab take niba̱ꞌ chꞌi̱l take maꞌ manlic ta wach co̱k quikꞌab chꞌi̱l woꞌ take sotꞌ wach. \v 14 Wi jeꞌ reꞌ xaꞌn, kꞌe̱ꞌ nimal wach atoꞌbil na̱cꞌulum chipam i kꞌi̱j nok reꞌ nicꞌ nimal take coric wach quinoꞌjbal narijohsjic quiwach ruꞌum i Dios. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ rijelow-bal i cꞌaxo̱j na̱banam maꞌxta chic riyeꞌeric jelow-bal aweh ayuꞌ cuꞌum take tinamit, reꞌ laꞌ chic i Dios nariyeꞌbic aweh naponok i kꞌi̱j reꞌreꞌ, nqui Jesus reh maꞌ winak reꞌreꞌ. \p \v 15 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i jenaj winak tzꞌuklic cok ar jeꞌ wili xikꞌor cok reh Jesus: \p «Nachicoj rini̱m i Dios ruꞌum chi reꞌ rAcꞌu̱n kꞌatoj kꞌoric chic riban, kꞌe̱ꞌ ato̱b reh cꞌacharel reꞌ naritzꞌuhkic chi quixilac take rula̱ꞌ i Dios, nqui i winak reꞌreꞌ. \p \v 16 —Coric, nqui Jesus reh. \p Chiri̱j reꞌ, xikꞌor reh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Pan jenaj kꞌi̱j jenaj ajabe̱s xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic queh riqꞌuihal ula̱ꞌ chi naricojom jenaj ninkꞌi̱j pa ripa̱t. \v 17 Naxponic rikꞌijil i ninkꞌi̱j reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ je raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi quiyukꞌunjic take rula̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p ‹Quim tak, naroquic chic i ninkꞌi̱j, nqui yukꞌunic xiban je. \p \v 18 «Naxponic cꞌamol queh ula̱ꞌ, chi quijuꞌjunal pꞌuht quipahkam quicuyuric. Reꞌ jenaj jeꞌ wili xikꞌor: \p ‹Ha̱w, chacuy nimahc. Reꞌ hin til maꞌ eta niban canar ojic pan ninkꞌi̱j ru̱cꞌ ajabe̱s maj junseht niyeꞌa̱b xnilokꞌ curman chi nawojic wilom cho, nqui xikꞌor. \p \v 19 «Jenaj chic, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p ‹Ha̱w, chacuy nimahc. Reꞌ hin til maꞌ eta niban canar ojic pan ninkꞌi̱j ru̱cꞌ ajabe̱s maj hoꞌcꞌuhl niboyex xnilokꞌ eh yuꞌna nwa̱j chi nawojic niniqꞌuem take cho chi camanic, nqui xikꞌor. \p \v 20 «Jenaj chic ula̱ꞌ jeꞌ woꞌ wili xikꞌor: \p ‹Ha̱w, chacuy nimahc. Reꞌ hin til maꞌ eta niban canar ojic pan ninkꞌi̱j ru̱cꞌ ajabe̱s maj cu wili ti xniban caxa̱ra, nqui reh raj tzꞌeꞌ wa̱ch ajabe̱s. \p \v 21 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxsoljic je aj tzꞌeꞌ wa̱ch chi rikꞌormojic reh ajabe̱s chaj bih xquikꞌor take ula̱ꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xa ncꞌul chic ri̱j jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh raj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ: \p ‹Yuꞌna chaloqꞌuej awi̱b. Hiy pan tinamit eh ar pan tak be̱h jeꞌ woꞌ pan tak yeꞌa̱b reꞌ nquimol wi̱ꞌ qui̱b take tinamit. Nicꞌ paꞌ nimal take niba̱ꞌ chꞌi̱l take maꞌ manlic ta wach co̱k quikꞌab, chꞌi̱l woꞌ take sotꞌ enarak take chayukꞌej take cho chi naquichalic chipam i ninkꞌi̱j. Jeꞌ reꞌ ajic wi xquicꞌuꞌlej cho na̱ chalic, chacꞌam take cho ayuꞌ, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ. \p \v 22 «Chalic i aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ xo̱j woꞌ riban i xkꞌormojic reh. Chiri̱j ruꞌ, naxsoljic cho chꞌi̱l take tinamit reꞌreꞌ jeꞌ wili xcꞌulic rikꞌor reh aj ehcham ni̱m: \p ‹Ha̱w, xniban chic i xakꞌor wi̱n xa reꞌ laꞌ xa cu wilic woꞌ yeꞌa̱b tehlic pa̱m, nqui reh ajabe̱s. \p \v 23 «Reꞌ aj ehcham ni̱m jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh raj tzꞌeꞌ wa̱ch: \p ‹Yuꞌna ajic ruꞌum nok nwa̱j chi narinujic nipa̱t, ar chic hiy pan tak cucꞌ be̱h reꞌ no̱j pan tak abixbal eh nicꞌ paꞌ nimal tinamit na̱cꞌulum take chatok awi̱b chi quiwach chi quicꞌamaric cho ayuꞌ, nqui woꞌ chic je ajabe̱s reh raj tzꞌeꞌ wa̱ch. \p \v 24 «Jeꞌ ricab ribiral i ajabe̱s reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ hat chacoj rehtal i yukꞌunic niban i hin reh chi reꞌ Dios maꞌ eta rikꞌor chawi̱j jeꞌ ricab xikꞌor ajabe̱s reꞌreꞌ chiqui̱j take maꞌ xiniminic ta reh yukꞌunic xiban. Chiqui̱j take reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor i ajabe̱s queh take xiponic chi quijelow-bal: \p ‹Til nikꞌor aweh tak chi reꞌ take maꞌ xiniminic ta cho reh yukꞌunic xniban queh maꞌxta caꞌnam risukquil i ninkꞌi̱j wili, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ, nqui Jesus reh winak reꞌreꞌ. \s1 Curman chi pe̱t ra̱j capewjic ri̱j // ritahkaljic i Jesus \p \v 25 Chiri̱j nok elenak chic je chipam i pa̱t reꞌreꞌ, pan jenaj kꞌi̱j nok maꞌ qꞌuisa ta tinamit xitahkanic je reh Jesus, reꞌreꞌ xisolqꞌuij je ri̱b eh jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit reꞌreꞌ: \p \v 26 «Jenoꞌ cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ ra̱j quiritahkem, wi pe̱t rinimej rinoꞌjbal chi rutquel ri̱b chi niwach i hin on wi pe̱t rinimej queh take wilque̱b pa ripa̱t jeꞌ ricab ritu̱t raja̱w, take ras richa̱kꞌ, take rana̱b, take rixuba̱l on reꞌ rehqꞌue̱n on ribahi̱l on take rihaꞌlacꞌu̱n, maꞌ ricꞌul ta soꞌ chi eriban chi waj tahkanel. Jeꞌ woꞌ reꞌ i cꞌacharel reꞌ xa reꞌ woꞌ sukquil cꞌuxlis risicꞌ, maꞌ ricꞌul ta woꞌ chi eriban chi waj tahkanel, Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj curman chi naquiritahkem to̱b ta pan tiꞌcꞌaxic. \v 27 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ cꞌacharel reꞌ naquiritahkem pan tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak ritehlam jenoꞌ ricuru̱s, xa reꞌ woꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ riyew ri̱b chi eriban chi waj tahkanel. \v 28 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chacapaj tak ri̱j chi coric i nitahkaljic na̱banam tak jeꞌ ricab i capewenic naꞌn tak natoquic tak chi ritikꞌinjic jenoꞌ apa̱t tak. Reꞌ hat-tak nok nawa̱j atikꞌa̱b jenoꞌ apa̱t tak, maꞌ pe̱t aj ta na titzꞌuhkic tak chi ribanaric ri̱j jarub na̱sacham tak chipam ilbal reh wi enacuy tak ritzꞌakil ricohlsjic wach? \v 29 Curman chi jeꞌ reꞌ naꞌn tak chi pe̱t, majeꞌ? Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj wi maꞌ xacohlaj wach ritikꞌinjic apa̱t tak xa reꞌ ok ti richꞌiquinjic xaꞌn tak canar, reꞌ tinamit naquilow chi jeꞌ reꞌ naquitokꞌa̱b acꞌuꞌtjic tak chi jeꞌ wili: \p \v 30 ‹Kꞌe̱ꞌ qꞌuixbilal reh winak reꞌreꞌ maj xitokꞌa̱ꞌ woꞌ nak rijohsjic ripa̱t eh maꞌ xicohlaj ta woꞌ chic wach, nqui naquikꞌorom chi xa quiseꞌlbal. \p \v 31 «Kacoj woꞌ tak rehtal riban jenoꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌ raj ojic chi kꞌakꞌanic ru̱cꞌ jenoꞌ chic kꞌatal kꞌoric. Reꞌreꞌ, wi xa juninak ikꞌob hoꞌikꞌob (10,000) ok ti riso̱l wilic, pe̱t woꞌ ntzꞌuhkic chi ricapewjic ri̱j wi manlic ericꞌuꞌlej i jenaj chic kꞌatal kꞌoric reꞌ wilic caꞌwinak ikꞌob lajeb ikꞌob (20,000) ok riso̱l. \v 32 Wi xicapaj ri̱j chi maꞌ eta ricuy ransil kꞌakꞌanic, xa nok woꞌ ti chi cu jaꞌ npꞌuhtic ta kꞌakꞌanic naritakꞌa̱b je take raj tzꞌeꞌ wa̱ch ru̱cꞌ jenaj chic kꞌatal kꞌoric chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p ‹Chacuy Ha̱w, kacana̱ꞌ ki̱b pan sukquil cꞌuxlis. Paꞌ woꞌ bih nawa̱j ewoꞌ nkayew aweh, nqui narikꞌorom je i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ. \p \v 33 «Jeꞌ aj woꞌ reꞌ na̱banam hat-tak ru̱cꞌ nitahkaljic. Pe̱t, na̱capam tak ri̱j maj reꞌ cꞌacharel wi maꞌ xikꞌeb lok chiri̱j ricꞌux i nicꞌ nimal wilic reh chi nitahkaljic i hin maꞌ ricꞌul ta chi eriban chi waj tahkanel. \v 34 Tzꞌa̱b ruꞌ, wi chiꞌnchel xikꞌeb lok chiri̱j ricꞌux, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ holohic laj camanic naribanam jeꞌ ricab i camanic riban i atzꞌa̱m nok cu wilic riquiꞌal. Raj i cꞌacharel wi xichꞌica̱ꞌ woꞌ chic je ricꞌux chiri̱j nicꞌ nimal wilic reh, narojic chi kꞌe̱b i ricamaj jeꞌ ricab ricꞌul atzꞌa̱m nanelic riquiꞌal maꞌxta chic bih ricamanej. \v 35 Maꞌ xa ta jeꞌ reꞌ ncꞌuluric ru̱cꞌ jeꞌ laꞌ woꞌ reꞌ atzꞌa̱m reꞌ maꞌxta chic riquiꞌal ncuturic je ruꞌum nok xa ta nak chic chi rikꞌahisal take tic ncamanic wi̱ꞌ. \p «Reh aj chi maꞌ eta no̱j chi kꞌe̱b acamaj tak kꞌuruꞌ, kꞌas ok axiquin tak chi birinic reh chi enarak tak chiri̱j i noꞌjbal wili, nqui Jesus. \c 15 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j // i cuybal mahc \r (Mt. 18.10-14) \p \v 1 Ruꞌum chi reꞌ take wilic quibiral chi aj mahc jeꞌ ricab take aj molol to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, nquijil cok qui̱b ru̱cꞌ Jesus chi richaꞌjaljic ricꞌuhbal, \v 2 reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ wili ricꞌuꞌtjic xcaꞌn pan ja̱s kꞌoric: \p «Chakꞌor je Jesus xa ricꞌul woꞌ cok ru̱cꞌ take aj mahc reꞌreꞌ. Jeꞌ woꞌ, xa no̱j woꞌ cu̱cꞌ take reꞌ nanyukꞌunjic chi wiꞌc, nqui ricꞌuꞌtjic xcaꞌn. \p \v 3 Reꞌ Jesus naxibiraj chi jeꞌ reꞌ nquikꞌor pꞌuht rikꞌorom queh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p \v 4 «Kakꞌor chi jenoꞌ aj ehcham me̱ꞌ wilic hoꞌcꞌahl (100) ok rime̱ꞌ eh xsahchic ok cho jenoꞌ queh rime̱ꞌ reꞌreꞌ, maꞌ eta ricana̱ꞌ cahnok chi cꞌololque̱b take belejlaj roꞌcꞌahl (99) chi rime̱ꞌ eh eno̱j chi risiqꞌuiric sahchel me̱ꞌ cu rehtal erirak cho? \v 5 Wi xirak woꞌ chic cho risahchel me̱ꞌ reꞌreꞌ, xa suk chic pa ricꞌux naricutum cho nah teleb \v 6 eh naponok pa ripa̱t nariyukꞌem take suk quikꞌoric ru̱cꞌ chꞌi̱l take ricaꞌja̱ reh chi nacaꞌnam quiwaꞌ ru̱cꞌ. Jeꞌ wili narikꞌorom queh take nariyukꞌem: \p ‹Quincꞌolok awichnimej tak chipam risukquil nicꞌux maj reꞌ nak nisahchel me̱ꞌ xnirak woꞌ chic cho, nqui narikꞌorom queh. \p \v 7 «Jeꞌ ricab sukquil cꞌuxlis nwihꞌic ru̱cꞌ i winak reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ reꞌ sukquil cꞌuxlis nwihꞌic ru̱cꞌ i Dios ar pan taxa̱j nok jenoꞌ chi aj mahc rijal wach rinoꞌjbal. Nok jeꞌ reꞌ ncꞌuluric chi jenaj aj mahc rijal wach rinoꞌjbal, til coric kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nsukbic ricꞌux i Dios ru̱cꞌ reꞌreꞌ chiwach risukquilal ricꞌux nwihꞌic chi wilic ta nak belejlaj roꞌcꞌahl (99) chi cꞌacharel reꞌ ncaꞌn qui̱b chi coric quiwach. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j ixok // reꞌ xirak woꞌ chic ritzꞌa̱k // kꞌehbenak nak chic \p \v 8 «Kakꞌor chi jenaj niba̱ꞌ laj ixok wilic lajeb ritzꞌa̱k qꞌuih wach eh xkꞌehbic jenaj queh ritzꞌa̱k reꞌreꞌ, maꞌ eta na rikop jenoꞌ risakombal eh enoquic chi rimeseric pa̱m ripa̱t chi risiqꞌuiric ritzꞌa̱k chi coric cu rehtal woꞌ chic erirak? Jeꞌ reꞌ eriban majeꞌ? \v 9 Jeꞌ woꞌ, wi xirak woꞌ chic ritzꞌa̱k nariyukꞌem woꞌ take suk quikꞌoric ru̱cꞌ chꞌi̱l take ricaꞌja̱ reh chi nacaꞌnam quiwaꞌ ru̱cꞌ. Jeꞌ wili narikꞌorom queh take nariyukꞌem: \p ‹Quincꞌolok awichnimej tak chipam risukquil nicꞌux maj reꞌ nitzꞌa̱k reꞌ xnikꞌeb nak xnirak woꞌ chic yuꞌna, nqui narikꞌorom queh. \p \v 10 «Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ til reꞌ Dios jeꞌ woꞌ reꞌ riban maꞌ pajoj ta woꞌ nsukbic ricꞌux chꞌi̱l take raj tzꞌeꞌ wa̱ch nok jenoꞌ aj mahc rijal wach rinoꞌjbal, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i ajabe̱s // wilic quib racꞌu̱n \p \v 11 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus pꞌuht woꞌ chic rikꞌorom queh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Jenaj ajabe̱s wilic quib racꞌu̱n. \v 12 Pan jenaj kꞌi̱j reꞌ chakꞌbe̱s acꞌun jeꞌ wili xikꞌor reh raja̱w: \p ‹Ha̱w, reꞌ acꞌal na̱yeb keh natiquimok chayew wi̱n yuꞌna, nqui reh raja̱w. \p —Tare̱t, eniyew aweh tak, nqui ajabe̱s. \p «Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ tohkꞌ richꞌakam racꞌa̱l queh racꞌu̱n. \v 13 Chiri̱j chic reꞌ nok xa cu reꞌ woꞌ ti quib xib kꞌi̱j ricꞌulum racꞌa̱l i chakꞌbe̱s acꞌun, xiyew ti je chi cꞌa̱y eh ru̱cꞌ ritzꞌakil acꞌal xicꞌul, xo̱j pan jenaj chic tinamit chi naht. Ar xa maꞌ xilow ta chic ricorquil nicꞌ wach xisahchlom wi̱ꞌ chiꞌnchel ritzꞌa̱k. \p \v 14 «Chiri̱j chic ruꞌ nok risacham aj chic chiꞌnchel ritzꞌa̱k, pan jenaj kꞌi̱j naxchalic jenaj wiꞌjalel chipam i tinamit wilic wi̱ꞌ, reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xipꞌut chi maꞌ riniqꞌuej ta chic wiꞌc \v 15 eh ruꞌum reꞌreꞌ xoquic chi sicꞌoj camanic ar. Naxirak ricamaj ru̱cꞌ jenaj winak patanel chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xtakꞌabjic je pan abixbal chi quichaꞌjaljic take rahk i winak reꞌreꞌ. \v 16 Nok cꞌahchiꞌ chi chaꞌjanic ahk, xa ta nak je hab wach ncapewenic soꞌ reh acꞌun reꞌreꞌ chi riyeꞌeric riwaꞌ riha̱ꞌ. Ruꞌum reꞌreꞌ xa ricꞌax nak chic wach chi rinuksjic ri̱b ru̱cꞌ quiwaꞌ take ahk. \v 17 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌulum, naꞌlajic reh acꞌun reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Jarub ta woꞌ nchel chi aj camanom xa suk chic cho quiwaꞌ quiha̱ꞌ ar pa ripa̱t i waja̱w, ra̱j hin ayuꞌ xa cucꞌ tak chic maꞌ quinquimic ruꞌum i cꞌahric. \v 18 Ha̱ꞌ, reꞌ hin nanicana̱b cahnok i yeꞌa̱b wili. Til nawojic ru̱cꞌ i waja̱w eh jeꞌ wili nanikꞌorom reh naquinponok ru̱cꞌ: \p ‘Pah, reꞌ hin xinmahcanic chiwach kAja̱w Dios pan taxa̱j, jeꞌ woꞌ chawach i hat. \v 19 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chacuy quinacꞌul woꞌ chic pan ayeꞌa̱b reꞌ cok ruꞌ xa jeꞌ ok chic hin jenoꞌ awaj camanom, maꞌ jeꞌ ta ok chic chi hin awacꞌu̱n maj maꞌ ricꞌul ta chic chi wi̱n chi equinacoj chi hin awacꞌu̱n, quinquirok reh, nqui xikꞌor naxnaꞌlajic reh acꞌun reꞌreꞌ. \p \v 20 «Jeꞌ reꞌ nok reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xicana̱ꞌ je yeꞌa̱b wilic wi̱ꞌ eh xsoljic woꞌ chic je ru̱cꞌ raja̱w. Nok ponic chic riban i acꞌun reꞌreꞌ maꞌ naht ta je ru̱cꞌ pa̱t, reꞌ raja̱w xa nyotꞌic chic i ra̱mna xjohtic cho ruꞌum i racꞌu̱n naxihlaj je wach. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xo̱j rajim chi ricꞌuluric eh naxponic ru̱cꞌ, xikꞌahchej chi ralak eh xitzꞌub i wach ruꞌum risukquil ricꞌux chi xsoljic woꞌ chic je ru̱cꞌ. \v 21 Ar ajic reꞌ acꞌun reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh raja̱w: \p ‹Pah, reꞌ hin mahc xniban chiwach kAja̱w Dios pan taxa̱j jeꞌ woꞌ reꞌ xniban chawach i hat. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ ricꞌul ta chic chi wi̱n chi equinacoj chi hin awacꞌu̱n, nqui reh raja̱w. \p \v 22 «Reꞌ ajabe̱s kꞌe̱ꞌ xiquetelej wach i racꞌu̱n eh xicꞌam cok pan pa̱t. Chiri̱j chic ruꞌ cꞌuhtbal reh chi reꞌ racꞌu̱n wilic woꞌ chic rilokꞌil chi acꞌunbe̱s, jeꞌ wili xikꞌor queh raj camanom: \p ‹Chacꞌam tak cho wi̱n chakꞌwach laj tzꞌih chꞌi̱l juncꞌuhl ok xijab chꞌi̱l woꞌ jenoꞌ mutkꞌab eh chatikꞌa̱ꞌ tak wi̱n i wacꞌu̱n chi coric. \v 23 Nok abanam tak chic reꞌreꞌ, reꞌ chic i racꞌu̱n wacax chiho̱j lok chi xa reh kani̱m chacꞌam tak cho eh chacansaj tak reh chi nakacꞌuxum maj yuꞌna nakacojom jenaj ni̱m pa ribihnal i wacꞌu̱n. \v 24 Jeꞌ aj reꞌ nakaꞌnam maj reꞌ wacꞌu̱n wili reꞌ xnicapaj chi sahchanak nak chic, on chi camnak nak chic, xwilow woꞌ chic wach yuꞌna chi cꞌachlic, nqui ajabe̱s queh raj camanom. \p «Chiri̱j i wili nok quipꞌutum chic ninkꞌijinic i ajabe̱s reꞌreꞌ chꞌi̱l i racꞌu̱n, \v 25 xcꞌulic lok i asbe̱s acꞌun soljic riban cho reh camanic pan abixbal. Naxponic maꞌ naht ta chic ru̱cꞌ pa̱t, xibiraj chi bi̱ch ncaꞌn take aj kꞌojonel jeꞌ woꞌ chi xa quiꞌahnic chic take aj so̱n. \v 26 Ruꞌum aj reꞌ xiyukꞌej cok jenaj raj camanom i raja̱w eh xibiraj reh chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ ninkꞌi̱j pan pa̱t. \v 27 Reꞌ aj camanom jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Reꞌ acha̱kꞌ xsoljic woꞌ chic cho pan pa̱t. Ruꞌum chi xilmijic woꞌ chic wach chi manlic ro̱k kꞌab reꞌ awaja̱w xitakꞌa̱ꞌ ricansjic i racꞌu̱n wacax chiho̱j lok chi xa reh ni̱m reh naricꞌuxuric chipam ninkꞌi̱j wili, nqui aj camanom reꞌreꞌ. \p \v 28 «Naxibiraj asbe̱s acꞌun chi jeꞌ reꞌ xiban i raja̱w, kꞌe̱ꞌ naxchalic ricꞌa̱ eh maꞌ xa̱j ta chic cok oquic pan pa̱t. Ruꞌum aj reꞌ xelic cho raja̱w chi ritokoric ri̱b chiwach chi naroquic nak cok pan pa̱t, \v 29 xa reꞌ laꞌ acꞌun reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh raja̱w: \p ‹Pah, reꞌ hin jarub ta woꞌ ha̱b nipꞌutum cho ribanaric acamaj maꞌ jenoꞌ pech nikꞌihtam wi̱b chawach. To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ niban chawach, reꞌ hat xa ta nak je jancꞌal ayeb wi̱n jenoꞌ tꞌuch nichi̱wa chi nanibanam nininkꞌi̱j wichꞌi̱l take suk quikꞌoric wu̱cꞌ. \v 30 Ra̱j yuꞌna naxcꞌulic lok i chakꞌbe̱s awacꞌu̱n, reꞌ hat xatakꞌa̱ꞌ ricansjic i racꞌu̱n wacax chiho̱j lok chi xa reh banoj ni̱m. Jeꞌ aj reꞌ xaꞌn reh awacꞌu̱n reꞌreꞌ to̱b ta nchel xisach wach chiꞌnchel atzꞌa̱k cu̱cꞌ take cꞌoyo̱m laj ixok, nqui reh raja̱w. \p \v 31 «Chalic i ajabe̱s jeꞌ woꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Acꞌun, nicꞌ paꞌ nimal wilic wi̱n pan akꞌab woꞌ hat wilic. Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ ribanaric jenoꞌ ninkꞌi̱j jeꞌ ricab wili maꞌ til ta curman chi enbanaric chawi̱j i hat ruꞌum nok xa eli̱c woꞌ wilca̱t wu̱cꞌ. \v 32 Ra̱j nchel ni̱m chiri̱j acha̱kꞌ til curman chi xnicoj chi suksbal kacꞌux maj reꞌ wacꞌu̱n reꞌreꞌ xnicapaj chi sahchanak nak chic on chi camnak nak chic, xa reꞌ laꞌ yuꞌna xwilow woꞌ chic wach chi cꞌachlic, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ, nqui Jesus queh winak reꞌreꞌ. \c 16 \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i jenaj // tꞌulic laj aj camanom \p \v 1 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ Jesus jenaj woꞌ chic tijbal xikꞌor queh take raj tahkanel ru̱cꞌ jalwach kꞌoric wili: \p «Junpech, wihꞌic cho jenaj biho̱m laj winak wihꞌic jenaj raj camanom ilol reh chiꞌnchel racꞌa̱l. Pan jenaj kꞌi̱j xponic quikꞌor rimahc aj ilol reꞌreꞌ ru̱cꞌ i biho̱m laj winak chi jeꞌ wili: \p ‹Ha̱w, reꞌ tojbal ri̱j awacꞌa̱l maꞌ cꞌahchiꞌ ta rimolom awaj camanom. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa kꞌebol atzꞌa̱k nok wilic, nqui xponic quikꞌor reh. \p \v 2 «Chalic i biho̱m laj winak naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric i raj camanom. Naxcꞌulic lok ru̱cꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum i biho̱m reꞌreꞌ: \p ‹Reꞌ hat maꞌxta chic acamanic wu̱cꞌ chi waj camanom maj reꞌ hin xnirak chiri̱j chi xa hat kꞌebol nitzꞌa̱k nok wilca̱t. Yuꞌna kꞌuruꞌ chacꞌam cho wi̱n ahu̱j reꞌ natzꞌihmbaj take wi̱ꞌ hab wach wilic quicꞌa̱s wu̱cꞌ reh chi nawilom, nqui xkꞌormojic reh. \p \v 3 «Reꞌ aj camanom naxibiraj chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Reꞌ nicamaj chi hin ilol reh racꞌa̱l i wajabe̱s narimakꞌam wi̱n yuꞌna. Chaj woꞌ bih nanibanam kꞌuruꞌ? maj reꞌ hin maꞌ quinchol ta cow laj camanic eh chi nawoquic ta nak chi pahkanic wiꞌc chiꞌ tak pa̱t kꞌe̱ꞌ quinqꞌuixꞌic. \v 4 Ha̱ꞌ, reꞌ hin xnirak chic chiri̱j chaj bih nanibanam: Nanitoꞌbem take wilic quicꞌa̱s ru̱cꞌ biho̱m wili eh chi jeꞌ reꞌ nachimakꞌ nicamaj chi aj ilol ruꞌ, reꞌ take reꞌ equinquicꞌul cu̱cꞌ chi equinquitoꞌbej, nqui xikꞌor pa ricꞌux. \p \v 5 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxelic je aj camanom reꞌreꞌ ru̱cꞌ biho̱m laj winak, xiyukꞌej chi quijuꞌjunal take wilic quicꞌa̱s ru̱cꞌ biho̱m reꞌreꞌ. Naxcꞌulic lok i pe̱t aj cꞌa̱s jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum camanom reꞌreꞌ: \p ‹Chaj bih acꞌa̱s ru̱cꞌ ajabe̱s? nqui reh. \p \v 6 —Ha̱ꞌ, reꞌ hin hoꞌcꞌahl (100) chi nimak lo̱sa xun chi kꞌenaꞌ nicꞌa̱s ru̱cꞌ, nqui reh. \p —Chacꞌul rihujil acꞌa̱s wili kꞌuruꞌ, titzꞌu̱k ayuꞌ eh xa chic ok lajeb roxcꞌahl (50) chi nimak lo̱sa xun acꞌa̱s chatzꞌihmlom chiwach, nqui reh. \p \v 7 «Jeꞌ woꞌ, naxcꞌulic woꞌ lok jenaj chic aj cꞌa̱s jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh aj camanom reꞌreꞌ: \p ‹Chaj bih acꞌa̱s ru̱cꞌ ajabe̱s? nqui reh. \p —Ha̱ꞌ, reꞌ hin hoꞌcꞌahl (100) birin chi ixi̱m nicꞌa̱s ru̱cꞌ, nqui reh. \p —Chacꞌul rihujil acꞌa̱s wili eh xa chic ok caj winak (80) birin chi ixi̱m acꞌa̱s chatzꞌihmlom chiwach, nqui reh. \p \v 8 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ru̱cꞌ noꞌjbal xiban i maꞌ holohic ta laj aj camanom reꞌreꞌ, reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Kꞌe̱ꞌ hat tꞌulic ru̱cꞌ acapew-bal chi xacapaj ri̱j nicꞌ wach ritobjic awi̱b na̱banam, nqui reh. \p «Ru̱cꞌ ribiral i aj camanom reꞌreꞌ ncꞌuhtunic chi reꞌ take cꞌacharic chic ncaꞌn pa risakomil rikꞌorbal i Dios maꞌ kꞌe̱ꞌ ta woꞌ chic quichol risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach ritobjic qui̱b nacaꞌnam ru̱cꞌ atoꞌbil ncaꞌn, jeꞌ ricab ncaꞌn take nquichꞌica̱ꞌ quicꞌux chiri̱j quibihomal ayuꞌ wach acꞌal. \v 9 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi ru̱cꞌ abihomal reꞌ namol tak wach ayuꞌ wach acꞌal ticholok tak ricꞌamaric awi̱b tak pan sukquilal cu̱cꞌ awas acha̱kꞌ tak. Chi jeꞌ reꞌ nok maꞌxta chic camaj aweh abihomal tak ruꞌum nok hat-tak chic camnak, holohic acꞌuluric tak naribanaric ru̱cꞌ i Dios reꞌ wilic wi̱ꞌ cꞌacharic chi junelic. \p \v 10 «Reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ chacoj tak rehtal i coric laj kꞌoric wili: Reꞌ coric laj aj camanom to̱b ta tꞌuch wach on to̱b ta nim wach ricamaj, reꞌreꞌ xa ewoꞌ rinimej ricamaj. Raj laꞌ reꞌ maꞌ coric ta laj aj camanom to̱b ta tꞌuch wach on to̱b ta nim wach ricamaj, reꞌreꞌ xa maꞌ eta woꞌ rinimej ricamaj. \v 11 Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh tak chi chanimej tak chi coric acamaj tak riyew i Dios eh chacamanej tak wach abihomal tak chi coric maj wi maꞌ naꞌn ta tak i coric ru̱cꞌ abihomal tak, nicꞌ wach nok chi reꞌ Dios erichꞌica̱ꞌ ricꞌux chawi̱j tak chi enacamanej tak wach ribihomal? \v 12 On wi maꞌ xaꞌn tak i coric ru̱cꞌ abihomal tak reꞌ xa okxaꞌnamaj pan akꞌab tak, nicꞌ woꞌ wach nok reꞌ Dios erichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi riyeꞌeric pan akꞌab tak i ribihomal reꞌ na̱wehcham tak? \v 13 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, maꞌ eta riban chi quib ta nak enachꞌica̱ꞌ wi̱ꞌ acꞌux tak, chiri̱j ta nak i Dios eh jeꞌ woꞌ chiri̱j abihomal tak jeꞌ ricab nok maꞌ eta riban chi jenoꞌ camanom encamanic ru̱cꞌ quib chi ajabe̱s ruꞌum nok, wi erichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi ribanaric ricamaj i jenaj ajabe̱s, narikꞌebem lok chiri̱j ricꞌux i ricamaj i jenaj chic ajabe̱s. Wi chiri̱j ricamaj i jenaj chic ajabe̱s erichꞌica̱ꞌ ricꞌux, ra̱j rikꞌorom chi ewoꞌ chic rikꞌeb cho chiri̱j ricꞌux ricamaj i jenaj chic ajabe̱s reꞌ xichꞌica̱ꞌ nak wi̱ꞌ ricꞌux chi camanic chi pe̱t, nqui Jesus queh. \p \v 14 Chiri̱j wili reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses naxquibiraj i kꞌoric xikꞌor i Jesus, tohkꞌ quiseꞌlam ruꞌum nok ji̱kꞌ quicꞌux chiri̱j quibihomal. \v 15 Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic queh ruꞌum Jesus: \p «To̱b ta reꞌ hat-tak nacꞌuhtaj tak lok awi̱b chi quiwach i tinamit chi xa coric chic wach acꞌux tak, chiwach i Dios reꞌ nehtꞌalanic reh awa̱mna tak sakom wach chi xa ji̱kꞌ chic acꞌux tak chiri̱j bihomal. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Dios nyiꞌbic cho ruꞌum atijbal tak eh to̱b ta nak kꞌe̱ꞌ nim rilokꞌil atijbal tak chi quiwach i tinamit, yuꞌna pꞌuht rojic wach acꞌal. \v 16 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Wa̱n reꞌ xbanic cho kahsanic haꞌ maꞌ xitik ta chic juꞌ rixermejic wach i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chꞌi̱l i quicꞌuhbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. Chi jeꞌ aj reꞌ ru̱cꞌ Wa̱n xpꞌuhtic cho rikꞌormojic chi reꞌ Dios reꞌ nkꞌatbic kꞌoric ra̱j richopom quina̱ take cꞌacharel eh ruꞌum aj reꞌ yohbal wach take cꞌacharel cꞌahchiꞌ quichopom quicꞌux chi reꞌ Dios nariwihꞌic chi quina̱ chi kꞌatal kꞌoric. \v 17 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi reꞌ atijbal hat-tak cꞌahchiꞌ rojic wach acꞌal to̱b ta nchel reꞌ hat-tak nakꞌor chi jeꞌ wili: \p ‹Coric, reꞌ taxa̱j richꞌi̱l acꞌal narisahchic wach nacuxꞌok wach i cꞌacharic, xa reꞌ laꞌ maꞌ jenoꞌ tꞌuch kꞌilo̱j jeꞌ ru̱cꞌ wilic chipam Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ricab jenoꞌ tꞌuch rehtalil kꞌoric, narojic wach acꞌal, nqui nakꞌor tak. \p \v 18 «Raj laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ. Jeꞌ ricab yuꞌna chi rijelow-bal atijbal naꞌn tak chiri̱j i kꞌilo̱j reꞌ rikꞌor chi reꞌ winak richꞌak rehqꞌue̱n eh ricꞌam chic jenoꞌ toco̱m ixok nkajic pan cꞌoyomal, reꞌ chic nicꞌuhtunic i hin chiri̱j i kꞌilbal reꞌreꞌ nbirmijic eh reꞌ cꞌuhtunic reꞌreꞌ rikꞌor chi reꞌ winak ricꞌam chi rehqꞌue̱n jenoꞌ toco̱m ixok chꞌako̱j cho ruꞌum ribahi̱l, nkajic woꞌ pan cꞌoyomal, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j i jenaj // biho̱m laj winak chꞌi̱l i La̱saro \p \v 19 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic queh jenaj jalwach kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Pan jenaj tinamit xwihꞌic cho jenaj biho̱m laj winak reꞌ xcꞌacharic cho chi jeꞌ ricab riwi̱ꞌ jenaj kꞌatal kꞌoric maj kalakal xa chiꞌnchel wach cꞌuxbal wilic nah rime̱xa chi naricꞌuxum eh xa chakꞌ wach laj tzꞌih woꞌ wilic chiri̱j. \v 20 Chipam woꞌ tinamit reꞌreꞌ xcꞌacharic cho jenaj niba̱ꞌ laj winak nujunak ri̱j chi kꞌa̱ La̱saro ribihnal. Reꞌ La̱saro reꞌreꞌ eli̱c nponic canabjok cho chiwach ritzꞌahp ripa̱t i biho̱m reꞌreꞌ. \v 21 Nanwihꞌic ar xa ricꞌax nak chic wach chi narinuksam ri̱b reh take rixe̱r wiꞌc ricana̱ꞌ i winak reꞌreꞌ nah rime̱xa, xa reꞌ laꞌ maꞌ nyeꞌeric ta woꞌ reh. Haj ti wilic i quiꞌoquic cok ru̱cꞌ La̱saro xa reꞌ ti take tzꞌiꞌ reꞌ no̱j quirekꞌ wach i rikꞌa̱. \p \v 22 «Jenaj aj chi reꞌ, xponic rikꞌijil chi reꞌ take quib chi winak reꞌreꞌ xiquimic je. Reꞌ niba̱ꞌ laj winak xcꞌamaric johtok cuꞌum take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios ar pan taxa̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ jenaj ninkꞌi̱j eh chi jeꞌ reꞌ xcojoric nah me̱xa ar chi riche̱l i maꞌ Awraham. Ra̱j nchel i biho̱m laj winak, naxmukꞌunjic je \v 23 xo̱j cꞌolok chipam i yeꞌa̱b Ha̱res ribihnal reꞌ nquicꞌul wi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic take maꞌ holohic ta quinoꞌjbal. Nok wilic chic chipam i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, reꞌ biho̱m laj winak xilow johtok wach i La̱saro chi tzꞌuklic cok chi riche̱l maꞌ Awraham cu maꞌ wili johtok \v 24 eh xiqꞌuer johtok chi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p ‹Ajabe̱s maꞌ Awraham, reꞌ hin yohbal woꞌ chic wach tiꞌquil cꞌahchiꞌ nicꞌulum chipam i kꞌa̱kꞌ wili. Chacuy, chakꞌor wi̱n reh La̱saro chimuh cho jenoꞌ juꞌ kꞌab pan haꞌ eh cꞌolok ritꞌaksaj soꞌ wi̱n pa nichi̱ꞌ chi jotꞌsbal soꞌ wach nitiꞌquil, nqui johtok i biho̱m reꞌreꞌ. \p \v 25 «Chalic maꞌ Awraham jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban cho: \p ‹Bi̱l, cꞌolok pan acꞌux chi nok wilca̱t tak cho wach acꞌal, reꞌ hat xa sukquil cꞌuxlis xacꞌul cho, raj i La̱saro wili xa reꞌ woꞌ tiꞌquil cꞌuxlis xicꞌul cho ar. Yuꞌna, reꞌ chic i La̱saro naricꞌulum sukquil ricꞌux ayuꞌ eh reꞌ hat na̱cꞌulum i tiꞌcꞌaxic ar. \v 26 Jeꞌ woꞌ chic, chi kaxilac i hoj chꞌi̱l i hat-tak wilic jenaj rinimal jul cahk reh chi reꞌ hoj chꞌi̱l hat-tak, to̱b ta nak cꞌultar nka̱j je kꞌahxic, maꞌ eta nkaꞌn canar, nqui banol cho reh. \p \v 27 «Reꞌ biho̱m reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p ‹Ha̱w maꞌ Awraham wi maꞌ riban chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, chacuy chatakꞌa̱ꞌ je wi̱n i La̱saro pa ripa̱t i waja̱w, \v 28 ar cu̱cꞌ take hoꞌo̱b chi was chꞌi̱l nicha̱kꞌ chi rikꞌororic queh i tiꞌcꞌaxic wilqui̱n wi̱ꞌ hin. Jeꞌ reꞌ nipahkaj aweh chi chaꞌn maj wi maꞌ xo̱j rikꞌor queh, ewoꞌ quichalic ayuꞌ chipam tiꞌcꞌaxic wili, nqui johtok reh. \p \v 29 «Reꞌ maꞌ Awraham jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor cho reh: \p ‹Bi̱l, maꞌ eta riban jeꞌ ricab napahkaj i hat. Reꞌ take awas chꞌi̱l take acha̱kꞌ wi maꞌ nca̱j chi nacojic chipam i tiꞌcꞌaxic wilca̱t wi̱ꞌ, quinimej i riCꞌuhbal i Dios canamaj cahnok ruꞌum i Moyses jeꞌ woꞌ i riCꞌuhbal i Dios quicana̱b cahnok take aj kꞌorol riCꞌuhbal najtir kꞌi̱j maj reꞌ aj camaj naxcanabjic cahnok take cꞌuhbal, nqui xikꞌor cho reh. \p \v 30 «Chalic i biho̱m jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor johtok reh: \p ‹Jeꞌ nak reꞌ ruꞌ Ha̱w maꞌ Awraham, xa reꞌ laꞌ maꞌ nquicoj ta wach i cꞌuhbal reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ nipahkaj aweh chi eta nak natakꞌa̱ꞌ je jenoꞌ hab wach chi kaxilac i hoj camnak, ewoꞌ nak nquijal wach quinoꞌjbal, nqui woꞌ chic i biho̱m reꞌreꞌ. \p \v 31 Reꞌ maꞌ Awraham, naxibiraj chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xikꞌor cho reh: \p ‹Wi reꞌ take awas chꞌi̱l take acha̱kꞌ maꞌ nquijal ta wach quinoꞌjbal nanquibiraj i riCꞌuhbal i Dios ruꞌum Moyses, jeꞌ woꞌ i cꞌuhbal quicana̱b cahnok take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir kꞌi̱j, maꞌ nicꞌ ta woꞌ chic wach naquijal wach quinoꞌjbal, to̱b ta nak uctok je jenoꞌ hab wach chi kaxilac i hoj camnak chi rikꞌormojic queh i cꞌuhbal, nqui Awraham, nqui Jesus queh. \c 17 \s1 Reꞌ take nahsil raj tahkanel i Jesus // curman chi naquicojom wach // chi wilic rajawric \r (Mt. 18.6-7,21-22; Mr. 9.42) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh cablaj chi nahsil raj tahkanel: \p «Chiꞌnchel i hoj kehtꞌalim chi maꞌxta bih ra̱j chi maꞌ ta nak enwihꞌic reꞌ nyojbic reh capew-bal, xa reꞌ laꞌ hin nikꞌor aweh tak chi kꞌe̱ꞌ ntiꞌbic nicꞌux chiri̱j \v 2 i hab wach jenoꞌ aj tijinel enyojbic ricapew-bal jenoꞌ queh take aj tahkem wi̱n wili reꞌ quikꞌochsam chic wach i ca̱mna jeꞌ ricab i jenoꞌ tꞌuch acꞌun, sakbih nak chi reh chi encuturic jok pa richamil haꞌ chi bacꞌlic chi ralak chiwach jenoꞌ maꞌ laj abaj ncamanic chi queꞌbal. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal tiꞌcꞌaxic nariyeꞌeric china̱ ruꞌum i Dios maꞌ jeꞌ ta ti ricab i tiꞌcꞌaxic enbanaric reh jenoꞌ waj tahkanel. \v 3 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chawicꞌraj awi̱b tak. Ma̱yoj tak ricapew-bal awas acha̱kꞌ tak jeꞌ ricab wi xmahcanic chawach tak. Wi jeꞌ reꞌ xiban chawach tak, chakꞌil tak eh chacuy woꞌ tak rimahc naripahkaj ricuybal aweh tak. \v 4 Jeꞌ ricab wi chiwach jenaj kꞌi̱j, wukpech ok nchel enchalic awu̱cꞌ tak chi ripahkaljic cuybal rimahc ruꞌum chi wukpech ok xmahcanic chawach tak, chacuy woꞌ tak rimahc ru̱cꞌ i juꞌjun pech eripahkaj ricuybal aweh tak, nqui Jesus queh. \p \v 5 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take nahsil raj tahkanel, jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ hat xoj-atoꞌbej chi ricojoric wach chi wilic awajawric. Ruꞌum aj reꞌ yuꞌna nkapahkaj aweh chi koj-atoꞌbej woꞌ chic chi enkacoj wach chi ruꞌum awajawric i hat enkaꞌn ribanaric i xakꞌor keh chiri̱j i cuyuj mahc, nqui take reh. \p \v 6 Reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak wi enacoj tak wach chi naca̱t woꞌ tak chic nitoꞌbem ru̱cꞌ wajawric, naribanam chi kꞌe̱ꞌ chic ransil akꞌorbal tak jeꞌ ricab ransil i tꞌuch rijaꞌquil i che̱ꞌ Mosta̱sa ribihnal. Reꞌreꞌ to̱b ta til tꞌuch ti nantiquiric jok til nqꞌuihic johtok cu rehtal riban jenaj nim laj che̱ꞌ. Jeꞌ aj woꞌ reꞌ encꞌuluric ru̱cꞌ akꞌorbal i hat-tak ru̱cꞌ nitoꞌbal, wi eta nak nakꞌor tak reh i che̱ꞌ sico̱moro wili chi erichuk je ri̱b reꞌ wilic wi̱ꞌ eh chi ar chic pan nim laj haꞌ eno̱j wihꞌok, enak tiribiraj tak, nqui Jesus queh. \s1 Maꞌ jenoꞌ camanic raj banaric // xa reh rakbal lokꞌil \p \v 7 Chiri̱j i wili reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Xa kakꞌor reꞌ hat-tak wilic ok jenoꞌ awaj tzꞌeꞌ wa̱ch tak cꞌahchiꞌ ok ricamanem cho pa̱m awabixba̱l tak on cꞌahchiꞌ ok rilom ponok awaca̱x tak. Nasoljok cho reh ricamaj jeꞌ na nak wili enakꞌor tak reh chi ricꞌuluric?: \p ‹Le̱y, toque̱n cho. Toque̱n nah me̱xa, chaꞌn awaꞌ, tiqui na nak tak reh? \p \v 8 «Maꞌxta, majeꞌ? Reꞌ laꞌ nak enakꞌor tak reh jeꞌ wili: \p ‹Le̱y, chajal cho awi̱b. Toque̱n chi ritikꞌinjic niwaꞌ. Nok tiklic chic chiꞌnchel, chayew wi̱n nah me̱xa eh nok nicohlam chic niwaꞌ, cu reꞌ aj chaꞌn aweh i hat, nqui nak enakꞌor tak reh. \p \v 9 «Chiri̱j chic reꞌ, niban aweh tak i birinic wili: Nok ribanam chic chiꞌnchel ricamaj pahkamaj reh aj camanom reꞌreꞌ, riwi̱ꞌ na chi reh ajabe̱s chi cu naritioxem ricamaj i raj camanom? Chi wi̱n hin maꞌxta. \v 10 Wi jeꞌ reꞌ nbanaric xa ayuꞌ wach acꞌal, jeꞌ woꞌ reꞌ awu̱cꞌ hat-tak ru̱cꞌ i camanic niyew chana̱ tak, ma̱ban tak i camanic reꞌreꞌ chi xa ruꞌum ta nak chi nawa̱j chi enyeꞌeric alokꞌil tak. Raj nchel hat-tak, nachakꞌor tak ribiral acamaj xaꞌn tak jeꞌ wili chakꞌor tak: \p ‹Reꞌ hoj xa reꞌ woꞌ camanic riyeb chi kana̱ i Jesus chi raj camanom, xa reꞌ woꞌ reꞌ nkaꞌn ribanaric. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ maꞌ ricꞌul ta chi keh chi nariyeꞌeric kalokꞌil ru̱cꞌ kacamaj nkaꞌn, tiquirok tak, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xesaj lok i xilim chiqui̱j // take lajeb chi winak \p \v 11 Naxicohlaj cahnok kꞌoric cu̱cꞌ riqꞌuihal tinamit quitahkanic reh, reꞌ Jesus xichop woꞌ chic ribe̱h chi ojic ar Jerusalen. Jeꞌ aj reꞌ nok cꞌahchiꞌ riqꞌuic ponok pan jenaj yeꞌa̱b reꞌ wilic chi quixilac riyukꞌul Sama̱rya chꞌi̱l Calile̱ya \v 12 ar chi chi̱ꞌ lok ricꞌulaꞌt i yeꞌa̱b reꞌreꞌ, lajeb take winak xilim qui̱j naxquilow cho wach i Jesus, xichalic chi ricꞌuluric. Reꞌ take reꞌ xa cu naht cho ru̱cꞌ, xquipahba̱ꞌ cho qui̱b \v 13 eh xquiqꞌuer cho quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Jesus aj tijinel keh, chaquetelej ti kawach, nqui take cho reh. \p \v 14 Chalic i Jesus naxilow je quiwach take winak reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor je queh: \p «Hiy tak cu̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios eh chacꞌuhtaj cho awi̱b tak chi quiwach ilbal reh chi maꞌxta chic ayaꞌbilal tak, nqui je queh. \p Reꞌ take lajeb chi winak xilim qui̱j reꞌreꞌ xquicꞌam na̱ chaj bih xkꞌormojic queh ruꞌum Jesus eh nok cꞌahchiꞌ cojic wach be̱h, ar aj xelic lok quiyaꞌbilal. \v 15 Jenaj queh take winak reꞌreꞌ naxilow chi jeꞌ reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ xsoljic woꞌ chic cho ru̱cꞌ i Jesus chi xa qꞌueric chic chi̱ꞌ chi ritioxjic johtok reh Dios. \v 16 Naxponic ru̱cꞌ xuhquic cok chiwach eh xoquic chi ritioxjic reh ricꞌsjic reh riyaꞌbilal. Ar ajic reꞌ Jesus xicoj rehtal chi aj Sama̱rya poꞌ i winak reꞌreꞌ. \v 17 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ hin lajeb take xwesaj lok i xilim chiqui̱j, raj take beleje̱b kꞌuruꞌ chaj bih xquicꞌul \v 18 chi maꞌ hab ta chic wach queh xisoljic cho chi ritioxjic johtok reh Dios? Xa reꞌ ti wach i jenaj winak wili jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xcꞌulic lok chi ritioxjic i chaj bih xbanaric ru̱cꞌ, nqui xikꞌor. \p \v 19 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh winak aj Sama̱rya: \p «Ha̱w, reꞌ hat xiqꞌuic ayaꞌbilal maj xacoj wach chi wilic wajawric chi esenic yaꞌbilal. Yuꞌna kꞌuruꞌ tipa̱ꞌ johtok, tisoljen woꞌ chic je cu̱cꞌ take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios eh chacꞌuhtaj queh chi maꞌxta chic ayaꞌbilal, nqui reh. \s1 Reꞌ naricꞌuluric nachirak cho // rikꞌijil i kꞌatoj kꞌoric naribanam i Jesus \r (Mt. 24.23-28,36-41) \p \v 20 Chipam woꞌ i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquibiraj reh Jesus jaruj nponic rikꞌijil chi narikꞌatam kꞌoric i Dios chi quina̱ cꞌacharel. Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Naponok rikꞌijil nok reꞌ Dios narikꞌatam kꞌoric chi quina̱ cꞌacharel maꞌ hab ta wach narikꞌoric aweh tak chi na̱tikꞌa̱b ta nak tak awi̱b ru̱cꞌ riponic. \v 21 Ruꞌum chi maꞌ narak ta tak chiri̱j chi reꞌ Dios wilic chic chaxilac tak chi kꞌatal kꞌoric, maꞌ hab ta chic wach narikꞌoric aweh tak chi cꞌulic chic lok rikꞌijil chi reꞌ Dios xoquic chic chi kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ tinamit, nqui queh. \p \v 22 Chiri̱j ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh take quitahkanic reh: \p «Chawach tak johtok nariwihꞌic take kꞌi̱j chi jaꞌxta pe chic awilom tak wach juncꞌam ok queh kꞌi̱j chi cꞌahchiꞌ chic qui̱n chi kꞌatoj kꞌoric i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, to̱b ta laꞌ xa nawa̱j nak tak chic chi na̱wilom tak wach jenoꞌ queh kꞌi̱j reꞌreꞌ. \v 23 Chiwach aj take kꞌi̱j reꞌreꞌ, wilic take naquiyeꞌbic rehtal aweh tak chi jeꞌ wili naquikꞌorom: \p ‹Reꞌ Jesus ayuꞌ wilic, nqui naquikꞌorom. \p «Wilic woꞌ toco̱m chic jeꞌ wili naquikꞌorom: \p ‹Maꞌxta, reꞌ Jesus wuluꞌ wilic, nqui naquikꞌorom. \p «Coric, jeꞌ reꞌ naquikꞌorom ra̱j laꞌ hat-tak ma̱tahkej tak je take. \v 24 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ ricab chi narirehpaj cho risakomil i cohok ar pan taxa̱j, cu nilmijic cho chi junsut wach acꞌal, jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric wu̱cꞌ i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, chi reꞌ kꞌi̱j napꞌuhtok johtok wi̱ꞌ rikꞌijil nikꞌatbal kꞌoric chi quina̱ tinamit naricꞌuhtunic woꞌ chi quiwach chiꞌnchel cꞌacharel. \v 25 Reꞌ cok ruꞌ reh chi naricꞌuhtunic lok wach i kꞌi̱j reꞌreꞌ, curman chi pe̱t nanikꞌahsjic pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma cuꞌum take wich cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ xquicꞌul ta nicꞌuhbal eh nok wilqui̱n chic pan quikꞌab ruꞌ, naqui̱nquiyeb chi tiꞌcꞌaxic cu rehtal naqui̱nquicansam je. \p \v 26 «Reꞌ aj reꞌ ruꞌ naricꞌuluric chi pe̱t. Chiri̱j chic ruꞌ cu rehtal riponic rikꞌijil nikꞌatbal kꞌoric chi quina̱ cꞌacharel i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, reꞌ take tinamit wach acꞌal naquicꞌacharic chi jeꞌ ricab xicꞌacharic cho take tinamit pa rikꞌijil cho ricꞌacharic i maꞌ Noheh. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj \v 27 pa rikꞌijil cho ruꞌ, reꞌ take tinamit xa suk chic quicꞌux quiꞌiqꞌuic kꞌi̱j pan tak ninkꞌi̱j on pan tak caxarahil eh maꞌ xquicoj ta soꞌ rehtal chi chalic reh jenaj tiꞌcꞌaxic chi quina̱. Jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn cu rehtal xoquic i Noheh chꞌi̱l take raj pan pa̱t chipam i jenaj maꞌ laj cano̱wa jeꞌ riwi̱ꞌ pa̱t eh chi jeꞌ reꞌ, naxchalic i jenaj rinimal jab chꞌi̱l buht haꞌ xelic cho pan acꞌal xisachabej quiwach chiꞌnchel take tinamit maꞌ xca̱j ta quicojom wach i kꞌoric xiban i Noheh. \p \v 28 «Jeꞌ woꞌ reꞌ, reꞌ take tinamit ayuꞌ wach acꞌal naquicꞌacharic woꞌ jeꞌ ricab xicꞌacharic cho take aj Soro̱ma pa rikꞌijil cho ricꞌacharic i Lot maj pa rikꞌijil cho ruꞌ, reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xa quikajic quijohtic woꞌ chic chi banoj tak ninkꞌi̱j, chi banoj tak cꞌa̱y, chi banoj tak lokꞌ, chi tikꞌinic tak pa̱t, jeꞌ woꞌ chi banoj tak tic eh maꞌ xquicoj ta soꞌ rehtal chi chalic reh jenaj tiꞌcꞌaxic chi quina̱. \v 29 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ cꞌacharic ncaꞌn take aj Soro̱ma cu rehtal xelic je i Lot chipam i tinamit reꞌreꞌ chꞌi̱l take raj pan pa̱t. Ar aj ruꞌ naxikajic cho nimak tak kꞌa̱kꞌ pan taxa̱j chꞌi̱l rikꞌolil, xisachabej quiwach i tinamit reꞌreꞌ. \p \v 30 «Ru̱cꞌ aj take qui̱b ribiral reꞌreꞌ, nkarak chiri̱j chi nicꞌ paꞌ wach cꞌacharic xcaꞌn cho take tinamit aj najtir kꞌi̱j reꞌreꞌ chi maꞌ xquicoj ta soꞌ rehtal i tiꞌcꞌaxic xchalic chi quina̱, jeꞌ woꞌ reꞌ cꞌacharic nacaꞌnam take tinamit ayuꞌ wach acꞌal cu rehtal rirak cho rikꞌijil i cꞌuhtbal reh rinimal wajawric wilic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel. \v 31 Chi jeꞌ aj reꞌ naricꞌuluric chacoj tak rehtal i wili: Nachirak cho rikꞌijil i cꞌuhtbal reh wajawric, jeꞌ ricab wi wilic ok nchel jenoꞌ aweh tak rij ripa̱t wilic lok, maꞌ toquic tak chic cok chipam, on wi pan awabi̱x wilca̱t tak cho, maꞌ tisoljic woꞌ tak chic cho pan apa̱t tak chi ricꞌamaric paꞌ bih aweh tak. \v 32 Til cꞌolok pan acꞌux tak nicꞌ wach xicꞌul rehqꞌue̱n i Lot naxiyew je ricapew-bal china̱ i paꞌ bih reh xicana̱ꞌ cho! \v 33 Jeꞌ reꞌ ajic, chaꞌn tak jeꞌ ricab nikꞌor aweh tak maj hab wach reꞌ xa reꞌ wach i risiqꞌuiric i sukquil cꞌuxlis riyew wi̱ꞌ ricꞌux pa ricꞌacharic, reꞌreꞌ maꞌxta woꞌ rehcham i junelic cꞌacharic ru̱cꞌ i Dios, ra̱j nchel i maꞌ rikꞌor ta bihnal ricꞌuluric i tiꞌcꞌaxic nbanaric reh, reꞌreꞌ narehcham i junelic cꞌacharic. \p \v 34 «Ruꞌum chi wilic take nquiyew quicapew-bal china̱ i paꞌ bih wilic queh, til coric maꞌ chiꞌnchel ta cꞌacharel naquesmejic take chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ. Kakꞌor wi pan jenoꞌ ok chakꞌab enchalic i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, wi wilic quib ok chi cꞌacharel wiric ncaꞌn jenaj queh naresmejic chiwach i tiꞌcꞌaxic eh reꞌ jenaj chic naricanabjic cahnok chipam. \v 35 Jeꞌ woꞌ reꞌ naricꞌuluric wi pan kꞌi̱j ok nchel enchalic i tiꞌcꞌaxic. Wi wilic quib ok chi ixok queꞌc ncaꞌn chi quichꞌi̱l qui̱b, xa jenaj woꞌ queh naresmejic je chiwach i tiꞌcꞌaxic eh reꞌ jenaj chic naricanabjic cahnok chipam. \v 36 On wi quib ok chi winak camanic ncaꞌn pan abi̱x, jenaj queh naresmejic je chiwach i tiꞌcꞌaxic eh reꞌ jenaj chic naricanabjic cahnok chipam, nqui Jesus queh. \p \v 37 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take quitahkanic reh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, haj naricꞌulmujic i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ? nqui take reh. \p Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab nanehtꞌaljic chi haj paꞌ nquimol wi̱ꞌ qui̱b take cꞌuch, ar woꞌ wilic jenoꞌ camnak chicop, jeꞌ woꞌ reꞌ i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, paꞌ woꞌ tinamit nanikꞌahsjic wi̱ꞌ pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma ar woꞌ naricꞌuluric, nqui Jesus queh. \c 18 \s1 Reꞌ cꞌuꞌlunic ti̱j riban cho i Dios \p \v 1 Junpech woꞌ chic, reꞌ Jesus xikꞌor queh raj tahkanel jenaj tijbal ru̱cꞌ jenaj jalwach kꞌoric. Jeꞌ reꞌ xiban reh chi maꞌ eta nquimay quiti̱j chi xa eli̱c ok woꞌ cꞌahchiꞌque̱b. \v 2 Jeꞌ aj wili xikꞌor queh: \p «Pan jenaj tinamit xcꞌacharic jenaj winak aj chꞌukul wach mahc reꞌ xa ta nak je riyohlej wach i Dios eh xa ta woꞌ ncꞌuyuꞌjic soꞌ ra̱mna chi riqueteljic quiwach take tinamit quiponic chiwach. \v 3 Chipam i tinamit reꞌreꞌ xcꞌacharic woꞌ jenaj cahnel ixok reꞌ xbanaric tiꞌcꞌaxic reh ruꞌum jenaj ricaꞌja̱. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ cahnel ixok reꞌreꞌ xa eli̱c woꞌ nponic chiwach i aj chꞌukul wach mahc chi ripahkaljic reh chi narichꞌukum kꞌoric china̱ ricaꞌja̱, \v 4 xa reꞌ laꞌ aj chꞌukul wach mahc reꞌreꞌ maꞌ ribiraj ta kꞌoric chiwach nanponic ru̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ xiban i cahnel ixok chiwach jarub ta woꞌ kꞌi̱j xiqꞌuic lok, cu rehtal reꞌ aj chꞌukul wach mahc reꞌreꞌ xoquic chi ricapewjic ri̱j chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ hin maꞌ niyohlej ta wach i Dios eh maꞌ ncꞌuyuꞌjic ta woꞌ soꞌ wa̱mna chi riqueteljic quiwach take tinamit, \v 5 xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi reꞌ cahnel ixok reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ quiricoj pan chꞌiꞌc, reꞌ hin nanichꞌukum kꞌoric china̱ ricaꞌja̱ chiwach chi eno̱j pan wo̱k i nibihnal wi xelic lok chi cꞌuꞌtjbal. Jeꞌ reꞌ eriban wi̱n maj xa nsolic woꞌ cho wu̱cꞌ chi ripahkaljic wi̱n richꞌukuric wach ricꞌaxquilal, nqui xikꞌor. \p \v 6 «Ru̱cꞌ jeꞌ ricab xikꞌor i maꞌ ato̱b ta laj chꞌukul wach mahc reꞌreꞌ chaꞌn tak ri̱j i wili: \v 7 Naponok rikꞌijil reh kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ i tinamit, wi reꞌ take chiho̱j ruꞌum Dios chi naquesmejic pan tiꞌcꞌaxic ncaꞌn quiti̱j chi kꞌi̱j chi akꞌab, naquicꞌuꞌljic ta woꞌ cho chi nok ruꞌum i Dios on cu narichahmic cho chi quicꞌuꞌljic? \v 8 Reꞌ Dios maꞌ eta nchahmic cho, majeꞌ? Til laꞌ nikꞌor chi xa loqꞌuil ti ricꞌuꞌlej take cho. Wi jeꞌ aj reꞌ riban i Dios, nicꞌ aj woꞌ wach wilque̱b take tinamit naquincꞌolok woꞌ chic cho hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel? Cu nanirakam ta woꞌ take chi cu chꞌiclic quicꞌux chiri̱j i Dios chi naquesmejic pan tiꞌcꞌaxic, on nanirakam take chi maꞌ chꞌiclic ta chic quicꞌux? nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j quiti̱j // take quib chi winak \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ jenaj chic i tijbal xkꞌormojic queh take kꞌe̱ꞌ nquinimsaj qui̱b jeꞌ ru̱cꞌ til xa coric chic quiwach ncaꞌn qui̱b eh ruꞌum reꞌ xa nquitzꞌehtaj ti pan nakꞌ quiwach take wilic quibiral chi aj mahc take. Jeꞌ aj wili xkꞌormojic queh ruꞌum i Jesus ru̱cꞌ i jalwach kꞌoric wili: \p \v 10 «Junpech, quib take winak xiꞌo̱j chi ti̱j chipam Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Reꞌ jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh reꞌ jenaj chic jeꞌ ru̱cꞌ take aj pahkem to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma. \v 11 Ar aj chipam lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ winak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xipahba̱ꞌ lok ri̱b pa reh eh pꞌuht ricꞌuꞌtjam ri̱b pa riti̱j chi jeꞌ wili: \p ‹K-Aja̱w Dios, nitioxej aweh chi reꞌ hin maꞌ jenaj ta niwach cu̱cꞌ take maꞌ holohic ta quinoꞌjbal, jeꞌ ricab take aj lekꞌ, take aj banol cꞌoyomal to̱b ta caxa̱ra chic take eh xa ta woꞌ jeꞌ nicab take aj pahkem to̱j jeꞌ ricab i winak wuluꞌ. \v 12 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ Ha̱w, reꞌ hin niyew woꞌ junpehr reh laj pehr chi tumi̱n niban canar eh caꞌpech woꞌ chipam xama̱na nicuy niwaꞌ niha̱ꞌ chi alokꞌonjic, nqui johtok pa riti̱j. \p \v 13 «Ra̱j i winak aj pahkem to̱j cu jeꞌ wuluꞌ paꞌlic je. Xa ta nak ra̱j rijohsam johtok rilbal pan taxa̱j ruꞌum riqꞌuixꞌic. Ruꞌum riyotꞌquil ricꞌux chiri̱j rimahc xa rikꞌoj chic chiꞌ ricꞌux narikꞌor chi jeꞌ wili: \p ‹K-Aja̱w Dios, chacuy nimahc i hin rinimal aj mahc. Chaquetelej ta nak cho niwach, nqui rikꞌor johtok pa riti̱j. \p \v 14 «Ru̱cꞌ aj riti̱j xiban aj pahkem to̱j reꞌ hin til nikꞌor aweh tak chi reꞌreꞌ xsoljic je pa ripa̱t chi cuyu̱j chic rimahc ruꞌum Dios. Ra̱j i winak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ xcuyuric ta je rimahc. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimsaj ri̱b, reꞌreꞌ naritꞌuchsjic wach ruꞌum i Dios ra̱j nchel reꞌ ritꞌuchsaj ti ri̱b, reꞌreꞌ narinimsjic wach ruꞌum i Dios, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ ribiral naxicuseꞌsjic take haꞌlacꞌun ruꞌum i Jesus eh chꞌi̱l woꞌ ribiral jenaj cꞌamol be̱h queh tinamit \r (Mt. 19.13-30; Mr. 10.13-31) \p \v 15 Chipam aj woꞌ i tinamit reꞌreꞌ wilic woꞌ take xquicꞌam cok quihaꞌlacꞌu̱n chiwach i Jesus reh chi naricojom rikꞌab chi quina̱ chi cuseꞌsbal queh. Naxquilow chi jeꞌ reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, xicakric chi quina̱ take cꞌahchiꞌ quicꞌamam cok i quihaꞌlacꞌu̱n. \v 16 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Jesus xiyukꞌej je take nahsil raj tahkanel eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ruꞌum aj chi reꞌ Dios nkꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take quisicꞌbic reh ricuseꞌsbal jeꞌ ricab ncaꞌn take haꞌlacꞌun wili, ma̱kꞌet tak pan quibe̱h take haꞌlacꞌun wili chi naquijilim cho qui̱b wu̱cꞌ, chayew laꞌ tak kꞌab queh chi jeꞌ reꞌ encaꞌn. \v 17 Til coric nikꞌor aweh tak chi jenoꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌ ricꞌul ta rikꞌorbal i Dios chi kꞌochlic ra̱mna jeꞌ ricab kꞌochonquil i ra̱mna jenoꞌ haꞌlacꞌun nankꞌoꞌrjic ruꞌum raja̱w, reꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌxta roquic chi rehquen rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric, nqui xikꞌor queh. \p \v 18 Ar woꞌ chipam i tinamit reꞌreꞌ, jenaj winak nim riwaꞌric xibiraj cok reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w ato̱b laj aj tijinel, chakꞌor wi̱n, chaj bih ra̱j banaric reh chi equinehtric reh i junelic cꞌacharic? nqui cok reh Jesus. \p \v 19 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wi xa reꞌ woꞌ Dios kꞌe̱ꞌ ato̱b, naxakꞌor wi̱n kꞌuruꞌ chi hin woꞌ ato̱b, narak ta woꞌ nchel chiri̱j chi reꞌ hin wilic woꞌ wajawric chi rikꞌormojic aweh haj wilic ra̱j banaric? nqui reh. \p \v 20 Chiri̱j reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat awehtꞌalim take lajeb chi takꞌanic xicꞌul i Moyses ru̱cꞌ i Dios. Chacꞌam na̱ kꞌuruꞌ take takꞌanic jeꞌ ricab take wili: \q1 Ma̱ban i cꞌoyomal, \q1 ma̱ban cansanic, \q1 ma̱ban chucuj kꞌoric chiri̱j awas acha̱kꞌ, \q1 eh chalokꞌmej woꞌ atu̱t awaja̱w, nqui woꞌ chic reh. \p \v 21 Chalic i cꞌamol be̱h reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, chiꞌnchel take takꞌanic nakꞌor reꞌreꞌ cu pa nitꞌuchal nipꞌutum cho ricꞌamaric na̱, nqui reh. \p \v 22 Reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Jenaj chic bano̱j maꞌ jaꞌ naꞌn ta ribanaric, reꞌ nitahkaljic. Quinatahkej kꞌuruꞌ reꞌ cok ruꞌ, pe̱t chacꞌayej cho chiꞌnchel nicꞌ paꞌ nimal wilic aweh eh reꞌ ritzꞌakil na̱cꞌayem reꞌreꞌ, chayew queh take niba̱ꞌ reh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xa ta jeꞌ chic ricab abihomal wilic ayuꞌ wach acꞌal enamol wach ru̱cꞌ i Dios ar pan taxa̱j, nqui Jesus reh. \p \v 23 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ kꞌoric xiban i Jesus, reꞌ cꞌamol be̱h reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌquil xibiraj chi naricꞌayem paꞌ bih wilic reh maj yohbal cho wach ribihomal wilic. \v 24 Naxilow i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom: \p «Til kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ biho̱m chi enoquic chi rehquen rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric china̱! \v 25 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ biho̱m wi maꞌ resaj lok chi rij ricꞌux i ribihomal, kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi reh chi enoquic chi rehquen rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric china̱. Xa jeꞌ na ricab cꞌaxquilal chi reh jenoꞌ nim laj chicop came̱yo ribihnal, chi enoquic chipam tꞌuch ritzꞌahpil ocbal reh katinami̱t Jerusalen nok wilic i rihk, nqui Jesus. \p \v 26 Reꞌ take xibirinic reh xikꞌor i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Wi kꞌe̱ꞌ nchel cꞌaxquilal chi queh take bihomak chi equiꞌoquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric chi quina̱, hab woꞌ wach kꞌuruꞌ encaꞌn canar oquic? nqui take. \p \v 27 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chawach hat-tak cꞌacharel maꞌ eta riban chi hab wach cꞌacharel eriban canar oquic chi riꞌsil rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric xa reꞌ laꞌ chiwach i Dios maꞌ cꞌaxic ta chi ribanaric chi reꞌ cꞌacharel enoquic chi riꞌsil rajawric ruꞌ, nqui Jesus. \p \v 28 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, reꞌ cok i hoj chi atahkaljic i hat til woꞌ xkacana̱ꞌ cho paꞌ bih keh chꞌi̱l woꞌ take kaj pan pa̱t. Ra̱j na rikꞌorom kꞌuruꞌ chi ruꞌum reꞌreꞌ, reꞌ Dios nariyeb rijelow-bal keh? nqui reh Jesus. \p \v 29 Chalic i Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b cok ar chi birinic: \p «Til coric nikꞌor aweh tak chi chiꞌnchel hat-tak reꞌ xacana̱ꞌ cho awaj pan pa̱t tak jeꞌ ricab atu̱t awaja̱w tak chꞌi̱l awas acha̱kꞌ tak on awehqꞌue̱n tak chꞌi̱l awacꞌu̱n awixkꞌu̱n tak, reh chi nawoquic tak chi rehquen rajawric i Dios chi aj kꞌatal kꞌoric chana̱ tak, \v 30 yohbal chic wach tinamit naquijilow-bem take xacana̱ꞌ tak take cho. Reꞌ hat-tak maꞌ xa reꞌ ta woꞌ reꞌreꞌ na̱cꞌulum tak chipam take kꞌi̱j chi cu wilqui̱n chaxilac tak, chipam laꞌ woꞌ take kꞌi̱j chalic reh nok chi maꞌxta chic niwihꞌic chaxilac tak, na̱cꞌulum woꞌ tak reꞌ nyeꞌbic i junelic cꞌacharic, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ chic ribiral riquimic \r (Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34) \p \v 31 Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ Jesus resam chic lok pa reh take cablaj chi nahsil raj tahkanel chi naquiwihꞌic chi cutquel, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chacoj tak rehtal chi nicꞌ paꞌ nimal kꞌoro̱j cho pan quihu̱j take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios chiwi̱j i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, ar narojic elok wach chipam i tinamit Jerusalen reꞌ cꞌahchiꞌ kojic wi̱ꞌ. \v 32 Ar aj ruꞌ naquinkꞌahsjok pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma, reꞌ take reꞌ naquiseꞌlam pan nakꞌ niwach, naqui̱nquitzꞌujlom eh naqui̱n woꞌ quichuhbam. \v 33 Reꞌ cok ruꞌ nok hin chic quitzꞌuhumem eh hin woꞌ chic quicansam je, reꞌ hin nawuctic woꞌ chic cho pa ro̱x kꞌi̱j reh niquimic, nqui Jesus queh. \p \v 34 Reꞌ kꞌoric xiban i Jesus chiri̱j riquimic, maꞌ xquirak ta chiri̱j take cablaj reꞌreꞌ eh reꞌ riwi̱ꞌ chi maꞌ xquirak ta chiri̱j ruꞌum chi maꞌ jaꞌ sakom ta wach chi queh. \s1 Reꞌ Jesus xisakomej pa̱m i nakꞌ wach jenaj i sotꞌ \r (Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52) \p \v 35 Chiri̱j chic ruꞌ naxelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xponic maꞌ naht ta ru̱cꞌ tinamit Jericoh. Ar ajic jenaj winak sotꞌ wach reꞌ pahkanic tumi̱n riban chi tzꞌuklic chi̱ꞌ be̱h, \v 36 naxibiraj i ahnic ncaꞌn take riqꞌuihal tinamit cꞌahchiꞌ quiqꞌuic je chi rikꞌeteric i Jesus, xibiraj queh chaj bih cꞌahchiꞌ ricꞌuluric. \v 37 Naxquikꞌor reh chi reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret iqꞌuic riban ponok ar, \v 38 reꞌ sotꞌ reꞌreꞌ pꞌuht riqꞌuerem je richi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti niwach chi ribanaric chi na̱wilbic chic, nqui je reh. \p \v 39 Nok iqꞌuinak chic je Jesus ar, reꞌ sotꞌ reꞌreꞌ riman chic xiqꞌuer je richi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Jesus ra̱ꞌ riꞌsil cho kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy, chacuy chaquetelej ta woꞌ ti niwach chi ribanaric chi na̱wilbic chic, nqui pꞌuht rikꞌorom je. \p Jeꞌ reꞌ xitik juꞌ rikꞌormojic to̱b ta nchel reꞌ take tinamit pꞌuht quinakam chi narimayam ahnic. \v 40 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok xa cow chic cꞌahchiꞌ rikꞌoric je sotꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xipahba̱ꞌ ri̱b eh xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric. Naxquicꞌam je chiwach, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh sotꞌ: \p \v 41 «Chaj bih nawa̱j chi nanibanam awu̱cꞌ? nqui reh. \p Reꞌ sotꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s Jesus, quisakombok ti pa̱m take nakꞌ niwach, nqui reh. \p \v 42 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ruꞌum chi xachꞌica̱ꞌ acꞌux chiwi̱j, quisokombok woꞌ ti pa̱m take nakꞌ awach chi na̱wilbic, nqui reh. \p \v 43 Xa chiwach aj woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ sotꞌ xilbic woꞌ ti eh ar xoquic chi ritahkaljic je Jesus chi xa cꞌahchiꞌ chic ritioxem johtok i Dios ru̱cꞌ xbanaric reh. Jeꞌ woꞌ reꞌ xcaꞌn take tinamit xiꞌilbic reh xcꞌuluric ru̱cꞌ i sotꞌ, xquipꞌut woꞌ ritioxjic johtok i Dios. \c 19 \s1 Reꞌ ribiral i Saque̱yo \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus nok oconak chic chipam i tinamit Jericoh chi cꞌahchiꞌ chic ribehem pa̱m tinamit reꞌreꞌ, \v 2 jenaj biho̱m laj winak Saque̱yo ribihnal reꞌ ru̱cꞌ cajawil take aj pahkem to̱j ntakꞌabjic je Ro̱ma, \v 3 xa cow chic cꞌahchiꞌ riyeb ricꞌux chi rilmijic wach i Jesus, xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi tꞌuch ti ro̱k maꞌ riban ta canar rilmijic wach cuꞌum queh riqꞌuihal tinamit quikꞌetbic wach. \v 4 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ Saque̱yo xo̱j rajim chi rikꞌeteric chiwach i Jesus eh xjohtic johtok china̱ jenaj tꞌuch che̱ꞌ sico̱moro ribihnal reh chi narilom wach. Jeꞌ aj reꞌ xiban maj reꞌ Jesus ar iqꞌuic ponok reh. \fig Reꞌ Saque̱yo xjohtic china̱ i jenaj che̱ꞌ chi rilmijic wach i Jesus |src="CN01776B.TIF" size="col" loc="LUK 19.4" ref="SAN LUCAS 19:4" \fig* \m \v 5 Naxponic i Jesus chi rehquen i che̱ꞌ reꞌreꞌ xilbic johtok china̱ eh xa ilo̱j chic riban johtok reh i Saque̱yo jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Saque̱yo, tikajen cho ar xa chi yuꞌna ti eh hiy pan apa̱t ruꞌum nok chiwach i kꞌi̱j wili curman chi nanihiꞌlic ar awu̱cꞌ, nqui reh. \p \v 6 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Saque̱yo xa rajamem chic ri̱b xkajic cho china̱ i che̱ꞌ reꞌreꞌ eh xo̱j pa ripa̱t. Naxponic i Jesus ru̱cꞌ xicꞌul pan sukquil cꞌuxlis. \v 7 Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ Jesus oconak chic cok chipam i ripa̱t i Saque̱yo, chiꞌnchel take tinamit xiꞌilbic reh naxoquic cok ar pꞌuht quicꞌuꞌtjam chi jeꞌ wili: \p «Chakꞌor je Jesus, xoquic peꞌ chi hiꞌlic pa ripa̱t jenaj winak wilic ribiral chi aj mahc, nqui take. \p \v 8 Chi jeꞌ aj reꞌ nok wilque̱b chic ar chiꞌnchel rula̱ꞌ nah me̱xa, reꞌ Saque̱yo xpaꞌlajic johtok eh je wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ajabe̱s Jesus, reꞌ aj wili nanibanam hin yuꞌna: Reꞌ nicꞌ paꞌ nimal wilic wi̱n naniyejalem queh take niba̱ꞌ eh jarub paꞌ cꞌacharel xwelkꞌaj take cho ru̱cꞌ i to̱j nbanaric reh Ro̱ma cajpech chic rijelow-bal naniyeb queh, nqui. \p \v 9 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Jeꞌ ricab nok reꞌ maꞌ Awraham xichꞌica̱ꞌ ricꞌux ru̱cꞌ i Dios, jeꞌ woꞌ reꞌ xiban i ra̱ꞌ riꞌsil wili. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xaꞌn chipam i kꞌi̱j wili, reꞌ hin nanibanam chi reꞌ hat quichꞌi̱l take awaj pan pa̱t enyeꞌeric aweh tak risukquil acꞌux tak. \v 10 Jeꞌ reꞌ nanibanam maj reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, reꞌ take aj mahc xchalic nisicꞌ chi nanicoꞌlem take chiwach i tiꞌcꞌaxic jeꞌ ricab riban jenoꞌ ehcham me̱ꞌ nano̱j chi risiqꞌuiric rikꞌehbel me̱ꞌ, nqui Jesus. \s1 Reꞌ jalwach kꞌoric chiri̱j ricamanjic wach ritzꞌa̱k jenaj ajabe̱s \r (Mt. 25.14-30) \p \v 11 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor jenaj jalwach kꞌoric queh tinamit cꞌahchiꞌ quibirinic reh chaj bih xikꞌor reh Saque̱yo. Reꞌ riwi̱ꞌ naxikꞌor Jesus i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ reh esbal lok pan quina̱ i capew-bal wilic cu̱cꞌ chi ruꞌum xa maꞌ naht ta chic wilque̱b je ar Jerusalen, xa loqꞌuil chic wilic i kꞌi̱j reꞌ narilmijic wi̱ꞌ chi reꞌ Dios naripꞌutum kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ chiꞌnchel. \v 12 Jeꞌ wili rikꞌor i jalwach kꞌoric xikꞌor queh: \p «Pan jenaj yeꞌa̱b wilic jenaj ajabe̱s nim rajawric. Junpech, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ pꞌuht ritikꞌa̱b ri̱b chi ojic pan jenaj chic yeꞌa̱b kꞌe̱ꞌ nahtil ponok reꞌ nariyeꞌeric cho wi̱ꞌ rajawric reh chi nasoljok woꞌ chic cho pa ritinami̱t, naroquic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric ar. \v 13 Jeꞌ reꞌ ajic nok ojic chic reh, xiyukꞌej take lajeb raj camanom chi quixilac chiꞌnchel raj camanom eh jeꞌ wili xikꞌor queh naxiyew cahnok queh ritzꞌa̱k chi xa jenaj wach qꞌuihal: \p ‹Chiwach take kꞌi̱j nawojic sahchok cho, chacamanej tak cahnok wach nitzꞌa̱k wili reh chi nariqꞌuihbic wach awu̱cꞌ tak, nqui cahnok queh. \p «Cu reꞌ aj ruꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xo̱j chi ricꞌuluric rajawric chi naroquic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric. \v 14 Nok jeꞌ reꞌ xiban i ajabe̱s reꞌreꞌ, juntuhm take rich ritinamital reꞌ quixowonic wach, naxquibiraj chi xo̱j ru̱cꞌ i kꞌatal kꞌoric reꞌ naripahbanic cho reh chi naroquic chi aj toꞌo̱l reh, reꞌ take reꞌ xquitakꞌa̱ꞌ je juntuhm chi quich tinamital chi rikꞌormojic reh i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ chi maꞌ nca̱j ta chi naricahnic chi raj toꞌo̱l chi quina̱. \v 15 Raj laꞌ i ajabe̱s reꞌreꞌ xyeꞌeric woꞌ cho rajawric chi naroquic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric eh chi jeꞌ reꞌ naxsoljic woꞌ chic cho pa ritinami̱t, xitakꞌa̱ꞌ quicꞌamaric chi quijuꞌjunal take lajeb chi raj camanom reꞌ xicana̱ꞌ cahnok wi̱ꞌ ritzꞌa̱k. Jeꞌ reꞌ xiban reh chi narilom nicꞌ wach ricamanjic wach xcaꞌn cahnok. \v 16 Reꞌ pe̱t aj camanom xyukꞌunjic, jeꞌ wili xikꞌor reh ajabe̱s naxponic chiwach: \p ‹Ha̱w, reꞌ atzꞌa̱k xayew cahnok wi̱n laj pech chic xqꞌuihbic chi niwach, nqui reh. \p \v 17 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor: \p ‹Hat ato̱b laj waj camanom, holohic acamaj xaꞌn ru̱cꞌ i nitzꞌa̱k xnicana̱ꞌ cahnok aweh. Ruꞌum chi xatcamanic chi coric ru̱cꞌ ti nechꞌ nitzꞌa̱k xniyew cahnok aweh, yuꞌna naca̱t nicojom chi waj toꞌo̱l chi quina̱ lajeb chi tinamit chi hat aj ilol queh, nqui reh. \p \v 18 «Chiri̱j chic reꞌ jenaj chic aj camanom xponic chiwach ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Ha̱w, reꞌ atzꞌa̱k xayew cahnok wi̱n hoꞌpech chic xqꞌuihbic chi niwach, nqui reh. \p \v 19 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ woꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Reꞌ hat naca̱t woꞌ nicojom chi waj toꞌo̱l chi quina̱ hoꞌo̱b chi tinamit chi hat aj ilol queh, nqui reh. \p \v 20 «Raj nchel i jenaj chic aj camanom naxponic chiwach ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p ‹Ha̱w, wili atzꞌa̱k xacana̱ꞌ cahnok wi̱n. Reꞌ cok ruꞌ maꞌ xacꞌunej ta ri̱b chi niwach ruꞌum chi xa xnicꞌol pan jenaj suꞌt. \v 21 Jeꞌ reꞌ ajic maꞌxta nicamanej wach atzꞌa̱k ruꞌum xinyoꞌjic chawach maj reꞌ hat kꞌe̱ꞌ hat cow ru̱cꞌ ricamanjic wach atzꞌa̱k. Jeꞌ ricab wi xo̱j pa ri̱j atzꞌa̱k, namakꞌ ripa̱t reꞌ ncahnic pan cꞌa̱s awu̱cꞌ, to̱b ta maꞌ reꞌ hat xat-tikꞌinic reh pa̱t. On natakꞌa̱ꞌ rijacharic pa̱m i yeꞌa̱b reꞌ toco̱m xbanic wi̱ꞌ tic abi̱x, nqui reh. \p \v 22 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Hat waj camanom, xa ru̱cꞌ i kꞌoric xakꞌor reꞌ hin nikꞌor chi hat maꞌ ato̱b laj aj camanom. Wi awehtꞌalim woꞌ nak chi hin cow ru̱cꞌ ricamanjic wach nitzꞌa̱k eh wi xo̱j nchel pa ri̱j nitzꞌa̱k nimak ripa̱t reꞌ ncahnic pan cꞌa̱s wu̱cꞌ to̱b ta maꞌ reꞌ hin xintikꞌinic reh pa̱t on nimak i rabi̱x to̱b ta maꞌ reꞌ woꞌ hin xinticbic reh abi̱x, \v 23 chaj waꞌric kꞌuruꞌ maꞌ xo̱j acꞌol nitzꞌa̱k pan jenoꞌ pa̱t cꞌolbal tumi̱n reh chi naxincꞌulic lok yuꞌna xakꞌahsaj nak wi̱n nitzꞌa̱k chꞌi̱l i xacꞌunej cahnok? nqui reh. \p \v 24 «Chiri̱j aj ruꞌ reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b chiwach: \p ‹Chamakꞌ tak nitzꞌa̱k reh winak wili eh chayew tak reh reꞌ laj pech xiqꞌuihsaj wach nitzꞌa̱k, nqui queh. \p \v 25 «Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take wilque̱b cok ru̱cꞌ xsahchic quicꞌux, jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p ‹Ha̱w, chaj waꞌric ruꞌ chi reh woꞌ chic i laj pech qꞌuihbic wach atzꞌa̱k chiwach na̱yeb i tumi̱n reꞌreꞌ? nqui take. \p \v 26 «Reꞌ ajabe̱s jeꞌ wili xikꞌor queh: \p ‹Reh aj reꞌ naniyeb i nitzꞌa̱k maj til nikꞌor aweh tak chi reꞌ nchol riqꞌuihsjic wach i paꞌ bih yeꞌo̱j reh nariyeꞌeric riman reh, ra̱j nchel reꞌ maꞌ nchol ta riqꞌuihsjic wach i paꞌ bih yeꞌo̱j reh, narimakꞌaric reh reꞌ haj nak ti wilic i mahnicꞌ yeꞌo̱j pan kꞌab. \v 27 Nok abanam tak chic xnikꞌor aweh tak reꞌreꞌ, chacꞌam tak cho wi̱n ayuꞌ take waj ixowonel reꞌ maꞌ xca̱j ta nak chi xincahnic chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric chi quina̱ eh chayocꞌ tak lok chi calak chi niwach, nqui ajabe̱s reꞌreꞌ, nqui jalwach kꞌoric xikꞌor i Jesus queh take cꞌahchiꞌ quibirinic reh. \s1 Reꞌ roquic cok i Jesus ar Jerusalen \r (Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Jn. 12.12-19) \p \v 28 Nok ricohlam chic rikꞌormojic i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicora̱ꞌ je ar Jerusalen eh xicꞌam je quibe̱h take aj tahkem reh. \v 29 Nok reꞌ Jesus chꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel cꞌahchiꞌ quiqꞌuic ponok chi quixilac take tinamit Wetpaqueh chꞌi̱l i Weta̱nya reꞌ ncꞌutunic chic je wi̱ꞌ i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, xikꞌoꞌrej take je qui̱b queh cablaj chi nahsil raj tahkanel chi naritakꞌa̱b je take \v 30 chi jeꞌ wili takꞌanic xiban queh: \p «Hiy tak chipam tꞌuch tinamit wilic je chi kawach. Natiponok tak ar, enarak tak jenaj racꞌu̱n cawa̱y bacꞌlic ar, reꞌ jaꞌ hab ta wach johtonak china̱. Chachej tak cho eh chacꞌam tak cho wi̱n ayuꞌ. \v 31 Wi hab wach xbirinic aweh chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ achejem tak i racꞌu̱n cawa̱y wili, chakꞌor tak reh chi jeꞌ wili: \p ‹Cꞌahchiꞌ kachejem maj naricamanic reh Ajabe̱s Jesus, tiquirok tak queh, nqui Jesus. \p \v 32 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take xitakꞌabjic je xiꞌo̱j chipam tꞌuch tinamit reꞌreꞌ eh naxiponic ar xquirak woꞌ racꞌu̱n cawa̱y jeꞌ ricab xkꞌormojic je queh ruꞌum i Jesus. \v 33 Nok reꞌ take quib chi nahsil aj tahkanel reꞌreꞌ pꞌuht quichejem i racꞌu̱n cawa̱y, xiponic take ehcham reh eh jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ achejem tak i racꞌu̱n cawa̱y wili? nqui take. \p \v 34 Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Cꞌahchiꞌ kachejem maj naricamanic reh Ajabe̱s Jesus, nqui take. \p \v 35 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take quib chi nahsil aj tahkanel reꞌreꞌ xquicꞌam je racꞌu̱n cawa̱y ru̱cꞌ Jesus eh naxponic ru̱cꞌ, xquicoj je cheꞌl ri̱j i racꞌu̱n i cawa̱y i quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ eh xquijohsaj johtok i Jesus china̱. \v 36 Nok behic chic ncaꞌn je, wilic take cꞌacharel xquiyew rilokꞌil i Jesus chi jeꞌ ricab jenaj kꞌatal kꞌoric naxquixoyej je pa̱m ribe̱h ru̱cꞌ ricojoric wach acꞌal i quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ eh chꞌi̱l woꞌ ricojoric je xak pacꞌ pa ribe̱h. \v 37 Chiri̱j chic ruꞌ xiponic chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”. Ar ajic nok naquimolom chic jok i kajic chipam i be̱h rimol jok ar Jerusalen, reꞌ take quitahkanic reh Jesus pꞌuht quitioxem johtok i Dios. Reꞌ take tinamit reꞌreꞌ, ruꞌum quilom cho nicꞌ nimal lokꞌ laj nawa̱l ribanam cho i Jesus, xa suk chic pan quicꞌux \v 38 jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi cow: \p «Ar pan taxa̱j wilic sukquil cꞌuxlis! Tioxomaj ta nak ar i Dios kꞌuruꞌ eh ayuꞌ wach acꞌal, kayew tak rilokꞌil i kꞌatal kꞌoric reꞌ cꞌulic riban lok wili chi takꞌamaj cho ruꞌum i Dios, nqui cꞌahchiꞌ quikꞌorom. \p \v 39 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take juꞌjun winak cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ wilque̱b woꞌ chi quixilac take tinamit, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, chakꞌor queh tinamit quitahkanic aweh chi maꞌ nquikꞌor chic kꞌoric ncaꞌn, nqui take reh. \p \v 40 Ra̱j i Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Reꞌ hin til nikꞌor aweh tak i wili: Wi reꞌ take tinamit wili eta nak nquitzꞌap quichi̱ꞌ, reꞌ nak chic take abaj wili equikꞌoric chi cow chi quijelow-bal, nqui queh. \p \v 41 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ Jesus xoquic cok maꞌ naht ta ru̱cꞌ Jerusalen. Naxilow je wach i tinamit reꞌreꞌ xchalic rokꞌim chiqui̱j take aj Jerusalen ruꞌum i tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum. \v 42 Jeꞌ wili xikꞌor chiqui̱j pa rokꞌim: \p «Hat-tak aj Jerusalen, chiwach i kꞌi̱j wili jeꞌ ta nak enarak tak chiri̱j chi reꞌ hin xincꞌulic lok chaxilac tak chi riyeꞌeric sukquil cꞌuxlis. Ra̱j i wili, maꞌ sakom ta wach chaweh tak i riwi̱ꞌ nicꞌulic lok awu̱cꞌ tak. \v 43 Ruꞌum aj reꞌ narichalic i tiꞌcꞌaxic chana̱ tak maj naricꞌulic lok i rikꞌijil chi reꞌ take quixowonic awach tak naquicꞌulic lok chi risutjic awi̱j tak chi ribanaric i tiꞌcꞌaxic aweh tak. Reꞌ take reꞌ xa jeꞌ chic ricab risutjic ri̱j jenoꞌ yeꞌa̱b chi cora̱l nacaꞌnam aweh tak, reh chi maꞌ haj ta chic etelic tak. \v 44 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take quixowonic awach tak naca̱t tak quicansam eh naquituhbam wach acꞌal apa̱t tak reh chi maꞌ jenoꞌ chic abaj tuslic wach naricahnic naquiyoj. Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ tiꞌcꞌaxic na̱cꞌulum tak ruꞌum nok maꞌxta arakam tak chiri̱j chi chiwach take kꞌi̱j wili xinwihꞌic chaxilac tak chi acoꞌljic nak tak chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, nqui Jesus pa rokꞌim. \s1 Reꞌ ricꞌuhtjic rijoskꞌil i Jesus // chi quina̱ take aj cꞌa̱y \r (Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22) \p \v 45 Chiri̱j aj chic ruꞌ nok wilic chic cok chipam i tinamit Jerusalen, reꞌ Jesus xoquic cok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Naxilow chaj bih noꞌjbal ncaꞌn take aj cꞌa̱y chꞌi̱l take aj yaco̱l wilque̱b ar, xitokꞌa̱ꞌ ritꞌerem take lok. \v 46 Jeꞌ aj wili xikꞌor queh naxesaj take lok: \p «Reꞌ pa̱t wili lokꞌonbal reh Dios nok wilic. Jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj pa riCꞌuhbal i Dios, xa reꞌ laꞌ hat-tak xacoj tak chi jenaj cꞌaybal reꞌ nawelkꞌaj tak wi̱ꞌ take tinamit, nqui queh. \p \v 47 Ar aj chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ Jesus eli̱c i kꞌi̱j xicꞌuhbalej take tinamit, ra̱j take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take nahsil cꞌamol quibe̱h take nimak quiwach, xquitokꞌa̱ꞌ quisiqꞌuim ri̱j chaj bih ricansjic i Jesus nacaꞌnam ruꞌum reh take cꞌuhbalanic riban. \v 48 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quicapam, maꞌ xquirak ta jenoꞌ riwi̱ꞌ nicꞌ wach ricansjic i Jesus nacaꞌnam maj reꞌ take tinamit xa eli̱c woꞌ quiwihꞌic cok ru̱cꞌ eh xa icꞌlic woꞌ chic cok quixiquin chi ribirmijic i cꞌuhbalanic riban. \c 20 \s1 Reꞌ Jesus xicꞌuhtaj rajawric // rikꞌorbal cu̱cꞌ take xiponic ru̱cꞌ // chi pahkanic \r (Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33) \p \v 1 Junpech ar chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit: \p «Reꞌ Dios wilic chic chaxilac tak. Ruꞌum aj reꞌ chajal wach anoꞌjbal tak, nqui queh. \p Jeꞌ reꞌ ajic nok cꞌuhbalanic riban i Jesus, reꞌ take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit, xiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ \v 2 eh jeꞌ wili xquikꞌor cok reh chi rinakaric: \p «Chakꞌor keh, hab wach aj u̱cꞌ nchalic awajawric reꞌ nacoj chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l? Hab wach xpahbanic aweh kꞌuruꞌ chi wilic awajawric reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 3 Chalic Jesus jeꞌ wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Tare̱t, reꞌ hin enikꞌor aweh tak, xa reꞌ laꞌ quinacꞌuꞌlej pe tak cho ru̱cꞌ i pahkanic nanibanam aweh tak wili: \v 4 Chakꞌor tak cho wi̱n kꞌuruꞌ, reꞌ kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n queh tinamit, cu ru̱cꞌ na Dios xchalic rikꞌormojic on xa pa ricꞌux xchalic? nqui queh. \p \v 5 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take reꞌ jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p «Wi xkakꞌor reh chi cu ru̱cꞌ i Dios xchalic rikꞌormojic, erikꞌor keh chi chaj waꞌric maꞌ xkanimej ta. \v 6 Wi nchel xkakꞌor reh chi xa xicꞌam pa ricꞌux, reꞌ take tinamit ekojquicansaj chi abaj maj chi queh riqꞌuihal i tinamit reꞌ Wa̱n xwihꞌic chi jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, nqui pꞌuht quikꞌorom chi quiwach. \p \v 7 Ruꞌum chi maꞌ xquirak ta chaj bih ricꞌuꞌljic nacaꞌnam, xquikꞌor cok reh Jesus chi maꞌ quehtꞌalim ta hab wach u̱cꞌ xchalic rikꞌormojic i kahsanic haꞌ xiban i Wa̱n. \v 8 Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili xikꞌor Jesus queh: \p «Reꞌ hin maꞌ eta woꞌ nikꞌor aweh tak haj chalic wi̱n i wajawric chi cꞌuhtunic jeꞌ woꞌ chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l, nqui queh. \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus xoquic woꞌ chic chi kꞌoric cu̱cꞌ take tinamit ru̱cꞌ i jalwach kꞌoric wili: \p «Junpech jenaj ajabe̱s xitic pa̱m i racꞌa̱l chi u̱wa. Pan jenaj kꞌi̱j nok naht xo̱j sahchok i ajabe̱s reꞌreꞌ cu chi naht yeꞌa̱b, xiyew cahnok chi quimel queh juꞌjun aj camanom reꞌ naquichaꞌjanic cahnok reh wach ritic eh xitikꞌa̱ꞌ woꞌ cahnok wach cu̱cꞌ chi naquiyejalem wach i ritic reꞌreꞌ nawachanok cho. \v 10 Naxponic rikꞌijil rikꞌahsjic wach i tic, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ cho jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ take aj quimel riyeꞌa̱b chi ricꞌuluric i haj paꞌ wilic i tiklic wach chi narehtric i ajabe̱s reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ, maꞌxta bih xquiyew je reh aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ, richꞌeyeric laꞌ chic xcaꞌn je. \v 11 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch, xa reꞌ laꞌ take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ xquitzꞌujlom je eh chi xa chꞌeychꞌey chic riban, xquisolqꞌuij woꞌ je chi maꞌxta bih xquiyew je reh. \v 12 Pa ro̱x pech ajic, reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho jenaj chic raj tzꞌeꞌ wa̱ch cu̱cꞌ take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ xquesaj woꞌ chic lok chiri̱j i yeꞌa̱b chi xa qꞌuisi̱n chic maꞌ nquimic. \v 13 Chiri̱j aj chic ruꞌ, reꞌ winak ehcham yeꞌa̱b reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Chaj woꞌ bih nanibanam cu̱cꞌ aj quimel yeꞌa̱b kꞌuruꞌ? Ha̱ꞌ, reꞌ wili nanibanam: Reꞌ wacꞌu̱n reꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌ nwicꞌraj nanitakꞌa̱b je cu̱cꞌ. Kꞌi̱j ta nak je enquiyohlej wach naquilow chi reꞌ wacꞌu̱n narojic cꞌolok cu̱cꞌ, nqui pa ricꞌux. \p \v 14 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ acꞌun reꞌreꞌ xtakꞌabjic je cu̱cꞌ aj quimel yeꞌa̱b eh naxquilow chi xo̱j cꞌolok ar pꞌuht quikꞌorom chi quiwach chi jeꞌ wili: \p ‹Chawil tak, reꞌ wuluꞌ narehchenic reh yeꞌa̱b wili. Kacansaj tak kꞌuruꞌ reh chi reꞌ hoj nakehchenic reh yeꞌa̱b wili, nqui take chi quiwach. \p \v 15 «Jeꞌ aj reꞌ naxponic acꞌun reꞌreꞌ cu̱cꞌ take aj quimel yeꞌa̱b, xquikerej lok chiri̱j yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh xquicansaj woꞌ je. Naxibiraj chi xquimic i racꞌu̱n, chaj bih xiban aj ehcham yeꞌa̱b reꞌreꞌ ru̱cꞌ xcaꞌn take aj quimel yeꞌa̱b, nacapaj hat-tak? \v 16 Reꞌ hin enikꞌor aweh tak chi reꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, xitakꞌa̱ꞌ quicansjic take aj quimel yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh queh chic take toco̱m xiyew riyeꞌa̱b chi naquehcham i wach i tic wilic, nqui Jesus. \p Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ xikꞌor i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor take tinamit: \p «Nqui ta nak je Dios chi maꞌ nkaꞌn keh hoj i noꞌjbal xbanjic reꞌreꞌ, nqui take. \p \v 17 Chalic Jesus xa ilo̱j chic riban queh tinamit reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chaj bih nacꞌul tak chi maꞌ narak ta tak chiri̱j i nawilow tak wach chipam i Lokꞌ laj Hu̱j wilic wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios? maj ar jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Reꞌ cajtzꞌuꞌc laj maꞌ laj abaj maꞌ cojo̱j ta pa riman cuꞌum take toco̱m chic aj tzꞌako̱l, \q1 reꞌ chic reꞌ xoquic chi pe̱t maꞌ laj abaj chꞌiquinbal cho reh ricajtzꞌuꞌc i pa̱t wili, nqui tzꞌihmbimaj cahnok. \p \v 18 «Jeꞌ reꞌ ajic til nikꞌor aweh tak i wili: Jeꞌ ricab chi xa hab wach jenoꞌ enkꞌehbic cho cu naht johtok eh encꞌulic kajok china̱ abaj maꞌ cojo̱j ta pa riman reꞌreꞌ, xa xerxer chic encahnic on jeꞌ ricab nok hab wach enkꞌehbic cho maꞌ laj abaj reꞌreꞌ china̱, maꞌ eta chic ncꞌutunic wach, jeꞌ woꞌ reꞌ nanibanam i hin nanisacham woꞌ quiwach take nquikꞌihtaj qui̱b chi niwach, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ kꞌoric xiban i Jesus chiri̱j to̱j // ntakꞌabjic je ar Ro̱ma \r (Mt. 22.15-22; Mr. 12.13-17) \p \v 19 Naxquibiraj i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, xca̱j nak richoporic i Jesus chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ ruꞌum xquirak chiri̱j chi queh xkꞌormojic i jalwach kꞌoric reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ maꞌ xquichop ta woꞌ ruꞌum chi quiyoꞌjic chiwach i tinamit quitahkanic reh. \v 20 Reꞌ laꞌ chic xcaꞌn take winak reꞌreꞌ, riman chic xquipꞌut ricojoric rehtal i Jesus reh chi xa haj ta nak encalajic chi quiwach ru̱cꞌ jenoꞌ kꞌoric. Ruꞌum aj reꞌ junpech xquitakꞌa̱ꞌ cok ru̱cꞌ Jesus quib xib chi winak reꞌ nacaꞌnam qui̱b chi xa coric chic cok wach quicꞌux chi ribanaric jenaj pahkanic chiri̱j i to̱j nbanaric reh Ro̱ma. Xa haj ta nak ti encalajic soꞌ ru̱cꞌ i pahkanic reꞌreꞌ, enak ti nquitzꞌahkaj rimahc chi kꞌahsbal pan kꞌab i raj toꞌbonel i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma wilic ar Jerusalen. \v 21 Jeꞌ reꞌ ajic naxiponic take takꞌamaj je reꞌreꞌ ru̱cꞌ i Jesus, jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Ha̱w aj tijinel keh, reꞌ hoj kehtꞌalim chi xa coric woꞌ wach kꞌoric naꞌn ru̱cꞌ take tijbal nakꞌor eh ruꞌum reꞌreꞌ xa ru̱cꞌ woꞌ coric laj kꞌoric nacꞌuhtaj i cꞌuhbal ncꞌambic quibe̱h take cꞌacharel chi naquiponic ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ woꞌ kehtꞌalim chi reꞌ hat maꞌ nachih ta wach take cꞌacharel quibirinic reh coric awu̱cꞌ, xa chiꞌnchel laꞌ nacꞌul take awu̱cꞌ maj chawach i hat xa jenaj wach quiwaꞌric take cꞌacharel. Ruꞌum aj reꞌ chaj bih nakꞌor keh i hat chiri̱j i pahkanic wili: \v 22 Reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses riyew na kꞌab chi reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel enkayew i to̱j takꞌamaj ruꞌum i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi naritojoric? Jeꞌ woꞌ cu nakatikim na juꞌ ribanaric i to̱j reꞌreꞌ on maꞌxta chic? nqui take reh. \p \v 23 Reꞌ Jesus chi rinaꞌbem chic chaj bih cꞌahchiꞌ quikꞌinem wi̱ꞌ ru̱cꞌ i pahkanic cꞌahchiꞌ caꞌnam, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 24 «Charak tak cho wi̱n jenoꞌ tumi̱n, nqui queh. \p Naxyeꞌeric reh jenaj tumi̱n reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p «Hab wach aj eh i wachbal chꞌi̱l i bihnal wilic chiwach i tumi̱n wili? nqui queh. \p —Reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui take reh. \p \v 25 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Haj paꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh eh haj paꞌ woꞌ wilic i kꞌoro̱j chi reh i Dios, reꞌ woꞌ reꞌ chayew tak reh ruꞌ, nqui Jesus queh. \p \v 26 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ reꞌ take takꞌamaj cok ru̱cꞌ Jesus chi risiqꞌuiric rimahc chi quiwach i tinamit xa ru̱cꞌ take cꞌuhtunic riban, maꞌ xquirak ta woꞌ chaj bih jenoꞌ mahc naquitzꞌakam chiri̱j, chi xa tzꞌeꞌtzꞌeꞌ laꞌ chic quiwach ru̱cꞌ i cꞌuꞌlunic xiban i Jesus, maꞌ cu ta chic xikꞌoric cok ru̱cꞌ. \s1 Reꞌ birinic xbanjic reh Jesus chiri̱j i // cuctic cho take camnak \r (Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27) \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ, wilic queh junchꞌuk chic aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ru̱cꞌ take ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc xiponic ru̱cꞌ i Jesus. Reꞌ take reꞌ, reꞌ maꞌ nquicoj ta wach cuctic cho take camnak jeꞌ wili pahkanic xcaꞌn cok reh: \p \v 28 «Ha̱w kaj tijinel, chipam jenaj queh hu̱j xitzꞌihmbaj i Moyses rikꞌor chi jenoꞌ asbe̱s acꞌun nquimic je chi maꞌ jaꞌxta cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ i rehqꞌue̱n, tanlic chiri̱j i chakꞌbe̱s acꞌun chi narehqꞌuenem cahnok rehqꞌue̱n i ras reh chi enwihꞌic quihaꞌlacꞌu̱n chꞌi̱l i cahnel ixok reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ eta no̱j sahchok wach ribihnal i asbe̱s acꞌun camnak je. \v 29 Wi jeꞌ reꞌ tzꞌihmbimaj, chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌ jeꞌ wili xquicꞌul? Pan jenaj cho kꞌi̱j reꞌ asbe̱s acꞌun xiban caxa̱ra ru̱cꞌ jenaj ixok xa reꞌ laꞌ naxirak cho rikꞌijil riquimic, xquimic je chi maꞌ jenoꞌ rihaꞌlacꞌu̱n xwihꞌic. \v 30 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ ricab acꞌun chi nimbal reh i tzꞌihmbimaj cahnok ruꞌum i Moyses xiban caxa̱ra ru̱cꞌ rehqꞌue̱n i ras, xa reꞌ laꞌ xquimic woꞌ je ruꞌ chi maꞌ jenoꞌ rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. \v 31 Chiri̱j chic ruꞌ, xcꞌamaric woꞌ chic ixok reꞌreꞌ ruꞌum i ro̱x acꞌun, xa reꞌ laꞌ xquimic woꞌ je chi maꞌxta woꞌ nwihꞌic cahnok rihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ ixok reꞌreꞌ. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, chiꞌnchel take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ quehqꞌuenej cahnok ixok reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ chiꞌnchel xiquimic je chi maꞌxta cahnok quihaꞌlacꞌu̱n ru̱cꞌ. \v 32 Nok camnak chic take je chiꞌnchel chi acꞌun reꞌreꞌ, xponic woꞌ rikꞌijil chi xquimic je ixok reꞌ xquehqꞌuenej cahnok take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ. \v 33 Chakꞌor keh kꞌuruꞌ Ajabe̱s Jesus, chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ pa rikꞌijil cucsbal cho take camnak? Hab woꞌ wach queh wuku̱b chi acꞌun reꞌreꞌ narehchenic reh ixok reꞌreꞌ? Nkabiraj aweh reꞌreꞌ maj chiꞌnchel xquehqꞌuenej je ixok reꞌreꞌ, nqui take reh. \p Ru̱cꞌ pahkanic reꞌreꞌ, reꞌ nak xca̱j chiri̱j chi reꞌ Jesus nariyakꞌabem nak pa ro̱k i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wi ta nak erikꞌor chi wilic cꞌoyomal ar pan taxa̱j. \v 34 Naxibiraj i Jesus chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Chabiraj tak kꞌoric wili chiri̱j i caxarahil: Chiwach take kꞌi̱j yuꞌna chi cu quimic pe ki̱j, reꞌ take tinamit cu ncaꞌn caxa̱ra reh chi maꞌ eta nsahchic wach quibihnal, \v 35 ra̱j naponok rikꞌijil chi maꞌ quimic ta chic ki̱j, hab paꞌ wach take cꞌacharel capewemaj take cho ruꞌum i Dios chi wilic chiqui̱j chi naquicꞌacharic chiwach rikꞌijil reꞌreꞌ eh chi nacuctic woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, reꞌ take reꞌ maꞌxta chic quisiqꞌuim ricꞌuꞌlil co̱k quikꞌab. \v 36 Chipam i rikꞌijil reꞌreꞌ, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ maꞌ xa ta reꞌ naquibihnem chi racꞌu̱n rixkꞌu̱n i Dios chic take ruꞌum chi xiꞌucsjic cho chi quixilac take camnak, jeꞌ laꞌ woꞌ nacaꞌnam jeꞌ chic ricab take raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios ar pan taxa̱j ruꞌum chi naquicꞌacharic chi junelic. \p \v 37 «Yuꞌna ajic reꞌ chic kꞌoric chiqui̱j take camnak chi nacuctic woꞌ chic ricaꞌpech xa nok woꞌ kꞌoro̱j cho ruꞌum Moyses chipam ricꞌuhbal. Ruꞌum aj reꞌ naxkꞌoric chiri̱j i qꞌui̱x koplic rikꞌakꞌil, reꞌ Moyses xikꞌor chi reꞌ Dios jeꞌ wili xikꞌor: \q1 “Reꞌ hin, hin i Dios rilokꞌej niwach i maꞌ Awraham chꞌi̱l i maꞌ Isahac eh chꞌi̱l woꞌ i maꞌ Jacow, nqui kꞌoric xiban i Dios, nqui xikꞌor Moyses. \p \v 38 «Ru̱cꞌ aj kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ Moyses xicꞌuhtaj chi reꞌ take camnak cꞌachalque̱b chi rilokꞌonjic wach i Dios maj reꞌ Dios, nlokꞌonjic wach cuꞌum take quicꞌacharic woꞌ chic cho, maꞌ reꞌ ta nchel cuꞌum take maꞌ quicꞌacharic ta chic cho, nqui xikꞌor Jesus. \p \v 39 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take juꞌjun chi aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ wili xquikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w aj tijinel keh, ricorquil xakꞌor queh, nqui take reh. \p \v 40 Chiri̱j chic reꞌ, maꞌ cu ta chic hab wach chi quixilac take cꞌacharel wilque̱b ar xinima̱ꞌ ricꞌux chi ribanjic cok jenoꞌ pahkanic reh. \s1 Reꞌ rilokꞌil i Jesus kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nim // wach i rilokꞌil chiwach i maꞌ Tawiy \r (Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37) \p \v 41 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit: \p «Reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maꞌ coric ta nquikꞌor chi reꞌ riraꞌil i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric xa ar ti nchalic cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho i aj najtir kꞌatal kꞌoric maꞌ Tawiy eh maꞌ reꞌ ta ru̱cꞌ i Dios nanquikꞌor. \v 42 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ woꞌ maꞌ Tawiy xtzꞌihminic reh i wili chipam i hu̱j reꞌ wilic wi̱ꞌ take moloj wach bi̱ch lokꞌonbal reh Dios: \q1 “Reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios jeꞌ wili xikꞌor reh Ajabe̱s chi nina̱ reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric: \q2 ‘Jeꞌ ricab naricꞌul rilokꞌil jenoꞌ winak ntzꞌukunjic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, \q2 jeꞌ aj woꞌ reꞌ nachacꞌul i hat alokꞌil wili: Chi na̱wihꞌic chiniche̱l \q2 \v 43 cu rehtal nawilow chi reꞌ take awaj ixowonel naquiwihꞌic riꞌsil awo̱k, nqui Dios, nqui maꞌ Tawiy. \p \v 44 «Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ maꞌ Tawiy wAjabe̱s nqui rikꞌor reh kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, nicꞌ aj wach kꞌuruꞌ nanquikꞌor take aj tijem ri̱j cꞌuhbal chi reꞌ rilokꞌil i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, xa jeꞌ ti ricab rilokꞌil cho jenoꞌ queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Tawiy? nqui Jesus queh tinamit. \p \v 45 Chiri̱j chic reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor i Jesus queh nahsil raj tahkanel chi quiwach riqꞌuihal tinamit cꞌahchiꞌ quibirinic reh: \p \v 46 «Chayohbalej awi̱b hat-tak, ma̱nih awi̱b tak ru̱cꞌ quinoꞌjbal take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses maj reꞌ take reꞌ kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach ricꞌuhtjic lok qui̱b queh tinamit chi nimak quiwach. Ruꞌum aj reꞌ naquibehic lok, kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach ricojoric nimak tak ro̱k tzꞌih reh chi xa suk chic equicꞌalenjic watak cꞌaybal. Naquiꞌo̱j woꞌ pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, on naquiꞌo̱j woꞌ pan jenoꞌ pa̱t reꞌ yukꞌumaj take wi̱ꞌ chi wiꞌc, kꞌe̱ꞌ suk queh tzꞌuhkic reꞌ quitzꞌuhkic wi̱ꞌ take nimak quiwach. \v 47 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ take reꞌ nquimakꞌ paꞌ bih wilic queh take cahnel ixok eh xa poybal chic na̱ quilekꞌ ncaꞌn, xa kꞌe̱ꞌ chic nahtil ro̱k quiti̱j ncaꞌn. Ruꞌum aj chiꞌnchel ncaꞌn reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic naquicꞌulum, nqui Jesus queh nahsil raj tahkanel. \c 21 \s1 Reꞌ ribiral chiri̱j jenaj niba̱ꞌ // cahnel laj ixok \r (Mr. 12.41-44) \p \v 1 Nok ricohlam chic kꞌoric cu̱cꞌ take nahsil raj tahkanel, reꞌ Jesus xicut je rilbal chi quina̱ take tinamit. Ar xilow je take biho̱m chi xa tzohkil chic yeꞌo̱j tumi̱n ncaꞌn chipam caxo̱n molbal tumi̱n nyeꞌeric chiwach Dios. \v 2 Jeꞌ woꞌ xilow chi xponic ar jenaj cahnel ixok niba̱ꞌ ti eh xiyew chipam i caxo̱n reꞌreꞌ i quib chi cucꞌ tumi̱n maꞌ qꞌuih ta ti quitzꞌakil. \v 3 Jeꞌ aj wili xikꞌor naxilow chi jeꞌ reꞌ: \p «Til nikꞌor aweh tak chi reꞌ tumi̱n xiyew i niba̱ꞌ cahnel ixok reꞌreꞌ, xiqꞌuic woꞌ chic na̱ riwaꞌric chiwach i tumi̱n xquiyew pan caxo̱n chiꞌnchel take bihomak reꞌreꞌ, \v 4 maj reꞌ cahnel ixok reꞌreꞌ to̱b ta nak kꞌe̱ꞌ niba̱ꞌ, xiyew i tumi̱n reꞌ haj nak ti wilic naricamanic reh pa ricꞌacharic ra̱j nchel take bihomak xa reꞌ chic i tumi̱n reꞌ maꞌ xquicꞌuhsaj ta xquiyew chiwach i Dios, nqui Jesus. \s1 Reꞌ rikꞌormojic ribiral risacharic // wach i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic // wi̱ꞌ wach i Dios \r (Mt. 24.1-28; Mr. 12.41-44; 13.1-23) \p \v 5 Chiri̱j wili nok wilic take cꞌahchiꞌ quicꞌuꞌtjam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios chi xa holohic chic rixoyjic bano̱j ru̱cꞌ take chakꞌwach laj abaj yeꞌo̱j cuꞌum take nimak quiwach, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor: \p \v 6 «Chiꞌnchel take abaj nawilow tak wili narihitlijic wach acꞌal maj nariponic i kꞌi̱j chi narisacharic wach chi junpech chi maꞌ jenoꞌ chic abaj naricahnic chi tuslic wach, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ ribiral risoljic woꞌ chic cho ricaꞌpech i Jesus \p \v 7 Chiri̱j wili reꞌ take raj tahkanel jeꞌ wili xquikꞌor cok reh Jesus: \p «Ajabe̱s kaj tijinel, jaruj naricꞌuluric nicꞌ nimal xakꞌor keh eh haj wilic take rehtalil nariwihꞌic chi pe̱t chi cꞌuhtbal reh chi qꞌuisi̱n chic maꞌ ncꞌuluric take reꞌreꞌ? nqui take reh. \p \v 8 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Xa naꞌlic ok woꞌ aweh tak reh chi maꞌ hab ta wach enjotꞌbic aweh tak. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj qꞌuihal take aj jotꞌo̱l nacuctic cho reꞌ nacaꞌnam qui̱b chi xa jeꞌ chic reꞌ hin take eh jeꞌ wili naquikꞌorom: \p ‹Reꞌ hin, hin Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui naquikꞌorom. \p «Jeꞌ woꞌ naquikꞌorom woꞌ aweh tak chi qꞌuisi̱n chic maꞌ nponic rikꞌijil chi naricoꞌljic katinami̱t. To̱b ta jeꞌ reꞌ naquikꞌorom aweh tak, reꞌ hat-tak ma̱tahkej tak take je nachabiraj tak chi jeꞌ reꞌ. \p \v 9 «Reꞌ hat-tak na̱biram woꞌ tak ribiral chi wilic take tinamit cꞌahchiꞌque̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach ruꞌum chi xiꞌuctubic china̱ caj kꞌatal kꞌoric. Nachabiraj tak reꞌreꞌ, maꞌ riban ti naho̱l awach tak chi ricapewjic chi xponic chic ricuxꞌic wach chiꞌnchel. Coric, reꞌ rikꞌijil sachbal wach chiꞌnchel reꞌreꞌ, nariponic wach xa reꞌ laꞌ maꞌ jaꞌ yuꞌna ta ti maj curman chi pe̱t naricꞌuluric lok chiꞌnchel reꞌreꞌ, nqui Jesus. \p \v 10 Chiri̱j reꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chiwach take kꞌi̱j wili cu rehtal nponic wach rikꞌijil sachbal wach i pa̱t wili, reꞌ take nimak chi cucꞌtak tinamit xa naquicꞌuꞌlem chic qui̱b chi kꞌakꞌanic chi quiwach. \v 11 Jeꞌ woꞌ xa haj chic yeꞌa̱b, nariwihꞌic rehreh wach yaꞌbilal, nariwihꞌic wiꞌjalel eh naribanam woꞌ take cow laj hihc. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ ar pan taxa̱j naricꞌutunic cho nimak tak rehtalil reꞌ nariyoꞌsonic queh tinamit. \v 12 Jeꞌ aj reꞌ naricꞌulmujic, xa reꞌ laꞌ ruꞌ pe̱t naca̱t tak quisiqꞌuim take awaj ixowonel tak chi ribanaric tiꞌcꞌaxic aweh tak. Jeꞌ woꞌ naca̱t tak quichopom eh naca̱t woꞌ tak quikꞌahsam chi richꞌukuric kꞌoric chana̱ tak chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xa cojbal aweh tak pan che̱ꞌ. Jeꞌ woꞌ ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak, wilic woꞌ aweh tak naquicꞌamaric je chi quiwach take kꞌatal kꞌoric on chi quiwach take caj toꞌo̱l chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ take tinamit wilque̱b wi̱ꞌ take awich rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reh chi naquichꞌukum kꞌoric chana̱ tak. \v 13 Jeꞌ reꞌ ajic chi quiwach aj chiꞌnchel reꞌreꞌ ma̱cana̱ꞌ tak riyeꞌeric achi̱ꞌ tak chiwi̱j. \v 14 Ruꞌum aj reh naricꞌuluric awu̱cꞌ tak, reꞌ wili til chacoj pan acapew-bal tak: Ma̱tikꞌa̱ꞌ pe tak wach pan awa̱mna tak chaj bih kꞌoric na̱kꞌorom tak chi ricoꞌljic awi̱b tak \v 15 maj reꞌ hin naniyeꞌbic akꞌorbal tak chꞌi̱l anoꞌjbal tak reh chi na̱wehtꞌalim tak chaj bih kꞌoric na̱kꞌorom tak. Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take awaj ixowonel maꞌxta chic quicuyum ransil akꞌorbal tak eh maꞌxta woꞌ chic quisolqꞌuim cho chana̱ tak. \p \v 16 «Reꞌ hat-tak reꞌ titahkanic tak wi̱n, maꞌ xa cuꞌum ta awaj ixowonel na̱kꞌahsjic tak pan quikꞌab take aj yeꞌol tiꞌcꞌaxic china̱ tak, jeꞌ laꞌ woꞌ cuꞌum take awu̱cꞌ take cho, jeꞌ ricab atu̱t awaja̱w tak, awas acha̱kꞌ tak on awica̱n chꞌi̱l take suk quikꞌoric awu̱cꞌ tak. Cuꞌum aj queh take reꞌ, wilic take juꞌjun awich tahkanel naquicansjic je. \v 17 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic qꞌuihal take cꞌacharel naquixowonic awach tak ruꞌum chi reꞌ hin quinanimej tak, \v 18 xa reꞌ laꞌ to̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ naricꞌuluric awu̱cꞌ tak, maꞌxta bih naritzꞌaꞌnic soꞌ aweh tak, \v 19 na̱coꞌlem laꞌ tak ri̱j acꞌacharic nachacuy tak ransil i tiꞌcꞌaxic. \p \v 20 «Nok cꞌahchiꞌ chic awilom tak wach tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, ma̱capaj tak chi xponic chic rikꞌijil i sachbal wach i pa̱t wili. Maꞌxta ruꞌ, cu rehtal laꞌ nachawilow tak chi reꞌ tinamit Jerusalen wili sutumaj chic ri̱j cuꞌum take sol aj Ro̱ma, cu reꞌ aj ruꞌ charak tak chiri̱j chi xponic chic i rikꞌijil risacharic wach i pa̱t wili. \v 21 Chipam rikꞌijil reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak reꞌ wilca̱t tak chi junsut riyukꞌul Jure̱ya hiy tak pan tak qꞌuiche̱ꞌ chi ricꞌoloric awi̱b tak ar. Reꞌ hat-tak aj Jerusalen wi chipam ok atinami̱t tak wili wilca̱t tak, telen tak je chipam. Tzꞌa̱b ruꞌ wi chiri̱j wilca̱t tak lok, maꞌ toquic tak chic cho chipam. \v 22 Jeꞌ reꞌ chaꞌn tak maj chiwach rikꞌijil reꞌreꞌ, reꞌ Dios naritakꞌa̱b cho china̱ junsut Jure̱ya reꞌ take tiꞌcꞌaxic tzꞌihmbimaj cahnok ribiral chi nariponic wach. \v 23 Til nikꞌor chi chipam rikꞌijil reꞌreꞌ, ruꞌum reh rinimal tiꞌcꞌaxic chꞌi̱l rijoskꞌil i Dios nariwihꞌic chi quina̱ i tinamit, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take cꞌacharel eh til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ niquetelej quiwach take yowa̱b ixok chꞌi̱l take tutbe̱s cu wilic quicucꞌta̱k, \v 24 maj qꞌuihal queh take reꞌ maꞌxta caꞌnam canar elic chipam i tiꞌcꞌaxic, naquicansjic laꞌ chi kꞌas laj mache̱t cuꞌum take sol on naquicꞌamaric je chi pixi̱x co̱k quikꞌab pan tak toco̱m chic tinamit. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok pononak chic rikꞌijil i sachbal wach i pa̱t wili, reꞌ tinamit Jerusalen wili nariqꞌuic pan quikꞌab take tinamit maꞌ nquilokꞌej ta wach i Dios eh jeꞌ reꞌ narojic tok wi̱ꞌ cu rehtal no̱j lok wach quikꞌijil chi naquilom wach i wajawric. \p \v 25 «Chiri̱j chic reꞌ nok qꞌuisi̱n chic maꞌ no̱j elok wach quikꞌijil take maꞌ nquilokꞌej ta wach i Dios, wilic take rehtalil naricꞌuhtunic pan taxa̱j ru̱cꞌ i kꞌi̱j, ru̱cꞌ i poh eh jeꞌ woꞌ reꞌ cu̱cꞌ take chꞌimi̱l. Jeꞌ woꞌ ayuꞌ wach acꞌal reꞌ take tinamit xa narisahchic chic quicꞌux ruꞌum i ahnic naribanam i ribohl nim laj haꞌ eh ruꞌum reꞌ, naroquic cho rinimal yoꞌjic cu̱cꞌ. \v 26 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok reꞌ take sakombal pan taxa̱j naripaꞌlajic quisakomil, reꞌ take tinamit nacaꞌnam xa icꞌlic chic quina̱ ruꞌum take tiꞌcꞌaxic narichalic ayuꞌ wach acꞌal. \v 27 Chiri̱j reꞌreꞌ naquincꞌolok lok nah jenaj rinimal su̱tzꞌ i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel, narilmijic wach rinimal risakomil nichꞌa̱b chꞌi̱l woꞌ i wajawric wilic. \v 28 Nachawilow tak i pꞌutbal reh i naricꞌuluric cu̱cꞌ take tinamit maꞌ nquilokꞌej ta wach i Dios, reꞌ hat-tak aj Jerusalen purunok awa̱mna tak ruꞌum sukquil acꞌux tak eh chajohsaj awilbal tak maj maꞌ naht ta chic wilic i kꞌi̱j chi reꞌ atinami̱t tak nariyeꞌeric woꞌ chic pan akꞌab tak, nqui queh. \p \v 29 Chiri̱j aj reꞌ, reꞌ Jesus xikꞌor woꞌ queh jenaj kꞌilo̱j ru̱cꞌ jalwach kꞌoric wili: \p «Chacoj tak rehtal xnikꞌor aweh tak jeꞌ ricab cojo̱j rehtal naꞌn tak ru̱cꞌ i che̱ꞌ I̱co ribihnal chꞌi̱l take toco̱m chic che̱ꞌ. \v 30 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat-tak nanawilow tak chi nquipꞌut cho toxlonic take acꞌ xak che̱ꞌ, nawehtꞌalij tak chi reꞌ sikꞌjil xiqꞌuic chic lok rikꞌijil eh chi reꞌ chic kꞌelej oquic cho reh. \v 31 Jeꞌ woꞌ reꞌ chaꞌn tak chi nachawilow tak chi cꞌahchiꞌ chic ricꞌulmujic take xnikꞌor lok aweh tak chi naricꞌulmujic, charak tak chiri̱j chi xa loqꞌuil chic wilic i kꞌi̱j chi reꞌ Dios naripꞌutum kꞌatoj kꞌoric chi quina̱ chiꞌnchel. \v 32 Til coric nikꞌor chi reꞌ xnikꞌor aweh tak naricꞌuluric nok cu jaꞌ ta ncuxꞌic rinimal ro̱k quicꞌacharic take cꞌacharel cꞌachalque̱b yuꞌna. \v 33 Jeꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak maj chiꞌnchel reꞌ xnikꞌor lok i hin, til woꞌ naricꞌuluric maꞌxta nchel risahchic wach jeꞌ ricab naricꞌulum i taxa̱j richꞌi̱l i acꞌal. \p \v 34 «Ruꞌum aj chi naricꞌuluric jeꞌ ricab xnikꞌor aweh tak, maꞌ riban xa naho̱l chic wach acapew-bal tak chiri̱j take xa chaj bih jaric nyeꞌbic sukquil cꞌuxlis on chiri̱j banoj tak ninkꞌi̱j chꞌi̱l banoj tak xohcꞌric maj maꞌ ncꞌulic nchel lok chana̱ tak i kꞌi̱j reꞌreꞌ chi maꞌ awehtꞌalim ta tak \v 35 jeꞌ ricab nancꞌulic lok i tiꞌ china̱ jenoꞌ chicop ncojoric jenoꞌ xirab pa ribe̱h. Jeꞌ reꞌ ajic chacoj rehtal i nikꞌor wili ruꞌum nok reꞌ kꞌi̱j reꞌreꞌ, wilic take cꞌaxic naricꞌamam cho eh reꞌreꞌ narichalic chi quina̱ tinamit chi junsut wach acꞌal wili chi maꞌxta bih soꞌ cꞌahchiꞌ quicapam. \v 36 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hat-tak xa icꞌlic ok woꞌ ana̱ tak chiꞌnchel kꞌi̱j eh xa cꞌahchiꞌ ok woꞌ ca̱t tak chi ti̱j chi jeꞌ wili: \p ‹K-Aja̱w Dios, chayew keh chi reꞌ Acꞌunbe̱s reꞌ wilic rajawric chi quina̱ cꞌacharel maꞌ ta richꞌuk kꞌoric chi kana̱ nakoj-ojok pahꞌok chiwach. Jeꞌ woꞌ, chayew keh chi wilic ta nak kansil chi ricoꞌljic ki̱b chiwach i tiꞌcꞌaxic naricꞌulic lok, tiquirok tak pan ati̱j, nqui Jesus queh take raj tahkanel. \p \v 37 Jeꞌ aj reꞌ niqꞌuic wi̱ꞌ kꞌi̱j i Jesus chi cꞌuhtunic cu̱cꞌ take tinamit ar chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios xa reꞌ cok ruꞌ nanoquic i kꞌi̱j, ricana̱ꞌ cahnok i yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh ar chic no̱j chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal” chi ricꞌsjic i akꞌab. \v 38 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, pan kꞌi̱j quicꞌulic lok take tinamit ru̱cꞌ i Jesus chi ribirmijic i cꞌuhtunic riban chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ. \c 22 \s1 Reꞌ ribehsjic i Jesus xiban i Ju̱ras \r (Mt. 26.1-5,14-16; Mr. 14.1-2,10-11; Jn. 11.45-53) \p \v 1 Nok xa maꞌ naht ta chic wilic rikꞌijil i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi ninkꞌi̱j reh Caxlan Wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal chi sipsbal wach, \v 2 reꞌ take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, riman chic xquitik juꞌ risiqꞌuiric ri̱j ricansjic i Jesus xa pan cꞌolic ruꞌum chi quiyoꞌjic chiwach i tinamit quibirinic reh. \v 3 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam, reꞌ cajawil maꞌ tob laj uxlabal xoquic pa ra̱mna i Ju̱ras reꞌ wilic woꞌ chi ricab bihnal aj Caryot eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Ju̱ras wili to̱b ta reꞌ woꞌ nak jenaj chi quixilac take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, \v 4 xo̱j cu̱cꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios nok quimolom qui̱b chꞌi̱l take quinahsil aj chaꞌjanel reh Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh xikꞌor queh nicꞌ wach nak nachikꞌahsaj i Jesus pan quikꞌab. \v 5 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take quimolom qui̱b ar, kꞌe̱ꞌ naxsukbic quicꞌux ru̱cꞌ i Ju̱ras. Jeꞌ reꞌ nok xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquiyeb ritzꞌa̱k chi tojbal reh. \v 6 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Ju̱ras xiyew rikꞌorbal chi narikꞌahsam i Jesus pan quikꞌab eh chi jeꞌ reꞌ pꞌuht risiqꞌuim ri̱j i juncꞌam haj suk rikꞌahsjic i Jesus eriban pan quikꞌab take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ rij quina̱ take tinamit quibirinic reh Jesus. \s1 Reꞌ Jesus xiban riwaꞌ riha̱ꞌ // richꞌi̱l take raj tahkanel \r (Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30; 1 Co. 11.23-26) \p \v 7 Chi jeꞌ aj reꞌ, xponic rikꞌijil i ninkꞌi̱j ncꞌuxuric wi̱ꞌ caxlan wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomal chi sipsbal wach. Ruꞌum nok chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ curman chi quicansjic take qꞌuijol me̱ꞌ quicꞌuxuric chipam i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, \v 8 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n: \p «Hiy tak cok pan tinamit Jerusalen eh chatikꞌa̱ꞌ tak cho kaninkꞌi̱j reꞌ nakacꞌuxum wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ, nqui queh. \p \v 9 —Ha̱w, haj wilic i yeꞌa̱b nawa̱j chi nakatikꞌa̱b wi̱ꞌ i wiꞌc xikꞌekbal reꞌ nakacꞌuxum wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ? nqui take reh. \p \v 10 —Chabiraj tak chi coric i wili: Natocok tak cok pa̱m tinamit, enawilow tak i jenaj winak ritehlam jenaj tzꞌak acꞌal icom nujunak chi haꞌ, chatahkej tak je cu rehtal narak tak i pa̱t naroquic cok wi̱ꞌ. \v 11 Natiponok tak chipam i pa̱t xoquic cok wi̱ꞌ, toque̱n tak cok ar eh chakꞌor tak reh ajabe̱s aj ehcham pa̱t chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ Jesus reꞌ aj tijinel keh jeꞌ wili xikꞌor cho: \p ‹Haj wilic i yeꞌa̱b reꞌ nanibanam wi̱ꞌ niwaꞌ niha̱ꞌ wichꞌi̱l take waj tahkanel chipam i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa wili reꞌ ncꞌuxuric wi̱ꞌ i qꞌuijol me̱ꞌ, nqui cho, tiquirok tak reh. \p \v 12 «Ar aj ruꞌ haj paꞌ wilic i waꞌbal naricꞌuhtam aweh tak reꞌ ritikꞌa̱b chic ar johtok nah caꞌtik pa̱t, ar chatikꞌa̱ꞌ tak chiꞌnchel kawaꞌ kaha̱ꞌ reh ni̱m, nqui Jesus queh. \p \v 13 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take quib chi raj tahkanel reꞌreꞌ xiꞌo̱j woꞌ eh nicꞌ paꞌ wach xikꞌor i Jesus queh, jeꞌ woꞌ reꞌ xquikꞌor reh ajabe̱s reꞌreꞌ naxquirak. Chi jeꞌ aj reꞌ xiꞌoquic woꞌ chi ritikꞌinjic i ni̱m. \p \v 14 Chiri̱j i wili naxponic riꞌorahil chi naquicꞌuxum i racꞌu̱n me̱ꞌ, reꞌ Jesus xoquic nah me̱xa chi naribanam riwaꞌ riha̱ꞌ quichꞌi̱l take cablaj chi nahsil raj tahkanel \v 15 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Til woꞌ xa ji̱kꞌ chic pa nicꞌux chi nanicꞌuxum wi̱n i ritibquilal i racꞌu̱n me̱ꞌ wili chi hat-tak wichꞌi̱l nok chi cu jaꞌ nicꞌul ta pe i tiꞌcꞌaxic nanicꞌulum. \v 16 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj til coric nikꞌor aweh tak chi cu rehtal narojic elok wach i jalwachamaj ru̱cꞌ ninkꞌi̱j wili, reꞌ ritibquilal i racꞌu̱n me̱ꞌ cu jaꞌxta pe chic nicꞌux wi̱n. Cu rehtal chi reꞌ kꞌatoj kꞌoric riban i Dios xo̱j chic lok wach, cu reꞌ chic nanicꞌuxum wi̱n, nqui queh. \p \v 17 Chiri̱j aj reꞌ, reꞌ Jesus xichop johtok jenaj culc reꞌ yitzꞌo̱j wi̱ꞌ ri̱s u̱wa, xitioxej johtok reh i Dios eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chawicꞌsaj je chawach tak i culc wili eh chawuqꞌuej aweh tak i wilic chipam \v 18 maj til coric nikꞌor aweh tak chi ayuꞌ johtok chi kawach, reꞌ haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wili maꞌ jaꞌxta pe chic wuqꞌuem cu rehtal chic chipam i kꞌi̱j nok reꞌ wAja̱w Dios ribanam chic chi wilqui̱n chi kꞌatal kꞌoric, nqui queh. \p \v 19 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ chic i caxlan wiꞌc xichop xitioxej johtok i Dios eh xichꞌak yejal. Cu reꞌ aj chic ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor naxipuhcaj je queh: \p «Reꞌ caxlan wiꞌc wili rijalwachej nitiꞌjolal nibakil reꞌ naniyeb pan quimic chawi̱j hat-tak cꞌacharel. Reꞌ ricꞌuxuric i caxlan wiꞌc jeꞌ ricab i wili, xa eli̱c chaꞌn tak ribanaric reh chi naricꞌulic cho pan acꞌux tak reꞌ nanibanam chawi̱j tak, nqui queh. \p \v 20 Chiri̱j wili nok ricohlam chic riwaꞌ riha̱ꞌ, reꞌ chic i jenaj chꞌihchꞌ culc wilic i ri̱s i u̱wa chipam xichop woꞌ johtok eh jeꞌ wili xikꞌor queh naxiyew woꞌ chic queh chi nacuqꞌuem: \p «Reꞌ haꞌ tikꞌimaj ru̱cꞌ ri̱s u̱wa wilic pan chꞌihchꞌ culc wili, rijalwachej i niquiqꞌue̱l reꞌ narichihquic naquincansjok eh reꞌreꞌ naricamanic chi tikꞌinbal wach i jenaj chic acꞌ tikꞌinic riban i Dios chi reꞌ hat-tak cꞌacharel echic ncuyuric amahc tak, nqui queh. \p \v 21 Chiri̱j chic reꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ winak narikꞌahsanic wi̱n pan quikꞌab take naquicansanic wi̱n chawehtꞌalij tak chi ayuꞌ wilic ku̱cꞌ nah me̱xa. \v 22 Reꞌ hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel naniquimic jeꞌ ricab ritakꞌa̱b cho rikꞌormojic i Dios, raj nchel i cꞌacharel reꞌ naribanam i toꞌbonic chi naqui̱nquichopom, kꞌe̱ꞌ je quetal wach, nqui Jesus. \p \v 23 Chiri̱j aj reꞌ, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel pꞌuht quichopom qui̱b chiri̱j hab wach queh narikꞌahsanic reh. \v 24 Jeꞌ woꞌ pꞌuht quichopom qui̱b chiri̱j hab wach queh naricahnic chi pe̱t aj cꞌamol be̱h. \v 25 Naxilow nicꞌ wach naxquichop qui̱b jeꞌ wili xikꞌor i Jesus queh: \p «Chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ take kꞌatal kꞌoric quibanic i takꞌanic chi quina̱ tinamit eh ruꞌum i toꞌbonic ncaꞌn, kꞌoro̱j quibiral chi kꞌe̱ꞌ ato̱b take. \v 26 Ra̱j nchel chaxilac hat-tak maꞌ jeꞌ ta reꞌ i noꞌjbal naribanaric, jeꞌ laꞌ wili ra̱j banaric: Xa hab wach ra̱j ribanam ri̱b chi nim wach chiban ri̱b chi tꞌuch ok ti wach. On hab wach ra̱j ribanam chi ajabe̱s, chiban chi jeꞌ ok ti ricab jenoꞌ aj tzꞌeꞌ wa̱ch reh jenoꞌ ni̱m. \v 27 Jeꞌ ricab pan jenoꞌ ni̱m, chakꞌor tak wi̱n, hab woꞌ wach i nim wach? Reꞌ ntzꞌuhkic nah me̱xa chi wiꞌc on reꞌ ncꞌambic cho reh wiꞌc nah me̱xa? Maꞌ reꞌ ta na ntzꞌuhkic nah me̱xa chi wiꞌc? Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ma̱nimsaj awi̱b tak, chaꞌn laꞌ tak aweh jeꞌ ricab cꞌahchiꞌqui̱n i hin yuꞌna maj to̱b ta nak hin Ajabe̱s nok wilqui̱n chaxilac tak, cꞌahchiꞌ nibanam wi̱b chi xa jeꞌ hin jenoꞌ awaj toꞌo̱l tak, nqui queh. \p \v 28 Chiri̱j reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak ruꞌum nok xa quinawihchꞌilej woꞌ tak chipam take nicꞌaxquilal \v 29 cꞌahchiꞌ niyeb awajawric tak chi na̱takꞌanic tak chi quina̱ awich tahkanel tak. Ru̱cꞌ niban reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ nibanam awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab naxiyew wajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric chana̱ tak. \v 30 Ruꞌum wajawric reꞌreꞌ, reꞌ hin niyew alokꞌil tak chi wihꞌic nah nime̱xa chi ribanaric awaꞌ aha̱ꞌ tak jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak acꞌulum tak alokꞌil chi tzꞌukulca̱t tak pa ritzꞌukꞌa̱b jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. Jeꞌ woꞌ niyew awajawric tak chi na̱kꞌatbic tak kꞌoric chi quina̱ take kich ca̱ꞌ quiꞌsil cho cablaj chꞌuk chi tinamit tzꞌuhcrunak cho cu̱cꞌ take racꞌu̱n maꞌ Israhel, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ maꞌ Luch narikꞌorom chi maꞌ reꞌ ta aj tahkanel reh Jesus \r (Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38) \p \v 31 Chiri̱j reꞌ, jeꞌ woꞌ wili xkꞌormojic reh maꞌ Luch ruꞌum kAja̱w Jesus: \p «Simon, chabiraj chi coric i wili: Reꞌ cajawil maꞌ tob laj uxlabal xa nchꞌuk chic ricꞌux chi ripahkaljic reh Dios chi naca̱t tak ripajam chi cow jeꞌ ricab nchahchjic wach ixi̱m ruꞌum aj ixo̱l, \v 32 xa reꞌ laꞌ hin xinpahkanic woꞌ ru̱cꞌ i Dios chawi̱j chi maꞌ chi junpech na̱pohꞌam acapew-bal chiwi̱j. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ natuhkok woꞌ chic acapew-bal chiwi̱j chayew ricowil quicꞌux take awichꞌi̱l, nqui reh. \p \v 33 Reꞌ maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «K-Aja̱w Jesus, maꞌ reꞌ ta pan cheꞌjic maꞌ reꞌ ta quimic enkꞌetbic pa nibe̱h chi atahkaljic wi laꞌ jeꞌ reꞌ enacꞌul i hat, nqui reh. \p \v 34 Raj laꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Til coric nikꞌor aweh maꞌ Luch, chiwach akꞌab wili pa ro̱x pech rokꞌic i las reꞌ hat akꞌorom chic oxpech chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui reh. \s1 Reꞌ take nahsil raj tahkanel i Jesus maꞌ xta chic quitobjic cuꞌum take cꞌacharel \p \v 35 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh chi cunchelal: \p «Naxatnitakꞌa̱ꞌ tak je junpech chi cꞌuhbalanic chi maꞌxta nacꞌam tak je atumi̱n, achi̱m, maꞌ woꞌ juncꞌuhl chic axijab tak, chaj bih jenoꞌ tiꞌ xawilow tak cho wach? nqui queh. \p —Maꞌxta bih Ha̱w, maj reꞌ tinamit xojquitoꞌbej cho, nqui take reh. \p \v 36 Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Yuꞌna johtok chi kawach maꞌ jeꞌ ta chic reꞌ nacaꞌnam aweh tak take tinamit. Yuꞌna, curman chic chi hab wach wilic ritzꞌa̱k chicꞌam chiri̱j pan jenoꞌ chi̱m lokꞌbal jenoꞌ rimache̱t coꞌlbal ri̱b. Hab wach maꞌxta ritzꞌa̱k chi cꞌayej i rijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok risoꞌ eh chi lokꞌ jenoꞌ rimache̱t \v 37 maj til nikꞌor aweh tak chi reꞌ tzꞌihmbimaj cho chiwi̱j i hin narojic elok wach. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nawoquic jenaj pan quiman take johtonak wach quimahc maj til curman chi narojic elok wach wu̱cꞌ i kꞌoro̱j cho pan Lokꞌ laj Hu̱j reꞌ rikꞌor wi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ xipahba̱ꞌ i Dios chi kꞌatal kꞌoric \q1 xcojoric pan quiman take johtonak wach quimahc, nqui rikꞌor, nqui queh. \p \v 38 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, ayuꞌ ku̱cꞌ wilic quib mache̱t, nqui take reh. \p Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh naxicoj rehtal chi maꞌ xquirak ta chiri̱j reꞌ xikꞌor queh: \p «Manlic chic xakꞌor tak, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xiban riti̱j chiri̱j i // tiꞌcꞌaxic chalic reh china̱ \r (Mt. 26.36-56; Mr. 14.32-50) \p \v 39 Naxelic je Jesus chipam i pa̱t reꞌreꞌ chi tahkamaj je cuꞌum take nahsil raj tahkanel, xo̱j woꞌ chic chipam yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”, jeꞌ ricab riban chiꞌnchel akꞌab. \v 40 Naxiponic chipam yeꞌa̱b reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh raj tahkanel: \p «Chaꞌn ati̱j tak reh chi enacuy tak ransil i pajaric cꞌulic lok reh chana̱ tak, nqui queh. \p \v 41 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Jesus xelic je chi quixilac eh chi jeꞌ na chic quib on xib cꞌaham wilic je cu̱cꞌ, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b ar. \v 42 Naxoquic chi ti̱j chi jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom: \p «W-Aja̱w Dios, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j chi enawicꞌsaj chi nina̱ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ nicora̱b je wi̱ꞌ wi ta laꞌ nak jeꞌ reꞌ enponic chawach, xa reꞌ laꞌ chaꞌn reꞌ nawa̱j i hat, maꞌ ok reꞌ nwa̱j i hin, nqui johtok pa riti̱j.\fig Reꞌ Jesus ti̱j riban chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal”|src="CN01810B.TIF" size="span" loc="03LUK 22.42" ref="SAN LUCAS 22:42" \fig* \p \v 43 Chipam aj juncꞌam reꞌreꞌ jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic pan taxa̱j chi riyeꞌeric ricowil ricꞌux \v 44 maj jenaj rinimal tiꞌquil cꞌuxlis xoquic cho pa ra̱mna i Jesus. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Jesus nok cꞌahchiꞌ ribanam riti̱j pꞌuht ritzꞌawubric cho cu rehtal reꞌ ritzꞌawumal yejal wach xiban chi xa jeꞌ chic ntꞌuhrunic jok quicꞌ wach acꞌal. \v 45 Chiri̱j chic ruꞌ nok ricohlam chic cho riti̱j, reꞌ Jesus xsoljic woꞌ chic cu̱cꞌ take raj tahkanel xa reꞌ laꞌ naxponic cu̱cꞌ, xirak take chi wiric ncaꞌn ruꞌum xa kꞌuhtunak chic take ruꞌum tzꞌirquil pan quicꞌux. \v 46 Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chaj waꞌric nok wiric naꞌn tak? Tucten laꞌ tak eh chaꞌn ati̱j tak reh chi enacuy tak ransil i pajaric cꞌulic lok reh chana̱ tak, nqui queh. \p \v 47 Xa cu cꞌuta̱j aj woꞌ riban i Jesus, xiꞌo̱j cꞌolok i juntuhm chi winak eh reꞌ ncꞌambic quibe̱h, reꞌ i Ju̱ras reꞌ jenaj queh cablaj chi nahsil raj tahkanel. Reꞌ Ju̱ras wili xijil cok ri̱b ru̱cꞌ Jesus eh xitzꞌub pan wach. \v 48 Naxiban chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum Jesus: \p «Ju̱ras, nicꞌ wach nok chi ru̱cꞌ nitzꞌuburic xaꞌn chi nicꞌalenjic cꞌahchiꞌqui̱n akꞌahsam pan quikꞌab i tinamit wili i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel? nqui reh. \p \v 49 Ar ajic reꞌ take junlaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus, naxquilow chi naquichopom nak chic je, jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Ha̱w, reꞌ hoj nakacꞌuꞌlunic ru̱cꞌ kamache̱t, nqui take reh. \p \v 50 Chi jeꞌ aj reꞌ jenaj queh nahsil raj tahkanel i Jesus xicoj ti je chi tiꞌ i jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, naxiniqꞌuej nak ricansjic xa reꞌ laꞌ, xa reꞌ woꞌ ti i jenaj chi xiquin xirak je riyocꞌoric. \p \v 51 Reꞌ Jesus naxilow chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh nahsil raj tahkanel reꞌreꞌ: \p «Maꞌ ticꞌuꞌlunic chic, nqui reh. \p Chiri̱j reꞌ naxtzꞌaꞌjic cok rixiquin i aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ ruꞌum i Jesus, xikꞌolej woꞌ chic ri̱b i xiquin. \v 52 Chiri̱j aj chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take quinahsil aj chaꞌjem reh Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, chꞌi̱l woꞌ take nahsil chipam tinamit naxiꞌo̱j cꞌolok chi richoporic: \p «Chaj waꞌric yuꞌna chi xa awichꞌi̱l chic akꞌas laj chꞌihchꞌ, xa awichꞌi̱l chic ache̱ꞌ tak xatcꞌulic tak lok chi nichoporic jeꞌ ricab nanchoporic jenoꞌ aj lekꞌ? \v 53 Reꞌ hin maꞌ reꞌ ta hin aj lekꞌ. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ xinachop ta tak nok kalakal xinwihꞌic awu̱cꞌ tak chi cꞌuhtunic chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, majeꞌ? Cu reꞌ laꞌ chic yuꞌna nok xponic riꞌorahil chawach tak, xatcꞌulic tak lok chi nichoporic nok reꞌ cajawil maꞌ tob laj uxlabal richopom na̱ kꞌekom akꞌab wili, nqui queh. \s1 Reꞌ maꞌ Luch xikꞌor chi maꞌ reꞌ ta // raj tahkanel i Jesus \r (Mt. 26.57-58,69-75; Mr. 14.53-54,66-72; Jn. 18.12-18,25-27) \p \v 54 Chiri̱j chic ruꞌ nok quichopom i Jesus, reꞌ maꞌ Luch xa chi naht xam je chiqui̱j take xicꞌambic je reh Jesus pa ripa̱t i nahsil cꞌamol quibe̱h aj take kꞌahsem si̱ chiwach i Dios. \v 55 Naxponic chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xo̱j ritzꞌuka̱ꞌ ri̱b chi quixilac take aj chaꞌjem Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, reꞌ tzꞌukulque̱b cok chiri̱j quikꞌa̱kꞌ xquikop lok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ nok quikꞌahsam chic i Jesus pan quikꞌab toco̱m chic sol. \v 56 Ar ajic jenaj aj chipoh cꞌahchiꞌ rilom cho maꞌ Luch naxtzꞌuhkic cok chiri̱j kꞌa̱kꞌ xitzꞌehtaj chi cow eh jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus reꞌ wilic cok chipam i pa̱t reꞌreꞌ! nqui xikꞌor. \p \v 57 Chalic maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor: \p «Tu̱t, hab paꞌ wach nakꞌor maꞌ wehtꞌalim ta wach, nqui. \p \v 58 Xa cu reꞌ woꞌ juncꞌam ruꞌ, jenaj woꞌ chic xilbic cho reh maꞌ Luch eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus, nqui reh. \p Reꞌ maꞌ Luch jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Ha̱w, maꞌ reꞌ ta hin raj tahkanel i Jesus, nqui reh. \p \v 59 Juncꞌam aj woꞌ chic chiri̱j ruꞌ, jenaj chic winak jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Til coric, reꞌ hat, hat woꞌ jenaj chi quixilac take raj tahkanel i Jesus. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ akꞌorbal nkarak wi̱ꞌ chiri̱j chi hat aj pa riyukꞌul Calile̱ya, nqui xikꞌor. \p \v 60 Reꞌ maꞌ Luch jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Ha̱w, til maꞌ wehtꞌalim ta chaj bih nakꞌor, nqui reh. \p Xa cu reꞌ woꞌ ti xicohlaj kꞌoric i maꞌ Luch, xokꞌic cho i jenaj las wilic ar. \v 61 Chiwach aj woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xisolqꞌuij je rilbal chi rilmijic i maꞌ Luch eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Luch xcꞌulic cho pa ricꞌux i kꞌoric xkꞌormojic reh ruꞌum i Jesus chi jeꞌ wili: \p «Til coric nikꞌor, naꞌokꞌok woꞌ chic cho i las, reꞌ hat maꞌ Luch oxpech chic akꞌorom chi maꞌ reꞌ ta hat waj tahkanel, nqui kꞌoro̱j cho reh. \p \v 62 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Luch xelic lok chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ eh til woꞌ xo̱j riyotꞌ haꞌ chi okꞌic. \s1 Reꞌ Jesus xtzꞌujubic eh xchꞌeyebic // cuꞌum take sol \r (Mt. 26.67-68; Mr. 14.65) \p \v 63 Chipam aj ripa̱t cꞌamol quibe̱h aj kꞌahsem si̱, reꞌ take sol cꞌahchiꞌ quichaꞌjanic reh Jesus xquichꞌeylom eh xquiseꞌlaj woꞌ pan nakꞌ wach. \v 64 Jeꞌ woꞌ, nok reꞌ take reꞌ xquiyut chi tzꞌih pan nakꞌ wach, nquitzꞌar cok pan wach eh jeꞌ wili nquikꞌor cok reh: \p «Raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, chakꞌijej hab wach cꞌahchiꞌ risecꞌbic aweh, nqui take reh. \p \v 65 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ kꞌe̱ꞌ xquitzꞌujlom i Jesus eh yohbal woꞌ wach kꞌoric xquikꞌor cok reh. \s1 Reꞌ Jesus xpahbabjic chi quiwach // take nimak quiwach winak \r (Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24) \p \v 66 Chiri̱j wili nok pan kꞌi̱j chic, xquimol quib take nahsil chipam tinamit chꞌi̱l take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh nok cꞌamoj chic cho i Jesus chiwach quicomonil take nahsil aj noꞌjbal reꞌreꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p \v 67 «Chakꞌor keh yuꞌna, til na reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric? nqui take reh. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Wi eta nak nikꞌor aweh tak chi hin, maꞌ eta woꞌ nak nacoj tak wach. \v 68 On wi eta nak nibiraj aweh tak hab wach aj chiri̱j nkꞌoric riCꞌuhbal i Dios, maꞌ eta woꞌ nak quinacꞌuꞌlej tak cho. Jeꞌ aj reꞌ to̱b ta woꞌ nak enabiraj tak ricorquil, reꞌ hat-tak maꞌ eta woꞌ nak quinawokꞌtaj tak je ruꞌum chi cu nachꞌukum tak kꞌoric chi nina̱. \v 69 Xa reꞌ cok ruꞌ chawehtꞌalij tak i wili: Ayuꞌ johtok chi kawach, reꞌ chic i hin Acꞌunbe̱s reꞌ wilic wajawric chi quina̱ cꞌacharel nanichꞌukbic kꞌoric chana̱ tak, nachawilow tak chi ar ru̱cꞌ i wAja̱w Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rinimal wach rajawric, xnicꞌul chic rinimal wach nilokꞌil jeꞌ ricab nok jenoꞌ cꞌacharel ricꞌul rinimal wach rilokꞌil nanyeꞌeric kꞌab reh chi ntzꞌuhkic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, nqui queh. \p \v 70 Chiꞌnchel take wilque̱b ar jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Ru̱cꞌ kꞌoric xakꞌor raj rikꞌorom kꞌuruꞌ chi hat rAcꞌu̱n i Dios, nqui take. \p Reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Jeꞌ ricab xakꞌor tak chi hin, til hin woꞌ, nqui queh. \p \v 71 Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Maꞌ curman ta chic chi hab wach encꞌulic kꞌorok keh jenoꞌ rimahc i winak wili maj ru̱cꞌ chi̱ꞌ xkabiraj chic chi xikꞌor chi reꞌreꞌ i rAcꞌu̱n i Dios, nqui take. \c 23 \s1 Reꞌ Jesus xkꞌataric kꞌoric china̱ // ruꞌum i Po̱nsyo Pila̱to \r (Mt. 27.1-2,11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38) \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok quicohlam chic i moloj i̱b chi quichꞌi̱l i Jesus, reꞌ take juntuhm chi nahsil reꞌreꞌ xipahꞌic johtok eh xquicꞌam je i Jesus chiwach i Po̱nsyo Pila̱to reꞌ raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma ar pa riyukꞌul i Jure̱ya. \v 2 Reꞌ aj wili rimahc pꞌuht quitzꞌakam chiri̱j Jesus naxiꞌo̱j cꞌolok chiwach Po̱nsyo Pila̱to: \p «Ha̱w, reꞌ winak wili xcaꞌn chiri̱j chi cꞌahchiꞌ rijotꞌom quicapew-bal take katinami̱t maj cꞌahchiꞌ rikꞌorom queh chi jeꞌ wili: \p ‹Til reꞌ hin i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chana̱ tak. Ma̱yew tak chic i to̱j reh kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui cꞌahchiꞌ rikꞌorom, nqui take reh. \p \v 3 Chalic Po̱nsyo Pila̱to xibiraj reh Jesus chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ ok ti hat quikꞌatal kꞌoric i tinamit reꞌreꞌ, nqui reh. \p Chalic Jesus jeꞌ wili ricꞌuꞌljic xiban: \p «Ho̱ꞌ, coric. Reꞌ woꞌ hat cꞌahchiꞌ akꞌoric chi jeꞌ reꞌ, nqui Jesus. \p \v 4 Chiri̱j wili reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor queh take nahsil cꞌamol be̱h jeꞌ ru̱cꞌ aj cꞌatol take si̱ chꞌi̱l take tinamit wilque̱b ar: \p «Reꞌ hin maꞌ nirak ta jenoꞌ mahc chiri̱j i winak wili, nqui queh. \p \v 5 Ra̱j take nahsil reꞌreꞌ xquicaꞌpechej woꞌ chic cok ritzꞌakaric wach rimahc chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ ritijbal i winak wili ripꞌutum cho pa ricꞌulaꞌt i Calile̱ya cu xcꞌulic lok ayuꞌ. Jeꞌ reꞌ nok chi junsut tinamit pan kayukꞌul Jure̱ya hunuric quipa̱m ruꞌum i winak wili, nqui take reh. \p \v 6 Reꞌ Po̱nsyo Pila̱to naxibiraj chi xquikꞌor bihnal i Calile̱ya jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Aj Calile̱ya on i winak wili kꞌuruꞌ? nqui xikꞌor queh. \p \v 7 Chi jeꞌ reꞌ ajic nok ribiram chic chi reꞌ Jesus ar nchalic chipam i yukꞌul reꞌ nkꞌatbic wi̱ꞌ kꞌoric i Hero̱res, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xitakꞌa̱ꞌ je i Jesus ru̱cꞌ ar Jerusalen ruꞌum chi reꞌreꞌ ar wilic woꞌ ponok chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Hero̱res xsukbic ricꞌux naxtakꞌabjic je Jesus ru̱cꞌ // ruꞌum i Po̱nsyo Pila̱to \p \v 8 Naxcꞌamaric je Jesus chiwach i Hero̱res, kꞌe̱ꞌ xsukbic ricꞌux naxilow wach maj ruꞌum chiꞌnchel ribiral ribiram chiri̱j, wilic cho kꞌi̱j xa ra̱j nak chic rilow wach. Ruꞌum chi xa cꞌahchiꞌ chic ruyꞌem chi narilom jenoꞌ lokꞌ laj nawa̱l ru̱cꞌ Jesus, \v 9 yohbal wach take birinic xiban reh chiri̱j take lokꞌ laj nawa̱l riban, xa reꞌ laꞌ i Jesus xa ta nak jenaj queh take birinic reꞌreꞌ xicꞌuꞌlej. \v 10 Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xa riman chic pꞌuht quiqꞌuerem cok quichi̱ꞌ chi ritzꞌakaric wach riman rimahc i Jesus. \v 11 Ar ajic reꞌ Hero̱res chꞌi̱l take riso̱l xa cꞌahbil chic rilmijic Jesus ncaꞌn eh chi jeꞌ reꞌ chi xa seꞌlbal reh, xquicoj jenaj chakꞌwach laj tzꞌih chiri̱j jeꞌ ricab i tzꞌih ricoj jenoꞌ kꞌatal kꞌoric. Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res cꞌuhtbal reh Po̱nsyo Pila̱to chi riyohlej wach ricamaj chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric ar Jerusalen, xitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic je Jesus ru̱cꞌ. \v 12 Ruꞌum aj reꞌ xa chiwach woꞌ cho kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to chꞌi̱l Hero̱res xquicꞌam woꞌ chic qui̱b pan sukquil cꞌuxlis maj nok cu jaꞌ nchoporic ta i Jesus reꞌ take reꞌ quixowem nak cho quiwach. \s1 Reꞌ ribiral naxchꞌukuric wach riquimic i Jesus wach curu̱s \r (Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.38—19.16) \p \v 13 Naxcꞌamaric woꞌ chic je Jesus chiwach i Po̱nsyo Pila̱to, reꞌreꞌ xiyukꞌej take nahsil cꞌamol quibe̱h aj cꞌatol si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take nimak quiwach chi quina̱ tinamit chꞌi̱l woꞌ take tinamit \v 14 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ winak wili cꞌahchiꞌ rijotꞌom quicapew-bal katinami̱t, tiqui tak wi̱n naxacꞌam tak cho chi niwach. Ra̱j laꞌ naxnipechꞌ chawach tak xa ta jenoꞌ rimahc jeꞌ ricab natzꞌak tak wach, xnirak chiri̱j. \v 15 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ruꞌum nok maꞌ nirak ta jenoꞌ rimahc chi ricꞌul ta nak chi nariquimic eh ruꞌum chi xa ta woꞌ reꞌ Hero̱res xirak cho jenoꞌ rimahc naxatnitakꞌa̱ꞌ tak je ru̱cꞌ, \v 16 reꞌ hin nanitakꞌa̱b ritzꞌuhumjic eh chiri̱j reꞌ nawokꞌtam je, nqui Po̱nsyo Pila̱to. \p Reꞌ Pila̱to jeꞌ reꞌ xikꞌor chi rinimjic i tanlic china̱ chi quiwach i tinamit, \v 17 ruꞌum nok chiwach i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ tanlic chiri̱j chi narokꞌtam je jenoꞌ tzꞌahpel pan che̱ꞌ. \v 18 Raj laꞌ chiꞌnchel take wilque̱b ar chi xa jenaj chic wach quicapew-bal jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Chuhpok wach i winak reꞌreꞌ. Reꞌ Warawas nka̱j chi narelic je, nqui take. \p \v 19 Jeꞌ reꞌ nquikꞌor chiri̱j i winak xcojoric pan che̱ꞌ ruꞌum cansanic xiban, jeꞌ woꞌ ruꞌum chi xikꞌor queh tinamit chi maꞌxta quibiram kꞌoric chiwach kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. \v 20 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ Po̱nsyo Pila̱to ruꞌum ra̱j nak rokꞌtam je i Jesus xikꞌor woꞌ chic queh tinamit chi narokꞌtam je, \v 21 xa reꞌ laꞌ take reꞌ quiqꞌuer woꞌ chic quichi̱ꞌ chi rikꞌormojic chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ cansjok wach curu̱s, til cansjok wach curu̱s, nqui take. \p \v 22 —Chaj bih rimahc i winak wili xarak tak chi niban i xakꞌor tak? Reꞌ hin maꞌ nirak ta jenoꞌ rimahc chi ricꞌul ta nak chi reh chi nariquimic. Jeꞌ aj reꞌ nanitakꞌa̱b ritzꞌuhumjic eh chiri̱j reꞌ narokꞌtjic je, nqui woꞌ chic Po̱nsyo Pila̱to queh pa ro̱x pech. \p \v 23 Ra̱j take tinamit reꞌreꞌ chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, chi xa cow chic nquipahkaj cok, xquicaꞌpechej woꞌ chic rikꞌormojic chi naricansjic wach curu̱s i Jesus. Chi jeꞌ aj reꞌ naxpaꞌlajic quikꞌorbal take tinamit, \v 24 reꞌ Po̱nsyo Pila̱to jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Nanibanam jeꞌ ricab napahkaj tak wi̱n, nqui queh. \p \v 25 Chiri̱j aj reꞌ xokꞌtaj je i Warawas jeꞌ ricab xquipahkaj i tinamit. Reꞌ winak wili wilic nak pan che̱ꞌ ruꞌum i cansanic xiban jeꞌ woꞌ ruꞌum rikꞌormojic queh tinamit chi maꞌxta quibiram kꞌoric chiwach i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. Reꞌ chic i Jesus xikꞌahsaj pan quimic jeꞌ ricab nca̱j take tinamit reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌuhbalej take ixok // okꞌic ncaꞌn chiri̱j \r (Mt. 27.32-37; Mr. 15.21-26; Jn. 19.17-30) \p \v 26 Chi jeꞌ reꞌ nok cꞌahchiꞌ chic ricꞌamaric je Jesus cuꞌum take sol chi cꞌahchiꞌ ritehlam je richeꞌlal ro̱k ricuru̱s, reꞌ take sol xquichop jenaj winak aj Sire̱ne Simon ribihnal reꞌ xponic cho chiri̱j lok i tinamit Jerusalen eh xquitolej chi ritobjic i Jesus chi ritehljic je richeꞌlal ro̱k i curu̱s. \v 27 Chiri̱j i wili nok tahkamaj je Jesus cuꞌum riqꞌuihal tinamit, jeꞌ woꞌ cuꞌum take juntuhm chi ixok reꞌ xa suk chic quiꞌokꞌic chiri̱j, \v 28 reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh naxilow chi okꞌic ncaꞌn: \p «Hat-tak ixok aj Jerusalen maꞌ ok nchel xa chiwi̱j hin okꞌic naꞌn tak. Tokꞌok laꞌ woꞌ tak chiri̱j awacꞌu̱n awixkꞌu̱n tak jeꞌ woꞌ chiri̱j acꞌacharic tak \v 29 maj reꞌ hin wehtꞌalim chi naricꞌulic lok i kꞌi̱j chi ruꞌum i yoꞌjic naroquic cho cu̱cꞌ awacꞌu̱n awixkꞌu̱n tak ruꞌum i cꞌaxquilal narichalic chi quina̱, jeꞌ wili narikꞌormojic: \p ‹Reꞌ take ixok maꞌ acꞌunom ta take chꞌi̱l take maꞌ xchꞌihquic ta cho quihaꞌlacꞌu̱n pan quicꞌacharic chꞌi̱l woꞌ take maꞌ xcaꞌn ta queh i qꞌuihs, kꞌe̱ꞌ je ato̱b queh, nqui narikꞌormojic. \p \v 30 Jeꞌ reꞌ narikꞌormojic ruꞌum nok nacꞌolok lok i kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take awacꞌu̱n awixkꞌu̱n tak chi xa nca̱j nak chic quicꞌolom qui̱b chiwach i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ naquipꞌutum rikꞌormojic chi jeꞌ wili: \p ‹Sak bih nak chi keh chi quikꞌehbok ta nak take cho yu̱kꞌ chi kana̱, quikꞌehbok ta woꞌ nak chi kana̱ take sakrehp eh chipoy ta nak kana̱ chi junpech, nqui naquikꞌorom. \p \v 31 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ wi reꞌ hin nanicꞌulum i tiꞌcꞌaxic, reꞌ ta na chic hat-tak chꞌi̱l take awacꞌu̱n awixkꞌu̱n tak maꞌ enacꞌul tak tiꞌcꞌaxic? Jeꞌ reꞌ na̱cꞌulum tak jeꞌ ricab i kꞌoric rikꞌor chi jeꞌ wili: \p “Wi reꞌ rex laj che̱ꞌ ncꞌataric cok chi si̱ꞌ, reꞌ ta woꞌ na chic i chik che̱ꞌ maꞌ encꞌataric cok ruꞌ? nqui rikꞌor, nqui Jesus queh. \s1 Reꞌ Jesus xipahkaj reh Dios cuybal // quimahc take cꞌahchiꞌ quibanic // tiꞌcꞌaxic reh \r (Mt. 27.38-56; Mr. 15.27-41) \p \v 32 Nok cꞌahchiꞌ ricꞌamaric je Jesus chꞌi̱l woꞌ take quib chi aj lekꞌ chi naquicansjic, \v 33 xiponic china̱ jenaj yu̱kꞌ “Ribakil Na̱ Camnak” ribihnal. Ar ajic pꞌuht quijapꞌam i Jesus wach ricurusil. Jeꞌ woꞌ take quib chi aj lekꞌ xicojoric woꞌ wach quicuru̱s, jenaj pa risecꞌa̱j eh jenaj pa ritzꞌe̱t. \v 34 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor johtok: \p «W-Aja̱w Dios, chacuy quimahc i tinamit wili maj maꞌ nquirak ta chiri̱j chaj bih cꞌahchiꞌ caꞌnam wili, nqui xikꞌor johtok. \p Reꞌ kꞌoric xikꞌor reꞌreꞌ i Jesus xa reꞌ nok reꞌ take sol cꞌahchiꞌ quikꞌijem ri̱j risoꞌ reh chi naquipuhcam chi quiwach \v 35 nok cꞌahchiꞌ quiꞌilmijic cuꞌum take tinamit reꞌ xa nelic chic lok nakꞌ quiwach chi riliric chaj bih cꞌahchiꞌ ricꞌulmujic ar. \p Nok quesam chic riqꞌuixbilal i Jesus chi jeꞌ reꞌ, reꞌ chic take quinahsil i tinamit jeꞌ wili xquikꞌor chi xa seꞌlbal pan nakꞌ wach i Jesus: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ xa ripahba̱ꞌ chic ri̱b chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Reꞌ take toco̱m xicoꞌlej take cho chipam quicꞌaxquilal eh tzꞌa̱b ruꞌ chi ribil ri̱b, maꞌ cꞌahchiꞌ ta ricoꞌlem ri̱b chipam i tiꞌcꞌaxic wilic wi̱ꞌ. Wi til aj woꞌ coric chi reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, chicoꞌlej ri̱b chipam i tiꞌcꞌaxic reꞌreꞌ, nqui take. \p \v 36 Jeꞌ woꞌ reꞌ take sol xa nquibik chic cok qui̱b ru̱cꞌ ricurusil i Jesus chi riyeꞌeric johtok pan chi̱ꞌ i mi̱x muhu̱j pan chꞌamsamaj laj ri̱s u̱wa eh chaseꞌlom woꞌ johtok pan nakꞌ wach ncaꞌn \v 37 nok jeꞌ wili nquikꞌor johtok reh: \p «Wi til reꞌ aj i hat quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, chacoꞌlej awi̱b chipam i tiꞌcꞌaxic wilca̱t wi̱ꞌ, nqui take johtok reh. \p \v 38 Jeꞌ woꞌ chic, chi xa jotꞌbal reh Jesus xquitzꞌihmbaj jenaj rehtalil eh xquijapꞌ johtok wach curu̱s maꞌ naht ta johtok wach na̱ i Jesus. Jeꞌ wili rikꞌor i ehtalil reꞌreꞌ: \p “Reꞌ winak wili quikꞌatal kꞌoric take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui rikꞌor chiwach i rehtalil tzꞌihmbimaj pan criye̱co, pan latin jeꞌ woꞌ pan hewre̱yo. \p \v 39 Nok caꞌnam ok chic reh Jesus chi jeꞌ reꞌ, jenaj queh aj lekꞌ wilque̱b pa riche̱l pꞌuht woꞌ ritzꞌujum chi jeꞌ wili: \p «Wi til coric chi reꞌ hat i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi kana̱, chacoꞌlej awi̱b chiwach i tiꞌcꞌaxic wili eh koj-acoꞌlej woꞌ hoj, nqui reh Jesus. \p \v 40 Ra̱j i jenaj chic aj lekꞌ xinak je richꞌi̱l chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ riban ta chi jeꞌ reꞌ nakꞌor i hat ruꞌum xa jenaj wach tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ kacꞌulum chꞌi̱l i winak wili. Chayohbalej soꞌ wach i Dios kꞌuruꞌ ru̱cꞌ kꞌoric i naꞌn \v 41 ruꞌum nok reꞌ tiꞌcꞌaxic wilco̱j wi̱ꞌ i hoj til ricꞌul chi keh chi cꞌahchiꞌ kacꞌulum ruꞌum take kabano̱j, ra̱j laꞌ tiꞌcꞌaxic wilic wi̱ꞌ i winak wili maꞌ ricꞌul ta soꞌ chi reh maj maꞌxta bih nechꞌ ok mahc ribanam cho, nqui richꞌi̱l reh. \p \v 42 Chiri̱j reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Ha̱w, cꞌolok woꞌ ti pan acꞌux nibihnal natocok chi Kꞌatal Kꞌoric reh chi equinwihꞌic awu̱cꞌ, nqui reh. \p \v 43 Chalic Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Til coric nikꞌor aweh chi xa chiwach woꞌ ti kꞌi̱j yuꞌna eto̱j wihꞌok wu̱cꞌ chipam i yeꞌa̱b Parayi̱so ribihnal, nqui reh. \p \v 44 Chiri̱j aj wili nok qꞌuisi̱n chic maꞌ cablaj o̱ra reh kꞌi̱j reꞌreꞌ, xoquic cho kꞌekom wach acꞌal cu rehtal xponic jeꞌ na qꞌuisi̱n maꞌ xib o̱ra risoljic i kꞌi̱j. \v 45 Chi jeꞌ aj reꞌ naxponic jeꞌ na xib o̱ra reh risoljic i kꞌi̱j, xkꞌekomric wach i kꞌi̱j eh xwek yejal i tzꞌih npoybic reh lokꞌ laj yeꞌa̱b chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. \v 46 Naxcꞌuluric reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xiqꞌuer johtok chi̱ꞌ chi cow chi jeꞌ wili: \p «W-Aja̱w, pan awo̱k akꞌab nwokxoꞌnej johtok i wuxlabal, nqui xikꞌor. \p Xa reꞌ woꞌ xikꞌor reꞌreꞌ, xelic ti ruxla̱b i Jesus. \v 47 Ar ajic nok ilo̱j chic nicꞌ wach xcꞌulmujic ru̱cꞌ riquimic i Jesus, reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol xiyew johtok rilokꞌil i Dios ru̱cꞌ i kꞌoric xikꞌor chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s Dios, til poꞌ woꞌ nchel coric chi reꞌ winak wili maꞌxta nechꞌ ok rimahc, nqui xikꞌor. \p \v 48 Chiri̱j i wili reꞌ riqꞌuihal tinamit wilque̱b ponok chi rilmijic nicꞌ wach rijapꞌaric i Jesus xcaꞌn wach curu̱s, xa nquituytuj chic chiꞌ quicꞌux naxisoljic je pan quipa̱t ruꞌum xquirak chiri̱j chi quimahc naxquimic i Jesus. \v 49 Reꞌ chic take tinamit quiꞌehtꞌalanic wach i Jesus chꞌi̱l take ixok reꞌ xitahkanic cho reh cu ar Calile̱ya, cu xicahnic cahnok ar chi rilmijic je chi naht nicꞌ wach nakahsjok cho i Jesus wach curu̱s. \s1 Reꞌ winak aj Arimate̱ya xipahkaj // chi nariyeꞌeric kꞌab reh // chi narimukꞌa̱b i Jesus \r (Mt. 26.57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42) \p \v 50 Ar aj woꞌ Jerusalen wilic jenaj winak aj pan tinamit Arimate̱ya Chep ribihnal, xa coric ti wach ricꞌux eh holohic rinoꞌjbal. Reꞌ winak reꞌreꞌ to̱b ta woꞌ reꞌ nak ru̱cꞌ quicomonil take nimak quiwach reꞌ xquimol qui̱b chi risiqꞌuiric rimahc i Jesus, \v 51 maꞌ xiban ta jenaj wach ricapew-bal ru̱cꞌ take richꞌi̱l xa ta woꞌ nak xoquic jenaj ru̱cꞌ quibano̱j. Nok camnak aj chic i Jesus wach ricuru̱s, reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ cꞌahchiꞌ ruyꞌem i kꞌi̱j chi reꞌ Dios narikꞌatbic kꞌoric chi quina̱ ritinami̱t, \v 52 xo̱j ru̱cꞌ i Po̱nsyo Pila̱to eh xipahkaj chi nariyeb kꞌab reh chi narimukꞌa̱b ritiꞌjolal i Jesus. \v 53 Nok yeꞌo̱j chic cho kꞌab reh chi ribanaric i pahkanic xiban, reꞌ maꞌ Chep xo̱j rikahsaj ritiꞌjolal i Jesus wach curu̱s, xibotej cho pan jenaj tzꞌih eh xo̱j ricoj pan jenaj mukꞌunbal maꞌ jaꞌ cojo̱j ta, reꞌ tikꞌimaj ruꞌum pan jenaj maꞌ laj abaj. \v 54 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ maꞌ Chep ximukꞌa̱ꞌ i Jesus chipam i roquic kꞌi̱j reꞌ nquitikꞌa̱ꞌ wi̱ꞌ qui̱b take tinamit chi naquihiꞌlic reh hiꞌlbal kꞌi̱j jeꞌ ikal. \v 55 Reꞌ take ixok xichalic ar Calile̱ya xquitahkej woꞌ je maꞌ Chep naxponic rimukꞌa̱ꞌ cho Jesus. Jeꞌ aj reꞌ nok quilom chic cho haj wilic i mukꞌunbal xmuhkic wi̱ꞌ i Jesus eh nicꞌ wach muhkic xiban, \v 56 reꞌ take ixok reꞌreꞌ xisoljic woꞌ chic je pan tinamit. Nok wilque̱b chic pan quipa̱t, xquitikꞌa̱ꞌ jeꞌ ru̱cꞌ ncꞌohnic laj ikꞌo̱m chꞌi̱l woꞌ buchꞌbal reh ritiꞌjolal i Jesus eh chiri̱j chic ruꞌ xihiꞌlic woꞌ naxponic i hiꞌlbal kꞌi̱j jeꞌ ricab kꞌoro̱j pa riCꞌuhbal i Dios chi nacaꞌnam. \c 24 \s1 Reꞌ ructic i Jesus chi quixilac // take camnak \r (Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10) \p \v 1 Naxsakꞌic lok reh tomincuꞌ kꞌi̱j reꞌ pe̱t kꞌi̱j reh xama̱na xa cu rumrum woꞌ ti risakꞌic, reꞌ take ixok xicojbic cho rehtal haj xmuhkic i Jesus xiꞌo̱j woꞌ chic ar quichꞌi̱l quib xib chic take ixok eh xquicꞌam je ncꞌohnic laj ikꞌo̱m chꞌi̱l woꞌ i buchꞌbal xquitikꞌa̱ꞌ. \v 2 Naxiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ mukꞌunbal xquilow chi reꞌ abaj ntzꞌapbic chi̱ꞌ i mukꞌunbal reꞌreꞌ cꞌuyuꞌsumaj chic. \v 3 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take ixok reꞌreꞌ xiꞌoquic cok chipam mukꞌunbal xa reꞌ laꞌ maꞌ xquirak ta chic ar ritiꞌjolal i kAja̱w Jesus. \v 4 Nok wilque̱b chic cok chipam mukꞌunbal take ixok reꞌreꞌ chi xa tzꞌe-tzꞌe chic quiwach, cu reꞌ chic queh ruhmumaj chic take cok chi quiwach quib chi winak xa nrepretic chic quisoꞌ. \v 5 Chi jeꞌ reꞌ riman chic quiyoꞌjic xoquic cho eh ruꞌum reꞌ xquimucꞌa̱ꞌ jok quilbal wach acꞌal. Nok jeꞌ reꞌ ncaꞌn jeꞌ wili xkꞌormojic queh cuꞌum take qui̱b winak reꞌreꞌ: \p «Reꞌ Jesus cꞌachlic woꞌ chic. Chaj waꞌric chi cꞌahchiꞌ asiqꞌuim tak chi quixilac take camnak? \v 6 Reꞌ Jesus xuctic woꞌ chic ricaꞌpech, maꞌ xcahnic ta ayuꞌ chi camnak. Xa reꞌ cꞌolok pan acꞌux tak nicꞌ wach xikꞌor cho aweh tak nok cu wilic cho chaxilac tak ar Calile̱ya, \v 7 naxikꞌor aweh tak chi reꞌ Acꞌunbe̱s reꞌ wilic rajawric chi quina̱ cꞌacharel curman chi narikꞌahsjic pan quikꞌab take winak maꞌ nquiyohlej ta wach i Dios jeꞌ woꞌ chi naricansjic wach curu̱s, xa reꞌ laꞌ pa ro̱x kꞌi̱j riquimic naructic woꞌ chic cho chi quixilac take camnak, nqui take winak reꞌreꞌ. \p \v 8 Nok quibiram chic chaj bih xquikꞌor take quib chi winak reꞌreꞌ, reꞌ take ixok reꞌreꞌ xcꞌulic cho pan quicꞌux nicꞌ wach kꞌoro̱j cho queh ruꞌum i Jesus. \v 9 Chi jeꞌ aj reꞌ xisoljic woꞌ chic je cu̱cꞌ take junlaj chi raj tahkanel i Jesus chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic quich aj tahkanel eh xponic quikꞌor chaj bih xquilow je eh chaj bih xquibiraj je pa rimukꞌunbal i Jesus. \v 10 Reꞌ aj take ixok reꞌreꞌ jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Mari̱ya aj Majta̱la, reꞌ Juwa̱na, reꞌ Mari̱ya reꞌ ritu̱t i Jaco̱wo eh chꞌi̱l woꞌ take ixok xichalic cu ar Calile̱ya chi ritahkaljic i Jesus nok cu cꞌachlic cho. Reꞌ take reꞌ xikꞌoric queh nahsil raj tahkanel i Jesus chaj bih xquibiraj cho pan mukꞌunbal, \v 11 xa reꞌ laꞌ take nahsil raj tahkanel i Jesus maꞌ xquicoj ta wach chaj bih xkꞌormojic queh maj chi queh ruꞌ xa sabanil laꞌ nbanic queh ixok reꞌreꞌ. \v 12 Xa reꞌ ti wach i maꞌ Luch naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xuctic je eh xo̱j rajim pa rimukꞌunbal i Jesus. Ar ajic naxtzꞌehtenic cok pan mukꞌunbal, xilow chi xa chic reꞌ tzꞌih botomaj nak wi̱ꞌ ritiꞌjolal i Jesus tzuclic ar. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Luch xsoljic woꞌ chic je pan pa̱t reꞌ wilque̱b cho wi̱ꞌ richꞌi̱l eh xoquic chi capewenic chiri̱j chaj bih xcꞌulmujic lok. \s1 Reꞌ Jesus xicꞌuhtaj ri̱b queh take // qui̱b raj tahkanel ojic ncaꞌn // pan tinamit Emahus \r (Mr. 16.12-13) \p \v 13 Xa chipam woꞌ kꞌi̱j reꞌreꞌ qui̱b take raj tahkanel i Jesus ojic ncaꞌn pan tꞌuch tinamit Emahus ribihnal reꞌ jeꞌ na xib le̱wa wilic je ru̱cꞌ tinamit Jerusalen. \v 14 Reꞌ take quib reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ nak quicꞌuꞌtjam chi quiwach chaj bih xicꞌul i Jesus jeꞌ woꞌ chaj bih xquikꞌor take ixok reꞌ xiponic cho pa rimukꞌunbal ruꞌ. \v 15 Nok jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ quicꞌuꞌtjam, reꞌ peꞌ woꞌ chic i Jesus xijil cok ri̱b cu̱cꞌ eh pꞌuht rihchꞌilem je take chi behic, \v 16 xa reꞌ laꞌ ruꞌ wilic xbanic queh chi maꞌ xquinaꞌbej ta wach. \p \v 17 —Chaj laꞌ bih nacꞌuꞌtjaj tak chawach nah be̱h eh chaj waꞌric ntzꞌiric awach tak? nqui Jesus naxikꞌoꞌrej take cok. \p \v 18 Reꞌ jenaj queh quib reꞌreꞌ, reꞌ Quelyo̱pas ribihnal jeꞌ wili xikꞌor reh Jesus: \p «Chi quixilac take aj ninkꞌi̱j quiponic ar Jerusalen reꞌ ok ti hat maꞌ abiram ta chaj bih xcꞌulmujic chiwach take kꞌi̱j xelic lok? nqui reh. \p \v 19 —Chaj bih xcꞌulmujic kꞌuruꞌ? nqui Jesus queh. \p Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret, reꞌ nquikꞌor i tinamit chi aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios ruꞌum chi yohbal wach rajawric wilic chi cꞌuhbalanic eh jeꞌ woꞌ chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l, \v 20 xjapꞌaric wach curu̱s cuꞌum take sol eh jeꞌ reꞌ quimic xiban ruꞌum nok reꞌ take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l take nimak quiwach, xquikꞌahsaj pan kꞌab i raj toꞌo̱l kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma reꞌ xyeꞌbic kꞌab chi xcansjic je. \v 21 Reꞌ hoj til xkachꞌica̱ꞌ kacꞌux chiri̱j i Jesus chi reꞌreꞌ i raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios eh jeꞌ woꞌ xkachꞌica̱ꞌ kacꞌux chi reꞌreꞌ naresenic nak keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chipam kacꞌaxquil wilic chi kana̱ ruꞌum wilco̱j chi riꞌsil rajawric i tinamit Ro̱ma. Ruꞌum chiꞌnchel xcꞌuluric lok reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ ntzꞌiric kawach i hoj eh jeꞌ woꞌ ruꞌum chi yuꞌna wilco̱j chic pa ro̱x kꞌi̱j riquimic je eh maꞌ jaꞌ nuctic ta woꞌ cho jeꞌ ricab xikꞌor cahnok chi naribanam. \v 22 Jeꞌ woꞌ chic, hoj soꞌ sahchel cuꞌum take ixok kichꞌi̱l take chi ritahkaljic i Jesus maj reꞌ take reꞌ xiponic cho pan mukꞌunbal ntunah wahkꞌek \v 23 eh maꞌ xponic ta chic quirak ritiꞌjolal i Jesus ar. Chi jeꞌ reꞌ xisoljic woꞌ chic cho eh xcꞌulic quikꞌor keh chi xquilow wach i quib chi raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xquicꞌuhtaj qui̱b queh, reꞌ xikꞌoric queh chi reꞌ Jesus cꞌachlic woꞌ chic. \v 24 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ wilic take kichꞌi̱l xiꞌo̱j pa rimukꞌunbal i Jesus, xa reꞌ laꞌ maꞌ xquilow ta woꞌ wach, xa chic reꞌ tzꞌih botomaj nak wi̱ꞌ xquirak chi tzuclic ar jeꞌ ricab til nicꞌ paꞌ wach xquikꞌor take ixok reꞌreꞌ, nqui take reh. \p \v 25 Ar ajic reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak maꞌxta pa̱m ana̱ tak! Kꞌe̱ꞌ poꞌ nchel hat-tak cowil chi ricojoric wach nicꞌ nimal xquikꞌor cho take raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir kꞌi̱j! \v 26 Maꞌ kꞌoro̱j ta na cho kꞌuruꞌ cuꞌum take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios chi reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric tanlic chiri̱j chi pe̱t naricꞌulum i tiꞌcꞌaxic reh chi naroquic chipam rinimal wach camanic chi kꞌatal kꞌoric? nqui queh. \p \v 27 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, cu ru̱cꞌ cho take hu̱j tzꞌihmbimaj ruꞌum Moyses cu rehtal xponic ru̱cꞌ quihu̱j take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, reꞌ Jesus pꞌuht richꞌahba̱b wach queh nicꞌ nimal tzꞌihmbimaj cho chiri̱j pa riCꞌuhbal i Dios. \v 28 Jeꞌ aj reꞌ cꞌuhbalanic xiban je queh cu rehtal xiponic chipam tꞌuch tinamit reꞌ ojic ncaꞌn wi̱ꞌ. Ar ajic nok reꞌ Jesus xiban ri̱b chi xa jeꞌ nchel cu naht narojic, \v 29 reꞌ take qui̱b reꞌreꞌ xquipahkaj reh chi naricahnic cu̱cꞌ naxquikꞌor reh chi jeꞌ wili: \p «Ha̱w, xo̱j chic i kꞌi̱j. Ticahnen laꞌ ku̱cꞌ maj reꞌ akꞌab oquic chic cho reh, nqui take reh. \p Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ Jesus xcahnic cu̱cꞌ reh chi naribanam riwaꞌ quichꞌi̱l. \v 30 Nok wilic chic cu̱cꞌ nah me̱xa, xichop i caxlan wiꞌc, xitioxej johtok reh Dios eh naxichꞌak yejal i caxlan wiꞌc xiyew je queh chi nacaꞌnam quiwaꞌ. \v 31 Cu reꞌ aj chic ar, reꞌ Dios xisakomej pa̱m quicapew-bal reh chi xquinaꞌbej wach chi reꞌ poꞌ nchel i Jesus wilic cok cu̱cꞌ, xa reꞌ laꞌ chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ sahchamaj woꞌ chic i Jesus chi quiwach. \v 32 Chiri̱j reꞌreꞌ nok maꞌxta chic i Jesus cu̱cꞌ, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p «Til poꞌ nchel reꞌ i Jesus xkꞌoric ku̱cꞌ maj xa suk chic pan ka̱mna riban cho ru̱cꞌ take kꞌoric xiban cho keh nah be̱h. Jeꞌ woꞌ reꞌ nok cꞌahchiꞌ richꞌahba̱b cho wach keh i tzꞌihmbimaj cho chiri̱j pa riCꞌuhbal i Dios, xa nsukbic woꞌ chic i ka̱mna, nqui take chi quiwach. \p \v 33 Xa chiwach woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ take quib chi aj tahkanel reꞌreꞌ xquitikꞌlom ti qui̱b eh xisoljic woꞌ chic je ar Jerusalen reꞌ xquirak wi̱ꞌ take junlaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus quichꞌi̱l toco̱m chic aj tahkanel. \v 34 Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi quiwach naxiponic take quib reꞌreꞌ: \p «Reꞌ kAja̱w Jesus til xuctic woꞌ chic ricaꞌpech. Reꞌreꞌ xicꞌuhtaj ri̱b reh maꞌ Simon, nqui take. \p \v 35 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take quib xisoljic cho ar Emahus pꞌuht quicꞌuꞌtjam cok chaj bih xquicꞌul je nah be̱h, jeꞌ woꞌ nicꞌ wach naxquinaꞌbej wach i Jesus naxichꞌak yejal i caxlan wiꞌc. \v 36 Cu cꞌuta̱j aj woꞌ ncaꞌn chiri̱j chaj bih take xquicꞌul, reꞌ Jesus ruhmumaj chic cok chi quixilac eh jeꞌ wili xikꞌor queh chi quicꞌalenjic: \p «Cꞌale̱n tak, reꞌ Dios cuseꞌsenok aweh tak, nqui queh. \p \v 37 Chiri̱j chic ruꞌ ruꞌum chi yoꞌjonak take raj tahkanel maj xquicapaj chi xa reꞌ ranxelex i Jesus cꞌahchiꞌ quilow wach, \v 38 reꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Chaj waꞌric xa ntꞌortꞌotic chic awa̱mna tak eh nakꞌor pan acꞌux tak chi maꞌ reꞌ ta hin? \v 39 Chawilow tak nikꞌab chꞌi̱l take wo̱k eh chatzꞌaꞌj tak. Charak tak chiri̱j chi til reꞌ hin wilqui̱n ayuꞌ maꞌ xa reꞌ ta wanxelex maj reꞌ anxelex maꞌxta ritibquilal maꞌ woꞌ ribakil, maꞌ jeꞌ ta ricab quinawil tak cho hin yuꞌna, nqui queh. \p \v 40 Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ, reꞌ Jesus xicꞌuhtaj queh rikꞌab chꞌi̱l take ro̱k cꞌuhtbal reh chi til reꞌ woꞌ Jesus wilic chi quiyejal, \v 41 raj nchel take aj tahkanel reꞌreꞌ maꞌ jaꞌ xquicoj ta woꞌ ti wach ruꞌum risukquil quicꞌux chi xquilow woꞌ chic wach. Cu sachlic pe woꞌ quicꞌux take aj tahkanel, reꞌ Jesus jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chaj soꞌ bih wilic awu̱cꞌ tak chi nanicꞌuxum? nqui queh. \p \v 42 Jeꞌ reꞌ ajic naxquiyew reh i nechꞌ joxomaj car chꞌi̱l woꞌ nechꞌ ri̱s ca̱b wilic cu̱cꞌ, \v 43 reꞌ Jesus xicꞌul queh eh chi quiwach xicꞌux i chaj bih xyeꞌeric reh. \v 44 Chiri̱j chic ruꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chiꞌnchel xnicꞌul take lok wili reꞌ aj woꞌ nikꞌorom cho aweh tak nok cu kalakal nkilow cho kawach. Reꞌ hin jeꞌ wili nikꞌorom cho aweh tak: \p ‹Curman chi nariponic wach i tzꞌihmbimaj cho chiwi̱j chipam take hu̱j wilic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l pan quihu̱j take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, chꞌi̱l woꞌ chipam i hu̱j wilic wi̱ꞌ moloj wach bi̱ch lokꞌonbal wach i Dios, nqui nikꞌorom cho aweh tak, nqui Jesus queh. \p \v 45 Ru̱cꞌ aj reꞌ xteh pa̱m quicapew-bal chi naquirakam chiri̱j i rikꞌor riCꞌuhbal i Dios chiri̱j ruꞌ. \v 46 Chiri̱j aj reꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Ruꞌum nok til tzꞌihmbimaj cho pa riCꞌuhbal i Dios chi reꞌ hin, reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, nawuctic woꞌ chic chi quixilac camnak pa ro̱x kꞌi̱j, tanlic chiwi̱j chi pe̱t xnicꞌul i tiꞌcꞌaxic, nqui queh. \p \v 47 Chiri̱j chic ruꞌ xikꞌor woꞌ chic queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hin tinipahba̱ꞌ tak chi wilic awajawric tak chi aj kꞌorol reh nikꞌorbal. Chi jeꞌ aj reꞌ acamaj tak, riwi̱ꞌ chaweh tak chi ar Jerusalen enapꞌut tak chi pe̱t ribanaric acamaj tak reꞌreꞌ. Nok abanam tak chic cꞌuhbalanic ar, nikꞌor woꞌ aweh tak chi hiy tak chi junsut wach acꞌal chi rikꞌormojic queh chiꞌnchel take tinamit chi reꞌ Dios naricuyum quimahc eh chi riwi̱ꞌ chi queh chi quicana̱ꞌ ribanaric mahc. \v 48 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, ruꞌum chi reꞌ hat-tak na̱kꞌoric tak reh kꞌoric xnikꞌor aweh tak wili, \v 49 reꞌ hin nanitakꞌa̱b cho Lokꞌ laj Uxlabal awu̱cꞌ tak reꞌ rikꞌorom cho wi̱n i wAja̱w chi nanitakꞌa̱b cho aweh tak ruꞌum reh wajawric nariyeb. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hat-tak ticahnok pe tak ayuꞌ Jerusalen cu rehtal ticowjic tak ruꞌum i awajawric tak narichalic ar pan taxa̱j, nqui queh. \s1 Reꞌ Jesus xcꞌamaric johtok pan taxa̱j \r (Mr. 16.19-20; Hch. 1.9-11) \p \v 50 Nok ricohlam chic rikꞌormojic take reꞌ, reꞌ Jesus xicꞌam je take raj tahkanel chiri̱j lok tinamit Jerusalen cu rehtal xiponic ar Weta̱nya. Nok ar chic wilque̱b ponok, xijohsaj johtok cabchel kꞌab eh xipahkaj ricuseꞌsbal i Dios chi quina̱ take raj tahkanel. \v 51 Chiri̱j chic ruꞌ nok pꞌuht rijilim lok ri̱b cu̱cꞌ, reꞌ Jesus xcꞌamaric johtok pan taxa̱j. \v 52 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take raj tahkanel xquiyew johtok rilokꞌil i Jesus eh chiri̱j chic ruꞌ xisoljic woꞌ chic cok pan tinamit Jerusalen chi xa suk chic pan quicꞌux. \v 53 Chi jeꞌ reꞌ xa kalakal chic quiponic chi ritioxjic johtok i Dios ar chi chi̱ꞌ i lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach ar Jerusalen. \p Til coric nikꞌor chi nicꞌ paꞌ nimal take kꞌoric xnitzꞌihmbaj je wili, til coric take.