\id ACT - Pokomchi Occidental NT \h HECHOS \toc1 Reꞌ Lokꞌ laj Hu̱j Wilic Wi̱ꞌ Ribiral Quibano̱j Take Nahsil Raj Tahkanel i Jesus \toc2 HECHOS \toc3 Hch \mt2 Reꞌ Lokꞌ laj Hu̱j Wilic Wi̱ꞌ Ribiral \mt1 Quibano̱j Take Nahsil Raj Tahkanel i Jesus \c 1 \s1 Reꞌ take kꞌoric xiban i maꞌ Cax chi pꞌutbal reh hu̱j wili \p \v 1 Ajabe̱s maꞌ Teyo̱pilo: Chipam i pe̱t nihu̱j xnitakꞌa̱ꞌ je aweh, ar xnikꞌor je aweh ribiral i Jesus chiri̱j haj wilic take xiban pa ricꞌacharic jeꞌ woꞌ chiri̱j haj wilic take cꞌuhtunic xiban. Reꞌ ribiral reꞌreꞌ cu pa riꞌsil xnipꞌut je rikꞌormojic aweh \v 2 cu rehtal xponic ru̱cꞌ i kꞌi̱j naxcꞌamaric woꞌ chic johtok pan taxa̱j. \s1 Reꞌ ructic i Jesus chꞌi̱l woꞌ // i rojic johtok pan taxa̱j \p Nok cu maꞌ jaꞌ ncꞌamaric ta johtok pan taxa̱j, reꞌ Jesus chi cꞌahchiꞌ riyeꞌeric rikꞌorbal ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal xikꞌor queh nahsil raj tahkanel nicꞌ wach naquinimej i takꞌanic xiban cahnok queh. \v 3 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ Jesus chiri̱j nok uctunak chic cho chi quixilac take camnak naxcansjic je, xicꞌuhbalej cahnok take nahsil raj tahkanel nok jaꞌ no̱j ta johtok pan taxa̱j eh jeꞌ woꞌ xicꞌuhtaj ri̱b queh take nahsil raj tahkanel chi manlic ro̱k rikꞌab eh maꞌ hab ta wach enkꞌoric chi maꞌ ta coric chi xuctic woꞌ chic i Jesus maj maꞌ xa jenaj ta pech xicꞌuhtaj ri̱b jeꞌ laꞌ reꞌ xiban chiwach caꞌwinak kꞌi̱j. Chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ xicꞌuhbalej woꞌ take nahsil raj tahkanel chiri̱j rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric. \p \v 4 Chiri̱j aj chic ruꞌ naxponic i kꞌi̱j chi reꞌ Jesus naricꞌamaric chic johtok pan taxa̱j, junpech reꞌ take junlaj chi nahsil raj tahkanel naxquimol qui̱b richꞌi̱l chipam pa̱t wilque̱b wi̱ꞌ, jeꞌ wili xkꞌormojic queh ruꞌum i Jesus: \p «Maꞌ telic tak je ayuꞌ pan tinamit Jerusalen. Chawuyꞌej pe tak naponok wach i kꞌoro̱j ruꞌum kAja̱w Dios chi nariyeb cho aweh tak maj reꞌ hat-tak abiram tak chic wu̱cꞌ chi reꞌreꞌ xikꞌor chi naritakꞌa̱b cho i Lokꞌ laj Uxlabal chana̱ tak. Jeꞌ reꞌ nok tiꞌuyunok tak ayuꞌ \v 5 maj jeꞌ ricab chi til coric chi reꞌ Wa̱n xikahsaj aha̱ꞌ tak, til coric woꞌ chi reꞌ Dios nariyeb cho aweh tak i Lokꞌ laj rUxlabal chipam quib xib ok kꞌi̱j, nqui queh. \p \v 6 Chiri̱j chic wili reꞌ take quimolom qui̱b ru̱cꞌ i Jesus jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «K-Aja̱w Jesus, reꞌ Dios, naripahba̱b na i kaKꞌatal Kꞌoric hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel? Wi jeꞌ reꞌ, chipam na take kꞌi̱j wili na̱cojoric chi kaKꞌatal Kꞌoric? nqui take reh. \p \v 7 Reꞌ Jesus jeꞌ wili quicꞌuꞌljic xiban: \p «Reꞌ kꞌi̱j, chꞌi̱l i o̱ra rikꞌatam ri̱j i wAja̱w Dios chi naribanam reꞌreꞌ, xa pan kꞌab woꞌ wilic. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ maꞌ yeꞌo̱j ta aweh hat-tak chi na̱wehtꞌalim tak reꞌreꞌ. \v 8 Haj cok wilic riyeb aweh tak i Dios chi na̱wehtꞌalim tak, reꞌ chi nachitakꞌa̱ꞌ cho Lokꞌ laj rUxlabal chana̱ tak, reꞌ hat-tak na̱cꞌulum ricowil akꞌorbal tak reh chi na̱kꞌorom tak ribiral niCꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hat-tak na̱yeb achi̱ꞌ tak chiwi̱j i hin, reꞌ cok ruꞌ ayuꞌ pan tinamit Jerusalen na̱pꞌutum tak je cu rehtal nasutej tak pa̱m chiꞌnchel tinamit pa riyukꞌul Jure̱ya, jeꞌ woꞌ pan quiyukꞌul take aj Sama̱rya cu rehtal na̱wojic tak lok chi junsut wach acꞌal, nqui queh. \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ nok ricohlam chic kꞌoric i Jesus, xcꞌamaric johtok pan taxa̱j chi cꞌahchiꞌ rilmijic johtok cuꞌum take quimolom qui̱b ar. Reꞌ take wilque̱b ar quilow nicꞌ wach oquic xiban i Jesus pan jenaj su̱tzꞌ xsahchic wi̱ꞌ chi quiwach eh maꞌ cu ta chic xquilow wach. \s1 Reꞌ take nahsil cꞌamol be̱h raj tahkanel i Jesus xisoljic woꞌ chic je Jerusalen \p \v 10 Ar aj ruꞌ nok xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ quilom johtok i ojic xiban i Jesus pan taxa̱j, cu reꞌ chic queh take nahsil reꞌreꞌ quib take winak xa sak chic quisoꞌ xiꞌo̱j pahꞌok chi quiche̱l take ilo̱j ncaꞌn johtok pan taxa̱j. \v 11 Reꞌ take quib winak reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Hat-tak aj Calile̱ya chabiraj tak i wili: Reꞌ Jesus reꞌ xawilow tak nicꞌ wach naxcꞌamaric johtok pan taxa̱j, reꞌ woꞌ chic reꞌ narisoljic cho ricaꞌpech xa reꞌ laꞌ nicꞌ paꞌ wach chi pan jenaj su̱tzꞌ ojic xiban johtok, jeꞌ woꞌ chic reꞌ cꞌulic naribanam lok. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ maꞌ ntzꞌiric chic awach tak chi ilo̱j johtok pan taxa̱j, nqui banol queh. \p \v 12 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take nahsil raj tahkanel i Jesus xiꞌelic cho chipam i yeꞌa̱b reꞌ ribihnej “Yeꞌa̱b queh take tic Oli̱wo ribihnal” reꞌ jeꞌ na qꞌuisi̱n maꞌ me̱ra o̱ra chi behic wilic je ru̱cꞌ tinamit Jerusalen eh xisoljic woꞌ chic cho chipam i tinamit Jerusalen. \v 13 Naxiponic chipam i tinamit reꞌreꞌ, xiꞌoquic cok chipam jenaj pa̱t eh xijohtic johtok chi rimoloric qui̱b pa ricaꞌtik pa̱t. Chi quixilac take xquimol qui̱b ar wilque̱b take jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ maꞌ Luch, reꞌ maꞌ Jaco̱wo, reꞌ maꞌ Wa̱n, reꞌ maꞌ Tirix, reꞌ maꞌ Peh, reꞌ maꞌ Ma̱x, reꞌ maꞌ Warto̱lo, reꞌ maꞌ Tiyoh. Jeꞌ woꞌ ar wilic i Jaco̱wo chꞌi̱l maꞌ Ju̱ras reꞌ racꞌu̱n take maꞌ Alpe̱yo. Wilic woꞌ ar maꞌ Simon reꞌ wihꞌinak chipam quicomonil take quixowonic wach aj Ro̱ma Selo̱te quibihnal. \v 14 Reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xiban xa jenaj chic wach quicꞌux quichꞌi̱l take ixok quitahkanic woꞌ reh Jesus, jeꞌ woꞌ quichꞌi̱l take richa̱kꞌ i Jesus, chꞌi̱l woꞌ i quitu̱t reꞌ Mari̱ya ribihnal eh chi jeꞌ reꞌ xquiyew quicꞌux chi ti̱j chi ripahkaljic johtok chi naritakꞌabjic cho Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi quina̱. \s1 Reꞌ richihiric wach // rijelow-bal i Ju̱ras \p \v 15 Chiwach take cho kꞌi̱j nok quipꞌutum chic rimoloric qui̱b take aj niminel, junpech naxquimol qui̱b jeꞌ na wakcꞌahl (120) chi aj niminel chi richihiric rijelow-bal i Ju̱ras, reꞌ maꞌ Luch xpaꞌlajic johtok chi quixilac eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 16 «Was tak nicha̱kꞌ, xa najtir woꞌ cho kꞌi̱j nok jaꞌ ricansaj ta ri̱b i Ju̱ras reꞌ xcꞌambic quibe̱h take xicansanic reh i Jesus, reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xkꞌoric chic cho chiri̱j reꞌreꞌ naxquimeljic cho richi̱ꞌ i maꞌ Tawiy. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ kꞌoric kꞌoro̱j cho chiri̱j i Ju̱ras chi toco̱m chic narichopbic reh ricamaj, til curman chi xponic wach. \v 17 Reꞌ Ju̱ras reꞌreꞌ, reꞌ kichꞌi̱l nak cho hoj eh chiho̱j woꞌ nak wach ruꞌum Jesus reh camanic wili, \v 18 xijihcꞌaj ri̱b chipam junseht yeꞌa̱b xlokꞌoric ru̱cꞌ i tojbal xyeꞌeric reh ruꞌum i maꞌ holohic ta laj mahc xiban ru̱cꞌ rikꞌahsjic i Jesus. Reꞌreꞌ naxijihcꞌaj ri̱b, xkꞌehbic woꞌ jok wach acꞌal chi pachlic eh naxqꞌuer i pa̱m xiꞌelic take lok rakꞌsa̱ꞌ. Reꞌ quimic xiban i Ju̱ras ar xcꞌuluric \v 19 chipam i yeꞌa̱b reꞌ xibihnej cuꞌum take aj Jerusalen chi “Hase̱ltama” chiri̱j chi camnak chic je i Ju̱ras eh jeꞌ reꞌ ribihnal xquicoj maj jeꞌ wili ra̱j rikꞌorom pan kakꞌorbal: “Reꞌ Yeꞌa̱b xlokꞌoric ru̱cꞌ ritzꞌakil ribano̱j i jenaj winak reꞌ xicansaj ri̱b”. \p \v 20 «Reꞌ xcꞌuluric cho ru̱cꞌ Ju̱ras, nwilow i hin chi ar wilic ribiral chipam i hu̱j reꞌ tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ take moloj wach bi̱ch maj ar jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Cahnok ta nak riyeꞌa̱b chi cahnel yeꞌa̱b chic \q1 eh maꞌ ta nak chic hab wach ncꞌacharic chipam, nqui rikꞌor. \m Jeꞌ woꞌ chic wili rikꞌor chipam i Lokꞌ laj Hu̱j reꞌreꞌ: \q1 “Reꞌ ricamaj chi cꞌamol be̱h, toco̱m ok chic chopbok reh, nqui woꞌ rikꞌor. \p \v 21 «Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, chihirok wach jenoꞌ rijelow-bal i Ju̱ras chi quixilac take kich aj tahkanel oconak take cho chi kaxilac chiwach take cho kꞌi̱j nok reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus nkajic njohtic chi behic chi kaxilac. \v 22 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ kich aj tahkanel reꞌ ripꞌutum cho behic chiri̱j i Jesus cu ru̱cꞌ cho rikahsjic riha̱ꞌ ruꞌum i Wa̱n cu rehtal naxcꞌamaric johtok pan taxa̱j nok ilo̱j nkaꞌn johtok reh, reꞌ aj reꞌ cojorok chi rijelow-bal i Ju̱ras chi kaman i hoj chi rikꞌormojic ribiral chi reꞌ Jesus xuctic woꞌ chic chi quixilac take camnak, nqui maꞌ Luch. \p \v 23 Chiri̱j aj reꞌ, reꞌ take mololque̱b ar pꞌuht quicꞌsam pan kꞌoric take qui̱b chi winak jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ maꞌ Mati̱yas richꞌi̱l i maꞌ Chep reꞌ ribihnej woꞌ chi Warsawas on Ju̱sto. \v 24 Jeꞌ reꞌ nok xiꞌoquic chi ti̱j chiwach i Dios eh jeꞌ wili xquikꞌor johtok reh: \p «Hat kAja̱w Dios reꞌ tehtꞌalanic reh pa̱m i ca̱mna take cꞌacharel wili, chacꞌuhtaj keh haj wilic queh i qui̱b wili achiho̱j i hat, \v 25 reh chi naroquic chi kaman chipam i camanic wili i hoj pahbamaj chi aj kꞌoro̱l. Jeꞌ reꞌ nkapahkaj aweh ruꞌum nok reꞌ camanic wili xicana̱ꞌ cahnok i Ju̱ras ruꞌum reh rimemil laj noꞌjbal reꞌ xichihbej je wi̱ꞌ riyeꞌa̱b chi naricꞌulum i tiꞌcꞌaxic, nqui take pan quiti̱j naxquisicꞌ ri̱j hab wach narichopbic reh camanic reꞌreꞌ. \p \v 26 Jeꞌ reꞌ nok naxquisicꞌ ri̱j hab wach naricahnic pa rijelow-bal i Ju̱ras, tzꞌeht xkajic china̱ i maꞌ Mati̱yas. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ maꞌ Mati̱yas xoquic chi quiman take i junlaj chi nahsil take raj tahkanel i Jesus. \c 2 \s1 Reꞌ rikajic cho Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi quina̱ take aj niminel \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ naxponic rikꞌijil i ninkꞌi̱j Pentecostes ribihnal, chiꞌnchel take aj niminel quimolom qui̱b chi xa jenaj chic wach quicꞌux. \v 2 Jeꞌ aj reꞌ nok quimolom qui̱b chi jeꞌ reꞌ, cu reꞌ chic queh ruꞌ nquibiraj chi xa njumic chic xkajic cho pan taxa̱j i xa jeꞌ chic ricab jenaj cow laj te̱w eh cu xoquic cok chipam i pa̱t tzꞌukulque̱b wi̱ꞌ. \v 3 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xquilow chi wilic chic chi quina̱ xa jeꞌ ricab riwi̱ꞌ juꞌ ca̱kꞌ take cꞌacharel eh xcꞌutunic chi xa jeꞌ chic ricab xak i kꞌa̱kꞌ take. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take jeꞌ riwi̱ꞌ juꞌ ca̱kꞌ cꞌacharel reꞌreꞌ, xquipuhcaj qui̱b china̱ juꞌjun chi aj niminel wilque̱b ar \v 4 eh chi jeꞌ reꞌ chiꞌnchel take aj niminel reꞌreꞌ xyeꞌeric cajawric chi naquikꞌoric ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal. Chi jeꞌ reꞌ xquipꞌut kꞌoric pan toco̱m chic kꞌoric reꞌ kꞌorel nicꞌ paꞌ wach quikꞌorbal xyeꞌeric queh ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal \v 5 maj chipam rikꞌijil i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ til aj nimem take reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xquimol qui̱b ar Jerusalen naxicꞌulic lok chi junsut tinamit wilque̱b chi riꞌsil ro̱k kꞌab i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. \p \v 6 Reꞌ take tinamit tubulque̱b ponok ar Jerusalen chi ninkꞌijinic, naxo̱j quimol qui̱b reꞌ xiban wi̱ꞌ i xa jeꞌ chic cow laj te̱w reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ naxsahchic quicꞌux maj reꞌ chic quikꞌorbal quikꞌoric wi̱ꞌ chi quijuꞌjunal, xquibiraj chi cꞌahchiꞌ quikꞌoric wi̱ꞌ take raj tahkanel i Jesus. \v 7 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chi kꞌe̱ꞌ sahchanak quicꞌux jeꞌ wili xquikꞌor: \fig Reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal xkajic chi quina̱ take raj tahkanel i Jesus chi jeꞌ riwi̱ꞌ take xak kꞌa̱kꞌ |src="CN01890B.TIF" size="col" loc="05ACT 02.2" ref="HECHOS 2:7" \fig* \p «Maꞌ reꞌ ta na nchel aj Calile̱ya take cꞌacharel cꞌahchiꞌ quikꞌoric wili? \v 8 Chaj waꞌric kꞌuruꞌ nkabiraj chi cꞌahchiꞌ quikꞌoric pan kakꞌorbal reꞌ hoj qꞌuihinak cho wi̱ꞌ \v 9 chi kunchelal i hoj reꞌ jeꞌ wili ribihnal katinamital? Reꞌ hoj aj Pa̱rtiya, aj Me̱rya, aj Elam, aj pa riyukꞌul Mesopota̱mya chꞌi̱l Jure̱ya, aj Caparo̱sya, aj Po̱nto, aj A̱sya, \v 10 aj Pirji̱ya, aj Panpi̱lya, aj Eji̱pto chꞌi̱l woꞌ aj pa riyukꞌul A̱prica reꞌ wilic pa ricꞌulaꞌt i Sire̱ne. Nicꞌ wach kꞌuruꞌ chi reꞌ hoj, jeꞌ chi aj Ro̱ma jeꞌ ru̱cꞌ cꞌachalco̱j pan tinamit ayuꞌ, jeꞌ chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, jeꞌ chi maꞌ reꞌ ta take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ xa quicojom qui̱b chipam kaniminic i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \v 11 cꞌahchiꞌ kabiram pan kakꞌorbal i kꞌoric ncaꞌn take cꞌacharel wili? Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nicꞌ wach nok reꞌ hoj, jeꞌ chi hoj aj Cre̱ta, jeꞌ chi hoj aj Ara̱wya cꞌahchiꞌ kabiram pan kakꞌorbal i kꞌoric ncaꞌn take wili chiri̱j nicꞌ nimal sachbal cꞌuxlis riban i Dios? nqui take. \p \v 12 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chi quixilac take chiꞌnchel i tinamit xquimol qui̱b ar wilic take jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach chi kꞌe̱ꞌ sahchanak quicꞌux: \p «Chaj bih nchel ra̱j rikꞌorom reꞌ xcꞌuluric wili? nqui xquikꞌor chi quiwach. \p \v 13 Xa reꞌ laꞌ wilic woꞌ take toco̱m jeꞌ wili tohkꞌ quikꞌorom chi xa quiseꞌlbal: \p «Reꞌ take wili hamo̱j take chi haꞌ jeꞌ ru̱cꞌ nxohcꞌsonic, nqui take. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor ruꞌum maꞌ xquirak ta chiri̱j i kꞌoric xcaꞌn take aj niminel reꞌreꞌ. \p \v 14 Chi quicꞌuꞌljic aj take tinamit reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xpaꞌlajic johtok chꞌi̱l take junlaj chi rich nahsil raj tahkanel i Jesus eh jeꞌ wili xikꞌor queh ru̱cꞌ cow laj kꞌoric: \p «Hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ xatcꞌulic tak lok ayuꞌ Jerusalen chꞌi̱l woꞌ hat-tak reꞌ ticꞌacharic tak pan tinamit ayuꞌ, chacoj tak rehtal i nanikꞌorom, reh chi na̱naꞌbem tak chaj bih ra̱j rikꞌorom reꞌ xcꞌuluric. Chabiraj tak i wili kꞌuruꞌ: \v 15 Reꞌ nacapaj hat-tak chi hoj hamo̱j chi haꞌ jeꞌ ru̱cꞌ nxohcꞌsonic, maꞌ coric ta maj wi ta nak xkuqꞌuej i haꞌ reꞌreꞌ maꞌ reꞌ ta nak chipam i o̱ra wili xkaꞌn ruꞌum nok reꞌ beleje̱b o̱ra wili wilic chi cuybal wiꞌc chi banoj ti̱j. \v 16 Reꞌ xcꞌuluric wili reꞌ laꞌ jeꞌ ricab rikꞌorom cho raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios maꞌ Johel ribihnal: \q1 \v 17 “Reꞌ Dios jeꞌ wili xikꞌor: \q2 ‘Reꞌ hin Dios, chic ok qꞌuisi̱n maꞌ nponic i rikꞌijil chi nawoquic chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ i tinamit \q2 nanitakꞌa̱b jok i Lokꞌ laj wUxlabal chi quina̱ take cꞌacharel eh naniban chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili naricꞌuluric: \q2 Reꞌ take reꞌreꞌ naquikꞌorom i niCꞌuhbal; \q2 reꞌ take qꞌuijolak wilic take naricꞌuhtjic queh pan nakꞌ quiwach. \q2 Reꞌ chic take rijeb tak winak naquilom take laꞌwa̱ch pan quiwiric. \q2 \v 18 Til aj coric chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ nanitakꞌa̱b jok i Lokꞌ laj wUxlabal \q2 chi quina̱ take waj tzꞌeꞌ wa̱ch chi winak chi ixok reh chi naquikꞌorom i niCꞌuhbal. \q2 \v 19 Jeꞌ woꞌ, nanibanam chi ayuꞌ pan taxa̱j encꞌutunic take rehtalil chi sachbal cꞌuxlis \q2 eh ar jok wach acꞌal encꞌutunic woꞌ take rehtalil jeꞌ ricab ru̱cꞌ take kꞌakꞌanic reꞌ nchihcjic wi̱ꞌ quicꞌ \q2 eh reꞌ nelic woꞌ cho wi̱ꞌ risibil i kꞌa̱kꞌ koplic, nqui Dios. \q2 \v 20 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok xa qꞌuisi̱n ok chic maꞌ nponic i kꞌi̱j reꞌreꞌ, \q2 reꞌ naquilom wi̱ꞌ i tinamit chi reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s naricꞌuhtam ri̱b ru̱cꞌ rinimal rajawric, \q2 reꞌ risakomal i kꞌi̱j narikꞌekombic wach \q2 eh reꞌ risakomil i poh naricakbic wach, \q2 xa jeꞌ chic ricab ncaꞌyic i quicꞌ naribanam. \q2 \v 21 Chipam aj i kꞌi̱j nacꞌulurok take wili, reꞌ xa hab paꞌ wach queh aj niminel reh Lokꞌ laj Ajabe̱s eripahkaj reh pan ti̱j chi encoꞌljic, \q2 xa reꞌ woꞌ reꞌ narirakam ricoꞌlbal, nqui Dios, nqui rikꞌorom cho maꞌ Johel. \p \v 22 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chabiraj tak i nanikꞌorom wili: Reꞌ Dios xiyew chi ehtꞌaljic chaxilac tak chi reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret xa reꞌ woꞌ reꞌ yeꞌo̱j rajawric. Reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak chic reꞌreꞌ maj chaxilac hat-tak yohbal wach take rehtalil chꞌi̱l take lokꞌ laj nawa̱l sachbal cꞌuxlis xiban i Dios ru̱cꞌ ro̱k kꞌab i Jesus. \v 23 Xa reꞌ laꞌ chic ruꞌ, ruꞌum nok tikꞌimaj chic cho wach ruꞌum i Dios eh ehtꞌalamaj woꞌ chic cho ruꞌum, reꞌ Jesus naxkꞌahsjic pan akꞌab tak, reꞌ hat-tak xacansaj tak je naxayew tak pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma. \v 24 To̱b ta jenaj rinimal tiꞌcꞌaxic xicꞌul i Jesus naxquimic je, reꞌ Dios xucsaj woꞌ chic cho chi quixilac take camnak maj maꞌ jaruj ta xiban chi xcahnic chi camnak chi junpech. \v 25 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ reꞌ xitzꞌihmbaj cho i maꞌ Tawiy chiri̱j i Jesus naxikꞌor chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ hin xa nwilow woꞌ chi reꞌ hat lokꞌ laj wAja̱w xa wilca̱t woꞌ wu̱cꞌ chi nitobjic. \q1 Ruꞌum aj reꞌ maꞌxta bih equinyoꞌjic soꞌ wi̱ꞌ chiwach i quimic. \q1 \v 26 Kꞌe̱ꞌ chic risukquil i wa̱mna nchalic chi quinbichinic chi suk ru̱cꞌ nichi̱ꞌ. \q1 Jeꞌ woꞌ, ruꞌum chi reꞌ hat lokꞌ laj wAja̱w xa wilca̱t woꞌ wu̱cꞌ chi nitobjic naricꞌuluric chi chiwach i juncꞌam reh nicꞌacharic chi quixilac take camnak, \q1 reꞌ hin naniwihꞌic chi chꞌiclic nicꞌux chawi̱j i hat \q1 \v 27 maj maꞌxta quinacana̱b chipam quiyeꞌa̱b take camnak, reꞌ “Ha̱res” ribihnal \q1 eh xa ta woꞌ nak na̱cana̱b chi naritꞌuꞌlujic nitiꞌjolal i hin Lokꞌ laj awAcꞌu̱n reꞌ kꞌe̱ꞌ quinacꞌax. \q1 \v 28 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ xa jeꞌ ta nak ricab chi reꞌ hat cꞌahchiꞌ acꞌuhtunic wi̱n haj wilic i be̱h nanichopom je, \q1 reꞌ hin xa awuꞌum woꞌ i hat wehtꞌalim chaj bih ra̱j banaric chi nanicꞌacharic woꞌ chic. \q1 Jeꞌ reꞌ ajic ruꞌum chi xa quinawihchꞌilej woꞌ, reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nsukbic nicꞌux ruꞌum reꞌreꞌ, nqui xitzꞌihmbaj cho maꞌ Tawiy. \p \v 29 «Jeꞌ reꞌ ruꞌ was tak nicha̱kꞌ, til ricorquil nikꞌor aweh tak chi reꞌ kaj najtir kꞌi̱j maꞌ Tawiy maꞌ reꞌ ta chiri̱j ricꞌacharic xkꞌoric cho maj reꞌreꞌ camnak chic cho eh ruꞌum aj reꞌ cu yuꞌna chi kꞌi̱j cu nkilow woꞌ wach rimukꞌunbal reꞌ xmukꞌunjic cho wi̱ꞌ najtir kꞌi̱j. \v 30 Raj maꞌ Tawiy naxkꞌoric cho chiri̱j laꞌ i Jesus xkꞌoric. Jeꞌ reꞌ nok naxkꞌoric cho maꞌ Tawiy, xkꞌoric cho chi jeꞌ ricab jenaj raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios eh ruꞌum reꞌ xehtꞌalij chi reꞌ Dios xiyew rikꞌorbal naxikꞌor reh chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ hin niyew nikꞌorbal aweh, chi quixilac take awa̱ꞌ awiꞌsil nawucsam i kꞌatal kꞌoric reꞌ nanipahba̱b chi reꞌreꞌ narikꞌatbic kꞌoric, nqui Dios reh. \p \v 31 «Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Tawiy xa jeꞌ na nchel cꞌahchiꞌ ta nak chic rilom chi naꞌlic reh ructic i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, xikꞌor cho chi reꞌreꞌ maꞌxta ricahnic chipam i yeꞌa̱b “Ha̱res” ribihnal eh jeꞌ woꞌ chi reꞌ ritiꞌjolal maꞌxta ritꞌuꞌlujic. Jeꞌ aj reꞌ xikꞌor maꞌ Tawiy maj xcꞌuhtjic cho reh najtir kꞌi̱j chi reꞌ Jesus naructic woꞌ chic chi quixilac camnak. \v 32 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nicꞌ paꞌ wach rikꞌorom cho ribiral maꞌ Tawiy, reꞌ Dios xucsaj woꞌ cho Jesus chi quixilac take camnak eh yuꞌna chiꞌnchel hoj raj tahkanel i Jesus cꞌahchiꞌ kayeb kachi̱ꞌ chi til coric chi xuctic woꞌ chic cho. \p \v 33 «Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ hat-tak yuꞌna nawilow tak eh nabiraj woꞌ tak chi cꞌahchiꞌ kakꞌoric pan akꞌorbal chiꞌnchel hat-tak eh reꞌ wili xa ruꞌum reh rajawric i Jesus xcꞌulmujic chi jeꞌ reꞌ, maj naxyeꞌeric woꞌ chic rilokꞌil chi xwihꞌic woꞌ chic cok chi riche̱l i Dios, xitakꞌa̱ꞌ cho keh i Lokꞌ laj Uxlabal reꞌ kꞌoro̱j cho ribiral ruꞌum kAja̱w Dios chi nariyeb cho keh. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Jesus xitakꞌa̱ꞌ cho keh Lokꞌ laj Uxlabal reh chi nakakꞌorom i riCꞌuhbal. \v 34 Til nikꞌor ajic chi reꞌ xjohtic johtok pan taxa̱j chi naꞌlic reh maꞌ reꞌ ta maꞌ Tawiy, reꞌ laꞌ i kAja̱w Jesus maj reꞌ aj woꞌ maꞌ Tawiy xtzꞌihminic reh take kꞌoric xikꞌor chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios jeꞌ wili xikꞌor reh Ajabe̱s chi nina̱ reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric: \q2 Jeꞌ ricab naricꞌul rilokꞌil jenoꞌ winak ntzꞌukunjic cok chi riche̱l jenoꞌ kꞌatal kꞌoric, \q2 jeꞌ aj woꞌ reꞌ nachacꞌul i hat alokꞌil wili: Chi na̱wihꞌic chiniche̱l \q2 \v 35 cu rehtal nawilom take awaj ixowonel nachayakꞌabej take pan awo̱k, nqui xkꞌormojic reh, nqui take kꞌoric xitzꞌihmbaj cho maꞌ Tawiy. \p \v 36 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chawehtꞌalij tak chi manlic i coric wili chi reꞌ Jesus reꞌ xayew tak chi cansjic wach curu̱s xyeꞌeric rilokꞌil ruꞌum i Dios chi Ajabe̱s eh jeꞌ woꞌ xpahbabjic chi Kꞌatal Kꞌoric chi quina̱ chiꞌnchel tinamit, nqui maꞌ Luch. \p \v 37 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ nicꞌ qꞌuihal take wilque̱b ar, xchalic ritiꞌquil quicꞌux ruꞌum xquirak chiri̱j chi mahc xcaꞌn. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xquikꞌor reh maꞌ Luch chꞌi̱l take rich nahsil raj tahkanel i Jesus: \p «Hat-tak kas kacha̱kꞌ, chaj bih ra̱j banaric reh chi encuyuric i kamahc? nqui take. \p \v 38 Reꞌ maꞌ Luch jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Was tak nicha̱kꞌ, reh chi encuyuric amahc tak chajal wach anoꞌjbal tak eh reꞌ hoj enkakahsaj aha̱ꞌ chi ajuꞌjunal tak reh chi etoquic tak chi hat-tak raj tahkanel i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Chi jeꞌ reꞌ enyeꞌeric woꞌ aweh tak i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak riyeꞌeric jenoꞌ asi̱ tak \v 39 maj reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios kꞌoro̱j chi nariyeꞌeric queh take nicꞌ nimal nariyukꞌem i kAja̱w Dios chi racꞌu̱n rixkꞌu̱n take. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal nariyeꞌeric aweh hat-tak chꞌi̱l take awa̱ꞌ awiꞌsil tak, jeꞌ woꞌ nariyeꞌeric queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui maꞌ Luch. \p \v 40 Ru̱cꞌ take kꞌoric xikꞌor reꞌreꞌ chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic kꞌoric xiban, reꞌ maꞌ Luch xikꞌor ribiral i Jesus eh xikꞌil woꞌ take tinamit chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ quinoꞌjbal take kich tiꞌjolal maꞌ holohic ta. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hat-tak chajal wach anoꞌjbal tak reh chi eticoꞌljic tak chiwach i tiꞌcꞌaxic narichalic chi quina̱ kich tiꞌjolal, nqui kꞌilo̱j xiban queh. \p \v 41 Jeꞌ aj reꞌ chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ, jeꞌ na wuk-ikꞌoꞌb lajcꞌahl (3,000) chi cꞌacharel xquinimej rikꞌorbal i Dios xikꞌor maꞌ Luch eh chi jeꞌ reꞌ xkahsjic woꞌ quiha̱ꞌ chiꞌnchel reꞌreꞌ. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xiꞌoquic jenaj chi quixilac take aj niminel reh Jesus \v 42 eh chi xa jenaj chic wach quicꞌux, xa eli̱c woꞌ xquimol qui̱b chi ribirmijic i cꞌuhbalanic ncaꞌn take aj nahsil raj tahkanel i Jesus, jeꞌ woꞌ xa eli̱c woꞌ xquimol qui̱b chi ricꞌuxuric i caxlan wiꞌc rehtalil riquimic i Jesus jeꞌ woꞌ chi ribanaric quiti̱j chiwach i Dios. \v 43 Xa chiwach aj woꞌ kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ take aj nahsil raj tahkanel i Jesus maꞌ qꞌuisi̱n ta take lokꞌ laj nawa̱l xcaꞌn ribanaric eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ qꞌuihal queh aj Jerusalen xoquic cho quiyoꞌjic. \p \v 44 Nicꞌ paꞌ qꞌuihal take xiniminic reh riCꞌuhbal i Dios, xa xicꞌacharic woꞌ chi xa jenaj wach quicꞌux eh xquicoj woꞌ pan quicapew-bal chi reꞌ paꞌ bih wilic queh chi quijuꞌjunal, queh woꞌ chi quiwach pan comonil. \v 45 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ ritzꞌakil quiyeꞌa̱b on xa paꞌ chic bih queh nquicꞌayej, reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ nquipuhcaj chi quina̱ take quich aj niminel nok nwihꞌic jenoꞌ quicꞌaxquilal. \v 46 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ ncaꞌn jeꞌ laꞌ woꞌ reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ, chi cunchelal chi xa jenaj chic wach quicꞌux xa eli̱c woꞌ nquimol qui̱b chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Jeꞌ woꞌ, nquiyukꞌej qui̱b pan tak quipa̱t chi ribanaric quiwaꞌ quiha̱ꞌ eh chi jeꞌ reꞌ chi pan jenaj sukquil cꞌuxlis jeꞌ woꞌ chi pan chꞌublic laj cꞌuxlis wilque̱b, nquicꞌux woꞌ i caxlan wiꞌc rehtalil riquimic i Jesus. \v 47 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ quinoꞌjbal take aj niminel reꞌreꞌ ru̱cꞌ ritioxjic i Dios ncaꞌn johtok kꞌe̱ꞌ nponic chi quiwach take tinamit eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ kAja̱w Jesus pꞌuht riqꞌuihsam cho wach quicomonil take moloj wach aj niminel ru̱cꞌ coquic pan niminic take yeꞌo̱j chiqui̱j chi naquicoꞌljic chiwach i tiꞌcꞌaxic chalic reh. \c 3 \s1 Reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n xquicowsaj jenaj winak si̱c ro̱k \p \v 1 Junpech, reꞌ maꞌ Luch richꞌi̱l Wa̱n xiꞌo̱j johtok chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, pa riꞌorahil i ti̱j nbanaric xib o̱ra reh rikajic i kꞌi̱j. \v 2 Ar ajic pan ocbal reh pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ “Holohic” ribihnal nponic canabjok cho jenaj winak si̱c ro̱k, cu pa rasbal woꞌ cho chi jeꞌ reꞌ. Reꞌ winak reꞌreꞌ kalakal nponic cahnok cho chi chi̱ꞌ i ocbal reh pa̱t reꞌreꞌ reh chi naripahkam rilimoxna queh take quiꞌoquic cok ar. \v 3 Jeꞌ reꞌ ajic naxilow chi reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n oquic ncaꞌn cok ar, xa nchꞌuk chic ricꞌux pꞌuht ripahkam rilimoxna queh. \v 4 Reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh nok xa cow chic nquitzꞌehtaj: \p «Koj-atzꞌehtaj cho chi coric, nqui take reh. \p \v 5 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i si̱c reꞌreꞌ, xa cow chic xitzꞌehtaj take maj pa ricꞌux ruꞌ naricꞌulum laꞌ nak soꞌ ritzꞌa̱k cu̱cꞌ, \v 6 xa reꞌ laꞌ maꞌ Luch jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hoj maꞌxta katzꞌa̱k chi enkayew aweh, haj cok wili eriban chi enkakꞌor aweh reꞌ chi reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret eh reꞌ Pahbamaj woꞌ chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌ woꞌ reꞌ xyeꞌbic rajawric kakꞌorbal chi quicowsjic take yowa̱b i̱b. Ruꞌum aj reꞌ nikꞌor aweh yuꞌna: Tipahꞌok johtok eh tibehok chi coric, nqui maꞌ Luch. \p \v 7 Chi jeꞌ reꞌ ajic, reꞌ maꞌ Luch xichop johtok chi risecꞌa̱j kꞌab i si̱c reꞌreꞌ eh xucsaj johtok. Xa chiwach woꞌ juncꞌam reꞌreꞌ xkꞌochlojic ti wach chi coric take ro̱k i si̱c reꞌreꞌ \v 8 eh chi jeꞌ reꞌ xipꞌut behic naxpaꞌlajic johtok pan pur. Jeꞌ reꞌ ajic xa naripur chic chi behic naxoquic cok richꞌi̱l maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n ar chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh jeꞌ woꞌ xa cꞌahchiꞌ chic ritioxem johtok Dios ru̱cꞌ juꞌjun xa̱kꞌ riban je. \p \v 9 Naxquilow take tinamit chi reꞌ si̱c reꞌreꞌ behic chic riban eh chi cꞌahchiꞌ ritioxem johtok i Dios, \v 10 kꞌe̱ꞌ naxsahchic quicꞌux ru̱cꞌ xcꞌulmujic ar maj reꞌ take tinamit xquinaꞌbej wach chi reꞌ winak reꞌreꞌ, reꞌ nak i si̱c nwihꞌic chi pahkanic limo̱xna chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios ar pan ocbal reꞌ “Holohic” ribihnal. \v 11 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take tinamit xa sahchanak chic quicꞌux xichalic chi chi̱ꞌ Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, ar chi chi̱ꞌ i mujbal “Salomon” ribihnal. Ar xquirak i winak reꞌ xcorsjic wach take ro̱k. Reꞌreꞌ pan quiyejal chic i maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n wilic chi maꞌ ricana̱ꞌ ta chic quikꞌahchjic ruꞌum risukquil ricꞌux. \v 12 Naxilow maꞌ Luch chi xquimol qui̱b ar take tinamit jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, maꞌ holohic ta chi reꞌ hat-tak xacow chic koj-awil tak chi sahchanak acꞌux tak ru̱cꞌ xkaꞌn wili, xa jeꞌ nchel kajawric on xa kachakꞌlamil i hoj xbanic chi reꞌ si̱c wili xcowjic take ro̱k chi xbehic. \v 13 Til pa ricorquil reꞌ winak wili xbehic reh chi reꞌ Dios reꞌ xilokꞌej cho wach i kaj najtir kꞌi̱j maꞌ Awraham, maꞌ Isahac chꞌi̱l woꞌ i maꞌ Jacow, ericꞌuhtaj nicꞌ wach nimal rajawric yeꞌo̱j reh Jesus reꞌ rAcꞌu̱n i kaDios. Reꞌ Jesus reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ i xakꞌahsaj hat-tak pan quikꞌab take nimak wach cajawric. Nok reꞌ Po̱nsyo Pila̱to xa̱j nak rokꞌtam je ruꞌum maꞌ xirak ta rimahc, reꞌ hat-tak maꞌ xawa̱j ta tak chi xokꞌtaj je, \v 14 reꞌ laꞌ chic xapahkaj hat-tak chi reꞌ winak aj cansanel xokꞌtjic je chi rijelow-bal i Jesus reꞌ jenaj winak coric wach rinoꞌjbal eh lo̱kꞌ riwaꞌric. \v 15 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hat-tak xacansaj tak i Jesus reꞌ aj yeꞌol reh kacꞌacharic, xa reꞌ laꞌ xucsjic woꞌ chic ruꞌum i Dios chi quixilac take camnak eh ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hoj yuꞌna cꞌahchiꞌ kayeb kachi̱ꞌ chi reꞌ Jesus cꞌachlic woꞌ chic. \p \v 16 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ was tak nicha̱kꞌ, maꞌ reꞌ ta ruꞌum kajawric i hoj xcowjic i winak wili reꞌ awehtꞌalim tak wach chi si̱c nak cho eh yuꞌna nawilow tak cho chi corjonak chic wach take ro̱k. Reꞌ winak wili xcowjic ruꞌum chi reꞌ hoj xkachꞌica̱ꞌ kacꞌux chiri̱j xiban i Dios ru̱cꞌ i Jesus. Maꞌ xa reꞌ xcowsjic, xyeꞌeric laꞌ woꞌ reh chi narehtꞌalim chi reꞌ Jesus til coric chi xyeꞌeric rajawric ruꞌum i Dios eh jeꞌ woꞌ chi narehtꞌalim chi reꞌ woꞌ reꞌ xcorsonic wach take ro̱k. \p \v 17 «Coric was tak nicha̱kꞌ, reꞌ hat-tak xakꞌahsaj tak pan quimic i Jesus, xa reꞌ laꞌ hin nirak chiri̱j chi jeꞌ reꞌ xaꞌn tak ruꞌum nok reꞌ hat-tak chꞌi̱l take nahsil china̱ katinami̱t maꞌ xarak ta tak woꞌ chiri̱j chi reꞌ Jesus, reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi kana̱. \v 18 Chi jeꞌ aj reꞌ ru̱cꞌ ricansjic i Jesus xaꞌn tak, reꞌ Dios xiban chi xponic wach reꞌ rikꞌorom cho najtir kꞌi̱j ru̱cꞌ quichi̱ꞌ take raj kꞌorol cꞌuhbal naxquikꞌor cho chi reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric til naricꞌulum i tiꞌcꞌaxic. \p \v 19 «Yuꞌna aj ruꞌ nikꞌor aweh tak chi chajal wach anoꞌjbal tak eh chachop acꞌux tak chiri̱j i Jesus reh chi reꞌ Dios ericuy amahc tak eh chi jeꞌ reꞌ ewoꞌ nponic rikꞌijil chiwach ruꞌ chi eriyew cho risukquil acꞌux tak \v 20 nachitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic cho Jesus reꞌ kꞌoro̱j cho ribiral aweh tak najtir kꞌi̱j chi reꞌreꞌ xpahbabjic chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 21 Nikꞌor aweh tak chi reꞌ Jesus naritakꞌabjic woꞌ chic cho ayuꞌ wach acꞌal maj reꞌ Dios xilow chi yuꞌna til curman chi cu nariwihꞌic cho pan taxa̱j, cu rehtal nponic rikꞌijil chi nariꞌacꞌsam wach chiꞌnchel i wilic china̱ acꞌal jeꞌ ricab rikꞌorom cho najtir kꞌi̱j ru̱cꞌ quichi̱ꞌ take lokꞌ laj raj kꞌorol cꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ ajic chi cu wilic pe cho pan taxa̱j i Jesus, chanimej tak i kꞌoric riban \v 22 maj reꞌ Moyses jeꞌ wili xikꞌor cho queh take cho kama̱m katiꞌt najtir kꞌi̱j: \q1 “Reꞌ kaDios reꞌ kojbirinic chiwach chi Ajabe̱s chi kana̱, naribanam chi reꞌ jenaj i tꞌuch acꞌun narasjic chi quixilac take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \q1 nariqꞌuihic johtok chi raj kꞌorol cꞌuhbal jeꞌ ricab nok wilqui̱n i hin yuꞌna. \q1 Jeꞌ reꞌ ajic nicꞌ paꞌ nimal kꞌoric narikꞌorom aweh tak i aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ, chanimej tak \q1 \v 23 maj naricꞌulmujic chi reꞌ cꞌacharel reꞌ maꞌxta riniminic chiwach aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ, \q1 maꞌxta rehtric cok chi quixilac take moloj wach chi ritinami̱t i Dios, \q1 na laꞌ risacharic wach chi junpech, nqui rikꞌorom cho Moyses. \p \v 24 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chanimej tak i kꞌoric riban i Jesus reh chi enponic wach i kꞌoro̱j cho cuꞌum take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ xpꞌuhtic cho rikꞌormojic cu ru̱cꞌ i Samwel, chi reꞌ take kꞌi̱j reꞌ narisuksjic wi̱ꞌ kacꞌux chalic chic reh \v 25 chi kana̱ i hoj ca̱ꞌ quiꞌsil take cho aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ, maj reꞌ hoj, hoj woꞌ cho ca̱ꞌ quiꞌsil take cho kaj najtir kꞌi̱j reꞌ xiꞌehtric cho reh tikꞌinic xiban i Dios ru̱cꞌ maꞌ Awraham naxikꞌor reh chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ hin pe̱t nanicuseꞌsam take awa̱ꞌ awiꞌsil i hat \q1 eh chi jeꞌ reꞌ na woꞌ quiꞌehtric nicuseꞌsbal take toco̱m chic tinamit, nqui xikꞌor reh maꞌ Awraham. \p \v 26 «Chi ricꞌulmujic aj cuseꞌsbal reꞌreꞌ, reꞌ Dios xiban chi reꞌ racꞌu̱n xqꞌuihic cho chi raj kꞌorol ricꞌuhbal eh chi jeꞌ reꞌ xitakꞌa̱ꞌ cho awu̱cꞌ tak chi pe̱t chi rikꞌormojic aweh tak chi na̱cana̱b tak amahc, nqui maꞌ Luch. \c 4 \s1 Reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n xinakmajic // cuꞌum take quinahsil take tinamit \p \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok cu cꞌuhbalanic pe woꞌ riban maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n cu̱cꞌ take tinamit, reꞌ take aj kꞌahsem si̱ quichꞌi̱l i cꞌamol quibe̱h take chaꞌjanel reh Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, chꞌi̱l woꞌ take junchꞌuk chic chi aj kꞌahsem si̱ jeꞌ ru̱cꞌ ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc ribihnal, xiꞌo̱j cakrok chi quina̱ maꞌ Luch chꞌi̱l i maꞌ Wa̱n. \v 2 Jeꞌ reꞌ ajic yohbal wach naxicakric take winak reꞌreꞌ ruꞌum chi reꞌ take qui̱b reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom reh tinamit ru̱cꞌ i cꞌuhtunic ncaꞌn, chi reꞌ Jesus xuctic woꞌ chic chi quixilac take camnak. \v 3 Ruꞌum aj reꞌ xichoporic je maꞌ Luch chꞌi̱l i maꞌ Wa̱n chꞌi̱l woꞌ i winak reꞌ si̱c nak eh xicꞌamaric je chi narichꞌukuric kꞌoric chi quina̱ xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi ojonak chic i kꞌi̱j maꞌ xbanaric ta woꞌ chic reꞌreꞌ, xiꞌo̱j laꞌ cojorok pan che̱ꞌ reh chi cu jeꞌ chic ikal narichꞌukuric kꞌoric chi quina̱. \v 4 Maꞌ ruꞌum ta ruꞌ chi jeꞌ reꞌ xcꞌulmujic, xa cu qꞌuih woꞌ take tinamit chi quixilac take xibirinic reh cꞌuhbal xquikꞌor maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n xquinimej i kꞌoric xquibiraj. Chi jeꞌ reꞌ ru̱cꞌ take xiꞌoquic chi niminic reꞌreꞌ, xponic cablaj ikꞌob lajcꞌahl (5,000) take aj niminel chipam i kꞌi̱j reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n maꞌ xiyoꞌjic ta soꞌ chi kꞌoric chi quiwach take nimak cajawric \p \v 5 Chiri̱j chic ruꞌ naxsakꞌic jeꞌ ikal, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ quichꞌi̱l take nahsil chipam tinamit xquimol qui̱b ar Jerusalen quichꞌi̱l take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 6 Jeꞌ woꞌ quichꞌi̱l take chiho̱j chi naquiwihꞌic pan quicomonil take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ jeꞌ ricab i Wa̱n chꞌi̱l i Lej, wilque̱b woꞌ ar chi quihchꞌiljic take nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ reꞌ maꞌ Anas chꞌi̱l maꞌ Caypas. \v 7 Chi jeꞌ reꞌ xicꞌamaric cho maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n eh naxipahbabjic cok chi quiwach, jeꞌ wili pahkanic xbanaric queh: \p «Chaj bih ribihnal xyeꞌbic awajawric tak chi ricowsjic i winak wili chi xbehic? nqui take. \p \v 8 Reꞌ maꞌ Luch, sakomomaj pa̱m rinoꞌjbal ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak chiꞌnchel aj cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l woꞌ hat-tak nahsil chipam katinami̱t, \v 9 ruꞌum nok yuꞌna reꞌ hat-tak cꞌahchiꞌ apahkanic tak chiri̱j atoꞌbil xkaꞌn reh winak reꞌ si̱c nak wili eh jeꞌ woꞌ ruꞌum chi cꞌahchiꞌ apahkam tak nicꞌ wach naxpaꞌlajic, \v 10 reꞌ hin nanisakomem wach pan junwachil, jeꞌ chi aweh hat-tak jeꞌ woꞌ chi queh take katinami̱t chiri̱j chaj bih xcꞌuluric lok wili. Jeꞌ aj wili riwi̱ꞌ: Reꞌ winak reꞌ nawilow tak cho wach wili chi suk chic ricꞌux, xbehic xa ruꞌum reh rajawric i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Coric ruꞌ, reꞌ Jesus wili reꞌ ribihnej chi aj Nasaret, xcansjic wach curu̱s ruꞌum reh kamahc xa reꞌ laꞌ reꞌ Dios xucsaj woꞌ chic cho chi quixilac take camnak. \v 11 Reꞌ aj i Jesus reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak xaꞌn tak reh jeꞌ ricab rikꞌor i Cꞌuhbal chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ cajtzꞌuꞌc maꞌ laj abaj maꞌ cojo̱j ta pa riman cuꞌum take toco̱m chic aj tzꞌako̱l, \q1 reꞌ chic reꞌ xoquic chi pe̱t maꞌ laj abaj chꞌiquinbal cho reh ricajtzꞌuꞌc i pa̱t wili, nqui rikꞌor. \m «Jeꞌ aj reꞌ xaꞌn tak reh Jesus maj xakꞌeꞌb lok chiri̱j acꞌux tak xa reꞌ laꞌ to̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xaꞌn tak reh, reꞌ Dios xiyew reh jenaj camanic xiqꞌuic woꞌ chic na̱ rilokꞌil chi coꞌlonic \v 12 eh ruꞌum aj reꞌ xa reꞌ woꞌ i Jesus ekojricoꞌlej chiwach i tiꞌcꞌaxic maj maꞌ hab ta chic wach jenoꞌ encoꞌlonic keh ruꞌum nok maꞌ jenoꞌ chic cꞌacharel ayuꞌ wach acꞌal yeꞌo̱j ta nak rajawric chi aj coꞌlonel, nqui maꞌ Luch. \p \v 13 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, chiꞌnchel take cꞌamol be̱h quimolom qui̱b ar xsahchic quicꞌux ruꞌum i cꞌuhtunic ncaꞌn maj quehtꞌalim chi reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n maꞌ xa nimak ta chic quiwach eh maꞌ xa yohbal ta woꞌ chic wach tijinic caꞌnam cho, reꞌ cok ruꞌ xquicoj rehtal chi reꞌ take reꞌ xquitijej poꞌ nicꞌ wach i cꞌuhtunic riban i Jesus naxiwihꞌic cho cu̱cꞌ. \p Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ naxquilow chi reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n xikꞌoric chi maꞌxta nechꞌ ok quiyoꞌjic, \v 14 maꞌxta chic bih kꞌoric xquikꞌor chiri̱j xbanaric ru̱cꞌ winak reꞌreꞌ maj xquilow chi reꞌ winak reꞌ si̱c nak reꞌreꞌ, suk chic ricꞌux paꞌlic chi quiyejal maꞌ Luch richꞌi̱l i Wa̱n. \v 15 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ xquitakꞌa̱ꞌ quesmejic lok juncꞌam take qui̱b reꞌreꞌ chipam i moloj i̱b wilque̱b wi̱ꞌ eh pꞌuht quikꞌorom chi quiwach \v 16 chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ cok xcaꞌn ribanaric take qui̱b winak wili maꞌxta chic bih kꞌoric ra̱j chiri̱j. Xa ta woꞌ nak eriban chi enkakꞌor chi maꞌ coric ta ruꞌum nok reꞌ rinimal wach lokꞌ laj nawa̱l xcaꞌn ru̱cꞌ i winak wili til xehtꞌaljic chic cuꞌum tinamit ayuꞌ Jerusalen. \v 17 Reꞌ cok ruꞌ reh chi maꞌ eta chic nquitik juꞌ rikꞌormojic ribiral i Jesus queh tinamit, kakꞌor tak queh chi jeꞌ wili: \p ‹Yuꞌna johtok chi kawach chacana̱ꞌ tak cꞌuhbalanic chiri̱j i Jesus chi reꞌreꞌ xyeꞌbic awajawric tak chi banaric take lokꞌ laj nawa̱l maj maꞌ xabiraj tak kꞌoric chi kawach cu reꞌ aj ruꞌ nakachꞌukum kꞌoric chana̱ tak, kojquirok queh, nqui take chi quiwach. \p \v 18 Nok quitikꞌa̱b chic wach quinoꞌjbal take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, xikꞌoꞌrjic woꞌ chic cok take maꞌ Luch chꞌi̱l i maꞌ Wa̱n eh jeꞌ wili xkꞌormojic queh: \p «Til ma̱ban tak chic kꞌoric maꞌ woꞌ cꞌuhbalanic chiri̱j i Jesus, nqui xkꞌormojic queh. \p \v 19 Reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Chaꞌn tak ri̱j i wili: Haj wilic i kꞌe̱ꞌ woꞌ chic tare̱t chiwach i Dios chi enkaꞌn i hoj, reꞌ animjic hat-tak on reꞌ rinimjic Dios? \v 20 Ruꞌum nok curman chi reꞌ Dios nakanimem i hoj chiwach chi etikanimej hat-tak, reꞌ hoj maꞌ jaruj enkacana̱ꞌ rikꞌormojic ribiral chaj bih kilom cho chꞌi̱l chaj bih kabiram cho ru̱cꞌ Jesus, nqui take. \p \v 21 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ maꞌ xquirak ta jenoꞌ mahc chiqui̱j maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n chi naquiyeꞌeric pan tiꞌcꞌaxic. Ruꞌum aj reꞌ xiꞌokꞌtjic je chi jeꞌ wili xkꞌormojic je queh chi yoꞌsbal queh: \p «Hiy tak, xa reꞌ laꞌ ma̱kꞌor tak chic ribiral i Jesus queh tinamit maj wi xatik tak juꞌ i cꞌuhtunic naꞌn tak, na̱cꞌulum tak tiꞌcꞌaxic, nqui take je queh. \p Jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn je ruꞌum chi reꞌ take tinamit xa cꞌahchiꞌ chic quitioxem johtok reh Dios ruꞌum chi jenaj rinimal wach lokꞌ laj nawa̱l xcaꞌn maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n \v 22 chi ricowsjic take ro̱k i jenaj winak reꞌ iqꞌuinak chic chi caꞌwinak ha̱b rihabil. \s1 Reꞌ take aj niminel xquipahkaj quitobjic reh Dios \p \v 23 Chiri̱j naxiꞌelic je maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n, xiꞌo̱j cu̱cꞌ take quich aj tahkanel eh xponic quicꞌuꞌtjaj queh nicꞌ nimal xkꞌormojic je queh cuꞌum take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take nahsil chipam katinami̱t. \v 24 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, chi cunchelal take aj niminel tohkꞌ caꞌnam johtok quiti̱j chi jeꞌ wili chi xa jenaj wach quicꞌux: \p «K-Aja̱w Dios aj tikꞌinel reh taxa̱j, tikꞌinel reh wach acꞌal, tikꞌinel queh haꞌ, aj tikꞌinel woꞌ queh nicꞌ nimal quicꞌacharic chipam take yeꞌa̱b reꞌreꞌ, pan akꞌab i hat wilic chiꞌnchel nicꞌ nimal ncꞌuluric. \v 25 Ruꞌum aj reꞌ xponic wach i xakꞌor cho ru̱cꞌ chi̱ꞌ awaj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌ kaj najtir kꞌi̱j maꞌ Tawiy naxikꞌor cho chi jeꞌ wili: \q1 “Chaj bih riwi̱ꞌ chi reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel kꞌe̱ꞌ johtonak quicꞌux? \q1 Chaj woꞌ bih riwi̱ꞌ chi reꞌ take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xa cꞌahchiꞌ woꞌ quicapam cꞌahbil laj noꞌjbal to̱b ta xa narojic woꞌ pa ri̱j quinoꞌjbal? \q1 \v 26 Reꞌ wili riwi̱ꞌ: Reꞌ take reꞌ wolic ncaꞌn ru̱cꞌ i kAja̱w Dios eh jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ i xipahba̱ꞌ chi kaKꞌatal Kꞌoric. \q1 Ruꞌum reꞌreꞌ, reꞌ take quikꞌatal kꞌoric take tinamit chꞌi̱l take caj toꞌo̱l chi kꞌatal kꞌoric xquimol qui̱b chi wolic chi xa jenaj chic wach quicꞌux, nqui cho maꞌ Tawiy. \p \v 27 «Coric aj ruꞌ chi xmanlajic wach reꞌreꞌ maj ayuꞌ pan katinami̱t Jerusalen reꞌ take raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, reꞌ Hero̱res chꞌi̱l i Po̱nsyo Pila̱to chꞌi̱l take kich katinami̱t chꞌi̱l woꞌ take maꞌ reꞌ ta take cho kich katinami̱t, xquimol qui̱b chi ritikꞌinjic wach riquimic Lokꞌ laj awAcꞌu̱n Jesus reꞌ xapahba̱ꞌ chi kaKꞌatal Kꞌoric. \v 28 Reꞌ cok ruꞌ reꞌ hat xa nok woꞌ atikꞌa̱b cho wach riquimic awAcꞌu̱n nok cu jaꞌ ribiral ta woꞌ cho chi kaxilac eh acꞌux woꞌ xchꞌukbic wach chi xmanlajic wach reꞌreꞌ maj ruꞌum woꞌ reh rinimal awajawric wilic, reꞌ hat xayew kꞌab chi jeꞌ reꞌ xcꞌulmujic. \v 29 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌum chi pan akꞌab aj i hat Ha̱w wilic chiꞌnchel nicꞌ nimal ncꞌuluric eh ruꞌum chi cꞌahchiꞌ woꞌ awilom cho take cꞌahchiꞌ quikꞌoric keh chi maꞌxta chic kaꞌnam cꞌuhbalanic, reꞌ hoj awaj tzꞌeꞌ wa̱ch nkapahkaj aweh yuꞌna chi nakoj-atoꞌbem reh chi enkakꞌor ribiral i Lokꞌ laj aCꞌuhbal chi maꞌxta nechꞌ ok kayoꞌjic. \v 30 Chi jeꞌ reꞌ nakakꞌor woꞌ ribiral i lokꞌ laj awAcꞌu̱n Jesus, enacꞌuhtaj i rinimal wach awajawric. Ru̱cꞌ aj reꞌ, reꞌ hoj maꞌ xa ta reꞌ take yowa̱b enkacowsaj take jeꞌ laꞌ woꞌ enkaꞌn take yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l rehtalil chi til coric i cꞌahchiꞌ kakꞌorom i hoj, nqui take johtok pan quiti̱j. \p \v 31 Chipam aj i juncꞌam reꞌreꞌ naxquicohlaj quiti̱j, reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xkajic cho, xicꞌuyuꞌsaj pa̱m i pa̱t quimolom wi̱ꞌ qui̱b eh naxoquic pan ca̱mna xiyew ransil quikꞌorbal take nicꞌ paꞌ qꞌuihal quimolom qui̱b ar. Chi jeꞌ aj reꞌ xquitik juꞌ rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios chi maꞌxta nechꞌ ok quiyoꞌjic. \v 32 Nicꞌ paꞌ qꞌuihal take quiniminic reh riCꞌuhbal i Dios xiban xa jenaj chic wach quicꞌux, xa jenaj chic wach ca̱mna quicapew-bal. Jeꞌ woꞌ, maꞌ hab ta woꞌ wach chi quixilac xikꞌor ta nak chi reꞌ paꞌ bih wilic reh, xa reh ta nak chi rutquel, xiban laꞌ chi queh chi quiwach pan comonil. \p \v 33 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus yohbal wach quitobjic nbanaric ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios nanquikꞌor ribiral i kAja̱w Jesus chi xuctic woꞌ chic chi quixilac camnak, jeꞌ woꞌ xitobjic take chi ribanaric take lokꞌ laj nawa̱l. \v 34 Jeꞌ woꞌ chic, ru̱cꞌ ribanaric chi xa jenaj wach quicꞌux take aj niminel, maꞌ hab ta wach jenoꞌ chi quixilac cꞌaxic ta nak riban maj nanquicꞌayej cho quipa̱t on quiyeꞌa̱b, pan comonil nquicꞌux i ritzꞌakil i paꞌ bih nquicꞌayej cho. \v 35 Jeꞌ woꞌ, reꞌ ritzꞌakil i paꞌ bih nquicꞌayej, nquicꞌam je chi quiwach take aj nahsil raj tahkanel i Jesus reh chi reꞌ take reꞌ quipuhcunic reh chi quina̱ take quich aj niminel reꞌ cꞌaxic ti ncaꞌn. \s1 Reꞌ ribiral i jenaj aj niminel xichuc kꞌoric chiwach i Dios \p \v 36 Junpech aj cho naxchalic jenaj cꞌaxquil chi quina̱ take aj niminel, wilic take aj niminel xquicꞌayej je paꞌ bih queh jeꞌ ricab xiban aj niminel aj Chi̱pire jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Lewih reꞌ Chep ribihnal eh Wernaweh woꞌ ribihnej cuꞌum take cablaj chi nahsil. Reꞌ Wernaweh wili reꞌ “aj yeꞌol sukquil cꞌuxlis” nelic wi̱ꞌ ribihnal, \v 37 naxicꞌayej cho junseht racꞌa̱l, xicꞌam cho ritzꞌakil eh xikꞌahsaj chi manlic wach pan quikꞌab take cablaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus. \c 5 \nb \v 1 Raj nchel i jenaj chic winak reꞌ Anani̱yas ribihnal richꞌi̱l i rehqꞌue̱n reꞌ Sapi̱ra ribihnal, naxquicꞌayej cho junseht quiyeꞌa̱b \v 2 xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquesam lok soꞌ ru̱cꞌ ritzꞌakil i quiyeꞌa̱b reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic xa reꞌ ti nicꞌ paꞌ nimal i tumi̱n xca̱j chi naquikꞌahsam, xa chic ti reꞌreꞌ xicꞌam cho Anani̱yas chi quiwach take cablaj chi nahsil eh xikꞌahsaj cok pan quikꞌab chi xa jeꞌ woꞌ ti chic manlic wach i tumi̱n reꞌreꞌ. \v 3 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxikꞌahsaj cok i tumi̱n reꞌreꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum maꞌ Luch: \p «Anani̱yas, kꞌe̱ꞌ cꞌahbil anoꞌjbal. Reꞌ hat xayew riyeꞌa̱b aj Yahm pan awa̱mna ru̱cꞌ chi xachuc kꞌoric chiwach i Lokꞌ laj Uxlabal eh jeꞌ woꞌ chi cꞌahchiꞌ achucum kꞌoric yuꞌna ru̱cꞌ ricanabjic cho awu̱cꞌ i nicꞌ paꞌ qꞌuihal i tumi̱n xawesaj lok ru̱cꞌ ritzꞌakil ayeꞌa̱b xacꞌayej je. Reꞌ xaꞌn reꞌreꞌ maꞌ holohic ta \v 4 maj reꞌ awacꞌa̱l maꞌ ta xacꞌayej je, xa cu pan akꞌab woꞌ nak wilic eh yuꞌna chi xacꞌayej chic je, xa pan akꞌab woꞌ wilic riyeꞌeric i nicꞌ paꞌ nak qꞌuihal ritzꞌakil nawa̱j ayeb pan acꞌux. Jeꞌ reꞌ on maꞌ jeꞌ ta reꞌ chaweh? Jeꞌ aj reꞌ maꞌ holohic ta soꞌ xaꞌn chi xatikꞌa̱ꞌ wach pan acꞌux ribanaric i chucuj kꞌoric wili maj maꞌ xa ta chi kawach i hoj xachuc kꞌoric til laꞌ woꞌ chiwach i Dios xaꞌn i chucuj kꞌoric, nqui xkꞌormojic reh ruꞌum maꞌ Luch. \p \v 5 Xa chic woꞌ reꞌ xicohlaj ribirmijic take kꞌoric reꞌreꞌ i Anani̱yas, xkꞌehbic ti je wach acꞌal chi camnak chic ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal. Chi jeꞌ reꞌ chiꞌnchel take xibirinic reh chaj bih xiban i Lokꞌ laj Uxlabal ru̱cꞌ Anani̱yas, kꞌe̱ꞌ naxoquic cho quiyoꞌjic. \v 6 Nok camnak aj chic i Anani̱yas, wilic take qꞌuijolak xiꞌoquic chi ribotoric pan jenaj tzꞌih eh naxquesaj lok xiꞌo̱j chi rimukꞌunjic. \v 7 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ na chic xib o̱ra cꞌulu̱j cho reꞌreꞌ, reꞌ rehqꞌue̱n Anani̱yas Sapi̱ra ribihnal, xo̱j cꞌolok cu̱cꞌ take aj cꞌamol be̱h chi maꞌxta soꞌ pa ricꞌux chaj bih xcꞌulmujic lok. \v 8 Ar jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum maꞌ Luch: \p «Tiꞌ Sapi̱ra, coric na xikꞌor abahi̱l chi reꞌ ayeꞌa̱b xacꞌayej tak, jeꞌ na wili ritzꞌakil xayew tak wi̱ꞌ? nqui maꞌ Luch. \p —Ho̱ꞌ, coric. Jeꞌ reꞌ tzꞌakil xkacꞌayej wi̱ꞌ, nqui tiꞌ Sapi̱ra. \p \v 9 Nok jeꞌ reꞌ xikꞌor jeꞌ woꞌ chic wili xkꞌormojic reh ruꞌum maꞌ Luch: \p «Maꞌ nechꞌ holohic xaꞌn tak chi xaꞌn tak xa jenaj wach noꞌjbal ru̱cꞌ rikꞌormojic chi jeꞌ wili: \p ‹Cꞌuhtbal lok chi reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios maꞌ reꞌ ta yeꞌol tiꞌcꞌaxic kachuc kꞌoric chiwach, tiqui tak. \p «Rehtalil aj chi reꞌ cok i Lokꞌ laj rUxlabal i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios til yeꞌol tiꞌcꞌaxic, yuꞌna reꞌ chic i hat na̱wesmejic lok cuꞌum take qꞌuijolak xicꞌulic lok pan ocbal reh pa̱t wili, reꞌ xiponic mukꞌunok cho reh abahi̱l, nqui xkꞌormojic reh. \p \v 10 Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ rihpimaj je wach acꞌal eh xquimic ar chiwach maꞌ Luch. Jeꞌ reꞌ nok naxiꞌoquic cok take qꞌuijolak reꞌreꞌ, xquirak i Sapi̱ra chi camnak chic eh naxquesaj lok xiꞌo̱j woꞌ chic chi rimukꞌunjic chi riche̱l reꞌ xquimukꞌa̱ꞌ wi̱ꞌ ribahi̱l. \p \v 11 Naxelic aj ribiral riquimic i Anani̱yas chꞌi̱l i Sapi̱ra, yohbal wach yoꞌjic xoquic cho cu̱cꞌ comonil moloj wach aj niminel, chꞌi̱l take nicꞌ nimal xibirinic reh xcꞌulmujic reꞌreꞌ. \v 12 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l cꞌahchiꞌ caꞌnam rehtalil chi til coric wach i quikꞌorbal. Jeꞌ woꞌ, reꞌ take reꞌ xquitik juꞌ rimoloric qui̱b chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, ar chi chi̱ꞌ mujbal “Salomon” ribihnal, chi rikꞌormojic ribiral Jesus queh tinamit chi xa jenaj wach quicꞌux. \v 13 Chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ wilic take kꞌe̱ꞌ quiyoꞌjic chi rimoloric qui̱b cu̱cꞌ take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h, to̱b ta nak wilic woꞌ take xa nsahchic chic quicꞌux ru̱cꞌ ncaꞌn take aj cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \p \v 14 Cuꞌum aj take cablaj chi nahsil cꞌamol be̱h reꞌreꞌ xqꞌuihic wach quicomonil take quiniminic reh rikꞌorbal kAja̱w Jesus maj qꞌuihal take chi winak chi ixok quiꞌoquic chi niminic \v 15 eh jeꞌ woꞌ yohbal wach take lokꞌ laj nawa̱l xbanaric cuꞌum take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take tinamit aj Jerusalen xquiyew je wach tak chꞌaht i quiyowa̱b eh xquicꞌam je chi chi̱ꞌ tak be̱h reh chi na icꞌok ponok maꞌ Luch to̱b ta xa reꞌ rina̱ch encutbic chi quina̱, \v 16 equicowjic nicꞌ nimal take yowaꞌi̱b. Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ qꞌuihal take yowa̱b i̱b aj Jerusalen xicowjic jeꞌ ricab woꞌ xquicꞌul take nicꞌ qꞌuihal take yowaꞌi̱b chꞌi̱l take wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ reꞌ xicꞌamaric cho pan tak tinamit wilque̱b lok chiꞌ ricꞌulaꞌt i Jerusalen. \s1 Reꞌ ribiral nok jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xesaj pan che̱ꞌ take cablaj chi nahsil cꞌamol be̱h \p \v 17 Nok reꞌ ribiral xcaꞌn take cablaj chi cꞌamol be̱h xponic ru̱cꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, xjohtic ricꞌa̱ chꞌi̱l take rich ricomonil jeꞌ ru̱cꞌ ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc eh xquitokꞌ quibe̱h chi ribanaric tiꞌcꞌaxic queh cablaj reꞌreꞌ. \v 18 Jeꞌ reꞌ nok xtakꞌabjic quichoporic take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h eh xicꞌamaric je pan che̱ꞌ reh chi naquimayam nak cꞌuhbalanic. \v 19 Xa reꞌ laꞌ chiwach woꞌ chakꞌab reꞌreꞌ jenaj aj tzꞌeꞌ wa̱ch i kAja̱w Dios nchalic pan taxa̱j xiteh take tzꞌahp tzꞌapalque̱b wi̱ꞌ take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h eh jeꞌ wili xikꞌor queh naxesaj take lok: \p \v 20 «Hiy tak chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh natiwihꞌok tak ar chakꞌor tak queh tinamit ribiral i cꞌacharic riyew kAja̱w Jesus, nqui xikꞌor queh. \p \v 21 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ xa cu wahkꞌek woꞌ ti xiꞌoquic cok take cablaj reꞌreꞌ chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh xquipꞌut rikꞌormojic i kꞌoric xcꞌulic kꞌormojok queh ruꞌum raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. Nok jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌque̱b take cablaj reꞌreꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l ricomonil xiyukꞌej take pan jenaj moloj i̱b quichꞌi̱l take nimak quiwach chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, chꞌi̱l woꞌ chiꞌnchel take raj cojol noꞌjbal eh nok mololque̱b chic take chiꞌnchel, xitakꞌa̱ꞌ je take riso̱l ar pan che̱ꞌ chi ricꞌamaric cho take cablaj chi cꞌamol be̱h chi narichꞌukuric nak kꞌoric chi quina̱, \v 22 xa reꞌ laꞌ naxiponic ar maꞌ xirakmajic ta chic pan che̱ꞌ take cablaj reꞌreꞌ. Chi jeꞌ reꞌ xisoljic woꞌ chic cho take chaꞌjem tzꞌahpel cu̱cꞌ take xitakꞌanic je queh eh jeꞌ wili xcꞌulic quikꞌor: \p \v 23 «Reꞌ hoj naxojponic pan che̱ꞌ xkarak take tzꞌahp chi til woꞌ lutzꞌulque̱b chi coric, jeꞌ woꞌ take chaꞌjanel til woꞌ cꞌacha̱ch quiwach chi chaꞌjanic chi chi̱ꞌ tak tzꞌahp xa reꞌ laꞌ naxkateh cok i tzꞌahp reꞌ tzꞌapalque̱b nak wi̱ꞌ take cablaj chi cꞌamol be̱h maꞌ hab ta chic wach queh xkarak ar, nqui xquikꞌor. \p \v 24 Reꞌ nahsil reꞌreꞌ quichꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, quichꞌi̱l woꞌ cꞌamol quibe̱h take aj chaꞌjem i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor chi quiwach: \p «Chaj bih xcꞌuluric cu̱cꞌ take cablaj reꞌreꞌ kꞌuruꞌ? nqui xquikꞌor. \p \v 25 Xa cu kꞌoric pe woꞌ ncaꞌn xo̱j cꞌolok jenaj winak chi rikꞌormojic queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ take winak xacoj tak pan che̱ꞌ ar peꞌ woꞌ chic wilque̱b chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Ar cꞌahchiꞌ quicꞌuhbalem take tinamit, nqui queh. \p \v 26 Nok kꞌoro̱j chic queh reꞌreꞌ, reꞌ cꞌamol quibe̱h take aj chaꞌjem reh Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios xicꞌam je take riso̱l chi quichoporic take cablaj chi cꞌamol be̱h eh naxiꞌo̱j rakmajok, pa ricorquilal xicꞌamaric cho ruꞌum chi reꞌ take sol quiyoꞌjic chi quiwach take tinamit chi equikꞌojoric chi abaj. \v 27 Nok paꞌalque̱b chic take cablaj reꞌreꞌ chi quiwach take nimak quiwach reꞌreꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p \v 28 «Reꞌ hat-tak maꞌ xanimej ta tak kakꞌorbal naxkakꞌor aweh tak chi maꞌxta chic akꞌorom tak cꞌuhbal chiri̱j i Jesus. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Cꞌuhbal nakꞌor tak chiri̱j ruꞌ, xa haj reh katinami̱t Jerusalen cꞌahchiꞌ ribirmijic. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, cꞌahchiꞌ laꞌ woꞌ akꞌorom tak lok chi quiwach i tinamit chi reꞌ hoj xojcansanic reh rikꞌebil laj winak reꞌreꞌ, nqui nahsil aj kꞌahsem si̱. \p \v 29 Chalic maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor pan quibihnal take rich nahsil chi cꞌamol be̱h: \p «Chi keh hoj til curman chi reꞌ Dios nakanimem chiwach chi naca̱t kanimem hat-tak kich winak. \v 30 Jeꞌ aj reꞌ maꞌ riban ta chi keh hoj chi enkacana̱ꞌ rikꞌormojic ribiral i Jesus. Coric, reꞌ Jesus reꞌreꞌ xtakꞌabjic cho chi naricansjic ar wach curu̱s awuꞌum hat-tak, xa reꞌ laꞌ ruꞌ xucsjic woꞌ chic chi quixilac take camnak ruꞌum kaDios lokꞌomaj woꞌ cho cuꞌum take kama̱m katiꞌt. \v 31 Chiri̱j chi xiban chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric, xiyew woꞌ rilokꞌil chi Kꞌatal Kꞌoric jeꞌ woꞌ chi Aj Coꞌlonel reh chi reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel enkajal wach kanoꞌjbal jeꞌ woꞌ, reh chi encuyuric kamahc. \v 32 Chiri̱j aj nicꞌ nimal xiban i Dios wili ru̱cꞌ Jesus, reꞌ hoj cꞌahchiꞌ kayeb kachi̱ꞌ chi kichꞌi̱l i Lokꞌ laj Uxlabal reꞌ yeꞌo̱j woꞌ cho ruꞌum i Dios queh take quiniminic reh, nqui maꞌ Luch. \p \v 33 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ xkꞌormojic queh take nicꞌ paꞌ qꞌuihal take quimolom qui̱b ar, kꞌe̱ꞌ naxchalic quicꞌa̱ eh xca̱j nak quicansam take cablaj chi cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \v 34 Ar aj ruꞌ chalic jenaj aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ru̱cꞌ wilic pan quicomonil take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, Camalyel ribihnal xpaꞌlajic johtok chi quixilac take mololque̱b ar. Reꞌ winak wili reꞌ wilic riwaꞌric chi quiwach take tinamit xipahkaj chi xiꞌesmejic lok juncꞌam take cablaj reꞌreꞌ \v 35 eh chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh ricomonil: \p «Hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, chayohbalej awi̱b tak ru̱cꞌ na̱banam tak queh winak wili. \v 36 Cꞌolok pan acꞌux tak chi jaꞌ naht ta woꞌ reꞌ Te̱wras reꞌ xikꞌor chi wilic rajawric chi naritahkaljic, junikꞌob (400) chi tinamit xiꞌoquic chi ritahkaljic xa reꞌ laꞌ naxcansjic je ruꞌ, xquipuhclom qui̱b take nicꞌ nimal quitahkanic reh eh chi jeꞌ reꞌ xo̱j wach acꞌal ricomonil ximol wach. \v 37 Jeꞌ woꞌ chic reꞌ xicꞌul i Ju̱ras reꞌ chalanak ar Calile̱ya, qꞌuihal woꞌ take tinamit xitahkanic reh pa rikꞌijil cho ajlanic i̱b takꞌamaj rikꞌormojic ruꞌum i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma xa reꞌ laꞌ naxquimic woꞌ je ruꞌ, xquipuhcaj woꞌ qui̱b take xitahkanic reh. \v 38 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nikꞌor aweh tak chi chacana̱ꞌ tak take winak reꞌreꞌ, reꞌ quicꞌuhbalanic chiri̱j i Jesus eh ma̱min awi̱b tak cu̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ camanic ncaꞌn ru̱cꞌ quicꞌuhbalanic, wi xa pan quicꞌux nchalic xa narojic woꞌ wach acꞌal. \v 39 Tzꞌa̱b aj ruꞌ wi reꞌ Dios xtakꞌanic queh ribanaric, maꞌeta riban chi enkapit queh ribanaric reꞌreꞌ. Chayohbalej awi̱b tak kꞌuruꞌ maj chaj bih na̱naꞌbem tak chi ruꞌum reꞌreꞌ, cꞌahchiꞌ ok nchel acojom awi̱b tak chi raj ixowonel i Dios? nqui xikꞌor queh richꞌi̱l. \p \v 40 Nok quibiram aj chic i xikꞌor i maꞌ Camalyel, reꞌ take richꞌi̱l reꞌreꞌ xquicꞌuꞌlej na̱ xikꞌor eh chi jeꞌ reꞌ maꞌ xquicapaj ta chic pan ca̱mna quicansjic take cablaj chi nahsil reꞌreꞌ. Reꞌ cok ruꞌ, reꞌ take reꞌ xquikꞌoꞌrej woꞌ chic cok take cablaj chi nahsil eh nok wilque̱b chic cok chi quiwach, xquiyew i takꞌanic queh take sol chi xiyeꞌeric chi tzꞌuhu̱m. Cu chiri̱j aj chic reꞌ, xiꞌokꞌtjic je eh xkꞌormojic je queh chi maꞌxta chic caꞌnam cꞌuhbalanic chiri̱j i Jesus maj wi xcaꞌn woꞌ chic naquiyeꞌeric woꞌ chic chi tzꞌuhu̱m. \v 41 Reꞌ take cablaj chi nahsil reꞌreꞌ xiꞌelic cho chi quiwach take reꞌreꞌ chi xa suk chic pan quicꞌux ru̱cꞌ i Dios. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn maj pa ricapew-bal cho Dios ricꞌul chi queh i lokꞌil chi ricꞌuluric tiꞌcꞌaxic chiri̱j, \v 42 maꞌ xquicana̱ꞌ ta cꞌuhbalanic chiri̱j i Jesus xquitik laꞌ juꞌ quicꞌuhtunic chi reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn nok kalakal nquimol qui̱b chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios on pan quipa̱t take quich aj niminel. \c 6 \s1 Wilic take aj niminel xchihiric // quiwach chi naquicahnic chi // aj camanom take chiwach i Dios \p \v 1 Chipam aj woꞌ take cho kꞌi̱j nok cꞌahchiꞌ rijohtic wach riqꞌuihal aj niminel, reꞌ take aj niminel quikꞌoric pan criye̱co xo̱j quikꞌor cu̱cꞌ cablaj chi nahsil cꞌamol be̱h chaj bih cꞌahchiꞌque̱b take aj niminel quikꞌoric pan hewre̱yo. Jeꞌ aj wili xo̱j quikꞌor: \p «Reꞌ take cahnel ixok quikꞌoric pan kakꞌorbal maꞌ cꞌahchiꞌ ta quicꞌulum i toꞌbal npuhcjic kalakal cuꞌum take niminel quikꞌoric pan hewre̱yo. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ ok chic hat-tak tipuhcunok tak reh toꞌbal nyeꞌeric, nqui take cok. \p \v 2 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric, reꞌ take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h xquimol wach chiꞌnchel take aj niminel eh jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ hoj cꞌamol be̱h maꞌ riwi̱ꞌ ta chi keh chi enkacana̱ꞌ lok wuluꞌ i kacamaj chi rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios reh chi reꞌ chic i toꞌbonic nyeꞌeric queh take cahnel ixok enkilow. \v 3 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hat-tak kas kacha̱kꞌ chasicꞌ chaxilac tak wuku̱b ok chi aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ til wilic quinoꞌjbal chi manlic ruꞌum chi wilic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios cu̱cꞌ. Jeꞌ woꞌ holohic ok woꞌ ribiral quicꞌacharic chi quiwach i tinamit reh chi reꞌ take reꞌ equichopbic reh i camanic reh ripuhcjic i toꞌbal chi quina̱ take cahnel ixok. \v 4 Jeꞌ reꞌ nipahkaj aweh chi na̱banam tak reh chi reꞌ hoj enkachop kacꞌux chiri̱j i kacamaj chi rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios, jeꞌ woꞌ chi ribanaric johtok kati̱j chiwach, nqui take cablaj chi cꞌamol be̱h. \p \v 5 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take aj niminel xicꞌul quicꞌux reꞌ xquikꞌor take cablaj reꞌreꞌ eh xquichih lok take winak jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Te̱wan, jenaj winak cow ricꞌux chi niminic ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal, reꞌ Peh, reꞌ Porco̱ro, reꞌ Nicanor, reꞌ Timon, reꞌ Parme̱nas chꞌi̱l i Cola̱x nchalic ar Antiyoqui̱ya reꞌ najtir ripꞌutum cho ricꞌamaric na̱ quicꞌuhbal take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 6 Chiri̱j reꞌreꞌ nok chiho̱j chic lok quiwach take wuku̱b chi aj niminel reꞌreꞌ xicꞌamaric cho chi quiwach take cablaj chi nahsil aj cꞌamol be̱h, reh chi xquicoj quikꞌab chi quina̱ eh jeꞌ woꞌ chi ribanaric i ti̱j chi quina̱. \v 7 Chi jeꞌ aj reꞌ xqꞌuihbic wach take cꞌacharel quibirinic reh riCꞌuhbal i Dios xquitik juꞌ rikꞌormojic take cablaj chi cꞌamol be̱h reꞌreꞌ quichꞌi̱l take quich aj niminel eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ naxqꞌuihbic wach i quicomonil take aj niminel ar Jerusalen. Maꞌ xa reꞌ ta woꞌ reꞌreꞌ xcꞌuluric, qꞌuih laꞌ woꞌ take aj kꞌahsem si̱ xquinimej i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i kAja̱w Jesus. \s1 Reꞌ Te̱wan xchoporic ruꞌum // rikꞌormojic i cꞌuhbal chiri̱j Jesus \p \v 8 Chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ xcꞌuluric woꞌ chi reꞌ Te̱wan reꞌ jenaj queh wuku̱b chi aj niminel chiho̱j quiwach, kꞌe̱ꞌ take lokꞌ laj nawa̱l riban chi quixilac take tinamit cꞌuhtbal queh chi til coric i cꞌuhbalanic riban. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ rajawric i rikꞌorbal wilic chi cꞌuhbalanic ruꞌum chi reꞌ ratoꞌbil i Dios wilic china̱. \v 9 Ruꞌum aj take lokꞌ laj nawa̱l riban i Te̱wan reꞌreꞌ, wilic take winak jeꞌ ru̱cꞌ nquimol qui̱b chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses “Molbal qui̱b take esemaj cho pan tiꞌ laj camanic” ribihnal, xiꞌoquic chi risolcꞌjic pa ri̱j rikꞌorbal. Chi quixilac take winak wili wilque̱b take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chalanak take ar Sire̱ne, ar Alejantri̱ya, chꞌi̱l chalanak take pa riyukꞌul Sili̱sya, chꞌi̱l woꞌ pa riyukꞌul i A̱sya. \v 10 Reꞌ take winak reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, ruꞌum chi maꞌ xcaꞌn ta canar risolcꞌjic pa ri̱j rikꞌorbal i Te̱wan ru̱cꞌ rinoꞌjbal nyeꞌeric reh ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal, \v 11 chi tzꞌakbal rimahc, xquitoj juntuhm chi cꞌacharel chi jeꞌ wili chucuj kꞌoric nacaꞌnam chiri̱j: \p «Reꞌ hoj kabiram i Te̱wan wili chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom maꞌ holohic ta laj kꞌoric chiri̱j rikꞌorbal i Dios kꞌoro̱j cho ruꞌum Moyses, nqui take chi chucuj kꞌoric. \p \v 12 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ xquikꞌor reꞌreꞌ xiban chi reꞌ take tinamit xibirinic reh, chꞌi̱l take nimak quiwach chi quina̱ i tinamit, chꞌi̱l woꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, yohbal wach naxjohtic quicꞌa̱ eh ruꞌum reꞌ xo̱j quichop i Te̱wan pan ehtil eh xquicꞌam cho chiwach quicomonil take nahsil chipam katinami̱t reꞌ chopo̱j na̱ ruꞌum i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱. \v 13 Ar aj ruꞌ reꞌ take xitojmojic chi naquiyeb quichi̱ꞌ chi chucuj kꞌoric jeꞌ wili xquikꞌor cok: \p «Reꞌ winak wili maꞌ ricana̱ꞌ ta soꞌ ribanaric maꞌ holohic ta laj kꞌoric rikꞌor lok chiri̱j Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios jeꞌ woꞌ chiri̱j i Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses. \v 14 Jeꞌ woꞌ, til kabiram woꞌ chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom chi reꞌ pa̱t wili naribokoric ruꞌum i Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, xkabiraj laꞌ woꞌ ru̱cꞌ chi reꞌ Jesus naribanam woꞌ chi reꞌ noꞌjbal hat-tak tijimaj wi̱ꞌ pa ricꞌuhbal i Moyses narijalaric wach, nqui take cok. \p \v 15 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take nahsil quimolom qui̱b xa cow chic xquitzꞌehtaj i Te̱wan eh ar aj ruꞌ xquilow woꞌ chi xiban xa nrepretic chic i rilbal xa jeꞌ chic ricab rilbal jenoꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios nchalic pan taxa̱j. \c 7 \s1 Reꞌ ricoꞌljic ri̱b xiban i Te̱wan // chi quiwach take quinahsil tinamit \p \v 1 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ jeꞌ wili xikꞌor reh Te̱wan: \p «Coric na take kꞌoric cꞌahchiꞌ quikꞌorom chawi̱j? nqui reh. \p \v 2 Reꞌ Te̱wan chi ricoꞌljic ri̱b chiwach take kꞌoric nquitzꞌak chiri̱j ru̱cꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ wili kꞌoric xiban queh: \p «Hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, chꞌi̱l hat-tak nahsil china̱ katinami̱t, chabiraj tak i nanikꞌorom wili: Nok reꞌ kama̱m maꞌ Awraham cu cꞌacharic pe riban cho pa riyukꞌul i Mesopota̱mya nok jaꞌ no̱j ta cꞌacharok ar Haran, reꞌ lokꞌ laj kaDios xicꞌuhtaj ri̱b reh pan jenaj rinimal wach risakomal \v 3 eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p ‹Awraham, chacana̱ꞌ cahnok i yeꞌa̱b wili chꞌi̱l take paꞌ aweh ayuꞌ eh ar chic hiy chipam jenaj toco̱m chic yeꞌa̱b reꞌ nanikꞌorom aweh, nqui xikꞌor reh. \p \v 4 Jeꞌ aj reꞌ xelic cho chipam i yukꞌul reꞌ Calte̱ya ribihnal eh ar chic xiꞌo̱j cꞌacharok chipam i tinamit Haran ribihnal. Ar aj chipam i tinamit reꞌreꞌ, nok camnak chic je raja̱w i Awraham, reꞌ Dios xikꞌor reh chi narichalic chipam i yukꞌul wili reꞌ cꞌachalco̱j wi̱ꞌ yuꞌna i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 5 To̱b ta woꞌ reꞌ Dios jeꞌ reꞌ xikꞌor reh maꞌ Awraham, xa ta nak xyeꞌeric junseht ok riyeꞌa̱b ruꞌum i Dios naxcꞌulic lok chi cꞌacharic ayuꞌ. Reꞌ cok ruꞌ reꞌ Dios xiyew rikꞌorbal reh chi jeꞌ wili: \p ‹Til niyew nikꞌorbal aweh chi reꞌ take awa̱ꞌ awiꞌsil naquehcham i yeꞌa̱b wili. Jeꞌ reꞌ naricꞌuluric reh chi naquilokꞌem niwach ayuꞌ, nqui cho reh. \p «Yuꞌna chacoj tak rehtal i wili: To̱b ta woꞌ reꞌ maꞌ Awraham jaꞌxta nak cho rihaꞌlacꞌu̱n chipam take cho kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Dios til woꞌ xikꞌor cho reh chi jeꞌ reꞌ naribanam ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil. \v 6 Jeꞌ woꞌ, reꞌ Dios xikꞌor woꞌ reh chi jeꞌ wili: \p ‹Chiwach junikꞌob (400) ha̱b reꞌ take awa̱ꞌ awiꞌsil nacojic cꞌacharok cho chipam jenaj toco̱m chic tinamit. Ar naquicojoric pan cow laj camanic chi maꞌxta quitojbal eh maꞌxta woꞌ riqueteljic quiwach. \v 7 Nok iqꞌuinak chic lok rikꞌijil quiwihꞌic chipam i tinamit reꞌ naquicojoric wi̱ꞌ chi cow laj camanic, reꞌ hin Dios naniyeb tiꞌcꞌaxic china̱ i tinamit reꞌreꞌ. Cu chiri̱j aj reꞌ naquelic woꞌ chic cho take awa̱ꞌ awiꞌsil chipam i tinamit reꞌreꞌ eh ayuꞌ chic chipam i yukꞌul wili naqui̱nquilokꞌem, nqui xikꞌor cho reh. \p \v 8 «Nok reꞌ Dios xiyew rikꞌorbal reh maꞌ Awraham, xipahkaj woꞌ reh chi narikꞌatam lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal. Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Awraham chꞌi̱l take ra̱ꞌ riꞌsil eh chꞌi̱l woꞌ take cacꞌu̱n ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ, jeꞌ reꞌ nacaꞌnam chi rehtalil chi xicꞌuꞌlej ri̱b quikꞌorbal chꞌi̱l i Dios chi naquilokꞌem wach chꞌi̱l take ra̱ꞌ riꞌsil cho ruꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ maꞌ Awraham naxasjic i racꞌu̱n reꞌ Isahac ribihnal, xikꞌat woꞌ lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal i racꞌu̱n pa riwahxak kꞌi̱j rasjic. Reꞌ chic Isahac jeꞌ woꞌ reꞌ xiban ru̱cꞌ racꞌu̱n, reꞌ Jacow ribihnal. Reꞌ Jacow jeꞌ woꞌ reꞌ xiban cu̱cꞌ take cablaj chi racꞌu̱n reꞌ xtzꞌuhcric cho wi̱ꞌ take cablaj chꞌuk chi ra̱ꞌ riꞌsil. \p \v 9 «Chi quixilac take pe̱t lajeb racꞌu̱n i Jacow xoquic cho chꞌiꞌc pan ca̱mna chiri̱j i quicha̱kꞌ Chep. Ruꞌum aj reꞌ xquicꞌayej je quicha̱kꞌ queh take juꞌjun aj yaco̱l reꞌ xicꞌayanic woꞌ chic reh chi aj tzꞌeꞌ wa̱ch ar pan tinamit Eji̱pto. Reꞌ cok ruꞌ, reꞌ Dios maꞌ xicana̱ꞌ ta chi rutquel i Chep ar Eji̱pto, \v 10 xitoꞌbej laꞌ chipam take tiꞌcꞌaxic xiqꞌuic wi̱ꞌ. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xiban, xiyew laꞌ woꞌ rinoꞌjbal chi xirak rilokꞌil chiwach i kꞌatal kꞌoric aj Eji̱pto. Til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ nim rilokꞌil xwihꞌic chiwach chi xipahba̱ꞌ chi raj toꞌo̱l chi kꞌatoj kꞌoric china̱ ritinami̱t eh jeꞌ woꞌ chi aj ilol china̱ take paꞌ bih wilic reh. \v 11 Chi jeꞌ aj reꞌ ricamaj, pan jenaj kꞌi̱j xcꞌuluric cho chi reꞌ take tinamit pa riyukꞌul i Eji̱pto chꞌi̱l woꞌ take tinamit ayuꞌ Canahan reꞌ yukꞌul wilco̱j wi̱ꞌ yuꞌna, kꞌe̱ꞌ tiꞌ xquilow wach ruꞌum reh jenaj rinimal wiꞌjalel reꞌ xbanic chi reꞌ take kama̱m katiꞌt xa ta nak chic chi lokꞌ xquirak quiwaꞌ chipam i quiyukꞌul. \v 12 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Jacow naxehtꞌalij chi ar Eji̱pto wilic cho wiꞌc, xitakꞌa̱ꞌ je take lajeb chi racꞌu̱n chi rilokꞌoric quiwaꞌ ar. \p «Reꞌ take reꞌ naxiponic chipam i tinamit reꞌreꞌ maꞌ xquinaꞌbej ta wach i quicha̱kꞌ Chep naxquilow wach pan pe̱t, \v 13 cu reꞌ laꞌ chic pa ricaꞌpech nok reꞌ Chep xikꞌor ri̱b queh take ras, cu reꞌ chic ar xquirak chiri̱j chi reꞌ poꞌ nchel quicha̱kꞌ wilic ar chi raj toꞌo̱l i kꞌatal kꞌoric. Jeꞌ woꞌ, xiyew woꞌ chi ehtꞌaljic reh kꞌatal kꞌoric hab wach i raja̱w, hab wach take ras jeꞌ woꞌ hab wach i richa̱kꞌ. \v 14 Naxehtꞌalij reꞌreꞌ i kꞌatal kꞌoric, xiyew kꞌab reh Chep chi xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric raja̱w reꞌ Jacow chꞌi̱l take ru̱cꞌ take cho. Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ kꞌuruꞌ chi reꞌ take hoꞌlajuj ricajwinak (75) chi cꞌacharel xquimol je qui̱b reꞌreꞌ \v 15 xiꞌo̱j cꞌacharok ar Eji̱pto. \p «Chipam i tinamit reꞌreꞌ xcꞌuluric chi reꞌ kaj najtir kꞌi̱j maꞌ Jacow chꞌi̱l take racꞌu̱n, xponic rikꞌijil chi xiquimic je chi quijuꞌjunal. \v 16 Xa reꞌ laꞌ maꞌ Jacow chꞌi̱l i Chep reꞌ racꞌu̱n, maꞌ reꞌ ta woꞌ ar ximukꞌunjic. Reꞌ maꞌ Jacow xcꞌamaric je chi xo̱j mukꞌunjok ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ lokꞌo̱j ruꞌum i rima̱m reꞌ maꞌ Awraham eh reꞌ Chep xcꞌamaric je chi xo̱j mukꞌunjok chipam i junseht yeꞌa̱b ar Siquem reꞌ lokꞌo̱j cho ruꞌum i maꞌ Jacow cu̱cꞌ take racꞌu̱n i jenaj winak Hamor ribihnal. \p \v 17 «Chiri̱j wili nok camnak chic maꞌ Jacow chꞌi̱l take chiꞌnchel racꞌu̱n, pꞌuht aj roquic cho rikꞌijil chi nariponic wach i xikꞌor cho i Dios reh maꞌ Awraham chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ hin til niyew nikꞌorbal aweh chi reꞌ take awa̱ꞌ awiꞌsil naquehcham quiyukꞌul take aj Canahan, nqui xikꞌor cho reh. \p «Jeꞌ reꞌ nok xcꞌuluric chi reꞌ take cho kama̱m katiꞌt nok cꞌahchiꞌ quimoljic ar Eji̱pto, xa xquitic woꞌ qui̱b chi maꞌxta bih npitbic queh. \v 18 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ cꞌacharic xcaꞌn cu rehtal xoquic cho jenaj kꞌatal kꞌoric aj Eji̱pto reꞌ maꞌ xehtꞌalij ta ribiral chiri̱j ricꞌacharic i Chep. \v 19 Reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ xoquic chi quijotꞌoric take kaj najtir kꞌi̱j ru̱cꞌ riyeꞌeric cow laj camanic chi quina̱ reh chi maꞌxta chic quitiquim qui̱b. Maꞌ xa ta reꞌreꞌ xquicꞌul pan kꞌab, kꞌe̱ꞌ laꞌ woꞌ tiꞌquilal xquilow wach maj naxkꞌormojic queh chi maꞌxta chic quicꞌaꞌchsam take cucꞌ cacꞌu̱n, tokꞌlic npon quicana̱ꞌ cho quihaꞌlacꞌu̱n pan jenoꞌ yeꞌa̱b reh chi ar naquiquimic chi cutquel. \p \v 20 «Jeꞌ aj reꞌ chipam cho ricꞌaxquilal take kꞌi̱j reꞌreꞌ xasjic jenaj tꞌuch acꞌun kꞌe̱ꞌ cꞌaxbal wach chiwach i Dios, Moyses ribihnal. Reꞌreꞌ nok qꞌuihsimaj chic xib poh ruꞌum ritu̱t raja̱w ar pan pa̱t, \v 21 xponic woꞌ cahnok cho pan jenaj yeꞌa̱b reꞌ nariquimic nak wi̱ꞌ chi rutquel xa reꞌ laꞌ tzꞌeht xponic rakmajok ruꞌum rixkꞌu̱n i kꞌatal kꞌoric aj Eji̱pto, reꞌ xcꞌambic je reh chi nariqꞌuihsam chi jeꞌ riwi̱ꞌ jenaj racꞌu̱n chiwach. \v 22 Reꞌ Moyses wili kꞌuruꞌ naxqꞌuihic chic soꞌ, xtijiljic ru̱cꞌ nicꞌ nimal quinoꞌjbal take aj Eji̱pto eh ruꞌum reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ yeꞌo̱j rilokꞌil ru̱cꞌ take kꞌoric rikꞌor jeꞌ woꞌ reꞌ ru̱cꞌ take camanic riban. \p \v 23 «Pan jenaj kꞌi̱j reꞌ Moyses nok wilic chic reh caꞌwinak (40) ha̱b, xcꞌulic pa ricꞌux rilmijic nicꞌ wach wilque̱b take ras richa̱kꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 24 Nok wilic chic ponok i Moyses chi rilmijic take rich tinamit, xilow chi jenaj aj Eji̱pto cꞌahchiꞌ rikꞌojom jenaj rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh ruꞌum reꞌ xoquic chi ricoꞌljic i ras richa̱kꞌ reꞌreꞌ, xa reꞌ laꞌ chic ruꞌ naxiban nak ti rijelow-bal reh, xa quimic xiban aj Eji̱pto pan kꞌab. \v 25 Naxilow chi jeꞌ reꞌ i Moyses, jeꞌ wili xikꞌor pa ricꞌux: \p ‹Ru̱cꞌ xniban wili, naquirakam chiri̱j take was nicha̱kꞌ chi ru̱cꞌ wo̱k nikꞌab i hin reꞌ Dios naresam take pan tiꞌcꞌaxic, nqui xikꞌor pa ricꞌux. \p «Reꞌ take ras richa̱kꞌ maꞌ xquirak ta chiri̱j chi jeꞌ reꞌ. \v 26 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj jeꞌ chic ikal jeꞌ wili xcꞌuluric: Reꞌ Moyses xo̱j rirak take quib kich katinami̱t chi kꞌabisinic ncaꞌn eh jeꞌ wili xikꞌor nak ti queh chi chꞌakbal quiwach pan sukquil cꞌuxlis: \p ‹Hat-tak was nicha̱kꞌ, xa atinamital awi̱b tak. Maꞌ riban ta chi cꞌahchiꞌ aseqꞌuem awi̱b tak, nqui queh. \p \v 27 «Naxichꞌak nak ti quiwach jeꞌ peꞌ chic wili xkꞌormojic reh ruꞌum i jenaj reꞌ cꞌahchiꞌ risecꞌbic reh richꞌi̱l chi maꞌ xa̱j ta ribiram kꞌoric chiwach i Moyses: \p ‹Hab ti wach pahbanic aweh i hat chi aj nahsil eh chi aj chꞌukul wach mahc chi kana̱ i hoj? \v 28 Maꞌ reꞌ ta na nchel nicansjic woꞌ chic nawa̱j jeꞌ ricab xaꞌn reh aj Eji̱pto e̱w? nqui xikꞌor reh. \p \v 29 «Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Moyses xoquic cho riyoꞌjic ruꞌum chi xirak chiri̱j chi maꞌ xpohyic ta na̱ ribano̱j. Ruꞌum reꞌ, xirupej je elic chipam i tinamit Eji̱pto eh xo̱j cꞌacharok pa riyukꞌul i Maryan chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ritinami̱t. Ar aj ruꞌ xirak rehqꞌue̱n eh xiꞌasjic quib quihaꞌlacꞌu̱n. \p \v 30 «Nok caꞌwinak chic ha̱b riwihꞌic chi cꞌacharic ar Maryan, pan jenaj kꞌi̱j nok reꞌ Moyses wilic ar chipam jenaj yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel ar pa ricꞌulaꞌt i yeꞌa̱b Yu̱kꞌ Sinayih ribihnal, reꞌ Dios xicꞌuhtaj ri̱b reh chi jeꞌ ricab riwi̱ꞌ jenoꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch wilque̱b ar pan taxa̱j. Reꞌreꞌ xicꞌuhtaj ri̱b reh pan yejal jenaj cak qꞌui̱x koplic rikꞌakꞌil. \v 31 Naxilow i Moyses i cak qꞌui̱x che̱ꞌ reꞌ xkop rikꞌakꞌil, kꞌe̱ꞌ naxsahchic ricꞌux ruꞌum. Chi jeꞌ reꞌ nok cꞌahchiꞌ rijilim cok ri̱b ru̱cꞌ, xibiraj chi xkꞌoric cho i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios chi jeꞌ wili: \p \v 32 ‹Reꞌ hin, hin i Dios reꞌ ricꞌuꞌlem cho ri̱b kakꞌorbal chꞌi̱l i maꞌ Awraham, chꞌi̱l i maꞌ Isahac chꞌi̱l woꞌ i maꞌ Jacow, nqui xibiraj. \p «Ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Moyses xoquic cho ribarbatic maꞌ xa̱j ta chic ritzꞌehtam je kꞌa̱kꞌ ruꞌum riyoꞌjic. \v 33 Ar ajic xkꞌoꞌrjic woꞌ chic cho ruꞌum i Lokꞌ laj Ajabe̱s Dios chi jeꞌ wili: \p ‹Moyses, reꞌ yeꞌa̱b paꞌalca̱t wi̱ꞌ ayuꞌ, reꞌreꞌ jenaj yeꞌa̱b lo̱kꞌ reh lokꞌonbal wi̱n. Chawesaj lok aper-xijab kꞌuruꞌ rehtalil chi cꞌahchiꞌ ayeb nilokꞌil, nqui xikꞌor cho reh. \p \v 34 «Chiri̱j reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor i Dios reh Moyses: \p ‹Ruꞌum chi xwilow take cho ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi kꞌe̱ꞌ tiꞌquil cꞌahchiꞌ quilom wach cuꞌum take aj Eji̱pto eh jeꞌ woꞌ ruꞌum chi xnibiraj jok chi kꞌe̱ꞌ qꞌueric cho quichi̱ꞌ wu̱cꞌ reh chi nanitoꞌbem take chipam i tiꞌ wilque̱b wi̱ꞌ, reꞌ hin xincꞌulic lok chi quitobjic. Ruꞌum aj reꞌ chajil cho awi̱b maj reꞌ hat naca̱t nitakꞌa̱b je ar Eji̱pto chi aj esenel queh nitinami̱t pan tiꞌcꞌaxic, nqui reh. \p \v 35 «To̱b ta chi quixilac take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilic take maꞌ xca̱j ta quibiram kꞌoric chiwach i Moyses jeꞌ ricab xcaꞌn take qui̱b xikꞌoric reh chi hab wach xpahbanic reh chi aj nahsil eh chi aj chꞌukul wach mahc chi quina̱, ru̱cꞌ xikꞌor i Dios reꞌreꞌ ncꞌutunic chi reꞌ Moyses reꞌ aj reꞌ i pahbamaj ruꞌum Dios chi nahsil aj esem queh rich ritinami̱t pan tiꞌcꞌaxic nok ar chipam jenaj cak qꞌui̱x koplic cho rikꞌakꞌil xicꞌuhtaj ri̱b reh chi jeꞌ riwi̱ꞌ jenoꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch. \v 36 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Moyses xesenic cho queh take kich katinami̱t ar Eji̱pto najtir kꞌi̱j. Jeꞌ woꞌ chi cꞌuhtbal reh chi takꞌamaj je ruꞌum i Dios, reꞌreꞌ yohbal wach take lokꞌ laj nawa̱l xiban jeꞌ ricab xiban ru̱cꞌ i maꞌ laj haꞌ “Cak Haꞌ” ribihnal on jeꞌ ricab take xiban chiwach caꞌwinak ha̱b reꞌ xbehic wi̱ꞌ pan yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel chꞌi̱l take qꞌuihal rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 37 Reꞌ Moyses reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ wili xikꞌor cho queh kama̱m katiꞌt: \p ‹Reꞌ kaDios reꞌ kojbirinic chiwach chi ajabe̱s chi kana̱ nariyeb chi asjic chi quixilac take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel i jenaj cꞌacharel reꞌ naribanam chi aj kꞌorol reh ricꞌuhbal jeꞌ ricab cꞌahchiꞌ nibanam i hin yuꞌna. Chanimej tak kꞌuruꞌ chaj bih narikꞌorom aweh tak aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui cho queh. \p «To̱b ta woꞌ nak xkꞌormojic cho queh ruꞌum i Moyses chi reꞌreꞌ jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, \v 38 reꞌ take kama̱m katiꞌt xa maꞌxta woꞌ nquibiraj kꞌoric chiwach. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ Moyses xwihꞌic cho cu̱cꞌ take kama̱m katiꞌt naxquimol cho qui̱b chiwach i rikꞌijil cho quiwihꞌic chipam i yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel eh reꞌ woꞌ reꞌ xkꞌoric cho i maꞌ sahchel ta laj riKꞌorbal i Dios reꞌ xicꞌul cho chi keh i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ar china̱ yeꞌa̱b “Yu̱kꞌ Sinayih” ribihnal naxkꞌoꞌrjic ruꞌum i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic ar pan taxa̱j. \p \v 39 «Jeꞌ reꞌ ajic to̱b ta reꞌ Moyses jenaj woꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios, reꞌ take kama̱m katiꞌt maꞌ xca̱j ta quinimem rikꞌorbal, xquikꞌeb laꞌ lok chiri̱j quicꞌux chaj bih take xikꞌor chꞌi̱l chaj bih take xiban. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn maj pan quicapew-bal ruꞌ xiban chi xa jeꞌ na waꞌric xisoljic woꞌ chic je ar Eji̱pto chi rilokꞌonjic woꞌ chic wach take tiyo̱x, \v 40 jeꞌ ricab xca̱j ribanaric nok jeꞌ wili xquikꞌor reh maꞌ A̱ron: \p ‹Maꞌ A̱ron, reꞌ rikꞌebil laj Moyses reꞌ cꞌamol kabe̱h xesenic cho keh ar Eji̱pto maꞌ kehtꞌalim ta chaj bih xicꞌul cho ar china̱ i yu̱kꞌ xo̱j johtok wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ koj-atoꞌbej chi ritikꞌinjic take katiyo̱x reh chi reꞌ chic take reꞌ equicꞌambic je kabe̱h chi soljic ar Eji̱pto chi tehlemaj je kuꞌum, nqui take reh. \p \v 41 «Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ ru̱cꞌ i toꞌbonic xiban maꞌ A̱ron, xtikꞌinjic jenaj quitiyo̱x jeꞌ ncaꞌyic racꞌu̱n wacax xcaꞌn reh. Chiwach aj chic i tiyo̱x reꞌreꞌ xquitok qui̱b chi riyeꞌeric quisi̱ chiwach naxiꞌoquic chi rinimjic wach ruꞌum risukquil quicꞌux chi xtihkic. \v 42 Reꞌ cok ruꞌ ruꞌum reh lokꞌonic tiyo̱x xcaꞌn, reꞌ Dios xicana̱ꞌ take eh maꞌ ximin ta chic ri̱b cu̱cꞌ nok wilque̱b chic chipam yeꞌa̱b wili. Ruꞌum reh noꞌjbal reꞌreꞌ xcꞌuluric woꞌ chi reꞌ take aj najtir cho ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xikꞌeb take chipam i noꞌjbal chi riyeꞌeric rilokꞌil i kꞌi̱j chꞌi̱l i poh chꞌi̱l woꞌ take chꞌimi̱l wilque̱b pan taxa̱j. Ruꞌum aj reh noꞌjbal reꞌreꞌ, xikꞌahsaj woꞌ take pan quikꞌab caj ixowonel chi naquicꞌamjic je chi naht, jeꞌ ricab woꞌ rikꞌorom cho i Dios chi jeꞌ wili reꞌ xitzꞌihmbaj cho jenaj queh aj kꞌorol riCꞌuhbal najtir kꞌi̱j: \q1 “Reꞌ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naxatbehic tak cho caꞌwinak ha̱b chipam yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel, \q1 maꞌ reꞌ ta hin xinalokꞌej tak naxacansaj tak cho achico̱p chi asi̱ tak. \q1 \v 43 Jeꞌ aj woꞌ reꞌ yuꞌna chi cꞌacharic chic naꞌn tak chipam i yeꞌa̱b wili, \q1 maꞌ reꞌ ta hin quinalokꞌej tak, reꞌ laꞌ chic take xacoj tak chi atiyo̱x nayew tak quilokꞌil jeꞌ ricab nanatehlaj tak rijalwachil richꞌimilal atiyo̱x tak “Renpan” ribihnal, \q1 on nanatehlaj tak i ripatil atiyo̱x tak “Moloc” ribihnal. \q1 Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ naꞌn tak, reꞌ hin Dios naca̱t wesam tak je chipam yeꞌa̱b wili \q1 eh cu maꞌ wili chic ponok chiri̱j quiyukꞌul aj Wawilo̱nya \q1 na̱wojic awicꞌram awi̱b tak, nqui rikꞌor Hu̱j reꞌreꞌ, nqui Te̱wan. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor i Te̱wan chi ricoꞌljic ri̱b chiri̱j i kꞌoric nquitzꞌak chiri̱j ru̱cꞌ Cꞌuhbal yeꞌo̱j reh Moyses. \p \v 44 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili ricoꞌljic ri̱b xiban i Te̱wan chiwach i tzꞌakoj wach cꞌuta̱j ncaꞌn chiri̱j ruꞌ, chiri̱j i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios: \p «Jeꞌ ricab riwi̱ꞌ i pa̱t xcꞌuhtjic reh Moyses china̱ i yu̱kꞌ Sinayih, jeꞌ woꞌ reꞌ riwi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ lokꞌonbal wi̱ꞌ wach i Dios xitikꞌa̱ꞌ i Moyses naxkꞌormojic reh ruꞌum i Dios chi naritikꞌa̱b. Reꞌ lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ xtikꞌinjic ar chipam chik yu̱kꞌ ru̱cꞌ pi̱m laj tzꞌih xwihꞌic cho chi quiwach take kama̱m katiꞌt chi jenaj yeꞌa̱b reꞌ ncꞌutunic wi̱ꞌ chi reꞌ Dios wilic cu̱cꞌ. \v 45 Chi kꞌe̱ꞌ woꞌ rilokꞌil i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ chi quiwach take ca̱ꞌ quiꞌsil cho kama̱m katiꞌt naxquicꞌul cho, reꞌ lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ xcꞌamaric cho cuꞌum chipam i yeꞌa̱b wili reꞌ xicꞌulic cꞌacharok wi̱ꞌ nok reꞌ Dios xitꞌerej lok take patanel aj ayuꞌ nak take eh ximakꞌ i quiyeꞌa̱b ru̱cꞌ ricowil ro̱k kꞌab i Joswe reꞌ cꞌamol quibe̱h take ca̱ꞌ quiꞌsil cho kama̱m katiꞌt. \p «Chiri̱j ricꞌamaric cho ayuꞌ, reꞌ lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ maꞌ xcahnic ta xa pan jenaj riyeꞌa̱b xa jaljal laꞌ nak cho riyeꞌa̱b cuꞌum take katinami̱t eh jeꞌ reꞌ xcaꞌn cho cu rehtal xoquic cho chi kꞌatal kꞌoric i maꞌ Tawiy. \v 46 Reꞌ maꞌ Tawiy reꞌreꞌ naxiyew pan acꞌal take raj ixowonel ru̱cꞌ ritobjic xbanaric ruꞌum i Dios, xipahkaj johtok reh chi nariyeꞌeric cho kꞌab reh chi naritikꞌa̱b jenaj lokꞌ laj pa̱t reꞌ encamanic chi jenaj yeꞌa̱b reꞌ encꞌutunic wi̱ꞌ chi reꞌ Dios xa wilic woꞌ chi kaxilac i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Jacow. \v 47 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ pahkanic xiban i maꞌ Tawiy chi naritikꞌa̱b i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ, maꞌ xyeꞌeric ta woꞌ kꞌab reh ruꞌum i Dios chi reꞌreꞌ naritikꞌinic reh, reꞌ laꞌ chic i Salomon reꞌ racꞌu̱n i maꞌ Tawiy xtikꞌinic reh jenaj Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ narilokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. \v 48 Jeꞌ aj reꞌ xiban i Salomon chi rehtꞌalim woꞌ nak chi reꞌ Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rilokꞌil maꞌ npatanic ta chipam jenoꞌ pa̱t tikꞌimaj xa ruꞌum winak, jeꞌ ricab woꞌ rikꞌorom cho ru̱cꞌ chi̱ꞌ jenaj raj kꞌorol Cꞌuhbal chi jeꞌ wili: \q1 \v 49 “Reꞌ jenoꞌ kꞌatal kꞌoric wi kꞌe̱ꞌ nimal wach rajawric, ra̱j rikꞌorom chi kꞌe̱ꞌ woꞌ chic nimal wach i ripa̱t ntikꞌinjic, majeꞌ? \q1 Jeꞌ woꞌ reꞌ wu̱cꞌ i hin, xa reꞌ laꞌ wi jeꞌ ta nak reꞌ nbanaric wu̱cꞌ i hin, nicꞌ aj woꞌ nak chic nahtil na̱ i pa̱t naritikꞌinjic wi̱n? \q1 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hin kꞌe̱ꞌ rinimal wach wajawric wilic chi kꞌatal kꞌoric, \q1 reꞌreꞌ ncꞌutunic chi jeꞌ reꞌ ayuꞌ pan taxa̱j jeꞌ woꞌ chi ar wach acꞌal \q1 \v 50 maj chiꞌnchel nicꞌ nimal wilic ayuꞌ pan taxa̱j chꞌi̱l woꞌ i wach acꞌal nitikꞌinic i hin, nqui rikꞌorom cho i Dios, nqui Te̱wan. \p \v 51 Chiri̱j aj chic reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor i Te̱wan queh: \p «Was tak nicha̱kꞌ, reꞌ hat-tak jeꞌ woꞌ acab tak take cho kama̱m katiꞌt chi rikꞌehtjic awi̱b tak chiwach rikꞌorbal i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios maj reꞌ take reꞌ, chi jeꞌ na nchel maꞌ jaꞌ kꞌatoj ta lok ritzꞌuhmal na̱ quicꞌachanbal rehtalil chi naquilokꞌem wach i Dios, jeꞌ reꞌ xcaꞌn cho naxquicowsaj quicꞌux eh maꞌ xquikꞌochsaj ta qui̱b chiwach i Dios. Jeꞌ woꞌ chic, xquicꞌsaj woꞌ lok rij quixiquin chaj bih xquikꞌor cho take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 52 Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn, maꞌ hab ta chic wach queh take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xquicol na̱ chi maꞌ ta nak xcaꞌn tiꞌcꞌaxic reh, xquicansaj laꞌ take je jarub queh xikꞌoric cho ribiral najtir kꞌi̱j chi naricꞌulic lok i lokꞌ laj Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ hat-tak jeꞌ woꞌ acab tak take cho kama̱m katiꞌt jeꞌ ru̱cꞌ xquicansaj take cho aj kꞌorol cꞌuhbal reꞌreꞌ maj chipam take kꞌi̱j wili reꞌ hat-tak xacansaj tak i lokꞌ laj Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ xaꞌn tak naxakꞌahsaj tak pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma eh xapahkaj tak ricansjic reh Po̱nsyo Pila̱to. \v 53 Maꞌ xa reꞌ ta woꞌ reꞌ xaꞌn tak, jeꞌ laꞌ woꞌ take kꞌilo̱j cꞌulu̱j cho chaweh tak ruꞌum Moyses china̱ i yu̱kꞌ Sinayih naxkꞌoꞌrjic cuꞌum take raj tzꞌeꞌ wa̱ch xichalic pan taxa̱j, maꞌ cꞌahchiꞌ ta acꞌamam tak na̱, nqui xikꞌor Te̱wan. \p \v 54 Naxquibiraj haj wilic xkꞌormojic queh, reꞌ take nahsil quimolom qui̱b ar xquicꞌuhtaj lok ru̱cꞌ quilbal chi xa nwukꞌic chic cho quicꞌa̱ pan ca̱mna, \v 55 xa reꞌ laꞌ Te̱wan chi behsemaj ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios tzꞌehtenic johtok pan taxa̱j ruꞌum chi cꞌahchiꞌ rilom johtok wach risakomal rilokꞌil i Dios, jeꞌ woꞌ chi cꞌahchiꞌ rilom johtok wach i Jesus chi paꞌlic pa risecꞌa̱j i Dios \v 56 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chabiraj tak i wili: Reꞌ hin nwilow johtok chi tehlic cok pa̱m i taxa̱j eh ar nwilow johtok wach i Jesus reꞌ Acꞌunbe̱s reꞌ wilic rajawric chi quina̱ cꞌacharel chi ar paꞌlic pan risecꞌa̱j i Dios, nqui xikꞌor queh. \p \v 57 Reꞌ take nahsil reꞌreꞌ ruꞌum chi maꞌ nca̱j ta chic quibiram chaj bih rikꞌor i Te̱wan, pꞌuht quitzꞌapam quixiquin eh chi xa chiꞌkꞌor chic ncaꞌn, xa junojic chic take china̱ Te̱wan chi ricansjic chiri̱j lok i tinamit. \v 58 Ar ajic nok wilque̱b chic chiri̱j lok i tinamit, reꞌ take winak cojo̱j take chi ritzꞌakaric wach rimahc i Te̱wan, xipahbabjic cuꞌum nahsil reh chi naquicansam i Te̱wan eh chi jeꞌ reꞌ xquesaj lok i quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ, reh chi suk cutuj abaj encaꞌn chi ricansjic i Te̱wan. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ naxquituba̱ꞌ take suꞌt reꞌreꞌ chiwach i jenaj qꞌuijol Sa̱wlo ribihnal reꞌ narichaꞌjanic reh, pꞌuht quicansam i Te̱wan chi abaj. \v 59 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam, reꞌ Te̱wan jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom johtok reh Jesus pa riti̱j: \p «Hat Jesus, hat Lokꞌ laj Ajabe̱s china̱ chiꞌnchel, cꞌulu̱j ta nak cho wuxlabal awu̱cꞌ, nqui johtok reh. \p \v 60 Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ, reꞌ Te̱wan chi xuclic jok wach acꞌal, cow xikꞌor johtok pa riti̱j chi jeꞌ wili: \p «K-Aja̱w Jesus, chacuy cho quimahc take winak wili ru̱cꞌ i cꞌahchiꞌ caꞌnam wi̱n, nqui xikꞌor johtok. \p Nok rikꞌorom aj chic reꞌreꞌ, xquimic i Te̱wan. \c 8 \nb \v 1 Reꞌ Sa̱wlo reꞌreꞌ xa suk chic rilmijic riban je nok cꞌahchiꞌ ricansjic i Te̱wan. \s1 Reꞌ take aj niminel xquipuhcaj // qui̱b ruꞌum tiꞌcꞌaxic \p Xa chiwach aj woꞌ cho kꞌi̱j reꞌreꞌ naxquimic i Te̱wan, xpꞌuhtic cho tiꞌcꞌaxic chiqui̱j take moloj wach aj niminel wilque̱b ar Jerusalen. Ruꞌum aj reꞌ chiꞌnchel take aj niminel cꞌul pꞌuht quipuhcam qui̱b pan tak toco̱m chic tinamit wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya jeꞌ woꞌ pa riyukꞌul Sama̱rya. Xa chic ti reꞌ take cablaj chi nahsil cꞌamol be̱h maꞌ xquicꞌuyuꞌsaj ta qui̱b chi elic je ar Jerusalen. \v 2 Jeꞌ reꞌ ajic xa chiwach woꞌ cho kꞌi̱j reꞌreꞌ naxmukꞌunjic je Te̱wan cuꞌum juꞌjun winak jeꞌ ru̱cꞌ nquiyohlej wach i Dios eh xokꞌjic woꞌ wach riquimic, \v 3 reꞌ Sa̱wlo pꞌuht ribanam tiꞌcꞌaxic queh take aj niminel chi winak chi ixok reꞌ take xicahnic ar Jerusalen. Nanoquic pan tak pa̱t, nponic rijuquej take cho xa hab wach rirak take ar reh chi naquicꞌamaric je pan che̱ꞌ. Jeꞌ aj reꞌ riban i Sa̱wlo reh chi maꞌxta nak chic rikꞌororic i cꞌuhbal chiri̱j i Jesus, \v 4 xa reꞌ laꞌ cꞌuhbal reꞌreꞌ xa haj yeꞌa̱b xquipuhcaj wi̱ꞌ qui̱b take aj niminel xiꞌelic je Jerusalen maꞌ xmahyic ta rikꞌormojic cuꞌum. \v 5 Jeꞌ ricab i maꞌ Peh, naxponic ar pan tinamit Sama̱rya maꞌ ximay ta kꞌoro̱j cꞌuhbal. \p Ar ajic pan tinamit Sama̱rya nok reꞌ maꞌ Peh xikꞌor chi reꞌ Jesus xpahbabjic chi Kꞌatal Kꞌoric, \v 6 qꞌuih take tinamit xquicoj quixiquin chi ribirmijic i cꞌuhbal riban maꞌ i Peh. Jeꞌ woꞌ xquilow take lokꞌ laj nawa̱l xiban rehtalil chi til coric i cꞌuhbalanic riban \v 7 maj jeꞌ woꞌ reꞌ xiban i maꞌ Peh eh ruꞌum reꞌ yohbal wach take maꞌ tob laj uxlabal xiꞌesmejic lok cu̱cꞌ take tinamit chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ eh yohbal woꞌ wach take si̱c chꞌi̱l me̱c co̱k xicowsjic. \v 8 Jeꞌ aj reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal sukquil cꞌuxlis xwihꞌic cu̱cꞌ take cꞌacharel ar pan tinamit Sama̱rya \v 9 reꞌ wilic woꞌ wi̱ꞌ jenaj winak Simon ribihnal reꞌ najtir chic ripꞌutum cho ribanaric take maꞌ coric ta wach nawa̱l. Reꞌ winak reꞌreꞌ xa riban chic ri̱b chi jeꞌ jenaj ajabe̱s nim wach riwaꞌric ruꞌum take maꞌ coric ta wach nawa̱l riban eh chi jeꞌ reꞌ qꞌuih take cꞌacharel chipam i tinamit reꞌreꞌ xijotꞌ take \v 10 cu rehtal chi cunchelal take tinamit reꞌreꞌ chi nimak chi cucꞌtak quiwach jeꞌ wili nquikꞌor chiri̱j nanquicoj quixiquin chi ribirmijic: \p «Reꞌ cok i winak wili reꞌ i dios reꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rajawric, nqui take. \p Jeꞌ reꞌ nquikꞌor chiri̱j \v 11 maj kꞌe̱ꞌ nsahchic quicꞌux ruꞌum take maꞌ coric ta wach nawa̱l riban. \p Jeꞌ reꞌ nok reꞌ Simon reꞌreꞌ to̱b ta woꞌ najtir chic ripꞌutum cho quijotꞌoric take aj Sama̱rya, \v 12 naxilow chi wilic take winak chꞌi̱l take ixok xquikahsaj quiha̱ꞌ naxquinimej i kꞌoric rikꞌor i maꞌ Peh chiri̱j i maꞌ birimaj ta laj kꞌoric chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric eh jeꞌ woꞌ chiri̱j i rajawric wilic i Dios chi Kꞌatal Kꞌoric, \v 13 reꞌreꞌ xinimej woꞌ i cꞌuhbal kꞌoro̱j reꞌreꞌ eh xikahsaj woꞌ riha̱ꞌ. Chiri̱j reꞌreꞌ xoquic chi ritahkaljic i maꞌ Peh chi kꞌe̱ꞌ xcahtzic wach chi riliric take lokꞌ laj nawa̱l riban i maꞌ Peh rehtalil chi til coric i cꞌuhbalanic riban. \p \v 14 Chi jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric ar Sama̱rya, xponic i kꞌoric cu̱cꞌ take cablaj chi nahsil chi cꞌamol be̱h wilque̱b ar Jerusalen chi reꞌ take aj Sama̱rya xquicoj wach riCꞌuhbal i Dios eh ruꞌum reꞌreꞌ xquitakꞌa̱ꞌ je maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n chi nacojic ar. \v 15 Naxiponic ar reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n xcaꞌn quiti̱j chi ripahkaljic i Lokꞌ laj Uxlabal chi naroquic pan ca̱mna take nicꞌ paꞌ qꞌuihal xicojbic wach riCꞌuhbal i Dios. \v 16 Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn ruꞌum chi maꞌ hab ta wach queh ricꞌulum chic i Lokꞌ laj Uxlabal xa reꞌ laꞌ ti kahsanic haꞌ caꞌnam chi cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi reꞌ Jesus reꞌreꞌ Ajabe̱s chi quina̱. \v 17 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n nok cꞌahchiꞌque̱b chi ti̱j, xquicoj quikꞌab chi quina̱ take aj niminel reꞌreꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xchalic i Lokꞌ laj Uxlabal chi naroquic pan ca̱mna. \v 18 Naxilow i Simon chi reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l i Wa̱n, chi xa ru̱cꞌ ricojoric quikꞌab chi quina̱ take aj niminel noquic i Lokꞌ laj Uxlabal pan ca̱mna, xixutej tumi̱n queh \v 19 naxikꞌor queh chi jeꞌ wili: \p «Chacuy tak ajabe̱s, chayew woꞌ tak wi̱n awajawric nacoj tak reh chi reꞌ hin nanicoj woꞌ nikꞌab china̱ jenoꞌ cꞌacharel ewoꞌ ricꞌul i Lokꞌ laj Uxlabal. Chayew woꞌ tak soꞌ wi̱n awajawric tak reꞌreꞌ eh reꞌ hin eniyew aweh tak i tumi̱n wili, nqui xikꞌor queh. \p \v 20 Chalic i maꞌ Luch naxibiraj chi jeꞌ reꞌ xikꞌor i Simon queh, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Hat ok sihtimaj chꞌi̱l atzꞌa̱k ruꞌum nok xacapaj chi ru̱cꞌ atzꞌa̱k na̱lokꞌom nak awajawric reh chi reꞌ hat enayew woꞌ chic i Lokꞌ laj Uxlabal ru̱cꞌ tumi̱n, to̱b ta nchel xa yeꞌo̱j cho ruꞌum i Dios chi jeꞌ ricab jenaj si̱. \v 21 Reꞌ hat Simon, ruꞌum chi maꞌ coric ta wach acapew-bal chiwach i Dios maꞌeta riban chi enawehchaj i ajawric yeꞌo̱j keh hoj. \v 22 Haj cok wilic nipahkaj reh Dios chi eriyew aweh: Reꞌ chi ericuy amahc reꞌ npokꞌ cho pan awa̱mna wi laꞌ reꞌ hat enatok awi̱b chiwach chi ripahkaljic cuybal reh amahc reꞌreꞌ. Chacana̱ꞌ kꞌuruꞌ ayiꞌbel laj capew-bal reꞌreꞌ, \v 23 maj reꞌ hin nwilow chi ruꞌum ayiꞌbel laj capew-bal reꞌreꞌ, maꞌ naꞌn ta canar ricanabjic awaranic reꞌ til kꞌe̱ꞌ chꞌiclic acꞌux chiri̱j. Ruꞌum aj reh reꞌ, reꞌ hat xa jeꞌ na acab jenoꞌ tzꞌahpel pan che̱ꞌ maꞌ riban ta canar elic ruꞌum chi maꞌ jaꞌ nesmejic ta je reꞌ tzꞌaplic wi̱ꞌ, nqui maꞌ Luch. \p \v 24 Chalic Simon jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Chacuy tak ha̱w, tipahkanok tak chiwi̱j pan ti̱j chiwach i kAja̱w Dios reh chi maꞌ eta quinsihtjic jeꞌ ricab xakꞌor tak chi narichalic chi nina̱, nqui queh. \s1 Reꞌ maꞌ Peh xikꞌor i cꞌuhbal // reh jenaj aj Etiyopi̱ya \p \v 25 Chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ nok reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l woꞌ i Wa̱n xo̱j quikꞌoꞌrej i maꞌ Peh, xa xquitik woꞌ juꞌ rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios chiri̱j i Jesus chipam take rehreh wach tinamit quicꞌacharic wi̱ꞌ take aj Sama̱rya. Chiri̱j chic ruꞌ nok quicohlam chic cho rikꞌormojic reꞌreꞌ, xisoljic woꞌ chic je ar Jerusalen. \v 26 Nok soljonak chic je maꞌ Peh ar Jerusalen, pan jenaj queh take kꞌi̱j reꞌreꞌ jenaj peꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic ar pan taxa̱j jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Peh: \p «Maꞌ Peh, chatikꞌlom awi̱b. Hiy chipam najtir be̱h nkajic jok pa ritzꞌe̱t i Jerusalen reꞌ nponic cu pan tinamit Cꞌa̱sa ribihnal, nqui xikꞌor reh. \p \v 27 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i maꞌ Peh, xitikꞌlom woꞌ ti ri̱b eh xo̱j chipam i be̱h xkꞌormojic reh. Ar aj ruꞌ chipam i be̱h reꞌreꞌ, jenaj winak aj Etiyopi̱ya nim wach ricamaj xponic cho aj lokꞌem reh Dios ar Jerusalen chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Chi jeꞌ reꞌ yuꞌna soljic chic riban je pan tinamit Etiyopi̱ya reꞌ pahbamaj wi̱ꞌ chi raj toꞌo̱l ixok nkꞌatbic kꞌoric ar. Reꞌ aj Etiyopi̱ya wili, reꞌ wilic chi aj chaꞌjem reh chiꞌnchel i tumi̱n ribehsaj na̱ ixok aj kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ, \v 28 chi tzꞌuklic je pa ribehsbal kirimaj ruꞌum bo̱yex, cꞌahchiꞌ rilom wach i hu̱j tzꞌihmbimaj cho ruꞌum raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios reꞌ Isayi̱yas ribihnal. \v 29 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Peh: \p «Chatꞌoc awi̱b. Charak je winak behic riban chipam i behsbal reꞌreꞌ eh tibehok je chi riche̱l, nqui xikꞌor reh. \p \v 30 Reꞌ maꞌ Peh jeꞌ reꞌ xiban eh nok behic chic riban je chi riche̱l, xibiraj chi reꞌ poꞌ i hu̱j ritzꞌihmbam cho maꞌ Isayi̱yas reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios cꞌahchiꞌ rilom wach. Jeꞌ wili xikꞌor cok reh: \p «Ha̱w, reꞌ hu̱j cꞌahchiꞌ awilom wach, cꞌahchiꞌ na arakam chiri̱j hab wach aj chiri̱j nkꞌoric? nqui cok reh. \p \v 31 Chalic aj Etiyopi̱ya reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Peh: \p «Chacuy tijohten cho wu̱cꞌ pa nibehsbal eh titzꞌuhkok soꞌ wu̱cꞌ ruꞌum nok wi maꞌ hab wach ensakomonic wach wi̱n i cꞌahchiꞌ wilom chipam hu̱j wili, reꞌ hin maꞌ nicꞌ ta woꞌ wach nanirak chiri̱j chi jeꞌ reꞌ, nqui reh maꞌ Peh. \p \v 32 Jeꞌ reꞌ xikꞌor maj jeꞌ wili rikꞌor chiwach i Lokꞌ laj hu̱j reꞌ cꞌahchiꞌ rilom wach: \q1 “Jeꞌ ricab jenoꞌ tꞌuch me̱ꞌ maꞌ nchalic ta rijoskꞌil nancꞌamaric je pan cansbal, \q1 on nankꞌataric lok i rismal ri̱j cuꞌum take winak, maꞌ riqꞌuer ta woꞌ chi̱ꞌ, \q1 jeꞌ reꞌ naribanam ruꞌ, xa naribuya̱b woꞌ ti ri̱b \q1 \v 33 nabanarok i maꞌ coric ta laj chꞌukuj kꞌoric china̱ cuꞌum take naquichꞌukbic kꞌoric china̱. \q1 Chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ quibano̱j, chaj chic bih narikꞌormojic chiqui̱j take winak reꞌreꞌ, reꞌ naquicꞌacharic pa rikꞌijil ruꞌ? \q1 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ take reꞌ naquichꞌukum wach chi naresmejic ricꞌacharic china̱ acꞌal, nqui kꞌoric cꞌahchiꞌ rilom wach. \p \v 34 Chi reꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ rilom wach, reꞌ aj Etiyopi̱ya jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Peh: \p «Chacuy, chasakomej ti wach wi̱n i kꞌoric wili. Hab wach aj chiri̱j xkꞌoric cho i aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ maꞌ Isayi̱yas? Xa chiri̱j na ruꞌ xkꞌoric on chiri̱j chic jenoꞌ toco̱m? nqui reh. \p \v 35 Chalic maꞌ Peh pꞌuht woꞌ chic rikꞌoric je ru̱cꞌ aj Etiyopi̱ya eh xipꞌut woꞌ je risakomsjic wach reh ru̱cꞌ i kꞌoric cꞌahchiꞌ rilom wach chiri̱j i Jesus. \v 36 Chiri̱j chic ruꞌ nok behic ncaꞌn je, xiponic chipam jenaj yeꞌa̱b wilic wi̱ꞌ haꞌ. Ar aj ruꞌ reꞌ aj Etiyopi̱ya jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Peh: \p «Chawilow wuluꞌ wilic jenaj haꞌ. Chaj aj bih enkꞌetbic pa nibe̱h chi enak nakahsaj niha̱ꞌ rehtalil chi xnicoj chic wach i kꞌoric xakꞌor wi̱n chiri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ? nqui reh. \p \v 37 —Wi reꞌ hat nacoj wach ru̱cꞌ chiꞌnchel awa̱mna chaj bih take xnikꞌor aweh, maꞌxta bih enkꞌetbic pan abe̱h chi enikahsaj aha̱ꞌ, nqui maꞌ Peh. \p —Reꞌ hin nicoj wach chi reꞌ kAja̱w Jesus reꞌreꞌ i rAcꞌu̱n i Dios, nqui xikꞌor aj Etiyopi̱ya. \p \v 38 Nok rikꞌorom chic chi jeꞌ reꞌ, xikꞌor chi pahbabjok i ribehsbal. Chi jeꞌ reꞌ xikajic lok, xiꞌo̱j jok chi chi̱ꞌ i haꞌ eh xkahsjic riha̱ꞌ ruꞌum maꞌ Peh. \p \v 39 Chiri̱j i wili nok elenak chic cho chi chi̱ꞌ i haꞌ chꞌi̱l aj Etiyopi̱ya, reꞌ maꞌ Peh xi̱cꞌ molorok ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chiwach i aj Etiyopi̱ya cu rehtal xsahchic je pan nakꞌ wach. Ar ajic reꞌ aj Etiyopi̱ya xitik juꞌ ribe̱h chi xa suk chic pa ricꞌux \v 40 eh reꞌ chic i maꞌ Peh cu ar aj chic pan tinamit Aso̱to ribihnal xo̱j ricꞌraj ri̱b. Chipam i tinamit reꞌreꞌ chꞌi̱l woꞌ take tinamit xiqꞌuic ponok wi̱ꞌ cu rehtal xponic chipam i tinamit Sesare̱ya ribihnal, reꞌ maꞌ Peh xikꞌor i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i Jesus queh chiꞌnchel take cꞌacharel. \c 9 \s1 Reꞌ Sa̱wlo xkꞌoꞌrjic ruꞌum i // Jesus ar pa ribe̱h i Tama̱sco \r (Hch. 22.6-16; 26.12-18) \p \v 1 Chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Sa̱wlo xchalic ricꞌa̱ eh xiyoꞌslom take quiniminic reh kAja̱w Jesus ru̱cꞌ rikꞌororic queh chi naricansam take. Pan jenaj queh take kꞌi̱j reꞌreꞌ, xo̱j ru̱cꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios \v 2 eh xipahkaj reh chi naritzꞌihmbam take hu̱j reꞌ erikꞌor je wi̱ꞌ queh aj chaꞌjem tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses wilque̱b ponok pan tinamit Tama̱sco, chi reꞌreꞌ yeꞌo̱j je rajawric chi quichoporic take quicojbic wach i Jesus chi Aj Cꞌamol Be̱h je ru̱cꞌ i Dios. Reꞌ take hu̱j reꞌreꞌ xyeꞌbic woꞌ rajawric chi quicꞌamaric je pan che̱ꞌ ar Jerusalen i jarub paꞌ take rirak je maꞌ kꞌorel ta wi ixok on winak take. \v 3 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok kꞌahsamaj chic reh take hu̱j reꞌreꞌ, xichop je be̱h ar Tama̱sco. Nok qꞌuisi̱n aj chic maꞌ nponic pan tinamit Tama̱sco, cu reꞌ peꞌ chic reh jenaj sakom yohbal wach sakomil xelic cho cu ar pan taxa̱j eh xisutej ri̱j i Sa̱wlo. \v 4 Chiri̱j reꞌreꞌ nok kꞌehbenak chic wach acꞌal i Sa̱wlo, xibiraj chi wilic xkꞌoꞌronic cho reh chi jeꞌ wili: \p ‹Chabiraj i nanikꞌorom aweh wili i hat Sa̱wlo: Chacana̱ꞌ ribanaric i tiꞌcꞌaxic naꞌn wi̱n ru̱cꞌ ribanaric tiꞌcꞌaxic queh waj tahkanel, nqui kꞌoric xibiraj. \p \v 5 Reꞌ Sa̱wlo chi xa sahchanak chic ricꞌux jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s, hab wach i hat? nqui reh. \p Reꞌ nkꞌoꞌronic cho reh jeꞌ wili xikꞌor cho reh: \p «Reꞌ hin, hin i Jesus, nqui cho reh. \p Chiri̱j reꞌ xikꞌor woꞌ chic cho reh chi jeꞌ wili: \p «Sa̱wlo, jeꞌ ricab jenoꞌ bo̱yex chi xa ri̱b riyew chi tiꞌ nariyakꞌ je i kꞌas juꞌ chꞌihchꞌ jeꞌ woꞌ reꞌ ncꞌuluric awu̱cꞌ hat, xa awi̱b cꞌahchiꞌ ayeb chi tiꞌ ru̱cꞌ i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ abanam wi̱n, nqui reh. \p \v 6 Reꞌ Sa̱wlo, chi xa nbarbatic chic ruꞌum yoꞌjic jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s, chaj bih nawa̱j chi nanibanam chi rijelow-bal xniban take lok? nqui reh. \p Reꞌ Ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor cho reh: \p «Ar chipam i tinamit wuluꞌ narikꞌormojic aweh chaj bih na̱banam. Tucten johtok kꞌuruꞌ hiy cok chipam i tinamit reꞌreꞌ, nqui reh. \p \v 7 Naxiban kꞌoric reꞌreꞌ i Jesus chi quiwach take winak quiꞌihchꞌilinic reh i Sa̱wlo, xicahnic xa jeꞌ chic me̱m take winak reꞌreꞌ ruꞌum reh chi xiyoꞌjic eh to̱b ta xquibiraj i cꞌuta̱j xiban i Sa̱wlo chꞌi̱l i Jesus, maꞌ xquilow ta woꞌ wach hab wach i xkꞌoric ru̱cꞌ i Sa̱wlo. \v 8 Nok ricohlam chic cꞌuta̱j i Jesus, reꞌ Sa̱wlo xuctic johtok wach acꞌal chi tehlic nakꞌ wach nancꞌutunic xa reꞌ laꞌ ruꞌ maꞌ xiban ta chic canar rilmijic take richꞌi̱l ruꞌum chi xcahnic chi maꞌ sakom ta chic nilbic. Chi jeꞌ aj reꞌ xa chꞌihlimaj chic chi kꞌab xcꞌamaric cok pan tinamit Tama̱sco. \v 9 Ar maꞌ xiniqꞌuej ta chic riwaꞌ riha̱ꞌ chiwach i xib kꞌi̱j xiban chi maꞌ nilbic ta chic. \p \v 10 Ar aj woꞌ Tama̱sco jenaj peꞌ aj niminel Anani̱yas ribihnal, xilow pa rilaꞌwach chi reꞌ kAja̱w Jesus xicꞌuhtaj ri̱b reh eh chi jeꞌ wili xkꞌormojic reh pa rilaꞌwach: \p «Anani̱yas, nqui xkꞌormojic reh. \p Naxibiraj ribihnal i Anani̱yas jeꞌ wili xikꞌor: \p «Ayuꞌ wilqui̱n chawach Ha̱w. Chakꞌor wi̱n chaj bih nawa̱j chi nanibanam, nqui xikꞌor. \p \v 11 Ar kꞌuruꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum Jesus: \p «Chabiraj i wili: Jenaj winak aj Ta̱rso, Sa̱wlo ribihnal cꞌahchiꞌ ribanam riti̱j chi niwach. Chaloqꞌuej awi̱b, hiy chipam i be̱h reꞌ til ribehbal i tinamit wili eh chasicꞌ i winak reꞌreꞌ chipam ripa̱t i Ju̱ras \v 12 ruꞌum nok reꞌ winak reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ rilom pa riti̱j chi reꞌ hat Anani̱yas cꞌahchiꞌ aponic ru̱cꞌ eh cꞌahchiꞌ acojom akꞌab china̱ reh chi narisakombic woꞌ chic pa̱m i nakꞌ wach, nqui xikꞌor reh. \p \v 13 Chalic i Anani̱yas jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «K-Aja̱w Jesus, qꞌuih take cꞌacharel biram chi nquikꞌor chi reꞌ winak reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ tiꞌcꞌaxic riban queh take quiniminic aweh ar Jerusalen. \v 14 Jeꞌ woꞌ chic, maꞌ xa ta reꞌ ar Jerusalen wilic rajawric yeꞌo̱j reh cuꞌum take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, jeꞌ laꞌ woꞌ chipam i tinamit wili yeꞌo̱j woꞌ rajawric chi quichoporic je take nicꞌ paꞌ qꞌuihal aj niminel reꞌ nquikꞌor abihnal pan quiti̱j, nqui Anani̱yas. \p \v 15 Reꞌ kAja̱w Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «Anani̱yas to̱b ta laꞌ jeꞌ reꞌ rajawric yeꞌo̱j, hiy laꞌ maj reꞌ winak reꞌreꞌ xnichih chic wach chi naribanam chi waj camanom. Jeꞌ reꞌ xniban reh chi reꞌ cꞌuhbal chiwi̱j i hin naricꞌamam je rikꞌormojic queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh jeꞌ woꞌ queh take kꞌatal kꞌoric. \v 16 Ruꞌum aj reꞌ maꞌ tiyoꞌjic chic chi ojic ru̱cꞌ maj reꞌ tiꞌcꞌaxic riban i winak reꞌreꞌ aweh hat-tak waj tahkanel maꞌxta chic ribanam, reꞌ laꞌ chic reꞌ naricꞌulbic reh tiꞌcꞌaxic. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj til reꞌ woꞌ hin nancꞌuhtunic reh pa riti̱j chi ruꞌum reh rikꞌormojic niCꞌuhbal naribanam, tanlic chiri̱j chi naricꞌulum take tiꞌcꞌaxic, nqui xikꞌor reh. \p \v 17 Nok kꞌoro̱j chic reh reꞌreꞌ, reꞌ Anani̱yas xo̱j chipam i pa̱t xkꞌormojic wi̱ꞌ reh chi wilic cho wi̱ꞌ i Sa̱wlo eh nok wilic chic cok ar, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Wasbe̱s maꞌ Sa̱wlo, reꞌ kAja̱w Jesus reꞌ xkꞌoꞌronic aweh pan be̱h naxatchalic chipam i tinamit wili, xiritakꞌa̱ꞌ cho awu̱cꞌ reh chi narisakombic woꞌ chic pa̱m i nakꞌ awach jeꞌ woꞌ reh chi nariyeꞌeric ransil akꞌorbal ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios, nqui reh. \p Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Anani̱yas xicoj i kꞌab china̱ i Sa̱wlo. \v 18 Ar ajic xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xsakombic pa̱m nakꞌ wach eh xikꞌehbic woꞌ take lok pan nakꞌ wach take xa jeꞌ take ri̱j car. Chiri̱j chic ruꞌ xa reꞌ woꞌ ti naxuctic johtok i Sa̱wlo, xo̱j woꞌ ti kahsjok riha̱ꞌ. \v 19 Chiri̱j chic reꞌ xichop woꞌ chic riwaꞌ riha̱ꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xcꞌulic woꞌ chic ransil. Chi jeꞌ reꞌ cu xcahnic pe chic quib xib ok kꞌi̱j cu̱cꞌ take aj niminel wilque̱b ar Tama̱sco. \s1 Reꞌ Sa̱wlo xcansjic nak ruꞌum // cꞌuhbalanic xiban ar Tama̱sco \p \v 20 Xa maꞌ qꞌuih ta woꞌ chic kꞌi̱j xiqꞌuic lok ruꞌ, reꞌ Sa̱wlo xipꞌut rikꞌormojic ribiral chiri̱j i Jesus ar chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chi cꞌahchiꞌ rikꞌorom queh take cꞌacharel chi reꞌ Jesus reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, til reꞌreꞌ rAcꞌu̱n i Dios. \v 21 Ru̱cꞌ aj cꞌuhbalanic riban Sa̱wlo, reꞌ nicꞌ paꞌ qꞌuihal take quibirinic reh jeꞌ wili nquikꞌor chi quiwach chi xa nsahchic chic quicꞌux: \p «Reꞌ winak wili reꞌ nak reꞌ nbanic tiꞌcꞌaxic ar Jerusalen queh take quikꞌoric ribihnal i Jesus pan quiti̱j, majeꞌ? nqui nquikꞌor. \p Jeꞌ woꞌ, wilic woꞌ nquikꞌor chi jeꞌ wili chiri̱j: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ xcꞌulic lok ayuꞌ chi quichoporic take aj niminel chi naricꞌamam je take chi quiwach take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, nqui nquikꞌor. \p Jeꞌ reꞌ nok nanquibiraj chi reꞌ Sa̱wlo cꞌahchiꞌ rikꞌorom ribiral i Jesus, wilic take cꞌacharel xquicapaj chi xa jotꞌo̱l queh take aj niminel reh Jesus no̱j cꞌolok pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, \v 22 xa reꞌ laꞌ reꞌ riman chic ricowsaj ricꞌux chi quiwach chi rikꞌormojic chi reꞌ Jesus til reꞌreꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Ru̱cꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ riyew wach acꞌal i quicapew-bal take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar Tama̱sco. \p \v 23 Chi jeꞌ aj reꞌ nok qꞌuih chic kꞌi̱j riwihꞌic i Sa̱wlo ar Tama̱sco, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar xquimol qui̱b eh xquitikꞌa̱ꞌ wach quinoꞌjbal chi naquicansam i Sa̱wlo ruꞌum reh cꞌuhbalanic riban. \v 24 Jeꞌ reꞌ ajic chi kꞌi̱j chi akꞌab xquichaꞌjej take elbal reh tinamit chi richoporic nak i Sa̱wlo na elok je, xa reꞌ laꞌ i chaꞌjanic cꞌahchiꞌ caꞌnam take winak reꞌreꞌ xponic pan xiquin i Sa̱wlo, \v 25 jeꞌ woꞌ pan quixiquin take rich aj niminel quipatanic ar Tama̱sco. Jeꞌ reꞌ nok pan jenaj chakꞌab reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xquicoj i Sa̱wlo chipam jenaj maꞌ laj chacach eh xquikahsaj jok chiwach i maꞌ laj tzꞌak nsutunic ri̱j i tinamit reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ ritobjic i Sa̱wlo xcaꞌn chi elic je chipam i tinamit reꞌreꞌ eh xo̱j ar Jerusalen. \s1 Reꞌ Wernaweh xkꞌoric chiri̱j // i Sa̱wlo chiri̱j niminic riban \p \v 26 Naxponic i Sa̱wlo ar Jerusalen, reꞌ take aj niminel xquilow chi reꞌ Sa̱wlo xa̱j nak ricojom ri̱b chi quiman, maꞌ xquicꞌul ta chi quixilac yoꞌjic laꞌ chic xchalic queh maj pan quicꞌux ruꞌ, reꞌ Sa̱wlo maꞌ reꞌ ta til coric laj aj niminel chiri̱j i Jesus. \v 27 Chi quixilac take aj niminel wilque̱b ar, wilic i jenaj reꞌ Wernaweh ribihnal, cu reꞌreꞌ xkꞌoric chiri̱j Sa̱wlo. Jeꞌ reꞌ nok xicꞌam cho i Sa̱wlo chi quiwach take nahsil cꞌamol be̱h chi quina̱ take aj niminel eh chi xikꞌor queh nicꞌ wach rikꞌoꞌrjic i Sa̱wlo xbanaric ruꞌum i kAja̱w Jesus naxicꞌuhtaj ri̱b reh chipam i be̱h no̱j pan tinamit Tama̱sco. Jeꞌ woꞌ xikꞌor queh chiri̱j riwihꞌic i Sa̱wlo pan tinamit reꞌreꞌ, nicꞌ wach jeꞌ i cꞌuhbalanic xiban chiri̱j i Jesus chi maꞌxta nechꞌ ok riyoꞌjic. \v 28 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ kꞌuruꞌ naxoquic i Sa̱wlo chi quiman take aj niminel ar Jerusalen eh xwihꞌic ar chi quihchꞌiljic chi maꞌ xquiyohbalej ta chic chi wilic chi quixilac. \p \v 29 Chiwach take kꞌi̱j reh riwihꞌic ar pan tinamit Jerusalen, reꞌ Sa̱wlo maꞌ nyoꞌjic ta woꞌ qꞌuisi̱n ok chi kꞌoric chiri̱j i Jesus eh jeꞌ reꞌ xiban cu rehtal reꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ quikꞌoric pan criye̱co reꞌ xquisolqꞌuij pa ri̱j rikꞌorbal, xquiyew quicꞌux chi risiqꞌuiric ri̱j nicꞌ wach ricansjic nacaꞌnam ruꞌum reh cꞌuhbalanic riban. \v 30 Naxquibiraj take rich aj niminel chi jeꞌ reꞌ ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ, xquicꞌam je cu chipam i tinamit Sesare̱ya ribihnal eh chiri̱j chic reꞌ xquitakꞌa̱ꞌ je chipam i tinamit Ta̱rso ribihnal. \p \v 31 Jeꞌ aj reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ i Sa̱wlo chipam take kꞌi̱j reꞌreꞌ nok reꞌ take moloj wach aj niminel wilque̱b pan tak tinamit pa riyukꞌul Jure̱ya, pa riyukꞌul Calile̱ya chꞌi̱l woꞌ pa riyukꞌul Sama̱rya, xiwihꞌic chic pan sukquil cꞌuxlis. Jeꞌ woꞌ, reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ til xquiyohbalej wach i Dios eh til xicꞌacharic woꞌ chi cowjonak quicꞌux pan quiniminic. Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ take quicomonil eli̱c xqꞌuihic wach ruꞌum til toꞌbomaj woꞌ take cho ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. \s1 Reꞌ Ene̱yas xesmejic lok riyaꞌbilal \p \v 32 Junpech reꞌ maꞌ Luch, nok cꞌahchiꞌ risutem pa̱m riyukꞌul i Jure̱ya, xo̱j woꞌ cꞌolok chi quikꞌoꞌrjic take rich aj niminel wilque̱b ar pan tinamit Li̱ra. \v 33 Ar xirak jenaj winak Ene̱yas ribihnal wahxaki̱b ha̱b riyohquic wach yoca̱b ruꞌum chi sicrinak ritiꞌjolal chi junpech. \v 34 Jeꞌ aj wili xikꞌor i maꞌ Luch reh na xo̱j rirak: \p «Maꞌ Ene̱yas, reꞌ hin nikꞌor aweh chi reꞌ hat xatcowjic chic ruꞌum i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ reꞌ nok tucten johtok yuꞌna, chamol wach apohp eh chacꞌol, nqui reh. \p Ru̱cꞌ kꞌoric reꞌreꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xuctic johtok i Ene̱yas chi elenak chic lok riyaꞌbilal. \v 35 Ar ajic naxquilow chi jeꞌ reꞌ, qꞌuihal take cꞌacharel jeꞌ ricab aj Li̱ra chꞌi̱l take aj Saron xquicana̱ꞌ quimahc eh xquinimej i kAja̱w Jesus. \s1 Reꞌ Lo̱rcas xcꞌacharic woꞌ chic \p \v 36 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j nok wilic ponok maꞌ Luch ar Li̱ra, ar chipam i tinamit Jo̱pe ribihnal wilic jenaj ixok aj niminel reꞌ ritoꞌbej woꞌ take niba̱ꞌ ru̱cꞌ yohbal wach toꞌbonic riban queh. Reꞌ ixok reꞌreꞌ Tawi̱ta ribihnal eh nanjalmajic i bihnal pan quikꞌorbal aj criye̱co, Lo̱rcas nelic wi̱ꞌ. \v 37 Reꞌ Lo̱rcas reꞌreꞌ, pan jenaj queh take kꞌi̱j nok reꞌ maꞌ Luch cu wilic ponok ar Li̱ra, xchop peꞌ cho reh jenaj yaꞌbilal cu rehtal xquimic je. Jeꞌ ricab tijimaj take wi̱ꞌ tinamit chi cu nquitinej je ritiꞌjolal jenoꞌ cꞌacharel nquimic je, jeꞌ woꞌ reꞌ xcaꞌn reh Tawi̱ta eh chiri̱j chic ruꞌ, xquiyocꞌa̱ꞌ pan jenaj yeꞌa̱b wilic ar pa ricaꞌtik pa̱t. \p \v 38 Ar ajic naxquibiraj ribiral take aj niminel ar Jo̱pe chi reꞌ maꞌ Luch ar wilic cho pan tinamit Li̱ra eh ruꞌum chi xa maꞌ naht ta woꞌ wilic je ar ru̱cꞌ i tinamit Jo̱pe, xquitakꞌa̱ꞌ je take quib chi winak chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p «Chacuy maꞌ Luch, maꞌ haj chic niqꞌuic acham cho awi̱b pan jenoꞌ chic tinamit. Chaloqꞌuej ti cho awi̱b, tichalok ku̱cꞌ chi katobjic maj jenaj kich aj niminel Lo̱rcas ribihnal xquimic je, nqui xquitakꞌa̱ꞌ je rikꞌormojic chiqui̱j take quib reꞌreꞌ. \p \v 39 Naxibiraj i maꞌ Luch chaj bih xponic kꞌormojok reh, xitikꞌlom ti ri̱b eh xo̱j chiqui̱j take cꞌamo̱l reꞌreꞌ. Naxiponic aj cu̱cꞌ take aj niminel wilque̱b ar Jo̱pe, reꞌ maꞌ Luch xcꞌamaric johtok pa ricaꞌtik pa̱t reꞌ wilic wi̱ꞌ ritiꞌjolal i Lo̱rcas. Ar chic johtok, reꞌ take cahnel ixok reꞌ xitobjic ruꞌum i Lo̱rcas chi cu cꞌachlic pe nak, xquisutej ri̱j i maꞌ Luch eh chi xa suk chic quiꞌokꞌic chiri̱j ruꞌ, xquicꞌuhtaj cok reh i quisoꞌ xtikꞌinjic queh ruꞌum i Lo̱rcas. \v 40 Chipam woꞌ tiꞌ juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xitakꞌa̱ꞌ quesmejic take lok chiꞌnchel wilque̱b ar eh nok elenak chic take lok, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chi ti̱j. Nok ribanam chic riti̱j, jeꞌ wili xikꞌor je reh camnak naxisolqꞌuij je rilbal chi rilmijic: \p «Tawi̱ta, tucten johtok, nqui reh. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ Lo̱rcas xiteh cho nakꞌ wach eh xitzꞌuka̱ꞌ johtok ri̱b chi xa cow chic rilow i maꞌ Luch. \v 41 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ maꞌ Luch xichop johtok chi kꞌab i Lo̱rcas, xucsaj johtok eh nok riyukꞌem chic take je aj niminel chꞌi̱l take cahnel ixok wilque̱b ar, xipahba̱ꞌ chi quiwach chi cꞌachlic woꞌ chic. \v 42 Reꞌ ribiral chi xcꞌacharic woꞌ chic i Lo̱rcas, xelic lok chi junsut tinamit Jo̱pe eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ yohbal wach take cꞌacharel xquinimej i kAja̱w Jesus. \p \v 43 Ar pan tinamit Jo̱pe cu xcahnic pe chic soꞌ qꞌuih kꞌi̱j i maꞌ Luch chi patanic ru̱cꞌ jenaj winak aj jotzol wach tzꞌuhu̱m, Simon ribihnal. \c 10 \s1 Reꞌ cꞌuhbalanic xiban i // maꞌ Luch pa ripa̱t i Corne̱lyo \p \v 1 Junpech aj cho, ar chipam i tinamit Sesare̱ya ribihnal cꞌacharic riban jenaj winak aj Ro̱ma Corne̱lyo ribihnal, aj cꞌamol quibe̱h take sol aj Ita̱lya ribihnal quicomonil. \v 2 Reꞌ winak reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ riyohbalej wach i Dios eh ncꞌutunic woꞌ lok chi coric wach rinoꞌjbal chꞌi̱l take raj pan pa̱t. Jeꞌ woꞌ chic, xa eli̱c woꞌ riban riti̱j eh yohbal woꞌ wach tumi̱n riyew queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho i maꞌ Israhel chi quitobjic. \v 3 Pan jenaj kꞌi̱j ajic nok cꞌahchiꞌ ribanam riti̱j jeꞌ na xib o̱ra risoljic i kꞌi̱j, til xilow wach jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic pan taxa̱j, xoquic cok ru̱cꞌ eh xikꞌoꞌrej cok i Corne̱lyo ru̱cꞌ ribihnal. \v 4 Naxibiraj ribihnal i Corne̱lyo, xa cow chic xitzꞌehtaj i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios eh jeꞌ wili xikꞌor reh chi xa yoꞌjic chic wilic: \p «Chaj nak bih Ha̱w? nqui reh. \p Reꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Jeꞌ ricab nok reꞌ Dios maꞌ niqꞌuic ta pa ricꞌux i sukquil cꞌuxlis nwihꞌic ru̱cꞌ ruꞌum risibil jenoꞌ si̱ ncꞌataric johtok chiwach, jeꞌ woꞌ reꞌ risukquil ricꞌux nwihꞌic ruꞌum ati̱j chꞌi̱l woꞌ take toꞌbonic nayew queh tinamit eh reꞌ pahkanic xaꞌn reh, til wilic woꞌ pa ricꞌux ricꞌuꞌljic cho. \v 5 Ruꞌum chi naribanam cho i ricꞌuꞌljic reꞌreꞌ, chatakꞌa̱ꞌ je take quib xib ok awaj camanom ar chipam i tinamit Jo̱pe chi ricꞌamaric i jenaj winak Simon ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch \v 6 maj reꞌreꞌ narikꞌoric aweh nicꞌ wach namanlajok wach animinic chiwach i Dios. Reꞌ maꞌ Luch nikꞌor aweh reꞌreꞌ, ar wilic ponok chi patanic pa ripa̱t jenaj winak aj jotzol wach tzꞌuhu̱m Simon woꞌ ribihnal reꞌ wilic maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ maꞌ laj haꞌ, nqui xikꞌor i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. \p \v 7 Nok ojonak chic i raj tzꞌeꞌ wa̱ch Dios reꞌ xcꞌulic kꞌoꞌronok reh, reꞌ Corne̱lyo xiyukꞌej take je qui̱b raj camanom chꞌi̱l i jenaj riso̱l ncamanic ru̱cꞌ reꞌ rilokꞌej woꞌ wach i Dios \v 8 eh xikꞌor queh chaj bih xkꞌormojic reh ruꞌum raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios. Chiri̱j chic ruꞌ xitakꞌa̱ꞌ take je pan tinamit Jo̱pe chi ricꞌamaric maꞌ Luch. \p \v 9 Jeꞌ chic ikal jeꞌ na cablaj o̱ra reh kꞌi̱j nok ojic chic ncaꞌn take cꞌacharel reꞌreꞌ pa ribehil i tinamit Jo̱pe, reꞌ maꞌ Luch xjohtic johtok china̱ ricaꞌtik pa̱t wilic wi̱ꞌ eh ar xoquic chi ti̱j. \v 10 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, tzꞌeht peꞌ cꞌahchiꞌ ritikꞌinjic cho cꞌuxbal. Ruꞌum aj reꞌ xchalic ricꞌahric pan yejal riti̱j eh chi jeꞌ reꞌ xcꞌamaric ricapew-bal ruꞌum i Dios. \v 11 Ar ajic xilow chi reꞌ pan taxa̱j xteh cok pa̱m eh xkajic cho wach acꞌal i xa jeꞌ jenaj maꞌ laj tzꞌih pixo̱j cho chi juꞌjun reh ricajtzꞌuꞌc, \v 12 reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ qꞌuih chꞌuk wach chicop quicꞌacharic wach acꞌal. Ar wilic take jeꞌ ru̱cꞌ wilic quejeb cok, chꞌi̱l take xa nquijuquej qui̱b wach acꞌal, chꞌi̱l woꞌ take quirupunic wa taxa̱j. \v 13 Chi jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ rilom, reꞌ maꞌ Luch xibiraj jenaj kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Luch, chacansaj aweh xa paꞌ jaric chicopquilal queh wili eh chacꞌux aweh, nqui xibiraj. \p \v 14 Chalic i maꞌ Luch jeꞌ wili xikꞌor: \p «Ha̱w, reꞌ take chicop reꞌreꞌ maꞌeta riban chi enicꞌux maj reꞌ hin maꞌ jancꞌal ta nicꞌuxum take chicop kꞌoro̱j cho ruꞌum i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric, nqui xikꞌor maꞌ Luch. \p \v 15 Chiri̱j reꞌ, xibiraj woꞌ chic ricaꞌpech kꞌoric chi jeꞌ wili: \p «Luch, eriban chi enacꞌux take chicop reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ rikꞌor i Dios yuꞌna chi ta chic re̱t chi cꞌuxuric, maꞌ ricꞌul ta chic chi enakꞌor i hat chi maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric, nqui woꞌ chic xibiraj. \p \v 16 Nok oxpech chic ribiram i maꞌ Luch take kꞌoric reꞌreꞌ, xkirmijic woꞌ chic johtok pan taxa̱j i xa jeꞌ maꞌ laj tzꞌih reꞌreꞌ. \v 17 Ar ajic, xicohlaj riti̱j i maꞌ Luch eh chi xa nsahchic chic ricꞌux chi ricapewjic ri̱j chaj bih ra̱j rikꞌorom reꞌ xcꞌuhtjic reh, reꞌ take winak xitakꞌabjic je ruꞌum i Corne̱lyo xiponic ar Jo̱pe. Reꞌ take reꞌ chi cꞌahchiꞌ quibiram haj wilic cok ripa̱t i Simon reꞌ jotzol wach tzꞌuhu̱m nkꞌormojic reh, xiꞌo̱j woꞌ cꞌolok ru̱cꞌ pa̱t reꞌreꞌ \v 18 eh chi jeꞌ reꞌ xquibiraj cok wi ar cꞌahchiꞌ chi patanic i Simon reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch. \p \v 19 Chi cu capewenic pe woꞌ riban i maꞌ Luch chiri̱j reꞌ xcꞌuhtjic reh, jeꞌ wili xkꞌormojic reh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios: \p «Chabiraj i wili: Xib take winak cꞌahchiꞌca̱t quisiqꞌuim. \v 20 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ tucten, tikajen jok cu̱cꞌ eh naquikꞌor aweh chi nawojic chiqui̱j maꞌ akꞌihtaj awi̱b chi quiwach maj nikꞌorbal i hin chi xtakꞌabjic cho acꞌamaric, nqui Lokꞌ laj rUxlabal i Dios reh. \p \v 21 Chalic i maꞌ Luch xkajic cho cu̱cꞌ take winak takꞌamaj take je reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin i winak reꞌ cꞌahchiꞌqui̱n asiqꞌuim tak. Paꞌ nak bih abe̱h tak wu̱cꞌ, nqui queh. \p \v 22 Chalic take winak reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Pan katinami̱t wilic jenaj ajabe̱s cꞌamol quibe̱h sol Corne̱lyo ribihnal reꞌ riyohbalej wach i Dios eh ncꞌutunic woꞌ lok chi coric wach rinoꞌjbal chi quiwach take tinamit. Reꞌ ajabe̱s wili, ruꞌum reh toꞌbonic riban, holohic laj kꞌoric nbanaric chiri̱j cuꞌum chiꞌnchel take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b pan katinami̱t. Reꞌreꞌ, xkꞌoꞌrjic ruꞌum jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios reꞌ xkꞌoric reh chi jeꞌ wili: \p ‹Chatakꞌa̱ꞌ je take quib xib ok awaj camanom ar chipam i tinamit Jo̱pe chi ricꞌamaric cho ayuꞌ pan apa̱t i jenaj winak Simon ribihnal. Nok wilic chic ayuꞌ chabiraj i narikꞌorom aweh nqui xikꞌor, nqui take reh. \p \v 23 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ maꞌ Luch xicoj take cok pan pa̱t take winak reꞌreꞌ eh xiyew quiwarbal. Naxsakꞌic lok jeꞌ ikal, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l take juꞌjun chic aj niminel ar Jo̱pe xiꞌo̱j chiqui̱j take winak reꞌreꞌ ar Sesare̱ya. \v 24 Jeꞌ chic ikal xiponic pa ripa̱t i Corne̱lyo reꞌ chi ximol quiwach take ru̱cꞌ take cho chꞌi̱l take suk quikꞌoric ru̱cꞌ, uyunic chic riban quichꞌi̱l. \v 25 Ar ajic naxponic i maꞌ Luch chi chi̱ꞌ i ripa̱t, reꞌ Corne̱lyo xelic cho chi ricꞌuluric eh rehtalil chi cꞌahchiꞌ riyeb rilokꞌil i maꞌ Luch, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach, \v 26 xa reꞌ laꞌ maꞌ Luch naxilow chi jeꞌ reꞌ, xichꞌihlej johtok chi kꞌab eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Tipa̱ꞌ johtok. Ma̱xucꞌa̱ꞌ awi̱b chiniwach ruꞌum nok reꞌ hin xa jenaj niwach awu̱cꞌ i hat, nqui reh. \p \v 27 Chiri̱j reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xoquic cok pan pa̱t chi cꞌuta̱j chic riban richꞌi̱l i Corne̱lyo. Nok wilic chic pan pa̱t, reꞌ maꞌ Luch xilow take riqꞌuihal tinamit quimolom qui̱b ar \v 28 eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hat-tak was tak nicha̱kꞌ awehtꞌalim tak chi reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maꞌ riwi̱ꞌ ta chiwach i katijbal chi ta nak etikihchꞌilej tak, xa ta woꞌ nak chi ekoj-oquic pan apa̱t hat-tak maꞌ reꞌ ta hat-tak kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. To̱b ta nak jeꞌ reꞌ katijbal, reꞌ hin maꞌ xnibiraj ta kꞌoric chiwach katijbal reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ Dios xicꞌuhtaj wi̱n pa niti̱j chi jeꞌ ricab nok reꞌ take chicop xicꞌuhtaj chi niwach maꞌeta riban chi enikꞌor chi maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric, jeꞌ woꞌ reꞌ hat-tak maꞌ riban ta chi enikꞌor aweh tak chi maꞌ tare̱t ta awihchꞌiljic tak. \v 29 Ruꞌum aj reꞌ naxinponic cꞌamarok cho, reꞌ hin maꞌ xnikꞌihtaj ta cho wi̱b chi chalic ayuꞌ. Chaj aj bih riwi̱ꞌ chi naxinayukꞌej cho ayuꞌ? nqui maꞌ Luch. \p \v 30 Chalic Corne̱lyo jeꞌ wili tohkꞌ rikꞌorom reh: \p «Ha̱w, quejeb cho kꞌi̱j yuꞌna jeꞌ woꞌ na ricab i o̱ra wili, reꞌ hin cuyuj wiꞌc niban chi ti̱j ayuꞌ pa nipa̱t. Nok cꞌahchiꞌqui̱n chi ti̱j xib o̱ra chic risoljic i kꞌi̱j, xwilow chi jenaj winak xa nrepretic chic risakomil i risoꞌ xpaꞌlajic chi niwach \v 31 eh jeꞌ wili xikꞌor wi̱n: \p ‹Corne̱lyo, reꞌ pahkanic naꞌn johtok chiwach i Dios til wilic woꞌ cho pa ricꞌux chi naca̱t ricꞌuꞌlem cho ruꞌum reh risukquil cꞌuxlis riyew take toꞌbonic naꞌn queh tinamit eh ruꞌum aj reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuꞌlem cho na̱ yuꞌna. \v 32 Reꞌ aj wili chaꞌn kꞌuruꞌ: Chatakꞌa̱ꞌ je take quib xib ok awaj camanom chipam i tinamit Jo̱pe chi ricꞌamaric cho awu̱cꞌ i jenaj winak Simon ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch maj reꞌreꞌ narikꞌoric aweh chaj chic bih raj chi na̱banam naꞌocok i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios pan awa̱mna. Reꞌ maꞌ Luch reꞌreꞌ, ar patanic riban ponok pa ripa̱t i jenaj winak aj jotzol wach tzꞌuhu̱m, Simon woꞌ ribihnal reꞌ wilic maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ maꞌ laj haꞌ, nqui wi̱n. \p \v 33 «Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ xkꞌormojic wi̱n, reꞌ hin xnitakꞌa̱ꞌ je acꞌamaric chi jumehkꞌil eh kꞌe̱ꞌ tare̱t chi reꞌ hat xacꞌuꞌlej cho na̱ i chalic ayuꞌ. Yuꞌna aj ruꞌ, ayuꞌ wilco̱j chiꞌnchel hoj chiwach i Dios chi ribirmijic haj wilic narikꞌorom ru̱cꞌ achi̱ꞌ i hat, nqui Corne̱lyo. \p \v 34 Naxibiraj i maꞌ Luch chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Yuꞌna aj ruꞌ reꞌ hin til xnirak chiri̱j chi reꞌ Dios til maꞌ hab ta wach toco̱m riliric riban maj reꞌ Dios maꞌ xa reꞌ ta take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \v 35 nponic chiwach quicoꞌljic, jeꞌ laꞌ woꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ nquiyohbalej wach eh nquicꞌuhtaj lok i coric laj noꞌjbal. \v 36 Ruꞌum aj reꞌ to̱b ta maꞌ reꞌ hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nanikꞌorom woꞌ aweh tak riCꞌuhbal i Dios reꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ rikꞌormojic queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maj queh take ruꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom i holohic laj kꞌoric chiri̱j i Jesus chi reꞌreꞌ i Ajabe̱s Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric chi kana̱ chiꞌnchel i hoj cꞌacharel. \p \v 37 «Chiri̱j i holohic laj kꞌoric chiri̱j i Jesus, reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak i ribiral wili: Nok reꞌ Wa̱n ripꞌutum chic cho rikꞌormojic queh tinamit chi naquikahsam quiha̱ꞌ, xa ar woꞌ pa riyukꞌul Calile̱ya xpꞌuhtic cho rikꞌormojic ribiral i Jesus cu rehtal xo̱j lok rikꞌormojic chi junsut riyukꞌul Jure̱ya. Reꞌ ribiral reꞌreꞌ rikꞌor \v 38 chi reꞌ Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret reꞌ xyeꞌeric rajawric ruꞌum i Dios naxtakꞌabjic cho Lokꞌ laj Uxlabal ru̱cꞌ, yohbal wach atoꞌbil xiban ru̱cꞌ ritoꞌbal i Dios jeꞌ ricab naxicowsaj take chiꞌnchel yowaꞌi̱b chꞌi̱l take tiꞌ wilque̱b pan kꞌab aj Yahm. \p \v 39 «Reꞌ hoj xkilow chiꞌnchel reꞌ chaj bih xiban pan tinamit Jerusalen, jeꞌ woꞌ pan toco̱m chic tinamit reh riyukꞌul Jure̱ya eh ruꞌum reꞌ nkayew kachi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban cho. Jeꞌ woꞌ nkayew kachi̱ꞌ chi reꞌ Jesus reꞌreꞌ, reꞌ xquichꞌila̱ꞌ wach curu̱s chi ricansjic, \v 40 reꞌ Dios xucsaj cho pa ro̱x kꞌi̱j reh riquimic eh ru̱cꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban i Dios, reꞌ Jesus xicꞌuhtaj woꞌ chic ri̱b chi cꞌachlic. \v 41 Reꞌ cok ruꞌ maꞌ queh ta chic chiꞌnchel tinamit xicꞌuhtaj ri̱b, xa keh laꞌ chic i hoj reꞌ richihim cho kawach i Dios nok chi cu cꞌachlic pe cho Jesus reh chi reꞌ hoj nakayeꞌbic kachi̱ꞌ chiri̱j ructic cho chi quixilac camnak. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ hoj reꞌ xkaꞌn cho kawaꞌ kaha̱ꞌ ru̱cꞌ Jesus nok uctunak chic cho chi quixilac camnak, \v 42 xojritakꞌa̱ꞌ i Jesus chi rikꞌormojic queh chiꞌnchel i tinamit chi xuctic woꞌ chic chi cꞌacharic. Jeꞌ woꞌ, xikꞌor woꞌ keh chi nakayeb kachi̱ꞌ chiri̱j i cꞌuhbal jeꞌ wili rikꞌor: \p ‹Reꞌ Jesus reꞌ xcojoric ruꞌum i Dios chi chꞌukul wach mahc queh take cꞌachalque̱b, jeꞌ woꞌ chi queh take camnak chic take, \v 43 reꞌ aj reꞌ xkꞌormojic cahnok ribiral cuꞌum take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir cho kꞌi̱j naxquikꞌor cho chi reꞌ yeꞌo̱j cho rajawric chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌreꞌ naricuybic woꞌ rimahc i xa hab wach narichꞌica̱b ricꞌux chiri̱j, nqui rikꞌor i cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui maꞌ Luch. \p \v 44 Cu kꞌoric pe woꞌ riban i maꞌ Luch, xchalic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi wihꞌic pan ca̱mna take nicꞌ nimal cꞌahchiꞌque̱b chi birinic. \v 45 Reꞌ take aj niminel ra̱ꞌ riꞌsil cho take maꞌ Israhel quihchꞌilinic ponok reh maꞌ Luch, naxquilow chi reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xyeꞌeric woꞌ queh i Lokꞌ laj Uxlabal chi jeꞌ ricab jenoꞌ quisi̱, kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux \v 46 ruꞌum xquibiraj chi reꞌ take cꞌacharel reꞌ cu reꞌ ti juncꞌam quinimem i Dios, pan toco̱m chic kꞌoric cꞌahchiꞌ quiyeb johtok rilokꞌil ribihnal i Dios. \v 47 Ar aj ruꞌ naxilow maꞌ Luch chi xchalic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios cu̱cꞌ chiꞌnchel take wilque̱b ar, jeꞌ wili xikꞌor queh take wilque̱b ponok chiri̱j: \p «Reꞌ take kas kacha̱kꞌ wili xquicꞌul chic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ ricab naxkacꞌul i hoj aj niminel reh Jesus jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Yuꞌna kꞌuruꞌ maꞌ eta chic riban chi enpitjic queh chi enkahsjic quiha̱ꞌ, nqui queh. \p \v 48 Chi jeꞌ reꞌ xpahkaljic queh chi naquikahsam quiha̱ꞌ chi nacaꞌnam chi raj tahkanel chic Ajabe̱s Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok kajanak chic quiha̱ꞌ, reꞌ take acꞌ aj niminel reꞌreꞌ xquipahkaj reh maꞌ Luch chi naricahnic quib xib ok kꞌi̱j chi quixilac chi ulaꞌanic chꞌi̱l take richꞌi̱l. \c 11 \s1 Reꞌ maꞌ Luch xnakaric cuꞌum take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \p \v 1 Naxponic ribiral cu̱cꞌ take rich nahsil chi cꞌamol be̱h i maꞌ Luch, jeꞌ woꞌ cu̱cꞌ take rich aj niminel wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya chi juntuhm chi cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel take, xquicoj woꞌ wach riCꞌuhbal i Dios \v 2 wilic take aj niminel ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel pꞌuht quinakam i maꞌ Luch naxponic woꞌ chic cho ar Jerusalen. \v 3 Jeꞌ aj wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ hat maꞌxta nak bih aweh chi xatoquic pan quipa̱t take maꞌ reꞌ ta kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, maꞌ woꞌ nak chi xaꞌn nak awaꞌ aha̱ꞌ cu̱cꞌ. Maꞌ riyew ta ri̱b xaꞌn chi junpech, nqui take reh. \p \v 4 Chalic maꞌ Luch naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, pꞌuht rikꞌorom queh chi chaklic chi̱ꞌ nicꞌ wach riwi̱ꞌ xcꞌuluric cho ar. Jeꞌ aj wili pꞌuht rikꞌorom queh: \p \v 5 «Reꞌ hin nok cꞌahchiꞌqui̱n ti̱j ar ponok pan tinamit Jo̱pe, xcꞌamaric nicapew-bal ruꞌum i Dios. Chi jeꞌ aj reꞌ xwilow chi jenaj xa jeꞌ maꞌ laj tzꞌih pixo̱j cho chi juꞌjun reh ricajtzꞌuꞌc cu ar pan taxa̱j cꞌahchiꞌ rikajic cho chi niwach. \v 6 Naxwilow chi jeꞌ reꞌ xnitzꞌehtaj chi coric eh xwilow chipam i xa jeꞌ ricab maꞌ laj tzꞌih reꞌreꞌ wilque̱b take qꞌuih chꞌuk wach chicop quicꞌacharic wach acꞌal jeꞌ ru̱cꞌ take quejeb cok chꞌi̱l take joskꞌ laj chicop, chꞌi̱l take chicop xa nquijuquej qui̱b wach acꞌal, chꞌi̱l woꞌ take quirupunic wa taxa̱j. \v 7 Ar nok cꞌahchiꞌ wilom reꞌreꞌ xnibiraj jenaj kꞌoric chi jeꞌ wili: \p ‹Maꞌ Luch, chacansaj aweh xa paꞌ jaric chicopal queh wili eh chacꞌux aweh, nqui xnibiraj. \p \v 8 «Naxnibiraj reꞌreꞌ, reꞌ hin jeꞌ wili xnikꞌor: \p ‹Ha̱w, reꞌ take chicop reꞌreꞌ maꞌ eta riban chi enicꞌux maj reꞌ hin maꞌ jancꞌal ta nicꞌuxum chicop kꞌoro̱j ruꞌum i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric, nqui xnikꞌor. \p \v 9 «Chiri̱j reꞌ xnibiraj woꞌ chic ricaꞌpech chi jeꞌ wili kꞌoric xiban cho cu ar pan taxa̱j: \p ‹Maꞌ Luch, eriban chi enacꞌux take chicop reꞌreꞌ ruꞌum nok reꞌ rikꞌor i Dios yuꞌna chi ta chic re̱t chi cꞌuxuric, maꞌ ricꞌul ta chic chi enakꞌor i hat chi maꞌ tare̱t ta chi cꞌuxuric, nqui xnibiraj. \p \v 10 «Jeꞌ reꞌ ajic nok nibiram chic oxpech i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ xa jeꞌ maꞌ laj tzꞌih reꞌreꞌ xkermejic woꞌ chic johtok pan taxa̱j chꞌi̱l take chicop wilque̱b chipam. \v 11 Chiri̱j aj chic juncꞌam naxnicohlaj niti̱j, xib take winak cu ar takꞌamaj take cho Sesare̱ya chi nicꞌamaric, xiponic chipam i pa̱t wilqui̱n wi̱ꞌ. \v 12 Ar ajic reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal xikꞌor wi̱n chi maꞌxta nikꞌihtam wi̱b chi quiwach take winak reꞌreꞌ naxquipahkaj wi̱n chi nawojic chiqui̱j. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin xino̱j chiqui̱j quichꞌi̱l take waki̱b chic chi aj niminel wili eh chi jeꞌ reꞌ xojponic pa ripa̱t i jenaj winak Corne̱lyo ribihnal. \v 13 Reꞌ Corne̱lyo reꞌreꞌ xikꞌor keh nicꞌ wach nok jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic pan taxa̱j xipahba̱ꞌ ri̱b chiwach ar pa ripa̱t eh jeꞌ wili xkꞌormojic reh: \p ‹Yuꞌna chatakꞌa̱ꞌ je take quib xib ok awaj camanom ar chipam i tinamit Jo̱pe chi ricꞌamaric cho jenaj winak Simon ribihnal reꞌ ribihnej woꞌ chi Luch \v 14 maj reꞌreꞌ naricꞌuhbalanic aweh. Wi xacꞌam na̱ haj wilic cꞌuhbal narikꞌorom, reꞌ Dios naricuyum amahc i hat chꞌi̱l take awaj pan pa̱t, nqui banol reh. \p \v 15 «Jeꞌ aj reꞌ nok cu cꞌuhbalanic pe woꞌ niban chipam ripa̱t i winak reꞌreꞌ, xchalic i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi wihꞌic pan ca̱mna take wilque̱b ar jeꞌ ricab woꞌ naxchalic ku̱cꞌ hoj nok reꞌ Jesus xipꞌut cho ritakꞌabjic i Lokꞌ laj Uxlabal. \v 16 Nok quicꞌulum ok chic i Lokꞌ laj Uxlabal, xcꞌulic cho pa nicꞌux i rikꞌorom cho i kAja̱w Jesus naxikꞌor chi jeꞌ wili: \p ‹Jeꞌ ricab chi til coric chi reꞌ Wa̱n xikahsaj aha̱ꞌ tak, til coric woꞌ chi reꞌ Dios nariyeb cho aweh tak i Lokꞌ laj rUxlabal, nqui rikꞌorom cho. \p \v 17 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ruꞌum nok reꞌ woꞌ kAja̱w Dios xyeꞌbic cho Lokꞌ laj rUxlabal chi jenaj si̱ queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ricab naxiyew woꞌ cho keh i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naxkachꞌica̱ꞌ kacꞌux chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌ hin maꞌ xiban ta chi xnipit queh ricꞌuluric reꞌreꞌ maj chaj bih wajawric i hin chiwach i Dios chi jeꞌ reꞌ eniban? nqui maꞌ Luch queh. \p \v 18 Nok reꞌ take rich aj niminel i maꞌ Luch quibiram chic reꞌreꞌ, maꞌxta chic bih xquikꞌor chiri̱j i xiban cho, rilokꞌonjic laꞌ chic i Dios xcaꞌn chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom: \p «Ru̱cꞌ xiban i Dios pa ripa̱t i Corne̱lyo epoꞌ woꞌ riban chi reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel enquirak i junelic cꞌacharic nok quijalam chic quinoꞌjbal. Ru̱cꞌ chi jeꞌ reꞌ xiban i Dios, lokꞌomaj ok ribihnal, nqui take. \s1 Reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ // Israhel xkꞌormojic queh i cꞌuhbal // chiri̱j Jesus \p \v 19 To̱b ta chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal xchalic chi quina̱ juntuhm chi cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ take aj niminel reh Jesus wilque̱b ar Jerusalen reꞌ xquipuhcaj qui̱b ruꞌum i tiꞌcꞌaxic tohkꞌic cho ru̱cꞌ ricansjic i Te̱wan, maꞌxta nquikꞌor cꞌuhbal chiri̱j i Jesus queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naxiponic chipam take tinamit Peni̱sya, Chi̱pire chꞌi̱l Antiyoqui̱ya. Xa queh laꞌ ti take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquikꞌor i cꞌuhbal reꞌreꞌ. \p \v 20 To̱b ta jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanaric chipam take tinamit reꞌreꞌ, ar peꞌ pan tinamit Antiyoqui̱ya wilic take aj Chi̱pire chꞌi̱l take aj Sire̱ne jeꞌ ru̱cꞌ xiponic ar chi quixilac take aj niminel quipuhcam qui̱b xquikꞌor i cꞌuhbal kꞌoro̱j chiri̱j kAja̱w Jesus maꞌ xa reꞌ ta queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ laꞌ woꞌ queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ quikꞌoric pan criye̱co. \v 21 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn take aj niminel reꞌreꞌ, reꞌ wilic cu̱cꞌ i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi quitobjic, qꞌuihal take cꞌacharel jeꞌ ru̱cꞌ aj criye̱co xquicoj wach i cꞌuhbalanic xquibiraj eh naxquicana̱ꞌ ribanaric i quinajtir laj noꞌjbal, pꞌuht quinimem i kAja̱w Jesus. \v 22 Nok reꞌ ribiral i cꞌahchiꞌ ricꞌulmujic ar Antiyoqui̱ya xponic cu̱cꞌ take moloj wach aj niminel wilque̱b ar Jerusalen, reꞌ take reꞌ xquitakꞌa̱ꞌ je i Wernaweh chi narojic rilom chaj bih cꞌahchiꞌ ribanaric ar Antiyoqui̱ya. \v 23 Reꞌ Wernaweh naxponic ar Antiyoqui̱ya, kꞌe̱ꞌ xsukbic ricꞌux chi riliric ratoꞌbil i Dios wilic chi quina̱ take aj niminel quikꞌoric ribiral i Jesus. Jeꞌ woꞌ wili xikꞌor queh nicꞌ qꞌuihal cꞌahchiꞌ quiniminic reh cꞌuhbal: \p «Ma̱pohꞌaj acapew-bal tak chi rinimjic i kAja̱w Jesus, chayew laꞌ acꞌux tak chiri̱j chi manlic, nqui queh. \p \v 24 Reꞌ Wernaweh reꞌreꞌ wilic riwi̱ꞌ chi rikꞌororic chi jeꞌ reꞌ maj til coric wach ricꞌux, til behsemaj ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios eh til chꞌiclic woꞌ ricꞌux chiri̱j i Dios. Jeꞌ reꞌ nok ru̱cꞌ i xikꞌor queh, qꞌuihal take aj Antiyoqui̱ya xquicoj qui̱b chi quixilac take quiniminic reh kAja̱w Jesus. \p \v 25 Chiri̱j chic riwihꞌic ar Antiyoqui̱ya, reꞌ Wernaweh nok xelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ xo̱j chipam i tinamit Ta̱rso ribihnal chi risiqꞌuiric i Sa̱wlo. Naxirak, xicꞌam cho chiri̱j ar Antiyoqui̱ya chi ricꞌuhtjic queh take aj niminel wilque̱b ar. \v 26 Chipam aj i tinamit reꞌreꞌ, xiwihꞌic i Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo chiwach jenaj ha̱b chi quicꞌuhbaljic take qꞌuihal tinamit xquitokꞌa̱ꞌ niminic. Chipam aj woꞌ i tinamit Antiyoqui̱ya reꞌreꞌ xpꞌuhtic cho rikꞌormojic queh take quiniminic reh Jesus chi jeꞌ wili: “Reꞌ take cꞌacharel quiniminic reh chi reꞌ Jesus reꞌreꞌ i xipahba̱ꞌ i Dios chi kꞌatal kꞌoric”. \s1 Reꞌ Aca̱wo xikꞌor ribiral jenaj wiꞌjalel narichalic chi junsut riyukꞌul Jure̱ya \p \v 27 Chiwach aj take cho kꞌi̱j nok cu wilque̱b ar Antiyoqui̱ya i Wernaweh chꞌi̱l Sa̱wlo, xiꞌo̱j cꞌolok ar juntuhm chi aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios xichalic ar Jerusalen. \v 28 Pan jenaj kꞌi̱j nok quimolom qui̱b take aj niminel, jenaj queh aj kꞌorol reꞌreꞌ Aca̱wo ribihnal, xpaꞌlajic johtok chi quiwach take wilque̱b ar eh jeꞌ wili take kꞌoric xikꞌor queh chi yeꞌo̱j reh ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal: \p «Chi junsut riyukꞌul Jure̱ya narichalic jenaj rinimal wiꞌjalel, nqui xikꞌor queh. \p Reꞌ wiꞌjalel cꞌahchiꞌ rikꞌoric chiri̱j, reꞌ aj woꞌ reꞌ xcꞌuluric pa rikꞌijil rikꞌatoj kꞌoric maꞌ Cala̱wyo. \p \v 29 Jeꞌ reꞌ nok naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ xikꞌor Aca̱wo, reꞌ take aj niminel ar Antiyoqui̱ya xquitikꞌa̱ꞌ wach ritakꞌabjic je toꞌbal queh take aj niminel wilque̱b ar pa riyukꞌul Jure̱ya, reꞌ kꞌorel nicꞌ paꞌ nimal toꞌbonic ncaꞌn canar riyeꞌeric. \v 30 Chiri̱j aj chic ruꞌ nok quimolom chic wach nicꞌ paꞌ nimal i toꞌbal xquiyew, xquitakꞌa̱ꞌ je chiqui̱j i Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo reh chi nariyeꞌeric queh take quinahsil aj niminel wilque̱b ar Jure̱ya. \c 12 \s1 Reꞌ Hero̱res pꞌuht ribanam tiꞌcꞌaxic // queh take aj niminel ar Jerusalen \p \v 1 Chiwach aj woꞌ cho take kꞌi̱j nok cꞌahchiꞌ rimoloric quitoꞌbal take aj niminel wilque̱b pa riyukꞌul Jure̱ya, xchalic jenaj tiꞌcꞌaxic chi quina̱ take aj niminel ar Jerusalen nok reꞌ raj toꞌo̱l i aj kꞌatal kꞌoric Ro̱ma reꞌ Hero̱res xitakꞌa̱ꞌ ricojoric pan che̱ꞌ take juꞌjun aj niminel. \v 2 Chipam aj take kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res xitakꞌa̱ꞌ ricansjic i Jaco̱wo reꞌ richa̱kꞌ i Wa̱n, chi cꞌul kꞌas re̱ mache̱t. \v 3 Chiri̱j chi ribanam chic reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res naxilow chi reꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xponic chi quiwach chi xicansaj i Jaco̱wo, reꞌ aj chic i maꞌ Luch xitakꞌa̱ꞌ richoporic chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ nok cꞌahchiꞌ i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa ribihnal reꞌ ncꞌuxuric wi̱ꞌ caxlan wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomil chi sipsbal wach. \v 4 Jeꞌ reꞌ ruꞌ nok chopo̱j chic i maꞌ Luch xcꞌamaric je chiwach i Hero̱res. Chalic ruꞌ xitakꞌa̱ꞌ chi xtzꞌaparic pan che̱ꞌ eh ar xcahnic chi chaꞌjamaj cuꞌum take cajchꞌuk chi sol cajcaj quiwi̱ꞌ cu rehtal xponic riꞌorahil ricansjic maj reꞌ Hero̱res ritikꞌa̱b chic wach pa ricꞌux chi naꞌicꞌok i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa naritakꞌa̱b resmejic cho maꞌ Luch pan che̱ꞌ reh chi narichꞌukum ri̱j riquimic chi quiwach i tinamit. \v 5 Xa reꞌ laꞌ nok jeꞌ reꞌ ricapaj i Hero̱res, reꞌ quicomonil take moloj wach aj niminel, chi kꞌi̱j chi akꞌab xcaꞌn quiti̱j chiwach i Dios chiri̱j i maꞌ Luch. \p \v 6 Jeꞌ aj reꞌ chipam i akꞌab nok reꞌ Hero̱res naritakꞌa̱b nak resmejic cho maꞌ Luch na sakꞌok lok jeꞌ ikal, reꞌ maꞌ Luch til chaꞌjamaj chi coric cuꞌum take sol chaꞌjanic ncaꞌn lok chi chi̱ꞌ i tzꞌahp eh til woꞌ quib chi sol xquipix qui̱b chi kꞌab maꞌ Luch ru̱cꞌ jenaj cꞌaham chꞌihchꞌ naxiwiric cok chi riche̱l. Chi jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ wihꞌic i maꞌ Luch ar peꞌ pan che̱ꞌ, \v 7 cu reꞌ peꞌ chic ruꞌ ruhmumaj cho jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic pan taxa̱j eh xisakomej pa̱m i pa̱t tzꞌapalque̱b wi̱ꞌ aj tzꞌahpel. Reꞌ aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Luch naxitzꞌaꞌj cok nah teleb chi ricꞌaꞌchsjic wach: \p «Chatꞌohcaj awi̱b, tucten ti yuꞌna, nqui xikꞌor reh. \p Chi jeꞌ reꞌ xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xitꞌupubic woꞌ ti lok i cꞌaham chꞌihchꞌ pixilque̱b wi̱ꞌ take kꞌab. \v 8 Chiri̱j reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xkꞌormojic reh ruꞌum aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ: \p «Chatikꞌa̱ꞌ awi̱b eh chacojlom axijab, nqui reh. \p Nok ribanam chic reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xkꞌormojic reh: \p «Chacojlom chawi̱j ajuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok asoꞌ, reꞌ xayocobej eh quinatahkej je, nqui xkꞌormojic reh. \p \v 9 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Luch xelic cho chipam i yeꞌa̱b wilic nak wi̱ꞌ eh xitahkej lok i raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xa reꞌ laꞌ cu suk wira̱l woꞌ na maj chi reh ruꞌ, xa pan wiric laꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuhtjic reh i cꞌahchiꞌ ribanam aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ nok cꞌahchiꞌ rilom eh maꞌ coric ta laꞌ pa ricꞌux. \v 10 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Luch naxicꞌsaj lok i pe̱t tzꞌahp chꞌi̱l woꞌ i ricab tzꞌahp reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ toco̱m chic aj chaꞌjanel, xponic lok chiwach i chꞌihchꞌ laj tzꞌahp reꞌ wilic lok chi chi̱ꞌ be̱h eh reꞌ tzꞌahp reꞌreꞌ xiteh ri̱b chi rutquel. Chiri̱j reꞌ, reꞌ maꞌ Luch chꞌi̱l raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xiꞌelic lok eh naxibehic chic je juncꞌam ok pan jenaj chic be̱h, xcanabjic cahnok i maꞌ Luch chi rutquel. \v 11 Cu reꞌ aj ar xnaꞌlajic reh i maꞌ Luch eh jeꞌ wili xikꞌor: \p «Yuꞌna nwilow chi til coric chi reꞌ Dios xitakꞌa̱ꞌ cho raj tzꞌeꞌ wa̱ch chi nicoꞌljic chiwach Hero̱res maj naqui̱n nak riyeb pan tiꞌcꞌaxic reꞌ xa cuyꞌem chic take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi enchalic chi nina̱, nqui xikꞌor. \p \v 12 Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ maꞌ Luch xicora̱ꞌ je pa ripa̱t i Mari̱ya reꞌ ritu̱t i Wa̱n reꞌ ribihnej woꞌ chi Cus. Chipam i pa̱t reꞌreꞌ qꞌuihal take aj niminel quimolom qui̱b ar chi ti̱j \v 13 eh nok reꞌ maꞌ Luch xponic ar, pꞌuht rikꞌoric cok chiꞌ tzꞌahp reꞌ wilic lok pan be̱h. Chi jeꞌ aj reꞌ, jenaj kꞌahxok Ro̱wre ribihnal xelic cho chi riliric hab wach nkꞌoric cok \v 14 eh xinaꞌbej pa̱m rikꞌorbal chi reꞌ maꞌ Luch cꞌahchiꞌ rikꞌoric cok, xa reꞌ laꞌ ruꞌum risukquil pa ricꞌux maꞌ xitehꞌaj ta woꞌ ti cho tzꞌahp reh, cu xsoljic woꞌ chic cok rajim chi rikꞌororic queh take aj niminel wilque̱b ar chi reꞌ maꞌ Luch paꞌlic cho chiꞌ tzꞌahp. \v 15 Reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, jeꞌ peꞌ wili xquikꞌor reh Ro̱wre: \p «Hat ixkꞌun, tzꞌaꞌ pa̱m ana̱. Chaj bih nawilow wach? nqui take reh. \p To̱b ta woꞌ reꞌ ixkꞌun reꞌreꞌ xa nchꞌuk chic ricꞌux chi rikꞌormojic queh chi til reꞌ maꞌ Luch paꞌlic cho chiꞌ tzꞌahp, reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ maꞌ nquicoj ta wach i cꞌahchiꞌ rikꞌormojic queh, reꞌ laꞌ chic xquikꞌor chi xa ranxelex i maꞌ Luch wilic lok chiꞌ tzꞌahp. \p \v 16 Nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom cok pan pa̱t, reꞌ maꞌ Luch chayew kꞌoꞌronic riban cok chi naquitehem reh i tzꞌahp xa reꞌ laꞌ take aj niminel reꞌreꞌ cu kꞌu̱n xiꞌelic lok chi riteheric i tzꞌahp. Cu reꞌ aj chic ar xquilow chi til reꞌ poꞌ woꞌ maꞌ Luch cꞌahchiꞌ rikꞌoꞌronic cok queh eh ruꞌum reꞌ kꞌe̱ꞌ xsahchic quicꞌux. \v 17 Ar aj ruꞌ reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xquitokꞌa̱ꞌ xa quichokonic chic cok ar ruꞌum reh risukquil quicꞌux chi xquilow wach i maꞌ Luch, xa reꞌ laꞌ reꞌ xiban kꞌab queh chi maꞌxta chic quiꞌahnic. Chi jeꞌ reꞌ xitokꞌa̱ꞌ rikꞌormojic queh nicꞌ wach naxesmejic cho pan che̱ꞌ eh xikꞌor woꞌ queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ xnikꞌor aweh tak wili, chakꞌor tak reh Jaco̱wo reꞌ richa̱kꞌ cahnok i kAja̱w Jesus jeꞌ woꞌ queh take kich niminel, nqui xikꞌor queh. \p Chiri̱j chic ruꞌ, reꞌ maꞌ Luch xelic je pa ripa̱t i Mari̱ya eh xo̱j pan jenaj chic toco̱m yeꞌa̱b \v 18 maj nok sakꞌanak chic lok, reꞌ take sol aj chaꞌjanel xiban xa naho̱l chic quiwach chi ribirmijic chi quiwach chaj bih xcꞌuluric ru̱cꞌ i maꞌ Luch. \v 19 Chi jeꞌ aj reꞌ naxibiraj Hero̱res chaj bih xcꞌulmujic, xitakꞌa̱ꞌ je take sol reꞌreꞌ chi risiqꞌuiric i maꞌ Luch xa reꞌ laꞌ nok maꞌ xquirak ta woꞌ cho, reꞌ take sol reꞌreꞌ xitakꞌa̱ꞌ quicansjic ruꞌum chi maꞌ xicꞌuꞌlunic ta woꞌ naxbirmijic queh chaj bih xcꞌuluric. \s1 Reꞌ ribiral nicꞌ wach naxquimic i Hero̱res \p Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ Hero̱res xelic je pa riyukꞌul i Jure̱ya eh ar chic xo̱j chipam i tinamit Sesare̱ya reꞌ xcahnic wi̱ꞌ chi cꞌacharic xa reꞌ laꞌ maꞌ chi junpech ta. \v 20 Nok ar aj chic wilic ponok i Hero̱res, paꞌ bih riwi̱ꞌ naxchalic ricꞌa̱ cu̱cꞌ take aj Ti̱ro chꞌi̱l take aj Siron. Ruꞌum chi reꞌ chiꞌnchel paꞌ bih queh nquicꞌux, ar nelic je pa riyukꞌul Hero̱res, reꞌ take cꞌacharel chipam i quib chi tinamit reꞌreꞌ xquituna̱ꞌ qui̱b eh xcaꞌn jenaj wach quicꞌux chi nacojic quikꞌoꞌrem i Hero̱res. Xa reꞌ cok ruꞌ reh chi xcaꞌn canar oquic ru̱cꞌ, pe̱t quikꞌunej wach chi tumi̱n i jenaj queh ajabe̱s quiꞌilbic reh pa̱m ripa̱t Hero̱res Wala̱sto ribihnal, reh chi reꞌreꞌ naricꞌambic cok queh ar. Naxcꞌamaric cok quibe̱h ruꞌum i Wala̱sto, reꞌ take cꞌacharel reh quib chi tinamit reꞌreꞌ xquipahkaj reh Hero̱res chi naquicahnic pan sukquil cꞌuxlis \v 21 eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res xipahba̱ꞌ jenaj kꞌi̱j reh chi narimolom ri̱b cu̱cꞌ take tinamit reꞌreꞌ. Chipam aj i kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ Hero̱res xicoj risoꞌ jeꞌ ru̱cꞌ chakꞌwach laj tzꞌih ncojoric cuꞌum take kꞌatal kꞌoric eh xoquic cho chi kꞌoric cu̱cꞌ take tinamit reꞌreꞌ nok tzꞌuklic cho pa rikꞌatbal kꞌoric. \v 22 Naxquibiraj i cꞌahchiꞌ rikꞌorom i Hero̱res, reꞌ take tinamit reꞌreꞌ pꞌuht quiqꞌuerem quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ cok i cꞌahchiꞌ rikꞌoric wili maꞌ reꞌ ta winak, jenaj laꞌ dios, nqui take. \p \v 23 Chiwach aj juncꞌam reꞌreꞌ nok jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom take tinamit, jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch i Dios xchalic ar pan taxa̱j xcꞌulic ricoj jenaj yaꞌbilal pa ritiꞌjolal i Hero̱res xa ruꞌum chi maꞌ xiyew ta rilokꞌil i Dios chi jeꞌ wili: \p “Reꞌ Dios wilic cho pan taxa̱j, xa reꞌ woꞌ reꞌ i Dios, maꞌ nqui ta xikꞌor. \p Xa ru̱cꞌ aj yaꞌbilal xcojoric pa ritiꞌjolal, reꞌ Hero̱res xa chi yuꞌna ti xquimic je eh chi jeꞌ reꞌ xcꞌuxuric rakꞌsa̱ꞌ cuꞌum take saꞌha̱. \p \v 24 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chiwach cho rikꞌijil riquimic Hero̱res xqꞌuihbic wach take cꞌacharel quibirinic reh riCꞌuhbal i Dios eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, kꞌe̱ꞌ woꞌ naxqꞌuihbic wach i quicomonil take aj niminel ar Jerusalen. \v 25 Reꞌ aj chic i Wernaweh chꞌi̱l Sa̱wlo naxquicana̱ꞌ cho Jerusalen i toꞌbal xquimol cho chi quina̱ take niminel aj Antiyoqui̱ya, xisoljic woꞌ chic je ar Antiyoqui̱ya eh xquicꞌam je chiqui̱j i Wa̱n reꞌ ribihnej woꞌ chi Cus. \c 13 \s1 Reꞌ Wernaweh chꞌi̱l maꞌ Sa̱wlo xipahbabjic chi nacojic chi cꞌuhbalanic \p \v 1 Chiwach aj woꞌ take cho kꞌi̱j nok reꞌ take aj niminel cꞌahchiꞌ riqꞌuihbic wach quicomonil, reꞌ rikꞌorbal i Dios xa xkꞌormojic woꞌ eh xa xcꞌuhtjic woꞌ queh take aj niminel nquimol qui̱b ar Antiyoqui̱ya. Reꞌ take quikꞌoric reh riCꞌuhbal i Dios, reꞌ take jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ maꞌ Wernaweh, reꞌ maꞌ Simon reꞌ Kꞌek Winak nquikꞌor reh ruꞌum kꞌek rilbal, reꞌ maꞌ Lu̱syo aj Sire̱ne, reꞌ maꞌ Sa̱wlo chꞌi̱l i maꞌ Manahen reꞌ rich qꞌuihic cho i kꞌatal kꞌoric Hero̱res. \p \v 2 Junpech cho nok reꞌ take aj cꞌuhbalanel reꞌreꞌ quimolom qui̱b chi cuyuj wiꞌc chi rilokꞌonjic i Dios, reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios jeꞌ wili xikꞌor ru̱cꞌ chi̱ꞌ i jenaj queh aj cꞌuhbalanel reꞌreꞌ: \p «Reꞌ maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo xnichih quiwach chi nacojic chi aj cꞌuhbalanel. Jeꞌ reꞌ nok chapahba̱ꞌ tak wi̱n chi nacojic caꞌnam i camanic reꞌreꞌ, nqui xikꞌor Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. \p \v 3 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take richꞌi̱l maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo, xquicoj quikꞌab china̱ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo naxiꞌoquic chic chi ti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc chi quichꞌi̱l take aj niminel ar Antiyoqui̱ya. Chiri̱j aj chic reꞌ xitakꞌabjic je maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo reh chi nacojic chi cꞌuhbalanic. \s1 Reꞌ maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo xquikꞌor riCꞌuhbal i Dios // pa riyukꞌul i Chi̱pire \p \v 4 Nok pahbamaj chic take je ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios, reꞌ maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo xiꞌo̱j chipam i tinamit Sele̱wsya ribihnal eh nok pononak chic take ar, xiꞌoquic je chipam jenaj maꞌ laj cano̱wa reh chi nacojic pa riyukꞌul i Chi̱pire \v 5 quichꞌi̱l i caj toꞌo̱l Wa̱n reꞌ ribihnej woꞌ chi Cus. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ naxiponic chipam i tinamit Salami̱na ribihnal reꞌ wilic lok chi chi̱ꞌ riyukꞌul i Chi̱pire, reꞌ maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo chꞌi̱l woꞌ i Wa̱n xquikꞌor riCꞌuhbal i Dios nkꞌoric chiri̱j i Jesus queh take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nquimol qui̱b pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 6 Chiri̱j wili nok wilque̱b chic take ponok chi chi̱ꞌ ricꞌulaꞌt riyukꞌul i Chi̱pire reꞌ wilic wi̱ꞌ i tinamit Pa̱pos ribihnal, ar xquirak jenaj winak aj war jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel Warjesus ribihnal. Reꞌ winak reꞌreꞌ xa jeꞌ chic jenaj aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios nariban ri̱b \v 7 pa ricamaj chiwach cok i kꞌatal kꞌoric Se̱rjiyo Pa̱wlo ribihnal reꞌ jenaj winak kꞌe̱ꞌ tꞌulic ru̱cꞌ rinoꞌjbal. Junpech ajic nok reꞌ maꞌ Se̱rjiyo Pa̱wlo xiyukꞌej i maꞌ Wernaweh chꞌi̱l maꞌ Sa̱wlo ruꞌum chi ra̱j ribiram riCꞌuhbal i Dios, \v 8 reꞌ aj war reꞌreꞌ, reꞌ Eli̱mas woꞌ nelic wi̱ꞌ ribihnal pan criye̱co, xiyew ricꞌux chi ripitiric i maꞌ Se̱rjiyo Pa̱wlo reh chi maꞌxta nak ricojom wach ribiral i Jesus. Naxilow chi maꞌ xiban ta canar ripitiric, reꞌ aj chic rikꞌorbal maꞌ Wernaweh chꞌi̱l i Sa̱wlo xoquic risolcꞌjic pa ri̱j, \v 9 xa reꞌ laꞌ reꞌ i Sa̱wlo reꞌ ribihnej woꞌ chi Lu̱ꞌ, naxyeꞌeric ricowil rikꞌorbal ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal xchalic ru̱cꞌ chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ, cow xitzꞌehtaj \v 10 eh je wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hat nahsil banol reh cꞌahbilal, jeꞌ acab aj Yahm chi rixowjic quiwach take ncaꞌn i coric. Reꞌ hat kꞌe̱ꞌ jotꞌo̱j naꞌn queh cꞌacharel maj to̱b ta nak reꞌ Dios rikꞌor chi reꞌ ribiral i Jesus, reꞌreꞌ naricꞌambic cho queh cꞌacharel ru̱cꞌ, reꞌ hat maꞌ namay ta rikꞌormojic chi maꞌ jeꞌ ta reꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ hat jeꞌ acab jenoꞌ winak riyoj wach jenoꞌ ntꞌoric laj be̱h. \v 11 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ Dios xa chi yuꞌna ti nariyeb chana̱ i tiꞌcꞌaxic narimoysonic pa̱m i nakꞌ awach eh na̱cahnic chi jeꞌ reꞌ cu rehtal chic na̱wilbic woꞌ chic, nqui maꞌ Lu̱ꞌ reh. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xmoyric ti pa̱m nakꞌ wach i winak reꞌ chi manlic. Jeꞌ reꞌ nok pꞌuht rimajem hab wach take wilque̱b cok chi riche̱l chi risiqꞌuiric hab wach jenoꞌ narichꞌihlinic je reh chi kꞌab. \v 12 Ar ajic reꞌ kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ xichꞌica̱ꞌ woꞌ ricꞌux chiri̱j i Jesus naxilow chaj bih xcꞌuluric eh jeꞌ woꞌ ruꞌum chi xa xsahchic chic ricꞌux chiri̱j nicꞌ wach rikꞌormojic ribiral kAja̱w Jesus xcaꞌn take maꞌ Wernaweh chꞌi̱l maꞌ Lu̱ꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xikꞌor riCꞌuhbal // i Dios ar Pisi̱rya \p \v 13 Chiri̱j aj chic reꞌ naxiꞌoquic chipam jenaj maꞌ laj cano̱wa, xiꞌelic je chipam tinamit Pa̱pos eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l take richꞌi̱l xiponic pa riyukꞌul i Panpi̱lya ar pan tinamit Pe̱rque. Ar reꞌ Wa̱n reꞌ ribihnej woꞌ chi Cus, xichꞌak take cahnok i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh ruꞌum chi xsoljic woꞌ chic je pan tinamit Jerusalen. \v 14 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l maꞌ Wernaweh naxiꞌelic je pan tinamit Pe̱rque, xquitik juꞌ quibe̱h chi cꞌahchiꞌ quiqꞌuic je pa ricꞌulaꞌt riyukꞌul i Pisi̱rya cu rehtal xiponic chipam jenaj chic tinamit Antiyoqui̱ya ribihnal. Ar ajic pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j xiꞌo̱j chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh xiꞌo̱j tzꞌuhkok ar chi ribirmijic i cꞌahchiꞌ rikꞌormojic. \v 15 Nok cuxꞌunak aj chic riliric wach i hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chꞌi̱l quicꞌuhbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal cho i Dios, reꞌ take cꞌamol be̱h chipam i pa̱t reꞌreꞌ xquitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic reh maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh chi jeꞌ wili: \p «Hat-tak kas kacha̱kꞌ, wi wilic jenoꞌ akꞌorbal na̱kꞌorom tak chi kacꞌuhbaljic eriban chi enakꞌor tak, nqui xquitakꞌa̱ꞌ je rikꞌormojic. \p \v 16 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xpaꞌlajic johtok eh naxiban kꞌab queh wilque̱b ar chi maꞌxta quiꞌahnic jeꞌ wili xikꞌor queh chi cunchelal: \p «Hat-tak was tak nicha̱kꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l hat-tak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ tilokꞌonic woꞌ tak reh kaDios, chabiraj tak i nanikꞌorom wili: \v 17 Reꞌ Dios nkalokꞌej wach i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xa nok woꞌ richihim cho quiwach take kama̱m katiꞌt chi quiwach toco̱m tinamit chi naquilokꞌem wach. Reꞌ aj i Dios reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ nimal rajawric xicꞌuhtaj cho chiqui̱j take kama̱m katiꞌt naxesaj take cho chi xa yohbalamaj chic quiwach chipam ponok i toco̱m tinamit Eji̱pto ribihnal. Chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ take kama̱m katiꞌt xicꞌacharic cho chi xa iqꞌue̱l take ar. \v 18 Chiri̱j chic ruꞌ nok esemaj chic take cho ar, xquicora̱ꞌ je chipam yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel. Ar maꞌ xcanabjic ta quiliric ruꞌum i Dios chiwach i caꞌwinak (40) ha̱b xibehic chipam yeꞌa̱b reꞌreꞌ, to̱b ta cow take chi ribirmijic kꞌoric chiwach i Dios. \p \v 19 «Reꞌ aj woꞌ Dios reꞌreꞌ xisach quiwach i wuku̱b queh qꞌuih chꞌuk wach tinamit wilque̱b pa riyukꞌul i Canahan eh reꞌ take yeꞌa̱b reꞌreꞌ xikꞌahsaj queh take kama̱m katiꞌt reh chi naquehcham. \v 20 Jeꞌ reꞌ ajic ar chipam i yeꞌa̱b Canahan reꞌreꞌ, reꞌ Dios xipahba̱ꞌ take chꞌukul kꞌoric chi quina̱ take kama̱m katiꞌt chiwach junikꞌob lajeb roxcꞌahl (450) ha̱b cu rehtal nponic ru̱cꞌ rikꞌijil ricꞌacharic i Samwel reꞌ aj kꞌorol riCꞌuhbal woꞌ i Dios. \v 21 Cu ru̱cꞌ aj i Samwel xponic quicojoric take chꞌukul kꞌoric chi quina̱ take kama̱m katiꞌt maj reꞌ take reꞌ pꞌuht quipahkam chi naroquic jenoꞌ kꞌatal kꞌoric chi quina̱. Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ xquipahkaj, reꞌ Dios xipahba̱ꞌ jenaj quikꞌatal kꞌoric, Sawul ribihnal racꞌu̱n cho maꞌ Si̱s reꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho i Wenjamin. Reꞌ Sawul reꞌreꞌ caꞌwinak (40) ha̱b xkꞌatbic kꞌoric chi quina̱ take kama̱m katiꞌt \v 22 eh naxesmejic woꞌ chic lok pa ricamaj chi kꞌatal kꞌoric, reꞌ chic i maꞌ Tawiy xcojoric chi rijelow-bal, maj chiri̱j i Tawiy jeꞌ wili rikꞌorom cho Dios: \p ‹Reꞌ Tawiy wili reꞌ racꞌu̱n maꞌ Isayih kꞌe̱ꞌ nponic chi niwach rinoꞌjbal. Reꞌ cok i winak wili naribanam nicꞌ paꞌ nimal nwa̱j i hin, nqui rikꞌorom cho. \p \v 23 «Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ Dios xikꞌor woꞌ cho reh maꞌ Tawiy chi reꞌ i cꞌacharel reꞌ naricoꞌlonic queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, ar chi quixilac take ra̱ꞌ riꞌsil ruꞌ narelic cho. \p «Jeꞌ ricab aj rikꞌorom cho Dios reh maꞌ Tawiy, reꞌ Jesus xpahbabjic chi kajcoꞌlonel. \v 24 Xa reꞌ laꞌ ruꞌ nok chi cu jaꞌ ncꞌulic ta ayuꞌ wach acꞌal eh chi cu jaꞌ richop ta woꞌ kꞌoro̱j cꞌuhbal, reꞌ Wa̱n jeꞌ wili xikꞌor queh chiꞌnchel tinamit ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \p ‹Chacana̱ꞌ tak ribanaric i mahc eh cu reꞌ aj ruꞌ enikahsaj aha̱ꞌ tak, nqui xikꞌor queh. \p \v 25 «Jeꞌ reꞌ xikꞌor queh, maj nok qꞌuisi̱n chic maꞌ ricohlaj wach ricamaj yeꞌo̱j cho reh ruꞌum i Dios, reꞌ Wa̱n jeꞌ woꞌ wili xikꞌor cho: \p ‹Reꞌ hat-tak nacapaj tak chi reꞌ hin nawoquic cho chi kꞌatal kꞌoric pan tinamit, majeꞌ? Til pan coric maꞌ jeꞌ ta reꞌ. Reꞌ laꞌ naroquic chi kakꞌatal kꞌoric reꞌ i winak cꞌulic lok reh chiwi̱j hin. Reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic xi̱cꞌ na̱ rajawric chi xa ta nak reꞌ tꞌuch wach camanic jeꞌ ricab richejeric riper xijab riban raj camanom jenoꞌ ajabe̱s, ricꞌul chi wi̱n chi eniban chiwach, nqui xikꞌor cho Wa̱n. \p \v 26 «Chiri̱j aj i Jesus reꞌreꞌ, reꞌ hoj cꞌahchiꞌ kakꞌorom i cꞌuhbal xojtakꞌabjic wi̱ꞌ chi nakakꞌorom aweh hat-tak was tak nicha̱kꞌ wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham jeꞌ woꞌ aweh hat-tak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Awraham. Reꞌ cꞌuhbal reꞌreꞌ jeꞌ wili rikꞌor: \p ‹Reꞌ Jesus, reꞌ aj coꞌlonel queh chiꞌnchel cꞌacharel \v 27 eh to̱b ta woꞌ nak jeꞌ reꞌ, reꞌ take tinamit aj Jerusalen chꞌi̱l take nahsil chi quina̱, xa xquichꞌuk woꞌ kꞌoric china̱ i Jesus. Ru̱cꞌ aj xcaꞌn take tinamit reꞌreꞌ, xo̱j manlajok wach i quikꞌorbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌ quitzꞌihmbam cho chiri̱j i Jesus chipam take hu̱j nilmijic wach pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j, xa reꞌ laꞌ to̱b ta woꞌ nilmijic wach take hu̱j reꞌreꞌ pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j, reꞌ take tinamit xa maꞌ xquirak ta woꞌ chiri̱j i kꞌoric xcaꞌn take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios eh xa ta woꞌ nak xquinaꞌbej chi reꞌ Jesus aj coꞌlonel queh cꞌacharel. \v 28 Chiri̱j chic ruꞌ nok xichꞌuk chic kꞌoric china̱ i Jesus, reꞌ take tinamit quipahkaj reh Po̱nsyo Pila̱to chi naritakꞌa̱b ricansjic to̱b ta nak maꞌxta nechꞌ ok rimahc chi nariquimic. \v 29 Jeꞌ reꞌ quimic xiban i Jesus reh chi xmanlajic wach nicꞌ nimal tzꞌihmbimaj cho chiri̱j. Chiri̱j wili naxkahsjic cho Jesus wach curu̱s, xo̱j cojorok pan jenaj mukꞌunbal, \v 30 xa reꞌ laꞌ reꞌ Dios xucsaj woꞌ cho chi quixilac camnak, nqui i cꞌuhbal reꞌreꞌ. \p \v 31 «Nok ucsumaj chic cho Jesus, qꞌuih kꞌi̱j xicꞌuhtaj ri̱b chi cꞌachlic queh take wich aj niminel reꞌ xa reꞌ woꞌ xiponic cu ar Jerusalen naxichalic ar Calile̱ya, xa cꞌahchiꞌ woꞌ quiyeb quichi̱ꞌ queh aj Jerusalen chiri̱j i holohic laj cꞌuhbal wili \v 32 reꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ kakꞌorom aweh tak yuꞌna chi jeꞌ wili: Reꞌ rikꞌorom cho Dios queh take kama̱m katiꞌt najtir kꞌi̱j, \v 33 xmanlajic woꞌ wach ruꞌum nok reꞌreꞌ xucsaj cho Jesus chi quixilac camnak. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, maꞌ xa ta queh take kama̱m katiꞌt xmanlajic wach rikꞌorbal i Dios riyeb cho najtir kꞌi̱j, jeꞌ laꞌ woꞌ xmanlajic wach ku̱cꞌ i hoj ca̱ꞌ quiꞌsil cꞌachalco̱j yuꞌna. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chi cꞌahchiꞌ rikꞌoric i Dios chiri̱j ripahba̱bjic i Jesus chi kꞌatal kꞌoric, jeꞌ wili xikꞌor pa ricab moloj wach bi̱ch ritzꞌihmbam maꞌ Tawiy: \q1 “Reꞌ hat, hat wAcꞌu̱n eh chiwach i kꞌi̱j wili tinipahba̱ꞌ yuꞌna chi Kꞌatal Kꞌoric, nqui xikꞌor. \m \v 34 «Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xikꞌor, jeꞌ laꞌ woꞌ xikꞌor chi jeꞌ wili: \q1 “Reꞌ lokꞌ laj kꞌoric xnikꞌor cho reh Tawiy chi narichꞌica̱b wi̱ꞌ ricꞌux awu̱cꞌ hat-tak narimanlajic wach, nqui xikꞌor. \m «Ru̱cꞌ xikꞌor i Dios chi jeꞌ reꞌ, xo̱j woꞌ manlajok wach i kꞌoric kꞌoro̱j cho ruꞌum wili chi ru̱cꞌ rucsjic cho chi quixilac take camnak cꞌahchiꞌ ribanam chi reꞌ ritiꞌjolal i cꞌacharel xipahba̱ꞌ chi Kꞌatal Kꞌoric maꞌ jaruj ta narimikric acꞌal. \v 35 Jeꞌ reꞌ xiban, jeꞌ ricab tzꞌihmbimaj woꞌ cho wili ruꞌum i maꞌ Tawiy ar chipam jenaj chic ribi̱ch: \q1 “Reꞌ hat Dios maꞌxta ayeb kꞌab chi reꞌ ritiꞌjolal i Lokꞌ laj Ajabe̱s narimikric acꞌal, nqui xitzꞌihmbaj cho maꞌ Tawiy. \p \v 36 «Yuꞌna kꞌuruꞌ charak tak chiri̱j i wili: Reꞌ kꞌoric xikꞌor maꞌ Tawiy reꞌreꞌ maꞌ reꞌ ta chiri̱j chi ribil ri̱b xkꞌoric cho, chiri̱j laꞌ Jesus xkꞌoric. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hin maꞌ reꞌ ta chucuj kꞌoric niban aweh tak nanikꞌor i wili: Reꞌ maꞌ Tawiy reꞌ xiban ricamaj chi kꞌatal kꞌoric chi quina̱ take rich cꞌacharel jeꞌ ricab rikꞌatam cho ri̱j i Dios, reꞌreꞌ naxquimic je xmikric woꞌ acꞌal chipam i mukꞌunbal xmukꞌunjic wi̱ꞌ cu̱cꞌ take rima̱m ratiꞌt \v 37 raj nchel Jesus reꞌ xucsjic cho ruꞌum i Dios chi quixilac take camnak, maꞌ xmikric ta nchel acꞌal. \p \v 38 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ was tak nicha̱kꞌ chanaꞌbej tak chi xa ruꞌum i Jesus reꞌ xcꞌaꞌchsjic cho ruꞌum i Dios chi quixilac camnak, reꞌ hoj xkacꞌul kajawric chi cꞌuhbalanic eh ruꞌum reꞌ cꞌahchiꞌ kakꞌorom aweh tak yuꞌna chi wilic cuybal mahc pa ribihnal. \v 39 Jeꞌ woꞌ nkakꞌor aweh tak chi reꞌ nicꞌ paꞌ qꞌuihal take nquichꞌica̱ꞌ quicꞌux chiri̱j ruꞌ ewoꞌ ncuyuric quimahc chiwach chiꞌnchel chaj bih maꞌ cuyu̱j ta nak chic ruꞌum i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 40 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chanaꞌbej tak chi coric i cꞌahchiꞌ kakꞌorom aweh tak eh ma̱yakꞌabej pan awo̱k tak. Chayohbalej awi̱b tak eh maꞌ ok nchel chana̱ hat-tak ncutbic i cꞌuhbal kꞌoro̱j cho chi jeꞌ wili cuꞌum take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios najtir kꞌi̱j: \q1 \v 41 “Hat-tak reꞌ nayakꞌabej pan awo̱k tak nikꞌorbal, \q1 til woꞌ chic kꞌe̱ꞌ cowil awa̱mna tak chi ricojoric wach reꞌ nikꞌor aweh tak. \q1 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj to̱b ta nak reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi nanisacham awach tak chiwach take kꞌi̱j cꞌachalca̱t tak wi̱ꞌ wili, \q1 maꞌ nacoj ta woꞌ tak wach. \q1 Maꞌ xa reꞌ ta woꞌ reꞌ, ticahnic laꞌ woꞌ tak chi maꞌxta bih nanaꞌbej tak. \q1 Xa ta woꞌ nak riban naho̱l awach tak chi ripechꞌjic ri̱j i wili, nqui rikꞌor, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p Ru̱cꞌ aj reꞌ xicohlaj i cꞌuhbalanic ar. \p \v 42 Chiri̱j reꞌ, nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cꞌahchiꞌ relic je chꞌi̱l i Wernaweh chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take cꞌacharel nquimol qui̱b ar, xquipahkaj reh chi naritikim juꞌ rikꞌormojic ribiral i Jesus chipam i jenaj chic ponok hiꞌlbal kꞌi̱j \v 43 xa reꞌ laꞌ naxquichꞌak cahnok quib i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i maꞌ Wernaweh cu̱cꞌ take cꞌacharel wilque̱b ar, xa xitahkaljic woꞌ je cuꞌum qꞌuihal take quich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l woꞌ juntuhm chi maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ quicojom qui̱b chi rinimjic i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh nquicꞌam woꞌ na̱ i cꞌuhbal reꞌreꞌ. Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ jeꞌ wili xkꞌormojic queh ruꞌum maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Kꞌe̱ꞌ nchel ato̱b chi reꞌ hat-tak xanimej tak i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j richakꞌlamil i Dios. Ma̱pohꞌaj chic acꞌux tak chiri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, nqui xkꞌormojic queh. \p \v 44 Chiri̱j chic ruꞌ naxponic i jenaj chic hiꞌlbal kꞌi̱j reh xama̱na, reꞌ take cꞌacharel chipam i tinamit reꞌreꞌ naxquibiraj ribiral chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh wilque̱b ar chipam i pa̱t reꞌ ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, qꞌuihal take xquimol qui̱b ar chi ribirmijic riCꞌuhbal i Dios rikꞌor i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh. \v 45 Nok juntuhm take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquilow chi yohbal wach qꞌuihal tinamit xquimol quib chi ribirmijic i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh, kꞌe̱ꞌ naxchalic quicꞌa̱ eh ruꞌum reꞌ jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi risolcꞌjic pa ri̱j rikꞌorbal maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Reꞌ nakꞌor i hat rikꞌebil awach maꞌ Lu̱ꞌ maꞌ coric ta, nqui pꞌuht quikꞌorom. \p \v 46 Raj laꞌ maꞌ Lu̱ꞌ naxpahꞌic johtok chꞌi̱l i Wernaweh jeꞌ wili xikꞌor queh chi maꞌ nyoꞌjic ta nechꞌ ok: \p «Reꞌ hoj riwi̱ꞌ chi keh, chi aweh hat-tak kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nakakꞌorom chi pe̱t i riCꞌuhbal i Dios nkꞌoric chiri̱j i Jesus. Xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi cꞌahchiꞌ akꞌebem tak lok chiri̱j acꞌux tak i cꞌuhbal reꞌreꞌ, ncꞌutunic lok chawach tak chi maꞌ ricꞌul ta chaweh tak chi na̱wucsjic woꞌ tak chic chi quixilac camnak reh chi na̱cꞌacharic tak chi junelic. Yuꞌna kꞌuruꞌ reꞌ hoj cu̱cꞌ chic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b chipam i yukꞌul wili nakojic chi rikꞌormojic i cꞌuhbal reꞌreꞌ \v 47 maj reꞌ takꞌanic xiban keh i kAja̱w Jesus jenaj wach chꞌi̱l jeꞌ ricab kꞌoro̱j cho reh raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios Isayi̱yas ribihnal naxkꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \q1 “Jeꞌ ricab nok jenaj sakombal cojo̱j chi quisakom take xa hab paꞌ wach cꞌacharel, \q1 reꞌ hin Dios cꞌahchiꞌ woꞌ ca̱t nipahba̱b chi waj tzꞌeꞌ wa̱ch aj sakomonel pa̱m quinoꞌjbal take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \q1 Jeꞌ reꞌ apahbabjic niban reh chi xa haj paꞌ yu̱kꞌ qꞌuixca̱b wilque̱b wi̱ꞌ take cꞌacharel \q1 ewoꞌ quicoꞌljic, nqui rikꞌor, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh. \p \v 48 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel birinic ncaꞌn cok ar, xa suk chic quicꞌux pꞌuht quitioxem johtok reh Dios ruꞌum i Cꞌuhbal chiri̱j i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus cꞌahchiꞌ rikꞌormojic queh. Jeꞌ reꞌ nok, chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌreꞌ, reꞌ chꞌuku̱j woꞌ cho qui̱j ruꞌum i Dios chi naquicoꞌljic, yohbal wach qꞌuihal take xiniminic reh cꞌuhbal chiri̱j Jesus reꞌ xiban i maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 49 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ Cꞌuhbal chiri̱j i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus qꞌuihal take cꞌacharel quiniminic reh eh ruꞌum reꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ rojic lok rikꞌormojic cuꞌum maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh chipam i yukꞌul reꞌreꞌ. \v 50 Xa reꞌ laꞌ cꞌuhbal reꞌreꞌ maꞌ nponic ta chi quiwach take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ laꞌ chic xcaꞌn xiꞌoquic chi rihunuric quipa̱m take nahsil chipam i tinamit reꞌreꞌ chꞌi̱l take juꞌjun ixok yohbalamaj quiwach chꞌi̱l woꞌ cꞌamol take na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Chi jeꞌ reꞌ pꞌuht caꞌnam tiꞌcꞌaxic reh maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh cu rehtal xquesaj lok chiri̱j quitinami̱t. \p \v 51 Ar ajic reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh nok elic chic ncaꞌn je chipam i tinamit reꞌreꞌ, xquipuh lok i poklaj chꞌihlic pan co̱k rehtalil chi reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xkajic mahc chi quina̱. Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh xiꞌo̱j chipam i tinamit Ico̱nyo ribihnal \v 52 naxquicana̱ꞌ cahnok take quich aj niminel ar Antiyoqui̱ya chi xa suk chic pan quicꞌux ruꞌum xchoporic quina̱ ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. \c 14 \s1 Riqꞌuihal take aj Ico̱nyo xquinimej riCꞌuhbal i Dios \p \v 1 Nicꞌ paꞌ wach xcꞌuluric ar Antiyoqui̱ya jeꞌ woꞌ chic reꞌ xcꞌuluric ar pan tinamit Ico̱nyo. Qꞌuihal take tinamit ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l woꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquinimej ribiral i Jesus reꞌ xikꞌor i maꞌ Lu̱ꞌ naxoquic cok chꞌi̱l i Wernaweh ar chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \v 2 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xcꞌuluric ar, jeꞌ laꞌ woꞌ wilic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ xjotꞌoric quicapew-bal cuꞌum take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ maꞌ nquinimej ta i cꞌuhbal rikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, xquimin qui̱b chi aj ixowonel chic queh take aj niminel. \v 3 Jeꞌ aj reꞌ chiwach qꞌuih kꞌi̱j xiwihꞌic ar i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh, maꞌ xiyoꞌjic ta nechꞌ ok chi rikꞌormojic ribiral i kAja̱w Jesus maj reꞌ woꞌ reꞌ xcꞌuhtunic queh chi til coric i rikꞌorbal xiyew queh chi quitobjic naxikꞌor queh chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ hin naniyeb aweh tak ribanaric yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l rehtalil chi til coric akꞌorbal tak, nqui rikꞌorom queh. \p \v 4 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xcꞌuluric ar, jeꞌ laꞌ woꞌ take cꞌacharel chipam i tinamit reꞌreꞌ, xquichꞌak qui̱b ru̱cꞌ quinoꞌjbal ruꞌum maꞌ jenaj ta chic wach quicapew-bal. Jeꞌ reꞌ nok wilic xquichop quicꞌux chiqui̱j take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ maꞌ quiniminic ta reh riCꞌuhbal i Dios eh wilic woꞌ xquichop quicꞌux chiqui̱j maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh reꞌ pahbamaj take chi quinahsil aj niminel. \v 5 Chi jeꞌ aj reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ, reꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquitikꞌa̱ꞌ wach quinoꞌjbal chꞌi̱l take quinahsil chi naquitzꞌujum jeꞌ woꞌ chi naquicansam chi abaj maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh. \v 6 Xa reꞌ laꞌ naxponic pan quixiquin maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh i chaj bih xquitikꞌa̱ꞌ wach take caj ixowonel, xiꞌelic je chipam tinamit reꞌreꞌ eh xiꞌo̱j cꞌolok chipam i tinamit Li̱stra ribihnal reꞌ wilic pa riyukꞌul i Licaho̱nya richꞌi̱l ri̱b chꞌi̱l i tinamit Te̱rwe ribihnal. Chipam aj take tinamit reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ pan tak cucꞌ tinamit wilque̱b lok chiri̱j i yukꞌul reꞌreꞌ \v 7 xquitik juꞌ rikꞌormojic ribiral i Jesus. \s1 Chi quiwach take aj Li̱stra reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ // chꞌi̱l i Wernaweh xa jeꞌ chic dios take \p \v 8 Ar chipam i tinamit Li̱stra wilic jenaj winak maꞌ riniqꞌuem ta behic chi junpech ruꞌum chi si̱c cho cu pa rasbal. Junpech nok reꞌ winak reꞌreꞌ chi tzꞌuklic jok wach acꞌal \v 9 cꞌahchiꞌ ribiram riCꞌuhbal i Dios, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicoj rehtal chi reꞌreꞌ chꞌiclic ricꞌux chiri̱j i Jesus chi reꞌreꞌ encowsonic reh. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitzꞌehtaj chi coric i winak reꞌreꞌ \v 10 eh jeꞌ wili xikꞌor reh chi cow: \p «Quicowjok take awo̱k. Tipaꞌlajok johtok chi coric, nqui reh. \p Xa reꞌ woꞌ ti xkꞌormojic reh chi jeꞌ reꞌ, xpurunic johtok i winak reꞌreꞌ eh xoquic chi behic. \v 11 Naxquilow take tinamit aj Li̱stra reꞌ nicꞌ wach xiban i maꞌ Lu̱ꞌ ru̱cꞌ i si̱c nak reꞌreꞌ, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom pan quikꞌorbal Licaho̱nya ribihnal: \p «Reꞌ take wili, dios take jeꞌ quiwi̱ꞌ winak xikajic cho ayuꞌ ku̱cꞌ, nqui pꞌuht quikꞌorom take cꞌacharel reꞌreꞌ \v 12 chi cꞌahchiꞌ quibihnem i Wernaweh chi Ju̱piter eh reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cꞌahchiꞌ quibihnem chi He̱rmes ruꞌum chi reꞌreꞌ nbanic i kꞌoric. \p \v 13 Chi jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌque̱b take tinamit, reꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i tiyo̱x Ju̱piter ribihnal reꞌ nlokꞌonjic wach chipam i ripatil wilic lok maꞌ naht ta chiꞌ ocbal reh tinamit reꞌreꞌ, xicꞌam cho quib xib chi wacax xoyomaj calak chi ihtzꞌub eh xa̱j nak ricansam take wacax reꞌreꞌ ar lok chi chi̱ꞌ lok i ocbal reh tinamit, reh chi richꞌi̱l take tinamit nariyeb nak rilokꞌil maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh. \v 14 Xa reꞌ laꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh naxquirak chiri̱j chi naquicansjic nak take wacax chi yeꞌbal quilokꞌil, xquikꞌihtaj qui̱b chiwach i aj kꞌahsem si̱ reꞌreꞌ chi maꞌxta ribanam chi jeꞌ reꞌ. Chiri̱j reꞌ nok quiwekem chic quisoꞌ rehtalil chi maꞌ xicꞌul ta quiwach chi jeꞌ reꞌ naribanaric nak queh, xquiminej cok qui̱b chi quixilac take tinamit chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ \v 15 chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ quikꞌorom: \p «Hat-tak kas kacha̱kꞌ, ma̱ban tak keh jeꞌ reꞌ maj reꞌ hoj xa hoj woꞌ ti winak jeꞌ ricab hat-tak. Reꞌ hoj xa xojcꞌulic woꞌ ti lok ayuꞌ chi rikꞌormojic aweh tak chi na̱cana̱b tak i lokꞌonic wach tiyo̱x reꞌ maꞌxta bih ritik aweh tak. Reꞌ aj reꞌ xchalic kakꞌor aweh tak reh chi reꞌ chic i cꞌachlic Dios reꞌ aj tikꞌinel reh taxa̱j, aj tikꞌinel reh wach acꞌal, aj tikꞌinel queh haꞌ, aj tikꞌinel woꞌ queh nicꞌ paꞌ nimal quicꞌacharic chipam take reꞌ, reꞌ chic i Dios reꞌreꞌ enalokꞌej tak wach. \p \v 16 «Til coric, xa haj atinami̱t wilca̱t hat-tak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ kaDios xicana̱ꞌ take cho ama̱m awatiꞌt tak chi cutquel ruꞌum reh lokꞌonic wach tiyo̱x xquichih lok wach ribanaric, \v 17 xa reꞌ laꞌ ruꞌ to̱b ta jeꞌ reꞌ xiban cu̱cꞌ, maꞌ xicana̱ꞌ ta woꞌ ricꞌuhtjic i rajawric chi reꞌreꞌ i Dios chi quina̱. Jeꞌ woꞌ maꞌ xicana̱ꞌ ta riyeꞌeric cho ratoꞌbil chi kana̱ i hoj chiꞌnchel cꞌacharel. Ruꞌum aj cho ricꞌaxbal wilic chi kana̱, reꞌ Dios riyew cho jab narirak cho rikꞌijil chiwach, jeꞌ woꞌ ricoj cho rikꞌijil chi reꞌ take tic naquiwachanic eh xa maꞌ nechꞌ ta ti wach take katic nkamol, til qꞌuih laꞌ woꞌ chic riyew cho keh chi suksbal cho kacꞌux, nqui maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh queh. \s1 Reꞌ take aj Li̱stra xquikꞌojlom // i maꞌ Lu̱ꞌ chi abaj \p \v 18 Naxquicohlaj rikꞌormojic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh pꞌuht quikꞌoric cu̱cꞌ take tinamit reꞌreꞌ chꞌuksbal quicꞌux chi maꞌxta quicansam take wacax reꞌreꞌ chi yeꞌbal quilokꞌil. Xa reꞌ laꞌ cꞌaxic naxcaꞌn canar quipitjic take tinamit chi maꞌxta caꞌnam reꞌreꞌ. \v 19 Ar ajic nok jeꞌ reꞌ xcaꞌn i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh, juntuhm chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ xichalic ar pan tinamit Antiyoqui̱ya chꞌi̱l woꞌ ar Ico̱nyo xiꞌoquic chi kꞌoric cu̱cꞌ take tinamit reꞌreꞌ chi naquicansam i maꞌ Lu̱ꞌ eh maꞌ cꞌaxic ta woꞌ ti naxchꞌuk quicꞌux chi ricꞌamaric na̱ xquikꞌor take ruꞌ. \p Nok chꞌukunak chic quicꞌux take aj Li̱stra, xquikꞌojobej i maꞌ Lu̱ꞌ chi abaj eh naxquicapaj chi camnak chic, xquijuquej lok chiri̱j i tinamit \v 20 xa reꞌ laꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cu cꞌachlic woꞌ cho. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok reꞌ take aj niminel chipam i tinamit reꞌreꞌ xquimol qui̱b china̱ maꞌ Lu̱ꞌ, xuctic cho eh xoquic woꞌ chic cok chiqui̱j chipam i tinamit reꞌreꞌ xa reꞌ laꞌ xa icꞌsbal chic reh chakꞌab maj naxsakꞌic lok jeꞌ ikal, xo̱j chꞌi̱l i Wernaweh ar pan tinamit Te̱rwe. \v 21 Ar chic xitik juꞌ rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios eh ar qꞌuihal take aj Te̱rwe xquinimej i Dios ruꞌum i kꞌoric xiban i maꞌ Lu̱ꞌ. Chiri̱j ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xisoljic woꞌ chic je chipam take tinamit xiꞌiqꞌuic je wi̱ꞌ, jeꞌ ricab Li̱stra, Ico̱nyo chꞌi̱l Antiyoqui̱ya. \v 22 Chipam take tinamit reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel xcowsjic quicꞌux chiri̱j i Jesus ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic xiban maꞌ Lu̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ tiꞌcꞌaxic maꞌ haj ta iqꞌue̱l keh. Reꞌ cok ruꞌ ma̱cana̱ꞌ tak rinimjic i kAja̱w Dios maj reh chi nakoquic chi kꞌatoj kꞌoric richꞌi̱l i Jesus curman chi nakacꞌulum tiꞌcꞌaxic, nqui cꞌuhbalanic xiban. \p \v 23 Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xiban i maꞌ Lu̱ꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ chi quixilac take juꞌjun tuhm chi moloj wach aj niminel xipahba̱ꞌ take aj nahsil chi quixilac. Nok caꞌnam chic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xcaꞌn quiti̱j ru̱cꞌ cuyuj wiꞌc chiqui̱j take nahsil reꞌreꞌ reh chi naquitobjic ruꞌum i Dios. Chiri̱j chic ruꞌ xiꞌokxaꞌnjic pa rikꞌab i kAja̱w Jesus reꞌ chꞌiclic wi̱ꞌ quicꞌux take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \v 24 Chiri̱j aj chic ruꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xiꞌelic je chipam take tinamit reꞌreꞌ, xiꞌiqꞌuic chi pe̱t chipam i yukꞌul Pisi̱rya ribihnal eh chiri̱j chic ruꞌ xiꞌo̱j cꞌolok pa riyukꞌul i Panpi̱lya. \p \v 25 Ar pa riyukꞌul Panpi̱lya, chipam i tinamit Pe̱rque ribihnal xquikꞌor ribiral i Jesus eh chiri̱j chic ribanaric reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xiꞌo̱j chipam i tinamit Ata̱lya ribihnal. \v 26 Ar ajic chipam i tinamit Ata̱lya, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xiꞌoquic je pan jenaj maꞌ laj cano̱wa eh xiꞌo̱j woꞌ chic ar Antiyoqui̱ya, reꞌ tinamit elenak cho take wi̱ꞌ naxitakꞌabjic take cho cuꞌum take quich aj niminel reꞌ xipahkanic reh ratoꞌbil i Dios chi quina̱ naxo̱j caꞌn i camanic cu reꞌ xquicohlaj cho ribanaric. \v 27 Nok ar chic wilque̱b Antiyoqui̱ya, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xquimol wach take moloj wach aj niminel eh jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom: \p «Awilo̱j ta nak tak ti katobjic riban i Dios jeꞌ woꞌ nicꞌ wach i ratoꞌbil xiyew queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi xquichꞌica̱ꞌ woꞌ quicꞌux chiri̱j Jesus, nqui xikꞌor queh. \p \v 28 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh xicahnic cu̱cꞌ take aj niminel ar Antiyoqui̱ya chiwach qꞌuih kꞌi̱j. \c 15 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh // xipahbabjic chi nacojic ar Jerusalen \p \v 1 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh wilque̱b ar Antiyoqui̱ya, juꞌjun take aj niminel xichalic ar pa riyukꞌul Jure̱ya xiꞌo̱j cꞌolok ar eh jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom queh take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ aj niminel chic take: \p «Reꞌ hat-tak reꞌ maꞌ reꞌ ta hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, maꞌ eta ticoꞌljic tak ruꞌum i Dios to̱b ta nak chꞌiclic acꞌux tak chiri̱j i Jesus wi maꞌ nakꞌat tak lok ritzꞌuhmal na̱ acꞌachanbal tak jeꞌ ricab kꞌoro̱j cho chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, nqui pꞌuht quikꞌorom. \p \v 2 Ruꞌum reh kꞌoro̱j reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xcaꞌn jenaj rinimal wolic quichꞌi̱l take aj niminel xiponic ar. Ruꞌum reꞌ, reꞌ take aj niminel ar Antiyoqui̱ya xquipahba̱ꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh chꞌi̱l take juꞌjun chic quich aj niminel chi nacojic ar Jerusalen reh chi naquimolom qui̱b cu̱cꞌ take pahbamaj chi nahsil cꞌamol quibe̱h take aj niminel reh i Jesus quichꞌi̱l woꞌ take quinahsil aj niminel wilque̱b chipam i tinamit reꞌreꞌ. Chi jeꞌ reꞌ naquisiqꞌuim ri̱j chaj bih naquicahnic wi̱ꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ru̱cꞌ quiniminic. \p \v 3 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh chiri̱j chic naxicꞌulic canabjok nah be̱h cuꞌum take aj niminel wilque̱b ar Antiyoqui̱ya, xiꞌo̱j ar Jerusalen xa reꞌ laꞌ ruꞌ pe̱t xiꞌiqꞌuic ponok chipam riyukꞌul i Peni̱sya jeꞌ woꞌ pa riyukꞌul i Sama̱rya, reꞌ kꞌe̱ꞌ xsukbic wi̱ꞌ quicꞌux take quich aj niminel naxkꞌormojic queh nicꞌ wach rijalaric wach quinoꞌjbal cꞌahchiꞌ caꞌnam take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b pan tak toco̱m chic tinamit. \p \v 4 Nok pononak chic take ar Jerusalen, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh xicꞌuluric chi suk cuꞌum take aj niminel chꞌi̱l take quinahsil, jeꞌ woꞌ cuꞌum take pahbamaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus. Chiri̱j chic ruꞌ xiꞌoquic chi rikꞌororic nicꞌ wach quitobjic xiban cho Dios chi quicꞌuhbaljic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \v 5 xa reꞌ laꞌ ruꞌ naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ take juꞌjun aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ wilque̱b nak cho chipam quicomonil take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xipaꞌlajic johtok eh jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quiniminic reh acꞌuhbal tak, takꞌabjok je rikꞌormojic queh chi naquicꞌamam na̱ i kꞌoro̱j cho chipam i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ reꞌ ajic til kꞌormojok je queh chi quikꞌat lok ritzꞌuhmal na̱ quicꞌachanbal, nqui take. \p \v 6 Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ take quinahsil aj niminel chꞌi̱l woꞌ take pahbamaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus xquimol wach nicꞌ nimal take aj niminel chi ritikꞌinjic wach i cꞌaxquilal cꞌahchiꞌ ricꞌulmujic reꞌreꞌ. \v 7 Ar aj ruꞌ nok reꞌ take mololque̱b ar pꞌuht quichopom qui̱b chiri̱j cꞌaxquilal reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Luch xipahba̱ꞌ johtok ri̱b eh jeꞌ wili xikꞌor queh:\fig Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ kꞌoric riban chi quina̱ take nahanel aj niminel ar Jerusalen|src="CN01975B.TIF" size="col" loc="05ACT 15.6" ref="HECHOS 15:7" \fig* \p «Was tak nicha̱kꞌ, najtir chic niyeb aweh tak rehtꞌaljic chi reꞌ Dios richihim cho niwach i hin chi rikꞌormojic riCꞌuhbal queh take juꞌjun cꞌacharel maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ naxquibiraj i cꞌuhbal, xquichꞌica̱ꞌ woꞌ quicꞌux chiri̱j i kAja̱w Jesus. \v 8 Jeꞌ woꞌ, xniyew woꞌ aweh tak chi ehtꞌaljic chi reꞌ Dios reꞌ nilbic reh pa̱m i ka̱mna chiꞌnchel i hoj cꞌacharel, xikꞌor chiqui̱j take juꞌjun cꞌacharel xiniminic reꞌreꞌ chi coric chic wach i ca̱mna eh xicꞌuhtaj woꞌ chi til jeꞌ reꞌ, naxitakꞌa̱ꞌ cho queh i Lokꞌ laj rUxlabal takꞌamaj chic cho keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ kojniminic reh Jesus. \v 9 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal maꞌ xilow ta ca̱mna take cꞌacharel reꞌreꞌ chi toco̱m ta nak chiwach i ka̱mna hoj, xisaksaj laꞌ wach queh eh jeꞌ reꞌ xiban ruꞌum chi reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xquichꞌica̱ꞌ quicꞌux chiri̱j i Jesus. \p \v 10 Chi kꞌoro̱j chic aweh tak reꞌreꞌ, yuꞌna reꞌ hin niban aweh tak i pahkanic wili: Nicꞌ wach nok reꞌ take cꞌuhbal hoj tijimaj wi̱ꞌ na̱takꞌa̱b tak je ripahkaljic queh take kich aj niminel maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi naquicꞌamam na̱, wi xa ta nak reꞌ hoj chꞌi̱l kama̱m katiꞌt xkacꞌam na̱ i cꞌuhbal reꞌreꞌ ruꞌum reh ricꞌayew-bal? Ru̱cꞌ reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ abanam tak chi reꞌ Dios encakric cho awu̱cꞌ tak \v 11 ruꞌum chi cu nacoj tak wach chi xa ruꞌum rinimjic take cꞌuhbal reꞌreꞌ na̱coꞌljic tak. Haj cok wilic riwi̱ꞌ chi keh hoj aj niminel chi nakacojom wach, reꞌ chi reꞌ kAja̱w Jesus naricoꞌlonic keh hoj aj niminel ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l woꞌ take kich aj niminel maꞌ reꞌ ta take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Jeꞌ reꞌ naribanam chiki̱j ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ tiꞌ kojricꞌraj cho, nqui maꞌ Luch. \p \v 12 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take tinamit mololque̱b ar, maꞌ cu ta chic xikꞌoric ruꞌum ricorquilal xkꞌormojic queh, reꞌ laꞌ chic xcaꞌn pꞌuht quibiram i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh naxiꞌoquic chi rikꞌormojic nicꞌ wach nok reꞌ Dios yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l xiban ru̱cꞌ co̱k quikꞌab ruꞌ cꞌuhtbal reh chi til coric i cꞌuhbal xquikꞌor chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 13 Nok kꞌoro̱j chic reꞌreꞌ ruꞌum maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh, reꞌ maꞌ Jaco̱wo jeꞌ wili xikꞌor: \p «Was tak nicha̱kꞌ, chacoj tak axiquin chi ribirmijic i nanikꞌorom wili: \v 14 Reꞌ Luch reꞌ ribihnej woꞌ chi Simon, rikꞌorom chic cho aweh tak ricorquil nicꞌ wach nok reꞌ Dios xcꞌulic chi quitobjic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ xicojbic cho wach ribiral i Jesus pan pe̱t eh nicꞌ wach woꞌ nok reꞌ Dios chi quixilac take chiꞌnchel cꞌacharel reꞌreꞌ xichih take chi nacaꞌnam chi ritinami̱t reh chi naquilokꞌem wach. \v 15 Reꞌ rikꞌorom cho maꞌ Luch, ricꞌuꞌlej ri̱b richꞌi̱l quikꞌorbal take aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios jeꞌ ricab xitzꞌihmbaj cho jenaj queh aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios chi jeꞌ wili: \q1 \v 16 “Nok bokoj chic i pa̱t tikꞌimaj ruꞌum maꞌ Tawiy reh chi ar narilokꞌonjic niwach, \q1 reꞌ hin naniwihꞌic woꞌ chic awu̱cꞌ tak. \q1 Nok wilqui̱n ok chic chaxilac tak, reꞌ pa̱t reꞌ xbokoric reꞌreꞌ naritikꞌinjic woꞌ chic \q1 eh narijohsjic woꞌ chic take tzꞌak xikꞌehbic lok chiri̱j. \q1 \v 17 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin nanijohsam woꞌ chic i pa̱t reꞌreꞌ \q1 reh chi naricamanic chi jenaj yeꞌa̱b reꞌ naqui̱nquisiqꞌuim wi̱ꞌ pan ti̱j take tinamit maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \q1 eh ru̱cꞌ chi jeꞌ reꞌ encaꞌn, reꞌ take quich quitinami̱t take cho tinamit reꞌreꞌ \q1 ewoꞌ quinquisicꞌ pan quiti̱j chi nilokꞌonjic. \q1 \v 18 Reꞌ hin Dios reꞌ xnikꞌor cho reꞌreꞌ najtir kꞌi̱j reh chi na̱wehtꞌalim tak, \q1 reꞌ woꞌ hin cꞌahchiꞌ nikꞌoric reh take kꞌoric wili, nqui xikꞌor i Dios. \p \v 19 «Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ xikꞌor cho i Dios, reꞌ wili capewenic niban eh reꞌ woꞌ reꞌ nikꞌor aweh tak chi na̱banam tak: Reꞌ nicꞌ paꞌ nimal cꞌuhbal hoj tijimaj wi̱ꞌ, maꞌ nkahamej chi quina̱ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \v 20 reꞌ laꞌ kaꞌn tak katzꞌihmbaj je jenoꞌ hu̱j reꞌ enkakꞌor je wi̱ꞌ queh chi jeꞌ wili: \p ‹Ma̱ban tak chic aweh take xa jeꞌ na ricab jenoꞌ mahc chi quiwach take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ricab ribanaric take wili: Reꞌ rucꞌjic riquiqꞌue̱l jenoꞌ chicop, on reꞌ ricꞌuxuric ritibquilal jenoꞌ chicop kꞌahsamaj chiwach tiyo̱x, on reꞌ ricꞌuxuric jenoꞌ chicop biyo̱j chi ralak. Jeꞌ woꞌ ma̱ban tak chic ribanaric i cꞌoyomal, nqui katzꞌihmbaj je queh pan hu̱j. \p \v 21 «Reꞌ aj reꞌ til raj tzꞌihmjic je queh pan hu̱j chi quitobjic reh chi wilque̱b pan sukquil cꞌuxlis quichꞌi̱l kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ar reꞌ quicꞌacharic wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj cꞌolok pan acꞌux tak chi pan tak juꞌjun tinamit wilque̱b wi̱ꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, wilque̱b woꞌ take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ eli̱c hiꞌlbal kꞌi̱j nquilow wach take Cꞌuhbal Yeꞌo̱j ruꞌum Moyses ar chipam take pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui Jaco̱wo. \p \v 22 Nicꞌ paꞌ nimal xikꞌor maꞌ Jaco̱wo, xponic chi quiwach take rich pahbamaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus chꞌi̱l take moloj wach aj niminel chꞌi̱l woꞌ take quinahsil ruꞌ. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take nahsil reꞌreꞌ xquipahba̱ꞌ chi caj tzꞌeꞌ wa̱ch quib chi winak nimak quiwach chi quixilac take aj niminel, reꞌ jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Ju̱ras reꞌ ribihnej woꞌ chi Warsawas chꞌi̱l i Si̱las. Jeꞌ reꞌ xcaꞌn reh chi reꞌ take reꞌ naquitakꞌabjic je ar Antiyoqui̱ya chiri̱j maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh eh nok na quiponok ar, naquikꞌoric woꞌ cu̱cꞌ take aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 23 Jeꞌ woꞌ, xicꞌul quicꞌux chi naquitzꞌihmbam jenaj hu̱j reꞌ naquitakꞌa̱b je chiqui̱j quib aj tzꞌeꞌ wa̱ch reꞌreꞌ. Jeꞌ wili xquikꞌor je chipam i hu̱j reꞌreꞌ: \pi1 «Reꞌ hoj pahbamaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus wilco̱j ayuꞌ Jerusalen chꞌi̱l take quinahsil aj niminel, chꞌi̱l woꞌ take aj niminel, nkatakꞌa̱ꞌ je risukquilal acꞌux hat-tak aj niminel maꞌ reꞌ ta hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilca̱t tak ar Antiyoqui̱ya chꞌi̱l take awich atinamital tak wilque̱b pa riyukꞌul i Si̱rya chꞌi̱l woꞌ hat-tak wilca̱t tak ar pa riyukꞌul i Sili̱sya. \pi1 \v 24 «Ruꞌum nok xkabiraj chi xyojoric acapew-bal tak cuꞌum juꞌjun take kich niminel ra̱ꞌ riꞌsil take cho maꞌ Israhel reꞌ xiponic awu̱cꞌ tak chi cꞌuhbalanic chi maꞌ reꞌ ta katakꞌanic take je eh ruꞌum woꞌ chi xquiham chana̱ tak i nicꞌ paꞌ nimal i cꞌuhbal hoj tijimaj nak wi̱ꞌ, \v 25 reꞌ hoj yuꞌna xkatikꞌa̱ꞌ wach kanoꞌjbal chi kawach eh xkacapaj chiri̱j chi tare̱t chi xkapahba̱ꞌ take qui̱b kichꞌi̱l wili chi nacojic awu̱cꞌ tak chiqui̱j take kasbe̱s reꞌ til kꞌe̱ꞌ tiꞌ nkicꞌraj take, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh. \v 26 Reꞌ take reꞌ maꞌ nquiyohlej ta nechꞌ ok quicꞌacharic chiwach i quimic naquikꞌoric chiri̱j rajawric Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \v 27 Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ hoj cꞌahchiꞌ katakꞌa̱b je awu̱cꞌ tak i Ju̱ras chꞌi̱l i Si̱las reꞌ naquisakomem wach aweh tak take i tikꞌinic xkaꞌn i hoj \v 28 maj to̱b ta maꞌ chiꞌnchel ta chic take cꞌuhbal hoj tijimaj cho wi̱ꞌ enkahamej chana̱ tak, reꞌ hoj chꞌi̱l Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xkacapaj ri̱j chi tare̱t chi enkapahkaj aweh i ajwal wach chi banaric wili: \v 29 Chi ma̱wuqꞌuej tak chic riquiqꞌue̱l jenoꞌ chicop on ma̱cꞌux tak chic ritibquilal jenoꞌ chicop kꞌahsamaj chi si̱ chiwach tiyo̱x on jenoꞌ chicop biyo̱j chi ralak eh ma̱ban woꞌ tak chic cꞌoyomal. Ru̱cꞌ aj chi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak, reꞌ hat-tak na̱wihꞌic tak pan sukquil cꞌuxlis cu̱cꞌ take kich aj niminel ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \pi1 «Chawicꞌraj tak ar kꞌuruꞌ, nqui xquitzꞌihmbaj je pan hu̱j xquitakꞌa̱ꞌ je take nahsil aj cꞌamol be̱h. \p \v 30 Jeꞌ aj reꞌ naxiponic Antiyoqui̱ya take xitakꞌabjic je, xquikꞌahsaj i hu̱j queh take moloj wach aj niminel xquimol wach. \v 31 Chi jeꞌ reꞌ kꞌe̱ꞌ naxsukbic quicꞌux take aj niminel naxquilow wach i hu̱j reꞌreꞌ. Ru̱cꞌ risukquil quicꞌux xyeꞌeric queh ru̱cꞌ i hu̱j reꞌreꞌ, \v 32 reꞌ take aj niminel xquicowsaj riman quicꞌux chiri̱j i Jesus naxquibiraj xquikꞌor i Ju̱ras chꞌi̱l i Si̱las. Jeꞌ reꞌ nikꞌor chi xcꞌuluric cu̱cꞌ maj reꞌ take reꞌ chiwach take kꞌi̱j naxiwihꞌic ar ruꞌum chi aj kꞌorol woꞌ reh take kꞌoric nquicꞌul ru̱cꞌ i Dios, xquikꞌor woꞌ queh take aj niminel chi til quichop quicꞌux chiri̱j Jesus. \p \v 33 Nok qꞌuih kꞌi̱j chic quiwihꞌic ar i Si̱las chꞌi̱l i Ju̱ras, reꞌ take aj niminel ar Antiyoqui̱ya xquitakꞌa̱ꞌ woꞌ chic je take pan sukquil cꞌuxlis cu̱cꞌ take hab wach xitakꞌanic cho queh ar Jerusalen \v 34 xa reꞌ laꞌ chic ruꞌ, reꞌ Si̱las xicapaj ri̱j chi tare̱t chi naricahnic ar Antiyoqui̱ya chi quihchꞌiljic \v 35 maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Wernaweh, maj reꞌ take reꞌ chiwach take kꞌi̱j naxicahnic ar Antiyoqui̱ya xquitik juꞌ cꞌuhtunic chiri̱j i Jesus chi cꞌahchiꞌ quikꞌorom riCꞌuhbal i Dios quichꞌi̱l take riqꞌuihal aj niminel ar. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Wernaweh // xquicana̱ꞌ rihchꞌiljic qui̱b \p \v 36 Chiri̱j chic nicꞌ paꞌ nahtil wihꞌic xcaꞌn ar Antiyoqui̱ya, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Wernaweh: \p «Wernaweh, tak woꞌ chic chipam take tinamit xojponic cho wi̱ꞌ chi rikꞌormojic i Cꞌuhbal chiri̱j i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus. Chi jeꞌ reꞌ enkilow take kich aj niminel nicꞌ wach wilque̱b pan quiniminic, nqui xikꞌor reh. \p \v 37 Nok reꞌ Wernaweh xa̱j nak chi reꞌ Wa̱n reꞌ ribihnej woꞌ chi Cus narojic woꞌ nak chic chiqui̱j chipam take behenic nacojic caꞌnam, \v 38 reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor: \p «Reꞌ Cus reꞌreꞌ, maꞌ xojritahkej ta woꞌ je chipam take tinamit nakojic woꞌ chic wi̱ꞌ chi cꞌuhbalanic yuꞌna maj nok wilic nak ponok chiki̱j xojricana̱ꞌ cho ar Panpi̱lya. Maꞌ riban ta chi wi̱n kꞌuruꞌ chi eno̱j chiki̱j yuꞌna, nqui xikꞌor reh Wernaweh. \p \v 39 Chi jeꞌ aj reꞌ ricapew-bal i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ Wernaweh xicꞌam chiri̱j i Cus eh xichop je ribe̱h pan maꞌ laj cano̱wa reh chi narojic pa riyukꞌul i Chi̱pire. \v 40 Reꞌ chic maꞌ Lu̱ꞌ nok okxaꞌnamaj chic pan kꞌab i kAja̱w Dios cuꞌum take aj niminel ar Antiyoqui̱ya reh chi reꞌreꞌ naritoꞌbonic reh, xelic je ar eh xo̱j chꞌi̱l i Si̱las reꞌ xichih wach chi narihchꞌilem. \v 41 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xiqꞌuic ponok chi pe̱t chipam riyukꞌul i Si̱rya chꞌi̱l i Sili̱sya reꞌ xicowsaj wi̱ꞌ quicꞌux take moloj wach aj niminel ru̱cꞌ quicꞌuhbaljic xiban. \c 16 \nb \v 1 Chiri̱j chic ruꞌ nok iqꞌuinak chic ponok chipam i tinamit Te̱rwe, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l take cꞌahchiꞌ quihchꞌilinic reh xiponic chipam i tinamit Li̱stra reꞌ ncꞌacharic wi̱ꞌ jenaj aj niminel Timote̱yo ribihnal, racꞌu̱n jenaj winak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l jenaj ixok aj niminel jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 2 Reꞌ Timote̱yo wili, holohic laj kꞌoric nkꞌormojic chiri̱j rinoꞌjbal cuꞌum take aj niminel ar Li̱stra chꞌi̱l wilque̱b ar Ico̱nyo \v 3 xa reꞌ laꞌ maꞌ jaꞌ npahkaljic ta nak reh rikꞌataric lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal. Ruꞌum aj chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xponic chiwach chi reꞌ Timote̱yo narojic chiri̱j chi cꞌuhbalanic, xipahkaj reh chi narikꞌatam lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal xa cuꞌum queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b pan tak tinamit nariqꞌuic ponok wi̱ꞌ maj qꞌuihal take quehtꞌalanic reh chi reꞌ Timote̱yo wili to̱b ta racꞌu̱n jenaj winak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, wilic woꞌ chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ruꞌ ruꞌum i ritu̱t. \p \v 4 Chiri̱j aj chic nok reꞌ Timote̱yo kꞌatoj chic lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las quichꞌi̱l chic Timote̱yo xquitik juꞌ quibe̱h chipam take tinamit wilque̱b chipam take yeꞌa̱b reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xiqꞌuic woꞌ rikꞌor ponok queh aj niminel maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, haj wilic take takꞌanic xquiyew rikꞌormojic take pahbamaj chi nahsil raj tahkanel i Jesus chꞌi̱l woꞌ take quinahsil aj niminel wilque̱b ar Jerusalen chi naricꞌamaric na̱ cuꞌum take aj niminel maꞌ reꞌ ta take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 5 Jeꞌ aj reꞌ ru̱cꞌ i cꞌuhbal xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ take juꞌjun tuhm chi moloj wach aj niminel xcowjic quicꞌux chiri̱j i Jesus eh chi jeꞌ reꞌ eli̱c i kꞌi̱j cꞌahchiꞌ riqꞌuihbic quiwach take aj niminel. \p \v 6 Nok elenak chic je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Si̱las chꞌi̱l Timote̱yo chipam riyukꞌul i Cala̱sya, reꞌ aj wili xkꞌormojic queh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios naxiꞌoquic chic pa riyukꞌul i Pirji̱ya: \p «Ma̱ban tak cꞌuhbalanic chipam riyukꞌul i A̱sya, nqui xkꞌormojic queh. \p Chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn woꞌ jeꞌ ricab xkꞌormojic queh ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal. \p \v 7 Nok wilque̱b chic pa ricꞌulaꞌt i Mi̱sya, jeꞌ woꞌ chic reꞌ xkꞌormojic queh ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal naxquicapaj nak cok oquic chipam riyukꞌul i Witi̱nya. \v 8 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok iqꞌuinak chic je take chi riche̱l ricꞌulaꞌt i Mi̱sya, xiponic chipam i tinamit Tro̱yas ribihnal reꞌ xnirak take wi̱ꞌ hin maꞌ Cax chi nanipꞌutum je quihchꞌiljic. \p \v 9 Pan jenaj chakꞌab chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xilow pan jenaj jeꞌ laꞌwa̱ch chi jenaj winak jeꞌ ru̱cꞌ aj pa riyukꞌul Masero̱nya jeꞌ wili cꞌahchiꞌ ripahkam reh nok paꞌlic chiwach: \p «Chacuy ha̱w, tichalok ku̱cꞌ i hoj aj riyukꞌul Masero̱nya eh koj-atoꞌbej, nqui pahkanic cꞌahchiꞌ ribanaric reh pa riwiric. \p \v 10 Nok rilom chic reꞌreꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chipam jeꞌ jenaj laꞌwa̱ch, jeꞌ wili xkakꞌor chi kawach: \p «Reꞌ aj wili kojra̱j wi̱ꞌ i Dios chi nakojic chi cꞌuhbalanic ar Masero̱nya, nqui xkakꞌor chi kawach. \p Xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xkasicꞌ jenaj maꞌ laj cano̱wa reh chi nakojic ar Masero̱nya. \s1 Reꞌ resmejic lok jenaj maꞌ tob laj // uxlabal ru̱cꞌ jenaj kꞌahxok aj kꞌijinel \p \v 11 Nok kachopom chic je maꞌ laj cano̱wa ar Tro̱yas, xchalic jenaj te̱w reꞌ xojricora̱ꞌ je ar Samotra̱sya reꞌ xkaꞌn wi̱ꞌ junwar eh chiri̱j chic ruꞌ xoj-o̱j ar Neya̱polis. \v 12 Naxoj-elic je Neya̱polis, xoj-o̱j pa riyukꞌul i Masero̱nya ar chipam jenaj tinamit reꞌ kꞌe̱ꞌ nim wach tinamit chi quixilac take tinamit quicꞌacharic wi̱ꞌ aj Ro̱ma, Pili̱pos ribihnal. Nok quib xib chic kꞌi̱j kawihꞌic ar, \v 13 xoj-elic lok chiri̱j i tinamit pan jenaj hiꞌlbal kꞌi̱j chi keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh xojponic ar chi chi̱ꞌ jenaj haꞌ. Ar wilic jenaj pa̱t reꞌ xkacapaj i hoj chi wihꞌinak chi banbal ti̱j. Ar ajic naxquimol qui̱b take juꞌjun ixok, reꞌ hoj xkakꞌor ribiral i Jesus queh naxojtzꞌuhkic ar. \v 14 Ru̱cꞌ ribiral xkakꞌor reꞌreꞌ, jenaj ixok aj Tiyati̱ra Li̱rya ribihnal reꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ ribiram i cꞌahchiꞌ rikꞌorom maꞌ Lu̱ꞌ chiri̱j i kAja̱w Jesus, xteheric pa̱m ricapew-bal ruꞌum kAja̱w Dios reh chi narirakam chiri̱j chi coric eh jeꞌ woꞌ chi naroquic chi aj lokꞌem chic reh. \v 15 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chiri̱j naxkahsjic riha̱ꞌ ixok reꞌreꞌ chꞌi̱l take racꞌu̱n rixkꞌu̱n, jeꞌ wili pahkanic riban keh: \p «Yuꞌna reꞌ hat-tak nacoj tak rehtal chi hin chic aj niminel reh kAja̱w Jesus. Chacuy tak kꞌuruꞌ, tak-tak chiwi̱j pa nipa̱t reh chi enaꞌn tak soꞌ apatal ku̱cꞌ, nqui xikꞌor keh. \p Jeꞌ reꞌ rikꞌor keh cu rehtal xchꞌuk kacꞌux chi xojcahnic soꞌ chipam ripa̱t ixok reꞌreꞌ. \p \v 16 Naxojcahnic woꞌ chic ar Pili̱pos, pan jenaj kꞌi̱j nok ojic nkaꞌn chipam i yeꞌa̱b wilic nak wi̱ꞌ i pa̱t banbal ti̱j, xkarak jenaj kꞌahxok yeꞌo̱j rikꞌorbal chi kꞌijinic ruꞌum jenaj maꞌ tob laj uxlabal wilic ru̱cꞌ. Reꞌ kꞌahxok wili maꞌ xa reh ta chi rutquel i tumi̱n riban canar nariban i kꞌijinic, riyew laꞌ woꞌ queh take rehreh chi ajabe̱s rirak wi̱ꞌ ricamaj. Til woꞌ kꞌe̱ꞌ qꞌuihal i tumi̱n nquicꞌul take ajabe̱s reꞌreꞌ ruꞌum ricamaj i kꞌahxok reꞌreꞌ! \v 17 Reꞌ kꞌahxok wili nok xa ritahkem chic maꞌ Lu̱ꞌ chi kichꞌi̱l i hoj, jeꞌ wili rikꞌor chi xa qꞌueric chic chi̱ꞌ chiki̱j: \p «Reꞌ take winak wili, aj tzꞌeꞌ wa̱ch take reh i Dios reꞌ kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric eh reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom aweh tak chi reꞌ Dios eriban chi etiricoꞌlej tak, xa nqui chic rikꞌor chi cow. \p \v 18 Nok qꞌuih chic kꞌi̱j ritokꞌa̱b cho kꞌahxok reꞌreꞌ chi jeꞌ reꞌ rikꞌor, pan jenaj kꞌi̱j reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ruꞌum chi xchꞌiꞌtjic ruꞌum riwi̱ꞌ rinoꞌjbal i kꞌahxok reꞌreꞌ, xisolqꞌuij je rilbal chiri̱j eh jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ tob laj uxlabal nchoponic na̱ ricꞌacharic i kꞌahxok reꞌreꞌ: \p «Maꞌ ato̱b laj uxlabal, reꞌ Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, reꞌreꞌ nyeꞌbic wajawric chi naca̱t nitꞌerem lok. Yuꞌna kꞌuruꞌ telen lok ru̱cꞌ i kꞌahxok reꞌreꞌ, nqui reh. \p Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ ato̱b laj uxlabal xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xelic lok ru̱cꞌ i kꞌahxok reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ xcahnic chi suk chic ritiꞌjolal, \v 19 xa reꞌ laꞌ take rehreh chi ajabe̱s rirakam wi̱ꞌ ricamaj chi kꞌijinic naxquilow chi xesmejic chic lok i maꞌ tob laj uxlabal reꞌ chꞌiclic wi̱ꞌ quicꞌux chi ncaꞌn wi̱ꞌ canar quitzꞌa̱k, xquichop i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Si̱las eh xquicꞌam jeꞌ take chipam i pa̱t nquimol wi̱ꞌ qui̱b i tinamit chiwach take nahsil. \v 20 Ar xikꞌahsjic pan quikꞌab take nahsil eh jeꞌ wili xquikꞌor cok: \p «Reꞌ take winak wili ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel take cꞌahchiꞌ quijotꞌom kacapew-bal i hoj cꞌacharel chipam i katinami̱t wili \v 21 maj reꞌ take reꞌ cꞌahchiꞌ quikꞌorom keh toco̱m laj noꞌjbal reꞌ ocronak take cho wi̱ꞌ ruꞌ. Reꞌ toco̱m laj noꞌjbal cꞌahchiꞌ quicꞌuhtam keh maꞌ riban ta chi keh hoj chi enkacꞌam na̱, maꞌ woꞌ chi eta nak nkaꞌn ribanaric ruꞌum nok reꞌ hoj, maꞌ reꞌ ta hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel hoj laꞌ aj Ro̱ma, nqui take \v 22 chi quiwach i tinamit reꞌ xa junchalic chic take china̱ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chi quichꞌeyeric. \p Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ quinahsil take nimak quiwach xitakꞌa̱ꞌ chi naresmejic lok quisoꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las reh chi naquitzꞌuhumjic. \v 23 Chiri̱j chic ruꞌ nok yohbal wach quitzꞌuhumjic xbanaric, xicanabjic pan kꞌab aj chaꞌjanel tzꞌahpel. Naxkꞌormojic reh chi narichaꞌjem take chi coric, \v 24 reꞌ aj chaꞌjanel reꞌreꞌ cu chipam cok i cohlsbal wach tzꞌapbal xitzꞌap take cok i maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las. Maꞌ xa ta reꞌreꞌ xiban, xilutzꞌ laꞌ woꞌ i co̱k ru̱cꞌ jenaj che̱ꞌ hopo̱j pa̱m reh chi naquicahnic chi tzꞌukulque̱b wach acꞌal.\fig Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las lutzꞌlic i co̱k nok wilque̱b pan che̱ꞌ|src="CN01988B.TIF" size="col" loc="ACT 16.23" ref="HECHOS 16:24" \fig* \m \v 25 Chiri̱j aj ruꞌ naxponic ticꞌlic akꞌab, nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las bi̱ch ncaꞌn pan quiti̱j chi cꞌahchiꞌ quibirmijic cho cuꞌum toco̱m chic aj tzꞌahpel, \v 26 cu reꞌ peꞌ chic queh ruꞌ, xchalic jenaj cow laj hihc reꞌ xicꞌuyuꞌsaj pa̱m chiꞌnchel i pa̱t reꞌreꞌ cu rehtal xitehebic chiꞌnchel ritzꞌahpil i tzꞌapbal reꞌreꞌ eh xitꞌupubic take cꞌaham chꞌihchꞌ pixilque̱b wi̱ꞌ chiꞌnchel tzꞌahpel. \v 27 Chi jeꞌ aj reꞌ naxcꞌaꞌchic wach aj chaꞌjem tzꞌahpel reꞌreꞌ eh naxilow chi tehlic chic take ritzꞌahpil i pa̱t reꞌreꞌ, xesaj cho rikꞌas laj chꞌihchꞌ chi naricansam nak ri̱b maj xicapaj chi chiꞌnchel take tzꞌahpel xiꞌelic je, \v 28 xa reꞌ laꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xiqꞌuer je chi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Ma̱cansaj awi̱b, ayuꞌ wilco̱j chiꞌnchel, nqui je reh. \p \v 29 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i chaꞌjanel reꞌreꞌ, xipahkaj jenaj risakombal, xoquic cok cu reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take tzꞌahpel eh chi xa cu nbarbatic woꞌ reh yoꞌjic ruꞌum reh tiꞌcꞌaxic narichalic nak china̱ wi ta nak xiꞌelic je take tzꞌahpel, xixucꞌa̱ꞌ ri̱b chiwach maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las eh xitioxej queh chi cu wilque̱b ar chiꞌnchel take tzꞌahpel. \v 30 Chiri̱j ruꞌ nok cꞌahchiꞌ resam lok maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chipam i tzꞌapbal reꞌreꞌ reh chi ar chic pa ripa̱t narichaꞌjem take ruꞌ, reꞌ aj chaꞌjem tzꞌahpel reꞌreꞌ, jeꞌ woꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak ajabe̱s, chaj bih raj chi nanibanam reh chi enirak nicoꞌlbal? nqui xikꞌor. \p \v 31 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ hat chachꞌica̱ꞌ acꞌux chiri̱j kAja̱w Jesus chi jeꞌ reꞌ eticoꞌljic i hat chꞌi̱l take awaj pan pa̱t wi xquichꞌica̱ꞌ woꞌ quicꞌux chiri̱j kAja̱w Jesus, nqui take reh. \p \v 32 Jeꞌ aj reꞌ naxiponic pan pa̱t, reꞌ aj chaꞌjem tzꞌahpel reꞌreꞌ chꞌi̱l take raj pan pa̱t xquinimej woꞌ i Cꞌuhbal chiri̱j i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ xkꞌormojic queh. \v 33 Chi jeꞌ reꞌ xa chipam woꞌ ti chakꞌab reꞌreꞌ, ar chipam i yeꞌa̱b reꞌ xicꞌam je take wi̱ꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chi ritzꞌajaric wach quitiꞌquilal xbanaric ruꞌum i tzꞌuhu̱m, ar xkahsjic riha̱ꞌ aj chaꞌjanel reꞌreꞌ chꞌi̱l take raj pan pa̱t. \v 34 Nok caꞌnam chic cho reꞌreꞌ, reꞌ aj chaꞌjem tzꞌahpel xicꞌam woꞌ chic take je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las ar pa ripa̱t eh xiban riwaꞌ riha̱ꞌ quichꞌi̱l. Chi jeꞌ reꞌ xiban xa suk chic pa ricꞌux chꞌi̱l take raj pan pa̱t ruꞌum chi xquinimej i Dios. \p \v 35 Chiri̱j ruꞌ nok sakꞌanak chic, reꞌ take nimak quiwach nahsil xquitakꞌa̱ꞌ je take juꞌjun sol ru̱cꞌ aj chaꞌjem tzꞌahpel reꞌreꞌ chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p «Chawokꞌtaj take je qui̱b winak reꞌreꞌ, nqui kꞌoric xquitakꞌa̱ꞌ cho take nimak quiwach aj nahsil. \p \v 36 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ aj chaꞌjem tzꞌahpel jeꞌ wili xo̱j rikꞌohraj queh maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las: \p «Reꞌ nimak quiwach aj nahsil xquitakꞌa̱ꞌ cho rikꞌormojic cu̱cꞌ take sol wili chi naca̱t tak wokꞌtam je. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ, telen tak je eh chawicꞌraj tak je pan abe̱h tak, nqui xikꞌor queh. \p \v 37 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ naxibiraj kꞌoric reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh take sol xicꞌambic cho reh kꞌoric: \p «To̱b ta hoj woꞌ nak aj Ro̱ma i hoj, reꞌ take aj nahsil maꞌ xquichꞌuk ta wach kamahc xquitakꞌa̱ꞌ laꞌ katzꞌuhumjic chi quiwach i tinamit eh xquitakꞌa̱ꞌ woꞌ kacojoric pan che̱ꞌ. Reꞌ aj chic yuꞌna nca̱j kojquesam je pan cꞌolic xa reꞌ laꞌ hoj maꞌ eta koj-elic je chi jeꞌ reꞌ. Kojcꞌolok pe quesaj take nahsil reꞌreꞌ cu reꞌ aj ekoj-elic je, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh. \p \v 38 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take sol reꞌreꞌ xponic quicꞌuꞌtjaj queh take nimak quiwach nahsil reꞌ chaj bih xquikꞌor je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l Si̱las eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ, reꞌ take nimak quiwach nahsil naxquibiraj chi aj Ro̱ma take, chi xa yoꞌjic chic wilque̱b \v 39 xiꞌo̱j reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chi ripahkaljic cuybal quimahc queh. Jeꞌ aj reꞌ, reꞌ take nahsil reꞌreꞌ xquesaj je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chipam i pa̱t cꞌahchiꞌ quichaꞌjaljic wi̱ꞌ ruꞌum aj chaꞌjem tzꞌahpel reꞌreꞌ eh xquipahkaj woꞌ chi naquelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ. \v 40 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ naxiꞌelic je chipam i pa̱t cꞌahchiꞌ quichaꞌjaljic wi̱ꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las pe̱t xiponic woꞌ chic cho pa ripa̱t i Li̱rya reꞌ xquimol wi̱ꞌ qui̱b cu̱cꞌ take aj niminel chi ricowsjic quicꞌux chiri̱j Jesus eh cu reꞌ aj ruꞌ xiꞌelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ. \c 17 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ rikꞌor riCꞌuhbal i Dios queh take aj Tesalo̱nica \p \v 1 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las xquitik juꞌ quibe̱h. Naxiꞌiqꞌuic ponok chipam i tinamit Anpi̱polis jeꞌ woꞌ pan jenaj chic tinamit Apolo̱nya ribihnal, xiponic chipam tinamit Tesalo̱nica ribihnal. Chipam i tinamit reꞌreꞌ wilic jenaj pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ nquimol wi̱ꞌ qui̱b take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ponok ar. \v 2 Ar ajic reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ ricab rocsam wi̱ꞌ ri̱b, xo̱j chipam i pa̱t molbal i̱b reꞌreꞌ eh chiwach xib chi hiꞌlbal kꞌi̱j reh juꞌjun xama̱na, xiban ricꞌuta̱j cu̱cꞌ take nquimol qui̱b ar. \v 3 Jeꞌ aj wili rikꞌor queh: \p «Ar pan Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios rikꞌor chi reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric curman chi xquimic, jeꞌ woꞌ chi xuctic woꞌ cho chi quixilac take camnak. Reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ woꞌ i Jesus reꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh tak chi xcansjic eh xuctic cho chi quixilac take camnak, nqui rikꞌor queh. \p \v 4 Ru̱cꞌ xikꞌor i maꞌ Lu̱ꞌ, wilic take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quichꞌi̱l woꞌ take yohbal quiwach winak maꞌ reꞌ ta take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ aj cꞌamol take na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, chꞌi̱l woꞌ take qꞌuihal ixok jeꞌ ru̱cꞌ yohbalamaj quiwach, xquinimej i cꞌuhbal chiri̱j i Jesus eh xiꞌoquic jenaj chi quixilac maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chi aj niminel chic take. \v 5 Raj nchel take juꞌjun chic ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maꞌxta nquicoj wach i cꞌuhbal xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ reꞌreꞌ. Reꞌ take reꞌ, ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ quicꞌa̱ xchalic cuꞌum queh take xiniminic reh cꞌuhbal xkꞌormojic reꞌreꞌ, xquimol wach juntuhm chi siqui̱l laj winak maꞌ holohic ta quinoꞌjbal eh xquituhbej cho qui̱b pa ripa̱t jenaj aj niminel Jason ribihnal reꞌ patanic ncaꞌn wi̱ꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las. Naxiponic chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ take juntuhm reꞌreꞌ xca̱j nak quicꞌamam je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chi riyeꞌeric chi quiwach take toco̱m woꞌ tinamit johsomaj quicꞌa̱ cuꞌum juntuhm reꞌreꞌ \v 6 xa reꞌ laꞌ ruꞌum chi maꞌ xquirak ta ar maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las, reꞌ chic i Jason chꞌi̱l juꞌjun take aj niminel xquirak ar xquicꞌam je reh chi xiꞌo̱j pahbabjok chi quiwach take nimak quiwach chipam i tinamit reꞌreꞌ. Nok wilque̱b chic ponok ar, jeꞌ wili xquikꞌor chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ: \p «Qui̱b take winak jeꞌ ru̱cꞌ aj jotꞌo̱l quicapew-bal take cꞌacharel xa haj tinamit quiꞌoquic wi̱ꞌ, xicꞌulic lok ayuꞌ pan katinami̱t. \v 7 Reꞌ take reꞌ xyeꞌeric quipatal ruꞌum i Jason wili eh reꞌ take quib reꞌreꞌ nok wilque̱b chi quiwach take cꞌacharel, nquicꞌuhtaj i tijbal rikꞌor chi wilic jenaj chic kꞌatal kꞌoric Jesus ribihnal. Ruꞌum reh tijinic ncaꞌn take quib winak reꞌreꞌ, chiꞌnchel take cꞌacharel wili maꞌ cꞌahchiꞌ ta chic quinimem i takꞌanic riban i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui take. \p \v 8 Naxquibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take nimak quiwach xjohtic cho quicꞌa̱ chꞌi̱l take tinamit \v 9 xa reꞌ laꞌ take nimak quiwach reꞌreꞌ maꞌ xquicoj ta woꞌ pan che̱ꞌ i Jason chꞌi̱l take richꞌi̱l, xiꞌokꞌtjic laꞌ je take naxquitoj cahnok ri̱j quelbal je. \s1 Qꞌuihal aj Were̱ya xquicoj // wach i cꞌuhbalanic xiban i maꞌ Lu̱ꞌ \p \v 10 Chiwach aj woꞌ akꞌab reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel chipam i tinamit reꞌreꞌ, xquitakꞌa̱ꞌ je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las chipam i tinamit Were̱ya. Nok wilque̱b chic ponok ar xa reꞌ woꞌ ti xisakꞌic lok, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l i Si̱las xiꞌo̱j peꞌ woꞌ chic chi quikꞌoꞌrjic take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \v 11 xa reꞌ laꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar kꞌochlic wach quicꞌux chiwach take quich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b pan tinamit Tesalo̱nica. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xiban xa suk chic quicꞌux naxquicoj wach i cꞌuhbal xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, xa reꞌ laꞌ ilbal reh ricorquilal ncꞌuhtjic queh, eli̱c i kꞌi̱j reꞌ riban wi̱ꞌ cꞌuhtunic maꞌ Lu̱ꞌ xquitijej ri̱j riCꞌuhbal i Dios tzꞌihmbimaj chipam i Lokꞌ laj Hu̱j canamaj cahnok ruꞌum i Dios. \v 12 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic xiban ar i maꞌ Lu̱ꞌ, kꞌe̱ꞌ qꞌuihal take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l woꞌ qꞌuihal take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi winak chi ixok jeꞌ ru̱cꞌ nimak quiwach, xquicoj wach i ribiral chiri̱j i Jesus xikꞌor i maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 13 Naxquibiraj cho take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar Tesalo̱nica chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ricꞌuluric ruꞌum reh rikꞌormojic riCꞌuhbal i Dios nkꞌoric chiri̱j i Jesus reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam maꞌ Lu̱ꞌ ar chipam i tinamit Were̱ya, xiꞌo̱j woꞌ chic cꞌolok ar eh xquijohsaj quicꞌa̱ take cꞌacharel wilque̱b ar \v 14 xa reꞌ laꞌ take aj niminel ar Were̱ya naxquinaꞌbej ti reꞌreꞌ, xa chi yuꞌna ti xquitakꞌa̱ꞌ je maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l take juꞌjun aj niminel ar chi chi̱ꞌ i maꞌ laj haꞌ reh chi narichopom je jenoꞌ cano̱wa. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, xa chic cutquel i Si̱las chꞌi̱l Timote̱yo xicahnic ar Were̱ya chi quicꞌuhbaljic take aj niminel reh chi naquichopom quicꞌux chiri̱j i Jesus. \v 15 Ar aj chic ponok chiꞌ haꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichop je jenaj maꞌ laj cano̱wa eh xo̱j pan tinamit Ate̱nas. Jeꞌ reꞌ xkaꞌn naxojcꞌamaric je cuꞌum take xitakꞌabjic je chiki̱j chi nakojic. Chiri̱j chic ruꞌ nok quicana̱b chic cho maꞌ Lu̱ꞌ chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel takꞌamaj je take chi cananic, xisoljic woꞌ chic je Were̱ya eh xponic quikꞌor i kꞌoric xtakꞌabjic je chiqui̱j ruꞌum maꞌ Lu̱ꞌ, chi reꞌ Si̱las chꞌi̱l i Timote̱yo naquiloqꞌuem je qui̱b chi nacojic quirakam ar Ate̱nas. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ nkꞌoric chiri̱j i Dios // reꞌ maꞌ kꞌoro̱j ta ribiral queh // cꞌacharel aj Ate̱nas \p \v 16 Ar chic Ate̱nas nok cꞌahchiꞌ ruyꞌem i Si̱las chꞌi̱l i Timote̱yo chi naquiponic ar, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xoquic cho jenaj riyotꞌquil ricꞌux ruꞌum xilow chi xa haj reh tinamit reꞌreꞌ wilic take tzꞌakoj tiyo̱x. \v 17 Ruꞌum aj reꞌ chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ nok wilic chic ar, xichop ri̱b chiri̱j riCꞌuhbal i Dios cu̱cꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ woꞌ cu̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ aj cꞌamol take na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ woꞌ reꞌ xiban kalakal cu̱cꞌ take nicꞌ paꞌ nimal nquimol qui̱b chipam i cꞌaybal reꞌ ncamanic woꞌ chi molbal i̱b. \p \v 18 Junpech aj cho nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cꞌahchiꞌ richopom ri̱b chiri̱j riCꞌuhbal i Dios cu̱cꞌ caꞌchꞌuk chi winak aj sicꞌol ri̱j noꞌjbal, Epicu̱ryos chꞌi̱l Esto̱ycos quibihnal, wilic queh winak reꞌreꞌ xquikꞌor chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xa jeꞌ nchel aj kꞌorol ribiral toco̱m chic wilic quibiral chi dios jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ quehtꞌalim ta wach ruꞌ. Jeꞌ aj reꞌ nquikꞌor ruꞌum xquibiraj i holohic laj ribiral cꞌahchiꞌ rikꞌorom i maꞌ Lu̱ꞌ chiri̱j ructic i Jesus chi quixilac camnak eh wilic woꞌ take xquikꞌor chi maꞌ nquirak ta chiri̱j i cꞌuhbalanic riban ruꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌoric ncaꞌn maj chi queh ruꞌ reꞌ kꞌoric riban i maꞌ Lu̱ꞌ xa jeꞌ na ricab nkꞌoric jenoꞌ aj tijinel maꞌ suk ta pa̱m na̱. \v 19 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ take caꞌchꞌuk chi winak reꞌreꞌ xquicꞌam je maꞌ Lu̱ꞌ ar chipam jenaj yeꞌa̱b molbal i̱b “Aryo̱paco” ribihnal eh jeꞌ wili xquikꞌor reh nok pononak chic ar: \p «Chacuy Ha̱w, chasakomej wach keh i cꞌuhbal cꞌahchiꞌ akꞌorom reh chi reꞌ hoj nakehtꞌalim chi manlic ribiral i nakꞌor. \v 20 Jeꞌ reꞌ nkapahkaj aweh maj reꞌ toco̱m chic cꞌuhbal nakꞌor reꞌreꞌ maꞌ kabiram ta soꞌ i hoj chi junpech. Ruꞌum aj reꞌ nka̱j chi enasakomej wach keh yuꞌna, nqui take reh. \fig Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xkꞌoric chipam i yeꞌa̱b molbal i̱b Aryo̱paco ribihnal|src="CN01993B.TIF" size="span" loc="05ACT 17.18" ref="HECHOS 17:20" \fig* \p \v 21 Jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh ruꞌum chi chiꞌnchel take cꞌacharel jeꞌ chi asjanak take ar Ate̱nas, jeꞌ chi chalanak take chi cꞌacharic ar, maꞌ nquicham ta qui̱b chi birinic wi maꞌ toco̱m chic noꞌjbal ncꞌuhtjic queh on maꞌ toco̱m chic ribiral nquibiraj rikꞌormojic. \v 22 Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xipahba̱ꞌ johtok ri̱b chi quiwach take quimolom qui̱b chipam maꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak cꞌacharel aj Ate̱nas, ru̱cꞌ take tiyo̱x wilom wach xa haj reh atinami̱t tak nirak chiri̱j chi qꞌuih take dios nalokꞌej tak wach. \v 23 Jeꞌ woꞌ nirak woꞌ chiri̱j chi nalokꞌej woꞌ tak wach i jenaj Dios reꞌ maꞌ jaꞌ kꞌoro̱j ta aweh tak ribiral i rajawric. Jeꞌ reꞌ nirak chiri̱j maj junpech nok cꞌahchiꞌ nibehem pan atinami̱t tak, reꞌ hin xwilow take tiyo̱x nalokꞌej tak wach eh xnirak woꞌ jenaj yeꞌa̱b lokꞌonbal reꞌ tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p ‹Reꞌ wili yeꞌa̱b nlokꞌonjic wi̱ꞌ i Dios reꞌ maꞌ jaꞌ kꞌoro̱j ta ribiral keh i rajawric wilic, nqui tzꞌihmbimaj chiwach. \p «Reꞌ aj i Dios reꞌreꞌ, reꞌ nalokꞌej tak wach chi maꞌ jaꞌ kꞌoro̱j ta aweh tak ribiral rajawric, reꞌreꞌ nanipꞌutum rikꞌormojic aweh tak yuꞌna: \v 24 Reꞌ Dios wili reꞌ aj reꞌ xtikꞌinic reh wach acꞌal chꞌi̱l take nicꞌ nimal wilic chiwach eh reꞌ woꞌ reꞌ nkꞌatbic kꞌoric china̱ nicꞌ nimal quicꞌacharic chiwach i taxa̱j richꞌi̱l acꞌal. \fig Reꞌ yeꞌa̱b ncamanic chi kꞌahsbal si̱ chiwach i Dios reꞌ maꞌ jaꞌ ehtꞌelemaj ta ribiral cuꞌum take aj Ate̱nas|src="CN01998B.TIF" size="col" loc="05ACT 17.22" ref="HECHOS 17:24" \fig* \p «Ruꞌum chi reꞌ aj reꞌ nkꞌatbic kꞌoric china̱ chiꞌnchel, reꞌ riyeꞌa̱b i Dios maꞌ ar ta wilic junpech chipam jenoꞌ pa̱t tikꞌimaj cuꞌum take quilokꞌonic wach. \v 25 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌreꞌ maꞌ cu reꞌ ta nchel paꞌ bih i si̱ nyeꞌeric chiwach chi jeꞌ wilic ta nak jenoꞌ ricꞌaxquilal, cu reꞌ ta nak reꞌreꞌ cꞌachlic wi̱ꞌ. Reꞌ laꞌ Dios, reꞌreꞌ nbanic chi chiꞌnchel take cꞌacharel wilque̱b pan suk laj cꞌacharic eh suk woꞌ quiwaꞌ quiha̱ꞌ. \v 26 Jeꞌ woꞌ, reꞌreꞌ xitikꞌa̱ꞌ wach chi reꞌ juꞌjun chꞌuk chi cꞌacharel tzꞌuhcrunak cho ru̱cꞌ i xa jenaj chi winak, xquipuhcaj qui̱b pan tak tinamit chi junsut wach acꞌal maj reꞌ aj woꞌ reꞌ xkꞌatbic ri̱j haj yukꞌul naquiwihꞌic eh jeꞌ woꞌ nicꞌ nahtil ro̱k cꞌacharic nacaꞌnam. \p \v 27 «Reꞌ aj i Dios reꞌreꞌ, cꞌahchiꞌ nikꞌorom ribiral aweh tak reh chi enasicꞌ tak jeꞌ ricab riban jenoꞌ sotꞌ chi cꞌahchiꞌ rimajem i paꞌ bih cꞌahchiꞌ risiqꞌuim. Til coric nikꞌor, wi eta nak nasicꞌ tak i Dios, enak narak tak maj reꞌreꞌ maꞌ cu naht ta nchel wilic awu̱cꞌ tak \v 28 ruꞌum nok xa paꞌ wilco̱j on xa paꞌ koj-o̱j, reꞌreꞌ xa wilic woꞌ ku̱cꞌ. Jeꞌ reꞌ riban i Dios ruꞌum nok reꞌreꞌ xtikꞌinic keh jeꞌ ricab xkꞌormojic cho najtir kꞌi̱j ruꞌum jenaj awich atinami̱t tak reꞌ xtzꞌihminic reh i bi̱ch jeꞌ wili rikꞌor: \q1 ‹Reꞌ hoj, hoj ritikꞌinic cho kAja̱w Dios, nqui rikꞌor. \p \v 29 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chi hoj ritikꞌinic i Dios maꞌ riban ta chi encapewjic chi reꞌreꞌ jeꞌ ricab take tiyo̱x chi xa holohic chic ritikꞌinjic bano̱j cuꞌum take cꞌacharel ru̱cꞌ nworwotic laj chꞌihchꞌ on sak laj chꞌihchꞌ on ru̱cꞌ take holohic laj abaj, xa ruꞌum ncapewjic chi jeꞌ reꞌ riwachbal i Dios. \p \v 30 «Ruꞌum aj chi maꞌ jeꞌ ta ricab take tiyo̱x, reꞌ Dios chiwach i rikꞌijil wilco̱j wi̱ꞌ wili, xiyew keh chi nakehtꞌalim chi xicꞌsaj chic lok i najtir rikꞌijil reꞌ maꞌ xehtꞌaljic ta wi̱ꞌ chi chalic reh tiꞌcꞌaxic chi quina̱ take quilokꞌonic tiyo̱x. Ruꞌum aj reꞌ xa haj paꞌ yeꞌa̱b reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ take aj lokꞌonel tiyo̱x, riyew rikꞌormojic queh chi naquicana̱b i lokꞌonic tiyo̱x ncaꞌn \v 31 maj tiklic chic wach i kꞌi̱j chi reꞌ cꞌacharel reꞌ Pahbamaj ruꞌum i Dios chi Chꞌukul wach Kꞌoric chi quina̱ chiꞌnchel cꞌacharel, til narichꞌukum wach quimahc. Reꞌ Pahbamaj reꞌreꞌ coric wach chꞌukuj kꞌoric naribanam maj til coric wach rinoꞌjbal jeꞌ ricab xcꞌuhtunic chi quiwach chiꞌnchel cꞌacharel ar Jerusalen chiwach i rikꞌijil ricꞌacharic. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ riwi̱ꞌ rinoꞌjbal, reꞌ Dios xucsaj cho chi quixilac take camnak, nqui xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 32 Reꞌ take quimolom qui̱b ar naxquibiraj i cꞌahchiꞌ rikꞌorom i maꞌ Lu̱ꞌ chi reꞌ take camnak nacuctic woꞌ chic cho chi cꞌacharic, wilic queh pꞌuht quiseꞌlam i maꞌ Lu̱ꞌ eh wilic woꞌ queh jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ ribiral chiri̱j cuctic take camnak ca chakꞌor chic soꞌ keh pan jenoꞌ chic kꞌi̱j, nqui take reh. \p \v 33 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicana̱ꞌ take cho, xelic cho chi quixilac. \v 34 Jeꞌ aj reꞌ to̱b ta maꞌ chiꞌnchel ta xicojbic wach i cꞌuhtunic xiban maꞌ Lu̱ꞌ chiri̱j i Jesus, wilic woꞌ take xicojbic wach jeꞌ ricab ixok Ta̱maris ribihnal chꞌi̱l take toco̱m chic cꞌacharel, chꞌi̱l woꞌ i winak ncamanic chipam i pa̱t Aryo̱paco, reꞌ Liyoni̱syo ribihnal. Chiꞌnchel take reꞌreꞌ chꞌi̱l toco̱m chic xicojbic woꞌ wach i cꞌuhtunic xiban i maꞌ Lu̱ꞌ chiri̱j i Jesus, xquimol qui̱b ru̱cꞌ reh chi naquitikim juꞌ ribirmijic i cꞌuhbalanic riban ruꞌ. \c 18 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xcꞌuhbalanic // pan tinamit Cori̱nto \p \v 1 Chiri̱j chic riwihꞌic pan tinamit Ate̱nas, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xelic je ar eh xo̱j pan jenaj chic tinamit Cori̱nto ribihnal \v 2 reꞌ xirak wi̱ꞌ jenaj rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel asjanak ar pan tinamit Po̱nto, Aqui̱la ribihnal. Reꞌ winak reꞌreꞌ chꞌi̱l i rehqꞌue̱n reꞌ Pirsi̱la ribihnal, maꞌ jaꞌ naht ta cꞌulunak lok reh riyukꞌul Ita̱lya ruꞌum chi reꞌ Cala̱wriyo reꞌ kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma xitakꞌa̱ꞌ jenaj kꞌoric queh chiꞌnchel ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi naquelic chipam i tinamit Ro̱ma. \p Junpech ajic reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ naxo̱j rikꞌoꞌrej pan quipa̱t take quib chi aj niminel reꞌreꞌ, \v 3 xa cahnic xo̱j riban cu̱cꞌ chi patanic ruꞌum chi reꞌ ricamaj ruꞌ jenaj wach chꞌi̱l ricamaj i Aqui̱la. Reꞌ quicamaj take reꞌ, aj pꞌojol pi̱m laj tzꞌih jeꞌ ru̱cꞌ nquicoj chi quipa̱t take aj behel. Jeꞌ reꞌ ajic pan tak xilac kꞌi̱j reh xama̱na, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ riban ricamaj chꞌi̱l Aqui̱la \v 4 eh pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j nanwihꞌic chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, rikꞌor ribiral i Jesus. Chi jeꞌ reꞌ nankꞌoric, riban cꞌulwa̱ch jeꞌ chi cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, jeꞌ chi cu̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh jeꞌ woꞌ richꞌuksaj quicꞌux take reꞌ chiri̱j ribiral i Jesus. \v 5 Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ cꞌacharic xiban maꞌ Lu̱ꞌ ar Cori̱nto, cu rehtal xiponic ar i maꞌ Si̱las chꞌi̱l i Timote̱yo nok soljonak chic take cho reh Masero̱nya. Ar aj ruꞌ maꞌ xa ta chic reꞌ pan tak hiꞌlbal kꞌi̱j xiban cꞌuhbalanic i maꞌ Lu̱ꞌ, eli̱c laꞌ chic i kꞌi̱j pꞌuht risakomem wach riCꞌuhbal i Dios queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quiponic chipam i pa̱t nquimol wi̱ꞌ qui̱b chi ritijiljic ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \p Chi jeꞌ aj reꞌ pan jenaj kꞌi̱j chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ pꞌuht rikꞌorom queh rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi reꞌ Jesus reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric, \v 6 xa reꞌ laꞌ take reꞌ, pꞌuht quikꞌihtam qui̱b chiwach i cꞌuhbalanic riban ruꞌ eh pꞌuht woꞌ quitzꞌujlom. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xituhpꞌaj cahnok wach risuꞌt rijela̱ꞌ chi ralak rehtalil chi maꞌxta chic ricꞌuhbalem take chipam i pa̱t reꞌreꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Yuꞌna nanijalam je niyeꞌa̱b reꞌ nanikꞌorom wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios. Queh chic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nanikꞌorom. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chawihklej anoꞌjbal tak nakajok i tiꞌcꞌaxic chana̱ tak maj reꞌ hin maꞌxta chic bih wi̱n ru̱cꞌ anoꞌjbal naꞌn tak, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 7 Chi jeꞌ reꞌ naxelic je ar, xo̱j pa ripa̱t i jenaj winak maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel aj lokꞌem reh Dios, Ju̱sto ribihnal. Reꞌreꞌ ar wilic maꞌ naht ta je chi riche̱l i pa̱t molbal i̱b reꞌreꞌ \v 8 eh chi jeꞌ reꞌ, ar chic xiban cꞌuhbalanic pa ripa̱t i winak reꞌreꞌ. Ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic xiban i maꞌ Lu̱ꞌ ar, reꞌ winak cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ Cri̱spo ribihnal, xinimej woꞌ riCꞌuhbal i Dios chꞌi̱l chiꞌnchel take raj pan pa̱t. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ xniminic reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, qꞌuihal laꞌ woꞌ take aj Cori̱nto jeꞌ reꞌ xcaꞌn naxquibiraj woꞌ i cꞌuhbal reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ xkahsjic woꞌ quiha̱ꞌ. \v 9 Chiri̱j aj reꞌ pan jenaj chakꞌab reꞌ kAja̱w Jesus jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ pa riwiric: \p «Maꞌ timemric maꞌ Lu̱ꞌ, chakꞌor laꞌ niCꞌuhbal chi maꞌxta ayoꞌjic soꞌ. \v 10 Cu yohbal wach take tinamit jeꞌ ru̱cꞌ naqui̱nquinimem wilque̱b chipam i tinamit wili. Jeꞌ reꞌ nok, maꞌ tiyoꞌjic chi kꞌoric maj maꞌ hab ta wach eriban tiꞌcꞌaxic aweh ruꞌum nok reꞌ hin wilqui̱n awu̱cꞌ chi acoꞌljic, nqui reh pa riwiric. \p \v 11 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cu xcahnic chi cꞌacharic ar Cori̱nto eh ar jenaj ha̱b ru̱cꞌ waki̱b poh xiban i cꞌuhtunic chiri̱j riCꞌuhbal i Dios chi maꞌ hab ta wach ahnic ru̱cꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ixowjic wach ar pa riyukꞌul i Aca̱ya \p \v 12 Chiwach rikꞌijil rikꞌatoj kꞌoric i Calyon reꞌ nkꞌatbic kꞌoric pa riyukꞌul Aca̱ya, reꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel maꞌ xiniminic ta reh i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i Jesus xquimol qui̱b chi jenaj wach quicꞌux chi rixowjic wach maꞌ Lu̱ꞌ. Ruꞌum aj reꞌ xquicꞌam je chiwach i kꞌatal kꞌoric reꞌreꞌ \v 13 eh jeꞌ wili xquikꞌor cok reh: \p «Ha̱w kꞌatal kꞌoric, reꞌ winak wili cꞌahchiꞌ richꞌuksam quicꞌux take tinamit chi naquilokꞌem wach i Dios ru̱cꞌ jenaj chic noꞌjbal maꞌ riwi̱ꞌ ta chiwach i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, nqui take reh. \p \v 14 Ar aj ruꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ naripꞌutum nak chic kꞌoric chi ricoꞌljic ri̱b, reꞌ Calyon jeꞌ wili xikꞌor queh take winak reꞌreꞌ: \p «Hat-tak ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, wi ta nak reꞌ rimahc i winak wili sakom wach chi niwach, maꞌ kꞌorel ta wi nim wach on tꞌuch wach, riwi̱ꞌ nak chi wi̱n chi enicham wi̱b chi abirmijic tak. \v 15 Raj nchel wili, reꞌ hat-tak xacꞌam tak cho chi niwach i winak wili xa ruꞌum chi reꞌ hat-tak maꞌ ricꞌul ta awach tak i cꞌuhbal riban chꞌi̱l take bihnal rikꞌor chiri̱j i Jesus on rikꞌor chiri̱j i cꞌuhbal hat-tak tijimaj wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chawilow pe tak chic hat-tak nicꞌ paꞌ wach nachatikꞌa̱ꞌ tak wach a-ahnic tak maj reꞌ hin maꞌ wilqui̱n ta chi richꞌukuric wach reꞌreꞌ, nqui queh. \p \v 16 Chiri̱j reꞌ, reꞌ Calyon xitakꞌa̱ꞌ take riso̱l chi naquesam lok take tinamit wilque̱b chiwach rikꞌatbal kꞌoric \v 17 xa reꞌ laꞌ xa maꞌxta woꞌ bih xikꞌor naxilow chi reꞌ take tinamit reꞌ xquimol qui̱b chiwach i yeꞌa̱b rikꞌatbal kꞌoric, xa junchalic chic take chi richoporic jeꞌ woꞌ chi richꞌeyeric i So̱stenes reꞌ rijelow-bal i cꞌamol be̱h chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi soljic je ar Jerusalen \p \v 18 Chiri̱j chic naxwihꞌic quib xib chic kꞌi̱j ar Cori̱nto, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichꞌak cahnok take aj niminel ar eh xo̱j pan tinamit Sencre̱ya richꞌi̱l Aqui̱la chꞌi̱l Pirsi̱la. Ar Sencre̱ya reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xibuja̱ꞌ lok wach na̱ rehtalil chi xinimej i rikꞌorbal ribanam chiwach Dios eh chiri̱j chic ruꞌ, xichop je jenaj maꞌ laj cano̱wa reꞌ ojic riban ar pa riyukꞌul i Si̱rya. \v 19 Naxponic pan tinamit E̱peso, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicana̱ꞌ quihchꞌiljic Aqui̱la chꞌi̱l Pirsi̱la reꞌ naquicahnic cahnok chipam i tinamit reꞌreꞌ. Ar aj chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xo̱j chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh xisakomej wach riCꞌuhbal i Dios queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nquimol qui̱b ar. \v 20 Ar ajic nok reꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquipahkaj reh maꞌ Lu̱ꞌ chi cu xcahnic nak chic soꞌ qꞌuih kꞌi̱j chi quixilac, maꞌ xicꞌuꞌlej ta na̱ cahnic cu̱cꞌ. \v 21 Jeꞌ reꞌ nok naxichꞌak take cahnok take tinamit reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor cahnok queh: \p «Kꞌe̱ꞌ ajwal wach chi wi̱n chi ar Jerusalen nawicꞌsam i ninkꞌi̱j oquic cho reh. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ eta riban chi equincahnic awu̱cꞌ tak yuꞌna. Reꞌ cok ruꞌ paꞌ bih nqui Dios, equinsoljic woꞌ chic cho awu̱cꞌ tak pan jenoꞌ chic pech, nqui cahnok queh. \p Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ eh xichop je maꞌ laj cano̱wa \v 22 reꞌ naricꞌambic je reh pan tinamit Sesare̱ya. Chiri̱j wili naxponic pan tinamit reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichop je behic chi ro̱k ar Jerusalen chi quikꞌoꞌrjic take moloj wach aj niminel wilque̱b ar eh chiri̱j chic quikꞌoꞌrjic xsoljic woꞌ chic je ar pan tinamit Antiyoqui̱ya. \v 23 Jeꞌ aj reꞌ, nok sak naht chic riwihꞌic ar Antiyoqui̱ya, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xelic je ar xo̱j chi ribehsjic pa̱m juꞌjun tinamit reh riyukꞌul i Cala̱sya chꞌi̱l pa riyukꞌul i Pirji̱ya. Chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel kꞌe̱ꞌ naxquichop quicꞌux chiri̱j i Jesus ruꞌum reh cꞌuhbalanic xiban maꞌ Lu̱ꞌ chi quixilac. \s1 Reꞌ Apo̱los xponic ar E̱peso chi cꞌuhbalanic \p \v 24 Chiwach aj woꞌ take kꞌi̱j nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xelic je Antiyoqui̱ya, xponic ar pan tinamit E̱peso jenaj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel asjanak ar Alejantri̱ya Apo̱los ribihnal. Reꞌreꞌ maꞌ ahl ta nechꞌ ok chi̱ꞌ chi rikꞌormojic i kꞌoric wilic chipam i Lokꞌ laj Hu̱j tzꞌihmbimaj wi̱ꞌ riCꞌuhbal i Dios reꞌ rehtꞌalim pa̱m chi coric. \p \v 25 Reꞌ Apo̱los wili, to̱b ta xa cu reꞌ pe ti kahsanic haꞌ jeꞌ ricab rikꞌorom i Wa̱n rehtꞌalim, xa ji̱kꞌ chic pa ricꞌux chi cꞌuhtunic, pꞌuht ricꞌuhbalem chi coric i nicꞌ paꞌ nimal cꞌuhtumaj reh chiri̱j Ajabe̱s Jesus reꞌ Ncꞌambic je Be̱h ru̱cꞌ i Dios. \v 26 Chi jeꞌ reꞌ cꞌahchiꞌ ribanam, junpech ajic nok reꞌ Apo̱los xoquic cok ar chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, xoquic chi cꞌuhbalanic chi maꞌ nyoꞌjic ta nechꞌ ok eh ar cꞌahchiꞌ woꞌ ribirmijic ruꞌum i Pirsi̱la chꞌi̱l i Aqui̱la reꞌ wilque̱b woꞌ cok ar. Nok quibiram chic i cꞌuhbalanic riban i Apo̱los reꞌ maꞌ jaꞌ rinaꞌbem ta chi manlic ribiral i Ajabe̱s Jesus, reꞌ Pirsi̱la chꞌi̱l i Aqui̱la xquicꞌam je pan quipa̱t i Apo̱los eh chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ xquikꞌor riman reh chi chaklic chi̱ꞌ i ricorquilal ribiral Ajabe̱s Jesus reꞌ Ncꞌambic je Be̱h ru̱cꞌ i Dios. \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ, nok rinaꞌbem chic chi manlic ribiral Ajabe̱s Jesus, reꞌ Apo̱los na xicapaj ojic chi cꞌuhbalanic pa riyukꞌul Aca̱ya xcowsjic je riman ricꞌux cuꞌum take aj niminel ar E̱peso chi narojic ar. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ take reꞌ xquitzꞌihmbaj je jenaj hu̱j queh aj niminel ar Aca̱ya reh chi naquicꞌulum Apo̱los pan sukquil cꞌuxlis. Richꞌi̱l i hu̱j reꞌreꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ Apo̱los xo̱j ar Aca̱ya eh nok wilic chic ponok ar, yohbal wach toꞌbonic xiban queh take rich aj niminel reꞌ xitobjic ruꞌum i Lokꞌ laj rUxlabal i Dios chi naxquinimej cho i Jesus. \v 28 Jeꞌ woꞌ, chi quiwach take tinamit nquimol qui̱b chi birinic, reꞌ Apo̱los ru̱cꞌ ransil rikꞌorbal nyeꞌeric reh ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal xisolqꞌuij pa ri̱j quikꞌorbal take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ maꞌ nca̱j ta niminic. Ru̱cꞌ i kꞌoric xiban queh ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xicꞌuhtaj woꞌ queh chi reꞌ Jesus reꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. \c 19 \s1 Juntuhm chi aj niminel xquicꞌul // Lokꞌ laj rUxlabal i Dios \p \v 1 Nok reꞌ Apo̱los wilic chic ponok ar Cori̱nto, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xo̱j pan tinamit E̱peso nok iqꞌuinak chic cho chipam take tinamit wilque̱b johtok chiwach naht na̱ yu̱kꞌ wilic pa riyukꞌul Cala̱sya chꞌi̱l Pirji̱ya. Ar ajic E̱peso naxirak take juꞌjun aj niminel reh cꞌuhbal xiban i Wa̱n aj kahsem haꞌ \v 2 jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Naxanimej tak cꞌuhbal xikꞌor i Wa̱n, xtakꞌabjic na cho chana̱ tak i Lokꞌ laj Uxlabal chi naroquic pan awa̱mna tak on maꞌxta? nqui queh. \p Reꞌ take reꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Maꞌxta! Xa ta woꞌ nak kabiram chi wilic take cꞌacharel xtakꞌabjic chic cho i Lokꞌ laj Uxlabal chi quina̱, nqui take. \p \v 3 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh: \p «Haj wilic i cꞌuhbal xanimej tak kꞌuruꞌ naxkahsjic aha̱ꞌ tak? nqui queh. \p Nok reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xquikꞌor chi xa reꞌ woꞌ i cꞌuhbal cꞌuhtumaj ruꞌum i Wa̱n naxiban cho kahsanic haꞌ xquinimej, \v 4 reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Naxiban cho kahsanic haꞌ i Wa̱n, jeꞌ wili xikꞌor queh tinamit xquikahsaj quiha̱ꞌ naxquijal wach quinoꞌjbal: \p ‹Chachꞌica̱ꞌ acꞌux tak chiri̱j i cꞌuhbalanel cꞌulic lok reh chiwi̱j i hin, nqui queh. \p «Reꞌ cꞌuhbalanel reꞌreꞌ, reꞌ aj woꞌ i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Chiri̱j aj reꞌ curman chi reꞌ take cꞌacharel naquichꞌica̱b quicꞌux, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 5 Naxquibiraj i kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xquikahsaj woꞌ chic quiha̱ꞌ reꞌ cok ruꞌ chi cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi reꞌ Jesus Ajabe̱s chi quina̱. \v 6 Chi jeꞌ reꞌ xchalic cu̱cꞌ i Lokꞌ laj Uxlabal nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicoj kꞌab chi quina̱. Ru̱cꞌ aj reꞌ pꞌuht quikꞌorom i kꞌoric nkꞌormojic queh ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal eh pꞌuht woꞌ quikꞌoric pan toco̱m chic kꞌoric take aj niminel reꞌreꞌ, \v 7 reꞌ cablaj chi winak quiwi̱ꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ maꞌ xiban ta chic // cꞌuhbalanic chipam i pa̱t ntijiljic // wi̱ꞌ ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses \p \v 8 Chiri̱j chic reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitik juꞌ cꞌuhbalanic ar chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh jeꞌ reꞌ xiban chiwach i xib poh chi cu wilic chipam i tinamit reꞌreꞌ. Chiwach aj xib poh xcahnic cu̱cꞌ take nquimol qui̱b ar, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xkꞌoric chiri̱j i Jesus chi maꞌxta nechꞌ ok riyoꞌjic eh ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic riban chiri̱j rajawric i Dios chi kꞌatal kꞌoric, pꞌuht woꞌ richꞌuksam quicꞌux take cꞌahchiꞌ quibirinic reh. \v 9 Xa reꞌ laꞌ wilic take jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ xquichop ta quicꞌux chiri̱j cꞌuhbal rikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ xquicowsaj quicꞌux eh chi quiwach take riqꞌuihal nquimol qui̱b ar xiꞌoquic chi ritzꞌujuric i Jesus reꞌ aj Cꞌamol Be̱h ru̱cꞌ i Dios. Xa reꞌ aj woꞌ cho ruꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ maꞌ cu ta chic xponic chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ laꞌ chic xiban, jarub paꞌ take cꞌacharel xiniminic reh Jesus xicꞌam je take chiri̱j ar chipam i maꞌ laj pa̱t reꞌ riban wi̱ꞌ cꞌuhtunic i winak Tira̱no ribihnal eh ar chic xitik juꞌ quicꞌuhbaljic. \p \v 10 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ chiwach i quib chic ha̱b cu xcahnic i maꞌ Lu̱ꞌ ar pan tinamit E̱peso reꞌ wilic pa riyukꞌul i A̱sya, jeꞌ chi ra̱ꞌ riꞌsil eh jeꞌ chi maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quipatanic chipam i yukꞌul reꞌreꞌ, xquibiraj i cꞌuhbalanic riban maꞌ Lu̱ꞌ chiri̱j kAja̱w Jesus. \s1 Wilic take xca̱j nak quitijem queh bano̱j sachbal cꞌuxlis riban i maꞌ Lu̱ꞌ \p \v 11 Chiwach aj quib ha̱b reꞌ cu xcahnic wi̱ꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ ar pan tinamit E̱peso, reꞌ Dios yohbal wach lokꞌ laj nawa̱l sachbal cꞌuxlis xicꞌuhtaj ru̱cꞌ ro̱k kꞌab ruꞌ. \v 12 Til kꞌe̱ꞌ woꞌ chic rajawric i Dios wilic ru̱cꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ chi xa paꞌ jaric suꞌtal ricojom chi jucꞌbal riwach on chi jucꞌbal rikꞌab, quicowjic take yowaꞌi̱b nanquitzꞌaꞌj i xa paꞌ jaric suꞌtal ncꞌamaric je queh. Jeꞌ woꞌ take cꞌacharel wilic maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ, quicahnic woꞌ chi suk nanquitzꞌaꞌj i xa paꞌ jaric suꞌtal reꞌreꞌ. \v 13 Raj nchel take juꞌjun ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ aj tꞌerem take maꞌ tob laj uxlabal quiꞌo̱j xa paꞌ tinamit, naxquitijej nak ti queh jeꞌ ricab riban i maꞌ Lu̱ꞌ chi quitꞌermejic lok take maꞌ tob laj uxlabal, maꞌ xibirinic ta kꞌoric. Jeꞌ reꞌ ajic, chi quesmejic lok take maꞌ tob laj uxlabal cu̱cꞌ take cꞌacharel pꞌuht quikꞌorom ribiral rajawric i Jesus chi jeꞌ wili: \p «Maꞌ tob laj uxlabal, ru̱cꞌ rajawric i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus reꞌ rikꞌor ribiral i maꞌ Lu̱ꞌ, nkakꞌor aweh chi telen lok ru̱cꞌ cꞌacharel wilca̱t wi̱ꞌ, nqui nquikꞌor. \p \v 14 Jeꞌ reꞌ xquitik juꞌ ribanaric xa reꞌ laꞌ junpech jeꞌ wilic xquicꞌul take wuku̱b chi winak quipatanic ar E̱peso. Reꞌ take reꞌ racꞌu̱n take i jenaj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, Ese̱wa ribihnal reꞌ cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios. Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ kꞌuruꞌ naxquikꞌor nak ti reh maꞌ tob laj uxlabal chi narelic lok ru̱cꞌ i cꞌacharel wilic wi̱ꞌ, \v 15 jeꞌ pe wili xkꞌormojic queh ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal: \p «Reꞌ hin wehtꞌalim nicꞌ wach rajawric i Jesus, jeꞌ woꞌ i rajawric maꞌ Lu̱ꞌ, raj nchel hat-tak maꞌxta nechꞌ ok awajawric tak chi equinawesaj tak lok, nqui xkꞌormojic queh. \p \v 16 Chiri̱j reꞌ, reꞌ winak wilic wi̱ꞌ i maꞌ tob laj uxlabal naxyeꞌeric reh ransil ruꞌum maꞌ tob laj uxlabal, xicut je ri̱b chi quina̱ take wuku̱b reꞌreꞌ. Chiri̱j ruꞌ xichacabej take pan acꞌal, xisecꞌlom take cu rehtal xicahnic chi xa tiꞌ chic wilque̱b. Ar ajic xa wekwek chic xcahnic i quisoꞌ chiqui̱j naxiꞌelic je chipam ripa̱t i winak reꞌreꞌ. \p \v 17 Nok quibiram chic ribiral chaj bih xquicꞌul take wuku̱b chi racꞌu̱n i Ese̱wa, reꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quipatanic ar E̱peso, xoquic cho jenaj rinimal yoꞌjic cu̱cꞌ eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ pꞌuht quikꞌorom chi reꞌ Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus til wilic rajawric. \v 18 Chi quixilac take xquiyew rilokꞌil i Jesus, wilic take quichopom nak quicꞌux chiri̱j banoj waranic i̱b. Reꞌ take tinamit reꞌreꞌ naxquichꞌahba̱ꞌ wach quimahc chiwach maꞌ Lu̱ꞌ, xquipahkaj cuybal quimahc reh Dios \v 19 jeꞌ ricab xcaꞌn woꞌ take wilic nak quicamaj chi aj war take. Reꞌ take aj war reꞌreꞌ xquicꞌam cho quihu̱j ncamanic queh chi banoj war eh xquicꞌat. Chiꞌnchel take hu̱j reꞌreꞌ xponic wakcꞌahl ikꞌob hoꞌikꞌob (50,000) riqꞌuihal ritzꞌakil naxajlanjic ri̱j. \p \v 20 Ru̱cꞌ aj rinimal rajawric i Ajabe̱s Jesus, reꞌ quicomonil take quiniminic reh cꞌuhbal chiri̱j ruꞌ, xiqꞌuihbic wach eh ru̱cꞌ woꞌ rinimal rajawric ruꞌ, kꞌe̱ꞌ chic take tinamit quibirinic reh cꞌuhbal reꞌreꞌ. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi ojic ar Jerusalen \p \v 21 Chiri̱j aj chic ricꞌuluric chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichꞌica̱ꞌ ricꞌux chi ojic ar Jerusalen chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom pa ricꞌux: \p «Nok wilqui̱n chic ar Jerusalen, curman chi wi̱n chi nawojic woꞌ ar Ro̱ma, nqui cꞌahchiꞌ rikꞌorom pa ricꞌux. \p Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ pa ricꞌux, xoquic woꞌ cho pa ricapew-bal i maꞌ Lu̱ꞌ chi naquiqꞌuic ponok chi pe̱t pa riyukꞌul Masero̱nya chꞌi̱l ar pa riyukꞌul Aca̱ya. \v 22 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitakꞌa̱ꞌ je ar Masero̱nya take quib chi raj toꞌo̱l, reꞌ Timote̱yo chꞌi̱l Era̱sto quibihnal nok reꞌreꞌ cu xcahnic pe chic soꞌ chi naht ar E̱peso reꞌ wilic pa riyukꞌul A̱sya. \s1 Reꞌ maꞌ Reme̱triyo xucsaj jenaj wolic ar pan tinamit E̱peso \p \v 23 Chiwach woꞌ take kꞌi̱j reꞌreꞌ nok cu wilic maꞌ Lu̱ꞌ ar E̱peso, jenaj rinimal wolic xuctic chi quina̱ take xquinimej i Jesus reꞌ Cꞌamol Be̱h ru̱cꞌ i Dios. \v 24 Reꞌ wolic reꞌreꞌ xchꞌihquic cho ruꞌum reh winak Reme̱triyo ribihnal aj chꞌeyol wach sak laj chꞌihchꞌ eh reꞌreꞌ ncamanic reh chi tikꞌinbal take cu̱cꞌ rijalwachil ripatil tiyo̱x Riya̱na ribihnal. Reꞌ Reme̱triyo wili chꞌi̱l take toco̱m rich ehcham reh camanic reꞌreꞌ, ruꞌum chi yohbal wach tumi̱n nquicꞌul ru̱cꞌ ritikꞌinjic take rijalwachil ripatil tiyo̱x ncaꞌn, \v 25 ximol quiwach take richꞌi̱l chꞌi̱l chiꞌnchel take caj camanom eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak was nicha̱kꞌ, reꞌ hat-tak awehtꞌalim chi ru̱cꞌ i kacamaj wili qꞌuih tumi̱n nkacꞌul maj reꞌ take tinamit nquicoj chi reꞌ take tiyo̱x nkatikꞌa̱ꞌ i hoj, reꞌreꞌ i quidios take ruꞌ. \v 26 Raj laꞌ yuꞌna nawilom tak eh nabiraj woꞌ tak chi yohbal wach take tinamit cꞌahchiꞌ quicana̱b ricojoric wach reꞌreꞌ ruꞌum cꞌahchiꞌ richꞌuksjic quicꞌux ruꞌum maꞌ Lu̱ꞌ chi naquikꞌebem lok rij quicꞌux reꞌreꞌ, maj maꞌ xa reꞌ ta ayuꞌ E̱peso jeꞌ laꞌ woꞌ chi junsut riyukꞌul A̱sya cꞌahchiꞌ rikꞌorom chi reꞌ take tiyo̱x xa tikꞌimaj cuꞌum winak maꞌ reꞌ ta dios take. \v 27 Ru̱cꞌ cꞌahchiꞌ ribanam i winak reꞌreꞌ, yohbal chi reꞌ kacamaj nkaꞌn i hoj eno̱j pa ri̱j, jeꞌ woꞌ chi reꞌ pa̱t nlokꞌonjic wi̱ꞌ i lokꞌ laj katiyo̱x nim riwaꞌric, Riya̱na ribihnal, maꞌ eta chic no̱j ilmijok cuꞌum take tinamit. Wi je aj reꞌ encꞌuluric, yohbal woꞌ chi reꞌ rilokꞌonjic i lokꞌ laj katiyo̱x Riya̱na nbanaric cuꞌum i tinamit chi junsut E̱peso jeꞌ woꞌ pa riyukꞌul i A̱sya, ensahchic wach chi junpech, nqui xikꞌor i Reme̱triyo. \p \v 28 Ar ajic chiꞌnchel take xmoloric quiwach ruꞌum Reme̱triyo naxquibiraj chaj bih xkꞌormojic queh, kꞌe̱ꞌ naxchalic quicꞌa̱ eh pꞌuht quiqꞌuerem quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Riya̱na reꞌ katiyo̱x hoj aj E̱peso kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric. Maꞌ reꞌ ta nchel i Dios cꞌahchiꞌ rikꞌorom ribiral maꞌ Lu̱ꞌ, nqui take. \p \v 29 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ quicꞌa̱ take winak reꞌreꞌ xinih ri̱b cu̱cꞌ take toco̱m chic quich quitinami̱t eh ruꞌum reꞌ xquichop take qui̱b richꞌi̱l maꞌ Lu̱ꞌ aj Masero̱nya take, reꞌ Ca̱yo chꞌi̱l Arista̱rco quibihnal eh xquicꞌam je take chipam jenaj maꞌ laj pa̱t nquimol wi̱ꞌ qui̱b reh chi ar richꞌukuric kꞌoric chi quina̱. \v 30 Naxibiraj reꞌreꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ, xa̱j nak ojic chipam i pa̱t reꞌreꞌ chi ricꞌuhtjic ri̱b chi quiwach take quimolom qui̱b ar, xa reꞌ laꞌ maꞌ xyeꞌeric ta kꞌab reh cuꞌum take aj niminel. \v 31 Jeꞌ woꞌ reꞌ xcaꞌn take juꞌjun cꞌacharel wilic cajawric chipam riyukꞌul A̱sya eh tiꞌ woꞌ nquicꞌraj i maꞌ Lu̱ꞌ, maj reꞌ take reꞌ xquitakꞌa̱ꞌ cho rikꞌormojic reh chi maꞌxta rojic chipam i pa̱t molbal i̱b reꞌreꞌ ruꞌum nok yohbal chi reh chi eno̱j ricꞌuhtaj ri̱b. \v 32 Chiri̱j chic ruꞌ naxiponic take tinamit chipam i pa̱t quimolom wi̱ꞌ qui̱b take cꞌacharel johtonak quicꞌux reꞌreꞌ, reꞌ take tinamit pꞌuht quipahkam chi quiwach chi jeꞌ wili: \p «Chaj woꞌ bih nkꞌoric wi̱ꞌ i moloj i̱b wili? nqui take. \p Jeꞌ reꞌ nquikꞌor ruꞌum chi maꞌ sakom ta wach chi queh chaj bih riwi̱ꞌ i moloj i̱b reꞌreꞌ, maj chiꞌnchel take johtonak quicꞌux, rehreh wach nquikꞌor chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ. \p \v 33 Jeꞌ reꞌ nok wilic take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquicꞌam cok i jenaj maꞌ winak Lej ribihnal eh nok cu chi quiwach chic paꞌlic cho, quipahkaj reh chi narikꞌoric cho chi quina̱ take tinamit reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Lej xiban je kꞌab chi naquimayam ahnic eh chi jeꞌ reꞌ naripꞌutum nak je kꞌoric cu̱cꞌ tinamit chi ricoꞌljic ri̱j quiniminic take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, \v 34 xa reꞌ laꞌ take tinamit reꞌreꞌ naxquinaꞌbej wach i maꞌ Lej chi ra̱ꞌ riꞌsil woꞌ cho maꞌ Israhel, xa junkꞌoric chic take xquiqꞌuer quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Reꞌ Riya̱na, reꞌ katiyo̱x hoj aj E̱peso, kꞌe̱ꞌ rinimal rajawric, nqui take. \p Chi jeꞌ reꞌ xquitik juꞌ chi qꞌueric quichi̱ꞌ chiwach quib o̱ra \v 35 cu rehtal xipitiric ruꞌum aj tzꞌihm chipam quitinamital. Reꞌ aj tzꞌihm reꞌreꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Hat-tak wich nitinami̱t aj E̱peso, reꞌ hat-tak awehtꞌalim chi chiꞌnchel tinamit pa riyukꞌul i A̱sya quehtꞌalim chi reꞌ hoj, hoj aj camaj chipam ripa̱t i tiyo̱x nim rajawric Riya̱na ribihnal. Jeꞌ woꞌ quehtꞌalim chi hoj aj lokꞌonel wach rijalwachil i tiyo̱x reꞌreꞌ, reꞌ xchalic ar pan taxa̱j. \v 36 Ruꞌum aj chi reꞌ xnikꞌor wili maꞌ hab ta wach enkꞌoric chi maꞌ coric ta, chamay tak ahnic yuꞌna eh maꞌ chi bih pe aban tak chi cu jaꞌ naꞌn ta pe tak ri̱j chi coric. \v 37 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ hat-tak maꞌ xacꞌam ta tak cho take winak wili chi narichꞌukuric kꞌoric chi quina̱ ruꞌum chi aj banol ta take cꞌahbilal chipam ripatil i katiyo̱x, on chi aj tzꞌuju̱l ta nak take reh lokꞌ laj katu̱t Riya̱na reꞌ katiyo̱x, \v 38 reꞌ laꞌ hat-tak xacꞌam tak cho take winak wili xa ruꞌum reh Reme̱triyo chꞌi̱l take richꞌi̱l. Jeꞌ reꞌ ajic wi reꞌ Reme̱triyo chꞌi̱l rich ehcham reh camanic chi tikꞌinic tak tiyo̱x wilic ta nak jenoꞌ quiwolic, ar nak xiꞌo̱j cu̱cꞌ take aj chꞌukul wach mahc maj reꞌ take reꞌ nanquimol qui̱b pan quicamaj, wilque̱b chi richꞌukuric wach jenoꞌ mahc. Ruꞌum aj reꞌ hiy tak cu̱cꞌ take aj chꞌukul wach mahc eh ar chakꞌor tak cok amahc chi ajuꞌjunal tak, \v 39 on chapahkaj tak jenoꞌ kꞌi̱j reꞌ enchꞌukuric wi̱ꞌ wach amahc tak. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ ok take aj chꞌukul wach mahc quichꞌukbok wach amahc tak nok quimolom chic qui̱b awu̱cꞌ tak jeꞌ ricab rikꞌor i cꞌuhbal nchoponic na̱ katinami̱t \v 40 maj jeꞌ ricab cꞌahchiꞌco̱j yuꞌna chi maꞌ kichꞌi̱l ta take kaj chꞌukul wach mahc, wilco̱j pan yohbal chi ekojquitzꞌak chi maꞌ nkabiraj ta kꞌoric chi quiwach ruꞌ. Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj xa ta nak enkarak kakꞌorbal chiri̱j chaj bih riwi̱ꞌ i moloj i̱b wili ruꞌum nok xa ta woꞌ nak reꞌ wolic xaꞌn tak wili, wilic jenoꞌ riwi̱ꞌ, nqui xikꞌor queh rich ritinami̱t. \p \v 41 Naxicohlaj rikꞌororic reꞌreꞌ, xichꞌak je take tinamit mololque̱b chipam i pa̱t reꞌreꞌ. \c 20 \s1 Juntuhm take chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xca̱j nak quicansam maꞌ Lu̱ꞌ \p \v 1 Nok chuhpunak chic wach i wolic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitakꞌa̱ꞌ riyukꞌunjic take aj niminel eh naxiponic ru̱cꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ hin nawelic woꞌ chic je chaxilac tak, reꞌ cok ruꞌ reꞌ hat-tak til chachop acꞌux tak chiri̱j i Jesus, nqui queh. \p Chiri̱j chic ruꞌ nok rikꞌahchem chic take cahnok chi richꞌakaric je ri̱b cu̱cꞌ, xichop je ribe̱h pa riyukꞌul i Masero̱nya \v 2 eh xibehej pa̱m chiꞌnchel yeꞌa̱b reꞌreꞌ. Chiri̱j chic ruꞌ nok ricꞌuhbalem chic take aj niminel chipam i yukꞌul reꞌreꞌ chi naquichopom quicꞌux chiri̱j Jesus ru̱cꞌ nicꞌ paꞌ nimal kꞌoric xikꞌor queh, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xelic je ar Masero̱nya cu rehtal xponic ar Cre̱sya \v 3 reꞌ xwihꞌic wi̱ꞌ xib poh. \p Ar aj ruꞌ nok tiklic nak chic chi narojic richopom jenaj maꞌ laj cano̱wa reh chi narojic ar Jerusalen, maꞌ xo̱j ta chic richop i cano̱wa cuꞌum queh take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquicansam maꞌ Lu̱ꞌ naꞌojok richop nak i maꞌ laj cano̱wa reꞌ iqꞌuic ponok reh chi pe̱t ar pa riyukꞌul i Si̱rya. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichih wach chi narisoljic je chi ro̱k reh chi nariqꞌuic woꞌ chic ponok pa riyukꞌul Masero̱nya \v 4 chi richꞌi̱l take winak jeꞌ wili quibihnal: Reꞌ Timote̱yo, reꞌ So̱pater aj Were̱ya, reꞌ Arista̱rco chꞌi̱l i Sewu̱nto reꞌ aj Tesalo̱nica take, reꞌ Ca̱yo reꞌ aj Te̱rwe, chꞌi̱l woꞌ take aj pa riyukꞌul i A̱sya, reꞌ Ti̱quico chꞌi̱l i Tro̱pimo. \p \v 5 Chiꞌnchel take reꞌreꞌ naxquicana̱ꞌ cahnok maꞌ Lu̱ꞌ chipam i tinamit Pili̱pos chi wichꞌi̱l hin maꞌ Cax, xquichop je jenaj maꞌ laj cano̱wa chi nacojic uyunel keh ar pan tinamit Tro̱yas reꞌ ojic wi̱ꞌ wi̱n chiri̱j maꞌ Lu̱ꞌ \v 6 chiri̱j chi iqꞌuinak chic i ninkꞌi̱j Pa̱scuwa ribihnal reꞌ ncꞌuxuric wi̱ꞌ i caxlan wiꞌc maꞌ cojo̱j ta rikꞌomil. Jeꞌ aj reꞌ nok iqꞌuinak ok chic i ninkꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ hoj xkachop je jenaj maꞌ laj cano̱wa ar pan tinamit Pili̱pos eh cu reꞌ chic pa ro̱ꞌ kꞌi̱j xojponic ar Tro̱yas reꞌ xkarak wi̱ꞌ ki̱b quichꞌi̱l take richꞌi̱l maꞌ Lu̱ꞌ nok cꞌahchiꞌco̱j cuyꞌem ponok ar. Chi jeꞌ aj reꞌ, xojcahnic wuku̱b kꞌi̱j cu̱cꞌ take kich aj niminel quipatanic ar. \s1 Jenaj qꞌuijol xkꞌehbic cho nah oxtik pa̱t nok cꞌuhbalanic riban i maꞌ Lu̱ꞌ \p \v 7 Chipam roquic i chakꞌab reh hiꞌlbal kꞌi̱j naxquimol qui̱b take kich aj niminel aj Tro̱yas chi rinimjic quiwaꞌ quiha̱ꞌ jeꞌ ricab ricꞌuhtam i Jesus, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xoquic chi cꞌuhbalanic eh to̱b ta nak xa jeꞌ chic ikal nelic je chipam i tinamit reꞌreꞌ, maꞌ xipit ta i cꞌuhbalanic cꞌahchiꞌ ribanam xinimsaj laꞌ ro̱k cu rehtal xponic ticꞌlic akꞌab. \v 8 Jeꞌ reꞌ xiban maj xa sakom chic pa̱m i yeꞌa̱b reꞌreꞌ ruꞌum take riqꞌuihal sakombal kopolque̱b nah oxtik pa̱t kamolom wi̱ꞌ ki̱b. \p \v 9 Chi ribirmijic aj i nim ro̱k cꞌuhbal cꞌahchiꞌ ribanam i maꞌ Lu̱ꞌ wilic take xchalic quiwiric, jeꞌ ricab i jenaj qꞌuijol Ewti̱co ribihnal, tzꞌuklic johtok nah wenta̱na reh oxtik pa̱t reꞌreꞌ. Reꞌ qꞌuijol reꞌreꞌ naxchalic xa suk chic riwiric, xkꞌehbic jok wach acꞌal eh chi jeꞌ reꞌ xquimic ar. Ar aj reꞌ ruꞌ naxcꞌulic ucsjok ritiꞌjolal i acꞌun reꞌreꞌ cuꞌum take wilque̱b ar, \v 10 reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xkajic woꞌ cho nah oxtik pa̱t. Nok wilic chic reꞌ wilic wi̱ꞌ i qꞌuijol a̱mna chic, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ximucꞌa̱ꞌ jok ri̱b china̱ acꞌun reꞌreꞌ, xiyew johtok wach teleb eh jeꞌ wili xikꞌor queh aj niminel: \p «Maꞌ yoꞌslom awi̱b tak. Reꞌ qꞌuijol wili maꞌ camnak ta, nqui queh. \p Jeꞌ reꞌ xikꞌor ruꞌum nok ribanam nak chic chi xcꞌacharic woꞌ chic cho. \p \v 11 Chiri̱j chic reꞌ, xoj-johtic woꞌ chic johtok nah oxtik pa̱t eh xoj-oquic chi ribanaric kawaꞌ kaha̱ꞌ. Naxkacohlaj kawaꞌ kaha̱ꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichop woꞌ chic jenaj cꞌuhbalanic nim ro̱k cu rehtal xoquic cho sakꞌic. Chiri̱j reꞌ, xicana̱ꞌ cahnok take aj niminel reꞌreꞌ \v 12 chi yeꞌo̱j chic cahnok riman ricowil quicꞌux chiri̱j Jesus eh reꞌ take reꞌ xiꞌo̱j pan quipa̱t chi quichꞌi̱l i qꞌuijol reꞌreꞌ chi cꞌachlic woꞌ chic. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xo̱j chi ro̱k ar pan tinamit Ason \p \v 13 Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ elenak chic je pan tinamit Tro̱yas eh ruꞌum chi xa̱j ojic chi ro̱k chi rutquel cu ar pan tinamit Ason, xitikꞌa̱ꞌ wach ku̱cꞌ i hoj reꞌ koj-ihchꞌilinic reh, chi ar nakarakam ki̱b richꞌi̱l chipam i tinamit reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hoj xkachop je jenaj maꞌ laj cano̱wa reꞌ ojic riban ar Ason eh chi jeꞌ reꞌ xoj-o̱j chi pe̱t reh chi nakuyꞌem ponok i maꞌ Lu̱ꞌ ar. \v 14 Naxponic i maꞌ Lu̱ꞌ ar Ason reꞌ xkarak wi̱ꞌ ki̱b richꞌi̱l, xoj-o̱j chipam i tinamit Mitile̱ne ribihnal. \v 15 Jeꞌ chic ikal nok kaꞌnam chic lok jenaj akꞌab ar, xoj-o̱j woꞌ chic pan jenaj maꞌ laj cano̱wa eh chi jeꞌ reꞌ xoj-iqꞌuic ponok chiwach i tꞌuch tinamit Qui̱yo ribihnal. Jenaj chic kꞌi̱j chiri̱j reꞌ, xoj-iqꞌuic ponok chiwach i tinamit Sa̱mos cu rehtal xojponic pan tinamit Troji̱lyo ribihnal reꞌ xkicꞌsaj wi̱ꞌ i chakꞌab. Nok xkaꞌn cahnok junwar ar, xoj-o̱j woꞌ chic nah haꞌ cu rehtal xojponic pan tinamit Mile̱to \v 16 chi maꞌ xoj-iqꞌuic ta pan tinamit E̱peso ruꞌum chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ritikꞌa̱b wach pa ricꞌux chi maꞌxta richamam ri̱b pa riyukꞌul i A̱sya. Jeꞌ aj reꞌ xkaꞌn ruꞌum chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ rajamem ri̱b reh ojic ar Jerusalen reh chi ar narojic ricꞌsam i ninkꞌi̱j Pentecostes ribihnal, wilaꞌ cu manlic xponic. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicꞌuhbalej take // cꞌamol be̱h aj niminel aj E̱peso \p \v 17 Nok wilco̱j ar Mile̱to, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitakꞌa̱ꞌ je jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch ar E̱peso chi quicꞌamaric take quinahsil moloj wach aj niminel ar. \v 18 Naxicꞌulic lok take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili kꞌoric pꞌuht rikꞌorom queh: \p «Reꞌ hat-tak awehtꞌalim tak chi xa reꞌ woꞌ cho chiwach i pe̱t kꞌi̱j reh woquic chipam riyukꞌul i A̱sya cu chiwach i kꞌi̱j yuꞌna jeꞌ wili noꞌjbal xawilow tak wu̱cꞌ: \v 19 Naxincamanic chaxilac tak chiwach i kAja̱w Jesus, xincamanic ru̱cꞌ chꞌublic laj cꞌuxlis, to̱b ta wilic woꞌ pech xnikꞌeb ri̱s nakꞌ niwach eh xnicꞌul woꞌ tiꞌcꞌaxic xcaꞌn wi̱n take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xca̱j nak quinquicansam. \v 20 To̱b ta woꞌ jeꞌ reꞌ xnicꞌul, reꞌ hat-tak xawilow woꞌ tak chi maꞌxta bih xpitbic wi̱n chi rikꞌormojic i cꞌuhbal corsbal wach acꞌacharic tak, xnikꞌor laꞌ aweh tak i ricorquil ru̱cꞌ take cꞌuhbalanic xniban pan apa̱t tak on xa haj namol wi̱ꞌ awi̱b tak. \v 21 Maꞌ xa ta aweh tak xniban i cꞌuhbalanic jeꞌ laꞌ woꞌ xniban woꞌ queh take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi queh take maꞌ reꞌ ta kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. Reꞌ hat-tak chiꞌnchel xnikꞌor woꞌ aweh tak chi na̱cana̱b tak ribanaric i mahc chiwach i Dios, jeꞌ woꞌ chi na̱chopom acꞌux tak chiri̱j i kAja̱w Jesus. \v 22 Yuꞌna kꞌuruꞌ chi ojic wi̱n ar Jerusalen, reꞌ hin nwa̱j chi na̱wehtꞌalim tak chi cꞌahchiꞌ wojic chi hin cꞌamoj je ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. Chi maꞌ wehtꞌalim ta nak chaj bih narichalic chi nina̱ ar, \v 23 reꞌ Lokꞌ laj rUxlabal i Dios xa haj tinamit quiniqꞌuic wi̱ꞌ cꞌahchiꞌ riyeb rehtalil wi̱n chi ar Jerusalen nanicꞌulum woꞌ tiꞌcꞌaxic, jeꞌ woꞌ chi nanicojoric woꞌ pan che̱ꞌ. \v 24 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin maꞌ eta nipohꞌaj soꞌ nicꞌux ruꞌum take tiꞌcꞌaxic chalic reh chi nina̱ maj ruꞌum chi to̱b ta nak kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ chi wi̱n nicꞌacharic, kꞌe̱ꞌ woꞌ chic lo̱kꞌ chi wi̱n chi chipam ta nak nicamaj riyeb wi̱n i kAja̱w Jesus chi aj kꞌorol reh lokꞌ laj cꞌuhbal chiri̱j richakꞌlamil i Dios enponic ricuxꞌic wach nicꞌacharic. \p \v 25 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ruꞌum chi hin raj kꞌorol i Dios eh jeꞌ woꞌ ruꞌum wehtꞌalim chi reꞌ hat-tak reꞌ xatiqꞌuic nicꞌuhbalej tak ponok chiri̱j rikꞌatoj kꞌoric i Dios maꞌ eta chic nawilow tak niwach china̱ acꞌal wili, \v 26 reꞌ wili nikꞌor cahnok aweh tak chiwach i kꞌi̱j wili: Wi hab wach jenoꞌ aweh tak encojoric rimahc, maꞌ rikꞌor chi reꞌ hin wilic nimahc chi jeꞌ reꞌ ricꞌul. \v 27 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj nicꞌ paꞌ nimal i noꞌjbal xiyew wi̱n i Dios chi acꞌuhbaljic tak, reꞌ hin maꞌ xnipoy ta wach aweh tak, xnisakomej laꞌ wach chi coric. \v 28 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ coric ok wach acamaj chaꞌn tak chi quiliric take aj lokꞌem reh Dios rimolom quiwach ru̱cꞌ riquimic i Jesus. Jeꞌ ok reꞌ chaꞌn tak maj reꞌ take reꞌ xiꞌokxaꞌnjic pan akꞌab tak ruꞌum Lokꞌ laj Uxlabal chi jeꞌ na ricab juntuhm ok chi me̱ꞌ reh chi nawilom tak eh nacꞌaxam woꞌ tak take chi coric. Jeꞌ woꞌ, reꞌ hat-tak chawil woꞌ awi̱b chi awibil awi̱b tak chi coric. \v 29 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chiri̱j i welic je hin chaxilac tak wehtꞌalim chi wilic take winak nacoquic cho chaxilac tak chi aj tijinel reꞌ maꞌ tiꞌ ta naquicꞌram take moloj wach aj niminel chiri̱j i Jesus, nacaꞌnam laꞌ jeꞌ ricab ncaꞌn take joskꞌ laj qꞌuiche̱ꞌ tzꞌiꞌ chi maꞌ nquiquetelej ta wach take me̱ꞌ. \v 30 Jeꞌ woꞌ naquinelok je, wilic take chaxilac tak naquimiksam qui̱b chi jotꞌo̱l aj tijinel take maj reꞌ take reꞌ nacaꞌnam cꞌuhbalanic xa reh chi reꞌ chic take reꞌ naquitahkaljic cuꞌum take quiniminic reh Jesus. \p \v 31 «Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌum chi xacoj tak rehtal chi chiwach i xib ha̱b xniban chaxilac tak, reꞌ hin chi kꞌi̱j chi akꞌab xatnicꞌuhbalej tak to̱b ta nchel kꞌe̱ꞌ tiꞌcꞌaxic xnicꞌul chiri̱j acꞌuhbaljic tak. Chi jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ hin nikꞌor aweh tak chi chacꞌaꞌchmej awi̱b tak eh jeꞌ woꞌ chacꞌax woꞌ acamaj tak. \v 32 Reh chi jeꞌ reꞌ enaꞌn tak, yuꞌna was tak nicha̱kꞌ naca̱t nikꞌahsam tak johtok pan kꞌab i Dios reꞌ xiyew rikꞌorbal chi katobjic. Jeꞌ reꞌ nanibanam maj reꞌ cok reꞌ wilic rajawric chi ricowsjic acꞌux tak, jeꞌ woꞌ chi riyeꞌeric aweh tak ricuseꞌsbal ricꞌolom lok ri̱j chi queh take quikꞌahsam qui̱b chi rilokꞌonjic. \v 33 Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ Dios riyew cho ritoꞌbal chi kana̱ eh ruꞌum reꞌ, reꞌ hin maꞌ xiban ta ji̱kꞌ i nicꞌux chiri̱j chakꞌwach laj risoꞌ jenoꞌ xa hab wach aweh tak, maꞌ woꞌ chiri̱j riqꞌuihal ritzꞌa̱k, \v 34 chi jelow-bal laꞌ reꞌreꞌ ru̱cꞌ ritzꞌawumal nicamaj, yohbal wach nitzꞌa̱k xnimol wach maꞌ xa ta reh paꞌ bih ajwal wach chi wi̱n hin jeꞌ laꞌ woꞌ reh paꞌ bih queh take quibehic chiwi̱j jeꞌ ricab woꞌ awehtꞌalim hat-tak. \v 35 Yuꞌna nipahkaj aweh tak chi ajuꞌjunal tak chi chatoꞌbej tak take cꞌaxic ti ncaꞌn, jeꞌ ricab xnicꞌuhtaj aweh tak chi ru̱cꞌ kacamaj nakaꞌnam nakatoꞌbem woꞌ take kas kacha̱kꞌ. Chiꞌnchel reꞌreꞌ xnikꞌor aweh tak chipam take cꞌuhbalanic xniban chaxilac tak reꞌ xcꞌulic wi̱ꞌ pa nicꞌux riCꞌuhbal i Jesus reꞌ rikꞌor chi jeꞌ wili: \p «Kꞌe̱ꞌ woꞌ chic sukquil cꞌuxlis nchalic ru̱cꞌ i cꞌacharel riban i toꞌbonic, chiwach i cꞌacharel reꞌ ncꞌulbic reh toꞌbonic, nqui rikꞌor i riCꞌuhbal i Jesus, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh cꞌamol be̱h reꞌreꞌ. \p \v 36 Nok ricohlam chic take kꞌoric reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xixucꞌa̱ꞌ ri̱b, xiban riti̱j chꞌi̱l take chiꞌnchel rich cꞌamol be̱h reꞌreꞌ \v 37 eh chi jeꞌ reꞌ kꞌe̱ꞌ naxcokꞌej wach i maꞌ Lu̱ꞌ. Nok quicohlam chic i ti̱j, chi quijuꞌjunal take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ xquikꞌahchej maꞌ Lu̱ꞌ eh pꞌuht quitzꞌartzꞌam i ri̱j \v 38 chi xa tiꞌ chic pan quicꞌux ruꞌum i xikꞌor queh chi maꞌxta chic quilow wach china̱ acꞌal wili. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ naxquicohlaj reꞌreꞌ, reꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ xquihchꞌilej je maꞌ Lu̱ꞌ cu reꞌ wilic wi̱ꞌ maꞌ laj cano̱wa reꞌ narichopom je reh rojic ar Jerusalen. \c 21 \s1 Reꞌ tiꞌcꞌaxic naricꞌulum // i maꞌ Lu̱ꞌ ar Jerusalen \p \v 1 Chiri̱j aj chic richꞌakaric je ki̱b cu̱cꞌ take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, reꞌ hoj xoj-oquic je pan jenaj maꞌ laj cano̱wa reꞌ xojricꞌam je pan tinamit Cos ribihnal. Jeꞌ chic ikal reꞌ maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ xojricꞌam je pan jenaj chic tinamit Ro̱wras ribihnal eh chiri̱j chic ruꞌ xojricꞌam je ar Pa̱tara. \v 2 Nok wilco̱j chic ar, xkarak jenaj maꞌ laj cano̱wa ojic reh chipam riyukꞌul i Peni̱sya eh xoj-johtic je chipam. \v 3 Chiri̱j reꞌ naxoj-iqꞌuic ponok chiwach riyukꞌul Chi̱pire reꞌ til xkilow je wach naxoj-iqꞌuic je chi riche̱l, reꞌ maꞌ laj cano̱wa xojricꞌam je pan tinamit Ti̱ro ar pa riyukꞌul Si̱rya ruꞌum nok ar xkahsjic lok take rihk. \v 4 Ruꞌum aj reꞌ wuku̱b kꞌi̱j xojcahnic cu̱cꞌ take aj niminel xkarak take ar. Reꞌ take reꞌ pꞌuht quipitim i maꞌ Lu̱ꞌ chi maꞌxta nak rojic ar Jerusalen ruꞌum chi cꞌahchiꞌ rikꞌormojic queh ruꞌum i Lokꞌ laj Uxlabal chi ar Jerusalen reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ narojic ricꞌulum tiꞌcꞌaxic. \p \v 5 Naxponic i riwu̱k kꞌi̱j reh kawihꞌic ar Ti̱ro, reꞌ hoj xoj-elic je pan tinamit reꞌreꞌ chi xojquihchꞌilej je take aj niminel chꞌi̱l quehqꞌue̱n chꞌi̱l woꞌ take cacꞌu̱n quixkꞌu̱n. Nok wilco̱j chic lok chiri̱j i tinamit, chi kunchelal xkaxucꞌa̱ꞌ ki̱b chi chi̱ꞌ i maꞌ laj haꞌ eh xoj-oquic chi ti̱j. \v 6 Chiri̱j chic ruꞌ nok kakꞌahchem chic ki̱b chi kajuꞌjunal chi richꞌakaric ki̱b, reꞌ hoj xoj-oquic cok chipam maꞌ laj cano̱wa eh reꞌ take aj niminel xitahkanic cho keh xisoljic woꞌ chic je pan quipa̱t. \p \v 7 Nok hoj chic elenak cho ar Ti̱ro, xkachop woꞌ chic je kabe̱h nah haꞌ cu rehtal pan tinamit Tolema̱yra ponok kawach. Ar xojcahnic jenaj kꞌi̱j eh chiwach i jenaj kꞌi̱j reꞌreꞌ xponic kayew cho risukquil quicꞌux take aj niminel wilque̱b ar. \v 8 Naxsakꞌic lok jeꞌ ikal, reꞌ hoj chꞌi̱l i maꞌ Lu̱ꞌ xoj-elic je ar eh xoj-o̱j chipam jenaj maꞌ laj cano̱wa cu rehtal xojponic pan jenaj tinamit Sesare̱ya ribihnal reꞌ xojcahnic wi̱ꞌ pa ripa̱t maꞌ Peh reꞌ aj kꞌorol ribiral i Jesus eh reꞌ woꞌ jenaj chi quixilac take wuku̱b chi winak chiho̱j lok take reh puhcunic toꞌbal chi quina̱ take cahnel ixok. \v 9 Reꞌ maꞌ Peh reꞌreꞌ wilic quejeb rixkꞌu̱n cu kꞌahxok take eh aj kꞌorol woꞌ take reh kꞌoric nyeꞌeric queh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. \v 10 Chiwach aj take quib xib kꞌi̱j xojcahnic ar, xponic pan tinamit Sesare̱ya jenaj winak xchalic pa riyukꞌul Jure̱ya, Aca̱wo ribihnal reꞌ aj kꞌorol woꞌ reh kꞌoric nyeꞌeric reh ruꞌum Lokꞌ laj rUxlabal i Dios. Reꞌ winak reꞌreꞌ naxponic chipam i tinamit reꞌreꞌ, \v 11 xoj-o̱j rikꞌoꞌrej ar pa ripa̱t i maꞌ Peh. Ar ajic naxiquimlej i pa̱s bacꞌbal ripa̱m maꞌ Lu̱ꞌ pꞌuht ripixim take ro̱k chꞌi̱l take kꞌab chi ribil ri̱b eh jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Jeꞌ ricab naxnibacꞌ take wo̱k chꞌi̱l take nikꞌab, jeꞌ reꞌ nabacꞌarok take ro̱k chꞌi̱l take kꞌab i winak reꞌ nehchenic reh pa̱s wili maj reꞌ Lokꞌ laj Uxlabal xikꞌor wi̱n chi reꞌ aj ehcham reh pa̱s wili naribacꞌaric cuꞌum take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar Jerusalen eh naquikꞌahsam woꞌ pan quikꞌab take tinamit maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, nqui keh. \p \v 12 Naxkabiraj aj reꞌreꞌ, reꞌ hoj koj-ihchꞌilinic reh maꞌ Lu̱ꞌ chꞌi̱l woꞌ take juꞌjun chic aj niminel kihchꞌilem take, chi xa nchꞌuk chic kacꞌux xkakꞌor reh chi maꞌxta nak rojic ar Jerusalen, \v 13 xa reꞌ laꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Reꞌ hin maꞌ ruꞌum ta soꞌ chi equinquibacꞌ on equinquicansaj ruꞌum rikꞌormojic ribiral i Lokꞌ laj Ajabe̱s Jesus enipohꞌaj nicꞌux chi ojic ar Jerusalen. Ma̱capaj tak kꞌuruꞌ chi ru̱cꞌ okꞌic naꞌn tak eh jeꞌ woꞌ chi ru̱cꞌ riyotꞌquil i wa̱mna cꞌahchiꞌ acojom tak enipit i wojic ar Jerusalen, nqui xikꞌor keh. \p \v 14 Chi jeꞌ aj reꞌ naxkilow i hoj chi maꞌ pitiric ta ra̱j chi ojic ar Jerusalen, reꞌ wili xkakꞌor reh: \p «Wi reꞌ aj woꞌ ojic ar Jerusalen, reꞌreꞌ ra̱j i Dios chi na̱banam, reꞌ aj woꞌ reꞌ chanimej, kojqui reh. \p Ru̱cꞌ reꞌreꞌ xkacana̱ꞌ rikꞌormojic reh chi maꞌxta rojic ar. \s1 Reꞌ richoporic i maꞌ Lu̱ꞌ chipam // i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic // wi̱ꞌ wach i Dios \p \v 15 Chiri̱j chic take kꞌi̱j reh kawihꞌic ru̱cꞌ maꞌ Peh, reꞌ hoj xkatikꞌa̱ꞌ ki̱b chi nakelic je ar eh chi jeꞌ reꞌ xkachop je kabe̱h chi ko̱k chi ojic ar Jerusalen \v 16 chi xojquihchꞌilej je take juꞌjun aj niminel aj Sesare̱ya. Reꞌ take aj niminel reꞌreꞌ xicꞌambic je kabe̱h chi nakojic chipam ripa̱t jenaj najtir aj niminel aj Chi̱pire Manason ribihnal reꞌ nakiqꞌuic ponok wi̱ꞌ chi ulaꞌanic. \v 17 Naxojponic ar Jerusalen reꞌ take aj niminel xojquicꞌul chi xa suk chic quicꞌux. \v 18 Jeꞌ chic ikal reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chi kichꞌi̱l woꞌ i hoj reꞌ koj-ihchꞌilinic reh, xo̱j rikꞌoꞌrej i maꞌ Jaco̱wo ar pa ripa̱t reꞌ quimolom wi̱ꞌ qui̱b take quinahsil aj niminel. \v 19 Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicꞌalenej take eh pꞌuht rikꞌorom queh chi chaklic chi̱ꞌ i nicꞌ paꞌ nimal xiban i Dios chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic xiban chi quixilac. \v 20 Nok quibiram chic i xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ take cꞌamol quibe̱h aj niminel quimolom qui̱b reꞌreꞌ jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Kasbe̱s maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ hoj kꞌe̱ꞌ nkatioxej reh Dios ru̱cꞌ i cꞌuhbalanic xaꞌn chi quixilac take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, xa reꞌ laꞌ chic reꞌ hat awehtꞌalim chi reꞌreꞌ ricoj cꞌaxic chi quixilac take qꞌuihal queh kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quiniminic chic reh Jesus maj reꞌ take reꞌ xa cu reꞌ woꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses cow cꞌahchiꞌ quikꞌorom chi narinimjic. \v 21 Queh take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌreꞌ xkꞌormojic chic chi reꞌ hat cꞌahchiꞌ akꞌorom queh kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel quicꞌacharic pan quitinami̱t take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi naquimayam ricꞌamaric na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ woꞌ chi maꞌxta chic quikꞌatam lok ritzꞌuhmal na̱ ricꞌachanbal quihaꞌlacꞌu̱n, on chi maꞌxta chic quinimem take cꞌuhbal cocsam wi̱ꞌ qui̱b. \v 22 Chaj bih nakaꞌnam kꞌuruꞌ ru̱cꞌ reꞌreꞌ? Jeꞌ reꞌ nkabiraj maj reꞌ take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌreꞌ naquimolom qui̱b ku̱cꞌ ruꞌum xquibiraj chic chi reꞌ hat xatcꞌulic lok ayuꞌ Jerusalen. \v 23 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hat sakbih chi enaꞌn i nakakꞌorom aweh yuꞌna: Chi kaxilac i hoj wilque̱b quejeb chi kich aj niminel tanlic chiqui̱j chi naquinimem i quikꞌorbal quiyew chiwach i Dios. \v 24 Reꞌ take reꞌ chacꞌam take je chawi̱j ar cu̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios eh chawitinej awi̱b tak chi saksbal awach tak. Chi jeꞌ reꞌ nok reꞌ take aj kꞌahsem si̱ enquikꞌor aweh tak chi ta chic re̱t chi enakꞌahsaj asi̱ tak, reꞌ hat titojbok reh ritzꞌakil i johybal lok wach quina̱ take quejeb chi aj niminel reꞌreꞌ. Nachaꞌn chi jeꞌ reꞌ, reꞌ take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel enquicoj wach chi maꞌ coric ta i kꞌoro̱j queh chawi̱j eh jeꞌ woꞌ chi reꞌ hat maꞌ cꞌahchiꞌ ta ayakꞌabem pan awo̱k i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, nqui take reh maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 25 Chiri̱j ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xquikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Reꞌ hat maꞌ ticapewenic chiqui̱j take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xiniminic reh Jesus maj reꞌ hoj xkatzꞌihmbaj chic je queh reꞌ tikꞌinic wach noꞌjbal xkaꞌn wili: \p ‹To̱b ta maꞌxta animem tak chiꞌnchel i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ hoj nka̱j chi xa reꞌ ti take wili chanimej tak: Ma̱wuqꞌuej tak chic riquiqꞌue̱l jenoꞌ chicop, on ma̱cꞌux chic tak ritibquilal jenoꞌ chicop kꞌahsamaj chi si̱ chiwach tiyo̱x, on jenoꞌ chicop xa biyo̱j chi ralak. Jeꞌ woꞌ, ma̱ban tak chic cꞌoyomal, nqui xkatzꞌihmbaj je, nqui take reh maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 26 Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ chic ikal reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xo̱j ar chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh xicꞌam je take chiri̱j i quejeb chi aj niminel xkꞌormojic reh chi naricꞌamam je take. Chiri̱j chic ruꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ritinem chic ri̱b quichꞌi̱l take quejeb chi aj niminel reꞌreꞌ reh chi narikꞌormojic queh cuꞌum take aj kꞌahsem si̱ chi ta chic re̱t chi enquikꞌahsaj quisi̱, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xoquic cok chi rikꞌormojic chi xinimej chic i ritinjic ri̱b reh chi ta chic re̱t chi erikꞌahsaj risi̱ eh jeꞌ woꞌ xikꞌor chi pa riwu̱k kꞌi̱j narikꞌahsam woꞌ i si̱ chiqui̱j take quejeb aj niminel xicꞌam je take chiri̱j. \p \v 27 Chiri̱j reꞌ nok qꞌuisi̱n chic maꞌ nponic i riwu̱k kꞌi̱j chi narikꞌahsam i si̱ chiqui̱j take quejeb aj niminel ricꞌamam je take chiri̱j, wilic take juꞌjun rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel jeꞌ ru̱cꞌ aj pa riyukꞌul A̱sya take xquimol qui̱b chi rijohsjic quicꞌux take riqꞌuihal tinamit. Ar ajic naxquilow wach maꞌ Lu̱ꞌ chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Reꞌ take reꞌ xa nquiminlom chic qui̱b, xiꞌoquic cok chi richoporic maꞌ Lu̱ꞌ \v 28 eh jeꞌ wili xquikꞌor chi xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ: \p «Hat-tak kas kacha̱kꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ winak wili xa paꞌ tinamit niqꞌuic ponok wi̱ꞌ maꞌ holohic ta cꞌuhtunic riban chiri̱j katinami̱t jeꞌ woꞌ chiri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh jeꞌ woꞌ chiri̱j i lokꞌ laj pa̱t yeꞌa̱b wili. Maꞌ xa reꞌ ta reꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ yuꞌna ru̱cꞌ ricojoric take winak maꞌ reꞌ ta kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel cꞌahchiꞌ riyakꞌabem pa ro̱k rilokꞌil i lokꞌ laj yeꞌa̱b wili reꞌ xa keh hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel yeꞌo̱j chi kojwihꞌic ayuꞌ, xa nqui chic take. \p \v 29 Reꞌ riwi̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ xquikꞌor maj nok jaꞌ noquic ta cok i maꞌ Lu̱ꞌ chi chi̱ꞌ i pa̱t reꞌreꞌ xquilow cho wach i winak aj E̱peso reꞌ Tro̱pimo ribihnal chi richꞌi̱l eh pan quicꞌux ruꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicꞌam laꞌ cok i winak reꞌreꞌ chiri̱j. \p \v 30 Naxquibiraj take kꞌoric xcaꞌn take aj A̱sya reꞌreꞌ, qꞌuihal take tinamit xa johtonak chic quicꞌa̱ xquimol qui̱b chi richoporic maꞌ Lu̱ꞌ. Chiri̱j reꞌreꞌ xquijuquej lok chiri̱j i pa̱t reꞌreꞌ eh reꞌ take aj chaꞌjanel reh pa̱t xquitzꞌap cho ritzꞌahpil xa reꞌ woꞌ ti xiꞌelic lok take tinamit. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xcoꞌljic cuꞌum take sol \p \v 31 Nok xa pan quimic nak chic wilic maꞌ Lu̱ꞌ cuꞌum take tinamit xichopbic reh, xponic kꞌormojok reh nahsil cꞌamol quibe̱h take sol chi juntuhm chi tinamit aj Jerusalen wolic ncaꞌn ruꞌum chi xjohsjic quicꞌa̱. \v 32 Reꞌ nahsil i sol reꞌreꞌ naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, ximol cho quiwach take riso̱l chꞌi̱l take cꞌamol quibe̱h eh xichalic reꞌ wilque̱b wi̱ꞌ tinamit reꞌreꞌ, reꞌ xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ quikꞌojobem i maꞌ Lu̱ꞌ. Naxquilow take tinamit chi xo̱j cꞌolok i quinahsil take sol chi richꞌi̱l take riso̱l, xa nok woꞌ xquimay rikꞌojoric maꞌ Lu̱ꞌ. \v 33 Chiri̱j ruꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take sol xitakꞌa̱ꞌ take riso̱l chi naquichopom maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ woꞌ chi naquibacꞌam ru̱cꞌ quib chi cꞌaham chꞌihchꞌ maj pa ricꞌux ruꞌ, reꞌ laꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xjohsonic quicꞌa̱ take tinamit reꞌreꞌ. Xa reꞌ laꞌ, nok reꞌ nahsil sol xibiraj hab wach i winak reꞌreꞌ eh jeꞌ woꞌ xibiraj chaj bih mahc xiban chi xijohsaj quicꞌa̱ take tinamit \v 34 maꞌ hab ta wach queh xkꞌoric ricorquil ruꞌum nok chi quixilac take tinamit reꞌreꞌ rehreh wach kꞌoric xquikꞌor chi ricojoric rimahc maꞌ Lu̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ nok ruꞌum chi maꞌ rirak ta chiri̱j hab ta woꞌ wach queh tinamit reꞌreꞌ coric i cꞌahchiꞌ rikꞌorom, reꞌ nahsil reꞌreꞌ xikꞌor queh take riso̱l chi naquicꞌamam je maꞌ Lu̱ꞌ ar chipam i pa̱t wilque̱b wi̱ꞌ take toco̱m chic quich sol. \v 35 Chiri̱j ruꞌ naxiponic chi chi̱ꞌ i nim wach kaꞌa̱b tzꞌak reꞌ no̱j johtok chipam pa̱t quiwihꞌic wi̱ꞌ take sol, reꞌ take sol quichoponic reh maꞌ Lu̱ꞌ xquijehlej johtok chi teleb eh xquicꞌam johtok chipam i pa̱t reꞌreꞌ chi quisutem ri̱j ruꞌum xiyoꞌjic chi reꞌ take tinamit enquicansaj \v 36 maj reꞌ take tinamit reꞌreꞌ xa xam chic je take chiqui̱j take sol, xa jeꞌ chic wili nquikꞌor je: \p «Sahchok wach i winak reꞌreꞌ, nqui take. \p \v 37 Chiri̱j wili nok cꞌahchiꞌ nak chic ricojoric cok chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh nahsil cꞌamol quibe̱h take sol: \p «Ajabe̱s chacuy, chayew kꞌab wi̱n chi enipahkaj jenoꞌ atoꞌbil aweh, nqui xikꞌor reh. \p Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h sol, jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Ha̱ꞌ, tichol poꞌ nchel kꞌoric pan quikꞌorbal take aj criye̱co. \v 38 Reꞌ poꞌ nchel hat kꞌuruꞌ reꞌ aj Eji̱pto cu jaꞌ naht ta rijohsam quicꞌa̱ take tinamit chiri̱j i kakꞌatal kꞌoric hoj aj Ro̱ma, naxicꞌam je take chiri̱j i lajeb ikꞌob (4,000) chi kꞌakꞌanel ar chipam yeꞌa̱b chik yu̱kꞌ reꞌ maꞌxta wi̱ꞌ patanel reh chi nacoquic nak cho chi kꞌakꞌanic, nqui reh maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 39 Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh nahsil reꞌreꞌ: \p «Ajabe̱s, reꞌ hin, hin ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh ar hin asjanak chipam maꞌ laj tinamit Ta̱rso ribihnal reꞌ wilic ar pa riyukꞌul i Sili̱sya. Jeꞌ reꞌ nok nipahkaj aweh chi enayew kꞌab wi̱n chi equinkꞌoric juncꞌam ok chi quina̱ take tinamit wili, nqui reh. \p \v 40 Jeꞌ reꞌ nok naxyeꞌeric kꞌab reh chi narikꞌoric chi quina̱ take tinamit, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xpaꞌlajic cho chi chi̱ꞌ nim wach kaꞌa̱b reꞌreꞌ eh naxiban cho kꞌab queh tinamit chi naquimayam ahnic, jeꞌ wili xikꞌor cho queh pan kꞌoric hewre̱yo, reꞌ quikꞌorbal take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \c 22 \nb \v 1 «Was tak nicha̱kꞌ, chacuy chabiraj tak reꞌ haj wilic nanikꞌorom chi coꞌlbal wi̱b chawach tak, nqui queh tinamit reꞌreꞌ. \p \v 2 Naxquibiraj chi cꞌahchiꞌ quikꞌoꞌrjic pan hewre̱yo reꞌ quikꞌorbal ruꞌ, reꞌ take tinamit reꞌreꞌ riman chic xquicoj rehtal i cꞌahchiꞌ rikꞌorom. Jeꞌ reꞌ nok jeꞌ wili xitik juꞌ rikꞌormojic maꞌ Lu̱ꞌ: \p \v 3 «Reꞌ hin to̱b ta coric chi ar pan tinamit Ta̱rso reꞌ wilic chipam i riyukꞌul i Sili̱sya xinasjic cho, til hin woꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh chipam aj woꞌ tinamit wili xinqꞌuihic. Jeꞌ woꞌ ayuꞌ xnicꞌul nitijbal ru̱cꞌ i maꞌ Camalyel reꞌ xcꞌuhtunic wi̱n ricꞌamaric na̱ chi coric i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses reꞌ Dios cꞌamoj woꞌ cho na̱ cuꞌum take kama̱m katiꞌt. Jeꞌ ricab naꞌn hat-tak yuꞌna, reꞌ hin xnikꞌor woꞌ cho wi̱n chi curman chi narinimjic chi coric i Cꞌuhbal reꞌreꞌ \v 4 eh ruꞌum aj reꞌ, chi quiyeꞌeric pan quimic take quicojbic wach ricꞌuhbal i winak rikꞌorom cahnok chi reꞌreꞌ aj Cꞌamol Be̱h je ru̱cꞌ i Dios, xino̱j chi quisiqꞌuiric xa haj paꞌ tinamit. Jeꞌ aj reꞌ nanichop take cho chi winak chi ixok, reꞌ hin nikꞌahsaj take pan quikꞌab take nimak quiwach reh katinami̱t chi naquicojoric pan che̱ꞌ. \v 5 Jeꞌ reꞌ junpech, nok reꞌ take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take cꞌamol be̱h chipam tinamit wili xquiyew je take nihu̱j wocbal ponok cu̱cꞌ take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ponok pan tinamit Tama̱sco, xnichop je nibe̱h chi ojic ar chi quicꞌamaric cho ayuꞌ Jerusalen take toco̱m chic aj niminel reh Jesus wilque̱b ponok, reh chi ayuꞌ enbanaric tiꞌcꞌaxic queh. Reꞌ nikꞌor wili maꞌ chucuj kꞌoric ta maj reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take cꞌamol be̱h chipam tinamit wili xquilow eh quehtꞌalim woꞌ chi jeꞌ reꞌ xinbanic i hin. \p \v 6 «Chi jeꞌ aj reꞌ quinbanic cho, reꞌ hin xino̱j ar Tama̱sco eh nok xa chic qꞌuisi̱n maꞌ quinponic ar, cu reꞌ chic wi̱n ruꞌ jeꞌ na cablaj o̱ra reh kꞌi̱j xisutej wi̱j jenaj rinimal sakom xelic cho cu pan taxa̱j. \v 7 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin xinkꞌehbic wach acꞌal ruꞌum ransil i sakom reꞌreꞌ eh xnibiraj chi jeꞌ wili xikꞌor cho wi̱n i jenaj xkꞌoric cho cu pan taxa̱j: \p ‹Chabiraj i nanikꞌorom aweh wili hat Sa̱wlo: Chacana̱ꞌ ribanaric i tiꞌcꞌaxic naꞌn wi̱n ru̱cꞌ ribanaric tiꞌcꞌaxic queh waj tahkanel, nqui xikꞌor cho wi̱n. \p \v 8 «Chalic i hin jeꞌ wili xnibiraj reh: \p ‹Ajabe̱s, hab wach i hat? quinqui reh. \p «Reꞌ nkꞌoꞌronic cho wi̱n reꞌreꞌ jeꞌ wili kꞌoric xiban cho: \p ‹Reꞌ hin, hin i Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret reꞌ cꞌahchiꞌ abanam tiꞌcꞌaxic wi̱n ru̱cꞌ ribanaric tiꞌcꞌaxic queh take waj tahkanel, nqui cho wi̱n. \p \v 9 «Reꞌreꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ xquibiraj woꞌ take winak quiꞌihchꞌilinic wi̱n, xa reꞌ laꞌ maꞌ xquirak ta chiri̱j i kꞌoric xquibiraj maj kꞌe̱ꞌ na xoquic cho quiyoꞌjic ruꞌum rinimal wach richꞌa̱b i sakom xquilow wach reꞌreꞌ. \v 10 Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ hin xnikꞌor chi jeꞌ wili: \p ‹Ajabe̱s, chaj bih nawa̱j chi nanibanam chi rijelow-bal take xniban? quinqui reh. \p «Reꞌ Ajabe̱s reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor cho wi̱n: \p ‹Ar chipam i tinamit Tama̱sco narikꞌormojic aweh chaj bih kꞌoro̱j chi na̱banam i hat. Jeꞌ reꞌ nok tucten je, hiy cok chipam tinamit reꞌreꞌ, nqui wi̱n. \p \v 11 «Reꞌ hin kꞌuruꞌ xinuctic je, xinoquic cok ar Tama̱sco chi hin chic chꞌihlimaj je cuꞌum take wichꞌi̱l ruꞌum chi maꞌ quinilbic ta chic. \v 12 Chipam i tinamit reꞌreꞌ, ar cꞌacharic riban jenaj winak Anani̱yas ribihnal holohic ribiral kꞌoro̱j cuꞌum take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar. Reꞌ winak aj lokꞌonel reh Dios reꞌreꞌ, \v 13 xcꞌulic lok wu̱cꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor wi̱n: \p ‹Wasbe̱s maꞌ Sa̱wlo, sakombok woꞌ chic pa̱m take nakꞌ awach, nqui wi̱n. \p «Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ, xa chiwach woꞌ ti juncꞌam reꞌreꞌ xisakombic woꞌ chic pa̱m take nakꞌ niwach eh ar xwilow chic wach i maꞌ Anani̱yas. \v 14 Chiri̱j chic ruꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor wi̱n: \p ‹Maꞌ Sa̱wlo, reꞌ Dios lokꞌomaj cho wach cuꞌum take kama̱m katiꞌt xichih awach chi xawilow wach i Lokꞌ laj kAja̱w Jesus reh chi xabiraj rikꞌorbal. Jeꞌ woꞌ, reꞌreꞌ xichih woꞌ awach chi nawehtꞌalim riwi̱ꞌ i camanic tira̱j ricojom wi̱ꞌ. \v 15 Ruꞌum aj chi reꞌ Dios xatripahba̱ꞌ chi raj kꞌorol, yuꞌna hat maꞌ Sa̱wlo chayew achi̱ꞌ chiri̱j i Jesus queh i tinamit eh chakꞌor woꞌ queh chaj bih xawilow chꞌi̱l chaj bih xabiraj ru̱cꞌ kAja̱w Jesus. \v 16 Jeꞌ reꞌ nok maꞌ chi bih chic awuyꞌej, chatikꞌa̱ꞌ laꞌ awi̱b chi rikahsjic aha̱ꞌ reh chi reꞌ Jesus ericuy amahc nachakꞌor reh chi reꞌreꞌ i Lokꞌ laj Ajabe̱s china̱ acꞌacharic, nqui wi̱n maꞌ Anani̱yas. \p \v 17 «Chiri̱j chic reꞌ nok hin chic soljonak cho ayuꞌ Jerusalen, junpech nok cꞌahchiꞌqui̱n chi ti̱j chi chi̱ꞌ i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios, xcꞌamaric nicapew-bal ruꞌum i Dios \v 18 eh ar xicꞌuhtaj woꞌ chic ri̱b wi̱n i Jesus chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom wi̱n: \p ‹Chaloqꞌuej awi̱b chi elic chipam i tinamit wili ruꞌum reꞌ cꞌuhbal na̱kꞌorom chiwi̱j wilic take tinamit maꞌxta quicojbic wach, nqui wi̱n. \p \v 19 «Reꞌ hin jeꞌ wili xnikꞌor reh: \p ‹Ha̱w, reꞌ take tinamit equinquibiraj nanikꞌor queh i cꞌuhbal chawi̱j maj quehtꞌalim chi nok jaꞌ tininimej ta, reꞌ hin quino̱j nak pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi quisiqꞌuiric take jarub paꞌ quiniminic aweh eh nanirak take cho, nikꞌahsaj take pan che̱ꞌ reh chi naquitzꞌuhumjic. \v 20 Jeꞌ woꞌ quehtꞌalim chi nok cꞌahchiꞌ ricansjic i Te̱wan reꞌ xikꞌor i cꞌuhbal chawi̱j, xnicapaj chi tare̱t chi nariquimic nok hin woꞌ jenaj ponok chiqui̱j take cansanel reh. Naxnicapaj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin xnikꞌor cok wi̱b chi nanichaꞌjem i quijuc ro̱k tzꞌih roxlo̱cꞌ lok quisoꞌ take xicansanic reh Te̱wan, quinqui reh Jesus. \p \v 21 «Raj laꞌ Jesus jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor cho wi̱n: \p ‹Maꞌeta riban chi eticahnic ayuꞌ Sa̱wlo, maj cu naht laꞌ ponok yu̱kꞌ qꞌuixca̱b pan quitinami̱t take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naca̱t nitakꞌa̱b je chi aj kꞌorol reh niCꞌuhbal. Jeꞌ reꞌ nok telen je ayuꞌ eh hiy, nqui wi̱n, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh take tinamit reꞌreꞌ. \p \v 22 Naxquibiraj i xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ chi xtakꞌabjic je cu̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, reꞌ take tinamit pꞌuht quiqꞌuerem quichi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Chasach tak wach i winak reꞌreꞌ ruꞌum nok maꞌ riwi̱ꞌ ta chi cꞌachlic, nqui take. \p \v 23 Ar aj ruꞌ nok reꞌ take tinamit xa qꞌueric chic quichi̱ꞌ pꞌuht quitupꞌlom wach i quisoꞌ eh pꞌuht quipokem johtok poklaj pan te̱w rehtalil chi kꞌe̱ꞌ quicꞌa̱ xchalic, \v 24 reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take sol xitakꞌa̱ꞌ ricojoric cok maꞌ Lu̱ꞌ chipam i pa̱t reꞌreꞌ. Chiri̱j ruꞌ xikꞌor woꞌ reh jenaj queh cꞌamol quibe̱h take sol chi naritakꞌa̱b ritzꞌuhumjic i maꞌ Lu̱ꞌ cu rehtal narikꞌorom chaj bih riwi̱ꞌ cꞌahchiꞌ quiwolem wi̱ꞌ qui̱b tinamit chiri̱j \v 25 xa reꞌ laꞌ nok pixlic chic maꞌ Lu̱ꞌ cuꞌum take sol reꞌ naquiyeꞌbic nak chic reh chi tzꞌuhu̱m, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh cꞌamol quibe̱h sol: \p «Reꞌ cꞌuhbal nchoponic na̱ i tinamit Ro̱ma maꞌ riyew ta kꞌab aweh tak chi naqui̱natzꞌuhumem tak i hin maj reꞌ hin, hin woꞌ ritinami̱t i Ro̱ma eh xa na̱ ruꞌ cu maꞌ jaꞌ nachꞌuk ta tak kꞌoric chi nina̱, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 26 Naxibiraj xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ cꞌamol quibe̱h sol reꞌreꞌ xo̱j rikꞌohraj reh rinahsi̱l chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s, chacapaj ri̱j wi tare̱t i xatakꞌa̱ꞌ keh chi nakaꞌnam maj reꞌ winak xkachop reꞌ poꞌ woꞌ ru̱cꞌ ritinami̱t i Ro̱ma, nqui xikꞌor reh. \p \v 27 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h sol reꞌreꞌ xchalic ru̱cꞌ maꞌ Lu̱ꞌ eh jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Chakꞌor wi̱n, coric na chi hat ritinami̱t i Ro̱ma? nqui xikꞌor reh. \p Nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ rikꞌorom ricorquilal chiri̱j reꞌreꞌ, \v 28 reꞌ nahsil jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Reꞌ hin naxinoquic chi hin ritinami̱t i Ro̱ma yohbal wach tumi̱n xnitojbej wi̱ꞌ ri̱j. Raj ti hat kꞌuruꞌ, nicꞌ ti wach na xaꞌn canar ritojoric ri̱j reꞌreꞌ? nqui reh. \p Chalic i maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Reꞌ hat cu ru̱cꞌ na nchel atumi̱n ruꞌ xatoquic chi ritinami̱t i Ro̱ma, raj hin xa wasba̱l woꞌ cho maj reꞌ take nitu̱t waja̱w najtir kꞌi̱j quicojom qui̱b chi ritinami̱t i Ro̱ma, nqui reh nahsil reꞌreꞌ. \p \v 29 Naxibiraj i xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ nahsil sol reꞌreꞌ xoquic cho riyoꞌjic ruꞌum chi xitakꞌa̱ꞌ ripixiric i maꞌ Lu̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ nok, reꞌ take sol reꞌ nacoquic nak chi ritzꞌuhumjic i maꞌ Lu̱ꞌ, maꞌ cu ta chic xcaꞌn ritzꞌuhumjic. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xpahbabjic chi quiwach take nimak quiwach pan tinamit Jerusalen \p \v 30 Jeꞌ chic ikal reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take sol, ruꞌum chi raj rehtꞌalim chaj bih riwi̱ꞌ quiwolic take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chiri̱j maꞌ Lu̱ꞌ, xitakꞌa̱ꞌ quicꞌamaric take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l nicꞌ nimal take nimak quiwach pan tinamit reh chi naquimolom qui̱b ru̱cꞌ. Nok wilque̱b chic ru̱cꞌ, reꞌ quinahsil take sol xitakꞌa̱ꞌ je take riso̱l chi naquichejem cho cꞌaham chꞌihchꞌ bacꞌlic wi̱ꞌ maꞌ Lu̱ꞌ eh chiri̱j chic ruꞌ, xcꞌulic pahbabjok chi quiwach take cꞌamol be̱h xiyukꞌunjic reꞌreꞌ. \c 23 \nb \v 1 Nok pahbamaj aj chic i maꞌ Lu̱ꞌ chi quiwach take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ, jeꞌ wili xikꞌor queh chi xa cow chic cꞌahchiꞌ ritzꞌehtam take: \p «Was tak nicha̱kꞌ, cu ayuꞌ chi kꞌi̱j reh nicꞌacharic reꞌ hin xa coric woꞌ wach nicapew-bal chiwach i Dios, nqui xikꞌor queh. \p \v 2 Naxquibiraj reꞌreꞌ, reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ Anani̱yas ribihnal xikꞌor queh take sol wilque̱b cok ru̱cꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chi xquiper je ware̱. \v 3 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor: \p «Reꞌ hat ajabe̱s reꞌ cojo̱j chi richꞌukuric kꞌoric chi nina̱ ru̱cꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, reꞌ hat jeꞌ acab tzꞌak reh jenoꞌ pa̱t xa chu̱n chic npoybic wach chi xa qꞌuisi̱n maꞌ nkꞌehbic je. Jeꞌ reꞌ awi̱ꞌ chi niwach maj ru̱cꞌ chi xatakꞌa̱ꞌ cho ripereric wach we̱ cꞌahchiꞌ apoyom wach chi reꞌ hat maꞌ nanimej ta i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Jeꞌ ricab nantuhyjic cok i tzꞌak reh jenoꞌ pa̱t nesmejic lok wach sakom chi xa qꞌuisi̱n poꞌ nak chic maꞌ nkꞌehbic je, reꞌ ok woꞌ i Dios esenok lok wach sakom chi reꞌ hat maꞌ cꞌahchiꞌ ta animem i cꞌuhbal reꞌreꞌ, nqui reh nahsil aj kꞌahsem si̱. \p \v 4 Naxquibiraj reꞌreꞌ take mololque̱b ar, jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ hat maꞌ cꞌahchiꞌ ta ayohbalem wach nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios, nqui take reh maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 5 Chalic maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ: \p «Chacuy tak nimahc was tak nicha̱kꞌ. Pan coric, reꞌ hin maꞌ wehtꞌalim ta chi reꞌ poꞌ nchel i winak reꞌreꞌ i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios. Wi ta nak xkꞌormojic wi̱n chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin maꞌ xnikꞌor ta nak i kꞌoric reꞌreꞌ maj reꞌ Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ wili rikꞌor: \q1 “Maꞌ ayakꞌabej pan awo̱k rilokꞌil i nahsil chipam atinami̱t, nqui rikꞌor, nqui xicꞌuꞌlej take wi̱ꞌ. \p \v 6 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicoj rehtal chi quixilac take wilque̱b ar, yejal queh reꞌ jeꞌ ru̱cꞌ aj kꞌahsem si̱ jeꞌ ru̱cꞌ ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc eh yejal jeꞌ ru̱cꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses. Chi jeꞌ aj reꞌ, jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor queh chi cow: \p «Was tak nicha̱kꞌ, reꞌ hin chꞌiclic nicꞌux chi reꞌ take camnak nacuctic woꞌ chic cho. Ruꞌum aj chi nicoj wach i tijbal reꞌreꞌ, reꞌ hat-tak xamol awi̱b tak chi richꞌukuric i kꞌoric chi nina̱ eh reꞌ hin, jeꞌ woꞌ hin ru̱cꞌ cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ricab xcaꞌn take cho nitu̱t waja̱w, nqui xikꞌor. \p \v 7 Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses xquesaj lok qui̱b chi quixilac take aj kꞌahsem si̱ jeꞌ ru̱cꞌ ca̱ꞌ quiꞌsil cho aj kꞌahsem si̱ Saroc eh pꞌuht quichopom qui̱b chiri̱j reꞌreꞌ \v 8 maj reꞌ take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ nquicoj wach cuctic take camnak eh jeꞌ woꞌ nquicoj woꞌ wach chi reꞌ Dios wilic take raj tzꞌeꞌ wa̱ch on chi wilic kanxelex i hoj. Tzꞌa̱b ruꞌ take junchꞌuk, maꞌ nquicoj ta wach chiꞌnchel reꞌreꞌ. \v 9 Nok yohbal chic wach ahnic caꞌnam lok chi quibil qui̱b, reꞌ take aj tijem ri̱j Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses jeꞌ ru̱cꞌ quicomo̱n take cow laj aj niminel reh cꞌuhbal reꞌreꞌ, xa cakranak chic take xquipahba̱ꞌ johtok qui̱b eh jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Ru̱cꞌ take chaj bih riban i Dios, reꞌ hoj maꞌxta bih enkakꞌihtaj wi̱ꞌ ki̱b. Wi nchel jenoꞌ raj tzꞌeꞌ wa̱ch xitakꞌa̱ꞌ cho chi rikꞌoꞌrjic i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ hoj maꞌxta ta bih enkakꞌor chiri̱j. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hoj xkachꞌuk chic wach chi reꞌ winak wili maꞌxta bih cꞌahbilal ribanam, nqui take. \p \v 10 Jeꞌ reꞌ xquikꞌor chi quiwach chiꞌnchel take aj kꞌahsem si̱ mololque̱b ar, reꞌ xquisutej ri̱j maꞌ Lu̱ꞌ eh riman chic wolic pꞌuht caꞌnam chi quiwach. Ar aj ruꞌ reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take sol, ruꞌum riyoꞌjic xoquic cho chi enquicansaj i maꞌ Lu̱ꞌ, xikꞌor queh riso̱l quichaꞌjanic reh maꞌ Lu̱ꞌ chi naquesam je chi quixilac take tinamit quimolom qui̱b reꞌreꞌ. Nok jeꞌ reꞌ xcaꞌn, reꞌ take aj chaꞌjanel reꞌreꞌ xquicꞌam woꞌ chic je chipam i pa̱t quiwihꞌic wi̱ꞌ take sol. \v 11 Ar aj chipam i pa̱t reꞌreꞌ, reꞌ kAja̱w Jesus xicꞌuhtaj ri̱b reh maꞌ Lu̱ꞌ pa riwiric eh jeꞌ wili xikꞌor reh chiwach akꞌab reꞌreꞌ: \p «Maꞌ tiyoꞌjic maꞌ Lu̱ꞌ chacowej laꞌ acꞌux. Nicꞌ paꞌ wach naxakꞌor nikꞌorbal ayuꞌ Jerusalen curman woꞌ chi jeꞌ reꞌ na̱wojic akꞌorom ar pan tinamit Ro̱ma, nqui xikꞌor reh. \s1 Jenaj chic pech niqꞌuinjic woꞌ nak // chic ricansjic i maꞌ Lu̱ꞌ \p \v 12 Chiri̱j chic ruꞌ nok sakꞌanak chic lok, juntuhm take winak jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquitikꞌa̱ꞌ wach quinoꞌjbal chi naquicansam i maꞌ Lu̱ꞌ eh chi riyeꞌeric quikꞌorbal chi ricansjic ruꞌ, jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ hoj wi xkaꞌn kawaꞌ kaha̱ꞌ chi jaꞌ nkacansaj ta maꞌ Lu̱ꞌ, kojsihtjok ruꞌum i Dios, nqui take. \p \v 13 Reꞌ take winak reꞌreꞌ maꞌ xa ta wilque̱b caꞌwinak ok chi winak naxquiyew quikꞌorbal chi cansanic. \p \v 14 Chiri̱j aj chic riyeꞌeric quikꞌorbal, reꞌ take winak reꞌreꞌ xichalic cu̱cꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱, jeꞌ woꞌ cu̱cꞌ take nahsil chipam tinamit eh jeꞌ wili xquikꞌor: \p «Reꞌ hoj jeꞌ wili kakꞌorbal xkayew chikawach chi ricansjic i maꞌ Lu̱ꞌ: \p ‹Reꞌ hoj wi xkaꞌn kawaꞌ kaha̱ꞌ chi jaꞌ nkacansaj ta maꞌ Lu̱ꞌ, kojsihtjok ruꞌum i Dios, nqui xkakꞌor. \p \v 15 «Yuꞌna kꞌuruꞌ reꞌ hat-tak chꞌi̱l take acomo̱n reꞌ namol awi̱b tak quichꞌi̱l, chaꞌn awi̱b tak chiwach i nahsil cꞌamol quibe̱h take sol chi jeꞌ nawa̱j asakomem tak wach rimahc maꞌ Lu̱ꞌ eh chapahkaj tak reh chi ikal chicꞌam woꞌ chic cho chawach tak reh chi reꞌ hoj nok katikꞌa̱b chic ki̱b, enkacansaj i maꞌ Lu̱ꞌ nok jaꞌ ta ncꞌulic lok chipam i pa̱t wili, nqui take. \p \v 16 Chi jeꞌ aj nak reꞌ nacaꞌnam take winak reꞌreꞌ, reꞌ ribiral chi nca̱j nak quicansam maꞌ Lu̱ꞌ, xponic peꞌ pan xiquin i jenaj racꞌu̱n rana̱b i maꞌ Lu̱ꞌ. Reꞌ acꞌun reꞌreꞌ naxibiraj ribiral reꞌreꞌ xo̱j chipam i pa̱t wilque̱b wi̱ꞌ take sol eh xponic rikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ nicꞌ wach i noꞌjbal xquitikꞌa̱ꞌ wach take winak reꞌreꞌ. \v 17 Naxibiraj reꞌreꞌ maꞌ Lu̱ꞌ, xiyukꞌej je jenaj queh take cꞌamol quibe̱h sol chi rikꞌormojic reh chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s, reꞌ acꞌun wili wilic kꞌoric xibiraj cho chiwi̱j eh yuꞌna ra̱j rikꞌorom reh nahsil chana̱ tak. Chacuy, chacꞌam je wi̱n chiwach anahsil tak, nqui reh. \p \v 18 Chalic i cꞌamol quibe̱h sol reꞌreꞌ xicꞌam je acꞌun chiwach rinahsi̱l eh jeꞌ wili xponic rikꞌor reh: \p «Ajabe̱s, reꞌ kaj tzꞌahpel maꞌ Lu̱ꞌ xiriyukꞌej je ru̱cꞌ eh xipahkaj atoꞌbil wi̱n chi xnicꞌam cho acꞌun wili chawach ruꞌum nok ra̱j rikꞌorom aweh jenaj kꞌoric xibiraj cho chiri̱j kaj tzꞌahpel reꞌreꞌ, nqui reh rinahsi̱l. \p \v 19 Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ nahsil reꞌreꞌ xichop chi kꞌab acꞌun reꞌreꞌ, xicꞌam lok pa reh eh jeꞌ wili xibiraj reh: \p «Chaj bih na̱kꞌorom wi̱n? nqui reh. \p \v 20 Chalic acꞌun jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Ajabe̱s, reꞌ nahsil aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take quinahsil i tinamit xquitikꞌa̱ꞌ wach quinoꞌjbal chi naquikꞌorom aweh, chi ikal naquimolom woꞌ chic qui̱b chi risakomsjic wach aweh rimahc maꞌ Lu̱ꞌ. Ruꞌum aj reꞌ naquipahkam aweh chi na̱cꞌamam woꞌ chic je maꞌ Lu̱ꞌ chi quiwach, \v 21 xa reꞌ laꞌ hat ma̱cꞌuꞌlej na̱ queh maj maꞌ xa ta wilque̱b caꞌwinak (40) chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel naquicꞌolom qui̱b chi ruyuꞌnjic maꞌ Lu̱ꞌ reh chi naquicansam. Yuꞌna, xa chic reꞌ akꞌorbal hat cꞌahchiꞌ cuyꞌem chi nacaꞌnam reꞌ xquitikꞌa̱ꞌ wach, ruꞌum nok xquiyew chic quikꞌorbal chi naquisihtjic ruꞌum i Dios wi xcaꞌn quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi cu jaꞌ nquicansaj ta pe i maꞌ Lu̱ꞌ, nqui xikꞌor reh nahsil reꞌreꞌ. \p \v 22 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ nahsil sol naxitakꞌa̱ꞌ je i qꞌuijol laj acꞌun reꞌreꞌ, xikꞌor reh chi maꞌ hab ta wach eh narikꞌorom chi xcꞌulic riyew rehtalil i chaj bih xquitikꞌa̱ꞌ wach take juntuhm chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 23 Chiri̱j chic ruꞌ xikꞌoꞌrej je take quib chi cꞌamol quibe̱h sol eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Chatakꞌa̱ꞌ tak kꞌoric chi beleje̱b o̱ra reh chakꞌab nacojic ar Sesare̱ya lajcꞌahl (200) chi sol jeꞌ ru̱cꞌ chꞌi̱l quimache̱t, lajcꞌahl (200) jeꞌ ru̱cꞌ chꞌi̱l quikꞌas juꞌ chꞌihchꞌ tzꞌob-bal eh lajeb ricajwinak (70) jeꞌ ru̱cꞌ ri̱j cawa̱y wilque̱b. Chakꞌor tak queh sol reꞌreꞌ kꞌuruꞌ chi quitikꞌa̱ꞌ qui̱b reh ojic. \v 24 Reh aj chi maꞌ eta ncansjic i maꞌ Lu̱ꞌ, cꞌamarok je ru̱cꞌ ajabe̱s maꞌ Pe̱lix reꞌ raj toꞌo̱l kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma ar Sesare̱ya eh chatikꞌa̱ꞌ tak jenoꞌ ricawa̱y i maꞌ Lu̱ꞌ cꞌambal je reh, nqui nahsil cꞌamol quibe̱h sol reꞌreꞌ. \p \v 25 Chiri̱j chic ruꞌ xitzꞌihmbaj je jenaj hu̱j reh maꞌ Pe̱lix reꞌ rikꞌor chi jeꞌ wili: \pi1 \v 26 «Ajabe̱s kꞌatal kꞌoric maꞌ Pe̱lix: Reꞌ hin Cala̱wriyo Lisi̱yas nibihnal cꞌahchiꞌ nitakꞌa̱b je risukquil acꞌux. Jeꞌ woꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom je aweh take kꞌoric wili chiri̱j \v 27 i winak wili reꞌ ritinami̱t woꞌ i Ro̱ma jeꞌ ricab xnibiraj chi xikꞌor. Reꞌ aj wili kꞌoric nikꞌor je aweh: Reꞌ hin xnichop cho winak wili naxinponic chꞌi̱l take niso̱l ar chipam i yeꞌa̱b naricansjic nak wi̱ꞌ cuꞌum take juntuhm chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xichopbic je reh. Chi jeꞌ aj reꞌ cꞌahchiꞌ caꞌnam reh, xnimakꞌ cho pan quikꞌab take juntuhm reꞌreꞌ \v 28 eh ruꞌum chi xwa̱j nibiram chaj bih riwi̱ꞌ chi cꞌahchiꞌ quitzꞌakam i mahc chiri̱j, reꞌ hin xnipahba̱ꞌ chi quiwach take nahsil nquimol qui̱b chi chꞌukuj wach mahc \v 29 xa reꞌ laꞌ hin maꞌ xnirak ta jenoꞌ mahc chiri̱j i winak wili chi eta nak ncahnic pan che̱ꞌ chi junpech on chi eta nak ncansjic jeꞌ ricab rikꞌor i takꞌanic nchoponic kana̱ hoj aj Ro̱ma. Xa reꞌ cok xwilow chi reꞌ winak wili cꞌahchiꞌ richꞌukuric wach rimahc chiri̱j i cꞌuhbal tijimaj take wi̱ꞌ ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \p \v 30 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ to̱b ta chiwach kacꞌuhbal hoj maꞌxta jenoꞌ rimahc, reꞌ hin xa chiwach woꞌ ti juncꞌam naxcꞌulic kꞌormojok wi̱n chi juntuhm take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel nca̱j quicansam pan cꞌolic i winak wili, cꞌahchiꞌ nitakꞌa̱b je awu̱cꞌ reh chi ar chic chawach chꞌukurok wach rimahc. Yuꞌna ti tikilqui̱n chic chi nanitakꞌa̱b je kꞌoric cu̱cꞌ take aj tzꞌakol wach rimahc chi chawach ok chic i hat ojok quichꞌuk wach rimahc. Reꞌ aj wili kꞌoric xnitzꞌihmbaj je aweh ajabe̱s maꞌ Pe̱lix. Chawicꞌraj awi̱b ar kꞌuruꞌ, nqui rikꞌor hu̱j xitzꞌihmbaj je maꞌ Cala̱wriyo Lisi̱yas. \p \v 31 Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ naxponic beleje̱b o̱ra reh chakꞌab, jeꞌ ricab nicꞌ paꞌ wach xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic i nahsil cꞌamol quibe̱h take sol reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xesmejic woꞌ je cuꞌum take sol jeꞌ ru̱cꞌ quiꞌo̱j chi cok eh cu ar pan tinamit Anti̱patris xponic quicana̱ꞌ cho chiwach chakꞌab reꞌreꞌ. \v 32 Naxsakꞌic, reꞌ take sol reꞌreꞌ xisoljic woꞌ chic cho chipam i pa̱t wilque̱b wi̱ꞌ, nok quicana̱b chic cho maꞌ Lu̱ꞌ pan quikꞌab take sol quibehic ri̱j cawa̱y chi naquicꞌamam je ar Sesare̱ya. Reꞌ take sol reꞌreꞌ xquicꞌam je maꞌ Lu̱ꞌ \v 33 ar Sesare̱ya eh naxiponic ar xquipahba̱ꞌ cok chiwach i rijelow-bal kꞌatal kꞌoric pahbamaj ar. Naxquikꞌahsaj i hu̱j xitzꞌihmbaj je maꞌ Cala̱wriyo Lisi̱yas, \v 34 reꞌ pahbamaj chi rijelow-bal i kꞌatal kꞌoric ar Sesare̱ya, pꞌuht rilom wach i hu̱j reꞌreꞌ eh chiri̱j chic ruꞌ xibiraj reh maꞌ Lu̱ꞌ haj wilic i yukꞌul asjanak wi̱ꞌ. Nok ribiram chic chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ ar pa riyukꞌul Sili̱sya asjanak, \v 35 jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ hin nanibiram i kꞌoric na̱banam chi ricoꞌljic awi̱b, xa reꞌ laꞌ nwuyꞌej pe naquicꞌolok lok take aj tzꞌakol wach mahc chawi̱j, nqui reh. \p Chiri̱j ruꞌ, jeꞌ aj wili xikꞌor queh take riso̱l: \p «Reꞌ winak wili ar chachaꞌjej tak chipam i pa̱t xitikꞌa̱ꞌ cahnok i kꞌatal kꞌoric Hero̱res, nqui queh. \c 24 \s1 Reꞌ ricoꞌljic ri̱b xiban i maꞌ Lu̱ꞌ // chiwach kꞌatal kꞌoric maꞌ Pe̱lix \p \v 1 Hoꞌo̱b chic kꞌi̱j riponic maꞌ Lu̱ꞌ ar Sesare̱ya, xo̱j cꞌolok i nahsil cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ reꞌ Anani̱yas ribihnal chꞌi̱l take juꞌjun chic nahsil chipam tinamit eh chꞌi̱l woꞌ jenaj winak maꞌ ahl ta chi̱ꞌ chi kꞌoric Te̱rtulo ribihnal. Reꞌ take reꞌ xiponic chi ritzꞌakaric wach rimahc maꞌ Lu̱ꞌ chiwach maꞌ Pe̱lix. \v 2 Nok cꞌamoj chic cho maꞌ Lu̱ꞌ chi quiwach chiꞌnchel reꞌreꞌ, reꞌ Te̱rtulo tohkꞌ rikꞌoric cok chi ritzꞌakaric wach rimahc maꞌ Lu̱ꞌ xa reꞌ laꞌ pe̱t xicꞌalenej maꞌ Pe̱lix chi jeꞌ wili: \p «Ajabe̱s maꞌ Pe̱lix, reꞌ hat kꞌe̱ꞌ wilic anoꞌjbal eh ruꞌum reꞌreꞌ pan katinami̱t holohic chic kꞌatoj kꞌoric cꞌahchiꞌ ribanaric. Jeꞌ woꞌ, reꞌ hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel kꞌe̱ꞌ chic sukquilal wilco̱j awuꞌum. \v 3 Ruꞌum aj reꞌ lokꞌ laj ajabe̱s maꞌ Pe̱lix, pan quibihnal take chiꞌnchel i wich nitinami̱t wilque̱b xa haj yu̱kꞌ reꞌ quehtꞌalim wi̱ꞌ acꞌaxbal nayew keh, til kꞌe̱ꞌ nitioxej acꞌaxbal chi kana̱. \p \v 4 «Ajabe̱s maꞌ Pe̱lix, to̱b ta nchel nanicojom riman rilahtzꞌil awach yuꞌna, chacuy nipahkaj aweh chi maꞌ tichꞌiꞌtjic kuꞌum. Koj-abiraj ti juncꞌam ok ru̱cꞌ i nakakꞌorom aweh chiri̱j i winak wili. \v 5 Reꞌ winak wili reꞌ ncꞌambic quibe̱h junchꞌuk chi aj niminel reh Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret, reꞌreꞌ jenaj aj yojol cꞌuxlis chi keh hoj, xa jeꞌ na nchel ricab jenoꞌ yaꞌbilal nok wilic maj xa haj paꞌ yu̱kꞌ cꞌahchiꞌ rijohsam quicꞌa̱ take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 6 Ruꞌum aj chi jeꞌ reꞌ riban, reꞌ hoj xkachop cho maj junpech cu xiniqꞌuej woꞌ riyeꞌeric pa ro̱k rilokꞌil i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios naxicoj take tinamit chipam jeꞌ ru̱cꞌ maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel take. Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xiban, reꞌ hoj xkapꞌut nak richꞌukuric kꞌoric china̱ jeꞌ ricab rikꞌor i kacꞌuhbal hoj tijimaj wi̱ꞌ \v 7 xa reꞌ laꞌ chic ruꞌ reꞌ nahsil cꞌamol quibe̱h take sol Lisi̱yas ribihnal xojripit chi nakacohlam wach richꞌukuric kꞌoric china̱ nok xitakꞌa̱ꞌ take riso̱l chi naquimakꞌam chikawach eh xa na̱ ruꞌ, xojquichꞌeylom take riso̱l. \v 8 Ruꞌum aj reꞌ yuꞌna awu̱cꞌ chic i hat xojritakꞌa̱ꞌ cho chi richꞌukuric wach rimahc i winak wili. Yuꞌna chi wilco̱j chic chawach i hat kꞌuruꞌ, nkapahkaj aweh chi ru̱cꞌ i birinic na̱banam reh winak wili, reꞌ ok hat ticojbok rehtal chi coric wach mahc nkakꞌor aweh chiri̱j, nqui reh. \p \v 9 Ruꞌum chi reꞌ take kꞌoric reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ woꞌ ribirmijic cuꞌum take richꞌi̱l wilque̱b cok ar, jeꞌ woꞌ wili xquikꞌor cok: \p «Reꞌ kꞌoric cꞌahchiꞌ rikꞌorom maꞌ Te̱rtulo til coric, xa nqui chic take cok. \p \v 10 Nok ribiram chic reꞌreꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric maꞌ Pe̱lix xiban je rehtalil reh maꞌ Lu̱ꞌ chi narikꞌoric. Jeꞌ aj wili pꞌuht rikꞌorom maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Ajabe̱s maꞌ Pe̱lix, reꞌ wili coꞌlbal wi̱b nanikꞌorom chawach chi til chꞌiclic nicꞌux ruꞌum nok wehtꞌalim chi reꞌ hat, ruꞌum qꞌuih chic ha̱b apꞌutum chꞌukuj kꞌoric chi kana̱ i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, awehtꞌalim chic chaj bih ncꞌuluric chi kaxilac. \v 11 Reꞌ hat eta nak nabiraj queh toco̱m chic cꞌacharel, enak narak chiri̱j chi til coric i nanikꞌorom wili: Naxinponic Jerusalen chi riyeꞌeric nisi̱ chi lokꞌonbal wach i Dios ar chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios cablaj cho kꞌi̱j yuꞌna, \v 12 reꞌ hin xa ta nak chipam lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ on chipam i pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, on pan tak ribehil tinamit xinquirak ta take quitzꞌakbic wach nimahc wili chi cꞌahchiꞌ niwolem jenoꞌ cꞌacharel, on chi cꞌahchiꞌ nimolom quiwach take tinamit chi rucsjic jenoꞌ wolic. \p \v 13 «Chi jeꞌ reꞌ i ricorquilal, reꞌ mahc nquitzꞌak chiwi̱j maꞌxta bih jenoꞌ rehtalil enquicꞌuhtaj wi̱ꞌ aweh chi til coric, maj maꞌxta bih cꞌahchiꞌ nibanam. \v 14 Haj ti cok wilic enquikꞌor aweh chi til coric, reꞌ chi reꞌ hin nilokꞌej wach i kAja̱w Dios reꞌ xquilokꞌej woꞌ cho wach take kama̱m katiꞌt, xa reꞌ laꞌ ruꞌ reꞌ lokꞌonic niban yuꞌna reꞌ chic jeꞌ ricab ricꞌuhtaj wi̱n i cꞌuhbal chiri̱j i Jesus reꞌ aj Cꞌamol Be̱h je ru̱cꞌ i Dios, to̱b ta nchel nquikꞌor take winak wili chi maꞌ coric ta wach i cꞌuhbal reꞌreꞌ. Jeꞌ reꞌ niban maj reꞌ hin xnichꞌica̱ꞌ nicꞌux chiri̱j take Cꞌuhbal kꞌoro̱j cho chipam take hu̱j xitzꞌihmbaj i Moyses chꞌi̱l woꞌ take hu̱j xquitzꞌihmbaj take cho aj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios. \v 15 Jeꞌ woꞌ, reꞌ hin xnichꞌica̱ꞌ nicꞌux chiri̱j nquichop woꞌ wi̱ꞌ quicꞌux take winak wili chi reꞌ Dios xikꞌor chi reꞌ take coric wach quicꞌux chꞌi̱l take maꞌ coric ta wach quicꞌux nacuctic cho ricaꞌpech. \p \v 16 «Chi jeꞌ aj reꞌ nicamaj chiwach i Dios, reꞌ hin xa nicowej woꞌ wi̱b reh chi maꞌ jaruj ta encojoric rimahquilal wo̱k nikꞌab chiwach i Dios, on chi quiwach take wich cꞌacharel, \v 17 jeꞌ ricab woꞌ xniban naxinponic cho cꞌacharok pan toco̱m chic tinamit. Nok hin chic wihꞌinak cho quib xib ok ha̱b ar, reꞌ hin xinsoljic woꞌ chic je pan tinamit Jerusalen reꞌ quitinamital take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh ar reꞌ tumi̱n moloj cho wach wuꞌum chi quitoꞌbal take wich aj niminel quicꞌacharic pan tinamit reꞌreꞌ, xo̱j nikꞌahsaj chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh ar, jeꞌ woꞌ nanikꞌahsam jenoꞌ nisi̱ chiwach i Dios chipam i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ. \p \v 18 «Chi jeꞌ reꞌ ajic nok witinem chic wi̱b chi chi̱ꞌ i lokꞌ laj pa̱t reꞌreꞌ eh nok manlic oquic nak chic cok wi̱n ar chi rikꞌahsjic nisi̱, xinponic rakmajok cuꞌum take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xichalic pa riyukꞌul i A̱sya. Reꞌ take reꞌ maꞌ xinquirak ta chi nituhbem ta nak take tinamit chi rijohsjic quicꞌa̱ \v 19 maj wi ta nak chi quiwach take reꞌ wilic jenoꞌ nimahc jeꞌ ricab nquitzꞌak chiwi̱j yuꞌna, ayuꞌ nak wilque̱b take cho chi rikꞌormojic chawach. \v 20 Jeꞌ woꞌ, reꞌ take winak wilque̱b chawach wili xa ta nak enquikꞌor woꞌ aweh chi xquirak jenoꞌ mahc chiwi̱j naxinpahbabjic chi quiwach naxquimol qui̱b wichꞌi̱l chꞌi̱l woꞌ take toco̱m chic quich nahsil china̱ katinami̱t. \v 21 Haj cok wilic enquikꞌor nak aweh take winak wili, reꞌ hin naxinpahbabjic chi quiwach ruꞌ xnikꞌor i kꞌoric wili ru̱cꞌ cow laj kꞌoric: Reꞌ hat-tak was tak nicha̱kꞌ cꞌahchiꞌ achꞌukum tak kꞌoric chi nina̱ xa ruꞌum chi nicoj wach cuctic take cho camnak, quinqui queh, nqui maꞌ Lu̱ꞌ reh maꞌ Pe̱lix. \p \v 22 Nok ribiram chic quikꞌorbal take winak reꞌreꞌ chꞌi̱l rikꞌorbal i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ maꞌ Pe̱lix chi rehtꞌalim chic chi manlic nicꞌ wach riwi̱ꞌ ribiral chiri̱j i Jesus reꞌ Cꞌamol je Be̱h ru̱cꞌ i Dios, xichꞌak je take tinamit reꞌreꞌ chi jeꞌ wili cꞌahchiꞌ rikꞌorom je queh: \p «Cu cꞌolok pe chic lok i Lisi̱yas ayuꞌ cu reꞌ aj chic nanicohlam wach richꞌukuric i wili, nqui queh. \p \v 23 Chi jeꞌ reꞌ, xikꞌor woꞌ reh cꞌamol quibe̱h take sol chi narichaꞌjaljic woꞌ chic i maꞌ Lu̱ꞌ chipam i pa̱t xesmejic cho wi̱ꞌ, xa reꞌ laꞌ jeꞌ wili woꞌ xkꞌormojic je reh cꞌamol quibe̱h sol reꞌreꞌ: \p «Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chayew tak kꞌab reh chi naricꞌulic kꞌoꞌrjok cuꞌum take tiꞌ quiꞌicꞌrinic reh. Jeꞌ woꞌ, naquicꞌolok lok take rula̱ꞌ reꞌreꞌ chayew woꞌ tak kꞌab queh chi naquicꞌamam cok paꞌ bih reh, reh chi enwihꞌic chi suk, nqui xikꞌor. \s1 Reꞌ maꞌ Pe̱lix xipahkaj reh maꞌ Lu̱ꞌ // chi narikꞌorom ribiral i Jesus reh \p \v 24 Nok ribanam chic lok quib xib ok kꞌi̱j i maꞌ Lu̱ꞌ chipam i pa̱t canamaj wi̱ꞌ, junpech reꞌ maꞌ Pe̱lix xo̱j cꞌolok chipam i pa̱t reꞌreꞌ chi ihchꞌilimaj ruꞌum rehqꞌue̱n Trusi̱la ribihnal reꞌ jeꞌ ru̱cꞌ ra̱ꞌ riꞌsil woꞌ cho maꞌ Israhel. Ar xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric maꞌ Lu̱ꞌ eh naxcꞌulic lok ru̱cꞌ, reꞌ maꞌ Pe̱lix xipahkaj reh chi narikꞌorom reh nicꞌ wach riwi̱ꞌ chꞌiquinic cꞌuxlis chiri̱j i Jesus reꞌ Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric. Naxoquic chi kꞌoric i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ maꞌ Pe̱lix xoquic chi ribirmijic chaj bih cꞌahchiꞌ rikꞌorom. \v 25 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ pꞌuht rikꞌorom i cꞌuhbal reꞌ rikꞌor chi reꞌ take cꞌacharel tanlic chiqui̱j chi nacaꞌnam i coric on chi naquikꞌebem lok rij quicꞌux i cꞌahbilal. Jeꞌ woꞌ, pꞌuht rikꞌorom i cꞌuhbal reꞌ nkꞌoric chiri̱j chi chalic reh kꞌi̱j nok reꞌ Dios narichꞌukum kꞌoric chi quina̱ take cꞌacharel. Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Pe̱lix xichꞌak je maꞌ Lu̱ꞌ ruꞌum chi kꞌe̱ꞌ naxyoꞌjic ruꞌum take kꞌoric reꞌreꞌ. Jeꞌ aj wili xkꞌormojic reh i maꞌ Lu̱ꞌ naxelic je: \p «Reꞌ hin naca̱t woꞌ chic niyukꞌem je natehok chic juncꞌam ok niwach ru̱cꞌ take nilahtzꞌil wilic. Yuꞌna kꞌuruꞌ hiy woꞌ chic pan ayeꞌa̱b, nqui reh. \p \v 26 Chiri̱j i moloj i̱b reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ qꞌuih pech woꞌ xtakꞌabjic je ricꞌamaric ruꞌum i maꞌ Pe̱lix reh chi naribanam ricꞌuta̱j ru̱cꞌ eh chi jeꞌ reꞌ ru̱cꞌ jarub paꞌ pech xcꞌulic chiwach, xa ruyꞌej nak chic chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ eribehsaj tumi̱n reh, chi tojbal ri̱j i relic je pan che̱ꞌ \v 27 xa reꞌ laꞌ maꞌxta woꞌ bih xbehsjic reh. Jeꞌ reꞌ nok reꞌ maꞌ Pe̱lix maꞌ xesaj ta je maꞌ Lu̱ꞌ pan che̱ꞌ, xa reh chi reꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ensukbic nak quicꞌux ru̱cꞌ. Reꞌ laꞌ chic xiban, xicana̱ꞌ pan kꞌab i Po̱rsyo Pele̱sto reꞌ xijelow-bej chi kꞌatal kꞌoric. \c 25 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ nkꞌoric chi ricoꞌljic ri̱b chiwach maꞌ Pele̱sto \p \v 1 Naxponic maꞌ Pele̱sto chipam i yukꞌul naroquic wi̱ꞌ chi kꞌatoj kꞌoric, pe̱t xo̱j chipam i tinamit Sesare̱ya reꞌ naricꞌacharic wi̱ꞌ eh xib chic kꞌi̱j riponic ar, xo̱j ar Jerusalen. \v 2 Ar ajic Jerusalen reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios chꞌi̱l nicꞌ paꞌ nimal take cꞌamol quibe̱h ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xiꞌo̱j cꞌolok chiwach eh naxquitzꞌak cok rimahc maꞌ Lu̱ꞌ chiwach i maꞌ Pele̱sto, jeꞌ wili xquipahkaj reh: \p «Ajabe̱s maꞌ Pele̱sto, chacuy, \v 3 koj-aban atoꞌbil. Chatakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric keh maꞌ Lu̱ꞌ reh chi enachꞌuk kꞌoric china̱ ayuꞌ Jerusalen, nqui take reh. \p Jeꞌ reꞌ xquikꞌor reh maj tikꞌimaj nak chic wach cuꞌum chi naquicansam nak i maꞌ Lu̱ꞌ nah be̱h nacꞌamarok cho, \v 4 xa reꞌ laꞌ maꞌ Pele̱sto jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ maꞌ eta riban chi enchalic ayuꞌ maj reꞌ hin ojic woꞌ chic wi̱n chipam quib xib ok kꞌi̱j ar Sesare̱ya. Ruꞌum aj chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cu ar tzꞌaplic ponok pan che̱ꞌ \v 5 sakbih chi reꞌ hat-tak eto̱j tak chiwi̱j naquinelok je chipam i tinamit wili eh ar ojok akꞌor tak rimahc i winak reꞌreꞌ wilaꞌ chawach hat-tak wilic jenoꞌ rimahc, nqui queh. \p \v 6 Chiri̱j reꞌ nok ribanam chic wahxaki̱b kꞌi̱j on lajeb kꞌi̱j ar Jerusalen, reꞌ maꞌ Pele̱sto soljic woꞌ chic cho ar Sesare̱ya chi tahkamaj je cuꞌum take raj tzꞌakol wach rimahc maꞌ Lu̱ꞌ. Nok jenaj chic kꞌi̱j riponic ar, reꞌreꞌ xitzꞌuka̱ꞌ ri̱b pa richꞌukbal kꞌoric eh xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric i maꞌ Lu̱ꞌ chiwach. \v 7 Naxpahbabjic i maꞌ Lu̱ꞌ chiwach, reꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xichalic ar Jerusalen pꞌuht quisutem ri̱j eh pꞌuht quitzꞌakam nimak tak wach mahc chiri̱j, xa reꞌ laꞌ reꞌ mahc nquitzꞌak cok chiri̱j, maꞌ hab ta woꞌ wach xiyew richi̱ꞌ chi til coric. \v 8 Chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili ricoꞌljic ri̱b xiban: \p «Reꞌ hin maꞌ jancꞌal ta niyakꞌabem pan wo̱k i cꞌuhbal hoj tijimaj wi̱ꞌ i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, maꞌ woꞌ reꞌ rilokꞌil i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios. Maꞌ niyakꞌabem ta woꞌ pan wo̱k take ricꞌuhbal i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui xikꞌor. \p \v 9 Chiri̱j chic ruꞌ to̱b ta maꞌ xirak ta jenoꞌ mahc chiri̱j maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ maꞌ Pele̱sto ruꞌum chi xa̱j cahnic pan sukquil cꞌuxlis cu̱cꞌ take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, jeꞌ peꞌ nchel wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ hin naniyeb kꞌab chi reꞌ take quinahsil aj Jerusalen naquisakomem wach chi niwach haj wilic amahc nquitzꞌak wach chawi̱j. Chaj aj bih nakꞌor chiri̱j nicapew-bal chi etinicꞌam je ar Jerusalen? nqui reh. \p \v 10 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Reꞌ yeꞌa̱b wili canamaj cahnok ruꞌum kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chi chꞌukbal kꞌoric. Ruꞌum aj reꞌ curman chi ayuꞌ chachꞌuk kꞌoric chi nina̱. Reꞌ hin maꞌxta jenoꞌ nimahc chi quiwach take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh reꞌ hat awehtꞌalim woꞌ chi jeꞌ reꞌ. \v 11 Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin nipahkaj aweh chi maꞌ quinakꞌahsaj pan quikꞌab take nahsil reꞌreꞌ maj reꞌ hin maꞌxta jenoꞌ mahc nibanam queh jeꞌ ricab nquikꞌor chawach chi xniban. Haj cok wilic maꞌ xta bih enikꞌor chiri̱j chi enbanaric wu̱cꞌ, reꞌ chi reꞌ kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma eritakꞌa̱ꞌ nicansjic wi laꞌ erirak chi wilic jenoꞌ mahc chiwi̱j jeꞌ ru̱cꞌ quimic ri̱j. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nipahkaj aweh chi quinacꞌam je chiwach i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 12 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ maꞌ Pele̱sto nok ribanam chic ricꞌuta̱j cu̱cꞌ take raj cojol noꞌjbal chiri̱j chaj bih pahkanic xiban maꞌ Lu̱ꞌ, jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Chiwach kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma xapahkaj ojic, ar aj woꞌ na̱wojic paꞌlajok, nqui reh. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ naxpahbabjic chiwach i maꞌ Acri̱pa \p \v 13 Nok wilic chic soꞌ kꞌi̱j ribanam cho pahkanic reꞌreꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ Acri̱pa, reꞌ pahbamaj woꞌ chi raj toꞌbonel i kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, xo̱j cꞌolok ar pan tinamit Sesare̱ya chꞌi̱l i rana̱b reꞌ Wereni̱se ribihnal chi rikꞌoꞌrjic i maꞌ Pele̱sto. \v 14 Nok qꞌuih chic kꞌi̱j ricahnic ar i maꞌ Acri̱pa, reꞌ maꞌ Pele̱sto xikꞌor reh nicꞌ wach riwi̱ꞌ nok cahnanak cho maꞌ Lu̱ꞌ pan che̱ꞌ. Jeꞌ aj wili pꞌuht rikꞌorom reh chiri̱j: \p «Jenaj winak Lu̱ꞌ ribihnal xcanabjic cahnok pan che̱ꞌ ruꞌum maꞌ Pe̱lix naxelic chi kꞌatal kꞌoric. \v 15 Reꞌ winak reꞌreꞌ cow npahkaljic cuꞌum take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi narichꞌukuric ri̱j riquimic. Chi jeꞌ aj reꞌ junpech naxinponic ar Jerusalen, reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chꞌi̱l take quinahsil ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xquimol qui̱b wu̱cꞌ chi ripahkaljic wi̱n chi nanichꞌukum ri̱j riquimic. \v 16 Naxquipahkaj wi̱n chi jeꞌ reꞌ, reꞌ hin xnikꞌor queh take cꞌamol be̱h reꞌreꞌ chi xichalic chiwi̱j ayuꞌ Sesare̱ya maj ruꞌum reh takꞌanic nchopbic kana̱ i hoj aj Ro̱ma, reꞌ hoj maꞌ nkayew ta kꞌab chi enkꞌahsjic pan quimic jenoꞌ cꞌacharel wi maꞌ ribanam cꞌulwa̱ch chꞌi̱l take aj tzꞌakol wach rimahc, on wi jaꞌ riyew rikꞌorbal chi ricoꞌljic ri̱b chiwach i mahc nquitzꞌak chiri̱j. \p \v 17 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ nok reꞌ take nahsil reꞌreꞌ xichalic chiwi̱j cu ayuꞌ Sesare̱ya, reꞌ hin maꞌ xnicham ta wi̱b chi chꞌukuj wach kꞌoric jeꞌ laꞌ ikal xnitzꞌuka̱ꞌ ti wi̱b pa nichꞌukbal kꞌoric eh xnitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric i winak reꞌreꞌ \v 18 reh chi naripahbabjic chi quiwach take aj tzꞌakol wach rimahc. Nok wilic chic i maꞌ Lu̱ꞌ chi quiwach take nahsil reꞌreꞌ, maꞌ xquikꞌor ta woꞌ jenoꞌ mahc chiri̱j jeꞌ ru̱cꞌ quimic ta nak ri̱j chi wi̱n. \v 19 Reꞌ take nahsil reꞌreꞌ, xa chiri̱j laꞌ i niminic chiri̱j jenaj winak camnak chic Jesus ribihnal cꞌahchiꞌ quitzꞌakam wach rimahc maj reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ reꞌreꞌ til chꞌiclic ricꞌux eh cow rikꞌor chi reꞌ Jesus til cꞌachlic woꞌ chic. \v 20 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌum chi maꞌ nirak ta chic chiri̱j chaj bih nanibanam chi risakomsjic wach rimahc, reꞌ hin xnibiraj reh maꞌ Lu̱ꞌ wi tare̱t chi reh chi enicꞌam je ar Jerusalen reh chi ar entikiric juꞌ richꞌukuric wach rimahc. \v 21 Raj nchel maꞌ Lu̱ꞌ xipahkaj wi̱n chi naricahnic ayuꞌ pan che̱ꞌ eh jeꞌ woꞌ xipahkaj wi̱n chi narichꞌukuric wach rimahc ar ponok chiwach kajabe̱s kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. Ruꞌum aj reꞌ, reꞌ hin xnikꞌor queh take niso̱l chi naquitikim juꞌ richaꞌjaljic pan che̱ꞌ cu rehtal nitakꞌa̱ꞌ je ru̱cꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ, nqui maꞌ Pele̱sto. \p \v 22 Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i maꞌ Acri̱pa jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Pele̱sto: \p «Reꞌ hin kꞌe̱ꞌ nak nwa̱j nibiram rikꞌorbal i winak reꞌreꞌ, nqui reh. \p Reꞌ maꞌ Pele̱sto jeꞌ wili cꞌuꞌlunic xiban reh maꞌ Acri̱pa: \p «Ikal nipahba̱ꞌ chawach i winak reꞌreꞌ. Ar na̱biram rikꞌorbal, nqui reh. \p \v 23 Jeꞌ chic ikal, reꞌ maꞌ Acri̱pa chꞌi̱l Wereni̱se xiꞌoquic cok chipam yeꞌa̱b rikꞌatbal kꞌoric maꞌ Pele̱sto chi behsemaj cuꞌum take qꞌuihal nahsil cꞌamol quibe̱h take sol jeꞌ woꞌ cuꞌum take quinahsil i tinamit. Chi jeꞌ reꞌ ajic reꞌ maꞌ Pele̱sto xitakꞌa̱ꞌ je ricꞌamaric i maꞌ Lu̱ꞌ \v 24 eh nok xcꞌamaric chic cho chiwach, jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Acri̱pa: \p «Ajabe̱s raj toꞌo̱l kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma chꞌi̱l hat-tak nahsil wilca̱t tak ayuꞌ chi kaxilac, chawach hat-tak cꞌahchiꞌ nipahba̱b i winak wili reꞌ maꞌ xa reꞌ ta ar Jerusalen jeꞌ laꞌ woꞌ ayuꞌ Sesare̱ya xa cꞌahchiꞌ chic quipahkam wi̱n take juntuhm chi ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi nanichꞌukum ri̱j riquimic. \v 25 Reꞌ winak wili xnichꞌuk chic wach ribano̱j xa reꞌ laꞌ hin xnirak chiri̱j chi maꞌxta jenoꞌ mahc ribanam jeꞌ ta nak ru̱cꞌ quimic ri̱j. Ruꞌum aj reꞌ xnitikꞌa̱ꞌ chic wach chi nanitakꞌa̱b je ru̱cꞌ i kajabe̱s kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, jeꞌ ricab xipahkaj wi̱n i winak wili, \v 26 xa reꞌ laꞌ ruꞌ ruꞌum chi maꞌ nirak ta jenoꞌ rimahc reꞌ nanitzꞌihmbam je reh kajabe̱s kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, yuꞌna cꞌahchiꞌ nipahba̱b chawach hat ajabe̱s maꞌ Acri̱pa, jeꞌ woꞌ chawach hat-tak wilca̱t tak ayuꞌ chi jeꞌ ta nak nchel enarak tak jenoꞌ rimahc nachaꞌn tak i pahkanic reh eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ nak i mahc reꞌreꞌ enitzꞌihmbaj je reh wajabe̱s aj Ro̱ma. \v 27 Wi maꞌ xarak ta tak jenoꞌ rimahc maꞌ eta woꞌ nak niban chi eno̱j ar Ro̱ma maj chi wi̱n hin maꞌ riwi̱ꞌ ta chi jenoꞌ tzꞌahpel entakꞌabjic je ru̱cꞌ kajabe̱s aj Ro̱ma chi maꞌ sakomomaj ta je wach reh chaj bih i mahc narichꞌukum wach, nqui xikꞌor maꞌ Pele̱sto. \c 26 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ nkꞌoric chi ricoꞌljic ri̱b chiwach i maꞌ Acri̱pa \p \v 1 Chi jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ, reꞌ maꞌ Acri̱pa jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Lu̱ꞌ: \p «Yuꞌna echic riban chi etikꞌoric chawi̱j chi coꞌlbal awi̱b, nqui reh. \p Naxibiraj chi jeꞌ reꞌ i maꞌ Lu̱ꞌ, xiban je kꞌab chi ricꞌalenjic i maꞌ ajabe̱s reꞌreꞌ eh jeꞌ wili pꞌuht rikꞌorom chi ricoꞌljic ri̱b: \p \v 2 «Ajabe̱s kꞌatal kꞌoric maꞌ Acri̱pa, kꞌe̱ꞌ lo̱kꞌ chi wi̱n chi chawach i hat nanikꞌoric yuꞌna chi ricoꞌljic wi̱b chiri̱j chiꞌnchel i mahc nquitzꞌak wach chiwi̱j take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel. \v 3 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj reꞌ cok hat maꞌ xa ta reꞌ narak chiri̱j chi coric nicꞌ wach riwi̱ꞌ kacꞌacharic hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel, jeꞌ laꞌ woꞌ awehtꞌalim take rehreh wach tijbal nkachop wi̱ꞌ ki̱b. Ruꞌum aj reꞌ nipahkaj aweh chi chacuy ti soꞌ acꞌaxquilal chi ribirmijic i nanikꞌorom wili: \p \v 4 «Reꞌ riwi̱ꞌ nicꞌacharic cu pa niqꞌuihbal cho til quehtꞌalim take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌ quehtꞌalanic woꞌ reh chi ar Jerusalen xnicohlaj wach niqꞌuijolal nipꞌutum cho chipam i tinamit hin qꞌuihinak cho wi̱ꞌ. \v 5 Wi ta nak enpahkaljic queh wi ricorquilal i cꞌahchiꞌ nikꞌorom wili, reꞌ take reꞌ kꞌi̱j woꞌ nak enquiyew quikꞌorbal chi coric cꞌahchiꞌ nikꞌorom eh jeꞌ reꞌ nikꞌor maj quehtꞌalim woꞌ chic chi coric chi cu pa niqꞌuihbal cho xpꞌuturic cho nitijiljic chi ricꞌamaric na̱ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh chi ruꞌum chi xniyew wi̱b chi ricꞌamaric na̱ chi manlic i cꞌuhbal reꞌreꞌ xniban woꞌ jeꞌ ricab ncaꞌn take cow laj aj niminel reh Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses chi til cow nquikꞌor chi reꞌ take quiꞌoquic chi rinimjic kaDios hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel curman chi naquicꞌamam na̱ i cꞌuhbal reꞌreꞌ. \p \v 6 «Jeꞌ aj reꞌ riwi̱ꞌ ruꞌ nicꞌacharic ajabe̱s maꞌ Acri̱pa, raj yuꞌna reꞌ take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌreꞌ xquipahkaj reh ajabe̱s maꞌ Pele̱sto chi narichꞌukum kꞌoric chi nina̱ xa ruꞌum chi reꞌ hin til chꞌiclic nicꞌux chiri̱j i Dios cꞌahchiꞌ wuyꞌem chi narimansam wach i rucsjic take cho camnak xikꞌor cho queh kama̱m katiꞌt chi naribanam. \v 7 Chi reꞌ aj i Dios xkꞌoric cho chi reꞌ take camnak nacucsjic woꞌ chic cho, reꞌ take kama̱m katiꞌt xquichꞌica̱ꞌ woꞌ cho quicꞌux chi narimanlajic wach i kꞌoric reꞌreꞌ eh ruꞌum aj reꞌ xa eli̱c woꞌ cꞌahchiꞌ quilokꞌem wach i kaDios. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ ajabe̱s maꞌ Acri̱pa, reꞌ take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xa ruꞌum peꞌ chi reꞌ hin chꞌiclic woꞌ nicꞌux chiri̱j take kꞌoric reꞌreꞌ cꞌahchiꞌ quitzꞌakam wach nimahc! nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 8 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \p «Reꞌ chic hat-tak wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilca̱t tak ayuꞌ, chaj bih riwi̱ꞌ chaweh tak kꞌuruꞌ chi maꞌ nacoj ta tak wach chi reꞌ Dios narucsam take cho camnak? nqui queh. \p \v 9 Chiri̱j chic rikꞌormojic lok reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh Acri̱pa: \p «Yuꞌna nanikꞌoric soꞌ awu̱cꞌ tak chiri̱j chic chaj bih take nibanam cho: Pan nicꞌux i hin, riwi̱ꞌ laꞌ nchel take xniban cho najtir chi ribanaric take nicꞌ nimal tiꞌcꞌaxic xniban cho queh take quiniminic reh Jesus reꞌ ribihnej chi aj Nasaret. \v 10 Jeꞌ ricab ar Jerusalen jeꞌ woꞌ reꞌ xniban. Nok yeꞌo̱j chic wajawric cuꞌum take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ ar reh chi nanichopom take nicꞌ nimal quiniminic reh Jesus, reꞌ hin xniban chi xicojoric take pan che̱ꞌ ar. Maꞌ xa reꞌ ta laꞌ woꞌ reꞌ xniban, xniban laꞌ woꞌ jenaj wach nicꞌux cu̱cꞌ take xichꞌukbic ri̱j quiquimic take aj niminel. \v 11 Jeꞌ woꞌ, qꞌuih pech xniban chi xbanjic tiꞌcꞌaxic queh aj niminel quirakmajic take pan tak pa̱t ntijiljic wi̱ꞌ ri̱j i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses eh jeꞌ reꞌ xniban maj reꞌ nak nwa̱j chiqui̱j chi xquicana̱ꞌ ta nak rinimjic i Jesus. \p «Chi jeꞌ reꞌ ajic nok xnipꞌut chic ojic pan tak toco̱m chic tinamit chi quichoporic take aj niminel ruꞌum reh rinimal nicꞌa̱ xjohtic cho chiqui̱j, \v 12 junpech nok reꞌ take cꞌamol quibe̱h take aj kꞌahsem si̱ chiwach i Dios xinquitakꞌa̱ꞌ je ar Tama̱sco chꞌi̱l jenaj nihu̱j yeꞌo̱j wi̱ꞌ wajawric chi quichoporic take aj niminel reh Jesus, xino̱j chipam i tinamit reꞌreꞌ \v 13 xa reꞌ laꞌ ruꞌ wach be̱h, jeꞌ peꞌ nchel wili xcꞌuluric jeꞌ na cablaj o̱ra reh kꞌi̱j, ajabe̱s maꞌ Acri̱pa: Reꞌ hin xwilow jenaj sakom yohbal wach sakomil cu pan taxa̱j xelic cho. Chiri̱j ruꞌ, nok reꞌ hin chꞌi̱l take wichꞌi̱l chi sutumaj chic ki̱j ruꞌum i sakom reꞌ xiqꞌuic woꞌ chic na̱ risakomal chiwach risakomil i kꞌi̱j, \v 14 xojkꞌehbic wach acꞌal eh ar xnibiraj chi jenaj xkꞌoric cho chi jeꞌ wili pan kꞌoric hewre̱yo reꞌ kakꞌorbal hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel: \p ‹Chabiraj i nanikꞌorom aweh wili hat Sa̱wlo: Chacana̱ꞌ ribanaric i tiꞌcꞌaxic naꞌn wi̱n ru̱cꞌ ribanaric tiꞌcꞌaxic queh waj tahkanel maj xa awi̱b cꞌahchiꞌ ayeb chi tiꞌ ru̱cꞌ i cꞌahchiꞌ abanam reꞌreꞌ, xa jeꞌ na nchel nacꞌul aweh jeꞌ ricab ricꞌul jenoꞌ bo̱yex chi xa ri̱b riyew chi tiꞌ nariyakꞌ je i kꞌas juꞌ chꞌihchꞌ tokꞌbal reh, nqui xnibiraj. \p \v 15 «Chalic i hin jeꞌ wili xnikꞌor reh: \p ‹Ajabe̱s, hab wach i hat kꞌuruꞌ? quinqui reh. \p «Reꞌ nkꞌoric cho reꞌreꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor cho wi̱n: \p ‹Reꞌ hin, hin i Jesus reꞌ cꞌahchiꞌqui̱n ayeb chi tiꞌ ru̱cꞌ i tiꞌcꞌaxic naꞌn queh take waj tahkanel. \v 16 Tipa̱ꞌ johtok kꞌuruꞌ chabiraj chaj bih i camanic na̱banam chi niwach: Reꞌ riwi̱ꞌ chi yuꞌna xnicꞌuhtaj wi̱b aweh ruꞌum chi cꞌahchiꞌca̱t nipahba̱b chi waj tzꞌeꞌ wa̱ch aj yeꞌol akꞌorbal chiri̱j i cꞌahchiꞌ awilom chiwach juncꞌam wili ru̱cꞌ rilmijic niwach eh jeꞌ woꞌ chiri̱j take ricꞌuhtjic wi̱b aweh nanibanam johtok chi kawach. \p \v 17 «Chi jeꞌ aj reꞌ i camanic na̱banam kꞌuruꞌ, reꞌ hin naca̱t nicoꞌlem chi quiwach take cꞌacharel naca̱t nitakꞌa̱b je wi̱ꞌ. Jeꞌ reꞌ nanibanam nok wilca̱t chic cu̱cꞌ take awich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel on cu̱cꞌ take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel \v 18 maj cu̱cꞌ take chiꞌnchel reꞌreꞌ naca̱t nitakꞌa̱b je chi riteheric pa̱m quicapew-bal, jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak ritehic i nakꞌ quiwach chi ilo̱j, jeꞌ woꞌ chi equiꞌelic riꞌsil ro̱k kꞌab aj Yahm jeꞌ ricab chi cꞌahchiꞌ ta nak quelic cho pan jenoꞌ kꞌekom eh chi jeꞌ reꞌ chi riꞌsil chic i ro̱k kꞌab i Dios equiwihꞌic jeꞌ ricab chi pan sakom ta nak chic cꞌahchiꞌ quikꞌahxic je. \p «Jeꞌ woꞌ chic, reꞌ riwi̱ꞌ chi naca̱t nitakꞌa̱b je cu̱cꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ chi reꞌ nicꞌ paꞌ nimal take naquichopom quicꞌux chiwi̱j naricuyaric quimahc eh nariyeꞌeric woꞌ queh nicuseꞌsbal cꞌolo̱j lok wuꞌum chi xa queh take quikꞌahsam qui̱b chi nilokꞌonjic, nqui wi̱n. \p \v 19 «Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ ajabe̱s maꞌ Acri̱pa, ru̱cꞌ i kꞌoric xiban wi̱n i winak xicꞌuhtaj ri̱b wi̱n naxkajic cho pan taxa̱j, reꞌ hin maꞌ xnikꞌihtaj ta wi̱b chiwach \v 20 reꞌ laꞌ i kꞌoric xikꞌor wi̱n reꞌreꞌ pꞌuht nikꞌorom queh take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b ar Tama̱sco jeꞌ woꞌ queh take wilque̱b Jerusalen chꞌi̱l woꞌ take wilque̱b pan tak toco̱m chic tinamit pa riyukꞌul Jure̱ya. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ hin xnikꞌor woꞌ queh chi naquicana̱b ribanaric i mahc eh chi naquicꞌacharic chi jalo̱j chic wach quinoꞌjbal cꞌuhtbal reh chi xquinimej chic i Dios. \v 21 Ruꞌum aj take kꞌoric niban reꞌreꞌ, reꞌ take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wili xinquichop nok wilqui̱n ar chipam i Lokꞌ laj Pa̱t reꞌ nlokꞌonjic wi̱ꞌ wach i Dios eh xca̱j nak quinquicansam \v 22 xa reꞌ laꞌ reꞌ Dios xiricoꞌlej pan quikꞌab. Ruꞌum aj reꞌ xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ nitikim juꞌ rikꞌormojic queh take nimak quiwach chi cucꞌtak quiwach jeꞌ ricab riwi̱ꞌ rikꞌormojic xniban aweh tak yuꞌna chi reꞌ Jesus xicꞌuhtaj ri̱b wi̱n. \p «Til nikꞌor aweh, ajabe̱s maꞌ Acri̱pa chi reꞌ rikꞌormojic niban reꞌreꞌ ar wilic woꞌ ribiral chipam take hu̱j tzꞌihmbimaj ruꞌum i Moyses eh jeꞌ woꞌ cuꞌum take aj najtir raj kꞌorol cꞌuhbal i Dios. Reꞌ take reꞌ naxquikꞌor chaj bih naricꞌuluric ru̱cꞌ i Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric xquikꞌor woꞌ \v 23 chi tanlic chi reh chi xquimic eh chi reꞌreꞌ, i pe̱t uctel chi quixilac take camnak reh chi enkꞌormojic queh take wich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chꞌi̱l take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel i cꞌuhbal nbanic chi nsakomjic pa̱m quicapew-bal jeꞌ ricab riban jenaj sakombal chi quisakomjic take cꞌacharel, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 24 Nok ricoꞌlem chic cok ri̱b maꞌ Lu̱ꞌ chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Pele̱sto xiqꞌuer cho chi̱ꞌ chi jeꞌ wili: \p «Hat saban hat maꞌ Lu̱ꞌ! Reꞌ yohbal wach tijinic abanam cho cꞌahchiꞌ rijotꞌbic pa̱m ana̱! nqui reh. \p \v 25 Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xicꞌuꞌlej wi̱ꞌ: \p «Ajabe̱s maꞌ Pele̱sto, reꞌ hin coric laj kꞌoric cꞌahchiꞌ nikꞌorom aweh. Maꞌ reꞌ ta nchel hin saban \v 26 maj reꞌ kꞌoric nikꞌor chawach tak til ehtꞌalamaj ruꞌum ajabe̱s maꞌ Acri̱pa. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ cꞌahchiꞌ nikꞌorom chiwach ajabe̱s maꞌ Acri̱pa til chꞌiclic nicꞌux chi rehtꞌalim chiꞌnchel reꞌreꞌ ruꞌum nok maꞌ reꞌ ta pan cꞌolic xbanaric cho take reꞌreꞌ, nqui maꞌ Lu̱ꞌ reh maꞌ Pele̱sto. \p \v 27 Chiri̱j chic ruꞌ reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Acri̱pa: \p «Ajabe̱s kꞌatal kꞌoric maꞌ Acri̱pa, reꞌ hat nacoj wach quicꞌuhbal take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios, maꞌ jeꞌ? Nibiraj chi jeꞌ reꞌ maj wehtꞌalim chi til nacoj wach, nqui reh. \p \v 28 Reꞌ maꞌ Acri̱pa jeꞌ wili xikꞌor reh: \p «Maꞌ Lu̱ꞌ, ma̱capaj i hat chi maꞌ cꞌaxic ta ti chi enchꞌuk nicꞌux chi equinoquic chi aj niminel reh Jesus, nqui xikꞌor reh chi balakꞌil. \p \v 29 Chalic maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ woꞌ chic wili xikꞌor reh: \p «To̱b ta laꞌ cꞌaxic on maꞌ cꞌaxic chi etoquic chi niminic, jeꞌ ta laꞌ nak reꞌ hat chꞌi̱l take nicꞌ nimal cꞌahchiꞌ quibirinic wi̱n eta nak je naꞌn tak jeꞌ nicab i hin yuꞌna chi hin chic aj niminel reh Jesus, reꞌ cok ruꞌ maꞌ nwa̱j ta chi na̱cꞌulum tak jeꞌ ricab nicꞌul i hin chi wilqui̱n pan che̱ꞌ, nqui maꞌ Lu̱ꞌ reh maꞌ Acri̱pa. \p \v 30 Nok rikꞌorom chic i maꞌ Lu̱ꞌ reꞌreꞌ, reꞌ kꞌatal kꞌoric maꞌ Acri̱pa chꞌi̱l maꞌ Pele̱sto chꞌi̱l woꞌ Wereni̱se xiꞌuctic lok pan quitzꞌuka̱b chꞌi̱l take xitzꞌuhkic cok cu̱cꞌ \v 31 eh nok xa cutquel chic lok, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quibil qui̱b: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ maꞌxta nechꞌ ok rimahc chi eta nak ncahnic pan che̱ꞌ chi junpech, maꞌ woꞌ chi eta nak ncansjic, nqui pꞌuht quikꞌorom. \p \v 32 Ar aj ruꞌ reꞌ maꞌ Acri̱pa jeꞌ wili xikꞌor reh maꞌ Pele̱sto: \p «Reꞌ winak reꞌreꞌ til nak eriban chi enawesaj je maꞌ ta nak xipahkaj chi narojic chiwach kajabe̱s kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma, nqui xikꞌor reh. \c 27 \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xtakꞌabjic je pan tinamit Ro̱ma ruꞌum maꞌ Pele̱sto \p \v 1 Nok wilic chic kꞌi̱j rikꞌoric cho maꞌ Lu̱ꞌ chi ricoꞌljic ri̱b, xtikꞌinjic wach chi reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ reꞌ nanwihchꞌilem je hin Cax, naritakꞌabjic je ar Ro̱ma reꞌ wilic pa riyukꞌul Ita̱lya. Chi jeꞌ reꞌ xkꞌahsjic pan kꞌab jenaj winak Ju̱lyo ribihnal, reꞌ cꞌamol quibe̱h juntuhm chi sol Awu̱sto ribihnal chi narichaꞌjaljic cu rehtal rojic ar Ro̱ma. \p Naxponic i kꞌi̱j chi nakojic ar Ro̱ma, \v 2 chi kichꞌi̱l je Arista̱rco aj Tesalo̱nica reꞌ wilic pa riyukꞌul Masero̱nya, xoj-oquic je chipam jenaj maꞌ laj cano̱wa reꞌ xchalic pan tinamit Atrami̱to ribihnal eh iqꞌuic nak ponok reh pan tak tinamit wilque̱b chi chi̱ꞌ haꞌ pa riyukꞌul i A̱sya eh chipam i cano̱wa reꞌreꞌ xoj-elic je chipam i tinamit reꞌreꞌ, reꞌ Sesare̱ya ribihnal. \v 3 Cu jeꞌ chic ikal xojponic chipam jenaj tinamit Siron ribihnal. Ar chipam i tinamit reꞌreꞌ kꞌe̱ꞌ woꞌ chic richakꞌlamil xicꞌuhtaj i maꞌ Ju̱lyo reh i maꞌ Lu̱ꞌ maj xiyew kꞌab queh take rich aj niminel wilque̱b chipam tinamit reꞌreꞌ chi xcꞌamaric je paꞌ bih reh cuꞌum take xiꞌo̱j kꞌoꞌronok reh. \p \v 4 Naxoj-elic je chipam tinamit reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ laj cano̱wa reꞌ xoj-o̱j wi̱ꞌ maꞌ xiban ta chic canar ritikiric juꞌ rojic ruꞌum ransil take te̱w quicꞌulic lok chi kawach. Ruꞌum aj reꞌ ar chic chiri̱j riyukꞌul i Chi̱pire reꞌ wilic pan yejal haꞌ, xicot je ribe̱h chi coꞌlbal keh. \v 5 Chi jeꞌ reꞌ ajic xojricꞌsaj ponok chiwach riyukꞌul i Sili̱sya chꞌi̱l i Panpi̱lya cu rehtal xojponic pan jenaj tinamit wilic pa riyukꞌul i Li̱sya, Mi̱ra ribihnal. \v 6 Ar ajic reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol naxinaꞌbej chi jenaj maꞌ laj cano̱wa nchalic ar Alejantri̱ya ojic woꞌ reh pa riyukꞌul Ita̱lya, xojrikꞌahsaj je chipam \v 7 eh chi jeꞌ reꞌ xkatik juꞌ kojic nah haꞌ chiwach qꞌuih kꞌi̱j, xa reꞌ laꞌ ruꞌ kꞌu̱n ti nkaꞌn je ruꞌum ransil take te̱w quisolcꞌonic cho keh chiki̱j. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ hoj xoj-iqꞌuic je chiwach i tinamit Cu̱nilo ribihnal chi xa cꞌaxic chic nkaꞌn eh chi cꞌolbal ki̱b chiwach ransil i te̱w xkacora̱ꞌ je chiwach i tinamit Salmon ribihnal reꞌ wilic chipam i yukꞌul wilic pan yejal haꞌ Cre̱ta ribihnal. \v 8 Xa cꞌaxic aj chic nkaꞌn naxkacot ri̱j kabe̱h chiri̱j i tinamit reꞌreꞌ eh chi jeꞌ reꞌ xojponic chipam i yeꞌa̱b “Holohic laj Yeꞌa̱b Kahsbal Quihk Cano̱wa” ribihnal reꞌ wilic maꞌ naht ta je ru̱cꞌ tinamit Lase̱ya ribihnal. \v 9 Naxojponic chipam yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ hoj xa reꞌ woꞌ kelic cho cu ar Sesare̱ya qꞌuih chic kꞌi̱j kaꞌnam lok chi ojic nah haꞌ eh chi jeꞌ reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xicoj rehtal chi kꞌe̱ꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic enkacꞌul je wi reꞌ hoj cu wilco̱j nah haꞌ naꞌicꞌok lok i ninkꞌi̱j nquicuy wi̱ꞌ quiwaꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi ripahkaljic cuybal quimahc. Ruꞌum aj reꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh aj behsenel reh maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ chꞌi̱l i winak reꞌ nahsil cꞌamol be̱h chipam i cano̱wa reꞌreꞌ: \p \v 10 «Hat-tak wasbe̱s, yuꞌna nikꞌor aweh tak chi maꞌ nkatik pe chic juꞌ kojic nah haꞌ maj ru̱cꞌ riyohbalil wach i te̱w cꞌahchiꞌ ribanam chꞌi̱l woꞌ i rinimal jab naripꞌutum cok rikꞌijil, nirak chiri̱j chi wi xkatik juꞌ kojic kꞌe̱ꞌ tiꞌquilal enkilow wach. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ yohbal chi reh maꞌ laj cano̱wa chꞌi̱l i rihk chi ensahchic wach eh yohbal woꞌ chi keh hoj chi ekojquimic pan haꞌ, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh. \p \v 11 Reꞌ kꞌoric reꞌreꞌ, to̱b ta nchel xibiraj woꞌ nak i cꞌamol quibe̱h take sol, maꞌ xinimej ta maj reꞌreꞌ xa reꞌ chic quikꞌorbal take aj behsenel reh cano̱wa riyew rajawric, maꞌ reꞌ ta laꞌ chic i xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ. \s1 Reꞌ rinimal tiꞌcꞌaxic xcꞌuluric je nah haꞌ \p \v 12 Jeꞌ reꞌ ajic chiwach take kꞌi̱j xojwihꞌic wi̱ꞌ chipam yeꞌa̱b reꞌ kahsbal quihk take cano̱wa, reꞌ take aj behsenel reh cano̱wa xquitikꞌa̱ꞌ wach chi nakelic je chipam i yeꞌa̱b wilco̱j wi̱ꞌ reꞌreꞌ ruꞌum chi queh ruꞌ reꞌ yeꞌa̱b reꞌ maꞌ holohic ta laj yeꞌa̱b coꞌlbal ki̱b chiwach i te̱w. Chi jeꞌ aj reꞌ xcaꞌn, xkatik juꞌ kojic nah haꞌ chi pan quicꞌux take kichꞌi̱l xa elaꞌ woꞌ nchel kojponic pan jenaj chic yeꞌa̱b kahsbal quihk i cano̱wa, Peni̱se ribihnal reꞌ wilic woꞌ pa riyukꞌul i Cre̱ta. Ar aj nak ruꞌ cꞌahchiꞌ quicapam take kichꞌi̱l chi nakojic kacoꞌlem ki̱b chiwach take te̱w quichalic chi kawach maj xa pan tak riche̱l i Peni̱se quiꞌiqꞌuic je take te̱w quiꞌelic cho pa nisecꞌa̱j nkajic wi̱ꞌ kꞌi̱j chꞌi̱l i quiꞌelic cho pa ritzꞌe̱t nkajic wi̱ꞌ kꞌi̱j. \v 13 Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ nok reꞌ take kichꞌi̱l xquicapaj chi xcaꞌn nak chic canar ojic chi coric jeꞌ ricab nca̱j ruꞌ ruꞌum xquilow chi xipꞌut cho jenaj te̱w xa suk ti wach reꞌ xchalic pa risecꞌa̱j nkajic wi̱ꞌ i kꞌi̱j, xkatik juꞌ kojic nah haꞌ maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ riyukꞌul i Cre̱ta \v 14 xa reꞌ laꞌ ruꞌ, nok juncꞌam chic kabehic je chi suk, xchalic peꞌ jenaj maꞌ laj te̱w Ewrocliron ribihnal reꞌ yohbal wach naxucsaj take ribohl haꞌ cu rehtal xa rikꞌojlom chic ri̱b chiwach maꞌ laj cano̱wa wilco̱j wi̱ꞌ. \v 15 Ruꞌum aj ransil i te̱w reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ laj cano̱wa wilco̱j wi̱ꞌ xcꞌamaric cok cu pa richamil haꞌ. Jeꞌ aj reꞌ kꞌuruꞌ nok maꞌ xkacuy ta chic ransil i te̱w, maꞌ xkaniqꞌuej ta chic kakꞌi̱j chi xojsoljic woꞌ chic lok chi chi̱ꞌ haꞌ, xkacana̱ꞌ laꞌ ki̱b chi reꞌ te̱w xojricꞌam je \v 16 cu rehtal xojponic chiwach jenaj chic tꞌuch yeꞌa̱b wilic pan yejal haꞌ Cala̱wra ribihnal reꞌ xkacoꞌlej wi̱ꞌ ki̱b chiwach take te̱w. Ar aj chic ponok, reꞌ take quicamanic chipam maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ xa cꞌaxic chic naxquikerej je tꞌuch cano̱wa kirimaj ruꞌum maꞌ laj cano̱wa \v 17 chi rijohsjic johtok chipam maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ eh xa cꞌaxic woꞌ chic naxquitumej pa̱m chi la̱sa i maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ. Chiri̱j i wili ruꞌum reh quiyoꞌjic chi enkacora̱ꞌ chipam i yeꞌa̱b maꞌxta wi̱ꞌ richamil i haꞌ Si̱rte ribihnal, reꞌ tzꞌih rikꞌoj wi̱ꞌ ri̱b i te̱w xquikahsaj cho reh chi reꞌ maꞌ laj kacano̱wa naricꞌamaric je ruꞌum take ribohl i haꞌ \v 18 reꞌ xa cucꞌ tak nak chic maꞌ nquisolqꞌuij i cano̱wa nanponic quikꞌoj qui̱b chiwach ru̱cꞌ ansil. \p Chiri̱j reꞌreꞌ nok kaꞌnam chic lok jenaj kꞌi̱j chi jeꞌ reꞌ ojic nkaꞌn, reꞌ take quicamanic chipam maꞌ laj cano̱wa pꞌuht quicutum take jok juꞌjun ihk pan haꞌ maj pan yohbal nak chic wilco̱j chi ekojbutꞌlujic jok pan haꞌ ruꞌum rahlil rihk i maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ. \v 19 Pa ro̱x chic kꞌi̱j, reꞌ aj chic take camanbal maꞌ ajwal ta quiwach chipam maꞌ laj cano̱wa pꞌuht kacutum jok pan haꞌ. \v 20 Ar ajic ruꞌ, chipam i yohbal wilco̱j wi̱ꞌ reꞌreꞌ ruꞌum take ribohl i haꞌ, reꞌ hoj reꞌ wilco̱j pan maꞌ laj cano̱wa maꞌ kehtꞌalim ta chic haj cꞌahchiꞌ kojic lok ruꞌum chi maꞌ xkilow ta wach i kꞌi̱j, maꞌ woꞌ reꞌ take chꞌimi̱l chiwach qꞌuih kꞌi̱j. Chi jeꞌ aj reꞌ i cꞌaxquilal wilco̱j wi̱ꞌ, xkacapaj chi maꞌxta nak chic bih naricoꞌlonic keh chiwach i quimic. \v 21 Ar ajic nok wilco̱j chipam i yohbal reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xipahba̱ꞌ johtok ri̱b chi kaxilac i hoj reꞌ maꞌ hoj ta chic waꞌanak eh jeꞌ wili xikꞌor keh: \p «Hat-tak wasbe̱s nicha̱kꞌ, xanimej ta nak tak nikꞌorbal chi maꞌ xkacana̱ꞌ ta nak cho i pe̱t yeꞌa̱b xkarak chi chi̱ꞌ riyukꞌul i Cre̱ta, suk nak wilco̱j cho ar yuꞌna chi maꞌ cꞌahchiꞌ ta nak kacꞌulum i tiꞌ wili eh maꞌ cꞌahchiꞌ ta woꞌ nak rojic chi kꞌe̱b take rihk maꞌ laj cano̱wa wili. \v 22 Raj yuꞌna to̱b ta nchel awuꞌum aweh tak cꞌahchiꞌ kacꞌulum wili, chacowej acꞌux tak ruꞌum nok to̱b ta sahchok wach i maꞌ laj cano̱wa wili maꞌ hab ta wach keh nariquimic. \v 23 Jeꞌ reꞌ nikꞌor maj chiwach akꞌab wili reꞌ Dios reꞌ nilokꞌej wach, jenaj raj tzꞌeꞌ wa̱ch xicꞌuhtaj ri̱b wi̱n i hin reꞌ raj kꞌorol riCꞌuhbal i Dios reꞌreꞌ \v 24 eh jeꞌ wili xikꞌor wi̱n: \p ‹Maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ hat curman chi na̱wojic paꞌlajok chiwach kꞌatal kꞌoric aj Ro̱ma. Ruꞌum aj reꞌ maꞌ tiyoꞌjic chiwach i tiꞌcꞌaxic wili maj maꞌ eta tiquimic. Yuꞌna kꞌuruꞌ, chacoj rehtal i wili: Reꞌ Dios xicꞌuꞌlej cho na̱ apahkanic chi reꞌ take quiꞌihchꞌilinic aweh chi ojic ar Ro̱ma naquicoꞌlem woꞌ qui̱b awichꞌi̱l chiwach i tiꞌcꞌaxic cꞌahchiꞌ acꞌulum tak wili, nqui wi̱n. \p \v 25 «Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ chacowej acꞌux hat-tak ruꞌum nok reꞌ Dios reꞌ nichꞌica̱ꞌ wi̱ꞌ nicꞌux chi naribanam jeꞌ ricab xkꞌormojic wi̱n, reꞌreꞌ naco̱j ricoꞌlem chiwach tiꞌcꞌaxic wili. \v 26 Reꞌ cok ruꞌ curman chi nakarakam jenoꞌ yeꞌa̱b wilic pan yejal haꞌ eh chi jeꞌ reꞌ ekoj-elic lok cu chi chi̱ꞌ chi muhx reh chi enkacoꞌlej ki̱b, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 27 Ru̱cꞌ take kꞌoric xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ, chiꞌnchel i hoj xcowjic woꞌ chic kacꞌux. \p Chiri̱j chic reꞌ naxponic i ticꞌlic akꞌab reh ricajlaj kꞌi̱j kelic cho cu pa riyukꞌul Cre̱ta, reꞌ take quicamanic chipam i maꞌ laj cano̱wa reꞌ cꞌahchiꞌ rikꞌahxic je chipam i haꞌ Atriya̱tico ribihnal xquicapaj chi jeꞌ wilco̱j chic lok maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ jenoꞌ yeꞌa̱b. \v 28 Chi jeꞌ reꞌ ruꞌ, pꞌuht quipajam nicꞌ chamil pa̱m i haꞌ ilbal reh nicꞌ chic nahtil wilic lok chi̱ꞌ acꞌal. Nok quilom chic chi cu juninak ja̱ chic richamil pa̱m i haꞌ wilco̱j wi̱ꞌ, cu xojbehic woꞌ chic je soꞌ naxkapaj woꞌ chi richamil pa̱m i haꞌ reꞌreꞌ. Ar aj ruꞌ naxquilow chi xa chic hoꞌlajuj ja̱ richamil pa̱m, \v 29 reꞌ take quicamanic chipam maꞌ laj cano̱wa kꞌe̱ꞌ naxoquic cho quiyoꞌjic chi eno̱j katuhyaj ki̱b chiwach jenoꞌ maꞌ laj abaj maj reꞌ take ribohl haꞌ xa maꞌ ximay ta woꞌ kacꞌamaric lok chi chi̱ꞌ haꞌ, to̱b ta xicuturic nak chic jok pan haꞌ take quejeb chi nimak tak ahl laj chꞌihchꞌ wilque̱b chiri̱j maꞌ laj cano̱wa reꞌ quicamanic chi pahꞌab-bal reh cano̱wa. \p Ar ajic reꞌ take quicamanic chipam maꞌ laj cano̱wa xquicapaj chi maꞌxta nak chic ripahꞌic i maꞌ laj cano̱wa. Jeꞌ reꞌ ajic chi xa yoꞌjic chic wilque̱b wi̱ꞌ, xiban chi xa ji̱kꞌ chic pan quicꞌux chi nsakꞌic ta nak ti lok ilbal nak reh haj enquicꞌam lok i maꞌ laj cano̱wa reh chi maꞌ eta rituhyaj ri̱b chiwach take abaj. \v 30 Ruꞌum aj reh xquicapaj, reꞌ take aj camanom reꞌreꞌ xquitikꞌa̱ꞌ wach chi xa pan cꞌolic nak naquelic je chipam jenaj tꞌuch cano̱wa wilic chiri̱j i maꞌ laj cano̱wa. Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ riwi̱ꞌ nak i elic nacaꞌnam je xa jeꞌ woꞌ nak ti chic reꞌ take ahl laj chꞌihchꞌ pixilque̱b chiri̱j maꞌ laj cano̱wa nacojic quilom chi queh. Ar ajic nok jeꞌ chic reꞌ tiklic wach cuꞌum take aj camanom reꞌreꞌ \v 31 reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor reh cꞌamol quibe̱h take sol chꞌi̱l take riso̱l: \p «Wi reꞌ take quicamanic chipam i cano̱wa wili equiꞌelic je, til nakaquimic chi kunchelal i hoj reꞌ ekojcahnic ayuꞌ, nqui xikꞌor queh. \p \v 32 Xa reꞌ woꞌ xibiraj chi jeꞌ reꞌ i cꞌamol quibe̱h take sol, xikꞌor queh riso̱l chi xquiyocꞌ je cꞌaham bacꞌlic wi̱ꞌ tꞌuch cano̱wa eh chi jeꞌ reꞌ xcꞌamaric je ruꞌum ribohl haꞌ. \v 33 Chiri̱j chic ruꞌ na xilow i maꞌ Lu̱ꞌ chi xoquic woꞌ chic cho quiyoꞌjic chiꞌnchel take cꞌacharel wilque̱b pan cano̱wa chi til narisahchic quiwach eh ruꞌum reꞌreꞌ maꞌ cꞌahchiꞌ ta chic caꞌnam quiwaꞌ quiha̱ꞌ chi suk, jeꞌ wili xikꞌor queh nok cꞌahchiꞌ chic roquic cho sakꞌic: \p «Reꞌ hat-tak cajlaj chic cho kꞌi̱j apꞌutum tak cuyuj wiric eh maꞌ abanam ta woꞌ awaꞌ aha̱ꞌ tak chi suk. \v 34 Ruꞌum aj reꞌ til nipahkaj aweh tak yuꞌna chi chaꞌn awaꞌ aha̱ꞌ tak chi suk ruꞌum nok curman chi nariwihꞌic awansil tak chi muhx chi elic lok cu chi chi̱ꞌ jenoꞌ yeꞌa̱b. Nipahkaj woꞌ aweh tak chi maꞌ tiyoꞌjic tak maj maꞌ hab ta wach keh nariquimic chipam i cꞌaxic wilco̱j wi̱ꞌ wili, nqui queh. \p \v 35 Nok rikꞌorom chic reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xichop johtok riwaꞌ riha̱ꞌ eh xitioxej johtok reh i Dios. Nok richꞌakam chic yejal, pꞌuht ricꞌuxum chi quiwach chiꞌnchel take wilque̱b ar. \v 36 Xichalic take reꞌ, xquicowsaj woꞌ chic quicꞌux ruꞌum kꞌoric xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ eh xiꞌoquic chi wiꞌc chi cunchelal. Reꞌ take winak reꞌreꞌ \v 37 nponic waklaj ricajlaj cꞌahl (276) qꞌuihal take chi wilco̱j woꞌ cok pa riman i hoj. \s1 Reꞌ maꞌ laj cano̱wa x-xerebic // ruꞌum i ribohl haꞌ \p \v 38 Nok chi kunchelal i hoj kaꞌnam chic kawaꞌ kaha̱ꞌ chi suk, xoj-oquic chi ricuturic jok pan haꞌ take birin wilic wi̱ꞌ ixi̱m reh chi narichꞌakic soꞌ wach rahlil rihk i maꞌ laj cano̱wa reꞌreꞌ. \v 39 Chiri̱j ruꞌ naxsakꞌic lok, xkilow je wach jenaj yeꞌa̱b maꞌ kehtꞌalim ta ribihnal xa reꞌ laꞌ ruꞌ xkilow je chi chi̱ꞌ i yeꞌa̱b reꞌreꞌ wilic lok nechꞌ rocbal cok i haꞌ. Naxkilow chi jeꞌ reꞌ, xkatikꞌa̱ꞌ wach chi nakesam lok ar i maꞌ laj cano̱wa wi laꞌ xkaꞌn lok canar resmejic cu ar. \v 40 Jeꞌ reꞌ ajic nok quiyocꞌom chic jok ricꞌahamil take i ahl laj chꞌihchꞌ wilque̱b jok pan haꞌ, reꞌ take quicamanic chipam maꞌ laj cano̱wa xquichej i la̱sa pixlic wi̱ꞌ behsbal reh maꞌ laj cano̱wa. Chiri̱j chic ruꞌ nok quijohsam chic i tꞌuch tzꞌih ncojoric chiwach cano̱wa reꞌ rikꞌoj wi̱ꞌ ri̱b i te̱w, xiꞌoquic je chi ribehsjic i maꞌ laj cano̱wa cu chi chi̱ꞌ lok i yeꞌa̱b reꞌreꞌ \v 41 xa reꞌ laꞌ maꞌ xojponic ta lok cu chi chi̱ꞌ maj reꞌ maꞌ laj cano̱wa naxponic rikꞌoj pan juꞌ chiwach i juntuhy chi abaj wilic pan haꞌ, maꞌ cu ta chic xcꞌuyuꞌjic soꞌ pꞌuht laꞌ ritokic cho pa riyejal ruꞌum ransil take ribohl haꞌ ncꞌulic quikꞌoj qui̱b chiwach. \v 42 Nok jeꞌ reꞌ xcꞌuluric, reꞌ take sol xquitikꞌa̱ꞌ wach chi quiwach chi naquicansam nicꞌ nimal take tzꞌahpel reh chi maꞌ eta quiꞌelic je chi muhx \v 43 xa reꞌ laꞌ reꞌ cꞌamol quibe̱h, ruꞌum chi raj ricoꞌlem ri̱j ricꞌacharic i maꞌ Lu̱ꞌ, maꞌ xiyew ta kꞌab queh chi nacaꞌnam chi jeꞌ reꞌ. Jeꞌ reꞌ ajic reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol xitakꞌa̱ꞌ rikꞌormojic chi nicꞌ paꞌ nimal take tzꞌahpel quichol muhx quicut je qui̱b chi pe̱t pan haꞌ reh chi naquelic lok chi chi̱ꞌ yeꞌa̱b reꞌreꞌ chi coꞌlbal qui̱b. \v 44 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ maꞌ xa ta reꞌ take nicꞌ qꞌuihal quichol muhx xquicoꞌlej ri̱j quicꞌacharic naxiꞌelic lok chi chi̱ꞌ yeꞌa̱b reꞌreꞌ, jeꞌ laꞌ woꞌ take xiꞌelic lok xa nah tak ritzꞌilomil maꞌ laj cano̱wa, on china̱ xa paꞌ chic jaric ncamanic chipam. \c 28 \s1 Nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xtiꞌiric ruꞌum jenaj a̱kꞌ ar Ma̱lta \p \v 1 Nok kacoꞌlem chic lok ki̱b chipam yeꞌa̱b reꞌreꞌ, cu reꞌ aj chic ruꞌ kehtꞌalij chi reꞌ yeꞌa̱b wilic pan yejal haꞌ reꞌreꞌ Ma̱lta poꞌ ribihnal. Reꞌ take patanel xkarak take ar reꞌreꞌ xikꞌoric keh chi jeꞌ reꞌ bihnal. \v 2 Reꞌ take cꞌacharel reꞌreꞌ xojquicꞌul woꞌ chi suk quicꞌux jeꞌ woꞌ kꞌe̱ꞌ xojquicꞌax maj xquicꞌula̱ꞌ i kꞌa̱kꞌ reh chi nakaꞌnam kakꞌixinic ruꞌum nok yohbal wach jab chꞌi̱l cꞌuxic cꞌahchiꞌ ribanam. \v 3 Ar ajic nok reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xo̱j rimol junkꞌahl chi xiqꞌuey eh nok cꞌahchiꞌ riyeb cok pan kꞌa̱kꞌ, xelic cho jenaj a̱kꞌ xilac tak si̱ꞌ ruꞌum ritzꞌaꞌquilal i kꞌa̱kꞌ eh chi jeꞌ reꞌ xichohpaj cho ri̱b chi kꞌab maꞌ Lu̱ꞌ. \v 4 Naxquilow take aj Ma̱lta chi reꞌ a̱kꞌ tꞌuylic chic chi kꞌab maꞌ Lu̱ꞌ, jeꞌ wili pꞌuht quikꞌorom chi quiwach: \p «Reꞌ winak wili til jeꞌ ru̱cꞌ aj cansanel ras richa̱kꞌ, maj to̱b ta nak xicoꞌlej cho ri̱b chi maꞌxta nquimic pan haꞌ, reꞌ peꞌ chic i a̱kꞌ naricansanic reh yuꞌna. Jeꞌ reꞌ kꞌuruꞌ reꞌ rimahc i winak wili maꞌ iqꞌue̱l ta wach na̱, nqui take chi quiwach. \p \v 5 Chi jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ take reꞌ cꞌahchiꞌ cuyꞌem chi nariquimic nak i maꞌ Lu̱ꞌ, chaj nawa̱j reh ruꞌ maꞌ jeꞌ ta reꞌ xcꞌuluric ru̱cꞌ, reꞌ laꞌ chic i xiban ruꞌ xikerej lok i a̱kꞌ chi kꞌab eh xicut jok pan kꞌa̱kꞌ! \v 6 Naxquilow chi maꞌxta bih xicꞌul i maꞌ Lu̱ꞌ chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ take aj Ma̱lta xa cu cꞌahchiꞌ woꞌ cuyꞌem nicꞌ o̱ra ensipjic cho rikꞌab maꞌ Lu̱ꞌ, on nicꞌ o̱ra enoquic cho riquimic, xa reꞌ laꞌ naxquilow chi qꞌuih chic o̱ra xiqꞌuic lok eh maꞌxta bih cꞌahchiꞌ ricꞌulum i maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ chic wili pꞌuht quikꞌorom: \p «Reꞌ cꞌacharel wili jenaj poꞌ dios winak riwi̱ꞌ, nqui pꞌuht quikꞌorom. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xesaj lok riyaꞌbilal raja̱w i maꞌ Puwli̱yo \p \v 7 Nok xib chic kꞌi̱j hoj wihꞌinak ar Ma̱lta, reꞌ cꞌamol be̱h chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ, reꞌ Puwli̱yo ribihnal reꞌ qꞌuih take racꞌa̱l wilic ar, reꞌreꞌ xa suk chic xojricꞌul chi xa xiyew chic kawarbal chꞌi̱l kawaꞌ kaha̱ꞌ chiwach take kꞌi̱j reꞌreꞌ. \v 8 Chiwach take kꞌi̱j nok wilco̱j ar, tzꞌeht reꞌ raja̱w xriplijic wach yoca̱b ruꞌum jenaj tzꞌaꞌ xchalic chiri̱j chꞌi̱l woꞌ jenaj quicꞌ pamis xchalic chi pa̱m. Naxibiraj i maꞌ Lu̱ꞌ, xo̱j rikꞌoꞌrej eh nok wilic chic ponok ru̱cꞌ, xicoj rikꞌab china̱ eh xo̱c chi ti̱j chiri̱j. Chiwach i juncꞌam reꞌreꞌ, reꞌ raja̱w maꞌ Puwli̱yo xiqꞌuic je riyaꞌbilal. \v 9 Naxelic lok i ribiral reꞌreꞌ, qꞌuihal take yowaꞌi̱b chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ xicꞌamaric cho ru̱cꞌ maꞌ Lu̱ꞌ eh xicahnic chi suk naxesaj lok quiyaꞌbilal. \v 10 Ruꞌum xiban i maꞌ Lu̱ꞌ, reꞌ take aj Ma̱lta kꞌe̱ꞌ xojquicꞌax chi xquisi̱j paꞌ bih keh chiwach take kꞌi̱j xojwihꞌic ar. Jeꞌ woꞌ, xquiyew je paꞌ bih ajwal wach keh reh nah kabe̱h nah haꞌ naxojcojoric je chipam jenaj chic maꞌ laj cano̱wa \v 11 cahnanak chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ chi ricꞌsjic i kꞌelej naxcꞌulic lok reh tinamit Alejantri̱ya ribihnal. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xcowjic ricꞌux ruꞌum // xcaꞌn juntuhm chi aj niminel aj Ro̱ma \p Nok xib chic poh hoj wihꞌinak ar Ma̱lta, reꞌ hoj xkatik juꞌ kojic nah haꞌ chipam maꞌ laj cano̱wa reꞌ xkachop chi chi̱ꞌ i yeꞌa̱b reꞌreꞌ. Reꞌ cano̱wa reꞌreꞌ wilic woꞌ chi rehtalil i quijalwachil qui̱b chi tiyo̱x Ca̱stor chꞌi̱l Po̱lux quibihnal. \v 12 Nok hoj chic oconak je chipam i cano̱wa reꞌreꞌ xojponic chipam jenaj yeꞌa̱b quihiꞌlic wi̱ꞌ take cano̱wa Siracu̱sa ribihnal reꞌ xojcahnic woꞌ wi̱ꞌ xib kꞌi̱j. \v 13 Chiri̱j chic ruꞌ, nok iqꞌuinak chic i xib kꞌi̱j reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ laj cano̱wa xbehsjic je maꞌ naht ta chi chi̱ꞌ lok acꞌal eh chi jeꞌ reꞌ xojponic chipam jenaj toco̱m chic yeꞌa̱b kahsbal quihk take cano̱wa, Re̱jyo ribihnal. Ar chipam i yeꞌa̱b reꞌreꞌ xkaꞌn jenaj akꞌab eh chiri̱j chic ruꞌ xoj-elic woꞌ chic je naxchalic jenaj te̱w xchalic pa risecꞌa̱j nkajic wi̱ꞌ kꞌi̱j. Chiri̱j chic ruꞌ nok ricab chic kꞌi̱j kelic cho ar Siracu̱sa xojponic pan tinamit Potyo̱li ribihnal. \v 14 Ar xojcahnic wuku̱b kꞌi̱j ruꞌum nok reꞌ take aj niminel xkarak take ar xiban xa nchꞌuk chic quicꞌux chi ripahkaljic keh chi xojcahnic ar. Kaꞌnam chic wuku̱b kꞌi̱j ar, chiri̱j ruꞌ xkachop aj je behic chi ko̱k reh kojic pan tinamit Ro̱ma. \p \v 15 «Chipam je kabehic reꞌreꞌ, reꞌ take aj niminel quicꞌacharic ar Ro̱ma xojcꞌulic quicꞌul pan be̱h eh ru̱cꞌ reꞌreꞌ xcowsjic ricꞌux i maꞌ Lu̱ꞌ ruꞌum i Dios. Ru̱cꞌ xcaꞌn take aj niminel reꞌreꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitioxej johtok i Dios. Jeꞌ reꞌ riban maj chi quixilac take aj niminel reꞌ xibirinic reh chi nakaponic i hoj, wilic take xojcꞌulic quicꞌul cu chipam take tinamit jeꞌ wili quibihnal: “Reꞌ Cꞌaybal wilic pa ribe̱h A̱pyo” chꞌi̱l i “Xib Cꞌaybal”. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xitakꞌa̱ꞌ quicꞌamaric take // quinahsil aj niminel wilque̱b ar Ro̱ma \p \v 16 Nok ar chic wilco̱j ponok pan tinamit Ro̱ma, reꞌ cꞌamol quibe̱h take sol xcꞌambic cho queh take tzꞌahpel xikꞌahsaj take pan kꞌab i nahsil aj chaꞌjem tzꞌahpel wilic pan tinamit reꞌreꞌ. Chi kꞌahsamaj chic maꞌ Lu̱ꞌ pan kꞌab, reꞌ nahsil reꞌreꞌ xiyew kꞌab reh chi xwihꞌic pan jenaj toco̱m pa̱t, xa reꞌ laꞌ ruꞌ cu xicoj jenaj sol aj chaꞌjem reh. \v 17 Chi jeꞌ aj reꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ nok xib chic kꞌi̱j riponic ar Ro̱ma xitakꞌa̱ꞌ je quicꞌamaric take nahsil ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel eh jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Was tak nicha̱kꞌ, reꞌ hin to̱b ta nak maꞌxta bih jenoꞌ mahc xniban chi quiwach take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel on chiwach take cꞌuhbal hoj tijimaj wi̱ꞌ cuꞌum take cho kama̱m katiꞌt, wilic take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xinquikꞌahsaj ar Jerusalen pan quikꞌab take sol aj Ro̱ma reꞌ xicojbic wi̱n pan che̱ꞌ. \v 18 Reꞌ cok ruꞌ reꞌ take nimak cajawric aj Ro̱ma wilque̱b ar Jerusalen nok caꞌnam chic i pechꞌoj wi̱n chi coric, xca̱j nak quincokꞌtam je ruꞌum chi maꞌ xquirak ta jenoꞌ mahc chiwi̱j jeꞌ ru̱cꞌ quimic ta nak ri̱j \v 19 xa reꞌ laꞌ naxquikꞌihtaj qui̱b take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel reꞌreꞌ chi maꞌxta wokꞌtjic je, maꞌ xincokꞌtaj ta chic je xinkꞌahsjic laꞌ woꞌ nak chic pan quikꞌab chi naquichꞌukum i kꞌoric chi nina̱. Ruꞌum aj reh reꞌ til tokꞌlic xnipahkaj richꞌukuric kꞌoric chi nina̱ chiwach i kꞌatal kꞌoric ayuꞌ, maꞌ ruꞌum ta nchel chi nwa̱j ta nak nitzꞌakam jenoꞌ mahc chiqui̱j take kich katinami̱t reꞌreꞌ. \v 20 Jeꞌ reꞌ nok reꞌ hin xa jeꞌ na nchel hin jenoꞌ tzꞌahpel naxincꞌamaric cho chiwach i kꞌatal kꞌoric ayuꞌ xa ruꞌum ti ruꞌ chi nicoj wach chi coric i chꞌiclic wi̱ꞌ kacꞌux i hoj ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel chi reꞌ take camnak naquicꞌacharic woꞌ chic cho. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, chi maꞌ tehlic ta wi̱j yuꞌna reꞌ hin xnitakꞌa̱ꞌ je ayukꞌunjic tak reh chi nanikꞌorom aweh tak i chꞌiclic wi̱ꞌ kacꞌux reꞌreꞌ. Xa reꞌ cok ruꞌ nanikꞌorom woꞌ aweh tak nicꞌ wach richꞌiquinjic quicꞌux ncaꞌn take quiniminic reh Jesus, nqui maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 21 Naxquibiraj reꞌreꞌ take quimolom qui̱b ru̱cꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xquikꞌor reh: \p «Reꞌ hoj maꞌ kacꞌulum ta jenoꞌ hu̱j nkꞌoric chawi̱j jeꞌ ru̱cꞌ quitakꞌa̱b ta nak cho keh kas kacha̱kꞌ wilque̱b ar Jure̱ya. Jeꞌ woꞌ, xa ta nak cꞌulunak jenoꞌ queh chi rikꞌormojic keh chi reꞌ hat cꞌahbilal ta nak cꞌahchiꞌca̱t chi quixilac. \v 22 Chi jeꞌ aj reꞌ maꞌ ruꞌum ta reꞌreꞌ xojcꞌulic awu̱cꞌ ruꞌum laꞌ nka̱j kabiram ru̱cꞌ achi̱ꞌ reꞌ nacapaj chiri̱j i toco̱m chic niminic xakꞌor reꞌreꞌ maj reꞌ take kich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel wilque̱b xa haj yeꞌa̱b xa reꞌ woꞌ cꞌahbil laj kꞌoric nkabiraj chi ncaꞌn chiqui̱j take wilque̱b pan niminic reꞌreꞌ, nqui take reh. \s1 Reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xikꞌor i cꞌuhbal chiri̱j Jesus queh take niminel ar Ro̱ma \p \v 23 Junpech naxquipahba̱ꞌ jenaj kꞌi̱j chi naquimolom qui̱b take ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel ru̱cꞌ maꞌ Lu̱ꞌ, yohbal wach qꞌuihal xquimol qui̱b chipam i pa̱t wilic wi̱ꞌ maꞌ Lu̱ꞌ. Ar ajic reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ xa reꞌ woꞌ xipꞌut wahkꞌek cu rehtal xoquic i kꞌi̱j, xikꞌor queh tijbal chiri̱j rajawric i Dios chi Kꞌatal Kꞌoric. Maꞌ xa ta reꞌ risakomsjic wach i tijbal reꞌreꞌ xiban, xikꞌor laꞌ woꞌ i kꞌoro̱j cho chipam take hu̱j wilic wi̱ꞌ i Cꞌuhbal Yeꞌo̱j reh Moyses, jeꞌ woꞌ chipam take hu̱j wilic wi̱ꞌ i cꞌuhbal xquikꞌor take raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios. Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ til xiyew ricꞌux chi cꞌuhbalanic reh chi reꞌ take cꞌahchiꞌ quibirinic reh enchꞌuk quicꞌux eh enquicoj wach chi coric chi reꞌ i Jesus reꞌ i Kꞌatal Kꞌoric kꞌoro̱j cho ribiral najtir kꞌi̱j. \p \v 24 Ru̱cꞌ aj cꞌuhbalanic xiban maꞌ Lu̱ꞌ reꞌreꞌ, wilic take xquinimej i cꞌuhbal xikꞌor eh wilic woꞌ take maꞌxta nca̱j niminic. \v 25 Nok reꞌ take maꞌ xca̱j ta niminic naquichꞌakam nak chic je qui̱b cu̱cꞌ take quichꞌi̱l reꞌ jalic chic wach quinoꞌjbal, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ jeꞌ wili xikꞌor queh: \p «Naxkꞌoric i Lokꞌ laj Uxlabal cu̱cꞌ take kama̱m katiꞌt ru̱cꞌ chi̱ꞌ i raj kꞌorol Cꞌuhbal i Dios Isayi̱yas ribihnal, riwi̱ꞌ poꞌ nchel chi reh naxikꞌor chi jeꞌ wili: \q1 \v 26 “Reꞌ Dios rikꞌor chi jeꞌ wili: \q2 ‘Hiy cu̱cꞌ nitinami̱t eh chakꞌor queh chi reꞌ take niCꞌuhbal xa naquibiram woꞌ \q2 xa reꞌ laꞌ maꞌxta chic quirakam chiri̱j; \q2 xa naricꞌuhtjic woꞌ take lokꞌ laj nawa̱l chi quiwach, \q2 xa reꞌ laꞌ maꞌxta chic quilom ricorquil \q2 \v 27 ruꞌum nok reꞌ take reꞌ xquicowsaj chic i ca̱mna. \q2 Jeꞌ woꞌ xquicupsaj qui̱b eh xquisotꞌsaj woꞌ qui̱b chipam quinoꞌjbal. \q2 Ruꞌum chi jeꞌ reꞌ xcaꞌn, reꞌ hin maꞌxta chic nitoꞌbem take \q2 maj reꞌ take reꞌ ruꞌum chi maꞌ quinquisicꞌ ta chic, \q2 naquicahnic chi cup nah chic take \q2 jeꞌ woꞌ chi sotꞌ wach chic take chipam quinoꞌjbal. \q2 Chi jeꞌ aj reꞌ maꞌxta chic quirakam chiri̱j nicꞌuhbal ru̱cꞌ chiꞌnchel i ca̱mna, nqui Dios, nqui Lokꞌ laj Uxlabal. \p \v 28 «Chi cꞌahchiꞌ aj rojic elok wach awu̱cꞌ tak i xikꞌor cho Lokꞌ laj Uxlabal, reꞌ hat-tak kꞌuruꞌ chawehtꞌalij tak chi cu̱cꞌ chic take maꞌ reꞌ ta ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel cꞌahchiꞌqui̱n ritakꞌa̱b je Dios chi rikꞌormojic i cꞌuhbal nkꞌoric chiri̱j i coꞌlbal i̱b riyew ruꞌ. Cu̱cꞌ nanibanam chi jeꞌ reꞌ maj reꞌ take reꞌ til naquibiram i cꞌuhbal nanikꞌorom queh, nqui maꞌ Lu̱ꞌ queh. \p \v 29 Chi xquibiraj chic i xikꞌor i maꞌ Lu̱ꞌ queh reꞌreꞌ, reꞌ take rich ra̱ꞌ riꞌsil cho maꞌ Israhel xiꞌo̱j chi xa quiwolem chic qui̱b chiri̱j take kꞌoric xikꞌor maꞌ Lu̱ꞌ. \p \v 30 Jeꞌ aj reꞌ ruꞌ, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ cu xcahnic chic quib ha̱b ar Ro̱ma chipam jenaj quimel pa̱t reꞌ nchaꞌjaljic wi̱ꞌ eh chi jeꞌ reꞌ nicꞌ paꞌ qꞌuihal take cꞌacharel quiꞌo̱j cꞌolok ru̱cꞌ chi rikꞌoꞌrjic, xicꞌul take pan sukquil cꞌuxlis. \v 31 Jeꞌ woꞌ, ruꞌum chi xyeꞌeric kꞌab reh chi cꞌuhbalanic ar, reꞌ maꞌ Lu̱ꞌ chi maꞌ nyoꞌjic ta nechꞌ ok, xisakomej woꞌ wach queh i tijbal nkꞌoric chiri̱j rajawric i Dios chi Kꞌatal Kꞌoric eh jeꞌ woꞌ xikꞌor queh chi reꞌ Jesus til reꞌreꞌ Ajabe̱s Pahbamaj chi Kꞌatal Kꞌoric.