\id MRK - PMA Paama Language \h Mak \toc1 Mak \toc2 Mak \mt2 Selusien koa helamu ten \mt1 Mak \is1 ?Isei mutis selusien koanik? \ip Meatin koa mutis selusien koanik, isen Sion Mak. Kei rovitei tai en meatin teindan elu (12) onen Iesu. Meatin houlu amundemi keke Mak vi litetai koa lohosai navong meatin tavaeen keil umai keke avahuli kat Iesu en out Ketsemani en sua 33 AD (sua keil koa katau en avong Iesu avasi).\x + \xo 1:0 \xt Mak 14:51-52\x* Katau suk, en sua 46 AD, Mak musil Pol keilu Banabas en ualien rohtoh onealu keke luvahitehiten more longlongien min meatin keil. Ka Sion Mak lokovein keilu en sise ka va ris Serusalem.\x + \xo 1:0 \xt Mak 13:5,13\x* Evus, en 50 AD, Mak musil Banabas luva en out Saepras.\x + \xo 1:0 \xt Mak 15:39\x* Rokilea keke navong Pol mul en eim takeih, Mak mai ro ral mini ka san kataunien mini.\x + \xo 1:0 \xt Kol 4:10; Flm 1:24; 1Pit 5:13\x* \ip Mak mutis tus koanek navong ro en out Rom vesesal en sua 56 AD. Ka vahesa Pita ro ral mini en avong koanik veni selusien houlu koa mutisi ka ven tunien keil onen Pita. Amundemi keke Mak mutis tus koanik usil moulien ka umen onen Iesu mulamu en tus keitel koa Matiu, Luk ka Sion telmutisi. \is1 ?Isei vuli selusien koanik mulamu? \ip Mak mutis selusien keil enek en out Rom keke vahit kilea min Kristin keil ekonek keke Iesu vi Natin Ahi anatin ka vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai. Sakini, mutis selusien houlu usil merikel keil koa Iesu mumoni vatie lati keke kei ka en out nesa anatin. \is1 ?Mak mutis selusien koanik vensa? \im \bd Mak en vati vatie lat anatinien keke Iesu vi Natin Ahi\bd* – Merikel keil koa Mak mutis lati avi houlu mok mulin asa koa mul en tus sav keil en Tus Votut. Iesu rie lati keke kur keihoen mulin mesaien,\x + \xo 1:0 \xt Mak 1:29,40; 2:1; 3:1; 5:21; 6:53; 7:24; 7:31; 8:22\x* ninin tisa keil,\x + \xo 1:0 \xt Mak 1:21; 5:1; 9:14\x* tounah keil ten out netan,\x + \xo 1:0 \xt Mak 4:35; 6:30; 6:44; 8:1\x* ka matien emun.\x + \xo 1:0 \xt Mak 5:21; 16:1\x* Merikel keil enek arie lat anatinien keke Iesu vi Natin Ahi koa kur keihoen. \ib \im \bd Mak en vati vatie lati keke Iesu sel kat avat keil onen Siu keil ka alei seseini\bd* – Mak rie lati mukave Iesu sak visi vahisein revi avat keil onen Siu keil en anatinien usili keke vi Natin Ahi ka Mesaea one. Ka sak visi vasel kat keil keke avahiles ran tisaen one ka usil kat Ahi en sakien koa mal. Ka avaseini, keil alei seseini ka amumon sise keke avou vini.\x + \xo 1:0 \xt Mak 14:61\x* \ib \im \bd Mak en vati vatie lati keke more longlongien usil Iesu Kristo mul va min Siu keil ka min koakeil emun arvitei Siu\bd* – Anatin keke navong Iesu mul en out netan, mum houlu ral min Siu keil. Ka Mak mul rie lati keke Iesu va mum ral min koakeil emun arvitei Siu.\x + \xo 1:0 \xt Mak 3:6; 5:1; 7:24,30; 15:39\x* Mak mutisi emun keke Iesu meng kat meatin keil onen keke ika vasi out ka ihitehiten more longlongien min meatin vasi keil ten out netan keke ikur moulien hau heka ien.\x + \xo 1:0 \xt Mak 16:15-16\x* \is1 Mari rendemien tai ten selusien koanik mul en Mak 10:45 koa Iesu viteni vit, \ipq “Natin Meatin romaitei keke meatin keil avakatauni. Vuo, kei mai vakataun meatin vasi, ka vasan moulien onen vahul lat keil ran keihoen ten tisaen.” \is1 ?Asa mul en selusien koanik? \io1 1. Tounah koa sak mesein Iesu keke voumon umen onen. (1:1-13) \io1 2. Selusien ka umen onen Iesu. (1:14–13:37) \io2 a. Iesu mum en out keil en provins ten out Kaleli. (1:14–7:23) \io2 b. Iesu mum en out savsav keil. (7:24–10:52) \io2 c. Iesu mum en taon ten out Serusalem. (11:1–13:37) \io1 3. Iesu mat ka moul eris ran matien. (14:1–16:20) \c 1 \s1 Sion Baptis sak mesein sise ven Iesu \p \v 1 Koanik vi more longlongien onen Iesu Kristo, Natin Ahi.\x + \xo 1:1 \xt Mat 3:1-12; Luk 3:1-18; Sion 1:19-28\x* \v 2 Longlongien enek usil Mesaea mai rohtoh en ir suval koa Ahi viteni ka en tisien onen provet \w Aesea\w* vit, \q1 \qt “!Kitaengoni! Nisila eiloheh onak vasak revi sise venuk.\qt* \q1 \v 3 \qt En out volvol, meatin enek hehisohiso hehit,\qt* \q2 \qt ‘!Sak revi sise ven Asuv heka ien!\qt* \q2 \qt !Houmon sise onen hemal!’”\qt* \rq Aesea 40:3\rq*\x + \xo 1:3 \xt Eks 23:20; Mal 3:1; Mat 11:10; Luk 1:76; 7:27\x* \p \v 4 \fig Sion Baptis mul mesein sise ven amaien onen Mesaea onen Ahi.|alt="John the Baptist proclaiming the truth" src="WA03809b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="1:4" \fig* Eiloheh koa Aesea mul vit usili, isen Sion. Kei va en out volvol ka avise en Sion Baptis veni vi \w baptaes\w* en meatin keil ka mul san selusien onen Ahi min keil vit, “!Mihehiles moulien onami ran \w tisaen\w*! Mihemaenau nihi baptaes en kami vatie lati keke methos onen Ahi mul en kami.”\x + \xo 1:4 \xt Umen 13:24; 19:4\x* \v 5 Ka meatin houlu vis houlu mok en provins ten out Sudea ka mari meteimal ten out \w Serusalem\w*, uva ven Sion. Avitehiten tisaen keil one ka kei vi baptaes en keil en Oaisal Sodan. \v 6 Musin en eisin koa amumoni en hilin \w kamel\w* ka mutoh eni.\f + \fr 1:6 \ft Sakien onen Sion suval sakien keil onen provet Ilaetsa telamu. Lumusin vatte tas (\xt 2Ki 1:8\ft ), sakini, meatin houlu amundemi Sion vi Ilaetsa koa moul eris ran matien.\f* Anien an vi kal ka hani koa suka bak keil amumoni en eivorohus.\x + \xo 1:6 \xt 2Ki 1:8; Sak 13:4\x* \v 7 Ka kei mul viteni min meatin keil vit, “Katau enau, hetamen tai hemai. Kei marite mok mulin inau, narvinvintei li makulat sandel onen.\x + \xo 1:7 \xt Umen 13:25\x* \v 8 Inau navi baptaes en kami en oai enges, ka kei, hehi baptaes en kami en \w Ninin Votut\w*.” \s1 Sion vi baptaes en Iesu ka Ninin Votut mulamuni va en out volvol keke vahisu en sakvisien keil\x + \xo 1:8 \xt Mat 3:13–4:11; Luk 3:21-22; 4:1-13\x* \p \v 9 En avong enek, Iesu ka en meteimal ten out Nasaret en provins ten out Kaleli, ka Sion vi \w baptaes\w* eni en Oaisal Sodan. \v 10 Ka navong Iesu mea ran oai, lele vina nesa ka les teilang mutah. Ka Ninin Votut muka mita netan ka rondan eni suval ame tai. \v 11 Ka rea tai ka en out nesa vit, “Keik, kovi natkuli. Ka inau, nasi nau venuk.”\x + \xo 1:11 \xt Sen 22:2; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Mak 9:7; Luk 9:35; 2Pit 1:17\x* \p \v 12 Navong Iesu mea ran oai, Ninin Votut sila vina en out volvol, \v 13 ka kei ro en out enek rokol avong hanumau elu (40). En avong keil enek, \w Temat|lemma="Setan"\w* mul sak visi. Ka Iesu ro en out enek ral min tirendan keil, ka \w angelo\w* keil alei kat revi. \s1 Iesu mum rohtoh en umen onen ka vise lat meatin ehat (4) avousili\x + \xo 1:13 \xt Mat 4:12-22; Luk 4:14-15; 5:1-11\x* \p \v 14 Katau en avong aling Sion en eim takeih,\f + \fr 1:14 \ft Navong Sion vi baptaes en Iesu, mum sua tai mun. Evus, asuv houlu Herod Antipas ling Sion va en eim takeih.\f* Iesu va en out Kaleli ka vitehiten more longlongien koa ka ven Ahi.\x + \xo 1:14 \xt Mak 6:17-18; Sion 3:24\x* \v 15 Kei mul viteni vit, “!Avong mal vinvin koa hiasuvien onen Ahi hemai hel ekok! !Mihehiles moulien onami ran tisaen, ka mihekur anatin en more longlongien koa naviteni min kami!”\x + \xo 1:15 \xt Kal 4:4; Efes 1:10; Mat 3:2\x* \p \v 16 Navong Iesu mul mual va en vali oai en out Kaleli, kei les Saemon Pita ka tunali Andru. Keilu luvi meatin talah mesauien ka lumul luson net onealu vita en oai. \v 17 Viteni min keilu vit, “!Lumai, milhousil nau! Kosa millah mesau enges, ka inau nihisein kamil mukave milhelah meatin keil.” \v 18 Hatte tas, lumali time luling net onealu mules ka lumusil Iesu. \p \v 19 Iesu mual eva ka les Tiemes ka Sion, koa tata onealu Sepeti. Luro en vot ka lurili revi net onealu.\x + \xo 1:19 \xt Mat 10:2; Mak 3:17; Mat 10:35; Luk 5:10\x* \v 20 Navong les keilu, vise keilu vit, “!Lumai, milhousilnau!” Sakini, luvut ran vot ka lumea ran tata onealu ral min meatin toumien keil oneatel, ka luva lumusil Iesu. \s1 Iesu vile lat ninin tisa ran meatin tai\x + \xo 1:20 \xt Luk 2:31-37\x* \p \v 21 Iesu ral min meatin onen telva en meteimal ten out Kapaniam. En Sabat, telva en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil ka Iesu mul vihisei eni.\x + \xo 1:21 \xt Mak 6:2; Luk 4:16; 6:6; 13:10\x* \v 22 Koakeil vasi amutimanin en keihoen ten hihiseien onen, koa rosuvaltei tiser keil ten mengkatien onen Mosis.\x + \xo 1:22 \xt Mat 7:28-29\x* \v 23 Ka rovitei tuetin, navong Iesu mul vihisei veah, meatin tai koa ninin tisa mul ien va neim en out enek.\x + \xo 1:23 \xt Mak 5:2\x* \v 24 Kei visohiso vit, “?Iesu ten out Nasaret, kovit kovoumon sa min komai? ?Kovit kovou rasilin komai? !Inau nakileak! !Keik kovi Meatin Votut onen Ahi!”\x + \xo 1:24 \xt Mat 8:29; Mak 5:7; Luk 4:34; 8:28; Sion 6:69\x* \p \v 25 Iesu vul kat ninin tisa enek vit, “!Konavertei! !Mea rani!” \v 26 Sakini, ninin tisa enek maleilei kat meatin enek, visohiso keih ka mea rani.\x + \xo 1:26 \xt Mak 9:26\x* \p \v 27 Ka koakeil vasi koa alesi, amutimanin eni. Amul aviteni min keil eris avit, “?Asa keinek? !Koanek vi hihiseien hau tai koa keihoen mul ien! Kei sel kat ninin tisa keil, ka along kati.” \v 28 Ka rovitei tuetin, longlongien usil asa koa Iesu mul mumoni ka vasi out en provins ten out Kaleli.\x + \xo 1:28 \xt Mat 4:24\x* \s1 Iesu rali lat meatin houlu ran mesaien one en taon ten out Kapaniam\x + \xo 1:28 \xt Mat 8:14-17; Luk 4:38-41\x* \p \v 29 Ka navong Iesu keitel telmea ran \w eim tahihiseien\w*, kei ral min Tiemes ka Sion telmusil Saemon Pita keilu Andru telva teim sealu. \v 30 Navong telva en out enek, aviteni min Iesu keke avu tisa onen Saemon Pita mesai, mul en avet veni aven mutin. \v 31 Iesu va veni, vuli kat hen ka rali lati mea. Hatte tas, mesaien vuol rani, kei longe tahos ka mumon anien aeatel.\x + \xo 1:31 \xt Mat 9:25; Mak 5:41; 9:27; Luk 8:54\x* \p \v 32 En mendilah enek, navong Sabat evus ka meatin keil akilea avoum, alah koakeil amesai ral min keil koa ninin tisa mul en keil, uva ven Iesu.\x + \xo 1:32 \xt Mat 4:24\x* \v 33 Sakini, meatin keil vasi en meteimal en out enek alah ruai rahit eim koa Iesu ro en. \v 34 Ka Iesu lah lat mesaien ran meatin houlu, ka vile lat ninin tisa keil avaha. Ka romaentei ninin tisa keil avaselus ven akilea kei vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hemai.\x + \xo 1:34 \xt Mak 3:12\x* \s1 Iesu va en out sav keil keke vahithiten more longlongien min meatin keil\x + \xo 1:34 \xt Luk 4:42-44\x* \p \v 35 En visokon semau, out vong veah, Iesu mea ran keil, va en out tai koa kilea heto kei sa sen, ka mul vis.\x + \xo 1:35 \xt Mat 14:23; Mak 6:46; Luk 5:16; 6:12\x* \v 36 Ka navong Saemon Pita ka teisav emun keil amea, amul alekat Iesu. \v 37 Ka navong alesi aviteni mini avit, “!Meatin keil vasi e vati avalesuk!” \p \v 38 Ka Iesu viteni min keil vit, “Nakilea. Ka numai ven mailea mahiten more longlongien min meatin vasi keil. Rovaha en out sav.” \v 39 Evus, telva en out vasi en provins ten out Kaleli. Ka kei mul visein meatin keil en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil ka vile lat ninin tisa keil uva ran meatin keil.\x + \xo 1:39 \xt Mat 4:23; 9:35\x* \s1 Iesu rali lat meatin tai ran mesaien ten leprosi\x + \xo 1:39 \xt Mat 8:1-4; Luk 5:12-16\x* \p \v 40 Navong Iesu keitel telmul veah en provins ten out Kaleli, meatin tai koa kur mesaien ten \w leprosi\w* va ven Iesu, retengeiril mini, ka peahi vit, “Munak komaeni li, kokilea kovoumon hilivek vamai vato ris.” \p \v 41 Iesu en mahis meatin enek, ling hen mul ien ka viteni vit, “!Mal! !Kito ris!” \v 42 Hatte tas, mesaien enek va rani ka aven muto varei. \p \v 43 Evus, Iesu selus keih imok mini mukok vit, \v 44 “!Konahitentei asa koa namumoni minuk min meatin sav! Kihas en Eim Votut, kihit lat keik min \w pris\w*, ka kikur sanien votut koa \w Mosis\w* viteni.\x + \xo 1:44 \xt Mat 9:30; Lev 14:2-32\x* Hesakini, koakeil vasi ilea keke keik komuto.” Ka Iesu sila meatin enek va. \v 45 Ka navong va rani, mang vas ongon houlu ka viteni min meatin savsav keil asa koa Iesu mumoni mini. Sakini, Iesu sakras vaha en out koa meatin keil alango ien. Mukos, rovatei mun en meteimal keil. Ka meatin keil aka soutin en out vasi keke umai avalesi. \c 2 \s1 Iesu sakin meatin tai koa sakras vakaka mai kaka\x + \xo 2:0 \xt Mat 9:1-8; Luk 5:17-26\x* \p \v 1 Avong vahis muli, Iesu muris va en taon ten out Kapaniam, ka keil ten out enek alonge keke ro teim tai. \v 2 Keil houlu umai asien teim enek, sakini out mutikoe neim ka meatin houlu mun amules arapehai en voiteh, ka Iesu mul visein keil en selusien onen Ahi. \v 3 \fig Telvou kakan tueatel koa hati usiven mat vita en out koa Iesu mul ien.|alt="Paralytic being lowered through the roof" src="WA03824b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:3" \fig* Navong Iesu mul semau vihisei, meatin ehat telmai telvou kakan tueatel koa mules en vulin veni hati usiven mat. \v 4 Ka veni meatin keil avi houlu, telsakras telvakur tueatel vaha min Iesu. Sakini, telvousi vina en hoi eim ka aleng ahho tai, mal en out koa Iesu ro ien. Evus, telrutun tueatel vita ka vas meatin keil koa amul en out enek. \v 5 Ka navong Iesu les asa telmumoni, lei kilea demkatien oneatel ka viteni min meatin enek vit, “Tuak, kosa, Ahi rolestei mun vatisa enuk ven \w tisaen\w* keil onom.”\x + \xo 2:5 \xt Luk 7:48\x* \p \v 6 Ka navong tiser keil ten mengkatien onen Mosis koa amul arondan en out enek along selusien koa Iesu viteni, asel kutut kati en rendemien one avit, \v 7 “?Vensa kei run mukok? ?Kei mundemi kei vinvin suval Ahi? !Ahi tas kilea valah lat tisaen!”\x + \xo 2:7 \xt Sam 103:3; Aes 43:25; 1Sion 1:9\x* \p \v 8 Navong amundemi mukok, Iesu kilea ka viteni min keil vit, “?Vensa mimul mirendem en tounah enek?\x + \xo 2:8 \xt Mat 16:8\x* \v 9 Maes imok minau keke nihiteni min meatin ekek koa sakras vakaka nihit, ‘Nikulat tisaen onom,’ veni kami misakras mivalesi munak nakur keihoen keke moumoni. Ka keih keke nihiteni nihit, ‘!Mea! Lum lat vulum ka ha teim,’ veni milei kilea munak nakur keihoen keke moumoni vuo narkurtei. \v 10 Ka veni ek vat kami mivalei kilea keke Natin Meatin kur keihoen keke vakulat tisaen ran meatin keil ten out netan, miheles koanik …” Ka Iesu viles, les meatin koa sakras vakaka vit, \v 11 “!Mea! Lum lat vulum ka kiha teim.” \p \v 12 \fig Meatin koa hati usiven mat ravul mea, lum lat vulin ka mea sital.|alt="Jesus heals man" src="WA03825b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:12" \fig* Hatte tas, meatin enek ravul mea, lum lat vulin ka mea sital ran keil. Ka navong meatin keil koa amul en out enek alesi, amutimanin ka amasmas Ahi veni. Amul arun eni avit, “!Ekovei! !Rorles etai li tounah vamukok!”\x + \xo 2:12 \xt Mat 9:9-13; Luk 5:27-32\x* \s1 Iesu vise Matiu Livae keke vahi meatin tai onen\x + \xo 2:12 \xt Mat 9:33\x* \p \v 13 Navong tamun, Iesu va ut en Mari Oai ten out Kaleli. Tali meatin keil umai akarahiti, ka kei mul visein keil. \v 14 Ka navong mul mual va, visu min meatin tai koa mul kur takis ran meatin keil en titi eim mon, isen \w Livae|lemma="Matiu Livae"\w*, natin Alveas. Ka Iesu vise vit, “!Amai! !Usil inau!” Ka kei lokovein umen onen mules ka musil Iesu.\x + \xo 2:14 \xt Mat 8:22; 19:21; Mak 10:21; Luk 9:59; 18:22; Sion 1:43; 21:19,22; Mat 4:20,22\x* \p \v 15 Evus, en mendilah, Iesu ral \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amul akanian en teim sen Livae. Meatin houlu ten takis ka meatin tisa keil, amul akanian ral min keil veni houlu en keil emun amusil kat Iesu. \v 16 Ka navong tei en \w Farasi\w* keil koa avi tiser keil ten mengkatien onen Mosis emun ales Iesu mul kanian ral min meatin keil ten takis ka meatin sav keil koa arendem tisa en keil, amutimanin. Avis meatin keil onen Iesu avit, “?Vensa kei mul kanian ral min vati meatin tisa keil koa amukok?”\x + \xo 2:16 \xt Mat 11:19; Luk 7:34; 15:1-2\x* \p \v 17 Ka Iesu raengon selusien one ka vit kesi min keil vit, “Meatin keil koa ave tahos e rovattei avaha avales dokta. Ka koakeil akilea amesai, keil e vati avaha avalesi. Narmaitei mahise meatin keil koa amundemi avit moulien one mal tuai keke avamai avousil inau. Vuo, numai mahise meatin keil koa akilea mesaien ten \w tisaen\w* mul en keil keke ihiles moulien one ka usil inau.” \s1 Sakien ten hihiseien hau keil onen Iesu teisav en sakien matu onen Siu keil\x + \xo 2:17 \xt Mat 9:14-17; Luk 5:33-39\x* \p \v 18 En avong tai, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* Sion Baptis ka \w Farasi\w* keil amul uval ran anien. Meatin keil umai ka avis Iesu avit, “Meatin onen Sion ka Farasi keil uval ran anien, ka meatin onom keil armumontei. ?Vensa?” \p \v 19 Iesu vit kesi min keil en tatavolien tai vit, “Navong meatin tai vatetalihe, meatin keil koa umai ven mari ale enek, asi keil veni. Sakini, asakras avahal ran anien navong kei ro veah ral min keil. \v 20 Ka avong mul mai keke kei hevuol ran keil. En avong enek, keil ihal ran anien ven ilonge hetisa.”\f + \fr 2:20 \ft Meatin tai kilea vahal ran anien keke vasakin hisien keil onen vakeih tamun navong (1) mul masmas Ahi; (2) mundemko ven tisaen keil onen; (3) murang ven meatin tai koa mat; (4) vouhou ven mari avong votut tai; vuo (5) mul vis Ahi keke voumon tounah en usite onen meatin tai.\f* \p \v 21 Ka Iesu vit risi min keil en tatavolien tamun vit, “Meatin etai sakras vatili koe eisin matu en soke eisin hau. Veni navong akasi, hatte koa heite hau mai sim kati ka hetali vas koa heite matu, hesakini hemahoi hemariso suk. \v 22 En vati sakien enek, meatin etai sakras vatah uaen koa heite hau vaha en veite matu koa amumoni en hiliven sipsip veni keih tuai. Uaen enek hetatahou ka hesipas veite enek, hesakin uaen enek houele. Hesakini, uaen enek koa heite hau heha mok en veite koa heite hau veni kei memerau, kilea vatatahou.”\f + \fr 2:22 \ft En tatavolien koanik, Iesu vit hihiseien hau keil onen mul musil sakien koa teisav en sakien ten hihiseien matu keil onen Siu keil.\f* \s1 Iesu visein meatin keil usil Sabat\x + \xo 2:22 \xt Mat 12:1-8; Luk 6:1-5\x* \p \v 23 En Sabat tai, Iesu ral meatin onen keil amual uva aka vas ah tai ten \w uit\w* ka amul alah utite, akokoa, ka amul akani. \v 24 Ka \w Farasi\w* oteta keil alesi ka avis Iesu avit, “?Vensa varei meatin onom keil amum en Sabat? Umen enek rali koteh mengkatien onen Mosis.”\x + \xo 2:24 \xt Dut 23:25\x* \p \v 25 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “?Kami mirkileatei asa koa \w Deved\w* ral min meatin onen keil amumoni navong amai kat keil, ka anien ae tovuol?\x + \xo 2:25 \xt 1Saml 21:1-6; 2Saml 15:35; Lev 24:5-9\x* \v 26 En avong enek, Abiatar vi asuv houlu onen \w pris\w* keil, ka Deved va neim en Eim Votut ka visi ven veret koa vi votut, koa pris keil enges ten Eim Votut akilea avaani. Abiatar maeni, ka Deved kani ka riti mun min meatin onen keil akani.” \p \v 27 Iesu vit kilea min keil vit, “!Ahi mumon Sabat keke vakataun meatin keil! Kei romumontei meatin keil keke avakataun Sabat.\x + \xo 2:27 \xt Eks 20:8-10; Dut 5:12-14\x* \v 28 Sakini, Natin Meatin vi hetetamen imok mulin Sabat.” \c 3 \s1 Iesu sakin hen meatin tai mai tahos en Sabat\x + \xo 3:0 \xt Mat 12:9-14; Luk 6:6-11\x* \p \v 1 Iesu va ris en \w eim tahihiseien\w*, ka en out enek meatin tai hen kali. \v 2 Ka koakeil aro en out enek, amul alei mamah eni keke avalesi munak kei houmon hen meatin enek hetahos en Sabat veni alekat tounah koa akilea avasan selusien tisa vaha kati. \v 3 Ka Iesu viteni min meatin enek helomal en meten meatin keil. \v 4 Evus, vis keil vit, “?Mengkatien onen Mosis maen ir keke rovoumon sa en Sabat? ?Maeni keke rovakataun meatin, vuo rovapuruni? ?Maeni keke rovoutut moulien onen meatin tai, vuo rovou vini?” Ka keil aro raeng enges.\x + \xo 3:4 \xt Luk 14:3\x* \p \v 5 Navong Iesu lei rahit keil, tin kat keil. Ka longe tisa keke rendemien one koteh en tounah onen Ahi. Evus, Iesu viles ka viteni min meatin koa hen tisa vit, “!Kitea hem!” Ka navong mutea eni, hen mai ris tahos.\x + \xo 3:5 \xt Mak 6:52; 8:17; Sion 12:40; Rom 11:25; Efes 4:18\x* \v 6 Ka navong \w Farasi\w* keil ales asa koa mumoni, amea ran out enek, ka, hatte tas, uva alah ruai ral min Siu keil koa asuv kat hiasuvien onen asuv houlu \w Herod\w*. Ka alekat vis sise tai koa akilea avouas Iesu vamat vaka ien.\x + \xo 3:6 \xt Mat 22:15-16; Mak 12:13\x* \s1 Meatin houlu amusil Iesu \p \v 7 Iesu ral min meatin onen keil uva en Mari Oai ten out Kaleli, ka meatin keil houlu amusili. Tei en meatin keil aka en provins ten out Kaleli, Sudea,\x + \xo 3:7 \xt Mat 4:25\x* \v 8 ka Itumea. Ka koakeil emun aka en taon ten out \w Serusalem\w*, Taer ka Saedon. Ka teisav en keil aka en usite sav ten Oaisal Sodan. Meatin vasi keil enek umai ven Iesu, veni araengon asa koa kei mul mumoni. \v 9 \fig Veni meatin keil avi houlu ramat, Iesu visein keil ka en vot.|alt="Jesus teaching multitude from a boat" src="WA03840b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:9" \fig* Meatin keil avi houlu ramat, sakini Iesu viteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* vit isak mesein vot veni keke meatin keil anating kattei kei.\x + \xo 3:9 \xt Mak 4:1; Luk 5:3\x* \v 10 Koakeil amesai amul amuting keil avatokol Iesu, veni kei mumon meatin houlu atahos eris.\x + \xo 3:10 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \v 11 Ka navong meatin keil koa ninin tisa mul en keil alesi, uva netan mini, ka amis kai avit, “!Keik, kovi Natin Ahi!”\x + \xo 3:11 \xt Mak 1:34; Luk 4:41\x* \v 12 Ka Iesu vul kat ninin tisa keil vit anahitentei min meatin keil anahit kei vi isei. \s1 Iesu rie lat meatin teindan elu (12) keke avahi eiloheh keil onen\x + \xo 3:12 \xt Mat 10:1-4; Luk 6:12-16\x* \p \v 13 Evus, Iesu vina en vatihou nesa ka rie lat meatin koa kei en vati avousili, ka umai veni. \v 14 Ka kei rie lat meatin teindan elu (12) keke avousili avamai avahi \w eiloheh\w* keil onen, avaha avahitehiten more longlongien min meatin keil, \v 15 ka avahile lat ninin tisa ran meatin keil vatal min keihoen ten isen. \p \v 16 Koanik vi isen eiloheh teindan elu (12) koa Iesu rie lat keil: Saemon (koa Iesu ling isen tamun vi Pita);\x + \xo 3:16 \xt Mat 16:17-18; Sion 1:42\x* \v 17 Tiemes ka tunali Sion koa Iesu vise keilu en ‘natin voulul’ (koa tata onealu Sepeti);\x + \xo 3:17 \xt Luk 9:54\x* \v 18 Andru, Pilip, Batolomiu, \w Matiu|lemma="Matiu Livae"\w*, Tomas, Tiemes (natin Alveas), Tatios,\f + \fr 3:18 \ft Tatios, isen tamun vi Sudas, natin Tiemes.\f* Saemon (koa vi lariken\f + \fr 3:18 \ft Saemon mul en usite tai koa en vat Siu keil avamea ran hen kavmen ten out Rom.\f*), \v 19 ka Sudas Eskariot koa hemae lat Iesu heha en hen meatin tisa keil.\x + \xo 3:19 \xt Mat 26:25; 27:3; Sion 18:2,5\x* \s1 Farasi keil avise Iesu en Temat\x + \xo 3:19 \xt Mat 12:22-32; Luk 11:14-23; 12:10\x* \p \v 20 Iesu rie lat eiloheh teindan elu (12) onen evus, uva en teim tai en taon ten out Kapaniam. Ekonek, meatin houlu umai avalesi, sakini avong tovuol keke Iesu ka meatin keil onen avaanian.\x + \xo 3:20 \xt Mak 6:31\x* \v 21 Navong mama onen ral min tunali keil akur longlongien usil asa koa Iesu mul mumoni ka mukave meatin keil amul aviteni keke mul mum vau, uva keke avaselus koe ka avahuli kati.\x + \xo 3:21 \xt Sion 10:20\x* \p \v 22 Tei en tiser keil ten mengkatien onen Mosis aka en out Serusalem. Ka keil asan selusien va kat Iesu avit, “Belsepul\f + \fr 3:22 \ft ‘Belsepul’ vi isen tisa onen Temat koa aneite teni vi ‘asuv onen angolu keil.’\f* koa vi asuv onen ninin tisa keil mul ien ka mul san keihoen mini keke vahile lat ninin tisa keil ran meatin keil.”\x + \xo 3:22 \xt Mat 9:34\x* \p \v 23 Sakini, Iesu vise Farasi keil umai veni ka selus min keil ka en tatavolien keil vit, “?\w Temat|lemma="Setan"\w* kilea vahile lat kei eris hemukave? \v 24 Munak meatin keil onen asuv houlu tai amul uvae min keil eris, keihoen onen asuv houlu enek sakras val vataveah. \v 25 Ka munak vatiamal tai mul vae ral min keil eris, isen vatiamal enek heha hevuol varei. \v 26 En vati sakien enek, munak Temat mul vile lat ninin tisa keil onen ka mul vae ral min keil eris, keihoen onen sakras val vataveah ka hevuol varei rani. \p \v 27 “Mahit kilea min kami vaka en tatavolien tai. Meatin sakras vaha en teim sen avkeih tai keke vahenan tounah keil onen navong avkeih koanek mul veah lei kokoe eni. Helamu, heha hepar kat avkeih enek. Hevus, meatin enek kilea vaha en teim sen ka valah vasin tounah keil onen.\f + \fr 3:27 \ft En tatavolien enek, eim vi out netan ka avkeih koa mul ien vi Temat. Ka navong Iesu mai en out netan, keihoen onen mulin keihoen onen Temat. Suval koa Iesu par kati ka lah lat meatin keil ran keihoen onen ka ninin tisa keil onen.\f* \p \v 28 “Anatin eli naviteni min kami, Ahi kilea voumon methos onen vatal min meatin keil koa amumon vati \w tisaen\w* keil houlu, vuo aselus karen isen Ahi varei. \v 29 Ka methos onen Ahi sakras val en meatin koa mul selus karen \w Ninin Votut\w* ka tounah koa kei mul mumoni. Sakien tisa enek heha kat usite onen ka mahien koa hekuri veni sakras vavus.”\x + \xo 3:29 \xt 1Sion 5:16\x* \v 30 Iesu viteni mukok veni Farasi keil aviteni keke kei mul mum ral min keihoen onen ninin tisa koa mul ien.\x + \xo 3:30 \xt Sion 7:20; 8:48,52; 10:20\x* \s1 Iesu vit lat isei vi mama ka tunali keil\x + \xo 3:30 \xt Mat 12:46-50; Luk 8:19-21\x* \p \v 31 Mama onen Iesu ka tunali keil umai keke avalesi, ka amules hae. Asan selusien va neim keke Iesu vaha hae vales keitel.\x + \xo 3:31 \xt Mak 6:3; Sion 2:12; Umen 1:14\x* \v 32 En avong enek, meatin keil houlu aro rahit Iesu ka aviteni mini avit, “Lesi, mama onom ral min tumali keil aro hae, ka e vati avalesuk.” \p \v 33 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “?Isei vi mama onak? ?Isei vi tuak keil?” \v 34 Evus, lei rahit meatin keil enek ka viteni min keil vit, “Milesi. Koakeil enek avi mama onak ka tuak keil. \v 35 Koakeil amumon asa koa Ahi en vati avi mama onak ral min tuak ka ahinkuli keil.”\x + \xo 3:35 \xt Sion 7:17; 9:31\x* \c 4 \s1 Iesu viten tatavolien usil utite keil koa amoul en atan tateisav keil\x + \xo 4:0 \xt Mat 13:1-23; Luk 8:4-15\x* \p \v 1 En avong sav tai, Iesu mul visein meatin onen keil en vali Mari Oai ten out Kaleli. Meatin keil houlu aso ruai rahiti, ka keil avi houlu vis avi houlu mok. Sakini, Iesu vut va en vot ka ario lati vita en oai, ka meatin keil aro enges ut.\x + \xo 4:1 \xt Mak 3:7-9; Luk 5:1-3\x* \p \v 2 Evus, Iesu ra usil tatavolien houlu keke vahisein meatin keil. Viteni vit,\x + \xo 4:2 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34\x* \v 3 “!Mihelong revi! En avong tai, meatin tai va nah vativin utite keil. \v 4 Navong va rivini, vahis umotmot en sise ka aman keil umai akan vasi. \v 5 Ka vahis umotmot en atan koa vilah, atan romaritetei. Ka keil aviteh kalah ven atan mahinhin enges. \v 6 Ka navong meteiai keih, amaleles ka umatmat ven lite keil arretalitei vatahos. Sakini, rovitei tuetin, amukou varei. \v 7 Vahis emun umotmot va en out koa oumunai tatisa mul ien ka amusar koe. Sakini, armoultei vatahos ka arsontei heite. \v 8 Ka havivi en utite keil enek umot en atan tetahos, ka amoul, ason heite: keil koa ason heite houlu neli, ka keil koa mun araleha, ka teisav en keil araleh vini keil en heite.”\f + \fr 4:8 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “… utite keil enek ason heite koa avi 30, 60 ka 100.”\+it* \f* \p \v 9 Tatavolien vus, Iesu selus vit, “Munak ralingom mul, kitaengon asa namul naviteni.”\x + \xo 4:9 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:23; Luk 14:35; Rev 2:7,11,17,29; 3:6,13,22\x* \p \v 10 Navong Iesu ro sasen, teindan elu (12) onen ral min meatin sav keil uva avis aneite ten tatavolien enek.\x + \xo 4:10 \xt Mat 15:15; Mak 7:17\x* \v 11 Sakini, kei vit, “Ahi mul vothot en rendemien suai usil hiasuvien onen min kami enges. Ka meatin sav keil koa Ahi rovitei asuv houlu one, keil araengon selusien onen Ahi ka en tatavolien keil enges koa arlong kileatei. \v 12 Ahi vit usil keil vit, \q1 \qt ‘Keil ilonge heha vio … ka irlong kileatei.\qt* \q2 \qt Ilele heha vio … ka irlei kileatei.\qt* \q1 \qt Veni munak armumontei vamukonek, \qt* \q2 \qt keil ihiles moulien one ka inau nilele hetahos eris en keil.’”\qt* \rq Aesea 6:9-10\rq*\x + \xo 4:12 \xt Sion 12:40; Umen 28:26-27\x* \p \v 13 Ka Iesu viteni min keil, “?Mirlong kileatei tatavolien koanik? ?Hemukave miheilea tateisav esuk? \v 14 En tatavolien enek, utite keil koa meatin ten ah mul revin keil vi selusien onen Ahi. \v 15 Meatin keil koa asuval sise koa utite keil umot amul ien. Navong araengon selusien, hatte tas \w Temat|lemma="Setan"\w* mai ka kulati ran keil. \v 16 Keil koa asuval atan koa vilah. Navong araengon selusien onen Ahi, akuri mul en keil ka asi keil veni. \v 17 Ka veni lite keil ten demkatien one arretalitei vatahos, keil amulomal en demkatien one ten avong havivis. Ka navong sakvisien mai ven selusien enek, umot en demkatien one.\x + \xo 4:17 \xt Mat 26:31; Mak 14:27\x* \v 18 Meatin keil koa asuval atan koa oumunai tatisa mul ien. Araengon selusien onen Ahi, \v 19 ka amundemko usil tounah keil ten out netan ka envatien one mul en mani mulin selusien onen Ahi. Hesakini, selusien enek hersontei heite en moulien one.\x + \xo 4:19 \xt Mat 19:23-24; Mak 10:23-24; Luk 12:15-21; 18:24-25\x* \v 20 Ka meatin keil koa mun asuval atan koa tetahos. Navong araengon selusien onen Ahi, akur kati mul en keil, ka selusien enek son heite houlu en moulien one. En moulien onen meatin keil koa heson heite houlu, en koa mun hetaleha, ka en teisav en keil hetaleh vini en heite.”\f + \fr 4:20 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “… utite keil enek ason heite koa avi 30, 60 ka 100.” \+it*\f* \s1 Iesu viten tatavolien usil laet ten anatinien onen Ahi koa mul ritin en moulien onen meatin keil onen\x + \xo 4:20 \xt Luk 8:16-18\x* \p \v 21 Iesu viten tatavolien tamun vit, “Meatin tovuol koa vanit laet onen, evus, ling suaini en pesin tai, vuo ling suaini en hehen avet tamatilien onen. !Vuo! Meatin keil arekein laet one nesa keke koakeil umai neim akilea avalei kilea titinien teni.\x + \xo 4:21 \xt Mat 5:15; Luk 11:33\x* \v 22 Anatinien koa mul suai, Ahi hekuri hemai en mesai. Ka selusien koa avit suai eni mulamu, ihitehiteni en meten meatin keil keke availea eni.\x + \xo 4:22 \xt Mat 10:26; Luk 12:2\x* \v 23 !Munak ralingomi mul, mihetaengon revi asa koa namul naviteni!”\x + \xo 4:23 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:9; Luk 14:35; Rev 2:7,11,17,29; 3:6,13,22\x* \p \v 24 Ka Iesu viteni mun min keil vit, “Mihetaengon revi asa koa naviteni min kami. Veni Ahi hesan ileilien teni min kami housil longkatien onami. Sakini, munak mihelong kati, hesan ileilien hemarite mok min kami.\x + \xo 4:24 \xt Mat 7:2; Luk 6:38\x* \v 25 Meatin koa kilea revi selusien onak, Ahi houmoni heilea revi mok, ka meatin koa rokilea revitei aneite teni, havivi koa mundemi vit kilea eni tuai, Ahi hekulati rani.”\x + \xo 4:25 \xt Mat 13:12; 25:29; Luk 19:26\x* \s1 Iesu viten tatavolien usil utiai keil koa amoul \p \v 26 Ka evus, Iesu viten risi vit, “Hiasuvien onen Ahi suval avong tai, meatin tai va revin utite keil en ah sen. \v 27 En vongien, kei matil ka en meneai, mules mual vasi out. Ka mukos, utite keil enek amules aviteh, alekat sise one avamoul, ka meatin enek rokileatei keke amoul mukave.\x + \xo 4:27 \xt Tiem 5:7\x* \v 28 Atan enges, kei sasen mumon utite keil amoul. Anatin, keil avitehiteh, amumon vatte, ka ason heite. \v 29 Ka navong heite emen, meatin ten ah va musuhuti ka lahi va ris teim.”\x + \xo 4:29 \xt Soel 3:13; Rev 14:15\x* \s1 Iesu viten tatavolien usil mukave hiasuvien onen Ahi suval uti avek tai\f + \fr 4:30 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “uti mastard.”\+it*\f*\x + \xo 4:29 \xt Mat 13:31-32,34; Luk 13:18-19\x* \p \v 30 Ka Iesu vit risi vit, “?Hiasuvien onen Ahi suval asa? ?Nihit kilea eni heka en tatavolien sa? \v 31 Kei suval uti avek koa mot vita en vatiai tai. Kei havivi mok en utiai vasi keil.\x + \xo 4:31 \xt Mat 17:20; Luk 17:6\x* \v 32 Ka navong moul mai mariso, mulin ai sav keil. Son angoite keil amariso ka atahos, ka aman keil umai amumon anu ome keil en nimal teni.”\x + \xo 4:32 \xt Esek 17:23; 31:6; Dan 4:12,21\x* \p \v 33 Ka Iesu viten selusien onen Ahi en tatavolien keil enek, mal en asa keil availea avakuri. \v 34 Selus min keil en tatavolien enges. Ka navong kei ro ral min teindan elu (12) onen, kei vit lat aneite teni min keil. \s1 Iesu meng kat eang keilu oai keke luvahati keilu, ka lulong kat ren\x + \xo 4:34 \xt Mat 8:23-27; Luk 8:22-25\x* \p \v 35 En mendilah enek, Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Rovaha en usi oai.” \v 36 Sakini, keil aling meatin sav keil amules, uvut uva en vot koa Iesu mul rondan ien, ka amu koteh oai ten out Kaleli uva. Ka meatin sav keil emun amusil Iesu en vot savsav keil one. \v 37-38 Ka navong amul uva, Iesu mul matil usae en oulung tai en valengei vot. Rovitei tuetin, amutimanin, eang takeih tai muhuh keih. Sakini, oai langlango ka mul rasil va neim en vot, vesesal keil avamarindu. Navong meatin keil onen ales asa koa mul kur out, ametau houlu ka uva asilasil en Iesu avit, “!Tiser, rovamat ke! ?Keik kormundemtei usil moulien orer?” \p \v 39 Ka Iesu mea ka selus keih min eang ka oai vit, “!Luhat kamil!” Hatte tas, lumuseh ka out vi tasioh. \v 40 Evus, viteni min meatin onen keil, “?Vensa mimetau? ?Demkatien onami tovuol veah?” \p \v 41 Ka keil amutimanin ka ametau houlu. Amul aviteni min keil eris avit, “?Isei keinek? Mukos eang ka oai, keilu mun lulong ren.” \c 5 \s1 Iesu vile lat ninin tisa keil ran meatin tai\x + \xo 5:0 \xt Mat 8:28-34; Luk 8:26-39\x* \p \v 1 Iesu ral min meatin onen keil amu koteh Mari Oai ten out Kaleli ka umai en out keil koa amul rahit meteimal ten out Kerasa. \v 2 Ka navong keil amea ran vot, meatin koa ninin tisa mul ien kistal ran out tatetahinien, mai ven keil.\x + \xo 5:2 \xt Mak 1:23\x* \v 3 Kei matil en valengeihat, en out koa aling teiai onen meatin koa mat mul ien. Meatin tovuol vahuli kati, vuo vapar kati en viau takeih. \v 4 Avong houlu apar kat hen ka alen en viau takeih, ka lises, kei rali kotehei. Meatin tovuol vavinvin vahuli kati. \v 5 Meneai ka vongien, kei mual en out tatetahinien ka hou keil koa amul vesesal, ka mul makul ka mul rei aven en ahat takan keil. \p \v 6 Navong meatin enek les Iesu soutin neli, muloh va veni ka retengeiril mini. \v 7 Ka viso vit, “?Iesu, Natin Ahi ten out nesa, asa kovit kovoumoni minau? !Kihat kati minau en isen Ahi keke konapuruntei inau!”\x + \xo 5:7 \xt 1Ki 17:18; Mak 1:24; Luk 4:34; 1:32; 6:35; Mat 26:63\x* \v 8 (Meatin enek viteni mukok ven Iesu viteni tuai min ninin tisa keke hemea rani.) \p \v 9 Sakini, Iesu visi vit, “?Isom isei?” \p Meatin enek vit risi mini vit, “Isomai ‘Houlu,’ ven komai houlu memusing kat meatin ekek.” \v 10 Kei peah Iesu mok vit nahile lattei ninin tisa keil anaha ran out keil koa vesesal en out enek. \p \v 11 Vesesales en out enek, vuas houlu amul akanian en usihou tai. \v 12 Sakini, ninin tisa keil apeah Iesu, “Kimaen komai meheha en vuas keil ekek.” \v 13 Hatte tas, Iesu vile lat keil amea ran meatin, uva en vuas keil. Sakini, vuas keil enek, vesesal taosen elu (2000) amuloh avita en veisil, ka uva en Mari Oai ten out Kaleli. Ka keil vasi amarindu, umatmat. \p \v 14 Ka meatin keil koa alei kat vuas ametau, ka amuloh avita en meteimal ka asan longlongien va emun en out sav. Sakini, meatin keil umai avit avahotin asa kur out. \v 15 Navong umai ven Iesu, ales meatin koa ninin tisa mul ien mulamu, kei mul rondan, musin tuai, ka rendemien onen mai tahos. Ka navong meatin keil koa aka en meteimal umai alesi, ulie metau. \v 16 Ka koakeil ales asa koa kur out usil meatin enek ka vuas keil, arun usili min meatin sav keil. \v 17 Sakini, meatin keil ten out enek apeah Iesu avit vamea ran out se. \p \v 18 Navong Iesu mul vut va en vot, meatin koa ninin tisa mea rani en vati keke vousili. \v 19 Ka Iesu romaentei. Ka kei viteni suk mini vit, “Kiha teim ven onom keil. Kihiten asa koa Ahi Asuv mumoni minuk ka mukave kur enmahisien enuk.”\x + \xo 5:19 \xt Mat 9:6; Mak 8:26; Luk 5:24; 8:39\x* \p \v 20 Sakini, meatin enek va ka vasi out koa avise en Dekapolis,\f + \fr 5:20 \ft Dekapolis vi out tai koa meteimal halualim (10) amul ien koa meatin keil teni arvitei Siu. Sakini, akilea avalei kat vuas keke me-Rom keil avaani.\f* ka mul viten asa koa Iesu mumoni mini. Koakeil vasi araengoni, amutimanin eni. \s1 Iesu sak revi ahin tai koa mesai ka atouli koa mat\x + \xo 5:20 \xt Mat 9:18-26; Luk 8:40-56\x* \p \v 21 Ka evus, Iesu ral min meatin keil onen uvut uva en vot, amu koteh Mari Oai ten out Kaleli eris. Ka navong Iesu mulomal en out ut, meatin keil houlu akarahiti. \v 22 Ka meatin tai mai veni, isen Saeros koa vi elda tai ten eim tahihiseien onen Siu keil en out enek. Navong les Iesu, mual veni ka retengeiril en meten. \v 23 Kei mul peah Iesu keke vakatauni vit, “Natukahin vesesal vamat. Ek vati li kovaling hem eni, vasakini valonge vatahos eris ka vamoul.”\x + \xo 5:23 \xt Mat 8:3; Mak 6:5; 7:32; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Umen 9:12,17; 28:8\x* \v 24 Sakini, Iesu musili. \p Ka navong Iesu va, meatin keil houlu amul amusili ka amuting rahiti. \v 25 En vangi meatin keil enek, ahin tai mul koa mesaien onen mama keil muasi sua teindan elu (12), sakras vavus. \v 26 Ahin enek va les dokta keil houlu ka keil asakras avasak revi mesaien onen. Vul keil en mani vasi keil onen, ka rolongtei vatahos, mesaien enek mai houlu tamun. \v 27 Ahin enek raengon longlongien usil Iesu, sakini, mual katau en koakeil amusil Iesu keke vatokol eisin omon.\x + \xo 5:27 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \v 28 Veni en rendemien onen vit, “Vahit matokol eisin omon enges, malonge vatahos.” \v 29 Ka navong rokol eisin omon Iesu, hatte tas, mesaien onen vus rani. Ka kei long kilea keke aven mai ris tahos. \p \v 30 En hati avong enek, Iesu kilea varei keke keihoen mea rani. Sakini, viles les meatin keil ka vis keil vit, “?Isei rokol eisin omak?”\x + \xo 5:30 \xt Luk 6:19\x* \p \v 31 \w Meatin keil onen Iesu\w* aviteni mini avit, “Kolesi keke meatin keil houlu amul amuting katuk. ?Sakini, vensa kovis isei rokol eisin omom?” \v 32 Ka avaseini, Iesu viles ka mul lekat isei rokoli. \p \v 33 Ahin enek kilea keke aven mai tahos, ka mai ven Iesu ka retengeiril en meten, tin maleilei houlu. Kei vit lat tunien usil mesaien onen min Iesu. \v 34 Iesu viteni mini vit, “Mama, kosas eke, demkatien onom sakinuk komai kolonge tahos ka mesaien onom evus ranuk. Kiha hetal min tomat onen Ahi.”\x + \xo 5:34 \xt Mak 10:52; Luk 7:50; 17:19; 1Saml 1:17; 20:42; 2Saml 15:9; 2Ki 5:19; Luk 7:50; Umen 16:36; Tiem 2:16\x* \p \v 35 Navong Iesu mul semau selus, telmali vahis telka teim sen Saeros. Telviteni mini telvit, “Natmahin mat eli tuai. Konahistei mun Tiser enek vamai.” \p \v 36 Iesu raengon asa koa telviteni, ka avaseini, viteni min Saeros vit, “Konametautei, kikur demkatien hel enuk.” \v 37 Iesu kur Pita enges, ka lumali Tiemes ka Sion, ka romaentei meatin sav keil emun avousili.\x + \xo 5:37 \xt Mat 10:2; 17:1; Mak 1:29; 3:16-17; 9:2; 13:3; 14:33; Luk 6:14; 9:28; Umen 1:13\x* \v 38 Telva teim, ral min Saeros, ka telles meatin keil alango, amul amis ka amurang. \v 39 Evus, Iesu va neim ka viteni min keil mukok, “?Vensa mimul milango mukok ka mimurang? Titi atouli romattei, kei mul matil enges.”\x + \xo 5:39 \xt Sion 11:11\x* \p \v 40 Ka meatin keil amunge kati. Sakini, Iesu sila keil keke avaha hae. Kei kur tata onen atouli keilu mama, ral min meatin onen keitel, telva en out koa aling titi atouli mul ien. \v 41 Ka Iesu vuli kat hen atouli ka viteni mini en selusien oneatel ten Arameak vit, “!Talita kumi!” koa aneite teni vi “!Titi atouli mea!”\x + \xo 5:41 \xt Luk 7:14\x* \p \v 42 Hatte tas, atouli enek mea ka kaka. Sua onen teindan elu (12). Koakeil vasi en out enek, e von eni. \v 43 Ka Iesu vat kati min keitel, keke telnahitehitentei min meatin sav keil asa koa kei mumoni. Evus, viteni min tata ka mama onen titi atouli enek keke luhesan anien min atouli onealu.\x + \xo 5:43 \xt Mak 1:44; 7:36\x* \c 6 \s1 Iesu va en meteimal kati onen, ka meatin keil ekonek aseseini\x + \xo 6:0 \xt Mat 13:53-58; Luk 4:16-30\x* \p \v 1 Iesu mea ran out enek, ka va ris en meteimal onen en out Nasaret, ka teindan elu (12) onen amusili. \v 2 Ka en Sabat enek, Iesu mul viten selusien onen Ahi en \w eim tahihiseien\w*. Meatin keil houlu aro en out enek, ka navong araengoni, amutimanin eni mok, ka amul avis keil avit, “?Kei kur hihiseien keil enek kekave? ?Ileilien keil onen kuri kave? Ka keihoen emun toumon merikel ien keil kuri kave?\x + \xo 6:2 \xt Sion 7:15\x* \v 3 ?Rovitei meatin koa mul muti eim keinek? ?Titan Meri, ka tunali Tiemes, Iosev, Sudas ka Saemon? ?Rovitei ahinali keilu luro ekok? Kei vi tai en ir enges.” Sakini, keil alei sesein Iesu.\x + \xo 6:3 \xt Sion 6:42; Mak 3:31\x* \p \v 4 Ka Iesu viteni min keil vit, “Meatin vasi keil avouhou min \w provet\w* tai onen Ahi, ka en meteimal kati onen ka teim kati onen, onen keil alei seseini varei.”\x + \xo 6:4 \xt Sion 4:44\x* \v 5 Ka ven meatin keil arkurtei demkatien en Iesu, kei sakras voumon merikel vahi houlu en keil. Ling hen en vahis koa amesai ka mumon keil enges alonge tahos ka amoul.\x + \xo 6:5 \xt Mat 14:14; Mak 6:13; Mat 9:18; Mak 5:23; 7:32; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Umen 9:12,17; 28:8\x* \v 6 Iesu mutimanin houlu veni meatin kati keil onen arlingtei demkatien one eni. \s1 Iesu sila lat meatin teindan elu (12) onen avaha avoum\x + \xo 6:6 \xt Mat 10:5-15; Luk 9:1-6\x* \p Ka evus, Iesu va en titi meteimal keil en out enek, mul visein meatin keil. \v 7 Ka vise ruain teindan elu (12) ka sila keil lualu avaha. Kei san keihoen min keil vasakin keil akilea avahile lat ninin tisa ran meatin keil.\x + \xo 6:7 \xt Luk 10:1; 10:4; 10:7; 10:11; Umen 13:51; Mat 8:4; 10:18; Mak 1:44; 13:9; Luk 5:14\x* \v 8 Meng kat keil vit, “En ualien onami, minakurtei tounah natal kami, mihekur eisal enges. Minakurtei anien, vuo ateli, vuo mani. \v 9 Miheheas sandel enges ka minakurtei eisin tamun natal kami.” \p \v 10 Iesu viteni mun min keil vit, “Out koa akur revi kami eni, miheto en eim enek hetokol avong koa mihelokovein out enek. \v 11 Ka munak miheha en meteimal koa meatin keil arkur revitei kami vuo e rovattei avalong selusien onami, navong mihemea ran out enek, mihesahulin vulimeas ran alomi en mete. Koanek hehi selkatien min keil keke amul amum tisa en meten Ahi.” \p \v 12 Sakini, uva aviten selusien onen Ahi min meatin keil keke ihiles ran tisaen one. \v 13 Avile lat ninin tisa keil houlu ka asahula meatin keil koa amesai en oel ten \w olip\w* ka asakin keil alonge tahos eris. \s1 Matien onen Sion Baptis\x + \xo 6:13 \xt Mat 14:1-12; Luk 9:7-9\x* \p \v 14 En avong enek, asuv houlu \w Herod\w* Antipas\f + \fr 6:14 \ft Koanik vi asuv houlu Herod Antipas koa losil kat meatin keil ten out Kaleli, natin Mari Herod koa sak visi vouas tivava Iesu.\f* raengon longlongien usil Iesu koa ka vasi out. Meatin tei keil avit, “Kei vi Sion Baptis koa moul eris ran matien. Ven koanek, kei kur keihoen keke voumon merikel.”\x + \xo 6:14 \xt Mat 16:14; Mak 8:28; Luk 9:19\x* \p \v 15 Keil en koa avit, “!Provet \w Ilaetsa\w* keinek!” \p Teimun en keil avit, “Kei provet sav tai koa suval provet keil telamu.” \p \v 16 Navong asuv houlu Herod raengon selusien keil enek, rendemi vit, “!Kei vi Sion Baptis! !Inau nameng kati keke avata koteh vatin, ka moul eris ran matien!” \v 17 Herod kei varei san selusien keke avahuli kat Sion, avapar kati, ka avalingi en eim takeih. Asuv Herod mumoni mukonek ven Sion mules vit lat sakien tatisa onen veni kei kur ason tunali, Pilip, ka retalihe ral mini. \v 18 Ka Sion vit, “Rotahostei keke kokur ason tumali mai vi asom. !Sakien koanek rali koteh mengkatien onen Ahi varei!”\x + \xo 6:18 \xt Luk 3:19-20; Lev 20:21\x* \p \v 19 Selusien koa Sion viteni sakin ason Herod, Herodias, tin kat Sion mariso mok, en vati Sion vamat. Ka kei sakras voumoni ven Herod ring koe. \v 20 Herod kur revi Sion ka lingi en eim takeih keke meatin sav sakras vouasi. Mumoni mukonek ven vouhou min Sion ven kei kilea Sion vi more meatin ka meatin votut onen Ahi. Avaseini selusien onen Sion sakin Herod mundemko houlu, en vati vataengon selusien onen. \p \v 21 Ka en avong tai, ason Herod les ahho mai keke voumon Sion vamat. En avong enek, keil amumon ale ten ouh onen Asuv Herod, avong avasi. Avise hetetamen keil koa ten kavmen, asuv keil tavaeen, ka hetetamen keil emun ten provins ten out Kaleli umai. \v 22 Ka atouli onen ason Herod mai ka vol min keil. Vol tahos imok en meten asuv houlu Herod ka hetetamen keil vasi, sakini Herod viteni mini vit, “!Asa em vati kovakuri, inau nisani minuk!” \v 23 Herod mumon hatkatien takeih min atouli enek vit, “Naviteni anatin keke nisani minuk asa koa kovis inau eni. Nasakras maseseini.”\x + \xo 6:23 \xt Esta 5:3,6; 7:2\x* \p \v 24 Sakini, atouli mea, va vis mama onen vit, “?Asa nihisi?” \p Mama onen viteni mini vit, “Kihis vatin Sion Baptis.” \p \v 25 Hatte tas, atouli muloh eris va ven Herod ka visi vit, “!Ek vati keke keik kovasani minau, kosa sek, vatin Sion en pelet tai!” \p \v 26 Koanek sakin asuv Herod en von ka longe tisa mok, ka sakras vasesein ren atouli veni kei viten hatkatien takeih en meten hetetamen keil. \v 27 Sakini, sila meatin tavaeen va en eim takeih, vakur Sion ka vata koteh vatin, ka vakuri vamai veni. Ka kei mumoni mukonek, \v 28 ling vatin Sion mul en pelet tai, ka kuri, sani min atouli. Ka atouli sani mun min mama onen. \v 29 Navong \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* Sion araengoni, uva avous teiai onen Sion ka arahini.\x + \xo 6:29 \xt Mat 27:59-60; Luk 23:52-53; Sion 19:38,41\x* \s1 Iesu san anien min meatin taosen elim (5000)\x + \xo 6:29 \xt Mat 14:13-21; Luk 9:10-17; Sion 6:1-14\x* \p \v 30 Meatin teindan elu (12) onen Iesu amuris ka ales Iesu, ka aviten tounah koa amumoni ka avihisei eni.\x + \xo 6:30 \xt Luk 10:17\x* \v 31 Ka Iesu viteni min keil vit, “Ires, rovaha neli en out sav tai, ka kami miheseh avong hehi havivi.” Kei viteni mukok veni meatin keil houlu umai ka uva, sakini, Iesu ka onen keil, avong tovuol avaanian.\x + \xo 6:31 \xt Mak 3:20\x* \v 32 Ario lat vot, ka keiles uva en out tai koa meatin keil atovuol ien. \p \v 33 Ka navong uva, meatin houlu koa aka en meteimal keil alei kilea keitel. Sakini, amuloh arokol out koa Iesu ka teindan elu (12) onen avamai ien. \v 34 Navong Iesu vut ran vot, les meatin keil houlu amul tuai ka kur enmahisien ven keil. Les keil asuval \w sipsip\w* keil koa meatin tovuol keke valosil kat keil. Sakini, mul visein keil en tounah houlu.\x + \xo 6:34 \xt Mat 9:36; 15:32; Mak 8:2; Nam 27:17; 1Ki 22:17; 2Kron 18:16; Esek 34:8; Sak 10:2; Mat 9:36\x* \p \v 35 Navong meteiai mul va netan, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* umai ven Iesu ka avit, “Out mul vong ke, ka out enek vi out seh.\x + \xo 6:35 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \v 36 Kisila meatin keil ihaha, keke iha en titi meteimal keil vuo out sav keke avahul anien avaani.” \p \v 37 Ka Iesu viteni min keil vit, “Kami varei keke mihesan etai tounah keke iani.” \p Ka keil avit kesi avit, “!Ei! !Avaseini munak rokur \w mani|lemma="Denarie"\w* koa vinvin en avong toumien handred elu (200), hervinvintei keke rovahul veret vahi an meatin keil ekek!”\f + \fr 6:37 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “200 denarie,”\+it* koa suval 200,000 vatu.\f* \p \v 38 Ka Iesu vis keil vit, “?Veret ame ehis? !Mihehotin visi!” \p Navong keil alesi aviteni mini avit, “Veret elim (5) ka mesau elu (2) enges.” \p \v 39 Iesu viteni min meatin teindan elu (12) onen vit ihiteni min meatin keil keke ilah ruai ka itondan en more out koa oumunai tetahos mul ien. \v 40 Sakini, ariti keil en vangi meatin keil koa vesesal hanumau etel (60) rokol hanumau elim (100) amul en talite tai, ka keil vasi arondan. \v 41 Evus, Iesu kur veret koa elim (5) ka mesau elu (2), lele vina nesa, ka san masmasien min Ahi veni. Evus, vul vahas veret ka sasani min teindan elu (12) onen, koa ariti min meatin keil. Ka mesau emun ariti min keil. \v 42 Meatin keil vasi akanian, ka vange vil revi. \v 43 Navong meatin teindan elu (12) onen Iesu uva avakur soke veret keil ka mesau, veiat teindan elu (12) vil mules. \v 44 Amo keil koa akanian en avong enek avi taosen elim (5000). \s1 Iesu mual en oai\x + \xo 6:44 \xt Mat 14:22-33; Sion 6:15-21\x* \p \v 45 Akanian evus, Iesu viteni min teindan elu (12) onen keke uva en vot ka ilamu eni, iha en out Betsaeta en usi oai. Ka kei ro enges keke vasila meatin keil avahaha. \v 46 Navong mea ran keil, kei mual vina en vatihou keke vahis min Ahi.\x + \xo 6:46 \xt Mak 1:35; Luk 5:16; 6:12; 9:28\x* \v 47 Ka navong out mul vong, Iesu va en out ut. Les vot mul luhu en Mari Oai ten out Kaleli. \v 48 Ka teindan elu (12) onen avotini keih avahalis veni avisu en eang takeih. Ka en vongien, out romulantei mau, Iesu mai ven keil, mul mual en hoi oai, ka mul vali keil. \v 49 \fig Meatin keil onen Iesu alesi mul mual en hoi oai, ka ametauni avit vi ninin tai.|alt="Jesus walking on water to disciples" src="WA03857b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="6:49" \fig* Ka navong alesi keke Iesu mul mual en hoi oai mukok, amis kai avit, “!Ei, ninin tai!”\x + \xo 6:49 \xt Luk 24:37\x* \v 50 Ka keil ametau houlu. \p Ka hatte tas, Iesu selus min keil vit, “!Mihekeih! Inau ngatin keinek. !Minametautei!” \v 51 Evus, Iesu vut va en vot ral min keil, ka eang va netan. Teindan elu (12) onen amutimanin houlu.\x + \xo 6:51 \xt Mak 4:39\x* \v 52 Keil arkilea revitei keihoen onen, avaseini ales asa koa Iesu mumoni navong san anien min meatin taosen elim (5000). Rendemien one koteh ka armundem kileatei aneite ten merikel enek.\x + \xo 6:52 \xt Mak 8:17\x* \s1 Iesu rali lat meatin keil ran mesaien one en taon ten out Kenesaret\x + \xo 6:52 \xt Mat 14:34-36\x* \p \v 53 Iesu ral min meatin keil onen amu koteh oai ka uva apar kat vot one en veien ten out Kenesaret. \v 54 Avong amea ran vot, hatte tas meatin keil alei kilea Iesu. \v 55 Sakini, meatin keil amuloh rahit out enek ka akur koakeil amesai koa amatil en suvon ome umai en out koa keil alonge keke Iesu mul ien. \v 56 En out vasi koa Iesu va en; meteimal keil, taon keil, vuo en sise emun; meatin keil alah koakeil amesai uva en out ten lahruaien. Keil apeah Iesu keke vatali lat keil ran mesaien one vuo vamaen keil avatokol kele eisin enges omon. Ka koakeil vasi arokol kele eisin omon amoul eris.\x + \xo 6:56 \xt Mat 9:20; Mak 5:27; Luk 8:44\x* \c 7 \s1 Iesu visein meatin keil usil asa koa hesakin keil ito vuo irmutotei en meten Ahi\x + \xo 7:0 \xt Mat 15:1-20\x* \p \v 1 \w Farasi\w* keil ral min tiser keil ten mengkatien onen Mosis koa aka en out \w Serusalem\w*, keil uva ven Iesu ka aka rahiti. \v 2 Keil alei kilea keke navong teindan elu (12) onen Iesu amul akanian, arkastei he vasuval sakien onen Siu keil.\x + \xo 7:2 \xt Luk 11:38\x* \p \v 3 (Farasi keil ral min Siu vasi keil amules amusil kat hihiseien keil onen avu keil telamu. Ihit avaanian, ikas he helamu en sise koa hemal ka heto, ka hevus, ianian esuk. \v 4 Ka navong umai en out tahulhulien, irkaniantei mau hetokol avong ikas he en oai, hemukonek, hesakini ito ris. Ka keil amusil tounah houlu usil sakien keil one telamu, suval sise koa amul akas veioai, sospen, ka tounah keil taanien one koa vi aean.)\x + \xo 7:4 \xt Mat 23:25; Luk 11:39\x* \p \v 5 Sakini, Farasi ka tiser keil ten mengkatien avis Iesu avit, “?Vensa meatin keil onom armusiltei hihiseien koa avu orer keil telamu asani min ir? Keil arkastei he en sise koa muto, ka mukos, akanian.” \p \v 6 Iesu vit risi min keil vit, “Kami mimutolas enges en hilivemi. Asa Ahi viteni usil kami mal, suval koa \w Aesea\w* mutisi, \q1 \qt ‘Meatin keil eke avouhou minau en selusien,\qt* \q2 \qt ka tine mul soutin ranau.\qt* \q1 \v 7 \qt Avaseini keil uva netan minau,\qt* \q2 \qt ek rovattei mailea.\qt* \q1 \qt Veni keil amul asan hihiseien keil koa aka ven meatin keil enges,\qt* \q2 \qt ka aviteni keke inau varei navit keil usili.’ \qt* \rq Aesea 29:13\rq* \m \v 8 Miso sesein mengkatien onen Ahi mules, ka mimusil katiat hihiseien onen meatin enges.” \p \v 9 Ka Iesu sel kat keil vit, “Kami mivi meteisau vareis en sise koa mivaling mengkatien onen Ahi vales, vasakini mivousil kat hihiseien keil onamis. \v 10 Suval koa keke \w Mosis\w* selus keih mini vit, \qt ‘Mihehouhou min tata ka mama onami keil,’\qt* \rq Eksodas 20:12\rq*\x + \xo 7:10 \xt Dut 5:16; Mak 10:19; Efes 6:2\x* ka viten risi vit, \qt ‘Munak etai hesili tata vuo mama onen, kei, uasi hemat.’\qt* \rq Eksodas 21:17\rq*\x + \xo 7:10 \xt Lev 20:9\x* \v 11 Ka kami, mivisein meatin keil keke akilea aviteni min tata ka mama one avahit, ‘Tounah keil onak koa nakilea makataun kamil eni, koanek naling koe tuai vi onen Ahi enges.’ \v 12 Sakini, hihiseien enek mumon keil arkatauntei mun tata ka mama one keil. \v 13 Mukonek, hihiseien keil onami mul sakin selusien onen Ahi mai vi heisav enges. Ka tounah houlu mukonek mimumoni.” \p \v 14 Evus, Iesu vise meatin keil umai veni ka viteni min keil vit, “Mihetaengon inau, kami vasi miheilea asa mahiteni. \v 15 Tounah tovuol val hae en meatin koa kilea voumoni varmutotei. !Vuo, sakras! Tounah vasis koa mea ran tin meatin, kei enges kilea voumoni varmutotei.” \v 16 \f + \fr 7:16 \ft Teis en tus keil koa Mak mutisi aling selusien koanek vit, \ft \+it “!Munak ralingomi mul, mihetaengoni!”\+it*\f* \p \v 17 Navong lokovein meatin keil enek va neim, teindan elu (12) onen keil avisi keke vahit kilea asa koa kei viteni.\x + \xo 7:17 \xt Mat 13:36; Mak 4:10; Luk 8:9\x* \v 18 Sakini, Iesu viteni vit, “?Rendemien onami mun rokeihtei? ?Kami mirkileatei veah? Tounah tovuol koa mul hae vuo va neim en avemi koa kilea vasakinuk kovarmutotei. \v 19 Veni tounah enek rovatei en moulien onom, va en vangom enges, ka evus, mea ranuk eris.” (Usil selusien enek, Iesu vit kilea vit anien vasi keil tahos taanien.) \p \v 20 Ka viteni mun vit, “Tounah keil koa akistal ran moulien onom, keil enges akilea avasakinuk kovarmutotei en meten Ahi. \v 21 Veni rendemien tatisa keil koa aka en tinom mul sakinuk komumon tounah keil koa tisa: kokur sakien ten hoeasoen, kovena, komu vini meatin sav,\x + \xo 7:21 \xt Rom 1:29-31; 1Kor 5:11; 6:9-10; Kal 5:19-21; Efes 5:3-4; Kol 3:5; 1Tim 1:9-10; 2Tim 3:2-4; 4:3; 1Pit 4:3; Rev 21:8; 22:15\x* \v 22 kokur ason meatin sav, kovi metenan, kopurun mesav keil, koluvos, kovasik, kovi elu, komusili meatin sav, kovutuk, ka komumon sakien koa vi varu enges. \v 23 Anatin, tounah keil vasi enek aka en moulien onen meatin tai, ka keil varei asakin meatin mai romutotei en meten Ahi.” \s1 Ahin tai koa rovitei Siu ling demkatien onen en Iesu\x + \xo 7:23 \xt Mat 15:21-28\x* \p \v 24 Evus, Iesu mea ran out enek, ka va vesesal en meteimal ten out Taer. Va en eim tai ka en rovattei keke meatin etai vailea out koa kei mul ien. Ka sakras vato suai. \v 25 En avong enek, ahin tai koa ninin tisa mul en natnahin raengoni keke Iesu mai. Sakini, va veni ka retengeiril en meten. \v 26 \fig Ahin tai koa rovitei Siu tai vis Iesu voumon merikel tai en usite onen natnahin.|alt="Mary weeping over Lazarus' death" src="WA03867b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:26" \fig* Ahin enek rovitei Siu tai, avasi en out Siria-Fonisia. Ka kei mai peah Iesu keke vahile lat ninin tisa ran natnahin. \p \v 27 Ka Iesu viteni mini vit, “Numai keke malei kat titiali onak keil koa avi Siu. Veni romaltei keke nikulat anien an titiali keil onak ka masoni vaha min huli keil.”\f + \fr 7:27 \ft Siu keil vise koakeil arvitei Siu en ‘huli keil.’ Iesu visi mukok ven meatin onen keil armundemtei avahit um hetal min koakeil arvitei Siu.\f* \p \v 28 Ahin enek viteni mini vit, “Ka asuv, huli keil koa amul rahit titiali keil akilea avaan soke anien koa titiali keil akan rani.” \p \v 29 Sakini, Iesu viteni mini vit, “Ven tounah koa koviteni, kiha ris teim, kihotini keke ninin tisa mea ran natmahin tuai.” \v 30 Ka navong ahin enek va ris teim, lesi keke natnahin mul tahos en avet, ka ninin tisa va rani. \s1 Iesu sak revi meatin koa ralingen vonhon ka vi ameng \p \v 31 Evus, Iesu lokovein meatin keil ten out Taer, ka ka pas out Saedon ka out Dekapolis. Kei ral min meatin keil onen uva vio … arokol Mari Oai ten out Kaleli. \v 32 En out enek, meatin keil koa akur meatin tai koa ralingen vonhon ka vi ameng mai veni ka apeah Iesu valing hen eni.\x + \xo 7:32 \xt Mat 9:18; Mak 5:23; 8:23,25; Luk 4:40; 13:13; Umen 9:12,17; 28:8\x* \v 33 Ka Iesu mulis mea ran vangi meatin keil. Evus, ling kalihen en ralingen meatin enek, ka mutiv ka rokol men.\x + \xo 7:33 \xt Mak 8:23\x* \v 34 Evus, Iesu seipat vina nesa, leh eang, ka viteni min meatin enek vit, “!Epapata!” (koa viteni en selusien onen ten Arameak vit, ‘!Metal!’).\x + \xo 7:34 \xt Mat 14:19; Mak 6:41\x* \v 35 Hatte tas, ralingen meatin enek metal ka kilea valong tounah keil. Ka men meatin enek emun mai tahos ka kilea vaselus revi. \p \v 36 Ka evus, Iesu vit koe meatin keil keke anahitentei min meatin etai. Avaseini, keil uva amang vas onge usili.\x + \xo 7:36 \xt Mak 1:44-45; 5:43\x* \v 37 Ka koakeil araengon tounah enek amutimanin eni avit, “Tounah vasi koa kei mumoni tahos. Kei mumon koakeil ralinge vonhon, akilea avalong tounah; ka koakeil avi ameng, akilea avaselus.”\x + \xo 7:37 \xt Aes 35:5-6\x* \c 8 \s1 Iesu san anien min meatin keil koa amulin taosen ehat (4000)\x + \xo 8:0 \xt Mat 15:32-39\x* \p \v 1 En avong sav eris, meatin keil houlu amusil Iesu ka umai en out tas. Ka navong anien ae vus, Iesu vise meatin teindan elu (12) onen umai veni ka viteni min keil vit, \v 2 “Ek mahis meatin keil ekek veni keil aro ral minau en avong etel (3) tuai, ka tounah tovuol avaanian. \v 3 Munak nisila keil iha ris en teim se ka irkaniantei, ave hememerau ka mete hemalikelik en sise, veni keil koa aka soutin.” \p \v 4 Ka teindan elu (12) onen avisi avit, “Romul en out volvol. ?Rokilea rovahotin anien en out kave koa vinvin rovasani min meatin keil ekek?” \p \v 5 Iesu vis keil vit, “?Veret ehis mikur kati?” \p Keil avit risi mini avit, “Veret oulu (7) enges.” \p \v 6 Evus, Iesu viteni min meatin keil vit avatondan. Kur veret, san masmasien min Ahi, ka vul vahasi. Evus, sasani min meatin teindan elu (12) onen vit avatiti min meatin keil, ka amumoni. \v 7 Ka mesau havivis akur kati. Iesu san masmasien min Ahi ven mesau, ka viteni min onen keil keke avatiti min meatin keil. \v 8 Meatin vasi keil akanian vinvin, vange vil. Evus, meatin teindan elu (12) onen akur mari veiat oulu (7) ka alah revi soke anien koa mules. \v 9 Meatin taosen ehat (4000) akanian en avong enek. Akanian evus, Iesu sila keil avaha ris en teim se. \v 10 Evus, Iesu vut va en vot ral min teindan elu (12) onen ka uva amu koteh Mari Oai ten out Kaleli, uva en out sav koa avise en ‘Dalmanuta.’ \s1 Farasi keil avis Iesu voumon mari tounah tai vatie lati keke kei ka ven Ahi anatin\x + \xo 8:10 \xt Mat 16:1-4\x* \p \v 11 \w Farasi\w* keil umai ven Iesu ka amul amusel mini. Keil e vati avahotin anatinien usili. Sakini, avisi keke voumon etai merikel vatal min keihoen ten out nesa avalesi.\x + \xo 8:11 \xt Mat 12:38; 16:1; Luk 11:16; Sion 6:30\x* \v 12 Navong keil avisi mukok, Iesu longe tisa ka viteni min keil vit, “?Vensa meatin keil ten avong kosa avis etai merikel keke avalesi? !Ka vuo, nirmumon etai tounah ilesi vasakin keil avakur anatinien enau vaka ien!”\x + \xo 8:12 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x* \p \v 13 Sakini, Iesu lokovein keil, vut va en vot ral min meatin keil onen, ka uva en usi oai. \s1 Iesu sel kat meatin keil onen keke ilei kat revi keil ven hihiseien onen Farasi ka Satusi keil\x + \xo 8:13 \xt Mat 16:5-12\x* \p \v 14 Navong keil uvut en vot, meatin teindan elu (12) onen arendem kilea keke e vobongeni avakur kat veret vavinvin en keil, akuri heite tas. \v 15 Ka navong amul veah en vot, Iesu sel kat keil vit, “Mihelei kat kami, mihelele revi en is\f + \fr 8:15 \ft En avong onen Iesu, Siu keil akur ‘is’ suval niniven tai ten tisaen.\f* onen \w Farasi\w* keil ral min is onen Asuv \w Herod\w*.”\x + \xo 8:15 \xt Luk 12:1\x* \p \v 16 Koanik sakin keil amul aselus min keil eris aviteni avit, “Kei viteni mukok veni rorkurtei veret vatal min ir.” \p \v 17 Ka Iesu mundem kilea asa koa amul avit usili. Sakini, vis keil vit, “?Vensa mimul miselus usil veret ar koa tovuol? ?!Mireingeingeni veah!? ?Anatin keke rendemien onami koteh veah?\x + \xo 8:17 \xt Mak 6:52\x* \v 18 Metomi mul, ka mirlei kileatei tounah. Ralingomi mul, ka mirlong kileatei tounah?\f + \fr 8:18 \ft Selusien enek ka en \xt Ser 5:21\ft , ka hekatau eni, en \xt Ser 5:22\ft , Ahi viteni vit \+it “Inau navi Ahi Asuv. ?Vensa mirvouhoutei minau?”\+it*\f* ?Emi vobongen\x + \xo 8:18 \xt Esek 12:2; Mak 4:12; Umen 28:26\x* \v 19 avong koa navul vahas veret elim keke nasani min meatin taosen elim (5000)? ?Kami misien veiat ehis koa avilelau en soke anien keil?”\x + \xo 8:19 \xt Mat 14:15-21; Mak 6:35-44; Luk 9:12-17; Sion 6:5-13\x* \p Keil avit risi avit, “Veiat teindan elu (12) vil mules.” \p \v 20 “?Ka navong navul vahas veret oulu (7) min meatin taosen ehat (4000), misien veiat ehis koa avilelau en anien koa mules?”\x + \xo 8:20 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \p Keil avit, “Veiat oulu (7) vil mules.” \p \v 21 Ka vis keil, “?Mukonek, vensa varei kami mirkileatei veah aneite ten tounah keil enek?” \s1 Iesu sakin metovar tai ten out Betsaeta mai lele eris \p \v 22 Navong uva en out Betsaeta, meatin keil akur metovar tai mai ven Iesu ka apeahi keke vatokoli.\x + \xo 8:22 \xt Mak 7:32-33\x* \v 23 Iesu vuli kat meatin enek ka mulamuni lumea ran meteimal. Evus, mutiv kat meten ka ling hen mul ien ka visi vit, “?Mukave, kokilea kovales etai tounah?”\x + \xo 8:23 \xt Sion 9:6\x* \p \v 24 Ka meatin enek lele rahiti ka viteni vit, “Nales meatin keil asuval vatiai keil koa amul akaikai.” \p \v 25 Sakini, Iesu ling ris hen mul en meten. Evus, meatin enek lele va ka lei kilea keke meten mai tahos, lei kilea tounah vasi. \v 26 Evus, Iesu vit koe vit, “Konahatei ris en mari meteimal, ka kika mal varei kiha teim.” \s1 Pita vit lati keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai\x + \xo 8:26 \xt Mat 16:13-20; Luk 9:18-21\x* \p \v 27 Evus, Iesu ka onen keil uva en meteimal keil koa amul vesesal en out Sesaria-Pilipae. Ka navong amul semau en sise, vis keil vit, “?Meatin keil aviteni avit inau navi meatin sei?” \p \v 28 Keil avit kesi avit, “Meatin koa avit keik kovi Sion Baptis. Ka meatin koa mun avit keik kovi provet \w Ilaetsa\w*. Ka keil koa mun avit keik kovi tai en provet keil telamu.”\x + \xo 8:28 \xt Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x* \p \v 29 Ka vis ris keil vit, “?Mukave en kami? ?Mimundemi mivit inau navi isei?”\x + \xo 8:29 \xt Sion 6:69\x* \p Ka Pita mea ka vit, “Keik kovi Mesaea koa Ahi vat kati.” \p \v 30 Ka Iesu vit koe keil keke anahitentei min meatin keil keke kei vi Mesaea.\x + \xo 8:30 \xt Mak 9:9\x* \s1 Iesu vit luvat mahien, matien, ka mearisien onen ran matien\x + \xo 8:30 \xt Mat 16:13-20; Luk 9:18-21\x* \p \v 31 En avong enek, Iesu vit leini min meatin teindan elu (12) onen vit, “Natin Meatin hekur mahien imok hehi houlu, ka meatin houlu iseseini: elda keil, asuv keil onen pris keil, ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis. Keil u vini. Evus, en avong etel, hemoul eris ran matien.”\x + \xo 8:31 \xt Mat 17:12; Mak 9:12; Luk 17:25\x* \v 32 Kei vit vasin tounah min keil. Ka Pita kur seheni havivi, ka vul kati keke nahitentei mun namukonek. \v 33 Ka Iesu viles, lei rahit \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w*, ka selus keih min Pita vit, “!\w Temat|lemma="Setan"\w*, kiha ranau! !Rendemien onom musil rendemien onen meatin keil ten out netan, ka romusiltei rendemien onen Ahi!” \p \v 34 Evus, Iesu vise meatin keil ral min teindan elu (12) onen umai vituai veni ka vit, “Munak keik tai em vati kovousil inau, kisesein moulien onom, kihous aiveave onom, ka kusil inau.\x + \xo 8:34 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* \v 35 Veni munak kihuli kat moulien onom, hevuol ranuk. Ka munak kimaen moulien onom hevuol venau ka ven more longlongien onen Ahi, kikur moulien koa vi anatin.\x + \xo 8:35 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Sion 12:25\x* \v 36 ?Munak kokur tounah vasi ten out netan, ka moulien onom hevuol, koanek tahos enuk? !Vuo! \v 37 Tounah tovuol kovasani keke kovakur ris moulien onom koa sakras vavus. \v 38 Meatin keil ten avong kosa avilelau en \w tisaen\w* ka amum tisa houlu ral min tounah ten out netan. Ka munak kimemou enau ka hihiseien keil onak, Natin Meatin emun hememou enuk navong hemai ris hetal min \w angelo\w* keil onen ka hetal min muohien koa Tamen hesani mini.”\x + \xo 8:38 \xt Mat 10:33; Luk 12:9\x* \c 9 \p \v 1 Ka mul selus vit, “Naviteni anatin eli, tei en kami koa miro ekok, irmattei hetokol avong koa keil iles hiasuvien onen Ahi hemai hetal min keihoen.”\x + \xo 9:1 \xt Mak 13:30\x* \s1 Muohien ten keihoen onen Ahi vihil en Iesu\x + \xo 9:1 \xt Mat 17:1-13; Luk 9:28-36\x* \p \v 2 Katau, avong ahetai (6) muli, Iesu kur Pita, Tiemes, ka Sion ka mulamun keitel, telvina en mari vatihou tai, veni keitel enges telvato ien. Navong telro ien, tellele telles nan Iesu viles,\x + \xo 9:2 \xt 2Pit 1:17-18\x* \v 3 ka eisin omon viles mai muoh vis muoh, ritin vareis. Meatin tovuol vakaskas vamukonek. \v 4 Evus, telmali telles \w Ilaetsa\w* ka \w Mosis\w* lumul luselus ral Iesu. \p \v 5 Ka Pita selus ravobong vit, “Tiser, tahos imok keke komeitel metmul ekok. Metheovav en votevav hetel: tai onom, tai onen Mosis, ka tai onen Ilaetsa.” \v 6 Kei ral tunali keilu telmetau houlu, sakini Pita reingeingen tounah koa mul viteni. \p \v 7 Evus, mahmah tai kistal ka mutaluh koe keitel, ka tellong rea tai koa vit, “Koanik vi Natkuli kati tas varei keisom, ka envatien onak mul ien. !Mithelong kat ren!”\x + \xo 9:7 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pit 1:17; Dut 18:15; Umen 3:22\x* \v 8 Tellele konakon karahit keitel ka telroles etai mun meatin, Iesu enges ro ral min keitel. \p \v 9 Navong telmita ris netan, Iesu vit koe keitel vit, “Mitnahitehitentei tounah koa mitlesi min meatin etai hetokol avong koa Natin Meatin hemoul eris ran matien.”\x + \xo 9:9 \xt Mat 12:16; Mak 8:30\x* \v 10 Tellong kat ren, ka en keitel enges telmul telselus usil aneite ten selusien onen navong vit, ‘hemoul eris ran matien.’ \p \v 11 Ka telvis Iesu telvit, “?Vensa tiser keil ten mengkatien avit Ilaetsa hemai helamu en Mesaea koa Ahi vat kati?”\x + \xo 9:11 \xt Mal 3:1; 4:5-6\x* \p \v 12-13 Ka Iesu vit kilea min keil vit, “Anatin, Ilaetsa hemai ekok helamu vasak mesein tounah vasi ven amaien onen Mesaea. Ka naviteni min kamitel, Ilaetsa mai tuai, ka meatin keil amum tisa mini suval koa e vati, suval asa koa Tus Votut viteni. En sise enek Natin Meatin helong mahien ka meatin keil iseseini suval asa koa Tus Votut viteni.”\x + \xo 9:12-13 \xt Sam 22:1-18; Aes 53:3\x* \s1 Iesu sak revi ehon tai koa ninin tisa mul ien\x + \xo 9:12-13 \xt Mat 17:14-23; Luk 9:37-45\x* \p \v 14 Navong Iesu ral min Pita, Tiemes ka Sion telmita ris ven meatin sav keil onen Iesu, telles meatin keil houlu akarahit keil, ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis amul amusel ral min keil. \v 15 Navong meatin keil ales Iesu kistal, amutimanin, ka amuloh uva ka akur revi. \v 16 Ka Iesu vis meatin onen keil vit, “?Mimul mimusel ral min keil en asa?” \p \v 17 Tai en vangi meatin keil vit, “Tiser, nakur natkuli mai minuk veni ninin tisa tai mul ien, sakini, sakras vaselus. \v 18 Navong ninin enek muasi, kuvini va netan, ka sakini, si kokohin mai, lohon katiloh, ka aven vasi keih. Navis meatin onom keil avahile lati, ka keil asakras.” \p \v 19 Iesu viteni min keil vit, “!Ekovei! Meatin keil ten avong kosa, demkatien one tovuol vareis. ?Nito hetal min kami avong hehis? ?Avong hehis nilei kat kami enges? Alkur ehon enek vamai minau.” \p \v 20 Sakini, akur ehon enek va min Iesu. Ka navong ninin tisa enek lesi, sakin ehon enek maleilei, mot va netan ka reitei, ka si kokohin mue ran ongon. \p \v 21 Iesu vis tata onen ehon vit, “?Avong ehis, keke kei mukok?” \p Vit risi mini vit, “Avong etin vi ehon. \v 22 Avong houlu ninin tisa enek vit vou vini, suval soni va en ahang ka en oai. ?Em hemahis komal eli ka kikatauni munak kokilea kovoumoni?” \p \v 23 Ka Iesu viteni vit, “?Vensa kovit, ‘munak kokilea kovoumoni?’ Meatin kilea voumon tounah vasi munak demkatien onen mul.”\x + \xo 9:23 \xt Mat 21:21; Mak 11:23-24; Luk 17:6\x* \p \v 24 Hatte tas, tamen peahi vit, “Nakur demkatien, ka rovinvintei. !Kataunau makur tei ris!”\x + \xo 9:24 \xt Luk 17:5\x* \p \v 25 Ka navong Iesu lei kilea keke meatin keil amuloh umai ven keil, viteni min ninin tisa vit, “Naviteni minuk, ninin ten ameng ka raling vonhon, kimea ran ehon ekek ka kirmaitei mun varei eni.” \p \v 26 Ninin enek mis kai, maleilei keih, ka mea rani. Ka navong lokoveini, ehon enek rokaikaitei mun suval mat varei. Sakini, meatin tei keil avit, “!Ei, kei mat tuai!”\x + \xo 9:26 \xt Mak 1:26\x* \v 27 Ka Iesu vuli kat hen ehon ka rali lati mulomal.\x + \xo 9:27 \xt Mat 9:25; Mak 1:31; 5:41; Luk 8:54; Umen 3:7\x* \p \v 28 Katau suk, navong Iesu va en teim tai ral min onen keil, keil avis lelau eni avit, “?Komai misakras mevahile lat ninin tisa enek vensa?” \p \v 29 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Ahi mul san keihoen keke avahile lat vati ninin tisa enek vaka en sise ten hisien enges.”\f + \fr 9:29 \ft Tei en tus matu keil ten Mak asorin selusien enek koa vit, \ft \+it “vaka en sise ten hisien ka uval ran anien.”\+it*\f* \p \v 30 Iesu ral min teindan elu (12) onen amea ran out enek, amual uva en out sav keil en provins ten out Kaleli veni Iesu en rovattei meatin keil availea out kave kei ro ien. \v 31 Iesu mumoni mukonek keke kilea vahisein \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w*. Kei viteni mukok vit, “Meatin tai hesa lat inau, Natin Meatin, niha en hen meatin keil ten out netan koa u vini nau. Ka, en avong etel teni, inau nimoul eris ran matien.”\x + \xo 9:31 \xt Mat 16:21; 20:18-19; Mak 8:31; 10:33-34; Luk 18:32-33; 24:7\x* \v 32 Ka keil areingeingen aneite ten hihiseien enek, ka ametau keke avahisi eni. \s1 Iesu visein meatin keil usil isei vi hetetamen imok en meten Ahi\x + \xo 9:32 \xt Mat 18:1-5; Luk 9:46-48\x* \p \v 33 Iesu ral meatin keil onen umai en meteimal ten out Kapaniam ka uva ris teim. Ka Iesu vis keil vit, “?Asa keke mimul mimusel eni en sise?” \v 34 Ka keil aro raeng veni keke en sise amul arun kutut ven isei vi hetetamen imok en keil.\x + \xo 9:34 \xt Luk 22:24\x* \p \v 35 Sakini, Iesu rondan, vise ruain teindan elu (12), ka viteni min keil vit, “Isei keke en vati val nesa, heling kei heha netan. Mukonek, hehi meatin toumien onen meatin vasi keil.”\x + \xo 9:35 \xt Mat 20:26-27; 23:11; Mak 10:43-44; Luk 22:26\x* \p \v 36 Evus, Iesu kur titiali tai ka lingi mulomal luhu en keil. Kei kav kati ka viteni min keil vit, \v 37 “Meatin koa hekur revi titiali koa mukok en isok, suval koa mul kur revi nau. Ka navong kur revi inau, rovitei inau enges, suval koa kei kur revi kei koa sila inau.”\x + \xo 9:37 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Sion 13:2\x* \s1 Meatin koa rovaetei vatal min Iesu mul en usite onen\x + \xo 9:37 \xt Luk 9:49-50\x* \p \v 38 Ka Sion Sepeti viteni min Iesu vit, “Tiser, komai meles meatin tai mul vile lat ninin tisa keil en isom, ka meviteni mini keke hehati, veni kei rovitei tai en ir.” \p \v 39 Ka Iesu viteni min keil vit, “!Minahitentei mini nahati! Veni munak meatin etai mumon merikel tai en isok, sakras vamea ka vaselus karenau. \v 40 Ven meatin koa rovitei vativieh orer, kei vi tai en ir.\x + \xo 9:40 \xt Mat 12:30; Luk 11:23\x* \v 41 Anatin naviteni li min kami, meatin etai koa hesan oai enges min kami ven isok, kei hekur heite teni. \p \v 42 “Ka en usite sav, munak meatin etai hesakin meatin tai koa musil kat inau suval titiali keke hemot en tisaen, hetahos imok min meatin enek keke isar kat mari ahat en hiren ka isoni hemarindu en anev ten atas. \v 43 En vati rendemien enek, munak tai en kami, hen sakin kei mot en tisaen, heta kotehei. Hetahos imok mini keke hen tai hevuol ka kei hekur more moulien koa sakras vavus. Hetisa mini munak hen elu mules, ka heha en out onen temat keil, en out koa ahang teni sakras vavus.\x + \xo 9:43 \xt Mat 5:30\x* \v 44 \f + \fr 9:44 \ft Tei en tus matu keil ten Mak asorin selusien enek koa vit, \ft \+it “Heha en out koa asilat keil koa sakras avamat iani, ka ahang koa heani sakras vavus.”\+it*\f* \v 45 Ka munak meatin tai alen sakini mot en tisaen, heta kotehei. Hetahos imok mini keke alen tai hevuol ka kei hekur more moulien. Hetisa mini munak alen lou mules, ka ison meatin enek heha en ahang onen temat keil. \v 46 \f + \fr 9:46 \ft Tei en tus matu keil ten Mak asorin selusien enek koa vit, \ft \+it “Heha en out koa asilat keil koa sakras avamat iani, ka ahang koa heani sakras vavus.”\+it*\f* \v 47 Ka munak tai meten sakin meatin enek mumon tisaen, hekis lati. Hetahos imok mini keke meten tai hevuol ka kei hekur more moulien. Hetisa munak meten elu lumules, ka ison meatin enek en ahang onen temat keil.\x + \xo 9:47 \xt Mat 5:29\x* \v 48 Heha en out koa asilat keil koa asakras avamat iani, ka ahang koa heani sakras vavus.\x + \xo 9:48 \xt Aes 66:24\x* \p \v 49 “Ahi mul maen ir rovisu en avong takeih keil keke vasakin ir rovatolas en meten suval koa sol ka ahang mul sakin sanien votut tai mai mutolas.\x + \xo 9:49 \xt Lev 2:13\x* \p \v 50 “Sol tahos. ?Ka munak kasien teni vuol rani, umon sa keke avaling ris tahosien teni? !Asakras!\f + \fr 9:50 \ft Sol telamu rosuvaltei sol ten kosa, romutotei. Sakini, kasien teni mul vuol rani.\f* Sakini, tahos keke sakien onami hesuval sol koa mul sakin lahruaien onami mai tahos imok ka miro vituai en tomat.”\x + \xo 9:50 \xt Mat 5:13; Luk 14:34; Kol 4:6; Rom 12:18; 1Tes 5:13\x* \c 10 \s1 Iesu visein meatin keil keke meatin koa retalihe natasiltei ran ahin onen\x + \xo 10:0 \xt Mat 19:1-12; Luk 16:18\x* \p \v 1 Navong Iesu selus min meatin keil onen evus, amea ran out enek, amu koteh Oaisal Sodan, ka uva en provins ten out Sudea. Meatin houlu umai veni ka Iesu visein keil suval koa lises mul mumoni. \p \v 2 \w Farasi\w* keil koa umai veni avit avasak visi. Sakini, avisi avit, “?Hit visi min komai, mengkatien orer maen meatin hetasil ran ahin onen?” \p \v 3 Sakini, Iesu vis keil vit, “?Mengkatien kave koa \w Mosis\w* sani min kami?” \p \v 4 Keil aviteni mukok avit, “Mosis maeni keke meatin tai helokovein ahin onen vit, \qt ‘Meatin koa en vati valokovein ahin onen, hetis Setifiket ten Tasilien ka hesani mini. Hevus, hesila ahin onen heha.’” \qt* \rq Duteronomi 24:1\rq*\x + \xo 10:4 \xt Mat 5:31; 19:7\x* \p \v 5 Iesu viteni min keil vit, “Mosis mutis mengkatien koanek veni vatumi keih ramat. \v 6 Ka sakien koanik tovuol en avong mulamu, navong Ahi mum rohtoh en tounah vasi keil ten out netan. Rolonge keke \qt ‘Ahi mumon meatin tai vi meahos ka tamun mumoni vi ahin.’ \qt* \rq Senesis 1:27\rq*\x + \xo 10:6 \xt Sen 5:2\x* \v 7 Viteni mun vit, \qt ‘Ven koanek, meahos hemea ran tata ka mama onen, ka heapil hetal min ahin onen,\qt* \v 8 \qt ka keilu luhemai luhetas.’\qt* \rq Senesis 2:24\rq*\x + \xo 10:8 \xt Efes 5:31\x* Sakini, lurvitei mun elu, lutas sesuk. \v 9 Sakini, asa koa Ahi kapil vituaini, meatin noumontei keilu lunatasil eris.” \p \v 10 Navong amuris uva teim, teindan elu (12) onen avisi en tounah enek. \v 11 Kei vit kesi min keil vit, “Meatin koa ling ahin onen ka retalihe ral min ahin sav, kei mumon sakien ten hoeasoen vakat ahin onen koa mulamu.\x + \xo 10:11 \xt Mat 5:32; Luk 16:18; 1Kor 7:10-11\x* \v 12 En sise enek, ahin koa ling meatin onen ka retalihe ral min meatin sav, kei mun mul mumon sakien ten hoeasoen.” \s1 Iesu san tokolkatien min titiali keil\x + \xo 10:12 \xt Mat 19:13-15; Luk 18:15-17\x* \p \v 13 Katau en avong enek, meatin keil alah titiali keil umai ven Iesu keke vatokol kat keil, ka meatin onen keil avul kat keil. \v 14 Navong Iesu les tounah enek, kei kalialin vatin ka longe tin tisa, ka viteni min meatin onen keil vit, “Almaen titiali keil avamai venau, ka minating koetei keil, veni hiasuvien onen Ahi hel en koakeil vatinek. \v 15 Naviteni min kami keke meatin koa sakras vakur revi hiasuvien onen Ahi hesuval titiali keil ekek, hiasuvien onen sakras val en kei.”\x + \xo 10:15 \xt Mat 18:3\x* \v 16 Evus, kav kat titiali keil, ling hen mul en keil ka san tokolkatien min keil vasi, tai vis ka tamun. \s1 Meatin hau tai lesi keih ramat keke valokovein mani onen ka vousil kat Iesu\x + \xo 10:16 \xt Mat 19:16-30; Luk 18:18-30\x* \p \v 17 Navong Iesu mul musil sise onen keke vaha, meatin tai muloh veni, retengeiril en meten ka visi vit, “?Tiser tetahos, numon sa keke nikur moulien ten lisenges?” \p \v 18 Iesu visi vit, “?Vensa kovise inau kovit natahos? Meatin tovuol vatahos, Ahi enges tahos. \v 19 Keik kokilea asa koa mengkatien keil aviteni, \q1 \qt ‘Minouastei meatin namat. \qt* \q1 \qt Minakurtei ahin vuo meatin onen hanu sav. \qt* \q1 \qt Minahenantei tounah onen meatin sav. \qt* \q1 \qt Minoumontei luvosien naha kat isen meatin sav. \qt* \q1 \qt Minakurtei mani en sise taluvosien. \qt* \q1 \qt Mihehouhou min tata ka mama onami keil.’”\qt* \rq Eksodas 20:12-16\rq*\x + \xo 10:19 \xt Dut 5:16-20; 24:14; Tiem 5:4\x* \p \v 20 Meatin enek vit, “Tiser, navong semau keke navi titi ehon tai, nalong kat mengkatien keil enek.” \p \v 21 Iesu lesi ka envatien onen mul ien ka vit, “Tounah tas kormumontei veah. Kiha mau, kisalem en tounah vasi keil onom, ka kisan mani teni min koakeil tounah one tovuol. Hesakini tounah onom hehi houlu en out nesa. Evus, kimai, kusil nau.”\x + \xo 10:21 \xt Mat 6:20; Luk 12:33\x* \p \v 22 Ka navong meatin enek long selusien onen, en von ka nan tisa eni. Mual va rani ka longe tisa veni tounah onen houlu. \p \v 23 Iesu lei rahit meatin onen keil ka viteni min keil vit, “Meatin keil koa tounah one houlu, keih ramat keke hiasuvien onen Ahi val en moulien one.”\x + \xo 10:23 \xt Mak 4:19\x* \p \v 24 Meatin onen keil amutimanin en selusien onen, ka Iesu vit risi vit, “Onak keil, keih ramat keke hiasuvien onen Ahi val en moulien onen meatin etai. \v 25 Mari \w kamel\w*\f + \fr 10:25 \ft Kamel suval hos tai, ka eisilin vuvu.\f* tai sakras vakirisil en meten nidil. En rendemien enek, meatin emun koa tounah onen houlu, sakras vales hiasuvien onen Ahi val en moulien onen.” \p \v 26 Ven selusien enek, meatin onen Iesu keil amutimanin houlu, ka avis keil avit, “?Isei suk kilea vakur moulien?” \p \v 27 Ka Iesu lei rahit keil ka vit, “!Keinek! Meatin sakras voumoni, ka Ahi enges kilea vasan moulien hau. Tounah vasi maes ven Ahi.”\x + \xo 10:27 \xt Sen 18:14; Siob 42:2; Sak 8:6; Mak 14:36\x* \p \v 28 Ka Pita selus vit, “Komai, melokovein tounah vasi keil onomai keke mevousiluk.” \p \v 29 Sakini, Iesu viteni min keil vit, “Anatin, naviteni min kami, koakeil alokovein teim se, vuo tue keil, vuo ahine keil, vuo mama, vuo tata, vuo titiali, vuo ah se keil venau ka ven longlongien hos; \v 30 keil ikur heite teni hehi houlu vis hehi houlu mok en avong kosa. Ikur eim keil, tue keil, ahine keil, mama keil, titiali keil, ka ah se keil. Ka en usite sav, ikur sakvisien keil emun. Ka en keite ten tounah vasi, keil ikur moulien koa sakras vavus. \v 31 Ka meatin houlu koa avi hetetamen keil kosa, keil imai ihi heisav enges. Ka meatin houlu koa avi meatin kuren keil kosa, keil imai ihi hetetamen keil esuk.”\x + \xo 10:31 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x* \s1 Iesu selus eris usil mahien ka matien onen ka hemukave hemoul eris ran matien\x + \xo 10:31 \xt Mat 20:17-19; Luk 18:31-34\x* \p \v 32 Avong vahis muli va, ka Iesu ral meatin keil onen arokol sise koa uva en taon ten out \w Serusalem\w*. Ka Iesu mual va mulamu en keil. Navong meatin keil onen alesi, amutimanin houlu. Ka meatin savsav keil koa amusil keil ametau houlu. Ka navong amul en sise, Iesu kur meatin teindan elu (12) onen uva seh, ka vit luvati min keil asa koa hekistal mini. \v 33 Viteni min keil vit, “?Milesi? Romul rovahina Serusalem. Ka en out enek, meatin tai hemae lat inau, Natin Meatin, niha en hen asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis. Hevus, keil isa lat moulien onak heha en hen koakeil arvitei Siu.\x + \xo 10:33 \xt Mat 16:21; 17:22-23; Mak 8:31; 9:31; Luk 24:7\x* \v 34 Keil umon tohtohien heha kat inau, itiv kat inau, itah inau en viau, ka u vini nau. Ka navong avong hetel teni heli, nimoul eris ran matien.” \s1 Iesu visein meatin keil onen usil sakien ten kataunien\x + \xo 10:34 \xt Mat 20:20-28\x* \p \v 35 Evus, Tiemes keilu Sion, Natin Sepeti keilu, lumai ven Iesu ka luvisi luvit, “Tiser, emal vat tounah tai kovoumoni min komal.”\x + \xo 10:35 \xt Mat 4:21; 10:2; 17:1; Mak 1:19,29; 3:17; 5:37; 9:2; 10:41; 13:3; 14:33; Luk 5:10; 6:14; 8:51; 9:28,54; Umen 1:13\x* \p \v 36 Iesu vis keilu vit, “?Asa varei?”\x + \xo 10:36 \xt Mat 20:32; Mak 10:51; Luk 18:41\x* \p \v 37 Ka luvit kesi mini luvit, “Navong kihi asuv houlu ka kilosil kat out vasi keil ral muohien ten hiasuvien onom, emal vati kovamaen komal melvatondan vatal minuk, tai en usite matu ka tai en usite meil onom.”\f + \fr 10:37 \ft Out enek onen hetetamen elu koa lumulin meatin vasi keil, veni keilu lukataun asuv houlu en losilkatien onen.\f*\x + \xo 10:37 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x* \p \v 38 Ka Iesu viteni min keilu vit, “Milreingeingen asa koa milmul milvisi. ?Mukave, milkilea milvakur mahien keil vasuval koa inau nikuri? ?Milkilea milvahisu en vati sakvisien keil koa hemai vasuval koa inau nihisu eni?”\x + \xo 10:38 \xt Sion 18:11; Luk 12:50\x* \p \v 39 Luvit, “!Melkilea!”\x + \xo 10:39 \xt Umen 12:2\x* \p Sakini, Iesu viteni min keilu vit, “Anatin, milhekur mahien ka sakpurunien keil hesuval koa inau nikuri. \v 40 Ka avaseini, nasakras mahiten isei hetondan en usivek matu ka usivek meil. Ahi nges kilea hesan out enek min keil koa kei vit valingi.” \p \v 41 Ka navong tateisav keil along tounah enek, avuroh kat Tiemes keilu Sion. \v 42 Sakini, Iesu vise ruain keil vasi umai veni ka vit, “Mikilea en sakien onen hetetamen keil koa alosil kat meatin sav keil. Keil amumon tounah keih ramat min keil, vasakini keil availea keke moulien one mules en he. Ka mari meatin keil emun amumon vatie en keihoen one.\x + \xo 10:42 \xt Luk 22:25\x* \v 43 Ka sakien one hervitei sakien onami. Ka munak kami tai en vati vahi avat onami, kei hemai hesuval meatin toumien onami.\x + \xo 10:43 \xt Mat 23:11; Mak 9:35; Luk 22:26\x* \v 44 Ka munak tai en kami en vati vamai valamu en kami, kei hemai hehi meatin toumien onen meatin vasi keil. \v 45 Veni Natin Meatin romaitei keke meatin keil avakatauni. Vuo, kei mai vakataun meatin vasi, ka vasan moulien onen vahul lat keil ran keihoen ten tisaen.”\x + \xo 10:45 \xt 1Tim 2:5-6\x* \s1 Iesu sakin metovar tai mai lele eris\x + \xo 10:45 \xt Mat 20:29-34; Luk 18:35-43\x* \p \v 46 Navong Iesu ral \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka vangi meatin keil emun amusil sise avina en out Serusalem, alohlin out Seriko. En out enek, metovar tai mul rondan en vali sise, isen Batimeas, natin Timeas. Kei mul viram en meatin keil ven mani. \v 47 Navong kei raengoni keke Iesu ten out Nasaret mul mai, kei visohiso vit, “!Iesu, Natin asuv houlu \w Deved\w*! !Em hemahis inau li!”\x + \xo 10:47 \xt Mat 9:27; 15:22\x* \p \v 48 Meatin keil houlu avit koe avit vato raeng. Ka kei visohiso keih tamun vit, “!Natin asuv houlu Deved, em hemahis inau li!” \p \v 49 Sakini, Iesu vati ka vit, “!Alvise vamai!” \p Ka keil avise metovar avit, “Kisik! Mea, kei mul visok.” \v 50 Sakini, kei ling kaliko koa mutaluh koe eni mules, ravul mea, ka va ven Iesu. \p \v 51 Iesu visi vit, “?Em vati keke numon sa minuk?”\x + \xo 10:51 \xt Mak 10:36\x* \p Ka metovar viteni mini vit, “Tiser, ek vati malele eris.” \p \v 52 Ka Iesu viteni mini vit, “Demkatien onom sakinuk kotahos eris. Kiha ris teim.” Hatte tas, kei kilea valele, ka musil Iesu en sise onen luva.\x + \xo 10:52 \xt Mat 9:22; Mak 5:34; Luk 7:50; 8:48; 17:19\x* \c 11 \s1 Iesu kistal en out Serusalem ka meatin keil asan houhouen mini\x + \xo 11:0 \xt Mat 21:1-11; Luk 19:28-40; Sion 12:12-19\x* \p \v 1 Navong Iesu ka onen keil umai vesesal en out \w Serusalem\w*, keil akistal en meteimal ten out Betfas vesesal en Hou Nei Olip. En out enek, Iesu sila meatin elu onen \v 2 ka viteni min keilu vit, “Milheha en meteimal koa keisom. Navong milhekistal en out enek, milheles titan dongki tai asar kati mul en out enek koa meatin tovuol veah vatondan en eisilin. Milheluvati ka milhelehei hemai ekok. \v 3 Ka munak meatin etai hehis kamil vensa milmumon tounah enek, milhehiteni keke asuv en vati ka hervitei tuetin, hesan risi hemai.” \p \v 4 Sakini, luva lules titan dongki enek en vali sise, asar kati vesesal en voiteh ten eim tai. Navong lumul luluvati, \v 5 meatin keil koa amul en out enek avis keilu avit, “?Vensa milluvat titi dongki keisom?” \p \v 6 Luvit kesi min keil suval koa Iesu viteni min keilu, ka alokovein keilu luva. \v 7 Ka lukur titi dongki luva ven Iesu, lukuvin eisin onealu vina en eisilin titi dongki ka Iesu rondan eni. \v 8 Navong Iesu mul mual en dongki, meatin keil houlu amul asak mesein sise onen keke voual ien. Keil koa amul avuen eisin one ka teisav amusah oumeil en vali sise ka aling revi en sise onen. \v 9 Meatin keil koa amul amulamu ka koakeil akatau amul avisohiso avit, \q1 \qt “!Rehehati lat isen Ahi!\qt* \q2 \qt Tokolkatien hel en kei koa mai en isen Iahova! \qt* \rq Sam keil 118:25-26\rq*\x + \xo 11:9 \xt Mat 21:15; 23:39\x* \q1 \v 10 !Ahi Asuv hetokol kat kei koa mul mai \q2 keke valosil kat ir suval asuv houlu \w Deved\w* telamu! \q1 !Rehehati lat isen Ahi koa mul en out nesa!”\x + \xo 11:10 \xt Luk 1:32-33; Umen 2:29\x* \p \v 11 Iesu kistal Serusalem ka va en Eim Votut. Lele karahit, lei vasi en tounah keil. Ka veni meteiai mul vita netan, kei muris va en meteimal ten out Betani ral min meatin teindan elu (12) onen keil ka amatil ien. \s1 Iesu san sesendaen va kat vati fik tai koa rosontei heite\x + \xo 11:11 \xt Mat 21:18-19\x* \p \v 12 Out mulan, navong aka ris Betani, Iesu raengoni keke amai kati. \v 13 Les vati \w fik\w* tai mul keiva neli koa oute houlu. Navong va vesesal veni keke valei visi munak heite mul ien, votini keke heite tovuol, les outes veni rovitei avong kati teni vatekao.\x + \xo 11:13 \xt Luk 13:6\x* \v 14 Sakini, Iesu viteni min vati fik enek vit, “!Meatin hetovuol emun hean etai heiai eris ranuk!” Ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* along selusien onen.\x + \xo 11:14 \xt Mak 11:20\x* \s1 Iesu likat rasilin meatin houlu ran Eim Votut koa arvouhoutei min Ahi\x + \xo 11:14 \xt Mat 21:12-17; Luk 19:45-48; Sion 2:13-22\x* \p \v 15 Navong akistal en out Serusalem, Iesu va en Eim Votut ka mul likat rasilin meatin keil koa amul avulhul ka asalem en tounah. Kei vou vilehiles avet onen meatin koa amul akekes en mani ka out tatondanien onen koakeil asalem en ame. \v 16 Ka romaen etai meatin vakur tei tounah avaka pas teahu ten Eim Votut. \v 17 Ka sel kat keil vit, “Ahi viteni en Tus Votut vit, \qt ‘Eim onak ihise en Eim Tahisien onen meatin vasi keil ten out netan.’\qt* \rq Aesea 56:7\rq* Ka kami mivilesi mai vi \qt ‘Eim omon tarhena keil.’”\qt* \rq Seremaea 7:11\rq* \p \v 18 Ka navong asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis alonge, amul alekat sise koa vasakini avouas Iesu vamat ien. Ka keil ametaun Iesu ven meatin vasi keil amutimanin en hihiseien onen.\x + \xo 11:18 \xt Mak 14:1; Luk 20:19; 22:2\x* \p \v 19 Navong mendilah mai, Iesu ral meatin keil onen alokovein out Serusalem uva. \s1 Iesu visein meatin keil usil asa koa Ahi kilea voumoni navong meatin keil aling demkatien one eni\x + \xo 11:19 \xt Mat 21:20-22\x* \p \v 20 En visokon semau, navong amual en sise, alei ris keke vati \w fik\w* mukou tuai, oute vita rokol lite netan emat.\x + \xo 11:20 \xt Mak 11:14\x* \v 21 Pita rendem ris en tounah koa kur out ka viteni min Iesu vit, “!Tiser, kilesi! Vati fik koa kosesenda eni mukou tuai.” \p \v 22 Iesu vit kesi min keil vit, “Miheling demkatien onami en Ahi. \v 23 Anatin eli naviteni min kami, munak kami tai hehiteni min hou eke vamea ka vahita en atas, tounah koa visi, Ahi houmoni. Ka demkatien onen hekeih en asa koa visi.\x + \xo 11:23 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; 1Kor 13:2\x* \v 24 Mukonek, naviteni min kami, navong mivis ven tounah tai, miheling demkatien onami hesuval mikuri tuai, ka Ahi hesan tounah koa mivisi. \p \v 25 “Ka navong kami tai mulomal keke vahis, ka mundem tounah tisa koa meatin sav mumoni mini, helokovein vurohien onen ka houmon methos onen hetal min meatin enek. Hesakini, Ahi Tamer ten out nesa, methos onen hel eni ka herleletei mun hetisa mini ven tisaen onen.”\x + \xo 11:25 \xt Mat 6:14; 5:23; Rev 2:4,14,20\x* \v 26 \f + \fr 11:26 \ft Tei en tus matu keil ten Mak asorin en selusien koanik koa vit, \ft \+it “Munak methos onom tovuol en meatin sav, Ahi Tamer, methos onen sakras val enuk ka hel hendem ris tisaen keil onom.”\+it*\f* \s1 Hetetamen keil onen Siu keil avis Iesu vahit kilea keke mul mum en isen isei\x + \xo 11:26 \xt Mat 21:23-27; Luk 20:1-8\x* \p \v 27 Iesu va ris en out Serusalem. Ka navong Iesu mul mual neim en teahu ten Eim Votut, asuv keil onen pris keil, tiser keil ten mengkatien onen Mosis, ka elda keil onen Siu keil umai veni.\x + \xo 11:27 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 14:43,53; 15:1; Luk 9:22; 22:66\x* \v 28 Keil avisi avit, “?Komul komumon tounah keil ekek en isen isei?\f + \fr 11:28 \ft Keil avisi mukok veni Iesu likat meatin keil ran Eim Votut en Mak 11:15-19.\f* ?Isei varei maenuk kovoumoni?” \p \v 29 Iesu vit kesi min keil vit, “Mahis kami suk en tounah tai. Ka munak mihiteni minau, nihiteni mun min kami isei maenau namumon tounah keil ekek. \v 30 Alvit visi minau. ?Isei keke maen Sion vahi \w baptaes\w* en meatin keil? ?Ahi vuo meatin keil enges ten out netan?”\x + \xo 11:30 \xt Sion 1:33\x* \p \v 31 Koanik sakin keil amul aselus rahiti min keil eris avit, “?Rehehiten sa? Munak rehehit ‘Ahi maeni,’ ka kei hehit, ‘?Sakini vensa mirkurtei anatin en selusien onen Sion?’\x + \xo 11:31 \xt Mat 21:32; Luk 7:30\x* \v 32 Ka rosakras rovahit, ‘Meatin enges maeni’ ven meatin keil ekek amundem kati keke Sion vi \w provet\w* tai onen Ahi.” Ka keil ametaun meatin keil anavuroh kat keil.\x + \xo 11:32 \xt Mat 14:5; 21:46\x* \v 33 Sakini, avit risi min Iesu avit, “Komai mereingeingeni.” \p Ka Iesu viteni mun min keil vit, “Inau mun, nirvitentei varei isei maenau namumon tounah keil enek.” \c 12 \s1 Iesu viten tatavolien usil longrasien onen meatin keil koa alei kat neiai tai\x + \xo 12:0 \xt Mat 21:33-46; Luk 20:9-19\x* \p \v 1 Evus, Iesu ra usil tatavolien tai min avat keil onen Siu keil vit, “En avong tai, meatin tai luh nei \w grep\w* en atan onen. Mumon vieh karahiti, kil avul tai koa vi out koa avuhus lat si grep rani, ka muti avet tai vina nesa taleikokoeien. Navong mum vasi umen enek, horetan ekek maen meatin sav keil umai alosil kati. Ka meatin keil enek avat kati mini keke isa ris hati hei grep keil teni mini. Evus, horetan enek va en kantri sav tai.\x + \xo 12:1 \xt Aes 5:1-2\x* \p \v 2 “Sua vahis muli va, ka hei grep keil umai umen. Sakini, horetan enek sila slev tai va vales koakeil alosil kat nei grep osen keke vakur hati hei grep keil ka valahi vamai ris veni. \v 3 Ka navong slev enek rokol nei grep ekek, koakeil alosil kati avuli kati, amu puruni, ka asila ris va ka arsan etai tounah mini.” \p \v 4 “Evus, horetan enek sila slev sav tai onen va. Ka koakeil losil kat nei grep enek amuasi en vatin, apuruni, ka asila ris va. \v 5 Sakini, horetan enek sila slev tai ris, ka meatin keil enek amu vini suk. Navong sila slev sav keil emun, amumoni min keil vatte tas: tei en keil amu purun keil, teisav en keil amu vinvini varei. \v 6 Horetan enek mumoni va vio … natnali kati koa tas eli mul, kei koa envatien onen mul ien. Sakini, kei sila natnali va ven meatin keil enek veni mundemi vit, ‘Keil ihouhou min natmali kati.’\x + \xo 12:6 \xt Sen 22:2; Mat 3:17; 17:5; Mak 1:11; 9:7; Luk 3:22; 2Pit 1:17\x* \p \v 7 “Ka navong koakeil alosil kat nei grep enek ales natnali mul mai, aviteni min keil eris avit, ‘Horetan ten out enek, natnali keiek. !Almai, rovouasi vamat! !Hesakini, tounah keil onen hemai hehi orer esuk!’ \v 8 Sakini, avuli kati ka amu vini. Evus, aso lat teiai onen va ran nei grep enek.”\x + \xo 12:8 \xt Hib 13:12\x* \p \v 9 Evus, Iesu vis avat keil onen Siu keil koa araengon tatavolien enek vit, “?Ka mukave? ?Horetan enek houmon sa suk en meatin keil enek? Kei hemai, hou vinvini meatin keil enek, ka hemae lat nei grep heha min meatin sav keil keke avalosil kati. \v 10 ?Mukave? ?Kami mirvulitei selusien enek ten Tus Votut? Veni viteni vit, \q1 \qt ‘Pos koa meatin keil toumien alei seseini,\qt* \q2 \qt kei varei mai vi more vatiseng kati ten eim mulin pos sav keil.\qt* \q1 \v 11 \qt Koanik, Iahova mumoni,\qt* \q2 \qt ka rolesi tahos imok!’”\qt* \rq Sam keil 118:22-23\rq*\x + \xo 12:11 \xt Umen 4:11; 1Pit 2:7\x* \p \v 12 Navong avat keil onen Siu keil along kilea keke Iesu viten tatavolien enek va kat usite one, e vati avahuli kati, ka ametaun mari vangi meatin keil. Sakini, alokoveini uva.\x + \xo 12:12 \xt Mat 14:5; Luk 22:2\x* \s1 Farasi keil avis Iesu en usite ten takis\x + \xo 12:12 \xt Mat 22:15-22; Luk 20:20-26\x* \p \v 13 Hetetamen onen Siu keil koa along tatavolien onen Iesu asila \w Farasi\w* keil koa ral min tei en Siu keil koa amusil Asuv \w Herod\w*, keil uva avit avakaluvat Iesu.\x + \xo 12:13 \xt Mak 3:6\x* \v 14 Umai ka avit, “Tiser, mekilea keik komul koviten anatinien, kormusiltei rendemien onen meatin sav keil. Avaseini komul ral hetetamen keil vuo ehon keil enges, hihiseien onom mal enges usil sise koa Ahi en vat meatin keil avousili. Mukok, hit visi min komai. ?Hemal enges keke ir, Siu keil, rehul \w takis|lemma="Takis"\w* heha min kavmen ten out \w Rom|lemma="Sisa"\w*? ?Rehehuli vuo rehervultei?” \p \v 15 Avaseini keke amul aluvos avit avamai en sakien koa tahos, Iesu mundem kilea rendemien tatisa one ka vit, “?Vensa misak visi mivakaluvat inau? Alsan etai \w mani|lemma="Denarie"\w* koa avul takis eni minau malesi.” \p \v 16 \fig Isen asuv houlu ten out Rom ka niniven mul en mani enek.|alt="Denarius" src="HK00166C.TIF" size="col" copy="Horace Knowles, authorized by The British and Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995" ref="12:16" \fig* Keil asan mani tai mini, ka vis keil vit, “?Nan isei ke? ?Isen isei mul ien?”\f + \fr 12:16 \ft Mani enek, niniven asuv houlu ten out Rom mul ien ka amutis, ‘Koanik vi natin Ogastas koa vi ahi.’\f* \p Keil avit, “Asuv Houlu ten out Rom keinek.” \p \v 17 Sakini, Iesu vit, “Tounah koa onen asuv houlu, mihesan risi mini. Ka tounah koa vi onen Ahi, mihesan risi min Ahi.”\x + \xo 12:17 \xt Rom 13:7\x* \p Sakini, keil amutimanin en selusien onen Iesu. \s1 Satusi keil avis Iesu usil avong koa meatin keil imoul eris ran matien\x + \xo 12:17 \xt Mat 22:23-33; Luk 20:27-40\x* \p \v 18 Evus, \w Satusi\w* keil, koa avit meatin sakras vamoul eris ran matien, umai ven Iesu ka avisi avit,\x + \xo 12:18 \xt Umen 23:8\x* \v 19 “Tiser, \w Mosis\w* mutis mengkatien koanik vi orer koa vit, ‘Munak meatin tai mat ran ahin onen ka titaealu tovuol, tunali meatin enek hekur vatina onen. Hesakini, luhekur ehon koa ilesi hesuval natin meatin koa mat.’\f + \fr 12:19 \ft Siu keil amumoni mukonek vasakin isen meatin koa mat hervuoltei.\f*\x + \xo 12:19 \xt Sen 38:8; Dut 25:5\x* \v 20 Mulamu, time oulu (7) aro ekonek. Koa moeite retalihe, ka navong mat, titan tovuol. \v 21 Evus, koa katau eni kur vatina onen. Ka kei mun mat ka titaealu tovuol. Tounah enek kistal emun en tunali koa etel en keitel. \v 22 Sakien enek kistal en time oulu (7) keil vasi ka titiali one tovuol. Ka katau suk, ahin emun mat. \v 23 ?Sakini, navong meatin vasi keil imoul eris ran matien, ahin enek hehi ason isei? Veni time oulu (7) keil vasi enek akur ahin enek vi one.” \p \v 24 Iesu vit kesi vit, “Ileilien onami tamureis. ?Mirkileatei vensa? Veni mirkileatei Tus Votut vuo keihoen onen Ahi. \v 25 En avong koa meatin keil imoul eris ran matien, isuval \w angelo\w* keil en out nesa koa sakien ten tetaliheien tovuol. \v 26 ?Ka en usite ten meatin keil koa imoul eris ran matien, kami mirvulitei selusien koa Mosis mutisi usil holeai koa ahang mul ien ka romukan rekountei? Ekonek mutisi keke Ahi viteni min Mosis vit, \qt ‘Inau\qt* \bdit navi\bdit* \qt Ahi onen Ebraham, Ahi onen Aesak, ka Ahi onen Siekob.’\qt* \rq Eksodas 3:6\rq*\x + \xo 12:26 \xt Eks 3:2,15,16\x* \v 27 ?Milonge? Kei \bd vi\bd* Ahi onen koakeil amoul, rovitei onen koakeil umat. Rendemien onami romaltei vareis.” \s1 Iesu visein meatin keil usil mengkatien koa kave vi hetetamen imok en mengkatien tateisav keil\x + \xo 12:27 \xt Mat 22:34-40; Luk 10:25-28\x* \p \v 28 En avong enek, tiser tai ten mengkatien onen Mosis mul raengon selusien koa Iesu mul viteni min Satusi keil. Kei lesi keke Iesu san selusien koa tahos imok min keil. Sakini kei mea, va ven Iesu ka visi vit, “?Mengkatien koa kave varei vi houlu mok en keil vasi?” \p \v 29 Iesu vit kesi mini vit, “Mengkatien koa houlu mok en keil keiek, \qt ‘!Me-Isrel keil, mihelonge! Iahova vi Ahi orer, kei tanges varei vi Ahi.\qt* \v 30 \qt Emi hehat Iahova koa vi Ahi onami en tinomi, en moulien vasi keil onami, en rendemien vasi keil onami, ka en umen vasi keil onami.’\qt* \rq Duteronomi 6:4-5\rq* \v 31 Koa katau eni keinek, \qt ‘Em hehat meatin sav hesuval koa keik em vat keik eris.’\qt* \rq Levitikas 19:18\rq*\x + \xo 12:31 \xt Rom 13:9; Kal 5:14; Tiem 2:8\x* Mengkatien tovuol emun valohlin koakeilu ekek.” \p \v 32 Tiser ten mengkatien vit risi vit, “Tahos imok, Tiser! Anatin suval koa koviteni keke Ahi tas, ahi tateisav tovuol emun.\x + \xo 12:32 \xt Luk 20:39; Dut 6:4; 4:35; Aes 45:21\x* \v 33 Ka ir, er hehat Ahi en tiner, ka en moulien vasi keil orer, en rendemien vasi keil orer, ka en umen vasi keil orer. Ka envatien orer hel en meatin sav hesuval koa er vat ir netin. Koanik tahos imok keke rehendem kati ka rehoumoni, helohlin koa rehoumon sanien votut houlu hehina min Ahi.”\x + \xo 12:33 \xt Dut 6:5; Sos 22:5; Luk 10:27; Lev 19:18; Rom 13:9; Kal 5:14; Tiem 2:8; 1Saml 15:22; Hos 6:6\x* \p \v 34 Iesu long kilea keke selusien onen tahos imok, ka viteni mini vit, “Keik, vesesal hiasuvien onen Ahi val en moulien onom.”\x + \xo 12:34 \xt Mat 22:46; Luk 20:40\x* \p Koanek evus, meatin vasi keil ametau varei avahis ris Iesu en etai tounah. \s1 Iesu vit usil Mesaea koa Ahi rie lati\x + \xo 12:34 \xt Mat 22:41-46; Luk 20:41-44\x* \p \v 35 Navong Iesu mul visein meatin keil en Eim Votut, vis keil vit, “?Vensa varei tiser keil ten mengkatien onen Mosis aviteni avit Mesaea koa Ahi hetie lati hekistal en vatiamal onen asuv houlu \w Deved\w* telamu? \v 36 Veni \w Ninin Votut\w* san rendemien min Deved koa sakini viteni vit, \q1 \qt ‘Iahova viteni min Asuv onak vit,\qt* \q1 \qt “Kitondan ekok en usivek matu,\qt* \q2 \qt hetokol avong koa niling koakeil avi vativieh ral minuk\qt* \q2 \qt iha en hem.”’\qt* \rq Sam keil 110:1\rq*\x + \xo 12:36 \xt Umen 2:34-35; 1Kor 15:25; Hib 1:13\x* \m \v 37 Asuv houlu Deved, kei sasen enges, vise Mesaea en ‘Asuv.’ ?Ka veni tata tai sakras vahise natnali en ‘asuv,’ Mesaea heka en vatiamal onen Deved hemukave?”\f + \fr 12:37 \ft Anatin keke Mesaea heka en vatiamal onen asuv houlu Deved. Ka veni kei vise Mesaea en asuv, rie lati keke Mesaea vi houlu eni, ka vahesa mul mulamu eni.\f* Meatin keil houlu amul along selusien onen Iesu, ka asi keil houlu ven hihiseien onen.\x + \xo 12:37 \xt Luk 19:48; 21:38\x* \s1 Iesu sel kat tiser keil ka Farasi keil\x + \xo 12:37 \xt Mat 23:1-36; Luk 20:45-47\x* \p \v 38 Navong Iesu mul visein meatin keil vit, “Mihelei kat revi tiser keil ten mengkatien. Keil e vati aval avoual vatal more eisin koa taveah ka e vati mun meatin keil avahouhou min keil en out ten lahruaien. \v 39 Keil alei kan out keil koa asak koe ven mari meatin keil en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil ka out tetahos emun en avong ten ale. \v 40 Ven metenan one, alah tounah houlu ran vatina keil, ka en meten meatin amul amumon hisien tetaveah. !Mahien koa Ahi hesani min keil hetisa mok helin koa hesani min meatin sav keil!” \s1 Iesu visein meatin keil usil vati sanien sa koa mal en meten Ahi\x + \xo 12:40 \xt Luk 21:1-4\x* \p \v 41 En avong enek, Iesu rondan vesesal en out ten sanien keil koa vakataun umen ten Eim Votut. Mul les meatin keil amul ason mani one va ien. Meatin keil houlu koa tounah one houlu ason mani houlu.\x + \xo 12:41 \xt Sion 8:20; 2Ki 12:9\x* \v 42 Evus, vatina tai, kei vi livere, mai son titi mani elu nges. \v 43 \fig Ahi mul lei kirisil en tin meatin navong umai veni.|alt="Widow's offering" src="WA03903b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="12:43" \fig* Ka navong Iesu lesi, vise ruain meatin onen keil ka viteni min keil vit, “Naviteni min kami, vatina ekek, sanien onen mariso mok va en Eim Votut, lohlin meatin sav keil.\x + \xo 12:43 \xt 2Kor 8:12\x* \v 44 Veni teisav keil ason koa vi teisao en tounah one keil. Ka vatina ekek vi livere mok, ka kei so vasin mani onen, koa vahi ten anien an.” \c 13 \s1 Iesu vit usil sakvisien keil ka avong takeih keil koa hemai\x + \xo 13:0 \xt Mat 24:1-35; Luk 21:5-33\x* \p \v 1 Navong Iesu mea ran Eim Votut, meatin tai onen vit, “Tiser, les tei mau more eim keil ten Eim Votut ka sakien koa amosan eni en more ahat keil.” \p \v 2 Ka Iesu vit kesi mini vit, “?Miles more eim keil ekek? Avong hemai koa ahat keil enek irkapiltei mun, meatin keil imai u rasilin keil vasi.”\x + \xo 13:2 \xt Luk 19:44\x* \p \v 3 Iesu ral min meatin keil onen avina en Hou Nei Olip, ka Iesu mul rondan en usite va en Eim Votut. Pita, Tiemes, Sion ka Andru telmai veni, keitel saseatel enges. \v 4 Keitel telvisi telvit, “?Hit visi min komeitel, tounah koa koviteni usil Eim Votut enek hekur out nengeis? ?Ka asa varei hekistal hetie lat avong koa tounah keil enek hemai hekur out?” \p \v 5 Iesu viteni min keitel vit, “Mihelei kat revi kami, ka minamaentei meatin etai naluvos kami. \v 6 Meatin houlu imai ka ihit keil umai en isok ihit, ‘!Inau navi Mesaea!’ Ka iluvos meatin keil hehi houlu.\x + \xo 13:6 \xt Sion 5:43\x* \v 7 Ka minandemkotei navong milonge keke vaeen keil amul vesesal ven kami, vuo mikur longlongien usil rea keil ka amul soutin. Tounah keil enek hemai somok hekistal, ka keil arvitentei avahit avong mai. \v 8 Out tai uas out sav, meteimal keil u ris teisav keil. Alu helu en out tei, ka amai heat meatin houlu. Tounah keil enek hesuval navong eisilin ahin mah, ka hekatau hekur tivava. Mahien teni hemai veah hemariso.\x + \xo 13:8 \xt Aes 19:2; 2Kron 15:6\x* \p \v 9 “Kami, mihelei kat revi kami enges. Avong mul mai koa meatin keil ihuli kat kami ka ikur kami miheha en kot. Keil uas kami mun en \w eim tahihiseien\w* keil. Ka ven mimusil inau, umon kami mihelomal en meten hetetamen keil ka asuv houlu keil. Hesakini, miheilea mivahiten mormore longlongien usil hiasuvien onen Ahi min keil.\x + \xo 13:9 \xt Mat 10:17-18\x* \v 10 Veni helamu en tounah enek hekur out, longlongien enek heka vasi out imok. \v 11 Ka munak ihuli kat kami ka ikur kami miheha en kot, minandemkotei ven tounah koa mivahiteni. En avong teni, \w Ninin Votut\w* hekataun kami en selusien. Hesakini, asa koa mihehiteni hervitei onami, kei heka ven Ninin Votut.\x + \xo 13:11 \xt Mat 10:19-20; Luk 12:11-12\x* \p \v 12 “Meatin keil imae lat tue kati keil keke uas keil imat, ka tata keil umoni hemukonek min titae keil. Ka titiali keil emun ihiles min tata ka mama one ka imae lat keil keke meatin keil u vini keil.\x + \xo 13:12 \xt Maek 7:6\x* \v 13 Meatin vasi keil tine heat kami veni mimusil inau. Ka kami koa mihelomal hekeih hetokol keite ten sakvisien keil enek, Ahi houtut moulien onami.\x + \xo 13:13 \xt Mat 10:22; Sion 15:18-21\x* \p \v 14 “Ka navong miheles \qt ‘tounah tai koa tisaso en meten Ahi’\qt* \rq Daniel 11:31\rq*\x + \xo 13:14 \xt Dan 9:27; 12:11\x* hel en out koa romaltei val ien, mal keke koakeil amul en provins ten out Sudea ikalah ilohosai ka ito suai en vatihou keil. (Kami koa milei usil selusien ekek, miheilea aneite teni.) \v 15 Munak meatin etai mul museh hae, avong hervinvintei vaha ris neim vakur etai tounah onen.\x + \xo 13:15 \xt Luk 17:31\x* \v 16 Ka munak meatin tai mum en ah, hervatei mun teim vakur etai eisin. \v 17 En avong enek, hetisa vareis min ahin keil koa ameas vuo koakeil arounat en tivava.\x + \xo 13:17 \xt Luk 23:29\x* \v 18 Ka mihehis min Ahi keke tounah keil enek herkistaltei en avong ten an tisa, \v 19 veni mahien en avong tatisa enek helohlin avong vasi keil ten out netan: en avong Ahi mumon out netan rokol kosa. Ka vati avong enek hetovuol emun en avong keil koa hemai veah.\x + \xo 13:19 \xt Dan 12:11; Rev 7:14\x* \v 20 Ka Ahi heta koteh etai hati avong tatisa keil ven meatin keil onen koa rie lat keil. Ven munak hermumontei, meatin hetovuol emun hemoul.” \p \v 21 “Ka en avong enek ihiteni ihit, ‘!Lesi, Mesaea koa Ahi rie lati keiek!’ vuo ‘!Lesi, mul keiva!’ Ka minakurtei anatin en selusien one. \v 22 Veni mesaea taluvosien keil ka provet taluvosien emun imai. Keil umon merikel ka isakin meatin houlu itimanin en keil. Keil isak visi avaluvos vis meatin keil onen Ahi, munak akilea avoumoni.\x + \xo 13:22 \xt Dut 13:1-3; Rev 13:13\x* \v 23 Sakini, mihelei kat revi kami, veni navit usil tounah vasi keil tuai koa hemai hekistal. \p \v 24 “Ka en hati avong enek koa avong tatisa keil enek hevus, \q1 \qt ‘Meteiai hemai hemalikelik\qt* \q2 \qt ka avati hertitintei.’\qt* \rq Aesea 13:10\rq* \q1 \v 25 \qt ‘Hitu keil imerang ran teilang,\qt* \q2 \qt ka tounah sav keil emun amul nesa,\qt* \q2 \qt Ahi hesakulul en keil.’\qt* \rq Aesea 34:4\rq*\x + \xo 13:25 \xt Esek 32:7-8; Soel 2:10,31; 3:15; Rev 6:12-14; 8:12\x* \m \v 26 Hevus, meatin keil iles \qt ‘Natin Meatin hel hemita en mahmah keil ten out nesa’\qt* \rq Daniel 7:13\rq*\x + \xo 13:26 \xt Mak 8:38; Rev 1:7\x* hetal min keihoen ka mari muohien onen. \v 27 Hesila \w angelo\w* keil ikarahit out netan keke avalah ruain meatin keil koa Ahi rie lat keil avi onen, en usite tai ten out netan hetokol keite teni.”\x + \xo 13:27 \xt Dut 30:4; Sak 2:6,10\x* \p \v 28 Iesu vit risi min Pita keitel vit, “Mihekur hihiseien koa ten vati \w fik\w*. Navong angoite so lati, mul son oute hau keil. Mukonek rokilea keke avong koa heite vakistal ien mai vesesal.\x + \xo 13:28 \xt Mat 21:19; Mak 11:13\x* \v 29 En vati sakien netin enek, navong miles tounah keil amul akur out, miheilea keke amairisien onak, Natin Meatin, mul vesesal. Anatin, mul tuai en voiteh. \v 30 Mikilea keke tounah keil enek hekur out helamu en avong meatin keil ten avong kosa imatmat vasi.\f + \fr 13:30 \ft Vesesal sua hanumau elu (40) katau en matien onen Iesu, Siu keil amumon rea ral min kavmen ten out Rom. Sakini, meatin tavaeen keil ten out Rom umai, ka amu rasilin Eim Votut ka out keil koa Siu keil aro ien. Koanik mumon tounah koa Iesu vit luvati min keil eni en Mak 13 mai vi anatin. Ka Siu keil koa akur revi selusien koa mul en \xt Mak 13:14-16\ft , keil alei kilea asa mul mai ka lohosai, sakini amoul. Ka selusien onen Iesu en Mak 13 enek mul selus usil sakvisien ten avong ekor keil emun koa hemai veah.\f* \v 31 Out netan ral min teilang mun hevuol, ka selusien onak sakras vavuol.”\x + \xo 13:31 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \p \v 32 Ka Iesu viteni vit, “Meatin tovuol vailea avong koa Natin Meatin hemai: angelo keil en out nesa arkileatei, vuo Natnali mun; Ahi Tamer enges kilea avong teni.\x + \xo 13:32 \xt Umen 1:7\x* \v 33 Mihelei kat revi kami ka mihesak mesei, ven mirkileatei avong koa kei hemai.\x + \xo 13:33 \xt Mat 25:13\x* \v 34 Hesuval koa hetamen tai lokovein teim sen keke vaha en out sav tai koa soutin. Sakini, ling meatin toumien keil onen avalosil kat tounah keil onen, ka avoumon umen savsav keil koa kei sani min keil. Ka kei koa lei kokoe en tounah onen hetosin amairisien onen.\x + \xo 13:34 \xt Mat 25:14\x* \v 35 Sakini, mihelei kat revi kami ven mireingeingen avong koa hetamen ten eim hemai ris eni: nahi en mendilah vuo en vongien; out helan vuo en visokon.\x + \xo 13:35 \xt Luk 12:36-38\x* \v 36 Munak hekistal, minatimanintei eni. Kei nalestei kami minamatil. \v 37 Asa naviteni min kami, naviteni min meatin keil vasi. !Mihelei kat revi kami!” \c 14 \s1 Hetetamen keil onen Siu keil alekat sise avouas Iesu vamat\x + \xo 14:0 \xt Mat 26:1-5; Luk 22:1-2; Sion 11:45-53\x* \p \v 1 Avong elu sesuk hetokol avong Siu keil amundem kat ‘Avong keil ten Veret koa Is Tovuol Ien.’ En avong koa mulamu eni amumon ‘\w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*.’ Sakini, asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis alah ruai keke avatun lekat sise koa ika suai ien ihuli kat Iesu ka uasi hemat.\x + \xo 14:1 \xt Mak 11:18; Luk 19:47\x* \v 2 Ka amul avit, “Rehermumontei en avong ten ale, veni hetisa meatin keil anoumon rea.” \s1 Iesu va en anien tai ka ahin tai rie lat houhouen onen mini\x + \xo 14:2 \xt Mat 26:6-13; Sion 12:1-8\x* \p \v 3 Navong Iesu mul veah en meteimal ten out Betani, mul kanian en teim sen Saemon koa mulamu mesaien ten \w leprosi\w* mul en hiliven. Ka ahin tai mai neim, kur oel koa vite tahos imok, ka mani teni va nesa.\f + \fr 14:3 \ft Veite amumoni en ahat tamuoh koa avise en alabasta ka oel koa mul ien amumoni en lite ten vati nard.\f* Ka kiles lat meten ka mutahi en vatin Iesu vatie lati keke vouhou mini.\x + \xo 14:3 \xt Luk 7:37-38\x* \v 4 Koanek sakin koakeil amul en out enek avuroh kati ka amul arun kutut eni ral min keil eris avit, “?Vensa varei kei mul purun oel mukok? \v 5 Vahit kei vasalem eni, kilea vakur \w mani|lemma="Denarie"\w* handred etel (300).\f + \fr 14:5 \ft Selusien kati vit, \ft \+it “300 denarie,”\+it* koa suval 300,000 vatu.\f* Evus, kei kilea vasan mani keil enek vaha min koakeil tounah one tovuol.” Sakini avul kati. \p \v 6 Ka Iesu vit, “!Allokoveini! ?Vensa mimul mimumoni mini mukonek? Kei mumon more tounah minau. \v 7 Koakeil tounah one tovuol ito hetal min kami lises. Ka mikilea mivakataun keil lisenges, mul esuk en kami. Ka inau, nirtotei hetal kami lises.\x + \xo 14:7 \xt Dut 15:11\x* \v 8 Ahin ekek mumon tounah koa kei kilea voumoni. Ka navong mutah oel enau, kei mul sak mesein avek ven tetahinien onak.\x + \xo 14:8 \xt Sion 19:40\x* \v 9 Anatin eli naviteni min kami, en out vasi netan koa ihitehiten more longlongien usil inau, ihiteni mun asa koa ahin enek mumoni minau. Ka hesakin meatin sav keil emun indem silat kei.” \s1 Sudas maeni keke vasa lat Iesu va en hen asuv keil onen pris keil\x + \xo 14:9 \xt Mat 26:14-16; Luk 22:3-6\x* \p \v 10 Navong akanian evus, Sudas Eskariot, tai en meatin teindan elu (12) onen Iesu, va ven asuv keil onen pris keil keke hemae lat Iesu heha en he. \v 11 Keil asi keil navong araengoni, ka avat kati mini avit ihuli. Sakini, Sudas mul lekat sise heka ien hemae lat Iesu min keil. \s1 Iesu kan Anien ten Mul Laui ral min meatin keil onen\x + \xo 14:11 \xt Mat 26:17-29; Luk 22:7-14,21-23; Sion 13:21-30\x* \p \v 12 Navong Avong keil ten Veret koa Is Tovuol Ien emai, en visokon ten avong tai teni, teim sen Siu vasi keil amul asak mesei avouas sipsip keil koa avaani en \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*. Meatin teindan elu (12) onen Iesu avisi avit, “?Out kave em vati mevasak mesein Anien ten Mul Laui ien?”\x + \xo 14:12 \xt Eks 12:6; 14:20\x* \p \v 13 Sakini, Iesu viteni min meatin onen elu vit, “Milheha Serusalem, milhehisu min meatin tai koa mul vous veioai, milhousili. \v 14 Ka navong milhelesi va neim, milhehiteni min meatin koa eim onen milhehit, ‘Tiser onomai en vati vailea keke out kave hean Anien ten Mul Laui vatal meatin onen keil ien.’ \v 15 Hevus, meatin ten eim hekur kamil mithehina, hetie lat out koa mariso ka sak revi tuai. Milhesak mesein anien en out enek.” \p \v 16 Sakini, keilu luva Serusalem ka lules tounah vasi suval koa Iesu viteni min keilu. Ka lusak mesein Anien ten Mul Laui en out enek. \p \v 17 En vongien enek, Iesu ral min meatin onen keil uva en out ten anien. \v 18 Ka navong amul akanian ruai, Iesu viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, tai en kami koa mul kanian ral minau ekok, kei varei hemae lat inau niha en hen meatin tatisa keil.”\x + \xo 14:18 \xt Sam 41:9\x* \p \v 19 Koanek sakin meatin onen keil alonge tisa, ka keil avis Iesu, tai vis ka teisav, avit, “?Asuv mukave, komundemi kovit inau?” \p \v 20 Ka Iesu vit kesi vit, “Tai en kami koa romul rokanian ruai ral minau. \v 21 Ka anatin keke Natin Meatin hemat hesuval koa Tus Votut viteni. Ka hetisa suk min kami tai koa hemae lati. Meatin enek, tahos imok kei vahit avarvasitei, veni Ahi hesan mahien mini hemarite mok.” \s1 Anien votut onen Asuv Iesu\x + \xo 14:21 \xt Mat 26:26-30; Luk 22:14-20; 1Kor 11:23-25\x* \p \v 22 Navong amul akanian, Iesu kur veret ka san masmasien veni. Evus, vul vahasi ka riti min meatin keil onen ka viteni min keil vit, “Mihekuri miheani. Koanik vi avek.”\x + \xo 14:22 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16\x* \p \v 23 Evus, Iesu kur veiuaen, san masmasien veni, ka sani min keil amuni, tai vis ka teisav.\x + \xo 14:23 \xt 1Kor 10:16\x* \v 24 Ka viteni min keil vit, “Uaen koanik vi rak vasakin \w hatkatien|lemma="hatkatien takeih"\w* hau onen Ahi vakeih ka vamai vahi anatin.\f + \fr 14:24 \ft Mosis mutah ran buluk en ahor ten sanien vasakin hatkatien matu koa me-Isrel keil amumoni ral min Ahi vamai vakeih ka vahi anatin (\xt Eks 24:6-8\ft ).\f* Rak houe hesakin meatin houlu ikur moulien.\x + \xo 14:24 \xt Eks 24:8; Sak 9:11; Hib 9:20\x* \v 25 Anatin eli naviteni min kami, nirmuntei mun uaen koanik hetokol avong koa nimun ris uaen hau en out koa Tata onak vi asuv houlu ien.” \p \v 26 Navong akanian evus, amusau en souen tai ka asital avina en Hou Nei Olip.\x + \xo 14:26 \xt Sam 113–118; Luk 22:39\x* \s1 Iesu vit luvati keke meatin keil onen ilohosai rani\x + \xo 14:26 \xt Mat 26:31-35; Luk 22:31-34; Sion 13:36-38\x* \p \v 27 Navong arokol Hou Nei Olip, Iesu selus min meatin onen keil vit, “Kami vasi mihelokovein inau hesuval koa Ahi viteni en Tus Votut koa vit, \q1 \qt ‘Nuas meatin koa losil kat sipsip keil, \qt* \q2 \qt ka sipsip keil onen iloh rasil.’\qt* \rq Sakaraea 13:7\rq*\x + \xo 14:27 \xt Mat 26:56; Mak 14:50\x* \m \v 28 Ka navong nimoul eris ran matien, nilamu en kami niha en out Kaleli.”\x + \xo 14:28 \xt Mak 16:7\x* \p \v 29 Pita mea selus vit, “!Nahi koakeil ekek ilokoveinuk, ka inau, nasakras!” \p \v 30 Ka Iesu vit risi mini vit, “En vongien enek, out hermulantei mau, ka ato herkokorattei mau hatte helu; ka keik, kihiteni hatte hetel keke korkileatei inau.” \p \v 31 Ka Pita viteni keih tamun vit, “!Vuo, hermukteinek! !Inau, nimat hetal minuk! !Inau, nasakras mahiteni keke mahit inau narkileatei keik!” Ka keil vasi aviteni vatte tas.\x + \xo 14:31 \xt Sion 11:16\x* \s1 Iesu vis min Ahi en out Ketsemani ka ling moulien onen en hen\x + \xo 14:31 \xt Mat 26:36-46; Luk 22:39-46\x* \p \v 32 Iesu ral min meatin onen keil, uva en out koa avise en ‘Ketsemane’ ka viteni min keil vit, “Mihetondan ekok, mihetosinau. Maha mau, mahis.”\x + \xo 14:32 \xt Sion 18:1\x* \p \v 33 Ka kur Pita, Tiemes ka Sion, telmusili. Iesu en von ka mundemko houlu.\x + \xo 14:33 \xt Mat 17:1; Mak 5:37; 9:2; 13:3; Luk 5:10; 6:14; 8:51; 9:28; Umen 1:13\x* \v 34 Ka viteni min keitel vit, “Demkoen vil en tinok, vit vahonet inau. Mitheto ekok, mithele hetal minau.”\x + \xo 14:34 \xt Sam 42:5,11; 43:5; Sion 12:27; 4:9\x* \p \v 35 Iesu mual ran keitel havivis, retengeiril va netan, ka vis Ahi hekulat avong takeih enek rani. \v 36 Kei viteni vit, “Tata onak eli. Kokilea kovoumon tounah vas. Konoumontei li nau nanalong mahien. Ka kirmumontei hesuval koa inau ek vati. Kumonis hesuval koa keik em vati.”\x + \xo 14:36 \xt Rom 8:15; Kal 4:6; Sion 5:30; 6:38\x* \p \v 37 \fig Pita, Tiemes ka Sion telmatil en avong koa Iesu vis keitel ven hisien.|alt="Disciples sleeping while Jesus prays in the Garden of Gethsemane" src="WA03914b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="14:37" \fig* Navong Iesu muris, votini keke keitel telmatil. Sakini, viteni min Saemon Pita vit, “?Pita, komatil? ?Kosakras kovatos kovalei avong vahi havivis? \v 38 !Kamitel, telmea! !Telhis keke mithermottei navong sakvisien keil hemai en kamitel. En tinomi, emi vati mivoumon asa koa mal, ka avemi memerau enges.”\x + \xo 14:38 \xt Mat 6:13; Luk 11:4\x* \p \v 39 Iesu va ris ka vis en vati hisien koa vis eni mulamu. \v 40 Ka navong muris mai ven keitel, votini keke keitel telmatil eris. Telsakras telvahuli kat metalong. Sakini, telmemou ka telreingeingen tounah koa telhehiteni mini. \p \v 41 Ka navong Iesu muris ven keitel hatte etel eni, viteni min keitel vit, “?Mitmatil eris? ?Mitmuseh veah? !Vus tuai! ?Mitlesi? Ekek, avong mai avasa lat Natin Meatin vaha en hen meatin tisa keil. \v 42 !Telmea, tovaha! Meatin koa vasa lat nau keie, mai tuai.” \s1 Avuli kat Iesu\x + \xo 14:42 \xt Mat 26:47-56; Luk 22:47-53; Sion 18:3-12\x* \p \v 43 Navong Iesu mul semau selus, Sudas koa vi tai en meatin teindan elu (12) onen kistal. Ka meatin keil amusili umai, alah kat mari naef ka ai tavaeen keil. Umai musil rendemien onen asuv keil onen pris keil, elda keil ten out Serusalem ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis.\x + \xo 14:43 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:53; 15:1; Luk 9:22; 20:1\x* \v 44 Sudas vat kati min keil vit, “Meatin koa nimusi, koanek keke mihehuli kati, mihesar kati ka mihekuri miheha.” \p \v 45 Ka navong Sudas va vesesal ven Iesu, vise vit, “!Tiser!” Evus, kav kati ka musi en vivin. \v 46 Sakini, meatin keil enek avuli kati. \p \v 47 Ka tai en keil vati mul vesesal en out enek, leh lat mari naef onen ka musah koteh ralingen slev onen \w asuv houlu onen pris keil\w*. \p \v 48 Ka Iesu vis meatin keil enek vit, “?Vensa mimai milah kat naef ka ai tavaeen keil? ?Mimai keke mivahuli kat inau vasuval navi tarhena tai? \v 49 En avong vasi navisein meatin keil en teahu ten Eim Votut vesesal ven kami, ka mirvuli kattei nau. Ka tounah koa mimumoni sakin asa koa Tus Votut viteni usil inau hemai hehi anatin.”\x + \xo 14:49 \xt Luk 19:47; 21:37; Sion 18:20\x* \p \v 50 Ka meatin keil vasi onen Iesu alokoveini ka aloh rasil.\x + \xo 14:50 \xt Sak 13:7; Mat 26:31; Mak 14:27\x* \p \v 51 Ka litetai tai koa kav koe en kaliko tas, muleh musil Iesu. Ka navong meatin keil asasa avuli kati, \v 52 lokovein kaliko onen mules ka muloh hon enges.\f + \fr 14:52 \ft Litetai koanek, amundemi avit vi Mak koa mutis tus enek.\f* \s1 Hetetamen keil onen Siu keil akur Iesu va en kot\x + \xo 14:52 \xt Mat 26:57-68; Luk 22:54-55,63-71; Sion 18:13-14,19-24\x* \p \v 53 Ka meatin keil koa avuli kat Iesu akuri va en \w asuv houlu onen pris keil\w*. Ka asuv keil onen pris keil, ral min elda keil ten out Serusalem, ka tiser keil emun ten mengkatien onen Mosis alah ruai en out tas ekonek.\x + \xo 14:53 \xt Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:43; 15:1; Luk 9:22; 20:1\x* \v 54 Ka Pita mul lehni musil keil va vio … arokol teahu ten teim sen asuv houlu onen pris keil. Pita rondan ral min meatin taleikokoeien keil koa alosil kat teim enek, ka mul mutae ahang. \p \v 55 Asuv keil onen pris keil ka hetetamen sav keil emun koa aro en out ten kot enek, amul alekat meatin koa heselus hetisa heha kat usite onen Iesu en kot keke akilea avouasi vamat. Ka arvotin etai meatin. \v 56 Meatin houlu aviten luvosien va kat Iesu, ka en selusien keil one armaitei en rendemien vatas. \p \v 57 Ka en avong enek, tei en meatin keil amulomal aluvos eni avit, \v 58 “Metlonge keke kei vit hou rasilin Eim Votut koa meatin keil amumoni. Ka en avong etel, houm kes tamun koa meatin tovuol houmoni.”\x + \xo 14:58 \xt Mak 15:29; Sion 2:19\x* \v 59 Ka en selusien somok enek, tunien one tateisav. \p \v 60 \fig Asuv houlu onen pris keil mul lei rahit usite onen Iesu.|alt="Jesus before religious leaders" src="WA03918b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="14:60" \fig* Sakini, asuv houlu onen pris keil mulomal luhu en keil ka vis Iesu vit, “?Tounah tovuol kovahiteni? ?Kolong selusien somok koa aviteni va katuk?”\x + \xo 14:60 \xt Aes 53:7; Mak 15:4-5; Luk 23:9\x* \v 61 Ka Iesu mules ro raeng, roviten etai selusien.\x + \xo 14:61 \xt Mat 16:16; Mak 5:7; Luk 8:28; Sion 11:27; 20:31\x* \p Ka asuv houlu onen pris keil enek vis risi vit, “?Anatin keke keik kovi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani? ?Anatin keke kovi Natin Ahi koa romul rovati lat isen?” \p \v 62 Ka Iesu vit risi vit, “Inau keinek. Ka hervitei tuetin, kami miheles … \q1 \qt ‘Natin Meatin hetondan\qt* \q2 \qt en usite matu onen Ahi Asuv ten Keihoen.\qt* \q1 \qt Ka mihelesi hemita \qt* \q2 \qt en mahmah keil ten out nesa!’”\qt* \rq Sam keil 110:1; Daniel 7:13\rq*\x + \xo 14:62 \xt Mat 22:44; Luk 20:42; Umen 2:34; Efes 1:20; Kol 3:1; Hib 1:3,13; 10:12; 12:2; Mat 24:30; Mak 13:26; Luk 21:27; Rev 1:7; 14:14\x* \p \v 63 Asuv houlu onen pris keil tin tisa houlu ven selusien onen Iesu. Sakini, rali vas eisin omon\f + \fr 14:63 \ft Tus Votut ling mengkatien en asuv ten pris keil vit asakras avatali vas etai eisin one navong alonge tisa (\xt Lev 10:6; 21:10\ft ).\f* ka musel vit, “?!Vensa romul rolekat selusien sav koa vaha kati!?\x + \xo 14:63 \xt Nam 14:6; Umen 14:14\x* \v 64 ?Mitlonge? !Kei selus va kat isen Ahi! Kei rali koteh mengkatien orer. ?Rendemien onami mukave?” Keil vasi umai en rendemien tas avit mal keke Iesu hemat.\x + \xo 14:64 \xt Lev 24:16; Sion 19:7\x* \p \v 65 Ka tei en keil amutiv kat Iesu, apar koe meten ka amul amuti. Navong amumoni avit, “?!Ei provet, hit visi, isei mutik!?” Evus, meatin taleikokoeien keil ten eim enek akulat Iesu ran keil, ka keil esuk amul amuasi. \s1 Pita viteni hatte etel keke rokileatei Iesu\x + \xo 14:65 \xt Mat 26:69-75; Luk 22:52-62; Sion 18:15-18,25-27\x* \p \v 66 Navong Pita mul semau en teahu ten eim osen \w asuv houlu onen pris keil\w*, atouli toumien tai onen mai. \v 67 Ka navong les Pita mul mutae ahang, kei lei mamah eni ka rie lati vit, “!Keik kamil Iesu ten out Nasaret!” \p \v 68 Ka Pita muun vit, “Rovitei anatin. Inau narkileatei tounah koa komul koviteni.” Ka kei mea mual va en meteau.\f + \fr 14:68 \ft Tei en tus keil onen Mak asorin selusien enek koa vit, \ft \+it “Hatte tas, ato kokorat.”\+it*\f* \p \v 69 Ka atouli enek lei ris Pita ka viteni min meatin keil koa amul en out enek vit, “!Meatin ekek vi tai en keil!” \p \v 70 Pita muun eris vit, “!Vuo! Rovitei inau.” \p Rovitei tuetin, meatin sav keil emun aviteni min Pita avit, “Keik tai en keil keinek. Selusien onom suval koan Kaleli varei.” \p \v 71 Ka Pita selus keih min keil ka vit, “!Inau narkileatei varei meatin koa mimul miviteni! !Ka Ahi hesan mahien minau munak selusien onak vi luvosien!” \p \v 72 Mal en avong enek, ato kokorat hatte elu eni. Navong Pita longe, mundem ris asa koa Iesu viteni mini vit, “Ato herkokorattei mau hatte helu, ka keik kihiteni hatte hetel keke korkileatei inau.”\x + \xo 14:72 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* Sakini, Pita en von ka murang. \c 15 \s1 Amulamun Iesu va en kot onen asuv Paelet keke hesan matien mini\x + \xo 15:0 \xt Mat 27:1-2,11-26; Luk 23:1-25; Sion 18:28-40\x* \p \v 1 En visokon semau, asuv keil onen pris keil, elda keil ten out Serusalem, ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis ral meatin sav keil emun alah ruai en Kaonsel onen Siu keil. Aselus rahit usite onen Iesu ka umai en rendemien tas keke hemat. Sakini, apar kati ka amulamuni va min Asuv Paelet keke avamae lati mini.\f + \fr 15:1 \ft Asuv Paelet vi meatin ten kavmen koa mul losil kat out Itumea, Sameria, ka Sudea koa mari meteimal Serusalem mul ien.\f*\x + \xo 15:1 \xt Luk 22:66; Mat 16:21; 27:41; Mak 8:31; 11:27; 14:43,53; Luk 9:22; 20:1\x* \p \v 2 Paelet vis Iesu vit, “?Keik, kovi asuv houlu onen Siu keil?” \p Iesu vit kesi vit, “Suval koa koviteni.” \p \v 3 Ka asuv keil onen pris keil amumon selusien houlu va kat Iesu. \v 4 Ka evus, Paelet viteni min Iesu vit, “?Kirviten etai tounah? ?Korlongtei tisaen keil houlu koa aviteni avit komumoni?”\x + \xo 15:4 \xt Aes 53:7; Mak 14:60-61; Luk 23:9\x* \v 5 Ka Iesu vati raeng eni mules. Ka Paelet mutimanin veni Iesu roviten etai mun selusien. \p \v 6 Vi sakien matu onen Asuv Paelet keke en avong ten Anien ten Mul Laui, hemae lat meatin tai koa meatin keil e vati va sital ran eim takeih. \v 7 (Ka en avong enek, lariken tai mul en eim takeih, isen Barabas. Avuli kati ral min lariken teisav keil veni amu vini meatin en rea tai veni avuroh kat kavmen.) \v 8 Sakini, meatin keil umai avis Paelet avit vamae lat meatin tai vamaluv vaha ran eim takeih musil sakien matu onen. \p \v 9 Ka Paelet vis keil vit, “?Emi vati mamae lat asuv houlu onen Siu keil vamaluv vaha?” \v 10 Kei visi mukonek ven lei kilea tuai keke asuv keil onen pris keil akur Iesu vaha mini veni amul avi elu eni. \p \v 11 Ka tei en asuv keil onen pris keil aling kati tuai keke avaleh rendemien onen vangi meatin keil keke avahis Paelet hemae lat Barabas vamaluv vaha.\x + \xo 15:11 \xt Umen 3:14\x* \p \v 12 Sakini, Paelet vis ris keil vit, “?Emi vati numon sa en meatin koa mivit vi asuv houlu onen Siu keil?”\x + \xo 15:12 \xt Umen 3:13; 13:28\x* \p \v 13 Keil aviso vina mini avit, “!Ti kati en aiveave!” \p \v 14 Ka Paelet vis keil vit, “?Kei mumon sa koa tisa?” \p Ka keil aviso keih eris avit, “!Ti kati en aiveave!” \p \v 15 Sakini, Paelet mae lat Barabas min keil veni en rovattei vapurun rendemien one. Ka viteni min meatin keil tavaeen keke ilamun Iesu iha, itahi en viau koa sineite mul, ka iti kati en aiveave. \s1 Meatin tavaeen keil amumon tohtohien en Iesu\x + \xo 15:15 \xt Mat 27:27-31; Sion 19:2-3\x* \p \v 16 Navong amutah Iesu evus, meatin tavaeen keil amulamuni va en teahu ten mari eim one, ka avise ruai en meatin tavaeen keil vasi umai out tas. \v 17 Keil amul amumon tohtohien eni. Akav koe en kaliko tai koa vilhili suval asuv houlu tai, ka amumon vatluvoluv en viau koa sin mul ien,\f + \fr 15:17 \ft Suval sin tomah.\f* ka aling kati en vatin.\x + \xo 15:17 \xt Luk 23:11\x* \v 18 Evus, aviso avit, “Mevouhou minuk, asuv houlu onen Siu keil.” \v 19 Evus, amutiv kati ka amuasi en vatin ral min ai tai. Tai, evus, tamun. Ka aretengeiril mini ka amul arohtoh uva netan mini. \p \v 20 Navong meatin keil tavaeen arohtoh mini evus, akulat ris kaliko onen asuv houlu rani, ka amusin risi en eisin kati omon. Evus, amulamuni avina keke avati kati en aiveave. \s1 Amuti kat Iesu en aiveave\x + \xo 15:20 \xt Mat 27:32-44; Luk 23:26-43; Sion 19:17-27\x* \p \v 21 Ka en avong enek, meatin tai ka en out sav, mai netin Serusalem. Isen Saemon ten out Saerin, vi tata onen Aleksanda ka Rupas. Ka meatin tavaeen keil akeih kati vahous aiveave onen Iesu. \p \v 22 Amulamun Iesu vina en Hou Kolkota, koa aneite teni vi ‘asi ten avat.’ \v 23 En out enek, asan uaen koa avilesi ral min mir\f + \fr 15:23 \ft Mir vi meresin tai koa amumoni en toeai tai, vasakin mahien onen meatin vaha netan, suval panadol.\f* vamuni keke vasakin mahien onen vaha netan. Ka Iesu seseini.\x + \xo 15:23 \xt Sam 69:21\x* \p \v 24 Evus, meatin tavaeen keil amuti kat Iesu en aiveave ka ariti eisin omon ven keil. Ka navong Iesu mul murur, keil ason daes keke avales isei hekur eisin koa kave.\x + \xo 15:24 \xt Sam 22:18\x* \v 25 Navong amuti kati, meteiai ma neli tuai nesa. \v 26 Ka en aiveave onen, aling tisien tai nesa koa viteni vensa amuti kati vit, ‘Koanik vi Asuv Houlu onen Siu Keil.’ \v 27 Ka meatin keil tavaeen amuti kat tarhena elu emun en aiveave, tai en usiven matu ka tamun en usiven meil onen Iesu.\x + \xo 15:27 \xt Mat 20:21; Mak 10:37\x* \v 28 \f + \fr 15:28 \ft Tei en tus matu ten Mak asorin selusien enek, \ft \+it “Sakini, selusien ten Tus Votut mai vi anatin koa vit,\+it* \+fk ‘Apuruni suval vi tarhena tai.’”\ft (\xt Aes 53:12\ft )\f* \p \v 29 Meatin keil amual vesesal ven out enek, amunge kat Iesu ka aselus kareni avit, “!Ekovei! ?Anatin keke keik kovit kokur keihoen keke ku rasilin Eim Votut ka kum risi en avong hetel enges?\x + \xo 15:29 \xt Sam 22:7; 109:25; Rang 2:15; Mak 14:58; Sion 2:19\x* \v 30 !Ka hetahos imok keke kikataun keik sasom enges! !Kisuvul ran aiveave!”\f + \fr 15:30 \ft Koanek sakin selusien ten \xt Sam 22:7-8\ft mai vi anatin.\f* \p \v 31 Ka asuv keil onen pris keil ral tiser keil ten mengkatien onen Mosis emun amul arohtoh min Iesu. Amul aviteni min keil eris avit, “!Kei kilea vakataun meatin sav keil, ka sakras vakataun kei sasen enges! \v 32 !Munak vi anatin keke kei vi Mesaea, asuv houlu onen Siu keil, tahos keke hemita netan ran aiveave keitinek! Hesakini, ir rehelesi ka rehekur anatin eni.” Ka tarhena keilu mun lumul luselus kareni. \s1 Matien onen Iesu\x + \xo 15:32 \xt Mat 27:45-56; Luk 23:44-49; Sion 19:28-30\x* \p \v 33 En taviai, mankoli mai mutaluh koe out vasi, ka meteiai tovuol rokol haoa etel.\x + \xo 15:33 \xt Amos 8:9\x* \v 34 Ka navong haoa etel enek evus, Iesu viso keih en selusien kati onen ten Arameak vit, \qt “!Ilae! !Ilae! ?Lama sabaktani?”\qt* \rq Sam keil 22:1\rq* Aneite ten selusien enek vi, ‘!Ahi onak! !Ahi onak! ?Vensa kolokoveinau?’ \p \v 35 Navong tei en koakeil amul en out enek araengoni, keil avit, “?Milonge? Kei mul vise provet \w Ilae-tsa|lemma="Ilaetsa"\w*.” \p \v 36 Ka tai en keil muloh vina, kur tounah koa suval soke eisin tai, ka rang rinduni en uaen takon.\x + \xo 15:36 \xt Sam 69:21; Mat 27:34; Mak 15:23; Luk 23:36\x* Evus, lingi en kele ai tai ka mai sani vina ven Iesu vasimi. Evus, viteni vit, “Veitir mau ka rovales visi. ?Ilaetsa hemai hekulati hemita netan ran aiveave, vuo hermaitei?” \p \v 37 Ka Iesu mis roha, leh kor en eang, ka mat. \p \v 38 En hati avong enesek, kaliko koa matetel koa aleh koe hati out tai koa vi votut vis vi votut imok en Eim Votut, sipasi en ngolite nesa vita varei rokol ngolite netan.\x + \xo 15:38 \xt Hib 10:19-20\x* \p \v 39 Avat tai onen meatin keil tavaeen mules vati vesesal ven aiveave. Lesi mukave Iesu mat, ka vit, “Anatin eli, kei vi Natin Ahi varei.” \p \v 40-41 Ahin houlu avati keil soutin neli ran aiveave ka amul arapehai avalesi. Keil amusil Iesu umai en out \w Serusalem\w*. Ka etel en keil, Meri ten out Makdela, Salome, ka Meri mama onen Iosev keilu Tiemes; mulamu telmusil Iesu navong mul en out Kaleli ka telkatauni.\x + \xo 15:40-41 \xt Luk 8:2-3\x* \s1 Aling teiai onen Iesu va en valengeihat tatetahinien\x + \xo 15:40-41 \xt Mat 27:57-61; Luk 23:50-56; Sion 19:38-42\x* \p \v 42 Vesesal out vavong ka \w Sabat\w* vamai. Sakini, Siu keil amul asak mesei veni. \v 43 Meatin tai, isen Siosep ten out Aramatea, metauen tovuol ien ka kei va vis Asuv Paelet ven teiai onen Iesu. Kei vi hetamen tai ten Kaonsel onen Siu keil koa avouhou mini. Kei mun, mul rosin avong koa hiasuvien onen Ahi hekistal en out netan. \p \v 44 Paelet mutimanin navong raengoni keke Iesu mat tuai. Sakini vise avat onen meatin keil tavaeen vamai veni ka visi vit, “?Iesu mat imok tuai?” \v 45 Navong avat enek viteni mini keke anatin mat tuai, Paelet mae lat teiai onen Iesu suk min Siosep. \p \v 46 Sakini, Siosep va, vul kaliko tamuoh tai, ka va kulat teiai onen Iesu ran aiveave. Evus, kav koe en kaliko ka lingi va en valengeihat tai koa arei meseini tuai. Evus, rein mari ahat vita mul koe voiteh ten valengeihat enek.\x + \xo 15:46 \xt Umen 13:29\x* \p \v 47 Ka Meri ten out Makdela ka Meri, mama onen Iosev keilu Tiemes, lumul soutin neli, ka lules out koa kei ling teiai onen Iesu mul ien. \c 16 \s1 Iesu moul eris ran matien\x + \xo 16:0 \xt Mat 28:1-8; Luk 24:1-12; Sion 20:1-10\x* \p \v 1 Ka en mendilah, navong Sabat evus, Meri ten out Makdela, Salome, ka Meri mama onen Iosev keilu Tiemes, telvul oel koa vite tahos keke telvasahula en teiai onen Iesu. \v 2 Ka en Sande, visokon semau, navong meteiai kistal, telva keke telvasao en valengeihat. \v 3 Navong telmul telmual veah en sise, telvis keitel eris telvit, “?Isei hetei lat mari ahat ten voiteh min iatel?” \p \v 4 Ka navong telvina tellesi keke ahat arei lati tuai, ka ahat enek mariso. \v 5 Sakini, telva neim. Ka navong telva neim, telles meatin hau tai rondan en usite matu, musin en eisin tamuoh. Ka navong tellesi, telmutimanin eni.\x + \xo 16:5 \xt Rev 7:9,13\x* \p \v 6 Ka kei viteni min keitel vit, “!Mitnametautei! Mitlekat Iesu ten out Nasaret koa amuti kati en aiveave. Kei moul eris ran matien tuai ka rorotei mun ekok. Mitkilea mitvales out koa aling teiai onen mul ien. \v 7 Ka mitheha, mithehiteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w*, ka mithehit kati mok min Pita, keke Iesu helamu en keil heha provins ten out Kaleli. Keil ilesi en out enek hesuval koa kei viteni tuai min keil.”\x + \xo 16:7 \xt Mat 26:32; Mak 14:28\x* \p \v 8 Navong teluahin telsital ran valengeihat, annivul kat keitel, telmaleilei ka tellohosai. Veni telmetau houlu, telroviten etai tounah koa tellesi min meatin sav en sise.\f + \fr 16:8 \ft Tei en tus matu ten Mak evus en vas 8. Ka teisav en tus matu keil asorin selusien enek koa vit, \ft \+it “Sakini, keitel telva varei ven Pita ka teisav keil. Telviten hati tounah koa tellesi ka telraengoni min keil. Mul evus, Iesu, kei mok, sila meatin onen keil keke ika rasil iha en out vasi en out netan ka ihitehiten more longlongien ten moulien hau koa sakras vavus min meatin vasi keil.”\+it*\f* \s2 Tei en tus matu keil ten Mak, 16:9-20 tovuol ien \s1 Iesu rie lat kei min Meri ten out Makdela\x + \xo 16:8 \xt Mat 28:9-10; Sion 20:11-18\x* \p \v 9 Navong Iesu moul eris ran matien en visokon semau en Sande, kei kistal mulamu ven Meri ten out Makdela koa mulamu vile lat ninin tisa oulu (7) rani. \v 10 Ahin enek va, viten asa koa kur out min meatin keil onen koa amul amurang. \v 11 Ka navong araengoni keke Meri les Iesu moul eris ran matien, arkurtei anatin eni. \s1 Iesu kistal min meatin elu en sise\x + \xo 16:11 \xt Luk 24:13-35\x* \p \v 12 Katau ris, Iesu kistal ven meatin onen elu navong lumul luva en out sav. Ka keilu lurlei kileatei veni nan viles. \v 13 Ka navong lukilea suk, lumuris ka luviteni min teisav keil luvit lules Iesu, ka keil esuk arkurtei anatin en selusien onealu. \s1 Iesu mai kistal min meatin keil onen\x + \xo 16:13 \xt Mat 28:16-20; Luk 24:36-49; Sion 20:19-23; Umen 1:6-8\x* \p \v 14 Katau suk, Iesu kistal ven teindan tai (11) onen navong amul akanian. Ka vul kat keil veni demkatien one tovuol ka vatie keih ramat veni arkurtei anatin en selusien onen koakeil avit leini avit alesi moul eris ran matien. \v 15 Ka kei viteni min keil vit, “Miheha, miheka vasi out ka mihehitehiten more longlongien min meatin vasi keil ten out netan. \v 16 Ka meatin koa heling demkatien onen en more longlongien usil inau, mihehi \w baptaes\w* en keil keke vatie lat anatinien teni. Hesakini, kei hekur moulien hau. Ka meatin koa rokurtei anatin en more longlongien enek, Ahi helei rahit usite one.\x + \xo 16:16 \xt Umen 2:38; 16:31,33\x* \v 17 Koakeil akur anatinien, ikur keihoen koa hesakin keil umon merikel. Ihile lat ninin tisa en isok, ka iselus en selusien sav keil emun.\x + \xo 16:17 \xt Umen 8:7; 16:18; 2:4,11; 10:46; 19:6; 1Kor 2:2-4\x* \v 18 Ka munak ikur tetal vuo imun oai tatisa koa hesakini imat, tounah hetovuol hesut keil. Keil iling he en koakeil amesai, ka itali lat keil ran mesaien one.”\x + \xo 16:18 \xt Luk 10:19; Umen 28:3-6; 4:30; 5:16; 8:7; Tiem 5:14-15\x* \s1 Iesu vina en out nesa\x + \xo 16:18 \xt Luk 24:50-53; Umen 1:9-11\x* \p \v 19 Navong Iesu selus ral min meatin teindan tai (11) onen evus, Ahi kulati ran keil ka kuri vina nesa. En out nesa, Iesu rondan en usite matu onen Ahi.\x + \xo 16:19 \xt 2Ki 2:11; Umen 1:9-11; 1Tim 3:16; Sam 110:1; Mat 22:14; 26:64; Mak 12:36; 14:62; Luk 20:42; 22:69; Umen 2:33,34; 5:31; 7:55,56; Rom 8:34; Efes 1:20; Kol 3:1; Hib 1:3,13; 8:1; 10:12; 12:2; 1Pit 3:22\x* \v 20 Ka meatin keil onen uva ka avitehiten selusien onen Ahi en out vasi. Ka Asuv Iesu mul kataun keil ka sakin merikel keil akistal en he. Koanek sakin meatin keil houlu akur anatin en selusien one.\x + \xo 16:20 \xt Umen 14:3; Hib 2:3-4\x* \b \p \qt Koanek vi keite ten more longlongien usil Iesu Kristo koa Mak mutisi. Anatin.\qt*