\id MAT - PMA Paama Language \h Matiu \toc1 Matiu \toc2 Mat \mt2 Selusien koa helamu ten \mt1 Matiu \is1 ?Isei mutis selusien koanik? \ip Navong Iesu mum rohtoh en hihiseien keil onen ka mul sak revi meatin keil, meatin houlu umai amusili. Ka, en avong enek, Iesu mul mual en taon ten out Kapaniam ka les Siu tai koa mul lah takis ran Siu sav keil keke vasani min kavmen ten out Rom, isen Matiu Livae.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:9\x* Tunien koa kei mutisi viteni keke navong Iesu lesi ka vise, hatte tas, lokovein umen onen ka musil kati. Navong Iesu vina ris en out nesa, Ninin Votut mai sien Matiu ka eiloheh sav keil ka uva avitehiten more longlongien usil Iesu Kristo min meatin keil.\x + \xo 1:0 \xt Umen 2:4,43\x* Kei mutis tus koanek en sua 63 AD (sua keil koa katau en avong Iesu avasi). \is1 ?Isei vuli selusien koanik mulamu? \ip Matiu mutis tus koanek va min me-Isrel keil veni houlu en keil arkurtei anatin eni keke Iesu vi kei koa Ahi vat kati keke hesani hemai ven keil. Sakini, Matiu en vati vatie lati keke amaien onen, moulien onen, matien onen ka mukave kei moul eris ran matien sakin tounah koa provet keil ten oltestamen avit leini mai vi anatin. \is1 ?Matiu mutis selusien koanik vensa? \im \bd Matiu en vati vatie lati keke amaien onen Iesu suval asuv houlu koa Ahi vat kati keke hesani min me-Isrel keil\bd* – Matiu mutis revi tounah koa kur out en moulien onen Iesu ka rie lati keke musil asa koa provet keil telamu avit usili en oltestamen. \ili * Iesu ka en ara onen Ebraham koa musil hatkatien koa Ahi mumoni ral min Ebraham\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:1\x* keke “vatiamal onen keil ihi sise ten tokolkatien heha min meatin keil ten kantri vasi keil ten out netan.”\x + \xo 1:0 \xt Sen 22:18\x* \ili * Iesu ka en vatiamal onen asuv houlu Deved\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:1\x* koa musil hatkatien koa Ahi mumoni ral min Deved keke “losilkatien onen koakeil ikistal ika en vatiamal onen hel heha vio … keite teni hetovuol.”\x + \xo 1:0 \xt 2Saml 7:13\x* \ili * Iesu ka en ahin hau tai koa reingeingen meatin veah\x + \xo 1:0 \xt Mat 1:18\x* suval koa Ahi vat kati ka en provet Aesea.\x + \xo 1:0 \xt Aes 7:14\x* \ili * Iesu, avasi en out Betlehem\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:1\x* suval koa Ahi vat kati ka en provet Maeka.\x + \xo 1:0 \xt Maek 5:2\x* \ili * Hetetamen keil aka en out ist keke avalekat “asuv houlu onen Siu keil”\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:2\x* veni ales hitu onen koa Ahi vat kati ka en provet Balaam.\x + \xo 1:0 \xt Nam 24:17\x* \ili * Tivava Iesu ro en out Isip avong havivi\x + \xo 1:0 \xt Mat 2:14-15\x* suval koa Ahi vat kati ka en provet Hosea.\x + \xo 1:0 \xt Hos 11:1\x* \ili * Sion Baptis mai sak mesein sise onen Iesu\x + \xo 1:0 \xt Mat 3:1-3\x* suval koa Ahi vat kati ka en provet Aesea.\x + \xo 1:0 \xt Aes 40:3\x* \ili * Iesu rie lati keke kei vinvin vakur umen navong maen Sion vi baptaes eni vatie lati keke houm rohtoh en umen onen ka Ahi si kei veni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 3:16-17\x* \ili * Navong Iesu va kur sakvisien en hen Temat, rie lati keke sakras vamot en tisaen veni mul mulomal keih en selusien onen Ahi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:1-11\x* \ib \im \bd Matiu en vati vatie lati keke Iesu mai vahisein meatin keil usil hiasuvien onen Ahi\bd* – Matiu ling hihiseien keil onen Iesu mul en vangi hihiseien elim. \ili * En hou tai, Iesu visein meatin keil en sakien keil koa mal en meten Ahi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 5:1–7:29\x* \ili * Iesu sel kat meatin keil onen vit sakvisien keil ka avong takeih keil imai.\x + \xo 1:0 \xt Mat 10:1-42\x* \ili * Iesu visein meatin keil usil hiasuvien onen Ahi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 13:1-52\x* \ili * Iesu vit usil isei vi hetetamen imok en meten Ahi.\x + \xo 1:0 \xt Mat 18:1-35\x* \ili * Iesu vit usil sakvisien keil ka avong takeih keil koa imai.\x + \xo 1:0 \xt Mat 24:1–25:46\x* \ib \im \bd Matiu en vati vatie lati keke Iesu kur keihoen ten hiasuvien onen Ahi koa mulin tounah sav keil ten out netan\bd* – Matiu mutisi keke ‘en out vasi, Iesu mul sak revi meatin keil koa akur mesaien savsav keil.’\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:23\x* Ka mutisi mun keke Iesu mumoni vasakin asa koa Ahi vat kati ka en provet Aesea\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:4\x* hemai hehi anatin.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:17\x* \ili * Iesu kur keihoen mulin mesaien ten leprosi;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:3\x* mesaien ten usi aven mat;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:13; 9:6\x* mesaien ten aven mutin;\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:15\x* ka mesaien savsav keil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:16; 9:22,35; 12:13,15; 14:36\x* \ili * Iesu kur keihoen vahile lat ninin tisa keil ran meatin keil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:16,33; 9:33; 12:22; 15:28; 17:18\x* \ili * Iesu kur keihoen vasakin eang ka oai luvalong kat ren.\x + \xo 1:0 \xt Mat 8:27\x* \ili * Iesu kur keihoen vasakin koakeil umat amoul eris.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:25\x* \ili * Iesu kur keihoen vasak revi koakeil ralinge vonhon vuo avi ameng.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:29,33; 12:22\x* \ili * Iesu kur keihoen vasak revi koakeil mete var.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:34\x* \ili * Iesu kur keihoen vahengan meatin keil houlu ral min titi anien enges.\x + \xo 1:0 \xt Mat 14:19; 15:36\x* \ili * Iesu kur keihoen voual en oai.\x + \xo 1:0 \xt Mat 14:25\x* \ili * Iesu kur keihoen vasesenda en tounah tai.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:19\x* \ib \im \bd Matiu en vati vatie lati keke hetetamen keil onen me-Isrel keil asesein hihiseien ka hiasuvien onen Iesu\bd* – Navong Iesu mum rohtoh en umen onen, me-Isrel keil amul asi keil veni. Ka navong avong keil mai muli, hetetamen keil one amul aseseini ka asak visi avapuruni en meten meatin keil. \ili * Hetetamen keil amundemi romaltei keke Iesu vahiteni keke meatin tei keil akur methos onen Ahi ven demkatien one enges.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:3\x* \ili * Hetetamen keil amundemi romaltei keke Iesu mul kanian ral min meatin tisa keil.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:11\x* \ili * Hetetamen keil amundemi romaltei keke meatin keil houlu asi keil ven tounah koa Iesu mul mumoni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:34\x* \ili * Hetetamen keil amundemi romaltei keke Iesu romusil kattei sakien matu one.\x + \xo 1:0 \xt Mat 9:14; 12:2,14; 15:2\x* \ili * Hetetamen keil amundemi avit keihoen onen Iesu ka ven Temat.\x + \xo 1:0 \xt Mat 12:24; 16:1\x* \ili * Hetetamen keil amundemi romaltei keke Iesu mul sel kat keil ven sakien matu keil one musil vati sakien koa keil amul amumoni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 19:3; 21:23,46; 22:15,23,35; 23:1-39\x* \ib \im \bd Matiu en vat vatie lati keke sakvisien ka matien onen Iesu musil asa koa Ahi vat kati tuetin tuai \bd* – Matiu mutis revi tounah koa kur out en sakvisien ka matien koa Iesu kuri vatie lati keke musil kat asa koa Ahi vit leini ka en provet keil telamu en oltestamen. \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 118:22-23\x* keke hetetamen keil isesein Iesu.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:42\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 6:9-10; Sam 78:2\x* keke meatin keil irlong kileatei hihiseien keil onen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 13:13,34\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sak 9:9; Sam 118:26\x* keke Iesu heloh en dongki tai ka hemai en out Serusalem hesuval asuv houlu tai.\x + \xo 1:0 \xt Mat 21:4-11\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 41:9\x* keke time tahos onen Iesu koa lukanian ruai hemae lati heha min vativieh keil onen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:23-24\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sak 11:12-13; Ser 19:1-13; 32:6-9\x* keke meatin tai hemae lat moulien onen Iesu en silva mani hanumau tai ka halualim (30).\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:15; 27:3\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sak 13:7\x* keke meatin keil onen Iesu ilohosai rani.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:31\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:8\x* keke Iesu heha en kot ka umoni hermaltei mini ka ita koteh moulien onen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:1-2\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:7\x* keke Iesu heto raeng navong aselus va kati.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:12\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 50:6\x* keke meatin keil itiv kat nan ka iti kati.\x + \xo 1:0 \xt Mat 26:67; 27:30\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:14-18\x* keke iti kat Iesu en aiveave ka ison daes ven eisin keil onen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:35\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 69:21\x* keke navong maroro kat Iesu, isan uaen koa kun mini.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:34\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:7-8\x* keke meatin keil inge kat Iesu ka ihisi vakataun kei sasen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:40\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:12\x* keke Iesu hekur mahien hetal min meatin tisa keil ka hehis ven koakeil apuruni.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:38\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 22:11\x* keke hesokovein Iesu navong long mahien keil onen.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:46\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Aes 53:9\x* keke iling teiai onen Iesu hel en out koa arahin koakeil tounah one houlu amul ien.\x + \xo 1:0 \xt Mat 27:60\x* \ili * Ahi vit leini\x + \xo 1:0 \xt Sam 16:10\x* keke hekur koe Iesu ran keihoen ten matien.\x + \xo 1:0 \xt Mat 28:6\x* \is1 Mari rendemien tai ten selusien koanik mul en Matiu 5:17 \ipq Iesu visein meatin keil vit, “Minandemtei minahit inau numai keke maso lat mengkatien onen Mosis ka hihiseien onen provet keil vaha. !Vuo! Narmaitei maso lat keil. Numai masakin asa koa mengkatien keil aselus usili vamai vahi anatin.” \is1 ?Asa mul en selusien koanik? \io1 1. Amaien onen Iesu musil asa koa Ahi vat kati. (Mat 1:1–4:11) \ib \io1 \bdit En provins ten out Kaleli\bdit* \io1 2. Iesu mum rohtoh ka vit usil hiasuvien onen Ahi. (Mat 4:12–7:29) \io1 3. Iesu rie lat keihoen ten hiasuvien onen Ahi. (Mat 8:1–11:1) \io1 4. Meatin keil asesein hiasuvien onen Ahi. (Mat 11:2–16:12) \ib \io1 \bdit En sise vaha en out Serusalem\bdit* \io1 5. Iesu sak mesein meatin keil onen ven sakvisien keil koa hemai en keil. (Mat 16:13–20:34) \ib \io1 \bdit En out Serusalem\bdit* \io1 6. Meatin keil asesein Iesu ka hiasuvien onen Ahi. (Mat 21:1–23:39) \io1 7. Iesu visein meatin keil onen usil mearisien onen ka sakvisien keil koa hemai ven keil. (Mat 24:1–25:46) \io1 8. Hetetamen keil onen me-Isrel keil amumon sise keke akilea avouas Iesu vamat vaka ien. (Mat 26:1-75) \io1 9. Matien onen Iesu. (Mat 27:1-66) \io1 10. Iesu moul eris ran matien ka vina en out nesa. (Mat 28:1-20) \c 1 \s1 Vatiamal onen Iesu, Mesaea onen Ahi \p \v 1 Koanik vi sise onen vati avu keil onen Iesu Kristo,\x + \xo 1:1 \xt Luk 3:23-38\x* koa vi havinali asuv houlu \w Deved\w* telamu, koa havinali \w Ebraham\w* telamu. \q1 \v 2 Ebraham, kei vi tata onen \w Aesak\w*,\x + \xo 1:2 \xt Sen 21:3\x* \q2 koa vi tata onen Siekob,\x + \xo 1:2 \xt Sen 25:26\x* \q2 koa vi tata onen Sudah ka tunali keil.\x + \xo 1:2 \xt Sen 35:22-26\x* \q1 \v 3 Sudah, kei vi tata onen Peres ka Siera, koa mama onealu vi Tamar.\x + \xo 1:3 \xt Sen 38:29-30\x* \q2 Ka Peres, kei vi tata onen Hesron,\x + \xo 1:3 \xt 1Kron 2:5\x* \q2 koa vi tata onen Ram.\x + \xo 1:3 \xt 1Kron 2:9\x* \q1 \v 4 Ram, kei vi tata onen Aminatap,\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:19\x* \q2 koa vi tata onen Nashon,\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:20\x* \q2 koa vi tata onen Salmon.\x + \xo 1:4 \xt Rut 4:20\x* \q1 \v 5 Salmon, kei vi tata onen Boas,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:21\x* ka mama onen vi Rehab.\x + \xo 1:5 \xt Sos 6:25\x* \q2 Ka Boas vi tata onen Obed,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:21\x* ka mama onen vi Rut.\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:13\x* \q2 Ka Obed vi tata onen \w Tiese\w*,\x + \xo 1:5 \xt Rut 4:22\x* \q2 \v 6 koa vi tata onen asuv houlu Deved.\x + \xo 1:6 \xt Rut 4:22\x* \b \q1 Asuv houlu Deved, kei vi tata onen \w Solomon\w*,\x + \xo 1:6 \xt 2Saml 12:24\x* ka mama onen vi vatina onen Uraea.\x + \xo 1:6 \xt 2Saml 12:24\x* \q1 \v 7 Solomon, kei vi tata onen Rehoboam,\x + \xo 1:7 \xt 1Ki 11:43\x* \q2 koa vi tata onen Abitsa,\x + \xo 1:7 \xt 1Ki 12:31; 1Kron 3:10\x* \q2 koa vi tata onen Asa.\x + \xo 1:7 \xt 1Ki 12:31; 1Kron 3:10\x* \q1 \v 8 Asa, kei vi tata onen Sehosavat,\x + \xo 1:8 \xt 1Kron 3:10-11\x* \q2 koa vi tata onen Sehoram, \q2 koa vi tata onen Usaea. \q1 \v 9 Usaea, kei vi tata onen Siotam,\x + \xo 1:9 \xt 1Kron 3:12-13\x* \q2 koa vi tata onen Ehas, \q2 koa vi tata onen Hesekaea. \q1 \v 10 Hesekaea, kei vi tata onen Manase,\x + \xo 1:10 \xt 1Kron 3:13-14\x* \q2 koa vi tata onen Amon, \q2 koa vi tata onen Sosaea. \q1 \v 11 Ka Sosaea, kei vi tata onen Sekonaea ka tunali keil. \q2 En avong enek, \w me-Babilon|lemma="Babilon"\w* keil umai amu lin me-Isrel keil ka alah lat keil uva en kantri one ten out Babilon. \b \q1 \v 12 Koakeil ekek avi vati avu keil koa umai akatau en avong me-Isrel keil amea ran out Babilon: \q2 Sekonaea, kei vi tata onen Seltil,\x + \xo 1:12 \xt 1Kron 3:17\x* \q2 koa vi tata onen Serubabel.\x + \xo 1:12 \xt Esra 3:2\x* \q1 \v 13 Serubabel, kei vi tata onen Apiut, \q2 koa vi tata onen Eliakim, \q2 koa vi tata onen Asor. \q1 \v 14 Asor, kei vi tata onen Sadok, \q2 koa vi tata onen Akim \q2 koa vi tata onen Eliud. \q1 \v 15 Eliud, kei vi tata onen Eliesar, \q2 koa vi tata onen Matan, \q2 koa vi tata onen Siekob. \q1 \v 16 Siekob, kei vi tata onen Siosep, \q2 koa vi meatin onen Meri, \q2 koa vi mama onen Iesu, \q2 koa avise en Mesaea koa Ahi vat kati hesani hemai.\x + \xo 1:16 \xt Mat 27:17,22\x* \p \v 17 Sakini, navong avuli vati avu keil koa amul en vatiamal onen Iesu, Ebraham rokol asuv houlu Deved, avotini keke avi teindan ehat (14). Ka en avong onen Deved rokol avong me-Isrel keil amea ran out Babilon, avotini keke vati avu keil avi teindan ehat (14). Ka en avong me-Isrel keil amea ran out Babilon rokol avong Mesaea avasi, vati avu keil enek emun avi teindan ehat (14). \s1 Ahi rie lat mama ka tata onen Iesu Kristo\x + \xo 1:17 \xt Luk 2:1-7\x* \p \v 18 Koanik vi tunien ten asa koa kur out mulamu en hasuen onen Iesu koa vi Mesaea onen Ahi. Meri, mama onen Iesu, asak koe tuai keke vahi ahin onen Siosep. Ka navong Siosep rovatei veah vesesal veni, avotini keke Meri meas en titiali tuai ka en keihoen onen \w Ninin Votut\w*.\x + \xo 1:18 \xt Luk 1:27; 1:35\x* \v 19 Ka ven Siosep, meatin onen Meri, sakien keil onen mal en meten Ahi, kei en rovattei vasakin Meri vamemou en meten meatin keil. Sakini, mumon rendemien onen keke keilu luhetali koteh hatkatien onealu en sakien tai koa meatin keil iteingeingeni. \p \v 20 Ka navong Siosep mul veah rendem usil tounah keil enek, \w angelo\w* tai onen Ahi Asuv kistal mini en matil vovoien tai ka viteni mini vit, “Siosep, havinali asuv houlu \w Deved\w* telamu, konametautei keke kovakur Meri vahi ahin onom, ven titiali koa kei meas eni ka en keihoen onen Ninin Votut. \v 21 Meri hekuri hehi meahos, ka keik kiling isen hehi ‘Iesu’ koa aneite teni vi ‘Iahova mutut meatin,’ veni kei houtut meatin keil onen ran \w tisaen\w* keil one.”\x + \xo 1:21 \xt Mat 1:25; Luk 1:31; 2:21; Umen 4:12\x* \p \v 22 Tounah vasi enek kur out vasakin selusien koa Ahi Asuv viteni ka en \w provet\w* onen mai vahi anatin koa vit, \q1 \v 23 \qt “!Mihelonge! Ahin hau tai koa reingeingen meatin veah\qt* \q2 \qt hemeas en tivava.\qt* \q1 \qt Evus, hekuri hehi meahos ka iling isen hehi ‘Imanuel,’\qt* \q2 \qt koa aneite teni vi ‘Ahi ro ven ir.’”\qt* \rq Aesea 7:14\rq* \p \v 24 Navong Siosep muli mea, kei mumon asa koa angelo onen Ahi Asuv meng kati mini. Kei va ven Meri ka kuri mai vi ahin onen ka luro vituai. \v 25 Ka kei romatiltei vatal mini rokol avong koa Meri kur natnali. Ka navong kur natnali, Siosep ling isen vi Iesu.\x + \xo 1:25 \xt Mat 1:21; Luk 1:31; 2:21\x* \c 2 \s1 Hetetamen keil umai keke avahouhou min tivava Iesu suval asuv houlu onen Siu keil \p \v 1 Iesu avasi en meteimal ten out Betlehem\x + \xo 2:1 \xt Luk 2:4-7\x* en provins ten out Sudea, en avong koa Mari \w Herod\w* vi asuv houlu ten provins enek.\x + \xo 2:1 \xt Luk 1:5; 3:1\x* \fig Hetetamen tei keil amusil hitu tai keke akilea avouhou min titiali koa avasi vi asuv houlu onen Siu keil.|alt="Wise men following star" src="WA03806b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="2:1" \fig* Ka katau en hasuen onen Iesu, hetetamen tei keil aka en out ist ka umai akistal en taon ten out \w Serusalem\w*. Koakeil enek ales hitu keil keke avalei kilea asa koa hekur out en out netan. \v 2 Ka navong arokol Serusalem, amul avis meatin keil avit, “?Titiali koa avasi vi asuv houlu onen Siu keil mul kave? Veni avong mero veah en out ist, komai meles hitu onen\x + \xo 2:2 \xt Nam 24:17; Mat 2:9\x* kistal rohtoh. Sakini, memai suk keke mevahouhou mini.” \p \v 3 Navong asuv houlu Mari Herod raeng koteh longlongien koanek, mundemko houlu ral min meatin vasi keil emun koa aro en out Serusalem.\f + \fr 2:3 \ft Mari Herod mundemko houlu veni en rovattei meatin sav vasak visi vakur vulin. Ka meatin vasi keil koa aro en out Serusalem amundemko veni ametaun vurohien onen Herod koa mu vini ahin onen ka tei en natnali keil kati tuai.\f* \v 4 Sakini Herod vise ruain asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis ka vis keil vit, “?Mesaea koa Ahi vat kati min Siu keil, ihasi en out kave?” \p \v 5 Ka keil avit risi mini avit, “Ihasi en meteimal ten out Betlehem\x + \xo 2:5 \xt Sion 7:42\x* en provins ten out Sudea, veni Ahi viteni ka en tisien onen \w provet\w* tai onen vit, \q1 \v 6 \qt ‘Avaseini keke vatiamal onen Betlehem vi havivi mok en vatiamal sav keil onen me-Sudah keil,\qt* \q2 \qt ka nisakin asuv houlu tai hekistal en vatiamal koanek.\qt* \q1 \qt Kei helosil kat revi meatin keil onak ten out Isrel.’”\qt* \rq Maeka 5:2\rq* \p \v 7 Navong asuv houlu Mari Herod longe mukok, vise lelau en hetetamen keil enek koa alei kilea asa koa kur out ka en hitu keil umai veni. Evus, vis revi keil en avong sa varei keil ales hitu koanek kistal rohtoh eni. \v 8 Evus, Herod sila keil uva en out Betlehem ka viteni min keil vit, “Miheha ka mihelekat revi titiali enek. Navong mihehotini, mihemai ris mihehiteni minau, keke inau mun niha ka nihouhou mini.” \p \v 9-10 Navong hetetamen keil enek araengon asa koa asuv houlu viteni min keil, uva keke avahotin titiali enek. Ka navong amusil sise one uva, hitu\x + \xo 2:9-10 \xt Mat 2:2\x* koa alesi navong aro veah en out ist kistal eris. Ka navong keil ales hitu koanek, asi keil houlu mok. Hitu koanek muloh mulamu en keil ka vati mal en out varei koa titiali ro ien. \v 11 Navong keil uva neim, ales titiali keilu Meri, mama onen. Ka navong ales titiali enek, aretengeiril ka uva netan mini. Evus, alah lat more sanien keil one ka asani mini. Asan gol, \w frangkansen\w*, ka \w mir\w*.\f + \fr 2:11 \ft Gol vi ahat tai koa vilahil houlu koa mulamu amumoni vi mani. Frangkansen ka mir luvi toeai koa amumon senta eni. Mani ten keitel vi nesa ka telvi sanien koa mal keke avasani min asuv houlu tai.\f*\x + \xo 2:11 \xt Luk 2:16; Sam 72:10-11,15; Aes 60:6\x* \v 12 Ka, en vongien enek, Ahi sel kat keil en matil vovoien tai vit irvatei mun avales Mari Herod. Sakini amusil sise sav uva ris en kantri one.\x + \xo 2:12 \xt Mat 2:22\x* \s1 Ahi mumon sise keke titiali Iesu heha Isip vating koe moulien onen \p \v 13 Navong hetetamen keil enek uva, \w angelo\w* tai onen Ahi Asuv kistal ven Siosep en matil vovoien tai ka viteni mini vit, “!Kimea! !Kikalah kikur titiali ka mama onen ka mithelohosai mitheha en out \w Isip\w*! Mitheto en out enek hetokol avong koa nihiteni keke mithemai ris. Kumoni veni, hervitei tuetin, asuv houlu Mari \w Herod\w* helekat titiali koanik keke vouasi vamat.”\x + \xo 2:13 \xt Mat 1:20; 2:19\x* \p \v 14 Sakini, en vongien enek varei, Siosep mea vus titiali ka, keilu mama onen, tellohosai telva en kantri ten out Isip. \v 15 Telro en out enek sua vahis rokol avong koa alonge keke asuv houlu Mari Herod mat. Tounah enek kistal vasakin selusien koa Ahi Asuv viteni ka en \w provet\w* Hosea vamai vahi anatin koa vit, \qt “Navise natkuli hemea ran out Isip.”\qt* \rq Hosea 11:1\rq* \p \v 16 Navong Herod lei kilea keke hetetamen keil enek aluvosi, tin katiat vis katiat. Sakini, sila meatin tavaeen keil onen uva en out Betlehem ka out vasi koa vesesal en out enek keke avou vasin titiali keil eni koa avi meahos koa sua one elu ka vita netan. Mumoni mukonek musil avong kati koa meatin keil ten hitu aviteni min Herod keke ales hitu enek kistal rohtoh eni. \v 17 Tounah keil enek sakin asa koa Ahi viteni ka en provet \w Seremaea\w* mai vi anatin koa vit, \q1 \v 18 \qt “Meatin keil ten out Rama araengon tounah tai,\qt*\f + \fr 2:18 \ft Rama vi out tai koa, mulamu, arahin Resel, ahin onen Siekob eni. Out enek vesesal ven meteimal ten out Betlehem.\f* \q2 \qt along verien ten tangien koa keih.\qt* \q1 \qt Resel raleh matien onen titan keil.\qt* \q2 \qt Ka seseini avahat lat ris rendemien onen,\qt* \q2 \qt veni titan keil avupuol varei.”\qt* \rq Seremaea 31:15\rq* \s1 Ahi mumon sise keke Iesu hemai ris ran kantri ten out Isip \p \v 19 Navong telro veah en out \w Isip\w*, Mari \w Herod\w* mat. Sakini \w angelo\w* tai kistal ven Siosep en matil vovoien tai\x + \xo 2:19 \xt Mat 1:20; 2:12\x* \v 20 ka viteni mini vit, “!Kimea! Kikalah kihous titiali, ka kamil mama onen, mitheha ris en atan ten out Isrel, veni koakeil avit avou vini titiali enek, umat tuai.”\x + \xo 2:20 \xt Eks 4:19\x* \v 21 Sakini, Siosep mea vus titiali, ka keilu mama onen, telva ris en atan ten out Isrel. \p \v 22 Ka navong Siosep raengoni keke Arkelaos kur vulin tata onen, Mari Herod, mai vi asuv houlu ten provins ten out Sudea, kei metau keke telvaha en out enek. Ka Ahi sel kati en matil vovoien tai\x + \xo 2:22 \xt Mat 2:12\x* keke nahatei en out Sudea. Sakini, telva en provins ten out Kaleli \v 23 ka telro en out enek en taon ten out Nasaret.\x + \xo 2:23 \xt Mak 1:9; Luk 1:26; 2:39; Sion 1:45-46\x* Sakini asa koa Ahi viteni ka en \w provet\w* keil mai vi anatin koa vit, \qt “Ihise en koan Nasaret.”\qt*\f + \fr 2:23 \ft Arkileatei keke selusien enek ka provet kave.\f* \c 3 \s1 Sion Baptis sak mesein sise onen Iesu\x + \xo 3:0 \xt Mak 1:1-8; Luk 3:1-18; Sion 1:19-28\x* \p \v 1 Sua houlu muli va, ka Sion Baptis va en out volvol en provins ten out Sudea. Kei mul vitehiteni min meatin keil vit, \v 2 “!Mihehiles ran tisaen keil onami, veni hiasuvien onen Ahi mul mai vesesal!”\x + \xo 3:2 \xt Mat 4:17; 10:7; Mak 1:15\x* \v 3 Kei vi meatin kati koa Ahi selus usili ka en provet \w Aesea\w* vit, \q1 \qt “Along rea tai mul visohiso en out volvol vit,\qt* \q2 \qt ‘!Mihesak mesein sise onen Asuv!\qt* \q2 \qt !Mihoumon sise onen hemal!’”\qt* \rq Aesea 40:3\rq* \p \v 4 Sion, eisin omon amumoni en hilin \w kamel\w*, ka kei mutoh kati en stirap koa amumoni en hiliven buluk. Anien an vi kal ka hani koa suka bak keil amumoni en out volvol.\f + \fr 3:4 \xt 2Ki 1:8 \ft viteni keke Sion musin suval provet Ilaetsa mulamu. Kal vi vati grashopa tai koa mariso koa Siu keil akilea avaani. Ka hani vi oai koa kas koa sukabak keil amumoni.\f* \v 5 Ka meatin keil houlu umai veni ran out \w Serusalem\w*, ran out vasi en provins ten out Sudea, ka ran out vasi keil emun vesesal en Oaisal Sodan. \v 6 Ka navong keil alesi, avit lat \w tisaen\w* keil one, ka Sion vi \w baptaes\w* en keil en Oaisal Sodan. \p \v 7 \w Farasi\w* ka \w Satusi\w* keil houlu mun umai ven Sion keke vahi \w baptaes\w* en keil. Ka navong Sion les keil selus keih kat keil vit, “!Ei, kami mivi vangi tetal tisa keil koa mimul mirili meatin keil en ongomi! ?Isei sel kat kami keke mivalohosai ran mahien koa Ahi hesani min kami?\x + \xo 3:7 \xt Mat 12:34; 23:33; Luk 3:7; Mat 23:33; Luk 21:23; Rom 1:18; 2:5; 5:9; Efes 5:6; Kol 3:6; 1Tes 1:10; Rev 6:16-17\x* \v 8 Tahos imok keke helamu, mihoumon sakien koa hetie lati keke kami miviles tuai ran tisaen onami. \v 9 Ka minandemtei minahit mihelohosai ran mahien enek ven \w Ebraham\w* vi vati avu onami.\x + \xo 3:9 \xt Sion 8:33,37,39; Rom 4:12\x* !Vuo! Veni naviteni anatin min kami keke Ahi kilea vasakin ahat keil ekek imai ihi havinali Ebraham keil. \v 10 Keitinek, teiai asak meseini tuai en vatte ten vatiai keil vasi. Ka koakeil arsontei heite ten tahosien, itei lat keil ka ison keil ihaha en ahang.\x + \xo 3:10 \xt Mat 7:19; Luk 13:7,9; Sion 15:6\x* \p \v 11 “Inau navi baptaes en kami en oai enges vatie lati keke kami miviles ran tisaen onami, ka koa hemai hekatau enau hehi baptaes en kami en \w Ninin Votut\w*\x + \xo 3:11 \xt Sion 1:26,31,33; Umen 1:5; 11:16; 13:24; 19:4\x* ka ahang. Keihoen onen mulin onak, ka inau narvinvintei keke mamai mahi slev keke makur sandel onen. \v 12 Kei sak mesei tuai keke vatiti vas meatin keil vasi, suval meatin koa kur savel onen vaso lelat uti \w uit\w* ran ingeite. Uti uit koa tahos, helah ruaini heha en eim teni, ka ingeite koa tisa, heniti en mari ahang tai koa sakras vamat.”\x + \xo 3:12 \xt Mat 13:30\x* \s1 Sion vi baptaes en Iesu\x + \xo 3:12 \xt Mak 1:9-11; Luk 3:21-22\x* \p \v 13 En avong enek, Iesu ka en out Kaleli ka kei mun mai en Oaisal Sodan keke Sion vahi \w baptaes\w* eni. \v 14 Ka navong mai veni, Sion sak visi vahiles rendemien onen Iesu vit, “!Vuo! ?Keik kumai venau vensa? Mal keke keik kihi baptaes enau veni komarite mok komulinau.” \p \v 15 Ka Iesu vit kesi mini vit, “Lehoumoni hemukonek kosa, veni en sise koanik lehoumon tounah vasi koa mal en meten Ahi.” Sakini Sion maeni ka vi baptaes en Iesu. \p \v 16 Ka navong Sion vi baptaes eni evus, Iesu mea ran oai. Hatte tas, teilang mutah, ka kei les Ninin onen Ahi muka mita merau ka rondan eni suval ame.\x + \xo 3:16 \xt Sion 1:32\x* \v 17 Ka rea tai selus ka en out nesa ka viteni vit, “Koanik vi natkuli kati, koa envatien onak mul ien. Inau nasi nau mok veni.”\x + \xo 3:17 \xt Sen 22:2; Sam 2:7; Aes 42:1; Mat 12:18; 17:5; Mak 9:7; Luk 9:35; 2Pit 1:17\x* \c 4 \s1 Temat sak vis Iesu\x + \xo 4:0 \xt Mak 1:12-13; Luk 4:1-13\x* \p \v 1 Evus, Ninin Votut mulamun Iesu va en out volvol keke vakur sakvisien en hen Temat.\x + \xo 4:1 \xt Hib 2:18; 4:15\x* \v 2 Kei ro en out enek avong hanumau elu (40)\x + \xo 4:2 \xt Eks 34:28\x* ka mul val ran anien, sakini amai kati. \v 3 Ka Temat, koa mul sak vis meatin, mai vesesal ven Iesu ka viteni mini vit, “Munak vi anatin keke kovi Natin Ahi,\x + \xo 4:3 \xt Mat 4:6; 27:40\x* kimeng kat ahat keil ekek keke ihiles imai ihi veret am.” \p \v 4 Ka Iesu vit kesi mini vit, “Vuo nirmumontei, veni Tus Votut viteni vit, \q1 \qt ‘Meatin romoultei en anien enges,\qt* \q2 \qt ka mul moul en selusien keil vasi koa kistal en ongon Ahi.’”\qt* \rq Duteronomi 8:3\rq* \p \v 5 Evus, Temat kur Iesu luva en out Serusalem, taon votut onen Ahi.\x + \xo 4:5 \xt Neh 11:1; Mat 27:53; Rev 11:2; 21:2,10; 22:19\x* En out enek, lingi mulomal en out tai koa nesa mok en hoi Eim Votut. \v 6 Evus, Temat viteni mini vit, “Munak vi anatin keke kovi Natin Ahi,\x + \xo 4:6 \xt Mat 4:3; 27:40\x* kihut kihita netan, veni Tus Votut viteni vit, \q1 \qt ‘Ahi hemeng kat angelo onen keil\qt* \q2 \qt keke ilei kat revi keik.\qt* \q1 \qt Keil ihati latuk kihina nesa en he.\qt* \q2 \qt Hesakini, kirmusavoitei en alom en ahat keil.’”\qt* \rq Sam keil 91:11-12\rq* \p \v 7 Ka Iesu vit kesi mini vit, “Vuo nirmumontei, veni Tus Votut viteni mun vit, \q1 \qt ‘Minasak vistei Iahova koa vi Ahi onami\qt* \q2 \qt keke mivahotini kei mul ral min kami.’”\qt* \rq Duteronomi 6:16\rq*\x + \xo 4:7 \xt 1Kor 10:9\x* \p \v 8 Evus, Temat kur Iesu va en mari hou tai nesa ka rie lati mini kantri vasi keil en out netan ka mormore tounah keil koa amul en keil \v 9 ka viteni mini vit, “Tounah vasi keil enek, inau nisani minuk, munak kitetengeiril enges ka kiha netan minau.”\x + \xo 4:9 \xt Eks 20:3; Dan 3:5,10,15; Rev 13:4\x* \p \v 10 Ka Iesu vit kesi vit, “!\w Temat|lemma="Setan"\w*, keik kiha soutin ranau! Inau nirmumontei, veni Tus Votut viteni vit, \q1 \qt ‘!Miheha netan min Iahova koa vi Ahi onami,\qt* \q2 \qt ka mihelong kat kei enges!’”\qt* \rq Duteronomi 6:13\rq* \p \v 11 Evus, Temat lokoveini, ka angelo keil umai akatauni. \s1 Iesu mum rohtoh en umen onen en provins ten out Kaleli\x + \xo 4:11 \xt Mak 1:14-15; Luk 4:14-15\x* \p \v 12 Navong Iesu mul en provins ten out Sudea, raengoni keke asuv houlu Herod Antipas son Sion Baptis va en eim takeih onen.\x + \xo 4:12 \xt Mat 14:3; Mak 6:17; Luk 3:20; Sion 3:24\x* Sakini, Iesu va en meteimal ten out Nasaret en provins ten out Kaleli. \v 13 Evus, lokovein meteimal ten out Nasaret, ka va ro en taon ten out Kapaniam\x + \xo 4:13 \xt Sion 2:12\x* koa mul vesesal en Mari Oai ten out Kaleli. Taon koanek mul en atan onen koakeil ten mari vatiamal onen Sebiulon ka Navtali telamu. \v 14 Koanek kur out vasakin asa Ahi viteni ka en provet \w Aesea\w* hemai hehi anatin koa vit, \q1 \v 15 \qt “Nakur longlongien tai vaha min meatin keil\qt* \q2 \qt koa aro en atan onen mari vatiamal onen Sebiulon ka atan onen mari vatiamal onen Navtali.\qt* \q1 \qt Longlongien koanek heha min koakeil aro vesesal en Mari Oai ten out Kaleli, en usite va en Oaisal Sodan,\qt* \q2 \qt min koakeil aro en out Kaleli, out koa vilelau en meatin keil koa arvitei Siu.\qt* \q1 \v 16 \qt Meatin keil koa aro en mankoli ten tisaen,\qt* \q2 \qt keil iles mari meneai onen Ahi.\qt*\x + \xo 4:16 \xt Luk 1:79\x* \q1 \qt Anatin, meatin keil koa aro en mankoli veni ametaun matien,\qt* \q2 \qt kosa alesi keke out mai mulan suk.”\qt* \rq Aesea 9:1-2\rq* \p \v 17 Ka avong enek eva, Iesu mul vitehiten selusien onen Ahi min meatin keil vit, “!Mihehiles ran tisaen keil onami, veni hiasuvien onen Ahi mai vesesal!”\x + \xo 4:17 \xt Mat 3:2; 10:7\x* \s1 Iesu vise lat meatin ehat talah mesauien keke telvousili\x + \xo 4:17 \xt Mak 1:16-20; Luk 5:1-11\x* \p \v 18 En avong tai, Iesu mul mual musil valite ten Mari Oai ten out Kaleli. Ka navong mul mual, kei les lumali time, isealu Saemon (koa aling isen tamun vi Pita) ka Andru (koa vi tunali).\x + \xo 4:18 \xt Sion 1:40-41\x* Keilu lumul luson net onealu en mari oai veni luvi meatin talah mesauien. \v 19 Ka Iesu viteni min keilu vit, “Lumai milhousil kat inau. Kosa milmul millah mesau enges, ka inau nihisein kamil hemukave milhelah meatin keil.” \v 20 Ka hatte tas, lulokovein net keil onealu ka luva lumusili. \p \v 21 Evus, keitel telmual telva ka Iesu les lumali time sav, isealu Tiemes ka Sion, koa luvi natin Sepeti. Keilu lumul en vot ral min tamealu ka telsak revi net keil oneatel. Ka navong Iesu vise keilu luvamai veni, \v 22 hatte tas, lulokovein vot ka tamealu, ka luva lumusil Iesu. \s1 Iesu mumon umen onen Ahi en provins ten out Kaleli\x + \xo 4:22 \xt Luk 6:17-19\x* \p \v 23 Navong Iesu vise keitel telvousili evus, kei va ka vasi out Kaleli. Ka, en out vasi, kei mul visein meatin keil en \w eim tahihiseien\w* keil onen Siu keil, mul vitehiten more longlongien usil hiasuvien onen Ahi, ka mul sak revi meatin keil koa akur mesaien savsav keil.\x + \xo 4:23 \xt Mat 9:35; Mak 1:39\x* \v 24 Ka longlongien usili ka vasi out en provins ten out Siria emun. Sakini, meatin keil ten out enek alah koakeil amesai en mesaien savsav keil: koakeil ave litu ramat, koakeil ninin tisa mul en keil, koakeil avi leimatmat, ka koakeil hati usive mat. Keil alah keil vasi umai ven Iesu ka kei sak revi keil.\x + \xo 4:24 \xt Mak 6:55-56\x* \v 25 Ka navong Iesu mual, marmari vangi meatin keil amusili.\x + \xo 4:25 \xt Mak 3:7-8\x* Keil aka en provins ten out Kaleli ka provins ten out Sudea. Aka en taon ten out \w Serusalem\w* ka taon halualim (10) koa avise keil en ‘Dekapolis.’ Ka aka emun en out sav keil en usite ten Oaisal Sodan. \c 5 \s1 En hou tai, Iesu visein meatin keil usil sakien keil koa mal en meten Ahi \p \v 1-2 \fig Iesu visein meatin keil usil sakien keil koa mal en meten Ahi.|alt="Jesus teaching the multitudes. Jesus preaching the Sermon on the Mount." src="WA03829b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="5:1-2" \fig* Navong Iesu les marmari vangi meatin keil enek, kei vina nesa en hou tai ral min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka rondan keke vahisein keil. \s1 Hihiseien onen Iesu usil vati meatin koa Ahi hetokol kati \p \v 3 Iesu viteni min keil vit, \q1 “Tokolkatien hel en koakeil alei kilea arvinvintei en meten Ahi, \q2 veni hemukonek, kei hehi asuv houlu one ka helosil kat revi keil.\x + \xo 5:3 \xt Luk 6:20-23\x* \q1 \v 4 Tokolkatien hel en koakeil amurang veni alonge tisa, \q2 veni hemukonek, Ahi hehati lat rendemien one.\x + \xo 5:4 \xt Aes 61:2-3\x* \q1 \v 5 Tokolkatien hel en koakeil amerau ka rendemien one mul netan, \q2 veni hemukonek, Ahi hesan out vasi netan min keil avalosil kati.\x + \xo 5:5 \xt Sam 37:11\x* \q1 \v 6 Tokolkatien hel en koakeil e vati mok keke moulien one hemal vasi en meten Ahi, \q2 veni hemukonek, houmoni hehi anatin en moulien one. \q1 \v 7 Tokolkatien hel en koakeil e mahis meatin sav keil, \q2 veni hemukonek, Ahi hetie lat sakien ten enmahisien min keil.\x + \xo 5:7 \xt Mat 18:33; Tiem 2:13\x* \q1 \v 8 Tokolkatien hel en koakeil amusil kat Ahi ral min rendemien koa mutolas,\x + \xo 5:8 \xt Sam 24:3-4\x* \q2 veni hemukonek, keil iles Ahi en mete. \q1 \v 9 Tokolkatien hel en koakeil aling tomat en meatin keil,\x + \xo 5:9 \xt Hib 12:14; Tiem 3:18\x* \q2 veni hemukonek, ihise keil en titan Ahi. \q1 \v 10 Tokolkatien hel en koakeil akur mahien veni amum mal,\x + \xo 5:10 \xt 1Pit 3:14\x* \q2 veni hemukonek, Ahi hehi asuv houlu one ka helosil kat revi keil. \p \v 11 “Tokolkatien hel en kami navong meatin keil aselus karen kami, asan mahien min kami, ka aviten luvosien tatisaso houlu vakat kami veni mimusil kat inau.\x + \xo 5:11 \xt Mat 10:22; 1Pit 4:14\x* \v 12 Anatin, en vati sakien koanik, asan mahien min \w provet\w* keil koa amul amulamu en kami.\x + \xo 5:12 \xt 2Kron 36:16; Mat 23:30,37; Umen 7:52; Hib 11:32-38; Tiem 5:10\x* Ka mihesi kami veni mihekur ui umen onami koa hemariso mok en out nesa.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil mukave meatin keil onen Ahi asuval sol ka laet en out netan\x + \xo 5:12 \xt Mak 9:50; Luk 14:34-35\x* \p \v 13 Iesu selus eris vit, “Kami misuval sol koa arivini en meatin keil en out netan. ?Ka munak kasien ten sol vuol rani, umon kasien teni hemai ris eni hemukave?\f + \fr 5:13 \ft Sol telamu rosuvaltei sol ten kosa, romutotei. Sakini navong mermer neli, kasien teni mul vuol rani.\f* !Asakras avoumoni! Sol koa kasien tovuol ien sakras voumon etai tounah. Tahos avasonis vaha keke meatin keil avahetan eni. \p \v 14 “Kami misuval laet koa ritin va min meatin keil en out netan.\x + \xo 5:14 \xt Sion 8:12; 9:5; Plp 2:15\x* Ka suval taon koa mul en hoi hou nesa sakras vato suai veni laet koa mul ien, kami mun, meatin keil ilei kilea laet koa mul en kami. \v 15 Meatin tovuol vanit laet tai ka, evus, mul kav koe en pesin tai. !Vuo! Keil alingi nesa en out arekein laet ien keke kilea vatitin revi out vasi neim ven meatin keil koa aro ien.\x + \xo 5:15 \xt Mak 4:21; Luk 8:16; 11:33\x* \v 16 En vati sakien enek, laet ten demkatien onami hetitin revi ven meatin keil.\x + \xo 5:16 \xt Efes 5:8-9; 1Pit 2:12\x* Hemukonek, navong keil iles more sakien keil onami, keil ihat lat isen Tata onami koa ro en out nesa.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil mengkatien keil onen Ahi \p \v 17 Iesu visein meatin keil vit, “Minandemtei minahit inau numai keke maso lat \w mengkatien onen Mosis|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* ka hihiseien onen \w provet\w* keil vaha. !Vuo! Narmaitei maso lat keil. Numai masakin asa koa mengkatien keil aselus usili hemai hehi anatin.\x + \xo 5:17 \xt Mat 3:15; Rom 3:31\x* \v 18 Anatin eli naviteni min kami keke tounah vasi koa mul en mengkatien keil onen Ahi ka titi selusien vasi keil koa provet keil onen amutisi mul asakras avavupuol hetokol avong varei koa um vasi umen one ka out nesa ka out netan luhevupuol.\x + \xo 5:18 \xt Luk 16:17; 21:33\x* \v 19 Sakini, koakeil arali koteh mengkatien tai\x + \xo 5:19 \xt Tiem 2:10\x* onen Ahi koa havivi mok ka avisein meatin sav keil keke umoni hesuvali, en out nesa, keil imai ihi meatin heisav keil enges. Ka koakeil along kat mengkatien onen Ahi ka avisein meatin sav keil keke umoni hesuvali, en out nesa, keil imai ihi hetetamen keil. \v 20 Veni naviteni min kami keke maluen onami helin maluen onen tiser keil ten mengkatien onen Mosis ka \w Farasi\w* keil, munak mihermumontei, miherlestei hiasuvien onen Ahi.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil tisaen ten vurohien \p \v 21 Iesu viteni mun min meatin keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Minouastei meatin namat’\qt* \rq Eksodas 20:13\rq*\x + \xo 5:21 \xt Dut 5:17; Mat 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Tiem 2:11\x* ka meatin koa mumoni heha en kot ka isan mahien mini. \v 22 Ka inau naviteni min kami keke meatin vasi koa avuroh kat tue keil, Ahi helei rahit usite one ka hesan mahien min keil ven.\x + \xo 5:22 \xt 1Sion 3:15\x* Anatin, munak meatin tai viteni min tunali vit, ‘vatum tovuol,’ ikur meatin enek heha en mari kot onen Siu keil ka iling mahien eni. Ka munak meatin tai viteni min tunali vit, ‘kovi vau,’ kei mul en sise koa heha en Ahang koa sakras vamat. \p \v 23 \fig En avong vasi, kitalimal en usite onom ral min meatin keil. Evus, kiha netan min Ahi.|alt="Sacrifice area of temple. Reconciliation with your brother." src="WA03832b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="5:23" \fig* “Sakini munak keik kovaha keke kovasan sanien onom vaha min Ahi en \w ahor ten sanien|lemma="Ahor ten sanien votut"\w*, ka en out enek komundem kat tounah tai koa meatin sav vit komumoni mini koa romaltei, \v 24 keik kilokovein sanien onom en out enek vesesal en ahor ten sanien. Hevus, kiha mau ka kumon methos hetal min meatin enek. Ka navong komumoni evus, kimai ris kisan sanien onom esuk min Ahi. \p \v 25 “Ka munak komumon tounah tai koa romaltei va kat meatin tai, ka kei vit vakur keik kovaha en kot, kikalah kisak revi tounah enek hetal mini navong kamil milmul veah milmusil sise keke milvaha en kot. Veni munak kormumontei, navong milhetokol kot, kei helinguk kiha en hen meatin koa mul lei revi usite onen meatin keil. Ka vahesa kei hemae latuk kiha en hen polis, ka polis heson keik kiha suk en eim takeih.\x + \xo 5:25 \xt Mat 18:34-35; Luk 12:58-59\x* \v 26 Anatin eli naviteni minuk, keik kito en out enek ka kosakras kovamaluv heha vio … kihul vasi faen koa alingi enuk.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa avenan ahin vuo meatin onen meatin sav eni \p \v 27 Ka Iesu mules visein keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Minakurtei ahin vuo meatin onen hanu sav.’\qt* \rq Eksodas 20:14\rq*\x + \xo 5:27 \xt Dut 5:18; Mat 19:18; Mak 10:19; Luk 18:20; Rom 13:9; Tiem 2:11\x* \v 28 Ka inau naviteni min kami keke navong meatin tai koa retalihe tuai les ahin tai ka en vati voum vatisa vatal mini, en meten Ahi suval kei kuri tuai veni mum tisa ral mini tuai en rendemien onen. \p \v 29 “Munak usi metom koa matu sakinuk kumot en tisaen, kikis lati ka kisoni heha. Tahos imok hati vem tai hevuol, lohlin munak ason avem vasi hevuol en Ahang koa sakras vamat.\x + \xo 5:29 \xt Mat 18:8-9; Mak 9:43-47\x* \v 30 Ka munak hem koa matu sakinuk kumot en tisaen, kita kotehei ka kisoni heha. Tahos imok hati vem tai hevuol, lohlin munak kiha en Ahang koa sakras va mat hetal min avem vasi.”\x + \xo 5:30 \xt Mat 19:9; Mak 10:11-12; Luk 16:18\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa meatin retalihe, evus, lokovein ahin onen \p \v 31 Iesu mules visein meatin keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Meatin koa vit valokovein ahin onen, hesan Setifiket ten Tasilien mini, evus, kilea valokoveini.’\qt* \rq Duteronomi 24:1\rq*\x + \xo 5:31 \xt Mat 19:7; Mak 10:4\x* \v 32 Ka inau naviteni min kami keke navong meatin tai ka ahin tai luretalihe, lusakras luvatasil en meten Ahi.\x + \xo 5:32 \xt 1Kor 7:10-11\x* Ka munak meatin tai lokovein ahin onen, koa romatiltei ral min meatin sav tai, kei mumon tisaen en meten Ahi. Veni asa koa meatin enek mumoni mul sakin ahin onen va keke vakur meatin sav, ka en meten Ahi, ahin enek mul mum tisa ral mini. Ka meatin hau koa kuri, kei mun mul mum tisa en meten Ahi veni kur ahin onen meatin sav.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa meatin mul mumon hatkatien tai \p \v 33 Iesu mules visein meatin keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Minatali kotehtei hatkatien keil onami koa misuv kati en isen tounah tai, ka mihoum vasi asa koa mivat kati min Ahi Asuv keke mihoumoni.’\qt* \rq Namba 30:2\rq*\x + \xo 5:33 \xt Lev 19:12; Dut 23:21\x* \v 34 Ka inau naviteni min kami keke minasuv kattei hatkatien keil onami en etai tounah en out nesa veni vi vulin ten keihoen onen Ahi.\x + \xo 5:34 \xt Aes 66:1; Mat 23:22; Umen 7:49; Tiem 5:12\x* \v 35 Ka minoumontei en etai tounah en out netan veni vi out koa Ahi mul ling alen museh ien. Ka minoumontei en isen \w Serusalem\w*, veni vi taon onen Ahi koa vi asuv houlu.\x + \xo 5:35 \xt Aes 66:1; Umen 7:49; Tiem 5:12; Sam 48:2\x* \v 36 Ka minasuv kattei selusien onami en vatumi emun veni kami misakras mivahiles ahil vatas vamai voh vuo vavopoli. \v 37 Sakini, navong miviten tounah tai, mihehitenis keke ‘anatin numoni,’ vuo ‘nirmumontei.’ Ka hevus, mihoumoni suk. Veni navong misak visi keke mivasuv kat selusien onami en etai tounah, sakien koanek ka ven Temat.”\x + \xo 5:37 \xt Tiem 5:12; 2Kor 1:17\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa meatin mul sa kes mahien min koakeil amum tisa mini\x + \xo 5:37 \xt Luk 6:29-30\x* \p \v 38 Iesu mules visein meatin keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Munak mipurun meten meatin sav, akilea avapurun metomi. Ka munak mimuti lat lohon meatin tai, akilea avati lat lohomi tai.’\qt* \rq Eksodas 21:24\rq*\x + \xo 5:38 \xt Lev 24:20; Dut 19:21\x* \v 39 Ka inau naviteni min kami keke minasa kestei tounah koa meatin tai mumoni tisa min kami. Munak meatin tai kovas veasom en usite matu, kimaeni heovas usite meil emun.\x + \xo 5:39 \xt Sion 18:22\x* \v 40 Ka munak meatin kur keik milvaha en kot ka keih katuk keke kovasan eisin omom mini, kimaeni hekur kot omom ten anni emun.\x + \xo 5:40 \xt 1Kor 6:7\x* \v 41 Munak meatin tavaeen tai keih katuk kovahous ateli onen vahi kilomita tai, kihousi kilomita helu. \v 42 Ka munak meatin tai visuk en tounah tai, kisani mini. Munak meatin tai vit vakur tounah tai onom ten avong havivis, konaseseintei, kimaeni mini.”\x + \xo 5:42 \xt Luk 6:30\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien ten envatien koa meatin houmoni min vativieh keil onen\x + \xo 5:42 \xt Luk 6:27-28,32-36\x* \p \v 43 Iesu mules visein meatin keil vit, “Kami milonge keke Mosis meng kat avu keil onami telamu vit, \qt ‘Emi hehat tuomi keil.’\qt* \bk (Lev 19:18) \bk*\x + \xo 5:43 \xt Mat 19:19; 22:39; Mak 12:31; Luk 10:27; Rom 13:9; Kal 5:14; Tiem 2:8\x* Ka, \qt ‘Mihetisa min koakeil avi vativieh onami.’\qt*\f + \fr 5:43 \ft Areingeingen out kave koa selusien enek ka ien, ka \xt Sam 139:21-22 \ft mul viteni vit, \fqa “Tinok vepeng va kat keil ka avi vativieh ral minau.”\f* \v 44 Ka inau naviteni min kami keke emi hehat koakeil avi vativieh ral min kami ka mihehis ven koakeil asan mahien min kami.\x + \xo 5:44 \xt Eks 23:4-5; Pro 25:21; Rom 12:20; Luk 23:34; Umen 7:60; Rom 12:14; 1Kor 4:12\x* \v 45 En sakien koanek, mihetie lati keke mivi titan Tata onami koa ro en out nesa.\x + \xo 5:45 \xt Efes 5:1\x* Veni kei sakin meteiai ritin en koakeil atisa ka en koakeil emun atahos. Kei sakin ous mus vakas atan osen koakeil amal ka koakeil akalkali emun. \v 46 ?Veni munak em vat koakeil enges e vatuk, komundemi keke Ahi hesan masmasien hehat minuk veni? !Vuo! !Meatin koa alah takis ran meatin sav ral min meatin vasi keil emun amumon vati sakien koanek! \v 47 ?Ka munak miselus tahos min tuomi keil enges, sakien enek tahos mukave? Veni koakeil areingeingen Ahi, ral min meatin vasi keil emun, amumon vati sakien enek. \p \v 48 “En sakien vasi keil onami ka en rendemien vasi keil emun, mihemal revi hesuval Tata onami en out nesa mal revi mok.”\x + \xo 5:48 \xt Lev 19:2; Dut 18:13\x* \c 6 \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa asan kataunien min livere keil \p \v 1 Iesu visein meatin keil vit, “Navong mimumon sakien keil koa tahos min meatin sav keil, mihelei kat revi keke minoumontei en meten meatin keil keke avahouhou min kami.\x + \xo 6:1 \xt Mat 23:5\x* Veni munak mimumoni mukonek, Tata onami en out nesa hersantei mun uite teni min kami. \p \v 2 “Sakini navong misan kataunien min meatin koa tounah onen tovuol, minoumontei nasuval sakien onen koakeil amumonis en hilive. Veni navong asak mesei keke avasan tounah, uva en \w eim tahihiseien\w* keil ka en mari sise keil, ka asakin meatin toumien one amuh tounah koa suval amaru keke meatin keil imai vituai avales asa koa avoumoni ka avahouhou min keil. Anatin eli naviteni min kami, keil akur ui umen one tuai ka irkurtei mun uite teni en out nesa. \v 3 Ka navong mikataun meatin koa tounah onen tovuol, mihoum raeng eni en sise koa time tahos keil emun onami iteingeingeni. \v 4 Hesakini meatin keil iteingeingen sakien tetahos keil onami, ka Tata onami, koa les asa koa meatin keil amum suai eni, kei hesan uite teni min kami.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien ten hisien\x + \xo 6:4 \xt Luk 11:2-4\x* \p \v 5 Iesu mules visein meatin keil vit, “Navong mivis, minoumontei nasuval koakeil amumonis en hilive. Veni keil e vati avahatimal ka avahis en \w eim tahihiseien\w* keil ka en vali sise keil keke meatin keil avales keil eni.\x + \xo 6:5 \xt Mat 6:16; 23:5\x* Anatin eli naviteni min kami, keil akur vasin uite one tuai. \v 6 Ka navong mivis min Ahi, tahos imok keke miheha neim, miheoteh en voiteh, ka mihehis heha min Tata onami koa meatin keil asakras avalesi. Ka Tata onami, koa les asa koa meatin keil amum suaini, kei hesan uite teni min kami. \p \v 7 “Ka navong mivis, minaselustei nahi houlu nasuval koakeil areingeingen Ahi. Veni koakeil enek amundemi avit ahi keil one itaengon hisien keil one munak amang vas onge houlu ral min selusien houlu. \v 8 Anatin, minoumontei nasuval keil, veni navong mirvistei veah mini, Ahi Tata onami kilea tuai asa koa kotamurei eni.\x + \xo 6:8 \xt Mat 6:32; Luk 12:30\x* \p \v 9 “Sakini navong mivis mihehiteni hemukok, \q1 ‘Ahi Tamemai koa koro en out nesa, \q2 mal keke mevouhou minuk veni isom vi votut.\x + \xo 6:9 \xt Esek 36:23\x* \q1 \v 10 Mevis keke hiasuvien onom hemai hel ven komai \q2 ka tounah vasi koa emi vati vakistal \q2 hekistal hehi anatin en out netan hesuval mul tuai en out nesa.\x + \xo 6:10 \xt Mat 26:42; Luk 22:42\x* \q1 \v 11 Kisan anien eli min komai \q2 hevinvin ten avong kosa. \q1 \v 12 Konaleletei mun natisa min komai ven tisaen keil onomai, \q2 veni komai mun merleletei mun vatisa min koakeil amumoni romaltei en komai.\x + \xo 6:12 \xt Mat 18:32-33\x* \q1 \v 13 Konamaentei li sakvisien takeih keil anamai anasakin komai menamot en tisaen,\x + \xo 6:13 \xt Mat 26:41; Luk 22:40; Sion 17:15; 2Tes 3:3; 2Tim 4:18\x* \q2 ka kiting koe komai ran hen Temat.’\f + \fr 6:13 \ft Mulamu, navong meatin keil amutis ris leta koanik onen Matiu, keil koa aling selusien koanik mul ien koa vit, ‘Veni hiasuvien, keihoen ka hetetamenien mul enuk lises ka lisenges. Anatin.’\f* \p \v 14 “Munak methos onami mul en meatin sav koa amumoni romaltei min kami ka minaleletei mun natisa en keil, Tata onami koa mul en out nesa, kei, methos onen hel en kami emun.\x + \xo 6:14 \xt Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x* \v 15 Ka munak mirmumontei methos vatal min koakeil enek, Tata onami emun sakras voumon methos vatal min kami ven tisaen keil onami.”\x + \xo 6:15 \xt Mat 18:35\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa uval ran anien \p \v 16 Iesu mules visein meatin keil vit, “Navong mival ran anien keke mivahis, minoumontei nasuval koakeil amumonis en hilive. Veni navong uval ran anien amumon veinae tisa keke meatin keil avalei kilea keke amai kat keil.\x + \xo 6:16 \xt Aes 58:5; Mat 6:5; 23:5\x* Anatin eli naviteni min kami, keil akur vasin uite teni tuai. \v 17 Ka navong kami mival ran anien keke mivahis, tahos imok munak mihekas veinami ka mihesak vilei en hilumi hesuval koa mimumoni en avong vasi. \v 18 Hesakini, meatin sav keil asakras avalei kilea keke kami mimul mival ran anien, ka Tata onami koa meatin keil asakras avalesi, kei enges helei kilea eni. Anatin, Ahi Tata onami, koa les asa koa meatin keil amum suaini, kei hesan uite teni min kami.” \s1 Hihiseien onen Iesu usil demvoen ten tounah keil ten out netan\x + \xo 6:18 \xt Luk 12:33-34; Mat 16:13; 12:22-31\x* \p \v 19 Iesu mules visein meatin keil vit, “Kami minalah kattei tounah onami nahi houlu en out netan. Veni tounah keil onami en out netan, kakoros ka rosta lukilea luvapuruni,\x + \xo 6:19 \xt Tiem 5:2-3\x* ka tarhena keil akilea avaha neim ka avahenani. \v 20 Ka tahos imok keke mihelah kat tounah keil onami hehilelau en out nesa.\x + \xo 6:20 \xt Mat 19:21; Mak 10:21; Luk 18:22; Kol 3:1-2\x* Veni en out enek, kakoros ka rosta lusakras luvapuruni, ka tarhena keil asakras avaha neim ka avahenani. \v 21 Veni moulien onami hel en out koa milah kat tounah tetahos keil onami mul ien. \p \v 22 “Metomi suval laet ten avemi. Munak metomi tahos, mimul en meneai ka avemi kilea voumon sakien keil koa atahos. \v 23 Ka munak metomi tisa, mimul en mankoli ka mihoumon sakien keil koa atisaso. Ka munak laet onami vi mankoli, mankoli ten tisaen hemarite mok en moulien onami.”\f + \fr 6:23 \ft Meneai ka mankoli luvi tatavolien usil sakien keil orer, ka Iesu mul selus usil sakien orer ral tounah vasi ten out netan. Navong romumon tounah koa tahos, romul en meneai, ka navong romumon tounah koa tisa, romul en mankoli.\f* \p \v 24 Ka Iesu vit, “Meatin tai sakras voum min masta elu (2). Veni munak kei hesak visi voumoni, tin heat tai, ka en hehat tai en keilu; vuo rendemien onen hel en tai ka helei sesein tai en keilu. Misakras mivaha netan min Ahi vatal min tounah mani.\x + \xo 6:24 \xt Luk 16:13\x* \p \v 25 “Sakini, veni koanek vi anatin, tahos minandemkotei en usite ten asa koa miheani vuo asa koa mihemuni, vuo asa koa miheav koe avemi eni.\x + \xo 6:25 \xt Plp 4:6\x* ?Mukave, romoul keke rovaanian enges? !Vuo! ?Ka aver mul keke rovav koe en eisin enges? !Vuo! Moulien koa mul en kami tahos imok mulin asa koa mimul mikani. Ka avemi tahos imok mulin eisin koa mikav koe eni. \v 26 Miheles vis aman keil koa amul amuka. Keil arluhluhtei, ka armusuhuttei en anien ae keke avalingi vaha en votevav ome. Avaseini armumontei vamukonek, ka Ahi Tata onami en out nesa mul vengan keil. Ka en meten Tata onami, kami mitahos mulin aman keil enek.\x + \xo 6:26 \xt Mat 10:31; Luk 12:7,24\x* Sakini miheilea mihehit Ahi helosil kat revi kami. \v 27 Demkoen ven tounah keil sakras voumon moulien onami vataveah tamun. \p \v 28 “?Ka mimundemko en usite ten eisin vensa? Mihendem usil vis hungevai keil koa amul amoul. Keil armumtei vuo arrilitei eisin ome. \v 29 Ka naviteni min kami keke asuv houlu \w Solomon\w* telamu,\x + \xo 6:29 \xt 1Ki 10; 2Kron 9\x* eisin omon tahos vis tahos imok, ka hungevai keil enek amusin tahos imok muli kei. \v 30 Ahi mul musin en hungevai keil tahos imok, avaseini amoul en eivorohus avong tanges, ka visuvong teni, amaleles ka umotmot. Ka evus, amuteas ruaini ka asoni va en ahang. ?Ka munak Ahi musin en keil mukok, mimundemi keke kei sakras vasin koe kami? !Ei, demkatien onami havivi ramat! \p \v 31 “Sakini, minandemkotei usil asa koa miheani, asa koa mihemuni, vuo asa koa mihesin eni. \v 32 Veni vati demkoen koanek vi onen koakeil arkileatei Ahi. Veni Ahi Tata onami kilea revi en tounah vasi koa mitamurei eni en moulien onami.\x + \xo 6:32 \xt Mat 6:8; Luk 12:30\x* \v 33 Ka koa hetetamen imok keke mihemaen Ahi hemai hehi asuv houlu en moulien onami ka mihekur maluen onen hehi onami. Navong mimumoni mukonek, tounah vasi emun ten moulien, Ahi hesani min kami.\x + \xo 6:33 \xt Sam 37:4\x* \v 34 Sakini minandemkotei mun usil tounah keil koa mihekuri visuvong, veni miheilea mihendem usili visuvong esuk. Veni sakvisien keil koa mihehisu eni kosa, avinvin ten kosa etin.\x + \xo 6:34 \xt Eks 16:4\x* Minalahtei demkoen keil ten visuvong namai nahi ten avong kosa.” \c 7 \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa rolei revi usite onen meatin sav keil\x + \xo 7:0 \xt Luk 6:37-42\x* \p \v 1 Iesu mules visein meatin keil vit, “Minalei revitei usite onen meatin sav keil keke mivahotin tisaen keil one, veni munak mimumoni, Ahi emun helei revi usite keil onom ka hehotin tisaen keil onami.\x + \xo 7:1 \xt Rom 2:1; 14:4,10; 1Kor 5:12; Tiem 4:11\x* \v 2 Veni Ahi helei revi usite onami housil vati sakien koa kami mimul mimumoni en meatin sav keil. Munak mimumoni en sakien koa merau, Ahi houmoni min kami hemukonek. Ka munak mimumoni en sakien koa keih, Ahi houmoni suk hekeih min kami.\x + \xo 7:2 \xt Mak 4:24\x* \p \v 3 “?Vensa mimul mirie sokeai koa havivi mok koa mul en meten tuomi, ka emi rovattei mivailea en mari mavuliai koa mules en metomi?\f + \fr 7:3 \ft Aneite ten ai keilu koanik vi tisaen.\f* \v 4 ?Vensa mimul miviteni min tuomi mivit, ‘Tuo li, kimaenau makulat sokeai ran metom,’ navong mari mavuliai mules en metomi? \v 5 !Kami mimumon sakien koa tahos en hilivemi enges! Tahos imok keke helamu mihekulat mari mavuliai ran metomi, ka hevus, kami mikilea suk mihelele revi keke mivakulat sokeai ran meten tuomi. \p \v 6 “Tounah keil koa avi votut onen Ahi, minasantei min huli keil koa ihiles ka iat purun kami eris. Anatin, minasontei tounah koa tahos imok min vuas keil veni keil ihetan eni enges.”\f + \fr 7:6 \ft En tatavolien keilu enek, Iesu mul viseini keke navong kosan rendemien koa votut onen Ahi koa tahos imok min koakeil armaltei en meten Ahi, keil ilei sesein anatinien onen Ahi ka ihiles ipurun keik eris.\f* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sakien koa rokilea rovahis Ahi ven tounah\x + \xo 7:6 \xt Luk 11:9-13\x* \p \v 7 Iesu mules visein meatin keil vit, “Naviteni min kami, tahos keke kami miheles mihehis Ahi en tounah, ka kei hesani min kami. Anatin, asa koa emi vati mivakuri, munak mihelekati, mihehotini. Hisien onami hesuval koa mimul mimutiti voiteh onen Ahi, ka hesakini kei heseh voiteh onen min kami.\x + \xo 7:7 \xt Mak 11:24; Sion 14:13-14; 15:7; 16:23-24; Tiem 1:5; 1Sion 3:22; 5:14-15\x* \v 8 Ven meatin vasi koa avisi ven tounah, keil ikuri suk; koakeil amul alekat tounah, keil ihotini; ka voiteh heseha min koakeil amul amutiti. \p \v 9 “?Isei en kami tata keil hesan meralihat min natnali navong kei visuk en anien? \v 10 ?Vuo hesan tetal tatisa tai mini navong kei visuk en mesau? \v 11 Sakini, avaseini keke kami mivi meatin tisa keil, mikilea en sakien koa mivasan tounah keil tetahos min titiali onami keil. ?Ka mukave en sakien onen Ahi Tata onami en out nesa koa tahos imok? Sakien onen heli onami ka hesan tounah keil tetahos min koakeil amul avisi veni.”\x + \xo 7:11 \xt Tiem 1:17\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil sise koa meatin heha en out nesa eni\x + \xo 7:11 \xt Luk 13:24\x* \p \v 12 Ka Iesu viteni vit, “En tounah vasi koa mimumoni, mihoumoni min meatin sav keil hesuval koa emi vati keke keil emun umoni min kami.\x + \xo 7:12 \xt Mat 22:40; Rom 13:8-10\x* Veni rendemien koanik vi vatte ten \w mengkatien keil onen Mosis\w* ka Tisien onen \w provet\w* keil telamu.” \p \v 13 Iesu viteni vit, “Kami, sakien koa mikilea mivaha en out nesa romaetei. Tahos keke miheha neim eni ka en meteau koa havivi. Veni meteau sav mul koa marite, ka meatin houlu uva neim ien ka amual en sise koa mae. Ka en keite teni, ihotin mahien koa hemariso mok. \v 14 Ka meteau koa ten sise takeih ten moulien vi havivis, ka teis en meatin keil ihotini.”\x + \xo 7:14 \xt Umen 14:22\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil hemukave avalei kilea provet taluvosien keil\x + \xo 7:14 \xt Luk 6:43-44; 13:25-27\x* \p \v 15 Iesu sel kat meatin keil vit, “Kami mihelei kat revi kami keke provet taluvosien keil analuvostei kami.\x + \xo 7:15 \xt Mat 24:11,24; Luk 6:26; 2Pit 2:1; 1Sion 4:1; Rev 16:13; Esek 22:27; Mat 10:16; Sion 10:12; Umen 20:29\x* Veni en hilive, ales keil asuval \w sipsip\w* koa atahos ka amerau, ka en tine, keil asuval huli rendan keil koa atisa ka akat purun meatin keil. \v 16 Mihelei kilea keil heka en heite ten moulien one. Meatin keil asakras avalah hei tavoi ran aikatiat, vuo hei manggo ran vati ueas.\f + \fr 7:16 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “hei grep ran vatiai koa sineite mul ien, ka hei fik ran vatiai emun koa tisa.”\+it*\f* \x + \xo 7:16 \xt Tiem 3:12\x* \v 17 En vati sise enek, vatiai vasi koa atahos amul ason heite koa tahos, ka vatiai keil koa atisa amul ason heite koa tisa.\x + \xo 7:17 \xt Mat 12:33,35\x* \v 18 Vatiai koa tahos sakras vason heite koa tisa, ka vatiai koa tisa sakras vason heite koa tahos. \v 19 Ka vatiai vasi koa hersontei heite koa tahos, itei lati ka isoni heha en ahang.\x + \xo 7:19 \xt Mat 3:10; Luk 3:9; 13:6-9; Sion 15:6\x* \v 20 En vati sakien enek, mihelei kilea provet taluvosien keil heka en heite koa mul en moulien one.\x + \xo 7:20 \xt Mat 7:16; 12:33\x* \p \v 21 “Meatin houlu koa amul avise nau en ‘asuv’ kosa, irvatei en out nesa koa Ahi vi asuv houlu ien. Koakeil enges amumon asa koa Tata onak en out nesa en vat keil avoumoni iha ito hetal mini.\x + \xo 7:21 \xt Luk 6:46; Mat 21:31; Rom 2:13; Tiem 1:22,25; 1Sion 2:17\x* \v 22 En avong koa ilei revi usite onen meatin keil,\x + \xo 7:22 \xt Rev 20:11-15\x* houlu imai venau ka ihiteni minau usil usite one ihit, ‘!Asuv, Asuv! ?Mukave? En isom mevit lein selusien koa Ahi sani min komai. En isom mevile lat ninin tisa keil ka memumon merikel keil houlu.’\x + \xo 7:22 \xt Ser 14:14; 27:15; Mak 9:38; Luk 9:49\x* \v 23 Hevus, nihit retai en selusien koanek min keil nihit, ‘!Kiha ranau, keik koa komumon tisaen keil! !Inau narkileatei keik varei!’”\x + \xo 7:23 \xt Mat 10:33; 2Tim 2:12; Sam 6:8; Mat 13:41-42; 25:41\x* \s1 Hihiseien onen Iesu usil hemukave moulien orer housil selusien onen Ahi\x + \xo 7:23 \xt Luk 6:47-49\x* \p \v 24 \fig Meatin koa mul long selusien onen Ahi ka musili suval meatin koa mum revi eim onen en more atan koa keih.|alt="Building the house upon the sand or rock" src="WA03836b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:24" \fig* Evus, Iesu selus ekor min meatin keil ral min tatavolien tai vit, “Munak kami milong selusien keil ekek onak ka mimum usili,\x + \xo 7:24 \xt Tiem 1:22\x* misuval meteisau tai koa mumon eim onen mul en atan koa keih. \v 25 Ous mus, mari oai mue, ka eang muhuh keih kat eim enek. Ka romerangtei, veni mumoni mul en atan koa keih. \v 26 Ka munak kami koa milong selusien keil ekek onak ka mirmumtei usili,\x + \xo 7:26 \xt Tiem 1:23\x* kami misuval unu tai koa mumon eim onen en veien enges. \v 27 Ous mus, mari oai mue, ka eang muhuh keih kat eim enek. !Ka eim onen merang vita ka rasil li varei!” \p \v 28 \fig Meatin koa romusiltei selusien one Ahi suval unu tai koa mumon eim onen en veien enges.|alt="Building the house upon the sand or rock. The house built on sand is destroyed in the storm." src="WA03837b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="7:28" \fig* Navong Iesu visein meatin keil evus, marmari vangi meatin keil amutimanin en hihiseien keil onen,\x + \xo 7:28 \xt Mak 1:22; Luk 4:32\x* \v 29 veni kei visein keil suval koa kur hihiseien keil ran Ahi varei. Hihiseien keil onen rosuvaltei onen tiser keil ten mengkatien onen Mosis koa avit ris selusien onen tiser sav keil enges. \c 8 \s1 Iesu sak revi meatin tai koa kur mesaien ten leprosi\x + \xo 8:0 \xt Mak 1:40-45; Luk 5:12-16\x* \p \v 1 Navong Iesu visein meatin keil evus, kei mita netan ran hou enek, ka mari vangi meatin keil amusili. \v 2 Evus, amutimanin, meatin tai koa mesaien ten \w leprosi\w* mul ien mai luhu en keil, retengeiril en meten Iesu, ka viteni mini vit, “Asuv, munak keik em vati li, kokilea kovasak revi hilivek vamai vato eris.” \p \v 3 Sakini, Iesu mutelan hen rokoli ka viteni mini vit, “Tahos, ek vat moumoni. !Kito ris!” Hatte tas, meatin enek, mesaien onen evus ka hiliven mai mutolas. \v 4 Evus, Iesu viteni mini vit, “!Kitaengonau! Konahitentei min meatin etai asa koa kur out.\x + \xo 8:4 \xt Mat 9:30; 12:16; Mak 7:36\x* Kihas ka kihothot enuk min \w pris\w* tai en Eim Votut, ka kisan min Ahi sanien koa \w Mosis\w* meng kati.\x + \xo 8:4 \xt Lev 14:1-32; Luk 17:14\x* Tounah enek vatie lati min keil keke avem tahos tuai ka komuto eris.” \s1 Iesu sak revi slev tai onen avat onen meatin tavaeen keil ten out Rom\x + \xo 8:4 \xt Luk 7:1-10\x* \p \v 5 Iesu mual va en taon ten out Kapaniam. Ka navong kistal ien, avat tavaeen tai ten out Rom mai veni ka visi vakatauni\x + \xo 8:5 \xt Sion 4:46-47\x* vit, \v 6 “Asuv, eiloheh onak mules teim ka longe tisa houlu, usi aven mat ka ro nges en vulin.” \p \v 7 Iesu viteni mini vit, “Niha veni ka nisak revi.” \p \v 8 Ka avat enek vit kesi vit, “O asuv, konandemvu ramattei venau veni narvinvintei keke kovaha teim onak. Ka munak kihitenis, nakilea keke eiloheh onak helonge hetahos eris. \v 9 Veni masta onak mul, ka inau mun navi avat onen meatin tavaeen keil. Sakini, navong naviteni min tai en keil navit, ‘Ha.’ Kei va. Ka navong navit, ‘Amai.’ Kei mai. Ka navong naviteni min eiloheh onak navit, ‘Umon koanik.’ Kei mumoni.” \p \v 10 Navong Iesu raengon selusien onen, kei mutimanin ka viteni min koakeil amul amusili vit, “Anatin eli naviteni min kami, en me-Isrel keil, narvotintei veah etai meatin koa demkatien onen keih imok vasuval meatin ekek.\x + \xo 8:10 \xt Mat 15:28\x* \v 11 Navong Kristo onen Ahi hemai ka umon mari anien en out koa Ahi vi asuv houlu eni, meatin keil koa arvitei Siu ika en out sav keil en out netan ka imai ianian vituai hetal min \w Ebraham\w*, \w Aesak\w* ka Siekob, vati avu keil orer telamu.\x + \xo 8:11 \xt Luk 13:28-29\x* \v 12 Ka houlu en me-Isrel keil kati koa Ahi vit vahi Asuv Houlu one, heso lat keil iha hae en out koa mankoli, ka keil il is ka il ihal lohe ven mahien one.”\x + \xo 8:12 \xt Mat 13:42,50; 22:13; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \p \v 13 Evus, Iesu viles ka viteni min avat enek vit, “Kiha. Asa koa komundesini kovit hekur out,\x + \xo 8:13 \xt Mat 9:29; 15:28; Sion 4:50-51\x* hekistal hehi anatin keke eiloheh onom helonge hetahos.” Ka en hati avong enek varei, eiloheh onen avat enek, aven mai ris tahos. \s1 Iesu sak revi meatin houlu koa amesai\x + \xo 8:13 \xt Mak 1:29-34; Luk 4:38-41\x* \p \v 14 Navong Iesu va rokol teim sen Pita, va neim ka les avu tisa onen Pita\x + \xo 8:14 \xt 1Kor 9:5\x* mul matil en vulin ka aven mutin. \v 15 Navong lesi mukok, Iesu mutelan hen ka rokol hen tovuli enek. Ka navong rokoli, mesaien va rani ka kei mea. Evus, tovuli enek kur hati anien tai, ka sani min Iesu. \p \v 16 Navong meteiai munu, meatin keil alah koakeil ninin tisa mul en keil, ka Iesu vile lat ninin tisa keil avaha ran keil ral min selusien enges onen. Ka meatin vasi keil amesai, kei sak revi keil. \v 17 Kei mumon tounah enek vasakin asa koa Ahi viteni ka en provet \w Aesea\w* hemai hehi anatin koa vit, \q1 \qt “Kei lah lat mesaien keil orer\qt* \q2 \qt ka kur mahien keil orer en aven.”\qt* \rq Aesea 53:4\rq* \s1 Meatin keil koa avit avousil Iesu indem revi mau\x + \xo 8:17 \xt Luk 9:57-62\x* \p \v 18 Ka navong Iesu lesi keke marmari vangi meatin keil amules rahiti, kei meng kat meatin keil onen keke avasak mesein vot tai keke avaha en usi Mari Oai ten out Kaleli. \v 19 Ka navong Iesu ka onen keil amul uva, tiser tai ten mengkatien onen Mosis mai veni ka viteni vit, “Tiser, out kave kiha ien, inau nusil katuk.” \p \v 20 Ka Iesu vit kesi mini vit, “Asu keil,\f + \fr 8:20 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “fokis” \+it* koa asuval huli rendan keil koa amumon out tamatilien one en atan suval asu keil amumoni.\f* vai ome mul, ka aman keil, anu ome mul. Ka Natin Meatin, teim kati onen tovuol tamatil ien.”\x + \xo 8:20 \xt 2Kor 8:9\x* \p \v 21 Ka meatin tamun koa mul musil Iesu vit, “Asuv, ek vati mousiluk. Ka helamu, kimaen nau niha ris teim ka nilei kat tata onak hetokol avong koa hemat ka nitahini.” \p \v 22 Ka Iesu viteni mini vit, “Kusil kat nau kosa,\x + \xo 8:22 \xt Mat 9:9; Sion 1:43; 21:19\x* ka kilokovein koakeil umat en demkatien one keke itahin koakeil one umat.” \s1 Iesu meng kat eang keilu oai keke luvahati keilu, ka lulong kat ren\x + \xo 8:22 \xt Mak 4:35-41; Luk 8:22-25\x* \p \v 23 Navong Iesu selus evus, kei vut va en vot ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amusil kati keke uva en usi oai. \v 24 Ka navong amulis uva, Iesu matil usae. Ka rovitei tuetin, amutimanin en mari angu tai koa mea ka muhuh keih. Kei sakin oai langlango, mul rasil va neim en vot, ka vesesal avamarindu. Ka Iesu, kei matil ravobong. \v 25 Ka keil uva veni ka asisil eni avit, “!Asuv, kataun komai li! !Rovamat enga ke!” \p \v 26 Iesu vit kesi vit, “?Mimetau vensa? !Demkatien onami havivi ramat!”\x + \xo 8:26 \xt Mat 14:31\x* \fig Iesu meng kat eang ka oai luvahati keilu, ka lulong kat ren.|alt="Boat on raging sea" src="WA03847b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="8:26" \fig* Evus, kei mea ka meng kat eang ka oai luvahati keilu, ka out mai mutaeng ka vi tasioh. \p \v 27 Navong meatin keil onen alesi mukok, amutimanin ka avis keil eris avit, “?Meatin ekek vi vati meatin sa? !Avaseini eang ka oai, keilu mun lulong kat ren!” \s1 Iesu vile lat ninin tisa keil ran meatin elu\x + \xo 8:27 \xt Mak 5:1-20; Luk 8:26-39\x* \p \v 28 Navong arokol usi oai, Iesu emai en atan ten out Kadara. Ka hatte tas, meatin elu luka en out ten valengeihat keil koa amul arahin meatin keil ien, ka lumai vesesal ven Iesu. Meatin keilu enek, ninin tisa mul en keilu ka asakin keilu lumuas meatin vasi keil koa lulesi umai vesesal en out enek. \v 29 Navong lumai vesesal ven Iesu, luvisohiso keih luvit, “!Natin Ahi! ?Kovoumon sa vatal komai? ?Kumai ekok keke kovasan mahien min komai kosa?\x + \xo 8:29 \xt Mak 1:24; Luk 4:34\x* ?Kirtosintei avong kati teni koa hemai veah?” \p \v 30 Rovitei soutin, tali vuas otetai koa marite amul akanian. \v 31 Sakini ninin tisa keil apeah Iesu avit, “Munak keik kihile lat komai, kisila lat komai meheha en vuas keil ke va ekek.” \p \v 32 \fig Iesu sila lat ninin tisa keil uva asien vuas keil.|alt="Jesus heals a demon possessed man." src="WA03845b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="8:32" \fig* Sakini Iesu viteni min keil vit, “!Alva!” Ka keil uva ka uva neim en vuas keil. Ka hatte tas, tali vuas keil vasi enek amuloh avita en veisil, ka uva avamarindu en Mari Oai ten out Kaleli, ka keil vasi umatmat. \v 33 Ka meatin keil koa alei kat vuas keil enek ametau ka amuloh uva en taon. Ekonek, keil avit vasi tunien teni ka aviteni mun usil asa koa kur out en meatin keilu koa ninin tisa keil amul en keilu. \v 34 Sakini, meatin vasi keil ten taon enek uva keke avales Iesu. Ka navong keil alesi, apeah Iesu keke heha ran atan one. \c 9 \s1 Iesu sak revi meatin tai koa usiven mat\x + \xo 9:0 \xt Mak 2:1-12; Luk 5:17-26\x* \p \v 1 Iesu ka meatin keil onen uvut en vot ka amu koteh Mari Oai ten out Kaleli uva en taon kati onen ten out Kapaniam. \v 2 Navong arokol taon, meatin oteta keil avou kakan meatin tai koa usiven mat mai ven Iesu, meatin enek mules matil en vulin. Navong Iesu lesi keke demkatien one mul, kei viteni min meatin koa usiven mat vit, “Natkuli, konametautei. Ahi roleletei mun vatisa enuk ven \w tisaen\w* keil onom.”\x + \xo 9:2 \xt Luk 7:48\x* \p \v 3 Tei en tiser keil ten mengkatien onen Mosis aro vesesal, ka navong alonge mukok aviteni min keil eris avit, “!Ei, meatin ekek mul selus kekar va kat Ahi! !Kei enga vit kur keihoen suval onen Ahi, veni Ahi enges kilea vakulat tisaen!” \p \v 4 Ka Iesu kilea en asa amul amundemi.\x + \xo 9:4 \xt Mat 12:25\x* Sakini kei viteni min keil vit, “?Vensa mimul mivuli kat rendemien tatisa keil enek en tinomi? \v 5 ?Koa kave mae imok keke naviteni, ‘Ahi roleletei mun vatisa enuk ven tisaen keil onom,’ vuo, ‘Kimea ka kikaka’? \v 6 Ka vasakin kami miheilea keke Natin Meatin kur keihoen en out netan voumon methos vatal min Ahi ka meatin, miheles koanik …” Ka Iesu viles les meatin koa usiven mat ka viteni mini vit, “!Kimea, kilum lat vulum, ka kiha ris teim som!”\x + \xo 9:6 \xt Umen 9:33-35\x* \v 7 Hatte tas, meatin enek mea ka kaka va ris teim sen. \v 8 Ka navong meatin keil alesi, amutimanin ka ametau, ka amasmas Ahi koa san vati keihoen enek min meatin tai keke kilea voumon sakien koanek. \s1 Iesu vise Matiu keke vousili\x + \xo 9:8 \xt Mak 2:13-17; Luk 5:27-32\x* \p \v 9 Ka navong Iesu lokovein out enek ka mul mual va, kei les meatin tai mul rondan en titi eim toumien onen, isen \w Matiu|lemma="Matiu Livae"\w*. Kei mul lah takis ran Siu keil keke vasani suk min kavmen ten out Rom. Ka navong Iesu lesi, vise vit, “!Amai! !Kusil kat nau\x + \xo 9:9 \xt Mat 8:22; Luk 9:59; Sion 1:43; 21:19\x* ka kimai kihi meatin tai onak!” Ka Matiu mea, lokovein umen onen, ka musil kat Iesu. \p \v 10 Matiu mulamun Iesu ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* uva en teim sen. Ka navong amul akanian, meatin houlu ten takis ka meatin sav keil koa atisa en meten Siu keil umai ka akanian vituai ral min Iesu ka meatin keil onen.\x + \xo 9:10 \xt Mat 11:19; Luk 7:34; 15:1-2; 19:7\x* \v 11 Navong \w Farasi\w* keil alesi mukok, avis meatin keil onen Iesu avit, “?Vensa tiser onami mul kanian vituai ral min meatin keil ten takis ka meatin tatisa keil mukok?” \p \v 12 Ka navong Iesu raengoni, kei viteni vit, “Meatin keil koa armesaitei arvatei avales dokta tai. Koakeil enges amesai uva avalesi. \v 13 Ka kami, miheha ka mihehotin aneite ten selusien onen Ahi koanek koa mul en Tus Votut koa vit, \q1 \qt ‘Ek rovattei sanien votut keil enges onami,\qt* \q2 \qt ka ek vat imok keke emi hemahis meatin sav keil.’\qt* \rq Hosea 6:6\rq*\x + \xo 9:13 \xt Mat 12:7\x* \m Veni narmaitei mahise meatin keil koa avit moulien one mal tuai keke avahiles avousil nau. Vuo, numai keke mahise meatin keil koa alei kilea \w tisaen\w* keil one keke avahiles avousil nau.” \s1 Iesu viteni keke hihiseien hau keil onen sakras vousil kat sakien matu keil onen Siu keil\x + \xo 9:13 \xt Mak 2:18-22; Luk 5:33-39\x* \p \v 14 Evus, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* Sion Baptis umai ven Iesu ka avisi avit, “Avong houlu, komai ka \w Farasi\w* keil meval ran anien ven hisien,\x + \xo 9:14 \xt Mat 11:18; Luk 18:12\x* ka melesi keke meatin keil onom armumontei sakien koanek. ?Vensa varei?” \p \v 15 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Navong meatin tai retalihe, meatin keil koa umai ven mari ale enek, asi keil veni.\x + \xo 9:15 \xt Sion 3:29\x* ?Mimundemi keke ilonge hetisa ka umon sakien ten tangien navong kei ro veah ral min keil? !Vuo, asakras! Ka avong tai mul mai koa meatin keil imai ka ikulat meatin enek ran keil. En avong enek varei, keil ilonge hetisa ka ihal ran anien.” \p \v 16 Ka Iesu vit ris tatavolien tamun min keil vit, “Meatin tovuol vatili koe eisin koa heite matu vatal soke kaliko hau. Veni navong akasi, hatte koa heite hau mai sim kati ka hetal vas koa heite matu, ka hesakin eisin enek hemahoi suk hemarite mok. \p \v 17 “Ka en vati sakien enek, meatin tovuol vatah uaen hau vaha en veite matu koa amumoni en hiliven sipsip veni kei keih tuai. Munak amumoni, uaen hau enek hetatahou ka hesipas veite enek. Hemukonek, hepurun veite enek ka uaen houele en atan. Sakini, meatin keil itah uaen hau heha en veite koa heite hau veni kei memerau veah, kilea vatatahou. Hesakini veite teni hetahos ka uaen koa mul ien emun hetahos.”\f + \fr 9:17 \ft En tatavolien keilu enek, Iesu mul viteni keke hihiseien hau keil onen sakras vousil kat sakien matu onen Siu keil, housil sakien hau keil.\f* \s1 Iesu sak revi ahin tai koa mesai ka atouli koa mat\x + \xo 9:17 \xt Mak 5:21-43; Luk 8:40-56\x* \p \v 18 Navong Iesu mul selus veah usil tounah keil enek, hetetamen tai onen Siu keil mai veni, retengeiril va netan mini ka viteni vit, “Natukahin mat keitinek. Kimai li ka kiling hem eni,\x + \xo 9:18 \xt Mat 8:3; Mak 6:5; 7:32; 8:23,25; Luk 13:13\x* ka hemoul eris.” \v 19 Sakini, Iesu mea ka kei ral min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amusil hetetamen enek. \p \v 20 \fig Ahin tai rokol kat kele eisin omon Iesu, ka mesaien onen evus rani.|alt="Woman healed by touching hem of garmen" src="WA03827b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:20" \fig* Ka navong amul uva, ahin tai mai katau en Iesu ka rokol kele eisin omon. Ahin enek, mesaien onen mama keil muasi sua teindan elu (12) ka reingeingeni vavus.\x + \xo 9:20 \xt Lev 15:25\x* \v 21 Kei rokoli veni mundemi vit, “Vahit matokol kele eisin omon enges, malonge vatahos.”\x + \xo 9:21 \xt Mat 14:36; Mak 6:56\x* \p \v 22 Navong ahin enek rokol eisin omon, Iesu viles, lesi ka viteni mini vit, “Mama, konametautei. Ven demkatien onom, mesaien onom vus tuai.”\x + \xo 9:22 \xt Mak 10:52; Luk 7:50; 17:19; Umen 3:16\x* Ka en hati avong enesek, aven ahin enek mai ris tahos. \p \v 23 Evus, amual uva arokol teim sen hetetamen enek. Ka navong uva neim, Iesu les tali meatin tai apilei en souen keil tatangien, ka meatin houlu asien out ka amul amurang keih ven atouli enek. \v 24 Ka Iesu viteni min keil vit, “!Alvaha! Titi atouli romattei, kei mules matil.”\x + \xo 9:24 \xt Sion 11:11\x* Ka meatin keil enek aviteai rohtoh en Iesu. \v 25 Ka navong asila lat meatin keil vasi enek uva hae, Iesu va neim. Kei va ven atouli ka vuli kat hen.\x + \xo 9:25 \xt Mak 1:31; 9:27\x* \fig Iesu sakin atouli koa mat mai moul eris, mulei ka mea.|alt="Jesus heals synagogue official's child" src="WA03826b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:25" \fig* Ka atouli enek moul eris, mulei ka mea. \v 26 Longlongien ten asa koa kur out ka vasi out enek. \s1 Iesu sak revi metovar elu ka ameng tai \p \v 27 Ka navong Iesu lokovein teim sen hetetamen koanek ka mul mual va, metovar elu lumai veni lumusili.\x + \xo 9:27 \xt Mat 20:29-31\x* Ka luvisohiso keih mini luvit, “!Natin asuv houlu \w Deved\w*!\f + \fr 9:27 \ft Siu keil akur anatin eni keke Mesaea hekistal heka en vatiamal onen asuv houlu Deved. Sakini, avise Mesaea en ‘natin asuv houlu Deved.’\f* !Em hemahis komal eli!” \p \v 28 Lumusili rokol avong koa Iesu va neim en eim tai. Ka navong uva neim, metovar elu lumai veni ka Iesu vis keilu vit, “?Mukave, milmundemi keke nakilea masak revi kamil?” \p Ka luvit kesi luvit, “O asuv, melkur anatin eni.” \p \v 29 Evus, Iesu mutelan hen rokol metealu ka viteni vit, “Nasak revi kamil veni demkatien onamil mul.”\x + \xo 9:29 \xt Mat 8:13; 15:28\x* \v 30 Ka metealu mai tahos ka lukilea luvalele. Ka Iesu meng kat keilu keih vit, “!Milnahitentei asa koa namumoni min kamil min meatin etai!”\x + \xo 9:30 \xt Mak 7:36\x* \v 31 Ka navong keilu luva rani, lumang vas ongealu houlu ka longlongien usil tounah koa Iesu mumoni min keilu ka vasi out enek. \p \v 32 Navong keilu luva hae, meatin oteta keil akur ameng tai mai ven Iesu. Meatin enek sakras vaselus veni ninin tisa tai mul ien.\x + \xo 9:32 \xt Mat 12:22; Mak 7:32,35; 9:17,25; Luk 11:14\x* \v 33 Ka navong Iesu vile lat ninin tisa enek va rani, meatin enek selus esuk. Navong vangi meatin keil alesi, amutimanin ka aviteni avit, “!Ei telmali, ir me-Isrel keil rorlestei veah etai tounah koa mukonek!”\x + \xo 9:33 \xt Mak 2:12\x* \p \v 34 Ka \w Farasi\w* keil avit, “Meatin ekek kur keihoen keke vahile lat ninin tisa keil ka ven Temat koa vi asuv onen ninin tisa keil.”\x + \xo 9:34 \xt Mat 12:24; Mak 3:22; Luk 11:15\x* \s1 Iesu en mahis meatin keil ka vis Ahi keke vasan meatin keil avahi houlu tamun keke avoum vatal mini \p \v 35 Iesu mual rokol taon keil ka meteimal vasi keil en out enek. Navong mul va, kei vihisei en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil, vitehiten more longlongien usil hiasuvien onen Ahi, ka sak revi meatin vasi keil koa akur mesaien savsav keil.\x + \xo 9:35 \xt Mat 4:23; Mak 1:39; Mat 10:1; Mak 1:34; Luk 7:21\x* \v 36 Navong kei les marmari vangi meatin keil, tin vilelau en enmahisien ven keil,\x + \xo 9:36 \xt Mat 14:14; 15:32; Mak 6:34\x* veni rendemien one langlango ka areingeingeni avalekat kataunien en out kave. Iesu les keil asuval \w sipsip\w* keil koa meatin talosilkatien one tovuol.\x + \xo 9:36 \xt 1Ki 22:17; 2Kron 18:16; Esek 34:5; Sak 10:2; Mak 6:34\x* \v 37 Sakini kei viteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* vit, “Anien houlu mules en ah,\x + \xo 9:37 \xt Sion 4:35\x* ka meatin toumien keil arvinvintei keke avaha avasuhut eni. \v 38 Sakini, mihehis min Asuv ten ah keke hesila meatin toumien hehi houlu mun iha isuhut en ah osen.”\x + \xo 9:38 \xt Luk 10:2\x* \c 10 \s1 Iesu sila lat meatin teindan elu (12) onen keke avaha avoum\x + \xo 10:0 \xt Mak 3:13-19; Mat 6:7-13; Luk 6:12-16; 9:1-6\x* \p \v 1 Iesu vise meatin teindan elu (12) onen keke umai vesesal veni. Kei san keihoen min keil avahile lat ninin tisa keil ka avasak revi meatin vasi keil koa akur mesaien savsav keil.\x + \xo 10:1 \xt Mak 6:7; Luk 9:1\x* \p \v 2 Ka koanik isen \w eiloheh\w* teindan elu (12) enek onen Iesu:\x + \xo 10:2 \xt Sion 1:40-51\x* \q1 Koa mulamu, Saemon (koa isen tamun Pita) \q1 ka Andru (tunali Pita). \q1 Tiemes (natin Sepeti) \q1 ka Sion (tunali Tiemes). \p \v 3 Pilip, \q1 Batolomiu, \q1 Tomas, \q1 \w Matiu|lemma="Matiu Livae"\w* (koa lah takis), \q1 Tiemes (natin Alveas), \q1 ka Tatios. \p \v 4 Saemon (koa mul en vangi meatin keil koa e vati mok keke Siu keil avamaluv ran hen kavmen ten out Rom) \q1 ka Sudas Eskariot (koa hesa lat Iesu heha en hen meatin tatisa keil).\x + \xo 10:4 \xt Mat 26:25; 27:3; Mak 14:44; Sion 6:64; 12:4; 13:11; 18:2,5\x* \p \v 5 Meatin teindan elu (12) enek onen, Iesu sila lat keil uva ral min selusien keil ekek: “Minahatei ven koakeil arvitei Siu vuo en taon keil onen \w me-Sameria|lemma="Sameria"\w* keil. \v 6 Ka miheha enges ven me-Isrel keil koa asuval \w sipsip\w* keil koa avupuol.\x + \xo 10:6 \xt Ser 50:6; Mat 15:24\x* \v 7 Ka navong mimul mivaha, mihehitehiten more longlongien enek min keil mihehit, ‘!Hiasuvien onen Ahi mul mai vesesal!’ \v 8 Mihesak revi meatin keil amesai, mihetali lat koakeil umat ran matien, mihesakin koakeil akur mesaien ten \w leprosi\w* ave heto ris, ka mihehile lat ninin tisa keil ran meatin keil. Navong mihekataun meatin keil, mihesa maeni, veni tounah vasi koa kami mikuri, Ahi sa maeni min kami. \v 9 En ualien onami, minahuli kattei \w mani\w* \v 10 vuo ateli. Minakurtei eisin tamun, sandel tamun, vuo eisal tamun. Naviteni mukok veni mal keke meatin toumien keil ikur anien en hen koakeil amum min keil.\x + \xo 10:10 \xt Nam 18:31; Luk 10:4,7; 1Kor 9:14; 1Tim 5:18\x* \p \v 11 “Navong mihemai en taon vuo meteimal tai, mihehotin meatin tai koa hesi kei keke vakur revi kami. Miheto en teim sen hetokol avong mihelokovein out enek. \v 12 Ka navong miva keke mivato en teim tai, helamu mihehiteni mihehit, ‘Tomat onen Ahi hel ven kami.’\x + \xo 10:12 \xt Luk 10:5-6\x* \v 13 Munak meatin keil en eim enek ikur revi kami, tomat onami hel en keil; ka munak keil isesein kami, mihekulat ris tomat onami ran keil ka miheha. \v 14 Ka munak meatin tei keil irkur revitei kami vuo e rovattei avalong selusien onami, mihemea ran keil. Ka navong mihemea ran teim se vuo taon one mihesahulin vulimeas ran alomi en mete. Koanek hesakin keil ilea suk keke amumoni romaltei en meten Ahi.\x + \xo 10:14 \xt Luk 10:10-12; Umen 13:51\x* \v 15 Anatin eli naviteni min kami, en Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil, mahien koa Ahi hesani min meatin keil koa aro en taon enek hekeih heli asa koa hesani min meatin keil koa aro en taon ten out \w Sodom\w* ka \w Komorah\w* mulamu.”\x + \xo 10:15 \xt Mat 11:24; Luk 10:12; Sen 18:20–19:28; 2Pit 2:6; Siud 7\x* \s1 Iesu sel kat meatin keil onen vit avong keil takeih hemai\x + \xo 10:15 \xt Mak 13:9-13; Luk 21:12-17; 12:2-9; 12:51-53; 14:26-27; Mak 9:41\x* \p \v 16 Iesu sel kat meatin keil onen vit, “!Mihetaengonau! Inau namul nasila lat kami miva suval \w sipsip\w* keil koa uva amul luhu en vangi huli rendan keil.\x + \xo 10:16 \xt Luk 10:3; Sion 10:12; Umen 20:29; Rom 16:19\x* Sakini, kami mihelele revi ka sakien onami hetolas. \v 17 Anatin, mihelei kat revi kami, veni hetetamen keil onen Siu keil ihuli kat kami ka iling kami mihelomal en kot keil one. Keil itah kami en viau takan tai en \w eim tahihiseien\w* keil one.\x + \xo 10:17 \xt Mak 13:9; Luk 21:12-13; Mat 24:14\x* \v 18 Ka veni mimusil kat nau, umon kami mihelomal en meten hetetamen keil ten kavmen ka asuv houlu keil emun. Ka hesakini miheilea mihehit lein more longlongien min hetetamen keil enek ka min koakeil arvitei Siu. \v 19 Ka navong ihuli kat kami, minandemkotei ven asa mivahiteni vuo hemukave mivahiteni. Veni en avong enek, Ninin Votut hesan asa koa kami mihehiteni.\x + \xo 10:19 \xt Mak 13:11-13; Luk 12:11-12; Luk 21:14-19\x* \v 20 Anatin, hervitei kami koa miheselus, ka Ninin onen Ahi Tata heselus heka en kami. \p \v 21 “Meatin keil imae lat tue kati keil keke uas keil imat, ka tata keil umoni hemukonetinek min titae keil. Ka titiali keil emun ihiles min tata ka mama one keil ka imae lat keil keke meatin keil u vini keil.\x + \xo 10:21 \xt Maek 7:6\x* \v 22 Meatin vasi keil tine heat kami veni mimusil kat nau.\x + \xo 10:22 \xt Mat 24:9; 24:13\x* Ka kami koa mihelomal hekeih hetokol keite ten sakvisien keil enek, Ahi houtut moulien onami. \v 23 Navong keil asan mahien min kami en meteimal tai, mihelohosai miheha en meteimal sav. Anatin eli naviteni min kami keke miherva vasitei mau en taon keil ten out Isrel, ka Natin Meatin hemai ris.\x + \xo 10:23 \xt Mat 16:27-28; 24:27,30,37,44; 25:31; 26:64; Mak 13:26; 14:62; Luk 9:26; 17:30; 18:8; 21:27\x* \p \v 24 “Meatin koa kur hihiseien en tiser tai nandemtei nahit kei vi hetetamen imok lohlin tiser onen. Ka en vati sakien koanek, slev nandemtei nahit kei vi hetetamen imok lohlin masta onen.\x + \xo 10:24 \xt Luk 6:40; Sion 13:16; 15:20\x* \v 25 Sakini, kami koa mikur hihiseien keil onak, tahos mihesi kami keke mihemai mihesuval inau, tiser onami. Anatin, kami koa misuval slev keil onak, mihesi kami keke mihemai mihesuval asuv onami. Ka munak avise karen inau, avat onami, en ‘Belsepul,’\f + \fr 10:25 \ft ‘Belsepul’ vi eis tisa onen Temat koa aneite teni vi ‘Asuv onen angolu keil.’\f* miheilea keke ihise karen kami mun mivi onak keil en tounah koa hetisa mok. \p \v 26 “Sakini, minametauntei keil. Tounah koa meatin sak visi vaav koe, Ahi helah lati hemai en mesai. Anatin tounah koa aling suaini, Ahi hesakini hemai en mesaiuai keke meatin keil ilei kilea eni.\x + \xo 10:26 \xt Mak 4:22; Luk 8:17\x* \v 27 Tounah koa naviteni min kami enges en vongien, kami mihehit leini min meatin keil en meneai. Ka asa koa navit lelau eni min kami, mihehitehiteni en meten meatin keil. \p \v 28 “Minametauntei koakeil akilea avou vini avemi ka asakras avou vini ninin onami. Tahos mihemetaun Ahi enges, koa kilea vapurun avemi ka ninin onami emun\x + \xo 10:28 \xt Tiem 4:12\x* en Ahang koa sakras vavus. \v 29 En titi mani tas, mikilea mivahul titi aman valu. Ka munak Ahi Tata onami hermaentei, tai en keil sakras vamot vamat. \v 30 Ka kami emun, Ahi vuli vasin hilumi koa amul en vatumi.\x + \xo 10:30 \xt Umen 27:34\x* \v 31 Sakini minametautei veni, en meten Ahi, kami mivi hetetamen imok mulin titi aman keil houlu.\x + \xo 10:31 \xt Mat 6:26; 12:12\x* \p \v 32 “Meatin koa vit leini keke kei vi meatin onak en meten meatin sav keil, inau mun, nihit leini keke kei vi meatin onak en meten Tata onak en out nesa.\x + \xo 10:32 \xt Rev 3:5\x* \v 33 Ka koakeil aviteni en meten meatin keil keke aseseinau, inau mun nihiteni en meten Tata onak en out nesa keke nasesein keil.\x + \xo 10:33 \xt Mak 8:38; Luk 9:26; 2Tim 2:12\x* \p \v 34 “Minandemtei minahit inau numai keke maling tomat en out netan. !Vuo! Narmaitei keke maling tomat, numai masakin meatin keil ivae kat keil. \v 35 Suval Tus Votut viteni, numai keke masakin … \q1 \qt ‘meahos keil ihiles ivae hetal min tata one keil,\qt* \q2 \qt atouli keil ihiles ivae hetal min mama one keil,\qt* \q2 \qt ka ahineli keil ihiles ivae hetal min avu ahin one keil.\qt* \q1 \v 36 \qt Anatin, meatin hehi vativieh\qt* \q2 \qt hetal min koakeil amul en teim kati osen.’\qt* \rq Maeka 7:6\rq* \p \v 37 “Koakeil envatien one mul en tata vuo mama one mulin inau, keil arvinvintei avahi meatin onak. Ka koakeil envatien one mul en ehon vuo atouli keil one mulin inau, keil arvinvintei avahi meatin onak. \v 38 Koakeil arvustei aiveave ten mahien one keke avousil kat inau, keil arvinvintei avahi meatin keil onak.\x + \xo 10:38 \xt Mat 16:24; Mak 8:34; Luk 9:23\x* \v 39 Koakeil asak visi keke avahuli kat moulien one en out netan, moulien ten lisenges hevuol ran keil. Ka koakeil amaen moulien one vavuol en out netan veni amusil kat inau, keil ikur moulien ten lisenges en out nesa.\x + \xo 10:39 \xt Mat 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33; Sion 12:25\x* \p \v 40 “En ualien onami, meatin koa hekur revi kami, hesuval koa mul kur revi inau. Ka koakeil akur revi inau, hesuval koa amul akur revi Tata onak koa sila nau numai.\x + \xo 10:40 \xt Mat 18:5; Mak 9:37; Luk 10:16; Sion 12:44; 13:20; Kal 4:14\x* \v 41 Anatin, meatin koa kur revi \w provet\w* tai onen Ahi veni kei vi provet onen, Ahi hesan uite teni mini hesuval kei mun vi provet tai onen.\x + \xo 10:41 \xt 1Ki 17:9-24; 2Ki 4:8-37\x* Ka meatin koa kur revi meatin koa moulien onen mal veni kei mal, Ahi hesan uite teni mini hesuval kei mun vi meatin koa mal. \v 42 Ka meatin koa san tounah tai vakataun meatin tai onak koa vi havivi mok en meten meatin sav keil veni akilea kei musil kat nau, avaseini vi oai tamandil enges, anatin eli naviteni min kami, kei hekur vasin uite teni.”\x + \xo 10:42 \xt Mak 9:41\x* \c 11 \s1 Iesu selus usil Sion Baptis\x + \xo 11:0 \xt Luk 7:18-35\x* \p \v 1 Navong Iesu sel kat meatin teindan elu (12) onen evus, kei sila lat keil avaha. Ka kei mun lokovein out enek ka va en taon sav keil en provins ten out Kaleli. Ka navong mual va, mul visein meatin keil ka vitehiten selusien onen Ahi min keil. \p \v 2 En avong enek, Sion Baptis mul veah en eim takeih.\f + \fr 11:2 \ft Asuv houlu Herod son Sion va en eim takeih en \xt Mat 4:12\ft .\f*\x + \xo 11:2 \xt Mat 14:3\x* Kei raeng koteh usil tounah keil koa Iesu mul mumoni. Sakini, kei sila tei en \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* keke uva ven Iesu ka avahis revi usil umen onen. \v 3 Sakini, keil umai ven Iesu ka avisi avit, “?Keik varei kovi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesila hemai,\x + \xo 11:3 \xt Mal 3:1; Mat 3:11; Sion 1:15,27; 6:14; Umen 19:4; Hib 10:37; Rev 1:4,8\x* vuo komai mehetosin meatin etai mun?” \p \v 4 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Miheha ris ka mihehiteni min Sion asa koa meraengoni ka melesi. \v 5 Metovar keil akilea avalele, koakeil asakras avoual amual, koakeil akur mesaien ten \w leprosi\w* ave tahos eris, koakeil ralinge vonhon araengon tounah, koakeil umat amoul eris, ka koakeil avi livere amul along more longlongien onen Ahi.\x + \xo 11:5 \xt Aes 35:5-6; 42:18; 61:1\x* \v 6 Ahi hetokol kat koakeil armottei en demkatien one venau.”\x + \xo 11:6 \xt Rev 3:21; 12:11; 14:12\x* \p \v 7 Navong meatin keil onen Sion uva, Iesu selus min vangi meatin keil usili vit, “?Navong miva en out volvol keke mivales Sion Baptis,\x + \xo 11:7 \xt Mat 3:5\x* mimundemi mivales vati meatin sa? ?Miva keke mivales meatin koa rokeihtei suval oumunai tetaveah koa sakras valomal navong eang mul muhi? !Vuo! \v 8 ?Ka asa varei mivit mivaha mivalesi? ?Meatin tai koa musin en mormore eisin keil? !Vuo! Veni meatin keil koa amusin mukonek aro en mari eim omon asuv houlu keil. \v 9 ?Alhiteni minau, miva keke mivales asa varei? ?\w Provet\w* tai? !Anatin! Ka naviteni min kami keke meatin enek vi hetetamen imok mulin provet sav keil.\x + \xo 11:9 \xt Mat 14:5; 21:26; Luk 1:76\x* \v 10 Veni Sion vi tai koa Tus Votut vit usili vit, \q1 \qt ‘Kilesi. Inau nisila eiloheh onak helamu enuk.\qt* \q2 \qt Kei heha mau keke vasak mesein sise ten amaien onom.’\qt* \rq Malakai 3:1\rq*\x + \xo 11:10 \xt Mak 1:2; Luk 1:76; 7:27; Sion 3:28\x* \p \v 11 “Anatin eli naviteni min kami, meatin sav tovuol koa avasi en out netan koa vahi hetetamen imok valin Sion Baptis. Ka meatin kuren tai koa maen Ahi ten out nesa vahi asuv houlu onen, kei marite mok mulin Sion en meten Ahi. \v 12 En avong Sion mul vitehiten selusien onen Ahi rokol kosa, Ahi mul sakin hiasuvien onen vamai vakeih imok, ka koakeil akeih akapil ral mini.\x + \xo 11:12 \xt Luk 16:16\x* \v 13 Veni tus keil onen provet vasi keil telamu ral min \w mengkatien keil onen Mosis\w* aselus usil hiasuvien enek onen Ahi rokol avong koa Sion emai. \v 14 Ka munak kami mivasi kami keke mivakur anatinien eni, Sion vi \w Ilaetsa\w* koa Ahi vat kati keke hesila hemai.\x + \xo 11:14 \xt Mal 4:5; Mat 17:10-13; Mak 9:11-13; Luk 1:17; Sion 1:21\x* \v 15 Munak ralingomi mul, mihetaengon revi selusien koanik.\x + \xo 11:15 \xt Mat 13:9,43; Mak 4:9,23; Luk 8:8; 14:35; Rev 2:7; 13:9\x* \p \v 16 “?Kami, meatin keil ten avong kosa, misuval asa? Kami misuval titiali keil koa arondan vesesal en out tahulhulien. Ka tei en keil amul avisohiso va min titiali sav keil avit, \q1 \v 17 ‘Navong komai memuas kitar en sien, \q2 kami emi rovattei keke mivahol vatal min komai. \q1 Ka navong komai memurang suval melonge tisa, \q2 kami emi rovattei keke mivouai vatal min komai.’ \m \v 18 Kami misuval titiali keil veni emi rovattei inau vuo Sion emun. Navong Sion Baptis emai, kei mul val ran anien keke vahis ka romuntei uaen, ka kami miseseini mivit, ‘!Sion, ninin tisa mul ien!’\x + \xo 11:18 \xt Mat 3:4; 9:14\x* \v 19 Ka evus, navong inau, Natin Meatin, numai, nakanian ka namun uaen. Ka kami misesein inau mivit, ‘!Ales meatin ekek! Kei vi meatin taanien ka meatin tamunmunien. Kei mul vise meatin ten takis ka meatin tatisa keil en tuak.’\x + \xo 11:19 \xt Mat 9:14; 9:11; Luk 15:1-2; 19:7\x* Ka meatin keil ilei kilea isei mul musil meteisauen onen Ahi ka en heite teni koa mul kistal en moulien onen.” \s1 Iesu selus keih kat meatin keil koa aseseini\x + \xo 11:19 \xt Luk 10:13-15\x* \p \v 20 Evus, Iesu selus keih kat meatin keil ten taon keil koa kei mumon merikel keil houlu en mete. Veni avaseini alesi, arvilestei moulien one ran sakien tatisa keil one. \v 21 Kei viteni vit, “!Aue li! !Hetisa min kami, meatin keil ten out Korasin! !Ka hetisa mun min kami, meatin keil ten out Betsaeta! Veni kami milei sesein merikel koa namumoni en metomi, Ahi hesan mahien hehi houlu mok min kami. Munak meatin keil ten out Taer ka Saedon\x + \xo 11:21 \xt Aes 23:1-8; Soel 3:4-8; Amos 1:9-10; Sak 9:2-4\x* koa arvitei Siu, avales vati merikel keil koa namumoni en metomi, tuetin tuai, avasin en musi eisin ka avativin vulimeas en vate vatie lati keke avahiles ran tisaen keil one.\x + \xo 11:21 \xt Esta 4:1; Rev 18:19\x* \v 22 Ka anatin eli naviteni min kami, en Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil, Ahi en hemahis meatin keil ten out Taer ka Saedon helin kami. \v 23 ?Ka kami, meatin keil ten out Kapaniam, mimundemi keke Ahi hehati lat kami miheha en out nesa? !Vuo! !Kei heson kami miheha netan, en Ahang koa sakras vavus! Munak meatin keil ten out \w Sodom\w*\x + \xo 11:23 \xt Sen 19:24-28; 2Pit 2:6; Siud 1:7\x* avales vati merikel keil koa namumoni en metomi, taon one val veah vatokol kosa. \v 24 Ka anatin eli naviteni min kami, en Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil, Ahi en hemahis meatin keil ten out Sodom helin kami.”\x + \xo 11:24 \xt Mat 10:15; Luk 10:12\x* \s1 Iesu san masmasien min Ahi ven meatin kuren keil koa amul akur anatin eni\x + \xo 11:24 \xt Luk 10:21-22\x* \p \v 25 En avong enek, Iesu viteni vit, “Tata, keik kovi Asuv ten out nesa ka ten out netan. Namasmasuk houlu mok veni keik koling suain tounah keil enek ran koakeil avi meteisau ka akileile. Ka korie lat aneite teni min koakeil asuval titiali koa arsukul revitei.\x + \xo 11:25 \xt 1Kor 1:26-29\x* \v 26 Anatin Tata, koanik mul musil asa koa keik em vati vakistal. Anatin.” \p \v 27 Navong Iesu vis evus, viteni min meatin keil vit, “Tata onak ling tounah vasi en hek.\x + \xo 11:27 \xt Mat 28:18; Sion 3:35; 13:3; 17:2; Plp 2:9\x* Meatin keil arlei kileatei Natin Ahi, Tamen enges lei kilea eni. Ka meatin keil arkileatei en Ahi, Natnali enges kilea eni. Ka koakeil enges Natnali enek en vati vahothot en Tamen min keil, keil emun ilea eni.\x + \xo 11:27 \xt Sion 1:18; 10:15\x* \p \v 28 “Almai venau, kami keil koa milonge mah ven tounah tameas koa mimul mivousi en moulien onami, ka inau nisan sehien min kami.\x + \xo 11:28 \xt Hib 4:1,10-11\x* \v 29 Mihelong kat nau ka mihousil kat nau, veni inau namerau ka rendemien onak va netan. Hesakini, mihehotin sehien en moulien onami. \v 30 Ven hihiseien onak rokeihtei ka tounah koa nilingi en kami keke mivoumoni hemelalas.”\x + \xo 11:30 \xt 1Sion 5:3\x* \c 12 \s1 Iesu visein meatin keil usil Sabat\x + \xo 12:0 \xt Mak 2:23–3:6; Luk 6:1-11\x* \p \v 1 En avong enek, avong ten Sabat emai. Ka Iesu ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amual koteh ah tai ten \w uit\w*. Navong amul amual, meatin keil onen, amai kat keil, sakini amul alah uti uit keil ka amul akani.\x + \xo 12:1 \xt Dut 23:24-25\x* \v 2 Ka navong \w Farasi\w* keil alesi, aviteni min Iesu avit, “?Kolesi? Asa koa meatin keil onom amumoni mul rali koteh mengkatien keil ten Sabat.”\x + \xo 12:2 \xt Eks 20:10; Dut 5:14\x* \p \v 3 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “?Mukave? ?Kami mirvulitei asa asuv houlu \w Deved\w* ka meatin onen keil amumoni navong amai kat keil?\x + \xo 12:3 \xt 1Saml 21:1-6\x* \v 4 Deved va neim en Eim Tavolin onen Ahi ka alah veret votut koa \w pris\w* keil enges akilea avaani.\x + \xo 12:4 \xt Lev 24:5-8; 24:9\x* Ka Deved ka meatin keil onen akan veret enek, avaseini keke amul arali koteh mengkatien tai onen Ahi. \v 5 ?Ka mukave? ?En out sav, mirvulitei keke en Sabat vasi keil, pris keil koa amum en Eim Votut amul arali koteh \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* ten Sabat, ka en meten Ahi armumontei tisaen?\x + \xo 12:5 \xt Nam 28:9-10\x* \v 6 Ka kosa, meatin tai ro ekok koa vi houlu mok mulin Eim Votut onen Ahi.\x + \xo 12:6 \xt Mat 12:41-42; Luk 11:31-32\x* \v 7 Tus Votut mul viteni vit, \qt ‘Ek rovattei sanien votut keil enges onami, ka ek vati mok keke emi hemahis meatin sav keil.’\qt* \rq Hosea 6:6\rq* Munak mikilea aneite ten selusien koanek, mivarsantei selusien takeih min koakeil armumontei tounah koa tisa. \v 8 Meatin keil onak armumontei tisaen veni amusil kat inau, Natin Meatin, koa navi houlu mok mulin Sabat.” \p \v 9 Evus, Iesu ka onen keil alokovein out enek ka uva neim en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil. \v 10 En out enek, meatin tai mul koa hen kalkali. Ka meatin oteta keil emun amul en out enek ka e vat avaselus karen Iesu en tounah. Sakini keil avis Iesu avit, “Kihiteni min komai. ?Mengkatien onen Mosis maeni keke avasak revi meatin tai en Sabat?”\x + \xo 12:10 \xt Luk 14:3\x* \p \v 11 Iesu vit kesi min keil vit, “?Mukave? ?Munak tai en kami, \w sipsip\w* osen tai mot vita en avul en Sabat, houmon sa? Kei heha ka heleh lati rani.\x + \xo 12:11 \xt Luk 14:5\x* \v 12 Ka meatin tai vi tounah koa hetetamen imok mulin sipsip tai. Sakini mengkatien orer maen ir rovoumon sakien tahos keil en Sabat.”\x + \xo 12:12 \xt Mat 6:26; 10:31; Luk 12:7,24; 13:16; Sion 5:9; 7:23; 9:14\x* \p \v 13 Evus, kei viteni min meatin koa hen kalkali vit, “Kitea en hem.” Sakin kei mutelan en hen ka hen mai ris tahos suval hen tateisav. \p \v 14 Ka Farasi keil uva hae ka arun lekat sise koa akilea avouas Iesu vamat ien.\x + \xo 12:14 \xt Mat 27:1; Mak 11:18; Luk 19:47; Sion 5:16,18\x* \s1 Iesu viseini keke kei vi meatin toumien koa Ahi rie lati \p \v 15 Ka Iesu kilea en rendemien one; sakini kei lokovein out enek. Ka marmari vangi meatin keil amusili ka Iesu sak revi koakeil vasi amesai.\x + \xo 12:15 \xt Mak 3:7-10; Luk 6:17-19\x* \v 16 Ka kei meng kat keil keke anahitentei tounah koa mumoni min meatin sav keil.\x + \xo 12:16 \xt Mat 8:4; 9:30; Mak 3:12; 5:43; 7:36\x* \v 17 Kei mumon tounah enek vasakin asa koa Ahi viteni ka en provet \w Aesea\w* vamai vahi anatin koa vit, \q1 \v 18 \qt “Koanik meatin toumien onak koa narie lati,\qt* \q2 \qt envatien onak mul ien ka nasi nau houlu mok veni.\qt* \q1 \qt Nisien kati en Ninin onak,\qt* \q2 \qt ka kei hehitehiten maluen onen Ahi min meatin vasi en out netan.\qt* \q1 \v 19 \qt Kei herseltei hetal min meatin sav vuo hermakultei.\qt* \q2 \qt Meatin tovuol valong ren vaha nesa en sise.\qt* \q1 \v 20 \qt Ven enmahisien, koakeil arkeihtei,\qt* \q2 \qt kei hermumontei hekeih min keil.\qt* \q1 \qt Ka koakeil amemerau,\qt* \q2 \qt herpuruntei keil.\qt* \q1 \qt Kei heles houm hemukonek\qt* \q2 \qt hetokol avong koa hesakin sakien ten maluen helin sakien tatisa keil.\qt* \q1 \v 21 \qt Ka vangi meatin vasi keil ten out netan\qt* \q2 \qt iling desien one eni.”\qt* \bk (Aes 42:1-4) \bk* \s1 Farasi keil avise Iesu en Temat\x + \xo 12:21 \xt Mak 3:20-30; Luk 11:14-23; 6:43-45\x* \p \v 22 Evus, meatin keil koa akur meatin tai va min Iesu. Meatin enek, meten var ka sakras vaselus veni ninin tisa mul ien. Ka Iesu sak revi ka meatin enek mai lele ka selus.\x + \xo 12:22 \xt Mat 9:32-33\x* \v 23 Meatin keil koa alesi, amutimanin ka avit, “?Vahesa meatin enek vi kei koa hekistal heka en vatiamal onen asuv houlu \w Deved\w* koa Ahi vat kati vit hesani hemai?” \p \v 24 Ka navong \w Farasi\w* keil araengon selusien onen meatin keil aviteni min keil avit, “Ei, meatin enek kilea vahile lat ninin tisa keil ral min keihoen koa Belsepul,\f + \fr 12:24 \ft ‘Belsepul’ vi isen tisa onen Temat koa aneite teni vi ‘Asuv onen angolu keil.’\f* asuv onen ninin tisa keil, mul sani mini.”\x + \xo 12:24 \xt Mat 9:34\x* \p \v 25 Ka Iesu kilea en asa keil amul amundemi. Sakini kei viteni min keil vit, “Munak meatin keil onen asuv houlu tai amumon rea min keil eris, keihoen onen asuv houlu enek hevuol rani. Ka sakien enek vatte tas en taon vuo teim tai. Munak meatin keil teni ariti vas keil ka uvae kat keil eris, meatin keil enek ipurun taon one ka vatiamal one. \v 26 Sakini, munak \w Temat|lemma="Setan"\w* mul vile lat onen keil, kei mul riti vas keihoen onen eris. Ka hemukonek, hiasuvien onen sakras valomal vakeih. \v 27 ?Ka munak Belsepul mul san keihoen minau mahile lat ninin tisa keil, mukave en meatin keil onami koa keil emun amul avile lat ninin tisa keil? ?Keil amumoni ral min keihoen onen sei? Sakini, umen onen meatin keil onami enges mul rie lati keke selusien keil onami romaltei. \v 28 Ka munak namul navile lat ninin tisa keil ral min keihoen koa Ninin onen Ahi mul sani minau, koanek mul rie lati keke hiasuvien onen Ahi mai kistal en kami tuai.\x + \xo 12:28 \xt Umen 10:38\x* \p \v 29 “Ka nihit kilea min kami hetal min tatavolien tai. Tarhena tai sakras vaha neim en teim sen avkeih tai navong kei ros teim. !Vuo! Helamu, heha hepar kat avkeih enek. Evus, kilea suk valah vasin tounah keil en eim onen.\f + \fr 12:29 \ft En tatavolien koanek, Iesu vi meatin koa va en eim onen Temat keke vapar kati. Ka ven koanik, Iesu kilea valikat ninin tisa onen Temat ka valah vasin meatin keil ran mesaien keil one.\f* \p \v 30 “Koakeil arkapiltei vatal inau, keil uvae kat inau.\x + \xo 12:30 \xt Mak 9:40; Luk 9:50\x* Ka koakeil arkatauntei nau malah vituain meatin keil vasuval alah vituain sipsip keil, keil alikat rasilin keil. \v 31 Ka naviteni min kami, Ahi kilea valele vatahos eris en meatin koa mumon \w tisaen\w* tateteisav keil vuo selus karen Ahi vuo tounah teisav.\x + \xo 12:31 \xt 1Tim 1:13\x* Ka meatin koa selus kekar va kat Ninin Votut, Ahi sakras emun valele vatahos eni. Anatin, Ahi hesan vasi mahien onen mini. \v 32 Anatin, koakeil aselus tisa va kat nau, Natin Meatin, Ahi kilea valele vatahos eris min keil. Ka koakeil aselus tisa va kat \w Ninin Votut\w*, Ahi herleletei hetahos min keil en avong kosa, vuo en avong keil koa hemai. \p \v 33 “Munak vatiai tai tahos, heite teni hetahos. Ka munak vatiai tai tisa, heite teni hetisa. Heiai koa vatiai tai mul soni mul rie lati keke vatiai enek tahos vuo tisa.\x + \xo 12:33 \xt Mat 7:16-20\x* \v 34 !Kami mivi vangi tetal tisa keil koa mimul mirili vini meatin keil en ongomi!\x + \xo 12:34 \xt Mat 3:7; 23:33; Luk 3:7\x* ?Kami koa mivi meatin tisa keil, hemukave suk miheilea miheselus en tounah koa tahos? !Misakras! Veni meatin mul selus en tounah koa mul en tin. \v 35 Meatin koa tahos, tin vilelau en rendemien tetahos, sakini mul selus en tounah koa tahos. Ka meatin koa tisa, tin vilelau en rendemien tatisa, sakini mul selus en tounah koa tisa.\x + \xo 12:35 \xt Mat 15:18; Mak 7:21\x* \v 36 Naviteni min kami, en Avong koa ilei rahit usite vasi onen meatin keil, Ahi helei rahit selusien varu keil vasi koa meatin keil aviteni ka hesan mahien min keil veni. \v 37 Anatin, hetal min selusien keil onami enges, Ahi hehothot eni keke kami mimal vuo mikalkali ka hesan asa koa mal min kami housili.” \s1 Tiser keil ten mengkatien onen Mosis ka Farasi keil avis Iesu voumon etai merikel keke avakur anatin eni vaka ien\x + \xo 12:37 \xt Luk 11:24-26,29-32\x* \p \v 38 Evus, tiser otetai keil ten mengkatien onen Mosis ka \w Farasi\w* keil umai ven Iesu ka avit, “Tiser, emai vati mevalesuk kovoumon etai merikel.”\x + \xo 12:38 \xt Mat 16:1; Mak 8:11; Luk 11:16; Sion 6:30; 1Kor 1:22\x* \p \v 39 Ka Iesu vit kesi vit, “Kami meatin keil ten avong kosa, emi vati mivales etai merikel keke mivakur anatin enau eni. Anatin, emi vati mivalesi veni mikalkali ka milokovein Ahi suval ahin tai koa lokovein meatin kati onen keke vamaen kei min meatin sav. Ka nirmumon etai merikel mivalesi, tanges varei mihelesi koa hehi merikel onen provet \w Siona\w*.\x + \xo 12:39 \xt Mat 16:4\x* \v 40 Veni suval provet Siona ro en vangen mari mesau meneai rokol vongien avong etel (3),\x + \xo 12:40 \xt Siona 1:17\x* en vati sakien enek inau, Natin Meatin, emun nito en vulvul ten matien meneai ka vongien avong etel (3). \v 41 En Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil, meatin keil ten out \w Nineva\w* ilomal ka iselus heha kat sakien onen meatin keil ten avong kosa. Anatin, keil iselus heha kat kami veni navong keil koa arvitei Siu along selusien onen Ahi koa provet Siona vitehiteni min keil, aviles ran tisaen keil one.\x + \xo 12:41 \xt Siona 3:5,8\x* Ka kosa, tai koa houlu mok mulin Siona ro ekok. \v 42 Anatin, en Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil, asuv houlu ten out Siba koa vi ahin helomal ka heselus heha kat meatin keil ten avong kosa. Veni kei ka en out tai koa soutin vis soutin keke vamai vataengon meteisauen onen asuv houlu \w Solomon\w*.\x + \xo 12:42 \xt 1Ki 10:1-10; 2Kron 9:1-12; Mat 12:6\x* Ka kosa, tai koa vi hetetamen imok mulin Solomon ro ekok. \p \v 43 “Munak ninin tisa mea ran meatin tai, kei va en out tames valekat out tasehien keke vato ien. Ka munak hervotin etai out vato ien, \v 44 hehiteni min kei eris hehit, ‘Maha ris teim onak koa nalokoveini.’ Ka navong hemai heha ris eni, kei hehotini keke eim enek, ninin sav keil tovuol ien, amuteasi tuai, ka aling revi tounah keil koa mul ien. \v 45 Sakini, kei heha ka hekur ninin oulu (7) koa atisa mok helin kei. Ka keil iha neim ka ito en out enek. Eim enek vi meatin tai, ka keil isakin moulien onen meatin enek hetisa mok helin koa mulamu.\x + \xo 12:45 \xt 2Pit 2:20\x* Koanik asa koa hekistal en kami, meatin tatisa keil ten avong kosa.” \s1 Iesu vit lein isei vi tunali ka mama onen\x + \xo 12:45 \xt Mak 3:31-35; Luk 8:19-21\x* \p \v 46 Navong Iesu mul semau selus min marmari vangi meatin keil, tunali keil ka mama onen umai.\x + \xo 12:46 \xt Mat 13:55; Mak 6:3; Sion 2:12; Umen 1:14\x* Umai avatimal hae ka avit avaselus vatal min Iesu. \v 47 Sakini meatin tai mai ven Iesu ka vit meseini mini vit, “Mama onom ka tumali keil amul amulomal hae, ka e vati avaselus vatal minuk.” \p \v 48 Ka Iesu vit kesi mini vit, “?Isei vi mama onak? ?Isei vi tuak keil?” \v 49 Ka rie karahit \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka vit, “?Kolesi? Koakeil ekek avi mama onak ka tuak keil. \v 50 Veni meatin koa mumon asa koa Tata onak en out nesa en vati, kei vi tuak ka ahinkuli ka mama onak.” \c 13 \s1 Iesu visein meatin keil usil hiasuvien onen Ahi \s1 Tatavolien usil utite keil koa amoul en atan tateisav keil\x + \xo 13:0 \xt Mak 4:1-20; Luk 8:4-15\x* \p \v 1 En avong enek, Iesu va hae ran eim enek ka rondan en valite ten Mari Oai ten out Kaleli. \v 2 Ka veni marmari vangi meatin keil alah ruai ka amuting rahiti, kei vut en vot ka rondan eni, ka vangi meatin keil amulomales ut. \v 3 \fig Selusien onen Ahi suval meatin koa rivin uti uit keil en ah sen.|alt="Sowing seeds" src="WA03841b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:3" \fig* Evus, kei ra usil tatavolien houlu min keil vit, “!Mihelong revi! En avong tai, meatin tai va nah keke vativin uti uit keil. \v 4 Ka navong mul rivini, vahis umotmot en sise koa atan keih, ka aman keil umai ara lelati. \v 5 Vahis umotmot en atan koa ahat houlu amul ien ka atan romarisotei. Ekok, uti uit keil enek avitehiteh kalah veni atan mahinhin enges. \v 6 Ka navong meteiai mea, kan lin keil, ka amaleles ka umat. Umat veni lite keil armoultei vahita netan. \v 7 Vahis emun umotmot en atan koa oumunai tatisa mul ien, ka navong uti uit keil enek avitehiteh, oumunai tatisa enek amusar koe keil. \v 8 Ka vahis en uti uit keil enek umotmot en atan tetahos, amoul, ka ason heite. Koakeil ason heite houlu neli, koakeil araleha, ka koakeil emun araleh vini en heite.\f + \fr 13:8 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “… heite koa vi 30, 60 ka 100.”\+it*\f* \v 9 !Munak ralingomi mul, mihetaengon revi asa namul naviteni!”\x + \xo 13:9 \xt Mat 11:15; 13:43; Mak 4:23; Luk 14:35; Rev 2:7; 13:9\x* \p \v 10 Navong Iesu selus evus, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* umai veni ka avisi avit, “?Keik kora usil tatavolien keil min meatin keil vensa?” \p \v 11 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Aneite ten selusien suai usil hiasuvien onen Ahi, kei mul sani min kami.\x + \xo 13:11 \xt 1Kor 4:1; Efes 3:3-4; 6:19; Kol 2:2; 4:3\x* Ka rosantei min meatin sav keil, mul suai veah en keil. \v 12 Koakeil vasi akilea revi selusien onak, Ahi houmon keil ilea revi mok heha vio … ihilelau en ileilien onen. Ka meatin keil koa arkilea revitei, asa koa akuri, Ahi hekulati ran keil.\x + \xo 13:12 \xt Mat 25:29; Mak 4:25; Luk 8:18; 19:26\x* \v 13 Naselus min keil en tatavolien keil veni avaseini meatin keil alele, asakras avalei kilea eni. Anatin, avaseini keke alonge, arlong kileatei. \v 14 Sakien one mul sakin selusien onen provet \w Aesea\w* hemai hehi anatin koa vit, \q1 \qt ‘Kami mihelonge heha vio … ka miherlong kileatei.\qt* \q2 \qt Kami mihelele heha vio … ka miherlei kileatei.\qt* \q1 \v 15 \qt Veni meatin keil enek,\qt* \q2 \qt tine keih.\qt* \q1 \qt Ralinge mul ka e rovattei avalong tounah eni.\qt* \q2 \qt Mete mul ka apol kati.\qt* \q1 \qt Ka munak namukonek, keil akilea avalei kilea tounah en mete,\qt* \q2 \qt ka akilea avalong kilea tounah en ralinge.\qt* \q1 \qt Anatin, munak namukonek, ilea revi en aneite ten selusien onak en tine ka ihiles moulien one,\qt* \q2 \qt ka inau nimai nisak revi moulien keil one.’\qt* \rq Aesea 6:9-10\rq*\x + \xo 13:15 \xt Sion 12:40; Umen 28:26-27\x* \p \v 16 “Ka tokolkatien onen Ahi mul tuai en kami, meatin keil onak, veni navong miles tounah en metomi, milei kilea eni, ka navong milong tounah en ralingomi, milong kilea eni.\x + \xo 13:16 \xt Luk 10:23-24\x* \v 17 Anatin eli naviteni min kami, en avong telamu, \w provet\w* keil houlu ka meatin sav keil koa amal en meten Ahi e vati mok avales asa kami mimul milesi, ka keil arlestei. Ka e vati mok avalong asa kami mimul milonge, ka keil arlongtei. \p \v 18 \fig Moulien onen meatin keil suval hati atan tateisav keil.|alt="Seed in different types of soil" src="WA03843b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:18" \fig* “Mihetaengon revi aneite ten tatavolien usil meatin koa rivin uti uit en atan tateisav keil. \v 19 Uti uit keil koa umotmot en sise koa atan takeih mul ien, kei suval meatin tai koa long selusien usil hiasuvien onen Ahi ka rolong kilea revitei aneite teni. Ka Temat mai ka kalah kulat selusien koa aluhi mul en tin. \v 20 Uti uit keil koa umotmot en atan koa ahat houlu mul ien, kei suval meatin koa long selusien onen Ahi ka, hatte tas, kei kuri ral min sien. \v 21 Ka veni lite ten demkatien onen romoultei veah vatahos, meatin enek mulomal avong havivis en demkatien onen. Ka navong sakvisien ka avong takeih keil emai ven selusien enek, hatte tas, kei mot en demkatien onen. \v 22 Ka uti uit koa umotmot en atan koa oumunai keil tatisa amul ien, kei suval meatin koa long selusien onen Ahi ka mundemko houlu usil tounah keil ten out netan ka mul en vat mani mok houlu.\x + \xo 13:22 \xt 1Tim 6:9-10,17\x* Sakini, tounah keilu enek mul sar koe selusien onen Ahi koa kei kuri ka rosontei heite en moulien onen. \v 23 Ka uti uit keil koa umotmot en atan koa tahos, kei suval meatin koa long selusien onen Ahi ka long kilea eni. Ka en moulien onen, selusien enek heson heite. En moulien onen koakeil, heson heite houlu; en koa mun, hetaleha; ka koa mun teisav, hetaleh vini en heite.”\f + \fr 13:23 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “… heite koa vi 30, 60 ka 100.”\+it*\f* \s1 Tatavolien usil oumunai tatisa keil \p \v 24 Iesu ra usil tatavolien tamun min meatin keil vit, “Hiasuvien onen Ahi suval meatin tai koa luh more uti uit en ah sen. \v 25 Ka navong meatin vasi keil amul amatil, vativieh tai emai en ah ten \w uit\w* enek, ka rivin uti oumunai tatisa keil va ien ka muloh va. \v 26 Sakini, navong uit keil avitehiteh, amoul avina nesa ka ason hungeite, oumunai tatisa keil emun amoul vituai ral min keil. \p \v 27 “Navong meatin toumien keil onen horetan koanek alesi mukok, uva ven masta one ka aviteni mini avit, ‘!Masta! ?Mukave? ?Uti uit koa kosani min komai keke merivini en ah som, keil atahos vuo atisa? ?Veni munak atahos, oumunai tatisa keil enek aka kave?’ \p \v 28 “Ka masta one vit kesi min keil vit, ‘!Vuo! Vativieh onak mumoni.’ \p “Sakini meatin toumien keil onen avisi avit, ‘?Ka mukave? ?Em vati keke komai mevaha mevahut lat oumunai tatisa keil enek?’ \p \v 29 “Ka masta one vit kesi min keil vit, ‘Vuo. Mihelokovein keil iles, veni hetisa munak miheahut lat uit tetahos keil navong mimul mivut lat oumunai tatisa. \v 30 Mihelokovein uit ka oumunai tatisa luhemoul out hetas hetokol avong tasuhutien. Hevus, nihiteni min meatin keil tasuhutien keke, helamu, ihut lelat oumunai tatisa keil ka ipar ruain keil il en vangite keil keke nimei nison keil iha en ahang.\x + \xo 13:30 \xt Mat 3:12\x* Ka hevus, iha ris isuhut en uit keil ka iling revi en vah onak.’” \s1 Tatavolien usil sise koa Ahi hemai hehi asuv houlu en moulien onen meatin keil\x + \xo 13:30 \xt Mak 4:30-34; Luk 13:18-21\x* \p \v 31 Ka Iesu ra usil tatavolien tamun min mari vangi meatin keil vit, “Hiasuvien onen Ahi suval uti \w mastard\w* koa meatin tai kuri ka luhi en ah sen. \v 32 Avaseini keke uti mastard havivi mok en utiai sav keil, ka navong moul, mul moul tetaveah vina nesa va vio … mai mariso mok mulin tounah sav keil koa amul aluhi en ah. Ka navong matu, kei suval mari holeai tai koa vinvin keke aman keil avamai ka avoumon anu ome keil en angoite keil teni.”\x + \xo 13:32 \xt Sam 104:12\x* \p \v 33 Iesu ra usil tatavolien tai mun eris min keil vit, “Hiasuvien onen Ahi suval hati is koa ahin tai kuri ka vilesi ral min mari bak pulaoa tai. Ka avaseini keke ling is koa havivis eni, is enek sakin pulaoa vasi retaho mai marite vis marite mok.”\x + \xo 13:33 \xt Luk 13:20-21\x* \p \v 34 En tounah vasi keil enek, Iesu selus usili min marmari vangi meatin keil en tatavolien enges. Kei rovit kileatei tounah min keil. \v 35 Kei mumoni mukok keke voumon selusien onen Ahi koa sani min \w provet\w* tai mai vi anatin koa vit, \q1 \qt “Inau niselus en tatavolien keil;\qt* \q2 \qt Anatin, en tatavolien keil, nihitehit usil tounah koa mul suai en avong koa Ahi mumon out netan rokol kosa.”\qt* \rq Sam keil 78:2\rq* \s1 Iesu vit kilea aneite ten tatavolien usil oumunai tatisa keil \p \v 36 Navong Iesu selus min marmari vangi meatin keil evus, lokovein keil ka va neim en eim koa ro ien. Ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amusili, umai vesesal veni ka avisi avit, “?Tatavolien usil oumunai tatisa keil koa amoul en ah, kokilea kovahit kilea aneite teni min komai li?” \p \v 37 Sakini, Iesu vit kilea min keil vit, “Inau, Natin Meatin, navi meatin koa rivin utiai koa tahos. \v 38 Ah enek vi out netan ka uti uit koa moul tahos vi meatin keil koa Ahi vi asuv houlu one. Ka oumunai tatisa keil avi meatin keil koa Temat vi asuv houlu one.\x + \xo 13:38 \xt Sion 8:44; 1Sion 3:10\x* \v 39 Ka vativieh koa rivin keil vi Temat. Suhutien enek vi avong koa out netan ka tounah vasi koa mul ien hevuol. Ka meatin keil tasuhutien vi \w angelo\w* keil. \p \v 40 “En sakien koa avut lelat oumunai tatisa keil ka ason keil uva en ahang,\x + \xo 13:40 \xt Mat 3:10; 7:19; Sion 15:6\x* umon vati sakien enek navong out netan ka tounah koa mul ien hevuol. \v 41 Anatin, en avong enek, inau, Natin Meatin, nisila angelo keil onak keke iha en out vasi koa nalosil kati keke ihut lelat koakeil vasi amum tisa ka tounah vasi keil koa amul asakin meatin keil umotmot en tisaen.\x + \xo 13:41 \xt Sef 1:3\x* \v 42 Evus, angelo keil ison meatin tatisa keil iha en mari ahang, ka en out enek, meatin keil enek il is ka il ihal lohe ven mahien one.\x + \xo 13:42 \xt Mat 8:12; 13:50; 22:13; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \v 43 Hevus, koakeil amal en meten Ahi, muohien one\x + \xo 13:43 \xt Dan 12:3\x* hetitin hesuval meteiai en out koa hiasuvien onen Ahi, Tata one, mul ien. !Munak ralingomi mul, mihetaengon revi!” \s1 Tatavolien usil sien onen koakeil amaen hiasuvien onen Ahi val en moulien one \p \v 44 Iesu selus eris min meatin keil onen vit, “?Hiasuvien onen Ahi suval asa? Hiasuvien onen Ahi suval bokis tai koa tounah tetahos houlu amul ien koa meatin ling suaini en ah tai. Bokis enek mules, ka meatin sav tai mai ka votini. Navong lesi, longe tahos vis tahos imok. Sakini, ling suaini eris, va ris teim ka salem en tounah vasi keil onen. Evus, kur mani teni ka vul lat atan enek vahi onen. \p \v 45 “?Anatin, hiasuvien onen Ahi hesuval asa? Hiasuvien onen Ahi suval meatin koa mul lekat tounah tetahos keil keke vasalem eni. Ka kei va valekat veimesau tetahos keil. \v 46 Ka navong votin veimesau tai koa tahos imok koa mani teni keih, kei va ris teim ka salem en tounah vasi keil onen. Evus, kur mani teni ka vul lat veimesau enek hehi onen. \p \v 47 “?Anatin, avong tamun, hiasuvien onen Ahi suval asa? Hiasuvien onen Ahi suval net tai ten mesau. Navong asoni va en mari oai tai, alah mesau tateisav houlu keil eni. \v 48 Navong net vilelau en mesau keil, alehei va ut. Evus, meatin keil ten mesau arondan rahiti ka aling revi mesau tetahos keil uva en veiat keil. Ka mesau keil koa atisa, asoni vaha. \v 49 En avong koa out netan ka tounah koa mul ien hevuol, \w angelo\w* keil imai ilei kan meatin keil teni en vati sakien koanik. Keil ilah lat meatin keil atisa ran koakeil atahos, \v 50 ka ison keil iha en mari ahang, ka en out enek, meatin keil enek il is ka il ihal lohe ven mahien one. \p \v 51 “?Mukave, kami mikilea en tounah vasi keil enek, vuo …?” \p Ka meatin keil onen avit kesi mini avit, “Anatin, mekilea.” \p \v 52 Iesu viteni min keil vit, “Musil sakien enek, tiser ten mengkatien onen Mosis keil vasi koa amul akur revi hihiseien usil hiasuvien onen Ahi, keil asuval hetetamen tai koa tounah tetahos houlu mul en teim sen. Kei kilea vaha neim keke vakur tounah tetahos tai koa heite hau, vatal min tounah tetahos emun koa vi heite matu.”\f + \fr 13:52 \ft Selusien enek mul selus usil hihiseien hau usil Iesu ka hiasuvien onen Ahi koa avotini en niutestamen, ka hihiseien matu koa avotini en oltestamen.\f* \s1 Iesu va ven vatiamal kati onen, ka aseseini\x + \xo 13:52 \xt Mak 6:1-6; Luk 4:16-30\x* \p \v 53 Navong Iesu selus en tatavolien keil enek evus, kei lokovein out enek. \v 54 Kei va ris en out Nasaret, meteimal kati onen. Ekonek, Iesu va en \w eim tahihiseien\w* ka rondan visein meatin keil eni. Ka navong along hihiseien keil onen, amutimanin ka aviteni min keil eris avit, “?Meatin ekek kur ileilien ka keihoen enek kave?\x + \xo 13:54 \xt Sion 7:15\x* \v 55 ?Rovitei kei keke vi natin meatin koa muti eim enges? ?Ka rovitei titan Meri, ka tunali Tiemes, Iosev, Saemon ka Sudas? \v 56 ?Ka rovitei ahinali vasi keil keke aro en out ekek ral min ir? !Anatin, kei vi tai en ir enges! ?Ka out kave varei kur tounah keil ekek?” \v 57 Sakini keil alei sesein Iesu. \p Ka Iesu viteni min keil vit, “Meatin vasi keil avouhou en \w provet\w* tai onen Ahi. Ka en meteimal kati onen ka vatiamal kati onen emun, onen keil alei seseini varei.”\x + \xo 13:57 \xt Sion 4:44\x* \p \v 58 Sakini en out enek, Iesu romumontei merikel keil vahi houlu veni demkatien one tovuol eni. \c 14 \s1 Matien onen Sion Baptis\x + \xo 14:0 \xt Mak 6:14-29; Luk 9:7-9\x* \p \v 1 En avong enek, Asuv \w Herod\w* Antipas koa losil kat provins ten out Kaleli raengon longlongien keil usil tounah koa Iesu mul mumoni. \v 2 Sakini, viteni min hetetamen keil onen vit, “Iesu enek vi Sion Baptis varei. Avaseini kei mat, ka moul eris ran matien. Ven koanik, kei mul mumon merikel keil.” \p \v 3-4 Asuv houlu Herod Antipas mundemko mukok veni kei varei san ren keke meatin keil tavaeen onen uva avuli kat Sion, apar kati, ka alingi en eim takeih. Kei mumoni mukok veni Sion sel kati keih vit, “Herod, sakien onom romaltei varei veni koretalihe ral min Herodias, ahin onen Pilip, koa vi tumali. Asa koa komumoni rali koteh mengkatien onen Ahi.”\x + \xo 14:3-4 \xt Luk 3:19-20; Lev 18:16; 20:21\x* \v 5 Ka avaseini Herod vit vouas Sion vamat, kei romumontei veni metaun vurohien onen meatin keil veni amundemi keke Sion Baptis vi \w provet\w* tai.\x + \xo 14:5 \xt Mat 11:9; 21:26; Luk 1:76; 7:26\x* \p \v 6 Ka en avong mal ten avong avasi asuv houlu Herod eni, amumon mari ale tai ka natnahin Herodias vol veni en meten meatin vasi keil. Sakini Herod si mok \v 7 ka mumon hatkatien takeih min atouli enek keke hesani mini asa varei hehisi. \v 8 Sakini, atouli enek va ven mama onen ka selus mini. Evus, mai ris ka viteni min asuv houlu Herod vit, “Keitinek, ek vati keke ku vini Sion Baptis. Evus, kisan vatin minau en out enek en tre tai.” \v 9 Navong Herod longe, kei longe tisa vis tisa mok. Avaseini en rovattei vou vini Sion, kei san ren keke meatin keil onen avoum vousil envatien onen atouli enek. En rovattei vamemou en meten meatin keil veni alonge mumon hatkatien takeih tuai. \v 10 Sakini meatin keil onen uva en eim takeih, ka ara koteh vatin Sion ran teiai onen. \v 11 Navong amumoni evus, aling vatin Sion mul en tre tai, ka akuri asani min atouli enek koa kuri suk va ven mama onen. \v 12 Navong \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* Sion alonge keke mat, umai avus teiai onen va, ka arahini. Evus, uva avit meseini min Iesu. \s1 Iesu san anien min meatin taosen elim (5000)\x + \xo 14:12 \xt Mak 6:30-44; Luk 9:10-17; Sion 6:1-14\x* \p \v 13 Navong Iesu raengon longlongien keke Sion mat, kei vut en vot ral min onen keil keke avalis uva en out seh tai koa meatin keil tovuol ien. Ka navong meatin keil araengoni, keil aka en taon keil one ka akaka amusili. \v 14 Sakini navong Iesu mea ran vot, kei les marmari vangi meatin keil amul arosini tuai. Navong les keil, en mahis keil ka sak revi koakeil one amesai.\x + \xo 14:14 \xt Mat 9:36; 15:32\x* \p \v 15 Ka navong meteiai mul munu, \w meatin keil onen Iesu\w* umai veni ka aviteni avit, “Out ekek vi out seh neli ka out mul vong ke. Tahos keke kisila marmari vangi meatin keil ihaha keke akilea avaha en meteimal keil ka avahul tei anien ae.”\x + \xo 14:15 \xt Mat 15:32; Mak 8:3\x* \p \v 16 Ka Iesu viteni min onen keil vit, “Ronasila lattei keil anahaha. Kami varei mihesan tei anien min keil iani.” \p \v 17 Ka avit kesi mini avit, “!Ei! ?Mehoumoni hemukave veni anien ar rovinvintei? Ekek, veret elim enges, ka mesau mun elu enges.” \p \v 18 Ka Iesu viteni vit, “Alkuri vamai minau.” \v 19 Evus, kei viteni min marmari vangi meatin keil keke avatondan en more out koa oumunai mul ien. Navong arondan evus, kei kur veret koa heite elim ka mesau elu, seipat vina nesa, ka san masmasien min Ahi veni. Evus, kei vul vahas veret keil ka sani min meatin keil onen keke avatiti veret enek vatal min mesau vaha min marmari vangi meatin keil. \v 20 Ka meatin keil vasi akanian ka vange vil revi. Ka navong meatin keil onen Iesu uva ris keke avakur soke anien, veiat teindan elu (12) vil mules.\x + \xo 14:20 \xt 2Ki 4:43-44\x* \v 21 Ka en avong enek, amo keil koa akanian rokol taosen elim (5000). Ka ahin ka titiali keil arvulitei keil. \s1 Iesu mual en oai\x + \xo 14:21 \xt Mak 6:45-52; Sion 6:15-21\x* \p \v 22 Navong akanian evus, Iesu viteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* keke ilamu eni, iha en usi Mari Oai ten out Kaleli. Ka kei enges ro vasila marmari vangi meatin keil avahaha. \v 23 Navong sila meatin keil evus, kei mual vina nesa en vatihou tai kei sasen enges keke vahis.\x + \xo 14:23 \xt Luk 6:12; 9:28\x* Ka navong vongien emai, Iesu enges ro en out enek. \v 24 Ka kei les vot mul luhu en Mari Oai ten out Kaleli ka onen keil avotini keih avahalis veni avisu min eang takeih tai. \p \v 25 En menauilan, out romulantei mau, Iesu mai ven keil, mul mual en oai suval mual en atan. \v 26 Ka navong meatin keil onen alesi mul mual en oai, keil ametau varei ka amis kai avit, “!Ei, ninin tai keinek!”\x + \xo 14:26 \xt Luk 24:37\x* \p \v 27 Ka hatte tas, Iesu selus min keil vit, “!Mihekeih! !Inau netin keinek! !Minametautei!” \p \v 28 Ka Pita vit kesi mini vit, “!Asuv, munak keik anatin, kihiteni minau moual en oai mahat venuk!” \p \v 29 Ka Iesu viteni mini vit, “!Amai!” \p Sakini Pita mea ran vot ka mual en oai va ven Iesu. \v 30 Ka navong les tahe keil amariso ka longe keke eang muhuh keih, Pita metau ka mul visair vita en oai. Navong lesi mukok, kei mis kai vit, “!Asuv, kikataunau li!” \p \v 31 Hatte tas, Iesu san hen vuli kati ka vit, “!Demkatien onom havivi ramat!\x + \xo 14:31 \xt Mat 8:26\x* ?Vensa kormundesintei nau?” \p \v 32 Ka navong keilu luvut luva en vot, eang va netan.\x + \xo 14:32 \xt Mak 4:39\x* \v 33 Navong alesi mukok, meatin keil koa amul en vot uva netan min Iesu ka aviteni mini avit, “!O anatin eli, keik varei kovi Natin Ahi!”\x + \xo 14:33 \xt Mat 16:16; 26:63; 27:54; Mak 14:61; 15:39; Luk 22:70; Sion 1:49\x* \p \v 34 Evus, keil amules amu koteh Mari Oai ten out Kaleli va vio … arokol ut en out Kenesaret. \v 35 Ka navong meatin keil ten out enek alei kilea en Iesu, asan selusien muloh rahit out vasi keil vesesal. Sakini, meatin keil alah koakeil vasi amesai umai ven Iesu. \v 36 Ka apeahi vamaen koakeil amesai avatokol kele eisin omon enges.\x + \xo 14:36 \xt Mat 9:20-21; Mak 5:27-28; Luk 8:44\x* Ka keil vasi koa arokoli, mesaien one va ran keil. \c 15 \s1 Iesu visein meatin keil usil asa koa hesakin meatin keil ito vuo irmutotei en meten Ahi\x + \xo 15:0 \xt Mak 7:1-23\x* \p \v 1 En avong tai, \w Farasi\w* keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis aka \w Serusalem\w* umai ka avis Iesu avit, \v 2 “?Vensa meatin keil onom armusil kattei sakien keil koa elda keil orer telamu asani min ir? !Veni onom keil arkastei he en sise koa muto, ka mukos, akanian!”\x + \xo 15:2 \xt Luk 11:38\x* \p \v 3 Iesu vit kesi min keil vit, “?Ka vensa varei kami mirali koteh mengkatien onen Ahi varei keke mikilea mimusil hihiseien onami enges? \v 4 Veni Ahi viteni vit, \qt ‘Mihehouhou min tata ka mama onami keil.’\qt* \rq Eksodas 20:12\rq*\x + \xo 15:4 \xt Dut 5:16; Mat 19:19; Mak 10:19; Luk 18:20; Efes 6:2\x* Ka vit risi vit, \qt ‘Meatin koa hesili tata vuo mama onen, kei uasi hemat.’\qt* \rq Eksodas 21:17\rq*\x + \xo 15:4 \xt Lev 20:9\x* \v 5 Ka kami, mivisein meatin keil keke akilea aviteni min tata ka mama one avahit, ‘Tounah keil onak koa nakilea makataun kamil eni, koanek naling koe tuai vi onen Ahi enges.’ \v 6 Sakini, mivihisein meatin keil enek keke anahouhoutei mun min tata one vatal min tounah keil one. Sakini, hihiseien keil onami mul mumon selusien keil onen Ahi mai vi heisav enges. \v 7 !Kami mimutolas en hilivemi enges! Asa koa Ahi viteni usil kami ka en provet \w Aesea\w* mal koa vit, \q1 \v 8 \qt ‘Meatin keil ekek avouhou minau ral min selusien keil one,\qt* \q2 \qt ka tine mul soutin ranau.\qt* \q1 \v 9 \qt Avaseini keil uva netan minau,\qt* \q2 \qt ek rovattei mailea.\qt* \q1 \qt Veni amul avisein meatin keil en hihiseien keil koa ka en meatin keil enges,\qt* \q2 \qt ka aviteni min keil keke avi hihiseien keil kati onak!’”\qt* \rq Aesea 29:13\rq* \p \v 10 Evus, Iesu viles ka vise vangi meatin keil umai veni ka viteni min keil vit, “!Mihetaengon revi keke mivailea! \v 11 Rovitei tounah koa va neim en ongon meatin vasakini kei varmutotei en meten Ahi. !Vuo, sakras! Ka selusien koa mea ran ongon, kei enges kilea vasakin meatin varmutotei en meten Ahi.”\x + \xo 15:11 \xt Mat 12:34\x* \p \v 12 Navong alokovein meatin keil, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* umai ven Iesu ka aviteni mini avit, “?Keik kokilea keke Farasi keil avuroh katuk navong along selusien onom?” \p \v 13 Iesu vit kesi vit, “Farasi keil enek asuval vatiai keil koa Tata onak en out nesa roluhtei, iahut lati hetal lite keil teni. \v 14 Mihelokovein keil iles. Keil asak visi avalamun meatin sav keil ka avi metovar enges. Ka munak metovar tai helamun metovar tamun, keilu vasi luhemotmot luhehita en vulvul tai.”\x + \xo 15:14 \xt Mat 23:16,24; Luk 6:39; Rom 2:19\x* \p \v 15 Ka Pita viteni mini vit, “Kihit kilea aneite ten tatavolien koanek min komai li.”\x + \xo 15:15 \xt Mat 13:36; Mak 4:10; 7:17; Luk 8:9\x* \p \v 16 Evus, Iesu vis keil vit, “?!Kami emun, mirkileatei veah!? \v 17 ?Mirkileatei keke tounah vasi koa va en ongomi vitas en vangomi, ka evus, mul mea ran avemi keke hehas hehi tahul? \v 18 Ka tounah koa miselus eni ral min ongomi kistal en tinomi, ka keil varei amul amumon meatin romutotei en meten Ahi.\x + \xo 15:18 \xt Mat 12:34\x* \v 19 Veni navong tin meatin tisa, kei kilea voumon vati sakien keil ekek:\x + \xo 15:19 \xt Rom 1:29-31; 1Kor 5:10-11; 6:9-10; Kal 5:19-21; Efes 5:3-5; Kol 3:5,8; 1Tim 1:9-10; 2Tim 3:2-4; 1Pit 4:3; Rev 21:8; 22:15\x* mundem usil tounah tatisa keil, mu vini meatin sav keil, mul venan ahin sav, mul mum tisa ral min ahin sav keil, mul venan tounah, mul luvos meatin sav keil en kot, ka mul purun isen meatin keil. \v 20 Sakien keil enek mul sakin meatin romutotei en meten Ahi. Ka munak meatin rokastei hen en sise koa muto mulamu en avong taanianien, koanek rosakintei meatin enek vamai varmutotei.” \s1 Ahin tai koa rovitei Siu ling demkatien onen en Iesu\x + \xo 15:20 \xt Mak 7:24-30\x* \p \v 21 Evus, Iesu lokovein out enek ka va vesesal en meteimal keilu ten out Taer ka Saedon. \v 22 Ka ahin \w Kenan\w* tai koa ro en out enek, mai veni ka peahi vit, “!O asuv eli, Natin \w Deved\w*!\x + \xo 15:22 \xt Mat 9:27; 20:30,31; Mak 10:47,48; Luk 18:38,39\x* !Em hemahis nau li! Ninin tisa tai mul en natukahin ka mul vareis puruni.” \p \v 23 Ka Iesu roviten etai selusien mini. Sakini \w meatin keil onen Iesu\w* umai veni ka aviteni mini avit, “Kisila lat ahin enek heha veni kei mules visohiso keih ven ir.” \p \v 24 Sakini viteni min ahin enek vit, “Ahi sila nau keke numai ven me-Isrel keil enges koa asuval \w sipsip\w* keil koa avuol.”\x + \xo 15:24 \xt Mat 10:6\x* \p \v 25 Ka ahin Kenan enek mai ka retengeiril veni ka peah risi keih vit, “!O Asuv, kikataunau li!” \p \v 26 Ka kei vit kesi mini vit, “Romaltei keke avakur anien an titiali keil ka avasonis vaha min huli keil.” \p \v 27 Ka ahin vit kesi mini vit, “Asuv, koanek anatin eli. Ka huli keil emun koa amul rahiti akilea avaan soke anien koa asuv one kan rani.” \p \v 28 Evus, Iesu viteni mini vit, “!Ei mama! !Demkatien onom mariso! Asa koa kovis inau eni, kei hekistal hehi anatin.”\x + \xo 15:28 \xt Mat 8:10,13; 9:29\x* Ka hatte tas, natnahin mai ris tahos. \s1 Iesu san anien min meatin keil koa amulin taosen ehat (4000)\x + \xo 15:28 \xt Mak 8:1-10\x* \p \v 29 Navong Iesu lokovein taon enek, kei ka onen keil uva amusil vali oai Kaleli. Ekonek, avina en usi hou tai ka arondan. \v 30 Ka marmari vangi meatin keil umai veni ka alah leimesai keil one: koakeil asakras avoual, metovar keil, koakeil ale kalkali, koakeil avi ameng, ka houlu emun koa amesai en mesaien savsav keil. Alah keil ka aling retai en keil vesesal en alen Iesu, ka kei sak revi keil vasi. \v 31 Ka navong meatin keil ales asa koa mumoni, amutimanin houlu veni koakeil avi ameng, aselus; koakeil ale kalkali, umai ris atahos; koakeil asakras avoual, amual; ka metovar keil, alele. Navong alesi, amasmas Ahi onen me-Isrel keil veni. \p \v 32 Evus, Iesu vise ruain \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka viteni min keil vit, “Ek mahis meatin keil ekek veni keil aro ral minau avong etel tuai ka anien ae tovuol. Ek rovattei masila lat keil avahaha ris teim ose navong amai kat keil, veni vahesa ave hememerau ka mete hemalikelik en sise.”\x + \xo 15:32 \xt Mat 14:15; Mak 6:36; Luk 9:12\x* \p \v 33 Ka meatin keil onen avisi avit, “!Ka romul en out volvol! ?Rehehotin anien en out kave keke rokilea rovahengan marmari vangi meatin keil ekek?”\x + \xo 15:33 \xt Mak 6:37; Sion 6:5\x* \p \v 34 Iesu vis keil vit, “?Veret ehis mikur kati?” \p Avit kesi avit, “Heite oulu (7) enges ka titi mesau vahis.” \p \v 35 Sakini Iesu viteni min marmari vangi meatin keil keke avatontan en atan. \v 36 Navong arondan evus, Iesu kur veret oulu (7) ka mesau vahis ka san masmasien min Ahi veni. Evus, kei vul vahasi ka sani min meatin keil onen keke avatiti vaha min meatin keil. \v 37 Ka keil vasi akanian ka vange vil revi. Ka navong meatin keil onen Iesu uva ris keke avakur soke anien keil, veiat oulu (7) vil mules. \v 38 Amo keil koa akanian en avong enek arokol taosen ehat (4000). Ka arvuli lattei ahin ka titiali keil.\x + \xo 15:38 \xt Mat 14:21; Mak 6:44\x* \v 39 Ka navong Iesu sila marmari vangi meatin keil avahaha, kei ka onen keil uvut en vot ka uva en out koa avise en Makatan. \c 16 \s1 Hetetamen tei keil avis Iesu voumon mari tounah tai vatie lati keke kei ka ven Ahi anatin\x + \xo 16:0 \xt Mak 8:11-13; Luk 12:54-56\x* \p \v 1 En avong tai, \w Farasi\w* ka \w Satusi\w* keil umai ven Iesu keke avasak visi. Sakini avisi voumon mari tounah tai avalesi vatie lati keke kei ka ven Ahi anatin.\x + \xo 16:1 \xt Mat 19:3; 12:38; Luk 11:16; Sion 6:30; 1Kor 1:22\x* \p \v 2 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Navong meteiai munu, kami mivit, ‘?Kolesi? Teilang vilhili. Mul rie lati keke an hetahos visuvong.’ \v 3 Ka navong out mulan, kami mivit, ‘Kosa, ous hous veni teilang vilhili ka mahmah keil houlu.’ Milei kilea en sakien ten an keil, ka misakras mivalei kilea asa koa mul kur out en avong kosa. \v 4 Kami meatin keil ten avong kosa, emi vati mivales etai merikel keke mivakur anatin enau eni. Anatin, emi vati mivalesi veni mikalkali ka milokovein Ahi suval ahin tai koa lokovein meatin kati onen keke vamaen kei min meatin sav. Ka nirmumon etai merikel mihelesi, tanges varei mihelesi koa hehi merikel onen provet \w Siona\w*.”\x + \xo 16:4 \xt Mat 12:39; Luk 11:29\x* Evus, Iesu lokovein keil, vut en vot ka va en out sav ral min onen keil. \s1 Iesu sel kat meatin keil onen keke ilei kat revi keil ven hihiseien onen Farasi ka Satusi keil\x + \xo 16:4 \xt Mak 8:14-21\x* \p \v 5 Navong Iesu ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* arokol usi Mari Oai ten out Kaleli, meatin keil onen amundem kati keke e vobong avakur veret ae. \v 6 Ka navong amual uva, Iesu viteni min keil vit, “Mihelei kat revi kami ven ‘is’ onen \w Farasi\w* ka \w Satusi\w* keil.”\x + \xo 16:6 \xt Luk 12:1\x* \p \v 7 Navong alonge, amul aviteni min keil eris avit, “Kei mul selus min ir usil is veni rorkur etai veret vahi ar.” \p \v 8 Ka Iesu long kilea asa amul aselus usili, sakini va vis keil vit, “!Demkatien onami havivi ramat! ?Vensa mimul miselus min kami usil veret koa tovuol? \v 9 ?!Mirkileatei veah!? ?Emi vobongeni tuai keke navengan amo keil taosen elim (5000) en veret elim enges? ?Ka veiat ehis vilelau keke kami misieni?\x + \xo 16:9 \xt Mat 14:13-21; Mak 6:34-44; Luk 9:11-17; Sion 6:1-13\x* \v 10 ?Vuo mukave en avong navengan amo keil taosen ehat (4000) en veret oulu (7) enges? ?Veiat ehis vilelau mules koa kami misieni?\x + \xo 16:10 \xt Mat 15:32-38; Mak 8:1-9\x* \v 11 ?Sakini, vensa kami mirkileatei keke narselustei usil veret? Ka mihelei kat revi kami ven is onen Farasi ka Satusi keil.” \v 12 Sakini akilea suk keke rovitentei keke avalei kat revi keil ven is ten veret, ka ven hihiseien keil onen Farasi ka Satusi keil koa romaltei.\f + \fr 16:12 \ft Hihiseien keil onen Farasi ka Satusi keil suval ‘is’ en usite koa amul akapil vituai hihiseien keil houlu koa romal revitei ral min selusien onen Ahi, ka hihiseien keil one mul rokol me-Isrel keil vasi.\f* \s1 Pita vit lati keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai\x + \xo 16:12 \xt Mak 8:27-30; Luk 9:18-21\x* \p \v 13 Iesu ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amual uva, akistal vesesal en taon ten out Sesaria-Pilipae. Ka en out enek, kei vis onen keil vit, “?Meatin keil aviteni keke inau, Natin Meatin,\x + \xo 16:13 \xt Dan 7:13\x* navi isei?” \p \v 14 Ka avit kesi mini avit, “Meatin tei avit kovi Sion Baptis.\x + \xo 16:14 \xt Mak 6:14-15; Luk 9:7-8\x* Ka teisav avit kovi provet \w Ilaetsa\w*. Ka tateisav emun avit kovi provet \w Seremaea\w* telamu vuo provet sav emun.” \p \v 15 Ka kei vis keil vit, “?Ka mukave en kami? ?Mivit inau navi isei varei?” \p \v 16 Ka Saemon Pita mea vit, “Keik kovi Mesaea. Anatin, kovi Natin Ahi koa moul.”\x + \xo 16:16 \xt Mat 16:16; Mak 14:61\x* \p \v 17 Ka Iesu viteni mini vit, “!Tokolkatien onen Ahi mul tuai enuk, Saemon natin Siona! Veni rovitei meatin keke vahothot enau minuk, ka Tata onak varei en out nesa mumoni.\x + \xo 16:17 \xt Mat 17:5; Kal 1:15-16\x* \v 18 Ka naviteni minuk keke kovi ‘Pita’ koa aneite teni vi ‘ahat.’\x + \xo 16:18 \xt Sion 1:42; Efes 2:20\x* Ka en ahat koanek, numon Sios onak hel ien. Ka keihoen vasi ten matien sakras vamai vapuruni. \v 19 Nilingi en hem, ki keil ten hiasuvien onen Ahi. Sakini, asa koa koring koe en out netan, Ahi emun heting koe. Ka asa komaeni en out netan, Ahi emun hemaeni.”\x + \xo 16:19 \xt Mat 18:18; Sion 20:23\x* \v 20 Evus, Iesu vit koe min onen keil keih anahitentei min etai meatin keke kei vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai.\x + \xo 16:20 \xt Mat 17:9; Mak 9:9\x* \s1 Iesu selus usil mahien ka matien onen, ka mukave hemoul eris ran matien\x + \xo 16:20 \xt Mak 8:31–9:1; Luk 9:22-27\x* \p \v 21 En avong enek eva, Iesu vit kilea min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* keke kei heha en out \w Serusalem\w*. Ka navong itokol Serusalem, kei hekur mahien hehi houlu en hen elda keil, asuv keil onen pris keil, ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis. Kei vit meseini min keil keke uasi hemat, ka en avong hetel, kei hemoul eris ran matien. \p \v 22 Navong Iesu viteni mukok, Pita kur seheni havivi ka selus keih mini vit, “!Asuv, konaselustei namukonek! !Tounah enek sakras vakistal enuk!” \p \v 23 Ka Iesu viles, les Pita ka viteni mini vit, “!Komusil rendemien onen \w Temat|lemma="Setan"\w*, kiha ranau! Komul kosak visi keke kovoumonau masavoi en sise onak veni komusil rendemien onen meatin keil ten out netan enges, ka kormusiltei rendemien onen Ahi.” \p \v 24 Evus, Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Munak meatin etai en vati vousil nau, kei hesesein moulien onen, hehous aiveave onen, ka housil kat nau.\x + \xo 16:24 \xt Mat 10:38; Luk 14:27\x* \v 25 Veni meatin koa en vati vahuli kat moulien onen, moulien enek hevuol rani. Ka munak hemaen moulien onen hevuol venau, kei hehotin moulien koa vi anatin.\x + \xo 16:25 \xt Mat 10:39; Luk 17:33; Sion 12:25\x* \v 26 ?Asa tahos munak meatin tai kur tounah vasi ten out netan ka moulien onen mul vuol rani?\x + \xo 16:26 \xt Mat 4:8-9\x* !Tounah tovuol! Kei sakras vasan etai tounah keke vakur ris moulien onen. \p \v 27 “Inau, Natin Meatin, nimai ris hetal min muohien koa Tata onak hesani minau ka hetal min \w angelo\w* keil onen. Ka en avong koanek, nisan retai en ui umen min meatin vasi keil housil asa koa keil amumoni.\x + \xo 16:27 \xt Mat 25:31; Sam 28:4; 62:12; Pro 24:12; Rom 2:6; Rev 22:12\x* \v 28 Anatin eli naviteni min kami, tei en kami koa mimul mimulomal ekok kosa, mihermattei mau ka mihelesi navong inau, Natin Meatin, nimai hetal min keihoen ten hiasuvien onak.”\x + \xo 16:28 \xt Mat 10:23\x* \c 17 \s1 Muohien ten keihoen onen Ahi vihil ka en Iesu\x + \xo 17:0 \xt Mak 9:2-13; Luk 9:28-36\x* \p \v 1 Avong ahetai (6) muli va, Iesu kur Pita, Tiemes ka tunali koa Sion telmusili ka mulamu en keitel telvina nesa en mari vatihou tai, en out koa keitel telro saseatel enges. \v 2 Ekonek, tellele telles aven Iesu viles. Veinan vihil suval meteiai, ka eisin omon vilahil muoh vis muoh suval laet.\x + \xo 17:2 \xt 2Pit 1:16-18\x* \v 3 Evus, telmali telles \w Mosis\w* ka \w Ilaetsa\w* lumul luselus ral min Iesu. \p \v 4 Navong Pita les keilu, viteni min Iesu vit, “!Asuv, tahos imok keke komaitel metro ekok! Munak keik em hehati, numon votevav hetel: tai onom, tai onen Mosis, ka tai onen Ilaetsa.” \p \v 5 Ka navong Pita mul veah selus, mahmah tai koa vihil mai mutaluh koe keil, ka along rea tai ka eni koa vit, “Koanik vi Natkuli kati ka envatien onak mul ien.\x + \xo 17:5 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 12:18; Mak 1:11; Luk 3:22; 2Pit 1:17\x* Nasi nau houlu veni. !Mithelong kati!”\x + \xo 17:5 \xt Dut 18:15; Umen 3:22\x* \p \v 6 Navong Pita keitel tellong rea enek, telmetau houlu ramat, telmotmot, ka naeatel vita rokol atan. \v 7 Navong telmul veah netan, Iesu mai, rokol keitel, ka viteni vit, “Telmea. Mitnametautei.” \v 8 Ka navong tellele vina nesa, telroles etai mun meatin, Iesu enges ro ral min keitel. \p \v 9 Navong telmita ris netan ran vatihou enek, Iesu meng kat keitel vit, “Mitnahitentei tounah koa mitlesi min etai meatin hetokol avong koa inau, Natin Meatin, nimoul eris ran matien.” \p \v 10 Ka telmali telvisi telvit, “?Vensa tiser keil ten mengkatien onen Mosis aviteni keke Ilaetsa hemae helamu en Mesaea koa Ahi vat kati?”\x + \xo 17:10 \xt Mal 4:5-6\x* \p \v 11 Iesu vit kesi vit, “Anatin keke Ilaetsa hemae ka hesak mesein meatin keil ven amaien onen Mesaea. \v 12 Ka naviteni min kami keke Ilaetsa mai tuai\x + \xo 17:12 \xt Mat 11:14; Luk 1:17\x* ka meatin keil arlei kileatei. Keil amum tisa mini suval koa e vati. Ka en vati sakien enek, inau, Natin Meatin, emun nikur mahien en hen meatin keil.” \v 13 Navong Iesu viteni mukok, keitel tellong kilea suk keke mul selus min keitel usil Sion Baptis. \s1 Iesu sak revi ehon tai koa ninin tisa mul ien\x + \xo 17:13 \xt Mak 9:14-29; Luk 9:37-43\x* \p \v 14 Navong Iesu keitel telsuvul ran vatihou enek, telvisu en vangi meatin keil. Ka meatin tai mai ven Iesu, retengeiril mini \v 15 ka vit, “Asuv eli, em hemahis natkuli veni kei kur mesaien leimatmat ka mahien onen tisa mok. Avong houlu kei mot va en ahang vuo en oai. \v 16 Ka nakuri mai ven meatin keil onom ka asakras avasak revi.” \p \v 17 Navong longe mukok Iesu viteni vit, “!Ekovei! !Kami meatin keil ten avong kosa, mikalkali ka demkatien onami tovuol vareis!\x + \xo 17:17 \xt Dut 32:5,20\x* ?Nito hetal kami hetokol nengeis? Avek mah en kami koa demkatien onami tovuol. Alkur ehon vamai venau ekok.” \v 18 Ka navong Iesu les ehon enek, vile lat ninin tisa koa mul ien ka va rani. Hatte tas, ehon enek mai ris tahos. \p \v 19 Katau, navong Iesu ro sasen \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* umai veni ka avisi avit, “?Vensa varei komai mesakras mevahile lat ninin tisa enek vaha?” \p \v 20 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Veni demkatien onami havivi ramat. Anatin eli naviteni min kami, munak mikur kat demkatien koa havivis suval titi uti \w mastard\w*, mikilea mivahiteni min vatihou enek mivahit, ‘Kimea ran out ekok ka kiha ke va,’ ka kei heha. Munak demkatien onami mul, tounah tovuol vakeih mivoumoni.” \v 21 \f + \fr 17:21 \ft Tei en tus keil onen Matiu aling selusien koanik mul ien koa vit, \ft \+it “Meatin kilea vasakin vati ninin tisa enek vamea ran meatin navong mul vis ka mul val ran anien.”\+it*\f* \p \v 22 Amea ran out enek ka amual uva en provins ten out Kaleli. Ka navong amul amual, Iesu viteni min onen keil vit, “Hervitei tuetin, inau, Natin Meatin, isa lat nau niha en hen meatin keil ten out netan. \v 23 Keil uas nau nimat, ka en avong hetel teni, nimoul eris ran matien.”\x + \xo 17:23 \xt Mat 16:21\x* Navong meatin keil onen alonge mukok, amundemko houlu. \s1 Iesu vul takis ten Eim Votut ka en merikel tai \p \v 24 Avong tai, Iesu ka meatin keil onen amual ka akistal en taon ten out Kapaniam. Ekonek, meatin keil koa alah \w mani|lemma="drakma"\w* ten takis ten Eim Votut\f + \fr 17:24 \ft Takis ten Eim Votut vi drakma elu ven amo keil vasi koa suval vatu taosen elu (2000).\f* umai ven Pita ka avisi avit, “?Mukave? ?Tiser onom mul vul takis ten Eim Votut vuo rovultei?”\x + \xo 17:24 \xt Eks 30:13; 38:26\x* \p \v 25 Ka Pita vit kesi min keil vit, “Anatin, kei mul vuli.” \p Ka navong Pita va neim en eim onen, roselustei veah ka Iesu visi vit, “?Mukave Saemon Pita? ?Komundem sa? ?Asuv houlu keil ten out netan alah \w takis|lemma="Takis"\w* ka duti\f + \fr 17:25 \ft Duti suval takis ten vat koa aling kati en tounah vasi koa akuri ran out sav.\f* ran isei? ?Alahi ran titae keil kati vuo alahi ran meatin sav keil?” \p \v 26 Ka Pita vit kesi mini vit, “Alahi ran meatin sav keil.” \p Iesu viteni mini vit, “Hemukonek, titae keil kati arvultei takis. \v 27 Ka avaseini keke Ahi koa vi Asuv Houlu en tounah vasi vi Tata oralu, lehul takis ten Eim Votut onen veni rotahostei lovoumon meatin keil enek avalele vatisa en ialu. Sakini kiha en Mari Oai ten out Kaleli ka kison huk onom. Mesau koa kisare helamu, kikoh vas ongon ka kihotin mani tai koa hevinvin en takis oralu. Kikuri ka kiha kisani min keil.” \c 18 \s1 Iesu visein meatin keil usil isei vi hetetamen imok en meten Ahi\x + \xo 18:0 \xt Mak 9:33-37; Luk 9:46-48\x* \p \v 1 En avong enek, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* uva ven Iesu ka avisi avit, “?En hiasuvien onen Ahi, isei vi hetetamen imok?”\x + \xo 18:1 \xt Luk 22:24\x* \p \v 2 Iesu vise titiali tai ka mumoni mulomal en mete.\x + \xo 18:2 \xt Mat 19:14; Mak 10:15; Luk 18:17\x* \v 3 \fig Iesu vit meseini keke Ahi en vat meatin keil avamai veni vasuval titiali keil.|alt="Jesus blessing children" src="WA03880b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:3" \fig* Evus, viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, munak mihervilestei rendemien onami keke mihemai mihesuval titiali keil, kami misakras mivaha en out koa Ahi vi Asuv Houlu ien. \v 4 Sakini, koakeil amumon rendemien one va netan\x + \xo 18:4 \xt Mat 20:26-27; Mak 10:43-44; Luk 22:26\x* suval titiali koanik, keil ihi hetetamen imok en out koa Ahi vi Asuv Houlu ien. \v 5 Ka meatin koa hekur revi titiali tai koa mukok en isok, hesuval koa kei mul kur revi inau.\x + \xo 18:5 \xt Mat 10:40; Luk 10:16; Sion 13:20\x* \p \v 6 “Ka munak meatin etai hesakin meatin tai koa musil kat nau suval titiali ekek hemot en tisaen, Ahi hesan mahien koa hetisa mok mini. Hetahos imok keke ipar kat mari ahat tai en hiren meatin enek ka imarindu eni en huinev ten atas. \v 7 !Anatin keke tounah koa hesakin meatin hemot en tisaen il imai, ka hetisa vis hetisa mok en koakeil avi sise teni! \p \v 8 “!En vati rendemien enek, munak tai en kami, hen vuo alen sakin kei mot en tisaen, heta kotehei ka hesoni heha! Hetahos imok mini keke hati usiven hetisa ka hekur moulien ten lisenges helin munak hen vasi keilu ka alen vasi keilu hetahos ka isoni heha en ahang koa sakras vamat.\x + \xo 18:8 \xt Mat 5:30\x* \v 9 !Ka munak tai en kami, meten sakin kei mot en tisaen, hekis lati ka hesoni heha! Hetahos imok mini munak meten tai hevuol ka hekur moulien ten lisenges helin munak meten vasi keilu lumul ka isoni heha en ahang koa sakras vamat.” \s1 Tatavolien usil sipsip koa vuol\x + \xo 18:9 \xt Luk 15:3-7\x* \p \v 10 Navong titiali enek mules mulomal en mete, Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Mihelei kat revi kami keke minalei seseintei meatin keil koa amusil inau suval titiali koanik. Anatin eli naviteni min kami keke \w angelo\w* keil one\x + \xo 18:10 \xt Hib 1:14\x* aro en meten Tata onak en out nesa, ka ihit lati mini munak meatin tai mul purun keil. \v 11 \f + \fr 18:11 \ft Tei en tus keil onen Matiu aling selusien koanik mul ien koa vit, \ft \+it “Inau, Natin Meatin, numai keke malekat vati meatin keil koa avuol keke moutut moulien one.”\+it* \f* \p \v 12 “?Kami mimundemi mukave? ?Munak meatin tai, \w sipsip\w* osen keil avi handred tai (100) ka tai en keil vuol, houmon sa? ?Mimundemi keke helokovein sipsip sav keil osen koa avi hanumau ehat ka teindan ouhat emun (99) il en usi hou keke kilea vaha valekat sipsip koa vuol? !Anatin! \v 13 Ka anatin eli naviteni min kami, munak hehotini, kei hesi kei hemariso mok ven sipsip koanik mulin sipsip sav keil osen koa arvuoltei. \v 14 En vati sakien enek, Tata onami en out nesa en rovattei etai meatin koa musil inau suval titiali koanik vavuol.” \s1 Iesu visein meatin keil usil sakien koa meatin ihatimal en tumali koa mum tisa mini \p \v 15 Iesu mules selus min meatin onen keil usil \w tisaen\w* keil vit, “Munak tumali mum tisa va katuk, keik kos kiha veni ka kitie mini asa koa mumoni romaltei va katuk. Munak kei hetaengonuk ka milhetalimal en usite onamil, keik kisik veni milheto hetahos eris.\x + \xo 18:15 \xt Lev 19:17; Luk 17:3\x* \v 16 Ka munak kei hertaengontei selusien onom, kiha ris veni hetal min meatin hetas vuo helu mun keke keilu luhelesi ka luheselus en usite onom keke kosak visi kovatalimal en kamil.\x + \xo 18:16 \xt Dut 19:15; Sion 8:17; 2Kor 13:1; 1Tim 5:19\x* \v 17 Ka munak tumali en rovattei vataengon kamitel, mithehitehiteni en meten meatin keil ten sios. Ka munak en rovattei vataengon meatin keil ten sios emun, mihelingi heha hae ka mihoumoni mini hesuval kei vi meatin koa rokileatei Ahi vuo meatin tisa tai suval koakeil alah takis. \p \v 18 “Anatin eli naviteni min kami, asa koa miring koe en out netan, Ahi ring koe tuai en out nesa, ka asa mimaeni en out netan, Ahi maeni tuai en out nesa.\x + \xo 18:18 \xt Mat 16:19; Sion 20:23\x* \p \v 19 “Anatin eli naviteni mun min kami keke munak elu en kami en out netan ekek milhemai en rendemien hetas usil tounah tai ka milhehis veni, Tata onak en out nesa hesan ui hisien onamil.\x + \xo 18:19 \xt Mat 7:7; 21:22; Mak 11:24; Sion 15:7; 16:23; Tiem 1:5; 1Sion 3:22; 5:14-15\x* \v 20 Veni navong meatin elu vuo etel telmai out tas en isok, inau namul en out enek ral min keitel.”\x + \xo 18:20 \xt Mat 28:20; Sion 14:23\x* \s1 Tatavolien usil mahien koa hekistal en koakeil e rovattei avoumon methos min mesav keil \p \v 21 Evus, Pita mai ven Iesu ka visi vit, “?Asuv, munak tuak onak mum tisa va kat inau, numon methos hetal mini avong hehis?\x + \xo 18:21 \xt Luk 17:3-4\x* ?Hetokol avong oulu (7)?” \p \v 22 Iesu vit kesi vit, “Vuo, rovitei avong oulu (7), ka kumoni avong hehi oulu (7), hevus, avong hehi oulu mun (7), hevus, avong hehi oulu mun (7) heha vio … kosakras kovahuli mun.\f + \fr 18:22 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “… kumoni hetokol komumoni avong oulu, ka kumoni hemukonek avong hanumau etel ka halualim mun (7 x 70).”\+it*\f* \p \v 23 “Nihit kilea en sakien koanek en tatavolien tai. Hiasuvien onen Ahi suval asuv houlu tai koa en vati vasak revi en kaon onen eiloheh keil onen. \v 24 Navong mul sak revi kaon keil, amulamun meatin tai koa kaon onen mulin gol mani\f + \fr 18:24 \ft Gol mani tas suval 1000 vatu. Koanek vi mari mani tai koa meatin sakras vahul lati.\f* milian halualim (10,000,000). \v 25 Ka veni sise tovuol keke meatin enek vahul kes kaon onen, asuv houlu onen meng kati keke avasalem en kei, ahin onen ka titaealu vasi keil avahi slev keil, ka avasalem en tounah vasi one emun. En sise koanek, asuv houlu vit mani teni hehul kes kaon onen. \p \v 26 “Navong meatin enek longe mukok, retengeiril en meten asuv houlu ka peahi keih vit, ‘!Aue li! !Kisani minau li avong havivi mun ka nihul kes tounah vasi koa mul en kaon onak!’ \v 27 Ka asuv houlu en mahisi, sahulin kaon onen ral mini, ka maeni maluv ka va.\x + \xo 18:27 \xt Luk 7:42\x* \p \v 28 “Ka navong meatin enek va hae, kei visu min eiloheh sav onen asuv houlu koa kaon onen mul ral mini koa vi gol \w mani|lemma="Denarie"\w* vahis enges. Ka meatin enek, kei kin kat hiren varei ka viteni mini vit, ‘!Kihul kes mani vasi koa kokuri ranau!’ \p \v 29 “Ka eiloheh enek retengeiril en meten ka peahi keih vit, ‘!Aue li! !Kisani minau li avong havivi mun ka nihul kes tounah vasi koa mul en kaon onak!’ \p \v 30 “Ka meatin enek seseini. Kei va suk ka son eiloheh enek va en eim takeih rokol avong kilea vahul lat kaon onen. \v 31 Ka navong eiloheh sav keil ales asa koa kur out, keil alonge tisa houlu ka uva ven asuv houlu one ka avit vasin tounah mini. \p \v 32 \fig Veni meatin onen en romahistei time onen, asuv houlu rorie lattei mun enmahisien onen mini.|alt="King condeming slave for not showing mercy. Jesus teaches about showing mercy" src="WA03889b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:32" \fig* “Evus, asuv houlu vise meatin enek emai ris veni ka viteni keih mini vit, ‘!Keik kovi meatin tai onak koa kotisa vis kotisa mok! Navong kopeah nau keke ek hemahisuk, inau nasahulin kaon onom ka namaenuk kova maeis. \v 33 ?Sakini, vensa em romahistei eiloheh sav onak en vati sakien koa namumoni minuk?’ \v 34 Asuv houlu tin kat meatin onen enek houlu, sakini sa lati vaha vakur mahien en hen meatin keil ten eim takeih hetokol avong hehul lat vasin kaon onen.\x + \xo 18:34 \xt Mat 5:25-26; Luk 12:58-59\x* \p \v 35 “Ka Tata onak en out nesa emun houmoni min kami vasi housil vati sakien enek munak mihermumontei methos hetal min tuomi keil en tinomi.”\x + \xo 18:35 \xt Mat 6:15; Mak 11:25; Efes 4:32; Kol 3:13\x* \c 19 \s1 Iesu visein meatin keil keke meatin koa retalihe natasiltei ran ahin onen\x + \xo 19:0 \xt Mak 10:1-12\x* \p \v 1 Navong Iesu selus en tounah keil enek evus, kei ka onen keil alokovein provins ten out Kaleli ka uva en provins ten out Sudea en usi Oaisal Sodan. \v 2 Marmari vangi meatin keil amusili en out enek, ka kei sak revi keil. \p \v 3 En avong enek, \w Farasi\w* keil koan umai veni keke avasak visi.\x + \xo 19:3 \xt Mat 16:1\x* Sakini avisi avit, “Hit visi min komai. ?Mengkatien orer maen meatin hetasil ran ahin onen ven rendemien vasi enges?” \p \v 4 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “?Mukave, kami mirvulitei Tus Votut onen Ahi? Veni mul viteni keke mulamu, navong Ahi mumon tounah en out netan, kei \qt ‘mumon meatin, tai mumoni vi meahos ka tamun mumoni vi ahin.’\qt* \rq Senesis 1:27\rq* \v 5 Ka viteni mun vit, \qt ‘Ven koanek, meahos hemea ran tata ka mama onen, ka heapil hetal min ahin onen, ka keilu luhetas.’\qt* \rq Senesis 2:24\rq*\x + \xo 19:5 \xt Efes 5:31; 1Kor 6:16\x* \v 6 Sakini keilu lurovitei mun elu, ka lumai lutas. Sakini asa koa Ahi kap vituaini, meatin enges noumontei natasil.” \p \v 7 Ka Farasi keil avisi avit, “?Mukonek, vensa varei \w Mosis\w* meng kati vit, \qt ‘Meatin koa vit valokovein ahin onen, hesan Setifiket ten Tasilien mini, evus, kilea vasila lati?’\qt* \rq Duteronomi 24:1\rq*” \p \v 8 Ka Iesu vit kesi vit, “Mosis maen kami milokovein ahin keil onami veni vatumi keih ramat. Ka sakien enek tovuol en avong Ahi mum rohtoh en tounah vasi. \v 9 Ka naviteni min kami keke meatin koa lokovein ahin onen, koa romatiltei vatal min meatin sav tai, ka meatin enek kur ahin sav, en meten Ahi, meatin enek mul mum tisa ral mini.”\x + \xo 19:9 \xt Mat 5:32; 1Kor 7:10-11\x* \p \v 10 Navong selus min keil evus, \w meatin keil onen Iesu\w* aviteni mini avit, “Munak hemukonek en meatin hetal min ahin onen, hetahos imok keke meatin tai heto sasen ka hertetalihetei.” \p \v 11 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Rovitei meatin vasi koa kilea vousil hihiseien enek, ka meatin keil koan, Ahi san keihoen min keil keke avousili.\x + \xo 19:11 \xt 1Kor 7:1-2,7,9,17\x* \v 12 Ven meatin keil koan asakras avatetalihe veni out lou one tisa navong avasi keil. Ka meatin keil koan mun asakras avatetalihe veni meatin sav purun out lou one. Ka meatin tateisav emun amumon rendemien one keke anatetalihetei keke voum ven hiasuvien onen Ahi. Meatin koa kilea vousil sakien enek, tahos keke housili.” \s1 Iesu san tokolkatien min titiali keil\x + \xo 19:12 \xt Mak 10:13-16; Luk 18:15-17\x* \p \v 13 Evus, meatin keil akur titiali keil umai ven Iesu keke valing hen en keil ka vahis ven keil. Ka navong \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ales keil avul kat keil. \p \v 14 Ka Iesu selus min keil vit, “Almaen titiali keil avamai venau ka minating koetei keil, veni Ahi vi asuv houlu onen vati meatin keil koa amukonek.”\x + \xo 19:14 \xt Mat 18:2-3\x* \v 15 Sakini, navong umai veni, Iesu ling hen en keil ka san tokolkatien min keil. Evus, Iesu ka onen keil alokovein out enek. \s1 Meatin hau tai lesi keih ramat keke valokovein mani onen keke vousil kat Iesu\x + \xo 19:15 \xt Mak 10:17-31; Luk 18:18-30\x* \p \v 16 Navong Iesu mul mual va, meatin tai mai veni ka visi vit, “Tiser, numon sa koa hetahos keke nakilea makur moulien ten lisenges?”\x + \xo 19:16 \xt Luk 10:25\x* \p \v 17 Iesu vit kesi vit, “?Kovis nau usil asa koa tahos vensa? Ahi enges, kei sasen tahos. Ka munak em vati kovakur moulien ten lisenges, kilong kat mengkatien keil onen.”\x + \xo 19:17 \xt Lev 18:5; Luk 10:28\x* \p \v 18 Meatin enek visi vit, “?Ka mengkatien sa en keil?” \p Ka Iesu vit kesi vit, \q1 \qt “‘Minouastei meatin namat. \qt* \q1 \qt Minakurtei ahin vuo meatin onen hanu sav. \qt* \q1 \qt Minahenantei tounah onen meatin sav. \qt* \q1 \qt Minoumontei luvosien naha kat isen meatin sav.\qt* \q1 \v 19 \qt Mihehouhou min tata ka mama onami keil.’\qt* \rq Eksodas 20:12-17\rq*\x + \xo 19:19 \xt Dut 5:16-20; Rom 13:9\x* \m Ka, \q1 \qt ‘Envatien onami hel en meatin sav keil hesuval koa kami emi vat kami eris.’”\qt* \rq Levitikas 19:18\rq*\x + \xo 19:19 \xt Mat 22:39; Mak 5:43; Luk 10:27; Rom 13:9\x* \p \v 20 Ka meatin hau enek vit risi min Iesu vit, “Inau nalong kat mengkatien vasi keil enek. ?Asa tamun narvinvintei veah eni?” \p \v 21 Iesu viteni mini vit, “Munak keik em vati kovamal vasi, kiha kisalem en tounah vasi onom ka kisan mani teni min koakeil tounah one tovuol.\x + \xo 19:21 \xt Luk 12:33; Umen 2:45; 4:34-37\x* Ka munak kumoni hemukonek, tounah onom hehi houlu en out nesa.\x + \xo 19:21 \xt Mat 6:20\x* Hevus, kimai ris ka kusil nau.” \p \v 22 Ka navong meatin hau enek raengon selusien onen, kei longe tisa ka va rani veni tounah keil onen houlu ka en rovattei valokoveini.\x + \xo 19:22 \xt Mat 6:24; Luk 16:13\x* \p \v 23 Evus, Iesu viteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* vit, “Anatin eli naviteni min kami, hekeih vareis min meatin koa tounah onen houlu keke vamaen Ahi vahi asuv houlu onen. \v 24 ?Mimundemi keke mari \w kamel\w* tai kilea vakirisil en meten nidil tai koa havivi vis havivi mok? !Vuo, sakras! Ka meatin koa tounah onen houlu hekeih imok helin koanek keke vamaen Ahi vahi asuv houlu onen.” \p \v 25 Navong meatin keil onen Iesu araengoni, keil amutimanin houlu ka avisi avit, “?Mukonek, isei suk kilea vakur moulien ten lisenges?” \p \v 26 Iesu lei rahit en keil ka vit, “!Keinek! Meatin sakras voumoni, ka Ahi enges kilea voumon tounah vasi.”\x + \xo 19:26 \xt Sen 18:14; Siob 42:2; Sak 8:6\x* \p \v 27 Evus, Pita viteni mini vit, “?Kolesi? Komai melokovein tounah vasi onomai keke mevousil katuk. ?Mukonek, Ahi hesan asa min komai?” \p \v 28 Ka Iesu viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, en avong koa tounah vasi ten out netan hehi heite hau, inau, Natin Meatin,\x + \xo 19:28 \xt Dan 7:9-10; Mat 25:31; 20:21; Mak 10:37; Rev 3:21; Luk 22:30\x* nitondan en vuluk ten keihoen hetal min muohien. Ka en avong enek, kami mun koa mimusil inau mihetondan retai en vulin ten keihoen teindan elu (12) ka mihelosil kat meatin vasi keil koa amul en mari vatiamal teindan elu (12) ten out Isrel. \v 29 Ka meatin vasi koa alokovein teim se, vuo tue keil, vuo ahine keil, vuo tata, vuo mama, vuo titiali, vuo ah se keil venau, Ahi hesan ris uite teni hehi houlu vis hehi houlu mok hehi handred tai (100) helin asa koa alokoveini. Ka katau en tounah keil enek, keil ikur moulien ten lisenges emun.\x + \xo 19:29 \xt Mat 19:16; Luk 10:25\x* \v 30 Ka houlu koa avi hetetamen kosa, imai ihi heisav enges, ka houlu koa avi meatin heisav kosa, imai suk ihi hetetamen keil.” \x + \xo 19:30 \xt Mat 20:16; Luk 13:30\x* \c 20 \s1 Tatavolien usil mukave meatin toumien keil onen Ahi avinvin en meten \p \v 1 Navong Iesu mul selus ral min meatin keil onen, ra usil tatavolien enek min meatin keil vit, “Hiasuvien onen Ahi suval horetan tai koa va en visokon semau keke valah meatin toumien keil avoum en neiai osen. \v 2 Navong les keil, kei vat kati keke hesan ui umen min keil hemal en hulien ten avong tai. Evus, sila lat keil uva avoum en neiai osen. \p \v 3 “Navong meteiai va nesa neli, horetan enek va ris ka les meatin sav keil amules amulomal en out avulhul ien, ka armumon etai tounah. \v 4 Ka kei viteni min keil vit, ‘Ei, kami mun miheha mihoum en neiai osak, ka nihul kami en asa koa mal.’ \v 5 Sakini, keil emun uva amum. \p “En taviai, kei va ris ka mumoni vati tas, ka en avong tamun navong meteiai vita netan neli. \v 6 Ka vesesal avong koa meteiai vanu, kei va eris ka votin meatin sav keil emun amules amulomal. Sakini kei vis keil vit, ‘?Vensa varei mimules mimulomal ekok ka mirmumon etai tounah visokon rokol mendilah?’ \p \v 7 “Keil avit kesi mini avit, ‘Veni meatin tovuol vamai vakur komai mevoum mini.’ \p “Sakini horetan enek viteni min keil vit, ‘Kami mun miheha mihoum en neiai osak.’ \p \v 8 “Navong meteiai munu, horetan ten neiai viteni min avat onen meatin toumien keil vit, ‘Kihise meatin toumien keil ka kisan ui umen one min keil.\x + \xo 20:8 \xt Lev 19:13; Dut 24:15\x* Helamu, kihul lat retai en koakeil umai katau heha vio … kivus en koakeil umai mulamu.’ \p \v 9 “Sakini, koakeil umai vesesal en avong koa meteiai vanu, keil umai ven avat toumien ka navong vul lat keil, sani min keil hulien koa mal vinvin ten avong tai, visokon rokol mendilah. \v 10 Sakini, navong koakeil umai amulamu alesi, keil amundemi avit ikuri hemarite mok. Ka navong umai, keil emun akur retai en hulien koa mal vinvin enges ten avong tas. \v 11 \fig Meatin keil asel kutut masta one veni rie lat tahosien min mesav keil.|alt="Land owner pays everyone the same for work done" src="WA03881b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:11" \fig* Ka navong akuri, keil asel kutut kat horetan enek \v 12 avit, ‘Koakeil kovise keil katau, vesesal en avong koa meteiai vanu, amum haoa tanges, ka kovul keil vati tas en komai koa memum keih, avetin mue en komai ka meteiai kan purun avemai.’ \p \v 13 “Ka horetan enek vit kesi min tai en keil vit, ‘Tuak, narpuruntei kami. Kami mimaeni mivoum minau ven hulien koa mal vinvin ten avong tas. \v 14 Mihekur mani onami ka miheha. Inau ek vati mahul koakeil umai akatau vati tas en kami. \v 15 Koanek mani onak. Ka nakilea moumon asa ek vati vatal mini. ?Vuo mukave? ?Kami mevi elu veni nasan kataunien min meatin sav keil?’ \p \v 16 “Sakini, en sakien koanek, koakeil avi meatin heisav kosa imai ihi hetetamen imok, ka koakeil avi hetetamen imai ihi heisav enges.”\x + \xo 20:16 \xt Mat 19:30; Mak 10:31; Luk 13:30\x* \s1 Iesu selus eris usil mahien ka matien onen ka hemukave hemoul eris ran matien\x + \xo 20:16 \xt Mak 10:32-34; Luk 18:31-34\x* \p \v 17 Navong Iesu mul va en out \w Serusalem\w*, kei kur teindan elu (12) onen uva seh ka viteni min keil vit, \v 18 “?Milesi? Rovaha Serusalem ke. Ka en out enek, imae lat nau, Natin Meatin, niha en hen asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis. Hevus, keil ikuri iha en kot ka imae lat moulien onak hemat.\x + \xo 20:18 \xt Mat 16:21; 17:22-23; Luk 9:22\x* \v 19 Evus, isa lat nau niha ven meatin keil koa arvitei Siu keke umon tohtohien heha kat nau, itah nau en viau takan, ka iti kat nau en aiveave. Avong hetel heli heha, ka nimoul eris ran matien.”\x + \xo 20:19 \xt Mat 16:21; 17:23; Luk 9:22; 24:7,46; Umen 10:40; 1Kor 15:4\x* \s1 Iesu visein meatin keil onen usil sakien ten kataunien\x + \xo 20:19 \xt Mak 10:35-45\x* \p \v 20 Evus, mama onen Tiemes keilu Sion, natin Sepeti keilu, mai ven Iesu ral min keilu. Kei malingling veni keke vahis tounah tai veni. \p \v 21 Iesu visi vit, “?Mama, keik em vat sa?” \p Ka mama enek viteni mini vit, “Ek vati keke kimaeni li natkuli keilu ekek luvatondan vesesal venuk navong kimai kihi asuv houlu, tai en usivem matu ka tamun en usivem meil.”\x + \xo 20:21 \xt Mat 19:28; Luk 22:30\x* \p \v 22 Iesu viles les natnali keilu ka vis keilu vit, “Kamil milreingeingen asa koa milmul milvis inau eni. ?Mukave? ?Kamil milkilea milvakur sakvisien ka mahien keil hesuval koa inau niha nikuri?”\x + \xo 20:22 \xt Mat 26:39; Sion 18:11\x* \p Ka luvit kesi mini luvit, “!Anatin, melkilea!” \p \v 23 Iesu viteni min keilu vit, “Anatin, kamil milhekur mahien hesuval asa koa inau nikuri. Ka avaseini, hervitei inau keke matie lat isei hetondan en usivek matu vuo usivek meil. Vulin ten hetetamenien keilu enek onen koakeilu Tata onak rie lat keilu tuai keke luvakuri.” \p \v 24 Ka navong meatin sav keil onen Iesu koa avi halualim (10) araengoni, avuroh kat time keilu. \v 25 Ka Iesu vise ruain keil vasi umai veni ka viteni vit, “Mikilea keke hetetamen keil onen koakeil arvitei Siu e vati mok keke avoumon one keil avalei kilea en hetetamenien one. Ka asuv keil emun one amumoni keih ramat en meatin keil koa alosil kati. \v 26 Ka sakien onami hermukteinek. Munak kami tai en vati vahi houlu en kami, kei houmon kei hemai hesuval meatin toumien onami.\x + \xo 20:26 \xt Mat 23:11; Mak 9:35; Luk 9:48\x* \v 27 Ka munak tai en kami en vati valamu en kami, kei houmon kei hemai hehi slev onami. \v 28 Veni inau mun koa navi Natin Meatin, narmaiteis keke meatin keil avoum avakataunau. !Vuo! Numai keke moum makataun meatin sav keil\x + \xo 20:28 \xt Luk 22:27; Plp 2:7\x* ka keke masan moulien onak vahul lat meatin keil houlu avamaluv ran keihoen ten tisaen one.”\x + \xo 20:28 \xt 1Tim 2:6\x* \s1 Iesu sak revi metovar elu\x + \xo 20:28 \xt Mak 10:46-52; Luk 18:35-43\x* \p \v 29 Iesu ka onen keil aka pas taon ten out Seriko, ka navong amuli uva, mari vangi meatin keil amul amusili. \v 30 Ekonek, metovar elu\x + \xo 20:30 \xt Mat 9:27\x* lurondan en vali sise ka luraengoni keke Iesu mul mual va. Sakini, keilu luvisohiso luvit, “!Asuv! !Natin asuv houlu \w Deved\w*! !Em hemahis komal eli!” \p \v 31 Ka vangi meatin keil avul kat keilu keke luvato raeng. Ka avaseini, keilu luvisohiso keih imok luvit, “!Asuv! !Natin asuv houlu Deved! !Em hemahis komal eli!” \p \v 32 Navong Iesu longe, vati ka vise keilu lumai. Evus, vis keilu vit, “?Emil vati moumon sa min kamil?” \p \v 33 Ka luvit, “Asuv eli, emal vati kovasak revi metomal.” \p \v 34 \fig Iesu rokol kat koakeil metealu var ka lulele eris.|alt="Jesus heals blind Bartimaeus." src="WA03884b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:34" \fig* Ka Iesu, tin vilelau en enmahisien ven keilu. Sakini, rokol metealu, ka hatte tas, keilu lukilea luvalele ka lumusil Iesu. \c 21 \s1 Iesu kistal en out Serusalem ka meatin keil asan houhouen mini\x + \xo 21:0 \xt Mak 11:1-11; Luk 19:28-40; Sion 12:12-19\x* \p \v 1 Navong Iesu ka onen keil umai vesesal en out \w Serusalem\w*, keil akistal en meteimal ten out Betfas, vesesal en Hou Nei Olip. En out enek, Iesu sila meatin elu onen \v 2 vit, “Milheha en meteimal koa keisom. Ka hatte tas, milhehotin dongki tai asar kati ral min titan. Milheluvat keilu ka milheti keilu luhemai venau. \v 3 Ka munak meatin etai hesak visi keke heting koe kamil, milhehiteni mini milhehit, ‘Asuv en vat keilu,’ ka hatte tas, kei hemaen keilu.” \p \v 4 Koanik kur out vasakin asa koa Ahi viteni ka en \w provet\w* onen mai vi anatin koa vit, \q1 \v 5 \qt “Kihiteni min meatin keil koa aro en taon ten out Serusalem kihit,\qt* \q2 \qt ‘!Mihelesi! Asuv houlu onami mul mai keke valosil kat kami.\qt* \q1 \qt Kei, sakien onen merau enges, ka mul muloh en dongki tai.\qt* \q2 \qt Anatin, mul rondan en sili dongki tai enges ka mul mai.’”\qt* \rq Sakaraea 9:9\rq* \p \v 6 Ka meatin keilu onen Iesu luva ka lumumoni suval koa Iesu viteni. \v 7 Keilu luri dongki ka titan. Evus, lukuvin kot onealu en dongki keilu enek ka Iesu rondan eni. \v 8 Marmari vangi meatin keil umai ka asak mesein revi sise keke Iesu voual ien. Keil avuen kot keil ome en sise ka teisav en keil amusah oumeil ka aling revi en sise. \v 9 Houlu en mari vangi meatin keil enek koa uva amulamu en Iesu ral min koakeil akatau emun avisohiso vina nesa avit, \q1 “!Masmasien min Natin asuv houlu \w Deved\w*! \q1 \qt ‘!Tokolkatien hel en kei koa mai en isen Iahova!’\qt* \rq Sam keil 118:26\rq*\x + \xo 21:9 \xt Mat 23:39; Luk 13:35\x* \q1 !Masmasien hehina min Ahi en out nesa!” \p \v 10 Ka navong Iesu kistal en out Serusalem, longlongien enek ka vasi taon ka me-Serusalem vasi keil amutimanin ka arun usili houlu “?Isei enek koa mul mai?” \p \v 11 Ka marmari vangi meatin keil avit kesi avit, “Koanik vi Iesu, provet tai ten out Nasaret en provins ten out Kaleli.” \s1 Iesu likat rasilin meatin houlu koa arvouhoutei min Ahi ran Eim Votut\x + \xo 21:11 \xt Mak 11:15-19; Luk 19:45-48; Sion 2:13-22\x* \p \v 12 \fig Iesu vuroh kat meatin keil koa arvouhoutei ven Eim Votut onen Ahi.|alt="Jesus turning over money tables" src="WA03896b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="21:12" \fig* Navong arokol Serusalem, Iesu va neim en teahu ten Eim Votut ka likat rasilin meatin vasi keil koa asalem en tounah vuo amul avul tounah eni. Kei vou vilehiles avet onen koakeil amul akekes en mani ka out tatondanien onen koakeil asalem en ame keil avahi sanien votut. \v 13 Ka navong mumoni, sel kat keil vit, “En Tus Votut amutisi avit, \qt ‘Eim onak ihise en Eim Tahisien.’\qt* \rq Aesea 56:7\rq* Ka kami mimumoni suk mai vi \qt ‘Eim mon tarhena keil.’”\qt* \rq Seremaea 7:11\rq* \p \v 14 Ka navong Iesu mul en teahu ten Eim Votut, metovar keil ka koakeil asakras avoual umai veni ka kei sak revi keil. \p \v 15 En avong enek emun, titiali keil amul avisohiso en teahu ten Eim Votut avit, “Masmasien min Natin asuv houlu \w Deved\w*.”\x + \xo 21:15 \xt Mat 21:9\x* \p Ka navong asuv keil onen pris keil ka tiser keil ten mengkatien onen Mosis ales mormore tounah keil koa Iesu mumoni ka alonge asa koa titiali keil avisohiso eni, tine vepeng houlu. \v 16 Sakini keil avis Iesu avit, “?Koraengon asa titiali keil ekek amul aviteni?” \p Ka Iesu vit kesi vit, “Anatin, nalonge. ?Mukave, kami mirvulitei Tus Votut onen Ahi? Veni kei mul vit, \q1 \qt ‘Ahi, keik kosak mesein sise keke kilong masmasien hehat minuk,\qt* \q2 \qt heka en titiali ka tivava keil.’”\qt* \rq Sam keil 8:2\rq* \p \v 17 Evus, Iesu lokovein keil ka mea ran out Serusalem. Kei ka onen keil uva en taon ten out Betani, ka en out enek, amatil. \s1 Iesu san sesendaen va kat vati fik tai koa rosontei heite\x + \xo 21:17 \xt Mak 11:12-14,20-24\x* \p \v 18 En visokon semau, navong Iesu mul mual va ris en out Serusalem, amai kati en sise. \v 19 Ka les vati \w fik\w* tai mul en vali sise. Ka navong va vesesal veni, votini keke heite tovuol, les outes.\x + \xo 21:19 \xt Luk 13:6\x* Sakini, Iesu viteni min vati fik vit, “!Heiai hetovuol emun enuk!” Ka hatte tas, vati fik enek mukou. \p \v 20 Navong \w meatin keil onen Iesu\w* alesi, amutimanin ka avisi avit, “?Vati fik enek mukou hatte tas mukave?” \p \v 21 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, munak demkatien onami mul ka mihermundem maentei asa koa mivisi, kami mikilea mivoumon asa koa namumoni en vati fik. Ka roviteis koanik, mikilea emun mivahiteni min hou koanik mivahit, ‘Kimea ran vulum ka kiso sasom enuk kiha en atas,’ ka hekur out.\x + \xo 21:21 \xt Mat 17:20; Luk 17:6; 1Kor 13:2\x* \v 22 Munak mikur anatin keke tounah hekistal, tounah vasi koa mihehis Ahi veni, hekistal hehi anatin.”\x + \xo 21:22 \xt Mat 7:7-11; 18:19; Sion 14:13-14\x* \s1 Hetetamen keil onen Siu keil avis Iesu vahit kilea keke mul mum en isen isei\x + \xo 21:22 \xt Mak 11:27-33; Luk 20:1-8\x* \p \v 23 Navong arokol Serusalem, Iesu va en teahu ten Eim Votut. Ka navong kei mul visein meatin keil, asuv keil onen pris keil ka elda keil umai veni ka avisi avit, “?Keik komul komumon tounah keil ekek en isen isei? ?Isei maenuk kovoumoni?” \p \v 24 Ka Iesu vit kesi min keil vit, “Inau mun, mahis kami en tounah tai. Munak mihehit kesi minau, inau mun nihiteni min kami isei maen nau moumon tounah keil enek. \v 25 Alhit visi minau. ?Isei maen Sion vahi \w baptaes\w* en meatin keil? ?Ahi vuo meatin enges?”\x + \xo 21:25 \xt Sion 1:6,33\x* \p Keil aselus rahiti min keil eris avit, “?Rehehiten sa? Munak rehehit ‘Ahi maeni,’ kei hehiteni min ir hehit, ‘?Mukonek, vensa suk mirkurtei anatin en selusien onen?’\x + \xo 21:25 \xt Mat 21:32; Luk 7:30\x* \v 26 Ka munak rehehit, ‘Meatin maeni,’ rehemetau en mari vangi meatin keil veni keil vasi amundemi keke Sion Baptis vi \w provet\w* tai onen Ahi.”\x + \xo 21:26 \xt Mat 14:5; 21:46\x* \v 27 Sakini, avit kesi min Iesu avit, “Komai merkileatei isei maeni.” \p Ka Iesu viteni min keil vit, “Mukonek, inau mun nirvitentei isei maen nau moumon tounah keil ekek.” \s1 Tatavolien usil longkatien onen natnali elu \p \v 28 Ka Iesu ra usil tatavolien tai min keil vit, “?Kami mirendem sa? Meatin tai, natnali elu. Avong tai, meatin enek va ven moeite ka viteni mini vit, ‘Natkuli, kosa, kiha kum en neiai oseratel.’ \p \v 29 “Ka natnali enek vit kesi mini vit, ‘Ek rovattei.’ Ka katau, rendemien onen viles ka va mum. \p \v 30 “Evus, tata va ven natnali tamun ka viten selusien vati tas. Ka natnali enek vit risi mini vit, ‘Tahos tata, niha.’ Ka evus, kei rovatei. \p \v 31 “?Isei en keilu mumon asa tata en vati?” \p Keil avit, “Kei koa mulamu.” \p Iesu viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, koakeil alah mani ten takis ka hoeaso keil, Ahi mul mai vi Asuv Houlu en moulien one mulamu en kami. \v 32 Veni Sion mai ven kami keke vatie sise ten maluen mivousili. Ka kami mirkurtei anatin en selusien onen, ka koakeil akur mani ten takis ka hoeaso keil alonge ka akur anatin en selusien onen. Ka avaseini miles asa koa amumoni, mirvilestei ran tisaen onami ka mirkurtei anatin eni.”\x + \xo 21:32 \xt Luk 7:29-30\x* \s1 Iesu viten tatavolien usil longrasien onen meatin keil koa alei kat neiai tai\x + \xo 21:32 \xt Mak 12:1-12; Luk 20:9-19\x* \p \v 33 Evus, Iesu ra usil tatavolien tamun min keil vit, “En avong tai, horetan tai luh neiai osen.\x + \xo 21:33 \xt Aes 5:1-2\x* Kei mumon vieh karahiti, ka kil avul tai koa vi out koa avita lin heiai ien keke vasakin site vakistal rani. Evus, muti avet tai vina nesa taleikokoeien. Navong mumoni evus, kei maen meatin sav keil umai alei kati ka keil avat kati keke isan hati heiai keil mini navong men. Evus, kei va en ualien tai. \p \v 34 “Avong houlu mai muli, heiai men. Sakini, horetan enek sila slev keil onen uva keke avahis koakeil alei kat neiai osen avasan hati heiai mini. \v 35 Ka navong arokol neiai, meatin keil koa alei kati avuli kat slev keil onen: tai amu puruni, tamun amu vini, ka koa etel en keil, akove.\x + \xo 21:35 \xt Mat 22:6\x* \v 36 Evus, horetan enek sila slev sav keil koa avi houlu mok mulin koa sila mulamu. Ka meatin keil koa alei kat neiai enek amumoni vati tas min keil. \v 37 Katau en keil vasi, horetan sila natnali va ven keil veni kei viteni min kei sasen vit, ‘Keil ihouhou min natkuli.’ \p \v 38 “Ka navong koakeil alei kat neiai ales natnali, aviteni min keil eris avit, ‘!Ei, natin horetan kati keisom! Kei varei hekur neiai koanek navong tata onen hemat. !Almai, rovou vini! !Hesakini, tounah keil onen hemai hehi orer esuk!’ \v 39 \fig Meatin keil ten neiai avuli kat natin horetan ka amu vini.|alt="Killing vineyard owner's son" src="WA03897b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="21:39" \fig* Sakini keil uva avuli kati, alisi va hae ran neiai enek, ka amu vini.”\x + \xo 21:39 \xt Hib 13:12\x* \p \v 40 Evus, Iesu vis hetetamen onen Siu keil koa araengon tatavolien enek vit, “?Ka mukave? ?Navong horetan ten neiai enek hemai ris, houmon sa min meatin keil enek?” \p \v 41 Ka keil avit kesi avit, “Kei hesa kes matien koa tisaso min meatin tatisaso keil enek. Evus, hemaen neiai onen heha min meatin sav keil koa isani mini hati heiai koa men en avong mal teni.” \p \v 42 Evus, Iesu viteni min keil vit, “?Mukave, kami mirvulitei Tus Votut? Veni kei viteni vit, \q1 \qt ‘Pos koa meatin keil toumien alei seseini,\qt* \q2 \qt kei varei mai vi more vatiseng kati ten eim mulin pos sav keil.\qt* \q1 \qt Koanik, Iahova mumoni,\qt* \q2 \qt ka rolesi tahos imok!’\qt* \rq Sam keil 118:22-23\rq*\x + \xo 21:42 \xt Umen 4:11; 1Pit 2:7\x* \p \v 43 “Sakini, naviteni min kami, tahosien ten hiasuvien onen Ahi koa mimul mikuri, Ahi helah lati ran kami Siu keil, ka hesani suk min meatin keil ten kantri sav koa akilea along kat ren ka ason heite en moulien one. \v 44 Koakeil asesein vatiseng enek, imot eni ka sie hemavulvul varei.\x + \xo 21:44 \xt Aes 8:14\x* Ka munak vatiseng enek hemot heta kat keil, ave hemakoako.”\x + \xo 21:44 \xt Dan 2:34-35,44-45\x* \p \v 45 Navong asuv keil onen pris keil ka \w Farasi\w* keil along tatavolien keil onen Iesu, akilea keke mul selus usil keil. \v 46 Sakini keil alekat sise avahuli kati, ka ametaun marmari vangi meatin keil veni keil amundemi keke Iesu vi \w provet\w* tai.\x + \xo 21:46 \xt Mat 14:5; 16:14; 21:11,26; Luk 7:16; 24:19; Sion 4:19; 9:17\x* \c 22 \s1 Iesu viten tatavolien usil asuv houlu tai koa sisil en meatin keil keke avamai en mari tetaliheien onen natnali\x + \xo 22:0 \xt Luk 14:15-24\x* \p \v 1 Navong Iesu ro veah en teahu ten Eim Votut, mules ra usil tatavolien keil min meatin keil vit, \v 2 “Hiasuvien onen Ahi suval asuv houlu tai koa sak mesein mari anien tai ven tetaliheien onen natnali. \v 3 Kei sila slev keil onen keke avahise koakeil asuv houlu enek sisil en keil tuai keke avamai en anien. Ka meatin keil enek e rovattei avamai. \p \v 4 “Sakini, asuv houlu enek sila slev sav keil onen ka viteni min keil vit, ‘Miheha mihehit meseini min koakeil nasisil en keil mihehit: “Milesi, inau nasak mesein anien houlu tuai: amuas buluk keil osak ka titan buluk keil emun koa navengan revi keil ven anien ten kosa. Anatin, tounah vasi ten anien ten tetaliheien mas tuai. Sakini almai.”’ \p \v 5 “Ka meatin keil enek e rovattei availea ren ka uva suk en umen one. Tai va en ah sen, ka tamun va voum en sitoa onen. \v 6 Ka meatin sav keil avuli kat slev keil onen, apurun keil ka amu vini keil. \v 7 Ka navong asuv houlu enek longe, tin katiat vis katiat. Sakini sila meatin tavaeen keil onen ka amu rasilin koakeil amu vini slev keil onen ka amunit lin taon one. \p \v 8 “Evus, asuv houlu enek viteni min slev sav keil onen vit, ‘Anien ten tetaliheien mas tuai, ka koakeil nasisil en keil tuai, moulien one rovinvintei keke avamai avaani. \v 9 Sakini, miheha en sise keil ten taon ka mihesisil en meatin keil vasi koa mihehotini keke imai ian anien ten tetaliheien koanik.’ \v 10 \fig Veni meatin keil onen aseseini keke avamai, asuv houlu sisil ven vati meatin vasi keil keke avamai avasin revi en eisin hau keil onen, ka avaanian vituai vatal mini.|alt="The other guests come to the banquet" src="WA03900b.tif" size="span" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="22:10" \fig* Sakini uva en sise keil ka avise ruain meatin vasi keil koa avotini, koakeil atahos ka koakeil atisa. Ka eim taanien ten tetaliheien vilelau revi en meatin keil. \p \v 11 “Koakeil asisil va ven keil, umai amusin en more eisin keil ten tetaliheien. Ka navong asuv houlu mai neim vales koakeil umai, lesi keke meatin tai romusin entei eisin ten tetaliheien. \v 12 Sakini asuv houlu mai veni ka visi vit, ‘!Ei tuak! ?Keik kumai neim ekok mukave keke kormusin entei eisin ten tetaliheien?’ Ka meatin enek ro raeng, reingeingen asa vahiteni. \p \v 13 “Evus, asuv houlu viles ka meng kat meatin toumien keil onen vit, ‘Mihepar kat hen ka alen, ka mihelisi heha hae en mankoli. En out enek, meatin keil il is ka il ihal lohe ven mahien one.’”\x + \xo 22:13 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 24:51; 25:30; Luk 13:28\x* \p \v 14 Ka Iesu selus ekor en tatavolien enek vit, “Anatin, Ahi sisil en meatin houlu avamai veni, ka vahis enges, rie lat keil avato vesesal veni.” \s1 Farasi keil avis Iesu en usite ten takis\x + \xo 22:14 \xt Mak 12:13-17; Luk 20:20-26\x* \p \v 15 Navong \w Farasi\w* keil along tatavolien keil koa Iesu viteni va kat keil, uva ka arun lekat sise keke avakaluvati en selusien onen. \v 16 Sakini asila tei en meatin one ral min Siu tateisav keil koa asi keil ven losilkatien onen asuv houlu \w Herod\w* Antipas. Keil umai ven Iesu ka aviteni mini avit, “Tiser, mekilea keke keik kovi vati meatin koa meatin sav keil akilea avaling desien one val enuk. Ka mekilea emun keke komul kovisein meatin keil en sise koa Ahi en vat meatin keil avousili musil anatinien onen. Keik kormundemtei vahi houlu usil hetetamenien onen meatin keil, ka kormaentei rendemien onen meatin keil enges analehtei rendemien onom. \v 17 Mukonek, kisani min komai rendemien onom en usite koanik. ?Hemal enges keke ir, Siu keil, rehehul \w takis|lemma="Takis"\w* heha min asuv houlu ten out \w Rom|lemma="Sisa"\w*, vuo romaltei?” \p \v 18 Ka Iesu lei kilea rendemien tatisa one ka vit kesi min keil vit, “!Kami mitahos imok en hilivemi enges! ?Vensa misak visi keke mivakaluvat inau? \v 19 Altie minau \w mani|lemma="Denarie"\w* koa amul avul takis eni.” Navong asani mini \v 20 vis keil vit, “?Nan isei ke? ?Isen sei mul en mani enek?”\f + \fr 22:20 \ft Mani enek, niniven asuv houlu ten out Rom mul ien ka amutis mul ien avit, ‘Koanik vi natin Ogastas koa vi Ahi.’\f* \p \v 21 Keil avit kesi avit, “Koanek onen Sisa, mari asuv houlu ten out Rom.” \p Sakini Iesu viteni min keil vit, “Sakini, mal keke mihesani min Sisa asa koa vi onen, ka mihesani suk min Ahi asa koa vi onen.”\x + \xo 22:21 \xt Rom 13:6-7\x* \p \v 22 Ka navong keil alonge, keil amutimanin en selusien onen Iesu. Evus, alokoveini uva. \s1 Satusi keil avis Iesu usil avong koa meatin keil imoul eris ran matien\x + \xo 22:22 \xt Mak 12:18-27; Luk 20:27-40\x* \p \v 23 En avong enesek, \w Satusi\w* keil, koa avit meatin sakras vamoul eris ran matien,\x + \xo 22:23 \xt Umen 23:8\x* umai ven Iesu ka avisi avit, \v 24 “Tiser, \w Mosis\w* mutis mengkatien koanik vit, \qt ‘Munak meatin tai mat ran ahin onen ka titaealu tovuol, tunali suk hetetalihe hetal vatina onen. Hesakini, navong luhekur ehon, ilesi hesuval natin meatin koa mat.’\qt* \rq Duteronomi 25:5\rq* \v 25 Mulamu, time oulu (7) aro ekok ral min komai. Koa moeite retalihe, ka navong mat, titan tovuol. Sakini kei lokovein vatina vatetalihe vatal min tunali. \v 26 Tounah kistal vatte tas en tunali koa katau. Ka en koa etel en keil emun, vatte tas va vio … sakien enek kistal en koa tasikor en time keil enek. \v 27 Ka katau en keil vasi, ahin enek emun mat esuk. \v 28 ?Sakini, navong meatin vasi keil imoul eris ran matien, isei en time oulu (7) enek hekur ahin enek hehi onen veni keil vasi aretalihe ral mini?” \p \v 29 Iesu vit kesi min keil vit, “Kami mimul milei ras sise onami veni mirkilea revitei Tus Votut onen Ahi vuo keihoen onen. \v 30 Ven en avong koa meatin keil imoul eris ran matien, isuval \w angelo\w* keil en out nesa, tetaliheien hetovuol. \v 31 ?Ka vensa mirkurtei anatin eni keke meatin keil imoul eris ran matien? ?Mirvulitei asa koa Ahi viteni min kami? Veni kei vit, \v 32 \qt ‘Inau navi Ahi onen Ebraham, Ahi onen Aesak, ka Ahi onen Siekob.’\qt* \rq Eksodas 3:6\rq* ?Milonge? Kei vi Ahi onen koakeil amoul, rovitei onen koakeil umat.” \p \v 33 Ka navong marmari vangi meatin keil alonge, keil amutimanin en hihiseien onen.\x + \xo 22:33 \xt Mat 7:28; 13:54; Mak 11:18\x* \s1 Iesu visein meatin keil usil mengkatien koa kave vi hetetamen mok en tateisav keil\x + \xo 22:33 \xt Mak 12:28-34; Luk 10:25-28\x* \p \v 34 Navong \w Farasi\w* keil alonge keke Iesu sakin \w Satusi\w* keil, ahang one mat, keil alah ruai ka uva ven Iesu. \v 35 Tai en keil koa vi tiser ten mengkatien onen Mosis, mai ka vit vakaluvat Iesu en selusien onen. \v 36 Sakini visi vit, “?Tiser, \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* koa kave varei keke houlu mok en keil vasi?” \p \v 37 Ka Iesu vit kesi mini vit, \qt “‘Emi hehat Iahova koa vi Ahi onami en tinomi, en moulien vasi keil onami, ka en rendemien vasi keil onami.’\qt* \rq Duteronomi 6:5\rq*\x + \xo 22:37 \xt Sos 22:5\x* \v 38 Mengkatien koanik vi houlu mok ka mulin keil vasi. \v 39 Ka tamun suvali koa elu en keil mul vit, \qt ‘Envatien onom hel en meatin sav keil hesuval koa keik em vat keik eris.’\qt* \rq Levitikas 19:18\rq*\x + \xo 22:39 \xt Mat 5:43; 19:19; Rom 13:9; Kal 5:14; Tiem 2:8\x* \v 40 Tounah vasi koa mul en mengkatien onen Mosis ka hihiseien keil onen \w provet\w* keil mul tuai en mengkatien keilu ekek.”\x + \xo 22:40 \xt Rom 13:10; Mat 7:12\x* \s1 Iesu vit usil Mesaea koa Ahi rie lati\x + \xo 22:40 \xt Mak 12:35-37; Luk 20:41-44\x* \p \v 41 Ka navong \w Farasi\w* keil aro vituai ral mini, Iesu vis keil vit, \v 42 “?Kami mimundem sa usil Mesaea? ?Kei hekistal en vatiamal onen sei?” \p Keil avit kesi avit, “Hekistal en vatiamal onen asuv houlu \w Deved\w* telamu.”\x + \xo 22:42 \xt Sion 7:42\x* \p \v 43 Iesu viteni min keil vit, “?Munak koanek anatin, vensa varei Ninin onen Ahi san rendemien min Deved keke vahise Mesaea enek en ‘Asuv’? Veni viteni vit, \q1 \v 44 \qt ‘Iahova viteni min Asuv onak vit,\qt* \q1 \qt “Kitondan ekok en usivek matu,\qt* \q2 \qt hetokol avong niling koakeil avi vativieh ral minuk\qt* \q2 \qt iha en hem.”’\qt* \rq Sam keil 110:1\rq*\x + \xo 22:44 \xt Umen 2:34-35; 1Kor 15:25; Hib 1:13\x* \m \v 45 Asuv houlu Deved varei vise Mesaea en ‘Asuv onen.’ ?Ka veni tata tai sakras vahise natnali en ‘asuv,’ Mesaea heka en vatiamal onen Deved hemukave?”\f + \fr 22:45 \ft Anatin keke Mesaea heka en vatiamal onen asuv houlu Deved. Ka veni kei vise Mesaea en asuv, rie lati keke Mesaea vi houlu eni, ka vahesa Mesaea koanek mul telamu eni.\f* \v 46 Ka meatin keil asakras avahit kesi. Ka en avong enek muli va, meatin keil ametauni keke avahisi en etai mun tounah.\x + \xo 22:46 \xt Mak 12:34; Luk 20:40\x* \c 23 \s1 Iesu sel kat tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil\x + \xo 23:0 \xt Mak 12:38-39; Luk 11:43,46; 20:45-46\x* \p \v 1 Navong Iesu mul veah en teahu ten Eim Votut, selus min marmari vangi meatin keil ka min onen keil vit, \v 2 “Tiser keil ten mengkatien ka \w Farasi\w* keil amul akur vulin \w Mosis\w* keke avit kilea mengkatien keil onen Ahi min meatin keil. \v 3 Sakini, kami mihelong kat keil ka mihousil tounah vasi koa keil aviteni mivoumoni. Ka minaleisungeintei sakien keil one, veni keil armusiltei asa koa amul avisein meatin sav keil eni.\x + \xo 23:3 \xt Mal 2:7-8\x* \v 4 Keil aling kat mengkatien tameas houlu en eisilin meatin keil. Ka keil, e rovattei avasan he avakataun keil avahousi. \p \v 5 “Koakeil enek, tounah vasi amumoni, amumonis avaleh meten meatin sav keil eni keke avahouhou min keil.\x + \xo 23:5 \xt Mat 6:1,5\x* Munak meatin sav keil apar kat titi bokis en hen koa selusien onen Ahi mul ien, koakeil enek amumon one marmariso mok.\f + \fr 23:5 \ft Siu keil koa avi meahos aling selusien ehat (4) ten Tus Votut amul en titi bokis tai: \xt Eks 13:1-10; 13:11-16; Dut 6:4-9; 11:13-21\ft . Evus, apar kati mul en vatie vuo he navong uva keke avahis musil mengkatien tai onen Mosis en Dut 6:8.\f* Munak meatin sav keil amumon kele eisin ome taveah, koakeil enek amumon ome tetaveah ramat.\f + \fr 23:5 \ft Siu keil koa avi meahos amumon kele eisin ome tetaveah vasakin keil amundem kati keke amusil Ahi enges musil mengkatien tai onen Mosis en \xt Nam 15:37-41\ft .\f* \v 6 En mari anien keil ka en \w eim tahihiseien\w* emun, keil alei kan out tatondanien keil tetahos koa asak koe ven hetetamen keil.\x + \xo 23:6 \xt Luk 14:7\x* \v 7 En out tahul tounah ien, e vati mok navong meatin keil aviten ‘more’ min keil ral min houhouen ka avise keil en ‘hetetamen.’ \p \v 8 “Ka kami, anahisetei kami en ‘hetetamen’ veni hetamen onami tas, ka kami vasi mivi time keil. \v 9 Ka minahisetei meatin etai en out netan en ‘tata’ veni Tata onami tas, kei enges koa ro en out nesa. \v 10 Ka tamun, anahisetei kami en ‘tiser’ veni tiser onami tas, kei vi Kristo. \v 11 Kei koa mul kataun kami sav suval vi eiloheh onami, kei hemai hehi houlu mok en kami.\x + \xo 23:11 \xt Mat 20:26-27; Mak 9:35; 10:43-44; Luk 9:48; 22:26\x* \v 12 Veni koakeil aling rendemien one vina nesa, Ahi heling keil iha netan, ka koakeil aling rendemien one vita netan, Ahi hehati lat ise.\x + \xo 23:12 \xt Siob 22:29; Pro 29:23; Esek 21:26; Luk 14:11; 18:14\x* \p \v 13 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Ahi hesan mahien min kami veni miring koe sise onen meatin keil anahatei vesesal ven hiasuvien onen Ahi. Anatin, avaseini e vati avoumon Ahi vahi asuv houlu one, kami emi rovattei, ka miring koe meatin sav keil anoumontei. \v 14 \f + \fr 23:14 \ft Tei en tus keil telamu ten Matiu aling kat selusien koa mul en \xt Luk 20:47\ft ka \xt Mak 12:40\ft koa vit, \+it “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Ven metenan onami, milah tounah houlu ran vatina keil, ka en meten meatin keil mimul mimumon hisien tetaveah. !Hesakini Ahi hesa mahien hetisa mok heha kat kami!”\+it*\f* \p \v 15 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Ahi hesan mahien min kami veni mika koteh atas ka atan keke mivahotin meatin tai ka mivahiles rendemien onen vousil kat kami. Ka navong kei viles musil kat hihiseien keil onami, kami mimumoni mai tisa revi mok mulin kami keke mal revi kei mun hekur mahien en ahang koa sakras vavus suval onami. \p \v 16 “!Hetisa mok min kami koa misak visi keke mivalamun meatin keil, avaseini mivi metovar keil!\x + \xo 23:16 \xt Mat 15:14; 23:24; Rom 2:19\x* Mahien koa mihekuri hemariso mok veni mimul mivisein meatin keil mivit, ‘Munak meatin mumon hatkatien onen en isen Eim Votut, hatkatien onen vi heisav enges. Ka munak mumon hatkatien onen en isen gol koa mul en Eim Votut, kei hehatimal hekeih en hatkatien onen.’ \v 17 !Kami metovar keil, mivi vau! ?Koa kave houlu mok, gol ten Eim Votut vuo Eim Votut varei koa mul sakin gol enek vi votut? \v 18 Ka kami mivisein meatin keil emun mivit, ‘Munak meatin mumon hatkatien onen en isen \w ahor ten sanien|lemma="Ahor ten sanien votut"\w*, hatkatien onen vi heisav enges. Ka munak mumon hatkatien onen en isen sanien koa alingi ien, kei hehatimal hekeih en hatkatien onen.’ \v 19 !O kami koa metomi var! ?Koa kave houlu mok, sanien vuo ahor ten sanien koa mul sakin sanien enek mai vi votut? \v 20 Sakini, meatin koa mumon hatkatien onen en isen ahor ten sanien mul mumoni mun en isen tounah vasi koa mul ien. \v 21 Ka meatin koa mumon hatkatien onen en isen Eim Votut, kei mul mumoni en isen Ahi koa ro ien.\x + \xo 23:21 \xt 1Ki 8:13; Sam 26:8\x* \v 22 Ka meatin koa mumon hatkatien onen en isen out nesa, kei mumoni en isen vulin ten keihoen onen Ahi ka en isen kati onen kei koa mul ien.\x + \xo 23:22 \xt Aes 66:1; Mat 5:34; Umen 7:49\x* \p \v 23 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Ahi hesan mahien min kami veni milong kat titi mengkatien keil suval sakien koa misan taet\x + \xo 23:23 \xt Lev 27:30\x* ten titi ouai keil takukien min Ahi. Ka mengkatien keil koa houlu mok, suval mengkatien keil keke mivatie sakien ten maluen, enmahisien ka demkatien, kami mirlong kattei.\x + \xo 23:23 \xt Maek 6:8\x* Hetahos imok munak mihelong kat mengkatien koa houlu mok hetal min koakeil avi havivi mok emun. \v 24 !Avaseini mivi metovar,\x + \xo 23:24 \xt Mat 15:14; 23:16; Rom 2:19\x* misak visi mivalamun meatin sav keil! Kami misev revi en oai mami keke mivarmuntei titi neno tai koa romutotei, ka mimea mirem vasi mari \w kamel\w* tai koa tisa mok. \p \v 25 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Mahien onami hemariso mok veni moulien onami suval veioai ka pelet onami koa mikas motein revi out hae enges.\x + \xo 23:25 \xt Mak 7:4\x* Ka uaen ka anien koa mul en keilu, mikuri en sakien ten keihoen ka metenan. \v 26 !Kami mivi metovar varei!\x + \xo 23:26 \xt Sion 9:40\x* Helamu, mihekas motein out neim en tounah keil en moulien onami. Hemukonek, out hae emun hetolas. \p \v 27 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Kami misuval tehitan keil koa amum revi ka akasi en oai tamuoh.\x + \xo 23:27 \xt Umen 23:3\x* Out hae, alesi tahos, ka out neim vilelau en sin meatin ka tounah sav keil koa tisa vis tisa mok. \v 28 En vati sakien enek, mimal revi en hilivemi enges, ka en tinomi neim, mivilelau en luvosien ka tisaen.\x + \xo 23:28 \xt Luk 16:15\x* \p \v 29 “!Hetisa mok min kami tiser keil ten mengkatien ka Farasi keil koa mimusil kat Ahi en hilivemi enges! Mahien onami hemariso mok veni mimum revi tehitan keil onen \w provet\w* keil ka mimosan en tehitan onen koakeil amal. \v 30 Ka mimul miviteni mivit, ‘Munak komai mevato en avong onen avu onomai keil telamu, komai mevarlah ruaitei vatal min keil navong amu vini provet keil.’ \v 31 Ekek, ral min selusien kati onami, miviteni anatin keke mivi vatiamal kati onen koakeil amu vini provet keil.\x + \xo 23:31 \xt Umen 7:52\x* \v 32 Ka en avong keil onami, mihoum vasin asa koa avu onami keil telamu amum rohtoh eni. \p \v 33 “!Kami mivi tetal tisa keil! !Anatin, kami mivi vangi tetal tisa keil koa mimul mirili vini meatin keil en ongomi!\x + \xo 23:33 \xt Mat 3:7; 12:34; Luk 3:7\x* ?Mihelohosai ran mahien ten ahang koa sakras vavus hemukave? !Mihesakras! \v 34 Sakini nasila provet keil, koakeil akileile, ka tiser keil iha ven kami keke isel kat kami mivahiles ran tisaen onami. Ka kami, mihouas tei keil imat, ka keil koan mun miheti kat keil en aiveave. Ka teisav en keil, mihetah keil en viau takan en eim tahihiseien keil onami.\x + \xo 23:34 \xt Umen 7:52; 1Tes 2:15; Mat 10:23\x* Mihelikat keil keke mihehuli kat keil en taon keil onami ka en taon tateisav keil emun. \v 35 Hesakini, mahien ven matien onen meatin vasi keil koa amal en meten Ahi hel en hemi. Anatin, matien onen \w Ebel\w*\x + \xo 23:35 \xt Sen 4:8; Hib 11:4\x* koa mal koa avu onami amu rohtoh eni rokol matien onen Sakaraea, natin Berekae, koa avu onami akov vini luhu en Eim Votut ka ahor ten sanien teni, matien vasi one heha kat kami. \v 36 Anatin eli naviteni min kami, Ahi hesan mahien ven matien keil vasi enek heha kat kami ten kosa. \p \v 37 “!O meatin keil ten out \w Serusalem\w*! Kami, mimu vini provet keil ka mikov vini eiloheh keil koa Ahi sila keil umai ven kami.\x + \xo 23:37 \xt Umen 7:59; 1Tes 2:15\x* Avong houlu, ek vati mok mahise ruain kami ka mating koe kami vasuval toahin tai mul vise ruain titan keil ka ring koe keil en apouen. Ka kami emi rovattei. \v 38 !Sakini mihelesi! Ahi herting koetei mun kami vuo taon onami, hesakini hemai hehi out volvol.\x + \xo 23:38 \xt 1Ki 9:7-8; Ser 12:7; 22:5\x* \v 39 Ka naviteni min kami, kosa heha, miherlestei mun inau hetokol avong koa kami mihehiteni mihehit, \qt ‘!Tokolkatien mul en kei koa mai en isen Iahova!’ \qt*” \bk (Sam 118:26)\bk*\x + \xo 23:39 \xt Mat 21:9; Mak 11:10; Luk 19:38\x* \c 24 \s1 Iesu vit usil sakvisien keil ka avong takeih keil koa hemai\x + \xo 24:0 \xt Mak 13:1-31; Luk 21:5-33\x* \p \v 1 Navong Iesu ka onen keil amul alokovein teahu ten Eim Votut, \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* umai veni ka arie lat more eim keil ten Eim Votut mini. \v 2 Sakini Iesu viteni min keil vit, “?Miles tounah vasi keil ekek? Anatin eli naviteni min kami, avong tai hemai koa ahat keil enek irkapiltei mun, meatin keil imai u rasilin keil vasi.”\x + \xo 24:2 \xt Luk 19:44\x* \p \v 3 Evus, Iesu vina en Hou Nei Olip ka ral min meatin keil onen. Ka navong mul rondan, keil umai veni, keil enges, ka avisi avit, “?Hiteni min komai, tounah keil ekek usil Eim Votut hekur out nengeis? ?Ka asa varei hetie lati keke komul kumai ka tounah keil ten out netan hevus?”\x + \xo 24:3 \xt Mat 24:27,37,39; 13:39,40,49; 28:20\x* \p \v 4 Iesu vit kesi min keil vit, “Mihelei kat revi kami ka minamaentei meatin sav tai nasak luvos kami. \v 5 Veni meatin houlu imai en isok ka ihiteni ihit, ‘!Inau navi Mesaea!’ Sakini iluvos meatin keil houlu.\x + \xo 24:5 \xt Mat 24:11,23-24; Sion 5:43; 1Sion 2:18\x* \v 6 Mihelonge keke vaeen keil mul mai vesesal ka mihekur longlongien usil rea keil en out soutin. Ka kami minatimanintei eni. Tounah keil enek hemai somok hekistal, ka keite ten out netan hermaitei veah. \v 7 Out tai uas out sav ka kantri keil u ris kantri sav keil.\x + \xo 24:7 \xt 2Kron 15:6; Aes 19:2\x* En out houlu en out netan amai heat meatin keil ka alu helu. \v 8 Ka avaseini keke tounah keil enek tisa, hemai hetisa mok mulamu en avong hiasuvien onen Ahi hemai hekistal ien. Tounah keil enek asuval mahien koa ahin long rohtoh eni navong hekur tivava. \p \v 9 “Hevus, ihuli kat kami ka isa lat kami miheha keke avasan mahien ka u vini kami.\x + \xo 24:9 \xt Mat 10:17,23; Sion 16:2; Mat 10:22; Sion 15:18\x* Meatin keil ten kantri vasi keil, tine heat kami veni mimusil inau. \v 10 En avong enek, meatin houlu ihiles eisile ran demkatien one ka isa lat time keil one min vativieh keil ka tine heat vatiamal kati one. \v 11 Ka provet taluvosien keil houlu ikistal ka iluvos meatin keil houlu.\x + \xo 24:11 \xt Mat 24:5,24\x* \v 12 Ka veni sakien tatisa hemai hehi houlu mok, envatien onen meatin houlu hetovuol en meatin sav keil. \v 13 Ka koakeil ilomal hekeih en demkatien one hetokol keite ten tounah vasi enek, Ahi houtut keil.\x + \xo 24:13 \xt Mat 10:22; Rev 7:14\x* \v 14 Ka navong more longlongien koanik usil hiasuvien onen Ahi heka vasi out netan keke akilea eni,\x + \xo 24:14 \xt Mat 28:19; 10:18\x* en avong enek varei, keite ten tounah vasi hemai. \p \v 15 “Kami miheles selusien onen Ahi koa ka en \w provet\w* Daniel hemai hehi anatin koa vit, \qt ‘Iling tounah tai koa tisaso hel en Eim Votut ka hesakini hermutotei mun en meten Ahi.’\qt* \rq Daniel 11:31\rq* (Kami koa mivuli selusien ekek, miheilea aneite teni.) \v 16 Ka navong milesi, koakeil amul en out Sudea ikalah ilohosai iha en vatihou keil ka ito suai. \v 17 Munak meatin etai mul museh hae, avong hervinvintei mun vaha ris neim vakur etai tounah onen.\x + \xo 24:17 \xt Luk 17:31\x* \v 18 Ka munak meatin tai mul mum en ah sen, hervatei mun teim vakur etai eisin omon. \v 19 En avong keil enek, hetisa vareis min ahin keil koa ameas vuo koakeil arounat en tivava keil. \v 20 Mihehis min Ahi keke avong koa mihelohosai eni hervitei en avong koa an hetisa vuo en Sabat, \v 21 veni mahien en avong tatisa enek helohlin avong vasi keil ten out netan: en avong Ahi mumon out netan rokol kosa. Ka vati avong enek hetovuol emun en avong keil koa hemai veah.\x + \xo 24:21 \xt Dan 12:1; Soel 2:2; Rev 7:14\x* \v 22 Ka Ahi rei avong keil tatisa enek mai tamureis veni mundem usil koakeil rie lat keil avi onen. Veni munak hermumontei, meatin hetovuol emun hemoul. \p \v 23 “Ka en avong enek, ihiteni ihit, ‘!Alesi mau! !Mesaea koa Ahi rie lati keiek!’ Vuo ihit, ‘!Alesi, mul kei va!’ Ka kami minakurtei anatin en selusien keil enek.\x + \xo 24:23 \xt Mat 24:5,11; 1Sion 2:18\x* \v 24 Veni Mesaea taluvosien keil ka provet taluvosien keil emun imai. Ka navong imai, umon merikel keil ka marmari tounah keil vasakin meatin keil itimanin eni. Keil umoni keke avaluvos meatin houlu avousil keil.\x + \xo 24:24 \xt Dut 13:1-3; 2Tes 2:9-10; Rev 13:13-14\x* Ka isak visi keke ileh koakeil emun Ahi rie lat keil avi onen, ka isakras. \v 25 Sakini mihelong revi selusien onak veni naviteni tuai min kami tounah keil koa hemai hekistal. \p \v 26 “Sakini, munak meatin etai hehiteni min kami hehit, ‘Mesaea va ko en out volvol,’ minahatei en out ekok. !Vuo! Munak keil ihiteni ihit, ‘Mesaea keie, kei ros neim en out enek,’ minakurtei anatin eni.\x + \xo 24:26 \xt Luk 17:23-24\x* \v 27 Veni en avong koa inau, Natin Meatin, nimai ris eni, meatin keil vasi ilei kilea eni\x + \xo 24:27 \xt Mat 24:37,39; 1Kor 15:23; 1Tes 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2Tes 2:1,8; Tiem 5:7,8; 2Pit 3:4,12; 1Sion 2:28\x* hesuval navong ales ahil vil ka ritin ka vasi out en usite tai en out ist rokol usite sav emun en out wes. \v 28 Suval koa meatin keil alei kilea out koa tounah tai mat mul ien navong ales vangi angolu keil, navong Natin Meatin hemai ris, meatin keil ilei kilea eni.\f + \fr 24:28 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it ‘voltsa,’\+it* mari aman tai koa mul muka rahit tounah koa mat mules.\f*\x + \xo 24:28 \xt Luk 17:37\x* \p \v 29 “Ka en hati avong enek koa avong tatisa keil enek hevus, \q1 \qt ‘Meteiai hemai hemalikelik\qt* \q2 \qt ka avati hertitintei.\qt* \rq Aesea 13:10\rq*\x + \xo 24:29 \xt Esek 32:7; Soel 2:10,31; 3:15; Rev 6:12\x* \q1 \qt Hitu keil imerang ran teilang,\qt* \q2 \qt ka tounah sav keil emun amul nesa,\qt* \q2 \qt Ahi hesakulul en keil.’\qt* \rq Aesea 34:4\rq*\x + \xo 24:29 \xt Hag 2:6,21; Rev 6:13\x* \p \v 30 “Anatin, en avong koanek varei, tounah hekistal en teilang vatie lati keke inau, Natin Meatin, namul numai, ka meatin vasi ten out netan uai avong ilesi. Keil iles, \qt ‘Natin Meatin hel hemita en mahmah keil ten out nesa’\qt* \rq Daniel 7:13\rq*\x + \xo 24:30 \xt Sak 12:10,14; Rev 1:7; Mat 16:27; 26:64\x* hetal min keihoen ka mari muohien onen.\x + \xo 24:30 \xt Sak 12:10,14; Rev 1:7; Mat 16:27; 26:64\x* \v 31 Kei houh mari amaru tai keke vasila \w angelo\w* keil onen. Ka keil iha en out vasi netan, usite tai hetokol usite sav, keke avalah ruain meatin keil koa Ahi rie lat keil avi onen.\x + \xo 24:31 \xt Mat 13:41; Aes 27:13; 1Kor 15:52; 1Tes 4:16; Dut 30:4; Sak 2:6\x* \p \v 32 “Kami mihekur hihiseien koa ten vati \w fik\w*. Navong angoite so lati ka mul son oute hau keil, mikilea keke avong ten romrom mul mai vesesal. \v 33 En vati sakien enek, navong miles tounah vasi keil enek amul akur out, miheilea keke amairisien onak, Natin Meatin, mul mai vesesal. Anatin, mul tuai en voiteh. \v 34 Anatin eli naviteni min kami, tounah vasi keil enek hekur out en avong koa meatin keil ten kosa amul amoul veah.\x + \xo 24:34 \xt Mat 16:28\x* \v 35 Out netan ka teilang emun luhevupuol, ka selusien onak sakras vavuol.”\x + \xo 24:35 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \s1 Iesu viseini keke meatin tovuol vailea avong koa Natin Meatin hemai ris eni \x + \xo 24:35 \xt Mak 13:32-37; Luk 17:26-36; 12:41-48\x* \p \v 36 Ka Iesu vit, “Meatin tovuol vailea avong kati koa inau, Natin Meatin, nimai ris eni.\x + \xo 24:36 \xt Umen 1:7; 1Tes 5:1,2\x* Anatin, \w angelo\w* keil en out nesa ka inau, Natin Ahi, emun merkileatei eni. Ahi Tamer enges kilea avong kati teni. \v 37 Amairisien onak, Natin Meatin, hesuval asa koa kur out en avong onen \w Noah\w* mulamu.\x + \xo 24:37 \xt Sen 6:9-12\x* \v 38 Veni en avong keil enek mulamu en mari oai, meatin keil amul akanian ka amunmun, meahos keil ka ahin keil amul aretalihe va rokol avong varei Noah va neim en mari sip onen.\x + \xo 24:38 \xt Sen 6:13–7:24; 2Pit 3:6\x* \v 39 Keil areingeingeni varei en asa koa hemai hekur out rokol avong varei koa mari oai mai ka mutaves vasin keil uva umatmat. En vati sakien enek, meatin keil itimanin en amairisien onak, Natin Meatin.\x + \xo 24:39 \xt Mat 24:27,37; 1Kor 15:23; 1Tes 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2Tes 2:1,8; Tiem 5:7,8; 2Pit 3:4,12; 1Sion 2:28\x* \v 40 En avong enek, munak meatin elu lumum en ah tas; tai en keilu Ahi hekuri hehina heto hetal mini, ka tamun helokoveini hetos. \v 41 Anatin, munak luahin lumul lusak mesein anien, tai en keilu Ahi hekuri hehina heto hetal mini, ka tamun helokoveini hetos. \p \v 42 “Sakini, mihelei kat revi kami, veni mireingeingen avong sa koa Asuv onami hemai ris eni.\x + \xo 24:42 \xt Mat 25:13\x* \v 43 Ka miheilea keke munak meatin koa eim vi onen kilea en avong kati koa tarhena hemai ien, kilea vatos valei kokoe revi ven eim omon keke tarhena enek hervatei neim.\x + \xo 24:43 \xt Luk 12:39-40; 1Tes 5:2; 2Pit 3:10; Rev 3:3; 16:15\x* \v 44 Sakini, mihesak mesein kami, veni en vati sakien enek, inau, Natin Meatin, nimai ris suval tarhena tai en avong koa mirkileatei eni. \p \v 45 “?Isei vi meatin toumien koa vi meteisau ka mul long kat ren asuv onen? Kei vi kei koa asuv onen lingi vi houlu en meatin toumien teisav keil en teim keke vasan anien ae en avong mal teni. \v 46 Tokolkatien hel en meatin toumien koa asuv onen hehotini keke mum revi umen vasi keil onen navong mai ris teim. \v 47 Anatin eli naviteni min kami, asuv koanek hehati lat meatin toumien enek keke valei kat vasin tounah sav keil onen emun.\x + \xo 24:47 \xt Mat 25:21,23\x* \p \v 48 “Ka munak meatin toumien enek, vatin tisa ka mul viteni min kei sasen vit, ‘Asuv onak mul roun vareis.’ \v 49 Sakini mul mu purun meatin toumien teisav keil ka mul kanian ka mul munmun ral min koakeil avi uti munmunien. \v 50 Ka asuv onen hemai ris en avong tai koa meatin toumien enek hermundemtei hehit hemai eni. \v 51 Ka navong asuv onen hemai, hou puruni ka helisi heha en out ten mahien hetal min koakeil amusil Ahi en hilive enges, en out koa il is ka il ihal lohe ven mahien one.”\x + \xo 24:51 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 22:13; 25:30; Luk 13:28\x* \c 25 \s1 Tatavolien usil sakien koa atouli hau halualim (10) asak mesein keil ven amaien onen asuv one \p \v 1 Navong Iesu mul selus ral min meatin keil onen usil hemukave il isak mesein keil ven amairisien onen, ra usil tatavolien enek min keil vit, “En avong enek, hiasuvien onen Ahi hemai hesuval avong koa atouli hau halualim (10) uva keke avales tetaliheien tai. Navong out mul vavong, akur laet one ka uva avahisu min meatin koa vatetalihe keke avousili avaha en out ten tetaliheien.\x + \xo 25:1 \xt Luk 12:35-36\x* \v 2 Elim en keil vate tovuol, ka elim vate mul. \v 3 Koakeil vate tovuol akur laet one ka arkur etai mun oel vatal min keil. \v 4 Ka koakeil vate mul akur retai en veioel tamun ral min laet one. \v 5 Meatin ten tetaliheien roun en amaien onen, ka atouli hau keil enek amul arae ka amatil. \p \v 6 “Ka en metavinavong, along meatin keil avisohiso avit, ‘!Mul mai! !Meatin ten tetaliheien mul mai! !Almai alhisu mini rovousili!’ \p \v 7 “Navong atouli hau keil enek alonge, amule amea ka amum revi laet keil one. \v 8 Ka koakeil vate tovuol aviteni min koakeil vate mul avit, ‘Alsan tei oel onami vamai, veni laet onomai mul mat ke.’ \p \v 9 \fig Atouli keil koa arsak revitei keil amul out sav navong avong kati ten tetaliheien mai kistal.|alt="Jesus teaches about the Kingdom of Heaven in the parable of the 10 bridesmaids." src="WA03904b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="25:9" \fig* “Ka koakeil vate mul avit kesi min keil avit, ‘Vuo li, veni oel onomai rovinvintei ven laet onami ka laet onomai emun. Mihehas en sitoa teni ka mihehul tei hehi onami.’ \p \v 10 “Ka navong ahin keil enek uva avahul tei oel, meatin ten tetaliheien mai kistal. Ka atouli keil koa asak mesei revi, amusili ka uva neim ral mini en mari anien ten tetaliheien.\x + \xo 25:10 \xt Rev 19:7,9\x* Evus, meatin keil akoteh en voiteh. \p \v 11 “Ka katau, navong atouli sav keil umai akistal, umai en eim enek ka avisohiso avit, ‘!Asuv, Asuv! !Sehen voiteh ven komai li!’\x + \xo 25:11 \xt Luk 13:25,27\x* \p \v 12 “Ka meatin ten tetaliheien vit kesi min keil vit, ‘Anatin eli naviteni min kami, narkileatei kami varei.’”\x + \xo 25:12 \xt Mat 7:23\x* \p \v 13 Ka Iesu selus ekor en tatavolien enek vit, “En sakien enek, kami mihelei kat revi kami, veni mireingeingen avong kati ten amairisien onak.”\x + \xo 25:13 \xt Mat 24:42; Mak 13:35; Luk 12:40\x* \s1 Tatavolien usil hetetamen tai koa ling desien onen en meatin toumien etel (3) onen keke telvalei kat revi asa koa sani min keitel\x + \xo 25:13 \xt Luk 19:11-27\x* \p \v 14 Iesu ra usil tatavolien tamun min meatin keil onen vit, “En avong enek, amaien ten hiasuvien onen Ahi hesuval hetetamen tai koa sak mesein tounah keil onen keke vaha en out soutin.\x + \xo 25:14 \xt Mak 13:34; Luk 19:12-13\x* Sakini, vise ruain eiloheh etel (3) onen ka ling keitel telvalei kat tounah keil onen. \v 15 Kei ling retai en tounah keil onen en heatel musil meteisauen one. Min tai, hetetamen enek ling gol mani taosen elim (5,000) en hen. Min tamun, ling gol mani taosen elu (2,000) en hen. Ka min tamun koa teisav, ling gol mani taosen tas (1,000) en hen.\f + \fr 25:15 \ft Gol mani tai suval 1000 vatu.\f* Evus, hetetamen enek va suk. \p \v 16 “Navong va, hatte tas, kei koa kur gol mani taosen elim (5,000) eva ka mum sosor en mani enek va vio … kur ris taosen elim (5,000) emun ral mini. \v 17 Ka en vati sise enek, meatin koa kur gol mani taosen elu (2,000), kei mun mum sosor en mani enek ka kur ris taosen elu (2,000) mun. \v 18 Ka meatin koa kur gol mani taosen tas (1,000), kei va, kil avul tai, ka rahin suain mani onen asuv onen. \p \v 19 “Avong houlu muli va, ka asuv oneatel mai ris ka vise keitel keke valong revi asa telmumoni en mani koa lingi en heatel.\x + \xo 25:19 \xt Mat 18:23\x* \v 20 Meatin toumien onen koa kur gol mani taosen elim (5,000) mai veni ral min taosen elim emun ka vit, ‘Asuv, keik koling gol mani taosen elim (5,000) en hek. Ka kilesi, namum sosor eni ka navotin taosen elim (5,000) emun ka naling kati ral mini.’ \p \v 21 “Navong asuv onen lesi, viteni mini vit, ‘!Tahos imok! Keik kovi eiloheh koa tahos koa nakilea nindesinuk. Ka veni kolei kat revi tounah keil havivis koa nalingi en hem, nisakinuk kilei kat tounah keil houlu onak. Kimai ka kiles tahosien hetal min asuv onom.’\x + \xo 25:21 \xt Mat 25:23; Luk 16:10; Mat 24:47\x* \p \v 22 “Evus, eiloheh onen koa kur gol mani taosen elu (2,000) mai veni ka vit, ‘Asuv, keik koling gol mani taosen elu (2,000) en hek. Ka kilesi, namum sosor eni ka navotin taosen elu (2,000) emun ka naling kati ral mini.’ \p \v 23 “Navong asuv onen lesi, viteni mini vit, ‘!Tahos imok! Keik kovi eiloheh tai koa tahos koa nakilea nindesinuk. Ka veni kolei kat revi tounah keil havivis koa nalingi en hem, nisakinuk kilei kat tounah keil houlu onak. Kimai ka kiles tahosien hetal min asuv onom.’\x + \xo 25:23 \xt Mat 25:21; Luk 16:10; Mat 24:47\x* \p \v 24 “Evus, eiloheh onen koa kur gol mani taosen tas (1,000) mai veni ka vit, ‘Asuv, nakilea keke kovi meatin takeih tai koa mul kur heiai en vatiai keil koa keik korluhtei, ka komul kolah anien koa meatin sav keil aluhi en ah keil osom. \v 25 Sakini nametaunuk ka nuva narahin suain mani onom en avul tai. Kilesi ke, mani keil vasi onom keiek.’ \p \v 26 “Navong asuv onen lesi, viteni mini vit, ‘!Keik kovi taripeng vareis ka eiloheh tai koa tisaso. Keik kokilea keke navi meatin takeih tai koa namul nakur heiai en vatiai keil koa narluhtei, ka namul nalah anien koa meatin sav keil aluhi en ah keil osak. \v 27 Mukonek, tahos imok munak kovaling mani onak enges en bangk tai keke navong numai ris nakilea makur ris mani onak vatal titan.’ \p \v 28 “Evus, hetetamen enek viles ka les eiloheh sav onen ka viteni mini vit, ‘Kulat gol mani ran hen eiloheh enek ka kilingi en hen koa kur kat gol mani taosen halualim (10,000) tuai. \v 29 Veni koakeil amum ral min tounah koa mul en he, isan tamun mini keke vasakin tounah keil koa mul en he hehi houlu mok. Ka koakeil armumtei vatal min asa koa mul en he tuai, avaseini tounah keil havivis, ikulati ran he.\x + \xo 25:29 \xt Mat 13:12; Mak 4:25; Luk 8:18\x* \v 30 Ka eiloheh tatisa ekek, kilisi heha hae en out koa mankoli heto hetal min koakeil il is ka il ihal lohe ven mahien one.’”\x + \xo 25:30 \xt Mat 8:12; 13:42,50; 22:13; 24:51; Luk 13:28\x* \s1 Iesu vit usil asa koa hekistal en Avong ten Mari Kot onen Ahi \p \v 31 Iesu mules selus min meatin keil onen vit, “Navong inau, Natin Meatin, nimai ris eni, nimai en mari muohien ka hetal min \w angelo\w* vasi keil. Hevus, nitondan en vulin ten keihoen onak hetal min hetetamenien keke nilei revi usite onen meatin keil.\x + \xo 25:31 \xt Dut 33:2; Sak 14:5; Mat 16:27; Siud 14; Mat 19:28; Rev 3:21; 20:11\x* \v 32 En avong enek, meatin vasi keil ten kantri vasi keil iso ruai out hetas. Keil ilomal en metok, ka nititi vas keil iha en vangite helu. Numoni hesuval meatin koa lei kat \w sipsip\w* keil mul riti vas nani keil vaha ran sipsip keil osen.\x + \xo 25:32 \xt Esek 34:17\x* \v 33 Sipsip keil, ling seheni en usite matu ka nani keil, en usite meil. En sakien enek, inau mun niling meatin keil amal en usivek matu, ka koakeil akalkali, nilingi en usivek meil. \p \v 34 “Hevus, inau koa narondan en vulin ten keihoen enek, nihiteni min koakeil amul en usivek matu nihit, ‘Kami koa tokolkatien onen Tata onak mul en kami, almai!\x + \xo 25:34 \xt Luk 22:30\x* Almai ka mihekur asa koa kei sak meseini ven kami navong mumon out netan.\x + \xo 25:34 \xt Luk 12:32\x* \v 35 Veni navong amai kat nau, misan anien minau nakani; navong maroro kat nau, misan oai minau namuni; ka navong navi heou, mikur revi nau en teim onami.\x + \xo 25:35 \xt Aes 58:7\x* \v 36 Anatin, navong eisin omak tovuol, mimusin enau; navong namesai, milei kat revi nau; ka navong namul en eim takeih, kami misau enau.’ \p \v 37 “Evus, meatin keil amal ihit kesi minau ihit, ‘?Asuv, avong sa varei melesuk amai katuk ka mesan anien kokani; vuo maroro katuk ka mesan oai minuk komuni? \v 38 ?Avong sa melesuk kovi heou ka mekur revi keik en teim somai, vuo eisin omom tovuol ka memusin enuk? \v 39 ?Ka avong sa varei melesuk komesai vuo komul en eim takeih ka mesau enuk?’ \p \v 40 “Ka en vuluk ten keihoen nihiteni min keil nihit, ‘Anatin eli naviteni min kami, tounah vasi koa mimumoni min meatin tai koa musil kat nau, avaseini kei vi meatin kuren enges, en metok koanek suval koa kami mimumoni minau varei.’\x + \xo 25:40 \xt Pro 19:17; Mat 10:42; 18:5; Mak 9:41\x* \p \v 41 “Hevus, nihiteni min koakeil amul en usivek meil nihit, ‘!Kami koa Ahi sesendan kami, miheha ranau! !Miheha en ahang koa sakras vavus, koa Ahi sak meseini tuai ven Temat ka angelo keil onen!\x + \xo 25:41 \xt Mat 7:23; Mak 9:48; Siud 1:7; Rev 20:10\x* \v 42 Veni navong amai kat nau, mirsantei anien minau maani; navong maroro kat nau, mirsantei oai minau mamuni; \v 43 ka navong navi heou, mirkur revitei nau en teim onami. Ka navong eisin omak tovuol, mirmusin entei nau; navong namesai, mirlei kat revitei nau; ka navong namul en eim takeih, kami mirsao entei nau.’ \p \v 44 “Hevus keil ihis nau ihit, ‘?Asuv, avong sa varei melesuk amai vuo maroro katuk, vuo kovi heou, vuo eisin omom tovuol, vuo komesai, vuo komul en eim takeih ka merkatauntei keik?’ \p \v 45 “Ka inau nihit kesi min keil nihit, ‘Anatin eli naviteni min kami, tounah vasi koa mirmumontei min meatin tai koa musil kat nau, avaseini kei vi meatin kuren enges, en metok koanek suval koa mirmumontei minau.’ \p \v 46 “Ka koakeil akalkali, inau nisa lat keil iha en out koa mahien one sakras vavus. Ka koakeil amal iha ikur moulien ten lisenges.”\x + \xo 25:46 \xt Dan 12:2; Sion 5:29\x* \c 26 \s1 Hetetamen keil onen Siu keil alekat sise keke avouas Iesu vamat vaha ien\x + \xo 26:0 \xt Mak 14:1-2; Luk 22:1-2; Sion 11:45-53\x* \p \v 1 Navong Iesu selus min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* usil tounah ten Avong koa ilei revi usite vasi onen meatin keil evus, kei viteni min keil vit, \v 2 “Suval mikilea eni tuai, avong helu sesuk keke umon \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*.\x + \xo 26:2 \xt Eks 12:1-27\x* Ka en avong enek varei, isa lat nau, Natin Meatin, niha en hen vativieh keil onak keke iti kat nau en aiveave.”\x + \xo 26:2 \xt Mat 20:18-19; 27:26; 15:15; Luk 24:7,20; Sion 19:16\x* \p \v 3 Ka en more teim osen Kaiafas koa vi \w asuv houlu onen pris keil\w*, asuv keil onen pris keil ka elda keil alah ruai. \v 4 Keil arun lekat sise koa ika suai ien keke akilea avahuli kat Iesu ka avouasi vamat. \v 5 Ka aviteni avit, “Rehermumontei en avong ten ale, veni hetisa meatin keil anoumon rea.” \s1 Iesu va en anien tai ka ahin tai rie lat houhouen onen mini\x + \xo 26:5 \xt Mak 14:3-9; Sion 12:1-8\x* \p \v 6 Ka navong Iesu mul veah en out Betani, kei ro teim sen Saemon koa mulamu kur mesaien ten \w leprosi\w* en hiliven. \v 7 \fig Ahin tai mai rie lat houhouen onen min Iesu.|alt="Jesus is anointed with expensive perfume." src="WA03906b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:7" \fig* Navong Iesu mul kanian, ahin tai mai veni ka mul kur veite koa amumoni en more ahat koa avise en alabasta. Oel koa vite tahos imok mul ien koa mani teni keih ka kei mai ka mutahi en vatin Iesu.\x + \xo 26:7 \xt Luk 7:36-38\x* \p \v 8 Ka navong \w meatin keil onen Iesu\w* alesi, arun kutut usili avit, “?!Vensa kei mul purun oel mukok!? \v 9 Tahos imok vahit kei vasalem en oel koanik en mari mani tai. Vasakini, mani teni kilea vakataun koakeil tounah one tovuol.” \p \v 10 Iesu kilea en asa amul aselus usili ka viteni min keil vit, “?Mimul mivul kat ahin ekek vensa? Kei mumon more tounah minau. \v 11 Veni koakeil tounah one tovuol ito hetal min kami lisenges, ka inau nirtotei hetal min kami lises. \v 12 Navong kei mutah oel en avek, kei sak mesein nau ten avong tatetahinien onak varei. \v 13 Anatin eli naviteni min kami, en out vasi netan koa ihitehiten more longlongien usil inau, ihiteni mun asa koa ahin ekek mumoni minau. Ka hesakini meatin sav keil indem silat kei.” \s1 Sudas maeni keke vasa lat Iesu va en hen asuv keil onen pris keil\x + \xo 26:13 \xt Mak 14:10-11; Luk 22:3-6\x* \p \v 14 Navong akanian evus, Sudas Eskariot, tai en teindan elu (12) onen Iesu, va ven asuv keil onen pris keil \v 15 ka vis keil vit, “?Munak nisa lat Iesu heha en hemi, mihesan asa minau?” Sakini, keil avuli silva mani hanumau tai ka halualim (30) keke avasani mini.\x + \xo 26:15 \xt Eks 21:32; Sak 11:12\x* \v 16 Sudas maeni, ka en avong enek va, kei mul lekat sise vaka ien keke vasa lat Iesu vaha en he. \s1 Iesu kan Anien ten Mul Laui ral min meatin keil onen\x + \xo 26:16 \xt Mak 14:12-21; Luk 22:7-13,21-23; Sion 13:21-30\x* \p \v 17 En avong tai ten avong oulu (7) ten Ale ten Veret Is Tovuol Ien, \w meatin keil onen Iesu\w* umai veni ka avisi avit, “?Out kave em vati mevasak mesein \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w* ien?”\x + \xo 26:17 \xt Eks 12:14-20\x* \p \v 18 Iesu vit kesi vit, “Miheha en taon Serusalem ke va, ka mihehotin meatin tai en out enek. Mihehiteni mini mihehit, ‘Tiser viteni vit, “Avong onak mai vesesal. Ka nian Anien ten Mul Laui en teim osom hetal min onak keil.”’” \v 19 Sakini meatin keil onen uva ka amumoni suval koa Iesu viteni min keil. Ekonek, asak mesein Anien ten Mul Laui. \p \v 20 Navong meteiai munu, Iesu mai ka rondan en anien enek ral min teindan elu (12) onen. \v 21 Ka navong amul akanian, Iesu vit leini min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, tai en kami hesa lat nau niha en hen vativieh keil onak.” \p \v 22 Navong alonge mukok, onen keil alonge tisa houlu ka retai en keil avis Iesu avit, “?Asuv mukave, komundemi kovit inau?” \p \v 23 Iesu vit kesi min keil vit, “Anatin, tai en kami koa romul rokanian ruai hesa lat nau.\f + \fr 26:23 \ft Koanek sakin \xt Sam 41:9\ft mai vi anatin.\f* \v 24 Ka anatin keke inau, Natin Meatin, nimat hesuval koa Tus Votut viteni.\x + \xo 26:24 \xt Sam 22:7,8,16-18; Aes 53:9\x* !Ka hetisa mok min kei koa hesa lat inau! Meatin enek, hetahos imok vahit avarvasitei veni mahien koa Ahi hesani mini hemariso mok.” \p \v 25 Evus, Sudas koa hesa lati visi vit “?Tiser mukave, komundemi kovit inau?” \p Iesu vit kesi mini vit, “Suval keik koviteni.” \p \v 26 Navong amul akanian, Iesu kur veret ka san masmasien min Ahi veni.\x + \xo 26:26 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16; 1Kor 10:16\x* Evus vul vahasi ka navong mul riti min meatin keil onen viteni vit, “Mihekuri miheani. Koanik vi avek.” \p \v 27 Evus, Iesu kur veiuaen, san masmasien min Ahi veni ka navong sani min keil viteni vit, “Kami vasi mihemuni. \v 28 Uaen koanik vi rak vasakin \w hatkatien|lemma="hatkatien takeih"\w* hau onen Ahi vakeih ka vamai vahi anatin.\f + \fr 26:28 \ft En \xt Eks 24:6-8\ft , Mosis sien lelat ran buluk en ahor ten sanien votut vasakin hatkatien takeih koa Ahi mumoni ral min me-Isrel keil vamai vahi anatin. En sakien enek, ran Iesu mumon hatkatien takeih hau mai vi anatin keke Ahi houtut moulien onen meatin keil ten out netan.\f* Rak houe ven meatin houlu vakas motein meten Ahi keke hermundemtei mun usil \w tisaen\w* keil one.\x + \xo 26:28 \xt Ser 31:31; Sak 9:11; Hib 9:20\x* \v 29 Naviteni min kami, nirmuntei mun uaen koanik hetokol avong koa nimun risi hetal min kami en avong koa Tata onak hesakin hiasuvien onen heka vasi out.” \p \v 30 Navong akanian ka amusau en souen tai evus, keil asital ka avina en Hou Nei Olip.\x + \xo 26:30 \xt Sam 113–118; Luk 22:39\x* \s1 Iesu vit luvati keke meatin keil onen ilohosai rani\x + \xo 26:30 \xt Mak 14:27-31; Luk 22:31-34; Sion 13:36-38\x* \p \v 31 Navong arokol Hou Nei Olip, Iesu selus min meatin keil onen vit, “En vongien ekek varei, kami vasi mihesokovein inau\x + \xo 26:31 \xt Mat 26:56; Sion 16:32\x* hesuval koa Ahi viteni en Tus Votut koa vit, \q1 \qt ‘Nuas meatin koa lei kat sipsip keil,\qt* \q2 \qt ka sipsip keil onen iloh rasil.’\qt* \rq Sakaraea 13:7\rq* \m \v 32 Ka navong nimoul eris ran matien, nilamu en kami niha en out Kaleli.”\x + \xo 26:32 \xt Mat 28:7,16\x* \p \v 33 \fig Pita vit leini keke sakras valokovein Iesu en avong etai.|alt="Peter stating he will not deny Jesus" src="WA03911b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:33" \fig* Ka Pita mea selus vit, “!Avaseini munak meatin sav vasi keil isokoveinuk, inau nasakras masokoveinuk varei!” \p \v 34 Ka Iesu vit risi mini vit, “Anatin eli naviteni minuk, en vongien enek varei, out hermulantei mau ka ato herkokorattei mau, ka keik, kihiteni hatte hetel keke korkileatei inau.”\x + \xo 26:34 \xt Mat 26:69-75; Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Sion 18:25-27\x* \p \v 35 Ka Pita viteni keih tamun vit, “!Vuo, hermukteinek! !Avaseini munak nimat hetal minuk, inau nasakras mahiteni keke narkileatei keik!” Ka meatin sav keil onen aviteni vatte tas.\x + \xo 26:35 \xt Sion 11:16\x* \s1 Iesu vis min Ahi en out Ketsemani ka ling moulien onen en hen\x + \xo 26:35 \xt Mak 14:32-42; Luk 22:39-46\x* \p \v 36 Evus, Iesu va en out tai avise en Ketsemane ral min onen keil.\x + \xo 26:36 \xt Sion 18:1\x* Navong arokol out enek, Iesu viteni min keil vit, “Mihetondan ekok ka mihetosin nau. Inau maha mau keiva ke mahis.” \v 37 Kei kur Pita ka natin Sepeti keilu telmusili. Ka navong telva, rendemien onen Iesu muasi ka longe tisa houlu.\x + \xo 26:37 \xt Mat 17:1; Mak 5:37; 14:33; Luk 8:51; 9:28\x* \v 38 Sakini viteni min keitel vit, “Tinok vil en demvoen, vit vahonet inau. Mitheto ekok, mithele hetal minau.”\x + \xo 26:38 \xt Sam 42:5,11; 43:5; Sion 12:27; 4:9\x* \p \v 39 Evus, Iesu mual ran keitel havivis, retengeiril nan vita netan ka vis min Ahi vit, “Tata, munak sise sav mul, kikulat mahien enek ranau li. Ka kirmumontei hesuval koa inau ek vati. Kumonis hesuval koa keik em vati.”\x + \xo 26:39 \xt Hib 5:7-8\x* \p \v 40 Evus, muris va ven keitel ka votini keke telmatil. Ka viteni min Pita vit, “?Mukave? ?Mitsakras mitvalele vatal minau vatokol haoa vatas? \v 41 Mithelele ka mithehis keke mithermottei navong sakvisien hemai en kamitel. En tinomi, emi vati mivoumon asa koa mal, ka avemi memerau nges.”\x + \xo 26:41 \xt Mat 6:13; Luk 11:4\x* \p \v 42 Hatte tamun, Iesu va ris ka vis vit, “Tata, munak sise sav tovuol ka nil nikur vasi mahien enek, kumoni hesuval koa keik em vati.”\x + \xo 26:42 \xt Mat 6:10\x* \p \v 43 Navong muris, votini keke keitel telmatil eris veni telsakras telvahuli kat metalong. \v 44 Sakini, lokovein keitel eris ka va ris vis hatte etel eni en vati hisien enek.\x + \xo 26:44 \xt 2Kor 12:8\x* \p \v 45 Ka navong Iesu muris va ven keitel, kei vit, “?Mitmatil ka mitmuseh veah? !Mitlesi! Ekek, avong mai\x + \xo 26:45 \xt Sion 12:23; 13:1; 17:1\x* avasa lat inau, Natin Meatin, vaha en hen meatin tisa keil.\x + \xo 26:45 \xt Mat 17:22; Mak 9:31; 10:33; Luk 9:44; 24:7\x* \v 46 !Telmea, tovaha! !Meatin koa vasa lat nau keie, mai tuai!”\x + \xo 26:46 \xt Sion 14:31\x* \s1 Avuli kat Iesu\x + \xo 26:46 \xt Mak 14:43-50; Luk 22:47-53; Sion 18:3-12\x* \p \v 47 Navong Iesu mul semau selus, Sudas, tai en teindan elu onen mai kistal. Ka mari vangi meatin keil amusili umai. Keil alah kat mari naef ka ai tavaeen keil. Umai musil rendemien onen asuv keil onen pris keil ka elda keil onen Siu keil. \v 48 Sudas koa vat kati vasa lat Iesu mumon metai tai ral min keil vit, “Meatin koa nimusi, kei varei vi meatin koa emi vati. Mihemai mihehuli kati.” \v 49 Sakini Sudas ka mal va ven Iesu, musi ka vit, “!Tiser, more!” \p \v 50 Iesu vit kesi vit, “Tuak, kumon asas koa kumai veni.” \p Evus, meatin keil umai ka avuli kat Iesu. \v 51 Ka tai en meatin keil onen Iesu leh lat mari naef onen ka musah koteh ralingen slev onen \w asuv houlu onen pris keil\w*.\x + \xo 26:51 \xt Sion 18:26\x* \p \v 52 Iesu viteni keih mini vit, “Ling ris naef onom en vulin veni koakeil avuhu en naef tai, imat en naef.\x + \xo 26:52 \xt Sen 9:6; Rev 13:10\x* \v 53 Munak ek hehati, nakilea mapeah Tata onak, ka hatte tas, hesila mari vangi \w angelo\w* tavaeen keil heli teindan elu (12) avamai avating koe inau. \v 54 ?Ka munak numoni, Tus Votut hemai hehi anatin hemukave koa viteni keke tounah keil enek hekur out?” \p \v 55 Evus, Iesu viles les mari vange meatin keil enek ka viteni min keil vit, “?Vensa milah kat naef ka ai tavaeen keil keke mivamai mivahuli kat nau? ?Mimundemi namulamun meatin keil keke mevavae vatal min kavmen orer? !Vuo! En avong vasi, narondan en teahu ten Eim Votut ka navisein meatin keil, ka en out enek mirvuli kattei nau.\x + \xo 26:55 \xt Luk 19:47; 21:37; Sion 18:20\x* \v 56 Ka tounah vasi enek kur out vasakin asa koa \w provet\w* keil amutisi en Tus Votut hemai hehi anatin.” Ka navong avuli kati, meatin vasi keil onen alokoveini ka amuloh rasil.\x + \xo 26:56 \xt Sak 13:7; Mat 26:31; Sion 16:32\x* \s1 Hetetamen keil onen Siu keil akur Iesu va en kot\x + \xo 26:56 \xt Mak 14:53-65; Luk 22:54-55,63-71; Sion 18:13-14,19-24\x* \p \v 57 Koakeil avuli kat Iesu akuri va en teim sen Kaiafas, koa vi \w asuv houlu onen pris keil\w*. En out enek, tiser keil ten mengkatien ka elda keil onen Siu keil alah ruai tuai. \v 58 Ka Pita mul lehni musil vange meatin koa mulamun Iesu va vio … rokol teahu ten teim sen asuv houlu onen pris keil. En out enek, kei va neim en teahu ka rondan ral min meatin taleikokoeien keil ten eim enek keke vales asa avoumoni en Iesu. \p \v 59 Asuv keil onen pris keil ka hetetamen sav keil emun onen Siu keil amul alekat meatin koa voun kat Iesu en tisaen, vasakini akilea avouasi vamat. \v 60 Avaseini meatin houlu aviten luvosien va kat Iesu, asakras avahotin etai tounah keke akilea avamae lat moulien onen keke avou vini. \p Evus, meatin elu lumai lumulomal \v 61 ka luviteni min koakeil ten Kaonsel enek luvit, “Komal melong meatin ekek viteni vit, ‘Inau nakilea mou rasilin Eim Votut onen Ahi, ka en avong etel enges, num risi.’”\x + \xo 26:61 \xt Mat 27:40; Sion 2:19; Umen 6:14\x* \p \v 62 Sakini asuv houlu onen pris keil mulomal ka vis Iesu vit, “?Mukave? Kolong selusien keil koa aviteni va katuk. ?Tounah tovuol kovahiteni?” \v 63 Ka Iesu mules ro raeng.\x + \xo 26:63 \xt Aes 53:7; Mat 27:12,14; Luk 23:9; Sion 19:9\x* \p Sakini asuv houlu enek vis risi vit, “En meten Ahi koa moul, nameng katuk keke kihiten asa koa vi anatin. ?Anatin keke kovi Mesaea, Natin Ahi?”\x + \xo 26:63 \xt Mat 16:16-17\x* \p \v 64 Iesu vit kesi vit, “Suval koa koviteni. Ka naviteni min kami, kosa heha, miheles … \q1 \qt ‘Natin Meatin hetondan\qt* \q2 \qt en usite matu onen Ahi Asuv ten Keihoen\qt* \q2 \qt ka mihelesi hemita en mahmah keil ten out nesa!’”\qt* \rq Sam keil 110:1; Daniel 7:13\rq* \p \v 65 Navong asuv houlu onen pris keil long selusien onen, tin tisa houlu, rali vas eisin onen ka viteni keih vit, “?Milonge? !Kei selus kekar en isen Ahi! ?Vensa romul rolekat selusien sav koa vaha kati? !Kami vasi milonge mukave kei selus kekar en isen Ahi!\x + \xo 26:65 \xt Lev 24:16; Sion 19:7\x* \v 66 ?Rendemien onami mukave?” \p Keil avit kesi avit, “!Mal enges keke hemat imok!” \p \v 67 Evus, keil amutiv kat nan ka amuti. Ka tei sav en keil akovasi\x + \xo 26:67 \xt Aes 50:6; 53:5\x* \v 68 ka avit, “?!Munak kovi Mesaea anatin, hit luvati min komai, isei varei mutik!?” \s1 Pita viteni hatte etel keke rokileatei Iesu\x + \xo 26:68 \xt Mak 14:66-72; Luk 22:56-62; Sion 18:15-18,25-27\x* \p \v 69 \fig Pita muun hatte etel keke rokileatei Iesu.|alt="Peter denies knowing Jesus" src="WA03920b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="26:69" \fig* Navong Pita mul rondan veah en teahu ten eim omon asuv houlu onen pris keil, atouli toumien tai mai veni ka vit, “Keik emun koro ral min Iesu ten out Kaleli.” \p \v 70 Ka Pita muun keih en meten meatin keil vit, “!Rovitei anatin! !Inau narkileatei tounah koa komul kovit usili!” \p \v 71 Evus, Pita mea mual va en meteau ten teahu. Ekonek, atouli toumien sav tamun lesi ka viteni min meatin sav keil vit, “!Meatin koanik vi tai en keil koa amusil Iesu ten out Nasaret!” \p \v 72 Ka hatte tamun, Pita viteni min keil vit, “!Navat kati anatin keke narkileatei varei meatin enek!” \p \v 73 Rovitei tuetin, meatin keil koa amulomal en out enek umai ven Pita ka aviteni mini avit, “Keik varei kovi meatin tai onen veni selusien onom suval koan Kaleli.” \p \v 74 Ka Pita sesendan kei sasen ral min selusien keih vit, “!Inau narkileatei varei meatin koa mimul mivit usili! !Ka Ahi hesan mahien minau munak selusien onak vi luvosien!” \p Hatte tas, ato tai kokorat. \v 75 Ka navong Pita longe, mundem ris asa koa Iesu viteni mini vit, “Out hermulantei mau ka ato herkokorattei mau, ka keik, kihiteni hatte hetel keke korkileatei nau.”\x + \xo 26:75 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* Sakini, kei lokovein teahu enek, tin mah houlu ka murang. \c 27 \s1 Sudas va sar koteh hiren veni rendem tisa usil asa koa mumoni min Iesu\x + \xo 27:0 \xt Mak 15:1; Luk 23:1-2; Sion 18:28-32\x* \p \v 1 En visokon semau, asuv keil onen pris keil ka elda keil onen Siu keil, keil vasi umai en rendemien tas keke avouas Iesu vamat.\x + \xo 27:1 \xt Mat 12:14; Mak 3:6\x* \v 2 Sakini, apar kati ka amulamuni va ven asuv Paelet, avat ten kavmen en out enek, keke avasa lati mini.\x + \xo 27:2 \xt Aes 53:8\x* \p \v 3 Navong Sudas koa sa lat Iesu lesi keke amaen lat moulien onen Iesu keke avouasi vamat, kei viles rendemien onen ka sak visi vasan ris silva mani hanumau tai ka halualim (30) min asuv keil onen pris keil ka elda keil.\x + \xo 27:3 \xt Mat 26:14-15\x* \v 4 Kei vit lat kei min keil vit, “Inau namumon \w tisaen\w*, veni nasa lat meatin tai hemat koa romumon etai tounah vatisa.” \p Ka keil avit kesi mini avit, “Komai emai rovattei mevailea. Koanek mul enuk.” \p \v 5 Sakini Sudas rivin mani netan en teahu ten Eim Votut ka muloh va. Evus, va ka par koteh hiren en viau ka murur.\x + \xo 27:5 \xt Umen 1:18-19\x* \p \v 6 Asuv keil onen pris keil umai alah lat silva mani keil enek ka aviteni avit, “En mengkatien orer, romaltei rovaling mani enek vaha en ateli ten Eim Votut veni mani enek romutotei, avul lat moulien onen meatin tai eni.” \v 7 Aselus usili ka umai en rendemien tas. Sakini, akur mani enek ka uva ales meatin koa mumon tounah keil en tanvili. Ral min mani enek, avul hati atan rani keke avoumon out tatetahinien tai eni keke avatahin heou keil eni. \v 8 Ven koanik, out enek amul avise en ‘Atan ten Ara’ rokol kosa. \v 9 Evus, asa koa Ahi viteni ka en provet \w Seremaea\w* mai vi anatin koa vit, \qt “Keil akur silva mani hanumau tai ka halualim (30), mal en mani koa me-Isrel keil alingi vi hulien ten moulien onen.\qt* \v 10 \qt Ka ral min mani enek, avul hati atan ran meatin koa mumon tounah keil en tanvili, suval koa Ahi Asuv meng kat inau eni.”\qt* \rq Sakaraea 11:12-13; Seremaea 19:1-13; 32:6-9\rq* \s1 Amulamun Iesu va ven kot onen asuv Paelet keke hesan matien mini\x + \xo 27:10 \xt Mak 15:2-5; Luk 23:3-5; Sion 18:33-38\x* \p \v 11 Navong koanik mul kur out, Iesu mul mulomal en meten asuv Paelet koa vi avat ten kavmen ten out enek. Ka Paelet visi vit, “?Mukave? ?Anatin keke kovi asuv houlu onen Siu keil?”\x + \xo 27:11 \xt Mat 2:2; 27:29,37; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \p Iesu vit kesi vit, “Suval koa koviteni.” \p \v 12 Ka navong asuv keil onen pris keil ka elda keil aselus va kati, kei rovit kes etai tounah vakataun usite onen.\x + \xo 27:12 \xt Aes 53:7; Mat 26:63; 27:14; Luk 23:9; Sion 19:9\x* \v 13 Sakini Paelet visi vit, “?Keik korraengontei selusien houlu koa keil amul aviteni vakatuk?” \v 14 Ka Iesu ro raeng mules, rovit kes etai selusien one. Navong asuv Paelet les sakien onen, mutimanin houlu. \p \v 15 Vi sakien matu onen asuv Paelet keke en avong ten Anien ten Mul Laui, hemae lat meatin tai koa meatin keil arie lati keke va sital ran eim takeih. \v 16 En avong enek, lariken tai mul en eim takeih, isen Barabas koa meatin keil akilea en tounah keil tatisa koa mumoni. \v 17 Sakini navong asuv Paelet lesi keke mari vangi meatin keil alah ruai, vis keil vit, “?Koa kave emi vati mamaeni vasital: Barabas vuo Iesu koa avise en Mesaea?” \v 18 Kei visi mukonek veni lei kilea tuai keke asuv keil onen pris keil asa lat Iesu mini veni amul avi elu eni. \p \v 19 Ka navong Paelet mul veah rondan en kot onen, ahin onen san selusien mai mini vit, “Konoumon etai tounah naha kat meatin enek veni kei mal revi. Kosa, namundemko houlu ven matil vovoien tai koa nalesi usil meatin enek.” \p \v 20 Ka asuv keil onen pris keil ka elda keil aleh rendemien onen vangi meatin keil keke avahis Paelet hemae lat Barabas vamaluv, ka uas Iesu hemat. \p \v 21 Paelet va vis vangi meatin keil enek vit, “?Koa kave en keilu emi vati mamae lati vamaluv?” \p Ka keil avisohiso avit, “!Barabas!”\x + \xo 27:21 \xt Umen 3:14\x* \p \v 22 Paelet vis keil vit, “?Hemukonek, numon asa en Iesu koa avisi en Mesaea?” \p Keil vasi avisohiso avit, “!Ti kati en aiveave!”\x + \xo 27:22 \xt Umen 3:13; 13:28\x* \p \v 23 Ka Paelet vis keil vit, “?Vensa? ?Kei mumon sa tisa?” \p Ka avisohiso keih imok avit, “!Ti kati en aiveave!” \p \v 24 Navong Paelet lesi keke sakras vahiles rendemien one ka vesesal avoumon rea, kei kur oai ka kas hen en meten meatin vasi keil. Ka navong mumoni, viteni min keil vit, “Kosa, nakas motein hek ran ara ten matien onen meatin ekek veni, en metok, romumon etai tounah keke vamat veni. !Sakini, munak hemat, ara onen hel en hemi enges!”\x + \xo 27:24 \xt Dut 21:6-9; Sam 26:6\x* \p \v 25 Ka vangi meatin keil avit kesi avit, “!Tahos, ran hel en hemai ka en hen titamai keil!”\x + \xo 27:25 \xt Esek 33:5; Umen 5:28\x* \p \v 26 Sakini, musil envatien one, Paelet mae lat Barabas sital, ka meng kat meatin tavaeen keil onen avatah Iesu en viau takan ka avalamuni vahina avati kati en aiveave. \s1 Meatin tavaeen keil amumon tohtohien en Iesu\x + \xo 27:26 \xt Mak 15:16-20; Sion 19:2-3\x* \p \v 27 Navong amutah Iesu evus, meatin tavaeen keil onen Paelet amulamuni va en teahu ten mari eim ome ka avise ruain meatin tavaeen sav keil en out enek umai. \v 28 Keil asakit lat eisin omon Iesu ka akav koe en kaliko tai koa vilhili suval omon asuv houlu tai.\x + \xo 27:28 \xt Luk 23:11\x* \v 29 Evus, keil amumon tohtohien eni. Avil vatluvoluv en viau koa sin tetaveah mul ien ka alingi en vatin. Aling eisal tai en hen matu ka aretengeiril en meten suval avouhou mini. Ka navong amumoni aviteni avit, “!O asuv houlu onen Siu keil, mevouhou minuk!”\x + \xo 27:29 \xt Mat 2:2; 27:11,37; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \v 30 Evus, amutiv kati ka asakit lat eisal rani ka amuas vatin eni.\x + \xo 27:30 \xt Aes 50:6\x* \v 31 Navong amumon tohtohien mini evus, akulat kaliko tahilhili rani, ka amusin eni en eisin kati omon. Evus, amulamuni keke avati kati en aiveave. \s1 Amuti kat Iesu en aiveave\x + \xo 27:31 \xt Mak 15:21-32; Luk 23:26-43; Sion 19:17-27\x* \p \v 32 Navong meatin tavaeen keil amulamun Iesu uva, ales meatin tai mul en sise, isen Saemon ten out Saerin. Meatin tavaeen keil umai veni ka akeih kati vahus aiveave onen Iesu. \v 33 Amulamun Iesu vina en Hou Kolkota koa aneite teni vi ‘Out ten Asi ten Avat.’ \v 34 En out enek, asan uaen min Iesu koa avilesi ral min tounah koa kun.\x + \xo 27:34 \xt Sam 69:21\x* Ka navong Iesu mun visi, seseini. \v 35 \fig Amuti kati Iesu en aiveave.|alt="Nailing Jesus to cross" src="WA03925b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="27:35" \fig* Evus, amuti kati en aiveave. Navong mul murur, ason daes keke avatiti eisin keil omon min keil.\x + \xo 27:35 \xt Sam 22:18\x* \v 36 Ekonek, keil arondan ka alei kokoe. \v 37 Ka en aiveave onen, nesa en vatin, aling tisien tai koa amutisi eni avit, ‘Koanik vi Iesu, Asuv Houlu onen Siu keil.’\x + \xo 27:37 \xt Mat 2:2; 27:11,29; Mak 15:9,12,18,26; Luk 23:37,38; Sion 18:39; 19:3,19,21\x* \v 38 En avong enek, amuti kat tarhena elu ral mini, tai en usiven matu ka tamun en usiven meil.\x + \xo 27:38 \xt Aes 53:12\x* \p \v 39 Navong murur en aiveave, meatin keil koa amual vesesal veni akalialin vate ka amunge kat Iesu\x + \xo 27:39 \xt Sam 22:7; 109:25; Rang 2:15\x* \v 40 avit, “!Ei, keik koa kovit ku rasilin Eim Votut ka kum risi en avong hetel enges,\x + \xo 27:40 \xt Mat 26:61; Mak 14:58; Sion 2:19-20\x* hetahos imok keke kikataun vis keik sasom enges! !Munak kovi Natin Ahi anatin, kisuvul ran aiveave enek!”\x + \xo 27:40 \xt Mat 4:3,6; 26:63; Luk 4:3,9\x* \p \v 41 En vati sakien enek, asuv keil onen pris keil, tiser keil ten mengkatien onen Mosis, ral min elda keil emun amumon tohtohien min Iesu. \v 42 Keil amumon tohtohien mini avit, “!Alles visi! Kei kilea vakataun meatin sav keil, ka sakras vakataun kei sasen. !Munak anatin keke kei vi asuv houlu onen me-Isrel keil,\x + \xo 27:42 \xt Sion 1:49; 12:13\x* hemita netan ran aiveave koanik kosa. Hemukonek, ir rehekur anatin esuk eni. \v 43 Kei ling desien onen en Ahi ka viteni vit, ‘Inau navi Natin Ahi.’ Tahos, munak Ahi en vat meatin eke, kei hemai hekatauni.”\x + \xo 27:43 \xt Sam 22:8; Sion 5:18; 10:36; 19:7\x* \v 44 Ka en vati sakien enek, tarhena keilu koa amuti kat keilu en usiven keilu, keilu emun luselus kareni. \s1 Matien onen Iesu\x + \xo 27:44 \xt Mak 15:33-41; Luk 23:44-49; Sion 19:28-30\x* \p \v 45 En taviai varei, mankoli mai mutaluh koe out vasi haoa etel (3).\x + \xo 27:45 \xt Amos 8:9\x* \v 46 Ka navong haoa etel enek evus, Iesu visohiso keih en selusien kati onen koa vi Arameak vit, \qt “!Ilae! !Ilae! ?Lama sabaktani?”\qt* \rq Sam keil 22:1\rq* Aneite ten selusien enek vi, ‘!Ahi onak! !Ahi onak! ?!Vensa kosokoveinau!?’ \p \v 47 Navong meatin tei keil koa amulomal en out enek araengoni avit, “?Milonge? Kei mul vise provet \w Ilae-tsa|lemma="Ilaetsa"\w*.” \p \v 48 Hatte tas, tai en keil muloh, kur soke kaliko tai, ka kasi en uaen takun. Evus, lingi en kele ai tai ka sani vina min Iesu vasimi.\x + \xo 27:48 \xt Sam 69:21\x* \v 49 Ka tei sav en keil aviteni avit, “Veitir mau ka rovales visi. ?Ilaetsa hemita hekatauni, vuo hermaitei?” \p \v 50 Evus, Iesu mis roha, leh kor en eang, ka mat. \p \v 51 \fig Navong Iesu mat, kaliko ten Eim Votut sipasi elu.|src="CN01843C.TIF" size="col" ref="27:51" \fig*En hati avong enek, kaliko koa matetel koa aleh koe hati out koa vi votut en Eim Votut, sipasi elu\x + \xo 27:51 \xt Eks 26:31-35; Hib 10:20\x* en ngolite nesa vita varei rokol ngolite netan. Alu mulu ka ahat keil apas \v 52 ka sakin avul tatetahinien sipasi mutah. Meatin houlu onen Ahi koa umat amul ien, keil amoul eris ran matien.\x + \xo 27:52 \xt Esek 37:12\x* \v 53 Keil asital ran avul tatetahinien one ka amual. (Ka navong Iesu mun moul eris ran matien, meatin houlu ales meatin keil enek en out Serusalem koa vi taon votut onen Ahi.) \p \v 54 Navong avat onen meatin tavaeen keil ka meatin keil onen koa alei kokoe en Iesu alonge alu mulu ka ales tounah vasi koa kur out, keil ametau houlu ka aviteni avit, “Anatin eli, kei vi Natin Ahi varei.” \p \v 55 Ka ahin houlu avati keil soutin neli ran aiveave ka amul ales tounah koa kur out. Vangi ahin keil\x + \xo 27:55 \xt Luk 8:2-3\x* enek akataun Iesu navong mum en out Kaleli ka amusili umai en out Serusalem. \v 56 Ka en koakeil enek, keitel telvi Meri ten out Makdela, Meri mama onen Tiemes ka Siosep, ka mama onen natin Sepeti keilu. \s1 Aling teiai onen Iesu va en valengeihat tatetahinien\x + \xo 27:56 \xt Mak 15:42-47; Luk 23:50-56; Sion 19:38-42\x* \p \v 57 Vesesal out vavong ka Sabat vamai.\x + \xo 27:57 \xt Dut 21:22-23\x* Sakini meatin tai ten out Aramatea koa tounah onen houlu mai ven asuv Paelet, isen Siosep. Kei mun vi tai en koakeil amul amusil kat Iesu. \v 58 Navong mulomal en meten Paelet, visi vamaen teiai onen Iesu mini. Sakini Paelet meng kat meatin tavaeen keil onen uva akulati ka asani mini. \v 59 Sakini Siosep kuri ka kav koe en kaliko tamuoh koa muto. \v 60 Evus, Siosep vousi ka lingi en valengeihat tatetahinien kati onen koa arei meseini tuai vi heite hau.\x + \xo 27:60 \xt Aes 53:9; Umen 13:29\x* Evus, rein mari ahat tai koteh koe voiteh ten valengeihat enek ka lokoveini va. \v 61 Meri ten out Makdela ka Meri tateisav lumul lurondan soutin neli en out enek, mal en voiteh ten valengeihat.\x + \xo 27:61 \xt Mat 27:56; 28:1; Mak 15:40,47; 16:1; Luk 24:10; Sion 19:25\x* \s1 Meatin tavaeen keil alei kokoe en valengeihat tatetahinien koa teiai onen Iesu mul ien \p \v 62 Out mulan en Sabat, asuv keil onen pris keil ka \w Farasi\w* keil uva avales Paelet. \v 63 Umai veni ka aviteni avit, “Asuv, memundem kati keke navong meatin taluvosien enek moul veah kei viteni vit, ‘Avong hetel evus, inau nimoul eris ran matien.’\x + \xo 27:63 \xt Mat 12:40; 16:21; 17:23; 20:19; Mak 8:31; 9:31; 10:34; Luk 9:22; 18:33; 24:7\x* \v 64 Sakini, keik kimeng kat meatin tavaeen keil onom iha ilei kokoe revi en valengeihat tatetahinien onen hetokol avong hetel heli heha. Veni munak kirmumontei, vahera \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* iha ka ihenan teiai onen. Hesakini, akilea avahiteni keke moul eris ran matien. Ka munak sakien koanek hekur out, luvosien ekor enek hetisa helohlin luvosien koa mulamu navong kei vit vi Mesaea onen Ahi.” \p \v 65 Navong asuv Paelet longe, maeni vit, “Tahos, mihekur vangi meatin tavaeen tai onak keke avalei kokoe revi en valengeihat enek musil sakien koa kami emi vati.” \v 66 Sakini keil uva ral min meatin tavaeen keil, aling siil vating koe voiteh teni, ka aling vangi meatin tavaeen keil alei kokoe. \c 28 \s1 Iesu moul eris ran matien\x + \xo 28:0 \xt Mak 16:1-10; Luk 24:1-12; Sion 20:1-10\x* \p \v 1 Navong Sabat evus, out mulan en Sande, Meri ten out Makdela ka Meri tateisav\x + \xo 28:1 \xt Mat 27:56,61; Mak 15:40,47; Sion 19:25\x* luva keke luvasao en valengeihat tatetahinien onen Iesu. \p \v 2 \fig Angelo onen Ahi rei lat ahat koa mul koe voiteh ten valengeihat tatetahinien onen Iesu keke meatin keil akilea avalesi Iesu rorotei mun ekonek.|alt="Jesus is risen; the tomb is empty." src="WA03930b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="28:2" \fig* Hatte tas, alu mulu keih veni angelo tai onen Ahi Asuv mita netan ran out nesa. Kei rei lat ahat koa mul koe voiteh eva, ka rondan eni.\x + \xo 28:2 \xt Mat 27:51; 27:60; Mak 15:46\x* \v 3 Aven angelo enek vihil suval ahil vil, ka eisin omon muoh vis muoh.\x + \xo 28:3 \xt Mat 17:2; Mak 9:3; Luk 9:29; Umen 1:10\x* \v 4 Navong meatin tavaeen keil alesi, ametau houlu ka ale maleilei. Keil umotmot ka e von, asakras avoumon etai tounah. \p \v 5 Ka angelo selus min luahin enek vit, “!Milnametautei! Nakilea milmul millekat Iesu koa amuti kati en aiveave. \v 6 Kei rorotei mun ekok. Anatin, kei moul eris ran matien suval koa kei viteni.\x + \xo 28:6 \xt Mat 12:40; 16:21; 17:23; 20:19; Mak 8:31; 9:31; 10:34; Luk 9:22; 18:33; 24:7\x* Milhemai ekok ka milheles out koa aling teiai onen mul ien. \v 7 Ekek, milhekalah milheha ka milhehiteni min onen keil milhehit, ‘Iesu moul eris ran matien ka helamu en kami heha en out Kaleli.\x + \xo 28:7 \xt Mat 26:32; 28:10,16; Mak 14:28; Sion 21:1-23\x* Ekonek kami mihelesi.’ Koanik vi selusien koa Ahi sila inau mahiteni min kamil.” \p \v 8 Sakini keilu lumea ran valengeihat ka lukalah lumuloh luva keke luvahithiteni min \w meatin keil onen Iesu\w*. Lumetau ka annivul kat keilu, ka mukos, luvilelau en sien. \v 9 Navong lumul veah luva, hatte tas, Iesu visu min keilu ka vit, “!More! Tomat onen Ahi heto ven kamil.” Navong lulesi, lumai veni, ka lumot luvuli kat alen keilu ka luvouhou mini. \v 10 Evus, Iesu viteni min keilu vit, “Milnametautei. Milheha ka milhehiteni min tuak keil en demkatien keke iha en out Kaleli, ka en out enek keil iles inau.”\x + \xo 28:10 \xt Mat 28:7,16; Mak 14:28; Sion 20:17; 21:1-23\x* \s1 Meatin tavaeen keil aliluvos avit meatin keil onen Iesu umai avenan teiai onen \p \v 11 Navong luahin enek lumul luva, tei en meatin tavaeen keil koa alei kokoe en valengeihat uva ris Serusalem ka aviteni min asuv keil onen pris keil tounah vasi koa kur out. \v 12 Sakini, asuv keil onen pris keil aselus ruai ral min elda keil ka aling rendemien tai. Avul meatin tavaeen keil enek en mari mani tai \v 13 ka aviteni min keil avit, “Kami mihehithiteni mihehit, ‘Navong komai memul mematil, \w meatin keil onen Iesu\w* umai en vongien ka avenan teiai onen.’\x + \xo 28:13 \xt Mat 27:64\x* \v 14 Ka munak longlongien koanik hetokol asuv Paelet, komai meheselus en usite onami ka meheting koe kami keke minakurtei mahien veni.” \v 15 Sakini meatin tavaeen keil enek akur mani ka amum usil asa aviteni. Ka selusien koanik mul karahit out vasi koa Siu keil aro ien rokol kosa. \s1 Iesu mai kistal ven meatin keil onen\x + \xo 28:15 \xt Mak 16:14-18; Luk 24:36-49; Sion 20:19-23; Umen 1:6-8\x* \p \v 16 Ka meatin teindan tai (11) onen Iesu koa amules uva en out Kaleli ka avina en hou koa Iesu vit meseini min keil tuai. \v 17 En out enek, keil ales Iesu. Navong alesi, uva netan mini, ka keil koa arkurtei anatin eni. \v 18 Ka Iesu mai vesesal ka viteni min keil vit, “Tata onak ling tounah vasi en out nesa ka en out netan mul en hek.\x + \xo 28:18 \xt Dan 7:14; Mat 11:27; Sion 3:35; 13:3; 17:2; Efes 1:20-22; Plp 2:9-10\x* \v 19 Sakini, inau naviteni min kami keke miheha ven meatin keil koa amul en kantri vasi keil ka mihoumon keil emun ihi meatin keil onak. Navong amusil kat nau, mihehi \w baptaes\w* en keil en isen Tata, en isen Natnali, ka en isen \w Ninin Votut\w*.\x + \xo 28:19 \xt Umen 1:8\x* \v 20 Ka mihehisein keil ilong kat tounah vasi nameng kat kami eni. Ka inau, nito hetal min kami lisenges,\x + \xo 28:20 \xt Hag 1:13; Mat 18:20; Sion 14:23\x* hetokol avong koa out netan hevus.”