\id JHN - PMA Paama Language \h Sion \toc1 Sion \toc2 Sion \mt2 Selusien koa helamu ten \mt1 Sion \is1 ?Isei mutis selusien koanik? \ip Meatin koa mutis selusien koanik, isen Sion. Kei vi tai en meatin teindan elu (12) onen Iesu. Avaseini keke rosantei isen en tus koanek, vise kei sasen en \qt “kei koa envatien onen Iesu mul ien.”\qt*\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:23; 19:26; 20:2; 21:7,20,24\x* Sion ka tunali koa isen Tiemes lumul lusar mesau keil navong Iesu vise keilu lumusili.\x + \xo 1:0 \xt Mat 4:18-22\x* Sion vi tai en keitel koa Iesu kur seh en keitel ran meatin sav keil onen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:23-24; 20:2-10; 21:2,7,20-23\x* Navong Iesu mul en aiveave, vesesal vamat, vis Sion keke valei kat revi Meri, mama onen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 19:26-27\x* Navong Iesu moul eris ran matien ka vina ris en out nesa, Sion mai vi avat tai en sios hau koa kistal.\x + \xo 1:0 \xt Kal 2:9; Umen 3:1-11; 4:1-23; 8:14-24\x* \ip Sion mutis tus koanek vesesal en sua 90 AD (sua keil koa katau en avong Iesu avasi). Mutisi sua houlu katau en tus keil koa Matiu, Mak ka Luk telmutisi musil moulien ka hihiseien onen Iesu. Sion en vati keke meatin keil ilea revi keke Iesu vi Ahi varei. \is1 ?Isei vuli selusien koanik mulamu? \ip Navong Sion mutis tus koanik usil Iesu, meatin sav keil onen Iesu ka meatin sav keil houlu koa aro rohtoh ral min Iesu avuol tuai. Eiloheh Sion mum ral min Kristin keil en taon keil ten out Efeses, Samerna, Pergamam, Taeatira, Sardis, Piladelvia, ka Laodisia koa amul en provins ten out Esia.\x + \xo 1:0 \xt Rev 2:1–3:22\x* Sakini, navong Sion moul semau, koakeil ekek avisi vatis lat asa koa les Iesu mumoni ka raengoni viteni. Ka suval koa Sion viteni en 21:25 vit, \qt “Iesu mumon tounah keil houlu mok mulin asa koa namutis kati. Munak itis vasi tounah koa mumoni en tus keil, namundemi navit out rovinvintei en out vasi netan keke vakur vasi.”\qt* Sakini, Sion rie lat tunien keil enges koa hekataun Kristin keil ilea revi keke Iesu vi Kristo, koa isen sav vi Mesaea, koa Ahi vat kati keke hesani, suval koa Sion viteni en 20:31 vit, \qt “Ka namutis tounah keil ekek vasakin kami mihemai mihekur anatin eni keke Iesu vi Mesaea, Natin Ahi. Ka miheilea keke koakeil akur anatin eni ikur moulien ten lisenges heka en isen.”\qt* \is1 ?Sion mutis selusien koanik vensa? \im \bd Sion en vati vatie lati keke Iesu ka ven Ahi\bd* – Navong Mak mutis usil moulien onen Iesu, mulamu, mutis usili en tus onen keke merikel keil koa Iesu mumoni rie lati keke vi Mesaea. Matiu ka Luk lumutis mulamu usili mukave Iesu, avasi en out netan. Ka Sion, kei mutis mulamu usili mukave Iesu ro ral min Ahi en avong telamu ka lumum vituai en tounah vasi koa mul.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:1-18\x* En sakien enek ka sakien sav keil, Sion mul vit kilea keke Iesu mul en out nesa mulamu, ka Ahi sila mita en out netan.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:14; 3:2,16-17; 4:34; 5:23-24; 6:32-33; 7:16; 8:14; 9:4; 10:36; 11:42; 12:44-45; 13:3; 16:27-28; 17:3; 18:36; 20:2\x* \ib \im \bd Sion en vati vatie lati keke Iesu vi Natin Ahi\bd* – Iesu vit kilea eni avong houlu keke vi Natin Ahi\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:18; 3:16-18; 5:19-23; 6:40; 8:36; 10:36\x* vuo Ahi vi Tata onen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:14; 2:16; 3:35; 4:21; 5:17-23; 6:27; 12:26-28\x* \ib \im \bd Sion en vati vatie lati keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani min meatin keil onen\bd* – Sion mutis selusien onen meatin keil koa alei kilea keke Iesu vi Mesaea onen Ahi: Sion Baptis,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:29,36\x* Andru,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:41\x* Pilip,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:45\x* Nataniel,\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:49\x* Iesu kei sasen,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:25-26\x* ahin Sameria,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:29\x* me-Sameria sav keil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:42\x* vangi meatin houlu koa Iesu vengan keil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:14\x* Pita,\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:68-69\x* vangi meatin sav keil,\x + \xo 1:0 \xt Sion 7:31,40\x* ka Marata emun.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:27\x* \ib \im \bd Sion en vati vatie lat hetetamenien onen Iesu vaka en merikel keil koa mumoni\bd* – Sion mutis lat merikel oulu (7) onen Iesu. 1) Iesu viles oai mai vi uaen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 2:1-12\x* 2) Iesu sak revi titan hetetamen tai ten kavmen.\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:45-54\x* 3) Iesu sak revi meatin tai koa mesai sua. 38\x + \xo 1:0 \xt Sion 5:1-18\x* 4) Iesu vengan meatin keil taosen elim (5000).\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:1-15\x* 5) Iesu mual en oai.\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:16-21\x* 6) Iesu sak revi meatin koa meten var navong avasi.\x + \xo 1:0 \xt Sion 9:1-41\x* Ka 7) Iesu sakin meatin tai koa mat moul eris ran matien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:17-45\x* Merikel keil ekek sakin meatin keil aviteni en 7:31 avit, \qt “Aviteni avit navong Mesaea hemai, kei houmon merikel keil hehi houlu. !Ka meatin tovuol kilea voumon merikel keil vahi houlu imok valin koakeil Iesu mul mumoni!”\qt* \ib \im \bd Sion en vati vatie lati keke Iesu vit lati vi Ahi ka vothot eni keke kei vi isei ka en tatavolien keil\bd* – En Eksodas 3:14, Ahi vothot en kei min Mosis vit, \qt “!Inau navi kei koa NAVI!”\qt* Aneite ten eis koanik vi Ahi mul lisenges, en avong telamu, en avong kosa, ka en avong vasi keil koa hemai veah. Ka Sion mutisi keke avong ouhat (9), Iesu emun viteni keke, \qt “Inau NAVI”\qt*\x + \xo 1:0 \xt Sion 4:26; 6:20; 8:24,28,58; 13:19; 18:5,6,8\x* koa along kilea vi isen Ahi kati. Iesu vothot eni mun keke vi vatte ten moulien ten lisenges ka en tatavolien oulu (7) vit, “1) Inau navi veret koa san moulien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 6:35\x* 2) Inau navi meneai en out netan.\x + \xo 1:0 \xt Sion 8:12\x* 3) Inau navi meteau koa sipsip keil uva neim ien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 10:7\x* 4) Inau navi more meatin talosilkatien onen sipsip keil.\x + \xo 1:0 \xt Sion 10:11\x* 5) Inau navi vatte ten mearisien ka navi vatte ten moulien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 11:25\x* 6) Inau navi sise, navi anatin, ka navi moulien.\x + \xo 1:0 \xt Sion 14:6\x* Ka 7) inau navi vati grep.”\x + \xo 1:0 \xt Sion 15:1\x* \ib \im \bd Sion en vati vatie lati keke reheapil vituai hetal min Iesu keke rehekur moulien ten lisenges\bd* – Veni vi anatin keke Iesu vi Ahi ka vatte ten moulien ten lisenges reheapil vituai hetal mini.\x + \xo 1:0 \xt Sion 12:44-45; 13:20; 14:7-10\x* Rokapil vituai ral mini navong rokur anatin eni\x + \xo 1:0 \xt Sion 3:15-16; 5:24-25; 6:47-58; 8:12; 10:27-29; 11:25-26; 17:3\x* ka rolong kati.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:10-11; 3:11; 5:40; 6:64; 8:37-47; 10:25-26; 12:37-40; 14:24; 16:9\x* Ka en Iesu rokilea rovailea en Ahi\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:18; 8:19; 14:6-7; 16:3; 17:3\x* veni Iesu kilea en kei.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:1; 3:13; 5:19-20; 7:29; 8:26; 10:15; 15:15; 17:25\x* Ka en Iesu Kristo rokur moulien ten lisenges.\x + \xo 1:0 \xt Sion 1:4; 5:26; 6:63; 10:28\x* \ib \im \bd Sion en vati vatie lati keke ir, meatin keil onen, rehehothot en Iesu min mesav keil heka en selusien ka sakien keil orer\bd* – Iesu sila meatin keil onen uva keke avahitehiten more longlongien usil Iesu min mesav keil.\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:16; 14:12; 15:26-27; 17:18; 20:21\x* Kei en vat ir rovaleisungeini\x + \xo 1:0 \xt Sion 12:36; 13:12-17; 14:12; 15:10\x* en sakien koa er hehathat ir eris\x + \xo 1:0 \xt Sion 13:34-35; 15:12; 17:26\x* ka rovahati lat isen Ahi en tounah vasi koa romul romumoni.\x + \xo 1:0 \xt Sion 5:8; 17:10; 21:19\x* \is1 Vati rendemien tai ten tus enek mul en Sion 20:31 \ipq Namutis tounah keil ekek vasakin kami mihemai mihekur anatin eni keke Iesu vi Mesaea, Natin Ahi. Ka miheilea keke koakeil akur anatin eni ikur moulien ten lisenges heka en isen. \is1 ?Asa mul en selusien enek? \io1 1. Iesu vi Selusien ten Moulien. (1:1-18) \io1 2. Iesu vothot eni keke vi Natin Ahi ka en umen ka hihiseien keil onen. (1:19–4:54) \io1 3. Hetetamen keil onen Siu keil amumon rendemien one va kat Iesu. (5:1–12:50) \io1 4. Iesu visein ekor en meatin keil onen. (13:1–17:26) \io1 5. Avuli kat Iesu, amuti kati en aiveave, ka Iesu mat. (18:1–19:42) \io1 6. Iesu moul eris ran matien ka kistal min meatin keil onen. (20:1–21:23) \io1 7. Selusien ekor. (21:24-25) \c 1 \s1 Iesu vi Vati Selusien ten Moulien koa emai ro en out netan \p \v 1 En avong mulamu, navong Ahi romumontei veah out nesa ka out netan, Vati Selusien mul tuai. Kei koa vi Vati Selusien enek ro ral min Ahi, ka kei vi Ahi en usite vasi keil.\x + \xo 1:1 \xt Rev 19:13; Sion 17:5; Plp 2:6; 1Sion 1:1-2\x* \v 2 Mul tuai ral min Ahi en avong mulamu koa tounah tovuol veah. \v 3 Ka en kei, Ahi mumon tounah vasi keil. Ka vahit varvitei kei, tounah vasi keil vatovuol.\x + \xo 1:3 \xt Sion 1:10; Kol 1:16-17; Hib 1:2\x* \v 4 Vati Selusien enek vi vatte ten moulien. Ka eni, meatin keil umai en meneai ekek akilea avalei kilea en tounah vasi.\x + \xo 1:4 \xt Sion 5:26\x* \v 5 \fig Ahi sakin meneai onen mai ritin en mankoli.|alt="Lamp lighting up the darkness" src="HK00151C.TIF" size="col" copy="Horace Knowles, authorized by The British and Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995" ref="1:5" \fig* Kei sakin meneai enek ritin en mankoli ten tisaen, ka koakeil amul en mankoli asakras avandem kilea eni.\f + \fr 1:5 \ft Tei en tus matu keil ten Sion avit, \ft \+it “Kei sakin meneai enek ritin en mankoli ten tisaen, ka koakeil amul en mankoli asakras avali.”\+it* \f* \x + \xo 1:5 \xt Sion 3:19\x* \p \v 6 Ahi sila meatin tai emai, isen Sion.\f + \fr 1:6 \ft Navong tus koanik selus usil Sion, mul vit usil Sion Baptis. Ka navong eiloheh Sion koa mutis tus koanik selus usil kei sasen, mul vise kei en \ft \+it “meatin koa envatien onen Iesu mul ien.”\+it* \f* \x + \xo 1:6 \xt Mat 3:1; Mak 1:4; Luk 1:13,17,76; 3:2\x* \v 7 Kei emai keke vahit luvat kei koa kur meneai enek, ka vasakin meatin vasi keil avaling demkatien one eni. \v 8 Sion rovitei meneai. Ka kei emai vahit luvat kei koa kur meneai enek emai.\x + \xo 1:8 \xt Sion 1:20\x* \v 9 Anatin, Sion mai vahit luvat kei koa mai ral min meneai ten anatinien. Veni, amaien onen meatin enek hesuval meneai koa hetitin luvat rendemien onen meatin vasi keil keke ilei kilea anatinien onen Ahi.\x + \xo 1:9 \xt 1Sion 2:8\x* \p \v 10 Vati Selusien enek emai ro en out netan. Ka avaseini keke tounah vasi netan mai kistal ka en keihoen onen, meatin keil ten out netan areingeingen kei.\x + \xo 1:10 \xt Sion 1:14; 1:3; 1Kor 8:6; Kol 1:16; Hib 1:2; Sion 17:25\x* \v 11 Kei emai ven onen kati, ka onen kati keil arkur revitei. \v 12 Ka koakeil vasi akur revi ka akur anatin eni, kei maen keil umai avi titiali keil onen Ahi.\x + \xo 1:12 \xt Kal 3:26\x* \v 13 Keil armaitei avahi titiali keil onen Ahi vaka en sise ten hasuen, vuo vaka en rendemien onen etai meatin, vuo vaka en envatien ten aven meatin tai. Keil umai avi titiali keil onen Ahi veni Ahi varei rie lat keil avahi onen.\x + \xo 1:13 \xt Sion 3:3,5,6; Tiem 1:18; 1Pit 1:23; 1Sion 3:9; 5:18\x* \p \v 14 Vati Selusien enek emai vi meatin tai koa aven mul. Kei ro ral min komai ka meles muohien ten hetetamenien onen, veni kei vi Natin Ahi kati koa tanges koa vilelau en more envatien ka anatinien.\x + \xo 1:14 \xt Rom 1:3; Kal 4:4; Plp 2:7; 1Tim 3:16; Hib 2:14; 1Sion 4:2; Aes 60:1-2; Luk 9:32; Sion 2:11\x* \v 15 Sion vit luvati keke vi isei vit, “Koanik vi meatin koa namul naselus usili. Kei koa naviteni navit hemai hekatau enau koa hehi hetetamen imok helin inau. Veni kei ro tuai en avong mulamu, navong arvasitei veah inau.” \x + \xo 1:15 \xt Sion 1:30; Mat 3:11; Mak 1:7; Sion 1:27\x* \p \v 16 Veni kei vilelau en more envatien, rokol kat ir vasi houlu vis houlu mok mulin asa koa mal keke rovakuri.\x + \xo 1:16 \xt Kol 2:10\x* \v 17 Ka en \w Mosis\w* telamu, Ahi san \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* keil onen min meatin keil. Ka, ka en Iesu Kristo, Ahi rie lat more envatien ka anatinien onen min meatin keil.\x + \xo 1:17 \xt Eks 31:18; 34:28; Sion 7:19\x* \v 18 Meatin tovuol veah vales Ahi. Ka vi Natnali kati koa vi tanges, koa ro en usite onen Tata onen lisenges, kei varei vit luvati min ir keke rokilea eni.\x + \xo 1:18 \xt Eks 33:20; Sion 6:46; 1Tim 6:16; 1Sion 4:12; Mat 11:27; Luk 10:22\x* \s1 Sion Baptis vit luvati keke kei rovitei Mesaea onen Ahi\x + \xo 1:18 \xt Mat 3:11-12; Mak 1:7-8; Luk 3:15-17\x* \p \v 19 Koanik tunien usil asa koa Sion Baptis viteni usil Iesu. En avong tai, avat keil onen Siu keil en out \w Serusalem\w* asila tei en \w pris\w* keil ka koakeil emun aka en vatiamal onen \w Livae\w* koa amum en Eim Votut keke uva avales Sion. Navong arokol out koa Sion mul ien avisi avit, “?Keik kovi isei varei?” \p \v 20 Ka Sion roseseintei vahit kesi min keil ka vit leini vit, “Inau narvitei Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai.” \x + \xo 1:20 \xt Sion 3:28\x* \p \v 21 Sakini, avisi avit, “?Mukonek, keik kovi isei varei? ?Keik provet \w Ilaetsa\w*?” \x + \xo 1:21 \xt Mat 11:14; 17:11-13; Mak 9:13\x* \p Ka Sion vit kesi vit, “Vuo, narvitei kei.” \p Avis risi avit, “?Keik kovi Provet koa Mosis vit luvati keke Ahi hesani hemai?”\x + \xo 1:21 \xt Dut 18:15,18; Sion 6:14; 7:40; Umen 3:22; 7:37\x* \p Ka kei vit, “Vuo.” \p \v 22 Sakini, apeahi avit, “Hiteni min komai li kovi isei keke mekilea mevahit meseini min avat keil onomai koa asila komai memai. ?Komul koviten sa usil keik sasom?” \p \v 23 Sakini, Sion sani min keil selusien onen provet \w Aesea\w* koa vit, \q1 \qt “Inau navi rea tai koa mul visohiso en out volvol vit,\qt* \q2 \qt ‘!Mihesak mesein sise onen Asuv!\qt* \q2 \qt !Mihoumon sise onen hemal!’”\qt* \rq Aesea 40:3\rq*\x + \xo 1:23 \xt Mat 3:3; Mak 1:3; Luk 3:4\x* \p \v 24 Evus, meatin tei keil emun, koa \w Farasi\w* keil asila keil umai ven Sion, \v 25 keil avisi avit, “?Munak keik korvitei Mesaea, vuo Ilaetsa vuo Provet koa Ahi vat kati, vensa varei komul kovi \w baptaes\w* en meatin keil?”\f + \fr 1:25 \ft Farasi keil amutimanin keke Sion vi baptaes en Siu keil. Veni avi baptaes en koakeil enges arkileatei Ahi koa aviles umai akur rohtoh en demkatien.\f* \x + \xo 1:25 \xt Mat 21:25; Mak 11:30; Luk 20:4; Sion 1:33\x* \p \v 26 Sion vit kesi min keil vit, “Inau navi baptaes en meatin keil en oai enges. Ka luhu en kami, meatin tai mul tuai koa kami mireingeingeni. \v 27 Kei varei hemai hekatau enau ka hekes inau. Kei vi hetetamen imok mulin inau, ka narvinvintei keke mamai mahi slev onen keke makulat sandel onen.” \x + \xo 1:27 \xt Sion 1:15; Umen 13:25\x* \p \v 28 Tounah vasi keil enek kur out vesesal en taon ten out Betani, en out koa Sion vi baptaes en meatin keil eni, en usite ist ten Oaisal Sodan.\x + \xo 1:28 \xt Mat 3:13; Sion 10:40\x* \s1 Sion Baptis vit luvati keke Iesu vi Mesaea onen Ahi \p \v 29 \fig Sion Baptis vit leini keke Iesu helah lat tisaen ran meatin keil.|alt="John’s disciples follow Jesus" src="WA03813b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="1:29" \fig* En avong sav teni, Sion lele va, ka les Iesu mul mai veni. Navong lesi, Sion vit leini vit, “!Mihelesi! !Sipsip koa Ahi sila mul mai, veni kei varei helah lat tisaen keil ran meatin keil ten out netan.\x + \xo 1:29 \xt Sion 1:36; Aes 53:6-7; Umen 8:32; 1Pit 1:18-19\x* \v 30 Kei varei koa naselus usili navit, ‘Meatin tai hemai hekatau enau koa hehi hetetamen imok helin inau. Veni kei ro tuai en avong mulamu, navong arvasitei veah inau.’ \x + \xo 1:30 \xt Sion 1:15\x* \v 31 Navong navit usili, inau mun nareingeingeni veah keke vi isei. Ka Ahi sila inau numai ekok keke mahi \w baptaes\w* en meatin keil keke vahothot en kei min me-Isrel keil.” \p \v 32-33 Sion vit risi vit, “Anatin. Mulamu, inau nareingeingeni veah keke vi isei. Ka Ahi, koa sila inau numai ekok mahi baptaes en meatin keil en oai, kei viteni minau vit, ‘Navong kiles \w Ninin Votut\w* hemita ka heto en meatin tai, kei varei hehi baptaes en meatin keil en Ninin Votut.’ Sakini, noeis, navong meatin enek mai venau, nales Ninin Votut muka ran out nesa suval ame tai ka mita rondan eni.\x + \xo 1:32-33 \xt Mat 3:16; Mak 1:10; Luk 3:22\x* \v 34 Anatin eli naviteni min kami keke nalesi tuai. Ka navit leini min kami keke meatin enek varei vi Natin Ahi anatin.” \x + \xo 1:34 \xt Mat 3:17; 17:5; 27:54; Mak 9:7; 15:39; Luk 9:35; Sion 20:31; Umen 9:20\x* \s1 Meatin keil ehat (4) umai amusil Iesu \p \v 35 En avong sav teni, Sion va ris en out enek ral min meatin elu onen. \v 36 Ka navong Sion les Iesu mul mual va, viteni vit, “?Millesi? !Sipsip koa Ahi sila keinek!”\f + \fr 1:36 \xt Sion 1:29 \ft viteni keke Iesu helah lat tisaen onen meatin keil hesuval sipsip tai koa amumoni vi sanien votut min Ahi.\f* \p \v 37 Navong meatin keilu onen luraengon asa koa kei viteni, luva lumusil Iesu. \v 38 Navong Iesu mul mual va, viles ka les keilu lumul lumusili. Sakini, vis keilu vit, “?Kamil emil vat sa?” \p Ka luvit kesi luvit, “Tiser, emal vati melvailea out kave koa koro ien.” \p \v 39 Iesu vit “Milhemai milhelesi.” Navong telmual telva, vi mendilah tuai ka meteiai mul vita netan neli. Ka luro ral mini rokol vongien. \p \v 40 Tai en keilu koa long selusien onen Sion ka musil Iesu, isen Andru, koa vi tunali Saemon Pita.\x + \xo 1:40 \xt Mat 4:18-20; Mak 1:16-18\x* \v 41 Ka navong selus ral min Iesu evus, hatte tas, va les Saemon Pita ka viteni mini vit, “Tuak, komal melvotin \w Mesaea\w* koa Ahi vati kati vit hesani hemai.”\x + \xo 1:41 \xt Sion 4:25\x* \v 42 Evus, Andru mulamun Saemon va ven Iesu.\x + \xo 1:42 \xt Mat 10:2; 16:18; Mak 3:16; Luk 6:14\x* \p Ka navong Iesu lesi, viteni vit, “Keik kovi Saemon, natin Sion. Ka kosa heha, isom hehi Pita, koa aneite teni vi ‘ahat.’” \s1 Iesu vise Pilip ka Nataniel \p \v 43 En avong sav eris, Iesu ling rendemien onen keke helokovein out Sodan, ka heha en provins ten out Kaleli. Sakini, va votin meatin tai koa isen Pilip ka viteni mini vit, “Amai, kusil kat nau.” \v 44 Pilip vi koan Betsaeta, taon koa Andru ka Pita luka ien.\x + \xo 1:44 \xt Sion 12:21\x* \p \v 45 Pilip maeni ka va lekat tunali koa isen Nataniel. Navong votini, viteni mini vit, “Komai mevotin Mesaea koa \w Mosis\w* mutis usili en tus ten \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w*, ka koa \w provet\w* keil emun amutis usili. Isen Iesu, natin Siosep. Kei ten out Nasaret.” \x + \xo 1:45 \xt Dut 18:18; Aes 7:14; 9:6; Esek 34:23\x* \p \v 46 Navong long selusien enek, Nataniel visi vit, “?Anatin? Tounah tovuol vatahos kilea vaka en taon kuren tai koa suval Nasaret.” \p Ka Pilip vit kesi vit, “Amai, les visi.” Ka lumual luva ven Iesu. \p \v 47 Navong Iesu les Nataniel mul mai veni, viteni vit, “Koanik vi meatin tai koa romultei valiluvos, koa vinvin avahise en koan \w Isrel\w* tai.” \p \v 48 Navong Nataniel longe mukok, visi vit, “?Keik kokilea inau mukave?” \p Iesu vit kesi vit, “Nalesuk tuai navong komul semau korondan en nimal ten vati \w fik\w*, navong Pilip rovisoktei veah.” \p \v 49 Nataniel mutimanin ka viteni mini vit, “!Tiser, keik kovi Natin Ahi anatin! !Keik kovi asuv houlu ten out Isrel koa memul merosini!” \x + \xo 1:49 \xt Sam 2:7; Mat 3:17; 14:33; 16:16; Mak 1:11; 3:11; Luk 3:22; 4:41; Sion 11:27; Umen 13:33; Sef 3:15; Mat 27:42; Mak 15:32; Sion 12:13\x* \p \v 50 Iesu viteni vit, “Keik kokur anatin enau veni komutimanin navitenis minuk keke nalesuk navong keik korondan semau en nimal ten vati fik tai. Ka hervitei tuetin, kiles tounah savsav keil koa hemarite mok helin koanik. \v 51 Anatin eli naviteni minuk keke kiles out nesa heseha ka \w angelo\w* keil onen Ahi ihina nesa ka imita netan ika en inau, Natin Meatin, hesuval navi sise tai.”\x + \xo 1:51 \xt Sen 28:12\x* \c 2 \s1 Iesu viles oai mai vi uaen en tetaliheien tai \p \v 1 Avong elu muli va. Ka en avong etel (3) eni, meatin keil en meteimal ten out Kena amul amumon anien ten tetaliheien tai. Mama onen Iesu mul ral min keil. \v 2 Ka asisil en Iesu ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* emun keke avamai avaanian vatal min keil en tetaliheien enek. \v 3 Navong amul akanian, mama onen Iesu long kilea keke uaen tovuol emun avasani min meatin keil. Sakini, va ven Iesu ka viteni mini vit, “Uaen tovuol emun. ?Kokilea kovakataun keil eli?” \p \v 4 Ka Iesu vit kesi mini vit, “Mama, usite oralu tovuol ien. Avong kati keke mahothot enau min meatin keil keke navi isei romaitei veah.”\x + \xo 2:4 \xt Sion 7:30; 8:20\x* \p \v 5 Ka mama onen va viteni min meatin keil toumien vit, “Kami mihoumon asa koa kei hehiteni min kami.”\x + \xo 2:5 \xt Sen 41:55\x* \p \v 6 En usite tai, Iesu les mari veioai ahetai (6) koa Siu keil asieni en oai keke akilea avakas motein tounah keil one vato vousil mengkatien keil one. Tetai en keil vinvin avasieni en lita handred tai (100).\x + \xo 2:6 \xt Mak 7:3-4; Sion 3:25\x* \v 7 Navong lesi, Iesu viteni min meatin keil toumien vit, “Alsien mari veioai keil ekek en oai.” Ka asieni vil rokol onge nesa. \v 8 Amumoni evus, Iesu viteni min keil vit, “Miheseh oai enek en kap tai, ka mihesani min avat ten mari anien enek keke hemun visi.” Sakini, amumoni suval koa kei viteni. \p \v 9 Ka navong avat mun vis oai enek, muni vi uaen ka reingeingeni keke ka kave. Ka meatin keil toumien koa aseh oai enek akilea. Sakini, avat enek vise meatin koa retalihe \v 10 ka selus tahos mini vit, “Meatin sav keil koa amumon mari anien keil, mulamu, amul asani min meatin keil uaen koa tahos koa mani teni keih. Ka navong meatin keil amunmun houlu ka armun kileatei mun kasien teni, asan uaen koa rotahos ramattei min keil. Ka keik, kovuli kat uaen koa tahos imok keke kokilea suk kovasani min komai vakatau.” \p \v 11 Sakini, en taon ten out Kena, Iesu mum rohtoh en merikel tai onen. En out enek, kei vothot en hetetamenien onen ka meatin keil onen aling demkatien one eni.\x + \xo 2:11 \xt Sion 4:54; 20:30; Luk 9:32; Sion 1:14; 12:41\x* \p \v 12 Tetaliheien evus, Iesu, mama onen, tunali keil, ka meatin keil onen uva en taon ten out Kapaniam. Ka aro ekonek avong vahis.\x + \xo 2:12 \xt Mat 4:13\x* \s1 Iesu likat rasilin meatin tisa keil ran Eim Votut\x + \xo 2:12 \xt Mat 21:12-13; Mak 11:15-17; Luk 19:45-46\x* \p \v 13 Avong ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w* mai vesesal koa Siu keil houlu uva en out \w Serusalem\w* keke avoumon sanien votut keil teni. Sakini, Iesu ka meatin keil onen emun uva.\x + \xo 2:13 \xt Sion 6:4; 11:55\x* \v 14 Ka navong Iesu va en teahu ten Eim Votut, votini keke meatin keil houlu amul asalem en buluk, \w sipsip\w*, ka aman keil avahi sanien votut keil. Ka meatin sav keil houlu amul arondan en avet one ka amul akekes en mani onen meatin keil. \v 15 Navong Iesu les tounah koa meatin keil amul amumoni, tin vepeng. Sakini, kur mavuli rop keil koa mul netan, vili keil out tas mai tetaveah ka keih, ka likat rasilin buluk ka sipsip keil vasi ran teahu ten Eim Votut ral mini. Evus, Iesu va ven meatin keil koa amul akekes en mani ten kantri sav keil mai vi mani onen Siu keil, viles avet keil one, ka rang lin mani koa mul ien va netan. \v 16 Ka en koakeil asalem en aman keil, vul kat keil vit, “!Allah tounah keil onami ka alva! !Minoumontei mun teim onen Tata onak namai nahi out tahulhulien tai!”\x + \xo 2:16 \xt Luk 2:49\x* \p \v 17 Navong \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ales asa koa Iesu mul mumoni, amundem kat asa koa Tus Votut viteni koa vit, \qt “O Ahi, veni navouhou houlu en Eim onom, tinok vepeng va kat koakeil arvouhou revitei mini.”\qt* \rq Sam keil 69:9\rq* \p \v 18 Ka navong hetetamen keil onen Siu keil ales asa koa Iesu mumoni, amutimanin ka aselus keih mini avit, “?Isei maenuk kovoumon sakien keil ekek? Munak vi anatin keke kokur keihoen vinvin keke kovoumoni, kumon etai merikel mevalesi.” \p \v 19 Iesu vit kesi min keil vit, “Munak mihou rasilin Eim Votut ekek, inau num kesi en avong etel (3).”\x + \xo 2:19 \xt Mat 26:61; 27:40; Mak 14:58; 15:29; Umen 6:14\x* \p \v 20 Hetetamen keil amutimanin avit, “!Ekovei! Meatin keil amum sua hanumau elu ka ahetai emun (46) keke avoumon Eim Votut enek. Ka kovit keik kokilea kovoum kesi en avong etel enges. !Vuo, kosakras!” \p \v 21 Ka navong Iesu vit usil Eim Votut, mul selus usil aven.\x + \xo 2:21 \xt 1Kor 6:19\x* \v 22 Katau suk, navong moul eris ran matien, meatin keil onen amundem kilea selusien onen enek. Sakini, akur anatin en selusien onen Iesu ka asa koa Tus Votut viteni usili.\x + \xo 2:22 \xt Luk 24:6-8; Sion 12:16; 14:26\x* \s1 Iesu rie lati keke kilea en rendemien onen meatin keil \p \v 23 Navong Iesu mul veah en out Serusalem en avong ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w* enek, meatin houlu ales merikel koa mumoni ka aling demkatien one eni.\x + \xo 2:23 \xt Sion 7:31; 11:47-48\x* \v 24 Ka Iesu rokurtei anatin keke demkatien one eni vi anatin veni mundem kilea asa koa mul en rendemien onen meatin vasi keil. \v 25 Meatin tovuol vahit kilea mini, veni kei mundem kilea tuai tounah vasi koa meatin keil amul amundem usili ka asa koa keil e vati. \c 3 \s1 Hetetamen tai onen Siu keil mai ven Iesu keke vaselus vatal mini \p \v 1 \fig Nikodimas vis Iesu vit, “Meatin kilea vamai vahi heite hau hemukave?”|alt="Jesus and Nicodemus" src="WA03815b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="3:1" \fig* En out Serusalem, Farasi tai mul ien koa vi tai en Kaonsel onen Siu keil, isen Nikodimas.\x + \xo 3:1 \xt Sion 7:50; 19:39\x* \v 2 En vongien tai, kei va sao en Iesu ka viteni mini vit, “Tiser, komai mekilea keke kovi tiser tai koa Ahi sani emai. Veni vahit Ahi vartotei vatal minuk, kosakras kovoumon merikel keil ekek.”\x + \xo 3:2 \xt Mat 22:16; Sion 9:16; Umen 10:38\x* \p \v 3 Ka Iesu vit kesi vit, “Anatin eli naviteni minuk, munak meatin tai romaitei vahi heite hau, kei sakras valei kilea hiasuvien onen Ahi.” \p \v 4 Navong Nikodimas longe mukok, mutimanin vit, “?Meatin tai koa marite tuai hemai hehi heite hau hemukave? !Veni meatin sakras vaha ris en vangen mama onen keke avahasi ris hatte valu keke vamai vahi heite hau!” \p \v 5 Sakini, Iesu vit kesi vit, “Anatin eli naviteni minuk, meatin koa hermaitei hehi heite hau hetal min oai ka Ninin Votut, kei sakras vaha en out koa hiasuvien onen Ahi mul ien. \v 6 Navong meatin tai avasi vi heite hau musil sise onen meatin keil, kei kur aven meatin ka suvalien onen. Ka navong meatin tai mai vi heite hau musil sise onen Ninin Votut, kei kur ninin ka suvalien onen. \v 7 Konasiltei veni naviteni keke kami vasi mihemai mihehi heite hau. \v 8 Umen onen Ninin Votut suval umen ten eang koa mul muhuh musil rendemien onen. Meatin tai mul long kilea eni ka reingeingeni ka kave vuo heha kave. En vati sakien enek, asakras avales Ninin Votut. Ka alei kilea umen onen en moulien onen koakeil umai avi heite hau musil sise onen Ninin Votut.”\x + \xo 3:8 \xt Ekl 11:5\x* \p \v 9 Ka Nikodimas visi vit, “?Ka koanik kilea vakur out vamukave?” \p \v 10 Iesu vit kesi vit, “Keik kovi mari tiser tai onen me-Isrel keil. ?Vensa varei korkileatei aneite ten selusien keil onak? \v 11 Anatin eli naviteni minuk keke inau ka onak keil memul meselus usil tounah koa mekilea eni ka melesi tuai. Ka kami hetetamen keil onen Siu keil mirkurtei anatin en selusien keil onomai.\x + \xo 3:11 \xt Sion 3:32; 8:26\x* \v 12 Keik korkurtei anatin en selusien keil onak navong nara tavol usil tounah keil ten out netan enges. ?Sakini, hemukave suk kikur anatin en selusien onak navong nihit usil tounah keil ten out nesa?\x + \xo 3:12 \xt Luk 22:67\x* \v 13 Inau, Natin Meatin, nakilea mahit usili veni namita ran out nesa. Ka meatin sav tovuol vahina.\x + \xo 3:13 \xt Pro 30:4; Rom 10:6\x* \p \v 14 “Mulamu, navong \w Mosis\w* mul en out volvol, muti kat niniven tetal tai en ai tai ka vati lati vina nesa. Ka en vati sakien enek, iti kat Natin Meatin en ai tai ka ihati lati hehina nesa.\x + \xo 3:14 \xt Nam 21:9; Sion 8:28; 12:34\x* \v 15 Ka koakeil vasi akur anatin eni ikur moulien ten lisenges.\x + \xo 3:15 \xt Sion 20:31\x* \v 16 Veni envatien onen Ahi mul en meatin vasi keil ten out netan houlu vis houlu mok, mae lat Natnali tas. Ka koakeil vasi akur anatin eni irvuoltei, ka ikur moulien ten lisenges.\x + \xo 3:16 \xt Rom 8:32; 1Sion 4:9-10; Sion 3:36; 10:28; 1Sion 5:13\x* \v 17 Ahi rosantei Natnali vamita en out netan keke valei rahit usite onen meatin keil ven sakien tisa keil one. Vuo, Ahi san Natnali mita keke voumon sise voutut meatin keil ten out netan.\x + \xo 3:17 \xt Sion 12:47; 5:22,30; 8:15-16; Umen 17:31\x* \p \v 18 “Koakeil akur anatin en Natin Ahi, Ahi hersantei mahien min keil. Ka koakeil vasi arkurtei anatin eni, alah mahien onen Ahi mai en keil tuai, veni arkurtei anatin en Natnali koa tanges.\x + \xo 3:18 \xt Sion 5:24\x* \v 19 Ahi san meneai onen mita en out netan tuai. Ka meatin keil aseseini ka e vat mankoli mulin meneai enek, veni sakien one tisa. Sakini, Ahi helei rahit usite onen meatin keil housil asa koa amumoni en meneai enek.\x + \xo 3:19 \xt Sion 1:5,9; 8:12; 9:5\x* \v 20 Koakeil vasi amumon tisaen, tine kat meneai. Ka arvatei en meneai veni e rovattei meneai vahothot en sakkalkalien keil one.\x + \xo 3:20 \xt Efes 5:11-13\x* \v 21 Ka koakeil amusil sise ten anatinien uva en meneai koa hehothot eni keke sakien vasi keil one musil asa koa Ahi en vati.” \s1 Sion Baptis vit luvati keke Iesu vi Mesaea \p \v 22 Navong Iesu selus evus, va en out tai en provins ten out Sudea koa mul sasen. Ro ekonek ral min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka vi \w baptaes\w* en koakeil umai veni.\x + \xo 3:22 \xt Sion 3:26; 4:1-2\x* \v 23 Ka, en out sav tai koa avise en Aenon, Sion Baptis emun vi baptaes en meatin keil houlu koa amul umai veni veni oai houlu mul ien. Out enek mul en provins ten out Sameria, vesesal en taon ten out Salim. \v 24 En avong koanek, arsontei veah Sion vaha en eim takeih.\x + \xo 3:24 \xt Mat 4:12; 14:3; Mak 1:14; 6:17; Luk 3:20\x* \p \v 25 Ka navong Sion mul en out enek, Siu tai mai ven meatin keil onen Sion. Kei musel min keil usil sakien koa mal keke meatin tai kilea vakas motein revi aven keke vamai vato en meten Ahi. \v 26 Sakini, keil uva ven Sion ka aviteni avit, “?Tiser, komundem kat meatin koa korie lati min komai en usi Oaisal Sodan, kei koa kovit luvati vi Mesaea? !Kei emun mul vi baptaes en meatin keil, ka meatin vasi amul uva suk veni!”\x + \xo 3:26 \xt Sion 3:22; 4:1-2\x* \p \v 27 Sion vit kesi vit, “Meatin tovuol kilea vakur umen tai munak Ahi ten out nesa romaentei.\x + \xo 3:27 \xt Sion 19:11; 1Kor 4:7; Hib 5:4\x* \v 28 Kami varei milong selusien onak navong naviteni keke inau narvitei Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemita. Ka Ahi sila nau keke masak mesein sise onen.\x + \xo 3:28 \xt Sion 1:20; Mal 3:1; Mat 11:10; Mak 1:2\x* \v 29 Iesu suval meatin tai koa hetetalihe hetal min ahin tai. Ka ahin enek onen kati. Ka inau nasuval tunali koa rosini keke valomal en usite onen. Ka navong meatin koa vatetalihe mai, sien onen tunali houlu navong long ren. Sakini, inau nasi nau mukok veni Mesaea mai tuai keke vakur vulin kati.\x + \xo 3:29 \xt Mat 9:15; Mak 2:19\x* \v 30 Mal keke kei hehina hehi hetetamen imok, ka inau nihita netan.” \p \v 31 Sion vit risi vit, “Iesu ka en out nesa ka vi hetetamen imok mulin tounah sav vasi keil. Koakeil aka en out netan avi ten out netan enges ka amul aselus suval meatin keil ten out netan. Ka kei koa ka en out nesa vi hetetamen imok mulin keil vasi.\x + \xo 3:31 \xt Sion 8:23; 1Sion 4:5\x* \v 32 Iesu mul selus usil tounah keil koa kei lesi ka raengoni en out nesa, ka meatin keil arkurtei anatin en selusien keil onen.\x + \xo 3:32 \xt Sion 3:11; 8:26\x* \v 33 Ka koakeil vasi akur anatin en selusien onen along kilea anatinien onen Ahi tuai. \v 34 Anatin, kei koa Ahi sani mita netan mul san selusien onen Ahi varei, veni kei sien vasi moulien onen en Ninin Votut. \v 35 Ahi Tata, envatien onen mul en Natnali, ka ling tounah vasi en hen.\x + \xo 3:35 \xt Sion 5:20; 10:17; 15:9; Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 13:3\x* \v 36 Sakini, koakeil vasi akur anatin en Natin Ahi ikur moulien ten lisenges. Ka koakeil aseseini irkurtei moulien, veni vurohien onen Ahi mul en keil ka il ikur mahien teni.”\x + \xo 3:36 \xt Sion 3:16; 1Sion 5:13; Efes 5:6\x* \c 4 \s1 Iesu rie lati min ahin tai ten out Sameria keke kei vi Mesaea \p \v 1 En avong enek, longlongien va rokol \w Farasi\w* keil keke meatin houlu amusil Iesu mulin koa amusil Sion. Ka alonge emun keke Asuv Iesu vi \w baptaes\w* en houlu en keil.\x + \xo 4:1 \xt Sion 3:22,26\x* \v 2 Ka koanek rovitei anatin veni rovitei Iesu koa vi baptaes en keil, vi \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* koa amumoni. \v 3 Ka navong Iesu long kilea keke Farasi keil alonglong usil umen koa mumoni, lokovein provins ten out Sudea, ka va ris en provins ten out Kaleli.\f + \fr 4:3 \ft Iesu lei kilea keke Farasi keil avi elu kati, ka en rovattei veah keke vasel vatal min keil. Sakini, va mum en provins sav ten out Kaleli.\f* \p \v 4 En sise one avaha en out Kaleli, Iesu ka onen keil aka pas provins ten out Sameria koa mul luhu en provins keilu ekek.\x + \xo 4:4 \xt Mat 10:5; Luk 9:52; 17:11\x* \v 5 Ka navong amual uva, arokol taon tai en out Sameria, isen Saekar. Saekar mul vesesal en vulioai tai koa Siekob kili ka sani min natnali koa Siosep telamu.\x + \xo 4:5 \xt Sen 33:19; 48:22; Sos 24:32\x* \v 6 En taviai, Iesu ka meatin keil onen arokol vulioai onen Siekob enek. Iesu longe aven mah, ka rondan museh vesesal veni.\x + \xo 4:6 \xt Sion 4:12\x* \v 7-8 Navong Iesu mul museh, meatin keil onen uva en taon keke avalekat anien ae. Rovitei tuetin, ahin tai ten out Sameria emai keke vaseh oai. Navong rokol vulvul enek, Iesu visi vit, “San tei oai eli minau mamuni.” \p \v 9 \fig Iesu viteni min ahin Sameria vit, “Inau nakilea masan oai ten moulien koa sakras vavus minuk.”|alt="Jesus and woman at the well" src="WA03816b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="4:9" \fig* Ka ahin enek vit kesi vit, “Keik kovi Siu tai ka inau navi ahin Sameria. Ka Siu keil asakras avaanian vituai en pelet vatas vuo avamun vituai en kap vatas vatal min komai. ?Sakini, vensa varei komul kovis nau keke masan tei oai minuk kovamuni?”\x + \xo 4:9 \xt Esra 4:3; 9:1–10:44; Luk 9:52-53\x* \p \v 10 Iesu vit kesi vit, “Koreingeingen asa koa Ahi vit vasani minuk. Ka koreingeingeni keke inau koa navisuk en oai navi isei. Veni munak kovailea eni, kovahis inau keke masan oai ten moulien minuk. Ka inau masani minuk.”\x + \xo 4:10 \xt Sion 4:26; 7:37-38; Rev 21:6; 22:17\x* \p \v 11 Ahin enek viteni mini vit, “Ka asuv, veioai onom tovuol, ka vulvul enek tetaveah, oai teni mul netan vis netan. ?Kiseh oai ten moulien enek en out kave? \v 12 ?Mukave? ?Oai koa kovit usili tahos imok mulin oai enek? Veni avu Siekob varei san vulvul ten oai enek min komai. Ka vi oai enek koa kei muni, natnali keil amuni, ka buluk ka sipsip keil osen emun amuni. ?Mukave, komul kovit kovi hetetamen imok mulin avu Siekob?”\x + \xo 4:12 \xt Sion 8:53\x* \p \v 13 Iesu vit risi mini vit, “Koakeil vasi amul amun oai enek, maroro heat ris keil. \v 14 Ka koakeil imun oai koa nisani min keil maroro herkattei mun keil. Oai koa nisani min keil hemai hehi oaisal tai koa houe en tine neim ka hesakin keil imoul lisenges.”\x + \xo 4:14 \xt Sion 6:35; 7:38\x* \p \v 15 Ahin enek viteni mini vit, “!Asuv, san tei li oai enek minau! Hemukonek, maroro herkattei mun inau, ka nirmualtei mun nimai ekonek en avong vasi keke maseh oai.” \p \v 16 Iesu viteni mini vit, “Kiha, kihise meatin onom, ka milhemai ris.” \p \v 17 Kei vit, “Meatin onak tovuol.” \p Ka Iesu vit risi vit, “Keik koviteni anatin navong kovit meatin onom tovuol. \v 18 Veni kokur meatin elim (5) tuai ka kortetalihetei mun vatal min keil. Ka meatin koa koro vituai ral mini kosa, kortetalihetei vatal mini. Sakini, asa koa koviteni minau anatin.” \p \v 19 Navong ahin enek longe mukok, mutimanin ka viteni vit, “Asuv, nalesi keke keik kovi \w provet\w* tai.\x + \xo 4:19 \xt Mat 21:46; Sion 7:40; 9:17\x* \v 20 ?Sakini kihit kilea minau, out kave varei mal keke meatin keil iha netan min Ahi eni? Veni avu keil telamu onomai, me-Sameria keil, uva netan min Ahi en Vatihou Kerasim ekek. Ka kami, Siu keil, miviteni keke out \w Serusalem\w* vi out koa mal rovaha netan min Ahi eni.”\x + \xo 4:20 \xt Dut 11:29; Sos 8:33; Dut 12:5-14; Sam 122:1-5\x* \p \v 21 Iesu viteni mini vit, “Naviteni anatin minuk, avong tai hemai koa hervitei tounah tai munak kiha netan min Ahi Tamer en vatihou koanik vuo en out Serusalem vuo en out sav tai. \v 22 Kami, me-Sameria keil, miva netan min Ahi, ka mirkilea revitei kei.\f + \fr 4:22 \ft Me-Sameria keil amusil tus elim koa Mosis mutisi, ka tus sav keil koa mul en Tus Votut arkurtei anatin en keil. Sakini, arkilea revitei Ahi.\f* Ka komai, Siu keil, meva netan min Ahi ka mekilea eni. Veni Ahi san hatkatien min Siu keil keke hesan Mesaea onen hemai, kei koa houtut meatin vasi keil.\x + \xo 4:22 \xt Aes 2:3; Rom 9:3-4\x* \v 23 Ka avong tai mul mai keke koakeil avi anatin en Ahi Tata iha netan mini hetal min keihoen onen Ninin Votut ka housil sakien koa vi anatin. Ka avong koanek mai tuai. Ka Ahi mul lekat vati meatin keil koa amukonek keke uva netan mini. \v 24 Ahi rokurtei aven vasuval ir, kei vi ninin. Sakini, koakeil uva netan mini umoni hetal min keihoen onen Ninin Votut ka housil sakien koa vi anatin.”\x + \xo 4:24 \xt 2Kor 3:17; Plp 3:3\x* \p \v 25 Ahin enek viteni mini vit, “Nakilea keke Ahi vat kati keke hesan \w Mesaea\w* onen hemai. Ka navong hemai, hehit kilea tounah vasi min ir keke reheilea eni.”\x + \xo 4:25 \xt Sion 1:41; 14:26\x* \p \v 26 Iesu vit risi vit, “Inau koa namul naselus minuk, inau navi kei.”\f + \fr 4:26 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f*\x + \xo 4:26 \xt Mak 14:61-62; Sion 9:37\x* \p \v 27 En hati avong enek, meatin keil onen Iesu umai ris, ka amutimanin houlu navong alesi keke Iesu mul selus ral min ahin tai veni romusiltei sakien keil one. Ka tovuol en keil vahis ahin vahit, “?Em vat sa?” Vuo avahis Iesu avahit, “?Vensa varei komul koselus ral min ahin ekek?” \p \v 28 Evus, ahin enek lokovein veioai onen mules, va ris en taon, ka vise meatin keil umai vit, \v 29 “!Almai alles meatin koa vit luvat tounah vasi koa namumoni en moulien onak! Vahesa kei vi Mesaea koa Ahi vat kati vit hesani hemai.”\x + \xo 4:29 \xt Mat 12:23; Sion 7:26\x* \v 30 Sakini, alokovein taon ka uva ven Iesu. \p \v 31 Navong ahin enek mul semau en taon, meatin keil onen Iesu aviteni mini avit, “Tiser, kian vis tei mau anien ekek.” \p \v 32 Ka kei vit risi vit, “Inau nian anien tai koa kami mireingeingeni.” \p \v 33 Navong alonge mukok, meatin onen keil amul avis ris keil avit, “?Mukave? ?Meatin etai kur anien mai veni tuai?” \p \v 34 Sakini, Iesu viteni min keil vit, “Navong namul namusil rendemien onen Ahi koa sila nau numai keke num vasi en umen onen, nalonge suval nakanian tuai.\x + \xo 4:34 \xt Sion 5:30; 6:38; 5:36; 17:4\x* \v 35 Meatin keil amul avit, ‘Avati hehat (4) heha heli, ka rehesuhut en anien keil oser.’ Ka inau naviteni min kami, mihelele revi hekarahit en ah osen Ahi. Anien teni men revi tuai keke rovasuhut eni.\x + \xo 4:35 \xt Mat 9:37; Luk 10:2\x* \v 36 Ka koakeil vasi amul amusuhut en anien teni, Ahi mul ling revi ui umen one. Ka anien enek vi meatin keil koa amul akur moulien ten lisenges. Hesakini, koakeil aluh utite ten selusien onen Ahi en moulien onen meatin keil ka koakeil amul amusuhut en anien teni, keil vasi isi keil ven asa koa amumoni. \v 37 Koanek suval selusien ten meteisauen tai koa vit, ‘Meatin tai luh ah tai, ka meatin sav mul musuhut eni.’\x + \xo 4:37 \xt Maek 6:15\x* \v 38 Inau nasila kami keke mivasuhut en anien ten ah tai koa meatin sav keil uva amum ien mulamu en kami. Ka vi kami koa miheles uite ten umen one.” \p \v 39 Navong Iesu mul veah selus ral min meatin keil onen, me-Sameria keil houlu aka en taon umai. Umai ka akur anatin keke vi Mesaea veni along selusien onen ahin koa vit, “!Almai alles meatin koa vit luvat tounah vasi koa namumoni en moulien onak!” \v 40 Sakini, navong umai veni, apeah Iesu keke vato vatal min keil. Sakini, Iesu ka meatin keil onen aro ral min keil avong elu mun. \v 41 Navong me-Sameria keil along selusien keil onen Iesu, keil houlu emun akur anatin eni keke vi Mesaea. \v 42 Sakini, uva aviten min ahin avit, “Mulamu, komai mekur anatin eni musil asa koa keik koviteni. Ka kosa, mekur anatin eni keke kei vi \w Mesaea|lemma="Meatin ten mututien"\w* anatin koa houtut meatin vasi keil ten out netan veni melong selusien onen en ralingomai varei.”\x + \xo 4:42 \xt 1Sion 4:14\x* \p \v 43-44 Koanek suval koa Iesu varei viteni vit, “Provet tai, avaseini meatin sav keil avouhou mini, meatin keil ten kantri kati onen arvouhoutei mini.” Ka navong ro ral min keil avong elu evus, Iesu ka meatin keil onen uva suk en provins ten out Kaleli.\x + \xo 4:43-44 \xt Sion 4:40\x* \s1 Iesu kulat mesaien ran titan hetetamen tai ten kavmen \p \v 45 Navong Iesu rokol provins ten out Kaleli, meatin houlu ten out enek akur revi. Houlu en keil umai ris ran Anien ten Mul Laui en out Serusalem, ka ales merikel keil koa Iesu mumoni ekonek. Sakini, e vati avalesi voumon etai ris merikel.\x + \xo 4:45 \xt Sion 2:23\x* \p \v 46 Iesu mual rokol taon ten out Kena, out koa viles oai mai vi uaen.\x + \xo 4:46 \xt Sion 2:1-11\x* En taon enek, hetetamen tai onen asuv houlu Herod ro ien koa kur longlongien keke natnali koa mul en mari taon ten out Kapaniam mesai houlu.\x + \xo 4:46 \xt Mat 8:5-6; Luk 7:1-3\x* \v 47 Navong hetetamen enek raengoni keke Iesu ka provins ten out Sudea ka mai tuai en provins koanek ten out Kaleli, kei va veni ka peahi vahi keilu luvaha en taon ten out Kapaniam keke vakulat mesaien ran natnali koa vesesal vamat. \p \v 48 Iesu viteni mini vit, “!Ekovei! Munak kami mirles etai merikel keil vuo metai sav keil, misakras mivakur anatin enau.”\x + \xo 4:48 \xt Dan 4:2,37; Mak 13:22; 1Kor 1:22\x* \p \v 49 Ka hetetamen enek viteni vit, “O asuv. Lehekalah eli leheha keke natkuli hermattei.” \p \v 50 Ka Iesu viteni mini vit, “Keik kusil sise onom kiha. Natmali moul tuai.” Navong hetetamen long asa koa Iesu viteni, kur anatin eni ka va.\x + \xo 4:50 \xt Mat 8:13; Mak 7:29\x* \p \v 51 Avong tai mai muli, ka navong hetetamen enek mul veah en sise onen, meatin toumien tei keil onen koa aka Kapaniam avisu mini. Aviteni mini avit, “Natmali moul tuai.” \p \v 52 Navong hetetamen vis keil avahiten avong kati koa ales natnali moul eni, keil avit kesi avit, “Natmali, aven mutin va vio, rokol wan klok taviai. Evus, mesaien lokoveini ka kei mai ris tahos.” \p \v 53 Navong aviteni mukok, hetetamen enek mundem kilea keke koanek kistal en hati avong kati koa Iesu viteni mini keke natnali moul tuai. Sakini kei ka onen vasi keil akur anatin en Iesu.\x + \xo 4:53 \xt Umen 11:14; 16:14-15,31\x* \p \v 54 Koanek vi merikel koa elu koa Iesu mumoni en provins ten out Kaleli, navong ka en provins ten out Sudea.\x + \xo 4:54 \xt Sion 2:11\x* \c 5 \s1 En Sabat, Iesu sak revi meatin tai koa mesai \p \v 1 En avong sav tai, Iesu va ris en taon ten out \w Serusalem\w* veni me-Isrel keil amul amumon ale tai ekonek. \v 2 Ka navong Iesu va en taon, mual vesesal en meterumrum tai ten oai koa avise en Betsaeta. Out enek rovitei soutin ran meteau koa avise en Meteau ten Sipsip keil, ka votevav elim (5) mul rahit meterumrum enek. \v 3 Ka en votevav keil ekek, mari vangi meatin oteta keil koa amesai amul ien: koakeil mete var, koakeil asakras avakaka, ka koakeil emun hati usive rotahostei. \v 4 \f + \fr 5:4 \ft Tei en tus matu keil asorin vas koanik koa vit, \ft \+it “Koakeil amesai enek amatil arosin avong koa iles oai hekur. Veni akur anatin keke angelo tai mul mita ka sakin oai mukur. Ka isei en keil koa kilea vaha ka vakul rohtoh en oai, Ahi kulat mesaien rani.”\+it*\f* \v 5 Meatin tai ro ekonek koa mesai sua hanu sav tai ka teindan outel emun (38). \v 6 Navong Iesu les meatin enek mul matil ekonek, mundem kilea matil mukok avong taveah ramat. Sakini, mai veni ka visi vit, “?Em vati avem vamai ris vatahos?” \p \v 7 Ka meatin koa mesai vit kesi mini “Asuv, meatin tovuol kilea vakataunau maha en meterumrum ten oai enek navong oai mukur. Veni navong nasak visi maha keke makul ien, meatin sav va mulamu enau ka mukul ien.” \p \v 8 Ka Iesu viteni mini vit, “!Mea! Lum lat vulum ka kual kiha ris teim.”\x + \xo 5:8 \xt Mat 9:6; Mak 2:11; Luk 5:24\x* \v 9 Hatte tas, meatin enek, aven mai ris tahos. Sakini, lum lat vulin koa matil ien ka mual va ris teim sen. Koanek kur out en Sabat.\x + \xo 5:9 \xt Mak 2:12; Luk 5:25; 13:14; Sion 9:14\x* \p \v 10 Navong meatin enek koa Iesu sak revi mul mual va, hetetamen keil onen Siu keil alesi ka avul kati avit, “!Ei, Sabat kosa! Mengkatien keil orer viteni keke romaltei kovahous vulum koa komatil ien kosa.”\x + \xo 5:10 \xt Ser 17:21\x* \p \v 11 Ka meatin enek vit kesi vit, “Meatin koa sak revi avek viteni minau keke malum lat vuluk ka moual maha ris teim.” \p \v 12 Keil avisi avit, “?Isei varei viteni minuk kovoumon koanik?” \p \v 13 Ka meatin enek reingeingeni keke isei mumoni. Veni navong lekat Iesu en vangi meatin keil, lesi keke vuol tuai.\x + \xo 5:13 \xt Mat 8:18; 13:36; Mak 4:36; 7:17; Sion 6:2-3,15\x* \p \v 14 Rovitei tuetin, Iesu va en teahu ten Eim Votut. Ka navong mual ien, votin meatin enek ka viteni mini vit, “?Kolesi? Kotahos tuai. Ka kilei kati keke konoumontei mun \w tisaen\w*. Hemukonek, vahesa etai tounah koa hetisa mok hesut keik.” \v 15 Evus, meatin enek eva, lekat hetetamen keil onen Siu keil, ka viteni min keil keke meatin koa sak revi aven, isen Iesu.\x + \xo 5:15 \xt Sion 9:11\x* \p \v 16 Navong hetetamen keil ekek alei kilea isei varei sak revi meatin enek en Sabat, uva keke avasak purun Iesu. \v 17 Ka navong aselus tisa ven asa koa mumoni, Iesu vit kesi vit, “Tata onak en out nesa mum lisenges, ka inau namul naleisungein sakien onen.” \p \v 18 Selusien koanik sakin hetetamen keil avuroh kati mok ka aling rendemien one keke avouasi vamat. Veni, en rendemien one, Iesu rali koteh mengkatien ten Sabat. Ka, koa tisa mok, kei mul vati lat kei mai vinvin en Ahi, veni mul viteni keke Ahi vi Tata kati onen.\x + \xo 5:18 \xt Mat 14:5; 26:4; Mak 14:1; Sion 7:1,25; 8:37,40; 11:53; 10:30,33\x* \s1 Iesu rie lati keke Ahi san keihoen mini veni vi Natnali kati \p \v 19 Navong Iesu lei kilea keke hetetamen keil onen Siu keil avuroh kati veni viteni vit Ahi vi Tata kati onen, viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, inau navi Natin Ahi. Ka narmumon etai tounah vousil rendemien onak sasok. Ka asas koa nales Tata onak mul mumoni, kei varei inau, Natnali, namul naleisungeini.\x + \xo 5:19 \xt Sion 5:30; 8:28\x* \v 20 Tata onak, envatien onen mul enau, ka mul rie lati minau marmari tounah keil koa kei mul mumoni. Ka hetie lati minau tounah keil koa hemarite mok keke inau numoni koa helin tounah koa miles inau namumoni tuai, ka hesakin kami mihetimanin eni.\x + \xo 5:20 \xt Sion 3:35; 10:17; 15:9; 17:23-24\x* \v 21 Ka en sakien koa Tata onak kilea vasakin meatin tai vamea ran matien ka vasan moulien mini, inau mun koa navi Natnali nakilea masan moulien min koakeil ek vati masani min keil.\x + \xo 5:21 \xt Rom 4:17; Efes 2:5; Sion 11:25\x* \v 22 En usite sav, Tata onak kei rolei rahittei usite onen meatin keil, ka ling umen enek en hek keke malei rahit usite onen meatin vasi keil.\x + \xo 5:22 \xt Sion 3:17; 5:27; 9:39; 12:47; Umen 10:42; 17:31\x* \v 23 Tata onak mumoni mukonek vasakin meatin vasi keil avahouhou minau koa navi Natnali en vati sakien koa amul avouhou mini. Ka koakeil arvouhoutei minau koa navi Natnali, arie lati keke arvouhoutei min Tata onak koa san inau namita.\x + \xo 5:23 \xt Plp 2:10-11; Luk 10:16\x* \v 24 Anatin eli naviteni min kami, koakeil vasi along selusien keil onak ka akur anatin keke Ahi san inau numai, keil varei ikur moulien ten lisenges. Koakeil enek, Ahi herlei rahittei mun usite one keke vasan mahien min keil. Koakeil enek amaluv tuai ran keihoen ten matien, ka akur moulien koa sakras vavus.\x + \xo 5:24 \xt Sion 3:15,16; 8:51; 12:44; 3:18; 1Sion 3:14\x* \p \v 25 “Anatin eli naviteni min kami, avong mul emai keke koakeil umat ilong ren Natin Ahi ka imoul eris ran matien. Anatin, avong koanek mai tuai.\x + \xo 5:25 \xt Mak 5:41; Luk 7:14; 8:54; Sion 5:28; 11:43\x* \v 26 Tata kur keihoen keke vasan moulien. Ka en vati sakien enek, kei maen keihoen minau, Natnali, keke nakilea masan moulien min meatin keil.\x + \xo 5:26 \xt Sion 1:4\x* \v 27 Ka, veni navi Natin Meatin, Tata onak san keihoen minau keke malei rahit usite onen meatin keil ka nisan mahien housili.\x + \xo 5:27 \xt Sion 5:22; 9:39; Umen 10:42; 17:31\x* \v 28 Minatimanintei en selusien keil onak. Veni avong mul emai keke koakeil umat tuai ilong rek.\x + \xo 5:28 \xt Sion 5:25; 11:43\x* \v 29 Ka navong ilonge, keil imemea ran tehitan keil one. Koakeil amum mal en moulien one, keil imea ran matien ka ikur moulien koa sakras vavus. Ka koakeil amum romaltei, keil imea ran matien ka iha ikur mahien koa sakras vavus.”\x + \xo 5:29 \xt Dan 12:2; Umen 24:15\x* \p \v 30 Ka Iesu selus eris vit, “Inau, narmumon etai tounah vousil rendemien onak sasok. Navong nalei rahit usite tai, rendemien onak musil asa koa Ahi viteni minau. Anatin, asa koa naviteni mal veni narsantei vousil rendemien onak, ka namul nasan asas koa Ahi Tata koa sila inau numai en vati.\x + \xo 5:30 \xt Sion 5:19; Luk 22:42; Sion 4:34; 6:38\x* \v 31 Munak vi inau sasok koa namul naselus en usite onak, mal keke minakurtei anatin eni.\x + \xo 5:31 \xt Sion 8:13-14\x* \v 32 Ka veni Tata onak mul san selusien usil inau, mal keke mihekur anatin enau, veni nakilea keke selusien onen usil inau vi anatin.\x + \xo 5:32 \xt Sion 1:15,34; 3:26; 5:36,37,39; 8:18; 10:25; 15:26; 1Sion 5:6-9; Sion 19:35; 21:24\x* \v 33 Ka navong kami misila meatin keil onami uva avales Sion Baptis, asa koa kei viteni usil inau vi anatin.\x + \xo 5:33 \xt Sion 1:19-27\x* \v 34 Ka en usite onak, narlingtei desien onak en asa koa meatin keil ten out netan enges amul aviteni usil inau. Ka navit usil selusien koa Sion viteni usil inau keke kami mikilea mivakur anatin eni ka Ahi houtut moulien onami heka ien.\x + \xo 5:34 \xt 1Sion 5:9\x* \v 35 Veni Sion suval laet tai koa mukan ka ritin. Ka, ten avong havivi enges, kami misi kami keke mivato en meneai ten hihiseien onen. \p \v 36 “Ka tounah tai mul selus keih imok en usite onak mulin asa koa Sion viteni. Umen keil koa Tata sani minau moumoni, keil amul aselus en usite onak avit navi Natnali anatin. Anatin, umen keil onak amul arie lati keke Tata varei san inau numai. Ka num vasin tounah koa lingi en hek keke moumoni.\x + \xo 5:36 \xt 1Sion 5:9; Sion 10:25,38; 14:11\x* \v 37 Ka Tata koa san inau numai, kei mun selus en usite onak. Ka kami mirlongtei veah ren vuo mirlestei veinan.\x + \xo 5:37 \xt Mat 3:17; Mak 1:11; Luk 3:22; Sion 5:32; 8:18; 1Sion 5:9\x* \v 38 Mirie lati keke selusien onen tovuol en moulien onami, veni mirkurtei anatin enau koa kei sani.\x + \xo 5:38 \xt 1Sion 2:14; Sion 6:29\x* \p \v 39 “Kami mimul milehkao keke milekat anatinien en selusien ten Tus Votut veni mimundemi mivahotin moulien ten lisenges vaka ien. Ka vati selusien keil enek amul aselus usil inau.\x + \xo 5:39 \xt Luk 24:27,44; Umen 13:27; 1Pit 1:10-11\x* \v 40 Ka avaseini, kami miseseini mivamai venau keke mivakur moulien ten lisenges vaka venau. \p \v 41 “Rovitei tounah minau munak meatin keil asan masmasien minau vuo arsantei.\x + \xo 5:41 \xt Sion 12:43\x* \v 42 Veni nakilea kami, ka nakilea keke envatien en Ahi tovuol en tinomi.\x + \xo 5:42 \xt 1Sion 3:17\x* \v 43 Avaseini numai en isen Tata onak, kami mirkur revitei inau. Ka munak meatin sav tai hemai en isen sasen enges, kami mihekur revi kei. \v 44 Kami mimumon tounah keke mivasakin kami mivasan masmasien min kami eris. Ka mirmumontei tounah keke mivakur masmasien vaka ven Ahi varei. Sakini narmutimanintei keke mirkurtei anatin enau.\x + \xo 5:44 \xt Sion 12:43\x* \p \v 45 “Ka minandemtei keke hehi inau koa nisan selusien tai heha kat usite onami navong mihelomal en meten Tata onak. Vuo, hehi \w Mosis\w* varei koa mimul miling desien onami mul ien koa heselus heha kat usite onami.\x + \xo 5:45 \xt Dut 31:26-27\x* \v 46 Veni munak vi anatin keke mikur anatin en Mosis, mivakur anatin enau emun, veni kei mutis usil inau.\x + \xo 5:46 \xt Dut 18:15; Luk 24:27; Umen 3:22; 7:37\x* \v 47 ?Ka munak mirkurtei anatin en asa koa kei mutisi usil inau, hemukave suk mihekur anatin en asa koa inau naviteni?”\x + \xo 5:47 \xt Luk 16:29-31\x* \c 6 \s1 Iesu vengan meatin keil taosen elim (5000) \p \v 1 Navong Iesu selus min hetetamen keil onen Siu keil evus, va en vot tai ral min meatin keil onen, ka amu koteh Mari Oai ten out Kaleli (mari oai enek avise en Mari Oai ten out Taebirias emun).\x + \xo 6:1 \xt Mat 14:13-21; Mak 6:30-44; Luk 9:10-17\x* \v 2 Ka navong Iesu va, tali meatin keil houlu amusili en out ut veni ales merikel keil koa mumoni ka mukave sak revi koakeil amesai.\x + \xo 6:2 \xt Mat 4:25; 8:1; 12:15; 19:2; 20:29; Mak 5:24; Luk 9:11; Sion 2:23; 6:14\x* \v 3 Navong Iesu rokol usi oai, vina nesa en hou tai ka rondan ral min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w*.\x + \xo 6:3 \xt Mat 5:1; 24:3; Mak 3:13; Luk 22:39\x* \v 4 Koanek kur out vesesal en avong ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*.\x + \xo 6:4 \xt Luk 22:1; Sion 2:13; 11:55\x* \p \v 5 Navong arondan mukok, Iesu lele va, ka lesi keke tali meatin keil houlu umai veni. Sakini, vis Pilip vit, “?Rehehul anien koa hevinvin hehengan tali meatin keil ekek en out kave?” \v 6 Iesu kilea tuai en asa koa houmoni, ka viteni mukonek keke vasak vis demkatien onen Pilip. \p \v 7 Ka Pilip vit kesi vit, “!Ei! Avaseini munak rovakur ui umen vavinvin ven avati ahetai (6) \f + \fr 6:7 \ft Selusien kati teni vit, \ft \+it “200 denarie,”\+it* koa suval 200,000 vatu. Iesu ral min meatin keil onen arkurtei mani koa vamukonek.\f* ka rovahul veret vatal \w mani|lemma="Denarie"\w* enek, anien koanek sakras vavinvin keke meatin vasi keil enek avakur hati veret tai koa vahi havivis vahi ae.” \p \v 8 Andru, koa vi meatin tamun onen Iesu ka tunali Saemon Pita, kei viteni vit,\x + \xo 6:8 \xt Mat 4:18; 10:2; Mak 1:16; Luk 6:14; Sion 1:40\x* \v 9 “Ekek, ehon tai koa kur veret elim koa amumoni en \w bale\w*, ka mesau elu enges. Ka anien enek rovinvintei varei ven tali meatin keil ekek.”\x + \xo 6:9 \xt Sion 21:9,13\x* \p \v 10 Evus, Iesu viteni vit, “Alhiteni min tali meatin keil ekek avatondan.” Out enek, oumunai houlu mul ien, ka tali meatin keil ekek arondan eni. Amo keil vesesal vatokol taosen elim (5000). \v 11 Navong arondan evus, Iesu kur veret, san masmasien min Ahi veni, ka sani min meatin keil onen ariti vasi min tali meatin keil. Ka mumoni vatte tas en mesau. Meatin keil vasi akanian rokol avong koa alonge avit vinvin. \p \v 12 Navong meatin keil vasi akanian vinvin, Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Alva allah soke anien keil koa mules keke reherpuruntei.” \v 13 Sakini, uva aso ruain soke anien keil ten veret bale elim (5) enges koa meatin keil akan rani. Ka amutimanin navong alesi keke asien veiat teindan elu (12) vil mules. \p \v 14 Navong tali meatin keil ekek alei kilea en merikel koa Iesu mumoni, aviteni avit, “Anatin eli, koanik vi \w Provet\w* koa Ahi vat kati vit hesani hemai en out netan.”\x + \xo 6:14 \xt Dut 18:15,18; Umen 3:22; 7:37\x* \p \v 15 Iesu kilea keke tali meatin keil imai ka ikeih kati keke vamai vahi asuv houlu one. Sakini, lokovein keil amules, ka vina va en vatihou tai nesa keke vato sasen.\x + \xo 6:15 \xt Sion 18:36; Mat 14:23; 15:29; Mak 6:46; Luk 6:12\x* \s1 Iesu mual en oai\x + \xo 6:15 \xt Mat 14:22-33; Mak 6:45-52\x* \p \v 16 Navong vongien emai, \w meatin keil onen Iesu\w* avita aiou. \v 17 Alesi keke out vong ka Iesu romaitei veah ven keil. Sakini, uva en vot one ka amu koteh oai keke avaha ris en taon ten out Kapaniam. \v 18 Navong uva, avotini keih keke avahalis veni avisu min eang takeih tai ka oai langlango houlu. \v 19 Navong avalis en vot rokol kilomita elim (5 km), amutimanin ales Iesu mai ven keil ka mul mual en oai suval mul mual en atan. Navong alesi ametau houlu. \v 20 Ka Iesu viteni min keil vit, “!Minametautei! !Inau navi kei!”\f + \fr 6:20 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “Inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f*\x + \xo 6:20 \xt Mat 14:27\x* \v 21 Navong alesi keke kei anatin, asi keil avakuri en vot. Ka navong Iesu vut va en vot, amutimanin keke rokol out ut en out koa e vati avaha ien. \p \v 22 Out mulan, tali meatin keil koa aro veah en usi oai amundemi keke iles Iesu, veni alei kilea keke meatin keil onen enges uvut uva en vot koa heite tas, ka alokovein Iesu mules. \v 23 En avong enek, meatin sav keil aka en taon ten out Taebirias umai en vot keil one. Umai ut vesesal en out koa Iesu san masmasien min Ahi ven veret ka sani vahengan tali meatin keil eni.\x + \xo 6:23 \xt Sion 6:11\x* \v 24 Navong meatin keil enek alesi keke Iesu ka meatin keil onen armultei mun ekonek, uvut en vot keil one ka uva en taon ten out Kapaniam keke avalekati. \s1 Iesu vi veret ten moulien \p \v 25 Meatin keil avotin Iesu en usite ten Mari Oai ten out Kaleli. Ka navong avotini, avisi avit, “?Tiser, keik komai ekok nengeis varei?” \p \v 26 Iesu vit risi vit, “Naviteni anatin min kami keke mirlekattei inau veni milei kilea aneite ten merikel keil koa namul namumoni. Vuo. Mimul milekat inau veni nasakin vangomi laia en veret.\x + \xo 6:26 \xt Sion 6:11-12\x* \v 27 Kami minasantei kami ven anien enges koa hervitei tuetin hemai hetisa. Hetahos imok mihesan kami ven anien koa sakras vatisa koa hesan moulien min koakeil vasi akuri. Inau, Natin Meatin, nakilea masani min kami, veni Ahi, Tata onak, rie lat inau ka si kei venau.”\x + \xo 6:27 \xt Sion 4:14; 6:50,51,54,58\x* \p \v 28 Sakini meatin keil avisi avit, “?Mehoumon sa koa mehousil asa koa Ahi en vat komai mevoumoni?” \p \v 29 Ka Iesu vit kesi vit, “Asa koa Ahi en vat kami mivoumoni mukok: miheling demkatien onami en meatin koa kei sila.” \p \v 30 Sakini, avis Iesu avit, “?Kumon merikel sa mevalesi keke meheling demkatien onomai enuk? ?Anatin, kumon sa varei? \v 31 Navong avu keil onomai amual en out volvol, akan manna koa Mosis sani min keil, veni Tus Votut vit, \qt ‘Kei san veret ran out nesa vi ae.’”\qt* \rq Sam keil 78:24\rq*\x + \xo 6:31 \xt Eks 16:15; Nam 11:7-9; Neh 9:15; Sion 6:49,58; Sam 105:40\x* \p \v 32 Ka Iesu viteni min keil vit, “Naviteni anatin min kami, kei koa san veret ran out nesa vi ae rovitei \w Mosis\w*. Vi Tata onak koa sani min keil. Ka kei mul sani min kami veret koa vi anatin koa ka en out nesa. \v 33 Ven veret koa Ahi mul sani vi kei koa mita netan ran out nesa ka mul san moulien min meatin keil ten out netan.”\x + \xo 6:33 \xt Sion 6:41,51\x* \p \v 34 Navong alonge mukok, avisi avit, “Asuv, kisan veret enek min komai li lisenges.”\x + \xo 6:34 \xt Sion 4:15; Mat 6:11; Luk 11:3\x* \p \v 35 Sakini, Iesu viteni min keil vit, “Inau navi veret koa san moulien. Koakeil vasi umai venau, amai herkattei mun keil. Ka koakeil akur anatin enau, maroro herkattei mun keil.\x + \xo 6:35 \xt Sion 6:48,51,58; 4:14\x* \v 36 Ka avaseini miles inau ka merikel keil koa namumoni, mirkurtei anatin veah enau.\x + \xo 6:36 \xt Sion 20:31\x* \v 37 Koakeil vasi Tata onak rie lat keil avahi meatin keil onak, keil imai usil kat inau. Ka nikur revi koakeil vasi usil kat inau, nirseseintei keil en avong etai.\x + \xo 6:37 \xt Sion 17:2,7,24; Mat 11:28\x* \p \v 38 “Nikur revi keil veni namita ran out nesa keke moumon asa koa kei koa sila inau en vati moumoni. Narmumonteis asa koa inau sasok ek vati.\x + \xo 6:38 \xt Mat 26:39; Mak 14:36; Luk 22:42; Sion 4:34; 5:30\x* \v 39 Ka kei en vati keke malekat revi tounah vasi koa lingi en hek keke tounah tovuol vavuol. Ka en keite ten tounah vasi, meatin vasi keil onak imea ran matien.\x + \xo 6:39 \xt Sion 6:44,54; 10:28,29; 11:24; 17:12; 18:9\x* \v 40 Ven Tata onak en vati keke koakeil vasi ales Natnali ka akur anatin eni ikur moulien ten lisenges. Ka, en keite ten tounah vasi, nisakin keil imoul eris ran matien.” \p \v 41 Navong Siu keil alonge keke Iesu vit vi veret koa ka en out nesa, aselus kutut kati avit,\x + \xo 6:41 \xt Sion 6:33,35,51,58\x* \v 42 “Komai mekilea en meatin ekek. Ka mekilea en tata ka mama onen emun. Kei vi Iesu, natin Siosep enges. ?Sakini, hemukave suk kilea vahiteni keke mita ran out nesa?”\x + \xo 6:42 \xt Mat 13:55; Mak 6:3; Luk 4:22\x* \p \v 43 Iesu vit kesi vit, “Kami minasel kututtei mun usil selusien keil onak. \v 44 Koakeil enges Tata onak mul sila keil keke avamai venau akilea imai ihi meatin keil onak. Ka inau nisakin keil imoul eris ran matien en keite ten tounah vasi.\x + \xo 6:44 \xt Sion 6:65; 6:39,40,54; 11:24\x* \v 45 \w Provet\w* keil telamu amutisi avit, \qt ‘Ahi varei hehisein meatin vasi keil.’\qt* \rq Aesea 54:13\rq*\x + \xo 6:45 \xt 1Tes 4:9\x* Ka koakeil along ren Ahi ka akur hihiseien eni amul umai venau. \v 46 Narvitentei keke meatin tai les Tata en meten kati. Inau enges nales Tata onak veni naka veni.\x + \xo 6:46 \xt Sion 1:18\x* \v 47 Anatin eli naviteni min kami keke koakeil vasi aling demkatien one enau ikur moulien ten lisenges.\x + \xo 6:47 \xt Sion 3:15,16,36\x* \v 48 Inau navi veret koa san moulien.\x + \xo 6:48 \xt Sion 6:35,41,51,58\x* \v 49 Avu onami keil akan manna en out volvol. Ka avaseini, keil umatmat.\x + \xo 6:49 \xt Sion 6:31,58\x* \v 50 Ka inau navi veret koa mita netan ran out nesa. Ka koakeil akan veret enek asakras avamat.\x + \xo 6:50 \xt Sion 6:33,58\x* \v 51 Anatin, inau navi veret koa san moulien koa mita netan ran out nesa. Meatin koa kan veret enek, kei hemoul lisenges. Veret koa nasani min kami vi avek. Ka namul nasani min meatin keil ten out netan keke akilea avakur moulien.” \p \v 52 Navong Siu keil along selusien onen Iesu amutimanin ka asel min keil eris avit, “?Ei, mukave? ?Meatin ekek hesan aven min komai meheani hemukave?” \p \v 53 Ka Iesu viteni min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, munak miherkantei aven Natin Meatin, ka mihermuntei ran, misakras mivakur moulien ten lisenges. \v 54 Koakeil akan avek ka amun rak, nisakin keil enges imoul eris ran matien en keite ten tounah vasi.\x + \xo 6:54 \xt Sion 6:39,40,44; 11:24\x* \v 55 Veni avek vi anien koa vi anatin, ka rak vi tounah tamunien koa vi anatin. \v 56 Koakeil akan avek ka amun rak\f + \fr 6:56 \ft Aneite ten selusien enek vi meatin koa mai kur anatin en Iesu.\f* akapil vituai ral minau, ka inau nakapil vituai ral min keil.\x + \xo 6:56 \xt Sion 15:5; 1Sion 3:24\x* \p \v 57 “Tata onak sila inau numai ka kei vi vatte ten moulien. Inau nakur moulien rani. Sakini, en vati sise enek, koakeil akan inau ikur moulien ranau. \v 58 Sakini, avek vi veret koa mita ran out nesa. Ka rosuvaltei veret koa avu onami keil akani, ka katau suk umatmat. Veni meatin koa kan veret ekek hekur moulien ten lisenges.” \v 59 Iesu viten selusien keil ekek navong mul vihisei en \w eim tahihiseien\w* onen Siu keil en taon ten out Kapaniam. \s1 Meatin keil houlu armusiltei mun Iesu veni amundemi avit hihiseien keil onen keih \p \v 60 Navong koakeil amusil Iesu along selusien keil onen, aviteni min keil eris avit, “Ei, hihiseien keil ekek keih varei keke rovakuri. ?Isei varei kilea vakur anatin eni?” \p \v 61 Ka Iesu kilea keke \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* amul aselus kutut kat hihiseien keil onen enek. Sakini, les keil ka vit, “?Mukave? ?Hihiseien keil ekek mul sakin kami mimutimanin ka mimusavoi en demkatien onami? \v 62 Ka mihetimanin ka mihesavoi anatin munak miheles inau, Natin Meatin, nihina ris en out nesa, out koa naka ien mulamu.\x + \xo 6:62 \xt Umen 1:9-11\x* \v 63 Ninin onen Ahi varei mul san moulien min meatin keil. Ka meatin sakras vahotin moulien vaka en keihoen onen sasen. Selusien keil koa nasani min kami aka ven Ninin ka amul asan moulien.\x + \xo 6:63 \xt 2Kor 3:6\x* \v 64 Ka tei en kami arlingtei demkatien one enau.” Iesu viteni mukok veni, en avong koa mum rohtoh en umen onen, kilea tuai isei en keil herlingtei demkatien onen eni, ka isei varei hemaeni heha en hen vativieh keil onen.\x + \xo 6:64 \xt Sion 13:11\x* \v 65 Evus, Iesu vit risi vit, “Veni nakilea keke meatin houlu irlingtei demkatien enau, naviteni min kami tuai keke meatin tovuol kilea vamai venau munak Ahi romaentei.”\x + \xo 6:65 \xt Sion 6:44\x* \p \v 66 En avong koanek, meatin keil houlu alokoveini ka armusiltei mun. \v 67 Navong Iesu les meatin keil enek amul uva rani, viles les meatin teindan elu (12) onen ka vis keil vit, “?Ka mukave en kami? ?Kami emun mihelokovein inau?” \p \v 68 Ka Saemon Pita vit kesi vit, “?Asuv, munak mehelokoveinuk, meheha ven isei mun? Veni keik kos kokur selusien koa san moulien ten lisenges.\x + \xo 6:68 \xt Sion 6:63\x* \v 69 Ka komai meling demkatien onomai enuk ka melei kilea keke keik kovi Mesaea, Meatin Votut onen Ahi.”\x + \xo 6:69 \xt Mak 1:24; Luk 4:34\x* \p \v 70 Ka Iesu viteni min keil vit, “Inau varei narie lat kami koa mivi teindan elu (12) keke mivousil inau. Ka avaseini, tai en kami vi Temat.” \v 71 Iesu mul vit usil Sudas, natin Saemon Eskariot. Veni avaseini Sudas vi tai en meatin teindan elu (12) onen, kei hemaen Iesu heha en hen vativieh keil onen.\x + \xo 6:71 \xt Sion 12:4\x* \c 7 \s1 Tunali Iesu keil arlingtei demkatien one eni \p \v 1 Katau en koanik, Iesu mual ka mum en out keil en provins ten out Kaleli. Ka en rovattei vaha en provins ten out Sudea, veni kilea keke hetetamen keil onen Siu keil alekat ahho keke avou vini.\x + \xo 7:1 \xt Sion 5:18; 7:19,25; 8:37,40\x* \v 2 Ka navong \w Ale ten Votevav Keil|lemma="Ale ten Votevav Keil"\w* mai vesesal,\x + \xo 7:2 \xt Lev 23:34\x* \v 3 tunali Iesu keil aviteni mini avit, “Konatoteis ekok en provins ten out Kaleli. Hetahos imok kiha en provins ten out Sudea keke koakeil e vati avousiluk akilea avales merikel keil koa komul komumoni. \v 4 Kiha ekonek veni meatin koa en vati vamai vahi hetetamen tai en meten meatin keil sakras voum suai. Sakini, munak vi anatin keke kokilea kovoumon merikel keil, kumoni en mesaiuai keke kihothot enuk min meatin keil ten out netan.” \v 5 Tunali keil aviteni mukonek veni, avaseini avi tunali kati, keil emun arkurtei anatin eni keke kei vi Mesaea.\x + \xo 7:5 \xt Mak 3:21\x* \p \v 6 Ka Iesu viteni min keil vit, “Avong keke nihothot enau min meatin vasi keil romaitei veah. Ka kami mikilea mivoumon asa koa emi vati en avong vasis.\x + \xo 7:6 \xt Sion 2:4; 7:30; 8:20\x* \v 7 Meatin keil ten out netan tine rokattei kami. Ka tine mul kat inau veni namul navit leini keke sakien keil one tisaso.\x + \xo 7:7 \xt Sion 15:18; 3:19\x* \v 8 Kami miheha en mari ale ekek. Inau nirvatei mau, veni avong romaltei veah keke maha.” \v 9 Navong Iesu selus mukok, kei ro enges en provins ten out Kaleli. \s1 Iesu va en Ale ten Votevav Keil en out Serusalem \p \v 10 Navong tunali Iesu keil uva en ale, Iesu ro nges teim avong vahis emun. Evus, kei mun va, ka mum suai eni ral min meatin keil onen keke meatin sav keil emun areingeingeni. \v 11 En out Serusalem, hetetamen keil onen Siu keil amul alekat vis Iesu en vangi meatin keil koa umai ven ale. Keil amul avis meatin keil avit, “?Meatin ekek mul kave?”\x + \xo 7:11 \xt Sion 11:56\x* \p \v 12 Meatin keil koa umai en ale enek aselus lelau houlu usil Iesu. Tei en keil avit, “Kei vi more meatin tai.” Ka tei mun en keil avit, “Vuo, kei mul luvos meatin keil.” \v 13 Ka meatin keil arselus leintei usil Iesu veni ametau keke hetetamen keil onen Siu keil analongtei ka anoum nakeih kat keil.\x + \xo 7:13 \xt Sion 9:22; 19:38; 20:19\x* \p \v 14 Navong Siu keil amul veah amumon tounah ten ale enek, Iesu mai en out Serusalem, va en teahu ten Eim Votut, ka visein meatin keil ien. \v 15 Ka navong hetetamen keil onen Siu keil along hihiseien keil onen, amutimanin eni avit, “?Meatin koanek kur ileilien keil ekek en out kave, veni kei rovatei en sukul keke avahiseini?”\x + \xo 7:15 \xt Mat 13:54; Luk 2:47\x* \p \v 16 Iesu vit kesi vit, “Tounah keil koa namul navihisei eni arkatei venau. Aka ven Ahi koa sila nau.\x + \xo 7:16 \xt Sion 12:49; 14:10\x* \v 17 Koakeil e vati avoumon asa koa Ahi en vati, keil ilea keke hihiseien keil onak aka ven Ahi ka arkatei ven inau sasok. \v 18 Meatin koa mul san selusien koa ka ven kei sasen enges, kei en vati vahou lat kei sasen enges vahina nesa. Ka meatin koa mul sak visi vahou lat kei koa sila, kei vi anatin ka luvosien tovuol ien.\x + \xo 7:18 \xt Sion 8:50\x* \v 19 Kami vasi mikilea keke \w Mosis\w* san \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* keil min kami. Ka tovuol en kami mul long kat vasi mengkatien keil enek. ?Sakini, vensa varei mimul milekat ahho keke mivou vini nau?”\x + \xo 7:19 \xt Sion 1:17; Umen 7:53; Rom 2:21-24; Sion 5:18; 7:1,25; 8:37,40\x* \p \v 20 Vangi meatin keil koa araengoni aviteni mini avit, “Vahesa temat tai mul enuk koa viles rendemien onom. ?Isei varei sak visi vou vinik?”\x + \xo 7:20 \xt Sion 8:48,52; 10:20\x* \p \v 21 Iesu vit kesi vit, “Inau namumon merikel tai en Sabat ka mimutimanin eni ka tinomi kat inau veni.\x + \xo 7:21 \xt Sion 5:16\x* \v 22-23 Ka kami emun mimumon umen tai en Sabat navong mimusil mengkatien keil onen Mosis usil \w vekahoi\w*. Veni kei meng kati vit ehon keil onami iha en vekahoi navong avong one hehi outel (8) kati.\x + \xo 7:22-23 \xt Sen 17:10-13; Lev 12:3\x* Ka munak avong enek kistal en Sabat, mimumon umen enek ten vekahoi en Sabat keke mirrali kotehtei mengkatien koanek onen Mosis. Ka rovitei Mosis koa mum rohtoh en mengkatien koanek, vati avu onami keil telamu amumon rohtoh eni. Sakini, romaltei keke tinomi kat inau veni nasak revi vasin aven meatin tai en Sabat.\x + \xo 7:22-23 \xt Sion 5:8-9,16\x* \v 24 Sakini, minalei rahittei mun meatin keil nousil lesien onen meatin keil. Ka mihelei rahit asa koa meatin tai mumoni housil rendemien koa mal anatin.”\x + \xo 7:24 \xt Aes 11:3; Sion 8:15; Lev 19:15; Aes 11:4\x* \s1 Meatin keil arkilea revitei keke Iesu vi Mesaea vuo isei \p \v 25 Navong tei en meatin keil en out \w Serusalem\w* ales Iesu mul vihisei avit, “?Rovitei meatin koa hetetamen keil orer e vati avou vini?\x + \xo 7:25 \xt Sion 5:18; 7:1,19; 8:37,40\x* \v 26 !Ka miheles visi! Kei mul selus en out koa vi mesai en meten meatin keil, ka hetetamen keil arviten etai tounah. Vahesa keil akilea vi anatin keke kei vi Mesaea koa Ahi vat kati keke hesani hemai. \v 27 Ka avit navong Mesaea hemai, meatin hetovuol heilea keke ka kave. Sakini, kei sakras vahi Mesaea veni rokilea keke meatin enek ka kave.”\x + \xo 7:27 \xt Sion 9:29\x* \p \v 28 Navong Iesu vihisei en teahu ten Eim Votut, kei selus va nesa vit, “?Mukave? ?Anatin keke kami mikilea inau ka out kave naka ien? Narmaitei ekok vousil rendemien keil onak. Numai ekok musil rendemien onen Ahi koa sila inau. Kei varei vi anatin, ka kami mireingeingeni.\x + \xo 7:28 \xt Sion 8:55; 17:25\x* \v 29 Inau nakilea eni, veni naka veni ka kei sila inau namita.” \p \v 30 Navong along selusien onen, meatin keil e vati mok avahuli kati. Ka meatin tovuol voumoni veni avong kati onen romaitei veah.\x + \xo 7:30 \xt Sion 8:20; 7:44; 2:4; 7:6\x* \p \v 31 Ka meatin keil houlu akur anatin keke kei vi Mesaea. Veni avit, “Aviteni avit navong Mesaea hemai, kei houmon merikel keil hehi houlu. !Ka meatin tovuol kilea voumon merikel keil vahi houlu imok valin koakeil Iesu mul mumoni!”\x + \xo 7:31 \xt Sion 2:3; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11,42\x* \p \v 32 \w Farasi\w* keil along asa koa vangi meatin keil amul aselus lelau eni usil Iesu. Sakini, keil ka asuv keil onen pris keil asila meatin taleikokoeien keil koa alei kokoe en Eim Votut onen Ahi keke avaha avahuli kat Iesu. \p \v 33 Navong meatin taleikokoeien keil amul umai, Iesu viteni vit, “Nito hetal min kami avong hehi havivis. Hevus, niha ris ven kei koa san inau namita.\x + \xo 7:33 \xt Sion 13:33; 16:5\x* \v 34 Kami mihelekat vis inau, ka mihervotintei inau. Mihervotintei inau veni misakras mivaha en out niha nito ien.”\x + \xo 7:34 \xt Sion 8:21; 13:33; 13:36; 17:24\x* \p \v 35 Navong alonge mukok, hetetamen keil aviteni min keil eris avit, “?Meatin enek heha en out kave koa rosakras rovahotini? ?Vahesa heha ven Siu keil koa amul en kantri sav keil, vuo heha hehisein \w me-Gris|lemma="Gris"\w* keil varei? \v 36 ?Asa varei aneite ten selusien onen keke rehelekat visi, ka rehervotintei?” \s1 Iesu vit hesan oai ten moulien min meatin keil \p \v 37 En avong ekor ten avong oulu (7) ten ale enek koa vi hetetamen imok mulin avong sav keil teni, Iesu mulomal en teahu ten Eim Votut ka selus vina nesa vit, “Kami koa maroro kat kami mihemai venau.\f + \fr 7:37 \ft En avong oulu ten Ale ten Votevav Keil, pris keil uva en Meterumrum Saelom keke avaseh oai. Alah oai enek va ris en teahu ten Eim Votut ka amutahi va en ahor ten sanien votut. Oai enek vi metai tai vasakin meatin keil avandem kat oai koa Ahi sani min me-Isrel keil navong amual en out volvol sua hanumau elu (40). Ka aneite tamun teni vi tokolkatien keil koa Ahi hetahi en me-Isrel keil en keite ten tounah vasi. Ka Iesu vit leini keke kei vi sise keke avakur oai enek.\f*\x + \xo 7:37 \xt Pro 18:4; Aes 58:11\x* \v 38 Meatin koa kur anatin en inau hemai hemuni. Ka asa koa Tus Votut vit usili hekistal hehi anatin koa vit, \qt ‘Nisakin oai koa san moulien hemai heka en tin meatin, ka houe hehi houlu hesuval oaisal tai.’”\qt* \rq Aesea 44:3\rq* \v 39 Navong Iesu viten selusien koanik, vi tatavolien tai usil Ninin Votut. Aneite teni vi koakeil akur anatin keke kei vi Mesaea, Ninin Votut hemai heto en keil. Ka en avong enek, Ninin Votut romaitei veah en meatin keil, veni Iesu rovinatei veah keke vakur hetetamenien onen.\x + \xo 7:39 \xt Sion 16:7; 20:22; Umen 2:4\x* \p \v 40 Navong meatin keil along selusien keil ekek onen Iesu, tei en keil avit, “!Meatin ekek vi \w Provet\w* koa suval Mosis koa Ahi vat kati keke hesani!”\x + \xo 7:40 \xt Dut 18:15-22; Sion 6:14; Umen 3:22; 7:37\x* \p \v 41 Ka tei keil avit, “Vuo, kei vi Mesaea varei.”\x + \xo 7:41 \xt Sion 4:29; 7:26; Umen 9:22; Sion 7:52\x* \p Ka tei mun en keil avit, “Kei sakras vahi Mesaea veni Mesaea sakras vaka en provins ten out Kaleli. \v 42 Veni Tus Votut viteni keke Mesaea heka en vatiamal onen asuv houlu \w Deved\w*, ka ihasi en out Betlehem, taon koa Deved ro ien en avong telamu.”\x + \xo 7:42 \xt 2Saml 7:12; Sam 89:3-4; Maek 5:2; Mat 2:5-6\x* \v 43 Sakini, vangi meatin keil enek akur rendemien tateisav keil usil Iesu.\x + \xo 7:43 \xt Sion 9:16; 10:19\x* \v 44 Ka tei keil e vati avahuli kati, ka meatin tovuol vaha voumoni.\x + \xo 7:44 \xt Sion 7:30\x* \s1 Hetetamen keil onen Siu keil arkurtei anatin en Iesu \p \v 45 Meatin taleikokoeien keil ten Eim Votut koa asuv keil onen pris keil ka \w Farasi\w* keil asila keil keke avaha avahuli kat Iesu along tounah koa Iesu viteni. Evus, uva ris ven avat keil one. Ka navong asuv keil onen pris keil ka Farasi keil alesi keke umai hon enges avit, “?Vensa varei mirvuli kattei Iesu?” \p \v 46 Ka meatin taleikokoeien keil avit kesi avit, “Mirvuli kattei veni selusien onen tahos imok. Hihiseien keil onen rosuvaltei onen meatin sav keil.” \p \v 47 Farasi keil avis keil avit, “?Mukave? ?Meatin enek luvos kami mun? \v 48 Tovuol en komai hetetamen keil ka Farasi keil koa vakur anatin eni ka vousili.\x + \xo 7:48 \xt Sion 12:42\x* \v 49 Vi meatin kuren keil enges koa arkileatei \w mengkatien keil onen Mosis\w* keke akur anatin eni. Ka ven koanek, sesendaen mul en moulien one.” \p \v 50 Nikodimas, koa va selus min Iesu tuai, kei ro ekonek ral min keil. Ka navong long selusien keil one viteni vit,\x + \xo 7:50 \xt Sion 4:1-2; 19:39\x* \v 51 “?Mukave? ?Mengkatien keil orer maeni keke rovasan mahien min meatin tai navong rorlei rahittei veah usite onen en kot keke rovahotin asa koa kei mumoni romaltei? Vuo, romaentei.”\x + \xo 7:51 \xt Dut 1:16\x* \p \v 52 Hetetamen sav keil avul kati avit, “!Ei! ?Mukave? ?Keik emun kovi koan Kaleli? Munak kilekat visi en selusien vasi keil ten Tus Votut, kilei kilea keke \w provet\w* tovuol vaka en provins ten out Kaleli.”\x + \xo 7:52 \xt Sion 1:46; 7:41\x* \v 53 Evus, keil vasi uva ris teim se. \c 8 \s1 Iesu rie lat enmahisien min ahin koa mum tisa ral min meatin tai\f + \fr 8:0 \ft Tei en tus matu keil ten Sion, tunien koanek ten \xt Sion 8:1-11\ft tovuol ien.\f* \p \v 1 Iesu va en Hou Nei Olip ral min meatin keil onen ka amatil ien.\x + \xo 8:1 \xt Luk 21:37\x* \v 2 Out mulan, Iesu va ris en teahu ten Eim Votut. Meatin houlu umai veni ka akarahiti, ka Iesu rondan ka visein keil.\x + \xo 8:2 \xt Mat 26:55\x* \v 3 Navong mul veah vihisei, tiser keil ten mengkatien keil onen Mosis ka \w Farasi\w* keil amulamun ahin koa avotini matil ral min meatin tai koa rovitei meatin kati onen. Ka asakin ahin enek mulomal en meten meatin keil. \v 4 Evus, aviteni min Iesu avit, “Tiser, ahin ekek, navong avotini, mul semau matil ral min meatin tai koa rovitei meatin kati onen. \v 5 \w Mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* onen \w Mosis\w* viteni keke reheov vini ahin keil vatinek. ?Ka keik, koviten sa?”\x + \xo 8:5 \xt Lev 20:10; Dut 22:22\x* \v 6 Keil avis Iesu mukok keke akilea avahuli kati ven selusien onen.\f + \fr 8:6 \ft Veni munak Iesu hehit, “Reherkovtei ahin ekek,” hetali koteh mengkatien onen Mosis. Ka munak hehit, “Mal rovove,” hetali koteh mengkatien onen kavmen ten out Rom koa romaentei Siu keil avasan matien min mesav keil.\f*\x + \xo 8:6 \xt Mat 22:15\x* \p Ka Iesu malingling, ka mutis tounah tai en atan ral min kalihen. \v 7 Ka keil amules avisi vasa kes hihiseien one. Sakini, mulomal ka viteni min keil vit, “Isei en kami koa romumontei tounah vatisa, kei varei heov rohtoh eni.”\x + \xo 8:7 \xt Dut 17:7\x* \v 8 Evus, malingling eris, ka mutis tounah tamun en atan. \p \v 9 Navong tiser keil ten mengkatien onen Mosis ka Farasi keil alonge mukok, tetai en keil vasi uva. Koakeil amatu uva mulamu, tai evus, tamun va vio … Iesu kei sasen ro, ka ahin enek mul veah mulomal en meten.\x + \xo 8:9 \xt Mat 22:22\x* \v 10 Evus, Iesu mea mulomal ka viteni mini vit, “?Ahin, meatin keil uva kave? ?Mukave? ?Tovuol en keil vato vahit kimat ven tisaen onom?” \p \v 11 Ahin vit kesi vit, “Asuv, meatin tovuol.” \p Ka Iesu viteni mini vit, “Hesakini, inau mun nirvitentei keke kikur etai mahien. Ka kiha ris teim, ka kosa heha, konoumtei mun natisa.”\x + \xo 8:11 \xt Sion 5:14\x* \s1 Iesu vi meneai onen Ahi min meatin keil ten out netan \p \v 12 Navong Iesu mul veah en teahu ten Eim Votut, selus eris min meatin keil vit, “Inau navi meneai en out netan koa ritin luvat rendemien onen meatin keil. Ka meatin koa mul musil inau hermualtei en mankoli, veni meneai koa hel ien hetitin luvat sise ten moulien mini.”\f + \fr 8:12 \ft Navong amumon Ale ten Votevav Keil, pris keil uva en teahu ten Eim Votut ka amunit ahang en mari laet tai koa kandel houlu mul ien. Vahesa Iesu vit leini keke meneai ten laet enek vi tatavolien koa mul vit usil kei.\f*\x + \xo 8:12 \xt Aes 49:6; Sion 1:4,5,9; 9:5; 12:46\x* \p \v 13 \w Farasi\w* keil koa alonge aviteni mini avit, “Keik kos komules koselus en usite onom. Sakini, mesakras mevakur anatin en selusien onom.”\x + \xo 8:13 \xt Sion 5:31\x* \p \v 14 Iesu vit kesi vit, “Anatin keke namul naselus en usite onak. Ka asa koa naviteni anatin veni nakilea out kave naka ien, ka nakilea out koa niha ien. Ka kami mireingeingen out kave naka ien vuo out kave niha ien.\x + \xo 8:14 \xt Sion 13:3; 16:28; 7:28; 9:29\x* \v 15 Navong kami milei rahit en usite onak, mimusil rendemien onen meatin keil enges ten out netan. Ka inau, narmultei malei rahit usite onen meatin keil.\x + \xo 8:15 \xt 1Saml 16:7; Sion 7:24; 12:47\x* \v 16 Ka avaseini munak nilei rahit usite onen meatin tai, asa koa nihiteni hehi anatin. Veni rovitei inau sasok koa namumoni, ka inau komal Tata onak koa sila inau namita mellei rahit vituai eni.\x + \xo 8:16 \xt Sion 5:30; 5:37; 8:29\x* \v 17 En \w mengkatien keil onen Mosis\w* koa kami varei mimusil kati, aviteni keke navong selusien onen meatin elu usil tounah tai luvinvin, meatin keil akilea avakur anatin keke asa luviteni vi anatin.\x + \xo 8:17 \xt Dut 17:6; 19:15\x* \v 18 Sakini, inau naselus en usite onak, ka Tata onak koa sila inau, kei emun mul selus en usite onak.”\x + \xo 8:18 \xt 1Sion 5:9\x* \p \v 19 Ka avisi avit, “?Mukonek, tata onom kave?”\x + \xo 8:19 \xt Sion 16:3; 14:7\x* \p Iesu vit kesi vit, “Kami mireingeingen inau ka mireingeingen Tata onak emun. Veni, munak mikilea enau, mivailea en Tata onak emun.” \p \v 20 Navong Iesu viten tounah keil enek, mul en teahu ten Eim Votut, vesesal en out koa aling revi mani ien. Ka avaseini out enek vesesal en out koa hetetamen onen Siu keil alah ruai ien, meatin tovuol vahuli kati, veni avong onen romaitei veah.\x + \xo 8:20 \xt Sion 7:30\x* \s1 Iesu vit luvat matien onen \p \v 21 Evus, Iesu vit risi min tiser keil ten mengkatien onen Mosis ka Farasi keil vit, “Inau niha en out sav tai, ka avaseini mihelekat vis inau, kami miherhotintei inau. Kami mihemat ka mihekur mahien ven \w tisaen\w* keil onami. Out koa inau niha ien, kami misakras mivaha ien.”\x + \xo 8:21 \xt Sion 7:34,36; 13:33\x* \p \v 22 Hetetamen keil onen Siu keil areingeingen aneite ten selusien onen Iesu. Sakini aselus min keil eris avit, “?Vensa varei viteni keke rosakras rovaha en out koa kei heha ien? ?Hemukave? ?Hou vini kei sasen enges?”\x + \xo 8:22 \xt Sion 7:35\x* \p \v 23 Iesu vit risi vit, “Kami mivi ten out netan enges. Ka inau, navi ten out nesa. Kami mivi meatin keil ten out netan, ka inau narvitei ten out netan.\x + \xo 8:23 \xt Sion 3:31; 17:14\x* \v 24 Sakini, naviteni keke kami mihemat ka mihekur mahien ven tisaen keil onami. Veni munak kami miherkurtei anatin eni keke inau navi kei,\f + \fr 8:24 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14)\ft . \f* anatin keke mihemat hetal min tisaen keil onami.”\x + \xo 8:24 \xt Sion 13:19\x* \p \v 25 Keil amutimanin avit, “?!Keik kovi isei varei!?” \p Ka Iesu vit kesi vit, “Mulamu rokol kosa, namul navit usil inau min kami. \v 26 Inau nakilea maselus usil tounah houlu koa tisa vaha kat usite onami. Ka namul navit leini min meatin keil ten out netan asas koa Tata viteni minau veni nakilea keke kei koa sila inau namita vi anatin.”\x + \xo 8:26 \xt Sion 7:28; 12:49\x* \p \v 27 Navong Iesu mul vit usil Tata onen, keil areingeingeni keke Iesu mul selus usil Tata onen en out nesa. \v 28 Sakini, Iesu viteni min keil vit, “Navong kami mihou lat Natin Meatin hehina nesa,\x + \xo 8:28 \xt Nam 21:9; Sion 3:14; 12:32\x* mihelei kilea keke inau navi kei.\f + \fr 8:28 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f* En avong koanek miheilea suk keke narmumon etai tounah vousil rendemien onak sasok. Ka namul naviten asas koa Tata onak mul viseinau eni.\x + \xo 8:28 \xt Sion 5:19\x* \v 29 Ka kei koa sila inau mul venau ka rolokoveintei inau. Veni, lisenges, namul namumon asas koa mal en meten.”\x + \xo 8:29 \xt Sion 8:16; 16:32\x* \v 30 Navong Iesu viten tounah keil enek, meatin keil houlu akur anatin eni keke vi Mesaea anatin.\x + \xo 8:30 \xt Sion 2:23; 7:31; 10:42; 11:45; 12:11,42\x* \s1 Iesu vit usil asa koa hetie lat meatin keil kati onen \p \v 31 Evus, Iesu lesi keke tei en Siu keil akur anatin eni, ka viteni min keil vit, “Munak mihehikiti keke mihelong kat hihiseien keil onak, hetie lati keke mihehi meatin keil onak anatin.\x + \xo 8:31 \xt Sion 15:7\x* \v 32 Miheilea asa koa vi anatin, ka anatinien enek hesakin kami mihemaluv anatin.” \p \v 33 Ka keil avit, “Komai mevi vatiamal onen \w Ebraham\w*, ka mervitei slev onen etai meatin en avong etai.\f + \fr 8:33 \ft Koanek rovitei anatin veni me-Isrel keil amul en hen me-Rom keil. Ka en histri one, amul en hen me-Isip keil, me-Babilon keil, me-Siria keil, me-Gris keil, ka hen meatin sav keil emun.\f* ?Sakini, vensa varei koviteni keke komai mehemaluv anatin?”\x + \xo 8:33 \xt Mat 3:9; Luk 3:8; Sion 8:39,56; Neh 9:36\x* \p \v 34 Iesu viteni min keil vit, “Naviteni anatin min kami keke meatin vasi koa amumon \w tisaen\w* umai avi slev keil teni.\x + \xo 8:34 \xt Rom 6:16,20; 2Pit 2:19\x* \v 35 Ka slev tai, vulin tovuol en vatiamal kati onen masta onen. Ka natin masta enek, vulin kati en vatiamal onen mul lisenges.\x + \xo 8:35 \xt Eks 21:2; Dut 15:12\x* \v 36 Sakini, munak Natin Ahi sakinuk komaluv, kimaluv anatin. \v 37 Nakilea keke kami mivi vatiamal onen Ebraham keil. Ka avaseini, mimul misak visi mivalekat sise keke mivou vini nau vaka ien. Ka emi vati keke mivou vini nau veni out tovuol en tinomi keke selusien onak vaha vato ien.\x + \xo 8:37 \xt Sion 5:18; 7:19,25\x* \v 38 Inau namul navit mesein asa koa nalesi navong naro ral min Tata onak. Ka kami, mimul mimumon asa koa tata onami viteni min kami keke mivoumoni.” \p \v 39 Keil avit kesi avit, “Tata onomai Ebraham.”\x + \xo 8:39 \xt Mat 3:9; Sion 8:33\x* \p Ka Iesu viteni vit, “Munak kami mivi titan Ebraham keil anatin, kami mivaleisungein sakien keil onen. \v 40 Inau navit meseini min kami anatinien koa Ahi viteni minau. Ka kami, misak visi mivou vini inau. Koanek rovitei sakien keil onen Ebraham. \v 41 Vuo. Kami mimul mimumon sakien keil onen tata kati onami.”\x + \xo 8:41 \xt Dut 32:6; Aes 63:16; 64:8\x* \p Ka keil aviteni avit, “!Ei! !Rovitei komai koa mevi ehon keil ten sise! Tata onomai tas, koa vi Ahi varei.” \p \v 42 Iesu viteni min keil vit, “Munak vi anatin keke Ahi vi Tata onami, envatien onami val enau. Veni inau naka ven Ahi, ka kosa, namul ekok. Narmaitei vousil rendemien onak, ka Ahi sila inau.\x + \xo 8:42 \xt 1Sion 5:1; Sion 13:3; 16:28; 17:8; 7:28; 17:8\x* \v 43 Ka nakilea vensa varei kami misakras mivalong kilea asa koa naviteni. Veni emi rovattei mivailea en selusien keil onak. \v 44 Tata onami vi Temat varei ka emi vati mivoumon asa koa kei en vati kami mivoumoni. Veni kei sakin meatin keil amu vinvini mesav keil en avong telamu rokol kosa. Kei romultei en usite ten anatinien, veni anatinien tovuol ien. Navong mul liluvos, mul viten selusien kati onen, veni kei vi uti luvosien ka vi tata onen koakeil aliluvos.\x + \xo 8:44 \xt 1Sion 3:8; Sen 3:4\x* \v 45 Sakini, veni asa koa inau naviteni min kami vi anatin, kami mirkurtei anatin enau. \v 46 ?Isei en kami kilea vahit lat asa varei namumoni tisa? Misakras. ?Ka munak naviten asa koa vi anatin, vensa varei mirkurtei anatin en selusien keil onak?\x + \xo 8:46 \xt 2Kor 5:21; 1Pit 2:22; 1Sion 3:5\x* \v 47 Koakeil avi meatin keil onen Ahi amul along kilea selusien keil onen. Ka kami mirvitei onen Ahi, sakini mirlong kileatei.”\x + \xo 8:47 \xt 1Sion 4:6; Sion 18:37\x* \p \v 48 Siu keil aselus karen Iesu avit, “!Ei! Meviteni anatin navong mevit kotisa suval koan \w Sameria\w* tai ka ninin tisa tai mul enuk.”\x + \xo 8:48 \xt Sion 4:9; Mak 3:21-22; Sion 7:20\x* \p \v 49 Ka Iesu vit kesi vit, “Ninin tisa tovuol enau. Inau navouhou min Tata onak, ka kami mirvouhoutei minau. \v 50 Narsak vistei mahou lat isok vahina nesa. Ka tai mul koa en vati vahou lat isok, ka kei helei rahit usite onami.\x + \xo 8:50 \xt Sion 5:41\x* \v 51 Naviteni anatin min kami keke koakeil along kat hihiseien keil onak irvatei en matien en avong etai.”\x + \xo 8:51 \xt Sion 5:24\x* \p \v 52 Siu keil aviteni mini avit, “Ekek, mekilea revi keke ninin tisa mul enuk. Ven Ebraham mat, ka \w provet\w* keil emun onen Ahi umatmat. Ka keik komul koviteni keke koakeil along kat hihiseien keil onom irvatei en matien en avong etai.\x + \xo 8:52 \xt Mak 9:1\x* \v 53 ?Mukave? ?Komul koviteni keke kovi hetetamen imok mulin avu Ebraham koa mat? ?Ka mukave en provet keil? ?Komul koviteni keke kovi hetetamen imok mulin keil, veni keil emun umat? ?Keik komul koviteni keke kovi isei varei?”\x + \xo 8:53 \xt Sion 4:12\x* \p \v 54 Iesu vit kesi vit, “Munak inau navou lat sasok en isok, eis koanek hehi heisav enges. Ka vi Tata onak koa mul vou lat isok. Kami miviteni mivit kei vi Ahi onami, \v 55 ka mireingeingen kei. Ka inau nakilea, ka nasakras maliluvos mahit nareingeingeni. Veni vamukonek mahi uti luvosien vasuval kami. Anatin, inau nakilea, ka namul nalong kat selusien keil onen.\x + \xo 8:55 \xt Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 7:28-29\x* \v 56 Ebraham, avu onami, kei mundem kilea keke avong onak hekistal, ka si kei houlu veni.” \p \v 57 Siu keil aviteni mini avit, “Sua onom rorokoltei veah hanumau elu ka halualim emun (50). ?Sakini, kovit koles Ebraham mukave?” \p \v 58 Iesu vit risi min keil vit, “Inau naviteni anatin min kami keke navong Ebraham arvasitei veah, \qt inau NAVI.”\qt* \rq Eksodas 3:14\rq* \f + \fr 8:58 \ft En selusien ten Hibru, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ).\f*\x + \xo 8:58 \xt Sion 1:1\x* \p \v 59 Navong Siu keil along asa koa Iesu viteni, alah ahat keil avit avove. Ka Iesu va suai ran keil ka lokovein teahu ten Eim Votut.\x + \xo 8:59 \xt Sion 10:31; 11:8\x* \c 9 \s1 Iesu sak revi meatin koa meten var navong avasi \p \v 1 Navong Iesu mul mual va, les meatin tai koa meten var navong avasi emai. \v 2 Ka navong \w meatin keil onen Iesu\w* alesi, avisi avit, “?Tiser, \w tisaen\w* onen sei mumon meten meatin enek var navong avasi? ?Tisaen keil onen kei sasen enges, vuo tisaen keil onen tata ka mama onen?”\x + \xo 9:2 \xt Eks 20:5; Esek 18:20; Luk 13:2,4\x* \p \v 3 Iesu vit kesi vit, “Rovitei ven tisaen keil onen, vuo tisaen keil onen tata ka mama onen koa mumon meten meatin enek var navong avasi. Kei vi metovar mukok keke Ahi kilea vatie lat keihoen onen vaka en moulien onen.\x + \xo 9:3 \xt Sion 11:4\x* \v 4 Navong meneai mul veah ritin, reheles rehoumon umen onen Ahi koa sila inau. Veni vongien mul mai, ka, en avong enek, meatin sakras emun voum.\x + \xo 9:4 \xt Sion 5:17\x* \v 5 Ka navong namul veah en out netan, inau navi meneai teni.”\x + \xo 9:5 \xt Aes 49:6; Sion 1:4,5,9; 12:46; 8:12\x* \p \v 6 \fig Iesu mumon tanmelmel ka lingi en meten metovar tai, ka mai lele eris.|alt="Jesus healing blind man" src="WA03865b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:6" \fig* Navong viten selusien enek evus, Iesu mutiv en atan ka mumoni vi tanmelmel. Evus, sahula tanmelmel enek en meten keilu onen metovar.\x + \xo 9:6 \xt Mak 8:23\x* \v 7 Evus, Iesu viteni mini vit, “Kiha kikas veinam en Meterumrum Saelom.” (Isen Saelom, aneite teni vi ‘sila.’) Sakini, metovar enek va ka kas veinan. Navong kasi evus, kilea valele ka va ris teim sen.\x + \xo 9:7 \xt 2Ki 5:10\x* \p \v 8 Navong onen keil ka koakeil akilea mul viram en meatin keil ven mani alesi, amutimanin avit, “?Mukave? ?Vi anatin keke koanik vi metovar koa, lisenges, melesi mul rondan ka viram en meatin keil ven mani?”\x + \xo 9:8 \xt Umen 3:10\x* \p \v 9 Keil koa avit, “Anatin, kei keinek.” \p Ka keil koa mun avit, “Vuo, vi meatin sav koa melesi suvali.” \p Ka kei varei viteni vit, “!Vi inau varei!” \p \v 10 Ka amules avisi avit, “?Asa kur out koa sakinuk kokilea kovalele vamukok?” \p \v 11 Kei vit kesi vit, “Meatin tai, isen Iesu, mumon tanmelmel ka sahula en metok keilu. Evus, viteni minau keke niha en Meterumrum Saelom ka nikas veinak. Navong namumoni, hatte tas, nakilea malele.” \p \v 12 Meatin keil avisi avit, “?Ka meatin enek mul kave?” \p Ka meatin enek vit kesi vit, “Nareingeingeni.” \p \v 13 Onen keil amulamun meatin koa mulamu vi metovar va min \w Farasi\w* keil.\x + \xo 9:13 \xt Luk 13:14; Sion 5:9\x* \v 14-15 Navong Farasi keil ales meatin enek, avisi keke meten maluv mukave keke lele mukok. Sakini, meatin enek viteni min keil vit, “Iesu ling tanmelmel en metok keilu. Ka navong nakas veinak, nakilea malele suk.” Ka Farasi keil avotini keke Iesu mumon tanmelmel ka mum revi meten metovar enek en Sabat. \p \v 16 Navong Farasi keil along tunien onen meatin koa mulamu vi metovar, keil koa avit, “Iesu sakras vaka ven Ahi, veni kei rolong kattei mengkatien ten Sabat.”\x + \xo 9:16 \xt Sion 3:2; 9:33; 5:16,18; 9:31; 7:43; 10:19\x* \p Ka keil koa mun avit, “?Munak vi anatin keke rokatei ven Ahi, mukave suk kei kilea voumon merikel keil ekek?” Mukonek, Farasi keil akur rendemien elu usili. \p \v 17 Sakini, Farasi keil avis meatin enek hatte tai ris avit, “Vi keik koa meatin enek mum revi metom keilu keke kokilea kovalele. ?Komundem sa usil meatin enek? ?Vi isei varei?”\x + \xo 9:17 \xt Mat 21:46; Sion 4:19; 7:40\x* \p Meatin enek vit kesi vit, “Inau nakur anatin keke kei vi \w provet\w* tai.” \p \v 18 Navong hetetamen keil onen Siu keil umai ales meatin enek, arkurtei anatin eni keke, mulamu, kei vi metovar tai. Ka akilea suk vi anatin navong avise tata ka mama onen lumai ka avis revi keilu eni. \v 19 Avis keilu avit, “?Vi anatin keke meatin ekek vi titamil? Ka kamil milvit vi metovar navong avasi. ?Mukonek, mukave suk kei kilea valele kosa?” \p \v 20 Keilu luvit kesi luvit, “Komal melkilea keke vi titamal. Ka melkilea emun keke meten var navong avasi emai. \v 21 Ka melreingeingeni suk mukave kei kilea valele kosa, vuo isei varei sak revi meten keilu. Ka kami mikilea mivahisi, veni kei matu vinvin vaselus en usite onen kei sasen.” \v 22 Tata ka mama onen meatin enek luviteni mukok veni lumetaun hetetamen keil onen Siu keil. Lulonge keke hetetamen keil avit leini tuai keke meatin vasi keil koa avit lati keke Iesu vi Mesaea, iso lat keil ran eim tahihiseien keil onen Siu keil.\x + \xo 9:22 \xt Sion 7:13; 19:38; 20:19; 12:42\x* \v 23 Sakini, keilu luviteni min hetetamen keil keke titaealu matu vinvin vaselus en usite onen. \p \v 24 Sakini, avong tamun, keil avise meatin koa avasi meten var keke vamai valomal en mete. Evus, avul kati avit, “!Kihat kati en isen Ahi ten hetetamenien keke asa koa komul koviteni vi anatin! Veni komai mekilea tuai keke Iesu enek vi meatin tisa tai.”\x + \xo 9:24 \xt Sos 7:19; Rev 11:13\x* \p \v 25 Ka meatin enek vit kesi vit, “Narkileatei munak meatin enek vi meatin tisa tai, vuo asa. Ka tounah tas nakilea. Mulamu, metok var, ka kosa, nalele.” \p \v 26 Ka keil avis risi avit, “?Kei mumon sa enuk? ?Mum revi metom keilu en sakien sa?” \p \v 27 Sakini, meatin enek vit kesi vit, “Naviteni tuai min kami, ka kami emi rovattei mivalonge. ?Vensa varei emi vati mivataengon ris tunien onak? ?Vahesa kami mun emi vati mivamai mivahi meatin keil onen?” \p \v 28 Navong alonge mukok, hetetamen keil onen Siu keil aselus kutut kat meatin enek avit, “!Ei, keik varei kovi meatin tai onen! Ka komai, mivi meatin keil onen \w Mosis\w*. \v 29 Komai mekilea keke Ahi selus min Mosis ka san keihoen mini. Ka en usite onen meatin koanek, mereingeingen out kave kei kur keihoen onen ien.”\x + \xo 9:29 \xt Sion 7:27,28; 8:14\x* \p \v 30 Sakini, meatin koa mai lele vit kesi vit, “Namutimanin en selusien keil onami. Miviteni keke mireingeingen out kave kei kur keihoen onen, avaseini keke kei mum revi metok keilu. \v 31 Rokilea keke Ahi rolongtei meatin tisa keil koa avisi ven tounah. Ka mul long hisien onen meatin tai koa mul vouhou mini ka mul long kat asa koa en vati.\x + \xo 9:31 \xt Sam 66:18; Aes 1:15; Sam 34:15; Pro 15:29\x* \v 32 Navong Ahi mum rohtoh en out netan rokol kosa, meatin sav tovuol koa sak revi meten meatin tai koa vi metovar navong avasi. \v 33 Ka meatin enek mumoni. Munak Iesu rokatei ven Ahi, kei sakras voumon merikel keil ekek.”\x + \xo 9:33 \xt Sion 3:2\x* \p \v 34 \fig Hetetamen onen Siu keil asesein merikel koa Iesu mumoni ka so lat metovar enek ran eim tahihiseien one.|alt="Blind man rejected by religious leaders" src="WA03866b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="9:34" \fig* Navong alonge mukok, hetetamen onen Siu keil aselus keih mini avit, “!Keik kotisaso revi mok en avong avasuk mai rokol kosa! ?Vensa varei kosak visi kovahisein komai?” Ka aso lati ran eim tahihiseien one.\x + \xo 9:34 \xt Sam 51:5; Sion 9:2\x* \p \v 35 Navong Iesu kur longlongien keke aso lat meatin koa mai lele enek ran eim tahihiseien onen Siu keil, va votini. Navong votini, visi vit, “?Keik kokur anatin en Natin Meatin?” \p \v 36 Meatin enek vit kesi vit, “Asuv, kihiteni minau li keke kei vi isei. Hemukonek, nakilea makur anatin eni.” \p \v 37 Ka Iesu viteni mini vit, “Keik kolesi tuai. Inau koa namul naselus ral minuk navi kei.”\x + \xo 9:37 \xt Sion 4:26\x* \p \v 38 Navong longe mukok, meatin enek va netan min Iesu ka viteni vit, “O Asuv, nakur anatin enuk eli varei.” \p \v 39 Iesu vit, “Numai en out netan keke malei rahit usite onen meatin keil. Anatin, numai keke masakin koakeil arleletei, avamai avalele, ka matie lati keke koakeil avit alele, mete var.”\x + \xo 9:39 \xt Sion 3:17; 5:22,27,30; 8:15,16; 12:47\x* \p \v 40 Tei en Farasi keil amul vesesal, ka navong along selusien onen Iesu avisi avit, “?Mukave? ?Komul koviteni keke metomai var?”\x + \xo 9:40 \xt Mat 15:14; 23:26\x* \p \v 41 Iesu vit kesi vit, “Munak metomi var anatin, miherkurtei mahien ven asa tisa koa mimul mimumoni. Ka veni mivit milele revi, mihekur vasin mahien ten \w tisaen\w* keil onami.”\x + \xo 9:41 \xt Sion 15:22\x* \c 10 \s1 Tatavolien usil meatin koa losil kat revi sipsip keil osen \p \v 1 Iesu viteni min Farasi keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, meatin keil ekek asuval \w sipsip\w* keil osen Ahi. Ka koakeil armaitei en yad one avaka en meteau kati, ka amul uvut laui vieh teni, keil avi tarhena keil ka lariken keil. \v 2 Ka kei koa va neim en yad ka en meteau teni, kei vi meatin kati koa mul losil kat sipsip keil osen. \v 3 Navong mai, meatin koa mul lei kokoe en yad lei kilea eni ka sehen meteau veni. Ka navong kei vise retai en sipsip osen keil en ise kati, sipsip keil along kilea ren, ka kei mulamun keil uva hae. \v 4 Ka navong lah lat osen keil vasi uva hae, kei mual mulamu en keil. Sipsip keil osen amusil kati veni along kilea ren.\x + \xo 10:4 \xt Sion 10:27\x* \v 5 Keil asakras avousil meatin sav tai. Anatin, ilohosai rani veni arlong kileatei ren.” \v 6 Farasi keil along tatavolien koa Iesu viteni min keil, ka areingeingen aneite teni.\x + \xo 10:6 \xt Sion 16:25\x* \p \v 7 Sakini, Iesu vit kilea min keil vit, “Anatin eli naviteni min kami, inau navi meteau koa sipsip keil uva neim ien. \v 8 Meatin keil koa umai mulamu enau, keil vasi avi tarhena ka lariken keil. Ka sipsip keil arlong kattei keil.\x + \xo 10:8 \xt Ser 23:1-2; Esek 34:2-3\x* \v 9-10 Tarhena keil umai keke avahenan tounah, avou vini sipsip keil, ka avapurun tounah keil. Ka inau navi meteau ten yad. Ka koakeil umai neim ka uva hae aka enau, Ahi houtut moulien one, ka ihotin oumunai koa hetahos. Anatin, numai keke nakilea masan moulien min meatin keil, moulien tai koa vilelau en tahosien.\x + \xo 10:9-10 \xt Sam 118:20; Sion 14:6\x* \p \v 11 “Ka inau navi more meatin talosilkatien onen sipsip keil emun. Ka inau nasak mesei keke mamae lat moulien onak ka mamat vahinat sipsip keil osak.\x + \xo 10:11 \xt Sam 23:1; Aes 40:11; Esek 34:15; Hib 13:20; Rev 7:17; Sion 15:13; 1Sion 3:16\x* \v 12 Munak meatin toumien enges mul losil kat sipsip keil les huli rendan tai mai, kei hemetau ka helohosai ran sipsip keil veni arvitei osen kati. Hesakini, huli rendan enek hemai heat vini tei en sipsip keil ka helikat rasilin teisav keil.\x + \xo 10:12 \xt Umen 20:29\x* \v 13 Anatin, meatin toumien mul lohosai veni kei losil kat keil keke vakur ui umen teni enges, ka envatien onen romultei en sipsip keil. \v 14-15 Ka inau navi more meatin talosilkatien onen sipsip keil. En vati sakien koa Tata onak kilea enau ka inau nakilea eni, inau nakilea en sipsip keil osak ka keil akilea enau. Ka nasak mesei keke mamae lat moulien onak mamat vahinat keil.\x + \xo 10:14-15 \xt Sion 10:27; 2Tim 2:19; Mat 11:27; Sion 15:13; 3:16\x* \p \v 16 “Sipsip sav keil osak amul koa ateisav en sipsip keil koa amul en yad koanek.\f + \fr 10:16 \ft Vahesa Iesu mul selus usil koakeil amusili koa arvitei Siu.\f* Mal keke niha nilah keil emun imai. Keil ilong rek, ka imai ilah ruai hetal min sipsip keil ekek. Hemukonek, imai ihi vangi sipsip hetas, ka inau tas nihi meatin talosilkatien one.\x + \xo 10:16 \xt Aes 56:8; Sion 11:52; 1Pit 2:25; Esek 34:23; 37:24\x* \v 17 Tata onak, envatien onen mul enau veni nasak mesei masa lat moulien onak en usite one. Ka hekatau, nakilea makur risi.\x + \xo 10:17 \xt Plp 2:8-9\x* \v 18 Meatin tovuol vakulat moulien onak ranau. Ka naling rendemien onak keke masa lati. Inau nakur keihoen keke masa lat moulien onak, ka nakur keihoen keke makur risi. Koanik vi asa koa Tata onak meng kat inau keke moumoni.”\x + \xo 10:18 \xt Sion 14:31; 15:10\x* \p \v 19 Navong meatin keil along selusien keil onen, Siu keil akur rendemien elu usil Iesu.\x + \xo 10:19 \xt Sion 7:43; 9:16\x* \v 20 Keil houlu amul aviteni avit, “!Ninin tisa tai mul ien ka sakini selus vau! ?Vensa varei kami mimul milong selusien keil onen?”\x + \xo 10:20 \xt Mak 3:21-22; Sion 7:20\x* \p \v 21 Ka keil koa mun amul aviteni avit, “Selusien onen rosuvaltei selusien onen meatin tai koa ninin tisa tai mul ien. Ka meatin koa ninin tisa mul ien sakras voumon metovar tai valele vasuval koa Iesu mumoni.” \s1 Hetetamen keil onen Siu keil asesein Iesu \p \v 22 Avati elu muli va, ka vi Disemba, avong mal keke avoumon Ale ten Tokolkatien\f + \fr 10:22 \ft En sua 168 BC (sua keil mulamu en avong koa Iesu avasi) me-Siria keil uvae lin koakeil aro en out Serusalem. En avong enek, asuv houlu one Antiokus Epifanis sakin Eim Votut onen Ahi mai vi eim votut onen ahi sav tai koa avise en Sius. Ka muas vuas tai ien mini koa vi tounah tai koa tisa vis tisa revi mok en meten Siu keil. Ka sua etel koa katau eni, Siu tai, isen Sudas Makabias, mai ka vae lin keil esuk. Keil akas motein Eim Votut onen Ahi ka pris keil arokol kat risi. Sakini, en Disemba vasi keil, Siu keil amumon Ale ten Tokolkatien en out Serusalem keke avandem kat avong enek.\f* en out \w Serusalem\w*. \v 23 Iesu emai ka mul mual en teahu ten Eim Votut, out tai koa avise en veranda onen \w Solomon\w*.\x + \xo 10:23 \xt Umen 3:11; 5:12\x* \v 24 Navong Siu keil alesi, akarahiti ka avisi avit, “?Nengeis varei kihit luvati min komai keke kovi isei varei? Munak kovi Mesaea anatin koa Ahi vat kati vit hesani hemai, kihit leini.”\x + \xo 10:24 \xt Luk 22:67\x* \p \v 25 Ka Iesu vit kesi vit, “Navit leini tuai min kami. Ka kami mirkurtei anatin eni. Tounah keil koa namumoni en keihoen onen Tata onak arie lati keke navi isei.\x + \xo 10:25 \xt Sion 5:36; 10:38\x* \v 26 Ka avaseini, kami mirkurtei anatin enau veni mirvitei \w sipsip\w* keil osak.\x + \xo 10:26 \xt Sion 6:64; 8:45\x* \v 27 Veni sipsip keil osak along kilea rek. Inau nakilea en keil, ka keil amusil inau.\x + \xo 10:27 \xt Sion 8:47; 10:3\x* \v 28 Min keil, namul nasan moulien ten lisenges ka irvuoltei en avong etai. Ka meatin tovuol kilea vasav lat keil ran hek.\x + \xo 10:28 \xt Sion 17:2; 3:16; 6:39; 17:12; 18:9\x* \v 29 Tata onak san keil minau, ka kei marite mok mulin tounah vasi. Sakini, meatin tovuol kilea vasav lat keil ran hen Tata. \v 30 Ka Tata onak ka inau meltas.”\x + \xo 10:30 \xt Sion 17:21\x* \p \v 31 Navong along selusien one, Siu keil alah ahat keil keke avov vini.\x + \xo 10:31 \xt Sion 8:59\x* \p \v 32 Ka Iesu viteni min keil vit, “Inau namumon mormore tounah keil houlu en metomi koa Tata onak san keihoen minau moumoni mormore tounah keil houlu. ?More umen sa varei keke miheov vini inau veni?” \p \v 33 Avit kesi avit, “!Komai emai rovattei mevov vinik ven more umen tai, ka mevit meheov vinik veni komul koselus kekar va kat Ahi varei! !Keik kovi meatin kuren tai ten out netan enges, ka koselus suval keik kovinvin ral min Ahi!”\x + \xo 10:33 \xt Lev 24:16; Mat 26:65; Mak 14:64; Sion 5:18\x* \p \v 34 Iesu vit kesi vit, “Amutisi en \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* keil onami avit, \qt ‘Kami mivi ahi keil.’\qt* \rq Sam keil 82:6\rq* \v 35 Rokilea keke selusien onen Ahi rovilestei. Sakini, munak Tus Votut vise meatin keil ekek en \qt ahi keil\qt*,\x + \xo 10:35 \xt Mat 5:18; Luk 16:17\x* \v 36 anatin imok en inau. Veni inau navi kei koa Tata rie lat inau ka sila inau namita en out netan. Sakini, narselus kekartei vaha kat Ahi navong naviteni keke navi Natnali.\x + \xo 10:36 \xt Sion 5:17-20\x* \p \v 37 “Munak narmumontei merikel keil koa Tata onak sani minau moumoni, mal keke mirkurtei anatin enau. \v 38 Ka munak namul namumon merikel keil, avaseini mirkurtei anatin enau, mal keke mihekur anatin en tounah koa namul namumoni. Hemukonek, miheilea keke Tata mul kapil vituai ral minau, ka inau namul nakapil vituai ral mini.”\x + \xo 10:38 \xt Sion 14:10-11; 17:21\x* \v 39 Hatte tamun, asak visi avahuli kat Iesu, ka kei mea ran he.\x + \xo 10:39 \xt Sion 7:30; 8:20; Luk 4:30; Sion 7:30\x* \p \v 40 Evus, Iesu va en Oaisal Sodan ka mu kotehei va en usite. Iesu ka meatin keil onen aro ekonek, en out koa, mulamu, Sion vi \w baptaes\w* en meatin keil ien.\x + \xo 10:40 \xt Sion 1:28\x* \v 41 Meatin houlu umai keke avalesi. Ka amul aviteni min keil eris avit, “Avaseini keke Sion romumon etai merikel, tounah vasi koa kei viteni usil meatin enek mai vi anatin.”\x + \xo 10:41 \xt Sion 1:26-34; 3:27-28\x* \v 42 Ka meatin keil houlu ekonek akur anatin keke Iesu vi Mesaea koa Ahi vat kati vit hesani hemai.\x + \xo 10:42 \xt Sion 2:23; 7:31; 11:45; 12:11,42\x* \c 11 \s1 Matien onen Lasaros \p \v 1 Meatin tai mul en meteimal ten out Betani, isen Lasaros. Kei mesai houlu. Ahin elu emun lumul en meteimal enek, isealu Meri ka Marata koa luvi ahinali.\x + \xo 11:1 \xt Luk 10:38-39\x* \v 2 (Meri vi ahinen Lasaros koa mesai, ka hehi kei koa, hervitei tuetin, hetahin senta heha en alen Asuv ka houul moteini en hilin.\x + \xo 11:2 \xt Sion 12:3\x*) \v 3 Ahinen Lasaros keilu lusan selusien va min Iesu koa vit, “Asuv, kei koa envatien onom mul ien mesai houlu.”\x + \xo 11:3 \xt Sion 11:36\x* \p \v 4 Navong Iesu raengoni, vit, “Keite ten mesaien koanek hervitei matien. Koanik mul kur out vahati lat isen Ahi keke meatin keil ilei kilea hetetamenien onen Natnali.”\x + \xo 11:4 \xt Sion 9:3\x* \v 5 Ka avaseini envatien onen Iesu mul en Marata, Meri ka Lasaros marite, \v 6 navong kur longlongien keke Lasaros mesai mukok, ro enges en out koa mul ien avong elu eris. \p \v 7 Evus, Iesu viteni min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* vit, “Reheha ris ven Lasaros keitel en provins ten out Sudea.” \p \v 8 Ka meatin keil onen avisi avit, “Tiser, rovitei tuetin, Siu keil en out enek asak visi avov vinik. ?Ka keik em vati kovaha ris?”\x + \xo 11:8 \xt Sion 8:59; 10:31\x* \p \v 9 Iesu viteni vit, “En avong tai, meneai mul ritin haoa teindan elu (12). Ka koakeil amual en meneai asakras avasavoi, veni meneai enek mul sakin keil alei kilea tounah vasi.\x + \xo 11:9 \xt Sion 9:4-5; 12:35\x* \v 10 Ka koakeil amual en mankoli ten vongien amusavoi, veni meneai tovuol en keil.” \p \v 11 Evus, Iesu vit risi vit, “Tuer eli Lasaros matil usae. Ka inau niha ka nisisil eni hemea.”\x + \xo 11:11 \xt Mat 9:24; 27:52; Mak 5:39; Luk 8:52; Umen 7:60; 1Kor 11:30\x* \p \v 12 Sakini, meatin keil onen aviteni avit, “Asuv, munak kei matil usae, kei mul moul ka helonge hetahos eris.” \v 13 Keil amundemi keke Iesu mul selusien usil matilien onen Lasaros, ka mul vit usil matien onen varei. \p \v 14 Sakini, Iesu vit leini min keil vit, “Lasaros mat tuai. \v 15 Ka nasi inau keke narrotei vatal min keil en avong enek, veni koanek hekataun kami keke mihekur anatin imok enau. Rovaha veni.” \p \v 16 Sakini, Tomas, koa avise en Maeh, viteni min keil vit, “Ir vasi reheha keke rehemat vituai hetal mini.”\x + \xo 11:16 \xt Mak 14:31; Rom 6:8\x* \s1 Iesu mumon Lasaros moul eris ran matien veni vi vatte ten moulien \p \v 17 Navong Iesu rokol meteimal ten out Betani, kei votini keke aling teiai onen Lasaros en valengeihat tatetahinien avong ehat tuai. \v 18 Betani rovitei soutin ran out \w Serusalem\w*, vi kilomita etel (3 km) enges.\x + \xo 11:18 \xt Mat 21:17\x* \v 19 Sakini, Siu keil houlu umai keke avatie lat enmahisien one min Marata ka Meri ven matien onen tuealu. \v 20 Navong Marata kur longlongien keke Iesu mul mai, kei eva vahisu mini. Ka Meri ro nges teim. \v 21 Navong Marata les Iesu, viteni mini vit, “Asuv, vahit keik kovato ekok, tuak onak varmattei.\x + \xo 11:21 \xt Sion 11:32\x* \v 22 Ka nakilea keke kosa ekek, Ahi hesani minuk asa koa kovisi veni.” \p \v 23 Iesu viteni mini vit, “Tumali hemoul eris ran matien.” \p \v 24 Marata vit kesi vit, “Nakilea keke kei hemoul ris ran matien en keite ten tounah vasi.”\x + \xo 11:24 \xt Dan 12:2; Sion 5:28-29; 6:39-40; Umen 24:15\x* \p \v 25 Iesu viteni mini vit, “Inau navi vatte ten mearisien ka navi vatte ten moulien. Koakeil akur anatin enau, avaseini umat, keil imea ris ran matien ka imoul. \v 26 Ka koakeil amoul semau ka akur anatin enau, keil irmattei en avong etai. ?Mukave? ?Kokur anatin en koanik?”\x + \xo 11:26 \xt Sion 8:51\x* \p \v 27 Kei vit kesi vit, “Asuv, nakur anatin eni keke keik kovi Mesaea, Natin Ahi, koa kei vat kati keke hesani hemita en out netan.”\x + \xo 11:27 \xt Sion 6:69; Mat 16:16; Sion 6:14\x* \p \v 28 Navong Marata selus ral min Iesu evus, va ris teim ka vise suain tunahin Meri. Kur seh eni ka viteni mini vit, “Tiser mai ekonek ka mul visuk.” \v 29 Navong Meri longe mukok, mea kalah ka va hae keke vahisu vatal mini. \v 30-31 Navong koakeil amul amurang ral mini alesi mukave mea kalah, keil amusili. Amundemi kei mul va en valengeihat tatetahinien keke vatang en out enek. \p Iesu rosin Meri en out koa Marata visu mini koa mul hae en meteimal ten out Betani.\x + \xo 11:30-31 \xt Sion 11:20\x* \v 32 Navong Meri rokol out koa Iesu mul ien, lesi ka retengeiril vesesal ven alen Iesu ka murang vit, “!O Asuv, vahit kovato ekok, tuak onak varmattei!”\x + \xo 11:32 \xt Sion 11:21\x* \p \v 33 Navong Iesu lesi mul murang mukok, ka lesi mukave meatin keil koa aro ral mini emun amul amurang, longe tisa ka tin mis. \v 34 Kei vis keil vit, “?Mirahini en out kave?” \p Avit kesi avit, “Asuv, amai lesi.” \p \v 35 Navong uva, simeten Iesu motmot.\x + \xo 11:35 \xt Luk 19:41\x* \v 36 Ka koakeil alesi aviteni avit, “Milesi. En vat tunali mok.”\x + \xo 11:36 \xt Sion 11:3\x* \p \v 37 Ka tei en keil aviteni avit, “Kei sakin meatin koa meten var mai lele eris. ?Vensa varei sakras vasak revi Lasaros keke varmattei?”\x + \xo 11:37 \xt Sion 9:6\x* \p \v 38 Navong arokol valengeihat tatetahinien, Iesu longe tisa eris. Lesi keke arein mari ahat tai ring koe metareh ten valengeihat enek.\x + \xo 11:38 \xt Mat 27:60; Mak 15:46; Luk 23:53; 24:2; Sion 20:1\x* \v 39 Sakini, Iesu viteni vit, “Altei lat ahat vaha.” \p Marata, ahinen meatin koa mat, vit kesi vit, “Asuv, vite vo tuai veni emat avong ehat tuai.” \p \v 40 Ka Iesu viteni mini vit, “Naviteni tuai minuk keke kiles keihoen onen Ahi munak kikur anatin eni.” \p \v 41 Sakini, meatin keil arei lat ahat eva. Evus, Iesu lele vina nesa ka vit, “Tata, namasmasuk veni komul kolong inau. \v 42 Nakilea keke lisenges komul kolong inau, ka navit lein selusien koanek ven meatin keil ekek, vasakin keil ikur anatin eni keke kosan inau numai.”\x + \xo 11:42 \xt Sion 12:30; 6:29; 17:8,21\x* \p \v 43 \fig Iesu viso vit, “!Lasaros, amai hae!”|alt="Jesus raises Lazarus from dead" src="WA03868b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="11:43" \fig* Navong viten selusien enek evus, Iesu viso keih vit, “!Lasaros, amai hae!” \v 44 Ka meatin koa mat mea mai hae. Mavuli kaliko tatetahinien keil amul veah apar kat aven vasi, hen ka alen ka veinan emun. Sakini, Iesu viteni min keil vit, “Alleh lat kaliko rani ka mihemaeni hemaluv heha.”\x + \xo 11:44 \xt Sion 20:6-7\x* \p \v 45 Navong Siu keil koa amusil Meri ales asa koa Iesu mumoni, keil akur anatin eni.\x + \xo 11:45 \xt Luk 16:31; Sion 2:23; 7:31; 8:30; 10:42; 12:11,42\x* \v 46 Ka tei en keil uva ven \w Farasi\w* keil, ka avit meseini min keil asa koa Iesu mumoni. \v 47 Sakini, Farasi keil ka asuv keil onen pris keil avise ruain Kaonsel one. Navong alah ruai, avis keil eris avit, “?Rehoumon sa varei hetal min Iesu? Kei mules mumon merikel keil houlu. \v 48 Munak reheles rehemaeni hel houm hemukonek, meatin vasi keil ikur anatin eni ka isak visi keke umoni hemai hehi asuv houlu one. !Hemukonek, \w me-Rom|lemma="Rom"\w* keil imai ka u lin Eim Votut orer, ka u vinvini meatin vasi keil en kantri orer ten out Isrel!” \p \v 49 Tai en Kaonsel, isen Kaiafas. Kei vi \w asuv houlu onen pris keil\w* ten sua koanek. Ka navong long selusien onen koakeil ten Kaonsel, viteni min keil vit, “!Kami mireingeingen tounah!\x + \xo 11:49 \xt Sion 18:14\x* \v 50 Hetahos imok munak meatin hetas hemat en usite onen meatin keil, helin munak rehemaen me-Rom keil imai u vini me-Isrel vasi keil.” \v 51 Kaiafas rovitentei selusien koanik en rendemien onen enges. Ka, en umen onen suval asuv houlu onen pris keil ten sua koanek, kei vit luvati keke Iesu hemat hehinat me-Isrel vasi keil. \v 52 Ka vit luvati emun keke Iesu hemat en usite onen koakeil vasi avi onen Ahi koa amul en kantri savsav keil keke helah ruain keil vasi imai ihi vangi meatin hetas.\x + \xo 11:52 \xt Sion 10:16; 17:21\x* \v 53 Sakini, en hati avong enek va, hetetamen keil onen Siu keil amumon lingkatien tai keke u vini Iesu.\x + \xo 11:53 \xt Mat 14:5; Sion 5:18; 7:1,25; 8:37,40\x* \p \v 54 Sakini Iesu romualtei mun en mesai en meten Siu keil. Lokovein out enek ka eva en meteimal tai, isen Efrem, koa mul vesesal en out volvol. Ka ro ekonek ral min meatin onen keil avong vahis.\x + \xo 11:54 \xt Sion 7:1; 2:12; 3:22\x* \p \v 55 \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w* mai vesesal, ka Siu keil houlu aka en out savsav keil koa mul seh, ka amul avina en out Serusalem. Amul uva keke avoumon sakien keil koa vasakin keil avato mau keke akilea avoumon tounah ten ale enek.\x + \xo 11:55 \xt Sion 2:13; 6:4; 2Kron 30:17\x* \v 56 Ka meatin keil amul alekat Iesu. Navong alah ruai en teahu ten Eim Votut, avis retai en keil avit, “?Mimundem sa? ?Iesu hemai en ale koanek, vuo hermaitei?”\x + \xo 11:56 \xt Sion 7:11\x* \v 57 Aviteni mukok veni asuv keil onen pris keil ka Farasi keil ameng kati keke meatin tai koa kilea out kave koa Iesu mul ien hemai hehit meseini min keil keke akilea avaha avahuli kati. \c 12 \s1 Ahin tai ten out Betani vouhou min Iesu\x + \xo 12:0 \xt Sion 11:1,43-44\x* \p \v 1 Avong ahetai (6) mulamu en avong ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*, Iesu va en meteimal ten out Betani. Va ro en teim onen Lasaros, meatin koa sakini moul eris ran matien.\x + \xo 12:1 \xt Mat 26:6-13; Mak 14:3-9\x* \v 2 Sakini, keil amumon mari anien tai keke avahouhou mini. Marata lah anien emai, ka Lasaros rondan vituai en avet taanianien ral min Iesu ka meatin sav keil.\x + \xo 12:2 \xt Luk 10:40\x* \v 3 Evus, Meri kur hati senta tai koa amumon en \w nard\w*\f + \fr 12:3 \ft Nard vi senta koa amumoni en li holeai tai ten out India koa avise en ‘nard.’\f* koa mani teni mariso vis mariso mok. Va vesesal ven Iesu ka mutahi en alen keke vahouhou mini. Evus, Meri muuli en hilin. Navong mumoni, more vite ten senta enek ka vasi out neim.\x + \xo 12:3 \xt Luk 7:37-38\x* \p \v 4 Ka, navong tai en meatin teindan elu (12) onen Iesu lesi, rositei veni. Isen meatin enek Sudas Eskariot koa, hervitei tuetin, hemae lat Iesu heha en hen vativieh keil onen. Sakini, kei vit,\x + \xo 12:4 \xt Sion 6:71\x* \v 5 “?Vensa varei arsalem entei senta koanik keke avasan \w mani|lemma="Denarie"\w* teni min koakeil tounah one tovuol. Veni mani teni vinvin en silva mani handred etel (300).”\f + \fr 12:5 \ft Mani koanek suval 300,000 vatu ka vinvin en ui umen koa meatin tai kuri en sua tai.\f*\x + \xo 12:5 \xt Mat 19:21; Mak 10:21; Luk 18:22\x* \v 6 Kei rovitentei selusien enek veni mundem houlu usil koakeil tounah one tovuol. !Vuo! Viteni mukok veni vi tarhena tai. Veni kei lei kat ateli ten mani onen Iesu keitel, ka mul venan mani rani. \p \v 7 Ka Iesu viteni vit, “!Lokoveini! Ahin ekek vul senta koanek keke vasak mesein avek vamese ven avong tatetahinien onak.\x + \xo 12:7 \xt Sion 19:40\x* \v 8 Koakeil tounah one tovuol ito hetal min kami lisenges. Ka inau, nirtotei hetal min kami lisenges.”\x + \xo 12:8 \xt Dut 15:11\x* \s1 Avat keil onen Siu keil amumon lingkatien keke u vini Lasaros \p \v 9 Navong meatin keil alonge keke Iesu ro en meteimal ten out Betani, meatin houlu vis houlu mok umai keke avalesi. Umai emun keke avales Lasaros koa Iesu sakini moul eris ran matien.\x + \xo 12:9 \xt Sion 11:43-44\x* \v 10 Ka navong asuv keil onen pris keil alonglong eni, amumon lingkatien keke avou vini Lasaros emun \v 11 veni alesi keke merikel koa kistal eni mul sakin meatin houlu akur anatin en Iesu, ka armusiltei mun keil.\x + \xo 12:11 \xt Sion 11:45\x* \s1 Asan masmasien min Iesu navong kistal en out Serusalem\x + \xo 12:11 \xt Mat 21:1-11; Mak 11:1-11; Luk 19:28-40\x* \p \v 12 Out mulan, mari vangi meatin keil koa umai en Anien ten Mul Laui alonge keke Iesu mul mai en out \w Serusalem\w*. \v 13 Sakini, amusah oumeil keil ka uva avahisu mini. Ka navong uva, avisohiso vina nesa avit, \q1 “!Masmasien min Ahi! \q1 \qt ‘!Tokolkatien hel en kei koa mai en isen Iahova!’\qt* \rq Sam keil 118:26\rq*\x + \xo 12:13 \xt Mat 27:42; Mak 15:32; Sion 1:49\x* \q1 !Tokolkatien hel en asuv houlu ten out Isrel!” \m \v 14 Iesu votin sili dongki tai ka muloh eni eva. Koanek suval asa koa Tus Votut viteni koa vit, \q1 \v 15 \qt “Kami koa miro en taon ten out Serusalem en Hou Saeon minametautei.\qt* \q2 \qt !Mihelesi! Asuv houlu onami mul mai keke valosil kat kami.\qt* \q2 \qt Anatin, mul rondan en sili dongki tai enges ka mul mai.”\qt* \rq Sakaraea 9:9\rq* \m \v 16 Navong tounah enek mul kur out, teindan elu (12) onen Iesu arkileatei aneite teni. Ka, katau suk, navong Ahi rali lat Iesu vina nesa keke vakur hetetamenien onen, amundem kati keke tounah keil enek koa Tus Votut vit usili mai kistal vi anatin.\x + \xo 12:16 \xt Sion 2:22\x* \p \v 17 Houlu en vangi meatin keil ekek amul ral min Iesu navong vise lat Lasaros ran valengeihat tatetahinien ka sakini moul eris ran matien. Ka keil avitehiteni min mesav keil va vio … meatin houlu along usili.\x + \xo 12:17 \xt Sion 11:43-44\x* \v 18 Sakini, veni meatin keil houlu vis houlu imok along usil merikel koanek, uva avisu min Iesu en sise. \p \v 19 Ka navong \w Farasi\w* keil ales mari vangi meatin ekek, aviteni min keil eris avit, “!Alles visi! !Meatin vasi keil en out netan amul amusil kati tuai! Misakras emun mivoumon etai tounah vaha kat usite onen.”\x + \xo 12:19 \xt Sion 11:48\x* \s1 Iesu selus usil matien onen min me-Gris keil \p \v 20 Navong Siu keil uva en out Serusalem keke avaha netan min Ahi en avong ten ale, \w me-Gris|lemma="Gris"\w* otetai keil emun uva. \v 21 Me-Gris keil enek uva ven Pilip, koa kei ten meteimal ten out Betsaeta en provins ten out Kaleli. Ka aviteni mini avit, “Komai emai vati mevales Iesu.”\x + \xo 12:21 \xt Sion 1:44; Luk 19:3; 23:8\x* \p \v 22 Sakini, Pilip eva ka vit meseini min Andru, ka keilu luva luviteni min Iesu. \v 23 Ka Iesu viteni vit, “Avong emai ekek keke Natin Meatin vakur mari hetetamenien onen.\x + \xo 12:23 \xt Sion 13:31-32; 17:1\x* \v 24 Nita tavol usil anatinien tai min kami. Munak uti \w uit\w* tai, arluhtei en atan ka arrahintei, kei heles hehi utite. Ka munak itahin uti uit koanek en atan, hesuval koa hemat. Ka, hekatau, hemoul hekur heite hehi houlu.\f + \fr 12:24 \ft Iesu mul selus usil matien onen, mukave hemoul eris ran matien ka hekataun meatin keil hehi houlu heka ien.\f*\x + \xo 12:24 \xt 1Kor 15:36\x* \v 25 Koakeil e vat moulien one, moulien enek hevuol ran keil. Ka koakeil tine kat moulien one en out netan ekek, keil varei ihuli kat moulien one hel lisenges.\x + \xo 12:25 \xt Mat 10:39; 16:25; Mak 8:35; Luk 9:24; 17:33\x* \v 26 Koakeil e vati avoum minau, keil usil inau. Veni out koa namul ien, meatin toumien keil onak il hetal minau. Ka Tata onak hehouhou min meatin sei keil koa amum minau.\x + \xo 12:26 \xt Sion 14:3; 17:24\x* \p \v 27 “Kosa, tinok vil en demvoen. ?Ka nihiten sa? Vahesa nihis Tata onak keke houtut inau keke nirhisutei en avong takeih koanek. Ka vuo. Veni namita keke mahisu en avong ten mahien enek.”\x + \xo 12:27 \xt Sam 6:3; 42:5,11; Mat 26:38; Mak 14:34\x* \p \v 28 Evus, Iesu vis viteni vit, “O Tata li, kihati lat isom keke hehi hetetamen imok.”\x + \xo 12:28 \xt Mat 3:17; 17:5; Mak 1:11; 9:7; Luk 3:22; 9:35\x* \p Navong vis mukok, rea tai selus ka en out nesa vit, “Nasakin isok mai vi hetetamen tuai, ka num risi.” \p \v 29 Vangi meatin keil koa amulomal ekonek along rea enek, ka tei en keil aviteni avit vi voulul koa mul musel. Ka teimun en keil avit, “!\w Angelo\w* tai selus mini!”\x + \xo 12:29 \xt Umen 23:9\x* \p \v 30 Ka Iesu viteni min keil vit, “Rea koanek roselustei vakataun inau, selus keke vakataun kami.\x + \xo 12:30 \xt Sion 11:42\x* \v 31 Kosa vi avong koa Ahi helei rahit usite onen meatin keil ten out netan ekek ka hesan mahien min keil. Kosa vi avong koa Ahi hehile lat Temat, mari avat ten out netan, heha ran out enek.\x + \xo 12:31 \xt Sion 9:39; 14:30; 16:11\x* \v 32 Ka navong ihati lat inau nihina nesa en ai tai, nileh meatin vasi keil imai venau.”\x + \xo 12:32 \xt Nam 21:9; Sion 3:14\x* \v 33 Iesu viteni mukok vahit luvat sakien koa hemat heka ien.\x + \xo 12:33 \xt Sion 18:32; 21:19\x* \p \v 34 Vangi meatin keil avit kesi avit, “Tus Votut onen Ahi mul viteni min ir keke Mesaea heto lisenges.\x + \xo 12:34 \xt 2Saml 7:16; Sam 72:17; 89:4,35-37; 110:1; Aes 9:7; Esek 37:25; Dan 7:14\x* ?Sakini, vensa suk komul koviteni keke ihati lat Natin Meatin hehina nesa en ai tai? ?Isei varei Natin Meatin enek?” \p \v 35 Iesu viteni min keil vit, “Meneai hel ven kami avong hehi havivi tamun. Sakini, hetahos mihoual navong meneai mul veah ritin keke mankoli hermutaluh koetei kami. Veni koakeil amual en mankoli areingeingen out kave uva ien.\x + \xo 12:35 \xt Sion 7:33; 8:12; 9:4; 12:46; 11:9-10; 1Sion 2:11\x* \v 36 Sakini, mihekur anatin en meneai enek navong mul veah ritin, keke mihemai mihehi meatin keil ten meneai.” Navong Iesu selus min meatin keil evus, lokovein keil ka ro suai ran keil.\x + \xo 12:36 \xt Efes 5:8\x* \p \v 37 Ka avaseini keke Iesu mumon merikel keil houlu en mete, rovitei meatin vasi keil koa akur anatin eni. \v 38 Koanek kur out vasakin asa koa provet \w Aesea\w* viteni vamai vahi anatin koa vit, \q1 \qt “?Iahova, munak meatin tai vit usil longlongien enek mulamu,\qt* \q2 \qt isei hekur anatin eni?\qt* \q1 \qt ?O Iahova, isei kilea valei kilea hem,\qt* \q2 \qt en sakien keil koa kistal ekek?”\qt* \rq Aesea 53:1\rq*\x + \xo 12:38 \xt Rom 10:16\x* \m \v 39 Sakini, keil asakras avakur anatin eni, veni Aesea viteni mun vit, \q1 \v 40 \qt “Ahi houmon mete hevar ka tine hekeih imok,\qt* \q2 \qt keke asakras avalei kilea vatal min mete,\qt* \q2 \qt ka asakras avandem kilea en tine asa koa kei mumoni.\qt* \q1 \qt Hemukonek, irvilestei ran tisaen keil one\qt* \q2 \qt ka Ahi hersak revitei moulien one.”\qt* \rq Aesea 6:10\rq*\x + \xo 12:40 \xt Mat 13:15; Mak 4:12\x* \p \v 41 Aesea viten selusien koanik veni lei kilea hetetamenien onen Iesu ka vit luvati.\x + \xo 12:41 \xt Aes 6:1\x* \p \v 42 Ka avaseini keke koanek vi anatin, hetetamen keil houlu onen Siu keil akur anatin en Iesu, ka ametau keke avahit leini. Ametauni veni \w Farasi\w* keil aviteni keke koakeil vasi avit leini keke Iesu vi Mesaea, iso lat keil ran eim tahihiseien keil one.\x + \xo 12:42 \xt Sion 7:48; 2:23; 7:31; 8:30; 10:42; 11:45; 12:11; 9:22\x* \v 43 Hetetamen keil enek arie lati keke e vati avoumon asa koa vatahos en meten meatin keil vali asa koa vatahos en meten Ahi.\x + \xo 12:43 \xt Sion 5:44\x* \s1 Iesu vit leini keke koakeil aseseini ikur mahien en hen Ahi \p \v 44 Iesu viso keih vit, “Koakeil akur anatin enau, rovitei inau nges koa akur anatin eni. Amul arie lati keke akur anatin emun en kei koa san inau numai.\x + \xo 12:44 \xt Mat 10:40; Sion 5:24\x* \v 45 Veni koakeil ales inau, suval koa amul ales kei koa san inau numai.\x + \xo 12:45 \xt Sion 14:9\x* \v 46 Numai navi meneai koa ritin en meatin keil ten out netan, keke koakeil vasi akur anatin enau irmultei mun en mankoli.\x + \xo 12:46 \xt Sion 1:9; 3:19; 8:12; 9:5; 12:35\x* \v 47 Munak meatin tai long selusien onak ka rolong kattei, inau nirsantei mahien mini. Veni narmaitei en out netan keke masan mahien min meatin keil teni. Vuo, numai keke moutut keil.\x + \xo 12:47 \xt Mat 7:26; Sion 3:17; 8:15\x* \v 48 Ka koakeil asesein inau ka aling rendemien keke irkurtei anatin en selusien onak, tai mul koa hesan mahien min keil. Ka en keite ten tounah vasi, en avong ten Mari Kot, selusien keil onak heat ris keil ka hetie lati keke mal ikur mahien. \v 49 Koanik hehi anatin, veni narvitentei tounah keil koa ka en rendemien onak sasok, ka namul naviten tounah keil koa Tata koa san inau numai meng kat inau keke mahiteni.\x + \xo 12:49 \xt Sion 7:17; 14:31\x* \v 50 Sakini, namul navit mesein selusien etin koa Ahi meng kat inau keke mahiteni, veni nakilea keke meatin keil ihotin moulien ten lisenges heka ien.”\x + \xo 12:50 \xt Sion 8:26,28\x* \c 13 \s1 Iesu kanian ekor ral min meatin keil onen ka rie lat sakien koa en vat keil avaleisungeini \p \v 1 Vi avong tai mulamu en avong ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*. Iesu kilea tuai keke avong mai vesesal keke helokovein out netan ka hehina ven Tata onen. Ka veni envatien onen mul en meatin keil koa Ahi sani mini, Iesu vit vatie lat envatien onen min keil hetokol keite ten moulien onen.\x + \xo 13:1 \xt Mat 26:45; Mak 14:41; Sion 12:23; 17:1; 16:28\x* \p \v 2 En vongien enek, Iesu mul kanian ral min meatin keil onen. Ka Temat san rendemien tuai min Sudas, natin Saemon Eskariot, keke hemae lat Iesu heha en hen vativieh keil onen.\x + \xo 13:2 \xt Luk 22:3; Sion 13:27\x* \v 3 Iesu kilea keke Tata ling tounah vasi keil en hen tuai, ka kilea emun keke ka ven Ahi ka hehina ris mini.\x + \xo 13:3 \xt Mat 11:27; Luk 10:22; Sion 3:35; 16:28\x* \v 4 Sakini, mea ran avet taanianien, kulat eisin omon koa hae ka lokovein eisin koa ka neim mules. Evus, mutoh kat kei en taol tai. \v 5 \fig Iesu kas alen meatin keil onen vahisein keil keke avakur rendemien koa netan.|alt="Jesus washing His disciples’ feet" src="WA03912b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="13:5" \fig* Musin mukok evus, mutah oai va en pesin tai, ka va ven meatin keil onen. Evus, kas retai en ale ka muul motein keil ral min taol koa mutoh kat kei eni.\x + \xo 13:5 \xt Luk 7:44; Sion 12:3\x* \v 6 Iesu va ven Saemon Pita koa viteni mini vit, “?Asuv, vensa varei keik kokas alok?” \p \v 7 Iesu vit kesi vit, “Keik korkileatei veah asa koa namul namumoni, ka hekatau, kilea suk.”\x + \xo 13:7 \xt Sion 13:12\x* \p \v 8 Ka Pita viteni keih vit, “!Vuo, kirkastei alok en avong etai!” \p Iesu vit, “Munak nirkastei alom, usite onom tovuol enau.” \p \v 9 Ka Saemon Pita vit, “!Asuv, munak hemukonek, konakasteis alok! !Kikas hek keilu ka vatuk emun!” \p \v 10 Iesu viteni mini vit, “Koakeil amukul amutolas tuai, irkastei mun ave vasi. Vi ale sesuk koa ikas risi. Sakini, kami mimuto tuai, ka rovitei kami vasi koa mivato.”\x + \xo 13:10 \xt Sion 15:3\x* \v 11 (Iesu viten selusien enek vit, “Rovitei kami vasi koa mivato,” veni kilea tuai isei hemae lati.)\x + \xo 13:11 \xt Sion 6:64,70-71\x* \p \v 12 Navong Iesu kas ale evus, musin eris en eisin omon koa ka hae, ka rondan eris en vulin en avet taanianien. Rondan evus, viteni min keil vit, “?Kami mikilea aneite ten asa koa namumoni min kami?\x + \xo 13:12 \xt Mat 28:8,10\x* \v 13 Mivise inau en ‘Tiser’ ka ‘Asuv,’ ka mal keke mimumoni mukonek, veni vi anatin. \v 14 Sakini, munak inau, Asuv ka Tiser onami, naling rendemien onak va netan ka nakas motein alomi, mal keke kami emun mihekekas motein alomi eris.\x + \xo 13:14 \xt Luk 22:27; Mat 20:28; 1Tim 5:10\x* \v 15 Inau namumon sakien enek keke kami mikilea mivaleisungeini. Mukonek, miheha mihekataun mesav keil hetal min rendemien koa netan hesuval etin koa inau namumoni min kami.\x + \xo 13:15 \xt Plp 2:5; 1Pit 2:21\x* \v 16 Anatin eli naviteni min kami, slev tai romaritetei mok valin masta onen, ka \w eiloheh\w* tai romaritetei mok valin kei koa sila.\x + \xo 13:16 \xt Mat 10:24; Luk 6:40; Sion 15:20\x* \v 17 Munak mikilea anatinien koanik, tokolkatien hel ven kami munak mihoum housili.\x + \xo 13:17 \xt Tiem 1:25\x* \p \v 18 “Ka narmultei maselus usil kami vasi. Navong narie lat kami keke mivousil inau, nakilea en kami tuai. Ka narie lat kami mukok keke Tus Votut hemai hehi anatin koa viteni vit, \qt ‘Meatin koa kanian ral minau, kei varei viles mum tisa minau.’\qt* \rq Sam keil 41:9\rq* \p \v 19 “Sakien koanek rokurtei veah out. Ka navit luvati min kami en avong koanek, keke navong hekur out, mihekur anatin eni keke inau navi kei.\f + \fr 13:19 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f*\x + \xo 13:19 \xt Sion 14:29; 16:4; 8:24,28\x* \v 20 Anatin eli naviteni min kami, meatin koa kur revi meatin tai koa nasila, suval koa mul kur revi inau mun. Ka meatin koa kur revi inau, suval koa mul kur revi kei koa sila inau numai.”\x + \xo 13:20 \xt Mat 10:40; Mak 9:37; Luk 9:48; 10:16\x* \p \v 21 Navong Iesu viten koanik evus, tin vilelau en demvoen ka vit leini vit, “Anatin eli naviteni min kami, tai en kami hemae lat inau niha en hen vativieh keil onak.” \p \v 22 Navong meatin keil onen alonge mukok, aleles keil eris, ka areingeingen isei varei koa Iesu mul vit usili. \v 23 Tai en meatin keil onen, kei koa envatien onen Iesu mul ien houlu mok,\f + \fr 13:23 \ft Koanik vi Sion koa mutis leta ekek.\f* kei mul rondan en usiven Iesu.\x + \xo 13:23 \xt Sion 19:26; 20:2; 21:7,20\x* \v 24 Sakini, Saemon Pita selus mini en hen vit vahis Iesu keke mul selus usil isei varei. \v 25 Sakini, meatin onen enek mulis va neli vesesal ven Iesu ka visi vit, “?Asuv, isei varei?”\x + \xo 13:25 \xt Sion 21:20\x* \p \v 26 Iesu vit kesi vit, “Niling hati veret koanek en sup ekek ka nisani mini. Kei varei keinek.” Sakini, Iesu kur hati veret tai, lingi va en sup, ka sani min Sudas, natin Saemon Eskariot. \v 27 Ka Sudas kur hati veret enek. Evus, \w Temat|lemma="Setan"\w* mai sien rendemien onen Sudas. Ka Iesu viteni min Sudas vit, “Asa koa kovit kovoumoni, kikalah kumoni.”\x + \xo 13:27 \xt Luk 22:3; Sion 13:2\x* \v 28 Tovuol en keil koa arondan en avet taanianien vailea vensa Iesu viten selusien koanik mini. \v 29 Tei en keil amundemi keke Iesu mul sila keke vahul tounah ten ale, vuo keke vasan tounah min koakeil mani one tovuol veni vi Sudas koa lei kat mani one.\x + \xo 13:29 \xt Sion 12:6\x* \v 30 Sakini, Sudas kur hati veret koa Iesu sani mini ka, hatte tas, va hae. Vongien mai tuai ke.\x + \xo 13:30 \xt Sion 9:4; 11:9-10; 12:35-36\x* \s1 Iesu san mengkatien hau ten envatien min meatin keil onen \p \v 31 Navong Sudas eva, Iesu viteni vit, “Avong mal keke inau, Natin Meatin, makur eis koa vi hetetamen imok. Ka asa koa numoni hehati lati isen Ahi emun hehina nesa mok.\x + \xo 13:31 \xt Sion 12:23; 17:1,5\x* \v 32 Ka veni asa koa numoni hehati lat isen Ahi, Ahi varei hehati lat isok, ka houmoni kosa. \p \v 33 “Kami li misuval titiali keil onak. Ka nito hetal min kami avong havivi emun. Hevus, mihelekat inau, ka miherlestei inau. Naviteni min kami selusien koa nasani min hetetamen keil onen Siu keil koa navit, ‘Out koa inau niha ien, kami misakras mivaha ien.’\x + \xo 13:33 \xt Sion 7:33-34; 8:21\x* \v 34 Ka namul nasan mengkatien hau tai min kami: emi hehathat kami. En vati sakien koa inau ek vat kami, kami emun emi hehathat kami.\x + \xo 13:34 \xt Sion 15:12,17; 1Sion 2:7; 3:23; 2Sion 1:5\x* \v 35 Munak kami emi hehathat kami, meatin vasi keil ilei kilea keke mivi meatin keil onak.”\x + \xo 13:35 \xt 1Sion 3:14\x* \s1 Iesu vit luvati keke Pita hehiteni keke usite onen tovuol en Iesu\x + \xo 13:35 \xt Mat 26:31-35; Mak 14:27-31; Luk 22:31-34\x* \p \v 36 Saemon Pita vis Iesu vit, “?Asuv, kiha kave?”\x + \xo 13:36 \xt Sion 7:35; 7:34,36\x* \p Iesu vit kesi vit, “Out koa niha ien, kosakras kovousil inau kosa. Ka hekatau, keik kusil inau.” \p \v 37 Ka Pita visi vit, “?Asuv, vensa varei nasakras mousiluk kosa? !Inau nasak mesei keke mamat en usite onom!” \p \v 38 Iesu vit kesi vit, “?Anatin keke kosak mesei kovamat venau? Anatin eli naviteni minuk, out hermulantei mau ka ato herkokorattei mau, ka keik, kihiteni hatte hetel keke usite onom tovuol enau.” \c 14 \s1 Iesu vi sise keke meatin keil akilea avaha ven Ahi Tata \p \v 1 Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Minandemkotei ka minalongtei natisa. Mihekur anatin en Ahi, ka mihekur anatin enau mun.\x + \xo 14:1 \xt Sion 14:27\x* \v 2 En out koa Tata onak ro ien, out tatoien houlu amul ien. Ka inau niha nisak mesein out ven kami.\f + \fr 14:2 \ft Iesu rovitentei keke heha en out nesa keke heti kat eim savsav keil hehi onen meatin vasi keil onen. Kei mul viteni keke heha hemat keke voumon sise keke koakeil akur anatin eni akilea avaha avato en out nesa vatal min kei ka Tata onen.\f* Koanek anatin, veni munak rovitei anatin marvitentei min kami. \v 3 Ka veni anatin keke niha nisak mesein out ven kami, anatin imok keke nimai ris ka nikur kami mihemai hetal minau. Hesakini, kami miheto en out koa inau nito ien.\x + \xo 14:3 \xt Sion 12:26; 17:24\x* \v 4 Ka kami mikilea tuai sise koa va en out koa niha ien.” \p \v 5 Ka Tomas viteni mini vit, “Asuv, komai mereingeingen out koa kiha ien. ?Sakini, hemukave meheilea sise teni?” \p \v 6 Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Inau navi sise, anatinien, ka moulien.\f + \fr 14:6 \ft Aneite teni vi, “Inau navi sise vaha ven Tata, navi kei koa rie lat anatinien usili, ka navi kei koa mul san moulien ten lisenges min meatin keil.”\f* Meatin tovuol vaha ven Tata munak rokatei enau.\x + \xo 14:6 \xt Hib 10:20\x* \v 7 Veni mikilea keke navi isei anatin, miheilea Tata onak emun. Ka kosa heha, miheilea eni hesuval koa milesi.”\x + \xo 14:7 \xt Sion 8:19\x* \p \v 8 Pilip viteni mini vit, “Asuv, kitie min komai Tata ka koanek hevinvin ven komai.” \p \v 9 Iesu vit kesi vit, “Pilip, naro ral min kami avong taveah tuai. ?Ka keik koreingeingen inau veah? Meatin koa les inau, suval koa les Tata emun. ?Vensa varei kovis inau keke nitie Tata min kami?\x + \xo 14:9 \xt Sion 12:45; Kol 1:15; Hib 1:3\x* \v 10 ?Anatin keke korkurtei anatin veah eni keke inau nakapil ral min Tata, ka Tata mul kapil ral minau? Selusien koa namul naviteni min kami rokatei ven inau sasok. Tata koa nakapil ral mini mul sani minau ka mul sakinau moumon umen onen.\x + \xo 14:10 \xt Sion 10:38; 14:20; 17:21; 12:49; 14:24\x* \v 11 Mihekur anatin eni keke nakapil ral min Tata, ka Tata kapil ral minau. Ka avaseini munak misakras, mihekur anatin enau etin ven tounah keil koa namumoni.\x + \xo 14:11 \xt Sion 10:37-38\x* \v 12 Anatin eli naviteni min kami, koakeil akur anatin enau umon tounah keil koa inau namumoni. Anatin, ka keil umoni hemarite mok helin inau, veni inau niha ven Tata.\x + \xo 14:12 \xt Sion 7:33; 13:1; 14:28\x* \v 13 Ka navong mihehis ven tounah en isok, numoni keke inau, Natin Ahi, nilea nihati lati isen Tata onak.\x + \xo 14:13 \xt Sion 15:16; 16:23; 13:31-32; 17:1\x* \v 14 Anatin, munak mihehis ven tounah en isok, inau numoni.” \s1 Iesu vat kati keke hesan Ninin Votut min meatin keil onen \p \v 15 Iesu vit risi min meatin keil onen vit, “Munak envatien onami mul enau, mihelong kat mengkatien keil onak.\x + \xo 14:15 \xt Sion 15:10; 1Sion 5:3; 2Sion 1:6\x* \v 16 Hemukonek, nihis Tata onak, ka kei hesan tamun hemai hehi kataunien min kami koa heto hetal kami lisenges.\x + \xo 14:16 \xt Sion 14:26; 15:26; 16:7\x* \v 17 Naselus usil Ninin koa mul vothot en anatinien onen Ahi. Hervatei ven koakeil avi ten out netan enges veni asakras avalei kilea eni ka areingeingeni. Ka kami mikilea eni veni kei ro ral min kami ka mul kapil vituai ral min kami.\x + \xo 14:17 \xt Sion 15:26; 16:13\x* \p \v 18 “Navong niha, nirlokoveintei kami hesuval mivi timaru keil. Nimai ris ven kami.\x + \xo 14:18 \xt Sion 14:3,28\x* \v 19 Hervitei tuetin, koakeil avi ten out netan irlestei mun inau, ka kami miheles inau. Ka kami mihemoul, veni inau namoul.\x + \xo 14:19 \xt Sion 16:16; 7:33-34,36; 6:57\x* \v 20 Ka en avong enek, kami miheilea keke inau nakapil ral min Tata onak, ka kami mikapil ral minau, ka inau nakapil ral min kami.\x + \xo 14:20 \xt Sion 10:38; 14:10-11; 17:21-23\x* \v 21 Koakeil akur mengkatien keil onak ka along kati, amul arie lati keke envatien one mul enau. Ka koakeil envatien one mul enau, envatien onen Tata onak hel en keil, ka inau mun, envatien onak hel en keil ka nihothot enau min keil.”\x + \xo 14:21 \xt Sion 15:10; 1Sion 5:3; 2Sion 1:6; Sion 16:27\x* \p \v 22 Sudas, koa rovitei Sudas Eskariot, mai ven Iesu ka visi vit, “?Asuv, hemukave suk keik kihothot enuk min komai enges, ka hervitei min mesav keil koa avi ten out netan?”\x + \xo 14:22 \xt Umen 10:40-41\x* \p \v 23 Iesu vit kesi mini vit, “Koakeil envatien one mul enau ilong kat tounah koa naviteni. Ka, hemukonek, envatien onen Tata onak hel en keil. Komal melhemai melheto ven keil. \v 24 Ka koakeil envatien one romultei enau, arlong kattei tounah koa naviteni. Ka asa koa milong inau namul naviteni arkatei ven inau sasok. Aka ven Tata koa sila inau numai.\x + \xo 14:24 \xt Sion 7:16; 14:10\x* \p \v 25 “Namul naviten tounah keil ekek navong naro veah ral min kami. \v 26 Ka \w Ninin Votut\w* koa hehi kataunien min kami, Tata hesila en isok. Kei hehisein kami en tounah vasi ka hesakin kami mihendem kat tounah vasi koa naviteni min kami.\x + \xo 14:26 \xt Sion 14:16; 15:26; 16:7\x* \v 27 Anatin keke nilokovein kami, ka namul nasan tomat onak mul en tinomi. Tomat koa nasani min kami rosuvaltei asa koakeil ten out out netan amul asani. Minandemkotei ka minametautei.\x + \xo 14:27 \xt Sion 16:33; 14:1\x* \p \v 28 “Kami milong inau namul naviteni keke niha ran kami, ka hevus, nimai ris ven kami. Munak envatien onami mul enau anatin, mihesi kami hehi houlu keke nuva ven Tata onak, veni kei vi hetetamen imok mulin inau.\x + \xo 14:28 \xt Sion 14:3; 16:16,17; 13:1; 14:12; 16:10,17,28; 20:17\x* \v 29 Namul naviten tounah keil enek min kami en avong kosa keke, navong hekistal hehi anatin, mihelei kilea eni ka mihekur anatin en asa koa naviteni.\x + \xo 14:29 \xt Sion 13:19\x* \v 30 Nirselustei mun hehi houlu hetal min kami, veni Temat, mari avat ten out netan, mul mai. Kei rokurtei keihoen valin inau,\x + \xo 14:30 \xt Sion 12:31; 16:11\x* \v 31 ka niha en hen hesuval koa Tata meng kat inau keke moumoni. Hemukonek, meatin keil ten out netan ilei kilea keke envatien onak mul en Tata onak.\x + \xo 14:31 \xt Sion 12:49; 15:10; Mat 26:46; Mak 14:42\x* \p “Ale. Almai, rovaha ran out ekek.” \c 15 \s1 Tatavolien usil vati grep \p \v 1 Iesu viten tatavolien min meatin keil onen vit, “Inau navi vati grep ka Tata onak suval meatin koa lei kati. \v 2 Ka angoite vasi keil koa rosontei heite, kei kum vulvul en keil avaha. Ka angoite vasi keil koa ason heite, kei mul rei motein keil vasakin keil avason heite vahi houlu mok.\x + \xo 15:2 \xt Mat 3:10; 15:13\x* \v 3 Ka kami mimai mimuto tuai ka en hihiseien koa nasani min kami.\x + \xo 15:3 \xt Sion 13:10\x* \v 4 Kami mihel miheapil hetal minau, ka inau nil niapil hetal min kami. En vati sakien koa angoi grep koa rokapiltei vatal min vatte sakras vason heite kei sasen enges, kami emun misakras mivason heite en moulien onami munak mirkapiltei vatal minau.\x + \xo 15:4 \xt Rom 11:17-18; 2Kor 3:5; Sion 6:56\x* \p \v 5 “Inau navi vati grep enek, ka kami mivi angoite keil onak. Koakeil akapil ral minau, ka inau ral min keil, amul ason heite houlu en moulien one. Ka munak mikeka ranau, misakras mivoumon etai tounah.\x + \xo 15:5 \xt 1Kor 12:12,27; Sion 15:16; 2Kor 3:5\x* \v 6 Koakeil arkapiltei vatal minau asuval angoite keil koa amukou ka amemes. Angoite keil vatinek, Ahi helah ruain keil ka heson keil iha en ahang keke henit lin keil.\x + \xo 15:6 \xt Mat 3:10; 7:19; 13:42\x* \v 7 Ka munak mikapil ral minau, ka mimusil kat selusien keil onak, kami mikilea mivahis ven asa emi vati, ka Ahi houmoni.\x + \xo 15:7 \xt Mak 11:24; Sion 14:13; 16:23\x* \v 8 Ka navong mimai mivi meatin keil onak ka mison heite houlu en moulien onami, koanek mul vati lat isen Tata.\x + \xo 15:8 \xt Mat 5:16\x* \p \v 9 “Envatien onak mul en kami en vati sakien koa envatien onen Tata mul enau. Miheles miheapil vituai hetal minau keke envatien onak hel ven kami lisenges. \v 10 Munak milong kat mengkatien keil onak, mihetie lati keke mimul mikapil vituai ral minau anatin ka envatien onak hel ven kami. Koanek suval etin sakien koa inau nalong kat mengkatien keil onen Tata onak vatie lati keke namul nakapil vituai ral mini ka envatien onen mul enau.\x + \xo 15:10 \xt Sion 14:15; 1Sion 2:5; 5:3\x* \p \v 11 “Naviten tounah keil enek min kami vasakin sien val en moulien onami vasuval sien koa mul enau. Ka ek vati keke mihehilelau en sien.\x + \xo 15:11 \xt Sion 17:13; 1Sion 1:4\x* \v 12 Mengkatien koa namul nasani min kami ekek: emi hehathat kami hesuval etin koa inau ek vat kami.\x + \xo 15:12 \xt Sion 13:34; 1Sion 3:11,23; 2Sion 1:5\x* \v 13 Sakien ten envatien koa marite mok keinek: navong meatin tai mul sa lat moulien onen vahinat tue keil. Sakien koanek marite mok en sakien sav keil ten envatien.\x + \xo 15:13 \xt Sion 10:11; Rom 5:8; 1Sion 3:16\x* \v 14 Ka kami mivi tuak keil munak mimumon asa koa nameng kat kami eni.\x + \xo 15:14 \xt Luk 12:4\x* \v 15 Narvisetei mun kami en meatin toumien keil onak, veni meatin toumien keil areingeingen asa koa masta one mul mumoni. Ka navise kami en tuak keil, veni navit meseini min kami tounah vasi koa Tata onak viteni minau. \v 16 Rovitei kami koa mirie lati keke mimusil inau, ka inau varei narie lat kami. Ka nasan umen min kami keke mivaha mivoum. Ka miheson heite hehi houlu, heite koa hel lisenges. Ka hesakini, Tata hesani min kami tounah koa mivisi en isok.\x + \xo 15:16 \xt Sion 6:70; 13:18; 15:5; 14:13,14; 16:23\x* \v 17 Avong tamun, mihoumon asa koa nameng kat kami eni: emi hehathat kami.”\x + \xo 15:17 \xt Sion 13:34; 1Sion 3:11,23; 2Sion 1:5\x* \s1 Iesu mul sel kat meatin keil onen keke meatin keil ten out netan tine heat keil \p \v 18 Iesu vit risi min meatin keil onen vit, “Munak meatin keil ten out netan tine kat kami, mihendem kati keke, mulamu, tine kat inau.\x + \xo 15:18 \xt Mat 10:22; 24:9; Mak 13:13; Luk 6:22; Sion 17:14; 1Sion 3:13; Sion 7:7\x* \v 19 Munak kami mivi meatin keil ten out netan, koakeil ten out netan e hehathat kami hesuval mivi one. Ka inau nalei kan kami miteisav ran koakeil ten out netan ka mirvitei mun ten out netan. Sakini, koakeil ten out netan tine kat kami.\x + \xo 15:19 \xt Sion 4:5; 17:14\x* \v 20 Mihendem kat asa koa naviteni min kami keke slev tai romaritetei mok valin masta onen.\x + \xo 15:20 \xt Mat 10:24; Luk 6:40; Sion 13:16\x* Sakini, koakeil amumoni tisa minau, miheilea keke umoni hetisa min kami emun. Ka koakeil along kat hihiseien keil onak, keil ilong kat hihiseien keil onami emun. \v 21 Keil koa umoni hetisa min kami umon tounah vasi enek min kami veni mivi onak keil ka mimum en isok. Ka umoni emun veni areingeingen kei koa sila inau numai.\x + \xo 15:21 \xt Sion 16:3; Mat 5:11\x* \v 22 Vahit marmaitei ka marvitentei min keil, keil avarmottei en \w tisaen\w*. Ka veni numai anatin min keil ka asesein selusien onak, arie lati keke tisaen koanek mul en usite one.\x + \xo 15:22 \xt Sion 9:41\x* \v 23 Meatin koa tin kat inau, rie lati keke tin kat Tata onak emun.\x + \xo 15:23 \xt Luk 10:16; Sion 5:23; 1Sion 2:23\x* \v 24 Vahit marmaitei ka marmumontei merikel keil koa meatin sav keil asakras avoumoni, keil avarmottei en tisaen. Ka veni numai tuai ka namumon vati merikel keil en mete koa meatin sav keil asakras avoumoni, tisaen mul en usite one. Veni alei sesein merikel keil enek, arie lati keke tine kat inau ka Tata onak emun.\x + \xo 15:24 \xt Sion 14:11; 9:41\x* \v 25 Koanik kur out vasakin selusien koa amutisi mul en \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* koa amusil kati keke vamai vahi anatin koa vit, \qt ‘Tine kat heisav enau.’\qt* \rq Sam keil 69:4\rq*\x + \xo 15:25 \xt Sam 35:19\x* \p \v 26 “Navong Ninin ten kataunien hemai ven kami, kei hehit lein anatinien usil inau. Nisila heka ven Tata ka hehothot en anatinien onen min kami.\x + \xo 15:26 \xt Sion 14:26\x* \v 27 Ka kami mun mihehit lein inau min meatin sav keil, veni kami miro ral minau navong namum rohtoh mai rokol kosa.”\x + \xo 15:27 \xt Umen 1:8; 5:32; 1Sion 4:14\x* \c 16 \p \v 1 Iesu vit risi vit, “Naviten tounah keil ekek min kami keke minasavoitei en demkatien onami navong tounah keil hemai hekeih. \v 2 Iso lat kami ran eim tahihiseien one. Ka avong tai hemai koa meatin keil indemi ihit Ahi hesi kei imok navong u vini kami.\x + \xo 16:2 \xt Sion 9:22\x* \v 3 Ka keil umoni hemukonek veni areingeingeni keke navi isei, ka areingeingen Tata onak emun.\x + \xo 16:3 \xt Sion 15:21\x* \v 4 Ka naviten tounah keil enek min kami keke, navong hemai hehi anatin, mihendem kati keke navit luvati min kami tuai.”\x + \xo 16:4 \xt Sion 13:19; 16:25\x* \s1 Iesu vit luvati keke hesila Ninin Votut heha ven meatin keil onen \p Iesu viteni min meatin keil onen vit, “Tounah keil ekek, narvitentei min kami mulamu, veni naro semau ral min kami. \v 5 Ka kosa niha ven kei koa sila inau numai. Mukos, tovuol en kami vahis inau keke niha en out kave.\x + \xo 16:5 \xt Sion 7:33\x* \v 6 Ka tinomi vilelau en demkoen ven tounah keil ekek koa naviteni min kami.\x + \xo 16:6 \xt Sion 16:22\x* \v 7 Avaseini, mal keke naviten anatinien koanek min kami: hetahos imok en usite onami keke inau niha. Veni munak nirvatei, Ninin ten kataunien hermaitei ven kami. Ka munak niha, nisila hemai ven kami.\x + \xo 16:7 \xt Sion 14:16,26; 15:26\x* \v 8 Ka navong Ninin hemai, hetie lati min meatin keil keke rendemien one romaltei usil \w tisaen\w*, maluen, ka mukave Ahi mul lei rahit usite onen meatin keil.\x + \xo 16:8 \xt Umen 24:25\x* \v 9 Ninin Votut hetie lat tisaen one min keil veni arkurtei anatin enau.\x + \xo 16:9 \xt Sion 5:38; 6:36,64; 7:5; 10:26; 12:37\x* \v 10 Hetie lat maluen onak min keil veni nihina ven Tata ka kami miherlestei mun inau.\x + \xo 16:10 \xt Sion 13:1; 14:12,28; 16:28; 20:17\x* \v 11 Ka hetie lati vi anatin keke Ahi helei rahit usite one veni vit leini tuai mahien koa hesani min Temat, mari avat ten out netan.\x + \xo 16:11 \xt Sion 12:31; 14:30\x* \p \v 12 “Ek vati mahit kilea tounah sav keil houlu min kami, ka kosa, hemeas ramat keke mivakuri.\x + \xo 16:12 \xt 1Kor 3:1\x* \v 13 Ka navong Ninin Votut koa mul vothot en anatinien hemai, kei hehisein kami en anatinien onen Ahi keke miheilea eni. Herselustei heka en rendemien onen sasen, ka hehit meseini min kami tounah vasi koa raengon Tata mul viteni, ka hehit luvat tounah keil koa hemai veah.\x + \xo 16:13 \xt Sion 14:17; 15:26; 14:26; 1Sion 2:27\x* \v 14 Kei hehati lat isok hemai hehi hetetamen imok, veni hekur tounah koa naviteni ka hehit meseini min kami. \v 15 Tounah vasi onen Tata onak vi onak emun. Sakini, nakilea mahiteni keke Ninin Votut hekur tounah koa naviteni mini, ka hehit meseini min kami.”\x + \xo 16:15 \xt Sion 17:10\x* \s1 Iesu vit luvati keke longtisaen onen meatin keil onen hehiles hemai hehi sien \p \v 16 Iesu viteni mun min meatin keil onen vit, “Ten avong havivis, miherlestei mun inau. Ka, hevus, mihelei ris inau ten avong havivi emun.”\x + \xo 16:16 \xt Sion 14:19\x* \p \v 17 Tei en meatin onen keil avis keil eris avit, “?Asa varei aneite ten selusien onen koa vit, ‘Ten avong havivis, miherlestei mun inau. Ka, hevus, mihelei ris inau ten avong havivi emun’? ?Ka asa varei aneite ten, ‘Veni nihina ven Tata’? \v 18 ?Ka, ‘Ten avong havivis’ vi asa? !Ir roreingeingen varein asa koa kei mul vit usili!” \p \v 19 Iesu kilea keke meatin keil onen e vati aval avahisi ven tounah keil enek. Sakini, viteni min keil vit, “Nakilea mimul mivit usil selusien onak navong navit, ‘Ten avong havivis, miherlestei mun inau. Ka, hevus, miheles ris inau ten avong havivi emun.’ \v 20 Anatin eli naviteni min kami keke navong niha, kami miheis ka mihetang, ka meatin sav keil ten out netan isi keil hehi houlu. Anatin keke mihelonge hetisa hehi houlu, ka, hekatau, longtisaen onami hehiles hemai hehi sien. \v 21 Navong ahin tai vesesal vakur tivava ka rokol avong ten mahien onen, mul longe tisa veni. Ka, katau suk, navong kur tivava tuai mai en out netan, en vobongen mahien teni veni sien koa kuri houlu mok muli.\x + \xo 16:21 \xt Aes 13:8; 21:3; 26:17; Maek 4:9; 1Tes 5:3\x* \v 22 Koanek suval kami. Kosa milonge tisa. Ka navong nimai ris nilei ris kami, sien koa mihekuri hehi houlu mok. Ka meatin hetovuol heilea vakulat sien koanek vaha ran kami.\x + \xo 16:22 \xt Aes 66:14\x* \p \v 23 “Navong rehelei ris ir, kami mihervistei mun inau en etai hihiseien. Anatin eli naviteni min kami keke munak mivis Tata onak en etai tounah en isok, kei hesani min kami.\x + \xo 16:23 \xt Sion 14:13,14; 15:16; 1Sion 5:14-15\x* \v 24 Rokol kosa, mirvistei veah etai tounah en isok. Munak mivis ven tounah, mihekuri. Ka navong mihekuri, mihehilelau vasi en sien.\x + \xo 16:24 \xt Sion 15:11; 1Sion 1:5\x* \p \v 25 “Navong naselus min kami usil tounah keil koa hemai hekistal, naselus suai eni en tatavolien keil. Ka avong tai hemai keke nirmultei mun niselus min kami en tatavolien keil. En avong enek, nihit kilea min kami usil Tata en selusien koa hemal enges.\x + \xo 16:25 \xt Mat 13:34; Mak 4:33-34; Sion 16:4\x* \v 26 En avong enek, kami mihehis Tata onak en isok ka hesani. Hervitei mun inau koa nihis mini en usite onami, \v 27 veni envatien onen Tata mul tuai en kami. Kei en vat kami veni envatien onami mul enau, ka mikur anatin keke inau naka veni.\x + \xo 16:27 \xt Sion 14:21,23; 3:2; 8:42; 13:3; 17:8\x* \v 28 Anatin varei keke naka ven Tata ka namita en out netan. Ka kosa, nilokovein out netan ka niha ris ven Tata.”\x + \xo 16:28 \xt Sion 13:3\x* \p \v 29 Ka \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* aviteni mini avit, “Anatin, kosa komul kovit lein tounah vasi. Korselus suaitei mun vatal tatavolien keil. \v 30 Kosa, komai mekilea keke kokilea tounah vasi. Ka mehervistei mun keik en tounah, veni kokilea asa koa mul en rendemien onomai tuai. Sakien enek mul sakin komai mekur anatin eni keke koka ven Ahi varei.”\x + \xo 16:30 \xt Sion 2:24-25\x* \p \v 31 Iesu vit kesi vit, “?Vi anatin keke mikur anatin enau suk? \v 32 Mihelong visi. Avong tai mul mai koa kami vasi mihetasil, ka tetai en kami heha ris en teim onen. Anatin keke miheling inau nito sasok. Ka avaseini, nirto sasoktei, veni Tata ro ral minau lisenges.\x + \xo 16:32 \xt Sak 13:7; Mat 26:31-35,56; Mak 14:27-31,50; Luk 22:31-34; Sion 8:29\x* \v 33 Naviten tounah keil ekek min kami keke miheapil vituai hetal minau, ka, hesakini, tomat hel en tinomi. Navong mimul en out netan ekek, mihehisu en sakvisien keil.\x + \xo 16:33 \xt Sion 14:27; 2Tim 3:12; 1Sion 5:4\x* !Ka mihekeih, veni namu lin keihoen onen Temat tuai, koa vi avat ten out netan!” \c 17 \s1 Iesu vis Ahi keke hekataun kei ka meatin keil onen en avong takeih keil koa ihisu eni \p \v 1 Navong Iesu selus usil tounah keil ekek evus, seipat vina nesa ka vis vit, “O Tata, avong ten mahien mai tuai. Navisuk keke kihati lat isok, Natmali, keke inau nakilea mahati lat isom.\x + \xo 17:1 \xt Sion 11:41; Mat 26:45; Mak 14:41; Sion 12:23; 13:1; 13:31-32\x* \v 2 Koling moulien onen meatin vasi keil en hek keke nakilea masan moulien ten lisenges min koakeil vasi kosani minau.\x + \xo 17:2 \xt Mat 28:18\x* \v 3 Ka meatin hekur moulien ten lisenges navong kilea enuk koa keik kos kovi Ahi anatin, ka kilea enau mun koa navi Kristo koa kosani.\x + \xo 17:3 \xt 1Tes 1:9; 1Sion 5:20\x* \v 4 Inau navati lat isom en meten meatin keil ten out netan veni namum vasi umen koa kosani minau moumoni.\x + \xo 17:4 \xt Sion 13:31-32; 14:13; 4:34\x* \v 5 Sakini, Tata, navisuk keke kihati lat isok ka kisan hetetamenien minau hesuval koa nakuri tuai navong naro ral minuk en avong koa kormumontei veah out netan.\x + \xo 17:5 \xt Sion 1:1-2; 8:58; 17:24\x* \p \v 6 “Inau navothot enuk min koakeil kosan keil minau koa kolei kan keil ran meatin sav keil ten out netan. Keil avi onom, ka kosan keil minau. Keil along kat selusien onom.\x + \xo 17:6 \xt Sion 17:26\x* \v 7 Ka kosa, keil akilea keke tounah vasi kosani minau ka venuk. \v 8 Selusien koa kosani minau, inau nasani min keil, ka keil akur kati. Akilea vi anatin keke inau naka venuk, ka akur anatin keke kosan inau numai.\x + \xo 17:8 \xt Sion 3:2; 16:30\x* \p \v 9 “Narvistei ven meatin vasi keil ten out netan. Ka namul navis keke kikataun koakeil kosani minau veni avi onom. \v 10 Koakeil vasi amusil kat inau avi meatin keil onom. Ka moulien one mul rie lat hetetamenien onak.\x + \xo 17:10 \xt Luk 15:31; Sion 16:15\x* \v 11 Namul nuvat venuk, ka nirtotei mun en out netan. Ka keil il semau ekok. O Tata, kovi votut vis kovi votut imok. Kiting koe moulien onen meatin keil onak hetal min keihoen ten isom, eis koa kosani minau. Hemukonek, keil imai itas hesuval koa keik ka inau lotas.\x + \xo 17:11 \xt Sion 13:1; 13:1,3; 16:28; 10:30; 17:21; Kal 3:28\x* \v 12 Navong naro semau ral min keil, naring koe keil ral min keihoen ten isom, eis koa kosani minau. Anatin, naring koe keil ka tovuol en keil vavuol. Tas lokovein inau ka va vuol, kei koa korie lati keke vavuol vasakin asa koa Tus Votut vit luvati vamai vahi anatin.\x + \xo 17:12 \xt Sion 6:39,70-71; 18:9; Sam 41:9; 55:12-15; 109:4-8; 2Tes 2:3\x* \p \v 13 “Hervitei tuetin, nimai ris venuk. Ka, kosa, navong namul semau en out netan ekek, naviten tounah keil enek minuk vasakin meatin keil onak avalong kilea eni ka tine neim vahilelau en sien.\x + \xo 17:13 \xt Sion 15:11; 1Sion 1:4\x* \v 14 Nasan selusien onom min keil, ka sakini, meatin keil koa avi ten out netan, tine kat keil veni. Tine kat keil veni alei kilea keke onak keil arvitei ten out netan, suval koa inau mun narvitei ten out netan.\x + \xo 17:14 \xt Sion 15:18-19; 8:23\x* \v 15 Tata, narvistei keik kovakulat keil ran out netan, ka navisuk eli kovating koe keil ran Temat koa vi vatte ten tisaen.\x + \xo 17:15 \xt Mat 6:13; 2Tes 3:3; 1Sion 5:18\x* \v 16 Meatin keil onak arvitei ten out netan, suval koa inau mun narvitei ten out netan. \v 17 Kiling seh en keil ihi votut keke usil kat selusien onom koa vi vatte ten anatinien. \v 18 Namul nasila keil uva avoum en out netan, suval koa keik kosila inau namita en out netan ekok.\x + \xo 17:18 \xt Sion 20:21\x* \v 19 Ka inau mun naling seh en moulien onak keke nihi votut musil asa koa ek vat inau moumoni. Namumoni vakataun keil vaka en anatinien onom keke avaling seh en moulien one venuk. \p \v 20 “Narvisteis ven meatin keil ekek, ka namul navis ven koakeil emun koa ikur anatin enau heka en selusien koa meatin keil onak isani min keil.\x + \xo 17:20 \xt Sion 17:9\x* \v 21 Tata, navis keke keil vasi imai itas. Anatin, iapil vituai hetal min ialu hesuval koa keik kokapil ral minau ka inau nakapil ral minuk. Veni, navong itas, meatin keil ten out netan ikur anatin keke keik varei kosila inau numai.\x + \xo 17:21 \xt Kal 3:28; Sion 10:38\x* \v 22 Vati hetetamenien koa kosani minau, inau nasani min keil. Hesakini, keil itas hesuval koa ialu lotas.\x + \xo 17:22 \xt Sion 17:11\x* \v 23 Inau niapil vituai hetal min keil hesuval koa ialu lokapil vituai. Hesakini, meatin keil ten out netan ilei kilea keke keik varei kosila inau namita ka envatien onom mul en keil suval koa mul enau. \p \v 24 “Tata, ek vati keke koakeil kosani minau akilea avato vatal minau en out nesa, ka avales hetetamenien onak. Anatin, ek vat keil iles hetetamenien koa kosani minau veni envatien onom mul tuai enau navong kormumontei veah out netan.\x + \xo 17:24 \xt Sion 12:26; 1:14; 17:5\x* \p \v 25 “Tata, keik komal imok. Avaseini meatin keil ten out netan areingeingenuk, inau ka koakeil kosani minau, komai mekileak.\x + \xo 17:25 \xt Sion 1:10; 8:55\x* \v 26 Inau navothot enuk min keil, ka nil numoni. Hemukonek, envatien onom koa mul enau, hel en keil, ka inau mun nil en keil.”\x + \xo 17:26 \xt Sion 17:6\x* \c 18 \s1 Avuli kat Iesu\x + \xo 18:0 \xt Mat 26:47-56; Mak 14:43-50; Luk 22:47-53\x* \p \v 1 Navong Iesu vis evus, mea ral min \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka uva en usi Poal Kidron. En out enek, nei olip tai mul ien, ka uva ien.\x + \xo 18:1 \xt Mat 26:36; Mak 14:32\x* \p \v 2 Sudas kilea out kave uva ien veni, avong houlu, Iesu lah ruai ekonek ral min meatin keil onen. Sakini, navong Sudas va keke vamae lat Iesu vaha min hen vativieh keil onen,\x + \xo 18:2 \xt Luk 21:37; 22:39\x* \v 3 mulamun vangi meatin tavaeen keil ten out Rom ral min meatin taleikokoeien keil ten Eim Votut koa asuv keil onen pris keil ka \w Farasi\w* keil asila keil uva. Ka umai ral min laet ka ai tahuen keil one.\x + \xo 18:3 \xt Sion 7:32,45\x* \p \v 4 Iesu kilea tounah vasi koa hekistal mini, sakini va visu min keil ka vis keil vit, “?Kami mimul milekat isei?” \p \v 5 Avit kesi avit, “Iesu ten out Nasaret.” \p Kei vit, “Inau navi kei.”\f + \fr 18:5 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f* Sudas, koa mae lati eva en he mul mulomal ral min keil. \v 6 Navong Iesu vit, “Inau navi kei,”\f + \fr 18:6 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f* keil asoretin keil ka umotmot uva en atan. \p \v 7 Iesu vis ris keil vit, “?Kami mimul milekat isei?” \p Keil avit, “Iesu ten out Nasaret.” \p \v 8 Ka kei vit, “Naviteni min kami tuai keke inau navi kei.\f + \fr 18:8 \ft Vahesa selusien enek vahit, \ft \+it “inau NAVI,”\+it* koa vi ‘Iahova,’ isen kati onen Ahi (\xt Eks 3:14\ft ). \f* Ka munak mimul milekat inau, mihemaen koakeil ekek iha.” \v 9 Kei viten selusien koanek vasakin asa koa kei viteni vamai vahi anatin navong vit, “Tata, tovuol en koakeil kosani minau vavuol.”\x + \xo 18:9 \xt Sion 6:39; 17:12\x* \p \v 10 \fig Pita musah koteh ralingen slev onen asuv houlu onen pris keil, ka Iesu ling risi.|alt="Peter cuts man’s ear off" src="WA03915b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="18:10" \fig* Evus, Saemon Pita, koa kur mari naef tai, leh lati ka musah koteh ralingen matu one slev onen asuv houlu onen pris keil. Isen slev enek vi Malkas.\x + \xo 18:10 \xt Luk 22:36,38\x* \v 11 Ka Iesu viteni keih min Pita vit, “!Ling ris naef onom en vulin! Mahien koanek, Tata onak varei sak meseini venau, ka mal imok keke nikur vasi.”\x + \xo 18:11 \xt Mat 20:22; 26:39; Mak 10:38; 14:36; Luk 22:42\x* \p \v 12 Evus, meatin tavaeen keil ten out Rom ral min avat one, ka meatin taleikokoeien keil ten Eim Votut umai avuli kat Iesu ka apar kati. \v 13 Mulamu, akuri va ven Annas, avu tisa onen Kaiafas, koa vi asuv houlu onen pris keil en sua koanek.\x + \xo 18:13 \xt Luk 3:2; Sion 18:24\x* \v 14 Ka vi Kaiafas varei koa vit, “Hetahos imok munak meatin hetas hemat en usite onen meatin keil, helin munak imaen me-Rom keil imai u vini me-Isrel vasi keil.”\x + \xo 18:14 \xt Sion 11:50\x* \s1 Pita vit usite onen tovuol en Iesu\x + \xo 18:14 \xt Mat 26:69-70; Mak 14:66-68; Luk 22:56-57\x* \p \v 15 Saemon Pita ka meatin tamun onen Iesu lumul lulehni keilu lumusil Iesu. Ka veni \w asuv houlu onen pris keil\w* kilea en meatin tamun enek, maeni musil Iesu va en teahu ten mari eim onen asuv houlu onen pris keil.\x + \xo 18:15 \xt Mat 26:58; Mak 14:54; Luk 22:54-55\x* \v 16 Ka Pita, kei mules mulomal hae vesesal en meteau. Sakini, meatin tamun koanek onen Iesu, koa asuv houlu onen pris keil kilea, kei va hae, selus min ahin koa lei kokoe en meteau. Sakini, amaen Pita emun va neim. \v 17 Navong ahin koa mul lei kokoe en meteau les Pita, viteni mini vit, “Ei, keik emun kovi tai en \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* meatin ekek.”\x + \xo 18:17 \xt Sion 18:25\x* \p Pita vit kesi vit, “Vuo, rovitei inau.” \v 18 Out mandil houlu. Sakini, meatin taleikokoeien keil ka meatin toumien keil onen asuv houlu onen pris keil amumon ahang en sakol, ka amulomal rahiti amul amutae. Ka Pita emun mul mulomal ral min keil ka mul mutae ahang. \s1 Asuv houlu onen pris keil Annas vis Iesu usil hihiseien keil onen\x + \xo 18:18 \xt Mat 26:59-66; Mak 14:55-64; Luk 22:66-71\x* \p \v 19 En out neim, Iesu mulomal en meten \w asuv houlu onen pris keil\w* koa visi usil \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* ka hihiseien keil onen. \v 20 Iesu vit kesi vit, “Tounah koa naselus usili, navit leini min meatin vasi keil. Navong navihisei, namumoni en \w eim tahihiseien\w* keil orer ka en teahu ten Eim Votut, out keil koa Siu keil alah ruai ien. Narvit suain etai tounah.\x + \xo 18:20 \xt Sion 7:26; Mat 4:23; 26:55; Sion 6:59; 7:14\x* \v 21 ?Vensa varei mimul mivis inau usili? Alhis koakeil araengon asa naviteni min keil, veni keil along kilea asa naviteni.” \p \v 22 Navong Iesu viteni mukok, meatin taleikokoeien tai onen asuv houlu onen pris keil kovas veinan Iesu ka vit, “?!Vensa varei komul koselus mukonek min asuv houlu onen pris keil!?”\x + \xo 18:22 \xt Umen 23:2; Sion 19:3\x* \p \v 23 Iesu vit kesi vit, “Munak naviten etai tounah tisa, kihit leini vi asa. ?Ka munak asa naviteni mal, vensa varei kokovas inau?” \p \v 24 Evus, Annas san Iesu koa rop mul veah en hen keilu va ven Kaiafas, asuv houlu onen pris keil.\f + \fr 18:24 \ft En avong koanek, Kaiafas vi asuv houlu kati onen pris keil. Annas, kei vi asuv houlu onen pris keil ten sua koa evus, ka mari keihoen mul veah en hen.\f*\x + \xo 18:24 \xt Luk 3:2; Sion 18:13\x* \s1 Pita vit usite onen tovuol en Iesu avong tamun\x + \xo 18:24 \xt Mat 26:71-75; Mak 14:69-72; Luk 22:58-62\x* \p \v 25 Navong Pita mul veah mulomal vesesal en ahang ka mul mutae, tei en meatin keil avisi avit, “?Mukave? ?Keik emun kovi tai en \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* meatin keisom?”\x + \xo 18:25 \xt Sion 18:17\x* \p Ka Pita muun vit, “Vuo, rovitei inau.” \p \v 26 Evus, slev tai onen \w asuv houlu onen pris keil\w*, koa mul en vatiamal onen slev koa Pita ra koteh ralingen, viteni vit, “?Ka rovitei keik koa nalesuk en nei olip ral mini?”\x + \xo 18:26 \xt Mat 26:51; Mak 14:47; Luk 22:49-50; Sion 18:10; 18:1\x* \p \v 27 Hatte etel eni, Pita muun vit, “Vuo, rovitei inau.” Ka en hati avong enek, ato kokorat.\x + \xo 18:27 \xt Mat 26:34; Mak 14:30; Luk 22:34; Sion 13:38\x* \s1 Akur Iesu va en meten Paelet\x + \xo 18:27 \xt Mat 27:1-2,11-31; Mak 15:1-20; Luk 23:1-5,13-25\x* \p \v 28 En visokon semau, akulat Iesu ran teim onen Kaiafas, asuv houlu onen pris keil, ka amulamuni va en teim onen Paelet, avat ten kavmen en out enek. Ka hetetamen onen Siu keil arvatei en teim onen veni kei rovitei Siu tai ka e rovattei avamai avahilehilu en meten Ahi. Veni, hemukonek, asakras avaan \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w*.\f + \fr 18:28 \ft Siu tai sakras vaha en out onen koakeil arvitei Siu, vuo vaanian vituai vatal min keil, vuo vatokol tounah koa keil arokoli. Siu keil amundemi keke hesakin keil ihilehilu en meten Ahi. Ka keke avato ris, iha ikas motein ave en avong vasi en wik tai, ka hekatau eni, iha isan sanien votut tai min Ahi. Hetetamen keil enek onen Siu keil arie lati keke amundem houlu usil mengkatien keil koa heting koe keil asakras avaanian valin mengkatien koa vit anou vinitei meatin sav tai.\f* \v 29 Sakini, Paelet va hae keke vales keil. Navong les keil, vis keil vit, “?Tisaen sa varei koa mivit meatin ekek mumoni va kat kami?” \p \v 30 Avit kesi avit, “Meatin koanek vi meatin tisa tai. Vahit varvitei anatin mevarsantei minuk keke kovasan mahien mini.” \p \v 31 Paelet viteni min keil vit, “Mukonek, kami varei mihekuri ka mihelei rahit usite onen. Hevus, mihesan mahien mini housil \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* keil onami.”\x + \xo 18:31 \xt Sion 19:6-7; 19:6; Umen 18:15\x* \p Ka avit kesi avit, “Mengkatien keil ten kantri koanik ring koe komai vit komai Siu keil mesakras mevasan matien min etai meatin en kot onomai.” \v 32 Koanek kur out vasakin selusien onen Iesu vamai vahi anatin navong vit luvat vati sakien sa koa hemat eni.\x + \xo 18:32 \xt Mat 20:19; 26:2; Sion 3:14; 8:28; 12:33\x* \p \v 33 Sakini, Paelet va ris teim onen ka visi avalamun Iesu vamai en meten. Navong lesi, Paelet visi vit, “?Mukave? ?Anatin keke keik kovi asuv houlu onen Siu keil?” \p \v 34 Iesu vit kesi vit, “?Komul kovis inau mukok en usite onom sasom, vuo veni meatin sav keil avit usil inau minuk?” \p \v 35 Paelet vit kesi vit, “Usite onak tovuol enuk veni inau narvitei Siu tai. Vi meatin keil kati onom ka asuv keil onen pris keil koa amae latuk komai en hek. ?Vensa? ?Komumon sa koa tisa en keil?”\x + \xo 18:35 \xt Sion 1:11\x* \p \v 36 Iesu viteni mini vit, “Hiasuvien onak keke mahi asuv houlu rokatei ran out netan. Veni munak vi anatin keke hiasuvien onak ka ran tounah en out netan ekek, meatin keil onak ivae en usite onak keke hesakini nirvatei en hen hetetamen keil onen Siu keil. Sakini, kolesi keke hiasuvien onak rokatei ran out ekok.” \p \v 37 Paelet visi vit, “?Sakini, anatin keke kovi asuv houlu?”\x + \xo 18:37 \xt 1Tim 6:13; Sion 3:32-33; 8:47; 1Sion 4:6\x* \p Iesu vit kesi vit, “Keik koviteni kovit inau navi asuv houlu tai. Ka avasi inau ka numai en out netan keke moumon tounah vatas, keke nihitehiten usil anatinien. Koakeil vasi amusil kat anatinien, keil ilong kilea asa koa namul naviteni.” \p \v 38 Ka Paelet visi vit, “?Isei kilea vailea anatinien?” \p Navong Paelet selus ral min Iesu evus, va hae ka selus eris min Siu keil vit, “Inau narles etai tounah en usite onen koa tisa vahit vamal masan mahien mini. \v 39 Ka musil sakien matu oralu, en Anien ten Mul Laui ekek, namul namae lat meatin tai koa kami mihetie lati heha hesital ran eim takeih. ?Sakini, emi vati mamaen asuv houlu onen Siu keil vasital?” \p \v 40 Ka keil avisohiso keih avit, “!Vuo, emai rovattei meatin enek! Emai vati keke mihelokovein Barabas hemaluv.” Ka Barabas vi lariken tai.\x + \xo 18:40 \xt Umen 3:14\x* \c 19 \s1 Aviteni keke Iesu hemat en aiveave \p \v 1 Katau suk, Paelet meng kati keke avatah Iesu en viau takan keil.\x + \xo 19:1 \xt Mat 27:15-31; Mak 15:6-20; Luk 23:12-25\x* \v 2 Sakini, meatin tavaeen keil onen akur Iesu uva. Avil vatluvoluv en viau koa sin tetaveah mul ien ka alingi en vatin. Akav koe en kaliko tai koa vilhili suval omon asuv houlu tai.\x + \xo 19:2 \xt Luk 23:11\x* \v 3 Evus, keil umai amumon tohtohien eni avit, “!O asuv houlu onen Siu keil, mevouhou minuk!” Ka umai veni ka amumuasi en vatin.\x + \xo 19:3 \xt Sion 18:22\x* \p \v 4 Evus, Paelet va ris ven vangi Siu keil hatte tamun ka viteni min keil vit, “Milesi. Namul nakur meatin ekek emai ven kami keke mivailea en lesien onak, inau narvotin etai tounah vatisa vahit kei voumoni.”\x + \xo 19:4 \xt Luk 23:4; Sion 18:38\x* \v 5 Ka amulamun Iesu va en mete, vatluvoluv koa sin tetaveah mul ien mul en vatin ka musin en kaliko tai koa vilhili suval omon asuv houlu tai. Evus, Paelet viteni min keil vit, “Milesi. !Kei keiek!” \p \v 6 Navong asuv houlu keil onen pris keil ka meatin taleikokoeien keil ten Eim Votut alesi, avisohiso keih avit, “!Ti kati en aiveave! !Ti kati en aiveave!”\x + \xo 19:6 \xt Sion 18:31\x* \p Sakini, Paelet viteni min keil vit, “!Kami varei mihekuri ka miheti kati en aiveave! Veni, en lesien onak, inau narvotin etai tounah vatisa vahit kei voumoni.” \p \v 7 Ka hetetamen onen Siu keil avit kesi avit, “Musil \w mengkatien|lemma="Mengkatien keil onen Mosis"\w* onomai, mal keke hemat, veni kei vise kei sasen en Natin Ahi.”\x + \xo 19:7 \xt Lev 24:16; Sion 18:31; 5:18; 10:33\x* \p \v 8 Navong Paelet raengoni, metau houlu mok. \v 9 Va ris en teim onen ka vis Iesu vit, “?Keik koka en out kave varei?” Ka Iesu roviten etai tounah.\x + \xo 19:9 \xt Mat 26:62-63; 27:12,14; Mak 14:61; Luk 23:9\x* \p \v 10 Ka Paelet selus eris mini vit, “?Mukave? ?Kirselustei minau? ?Koreingeingeni keke inau nakur keihoen keke masakinuk kovamaluv, vuo mamaeni avati katuk en aiveave?” \p \v 11 Iesu vit kesi vit, “Keik kokur keihoen en moulien onak veni Ahi ten out nesa varei sani minuk. Sakini, meatin koa mae lat inau maha en hem, asa koa kei mumoni tisa mok mulin asa koa keik komul komumoni.”\x + \xo 19:11 \xt Sion 10:18; Rom 13:1\x* \p \v 12 Navong Paelet longe mukok, sak visi vahotin sise keke vamaen Iesu vamaluv vaha, ka Siu keil avisohiso va ris min Paelet avit, “!Munak kilokovein meatin enek hemaluv heha, kitie lati keke korvitei anatin ven \w Sisa\w*, mari asuv houlu onami ten out Rom! !Veni meatin koa vati lat kei sasen vit vi asuv houlu mul tisa kat Sisa!”\x + \xo 19:12 \xt Luk 23:2; Sion 18:37; Umen 17:7\x* \p \v 13 Navong Paelet raengon selusien one, viso avakur Iesu vamai veni, rondan en vulin ten kot onen keke kilea vasa kor en rendemien onen en usite onen Iesu. Out enek avise en ‘Kabata’ en selusien ten Hibru koa aneite teni vi ‘Uteral ten Ahat.’ \v 14 Avong koanek vesesal vahi taviai en avong koa amul asak mesein tounah ten \w Anien ten Mul Laui|lemma="Anien ten Mul Laui"\w* ien. Ka Paelet viteni min Siu keil vit, “!Keiek, asuv houlu onami!” \p \v 15 Ka keil avisohiso keih avit, “!Uasi! !Uasi! !Ti kati en aiveave!” \p Paelet vis ris keil vit, “?Anatin? ?Emi vat inau mati kat asuv houlu onami en aiveave?” \p Ka asuv keil onen pris keil avit kesi avit, “!Sisa, kei sasen enges vi asuv houlu onomai!” \p \v 16 Sakini, Paelet sa lat Iesu va min meatin tavaeen keil onen keke avalamuni ka avati kati en aiveave. \s1 Amuti kat Iesu en aiveave\x + \xo 19:16 \xt Mat 27:32-44; Mak 15:21-32; Luk 23:26-43\x* \p Sakini, meatin tavaeen keil amulamun Iesu \v 17 vina en ‘Out ten Asi ten Avat,’ koa avise en ‘Kolkota’ en selusien ten Hibru. Ka akeih kat Iesu vous sasen en aiveave onen. \v 18 En out enek amuti kat Iesu. Amuti kati luhu en meatin elu emun, koa lumul en usite keilu onen. \v 19 Evus, aling tisien tai nesa en aiveave onen koa Paelet mutisi vit, “Koanik Iesu ten out Nasaret, asuv houlu onen Siu keil.” \v 20 Selusien enek amutisi en selusien etel: Hibru, Latin, ka \w Grik\w*. Meatin keil houlu avuli selusien enek, veni out koa amuti kat Iesu eni romultei soutin ran taon. \p \v 21 Navong asuv keil onen pris keil avuli, uva ris ven Paelet ka aviteni mini avit, “Konatistei konahit, ‘Asuv houlu onen Siu keil,’ ka mal keke kitisi kihit, ‘Meatin enek viteni keke vi asuv houlu onen Siu keil.’” \p \v 22 Ka Paelet vit kesi vit, “Asa koa namutisi heles.” \p \v 23 Navong meatin tavaeen keil amuti kat Iesu evus, keil akur eisin keil omon ka ariti keil hatte ehat, mal en meatin tavaeen ehat ekek. Ka more eisin tetaveah tai omon mules koa avili en rop koa amumoni en hili sipsip koa voneite tovuol ien. \v 24 Sakini, meatin tavaeen keil enek aviteni min keil eris avit, “Ronatali vastei. Reheson daes keke rehehotin isei en ir hekuri.” Koanek kur out keke vasakin asa koa Tus Votut vit luvati vamai vahi anatin koa vit, \q1 \qt “Keil ariti vas eisin keil omak ven keil,\qt* \q2 \qt ka ason daes ven eisin tetaveah omak.”\qt* \rq Sam keil 22:18\rq* \m Ka koanik vi sakien kati koa meatin tavaeen keil amumoni. \p \v 25 Rovitei soutin ran aiveave koa Iesu mul ien, ahin ehat (4) amul amulomal: mama onen, tunahin mama onen, Meri (ason Klopas), ka Meri ten out Makdela.\x + \xo 19:25 \xt Mat 27:55-56; Mak 15:40-41; Luk 23:49\x* \v 26 Navong Iesu les mama onen ka lesi keke meatin onen koa envatien onen mul ien mul mulomal vesesal veni, Iesu viteni min mama onen vit, “Mama, meatin ekek vi natmali.”\x + \xo 19:26 \xt Sion 13:23; 20:2; 21:7,20\x* \v 27 Evus, viteni min meatin onen enek vit, “Keiek mama onom.” Sakini, en avong enek va, meatin onen enek kur mama onen Iesu va vato en teim sen suval mama onen. \s1 Sakien koa Iesu mat eni\x + \xo 19:27 \xt Mat 27:47-56; Mak 15:33-41; Luk 23:44-49\x* \p \v 28 En avong enek, Iesu kilea keke tounah koa mita keke voumoni mai rokol keite teni. Sakini, keke vasakin asa koa Tus Votut viteni vamai vahi anatin, kei viteni vit, “Maroro kat inau.”\f + \fr 19:28 \xt Sam 22:15 \ft vit leini keke maroro heat Iesu.\f* \v 29 Veite tai mul ekonek koa vilelau en uaen takon. Sakini, tai en keil kur hati kaliko tai, kasi en uaen takon enek,\f + \fr 19:29 \xt Sam 69:21 \ft vit leini keke isan uaen takon min Iesu.\f* lingi en kele ai tai, ka sani vina ven Iesu vasimi. \v 30 Navong mun hati uaen enek, Iesu viteni vit, “!Evus tuai!” Evus, vatin mapus vita netan ka mat.\x + \xo 19:30 \xt Siob 19:26,27\x* \p \v 31 Avong Iesu emat, vi avong kati koa amul asak mesein tounah keil ven Sabat, ka Sabat enek vi votut imok veni umon Anien ten Mul Laui ien. Sakini, Siu keil avis Paelet keke vameng kat meatin tavaeen keil onen avaha avou vulvul aleatel koakeitel telmurur en aiveave one keke telhemat hekalah.\f + \fr 19:31 \ft Amu vulvul en ale vasakin keil asakras emun avalomal keke avaleh revi en eang, sakini imat hekalah. Musil rendemien ten \xt Dut 21:22-23\ft koa vit meatin tai koa amuti kati en aiveave ven tounah tisa koa mumon, Siu keil asakras avamaeni vato vatokol out vavong. En rendemien one, sesendaen mul ien ka hesakin atan one hemai hermutotei mun en meten Ahi.\f* Hemukonek, akilea avakulat teiai oneatel vamita netan ran aiveave keil keke telherpuruntei mari anien one.\x + \xo 19:31 \xt Dut 21:22-23\x* \v 32 Sakini, meatin tavaeen keil uva, amu vulvul alen meatin koa mulamu. Ka evus, amu vulvul alen meatin sav emun koa amuti kati vesesal ven Iesu. \v 33 Ka navong umai ven Iesu, alesi keke kei mat tuai. Sakini, keil armu vulvultei alen. \v 34 Ka meatin tavaeen tai rili usiven Iesu en metas onen. Ka hatte tas, ara ka ririven mue rani.\x + \xo 19:34 \xt 1Sion 5:6,8\x* \v 35 (Meatin kati koa les tounah enek kur out mul vit leini keke kami mihekur anatin eni. Asa koa kei vit leini vi anatin veni kilea revi selusien onen vi anatin.)\x + \xo 19:35 \xt Sion 21:24\x* \v 36 Koanik kur out vasakin asa koa Tus Votut viteni vamai vahi anatin koa vit, \qt “Sin hetovuol hemavul.”\qt* \rq Sam keil 34:20\rq*\x + \xo 19:36 \xt Eks 12:46; Nam 9:12\x* \v 37 Ka selusien tamun en Tus Votut viteni vit, \qt “Meatin keil iles kei koa asal vini.”\qt* \rq Sakaraea 12:10\rq*\x + \xo 19:37 \xt Rev 1:7\x* \s1 Aling Iesu va en valengeihat tatetahinien tai\x + \xo 19:37 \xt Mat 27:57-61; Mak 15:42-47; Luk 23:50-56\x* \p \v 38 Katau suk, meatin tai ten out Aramatea mai, isen Siosep. Kei emun vi tai en koakeil amusil kat Iesu, ka mum suai eni veni metaun hetetamen keil onen Siu keil. Kei va ven Paelet ka visi keke vamaeni vakur teiai onen Iesu. Paelet maeni. Sakini, Siosep va kulati.\x + \xo 19:38 \xt Sion 7:13; 9:22; 20:19\x* \v 39 Nikodimas emun emai ral min senta keil houlu koa \w mir\w* ka alo mul ien koa kilo teni mulin hanumau tai ka halualim emun (30). Vi Nikodimas enek koa mai visu en Iesu en vongien tai.\x + \xo 19:39 \xt Sion 3:1-2\x* \v 40 Keilu lukulat teiai onen Iesu, ka lukav koe en kaliko tamuoh koa muto ral min senta keil musil sakien tatetahinien onen Siu keil. \v 41 Vesesal en out koa amuti kat Iesu ien, neiai tai mul koa valengeihat tatetahinien tai mul ien koa arei meseini tuai vi heite hau, arlingtei veah teiai etai vaha ien. \v 42 Sakini, veni vi avong ten sakmeseien ten Sabat ka vesesal out vavong koa Siu keil asakras emun avoum, keilu luling teiai onen Iesu ekonek veni mul vesesal. \c 20 \s1 Iesu moul eris ran matien\x + \xo 20:0 \xt Sion 20:19; Umen 20:7\x* \p \v 1 Visokon semau en Sande, out romulantei veah, Meri ten out Makdela va keke vasao en valengeihat tatetahinien onen Iesu. Ka navong rokoli, votini keke mari ahat koa mul koe metareh teni, arei lati tuai eva.\x + \xo 20:1 \xt Mat 28:1-8; Mak 16:1-10; Luk 24:1-12\x* \v 2 Sakini, muloh va ven Saemon Pita ka meatin koa envatien onen Iesu mul ien, ka viteni min keilu vit, “!Akulat Asuv ran valengeihat tatetahinien! !Ka komai mereingeingen out koa alingi ien!”\x + \xo 20:2 \xt Sion 13:23; 19:26; 21:7,20; 20:13\x* \p \v 3 Navong lulonge mukok, Pita ka meatin tamun onen Iesu luva en valengeihat. \v 4 Keilu vasi lumuloh, ka meatin tamun muloh lohlin Pita ka rokol valengeihat mulamu eni. \v 5 Kei rovatei neim, ka rapehai va neim ka les kaliko tamuoh koa akav koe Iesu eni mules. \v 6 Ka navong Saemon Pita koa katau emai, hatte tas, va neim en valengeihat. Kei mun les kaliko tamuoh koa akav koe Iesu eni mules. \v 7 Lesi emun keke kaliko tamuoh sav koa akav koe vatin Iesu eni, romultei vatal min kaliko sav keil. Mul revi en out sav tai.\x + \xo 20:7 \xt Sion 11:44\x* \v 8 Evus, meatin tamun koa rokol valengeihat mulamu, kei mun va neim. Ka navong les tounah enek, kur anatin eni. \v 9 Ka keilu lurkileatei veah keke Tus Votut vit luvati tuai keke Iesu hemoul eris ran matien.\x + \xo 20:9 \xt Sam 16:9-10; Aes 53:11-12; Hos 6:2; Siona 1:17; Luk 24:26-27; Umen 2:27,31; 1Kor 15:4\x* \v 10 Evus meatin keilu onen Iesu luva ris teim. \s1 Iesu kistal ven Meri ten out Makdela\x + \xo 20:10 \xt Mat 28:9-10; Mak 16:9-11\x* \p \v 11 Navong meatin keilu onen Iesu luva, Meri mules vati hae en valengeihat ka mul mis. Ka navong mules mis, rapehai va neim en valengeihat. \v 12 Ka mutimanin navong les \w angelo\w* elu koa lumusin en eisin tamuoh. Lurondan en out koa, mulamu, teiai onen Iesu mul ien. Tai mul en out ten vatin ka tai mul en out ten alen tanetan. \v 13 Keilu luvisi luvit, “?Ahin, komul komis vensa?”\x + \xo 20:13 \xt Sion 20:2\x* \p Meri vit kesi vit, “Akulat Asuv onak ran out ekek, ka nareingeingen out koa alingi ien.” \p \v 14 Navong viten koanek evus, viles ka les Iesu vatimal ekonek. Ka Meri reingeingeni keke Iesu keinek.\x + \xo 20:14 \xt Luk 24:16; Sion 21:4\x* \v 15 Iesu visi vit, “?Ahin, komul komis vensa? ?Komul kolekat isei?” \p Meri mundemi vit kei vi meatin koa mul lekat neiai enek. Sakini, viteni mini vit, “O asuv, munak keik kokuri va en out sav, kihiteni li minau out kave kolingi ien, ka niha nikuri.” \p \v 16 Ka Iesu vise vit, “Meri.” \p Navong long ren, viles lesi ka viteni vit, “!Raboni!” En selusien onealu ten Arameak, aneite teni vi ‘Tiser.’ \p \v 17 Iesu viteni mini vit, “Konahuli kattei inau, veni narvinatei veah ven Tata onak. Ka keik kiha ven tuak keil ka kihiteni min keil keke mahina mau ven Tata onak koa vi Tata one, Ahi onak ka Ahi one.”\x + \xo 20:17 \xt Rom 8:29; Hib 2:11-12\x* \p \v 18 Sakini, Meri ten out Makdela va ris ka vitehiteni min \w meatin keil onen Iesu\w* vit, “!Inau nales Asuv!” Ka vit meseini min keil asa koa kei viteni mini. \s1 Iesu mai kistal min meatin keil onen\x + \xo 20:18 \xt Mat 28:16-20; Mak 16:14-18; Luk 24:36-49\x* \p \v 19 En Sande vongien, \w meatin keil onen Iesu\w* aro vituai en eim tai ka alok kat voiteh teni veni ametaun hetetamen keil onen Siu keil anamai. \fig Iesu rie lati min onen keil keke moul eris ran matien anatin.|alt="Jesus appears to His disciples after resurrection" src="WA03932b.tif" size="col" copy="Graham Wade, authorized by United Bible Societies, 1989" ref="20:19" \fig* Amutimanin, Iesu varei mai kistal ka mulomal luhu en keil. Viteni min keil vit, “Tomat hel ven kami.”\x + \xo 20:19 \xt Sion 20:1; Umen 20:7; Sion 20:26; 7:13; 9:22; 19:38\x* \v 20 Navong viten selusien enek evus, rie hen keilu ka usiven min keil. Sakini, alei kilea Asuv one moul anatin, ka meatin keil onen asi keil houlu.\x + \xo 20:20 \xt Sion 19:34; 20:25,27; 16:20,22\x* \v 21 Iesu vit risi min keil vit, “Tomat hel ven kami. Suval koa Tata onak sila inau, inau nasila kami.”\x + \xo 20:21 \xt Sion 17:18\x* \v 22 Ka navong viteni mukok, muh kat keil ka viteni vit, “Mihekur \w Ninin Votut\w*. \v 23 Munak methos onami mul en meatin sav keil, methos onen Tata hel en keil emun. Ka munak mirmumontei methos vatal min koakeil enek, Tata onami emun hermumontei methos hetal min keil.”\x + \xo 20:23 \xt Mat 16:19; 18:18\x* \s1 Iesu mai kistal ven Tomas \p \v 24 Navong Iesu mai kistal min keil, tai en teindan elu (12) onen rorotei, isen Tomas koa avise emun en Maeh.\x + \xo 20:24 \xt Sion 11:16; 21:2\x* \v 25 Sakini, navong mai ven meatin sav keil onen Iesu, aviteni mini avit, “!Komai meles Asuv!”\x + \xo 20:25 \xt Sion 19:34; 20:20\x* \p Ka Tomas viteni min keil vit, “Nirkurtei anatin eni mau hetokol avong koa nilei varein out koa amuti kat hen eni, niling kalihek en vulin nil, ka niling hek en out koa asali en usiven.” \p \v 26 Wik tai mai muli, ka \w meatin keil onen Iesu\w* alah ruai eris en eim enek. En avong koanek, Tomas ro ral min keil. Avaseini alok kat voiteh keil, amutimanin keke Iesu mai kistal, vati luhu en keil ka vit, “Tomat hel ven kami.”\x + \xo 20:26 \xt Sion 20:19\x* \v 27 Evus, viteni min Tomas vit, “Kimai, kiling kalihem ekok, ka kiles hek keilu. Kitelan hem ka kilingi en out koa asali en kouk. Rendemien onom hervitei mun elu usil inau, ka kikur anatin enau.”\x + \xo 20:27 \xt Sion 19:34; 20:20,25\x* \p \v 28 Tomas vit kesi vit, “!Keik kovi Asuv onak! !Keik kovi Ahi onak!” \p \v 29 Iesu viteni mini vit, “Keik kokur anatin enau veni koles inau. Ka tokolkatien hel en moulien onen koakeil arlestei inau, ka avaseini, akur anatin enau.”\x + \xo 20:29 \xt 1Pit 1:8\x* \s1 Sion vit kilea vensa mutis tus koanek \p \v 30 En moulien onen, Iesu mumon merikel sav keil houlu en meten \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* koa narmutistei vaha en tus koanik.\x + \xo 20:30 \xt Sion 21:25\x* \v 31 Ka namutis tounah keil ekek vasakin kami mihemai mihekur anatin eni keke Iesu vi Mesaea, Natin Ahi. Ka miheilea keke koakeil akur anatin eni ikur moulien ten lisenges heka en isen.\x + \xo 20:31 \xt Sion 3:15; 1Sion 5:13\x* \c 21 \s1 Iesu kistal ven meatin oulu (7) onen \p \v 1 En avong sav tai, katau en tounah keil enek, Iesu kistal hatte tamun ven \w meatin keil onen|lemma="Meatin keil onen Iesu"\w* en Mari Oai ten out Kaleli, koa avise mun en Mari Oai Taebirias. Koanek vi tunien usil mukave Iesu vothot en kei min keil. \p \v 2 En avong enek, Saemon Pita, Tomas (koa avise en Maeh), Nataniel (koa ten out Kena en provins ten out Kaleli), natin Sebede keilu, ka meatin elu mun onen Iesu aro vituai ekonek.\x + \xo 21:2 \xt Sion 11:16; 20:24\x* \v 3 Saemon Pita viteni min teisav keil vit, “Maha mason net.” \p Ka keil aviteni mini avit, “Komai emun mehousiluk.” Sakini, uva en vot, ka ason net en vongien va vio … out mulan, ka arkur etai mesau. \p \v 4 Navong meteiai kistal, Iesu mai mulomal en vali oai. Ka meatin keil onen arkileatei keke vi Iesu keinek.\x + \xo 21:4 \xt Luk 24:16; Sion 20:14\x* \v 5 Viso va ven keil vit, “?Litetai keil, mukave? ?Mikur etai mesau?” \x + \xo 21:5 \xt Luk 24:41\x* \p Avit kesi avit, “Vuo, tovuol varei.” \p \v 6 Viteni min keil vit, “Miheson net onami heha en usite matu ten vot. Hemukonek, mihelah tei.” Sakini, keil ason net one. Ka navong alehei, alesi keke asakras veni alah vupon mesau varei.\x + \xo 21:6 \xt Luk 5:4-7\x* \p \v 7 Meatin koa envatien onen Iesu mul ien viteni min Pita vit, “!Asuv keinek!” Navong Pita raengoni keke vi Asuv, musin en eisin omon (veni musin en titi kaliko tanges) ka vut vita en oai.\x + \xo 21:7 \xt Sion 13:23; 19:26; 20:2; 21:20\x* \v 8 Ka meatin sav keil avalis en vot uva ut. Keil amul aleh net one koa vilelau vasi en mesau. Keil alehei mukok veni armultei soutin ran out ut, vi mita handred tai (100 m) enges. \p \v 9 Navong arokol out ut, ales ahang tai ten sakol mukan, ka hati mesau mul ien ral min veret koa. \v 10 Iesu viteni min keil vit, “Alkur tei mesau koa milahi vamai.” \v 11 Sakini, Saemon Pita va en vot, ka leh net koa vil en marmari mesau keil houlu. Navong avuli, avotini keke alah mesau handred tai hanumau elu ka teindan etel emun (153). Ka avaseini avi houlu mukok, arrali vastei net one.\x + \xo 21:11 \xt Luk 5:6\x* \p \v 12 Iesu viteni min keil vit, “Almai alianian.” Meatin keil onen ametau keke avahisi keke vi isei, veni keil akilea vi Asuv. \v 13 Sakini, Iesu va ven keil, kur veret, ka sani min keil. Evus, mumoni vatte tas en mesau.\x + \xo 21:13 \xt Mat 14:19; 15:36; Mak 6:41; 8:6; Luk 9:16; Sion 6:11\x* \p \v 14 Koanik vi avong hatte etel koa Iesu kistal ven meatin keil onen katau en avong koa moul eris ran matien.\x + \xo 21:14 \xt Sion 20:19,26\x* \s1 Iesu sel kat Pita ka ling revi en umen onen \p \v 15 Navong akanian evus, Iesu vis Saemon Pita vit, “?Saemon, natin Sion, anatin keke envatien\f + \fr 21:15 \ft Iesu mul vis Pita munak en vati ral min envatien tai koa meas koa suval hatkatien takeih tatetaliheien. Ka Pita mul vit kesi keke envatien onen en Iesu suval koa tunali keil akuri.\f* onom mul enau muli meatin sav keil ekek?” \x + \xo 21:15 \xt Mat 26:33; Mak 14:29\x* \p Pita vit kesi vit, “Asuv, keik kokilea vi anatin keke ek vatuk suval tuak tai.” \p Iesu viteni mini vit, “Kihengan titi sipsip keil osak.” \p \v 16 Hatte elu, Iesu visi vit, “?Saemon, natin Sion, anatin keke envatien onom mul enau?” \x + \xo 21:16 \xt Umen 20:28; 1Pit 5:2\x* \p “Asuv, keik kokilea vi anatin keke ek vatuk suval tuak tai.” \p Iesu viteni mini vit, “Kilei kat revi \w sipsip\w* keil osak.” \p \v 17 Hatte etel eni, Iesu visi vit, “?Saemon, natin Sion, anatin keke em vat inau suval tumali tai?” \x + \xo 21:17 \xt Sion 16:30\x* \p Pita longe tisa ka tin mis, veni Iesu visi hatte etel eni vit, “?Anatin keke em vat inau suval tumali tai?” Sakini, vit kesi mini vit, “Asuv, keik kokilea en tounah vasi. Keik kokilea anatin keke ek vatuk suval tuak tai.” \p Iesu viteni mini vit, “Kihengan sipsip keil osak. \v 18 Ka anatin eli naviteni minuk keke navong kovi litetai semau, kosak meseinuk ka kokilea kova en out vasi em vati. Ka navong kimatu revi, kitelan hem ka mesav tai hesin enuk ka helamunuk kiha en out koa em hervattei kovaha ien.” \x + \xo 21:18 \xt 2Pit 1:14\x* \v 19 Iesu selus mukok keke vahit luvat hemukave Pita hehati lat isen Ahi heka en matien onen.\f + \fr 21:19 \ft Tunien telamu keil aviteni keke, sua 30 katau en avong enek, me-Rom keil avuli kat Pita ka amulamuni uva keke avati kati en aiveave. Ka veni Pita longe suval rovinvintei keke hemat en vati sakien koa Iesu mat eni, vis keil iti kati vatin hehita netan ka alen hina nesa. Sakini, amuti kati mukonek. Koanek kur out en sua 64 AD.\f* \x + \xo 21:19 \xt Sion 12:33; 18:32\x* \p Evus, Iesu viteni mini vit, “Kiles kusil kat nau.”\x + \xo 21:19 \xt Mat 4:15; Luk 14:27; Sion 13:36\x* \p \v 20 Pita viles, ka les meatin\f + \fr 21:20 \ft Meatin enek vi Sion koa mutis tus enek.\f* koa envatien onen Iesu mul ien (kei koa varengein Iesu navong akanian vituai ka visi vit, “?Asuv, isei varei hemae latuk?”) \x + \xo 21:20 \xt Sion 13:23,25; 19:26; 20:2; 21:7\x* \v 21 Navong Pita lesi, vis Iesu vit, “?Asuv, mukave en meatin ekek?” \p \v 22 Iesu vit kesi mini vit, “Munak ek vati keke hemoul hetokol avong koa nimai ris, rovitei usite onom kovailea. !Ka keik, kiles kusil inau!” \x + \xo 21:22 \xt Mat 16:28\x* \v 23 Ven selusien enek, longlongien eva keke meatin koanek onen Iesu hermattei. Ka Iesu rovitentei keke hermattei. Viteni vit, “Munak ek vati keke hemoul hetokol avong nimai ris, rovitei usite onom kovailea.” \s1 Selusien ekor \p \v 24 Inau varei navi meatin enek koa Iesu vit usili. Inau namul navit usil tounah keil ekek ka namutis kati, ka nakilea keke tounah vasi koa navit leini vi anatin.\x + \xo 21:24 \xt Sion 19:35\x* \p \v 25 Iesu mumon tounah keil houlu mok mulin asa koa namutis kati. Munak itis tounah vasi koa mumoni en tus keil, namundemi navit out rovinvintei en out netan keke avalingi ien.\x + \xo 21:25 \xt Sion 20:30\x*