\id RUT ‘PT RUT 02ed’ Pitjantjatjara RUTH 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (AuSIL/FRM/BSA). E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Ruthaku \toc2 Ruthaku \toc1 Tjukurpa Ruthanyatjara (Ruth) \mt1 Tjukurpa Ruthanyatjara \mt2 Ruth \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa minyma ini Ruthanya-tjara, panya paluṟu Jew wiya ngura kutjupangka nyinangi ini Mawapala. Ka ailuru puḻka manta Israelta ngaṟanyangka wati Jew kuritjara Mawapalakutu pitjangu. Wati panya palumpa kuri ini Nayuminya. Ka ngura nyara palula palumpa pulampa katjangku kungkawaṟa Ruthanya aḻṯingu. Palu ngula wati panya Ruthaku mingkayi wiyaringu, ka palula maḻangka Ruthanya ngapartji kutjuringu. Ka minyma panya palumpa mingkayingku Nayumilu ngura walytjakutu ankunytjikitjangku wangkangi, ka Ruthanya kuḻu mukuringu palula tjungu ankunytjikitja ngura nyara Israeltakutu Jew tjuṯangka tjunguringkula Godanya waḻkuntjikitja. \ip Ka ngula ngura nyara palula wati panya palumpa kuriku walytjangku palunya aḻṯingu. Munu paluṟu pula katja kutju kanyinu. Wati nyara katja paluṟu panya Mayatja Davidaku tjamu. Ka ngula mulapalta Jesunya kuḻu palumpa walytja panya maḻatja mularnguṟu utiringu. Ka tjukurpa nyangangku utini panya Godaku walytja tjuṯa Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu nyinanyi, panya Ruthanya Jew wiya nyinara Godaku walytjaringu. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-22 Tjituṟu-tjituṟu puḻka Nayumila tjanala wirkankunytja \io1 2:1-23 Ruthalu mai para-ngurintja \io1 3:1—4:12 Wati kutjupangku Ruthanya aḻṯinytja \io1 4:13-22 Nayuminya Ruthanya tjana pukuḻpa nyinanytja \ie \c 1 \s1 Nayuminya Tjana Ngura Ini Mawapala Ankula Nyinanytja \p \v 1 Iriti mulapa aṉangu tjuṯa manta Israelta nyinangi. Ka tjanampa mayatja puḻka kuranyitja nyinanytja wiya ngaṟangi. Kaya walytjangku walytjangku kuliṟa nyinangi. Ka nyara palula aṟangka ngura paluṟu mai puḻkatjara ngaṟanytjatjanu ailuru puḻkaringu, ka mai uwankara wiyaringu. Kaya aṉangu panya tjuṯa paḻtjatjiratja nyinangi. \p \v 2 Ka wati ini Ilima-likanya nyinangi tawunu ini Bethlehemala panya manta ini Judah-la nguṟurpa. Wati nyanga paluṟu panya wati Ipuṟatjalanguṟu kanyintja. Munu paluṟu pula kuriṟara tjitji nyiṯayira kutjaratjara nyinangi. Ka minyma kuri ini Nayuminya. Ka tjitji katja kutjara ini Maalannga pula Tjiliyannga. Ka panya mai wiyaringkunyangka paluṟu tjana Bethlehemanya wantikatira anu ngura kakaraṟa mulapa manta panya Judah-nya ma-wantikatira. Munuya ankula manta kutjupangka nyinangi mai puḻkangka ngura ini Mawapala. \v 3 Munuya rawa nyinangi, ka wati panya paluṟu ngaḻṯutjara ngulalta ilungu. Ka minyma panya wanakaḻarira nyinangi katja kutjaratjara. \v 4 Ka pula katja panya kutjarangku puḻkaringkula kungkawaṟalta aḻṯingu Israelnga nguraṟa wiya ngura kutjupitja Mawapanya nguraṟa. Ka wati kuṯangku kungkawaṟa ini Uupanya aḻṯingu ka maḻanypangku kungkawaṟa ini Ruthanya aḻṯingu. Munuya kuriṟara kuriṟara rawa nguwanpa nyinangi ngura nyara Mawapala. \v 5 Munu pula palulanguṟu tjitji utilwiyaṯu wiyaringu, ngaḻṯutjara kutjara. Ka Nayuminya mingkayi kutjaratjara kutju nyinangi ngura panya palula. \s1 Nayuminya Pula Ruthanya Bethlehemalakutu Maḻaku Ankunytja \p \v 6-13 Munu ngula paluṟu kulinu kutjupangku pitjala wangkanyangka ngura panya Bethlehemala kunyu mai puḻka pakaṉu Godalu mina iyannyangka. Ka Nayumilu kulinu, “Munta-uwa. Kuwariṉatju maḻaku ankuku ngurakutu panya.” Munu mingkayi kutjaratjara pirtji-pirtjingu ankunytjikitja. Munuya ma-pakaṉu. \p Munu tjukutjuku ankula Nayumilu palumpa mingkayi kutjarangka wangkangu, “Awa! Nyupali-puṯa ngurakutu maḻaku ara mamangka ngunytjungka nyinanytjikitja, kaṉa ngayulu kutju palya ara. Munuṉa nyupalimpa Godala tjapinma nyupalinya wiṟuṟa kanyintjaku. Panya ngayunya nyupali wiṟuṟa kanyiningi ngayuku kuri katja kutjara kuḻu. Kaṉa kuwari tjapini Godala palu puṟunytjuṯu nyupalinya wiṟuṟa kanyintjaku. Munuṉa nyupalimpa tjapilku wati kuri kutjupaku aḻṯira tjitji utiṟa kanyintjaku.” Munu pulanya Nayumilu mingkayi kutjara ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṟa wangkara iyaṉu pula maḻaku ankunytjaku. \p Ka pula puḻkaṟa ampuṟa ulangi palula tjungu ankunytjikitja, munu pula wangkangu, “Wiya, nyaakulinyan maḻakungku wituṉi? Ngali mukuringanyi nyuntula tjungu ankula nyuntumpa walytja tjuṯangka nyinanytjikitja.” \p Ka Nayumilu pulala wangkangu, “Nyaaku nyupali ngayula ankunytjikitja mukuringanyi? Ngayulu minyma pamparingu munuṉa piṟuku iṯi puṯu kanyini. Ngayunya tjinguṟu watingku aḻṯira tjitji utilku, ka tjitji kutjara kuwaripa puḻkaringkula ngula mulapa watiringkuku panya nyupali kuwaripangku rawangku nyinara paṯannyangka. Palu palya nyupali maḻaku ara wati kutjupangku Mawapanya nguraṟangku aḻṯinytjaku. Mama Godalu ngayuku kuri nyupalimpa kuri kutjara kuḻu mantjinu, ka ngayulu nyupalimpa puḻkaṟa ngaḻṯuringanyi kuri wiyaringkunyangka.” \p \v 14-15 Ka pula piṟuku ulangi Nayumiku. Ka kungkawaṟa kutju ini Uupalu palumpa mingkayi mitamita kutjara nyunytjuṟa maḻaku anu ngura panya walytjakutu. Ka kungkawaṟa kutjupa ini Ruthanya palumpa mingkayiku puḻkaṟa mukuringangi palula tjungu ankunytjikitja munu palunya witiṟa ngaṟangi. Ka Nayumilu wangkangu, “Awa Rutha! Nyuntumpa kangkuṟu maḻaku anu walytja tjuṯakutu ngurangka nyinanytjikitja munu god kutjupa palumpa nyurampa nyinara kulintjikitja. Ka nyuntu kuḻu-puṯa maḻaku ara tjungu, palya?” \p \v 16-17 Ka Ruthalu wangkangu palula, “Wiya, nyaaku nyuntu ngayunya maḻaku ankunytjaku wituṉi? Ngayulu mukuringanyi nyuntu ngali tjungu ankunytjikitja. Tjinguṟu nyuntu ngura kutjupa tjuṯakutu ankunyangka ngayulu nyuntula tjunguṯu para-ngaṟama. Ngayulu pukuḻarinyi nyuntumpa walytja tjuṯangka tjungu nyinanytjikitja munuṉa ngayuku walytja tjuṯakutu maḻaku ankunytja wiyangku wantinyi. Munuṉa ngayulu mukuringanyi nyuntu puṟunytju Mayatja Godanya mulapa kulintjikitja. Ka nyuntu ngula nyinara pamparingkula ilunyangka ngayulu wantira maḻaku ankunytja wiya ngura nyara palulaṯu nyinara wiyaringanyi nyuntu wiyaringkunytjitjangkaṯu. Nayumi, ngayulu mulamulangku wangkara kalkuṉi nyuntula tjungu ankunytjikitjangku. Mulapaṉa nyuntula tjungu nyinaku nyuntu ilunytjakutu alatjiṯu.”\fig |src="CO00956B.TIF" size="col" loc="p" ref="1:16-17"\fig* \p \v 18 Ka Nayumilu kulinu, “Munta-uwa, Ruthanya mulapa ngayula ankunytjikitja puḻkaṟa alatjiṯu mukuringanyi.” Munu paluṟu wangka pilunarira pula tjungu anu ngura panya Bethlehemalakutu. \p \v 19 Munu pula pitjala pitjala wirkanu ngura nyara palula. Kaya aṉangu nguratja tjuṯangku minyma panya Nayuminya pula pitjanyangka nyakula puḻkaṟa mulapa pukuḻaringu uwankara. Munuya minyma tjuṯangku wangkangu, “Munta, minyma panya Nayuminyampal palatja, minyma panya pukuḻtjumpa.” \p \v 20-21 Ka Nayumilu pitjala tjanala wangkangu, “Wiya, ngayunyaṉiya Nayuminya panya ini pukuḻtju wangkawiyangku wantima. Panya ngura nyanganguṟuṉa kuri munu katja kutjaratjara ankula ma-kawalinu munu nyangaṉa kutjuringkulalta maḻaku wirkanu nyuralakutu. Mulapaṉi nyangatja Godalu tjituṟu-tjituṟu mularmanu. Kura yaaltji-yaaltjinguṟu tjananya mantjinu? Palu nyura ngayunya ini wangkawiyangku wantima munuṉiya ngayunya ini tjituṟu-tjituṟunya tjura, ini panya Maaṟanya.” \p \v 22 Nyanga alatji panya Nayuminya ngura Mawapalanguṟu pitjala wirkankunytja mingkayi nyara palunya nguraṟa kutjutjara. Minyma nyanga paluṟu pula kuḻingka pitjala wirkanu ngura pala Bethlehemala ukiṟi mai uṉinypatjara kunartjirira ngaṟala waṉannyangka paama tjuṯangka. \c 2 \s1 Ruthanya Wati Ini Pawatjaku Paamangka Mai Urantja \p \v 1 Ka ngura pala palula Nayumiku walytja wati ini Pawatjanya nyinangi. Paluṟu panya Nayumiku kuriku walytja mulapa. Munu paluṟu paama puḻka kanyiningi munu ulytja, mani puḻkatjara kuḻu nyinangi. Kaya aṉangu tjuṯangku palula kulilpai paluṟu wangkanyangka, panya paluṟu palyanyku kulilpai. \p \v 2 Ka Nayuminya pula panya ngura pala Bethlehemala tjarpara nyinangi. Ka kungkawaṟa Ruthalu wangkangu palumpa mingkayingka, “Mingkayi, wati minyma tjuṯangku paama tjuṯangka ukiṟi panya mai uṉinypatjara kaṯaṟa karpiṟa ngaṟatjunkula waṉaṉi. Kaṉa palya ankuku mai ngalimpa urantjikitja paamakutu? Panya mai tjukun-tjukunpa maḻaringkula ngaripai tjana puṯu mantjintja. Kawi-puṯa watingku wangka mai maḻaringkula ngarinytja urantjaku palumpa paamanguṟu.” \p Ka Nayumilu wangkangu, “Uwa palya, ma-pitjala waṟkari mai ngalimpa urantjikitja.” \p \v 3 Ka paluṟu anu paama tjuṯakutu. Munu ankula tjarpangu wati panya Pawatjaku paamangka. Palu paluṟu kulintja wiya wati panya paama nyanga palumpa walytja. Munu paluṟu wati minyma waṟkaripai tjuṯangka maḻangka mai muṯun-muṯunpa uraningi tjana wantikatinyangka. \v 4 Munu paluṟu rawa waṟkaringi.\fig |src="MH00003.tif" size="col" loc="p" ref="2:4"\fig* \p Ka ngula wati panya paama palumpa walytja Pawatjanya wirkanu tawunu panya Bethlehemalanguṟu munu palumpa waṟkaripai tjuṯa nyakula tjananya wangkangu, “Mayatja Godanya nyurala ilaringkula ngaṟanyi.” \p Ka paluṟu tjana ngapartji palula wangkangu, “Uwa, ka Mayatja Godalu nyuntunya pukuḻmanama.” \p \v 5 Ka palulanguṟu Pawatjalu wangkangu wati waṟka tjuṯaku mayatjangka, “Awa! Kungkawaṟa nyaratjampa ngananya nyinanyi?” \p \v 6 Ka watingku panya ngapartji wangkangu, “Wiya, kungkawaṟa nyara paluṟu malikitja Mawapanya nguraṟa. Pala paluṟu kuwari pitjangu Nayumila mingkayingka. \v 7 Palu paluṟuṉi mungawinki tjapinu waṟkarinytjikitjangku Nayumilu pulanku mai urantjikitjangku. Paluṟu mungawinki mulapa pitjala waṟkaringi munu waṟkarira waṟkarira kuwari nyanga wiltjangka nyinakatingu pakuwiyaringkunytjikitja.” \p \v 8-9 Ka wati Pawatjanya Ruthalakutu ma-pitjangu munu ngaḻṯunytjungku wangkangu, “Awa! Nyuntu-puṯa ngayuku paamanguṟu kutju mai mantjinma, munu paama kutjupanguṟu ankula mantjilwiyangku wantima. Munu nyuntu minyma ngayuku waṟkaripai tjuṯangka itingka waṟkarima, kutju maḻa waṟkarinytja wiya. Munun wati minyma tjuṯangka mai kaṯaṟa karpinnyangka waṉaṟa ilangku nyangama minyma tjuṯangka itingka mai maḻaringkula ngarinytjitja urantjikitjangku. Ngayulu wati waṟkaripai tjuṯangka wangkangu nyuntunya pampulwiyangku wantinytjaku. Ka nyuntu waṟkarira waṟkarira iluringkula-puṯa mina nyaratja tjikinma panya ngayuku wati waṟkaripai tjuṯangku nyara tjutiṟa pitingka tjunkunytjitja.” \p \v 10 Ka Ruthalu kulinu panya Pawatjanya paamaku mayatja munu paluṟu ngurkantaṟa tultjungaṟakatira ngalyangku manta pampuṟa palunya waḻkuṉu. Munu wangkangu, “Ngayulu maliki ngura nyangatja nguraṟa wiya, palu nyuntu ngayunya wiṟuṟa wangkanyi.” \p \v 11-12 Ka watingku panya ngapartji wangkangu, “Wiya Rutha, kulinuṉa nyuntu kunyu mingkayi wiṟuṟa aṯunymanangi nyuntumpa kuri ilunyangka munu wantir'iyalwiyangku wiṟuṟa kanyintjikitjangku waṉaṉu. Panya nyuntu kunyu ngunytju mama walytja tjuṯa wantikatira pitjangu ngura nyanga ngurpatjakutu maliki tjuṯangka tjungu nyinanytjikitja. Nyuntu kungkawaṟa wiṟu mulapa. Ka Israelku Mayatja Godalu nyuntunya ngapartji wiṟuṟa kanyilku, panya nyuntu ngura nyangaku God kulintjatjanu pitjangu paluṟu nyuntunya aṯunymaṟa kanyintjaku.” \p \v 13 Ka Ruthalu kuliṟa palula ngapartji wangkangu, “Mayatja, wiṟungkuṉitjun wangkara ipilymananyi. Ngayulu malikitja, palu nyuntu ngayunya wiṟuṟa wangkangu nyuntumpa waṟkaripai tjuṯa puṟunypa. Kaṉa kuwari raparinganyilta nyuntu ngayula alatjingaṟa wangkanyangka.” \p \v 14 Munu paluṟu tjana waṟkarira waṟkarira kaḻaḻarinyangka ankula wiltjangka nyinakatira mai ngalkuningi. Ka wati panya Pawatjalu Ruthanya aḻṯira wangkangu, “Nyangatja mai nyuma nyuntumpa. Ka nyanga kiṟipitji wangaṟangka tjaḻatjuṟa ngalkunma.”\fig |src="CO00966B.TIF" size="col" loc="p" ref="2:14"\fig* \p Ka paluṟu minyma wati waṟka tjuṯangka tjungungku nyinara ngalkuningi. Ka Pawatjalu piṟuku mai uṉinypa pauntjatjanungku Ruthanya ungu ngalkuntjaku. Ka Ruthalu mai ngalkula paḻtjaringkula tjara ngurakutu katinytjikitjangku tjunu. \v 15-16 Munu paluṟu pakaṟa ma-pitjangu mai piṟuku urantjikitja. \p Ka Pawatjalu wangkangu wati waṟkaripai tjuṯangka, “Awa! Kungkawaṟa nyangatjaya wantima pailwiyangku mai nyura kaṯaṟa kultu karpintjitjangka itingka mai mantangka ngarinyangka mantjintjaku. Munu kutjupa-aṟa mai panya nyura karpintjitjanguṟu maṉkurpa ilaṟa mantangka waṉima kungkawaṟa pala paluṟu mantjintjaku.” \p \v 17-18 Ka Ruthalu uraṟa uraṟa mungartjiringu. Munu palulanguṟu mai paluṟunku alkaṟa alkaṟa mai uṉinypa puḻka yakutjangka uraṟa tjarpatjuṟa ngurakutu katingu. Munu paluṟu ngurangka wirkaṟa mai panya paluṟu urantjitja mingkayingka nintinu, munu palunya ungu mai panya kaḻaḻa ngalkula tjunkunytjatjanungku. \p \v 19 Ka Nayumilu mai puḻka nyakula wangkangu Ruthala, “Ngangari! Ngura yaaltjingkan mai nyanga puḻka mantjinu? Nganaku paamangka? Ngayulu kuwari puḻkaṟa pukuḻarinyi munuṉa mukuringanyi Godalu wati nyara palunya pukuḻmankunytjaku nyuntunya wiṟuṟa alpamilannyangka.” \p Ka Ruthalu wangkangu, “Ngayulu wati ini Pawatjaku paamangka mai nyanga palunya uraningi.” \p \v 20 Ka Nayumilu wangkangu, “Munta-uwa! Mulapaṉa mukuringanyi Godalu palunya pukuḻmankunytjaku. Panya Mama Godalu aṉangu paluṟunku tjuṯa watarkuriwiyangku rawangku nyakula kanyini mungangka kaḻaḻa. Panya ngalimpa kuri ilungu, ka Godalu panya pula ilunytja kuliṟa ngalinya aṯunymananyi wanakaḻa kutjara. Awa kulila! Wati Pawatjanya nyuntumpa inkaṉi ngayuku walytja mulapa. Munu paluṟu ngalinya aṯunymankunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” \p \v 21 Ka Ruthalu ngapartji wangkangu, “Uwa, paluṟuṉi wiṟuṟa alpamilaṉu munuṉi wangkangu, ‘Nyuntu ngayuku paamangka kutju rawangku mai uranma ngayuku waṟkaripai tjuṯangka tjungungku. Munun mai uwankara uraṟa tjunkunyangka kutju wiyaringama.’ Alatjingaṟaṉi wiṟungku wangkangu.” \p \v 22 Ka Nayumilu wangkangu, “Munta wiṟu ngana! Palya nyuntu palumpa paamangka waṟkarima minyma tjuṯawanu. Nyuntu tjinguṟu paama kutjupakutu ankulampa, kanta tjinguṟu watingku nyuntunya pampunma.” \p \v 23 Ka paluṟu kuliningi mingkayingku wangkanyangka munu paluṟu rawa waṟkaringi minyma panya Pawatjaku waṟkaripai tjuṯangka tjungu. Ngaṉmanytju paluṟu tjana uraningi mai ini paali munu maḻanguṟu mai maḻatja wiita mantjiningi. Munu tjana mai uwankara waḻingka uraṟa tjunkula kutju wiyaringu piṟa kutjara wiyaringkunyangka. Ka pula rawa mingkayira pukuḻpa nyinangi. \c 3 \s1 Nayumilu Ruthaku Kuri ngurkantankunytja \p \v 1 Ka ngula Nayumilu kuliṟa palumpa mingkayingka wangkangu, “Awa Rutha! Wangkakuṉa nyuntula? Ngayulu kulini wati kuri nyuntumpa nyakula ngurkantankunytjikitjangku nyupalinku aḻṯira pukuḻpa nyinanytjaku. \v 2 Ka nyuntu ninti Pawatjaku panya palumpa paamangka nyuntu minyma tjuṯangka tjungu waṟkaringi. Wati panya paluṟu ngayuku walytja mulapa. Palu kulila! Paluṟu kuwari mungangka mai araṟanganyi. \v 3 Ka nyuntu kuwari minangka paltjiṟa tiṟitja wiṟungka tjarpa mununku paṉṯipai wiṟungka nyiṯila wiṟu paṉṯintjaku. Munu nyuntu munga nyanga kuwari ma-pitja ngura nyara paluṟu tjanaya mai araṟangkunytjalakutu. Munun wirkaṟa utiringkuwiyangku kumpiṟa ngaṟala nyangama tjana araṟangkunyangka. \v 4 Munu waṟkangka maḻangka mai ngalkula tjikiṟa wiyaringkunyangka Pawatjanya nyawa ngura yaaltjingka ngarikatinyangka. Munun paluṟu watarku kunkunarinyangka nyakula palulakutu panykaṟa pulangkita atiṟa wanti tjina utintjikitjangku munun tjinangka itingka ngarikati. Munu paṯaṟa ngarima kanta paluṟu wankaringkula nyakula kulilku, ‘Munta nyangatja tjinguṟu tjapintjikitja pitjangu ngayulu palunya ngula aḻṯinytjaku.’ Alatji paluṟu kulilku munu paluṟu tjinguṟu nyuntunya wangkaku ngula aḻṯinytjikitjangku.” \p \v 5 Ka Ruthalu palumpa mingkayingku wangkanytja uwankara kuliṟa palyanmaṉu. \v 6 Munu pakaṟa anu ngura panya palulakutu panya Nayumilu wangkara iyantjalakutu. \v 7 Ka nyara palula wati panya Pawatjalu mai araṟangangi, munu araṟangkula wiyaringkula mai ngalkula tjikiṟa kurunpa pukuḻaringu. Munu ankula mai panya uṯuḻu pantja-pantjaṟa wiṟuṟa ngarikatingu munu kunkunaringu. Ka Ruthanya purkaṟa ma-panykaningi Pawatjalakutu munu pulangkita atiṟa tjina palunya utiṟa wantira maḻarku ngarikatingu. \v 8 Ka Pawatjanya kunkunpa puḻka ngaringi munu munga kultungka urulyaraṟa wankaringu munu kampa kutjuparira nyangu, “Ai! Kungkawaṟa yaalitja nyangatja ngayula itingka ngarinyi?” \v 9 Munu wangkangu, “Awai! Ngananyan ngarinyi?” \p Ka Ruthalu wangkangu, “Ngayulu panya Ruthanya. Ka nyuntu panya ngayuku mingkayiku walytja mulapa munun ngayunya aṯunymankunytjaku ngaṟanyi. Wanyu ngayunya pulangkitangka tjukutjuku tjutula, kaṉa palulanguṟu tjutunnyangka kulilku mulapa nyuntu ngayunya ngula aḻṯiku.”\fig |src="co00970b.TIF" size="col" loc="p" ref="3:9"\fig* \p \v 10 Ka wati panya Pawatjalu wangkangu, “Kungkawaṟa wiṟu, Mayatja Godaluwi nyuntumpa pukuḻpa palyanma, panya nyuntu walytja tjuṯa puḻkaṟa kulilpai. Nyuntu panya wiṟuṟa kanyini nyuntumpa mingkayi. Munu nyuntu piṟuku tjukaṟurungku kulini tjitjuṟurungku aḻṯinytjaku. Wati yangupala tjuṯa ngaṟanyi kutjupatjara mani puḻkatjara, kutjupatjara mani wiya, palu nyuntu tjananya wantira tjukaṟurungku ngayunya ngurkantanu tjitjuṟuru nyuntumpa mingkayiku walytja. \v 11 Rutha, nyuntu rapa nyinama. Aṉangu uwankara nyuntumpa ninti panya nyuntu kungkawaṟa wiṟu mulapa. Ka ngayuluṉa palya kulini nyuntu wangkanyangka. \v 12-14 Mulapa ngayulu tjitjuṟuru nyuntumpa mingkayiku walytja ilatja. Palulanguṟu uti ngayulu nyuntunya mulapa aṯunymaṟa kanyinma. Palu kulila wanyu! Wati kutjupa nyinanyi ngayuku kuṯa. Uti paluṟu nyuntunya aḻṯima wati ngaṉmanyitjangku. Wanyu kaṉa wati nyara palunya mungawinki ankula tjapila nyuntunya aḻṯira kanyintjaku. Ka tjinguṟu paluṟu nyuntunya aḻṯiwiyangku wantinyangkampa ngayuluṉanta aḻṯira aṯunymaṟa kanyilku. Palu palyali kuwari piṟuku kunkunari munu nyuntu tjiṉṯukutu pakaṟa ara nyuntumpa ngurakutu aṉangu nyanga tjuṯangku pakaṟa nyakunytjaku-tawara.” \p Ka Ruthanya piṟuku maḻarku ngaringu munu ngarira tjiṉṯukutu pakaṉu ngurakutu ankunytjikitja. \v 15 Ka Pawatjalu pakaṟa wangkangu, “Munta Rutha, pala mantara katatjanku lipiṟa tjura mantangka kaṉanku mai puḻka tjura nyuntu ngurakutu katinytjaku.” Ka mulapaṯu Ruthalu mantara katatja araltjaṟa mantangka lipiṟa kanyiningi mai paali tjunkunytjaku. Ka Pawatjalu mantara palula tjaalyngaṟatjuṟa iyaṉu kungkawaṟa panya palula. Ka paluṟu tjaḻiṟa ngurakutu katingu. \p \v 16-17 Ka wirkankunyangka mingkayingku tjapinu, “Walangkuṉi tjakultjura! Nyaaringu?” Ka Ruthalu uwankara wangkangu Pawatjalu wangkanytja. Munu wangkangu, “Palu Pawatjalu alatji wangkangu wati kutjupa kunyu nyinanyi palumpa kuṯa. Ka kunyu paluṟu wati palunya tjapilku. Munuṉi paluṟu mai nyangatja ungkul'iyaṉu nyuntula maṟalpa wirkankunytjaku-tawara.” \p \v 18 Ka Nayumilu palula wangkangu, “Ka nyuntu tjituṟu-tjituṟuwiyangku Pawatjaku pukuḻṯu nyinara paṯanma, panya paluṟunta kulini alatjiṯu watarkuriwiyangku. Munu kuwari nyanga tjapini wati panya palumpa kuṯangka wati panya puḻka tjuṯangka tjunguringkula.” \c 4 \s1 Pawatjalu Ruthanya Aḻṯinytja \p \v 1 Ka tawunu nyara palula Bethlehemala piintji waṟa para-ngaṟala waṉaningi apunguṟu palyantja kaita kutjutjara. Ka kaita palangka itingka wati mayatja-mayatja tjuṯa kutjupa-aṟa mitingi tjunguringkula wangkapai. Ka nyara palulakutu Pawatjanya ankula nyinakatingu. Munu paluṟu wati panya palumpa kuṯa palula itiwanu wati-pitjanyangka nyakula aḻṯingu, “Kuṯa! Wanyu ngalya-pitja!” Ka paluṟu pitjala nyinakatingu. \v 2 Palulanguṟu Pawatjalu aḻṯingu wati mayatja-mayatja tjuṯa 10-pa pitjala pulala tjunguringkula nyinara kulintjaku pulanku wangkanyangka. \p \v 3 Munu tjunguringkunyangkalta paluṟu wangkangi wati panya palumpa kuṯangkalta, “Ngaṉmanypa panya Nayuminya Mawapalakutu ankunytja kuwaripangka palumpa kuringku paama kanyiningi. Palu paluṟu ma-pakaṟa ngura nyara palula ankula wiyaringu. Ka kuwari minyma panyatja wanakaḻarira maḻaku pitjangu. Munu paluṟu kulini paama panya palunya tjalamilantjikitjangku. \v 4 Kaṉanta kuwari tjakultjunanyi kulintjaku panya nyuntu ngayuku kuṯangku kutju payamilantjaku ngaṟanyi. Palu nyuntu mukuringkunytja wiyangku wantinyangka kutju ngayulu payamilantjaku ngaṟanyi. Ala! Nyuntu payamilantjikitja mukuringkulampa wangka nyanga tjanala miṟangka. Palu wantirampa wangka, kaṉa ngayulu payamilalku.” \p Ka wati panya Pawatjaku kuṯangku wangkangu, “Wiya, palyaṉa ngayulu payamilalku.” \p \v 5 Ka Pawatjalu wati panya palula wangkangu, “Uwa palya. Palu nyuntu paama panyatja payamilaṟampa uti kungkawaṟa Mawapanya nguraṟa Ruthanya kuḻu aḻṯima, panya paluṟu wanakaḻaringu nyuntumpa walytjangka. Munun palunya aḻṯira uti tjitji utinma palula, ngula tjitji panya paluṟu puḻkaringkula paama panya paluṟunku kanyintjaku. Panya aṟa nyanga paluṟu nganampa tjaka ngaṟanyi alatjingalpai.” \p \v 6 Ka wati panya paluṟu Pawatjalu wangkanyangka kuliṟa nguḻu-nguḻuringu munu kulinu, “Munta, nguntiṉatju paama payamilantjikitjangku wangkangu, palu nyangangkuṉitju mitingingka tjuṯa miṟangka kalkuningi kungkawaṟa Ruthaku paama payamilaṟa aḻṯinytjaku.” Munu paluṟu kulintjatjanungku alatji wangkangu, “Wiya, ngayuluṉa paama panya palunya payamilantja wiyangku wantinyi. Palu nyuntu paama panya palunya payamilala munu Ruthanya aḻṯi, mununku palulanguṟu tjitji utila paama panya palumparinytjaku. Panya ngayuku tjitjiku paama wiya palatja palumpaṟa Ruthaku tjitjiku paama.” \p \v 7-8 Munu paluṟu tjinatja palumpa araltjaṟa Pawatjanya ungkula wangkangu, “Ngayuluṉanta unganyi nyanga tjinatja ngayulu wantira.” Tjakangkuya aṟa tjanampa alatjingalpai wangkara palyanmankunytjatjanungku.\fig |src="co00971b.TIF" size="col" loc="p" ref="4:7-8"\fig* \p \v 9-10 Ka Pawatjalu tjinatja mantjiṟa wangkangu wati panya tjuṯangka, “Nyawaya! Ngayuluṉa mulapa kuwari paama payamilaṉi Nayumila, paama panya palumpa kuriku Ilima-likaku munu katja palumpa kutjaraku Maalanku pulampa Tjiliyanku. Munu nyangaṉa kuwari Maalanku kuri Ruthanya wanakaḻarinytja aḻṯinyi. Munuli ngula tjitji ngalinku kanyini, ka paluṟu puḻkaringkula kulilku, ‘Munta-uwa, nyangatja ngayuku tjamuku kamiku paama, kaṉa ngayulu kuwari wiṟuṟa alatjiṯu kanyilku.’” Munu Pawatjalu wangkangu tjanala, “Nyangatjaṉa mulamulangku wangkanyi nyurala miṟangka.” \p \v 11-12 Ka wati tjuṯangku Pawatjala wangkangu, “Uwa, palyala kulini nyuntu wangkanyangka. Kawi Mayatja Godalu tjitji tjuṯa Ruthanya ungama panya Jacobaku kuri kutjara puṟunypa, panya Raitjilnga pulanya Liyanya tjitji tjuṯa Godalu ungu. Kawi nyuntu wati mayatja-mayatja puḻka nyinama mani puḻka mulartjara ngura nyanga Bethlehemala. Kawi Godalu nyupalimpa tjitji tjuṯa palyanma tjana wiṟuṟa nyinanytjaku nyuntumpa tjamu ngaṉmanyitja Piṟitjiku tjitji tjuṯa puṟunypa.” Alatjiya Pawatjala wangkangu. \s1 Ruthalu Iṯi Katja Kanyintja \p \v 13 Ka palulanguṟu Pawatjalu Ruthanya aḻṯira katingu palumpa ngurakutu kuriṟara pula nyinanytjikitjangku. Ka Mayatja Godalu Ruthanya pukuḻmanu, ka paluṟu iṯitjararingkula tjitji nyiṯayira kanyinu. \v 14 Ka iṯi wirkankunyangka minyma tjuṯangku nyakula pukuḻaringu munu Nayumila kamingka wangkangu alatji, “Kuwarila Mayatja Godanya mirawaṉinyi panya paluṟunta pakaḻi ungu nyuntunya pakaḻingku kanyintjaku puḻkaringkula. Kawi aṉangu Israelkunu uwankarangku nyuntumpa pakaḻi ngurkantaṟa puḻkanmanama. \v 15 Nyuntu panya ngaṉmanypa katjatjara pukuḻpa nyinangi, palu nyuntu kuwari nyuntumpa mingkayiku puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻarinyi panya paluṟu nyuntumpa mukulya wiṟunya nyinanyi munu panya kuwari nyuntumpa pakaḻi kanyinu. Ka ngula pamparingkunyangka nyuntunya pakaḻingku wiṟuṟa kanyilku pukuḻmaṟa mulatu.” Alatjiya minyma Bethlehemanya nguraṟa tjuṯangku Nayumila wangkangu. \p \v 16 Ka Nayumilu pakaḻi palumpa ampuṉu munu palunya aṯunymaṟa kanyiningi pukuḻṯu. \v 17 Kaya minyma tjuṯangku iṯi panya wirkankunyangka uwankarangka tjakultjunangi, “Awai! Wanyuya kulila! Kuwari iṯi ngaringu Nayumiku pakaḻi.” Munuya tjitji panya palunya ininu Uupitanya. Ka Uupitanya puḻkaringkula ngula watiringu munu kuri aḻṯira tjitji utinu ini Jesse-nya, ka Jesse-nya puḻkaringkula ngula watiringu munu kuri aḻṯira tjitji utinu ini Davidanya.\fig |src="co00975b.tif" size="col" loc="p" ref="4:17"\fig* \p \v 18 Ka Uupitaku walytja iritilpi nyinangi Jacobanya. Ka Jacobalu katja ini Judah-nya utinu. Ka Judah-lu katja ini Piṟitjinya utinu. Ka Piṟitjilu katja ini Itjuṟannga utinu. \v 19 Ka Itjuṟantu katja ini Ramanya utinu. Ka Ramalu utinu katja ini Amina-tapanya. \v 20 Ka Amina-tapalu utinu katja ini Naatjannga. Ka Naatjantu utinu katja ini Tjalmannga. \v 21-22 Ka Tjalmantu katja panya Pawatjanya utinu wati panya Uupitaku mama. Alatjiṯuya walytja wanapari wanapari utiningi Jacobalanguṟu Uupitalakutu. Ka Uupitalu panya katja ini Jesse-nya utinu, ka Jesse-lu katja panya Davidanya utinu, ka paluṟu panya ngula Israelku mayatja puḻka nyinangi.