\id ROM ‘PT ROM 02ed’ Pitjantjatjara Romans 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Rome-aku \toc2 Rome-aku \toc1 Lita Paulalu Walkatjuṟa Iyantja Ngura Rome-alakutu (Romans) \mt1 Lita Paulalu Walkatjuṟa Iyantja Ngura Rome-alakutu \mt2 Romans \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa Paulalu walkatjuṟa iyantja Jesuku walytja tjuṯakutu ngura nyara Rome-ala nyinanytja tjuṯakutu. Lita nyangatja Paulalu walkatjunu ngura ini Kaṟintjala nyinara tjinguṟu yiya nampa nyangangka AD 57-ta. \ip Nyangatja lita puḻka Paulalu walkatjunu tjukurpa puḻka Jesunyatjara, kala uti purkaṟangku nyakula wangkama munu puḻkaṟa kulinma panya tjukurpa wiṟu mulapa Godalu palula utiṟa nintintja. Lita nyangangka Paulalu tjakultjunanyi alatji, panya aṉangu uwankara alatjiṯu kura nyinanyi munuya Godalanguṟu mauṉṯalparingu, ka Jesunya kutju palya mulapa nyinanyi kura wiya alatjiṯu. Kala uti Jesuku mulamularingama panya paluṟu nganampa puḻkaṟa mukuringkupai munu panya nganaṉa kura palyantjitjanguṟu nganampa ngalkilpa ilungu Godalu nganaṉanya palumpa mulamularingkunyangka kalypangku wantinytjaku munu nganaṉanya walytjanmankunytjaku. Alatji Paulalu walkatjuṟa utiningi Jesuku walytja tjuṯangku tjukaṟurungku kulintjaku ngunti kuliṟa Godalanguṟu paṯuringkunytjaku-tawara. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-17 Paulalu tjukurpa ngaṉmanyitja wangkanytja \io1 1:18—3:20 Aṉangu uwankara kura palyalpai \io1 3:21—8:39 Godalu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantipai \io1 9:1—11:36 Aṉangu Jew tjuṯaku Godalu palyantja \io1 12:1—15:13 Jesuku walytja tjuṯa wiṟuṟa tjukaṟuru nyinanytjaku \io1 15:14—16:27 Paulalu tjukurpa maḻatja wangkanytja munu maḻpa tjuṯangka wangkanytja \ie \c 1 \s1 Paulalu Ngaṉmanytju Wangkanytja \p \v 1 Jesuku walytja tjuṯa! Ngayuluṉa Paulalu lita nyangatja walkatjunanyi nyurampa ngura pala Rome-ala nyinanytja tjuṯaku. Panya ngayulu Jesuku Christaku wangaṉara waṟkaripai. Panya Godaluṉi ngayunya ngurkantaṟa tjunu palumpa tjukurtjara waṟkarinytjaku munuṉi wituṟa iyaṉu Tjukurpa Palya ngura winkingka ankula tjakultjunkunytjaku. \v 2 Panya paluṟu tjukurpa nyanga palunya iritilpi kalkuṉu, ka panyaya palumpa wangkatjara tjuṯangku kuliṟa walkatjunangi nyiri panya miḻmiḻṯa. Kaṉa tjukurpa nyanga palunya kuwari wangkanyi. \v 3-4 Tjukurpa nyangangku wangkanyi Godaku katja Jesunya Christanya panya nganampa mayatja. Panya paluṟu aṉangu nganaṉanya puṟunypa mantangka nyinangi Davidaku panya walytjapitinguṟu iṯiringkula. Ka ngula paluṟu ilunyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu palunya witulya puḻkangku wankaṟa pakaltjingaṉu, kala nyanga pakaltjingantjitjanguṟu nganaṉa mulamularingkula kulilpai, “Mulapa paluṟu Godaku katja nyinanyi.” \v 5 Nyara paluṟuṉi mukulyangku ngurkantaṟa iyaṉu, Jesulu panya, Tjukurpa Palya palumpa ankula tjakultjunkunytjaku ngura winkingka aṉangu tjuṯangku kuliṟa Jesuku mulamularingkunytjaku munu Godala wangaṉarangku kulintjaku. \v 6 Munu panya nyuranya kuḻu Jesulu ngurkantaṟa tjunu Rome-ala nyinanytja tjuṯa kuḻu palumpa walytjaringkunytjaku, kaṉa ngayulu mukuringanyi nyurala ma-pitjala tjukurpa tjakultjunkunytjikitja. \p \v 7 Munuṉa lita nyangatja nyurampa walkatjunanyi, panya Godanya nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi, munu panya nyuranya ngurkantaṟa tjunu palumpa walytja mulapa nyinanytjaku. \p Uwa, ka Mama Godalu Mayatja Jesulu Christalu kuḻu nyuranya pukuḻtju puḻkangku kanyinma munu nyuranya kurunpa rapaṟa pukuḻmanama. \s1 Paulanya Tjanalakutu Ankunytjikitja Mukuringkunytja \p \v 8 Uwa ngaṉmanytjuṉa nyangatja wangkanyi panya aṉangu ngura winkitjangku nyuranya kulinu nyura Jesuku puḻkaṟa mulamularingkunytja. Kaṉa ngayulu palulanguṟu nyurampa pukuḻarira Godanya waḻkuṉi Jesunya Christanya kuḻu. \v 9-10 Panya ngayulu Godala nyurampa rawangku tjapilpai watarkurinytja wiyangku. Nyangatjaṉa tjukaṟurungku wangkanyi panya Godanya ngayuku ninti. Kaṉa Godala kutjungka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai kurunpa winkingku munuṉa Tjukurpa Palya tjakultjunkupai palumpa katja Jesunyatjara ngura winkingka. Palu ngayulu rawangku Godala tjapini paluṟu mukuringkula ngayunya nyuralakutu iyantjaku, kaṉa tjinguṟu kuwari nguwanpa ma-pitjala nyurala tjunguringkuku paluṟu kuliṟa ngayunya iyannyangka. \v 11 Panya ngayulu puḻkaṟa mukuringanyi nyuranya nyakunytjikitja munu nyuranya kurunpa pukuḻmaṟa kuṉpuntjikitja Kurunpa Miḻmiḻṯu ngayunya nintinnyangka. \v 12 Palu nyura kutju wiya, ngayulu kuḻu nyuralanguṟu kuṉpuringkunytjikitja mukuringanyiṯu. Panya ngayulu Godaku mulamularingkunyangka nyura ngapartji nyakula mulamularingkula kuṉpuringkuku, ka ngayulu kuḻu nyura mulamularingkunyangka nyakula kuṉpuringkukuṯu. \p \v 13 Walytja wiṟu tjuṯa, kulilaya! Ngayuluṉa rawangku kuliningi nyuralakutu ma-pitjanytjikitjangku palu puṯulirinyiṉa, panya kutjupa kutjupangkuṉi rawangku angatjunanyi. Panya ngayuluṉa mukuringanyi nyurampa ngurangka wirkaṟa aṉangu kutjupa tjuṯangka Tjukurpa Palya Jesunyatjara wangkanytjikitja tjana kuḻu Jesuku walytjaringkunytjaku. Panya ngayulu ngura winkingka tjukurpa panya palunyaṯu tjakultjunangi, kaya kuliṟa Jesuku mulamularingangi, nyara palu puṟunypa palyantjikitjaṉa mukuringanyi nyurampa ngurangka. \v 14 Panya Godalu ngayunya waṟka nyangatja ungu, ka ngayuku ngaṟanyi alatjiṯu aṉangu kutjupa uwankarangka Tjukurpa Palya tjakultjunkunytjaku ngura puḻka tjuṯangka, munu ilytjingka nyinapai tjuṯangka, nintipuka tjuṯangka munu ngurpa tjuṯangka kuḻukuḻu. \v 15 Uwa, ngayuku mulapa ngaṟanyi aṉangu uwankarangka wangkanytjaku, munuṉa nyurala Rome-ala nyinanytja tjuṯangka kuḻu Tjukurpa Palya tjakultjunkunytjikitja mukuringanyi. \s1 Godalu Jesuku Mulamularingkunyangka Kutju Tjukaṟurunmankula Walytjanmankupai \p \v 16 Uwa, tjukurpa nyanga paluṟu puḻka mulapa ngaṟanyi wankaṟunkupainyatjara. Kaṉa kuṉṯaringkuwiyangku rapangku wangkapai aṉangu tjuṯangka, panya tjana tjukurpa nyanga palumpa mulamularingkunyangka Godalu tjananya uwankara wankaṟunkuku, Jew tjuṯa munu palulanguṟu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu panya Jew wiya tjuṯa.\f * \fr 1:16 \fr*\ft Lita nyangangka Paulalu kutjupa-aṟa wangkanyi Jew tjuṯangka munu kutjupa-aṟa wangkanyi Jew wiya tjuṯangka, munu piṟuku kutjupa-aṟa wangkanyi aṉangu uwankarangka. Ka nganaṉa Pitjantjatjara tjuṯa kuḻu Jew wiya tjuṯa panya ini kutjupa Gentile tjuṯa.\ft*\f* \v 17 Panya tjukurpa nyanga palulawanungku Godalu nintilpai nyanga alatji aṉangu Jesuku Christaku mulamularingkunyangka kutju Godalu palunya tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. Uwa mulapa, palumpa mulamularingkula rapa ngaṟanyangka kutju Godalu tjukaṟurunmankupai palumpa walytjaringkunytjaku. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \mi “Aṉangu Godaku mulamularingkunyangkampa Godalu palunya tjukaṟurunmankuku, ka paluṟu wanka tiṯutjara nyinaku palula tjungu.” \x * \xo 1:17 \xo*\xt Apakukaku 2:4\xt*\x* \s1 Aṉangu Uwankara Kuratjara Nyinanyi \p \v 18 Panya Godanya mirpaṉaripai aṉangu tjuṯangku palunya kuliṟa wantinyangka munu kura kutjupa kutjupa tjuṯa rawangku palyannyangka. Panya paluṟu tjana kura palyantjatjanungku tjukurpa tjukaṟuru wantipai munuya palyanyku nyinanytjikitjangku kulintja wiyangku wantipai. Ka tjana nyanga alatji rawangku palyannyangka Godanya tjanampa puḻkaṟa mirpaṉarinyi. \v 19 Panya Godalu manta, ilkaṟi kutjupa kutjupa uwankara paluṉu nganaṉa nyanga palunya nyakula nintiringkula kulintjaku, “Munta-uwa, mulapa nyangatja Godalu paluntja uwankara.” Palu tjana alatjiṯuya nyakula kuliṟa wantinyi. \v 20 Aṉangu tjuṯangku Godanya witulya puḻkanya puṯu nyanganyi kuṟungku, palu palya, panya ngaṉmanypanguṟu alatjiṯu Godalu paluntja uwankara uti ngaṟangi aṉangu tjuṯangku kuṟungku nyakunytjaku, munu nyakula kuliṟa nintiringkunytjaku panya Godanya witulya puḻka nyinanyi uwankarangka waintarinytja. Uwa, aṉangungku puṯu Godanya wiyanmananyi panya Godalu paluntja uwankara uti ngaṟanyi nyakula kulintjaku. \p \v 21 Panya paluṟu tjana Godaku ninti nyinangi, palu nyara palunyaya puḻkanmankunytja wiyangku wantingi, munuya palumpa pukuḻarira palunya waḻkuntja wiyangkuṯu wantingi. Munuya palulanguṟu tjukaṟurungku kulintja wiyaringu munuya pina pati alatjiṯu nyinangi. \v 22 Paluṟu tjanayanku walytjangku wangkapai, “Nganaṉa ninti puḻka mulapa nyinanyi, uwankaraku ninti.” Palu wiya, tjana ngunti wangkapai panya tjana ninti wiya ngurpa alatjiṯu nyinanyi. \v 23 Utiya Godanya kutju waḻkunma panya paluṟu kutju wanka tiṯutjara nyinanyi puḻka mulapa wiṟu alatjiṯu uwankarangka waintarinytja. Palu tjana puṉunguṟu apunguṟu kutjupa kutjupa tjuṯa palyalpai wati puṟunypa, tjuḻpu puṟunypa, kuka puṟunypa, munu liru, tjati, ngiṉṯaka tjuṯa puṟunypa kuḻukuḻu, munuya palunya tjananya waḻkulpai. Palu nyanga paluṟu tjana mantangka unytju kutju ngaṟapai munu wiyaringkupai. \p \v 24 Kulila! Aṉangu nyanga paluṟu tjana kura tiṯutjarangku palyalpai, ka Godalu puṯu tjananya painingi kura puḻka nyinanyangka munu puṯu paintjatjanungku tjananya wantir'iyaṉu tjananku kurunpa mukuringkunytjatjanungku palyantjaku kura tjuṯa kutju, kaya mulapaṯu kura puḻka nyinanyi kutjupangka ngunti ngaripai. \v 25 Panya tjana tjukurpa tjukaṟuru Godanyatjara wantingu munuya tjukurpa nguntiku mukuringu. Panya Godalu uwankara paluṉu mantangka ilkaṟingka, palu tjana God palulpainya wantira mantatja tjuṯa ngunti waḻkuningi, Godalu paluntja tjuṯa. Palu utila Godanya kutju waḻkunma tiṯutjarangku munula Godalu paluntjitja tjuṯa waḻkuntja wiyangku wantima. Uwa mulapa. \v 26 Palu tjana kurangka kutju tiṯutjara anangi, ka Godalu tjananya wantir'iyaningi tjana kura tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkunyangka, kaya rawangku kura nyanga palunya tjananya kutju palyaningi. Panya minymangku wati wantira minymaku puḻkaṟa mukuringkupai munu pulanku ngunti tjunguringkupai. \v 27 Ka palu puṟunypa watingku minyma wantira watiku puḻkaṟa mukuringkupai, munu pulanku palu puṟunypaṯu ngunti tjunguringkupai kuṉṯa wiya alatjiṯu. Munuyanku nyanga palulanguṟu tjananku walytjangku alatjiṯu puntu kuralpai kura nyanga palu puṟunypa tjuṯa palyaṟa. \p \v 28 Uwa mulapa tjana Godanya tjukaṟurungku kulintja wiyaringu munuya palumpa tjukurpa tjukaṟuru wantingu, ka palulanguṟu tjananya Godalu wantir'iyaṉu tjananku walytjangku kulintjaku. Kaya kura tjuṯa kutju kulilkatinyi rawangku. Utiya wantima kura nyanga palunya tjananya, palu tjana palyalkatingi alatjiṯu. \v 29-31 Panya tjana kura kutjupa kutjupa tjuṯaku rawa mukuringkupai kura nyanga tjanampa: \li1 -Tjana manyu nyinapai, \li1 -nyaṟaringkupai, \li1 -miripungkupai, \li1 -pikaringkupai, \li1 -ngunti kuralpai, \li1 -ngunti ngukaṟa wangkapai, \li1 -tjukurpa kurakura tjuṯa tjaalymaṟa para-wangkapai, \li1 -Godaku kuraringkupai, \li1 -mirpaṉṯu warkira wangkapai, \li1 -walytjangku mirawaṉira kaṉany-kaṉanypa nyinapai, \li1 -kuṟungku nyakula kulilpai rawangku kura kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjikitjangku, \li1 -mamangka ngunytjungka kulilwiyangku wantira tungunpungkupai, \li1 -kuṉṯa wiyangku kura puḻka palyalpai, \li1 -mulamulangku kalkuntja wiyangku ngunti kuralpai, \li1 -pina pati, kawakawa alatjiṯu nyinapai, \li1 -walytja tjuṯaku mukulya wiya, \li1 -aṉangu kutjupaku ngaḻṯuringkupai wiya alatjiṯu. \m Uwa paluṟu tjana kura nyanga palu puṟunypa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkupai. \p \v 32 Palu tjana ngaṉmanytju kulinu Godalu tjukurpa nyangatja wangkanyangka panya, “Kura nyanga palu puṟunypa tjuṯa palyaṟampan mulapa iluku.” Palu tjana kura nyanga palu puṟunypa tjuṯa tungun-tunguntu palyalkatipai, munuya kutjupa tjuṯa wituwitulpai kura nyanga palu puṟunypa tjuṯa palyantjaku. \c 2 \s1 Godalu Aṉangu Uwankara Ngurkantaṟa Tjaralku \p \v 1 Kulila! Nyuntu kutjupa tjuṯa nyakula kuranmankupai. Palu nyuntunku uti walytjangku kulinmaṯu, panya nyuntu kuḻu palu puṟunypaṯu kura palyalpai tjana nyanga palyantja puṟunypa. Munun tjananya kuranmankula nyuntunku kuḻu walytjangku kuranmananyi tjananya kutju wiya.\fig |src="AV_Ro 2.1 acusing others.tif" size="col" loc="p" copy="Annie Vallotton" ref="2:1"\fig* \v 2 Nganaṉa ninti panya Godalu aṉangu tjuṯa tjukaṟurungku ngurkantaṟa pungkupai tjana kura nyanga puṟunypa tjuṯa palyannyangka. \v 3 Ka nyuntu yaaltji kulini? Nyuntu panya aṉangu kutjupa kuranmankupai, munu nyuntu ngapartji palu puṟunypaṯu palyalpai panya paluṟu kura palyantja puṟunypa. Ka Godalu wanyu nyuntunya nyakula palyanmankuku munu palunya kutju kuranmaṟa pungkuku? Wiya Godalu nyupalinyaṯu kuranmaṟa pungkuku. \p \v 4 Munta tjinguṟu nyuntu alatji kulini, “Palyantiṉa ngayulu kura tjuṯa palyanma panya Godanya nganampa ngaḻṯuringanyi munulanya tiṯutjarangku mukulyangku kanyini iluntankunytja wiyangku.” Uwa mulapa Godanya ngaḻṯunytju tiṯutjara nyinanyi, panya paluṟu rawa mulatu nyuntumpa paṯaṉi kura wantira palulakutu maḻaku aṟuringkunytjaku. \v 5 Palu nyuntu kuliṟa wantinyi munu kurunpa wituwitu nyinanyi munun rawa Godala tungunpunganyi. Ka palulanguṟu tjiṉṯu maḻatjangka Godalu nyuntunya puḻkaṟa mirpaṉarira pailku, panya tjiṉṯu nyara palula aṉangu uwankara Godalu kutju kutju ngurkantaṟa tjukaṟurungku tjaralku. \v 6 Panya Godalu aṉangu uwankara nintingku kutju kutju ngurkantaṟa tjaralku munu kura palyalpai tjuṯa ngapartji kurakura ungkuku munu wiṟu palyalpai tjuṯa ngapartji wiṟu mulapa ungkuku. \p \v 7 Kutjupa tjuṯangku panya wiṟuṟa rawangku palyalkatinyi, Godanya kutju waintaṟa kuliṟa, munuya mukuringanyi Godalu tjananya pukuḻarira palyanmankunytjaku, munuya mukuringanyiṯu tjananya wanka tiṯutjarangku kanyintjaku. Ka mulapa Godalu tjananya wanka ungkuku, palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \p \v 8-9 Ka kutjupa tjuṯangku walytjangku kulilpai kaṉany-kaṉanytju, munuya paluṟu tjana tjukurpa tjukaṟuru wantira iwara kurangka ananyi tiṯutjara. Ka Godalu tjanampa mirpaṉarira pika puḻka palyalku tjana kurangka tiṯutjara ankunyangka. Panya kura palyalpai uwankara Godalu pika puḻka ungkuku, Jew tjuṯa-waraṟa munu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu, panya Jew wiya tjuṯa. \v 10 Palu kutjupa tjuṯangku wiṟuṟa palyannyangka Godalu tjananya pukuḻarira palyanmankuku, munu tjananya kurunpa pukuḻpa rapa nyinanytjaku palyalku. Uwa, aṉangu wiṟu palyalpai uwankara Godalu alatjingalku, Jew tjuṯa-waraṟa munu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu. \v 11 Panya Godanya nganampa kutju pukuḻarinytja wiya, wiṟuṟa palyannyangka, aṉangu Jew wiya tjuṯaku kuḻu paluṟu pukuḻaripai, tjana kuḻu wiṟuṟa palyannyangka. \p \v 12 Panya aṉangu kutjupa tjuṯa Moseku tjukurku ngurpa. Palu nyara paluṟu tjana kura palyannyangka Godalu tjananya ngurkantaṟa pungkuku ngurpanmaṟa ngaḻṯuringkunytja wiyangku. Ka panya Jew tjuṯa ninti nyinanyi tjukurpa nyanga palumpa. Palu tjana kuḻu kura palyannyangka Godalu palunya tjananya kuḻu uwankara ngurkantaṟa pungkuku, panya Moseku tjukurta alatji ngaṟanyi kura palyannyangka pungkunytjaku. \v 13 Panya Moseku tjukurku ninti nyinanyangka kutju Godalu tjukaṟurunmankula walytjanmankunytja wiya. Palu wangaṉarangku kuliṟa palyannyangka kutju Godalu nyakula tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. \v 14 (Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa ngurpa nyinanyi Moseku tjukurku. Palu kutjupa-aṟa tjana watarku nyinara walytjangku kulilpai tjukaṟuru nyinanytjikitjangku. Palu tjana Godaku tjukurku ninti wiya munuya unngu kulilpai yaaltji-yaaltji palyanyku nyinanytjikitjangku. \v 15 Panya Moseku tjukurtu wangkanyi yaaltji-yaaltji tjukaṟuru nyinanytjaku. Kaya tjukurku ngurpa tjuṯangku yaaltji-yaaltjingku kulini tjukaṟuru nyinanytjikitjangku? Wiya, Godalu panya ngaṉmanytju tjanala unngu nintinu. Ka tjana tjukurpa unngu kanyiṟa kulilpai yaaltji palya, yaaltji kura. Munuya nyara palulanguṟu kura nyinara nintingku kulilpai, “Munta, nyangatjaṉa tjinguṟu kura palyaṉi.” Munuya piṟuku tjukaṟuru nyinara kulilpai, “Munta, tjinguṟuṉa palya nyinanyi.”) \p \v 16 Ka ngula tjiṉṯu panya maḻatjangka Godalu Jesunya Christanya tjunkuku aṉangu uwankara tjukaṟurungku ngurkantaṟa tjarantjaku. Ka aṉangu tjuṯangku walytjangku unngu kulinnyangka paluṟu nintingku ngurkantankuku munu tjaralku. Godanya mukuringanyi tjukurpa nyangatja kuḻu aṉangu tjuṯangku kulintjaku, ka panyaṉa palunyatjara tjakultjunkupai. \s1 Jew Tjuṯa Munu Tjukurpa Mosenya Ungkunytja \p \v 17 Palu kuwariṉa nyurala wangkanyi, Jew tjuṯangka. Nyuranku walytjangku mirawaṉipai alatji, “Jew tjuṯa nganaṉa nyinanyi, Godaku walytja mulapa. Panya Godalu palumpa tjukurpa nganampa walytja Mosenya ungu, kala nganaṉa kanyini.” \v 18 Uwa tjinguṟu nyura mulapa ninti Godaku iwaraku, panya nyura Moseku tjukurku nintiringkula nintingku kulini yaaltji-yaaltji palyanyku nyinanytjikitjangku. \v 19 Munu nyura kaṉany-kaṉanypa nyinara aṉangu kutjupa tjuṯa nintilpai. Nyura alatji kulilpai, “Nganaṉa mulapa watarkitja tjuṯa nintilpai Godanya tjukaṟurungku waṉantjaku. Panya tilingku mungangka irnyaṟa iwara utilpai, palu puṟunytjula ngurpa tjuṯangka utiṟa nintilpai Godaku iwara.” Alatji nyura kulilpai ngunti. \v 20 Munu nyura kawakawa tjuṯa tjukaṟuruntjikitjangku kulilpai, munu tjukurku ngurpa tjuṯa kuḻu nintintjikitja mukuringkupai. Panya nyura kulilpai, “Nganaṉa Moseku tjukurpa kanyini munula palulanguṟu Godaku tjukurpa uwankaraku ninti nyinanyi.” \p Uwa, mulapa nyura Moseku tjukurpa kanyini munu nyura uwankaraku ninti nyinanyi, palu nyura wanyu wangaṉarangku kulilpai tjukurpa pala palula? Wiya. \v 21 Nyura tjananya kutju nintilpai tjukaṟuru nyinanytjaku, palu tjananya nintiṟa nyura tjukaṟuru nyinapai wiya. Munu nyura kutjupa tjuṯa pailpai kutitjunkuwiyangku wantinytjaku, munu tjananya paintjatjanungku nyura kuḻu kutitjunkupai. \v 22 Ka panya palu puṟunypa nyura tjananya pailpai kuri walytjatjarangka ngariwiyangku wantinytjaku, palu tjananya paiṟa nyura kuḻu kampangkaṯu walytjatjarangka ngaripai. Munu piṟuku nyura wangkapai alatji, “Ngayulu tjanampa waḻi miḻmiḻṯa tjarpara tjanampa god tjuṯa pupakatira waḻkulpai wiya. Ngayulu tjanampa kuraringanyi.” Alatji nyura wangkapai, palu nyura waḻi pala palula tjarpara tjanampa kutjupa kutjupa tjuṯa kutitjuṟa katipai kurangku. \v 23 Munu nyuranku mirawaṉipai tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitja kanyiṟa. Palu nyura wanyu tjukurpa palunya wangaṉarangku kulilpai? Wiya, nyura kuliṟa wantira nyuranku walytjangku mirawaṉipai. Ka nyara palulanguṟu aṉangu kutjupa tjuṯangku nyuranya nyakula Godanya analpai. \v 24 Panya nyiringka tjukurpa iriti wangkatjarangku walkatjunkunytja ngaṟanyi panya Jew tjuṯangka wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Nyuralanguṟuya aṉangu Jew wiya tjuṯangku nyuranya nyakula Godanya analpai.” \x * \xo 2:24 \xo*\xt Aitjayaku 52:5\xt*\x* \p \v 25 Uwa Jew tjuṯa, nyuralaṉa wangkanyi, panya nyura Aipuṟamaku aṟangka iṯinguṟu watiringu,\f * \fr 2:25 \fr*\ft Nyawa Genesis 17:9, panya Godalu Aipuṟamanya kalkuntjatjanungku wangkangu watiringkunytjaku munu iṯi nyiṯayira tjuṯa uwankara kuḻu wirkaṟa tjiṉṯu 8-nguṟu watintjaku.\ft*\f* munu nyura palulanguṟu kulilpai, “Nganaṉa Godaku walytja tjuṯa nyinanyi.” Alatji nyura kulilpai, palu nyura tjinguṟu Godalu wangkanytjitja kuliṟa wantira aṟa nyanga iṯinguṟu watiringkunytja upaṉi, panya nyura Godala tungunpunganyi munu palumpa walytja mulapa nyinanytja wiya. Palu nyura Godaku tjukurta wangaṉarangku kuliṟampa aṟa nyanga iṯinguṟu watiringkunytja kuṉpu kanyini. \p \v 26 Kaya kulila aṉangu kutjupa, panya Jew wiya. Nyara paluṟu Aipuṟamaku aṟangka watiringkunytja wiya nyinanyi. Palu tjinguṟu paluṟu tjukaṟuru palyanyku nyinanyangka Godalu nyakula alatji wangkara walytjanmankuku, “Nyangatja ngayuku walytja nyinanyi. Palya paluṟu watiringkunytja wiya, panya tjukaṟuru nyinanyangka ngayulu palunya walytjanmananyi wati Jew puṟunypa.” Alatji Godalu palunya kulilku. \p \v 27 Ka nyura watiringkunytja tjuṯangku Godaku tjukurpa kanyintjatjanungku uti wangaṉarangku kulinma, palu nyura tungunpungkupai. Ka nyara palulanguṟu aṉangu kutjupa tjuṯangku tjukaṟuru nyinanytjatjanungku nyuranya kuranmankuku. Panya nyura Aipuṟamaku aṟangka iṯinguṟu watiringu munu panya nyura Godaku tjukurpa nyiringka kanyini wangaṉarangku kulintjikitjangku. Palu aṉangu kutjupa tjuṯaya tjukaṟuru nyinanyi iṯinguṟu watiringkunytja wiyatja, munuya paluṟu tjana nyuranya tungunpungkunyangka nyakula analku. \p \v 28 Palu ngananya Jew mulapa nyinanyi? Ngananya wanyu Godaku walytja mulapa? Nyara Aipuṟamaku aṟangka iṯinguṟu watiringkunytja tjuṯa kutju? Paluṟu tjana wanyu Jew mulapa? Wiya, nyara paluṟu tjana watiringkunytjatjanu Jew mulapa nyinanytja wiya. \v 29 Palu panya Kurunpa Miḻmiḻṯu unngu palyantjitjanguṟu kutjuya Jew mulapa nyinanyi, watiringkunytjanguṟu wiya. Ka Jew pala palu puṟunypa panya Godaku walytja nyinanyi munu paluṟu tjukaṟuru nyinapai Godanya nyakula palumpa pukuḻarinytjaku aṉangu tjuṯa wiya. \c 3 \p \v 1 Ka nyura tjinguṟu nyara palulanguṟu kulini, “Nyaakula nyanga alatji Jew tjuṯa nyinanyi? Nganaṉa wanyu nyaa? Unytju kutjula iṯinguṟu watiringu?” \v 2 Wiya, aṟa nganampa wiṟu mulapa ngaṟanyi. Panya Godalu palumpa tjukurpa nganaṉanya ungu nganaṉa tjukaṟurungku kanyintjaku. \v 3 Palu Jew kutjupa tjuṯangku Godala wangaṉarangku kulintja wiyangku wantingi. Ka tjana kulilwiyangku wantinyangka Godalu kalkuntjatjanungku wanyu palyantja wiyangku wantipai? \v 4 Wiya, Godanya tjukaṟuru alatjiṯu nyinanyi, ngunti kuralpai wiya. Panya aṉangula ngunti wangkapai nyinanyi, palu Godalu kalkuntjatjanungku tjukaṟurungku palyalpai alatjiṯu. Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngarinyi tjukurpa nyanga alatji Davidalu Godala wangkanytja, \q1 “Nyuntu wangkanyangkaya aṉangu uwankarangku kulilpai, ‘Mulapa Godalu wangkanytjatjanungku tjukaṟurungku palyalpai.’ \m Nyuntu aṉangu tjuṯa kuutpangka wangkanytjaku ngaṟatjunkula tjukaṟurungku ngurkantankupai.” \x * \xo 3:4 \xo*\xt Psalm 51:4\xt*\x* \p \v 5 Nyanga palulanguṟuya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu kulilku tjukurpa ngunti nyanga alatji, “Palyala kura rawangku palyanma. Panya nganaṉa kura nyinanyangka aṉangu kutjupa tjuṯangku nganaṉanya kura nyakula waintaṟa Godanya kulilku panya paluṟu kutju tjukaṟuru nyinanyi nganaṉanya puṟunypa wiya. Ka nyara palulanguṟu Godanya tjinguṟu nganampa pukuḻarima munulanya kuraringkunyangka pungkunytja wiyangku wantima, panya aṉangu tjuṯangkuya palunya waḻkuṉi nganaṉa kura nyinanyangka nyakula.” Alatjiya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu kulilpai. \v 6 Palu wiya, nyangatja ngunti kulintja tjukaṟuru wiya. Panya Godanya kura palyannyangka pukuḻaripai wiya alatjiṯu. Paluṟu tjukaṟurungku kutju ngurkantankuku aṉangu ngura winkitja, munu nganaṉanya kuḻu. \p \v 7 Kaya tjinguṟu kutjupa tjuṯangku kulilpai alatji, “Palyala ngunti kuranma, panya nganaṉa ngunti kurannyangka kutjupa tjuṯangku nganaṉanya nyakula waintaṟa kulilku Godanya kutju tjukaṟuru nyinanytja, munuya nyara palulanguṟulta palunya puḻkaṟa waḻkulku. Ka uti nyara palulanguṟu Godanya nganampa kalyparingama kukanymankunytja wiya, munulampa pukuḻarima ngunti kurannyangka.” Alatjiya tjinguṟu kulilpai. \v 8 Palu wiya, tjana nyanga alatji ngunti kulini. Tjana ngayulu wangkanytja kuliṟa kampa kutjupaṟa wangkanyi nyanga alatji, “Wanyula kura tjuṯa kutju palyalkatima aṉangu tjuṯangku nganaṉanya kura nyakula waintaṟa Godanya kutju mirawaṉinytjaku.” Palu wiya, ngayulu nyanga alatji wangkanytja wiya. Ka Godalu tjananya ngunti kurannyangka mirpaṉarira kukanymananyi alatjiṯu. \s1 Aṉangu Kutjupa Tjukaṟuru Mulapa Nyinanytja Wiya \p \v 9 Kala nganaṉa Jew tjuṯangku yaaltji-yaaltji kulilku? Godanya wanyu nganampa kutju puḻkaṟa pukuḻarinyi munu aṉangu kutjupa tjuṯaku mukuringkunytja wiya? Wiya alatjiṯu. Panya ngaṉmanytjuṉa nyurala wangkangu nyanga alatji, “Aṉangu Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu uwankara kura nyinanyi, munuya iwara kurangka tiṯutjara ankula puṯu palyaringanyi.” Alatjiṉa nyurala wangkangu ngaṉmanytju, \v 10 panya tjukurpa paluṟuṯu nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi alatji, \q1 “Aṉangu uwankaraya kura nyinanyi, aṉangu kutjupa tjukaṟuru nyinanytja wiya. \q2 \v 11 Panya aṉangu uwankarangku puṯu kulini Godalawanu tjukaṟuru nyinanytjikitjangku. \q2 Ka kutjupangku Godaku nintiringkunytjikitjangku kulintja wiya alatjiṯu, uwankarangkuya wantinyi.\fig |src="GT_ROM 3v11 cross icon.tif" size="col" loc="p" ref="3:11"\fig* \q1 \v 12 Panya aṉangu winkingkuya Godanya wantingu, \q2 munuya walytjangku kutju kuliṟa uwankara tjunguringkula ma-kuraringu. \q1 Kutjupa tjukaṟuru nyinanytja wiya alatjiṯu, uwankarangkuya kura tjuṯa kutju palyaṉi. \x * \xo 3:12 \xo*\xt Psalm 14:1-3; 53:1-3\xt*\x* \q1 \v 13 Tjanampa wangka kura mulapa, panya tjana tjukurpa kura kutju wangkapai, munuya ngunti kuralpai tjukaṟurungku wangkanytja wiyangku. \q1 Ka tjana wangkanyangka kura tjuṯa kutju utiringkupai. \x * \xo 3:13 \xo*\xt Psalm 5:9\xt*\x* \q1 Panya lirungku aṉangu patjaṟa iluntankupai, nyara palu puṟunytjuya tjana tjukurpa ngunti wangkara pikantankupai. \x * \xo 3:13 \xo*\xt Psalm 140:3\xt*\x* \q2 \v 14 Uwa mulapa, tjana warkilangku rawangku warkipai. \x * \xo 3:14 \xo*\xt Psalm 10:7\xt*\x* \q1 \v 15 Munuya mapalku pikaringkupai munu pungkula iluntankupai. \q2 \v 16 Munuya para-pitjaliṟa ngura kutjupangka kutjupangka kura palyaṟa aṉangu tjuṯa tiṯutjarangku tjuni kuralpai. \q1 \v 17 Panya tjana puṯu kulilpai kalypa nyinanytjikitjangku. \x * \xo 3:17 \xo*\xt Aitjayaku 59:7-8\xt*\x* \q2 \v 18 Munuya Godanya kuliṟa nguḻuringkunytja wiyangku analpai alatjiṯu.” \x * \xo 3:18 \xo*\xt Psalm 36:1\xt*\x* \m Uwa, tjukurpa nyanganpa panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi. \p \v 19 Palu Godaku tjukurpa wanyu nganaku tjanampa ngarinyi? Wiya, panya Jew tjuṯalanya ungu, ka nganaṉa wangaṉarangku kulintjaku ngaṟanyi. Ka nganaṉa palumpa tjukurta tungunpungkunyangka Godalu nganaṉanya tjukaṟurungku ngurkantankuku, kala puṯu ngurparingkuku kura tjuṯa ngaṉmanytju palyantjatjanu. Panya Godalu aṉangu uwankara tjunguṟa ngurkantananyi Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu. \v 20 Palu ngananya wanyu Moseku tjukurta wangaṉarangku kulintjatjanu tjukaṟuru ngaṟanyi Godala miṟangka? Wiya alatjiṯu, panya aṉangu kutjupa Moseku tjukurta kuliṟa tjukaṟururingkunytja wiya Godala miṟangka. Tjukurpa nyara paluṟu panya nganaṉanya puṯu tjukaṟuruṉi, palu panya tjukurpa paluṟu nganaṉanya nintini nganampa kura uwankara. \s1 Yaaltjingaṟa Godalu Aṉangu Tjuṯa Walytjanmankupai? \p \v 21 Palu yaaltjingaṟala wanyu Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟaku paluṟu nganaṉanya walytjanmankunytjaku? Wiya kulila, kuwari paluṟu utinu iwara kutjupa nganaṉa palula ilaringkula tjukaṟuru ngaṟanytjaku. Iwara nyanga palunya panya Moselu tjana wangkatjara kutjupa tjuṯangku kuḻu ngaṉmanytju tjakultjunangi. \v 22 Ka iwara nyanga paluṟu alatji ngaṟanyi panya nganaṉa Jesuku Christaku mulamularingkunyangka kutju Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. Nyanga alatji paluṟu palyalpai Jesuku mulamularingkupai uwankara, \v 23 panya aṉangu uwankara alatjiṯu kura nyinara mauṉṯalparingu munuya Godala puṯu ilaringanyi panya paluṟu wiṟu mulapa uwankarangka waintarinytja. \v 24 Munu panya paluṟu nganampa ngaḻṯunytju puḻka nyinanyi, munu iyaṉu Jesunya Christanya nganampa ngalkilpa ilunytjaku, ka nyara palulanguṟu paluṟu nganaṉanya tjukaṟurunmankula walytjanmankupai kala kaṟalyaripai. \v 25-26 Panya Godalu palumpa katja iyaṉu nganampa aṟangka ilunytjaku nganaṉa kurantjitjanguṟu. Ka panya Jesunya nganampa anga-ilura milkaḻi tjutingu nganaṉa palumpa mulamularingkunyangka Godalu nganaṉanya pungkuwiyangku kalypangku wantinytjaku. Kala nyanga palulanguṟu kulilpai mulapa Godalu tjukaṟurungku ngurkantankupai. Panya ngaṉmanytju aṉangu tjuṯangku kura tjuṯa palyannyangka Godalu tjananya pikantankuwiyangku wantingi. Palu tjukaṟurungku paluṟu wantingi ngula Jesunya iyantjikitjangku kura uwankaranguṟu anga-ilunytjaku. Kala nyanga palulanguṟu kulini panya aṉangungku kura palyannyangka Godanya puṯu pukuḻaripai, panya kuwari paluṟu tjukaṟurungku aṉangu tjuṯa pungkuwiyangku kalypangku wantipai Jesunya tjanampa ngalkilpa ilunytjitjanguṟu, munu palulanguṟu Jesuku mulamularingkupai uwankara tjukaṟurunmankula walytjanmananyi. \p \v 27 Kalanku wanyu nyaanguṟu walytjangku mirawaṉima? Nganaṉa wanyu Godaku walytjaringu tjukaṟuru nyinanytjatjanu? Wiya puṯulanku walytjangku mirawaṉinyi, panya Godalu tjukaṟuru nyinanyangka nyakula walytjanmankunytja wiya, palu nganaṉa Jesuku mulamularingkunyangka kutju Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmankula walytjanmananyi. Ka nganaṉa walytjangku mirawaṉinytjaku wiya ngaṟanyi. \v 28 Panya Jesuku mulamularingkunyangka kutju Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. Palu Moseku tjukurwanungku Godalu nganaṉanya puṯu walytjanmankupai. \v 29 Munta tjinguṟu nyura alatji kulini, “Godanya tjinguṟu Jew tjuṯaku kutju mayatja nyinanyi.” Palu wiya, nyura ngunti kulini, panya Godanya aṉangu uwankaraku mayatja nyinanyi, Jew tjuṯaku kutju wiya, palu aṉangu kutjupa tjuṯaku kuḻu ngura winkitjaku. \v 30 Panya Godanya kutju alatjiṯu nyinanyi kutjara wiya. Munu paluṟu Jew tjuṯa Jesuku mulamularingkunyangka kutju tjukaṟurunmankula walytjanmankupai, munu palu puṟunypaṯu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu Jesuku mulamularingkunyangka kutju tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. \v 31 Kala wanyu Jesuku mulamularingkula Moseku tjukurpa wantira wiyanmankuku? Wiya, Jesuku mulamularingkula nganaṉa nyanga alatji kulilpai, “Moseku tjukurpa tjukaṟuru ngaṟanyi nganaṉa kuliṟa tjukaṟuru nyinanytjaku, kala uti tjukurpa nyanga palunya wangaṉarangku kulinma wantinytja wiyangku.”\f * \fr 3:31 \fr*\ft Palu panya kuka pungkula Godanya ungkunytjaku wiyaringu, panya Jesunya alatjiṯu pitjangu munulampa ngalkilpa ilungu nganaṉa kura palyantjitjanguṟu.\ft*\f* \c 4 \s1 Aipuṟamanya Puṟunypala Mulamulariwa Godaku \p \v 1 Uwa, nganaṉa Jew tjuṯa tjamu Aipuṟamalanguṟu tjuṯaringkunytja maḻatja maḻatja. Kala wanyu palunya kulinma. \v 2-3 Panya paluṟu Godaku walytjaringkula tjukaṟuru alatjiṯu ngaṟangi Godala miṟangka. Palu paluṟu wanyu waṟka wiṟu palyantjatjanu Godaku walytjaringu munu palula tjukaṟuru ngaṟangi? Wiya, paluṟu Godaku mulamularingkunyangka kutju palunya Godalu tjukaṟurunmankula walytjanmanu. Ka nyara palulanguṟu paluṟunku walytjangku puṯu mirawaṉingi, panya paluṟu palyantjitja-nguṟu Godalu palunya tjukaṟurunmankunytja wiya. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyanga alatji ngarinyi, \mi “Aipuṟamanya mulamularingu Godaku. Ka nyara palulanguṟu Godalu palunya mulamularingkunyangka nyakula tjukaṟurunmankula walytjanmanu.” \x * \xo 4:2-3 \xo*\xt Genesis 15:6\xt*\x* \m \v 4 Ka wati panya waṟkaripai wanyu kulinma, panya paluṟu waṟka palyantjatjanungku mani mantjilpai mayatjangka, munu paluṟu kulilpai, “Mani nyangatjaṉi unytjungku ungkunytja wiya, palu waṟka palyannyangka kutjuṉi nyangatja ungu.” \v 5 Ka tjinguṟu nyura aṟa nyanga palulanguṟu kulini nyanga alatji, “Munta Godalu ngayunya walytjanmankuku ngayulu palumpa wiṟuṟa waṟkarinyangka kutju.” Palu wiya, Godalu nyanga alatji walytjanmankupai wiya. Panya paluṟu aṉangu kura tjuṯa walytjanmankupai palumpa mulamularingkunyangka kutju, kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa palyantjanguṟu wiya. Palu mulamularingkunyangka kutju wangkapai alatji, “Nyuntun kuwari ngayula miṟangka tjukaṟuru ngaṟanyi, kura wiya.” \v 6 Ka Davidalu kuḻu wangkangu tjukurpa nyanga palu puṟunypa. Panya Godalu aṉangu tjukaṟurunmankupai paluṟu kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa palyantjanguṟu wiya, palu palumpa mulamularingkunyangka kutju paluṟu tjukaṟurunmankula walytjanmankupai. Ka nyanga palulanguṟulta paluṟu pukuḻpa mulapa nyinapai Godaku walytjaringkunytjatjanu. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 \v 7-8 “Aṉangu tjuṯaya pukuḻarinyi Godalu tjananya kura palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku kalypangku wantinyangka. \q1 Uwa, tjana pukuḻpa mulapa nyinanyi, \q2 panya Godanya tjanampa kalyparingkula tjana kura palyantjitjaku watarkuringu alatjiṯu piṟuku kulintja wiya.” \x * \xo 4:7-8 \xo*\xt Psalm 32:1-2\xt*\x* \p \v 9 Ka aṟa nyangatja wanyu Davidalu Jew tjuṯaku kutju wangkangu panya Aipuṟamaku aṟangka watiringkunytja tjuṯaku kutju? Wiya, paluṟu wangkangu Jew tjuṯaku kutju wiya, palu panya aṉangu kutjupa uwankaraku kuḻu. Panya ngaṉmanytjuṉa Godaku tjukurnguṟu nyurala tjakultjunu alatji, “Panya Godalu Aipuṟamanya palumpa mulamularingkunyangka nyakula tjukaṟurunmankula walytjanmanu.” \v 10 Palu tjinguṟu nyura kulini Aipuṟamanya watiringkunyangka kutju Godalu palunya tjukaṟurunmanu. Palu wiya, Godalu palunya tjitjilpi ngaṉmanytju alatjiṯu tjukaṟurunmanu. \v 11 Panya Godalu palunya tjukaṟurunmanu palumpa mulamularingkunyangka, ka nyara palula maḻangka ngula Aipuṟamanya wati Jew-ringkulalta nyinangi. Palu nyaanguṟu Aipuṟamanya watiringu? Wiya, paluṟu watiringu alatji nintintjikitja panya mulamularingkunyangka kutju Godalu palunya tjukaṟurunmanu. Kaya Aipuṟamanya puṟunypa Godaku mulamularingkupai tjuṯa kuwari nyinanyi, panya tjananya kuḻu Godalu palumpa mulamularingkunyangka tjukaṟurunmanu Aipuṟamanya puṟunypa. Nyanga palulanguṟu Aipuṟamanya nganampa tjamu puḻka nyinanyi Godaku mulamularingkupai uwankaraku. Panya aṉangu Jew wiya tjuṯa nyinanyi Godaku mulamularingkupai tjuṯa, nyara paluṟu tjana kuḻu Aipuṟamaku walytja nyinanyi. \v 12 Ka palu puṟunypaṯu nganaṉa Jew tjuṯa Godaku mulamularingkulampa nganaṉa kuḻu Aipuṟamaku walytja nyinanyi watiringkunytjanguṟu wiya, palu Godaku mulamularingkula kutju, Aipuṟamanya puṟunypa, panya wati nyara paluṟu ngaṉmanypa Godaku mulamularingu watiringkunytja kuwaripangka. \s1 Mulamularingkunyangka Godalu Kalkuntja Panya Ungkupai \p \v 13 Ka panya Godalu Aipuṟamanya ngaṉmanytju kalkuṉu alatji wangkara, “Nyuntu munu nyuntumpa walytjapiti maḻatja maḻatjangkuya manta winki mantjilku munuya aḻa lipiwanu nyinaku manta winkingka.” Palu Godalu wanyu alatji Aipuṟamanya kalkuṉu paluṟu Moseku tjukurta wangaṉarangku kulinnyangka? Wiya, Aipuṟamanya tjukurpa panya Mosenya ungkunytjitjangka kuwaripangka Godaku mulamularingu, ka pala palulanguṟu Godalu palunya tjukaṟurunmanu nyara palula aṟa alatjiṯu. Munu palulanguṟu Godalu palunya kalkuṉu palumpa walytjapiti maḻatja maḻatja kuḻu manta winki ungkunytjikitjangku tjana manta winkingka lipiwanu tjuṯaringkula nyinanytjaku. \v 14 Uwa, tjana mulamularingkula kutju mantjinu Godalu panya kalkuntja. Tjinguṟu Aipuṟamalu tjana Moseku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyantjatjanungku mantjinnyangkala tjinguṟu ngunti mulamularingama kuliṟa, “Tjukurwanungku-mantiya kalkuntja panyatja mantjinu, kala nyaaku mulamularingama?” Palu wiya, Aipuṟamalu mulamularingkula mantjinu, kala palunya arkaṟa tjukaṟuru mulamularinganyi. \v 15 Panya Moseku tjukurtu nintilpai tjukaṟuru nyinanytjaku, ka tjukurpa pala palula tungunpungkunyangka Godalu mirpaṉarira iluntankupai. Palu tjinguṟu aṉangu kutjupa tjukurpa nyanga palumpa ngurpa nyinarampa paluṟu puṯu tungunpunganyi watarkitja alatjiṯu, panya kutjupangku palunya ngaṉmanytju tjakultjunkunytja wiyaṯu. \p \v 16 Palu panya Aipuṟamanya mulamularingu Godaku, ka palulanguṟu palunya Godalu kalkuṉu. Kala palulanguṟu nintingku kulini panya Godalu mulapa ngaḻṯunytjungku kalkuntjatjanungku ungkupai palumpa mulamularingkunyangka. Nyangatja panya paluṟu mukuringkula kutjukampa ungkunytja Aipuṟamaku walytjapiti uwankara, Moseku tjukurpa kanyilpai tjuṯa kutju wiya, palu Godaku mulamularingkupai uwankara kuḻu paluṟu kalkuntjatjanungku ungu. Panya Aipuṟamanya nganampa uwankaraku tjamu ngaṉmanyitja mulapa nyinanyi, aṉangu mulamularingkupai uwankaraku. \v 17 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi Godalu Aipuṟamanya kalkuntja nyanga alatji wangkara, \mi “Ngayuluṉa nyuntunya ngurkantanu aṉangu ngura winkitjaku tjamuringkunytjaku, kaya ngura winkinguṟu nyuntunya tjamu ngaṉmanyitja puḻka kuliṟa waḻkulku.” \x * \xo 4:17 \xo*\xt Genesis 17:5\xt*\x* \m Uwa mulapa Godalu palunya tjunu nganampa mama ngaṉmanyitja nyinanytjaku, panya paluṟu mulamularingu Godaku. Godanya panya miri ilunytjitja wankalpai munu kutjupa kutjupa tjuṯa palulpai wiyanguṟu alatjiṯu. \v 18 Ka Aipuṟamanya tjitji wiya alatjiṯu nyinangi munu wiyaṯu tjiḻpiringu, palu paluṟu mulamularingangi alatjiṯu Godaku, munu watarkurinytja wiyangku tiṯutjarangku kuliningi ngula Godalu tjitji ungkunytjaku. Ka paluṟu tiṯutjara mulamularingkunyangka mulapaṯu walytjapiti tjuṯaringu palumpa katjanguṟu munuya ma-tjuṯaringkula maḻatja maḻatja mungilyi mulapa nyinangi wangka kutjupa kutjupa. Panya Godalu palula wangkangu Aipuṟamala nyanga alatji, “Nyuntumpa walytjapiti tjuṯaringkula mungilyi mulapa nyinaku maḻatja maḻatja.”\f * \fr 4:18 \fr*\ft Nyawa Genesis 15:5\ft*\f* \p \v 19-20 Ka Aipuṟamanya panya rawa mulapa nyinangi kuḻi tjuṯa mulapa yiya 100 nguwanpa, munu paluṟunku kuliningi, “Panya ngayulu kuwari tjiḻpi mulararingu munuṉa waṯalpi ilunytjikitjalta nyinanyi. Ka ngayuku kuri Tjiiṟanya tjitji wiya alatjiṯu pamparingu panya ngali rawa mulapa nyinangi.” Palu nyanga alatji kuliṟa paluṟu tiṯutjara Godaku mulamularingangi watarkurinytja wiya. Munu palumpa mulamularingkula kurunpa kuṉpuringu munu Godanya rawangkuṯu mirawaṉingi. \v 21 Panya paluṟu raparingkula watarkurinytja wiyangku kuliningi, “Mulapa Godalu kalkuntjatjanungku palyalku.” \v 22 Nyara palulanguṟu mulamularingkunyangka Godalu Aipuṟamanya tjukaṟurunmankula walytjanmanu. \v 23-24 Palu tjukurpa nyanga paluṟu wanyu Aipuṟamaku kutjuku? Wiya, tjukurpa paluṟu nganampa kuḻu ngaṟanyi. Panya nganaṉa mulamularinganyi Godalu Mayatja Jesunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingantjitjaku. Ka nyara palulanguṟu Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmananyi. \v 25 Panya Mayatja Godalulampa Jesunya iyaṉu nganampa kuranguṟu anga-ilunytjaku, munu ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingaṉu Godalu nganaṉanya walytjanmankunytjikitjangku Jesula tjungu tjukaṟuru Godala miṟangka ngaṟanytjaku. \c 5 \s1 Godalulanya Walytjanmanu Palula Pukuḻpa Nyinanytjaku \p \v 1-2 Uwa, panya Jesuku mulamularingkunyangka Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmanu. Ka nyara palulanguṟu nganaṉa Godala tjunguringkula pukuḻpa nyinanyi Mayatja Jesula Christalanguṟu. Panya paluṟu-maṉṯu Godanya kalypaṉu munulanya palula tjunguṉu mukulya puḻkangka. Kala kuwari palula kalypa pukuḻpa mulapa aḻa-aḻa paṯaṟa nyinanyi munula kulini, “Mulapa Godalu nganaṉanya katiku palumpa ngura wiṟu mulata kanyintjikitjangku palula tjungu.” \v 3 Munu nganaṉa pukuḻarinyiṯu kutjupa tjuṯangku nganaṉanya miiḻaraṟa kurannyangka. Panya kura nyanga palu puṟunypa tjuṯa nganaṉala wirkankunyangka nganaṉa uti waintaṟa kulinma nyanga alatji, “Wiya palyalanya nyura Jesunya waṉannyangka kuraṉi, panya nganaṉanya pikangku waṯaparannyangkala kuliṟa raparinganyi Jesunya tungun-tunguntu waṉantjikitja.” \v 4 Nyara palulanguṟula tungun-tunguntu tiṯutjarangku waṉaṟa nganaṉa kuṉpuringanyi punkantja wiya, kalampa Godanya nyakula pukuḻarinyi. Kala kurunpa raparingkula nyinara paṯalku aḻa-aḻangku Godalu ngula nganaṉanya pitjala katinytjaku. \v 5 Palu Godalu tjinguṟu nganaṉanya wantiku ngura wiṟukutu katinytja wiyangku, kala tjituṟu-tjituṟuriku. Wiya, Godalulanya katiku alatjiṯu ngura wiṟu mulata kanyintjikitjangku. Panya paluṟu mukulya puḻkangku Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala tjarpatjunu unngu nyinara Godaku mukulya nintintjaku. Kala mulapa pukuḻṯu aḻa-aḻangku nyinara paṯaṉi Godala tjungu tiṯutjara nyinanytjikitjangku. \p \v 6 Kulini nyura? Panya nganaṉa uwankara kura nyinangi munula puṯu walytja palyaringangi, ka nganaṉa kura winki nyinanyangka Christanya nganampa ngalkilpa ilungu tjiṟirpi panya palula alatjiṯu, panya Godalu ngaṉmanytju kulintjitjangka. \v 7 Palu wati ngananya wanyu mukuringanyi ngalkilpa ilunytjikitja aṉangu panya tjukaṟuru nyinapaiku? Tjinguṟu wiya alatjiṯu. Tjinguṟu palya mulapa nyinanyangka kutju kutjupangku kulilku pala palumpa ngalkilpa ilunytjikitjangku. Palu aṉangu tjuṯa mukuringkunytja wiya ngalkilarira ilunytjikitja. \v 8 Palu Jesunya Christanya kutju mukuringkula nganampa ngalkilpa ilungu nganaṉa kura winki nyinanyangka. Kala pala palulanguṟu kulini, “Mulapa Godanya nganampa puḻkaṟa alatjiṯu mukuringanyi.” \v 9 Uwa, Christanya nganampa ngalkilpa ilunyangka Godalu nganaṉanya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantingu munu nganaṉanya tjukaṟurunmanu. Ka pala palulanguṟu nganaṉa tjiṉṯu maḻatjangka rapalta ngaṟaku. Panya tjiṟirpi nyara palula nganaṉanya Godalu ngurkantaṟa paiṟa iyantja wiya, panya Christalu nganaṉanya nyara palula wankaṟuṯu kanyilku ngaṉmanypa nganampa kuranguṟu ngalkilpa ilunytjatjanungku. \v 10 Panya nganampa Godanya mirpaṉpa nyinangi, ka Jesulu palunya kalypaṉu nganampa kuranguṟu anga-ilura. Ka kuwari Godanya nganampa kalypa nyinanyangka nganaṉa kulini mulapa Jesulu nganaṉanya tiṯutjarangku wankaṟu kanyilku panya paluṟu wankaṯu nyinanyi nganampa maḻpa wiṟu. \v 11 Kala palumpa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻarinyi Godaku Mayatja Jesula Christalanguṟu, panya paluṟu Godanya kalypaṉu nganaṉa palula tjungu walytja tiṯutjara nyinanytjaku. \s1 Aṟa Kutjara Ngaṟanyi Adamanya Munu Jesunya Christanya \p \v 12 Nyaanguṟu aṉangu uwankara ilupai? Wiya panya wati ngaṉmanyitjangku Adamalu kura palyaṉu munu palulanguṟu ilungu tiṯutjara nyinanytja wiya. Ka nyara palulanguṟu aṉangu winki Adamanya puṟunypa kura palyalpairingu, munu palulanguṟulta uwankara ilupairingu. \v 13 Uwa, iritinguṟu alatjiṯu aṉangu uwankara kura nyinangi. Palu Mosela kuwaripangka tjukurpa panya wiya ngaṟangi tjananya paiṟa tjukaṟuruntjaku, ka nyara palulanguṟu nyura tjinguṟu kulini Godalu Mosenya tjukurpa ungkunyangka kutju-manti kurampa wirkanu. Palu wiya, ngaṉmanytju alatjiṯuya kura palyaningi, panya Adamalanguṟu. \v 14 Ka nyara palulanguṟu panya aṉangu ngura winkitja rawa ilukatingi Adamalanguṟu panya Mosenya tjukurpa ungkunytjitjakutu-wangkara. Uwa, Adamalu Godala tungunpungu munu mai panya paintjitja ngalkuṉu. Kaya kutjupa tjuṯangku mai nyara palu puṟunypa ngalkuntja wiya, palu tjana palu puṟunypaṯu Godala tungunpungkula kura kutjupa kutjupa tjuṯa palyaningi munuya palu puṟunypaṯu ilungi. \p Palu wati kutjupa Adamanya puṟunypa ngula wirkankunytjaku ngaṟangi. \v 15 Palu nyanga paluṟu pula tjungu wiya. Panya Adamalu kutjungku tungunpungkula ilunytjaku palyaṉu, kaya aṉangu uwankara ilupairingu. Ka Jesulu kampa kutjupa puḻka mulapalta palyaṉu aṉangu tjuṯa wankaringkunytjaku, panya Godalu mukulya puḻkangku palunya intjanurinytjaku iyaṉu. \v 16 Palu Adamaku kuranguṟu nganaṉa uwankara kuraringu aṉangu winki, kalanya Godalu ngurkantaṟa wiyantjaku ngaṟanyi kura nyara palulanguṟu. Palu aṉangu uwankarangku tiṯutjarangku kura palyannyangka Godalu nganampa ngaḻṯuringkula nganaṉanya Jesunya intjanungku iyaṉu aṉangu tjuṯaku ngalkilpa ilunytjaku, ka paluṟu kura uwankaranguṟu ilunyangka Godalu palumpa mulamularingkupai tjuṯa tjukaṟurunmankula walytjanmanu. \v 17 Uwa, wati kutjungku Adamalu aṉangu uwankara ilunytjaku palyaṉu. Ka wati kutjupangku Jesulu Christalu kampa kutjupa puḻka mulapalta palyaṉu palumpa mulamularingkupai tjuṯaku. Panya paluṟu palyantjitjanguṟu Godalu aṉangu nyara palunya tjananya mukulya puḻkangku tjukaṟurunmanu. Kala pala palulanguṟu nganaṉa Jesula tjunguringkula tiṯutjara wanka mulapa nyinanyi munula ilunytja kuliṟa nguḻuringkunytja wiya, rapa alatjiṯu nyinanyi. \p \v 18 Uwa, wati kutjungku Adamalu Godala tungunpungu munu aṉangu uwankara kuraringkunytjaku palyaṉu, ka panya Godalu tjananya kuraringkunyangka nyakula wiyantjaku ngaṟangi. Palu wati kutjungku Jesulu Godala wangaṉarangku kulinu munu ilungu, ka nyara palulanguṟu aṉangu uwankaraku aḻa ngaṟanyi Godaku walytjaringkula palula tjukaṟuru ngaṟanytjaku munu palula tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \v 19 Panya aṉangu uwankara kuraringu wati kutjungku Adamalu Godala tungunpungkula kuliṟa wantinyangka. Palu wati kutjungku Jesulu Godala wangaṉarangku kulinnyangka Godalu aṉangu tjuṯa tjukaṟurunmanu palumpa walytjaringkunytjaku. \p \v 20 Uwa, aṉangu tjuṯangkuya kura palyalkatingi, ka Godalu tjukurpa puḻka Mosenya tjananya ungu kuliṟa kura tjananku walytjangku ngurkantankunytjaku panya tjana palyantjatjanungku. Palu Moseku tjukurpa kuliṟa tjana puṯu kura wantingi munuya rawangkuṯu kura tungun-tunguntu palyalkatingi. Uwa, tjukurpa ungkunyangka kura puḻkaringu mulapa manta winkingka. Palu kura puḻkaringkunyangka Godaku mukulya ngaṟangi alatjiṯu puḻka mulapa, panya paluṟu ngaḻṯunytjungku rawangku kuliningi aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitjangku. \v 21 Uwa, aṉangu tjuṯangku iwara kurangka ankula puṯu wantingi munuya palulanguṟu rawa ilungi. Palu kuwari nyanga Jesunya nganampa anga-ilunyangka Godalu nganaṉanya mukulyangku tjukaṟurunmanu munulanya walytjanmaṟa kanyini. Nyara palulanguṟu nganaṉa wanka tiṯutjara nyinaku Jesula Christala tjungu nganampa mayatjangka. \c 6 \s1 Jesula Tjungu Nyinara Kura Wantinytjaku Ngaṟanyi \p \v 1 Uwa, nganaṉa rawangku kura tjuṯa palyaningi, ka Godalu nganaṉanya pungkunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu. Palu panya Godanyalampa puḻkaṟa alatjiṯu mukuringkupai, munu paluṟu Mayatja Jesunya nganampa anga-ilunytjitjanguṟu nganaṉanya pungkuwiyangku kalypangku wantinyi. Kala nyanga palulanguṟu yaaltji kulilku? Rawangkula kura palyalkatima? Kalampa Godanya rawaṯu mukuringama munulanya kalypangku wantima? \v 2 Palu wiya, nyangatja ngunti kulintja. Uti nganaṉa Godaku walytjaringkulampa kura rawangku palyantja wiyangku wantima. Panya Jesuku mulamularingkunyangka Godalu nganaṉanya iwara kuranguṟu mantjinu munulanya iwara palyangka tjunu palunya waṉantjaku. Kala palunya waṉaṟa wanyu kura rawangku palyanma? Wiya alatjiṯu. Panya aṉangu ilura kura palyantja wiyaringkupai, nyara palu puṟunypa uti nganaṉa kura palyantjikitja mukuringkunytja wiyangku wantima. \v 3-4 Nyura ninti panya nganaṉa Jesula Christala baptise-arinyangka Godalu nganaṉanya Christala tjunguṉu. Ka baptise-arinytja nyanga paluṟu nintilpai nyanga alatji panya nganaṉa uṟungka tjarpara Christala tjungu puṟunypa ilungu, kalanya palula tjunguṯu tjuṉutjunu. Ka panya Godalu witulya puḻkangku Jesunya wankaṟa pakaltjingaṉu, nyara palu puṟunypa nganaṉa uṟu unngunguṟu pakaṟa palula tjungu pakaṉu kampa kutjuparira iwara palyangka ankula tjukaṟuru nyinanytjikitja. \p \v 5 Uwa Jesunya puṉu kaṯakutjarangka ilunyangka nganaṉa ilunytjaku wiyaringu panya paluṟu alatjiṯu ilungu nganampa ngalkilpa. Ka panya Jesunya wankaringkula pakannyangka, nganaṉa kuḻu palu puṟunypaṯu wankaringkula pakalku palula tjungu wanka kuwaritjatjara. \v 6 Munula piṟuku nintingku kulini, panya ngaṉmanypala nganaṉa kulintja kura nyinangi munula kura kutju kuliṟa palyalpai. Palu kulintja kurala ilungu Christala tjungu puṉu kaṯakutjarangka. Nyara palulanguṟu kulintja panya paluṟu wiyaringu kura panya tjuṯa pampuntjaku. \v 7 Panya aṉangungku ilura kura tjuṯa piṟuku pampuntja wiyaringanyi. Palu puṟunypa nganaṉa Jesula Christala tjungu ilura kura tjuṯa pampuntjaku wiyaringu. \p \v 8 Uwa, nganaṉa Christala tjungu ilungu, munula pala palulanguṟu kulini, “Mulapala palula tjungu ilunytjatjanu palula tjunguṯu wankaringkula pakalku munula palula tjunguṯu wanka tiṯutjara nyinaku.” \v 9 Panya mulapa Godalu Christanya wankaṟa pakaltjingaṉu piṟuku ilunytjaku wiya. Ka kuwari paluṟu wanka tiṯutjara nyinanyi mayatja puḻka mulapa piṟuku ilunytja wiya alatjiṯu. \v 10 Panya paluṟu anga-ilungu nganampa kuranguṟu kutju-aṟa alatjiṯu, munu kuwari wanka tiṯutjara nyinanyi Godala tjungu munu palula wangaṉarangku kulini. \v 11 Ka nyura palu puṟunytjuṯu kulinma, panya Christala tjungu ilura nyura kura palyantjaku wiyaringu, munu nyura Christala tjungu wankaringkula kuwari palula tjungu nyinanyi Godala wangaṉarangku kulintjikitja. \p \v 12 Pala palulanguṟuya kura palyantja wiyangku wantima mantangka nyanga nyinaralpi. Panya nyura unytju kutju nyinanyi manta nyangangka, ka kura nyanga palu puṟunypa utiringkunyangka kuliṟa wantima puḻkaṟa kulintja wiyangku. \v 13 Munu nyurampa tjina kurangka paḻtjuntja wiya, nyurampa maṟangku kura pampuntja wiya, nyurampa tjaangku kura wangkanytja wiya, nyurampa kuṟungku kura nyakunytja wiya, nyurampa pinangku kura kulintja wiya. Nyurampa uwankarangku uti kura palyantjikitja mukuringkunytja wiyangku wantima, palu Godaku kutju mukuringama palumpa waṟka palyantjikitja. Panya nyura Christala tjungu ilungu, munuya wanyu kulila panya miri ilunytjitjangku kura puṯu palyalpai, ka nyura uti nyara palu puṟunytju kura palyantja wiyangku wantima. Nyura panya Christala tjungu wankaringkula pakalku. Pala palulanguṟu nyura uti Godaku mukuringama palumpa waṟka wiṟu palyantjikitja. \v 14 Uwa, Godalu nyuranya ngaḻṯunytjungku Jesulawanungku mantjiṟa kanyinnyangka nyura kura palyantjaku wiyaringu. Ngaṉmanytju panya nyura Moseku tjukurwanu nyinara kura puṯu wantingi. Palu kuwari Jesulawanu nyinara nyura kura wantinytjaku ngaṟanyi alatjiṯu. Pala palulanguṟu nyura uti kura palyantja wiyangku wantima. \s1 Tjukaṟurula Nyinama Godaku Waṟkaripai Tjuṯa \p \v 15 Uwa, Godalu nganaṉanya ngaḻṯunytjungku kanyini maṟangku Jesula tjunguṟa, kala Moseku tjukurwanu palula wirkankunytjikitjangku kulintja wiyangku wantinyi. Palu nyara palulanguṟula yaaltji kulinma? Godanya nganampa ngaḻṯunytju nyinanyangkala wanyu tiṯutjarangku kura palyalkatima? Wiya alatjiṯu. \v 16 Panya nyura ninti wati panya waṟkaripaiku. Panya nyuntu mayatjangka waṟkarira palula kutjungka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Ka palu puṟunypa nyura kura tjuṯa palyantjikitja mukuringkula kurangka kutju wangaṉarangku kulilku, ka kura nyara paluṟu nyuranya mayatjarira kawantjingalku ilunytjaku. Palu nyura Godala wangaṉarangku kulintjikitja mukuringkunyangkampa paluṟu mayatjangku nyuranya tjukaṟurunmankula walytjanmankuku. \p \v 17 Palu kuwariṉa Godanya puḻkaṟa mirawaṉinyi, panya nyura ngaṉmanytjulpi kura kutju mukuringkula palyaningi munu nyura puṯu palya nyinangi. Palu kutjupa tjuṯangku Tjukurpa Palya Jesunyatjara nyurala wangkanyangka nyura kampa kutjuparira kurunpa winkingku wangaṉarangku kulinu. Nyara palulanguṟuṉa Godanya puḻkaṟa mirawaṉinyi. \v 18 Ka Godalu nyuranya iwara kurangka ngaṟanyangka mantjinu munu nyuranya palumpa waṟkarinytjaku tjunu iwara palyangka wiṟu tjuṯa kutju palyantjaku. \v 19 (Aṟa nyangatjaṉa nyurala wangkanyi utingku nyura tjukaṟurungku kulintjaku, panya nyura mantangka nyanga nyinara puṯu nguwanpa mapalku nintiringanyi Godaku aṟaku.) Panya ngaṉmanypalpi nyura iwara kurangka anangi munu nyura kura tjuṯa kutju palyaningi kurunpa winkingku, palu uti nyura kuwari iwara palyangka ankula kurunpa winkingku Godala wangaṉarangku kuliṟa palyanma munu tjukaṟuru kutju nyinama. \p \v 20 Uwa ngaṉmanytju panya nyura iwara kura waṉaningi munu kura kutju kuliṟa palyaningi. Munu nyura tjukaṟurungku palyantjikitjangku kulintja wiyangku wantingi panya nyura-maṉṯu Godala kulintja wiya. \v 21 Munu nyura wanyu kura palyantjatjanu puḻkaṟa pukuḻaringu? Wiya, nyura kuwari kuṉṯaringanyi kura ngaṉmanytju palyantjatjanungku kuliṟa. Panya aṉangungku kura rawangku palyaṟa kurunpa winki ilunyi. \v 22 Palu kuwari nyura kuraku mukuringkunytja wiyangku wantinyi, panya Godalu nyuranya iwara kurangka nyinanyangka mantjiṟa palumpa iwarangka tjunu palumpa tiṯutjara waṟkarinytjaku. Nyanga palulanguṟu Godalu nyuranya palyaṉi tjukaṟuru nyinanytjaku. Ka nyura nyara palulanguṟu wanka tiṯutjara nyinaku. \p \v 23 Kulini nyura? Panya aṉangu iwara kurangka ngaṟala kura mantjilku munu ilura Godalanguṟu kawankatiku. Palu Godaku iwara kutjupa alatjiṯu ngaṟanyi panya iwara pala palula ngaṟanyangka paluṟu kutjukampa nganaṉanya wankaṟunanyi Jesunya nganampa ngalkilpa ilunytjitjanguṟu, kala palula tjungu tiṯutjara nyinaku. \c 7 \s1 Moseku Tjukurtu Puṯu Wankaṟunkupai \p \v 1 Walytja tjuṯa! Nyura tjukurpa Mosenya ungkunytjitjaku ninti nyinara nyangatja kulila, panya tjukurpa palunyala puṯu palyalku ilura wiyaringkunytjatjanungku, palu nganaṉa wanka nyinaralpi kutju palyalpai. Panya paintjitja tjuṯa ngaṟanyi aṉangu tjuṯangku wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinanytjaku. Palu panya aṉangu ilunyangkampa tjukurpa nyanga paintjitja tjuṯangku palunya wituwituntja wiyaringu piṟuku kuliṟa palyantjaku. \v 2-4 Ka palu puṟunypaṯu kuwari ngaṟanyi nyurampa Christanya ilunyangka.\f * \fr 7:2-4 \fr*\ft Tjukurpa nyangatja utintjikitjangku Paulalu aṟa kutjupa minyma kuritjara kampa kutjupaṟa wangkangu alatji – \+it Wanyuṉa aṟa kutjupa minyma kuritjara wangka nyura kampa kutjupaṟa kuliṟa nintiringkunytjaku. (2) Panya Moseku tjukurtu wangkapai minyma kuritjara uti palumpa kuringka wanka nyinanyangkalpi tiṯutjara tjungu nyinama wantikatinytja wiya. Palu wati paluṟu ilunyangka minyma paluṟu wati kutjupa palya aḻṯinyi, panya tjukurpa paluṟu paini kuritjara nyinanyangka kutju. (3) Ka tjinguṟu wati kuri wanka nyinanyangka minyma paluṟu wati kutjupangka ngarirampa paluṟu kura palyaṉi, munu paintjitja panyatja kuraṉi. Palu palumpa kuri ilunyangka minyma paluṟu wati kutjupa palya aḻṯinyi, panya tjukurpa paluṟu paini kuritjara nyinanyangka kutju, ka paluṟu wati kutjupa aḻṯirampa kura palyantja wiya.\+it*\ft*\f* Panya ngaṉmanytju nyura tjukurpa panya Mosenya ungkunytjitjangka kuliṟa palyaningi Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Palu nyura iwara nyanga palunya waṉaṟa ngatalaringu Moseku tjukurpa uwankara puṯu tjukaṟurungku palyaṟa. Palu kuwari nyanga nyura Christala tjunguringkula iwara nyara palunya wantingu, panya nyura ilungu puṟunypa Christanya ilunyangka. Munu nyura kuwari Christaku iwarangka ananyi, panya Godalu palunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu, kala kuwari palumpa walytjapiti nyinanyi Godala wangaṉarangku kuliṟa waṟkarinytjikitja. \v 5 Panya ngaṉmanytjula walytjangku kuliṟa kura tjuṯa palyalkatingi. Nganaṉa ninti nyinangi tjukurpa Mosenya Godalu ungkunytjitjaku, panya tjukurpa nyara paluṟulanya painingi tjukaṟuru kutju nyinanytjaku. Palu iwara nyanga Moseku waṉaṟa nganaṉa puṯu tjukurpa paintjitja tjuṯa tjukaṟurungku arkaṟa palyaningi wiṟu nyinanytjikitjangku munula kura tjuṯaku puḻkaṟa mukuringangi munula puṯu wantingi. Ka nyanga palulanguṟu nganampa ngaṟangi Godalu nganaṉanya paiṟa iyantjaku ngura kurakutu. \v 6 Uwa mulapa panyala Moseku tjukurpa kutju kuliṟa puṯu Godala tjunguringangi. Palu kuwarila iwara panya palunya wantikatingu panya Godalulanya mantjiṟa tjunu iwara kuwaritjangka Christanya nganampa ilunytjitjanguṟu. Panya iwara ngaṉmanyitjangka ankunyangka tjukurpa Mosenya ungkunytjitjangku nganaṉanya puṯu tjukaṟuruningi Godanya tjukaṟurungku waṉantjaku. Panya tjukurpa nyiringka walkatjunkunytjitjanguṟu nganaṉa puṯu wangaṉarangku kuliṟa palyaningi. Palu kuwari nganaṉa iwara kuwaritjangka ankunyangka Jesulu nganaṉanya mayatjangku kanyini, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya nintini Godanya tjukaṟurungku waṉantjaku. \s1 Moseku Tjukurtu Palya Munu Kura Utilpai \p \v 7 Kala nyanga palulanguṟu yaaltji kulilku tjukurpa Godalu Mosenya ungkunytjitja? Nyara paluṟu wanyu kura? Wiya, nyaratja kura wiya. Moseku tjukurpa palya alatjiṯu ngaṟanyi, panya tjukurpa paluṟu ngayunya pailpai kaṉa kulilpai, “Munta-uwa, Godalu nyanga palunya pailpai.” Wanyuṉa unytjungku tjukurpa nyangatja wangkama utintjikitjangku. Panya Moseku tjukurta Godalu wangkara paintja nyanga alatji ngaṟanyi,\fig |src="CN01994B.TIF" size="col" loc="p" ref="7:7"\fig* \pi1 “Nyuntu aṉangu kutjupangku kutjupa kutjupa walytjangku kanyinnyangka nyakula mukuringkunytja wiyangku wantima!” \p Ka tjinguṟu ngayulu tjukurpa nyanga palumpa ngurpa ngaṟalampa walytjatjaraku nyakula mukuringama, paintjitja panya kulintja wiyatja. Palu ngayulu tjukurpa nyangatja kulintjatjanungku nintingku kulilku, “Munta-uwa, kurangkuṉa walytjatjaraku nyakula mukuringanyi.” Uwa, nganaṉa tjukurku nintiringkula kutju kulilpai nganaṉa kura nyinanytjatjanungku. \v 8 Palu panya ngaṉmanypa ngayulu tjukurku ngurpa nyinangi palya-palku, ka kura nyara paluṟu ngaṟangi alatjiṯu ngayula unngu. Kaṉa palulanguṟu tjukurpa panya palunya kulinu, munuṉa painnyangka kuliṟa ngayulu kura panya palunya puṯu wantingi, panya kulintja ngayuku ngaṟangi alatjiṯu walytjatjaraku mukuringkunytjaku. Palu tjinguṟuṉa tjukurpa kulintja wiya ngurpa nyinarampa ngayuluṉatju kura kulintja wiya ngurpa alatjiṯu nyinama. \v 9-10 Uwa, ngaṉmanypaṉa Moseku tjukurku ngurpa nyinangi mauṉṯalpa palya-palku. Munuṉa palulanguṟu tjukurpa panya paintjitja kulinu, palu ngayuku kulintja kuraṯu ngaṟangi munu puṯu wiyaringangi. Munuṉa tjituṟu-tjituṟurira kulinu, “Munta nyanga kura tjuṯampaṉal palyaningi. Kantiṉi Godalu palya ngayunya iluntankuku.” Panya Moseku tjukurtu alatji wangkanyi, “Wanka mulapa nyinanytjikitjangku wiṟu kutju palyanma, kura wantira.” Palu ngayulu kura puṯu wantingi kaṉi tjukurpa nyara palulanguṟu Godalu ngayunya ngurkantanu ilunytjaku. \v 11 Panya ngayulu kuliningi alatji, “Moseku tjukurpa ngaṟanyi ngayulu kuliṟa tjukaṟuru nyinanytjaku.” Palu wiya, ngayulu kuliṟa puṯu tjukaṟuru nyinangi, panya tjukurpa nyara paluṟu ngayulu kura tjuṯa palyantja kutju utinu, ka nyara palulanguṟu Godalu ngayunya ngurkantankunytjaku ngaṟangi alatjiṯu. Palu ngayulu tjukurku nintiringkula alatji kuliningi, “Wanyu kaṉatju tjukurpa nyangatja wangaṉarangku kulinma wanka mulapa nyinanytjikitjangku.” Alatjiṉa kuliningi ngunti panya ngayulu puṯu wangaṉarangku kuliningi munuṉa kura palyaṟa tjukurpa palunya kuraningi, ka ngayunya iluntankunytjaku ngaṟangi. \p \v 12 Panya tjukurpa Godalu Mosenya ungkunytjitja puḻka mulapa ngaṟanyi wiṟu alatjiṯu, munulanya nintini tjukaṟuru wiṟuṟa nyinanytjaku. \v 13 Ka tjukurpa nyanga wiṟunguṟu wanyu ngayunya iluntankunytjaku ngaṟanyi? Wiya, ngayulu kura palyantjitjanguṟu kutju ngayunya iluntankunytjaku ngaṟanyi, tjukurnguṟu wiya. Panya tjukurpa nyanga wiṟungku nintini ngayulu kura palyantja uwankara, kaṉa nintingku kulini, “Mulapa ngayulu kura palyaṟa Godala tungunpunganyi, kaṉi ngayunya iluntankunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu ngayulu kura palyantjitjanguṟu.” \s1 Kura Munu Palya Nganaṉala Unngu Nyinanyi \p \v 14 Nganaṉa ninti panya Moseku tjukurpa wiṟu mulapa panya Godalu wangkanytja. Palu ngayulu aṉangu mantatja munuṉa iwara kurangka tiṯutjara ananyi munuṉa puṯu palunya wantikatinyi. \p \v 15 Palu yaaltjirikuṉa? Puṯuṉa kulini, panya ngayulu wiṟu palyantjikitja mukuringanyi, palu puṯuṉa palyaṉi. Munuṉa kura tjuṯa wantinytjikitjangku kulini, palu piṟukuṉa kura nyara palunya tjananya palyaṉi alatjiṯu. \v 16 Panya ngayulu tjituṟu-tjituṟuripai kura palyaṟa munuṉa pala palulanguṟu kulilpai, “Mulapa Godaku tjukurpa tjukaṟuru ngaṟanyi, kaṉa ngayulu tungunpungkunytjatjanu uti tjituṟu-tjituṟurima.” \v 17 Palulanguṟuṉa kulini, “Ngayulu panya wiṟu palyantjikitja mukuringanyi, palu ngayula unngu kura ngaṟanyi, nyara paluṟuṉi kura palyantjaku wituṉi.” \v 18 Ngayulu ninti panya ngayula unngu palya ngaṟanytja wiya. Panya ngayulu mukuringanyi wiṟu palyantjikitja, palu kurangkuṉi angatjunanyi, kaṉa puṯu nguwanpa palyaṉi. \v 19 Ngayulu wiṟu palyantjikitja mukuringkula puṯu alatjiṯu palyaṉi, munuṉa kura tjuṯa wantinytjikitja mukuringanyi, palu palyaṉi alatjiṯuṉa puṯu wantira. \p \v 20 Uwa, puṯu nguwanpaṉa kulini palyanyku nyinanytjikitjangku. Palu panya ngayula unngu kura ngaṟanyi, nyara paluṟuṉi kura palyantjaku rawangku wituwituṉi. \p \v 21 Uwa, nyanga alatji ngayula tiṯutjara ngaṟanyi. Ngayulu wiṟu palyantjikitja mukuringanyi, palu kura kutju alatjiṯuṉa rawangku palyaṉi. \v 22 Ngayulu kurunpa winki Godaku tjukurku puḻkaṟa pukuḻarinyi. \v 23 Palu tjukurpa palunyaṉa puṯu tjukaṟurungku palyaṉi. Panya ngayula unngu kura ngaṟanyi munuṉi nyara paluṟu wiṟu palyantjikitja mukuringkunyangka kuralpai. Panya kura munu palya, paluṟu pula ngayula unngu ngaṟanyi tiṯutjara munuṉi nyara paluṟu pula wituwitulpai, kaṉa wiṟu palyantjikitja mukuringkula puṯu palyaṉi, panya kurangkuṉi wituwitulpai kura kutju palyantjaku. Kaṉa puṯu nguwanpa wantipai. \p \v 24-25 Uwa, ngaḻṯutjaraṉatju mulapa iwara kurangka ananyi ilunytjikitja. Ngayulu unngu kulilpai Godaku tjukurpa palyantjikitjangku. Palu panya ngayula unngu kura kuḻu ngaṟanyi, munuṉi nyara paluṟu kura palyantjaku wituwitulpai, kaṉa puṯu walytjangku kuliṟa wantinyi. Kaṉitju nganalu wankaṟunkuku ilunytjaku-tawara? Wiya ngayulu kuwari Godanya kutjulta puḻkaṟa mirawaṉinyi, panya paluṟu ngayunya Mayatja Jesula Christalawanungku wankaṟuṟa iwara palyangka tjunu. \c 8 \s1 Kurunpa Miḻmiḻṯu Nintilpai Tjukaṟuru Nyinanytjaku \p \v 1 Uwa, Godalu nganaṉanya Jesula Christala tjunguringkula nyinanyangka iluntankunytja wiyangku wantinyi. \v 2 Panya ngaṉmanypala kura tjuṯa palyaṟa iwara kurangka anangi ilunytjikitja. Palu Jesula Christala tjunguringkunyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya iwara kuranguṟu wankaṟunu munulanya iwara palyangka tjunu tiṯutjara palula tjungu ankunytjaku. Ka nganaṉa iwara panya kura piṟuku waṉantja wiyaringulta. \p \v 3 Panya tjukurpa Godalu Mosenya ungkunytjitjangku nganaṉanya puṯu tjukaṟuruningi, panya nganaṉa aṉangu kurunpa upa munula tjukurpa palunya kuliṟa puṯu nguwanpa palyaningi tjukaṟuru nyinanytjikitjangku. Nyara palulanguṟu tjukurtu nganaṉanya puṯu tjukaṟuruningi kura pampulwiyangku wantinytjaku. Palu Godalu palumpa katja iyaṉu paluṟu aṉangurira puntu nganaṉanya puṟunypa nyinanytjaku, ka nganampa kuranguṟu anga-ilungu nganampa ngalkilpa. Ka nyara palulanguṟu Godalu kuwari nganaṉanya tjukaṟurulpai kura pampulwiyangku wantinytjaku. \v 4 Nyanga alatji paluṟu palyaṉu nganaṉa tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitja wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. Panya kuwari Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala unngu tjarpatjunu, kalanya paluṟu nintini nganaṉa tjukaṟurungku kuliṟa palyantjaku. Panya ngaṉmanytjula kura kutjupa kutjupa tjuṯaku mukuringkula palyaningi munula puṯu wantingi. Palu kuwarila Kurunpa Miḻmiḻṯa kuliṟa palyalpai. \p \v 5 Ka kutjupa tjuṯangku panya kura kutjupa kutjupa tjuṯaku mukuringkula palyalpai, nyara paluṟu tjana Godala kulintja wiyangku tjananku mukuringkunytjitja kutju kulini. Palu kutjupa tjuṯangku Kurunpa Miḻmiḻṯa wangaṉarangku kulilpai, nyara paluṟu tjana Kurunpa Miḻmiḻṯu wangkanyangka palyalpai munu kurangku wituwitunnyangka wantinyi. \v 6 Panya nganaṉa kura tjuṯa kuliṟa mukuringkunytjitja palyaṟampa iwara kura waṉaṉi munula ilunyi. Palu nganaṉa Kurunpa Miḻmiḻṯu wangkanyangka wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa iwara palya waṉaṉi, munula wanka alatjiṯu nyinanyi kurunpa pukuḻpa. \p \v 7 Ka aṉangu kutjupangku kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuliṟa mukuringkunytjitja palyalpai, nyara paluṟu Godaku maḻpa wiya, palumpa mirpaṉtju nyinanyi. Panya paluṟu Godaku tjukurpa kuliṟa palyalpai wiya. Paluṟu puṯu wangaṉarangku kulilpai, \v 8 munu nyara paluṟu puṯu Godanya pukuḻmananyi paluṟu mukuringkunytja kutju walytjangku palyaṟa. \p \v 9 Palu nyura panya kutjupa nguwanpa, panya Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala unngu nyinanyangka kurangku nyuranya wituwitunnyangka nyura wantipai kuliṟa palyantja wiyangku, munu nyura Kurunpa Miḻmiḻṯa kutju kulilpai. Palu tjinguṟu nyurala unngu Kurunpa Miḻmiḻnga nyinanytja wiya ngaṟanyangkampa nyura Jesuku walytja wiya. \v 10 Palu Christanya nyurala tjungu nyinanyangkampa Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya wanka kanyini, panya Godalu nyuranya Christalanguṟu tjukaṟurunmaṟa walytjanmanu. Mulapa nyura puntu iluku kura palyantjatjanu, palu kurunpa nyura Christalanguṟu wanka tiṯutjara nyinaku. \v 11 Panya Godalu Jesunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu Kurunpa Miḻmiḻṯawanungku, ka Kurunpa nyara paluṟu nyurala unngu nyinara nyuranya kuḻu palu puṟunypaṯu ilunyangka wankaṟa pakaltjingalku. \p \v 12 Uwa walytja tjuṯa, kulinmaya! Utila tjukaṟuru palyanyku nyinanytjikitjangku kulinma munula kura kutjupa kutjupa tjuṯa nganaṉa kuliṟa mukuringkunytjitja palyantja wiyangku wantima. \v 13 Panya nganaṉa kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuliṟa mukuringkunytjitja rawangku palyalkatira palyalkatira ilura wiyaringkuku. Nyara palula-tawarala uti tjukaṟuru nyinama. Palu Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya nintinnyangka nganaṉa kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuliṟa mukuringkuwiyangku wantirampa Godala tjungu wanka tiṯutjara nyinaku. \v 14 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯa kulilpai tjuṯa, nyara paluṟu tjana Godaku tjitji mulapa nyinanyi. \p \v 15 Ngaṉmanypa panyala nganaṉa Godaku nguḻuringkupai nyinangi. Palu kuwarila nguḻu wiya, panya Godalu nganaṉala unngu Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpatjunu, ka nyara paluṟu nganaṉanya mayatjarira wiṟuṟa kanyini pauntjingantja wiyangku. Panya paluṟulanya Godaku katja uṉṯalpa mulapa nyinanytjaku palyaṉi, munulanya rapaṉi Godanya rawangku Mamanmaṟa waḻkuntjaku. Kala mulapaṯu rapangku Godanya mama waḻkulpai. \v 16 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉala unngu nintinnyangka nganaṉa nintingku kulini, “Mulapala nganaṉa Godaku tjitji nyinanyi.” \v 17 Kala Godaku tjitji nyinanytjatjanungku ngula Christala tjungungku wiṟu mulapa mantjilku Godalu panya kalkuntjitja. Palu nyanga mantangka nyinanyangka pika kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuwari nganaṉala utiringanyi panya Christala ngaṉmanypa utiringangi, nyara palu puṟunypa. Palu palya, panya Godalulanya ngula wiṟuṟa kanyilku palumpa ngura wiṟu mulata Christala tjunguṟa. \s1 Ngula Wiṟu Mulapa Utiringkuku \p \v 18 Uwa mulapa kuwari nganaṉala pika kura kutjupa kutjupa tjuṯa utiringanyi nganaṉanya tjituṟu-tjituṟunkunytjikitja. Palu nganaṉa munkaritja waintaṟa kulini, panya ngulala Godala tjunguringkula ngura wiṟu mulata nyinaku, munula kura panya tjuṯaku mantangkalpi ngaṟanytjitja uwankaraku watarkuriku alatjiṯu. \v 19 Panya kutjupa kutjupa Godalu paluntjitja uwankara manta winkitja Godaku aḻa-aḻa paṯaṟa ngaṟanyi paluṟu palumpa walytja tjuṯa tjanala miṟangka utintjaku. \v 20-21 Panya Adamalu pula kurantjanguṟu, Godalu wangkangu paluṟu paluntjitja uwankara kuraringkunytjaku munu ma-ailururingkunytjaku tiṯutjara. Palu nyanga paluntjitja uwankaraku Godanya watarkurinytja wiya, panya paluṟu kalkuṉu ngula piṟuku uwankara wiṟu mulapa maḻakungku palyantjikitjangku piṟuku kuraringkunytjaku wiya. Ka uwankara Godalu paluntja kutjuparira wiṟu mularariku Godaku walytja tjuṯangka tjungu. \v 22 Panya nganaṉa nintingku kulini Godalu paluntjitja uwankara tiṯutjara aṉkuṉi pikatjara puṟunypa kuwaripatjaranguṟu alatjiṯu. Panya minyma iṯi kanyintjikitja ngarira aṉkulpai, nyara palu puṟunypa Godalu paluntja uwankara aṉkuṉi panya ngula piṟuku wiṟuntjaku. \p \v 23 Ka palu puṟunypa nganaṉa kuḻu Godaku walytja tjuṯa kurunpa watjil-watjilpa ulanyi mantangka nyanga nyinara, munula aḻa-aḻangku paṯaṟa nyinara nyanganyi Godalu nganaṉanya puntu winki kampa kutjupaṟa wiṟu mularmankunytjaku. Panya Godalu ngaṉmanytju Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala unngu tjarpatjunu, kala tiṯutjara kulil-kulilpa nyinanyi, munula kulini, “Yaalaṟalanya puntu winki wiṟu mularmankuku palumpa katja uṉṯalpa mulararinytjaku.” \v 24-25 Panya nganaṉanya mulapa Godalu ngaṉmanytju wankaṟunu, palu wanka mulapa ngula ngaṟanyi wanka tiṯutjara Godala tjungu nyinanytjaku ngura wiṟungka. Kala nyara palumpa aḻa-aḻangku paṯaṟa nyinara nyanganyi ngula Godalu nganaṉanya ngura wiṟukutu katinytjaku. Tjinguṟula ngaṉmanytju katinyangkampa nganaṉa palumpa aḻa-aḻangku paṯantja wiya watarku nyinama. Palu kuwaripaṯula paṯaṟa nyinanyi palumpa munula uti kaar-kaararinytja wiyangku purkaṟangku nyinara paṯanma alatji kuliṟa, “Panya mulapa paluṟu nganaṉanya ngula puntu winki wiṟu mularmankuku.” \p \v 26 Nyanga alatji kuḻu ngaṟanyi, panya nganaṉa upa munula puṯu kulilpai. Palu panya Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala ngaṟanyi nganaṉanya nintintjikitja nganaṉa kuliṟa palumpa raparingkunytjaku. Panya kutjupa-aṟa nganaṉa Godala wangkanytja-tjiratja tjituṟu-tjituṟuripai puṯu kuliṟa, “Yaaltjingaṟala Godala tjapilku?” Palu alatji tjituṟu-tjituṟurinyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉala unngu nyinara puḻkaṟa Godala tjapilpai nganampa. \v 27 Ka Godalu tjukaṟurungku kulilpai. Panya paluṟu nintingku kulilpai aṉangungku unngu kulinnyangka, munu palulanguṟu nintingku kulini Kurunpa Miḻmiḻṯu Godaku walytja tjuṯaku tjapinnyangka, panya paluṟu pula tjungungku kulilpai. \p \v 28 Ka nganaṉa ninti panya Godalu wiṟuṟa kanyilpai palumpa mukuringkupai tjuṯa. Panya mantangka nyanga nyinanyangka nganaṉala kutjupa kutjupa tjuṯa utiringkupai, kutjupa tjuṯa palya nganaṉa pukuḻarinytjaku, kutjupa tjuṯa kura nganaṉa tjituṟu-tjituṟurinytjaku. Palu nganaṉa palumpa walytja nyinanyangka Godalu pukuḻpanguṟu munu tjituṟu-tjituṟunguṟuṯu nganaṉanya palyalpai kuṉpuringkula palunya tjukaṟurungku waṉantjaku. Panya paluṟu alatjiṯu mukuringkula nganaṉanya ngurkantaṟa tjunu palumpa walytja mulapa nyinanytjaku. \v 29 Panya Godalu palumpa walytja tjuṯa ngaṉmanytju ngurkantanu kuwaripatjara mulapa uwankara wiyangka, munu ngaṉmanytju kulinu tjana palumpa katja uṉṯalpa nyinanytjaku tjukaṟuru mulapa palumpa katja Jesunya puṟunypa. Panya palunya Godalu nganampa kutjukuṯa ngaṉmanyitja tjunu, ka nganaṉa palumpa maḻanypiti maḻatja maḻatja nyinanyi. \v 30 Panya Godalu palumpa walytja tjuṯa ngaṉmanytju ngurkantankunytjatjanungku aḻṯingu, ka nganaṉa palunya kulinnyangka Godalulanya tjukaṟurunmanu. Munulanya nyara palulanguṟu ngura wiṟukutu katiku wiṟu mulapa nyinanytjaku palula tjunguringkula. \s1 Godanya Nganampa Puḻkaṟa Mukuringkupai \p \v 31 Ka nyanga palulanguṟu nganaṉa uti alatji kulinma mulapa panya Godanya nganampa ngalkilpa anga-wangkapai nyinanyi, kalanya nganalu kuralku paluṟu aṯunymaṟa kanyinnyangka? Wiya, kutjupangku nganaṉanya puṯu kuraṉi paluṟu kanyinnyangka. \v 32 Panya Godalu katja palumpa ngurtjuringkunytja wiyangku intjanungku iyaṉu nganampa anga-ilunytjaku. Kala pala palulanguṟu kulini, panya paluṟunku ngaṉmanytju katja iyantjatjanungku kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu nganaṉanya intjanungku ungkuku ngurtjuringkunytja wiyangku. \v 33 Ka aṉangu kutjupangku nganaṉanya Godalu ngurkantaṟa tjunkunytja tjuṯa puṯu puntuṟa wangkanyi, panya Godalulanya tjukaṟurunmanu. \v 34 Kalanya nganalu Godala miṟangka mirpaṉarira kukanymankuku Godaku walytja tjuṯa? Wiya kutjupangku nganaṉanya puṯu kukanymananyi, panya Christanya nganampa ngalkilpa ilunytjanguṟu, ka panya Godalu palunya wankaṟa pakaltjingaṉu, kalampa nyara paluṟu Godala itingka nyinara anga-wangkanyi mayatja puḻkangku. \v 35 Paluṟu panya nganampa puḻkaṟa mulapa mukuringanyi. Ka kutjupa kutjupa tjuṯangku nganaṉanya puṯu mauṉṯananyi Jesulanguṟu. Panya kura kutjupa kutjupa tjuṯa tjinguṟu nganaṉala utiringkuku, tjinguṟu anantjaku, tjinguṟu pikantankunytjaku, tjinguṟu kurunpa tjituṟu-tjituṟuringkunytjaku, tjinguṟu mai wiya ulytja wiya nyinanytjaku, munta tjinguṟu mirikutuṟa iluntankunytjaku. Palu kura nyanga uwankarangku nganaṉanya puṯu mauṉṯananyi Jesulanguṟu panya paluṟulanya tiṯutjarangku mukulyangku kanyini. \v 36 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi tjana Godala wangkanytja alatji, \q1 “Nganaṉa nyuntumpa walytja tjuṯa nyinanyangka tjana nganaṉanya rawangku kukanymananyi. \q1 Munulanya tjiipi puṟunypa iluntankunytjikitjangku rawangku nyakukatinyi. \q2 Panya tjiipi tjuṯa kapuṯuṟa kanyilpai pungkula ngalkuntjikitjangku, palu puṟunypa.” \x * \xo 8:36 \xo*\xt Psalm 44:22\xt*\x* \m \v 37 Uwa, kura kutjupa kutjupa tjuṯa nganaṉala utiringkuku, palu nganaṉa nguḻuringkunytja wiya rapa alatjiṯu nyinanyi Jesulanguṟu, panya paluṟulampa puḻkaṟa mukuringanyi, ka panya kura nyanga paluṟu tjana nganaṉanya puṯu Godalanguṟu mauṉṯananyi. \v 38-39 Uwa, Godanya panya nganampa puḻkaṟa mulapa mukuringanyi, kaṉa ngayulu nintingku kulini kutjupangku nganaṉanya puṯu mauṉṯananyi Godalanguṟu paluṟu nganampa mukuringkunyangka. Tjinguṟu nganaṉa iluku munta tjinguṟula wanka nyinaku, palu Godanya nganampa mukuringanyi alatjiṯu. Ka panya angelpa tjuṯa munu mamu tjuṯa kuḻu, nyara paluṟu tjana tjinguṟu nganaṉanya kuranma, palu puṯulanya tjana Godalanguṟu mauṉṯananyi paluṟu nganaṉanya mukulyangku kanyinnyangka. Ka kuwari kutjupa kutjupa tjuṯa nganaṉala utiringu, munta tjinguṟu ngula nganaṉala utiringkuku, palu palya, panya Godalu nganaṉanya mukulyangku alatjiṯu kanyini tiṯutjarangku. Tjinguṟu ilkaṟingka kutjupa kutjupa utiringkuku nyakula nguḻuringkunytjaku munta tjinguṟu manta unngunguṟu pakalku,\f * \fr 8:38-39 \fr*\ft Alatji Paulalu wangkangu tjanala Rome-anya nguraṟa tjuṯangka panya paluṟu tjana ngaṉmanytjulpi kuliningi alatji, “Nganampa god tjuṯa ilkaṟingka nyinapai, ka panya mamu tjuṯa manta unngu nyinapai.” Alatjiya ngaṉmanytju kuliningi, ka Paulalu tjananya wangkangi nyanga palumpa tjanampa nguḻuringkuwiya nyinanytjaku.\ft*\f* palu puṯulanya nguḻutjingaṟa mauṉṯananyi Godalanguṟu. Tjinguṟu Godalu paluntjitja uwankarangku nganaṉanya kuralku palu puṯulanya mauṉṯankuku Godalanguṟu paluṟu nganampa mukuringkunyangka. Panya paluṟu Jesula Christalawanu nganampa tiṯutjara mukulya puḻka alatjiṯu nyinanyi. \c 9 \s1 Godanya Munu Palumpa Walytja Tjuṯa \p \v 1-2 Kulilaya! Ngayulu kurunpa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurinyi ngayuku walytja tjuṯaku, Israelkunu tjuṯaku, panya tjana Jesunya tjanampa wankaṟunkupainya wantinyangka. Munuṉa tjanampa rawa alatjiṯu unngu ulapai. Nyangatjaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi Christala miṟangka ngunti wangkanytja wiyangku. Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu ngayula unngu nintinnyangkaṉa tjukaṟurungku wangkanyi. \v 3 Uwa, ngayulu tjituṟu-tjituṟu mulapa nyinanyi nyara palumpa tjanampa ngayuku walytja tjuṯaku, munuṉa palulanguṟu ngaḻṯuringkula unngu kulilpai, “Yaaltjingaṟaṉa tjananya alpamilalku Jesuku walytjaringkunytjaku?” Munuṉa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira kulilpai, “Tjinguṟuṉa alatji Godala wangkama, ‘God, ngayunyaṉi wanyu paila mauṉṯalpa nyinanytjaku Christalanguṟu, kaya paluṟu tjana ngapartji nyuntumpari Christaku mulamularingkula.’” Alatjiṉa tjituṟu-tjituṟurira wangkanytjikitjangku kulilpai tjanampa mukuringkula, panya tjana ngayuku walytja tjuṯa, Israelkunu tjuṯa. \p \v 4 Panya palunya tjananya Godalu ngurkantaṟa tjunu palumpa katja uṉṯalpa nyinanytjaku. Munu paluṟunku tjananya nintinu witulya puḻka nyinara, munu wiṟu tjuṯa tjanampa palyantjikitjangku kalkuningi tjana ngapartji palula wangaṉarangku kulintjaku, munu panya tjananya ungu tjukurpa puḻka tjuṯa Moselawanungku. Munu tjananya nintinu tjunguringkula palunya tjukaṟurungku waḻkuntjaku. Munu tjananya wiṟu tjuṯa ungkunytjikitjangku kalkuṉu. \v 5 Ka tjanampa panya tjamupiti iriti nyinangi Aipuṟamanya, Isaacanya, Jacobanya tjana. Ka panya walytjapiti nyanga palula tjanalanguṟu Christanya kuḻu aṉangurira nyinangi palumpa tjanampa walytja alatjiṯu. \p Uwa, Christanya Godanya alatjiṯu mayatja puḻka mulapa nyinanyi uwankarangka waintarinytja, kala palunya waḻkunma tiṯutjarangku. Uwa mulapa. \p \v 6 Mulapa ngayuku walytja tjuṯangku Christanya wantingu, Israelkunu tjuṯangku. Kala pala palulanguṟu nyaa kulilku? Godalu wanyu ngunti kalkuṉu Israelkunu tjuṯa? Wiya, Godalu tjukaṟurungku kalkuṉu, panya paluṟu ngunti wangkapai wiya. Mulapa wati panya Israelku walytja tjuṯa mulararingu maḻatja maḻatja,\f * \fr 9:6 \fr*\ft Godalu wati panya Jacobanya ininu Israelnga, Aipuṟamaku pakaḻi panya. Palulanguṟula palumpa walytja maḻatja maḻatja wangkapai Israelkunu tjuṯa.\ft*\f* palu kutjupatjara kutjuya Godaku walytjapiti nyinanyi, uwankara wiya. Nyara paluṟu tjana kutju Israelkunu mulapa nyinanyi Godaku walytjapiti. \v 7 Palu wanyu Aipuṟamaku pakaḻipiti maḻatja maḻatja Godaku walytjapiti nyinanyi? Wiya, kutjupatjara kutjuya Godaku walytjapiti nyinanyi. Panya Godalu Aipuṟamanya kalkuṉu nyanga alatji wangkara, “Isaacalanguṟu kutjuya nyuntumpa walytjapiti tjuṯaringkula ma-nyinara waṉalku maḻatja maḻatja, ngayulu panya kalkuntjanguṟu kutju.”\x * \xo 9:7 \xo*\xt Genesis 21:12\xt*\x* \v 8 Ka panya Aipuṟamalu walytja mukuringkula minyma kutjupangka katja kutjupa utinu ini panya Itjumailnga, kaya nyanga palumpa pakaḻipiti maḻatja maḻatja Godaku walytjapiti wiya nyinanyi, panya palunya tjananya Godalu kalkuntja wiyaṯu. Palu panya Aipuṟamaku kuri Tjiiṟalanguṟu aṉangu tjuṯa utiringu Godalu ngaṉmanytju kalkuntjitjanguṟu, nyara paluṟu tjana kutju Aipuṟamaku pakaḻipiti mulapa nyinanyi, Godaku walytjapiti. \v 9 Panya Godalu kalkuṉu Aipuṟamanya nyanga alatji, \mi “Ngula tjiṟirpi nyara ngayulu kalkuntjitjangka ngayulu maḻaku pitjaku witulya puḻkanya, ka nyuntumpa kuringku Tjiiṟalu tjitji katja kanyilku.” \x * \xo 9:9 \xo*\xt Genesis 18:10,14\xt*\x* \m \v 10 Ka aṟa kutjupa kuḻu ngaṟanyi nyura kuliṟa nintiringkunytjaku, panya Ripikalu iṯi katja kutjara kanyinu mama kutjutja Isaacalanguṟu. \v 11-12 Palu pula iṯi wirkankunytja kuwaripangka Godalu Ripikala wangkangu, “Nyuntun kuwari iṯi katja kutjara kanyilku, ka maḻatja mayatjariku munu kuṯangka waintariku.”\x * \xo 9:11-12 \xo*\xt Genesis 25:23\xt*\x* Alatji Godalu Ripikanya kalkuṉu ngaṉmanytju. Tjinguṟu paluṟu alatji wangkama pulanya nyakula kutju. Palu wiya, Godalu kura nyinanyangka palya nyinanyangka nyakunytja wiyangku ngaṉmanytju ngurkantanu pula iṯi wirkankunytja kuwaripangka maḻanypa mayatjarinytjaku. Panya Godalu alatjiṯu walytjangku kulilpai munu paluṟu alatjiṯu mukuringkula ngurkantankupai, palya nyinanyangka kutju nyakula tjunkunytja wiyangku. \v 13 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngarinyi, \q1 “Ngayuluṉa Jacobanya ngurkantanu munuṉa Iitjunya wantingu.” \x * \xo 9:13 \xo*\xt Malakaiku 1:2-3\xt*\x* \p \v 14 Palu nyura yaaltji kulini? Tjinguṟu nyura kulini Godanya tjukaṟuru wiya panya paluṟu Iitjunya wantinyangka. Palu wiya, Godanya tjukaṟuru alatjiṯu nyinanyi ngunti palyalpai wiya. \v 15 Panya iriti paluṟu wangkangu Mosela alatji, \mi “Ngayulu alatjiṯuṉa walytjangku kuliṟa aṉanguku ngaḻṯuringkuku. Munuṉa ngayulu alatjiṯu mukuringkula aṉangu ngaḻṯunytjungku kanyilku.” \x * \xo 9:15 \xo*\xt Exodus 33:19\xt*\x* \m \v 16 Kulini nyura? Godanya walytja alatjiṯu mukuringkula aṉangu tjuṯaku ngaḻṯuringkupai. Panya aṉangungku walytjangku kuliṟa mukuringkula ngatjinnyangka kutju paluṟu ngaḻṯuringkupai wiya. Munu palu puṟunypaṯu aṉangu kutjupa wiṟuṟa tjukaṟuru nyinanyangka ngaḻṯuringkunytjikitjangku kulintja wiya. Panya paluṟu alatjiṯu mukuringkula ngaḻṯuringkupai. \v 17 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji Godalu Piiṟala wangkanytja, \mi “Ngayuluṉa nyuntunya Itjipaku mayatja puḻka tjunu ngayuku witulya puḻka nyuntulawanu utiringkunytjaku munu aṉangu ngura winkitjangku ngayunya kuliṟa mirawaṉinytjaku.” \x * \xo 9:17 \xo*\xt Exodus 9:16\xt*\x* \m \v 18 Pala palulanguṟula kulini panya Godalu walytjangku alatjiṯu mukuringkula aṉangu kutjupa ngurkantaṟa ngaḻṯunytjungku kanyilpai, munu piṟuku paluṟu alatjiṯu aṉangu kutjupa wantinytjikitjangku mukuringkula wantipai alatjiṯu wituwitu tiṯutjara nyinanytjaku. \p \v 19 Ka nyanga palunya kuliṟaṉi tjinguṟu kutjupangku tjapilku alatji, “Godalu alatjiṯu-manti ngurkantankupai paluṟu mukuringkulampa. Munu nyaaku nganampa mirpaṉarinyi kura palyannyangka? Uti paluṟu wantima nganaṉanya kuranmankunytja wiyangku, panya paluṟu kulintjitja nganaṉa puṯu kampa kutjupananyi.” Alatjiṉi tjinguṟu kutjupangku tjapilku. \v 20 Kaṉa palunya wangkaku, “Wiya, nyuntun aṉangu munun nyaaku nyanga alatji wangkanyi, panya Godalu nyuntunya palyaṉu, ka nyuntu uti Godala ngaparpungkula wangkanytja wiyangku wantima. Panya watingku piti palyantjitjangku wanyu ngaparpungkula wangkapai, ‘Nyaakuṉin alatji palyaṉu?’ Wiya, piti palyantjitjangku alatji wangkapai wiya.\fig |src="GT00120.tif" size="col" loc="p" ref="9:19"\fig* \p \v 21 “Kulila, panya minymangku puṉu kutjunguṟu piti kutjupa kutjupa tjuṯa palyalpai. Nyara paluṟu mukuringkula palyalpai. Tjinguṟu paluṟu kutju palyaṉi maiku minaku munu kutjupa palyaṉi manta tjawantjikitjangku. Nyangatja paluṟu mukuringkula walytjangku kuliṟa palyantja puṉu panya kutju palulanguṟu.” \p \v 22 Ka Godalu palu puṟunypa mukuringkula walytjangku kuliṟa palyalpai aṉangu tjuṯangka. Kala nganaṉa ngapartji puṯu Godala wangkanyi, panya paluṟu tjinguṟu mukuringangi aṉangu tjuṯangka nintintjikitja nyanga alatji, panya paluṟu kuranguṟu puḻkaṟa mirpaṉaripai munu witulya puḻkangku tjukaṟurulpai. Panya aṉangu kuralpai tjuṯa iluntankunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu. Palu panya Godalu tjananya nyakula kuwaripangkuṯu wantingi paṯaṟa mapalku wiyantja wiyangku. \v 23 Munu paluṟu mukuringangiṯu nganaṉanya, palumpa walytja tjuṯa, wiṟuṟa mulatu kanyintjikitja. Panya paluṟu alatjiṯu nganaṉanya ngaḻṯunytjungku ngurkantanu ngaṉmanytju, nganaṉa palula tjungu tiṯutjara wiṟuṟa nyinanytjaku. \v 24 Panya paluṟu nganaṉanya Jew tjuṯanguṟu munu Jew wiya tjuṯanguṟu kuḻu ngurkantanu palumpa walytja tjuṯa nyinanytjaku. \v 25 Panya wati wangkatjarangku iriti Godaku wangka walkatjunu wati panya ini Utjiyalu nyanga alatji, \q1 “Kutjupa tjuṯaya ngayuku walytjapiti nyinanytja wiya. \q2 Nyara palunya tjananyaṉa wangkaku alatji, ‘Nyura kuwari ngayuku walytjaringu!’ \q1 Panya ngaṉmanypaṉa tjanampa mukuringkunytja wiya nyinangi, \q2 palu kuwariṉa tjananya wangkaku alatji, ‘Nyurampaṉa puḻkaṟa mukuringanyi.’” \x * \xo 9:25 \xo*\xt Uutjiyaku 2:1; 2:23\xt*\x* \m Alatji Utjiyalu iriti walkatjunu. Munu piṟuku nyangatja kuḻu walkatjunu. \q1 \v 26 “Panya Godalu ngaṉmanytju ngura kutjupangka tjananya wangkangu nyanga alatji, ‘Nyura ngayuku walytja nyinanytja wiya.’ \q2 Alatji paluṟu ngaṉmanytju wangkangu. \q1 Palu kuwari Godalu ngura nyara palulalta tjananya walytjanmankuku, \q2 kaya palumpa katja uṉṯalpa nyinaku God panya wankaku.” \x * \xo 9:26 \xo*\xt Uutjiyaku 1:10\xt*\x* \m \v 27 Ka wati panya Aitjayalu iriti wangkangu alatji, \q1 “Aṉangu Israelkunu tjuṯa mulararira, minga tjuṯa puṟunypa nyinaku, winki mulapa. \q1 Palu Godalu kutjupatjara kutju wankaṟunkuku. \q2 \v 28 Panya paluṟu rawaringkunytja wiyangku aṉangu watarku nyinapai uwankara manta winkingka ngurkantaṟa tjaralku munu wiyalku.” \x * \xo 9:28 \xo*\xt Aitjayaku 10:22-23\xt*\x* \m \v 29 Panya Aitjayalu ngaṉmanytju tjukaṟurungku tjakultjunu alatji, \q1 “Godanya panya witulya puḻka mulapa, munulanya tjinguṟu paluṟu mukuringkula nganaṉanya Israelkunu tjuṯa uwankara wiyanma, \q2 panya paluṟu aṉangu uwankara tawunu panya kutjarangka wiyaṉu Tjatamala pulala Kumarala, nyara palu puṟunypa. \q1 Palu wiya, Godalu nganaṉanya uwankara wiyantja wiyangku kutjupatjara wantingu wankaṟu nyinanytjaku.” \x * \xo 9:29 \xo*\xt Aitjayaku 1:9\xt*\x* \s1 Israelkunu Tjuṯa Munu Tjukurpa Palya \p \v 30 Uwa, nyangatjala utingku wangkanyi. Panya aṉangu Jew wiya tjuṯaya ngaṉmanypa mukuringkunytja wiya Godaku iwaraku tjukaṟuru nyinanytjikitja. Palu Godalu tjananya Jesuku mulamularingkunyangka tjukaṟurunmankula walytjanmanu. \v 31 Ka Jew tjuṯangku Moseku tjukurwanungku kuliṟa arkaṟa palyaningi Godala tjukaṟuru nyinanytjikitjangku, palu wiya tjana ngaṯalaringu. \v 32 Ka nyaanguṟu tjana ngaṯalaringi? Wiya, panya paluṟu tjana walytjangku arkaṟa palyalkatingi Godala miṟangka tjukaṟuru nyinanytjikitjangku, munuya kuliningi, “Godalu nganaṉanya walytjanmananyi wiṟuṟa tjukaṟuru nyinanyangka nyakula.” Palu tjana ngunti kuliningi. Utiya Godaku mulamularingama paluṟu tjananya kura palyantjitjanguṟu wankaṟunkunytjaku, ka paluṟu mulamularingkunyangka nyakula tjananya tjukaṟuruṟa walytjanmanama. Palu tjana wantinyangka Jesunya puḻi puṟunypa tjanampa iwarangka anga-ngaripai munu tjananya tjina tarpipungkula punkatjingalpai, panya tjana walytjangku kutju kuliṟa palunya puṯu tjukaṟurungku ngurkantankupai. \v 33 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngarinyi, \q1 “Nyawa, watiṉa tjunkuku Jerusalemala apu puṟunytju iwarangka nyinara tarpipungkunytjaku. \q2 Kaya aṉangu tjuṯa tarpipungkunyangka punkalku palumpa puṯu mulamularingkupai tjuṯa. \q1 Palu aṉangumpa palumpa mulamularingkula Godala miṟangka kuṉṯa wiya ngaṟaku pukuḻpa alatjiṯu.” \x * \xo 9:33 \xo*\xt Aitjayaku 8:14; 28:16\xt*\x* \c 10 \p \v 1 Uwa, Jesuku walytja tjuṯa! Ngayulu puḻkaṟa mukuringanyi kurunpa winki ngayuku walytja tjuṯaku panya Jew tjuṯaku, tjana Jesuku mulamularingkula wankaringkunytjaku. Panya tjanampaṉa tiṯutjarangku tjapilpai Godala. \v 2 Kaṉa nyangatja palunya tjananyatjara wangkanyi, panya tjana puḻkaṟa arkaṉi Godaku iwara tjukaṟurungku waṉantjikitjangku, Godanya tjanampa pukuḻarinytjaku. Palu paluṟu tjana nintiringkunytja wiyaṯu Godaku iwaraku. \v 3-4 Panya Godalu kutjungku aṉangu tjuṯa tjukaṟurunmankupai. Palu palunyaya kuliṟa wantingi munuya walytjangku arkaṟa palyaningi Moseku tjukurwanungku tjana walytja Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjikitjangku. Palu tjana ngunti kuliningi Moseku tjukurwanungku Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjikitjangku. Panya kulintja nyanga palunya Christalu pitjala wiyaṉu, munu panyalampa iwara kuwaritja aḻaṉu Godalu palumpa mulamularingkupai uwankara tjukaṟurunmankunytjaku. \p \v 5 Kulila Mosenya, panya paluṟu iriti walkatjunangi Godaku tjukurwanu palula miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjaku nyanga alatji, \mi “Aṉangungku tjukurpa nyangatja wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinaku.” \x * \xo 10:5 \xo*\xt Leviticus 18:5\xt*\x* \m \v 6 Palu tjukurpa kutjupa nyiringka ngarinyi panya aṉangu Godaku mulamularingkula kutju palula tjunguringkula tjukaṟuru ngaṟaku. Kala mulamularingkupai tjuṯangku alatji wangkawiyangku wantipai, “Ngananya wanyu ilkaṟikutu tatilku munu Christanya aḻṯira ngalya-katiku mantakutu nganaṉanya iwara tjukaṟuru nintintjaku?” Wiya alatjiṯu. \v 7 Munula palu puṟunypaṯu alatji wangkawiyangku wantipai, “Ngananya wanyu manta unngu tjarpaku munu Christanya miriku ngurangka ngarinyangka wankaṟa pakaltjingalku nganaṉanya iwara tjukaṟuru nintintjaku?” Wiya alatjiṯu. \v 8 Panya nganaṉa mulamularingkupai tjuṯangku alatji kulilpai, \mi “Wiya, Godaku tjukurpa nganaṉala unngu ngaṟanyi alatjiṯu, ka nganaṉa tjaḻinypangku wangkanytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” \x * \xo 10:8 \xo*\xt Deuteronomy 30:14\xt*\x* \m Kaṉa tjukurpa panya palunyaṯu rawangku nyurala wangkanyi kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 9 Alatjiṉa wangkanyi, “Tjinguṟu nyuntu tjaa aḻaringkula utingku Jesunya mayatjanmankuku munun kurunpa winki Jesunya ilunytja Godalu pakaltjingantjitjaku mulamularingkuku, ka nyara palulanguṟu Godalu nyuntunya wankaṟunkuku palula tjungu nyinanytjaku.” \p \v 10 Panya nganaṉa kurunpa winki mulamularingkunyangka Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmankupai. Munu nganaṉa Jesunya wangkara utingku mayatjanmankunyangka Godalu nganaṉanya wankaṟunkupai palula tjungu tiṯutjara ngaṟanytjaku. \v 11 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Aṉangu Mayatja Godaku mulamularingkulampa tjituṟu-tjituṟurinytja wiya, \q2 panya Godalu mulapa palunya wankaṟunkuku.” \x * \xo 10:11 \xo*\xt Aitjayaku 28:16\xt*\x* \m \v 12 Palu tjukurpa nyangatja uwankaraku Jew tjuṯaku munu Jew wiya tjuṯaku kuḻu. Panya Godanya mayatja uwankarakuṯu nyinanyi, ka aṉangu kutjupa uwankarangku palula tjapinnyangkampa paluṟu wiṟuṟa kalkuntjatjanungku munytjangku ungkula pukuḻmankupai. \v 13 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Aṉangungku Mayatja Godala alpamilantjaku tjapinnyangkampa palunya wankaṟunkuku alatjiṯu.” \x * \xo 10:13 \xo*\xt Tjawilku 2:32\xt*\x* \p \v 14 Palu yaaltji-yaaltjingkuya tjapilku tjana palumpa puṯu mulamularingkula? Munuya yaaltji-yaaltji mulamularingkuku tjukurpa Jesunyatjara kulintja wiyatja? Munuya yaaltji-yaaltjingku kulilku tjukurpa panya palunya kutjupa tjuṯangku tjakultjunkunytja wiyanguṟu? \v 15 Kaya yaaltji-yaaltjingku tjukurpa palunya wangkaku Godalu tjananya wituntja wiyanguṟu? Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Panya nyakulaya puḻkaṟa pukuḻaripai tjukurpa palyatjara wirkankunyangka.” \x * \xo 10:15 \xo*\xt Aitjayaku 52:7\xt*\x* \m \v 16 Palu Jew kutjupa tjarangkuya Tjukurpa Palya kuliṟa mulamularingkunytja wiyangku wantingi. Panya iriti aṉangu tjuṯangku wantinyangka Aitjayalu wangkangu Godala nyanga alatji, “Mayatja, ngananya tjana wanyu mulamularingu tjukurpa nganaṉa tjakultjunkunyangka kuliṟa?” \v 17 Uwa, aṉangu tjuṯa Jesuku mulamularingkuku Tjukurpa Palya palunyatjara wangkanyangka kuliṟa kutju. \p \v 18 Palu wanyuṉa nyurala tjapilku, “Mulapaya panyatja Jew tjuṯangku tjukurpa nyangatja kulintja wiya?” Wiya panya tjana kulinu alatjiṯu. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Manta winkitjangkuya tjukurpa palya kulinu \q2 panya tjakultjunangiya ngura uwankarangka.” \x * \xo 10:18 \xo*\xt Psalm 19:4\xt*\x* \m \v 19 Piṟukuṉa wanyu nyurala tjapilku? Mulapaya panyatja Israelkunu tjuṯangku tjukurpa nyangatja puṯu kuliningi? Wiya, panya tjana uti alatjiṯu kulinu, panya Moselu iriti tjanala wangkangu Godalu wangkanytja nyanga alatji, \mi “Nyura panya kulilpai ngura kutjupitja tjuṯa-manti ngurpampa nyinanyi. Palu nyura kuwari tjananya nyakula nyaṟaringkuku panya palunya tjananyaṉa ngayulu ngurkantaṟa aḻṯiku ngayuku walytja tjuṯa nyinanytjaku. Uwa, nyura panya palunya tjananya ngurpa-palku kulini. Palu nyura kuwari tjanampa nyakula mirpaṉariku nyuranya kutju kanyintja-tjiratja.” \x * \xo 10:19 \xo*\xt Deuteronomy 32:21\xt*\x* \m \v 20 Ka ngula palu puṟunypaṯu Aitjayalu Israelkunu tjuṯangka tjukaṟurungku wangkangu nyanga alatji, \q1 “Godalu panya aṉangu Jew wiya tjuṯa alatji wangkangu, \q1 ‘Aṉangu nyara paluṟu tjana panya ngayunya ngurintja wiya watarku nyinangi, \q2 kaṉa ngayulu tjanala wirkanu. \q1 Uwa nyara paluṟu tjanaya ngayunya tjapintja wiya watarku nyinangi, \q2 kaṉa ngayulu tjanala utiringu.’” \x * \xo 10:20 \xo*\xt Aitjayaku 65:1-2\xt*\x* \m \v 21 Ka panya Israelkunu tjuṯangku ngaṉmanytju kulinu tjukurpa palunya munuya kulintjatjanungku nintingku kuliningi. Palu tjana mulamularingkuwiyangku kuliṟa wantingi. Kala tjukurpa nyangaku ninti panya Godalu ngaṉmanytju Israelkunu tjuṯangka wangkangu alatji, \q1 “Tiṯutjaraṉa ngayuku aṉangu tjuṯaku puṯu maṟakatingi ngayulakutu pitjanytjaku. \q1 Palu tjana rawangku tungunpungkula wantingi, \q2 munuya ngayuku wangka tjana wangaṉarangku kulintja wiyangku wantingi.” \x * \xo 10:21 \xo*\xt Aitjayaku 65:2\xt*\x* \c 11 \s1 Godalu Israelkunu tjuṯa Ngaḻṯunytjungku Kulintja \p \v 1 Munta tjinguṟu nyura kulini ngayulu nyanga alatji wangkanyangka-palku Godalu Israelkunu tjuṯa ngaṉmanytjulpi ngurkantankunytjatjanungku tjananya wantir'iyaṉu. Palu wiya, ngayulu alatji wangkanytja wiya! Panya ngayulu kuḻu wati Israelkunu nyinanyi, Aipuṟamalanguṟu. Panya ngayuku tjamu nguṟuritja Pintjimannga Jacobaku panya katja maḻatja.\f * \fr 11:1 \fr*\ft Jacobanya panya ini kutjupa Israelnga.\ft*\f* \v 2 Panya Godalu tjananya Israelkunu tjuṯa ngaṉmanytju mulapa ngurkantanu iṯi wirkankunytja kuwaripangka palumpa walytjapiti nyinanytjaku munu tjananya wantir'iyantja wiyangku alatjiṯu kanyiningi. Panya nyura tjukurpa nyangaku ninti panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi Ilaitjalu Godala puḻkaṟa ngatjintja Israelkunu tjuṯanguṟu alatji wangkara, \v 3 “Mayatja, Israelkunu tjuṯangkuya nyuntumpa pitjilpa tjuṯa minya-minyaṉu,\f * \fr 11:3 \fr*\ft Tjakangkuya Jew tjuṯangku Godanya waḻkuntjikitjangku pitjilpa tjunkupai.\ft*\f* munuya nyuntumpa wangkatjara tjuṯa iluntanu. Kaṉa ngayulu kutju alatjiṯulta nyinanyi, kaṉiya ngayunya kuḻu iluntankunytjikitjangku kulini. Wanyuṉi aṯunytju kanyinma.” Nyanga alatji wangkara paluṟu Godala puḻkaṟa tjapiningi. \v 4 Ka Godalu kuliṟa nyaa wangkangu palula? Wiya, nyanga alatji wangkangu, “Nyuntu kutju mulapa wiya! Panya ngayulu tjananya kutjupa tjuṯa kanyini ngayuku walytja mulapa wati panya 7,000. Nyara paluṟu tjana panya god ngalypa-ngalypa ini Paalnga pupakatira waḻkulpai wiya.” Alatji Godalu ngapartji wangkangu Ilaitjala. \v 5 Ka kuwari palu puṟunypa ngaṟanyi, panya Godalu ngaḻṯunytjungku maṉkur-maṉkurpa ngurkantaṟa kanyini. \v 6 Palu wanyu Godalu tjananya wiṟu palyannyangka ngurkantanu? Wiya paluṟu tjananya ngaḻṯunytjungku ngurkantanu, paluṟu mukuringkula. Panya paluṟu palya nyinanyangka nyakula ngurkantankupai wiya. Paluṟu alatjiṯu ngaḻṯuringkula walytjangku kuliṟa ngurkantankupai ngaḻṯunytjungku. \p \v 7 Ka panyaya Israelkunu tjuṯangku iwara puṯu nguriningi Godalakutu ilaringkunytjikitjangku. Palu maṉkur-maṉkurtu kutjuya iwara palunya ngurkantanu Godalu ngurkantankunytja tjuṯangku kutju. Kaya tjuṯa mulapa pina patiringkula tiṯutjara watarku nyinangi Godalu aḻṯinyangka kulintja wiya. \v 8 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngarinyi, \mi “Godalu tjananya kulintja kampa kutjupanu puṯu kulintjaku, kaya kuṟu patingku puṯu nyanganyi munuya pina patingku puṯu kulini munu panyaya kuwari kuḻu puṯu kulilpai tiṯutjara nyinanyi.” \x * \xo 11:8 \xo*\xt Deuteronomy 29:4\xt*\x* \m \v 9 Ka panya Davidalu iriti wangkanytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Ka God, nyuntu tjananya ngapartji puḻkaṟa pikantanama, \q2 munu tjanampa maingka kanpa tjura tjana pitjala watarkungku ngalkula ilunytjaku. \q1 \v 10 Munu tjananya kuṟu patinma puṯu nyakunytjaku. \q2 Munu tjananya tjituṟu-tjituṟu puḻka rawangku palyanma iwara kurangka ankunyangka.” \x * \xo 11:10 \xo*\xt Psalm 69:22-23\xt*\x* \p \v 11 Tjinguṟu nyura ngayulu nyanga alatji wangkanytja-palku kulini panya Jew tjuṯangkuya Godanya wantira tiṯutjara paṯuringu. Palu wiya, alatjiṉa wangkanytja wiya! Panya Jew tjuṯa paṯuringkunyangka Godalu aṉangu kutjupa tjuṯangka tjukurpa Jesunyatjara utinu Jew wiya tjuṯangka tjana kuliṟa mulamularingkula wankaringkunytjaku, kaya nyara palulanguṟu Jew tjuṯangku nyakula urulyaraṟa kulilku, “Ai, Mama Godalu nganaṉanya wantira nyara tjananya wankaṟunu Jew wiya tjuṯa.” Munuya alatji kuliṟa kuṉṯaringkuku alatji wangkara, “Munta-uwa mulapa nganaṉa alatjiṯu Godanya wantingu. Utilanku maḻaku palulakutu aṟuringama, kalanya nganaṉanya kuḻu wankaṟunkuku.” \v 12 Uwa, Jew tjuṯa watarkurira paṯuringu, ka nyara paṯuringkunytjanguṟu Godalu aṉangu kutjupa tjuṯa manta winkitja puḻkaṟa pukuḻmanu. Palu kulila, ngula Jew tjuṯa maḻaku aṟuringkula Jesuku mulamularingkunyangka Godanya nyakula puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻariku. Munu palulanguṟulta nganaṉanya kuḻu tjunguṟa uwankara mulapa puḻkaṟa pukuḻmankuku, Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu. \s1 Godalu Aṉangu Kutjupa Tjuṯa Kuḻu Wankaṟunkunytja \p \v 13 Uwa, kuwariṉa nyangatja wangkanyi nyurala Jew wiya tjuṯangka. Panya Godaluṉi nyuralakutu wituṟa iyaṉu palumpa tjukurpa nyurala tjakultjunkunytjaku, kaṉa kuwari nyurala pukuḻṯu waṟka nyanga palunya palyaṉi. \v 14 Ka ngayulu nyurala Jew wiya tjuṯangka tjukurpa tjakultjunkunyangka ngayuku walytja tjuṯa tjinguṟu nyaṟaringkuku, Jew panya tjuṯa, munuya palulanguṟu tjinguṟu tjara Jesuku mulamularingkuku, ka Godalu tjananya wankaṟunkuku. Kaṉa nyanga alatjirinyangka puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻariku. \v 15 Panya Jew tjuṯa Godalanguṟu paṯuringkunyangka Godalu tjananya wantingu munu aṉangu kutjupa tjuṯa manta winkitja walytjanmanu. Ka nyaaringkuku ngula Godalu Jew tjuṯa maḻakungku mantjinnyangka? Wiya, pukuḻpa puḻka mulapa ngula ngaṟaku panya Jew tjuṯaya paṯuringkula ilungu puṟunypa munuya ngula maḻaku aṟuringkula ilunytjatjanu puṟunypa wankaringkuku. \p \v 16 Kulilaya wanyu aṟa nyanga nganampa. Panya nganaṉa mai nyuma kaṯantaṟa Godanya-waraṟa ungkupai, ka mai panya winki palumparinyi.\f * \fr 11:16 \fr*\ft Panya mai kutju kaṯantaṟa ungkunytja Aipuṟamanya puṟunypa Godaku walytja, ka mai kutjupatjara Jew maḻatja maḻatja tjuṯa puṟunypa, kala pala palulanguṟu kulini tjana kuḻu Godaku walytja.\ft*\f* Ka palu puṟunypaṯu puṉu atuṟu Godaku ngaṟanyangka miṉa nyaḻpi winki kuḻu palumparinyi.\f * \fr 11:16 \fr*\ft Ka nyanga palu puṟunypa Godalu Jew tjuṯaku tjamu Aipuṟamanya palumpa walytja kanyintjatjanungku palunya tjananya kuḻu kanyilku tiṯutjarangku.\ft*\f* \v 17 Kulilaya aṟa nyangatja, nintiringkunytjikitjangku. Wati kaana kanyilpaingku nyanga puṟunypa palyalpai. Puṉu wiṟu ngaṟanyangka paluṟu tjinguṟu miṉa kutjupatjara kaṯaṟa waṉiku munu palulanguṟu ankuku puṯikutu puṉu miṉa kaṯaṟa ngalya-katinytjikitja.\fig |src="GT00121.tif" size="col" loc="p" ref="11:17"\fig*Munu palulanguṟu puṉu miṉa puṯitja katira puṉu panya kaanangka pakaltjingantjitjangka kultungka tjunguṟa karpilku.\f * \fr 11:17 \fr*\ft Panya tjakangkuya kaanangka waṟkaripai tjuṯangku alatji palyalpai. Tjana puṉu puṯitja kaṯaṟa ngalya-katira puṉu panya kaanangka ngaṟanytjanya ankala kaṯaṟa nguṟurpa tjilpirpungkupai munuya puṉu panya puṯitja aḻa panya palula nguṟurpa tjarpatjunkupai munuya utjuṟa karpilpai, ka puṉu panya paluṟu puṉu panya kaanangka ngaṟanytjitjanguṟu mina tjikiṟa pakalpai palula tjungu.\ft*\f* Ka palulanguṟu puṉu miṉa puṯitja panya paluṟu wanka iwiṟinguṟu mantjiṟa puḻkaringkuku. Ka Jew tjuṯa puṉu nyara palu puṟunypa ngaṟanyi Godaku walytjapiti, panya paluṟu Jew kutjupatjara wantingu puṉu miṉa kaṯaṟa waṉinytja puṟunypa, munu aṉangu kutjupa tjuṯa puṉu miṉa puṯitja puṟunypa mantjiṟa katira palumpa walytjapitingka tjunguṉu. Kaya palulanguṟu Godaku walytjaringkula wanka mantjiṟa puḻkaringanyi. \v 18 Ka nyura Jew wiya tjuṯa nyaaku kaṉany-kaṉanyarira Jew tjuṯa kuranmananyi tjana panya puṉu miṉa kaṯaṟa waṉinytja puṟunypa nyinanyangka? Wiya, nyura uti kaṉany-kaṉanyarinytja wiya nyinama, panya nyura kuḻu puṉu miṉa puṟunypa. Ka puṉu miṉangku wanyu wanka kanyilpai? Wiya, iwiṟingku kutju puṉu wanka kanyilpai. \p \v 19 Palu nyura tjinguṟu wangkaku, “Wiya, Jew tjuṯa panya puṉu miṉa puṟunypa Godalu kaṯaṟa waṉingu nganaṉanya puṉu miṉa puṯitja puṟunypa mantjiṟa tjunguntjikitjangku palumpa walytjapitingka. Panya Jew kutjupatjara paluṟu kitikitiṉu nganaṉa palula tjunguringkunytjaku.” \v 20 Uwa mulapa nyangatja tjukurpa tjukaṟuru. Palu wanyu nyangatja kulila, panya Godalu tjananya wantingu mulamularingkunytja wiyangku wantinyangka. Munu nyuranya mantjiṟa tjunguṟa kanyini mulamularingkunyangka, nyara palulanguṟu kutju. Kaya kaṉany-kaṉanyarinytja wiya nyinama, munuya nguḻu-nguḻu nyinama panya Godanya puḻka mulapa nyinanyi. \v 21 Jew tjuṯa panya puṉu miṉa puṟunypa, panya puṉu walytja alatjiṯu pakaṟa puḻkaringkula miṉa tjuṯatjararingkupai, palu puṟunypa. Palu tjana mulamularingkunytja wiyangku wantinyangka Godalu tjananya ngaḻṯuringkunytja wiyangku puṉu miṉa puṟunypa kaṯaṟa waṉingu. Ka nyura nyaa kulini? Godalu wanyu nyuranya kutju ngaḻṯuringkula rawangku kanyilku nyura mulamularingkunytja wiyangku wantinyangka? Wiya, nyuranya kuḻu puṉu miṉa puṟunypa kaṯaṟa waṉiku palunya wantinyangka. \p \v 22 Uwa kulinma nyangatja. Godanya ngaḻṯunytju kutju wiya palu paluṟu wituwitu kuḻu. Paluṟu mirpaṉaripai tjanampa palula tungunpungkula wantinyangka. Munu paluṟu ngaḻṯunytjungku nyuranya kanyilpai palumpa mulamularingkula tiṯutjarangku waṉannyangka. Palu nyura palunya waṉalwiyangku wantinyangka nyuranya puṉu miṉa puṟunypa kaṯaṟa waṉiku. \v 23 Ka tjinguṟu Jew tjuṯa piṟuku Godaku mulamularingkunyangka paluṟu tjananya maḻakungku mantjilku, munu panya paluṟu ngaṉmanytju kanyintja puṟunytju tjananya kanyilku. \p \v 24 Panya nyura Jew wiya tjuṯa ngaṉmanypa Godaku walytja wiya nyinangi. Panya nyura puṉu miṉa puṯitja puṟunypa ngaṟangi, palu mulamularingkunyangka nyuranya Godalu mantjiṟa tjunguṉu palumpa walytjapitingka puṉu panya kaanangka ngaṟanytjitjangka puṟunypa. Kaya Jew tjuṯa ngaṉmanypa Godaku walytjapiti nyinangi, puṉu miṉa tjuṯa puṟunypa panya puṉu kaanangka pakaltjingantja puṟunypa. Ka Godalu tjananya puṉu miṉa puṟunypa kaṯaṟa waṉingu. Ka nyura Jew wiya tjuṯa, puṉu panya miṉa puṯinguṟu kaṯaṟa ngalya-katira tjunguntja puṟunypa, puṉu panya kaanangka ngaṟanytjitjangka. Ka tjinguṟu ngula Jew tjuṯa piṟuku mulamularingkunyangka Godalu tjananya mapalkungku alatjiṯu puṉu miṉa tjuṯa puṟunypa maḻakungku tjungulku palumpa walytjapitingka. \s1 Godalu Uwankaraṯu Ngaḻṯunytjungku Kanyintja \p \v 25 Walytja tjuṯa! Tjinguṟu nyura kulini Godalu Jew tjuṯa tiṯutjarangku wantinytja-palku. Palu nyura alatji kuliṟa kaṉany-kaṉanyarinytjaku-tawaraṉa tjukurpa nyanga kumpilitja nyurala kuwari wangkara utini. Tjukurpa nyanga paluṟu alatji, panya Israelkunu kutjupa tjaraya tungun-tungunpa alatjiṯu nyinanyi Jesuku mulamularingkunytja wiya. Munu paluṟu tjana rawa alatji tungun-tungunpa nyinaku, panya Godanya paṯaṉi Jew wiya tjuṯaku palumpa mulamularingkula tjuṯa mulararinytjaku, nampa panya paluṟu ngaṉmanytju kuliṟa ngurkantankunytja tjuṯaku. Ka nampa panya paluṟu uwankaraṯu palumpa mulamularingkunyangka kutjuya Israelkunu tjuṯa Godalakutu maḻaku aṟuringkula pitjaku tiṯutjara tungun-tungunpa nyinanytja wiya. \v 26 Ka Godalu tjananya uwankara wankaṟunkuku. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Wati Wankaṟunkupainya wirkankuku ngura ini Tjayanta.\f * \fr 11:26 \fr*\ft \+it Tjayannga\+it* panya ini kutjupa \+it Jerusalemanya\+it*, Jew tjuṯaku ngura puḻka.\ft*\f* \q1 Munu paluṟu aṉangu Jacobakunu tjuṯa kura rawangku palyannyangka kampa kutjupankuku Godanya tjukaṟurungku kulintjaku.\f * \fr 11:26 \fr*\ft \+it Jacobanya\+it* panya ini kutjupa \+it Israelnga\+it*, kaya Israelkunu tjuṯa panya Jacobalanguṟu maḻatja maḻatja tjuṯaringkula nyinanyi.\ft*\f* \q1 \v 27 Panya paluṟu ngaṉmanytjulpi kalkuṉu tjananya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku kalypangku wantinytjikitjangku. \q2 Ka mulapa alatjiriku. \q1 Kaya uwankara Godala kalypa nyinaku.” \x * \xo 11:27 \xo*\xt Aitjayaku 59:20-21; 27:9\xt*\x* \m \v 28 Panya aṉangu Jew tjuṯangku Tjukurpa Palya Christanyatjara wantira Godalanguṟu paṯuringu munuya kuwari watarku alatjiṯu nyinanyi palumpa maḻpa wiya. Uwa, Godalu tjananya wantir'iyaṉu nyurampa, Jew wiya tjuṯaku, iwara aḻantjikitjangku nyura palulakutu wirkankunytjaku. Palu panya Godalu tjananya Jew tjuṯa ngaṉmanytjulpi ngurkantanu Aipuṟamanya, Isaacanya, Jacobanya tjananya, munu panya palumpa tjanampa paluṟu rawaṯu mukuringanyi maḻatja maḻatjaku kuḻu. Panya Godalu nyara palunya tjananya kalkuṉu Aipuṟamanya, Isaacanya tjananya. \v 29 Munu tjananya ngurkantankunytjatjanungku puṯu wantinyi munu paluṟu ungkunytjatjanungku maḻakungku mantjilpai wiya. Paluṟu kampa kutjuparipai wiya alatjiṯu. \v 30 Panya nyura Jew wiya tjuṯangku ngaṉmanytju Godanya wantingi. Palu kuwari nyanga Israelkunu tjuṯangku Godanya wantingu, ka Godalu nyuranya ngaḻṯunytjungku mantjinu Israelkunu tjuṯangku palula tungunpungkunytjitjanguṟu. \v 31 Uwa, Godanya nyurampa ngaḻṯuringkunyangka, aṉangu panya Jew tjuṯa kuwaripaṯu tungun-tungunpa nyinanyi. Palu ngula Godalu tjananya kuḻu ngaḻṯunytjungku aḻṯira tjunguṟa kanyilku, nyanga kuwari nyuranya ngaḻṯunytjungku mantjiṟa kanyini, palu puṟunytju. \v 32 Uwa, aṉangu uwankara Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu Godala tungunpungkupai nyinanyi munuya iwara kurangka tiṯutjara ananyi. Ka alatjirinytjaku tjananya wantir'iyaṉu Godalu tjana walytjangku kuliṟa kura palyantjatjanungku ngurkantankunytjaku munu kuṉṯaringkunytjaku. Ka nyara palulanguṟu Godanya tjanampa uwankaraku ngaḻṯuringkuku munu tjananya wankaṟu kanyilku. \s1 Godanyala Mirawaṉima \p \v 33 Uwa, Godanyala mirawaṉima panya paluṟu ngaḻṯunytju mukulya puḻka mulapa nyinanyi. Paluṟu kutju alatjiṯu ninti puḻka mulapa nyinanyi munu paluṟu kutjungku tjukaṟurungku kulilpai. Panya nganaṉa puṯu kulini paluṟu kuliṟa palyantjitja uwankara, munula palumpa kulintja uwankara nganaṉa puṯuṯu kulilpai. \v 34 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyanga alatji ngarinyi, \q1 “Ngananya ninti Godalu kulintjitjaku? \q2 Wiya, uwankarangkula puṯu kulilpai. \q1 Ka nganalu Godanya nintilpai paluṟu kuliṟa tjukaṟurungku palyantjaku? \q2 Wiya alatjiṯu, uwankarala ngurpa.” \x * \xo 11:34 \xo*\xt Aitjayaku 40:13\xt*\x* \q1 \v 35 “Ka nganalu kutjupa kutjupa ungu Godanya paluṟu ngapartji ungkunytjaku? \q2 Wiya, paluṟu alatjiṯulanya kutjukampa ungkupai.” \x * \xo 11:35 \xo*\xt Tjuupaku 41:11\xt*\x* \m \v 36 Panya Godalu uwankara paluṉu. Munu paluṟu uwankara witulyangku tjukaṟuru kanyini. Ka uwankara alatjiṯu palumpa ngaṟanyi tiṯutjara. Kala rawangkuṯu palunya mirawaṉima panya paluṟu wiṟu mulapa nganampa nyinanyi. Uwa mulapa. \c 12 \s1 Godakula Palyanma \p \v 1 Walytja tjuṯa, Godalu nganaṉanya ngaḻṯunytju puḻkangku kanyinnyangkaṉa nyangatja kurunpa winkingku puḻkaṟa mukuringkula nyuranya wituwituṉi. Uti nyuranku kurunpa winkingku Godala kulinma paluṟu wangkanyangka wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitjangku, paluṟu nyakula pukuḻarinytjaku. Nyanga alatji palyaṟala kurunpa winkingku Godanya waḻkuṉi munula palunya tjukaṟurungku waṉaṉi. \v 2 Palu aṉangu mantatja kulilpai tjuṯangkaya arkaṟa palyalwiyangku wantima munuya Godala kutjungka wangaṉarangku kulinma. Ka nyuranya paluṟu kulintja kampa kutjupankuku nyura tjukaṟurungku palunya kulintjaku. Ka nyara palulanguṟulta nyura nintingku kulilku Godaku tjukaṟurungku palyantjikitjangku palya tjuṯa kutju, paluṟu nyakula pukuḻarinytjaku. \p \v 3 Panya Godaluṉi mukulyangku ngurkantaṟa witulyanu Tjukurpa Palya tjakultjunkunytjaku. Pala palulanguṟuṉa nyurala uwankarangka wangkanyi nyanga alatji nyura uti kutjungku kutjungku walytjangku puḻka kulilwiyangku wantima, munuyanku purkaṟangku tjukaṟurungku kulinma, “Godalu ngayunya nyaa palyantjaku witulyanu?” Panya Godalu nyuranya kutju kutju witulyanu nyura kutjungku kutjungku Godalu witulyankunyangka mulamularingkula tjukaṟurungku palyantjaku. \v 4 Panya ngayulu puntu kutju ngaṟanyi, munuṉa kutjupa kutjupa tjuṯatjara. Panya maṟangku pampuṟa palyantjaku, tjinangku paḻtjuṟa para-ngaṟanytjaku, kuṟungku nyakunytjaku, pinangku kulintjaku. Nyanga paluṟu tjana uwankarangku walytjangku walytjangku palyalpai kutjupa kutjupa tjuṯa puntu kutjunguṟu, ka puntu winki palyalta ngaṟapai. \v 5 Ka nyanga palu puṟunypa Jesuku walytja tjuṯa nyinanyi, panya nganaṉa Christala tjunguringkula puntu kutjuṯu nyinanyi palu waṟka kutjupa kutjupa tjuṯala walytjangku walytjangku palyalpai. \v 6 Panya Godalu nganaṉanya mukulyangku kutju kutju nintinu nganaṉa kutjungku kutjungku paluṟu nintintjitja witulyangku palyantjaku. Kala uti wangaṉarangku kuliṟa palyanma paluṟu nintinnyangka waṟka walytjangku walytjangku. Tjinguṟu nyuntunya Godalu nintinu wangkatjara nyinanytjaku palumpa tjukurpa witulyangku tjakultjunkunytjaku, ka nyuntu uti mulamularingkula tjukurpa tjakultjunama alatjiṯu wantinytja wiyangku. \v 7 Munta tjinguṟunta nyuntunya nintinu wiṟuṟa alpamilaṟa palyantjaku aṉangu tjuṯaku, ka nyuntu uti alpamilanma alatjiṯu. Munta tjinguṟu nyuntunya nintinu aṉangu tjuṯa Godaku tjukurpa tjukaṟurungku nintintjaku, ka nyuntu uti nintinma alatjiṯu. \v 8 Munta tjinguṟu nyuntunya nintinu aṉangu tjuṯa wangkara rapantjaku, ka nyuntu uti tjananya wangkara alatjiṯu kuṉpunma. Munta tjinguṟu nyuntunya nintinu ngaḻṯutjara tjuṯa munytjangku ungkunytjaku, ka nyuntu uti ungama alatjiṯu wantinytja wiyangku. Munta tjinguṟunta nintinu aṉangu tjuṯa kuranyurira tjukaṟurungku kanyintjaku, ka nyuntu uti pakuwiyangku tjananya mulamulangku aṯunymanama. Munta tjinguṟunta nintinu ngaḻṯunytju puḻka nyinanytjaku, ka nyuntu uti aṉangu tjuṯa pukuḻtjungku alpamilanma. \p \v 9 Ngunti wangka-kutju wangkawiya mulamula ngaḻṯuringama. Munu kura kutjupa kutjupa uwankara wantima, munu palya tjuṯa kutju rawangku palyantjikitja mukuringama. \v 10 Munuyanku mukulya nyinama panya nyura walytjaṟara walytjaṟara nyinanyi Christalanguṟu. Munuyanku analwiyangku mukulyangku kalypangku pukuḻṯu wangkama, munuyanku walytjangku walytjangku puḻkanmankunytja wiyangku wantima. \v 11 Puḻkaṟaya Mayatja Jesuku waṟkarima pakuringkuwiya. Munuya kurunpa winki mukuringkula tiṯutjarangku palunya waṉanma. \v 12 Pukuḻarimaya panya nyura ninti Godalu nyuranya ngura wiṟukutu katiku. Ka nyurala tjituṟu-tjituṟu kutjupa kutjupa tjuṯa wirkankunyangkampa nyura uti tjuni kuraringkunytja wiya rapa nyinama. Munuya rawangku Godala tjapinma wantinytja wiyangku. \v 13 Munuya aṉangu Jesuku walytjangku kutjupa kutjupa kanyintja wiya nyinanyangkampa nyakula palunya alpamilaṟa ungama, munuya palu puṟunypaṯu malikitja pitjanyangka nyakula aḻṯira ngurangka tjunama papulankunytja wiyangku. \p \v 14 Ka kutjupangku nyuranya kurannyangkampa nyura uti tjanampa Godala tjapinma tjananya pukuḻmankunytjaku. Munuya Godalu tjananya kurantjaku tjapilwiyangku wantima, palu tjananya pukuḻmankunytjaku kutju tjapinma. Nyanga alatji palya. \v 15 Ka kutjupa tjuṯa pukuḻarinyangka nyura uti tjanala tjunguringkulaṯu pukuḻarima. Munu tjituṟu-tjituṟu ulanyangka nyura uti tjanala tjunguringkulaṯu ulama.\fig |src="MB_Rom 12v15 mourn with those who.tif" size="col" loc="p" ref="12:15"\fig* \v 16 Munuya aṉangu uwankaraku kalypa mukulya nyinama unngu nyaṟaringkunytja wiya. Munu nyuranku kaṉany-kaṉanyarira waṟka puḻka tjuṯa kutju palyantjikitja mukuringkunytja wiyangku wantima, palu waṟka tjukutjuku tjuṯa kuḻuya pukuḻṯu palyanma. Munuyanku walytjangku nintipuka mirawaṉinytja wiyangku wantima. \p \v 17 Tjinguṟu kutjupangku nyuranya kurannyangkampa nyura ngapartji kurantjikitjangku kulilwiyangku wantima. Palu purkaṟangkuya kulinma tjukaṟuru palyanyku nyinanytjikitjangku, ka aṉangu uwankarangku nyuranya nyakula kulilku tjukaṟuru mulapa nyinanyangka. \v 18 Uti nyura rawangku arkanma aṉangu uwankaraku kalypa nyinanytjikitjangku. \p \v 19 Walytja tjuṯa! Kutjupangku nyuranya kurannyangkampa palunya ngapartji pungkunytjikitjangku kulintja wiyangku wantima, Godalu kutjungku paintjaku. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Ngayulu kutjungku aṉangungku kurannyangka ngapartji palu puṟunymankuku, \q1 Ngayulu kutjungku paiṟa pungkunytjaku ngaṟanyi.” \m \v 20 Palu tjukurpa kutjupa alatji ngarinyi, \q1 “Aṉangu nyuntumpa mirpaṉtju tjinguṟu paḻtjatjiratja nyinanyi, \q2 Ka nyuntu uti palunya mai ungkula paḻtjanma. \q1 Munta tjinguṟu paluṟu ilu nyinanyi kapi-tjiratja, \q2 Ka nyuntu uti palunya kapi tjikintjaku ungama. \q1 Panya nyuntu alatji kalypangku ungkunyangka paluṟu walytjangku kuliṟa kuṉṯaringkuku.” \x * \xo 12:20 \xo*\xt Proverbs 25:21-22\xt*\x* \m \v 21 Kulini nyura? Nyura uti ngapartji kura palyalwiyangku wantima. Panya nyura ngapartji kura palyaṟampa aṉangu nyara palu puṟunypa nyinanyi, kura palyalpaiṯu. Palu nyura wiṟu palyannyangka tjana nyakula kuṉṯaringkula tjana ngapartji nyura puṟunypaṯu wiṟu palyalku. Nyara palulanguṟu wiṟu kutju palyanma, munu kura wantima. \c 13 \s1 Mayatja Tjuṯangka Wangaṉarangku Kulintjaku \p \v 1 Uti nyura uwankarangku kamanta mayatja tjuṯangka wangaṉarangku kulinma. Panya Godalu aṟa nyanga palunya palyaṉu mayatjarira aṉangu tjuṯa kanyintjaku, ka panya palulanguṟu kuwari aṉangu tjuṯa mayatja nyinanyi Godalu tjunkunytjitjangka. \v 2 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupa mayatjangka tungunpungkulampa, nyara paluṟu Godala tungunpunganyi, panya Godalu alatjiṯu tjananya mayatja tjunu. Ka aṉangu nyara paluṟu mayatjangka tungunpungkunyangkaya palunya ngapartji pungkuku. \v 3 Panya wiṟu palyalpai tjuṯa mayatjaku nguḻuringkupai wiya, palu panya kura palyalpai tjuṯa kutju mayatjaku nguḻuringkupai. Ka nyura tjinguṟu mayatjaku nguḻuringkunytja wiya nyinanytjikitja mukuringkulampa wiṟu tjuṯa kutju palyanma, ka paluṟu tjana nyurampa pukuḻarira nyuranya palyanmankuku. \v 4 Panya Godalu mayatja palunya tjananya tjunu mayatjarira nyuranya tjukaṟurungku wiṟuṟa kanyintjaku. Palu nyura tjinguṟu tjukaṟurungku palyantja wiya kura palyaṟampa palumpa tjanampa nguḻuringama, panya mayatja paluṟu tjana mulapa nyuranya pungkuku kura palyannyangka. Panya Godanya kuranguṟu puḻkaṟa mirpaṉaripai, ka nyara palulanguṟu nyuranya mayatjangku kuranguṟu pungkunyangka nyura nintiringkula kulilku panya mulapa Godanya kuranguṟu mirpaṉaripai. \v 5 Uwa, pala palula-tawara nyura uti mayatjangka wangaṉarangku kulinma, nyuranya tungunpungkunyangka pungkunytjaku-tawara. Panya nyura ninti tjukaṟuru nyinanytjaku, pala palulanguṟu kuḻu nyura uti tjanala wangaṉarangku kulinma. \p \v 6 Nyara palulanguṟu panya nyura mayatja tjuṯa tax mani ma-ungkupai kutjupa kutjupa tjuṯa nyurampa palyantjaku, panya mayatja paluṟu tjana Godaku waṟkarinyi munuya nyuranya tjukaṟurungku wiṟuṟa kanyintjikitjangku kulini. \v 7 Ka palulanguṟu mayatjangku tax maniku tjapinnyangka nyura uti tjukaṟurungku ma-ungama. Uwa mayatja kutjupangku tjapinnyangkaya ungama alatjiṯu wiyanmankunytja wiyangku. Munuya analwiyangku wantira tjanala wangaṉarangku kulinma kuṉṯa-kuṉṯa nguwantu panya tjana mayatja alatjiṯu nyinanyi. \v 8 Uwa ngapartji maḻakungku ungkunytjaku ngaṟanyangkampa nyura uti mapalkungku ungkula wiyanma. \s1 Ngaḻṯunytjungkuyanku Kuliṟa Palyanma \p Palu uti nyuranku tiṯutjara ngaḻṯunytju nyinama wiyaringkunytja wiya. Panya nyanga alatji nyinarampa nyura tjukurpa Godalu Mosenya ungkunytjitja tjukaṟurungku palyaṉi. \v 9 Ka panya tjukurpa paluṟu tjana nyanga alatji ngaṟanyi Godalu paintja, \mi “Kuri walytjatjarangka ngariwiyangku wantima. Aṉangu iluntankuwiyangku wantima. Walytjatjara kutitjunkuwiyangku wantima. Munu kutjupangku kutjupa kutjupa wiṟu kanyinnyangka nyakulampa unngu kuliṟa mukuringkuwiyangku wantima.” \x * \xo 13:9 \xo*\xt Exodus 20:13-15,17\xt*\x* \m Ka tjukurpa nyanga paluṟu tjana, munu tjukurpa kutjupa tjuṯa kuḻu Godalu wangkanytja uwankara tjukurpa nyanga kutju palulanguṟu utiringanyi, \mi “Nyuntu aṉangu kutjupaku mukulyangku palyanma. Panya nyuntunkun walytjangku mukulyangku palyalpai, palu puṟunytju palumpa ngapartji mukulyangkuṯu palyanma.” \x * \xo 13:9 \xo*\xt Leviticus 19:18\xt*\x* \m \v 10 Panya nyuntu aṉangu kutjupaku puḻkaṟa mukuringkulampa palunya puṯu kuraṉi. Uwa, alatji nyuntu mukulya nyinara tjukurpa panya Mosenya Godalu ungkunytja uwankara tjukaṟurungku kanyini. \p \v 11 Kaya nyanga alatji mukulya tiṯutjara nyinama, panya ilaringu Mayatja Jesulu maḻaku pitjala nganaṉanya wankaṟu katinytjaku. Panya ngaṉmanypalpi nganaṉa mulamularingangi, ka Jesunya pitjanytjaku paṯu kuwaripa ngaṟangi. \v 12 Palu kuwari nyanga ilaringu, panya nganaṉa mungangka kunkunpa ngarira ngarira kulilpai puyi-puyinnyangka munula wankaringkula nyakupai, “Munta mulapa ngalya-utiringanyi tjiṉṯukutu.” Palu puṟunypa kuwari tjiṟirpi waṯalpi ilaringu Jesunya pitjanytjaku. Kala uti nganaṉa mungawaḻuṟungka nyinapai tjuṯa arkalwiyangku wantima. Palu utila kura tjuṯa wantira kaḻaḻa puṟunypa aḻa-aḻangku ngaṟala nyangama, panya tjaultji tjuṯangkuya tjiṟirpikutu pakaṟa, pikakitja mantarangka tjarpara, uwankaratjarangku aḻa-aḻangku ngaṟala nyakupai, palu puṟunypala uti aḻa-aḻangku ngaṟala nyangama kura tjuṯangka tungunpungkunytjikitjangku. \v 13 Panya kutjupa tjuṯangkuya mungawaḻuṟungka nyinapai tjuṯangku kura tjuṯa kutju palyalpai, kala uti palu puṟunypa nyinawiya tjukaṟuru nyinama kaḻaḻangka. Munula uti wama puḻkaṟa tjikiṟa taṟangkarira pikangku pungkuwiyangku wantima, munu kampangkaṯu ngariwiyangku wantima, munu nyaṟaringkula pikaringkuwiyangku wantima. \v 14 Utila Mayatja Jesula Christala tjungu alatjiṯu nyinama, munula kura tjuṯa wantima. Panya kutjupa-aṟa nganaṉa unngu kulilpai kura palyantjikitjangku, palu utila Jesula tjungu nyinara kulintja nyanga palu puṟunypa utiringkunyangka kuliṟa wantima alatjiṯu. \c 14 \s1 Jesuku Walytja Tjuṯaya Kuranmankuwiyangku Wantima \p \v 1 Ka panya Jesuku walytja kutjupa tjarangku kuwaripangkuṯu puṯu kulini tjukaṟuru nyinanytjikitjangku. Ka uti nyura palunya tjananya walytjanmaṟa alatjiṯu tjungunma, munu pika-pikaringkula tjananya ngurpanmankunytja wiyangku wantima. \v 2 Panya aṉangu kutjupangku kulilpai mai kuka kutjupa kutjupa tjuṯa uwankara palya ngalkuntjikitjangku. Ka wati panya puṯu nguwanpa kulilpaingku kulilpai, “Ngayuku ngaṟanyi mai kutju ngalkuntjaku.” \v 3 Ka uti wati panya mai kuka uwankara ngalkupaingku wati panya mai kutju ngalkupainya ngurpanmankunytja wiyangku wantima, ka palu puṟunypaṯu wati panya mai kutju ngalkupaingku uti wati panya mai kuka ngalkupainya uuḻiṟa wangkawiyangku wantima, panya Godalu palunya pulanyaṯu walytjanmanu munu pulanya kanyintjikitja mukuringanyi. \v 4 Nyara paluṟu panya Godaku waṟkaripai nyinanyi, ka Godanya palumpa mayatja nyuntu wiya. Kan nyaaku palunya ngunti mayatjarira kuranmananyi? Nyangatja palya wiya. Wantima palumpa mayatjangku kutjungku ngurkantaṟa paintjaku kura palyannyangka, munta tjinguṟu tjukaṟurungku palyannyangka palyanmankunytjaku. Panya nyara palunya Mayatja Godalu maṟangku kanyini, ka paluṟu punkantja wiya ngaṟaku. Panya Godalu palunya nintilkatinyi tjukaṟururingkula kuṉpu ngaṟanytjaku. \p \v 5 Ka panya kutjupangku kulilpai, “Tjiṉṯu ini nyangatja kutju miḻmiḻpa mulapa ngaṟanyi nganaṉa Godanya waḻkuntjaku.” Ka kutjupangku kulilpai, “Wiya, tjiṟirpi winki miḻmiḻpa ngaṟanyi nganaṉa wiṟuṟa Godanya waḻkuntjaku.” Palu utila uwankarangku walytjangku walytjangku unngu Godala kuliṟa ngurkantanama, munu kutjupa tjuṯa arkalwiyangku wantima. \v 6 Panya kutjupangku kuliṟa tjiṉṯu kutjupa miḻmiḻmankupai Mayatja Jesunya waḻkuntjikitjangku palumpa pukuḻarira. Ka panya kutjupangku kulilpai, “Godalu nganaṉanya mai kuka uwankara ngalkuntjaku ungu, kala palya ngalkuṉi Mayatja Jesunya waḻkuntjikitjangku.” Munu paluṟu pukuḻarira Godanya wiṟunmankupai mai kuka kuḻu ungkunyangka. Palu kutjupangku kulilpai, “Ngayulu kuka wantinyi Mayatja Jesunya kutju waḻkuntjikitjangku.” Munu pukuḻarira palu puṟunypaṯu Godanya wiṟunmankupai. \v 7-8 Palu nganaṉa uti palunya kutju waṉanma walytjangku kuliṟa palyantja wiyangku. Nganaṉa uti wanka nyinaralpi palula wangaṉarangku kulinma munu wiṟu tjuṯa kutju palyanma Godalu nyakula pukuḻarinytjaku. Munu ngula nganaṉa ilura palu puṟunypaṯu palula wangaṉarangku kulilku paluṟu nganampa pukuḻarinytjaku. Uwa, nganaṉa palumpa walytja alatjiṯu nyinanyi ilunytjakutu-wangkara munula ilunytjatjanu pakaṟa palumpa walytjaṯu nyinaku tiṯutjara. \v 9 Palu nyaanguṟu? Wiya, panya Christanya ilunytjatjanu wankaringkula pakaṉu nganampa mayatja puḻka nyinanytjikitja wanka tjuṯaku munu miri tjuṯaku kuḻu. Nyara palulanguṟu paluṟu nganampa mayatja tiṯutjara nyinanyi. \p \v 10 Ka nyaaku nyura rapangku-palku tjananya kuranmankupai? Uti nyura ngurkantankunytja wiyangku wantima. Ka nyura ngapartji nyaaku tjananya nintingku-palku panyatja ngurpanmankupai tjana kuwaripaṯu nintiringkunyangka? Uti nyura alatji kuliṟa wangkawiyangku wantima. Panya Godalu kutjungku nganaṉanya wangkanytjaku ngaṟanyi. Panya ngula nganaṉa uwankara Godala kuranyu ngaṟaku paluṟu nganaṉanya ngurkantankunytjaku. \v 11 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji Godalu wangkanytja, \mi “Nyangatjaṉa mulamulangku wangkanyi, panya ngula aṉangu uwankara ngayula kuranyu tultjungaṟakatiku. Munuṉiya ngayunya alatji wangkaku, ‘Mulapan nyuntu uwankaraku God Mayatja puḻka nyinanyi.’” \mi \x * \xo 14:11 \xo*\xt Aitjayaku 45:23\xt*\x* \m \v 12 Ka palulanguṟu nganaṉa walytjangku Godala tjakultjunkunytjaku ngaṟanyi uwankara panya nganaṉa palyantjatjanungku mantangka nyanga nyinara, kura munu palya tjuṯa. Panya Godalu ngula nganaṉanya uwankara kutju kutju kuranyu ngaṟatjuṟa tjapilku, “Nyaakun nyanga alatji palyaningi?” \s1 Kutjupa Tjuṯaya Tarpipungkuwiyangku Wantima \p \v 13 Nyanganguṟulanku nintingku-palku nyakula ngurkantankuwiyangku wantima. Palu nyangatjaya kulinma! Uti nyura kutjupa kutjupa palyalwiyangku wantima Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku nyakula kuraringkula paṯuringkunytjaku-tawara. \v 14 Panya ngayulu Mayatja Jesula tjungu nyinara nintingku kulini mai kuka kutjupa kutjupa uwankara palya alatjiṯu ngaṟanyi ngalkuntjaku. Palu kutjupangku tjinguṟu unngu kulini, “Kuka nyangatja miḻmiḻpa kaṉa puṯu ngalkuṉi.” \p \v 15 Ka tjinguṟu nyuntu palula miṟangka kuka ngalkuku, ka paluṟu nyakula urulyaraṟa kulilku, “Nyaaku nyangangku ngalkuṉi? Panya paluṟu Jesuku walytja.” Alatji paluṟu kulilku munu kuka panya palunya tjinguṟu arkaṟa ngalkuku, munu maḻangka kuṉṯaringkula kulilku, “Mulapaṉa kurangku ngalkuṉu. Utiṉa panyatja wantima.” Munu alatji kuliṟa Godalanguṟu paṯuringkuku panya nyuntu palula miṟangka kuka ngalkunnyangka. Ka nyuntu uti palunya ngaḻṯunytjungku kulinma munu palula miṟangka kuka ngalkuwiyangku wantima, ngunti kuliṟa Jesulanguṟu paṯuringkunytjaku-tawara, panya Christanya palumpa kuḻu anga-ilungu. \p \v 16 Palya nyuntu kulini kuka ngalkuntjikitjangku, palu tjinguṟu kutjupangku nyuntunya nyakula Jesulanguṟu paṯuringkunyangka aṉangu tjuṯangku Christanya analku panya nyuntu ngalkuntjanguṟu. Ka pala palula-tawara Christanya anantjaku-tawara nyuntu uti ngalkuwiyangku wantima. \v 17 Panya nganaṉa Godaku walytjapiti nyinanyi kalanya paluṟu nganaṉanya mayatjarira kanyini. Kala uti ngalkuntja tjikintja nyara palunya tjananya rawangku kulintja wiyangku wantima. Panya Godanya pukuḻarinytja wiya nganaṉa nyanga alatji rawangku kulinnyangka. Palu utila nyanga alatji kulinma, panya Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmanu Jesulanguṟu, ka nyara palulanguṟu nganaṉa pukuḻtju wiṟuṟa kalypa nyinanytjaku ngaṟanyi. Nyanga alatjila uti tiṯutjarangku kulinma, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nyanga palu puṟunypa nyinanytjaku nganaṉala nintilpai. \v 18 Ka alatji nganaṉa Christanya tiṯutjarangku waṉannyangka Godalu nyakula pukuḻaripai, kalanya aṉangu tjuṯangku kuḻu nyakula palyanmankuku. \p \v 19 Palulanguṟula uti tiṯutjarangku wiṟu tjuṯa kutju kulinma nganaṉa tjungu kalypa nyinanytjikitjangku Jesuku walytja uwankara, munulanku uti alpamilaṟa kuṉpunma. \p \v 20 Utila Godaku walytja kutjupa tjuṯa palumpa mulamularingkunyangka kurantja wiyangku wantima tjanala miṟangka kuka ngalkula. Mulapa mai kuka uwankara palya ngaṟanyi nganaṉa ngalkuntjaku. Palu tjinguṟu Godaku walytja kutjupangku ngurpangku nyuntunya kuka ngalkunnyangka nyakula puṯu nguwanpa kulilku munu tjinguṟu puṯu kuliṟa Jesulanguṟu paṯuringkuku. Ka nyuntu uti palula-tawara wantima, panya Godalu palunya kuḻu ngurkantaṟa walytjanmanu. \p \v 21 Uwa, palya nganaṉa kuka ngalkuwiyangku wantinytjaku munu waina tjikilwiyangku wantinytjaku, Godaku walytja kutjupangku nyakula urulyaraṟa puṯu kulintjaku-tawara. Panya nyanga alatji nganaṉa kuka, waina wantirampa palumpa ngaḻṯuringkula wantinyi. Ka palulanguṟu paluṟu paṯuringkunytja wiya tjungu ngaṟala ma-raparingkuku. \p \v 22 Palu tjinguṟu nyuntu Godaku mulamularingkula kulilpai alatji, “Kuka mai uwankara ngalkuntjaku palya ngayulu kulini.” Palu alatji kuliṟa para-tjakultjunkunytja wiyangku wantima, munu unngu kutju kulinma, Godalu kutjungku nintingku nyakunytjaku. Ka nyuntu tjukaṟurungku ngalkula kurunpa unngu nguḻu wiya nyinanyangkampa paluṟu nyuntumpa pukuḻariku. \p \v 23 Palu tjinguṟu nyuntu puṯu kulini, “Tjinguṟuṉa palya ngalkuku, munta tjinguṟuṉa wantiku.” Munun palulanguṟu kulini, “Wanti kaṉa palya ngalkula.” Ka nyara palulanguṟu Godanya nyuntumpa pukuḻarinytja wiya panya nyuntu kuliṟa wantira mukuringkula ngalkunnyangka. Panya alatji ngalkula nyuntu kura palyaṉi kampa kutjara kuliṟa. Uti nyuntu kulintja kampa kutjara nyinarampa ngalkuwiyangku wantima munu ngula kulintja kutjuringkula kutju ngalkunma tjukaṟurungku. \c 15 \s1 Jesuku Walytja Tjuṯa Alpamilanma \p \v 1-2 Tjinguṟu nyuntu kuṉpu ngaṟalampa utin Jesuku walytja kutjupa tjuṯa upa ngaṟanyangka alpamilanma anaṟa wangkanytja wiyangku, panya tjana kuwaripaṯu kuṉpuringkunytja wiya. Utilanku walytjangku pukuḻmankunytja wiyangku wantima. Panya Christalunku walytjangku pukuḻmankunytja wiyaṯu, munu paluṟu Mamanya kutju pukuḻmanangi munu paluṟu kulintja wiya aṉangu kutjupa tjuṯangku palunya kuranmankunyangka. Kala uti Jesunya puṟunypa Godaku walytja kutjupa tjuṯa pukuḻmanama tjana ma-kuṉpuringkula Jesunya tungun-tunguntu waṉantjaku. \v 3 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Mama, kutjupa tjuṯangku nyuntunya warkira ngayunya kuḻu warkinyi.” \x * \xo 15:3 \xo*\xt Psalm 69:9\xt*\x* \m \v 4 Panya tjukurpa iriti nyiringka walkatjunkunytja wiṟu mulapa ngarinyi nganaṉa nyakula wangkara nintiringkunytjaku. Panya tjukurpa paluṟu tjana nganaṉanya nintilpai kuṉpu nyinanytjaku munu tungun-tunguntu palunya waṉantjaku wantinytja wiyangku. Kala nyara palulanguṟu unngu raparingkula kulini, “Mulapa Godalu nganaṉanya wiṟuṟa kanyilku tiṯutjarangku.” \v 5 Panya Godalu puntu winki rapalpai tungun-tunguntu tiṯutjarangku palunya waṉantjaku. Kaṉa palula nyurampa tjapilpai paluṟu nyuranya tiṯutjarangku nintintjaku nyura uwankarangku Christanya waṉaṟa kulintja kutjuringkula palula kalypa nyinanytjaku. \v 6 Ka nyara palulanguṟu nyura uwankarangku tjungungku wangka kutjuringkula mirawaṉima Godanya, Mayatja Jesuku Mama nyinanytjanya. \s1 Jesunya Pitjangu Aṉangu Uwankaraku \p \v 7 Jesuku walytja tjuṯa! Christalu panya nyuranya walytjanmaṟa palula tjunguṉu, ka nyuranku uti palu puṟunytjuṯu Jesuku walytja kutjupa tjuṯa pukuḻṯu walytjanmaṟa tjungunma wantinytja wiyangku. Ka alatji nyura mukulya nyinanyangka aṉangu kutjupa tjuṯangku nyakula kulilku, “Munta, mulapa Godanya mukulya wiṟu mulapa.” \v 8 Panya Christanya pitjangu nganampa Jew tjuṯaku waṟkarinytjikitja munu nganaṉanya nintintjikitja panya Godanya mulapa tjukaṟuru nyinanyi kalkuntjatjanungku palyalpai alatjiṯu. Panya Christanya pitjangu Godalu ngaṉmanytju Aipuṟamanya tjananya kalkuntja utintjikitja. \v 9 Munu panya Christanya pitjangu aṉangu kutjupa tjuṯaku kuḻu, Jew wiya tjuṯaku, tjana kuḻu Godaku mulamularingkula palunya mirawaṉinytjaku alatji, “Nyuntun ngaḻṯunytju puḻka mulapa nyinanyi.” Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Kaṉa aṉangu kutjupa tjuṯawanu nyinanytjatjanungku nyuntunya mirawaṉiku. \q2 Munuṉa inma kuḻu inkara nyuntunya waḻkulku.” \x * \xo 15:9 \xo*\xt Psalm 18:49\xt*\x* \m \v 10 Ka tjukurpa kutjupa piṟuku ngarinyi Jew wiya tjuṯangka wangkanytja nyanga alatji, \mi “Pitjalaya Godaku aṉangu tjuṯangka tjunguringkula puḻkaṟa pukuḻarima.” \x * \xo 15:10 \xo*\xt Deuteronomy 32:43\xt*\x* \m \v 11 Ka piṟuku tjukurpa kutjupa nyanga alatji ngarinyi, \q1 “Aṉangu tjuṯa, Godanyaya mirawaṉima! \q2 Munuya inma inkara palunya waḻkunma, manta winkitjangku.” \x * \xo 15:11 \xo*\xt Psalm 117:1\xt*\x* \m \v 12 Ka panya piṟuku tjukurpa kutjupa ngarinyi wati panya Aitjayalu Jesunyatjara iriti walkatjunkunytja nyanga alatji, \q1 “Wati kutju utiringkuku Jesse-kunu maḻatja mularku. \q1 Munu nyara paluṟu mayatjarira kanyilku aṉangu kutjupa tjuṯa ngura uwankaratja. \q2 Kaya wati nyara palumpa mulamularingkula rapa mulapa nyinaku.” \x * \xo 15:12 \xo*\xt Aitjayaku 11:10\xt*\x* \m \v 13 Uwa, mulapa panya Godalu nganaṉanya palyaṉu palumpa rapa aḻa-aḻa paṯaṟa nyinanytjaku. Kaṉa nyurampa palula tjapilpai nyanga alatji,\fig |alt="Use only one person" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="15:13"\fig* \mi “Mama God, nyara tjananya pukuḻpa mulapa kurunpa rapa nyinanytjaku palyanma tjana nyuntumpa mulamularingkunyangka. Ka nyara palulanguṟu, Kurunpa Miḻmiḻṯu witulyankunyangka, tjana rapa mulararira aḻa-aḻa paṯaṟa nyinaku ngura wiṟukitja.” \s1 Paulalu Aṉangu Kutjupa Tjuṯangka Para-wangkanytja \p \v 14 Uwa walytja tjuṯa, ngayulu ninti panya nyura wiṟuṟa palyanyku nyinapai. Munu nyura Godaku tjukurku munu palumpa iwaraku kuḻu ninti puḻka nyinanyi. Munu nyuranku kunyu ngapartji-ngapartjingku wangkara tjukaṟurungku nintilpai wiṟungku. \v 15-16 Palu lita nyanga palulaṉa aṟa kutjupatjara nyurampa tjukaṟurungku walkatjunangi nguḻuringkunytja wiyangku nyura piṟuku kulintjaku. Panya Godaluṉi ngaḻṯunytjungku ngurkantaṟa tjunu aṉangu Jew wiya tjuṯawanu tjukurtjara waṟkarinytjaku Jesuku Christaku, waṟka panya puḻka mulapa. Kaṉa Tjukurpa Palya Godalanguṟu para-tjakultjunanyi aṉangu Jew wiya tjuṯangka paluṟu tjana kuliṟa kampa kutjuparira Jesunya waṉantjaku. Nyanga alatji ngayulu nintini aṉangu nyanga palunya tjananya Godala wirkakatinytjikitjangku paluṟu tjananya mantjiṟa pukuḻarinytjaku, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu tjananya palyaṉu tjana Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjaku. Nyara palulanguṟuṉa nyuranya tjukaṟurungku wangkanyi lita nyanga palula nyura kuliṟa tjukaṟururingkunytjaku. \p \v 17 Uwa, ngayulu puḻkaṟa pukuḻarinyi waṟka nyanga Godaku palyaṟa, panya Jesunya Christanya ngayula tjungu ngaṟanyangka kutjuṉa tjukaṟurungku palyaṉi. \v 18-19 Palu ngayulu walytjangku palyantjatjanungku mirawaṉinytja wiya, panya Christalu ngayulawanungku palyantjitjanguṟu kutjuṉa mirawaṉinyi. Nyara paluṟu panya tjananya kampa kutjupanu Godala wangaṉarangku kulintjaku. Nyangatja paluṟu palyaṉu ngayulawanungku panya ngayulu tjukurpa wangkanytjitja-wanungku munu ngayulu kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjitja-nguṟu kuḻu. Panya Kurunpa Miḻmiḻṯuṉi witulyangku nintiningi miracle kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku, kaya aṉangu tjuṯangku nyakula Godaku mulamularingangi, Kurunpa Miḻmiḻṯu tjananya unngu nintinnyangka. Uwa, ngayulu ngura winkingka Tjukurpa Palya Jesunyatjara para-tjakultjunangi Jerusalemalanguṟu ngura panya Iliṟi-kamalakutu. Ngura parariwanungkuṉa wangkaṟinangi, ngura nguṟuritja tjuṯangka kuḻu. \v 20 Panya ngayulu rawa mukuringkupai Jesuku ngurpa tjuṯangka tjakultjunkunytjikitja palumpa tjukurpa. Munuṉa tjukurtjara kutjupa ngaṉmanypa ankunytjitjangka piṟuku aṟangkaṯu ankunytjikitjangku kulintja wiya, panya paluṟu tjana ngaṉmanytju kulinu. \v 21 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \q1 “Tjuṯangku panya tjukurpa palunyatjara ngaṉmanytju kulintja wiya, palu nyara paluṟu tjana kulilku. \q1 Uwa tjana watarku nyinanytjatjanungku kuliṟa pina aḻaringkuku.” \x * \xo 15:21 \xo*\xt Aitjayaku 52:15\xt*\x* \s1 Paulalu Rome-alakutu Ankunytjikitjangku Wangkanytja \p \v 22 Uwa, aṉangu panya watarkitja tjuṯangkaṉa tjukurpa para-wangkangi munuṉa puṯu kuliningi nyuralakutu ma-pitjanytjikitjangku. \v 23 Palu kuwariṉa waṟka nyanga palunya wiyaṉu ngura nyanganta, ka ngayuku kuwari aḻalta ngaṟanyi nyuralakutu ma-pitjanytjaku, panya ngayulu tiṯutjarangku kuliningi yiya kutjupa yiya kutjupa nyuralakutu ma-pitjanytjikitjangku. \v 24 Ngayulu kuwari ngura Paintakutu ananyi munuṉa nyara palulakutu ma-pitjala nguṟurpa Rome-ala-waraṟa wirkaṟa nyurala tjunguringkuku. Munuṉa nyurala tjukutjuku rawa nguwanpa wiṟuṟa nyinara pakuwiyaringkuku, ka nyara palulanguṟulta nyura tjinguṟu ngayunya iyalku ngura Paintakutu ankunytjaku. \v 25 Palu kuwari nyanga ngayuku Jerusalemalakutu-waraṟa ngaṉmanypa ankunytjaku ngaṟanyi, panya ngayulu mani tjanampa ma-katinyi munuṉa tjananya ungkuku Godaku walytjapiti ngura nyara palula. \v 26 Panya Godaku walytja tjuṯaya uṯuḻu kutjupa kutjupa nyinanyi ngura nyanga Matja-tuniyala munu Akayala. Munuya paluṟu tjana walytjangku kulinu mani uraṟa tjunguṟa ngaḻṯutjara tjuṯa ungkunytjikitjangku nyara Jerusalemala nyinanytja tjuṯa. Panya nyara palulaya Godaku walytja kutjupa tjuṯa nyinanyi ngaḻṯutjara tjuṯa, kaṉa palula tjanalakutu kuwari katinyi. \v 27 Panya tjanaya walytja alatjiṯu mukuringu mani uraṟa ungkunytjikitja aṉangu Jew ngaḻṯutjara tjuṯa. Ka nyangatja tjukaṟurungku ungkunytja ngapartji, panya Tjukurpa Palya Jesunyatjara Jew tjuṯanguṟu-waraṟa wirkanu aṉangu kutjupa tjuṯangka kaya mulamularingkula pukuḻaringu, ka nyara palulanguṟu tjananya ngapartji alpamilantjaku ngaṟanyi alatjiṯu. \v 28 Kaṉa kuwari Jerusalemalakutu mani nyanga palunya ma-katinyi munuṉa tjananya ungkunytjatjanu wati-pakalku ngura nyara Paintakutu, munuṉa nyuranya nguṟurpa nyakuku. \v 29 Munuṉa alatji kulini, “Ngayulu nyurala ma-wirkaṟa tjunguringkunyangka Christalulanya nganaṉanya uwankara tjungu puḻkaṟa pukuḻmankuku.” \p \v 30 Walytja tjuṯa, ngayuluṉatju tjapilpai Godala ngayunya alpamilantjaku, ka wanyu nyura kuḻu puḻkaṟa Godala ngayuku tjapinma kurunpa winkingku. Panya nyuntu nganaṉa mulamularingkupai Mayatja Jesuku Christaku. Ka panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuntunya nganaṉanya mukulya nyinanytjaku palyalpai. Kaṉa nyara palulanguṟu nyurala wangkanyi nyura ngayuku Godala puḻkaṟa tjapintjaku.\fig |src="GT_ROM 15v30 group praying.tif" size="col" loc="p" ref="15:30"\fig* \v 31 Alatjiya ngayuku tjapinma Godalu ngayunya aṯunymaṟa kanyintjaku ngura nyara Judeala wirkankunyangka. Tjinguṟutjuya puṯu mulamularingkupai tjuṯa nyakula pikaringkuku, palula-tawaratjuya ngayuku tjapinma. Munuya tjanampa kuḻu tjapinma Godaku walytja tjuṯaku nyara Jerusalemala nyinanytja tjuṯaku, kaya mani nyangatja ngayulu katira ungkunyangka mantjiṟa pukuḻariku. \v 32 Kaṉa nyara palulanguṟu pukuḻpa mulapa ma-pitjala nyurala tjunguringkuku ngayunya Godalu iyannyangka. Munuṉa nyurala tjungu nyinara nyuntu nganaṉa uwankaraṯu pukuḻariku. \v 33 Uwa, ka Godanya nyurala uwankarangka tjungu tiṯutjara nyinama, panya paluṟu nganaṉanya kurunpa rapa pukuḻpa kanyilpai. Uwa mulapa. \c 16 \s1 Paulalu Maḻpa Tjuṯangka Wangkanytja \p \v 1 Kulilaya, nganampa walytja minyma panya ini Piipinya kuwari nyuralakutu ma-pitjanyi. Panya nyara paluṟu wiṟungku Godaku walytja tjuṯa rawangku alpamilalpai ngura pala Tjantjuṟiyala. \v 2 Ka paluṟu nyurala ma-wirkankunyangkampa nyura palunya pukuḻṯu mantjiṟa kanyinma panya paluṟu Mayatja Jesuku walytja. Ka nyura panya Godaku walytja nyinarampa alatji palyantjaku ngaṟanyi. Ka paluṟu kutjupa kutjupaku mukuringkunyangkampa palunya alpamilaṟa ungama. Panya minyma nyara paluṟu rawangku Jesuku walytja tjuṯa alpamilaningi munu ngayunya kuḻu. Palulanguṟu nyura uti palunya puḻkaṟa aṯunymanama. \p \v 3 Palu minyma ini Puṟitjilanya pulanya Akuwilanya kuriṟara nyakulampaya wangka panya ngayulu pulanya rawangku kulilpai. Panya paluṟu pula ngayula tjungu rawa waṟkaringi Jesuku Christaku. \v 4 Kaṉa palumpa pulampa puḻkaṟa pukuḻarinyi panya pula ilunytjikitja kuliṟa nguḻuringkunytja wiya raparingkula pula ngayunya alpamilaningi. Ka aṉangu panya tjuṯa Godaku walytjaringu ngura winkingka, nyara paluṟu tjana kuḻuya puḻkaṟa pukuḻarinyi palumpa pulampa. \v 5 Kaya-puṯa Puṟitjilaku pulampa waḻingka inmaku tjunguringkupai tjuṯangka kuḻu wangka, panya ngayulu tjananya tiṯutjarangku kulini. \p Kaya wati Ipanaitjanya kuḻu wangka panya ngayulu palunya tiṯutjarangku kulini. Nyara paluṟu panya ngayuku maḻpa wiṟu mulapa. Panya paluṟu-waraṟa Jesuku mulamularingu ngaṉmanypa manta nyara Aitjala, ka panyaya aṉangu kutjupa tjuṯa palula maḻangka Jesuku mulamularingu manta nyara palula. \p \v 6 Munuya Mary-nya kuḻu wangka panya ngayulu palunya rawangku kulini, panya minyma nyara paluṟu nyurampa puḻkaṟa waṟkaringi. \p \v 7 Munuya ngayuku walytja kutjara Antuṟa-naikanya pulanya Tjuniyanya kuḻu wangka panya ngayulu rawangku pulanya kulini. Panya paluṟu nganaṉa tjungu tjailangka nyinangi. Ka nyara palunya pulanya panya aṉangu tjuṯangku nyakula kulilpai tjukurtjara wiṟu kutjara Godalu iyantja. Panya paluṟu pula-waraṟa Jesuku walytjaringu, ka ngayulu maḻangka Jesuku walytjaringu. \p \v 8 Munuya wati ini Ampa-liyatanya kuḻu wangka panya ngayulu palunya rawangku kulini. Nyara palumpa ngayulu puḻkaṟa mukuringkupai, Mayatja Jesuku walytjaku. \p \v 9 Munuya Upa-natjanya kuḻu wangka panya palunya kuḻuṉa rawangku kulini. Nyara paluṟu panya nganaṉala tjungu waṟkaripai Jesuku Christaku. \p Munuya Tjakitjinya kuḻuṯu wangka panya ngayulu palunya rawangku kulini. Nyara paluṟu kuḻu ngayuku maḻpa wiṟu mulapa. \p \v 10 Munuya Apalitjanya kuḻu wangka panya ngayulu palunya rawangku kulini. Wati nyara paluṟu panya tungun-tunguntu Christanya rawangku waṉalpai. \p Munuya wati ini Aṟitja-pulaku walytjapitingka kuḻu wangka panya ngayulu tjananya tiṯutjarangku kulini. \p \v 11 Munuya ngayuku walytja Yaṟa-tiyanya kuḻu wangka panya rawangkuṉa palunya kulini. \p Kaṉa Natjitjanya tjananya kuḻu kulini panya paluṟu munu palumpa walytja kutjupa tjuṯa kuḻu Jesuku walytja nyinanyi. Kaya wanyu palula tjanala kuḻu ma-tjakultjura panya ngayulu tjananya tiṯutjarangku kulini. \p \v 12 Munuya piṟuku wangka Tuṟapinanya pulanya Tuṟaputjanya panya ngayulu pulanya tiṯutjarangku kulini. Panya minyma nyara paluṟu pula kuḻu Mayatja Jesuku tiṯutjara waṟkaripai. \p Munuya minyma panya Putjitjala kuḻu wangka panya ngayulu palunya rawangku kulini. Nyara paluṟu panya maḻpa wiṟu mulapa munu panya puḻkaṟa alatjiṯu waṟkaringi Mayatja Jesuku. \p \v 13 Munuya Ruputjanya kuḻu wangka panya ngayulu palunya tiṯutjarangku kulini. Nyara paluṟu panya wiṟungku tungun-tunguntu waṉalpai Mayatja Jesunya. Munu palumpa ngunytju kuḻu palu puṟunypaṯu wangka, panya nyara paluṟu ngayunya wiṟuṟa alpamilalpai ngunytjungku puṟunytju. \p \v 14 Munuya ini nyanga tjananya kuḻu wangka panya ngayulu tjananya tiṯutjarangku kulini, Atjin-kuṟitjanya, Pilikanya, Umitjinya, Patupanya, Umatjanya, munu Jesuku walytja kutjupa tjuṯangka kuḻu wangka panya tjanala tjunguringkupai tjuṯangka. \p \v 15 Munu piṟuku palu puṟunypaṯu wangka Pailalukanya pulanya kuriṟara Tjuliyanya, munu Niṟiyanya pulanya nyarumpara, munu Ulimpanya kuḻu munu Jesuku walytja kutjupa tjuṯangka kuḻu wangka, panya palula tjanala tjunguringkupai tjuṯangka. Nyara palunya tjananyaṉa rawangkuṯu kulilpai. \p \v 16 Ka nyura uti aṉangu kutjupa Jesuku walytja nyakulampa palumpa pukuḻarira maṟa witinma.\f * \fr 16:16 \fr*\ft Paulalu ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangka wangkangu nguku kutjara nyunytjuntjaku, panya tjakangkuya alatji palyalpai aṉangu kutjupa nyakula pukuḻarira. Ka nganaṉa tjinguṟu Jesuku walytja kutjupa nyakula maṟa witiṟa pukuḻaripai.\ft*\f* \p Kaya Jesuku walytja tjuṯangku ngura nyanga tjuṯanguṟu nyuranya kulini nyurampa pukuḻarira. \s1 Lita Nyangatja Wiyantjikitjangku Wangkanytja \p \v 17 Walytja tjuṯa, nyura panya ngaṉmanypa tjukaṟuruku nintiringu iwara panya palyaku Jesunya waṉantjikitja. Palu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu nyuranya nintingku-palku ngunti wangkara tjaralku tjukaṟurungka ngaṟanyangka munu nyuranya kuraṟa upalku Jesunya waṉannyangka. Kaṉa palula-tawara nyuranya puḻkaṟa nguḻutjunanyi nyuranku nguḻu nyakunytjaku. Ka kutjupa tjuṯangku alatji ngunti wangkanyangka nyura uti kuliṟa wantira mauṉṯalpa nyinama palula tjanala tjunguringkunytja wiya. \v 18 Panya aṉangu nyanga palu puṟunypa tjuṯa Mayatja Jesuku waṟkaripai wiya. Palu tjana walytjangku kutju kuliṟa tjana mukuringkunytja kutju palyalpai. Munuya mukulyangku-palku wangkara ngunti wituwituṟa aṉangu ngurpa tjuṯa kuralpai. Palula-tawaraṉa nyuranya nguḻutjunanyi ngunti wangkapai tjuṯangku nyuranya kurantjaku-tawara. \v 19 Panya ngura winkingkaya kulinu nyura Tjukurpa Palya Jesuku wangaṉarangku kulinnyangka, kaṉa nyara palulanguṟu nyurampa pukuḻarinyi. Palu ngayulu mukuringanyi nyura tiṯutjara wangaṉara nyinara palya kutju palyantjaku, munu kuraku mukuringkuwiya nyinanytjaku. \v 20 Ka Godalu panya kurunpa rapa pukuḻpa nyinanytjaku palyalpai munu paluṟu kuwari Satannga puṟuntaṟa wantinyi nyuranya kurantjaku-tawara. Kaṉa Mayatja Jesula nyurampa tjapini nyuranya ngaḻṯunytjungku kanyintjaku. \p \v 21 Ka wati panya Timitjinya ngayula tjungu nyinara waṟkarinyi. Munu paluṟu nyuranya kulini nyurampa pukuḻarira. Ka wati nyanga Lutjiyatjalu, Jasontu, Tjatjipatalu tjana kuḻu nyuranya palu puṟunypaṯu kulini. Nyanga paluṟu tjana kuḻu panya ngayuku walytja tjuṯa. \p \v 22 Ka ngayulu ini Tutiyatjalu nyiringka nyanga walkatjunanyi Paulalu wangkanyangka. Munuṉa Jesuku walytja nyinara nyurala palu puṟunypaṯu wangkanyi alatji, “Ngayulu nyuranya rawangku kulilpai Jesuku walytja tjuṯa.” \p \v 23-24 Ka wati ini Kayatjalu kuḻu nyuranya tiṯutjarangku kulilpai nyurampa pukuḻarira. Panya ngayulu palumpa ngurangka nyinanyi. Kaya Jesuku walytja tjuṯa ngura nyanga palula pitjala tjunguringkupai. \p Ka piṟuku Iṟatjatjalu kuḻu nyuranya tiṯutjarangku kulilpai. Nyanga paluṟu panya mani aṯunymaṟa kanyilpai tawunu nyanga palumpa.\f * \fr 16:23-24 \fr*\ft Tawunu nyanga paluṟu panya ini Kaṟintjanya.\ft*\f* Ka nganampa maḻpa Kuwatatjalu kuḻu nyuranya tiṯutjarangku kulilpai.\f * \fr 16:23-24 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 24 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Paulaku tjukurta alatji – \ft*\ft \+it Kaṉa Mayatja Jesula Christala nyurampa tjapini nyuranya ngaḻṯunytjungku kanyintjaku. Uwa, mulapa.\+it*\ft*\f* \s1 Godanya Tiṯutjarangku Mirawaṉinytjaku \p \v 25 Utila nyanganguṟu tiṯutjarangku Godanya mirawaṉima. Panya paluṟu mulapa nyuranya kuṉpuṟa kanyilku nyura Jesunya Christanya tiṯutjarangku waṉantjaku wantinytja wiyangku. Panya nyanga palunyaṉa wangkangi Tjukurpa Palya Jesunyatjara wangkara utiṟa. Tjukurpa nyanga palunya panya Godalu ngaṉmanytju kumpilpa kanyiningi rawa mulatu, \v 26 palu palumpa wangkatjara tjuṯangku iriti nyiringka walkatjunu. Ka kuwari nyangalta utinu Godalu panya tiṯutjara nyinapailu, munu wangkangu tjukurpa nyangatja para-tjakultjunkunytjaku aṉangu manta winkitjangka tjana kuliṟa Godaku mulamularingkula palula wangaṉarangku kulintjaku. \p \v 27 Uwa, puḻkaṟala mirawaṉima Godanya kutju, panya paluṟu mulapa nintipuka puḻka uwankarangka waintarinytja. Uwa Jesulu Christalu nganaṉanya kanyinnyangkala Mamanya tiṯutjarangku mirawaṉima. Uwa mulapa.