\id MRK .‘PT MK 02ed’ Pitjantjatjara Mark 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Markaku \toc2 Markaku \toc1 Tjukurpa Palya Markalu Walkatjunkunytja (Mark) \mt1 Tjukurpa Palya Markalu Walkatjunkunytja \mt2 Mark \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Markalu walkatjunkunytja ini kutjupa Johnnga. Paluṟu-waraṟa walkatjunu tjukurpa Jesunyatjara Matthew-lu, Luke-alu, Johntu walkatjunkunytja kuwaripangka. Palu Markanya tjinguṟu maḻa Jesuku walytjaringu Jesunya ilkaṟikutu maḻaku ankunyangka maḻangka. Munu paluṟu Paulala pulala Paanapatjala-waraṟa para-ngaṟangi ngura tjuṯangka tjukurpa wangkanytjikitja (nyawa Iyantja Tjuṯangku Palyantja 12:25). Munu paluṟu Peterla kuḻu tjunguringkula waṟkaringi munu palula kuliṟa nintiringu tjukurpa tjuṯa Jesunyatjaraku (nyawa Lita Nampa 1 Peterku 5:13). Munu nintiringkunytjatjanungku walkatjunu nyiri nyangangka nganaṉa maḻatja tjuṯangku kuḻu kulintjaku munu kuliṟa Mayatja Jesuku mulamularingkunytjaku. \ip Nyiri nyangangka paluṟu ngaṉmanytju walkatjunangi Johntu Jesunya baptise-katinytja munu piṟuku walkatjunangi wiṟu tjuṯa Jesulu palyantja witulya puḻkangku, munu paluṟu para-pitjalinkunytja ngura tjuṯangka, munu puṉu kaṯakutjarangka ilunytja, munu ilunytjatjanu wankaringkula pakantja. Uwa, paluṟu tjakultjunangi panya Jesunya rawa alatjiṯu waṟkaripai aṉangu kutjupa kutjupa tjuṯaku munu panya tjananya mukulyangku aṯunymankupai. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-13 Jesunya baptise-katinytja \io1 1:14—9:50 Jesulu tjukurpa tjuṯa wangkanytja munu aṉangu tjuṯa palyaṟunguntja \io1 10:1-52 Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkara nintintja \io1 11:1—15:47 Jesunya Jerusalemala nyinanytja munu puṉu kaṯakutjarangka ilunytja \io1 16:1-20 Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakantja \ie \c 1 \s1 John Baptistalu Jesuku Iwarankunytja \r (Matthew-ku 3:1-12; Luke-aku 3:1-9,15-17; Johnku 1:19-28) \p \v 1 Nyangatja Tjukurpa Palya panya Godaku Katja Jesunya Christanyatjara. \v 2 Palu wati kutjupa ngaṉmanypa wirkanu munu tjukurpa palunyatjara wangkangi palula kuranyu. Panya wati wangkatjarangku Aitjayalu iriti walkatjunu Godalu wangkanytja alatji, \q1 “Ngayuluṉa wati kutjupa wangkatjara ngaṉmanytju wituṟa iyalku palula kuranyu. Panya aṉangu tjuṯangku mayatja puḻka pitjanytja kuwaripangka ngura-waraṟa wiṟulpai, palu puṟunypa wati paluṟu aṉangu tjuṯa ngaṉmanytju wangkara tjukaṟurulku. \q1 \v 3 Wati nyara paluṟu ilytjingka mirara wangkaku aṉangu tjuṯangka alatji, \q2 ‘Mayatjakuya ngaṉmanypa ritiriwa paluṟu pitjala tjukurpa wangkanyangka nyura wangaṉarangku kulintjikitja. \q2 Panya watingku iwara tjukaṟurulpai mayatja puḻka maḻawanu pitjanytjaku, palu puṟunypa nyuranku tjukaṟururingkula paṯanma Mayatjanya pitjanyangka nyura wangaṉarangku kulintjikitja.’” \x * \xo 1:3 \xo*\xt Aitjayaku 40:3\xt*\x* \p \v 4 Ka mulapaṯu wati panya paluṟu pitjangu, Johnnga panya, munu paluṟu ilytjingka nyinara Godaku tjukurpa aṉangu tjuṯangka alatji tjakultjunangi, “Kura palyantjatjanuya kuṉṯariwa munuya wantima piṟuku kura palyantja wiyangku, ka Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku, kaṉa nyuranya uṟungka baptise-katiku.” Munu alatji wangkanytjatjanungku Johntu tjananya baptise-katingi tjana kuranguṟu kuṉṯaringkula kura wantinyangka. \p \v 5 Kaya Jerusalemalanguṟu aṉangu winki mulapa palulakutu anu munu ngura ititja uwankaranguṟu kuḻu manta pala Judealanguṟu. Munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa piiwiyaringangi munuyanku walytjangku kura palyantjatjanungku tjakultjunangi. Ka tjananya alatji wangkanyangka Johntu karu Jordanta uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingi. \p \v 6 Ka Johnku panya mantara kamulaku iṉṯunguṟu palyantja, ka paluṟu kaṟilpa karpinu piltangka kukaku miṟinguṟu palyantjitjangka. Munu ilytjingka nyinara paluṟu tjiṉṯilyka tjuṯa ngalkupai tjuratja kuḻu. \p \v 7 Munu paluṟu aṉangu tjuṯangka alatji wangkangi, “Ngayula maḻangka wati kutjupa pitjanyi. Nyara paluṟu mayatja puḻka mulapa nyinanyi ngayula waintaṟa alatjiṯu. Tjinguṟu mayatja mantatja puṟunypa nyinanyangkaṉa palumpa waṟkaripai nyinara palumpa tjinatja pupakatira araltjanama. Palu wiya, nyara paluṟu mayatja puḻka mulapa, kaṉa ngayulu palya wiya munuṉa palula miṟangka ngaṟala puḻkaṟa kuṉṯaringanyi. Ka ngayulu palumpa tjinatja pupakatira araltjankunytjaku wiya ngaṟanyi. \v 8 Ngayuluṉa nyuranya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katinyi, palu wati nyara paluṟu nyuranya baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala tjarpatjuṟa.” \s1 Jesunya Baptise-katinytja Munu Mamungku Arkantja \r (Matthew-ku 3:13—4:11; Luke-aku 3:21-22; 4:1-13) \p \v 9 Ka nyara palula aṟangka Jesunya tjaṟukutu anu Nazarethalanguṟu uṟu panya Galileela itinguṟu, munu karu Jordanta wirkanu, ka Johntu palunya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingu. \v 10 Ka uṟunguṟu pakaṟa ilkaṟi ira-nyangu aḻaringkunyangka, ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjuḻpu kuukuuku puṟunypa palulakutu ukalingu. \v 11 Ka ilkaṟinguṟu wangkangu alatji, “Nyuntu ngayuku katja, kaṉa nyuntumpa puḻkaṟa mukuringanyi munuṉa nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarinyiṯu.”\fig |src="GT00066.tif" size="col" loc="p" ref="1:11"\fig* \p \v 12 Ka nyara palulaṯu Kurunpa Miḻmiḻṯu palunya unngu wangkangu ilytjikutu ankunytjaku. \v 13 Ka paluṟu tjiṉṯu 40 nyinangi ilytjingka. Ka nyara palula Satantu palunya arkaningi paluṟu kuraringkunytjaku. Ka ngura nyara palula papa inuṟa tjuṯa munu kuka pikaṯi kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu para-ngaṟangi Jesula itingka. Ka angelpa tjuṯangku palunya aṯunytju kanyiningi. \s1 Jesulu Wati Maṉkurpa Aḻṯinytja Palula Tjunguringkunytjaku \r (Matthew-ku 4:12-17; Luke-aku 4:14-15) \p \v 14 Ka panya Jewku mayatja kutjupa tjuṯangku Johnnga witiṟa tjailangka tjarpatjunu. Ka palula maḻangka Jesunya anu Galileelakutu munu Godaku Tjukurpa Palya tjanala tjakultjunkulinangi aṉangu tjuṯangka. \v 15 Munu paluṟu wangkangi alatji, “Nyangatja tjiṉṯu panya paluṟu wirkanu Godalu mayatjangku aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa kanyintjaku. Ka nyura kuwari kura nyinanytjatjanu piiwiyaringkula aṟuriwa Godalakutu munuya tjukurpa nyanga palyaku nintiringkula mulamulariwa.” \p \v 16 Ka nyara palula maḻangka Jesunya uṟu Galileela kantilytja waṟaṟa anangi munu nyangu wati antipina-putju kutjara ini Simonnga pulanya Andrew-nya. Panya paluṟu pula kuṯaṟarangku ngaṟala net uṟungka waṉingi antipina tjuṯa witintjikitjangku. \v 17 Ka Jesulu wangkangu pulala, “Pitjalaṉi pula ngayula tjunguriwa, kaṉa nyupalinya nintila waṟka kutjupa. Panya nyupali ninti antipina witintjaku, palu kuwariṉa nyupalinya nintini aṉangu tjuṯa ngayulakutu ngalya-katinytjaku tjana ngayunya waṉantjaku.” \v 18 Ka pula kuwariṯu net wantikatira mapalku palula tjunguringkula anu.\fig |src="GT00043.tif" size="col" loc="p" ref="1:18"\fig* \p \v 19 Munuya palulanguṟu tjukutjuku ankula ma-nyangu kuṯaṟara kutjupa Jamesanya pulanya Johnnga wati panya Tjipitiku katja kutjara. Panya pula pauta unngu nyinara net palyaṟunguningi antipinaku ankunytjikitjangku. \v 20 Ka Jesulu palunya pulanya nyakula aḻṯingu. Ka pula kuwariṯu pakaṟa palula tjunguringkula anu pulampa mama wantikatira palumpa wati waṟkaripai tjuṯa kuḻu. \s1 Wati Mamutjara \r (Luke-aku 4:31-37) \p \v 21-22 Munuya Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻu wirkanu ngura kutjupangka tawunu ini Kapaniyamala munuya nyara palula nyinangi tjiṉṯu tjuṯa. Munu palulanguṟu tjiṉṯu panya miḻmiḻṯa Saturday-ngka Jesunya waḻi inmaku tjunguringkupai-kutu anu munu Godaku tjukurpa aṉangu tjuṯangka wangkara nintiningi. Kaya kuliṟa nguwankuringu paluṟu wangkanyangka, munuya kuliningi, “Ai, wati nyangangku muṉkara alatjiṯu wangkapai tjukurpa puḻka mulapa.” Panya paluṟu Godalu nintinnyangka tjanala wangkangi nintingku alatjiṯu, wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa puṟunypa wiyangku. \p \v 23 Ka waḻi inmatja nyara palula wati mamutjara ngalya-tjarpangu munu mirara wangkangu palula alatji, \v 24 “Jesu Nazarethanya nguraṟa, nyuntu nganaṉanya nyaantjikitja pitjangu? Nganaṉanya iluntankunytjikitjan pitjangu? Ngayulu nyuntumpa ninti. Nyuntun wangkatjara Godalanguṟu pitjanytja miḻmiḻpa alatjiṯu.” \p \v 25 Ka Jesulu palula ngapartji wangkangu mamu panya watingka unngu nyinanytjala, “Pilunarira ma-pakala watinguṟu pala.” \v 26 Ka mamu paluṟu wati panya palunya puḻkaṟa uri-uritjingaṟa mirara pakaṟa anu. \v 27 Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula urulyaraṟa wangkara waṉingi alatji, “Ai, wati nyangatja kutjupa mulapa. Nyangangku mamu wituṉi, ka wangaṉarangku palula kulini. Tjinguṟu nyanga paluṟu tjukurpa puḻka kuwaritja nintingku wangkanyi.” \v 28 Ka tjukurpa nyanga palunya Jesunyatjara mapalku lipiringu kuwariṯu ngura tjuṯangka nyara uṟu Galileela itingka. \s1 Jesulu Palyaṟunguntja Aṉangu Tjuṯa \r (Matthew-ku 8:14-17; Luke-aku 4:38-41) \p \v 29 Munuya palulanguṟu Jesunya, Jamesanya Johnnga tjana waḻi inmatjanguṟu pakaṟa anu Simonku pulampa Andrew-ku ngurakutu. \v 30 Munuya wirkaṟa kulinu Simonku umaṟi pikatjara ngarinyangka waṟuringkula. \v 31 Ka Jesulu palulakutu ankula palunya maṟa witiṟa pakaltjingaṉu. Ka mapalku alatjiṯu kuwariṯu pika panya waṟu wiyaringu. Ka paluṟu tjananya mai palyaṟa ungu ngalkuntjaku. \p \v 32 Ka tjiṉṯu ma-tjarpanyangka aṉangu tjuṯa Jesulakutu pitjangi munuya katingi pikatjara tjuṯa, mamutjara kuḻukuḻu.\f * \fr 1:32 \fr*\ft Tjaka panya aṉangu Jew tjuṯa Saturday-ngka nyinara pakuwiyaringkupai para-ngaṟapai wiya. Palu tjiṉṯu tjarpanyangka miḻmiḻpa wiyaringkupai aṉangu tjuṯa para-ngaṟanytjaku.\ft*\f* \v 33 Munuya pitjala waḻi tjaangka uṟilta tjunguringu tjuṯa mulapa. \v 34 Ka Jesulu pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi tjana pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara pitjanyangka, munu paluṟu mamu tjuṯa painingi aṉangu tjuṯanguṟu pakantjaku. Kaya mamu panya tjuṯa mapalku pakaningi tjanalanguṟu munu tjananya wantikatingi. Palu mamu paluṟu tjana palumpa ninti, ka Jesulu palunya wangkara tjakultjunkunytjaku-tawara mamu panya tjuṯa pilunmanu wangka wiya pilunpa pakantjaku. \s1 Jesulu Godala Tjapintja Ngura Pilunta \r (Luke-aku 4:42-44) \p \v 35 Munu Jesunya mungawinki mulapa manta maṟungka pakaṟa anu waḻinguṟu uṟilkutu mauṉṯalpa kutjungku ngura piḻunta nyinara Mamangka tjapintjikitja. \v 36 Palu Simontu tjana panya palumpa nintintja kutjupa tjuṯangku kuḻu maḻa kunkuntjanu pakaṟa palunya nguriningi. \v 37 Munuya nguriṟa nyakula wangkangu palula alatji, “Aṉangu winkingkuntaya ngurini. Kan nyaaku kumpiṟa nyinanyi?” \p \v 38 Palu Jesulu wangkangu tjanala, “Nganaṉa uti ngura kutjupa tjuṯakutu kuḻu anama munu nyara palula tjanala kuḻu para-ngaṟala tjukurpa wangkama, panya nyara palumpa tjanampa kuḻuṉa pitjangu.” \v 39 Munu palulanguṟu paluṟu uṟu nyara Galileela itingka ngura uwankarakutu anu munu tawunu kutjupangka kutjupangka waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara Godaku tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka, munu mamu tjuṯa painingi aṉangu tjuṯanguṟu. \s1 Jesulu Wati Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 8:1-4; Luke-aku 5:12-16) \p \v 40 Ka nyara palula aṟangka wati miṟi pikatjara kutjupa pitjangu Jesulakutu, panya pika nyara paluṟu kura puḻka tiṯutjara ngaṟapai wiyaringkupai wiya. Munu paluṟu pitjala Jesula tultjungaṟakatira alatji wangkara ngatjinu, “Mayatja nyuntu mukuringkulampaṉi pika nyangatja palyanma wiṟungku.” \p \v 41 Ka Jesulu nyakula ngaḻṯuringu wati panya palumpa munu maṟangku pampuṟa wangkangu, “Uwa, ngayulu mukuringanyi nyuntu palyaringkunytjaku, ka palyariwa.” \v 42 Ka mapalku pika panya wiyaringkula miṟi winki palyaringu. \v 43-44 Ka Jesulu palunya wangkara painu, “Aṉangu kutjupa tjuṯangka wangkawiyangku wantima nyuntu nyanga palyaringkunytjatjanungku. Palu timpulakutu ankulanku nintila wati tjukurtjarangka, kanta nyawa miṟi pala palyaringkunytja mununta palyanmara. Ka palula maḻangka wati panya palunya tjuḻpu kutjara uwa Godanya ungkunytjaku, panya iriti Moselu wangkangu miṟi palyaringkunytjatjanungku alatjingantjaku. Kaya nyuntu ungkunyangka nyakula aṉangu tjuṯangku kulilku, ‘Munta-uwa, nyangangku mulapa palyaringkunytjatjanungku unganyi.’” Alatji Jesulu wati panya palula wangkangu munu palunya wituṟa iyaṉu ankula palyantjaku. \p \v 45 Palu wati panya paluṟu Jesulu panya wangkanytja kulintja wiyangku wantingi munu ankula aṉangu tjuṯangka para-tjakultjunangi Jesulu palunya palyantja. Ka tjukurpa paluṟu lipiringu ngura nyara palula, kaya aṉangu tjuṯa mulapa Jesunya nyakunytjikitja mukuringangi. Ka nyara palulanguṟu Jesulu puṯu kuliningi tawunungka kumpiṟa tjarpara nyinanytjikitjangku munu wantira ma-nyinangi ilytjingka aṉangu tjuṯangku palunya pitjala pakuntjaku-tawara. Palu aṉangu tjaraya palulakutu pitjangi ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu. \c 2 \s1 Jesulu Wati Wawanypa Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 9:1-8; Luke-aku 5:17-26) \p \v 1-3 Ka palulanguṟu tjiṉṯu maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka Jesunya maḻaku anu ngura Kapaniyamalakutu. Kaya aṉangu tjuṯangku kulinu paluṟu ngurangka wirkankunyangka munuya kuliṟa winki pitjangu palulakutu waḻi panya paluṟu nyinanytjitjakutu. Munuya waḻi palunya angaṉu aṉangu winkingku panya waḻi tjaangka kuḻu angaṟa tjuṯa mulapa ngaṟangi. Ka Jesulu tjanala tjukurpa wangkanyangka wati kutjara kutjarangku wati nyumpu wawanypa mantara lipiṟa ngaritjuṟa katingi Jesulakutu. \v 4 Munuya aṉangu tjuṯa anga-ngaṟanyangka nyakula puṯuliringi wati panya nyumpu katira palunya Jesula nintintjikitjangku. Nyara palulanguṟuya kulinu waḻi katu tatiṟa katutja aḻaṟa wati panya palunya Jesulakutu ukalilyintjikitjangku. Munuya mulapaṯu waḻi katukutu kantu-kantuṟa tatinu munuya katutja aḻaṟa wati panya palunya mantarangka katunguṟu ukalilyinu Jesulakutu.\fig |src="GT00044.tif" size="col" loc="p" ref="2:4"\fig* \p \v 5 Ka Jesulu ukalilyinnyangka nyakula kulinu, “Mulapa wati nyanganpa ngayuku mulamularinganyi panya ngayulu pikatjara nyanga palunya palyaṟunguntjaku.” Munu palulanguṟu wangkangu wati panya wawanypangka, “Wati ngana, Godalu nyuntunya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinyi pungkunytja wiyangku.” \p \v 6-7 Kaya wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa nyara palula tjanala tjunguṯu ngaṟangi munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa kuliningi, “Nyaa nyangangku wangkanyi? Tjinguṟunku nyangangku walytjangku Godanya-palku kulini munu kura palyantjitjanguṟu kalyparingkunytjikitjangku wangkanyi. Wati kurangku nyangangku ngunti wangkanyi. Panyatjampal Godalu kutjungkumpa kura palyannyangkampa wangkapai kalypangku pungkuwiyangku wantinytjikitjangku.” \p \v 8 Ka Jesulu mapalku nintiringu tjana unngu kulintjitjaku munu wangkangu tjanala, “Nyaaku nyura unngu alatji kulini? \v 9-10 Nyura kuwari nyangangi ngayulu wati nyanga palula wangkanyangka munu nyura kutjupa kutjupa nyakunytja wiya. Palulanguṟu nyura tjinguṟu kulini ngayunya ngurpa-palku, munu nyura ngayuku mulamularingkunytja wiyangku wantinyi. Palu kuwari nyangaṉa wati nyanga wawanypa wangkara palyaṟunguṉi. Ka nyanga nyura nyakuku kuwari pakannyangka munu nyura palulanguṟu mulamularingkuku ngayulu panya ngaṉmanytju wangkanytjitjaku, panya ngayulu Watiku Katjangku mantangka nyanga nyinara aṉangu kutjupa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” \v 11 Munu palulanguṟu piṟuku wangkangu wati panya pikatjarangka, “Wati awa, pakaṟanku mantara mantjiṟa ngurakutu ara.” \p \v 12 Ka aṉangu winkingka miṟangka wati panya pakaṉu munu mantara mantjiṟa ngurakutu anu. Kaya uwankarangku nyakula urulyaraṉu munuya pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Awari! Ngurpangkula kuwari kutju nyanga puṟunypa nyanganyi panya nganaṉa ngaṉmanytju nyanga puṟunypa nyakunytja wiyaṯu.” \s1 Jesulu Levinya Ngurkantankunytja Palula Tjunguringkunytjaku \r (Matthew-ku 9:9-13; Luke-aku 5:27-32) \p \v 13 Ka Jesunya piṟuku anu uṟu Galileela tjartjarpakutu. Kaya aṉangu tjuṯa mulapa palulakutu pitjangu, ka tjanala tjukurpa tjuṯa wangkara nintiningi. \v 14 Munu palulanguṟu uṟu tjartjarpa waṟaṟa maḻaku anu tawunukutu munu nyangu wati kamantaku mani mantjilpai iwarangka itingka waḻi tjukutjukungka nyinara mani mantjinnyangka. Wati nyara paluṟu ini Levinya wati ini Alpi-yatjaku katja munu paluṟu aṉangu tjuṯa iwarangka wati-pitjanyangka nyakula tjanala mani mantjilpai alatjiṯu kamantaku. Ka Jesulu wangkangu palula alatji, “Pitjalaṉi ngayunya waṉala!” Ka mulapaṯu Levilu pakaṟa palunya waṉaṉu nintintja tjuṯangka tjunguringkula.\fig |src="GT00045.tif" size="col" loc="p" ref="2:14"\fig* \p \v 15 Kaya Jesulu tjana palumpa nintintja tjuṯangku kuḻu Leviku waḻingka tjunguringkula mai ngalkuningi. Kaya mani mantjilpai tjuṯangku, kura palyalpai kutjupa tjuṯangku kuḻu palula tjanala mai tjunguringkula ngalkuningi, panya aṉangu nyanga puṟunypa tjuṯa Jesula tjungu para-ngaṟapai. \v 16 Kaya wati Paṟatji kutjupa tjuṯangku Moseku tjukurpa nintilpai nyara palula nyinangi, munuya paluṟu tjana nyangu Jesulu wati kura palyalpai tjuṯangka tjungungku nyinara ngalkunnyangka. Munuya nintintja panya tjuṯangka wangkangu, “Nyaaku nyarangku wati mani mantjilpai tjuṯangka, kura kutjupa tjuṯangka kuḻu tjunguringkula mai ngalkupai? Uti paluṟu tjanala tjunguringkuwiyangku wantira wati palya tjuṯangka kutju tjunguringama.” \p \v 17 Ka Jesulu tjananya kuraringkula wangkanyangka kulinu munu tjanala wangkangu alatji, “Kulila, aṉangu palya tjuṯa wanyu ngangkaṟiku mukuringkupai? Wiya, palu pikatjara tjuṯa kutjuya mukuringkupai. Panya ngayulu pitjangu Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa aḻṯinytjikitja wiya, palu aṉangu nyanga nyura nyakula wantipai tjuṯakuṉa pitjangu tjananya aḻṯira ngayula tjunguntjikitja.” \s1 Mai Wantinytja \r (Matthew-ku 9:14-17; Luke-aku 5:33-39) \p \v 18 Ka panya kutjupa-aṟa Johnku nintintja tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu mai rawa nguwanpa wantira nyinangi Godanya waḻkuntjikitjangku. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjananya nyakula Jesula tjapinu alatji, “Nyaakuya nintintja nyara tjana kutju mai wantinyi, ka nyuntumpa nintintja tjuṯangku tiṯutjarangku mai ngalkuṉi tjiṉṯu winkingku?” \p \v 19 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyura panya Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa, palu ngayuku nintintja tjuṯaya aṟa kutjupawanu nyinanyi aṟa kuwaritjangka ngayulu nintintjitjangka, ka aṟa nyanga paluṟu pula tiṯitiṯu ngaṟanyi tjungu wiya. Wanyuya kulila aṟa panya watingku kuri aḻṯinytja, panya nyara palula aṟa kuri aḻṯinyangka wati panya palumpa maḻpa tjuṯangku palula tjunguringkula pukuḻṯu mai puḻka ngalkupai wantinytja wiyangku. \v 20 Palu ngula wati panya palunya kutjupa tjuṯangku witiṟa katinyangka maḻpa panya tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuriku, munuya nyara palulanguṟu mai wantira nyinaku.\f * \fr 2:20 \fr*\ft Nyanga alatji Jesulu paluṟunku wangkangi panya ngulaya palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya witiṟa katingu munuya pungu, kaya palumpa nintintja tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu munuya mai ngalkuwiya wantira nyinangi.\ft*\f* \p \v 21 “Munuya piṟuku aṟa kutjupa kuḻu kulila mantaratjara, panya aṉangungku mantara irititja aḻaringkunyangka aḻa patintjikitjangku mantara kuwaritjanguṟu tjukutjuku kaṯaṟa mantara irititjangka tjunguṟa wakantja wiyangku wantipai paltjinnyangka kaṯakatinytjaku-tawara. Panya paltjinnyangka mantara panya tjunguṟa wakantjanya tjukutjukuringkupai munu mantara irititja ilaṟa kaṯantankupai, ka aḻa puḻkaringkupai. \p \v 22 “Munuya piṟuku aṟa kutjupa kuḻu kulila palu puṟunypaṯu wainaku yakutjatjara. Panya watingku kukaku miṟinguṟu yakutja palyalpai waina kuwaritja tjutiṟa kanyintjikitjangku. Palu paluṟu yakutja irititjangka waina kuwaritja tjutilpai wiya, panya waina kuwaritja tjutinnyangka wainaku panya wiṯa yakutja unngu lipiringkupai, ka miṟi irititja piḻṯi ngaṟanytjatjanu tjilpiraralpai, ka waina mantangka tjutira wiyaringkupai. Pala palula-tawara paluṟu waina kuwaritja yakutja miṟi kuwaritjangka tjutilpai tjulangka, ka wainaku wiṯa lipiringkunyangka yakutja kuḻu lipiringkupai tjilpirarantja wiya.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana palumpa tjukurpa munu Moseku tjukurpa ngunti tjunguntjaku-tawara. \s1 Jesulu Tjiṉṯu Panya Pakuwiyaringkupai Utintja \r (Matthew-ku 12:1-8; Luke-aku 6:1-5) \p \v 23 Ka Saturday kutjupangka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka Jesunya tjana palumpa nintintja tjuṯa kuḻu mai panya wiita tjuṯangka nguṟurwanu anangi. Kaya nintintja tjuṯangku waarangku ankula mai uṉinypa uraṟa ngalkukatingi. \v 24 Kaya Paṟatji tjuṯangku nyakula wangkangu Jesula, “Nyawa, wati nyanga nyuntumpa nintintja tjuṯangku nganampa tjukurpa Moseku kuraṉi, panya nyangatja Saturday tjiṉṯu pakuwiyaringkunytjaku, mai urantjaku wiya.” \p \v 25-26 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Palu nyura wanyu nyiringka nyakunytja wiyaṯu panya iriti Apiyatjanya tjukurtjara puḻka nyinanyangka mayatja Davidalu paḻtjatjiratjarira Godaku tiinta miḻmiḻṯa tjarpara mai panya miḻmiḻmaṟa tjunkunytja ngalkuṉu munu palumpa tjungutja tjuṯa kuḻu ungu ngalkula paḻtjaringkunytjaku. Palu panya tjukurpa aṟa ngaṟanyi tjukurtjara tjuṯangku kutju mai nyara palunya ngalkuntjaku. Ka paluṟu tjana tjukurpa aṟa nyanga palunya kuliṟa wantingu, palu kutjupa tjuṯangku tjananya paintja wiyangku wantingi paḻtjatjiratjarira ngalkunnyangka.” \p \v 27 Munu Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Kulila, Godalu aṉangu tjuṯa-waraṟa palyaṉu munu palulanguṟu kutju tjiṉṯu pakuwiyaringkunytjaku tjunu paluṟu tjana pakuwiyaringkula pukuḻpa nyinanytjaku. \v 28 Ka nyanga palulanguṟu nyura uti kulinma panya ngayulu Watiku Katjanya mayatja puḻka mulapa nyinanyi, munuṉa ngayulu alatjiṯu wangkapai nyaa palyantjaku tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka.” \c 3 \s1 Jesulu Wati Maṟa Ngaḻṯurpa Palyantja Tjiṉṯu Miḻmiḻṯa \r (Matthew-ku 12:9-14; Luke-aku 6:6-11) \p \v 1 Munu kutjupa-aṟa Jesunya waḻi inmatjangka piṟuku tjarpangu Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka. Ka nyara palula wati maṟa ngaḻṯurpa tjanala tjungu nyinangi aṉangu tjuṯangka. \v 2 Kaya Paṟatji tjuṯangku nyinara Jesunya nyangangi munuya paṯaṟa nyinangi wati panya palunya palyaṟungunnyangka nyakula kuranmankunytjikitjangku, panya nyangatja tjiṟirpi Saturday pakuwiyaringkunytjaku waṟka palyantjaku wiya. \p \v 3 Ka Jesulu wati panya maṟa ngaḻṯurpangka wangkangu aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa pakaṟa ngaṟanytjaku. Ka wati panya mulapaṯu pakaṟa ngaṟangu.\fig |src="CN01695B.TIF" size="col" loc="p" ref="3:3"\fig* \v 4 Ka Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkangu, “Godalu nganaṉala nyaa palyantjaku wangkangu tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka? Paluṟu wangkangu palya palyantjaku munta kura? Palu Godanya wanyu mukuringanyi nganaṉa aṉangu kutjupa wankaṟunkunytjaku munta pungkula iluntankunytjaku?” \p Palu tjana pilunpa alatjiṯu nyinangi wangkanytja wiya. \v 5 Ka Jesulu tjananya mirpaṉ-mirpaṉṯu para-nyakula waṉaṟa tjanampa mapalku ngaḻṯuringu panya aṉangu nyanga tjana kurunpa wituwitu puḻka nyinangi. Ka Jesulu wati panya maṟa ngaḻṯurpangka wangkangu, “Maṟa pala waṟariwa.” Ka maṟa panya waṟaringu, ka kuwariṯu palyaringu, wiṟu mulapa. \p \v 6 Kaya Paṟatji tjuṯa nyakula mirpaṉaringu munuya mapalku anu Iṟataku maḻpa tjuṯakutu.\f * \fr 3:6 \fr*\ft Iṟatanya panya manta Galileeku mayatja nyinangi munu mayatja puḻka Rome-anya nguraṟaku maḻpa nyinangi.\ft*\f* Munuya tjanala tjunguringkula wangkara kuliningi Jesunya iluntankunytjikitjangku. \s1 Winki Mulapa Jesulakutu Pitjanytja \p \v 7-8 Munu Jesunya nintintja tjuṯatjara anu uṟu Galileelakutu, kaya ngura uṟu nyara palula ititja tjuṯanguṟu aṉangu tjuṯa mulapa tjunguringkula palunya waṉaṉu. Ka aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu kuliṟa palulakutu pitjangu ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu winki mulapa ngura Jerusalemalanguṟu, Judealanguṟu, Itumiyalanguṟu, munu karu Jordanta kakaraṟanguṟu kuḻukuḻu. Munuya ngura Tayala Tjaitanta pulalanguṟu kuḻu pitjangu munuya uwankara uṟu Galileela Jesula tjunguringu kakaraṟanguṟu, alinytjaranguṟu, uḻpaṟiranguṟu, munu wiluṟaranguṟu kuḻu, aṉangu winki mulapa. Panya aṉangu nyara paluṟu tjanaya kulinu Jesulu kunyu pikatjara tjuṯa palyantja munu tjukurpa wiṟu tjuṯa kuḻu wangkanytja, munuya palulanguṟu pitjangu palunya nyakunytjikitja. \v 9 Ka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Pauta palaya ma-uṉṯula munuya uṟungka tjura ngaṉmanypa ngayuku paṯaṟa ngaṟanytjaku aṉangu nyanga winkingku ngayunya utjuntjaku-tawara.” \p \v 10 Panya nyara palula Jesulu aṉangu pikatjara winki mulapa palyaṟunguningi. Kaya pikatjara kutjupa tjuṯangku kuwaripangkuṯu uṉṯu-uṉṯuṟa ila-ilaringangi Jesunya pampuṟa palyaringkunytjikitja. \v 11 Kaya aṉangu mamutjara tjuṯangku palunya nyakula Jesula kuranyu pupakatingi, kaya mamu tjuṯangku mirara wangkangi alatji, “Nyuntun Godaku Katja.” \v 12 Ka Jesulu mamu palunya tjananya painingi aṉangu tjuṯanguṟu wantikatinytjaku munu mamu tjuṯangka wangkangu, “Ngayunya tjakultjunkuwiyangku wantima.” \s1 Jesulu Ngurkantankunytja Wati 12 \r (Matthew-ku 10:1-4; Luke-aku 6:12-16) \p \v 13 Munu Jesulu puḻi katu tatiṟa aṉangu kutjupatjara tjanampa mukuringkula aḻṯingu palulakutu pitjanytjaku, kaya ma-pitjala palula tjunguringu. \v 14-15 Ka paluṟu tjanalanguṟu ngurkantanu wati panya 12. Munu palunya tjananya wangkangu, “Nyura ngayulu panya iyantja tjuṯa. Panya ngayuluṉa nyuranya ngurkantanu ngayula tjungu nyinanytjaku, munuṉa nyuranya wituṟa iyalku aṉangu tjuṯangka tjukurpa palya para-tjakultjunkunytjaku munuṉa nyuranya witulyankuku mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu paintjaku.” \v 16 Ka wati paluṟu tjana ini nyanganpa, \pi1 Simonnga, ka Jesulu palunya ini kutjupa tjunu Peternya. \pi1 \v 17 Munu Tjipitiku katja kutjara Jamesanya pula Johnnga. Ka Jesulu pulanya ininu \it Paunatjanya kutjara\it*, panya ini nyanga paluṟu wangkanyi, \it Tuuntja Kutjara\it* panya paluṟu pula puḻkaṟa wangkapai kutjara.\fig |src="cn01882B.tif" size="col" loc="p" ref="3:14-20"\fig* \pi1 \v 18 Munu Andrew-nya, Philipanya, Patjalamunya, Matthew-nya, Thomasanya, Jamesanya wati panya Alpi-yatjaku katja, munu Tjatiyatjanya, munu Simonnga panya ngura Israelku puḻkaṟa mukuringkupai. \v 19-20 Munu panya Judas Kaṟiyatanya, panya paluṟu ngula Jesunya pungkunytjaku nintinu Jewku mayatja tjuṯangka. \m Nyanga palunya tjananya Jesulu ngurkantanu palumpa nintintja tjuṯa nyinanytjaku. \s1 Jesunya Munu Piiltjipalnga \r (Matthew-ku 12:22-32; Luke-aku 11:14-23; 12:10) \p Munuya palulanguṟu Jesunya tjana maḻaku anu ngurakutu nyinara paku wiyaringkunytjikitja. Palu aṉangu tjuṯa mulapa piṟuku tjanala wirkaṟa tjunguringu, kaya puṯuliringi nyinara mai ngalkuntjikitja. \v 21 Kaya Jesuku ngunytjungku munu maḻanypa tjuṯangku kuḻu kulinu aṉangu tjuṯa palula rawa tjunguringkunyangka, munuya pitjangu palunya mantjintjikitja. Panya aṉangu tjuṯangku wangkangi paluṟu kata kuraringkunytja, kaya palunya mantjiṟa aṯunymankunytjikitja mukuringangi. \p \v 22 Ka wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa Jerusalemalanguṟu pitjangu munuya wangkangi alatji, “Wati nyanga palula unngu mamu puḻka nyinanyi, ini Piiltjipalnga, mamu uwankaraku mayatja puḻka.\f * \fr 3:22 \fr*\ft Piiltjipalnga panya mamu Satannga.\ft*\f* Munu nyara paluṟu wati nyanga palunya witulyananyi mamu tjuṯa paintjaku aṉangu tjuṯanguṟu.” Alatjiya ngunti kuliningi paluṟu tjana. \p \v 23 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa tjananya aḻṯingu munu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, “Satantu wanyu paluṟunku pailpai aṉangu tjuṯanguṟu? Wiya alatjiṯu. \v 24 Kulilaya, panya aṉangu tjuṯa ngura kutjunguṟu walytjaṟara walytjaṟarangku tjananku pikangku pungkula paṯuringkula tjungu uṯuḻu kutju nyinanytja wiyaringkupai. \v 25 Ka palu puṟunypa aṉangu walytjaṟara walytjaṟara waḻi kutjunguṟu nyinara rawa pikaringkula tjungu nyinanytja wiyaringkula mauṉṯalparingkupai. \v 26 Ka nyara palu puṟunypaṯu tjinguṟu Satannga mamu palumpa walytja tjuṯaku pikaringkunyangkampa paluṟu tjana palumpa kuraringkula palula tjungu nyinanytja wiyaringkuku, ka paluṟu tjananya puṯu wituwituṟa uparingkuku munu tjanampa mayatja wiyaringkuku.” \p \v 27 Munu piṟuku Jesulu tjukurpa kutjupa wangkangu alatji, “Watingku wanyu wati kuṉpu puḻkaku ngurangka tjarpara kutjupa kutjupa tjuṯa kutitjunkupai? Wiya alatjiṯu. Paluṟu wati nyara kuṉpu karpintjaku-waraṟa ngaṟanyi palumpa kutjupa kutjupa tjuṯa mantjintjikitja mukuringkula.” (Nyanga alatji Jesulu wangkangi paluṟunku mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu paiṟa iyantja.) \p \v 28 Munu paluṟu piṟuku wangkangu alatji, “Palu kulinmaya nyangatja, panya nyura kura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu piiwiyaringkunyangka Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku. Munu nyura palunya anantjatjanu piiwiyaringkunyangka palu puṟunypaṯu nyurampa kalyparingkuku. \v 29 Palu nyura tjinguṟu Kurunpa Miḻmiḻnga anaṟa wangkanyangkampa Godalu nyurampa kalyparingkunytja wiyangku nyuranya kukanymankuku, kukanypa tiṯutjara nyinanytjaku.” \p \v 30 Jesulu nyanga palunya wangkangi aṉangu tjuṯangku palunya mamutjaranmankunyangka. \p \v 31 Kaya wirkanu palumpa ngunytju, maḻanypa tjuṯa munuya waḻingka uṟilta palumpa paṯaṟa ngaṟangi munuya aṉangu kutjupa wituṉu palunya aḻṯinytjaku. \v 32 Panya aṉangu winki mulatuya angaṟa para-nyinara arintanangi, ka paluṟu nguṟurpa nyinangi. Kaya kutjupa tjuṯangku kulintjatjanungku wangkangu Jesula, “Nyuntumpa ngunytju maḻanypa tjuṯaya paṯaṟa ngaṟanyi uṟilta nyuntunya nyakunytjikitja.” \p \v 33 Ka Jesulu kuliṟa wangkangu, “Ngananya ngayuku ngunytju munu maḻanypa tjuṯa?” \v 34 Munu paluṟu para-nyakula waṉaṉu aṉangu winki nyinanyangka munu wangkangu, “Nyanga tjana ngayuku walytja ngunytju maḻanypa tjuṯa kuḻu. \v 35 Kulila, aṉangu panya Godanya mukuringkunytjitja kuliṟa palyalpai tjuṯa, nyara paluṟu tjana ngayuku ngunytju maḻanypa kuḻu nyinanyi walytja mulapa.” \c 4 \s1 Tjukurpa Uṉinypa Tjunkula Waṉantja \r (Matthew-ku 13:1-9; Luke-aku 8:4-8) \p \v 1 Munu ngula Jesulu tjanala piṟuku nintiningi uṟu panya Galileela itingka. Ka aṉangu winki mulapa palulakutu pitjangu. Munuya palunya utjuningi, ka paluṟu pautangka tatinu uṟu kantilytja tartjangka nyinanyangka tjukurpa katunguṟu wangkanytjikitja. Kaya aṉangu tjuṯangku uṟu kantilynguṟu ngaṟala kuliningi pautanguṟu wangkanyangka. \v 2 Ka Jesulu tjukurpa tjuṯa tjanala wangkara nintiningi aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara. Munu paluṟu tjukurpa nyangatja kuḻu wangkangi alatji, \pi1 \v 3 “Kulilaya! Wati kutju ma-pitjangu uṉinypa mantangka waṉira waṉantjikitja palumpa kaanangka. \v 4 Ka uṉinypa waṉira waṉannyangka tjara iwarangka punkaṉu, kaya tjuḻpu tjuṯangku pitjala uwankara ngalkula wiyaṉu. \v 5 Ka uṉinypa tjara kutjupa manta puḻitjarangka punkaṉu munuya mapalku pakaṉu manta tjukutjukungka. \v 6 Palu tjiṉṯungku pakaṟa kampangu, ka manta tjukutjukungka ngaṟanytjatjanu mapalku piḻṯiringu iwiṟi kuḻu panya iwiṟi paluṟu aputjarangka puṯu waintaṟa tjarpangi.\fig |src="GT00046.tif" size="col" loc="p" ref="4:3-8"\fig* \v 7 Ka uṉinypa kutjupatjara waṉingi, ka manta tjilkatjarangka punkaṉu munu pakaṉu, ka pakannyangka tjilka tjuṯangku utjuṉu, kaya puṯu puḻkaringkula maitjararingkunytja wiya ngaṟangi. \v 8 Ka uṉinypa kutjupatjara waṉinyangka manta palyangka punkaṉu munu mapalku pakaṟa puḻkaringkula maitjararingu, tjara kutjupa 30-tjararingu, tjara kutjupa 60-tjararingu, ka tjara kutjupa 100-tjararingu.” \m \v 9 Munu Jesulu tjukurpa wangkara wiyaringkula piṟuku wangkangu tjanala alatji, “Uwa, nyura pina aḻangku kuliṟampa ngalya-kulinma tjukurpa nyanga ngayulu kuwari nyurala wangkanytja.” \s1 Tjukurpa Uṉinytjaranguṟu Utintja \r (Matthew-ku 13:10-17; Luke-aku 8:9-10) \p \v 10 Ka aṉangu tjuṯa ngurakutu ankunyangka nintintja tjuṯangku munu aṉangu tjara kutjupangku Jesula tjapiningi tjukurpa panya palunya uti mulapa tjakultjunkunytjaku palula tjanala. \p \v 11 Ka paluṟu tjanala wangkangi, “Uwa, ngayulu nyurala kutju Godaku tjukurpa kumpilitja utiṟa wangkanyi, tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjatjara. Palu aṉangu kutjupa tjuṯangkaṉa tjukurpa aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara wangkapai kitikiti nguwanpa. \q1 \v 12 Panya paluṟu tjana rawangku nyakula puṯu nyanganyi \q2 munuya rawangku kuliṟa puṯu alatjiṯu nintiringanyi. \q1 Palu utiya tjana kuliṟa mulamularingama munuya Godalakutu maḻaku aṟuringama, \q2 ka Godanya tjanampa kalyparingama. \q1 Palu paluṟu tjana mulamularingkunytja wiya alatjiṯu nyinangi.” \x * \xo 4:12 \xo*\xt Aitjayaku 6:9-10\xt*\x* \p \v 13 Munu Jesulu tjanala wangkangu alatji, “Nyaanguṟu nyura puṯu kulini tjukurpa nyanga uṉinypatjara? Tjinguṟu nyura tjukurpa nyangatja puṯu kuliṟampa tjukurpa kutjupa tjuṯa kuḻu puṯuṯu kulini.” Munu palulanguṟu Jesulu tjukurpa palunya tjanala utiṟa tjakultjunu alatji, \v 14 “Wati kaana kanyilpaingku uṉinypa waṉinyi, ka palu puṟunypa wati tjukurtjarangku Godaku tjukurpa tjakultjunkupai aṉangu tjuṯangku kulintjaku. \v 15 Ka uṉinypa panya iwarangka punkaṟa ngarinytja alatji, panya wati tjukurtjarangku Godaku tjukurpa wangkanyangka aṉangu tjuṯangku kulini, ka mamu Satantu pitjala tjulyaṉi tjanalanguṟu, kaya mapalku watarkurinyi. \v 16 Ka aṉangu tjara kutjupa nyinanyi panya manta puḻitjarangka punkantja puṟunypa panya tjana tjukurpa kuliṟa mulamularingkula pukuḻaripai. \v 17 Palu tjinguṟu kutjupa tjuṯangku tjananya mulamularingkunyangka analku munu pungkuku, kaya paluṟu tjana mapalku Godalanguṟu paṯuringkula watarkuriku. \v 18 Ka aṉangu tjara kutjupa panya uṉinypa manta tjilkatjarangka punkantja puṟunypa nyinanyi, panya paluṟu tjana tjukurpa kulilpai. \v 19 Palu mantatja kutjupa kutjupa tjuṯa puḻkaṟa kuliṟa wiṟu tjuṯa kanyintjikitja mukuringkupai mani puḻka kuḻu munuya nyanga palula tjanalanguṟu Godaku tjukurku watarkurinyi munuya wiṟu tjuṯa Godaku puṯu palyaṉi. \v 20 Palu aṉangu kutjupa tjuṯa panya uṉinypa manta palyangka punkantja puṟunypa nyinanyi. Nyara paluṟu tjana tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa puḻkaṟa mulamularingkupai munuya wiṟu tjuṯa Godaku palyalpai tjarangku Godaku wiṟu maṉkurpa nguwanpa palyalpai, ka tjarangku tjuṯa nguwanpa palyalpai, ka tjarangku wiṟu tjuṯa mulapa palyalpai Godanya pukuḻarinytjaku.” Alatji Jesulu uti mulapa tjanala tjakultjunu. \s1 Tjukurpa Tilitjara \r (Luke-aku 8:16-18) \p \v 21 Munu piṟuku tjukurpa kutjupa tjanala wangkangi alatji, “Aṉangungku wanyu lampa tili winki katira piti unngu tjunkupai munta pangkangka unngu? Wiya, aṉangungku lampa tili winki uti tjunkupai aṉangu tjuṯangku irnyannyangka nyakunytjaku. \v 22 Palu kulilaya, panya kumpilpa kanyintja tjuṯa Godalu wangkara utilku munu kutitjuṟa kanyintja tjuṯa Godalu utilkuṯu uwankarangku nyakunytjaku. \v 23 Uwa, nyura pina aḻangku kuliṟampa ngalya-kulinma tjukurpa nyanga ngayulu nyurala wangkanytja.” \p \v 24 Munu piṟuku Jesulu wangkangu, “Nyura Godala tjukutjuku kutju wangaṉarangku kulinnyangkampa, paluṟu palu puṟunypaṯu nyuranya tjukutjuku kuliṟa tjukutjuku kutju pukuḻmankuku. Palu nyura Godala puḻkaṟa mulapa wangaṉarangku kulinnyangkampa, paluṟu nyuranya puḻkaṟa mulapa pukuḻmankuku. \v 25 Tjinguṟu nyura wangaṉarangku palula kulinnyangkampa, nyuranya Godalu puḻka mulapalta nintilku nyura kuliṟa ninti mulararinytjaku. Palu tjinguṟu nyura kuliṟa wantinyangkampa, Godalu nyuranya kulintja kampa kutjupankuku palumpa watarkurinytjaku.” \s1 Tjukurpa Uṉinypa Pakantja \p \v 26 Munu Jesulu piṟuku aṉangu tjuṯangka wangkangi tjukurpa kutjupa nyanga alatji, “Panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintja aṟa nyanga palu puṟunypa ngaṟanyi, panya watingku manta runyuṟa waṉantjatjanungku uṉinypa para-waṉira waṉalpai. \v 27 Ka uṉinypa panya paluṟu tjunkunytja uwankara tuulpakaṟa ukiṟi puḻkaringkupai mungangka kaḻaḻa kuḻu. Munu wati paluṟu mungangka kunkunarinyangka munu kaḻaḻa pakaṟa para-ngaṟanyangka ukiṟi paluṟu rawa pakaṟa puḻkaringkupai. Ka wati paluṟu pakannyangka nyakula puṯu kulilpai, ‘Yaaltji-yaaltji nyanganpa walytja pakalaraṉi?’ \v 28 Palu uṉinypa paluṟu tjana walytja alatjiṯu pakalaraṉi manta wiṟunguṟu, munu kutju puṉu puḻkaringkula maitjararinganyi, watingku palyantjitjanguṟu wiya. Ngaṉmanypa panya tuulpakaṉi-waraṟa munu palulanguṟu pakaṟa puṉu nyaḻpitjararinganyi munu maitjararinganyilta, munu mai kuṟuringanyi. \v 29 Ka kuṟuringkunyangka wati paluṟu uraṟa waṉaṉilta. Uwa, nyanga palu puṟunypa aṉangu tjuṯa Godaku walytjaringkula wiṟuṟingkupai Godalu palyannyangka, watingku palyantjitjanguṟu wiya.” \s1 Tjukurpa Uṉinypa Tjukutjukutjara \r (Matthew-ku 13:31-32; Luke-aku 13:18-19) \p \v 30 Palulanguṟu piṟuku Jesulu wangkangu, “Uwa, Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyaa puṟunypa ngaṟanyi? Tjukurpa aṟa nyaatjaraṉa nyurala wangkaku uti kulintjaku? \v 31-32 Wanyuṉa tjukurpa uṉinypatjara wangka. Panya uṉinypa ini matjata tjuku mulapa,\fig |src="GT00047.tif" size="col" loc="p" ref="4:31-32"\fig* ka aṉangungku kaanangka tjunkunyangka paluṟu pakaṟa puṉu puḻkaringkupai kutjupa tjuṯangka waintaṟa munu miṉa tjuṯatjararingkula lipiringkupai munu puḻkuṉpa puḻkaringkupai. Kaya tjuḻpu tjuṯangku pitjala maṉngu tjuṯa palyaṟa nyinapai wiltjangka, panya puṉu paluṟu puḻka mulapa, uṉinypa tjukutjukunguṟu pakantja. Nyanga palu puṟunypa aṉangu tjuṯa Godaku walytja tjuṯaringkupai paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.”\fig |src="GT00048.tif" size="col" loc="p" ref="4:31-32"\fig* \p \v 33-34 Uwa, Jesulu aṉangu tjuṯangka tjukurpa uṉinypatjara wangkara kampa kutjupaṟa wangkara tjanala nintiningi Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja. Munu palu puṟunytjuṯu tjukurpa kutjupa tjuṯa kuḻu aṟa kampa kutjupawanungku nintiningi tjanala. Palu paluṟu tjana kutjuringkula nintintja tjuṯatjara kutju nyinara paluṟu tjukurpa tjuṯa wangkara utingku nintiningi aṟa kampa kutjupaṟa wangkawiyangku, tjana uti kulintjaku. \s1 Jesulu Waḻpa Atanmankunytja \r (Matthew-ku 8:23-27; Luke-aku 8:22-25) \p \v 35 Ka nyara palula maḻangka tjiṉṯu tjaṟuringkunyangka mungartjikutu Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Wanyula ma-itipiri nyara uṟungka muṉkara.” \v 36 Munuya aṉangu tjuṯa wantikatira Jesunya pauta panya palulaṯu katingu nintintja panya tjuṯangku, kaya pauta kutjupa tjuṯa kuḻu tjanala tjungu anangi uṟu nyara palula. \v 37 Ka tjana uṟungka nguṟurpa ankunyangka waḻpa puḻka mulapa wangkangu, ka uṟu puḻka pauta unngu tjarpangu munu pauta nguwanpa tjaṟuṟa uṟungka tjarpatjunu. \v 38 Palu Jesunya pautangka maḻarku kunkunpa puḻka ngaringi katapi tjunkula. Ka nintintja tjuṯangku palunya mirara wankaningi wangkara, “Nintilpai! Ilunytjakulanyan wantinyi? Kuwarila uwankara ilunyi nyangangka.” \v 39 Ka Jesunya pakaṉu munu waḻpangka wangkangu alatji, “Atanari!” Munu uṟungka wangkangu, “Uriwiya ngarima!” Ka waḻpa panya atanaringu munu uṟu kuḻu uriwiyaringkula tiwilaringu.\fig |src="GT00049.tif" size="col" loc="p" ref="4:39"\fig* \v 40 Munu Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Nyaanguṟu nyura nguḻuringu? Nyura wanyu ngayuku kuwaripaṯu puṯu mulamularinganyi?” \v 41 Panya tjana nyakula puḻkaṟa nguḻuringangi munuyanku wangkara kuliningi, “Wati nyaa nyangatja? Panya waḻpangku uṟungku kuḻu palula wangaṉarangku kulilpai.” \c 5 \s1 Jesulu Wati Mamu Tjuṯatjara Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 8:28-34; Luke-aku 8:26-39) \p \v 1 Kaya nyara palula maḻangka mantangka ma-wirkanu kampa kutjupa kakaraṟa ngura puḻkangka ini Kaṟatjala. \v 2 Ka Jesunya pautanguṟu ukalingkula ngaṟanyangka wati mamu tjuṯatjara palulakutu ngalya-wirtjapakaṉu kuḻpinguṟu. \v 3-4 Panya ngura nyara palula kuḻpi tjuṯa ngaṟangi miri tjuṯa tjunkupai. Ka wati nyara paluṟu ngura pala palula nyinapai kuḻpingka. Panya palunyaya aṉangu tjuṯangku ngaṉmanytju witiṟa tjiinangka karpilpai palumpa nguḻuringkula. Tjuṯa-aṟangkuya tjina maṟa kuḻu karpiningi, ka paluṟu kaṯantanangi alatjiṯu munu ayana tjina karpintja panya kaṯantaṟa araltjanangi alatjiṯu. Wati paluṟu panya kuṉpu puḻka mulapa, kaya palunya puṯu witiṟa karpiningi munuya puṯu palyaringkunytjaku palyaningi. \v 5 Ka paluṟu kaḻaḻa mungangka tiṯutjara kuḻpi tjuṯangka para-ngaṟapai puḻi katu kuḻukuḻu munu paluṟu mirara paluṟunku walytjangku puḻingka atuṟa miṟi wilypanpungkupai. \p \v 6 Munu wati nyara paluṟu pararinguṟu nyangu Jesunya pautanguṟu waṟarakatira ngaṟanyangka munu palulakutu wirtjapakaṟa tultjungaṟakatingu. \v 7-8 Ka Jesulu mamu panya palula unngu nyinanytjanya painu watinguṟu panya pakantjaku. Ka wati unngunguṟu puḻkaṟa mirara wangkangu, “Jesu, nyuntu God Katutja puḻkaku katja. Ngayunya nyaantjikitjan pitjangu? Palu wanyuṉi pikantankuwiyangku wantima munuṉi Godala miṟangka kalkula wantinytjikitjangku.” \p \v 9 Ka Jesulu palula tjapinu, “Palu nyuntu wanyu ini ngananya?” Ka wangkangu, “Ngayulu ini Tjuṯanya panya nganaṉa mamu tjuṯa mulapa wati nyanga palula nyinanyi.” \v 10 Munu paluṟu tjana tjuṯa-aṟangku Jesula ngatjiningi ngura nyara palulanguṟu paiṟa iyalwiyangku wantinytjaku. \p \v 11 Ka ngura nyara palula itingka pikipiki winki mulatu 2,000-tu ngaṟala ukiṟi para-ngalkuningi puḻi paṉṯangka. \v 12 Ka mamu tjuṯangku Jesula ngatjinu alatji wangkara, “Wanyulanya witula pikipiki nyara tjuṯakutu, kala nyara palula tjanala tjarpa.” \v 13 Ka tjananya palyanmanu. Kaya watinguṟu panya pakaṟa pikipiki tjuṯangka tjarpangu, kaya mamu tjuṯa tjarpanyangka pikipiki panya winki mulapa puḻi waṟarangka tjaṟukutu wirtjapakaṟa uṟungka wala winki tjarpangu munuya kaṟalukatira uwankara wiyaringu.\fig |src="WA03846b.tif" size="col" loc="p" ref="5:13"\fig* \p \v 14 Kaya wati panya pikipiki kanyilpai tjuṯangku nyangatja nyakula wirtjapakaṉu tawunukutu ngura kutjupa tjuṯakutu kuḻu munuya aṉangu tjuṯangka para-wangkangi. Kaya kuliṟa pitjangu nyakunytjikitja. \v 15 Munuya pitjala nyangu Jesunya munu wati panya ngaṉmanypa mamutjara nyinanytjanya palula tjungu nyinanyangka mantaratjara, panya wati paluṟu kata palyaringkula nyinangi pilunpa. Kaya nyakula puḻkaṟa nguḻuringu Jesuku. \v 16 Kaya pikipiki kanyilpai tjuṯangku wati panya mamutjara palyaringkunytja nyakunytjatjanungku tjanala tjakultjunangi, pikipiki tjuṯa ilura wiyaringkunytja kuḻu. \v 17 Kaya palulanguṟu aṉangu tjuṯangku wangkangi Jesula paluṟu ngura tjanampa wantikatira ankunytjaku. \p \v 18 Ka Jesunya pautangka tatinnyangka wati panya paluṟu ngatjiningi palula, “Nyuntulaṉa tjungu ankuku?” \p \v 19 Ka Jesulu palunya markuṉu munu wangkangu, “Ngurakutu maḻaku ara munu nyuntumpa walytja tjuṯangka tjakultjura Mayatjalu nyuntumpa puḻkaṟa ngaḻṯuringkula nyuntunya palyaṟunguntja.” \v 20 Ka mulapaṯu paluṟu ankula para-ngaṟangi manta panya ngura tawunu 10-tjarangka munu Jesulu palunya palyantja aṉangu tjuṯangka para-tjakultjunangi, kaya kuliṟa puṯu nguwanpa kuliningi, “Mulapa nyangatja?” \s1 Tjaiṟatjaku Uṉṯalpa Munu Minymangku Jesunya Pampuntja \r (Matthew-ku 9:18-26; Luke-aku 8:40-56) \p \v 21 Nyara palulanguṟu Jesunya tjana maḻaku ma-itipiringu pautangka uṟungka kampa wiluṟaralku. Ka uṟu nyara palula tjartjarpa kampa kutjupa aṉangu winki mulapa palula tjunguringu. \v 22-23 Ka nyara palula wati tjukurtjara ini Tjaiṟatjanya wirkanu. Wati nyara paluṟu panya waḻi inmatjaku mayatja nyinangi ngura nyara palula, munu paluṟu Jesunya nyakula palula tjinangka itingka tultjungaṟakatira kurunpa winkingku ngatjiningi wangkara, “Ngayuku uṉṯalpa kungkawaṟa tjukutjuku pika puḻka ngarinyi munu nguwanpa ilunyi. Wanyu pitjala maṟangku pampula ka palyaringkula wankariwa.” \v 24 Ka Jesulu kuliṟa palula tjunguringkula anu. \p Kaya aṉangu winki mulatu palunya waṉaningi munuya ila-ila ankula palunya utjuningi. \v 25 Ka nyara palula aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa minyma kutjupa pika milkaḻitjara ngaṟangi. Minyma nyara paluṟu pika rawa ngaṟangi 12 yiyangka tjiṉṯu winki. \v 26 Munu paluṟu ngangkaṟi kutjupa kutjupa arkaṟa mani puḻkangka payamilaningi palunya palyaṟunguntjaku, palu puṯuya palyaningi, ka mani palumpa wiyaringu. Ka pika panya paluṟu tjukutjukuringkunytja wiya puḻkaringu. \v 27-28 Ka minyma panya paluṟu Jesunya pitjanyangka kulinu munu aṉangu tjuṯangka nguṟurpa pitjala palula tjaṉawanu ilaringkula kuliningi, “Wanyuṉatju mantara palumpa pampula munuṉatju palyariwa.” Munu paluṟu pampuṉu. \v 29 Ka mantara pampunnyangka pika panya paluṟu kuwariṯu mapalku wiyaringu. Ka paluṟu unngu walytjangku kuliningi, “Ai, pika ngayuku wiyaringu.” \p \v 30 Palu Jesulu unngu kulinu palumpa mantara pampunnyangka, panya witulya palumpa palulanguṟu pakaṉu. Ka pinkuraraṟa aṉangu tjuṯangka tjapinu, “Nganalu ngayuku mantara pampuṉu?” \v 31 Ka palumpa nintintja tjuṯangku wangkangu, “Palu aṉangu nyanga tjuṯan nyanganyi utjunnyangka? Nyaakun kutju ankula-palku para-tjapini kutjupangku pampuntja?” \p \v 32 Palu Jesulu wantinytja wiyangku para-nyangangi alatjiṯu nyakunytjikitjangku, “Nganaluṉi panyatja pampuṉu?” \v 33 Ka minymangku panya paluṟunku palyaringkunytjatjanungku kuliṟa utiringu Jesula munu puḻkaṟa nguḻuringkula tjititingkula palula tjinangka tultjungaṟakatingu munu uwankara palula utingku tjakultjunu. \v 34 Ka Jesulu wangkangu palula, “Wiya palya, nyuntu ngayuku mulamularingkula palyaringu. Ara kurunpa pukuḻarira, munu tiṯutjara pika wiya palya nyinama.” \p \v 35 Ka Jesulu tjanala kuwaripangkuṯu ngaṟala wangkanyangka wati maṉkurpa wirkanu Tjaiṟatjaku nguranguṟu munuya wangkangu Tjaiṟatjala, “Alatjiṯu wanti nintilpainya ngunti katinytjaku-tawara. Alatjiṯun purkutjararingu.” \p \v 36 Ka Jesulu tjana wangkanyangka kuliṟa wantingu munu wati panya Tjaiṟatjala wangkangu, “Puḻkaṟa kulilwiyangku wantima munu mulamulariwa kutju.” \v 37 Munu paluṟu aṉangu kutjupa tjuṯa markuṉu nyinanytjaku munu Peternya, Jamesanya Johnnga tjananya kutju katingu. \v 38 Munuya ankula Tjaiṟatjaku waḻingka uṟilta wirkanu munuya nyangu aṉangu tjuṯa puḻkaṟa ulara mirawakaṟa waṉinyangka. \v 39-40 Ka Jesulu yaatangka ma-tjarpara tjanala wangkangu, “Nyaanguṟu nyura mirawakaṟa puḻkaṟa ulanyi? Tjitji nyangatja ilunytja wiya, kunkunpa ngarinyi.” Kaya alatji kuliṟa Jesunya anaṟa ikaringangi ngunti wangkanyangka-palku. \p Ka tjananya uwankara uṟilkutu pakaltjingaṉu munu tjitjiku mama ngunytju munu nintintja panya maṉkurpa kutju katingu munuya palumpa ruumangka tjarpangu tjitji panya ngarinytjalakutu. \v 41 Munu Jesulu tjitji panya maṟa witiṟa wangkangu, “Tjitji awa, wangkanyiṉanta, pakala.”\fig |src="GT00050.tif" size="col" loc="p" ref="5:42"\fig* \v 42 Ka mapalku pakaṟa para-ngaṟangi. (Tjitji paluṟu panya kungkawaṟa tjukutjuku 12 yiya kutju.) Kaya panya Jesula tjungu tjarpanytjatjanungku tjitji panya wankaringkula para-ngaṟanyangka nyakula urulyaraningi, “Awari, mulapa nyangatja ilunytjatjanu wankaringu!” \v 43 Ka Jesulu tjitjiku panya mamangka ngunytjungka wangkangu, “Kulila pula! Nyupali nyangatja nyakunytjatjanungku aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytja wiyangku wantima. Palya? Palu kuwari pula mai uwa tjitji nyanga palunya.” \c 6 \s1 Nguratja Tjuṯangku Jesunya Wantinytja \r (Matthew-ku 13:53-58; Luke-aku 4:16-30) \p \v 1 Palula maḻangka Jesulu wantikatingu ngura panyatja, munu ngura walytjakutu anu Nazarethalakutu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu. \v 2 Ka Saturday tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupai wirkankunyangka aṉangu tjuṯa waḻi inmatjangka tjunguringu, Jesunya tjana kuḻu. Ka paluṟu tjanala tjukurpa wangkara nintiningi. Kaya aṉangu tjuṯangku wangkanyangka kuliṟa nguwankuringu, “Ai mulapa?” \p Munuya wangkangi, “Yaaltjingka wati nyanga paluṟu tjukurpa nyanganku nintiringu? Paluṟu nintipukangku alatjiṯu wangkapai, munu panya nyangangku miracle kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu palyalpai. Nganalu palunya nintinu munu witulya ungu? \v 3 Wiyampal panyatja waḻi palyalpainyampa, Maryku panya katjampa. Ka panya palumpa maḻanypa tjuṯa nyangatja nyinanyi Jamesanya, Josephanya, Judasanya, Simonnga tjana, kaya palumpa nyarumpa tjuṯa kuḻu ngura nyangangka nyinanyi.” Alatji wangkaraya palumpa kuraringangi munuya palula kulintja wiyangku wantingi. \p \v 4 Ka Jesulu kuliṟa wangkangu, “Aṉangu tjuṯangku wati wangkatjara ngura kutjupitjangku wangkanyangka kutjuya wangaṉarangku kulilpai, palu wangkatjara nguraṟitjangku wangkanyangkaya kulilwiyangku wantipai.” \v 5 Palulanguṟu Jesulu miracle kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa puṯu palyaningi ngura nyara palula, pikatjara maṉkur-maṉkurpa kutju maṟangku pampuṟa palyaṟunguṉu. \v 6 Munu paluṟu puṯu kuliningi tjana palumpa mulamularingkuwiyangku wantinyangka. \s1 Jesulu Nintintja 12 Iyantja \r (Matthew-ku 10:5-15; Luke-aku 9:1-6) \p Jesulu tawunu tjukutjuku tjuṯangka para-ngaṟala tjukurpa nintiningi aṉangu tjuṯangka. \v 7 Munu palulanguṟu nintintja panya 12 aḻṯira tjunguṉu munu tjananya kutjara kutjara wituṟa iyaṉu ngura tjuṯakutu munu tjananya witulyanu mamu tjuṯa paiṟa iyantjaku aṉangu tjuṯanguṟu.\fig |src="GT00051.tif" size="col" loc="p" ref="6:7-11"\fig* \p \v 8-9 Munu tjananya wituṉu alatji wangkara, “Iwarangka ankulaya kutjupa kutjupa katinytja wiyangku wantima, mai wiya, yakutja wiya, mani wiya munu mantara kutjupa tjinatja kutjupa kuḻu katinytja wiyangku wantima. Palu tjukara kutjuya katima.” \v 10 Munu tjanala piṟuku wangkangu, “Nyura tawunu kutjupangka wirkankunyangka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuranya aḻṯira tjunkuku palumpa waḻingka. Ka nyura tawunu nyara palula nyinara waḻi nyara palula kutjungka ngarima. \v 11 Palu nyura ngura tawunu kutjupangka wirkankunyangka tjinguṟu aṉangungku nyuranya ngurangka aḻṯira tjunkuwiyangku wantiku munu nyurala tjukurpa kuḻu kulilwiyangku wantiku. Ka palulanguṟu nyura uti ngura pala palunya wantikatima munuya wantikatinytjikitjangku ulpuru nyurampa puutanguṟu patapatala, kaya nyara palulanguṟu patapatannyangka nyakula kulilku Godanya tjanampa mirpaṉarinyangka.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \p \v 12 Kaya ma-pakaṉu munuya ngura tjuṯangka tjukurpa tjakultjunangi aṉangu tjuṯangka, munuya wangkangi, “Uti nyuranku kura kuliṟa piiwiyaringama munu kura tjuṯa wantima piṟuku palyantja wiyangku.” \v 13 Munuya mamu tjuṯa painingi aṉangu tjuṯanguṟu, munuya pikatjara tjuṯa uwilangka nyiṯiṟa palyaṟunguningi, kaya palyaringangi. \s1 John Baptistanya Kata Muṯuṟa Iluntankunytja \r (Matthew-ku 14:1-12; Luke-aku 9:7-9) \p \v 14 Ka Mayatja Iṟatalu nyanganpa kulinu, panya ini Jesunyaya ngura winkitjangku para-wangkangi. Kutjupa tjuṯangku alatji wangkangi, “Nyaratja panya John Baptistanya panya ilunytjatjanu wankaringu munu nyara palulanguṟu paluṟu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa witulya puḻkangku palyaṉi.” \p \v 15 Kaya tjarangku wangkangi, “Wiya palatja Godaku wangkatjara panya Ilaitjanya.”\f * \fr 6:15 \fr*\ft Ilaitjanya panya Godaku wangkatjara iriti nyinanytja. Ka panya tjiḻpiringkunyangka Godalu palunya ilkaṟikutu katingu wanka winki. Palulanguṟuya tjinguṟu kuliningi Jesunya Ilaitjanya maḻaku pitjanytja.\ft*\f* Kaya tjara kutjupangku wangkangi, “Wiya, nyaratja Godaku wangkatjara puḻka irititja tjuṯa puṟunypa.” \p \v 16 Ka Iṟatalu aṉangu tjuṯangku wangkanyangka kuliṟa wangkangu, “Wiya tjinguṟu nyaratja mulapa Johnnga, panya ngayulu kata muṯuntjanya. Mulapa paluṟu ilunytjatjanu maḻaku wankaringu.” \p \v 17-19 Ngaṉmanytju panya Johnnga wanka nyinanyangkalpi Iṟatalu palumpa maḻanypaku Philipaku kuri tjulyaṉu ini panya Iṟatiyanya. Ka panya Johntu rawangku wangkangi palula alatji, “Kurangkun tjulyaṉu nyuntumpa maḻanypaku kuri. Alatji palya wiya.” Ka minyma panya paluṟu Johnku puḻkaṟa kuraringangi munu paluṟu mukuringangi palunya iluntankunytjikitja. Ka nyara palula-tawara wati panya Iṟatalu tjaultji maṉkurpa wangkangu Johnnga witiṟa tjailangka tjarpatjunkunytjaku. \v 20 Panya Iṟatanya ninti Johnku, panya paluṟu wati wiṟu mulapa kura wiya, ka nyara palunya kuliṟa Iṟatalu nguḻuringkula wanka kanyiningi. Munu paluṟu rawa mukuringkupai Johntu wangkanyangka kulintjikitja, palu kuliṟa paluṟu puṯu nguwanpa kulilpai munu tjuni tjulypilypa nyinapai. \p \v 21 Ngula Iṟatalu mai puḻka palyaṉu munu palumpa maḻpa tjuṯa aḻṯingu tjunguringkula paluṟu iṯi ngarinytjitja kuliṟa ngalkula pukuḻarinytjaku. Paluṟu wati kuranyitja tjuṯa aḻṯingu, munu palumpa tjaultji tjuṯaku mayatja tjuṯa kuḻu aḻṯingu, munu panya wati puḻka tjuṯa Galileelanguṟu kuḻu aḻṯingu. Ka minyma panya palumpa kuringku kulinu Iṟatiyalu, “Munta-uwa, kuwariṉa wati tjuṯangka miṟangka Iṟatala ngatjilku Johnnga iluntankunytjaku, kaṉi paluṟu puṯu wiyanmankuku.” \v 22 Ka tjana maingka tjunguringkunyangka minyma panya palumpa uṉṯalpa pitjala nyaṉpingi nyara palula tjana nyakunytjaku. Kaya nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu Iṟatanya tjana. Munu Iṟatalu kungkawaṟa palula pukuḻarira tjapinu, “Nyuntu kutjupa kutjupaku mukuringkulampa wangka, kaṉa nyuntunya ungkuku.” \v 23 Munu puḻkaṟa alatjiṯu kalkuṉu wangkara, “Mulamulangkuṉa wangkanyi. Nyuntu ngatjinnyangkaṉanta unganyi alatjiṯu. Panya ngayulu mayatjangku ngura tjuṯa kanyini kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. Munuṉa nyanga ngayulu kanyintja uwankara nyuntunya tjaraṟa tjara kutjupa ungkuku nyuntu mukuringkunyangka.” \p \v 24 Ka kungka panya paluṟu nyangatja kuliṟa anu palumpa ngunytjukutu munu palula tjapinu alatji, “Ngunytju, nyaa ungkunytjakuṉa Iṟatala wangkaku?” Ka ngunytjungku panya wangkangu, “Wiya, ankula Johnnga kata muṯuṟa ungkunytjaku tjapila.” \p \v 25 Ka kungkawaṟa panya maḻaku warpungkula anu mayatja Iṟatala ngatjintjikitja munu wangkangu, “Mukuringanyiṉa Johnnga kata muṯuṟa ngayunya ungkunytjaku pulitangka tjunkula.” \p \v 26 Ka nyanga alatji wangkanyangka Iṟatanya unngu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, munu kuliningi, “Tjinguṟu paluṟu ngatjinnyangkaṉa ungkuwiyangku wantima, palu ngayulu ngaṉmanytju winkingka miṟangka kalkuntjatjanungku maḻa puṯu wiyanmananyi.” \v 27-28 Munu paluṟu wati panya tjaultji mapalku wituṉu ankula Johnnga kata muṯuṟa ngalya-katinytjaku. Ka wati tjaultji anu tjailakutu munu Johnnga kata muṯuṟa ngalya-katingu pulitangka tjunkula, munu kungkawaṟa panya ungu. Ka paluṟu katira palumpa ngunytju ungu. \p \v 29 Kaya Johnku nintintja tjuṯangku nyangatja kuliṟa pitjangu munuya palunya puntu mantjiṟa katira kuḻpingka ngaritjunu. \s1 Jesulu Aṉangu Winki Mulapa Maingka Paḻtjantja \r (Matthew-ku 14:13-21; Luke-aku 9:10-17; Johnku 6:1-14) \p \v 30 Ka ngula Jesulu panya iyantja tjuṯa maḻaku aṟuringu munuya Jesula tjunguringkula uwankara tjakultjunangi tjana palyantjatjanungku munu nintintjatjanungku. \v 31 Ka panya aṉangu tjuṯa mulapa Jesula tjanalakutu rawa pitjangi munuya nyinara anangi, ka tjara kutjupa ngapartji pitjala nyinara anangi. Kaya alatji rawa iwarakatinyangka Jesulu tjana palumpa nintintja tjuṯangku puṯu nguwanpa kuliningi mai ngalkuntjikitjangku munu paluṟu wangkangu tjanala, “Wanyula ara mauṉṯalpa ngura piḻunta nyinara pakuwiyaringkunytjikitja.” \v 32 Munuya pautangka tatiṟa anu mauṉṯalpa ngura piḻunta nyinanytjikitja. \v 33 Palu aṉangu tjuṯangku tjananya nyangu pautangka ma-pakannyangka munuya ngura nintingku kuliṟa tawunu tjuṯanguṟu mantangka wirtjapakaṟa ngaṉmanypa wirkaṟa nyinangi ngura panya palula, panya Jesunya tjana nyara palulakutu anangi. \v 34 Ka Jesulu mantangka wirkaṟa pautanguṟu ukalingu munu aṉangu winki mulapa ngaṟanyangka nyakula tjanampa kurunpa puḻkaṟa ngaḻṯuringu, panya tjana tjiipi tjuṯa puṟunypa para-ngaṟangi tjapatangku aṯunymankunytja wiya. Ka palulanguṟu Jesulu tjanala tjukurpa tjuṯa wangkara nintiningi. \p \v 35 Ka paluṟu tjukurpa rawangku wangkanyangka tjiṉṯu tjaṟuringu kaya palumpa nintintja tjuṯangku palula wangkangu, “Ngura parari nguwanpa nyangatja, ka tjiṉṯu nyanga nguwanpa tjaṟuringu. \v 36 Wanyu aṉangu nyanganpa witula kaya ankula ngura ilatjangka mai payamilaṟa ngalkula paḻtjariwa.” \p \v 37 Ka Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Wiya, mai nyura tjananya uwa.” \p Kaya wangkangu, “Wiya, nganaṉa mani puḻka kanyintja wiya mai puḻka payamilantjikitjangku aṉangu nyanga winkingku ngalkula paḻtjaringkunytjaku. Panya nganaṉa tjinguṟu piṟa 8 waṟkarira kutju mani puḻka mantjilku nyanga tjanampa mai payamilantjikitjangku.” \p \v 38 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Ankulaya nyawa mai yaaltjiṯu tjana kanyini.” \p Kaya ankula nyangu munuya pitjala wangkangu, “Mai tampa maṉkurpa kutjara nyangatja, munu kuka antipina kutjara kuḻu.” \p \v 39 Ka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Aṉangu tjuṯa wangka kapuṯu kutjupa kapuṯu kutjupa ukiṟingka nyinakatinytjaku.” \v 40 Kaya palyaṉu paluṟu panya wangkanytja. Munuya aṉangu tjuṯa tjaraṟa tjaraṟa tjunu 50 kutjupa 50 kutjupa, 100 kutjupa, 100 kutjupa. \v 41-42 Ka Jesulu mai munu kuka kuḻu mantjiṟa ilkaṟi ira-nyakula Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai kuka nyangatja ungu.” Munu kaṯantaṟa nintintja tjuṯa tjaraṟa ungu aṉangu tjuṯa para-ungkunytjaku, kaya uwankarangku mai kuka antipina kuḻukuḻu ngalkula paḻtjaringu.\fig |src="WA03855b.tif" size="col" loc="p" ref="6:41-42"\fig* \v 43 Kaya palula maḻangka nintintja tjuṯangku kuka mai lampi muṯun-muṯunpa tjuṯa mantjiṟa piti puḻka 12-ngka tjaalyngaṟatjunu. \v 44 Uwa, ngura nyara palula wati winki mulatu nyinara ngalkuningi nampa nyangantu 5,000-tu. Ka minyma tjitji kuḻukuḻu nyinangiṯu pala palula munuya ngalkula paḻtjaringu. \s1 Jesunya Uṟu Katu Paḻtjuṟa Ankunytja \r (Matthew-ku 14:22-33; Johnku 6:15-21) \p \v 45 Nyanga palula maḻangka Jesulu palumpa nintintja tjuṯa wituṉu palunya wantikatira pautangka tatiṟa kuranyu ma-itipirinytjaku uṟu kampa kutjupa ngura ini Pitjaitalakutu. Munu paluṟu aṉangu panya tjuṯa kuḻu wituṉu ngurakutu maḻaku ankunytjaku. \v 46 Munu tjananya wantir'iyaṟa paluṟu puḻikutu ankula puḻi paṉṯangka tatinu Godala tjapintjikitja. \p \v 47 Ka ngalya-mungartjirinyangka nintintja panya tjuṯa uṟungka nguṟurpaṯu pitjalinangi pautangka, ka Jesunya kutju nyinangi puḻi katu nyara maḻaku. \v 48 Munu paluṟu nyangu tjana puṯu pauta panya walawalannyangka, panya waḻpangku uṉṯuningi maḻakukutungku, kaya puṯu anangi. Ka munga kultungka tjiṉṯukutu-tjiṉṯukutu Jesunya uṟungka katu paḻtjuṟa tjanalakutu pitjangi. Munu nguwanpa tjanala waintaringu. \v 49-50 Kaya nintintja panya tjuṯangku nyangu palunya kurun-kurunpa-palku uṟu katu paḻtjuṟa ankunyangka munuya puḻkaṟa nguḻuringkula mirangi. \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nguḻuringkunytja wiyaya panya ngayuluṉa nyangatja, kaya raparingama!” \v 51 Munu pautangka tatinu tjanala. Ka waḻpa panya atanaringu. \p Kaya nintintja panya tjuṯangku puṯu kuliningi, “Ai, yaaltji-yaaltji nyangatja?” \v 52 Panya tjana kuṟungku nyangangi paluṟu aṉangu winki mulapa maingka paḻtjannyangka palu nyakunytjatjanungkuya kuwaripangkuṯu puṯu kuliningi paluṟu alatjirinyangka, munuya pina pati nyinangi. \s1 Jesulu Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja Ngura Kina-tjaṟatala \r (Matthew-ku 14:34-36) \p \v 53-54 Munuya uṟungka itipirira tjiṉṯuringkunyangka ma-wirkanu mantakutu ngura ini Kina-tjaṟatala. Munuya ukalingkula pauta karpiṟa wantikatira anu. Kaya aṉangu tjuṯangku Jesunya mapalku ngurkantanu. \v 55 Munuya manta nyara palula ngura tjuṯakutu para-wirtjapakalyiṟa pikatjara tjuṯa mantjiṟa mantarangka tjunkula palulakutu ngalya-katingi ngura kutjupa kutjupangka paluṟu pitjala nyinanyangka. \v 56 Panya paluṟu ngura tjuṯakutu anangi, tjukutjuku tjuṯakutu, puḻka tjuṯakutu, munu uṟilkutu kuḻukuḻu, kaya wirkankunyangka aṉangu tjuṯangku pikatjara tjuṯa katira ngaritjunangi aṉangu tjuṯa pitjala tjunguringkupaingka. Kaya pikatjara tjuṯangku Jesula ngatjiningi palumpa mantara pampuntjikitjangku, munuya uwankarangkuṯu pampuntjatjanu palyaringangi.\fig |src="tnMRK06V56.tif" size="col" loc="p" ref="6:55-56"\fig* \c 7 \s1 Jesulu Paṟatji Tjuṯa Munu Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯa Wangkara Paintja \r (Matthew-ku 15:1-9) \p \v 1 Ka ngula wati Paṟatji tjuṯa munu Moseku tjukurpa nintilpai kutjupa tjuṯa kuḻu Jerusalemalanguṟu Jesunya nyakunytjikitja pitjangu, munuya palula para-ngaṟala arintaṟa waṉaṉu. \v 2 Munuya nyangangi Jesuku nintintja tjuṯangku mai ngalkunnyangka. Palu paluṟu tjana tjamutja-aṟangka maṟa paltjintja wiyangku ngalkuningi. \v 3 (Tjaka panya Paṟatji tjuṯangku munu Jew kutjupa uwankarangku kuḻu mai ngalkuntjikitjangku ngaṉmanytju maṟa paltjilpai tjamutja-aṟangka. \v 4 Munu tjana tjuwangka mai tjuṯa payamilaṟa ngurakutu katira mai palunya tjananya kuḻu paḻtjilpai-waraṟa aṟa palu puṟunypaṯu munuya palulanguṟu kutju ngalkupai. Nyanga alatji tjana tjamutja aṟa tjukaṟurungku palyalpai, munuya aṟa kutjupa tjuṯa kuḻu tjukaṟurungku palyantjikitjangku walpayaṯa, piti, wayatjara kuḻukuḻu uwankara paltjilpai kilina ngaṟanytjaku. Munuya rawangku kulilpai aṟa nyanga palu puṟunypa tjuṯa palyantjikitjangku.)\fig |src="lb00280c.tif" size="col" loc="p" ref="7:4"\fig* \p \v 5 Kaya Paṟatji panya tjuṯangku munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu Jesula wangkangu alatji, “Nyaakuya nyuntumpa nintintja tjuṯangku tjamuku tjanampa aṟa tjuṯa wangaṉarangku kuliṟa palyantja wiyangku wantinyi munuya maṟa paltjilwiyangku ngalkuni?” \p \v 6 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyura kata kampa kutjara. Panya iriti Godaku wangkatjarangku Aitjayalu tjukaṟurungku walkatjunu nyuranyatjara Godalu wangkanytja alatji, \q1 ‘Aṉangu nyangantuya ngayunya winpinpingku kutju waḻkulpai, \q2 panya tjana kurunpa winkingku ngayunya waḻkuntja wiya alatjiṯu. \q1 \v 7 Tjana ngayunya unytjungku kutju waḻkulpai. \q2 Panya tjana aṟa tjuṯa walytjangku kuliṟa nintilpai tjukurpa aṉangitja tjuṯa, ngayulanguṟu wiya.’” \x * \xo 7:7 \xo*\xt Aitjayaku 29:13\xt*\x* \m \v 8 Munu wangkangu, “Kulilaya. Nyura Godaku tjukurpa kuliṟa wantinyi, munu nyura tjamupitingku wangkanytja kutju kuliṟa palyaṉi. \v 9 Nyuranku walytjangku ninti puḻkangku-palku kuliṟa Godalu wituntjitja tjuṯa kuliṟa wantipai nyurampa tjamupitingku wangkanytjitja kutju palyantjikitjangku. \v 10 Panya Godaku tjukurpa Moselu wangkanytja ngaṟanyi alatji, ‘Nyura mamangka ngunytjungka wangaṉarangku kulinma.’\x * \xo 7:10 \xo*\xt Exodus 20:12\xt*\x* Munu piṟuku paluṟu wangkangu alatji, ‘Aṉangu kutjupangku mama ngunytju warkinyangkampa palunya pungkula iluntanama.’\x * \xo 7:10 \xo*\xt Exodus 21:17\xt*\x* \v 11-12 Palu nyura tjukurpa nyanganpa kampa kutjupankupai. Tjinguṟu aṉangungku palumpa mamangka ngunytjungka wangkaku alatji, ‘Nyangatjaṉa kutjupa kutjupa kanyini nyupalinya ungkula pukuḻmankunytjikitjangku, palu wiya, puṯuṉa nyupalinya unganyi panya ngaṉmanytjuṉa Godanya kalkuṉu palumparinytjaku.’ Ka alatji wangkanyangka nyura palyanmankupai, ka aṉangu paluṟu puṯu unganyi mama ngunytju wiṟuṟa kanyintjikitjangku. \v 13 Palu panya Godalu wangkangu mamangka ngunytjungka wangaṉarangku kulintjaku, ka nyura tjukurpa palatja wiyanmananyi munu nyurampa tjukurpa kutju wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku wangkanyi. Uwa, nyura aṉangu tjuṯa rawangku Godalu wituntjitja tjuṯa kuliṟa wantinytjaku wituwitulpai tjukurpa tjamupitingku wangkanytjitja kutju kulintjaku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi wati panya Paṟatji tjuṯangka munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu. \s1 Nyaangku Aṉangu Kuralpai? \r (Matthew-ku 15:10-20) \p \v 14 Munu Jesulu piṟuku aṉangu tjuṯa aḻṯingu, kaya ilaringu palula kulintjikitja. Ka paluṟu tjanala wangkangi alatji, “Ngayulaya kulila munuya nintiriwa! \v 15-16 Panya maingku kukangku ngalkunnyangka nyuranya puṯu kuraṉi kura palyantjaku. Panya nyura unngu walytjangku kura kuliṟa kutju kuraringkupai munu panya kura wangkapai. Nyara palulanguṟu nyura puṯu Godanya waḻkulpai, kura unngu walytjangku kuliṟa, panya nyara palula unngunguṟu pakaṟa nyuranya kuralpai. Palu nyara maingku kukangku ma-tjarpara nyuranya puṯu kuralpai.”\f * \fr 7:15-16 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 16 walkatjunu, munu maḻa tjunguṉu Markaku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Kaya nyanga palunya kulintjatjanungku purkaṟangku kulinma.\+it*\ft*\f* \p \v 17 Munu palulanguṟu aṉangu tjuṯangka wangkara wiyaringkula Jesunya waḻingka tjarpangu. Kaya palumpa nintintja tjuṯangku palula tjapiningi tjukurpa panya palunya tjanala utintjaku. \v 18 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyura kuḻu wanyu puṯu kulini nyangatja? Panya kutjupa kutjupa tjuṯangku aṉangu tjuningka tjarpara puṯu palunya kuraṉi kuraringkunytjaku. \v 19 Panya mai ngalkunnyangka kurunta wirkankunytja wiya tjuningka kutju tjarpara ngaripai mauṉṯalpa munu palulanguṟu kutjupawanu ma-pakaṟa wiyaringkupai uṟilta.” (Tjukurpa nyangatja wangkara paluṟu palyanmanu mai kuka kutjupa kutjupa uwankara ngalkuntjaku kutjupatjara kuranmankula wantinytjaku wiya.) \p \v 20 Munu palulanguṟu wangkangu, “Palu aṉangungku walytjangku kura palyantjikitjangku kuliṟa kutju kura palyalpai. \v 21 Panya aṉangungku kura tjuṯa unngu kulintjatjanungku kura tjuṯa palyalpai, panya paluṟu kura palyantjikitjangku rawangku kulilpai, munu pala palulanguṟu tjuṯangka pirtjipai, munu walytjatjara kutitjunkupai, aṉangu iluntankupai, munu kuri walytjatjarangka ngaripai. \v 22 Uwa, paluṟu kura rawangku kulintjatjanungku manyuringkupai, munu kura kutjupa kutjupa tjuṯa rawangku palyalpai. Paluṟu aṉangu kutjupa ngunti kuralpai, munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuṉṯa wiyangku palyalpai munu nyaṟaringkupai munu tjaalymaṟa aṉangu kutjupa ngukaṟa wangkapai, kaṉany-kaṉanytju wangkapai, munu kawakawa alatjiṯu nyinapai. \v 23 Uwa, kura nyanga palunya tjananya aṉangungku unngu kulilpai kura palyantjikitjangku munu nyara palulanguṟulta kuraringkula Godanya puṯu waḻkulpai kura nyanganpa unngu kuliṟa palyantjatjanungku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka kutju. \s1 Minyma Ngura Kutjupitja Jesuku Mulamularingkunytja \r (Matthew-ku 15:21-28) \p \v 24 Munu palula maḻangka Jesunya anu ngura ini Tayala itingka nyinara pakuwiyaringkunytjikitja munu wirkaṟa waḻingka tjarpangu aṉangu tjuṯangku palunya nyakula palulakutu pitjanytjaku-tawara. Palu tjanaya ngaṉmanytju nyangu. \v 25 Ka minyma kutjupangku paluṟu pitjanyangka kuliṟa mapalku palulakutu pitjangu munu palula tjinangka tultjungaṟakatira palula ngatjinu, panya palumpa uṉṯalpa mamutjara nyinangi. \v 26 Minyma nyara paluṟu Jew wiya ngura ini Panitjiyalanguṟu. Munu minyma paluṟu Jesula puḻkaṟa ngatjiningi palumpa uṉṯalpanguṟu mamu paintjaku. \p \v 27 Palu Jesulu wangkangu palula, “Wiya ngayulu Jew tjuṯaku palyantja wiyaṯu, munuṉa nyaaku ngura kutjupitja Jew wiya tjuṯaku-waraṟa palyalku? Panya ngunytjungku tjitji tjuṯaku mai tjanalanguṟu mantjiṟa papa tjuṯa ungkunytja wiya tjana-waraṟa ngalkula paḻtjaringkunytjaku.” Nyanga alatji paluṟu wangkangu arkaṟa minyma panya palula paluṟu ngapartji wangkanyangka kulintjikitjangku. \p \v 28 Ka minymangku ngapartji wangkangu, “Uwa mulapa mayatja, palu panya papa tjuṯangku taipula unngu nyinara tjitji tjuṯaku mai tjukutjuku tjuṯa punkaṟa ngarinyangka ngalkupai.”\fig |src="GT00053.tif" size="col" loc="p" ref="7:28"\fig* \p \v 29 Ka Jesulu wangkangu minyma panya palula, “Nyuntu wiṟu mulapa wangkangu ngayula. Palya maḻaku ara munu nyawa, panya mamungku nyuntumpa uṉṯalpa wantikatingu.” \p \v 30 Ka palula maḻangka minyma panya maḻaku anu ngurakutu munu nyangu palumpa uṉṯalpa palyaringkula piitangka ngarinyangka mamungku wantikatira ankunyangka. \s1 Jesulu Pina Pati Aḻantja \p \v 31 Palulanguṟu Jesulu ngura Tayanya wantikatingu munu alinytjaralku anu ngura Tjaitantakutu munu nyara palulanguṟu kakaraṟa anu munu uḻpaṟiralku piṟuku anu ngura nguṟuritja tjuṯawanu munu wirkanu uṟu Galileela uḻpaṟira-pitinypa panya manta nyara palula ngura tawunu 10-pa ngaṟangi. \v 32 Ka nyara palula aṉangu kutjupa tjuṯangku palulakutu katingu wati kutju pina pati, tjaa kuḻu pati. Munuya Jesunya puḻkaṟa ngatjiningi palula maṟa tjunkula palyaṟunguntjaku. \p \v 33 Ka Jesulu wati palunya mauṉṯalpa katingu aṉangu tjuṯanguṟu munu maṟa palula pina unngu tjunu, munu paluṟu maṟangka wiṯalytjuṟa wati palunya tjaḻinypa pampuṉu. \v 34 Munu ilkaṟi ira-nyakula puḻkaṟa ngaalymaṟa wangkangu, “Pina aḻariwa.” \v 35 Ka wati panya mapalku alatjiṯu pina panya aḻaringu munu kuliṟa wangkapairingu, munu uti alatjiṯu wangkangi wati panya paluṟu. \p \v 36 Ka Jesulu aṉangu tjuṯa wangkara painingi kutjupa tjuṯangka tjakultjunkunytja wiyangku wantinytjaku. Panya paluṟu rawangku tjananya painingi, palu tjana rawangkuṯu tjakultjunangi aṉangu kutjupa tjuṯangka. \v 37 Kaya aṉangu tjuṯangku paluṟu palyannyangka nyakula puḻkaṟa urulyaraningi, “Awari, mulapa nyangatja.” Munuya wangkangi, “Nyangangku kutjupa kutjupa uwankara wiṟu mulapa palyalpai, panya paluṟu pina pati kulintjaku palyalpai munu tjaa pati wangkanytjaku palyalpaiṯu.”\fig |src="tnMRK07V35.tif" size="col" loc="p" ref="7:37"\fig* \c 8 \s1 Jesulu Piṟuku Aṉangu Winki Maingka Paḻtjantja \r (Matthew-ku 15:32-39) \p \v 1 Ka Jesunya ngura nyara palula para-ngaṟanyangka aṉangu tjuṯa mulapa pitjala palula piṟuku tjunguringu. Palu tjana mai kanyintja wiya ngalkuntjikitjangku. Ka Jesulu nyangatja nyakula palumpa nintintja tjuṯa aḻṯingu munu tjanala wangkangu, \v 2 “Ngayulu ngaḻṯuringanyi aṉangu nyanga tjuṯaku panya ngayulaya tjungu nyinangi tjiṉṯu maṉkurpa munuya kuwari nyanga mai kanyintja wiya alatjiṯu. \v 3 Tjinguṟuṉa tjananya paḻtjatjiratja wituṟa iyalku, kaya iwarangka ankula nguṟurpaṯu mai wiya uparingkula punkalku panya kutjupa tjaraya ngura pararinguṟu pitjangu.” \p \v 4 Kaya nintintja tjuṯangku palula wangkangu, “Wiya nyangatja parari, kala yaaltjingka mai puḻka mantjilku aṉangu nyanga tjuṯa paḻtjantjikitjangku?” \p \v 5 Ka Jesulu tjanala tjapinu, “Palu mai tampa yaaltjiṯu nyura wanyu kanyini?” \p Kaya wangkangu, “7-pa.”\fig |src="GT00054.tif" size="col" loc="p" ref="8:5"\fig* \p \v 6 Ka Jesulu aṉangu tjuṯa wangkangu mantangka nyinanytjaku. Munu palulanguṟu tampa panya 7 mantjiṟa Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu.” Munu kaṯantaṟa nintintja tjuṯa ungu aṉangu tjuṯa para-ungkunytjaku. Kaya mantjiṟa aṉangu tjuṯa para-ungangi. \v 7 Munuya kuka antipina maṉkurpa kuḻu kanyiningi. Ka Jesulu kukanguṟu kuḻu pukuḻarira Godanya waḻkuṉu munu nintintja tjuṯa ungu para-ungkunytjaku. \v 8-9 Kaya aṉangu uwankarangku ngalkula paḻtjaringu, panya aṉangu 4,000 nyinangi nyara palula. Kaya palula maḻangka nintintja tjuṯangku mai panya maḻaringkula ngarinytja tjuṯa para-uraṟa piti 7-ta tjunangi, ka piti uwankarangka tjaalyngaṟangu alatjiṯu. Ka Jesulu aṉangu panya tjuṯa ngurakutu wituṟa iyaṉu. \v 10 Munu pautangka tatinu nintintja tjuṯangka tjungu, munuya ngura ini Talma-nutjalakutu uṟungka ma-itipiringu. \s1 Paṟatji Tjuṯangku Miracle Palyantjaku Jesunya Uṉṯu-uṉṯuntja \r (Matthew-ku 12:38-42; 16:1-4) \p \v 11 Kaya Paṟatji tjuṯa pitjangu Jesulakutu munuya pitjala palula tjapiṟa pika-pikaringangi. Munuya wangkangu, “Wanyu nganaṉala miṟangka miracle kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyala nganaṉa nyakula nyuntunya mulapa kulintjaku alatji, ‘Munta, mulapa nyangatja Godalu iyantjanya.’” \v 12 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa unngu tjituṟu-tjituṟurira ngaalyaraṉu munu wangkangu, “Nyaakuṉiya aṉangu nyangantu rawangku uṉṯuṉi miracle witulyangku palyantjaku nyakula ngayuku mulamularingkunytjikitjangku? Kulila! Mulamulangkuṉa nyurala wangkanyi, ngayulu nyurampa palyalwiyangku wantinyi alatjiṯu.” \v 13 Munu palulanguṟu tjananya wantikatira pautangka tatinu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu munuya uṟungka ma-itipiringi. \s1 Paṟatji Tjuṯaku Munu Iṟataku Yiitja \r (Matthew-ku 16:5-12) \p \v 14 Ka nintintja tjuṯa watarkuringu mai panya pautangka tjunkunytjikitjangku munuya tampa kutju kanyiningi ngaṉmanytju tjunkunytja. \v 15 Ka pautangka ankula Jesulu tjananya kulintjaku alatji wangkara nguḻutjunangi, “Purkaṟangkuya kulinma munuya kuliṟa wantima Paṟatji tjuṯaku yiitja munu wati panya Iṟataku kuḻu.” \p \v 16 Kaya nintintja tjuṯangku nyangatja kuliṟa tjanankulta wangkara kuliningi, “Nyaa nyangangku wangkanyi? Tjinguṟu nganaṉa mai wiya nyinanyangka paluṟu alatji wangkanyi.” \p \v 17 Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana nyanga wangkanytja munu tjanala tjapinu, “Nyaaku nyuranku wangkanyi mai wiya pitjanytjatjanungku? Nyura wanyu kuwaripaṯu ngurpa nyinanyi ngayunya kulintja wiya? Nyura wanyu ngukunypa pati? \v 18 Kulilaya, nyura ngayunya palyannyangka nyanganyi, palu puṯulta nyura nyakula kulini. Munu nyura ngayulu wangkanyangka kulini, palu pina patingkulta nyura puṯu kulini. Nyura wanyu panyaku watarkuringu? \v 19 Panya mai kutjara maṉkurpaṉa kaṯantanu aṉangu 5,000-ku. Ka nyura piti yaaltjiṯungka panyatja mai mantangka maḻaringkula ngarinytja uraṟa tjaalyngaṟatjunu?” \p Kaya wangkangu, “Piti 12-pangkala uraṟa tjaalyngaṟatjunu.” \p \v 20 Ka Jesulu wangkangu, “Ka ngayulu mai panya 7 aṉangu 4,000-ku kaṯantankunyangka piti yaaltjiṯungka nyura panyatja uraṟa tjaalyngaṟatjunu?” \p Kaya wangkangu, “7-ta panyala tjaalyngaṟatjunu.” \p \v 21 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Ka nyura nyaanguṟu kuwaripangkuṯu puṯu kulini ngayulu Godalanguṟu pitjanytjitjaku?” \s1 Jesulu Wati Kuṟu Pati Aḻantja \p \v 22 Munuya pautangka panya ankula ngura ini Pitjaitala wirkanu mantangka, kaya ngura nyara palula aṉangu kutjupa tjuṯangku wati kuṟu pati Jesulakutu wirkakatingu munuya palula ngatjinu wati palunya kuṟu kutjara pampuṟa aḻantjaku. \v 23 Ka Jesulu wati panya palunya maṟa witiṟa uṟilkutu katingu tawununguṟu nganytjarpa. Munu palulanguṟu wiṯalytjunu wati palunya kuṟu munu palula maṟa tjunu munu palula tjapinu, “Nyuntu nyanganyi kutjupa kutjupa?” \p \v 24 Ka watingku panya ira-nyakula wangkangu, “Uwa ngayulu nyanganyi aṉangu tjuṯa paulypa, panya tjana puṉu puṟunypa ngaṟala waṉinyi.”\fig |src="GT00055.tif" size="col" loc="p" ref="8:23-24"\fig* \p \v 25 Ka Jesulu piṟuku maṟa tjunu kuṟungka, ka palulanguṟu kuṟu panya aḻaringu mulapa, ka paluṟu uti mulapalta nyangangi. \v 26 Ka Jesulu palunya ngurakutu wituṟa wangkangu, “Tawunukutu maḻaku ankuwiyangku wantima.” \s1 Peterlu Jesunya Wangkanytja \r (Matthew-ku 16:13-20; Luke-aku 9:18-21) \p \v 27 Munuya Jesunya nintintja tjuṯa kuḻukuḻu anangi ngura ini Tjiitjaṟiya-Pilipailakutu. Munu iwarangka ankula Jesulu tjanala tjapiningi alatji, “Wanyuṉiya tjakultjura. Aṉangu tjuṯangkuṉiya ngananya wangkanyi?” \p \v 28 Kaya wangkangu, “Tjarangkuntaya wangkapai John Baptistanya, kantaya tjara kutjupangku wangkapai Ilaitjanya, kaya tjara kutjupangku wangkapai nyuntu Godaku wangkatjara irititja kutjupa.” \p \v 29 Ka wangkangu, “Palu nyura ngananya ngayunya wangkanyi?” \p Ka Peterlu wangkangu, “Nyuntun Christanya, panya Godalu kalkuṟa iyantjanya nganaṉanya wankaṟunkunytjaku.” \p \v 30 Ka Jesulu tjananya wangkangu aṉangu kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantinytjaku. \s1 Jesulu Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 16:21-28; Luke-aku 9:22-27) \p \v 31 Munu Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka nintiningi munu wangkangu, “Panya ngula wati kura tjuṯangku ngayunya Watiku Katjanya puḻkaṟa pikantankuku. Panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu wati tjiḻpi kutjupa tjuṯa kuḻu ngayuku puḻkaṟa kuraringkuku munuṉiya ma-ungkuku ngayunya pungkula iluntankunytjaku. Palu ngayulu ilunytjatjanu tjiṉṯu kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka piṟuku wankaringkula pakalku.” \v 32 Alatji paluṟu utingku tjanala wangkangi, ka Peterlu palunya katingu mauṉṯalpa munu palula alatji wangkara painingi, “Wanti! Nyaakuntaya unytjungku alatjiṯu iluntankuku?” \p \v 33 Ka Jesulu pinkuraraṟa\f * \fr 8:33 \fr*\ft pinkuraraṟa panya maḻakukutuṟa\ft*\f* palumpa nintintja tjuṯangka miṟangka Peternya painu munu wangkangu, “Ngayulanguṟu ara! Nyuntun mamu, munun Satanta kuliṟa wangkanyi. Nyuntun aṉangungku kulintjitja kutju kulini, Godalu kulintjitja kulintja wiyangku.” \p \v 34 Munu palulanguṟu Jesulu aṉangu tjuṯa aḻṯingu nintintja tjuṯangka tjunguringkunytjaku munu tjanala uwankarangka wangkangu, “Kutjupangku ngayunya waṉantjikitja mukuringkulampa uti paluṟu walytjangku kuliṟa palyantja wiyangku wantima, munu ngayunya kutju kuliṟa waṉanma. Tjinguṟuya nyuranya iluntankuku ngayunya waṉannyangka, palu nyangatja palya, nyura uti ilunytja kuliṟa nguḻuringkuwiyangku wantima munu ngayunya tungun-tunguntu waṉanma tiṯutjarangku. \v 35 Aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉatju ngayulu walytjangku aṯunymanama mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku.’ Palu alatji kuliṟa paluṟu ngayunya wantinyi, ka Godalu palunya ngula ilunyangka puṯu wankaṉi palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉa nguḻuringkuwiyangku Godanya tiṯutjarangku waṉanma, kaṉi palya kutjupangku ngayunya iluntankuku palunya waṉaṟa Tjukurpa Palya aṉangu tjuṯangka wangkanyangka.’ Ka alatji kulinnyangka Godalu ngula ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingalku palula tjungu tiṯutjara wanka nyinanytjaku. \v 36 Palu aṉangungku mantatja tjuṯaku mukuringkula winki mulapa mantjiṟa kanyiṟampa ngula paluṟu ilura nyaaringkuku? Wiya, paluṟu ilura kawankatiku, panya paluṟu mantatja wiṟu tjuṯaku mukuringkula Godanya wantingi, ka mantatja tjuṯangku palunya puṯu wankaṟunanyi Godala tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. \v 37 Panya Godalu aṉangu kutjupa mantatja tjuṯa ungkunyangka puṯu wankaṟunanyi wanka tiṯutjara nyinanytjaku. Tjinguṟu puḻka mulapa ungkunyangka Godalu puṯuṯu palunya wankaṟunanyi. \v 38 Panya kuwariya aṉangu tjuṯa kura puḻka nyinanyi munuya ngayunya wantinyi alatjiṯu. Ka tjinguṟu aṉangu kutjupa ngayuku tjukurpa kuliṟa ngayuku mulamularingkunytjikitja kuṉṯaringanyi aṉangu tjuṯangka miṟangka munu ngayunya wantinyi, ka palu puṟunypaṯu ngula ngayulu Watiku Katjangku pitjala palunya ngapartji wantiku ngayuku kuṉṯaringkunyangka. Panya nyara palula aṟa ngayulu Mamalanguṟu pitjaku pitalytji witulya puḻka, angelpa wiṟu tjuṯangka tjungu munuṉa ngayulu ngapartji ngayuku kuṉṯaringkupai tjuṯa wantiku.” \c 9 \p \v 1 Munu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura nyanga tjuṯa kuwari ngaṟanyi, munu nyura kutjupa tjarangku ngula ilunytja kuwaripangka wankangku nyakuku Godalu mayatja puḻkangku aṉangu tjuṯa mulapa palumpa walytjaringkunytjaku palyannyangka.” Alatji Jesulu wangkara nintiningi aṉangu tjuṯangka kuliṟa mulamularingkunytjaku. \s1 Jesunya Puḻi Katu Kutjuparinytja \r (Matthew-ku 17:1-13; Luke-aku 9:28-36) \p \v 2 Munu palulanguṟu tjiṉṯu maṉkur-maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka Jesulu mauṉṯalpa katingu Peternya, Jamesanya munu Johnnga kuḻu puḻi katu mulapa. Ka nyara palulalta tjanala miṟangka Jesunya kutjuparingu. \v 3 Ka mantara palumpa piṟanpa mulararingu munu puḻkaṟa irnya-irnyaningi, panya aṉangungku piṟanpa nyanga palu puṟunypa puṯu alatjiṯu palyalpai. \v 4 Kaya nyangu Ilaitjanya pulanya Mosenya utiringkula Jesula tjungu ngaṟala wangkanyangka.\fig |src="GT00032.tif" size="col" loc="p" ref="9:3-7"\fig* \p \v 5 Ka Peterlu wangkangu Jesula, “Nintilpai, nyanga kuwarila wiṟuṟa nyangangka nyinanyi. Wanyula wiltja maṉkurpa palyala, kutju nyuntumpa, kutju Moseku, munu kutju Ilaitjaku!” \v 6 (Alatji Peterlu kurunpa wapakatira mapalkungku wangkangu, panya nyara palunya tjananya nyakula paluṟu puḻkaṟa nguḻuringangi, Jamesanya pula Johnnga kuḻu.) \p \v 7 Ka ngangkaḻingku ukalingkula tjutuṉu tjananya, kaya wangka kulinu ngangkaḻi unngunguṟu alatji wangkanyangka Godalu, “Nyangatja ngayuku katja. Nyanga palumpaṉa puḻkaṟa mukuringanyi, kaya palula wangaṉarangku kulinma!” \p \v 8 Kaya nyangatja kulintjatjanungku para-nyangu wati maṉkurpa nyakunytjikitjangku munuya nyangu Jesunya kutjuringkula ngaṟanyangka. \p \v 9 Munu tjana puḻinguṟu ukalingangi mantakutu, ka Jesulu tjanala wangkara painingi, “Kuwari panya nyura nyakunytjaya aṉangu kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantima. Palu palyaya ngula tjakultjunama ngayulu Watiku Katjanya ilunytjatjanu pakannyangka maḻangka kutju.” \v 10 Kaya paluṟu panya wangkanytja wangaṉarangku kulinu munuya tjakultjunkunytja wiyangku wantingi, palu tjana-kutjuringkulaya wangkara kuliningi, “Nyaa panyatja wangkangi ilunytjatjanu pakantja?” \p \v 11 Munuya Jesula tjapinu, “Panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku wangkapai alatji, ‘Ilaitjanya-waraṟa kunyu pitjaku Wankaṟunkupaila kuranyu?’ Nyaanguṟuya wangkapai alatji?” \p \v 12 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Uwa, Ilaitjanya mulapa pitjanyi ngaṉmanytju wangkara uwankara tjukaṟuru palyantjikitja. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, ‘Watiku Katjanyaya puḻkaṟa pikatjaralku munuya palunya wantiku mukuringkunytja wiyangku.’ Palu nyaanguṟuya alatji walkatjunu? \v 13 Wiya, mulamulangkuṉa wangkanyi Ilaitjanya panya ngaṉmanypa pitjangu, ka panyaya tjana mukuringkula tjailangka tjarpatjunu munuya iluntanu, panya tjukurpa pala palunya wangkatjarangku iriti nyiringka walkatjunu.”\f * \fr 9:13 \fr*\ft Jesulu aṟa Ilaitjanyatjara wangkara John Baptistanya wangkangi. Panya iriti Israelku mayatjangku Ilaitjanya palu puṟunypaṯu kuraningi. Nyawa 1 Kings 19:1-10.\ft*\f* \s1 Jesulu Tjitji Nyiṯayira Mamutjara Palyantja \r (Matthew-ku 17:14-20; Luke-aku 9:37-43a) \p \v 14 Munuya palulanguṟu ukalingkula mantangka wirkanu munuya anu nintintja kutjupa tjuṯakutu. Munuya ma-ilaringkula nyangu aṉangu tjuṯa mulapa palula tjanala para-ngaṟala arintankunyangka. Kaya wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku tjananya pika-pikangku wangkangi Jesuku nintintja tjuṯa. \v 15 Palu aṉangu tjuṯangkuya Jesunya pitjanyangka nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu munuya ngapari-ngapari wirtjapakaṟa palunya pukuḻarira waḻkuningi. \p \v 16 Ka Jesulu tjanala tjapinu, “Nyaanguṟu nyuranku pika-pikangku wangkanyi?” \p \v 17 Ka wati kutjupangku aṉangu tjuṯangka nguṟurnguṟu Jesula wangkangu, “Nintilpai, ngayulu ngayuku katja ngalya-katingu nyuntulakutu panya paluṟu mamutjara, puṯu wangkapai. \v 18 Panya mamungku palunya mantangka aṉṯa-waṉipai, ka tjaangka wiṯa puḻka pakalpai, munu kaṯiṯi tirkilytjingalpai ka puntu winki tiwilaripai. Kaṉa nyuntumpa nintintja tjuṯa tjapinu mamu paintjaku, palu puṯuya painingi.” \p \v 19 Ka Jesulu kuliṟa tjituṟu-tjituṟuringu munu tjanala wangkangu, “Nyura mulapa uwankara puṯu alatjiṯu mulamularinganyi. Kaṉa yaaltjiṯu aṟangku nyuranya nyinara nintilku nyura kuliṟa mulamularingkunytjaku? Tjitji palunya ngalya-kati ngayulakutu!” \p \v 20 Kaya ngalya-katingu Jesulakutu. Ka mamungku panya tjitjingka unngunguṟu nyangu Jesunya munu mapalku tjitji panya palunya uri-uritjingaṟa mantangka aṉṯa-waṉingu ka kuṯin-kuṯinkatira wiṯaly-wiṯalyaringu. \p \v 21 Ka Jesulu tjapinu mamangka, “Yaalaṟa paluṟu alatjiringu?” \p Ka wangkangu, “Tjitji tjukutjukulpi nyangatja alatjiringi. \v 22 Rawangku alatjiṯu mamungku palunya alatjinkupai iluntankunytjikitjangku, munu kutjupa-aṟa palunya waṟungka aṉṯa-waṉipai munu uṟungka kuḻu. Wanyutju ngaḻṯuringkula alpamilala, nyuntu ninti ngaṟalampa.” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu, “Nyaakun alatji wangkanyi, ‘Ninti ngaṟalampa palyala?’ Uti nyuntu Godaku mulamularingama, panya paluṟu mulamularingkunyangka palyalpai alatjiṯu.” \p \v 24 Ka mamangku panya mapalku wangkangu, “Ngayulu mulamularinganyi, palu tjuku nguwanpa, kaṉi wanyu alpamilala puḻkaṟa mulamularingkunytjaku.” \p \v 25 Ka Jesulu nyangu aṉangu tjuṯa ngalya-kapuṯurinyangka munu mamu panya wangkara painu, “Mamun pina patilpai, munun tjaa kuḻu patilpai. Ngayulu nyuntunya paini, tjitjinguṟu pala ngalya-pakala munu piṟuku tjarpanytja wiyangku wantima.” \p \v 26 Ka mamungku tjitji panya mirara puḻkaṟa uritjingaṟa aṉṯa-waṉira pakaṟa anu, ka tiwilarira ngaringi ilunytja puṟunypa. Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula wangkangi, “Wiya, tjitji palatja alatjiṯu ilungu.” \v 27 Palu Jesulu tjitji panya palunya maṟa witiṟa katuṉu, ka wankaringkula pakaṟa paḻtjuṟa ngaṟangi.\fig |src="tnMRK09V27.tif" size="col" loc="p" ref="9:27"\fig* \p \v 28 Ka palula maḻangka Jesunya tjana palumpa nintintja tjuṯa kuḻu waḻi unngu tjarpara nyinakatingu. Kaya palula tjapiningi alatji wangkara, “Nyaanguṟu panyatja nganaṉa mamu puṯu painingi?” \p \v 29 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, mamu nyara palu puṟunypa panya nyura Godala tjapiṟa kutju pailku.” \s1 Jesulu Piṟuku Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 17:22-23; Luke-aku 9:43b-45) \p \v 30-31 Ka Jesulu tjana ngura palunya wantikatira anangi ngura tjuṯawanu uṟu panya Galileela itingka. Palu paluṟu mukuringkunytja wiya aṉangu tjuṯangku palunya nguriṟa nyakunytjaku, panya paluṟu nintintja tjuṯa kutju wangkara nintintjikitja mukuringangi. Munu paluṟu iwarangka ankula tjanala wangkangi nyanga alatji, “Panya wati kutjupangku ngayunya Watiku Katjanya nintilku wati mirpaṉtju tjuṯangka, kaṉiya witiṟa katira iluntankuku. Ka ngayulu ilunytjatjanu tjiṉṯu maṉkuritja wankaringkula pakalku.” \p \v 32 Palu puṯuya kuliningi paluṟu wangkanyangka, “Nyaa nyangangku wangkanyi?” Palu palula utingku tjapintjakuya nguḻuringangi munuya wantingi tjapilwiyangku. \s1 Ngananya Kuranyitja Puḻka Nyinaku? \r (Matthew-ku 18:1-5; Luke-aku 9:46-48) \p \v 33 Munuya ankula ankula ngura Kapaniyamala wirkanu munuya ngurangka tjarpangu. Ka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka tjapinu, “Nyaa nyura panyatja ngaparku wangkangi iwarangka panya pitjala?” \v 34 Palu tjana kuṉṯaringkula ngapartji wangkanytja wiyangku wantingi palula, panya tjana iwarangka ankula wangkaṟinangi alatji, “Mayatjalu wanyu ngananya kuranyitja puḻka nyinanytjaku kulini nyanga nganaṉalanguṟu?” \p \v 35 Ka Jesulu nyinakatira nintintja panya tjuṯangka wangkangu alatji, “Kulilaya. Ngananya wanyu kuranyitja puḻka nyinanytjikitja mukuringanyi? Uti paluṟu tjukutjukuringama munu wati waṟkaripai puṟunypa nyinara aṉangu uwankaraku wiṟu tjuṯa palyanma.” \v 36 Munu paluṟu tjitji tjukutjuku ila ngaṟanyangka miṉaṟa tjanala nguṟurpa ngaṟatjunu munu palulanguṟu tjitji palunya ngaḻikitikitiṟa tjanala wangkangu alatji, \v 37 “Tjinguṟu aṉangu kutjupangku ngayuku nintingku tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa mantjiṟa pukuḻṯu walytjanmankulampa, nyara paluṟu ngayunya walytjanmananyi munu ngayunya iyantjanya kuḻu walytjanmananyi.” \p \v 38 Ka Johntu wangkangu palula, “Nintilpai, nganaṉa nyangu wati kutjupangku aṉangu tjuṯanguṟu mamu tjuṯa painnyangka nyuntu witunnyangka-palku, panya paluṟu painingi nyuntunya ini wangkara. Kala palunya painu, panya paluṟu nganaṉala tjungutja wiya.” \p \v 39 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Pailwiyangkuya wantima, panya kutjupangku ngayunya ini wangkara witulyatjarangku kutjupa kutjupa tjuṯa palyaṟa ngayunya puṯu kuraṉi. \v 40 Panya aṉangu kutjupa nganampa kuraringkunytja wiya nyinarampa nyara paluṟu nganampa walytjaṯu nyinanyi. \v 41 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya kutjupangku nyuranya ngayuku walytja nyinanyangka nyakula ngaḻṯunytjungku alpamilannyangka, Godalu palunya ngapartji wiṟu mulapalta ungkuku. Tjinguṟu aṉangu paluṟu mina wari kutju nyuranya tjikintjaku ungkuku, ka Godalu nyakula wantinytja wiyangku palunya ngapartji ungkuku alatjiṯu palumpa pukuḻarira.” \s1 Kuraringkunytjaku Wituwituntja \r (Matthew-ku 18:6-9; Luke-aku 17:1-2) \p \v 42 Munu Jesulu piṟuku wangkangi nyanga alatji, “Tjinguṟu watingku aṉangu kutjupangka liringka puḻi puḻka tjunguṟa karpiṟa uṟu ngaṯingka waṉiku, ka palatja wiṟu wiya kura. Palu tjinguṟu tjitji ngayuku mulamularingkupai nyinanyi, ka aṉangu kutjupangku palunya wituwitulku kura palyantjaku, ka palatja wiṟu wiya kura puḻka mulapa. Panya pika puḻka mulapa utiringkuku aṉangu nyanga palumpa paluṟu tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa kuraringkunytjaku palyannyangka.\fig |src="CN01734B.TIF" size="col" loc="p" ref="9:42"\fig* \p \v 43-44 “Uwa, uti nyura kura tjuṯa wantinytjikitjangku puḻkaṟa kulinma munu wantima alatjiṯu kuraku piṟuku mukuringkunytja wiyangku. Ka nyuntu tjinguṟu maṟa kutjungku kura kutjupa kutjupa palyalku. Palu uti nyuntu maṟa pala palunya kaṯaṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munun palyalta maṟa kutjutjara Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinaku, panya nyuntu maṟa winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka tiṯutjara kampanytjaku.\f * \fr 9:43-44 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 44 walkatjunu, munu maḻa tjunguṉu Markaku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Ka ngura nyara palula katilyka tjuṯangku tjananya rawangku ngalkuku wiyaringkunytja wiyangku, ka waṟu panya puḻka tiṯutjara kampapai wiyaringkunytja wiya alatjiṯu.\+it*\ft*\f* \p \v 45-46 “Munun palu puṟunypaṯu tjinguṟu tjina kutjungku kura kutjupa kutjupa palyalku. Palu wiya, uti nyuntu tjina pala palunya kaṯaṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munun palyalta tjina kutjutjara Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinaku, panya nyuntu tjina winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya palu puṟunypaṯu ngura kurangka waṉiku.\f * \fr 9:45-46 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 46 walkatjunu, munu maḻa tjunguṉu Markaku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Ka ngura nyara palula katilyka tjuṯangku tjananya rawangku ngalkuku wiyaringkunytja wiyangku, ka waṟu panya puḻka tiṯutjara kampapai wiyaringkunytja wiya alatjiṯu.\+it*\ft*\f* \p \v 47 “Munu palu puṟunypaṯu tjinguṟu nyuntu kuṟungku kutjupa kutjupa nyakula kura palyalku. Palu uti nyuntu kuṟu warpuṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munun palyalta kuṟutjara Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinaku, panya nyuntu kuṟu winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku. \v 48 Panya ngura nyara palula katilyka tjuṯangku tiṯutjarangku ngalkupai ilunytja wiyangku wankangku alatjiṯu, ka waṟu nyara paluṟu panya tiṯutjara kampapai wiyaringkunytja wiya. \p \v 49 “Kulilaya, panya urtjanpa waṟungka witalpai tjularingkunyangka kuḻaṯa tjukaṟuruntjikitjangku. Palu puṟunypa Godalu palumpa walytja tjuṯa waṟungka puṟunytja pikangka tjunkupai tjananya nintiṟa tjukaṟuruntjikitjangku. \p \v 50 “Ka tjaltu wiṟu, palu mayu wiyaringkula nyamparingkupai ka tjaltu palunya piṟuku mayutjararingkunytjaku puṯu palyalpai. Ka palu puṟunypa nyura Godaku walytja tjuṯa uti Godala tjungu tiṯutjara nyinama wantinytja wiya, munuyanku wiṟuṟa kalypa palyanyku nyinama, panya nyura wantira Godalanguṟu paṯuringkulampa wiṟu tjuṯa puṯu palyalku aṉangu watarkitja tjuṯaku.” \p Alatji Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangi ngura panya Kapaniyamala. \c 10 \s1 Kuri Wantikatinytja Wiyangku Wantinytjaku \r (Matthew-ku 19:1-12; Luke-aku 16:18) \p \v 1 Munu Jesulu ngura palunya wantikatira uḻpaṟiralku anu manta Judealakutu munu nyara palulanguṟu kakaraṟa ankula karu uṟutjara ini Jordanta itipiringu. Kaya aṉangu winki mulapa piṟuku palulakutu pitjangi, ka tjanala piṟuku tjukurpa wangkara nintiningi, panya paluṟu tjakangku nintilpai. \v 2 Kaya wati Paṟatji tjuṯa palulakutu pitjangu munuya palunya ngunti arkaṟa tjapiningi alatji wangkara, “Wanyulanya tjakultjura! Palya watingku minyma kuri wantinytjaku aṟa kutjupa kutjupanguṟu? Mulapa wanyu Moselu palu puṟunypa wangkangu?” \p \v 3 Ka Jesulu wangkangu, “Palu Moselu nyuranya nyaa wangkangu?” \p \v 4 Kaya wangkangu, “Wiya, Moselu wangkangu alatji, watingku kuri wantinytjikitja mukuringkula uti nyiringka walkatjuṟa ungama minyma panya paluṟu nyiri mantjiṟa ankunytjaku.” \p \v 5 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya kulila! Moselu nyangatja nyurampa walkatjunu panya nyura tungunpungkula wituwitu nyinanyangka. \v 6 Palu kuwaripatjara mulapa panya Godalu aṉangu paluṉu wati munu minyma. \v 7-9 Ka nyanga palulanguṟu panya watingku mama ngunytju wantikatira kungka kuri aḻṯira pula kutjuringkupai. Uwa, panya kutjara ngaṟanytjatjanu kutjuringkupai, ka pala palulanguṟu uti wati palumpa kuringuṟu tjararingkunytja wiya palula tjungu tiṯutjara nyinama, panya Godalu wati palunya kungka kuringka tjunguṉu.” Alatji Jesulu Paṟatji tjuṯangka wangkangi. \p \v 10 Munuya palula maḻangka Jesunya tjana maḻaku anu ngurakutu. Kaya nintintja tjuṯangku Jesula tjapiningi tjukurpa panya palunya tjanala utintjaku. \v 11 Ka paluṟu wangkangi, “Watingku kuri wantinytjatjanungku minyma kutjupa aḻṯira palumpa panya kuri ngaṉmanyitja kuraṉi munu Godalu wangkanytjitjangka tungunpunganyi. \v 12 Ka minymangku palu puṟunypaṯu wati kuri wantikatinytjatjanungku, wati kutjupa aḻṯira palumpa panya kuri ngaṉmanyitja kuraṉiṯu, munu palu puṟunypaṯu Godalu wangkanytjitjangka tungunpunganyi.” \s1 Jesulu Tjitji Tjuṯa Pukuḻmankunytja \r (Matthew-ku 19:13-15; Luke-aku 18:15-17) \p \v 13 Kaya aṉangu tjuṯangku tjitji tjuṯa Jesulakutu ngalya-katingi maṟa tjunkula wangkara pukuḻmanytjaku, palu nintintja tjuṯangku tjananya painingi. \v 14 Ka Jesulu nyangu tjananya painnyangka munu mirpaṉarira wangkangu nintintja panya tjuṯangka, “Tjitji tjukutjuku tjuṯa ngayulakutu pitjanyangka nyakulaya paintja wiyangku wantima! Panya aṉangu tjuṯa tjitji nyanga tjukutjuku tjuṯa puṟunypa nyinanyangkampa, Godalu tjananya mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyilku.\fig |src="DN00413b.tif" size="col" loc="p" ref="10:14-15"\fig* \v 15 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya nyura tjitji nyanga puṟunytju Godanya wangaṉarangku kulinnyangka kutju, Godalu nyuranya mayatjangku walytjanmaṟa tiṯutjarangku kanyilku. Palu nyura wantinyangka paluṟu nyuranya wantiku.” \p \v 16 Munu wangkara wiyaringkula tjitji panya tjuṯa ampuṉu munu tjanala maṟa tjunkula tjananya uwankara wangkara pukuḻmanu kutju kutju. \s1 Wati Mani Puḻkatjara \r (Matthew-ku 19:16-30; Luke-aku 18:18-30) \p \v 17 Ka palulanguṟu Jesunya ngura kutjupakutu ma-pakannyangka wati kutjupa palulakutu anga-wirtjapakaṉu, munu palula kuranyu tultjungaṟakatira palula tjapinu, “Nintilpai, nyuntun wiṟu mulapa! Wanyuṉi tjakultjura, nyaalkuṉa Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku?”\fig |src="GT00057.tif" size="col" loc="p" ref="10:17-21"\fig* \p \v 18 Ka Jesulu palula wangkangu, “Nyaakuṉin wiṟunmananyi? Kutjupa wiṟu mulapa nyinanytja wiya, Godanya kutju wiṟu mulapa. \v 19 Palu nyuntu panya ninti Godalu wituntjitja tjuṯaku. Panya paluṟu alatji wangkangu, miri pungkuwiyangku wantima, kuri walytjatjarangka ngarinytja wiyangku wantima, walytjatjara kutitjunkuwiyangku wantima, aṉangu kutjupa ngunti ngukaṟa wangkawiyangku wantima, ngunti kuralwiyangku wantima, munu ngunytjungka mamangka wangaṉarangku kulinma.” \p \v 20 Ka wati panyangku wangkangu, “Nintilpai, ngayulu tjitjingkulpi tjukurpa nyanga palunya tjananya uwankara wangaṉarangku kuliningi.” \p \v 21 Ka Jesunya nyakula mukuringu wati panya palumpa munu tjukaṟurungku palunya wangkangu, “Palu nyuntu kutjuku watarkuringu, nyuntu panya kanyintja uwankaraku. Uti nyuntu palunya tjananya manikitjangku tjalamilanma, munu mani mantjiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa ma-ungama, munuṉi palulanguṟu pitjala ngayunyalta waṉanma. Munun nyuntu nyara palulanguṟu ngula ilkaṟingka wiṟu mulapalta mantjilku.” \p \v 22 Ka wati panyangku nyangatja kuliṟa yunpa tjituṟu-tjituṟurira anu, panya paluṟu-maṉṯu mani ulytja kutjupa kutjupa puḻkatjara alatjiṯu nyinangi, munu palunya tjananya walytjangku kanyintjikitja mukuringangi. \p \v 23 Ka Jesulu pinkuraraṟa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Nyangatja wituwitu mulapa ngaṟanyi aṉangu mani munu ulytja puḻkatjara tjuṯaku, panya tjana mani ulytja kuḻu puḻkaṟa kuliṟa puṯu Godaku walytjaringanyi paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 24 Kaya nintintja tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya kuliṟa wangkangu, “Ai! Nyangatja mulapa wituwitu.” \p Ka Jesulu piṟuku tjanala wangkangu, “Walytja tjuṯa, mulapa wituwitu ngaṟanyi aṉangu tjuṯa Godaku walytjaringkunytjaku. \v 25 Kulilaya! Panya nyiilangka aḻa utju mulapa ngaṟanyi. Ka aḻa pala palulawanu wanyu kamula tjarpapai? Wiya alatjiṯu. Ka palu puṟunypaṯu aṉangu mani ulytja puḻkatjara tjuṯa puṯu Godaku walytjaringanyi, paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 26 Kaya nyangatja kuliṟa nintintja tjuṯangku piṟuku puḻkaṟa mulapa kuliningi munuyanku ngaparku tjapiningi, “Palu Godalu aṉangu mani puḻkatjara tjuṯa wantirampa tjinguṟu aṉangu kutjupa uwankara kuḻu ngura kurakutu iyalku wankaṟunkunytja wiyangku.” \p \v 27 Ka Jesulu tjananya tjukaṟurungku nyakula wangkangu, “Panya aṉangu puṯu walytja wankaringanyi, palu Godalu kutjungku wankalpai.” \p \v 28 Ka Peterlu wangkangu, “Kulila, panya nganaṉa kutjupa kutjupa uwankara wantikatingu nyuntunya waṉantjikitjangku.” \p \v 29 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Uwa, kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya ngayunya waṉantjikitjangku nyura tjinguṟu nyurampa ngura, munu kuṯa, kangkuṟu tjuṯa, ngunytju, mama, tjitji tjuṯa, kaana kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu wantikatingu Tjukurpa Palya ngayunyatjara aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytjikitjangku. \v 30 Nyara palulanguṟu Godalu watarkuriwiyangku nyuranya puḻka mulapalta ungkuku, panya waḻi tjuṯa mulapa munu mama tjuṯa, ngunytju tjuṯa, tjitji winki munu kaana tjuṯa kuḻu, palu ngaṉmanyitja puṟunypa wiya, waintaṟa mulapa. Ka nyura ngayunya waṉannyangka nyakula aṉangu tjuṯangku nyuranya analku munu pungkuku. Palu ngula nyura ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu pukuḻpa mulapa. \v 31 Ka panya kuwari aṉangu kutjupa tjuṯa puḻka nyinanyi, palu ngula paluṟu tjana ngaḻṯutjararingkuku, ka panya kutjupa tjuṯa kuwari ngaḻṯutjara nyinanyi, palu ngula paluṟu tjana puḻkaringkuku.” Alatji Jesulu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Jesulu Piṟuku Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 20:17-19; Luke-aku 18:31-34) \p \v 32 Munuya Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻukuḻu iwarangka anangi Jerusalemalakutu. Ka Jesunya tjanala kuranyu anangi, kaya aṉangu panya kutjupa tjuṯangku maḻawanungku palunya waṉaningi munuya puḻkaṟa nguḻuringangi palula tjungu ankula. Ka nintintja panya 12-ngku puṯu kuliningi, “Nyaakitjala nyangatja ananyi Jerusalemalakutu?” \p Ka Jesulu palunya tjananya mauṉṯalpa katingu munu tjanala tjakultjunangi panya palumpa Jerusalemala utiringkunytjaku. \v 33 Munu tjanala wangkangu alatji, “Kulilaya, nganaṉa nyanga kuwari ananyi Jerusalemalakutu, ka nyara palula wati kutjungku maḻpangku Watiku Katjanya nintilku tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu, kaṉiya witiṟa katira kuutpangka ngaṟatjunkuku, munuṉiya kuranmaṟa kukanymankuku. Palulanguṟuṉiya ngayunya wati Jew wiya tjuṯa ma-ungkuku tjana ngayunya iluntankunytjaku. \v 34 Kaya wati nyara paluṟu tjana ngayunya anaṟa wangkaku, munuṉiya anaṟa kuraṟa pungkula wiṯalytjunkuku munuṉiya wiipangka puḻkaṟa alkalku, munuya palulanguṟu ngayunya katiralta iluntankuku. Palu tjiṉṯu kutjara wiyaringkula ngayulu ilunytjatjanu wankaringkula pakalku.” Alatji Jesulu tjanala tjakultjunangi paluṟu tjana ngaṉmanytju kulintjaku. \s1 Jamesalu Pula Johntu Jesula Tjapintja \r (Matthew-ku 20:20-28) \p \v 35 Ka Jamesanya pula Johnnga wati panya Tjipitiku katja kutjara Jesulakutu pitjangu munu wangkangu, “Nintilpai, ngali nyuntula ngatjintjikitja mukuringanyi nyuntu kutjupa kutjupa ngalimpa palyantjaku. Palya?” \p \v 36 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, nyaaṉa palyalku nyupalimpa?” \p \v 37 Ka pula wangkangu, “Ngula nyuntu mayatja puḻkaringkula tjiya wiṟungka nyinarampa ngalinya kuḻu nyuntula itingka nyinatjunama, kutju wakungka kutju tjampungka mayatjarira nyinanytjaku.” \p \v 38 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya nyupali ngurpangku tjapini nintingku-palku. Kuwari ngayulu pika puḻka mantjini. Ka nyupali wanyu ngayula tjunguringkula pika puḻkaṯu mantjilku?” \p \v 39 Ka pula wangkangu, “Uwa, ngali nyuntu puṟunypa pika puḻka mantjilku.” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, mulapa nyupali pika puḻka mantjilku munu iluku ngayunya puṟunypa. \v 40 Palu panya ngayula wakungka munu tjampungka mayatjarira nyinanytjaku ngayulu puṯu ngurkantananyi, panya Godalu kutjungku ngaṉmanytju ngurkantanu ngayula itingka nyinanytjaku.” \p \v 41 Kaya nintintja panya kutjupa tjuṯangku paluṟu pula Jesula ngatjinnyangka kuliṟa palumpa pulampa mirpaṉaringu. \v 42 Ka Jesulu tjananya uwankaraṯu aḻṯira wangkangu, “Nyura ninti panya mayatja mantatja tjuṯaya aṉangu alatjiṯu mayatjarira nyinanyi, munuya aṉangu tjuṯa wituwituṟa waṟkamilaṟa pakulpai kutjupa kutjupa tjuṯa tjanampa palyantjaku. \v 43 Ka nyura tjananya arkalwiyangku wantima. Munu nyura tjinguṟu mayatja puḻka nyinanytjikitja mukuringkulampa, uti aṉangu waṟkaripai puṟunypa nyinama, munu aṉangu kutjupa tjuṯa alpamilaṟa palumpa tjanampa palyanma. \v 44 Uwa, nyura kuranyitja nyinanytjikitja mukuringkulampa uti aṉangu kutjupa tjuṯaku waṟkarima paluṟu tjana pukuḻarinytjaku. \v 45 Tjinguṟu nyura kulini ngayunya Watiku Katjanya-manti pitjangu mayatjarira aṉangu tjuṯa waṟkaku wituwituntjikitja. Palu wiya, ngayulu pitjangu aṉangu tjuṯaku waṟka puḻka palyaṟa tjanampa ngalkilpa ilunytjikitja, tjana wankaringkunytjaku.” Alatji paluṟu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Wati Ini Patimayatjanya Kuṟu Aḻaringkunytja \r (Matthew-ku 20:29-34; Luke-aku 18:35-43) \p \v 46 Munuya palulanguṟu paluṟu tjana ankula wirkanu ngura ini Jerichola munuya waaraṯu anangi. Kaya ngura nyara palula nyinapai tjuṯa kuḻu tjanala tjunguringu munuya waṉaningi winki mulatu. Ka iwara nyara palula itingka wati kuṟu patingku nyinara aṉangu tjuṯangka maniku ngatjiningi. Wati nyara paluṟu ini Patimayatjanya wati ini Timayatjaku katja. \v 47 Ka kutjupangku palula tjakultjunu panya Jesunya Nazarethanya nguraṟa wati-pitjanyangka, ka paluṟu kuliṟa mirara wangkangu, “Jesu, Davidakun tjamu, ngaḻṯuriwatju.”\fig |src="GT00058.tif" size="col" loc="p" ref="10:47-49"\fig* \p \v 48 Kaya aṉangu tjuṯangku wati palunya painu pilunarinytjaku. Palu wati paluṟunku puḻkaṟa mulapalta mirangu, “Davidakun tjamu, ngaḻṯuriwatju.” \p \v 49 Ka Jesulu miranyangka kuliṟa ngaṟakatingu munu wangkangu, “Ma-aḻṯiya!” Kaya aṉangu tjuṯangku palunya aḻṯira wangkangu, “Ala, pukuḻarira pakala. Aḻṯinyinta.” \v 50 Ka upukuta panya araltjaṟa waṉira mapalku pakaṟa Jesulakutu pitjangu. \p \v 51 Ka Jesulu tjapinu palula, “Nyuntun ngayulu nyaantjaku mukuringanyi?” \p Ka wati panya kuṟu patingku wangkangu, “Nintilpai, ngayulu nyakunytjikitja mukuringanyi.” \p \v 52 Ka Jesulu wangkangu, “Palya ara. Panya nyuntu ngayuku mulamularingkunytjatjanu kuṟu palyaringu.” Ka wati panya paluṟu mapalku kuṟu aḻaringkula nyangangi munu palulanguṟulta Jesunya waṉaningi iwarangka ankunyangka. \c 11 \s1 Jesunya Tangkiyingka Tatiṟa Pitjanytja Jerusalemalakutu \r (Matthew-ku 21:1-11; Luke-aku 19:29-38; Johnku 12:12-19) \p \v 1-2 Munuya Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻu Jerusalemalakutu ma-ilaringkula puḻi ini Alipatjarala katukutu tatiṟa ma-wirkanu ngura tjukutjuku kutjarangka itingka ini Piitjanila pulala Piitja-paitjala. Ka Jesulu nintintja kutjara kuranyu wituṟa iyaṉu pulala alatji wangkara, “Ara pula kuranyu ngura pala ilatjakutu munu wirkaṟa nyupali nyakuku tangkiyi kuḻunypa karpintja ngaṟanyangka ngaṉmanypa tatintja wiyatja. Nyara palunya pula araltjaṟa ngalya-kati. \v 3 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyupalinya nyakula tjapilku alatji, ‘Nyaaku nyupali araṉi?’ Ka pula alatji wangka, ‘Wiya, Mayatjanya nyanga palumpa mukuringanyi. Munu paluṟu maḻakungku mapalkungku iyalku rawaringkula kanyintja wiyangku.’ Alatji pula wangka.” \p \v 4 Ka pula ankula nyangu tangkiyi panya palunya waḻi tjaangka uṟilta karpiṟa wantinytja ngaṟanyangka munu pula araningi. \v 5 Kaya ila ngaṟanytjatjanungku nyakula pulanya wangkangu, “Nyaaku nyupali araltjananyi tangkiyi pala kuḻunypa?” \v 6-7 Ka pula tjanala wangkangu panya Jesulu wangkanytjitja. Kaya mulapaṯu kuliṟa wantir'iyaṉu, ka pula tangkiyi panya palunya katingu Jesulakutu. Kaya nintintja tjuṯangku tangkiyi tjaṉangka mantara tjunu ka Jesunya tatinu. \v 8 Ka paluṟu tatiṟa pitjanyangka aṉangu tjuṯangku palumpa puḻkaṟa pukuḻarira tjanampa upukuta tjuṯa araltjaṟa iwarangka lipiṟa tjunkula waṉaningi palula kuranyu. Kaya tjarangku puṉu parka kaṯantaṟa palu puṟunypaṯu tjunkula waṉaningi.\fig |src="lb00314c.tif" size="col" loc="p" ref="11:8-9"\fig* \v 9 Kaya aṉangu winkingku kuranyunguṟu munu maḻanguṟu pukuḻarira mirara wangkangi, \q1 “Godanyala waḻkuṟa mirawaṉima! \q1 Mayatja God, nyanga palunya puḻkaṟa pukuḻmanama, panya nyuntu palunya iyaṉu nganaṉanya mayatjarira kanyintjaku. \x * \xo 11:9 \xo*\xt Psalm 118:25\xt*\x* \q1 \v 10 Kala pukuḻarima panya nyanga paluṟu nganaṉanya mayatjangku kanyilku tjamu Davidaku aṟangka wiṟu mulatu. \q1 Ala, Godanyala waḻkuṟa mirawaṉima katutja puḻkanya!” \m Alatjiya aṉangu tjuṯangku pukuḻarira palunya mirawaṉingi. \p \v 11 Ka Jesunya Jerusalemala wirkaṟa ankula timpulangka tjarpangu munu uwankara para-nyangangi. Palu waṯalpi mungartjirinyangka paluṟu Jerusalemalanguṟu pakaṟa maḻaku anu nintintja tjuṯatjara ngura Piitjanilakutu. \s1 Jesulu Puṉu Iḻi Wangkanytja \r (Matthew-ku 21:18-19) \p \v 12 Munuya ngarira tjiṉṯuringkula maḻaku pitjangi ngura panya Piitjanilanguṟu, ka Jesunya pinpatja wiya paḻtjatjiratja anangi. \v 13 Munu pararinguṟu nyangu puṉu iḻi ngaṟanyangka puḻkuṉpa mulapa. Munu paluṟu anu mai nyakula mantjintjikitja munu ma-ilaringkula nyangu nyaḻpi kutju ngaṟanyangka, palu puṉu paluṟu kuwaripa ngaṟangi mai ngula pakantjikitja.\fig |src="lb00380c.tif" size="col" loc="p" ref="11:12"\fig* \v 14 Ka Jesulu wangkangu puṉu panya iḻingka, “Aṉangu kutjupangku nyuntulanguṟu piṟuku mai mantjiṟa ngalkuntja wiya alatjiṯu ngaṟaku.” Kaya nintintja tjuṯangku kulinu paluṟu wangkanyangka. \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Timpulanguṟu Paintja \r (Matthew-ku 21:12-17; Luke-aku 19:45-48; Johnku 2:13-22) \p \v 15 Munuya palulanguṟu Jerusalemala wirkanu, ka Jesunya timpulaku yaatangka tjarpangu munu nyangu aṉangu tjuṯangku kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilannyangka. Munu paluṟu mirpaṉarira tjananya uwankara painu, munu taipula manitjara tjuṯa uṉṯuṟa waṉira kampa kutjupanu munu taipula tjuḻpu kuukuuku tjuṯatjara kuḻu uṉṯuṟa waṉingu.\fig |src="CN01787B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:15"\fig* \v 16 Munu aṉangu uwankara painu timpulaku yaatanguṟu kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilantjikitjangku piṟuku katiwiyangku wantinytjaku. \v 17 Munu palulanguṟu aṉangu tjuṯangka nintiningi alatji wangkara, “Panya nyiringka iriti walkatjunu Godalu wangkanytjitja nyanga alatji, \q1 ‘Ngayuku timpula uti ngayuku alatjiṯu ngaṟama aṉangu manta winkitjangku ngayunya tjarpara waḻkuntjaku.’ \x * \xo 11:17 \xo*\xt Aitjayaku 56:7\xt*\x* \m Palu nyura kampa kutjupaṟa palyaṉu maniku manyu tjuṯangku aṉangu tjuṯa ngunti kuraṟa tjanalanguṟu mani mantjintjaku.” \x * \xo 11:17 \xo*\xt Jeremiah-ku 7:11\xt*\x* \p \v 18 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu ilangku kuliningi paluṟu alatji wangkanyangka, munuya tjaalymaṟa wangkara kuliningi, “Yaaltji-yaaltjingkula palunya iluntankuku?” Palu puṯuya kuliningi aṉangu tjuṯaku nguḻuringkula, panya Jesulu tjukurpa wangkanyangkaya paluṟu tjana kuliṟa nguwankurira wangkapai, “Awari, tjukurpa wiṟunya alatjiṯu nyangangku wangkapai.” Kaya kuliningi, “Tjinguṟula palunya witinnyangkaya aṉangu tjuṯa nganampa kuraringkuku.” \p \v 19 Ka mungartjirinyangka Jesulu tjana ngura Jerusalemanya wantikatira maḻaku anu Piitjanilakutu ngurakutu. \s1 Piṟuku Iḻinguṟu Wangkanytja \r (Matthew-ku 21:20-22) \p \v 20 Munuya mungawinki pakaṟa maḻaku anu Jerusalemalakutu munuya iwarangka ankula nyangu puṉu panya iḻi palunya piḻṯi ngaṟanyangka, waṯa munu iwiṟi kuḻu. \v 21 Ka Peterlu mungartjitja panya kulinu munu Jesula wangkangu, “Nintilpai, nyawa puṉu panya nyuntu wangkanytjanya piḻṯiringu.” \p \v 22 Ka Jesulu wangkangu, “Godakuya mulamulariwa. \v 23 Tjinguṟu kutjupangku palumpa puḻkaṟa mulamularingkulampa puḻi murpu nyangatja wangkara witulku pakaṟa ankula uṟu nyara puḻkangka tjarpanytjaku, ka mulapaṯu Godalu alatjirinytjaku palyalku aṉangu nyara paluṟu kurunpa winkingku mulamularingkula wangkanyangka. \v 24 Kaṉa nyanga palulanguṟu nyurala wangkanyi nyura Godala kutjupa kutjupaku tjapiṟampa puḻkaṟa mulamularingama, ka paluṟu nyurampa palyalku alatjiṯu. \v 25-26 Palu tjinguṟu nyura unngu mirpaṉpa kanyini aṉangu kutjupaku pikaringkunytjatjanungku. Munu nyura tjinguṟu Godala tjapintjikitjangku kuliṟampa uti ngaṉmanypa kalyparingama aṉangu panya palumpa-waraṟa, ka nyara palulanguṟu nyurampa Mama Ilkaṟitjanya nyurampa kalyparingkuku munu nyuranya kura palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku wantiku.”\f * \fr 11:25-26 \fr*\ft Matthew-lu tjinguṟu verse 26 walkatjunu, ka wati kutjupangku maḻa tjunguṉu Markaku tjukurta nyanga alatji \ft*\ft \+it Palu nyuntu tjinguṟu aṉangu palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantinyangkampa Mama Ilkaṟitjalu palu puṟunytjuṯu nyuntumpa kalyparingkunytja wiyangku wantiku.\+it*\ft*\f* \s1 Jew Tjuṯangku Jesula Ngunti Tjapintja \r (Matthew-ku 21:23-27; Luke-aku 20:1-8) \p \v 27 Munuya ankula ma-wirkanu Jerusalemala munuya timpulaku yaatangka tjarpangu. Ka Jesunya timpula unngu para-ngaṟanyangka tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu wati tjiḻpi tjuṯa kuḻukuḻu palulakutu pitjangu. \v 28 Munuya wangkangu palula, “Nganalunta nyuntunya wangkangu aṉangu tjuṯa timpula nyanganguṟu paintjaku? Mununta nganalu iyaṉu tjukurpa nyangangka wangkara nintintjaku?”\fig |src="DN00428b.tif" size="col" loc="p" ref="11:28"\fig* \p \v 29 Ka Jesulu ngapartji tjanala wangkangu, “Wanyu kaṉa nyurala-waraṟa tjapila, munuṉa nyura wangkanyangka kutju ngayulu ngapartji nyurala wangkaku nganaluṉi iyaṉu nyanganpa palyantjaku. \v 30 Kaya kuwari ngayula utingku wangka, nganalu wanyu Johnnga iyaṉu aṉangu tjuṯa baptise-katinytjaku Godalu munta watingku?” \p \v 31 Kayanku kapuṯurira wangkangi, “Nyaala wangkaku? Tjinguṟula wangkaku, ‘Godalu palunya iyaṉu.’ Ka alatji wangkanyangka tjinguṟu paluṟu wangkaku alatji, ‘Ka nyura nyaaku wanyu Johnku mulamularingkuwiyangku wantingi?’ \v 32 Palu tjinguṟu nganaṉa wangkaku, ‘Watingku palunya iyaṉu.’ Ka alatji wangkanyangkampa aṉangu nyanga tjuṯangku kuliṟa nganampa mirpaṉariku panya paluṟu tjana Johnnga Godaku wangkatjaranmankupai. Kala wanti munula ngurpariwa.” \v 33 Munuya palulanguṟu Jesula wangkangu, “Wiya, ngurpala.” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ka ngayulu ngapartji nyurala tjakultjunkunytja wiyangkuṯu wantinyi panya ngayunya iyantjanya.” \c 12 \s1 Jesulu Tjukurpa Wangkara Jewku Mayatja Tjuṯa Miiltjingantja \r (Matthew-ku 21:33-46; Luke-aku 20:9-19) \p \v 1 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, “Wati kutjupangku puṉu kiṟipitji tjuṯa kaana puḻkangka tjawaṟa ngaṟatjuṟa waṉaṉu, munu apunguṟu yaata para-palyaṟa arintaṟa patinu, munu piṯi tjawaṟa wantingu ngula kiṟipitji kuṟuringkunyangka uraṟa kantuṟa tjulkuṟa waina palyantjaku, munu waḻi waṟa palyaṉu katunguṟu nyakula aṯunymankunytjaku. Munu palulanguṟu wati panya paluṟu kaana panya palunya wati maṉkurpa kutjupa unytjungku ungkukatingu mani palumpa palyantjaku, munu wantikatira anu parari manta kutjupakutu. \v 2 Ka mai panya kuṟuringkunyangka wati panya kaanaku walytjangku wati waṟkaripai kutju iyaṉu tjanalakutu, ankula mai kiṟipitji tjaraṟa mantjiṟa palumpa katinytjaku. \v 3 Kaya wati panya aṯunymankupai tjuṯangku wati panya iyantjanya nyakula witiṟa pungkula maṟalpa paiṟa iyaṉu mai wiya. \v 4 Ka piṟuku wati panya kaanaku walytjangku wati waṟkaripai kutjupa iyaṉu, kaya palunya ngapartji paṯaṟa kata pungkula kuṉṯa wiyangku paiṟa iyaṉu maṟalpaṯu.\fig |src="WA03898b.tif" size="col" loc="p" ref="12:4-5"\fig* \v 5 Ka panya piṟukuṯu waṟkaripai kutjupa iyaṉu, kaya wati panya palunya pungkula iluntanu. Ka rawangkuṯu iyaningi waṟkaripai kutjupa tjuṯa, kaya kutjupatjara iluntanangi munuya tjara kutjupa pungkula paiṟa iyaningi. \p \v 6 “Ka kutjulta nyinangi wati panya tjanalakutu iyantjaku, wati panya palumpa katja. Ka katja panya palumpa paluṟu puḻkaṟa mukuringkupai munu paluṟu kulinu, ‘Wanyuṉatju ngayuku katja iyala, kaya palunya wangaṉarangku kulilku.’ \p \v 7 “Palu wati panya palumpa katja wirkankunyangka nyakula tjananku kapuṯurira wangkara kuliningi, ‘Ai, wati panya palumpa katjampal palatja pitjanyi! Warpungkulala iluntara, ka ngula mama palumpa tjiḻpiringkula ilunyangka kaana nyangatja nganampariku.’ \v 8 Munuya wati panya palunya witiṟa iluntaṟa kaananguṟu uṟilkutu iṯarikatira waṉingu.” \p Munu Jesulu tjukurpa wangkara wiyaringkula tjanalalta tjapinu, \v 9 “Ka wati panya kaanaku walytjangku wanyu nyaalku tjananya ngapartji? Wiya, paluṟu pitjala wati panya tjuṯa iluntankuku munu kaana kiṟipitjitjara panya ungkuku aṉangu kutjupa tjuṯa. \v 10 Nyura ninti tjukurpa panyaku, panya iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Waḻi palyalpai tjuṯangkuya waḻi puḻi tjuṯanguṟu palyaningi, \q2 munuya puḻi kutju nyakula waṉingu kura-palku kuliṟa. \q1 Palu nguntiya waṉingu, panya puḻi nyara paluṟu kura wiya, wiṟu mulapa waḻi kuṉpu kanyilpai. \q1 \v 11 Panya Mayatja Godalu puḻi pala palunya ngurkantanu puḻi kutjupa tjuṯa wiya, \q2 kala paluṟu ngurkantankunytjitja pukuḻarira wiṟunmananyi.’” \x * \xo 12:11 \xo*\xt Psalm 118:22-23\xt*\x* \p \v 12 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku tjukurpa nyangatja wangkanyangka kuliṟa miiḻaraṟa wangkangu, “Nyangangku waḻi palyalpai tjuṯa nganaṉanya wangkanyi.” Munuya palunya witintjikitjangku kuliningi. Palu nguḻuringangiya aṉangu winki ngaṟanyangka nyakula munuya palunya witilwiyangku wantira anu. \s1 Rome-aku Mayatja Mani Tjaraṟa Ungkunytjaku, Munta Wiya? \r (Matthew-ku 22:15-22; Luke-aku 20:20-26) \p \v 13 Kaya Paṟatji tjuṯa Iṟataku tjungutja tjuṯangka tjunguringu munuya wangkara tamalmaṟa wituṟa iyaṉu wati maṉkurpa ankula Jesula ngunti tjapintjaku. Panya tjana mukuringangi Jesulu wangkanyangka kuliṟa kuranmankunytjikitja. \v 14 Kaya wirkaṟa palula wangkangi, “Nintilpai, nganaṉa ninti nyuntumpa, panya nyuntu wati tjukaṟuru palyanyku nyinapai. Munu nyuntu aṉangu uwankara tjunguṟa nyakupai munu tjanala uwankarangka tjukaṟurungku wangkapai tjukurpa panya palunyaṯu aṉangu kutjupa tjuṯaku nguḻuringkula kampa kutjuparinytja wiyangku. Munu nyuntu Godaku iwara tjukaṟurungku wangkara nintilpai kutitjunkunytja wiyangku. Kalanya wanyu tjakultjura, palyala wati panya Tjiitjanya mayatja puḻka Rome-ala nyinapainya mani tjaraṟa ungkuku, munta wiya?” \p \v 15 Palu Jesulu nintingku kuliningi tjana ngunti arkaṟa tjapinnyangka munu tjanala wangkangu, “Nyaakuṉi nyura ngunti arkaṉi ngayunya kuranmankunytjikitjangku? Mani pala tjiilpaṉiya uwa nyakunytjaku.”\fig |src="GT00059.tif" size="col" loc="p" ref="12:15"\fig* \v 16 Kaya mulapaṯu ungu tjiilpa kutju. Ka wangkangu tjanala, “Nyawaya, nganaku yunpa nyangatja ngaṟanyi munu nganaku ini kuḻu ngaṟanyi?” \p Kaya wangkangu, “Mayatja puḻka panya Tjiitjanya.” \p \v 17 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Uwa mulapa mani nyangatja panya mayatja Tjiitjaku, kaya palunya palya ungama paluṟu wangkanyangka, palu Godalu wangkanyangkampaya Godanya alatjiṯu ungama.” Kaya nyangatja kuliṟa nguwankuringu, “Ai, nyangangku muṉkara alatjiṯu wangkapai.” \s1 Tjukurpa Panya Ilura Pakantjanya Tjana Tjapintja \r (Matthew-ku 22:23-33; Luke-aku 20:27-40) \p \v 18-19 Ka ngula wati Tjatjutji maṉkurpa pitjangu Jesulakutu, panya tjanaya aṉangu tjuṯa ilunytjatjanu pakantjitjaku mulamularingkupai wiya. Munuya wati nyanga maṉkurtu Jesula ngunti arkaṟa tjapinu alatji, “Nintilpai, panya Moselu tjukurpa nyangatja nganampa iriti walkatjunu alatji, ‘Tjinguṟu wati kuṯa kuritjara iluku tjitji wiyaṯu, ka minyma panya palumpa kuri wanka nyinanyangka wati panya miriku maḻanytju uti aḻṯima minyma panya palunya. Palu maḻanytju paluṟu tjinguṟu tjitji katja utintjatjanungku uti kulinma, “Nyangatja ngayuku wiya, ngayuku kuṯaku tjitji, panya ngayulu palumpa kuringka utinu.” ’ Alatji Moselu walkatjunu. \p \v 20 “Palu tjukurpa nyangatja wanyu kulila. Panya wati 7 kuṯaṟara kuṯaṟara nyinangi. Ka kuṯa ngaṉmanyitjangku kungkawaṟa aḻṯingu, munu paluṟu tjitji utilwiyaṯu ilungu. \v 21 Ka maḻanytju ngapartji minyma panya palunyaṯu aḻṯingu munu tjitji wiyaṯu ilungu, ka palu puṟunypaṯu wati maḻanypa kutjupangku ngapartji aḻṯira paluṟu kuḻu tjitji wiyaṯu ilungu. \v 22 Kaya palu puṟunypaṯu maḻanypa panya maḻatja tjuṯangku minyma panya palunyaṯu aḻṯira kanyiṟa tjitji wiyaṯu ilungu uwankaraṯu wanapari wanapari. Ka ngula minyma panya paluṟu tjanampa panya kurilta ilungu. \p \v 23 “Kalanya wanyu tjakultjura ngula ilunytjatjanu wankaringkula pakantjatjanu minyma panya paluṟu nganaku kuri nyinaku? Panya wati 7-tu palunya aḻṯingu.” \p \v 24 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Wiya, nyura ngunti kulilpai tjuṯa. Nyura Godaku tjukurku ngurpa palumpa witulyaku kuḻu ngurpa alatjiṯu. \v 25 Panya miri tjuṯa ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa kuri aḻṯinytja wiya nyinaku, panya angelpa tjuṯa kuri wiya nyinanyi, palu puṟunypa. \v 26 Ka nyura uti mulamularingama ilunytjatjanu pakantjitjaku. Wanyu tjukurpa panyatja kulila panya Moseku tjukurta ngaṟanyi, panya Godalu puṉu kampanytjalanguṟu Mosela wangkangu alatji, \mi ‘Ngayuluṉa Aipuṟamaku, Isaacaku, Jacobaku God nyinanyi, kaṉiya paluṟu tjana ngayunya waḻkuṉi.’ \x * \xo 12:26 \xo*\xt Exodus 3:6\xt*\x* \m \v 27 Ala palatja. Aipuṟamanya, Isaacanya, Jacobanya tjana panya ngaṉmanypa ilungu, ka nyangatja nyaaku Godalu ilunyangka maḻangka wangkangi tjana palunya waḻkuntja? Wiya, paluṟu tjana panya ilunytjatjanu wankaringu munuya kuwari nyanga ilkaṟingka wanka nyinara Godanya waḻkuṉi. Ka nyura ilunytjatjanu wankaringkula pakantjitja wiyanmananyi ngurpangku.” \s1 Tjukurpa Nyaa Puḻka Mulapa Godalu Wangkanytja \r (Matthew-ku 22:34-40; Luke-aku 10:25-28) \p \v 28 Ka Jesulu tjananku ngaṟala ngaparku wangkanyangka wati kutju pitjala tjanala tjunguringu, Moseku tjukurpa nintilpai. Munu paluṟu kuliningi Jesulu tjanala wiṟuṟa wangkanyangka munu paluṟu tjapinu palula alatji, “Tjukurpa nyaa wanyu puḻka mulapa ngaṟanyi uwankarangka waintarinytja Godalu panya wangkanytja?” \p \v 29 Ka Jesulu wangkangu, “Tjukurpa puḻka mulapa alatji ngaṟanyi, \mi ‘Kulilaya Israelkunu tjuṯa, nganampa Mayatja Godanya kutju alatjiṯu nyinanyi, ka god kutjupa nyinanytja wiya alatjiṯu. \v 30 Ka nyura uti Mayatja Godaku puḻkaṟa mukuringama kurunpa winki, munu palunya kutju pukuḻmankunytjikitjangku kuliṟa tiṯutjarangku wiṟu palyanma.’ \x * \xo 12:30 \xo*\xt Deuteronomy 6:4-5\xt*\x* \m \v 31 Ka palu puṟunypa tjukurpa puḻka kutjupa ngaṟanyi alatji, \mi ‘Aṉangu kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama nyuntunku mukuringkunytja puṟunypa.’ \x * \xo 12:31 \xo*\xt Leviticus 19:18\xt*\x* \m Uwa, tjukurpa Godalu wangkanytja uwankara puḻka ngaṟanyi, palu tjukurpa nyanga pula kutju puḻka mulapa ngaṟanyi tjukurpa kutjupa tjuṯangka waintaṟa.” \p \v 32 Ka wati panya Moseku tjukurpa nintilpaingku wangkangu Jesula, “Nintilpai, tjukaṟurungkun wiṟu mulapa wangkanyi, panya mulapa Godanya kutju nganampa mayatja nyinanyi, ka god kutjupa tjuṯa ngaṟanytja wiya alatjiṯu. \v 33 Kala uti palumpa puḻkaṟa mukuringama kurunpa winki. Munula uti palu puṟunypaṯu aṉangu kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama panya nganaṉanku mukuringkupai, palu puṟunypa. Panya tjukurpa nyanga pula Godalu wangkanytja kutjara puḻka mulapa ngaṟanyi tjukurpa kutjupa tjuṯangka waintaṟa. Ka panya tjukurpa kutjupa ngaṟanyi nganaṉa kuka katira pungkula tiliwakaṟa Godanya ungkunytjaku paluṟu nyakula nganampa kalyparingkunytjaku. Palu tjukurpa nyara paluṟu tjukutjuku nguwanpa panya tjukurpa Godaku mukuringkunytjitja munu aṉangu tjuṯaku kuḻu mukuringkunytjitja puḻka kutjara tjukurpa panya kuka ungkunytjitjangka muṉkara.” \p \v 34 Ka alatji wangkanyangka Jesulu kulinu, “Wati nyanga paluṟu nintingku tjukaṟurungku wangkanyi.” Munu wangkangu palula, “Nyuntun nguwanpa Godaku walytjaringanyi paluṟu nyuntunya mayatjangku kanyintjaku.” Kaya palula maḻangka piṟuku Jesunya tjapintja wiyangku wantingi. \s1 Davidanya Pula Christanya \r (Matthew-ku 22:41-46; Luke-aku 20:41-44) \p \v 35 Munu kutjupa-aṟa Jesulu timpulaku yaatangka aṉangu tjuṯangka wangkara nintiningi munu tjanala tjapinu alatji, “Wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku wangkapai alatji, ‘Christanya Wankaṟunkupainya Godalu panya kalkuntjanya Davidaku walytjapiti maḻatja maḻatjanguṟu utiringkuku.’ Palu nyangatjaya wanyu tjukaṟurungku wangkanyi? Wiya kulila. \v 36 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu Davidala iriti nintiningi, ka nyiringka walkatjunu alatji, \q1 ‘Mayatja Godalu ngayuku Mayatjangka wangkangu, \q2 “Ngayula itingka mayatjarira nyinakati kampa nyanga wakungka. \q1 Kaṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟulku nyuntula wangaṉarangku kulintjaku, \q2 kan tjananya nyuntu mayatjangku wituwitulku.” ’ \x * \xo 12:36 \xo*\xt Psalm 110:1\xt*\x* \m \v 37 Nyangatja Davidalu Christanya mayatjanmanangi, ka Christanya yaaltji-yaaltji piṟuku palumpa pakaḻi maḻatja nyinama? Wiya, paluṟu pakaḻi kutju wiya palumpa mayatja kuḻu nyinanyi.” \p Kaya aṉangu panya tjuṯa mulatu palula pukuḻṯu kuliningi tjukurpa wiṟu wangkanyangka. \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Nguḻutjunkunytja Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯangka-tawara \r (Matthew-ku 23:1-36; Luke-aku 20:45-47) \p \v 38 Ka paluṟu tjanala nintiṟa alatji wangkangu, “Nguḻu nyangamaya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa. Nyara tjana panya mantara waṟatjara kaṉany-kaṉanypa para-ngaṟapai aṉangu tjuṯangku nyakula tjananya mirawaṉinytjaku mukuringkula. \v 39 Munuya waḻi inmatjangka tjunguringkula tjiya wiṟu tjuṯa ngurkantankupai, aṉangu tjuṯangka kuranyu uti nyinakatinytjikitja mukuringkula. Munuya kutjupa-aṟa mai puḻka ngalkuntjikitja tjunguringkula, palu puṟunypaṯu kuranyu nyinanytjikitja mukuringkupai, aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉinytjaku. \v 40 Munuya minyma wanakaḻa tjuṯa wituwitulpai tjananya ngunti kalkuntjaku alatji wangkara, ‘Nyuntu nganaṉanya kalkunma ngula nyuntu ilunyangka nyuntumpa waḻi nganamparinytjaku.’ Munuya paluṟu tjana Godala tjapiṟa tjukurpa waṟa mulapa wangkapai aṉangu tjuṯangku kuliṟa tjananya mirawaṉinytjaku mukuringkula. Ka nyanga palula tjanalanguṟu Godalu tjananya puḻkaṟa pungkuku.” \s1 Wanakaḻangku Ungkunytja \r (Luke-aku 21:1-4) \p \v 41 Ka palulanguṟu Jesunya nyinakatingu munu nyangangi aṉangu tjuṯangku mani pitingka Godaku waṉinyangka. Kaya wati mani puḻkatjara tjuṯangkuya puḻka mulapa waṉingi.\fig |src="cn01793b.tif" size="col" loc="p" ref="12:42"\fig* \v 42 Ka minyma wanakaḻa ngaḻṯutjara pitjangu, munu tjiilpa kuḻunypa kutjara waṉingu mani tjukutjuku mulapa.\fig |src="cn01794B.tif" size="col" loc="p" ref="12:42"\fig* \p \v 43 Ka Jesulu aḻṯingu palumpa nintintja tjuṯa munu wangkangu, “Kulilaya, ngayulu nyangangi kuwari tjuṯangku puḻka waṉinyangka, palu wanakaḻa nyanga ngaḻṯutjarangku tjanala muṉkara nguwanpa waṉingu. \v 44 Panya kutjupa tjuṯangkuya puḻka kanyintjatjanungku tjaraṟa tjara kutju waṉingi, ka paluṟu uwankara alatjiṯu waṉingu paluṟu kanyintjatjanungku, munu nyanga wiyalta nyinanyi. Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, minyma nyanga wanakaḻangku puḻka mulapa Godanya ungu mani puḻkatjara tjuṯangka muṉkara.” \c 13 \s1 Jesulu Timpula Piḻukatinytja Wangkanytja \r (Matthew-ku 24:1-2; Luke-aku 21:5-6) \p \v 1 Ka Jesunya timpulaku yaatanguṟu pakannyangka palumpa nintintja kutjungku palula wangkangu, “Nintilpai, nyawa! Timpula nyanga wiṟu mulapa ngaṟanyi puḻi puḻkanguṟu palyantja.” \p \v 2 Ka Jesulu wangkangu, “Nyura kuwari nyanganyi timpula wiṟu mulapa puḻi nyanga puḻkanguṟu palyaṟa tatintja. Palu ngula waḻi nyanga paluṟu piḻukatira minya-minyaringkuku. Ka puḻi kutjupa maḻaringkula ngaṟawiya uwankara alatjiṯu punkaṟa minya-minya ngarira waṉalku.” \s1 Jesulu Ngaṉmanytju Wangkanytja Pika Munu Tjukurtjara Ngunti Tjuṯa \r (Matthew-ku 24:3-14; Luke-aku 21:7-19) \p \v 3-4 Munuya Jerusalemanya wantikatira anu puḻi panya Alipatjaralakutu munuya puḻi katu tatiṟa nyinakatira walunyangangi timpula panya palunya. Ka Peterlu Jamesalu, Johntu, Andrew-lu tjana palula kampangkaṯu tjapinu, “Wanyulanya tjakultjura! Yaalaṟa nyanga alatjiriku panya nyuntu kuwari timpula piḻukatinytja wangkangi? Ka nyaa ngaṉmanypa utiringkuku nganaṉa ngaṉmanytju nyakula kulintjaku?”\fig |src="lb00352c.tif" size="col" loc="p" ref="13:3-7"\fig* \p \v 5 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nguḻu nyangamaya kutjupangku nyuranya wangkara ngunti kurantjaku-tawara. \v 6 Panya aṉangu tjuṯa pitjaku ngayulu iyantja-palku wangkara munuya ngunti wangkaku, ‘Ngayuluṉa panya paluṟu, Jesunya Christanya.’ Kaya aṉangu winki mulapa ngunti kurannyangka tjanampa kuliṟa mulamularingkuku. \p \v 7 “Ka nyura tjinguṟu kulilku aṉangu tjuṯangku tjananku pikangku pungkunyangka ilatjangku munu pararitja tjuṯangku kuḻu. Palu pika nyanga palunya tjananya kuliṟaya nguḻuringkuwiya nyinama, panya nyanga paluṟu tjana utiringkunytjaku ngaṟanyi, palu tjiṉṯu maḻatja kuwaripaṯu ngaṟanyi ilaringkunytja wiya. \v 8 Panya ngura kutjupa kutjupangka tjaultji tjuṯangku pikangku pungkuku nguraku mayatja tjuṯangku wituwitunnyangka. Ka ngura kutjupangka kutjupangka manta uriku, ka ngura kutjupa tjuṯangka ailuru puḻka ngaṟaku. Panya pika kura nyanga paluṟu tjana ngaṉmanypa utiringkunytjaku ngaṟanyi, ka nyura uti purkaṟangku kulinma, ‘Munta-uwa, nyanga palula tjanala maḻangka kunyu panyatja pika kura puḻka mulapa utiringkuku tjiṉṯu maḻatja wirkankunytja kuwaripangka.’ \p \v 9 “Kayanku nguḻu nyangama, panya nyuranyaya witiṟa kuutpangka ngaṟatjunkuku ngayuku mulamularingkunyangka, munuya nyuranya waḻi panya inmatjangka unngu wiipangka puḻkaṟa alkalku ngayuku tjukurpa wangkanyangka. Uwa, nyura ngayula wangaṉarangku kulinnyangkaya mayatja puḻka tjuṯangku nyuranya palula tjanala kuranyu ngaṟatjunkuku, ka nyura Tjukurpa Palya ngayunyatjara tjanala tjakultjunkuku. \v 10 Palu tjiṉṯu maḻatja wirkankunytja kuwaripangka ngayuku walytja tjuṯangku uti Tjukurpa Palya ngayunyatjara aṉangu uwankarangka tjakultjunama manta winkingka. \v 11 Ka nyuranya witiṟa kuutpakutu katinyangka kuliṟa nguḻuringkunytja wiya rapa ngaṟama. Tjinguṟu nyura kuutpangka wangkanytjikitjangku puṯu kulilku, ‘Tjukurpa nyaaṉatju wangkaku?’ Palu alatji puḻkaṟa kulilwiyangku wantima, panya kuutpangka wirkankunyangka nyuranya Kurunpa Miḻmiḻṯu nintilku wangkanytjaku. Ka nyura paluṟu nintinnyangka kutju wangkaku tjukurpa palumpa. \p \v 12-13 “Uwa, aṉangu winki nyurampa kuraringkuku nyura ngayuku walytja nyinanyangka. Panya kuṯangku palumpa maḻanypa ngayuku mulamularingkunyangka ma-ungkuku mayatja kura tjuṯangku palunya iluntankunytjaku. Ka mamangku palu puṟunypaṯu palyalku palumpa tjitji tjuṯa. Ka tjitjingku tjinguṟu palu puṟunypaṯu mama ngunytju ngayuku walytja nyinanyangka, wati mirpaṉtju tjuṯangka nintilku pulanya iluntankunytjaku. Palu nyura ilunytjakutu-wangkara ngayunya tungun-tunguntu tiṯutjarangku waṉannyangkampa, Godalu nyuranya wankaṟu kanyilku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \p \v 14 “Ka ngula nyura nyakuku kutjupa kutjupa kura puḻka mulapa ngura miḻmiḻṯa ngunti ngaṟanyangka panya uwankara wiyalpainya.” (Tjukurpa nyanga palunyaya purkaṟangku kulinma nintiringkunytjikitjangku.) “Munu palulanguṟu kutjupa kutjupa kura panya paluṟu utiringkunyangka nyakula nyura uti Judeala nyinanytjatjanu nguḻu wirtjapakanma puḻikutu. \v 15 Tjinguṟu nyara palula aṟa aṉangu kutjupa waḻi katu nyinanyi, munu uti paluṟu ukalingkula waḻi unngu kutjupa kutjupa tjuṯa mantjintjikitja, tjarpanytja wiyangku wantira mapalku puḻikutu wirtjapakanma wankakitja. \v 16 Munta tjinguṟu kutjupa uṟilta kaanangka waṟkarinyi munu uti paluṟu mantara mantjintjikitja waḻikutu maḻaku ankuwiyangku wantima. \v 17 Ka nyara palula aṟa panya kura puḻka mulapa ngaṟaku minyma iṯitjara tjuṯaku munu iṯi tjukutjukutjara tjuṯaku kuḻu. Ngaḻṯutjara! Panya tjana tjinguṟu wirtjapakaṟa nguṟurpaṯu pakuringkula wiyaringkuku. \v 18 Kaya Godala tjapinma kura nyanganpa nyiṉngangka utiringkunytjaku-tawara, panya nyiṉngangka manarpa ngarira wiyaringkupai. \v 19 Uwa, kura nyanganpa utiringkuku puḻka mulapa panya ngaṉmanytju nyakunytja wiyatja alatjiṯu, ka kura nyanga palu puṟunypa maḻangka piṟuku utiringkunytja wiyalta ngaṟaku. \v 20 Ka kura nyanganpa tjinguṟu rawa ngaṟanyangkampa aṉangu uwankara ilura wiyaringama. Palu Godalu tjiṉṯu nyaranpa muṯulku, aṉangu panya paluṟu ngurkantankunytja tjuṯa ilunytjaku-tawara, pika paluṟu rawa ngaṟanyangka. \p \v 21 “Ka tjinguṟu kutjupangku nyurala wangkaku, ‘Ai nyangatja pitjangu Christanya, Godalu panya kalkuntjitja.’ Ka kutjupangku wangkaku, ‘Wiya, nyaratja Christanya, Godalu panya kalkuntjitja mulapa.’ Kaya alatji wangkanyangka kuliṟa wantima alatjiṯu mulamularingkuwiyangku. \v 22 Panya nyara palula aṟa aṉangu ngunti wangkapai tjuṯa Christanya puṟunypa pakalku, wangkatjara ngunti tjuṯa kuḻukuḻu, munuya paluṟu tjana aṉangu Godalu ngurkantankunytja tjuṯa arkaṟa ngunti kurantjikitjangku, kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyalku, tjana nyakula mulamularingkunytjaku, palu puṯuya tjananya kuralku. \v 23 Ka nyuranku nguḻu nyangama. Nyanga kuwariṉa nyurala ngaṉmanytju tjakultjunanyi nyura kulintjatjanungku nguḻu nyakunytjaku. \p \v 24 “Ka kura nyara paluṟu tjana ngaṟala wiyaringkunyangka tjiṉṯu maṟuringkuku munu kinaṟa kuḻu irnyalwiya ngaṟaku. \v 25 Ka kililpi tjuṯa mantakutu punkalku, ka ilkaṟitja kutjupa kutjupa uwankara puḻkaṟa urira kampa kutjuparira ngunti-ngunti ngaṟaku. \v 26 Ka nyara palula aṟangka aṉangu tjuṯangku ngayunya nyakuku Watiku Katjanya ngangkaḻingka witulya pitalytji puḻka pitjanyangka. \v 27 Ka ngayulu angelpa tjuṯa iyalku manta winkikutu Godaku walytja tjuṯa uṯuḻunkunytjaku ngura manta winkitja.” \s1 Jesulu Puṉunguṟu Wangkanytja \r (Matthew-ku 24:32-35; Luke-aku 21:29-33) \p \v 28 Munu Jesulu piṟuku wangkangi tjanala puṉu kiṟipitjinguṟu alatji, “Puṉu kiṟipitji nyaḻpi punkannyangka nyura kulilpai alatji, ‘Munta-uwa, kuwari wariringanyi.’ Ka nyaḻpi kuwaritja pakannyangka nyura nyakula kulilpai, ‘Munta-uwa, kuwari kuḻiringanyi.’ \v 29 Ka nyanga palu puṟunypaṯu pika panya paluṟu tjana utiringkunyangka nyura nyakula kulinma alatji, ‘Munta-uwa tjinguṟu tjiṉṯu maḻatja waṯalpi ilaringu.’ \v 30 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyanganpa uwankara utiringkuku aṉangu nyanga kuwari nyinanytja tjuṯa wanka nyinanyangkaṯu. \v 31 Panya ngula manta ilkaṟi uwankara wiyaringkuku, palu tjukurpa ngayulu wangkanytja tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. \s1 Jesulu Kulil-kulilpa Paṯantjaku Wangkanytja \r (Matthew-ku 24:36-44) \p \v 32 “Palu uwankaraya tjiṉṯu nyara palumpa ngurpa. Angelpa ilkaṟitja tjuṯa ngurpa munu ngayulu Katjanya kuḻu ngurpa, palu Mamanya kutju ninti. \v 33 Ka nyuranku uti nguḻu nyangama munuya tiṯutjarangku kulil-kulilpa paṯanma, panya nyura ngurpa tjiṉṯu nyara ngayulu pitjanytjitjaku. \v 34 Panya ngayulu pitjanytja aṟa nyaa puṟunypa, panya tjinguṟu wati mayatjangku ngura kutjupakutu ankunytjikitjangku kulini munu palumpa waṟkaripai tjuṯa waṟka kutju kutju ungkukatinyi munu wati kutju waḻi tjaangka ngaṟatjunkula wantinyi tiṯutjarangku ngaṟala aḻa-aḻangku nyakunytjaku. \v 35 Kaṉa palu puṟunytju nyurala wangkanyi aḻa-aḻangku paṯaṟa nyakunytjaku panya nyura ngurpa tjiṉṯu panya ngayulu pitjanytjitjaku. Tjinguṟuṉa pitjaku tjiṉṯu tjarpanyangka, tjinguṟuṉa munga kultungka pitjaku, tjinguṟuṉa tjiṉṯukutu pitjaku. Ngayulu ngurpa. \v 36 Tiṯutjarangkuya nyangama aḻa-aḻangku kunkunta wirkankunytjaku-tawara. \v 37 Uwa, ngayulu nyurala munu ngayuku walytja uwankarangka kuḻu wangkanyi, ‘Aḻa-aḻangkuya nyangama.’” Alatji Jesulu wangkara utiningi palumpa nintintja tjuṯangku kulintjaku. \c 14 \s1 Jesunyaya Iluntankunytjikitjangku Kulintja \r (Matthew-ku 26:1-5; Luke-aku 22:1-2; Johnku 11:45-53) \p \v 1 Ka inma panya Katuwanu Ankunytjanya waṯalpi ilaringu tjiṉṯu kutjaranguṟu ngaṟanytjaku, panya mai pilytja ngalkula aṟa panya irititja kulintjikitjangku.\f * \fr 14:1 \fr*\ft Panya iritiya Israelkunu tjuṯangku Itjipanya warpungkula wantikatira ankunytjikitjangku mai pilytja palyaṉu, panya taimi wiya mai taḻṯu palyantjaku. Kaya aṟa nyanga palunya kulintjikitjangku yiya kutjupa yiya kutjupa inma palyalpai munuya mai pilytja palyaṟa ngalkupai.\ft*\f* Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu wangkara kuliningi kampangkaṯu Jesunya witiṟa iluntankunytjikitjangku. Palu puṯuya kuliningi, “Yaaltjingaṟala witilku?” \v 2 Munuya wangkangi, “Munta wanyula paṯala, ka inma nyangatja wiyariwa. Panya aṉangu winki mulapaya inmaku pitjangu munuya tjinguṟu nganampa mirpaṉarira pikaringkuku nganaṉa Jesunya tjanala miṟangka witinnyangka.” \s1 Minymangku Jesunya nyiṯintja Ngura Piitjanila \r (Matthew-ku 26:6-13; Johnku 12:1-8) \p \v 3 Ka Jesunya nyinangi ngura Piitjanila wati ini Simonku waḻingka. Wati nyara paluṟu panya ngaṉmanypa nyinangi miṟi pika puḻkatjara. Ka Jesunya wati nyara palumpa ngurangka nyinanyangka minyma kutjupa pitjangu patala uwila paṉṯi wiṟutjara mani puḻkangka payamilantja. Munu minyma paluṟu patala panya aḻaṟa uwila panya palunya Jesula katangka tjutinu. \v 4 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku waḻi pala palula nyinanytjatjanungku nyangu paluṟu alatjinkunyangka munuyanku mirpaṉ-mirpaṉṯu wangkara waṉingi, “Unytjungku alatjiṯu nyangangku mani puḻkatja wiyaṉu. \v 5 Uti palangku tjalamilanma munu mani mantjiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa ungama. Panya aṉangu kutjupangku uwila nyanga palunya payamilantjikitjangku mani puḻka mulapa ungkuku.” Alatjiya wangkangi munuya minyma panya palunya puḻkaṟa wangkara painingi.\fig |src="tnMRK14V5.tif" size="col" loc="p" ref="14:5"\fig* \p \v 6 Ka Jesulu wangkangu, “Wantiya. Nyaaku nyura minyma nyangatja kuranmananyi? Nyanga paluṟu wiṟu mulapa palyaṉu ngayuku. \v 7-8 Ka ngaḻṯutjara tjuṯa panya tiṯutjara nyinanyi nyura tjananya ungkunytjaku. Palu ngayulu nyurala tiṯutjara nyinanytja wiya. Ka minyma nyanga paluṟu ngayula tjukaṟurungku wiṟu paṉṯipai tjutinu ngaṉmanytju ngula panya kurulta ngarinytjaku.\f * \fr 14:7-8 \fr*\ft Jew tjuṯangkuya tjakangku aṉangu ilunyangka maḻangka uwila wiṟu paṉṯipai puntungka tjutilpai wiṟuringkula ngarinytjaku. Ka Jesulu paluṟunku ilunytjikitjangku kuliṟa nyangatja ngaṉmanytju wangkangi.\ft*\f* \v 9 Kaṉa nyangatja nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, ngula aṉangu tjuṯangku ngura winkingka aṉangu tjuṯangka Tjukurpa Palya ngayunyatjara tjakultjunkuku, munuya tjukurpa palunya wangkara minyma nyanga palunyatjara kuḻu wangkaku, kaya manta winkitjangku kulilku.” \s1 Judasalu Kulintja Jesunya Palumpa Mirpaṉtju Tjuṯangka Nintintjikitjangku \r (Matthew-ku 26:14-16; Luke-aku 22:3-6) \p \v 10 Ka nintintja kutju Judas Kaṟiyatanya anu tjukurtjara kuranyitja tjuṯakutu munu tjanala wangkangi, “Ngayulu Jesunya nyurala witintjaku nintilku.” \v 11 Kaya pukuḻaringu paluṟu wangkanyangka kuliṟa munuya palunya maniku kalkuṉu. Ka palulanguṟu Judasanya anu munu kuliningi, “Yaaltjingaṟaṉa nintilku?” Munu paluṟu rawangku nyakukatingi Jesunya tjanala nintintjikitjangku. \s1 Jesulu Tjana Mai Katuwanu Ankunytjanya Ngalkunytja \r (Matthew-ku 26:17-25; Luke-aku 22:7-14,21-23; Johnku 13:21-30) \p \v 12 Ka tjiṉṯu panya paluṟu wirkanu inma panya Katuwanu Ankunytjanya palyaṟa kuka lamalama pungkula pauṟa ngalkuntjaku. Ka palumpa nintintja tjuṯangku Jesula tjapinu, “Yaaltjingkala nyuntumpa mai kuka ngaṉmanytju palyalku ngalkula aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya kulintjaku?” \p \v 13 Ka Jesulu nintintja kutjara iyaṉu wangkara, “Ankula pula tawunungka wirkaṟa nyawa watingku piti minatjara tjaḻiṟa katinyangka, munu pula palunya waṉala. \v 14 Munu paluṟu waḻingka tjarpanyangka nyupali waṉaṟa tjarpa, munu pula wati waḻiku walytjangka wangka alatji, ‘Nintilpainya mukuringanyi nyuntu ngalila nintintjaku ruuma yaaltjingkala mai panya Katuwanu Ankunytjanya ngalkuku.’ \v 15 Ka wati nyara paluṟu nyupalila nintilku ruuma katutja taipula kutjupa kutjupa tjuṯatjara nganampa palyaṟa wantinytjatjanungku. Ka pula nyara palula nganampa mai ngaṉmanytju palyala.” \p \v 16 Ka pula kulintjatjanu anu munu pula waḻingka wirkaṟa nyangu panya Jesulu wangkanytjanya alatjiṯu. Munu pula mai kuka uwankara ngaṉmanytju palyaṉu aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya ngalkula kulintjikitjangku. \v 17 Ka mungartjirinyangka Jesunya tjana pitjangu nintintja panya 12 kuḻu waḻi panya palulakutu munuya tatiṟa ruumangka tjarpangu. \v 18 Munuya taipulangka antangku para-ngarira arintaṟa ngalkuningi. Ka Jesulu wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi panya nyuralanguṟu kutjungku ngayunya tjanala nintilku ngayuku mirpaṉtju tjuṯangka. Wati nyanga paluṟu kuwari ngayula tjungungku ngalkuni.”\fig |src="lb00320c.tif" size="col" loc="p" ref="14:17-21"\fig* \p \v 19 Kaya nintintja tjuṯangku kuliṟa tjituṟu-tjituṟuringu, munuya kutjungku kutjungku Jesula tjapiningi alatji wangkara, “Nyaa, ngayunyaṉin wangkanyi?” \p \v 20 Ka Jesulu wangkangu, “Nyura ngayuku nintintja 12 nyanga anta-ngarinyi munuya ngayula tjungungku mai pitingka nyanga tjaḻatjuṟa ngalkuni, palu nyuralanguṟu wati kutjungku ngayunya tjanala nintilku ngayuku mirpaṉtju tjuṯangka. \v 21 Uwa, mulapa ngayulu Watiku Katjanya iluku panya alatjirinytjaku nyiringka iriti walkatjunu. Palu ngaḻṯutjara, wati panya ngayunya tjanala nintintjitjanya, panya palumpa pika puḻka mulapa utiringkuku. Wanyunti wati paluṟu iṯi wirkankunytja wiya ngaṟama.” Alatji Jesulu wangkangu. \p \v 22 Ka tjana ngalkunnyangka Jesulu mai pilytja mantjinu munu pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu.” Munu kaṯantaṟa palumpa nintintja tjuṯa ungu wangkara, “Mantjiṟaya ngalkula. Nyangatja ngayulu puntu.” \v 23 Munu palulanguṟu walpayaṯa wainatjara mantjinu munu pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan waina nyangatja ungu.” Munu tjananya ungu, kaya kutju-kutjungku uwankarangku tjikiningi paluṟu kuḻu. \v 24 Ka Jesulu wangkangu, “Nyangatja ngayulu milkaḻi aṉangu tjuṯaku tjutinytja, panya nyanga paluṟu nintini kalkuntja kuwaritja Godalu aṉangu tjuṯaku palyantja. \v 25 Kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya ngayulu waina piṟuku tjikintja wiya mantangka nyanga nyinara, palu ngula kutjuṉa tjikilku waina kuwaritja, Mama Godalu mayatjangku palumpa walytja uwankara tjunguṟa kanyinnyangka.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \p \v 26 Munuya palulanguṟu ngalkula tjikintjatjanungku inma kutju inkara wiyaringkula ma-pakaṟa anu apu panya Alipatjaralakutu. \s1 Jesulu Peternya Ngurparingkunytjaku Wangkanytja \r (Matthew-ku 26:31-35; Luke-aku 22:31-34; Johnku 13:36-38) \p \v 27 Munuya apu Alipatjarala wirkanu, ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyura uwankara ngayulanguṟu ankula wiyaringkuku, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \q1 ‘Ngayuluṉa tjiipi tjuṯaku tjapata pungkula iluntankuku, kaya tjiipi tjuṯa ankula wiyaringkuku.’ \x * \xo 14:27 \xo*\xt Tjakaṟayaku 13:7\xt*\x* \m \v 28 Palu ngayulu ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa nyurala kuranyu ankuku Galileelakutu.” \p \v 29 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, tjanantiya nyuntunya wantikatiku, palu ngayulu nyuntunya wantikatinytja wiya alatjiṯu.” \p \v 30 Ka Jesulu wangkangu Peterla, “Wiya, tjukaṟurungkuṉa nyuntunya wangkanyi, panya munga nyanga kuwari tjiṉṯu pakantja kuwaripangka nyuntu ngayuku maṉkuraṟa ngurparingkuku, munun palulanguṟu kulilku tjuki kutjara-aṟa wangkanyangka.” \p \v 31 Ka Peterlu puḻkaṟa alatjiṯu tungun-tunguntu wangkangi, “Wiya, ngayulu nyuntumpa ngurparingkunytja wiya. Tjinguṟuli nyuntu ngaliṯu iluku. Palatja palya.” Kaya nintintja panya kutjupa tjuṯangku tjukurpa palu puṟunypaṯu wangkangu. \s1 Jesulu Godala Tjapintja Ngura Katjimanila \r (Matthew-ku 26:36-46; Luke-aku 22:39-46) \p \v 32 Munuya apu Alipatjarala tatiṟa ngura ini Katjimanila wirkanu, ka Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Nyangangkaya nyinama paṯaṟa kaṉa nyarangka tjukutjuku ankula Godala tjapila.” \v 33 Munu paluṟu katingu wati maṉkurpa Peternya Jamesanya Johnnga. Munu nyara palulalta paluṟu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira tjuni tjulypilyaringu. \v 34 Munu wangkangu tjanala, “Tjuniṉa tjulypilyaringu munuṉi kurunpa paku puḻkaringkula nguwanpa ilunyi. Kaya wanyu nyangangka nyinara wankangku nyangama kunkunpa wiyangku, kaṉa Mamala tjapila.” \v 35-36 Munu paluṟu paṯupaṯu nguwanpa ilaṯu ankula mantangka waṯungaṟakatira Godala tjapiningi tjituṟu-tjituṟu puḻkangku alatji wangkara, “Uwa Mama, nyuntu panya kutjupa kutjupa uwankara palyalpai nyinanyi. Wanyu tjananya ngayuku mirpaṉtju panya tjuṯa markula ngayunya pungkunytjaku-tawara. Palu wiya, nyuntu mukuringkula palya wantir'iyala ngayunya pungkunytjaku, kaṉa palula tjanalanguṟu kumpintja wiya, panya ngayulu mukuringanyi nyuntu mukuringkunytjitja kutju palyantjikitja.”\fig |src="WA03913b.tif" size="col" loc="p" ref="14:35-36"\fig* \p \v 37 Munu tjapiṟa wiyaringkula maḻaku pitjala nyangu nintintja panya maṉkurpa kunkunpa ngarinyangka munu wangkangu Simon Peterla, “Simon, kunkunpan ngarinyi? Puṯun wankangku nyanganyi rawa nguwantu?” \v 38 Munu tjananya piṟuku wangkangu, “Wankangkuya nyangama munuya Mamala tjapinma nyuranya anga-kanyintjaku mamungku nyuranya kurantjaku-tawara, panya nyura puḻkaṟa mukuringanyi wanka nyinanytjikitja, palu kuṟu nyura pilu-pilu ngaṟanyi.” \v 39 Munu tjanala wangkanytjatjanu piṟuku maḻaku anu munu Godala piṟuku tjapiningi tjukurpa panya palu puṟunypaṯu wangkara. \v 40 Munu tjapiṟa wiyaringkula maḻaku pitjangu panya tjanalakutu munu tjananya nyangu piṟuku kunkunpa ngarinyangka panya kuṟuya pilu-pilu mulapa ngaṟangi. Munuya paluṟu pitjanyangka wankaringkula nyakula kuṉṯaringu palula wangkanytjaku. \v 41-42 Ka piṟuku anu aṟakutu panya, munu tjapiṟa wiyaringkula maḻaku pitjangu munu wangkangu tjanala, “Kunkunpaṯu nyura ngarinyi? Alatjiṯu nyura kunkunarira pakuwiyaringu. Nyawaltaya pakaṟa. Pala wirkakatinguya ngayuku panya mirpaṉtju tjuṯa, ngayunya tjanala nintintjikitjangku Watiku panya Katjanya. Walaya pakala kala ara. Wati panya paluṟu pitjangu ngayunya nintintjikitja wati kura tjuṯangku witintjaku.” \s1 Jesunya Witintja \r (Matthew-ku 26:47-56; Luke-aku 22:47-53; Johnku 18:3-12) \p \v 43 Ka Jesunya kuwaripaṯu tjanala ngaṟala wangkanyangka Judasanya palumpa panya nintintja wirkanu wati tjuṯatjara, munuya paluṟu tjana tjuḻa waṟatjara tjutinypatjara kuḻukuḻu pitjangu, panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku, tjiḻpi kutjupa tjuṯangku kuḻu tjananya wituṟa iyaṉu Jesunya witintjaku. \p \v 44 Ka wati panya palula tjanala Judasalu ngaṉmanytju wangkangu tjana ngalya-pitjanytja kuwaripangka alatji, “Ngayuluṉawi mitamita kutjara nyunytjula wati palunya, kaya nyunytjunnyangka nyakulampa witilalta munuya katira uwa mayatja tjuṯa.” \v 45 Munu palulanguṟu Judasanya Jesula tjanala wirkaṟa palulakutu pitjangu munu wangkangu, “Awa, Nintilpai.” Munu palula ilaringkula palunya nguku kutjara nyunytjuṉu. \v 46 Kaya wati panya paluṟu tjana nyunytjunnyangka nyakula Jesunya mapalku witiṟa wayaṟuruṉu. \p \v 47 Ka kutjupangku ila ngaṟanytjatjanungku Jesunya ngalkintjikitjangku tjuḻa waṟa ilaṉu munu wati tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai pungkula pina kaṯaṉu, ka punkaṉu mantangka.\fig |src="cn01813B.tif" size="col" loc="p" ref="14:47"\fig* \v 48 Ka Jesulu tjanala wangkangu alatji, “Nyaaku nyura pitjangu tjuḻatjara tjutinypatjara ngayunya wati pikaṯi-palku kuliṟa witintjikitja? \v 49 Rawa panyaṉa nyurala tjungu nyinangi timpulangka, kaṉi nyura nyakula wantingi. Palu tjukurpa panyatjalta nyangatja utiringu, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi ngayunya witintjaku ka nyanga kuwari utiringu.” \p \v 50 Kaya palulanguṟulta nintintja tjuṯangku palunya wantikatira nguḻu wirtjapakaṉu. \v 51-52 Palu wati kutjupangku mantara piṟantjarangku palunya itiwanungku waṉaṟinangi. Kaya palunya kuḻu witintjikitjangku mantara kutju witiṉu, ka araltjaṟa wantikatira nikiti alatjiṯu nguḻu wirtjapakaṉu. \s1 Jesunya Jewku Mayatja Tjuṯangka Kuranyu Ngaṟanytja \r (Matthew-ku 26:57-68; Luke-aku 22:54-55,63-71; Johnku 18:13-14,19-24) \p \v 53 Munuya Jesunya witiṟa ma-katingu tjukurtjara puḻkaku waḻikutu. Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu tjiḻpi kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu waḻi nyara palula unngu tjunguringu.\fig |src="lb00284c.tif" size="col" loc="p" ref="14:43"\fig* \v 54 Ka Peterlu Jesunya tjananya maḻawanungku kumpiṟa waṉaningi palula tjanala ilaringkunytja wiyangku munu waḻi panya palula wirkaṟa ma-tjarpangu yaatangka munu wati timpula anga-kanyilpai tjuṯangka tjunguringkula ngaṟala waṟu nganytjiningi. \p \v 55-56 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu tjiḻpi kantjulpa uwankara tjunguringkula waḻi unngu nyinara wangkangi munuya aṉangu tjuṯa nguriṟa aḻṯira tjanala tjapiningi, “Wanyulanya tjakultjura Jesulu panya ngaṉmanytju wangkanytja tjuṯa, kala kuliṟa palunya ngurkantara.” Alatji tjana tjapiningi panya tjana mukuringangi aṉangu tjuṯangku Jesulu kura palyantja ngunti wangkanytjaku tjanala kuliṟa palunya iluntankunytjikitja. Kaya aṉangu tjuṯangku kantjulpa tjuṯangku aḻṯinyangka pitjala tjukurpa Jesunyatjara wangkangi, palu ngunti-nguntiya wangkangi, ka tjukurpa tjana wangkanytja tjungu mulapa ngaṟanytja wiya kutjupa kutjupa ngaṟangi. Kaya puṯu nguriningi aṉangu kutjarangku pitjala tjukurpa kutju wangkanytjaku. \p \v 57 Ka palulanguṟu wati maṉkurtu pakaṟa ngunti wangkangi Jesunya kurantjikitjangku. \v 58 Alatjiya wangkangi, “Nganaṉa kulinu wati nyanga paluṟu mungaṯu wangkanyangka alatji, ‘Ngayulu timpula nyanga puḻkanya wati tjuṯangku palyantjitja piḻuntankuku, munuṉa ngayulu tjiṉṯu maṉkurarira palyalku timpula kutjupa watingku palyantjitja wiya.’ Alatji wangkanyangkala kuliningi.” \v 59 Palu palumpa tjanampa tjukurpa kuḻu tjungu palu puṟunypa ngaṟanytja wiya. \p \v 60 Ka wati panya tjukurtjara puḻka pakaṉu munu aṉangu tjuṯangka kuranyunguṟu tjapinu Jesula, “Nyuntun kulini? Wati nyanga tjuṯangkuntaya wangkanyi kulintjatjanungku. Mulapa nyangantu nyuntunya tjukaṟurungku wangkanyi? Wanyulanya tjakultjura.” \p \v 61 Palu Jesunya wangkawiya alatjiṯu ngaṟangi. Ka wati panya tjukurtjara puḻkangku piṟuku wangkangu, “Mulapan wanyu Christanya panya Godalu kalkuntjanya nganampa Wankaṟunkupainya panya Mayatja Godaku katja?” \p \v 62 Ka wangkangu, “Uwaṉa. Ka panya nyura ngula uwankarangku ngayunya nyakuku, Watiku Katjanya Godala witulya puḻkangka itingka nyinanyangka mayatja puḻka, munuṉi nyura nyakuku ilkaṟinguṟu ngangkaḻingka pitjanyangka.” \p \v 63-64 Ka wati tjukurtjara puḻkangku tjukurpa nyangatja kuliṟa mirpaṉarira mantara paluṟunku tjilpirpungu munu wangkangu, “Ala palatja! Wanyula wanti kutjupa tjuṯa aḻṯinytja wiyangku piṟuku pitjala palunya wangkara kuranmankunytjaku. Panya kuwari nyangala nganaṉa alatjiṯulta kulinu paluṟunku walytjangku Godanyanmankunyangka.\f * \fr 14:63-64 \fr*\ft Moseku tjukurtu puḻkaṟa pailpai aṉangungku walytjangku Godanyanmankunytja wiyangku wantinytjaku. Nyawa Exodus 20:2-7.\ft*\f* Ka nyura yaaltji kulini?” \p Kaya uwankarangku wangkara palyanmanu, “Wiya, wati nyangatja kura mulapa. Utila iluntankunytjaku iyanma.” \p \v 65 Kaya kutjupa tjuṯangku palunya wiṯalytjunangi munuya kuṟu raikingka karpiṟa palunya maṟa kapuṯurira pungangi kutjupangku kutjupangku munuya palunya ngalypa-ngalyparingkula wangkangi, “Nyuntu wati wangkatjarangku nintingku wangka, nganalunta panyatja pungu?” Ka wati panya timpula anga-kanyilpai tjuṯangku ngapartji Jesunya puḻkaṟa maṟangku pungangi. \s1 Peternya Jesuku Ngurparingkunytja \r (Matthew-ku 26:69-75; Luke-aku 22:56-62; Johnku 18:15-18,25-27) \p \v 66 Ka panya Peterlu nyara palulaṯu ngaṟala waṟu nganytjiningi yaatangka uṟilta, ka wati tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai kungkawaṟa palula itiwanu wati-pitjangu. \v 67 Munu Peternya nyakula ngaṟakatingu munu papulaṟa kuliningi, “Ai, ngananya nyangatja?” Munu palunya wangkangu, “Munta-uwa, nyuntu panya Jesula tjungutja wati panya Nazarethanya nguraṟangka.” \p \v 68 Ka Peterlu ngurparingkula wangkangu, “Wampa, puṯuṉa kulini. Ngayulu ngurpa palumpa. Nyaakun ngayula tjapini?” Munu palulanguṟu ma-pakaṟa kaita tjaangka ngaṟangi. \p \v 69 Ka maḻangka kungkawaṟa panya paluṟu Peternya kaita tjaangka ngaṟanyangka nyakula piṟuku wangkangu kutjupa tjuṯangka alatji, “Mulapa wati nyaratja Jesula tjungu para-ngaṟapai.”\fig |src="WA03920b.tif" size="col" loc="p" ref="14:69-71"\fig* \v 70 Palu Peternya piṟuku ngurparingu. \p Ka palulanguṟu aṉangu tjuṯangku palula itingka ngaṟanytjatjanungku palunya piṟuku wangkangu alatji, “Wiya nguntin ngurparinganyi. Nyuntun Galileenya nguraṟa alatjiṯu munun Jesula tjungu para-ngaṟapai.” \p \v 71 Ka Peterlu mirpaṉarira wangkangu, “Wiya, ngayulu ngurpa alatjiṯu wati nyara palumpa. Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Tjinguṟuṉa ngunti wangkarampa, kaṉi palya Godalu pungkuku.” \p \v 72 Ka paluṟu wangkanyangka tjuki wangkangu, ka Peterlu kulinu Jesulu panya ngaṉmanytju wangkanytja alatji, “Panya tjuḻpu kutjara-aṟa wangkanyangka kuwaripangka, nyuntu ngayunya maṉkuraṟangku ngurpanmankuku.” Munu nyangatja kuliṟa paluṟu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira ulangu. \c 15 \s1 Jesunya Pilate-alakutu Katinytja \r (Matthew-ku 27:1-2,11-14; Luke-aku 23:1-5; Johnku 18:28-38) \p \v 1 Kaya ngalya-katjaṟungkannyangka piṟuku tjunguringu tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu Jewku mayatja uwankara, tjiḻpi tjuṯa kuḻukuḻu. Munuya wangkara kuliṟa tjukurpa palyaṉu Pilate-anya wangkara wituwituntjikitjangku Jesunya iluntankunytjaku. Munuya palulanguṟu wati timpula anga-kanyilpai tjuṯangka wangkangu Jesunya tjiinangka karpiṟa katinytjaku Pilate-alakutu munuya paluṟu tjana uwankarangku Jesunya Pilate-alakutu katingu munuya palula wirkakatingu. \p \v 2 Ka Pilate-alu palula tjapinu, “Nyuntu wanyu mulapa Jew tjuṯaku mayatja puḻka?” \p Ka Jesulu palula wangkangu, “Uwa, pala wangkanyin.” \p \v 3 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku Pilate-ala miṟangka Jesunya rawangku aṟa kutjupa kutjupa tjuṯa wangkara palunya kuranmanangi. \v 4 Ka Pilate-alu piṟuku palula wangkangu alatji, “Nyaaku nyuntu wangkanytja wiya ngaṟanyi? Nyanga tjana kutjupa kutjupa tjuṯa wangkara nyuntunya kuranmananyi.” \p \v 5 Palu Jesunya wangkanytja wiya alatjiṯu pilunpa ngaṟangi, ka Pilate-alu puṯu kuliningi, “Ai! Nyaaku nyangatja wangkara aluntja wiya ngaṟanyi?” \s1 Jesunya Iluntankunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 27:15-26; Luke-aku 23:13-25; Johnku 18:39—19:16) \p \v 6 Ka panya yiya kutjupa yiya kutjupa inma panya Katuwanu Ankunytjanya ngaṟanyangka Pilate-alu tjakangku tjailanguṟu wati kutju walatjunkupai aṉangu tjuṯa mukuringkunyangka. \v 7 Ka tjiṉṯu nyara palula wati kamantaku kuraringkupai tjuṯa tjailangka nyinangi. Panya paluṟu tjana mungaṯu kamantaku pikaringangi Rome-aku tjaultji tjuṯaku munuya wati kutju iluntanu, kaya nyara palulanguṟu tjananya witiṟa tjailangka tjarpatjunu tjanampa mayatja wati ini Paṟapatjanya kuḻu. \v 8 Kaya aṉangu tjuṯa mulapa tjunguringu Pilate-aku ngurangka uṟilta munuya palula ngatjiningi wati kutju tjanampa walatjunkunytjaku panya tjana nintingku kuliningi tjiṉṯu nyanga palula wati kutju tjailanguṟu walatjunkunytjaku. \p \v 9 Ka Pilate-alu tjanala tjapinu, “Nyura wanyu mukuringanyi ngayulu nyurampa nyanga mayatja puḻka walatjunkunytjaku?” \v 10 Nyangatja paluṟu nintingku tjapiningi alatji kuliṟa, “Tjukurtjara nyanga kuranyitja tjuṯangkuya Jesunya nyaṟaringkula ngayunya katira ungu.” \p \v 11 Palu tjukurtjara kuranyitja tjuṯangkuya aṉangu tjuṯa puḻkaṟa wituwituningi Paṟapatjaku Pilate-ala ngatjintjaku tjanampa walatjunkunytjaku. \p \v 12 Ka piṟuku Pilate-alu tjapinu aṉangu tjuṯangka, “Kaṉa wanyu nyaalku wati nyangatja? Panya nyura palunya waḻkuṟa wangkapai nyurampa mayatja puḻka.”\fig |src="cn01828B.tif" size="col" loc="p" ref="15:12-14"\fig* \p \v 13 Kaya mirara wangkangu, “Wiya, palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura!” \p \v 14 Ka Pilate-alu wangkangu, “Nyaanguṟu? Kura nyaa nyangangku wanyu palyaṉu?” \p Kaya tungunpungkula puḻkaṟa alatjiṯu mirara wangkangu, “Puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura.” \p \v 15 Ka Pilate-alu aṉangu tjuṯa pukuḻmankunytjikitjangku mukuringkula Paṟapatjanya walatjunu tjanampa, munu tjaultji tjuṯa wangkangu Jesunya wiipangka alkantjaku. Munu palulanguṟu tjana pungkula wiyaringkunyangka tjanala wangkangu katira puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku. \s1 Tjaultji Tjuṯangku Jesunya Anantja \r (Matthew-ku 27:27-31; Johnku 19:2-3) \p \v 16 Kaya tjaultji tjuṯangku Jesunya katira mayatja puḻkaku waḻi unngu tjarpatjunu munuya tjaultji kutjupa tjuṯa aḻṯingu uwankara tjunguringkunytjaku. \v 17 Munuya Jesunya mayatja puḻkaku mantarangka ngunti tjarpatjunu kala panya purple-ta, munuya mayatja puḻkangku katangka kanyilpai puṟunypa palyaṉu tjilka-tjilkanguṟu iṟi puḻkatjara munuya palula katangka tjunu.\fig |src="GT00086.tif" size="col" loc="p" ref="15:17-19"\fig* \v 18 Munuya palunya anaṟa ngalypa-ngalyparingkula ngunti waḻkuṟa wangkangi, “Awari, mulapa nyuntu Jewku mayatja puḻkanya.” \v 19 Munuya puṉu tjukarangka palunya rawangku kata pungangi, munuya palunya wiṯalytjunangi, munuya palula kuranyu tultjungaṟakatira ikaritjarangku anaṟa ngunti waḻkuningi. \v 20 Munuya palunya kuraṟa pungkunytjatjanungku maḻangka mantara panya purple araltjaṟa mantara palumpangka maḻakungku tjarpatjunu, munuya pakaltjingaṟa ma-katingu puṉungka wakaṟa utitjunkunytjikitjangku. \s1 Jesunya Puṉu Kaṯakutjarangka Wakaṟa Utitjunkunytja \r (Matthew-ku 27:32-44; Luke-aku 23:26-43; Johnku 19:17-27) \p \v 21 Munuya Jesunya ngura Jerusalemalanguṟu uṟilkutu ma-pakaltjingaṉu, ka paluṟu panya puṉu tjaḻiṟa anangi. Kaya tjaultji tjuṯangku wati kutjupa ini Simonnga nyakula pauntjingaṟa wangkangu puṉu panya Jesuku tjaḻiṟa katinytjaku. Wati nyara paluṟu panya kuwari kutju ngalya-wirkanu ilytjinguṟu. Palu paluṟu ngura ini Tjaiṟininya nguraṟa munu wati ini Alika-tjantaku pulampa Rupatjaku mama. \v 22 Munuya Jesunya katingu ngura ini Kaulkatjalakutu. (Kaulkatjanya panya wangkanyi \it Kata Tarkatjaranya\it*.) \v 23 Munuya ngura palula wirkaṟa palunya arkaṟa wainangka kutjupa kutjupa tjau puṟunypa tjunguṟa ungangi pika kaarngaṟanyangka manarmankunytjaku,\f * \fr 15:23 \fr*\ft Nyanga alatjiya kunyu ungkupai utitjunkunytja kuwaripangka pika kaarngaṟanyangka manarmankunytjaku. Tjau nyara paluṟu ini myrrh.\ft*\f* palu Jesulu wantingi tjikintja wiyangku. \v 24 Kaya tjaultji tjuṯangku palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu, munuya palulanguṟu palumpa mantaraku puṉu panya nampatjarangka katu waṉira inkangi kutjungku kutjungku winamilaṟa mantjintjikitjangku. \p \v 25 Nyangatjaya panya mungawinki palunya utitjunu panya tjiṉṯu pakaṟa tjukutjuku katuringkunyangka, 9 o'clock. \v 26 Ka puṉungka panya walka ngaṟangi Jesula katu alatji, \pc Jew Tjuṯaku Mayatja Puḻka. \m Panya palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya alatji wangkanyangka kuranmanu, ka nyara palulanguṟuya walka panya palunya utitjunu. \v 27-28 Munuya palula tjungu wati kutitjunkupai kutjara puṉu kutjupa kutjarangka wakaṟa utitjunu nganytjarta kutjara, kutju kampa wakungka kutju kampa tjampungka.\f * \fr 15:27-28 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 28 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Markaku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Ka panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyangatja utiringu, panya alatji walkatjunu, “Palunyaya wati kura-palku iluntanu kura tjuṯangka tjungu.”\+it* (Aitjayaku 53:12)\ft*\f* \p \v 29 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesula itiwanu iwarangka ankula ira-nyakula kata uri-urira palunya anaṟa wangkangi, “Ala, walangkunku palyala, panya nyuntu wangkangi timpula piḻuntara tjiṉṯu maṉkurarira piṟuku palyaṟa wiyantjikitjangku. \v 30 Wala wanyu ngalya-waṟarakati puṉunguṟu pala, mununku walytjangku wankala.” \p \v 31 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku tjukurpa palu puṟunypaṯu Jesula wangkangi munuya palunya anaṟa ikaringangi alatji wangkara, “Kutjupa tjuṯa palangku wankaningi, palu walytjangku palanku puṯu wankaṉi. \v 32 Wanyula arkaṟa nyangama Christanya wankaṟunkupai Godalu kalkuntjitja Israelku mayatja puḻkanya, pala puṉunguṟuwi ngalya-ukaliwa. Kala nyakulampa mulamulariwalta.” \p Ka panya palula itingka wakaṟa utitjunkunytja kutjarangku palu puṟunypaṯu palunya anaṟa wangkangi. \s1 Jesunya Ilunytja \r (Matthew-ku 27:45-56; Luke-aku 23:44-49; Johnku 19:28-30) \p \v 33 Ka palulanguṟu tjiṉṯu panya katuringkula katu ngaṟanyangka ngura uwankarangka maṟuringu munu munga puṟunypa ngaṟala mungartji-mungartji kutju tjiṉṯungku piṟuku irnyaningi. \v 34 Ka nyara palula aṟa tjiṉṯungku piṟuku irnyannyangka Jesulu puḻkaṟa mirara wangkangu, “Ilayi, Ilayi, lama tjapatjani.” Alatji paluṟu wangkangi, “Mama God, Mama God! Nyaakuṉin wantikatingu?” \p \v 35 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku ilangku ngaṟanytjatjanungku paluṟu wangkanyangka kulinu munuya wangkangu, “Kulila, paluṟu Ilaitjanya aḻṯinyi pitjala alpamilantjaku.” \v 36 Ka wati kutjungku ngalya-wirtjapakaṟa pantja puṉu waṟangka karpi-karpiṟa waina kurakurangka tjaḻatjuṟa katuṟa Jesunya tjikintjaku ungangi munu anaṟa wangkangu, “Wanyula nyangama, ka Ilaitjalu pitjala palunya walatjura nyanga puṉunguṟu.” \p \v 37 Ka Jesunya puḻkaṟa mirara ngaalypa wiyaringkula ilungu. \p \v 38 Ka paluṟu ilunyangka mantara panya timpulangka waṟaly-waṟalyngaṟanytja katunguṟu tjaṟukutu tjilpiraraṟa kutjararingu ngura panya miḻmiḻpa mulapa utiringkunytjaku.\fig |src="tnLUK23V47.tif" size="col" loc="p" ref="15:38-39"\fig* \v 39 Ka tjaultji tjuṯaku mayatjangku ngaṟala nyangangi Jesunya mirara ilunyangka munu wangkangu, “Ai, wati nyangatja mulapa Godaku katja.” \p \v 40 Kaya minyma tjuṯa nyara palula ngaṟangiṯu munuya paṯunguṟu nyangangi, panya Mary Magdalene-alu munu Mary-lu panya Jamesaku Josephaku pulampa ngunytjungku, munu Tjalumilu, munu minyma kutjupa tjuṯangku kuḻu. \v 41 Nyanga paluṟu tjana panya Jesula tjungu para-pitjalinkupai uṟu Galileela itingka para-ngaṟanyangka munuya palunya aṯunymaṟa kanyiṟa mai mantara kuḻu ungkupai. Kaya minyma kutjupa tjuṯa kuḻu palula tjungu Jerusalemaku pitjanytjatjanu palula tjanala tjunguṯu ngaṟala nyangangi. \s1 Jesunya Kuḻpingka Ngaritjunkunytja \r (Matthew-ku 27:57-61; Luke-aku 23:50-56; Johnku 19:38-42) \p \v 42-43 Ka tjiṉṯu nyanga paluṟu Friday Jesunya ilunytja, ka panyaya Jew tjuṯangku tjiṉṯu nyanga palula kutjupa kutjupa tjuṯa ngaṉmanytju palyaṟa wantipai mungawinkiku tjiṉṯu tjarpanyangka pilunarira waṟka wiya nyinanytjikitjangku. Panya tjiṉṯu tjarpanyangka miḻmiḻpa ngaṟapai munu ngaṟala tjiṉṯuringkula mungartjirira tjiṉṯu piṟuku tjarpanyangka kutju miḻmiḻpa ngaṟanytja wiyaringkupai. \p Ka wati panya Josephanya ngura ini Aṟima-tjiyanya nguraṟa nyinangi. Nyara paluṟu panya wati kantjula nyinangi munu Jewku kantjula kutjupa tjuṯangka mitingiku tjunguringkupai. Munu paluṟu rawa paṯaningi Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjaku. \p Munu paluṟu Jesunya ilunyangka nyakula kuliningi munu mungartjirinytjaku-tawara mapalku anu Pilate-alakutu munu palula rapangku ngatjinu Jesunya puntu puṉunguṟu mantjintjikitjangku. \v 44 Ka Pilate-alu Jesunya ilunytja kuliṟa wangkangu, “Ai, mapalku alatjiṯu ilungu?” Munu paluṟu tjaultji tjuṯaku mayatja aḻṯira tjapinu, “Mulapa Jesunya ilungu?” Ka wangkangu, “Uwa, ngaṉmanypa ilungu.” \v 45 Ka nyangatja kuliṟa paluṟu Josephanya palyanmanu Jesunya puntu puṉunguṟu mantjiṟa katinytjaku. \v 46 Ka Josephalu ankula mantara piṟanpa wiṟu mulapa payamilaṟa anu Jesulakutu munu palunya puṉunguṟu ukalilyiṟa mantara panya piṟanta karpinu munu katira kuḻpi unngu ngaritjunu. Munu ngaritjunkula puḻi puḻkanya tjaangka uṉṯuṟa waṉaṟa angatjunu. Kuḻpi nyara paluṟu panya ngaṉmanytju puḻingka nyarkaṟa wantinytja ngaṟangi.\fig |src="tnLUK23V55.tif" size="col" loc="p" ref="15:46-47"\fig* \p \v 47 Ka Mary Magdalene-alu pula Mary-lu, Josephaku panya ngunytjungku, ngaṟala nyangangi Jesunya puntu kuḻpi unngu ngaritjunkunyangka pulala miṟangka. \c 16 \s1 Jesunya Ilunytjatjanu Wankaringkula Pakantja \r (Matthew-ku 28:1-8; Luke-aku 24:1-12; Johnku 20:1-10) \p \v 1-2 Ka Saturday tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupai ngaṟala wiyaringu, ka tjiṉṯu tjarpanyangka minyma panya maṉkurtu Mary Magdalene-alu munu Mary-lu Jamesaku ngunytjungku, munu Tjalumilu tjana ankula nyiṯilpai wiṟu payamilaṉu mungawinki ankula Jesunya puntu nyiṯintjikitjangku. Munuya mungawinki mulapa tjiṉṯu ngalya-pakannyangka kuḻpikutu anu. \v 3 Munuya iwarangka ankula alatji wangkaṟinangi, “Ai, nganalulampa puḻi panya puḻka tjaangka panya anga-ngaṟanytjanya uṉṯuṟa kitikitilku? Panyatja puḻka mulapa.” \v 4 Munuya wirkaṟa nyakula wangkangu, “Ai, nyaratja nyawa, nyara aḻa ngaṟanyi. Ngaṉmanytju uṉṯuntja ngaṟanyi.” Puḻi nyara paluṟu panya puḻka mulapa minyma tjuṯangku uṉṯuṟa kitikitintjaku wiya. \v 5 Munuya kuḻpingka tjarpara nyangu wati yangupala mantara piṟantjara nyinanyangka kampa wakungka munuya nyakula nguḻuringu.\fig |alt="Please flip this illustration horizontally as the text says the young man is sitting on the righ hand side." src="cn01851B.tif" size="col" loc="p" ref="16:5-7"\fig* \v 6 Ka tjanala wangkangu, “Nguḻuringkuwiyaya ngaṟama. Nyura wanyu ngurini Jesunya Nazarethanya nguraṟa panya puṉungkaya wakaṟa utitjunu? Paluṟu nyangangka wiya. Paluṟu wankaringkula pakaṉu. Nyawaya nyanga paluṟu ngarinytjitja, panya nyangangka ngaritjunu ka nyanga mantara kutju ngarinyi. \v 7 Wanyuya ankula ma-tjakultjura Peterla tjanala palumpa panya nintintja tjuṯangka alatji, ‘Paluṟu kuwari nyurala kuranyu ananyi Galileelakutu, ka nyura nyara palula palunya nyakuku panya alatji paluṟu nyurala ngaṉmanytju wangkangu.’” Nyanga palunya wati panya mantara piṟantjarangku minyma panya maṉkurta wangkangu. \p \v 8 Kaya alatji wangkanyangka kuliṟa puṯu kuliningi munuya wala puḻka kuḻpinguṟu pakaṟa ma-wirtjapakaṉu. Munuya nguṟurpa ngaṟala kutjupangka wangkanytja wiya, panya tjana nguḻuringu nyakunytjatjanu. \b \s1 Tjukurpa Maḻatja Jesunya Utiringkunytja Mary Magdalene-ala\f * \fr 16:9 \fr*\ft Verses nyanganpa wati kutjupangku walkatjunu munu Markaku tjukurta maḻa tjunguṉu.\ft*\f* \r (Matthew-ku 28:9-10; Johnku 20:11-18) \p \v 9 Jesunya panya ilunytjatjanu wankaringkula pakaṉu Sunday mungawinki mulapa munu Mary Magdalene-ala-waraṟa utiringu, panya minyma nyara palulanguṟu Jesulu mamu 7 ngaṉmanytju painu. \v 10 Ka nyara paluṟu nyakunytjatjanungku ankula Jesuku maḻpa panya tjuṯangka tjakultjunu, panya tjanaya ngurangka tjituṟu-tjituṟu nyinara ulara waṉingi. \v 11 Munu paluṟu wangkangu, “Ai! Ngayulu Jesunya nyangu. Paluṟu wanka.” Kaya wangkanyangka kuliṟa puṯu mulamularingangi. \s1 Jesunya Utiringkunytja Wati Nintintja Kutjarangka \r (Luke-aku 24:13-35) \p \v 12 Nyangangka maḻangka Jesunya kutjuparira utiringu wati palumpa maḻpa kutjarangka iwarangka ilytjingka ankunyangka. \v 13 Munu pula nyakunytjatjanu maḻaku anu maḻpa panya kutjupa tjuṯakutu munu pula tjakultjunu pulala utiringkunytja. Palu kuliṟaya puṯu mulamularingangi. \s1 Jesunya Nintintja 11-ta Utiringkunytja \r (Matthew-ku 28:16-20; Luke-aku 24:36-49; Johnku 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 14 Ka ngulalta Jesunya utiringu nintintja panya 11-ta tjana mai nyinara ngalkunnyangka. Munu tjananya wangkara painingi palumpa puṯu mulamularingkunytjanguṟu, panya puṯuya kuliningi kutjupa tjuṯangku palunya nyakunytjatjanungku tjakultjunkunyangka.\fig |src="tnLUK24V45.tif" size="col" loc="p" ref="16:14-16"\fig* \v 15-16 Munu paluṟu tjanala wangkangu alatji, “Araya ngura winkikutu munuya aṉangu winkingka Tjukurpa Palya ngayunyatjara tjakultjunama. Kaya kuliṟa mulamularingkulampa minangka baptise-aringkuku, ka Godalu tjananya wankaṟunkuku. Palu mulamularingkuwiyangku wantinyangkampa Godalu tjananya paiṟa iyalku ngura kurakutu. \v 17 Ka ngayuku mulamularingkunyangka Godalu palunya tjananya witulyankuku, kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyatjarangku palyantjaku. Kaya ngayunya ini wangkara mamu tjuṯa aṉangunguṟu pailku, munuya wangka kutjupa kuwaritja wangkaku. \v 18 Munuya liru maṟangku witiṟa pikatjararingkuwiya nyinaku, munuya kapi kura patjinatjara tjikiṟa palu puṟunypaṯu pikatjararingkunytja wiya alatjiṯu nyinaku. Munuya aṉangu pikatjara tjuṯangka maṟa tjunkuku, kaya mapalku alatjiṯu palyaringkuku.” \s1 Jesunya Ilkaṟikutu Katinytja \r (Luke-aku 24:50-53; Acts 1:9-11) \p \v 19 Ka tjanala wangkara wiyaringkunyangka Jesunya Mama Godalu ilkaṟikutu katingu, ka nyara palulalta mayatja puḻka mulapa nyinakatingu Mamala wakungka. \v 20 Kaya nintintja panya tjuṯa anu ngura winkikutu munuya tjukurpa Jesunyatjara para-wangkangi aṉangu winkingka. Ka Mayatjalu tjananya witulyanangi kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyatjarangku palyantjaku. Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula mulamularingangi, “Mulapa nyangantu tjukaṟurungku tjakultjunanyi.”