\id MAT ‘PT MT 02ed’ Pitjantjatjara Matthew 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Matthew-ku \toc2 Matthew-ku \toc1 Tjukurpa Palya Matthew-lu Walkatjunkunytja (Matthew) \mt1 Tjukurpa Palya Matthew-lu Walkatjunkunytja \mt2 Matthew \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Matthew-lu walkatjunkunytja Jesunyatjara. Matthew-nya panya ngaṉmanypa wati mani mantjilpai nyinangi munu paluṟu aṉangu Jew tjuṯanguṟu mani mantjilpai wati mayatja puḻka Rome-anya nguraṟaku tjunkunytjikitjangku. \ip Palu ngula Jesulu palunya iwarangka itingka nyakula ngurkantanu palumpa nintintja nyinanytjaku, ka paluṟu waṟka panya palunya wantikatingu munu Jesula tjanala tjunguringkula para-pitjalinangi yiya maṉkurpa munu palula tjukurpa tjuṯa kuliṟa nintiringangi. Ka panya Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakannyangka maḻangka Matthew-lu kuḻu palunya nyangu wanka para-ngaṟanyangka. \ip Ka nyiri nyangangka Matthew-lu tjakultjunanyi Jesunya Wankaṟunkupainya, panya Godalu palunya ngaṉmanytju kalkuṉu Aipuṟamaku walytjapitinguṟu utiringkunytjaku, ka panya palunyaya wati wangkatjara tjuṯangku nyiringka iriti walkatjunangi. Munu Matthew-lu kuḻu alatji tjakultjunanyi panya Christanya Mayatja puḻka nyinanyi aṉangu Godaku walytjapitiku munu paluṟu nganaṉanya wangkanyi panya Christalulanya nintinu tjukaṟuru palyanyku nyinanytjaku. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1—2:23 Jesunya iṯi ngarinytja \io1 3:1—4:11 Jesunya baptise-katinytja munu Satantu palunya kurantjikitjangku arkantja \io1 4:12—18:35 Jesulu aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkara nintintja munu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntja \io1 19:1—20:34 Jesulu tjukurpa kutjupa tjuṯa wangkanytja munu miracle kutjupa tjuṯa palyantja \io1 21:1—23:39 Jesunya Jerusalemalakutu tangkiyingka tatiṟa ankunytja, munu timpulangka tjarpara tjukurpa tjuṯa wangkanytja \io1 24:1—25:46 Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka tjakultjunkunytja ngula nyaaringkuku \io1 26:1—27:66 Jesunya witintja munu puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytja \io1 28:1-20 Jesunya wankaringkula pakantja \ie \c 1 \s1 Jesuku Walytjapiti \r (Luke-aku 3:23-38) \p \v 1 Tjukurpa nyangatja Jesunya Christanyatjara. Panya Aipuṟamalanguṟu Isaacanya utiringu ka nyara palulanguṟu maḻatja maḻatja utiringkula waṉaṟa Davidanya utiringu. Ka Davidalanguṟu maḻatja maḻatja ma-ngaṟala waṉaṟa maḻatjalta Jesunya utiringu. Uwa, Aipuṟamalanguṟu ini nyanga paluṟu tjana ma-ngaṟala waṉaṟa Jesulalta wirkanu, ini nyanganpa \v 2 Panya Aipuṟamaku katja ini Isaacanya, ka Isaacaku katja ini Jacobanya, ka Jacobaku katja tjuṯa wati ini Judah-nya tjana. \v 3 Ka Judah-lu minyma ini Taimanya aḻṯingu munu pula katja kutjara kanyinu ini Piṟitjinya pulanya Tjiṟanya. Ka Piṟitjiku katja ini Itjuṟannga, ka Itjuṟanku katja ini Raamanya. \v 4 Ka Raamaku katja ini Amina-tapanya, ka Amina-tapaku katja ini Naatjannga, ka Naatjanku katja ini Tjalmannga. \v 5 Ka Tjalmantu kungkawaṟa ini Rayapanya aḻṯingu munu pula katja ini Pawatjanya kanyinu, ka Pawatjalu kungkawaṟa ini Ruthanya aḻṯingu munu pula katja ini Uupitanya kanyinu. Ka Uupitaku katja ini Jesse-nya. \v 6 Ka Jesse-ku katja ini Davidanya, panya Godalu wati nyanga palunya ngurkantaṟa tjunu aṉangu Israelkunu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku. \p Ka Davidaku katja ini Tjalamannga. Palu Tjalamanku ngunytju panya ngaṉmanypa wati ini Yuṟayaku kuri nyinangi. \v 7 Ka Tjalamanku katja ini Raya-pawamanya, ka palumpa katja ini Apitjanya. Ka Apitjaku katja ini Atjanya, \v 8 Ka Atjaku katja ini Tjiya-tjapatanya, ka palumpa katja ini Tjawu-ṟamanya, ka Tjawu-ṟamaku katja ini Utjayanya. \v 9 Ka Utjayaku katja ini Tjatjamanya, ka palumpa katja ini Ayatjanya, ka Ayatjaku katja ini Itjakayanya. \v 10 Ka Itjakayaku katja ini Manatjanya, ka palumpa katja ini Aimannga, ka palumpa katja ini Tjutjayanya. \v 11 Ka Tjutjayaku katja tjuṯa wati ini Tjikanayanya tjana. Ka nyara palula aṟangkaya Papilannga nguraṟa tjuṯangku warmaḻangku pitjala tjananya ma-katingu Papilantakutu. \p \v 12 Ka panya Tjikanayaku katja ini Tjiyaltilnga, ka palumpa katja ini Tjiṟapapilnga. \v 13 Ka Tjiṟapapilku katja ini Apiyutanya, ka palumpa katja ini Iliya-kimanya, ka palumpa katja ini Aitjunya. \v 14 Ka Aitjuku katja ini Tjaitakanya, ka palumpa katja ini Akimanya, ka Akimaku katja ini Iliyutanya. \v 15 Ka Iliyutaku katja ini Iliyatjanya, ka palumpa katja ini Matjannga, ka palumpa katja ini Jacobanya. \v 16 Ka panya Jacobaku katja ini Josephanya Mary-ku panya kuri, ka panya Mary-lu kanyinu katja ini Jesunya ini kutjupa Christanya Godalu panya kalkuntjanya. \p \v 17 Uwa, walytjapiti nyanga tjanalanguṟu Jesunya iṯi ngaringu, panya Aipuṟamalanguṟu pakaḻi maḻatja maḻatja 14 ma-nyinara waṉaṟa wiyaringu, ka Davidanyalta tjanalanguṟu utiringu. Ka panya Davidalanguṟu piṟuku nampa palu puṟunypaṯu pakaḻi maḻatja maḻatja ma-nyinara waṉaṟa wiyaringu, kaya nyara palula aṟa tjananya warmaḻangku pitjala katingu ngura Papilantakutu. Ka nyara palulanguṟu piṟuku nampa palu puṟunypaṯu pakaḻi maḻatja maḻatja 14 ma-nyinara waṉaṟa wiyaringu, ka palula tjanalanguṟu Jesunyalta iṯi ngaringu. \s1 Jesunya Iṯi Ngarinytja \r (Luke-aku 2:1-7) \p \v 18 Nyanga alatjiringu Jesunya Christanya Godalu panya kalkuntjanya iṯi wirkankunytjaku. Panya kungkawaṟa ini Mary-nya wati ini Josephalu kalkuntja paṯaṟa nyinangi palumpa ngunytjuku ngurangka munu pula kuwaripaṯu tjunguringkunytja wiya paṯupaṯu nyinangi ngula aḻṯinytjikitja. Ka Mary-nya ngaṉmanypa pakuringu Kurunpa Miḻmiḻṯanguṟu, Josephalu aḻṯinytja kuwaripangka.\f * \fr 1:18 \fr*\ft Tjakangku wati Jew-ngku kungkawaṟaku mukuringkula ngaṉmanytju kalkulpai palunya kutju ngula aḻṯinytjikitjangku, ka kungkawaṟa paluṟu palumparipai ka wati kutjupangku palunya puṯu aḻṯinyi. Palu wati paluṟu kalkuntjatjanu paṯu nyinapai palula tjunguringkunytja wiya munu ngula kutju aḻṯira tjunguringkupai walytja tjuṯangku palunya pulanya inma puḻkangka tjungunnyangka. Nyara palula aṟangka kutju pula tjunguringkupai munu waḻi kutjungka nyinapai. Palu nyara palula kuwaripangka aṉangu tjuṯangku nintingku kulilpai kungkawaṟa panya paluṟu watiku panya kalkuntja nyinanyangka.\ft*\f* \v 19 Ka Josephalu Mary-nya nyakula kuliningi wati kutjupangku kampangkaṯu kurantja-palku panya paluṟu Kurunpa Miḻmiḻṯu palyantjitjaku ngurpa. Panya Josephanya wati palya mulapa munu paluṟu Mary-nya kuṉṯaringkunytjaku-tawara tjuṯa miṟangka wangkanytja wiyangku wantingi. Tjinguṟu tjuṯangka miṟangka wangkanyangka kuliṟa aṉangu tjuṯangku kungkawaṟa palunya wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka-palku kulinma munuya palunya apungka atuṟa iluntanama. Palula-tawara Josephalu kulinu, “Palyantiṉa wantiku aḻṯiwiyangku, kanti ngunytjungka ma-nyinama.” \p \v 20 Ka alatji Josephalu unngu kulinnyangka Mayatja Godaku angelpa palula utiringu mungangka paluṟu ngarira tjukurmankunyangka, munu wangkangu, “Josepha, Davidakun katja, kulilaṉi! Kuṉṯaringkunytja wiyangku wantima Mary-nya aḻṯira kanyintjikitjangku panya iṯi nyanga paluṟu Kurunpa Miḻmiḻṯanguṟu, wati kutjupanguṟu wiya.\fig |src="CN01634b.tif" size="col" loc="p" ref="1:20"\fig* \v 21 Ka paluṟu iṯi katja kanyilku, ka kanyinnyangka nyuntu palunya inila Jesunya panya ini nyanga paluṟu wangkanyi alatji, ‘Paluṟu palumpa walytja tjuṯa wankaṟunkuku Godalu tjananya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu pungkula wiyantjaku-tawara.’”\x * \xo 1:21 \xo*\xt Psalm 130:8\xt*\x* \p \v 22-23 Panya tjukurpa nyanga palunya Mayatja Godalu ngaṉmanytju wangkara kalkuṉu wati wangkatjara ini Aitjayala nyanga alatji, \q1 “Kungkawaṟa nyiṯayi iṯitjararingkuku munu katja kanyilku, \q2 kaya palunya inilku ‘Imanyuwalnga’, \q2 panya ini nyanga paluṟu wangkanyi alatji, \pc ‘Godanya nganaṉala tjungu nyinanytja.’” \x * \xo 1:22-23 \xo*\xt Aitjayaku 7:14\xt*\x* \m Alatji angeltu Josephala wangkangi. Ka mulapaṯu Godalu panya iriti kalkuntjanya utiringu. \p \v 24 Ka Josephanya kunkuntjanu wankaringu munu angeltu palula wangkanytja kuliṟa palyaṉu munu Mary-nya aḻṯira palumpa waḻingka kanyiningi. \v 25 Palu pula tjungu ngarinytja wiyaṯu iṯi ngarinytjaku paṯaṟa. Munu pula ngula iṯi wirkankunyangka palunya ininu Jesunya. \c 2 \s1 Wati Ninti Maṉkurtu Jesunya Pitjala Nyakunytja \p \v 1 Ka Jesunya iṯi ngaringu ngura ini Bethlehemala manta panya Judeala, ka nyara palula aṟa wati ini Iṟatanya Judeaku mayatja puḻka nyinangi. Kaya Jesunya iṯi ngarinyangka maḻangka wati ninti maṉkurpa kakaraṟanguṟu pitjangu Jerusalemalakutu. Wati nyanga paluṟu tjana panya tiṯutjarangku kililpi tjuṯa nyinara nyakupai munuya nyara palulanguṟu aṟa tjuṯa kulilpai nyakunytjatjanungku. \p \v 2 Munuya paluṟu tjana Jerusalemala wirkaṟa aṉangu nguratja tjuṯangka tjapinu, “Yaaltjingka iṯi panya paluṟu wirkanu, panya Jew tjuṯaku mayatja puḻka? Panya nganaṉa ngura nyara kakaraṟa nyinara nyangu kililpi puḻka kuwari kutju utiringkula nyinanyangka munula kililpi nyara palunya nyakunytjatjanungku kulinu, ‘Munta-uwa kunyu panyatja Jew tjuṯaku mayatja puḻka iṯi wirkankunyangka alatjiriku.’ Munula nyangatja kuwari pitjangu palunya waḻkuntjikitja.” \p \v 3 Ka mayatja panya Iṟatalu kulinu wati panya paluṟu tjana iṯi mayatja puḻkanmaṟa ngurinnyangka, munu paluṟu nyaṟaringangi kuliṟa, “Tjinguṟu iṯi paluṟu puḻkaringkula ngayula tungunpungkula ngayuku aṟangka mayatjariku.” Ka Iṟatanya nyaṟaringkunyangka aṉangu Jerusalemala nyinanytja uwankara palumpa nguḻuringangi. \v 4 Ka palulanguṟu Iṟatalu tjapiṟa kulintjikitjangku wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa aḻṯingu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻu, munu tjanala tjapinu, “Yaaltjingka wanyu Christanya Godalu panya kalkuntjanya iṯi ngariku?” \p \v 5 Kaya wangkangu, “Ngura ini Bethlehemala paluṟu ngariku manta nyanga Judeala, panya wati wangkatjarangku iriṯi walkatjunu nyanga alatji, \mi \v 6 ‘Kulilaya Bethlehemanya nguraṟa tjuṯa! Panya nyura manta pala Judeala nyinanyi ngura tjukutjukungka, kaya aṉangu ngura puḻkangka nyinanytja tjuṯangku nyuranya wiya kulilpai. Palu tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangkuya wantima, panya ngura nyara palula mayatja puḻka wirkankuku ngayuku walytja tjuṯa Israelkunu tjuṯa wati tjapata puṟunytju wiṟuṟa aṯunymaṟa kanyintjikitja, kaya ngura winkitjangku nyuranya kulilku munuya mirawaṉiku.’” \x * \xo 2:6 \xo*\xt Maikaku 5:2\xt*\x* \m Alatjiya tjakultjunu Mayatja panya Iṟatala. \p \v 7 Ka palula maḻangka paluṟu wati panya ninti maṉkurpa kampangkaṯu aḻṯira tjanala tjapiningi, “Yaalaṟa kililpi panya paluṟu utiringu?” Kaya palula tjakultjunu. \v 8 Ka Iṟatalu wati panya palunya tjananya Bethlehemalakutu wituṉu munu tjanala puḻkaṟa wangkangu, “Ankulaya puḻkaṟa ngurinma tjitji panya palunya munuya palunya nyakulampa pitjala ngayula wangka kaṉa ngayulu ngapartji ankula palunya waḻkula.” \p \v 9-10 Kaya mayatja palula kulintjatjanu anu wati panya ninti maṉkurpa. Munuya kililpi panya palunyaṯu nyangu panya tjana kakaraṟa nyakunytjanya munuya nyakula puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaringu. Ka kililpi panya tjanala ma-kuranyuringu munu wirkaṟa ngaṟangu waḻi panya iṯi ngarinytjitjangka katu.\fig |src="tnMAT02V09.tif" size="col" loc="p" ref="2:9-10"\fig* \v 11 Kaya waḻi unngu tjarpara nyangu tjitji panya tjukutjuku ngunytjungku ampuṟa kanyinnyangka kungkawaṟa panya Mary-lu. Munuya pupakatira tjitji palunya waḻkuṉu munuya palulanguṟu wiṟu tjuṯa aḻaṟa ungangi tjana katinytjatjanungku, panya apu gold, munu tjau paṉṯi wiṟutjara kuḻu puṉu ini nyanga kutjaranguṟu \it frankincense-nguṟu\it* munu \it muunguṟu\it* kuḻu. \p \v 12 Palula maḻangkaya Iṟatalakutu maḻaku ankunytjikitjangku kuliningi, palu tjana mungangka kunkunarinyangka Godalu tjananya wangkangu Iṟatalakutu maḻaku ankuwiyangku wantinytjaku. Kaya mungawinki ma-pakaṉu ngura walytjakutu iwara kutjupawanu Iṟatalakutu maḻaku ankunytja wiya. \s1 Iṯi Jesunya Itjipalakutu Iṟataku Nguḻungku Katinytja \p \v 13 Ka tjana ankunyangka maḻangka Mayatjaku angelpa Josephala mungangka utiringu paluṟu tjukurmankunyangka munu wangkangu alatji, “Pakaṟa warpungkula kati tjitji pala tjukutjuku ngunytju kuḻu manta nyara Itjipalakutu, panya Iṟatalu kuwari ngurini tjitji pala palunya iluntankunytjikitjangku. Ka ankula nyara palula rawa ma-nyinama piṟuku ngayulu aḻṯinytjaku paṯaṟa.” \p \v 14 Ka Josephanya munga pala palula mapalku pakaṉu munu palunya pulanya ngunytjuṟara warpungkula ma-katingu Itjipalakutu. \v 15 Munu pula rawangku iṯi panya palunya ma-kanyiningi ngura nyara palula Iṟatanya ilunytjaku paṯaṟa. Panya Itjipala ankula nyinanytjaku Mayatja Godalu iriti wangkangu wati wangkatjarangka, ka panya nyiringka walkatjunu nyanga alatji Godalu wangkanytja, \q1 “Ngayuku katja Itjipala ankula nyinaku, \q2 kaṉa nyara palulanguṟu palunya aḻṯiku maḻaku pitjanytjaku.” \x * \xo 2:15 \xo*\xt Uutjiyaku 11:1\xt*\x* \s1 Iṯi Nyiṯayira Tjuṯa Iṟatalu Iluntankunytja. \p \v 16 Ka mayatja Iṟatalu wati panya ninti maṉkurku puṯu paṯaṟa kulinu, “Munta, paluṟu tjana-manti wantira kampangkaṯu anu maḻaku tjanampa ngurakutu.” Munu paluṟu puḻkaṟa alatjiṯu mirpaṉarira palumpa tjaultji tjuṯa wituṉu iṯi nyiṯayira uwankara iluntankunytjaku ngura nyara Bethlehemala nyinanytja tjuṯa munu ngura palula itingka nyinanytja tjuṯa kuḻukuḻu. Munu paluṟu wangkangu iṯi puḻka-puḻka tjuṯa kuḻu pungkunytjaku panya kuḻi kutjara nyinanytja tjuṯa kuḻu. Panya paluṟu wati panya ninti maṉkurta tjapintjatjanungku kuliningi, “Tjinguṟu paluṟu iṯi kuḻunypa, munta tjinguṟu tjitji puḻka-puḻka tjina ankupai.” Kaya palumpa tjaultji tjuṯangku mulapaṯu tjitji palunya tjananya uwankara pungkula wiyaṉu. \p \v 17-18 Palu aṟa nyanga tjitji tjuṯa pungkula wiyantja palunya Mayatja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wati wangkatjarangka ini Jeremiah-la ka paluṟu nyiringka walkatjunu nyanga alatji, \q1 “Ngura ini Raamalaya kulini aṉangu kutjupa puḻkaṟa ulanyangka. \q2 Nyara paluṟu minyma panya Raitjilnga palumpa tjitji tjuṯa wiyaringkunyangka puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira ulanyi, \q2 kaya palunya puṯu pilunmananyi tjitji uwankara wiyaringkunyangka.” \x * \xo 2:17-18 \xo*\xt Jeremiah-ku 31:15\xt*\x*\fig |src="cs_2 women crying.tif" size="col" loc="p" ref="2:18"\fig* \m Ka tjukurpa panya paluṟu mulapaṯu utiringu ngura Bethlehemala. \s1 Josephalu Mary-nya Pulanya Maḻakungku Katinytja \p \v 19 Ka ngula Iṟatanya ilunyangka maḻangka Mayatjaku angelpa Josephala utiringu paluṟu tjukurmankunyangka ngura panya Itjipala. \v 20 Munu wangkangu, “Ngura nyara Israelta panyaya wati kura tjuṯangku tjitji pala tjukutjuku iluntankunytjikitjangku kuliningi, munuya wati panya paluṟu tjana kuwari ilungu. Ka pakaṟa pulanya ngunytjuṟara maḻakungku kati ngura panya Israeltakutu!” \p \v 21 Ka mulapaṯu Josephalu pakaṟa pulanya maḻakungku katingu ngura Israeltakutu. \v 22 Palu paluṟu wirkaṟa kulinu Akila-yatjanya mayatja puḻka nyinanytja manta panya Judeaku, panya palumpa mama Iṟatanya ilunyangka paluṟu palumpa aṟangka mayatjaringu. Ka nyara palunya kuliṟa Josephanya nguḻuringangi manta nyara palula nyinanytjaku. Ka palulanguṟu angeltu piṟuku palunya tjukurmankunyangka wangkara wituṉu alinytjaralku ankula uṟu Galileela itingka nyinanytjaku. \v 23 Ka paluṟu mulapaṯu anu munu wirkaṟa nyinangi tawunu ini Nazarethala. Panya aṟa nyanga Nazarethala ankula nyinanytja Mayatja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wati wangkatjara tjuṯangka, kaya walkatjunu nyanga alatji, \mi “Wati nyara Godalu kalkuntjanya ngura ini Nazarethala nyinaku, kaya aṉangu tjuṯangku palunya wangkaku wati Nazarethanya nguraṟa.” \m Ka Josephalu Jesunya Nazarethalakutu katinyangka tjukurpa nyanga paluṟu mulapaṯu utiringu. \c 3 \s1 John Baptistalu Tjukurpa Wangkanytja \r (Markaku 1:1-8; Luke-aku 3:1-18; Johnku 1:19-28) \p \v 1 Ka ngula kuḻi tjuṯa ngaṟala wiyaringkunyangka wati ini John Baptistalu manta panya Judeala ilytjingka aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa tjakultjunangi. \v 2 Munu paluṟu tjanala alatji wangkangi, “Kuṉṯariwaya kura tjuṯa palyantjatjanu munuya kampa kutjuparira kura piṟuku palyantja wiyangku wantima, panya kuwari ilaringu Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 3 Johnnga wati panyatja, panya wangkatjara ini Aitjayalu iriti palunyatjara tjakultjunu alatji, \q1 “Kutjupangku ilytjingka aṉangu tjuṯangka mirara wangkanyi alatji, \q1 ‘Mayatjakuya ngaṉmanypa ritiriwa paluṟu pitjala tjukurpa wangkanyangka wangaṉarangku kulintjikitja. \q1 Panya watingku iwara tjukaṟurulpai mayatja puḻka maḻawanu pitjanytjaku, \q2 palu puṟunypa nyura tjukaṟururingkula paṯanma Mayatjalu pitjala wangkanyangka wangaṉarangku kulintjikitja.’” \x * \xo 3:3 \xo*\xt Aitjayaku 40:3\xt*\x* \m \v 4 Ka wati nyara palumpa mantara kamulaku iṉṯunguṟu palyantja, ka paluṟu kaṟilpa karpinu piltangka kukaku miṟinguṟu palyantjitjangka. Munu paluṟu tjiṉṯilyka tjuṯa munu tjuratja kuḻu ngalkuningi. \v 5 Kaya aṉangu winki mulapa palulakutu pitjangu manta Judeala nyinanytja tjuṯa. Munu ngura Jerusalemalanguṟu, munu ngura ititja tjuṯanguṟu, karu Jordanta itinguṟu kuḻukuḻuya pitjangu winki mulapa. \v 6 Munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa kuṉṯaringkula kura palyantjatjanungku walytjangku tjakultjunangi. Ka tjananya kura tjananku walytjangku tjakultjunkunyangka kuliṟa karu Jordanta uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingi.\fig |src="tnMAT03V07.tif" size="col" loc="p" ref="3:6"\fig* \p \v 7 Kaya Paṟatji tjuṯa munu Tjatjutji tjuṯa kuḻu palulakutu pitjangu baptise-katinytjaku. Ka Johntu tjananya nyakula wangkangu alatji, “Nyaaku nyura baptise-katinytjaku pitjangu? Nyura wanyu mulapa kura wantira kampa kutjuparingu? Wiya, nyura uwankara liru tjuṯa aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai! Nyura tjinguṟu ngunti kulini ngayulu nyuranya uṟungka tjarpatjunkunytjitjanguṟu Godanya nyurampa kalyparingkunytja-palku. Palu wiya, Godanya nyurampa puḻkaṟa mirpaṉarinyi. \v 8 Nyura uti mulamulangku kura wantira kampa kutjuparima munuya palya nyinara wiṟu tjuṯa kutju palyanma, ka nyara palulanguṟu wiṟu tjuṯa palyannyangka nyakula Godanya nyurampa pukuḻariku. \v 9 Palu nyura tjinguṟu kulini alatji, ‘Nganaṉanya Godalu kura ngurkantankunytja wiyangku wantinyi panya nganaṉa Aipuṟamaku pakaḻipiti. Palulanguṟulanya pikantankuwiyangku wantiku.’ Palu wiya, nyura ngunti kulini. Palu puḻi tjuṯa nyanga nyawa! Tjinguṟu Godalu mukuringkula apu nyangannguṟu Aipuṟamaku pakaḻi tjuṯa palyanma. \v 10 Kulilaya! Panya wati kaana kanyilpaingku puṉu tjuṯa maitjararingkunytjaku pakaltjingalpai, palu puṉu kutjupa tjuṯa kuraringkula tiṯutjara mai wiya ngaṟanyangka nyakula paluṟu kaṯaṟa waṉipai waṟungka, ka palu puṟunypa Godalu aṉangu tjuṯa tiṯutjara kura nyinanyangka nyakula tjananya paiṟa iyalku waṟukutu. Ka pala palula-tawara nyura uti Godalawanu tjukaṟuru palyanyku nyinama. \p \v 11 “Ka ngayula maḻangka wati kutjupa pitjanyi. Nyara paluṟu puḻka mulapa ngayula waintaṟa alatjiṯu. Kaṉa ngayulu tjukutjuku alatjiṯu nyinanyi munuṉa palula miṟangka ngaṟala puḻkaṟa kuṉṯaringkupai. Ngayulu panya nyuranya kura wantira kampa kutjuparinyangka uṟungka baptise-katingi. Palu wati nyara paluṟu nyuranya baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala tjarpatjuṟa, ka waṟungku puṟunytju nyuranya kampara tjukaṟurulku. \v 12 Panya paluṟu kuwari riti ngaṟanyi aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjarantjikitja, panya minymangku mai kaṉiṟa uṉinypa wiṟu mauṉṯalpa tjunkupai munu unytjunytju ma-waṉipai, palu puṟunypa paluṟu pitjala aṉangu tjuṯa tjaralku munu palumpa walytja tjuṯa palumpa ngurangka tjunkuku munu aṉangu kuralpai tjuṯa waṟu puḻkangka waṉiku waṟu nyara tiṯutjara kampapaingka.” \s1 Jesunya Johntu Baptise-katinytja \r (Markaku 1:9-11; Luke-aku 3:21-22) \p \v 13 Ka nyara palula aṟa Jesunya Galileelanguṟu pitjangu karu Jordantakutu munu Johnta tjapinu palunya baptise-katinytjaku. \v 14 Palu Johntu puṯu nguwanpa kuliningi munu palula wangkangu, “Wiya, utin nyuntu ngayunya baptise-katima. Nyaakuṉa ngayulu nyuntunya baptise-katiku?” \p \v 15 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya palya, nyuntu ngayunya uṟungka baptise-kati, panya Godanya mukuringanyi nyuntu ngayunya alatjingantjaku.” \p Ka alatji wangkanyangka Johntu palya kulinu munu paluṟu Jesunya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingu. \v 16 Ka Jesunya uṟunguṟu ngalya-pakannyangka ilkaṟi aḻaringu, ka paluṟu ira-nyakula nyangu Godaku Kurunpa kuukuuku puṟunypa ukalingkula palula nyinakatinyangka. \v 17 Ka ilkaṟinguṟu Godalu wangkangu alatji, “Nyangatja ngayuku katja, kaṉa palumpa puḻkaṟa mukuringanyi munuṉa palumpa puḻkaṟaṯu pukuḻarinyi.” \c 4 \s1 Jesunya Satantu Kurantjikitjangku Arkantja \r (Markaku 1:12-13; Luke-aku 4:1-13) \p \v 1 Ka nyara palula maḻangka Kurunpa Miḻmiḻṯu Jesunya ma-katingu ilytjikutu Satantu palunya arkantjaku. \v 2 Ka paluṟu rawa mai wiya nyinangi tjiṉṯu 40 munu palulanguṟu paluṟu paḻtjatjiratjaringu. \v 3 Ka Satannga palulakutu pitjangu palunya arkaṟa Godalanguṟu mauṉṯankunytjikitja munu palunya alatji wangkara mukumukuningi, “Nyuntu wanyu paḻtjatjiratja? Uti nyuntu Godaku Katja mulapa nyinarampa puḻi nyanganpa wangkama mairingkunytjaku.” \p \v 4 Ka Jesulu wangkangu palula, “Wiya, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Aṉangungku mai kutju rawangku ngalkula puṯu wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu, palu tjukurpa Godalu wangkanytja uwankara wangaṉarangku kuliṟa paluṟu wanka mulapa nyinaku.’” \x * \xo 4:4 \xo*\xt Deuteronomy 8:3\xt*\x* \m \v 5 Ka palulanguṟu Satantu Jesunya katingu ngura miḻmiḻpa Jerusalemalakutu munu palunya ngaṟatjunu timpulangka katu mulapa.\fig |src="lb00249c.tif" size="col" loc="p" ref="4:5"\fig* \v 6 Munu alatji wangkara wituwituningi, “Nyuntu Godaku Katja ngaṟalampa waḻi nyanga katunguṟu waṟarakati panya nyiringka alatji walkatjunkunytja ngaṟanyi, \q1 ‘Godalu palumpa angelpa tjuṯa witulku nyuntunya aṯunymankunytjaku, \q2 kaya nyuntunya maṟangku katuṟa kanyilku punkannyangka apungku tjina kaṯantankunytjaku-tawara.’” \x * \xo 4:6 \xo*\xt Psalm 91:11-12\xt*\x* \p \v 7 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \mi ‘Nyura uti Mayatja Godala ngunti tjapintja wiyangku wantima paluṟu witulya puḻkangku palyannyangka unytjungku nyakunytjikitjangku.’” \x * \xo 4:7 \xo*\xt Deuteronomy 6:16\xt*\x* \m \v 8 Ka piṟuku Satantu palunya katingu puḻi murpu puḻkakutu katu mulapa munu katunguṟu manta winki para-nintinu ngura uwankara wiṟu mulapa ngaṟanyangka aṉangu winki kuḻu. Munu paluṟu Jesula wangkangi, \v 9 “Kulila! Nyuntu ngayunya pupakatira waḻkunnyangkampa ngayulu ngura nyanganpa uwankara nyuntunya ungkuku.” \p \v 10 Ka Jesulu palunya paiṟa wangkangu, “Ara ngayulanguṟu! Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Mayatja Godanya kutjuya waḻkunma munuya palula kutju wangaṉarangku kulinma.’” \x * \xo 4:10 \xo*\xt Deuteronomy 6:13\xt*\x* \m \v 11 Ka Satantu palunya wantikatingu, ka angelpa tjuṯangku pitjala palunya aṯunytju kanyiningi. \s1 Jesulu Waṟka Palyantja Uṟu Galileela Itingka \r (Markaku 1:14-15; Luke-aku 4:14-15) \p \v 12 Ka Jesulu ilytjinguṟu pitjala kulinu mayatja panya Iṟatalu Johnnga tjailangka tjarpatjunkunytja, munu paluṟu kulintjatjanu ngurakutu ma-pakaṉu Galileelakutu. \v 13 Munu paluṟu Nazarethala wirkaṟa ngura pala palula nyinanytja wiya waintaṟa anu ngura ini Kapunimalakutu munu ngura nyara palula waḻingka ngura tjunu uṟu panya Galileela kantilytja. Manta nyara Galileenya panya wati ini Tjipulanku pulampa Napataliku pakaḻipitiku ngura ngaṟangi.\f * \fr 4:13 \fr*\ft Tjipulannga pula Napatalinya Jacobaku panya katja kutjara iriti nyinangi. Panya Jacobanya ini kutjupa Israelnga munu paluṟu katja 12 utinu, ka palula tjanalanguṟu Israelkunu tjuṯa mulararingu. Ka panya ngula Israelkunu tjuṯa Itjipalanguṟu pakaṟa pitjala manta Israelta tjarpara nyinangi, ka nyara palula aṟangka Godalu manta panya palunya tjaraṟa ungu Israelkunu tjuṯa ngurangkarira nyinanytjaku. Munu paluṟu Tjipulanku pulampa Napataliku pakaḻi puḻiripiti manta nyanga palunya ungu uṟu Galileela wiluṟara paluṟu tjana ngura tjuṯa palyaṟa nyinanytjaku.\ft*\f* \v 14 Panya aṟa nyanga Jesunya manta Galileela nyinanytja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wangkatjara ini Aitjayala, ka panya paluṟu nyiringka walkatjunu nyanga alatji, \q1 \v 15 “Kulilaya Tjipulanku pakaḻi puḻiripitingku munu Napataliku pakaḻi puḻiripitingku kuḻu! \q2 Panya iwara puḻka ma-ngarinyi uṟu Galileela itiwanu, ka panya nyura iwara pala palula itingka nyinara waṉaṉi karu Jordanta wiluṟara. \q1 Munuya Jew wiya tjuṯangku kuḻu kulila, panya nyura kuḻu manta pala Galileela nyinanyi Jew tjuṯangka tjungu. \q1 \v 16 Panya nyura Godaku ngurpa nyinara mungawaḻuṟungka nyinanyi, \q2 munu nyura ilunytjaku puḻkaṟa nguḻuringkupai. \q1 Palu ngula Godalu tili puḻkangku nyuranya irnyaṟa paluṟunku nintilku, \q2 ka nyura mungawaḻuṟungka nyinara palunya pitalytji puḻka nyakuku, \q2 munu nyura nyakunytjatjanungku nintiringkuku munu palula wangaṉarangku kulilku.” \x * \xo 4:16 \xo*\xt Aitjayaku 9:1-2\xt*\x* \m Alatji Aitjayalu iriti walkatjunu, ka tjukurpa panya paluṟu mulapaṯu utiringu Jesunya Galileela wirkaṟa nyinanyangka. \p \v 17 Uwa, ngaṉmanytju panya John Baptistalu Godaku tjukurpa aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi, palu nyanga palulanguṟu Jesulu tjukurpa para-tjakultjunangi. Munu paluṟu wangkangi alatji, “Kura palyantjatjanuya piiwiyariwaya munuya kampa kutjuparira kura piṟuku palyantja wiyangku wantima, panya kuwari ilaringu Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjaku.” \s1 Jesulu Wati Antipina Witilpai Kutjara Kutjara Palunya Waṉantjaku Aḻṯinytja \r (Markaku 1:16-20; Luke-aku 5:1-11) \p \v 18 Munu Jesunya uṟu Galileela kantilypa waṟaṟa anangi munu paluṟu nyangu wati kutjara kuṯaṟara uṟu unngu ngaṟanyangka Simonnga, panya ini kutjupa Peternya, munu palumpa maḻanypa Andrew-nya. Panya nyanga paluṟu pula kuka antipina witilpai kutjara munu pula ngaṟala net uṟungka waṉingi kuka tjuṯa witintjikitjangku.\fig |src="hk00208c.tif" size="col" loc="p" ref="4:18-19"\fig* \v 19 Ka Jesulu palula pulala wangkangu, “Pitjala pula ngayula tjunguriwa, kaṉa nyupalinya nintila waṟka kutjupa. Panya nyupali ninti kuka antipina witintjaku, palu kuwariṉa nyupalinya nintini aṉangu tjuṯa aḻṯira ngayula tjunguntjaku tjana kuḻu tjunguringkula ngayunya waṉantjaku.” \v 20 Ka pula mapalkungku net tjunkula wantikatira palula tjunguringkula anu. \p \v 21 Munuya palulanguṟu tjukutjuku ma-pitjala nyangu kuṯaṟara kutjupa Jamesanya pulanya Johnnga wati panya Tjipitiku katja kutjara. Panya paluṟu pula pauta unngu nyinangi pulampa mamangka tjungu, munuya net palyaṟunguningi antipinaku ankunytjikitjangku. Ka palunya pulanya Jesulu aḻṯingu palula tjunguringkunytjaku. \v 22 Ka pula mapalku pakaṟa palula tjunguringkula anu mama panya pautangka wantikatira. \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Nintintja Munu Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja \r (Luke-aku 6:17-19) \p \v 23 Munu palulanguṟu Jesulu manta Galileela para-pitjaliṟa ngura uwankarangka tawunu kutjupangka kutjupangka waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara Godaku tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka. Munu paluṟu tjanala Tjukurpa Palya tjakultjunangi panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja. Munu ngura winkingka pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguningi pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara. \v 24 Kaya ngura winkinguṟu kulinu Jesulu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntja manta ini Tjiṟiyalanguṟu kuḻu.\f * \fr 4:24 \fr*\ft Manta panya ini Tjiṟiyanya Galileela alinytjara.\ft*\f* Munuya kulintjatjanungku aṉangu tjuṯa mulatu pikatjara tjuṯa katingi palulakutu palyaṟunguntjaku pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara. Kutjupa tjaraya mamutjara, ka kutjupatjara tjititingkula wiṯaly-wiṯalyarira punkalpai, ka tjara kutjupa nyumpu puṯu pakalpai. Ka Jesulu tjananya uwankara palyaṟunguṉu. \v 25 Kaya aṉangu winkingku palunya rawangku waṉaningi, panya paluṟu tjanaya ngura tjuṯanguṟu kuliṟa pitjangu, ngura ilatja tjuṯanguṟu manta Galileelanguṟu, munu manta panya ngura tawunu 10-tjaranguṟu kuḻu. Munuya ngura pararitja tjuṯa kuḻu pitjangu manta panya Judealanguṟu, ngura Jerusalemalanguṟu, munu karu Jordanta kakaraṟanguṟu kuḻukuḻu. \c 5 \s1 Nyaanguṟuya Pukuḻpa Mulapa Nyinaku? \r (Luke-aku 6:20-23) \p \v 1 Ka palulanguṟu Jesulu aṉangu tjuṯa mulapa nyakula puḻi paṉṯangka ma-tatiṟa nyinakatingu, kaya palumpa nintintja tjuṯangku waṉaṟa palula tjunguringu.\fig |src="tnMAT05V01.tif" size="col" loc="p" ref="5:2"\fig* \v 2 Ka Jesulu palula tjanala tjukurpa wangkara nintiningi alatji, \q1 \v 3 “Kutjupa tjuṯangkuya Godala miṟangka ngaṟala walytjangku unngu kuliṟa kuṉṯaringkupai. \q2 Palu nyanga palunya tjananya Godalu mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyini, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 4 Kutjupa tjuṯaya tjituṟu-tjituṟu puḻka nyinanyi. \q2 Palu nyanga palunya tjananya Godalu ampuṟa pilunmankuku, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 5 Kutjupa tjuṯaya purkaṟanytju nyinanyi kaṉany-kaṉanypa wiya. \q2 Ka nyanga palunya tjananya Godalu wiṟu tjuṯa ungkuku kalkuntjatjanungku, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 6 Kutjupa tjuṯaya Godala wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinanytjikitja puḻkaṟa mukuringkupai kurunpa winki. \q2 Ka nyanga palunya tjananya Godalu alatjiṯu palyalku wangaṉara alatjiṯu nyinanytjaku, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 7 Kutjupa tjuṯaya ngaḻṯunytju puḻka nyinanyi aṉangu tjuṯaku kurunpa ngaḻṯuringkupai. \q2 Ka nyanga palumpa tjanampa kuḻu Godanya puḻkaṟa ngaḻṯuringkuku, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 8 Kutjupa tjuṯaya kurunpa winki mukuringkupai Godanya kutju pukuḻmankunytjikitja. \q2 Munu nyanga paluṟu tjana Godanya nyakuku, munuya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 9 Kutjupa tjuṯangkuya pikaringkunyangka kalypaṟa pilunmankupai munuya kanyilpai. \q2 Ka nyanga palunya tjananya Godalu walytjanmankuku palumpa tjitji mulapa nyinanytjaku, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \q1 \v 10 Kutjupa tjuṯangkuya Godala wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinapai, kaya mirpaṉtju tjuṯangku tjananya tjukaṟuru nyinanyangka nyakula kuralpai munu pungkupai. \q2 Palu Godalu tjananya mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyini, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku. \p \v 11 “Panya nyura ngayuku walytja nyinanyangka aṉangu kutjupa tjuṯangku nyuranya warkira kuralku munu pungkuku munuya nyuranya ngunti kuranmankuku tjukurpa ngunti tjuṯa tjunguṟa wangkara. Palu tjana alatjingannyangka nyura wantima munu nyara palulanguṟu nyura pukuḻpa mulapa nyinaku. \v 12 Uwa, puḻkaṟa pukuḻarima Godanya kuliṟa panya paluṟu nyurampa wiṟu mulapa ungkunytjikitjangku paṯaṟa kanyini ngura nyara ilkaṟingka. Panya nyurala kuwaripangkaya iriti aṉangu tjuṯangku palu puṟunypaṯu kuraningi wati panya wangkatjara ngaṉmanyitja tjuṯa, ka panyaya tungunpungkula wantingi. \s1 Tjaltu Mayu Wiṟutjara Puṟunypa Wangaṉara Nyinanytjaku \r (Markaku 9:50; Luke-aku 14:34-35) \p \v 13 “Panya kutjupangku tjaltu tjunkupai kukangka mayu palya ngaṟanytjaku, kaya aṉangu tjuṯa puḻkaṟa mukuringkupai. Ka palu puṟunypa nyura Godala wangaṉarangku kuliṟa palyannyangkampa aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula puḻkaṟa mukuringkuku tjana kuḻu Godaku walytjaringkula wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitja. Palu tjinguṟu tjaltu kuraringkuku, ka kukangka tjunkunyangka mayu kura ngaṟanyi, ka mayu kura arkaṟa wantinyi. Ka tjaltu palunya mantangka waṉinyi aṉangu tjuṯangku paḻtjuṟa tjinangku kantuṟa kurantjaku. Ka palu puṟunypa nyura tungunpungkula Godalanguṟu paṯuringkunyangka aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula Godanya wantiku palula tjunguringkunytjikitja mukuringkunytja wiyangku. Palulanguṟu nyura ngayuku waṟka puṯu wiṟuṟa palyalku. \s1 Tili Puṟunypa Uti Palyanyku Nyinanytjaku \p \v 14 “Panya nyura tili puṟunypa nyinanyi aṉangu tjuṯaku. Panya mungangka tilingku iwara irnyaṟa utilpai, kaya nyakula tjukaṟuru ankupai, palu puṟunytju nyura aṉangu manta winkitja iwara nintilpai Godalakutu wirkankunytjaku. Panya tawunu puḻka apungka katu palyantja uti ngaṟala irnyalpai aṉangu tjuṯangku nyakunytjaku. \v 15 Ka palu puṟunypa aṉangungku waḻi unngu lampa tiliṟa piti anga-pupatjunkupai wiya uti tjunkupai katu tili paluṟu irnyaṟa utintjaku aṉangu tjuṯangku uti nyakunytjaku. \v 16 Ka palu puṟunypa nyura palyanyku nyinama tjukaṟuru munu mukulyangku wiṟu tjuṯa palyanma aṉangu tjuṯaku, ka palulanguṟulta aṉangu tjuṯangku nyuranya utingku palyannyangka nyakuku tili puṟunypa irnyannyangka, munuya nyurampa Mama Ilkaṟitjanya waintaṟa kuliṟa palunya mirawaṉira waḻkulku. \s1 Moseku Tjukurpa Tjukaṟurungku Kulintjaku \p \v 17 “Tjinguṟu nyura ngayunya alatji kulini, ‘Nyangatja-manti pitjangu tjukurpa panya Mosenya ungkunytja munu wati wangkatjara tjuṯa kuḻu ungkunytjanya wiyantjikitjampa.’ Palu wiya, ngayulu tjukurpa palunya tjananya wiyantjikitja pitjanytja wiya, palu panya tjana iriti wangkanytjitja palyantjikitjaṉa pitjangu. \v 18 Mulamulangkuṉa nyurala wangkanyi, panya manta ilkaṟi ngaṟanyangka, tjukurpa paluṟu tjana uwankaraṯu tiṯutjara ngaṟaku, nyura rawangku wangaṉarangku kulintjaku, tjukurpa puḻka tjuṯa, munu tjukutjuku tjuṯa kuḻu. Palu tjukurpa panya paluṟu tjana wangkanytja uwankara utiringkunyangka kutju, tjukurpa paluṟu tjana wiyaringkuku tjiṉṯu maḻatjangka. \v 19 Palulanguṟu tjukurpa palunya tjananya uwankara wangaṉarangku kulintjaku ngaṟanyi, ka tjinguṟu kutjupangku tjukurpa puḻka tjuṯa, munu tjukutjuku tjuṯa kuḻu kulilwiyangku wantinyi, munu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu nintini palu puṟunytjuṯu wantinytjaku, ka palunya Godalu nyakula pukuḻarinytja wiyangku tjaṟulku, Godaku walytja uwankarangka maḻarku nyinanytjaku. Ka tjinguṟu kutjupangku tjukurpa nyanga palunya tjananya wangaṉarangku kuliṟa palyaṉi munu paluṟu aṉangu kutjupa tjuṯa nintini palu puṟunytjuṯu palyantjaku, ka aṉangu nyara palunya Godalu nyakula pukuḻarira palunya kuranyu tjunkuku Godaku walytja kutjupa tjuṯangka waintaṟa. \v 20 Palu kulilaya! Nyura Godaku walytja nyinanytjikitja mukuringkulampa, wati nyara Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa, munu Paṟatji tjuṯa kuḻu arkantja wiyangku wantima. Panya paluṟu tjana Moseku tjukurpa kanyiṟa kaṉany-kaṉanyaripai, tjukurpa nyara palulawanu kutju. Palu utiya kurunpa winki Godaku mukuringkula, palula wangaṉarangku kuliṟa, tjukurpa nyara palunya tjananya palyanma, kaṉany-kaṉanyarinytja wiyangku. Ka nyura Godaku walytja nyinanytjikitja mukuringkula palu puṟunypaṯu palyanma kurunpa winki Godaku mukuringkula ka nyara palulanguṟu kutju Godalu nyuranya walytjanmankuku nyura palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. \s1 Mirpaṉariwiya Nyinanytjaku \p \v 21 “Panyatjaya kulila, panya Godalu nyurampa tjamu tjuṯangka iriṯi wangkanytja alatji, \mi ‘Aṉangu kutjupa iluntankuwiyangku wantima, panya nyuntu aṉangu iluntankunyangkampa tjana nyuntunya kuutpangka katira ngaṟatjunkuku kura ngurkantankunytjaku.’ \m \v 22 Palu kuwariṉa ngayulu nyurala wangkanyi alatji, nyuntu tjinguṟu maḻanypaku unngu kuraringkula mirpaṉarinyangka Godalu nyuntunya kura ngurkantankuku. Munu piṟuku tjinguṟu nyuntu maḻanypa ngunti kuranmankunyangkampa nyuntunya kuutpa puḻkakutu katiku Jewku kantjulpa tjuṯangku ngurkantankunytjaku. Munta nyuntu tjinguṟu maḻanypa anaṟa ngurpanmankunyangkampa Godalu palu puṟunypaṯu nyuntunya kura ngurkantankuku munu nyuntunya waṟu panya tiṯutjara kampapaingka waṉiku. \v 23-24 Ka palula-tawara nyura uti walytja tjuṯaku kalypa nyinama. Tjinguṟu nyuntu timpula unngu paṯaṟa ngaṟanyi Godanya kutjupa kutjupa ungkunytjikitja munu nyuntu tjinguṟu ngaṟala kulilku, ‘Munta-uwa! Ngayulu panyaṉa ngayuku walytja kuraningi, ka tjinguṟu paluṟu ngayuku kuraringanyi. Wanyu kaṉa ankula palumpa-waraṟa kalypariwa nyanga ungkunytja kuwaripangka.’ Alatji kuliṟa nyuntu uti ankula palumpa kalyparingama munu palulanguṟulta maḻaku pitjala pitjilpangka tjunkula Godanya ungama. \p \v 25 “Tjinguṟu nyuntu aṉangu kutjupa kurannyangka paluṟu nyuntunya mirpaṉarira kuutpakutu katiku. Ka katinyangka nyuntu uti palunya wiṟuṟa purkaṟangku wangkakatima palumpa kalyparingkunytjikitjangku kuutpangka wirkankunytja kuwaripangka, kanta paluṟu tjinguṟu kalypangku wantiku kuutpangka tjunkunytja wiyangku. Palu tjinguṟu nyuntu wangkara palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantinyangkampa paluṟu nyuntunya katiku alatjiṯu wati ngurkantankupaikutu, kanta paluṟu nyuntunya kura ngurkantaṟa wangkaku maningka payamilantjaku munu paluṟu wati pulitjamunu aḻṯiku kanta pitjala nyuntunya witiṟa katira tjailangka tjarpatjunkuku. \v 26 Mununta nyara palula rawangku kanyilku nyuntu mani uwankara payamilaṟa wiyantjaku paṯaṟa. Nyangatjaṉa mulamulangku wangkanyi. \s1 Kuri Walytjatjarangka Ngariwiyangku Wantinytjaku \p \v 27 “Munuya nyangatja kuḻu kulila, panya Godalu nyurala iriti wangkangu nyanga alatji, \mi ‘Nyura uti kutjupangka ngunti ngariwiyangku wantima munuya kuri walytjangka kutju ngarima.’ \x * \xo 5:27 \xo*\xt Exodus 20:14\xt*\x* \m \v 28 Palu kuwariṉa ngayulu nyurala wangkanyi alatji, tjinguṟu watingku kungkawaṟa kutjupa nyakula unngu alatji kulini, ‘Kuwariṉatju kungkawaṟa nyara wiṟungka ngarinyi.’ Ka nyura tjinguṟu kulini paluṟu kungkawaṟa pala palula ngarinyangka kutju Godalu palunya kuranmankunytja-palku. Palu wiya, nyara paluṟu nyakula ngarinytjikitja unngu mukuringkunyangka kuḻu Godalu palunya kuranmankuku. \p \v 29 “Uwa, uti nyura kura tjuṯa wantinytjikitjangku puḻkaṟa kulinma munu wantima alatjiṯu kuraku piṟuku mukuringkunytja wiyangku. Tjinguṟu nyuntu kuṟungku kutjupa kutjupa nyakula kura palyalku. Palu uti nyuntu kuṟu warpuṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara munu palya kuṟutjara nyinama, panya nyuntu tjinguṟu kuṟu winkingku kura rawangku palyannyangkampa Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka. \p \v 30 “Munu palu puṟunypa tjinguṟu nyuntu maṟangku kura kutjupa kutjupa palyalku. Palu uti nyuntu maṟa kaṯaṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munu palya maṟa wiya nyinama, panya nyuntu tjinguṟu maṟa winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka. \s1 Kuri Wantikatiwiyangku Wantinytjaku \r (Matthew-ku 19:9; Markaku 10:11-12; Luke-aku 16:18) \p \v 31 “Munuya nyangatja kuḻu kulila, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \mi ‘Wati kuringku minyma kuri wantinytjikitja mukuringkulampa uti nyiringka walkatjunama minyma paluṟu palunya wantinytja nyakula ninti nyinanytjaku.’ \x * \xo 5:31 \xo*\xt Deuteronomy 24:1\xt*\x* \m \v 32 Uwa, nyura ninti tjukurpa nyara palumpa, palu kuwariṉa nyurala alatji wangkanyi tjinguṟu watingku minyma kuri nyiri unganyi wantinytjikitjangku paluṟu mukuringkula, ka tjinguṟu minyma palunya wati kutjupangku ngula aḻṯinyi, ka nyara palulanguṟu wati panya kuri ngaṉmanyitjangku minyma palunya wantira Godala tungunpungkunytjaku palyaṉi, panya Godalu wangkangu kuri walytjangka kutju ngarinytjaku. Ka wati panya kuri maḻa aḻṯinytjanya kuḻu Godala tungunpunganyi minyma panya palula tjunguringkula. Palulanguṟu nyura uti minyma kuri kanyinma alatjiṯu wantinytja wiyangku, palu wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka nyakula kutju palya mukuringkula wantima. \s1 Kalkuntjatjanungku Tjukaṟurungku Palyantjaku \p \v 33 “Munuya nyangatja kuḻu kulinma, panya Godalu nyurampa tjamu tjuṯangka iriti wangkangu nyanga alatji, \mi ‘Nyura tjinguṟu Mayatja Godaku kutjupa kutjupa palyantjikitjangku kalkuntjatjanungku palyanma alatjiṯu maḻa wantinytja wiyangku.’ \m \v 34-37 Ka nyura kalkuntjikitja mukuringkulampa kalkunma alatjiṯu ini kutjupa kutjupa-waraṟa wangkara kalkuntja wiyangku. Panya nyura aṉangu kutjupa kalkuntjikitjangku ini kutjupa kutjupa-waraṟa wangkapai tjinguṟu ini ilkaṟitja, tjinguṟu ini mantatja, tjinguṟu Jerusalemanya, ka aṉangu nyara paluṟu ini palu puṟunypa wangkanyangka kuliṟa nyurampa mulamularingkupai. Palu kuwariṉa ngayulu nyurala wangkanyi alatji, nyura kalkuntjikitja mukuringkula tjukaṟurungku wangkama ini kutjupa kutjupa tjuṯa tjunguṟa wangkanytja wiyangku. Panya nyangatja mamu Satantu wituwituṉi ini tjuṯawanungku kalkuntjaku. Kaya ilkaṟitjawanungku kalkuntja wiyangku wantima panya ngura nyara palulanguṟu Godalu uwankara mayatjangku kanyini. Munuya palu puṟunypaṯu mantawanungku kalkuntja wiyangku wantima panya manta nyangatja palumpa alatjiṯu. Munuya Jerusalemalawanungku kuḻu kalkuntja wiyangku wantima panya ngura nyara paluṟu kuḻu Godaku ngaṟanyi mayatja panya puḻkaku. Palu nyura kalkuntjikitja mukuringkulampa kalkunma alatjiṯu ini kutjupa kutjupa wangkanytja wiyangku, munu kalkuntjatjanungku tjukaṟurungku alatjiṯu palyanma maḻa wantinytja wiyangku. \s1 Ngapartji Pikaringkula Pungkunytja Wiyangku Wantinytjaku \r (Luke-aku 6:29-30) \p \v 38 “Munuya nyangatja kuḻu kulila! Panya Moselu iriti walkatjunu alatji, \mi ‘Aṉangu kutjupangku nyuntunya kuṟu pungkunyangkampa palunya ngapartji kuṟu kutju pungama, munu tjinguṟu kaṯiṯi pungkula kaṯantankunyangkampa palunya ngapartji kaṯiṯi kutju pungkula kaṯantanama.’ \x * \xo 5:38 \xo*\xt Exodus 21:24\xt*\x* \m \v 39 Palu kuwariṉa ngayulu nyurala alatji wangkanyi, aṉangu kutjupangku nyuntunya kurannyangkampa ngapartji kuralwiyangku wantima. Tjinguṟu kutjupangku nyuntunya mitamita kampa waku pungkunyangkampa mitamita kampa kutjupa nintinma piṟuku pungkunytjaku. \v 40 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuntunya kuutpakutu katiku nyuntu palula ngaṉmanytju ngatjintjatjanungku palunya maḻakungku ungkunytja wiyangka. Ka wati panya ngurkantankupaingku tjinguṟu nyuntunya wangkaku tjata araltjaṟa aṉangu panya palunya ungkunytjaku, ka nyuntu uti palunya tjata kutju ungkunytja wiyangku nyuntumpa upukuta kuḻu ungama panya mani puḻkatja.\fig |src="DN00421b.tif" size="col" loc="p" ref="5:40"\fig* \v 41 Ka tjinguṟu tjaultjingku nyuntunya pauntjingaṟa wangkaku palumpa yakutja tjaḻiṟa katira palula tjungu ankunytjaku. Ka nyuntu uti wangaṉarangku tjaḻiṟa katima munu ngula maḻakungku ungkunytjaku wangkanyangka palula wangka, ‘Wiya, palyaṉa piṟuku katinyi.’ Munu nyuntu muṉkara nguwanpa palula tjungu anama palumpa yakutja katira. \v 42 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuntunya kutjupa kutjupaku ngatjilku, ka palunya wantinytja wiyangku ngatjinnyangkampa ungama alatjiṯu. \s1 Aṉangu Uwankaraku Mukulya Nyinanytjaku \r (Luke-aku 6:27-28,32-36) \p \v 43 “Nyura ninti panya kutjupangku iriti wangkangu alatji, \mi ‘Walytja tjuṯaku kutjuya mukulya nyinama munuya nyurampa mirpaṉtju tjuṯaku kuraringama.’ \m \v 44 Palu kuwariṉa ngayulu nyurala nintini tjukurpa kutjupa alatji, \mi ‘Nyurampa mirpaṉtju tjuṯakuya mukulya nyinama, munuya palumpa tjanampa Godala tjapinma nyuranya kuralpai tjuṯaku tjananya ngaḻṯunytjungku aṯunymaṟa kanyintjaku.’ \m \v 45 Ka nyura alatji palyannyangka Mama God ilkaṟitjangku nyuranya nyakula alatji kulilku, ‘Munta mulapa nyanganpa ngayuku walytja mulapa nyinanyi ngayunya arkaṟa.’ Uwa, nyura mirpaṉtju tjuṯaku Godala tjapinnyangka paluṟu tjananya ngaḻṯunytjungku kulilku, panya paluṟu tjiṉṯu pakaltjingalpai aṉangu palya tjuṯa munu kura tjuṯa kuḻu irnyantjaku. Munu panya mina wiṟu iyalpai aṉangu wiṟu palyalpai tjuṯaku munu aṉangu ngunti palyalpai tjuṯaku kuḻu. \v 46 Tjinguṟu nyura aṉangu kutjupaku mukulyangku wiṟuṟa palyalku paluṟu nyurampa wiṟuṟa palyannyangka kutju. Ka Godanya wanyu nyakula puḻkaṟa pukuḻariku nyurampa? Wiya, panya wati kamantaku mani mantjilpai tjuṯa palu puṟunypaṯu nyinanyi munuya ngapartji wiṟuṟa palyannyangka kutju aṉangu kutjupaku mukulyangku wiṟuṟa palyalpai.\f * \fr 5:46 \fr*\ft Wati nyanga paluṟu tjana aṉangu Jew tjuṯa, palu tjana wati nyara Rome-aku mayatjaku waṟkaringi, munuya aṉangu Jew tjuṯangka tax mani mantjiningi mayatja panya palulakutu iyantjikitjangku. Kaya Jew tjuṯa palumpa tjanampa kuraringkupai waṟka nyanga palunya mayatja panya Jew wiyaku palyannyangka.\ft*\f* Ka nyura uti kutjarakuṯu mukulya nyinama walytja tjuṯaku munu nyuranya kuralpai tjuṯaku kuḻu. \v 47 Ka nyura walytja tjuṯangka kutju wirkaṟa pukuḻṯu wangkanyangka nyakula wanyu Godanya nyurampa pukuḻariku? Wiya, aṉangu Godaku ngurpa tjuṯangku kuḻuya walytja kutjupa tjuṯangka wiṟuṟa wangkapai. Ka nyura uti kutjarakuṯu nyakula pukuḻarima walytja tjuṯaku munu walytja wiya tjuṯaku kuḻu. \v 48 Uwa, nyura uti palya mulapa nyinama, panya nyurampa Mama Ilkaṟitjanya palya mulapa nyinanyi, palu puṟunypa.” \c 6 \s1 Ngaḻṯutjara Tjuṯa Ngaḻṯunytjungku Ungkunytjaku \p \v 1 “Nyura Godanya tjukaṟurungku waḻkuntjikitjangku kutjupa kutjupa tjuṯa palyalpai, panya nyura palula tjapilpai, munu ngaḻṯutjara tjuṯa mani ungkupai, munu mai wantira nyinapai palunya kulintjikitja. Palu kutjupa tjuṯangku nyanga palunya tjananya palyalpai aṉangu tjuṯangka miṟangka nyakula tjananya mirawaṉinytjaku. Ka nyura tjuṯangka miṟangka palyalwiyangku wantima, panya alatji palyannyangka nyurampa mama ilkaṟitjangku nyakula nyuranya ngapartji wiṟu ungkunytja wiyangku wantiku. \p \v 2 “Kaya ngaḻṯutjara tjuṯa ungkunytjikitja mukuringkulampa aṉangu tjuṯangka miṟangka ungkunytja wiyangku wantima. Panya wati ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯangku ungkupai waḻi inmatja tjuṯangka aṉangu tjuṯangka miṟangka nyakula tjananya mukulya-palku mirawaṉinytjaku.\fig |src="WA03834b.tif" size="col" loc="p" ref="6:2-3"\fig* \p “Munuya palu puṟunypaṯu iwarangka ankula aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa nyakula ungkupai tjuṯangka miṟangka kutju aṉangu tjuṯangku nyakula tjananya mukulya kulintjaku. Kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya palunya tjananya Godalu nyakula mirawaṉinytja wiyangku wantiku, panya alatjiṯuya aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉingi. \v 3 Ka nyura ngaḻṯutjara tjuṯa ungkunytjikitja mukuringkulampa tjananya kampangkaṯu ungama kutjupa uwankarangku nyakula kulintjaku-tawara. \v 4 Uwa, nyura ungkunytja uti kampangkaṯu alatjiṯu ngaṟama. Panya Mamanya kutju nyurampa ninti nyinanyi nyura panya kumpilpa ungkunytjitjaku, munu paluṟu nyakunytjatjanungku nyuranya ngapartji wiṟu ungkuku. \s1 Godala Tjukaṟurungku Tjapintjaku \r (Luke-aku 11:2-4) \p \v 5 “Kaya Godala tjapiṟampa wati ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa arkalwiyangku wantima panya paluṟu tjanaya mukuringkupai waḻi inmatja tjuṯangka ngaṟala Godala tjapintjikitja aṉangu tjuṯangku nyakula tjananya mirawaṉinytjaku. Munuya palu puṟunytjuṯu iwarangka itingka kuḻu ngaṟala tjapilpai aṉangu tjuṯangka miṟangka tjana nyakula tjananya wiṟu kulintjaku. Kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya palunya tjananya Godalu nyakula mirawaṉinytja wiyangku wantiku, panya alatjiṯuya aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉingi. \v 6 Ka nyura Mama Godala tjapintjikitja mukuringkulampa nyurampa ngura walytjangka tjarpara tuwa patiṟa kutjungku kumpiltu nyinara palula tjapinma. Panya Mamanya kutju nyurampa ninti nyinanyi nyura panya kumpilpa tjapintjitjaku munu paluṟu nyuranya nyakunytjatjanungku ngapartji wiṟu mulapa ungkuku. \p \v 7 “Uwa, nyura Godala tjapiṟampa aṉangu Godaku ngurpa tjuṯa puṟunytju wangkanytja wiyangku wantima. Panya paluṟu tjana tjanampa god tjuṯangka tjapiṟa tjukurpa palunyaṯu palunyaṯu rawangku wangkapai alatji kuliṟa, ‘Tjukurpa palunyaṯu palunyaṯu rawangku wangkara tjapinnyangka kutju nganampa godangku nganaṉanya kuliṟa ungkupai.’ \v 8 Ka nyura palunya tjananya arkalwiyangku wantima paluṟu tjana puṟunypa rawangku tjapintjaku-tawara, panya nyurampa Mama ninti nyinanyi nyura mukuringkunytjitjaku munu nintingku alatjiṯu nyuranya kulini nyura kutjupa kutjupaku mukuringkula palula tjapinnyangka. \v 9 Palulanguṟu nyura palula tjapiṟampa uti alatjingaṟa wangkama,\fig |alt="Use only one of the people" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="6:9"\fig* \q1 ‘Mama God ilkaṟitja! Nyuntun puḻka mulapa nyinanyi uwankarangka waintarinytja. \q1 \v 10 Nintinmalanya nyuntunya tjukaṟurungku waḻkuntjaku aṉangu uwankarangku. \q1 Munulanya nyuntu mayatjangku uwankara walytjanmaṟa kanyinma nyuntumpa walytja mulapa nyinanytjaku. \q1 Nintinmalanya nyuntula wangaṉarangku kulintjaku aṉangu uwankarangku, panya angelpa tjuṯangku nyuntula ilkaṟingka kulilpai, palu puṟunypa. \q1 \v 11 Kuwarilanya ungama mai kuka kuḻu kuwariku nganaṉa ngalkula paḻtja nyinanytjaku. \q1 \v 12 Palu nganaṉa nyuntunya kurannyangkampa nganaṉanya kalypangku wantima pungkunytja wiyangku. \q2 Panya kutjupangku nganaṉanya kurannyangkampa nganaṉa palunya kalypangku wantipai, palu puṟunypa nganampa kalyparingama. \q1 \v 13 Anga-kanyinmalanya nganaṉa ngunti mukuringkula kura palyantjaku-tawara. \q1 Munulanya palu puṟunypaṯu mamungka-tawara aṯunymaṟa kanyinma.’ \m Alatjiya tjapinma Mamala. \v 14 Tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuntunya kurannyangkampa nyuntu kalypangku kurantja wiyangku wantiku, ka palu puṟunytjuṯu nyuntu Mama Ilkaṟitjanya kurannyangkampa paluṟu nyuntunya kalypangkuṯu wantiku. \v 15 Palu nyuntu tjinguṟu aṉangu palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantinyangkampa Mamalu palu puṟunytjuṯu nyuntumpa kalyparingkunytja wiyangku wantiku. \s1 Godanya Waḻkuntjikitjangku Mai Wantira Nyinanytja \p \v 16 “Ka tjinguṟu nyura kutjupa-aṟa mai wantira nyinaku Godanya waḻkuntjikitja. Palu alatji palyaṟaya wati panya ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa arkantja wiyangku wantima. Panya paluṟu tjanaya mukuringkupai aṉangu tjuṯangku tjananya mai wantinyangka nyakula kuliṟa mirawaṉinytjaku. Munuyanku yunpa tjuṉpangka nyiṯiṟa para-kurakuralpai munuya ngunti tjituṟu-tjituṟu puḻka-palku para-ngaṟapai aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula kulintjaku, ‘Munta-uwa, mulapa nyangantu wiṟu tjuṯangku mai ngalkuwiyangku wantinyi Godanya waḻkuntjikitjangku.’ Palu ngayulu nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya palunya tjananya Godalu nyakula mirawaṉinytja wiyangku wantiku, panya alatjiṯuya aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉingi. \v 17 Palu nyura mai wantira nyinanytjikitja mukuringkulampa nyuranku mangka wiṟunma munuya yunpa minangka paltjinma. \v 18 Kaya kutjupa tjuṯangku nyuranya nyakula puṯu kulilku nyura mai ngalkuwiya nyinanyangka. Palu Mamanya kutju nyurampa ninti nyinaku nyura panya kumpilpa palyantjitjaku munu paluṟu nyuranya nyakunytjatjanungku ngapartji wiṟu ungkuku. \s1 Mani Munu Mantatja Kutjupa Kutjupa Tjuṯa Wantira Godanya Waintaṟa Kulintjaku \r (Luke-aku 12:33-34; 16:13) \p \v 19 “Tjinguṟu nyura mantangka nyanga nyinara kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa mantjiṟa uṯuḻuṟa kanyini pukuḻpa nyinanytjikitjangku. Palu wantima alatji manyungku mantjiṟa kanyintja wiyangku, panya akulyungku puṉu mantara kutjupa kutjupa tjuṯa ngalkula wiyalpai, ka ayana rawa ngarira ngarira arkalytjararingkula wiyaringkupai. Ka aṉangu kutitjunkupaingku pitjala waḻi kaṯantaṟa tjarpara kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa kutitjunkupai. \v 20 Palu uti nyura mantangka nyanga nyinara waintaṟa kulinma ngura panya ilkaṟitja, munuya Mayatja Godaku mulamularingkula palumpa waṟka tiṯutjarangku palyanma, ka nyura rawangku palyalkatinyangka Godalu ngura nyara ilkaṟitjangka nyurampa kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa tjunkula wantiku. Ka paluṟu tjana palya tiṯutjara ngaṟaku nyuntumpa paṯaṟa, panya ngura nyara palula uwankara puṯu arkalytjararingkupai, ka akulyu tjuṯa ngaṟanytja wiya nyarangka tjananya ngalkula wiyantjikitja, ka wati kutitjunkupai kuḻu nyinanytja wiya nyarangka tjarpara kutitjunkunytjikitja. \v 21 Uwa, uti nyura ilkaṟitja tjuṯaku kutju puḻkaṟa mukuringama. Tjinguṟu nyura mantatja tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkulampa nyura palunya tjananya kutju rawangku kulilku Godanya wantira. Palu nyura ilkaṟitja tjuṯaku kurunpa winki mukuringkulampa nyura mantatja tjuṯa wantira waintaṟa ilkaṟitja tjuṯa kutju rawangku kulilku munu Godala kutju wangaṉarangku kulintjikitja mukuringkuku. \p \v 22 “Panya nyura aṉangu tjuṯa tiṯutjarangku munytjangku ungkunyangkampa nyurala unngu waṟu tili puṟunypa ngaṟaku, panya Godalu nyuranya tili puṟunytju nintilku nyura tjukaṟuru palyanyku nyinanytjaku. \v 23 Palu tjinguṟu nyura manyungku kanyiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa munytjangku ungkunytja wiyangku wantirampa, ka nyurala unngu mungawaḻuṟu puṟunypa ngaṟanyi munu nyuranya puntu winki kuralku. Pala palula-tawara nyura uti manyuringkuwiya munytja nyinama. \p \v 24 “Panya aṉangu kutju mayatja kutjarangka puṯu waṟkaripai. Paluṟu tjinguṟu kutjungka wangaṉarangku kulilku munu kutjupangka kulintja wiyangku wantira tungunpungkuku. Munu tjinguṟu kutjuku puḻkaṟa mukuringkula kutjupaku puṯu mukuringkula palumpa kuraringkuku. Ka pala palu puṟunypa nyura tjinguṟu maniku mukuringkulampa Godaku puṯu mukuringkuku. Panya nyura puṯu kutjara tjunguṟa kulini Godanya munu mani kuḻu. Palu uti nyura Godanya kutju puḻkaṟa kulinma munu mani wantima. \s1 Iluṟu-iluṟurinytja Wiya Nyinanytjaku \r (Luke-aku 12:22-31) \p \v 25 “Tjinguṟu nyura kutjupa-aṟa tjituṟu-tjituṟuripai alatji kuliṟa, ‘Mailanku yaaltjinguṟu mantjilku ngalkula paḻtja nyinanytjikitjangku, munula mantara kuḻu yaaltjinguṟu mantjilku tjarpara unytjunpa nyinanytjikitjangku?’ Palu ngayulu nyurala wangkanyi nyanga alatji kuliṟaya tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima! Panya Godalulanya wanka nyinanytjaku palyaṉu mai kutju puḻkaṟa kulintjaku wiya, munulanya puntu wiṟu palyaṉu mantara kutju puḻkaṟa kulintjaku wiya, palu palunya waintaṟa kulintjaku. \p \v 26 “Wanyuya tjuḻpu tjuṯa nyawa munuya kulinma panya paluṟu tjanaya ukiṟi kaanangka pakaltjingalpai wiya munuya mai kuṟuringkunyangka mantjiṟa uṯuḻuṟa waḻingka ngulaku tjunkupai wiyaṯu, panya Mama God Ilkaṟitjalu tjananya tiṯutjarangku paḻtjalpai tjiṉṯu winki. Kaya kulinma panya nyura tjuḻpu tjuṯa puṟunypa wiya aṉangu puḻka tjuṯa nyinanyi, ka panya Godanya nyurampa puḻkaṟa mulapa mukuringanyi tjuḻpu tjuṯangka muṉkara.\fig |src="GT00023.tif" size="col" loc="p" ref="6:30"\fig* \p \v 27 “Palulanguṟuya maiku puṯu kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima, panya nyura tjituṟu-tjituṟu nyinarampa puṯu yiya tjuṯa ma-waṟaṉi mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku. \p \v 28 “Munu nyura nyaaku mantara-tjiratja tjituṟu-tjituṟurinyi? Kulinmaya wanyu inuntji panya ilytjingka pakantja tjuṯa, panya paluṟu tjana wiṟu mulapa ngaṟanyi, palu tjananku waṟkarira mantara walytjangku palyaṟa tjarpapai wiya alatjiṯu. \v 29 Panya Tjalamannga mayatja puḻka iriti nyinara mantara wiṟu tjuṯangka tjarpapai, palu palumpa wiṟu tjuṯangka muṉkara mulapa inuntji panya ilytjingka pakantja tjuṯa ngaṟanyi. \v 30 Ka nyura nyaaku mantara-tjiratja tjituṟu-tjituṟurinyi Godaku puṯu mulamularingkula? Panya Godalu alatjiṯu ukiṟi tjuṯa inuntjingka wiṟulpai, palu ukiṟi paluṟu tjana tjiṉṯu maṉkurpa nguwanpa ngaṟala piḻṯiringkupai, ka tjananya waṟungku kampara wiyalpai. Kaya nyara palulanguṟu kulinma, panya Godalu ukiṟi tjuṯa rawangku inuntjingka wiṟulpai unytju ngaṟala wiyaringkunytjaku, munu paluṟu nyuranya wantinytja wiyangku puḻkaṟa aṯunymankuku ukiṟingka muṉkara mulapa, panya nyura tiṯutjara nyinapai ukiṟi puṟunypa wiya. Nyara palulanguṟu paluṟu nyurampa watarkurinytja wiya, munu nyuranya mantara tjuṯa ungkuku tjarpanytjaku. \p \v 31 “Ka palulanguṟu nyura alatji kulilwiyangku wantima, ‘Yaaltjinguṟula mantjiṟa ngalkuku? Yaaltjinguṟula mantjiṟa tjikilku? Yaaltjinguṟula mantara mantjiṟa tjarpara unytjunariku?’ \v 32 Nyanga alatjiya Godaku ngurpa tjuṯangku rawangku kulilpai mantjintjikitjangku. Palu Mama God Ilkaṟitjanya ninti nyinanyi nyura pala mukuringkunytjitja uwankaraku. \v 33 Kaya kutjupa kutjupa tjuṯa-tjiratjangku tjituṟu-tjituṟurira puṯu kuli-kulintja wiyangku wantima, munuya palunya kutju rawangku kulinma paluṟu nyuranya mayatjangku kanyinnyangka pukuḻmankunytjikitjangku, munuya paluṟu wangkanytja uwankara wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟurungku palyanma. Ka paluṟu nyuranya ungkuku mai, mantara, munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu nyura mukuringkunyangka. \v 34 Munuya mungawinki mantjintjikitjangku kuḻu kulintja wiyangku wantima, ‘Yaaltjinguṟulanku mantjilku?’ Panya nyara palula-aṟangkaṯu Godalu nyuranya ungkuku, ka nyura palulanguṟu tjiṉṯu munkaritjaku puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira puṯu kuli-kulintja wiyangku wantima, munuya tjiṉṯu nyanga kuwari mantjintjikitjangku kutju kulinma.” \c 7 \s1 Aṉangu Kutjupa Kuranmankuwiyangku Wantinytjaku \r (Luke-aku 6:37-38,41-42) \p \v 1 “Nyura uti aṉangu kutjupa tjuṯa wangkara kuranmankunytja wiyangku wantima nyuranya kuḻu kuranmankunytjaku-tawara. \v 2 Panya nyura aṉangu kutjupa tjuṯa wangkara kuranmankunyangkampa Godalu palu puṟunytjuṯu nyuranya kuranmankuku. Palu nyura aṉangu tjuṯa wangkara pukuḻmankunyangka Godalu palu puṟunytjuṯu nyuranya pukuḻmankuku. \p \v 3-5 “Palu nyaaku nyura aṉangu kutjupa tjuṯa wangkara kuranmankupai? Tjinguṟu nyura nyanganyi Godaku walytja kutjupaku kuṟungka puṉu tjilpirpa tjukutjuku ngarinyangka. Palu nyurampa kuṟungka tjinguṟu puṉu puḻka ngarinyi. Ka nyura kuṟu palyangku-palku wangkaku palula alatji, ‘Wanyu kaṉanta puṉu pala tjilpirpa tjukutjuku mantjiṟa waṉi.’ Palu wiya, nyura ngunti kuṟu palyangku-palku kaṉany-kaṉanytju watarku wangkanyi. Uti nyura nyurampa kuṟunguṟu-waraṟa puṉu pala puḻkanya mantjiṟa waṉima munu palulanguṟu kuṟu palyaringkula utilta nyakuku aṉangu nyara kutjupaku kuṟunguṟu tjilpirpa tjukutjuku mantjiṟa waṉinytjikitjangku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana kura walytjangku-waraṟa tjukaṟurungku ngurkantankunytjaku munu palulanguṟu kutju aṉangu Godaku walytja kutjupa kura nyakula wangkanytjaku. \p \v 6 Munu piṟuku wangkangu, “Tjukurpa Palya Godaku wiṟu mulapa ngaṟanyi miḻmiḻpa alatjiṯu. Ka kutjupa-aṟa nyuntu tjukurpa nyanga palunya wangkanyangka aṉangu kutjupa tjuṯangku kuliṟa wantipai. Kaya wantinyangka piṟuku tjanala wangkanytja wiyangku wantima. Panya aṉangu nyara paluṟu tjana papa pikaṯi tjuṯa puṟunypa munu tjinguṟu pikipiki tjuṯa puṟunypa. Panya nyura tjanala Tjukurpa Palya rawangku wangkanyangka tjana pina pati alatjiṯu nyinanyi kulintja wiya munuya nyurampa pikaringkuku, panya papa pikaṯingku aṉangu patjalpai, palu puṟunypa. Munuya tjukurpa nyura wangkanytja kurakuralku, panya pikipiki tjuṯangku mai ungkunyangka tjinangku kantuṟa tjuḻpirta tjarpatjunkupai, palu puṟunypa tjana tjukurpa kurakuralku. Palulanguṟu nyura uti tjanala Godaku tjukurpa wiṟu tjuṯa rawangku wangkanytja wiyangku wantima, panya tjukurpa paluṟu miḻmiḻpa.” \s1 Godala Rawangku Tjapintjaku Wantinytja Wiyangku \r (Luke-aku 11:9-13) \p \v 7-8 Munu palulanguṟu Jesulu tjananya Godala tjapintjaku wangkara nintiningi alatji, “Rawangkuya Godala ngatjinma nyura mukuringkunytjitjaku, ka nyuranya ungkuku. Munuya Godala rawangku tjapinma nyuranya tjukurpa palumpa nintintjaku, ka paluṟu nyuranya nintilku. Uwa, rawangkuya Godala tjapinma, panya aṉangungku tuwa pati ngaṟanyangka rawangku pungku-pungkupai pakaṟa alpamilantjaku, palu puṟunypa. Ka Godalu nyuranya kulilku, panya aṉangungku waḻi unngu nyinara tuwa pungku-pungkunyangka kuliṟa aḻaṟa ungkupai, palu puṟunypa Godalu rawangku tjapinnyangka kuliṟa ungkupai munu nintilpai munu alpamilalpai wantinytja wiyangku.\fig |src="GT00024.tif" size="col" loc="p" ref="7:7-8"\fig* \p \v 9 “Wati mamangku wanyu katjangku maiku ngatjinnyangka apu ungkupai? \v 10 Munu wanyu antipinaku ngatjinnyangka palunya liru ungkupai? \v 11 Wiya, nyura panya kura tjuṯangku nintingku tjitji nyurampa wiṟu tjuṯa kutju ungkupai ngatjinnyangka. Kaya palulanguṟu wanyu Mama Ilkaṟitjanya kulinma, paluṟu nyaa puṟunypa nyinanyi? Panya paluṟu wiṟu mulapa nyurala waintaṟa alatjiṯu, munu paluṟu intjanungku wiṟu mulapalta ungkupai nyura palula ngatjinnyangka. \p \v 12 “Uwa, panya nyura mukuringanyi aṉangu kutjupa tjuṯangku nyurampa wiṟuṟa palyantjaku. Ka uti nyura alatjiṯu tjanampa palu puṟunypaṯu mukulyangku wiṟuṟa palyanma wantinytja wiyangku. Panya aṟa nyanga palunya Moselu tjana wangkatjara kutjupa tjuṯangku kuḻu iriṯi wangkangi. \s1 Iwara Utju Nguriṟa Nyakula Waṉantjaku \r (Luke-aku 13:24) \p \v 13-14 “Kulilaya! Iwara kutjara ngaṟanyi aṉangu tjuṯa ankunytjaku. Kutju lipi kaita lipitjara, ka kutjupa utju kaita utjutjara. Ka panya iwara lipi kaṟalypa wiṟu ngaṟanyi, kaya nyara palulawanu aṉangu tjuṯa mulapa ankupai kaita lipiwanu tjarpara. Palu iwara nyara paluṟu ma-ngarinyi ngura kurakutu Godalanguṟu mauṉṯalpa tjituṟu-tjituṟu tiṯutjara nyinanytjaku. Ka iwara panya utju kaṟalypa wiya wituwitu ngaṟanyi, kaya iwara palunya aṉangu maṉkurtu kutju nguriṟa nyakula waṉalpai kaita utjuwanu tjarpara. Palu iwara nyara paluṟu ma-ngarinyi ngura wiṟukutu Godala tjunguringkula pukuḻpa tiṯutjara nyinanytjaku. Ka nyura uti kaita utjuwanu ma-tjarpara iwara pala utjungka anama. \s1 Puṉu Maitjaranguṟu Ngurkantankunytja \r (Luke-aku 6:43-45) \p \v 15 “Nguḻu nyangamayanku wangkatjara ngunti tjuṯa, panya paluṟu tjanaya ngunti wiṟu-palku para-ngaṟapai tjiipi tjuṯa puṟunypa. Palu paluṟu tjana unngu mirpaṉtju alatjiṯu tjiṯutja inuṟa puṟunypa, munuya Godaku walytja tjuṯa kurantjikitjangku ngunti wangkapai. \v 16 Ka nyura palunya tjananya ngurkantankuku tjanampa waṟkanguṟu, tjana palyantjitjanguṟu, panya nyanga palu puṟunypa tjuṯa aṉangu palya tjuṯangku palyalpai wiya, kura tjuṯangku kutju palyalpai. Kulinmaya mai tjuṯanguṟu, panya mai kiṟipitji tjuṯa puṉu tjilka-tjilkangka pakalpai wiya, ka mai iḻi tjuṯa puṉu tjilkaḻangka pakalpai wiyaṯu. Ka palu puṟunypa ngunti wangkapai tjuṯangku waṟka wiṟu puṯu palyaṉi. \v 17-18 Panya puṉu palyangka kutju mai wiṟu tjuṯa pakaṟa puḻkaringkupai mayu palyatjara, palu puṉu kurakurangka mai kura tjuṯa kutju pakalpai mayu kurakura. Ka palu puṟunypa puṉu palyangka mai kura tjuṯa pakalpai wiya, ka puṉu kurakurangka mai wiṟu tjuṯa pakalpai wiyaṯu. Kaya aṟa nyanga palulanguṟu kuliṟa nintiringama panya wangkatjara palya tjuṯangku tjukaṟurungku kutju wangkapai, ka wangkatjara ngunti tjuṯangku aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai. Ka palulanguṟu nyura wangkatjara kutjupa nyakula paluṟu wangkara palyantjitjanguṟu ngurkantankuku kura palumpa. \v 19 Panya wati kaana walytjangku puṉu mai kuratjara ngaṟanyangka nyakula kaṯaṟa waṟungka waṉipai, palu puṟunypa Godalu wangkatjara ngunti tjuṯa rawangku wangkara ngunti kurannyangka paiṟa iyalku waṟukutu. \v 20 Uwa, nyura wangkatjara kutjupangku ngunti wangkara palyannyangka nyakula palunya tjukaṟurungku ngurkantankuku kuliṟa, ‘Nyangatja Godalu iyantja wiya.’ \s1 Tjiṉṯu Maḻatjangka Jesunya Aṉangu Kutjupatjaraku Ngurparingkunytja \r (Luke-aku 13:25-27) \p \v 21 “Kulilaya! Panya aṉangu tjuṯangkuṉiya mayatjanmankupai. Palu kutjupa tjarangkuṉiya unytjungku kutju mayatjanmankupai munuya Godalu wangkanytjitja uwankara tjana wangaṉarangku kuliṟa palyalpai wiya. Ka nyara palulanguṟu Godalu tjananya puṯu walytjanmaṟa mayatjangku kanyilku. Palu tjana Mama Ilkaṟitjanya mukuringkunytja tjuṯa wangaṉarangku kulinnyangka kutju paluṟu tjananya walytjanmaṟa kanyilku. \v 22 Panya tjiṉṯu maḻatjangka aṉangu panya tjuṯangku ngayunya mayatjanmaṟa alatji wangkaku, ‘Mayatja! Nganaṉa nyuntunya ini wangkara tjukurpa nyuntumpa tjakultjunkupai aṉangu tjuṯangka, munula palu puṟunypaṯu aṉangu tjuṯanguṟu mamu tjuṯa paiṟa iyalpai nyuntunya ini wangkara, munula piṟukuṯu nyuntunya ini wangkara miracle kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyalpai.’ \v 23 Alatjiya ngayula wangkaku kaṉa tjanala ngapartji wangkaku, ‘Wiya, ngayulu nyurampa ngurpa alatjiṯu. Nyura panya rawangku kura tjuṯa palyalkatipai Godala tungunpungkula. Araya ngayulanguṟu!’ \s1 Tjukurpa Waḻi Palyalpai Kutjaratjara \r (Luke-aku 6:47-49) \p \v 24 “Kulilaya! Aṉangungku ngayulu wangkanytjitja kulintjatjanungku wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa paluṟu wati panya waḻi puḻi waḻungka palyantjanya puṟunypa nyinanyi. Panya wati paluṟu nintingku waḻi palyantjikitjangku waḻu puḻka ngurkantanu munu puḻi nyara palula purkaṟangku waḻi palyaṉu kuṉpu puḻka ngaṟanytjaku.\fig |src="WA03836b.tif" size="col" loc="p" ref="7:24"\fig* \v 25 Ka ngula mina puḻkangku pitjala puyiningi, ka karungka uṟu puḻka ukalingkula lipiringu munu ilytjiwanu ukalingangi. Ka waḻpa puḻkangku waḻi panya palunya puḻkaṟa uṉṯuningi, palu piḻukatinytja wiya alatjiṯu ngaṟangi, panya waḻi nyanga palunya puḻi waḻungka palyaṉu, ka witu alatjiṯu ngaṟangi urinytja wiya. Ka palu puṟunypa nyura ngayuku tjukurpa kulintjatjanungku wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa punkantja wiya kuṉpu ngaṟaku tjituṟu-tjituṟu kutjupa kutjupa nyurala wirkankunyangka. \p \v 26 “Palu aṉangungku ngayulu wangkanytjitja kuliṟa wantirampa paluṟu wati panya waḻi palyalpai kutjupa puṟunypa nyinanyi, panya wati paluṟu kawakawangku waḻi palyantjikitjangku manta tjula ngurkantanu karungka itingka munu manta pala palula warpungkula waḻi palyaṉu tartjangka. \v 27 Ka ngula mina puḻkangku pitjala puyiningi, ka karungka uṟu puḻka ukalingkula lipiringu munu ilytjiwanu ukalingangi. Ka waḻpa puḻkangku waḻi panya palunya puḻkaṟa uṉṯuningi, ka mapalku punkaṟa piḻukatingu munu uwankara alatjiṯu wiyaringu. Ka palu puṟunypa nyura ngayuku tjukurpa kulintjatjanungku wangaṉarangku kulintja wiyangku wantirampa nyura puṯu kuṉpu ngaṟaku munu tjituṟu-tjituṟu kutjupa kutjupa nyurala wirkankunyangka nyura punkalku. Kaya aṟa nyanga palula pulalanguṟu kulinma munuya ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyanma alatjiṯu ngula kutjupa kutjupa tjuṯa nyurala utiringkunyangka kuṉpu ngaṟanytjikitjangku.”\fig |src="WA03837b.tif" size="col" loc="p" ref="7:27"\fig* \p \v 28 Ka Jesulu tjukurpa nyanganpa wangkara wiyaringkunyangka aṉangu tjuṯangku kuliṟa nguwankuringu munuya kuliningi, “Ai, wati nyangangku muṉkara alatjiṯu wangkapai tjukurpa puḻka mulapa.” \v 29 Panya paluṟu Godalu nintinnyangka tjanala wangkangi nintingku alatjiṯu, wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku puṟunypa wiya. \c 8 \s1 Jesulu Wati Pikatjara Palyaṟunguntja \r (Markaku 1:40-45; Luke-aku 5:12-16) \p \v 1 Ka Jesulu apu paṉṯangka tjukurpa tjuṯa wangkara wiyaringkula ukalingu, kaya aṉangu tjuṯa mulatu palunya waṉaṉu. \v 2 Ka palulakutu wati kutju miṟi pikatjara pitjangu, panya pika nyara paluṟu kura puḻka wiyaringkunytja wiya tiṯutjara ngaṟapai. Munu paluṟu pitjala palula kuranyu tultjungaṟakatira alatji wangkara ngatjinu, “Mayatja nyuntu mukuringkulampaṉi pika nyangatja palyanma wiṟungku.” \v 3 Ka Jesulu maṟangku pampuṟa wangkangu, “Uwa, ngayulu mukuringanyi nyuntu palyaringkunytjaku.” Munu palulanguṟu wangkangu, “Palyariwa!” Ka mapalku pika panya wiyaringkula miṟi winki palyaringu. \v 4 Ka Jesulu wangkangu palula, “Kulila, aṉangu kutjupa tjuṯangka wangkawiyangku wantima nyuntu nyanga palyaringkunytjatjanungku. Palu timpulakutu ankulanku nintila wati tjukurtjarangka, kanta paluṟu miṟi pala palyaringkunytja nyakula palyanmara. Ka palula maḻangka wati panya palunya tjuḻpu kutjara uwa Godanya ungkunytjaku, panya iriti Moselu wangkangu miṟi palyaringkunytjatjanungku alatjingantjaku. Kaya nyuntu ungkunyangka nyakula aṉangu tjuṯangku kulilku, ‘Munta-uwa, nyangangku mulapa palyaringkunytjatjanungku unganyi.’” Alatji Jesulu wati panya palunya wangkara wituṉu. \s1 Jesulu Wati Tjaultjiku Waṟka Palyaṟunguntja. \r (Luke-aku 7:1-10; Johnku 4:43-54) \p \v 5 Ka Jesunya ngura panya Kapunimala tjarpanyangka wati tjaultji kuranyitja palulakutu pitjangu. Wati panya paluṟu Rome-anya nguraṟa munu paluṟu tjaultji panya Rome-anya nguraṟa kutjupa tjuṯa nampa 100 mayatjangku kanyilpai ngura nyara Kapunimala. Munu paluṟu Jesula alatji wangkara ngatjinu, \v 6 “Mayatja ngayuku wati waṟkaripai pika puḻka ngarinyi ngurangka urinytja wiya tiwilpa alatjiṯu puṯu pakaṟa.” \p \v 7 Ka Jesulu palula wangkangu, “Uwa palya! Kuwariṯuṉa ma-pitjala palunya palyaṟungulku.”\fig |src="WA03838b.tif" size="col" loc="p" ref="8:7"\fig* \p \v 8 Ka wati panya tjaultji tjuṯaku mayatjangku wangkangu, “Wiya Mayatja, nyuntu puḻka kaṉa ngayulu wati tjukutjuku munuṉa wiya nguwanpa ngaṟanyi nyuntu ngayuku waḻingka pitjala tjarpanytjaku. Nyuntu uti nyanganguṟu wangkama, ka paluṟu palyaringama nyuntu mayatjangku nyanga paṯunguṟu wangkanyangka. \v 9 Panya ngayulu ninti nyuntu Godaku waṟkaripai munu panyan paluṟu witunnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Ka ngayulu palu puṟunypaṯu Rome-aku mayatjangku witunnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Munuṉa ngayulu ngapartji mayatjangkuṯu tjaultji tjuṯa wangkara witulpai, kaya ngayula wangaṉarangku kulilpai. Panya ngayulu tjananya aḻṯipai, kaya mapalku pitjapai. Munuṉa tjananya wangkapai palyantjaku, kaya mapalku palyalpai wangka kutju kuliṟa ngayulu witunnyangka. Ka panya nyuntu palu puṟunypa mayatjaṯu nyinanyi, kaṉa kulini nyuntu nyanganguṟu wangkanyangka wati panya paluṟu palyaringkuku.” \p \v 10 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa nguwankuringu munu aṉangu tjuṯangka wangkangi, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya wati nyanga tjaultji tjuṯaku mayatja Jew wiya, munu paluṟu ngayuku mulamularinganyi puḻkaṟa alatjiṯu aṉangu Jew tjuṯa puṟunypa wiya. Panya ngura nyanga Israelta ngayulu Jew kutjupa wati nyangatja puṟunypa puḻkaṟa mulamularingkunyangka nyakunytja wiyaṯu. \v 11 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya ngura uwankaranguṟuya aṉangu Jew wiya tjuṯa pitjaku kakaraṟanguṟu munu wiluṟaranguṟu kuḻu. Munuya paluṟu tjana pitjala Aipuṟamala, Isaacala, Jacobala tjanala tjunguringkula nyinaku Godaku walytja kutjupa tjuṯangka kuḻu, munuya mai panya puḻka pukuḻṯu alatjiṯu tjungungku ngalkuku Godalu palunya tjananya uwankara mayatjangku kanyinnyangka. \v 12 Palu panya aṉangu Jew kutjupatjara tjanala tjunguringkunytja wiya ngaṟaku. Panya Godalu tjananya iriti ngurkantanu palumpa walytja nyinanytjaku, palu tjana wantinyangka paluṟu tjananya paiṟa iyalku ngura kurakutu, kaya ngura nyara palula mungawaḻuṟu puḻkangka pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulaku.” \p \v 13 Munu palulanguṟu Jesulu piṟuku wati panya tjaultji tjuṯaku mayatjangka wangkangu, “Palya, ngurakutu ma-pitja! Panya nyuntu mulamularingu wati panya nyuntumpa waṟka ngayulu palyaṟunguntjaku, kaṉa wati palunya kuwari palyaṉu.” Ka nyara palula aṟa alatjiṯu wati panya palumpa waṟka mapalku palyaringu Jesulu paṯunguṟu wangkanyangka. \s1 Jesulu Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja \r (Markaku 1:29-34; Luke-aku 4:38-41) \p \v 14 Ka Jesunya Peterku ngurakutu anu munu waḻingka tjarpara nyangu Peterku umaṟi waṟuringkula pikatjara ngarinyangka. \v 15 Munu minyma palunya maṟa pampuṉu, ka mapalku alatjiṯu pika panya waṟu wiyaringu. Munu minyma paluṟu palyaringkula pakaṉu munu mai palyaṟa Jesunya tjananya ungu ngalkuntjaku. \p \v 16 Ka tjiṉṯu ma-tjarpanyangka aṉangu tjuṯangku Jesulakutu katingi aṉangu mamutjara tjuṯa pikatjara tjuṯa kuḻu.\f * \fr 8:16 \fr*\ft Tjaka panya aṉangu Jew tjuṯa Saturday-ngka nyinara pakuwiyaringkupai para-ngaṟapai wiya. Palu tjiṉṯu tjarpanyangka miḻmiḻpa wiyaringkupai aṉangu tjuṯa para-ngaṟanytjaku.\ft*\f* Ka paluṟu wangkara mamu tjuṯa painingi aṉangu panya tjuṯanguṟu munu pikatjara panya tjuṯa kuḻu palyaṟunguningi. \v 17 Panya aṟa nyanga Jesulu aṉangu tjuṯa palyaṟunguntja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wangkatjara ini Aitjayala, ka panya nyiringka iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 “Nyara paluṟu nganaṉanya ngalkiṟa nganampa pika tjuṯa mantjinu \q2 munulanya wankaṟunu.” \x * \xo 8:17 \xo*\xt Aitjayaku 53:4\xt*\x* \s1 Wati Kutjarangku Jesunya Waṉantjikitjangku Kulintja \r (Luke-aku 9:57-62) \p \v 18 Ka Jesulu aṉangu tjuṯa mulararinyangka nyakula palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Wanyula uṟungka muṉkara pautangka tatiṟa ma-itipiri nyara manta kutjupakutu!” \p \v 19 Ka ankunytjikitjangku wangkanyangka wati Moseku tjukurpa nintilpaingku palula pitjala wangkangu, “Nintilpai! Ngayuluṉa nyuntula tjungu para-pitjalinkunytjikitja mukuringanyi nyuntu ngura tjuṯakutu ankunyangka.” \p \v 20 Ka Jesulu palula wangkangu, “Panya tuuka tjuṯaku nyarkalpa tjuṯa ngarinytjaku ngaṟanyi. Ka tjuḻpu tjuṯaku maṉngu tjuṯa ngaṟanyi tjana ngarinytjaku, palu Watiku Katjaku ngura ngaṟanytja wiya ngarikatira pakuwiyaringkunytjaku. Panya ngayulu ngura wiyatjara rawa para-pitjalinkupai.” \p \v 21 Ka Jesuku nintintja kutjupangku palula wangkangu, “Mayatja! Wanyuṉi unytjungku wantir'iyala, panya ngayuku mama tjiḻpi mulapa, kaṉa ngula tjiṯularira pitjala nyuntula tjunguringkula nyuntunya waṉalku.” \p \v 22 Palu Jesulu palula wangkangu, “Wiya, ngayunya-waraṟa kulinma munuṉi ngayula tjunguringkula waṉanma, kaya ngurpa tjuṯangku nyuntumpa mama wiyaringkunyangka tjuṉutjunkuku.” \s1 Jesulu Waḻpa Atanmankunytja \r (Markaku 4:35-41; Luke-aku 8:22-25) \p \v 23 Munuya palulanguṟu pautangka tatinu Jesunya palumpa nintintja tjuṯa kuḻukuḻu munuya anu. \v 24 Ka uṟungka nguṟurpa ankunyangka waḻpa puḻka mapalku pakaṉu rurku winki munu uṟu puḻkaṟa uritjinganingi, ka uṟu panya puḻkaṟa uriṟa pautangka tjarpangi munu pauta panya palunya nguwanpa tjaṟuṟa tjarpatjunangi uṟungka. Palu Jesunya pautangka kunkunpa ngaringi. \v 25 Kaya palumpa nintintja tjuṯangku nguḻuringkula palunya wankaṟa wangkangu, “Mayatja, pakaṟalanya nyawa! Kuwarila ilunyi.” \p \v 26 Ka Jesulu pakaṟa wangkangu tjanala, “Nyaaku nyura nguḻuringanyi? Rapa wiyaṯu nyura?” Munu paluṟu pakaṟa waḻpa panya wangkara atanmanu munu uṟu kuḻu wangkangu tiwilarinytjaku, ka waḻpa panya atanaringu alatjiṯu munu uṟu kuḻu urinytja wiyaringkula tiwilaringu. \v 27 Kaya nintintja panya tjuṯangku nyakula uwankara nguwankuringu munuyanku wangkara kuliningi, “Wati nyaa nyangatja? Panya waḻpangku uṟungku kuḻu palula wangaṉarangku kulilpai.” \s1 Jesulu Wati Mamutjara Kutjara Palyaṟunguntja \r (Markaku 5:1-20; Luke-aku 8:26-39) \p \v 28 Kaya nyara palula maḻangka uṟungka itipirira mantangka ma-wirkanu kampa kutjupa tawunu ini Kataṟala itingka. Ka nyara palula itingka wati mamu tjuṯatjara kutjara nyinangi miri tjuṯaku kuḻpingka. Kaya aṉangu tjuṯa pulampa nguḻuringkula ngura nyara palulawanu ankupai wiya, panya paluṟu pula mirpaṉtju puḻka mulapa munu pula aṉangu tjuṯa pitjanyangka nguḻuṟa waṯaparalpai. Munu pula pauta wirkankunyangka nyakula Jesulakutu pitjangu. \v 29 Munu pula mirara wangkangu, “Nyuntu ngalinya nyaantjikitja pitjangu? Ngali nyuntumpa ninti panya nyuntu Godaku Katja. Ngali nyuntunya kuliningi tjiṉṯu maḻatjangka pitjanytjaku-palku, palu pala mapalku pitjangun ngalinya ngura kurakutu paiṟa iyantjikitja.”\fig |src="WA03844b.tif" size="col" loc="p" ref="8:29"\fig* \p \v 30 Ka nyara palula itingka paṯupaṯu nguwanpa pikipiki tjuṯangku ngaṟala ukiṟi ngalkuningi. \v 31 Kaya mamu panya tjuṯangku Jesula puḻkaṟa ngatjiningi alatji wangkara, “Wanyulanya paiṟampa witula nyara pikipiki tjuṯakutu kala palula tjanala tjarpa!” \p \v 32 Ka Jesulu tjananya wangkangu, “Palya, araya!” Kaya mulapaṯu mamu panya tjuṯangku wati panya kutjara wantikatira wirtjapakaṟa tjarpangu pikipiki panya tjuṯangka. Kaya mamu tjuṯa tjarpanyangka pikipiki panya winki mulapa puḻi waṟarangka tjaṟukutu wirtjapakaṟa uṟu ngaṯi puḻkangka wala winki tjarpangu munuya uwankara wiyaringu. \v 33 Kaya wati panya pikipiki kanyilpai tjuṯangku nyangatja nyakula tawunukutu wirtjapakaṉu munuya aṉangu tjuṯangka uwankara tjakultjunu wati panya mamutjara kutjara palyaṟungunnyangka tjana nyakunytjatjanungku. \v 34 Kaya ngura nyara palunya nguraṟa uwankara anu Jesunya nyakunytjikitja munuya wirkaṟa palunya nyakula nguḻungku puḻkaṟa wangkangi tjanampa ngura wantikatinytjaku. \c 9 \s1 Jesulu Wati Wawanypa Palyaṟunguntja \r (Markaku 2:1-12; Luke-aku 5:17-26) \p \v 1 Ka palulanguṟu Jesunya pautangka tatiṟa maḻaku anu ngura walytjakutu Kapunimalakutu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu. \v 2 Ka ngura nyara palula wati kutjara kutjarangku tjanampa maḻpa wati nyumpu wawanypa mantarangka ngaritjuṟa tjaṯu-tjaṯungku katuṟa katingu Jesulakutu. Ka Jesulu tjana ngalya-katinyangka nyakula kuliningi, “Nyanga tjana ngayuku mulamularinganyi ngayulu pikatjara nyanga palunya palyaṟunguntjaku.” Munu wati panya pikatjarangka wangkangu, “Wati ngana, nguḻuringkunytja wiya! Panya Godalu nyuntunya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinyi pungkunytja wiyangku.” \p \v 3 Kaya wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku paluṟu alatji wangkanyangka kuliṟa unngu kuliningi, “Ai! Tjinguṟunku nyangangku walytjangku Godanya-palku kulini.” \p \v 4 Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana unngu kulinnyangka munu wangkangu, “Nyaaku nyura ngayunya unngu kura kulini? \v 5-6 Nyura kuwari nyangangi ngayulu wati nyanga palula wangkanyangka munu nyura kutjupa kutjupa nyakunytja wiya. Palulanguṟu nyura tjinguṟu kulini ngayunya ngurpa-palku, munu nyura ngayuku mulamularingkunytja wiyangku wantinyi. Palu kuwari nyangaṉa ngayulu wati nyanga nyumpu wawanypa wangkara palyaṟunguṉi. Ka nyanga nyura nyakuku kuwari pakannyangka munu nyura palulanguṟu mulamularingkuku ngayulu panya ngaṉmanytju wangkanytjitjaku, panya ngayulu Watiku Katjangku mantangka nyanga nyinara aṉangu kutjupa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” Munu palulanguṟu wati panya pikatjarangka piṟuku wangkangu, “Wati awa, pakaṟanku mantara pala mantjila munu ngurakutu ara!” \p \v 7 Ka mulapaṯu mapalku pakaṉu munu ngurakutu anu. \v 8 Kaya aṉangu winkingku ila ngaṟanytjatjanungku nyakula nguḻuringangi munuya Godanya mirawaṉira waḻkuningi kuliṟa, “Ai! Wati nyangatja mulapa Godalu witulya ungu witulya puḻkangku pikatjara palyaṟunguntjaku.” \s1 Jesulu Matthew-nya Aḻṯinytja \r (Markaku 2:13-17; Luke-aku 5:27-32) \p \v 9 Munu nyara palulanguṟu Jesulu ngura panya palunya wantikatira anu munu ankula nyangu wati kamantaku mani mantjilpai iwarangka itingka waḻi tjukutjukungka nyinanyangka, panya paluṟu aṉangu tjuṯa iwara nyara palulawanu pitjanyangka nyakula tjanalanguṟu mani mantjilpai Rome-aku panya mayatjaku. Wati nyara paluṟu panya ini Matthew-nya, ka Jesulu wangkangu palula alatji, “Pitjalaṉi ngayunya waṉala!” Ka Matthew-lu pakaṟa palunya waṉaṉu nintintja tjuṯangka tjunguringkula.\f * \fr 9:9 \fr*\ft Wati nyanga paluṟu wati Jew, palu paluṟu kamanta Rome-anya nguraṟaku waṟkaripai, munu aṉangu Jew tjuṯangka tax mani mantjilpai Rome-alakutu iyantjikitjangku. Kaya Jew tjuṯa palumpa kuraringkupai aṉangu Jew wiya tjuṯaku waṟkarinyangka.\ft*\f* \v 10 Munuya ankula palumpa waḻingka tjarpara mai ngalkuningi. Kaya mani mantjilpai kutjupa tjuṯa, munu wati kura palyalpai tjuṯa kuḻu palula tjanala tjunguringu munuya mai ngalkuningi, \v 11 Kaya Paṟatji tjuṯangku palunya tjananya Jesula tjunguringkula ngalkunnyangka nyakula nintintja tjuṯangka wangkangu, “Ai! Nyaaku wati pala nyurampa nintilpaingku wati pala mani mantjilpai tjuṯangka munu kura kutjupa tjuṯangka kuḻu tjunguringkula mai ngalkuni? Uti paluṟu tjanala tjunguringkuwiyangku wantira wati palya tjuṯangka kutju tjunguringama.” \p \v 12 Ka Jesulu tjana kuraringkula wangkanyangka kulinu munu tjanala wangkangu, “Kulilaya! Aṉangu palya tjuṯa wanyu ngangkaṟiku mukuringkupai? Wiya, pikatjara tjuṯa kutjuya mukuringkupai. \v 13 Wanyu kaṉa tjukurpa nyangatja nyurala tjakultjura, kaya kuliṟa nintiriwa, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja alatji, \mi ‘Palya nyura tjinguṟu kuka pungkula tiliwakaṟa ngayunya ungama, palu nyangaku kuḻuṉa puḻkaṟa mukuringanyi nyura aṉangu kutjupa tjuṯaku ngaḻṯuringkula tjananya rawangku alpamilantjaku. Nyanga alatji palyannyangka nyakulaṉa puḻkaṟa pukuḻariku.’ \x * \xo 9:13 \xo*\xt Uutjiyaku 6:6\xt*\x* \m Alatji Godalu iriti wangkangu, kaṉa ngayulu nyanga palunya palyantjikitja mantakutu pitjangu aṉangu panya Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa aḻṯinytjikitja wiya, palu aṉangu nyanga nyura nyakula wantipai tjuṯa aḻṯinytjikitjaṉa pitjangu tjana ngayunya waṉaṟa Godala tjunguringkunytjaku.”\f * \fr 9:13 \fr*\ft Wati panya Paṟatji tjuṯa Moseku tjukurwanu nyinapai munuyanku palulanguṟu ngunti kulilpai tjana palya mulapa nyinara-palku. Munuya paluṟu tjana kutjupa tjuṯa kuranmankupai tjana Moseku tjukurwanu nyinanytja wiyangku wantinyangka. Palu Jesunya pitjangu aṉangu palunya tjananya aḻṯinytjikitja paluṟu tjana Godala tjunguringkunytjaku, panya tjana aḻṯinyangka kura nyinanytjatjanungku nintingku kuliṟa piiwiyaringkupai munuya kura wantira palunya waṉalpai. Palu panya Paṟatji tjuṯangku aḻṯinyangka kuliṟa wantipai piiwiyaringkunytja wiyangku, panya paluṟu tjana kaṉany-kaṉanytju ngunti kulilpai alatji, “Wiya, nganaṉa palya nyinapai tjuṯa.”\ft*\f* \s1 Jesula Tjapiṟa Kulintja Tjukurpa Panya Mai Wantinytja-tjara \r (Markaku 2:18-22; Luke-aku 5:33-39) \p \v 14 Kaya nyara palula aṟa Johnku\f * \fr 9:14 \fr*\ft Johnnga wati panyatja, panya aṉangu tjuṯa munu Jesunya kuḻu baptise-katingi, panya paluṟu.\ft*\f* nintintja tjuṯangku pitjala Jesula wangkangu, “Nganaṉa munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu kutjupa-aṟa mai ngalkuwiyangku wantipai Godanya waḻkuntjikitjangku. Kaya nyaaku nyuntumpa nintintja tjuṯangku tiṯutjarangku mai ngalkuṉi kutjupa-aṟa wantinytja wiyangku?” \p \v 15 Ka Jesulu tjanala kampa kutjupaṟa wangkangu alatji, “Wiya, nyura panya Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa, palu ngayuku nintintja tjuṯaya aṟa kutjupawanu nyinanyi aṟa kuwaritjangka ngayulu nintintjitjangka, ka aṟa nyanga paluṟu pula tiṯutiṯu ngaṟanyi tjungu wiya. Wanyuya kulila aṟa panya watingku kuri aḻṯinytja, panya nyara palula aṟa kuri aḻṯinyangka wati panya palumpa maḻpa tjuṯa palula tjunguringkula puḻkaṟa pukuḻaripai, tjituṟu-tjituṟurinytja wiya alatjiṯu. Palu ngula wati panya palunya kutjupa tjuṯangku witiṟa katinyangka maḻpa panya tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuriku munuya nyara palulanguṟu mai wantira nyinaku.\f * \fr 9:15 \fr*\ft Nyanga alatji Jesulu paluṟunku wangkangi panya ngulaya palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya witiṟa katingu munuya pungu, kaya palumpa nintintja tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu munuya mai ngalkuwiya wantira nyinangi.\ft*\f* \p \v 16 “Munuya piṟuku aṟa kutjupa kuḻu kulila mantaratjara ngapartji, panya aṉangungku mantara irititja aḻaringkunyangka aḻa angatjunkunytjikitjangku mantara kuwaritjanguṟu tjukutjuku kaṯaṟa mantara irititjangka tjunguṟa wakantja wiyangku wantipai paltjinnyangka kaṯakatinytjaku-tawara. Panya paltjinnyangka mantara panya tjunguṟa wakantjanya tjukutjukuringkupai munu mantara irititja ilaṟa kaṯantankupai, ka aḻa puḻkaringkupai. \p \v 17 “Munuya piṟuku aṟa kutjupa kuḻu kulila palu puṟunypaṯu wainaku yakutjatjara. Panya watingku kukaku miṟinguṟu yakutja palyalpai waina kuwaritja tjutiṟa kanyintjikitjangku. Palu paluṟu yakutja irititjangka waina kuwaritja tjutilpai wiya, panya waina kuwaritja tjutinnyangka wainaku panya wiṯa yakutja unngu lipiringkupai, ka miṟi irititja piḻṯi ngaṟanytjatjanu tjilpiraralpai, ka waina mantangka tjutira wiyaringkupai. Pala palula-tawara paluṟu waina kuwaritja yakutja miṟi kuwaritjangka tjutilpai tjulangka, ka wainaku wiṯa lipiringkunyangka yakutja kuḻu lipiringkupai tjilpirarantja wiya, ka yakutja munu waina kuḻu palyalta rawa ngaṟapai.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana palumpa tjukurpa munu Moseku tjukurpa ngunti tjunguntjaku-tawara. \s1 Jesulu Minyma Munu Tjitji Kungka Palyaṟunguntja. \r (Markaku 5:21-43; Luke-aku 8:40-56) \p \v 18 Ka Jesulu palula tjanala wangkanyangka wati kutjupa palula wirkanu waḻi inmatjaku mayatja. Munu paluṟu Jesula kuranyu tultjungaṟakatira palula wangkangu, “Ngayuku uṉṯalpa kuwari wiyaringu. Wanyu pitjala nyawa, munu pampuṟa palyaṟungula ka wankariwa.” \v 19 Ka Jesulu pakaṟa waṉaṉu wati panya palunya, palumpa nintintja tjuṯangku kuḻu. \p \v 20-21 Munuya wati panya palumpa ngurakutu anangi, ka ankunyangka minyma kutjupa pika milkaḻitjara pitjangiṯu tjanala tjungu aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa. Panya minyma nyara paluṟu pika nyara palunyatjara rawa alatjiṯu nyinangi yiya 12 tjiṉṯu winki wiyaringkunytja wiya. Munu paluṟu Jesulakutu ilaringkula kuliningi, “Wanti kaṉatju kampangkaṯu tjaṉawanungku palumpa mantara pampula munuṉa tjinguṟu palyaringkuku.” Munu paluṟu mulapaṯu pampuṉu mantara nyara tjaṟutja mulapa panya tapulaṟa wakantjanya. \v 22 Ka Jesulu pinkuraraṟa nyangu palunya munu wangkangu palula, “Minyma ngana! Nyuntu ngayuku mulamularingkunytjatjanun kuwari palyaringu.” Ka mulapaṯu minyma paluṟu pika panya mapalku wiyaringkula palyaringu alatjiṯu. \p \v 23 Ka palulanguṟu Jesunya anu wati panya palumpa ngurakutu munu wirkaṟa nyangu aṉangu tjuṯa puḻkaṟa ulara waṉinyangka munu kutjupa tjuṯangku puuṟa wangkatjingaṟa inma inkanyangka. \v 24 Munu paluṟu tjananya wangkangu, “Pakaṟaya ara uṟilkutu! Tjitji nyangatja ilunytja wiya kunkunpa ngarinyi.” Kaya alatji wangkanyangka kuliṟa Jesunya anaṟa ikaringangi ngunti wangkanyangka-palku. \v 25 Ka wati panya tjitjiku mamangku tjananya uwankara uṟilkutu wituṉu, ka Jesunya tjarpangu tjitji panya ngarinytjitjakutu munu palunya maṟa witiṉu, ka tjitji paluṟu mapalku wankaringkula pakaṉu.\fig |src="tnMAT09V25.tif" size="col" loc="p" ref="9:25"\fig* \v 26 Kaya aṉangu tjuṯangku tjitji panya wankaringkunytja kulintjatjanungku ngura winkingka para-tjakultjunangi. \s1 Wati Kuṟu Pati Kutjara Kuṟu Aḻantja \p \v 27 Ka Jesulu ngura nyara palunya wantikatira ma-pakaṉu, ka iwarangka ankunyangka wati kuṟu pati kutjarangku palunya waṉaṟa rawangku mirara wangkangi alatji, “Davidakun katja! Ngaḻṯuriwalimpa!”\f * \fr 9:27 \fr*\ft Nyangatja paluṟu Jesunya Davidaku katjanmanu panya paluṟu kuliningi Jesunya Godalu kalkuntjanya Davidaku tjamu maḻatja ngula pitjanytjaku.\ft*\f* \v 28 Ka Jesunya ngurangka wirkaṟa waḻingka ma-tjarpangu, ka paluṟu pula maḻawanungku waṉaṟa tjarpangu, ka Jesulu pulala tjapinu, “Nyupali mulamularinganyi ngayulu kuṟu aḻantjaku nyupalinya?” Ka pula wangkangu, “Uwali.” \v 29 Ka pulanya kuṟu pampuṉu munu wangkangu, “Palya, ngayuku mulamularingkunyangkaṉa nyupalinya kuwari kuṟu aḻaṉi.” \v 30 Ka pula mulapaṯu kuṟu aḻaringkula nyangangi. Ka Jesulu pulanya wangkara painu kutjupa tjuṯangka wangkawiyangku wantinytjaku. \v 31 Palu pula kulilwiyangku wantira ankula ngura tjuṯangka pukuḻṯu para-tjakultjunangi Jesulu panya pulanya palyaṟunguntja. \s1 Wati Tjaa Pati Aḻantja \p \v 32 Ka pula ma-pakaṟa ankunyangka kutjupangku Jesulakutu wirkakatingu wati mamutjara, mamungku tjaa patintja. \v 33 Ka Jesulu mamu panya palunya painu, ka wati panya paluṟu tjaa aḻaringkula wangkapairingu. Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula nguwankuringu munuya wangkangu, “Ai! Ngurpangkula kuwari kutju nyanga puṟunypa nyanganyi, panya ngura nyanga Israelta nganaṉa ngaṉmanytju nyanga puṟunypa nyakunytja wiyaṯu.” \v 34 Palu wati Paṟatji tjuṯangkuya wangkangu, “Wiya, mamu tjuṯaku mayatjangku palunya witulyankunyangka palangku mamu tjuṯa paini aṉangu tjuṯanguṟu.” \s1 Jesunya Aṉangu Tjuṯaku Ngaḻṯuringkunytja \p \v 35 Uwa, Jesunya ngura winkingka para-ngaṟangi ngura tjukutjuku tjuṯangka munu puḻka tjuṯangka kuḻu, munu paluṟu waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara aṉangu tjuṯangka wangkara nintiningi, munu tjukurpa palya tjakultjunangi panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja. Munu ngura winkingka pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguningi pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara. \v 36 Munu paluṟu aṉangu winki nyakula tjanampa puḻkaṟa ngaḻṯuringu, panya puṯuya kuliningi munuya tjiipi kawalirinytja tjuṯa puṟunypa watarku para-para-ngaṟangi tjapatangku tjananya aṯunymankunytja wiya. \p \v 37 Ka Jesulu aṉangu tjuṯaku ngaḻṯuringkula palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Awa! Aṉangu mungilyi mulapa nyangatja watarku nyinara-waṉinyi Godaku walytjaringkunytjikitja paṯaṟa, palu aṉangu Godaku waṟkaripai maṉkurpa kutju ngaṟanyi palula tjanala ankula tjukurpa tjakultjunkunytjaku tjana kuḻu kuliṟa Godaku walytjaringkunytjaku. \v 38 Ka nyura Godala tjapila palumpa waṟkaripai kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa iyantjaku nyuranya alpamilaṟa aṉangu ngura winkitjangka Tjukurpa Palya wangkanytjaku. Kaya kuliṟa Godaku mulamularingkula palumpa walytjaringkuku.” \c 10 \s1 Jesulu Nintintja 12 Aḻṯira Witulyankunytja \r (Markaku 3:13-19; Luke-aku 6:12-16) \p \v 1-4 Munu Jesulu nintintja panya 12 palunya tjananya aḻṯingu ini nyanganpa Simonnga ini kutjupa Peternya, munu palumpa maḻanypa Andrew-nya, munu Jamesanya pula Johnnga Tjipitiku panya katja kutjara, munu Philipanya, munu Patjalamunya, munu Thomasanya munu Matthew-nya wati panya kamantaku mani mantjilpainya, munu Jamesanya wati panya Alpi-yatjaku katja, munu Tjatiyatjanya, munu Simonnga panya paluṟu mayatja Rome-anya nguraṟa tjuṯaku puḻkaṟa kuraringkupai, munu Judas Kaṟiyatanya panya paluṟu ngula Jesunya witintjaku nintinu Jewku mayatja tjuṯangka. \p Nyanga palunya tjananya Jesulu aḻṯingu munu tjananya witulyanu mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu paintjaku munu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguntjaku pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara. \s1 Jesulu Nintintja Tjuṯa Iyantja \r (Markaku 3:13-19; Luke-aku 6:12-16) \p \v 5 Munu paluṟu tjananya wituṉu aṉangu Israelkunu tjuṯakutu ankunytjaku munu wangkangu tjanala alatji, “Jew wiya tjuṯaku ngurakutu munu Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯakutu kuḻu ankuwiyangkuya wantima! \v 6 Palu nyurampa walytja tjuṯakutu kutjuya ara aṉangu panya Israelkunu tjuṯakutu, panya paluṟu tjana tjiipi kawalirinytja tjuṯa puṟunypa nyinanyi kutjupangku aṯunymankunytja wiya. \v 7 Munuya tjanala ankula Godaku tjukurpa para-wangkama munuya tjanala tjakultjunama alatji, ‘Kuwari ilaringu Godalu nyuntunya nganaṉanya mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjaku.’ \v 8 Munuya pikatjara tjuṯa kuḻu pampuṟa palyaṟungunma, munuya aṉangu kutjupa ilunytja nyakula wankaṟa pakaltjinganma, munuya miṟi pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟungunma, munuya mamu tjuṯa kuḻu aṉangu tjuṯanguṟu painma. Munuya palyaringkunyangka palula tjanala maniku ngatjintja wiyangku wantima, panya ngayuluṉa nyuranya witulyanu aṉangu tjuṯa palyaṟunguntjaku, ka nyura ngapartji tjananya ngaḻṯunytjungku palyanma manikitjangku wiya. \v 9-10 Munuya maṟalpa alatjiṯu anama mani kutjupa kutjupa tjuṯa katinytja wiya, munuya ulytja tjunkunytjikitjangku yakutja katinytja wiyangku wantima, munuya mantara kutjupa tjinatja kutjupa kuḻu ngulaku katinytja wiyangku wantima, tjukara kuḻu katinytja wiya maṟalpa alatjiṯuya anama. Panya aṉangu kutjupa nyurampa waṟkarinyangka nyura palunya ungkupai, kaya palu puṟunypa nyura aṉangu tjuṯangka ngayuku waṟka palyannyangka paluṟu tjana uti ngapartji nyuranya pukuḻarira ungama. \p \v 11 “Munuya tawunu kutjupangka wirkaṟampa aṉangu kutjupa nguriṟa nyawa nyuranya aḻṯira mukulyangku kanyintjaku palumpa ngurangka. Munuya tawunu pala palula nyinara palumpa ngurangka kutju ngarima ngura kutjupangka kutjupangka para-ngarinytja wiya. \v 12 Munuya palumpa waḻingka tjarpara waḻi pala palula nyinapai tjuṯangka alatji wangka, ‘Uwa, ngayulu Godala tjapini nyuranya kurunpa rapa kanyintjaku.’ \v 13 Ka paluṟu tjana nyuranya pukuḻṯu tjarpatjuṟa kanyinnyangka Godalu tjananya mulapaṯu kurunpa rapa kanyilku, palu tjana tjinguṟu nyuranya tjunkuwiyangku wantinyangkampa Godalu tjananya kurunpa rapantja wiyangku wantiku. \v 14 Kaya nyuranya aḻṯira tjunkuwiyangku wantinyangka munu nyurala tjukurpa kuḻu kulilwiyangku wantinyangkampa nyura uti ngura nyara palunya wantikatima munuya wantikatinytjikitjangku ulpuru nyurampa tjinatjanguṟu patapatala, kaya nyara palulanguṟu patapatannyangka nyakula kulilku Godanya tjanampa mirpaṉarinyangka. \v 15 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya ngula Tjiṉṯu Maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara manta winkitja ngurkantaṟa tjaralku. Munu paluṟu ngura panya Tjatamanya pulanya Kumaṟanya nguraṟa tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻkatjara nyinanytjaku. Munu paluṟu aṉangu panya nyuranya wantinytja tjuṯa kuḻu tjanala tjungu paiṟa iyalku, palu ngura nyara palula tjana nyuranya wantinytjatjanungku pika puḻka mulapa mantjilku Tjatamanya pulanya Kumaṟanya nguraṟa tjuṯangka waintaṟa.”\f * \fr 10:15 \fr*\ft Tjatamanya pula Kumaranya panya tawunu puḻka kutjara iriti ngaṟangi Israelta itingka, ka panya aṉangu nyara palula pulala nyinapai tjuṯangku kura puḻka mulapa rawangku palyannyangka Godalu tjananya uwankara pungkula wiyaṉu. Nyawa Genesis 18:20.\ft*\f* \s1 Jesulu Nintintja Tjuṯa Nguḻutjunkunytja \r (Markaku 13:9-13; Luke-aku 21:12-17) \p \v 16 Munu Jesulu tjanala piṟuku wangkangu, “Uwa, ngayulu nyuranya ngura tjuṯakutu iyaṉi ngayuku tjukurpa tjakultjunkunytjaku. Palu kulilaya, panya nyura tjami tjuṯa ananyi tjiipi tjuṯa puṟunypa, kaya ngura nyara palula tjanala aṉangu pikaṯi tjuṯa nyinanyi papa inuṟa tjuṯa puṟunypa, munuya paluṟu tjana nyurampa pikaringkula nyuranya kuralku. Ka nyara palulanguṟu nyuranku uti purkaṟangku kuliṟa walytjangku aṯunymanama munuya tjanampa ngapartji pikaringkuwiyangku wantira pilunpa nyinama.\fig |src="lb00011c.tif" size="col" loc="p" ref="10:16"\fig* \v 17 Uwa, nguḻu nyangamayanku, panya wati pikaṯi tjuṯangku nyuranya witiṟa katira kuutpangka tjunkuku ngayuku mulamularingkunyangka, munu nyuranya waḻi inmatjangka unngu wiipangka puḻkaṟa alkalku ngayuku tjukurpa wangkanyangka. \v 18 Uwa, nyura ngayula wangaṉarangku kulinnyangka tjana nyuranya katira mayatja ngura kutjupitja tjuṯangka kuranyu ngaṟatjunkuku, ka nyura tjanala Tjukurpa Palya ngayunyatjara tjakultjunkuku alatjiṯu, Jew wiya kutjupa tjuṯangka kuḻukuḻu. \v 19 Munu paluṟu tjana nyuranya kuutpakutu katinytjikitjangku witinnyangkaya kuliṟa nguḻuringkunytja wiya rapa ngaṟama. Tjinguṟu nyura mayatjangka wangkanytjikitjangku puṯu kulilku, ‘Tjukurpa nyaaṉatju wangkaku?’ Palu alatji puḻkaṟa kulilwiyangku wantima, panya kuutpangka wirkaṟa nyura Mama Godalu nintinnyangka kulilku wangkanytjikitjangku. \v 20 Panya palumpa kuruntu nyuranya unngu nintilku tjukaṟurungku wangkanytjaku. Ka nyura walytjangku kuliṟa wangkanytja wiyangku paluṟu nintinnyangka kutju wangkaku. \v 21-22 Uwa, aṉangu winki nyurampa kuraringkuku nyura ngayuku walytja nyinanyangka. Panya wati kutjupa ngayuku mulamularingkunyangka palumpa kuṯangku palunya ungkuku mayatja kura tjuṯangku palunya iluntankunytjaku. Ka mamangku tjinguṟu palu puṟunypaṯu palyalku palumpa tjitji tjuṯa. Ka tjitjingku tjinguṟu palu puṟunypaṯu mama ngunytju ngayuku walytja nyinanyangka wati mirpaṉtju tjuṯangka nintilku pulanya iluntankunytjaku. Palu nyura tiṯutjarangku ilunytjakutu-wangkara ngayunya tungun-tunguntu waṉannyangkampa Godalu nyuranya wankaṟu kanyilku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 23 Tjinguṟu nyura ngura kutjupangka wirkankunyangka aṉangu tjuṯangku nyuranya ngayuku mulamularingkunyangka nyakula pungkuku, ka nyura uti ngura kutjupakutu wirtjapakanma. Palu tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura kuwaripangkuṯu ngura nyanga Israeltawanungku tjukurpa ngayunyatjara para-tjakultjunkunyangka ngayulu Watiku Katjanya pitjaku mayatja puḻka nyinanytjikitja. \p \v 24 “Kulilaya, panya mirpaṉtju tjuṯangku ngayunya wangkara kuralpai, munuya paluṟu tjana ngayunya kurantjatjanungku nyuranya kuḻu ngayuku nintintja tjuṯa nyinanyangka puḻkaṟa kuralku ngayula muṉkara. Wanyuya tjukurpa nyangatja kulila, \mi ‘Panya wati nintiringkupai wati panya palunya nintilpaingka waintarinytja wiya, ka palu puṟunypa wati waṟkaripai palumpa mayatjangka waintarinytja wiyaṯu.’ \m \v 25 Ka nyara palulanguṟu nyura uti kulinma alatji, panya kutjupa tjuṯangku tjinguṟu wati nintilpainya paiṟampa palu puṟunypaṯu palula nintiringkupai tjuṯa kuḻu pailku. Munuya tjinguṟu mayatja kuraṟa pungkulampa palu puṟunypaṯu palumpa waṟkaripai tjuṯa kuḻu kuraṟa pungkuku. Panya tjana ngayunya mirpaṉarira wangkangi, ‘Nyuntun mamu panya Piiltjipanya, panya mamu tjuṯaku mayatja.’ Munuya ngayunya alatji wangkara wanyu ngayuku walytja tjuṯa wantima kurantja wiyangku? Wiya, tjana nyuranya kura mulapalta wangkaku ngayula muṉkara.” \s1 Mama Godakuya Nguḻuringama Aṉangu Tjuṯaku Wiya \r (Luke-aku 12:2-7) \p \v 26 “Kaya aṉangu palumpa tjanampa nguḻuringkuwiya nyinama, panya aṉangu tjuṯangku kampangkaṯu palyantjitja uwankara ngula utiringkuku, paluṟu tjana unngu kuraringkula kulintjitja tjuṯa kuḻu, panya kumpilitja uwankara mulapa utiringkuku, kaya uwankarangku kulilku. \v 27 Kaya tjukurpa ngayulu nyurala mungangka kumpilpa wangkanytja kaḻaḻa utingku wangkama aṉangu tjuṯangka, munuya tjukurpa ngayulu nyurala tjaalytju wangkanytja uṟilta mirara wangkama aṉangu winkingku uti kulintjaku. \v 28 Uwa, aṉangu tjuṯakuya nguḻuringkunytja wiya nyinama paluṟu tjana nyurampa pikaringkunyangka, panya tjana nyuranya puntu kutju pungkula iluntankuku, palu tjana nyuranya kurunpa puṯu wiyaṉi. Panya Godalu kutjungku nyuranya puntu kurunpa winki wiyalku ngura kurangka waṉira, kaya nyara palula-tawara palumpa kutjuku nguḻuringama aṉangu tjuṯaku wiya. \v 29 Panya Godalu nyuranya tiṯutjarangku mukulyangku kulini watarkurinytja wiyangku. Wanyuya tjuḻpu panya nyii-nyii kulinma. Tjinguṟu nyura tjuḻpu palu puṟunypa kutjara payamilalku mani kuḻunytja tjiilpa kutjungka. Palu Godanya tjuḻpu nyanga tjukutjuku tjuṯaku watarkuripai wiya. Nyara palunya tjananya paluṟu kutju kutju rawangku kulilpai uwankara alatjiṯu munu tjuḻpu kutju ilunyangka paluṟu nintingku kuliṟa tjituṟu-tjituṟuripai. \v 30-31 Munu palulanguṟu tjuḻpu tjukutjuku tjuṯa rawangku kuliṟa paluṟu wanyu nyurampa puḻka tjuṯaku watarkuriku? Wiya, paluṟu nyuranya rawangku mukulya puḻkangku kulilpai tjuḻpu tjuṯangka muṉkara, kaya palulanguṟu nguḻuringkuwiya rapa nyinama. Panya paluṟu nyuranya uwankara kutju kutju nintingku kulilpai. Munu paluṟu nyurampa mangkaku ninti yaaltjiṯu nyurampa katangka ngaṟanyi. Kutjupangku puṯu kantamilaṉi, palu Godanya kutju ninti, munu nyurampa kutjupa kutjupa uwankaraku kuḻu paluṟu ninti nyinanyi. Pala palulanguṟu nyura uti nguḻuringkunytja wiya rapa nyinama.” \s1 Jesuku Walytja Nyinanytjatjanungku Rapangku Wangkanytjaku \r (Luke-aku 12:8-9) \p \v 32 “Tjinguṟu nyura aṉangu tjuṯangka miṟangka rapangku wangkaku ngayuku walytja nyinanytjatjanungku, kaṉa ngayulu ngapartji palu puṟunypaṯu nyuranya ngura ilkaṟitjangka wangkaku ngayuku mamangka miṟangka alatji, ‘Nyanga paluṟu tjana ngayuku walytja nyinanyi.’ \v 33 Palu nyura tjinguṟu tjuṯangka miṟangka ngayuku ngurparingkunyangkampa ngayulu ngapartji nyurampa ngurparingkukuṯu Mamala miṟangka ngura nyara ilkaṟitjangka. \s1 Jesuku Mulamularingkupai Tjuṯaku Kuraringkunytja \r (Luke-aku 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 “Tjinguṟu nyura ngayunya kulini alatji, ‘Nyangatja-manti mantakutu pitjangu aṉangu tjuṯa kalypa nyinanytjaku palyantjikitjampa.’ Palu wiya, nyangatja nyura ngunti kulintja, panya ngayulu pitjanyangka aṉangu uwankara kalyparingkula tjungu nyinanytja wiya, palu kutjupa tjuṯa ngayuku mulamularingkuku, kaya kutjupa tjuṯa ngayuku mulamularingkuwiya nyinaku munuya paluṟu tjana aṉangu panya ngayuku mulamularingkupai tjuṯaku pikaringkuku. \v 35 Panya wati kutjupa ngayuku mulamularingkunyangkampa wati nyara palumpa katja palumpa kuraringkuku, ka palu puṟunypaṯu minyma kutjupa ngayuku walytjaringkunyangkampa palumpa uṉṯalpa palumpa pikaringkuku. Ka palu puṟunypaṯu minyma kutjupa palumpa mingkayiku kuraringkukuṯu ngayuku mulamularingkunyangka. \v 36 Uwa, nyurampa walytjapiti nyurampa kuraringkuku nyura ngayunya waṉannyangka. \v 37 Tjinguṟu nyura walytja tjuṯaku puḻkaṟa mukuringanyi mamaku ngunytjuku tjitji tjuṯaku kuḻu, nyaratja palya. Palu nyura ngayunya waṉantjikitja mukuringkulampa ngayuku puḻkaṟa mulapa mukuringama nyara palula tjanala muṉkara. Nyara palulanguṟu ngayunya-waraṟa kuliṟa kutju nyura ngayuku nintintja mulapa nyinaku. \p \v 38 “Uwa, tjana tjinguṟu ngayunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkuku, ka nyura ngayuku nintintja tjuṯa nyinanytjikitja mukuringkulampa uti nyura tiṯutjarangku ngayunya waṉanma nyuranya palu puṟunypa iluntankunytja kuliṟa nguḻuringkunytja wiyangku. Palu nyura tjinguṟu puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytja kuliṟa nguḻuringkulampa puṯu ngayuku nintintja mulapa nyinaku.\fig |src="lb00202c.tif" size="col" loc="p" ref="10:38"\fig* \p \v 39 “Uwa, aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉatju ngayulu walytjangku aṯunymanama mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku.’ Palu alatji kuliṟa paluṟu ngayunya wantinyi, ka Godalu palunya ngula ilunyangka puṯu wankaṉi palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉa nguḻuringkuwiyangku Jesunya tiṯutjarangku waṉanma, kaṉi palya kutjupangku ngayunya iluntankuku palunya waṉannyangka.’ Ka alatji kulinnyangka Godalu ngula ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingalku palula tjungu tiṯutjara wanka nyinanytjaku.” \s1 Godalu Ngapartji Ungkupai \r (Markaku 9:41; Luke-aku 10:16; Johnku 13:20) \p \v 40 “Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuranya nyakula pukuḻṯu aḻṯira ngurangka tjunkula kanyilku, kaṉa nyara palumpa ngayulu puḻkaṟa pukuḻariku munu ngayunya panya iyantjanya kuḻu. Panya aṉangu nyara paluṟu nyuranya pukuḻṯu aḻṯinyangkaṉa kulilku, ‘Munta-uwa, tjinguṟu ngayulu palula wirkankunyangka paluṟu ngayunya palu puṟunypaṯu pukuḻṯu aḻṯira tjunkuku ngayunya iyantjanya kuḻu.’ \v 41-42 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku wati Godaku wangkatjara nyakula pukuḻṯu aḻṯira palumpa ngurangka tjunkula kanyilku, ka Godalu nyakula palunya ngapartji wiṟu ungkuku, panya Godalu wangkatjara tjuṯa kutjupa kutjupa wiṟu ungkupai palumpa tjukurpa tjukaṟurungku wangkanyangka, palu puṟunypaṯu Godalu palunya wiṟu ungkuku. Ka tjinguṟu kutjupangku aṉangu tjukaṟuru nyinapainya nyakula pukuḻṯu aḻṯira palumpa ngurangka tjunkula kanyilku, ka Godalu nyakula palunya ngapartji wiṟu ungkuku, panya Godalu aṉangu tjukaṟuru nyinapai tjuṯa kutjupa kutjupa wiṟu ungkupai tjukaṟuru nyinanyangka, palu puṟunypaṯu Godalu aṉangu palunya wiṟu ungkuku. Uwa, mulapa kutjupangku wati wangkatjara tjuṯa munu tjukaṟuru nyinapai tjuṯa kuḻu pukuḻṯu aḻṯinyangka Godalu palunya wiṟu ungkuku. Palu nyangatja nyura kulila, panya kutjupangku aṉangu tjukutjuku ngayuku walytja nyinanyangka nyakula palunya ngaḻṯunytjungku alpamilannyangka Godalu palunya ngapartji wiṟu mulapalta ungkuku. Tjinguṟu aṉangu paluṟu mina wari kutju tjikintjaku ungkuku, ka Godalu nyakula wantinytja wiyangku palunya ungkuku alatjiṯu palumpa pukuḻarira. Nyangatjaṉa mulamulangku wangkanyi.” Alatji Jesulu tjananya iyantjikitjangku wangkara nintiningi palumpa panya nintintja 12.\fig |src="AB02824b.tif" size="col" loc="p" copy="John Lear" ref="10:41-42"\fig* \c 11 \s1 Jesulu Johnngatjara wangkanytja \r (Luke-aku 7:18-35) \p \v 1 Munu paluṟu wangkara wiyaringkula manta Galileelawanu ngura ilatja tjuṯakutu anu aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa para-wangkanytjikitja tjana kuḻu kuliṟa nintiringkunytjaku. \p \v 2 Ka wati panya Johntu\f * \fr 11:2 \fr*\ft Wati nyangatja panya John Baptistanya panya paluṟu ngaṉmanytju aṉangu tjuṯa uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingi tjana kuranguṟu piiwiyaringkunyangka.\ft*\f* tjailanguṟu kulinu Christalu kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyannyangka munu palumpa nintintja tjuṯa wituṉu Jesula ankula tjapintjaku. \v 3 Kaya ankula wirkaṟa palula tjapinu alatji, “Mulapan nyuntu panya paluṟu, panya Johntu tjakultjunangi ngula wankaṟunkupainya pitjanytjaku? Munta tjinguṟu nyuntu kutjupa, kantila kuwaripaṯu paṯanma.” \p \v 4 Ka Jesulu wangkangu, “Ankulaya Johnta tjakultjura nyura nyakunytjatjanungku munu kulintjatjanungku kuḻu, \v 5 panya kuṟutjara tjuṯangku nyanganyi, nyumpu tjuṯaya pakaṉu, miṟi pikatjaraya palyaringu, pina pati tjuṯangkuya kulini, munuya aṉangu ilunytja tjuṯa kuḻu wankaringkula pakaṉu. Kaya ngaḻṯutjara tjuṯangku kuḻu Tjukurpa Palya ngayulu tjakultjunkunyangka kulinu. \v 6 Uwa, ankulaya Johnta wangka ngayunya tjukaṟurungku kulintjaku, panya paluṟuṉa ngayulu. Panya aṉangumpa ngayuku puḻkaṟa mulamularingkunyangka Godalu palunya puḻkaṟa pukuḻmankupai.” Alatji Jesulu tjananya wangkara maḻakungku iyaṉu Johntakutu. \p \v 7 Ka tjana ankunyangka Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkangi tjukurpa Johnngatjara alatji, “Nyura panya mungaṯu ilytjikutu anu wati panya Johnnga nyakunytjikitja. Palu nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja anu? Paluṟu wanyu wati upa, panya nyaḻpi waḻpangku uritjingannyangka uripai, palu puṟunypa? Wiya, wati paluṟu nguḻunytju wiya rapangku alatjiṯu wangkapai. \v 8 Palu nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja anu? Tjinguṟu nyura anu mantara wiṟutjara ngaṟanyangka nyakunytjikitja. Palu wiya, Johnnga palu puṟunypa wiya, panya wati mantara wiṟutjara mayatja puḻkaku waḻingka kutju nyinapai ilytjingka wiya. \v 9 Tjakultjuraṉiya! Nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja panyatja anu? Wiya, Godaku wangkatjarangku wangkanyangka kulintjikitja nyura anu, panya paluṟu Godaku wangkatjara puḻka mulapa nyinanyi kutjupa uwankarangka muṉkara. \v 10 Panya tjukurpa palunyatjaraya nyiringka iriti walkatjunu Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 ‘Ngayuluṉatju tjakulpa wituṟa iyalku nyuntula kuranyu. \q2 Ka nyara paluṟu ankula kuranyungku nyuntumpa iwarankuku mayatja puḻka pitjanytjaku.’” \x * \xo 11:10 \xo*\xt Malakaiku 3:1\xt*\x*\fig |src="lb00296c.tif" size="col" loc="p" ref="11:10"\fig* \p \v 11 Munu Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Wati nyanga John Baptistanya puḻka mulapa nyinangi, panya nyanga palu puṟunypa aṉangu kutjupa ngaṉmanypa nyinanytja wiyaṯu. Palu nyanga palulanguṟu kuwari aṟa kutjupa ngaṟakatinyi panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyini tjitji tjukutjuku tjuṯa kuḻu, kaya paluṟu tjana uwankara Johnta waintaṟa puḻka mulapa nyinanyi tjitji tjukutjuku tjuṯa kuḻu. \v 12 Johntu aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjitja, kaṉa ngayulu kuḻu palu puṟunypaṯu tjakultjunangi. Palu aṉangu mirpaṉtju tjuṯangku tjukurpa nyangatja kuliṟa wantingi munuya kampa kutjupa palyantjikitja mukuringanyi tjana waintaṟa mayatjarinytjikitja. \p \v 13 “Panya ngaṉmanytju Godalu tjukurpa puḻka Mosenya ungu munu panya wati wangkatjara tjuṯangka kuḻu tjukurpa kutjupa tjuṯa tjakultjunu, kaya Moselu tjana uwankara walkatjunu aṉangu tjuṯangku wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. Ka palulanguṟulta Johnnga maḻa pitjangu munu Godaku tjukurpa wangkangi. \v 14 Panya wangkatjara kutjupangku ngaṉmanytju tjakultjunu ngula wati wangkatjara ini Ilaitjanya maḻaku pitjanytjaku Mayatja panya kalkuntjala kuranyu.\x * \xo 11:14 \xo*\xt Malakaiku 4:5\xt*\x* Ka nyura uti tjukurpa nyara palumpa mulamularingama alatjiṯu, panya Ilaitjanya puṟunypa wirkanu wati panya Johnnga. \v 15 Uwa, nyura nintiringkunytjikitja mukuringkulampa purkaṟangku kulinma ngayulu panya kuwari nyurala wangkanytja.” \p \v 16 Munu palulanguṟu Jesulu piṟuku tjanala wangkangu alatji, “Palu nyura kutjupa tjuṯa wanyu nyaa puṟunypa nyinanyi? Wiya, nyura tjitji tjuṯa puṟunypa nyinanyi, panya tjitji tjuṯangku uṯuḻu kutjupa uṯuḻu kutjupa ngaṟala mirara ngaparku wangkapai alatji, \q1 \v 17 ‘Inma wiṟula inkara wangkatjinganingi, \q2 ka nyura pitjala nyaṉpinytja wiyangku wantingi.’ \m Kaya uṯuḻu kutjupangku ngapartji wangkapai, \q1 ‘Uwa, kala nganaṉa ngapartji ulara inma tjituṟu-tjituṟungku inkangi, \q2 ka panya nyura kuliṟa tjunguringkula ulanytja wiyangku wantingi.’ \m \v 18-19 Uwa, tjitji pala uṯuḻu kutjarangku pika-pikangku tjananku ngaparku wangkangi, pala palu puṟunytju nyura Johnnga ngalinya ngaparku pikaringkula wangkapai. Panya Johnnga pitjangu munu paluṟu waina tjikintja wiya nyinangi munu kutjupa-aṟa mai wantira Godala tjapilpai palumpa waṟka palyantjikitjangku. Ka panya nyura palunya ayinayini-palku nyakula mamutjaranmaṟa wantingi. Ka ngayulu Watiku Katjanya pitjangu munuṉa mai ngalkula waina kuḻu tjikiningi Johnnga puṟunypa nyinanytja wiyangku, ka panya nyura ngayunya nyakula palu puṟunypaṯu kuranmanangi alatji wangkara, ‘Palatja wati maiku manyu wainaku kuḻu, munu aṉangu kura tjuṯangka maḻparingkula tjungu nyinapai, panya wati kamantaku mani mantjilpai tjuṯangka munu aṉangu kura kutjupa tjuṯangka kuḻu.’ Palu palya nyura alatji kaṉany-kaṉanytju wangkapai palyangku-palku. Palu nyangatjaya kulila, panya Godanya ninti puḻka nyinanyi munu nintingku iwara tjukaṟuru palyaṉu aṉangu tjuṯangku waṉantjaku, kaya iwara nyara palunya waṉaṟa kutju kulilpai, ‘Munta-uwa, nyangatja iwara Godalu kuliṟa palyantja aṉangungku wiya.’” \s1 Ngura Maṉkurnguṟu Aṉangu Tjuṯangku Jesunya Wantinytja \r (Luke-aku 10:13-15) \p \v 20 Ka panya Jesulu ngura tawunu ini Kuṟatjinta, Pitjaitala, Kapunimala tjanala para-pitjaliṟa pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi munu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu tjanampa witulya puḻkangku palyaningi. Kaya palunya nguraṟa tjuṯangku paluṟu witulyangku palyannyangka uti alatjiṯu nyangangi, palu tjana nyakula mulamularingkunytja wiyangku wantingi munuya paluṟu tjana kura tjuṯa palyantjatjanu kuṉṯaringkula Godalakutu aṟuringkunytja wiyangku wantingi. Ka Jesulu tjananya wantinyangka puḻkaṟa painingi alatji wangkara, \v 21 “Nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku ngura Kuṟatjinta nyinanytja tjuṯaku munu Pitjaitala nyinanytja tjuṯaku kuḻu, panya ngayulu nyurampa ngurangka pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi munu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu witulya puḻkangku palyaningi, ka nyura nyakunytjatjanungku kura tjuṯa wantinytja wiya alatjiṯu munu panya nyura Godalakutu aṟuringkunytja wiyangku wantingi. Tjinguṟu ngayulu ngura panya Tayala pulala Tjaitanta palu puṟunypa ngaṉmanytjulpi palyannyangka aṉangu ngura nyara palula pulala nyinapai tjuṯa tjinguṟu mapalku kuranguṟu piiwiyaringama munuya mantara walyku-walykungka tjarpara tjuṉpangka yunpa nyiṯinma tjananku piiwiyaringkula kura wantinytja nintintjikitjangku.\f * \fr 11:21 \fr*\ft Panya ngura Tayala pulala Tjaitanta aṉangu Jew wiya tjuṯa nyinangi munuya kura tjuṯa rawangku palyaningi, kaya Israeltanguṟu Godaku wangkatjara tjuṯangku ngura palunya pulanya kuranmankupai.\ft*\f* \v 22 Kulilaya! Ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara manta winkitja ngurkantaṟa tjaralku, munu paluṟu aṉangu panya Tayanya pulanya Tjaitannga nguraṟa tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻka mantjintjaku. Munu paluṟu nyuranya kuḻu tjanala tjungu paiṟa iyalku, palu ngura nyara palula nyura pika kutjupa puḻka mulapalta mantjilku aṉangu nyara palula tjanala muṉkara. \v 23 Ka nyura Kapunimala nyinapai tjuṯangku yaaltji kulini? Godalu wanyu nyuranya ilkaṟikutu katira puḻkanmaṟa tjunkuku? Wiya, paluṟu nyuranya tjaṟu mulapa waṉiku ngaṯi puḻkakutu. Panya nyurala miṟangkaṉa miracle kutjupa kutjupa tjuṯa witulya puḻkangku palyaningi, ka nyura nyakula mulamularingkuwiyangku wantingi. Tjinguṟu ngayulu iriti ngura panya Tjatamala palu puṟunypa ngaṉmanytjulpi palyannyangkampa aṉangu nyara palula nyinapai tjuṯangku nyakula ngayuku mulamularingama munu kuranguṟu mapalku piiwiyaringama, ka Godalu tjananya kura wantinyangka nyakula pungkuwiyangku wantima, ka tjinguṟu ngura paluṟu kuwari ngaṟama waṟungku kampara wiyantja wiya. \v 24 Palu ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjaralku munu aṉangu Tjatamanya nguraṟa tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻka mantjintjaku. Munu paluṟu nyuranya kuḻu tjanala tjungu paiṟa iyalku, palu ngura nyara palula nyura pika kutjupa puḻka mulapalta mantjilku ngayunya panya wantinytjatjanungku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana wantinytjitjanguṟu. \s1 Jesulu Mama Godanya Waḻkuntja \r (Luke-aku 10:21-22) \p \v 25 Munu palulanguṟu Jesulu palumpa mamangka wangkangi alatji, “Uwa Mama, nyuntun mayatja puḻka mulapa nyinanyi ilkaṟiku mantaku aṉangu uwankaraku kuḻu, munun ilkaṟitja uwankaraku kuḻu mayatja puḻka nyinanyi. Kaṉa nyuntunya kuwari mirawaṉira waḻkuṉi, panya nyuntun tjukurpa nyanga wiṟu utinu aṉangu ngurpa tjuṯangka munu panyan nintipuka tjuṯangka utintja wiyangku kumpilpa wantingu. \v 26 Uwa Mama, mulapa panyan nyanga alatji palyaṉu nyuntu mukuringkula.” \p \v 27 Munu palulanguṟu Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangi alatji, “Panya Mamaluṉi uwankara alatjiṯu wangkara utinu. Ngayuluṉa palumpa katja ka paluṟu kutju ngayuku ninti nyinanyi, ka palu puṟunypa ngayulu kutju palumpa ninti mulapa nyinanyi. Palu ngayulu aṉangu kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa nintilku, kaya paluṟu tjana kuḻu Mamaku nintiringkula nyinaku ngayulu nintinnyangka kutju. \p \v 28 “Uwa, nyura mantangka nyanga nyinara puḻkaṟa waṟkaripai munu tiṯutjara pakuringkupai, panya wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku nyuranya rawangku wangkara wituwitulpai aṟa kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku, ka nyura uwankara tjukaṟurungku palyantjikitjangku puṯu kulilpai munu nyara palulanguṟu nyura pakuringkupai munu tjituṟu-tjituṟuripai. Palu kulilaya, munuya paku puḻka nyinarampa ngayulakutu pitja kaṉa ngayulu nyuranya pakuwiyala. \v 29 Wanyuya ngayuku tjukurku nintiringama munuya ngayulu wangkanyangka wangaṉarangku kulinma, panya ngayuluṉa kurunpa ngaḻṯunytju nyinanyi kaṉany-kaṉanypa wiya, ka nyura ngayula wangaṉarangku kulinnyangkampa ngayulu nyuranya pakuwiyalku pukuḻpa nyinanytjaku. \v 30 Panya nyura ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kulintjikitja mukuringkulampa nyura uti alatjiṯu kulilku, munu ngayulu wangkanyangka nyura pukuḻṯu alatjiṯu palyalku wantinytja wiyangku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjananya rapantjikitjangku. \c 12 \s1 Tjiṉṯu Miḻmiḻṯa Waṟkarinytja \r (Markaku 2:23-28; Luke-aku 6:1-5) \p \v 1 Munu nyara palulanguṟu ngula Jesunya tjana palumpa nintintja tjuṯa kuḻu Saturday-ngka anangi tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka. Munuya paluṟu tjana mai panya wiita tjuṯangka nguṟurwanu anangi. Kaya nintintja tjuṯangku paḻtjatjiratjarira waarangku mai wiita uraṟa maṟangku unytjunytju kilinaṟa uṉinypa ngalkukatingi.\fig |src="hk00099c.tif" size="col" loc="p" ref="12:1"\fig* \p \v 2 Kaya Paṟatji tjuṯangku tjananya urannyangka nyakula Jesula wangkangu, “Ai, nyawa! Nyuntumpa nintintja tjuṯangku tjiṉṯu nyanga pakuwiyaringkupaingka kurangku mai mantjiṟa unytjunytju kilinananyi, panya alatji palyaṟa tjana nganampa aṟa anaṟa upaṉi, panya Moseku tjukurta ngaṟanyi tjiṉṯu nyanga miḻmiḻṯa waṟka nyanga palu puṟunypa palyantja wiyangku wantinytjaku.” \p \v 3-4 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Palu nyura wanyu nyiringka nyakunytja wiyaṯu panya iriti mayatja Davidalu paḻtjatjiratjarira Godaku tiinta miḻmiḻṯa tjarpara mai panya miḻmiḻmaṟa tjunkunytja ngalkuṉu munu palumpa tjungutja tjuṯa kuḻu ungu ngalkula paḻtjaringkunytjaku. Palu panya tjukurpa aṟa ngaṟanyi tjukurtjara tjuṯangku kutju mai nyara palunya ngalkuntjaku. Ka paluṟu tjana tjukurpa aṟa nyanga palunya kuliṟa wantingu, palu kutjupa tjuṯangku tjananya paintja wiyangku wantingi paḻtjatjiratjarira ngalkunnyangka. \p \v 5 “Munuya wanyu tjukurpa kutjupa kuḻu kulinma nyura Moseku tjukurta nyakunytjatjanungku, panya tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka tjukurtjara tjuṯangku tiinta miḻmiḻṯa tjarpara waṟka palyalpai alatjiṯu, ka Godalu tjananya waṟkarinyangka nyakula paintja wiyangku wantipai. \v 6 Palu kuwariṉa nyurala tjukurpa kutjupa wangkanyi aṟa kuwaritja. Panya Godalu ngayunya iyaṉu tjukurpa puḻka mulapa tjakultjunkunytjaku tjukurpa panya timpulatjarangka waintaṟa. \v 7 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \mi ‘Palyaya tjinguṟu kuka pungkula tiliwakaṟa ngayunya ungama, palu nyangaku kuḻuṉa puḻkaṟa mukuringanyi nyura aṉangu kutjupa tjuṯaku ngaḻṯuringkula tjananya rawangku alpamilantjaku. Nyanga alatji nyura palyannyangka nyakulaṉa puḻkaṟa pukuḻariku.’ \x * \xo 12:7 \xo*\xt Uutjiyaku 6:6\xt*\x* \m Alatji nyiringka ngaṟanyi. Ka nyura uti tjukurpa nyanga palunya mulamulangku kulinma. Palu wiya, nyura wantingu munu pala palulanguṟu nyura ngayuku nyanga nintintja tjuṯa ngunti painingi kura palyannyangka-palku. \v 8 Uwa, nyura uti kulinma panya ngayulu Watiku Katjanya mayatja puḻka mulapa nyinanyi, munuṉa ngayulu alatjiṯu wangkapai nyaa palyantjaku tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi Paṟatji panya tjuṯangka. \s1 Jesulu Wati Maṟa Ngaḻṯurpa Palyantja Tjiṉṯu Miḻmiḻṯa \r (Markaku 3:1-6; Luke-aku 6:6-11) \p \v 9 Munu palulanguṟu Jesunya tjana tawunungka ma-wirkanu munuya tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupai ngaṟanyangka waḻi inmatjangka tjarpangu inmaku. \v 10 Ka nyara palula wati maṟa ngaḻṯurpa tjanala tjungu nyinangi aṉangu panya tjuṯangka. Kaya wati panya Paṟatji tjuṯangku Jesunya nyinara nyangangi paluṟu kutjupa kutjupa ngunti palyannyangka paintjikitjangku. Munuya wati panya maṟa ngaḻṯurpa nyinanyangka nyakula kuliningi, “Tjinguṟu kuwari palunya palyaṟungulku tjiṉṯu nyanga miḻmiḻṯa munu Moseku tjukurpa kuralku.”\f * \fr 12:10 \fr*\ft Panya Moseku tjukurtu wangkanyi tjiṉṯu Saturday-ngka waṟka wiya nyinara pakuwiyaringkunytjaku, ka paluṟu tjana kulilpai aṉangu palyaṟunguntja nyaratja waṟka, munuya palulanguṟu Jesulu aṉangu palyaṟunguntjaku paṯaṟa nyangangi palunya paintjikitjangku.\ft*\f* Munuya palulanguṟu palula ngunti tjapinu alatji, “Yaaltji-yaaltji wanyu Moseku tjukurta ngaṟanyi? Palya tjiṉṯu nyanga pakuwiyaringkupaingka aṉangu pikatjara palyaṟunguntjaku, munta wiya?” \p \v 11 Ka Jesulu wangkangu tjanala ngapartji, “Palu wanyu nyura kuka tjiipi tjiṟirpi pakuwiyaringkupaingka piṯingka wiṟulyaraṟa tjarpanyangkampa ngulaku wantipai ilaṟa pakaltjingantja wiyangku? Wiya, nyura ilaṟa walatjunkupai alatjiṯu mungawinkiku paṯaṟa wantinytja wiyangku. \v 12 Ka wati nyanga ngaḻṯutjara tjiipi puṟunypa wiya aṉangu alatjiṯu, ka panya Moseku tjukurta ngaṟanyi nganaṉa kutjupa tjuṯa tiṯutjarangku ngaḻṯuringkula alpamilantjaku tjiṉṯu nyara palula kuḻu.” \p \v 13 Munu Jesulu wati palunya wangkangu, “Maṟanku waṟala!” Ka mulapaṯu waṟaṉu, ka maṟa panya paluṟu palyaringu alatjiṯu maṟa panya kutjupa puṟunypa. \v 14 Kaya Paṟatji tjuṯa nyakunytjatjanu palumpa puḻkaṟa unngu mirpaṉaringi munuya ankula wangkara kuliningi Jesunya pungkunytjikitjangku. \s1 Godalu Jesunya Ngurkantankunytja Palumpa Waṟka Palyantjaku \p \v 15 Ka Jesulu kulinu tjana palunya kukanymankunytja munu ngura nyara palunya wantikatira ngura kutjupakutu anu. Kaya aṉangu winkingku palunya waṉaṉu, ka Jesulu pikatjara tjuṯa uwankara pampuṟa palyaṟunguningi. \v 16 Munu tjananya painingi kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantinytjaku. \v 17 Palu tjukurpa nyanga Jesulu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntja Mayatja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wangkatjara ini Aitjayala, ka panya nyiringka iriti walkatjunu nyanga alatji Godalu wangkanytja, \q1 \v 18 “Nyanga palunyaṉa ngurkantanu munuṉa palunya witulyanu ngayuku waṟka palyantjaku. \q1 Palumpaṉa puḻkaṟa pukuḻarinyi, munuṉa ngayuku kurunpa palula unngu tjarpatjunkuku. \q1 Ka paluṟu ankula aṉangu manta winkitjangka tjakultjunkuku alatji, \q2 ‘Godalu nyurampa palyalku nyura palumpa walytjaringkula tjukaṟuru nyinanytjaku.’ Alatji paluṟu tjanala wangkaku. \q1 \v 19 Munu paluṟu piluntju alatjiṯu nyinaku ankula iwarangka itingka ngaṟala mirara wangkanytja wiya. \q1 \v 20 Munu paluṟu aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa nguwanpa ilunyangka nyakula wantinytja wiyangku tjananya ngaḻṯuringkula wankaṟa pakaltjingalku, \q2 panya watingku waṟu tili kuḻunypa kampanyangka nyakula purkaṟangku puulpai tili puḻkaringkunytjaku, \q2 palu puṟunypa paluṟu aṉangu tjuṯa wankaṟu kanyilku. \q1 Munu paluṟu nguṟurpa pakuringkula wantinytja wiyangku tiṯutjarangku waṟka ngayuku palyalku \q2 munu ngula aṉangu tjuṯa ngayulu tjanampa palyantjitjaku mulamularingkunyangka kutju wantira pakuwiyaringkuku. \q1 \v 21 Ka aṉangu ngura parari nyinanytja tjuṯa aḻa-aḻa paṯaṟa nyinaku paluṟu pitjala tjananya nintintjaku.” \x * \xo 12:21 \xo*\xt Aitjayaku 42:1-4\xt*\x* \m Alatji Mayatja Godalu iriti wangkangu, ka nyanga kuwari utiringulta. \s1 Jesunya Munu Piiltjipalnga \r (Markaku 3:20-30; Luke-aku 11:14-23; 12:10) \p \v 22 Ka kutjupa tjuṯangku Jesulakutu wirkakatingu wati mamutjara, mamungku tjaa munu kuṟu kuḻu patintja. Ka Jesulu mamu palunya painu, ka wati paluṟu palyaringu munu kuṟu aḻaringkula nyangu munu tjaa kuḻu aḻaringkula wangkapairingu. \v 23 Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula nguwankuringu munuya wangkangi, “Wati nyangatja-manti Davidaku katjampa Godalu panya ngaṉmanytju kalkuntjanyampa.” \p \v 24 Kaya Paṟatji tjuṯangku nyangatja wangkanyangka kuliṟa tjanala wangkangu, “Wiya, mamu ini Piiltjipaltu wati nyanga palunya witulyankupai panya mamu tjuṯaku mayatja puḻkangku, ka nyara palulanguṟu kutju paluṟu mamu tjuṯa pailpai aṉangu tjuṯanguṟu.”\f * \fr 12:24 \fr*\ft Piiltjipalnga panya mamu Satannga.\ft*\f* \p \v 25 Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana unngu kulintja munu kampa kutjupaṟa wangkangu alatji, “Kulilaya! Panya aṉangu tjuṯa ngura kutjunguṟu walytjaṟara walytjaṟarangku tjananku pikangku pungkula paṯuringkula tjungu uṯuḻu kutjungka nyinanytja wiyaringkupai. Ka palu puṟunypa aṉangu walytjaṟara walytjaṟara waḻi kutjungka nyinara rawa pikaringkula tjungu nyinanytja wiyaringkula mauṉṯalparingkupai. \v 26 Ka nyara palu puṟunypaṯu tjinguṟu Satantu mamu palumpa walytja tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu painnyangkampa paluṟu tjana palumpa kuraringkula palula tjungu nyinanytja wiyaringkuku, ka paluṟu tjananya puṯu wituwituṟa uparingkuku munu tjanampa mayatja wiyaringkuku. \v 27 Ka panya nyura ngayunya wangkapai alatji, ‘Mamu ini Piiltjipaltu wati nyanga palunya witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku aṉangu tjuṯanguṟu.’ Alatjiṉi nyura wangkapai. Palu ngayulu tjinguṟu paluṟu witulyankunyangka mamu tjuṯa paini, ka nyuranya waṉalpai tjuṯa wanyu nganalu witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku? Mamu Satantu? Wiya, nyura alatji wangkanyangkaya nyuranya waṉalpai tjuṯa nyurampa pikaringkuku, panya Godalu tjananya witulyankupai Satantu wiya. Ala palatja! Nyura ngayunya ngunti mamutjaranmananyi. \v 28 Palu Godaku Kuruntu ngayunya witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku, ka nyara palulanguṟu nyura uti nyakunytjatjanungku kulinma, ‘Munta-uwa, mulapa Godanya pitjangu nganaṉanya walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjikitja.’” \p \v 29 Munu Jesulu aṟa kutjupa tjanala wangkangi nintintjikitjangku alatji, “Watingku wanyu wati kuṉpu puḻkaku ngurangka tjarpara kutjupa kutjupa tjuṯa kutitjunkupai? Wiya alatjiṯu. Palumpa ngaṟanyi wati nyara kuṉpu palunya-waraṟa karpintjaku munu palulanguṟulta palumpa kutjupa kutjupa tjuṯa kutitjunkunytjaku. \p \v 30 “Panya aṉangumpa ngayula tjungu nyinanytja wiya ngaṟalampa paluṟu Satanta tjungutja nyinanyi ngayuku mirpaṉtju. Munu paluṟu aṉangu tjuṯa Godalakutu wirkakatinytja wiyangku wantirampa paluṟu Satanku waṟkarinyi munu tjananya ngayulanguṟu wililytjingaṉi. \v 31 Palu kulinmaya nyangatja, panya nyura kura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu piiwiyaringkunyangka Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku. Munu nyura palunya anantjatjanu piiwiyaringkunyangka palu puṟunypaṯu nyurampa kalyparingkuku. Palu nyura tjinguṟu Kurunpa Miḻmiḻnga anaṟa wangkanyangkampa Godalu nyurampa kalyparingkunytja wiyangku nyuranya kukanymankuku. \v 32 Uwa, ngayunya nyura Watiku Katjanya kuraṟa wangkanytjatjanu piiwiyaringkunyangka Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku. Palu Kurunpa Miḻmiḻnga nyura kuraṟa wangkanyangka Godalu nyuranya kukanymankuku nyurampa kalyparingkunytja wiyangku, ka nyura tiṯutjara alatjiṯu kukanypa nyinaku tjiṟirpi maḻatjakutu-wangkara.\f * \fr 12:32 \fr*\ft Panya Paṟatji tjuṯangku Jesunya mamutjaranmaṟa Kurunpa Miḻmiḻnga puḻkaṟa ananingi panya paluṟu mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu pakaltjinganingi mamungku wiya.\ft*\f* \s1 Jesulu Mainguṟu Tjukurpa Kampa Kutjupaṟa Wangkanytja \r (Luke-aku 6:43-45) \p \v 33 “Wanyu kaṉa tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkama mai tjuṯatjara, panya puṉu wiṟungka mai wiṟu tjuṯa pakalpai mayu palyatjara, palu puṉu kurangka mai kura pakalpai mayu kurakura. Ka palu puṟunypa aṉangu wiṟungku wiṟu tjuṯa palyalpai, ka aṉangu kurangku kura tjuṯa palyalpai. Panya nyura aṉangu kutjupa ngurkantankuku paluṟu kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjitjanguṟu.\fig |src="hk00089c.tif" size="col" loc="p" ref="12:33"\fig* \v 34 Palu nyura uwankara liru tjuṯa aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai! Nyura wanyu kura tjuṯangku tjukurpa palya wangkapai? Wiya, panya aṉangungku tjaangku kutju wangkapai wiya, palu unngu kulintjitja uwankara wangkapai. \v 35 Ka unngu wiṟu tjuṯa kulintjatjanungku paluṟu wiṟu tjuṯa kutju wangkapai, palu unngu kura tjuṯa kulintjatjanungku paluṟu kura kutju wangkapai. \p \v 36 “Kaya kulinma nyangatja, panya ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjaralku munu paluṟu tjanala kutjungka kutjungka nintingku wangkaku, ‘Nyaaku nyuntu tjukurpa kura palunya tjananya wangkangi mantangka panya nyinara?’ \v 37 Uwa, tjiṉṯu nyara palula paluṟu nyuranya ngurkantankuku nyura wangkanytjitjanguṟu. Munu nyura tjukurpa palya wangkanytjitjanguṟu paluṟu nyuranya tjukaṟurunmankuku, palu nyura tjukurpa ngunti wangkanytjitjanguṟu paluṟu nyuranya kuranmankula ngura kurakutu paiṟa iyalku.” \s1 Jesunya Wituwituntja Witulya Puḻkangku Palyantjaku \r (Markaku 8:11-12; Luke-aku 11:29-32) \p \v 38 Ka palulanguṟu Paṟatji tjuṯangku munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu Jesunya wangkangu, “Nintilpai! Wanyu nganaṉala miṟangka kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyala nganaṉa nyakula nyuntumpa mulamularingkunytjaku.” \p \v 39 Palu Jesulu wantingu munu tjanala wangkangu, “Alatjiṯu nyura kura tjuṯa nyinanyi Godanya kuliṟa wantipai, panya nyura ngayuku puṯu mulamularingkula rawangku tjapini ngayulu miracle kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyantjaku, panya ngayulu nyara palu puṟunypa palyannyangka nyakula kutju nyura kulilpai mulamularingkunytjikitjangku. Palu wiya, Godalu kutjupa kutjupa nyura nyakunytjaku palyantja wiyangku wantinyi, panya paluṟu ngaṉmanytju wati wangkatjara ini Jonah-nya iyaṉu, ka nyura uti aṟa nyara palunya kulintjatjanumpa nintiringama. \v 40 Panya wati paluṟu antipina puḻkangka tjuni unngu nyinangi tjiṉṯu maṉkurpa munu panya palulanguṟu pakaṉu, ka palu puṟunypa ngayulu Watiku Katjanya tjiṉṯu maṉkurpa manta unngu ngariku munuṉa palulanguṟu pakalku. \v 41-42 Ka panya ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjaralku, ka nyara palula aṟa aṉangu Ninapanya nguraṟa tjuṯangku nyuranya kuranmankuku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinytjitjanguṟu. Panya paluṟu tjana Jonah-lu Godaku tjukurpa wangkanyangka kulinu munuya piiwiyaringkula kura tjuṯa wantingu. Ka kuwari kutjupa Jonah-la waintaṟa puḻka mulapa nyurala tjungu nyinanyi nyura nyakula wangaṉarangku kulintjaku. Ka tjiṉṯu panya palulaṯu minyma panya mayatja uḻpaṟiranguṟu pitjanytjalu palu puṟunypaṯu nyuranya kuranmankuku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinytjitjangka. Panya paluṟu ngura uḻpaṟira pararinguṟu pitjangu mayatja puḻkangka Tjalamanta kulintjikitja paluṟu tjukurpa nintingku wangkanyangka.\x * \xo 12:41-42 \xo*\xt 1 Kings 10:1\xt*\x* Ka kuwari kutjupa Tjalamanta waintaṟa puḻka mulapa nyurala tjungu nyinanyi nyura tjukaṟurungku nyakula wangaṉarangku kulintjaku. Palu nyura ngayunya ngurkantankunytja wiya alatjiṯu.” \s1 Mamu Aṉangunguṟu Painnyangka Maḻaku Pitjala Tjarpanytja \r (Luke-aku 11:24-26) \p \v 43 Ka Jesulu tjanala piṟuku wangkangu alatji, “Panya mamu aṉangunguṟu painnyangka pakaṟa ankupai ngura piḻṯikutu munu para-ngurilpai paluṟu nyinara pakuwiyaringkunytjikitjangku. \v 44 Palu tjinguṟu mamu paluṟu ngura puṯu nguriṟa kulilpai, ‘Wiya, ngayulu maḻaku ankuku ngura panya ngayulu ngaṉmanypa nyinanytjitjakutu.’ Munu mamu panya paluṟu pitjala nyakupai ngura panya paluṟu wiṟu kilina alatjiṯu ngaṟanyangka. \v 45 Munu palulanguṟu maḻaku ankula paluṟu mamu 7 kutjupa aḻṯira katipai kura mulapalta, munuya paluṟu tjana palula tjarpara ngura palyaṟa tiṯutjara nyinapai. Ka aṉangu panya paluṟu ngula maḻangka puḻkaṟa mulapa kuraringkupai mamu panya paluṟu tjana unngu nyinara tiṯutjarangku kurannyangka.” Alatji Jesulu tjanala wangkara nintiningi mamu tjuṯatjara. \s1 Ngananya Tjana Wanyu Jesuku Walytjapiti? \r (Markaku 3:31-35; Luke-aku 8:19-21) \p \v 46 Ka paluṟu aṉangu tjuṯangka tjukurpa kuwaripangkuṯu ngaṟala wangkanyangka palumpa ngunytju maḻanypa tjuṯa kuḻu pitjangu, munuya waḻingka uṟilta ngaṟala wati kutjupa wituṉu Jesunya aḻṯinytjaku pakaṟa tjananya nyakunytjaku. \v 47 Ka wati paluṟu ankula Jesula wangkangu, “Nyuntumpa ngunytju munu maḻanypa tjuṯa kuḻuya uṟilta paṯaṉi nyuntula wangkanytjikitja.” \v 48 Ka Jesulu wangkangu, “Ngananya ngayuku ngunytju? Ngananya tjana ngayuku maḻanypa tjuṯa?” \v 49 Munu nintintja tjuṯa para-wiḻitjuṟa waṉaṟa wangkangu, “Nyanga tjanaya ngayuku ngunytju maḻanypa tjuṯa nyinanyi. \v 50 Panya ngayuku mamaku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyalpai tjuṯa, nyara paluṟu tjanaya ngayuku ngunytju maḻanypa kuḻu nyinanyi walytja mulapa.” \c 13 \s1 Jesulu Tjukurpa Uṉinypatjara Wangkanytja \r (Markaku 4:1-9; Luke-aku 8:4-8) \p \v 1 Munu tjiṉṯu panya palulaṯu Jesunya pakaṟa anu waḻinguṟu munu ankula uṟu kantilytja nyinakatingu aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkanytjikitja. \v 2 Ka aṉangu winki mulapa palula kulintjikitja pitjangu munuya palunya utjuningi. Ka utjunnyangka paluṟu pauta uṟu tartjangka ngaṟanyangka nyakula tatiṟa nyinakatingu katunguṟu tjukurpa wangkanytjikitja. Kaya aṉangu tjuṯangku uṟu kantilynguṟu wati-ngaṟala waṉaṟa kuliningi pautanguṟu tjukurpa wangkanyangka.\fig |src="WA03840b.tif" size="col" loc="p" ref="13:2"\fig* \v 3 Ka Jesulu tjukurpa tjuṯa tjanala wangkangi aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara, munu paluṟu ngaṉmanytju tjukurpa nyangatja wangkangu alatji, “Wati kutju ma-pitjangu uṉinypa mantangka waṉira waṉantjikitja palumpa kaanangka. \v 4 Ka uṉinypa waṉira waṉannyangka tjara iwarangka itingka punkaṉu, ka tjuḻpu tjuṯangku pitjala ngalkula wiyaṉu. \v 5 Ka uṉinypa kutjupatjara punkaṉu manta puḻitjarangka munu manta tartjangka mapalku pakaṉu.\fig |src="DN00470b.tif" size="col" loc="p" ref="13:3-4"\fig* \v 6 Ka tjiṉṯungku pakaṟa kampangu, ka mapalku piḻṯiringkula wiyaringu iwiṟi wiyatjara. \v 7 Ka uṉinypa kutjupatjara punkaṉu manta tjilkatjarangka, ka tjilka tjuṯa pakaṟa puḻkaringu munu ukiṟi panya waṉinytjanya utjuṉu, ka puṯu puḻkaringangi. \v 8 Ka uṉinypa kutjupatjara punkaṉu manta palyangka munu pakaṟa puḻkaringu munu mai puḻkatjararingu, tjara kutjupa 100-tjararingu, tjara kutjupa 60-tjararingu, ka tjara kutjupa 30-tjararingu. \p \v 9 “Uwa, nyura nintiringkunytjikitja mukuringkulampa purkaṟangku kulinma ngayulu nyanga kuwari nyurala wangkanytja.” \s1 Jesulu Aṟa Kutjupa Kutjupa Tjuṯanguṟu Nintintja \r (Markaku 4:10-12; Luke-aku 8:9-10) \p \v 10 Kaya nintintja tjuṯangku pitjala Jesula tjapiningi, “Nyaakun tjukurpa nyanga palu puṟunypa tjuṯa aṉangu tjuṯangka wangkapai aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara?” \p \v 11 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, ngayulu nyurala kutju Godaku tjukurpa kumpilitja utiṟa wangkanyi, tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjatjara. Palu aṉangu kutjupa tjuṯangkaṉa wangkapai wiya. \v 12 Kulilaya! Tjinguṟu aṉangungku wangaṉarangku palula kulinnyangkampa, Godalu palunya puḻka mulapalta nintilku paluṟu kuliṟa ninti mulararinytjaku. Palu tjinguṟu aṉangungku kuliṟa wantinyangkampa, Godalu palunya kulintja kampa kutjupankuku palumpa watarkurinytjaku. \v 13 Uwa, ngayulu aṉangu tjuṯangka tjukurpa tjuṯa wangkapai aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara, ka paluṟu tjana ngayulu wangkanyangka nyakula ngayunya puṯu ngurkantankupai munuya rawangku kulintjatjanungku puṯu tjukaṟurungku kulilpai. \v 14 Panya tjukurpa nyanga aṉangu tjuṯangku ngayunya puṯu ngurkantankunytja Godalu ngaṉmanytju wangkangu wangkatjara ini Aitjayala, ka panya nyiringka iriti walkatjunu Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 ‘Nyura tjukurpa wangkanyangka rawangku kulilku, palu nyura kuliṟa kuliṟa puṯu alatjiṯu tjukurku nintiringkuku. \q2 Munu nyura piṟuku kuṟungku rawangku nyakula nyakula puṯu alatjiṯu tjukaṟurungku ngurkantankuku. \q1 \v 15 Panya aṉangu nyanga paluṟu tjanaya kurunpa ngaṉmanypa wituwituringu tjukurpa tjukaṟuru kulintjaku-tawara. \q2 Munuya paluṟu tjana wangkanyangka puṯu kulilpai, \q2 munuya kuṟungku kuḻu puṯu nyakupai kuṟu ngaṉmanypa patiringkunytjatjanungku. \q1 Tjinguṟu tjana tjukaṟurungku kuliṟampa mulamularingama alatjiṯu kuṟu aḻangku nyakunytjatjanu, munu pinangku kulintjatjanu kuḻu. \q1 Munu tjinguṟu paluṟu tjana kulintja palyangkumpa tjukurpa uwankara wangkanyangka tjukaṟurungku kulinma. \q1 Munuya nyanga alatji tjukaṟurungku palyaṟampa, kampa kutjuparinytjatjanu tjinguṟu ngayulakutu maḻaku aṟuringama. \q2 Kaṉa palulanguṟu tjananya palyaṟungunma.’” \x * \xo 13:15 \xo*\xt Aitjayaku 6:9-10\xt*\x* \p \v 16 Munu Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Palu nyura panya ngayunya kuṟu walytjangku nyanganyi, munuṉi ngayulu wangkanyangka pina walytjangku kulini. Pala palulanguṟu nyura puḻkaṟa pukuḻarinyi. \v 17 Panya wati wangkatjara tjuṯa munu tjukaṟuru nyinapai tjuṯa kuḻuya puḻkaṟa mukuringangi nyura nyanga nyakunytjanya nyakunytjikitja, palu nyakunytja wiyaṯuya ngaṉmanypa wiyaringu. Munuya nyura puṟunytju kulintjikitja mukuringangi palu kulintja wiyaṯuya wiyaringu.” \s1 Jesulu Tjukurpa Panya Uṉinypatjara Wangkara Utintja \r (Markaku 4:13-20; Luke-aku 8:11-15) \p \v 18 Munu paluṟu tjanala wangkangu, “Kulinmaya, kaṉa tjukurpa panya uṉinypatjara nyurala utiṟa tjakultjura! \v 19 Aṉangu kutjupa tjaraya nyinanyi uṉinypa panya iwarangka punkantja puṟunypa. Nyara paluṟu tjana panya tjukurpa kulilpai Godalu mayatjangku kanyintjatjara palu puṯuya kulini, panya mamu Satantu tjananya pina kuralpai tjukurpa kulintjaku-tawara. \v 20 Kaya aṉangu kutjupatjara nyinanyi uṉinypa panya manta puḻitjarangka punkantja puṟunypa. Panya tjana tjukurpa kulilpai munuya puḻkaṟa pukuḻaringu. \v 21 Palu tjana mulamulangku kuruntu tjukurpa mantjintja wiya unytju kutju mulamularingkupai. Panya kutjupa tjuṯangku palunya tjananya ngayuku tjukurnguṟu kuraṟa pungkunyangkaya mapalku paṯuringkula Godaku watarkuripai. \v 22 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa nyinanyi uṉinypa panya tjilkangka punkantja puṟunypa, panya tjana tjukurpa kuliṟa mulamularingkupai. Munuya mantatja kutjupa kutjupa tjuṯa puḻkaṟa kuliṟa wiṟu tjuṯa kanyintjikitja mukuringkupai munuya nyanga palula tjanalanguṟu Godaku tjukurku watarkuripai munuya wiṟu tjuṯa Godaku puṯu palyalpai. \v 23 Kaya aṉangu kutjupatjara nyinanyi uṉinypa panya manta palyangka punkantja puṟunypa, panya tjana tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa puḻkaṟa mulamularingkupai. Munuya kulintjatjanungku wiṟu tjuṯa Godaku palyalpai tjarangku tjukutjuku nguwanpa palyalpai, ka tjara kutjupangku puḻka nguwanpa palyalpai, ka tjara kutjupangku puḻka mulapalta palyalpai Godanya pukuḻarinytjaku.” \s1 Godalu Aṉangu Tjuṯa Walytjanmaṟa Mayatjangku Kanyintja Aṟa Nyanga Paluṟu Tjana Puṟunypa \s2 Ukiṟi Palya Munu Ukiṟi Kura \p \v 24 Munu Jesulu piṟuku tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangu nyanga alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga palu puṟunypa ngaṟanyi, panya wati kaana kanyilpaingku manta runyuntjatjanungku uṉinypa wiita tjuṯa para-waṉira waṉaṉu. \v 25 Ka mungangka aṉangu tjuṯa kunkunpa ngarinyangka wati mirpaṉtju pitjangu munu manta panya palulaṯu kampangkaṯu uṉinypa kura para-waṉira waṉaṉu. \v 26 Ka ngula uṉinypa panya wiita tjuṯa pakaṟa maitjararingu, ka uṉinypa panya kura palula tjunguṯu pakaṟa puḻkaringu. \v 27 Kaya waṟkaripai tjuṯangku nyakula wangkangu tjanampa mayatjangka, ‘Mayatja! Yaaltjinguṟu ukiṟi nyanga kura pakaṉu? Nyuntu panyan uṉinypa palya tjuṯa kutju waṉingu.’\fig |src="GT00029.tif" size="col" loc="p" ref="13:27"\fig* \p \v 28 “Ka wangkangu, ‘Wiya, tjinguṟu wati ngayuku mirpaṉtjungku pitjala kampangkaṯu waṉingu.’ \p “Kaya palula tjapiningi, ‘Warpuṟala waṉiku?’ \m \v 29 Ka wangkangu, ‘Wiya, warpulwiyangkuya wantima! Tjinguṟu nyura ukiṟi kurakura tjuṯa warpuṟampa ukiṟi palya tjuṯa kuḻu warpulku. \v 30 Palula-tawaraya warpulwiyangku wantima tjungu pakaṟa puḻkaringkunytjaku, ka ngula mai wiita kuṟuringkunyangka ngayulu mai uralpai tjuṯa wangkaku uwankara tjungu kaṯaṟa urantjaku munu ukiṟi kura tjuṯa uṯuḻura waṟungka tilintjaku munu mai wiita tjuṯa mantjiṟa tjunkunytjaku waḻi mai tjunkupaingka.’ Nyanga alatjiriku ngula tjiṉṯu maḻatjangka.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \s2 Tjukurpa Uṉinypa Tjukutjukutjara \r (Markaku 4:30-32; Luke-aku 13:18-19) \p \v 31 Munu paluṟu piṟuku tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangu alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga palu puṟunypa ngaṟanyi, panya wati kaana kanyilpaingku uṉinypa ini matjata\f * \fr 13:31 \fr*\ft mustard\ft*\f* kutju katira mantangka tjunkula tjutuṉu. \v 32 Uṉinypa nyara paluṟu tjuku mulapa palu paluṟu pakaṟa puḻkaringkula puḻkuṉpa mulapa ngaṟapai. Kaya puṉu palula tjuḻpu tjuṯangku pitjala maṉngu palyaṟa nyinapai.” \s2 Tjukurpa Yiitjatjara \r (Luke-aku 13:20-21) \p \v 33 Munu Jesulu piṟukuṯu tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangu alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga palu puṟunypa ngaṟanyi, panya minymangku yiitja tjukutjuku mai uḻungka tjunguṟa uritjingalpai, ka panya yiitja tjuku mulatu mai taḻṯulpai waṟungka pauntjaku. Nyara palu puṟunypa Godaku walytja tjuṯaringkupai.” \s1 Jesulu Tjukurpa Tjuṯa Kampa Kutjupaṟa Wangkanytja \r (Markaku 4:33-34) \p \v 34 Uwa, Jesulu tjukurpa nyanganpa aṉangu tjuṯangka kampa kutjupaṟa wangkangi utiṟa wangkanytja wiyangku. \v 35 Palu nyanga alatji tjukurpa tjuṯa aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara wangkanytjaku Godalu ngaṉmanytju tjakultjunu wati wangkatjara kutjupangka ka panya nyiringka iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 “Ngayulu nyurala tjukurpa tjuṯa wangkaku aṟa kutjupa kutjupa tjuṯatjara utiṟa wangkanytja wiyangku. \q2 Munuṉa tjukurpa kumpilitja tjuṯa nyurala tjakultjunkuku, panya Godalu kuwaripatjaranguṟu alatjiṯu kumpilpa kanyiningi.” \x * \xo 13:35 \xo*\xt Psalm 78:2\xt*\x* \s1 Tjukurpa Panya Uṉinypa Kuratjara Utintja \p \v 36 Munu palulanguṟu Jesulu aṉangu tjuṯa wantikatira anu munu waḻingka tjarpangu. Kaya nintintja tjuṯangku pitjala wangkangu, “Wanyu tjukurpa panya uṉinypa kutjaratjara nganaṉala utiṟa tjakultjura.” \p \v 37 Ka Jesulu wangkangu, “Wati panya uṉinypa palya waṉira waṉalpainya, nyara paluṟu Watiku Katjanya. \v 38 Ka palumpa panya kaanangku nintini ngura manta winkitja. Ka panya uṉinypa palya tjuṯa, nyara paluṟu tjana aṉangu Godaku walytjapiti. Ka panya uṉinypa kura tjuṯa, nyara paluṟu tjana aṉangu panya mamuku walytja tjuṯa. \v 39-40 Ka wati panya mirpaṉtju uṉinypa panya kura tjunkupainya, nyara paluṟu mamu panya Satannga. Ka panya mai kuṟuringkunyangka uralpai tjuṯa, nyara paluṟu tjana angelpa tjuṯa, panya paluṟu tjana ngula manta ilkaṟi wiyaringkunyangka aṉangu tjuṯa mantjilku. Munuya mamuku walytja tjuṯa ukiṟi panya kurakura tjuṯa puṟunypa uṯuḻura waṟungka waṉiku. \v 41 Panya nyara palula aṟa Watiku Katjangku palumpa angelpa tjuṯa witulku, kaya ankula aṉangu kura palyalpai tjuṯa mantjilku. Panya manta winkingka Godaku walytja tjuṯa nyinanyi, ka palula tjanala tjungu nyinanyi aṉangu kura tjuṯa kuḻu panya tjana rawangku kura palyalpai munuya kutjupa tjuṯa kuḻu wituwitulpai kura palyantjaku. Kaṉa palunya tjananya mantjintjaku ngayulu angelpa tjuṯa witulku. \v 42 Kaya mantjiṟa tjananya waṟu puḻkangka waṉiku, kaya pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulaku. \v 43 Ka palulanguṟu Mama Godalu palumpa walytja tjuṯa ngura wiṟungka kanyilku, kaya tjiṉṯu puṟunypa irnyaṟa uti alatjiṯu ngaṟaku. Uwa, nyura nintiringkunytjikitja mukuringkulampa purkaṟangku kulinma ngayulu nyanga kuwari nyurala wangkanytja.” \s2 Tjukurpa Mani Puḻkatja Tjawaṟa Kutitjunkunytjanya \p \v 44 Ka Jesulu piṟuku tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangu alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja wiṟu mulapa ngaṟanyi aṟa nyanga palu puṟunypa, panya kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa mani puḻkatja ngaringi manta unngu. Ka wati kutjupangku ngurpangku pitjala tjawaṟa nyangu ngarinyangka, munu nyakunytjatjanungku puḻkaṟa pukuḻarira tjutuṟa wantikatingu munu palulanguṟu ankula paluṟu kanyintja uwankara manikitjangku tjalamilaṟa wiyaṟa mani puḻka mantjiṟa manta panya palunyalta payamilaṉu wiṟu panya tjuṯatjara.”\f * \fr 13:44 \fr*\ft Kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa manta unngu ngarinytja, nyaratja Godanya. Ka wati kutjupangku pitjala nyangu, nyara paluṟu nintini aṉangu kutjupangku watarkitjangku Godaku Tjukurpa kuliṟa nintiringkunytja. Munu paluṟu nintiringkunytjatjanu Godaku puḻkaṟa mukuringanyi munu palulanguṟu paluṟu kanyintja uwankara wantikatinyi Godanya waṉantjikitjangku.\ft*\f* \s2 Tjukurpa Upula Wiṟutjara \p \v 45 Munu piṟuku tjukurpa kutjupa kampa kutjupaṟa wangkangu alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja wiṟu mulapa ngaṟanyi aṟa nyanga palu puṟunypa, panya wati upula payamilalpaingku ngura winkingka upula wiṟu tjuṯa ankula para-nguriningi payamilantjikitjangku. \v 46 Munu kutjupa-aṟa paluṟu upula wiṟu mulapa nyangu kutjupa tjuṯangka waintaṟa mulapa. Munu paluṟu nyakula pukuḻarira ankula paluṟu kanyintja uwankara manikitjangku tjalamilaṉu munu mani panya palula upala panyalta payamilaṉu munu mantjintjatjanu puḻkaṟa pukuḻaringu.” \s2 Tjukurpa Antipinatjara \p \v 47 Munu paluṟu piṟuku tjukurpa kutjupa kampa kutjupaṟa tjanala wangkangu alatji, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga puṟunypa ngaṟanyi, panya wati tjuṯangku net uṟu ngaṯi puḻkangka waṉira antipina kutjupa kutjupa tjuṯa witilpai.\fig |src="lb00212c.tif" size="col" loc="p" ref="13:47"\fig* \v 48 Munu tjana uṟunguṟu ilaṟa katira uṟu kantilytja nyinakatira wiṟu tjuṯa tjaraṟa tjunkupai pitingka munuya kurakura tjuṯa waṉipai. \v 49 Nyanga palu puṟunypa ngula ngaṟaku manta ilkaṟi wiyaringkunyangka, panya nyara palula aṟa angelpa tjuṯangku ankula aṉangu kura palyalpai tjuṯa mantjilku tjukaṟuru nyinapai tjuṯangka tjungu nyinanyangka. \v 50 Munuya palunya tjananya waṟu puḻkangka waṉiku panya waṟu tiṯutjara kampapaingka, kaya nyara palula pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulaku.” \s1 Tjukurpa Kuwaritja Munu Iriṯitja \p \v 51 Munu palulanguṟu Jesulu nintintja panya tjuṯangka tjapinu, “Nyura tjukurpa nyanga palunya tjananya tjukaṟurungku kulini?” \p Kaya wangkangu, “Uwa, kulinila.” \p \v 52 Ka wangkangu, “Uwa, ngayulu nintinnyangka nyura tjukurpa Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjitjaku tjukaṟuru nintiringangi. Munu nyura tjukurpa kutjaraku mukuringkupai, kuwaritjaku munu irititjaku kuḻu, panya ngayulu nyurala wangkanytjitjaku munu Godalu iriti Mosela tjanala wangkanytjitjaku kuḻu. Panya wati mani puḻkatjarangku wiṟu tjuṯa pakutjangka kanyilpai palumpa waḻingka, irititja munu kuwaritja kuḻu tjungu. Munu paluṟu irititjaku munu kuwaritjaku kuḻu puḻkaṟa mukuringkupai. Ka nyanga palu puṟunypaṯu nyura ngayula nintiringkunytjatjanu nyura tjukurpa kutjarakuṯu mukuringkupai irititjaku munu kuwaritjaku kuḻu.” \s1 Ngura Walytjangka Tjana Jesunya Wantinytja \r (Markaku 6:1-6; Luke-aku 4:16-30) \p \v 53-54 Munu Jesulu tjukurpa nyanganpa wangkara wiyaringkula ngura palunya wantikatira anu ngura walytjakutu Nazarethalakutu. Munu nyara palula wirkaṟa waḻi inmatjangka tjarpara ngura nyara palula aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkara nintiningi. Kaya kuliṟa nguwankuringi, “Ai! Nganalu nyangatja nintinu tjukurpa nyanga wiṟu mulapa tjukaṟurungku wangkara utintjaku? Ka nyangangku yaaltjiwanutjangku witulya puḻkangku miracle kutjupa kutjupa tjuṯa palyaṉi? \v 55 Wiyampal panyatja, nyangatja wati waḻi palyalpaiku katja, ka panya ngunytju Mary-nya, ka maḻanypa tjuṯa ini nyanganpa Jamesanya, Josephanya, Simonnga, Judasanya tjana nyinanyi nyangangka. \v 56 Kaya palumpa nyarumpa tjuṯa kuḻu nyangatja nyinanyi.” \v 57 Alatji wangkaraya palumpa kuraringangi munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa wantingi. \p Ka Jesulu kuliṟa wangkangu, “Aṉangu tjuṯangku wati wangkatjara ngura kutjupitjangku wangkanyangka kutju wangaṉarangku kulilpai, palu wangkatjara nguraṟitjangku wangkanyangkaya kulilwiyangku wantipai.” \v 58 Munu ngura pala palula Jesulu miracle tjuṯa palyantja wiyangku wantingi tjana palumpa mulamularingkuwiyangku wantinyangka, palu maṉkurpa kutju palyaṉu. \c 14 \s1 John Baptistanya Iluntankunytja \r (Markaku 6:14-29; Luke-aku 9:7-9) \p \v 1 Nyara palula aṟa wati panya Iṟatanya manta Galileeku mayatja nyinangi munu paluṟu kulinu Jesulu ngura tjuṯangka para-pitjaliṟa kutjupa kutjupa tjuṯa palyannyangka. \v 2 Munu paluṟu kulintjatjanungku palumpa waṟkaripai tjuṯangka wangkangu alatji, “Wiya, nyaratja wati panya John Baptistanya ilunytjatjanu wankaringkula pakaṉu, munu nyara palulanguṟu tjinguṟu paluṟu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyaṉi.” \p \v 3-4 Panya ngaṉmanytju, Johnnga wanka nyinanyangkalpi, Iṟatalu palumpa maḻanypaku kuri aḻṯingu Philipaku panya ini Iṟatiyanya. Ka nyara palulanguṟu panya Johntu rawangku wangkangi palula alatji, “Kurangkun minyma palatja tjulyaṉu.” Ka alatji wangkanyangka Iṟatalu tjaultji tjuṯa wituṉu Johnnga ankula witintjaku, kaya palunya ngalya-katira karpiṟa tjailangka tjarpatjunu. \v 5 Ka Iṟatalu palunya iluntankunytjikitjangku kuliningi, palu paluṟu aṉangu tjuṯaku nguḻuringkula wantingi, panya paluṟu tjanaya kulilpai Johnnga wati Godaku wangkatjara, munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa mulamularingkupai. Ka nyara palulanguṟu Iṟatalu Johnnga iluntankuwiyangku wantingi. \p \v 6 Ka ngula Iṟatalu mai puḻka palyaṉu munu palumpa maḻpa tjuṯa aḻṯingu tjunguringkula paluṟu iṯi ngarinytjitja kuliṟa ngalkula pukuḻarinytjaku. Ka nyara palula aṟa minyma Iṟatiyaku uṉṯalpa pakaṟa nyaṉpingi winkingka miṟangka, ka wati panya Iṟatalu nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu. \v 7 Munu paluṟu palula wangkara kalkuṉu, “Nyuntu kutjupa kutjupaku mukuringkulampa ngayula tjapinma, ka ngayulu nyuntunya ungkuku alatjiṯu. Nyangatjaṉanta tjukaṟurungku kalkuṉi Godala miṟangka.” \p \v 8 Ka kungkawaṟa panya palumpa ngunytjungku palula tjaalymaṟa wangkangu alatji, “Arkaṟa wanyu ngatjila John Baptistanya kata kaṯaṟa ungkunytjaku.” Ka kungkawaṟa panya paluṟu Iṟatala wangkangu, “Mukuringanyiṉa Johnnga kata kaṯaṟa pulitangka tjunkula ngayunya ungkunytjaku.” \p \v 9-11 Ka Iṟatalu nyangatja kuliṟa unngu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu munu paluṟu kuliningi, “Tjinguṟu paluṟu ngatjinnyangkaṉa ungkuwiyangku wantima, palu ngayulu ngaṉmanytju winkingka miṟangka kalkuntjatjanungku puṯu wantinyi.” Munu paluṟu tjaultji tjuṯa wituṉu Johnnga kata kaṯaṟa katira kungkawaṟa panya palunya ungkunytjaku. Kaya tjailangka ankula kata kaṯaṟa pulitangka tjunkula katira kungkawaṟa panya palunya ungu, ka paluṟu katira ngunytju ma-ungu. \v 12 Kaya panya Johnku nintintja tjuṯangku kulinu munuya pitjala Johnnga puntu mantjiṟa katira tjuṉutjunu munuya ankula Jesula tjakultjunu. \s1 Jesulu Aṉangu Winki 5,000 Maingka Paḻtjantja \r (Markaku 6:30-44; Luke-aku 9:10-17; Johnku 6:1-14) \p \v 13 Ka Jesulu Johnnga ilunytja kuliṟa pakaṟa pautangka tatiṟa anu kutju mauṉṯalpa nyinanytjikitja. Palu aṉangu tjuṯangku ngura tjuṯanguṟu paluṟu ankunyangka kulinu munuya uṟu kantilytja waṟaṟa palunya para-waṉaṉu. \v 14 Ka Jesunya mantangka wirkaṟa pautanguṟu ukalingu munu aṉangu palunya tjananya minga puṟunypa kuranyurira ngaṟanyangka nyakula tjanampa kurunpa puḻkaṟa ngaḻṯuringu, munu paluṟu pikatjara tjuṯa pampuṟa palyaṟunguningi. \v 15 Kaya aṉangu paluṟu tjana kuwaripaṯu nyinara mungartjiringu ngurakutu ankunytja wiya, ka nintintja tjuṯangku pitjala wangkangu Jesula, “Ala, walangku tjananya wanyu witula, kaya ankula ngura nyara tjukutjuku tjuṯangka mai payamilaṟa ngalkula paḻtjariwa! Alatjiṯuya nyinara mungartjiringu. Ilytji nyangatja ngura parari mulapa.” \p \v 16 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyaakuṉa wituṟa iyalku? Uti nyura tjananya mai ungama!” \p \v 17 Kaya wangkangu, “Wiya, mai tjukutjukula nyangatja kanyini, mai nyuma kutjara maṉkurpa munu kuka antipina kutjara.”\fig |src="hk00155c.tif" size="col" loc="p" ref="14:17"\fig* \p \v 18 Ka wangkangu, “Uwa, ngalya-katiraṉi uwa!” Kaya mulapaṯu katira palunya ungu. \v 19 Ka paluṟu wangkangu aṉangu panya uwankara ukiṟingka nyinakatinytjaku, munu palulanguṟu mai panya kutjara maṉkurpa, kuka kutjara kuḻu mantjinu munu ilkaṟi ira-nyakula maiku pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai kuka nyangatja ungu.” Munu paluṟu kaṯantaṟa nintintja tjuṯa ungu aṉangu tjuṯa para-ungkunytjaku. \v 20 Kaya uwankarangku ngalkula paḻtjaringu. Kaya palula maḻangka nintintja tjuṯangku kuka mai lampi muṯun-muṯunpa tjuṯa tjana ngalkula wantinytja uwankara mantjiṟa piṯi puḻka 12-ngka tjaalyngaṟatjunu. \v 21 Uwa, ngura nyara palula wati 5,000-tu mai palunya ngalkuṉu winki mulatu. Ka minyma tjitji kuḻukuḻu nyinangiṯu ngura pala palula munuya uwankarangku ngalkula paḻtjaringu. \s1 Jesunya Uṟu Katu Paḻtjuṟa Ankunytja \r (Markaku 6:45-52; Johnku 6:15-21) \p \v 22 Nyanga palula maḻangka Jesulu palumpa nintintja tjuṯa wituṉu palunya wantikatira pautangka tatiṟa kuranyu ma-itipirinytjaku uṟu kampa kutjupakutu. Munu paluṟu aṉangu panya tjuṯa kuḻu wituṉu ngurakutu maḻaku ankunytjaku. \v 23 Munu tjananya wituṟa iyantjatjanu paluṟu kutjuringkula puḻingka katu nguwanpa ma-tatiṟa nyinakatingu Godala tjapintjikitja. Munu paluṟu nyinara tjapiṟa mungaringu kutjungku. \v 24 Kaya nintintja panya tjuṯa pautangka uṟungka nguṟurpa mulapalta anangi, ka waḻpa puḻka wangkangi munu pauta panya uṉṯuṟa para-waṉingi, kaya puṯuliringi ma-itipirira mantangka wirkankunytjikitja. \p \v 25 Ka munga tjiṉṯukutu nguwanpa Jesulu uṟu panya puḻkangka nguṟurpa tjananya tjinangku waṉaṟa wirkanu uṟungka katu paḻtjuṟa. \v 26 Kaya uṟungka katu paḻtjuṟa pitjanyangka nyakula puḻkaṟa nguḻuringu munuya mirara wangkangu, “Mamu kurun-kurunpa palatja pitjanyi.” \p \v 27 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nguḻuringkunytja wiyaya panya ngayuluṉa nyangatja, kaya raparingama!” \p \v 28 Ka Peterlu wangkangu, “Mayatja! Mulapan wanyu nyuntu? Kaṉi wanyu nyuntu mulapa ngaṟalampa aḻṯi kaṉa ukalingkula ma-pitja nyuntulakutu uṟungka nyanga katu paḻtjuṟa.” \p \v 29 Ka wangkangu, “Uwa palya, ngalya-pitja ukalingkula!” \p Ka paluṟu pautanguṟu ukalingkula uṟu katu paḻtjuṟa ma-pitjangi Jesulakutu.\fig |src="tnMAT14V29.tif" size="col" loc="p" ref="14:29"\fig* \v 30 Munu paluṟu ankula nyangangi waḻpangku uṟu uritjingannyangka munu nguḻuringkula nguṟurpaṯu uṟungka kaṟalukatingu munu mirara wangkangu, “Mayatja! Wankaṟuraṉi!” \p \v 31 Ka Jesulu mapalku miṉaṟa katuṉu uṟunguṟu munu palula wangkangu, “Ai! Nyaakun ngayuku mulamularingkunytja wiya puḻkaṟa nguḻuringanyi?” \v 32 Ka pula pautangka tatinnyangka waḻpa panya atanaringu. \v 33 Kaya nintintja panya tjuṯangku pautangka nyinanytjatjanungku pupakatira Jesunya waḻkuṉu wangkara, “Mulapa nyuntu Godaku katja.” \s1 Jesulu Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja Ngura Ini Kina-tjaṟatala \r (Markaku 6:53-56) \p \v 34 Munuya uṟungka pitjaliṟa tjiṉṯuringkula ma-wirkanu mantangka ngura ini Kina-tjaṟatala. \v 35 Kaya ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangku Jesunya nyakula ngurkantanu, munuya aṉangu kutjupa tjuṯa tjakulpa wituṟa iyaṉu ngura kutjupa tjuṯakutu. Kaya ngura winkingka tjakultjunkunyangka aṉangu tjuṯangku kuliṟa aṉangu pikatjara winki mulapa Jesulakutu ngalya-katingu. \v 36 Munu paluṟu tjana Jesula ngatjiningi pikatjara tjuṯangku palumpa mantara pampuntjaku tjana pampuṟa palyaringkunytjaku, kaya mulapaṯu pikatjara uwankarangku pampuntjatjanu paluṟu tjana palyaringangi Jesulu tjananya palyaṟungunnyangka. \c 15 \s1 Jesulu Paṟatji Tjuṯa Munu Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯa Wangkara Paintja \r (Markaku 7:1-13) \p \v 1 Kaya wati Paṟatji tjuṯa munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻu Jerusalemalanguṟu pitjangu munuya Jesula tjapinu alatji, \v 2 “Nyaakuya panyatja nyuntumpa nintintja tjuṯangku tjamuku tjanampa aṟa tjuṯa wangaṉarangku kuliṟa palyantja wiyangku wantinyi munuya maṟa paltjilwiyangku ngalkuni?” \p \v 3 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Ka nyura kuḻu nyaaku wanyu Godalu wituntjitja tjuṯa kuliṟa wantinyi? Panya nyura Godaku tjukurpa wantipai nyurampa tjamu tjuṯaku aṟa kutju kuliṟa palyantjikitjangku. \v 4 Panya Godalu wangkangu alatji, ‘Mamangka ngunytjungka wangaṉarangku kulinma!’\x * \xo 15:4 \xo*\xt Exodus 20:12\xt*\x* Munu piṟuku wangkangu alatji, ‘Aṉangu kutjupangku mama ngunytju warkinyangkampa palunya pungkula iluntankunytjaku ngaṟanyi!’\x * \xo 15:4 \xo*\xt Exodus 21:17\xt*\x* \v 5 Palu nyura tjukurpa nyanganpa kampa kutjupankupai. Tjinguṟu aṉangungku kutjupa kutjupa kanyini munu kanyintjatjanungku palumpa mama ngunytju ngaḻṯutjara nyinanyangka nyakula ungkunytjaku ngaṟanyi. Palu paluṟu tjinguṟu alatji wangkaku palula pulala, ‘Tjinguṟuṉa nyupalinya nyangatja ungama nyupali mantjiṟa pukuḻarinytjaku, palu puṯuṉa nyupalinya unganyi panya ngaṉmanytjuṉa Godanya kalkuṉu nyangatja palumparinytjaku.’ Uwa, nyanga alatji nyura ngunti wangkapai mama ngunytju ungkuwiyangku wantinytjikitjangku. \v 6 Palu panya Godalu wangkangu mamangka ngunytjungka wangaṉarangku kulintjaku munu pulanya aṯunymaṟa kanyintjaku, ka nyura tjukurpa palatja wiyanmananyi munu nyurampa tjukurpa kutju wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku wangkanyi. \v 7 Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa, panya wangkatjara Aitjayalu iriti nyiringka nyuranyatjara tjukaṟurungku walkatjunu alatji, \q1 \v 8 ‘Aṉangu nyangantuya ngayunya winpinpingku kutju waḻkulpai, \q2 panya tjana kurunpa winkingku ngayunya waḻkuntja wiya alatjiṯu. \q1 \v 9 Tjana ngayunya unytjungku kutju waḻkulpai, \q2 panya tjana aṟa tjuṯa walytjangku kutju kuliṟa nintilpai tjukurpa aṉangitja tjuṯa, ngayulanguṟu wiya.’” \x * \xo 15:9 \xo*\xt Aitjayaku 29:13\xt*\x* \m Alatji Jesulu tjanala wangkangi wati panya Paṟatji tjuṯangka munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu. \s1 Nyaangku Aṉangu Kuralpai? \r (Markaku 7:14-23) \p \v 10 Munu palulanguṟu Jesulu aṉangu tjuṯa aḻṯingu kaya ilaringu palula kulintjikitja. Ka paluṟu tjanala wangkangu alatji, “Ngayulaya kuliṟa nintiriwa! \v 11 Panya paluṟu tjana kulilpai aṉangungku maṟa paltjintja wiyangku mai mantjiṟa ngalkuntjatjanu kuraringkupai munu nyara palulanguṟu kuraringkunytjatjanungku Godanya puṯu waḻkulpai. Palu wiya, panya maingku kukangku aṉangu palunya puṯu kuralpai. Panya paluṟu unngu walytjangku kura kuliṟa kutju kuraringkupai munu panya kura wangkapai. Nyara palulanguṟu paluṟu puṯu Godanya waḻkulpai, kura unngu walytjangku kuliṟa, panya nyara palula unngunguṟu pakaṟa palunya kuralpai. Palu nyara maingku kukangku ma-tjarpara palunya puṯu kuralpai.” \p \v 12 Kaya nintintja tjuṯangku palula wangkangu alatji, “Nyuntun wanyu kulinu Paṟatji nyanga tjuṯa miiḻarantja tjukurpa nyanga nyuntu wangkanytjitjanguṟu?” \p \v 13 Ka Jesulu wangkangu, “Kulilaya! Paluṟu tjana tjukurpa tjuṯa aṉangu tjuṯangka wangkara nintilpai, palu tjukurpa paluṟu tjana Godalanguṟu wiya tjana walytjangku kuliṟa nintintja. Tjukurpa palumpa tjanampa puṉu kura tjuṯa puṟunypa, panya watingku palumpa kaanangka puṉu kura tjuṯa pakaltjingantja wiyangku puṉu palya tjuṯa kutju pakaltjingalpai munu kura tjuṯa pakannyangka nyakula palunya tjananya iwiṟi winki warpuṟa waṉipai. Ka palu puṟunypa Mama Ilkaṟitjalu Paṟatji tjuṯaku tjukurpa palula tjanala nintintja wiya, munu paluṟu tjukurpa palunya tjananya uwankara wiyalku. \v 14 Ka nyura tjananya kuliṟa wantima panya tjanaya kuṟu pati puṟunypa tjuṯangku nyuranya ngunti katiṟinanyi, panya kuṟu patingku aṉangu kuṟu pati kutjupa witiṟa katira paluṟu pulaṯu piṯi ngaṯingka punkalku.” \p \v 15 Ka Peterlu wangkangu Jesula, “Palu wanyu tjukurpa nyanganpa nganaṉala wangkara utila kala kulila!” \p \v 16 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyura kuḻu-manti puṯu kulini aṉangu kutjupa tjuṯa puṟunytju. \v 17 Kulilaya! Panya aṉangungku maṟa raputjingku mai mantjiṟa ngalkunnyangka mai paluṟu tjaawanu tjuningka tjarpara ngaripai munu nyara palulanguṟu kutjupawanu ma-pakalpai uṟilkutu. Mai nyara paluṟu panya tjaawanu tjarpara aṉangu palunya kurunpa puṯu kuralpai paluṟu kuliṟa kura palyantjaku. \v 18 Palu wanyuya tjaanguṟu nyanga ngalya-pakantjanya kulila, panya kura wangkanytja! Panya aṉangungku kura wangkapai mainguṟu wiya, palu paluṟu alatjiṯu unngu kura kuliṟa kura wangkapai, munu nyara palulanguṟu kutju paluṟu Godanya puṯu waḻkuṉi maṟa raputjingku mai mantjiṟa ngalkuntjatjanungku wiya. \v 19 Panya aṉangungku unngu kura tjuṯa kulintjatjanungku kura tjuṯa palyalpai alatjiṯu, panya paluṟu kura palyantjikitjangku rawangku kulilpai, munu nyara palulanguṟu aṉangu kutjupa iluntankupai, munu kuri walytjatjarangka ngaripai munu tjuṯangka pirtjipai. Munu paluṟu kutjupa kutjupa walytjatjara kutitjunkupai, munu ngunti wangkapai, munu tjaalymaṟa ngukaṟa wangkapai. \v 20 Uwa, kura nyanga palunya tjananya aṉangungku unngu kulilpai palyantjikitjangku munu nyara palulanguṟulta kuraringkula Godanya puṯu waḻkulpai kura nyanganpa unngu kuliṟa palyantjatjanungku. Palu maṟa paltjintja wiyangku mai mantjiṟa ngalkunnyangka nyakula Godalu kuranmankupai wiya.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Minyma Ngura Kutjupitja Jesuku Mulamularingkunytja \r (Markaku 7:24-30) \p \v 21 Munu palulanguṟu Jesulu ngura palunya wantikatira alinytjara anu tawunu Tayala pulala Tjaitanta itingka unytju nyinanytjikitja. \v 22 Ka ngura nyara palula minyma Kainannga nguraṟa pitjangu Jesulakutu munu palula mirara wangkangu alatji, “Davidakun katja, ngaḻṯuriwatju! Ngayuku uṉṯalpa mamutjara pika puḻka nyinanyi.” \p \v 23 Ka Jesulu kuliṟa wantingi paluṟu wangkanyangka ngapartji wangkanytja wiyangku. Ka minyma paluṟu rawangku tjananya mirara waṉaṟinangi, kaya nintintja tjuṯangku Jesula wangkangu, “Paiṟa iyala! Palangkulanya rawangku alatjiṯu mirara waṉaṟinanyi.” \p \v 24 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, Godalu ngayunya aṉangu Israelkunu tjuṯakutu kutju iyaṉu, panya paluṟu tjana tjiipi kawalirinytja tjuṯa puṟunypa nyinanyi kutjupangku aṯunymankunytja wiya.” \p \v 25 Ka minyma paluṟu kuliṟa pitjala Jesula tjinangka tultjungaṟakatira wangkangu, “Mayatja, ngaḻṯuringkulatju palyala!”\fig |src="tnMAT15V25.tif" size="col" loc="p" ref="15:25"\fig* \p \v 26 Ka Jesulu wantira palula wangkangu, “Wiya, ngayulu aṉangu Jew tjuṯa palyantja wiyaṯu, munuṉa nyaaku ngura kutjupitja Jew wiya tjuṯa-waraṟa palyalku? Wanyu minyma kulila, panya paluṟu tjitji palumpa tjuṯa-waraṟa mai ungkula paḻtjalpai munu palulanguṟu tjana paḻtjaringkunyangka kutju lampi tjuṯa papa tjuṯa ungkupai.” \p \v 27 Ka minymangku wangkangu, “Uwa mulapa Mayatja, palu panya tjitji tjuṯangku ngalkunnyangka mai lampi tjuṯa taipulanguṟu punka-punkalpai, kaya papa tjuṯangku ngalkupai.”\fig |src="AB02800b.tif" size="col" loc="p" ref="15:27"\fig* \p \v 28 Ka Jesulu palula wangkangu, “Minyma ngana, wiṟun wangkangu! Mulapa nyuntu ngayuku puḻkaṟa mulamularinganyi, kaṉa palulanguṟu nyuntu pala mukuringkunytja palyalku.” Ka mulapaṯu palumpa uṉṯalpa mapalku palyaringu nyara palula-aṟaṯu. \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Palyaṟunguntja \p \v 29 Ka ngula Jesulu ngura panya palunya wantikatira maḻaku anu uṟu Galileelakutu munu nyara palula uṟu kantilypa waṟaṟa anangi munu paluṟu puḻi murpungka tjukutjuku ma-tatiṟa nyinakatingu. \v 30 Ka aṉangu winki mulapa palulakutu pitjangi, munuya pikatjara tjuṯa kuḻukuḻu ngalya-katingi panya lurpalpai tjuṯa, kuṟu pati tjuṯa, nyumpu tjuṯa, tjaa pati tjuṯa, pina pati tjuṯa kuḻu munu pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara kuḻu. Munuya ngalya-katira Jesula tjinangka itingka ngaritjunangi, ka tjananya uwankara palyaṟunguningi. \v 31 Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula nguwankuringu tjaa patingku wangkanyangka munu lurpalpai tjuṯa palyaringkunyangka, nyumpu tjuṯa para-ngaṟanyangka, munu kuṟu patingku nyakunyangka. Munuya Godanya mirawaṉira waḻkuningi panya Israelku Godanya. \s1 Jesulu Piṟuku Aṉangu Winki 4,000 Maingka Paḻtjantja \r (Markaku 8:1-10) \p \v 32 Ka palulanguṟu Jesulu nintintja tjuṯa aḻṯira tjanala wangkangu, “Ngayulu ngaḻṯuringanyi aṉangu nyanga tjuṯaku, panya ngayula nyanganpa nyinangi tjiṉṯu maṉkurpa ka kuwari mai wiya tjanampa ngalkuntjaku. Kaṉa puṯu kulini tjana iwarangka paḻtjatjiratja ankunytjaku. Tjinguṟuya nguṟurpaṯu uparingkula punkalku.” \p \v 33 Kaya nintintja tjuṯangku palula tjapinu, “Palu yaaltjingkala wanyu mai nyanga puḻka mantjilku aṉangu winki paḻtjantjikitjangku? Nyangatja ilytji, ngura parari alatjiṯu.” \p \v 34 Ka Jesulu tjanala tjapinu, “Palu mai tampa yaaltjiṯu nyura wanyu kanyini?” \p Kaya wangkangu, “Mai 7 munu kuka antipina maṉkurpa kuḻu.” \p \v 35 Ka Jesulu wangkangu aṉangu tjuṯa mantangka nyinakatinytjaku. \v 36 Munu mai panya 7 mantjinu kuka panya antipina kuḻu munu Godanya mainguṟu panya pukuḻarira waḻkuṉu munu palulanguṟu mai kaṯantaṟa nintintja tjuṯa ungu aṉangu tjuṯa para-ungkunytjaku. \v 37 Kaya uwankarangku mantjiṟa ngalkula paḻtjaringu, kaya palula maḻangka nintintja tjuṯangku mai lampi muṯun-muṯunpa tjuṯa tjana ngalkula wantinytja mantjiṟa piṯi 7-ta tjaalyngaṟatjunu.\fig |src="tnMAT15V37.tif" size="col" loc="p" ref="15:37"\fig* \v 38 Uwa, ngura nyara palula wati 4,000-tu mai palunya ngalkuṉu, winki mulatu. Ka minyma tjitji kuḻukuḻu pala palula nyinangiṯu munuya uwankarangku ngalkula paḻtjaringu. \v 39 Ka palula maḻangka Jesulu aṉangu uwankara ngurakutu wituṉu munu pautangka tatiṟa anu ngura ini Makatantakutu. \c 16 \s1 Aṉangu Tjuṯangku Jesunya Wituwituntja Miracle Palyantjaku \r (Markaku 8:11-13; Luke-aku 12:54-56) \p \v 1 Kaya wati Paṟatji tjuṯa munu Tjatjutji tjuṯa kuḻu Jesulakutu pitjangu munuya palunya ngunti arkaṟa wituwituningi alatji wangkara, “Nyuntunya kunyu Godalu ilkaṟinguṟu witulyanu. Kalanya wanyu nintila munu kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyala, kala nyakula kulilku, ‘Munta mulapa wati nyangatja Godalanguṟu pitjanytja.’” \p \v 2 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, wanyuya kulila! Panya kutjupa-aṟa tjiṉṯu ma-tjarpanyangka ngangkaḻi tjuṯa wiṟuṟa irnyaṟa tjitin-tjitinaripai, ka nyura nyakula wangkapai, ‘Nyawa nyara ngangkaḻi tjitin-tjitinaringu. Tjinguṟu mungawinki ilkaṟi ngaṟaku minangku puyintja wiya.’ \v 3 Munu kutjupa-aṟa katjaṟungkannyangka tjiṉṯukutu ngangkaḻi tjuṯa palu puṟunypaṯu irnyaṟa tjitin-tjitinaripai, ka nyura nyakula wangkapai, ‘Nyawa nyara ngangkaḻi tjitin-tjitinaringu. Tjinguṟu minangku kuwari puyilku.’ Uwa, mulapaṯu nyura nintingku wangkapai ilkaṟi nyakula. Palu nyura miracle kutjupa kutjupa tjuṯa nyakula puṯu kulini Godalu kuwari palyannyangka. \v 4 Alatjiṯu nyura kura tjuṯa nyinanyi, Godanya kuliṟa wantipai. Munuṉi nyura nyaaku rawangku wituwituṉi miracle kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyantjaku? Tjinguṟu nyura ngayuku nyakula mulamularingkunytjikitja mukuringanyi. Palu wiya, nyura ngayuku puṯu mulamularingkupai munu nyura ngunti arkaṟa tjapini. Ka nyara palulanguṟu Godalu kutjupa kutjupa nyura nyakunytjaku witulyangku palyantja wiyangku wantinyi, panya paluṟu ngaṉmanytju wati wangkatjara ini Jonah-nya iyaṉu nyura kuliṟa nintiringkunytjaku, ka nyura uti aṟa nyara palunya kulintjatjanumpa nintiringama.”\f * \fr 16:4 \fr*\ft Nyawa Jonah 1:15—2:6 munu Matthew-ku 12:40.\ft*\f* Munu paluṟu alatji wangkanytjatjanungku tjananya wantikatingu. \s1 Paṟatji Munu Tjatjutji Tjuṯaku Yiitja \r (Markaku 8:14-21) \p \v 5 Munu paluṟu pautangka tatinu palumpa nintintja tjuṯangka tjungu munuya uṟu panya puḻkangka ma-itipiringi. Munuya paṯunguṟu kutju kulinu nintintja tjuṯangku panya tjana mai katinytjaku watarkuringu. \v 6 Ka Jesulu tjananya wangkara nguḻutjunangi alatji, “Purkaṟangkuya kulinma munuya Paṟatji, Tjatjutji tjuṯaku yiitja nguḻu nyangama.” \p \v 7 Kaya nintintja tjuṯangku nyangatja kuliṟa tjanankulta wangkara kuliningi, “Nyaa nyangangku wangkanyi? Tjinguṟu nganaṉa mai wantikatinyangka paluṟu alatji wangkanyi.” \p \v 8 Ka Jesulu nintingku kuliningi panya tjana wangkanytja munu tjanala wangkangu, “Nyaaku nyuranku wangkanyi mai wiya pitjanytjatjanungku? Nyura tjinguṟu ngayuku mulamularingkunytja wiyangku wantinyi. \v 9 Wanyu nyura kuwaripaṯu ngurpa nyinanyi ngayunya kulintja wiya? Tjinguṟu nyura watarkuringu panya ngayulu wati 5,000 paḻtjantjitjaku mai panya nyuma kutjara maṉkurta, ka panya tjana ngalkula paḻtjaringkunyangka nyura piti tjuṯangka mai tjana wantinytja tjuṯa mantjiṟa tjaalyngaṟatjunu. \v 10 Munu nyura watarkuringu panya ngayulu wati 4,000 paḻtjantjitjaku mai panya 7-ta, ka panya nyura piṯi tjuṯangkaṯu tjaalyngaṟatjunu? \v 11 Ka yaaltji-yaaltji nyangatja nyanga nyura puṯu alatjiṯu kulini ngayulu wangkanyangka? Panya ngayulu nyurala mai wangkanytja wiya, palu panya nyuranyaṉa wangkangi Paṟatji munu Tjatjutji tjuṯaku yiitja purkaṟangku kuliṟa nguḻu nyakunytjaku.” \p \v 12 Kaya palulanguṟu nintintja panya tjuṯangku kulinulta paluṟu wangkanyangka, panya nguntiya kuliningi Jesulu yiitja panya mai taḻṯulpainya wangkanyangka-palku. Palu wiya, paluṟu Paṟatji munu Tjatjutji tjuṯangku tjukurpa ngunti nintintjaku-tawara tjananya wangkara nguḻutjunangi. \s1 Peterlu Jesunya Godalu Kalkuntjitja Tjukaṟurungku Wangkanytja \r (Markaku 8:27-30; Luke-aku 9:18-21) \p \v 13 Ka palulanguṟu Jesunya tjana anu ngura kutjupakutu munuya tawunu ini Tjiitjaṟiya-Pilipaila wirkanu, ka Jesulu nintintja tjuṯangka tjapinu, “Wanyuṉiya tjakultjura! Panya ngayulu Watiku Katjanya, kaṉiya aṉangu tjuṯangku ngananya wangkanyi?” \p \v 14 Kaya palula wangkangi, “Kutjupa tjuṯangku nyuntunya wangkapai ‘John Baptistanya’, kantaya tjara kutjupangku wangkapai ‘Ilaitjanya’, kaya tjara kutjupangku wangkapai ‘Jeremiah-nya’, munta tjinguṟu Godaku wangkatjara irititja kutjupa.” \p \v 15 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ka nyura ngananya ngayunya wangkanyi?”\fig |src="CN01714B.TIF" size="col" loc="p" ref="16:15"\fig* \p \v 16 Ka Simon Peterlu wangkangu, “Nyuntun Christanya, panya Godalu kalkuṟa iyantjanya nganaṉanya wankaṟunkunytjaku. Nyuntun God tiṯutjara nyinapaiku katja.” \p \v 17 Ka Jesulu palula wangkangu, “Uwa mulapa Simon Jonah-kunu! Wiṟungkun wangkangu. Palu nyangatja wati kutjupangku nyuntula nintintja wiya, panya Mama ilkaṟitjangku nyuntunya nintinnyangka kutju nyuntu wangkangu. \v 18 Kulila! Ngayulu manta winkingka aṉangu tjuṯa ngayuku walytjaringkunytjaku palyalku, munuṉa nyuntunya ngurkantaṟa tjunanyi tjananya aṯunymaṟa kanyintjaku. Panya ini Peternya wangkanyi ‘Waḻunya.’ Panya waḻungkaya waḻi palyalpai kuṉpu ngaṟanytjaku, palu puṟunypa nyuntu aṉangu ngayuku walytja tjuṯa kuṉpungku aṯunymaṟa kanyilku, kaya ilura miriku ngurakutu ankunytja wiya wankaringkula pakaṟa ngayula tjungu tiṯutjara nyinaku ngayuku walytja uwankara. \v 19 Ka Peter, ngayulu nyuntunya key puṟunypa ungkuku, panya wati mayatjangku palumpa waṟkaripai kutjupa tjunkupai palumpa waḻi aṯunymankunytjaku munu panya waḻiku key palunya ungkupai aṉangu kutjupa pitjanyangka tuwa aḻaṟa tjarpatjunkunytjaku, palu puṟunypaṉa ngayulu nyuntunya tjunanyi aṉangu kutjupa tjuṯa ngayulakutu wirkakatinytjaku ngayulu tjananya mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjaku. Ka nyuntu mantangka nyanga Godaku walytja tjuṯa pailku kutjupa kutjupa palyantja wiyangku wantinytjaku, ka Godalu painnyangka nyakula ilkaṟinguṟu pailkuṯu. Ka nyuntu mantangka nyanga tjananya wituwitulku kutjupa kutjupa palyantjaku, ka Godalu wituwitunnyangka nyakula ilkaṟinguṟu palyanmankukuṯu.” \p \v 20 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu alatji, “Kulilaya! Aṉangu kutjupa tjuṯangka ngayunya tjakultjunkuwiyangku wantima, panya ngayulu Christanya Godalu panya kalkuntjanya!” \s1 Jesulu Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Markaku 8:31—9:1; Luke-aku 9:22-27) \p \v 21 Nyanga palulanguṟu Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka ngaṉmanytju tjakultjunangi alatji wangkara, “Ngula ngayulu Jerusalemalakutu ankuku, kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu wati tjiḻpi kutjupa tjuṯa kuḻu ngayuku puḻkaṟa kuraringkuku munuṉiya witiṟa ungkuku wati kura tjuṯa ngayunya pikantankunytjaku munu pungkula iluntankunytjaku. Palu ngayulu ilunytjatjanu tjiṉṯu kutjara wiyaringkunyangka piṟuku wankaringkula pakalku.” Alatji Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangi. \p \v 22 Ka Peterlu kulintjatjanungku palunya mauṉṯalpa katira paiṟa wangkangu, “Mayatja, wantima alatji wangkawiyangku! Godalu nyuntunya aṯunymaṟa kanyilku iluntankunytjaku-tawara.”\fig |src="CN01661B.TIF" size="col" loc="p" ref="16:22"\fig* \p \v 23 Ka Jesulu pinkuraraṟa Peternya painu alatji wangkara, “Ngayulanguṟu ara! Nyuntun mamu, munun Satanta kuliṟa wangkanyi. Nyuntun aṉangungku kulintjitja kutju kulini Godalu kulintjitja kulintja wiyangku.” \v 24 Munu palulanguṟu Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Kutjupangku ngayunya waṉantjikitja mukuringkulampa uti paluṟu walytjangku kuliṟa palyantja wiyangku wantima, munu ngayunya kutju kuliṟa waṉanma. Tjinguṟuya nyuranya iluntankuku ngayunya waṉannyangka, ka nyangatja palya, nyura uti ilunytja kuliṟa nguḻuringkuwiyangku wantima munu ngayunya tungun-tunguntu waṉanma tiṯutjarangku. \v 25 Panya aṉangumpa mantangka kutju rawa wanka nyinanytjikitja mukuringkulampa paluṟu ngula ilura wiyaringkuku alatjiṯu Godala tjunguringkunytja wiya, panya paluṟu mantaku puḻkaṟa mukuringkula ngayunya wantipai munu ilunytjaku kuliṟa nguḻuringkupai. Palu tjinguṟu aṉangumpa nguḻuringkuwiyangku ngayunya tiṯutjarangku waṉannyangkampa tjana palunya pungkula iluntankuku, ka nyara palulanguṟu paluṟu ilunytjatjanu wankaringkuku munu Godala tjunguringkula tiṯutjara wanka mulapa nyinaku. \v 26 Palu aṉangungku mantatja tjuṯaku mukuringkula winki mulapa mantjiṟa kanyiṟampa ngula paluṟu ilura nyaaringkuku? Wiya, paluṟu ilura kawankatiku, panya paluṟu mantatja wiṟu tjuṯaku mukuringkula Godanya wantingi, ka mantatja tjuṯangku palunya puṯu wankaṟunanyi Godala tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Panya Godalu aṉangu kutjupa mantatja tjuṯa ungkunyangka puṯu wankaṟunanyi wanka tiṯutjara nyinanytjaku. Tjinguṟu puḻka mulapa ungkunyangka Godalu puṯuṯu palunya wankaṟunanyi. \v 27 Uwa, nyura ngayunya Watiku Katjanya tiṯutjarangku waṉanma mantatja kutjupa kutjupa tjuṯa wantira, panya ngula ngayulu maḻaku pitjaku angelpa tjuṯatjara. Panya Mamalu ngayunya puḻkaṟa witulyankuku kaṉa pitalytji puḻkangka pitjala aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjaralku. Munuṉa wiṟu palyalpai tjuṯa wiṟu mulapa ungkuku munuṉa kura palyalpai tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu. \v 28 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura nyanga kuwari ngaṟanyi, munu nyura kutjupa tjarangku ngula ilunytja kuwaripangka wankangku nyakuku ngayulu Watiku Katjangku Godaku walytja tjuṯa mayatjangku kanyinnyangka.” Alatji Jesulu wangkara nintiningi palumpa nintintja tjuṯangka kuliṟa mulamularingkunytjaku. \c 17 \s1 Jesunya Puḻi Murpu Katu Kutjuparinytja \r (Markaku 9:2-13; Luke-aku 9:28-36) \p \v 1 Munu palulanguṟu tjiṉṯu maṉkur-maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka Jesulu aḻṯingu Peternya munu wati panya kuṯaṟara Jamesanya pulanya Johnnga munu tjananya mauṉṯalpa katingu puḻi murpu katu mulapa. \v 2 Ka nyara palulalta tjanala miṟangka Jesunya kutjuparingu. Kaya palunya nyangu yunpa tjiṉṯu puṟunypa puḻkaṟa irnyannyangka, ka mantara palumpa piṟanpa mulararingu munu puḻkaṟa irnyaningi. \v 3 Kaya wati panya maṉkurtu nyangu Mosenya pulanya Ilaitjanya utiringkula Jesula tjungu ngaṟala wangkanyangka. \v 4 Ka Peterlu Jesula wangkangu, “Mayatja, nyanga kuwarila wiṟuṟa nyangangka ngaṟanyi. Ka nyuntu mukuringkunyangkala tjinguṟu wiltja maṉkurpa palyalku, kutju nyuntumpa, kutju Moseku, munu kutju Ilaitjaku. Palya?”\fig |src="lb00317c.tif" size="col" loc="p" ref="17:4"\fig* \p \v 5 Ka Peterlu ngaṟala Jesula wangkanyangka ngangkaḻi piṟanpa mulatu ukalingkula tjananya uwankara tjutuṉu, kaya wangka kulinu ngangkaḻi unngunguṟu alatji wangkanyangka Godalu, “Nyangatja ngayuku katja. Nyanga palumpaṉa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻarinyi. Kaya palula wangaṉarangku kulinma!” \v 6 Kaya nintintja panya maṉkurtu wangka kuliṟa puḻkaṟa urulyaraṉu munuya yunpa kutitjuṟa mantangka waṯungaṟakatingu. \p \v 7 Ka Jesulu pitjala tjananya pampuṟa wangkangu, “Pakalaya nguḻuringkuwiya!” \v 8 Kaya pakaṟa nyangu Jesunya kutju alatjiṯu ngaṟanyangka kutjupa itingka ngaṟanytja wiya. \p \v 9 Munuya puḻinguṟu ukalingangi mantakutu, ka Jesulu tjananya wangkara painu, “Kuwari panya nyura nyakunytjaya aṉangu kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantima. Palu palyaya ngula tjakultjunama ngayulu Watiku Katjanya ilunytjatjanu pakannyangka maḻangka kutju.” \v 10 Kaya nintintja tjuṯangku palula tjapinu, “Nyaakuya panyatja Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku wangkapai Ilaitjanya-waraṟa pitjanytjaku?” \p \v 11 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, Ilaitjanya mulapa pitjanyi ngaṉmanypa aṉangu tjuṯangka wangkanytjikitja kulil-kulilpa paṯaṟa nyinanytjaku. \v 12 Palu tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya Ilaitjanya ngaṉmanypa pitjangu, kaya palunya papulaṟa kuraṟa pungangi tjananku pukuḻmankunytjikitjangku, munuya palu puṟunymankukuṯu Watiku Katjanya.” \p \v 13 Kaya palulanguṟu nintintja tjuṯangku kulinulta, “Munta-uwa, nyangangku wati panya John Baptistanya wangkanyi.” \s1 Jesulu Tjitji Mamutjara Palyaṟunguntja \r (Markaku 9:14-29; Luke-aku 9:37-43) \p \v 14-15 Munuya palulanguṟu puḻinguṟu ukalingkula mantangka aṉangu tjuṯangka wirkanu, ka wati kutjupa Jesulakutu pitjala tultjungaṟakatira palula wangkangu, “Mayatja, ngaḻṯuringama wanyu ngayuku katjaku, panya paluṟu rawa nguwanpa tjinanpungkula wiṯaly-wiṯalyaripai munu kutjupa-aṟa waṟungka tjarpapai uṟungka kuḻu. \v 16 Kaṉa nyuntumpa nintintja tjuṯakutu katingu, palu puṯuya palyaningi.” \p \v 17 Ka Jesulu kuliṟa tjituṟu-tjituṟuringu munu tjanala wangkangu, “Nyura mulapa uwankara puṯu alatjiṯu mulamularinganyi munu tiṯutjarangku ngunti kulini. Kaṉa yaaltjiṯu-aṟangku nyuranya nyinara nintilku nyura kuliṟa mulamularingkunytjaku? Pakuringanyiṉa nyuranya rawangku nintiṟa nintiṟa. Tjitji palunya ngalya-kati ngayulakutu!” \v 18 Munu Jesulu mamu panya tjitjingka unngutja painu ka mapalku pakaṉu tjitjinguṟu panya, ka tjitji paluṟu nyara palulaṯu palyaringu. \p \v 19 Ka palula maḻangka palumpa nintintja tjuṯangku paluṟu tjana-kutjuringkula Jesula tjapiningi, “Nyaanguṟula panyatja nganaṉa mamu puṯu painingi?” \p \v 20-21 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyura Godaku puṯu mulamularingkula rapa tjukutjuku ngaṟanyi. Palulanguṟu nyura puṯu painingi. Palu wanyuya uṉinypa tjukutjuku kulila. Panya mantangka tjunkunyangka uṉinypa paluṟu pakaṟa puṉu puḻkaringkupai, ka palu puṟunypa nyura Godaku tjukutjuku mulamularingkulampa nyura puṉu nyanga puḻkangka wangkaku iwiṟi winki pakaṟa ankula uṟu puḻkangka nguṟurpa ngaṟanytjaku. Ka mulapaṯu puṉu paluṟu ankuku nyura witunnyangka, munu nyura kutjupa kutjupa tjuṯa mulapalta witulyangku palyalku.”\f * \fr 17:20-21 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 21 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Matthew-ku tjukurta alatji: \ft*\ft \+it Palu mamu nyanga palu puṟunypa nyura mai wantira Godala puḻkaṟa tjapiṟa kutju pailku.\+it*\ft*\f* \s1 Jesulu Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Markaku 9:30-32; Luke-aku 9:43-45) \p \v 22 Munuya nintintja uwankara ngura Galileela tjunguringu, ka Jesulu wangkangu tjanala, “Panya wati kutjupangku ngayunya Watiku Katjanya nintilku wati mirpaṉtju tjuṯangka, kaṉiya witiṟa katira iluntankuku. \v 23 Ka ilunytjatjanu wankaringkula pakalku tjiṉṯu kutjara wiyaringkula.” \p Kaya nintintja tjuṯa alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu. \s1 Timpulaku Mani Ungkunytjaku \p \v 24 Ka Jesunya tjana Kapunimala wirkankunyangka wati timpulaku mani mantjilpai tjuṯa tjanalakutu pitjangu munu Peterla tjapinu alatji, “Nyurampa nintilpaingku wanyu mani timpulaku ungkupai? Panya aṟa ngaṟanyi aṉangu uwankarangku rawangku ungkunytjaku.”\fig |src="hk00164c.tif" size="col" loc="p" ref="17:24"\fig* \p \v 25 Ka Peterlu wangkangu, “Uwa panya!” \p Munu palulanguṟu tjana ngurakutu anu ka wirkankunyangka Jesulu Peternya wangkangu, “Simon, nyuntu yaaltji kulini? Mantatja tjuṯaku mayatja tjuṯangku tax mani nganala tjanalanguṟu mantjilpai? Tjanampa katja tjuṯanguṟu munta aṉangu nguraṟitja tjuṯanguṟu?” \p \v 26 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, aṉangu nguraṟitja tjuṯanguṟuya mantjilpai.” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, ka panya mayatja palumpa tjanampa katja tjuṯangku tjananya ungkupai wiya. Ka ngayulu kuḻu mayatja puḻkaku katja nyinara tjananya ungkunytjaku wiyaṯu ngaṟanyi. \v 27 Palu palya nyuntu ngali tjananya ungama ngalimpa mirpaṉarinytjaku-tawara. Ka nyuntu wanyu uṟu pala puḻkakutu ara, munu mukulpa panya kuka antipina witilpainya waṉi uṟungka, munu nyuntu kuka ngaṉmanyitja witiṟa kuka nyara palula tjaangka unngu nyakuku mani tjiilpa ngarinyangka. Mani pala paluṟu nyuntumpa ngalimpa timpulaku ungkunytjaku, ka tjananya katira uwa timpulaku mani mantjilpai tjuṯa.” \c 18 \s1 Ngananya Kuranyitja Puḻka Nyinaku? \r (Markaku 9:33-37; Luke-aku 9:46-48) \p \v 1 Ka nyara palula aṟa nintintja tjuṯangku Jesula pitjala tjapinu, “Godalu nganaṉanya mayatjangku kanyiṟa ngananya wanyu kulini kuranyitja puḻka mulapa nyinanytjaku kutjupa tjuṯangka waintaṟa alatjiṯu?” \p \v 2 Ka Jesulu alatji tjapinnyangka kuliṟa tjitji tjukutjuku aḻṯingu munu tjanala nguṟurpa ngaṟatjunu. \v 3 Munu wangkangu tjanala alatji, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura kampa kutjuparira tjitji nyanga puṟunyarinyangka kutju Godalu nyuranya mayatjangku walytjanmaṟa tiṯutjarangku kanyilku. Palu nyura wantinyangka paluṟu nyuranya wantiku. \v 4 Ka panya nyura ngayula tjapiningi ngananya wanyu puḻka mulapa nyinaku. Palu tjitji nyangaya nyawa munuya wanyu kulila, panya paluṟu kaṉany-kaṉanyarira walytjangku mirawaṉipai wiya nyinanyi, ka nyura tjitji nyanga puṟunyarira nyinanyangka kutju Godalu nyuranya puḻkanmankuku. Panya tjitji nyangatja ngayuku kurunpa winki mulamularinganyi. \v 5 Ka tjinguṟu nyura ngayuku nintingku tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa mantjiṟa pukuḻṯu walytjanmankulampa nyura ngayunya kuḻu walytjanmananyi. \s1 Kura Mulamulangku Wantira Godanya Kutju Puḻkaṟa Kulintjaku \r (Markaku 9:42-48; Luke-aku 17:1-2) \p \v 6 “Palu kulilaya! Tjinguṟu watingku aṉangu kutjupangka liringka puḻi puḻka tjunguṟa karpiṟa palunya puḻi winki uṟu ngaṯingka waṉiku, ka alatji wiṟu wiya, kura alatjiṯu. Palu tjinguṟu tjitji ngayuku mulamularingkupai nyinanyi, ka aṉangu kutjupangku palunya wituwitulku kura palyantjaku, ka alatji wiṟu wiya kura puḻka mulapa nyara uṟungka waṉinytjitjangka muṉkara mulapa. Panya pika puḻka mulapa utiringkuku aṉangu nyara palumpa paluṟu tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa kuraringkunytjaku palyannyangka. \v 7 Uwa, manta winkingka aṉangu kura tjuṯa nyinanyi munuya paluṟu tjana rawangku aṉangu kutjupa tjuṯa ngayulanguṟu mukumukuṟa mauṉṯaṟa katipai. Palu aṉangu nyara palunya tjananya Godalu puḻkaṟa alatjiṯu pungkuku aṉangu tjuṯa ngunti kurantjitjanguṟu. \v 8 Ka nyura uti kura tjuṯa wantinytjikitjangku puḻkaṟa kulinma munu wantima alatjiṯu kuraku piṟuku mukuringkunytja wiyangku. Tjinguṟu nyuntu maṟangku kura kutjupa kutjupa palyalku. Palu uti nyuntu maṟa kaṯaṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munu palyalta maṟa wiya nyinama, panya nyuntu maṟa winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka. Munta tjinguṟu nyuntu tjinangku kura kutjupa kutjupa palyalku. Palu uti nyuntu tjina kaṯaṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara, munu palyalta tjina wiya nyinama, panya nyuntu tjina winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya palu puṟunypaṯu ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka tiṯutjara kampanytjaku. \v 9 Munta tjinguṟu nyuntu kuṟungku kutjupa kutjupa nyakula kura palyalku. Palu uti nyuntu kuṟu warpuṟa waṉima kura rawangku palyantjaku-tawara munu palyalta kuṟutjara nyinama, panya nyuntu kuṟu winkingku kura rawangku palyannyangka Godalu nyuntunya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka.” Alatji Jesulu tjananya wangkara nguḻutjunangi kura mulamulangku wantinytjaku munu Godanya kutju puḻkaṟa kulintjaku. \s1 Tjukurpa Tjiipi Kawankatinytja \r (Luke-aku 15:3-7) \p \v 10-11 Munu Jesulu piṟuku tjanala wangkangu, “Tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypaya analwiyangku wantima, panya ngura ilkaṟingka nyanga palumpa tjanampa angelpa tjuṯa ngayuku mamangka tjungu tiṯutjara nyinanyi.”\f * \fr 18:10-11 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 11 walkatjunu, munu maḻa tjunguṉu Matthew-ku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Panya Watiku Katjanya aṉangu kawalirinytja tjuṯa nguriṟa mantjintjikitja pitjangu tjana Godaku ngurpa nyinanyangka.\+it*\ft*\f* \p \v 12 Munu piṟuku tjukurpa kutjupa kampa kutjupaṟa wangkangu alatji, “Nyaa nyura kulini? Panya watingku tjiipi 100 kanyini, ka tjinguṟu tjanalanguṟu kutju kawankatinyangka wanyu paluṟu wantiku? Wiya, paluṟu 99 panya ukiṟi ngalkunnyangka wantikatira ankula tjiipi panya palunya ngurilku. \v 13 Munu paluṟu nguriṟa nyakula mantjiṟa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻariku. Panya paluṟu 99 ngurangka nyinanytja tjuṯaku pukuḻaripai, palu tjanala muṉkara mulapa paluṟu pukuḻariku tjiipi panya kutjuku panya paluṟu nguriṟa mantjintjitjaku.\fig |src="GT00033.tif" size="col" loc="p" ref="18:13"\fig* \v 14 Ka tjitji nyanga tjuṯa tjiipi puṟunypa nyinanyi, ka nyara tjiipi aṯunymankupai puṟunypaṯu nyurampa mama ilkaṟitja tjitji nyanga palumpa tjanampa puḻkaṟa mukuringanyi, munu paluṟu kawalirinyangka wantinytja wiyangku nguriṟa mantjiṟa wankaṟunkunytjikitja mukuringkupai. \s1 Godaku Walytja Kutjupangku Nyuntunya Kurannyangka Alatjinama \r (Luke-aku 17:3) \p \v 15 “Tjinguṟu Godaku walytja kutjupangku nyuntunya kuralku. Ka nyuntu uti palulakutu anama munu paluṟu nyupali mauṉṯalpa tjunguringkula nyuntu palunya purkaṟangku wangkara nintinma panya paluṟu nyuntunya kurantjanguṟu. Ka paluṟu tjinguṟu nyuntula kuliṟa kuṉṯaringkuku munu nyuntumpa maḻaku kalyparingkuku. \v 16 Palu tjinguṟu paluṟu kulilwiyangku wantinyangkampa nyuntumpa maḻpa kutju munta kutjara aḻṯi munuya tjungungku ankula aṉangu panya palula wangka. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Tjinguṟu nyuntu aṉangu kutjupa nyuntunya kurantjanguṟu puntuṟa wangkanytjikitja mukuringanyi. Munu uti nyuntu kutjungku ankula wangkanytja wiya, palu aṉangu kutju, munta kutjara nyuntunya kurannyangka nyakunytjitja kuḻu palulakutu ngalya-kati munuya maṉkurtu palunya wangkama.’ \m \v 17 Ka rawangku kuliṟa kuṉṯaringkuwiyangku wantinyangkampa palunya Godaku walytja tjuṯakutu katira tjuṯangka miṟangka wangka. Ka palu puṟunypaṯu tjuṯangka miṟangka tungun-tungunpa ngaṟanyangkampa palya palunya kuranmaṟa painma. Panya paluṟu aṉangu mantatja kulilpai tjuṯa puṟunypa nyinanyi Godaku mulamularingkupai wiya, wati panya kamantaku mani mantjilpai tjuṯa puṟunypa.” \s1 Maṉkurpa Tjunguringkunyangka Jesunya Tjanala Tjunguṯu Ngaṟanyi \p \v 18 Munu Jesulu piṟuku tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka panya, “Kulinmaya! Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi tjukurpa nyangatja. Nyura tjinguṟu mantangka nyanga Godaku walytja kutjupa pailku kutjupa kutjupa palyantja wiyangku wantinytjaku, ka Godalu ilkaṟinguṟu nyakula pailkuṯu. Ka tjinguṟu nyura mantangka nyanga tjananya wangkaku kutjupa kutjupa palyantjaku, ka Godalu ilkaṟinguṟu nyakula palyanmankukuṯu. \p \v 19 “Piṟukuṉa nyurala wangkanyi alatji, tjinguṟu aṉangu kutjarangku tjunguringkula wangkara kuliṟa palyanmankula Mamala tjapilku, ka Mama Ilkaṟitjalu kulintja kutjuringkula tjapinnyangka kuliṟa pulampa palyalku alatjiṯu. \v 20 Panya aṉangu kutjara munta tjinguṟu maṉkurpa ngayuku mulamularingkula paluṟu tjana tjunguringkunyangka ngayulu tjanala tjunguringkula alatjiṯu ngaṟaku.” \s1 Aṉangu Tjuṯaku Ngaḻṯuringkunytjaku \p \v 21 Ka Peterlu ilaringkula Jesula tjapinu, “Mayatja, Godaku walytja kutjupangku ngayunya rawangku kurannyangkampa ngayulu yaaltjiṯu-aṟangku palunya kalypangku wantiku pungkuwiyangku? 7-aṟangkuṉa wantiku munuṉa ngula piṟukuṯu kurannyangkampa nyaalku? Pungkukuṉa?” \p \v 22 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, 7-aṟangku wiya. Palu wantima alatjiṯu kalypangku ngula piṟuku pungkunytjikitjangku kulintja wiyangku. \v 23 Panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga palu puṟunypa ngaṟanyi. Panya wati mayatja puḻka nyinangi munu paluṟu wati kuranyitja tjuṯa mani unytjungku ungkupai ngula maḻakungku ungkunytjaku. Munu kutjupa-aṟa paluṟu kulinu, ‘Wanyu kaṉa kuwari nyiringka panya nyawa wati nganaluṉi panyatja ngapartji ungkunytjaku ngaṟanyi.’ \v 24 Munu nyiri aḻaṟa ini tjuṯa nyakula waṉaṟa ini kutju nyangu, panya ini paluṟu mani puḻka mulapa palunya maḻakungku ungkunytjaku ngaṟangi. Ka mayatjangku palumpa waṟka kutjupa wituṉu ini panya palunya ankula ngalya-katinytjaku. Ka ankula wati panya palunya aḻṯira ngalya-katingu. \v 25 Ka wati panya paluṟu puṯu kulinu ngapartji ungkunytjikitjangku tjukutjuku kanyintjatjanungku. Ka mayatja panyangku wangkangu, ‘Wati nyanga palunya kuri tjitji winki munu paluṟu kanyintja uwankara kuḻu katira aṉangu kutjupangka tjalamilanma manikitjangku munuṉi mani mantjiṟa ngayunya ngapartji uwa.’ \v 26 Ka wati panya paluṟu mayatjangka tultjungaṟakatira wangkangu, ‘Wanyu kuwaripa purkaṟa paṯala, kaṉanta uwankara maḻakungku purkaṟangku ungkukatima!’\fig |src="DN00463b.tif" size="col" loc="p" ref="18:26"\fig* \v 27 Ka mayatja panya palumpa ngaḻṯuringu, munu kalypangku wantira iyaṉu ka anu. \p \v 28 “Munu ma-pakaṟa wati waṟka kutjupa nyangu munu kulinu, ‘Wati nyanga palunya panyaṉa mungaṯu mani tjukutjuku ungu, kaṉi ngapartji ungkunytja wiyaṯu.’ Munu wati panya palunya witiṟa lirintaṟa wangkangu, ‘Walangkuṉi uwa ngapartji panya mungaṯuṉanta ungu!’ \v 29 Ka wati panya waṟkaripaingku palula tultjungaṟakatira palula ngatjiṟa wangkangu, ‘Mayatja! Wanyu kuwaripa purkaṟa paṯala, kaṉanta ngula uwa!’ \v 30 Palu wati panyangku kuliṟa wantingu palumpa ngaḻṯuringkunytja wiyangku alatjiṯu, munu palunya tjailangka tjarpatjunu tjaila unngunguṟu payamilaṟa wiyantjaku.\fig |src="DN00464b.tif" size="col" loc="p" ref="18:29"\fig* \v 31 Kaya waṟkaripai kutjupa tjuṯangku alatjirinyangka nyakula mirpaṉaringu munuya ankula mayatja panya puḻkangka uwankara tjakultjunu tjana nyakunytjatjanungku. \v 32 Ka mayatjangku panya wituṉu wati palunya aḻṯinytjaku, kaya aḻṯira wirkakatingu. Ka mayatjangku panya palula wangkangu, ‘Nyuntun wati kura mulapa! Panya nyuntu ngayunya puḻka mulapa maḻakungku ungkunytjaku ngaṟanyi, kaṉanta ngatjinnyangka kalypangku wantir'iyaṉu. \v 33 Kan uti nyuntu ngapartji wati panya waṟka kutjupaku ngaḻṯuringamaṯu ngayulu puṟunypa.’ \v 34 Munu mayatja panya paluṟu palumpa puḻkaṟa alatjiṯu mirpaṉaringu munu palumpa waṟkangka wangkangu, ‘Wati nyanga palunya tjailakutu ma-kati, kaya tjaultji tjuṯangku palunya puḻkaṟa puwa. Ka nyara tjailangka nyinara paluṟu mani panya palunya uwankara ngayunya maḻakungku ungkula kutju pakalku.’” \p \v 35 Munu Jesulu nyangatja wangkara wiyaringkula tjanala wangkangu, “Ngayuku mama ilkaṟitja mayatja nyanga palu puṟunypa nyinanyi. Panya nyura ngaḻṯunytjungku aṉangu tjuṯa kalypangku wantinyangka paluṟu ilkaṟinguṟu nyuranya kalypangkuṯu wantiku, palu nyura tjanampa kalyparingkunytja wiya rawa kuraringkunyangkampa paluṟu nyurampa kalyparingkunytja wiyangkuṯu wantiku.” \c 19 \s1 Kuri Wantikatiwiyangku Wantima \r (Markaku 10:1-12) \p \v 1 Munu tjukurpa nyanganpa wangkara wiyaringkula Jesunya ngura Galileenya wantikatira uḻpaṟiralku anu manta panya Judealakutu munu nyara palulanguṟu piṟuku kakaraṟa anu karu panya uṟutjara ini Jordantakutu munu itipirira ma-wirkanu karungka kampa kutjupa. \v 2 Ka aṉangu winki mulatu palunya waṉaningi, ka ngura nyara palula paluṟu pikatjara tjuṯa palulakutu katinyangka palyaṟunguningi. \p \v 3 Kaya wati Paṟatji tjuṯa palulakutu pitjangu munuya palunya ngunti arkaṟa tjapiningi alatji wangkara, “Wanyulanya tjakultjura! Mulapa wanyu watingku minyma kuri wantinytjaku ngaṟanyi aṟa kutjupa kutjupanguṟu? Mulapa wanyu Moselu alatji wangkangu?” \p \v 4 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyiringka nyura wanyu nyakunytja wiyaṯu? Panya kuwaripatjara mulapa Godalu aṉangu paluṉu wati munu minyma. \v 5 Ka nyanga palulanguṟu panya watingku mama ngunytju wantikatira minyma kuri aḻṯira pula kutjuringkupai. \v 6 Uwa, panya kutjara ngaṟanytjatjanu kutjuringkupai, ka pala palulanguṟu uti wati palumpa kuringuṟu tjararingkunytja wiya palula tjungu tiṯutjara nyinama, panya Godalu wati palunya minyma kuringka tjunguṉu.” \p \v 7 Kaya Paṟatji tjuṯangku wangkangu, “Wiya, panya Moselu walkatjunu alatji, ‘Watingku kuri wantinytjikitja mukuringkula uti nyiringka walkatjuṟa ungama minyma panya palumpa kuri nyiri mantjiṟa ankunytjaku.’ Nyaanguṟu paluṟu alatji walkatjunu?” \p \v 8 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, panya kuwaripatjara mulapa Godalu wati minyma palyaṉu tjungu tiṯutjara nyinanytjaku wantikatinytja wiya. Palu nyura panya tungunpungkula wituwitu nyinanyangka Moselu tjukurpa nyangatja walkatjunu kuri wantikatinytjaku. \v 9 Palu ngayulu nyurala wangkanyi alatji tjinguṟu minyma kuri wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka wati panya palumpa kuringku palunya palya wantikatinyi. Palu minyma kuri palya nyinanyangka wati panya palumpa kuringku palunya wantikatira minyma kutjupa aḻṯira kura palyaṉi Godalu wangkanytjitjangka tungunpungkula.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi Paṟatji panya tjuṯangka. \p \v 10 Ka palumpa nintintja tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya kulintjatjanungku ngulalta palula wangkangu, “Munta-uwa, minyma kuri wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka kutju wantikatinytjaku ngaṟanyi kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu wiya, ka nyanga palulanguṟula kulini kampa kutjupa palyaṯu ngaṟanyi kuri aḻṯiwiya kutju nyinanytjaku.” \p \v 11-12 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, panya wati kutjupa tjuṯa kuri wiya nyinapai kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu. Panya kutjupa tjarangku tjitji puṯu utilpai, ka tjinguṟu kutjupatjara tjitji utintjaku-tawara kutjupangku palyaṉu tjana kuri wiya alatji-alatjiṯu nyinanytjaku. Ka kutjupa tjarangku kuri aḻṯinytja wiyangku wantipai Godaku waṟka kutju palyantjikitjangku. Ka tjinguṟu nyara palu puṟunypa nyinanytjaku Godalu wati kutjupangka wangkanyangkampa uti wati paluṟu wangaṉarangku kuliṟa kuri aḻṯiwiya nyinama. Palu tjinguṟu wati kutjupa kuri aḻṯinytjikitja mukuringkulampa uti paluṟu ngayulu panya wangkanytjitja wangaṉarangku kulinma munu minyma kuringka tjungu tiṯutjara nyinama palunya wantikatinytja wiya.” \s1 Jesulu Tjitji Tjuṯa Aḻṯinytja \r (Markaku 10:13-16; Luke-aku 18:15-17) \p \v 13 Kaya aṉangu tjuṯangku tjitji tjuṯa ngalya-katingu Jesulakutu tjanala maṟa tjunkula wangkara tjananya pukuḻmanytjaku. Kaya nintintja tjuṯangku aṉangu palunya tjananya painu. \p \v 14 Ka Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Tjitji tjukutjuku tjuṯa ngayulakutu pitjanyangka nyakulaya paintja wiyangku wantima! Panya aṉangu tjuṯa tjitji nyanga tjukutjuku tjuṯa puṟunypa nyinanyangkampa Godalu tjananya mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyilku.” \v 15 Munu alatji wangkara paluṟu tjitji palula tjanala maṟa tjunkula tjananya pukuḻmanu, munu palulanguṟu anu.\fig |src="tnMAT19V15.tif" size="col" loc="p" ref="19:14-15"\fig* \s1 Wati Mani Ulytja Puḻkatjara \r (Markaku 10:17-31; Luke-aku 18:18-30) \p \v 16 Ka tjiṉṯu kutjupa wati yangupala kutju Jesulakutu pitjangu munu palula tjapinu, “Nintilpai! Nyaaṉa wiṟu mulapa palyalku Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku?” \p \v 17 Ka Jesulu palula ngapartji wangkangu, “Nyaakuṉin alatji tjapini? Panya Godanya kutju palya mulapa nyinanyi. Ka panya nyuntu wanka tiṯutjara nyinanytjikitja mukuringkulampa paluṟu wituntjitja tjuṯa wangaṉarangku kuliṟa palyanma.” \p \v 18-19 Ka wati panya paluṟu piṟuku tjapinu, “Palu wanyuṉi tjakultjura, wituntjitja yaaltjiṉa tjukaṟurungku palyalku?” \p Ka Jesulu palula wangkangu, “Miri pungkuwiyangku wantima, kuri walytjatjarangka ngariwiyangku wantima, walytjatjara kutitjunkunytja wiyangku wantima, aṉangu kutjupa ngunti ngukaṟa wangkawiyangku wantima, mamangka ngunytjungka wangaṉarangku kulinma, munu aṉangu kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama nyuntunku mukuringkunytja puṟunypa.” \p \v 20 Ka wati panya paluṟu kuliṟa wangkangu, “Wiya, tjukurpa nyanga palunya tjananya uwankara ngayulu wangaṉarangku kuliningi. Munuṉa nyaa piṟuku palyalku wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku?” \p \v 21 Ka Jesulu palula wangkangu, “Nyuntu palya mulapa nyinanytjikitja mukuringkula uti ankula nyuntu panya kanyintja uwankara ma-ungama manikitjangku munu mani mantjiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa para-ungama, munuṉi palulanguṟu pitjala ngayunyalta waṉanma. Munun nyuntu nyara palulanguṟu ngula ilkaṟingka wiṟu mulapalta mantjilku.”\fig |src="tnMAT19V20.tif" size="col" loc="p" ref="19:21"\fig* \p \v 22 Ka wati paluṟu tjukurpa nyangatja kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira anu, panya paluṟu mani ulytja kutjupa kutjupa puḻkatjara alatjiṯu nyinangi, munu palunya tjananya walytjangku kanyintjikitja mukuringangi. \p \v 23 Ka wati paluṟu ankunyangka nyakula Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya wituwitu mulapa ngaṟanyi aṉangu mani munu ulytja puḻkatjara tjuṯaku, panya tjana mani ulytja kuḻu puḻkaṟa kuliṟa puṯu Godaku walytjaringanyi paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku. \v 24 Kulilaya! Panya nyiilangka aḻa utju mulapa ngaṟanyi. Ka aḻa nyara palulawanu wanyu kamula tjarpapai? Wiya alatjiṯu. Ka palu puṟunypaṯu aṉangu mani ulytja puḻkatjara tjuṯa puṯu Godaku walytjaringanyi paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 25 Kaya nintintja tjuṯangku kuliṟa kawaṟu-kawaṟuringu munuyanku ngaparku tjapiningi, “Palu Godalu aṉangu mani puḻkatjara tjuṯa wantirampa tjinguṟu aṉangu kutjupa uwankara kuḻu ngura kurakutu iyalku wankaṟunkunytja wiyangku.” \p \v 26 Ka Jesulu tjananya tjukaṟurungku nyakula wangkangu, “Uwa, aṉangu puṯu walytja wankaringanyi, palu Godalu kutjungku wankalpai.” \p \v 27 Ka Peterlu wangkangu, “Kulila, panya nganaṉa kutjupa kutjupa uwankara wantikatira pitjangu nyuntunya waṉantjikitja mukuringkula. Kalanya Godalu wanyu nyaa ungkuku?” \p \v 28 Ka Jesulu wangkangu, “Ngula manta ilkaṟi nyangatja wiyaringkunyangka Watiku Katjanya mayatja puḻka tjiya wiṟungka nyinaku manta ilkaṟi kuwaritjangka. Ka nyura ngayuku nintintja panya 12 palu puṟunypaṯu tjiya wiṟu tjuṯangka kutju kutju nyinaku munu nyura aṉangu panya Israelkunu tjuṯa mayatjarira kanyilku walytjapiti kutju kutju wati panya Jacobaku katja 12-nguṟu. \v 29 Ka panya ngayunya waṉantjikitjangku nyura tjinguṟu nyurampa waḻi, munu kuṯa, kangkuṟu tjuṯa, mama, ngunytju, tjitji tjuṯa, kaana kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu wantikatingu. Ka nyara palulanguṟu Godalu watarkuriwiyangku nyuranya puḻka mulapalta ungkuku, ka nyura palula tjungu wanka tiṯutjara nyinaku. \v 30 Ka panya kuwari aṉangu tjara kutjupa puḻka nyinanyi, ka tjara kutjupa ngaḻṯutjara nyinanyi. Palu ngula puḻka nyinanytjatjanu tjana tjukutjukuringkuku, ka panya tjana ngapartji ngaḻṯutjara nyinanytjatjanu puḻkaringkuku.” Alatji Jesulu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \c 20 \s1 Tjukurpa Panya Waṟka Tjuṯa Aḻṯinytjatjara \p \v 1 Ka Jesulu wangkangu, “Wanyu, kaṉa tjukurpa kutjupa kampa kutjupaṟa wangkama aṟa panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja utintjikitjangku alatji, panya wati kutjupangku kaana wiṟu mulapa kanyiningi mai kiṟipitji tjuṯatjara. Munu tjiṉṯu kutjupa paluṟu mungawinki mulapa anu tawunukutu wati tjuṯa ngurintjikitja palumpa kaanangka pitjala waṟkarinytjaku. \v 2 Munu ankula nyangu wati tjuṯa waṟkaku paṯaṟa ngaṟanyangka, munu tjananya aḻṯira wangkangu, ‘Pitjalaya ngayuku kaanangka waṟkari, kaṉa nyuranya waṟkarira mungartjirinyangka $50 ungkuku.’ Kaya kuliṟa palyanmanu. Ka tjananya wituṉu ankula waṟkarinytjaku. \v 3 Munu palulanguṟu tjiṟirpi katuringkunyangka piṟuku anu wati kutjupa tjuṯa ngurintjikitja, munu nyangu kutjupa tjuṯa waṟka wiya ngaṟanyangka. \v 4 Munu tjananya wangkangu, ‘Nyaaku nyura waṟka wiya ngaṟanyi? Ankulaya ngayuku kaanangka waṟkari, kaṉa nyuranya waṟkarira mungartjirinyangka tjukaṟurungku ungkuku.’ \v 5 Kaya mulapaṯu ankula waṟkaringi. Ka kaḻaḻarinyangka mayatja panya paluṟu piṟuku tawunukutu ankula wati kutjupa tjuṯa nyakula wituṉu ankula waṟkarinytjaku. Munu mungartjikutu kuḻu piṟuku ankula palu puṟunypaṯu wati kutjupa tjuṯa wituṉu ankula palumpa kaanangka waṟkarinytjaku. \v 6 Munu wiltja waṟaringkunyangka piṟukuṯu anu munu wati kutjupa tjuṯa nyangu waṟka wiya ngaṟanyangka. Munu tjanala wangkangu, ‘Nyaanguṟu nyura waṟka wiya ngaṟala mungartjiringu?’ \v 7 Kaya wangkangu, ‘Wiya, kutjupangkulanya aḻṯinytja wiyaṯu waṟkarinytjaku.’ Ka tjananya wangkangu, ‘Uwa, nyura kuḻu ankula waṟkari ngayuku panya kaanangka.’ Kaya mulapaṯu ankula waṟkaringi. \v 8 Ka panya tjiṉṯu tjarpanyangka wati panya mayatjangku wati waṟka tjuṯa aṯunymankupai aḻṯingu munu palula wangkangu, ‘Waṟkaripai pala tjuṯa aḻṯira mani uwa. Munu maḻa pitjanytja tjuṯa-waraṟa uwa, munu nguṟurpa pitjanytja tjuṯa uwa munu palulanguṟulta mungawinki mulapa pitjanytja tjuṯa maḻa uwa.’ \p \v 9 “Ka wati paluṟu maḻa pitjala tjukutjuku waṟkarinytja tjuṯa aḻṯingu munu tjananya kutju kutju ungu $50. \v 10 Kaya mungawinki mulapa pitjanytja tjuṯangku ungkunyangka nyakula kuliningi, ‘Uwa, tjananya $50 ungu, palu nganaṉanya kuwari puḻka nguwanpa unganyi nganaṉa rawa waṟkarira mungartjirinytjitjangka.’ Palu tjananya uwankara palu puṟunypaṯu kutju kutju ungu $50. \v 11-12 Kaya mani mantjiṟa mirpaṉaringi munuya wangkangi mayatja panya palula alatji, ‘Wati nyaranpa panya wiltja waṟaringkunyangka kutju pitjala tjukutjuku kutju waṟkaringi, kala nganaṉa mungawinkinguṟu alatjiṯu kuḻi puḻkangka waṟkarira mungartjiringu, kantilanyan muṉkara nguwanpa ungama. Nyaakulanyan palu puṟunypaṯu uwankara ungu?’\fig |src="WA03881b.tif" size="col" loc="p" ref="20:12"\fig* \v 13 Ka mayatja panya paluṟu wati kutjungka wangkangu, ‘Kulila, ngayulu nyuntunya kuraṟa ungkunytja wiyangku tjukaṟurungku ungu, panya ngaṉmanytjuṉanta wangkangu $50 ungkunytjikitjangku tjiṉṯu kutju waṟkarinyangka, ka panyan kuliṟa palyanmanu. \v 14 Mununku mani nyanga mantjiṟa ngurakutulta ara! Ngayulu panya mukuringanyi wati nyanga maḻa pitjanytja tjuṯa $50 ungkunytjikitja nyuntunya puṟunypaṯu. \v 15 Palya palaṉa alatjiṯu intjanungku ungu ngayulu mukuringkula, panya nyangatja ngayuku mani kaṉa ngayulu mukuringkula ungkupai. Ka nyura nyaaku mirpaṉarinyi? Tjinguṟu nyura nyaṟaringanyi ngayulu tjananya intjanungku ungkunyangka.’ Uwa, nyanga palu puṟunypa Godalu palumpa walytja uwankara palu puṟunypaṯu mukulya puḻkangku kanyilpai.” \p \v 16 Munu Jesulu tjukurpa wangkara wiyaringkula tjanala alatji wangkangu, “Uwa, mulapa kuwari aṉangu tjara kutjupa puḻka nyinanyi, ka tjara kutjupa ngaḻṯutjara nyinanyi. Palu ngula puḻka nyinanytjatjanu tjana tjukutjukuringkuku, ka panya tjana ngapartji ngaḻṯutjara nyinanytjatjanu ngula puḻkaringkuku.” \s1 Jesulu Piṟuku Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Markaku 10:32-34; Luke-aku 18:31-34) \p \v 17 Munuya piṟuku Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻukuḻu anu Jerusalemalakutu munu tjanala-kutju wangkangi alatji \v 18-19 “Kulilaya! Nganaṉa nyanga kuwari ananyi Jerusalemalakutu, ka nyara palula wati kutjungku maḻpangku ngayunya Watiku Katjanya nintilku tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu, kaṉiya witiṟa katira kuutpangka ngaṟatjunkuku munuṉiya kuranmaṟa kukanymankunytjatjanungku ngayunya wati Jew wiya tjuṯa ma-ungkuku ngayunya iluntankunytjaku. Kaṉiya wati nyara paluṟu tjana ngayunya anaṟa wangkaku, munuṉiya wiipangka puḻkaṟa alkalku, munuṉiya palulanguṟulta ngayunya katira puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkuku, kaṉa iluku. Palu tjiṉṯu kutjara wiyaringkula ngayulu ilunytjatjanu wankaringkula pakalku.” \s1 Tjipitiku Kuringku Jesula Tjapintja \r (Markaku 10:35-45) \p \v 20 Ka Tjipitiku kuringku katja kutjara Jesulakutu katingu wati panya Jamesanya pulanya Johnnga, munu tultjungaṟakatira palula tjapinu alatji wangkara, “Nyuntula tjapintjikitjaṉa pitjangu.” \p \v 21 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, nyaa ngayula tjapintjikitjan mukuringanyi?” \p Ka wangkangu, “Wiya, ngula panya nyuntu mayatjarira nyinara, ngayuku nyanga katja kutjara nyuntula itingka tjunkunytjakuṉa mukuringanyi, kutju wakungka, kutju tjampungka, paluṟu pula nyuntula itingka nyinara, aṉangu tjuṯa mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 22 Ka Jesulu pulala wangkangu, “Wiya nyupali ngurpangku tjapini nintingku-palku. Panya kuwari ngayulu pika puḻka mantjini. Ka nyupali wanyu ngayula tjunguringkuku munu pika puḻkaṯu mantjilku?” \p Ka pula wangkangu, “Uwali.” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, mulapa nyupali pika puḻka mantjilku munu iluku ngayunya puṟunypa. Palu panya ngayula wakungka munu tjampungka mayatjarira nyinanytjaku ngayulu puṯu ngurkantananyi, panya ngayuku mamangku kutjungku ngaṉmanytju ngurkantanu ngayula itingka nyinanytjaku.” \p \v 24 Kaya nintintja panya kutjupa tjuṯangku paluṟu pula Jesula ngatjinnyangka kuliṟa palumpa pulampa mirpaṉaringu. \v 25 Ka Jesulu tjananya uwankaraṯu aḻṯira wangkangu, “Nyura ninti panya mayatja mantatja tjuṯaya aṉangu alatjiṯu mayatjarira nyinanyi munuya aṉangu tjuṯa wituwituṟa pauntjingalpai kutjupa kutjupa tjuṯa tjanampa palyantjaku. \v 26 Ka nyura palunya tjananya arkalwiyangku wantima. Munu nyura tjinguṟu mayatja puḻka nyinanytjikitja mukuringkulampa uti aṉangu waṟkaripai puṟunypa nyinama munu kutjupa tjuṯa alpamilaṟa palumpa tjanampa palyanma. \v 27 Uwa, nyura kuranyitja nyinanytjikitja mukuringkulampa uti kutjupa tjuṯaku waṟkarima palunya tjananya pukuḻmankunytjikitja. \v 28 Tjinguṟu nyura kulini Watiku Katjanya-manti pitjangu mayatjarira aṉangu tjuṯa waṟkaku wituwituntjikitjampa. Palu wiya, ngayulu pitjangu aṉangu tjuṯaku waṟka puḻka palyaṟa tjanampa ngalkilpa ilunytjikitja tjana wankaringkunytjaku.” Alatji paluṟu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Jesulu Wati Kuṟu Pati Kutjara Kuṟu Aḻantja \r (Markaku 10:46-52; Luke-aku 18:35-43) \p \v 29 Munu Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻukuḻu ngura panya Jerichonya wantikatira ma-pakannyangka aṉangu tjuṯa mulatu tjananya waṉaningi. \v 30 Ka wati kuṟu pati kutjara iwara pala palula itingka nyinangi munu pula kulinu Jesunya iwarangka wati-pitjanyangka munu pula mirara wangkangu, “Davidakun katja! Ngaḻṯuriwalimpa!” \p \v 31 Kaya aṉangu tjuṯangku pulanya painu pilunarinytjaku. Palu wati paluṟu pula puḻkaṟaṯu mirara wangkangi, “Davidakun katja! Ngaḻṯuriwalimpa!” \p \v 32 Ka Jesulu miranyangka kuliṟa ngaṟakatingu munu pulanya aḻṯira tjapinu, “Ngayulu nyaantjaku nyupali mukuringanyi?”\fig |src="tnMAT20V32.tif" size="col" loc="p" ref="20:32"\fig* \p \v 33 Ka pula wangkangu, “Mayatja! Ngali kuṟu aḻaringkula nyakunytjikitja mukuringanyi.” \p \v 34 Ka Jesunya pulampa puḻkaṟa ngaḻṯuringu, munu pulanya kuṟu pampuṉu, ka pula mapalku kuṟu aḻaringkula nyangangi munu pula palunya waṉaṉu. \c 21 \s1 Jesunya Tangkiyingka Tatiṟa Jerusalemalakutu Pitjanytja \r (Markaku 11:1-11; Luke-aku 19:29-38; Johnku 12:12-19) \p \v 1-2 Munuya Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻu Jerusalemalakutu ma-ilaringkula puḻi ini Alipatjarala katukutu tatiṟa ma-wirkanu ngura tjukutjukungka itingka ini Piitja-paitjala. Ka ngura nyara palulanguṟu Jesulu nintintja kutjara wituṟa iyaṉu alatji wangkara, “Ara pula kuranyu ngura pala ilatjakutu munu wirkaṟa nyupali nyakuku tangkiyi kuḻunykira karpintja ngaṟanyangka. Nyara palunya pulanya pula araltjaṟa ngalya-kati. \v 3 Ka tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyupalinya nyakula tjapilku, ‘Nyaaku nyupali araltjananyi?’ Ka pula alatji wangka, ‘Wiya, Mayatjanya nyanga palumpa pulampa mukuringanyi.’ Ka paluṟu nyupalinya mapalkungku ungkul'iyalku.” \p \v 4 Uwa, aṟa nyanga tangkiyitjara Godalu ngaṉmanytju tjakultjunu wati wangkatjara kutjupangka, ka panya nyiringka iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 \v 5 “Tjanala wangka ngura Tjayanta nyinanytja tjuṯangka nyanga alatji, \q1 ‘Nyawaya! Nyurampa mayatja puḻka kuwari nyurala wirkananyi. \q1 Paluṟu ngaḻṯutjara puṟunyarira tangkiyingka tatiṟa pitjanyi kaṉany-kaṉanypa wiya. \q1 Uwa, paluṟu nyuralakutu pitjanyi tangkiyi kuḻunytja tatiṟa.’” \x * \xo 21:5 \xo*\xt Tjakaṟayaku 9:9\xt*\x* \p \v 6 Ka nintintja panya kutjarangku kuliṟa anu munu pula Jesulu panya wangkanytjitja alatjiṯu palyaṉu. \v 7 Munu pula tangkiyi kuḻunykira mantjiṟa wirkakatingu palulakutu. Kaya nintintja tjuṯangku upukuta tjananku araṟa tangkiyingka tjaṉangka piitatjunu ka Jesunya tatiṟa nyinakatingu. \v 8 Ka paluṟu tatiṟa pitjanyangka aṉangu tjuṯangku palumpa puḻkaṟa pukuḻarira tjanampa upukuta tjuṯa araltjara iwarangka lipiṟa tjunkula waṉaningi palula kuranyu. Kaya tjara kutjupangku puṉu parka kaṯaṟa palu puṟunypaṯu tjunkula waṉaningi.\fig |src="lb00315c.tif" size="col" loc="p" ref="21:8"\fig* \v 9 Kaya aṉangu winkingku kuranyunguṟu munu maḻanguṟu pukuḻarira mirara wangkangi alatji, \q1 “Mirawaṉirala waḻkunma Davidaku katja! \q1 Mayatja God, nyanga palunya puḻkaṟa pukuḻmanama, panya nyuntu palunya iyaṉu nganaṉanya mayatjarira kanyintjaku. \x * \xo 21:9 \xo*\xt Psalm 118:26\xt*\x* \q1 Ala, Godanyala waḻkuṟa mirawaṉima katutja puḻkanya!” \m \v 10 Ka paluṟu Jerusalemala tjarpanyangka ngura nyara palunya nguraṟa uwankara puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaringu, munuyanku ngaparku tjapiningi wangkara, “Ngananya wanyu nyangatja?” \p \v 11 Kaya kutjupa tjarangku palumpa nintingku wangkangu, “Wiya, Jesunya panya palatja, Godaku panya wangkatjara, ngura panya Nazarethanya nguraṟa manta nyara Galileelanguṟu.” \s1 Jesunya Timpulangka Tjarpanytja \r (Markaku 11:15-19; Luke-aku 19:45-48; Johnku 2:13-22) \p \v 12 Ka Jesunya timpulaku yaatangka tjarpangu munu nyangu aṉangu tjuṯangku kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilannyangka aṉangu tjuṯangka. Munu paluṟu mirpaṉarira tjananya uwankara painu, munu taipula manitjara tjuṯa uṉṯuṟa waṉira kampa kutjupanu munu taipula tjuḻpu kuukuuku tjuṯatjara kuḻu uṉṯuṟa waṉingu.\fig |src="lb00316c.tif" size="col" loc="p" ref="21:12-13"\fig* \v 13 Munu paluṟu wangkangu tjanala, “Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytjitja alatji, \q1 ‘Ngayuku timpula uti ngayuku alatjiṯu ngaṟama aṉangu winkingku ngayunya tjarpara waḻkuntjaku.’ \x * \xo 21:13 \xo*\xt Aitjayaku 56:7\xt*\x* \m Palu nyura maniku manyu tjuṯangku timpula nyanga miḻmiḻṯa tjarpara aṉangu tjuṯangka mani mantjiṟa ngura nyangatja kuraṉi munu wati kutitjunkupai tjuṯaku waḻi puṟunypa palyaṉi.”\x * \xo 21:13 \xo*\xt Jeremiah-ku 7:11\xt*\x* \p \v 14 Kaya kuṟu pati tjuṯa nyumpu tjuṯa kuḻu palulakutu pitjangu timpulaku yaatangka nyinanyangka, ka palunya tjananya palyaṟunguṉu. \v 15 Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu nyangu Jesulu pikatjara tjuṯa witulya puḻkangku palyaṟungunnyangka, munuya piṟuku kulinu tjitji tjuṯangku timpulangka mirara wangkanyangka, panya tjana alatji wangkangi, “Mirawaṉimala Davidaku katja!” Kaya wati panya paluṟu tjana alatji nyakunytjatjanu munu kulintjatjanu puḻkaṟa mirpaṉaringu. \v 16 Munuya Jesula wangkangu, “Nyuntun kulini tjitji nyanga tjuṯangku wangkanyangka?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa-maṉṯu, kuliniṉa. Palu nyura wanyu nyiringka nyakunytja wiyaṯu? Panya alatji ngaṟanyi, \mi ‘Mama God, nyuntu tjitji tjuṯa iṯi tjuṯa kuḻu nintinu nyuntunya tjukaṟurungku mirawaṉira waḻkuntjaku.’” \x * \xo 21:16 \xo*\xt Psalm 8:3\xt*\x* \m \v 17 Munu alatji wangkara wiyaringkula Jesulu tjananya wantikatingu munu Jerusalemalanguṟu ma-pakaṟa anu ngura panya Piitjanilakutu munu nyara palula ngaringi palumpa nintintja tjuṯa kuḻu. \s1 Puṉu Iḻi Piḻṯiringkunytja \r (Markaku 11:12-14,20-24) \p \v 18 Munuya ngarira tjiṉṯuringkula maḻaku anu Jerusalemaku, ka Jesunya pinpatja wiya paḻtjatjiratja anangi. \v 19 Munu ankula nyangu puṉu iḻi iwarangka itingka ngaṟanyangka munu para-nyakula nyangu mai wiya nyaḻpi kutju alatjiṯu ngaṟanyangka munu puṉu panya iḻingka wangkangu, “Puṉu ngana! Nyanganguṟu nyuntula mai pakantja wiya alatjiṯu ngaṟaku.” Ka mulapaṯu warpungkula alatjiṯu mapalku piḻṯiringu. \p \v 20 Kaya nintintja tjuṯangku nyakula nguwankuringu, munuya wangkangu, “Yaaltji-yaaltji puṉu nyangatja warpungkula alatjiṯu mapalku piḻṯiringu?” \p \v 21 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura Godaku mulamularingkula puṯu kulintja wiyangku palyalku alatjiṯu nyanga ngayulu puṉu iḻi wangkara piḻṯintjanya puṟunypa munu nyura puḻi nyanga murpu puḻkangka kuḻu wangkaku pakaṟa uṟu puḻkangka tjarpanytjaku, ka mulapaṯu pakaṟa ankula tjarpaku. \v 22 Mulapa nyura Godaku mulamularingkula kutjupa kutjupaku palula tjapinnyangkampa paluṟu nyurampa palyalku alatjiṯu.” \s1 Nganalu Jesunya Tjunu Mayatjangku Wangkanytjaku \r (Markaku 11:27-33; Luke-aku 20:1-8) \p \v 23 Ka Jesunya timpulangka tjarpangu munu aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkara nintiningi. Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku tjiḻpi tjuṯangku kuḻukuḻu pitjala palula wangkangi, “Nganalunta nyuntunya wangkangu aṉangu tjuṯa timpula nyanganguṟu paintjaku? Mununta nganalu iyaṉu tjukurpa nyangangka wangkara nintintjaku?” \p \v 24 Ka Jesulu ngapartji tjanala wangkangu, “Wanyu kaṉa nyurala-waraṟa tjapila, munuṉa nyura wangkanyangka kutju ngayulu ngapartji nyurala wangkaku nganaluṉi wituṉu nyanganpa palyantjaku. \v 25 Kaya kuwari ngayula utiṟa tjukaṟurungku wangka, nganalu wanyu Johnnga wituṉu aṉangu tjuṯa baptise-katinytjaku Godalu munta watingku?” \p Kayanku kapuṯurira wangkangi, “Nyaala wangkaku? Tjinguṟula wangkaku, ‘Godalu palunya wituṉu.’ Ka alatji wangkanyangka tjinguṟu paluṟu wangkaku alatji, ‘Ka nyura nyaaku wanyu panyatja Johnku mulamularingkuwiyangku wantingi?’ \v 26 Palu tjinguṟu nganaṉa wangkaku, ‘Wiya palunya watingku panya wituṉu.’ Ka alatji wangkanyangkampa tjinguṟu aṉangu nyanga tjuṯa kuliṟa nganampa mirpaṉariku panya paluṟu tjana Johnnga Godaku wangkatjaranmankupai.” \v 27 Munuya puṯu para-wangkara kuliṟa Jesula wangkangu, “Wiya ngurpala.” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ka ngayulu ngapartji nyurala tjakultjunkunytja wiyangkuṯu wantinyi panya ngayunya wituntjanya.” \s1 Tjukurpa Katja Kutjaratjara \p \v 28 Munu Jesulu tjanala piṟuku wangkangu wati panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu tjiḻpi tjuṯangka kuḻu, “Wanyu kaṉa tjukurpa kampa kutjupa nyurala wangka, kaṉi nyura kulintjatjanungku tjakultjura nyaa nyura kulintja. Watingku katja kutjara kanyiningi. Munu kutjupa-aṟa paluṟu katja puḻkangka tjapinu, ‘Katja, wanyu ankula nganampa panya kaanangka waṟkari mai kiṟipitjingka.’ \p \v 29 “Ka katjangku wangkangu, ‘Wiya, wantinyiṉa.’ Munu palulanguṟu maḻa kulinu ankula waṟkarinytjikitjangku, munu ankula kaanangka panya waṟkaringi. \p \v 30 “Ka mama panya anu katja maḻatjakutulpi munu palula ngapartji palu puṟunypaṯu wangkangu. Ka paluṟu palyanmanu, palu maḻa paluṟu ankula waṟkarinytja wiyangku wantingi.” \p \v 31 Ka Jesulu tjukurpa nyangatja wangkara wiyaringkula tjanala tjapinu, “Katja yaaltjingku mamangka wangaṉarangku kuliṟa ankula waṟkaringi?” \p Kaya wangkangu, “Katja panya puḻkangku.” \p Ka tjanala wangkangu, “Uwa, tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya wati kamantaku mani mantjilpai tjuṯa munu minyma watingka pirtjipai tjuṯa-waraṟa Godaku walytjaringkuku paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku, ka nyura maḻaringkuku. \v 32 Panya Johntu nyurala ngaṉmanytju tjakultjunu kura wantira tjukaṟuru Godalawanu nyinanytjaku, ka panya nyura kuliṟa wantira palumpa mulamularingkuwiyangku wantingi. Ka panyaya mani mantjilpai tjuṯangku munu minyma watingka pirtjipai tjuṯangku palula kuliṟa palumpa mulamularingu munuya kura wantingu. Ka panya paluṟu tjana mulamularingkula kampa kutjuparinyangka nyura nyangu, palu nyura wantingi alatjiṯu kuliṟa kampa kutjuparinytja wiyangku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu tjiḻpi tjuṯangka kuḻu. \s1 Wati Kura Tjuṯangku Kaana Kiṟipitjitjara Mayatjaku Kanyintja \r (Markaku 12:1-12; Luke-aku 20:9-19) \p \v 33 Munu piṟuku Jesulu panya palula tjanala wangkangu, “Wanyu kaṉa piṟuku tjukurpa kutjupa nyurala wangka aṟa kutjupatjara, kaya kulila! Wati kutjupa kaana puḻkatjara nyinangi munu paluṟu puṉu kiṟipitji tjuṯa tjawaṟa ngaṟatjuṟa waṉaṉu munu apunguṟu yaata para-palyaṟa arintaṟa patinu munu piṯi tjawaṟa wantingu ngula kiṟipitji kuṟuringkunyangka uraṟa kantuṟa tjulkuṟa waina palyantjikitjangku munu waḻi waṟa palyaṉu katunguṟu nyakula aṯunymankunytjikitjangku. Munu palulanguṟu wati paluṟu kaana kiṟipitjitjara wati maṉkurpa kutjupa unytjungku ungkukatingu mani palumpa palyantjaku, munu wantikatira anu ngura parari manta kutjupakutu. Kaya paluṟu tjana kaana panya palunya aṯunymanangi. \p \v 34 “Ka ngula mai panya kiṟipitji kuṟuringkunyangka wati panya kaanaku walytjangku wati waṟkaripai maṉkurpa iyaṉu tjanalakutu ankula mai kiṟipitji tjaraṟa mantjiṟa palumpa katinytjaku. \v 35 Kaya wati kaana aṯunymankupai tjuṯangku wati panya iyantja maṉkurpa nyakula witiṉu munuya kutju pungu munu kutjupa iluntanu munu kutjupa apungka atuṉu. \v 36 Ka piṟuku wati panya kaanaku walytjangku wati waṟkaripai kutjupa tjuṯa ngapartji iyaṉu, kaya tjananya palu puṟunymanuṯu. \v 37 Ka wati panya paluṟu maḻa palumpa katjalta iyaṉu alatji kuliṟa, ‘Wanyu kaṉa ngayuku katja iyala, kaya palunya tjinguṟu wangaṉarangku kulilku.’ \v 38 Palu wati panya palumpa katja wirkankunyangka nyakula tjananku kapuṯurira wangkara kuliningi, ‘Ai, wati panya palumpa katjampal palatja pitjanyi! Warpungkulala iluntara, ka ngula mama palumpa tjiḻpiringkula ilunyangka kaana nyangatja nganampariku.’\fig |src="WA03899b.tif" size="col" loc="p" ref="21:38"\fig* \v 39 Munuya wati panya katja witiṟa kaananguṟu iṯarikatingu uṟilkutu munuya pungkula iluntanu.” \p \v 40 Munu Jesulu tjukurpa nyangatja wangkara wiyaringkula tjanala tjapinu, “Nyura nyaa kulini? Wati panya kaanaku walytjangku tjananya ngapartji pitjala nyaalku kaana panya aṯunymankupai tjuṯa?” \p \v 41 Kaya wangkangu, “Wiya, paluṟu pitjala tjananya ngapartji pungkula iluntankuku, munu wati palya tjuṯa tjunkuku kaana aṯunymaṟa kanyintjaku, kaya paluṟu tjana kiṟipitji kuṟuringkunyangka uraṟa wati panya kaanaku walytjaku tjukaṟurungku tjaraṟa tjunkuku.” \p \v 42 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyura wanyu ninti tjukurpa panyaku? Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Waḻi palyalpai tjuṯangkuya waḻi puḻi tjuṯanguṟu palyaningi, \q2 munuya puḻi kutju nyakula waṉingu kura-palku kuliṟa. \q1 Palu nguntiya waṉingu, panya puḻi nyara paluṟu kura wiya, wiṟu mulapa waḻi kuṉpu kanyilpai. \q1 Panya Mayatja Godalu puḻi pala palunya ngurkantanu puḻi kutjupa tjuṯa wiya, \q2 kala paluṟu ngurkantankunytjitja pukuḻarira wiṟunmananyi.’ \x * \xo 21:42 \xo*\xt Psalm 118:22-23\xt*\x* \m \v 43 Nyara palulanguṟuṉa nyurala wangkanyi alatji, panya Godalu nyuranya mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja wiyaringanyi munu panya aṉangu kutjupa tjuṯa ngapartji walytjanmaṟa mayatjangku kanyilku palumpa tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyalpai tjuṯa. \v 44 Ka kutjupangku puḻi nyara palunya wantirampa pika puḻka mulapa mantjilku. Panya puḻi nyara palunya wantinyangka Godalu pungkula wiyalpai alatjiṯu.”\f * \fr 21:44 \fr*\ft Tjukurpa nyanga puḻitjara wangkara Jesulu paluṟunku wangkangi.\ft*\f* \p \v 45 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuliningi Jesulu tjukurpa nyanganpa wangkanyangka munuya kuliṟa miiḻaraṉu. \v 46 Munuya palulanguṟu palunya witintjikitjangku kuliningi, palu nguḻuringangiya aṉangu winki ngaṟanyangka nyakula panya aṉangu tjuṯangku Jesunya Godaku wangkatjaranmankupai, kaya palulanguṟu palunya witilwiyangku wantingu. \c 22 \s1 Tjukurpa Mai Puḻkaku Puṯu Aḻṯinytja \r (Luke-aku 14:15-24) \p \v 1 Munu Jesulu piṟuku tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangi alatji, \v 2 “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyanga puṟunypa ngaṟanyi panya wati ngura tjuṯaku mayatja puḻka nyinangi ka wati nyara palumpa katjangku kuri kuwari kutju aḻṯinytjaku ngaṟangi. Ka wati panya mayatjangku pukuḻarira palumpa waṟkaripai tjuṯangka wangkangu mai kuka puḻka palyantjaku, munu palumpa maḻpa tjuṯa wangkangu katjangku kuri aḻṯinyangka pitjala tjunguringkula ngalkula pukuḻarinytjaku. \v 3 Munu mai kuka riti ngarinyangka nyakula paluṟu wati panya waṟkaripai tjuṯa wituṉu ankula aṉangu panya ngaṉmanytju wangkanytja tjuṯa para-aḻṯira ngalya-katinytjaku maiku pitjala tjunguringkunytjaku, kaya ankula aḻṯingi. Palu tjana uwankarangku kuliṟa pitjanytja wiyangku wantingi. \v 4 Ka paluṟu piṟuku waṟkaripai kutjupa tjuṯa wituṉu ankula aṉangu panya palunya tjananya piṟuku aḻṯinytjaku. Kaya ankula palula tjanala wangkangi, ‘Pitjaya! Nganampa mayatjangku mai kuka puḻka nyurampa palyaṉu puluka puḻkanya munu kuḻunypa kuḻu kuka wiṟu mulapa, munu pauṟa riti wantingu nyura pitjala ngalkuntjaku. Kaya wanyu ngalkuntjikitja pitja, panya paluṟu mukuringanyi nyura uwankara pitjala tjunguringkula pukuḻarinytjaku palumpa katjangku kuri aḻṯinyangka.’ \p \v 5 “Palu tjana kuliṟa alatjiṯu wantingi munuya tjana mukuringkunytja tjuṯa kutju palyaningi, kutjupa tjuṯaya anu palumpa tjanampa kaana tjuṯakutu, kaya kutjupa tjuṯa anu waṟkarira mani puḻkantjikitja. \v 6 Kaya kutjupa tjuṯangku wati panya mayatjangku wituṟa iyantja tjuṯa witiṟa pungkula iluntanangi. \p \v 7 “Ka mayatja panya paluṟu pungkunytja kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu munu palulanguṟu tjaultji tjuṯa wituṉu, kaya aṉangu panya palunya tjananya ngapartji ankula iluntanu munuya tjanampa waḻi uwankara tiliṟa wiyaṉu. \v 8 Munu palulanguṟu mayatja panya paluṟu palumpa waṟkaripai tjuṯa aḻṯira wangkangu, ‘Kulila! Nyangatja nyura mai kuka puḻka palyaṟa tjunu ngayuku katjaku pukuḻarira ngalkuntjaku. Palu aṉangu panya ngayulu aḻṯinytja tjuṯangku kuliṟa alatjiṯu wantingi. \v 9 Palu araya tawunu tjuṯakutu munuya iwara tjuṯangka aṉangu tjuṯa para-ngaṟanyangka nyakula tjananya aḻṯira ngalya-kati mai nyanga puḻkaku.’ \v 10 Kaya mulapaṯu ankula para-aḻṯira ngalya-katingu aṉangu uwankara tjana iwarangka nyakula panya kura tjuṯa munu palya tjuṯa kuḻu, kaya pitjala wati panya mayatjaku waḻingka tjarpara angaṟa alatjiṯu nyinangi.\fig |src="DN00477b.tif" size="col" loc="p" ref="22:10"\fig* \p \v 11 “Ka mayatja panya paluṟu aṉangu tjuṯa nyakunytjikitja tjarpangu munu nyangu wati kutju mantara kutjupatjara nyinanyangka, panya watingku kuri aḻṯinyangkaya aṉangu tjuṯa mantara wiṟungka tjarpara inmakitja pitjapai. Ka wati panya paluṟu mantara wiṟungka tjarpanytja wiya pitjangu munu ngunti tjarpara nyinangi. \v 12 Ka wati panya mayatjangku palula wangkangu, ‘Ai! Nyaakun nyuntu mantara wiṟutjara pitjanytja wiya? Panya ngayuku katjangku kuwari kuri aḻṯinyi, kan uti nyuntu mantara wiṟutjara pitjama.’ Ka wati panya paluṟu wangkanytja wiya nyinangi. \v 13 Ka wati panya mayatjangku palumpa waṟkaripai tjuṯa aḻṯira wangkangu, ‘Pitjalaya wati nyangatja maṟa tjina kuḻu karpila munuya uṟilta mungawaḻuṟungka waṉi, ka nyara palulalta pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulaku.’ Kaya mulapaṯu palunya karpiṟa katira uṟilta waṉingu.” \p \v 14 Ka Jesulu tjukurpa nyangatja wangkara wiyaringkula tjanala wangkangu, “Panya Godalu aṉangu tjuṯa mulapa aḻṯipai palunya waṉantjaku, palu paluṟu maṉkurpa nguwanpa ngurkantankupai.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu tjiḻpi kutjupa tjuṯangka munu Paṟatji tjuṯangka kuḻu. \s1 Rome-aku Mayatja Mani Tjaraṟa Ungkunytjaku, Munta Wiya? \r (Markaku 12:13-17; Luke-aku 20:20-26) \p \v 15 Kaya Paṟatji tjuṯangku nyangatja kuliṟa mauṉṯalpa tjana-kutjuringkula wangkara kuliningi Jesunya arkaṟa ngunti tjapintjikitjangku.\f * \fr 22:15 \fr*\ft Panya paluṟu tjana alatji kuliningi, “Wanyula palula ngunti wangka, ka paluṟu tjinguṟu tjukurpa kutjupa ngunti nganaṉala wangkaku, kala ngunti wangkanyangka kuliṟampa kuranmankukulta palunya.”\ft*\f* \v 16 Munuya wangkara wiyaringkula tjanalanguṟu wati maṉkurpa nguwanpa Jesulakutu wituṟa iyaṉu Iṟataku maḻpa tjuṯa kuḻu tjunguṟa. Kaya ankula palula wangkangu alatji, “Nintilpai! Nganaṉa ninti nyuntumpa, panya nyuntu wati tjukaṟuru palyanyku nyinapai. Munu panyan aṉangu tjuṯangka Godaku iwara tjukaṟurungku wangkara nintilpai utingku kutitjunkunytja wiyangku. Munu panyan aṉangu uwankara tjunguṟa nyakupai munu tjanala uwankarangka tjukaṟurungku wangkapai tjukurpa panya palunyaṯu aṉangu kutjupa tjuṯaku nguḻuringkula kampa kutjuparinytja wiyangku. \v 17 Ka nyuntu yaaltji kulini? Palyala wati panya Tjiitjanya mayatja puḻka Rome-ala nyinapainya mani tjaraṟa ungkuku, munta wiya? Mulapa wanyu alatjinkunytjaku ngaṟanyi Moseku tjukurta? Wanyulanya nyuntu tjakultjura!” \p \v 18 Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana ngunti arkaṟa tjapinnyangka munu wangkangu, “Wiya, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa munu nyura ngunti tjapini ngayunya kuranmankunytjikitjangku kutju. \v 19 Ngalya-katiya mani pala tjiilpa panya nyura mayatja Rome-ala nyinapainya mani pala palunya ungkupai, kaṉa nyawa!” Kaya mulapaṯu katira palunya ungu. \v 20 Ka nyakula tjanala tjapinu, “Nganaku yunpa munu ini kuḻu wanyu nyangangka ngaṟanyi?” \p \v 21 Kaya wangkangu, “Mayatja puḻka panya Tjiitjanya.”\fig |alt="Use left coin with large head of Ceasar" src="hk00166c.tif" size="col" ref="22:21"\fig* \p Ka tjananya wangkangu, “Uwa mulapa mani nyangatja mayatja Tjiitjaku, kaya palunya palya ungama paluṟu wangkanyangka, palu Godalu wangkanyangkampaya Godanya alatjiṯu ungama.” \p \v 22 Kaya nyangatja kuliṟa nguwankuringu munuya kulinu, “Ai, wati nyangangku muṉkara alatjiṯu wangkapai.” Munuya palulanguṟu palunya wantikatira anu. \s1 Tjukurpa Panya Ilura Pakantjanya Tjana Tjapintja \r (Markaku 12:18-27; Luke-aku 20:27-40) \p \v 23 Kaya tjiṉṯu panya palulaṯu wati Tjatjutji maṉkurpa pitjangu Jesulakutu, panya paluṟu tjanaya aṉangu ilunytjatjanu pakantjitjaku mulamularingkupai wiya. Munuya wati nyanga maṉkurtu Jesula ngunti arkaṟa tjapiningi alatji, \v 24 “Nintilpai, panya Moselu tjukurpa nyangatja nganampa iriti walkatjunu alatji, ‘Tjinguṟu wati kuṯa iluku tjitji wiyaṯu, ka minyma panya palumpa kuri wanka nyinanyangka wati panya tjitjuṟurungku uti aḻṯima minyma panya palunya. Munu tjinguṟu tjitji katja utintjatjanungku paluṟu kulilku, “Nyangatja ngayuku wiya, ngayuku kuṯaku tjitji, panya ngayulu palumpa kuringka utinu.” ’ Alatji Moselu walkatjunu.\fig |src="DN00428b.tif" size="col" loc="p" ref="22:24"\fig* \p \v 25 “Palu tjukurpa nyangatja wanyu kulila. Panya wati 7 kuṯaṟara kuṯaṟara nyinangi. Ka kuṯa ngaṉmanyitjangku kungkawaṟa aḻṯingu, munu paluṟu tjitji utintja wiyaṯu ilungu. Ka maḻanytju ngapartji minyma panya palunyaṯu aḻṯingu munu tjitji wiyaṯu ilungu, \v 26 ka palu puṟunypaṯu wati maḻanypa kutjupangku ngapartji aḻṯira paluṟu kuḻu tjitji wiyaṯu ilungu. Kaya palu puṟunypaṯu maḻanypa panya maḻatja tjuṯangku minyma panya palunyaṯu aḻṯira kanyiṟa tjitji wiyaṯu ilungi uwankaraṯu wanapari wanapari. \v 27 Ka ngula minyma panya paluṟu tjanampa panya kurilta ilungu. \p \v 28 “Kalanya wanyu tjakultjura! Ngula ilunytjatjanu wankaringkula pakantjatjanu minyma panya paluṟu nganaku kuri nyinaku? Panya wati 7-tu palunya aḻṯingu.” \p \v 29 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, nyura ngunti kulilpai tjuṯa. Nyura Godaku tjukurku ngurpa munu palumpa witulyaku kuḻu ngurpa alatjiṯu. \v 30 Panya miri tjuṯa ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa kuri aḻṯinytja wiya, panya angelpa tjuṯa kuri wiya nyinanyi, nyara palu puṟunypa alatjiṯu aṉangu tjuṯa nyinaku. \v 31-32 Ka nyura uti mulamularingama ilunytjatjanu pakantjitjaku. Wanyu tjukurpa panyatja kulila, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu nyurala wangkanytja alatji, \mi ‘Ngayuluṉa Aipuṟamaku, Isaacaku, Jacobaku God nyinanyi, kaṉiya paluṟu tjana ngayunya waḻkuṉi.’ \x * \xo 22:31-32 \xo*\xt Exodus 3:6\xt*\x* \m Ala palatja. Aipuṟamanya, Isaacanya, Jacobanya tjana panya ngaṉmanypa ilungu, ka nyangatja nyaaku Godalu ilunyangka maḻangka wangkangi tjana palunya waḻkuntja? Wiya, paluṟu tjana panya ilunytjatjanu wankaringu munuya kuwari nyanga ilkaṟingka wanka nyinara Godanya waḻkuṉi.” \p \v 33 Kaya aṉangu uwankarangku nyangatja wangkanyangka kuliṟa nguwankuringu munuya kulinu, “Ai, wati nyangangku puḻka mulapa wangkanyi.” \s1 Tjukurpa Nyaa Puḻka Mulapa Godalu Wangkanytja \r (Markaku 12:28-34; Luke-aku 10:25-28) \p \v 34 Uwa, panya Jesulu Tjatjutji tjuṯangka wangkanyangka tjana puṯu kulinu ngapartji wangkanytjikitjangku. Kaya Paṟatji tjuṯangku kulinu Jesulu tjananya wangkara pilunmankunytja, munuya kulintjatjanu Tjatjutji tjuṯangka tjunguringkula anu Jesulakutu. \v 35-36 Ka wati tjanala tjungutjangku Moseku tjukurpa nintilpaingku Jesunya ngunti arkaṟa tjapiningi alatji wangkara, “Nintilpai! Tjukurpa nyaa wanyu puḻka mulapa ngaṟanyi uwankarangka waintarinytja Godalu wangkanytja?” \p \v 37 Ka Jesulu wangkangu, “Tjukurpa puḻka mulapa nyangatja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Mama Godaku puḻkaṟa mukuringama kurunpa winki, munu palunya kutju pukuḻmankunytjikitjangku tiṯutjarangku kulinma.’ \x * \xo 22:37 \xo*\xt Deuteronomy 6:5\xt*\x* \m \v 38 Uwa, tjukurpa nyanga paluṟu kutju alatjiṯu puḻka mulapa ngaṟanyi kutjupa uwankarangka waintaṟa. \v 39 Ka kutjupa kuḻu palu puṟunypaṯu puḻka ngaṟanyi nyanga alatji, \mi ‘Aṉangu kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama nyuntunku mukuringkunytja puṟunypa.’ \x * \xo 22:39 \xo*\xt Leviticus 19:18\xt*\x* \m \v 40 Uwa, tjukurpa nyanga paluṟu pula puḻka kutjara ngaṟanyi tjukurpa kutjupa uwankarangka waintaṟa. Ka panya Moselu tjana Godaku wangkatjara kutjupa tjuṯangku kuḻu tjukurpa walkatjunkunytja uwankara tjukurpa nyanga palula pulalanguṟu ngaṟanyi. Panya tjukurpa paluṟu pula wiya ngaṟanyangkampa tjinguṟu tjukurpa kutjupa uwankara kuḻu wiya ngaṟama.” Alatji Jesulu wangkangu wati panya Moseku tjukurpa nintilpaingka. \s1 Christanya Godalu Panya Kalkuntjanya \r (Markaku 12:35-37; Luke-aku 20:41-44) \p \v 41 Ka Paṟatji panya tjuṯa nyara palula tjunguringkula ngaṟanyangka Jesulu tjanala tjapinu, \v 42 “Yaaltji nyura kulini Christanya Wankaṟunkupainya panya Godalu kalkuntjanya? Walytjapiti nganalanguṟu wanyu paluṟu? Ngananya palumpa tjamu iriti nyinangi?” \p Kaya wangkangu, “Wiya, paluṟu Davidaku walytjapiti maḻatjanguṟu utiringkuku.” \p \v 43 Ka tjanala wangkangu, “Ka nyaaku panyatja Davidalu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka palunya mayatjanmanu? Panya nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi Davidalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 \v 44 ‘Mayatja Godalu ngayuku Mayatjangka wangkangu, \q2 “Ngayula nyanga itingka mayatja puḻka nyinakati kampa nyanga wakungka. \q1 Kaṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟulku nyuntula wangaṉarangku kulintjaku, \q2 kan tjananya nyuntu mayatjangku wituwitulku.” ’ \x * \xo 22:44 \xo*\xt Psalm 110:1\xt*\x* \m \v 45 Ala palatja! Davidalu Christanya mayatjanmanangi alatjiṯu Godalu panya kalkuntjanya, ka Christanya yaaltji-yaaltji piṟuku palumpa pakaḻi maḻatja nyinama? Wiya, paluṟu pakaḻi kutju wiya palumpa mayatja kuḻu nyinanyi.” \p \v 46 Kaya palulanguṟu Jesula ngapartji wangkanytjikitjangku puṯu kuliningi, munuya tjiṉṯu pala palulanguṟu piṟuku palula ngunti arkaṟa tjapintja wiyaringu. \c 23 \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Nguḻutjunkunytja Paṟatji Tjuṯangka-tawara Munu Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯangka-tawara \r (Markaku 12:38-40; Luke-aku 11:37-52; 20:45-47) \p \v 1 Munu palulanguṟu Jesulu nintintja tjuṯangka munu aṉangu winkingka kuḻu wangkangu, \v 2 “Panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu Paṟatji tjuṯa kuḻu Moseku tjukurku ninti puḻka nyinanyi nyurala wangkara utintjikitja. \v 3 Ka tjana wangkanyangka nyura uti wangaṉarangku kuliṟa palyanma. Palu tjana palyantjaya arkalwiyangku wantima, panya paluṟu tjana tjukurpa palunya nintintjatjanungku mulamulangku wangaṉarangku kuliṟa palyalpai wiya. \v 4 Panya paluṟu tjana aṟa kutjupa kutjupa tjuṯa Godaku tjukurta tjunguṟa palyalpai munuya aṉangu tjuṯa rawangku wituwitulpai wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku, kaya aṟa tjuṯa mulapa ngaṟanyangka puṯu kuliṟa kaar-kaararira pakuringkupai. Panya mayatjangku palumpa wati waṟkaripaingka tjaṉangka kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa katinytjaku tjunkupai munu mayatja paluṟu tjaḻiṟa katira paku puḻkaringkunyangka nyakula palunya alpamilaṟa tjara palulanguṟu mantjiṟa tjaḻiṟa katinytja wiyangku wantipai. Nyara palu puṟunytjuya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku Paṟatji tjuṯangku kuḻu aṉangu tjuṯa rawangku wituwitulpai kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa palyantjaku, kaya pakuringkupai. \p \v 5 “Munuya paluṟu tjana kutjupa kutjupa tjuṯa palyalpai aṉangu tjuṯangku nyakula palunya tjananya mirawaṉinytjaku, panya tjakangku wati tjuṯangku nyiri Moseku tjukurtjara rulumapi pakutja tjukutjukungka unngu tjarpatjunkupai munuya kutjupa-aṟa Godala tjapintjikitjangku kutju pakutja panya palunya miṉangka munu ngalyangka kuḻu tanpalpai tjukurpa panya palunyatjara, palu wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu pakutja puḻka nguwanpa tanpaṟa kaṉany-kaṉanytju kanyilpai rawangku nguwanpa munuya paluṟu tjana mantara waṟa puḻkangka tjarpara para-ngaṟapai kaṉany-kaṉanypa aṉangu tjuṯangku nyakula tjananya mirawaṉinytjaku.\fig |src="GT00035b.tif" size="col" loc="p" ref="23:5"\fig* \p \v 6 “Munuya waḻi inmatjangka tjunguringkula tjiya wiṟu tjuṯa ngurkantankupai aṉangu tjuṯangka kuranyu uti nyinakatinytjikitja mukuringkula. Munuya kutjupa-aṟa mai puḻka ngalkuntjikitja tjunguringkula palu puṟunypaṯu kuranyu nyinanytjikitja mukuringkupai tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉinytjaku. \v 7 Munuya puḻkaṟa pukuḻaripai aṉangu tjuṯangku tjananya tawunungka para-ngaṟanyangka nyakula nintilpai wangkara waḻkuntjaku. \p \v 8 “Palu kulilaya! Tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuranya ninti puḻkanmankunyangkampa nyura palunya markunma nyuranya waḻkuntjaku-tawara, panya nyura kuṯaṟara kuṯaṟara uwankara palu puṟunypa nyinanyi nintilpai kutjutjara. \v 9 Munuya nintilpai kutjupa tjuṯa mamanmaṟa waḻkuntja wiyangkuṯu wantima, panya nyurampa mama kutju nyinanyi ngura ilkaṟitjangka. \v 10 Munu tjinguṟu aṉangu kutjupangku nyuranya ‘nintilpainya’ waḻkunnyangkampa nyura palunya markunma nyuranya ngunti waḻkuntjaku-tawara, panya alatjiṯu nyurampa ‘nintilpai’ kutju nyinanyi Godalu panya kalkuntjanya. \v 11 Ka nyuralanguṟu tjinguṟu kutju kuranyurira mayatja nyinanytjikitja mukuringanyi munu uti paluṟu nyurampa puḻkaṟa waṟkarima nyura witunnyangka wantinytja wiya. \v 12 Panya aṉangungku paluṟunku walytjangku mayatjarira mirawaṉinyangka nyakula Godalu palunya paiṟa maḻarku tjunkuku. Ka aṉangu kutjupa maḻa nyinanyangka nyakula Godalu palunya mirawaṉira kuranyu tjunkuku mayatja puḻka nyinanytjaku.” \s1 Jesulu Palunya Tjananya Ngunti Palya-palku Nyinanyangka Paintja \r (Markaku 12:40; Luke-aku 11:39-42; 11:44,52; 20:47) \p \v 13-14 Munu palulanguṟu Jesulu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu Paṟatji tjuṯa kuḻu puḻkaṟa nguḻutjunangi alatji wangkara, “Nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura aṉangu tjuṯangka wangkara nintinnyangka kutju tjana kulilpai Godaku walytjaringkunytjikitjangku. Palu nyura Godala tungunpungkula palunya mulamulangku waṉantja wiyangku wantipai, munu kutjupa tjuṯa palumpa walytjaringkunytjaku-tawara nyura tiṯutjara anga-ngaṟanyi tjanala tjukaṟurungku nintintja wiya.\f * \fr 23:13-14 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 14 walkatjunu, munu maḻa tjunguṉu Matthew-ku tjukurta alatji: \ft*\ft \+it Nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura minyma wanakaḻa tjuṯanguṟu tjulyalpai tjanampa waḻi munu ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. Munu nyura Godala tjapiṟa tjukurpa waṟa mulapa wangkapai aṉangu tjuṯangku kuliṟa nyuranya mirawaṉinytjaku. Ka nyanga palula tjanalanguṟu Godalu nyuranya puḻkaṟa pungkuku.\+it*\ft*\f*\fig |src="CN01690B.TIF" size="col" loc="p" ref="23:13-15"\fig* \p \v 15 “Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura ngura tjuṯakutu parari ankupai uṟu puḻkangka itipirira munu mantangka kuḻu tjina ankula ngura kutjupangka ma-wirkaṟa aṉangu kutjupa tjuṯangka tjukurpa wangkara tjananya wituwitulpai nyurampa aṟa tjuṯa wangaṉarangku kulintjaku, ka paluṟu tjana tjinguṟu nyurala wangaṉarangku kulilku munu nyuranya puṟunyarira ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinaku nyurala muṉkara kura mulapalta, ka nyara palulanguṟu ngula Godalu palunya nyuranya tjunguṟa paiṟa iyalku ngura kurakutu waṟu panya tiṯutjara kampanytjalakutu. \p \v 16 “Uwa, nyura kuṟu patingku ngurpangku aṉangu kutjupa tjuṯa ngunti katiṟinkupai nintingku-palku! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura aṉangu kutjupangka kalkuntjikitjangku ini ‘timpula’ wangkara kalkulpai aṉangu nyara paluṟu ini wangkanyangka kuliṟa nyurampa mulamularingkunytjaku. Munta tjinguṟu nyura ‘gold panya timpula unngu ngarinytja’ wangkara kalkulpai, munu nyara palulanguṟu ini ‘gold’ wangkara kalkuntjatjanungku nyura kalkuntja panya palunya kulilpai alatjiṯu wantinytja wiyangku. Palu nyura ini ‘timpula’ wangkara kalkuntjatjanungku nyura kampa kutjupa kuliṟa kalkuntja panya palunya mukuringkula wantipai ungkunytja wiyangku. \v 17 Palu alatji nyura ngunti kulilpai ngurpangku alatjiṯu munu nyura tjukurpa palunya aṉangu tjuṯangka ngunti nintilpai kuṟu patingku. Nyura kurangku gold ngunti miḻmiḻmankupai, panya timpula kutju miḻmiḻpa mulapa ngaṟanyi, ka panya gold timpula unngu ngarira kutju miḻmiḻarinyi. \p \v 18 “Munu panya nyura aṉangu kutjupangka kalkuntjikitjangku ini ‘timpulaku pitjilpa’ wangkara kalkulpai. Munta tjinguṟu nyura ‘kuka pitjilta Godaku tjunkunytja’ kutju wangkara kalkulpai. Ka nyura nyara palulanguṟu ini ‘kuka’ wangkara kalkuntjatjanungku nyura kalkuntja panya palunya kulilpai alatjiṯu wantinytja wiyangku. Palu nyura ini ‘pitjilpa’ kutju wangkara kalkuntjatjanungku nyura kampa kutjupa kuliṟa kalkuntja panya palunya mukuringkula wantipai ungkunytja wiyangku. \v 19-20 Palu alatji nyura ngunti kulilpai ngurpangku alatjiṯu munu nyura tjukurpa palunya aṉangu tjuṯangka ngunti nintilpai kuṟu patingku. Panya timpulaku pitjilpa miḻmiḻpa mulapa ngaṟanyi kuka munu kutjupa kutjupa tjuṯa katu tjunkula Godanya ungkunytjaku, ka panya kuka pitjilpanguṟu kutju miḻmiḻarinyi palula katu tjunkunyangka kutju. Ka nyura uti nintingku kulinma panya pitjilpa miḻmiḻpa puḻka mulapa, ka kutjupangku ini nyanga ‘timpulaku pitjilpa’ wangkara kalkuṉi nyara paluṟu pitjilpa munu pitjilta katu tjunkunytja kuḻu winki tjunguṟa wangkanyi. \v 21 Ka kutjupangku tjinguṟu ini ‘timpula’ wangkara kalkuṉi nyara paluṟu timpula munu timpulangka unngu nyinanytja kuḻu tjunguṟa wangkanyi panya Godanya. \v 22 Ka tjinguṟu kutjupangku ini ‘ilkaṟitja’ wangkara kalkuṉi nyara paluṟu Godanya wangkanyi panya ngura nyara palula paluṟu mayatja puḻkangku uwankara kanyini.” Alatji Jesulu tjananya wangkara ngurpanmanangi Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu Paṟatji tjuṯa kuḻu. \p \v 23 Munu piṟuku palula tjanala wangkangi alatji, “Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura ukiṟi paṉṯi wiṟu kutjupa kutjupa tjuṯa ini nyanganpa miinpa, tilpa munu kaminpa nyurampa kaananguṟu 100 mantjiṟa tjaraṟa 10 ungkupai Godanya. Palu nyangatja tjukutjuku nguwanpa Godalu nyakula puḻkaṟa pukuḻarinytjaku wiya. Palya nyura alatjinganma, palu uti nyura waintaṟa kuḻu kulinma munuya aṉangu tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkula tjanampa ngaḻṯunytjungku palyanma, munuya Godala wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinama, panya nyanga alatji palyannyangka Godalu nyakula puḻkaṟa pukuḻaripai. Ka nyura uti watarkurinytja wiyangku rawangku palyanma. \v 24 Uwa, nyura kuṟu pati puṟunytju ngurpangku aṉangu kutjupa tjuṯa ngunti katiṟinkupai nintingku-palku, panya nyura tjukutjuku tjuṯa kutju rawangku palyalpai munu nyura tjukurpa nyanga puḻka tjuṯa wantipai. \p \v 25 “Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura kutjupa kutjupa tjuṯa palyalpai aṉangu tjuṯangku nyuranya palya-palku nyakula mirawaṉinytjaku. Palu Godalu nyuranya unngu nyanganyi panya nyura manyungku kutju aṉangu tjuṯa nguḻutjingaṟa kutjupa kutjupa tjuṯa tjanampa tjulyalpai, munu panya nyura kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu rawangku kampangkaṯu palyalpai. Uwa, nyura nyaa puṟunypa panya aṉangungku piti uṟilitja kutju paltjiṟa wiṟulpai ka unngutja kiṯi raputji winki ngaṟapai, nyara palu puṟunypa nyura palya-palku nyinanyi kura mulapa. \v 26 Nyuranku wanyu puṯu nyanganyi? Uti nyura piti kilina wiṟu kanyintjikitja unngutja-waraṟa paltjiṟa kilinanama, ka nyara palulanguṟulta piti paluṟu wiṟuringkula kilina wiṟu mularariku. Nyara palu puṟunypa nyura uti kuṟu aḻaringkula nyuranku unngutja nyangama munu kura kutjupa kutjupa uwankara wantima, munu nyura nyara palulanguṟulta wiṟuṟa nyinaku. \p \v 27-28 “Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Kaya wanyu kurulpa kulila, panya katutja wiṟu tjuṯatjara ngaṟapai aṉangu tjuṯangku nyakula wiṟu kulintjaku, palu unngu nyaa ngarinyi? Wiya, tarka tjuṯa kutju ngarinyi. Ka nyura nyara palu puṟunypa nyinanyi, panya nyura aṉangu tjuṯangka miṟangka palya-palku nyinapai, palu nyurala unngu kura puḻka mulapa ngaṟanyi.” \s1 Jesulu Pika Puḻka Tjanala Utiringkunytjaku Wangkanytja \r (Luke-aku 11:47-51) \p \v 29 Munu Jesulu piṟuku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka munu Paṟatji tjuṯangka wangkangu alatji, “Uwa, nyura ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯa! Nyara palulanguṟu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura kurulpa tjuṯa wiṟulpai Godaku wati wangkatjara tjuṯa unngu miri ngarinyangka. Panya palunya tjananyaya wiṟuṟa tjukaṟuru nyinanyangka iluntanu, ka panya nyura tjanampa kurulta katu wiṟu tjuṯa tjunkupai. \v 30 Munu nyura wangkapai alatji, ‘Tjinguṟu nganaṉa tjanala tjungu nyinarampa tjananya iluntankunytja wiyangku wantima, kaya wanka nyinama.’ \v 31 Ka nyura alatji wangkanyangka ngayulu kulilpai, ‘Munta, mulapa tjanampa panya tjamupitingku Godaku wangkatjara tjuṯa rawangku pungkukatingi.’ Palu nyura tjinguṟu iriti nyinarampa tjanala tjunguringkula wangkatjara tjuṯa iluntanamaṯu tjana puṟunytju. \v 32 Ka palya nyura kuwari tjamu tjuṯaku aṟa waṉanma, munu paluṟu tjana puṟunytju wangkatjara kuwari nyinanytja tjuṯa iluntanama. \p \v 33 “Uwa, nyura uwankara liru tjuṯa aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai, ka Godalu wanyu nyuranya ngula wantiku? Wiya, nyuranya ngura kurangka waṉiku waṟu puḻkangka kampanytjaku. \v 34 Kulilaya! Ngayulu nyurampa iyalku Godaku wangkatjara tjuṯa munu nintipuka tjuṯa munu nintilpai tjuṯa kuḻu, ka nyura tjara kutjupa iluntankuku munu tjara kutjupa puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkuku, munu tjara kutjupa waḻi inmatja tjuṯangka ngaṟatjunkula mantara kaṯantaṟa nikitiṟa wiipangka alkalku. Munu nyura tjananya paiṟa waṉaṟa paiṟa waṉaṟa iyalku ngura tawunu kutjupa tjuṯakutu. \v 35 Ka nyuranya Godalu kukanymanu nyura wati palya tjuṯa wiyanguṟu pungkula iluntankunytjitjangka. Panya Abelnga wati palya mulapa iluntanu palumpa kuṯangku, kaya nyara palulanguṟu nyurampa tjamu irititja tjuṯangku wati palya tjuṯa rawangku iluntankukatingi munuya palulanguṟu iluntanu Piṟakayaku katja ini Tjakaṟayanya paluṟu timpulangka unngu pitjilta itingka ngaṟanyangka.\x * \xo 23:35 \xo*\xt Genesis 4:8; 2 Chronicles 24:20\xt*\x* \v 36 Uwa, tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi panya Godalu nyuranya ngapartji iluntankuku wati nyanga palula tjanalanguṟu.” Alatji Jesulu tjanala utingku wangkangi Paṟatji tjuṯangka munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu. \s1 Jesunya Ngura Jerusalemaku Ngaḻṯuringkunytja \r (Luke-aku 13:34-35) \p \v 37 Munu palulanguṟu Jesulu Jerusalemala nyinanytja tjuṯaku puḻkaṟa ngaḻṯuringkula tjituṟu-tjituṟurira ulara wangkangi alatji, “Ngaḻṯutjara! Ngayulu nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi nyanga Jerusalemala nyinanytja tjuṯaku. Palu iritinguṟu nyura Godaku wangkatjara tjuṯa rawangku iluntanangi munu panya nyura wati tjukurtjara tjuṯa kuḻu puḻingka atuṟa iluntanangi panya Godalu ngura nyanga palulakutu iyantja tjuṯa. Kaṉa rawa mulapa mukuringangi nyuranya uṯuḻuṟa kanyintjikitja, panya tjuḻpu ngunytjungkunku kuḻunypa tjuṯa nyaḻpingka unngu uṯuḻuṟa aṯunymaṟa kanyilpai, palu puṟunytju. Palu nyura ngayunya wantingi alatjiṯu.\fig |src="lb00061c.tif" size="col" loc="p" ref="23:37"\fig* \v 38 Ka palulanguṟu kuwari Godalu nyurampa timpula wantikatinyi, ka panya uḻṯu alatjiṯu tiṯutjara ngaṟaku. \v 39 Ka kuwaringuṟu nyura ngayunya rawangku nyakunytja wiya. Palu ngula nyura ngayunya piṟuku nyakuku munuṉi nyara palula aṟangka nyura ngayunya waḻkuṟa wangkaku alatji, ‘Awari! Wanyula Godanya mirawaṉira waḻkunma, panya nyanga palunya Mayatja Godalu iyantjatjanungku puḻkaṟa pukuḻmanu.’” Alatji Jesulu Jerusalemanya nguraṟa tjuṯanguṟu tjituṟu-tjituṟurira wangkangi. \c 24 \s1 Jesulu Timpulawanungku Wangkanytja \r (Markaku 13:1-2; Luke-aku 21:5-6) \p \v 1 Ka Jesunya timpulanguṟu ma-pakaṟa ankunyangka palumpa nintintja tjuṯangku wangkangu, “Wanyu maḻakukutuṟa nyawa! Nganampa timpula wiṟu mulapa ngaṟanyi.” \v 2 Ka Jesulu nyakula wangkangu, “Uwa, timpula kuwari wiṟu ngaṟanyi, palu ngula wati warmaḻa tjuṯangku pitjala uwankara piḻuntankuku, ka kaṯakatira mantangka ma-ngarira waṉalku.” \s1 Nintintja Tjuṯangku Tjapintja \r (Markaku 13:3-13; Luke-aku 21:7-19) \p \v 3 Munuya Jerusalemanya wantikatira anu puḻi panya Alipatjaralakutu munuya puḻingka katu tatiṟa nyinakatingu. Kaya nyanga palula mauṉṯalpa nyinara palumpa nintintja tjuṯangku Jesula tjapinu, “Wanyulanya tjakultjura! Yaalaṟa nyanga alatjiriku panya nyuntu kuwari timpula piḻukatinytja wangkangi? Ka nyaaringkuku ngula manta ilkaṟi wiyaringkunytjaku ilaringkunyangka nyuntu maḻaku pitjanytja kuwaripangka?”\fig |src="DN00418b.tif" size="col" loc="p" ref="24:3"\fig* \p \v 4 Ka Jesulu wangkangu, “Nguḻu nyangamaya kutjupa tjuṯangku nyuranya wangkara ngunti kurantjaku-tawara. \v 5 Panya aṉangu kutjupa tjuṯaya pitjaku ngayulu iyantja-palku munuya ngunti wangkaku, ‘Ngayuluṉa wati panyatja panya Christanya Godalu kalkuntjanya.’ Kaya aṉangu winki mulatu ngunti kurannyangka kuliṟa mulamularingkuku. \v 6 Ka nyura tjinguṟu kulilku aṉangu tjuṯangku tjananku pikangku pungkunyangka ilatjangku munu pararitja tjuṯangku kuḻu. Palu pika nyanga palunya tjananya kuliṟaya nguḻuringkuwiya nyinama, panya nyanga paluṟu tjana utiringkunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu, palu tjiṉṯu maḻatja kuwaripaṯu ngaṟanyi ilaringkunytja wiya. \v 7-8 Panya ngura kutjupa kutjupangka tjaultji tjuṯangku pikangku pungkuku nguraku mayatja tjuṯangku wituwitunnyangka. Ka ngura kutjupangka kutjupangka manta uriku, ka ngura kutjupa tjuṯangka ailuru puḻka ngaṟaku. Panya pika kura nyanga paluṟu tjana ngaṉmanypa utiringkunytjaku ngaṟanyi, ka nyura nyanganpa kulintjatjanungku uti purkaṟangku kulinma. Panya minyma iṯitjarangku paku nyinara urira pirinnyangka kulilpai, ‘Munta-uwa tjinguṟu nyangatja iṯi wirkankunytjaku urinyi.’ Palu puṟunypa kura nyanganpa utiringkunyangka nyura uti kulinma, ‘Munta, nyangatja tjinguṟu tjiṉṯu maḻatjalta ilaringanyi, palu palula kuwaripangka pika kutjupa kutjupa tjuṯa piṟuku utiringkunytjaku ngaṟanyiṯu.’ \p \v 9 “Kaya nyurampa mirpaṉtju tjuṯangku tjaultji tjuṯa wituwitulku nyuranya witiṟa pungkula iluntankunytjaku. Uwa, ngura tjuṯanguṟuya nyurampa puḻkaṟa kuraringkuku nyura ngayuku walytja nyinanyangka. \v 10 Kaya nyara palula aṟa ngayuku walytja kutjupa tjarangku ngayunya waṉantjatjanungku wantiku munuya mulamularingkunytja wiyaringkuku. Munuya ngayuku walytja kutjupa tjuṯaku mukulya wiyaringkuku, munuya tjanampa kuraringkula tjaultji tjuṯa wituwitulku tjananya witiṟa pungkunytjaku. \v 11 Kaya wati wangkatjara ngunti tjuṯa ngura tjuṯangka tjuṯaringkuku munuya aṉangu tjuṯa ngunti wangkara kuralku Godaku tjukurpa-palku. \p \v 12 “Uwa, ngura winkitjangkuya aṉangu tjuṯangku kuraringkula kura tjuṯa rawangku palyalku, ka kura nyanga paluṟu lipiringkunyangka aṉangu tjuṯa mukulya wiyaringkuku munuya aṉangu ngaḻṯutjara nyinanyangka nyakula nguḻungku wantiku mukulyangku alpamilantja wiyangku. \v 13 Palu nyura tiṯutjarangku ilunytjakutu-wangkara ngayunya tungun-tunguntu waṉannyangkampa Godalu nyuranya wankaṟu kanyilku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 14 Palu tjiṉṯu maḻatja wirkankunytja kuwaripangka ngayuku walytja tjuṯangku Tjukurpa Palya ngayunyatjara aṉangu uwankarangka para-tjakultjunkuku manta winkingka, panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjatjara. Ka aṉangu ngura winkitjangku kulinnyangka kutju manta ilkaṟi wiyaringkuku. \s1 Jesulu Pika Puḻka Mulapa Ngaṟanytjaku Wangkanytja \r (Markaku 13:14-23; Luke-aku 21:20-24) \p \v 15 “Munu nyura ngula nyakuku timpula miḻmiḻṯa kutjupa kutjupa kura puḻka mulapa ngunti ngaṟanyangka panya uwankara wiyalpainya, panya ngaṉmanytju Godaku wangkatjarangku tjakultjunu wati panya Danieltu.” (Tjukurpa nyanga palunyaya purkaṟangku kulinma nintiringkunytjikitjangku.) \v 16 “Munu palulanguṟu kura panya paluṟu utiringkunyangka nyakula nyura uti Judeala nyinanytjatjanu nguḻu wirtjapakanma puḻikutu. \v 17 Ka tjinguṟu nyara palula aṟa aṉangu kutjupa waḻi katu nyinanyi munu uti paluṟu ukalingkula waḻi unngu kutjupa kutjupa tjuṯa mantjintjikitja tjarpanytja wiyangku wantira mapalku puḻikutu wirtjapakanma wankakitja. \p \v 18 “Munta tjinguṟu kutjupa kaanangka waṟkarinyi munu uti paluṟu upukuta ngurangka ngarinyangka ankula mantjilwiya puḻikutu mapalku wirtjapakanma. \v 19 Ka nyara palula aṟa panya kura puḻka mulapa ngaṟaku minyma iṯitjara tjuṯaku munu iṯi tjukutjukutjara tjuṯaku kuḻu. Ngaḻṯutjara! Panya tjana tjinguṟu wirtjapakaṟa nguṟurpaṯu pakuringkula wiyaringkuku. \p \v 20 “Kaya Godala tjapinma kura nyanganpa nyiṉngangka utiringkunytjaku-tawara, panya nyiṉngangku aṉangu uṟilta nyinanyangka pungkula iluntankunytjaku-tawara. Munuya tjapinmaṯu tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka kuḻu utiringkunytjaku-tawara, panya nyurampa aṟa ngaṟanyiṯu tjiṉṯu pala palula wirtjapakantjaku wiya. \p \v 21 “Uwa, kura nyanganpa utiringkuku puḻka mulapa panya ngaṉmanytju nyakunytja wiyatja alatjiṯu, ka kura nyanga palu puṟunypa piṟuku utiringkunytja wiyalta ngaṟaku. \v 22 Ka kura nyanganpa tjinguṟu rawa ngaṟanyangkampa aṉangu uwankara ilura wiyaringama. Palu Godalu tjiṉṯu nyara palunya tjananya muṯulku aṉangu panya paluṟu ngurkantankunytja tjuṯa ilunytjaku-tawara pika paluṟu rawa ngaṟanyangka. \p \v 23 “Ka tjinguṟu kutjupangku nyurala wangkaku, ‘Nyangatja pitjangu Christanya, Godalu panya kalkuntjanya.’ Ka kutjupangku tjinguṟu wangkaku, ‘Wiya, nyaratja Christanya, Godalu panya kalkuntjitja mulapa.’ Ka nyura alatji wangkanyangka kuliṟa mulamularingkunytja wiyangku wantima. \v 24 Panya nyara palula aṟangka aṉangu ngunti wangkapai tjuṯa Christanya-palku wirkankuku Godalu panya kalkuntjanya-palku, ka wangkatjara ngunti tjuṯa kuḻu ngura tjuṯangka tjuṯaringkuku, munuya paluṟu tjana aṉangu winki arkaṟa ngunti kurantjikitjangku miracle kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyalku tjana nyakula urulyaraṟa mulamularingkunytjaku, aṉangu Godalu ngurkantankunytja tjuṯangku kuḻu, palu puṯuya palunya tjananya kuralku Godaku panya walytja tjuṯa. \p \v 25 “Ala! Kulinmaya nyanga kuwariṉa nyurala ngaṉmanytju tjakultjunanyi nyura kutjupa kutjupa tjuṯa utiringkunyangka nyakula nintingku kulintjaku. \v 26 Tjinguṟu kutjupa tjuṯangku nyurala wangkaku, ‘Ai! Nyaratja puṯingka nyinanyi wati panya Godalu kalkuntjanya.’ Palu alatji wangkanyangkaya kuliṟa wantima ankula ngurintja wiyangku. Ka tjinguṟu kutjupa tjarangku wangkaku, ‘Awa! Pitjalaya wanyu nyawa! Nyangatja wati panya Godalu kalkuntjanya kumpiṟa nyinanyi.’ Palu nyura wantima alatjiṯu tjanala kuliṟa mulamularingkunytja wiyangku. \v 27 Panya ngayulu Watiku Katjanya ngula maḻaku pitjala aṉangu uwankarangka utiringkuku manta winkitjangku uti nyakunytjaku, panya wanangaṟangku pinpara utilpai manta winki, palu puṟunypa ngayulu utiringkuku manta winkitjangku nyakunytjaku. \v 28 Wanyu tjuḻpu panya waḻawuru kulila! Panya kuka ilura ngarinyangka waḻawuru tjuṯa kapuṯuripai. Kala nyakula tjukaṟurungku kulilpai. Palu puṟunypa nyura ngayunya maḻaku pitjanyangka nyakula tjukaṟurungku ngurkantankuku.” \s1 Jesulu Maḻaku Pitjanytjikitjangku Wangkanytja \r (Markaku 13:24-27; Luke-aku 21:25-28) \p \v 29 “Ka pika nyara paluṟu tjana ngaṟala wiyaringkunyangka tjiṉṯu maṟuringkuku ka piṟangku kuḻu irnyalwiya ngaṟaku. Ka kililpi tjuṯa ilkaṟinguṟu punkalku. Uwa, Godalu ilkaṟitja kutjupa kutjupa uwankara puḻkaṟa uritjingaṟa kampa kutjupankuku. \v 30 Ka nyara palula-aṟangka aṉangu uwankarangku kutjupa kutjupa ilkaṟingka nyakuku, munuya nyakunytjatjanungku kulilku, ‘Munta-uwa, nyangatja kuwari Watiku Katjanya maḻaku pitjanytjaku utiringanyi.’ Kaṉa palulanguṟu ngayulu ngangkaḻingka pitjaku witulya pitalytji puḻkanya, kaya uwankarangku ngayunya mayatja puḻka mulapa pitjanyangka nyakula nguḻuringkula ulaku. \v 31 Ka ngayulu pitjanyangka kutjupangku tuṟampata puḻkaṟa puuṟa wangkatjingalku, kaṉa ngayulu angelpa tjuṯa witulku manta winkikutu ankunytjaku, kaya ankula kakaraṟa uḻpaṟira alinytjara wiluṟaranguṟu aṉangu Godalu ngurkantankunytja tjuṯa uṯuḻuṟa uwankara tjungulku, ngayuku walytja tjuṯa.” \s1 Jesulu Puṉu Kiṟipitjinguṟu Wangkanytja \r (Markaku 13:28-31; Luke-aku 21:29-33) \p \v 32 Munu Jesulu piṟuku tjanala tjukurpa kampa kutjupa wangkangu puṉu kiṟipitjitjara alatji, “Panya nyiṉngangka nyaḻpi puṉu kiṟipitjinguṟu punkaṟa wiyaringkupai munu ngula piṟuku nyaḻpi kuwaritja pakannyangka nyura nyakula kulilpai alatji, ‘Munta-uwa, nyangatja waṯalpi kuḻiringanyi.’ \v 33 Ka nyanga palu puṟunypaṯu pika panya paluṟu tjana utiringkunyangka nyura nyakula kulinma alatji, ‘Munta-uwa tjiṉṯu maḻatja waṯalpi ilaringu.’ \v 34 Uwa, tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyanganpa uwankara utiringkuku aṉangu nyanga kuwari nyinanytja tjuṯa wanka nyinanyangkaṯu. \v 35 Panya ngula manta ilkaṟi uwankara wiyaringkuku, palu tjukurpa ngayulu wangkanytja tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. \s1 Aṉangu Uwankara Ninti Wiya Tjiṉṯu Maḻatjaku \r (Markaku 13:32-37; Luke-aku 17:26-30,34-36) \p \v 36 “Palu uwankaraya tjiṉṯu nyara palumpa ngurpa. Angelpa ilkaṟitja tjuṯa ngurpa munu Katjanya kuḻu ngurpa, palu Mamanya kutju ninti. \v 37 Panya ngula Watiku Katjanya pitjanyangka tjiṟirpi panya Noah-nya tjana iriti nyinanytja puṟunypa ngaṟaku. \v 38 Panya nyara palula-aṟangka uṟu puḻkangka kuwaripangka aṉangu tjuṯa watarku nyinangi, munuya mai kuka ngalkuningi, kapi waina kuḻu tjikiningi, munuya wati tjuṯangku kungka tjuṯa aḻṯingi. \v 39 Nyanga alatjiya watarku alatjiṯu nyinangi, ka panya Noah-nya tjana walytjaṟara walytjaṟara kutju pautangka tjarpangu uṟu panya puḻkangka-tawara, ka panya uṟu puḻkangku pakaṟa katuringkula aṉangu kutjupa uwankara iluntanu.\x * \xo 24:39 \xo*\xt Genesis 7:6\xt*\x* Ka nyara palu puṟunypa ngula aṉangu tjuṯa watarku alatjiṯu nyinaku ngayulu Watiku Katjanya witulya puḻka pitjanyangka. \v 40 Panya nyara palula aṟa wati kutjara tjinguṟu kaanangka waṟkarinyi, kaṉa kutju katiku, munuṉa kutju wantikatiku. \v 41 Ka palu puṟunypa manta kutjupangka minyma kutjarangku tjinguṟu mai uṉinypa rungkanma, kaṉa kutju katiku munuṉa kutju wantikatiku.\fig |src="GT00037.tif" size="col" loc="p" ref="24:41"\fig* \v 42 Ka nyura uti aḻa-aḻangku nyangama panya nyura tjiṉṯu nyara palumpa ngurpa ngayulu panya pitjanytjaku. \v 43 Wanyuya wati panya kutitjunkupainya kulila, panya paluṟu waḻingka tjarpara kutitjunkunytjikitjangku ngaṉmanytju waḻiku mayatjangka tjakultjunkupai wiya, palu paluṟu kampangkaṯu tjarpapai. Tjinguṟu paluṟu ngaṉmanytju tjakultjunkunyangkampa waḻiku mayatjangku kuliṟa nintingku nyinara palumpa paṯanma munu ngura aṯunymanama paluṟu tjarpanytjaku-tawara. \v 44 Ka pala palu puṟunypa nyura uti rawangku aḻa-aḻangku paṯaṟa nyangama nyura watarku nyinanyangka ngayulu Watiku Katjanya pitjanytjaku-tawara. Panya nyura uwankara ngurpa yaalaṟa ngayulu maḻaku pitjanytjaku.” Alatji Jesulu paluṟunku wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Tjukaṟuru Wangaṉara Waṟkarinytjaku Mayatjaku \r (Luke-aku 12:35-48) \p \v 45 Munu Jesulu tjanala piṟuku wangkangu, “Ngananya wanyu wati waṟka nintipuka munu tjukaṟuru wangaṉara waṟkaripai? Nyara palunya mayatjangku tjukaṟuru nyakula kutju tjunkuku palumpa waṟka kutjupa tjuṯa tjukaṟurungku aṯunymaṟa kanyintjaku munu tjananya mai ungkunytjaku. \v 46 Munu ngula mayatja panya paluṟu ankunytjatjanungku maḻaku pitjala nyakuku wati panya paluṟu waṟka panya wiṟuṟa palyantja. Munu paluṟu palumpa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻariku. \v 47 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya wati mayatjangku alatji wiṟungku waṟka tjuṯa aṯunymaṟa kanyinnyangka nyakula palunya mayatja puḻka mulapa tjunkuku palumpa uwankara mayatjarira aṯunymaṟa kanyintjaku. \p \v 48 “Palu tjinguṟu wati paluṟu kampa kutjuparira unngu kulilku, ‘Munta, ngayuku mayatja tjinguṟu tiṯutjara anu munu tjinguṟu ngula kutju maḻaku pitjaku.’ \v 49 Munu palulanguṟulta pitjanytja wiya ngaṟanyangka paluṟu wati waṟka panya kutjupa tjuṯa pikangku pungkuku munu mai puḻka kuḻu ngalkula waina puḻka tjikiṟa taṟangkariku. \v 50 Ka ngula mayatja panya paluṟu maḻaku pitjaku wati panya paluṟu watarku nyinanyangka. \v 51 Munu palunya kura nyinanyangka nyakula puḻkaṟa alatjiṯu pungkula paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulanytjaku aṉangu panya ngunti palya-palku kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯangka tjunguringkula.” \c 25 \s1 Tjukurpa Kungkawaṟa 10-tjara \p \v 1-4 Munu Jesulu piṟuku tjanala alatji wangkangu, “Uwa, ngula tjiṉṯu maḻatjangka ngayulu maḻaku pitjala ngayuku walytja tjuṯa mayatjangku kanyilku. Ka aṟa nyara paluṟu tjukurpa nyanga puṟunypa ngaṟanyi panya kungkawaṟa tjuṯatjara. Panya kungkawaṟa 10 anu kungkawaṟa kutjupaku ngurakutu palula tjunguringkula paṯantjikitja wati panya palumpa kalkuntjitjaku.\f * \fr 25:1-4 \fr*\ft Tjakaya kungkawaṟaku maḻpa tjuṯa palula tjunguringkula paṯalpai wati panya palumpa kalkuntjitjangku pitjala palunya aḻṯira ma-katinytjaku palumpa mamaku ngurakutu nyara palula maḻpa kutjupa tjuṯangka tjunguringkula mai puḻka pukuḻarira ngalkuntjaku.\ft*\f* Munuya paluṟu tjana kutjungku kutjungku lampa tilitjara katingi mungangka ankunytjikitjangku. Palu panya kungkawaṟa 5 kawakawa munuya tjana karitjina lampaku tjukutjuku kutju kanyiningi munga waṟangka tilingaṟanytjaku wiya. Ka panya 5 kutjupangku nintingku kulilpai munuya tjana karitjina puḻka kanyiningi. \v 5 Munuya kungkawaṟa paluṟu tjana uwankara rawa paṯaṟa paṯaṟa pilu-piluringkula kunkunaringu. \v 6 Ka munga kulturingkunyangka kutjupangku mirara wangkangu, ‘Walaya pakala! Wati panya paluṟu ila pitjanyi, kala ngaparikatira nyawa!’ \v 7 Kaya paluṟu tjana uwankarangkulta kunkuntjanungku pakaṟa lampa tjuṯa mantjiṟa tili puḻkaṉu ankunytjikitjangku. \v 8 Kaya panya 5 kawakawangku tili tjukutjukuringkunyangka nyakula puṯu kuliningi, ‘Utila panyatja karitjina puḻka nguwanpa katima.’ Munuya puṯu kuliṟa kungkawaṟa panya 5 kutjupangka ngatjinu wangkara, ‘Ungamalanya karitjina! Tililampa wiyaringu.’\fig |src="tnMAT25V08.tif" size="col" loc="p" ref="25:8"\fig* \v 9 Kaya wangkangu, ‘Wiya, nganaṉa tjukutjuku kanyini nganampa kutju. Ankulayanku tjuwangka karitjina kutjupa payamilala!’ \v 10 Kaya mulapaṯu anu payamilantjikitja. Ka tjana ankunyangka wati panya paluṟu wirkanu palumpa kalkuntja aḻṯira katinytjikitja. Kaya kungkawaṟa panya kulilpai tjuṯa palula pulala tjunguringkula anu palumpa mamaku waḻikutu munuya waḻi palula wirkaṟa tjarpangu mai panya puḻka pukuḻarira ngalkuntjikitja, ka wati waṟkaripaingku tuwa patinu. \v 11 Kaya kungkawaṟa panya 5 kutjupangku karitjina mantjiṟa maḻa waṉaṟa wirkanu munuya uṟilta ngaṟala mirara wangkangi, ‘Mayatja! Aḻalalampa!’ \v 12 Ka wangkangu, ‘Wiya, ngayulu nyurampa ngurpa.’”\fig |src="tnMAT25V12.tif" size="col" loc="p" ref="25:12"\fig* \v 13 Munu Jesulu tjukurpa nyangatja wangkara wiyaringkula tjanalalta wangkangu, “Ala! Kulinmaya kungkawaṟa panya kulilpai tjuṯa puṟunypa munuya aḻa-aḻangku nyangama! Panya nyura ngurpa tjiṉṯu nyara ngayulu pitjanytjitjaku.” \s1 Tjukurpa Wati Waṟkaripai Maṉkurpatjara \r (Luke-aku 19:11-27) \p \v 14 Munu Jesulu piṟuku tjanala wangkangu, “Uwa, ngayulu panya pitjanytja aṟa nyanga palu puṟunypaṯu ngaṟaku. Panya wati mayatjangku ngura kutjupakutu ankunytjikitjangku kuliningi munu panya palumpa waṟkaripai tjuṯa aḻṯira wangkangu palumpa waḻingka kutjupa kutjupa uwankara aṯunymankunytjaku. \v 15 Munu paluṟu waṟka palunya tjananya kutju kutju ungkukatingu. Wati waṟka kutju nintipuka mulapa mani 5,000 ungu, munu wati kutjupa ninti tjuku nguwanpa 2,000 ungu, munu kutjupa ninti tjukutjuku 1,000 kutju ungu. Munu anulta ngura kutjupakutu. \v 16 Ka wati panya 5,000 mantjintjatjanungku nintingku kutjupa kutjupa tjuṯa payamilaṟa aṉangu tjuṯangka tjalamilaningi munu mani kutjupalta puḻka palyaṟa tjunguṉu ka 10,000-aringu palumpa panya mayatjaku. \v 17 Ka panya 2,000 mantjintjatjanungku palu puṟunypaṯu palyaṉu palumpa mayatjaku, ka 4,000-aringu. \v 18 Ka panya 1,000 mantjintjatjanungku ngurpangku katira piṯi tjawaṟa tjuṉutjunu ngula palumpa mayatja maḻaku pitjanyangka maḻakungku ungkunytjikitjangku nampa panya palunyaṯu. \p \v 19 “Ka ngula tjanampa panya mayatja ngura kutjupakutu ankunytjatjanu maḻakulta pitjangu munu waṟkaripai panya maṉkurpa aḻṯira tjapinu, ‘Mani panya ngayulu ungkunytjalanguṟu nyura yaaltjiṯu palyaṉu?’ \v 20 Ka wati panya 5,000 mantjintjatjanungku pitjala 10,000 ungkula wangkangu, ‘Uwa, Mayatja panya nyuntu ngayunya 5,000 ungu, kaṉa 5,000 kutjupa palyaṟa tjunguṉu ka 10,000 nyuntumpa kuwari ngarinyi.’ \p \v 21 “Ka mayatjangku panya wangkangu, ‘Wiṟungkun kuliṟa nyanga palyaṉu, kaṉanta kuwari puḻka mulapalta ungkuku ngayuku aṯunymaṟa kanyintjaku. Ka ngalya-tjarpa, munu ngayula tjunguringkula pukuḻarira nyinama.’ \v 22 Ka wati panya 2,000 mantjintjatjanungku pitjala 4,000 ungkula wangkangu, ‘Uwa, Mayatja panya nyuntuṉin 2,000 ungu, kaṉa kutjara kutjupa palyaṟa tjunguṉu ka 4,000 kuwari ngarinyi.’ \p \v 23 “Ka mayatjangku panya wangkangu, ‘Wiṟungkun kuliṟa palyaṉu, kaṉanta kuwari puḻka nguwanpalta ungkuku ngayuku aṯunymaṟa kanyintjaku. Ka ngalya-tjarpa, munu ngayula tjunguringkula pukuḻarira nyinama.’ \v 24 Ka wati panya 1,000 mantjintjanyalta pitjangu munu wangkangu, ‘Wiya mayatja, ngayuluṉa nguḻuringangi nyuntumpa panya nyuntun wati wituwitu, munu nyuntu witulya puḻkangku mantjilpai nyuntu tjunkunytja wiyatjangku munu panyan mai kaṯaṟa uralpai nyuntu ngaṉmanytju uṉinypa tjuṯa tjunkunytja wiyatjangku. \v 25 Kaṉa nyuntumpa nguḻungku mani panya nyuntu ngayunya ungkunytja katira piṯingka tjawaṟa tjuṉutjunu. Ka mani paluṟu nyangatja.’ \p \v 26 “Ka wati panya mayatjangku kuliṟa wangkangu, ‘Nyuntun wati kura mulapa waṟka palyantja wiya alatjiṯu nyinangi. Mulapa nyuntu ngayuku ninti panya ngayulu wati wituwitu munuṉa witulya puḻkangku mantjilpai ngayulu tjunkunytja wiyatjangku, munuṉa mai kaṯaṟa uralpai ngayulu ngaṉmanytju uṉinypa tjuṯa tjunkunytja wiyatjangku. \v 27 Kan ngayuku nintingku nyaaku ngayuku mani tjawaṟa tjuṉutjunu bankingka tjunkunytja wiyangku? Tjinguṟu nyuntu bankingka tjunkunyangka ngayulu maḻaku pitjala puḻka nguwanpa mantjinma.’ \p \v 28 “Munu tjananya ila ngaṟanyangka wangkangu, ‘Mani panya palunyaya mantjiṟa uwa wati pala 10,000 kanyintjanya!’ \v 29 Munu mayatja panya paluṟu wangkangu, ‘Panya aṉangungku waṟka puḻka palyannyangka ngayulu palunya piṟuku puḻka mulapa ungkuku, palu panya waṟka palyantja wiyangka ngayulu palumpa uwankara mantjilku munuṉa maṟalpa alatjiṯu paiṟa iyalku.’ \v 30 Munu mayatja paluṟu tjanala wangkangu, ‘Wati nyanga kurakuraya witiṟa ma-katira uṟilta waṉi ngura kurangka mungawaḻuṟungka pika puḻkatjara nyinara tiṯutjara ulanytjaku.’” \s1 Tjiṉṯu Maḻatjangka Aṉangu Uwankara Ngurkantaṟa Tjarantja \p \v 31 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala piṟuku wangkangu alatji, “Ngula Watiku Katjanya mayatja puḻka pitjaku angelpa winkitjara munu mayatja puḻkaku tjiya wiṟungka nyinakatiku. \v 32 Kaya angelpa tjuṯangku aṉangu uwankara manta winkitja para-mantjiṟa ngalya-katira ngayula kuranyu ngaṟatjunkuku uṯuḻu winki mulapa. Kaṉa tjananya ngayulu ngurkantaṟa tjaralku, panya wati tjapatangku tjiipi tjuṯa munu nanikuta tjuṯa kuḻu tjunguṟa kanyilpai munu kutjupa-aṟa paluṟu tjiipi tjuṯanguṟu ngurkantaṟa nanikuta tjuṯa tjaralpai, palu puṟunypa ngayulu aṉangu tjuṯa ngurkantaṟa tjaralku. \v 33 Munuṉa ngayuku walytja tjuṯa kampa wakungka ngaṟatjunkuku munuṉa ngayunya wantipai tjuṯa kampa tjampungka ngaṟatjunkuku. \v 34 Munuṉa kampa panya wakungka ngaṟanytja tjuṯangka alatji wangkaku, ‘Uwa, panya Mamalu nyuranya pukuḻmaṟa kanyiningi, kaya pitjala ngayula tjunguriwa ngura nyanga ilkaṟitjangka. Panya kuwaripatjara mulapa manta ilkaṟi paluntja kuwaripangka Mamalu nyurampa ngaṉmanytju palyaṟa wantingu ngula palula tjunguringkula nyinanytjaku. \v 35 Panya paḻtjatjiratja nyinanyangkaṉi nyura mai ungu, munu panyaṉi nyura mina ilu nyinanyangka mina ungu, munu panyaṉi nyura malikitja wirkankunyangka nyakula nyurampa ngurangka kanyiningi. \v 36 Ka panyaṉa nikiti nyinangi, kaṉi nyura nyakula mantarangka tjarpatjunu. Munu panyaṉi nyura pikatjara ngarinyangka kuḻu wiṟuṟa aṯunymanangi. Munu panya nyura ngayulu tjailangka nyinanyangka kuḻu ngayunya pitjala nyangangi munuṉi nyura wangkara pukuḻmanangi.’ Alatjiṉa tjanala wangkaku wakungka panya ngaṟanytja tjuṯangka. \p \v 37-39 “Kaya ngapartji wangkaku, ‘Mayatja, puṯula kulini. Panya nyuntunyala nyakunytja wiyaṯu paḻtjatjiratja, mina ilu, malikitja, nikiti, pikatjara munu tjailangka nyinanytja.’ \p \v 40 “Kaṉa tjanala wangkaku, ‘Wiya, panya nyura aṉangu kutjupa tjuṯa paḻtjatjiratja, mina ilu, malikitja, nikiti, pikatjara munu tjailangka nyinanyangka nyakula tjananya alpamilaṟa ngayunya kuḻu alpamilaningi, panya ngayulu mukuringangi nyura ngaḻṯutjara nyara palunya tjananya alpamilaṟa kanyintjaku.’ \p \v 41 “Munuṉa palulanguṟu tjampungka ngaṟanytja tjuṯa wangkaku alatji, ‘Araya ngayulanguṟu panya nyuranya Godalu ngaṉmanytju kukanymanu waṟu panya tiṯutjara kampanytjala waṉinytjikitjangku, panya Godalu palyaṟa wantingu Satanku munu mamu tjuṯaku kuḻu. \v 42 Panya nyakulaṉi nyura wantingi paḻtjatjiratja nyinanyangka mai ungkuwiyangku, munu panyaṉi nyura mina ilu nyinanyangka wantingi kapi ungkuwiyangku, \v 43 munu panyaṉi nyura malikitja pitjanyangka nyakula aḻṯira ngurangka tjunkuwiyangku wantingi, munu panyaṉi nyura nikiti nyinanyangka nyakula wantingi mantarangka tjarpatjunkuwiyangku, munu panyaṉi nyura pikatjara ngarinyangka aṯunymaṟa kanyintja wiyangku wantingi, munu panyaṉi nyura tjaila unngu nyinanyangka tjarpara wangkara pukuḻmankuwiyangku wantingi.’ \p \v 44 “Kaṉiya wangkaku, ‘Mayatja, puṯula kulini. Panya nyuntunyala nyakunytja wiyaṯu paḻtjatjiratja, mina ilu, malikitja, nikiti, pikatjara munu tjailangka nyinanytja.’ \p \v 45 “Kaṉa tjanala wangkaku, ‘Wiya, panya nyura aṉangu kutjupa tjuṯa paḻtjatjiratja, mina ilu, malikitja, nikiti, pikatjara munu tjailangka nyinanyangka nyakula tjananya alpamilalwiyangku wantira ngayunya kuḻu alpamilantja wiyangku wantingi, panya ngayulu mukuringangi nyura ngaḻṯutjara nyara palunya tjananya alpamilaṟa kanyintjaku.’ Alatjiṉa tjanala wangkaku ngayula tjampungka ngaṟanytja tjuṯangka. \p \v 46 “Munuṉa palulanguṟu palunya tjananya uwankara paiṟa iyalku ngura kurakutu nyara palula tiṯutjara nyinanytjaku pika puḻkatjara. Palu nyanga wakungka ngaṟanytja uwankara ngayula tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinaku.” \c 26 \s1 Jesunya Pungkunytjikitjangku Kulintja \r (Markaku 14:1-2; Luke-aku 22:1-2; Johnku 11:45-53) \p \v 1 Munu Jesulu tjukurpa nyanganpa wangkara wiyaringkula palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, \v 2 “Nyura panya ninti panya nyanga palulanguṟu tjiṉṯu kutjara wiyaringkula inma panya Katuwanu Ankunytjanya ngaṟanyi, ka inma nyara palula wati mirpaṉtju tjuṯangku Watiku Katjanya witilku munuya ma-ungkuku puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku.”\f * \fr 26:2 \fr*\ft Aṟa nyanga Katuwanu Ankunytja kulintjikitjangku nyawa Exodus-ala chapter 12 munu verse 21-nguṟu.\ft*\f* \p \v 3 Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu tjiḻpi kuranyitja tjuṯa kuḻu tjunguringu wati panya tjukurtjara puḻkaku ngurangka ini panya Kayapatjaku. \v 4 Munuya wangkara kuliningi kampangkaṯu Jesunya witintjikitjangku munu palula maḻangka iluntankunytjikitjangku. \v 5 Munuya wangkangu, “Wanyula kuwaripangku wantima, panya aṉangu tjuṯaya inmaku pitjangu kuwari, munulanya tjinguṟu tjanala miṟangka witinnyangka nyakula tjituṟu-tjituṟurira winkingku tjaṯuringkula pungkuku.” \s1 Minymangku Jesula Paṉṯi Wiṟu Tjutintja \r (Markaku 14:3-9; Johnku 12:1-8) \p \v 6 Ka Jesunya panya ngura Piitjanila nyinangi wati ini Simonku ngurangka, panya wati nyara paluṟu ngaṉmanypa miṟi pikatjara nyinangi. \v 7 Ka tjana nyinara mai ngalkunnyangka minyma kutjupa Jesulakutu pitjangu munu paluṟu katingi patalangka uwila wiṟu paṉṯipai mani puḻkatja. Munu paluṟu aḻaṟa Jesula katangka tjutinu.\fig |src="tnMAT26V09.tif" size="col" loc="p" ref="26:7"\fig* \v 8 Kaya nintintja tjuṯangku nyakula tjananku mirpaṉarira wangkangi, “Ai! Nyaaku nyangangku pupatjuṟa wiyaṉu? Mani puḻkatja alatjiṯu. \v 9 Uti nyangangku mani puḻkakitjangku tjalamilanma munu mani mantjiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa ungama.” \p \v 10 Ka Jesulu kuliningi tjana wangkanyangka munu tjananya wangkangu, “Nyaaku nyura nyaṟaringkula wangkanyi? Nyangangku wiṟu mulapa palyaṉu ngayuku. \v 11 Panya ngaḻṯutjara tjuṯaya nyurala rawa alatjiṯu nyinanyi, palu ngayulu nyurala rawa nyinanytja wiya. \v 12 Kaṉi minyma nyanga paluṟu paṉṯi nyanga wiṟungka ngaṉmanytju tjutinu ngula panya kuṟulta ngarinytjaku.\f * \fr 26:12 \fr*\ft Jew tjuṯangkuya tjakangku aṉangu ilunyangka maḻangka uwila wiṟu paṉṯipai puntungka tjutilpai wiṟuringkula ngarinytjaku. Ka Jesulu paluṟunku ilunytjikitjangku kuliṟa nyangatja ngaṉmanytju wangkangi.\ft*\f* \v 13 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya ngula Tjukurpa Palya ngayunyatjara ngura winkingka para-wangkaraya minyma nyanga palunyatjara kuḻu tjakultjunkuku paluṟu nyanga wiṟu palyantja ngayuku.” \s1 Judasalu Jesunya Tjanala Nintintjikitjangku Kalkuntja \r (Markaku 14:10-11; Luke-aku 22:3-6) \p \v 14 Ka nyara palulanguṟu nintintja panya 12-nguṟu kutju anu Judas Kaṟiyatanya tjukurtjara kuranyitja tjuṯakutu. \v 15 Munu tjanala wangkangu, “Ngayulu nyurala Jesunya nintinnyangka nyura ngayunya mani yaaltjiṯu ungkuku?” Kaya wangkanyangka kuliṟa mani tjaraṟa 30 palunya ungu. \v 16 Ka nyara palulanguṟu Judasalu kuliningi, “Yaaltjingaṟaṉa tjanala nintilku Jesunya?” Munu paluṟu rawangku nyakukatingi Jesunya tjanala nintintjikitjangku. \s1 Mai Ngalkunytja Inma Panya Katuwanu Ankunytjanya Kulintjikitjangku \r (Markaku 14:12-21; Luke-aku 22:7-13,21-23; Johnku 13:21-30) \p \v 17 Ka tjiṉṯu panya paluṟu wirkanu mai pilytja ngalkula aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya kulintjaku. Ka palumpa nintintja tjuṯangku Jesula tjapinu, “Yaaltjingkala nyuntumpa nganampa mai kuka palyalku ngalkula aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya kulintjikitjangku?” \p \v 18 Ka tjananya Jesulu wituṟa iyaṟa wangkangu, “Ankulaya Jerusalemala wirkaṟa nyawa wati ini nyangatja munuya palula wangka alatji, ‘Nintilpailulanya wituṉu, kala kunyu nyuntumpa waḻingka mai palumpa nganampa palyalku aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya ngalkula kulintjikitjangku, panya palumpa ilaringu.’ Alatjiya wati panya palula wangka.” \p \v 19 Kaya mulapaṯu Jesulu panya wangkanytja uwankara ankula palyaṉu munuya mai pilytja kuka kuḻu pauṟa tjunkula wantingu mungartji ngalkuntjikitjangku. \p \v 20 Ka tjiṉṯu ma-tjarpanyangka Jesunya munu nintintja tjuṯa kuḻu waḻi panya palula tjarpangu munuya nyinakatingu mai ngalkuntjikitja. \v 21 Munuya antangku para-ngarira waṉaṟa mai ngalkuningi. Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya kutjungku nyuralanguṟu ngayunya nintilku ngayuku mirpaṉtju tjuṯangka tjana ngayunya witintjaku.” \p \v 22 Kaya nintintja panya tjuṯangku kuliṟa unngu tjituṟu-tjituṟuringu, munuya kutjungku kutjungku palula wangkara tjapiningi, “Mayatja! Nyaa, ngayunyan wangkanyi?” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyanga kuwari ngayula tjungungku pitingka tjaḻatjuṟa ngalkuṉi, nyanga paluṟuṉi nintilku.\x * \xo 26:23 \xo*\xt Psalm 41:10\xt*\x* \v 24 Uwa, mulapa Watiku Katjanya iluku, panya alatjirinytjaku nyiringka iriti walkatjunu. Palu ngaḻṯutjara, wati panya ngayunya nintintjanya, panya palumpa pika puḻka mulapa ngaṟaku. Wanyunti wati paluṟu iṯi wirkankunytja wiya ngaṟama.” Alatji Jesulu wangkangu. \p \v 25 Ka wati panya Judasalu, palunya panya nintintjalu wangkangu, “Nintilpai! Nyaa? Ngayunyan wangkanyi?” \p Ka wangkangu, “Uwa nyuntunyaṉa wangkanyi.” \s1 Mayatjalu Tjana Mai Maḻatja Ngalkunytja \r (Markaku 14:22-26; Luke-aku 22:14-20; 1 Kaṟintjaku 11:23-25) \p \v 26 Ka tjana ngalkunnyangka Jesulu mai pilytja mantjinu munu maiku pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu.” Munu kaṯantaṟa palumpa nintintja tjuṯa wangkara ungu, “Mantjiṟaya ngalkula. Nyangatja ngayulu puntu.”\fig |src="GT00038.tif" size="col" loc="p" ref="26:26"\fig* \p \v 27 Munu palulanguṟu walpayaṯa wainatjara mantjinu munu wainaku pukuḻarira Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan waina nyangatja ungu.” Munu tjananya ungu wangkara, “Mantjiṟaya tjikila. \v 28 Nyangatja ngayulu milkaḻi aṉangu tjuṯaku tjutinytja. Panya ngayulu ilura milkaḻi tjutinyangka Godalu kalkuṉu aṉangu tjuṯaku kalyparingkunytjikitjangku munu tjananya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku wantinytjikitjangku. \v 29 Kaya kulila, panya ngayulu waina piṟuku tjikintja wiya mantangka nyanga nyinara, palu ngula Mamalu mayatja puḻkangku palumpa walytja uwankara uṯuḻuṟa kanyilku, kaṉa nyara palula aṟangka nyurala piṟuku tjikilku waina kuwaritja.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \p \v 30 Munuya palulanguṟu ngalkula tjikintjatjanungku inma kutju inkara wiyaringkula ma-pakaṟa anu apu panya Alipatjaralakutu. \s1 Jesulu Peternya Ngurparingkunytjaku Wangkanytja \r (Markaku 14:27-31; Luke-aku 22:31-34; Johnku 13:36-38) \p \v 31 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Munga nyanga kuwari nyura uwankara ngayulanguṟu wililyaralku, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja alatji, \q1 ‘Ngayuluṉa tjiipi tjuṯaku tjapata pungkula iluntankuku, kaya tjiipi tjuṯa wililyaralku.’ \x * \xo 26:31 \xo*\xt Tjakaṟayaku 13:7\xt*\x* \m \v 32 Palu ngayulu ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa nyurala kuranyu ankuku Galileelakutu.” \p \v 33 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, nyanga tjanantiya nyuntunya wantikatira wirtjapakalku palu ngayulu wiya.” \p \v 34 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya, tjukaṟurungkuṉa nyuntunya wangkanyi, panya tjiṉṯu pakantja kuwaripangka tjuki wangkapai, ka munga nyanga kuwari tjuki paluṟu wangkanytja kuwaripangka nyuntu ngayuku maṉkuraṟa ngurparingkuku.” \p \v 35 Ka Peterlu puḻkaṟa alatjiṯu tungun-tunguntu wangkangi, “Wiya, ngayulu nyuntumpa ngurparingkunytja wiya alatjiṯu. Tjinguṟuli nyuntu ngaliṯu palya iluku.” \p Kaya nintintja panya kutjupa tjuṯangku kuḻu tjukurpa palu puṟunypaṯu wangkangu. \s1 Jesulu Godala Tjapintja Ngura Katjimanila \r (Markaku 14:32-42; Luke-aku 22:39-46) \p \v 36 Munuya palulanguṟu apu panya Alipatjarala tatiṟa ngura ini Katjimanila wirkanu, ka Jesulu wangkangu nintintja panya tjuṯangka, “Nyangangkaya nyinama paṯaṟa kaṉa nyarangka tjukutjuku ankula Mamala tjapila.” \v 37 Munu paluṟu aḻṯira katingu nintintja maṉkurpa Peternya munu Tjipitiku katja kutjara Jamesanya pulanya Johnnga. Munu tjukutjuku paṯupaṯu ankula nyara palulalta paluṟu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu. \v 38 Munu nintintja panya maṉkurta wangkangu, “Ngayulu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira kurunpa paku puḻkaringkula nguwanpa ilunyi. Kaya wanyu nyangangka ngayula tjungu nyinara wankangku nyangama kunkunpa wiyangku, kaṉa Mamala tjapila.” \v 39 Munu paluṟu paṯupaṯu nguwanpa ilaṯu ankula mantangka waṯungaṟakatira Godala tjapiningi tjituṟu-tjituṟu puḻkangku alatji wangkara, “Uwa Mama, wanyu tjananya ngayuku panya mirpaṉtju tjuṯa markula ngayunya pungkunytjaku-tawara. Palu wiya, nyuntu mukuringkula palya tjananya wantir'iyala ngayunya pungkunytjaku, kaṉa palula tjanalanguṟu kumpintja wiya, panya ngayulu mukuringanyi nyuntu mukuringkunytjitja kutju palyantjikitja.”\fig |src="cn01810B.tif" size="col" loc="p" ref="26:39"\fig* \p \v 40 Munu panya tjanalakutu maḻaku pitjangu munu nyangu nintintja panya maṉkurpa kunkunpa ngarinyangka. Munu wangkangu, “Peter, nyura puṯu wankangku nyanganyi rawa nguwantu?” \v 41 Munu tjanala piṟuku wangkangu, “Wankangkuya nyangama munuya Mamala tjapinma nyuranya anga-kanyintjaku mamungku nyuranya kurantjaku-tawara, panya nyura puḻkaṟa mukuringanyi wanka nyinanytjikitja, palu kuṟu nyura pilu-pilu ngaṟanyi.” \p \v 42 Munu tjanala wangkanytjatjanu maḻaku ankula Mamala piṟuku tjapiningi, “Uwa Mama, wanyu tjananya ngayuku mirpaṉtju tjuṯa markula ngayunya pungkunytjaku-tawara. Palu wiya, nyuntu mukuringkula palya wantir'iyala ngayunya pungkunytjaku, kaṉa palula tjanalanguṟu kumpintja wiya, panya ngayulu mukuringanyi nyuntu mukuringkunytjitja kutju palyantjikitja.” \v 43 Munu tjapiṟa wiyaringkula piṟuku maḻaku pitjala tjananya nyangu kunkunpa ngarinyangka panya kuṟuya pilu-pilu mulapa ngaṟangi. \p \v 44 Ka tjananya wantikatira maḻaku ankula piṟuku Mamala tjapiningi tjukurpa panya palunyaṯu wangkara. \v 45-46 Munu tjapiṟa wiyaringkula maḻakulta pitjangu munu tjanala wangkangu, “Kunkunpaṯu nyura ngarinyi? Alatjiṯu nyura kunkunarira pakuwiyaringu. Nyawaltaya pakaṟa! Pala wirkakatingu tjananya ngayuku panya mirpaṉtju tjuṯa, munuṉi kuwari ngayunya Watiku Katjanya tjanala nintini wati pala kura tjuṯangka, kaya ngayunya witiṟa katiku. Walaya pakala kala palula tjanalakutu ara!” \s1 Jesunya Witintja \r (Markaku 14:43-50; Luke-aku 22:47-53; Johnku 18:3-12) \p \v 47 Ka Jesunya kuwaripaṯu tjanala ngaṟala wangkanyangka Judasanya palumpa panya nintintja wirkanu wati tjuṯatjara, munuya paluṟu tjana tjuḻa waṟatjara tjuṯinypatjara kuḻukuḻu pitjangu, panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu tjiḻpi kutjupa tjuṯangku kuḻu tjananya wituṟa iyaṉu Jesunya witintjaku. \v 48 Ka wati panya palula tjanala Judasalu ngaṉmanytju wangkangu tjana pitjanytja kuwaripangka alatji, “Ngayuluṉawi mitamita kutjara nyunytjula wati palunya, kaya nyunytjunnyangka nyakulampa witilalta.” \v 49 Munu palulanguṟu Judasanya Jesulakutu pitjala wangkangu, “Awa! Nintilpai!” Munu palula ilaringkula palunya nguku kutjara nyunytjuṉu.\fig |src="GT00039.tif" size="col" loc="p" ref="26:49"\fig* \p \v 50 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa maḻpa, walangku palyala nyuntu mukuringkunytja!” Kaya wati panya tjuṯangku pitjala palunya witiṟa kanyiningi. \v 51 Ka wati kutjungku Jesula tjungutjangku tjuḻa waṟa piltangka kanyintjatjanungku ilaṟa wati tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai pungkula pina kutju muṯuṉu. \p \v 52 Ka Jesulu palula wangkangu, “Tjuḻa pala maḻakungku tjarpatjuṟa! Panya aṉangungku tjuḻangka kuṉṯaṟa iluntaṟampa palu puṟunypaṯu iluku kutjupangku palunya ngapartji tjuḻangka kuṉṯannyangka. \v 53 Nyuntu ngayuku ninti. Tjinguṟu ngayulu mukuringkulampa Mamala tjapinma ngayunya alpamilantjaku, ka paluṟu angelpa tjuṯa mulapa witunma panya minga puṟunypa, kaṉiya warmaḻarira pitjala ngalkinma alatjiṯu. \v 54 Palu tjinguṟu angelpa tjuṯangku pitjala ngayunya ngalkinnyangkampa tjukurpa panya nyiringka iriti walkatjunkunytjanya utiringkunytja wiya ngaṟaku, panya ngayunya iluntankunytjaku wangkanytjanya. Nyara palulanguṟuṉa angelpa tjuṯangku ngalkintjaku Mamala tjapintja wiyangku wantinyi.” \p \v 55 Munu palulanguṟu Jesulu wati tjuṯangka wangkangu, “Nyaaku nyura tjuḻa waṟatjara tjuṯinypatjara kuḻu pitjangu ngayunya wati pikaṯi-palku kuliṟa witintjikitja? Wanyuṉa ngayulu mirpaṉtju? Wiya, panya ngayulu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa timpula unngu nyinara nyurala nintilpai, ka panyaṉi nyura witilwiyangku wantingi. \v 56 Palu palya, panya nyanga alatjirinytjaku Godalu ngaṉmanytju wangkangu wati wangkatjara tjuṯangka, kaya panya nyiringka iriti walkatjunu.” \p Kaya palulanguṟulta nintintja tjuṯangku palunya wantikatira nguḻu wirtjapakaṉu. \s1 Jesunya Jewku Mayatja Tjuṯangka Kuranyu Ngaṟanytja \r (Markaku 14:53-65; Luke-aku 22:54-55,63-71; Johnku 18:13-14,19-24) \p \v 57 Munuya Jesunya witintjatjanungku ma-katingu tjukurtjara puḻkakutu wati panya Kayapatjaku waḻikutu. Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa munu tjiḻpi kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu waḻi nyara palula unngu tjunguringu. \v 58 Ka Peterlu Jesunya tjananya maḻawanungku kumpiṟa waṉaningi palula tjanala ilaringkunytja wiyangku munu waḻi panya palula wirkaṟa ma-tjarpangu yaatangka unngu munu wati timpula aṯunymankupai tjuṯangka tjunguringkula ngaṟangi nyakunytjikitja. Panya paluṟu kuliningi, “Kuwari yaaltjiriku? Wanyu kaṉa nyanganguṟu ngaṟala nyangama.” \p \v 59 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu tjiḻpi kantjula uwankara tjunguringkula waḻi unngu nyinara wangkangi munuya aṉangu tjuṯa nguriṟa aḻṯira tjanala tjapiningi, “Wanyulanya tjakultjura Jesulu panya ngaṉmanytju wangkanytja tjuṯa, kala kuliṟa palunya ngurkantara.” Alatji tjana tjapiningi panya tjana mukuringangi aṉangu tjuṯangku Jesulu kura palyantja ngunti wangkanytjaku tjanala kuliṟa palunya iluntankunytjikitja. \p \v 60 Kaya aṉangu tjuṯangku kantjula tjuṯangku aḻṯinyangka pitjala tjukurpa Jesunyatjara wangkangi, palu ngunti-nguntiya wangkangi, ka tjukurpa tjana wangkanytja tjungu mulapa ngaṟanytja wiya kutjupa kutjupa ngaṟangi. Kaya puṯu nguriningi aṉangu kutjarangku pitjala tjukurpa kutju wangkanytjaku. \p Ka palulanguṟu wati kutjara kutjupa tjanala wangkanytjikitja wirkanu, \v 61 munu pula wangkangu, “Wati nyangangku alatji mungaṯu wangkangu, ‘Ngayulu Godaku timpula nyanga piḻuntankuku, munuṉa ngayulu tjiṉṯu maṉkurarira piṟuku palyalku maḻakungku.’ Alatji wangkanyangkali ngali kulinu.” \p \v 62 Ka wati panya tjukurtjara puḻka pakaṉu munu Jesula tjapinu, “Nyuntun kulini? Wati nyanga pula nyuntunya kulintjatjanungku wangkanyi. Mulapa nyangantu nyuntunya tjukaṟurungku wangkanyi?” \v 63 Palu Jesunya wangkanytja wiya alatjiṯu pilunpa ngaṟangi. Ka wati panya tjukurtjara puḻkangku piṟuku wangkangu, “Kuwariṉa Godala miṟangka nyuntula tjapini, kalanya tjukaṟurungku wangka! Palu mulapan wanyu Christanya Godalu kalkuntjanya panya nganampa Wankaṟunkupainya, Mayatja Godaku katja?” \p \v 64 Ka wangkangu, “Pala nyuntun wangkanyi. Palu kulilaya! Panya nyanga palulanguṟu nyura uwankarangku ngayunya nyakuku Watiku Katjanya Godala witulya puḻkangka itingka nyinanyangka mayatja puḻka, munuṉi nyura nyakuku ilkaṟinguṟu ngangkaḻingka pitjanyangka.” \p \v 65 Ka wati tjukurtjara puḻkangku tjukurpa nyangatja kuliṟa mirpaṉarira mantara paluṟunku tjilpirpungu munu wangkangu, “Ala palatja! Wati nyangatja Godala inkanyi. Wanyula wanti aṉangu kutjupa tjuṯa piṟuku aḻṯinytja wiyangku pitjala palunya kuranmankunytjaku. Panya kuwari nyangala nganaṉa alatjiṯulta kulinu paluṟunku walytjangku Godanyanmankunyangka.\f * \fr 26:65 \fr*\ft Moseku tjukurtu puḻkaṟa pailpai aṉangungku walytjangku Godanyanmankunytja wiyangku wantinytjaku. Nyawa Exodus 20:2-7.\ft*\f* \v 66 Ka nyura yaaltji kulini?” \p Kaya wangkangu, “Wiya, wati nyangatja kura mulapa. Utila iluntankunytjaku iyanma.” \v 67 Munuya Jesuku puḻkaṟa kuraringkula palunya yunpa wiṯalytjunangi munuya pungangi munuya nguku kampa kutjara patjalku-pungkula ngalypa-ngalyparingkula wangkangi, \v 68 “Tjukaṟurungku wangka, nganalunta panyatja pungu? Panya nyuntu kunyun wangkatjarangku nintingku kulilpai Godalu panya kalkuntjanya.” \s1 Peternya Jesuku Ngurparingkunytja \r (Markaku 14:66-72; Luke-aku 22:56-62; Johnku 18:15-18,25-27) \p \v 69 Ka Peternya waḻi panya palula yaatangka kuwaripaṯu nyinangi, ka kungkawaṟa tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai pitjangu munu palula wangkangu, “Nyuntu kuḻu panyan Jesula para-ngaṟapai wati panya Galileenya nguraṟangka tjungu.” \p \v 70 Ka Peterlu winkingka miṟangka wiyanmaṟa wangkangu, “Wiya, ngayulu ngurpa. Nyaan wangkanyi?” \v 71 Munu ma-pitjala kaitangka itingka ngaṟangi. Ka kungkawaṟa waṟka kutjupangku ngapartji palunya nyakula wati tjuṯangka wangkangu, “Wati nyara paluṟu kuḻu Jesula tjungu para-ngaṟapai wati panya Nazarethanya nguraṟangka.” \p \v 72 Ka paluṟu piṟuku ngurparingu munu wangkangu, “Wati nyara palumpaṉa ngurpa alatjiṯu. Godala miṟangkaṉa tjukaṟurungku wangkanyi.” \p \v 73 Ka wati tjuṯangku ngapartji kapuṯu ngaṟanytjatjanungku palulakutu pitjala wangkangu, “Wiya, mulapa nyuntu palula tjungutja. Pala wangkala nyuntunya ngurkantananyi. Palu puṟunypan wangkanyi Jesunya puṟunypa.”\fig |src="cn01820B.tif" size="col" loc="p" ref="26:73-74"\fig* \p \v 74 Ka wangkangu, “Wiya wati palumpaṉa ngurpa. Mulapaṉa nyurala wangkanyi. Tjinguṟuṉa ngunti wangkanyangkampa Godalu ngayunya iluntakuku.” \p Ka palulanguṟu paluṟu wangkara wiyaringkunyangka tjuḻpu panya tjuki wangkangu. \p \v 75 Ka Peterlu kulinu Jesulu panya ngaṉmanytju wangkanytja alatji, “Nyuntu ngayuku maṉkuraṟa ngurparingkunytjatjanungku kulilku tjuki wangkanyangka.” Ka nyangatja kuliṟa paluṟu tjituṟu-tjituṟurira ankula uṟilta puḻkaṟa ulangi. \c 27 \s1 Jesunya Pilate-alakutu Katinytja \r (Markaku 15:1; Luke-aku 23:1-2; Johnku 18:28-32) \p \v 1-2 Munuya mungawinki mulapa wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu tjiḻpi kutjupa tjuṯangku kuḻu wangkara kuliṟa tjukurpa palyaṉu mayatja panya puḻka ini Pilate-anya wangkara wituwituntjikitjangku Jesunya iluntankunytjaku.\f * \fr 27:1-2 \fr*\ft Tjinguṟuya Jew tjuṯangku Jesunya walytjangku iluntanama, palu tjanampa ngaṟanytja wiya aṉangu kutjupa iluntankunytjaku, panya mayatja Rome-anya nguraṟangku kutju ngurkantaṟa wangkapai aṉangu kutjupa iluntankunytjaku.\ft*\f* Munuya wati timpula aṯunymankupai tjuṯa wangkangu palunya tjiinangka karpiṟa katinytjaku Pilate-alakutu. Wati nyara palunya panya Rome-aku mayatja puḻkangku tjunu manta Judeanya mayatjarira kanyintjaku. \s1 Judasanya Ilunytja \r (Acts 1:18-19) \p \v 3 Ka Judasalu, wati panya Jesunya witintjaku nintintjalu kulinu tjiḻpi tjuṯangku Jesunya Pilate-anya iluntankunytjaku ungkunytja. Munu paluṟu kulintjatjanungku mani panya 30 palunya ungkunytjanya maḻakungku katingu timpulakutu tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu tjiḻpi tjuṯa kuḻu maḻakungku ungkunytjikitjangku munu tjanala wangkangu, \v 4 “Kurangkuṉa nyurala nintinu wati tjukaṟuru iluntankunytjaku.” \p Kaya palula wangkangu, “Wiya, wampa. Nyuntultanku walytjangkulta kulila! Nganaṉa panya ngurpa. Nyangatja panya nyuntu kulintja!”\fig |src="WA03919b.tif" size="col" loc="p" ref="27:4-5"\fig* \p \v 5 Ka Judasalu mani panya tjilpa 30 waṉingu tjanala itingka munu pakaṟa anu mununku walytjangku liri ruupangka karpiṟa puṉungka tatiṟa waṟaly-waṟalyngaṟangi munu ilungu. \p \v 6 Kaya tjukurtjara panya kuranyitja tjuṯangku mani panya 30 mantjiṟa wangkangu, “Mani nyangatja milkaḻitja, ka panya Moseku tjukurta ngaṟanyi mani nyanga palu puṟunypa mani timpulitjangka tjunguṟa tjunkunytja wiyangku wantinytjaku.” \v 7 Munuya wangkara kuliṟa manta tjukutjuku payamilaṉu malikitja tjuṯa ilunyangka nyara palula tjuṉutjunkunytjaku. Manta panya palunyaya payamilaṉu wati panya tjuḻpirnguṟu piti tjuṯa palyalpaingka. \v 8 Kaya nyara palulanguṟu aṉangu tjuṯangku ngura nyara palunya ini wangkapai, \it Manta milkaḻitjanya\it* munuya kuwari wangkanyiṯu. \p \v 9 Aṟa nyanga palunya panya wangkatjara ini Jeremiah-lu iriti nyiringka walkatjunu alatji, \mi “Aṉangu Israelkunu kutjupa tjarangku ngayunya mani 30 kutju ungu ngayulu tjanampa palyannyangka. \v 10 Kaya mani panya palunya mantjiṟa manta payamilaṉu wati panya tjuḻpirnguṟu piti tjuṯa palyalpaingka, panya Mayatja Godaluṉi wangkangu alatji palyantjaku.” \m Ka tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku manta panyatja payamilannyangka tjukurpa nyangatjalta ngalya-utiringu. \s1 Pilate-alu Jesunya Tjapiṟa Kulintja \r (Markaku 15:2-5; Luke-aku 23:3-5; Johnku 18:33-38) \p \v 11 Kaya Jesunya katira Pilate-ala kuranyu ngaṟatjunu, ka Pilate-alu palula tjapiningi alatji wangkara, “Nyuntu wanyu mulapa Jew tjuṯaku mayatja puḻka?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, pala wangkanyin.” \v 12 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku tjiḻpi tjuṯangku kuḻu Jesunya Pilate-ala miṟangka puntuṟa wangkangi. Ka tjana wangkanyangka Jesulu kuliṟa wantira pilunpa alatjiṯu ngaṟangi. \p \v 13 Ka Pilate-alu palula wangkangu, “Nyuntu kulini tjana wangkanyangka? Nyuntu kunyun kutjupa kutjupa kura tjuṯa palyaningi, pala wangkanyintaya.” \p \v 14 Palu Jesunya wangkanytja wiya alatjiṯu pilunpa ngaṟangi, ka mayatja panya Pilate-alu nyakula nguwankuringi munu kuliningi, “Ai! Nyaaku nyangatja wangkara aluntja wiya ngaṟanyi?” \s1 Jesunya Iluntankunytjikitjangku Wangkanytja \r (Markaku 15:6-15; Luke-aku 23:13-25; Johnku 18:39—19:16) \p \v 15 Ka panya yiya kutjupa yiya kutjupa inma panya Katuwanu Ankunytjanya ngaṟanyangka mayatja Pilate-alu tjakangku tjailanguṟu wati kutju walatjunkupai aṉangu tjuṯa mukuringkunyangka. \v 16 Ka nyara palula aṟa wati ini Paṟapatjanya tjailangka nyinangi, kaya aṉangu Judeala nyinanytja tjuṯa ninti wati palumpa.\f * \fr 27:16 \fr*\ft Paṟapatjanya kunyu ini kutjupa Jesunya.\ft*\f* \v 17 Ka tjiṉṯu nyara palula aṉangu tjuṯa mulapa palumpa ngurangka uṟilta tjunguringkunyangka Pilate-alu tjanala tjapinu, “Wati yaaltjiṉa nyurampa walatjunkuku Paṟapatjanya, munta Jesunya panya nyura kutjupa tjuṯangku palunya Godalu kalkuntjanya kulilpai?” \v 18 Nyangatja paluṟu nintingku tjapiningi alatji kuliṟa, “Wati nyanga tjukurtjara kuranyitja tjuṯangkuya Jesunya nyaṟaringkula ngayulakutu katingi.” \p \v 19 Munu mayatja paluṟu palumpa tjiya puḻkangka nyinangi, panya tjiya nyara palula nyinara paluṟu aṉangu kutjupa palulakutu katinyangka ngurkantankupai. Ka paluṟu tjiya nyara palulanguṟu tjanala wangkanyangka palumpa kuringku wati kutjupa wituṉu Pilate-ala tjakultjunkunytjaku alatji, “Wati palatja tjukaṟuru mulapa, panya ngayulu palunya mungangka tjukurmanu munuṉa puḻkaṟa nguḻuringkula tjititingangi. Ka palunya wantima iluntankunytjaku wangkanytja wiyangku.” \p \v 20 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku, tjiḻpi tjuṯangku kuḻu aṉangu tjuṯa wituwituṉu mayatja Pilate-ala wangkanytjaku wati panya Paṟapatjanya tjailanguṟu walatjunkunytjaku munu Jesunya palumpa aṟangka iluntankunytjaku. \v 21 Ka Pilate-alu tjanala tjapinu, “Wati yaaltjiku nyura mukuringanyi nyanga kutjaranguṟu ngayulu walatjunkunytjaku?” \p Kaya wangkangu, “Paṟapatjanya!” \p \v 22 Ka Pilate-alu wangkangu, “Kaṉa wanyu nyaalku wati nyanga Jesunya Christanya?” \p Kaya uwankarangku wangkangu, “Wiya, palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura!” \p \v 23 Ka Pilate-alu piṟuku tjanala wangkangu, “Palu kura nyaa wanyu nyanga paluṟu palyaṉu?” \p Kaya alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa mirara wangkangu, “Puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura!” \p \v 24 Ka palulanguṟu tjana tungun-tunguntu wangkanyangka nyakula Pilate-alu wantira kulinu, “Tjinguṟuya winki mirpaṉarira puḻkaṟa pikaringkuku.” Munu paluṟu mina mantjinu mununku maṟa paltjiṉu aṉangu winkingka miṟangka munu tjanala wangkangu, “Nyawaṉiya! Ngayulu wati nyangatja nyurala tjunguringkula iluntankunytja wiyangku wantinyi. Nyangatja nyura iluntankunytjikitja mukuringanyi ngayulu wiya. Palu nyura rawangku wituwitunnyangka kutjuṉa tjaultji tjuṯangka wangkanyi iluntankunytjaku.” \p \v 25 Kaya aṉangu winkingku palula wangkangu, “Wiya, palya, nyangatja nganaṉa mukuringkunytja, ka nyuntu nganaṉa mukuringkunyangka iluntankunytjaku wangkanyi. Ka tjinguṟu nganaṉa ngunti alatji palyannyangka Godalu nganaṉanya pungama munu nganampa tjitji tjuṯa munu walytjapiti maḻatja maḻatja tjuṯa kuḻu nyuntunya wiya.” \p \v 26 Ka Pilate-alu wati panya Paṟapatjanya tjailanguṟu walatjunu munu palumpa tjaultji tjuṯa wangkangu Jesunya wiipangka alkantjaku. Munu palula maḻangka tjana pungkula wiyaringkunyangka tjanala wangkangu katira puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku.\fig |src="GT00100.tif" size="col" loc="p" ref="27:26"\fig* \s1 Tjaultji Tjuṯangku Jesunya Kuraṟa Pungkunytja \r (Markaku 15:16-20; Johnku 19:2-3) \p \v 27 Kaya Pilate-aku tjaultji tjuṯangku Jesunya katira mayatja puḻkaku waḻingka tjarpatjunu munuya tjaultji kutjupa tjuṯa aḻṯira uwankara tjunguringkula palula para-ngaṟala arintanangi. \v 28 Munuya mantara panya palumpa araltjanu munuya mantara kutjupangka rituwanangka tjarpatjunu. \v 29 Munuya mayatja puḻkangku katangka kanyilpai puṟunypa palyaṉu tjilka-tjilkanguṟu iṟi puḻkatjara munuya palula katangka puṟuntaṟa tjunu. Munuya puṉu tjukara palunya ungu maṟa wakungku witiṟa kanyintjaku mayatja puḻka puṟunytju, munuya palulanguṟulta palula kuranyu tultjungaṟakatira palunya anaṟa ngalypa-ngalyparingkula ngunti waḻkuṟa wangkangi alatji, “Awari! Mulapa nyuntu Jewku mayatja puḻkanya.” \v 30 Munuya palunya wiṯalytjunkula puṉu panya tjukarangka mantjiṟa kata pungangi. \v 31 Munuya anaṟa wiyaringkula mantara panya rituwana araltjaṟa palumpa panya mantarangka maḻakungku tjarpatjunu. Munuya palulanguṟulta palunya ma-katingu iluntankunytjikitjangku. \s1 Jesunya Puṉu Kaṯakutjarangka Wakaṟa Utitjunkunytja \r (Markaku 15:21-32; Luke-aku 23:26-43; Johnku 19:17-27) \p \v 32 Munuya Jesunya ngura Jerusalemalanguṟu uṟilkutu ma-pakaltjingaṉu, ka paluṟu puṉu tjaḻiṟa anangi. Kaya uṟilkutu ma-pakaṟa nyangu wati kutjupa ini Simonnga ngura ini Tjaiṟininya nguraṟa ngalya-tjarpanyangka munuya tjaultji panya tjuṯangku palunya pauntjingaṟa wangkangu puṉu panya Jesuku tjaḻiṟa katinytjaku. \v 33 Munuya ankula wirkanu ngura ini Kaulkatjala panya wangka tjanampangkuya puḻi nyara palunya wangkapai, \it Kata Tarkatjaranya\it*. \v 34 Munuya ngura pala palula wirkaṟa palunya wainangka kutjupa kutjupa tjau puṟunypa tjunguṟa ungangi pika kaarngaṟanyangka manarmankunytjaku,\f * \fr 27:34 \fr*\ft Nyanga alatjiya kunyu ungkupai wakaṟa utitjunkunytja kuwaripangka pika puḻkatjara ngaṟanyangka manarmankunytjaku.\ft*\f* palu Jesulu arkaṟa wantingi tjikintja wiyangku. \p \v 35 Kaya palulanguṟulta tjaultji panya tjuṯangku palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu, munuya palula maḻangka palumpa mantaraku puṉu nampatjara katu waṉira inkangi kutjungku kutjungku winamilaṟa mantjintjikitjangku.\fig |src="GT00040.tif" size="col" loc="p" ref="27:35"\fig* \v 36 Munuya palula maḻangka ngaṟala aṯunymanangi palunya kutjupangku pitjala mantjintjaku-tawara. \v 37 Munuya walka palula katangka katu walkatjuṟa utitjunu, ka walka paluṟu alatji ngaṟangi, \pc Nyangatja Jesunya Jew Tjuṯaku Mayatja Puḻka \m Panya palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya alatji wangkanyangka kuranmanu, kaya nyara palulanguṟu walka panya palunya katu utitjunu. \p \v 38 Munuya palula tjungu wati kutitjunkupai kura kutjara puṉu kutjupa kutjarangka wakaṟa utitjunu nganytjarta kutjara, kutju kampa wakungka kutju kampa tjampungka. \p \v 39 Ka palula itingka iwara puḻka wati-ngaringi, kaya aṉangu tjuṯangku iwara pala palula ankula Jesunya ira-nyakukatingi munuya palunya anaṟa wangkangi, \v 40 “Ala! Walangkunku palyala, panya nyuntu wangkangi timpula piḻuntara tjiṉṯu maṉkurarira piṟuku palyaṟa wiyantjikitjangku. Wala wanyu ngalya-waṟarakati puṉunguṟu pala, mununku walytjangku wankala. Wanyumpa kunyun Godaku katjampa!” \p \v 41 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku munu tjiḻpi kutjupa tjuṯangku kuḻukuḻu tjukurpa palu puṟunypaṯu wangkangi Jesula munuya palunya anaṟa ikaringangi alatji wangkara, \v 42 “Kutjupa tjuṯa nyangangku wankaningi, palu walytjangkunku puṯu wankaṉi. Nyanga paluṟu panya kunyu Israelku mayatja puḻka. Tjinguṟu paluṟu kuwari puṉunguṟu ukalingkunyangkampa nganaṉa nyakula palumpa mulamularingkuku. \v 43 Paluṟu kunyu mulamularinganyi Godaku palunya wankaṟu kanyintjaku mununku Godaku katjanmankupai. Kala wanyu nyangama ka tjinguṟu Godalu kuwari palunya wankaṟunkuku.” \p \v 44 Ka panya palula itingka wakaṟa utitjunkunytja kutjarangku palu puṟunypaṯu palunya anaṟa wangkangi. \s1 Jesunya Ilunytja \r (Markaku 15:33-41; Luke-aku 23:44-49; Johnku 19:28-30) \p \v 45 Ka palulanguṟu tjiṉṯu panya katuringkula katu ngaṟanyangka ngura uwankarangka maṟuringu munu munga puṟunypa ngaṟala mungartji-mungartji kutju tjiṉṯungku piṟuku irnyaningi. \v 46 Ka nyara palula aṟa piṟuku tjiṉṯungku irnyannyangka Jesulu mirara wangkangu, “Ilayi! Ilayi! Lama tjapatjani?” Alatji paluṟu wangkangi, “Mama God, Mama God! Nyaakuṉin wantikatingu?” \p \v 47 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku ila ngaṟanytjatjanungku paluṟu wangkanyangka kulinu munuya wangkangu, “Paluṟu Ilaitjanya aḻṯinyi pitjala alpamilantjaku.” \v 48 Ka wati kutjungku ngalya-wirtjapakaṟa pantja puṉu waṟangka karpi-karpiṟa waina kurakurangka tjaḻatjuṟa katuṟa Jesunya ungangi tjikintjaku. \p \v 49 Kaya tjara kutjupangku wangkangu, “Wanyula nyangama, ka Ilaitjalu pitjala palunya wankala.” \p \v 50 Ka palulanguṟu Jesunya puḻkaṟa mirangu munu ngaalypa wiyaringkula ilungu. \p \v 51 Ka paluṟu ilunyangka mantara panya timpulangka waṟaly-waṟalyngaṟanytjanya katunguṟu tjaṟukutu tjilpiraraṟa kutjararira aḻaringu ngura panya miḻmiḻpa mulapa utiringkunytjaku. Ka manta puḻkaṟa uringu, ka puḻi tjuṯa kuḻu kaṯakatira tjilpiraraṉu.\fig |src="lb00265c.tif" size="col" loc="p" ref="27:51"\fig* \v 52-54 Kaya tjaultji panya tjuṯangku Jesunya ilangku ngaṟala nyakunytjatjanungku nyangu manta urinyangka, puḻi tjuṯa tjilpirarannyangka munu kutjupa kutjupa uwankara kuḻu, munuya nyara palulanguṟu puḻkaṟa nguḻuringkula wangkangu, “Ai! Wati nyangatja mulapa Godaku katja.” \p Ka kuḻpi panya kurulpa irititja tjuṯa aḻaringu, ka mungawinki kutjupa Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakannyangka Godaku walytja ngaṉmanypa ilunytja tjuṯa wankaringkula pakaṟa kuḻpi panya palula tjanalanguṟu anu munuya ankula ngura panya Jerusalemala tjarpara para-ngaṟangi, kaya aṉangu tjuṯangku nyangangi. \p \v 55-56 Kaya minyma tjuṯa nyara palula ngaṟangiṯu Jesunya panya puṉu kaṯakutjarangka utitjunkunytjala munuya paṯunguṟu ngaṟala nyangangi, panya Mary Magdalene-alu munu Mary-lu Jamesaku Josephaku pulampa ngunytjungku, munu minyma panya Tjipitiku kuringku munu minyma kutjupa tjuṯangku kuḻukuḻu. Panya minyma nyanga paluṟu tjana Jesula tjungu pitjalinangi Galileelanguṟu munuya palunya alpamilaningi kutjupa kutjupa tjuṯa ungkula. \s1 Jesunya Puntu Kuḻpingka Tjunkunytja \r (Markaku 15:42-47; Luke-aku 23:50-56; Johnku 19:38-42) \p \v 57 Ka mungartjirinyangka Jesuku nintintja kutjupa pitjangu wati ini Josephanya ngura Aṟima-tjiyanya nguraṟa wati mani puḻkatjara. \v 58 Munu paluṟu ankula Pilate-ala ngatjinu Jesunya puntu mantjiṟa katira kuḻpingka tjunkunytjikitjangku. Ka Pilate-alu kuliṟa palyanmanu munu tjaultji tjuṯaku mayatjangka wangkangu Jesunya puntu ungkunytjaku Josephanya. \v 59 Ka paluṟu ankula puṉu kaṯakutjaranguṟu puntu mantjinu munu mantara piṟanpa wiṟu mulata karpinu. \v 60 Munu katira kuḻpi palumpangka tjarpara ngaritjunu, panya kuḻpi nyara palunyaya kuwari kutju nyarkaṟa wantingu. Munu tjunkunytjatjanungku puḻi taaṉpa puḻkanya uṉṯuṟa waṉaṟa angatjunu kuḻpi tjaangka, munu wantikatira anu. \p \v 61 Ka Mary Magdalene-alu pula Mary panya kutjupangku nyinara kuḻpi panya nyangangi paluṟu tjarpatjunkunyangka. \s1 Tjaultji Tjuṯa Wituntja Kuḻpi Aṯunymankunytjaku \p \v 62-63 Ka panya mungawinki Saturday tjiṉṯu panya pakuwiyaringkunytjaku, kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu ankula Pilate-ala wirkaṟa wangkangu, “Uwa mayatja wiṟungkulanya wanyu kulila! Panya Jesulu wati panya ngunti wangkapaingku ngaṉmanytju wangkangi paluṟu ilura tjiṉṯu kutjaranguṟu wankaringkula pakantjikitjangku. \v 64 Ka nyuntu uti wangkama nyuntumpa tjaultji tjuṯangku ankula kuḻpi nyaratja tjiṉṯu kutjarangku ngaṟala aṯunymankunytjaku, palumpa nintintja tjuṯangku tjarpara kutitjunkunytjatjanungku wankaringkula pakantja ngunti para-wangkanytjaku-tawara. Panya wati paluṟu wanka nyinaralpi ngunti wangkangi aṉangu tjuṯangka alatji, ‘Ngayuluṉa Godalu panya kalkuntjitja nyurampa Wankaṟunkupainya.’ Ka palatja kurangku ngunti wangkangi, ka tjinguṟu palumpa nintintja tjuṯangku ngapartji wankaringkula pakantja nguntiṯu wangkaku, ka palatja kura mulapalta. Ka nyanga palula-tawaraya uti tjaultji tjuṯangku ngaṟala aṯunymanama.” Alatjiya Pilate-ala wangkara tjapiningi. \p \v 65 Ka paluṟu tjanala wangkangu, “Uwa palya! Tjaultji maṉkurpaya aḻṯira ma-kati munuya palunya tjananya wangka kaya kuḻpi palunya ngaṟala aṯunymanama.” \p \v 66 Ka tjananya mulapaṯu katingu munuya ankula kuḻpi tjaangka puḻi taaṉpa puḻkangka kiṯitjuṟa wantingu kutjupangku kampangkaṯu pitjala uṉṯunnyangka nyakunytjikitjangku, munuya tjaultji panya tjuṯa ngaṟala aṯunymankunytjaku wangkara wantikatingu. \c 28 \s1 Jesunya Wankaringkula Pakantja \r (Markaku 16:1-8; Luke-aku 24:1-12; Johnku 20:1-10) \p \v 1 Ka Sunday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka maḻangka Mary Magdalene-anya pula Mary panya kutjupaṟara anu tjiṉṯu pakantja kuwaripangka kuḻpikutu nyakunytjikitja. \v 2 Ka pula nguṟurpa pitjanyangka manta puḻkaṟa uringu, ka Mayatja Godaku angelpa ilkaṟinguṟu ukalingkula puḻi panya taaṉpa kuḻpi tjaanguṟu uṉṯuṟa waṉaṟa kitikitiṉu munu puḻi palula katu nyinakatingu. \v 3-4 Kaya tjaultji panya tjuṯa puḻkaṟa nguḻuringkula punkaṟa nguwanpa ilungu munuya ilunytja puṟunypa ngaringi. Ka minyma panya paluṟu pula wirkaṟa nyangu angelpa taaṉpangka nyinara pitalytji puḻka mulapa irnyannyangka wanangaṟa puṟunypa. Ka mantara palumpa piṟanpa mulapa pitalytji ngaṟangi. Ka pula nyakula puḻkaṟa nguḻuringangi. \v 5 Ka angelpa paluṟu minyma panya kutjarangka wangkangu, “Nyupali nguḻuringkunytja wiya ngaṟama! Ngayulu ninti panya nyupali Jesunya ngurini, panya wakaṟaya puṉu kaṯakutjarangka utitjunu.\fig |src="cn01853B.tif" size="col" loc="p" ref="28:5"\fig* \v 6 Ka paluṟu nyangangka ngarinytja wiya, panya paluṟu ngaṉmanytju nyurala wangkangu ilunytjatjanu wankaringkula pakantjikitjangku, munu mulapa paluṟu wankaringu. Wanyu pula pitjala nyawa panya paluṟu ngarinytjitja.” Ka pula mulapaṯu tjarpara nyangu, “Awari! Mulapa wiya ngaṟanyi.” \v 7 Ka angeltu pulala piṟuku wangkangu, “Warpungkula pula ankula tjakultjura palumpa nintintja tjuṯangka alatji, ‘Panya paluṟu wankaringkula pakaṉu, munu paluṟu kuwari nyurala kuranyuriku Galileelakutu, ka nyura nyara palula palunya nyakuku.’ Alatji pula tjanala ankula wangka! Ala! Nyanga wangkanyiṉa nyupalinya, ka pula kulinma watarkurinytja wiyangku.” \p \v 8 Ka pula kuḻpi wantikatira mapalku wirtjapakaṉu nguḻu-nguḻu pukuḻpa mulapa nintintja tjuṯangka wangkanytjikitja. \p \v 9 Munu pula nguṟurpa nyangu Jesunya ngapari-ngapari ngalya-pitjanyangka. Ka paluṟu pulala wangkangu, “Awari! Minyma kutjara!” Ka pula ilaringkula palula kuranyu tultjungaṟakatira palunya tjina witiṟa waḻkuningi. \v 10 Ka Jesulu pulala wangkangu, “Nguḻu wiya pula rapariwa, munu pula ankula wangka ngayuku panya maḻpa tjuṯangka Galileelakutu ankunytjaku, kaṉiyawi paluṟu tjana nyawa nyara palula.” \s1 Tjaultji Maṉkurtu Kuḻpi Aṯunymankunytjatjanungku Wangkanytja \p \v 11 Ka minyma panya paluṟu pula ankunyangka tjaultji panya kuḻpi aṯunymankupai maṉkurpa pakaṟa anuṯu Jerusalemalakutu munuya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka tjakultjunu uwankara tjana nyakunytjatjanungku. \v 12 Kaya mayatja paluṟu tjana tjiḻpi kutjupa tjuṯa aḻṯingu tjunguringkunytjaku munuya wangkara kuliṟa tjukurpa palyaṉu, munuya tjaultji tjuṯa mani puḻka ungu tjana tjukurpa Jesunya wankaringkula pakantja para-tjakultjunkunytja wiyangku wantinytjaku. \v 13 Munuya tjananya wangkangu alatji, “Nyiiku! Mani nyangatja mantjiṟa kanyinma, ka kutjupangku nyurala Jesunya tjapinnyangkampa alatji wangka, ‘Wiya, nganaṉa kunkunpa ngarinyangkanti palumpa nintintja tjuṯangku munga kultungka pitjala palunya puntu kutitjuṟa katingu.’ Alatji kutjuya wangka, palya!\fig |src="cn01858B.tif" size="col" loc="p" ref="28:13-14"\fig* \v 14 Ka tjinguṟu nyurampa mayatjangku Pilate-alu tjukurpa nyangatja kunkunpa ngarinytja kuliṟa nyurampa puḻkaṟa mirpaṉariku, palu palya, panya nganaṉa palula ngaṉmanytju wangkaku, ka paluṟu kuliṟa nyuranya wantiku mirpaṉarira pungkunytja wiyangku, palya! Kaya nguḻu wiya nyinama!” Alatjiya tjanala wangkangi. \p \v 15 Kaya tjaultji panya tjuṯangku mani mantjiṟa anu munuya para-pitjala tjukurpa panya palunya aṉangu tjuṯangka para-wangkangi, panya nintintja tjuṯangku Jesunya puntu kutitjuṟa katinytja. Ka tjukurpa paluṟu lipiringu ngura winkingka, kaya kuwari kuḻu Jew tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya wangkapai. \s1 Jesunya Nintintja Tjuṯangka Utiringkunytja \r (Markaku 16:14-18; Luke-aku 24:36-49; Johnku 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 16 Kaya nintintja panya 11 Galileelakutu anu munuya puḻi murpu panya palula wirkanu, panya Jesulu tjanala ngaṉmanytju wangkangu nyara palula tjunguringkunytjikitjangku. \v 17 Munuya nyara palulalta Jesunya nyakula waḻkuṉu. Kaya kutjupatjara puṯu nguwanpa palumpa mulamularingangi kuliṟa, “Mulapa nyangatja wanyu Jesunya?” \p \v 18 Ka Jesulu tjanala wangkangu alatji, “Godaluṉi wangkara tjunu uwankara mayatjangku kanyintjaku ilkaṟingka mantangka kuḻu. \v 19 Kaya nyuralpi ara ngura winkikutu munuya aṉangu tjuṯangka ngapartji nintila tjana ngayuku walytjaringkula ngayunya waṉantjaku, munuya tjananya baptise-katima ini Mamala, Katjala, Kurunpa Miḻmiḻṯa. \v 20 Munuya tjananya nintila ngayulu wangkanytjitja uwankara tjana wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. Munuya rapa alatjiṯu nyinama panya ngayulu nyurala tjungu tiṯutjara ngaṟaku manta ilkaṟi wiyaringkunytja-kutu.”