\id LUK ‘PTLUK 02ed’ Pitjantjatjara Luke 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Luke-aku \toc2 Luke-aku \toc1 Tjukurpa Palya Luke-alu Walkatjunkunytja (Luke) \mt1 Tjukurpa Palya Luke-alu Walkatjunkunytja \mt2 Luke \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Luke-alu walkatjunkunytja Jesunyatjara. Panya paluṟu wati nintipuka munu Jew wiya. Munu paluṟu nyiri nyangatja walkatjunu palumpa maḻpaku wati panya ini Tjiyapilatjaku. Munu paluṟu tjakultjunangi panya Jesunya wati palya mulapa kura wiya alatjiṯu, munu panya ilungu aṉangu ngura winkitja wankaṟunkunytjikitja Jew tjuṯa kutju wiya, panya Godanya aṉangu uwankaraku puḻkaṟa mukuringkupai. Munu Luke-alu tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa walkatjunu Jesulu wangkanytja munu palyantja. Munu paluṟu nintiningi Godala tjukaṟurungku tjapintjaku munu tjukurpa Godaku kurunpatjara kuḻu wangkangi. \ip Uwa, Luke-anya panya Paulala tjunguringkula ngura tjuṯangka para-pitjalinangi. Munu ngula paluṟu nyiri kutjupa kuḻu walkatjunu panya yaaltji-yaaltji ngaṟangi Jesunya ilkaṟikutu ankunyangka maḻangka. Ka nyiri pala paluṟu panya ini Jesulu Iyantja Tjuṯangku Palyantja. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1—2:52 John Baptistanya iṯi ngarinytja munu Jesunya iṯi ngarinytja \io1 3:1-20 Johntu aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkara tjananya baptise-katinytja \io1 3:21—4:13 Johntu Jesunya baptise-katinytja, ka Satantu Jesunya arkantja \io1 4:14—9:50 Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkara nintintja munu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntja \io1 9:51—19:27 Jesulu tjukurpa tjuṯa tjakultjunkunytja \io1 19:28—21:4 Jesunya Jerusalemalakutu tangkiyingka tatiṟa ankunytja, munu timpulangka tjarpara tjukurpa tjuṯa wangkanytja \io1 21:5-38 Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka tjakultjunkunytja ngula nyaaringkuku \io1 22:1—22:46 Jesulu tjana mai maḻatja tjunguringkula ngalkuntja \io1 22:47—23:56 Jesunya witintja munu puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytja \io1 24:1-53 Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakantja \ie \c 1 \s1 Ngaṉmanytju Tjakultjunkunytja \p \v 1-2 Maḻpa wiṟu Tjiyapilatja, lita nyangatjaṉa nyuntumpa walkatjunanyi nyuntu Jesunya mantangka nyinanytja tjukaṟurungku kulintjaku. Panya ngaṉmanytjuya tjuṯangku palula tjungu nyinaralpi palunya nyangangi paluṟu palyannyangka. Munuya paluṟu tjana nyakunytjatjanungku munu kulintjatjanungku kuḻu aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi nganaṉala kuḻu. Kaya kutjupa tjarangku nyiringka walkatjunangi tjukurpa palunyatjaraṯu. \v 3-4 Kaṉa tjukurpa nyanga palunya tjananya nyakula, kutjupa tjuṯangka kuḻu tjapiṟa kuliṟa purkaṟa nintiringangi tjukurpa uwankaraku. Munuṉa kuwari uti mulapa tjukurpa uwankara tjukaṟurungku walkatjunkunytjikitja mukuringanyi. Panya nyuntu tjukurpa tjuṯa ngaṉmanytjulpi kuliningi, palu lita nyanga palulanguṟu nyuntu uwankara tjukaṟurungku nyakula kuliṟa nintiringkuku. \p Ka tjukurpa nyanga paluṟu nyiri nyangangka ngaṟanyi. \s1 Angeltu Tjakaṟayala Tjakultjunkunytja \p \v 5 Nyara palula aṟangka, panya wati Iṟatanya manta Judeaku winkiku mayatja puḻka nyinanyangka, wati ini Tjakaṟayanya tjukurtjara nyinangi. Wati nyara paluṟu panya Apitjanya tjamutjara nyinangi.\f * \fr 1:5 \fr*\ft Apitjanya tjukurtjara puḻka iriti nyinangi Davidanya nyinanytja aṟa. Panya nyara palula aṟa Davidalu tjukurtjara tjuṯa tjaraṟa tjunu tjana ngapartji-ngapartji timpulangka waṟkarinytjaku, munu paluṟu Apitjanya tjunu mayatja tjara kutjupaku. (Nyawa 1 Chronicles 24:1-19.) Kaya wati Apitjakunu tjuṯa tjukurtjara tjuṯa nyinangi maḻatja maḻatja tjuṯa kuḻu. Ka wati panya Tjakaṟayanya Apitjakunu maḻatja mulapa munu panya tjukurtjaraṯu nyinangi.\ft*\f* Ka palumpa kuri kuḻu nyinangi minyma ini Elizabethanya. Minyma nyara paluṟu panya wati Aaronta tjanalanguṟu.\f * \fr 1:5 \fr*\ft Aaronnga panya wati tjukurtjara ngaṉmanypa mulapa nyinangi Godalu tjunkunytja. Paluṟu iriti mulapa nyinangi Moseku panya kuṯa.\ft*\f* \v 6 Munu nyanga paluṟu pula tjukaṟuru mulapa nyinangi Godala miṟangka munu pula Godaku tjukurpa uwankara wangaṉarangku kulilpai. \v 7 Palu paluṟu pula kutjara alatjiṯu rawa nyinangi tjitji wiya munu pula tjiḻpiringkula pamparingu. \p \v 8 Ka tjiṉṯu kutjupa timpulangka Apitjakunu tjuṯangku ngapartji waṟka palyantjaku ngaṟangi, ka wati panya Tjakaṟayanya tjukurtjara tjanala tjungu waṟkaringi Godala miṟangka. \v 9 Kaya wati nyanga palunya ngurkantanu timpulangka unngu tjarpara pitjilta nyaḻpi wiṟu tjunkula tiliṟa puyu paṉṯi wiṟu palyantjaku. Nyanga paluṟu tjana alatjinkupai tjanampa aṟangka, munuya wati kutju ngurkantankupai tjukurtjarangku puyu paṉṯi wiṟu tilintjaku. \v 10 Ka tjiṉṯu wirkanu puyu paṉṯi wiṟu tilintjaku, kaya aṉangu tjuṯa mulapaṯu timpulangka uṟilta ngaṟala Godala tjapiningi. \p \v 11 Ka wati panya paluṟu timpula unngu puyu paṉṯi wiṟu tilinnyangka Mayatjaku angelpa utiringu palula munu ngaṟangi pitjilpangka kampa wakungka wiṟu paṉṯipaingka itingka. \v 12 Ka Tjakaṟayalu angelpa nyakula urulyaraṉu munu puḻkaṟa nguḻuringu. \v 13 Ka angeltu palula wangkangu, “Tjakaṟaya, nguḻuringkunytja wiya. Godalunta kulinu nyuntu palula tjapinnyangka munuṉi wituṉu nyuntula tjakultjunkunytjaku panya nyuntumpa kuri Elizabethanya pakuringkuku, ka nyupali katjatjararingkuku. Ka iṯi wirkankunyangka nyuntu palunya inila Johnnga. \v 14 Munu nyupali puḻkaṟa pukuḻariku, kaya aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu nyakula pukuḻariku. \v 15 Panya paluṟu ngula puḻkaringkula Godala miṟangka wati puḻka alatjiṯu nyinaku Godaku tjukurtjara puḻka mulapa. Munu paluṟu wama tjikintja wiya nyinaku. Ka paluṟu iṯi wirkankunyangka alatjiṯu Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpaku munu palula tjungu tiṯutjara nyinaku. \v 16 Ka wati nyara paluṟu Israelkunu tjuṯangka tjukurpa wangkara maḻakungku tjananya aḻṯira Godala tjungulku piṟuku palumpa walytja nyinanytjaku. \v 17 Munu paluṟu kuranyurira rapangku nguḻu wiyangku wangkaku Godaku tjukurpa, panya wati panya Ilaitjalu iriti Godaku tjukurtjara puḻkangku Godaku tjukurpa wangkangi, palu puṟunytju. Kaya mama tjuṯangku palunya kuliṟa kampa kutjuparira tjananku tjitji tjuṯa tjukaṟurungku mukulyangku aṯunymankuku. Munuya aṉangu kutjupa tjuṯangku kuḻu Godala tungunpungkunytjatjanungku paluṟu wangkanyangka kulilku munuya aṟuringkula Godala tjukaṟurungku kulilku. Uwa, wati nyara paluṟu aṉangu tjuṯa alatjirinytjaku palyalku tjana kuliṟa Mayatjaku aḻa-aḻa paṯaṟa nyinanytjaku.” Nyanga palunya angeltu wangkangu wati panya Tjakaṟayala. \p \v 18 Ka paluṟu angelta kuliṟa puṯu mulamularingkula palula ngapartji wangkangu, “Wiya, ngali tjiḻpiringu munu pamparingu kuḻu. Yaaltjingaṟali tjitji kanyilku? Wanyuṉi kutjupa kutjupa nintila kaṉa nyakula mulamulariwa nyuntu panya wangkanytja tjukaṟuru ngaṟanytjaku.” \p \v 19 Ka angeltu wangkangu palula, “Ngayuluṉa ini Gabrielnga panya Godala miṟangka ngaṟapainya. Kaṉi Godalu wituṉu tjukurpa nyanga palunya nyuntula tjakultjunkunytjaku. \v 20 Palu kulila, ngayulu nyanga nyuntula wangkanytjitjaku nyuntu puṯu mulamularingkulampa nyuntu tjaa patiringkuku munun puṯu wangkaku. Ka tjukurpa nyanga ngayulu wangkanytjanya nyuntula utiringkuku alatjiṯu, kan nyakuku tjiṉṯu nyara palula, munun iṯi wirkankunyangka kutju ngula tjaa aḻaringkuku munun wangkaku.” Alatji angeltu palula wangkangu. \p \v 21 Kaya aṉangu tjuṯa uṟilta ngaṟala paṯaningi wati panya Tjakaṟayaku munuya ngaṟala puṯu kuliningi wangkara, “Nyaaku paluṟu timpulangka unngu tjarpara rawaringu?” \v 22 Ka Tjakaṟayanya timpulanguṟu ngalya-pakaṉu munu puṯu wangkangi. Kaya maṟa kutju urinyangka nyakula kuliningi, “Munta, tjinguṟu kutjupa kutjupa palula utiringu timpula unngu, ka nyanga palulanguṟu tjaa patiringu.”\fig |src="MH00004.tif" size="col" loc="p" ref="1:20"\fig* \p \v 23 Ka tjiṉṯu maṉkurnguṟu Tjakaṟayalu timpulangka waṟka wiyaṟa ngurakutu anu. \v 24 Ka nyara palula maḻangka palumpa kuri Elizabethanya pakuringu munu uṟilkutu pakantja wiya waḻi unngu kutju nyinangi tiṯutjara piṟa maṉkurpa kutjara. \v 25 Munu paluṟu pukuḻarira alatji wangkangu, “Ngangari, wiṟu mulapa nyangatja. Ngula-ngulaṉitju mulapaṯu Mayatjalu pukuḻmanu. Panya ngaṉmanytjuṉitjuya aṉangu tjuṯangku kuraṟa pungkupai tjitji wiya nyinanyangka, kaṉa kuṉṯaringkupai. Palu kuwari nyanga Mayatjalu ngayuku kuṉṯa wiyaṉu alatjiṯu, kaya puṯulta ngayunya piṟuku nyanga puṟunypa wangkanyi.” \s1 Angeltu Mary-la Tjakultjunkunytja \p \v 26-27 Ka piṟa maṉkur-maṉkurpa wiyaringkunyangka Elizabethanya tjuni puḻkaringu. Ka Godalu iyaṉu angelpa ini Gabrielnga kungkawaṟa nyiṯayikutu ini Mary-lakutu. Kungkawaṟa nyanga paluṟu ngura ini Nazarethala nyinangi uṟu Galileela wiluṟara munu paluṟu wati ini Josephalu ngaṉmanytju kalkuntja nyinangi aḻṯinytja wiyaṯu. Wati nyanga paluṟu mayatja Davidaku walytjapitinguṟu utiringkula nyinangi. Palu nyanga pula aḻṯinytja wiyaṯu kuwaripa nyinangi paṯaṟa. \v 28 Ka angelpa panya paluṟu wirkanu Mary-la munu pukuḻṯu tjakultjunu palula alatji, “Awa, Mayatjanyanku puḻkaṟa pukuḻarinyi, mununta ilangku kanyiṟa nyuntumpa wiṟu mulapa palyalku.” \p \v 29 Ka Mary-lu wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa urulyaraṉu munu kuliningi, “Nyaaṉi nyangangku wangkangu?” \v 30 Ka angeltu palula wangkangu, “Mary, nguḻuringkunytja wiya! Mayatjanya nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarinyi mununta paluṟu nyuntunya ngurkantanu. \v 31 Kulila, nyuntu kuwari iṯitjararingkuku, munun katja kanyilku munun palunya inilku Jesunya. \v 32 Ka paluṟu puḻka mulapa nyinaku Mayatja Katutja Puḻkaku katja. Ka Godalu palunya tjunkuku Mayatja puḻka nyinanytjaku wati panya palumpa tjamu Davidaku aṟangka. \v 33 Ka paluṟu mayatja puḻka mulapa rawa nyinaku Israelkunu tjuṯaku aṉangu kutjupa tjuṯaku kuḻu tiṯutjara alatjiṯu wiyaringkunytja wiya.” Nyanga palunya angeltu Mary-la wangkangu.\fig |src="tnLUK01V26.tif" size="col" loc="p" ref="1:29-38"\fig* \p \v 34 Ka Mary-lu palula ngapartji wangkangu, “Palu nganalanguṟuṉa iṯi nyanga palunya kanyilku? Panya ngayulu watiku ngurpa munuṉa wati kutjupangka nyinanytja wiyaṯu.” \p \v 35 Ka angeltu palula wangkangu, “Kulila, Kurunpa Miḻmiḻnga nyuntula tjarpaku munu Godaku witulya puḻkatjarangku nyuntunya iṯitjararingkunytjaku palyalku. Ka nyara palulanguṟu nyuntu iṯi miḻmiḻpa kanyilku ‘Godaku Katja.’ \v 36 Munu wanyu piṟuku kulila, nyuntumpa panya walytja Elizabethanya, Tjakaṟayaku panya kuri. Paluṟu pampa mulapa nyinanyi. Palu kuwari nyanga paluṟu iṯitjara nyinanyi. Munu panya piṟa maṉkur-maṉkurnguṟu tjitji kanyilku pampa panya mulatu. \v 37 Ka nyangatja kulinma panya Godalu kutjupa kutjupa uwankara alatjiṯu paluṟu nintingku palyalpai.” \p \v 38 Ka Mary-lu nyangatja kuliṟa wangkangu, “Uwa palya, ngayuluṉatju mulapa Mayatjaku walytja nyinanyi paluṟu wangkanytja wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitja. Ka nyanga nyuntu wangkanytja palya ngayula utiringkuku.” Ka nyanga palulanguṟu angeltu palunya wantikatira anu. \s1 Mary-nya Elizabethalakutu Ankunytja \p \v 39 Ka palula maḻangka Mary-lu mapalku ulytja karpiṟa ma-pakaṉu uḻpaṟira palumpa walytja Elizabethanya nyakunytjikitja. Panya paluṟu pula kuriṟara nyinangi Jerusalemala uḻpaṟira tawunu tjukutjukungka apu murpu tjuṯangka nguṟurpa. \v 40 Palu Mary-nya wala puḻka nguwanpa ankula ankula tjiṉṯu maṉkurnguṟu ngura panya palula wirkanu munu pulampa waḻingka tjarpara Elizabethanya nyakula wangkara ampuṟa pukuḻaringu. \v 41 Ka Mary-lu wangkanyangka Elizabethalu kulinu palula tjuningka unngu iṯi puḻkaṟa urinyangka. Ka nyara palula aṟangka Kurunpa Miḻmiḻnga Elizabethala tjarpangu munu tjukaṟurungku nintinu wangkanytjaku, \v 42 ka puḻkaṟa pukuḻarira mirara wangkangu alatji, “Mama God, wiṟungkun minyma nyanga Mary-nya ngurkantanu munun pukuḻmanu minyma kutjupa uwankarangka waintaṟa, munun iṯi panya Mary-lu ngula kanyintjanya nyuntu pukuḻmaṟa kanyilku. \v 43 Ngayuluṉa minyma puḻka wiya, tjukutjuku nyinanyi, ka nyangatja nyaaku Mayatjaku ngunytju ngayulakutu pitjangu puḻkakutu-palku? Palu palya, puḻkaṟaṉa pukuḻarinyi palumpa. \v 44 Ka nyuntu panya kuwari wirkaṟa wangkanyangka ngayulu kulinu ngayula unngu iṯi pukuḻarira urinyangka. \v 45 Ka palan nyuntu kuḻu pukuḻpa ngaṟanyi panya nyuntu Mayatjalu wangkanyangka kuliṟa mulamularingu munu palan paṯaṉi paluṟu wangkanytja utiringkunytjaku.” Alatji Elizabethalu Mary-la wangkara pukuḻaringi. \s1 Mary-lu Godanya Mirawaṉinytja \p \v 46 Ka Mary-lu alatji wangkangu, \q1 “Ngayuluṉa kuwari puḻkaṟa alatjiṯu mirawaṉinyi Mayatjanya, \q2 \v 47 Munuṉatju palumpa puḻkaṟa pukuḻarinyi, nganampa God panya Wankaṟunkupaiku. \q1 \v 48 Panya paluṟuṉitju ngurkantanu tjukutjuku nyinanyangka \q2 munuṉi nyanga nyakunytjatjanungku pukuḻmanu. \q1 Kaya nyanganguṟu aṉangu tjuṯangku ngayunya rawangku kulilku wangkara alatji, ‘Mulapa minyma nyanga palunya Godalu puḻkaṟa pukuḻmanu.’ \q1 \v 49 Panya Godalu witulya puḻkangku ngayuku puḻka mulapa palyaṉu. \q2 Nyara paluṟu wiṟu mulapa.\fig |src="CN01610b.tif" size="col" loc="p" ref="1:46-55"\fig* \q1 \v 50 Munu aṉangu tjuṯangku palunya rawangku kulinnyangka paluṟu tiṯutjarangku alatjiṯu ngaḻṯunytjungku kanyilpai aṉangu uwankara, munu aṉangu kutjupa palula tjanala maḻatja tjuṯa kuḻukuḻu. \q1 \v 51 Munu paluṟu kaṉany-kaṉanyaripai tjuṯa wililytjingalpai witulya puḻkangku tjananku walytjangku kuliṟa palyannyangka. \q1 \v 52 Munu paluṟu alatjiṯu mayatja puḻka tjuṯa pauntjingaṟa tjaṟulpai, \q2 munu tjukutjuku tjuṯa katulpai puḻka katu nyinanytjaku. \q1 \v 53 Munu paluṟu paḻtjatjiratja tjuṯa paḻtjalpai wiṟu tjuṯa ungkula, \q2 munu mani puḻkatjara tjuṯa paiṟa iyalpai maṟalpa ankunytjaku. \q1 \v 54-55 Paluṟu panya ngaṉmanytju kalkuṉu nganampa tjamu tjuṯa Aipuṟamanya tjananya, ngaḻṯunytjungku kanyintjikitjangku \q2 munu panyalanya tiṯutjarangku mukulyangku kanyini nganaṉanya, Aipuṟamaku walytjapiti maḻatja uwankara kuḻukuḻu. \q2 Uwa, mulapa paluṟu nganaṉanya Israelkunu tjuṯa palumpa walytjapiti ngaḻṯunytjungku aṯunymaṟa tiṯutjarangku kanyilpai.” \m Alatji Mary-lu Godanya waḻkuṟa wangkangi. \p \v 56 Munu paluṟu palumpa walytjangka Elizabethala piṟa maṉkurpa nyinangi, munu nyinara wiyaringkula palulanguṟu maḻakulta anu alinytjara ngura walytjakutu. \s1 Johnnga Iṯi Wirkankunytja \p \v 57-58 Ka maḻangka Elizabethalu iṯi kanyintjaku ilaringu, ka paluṟu katja kanyinu. Munu paluṟu puḻkaṟa pukuḻaringu Godalu palunya wiṟungku ungkunyangka. Kaya maḻpa tjuṯa walytja tjuṯa kuḻukuḻu nyangatja kuliṟa palula tjunguringkula pukuḻaringu uwankara. \p \v 59 Munuya palulanguṟu tjiṉṯu 7 ngaṟala wiyaringkunyangka maḻangka aṉangu tjuṯa piṟuku tjunguringu wati tjukurtjarangku iṯi palunya watintjaku\f * \fr 1:59 \fr*\ft Panya tjakangkuya alatji palyalpai tjanampa aṟangka.\ft*\f*. Munuya palunya kuliningi mamangka iningka tjunkunytjikitjangku, Tjakaṟayala. \v 60 Palu palumpa ngunytjungku wangkangu, “Wiya alatjiṯu, tjitji nyanga paluṟu ini Johnnga.” \p \v 61 Kaya aṉangu tjuṯangku wangkangu palula, “Palu nyuntumpa walytja kutjupa ini nyanga paluṟu nyinanytja wiyaṯu.” \v 62 Munuya palumpa mamangka maṟangku tjapiningi, “Tjitji nyangatjan ini ngananya tjunkuku? Tjakultjuralanya kala kulila.” \p \v 63 Ka Tjakaṟayalu maṟangku wangkangu nyiri ungkunytjaku. Kaya mantjiṟa palunya ungu. Ka paluṟu walkatjunu nyiri nyara palula alatji, “Paluṟu ini Johnnga.” Kaya uwankarangku nyakula urulyaraṉu.\fig |src="CN01612b.tif" size="col" loc="p" ref="1:63-64"\fig* \v 64 Ka palulanguṟu Tjakaṟayanya tjaa mapalku aḻaringu munu wangkapairingu, munu paluṟu Godanya puḻkaṟa mirawaṉingi. \v 65 Kaya palumpa maḻpa tjuṯangku palunya nyakula urulyaraṉu. Ka tjukurpa nyanga paluṟu manta Judeala ngura winkingka lipiringu. \v 66 Kaya ngura uwankarangka aṉangu tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya kulinu munuya rawangku kuliningi, “Mulapa Godalu tjitji nyara palunya maṟangku kanyini. Ka yaaltji-yaaltji paluṟu nyinaku ngula puḻkaringkula?” Alatji tjana wangkara kuliningi. \s1 Tjakaṟayalu Godanya Waḻkuntja \p \v 67 Ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpangu wati panya Tjakaṟayala, iṯi panya Johnku mamangka munu palunya kuranyukutungku nintinu, ka paluṟu pukuḻarira wangkangu alatji,\fig |src="Praise symbol MB.tif" size="col" loc="p" ref="1:67"\fig* \q1 \v 68 “Waḻkunmala Godanya, Israelkunu tjuṯa kanyilpainya, \q2 panya paluṟu pitjangu palumpa walytja tjuṯa wankaṟunkunytjikitja. \q1 \v 69 Godalulampa iyaṉu wankaṟunkupainya witulya puḻkatjara. \q2 Ka wankaṟunkupainya nyanga paluṟu wati panya Davidaku walytjapitinguṟu utiringu. Panya iriti mulapa nyinangi Davidanya Godaku waṟkaripai. \q1 \v 70-71 Panya Godalu iriti kalkuṉu nganaṉanya wankaṟunkunytjikitjangku mirpaṉtju tjuṯangku pungkunytjaku-tawara, \q2 ka panyaya palumpa wangkatjara tjuṯangku palula kuliṟa nyiringka walkatjunu paluṟu kalkuntjitja nganaṉa kulintjaku. \q1 \v 72 Munu panya wangkangu nganampa tjamu irititja tjuṯangka Aipuṟamala tjanala palunya tjananya ngaḻṯunytjungku kanyintjikitjangku \q2 munu paluṟu kalkuntjatjanungku palyaṉu alatjiṯu munu kanyiningi tjananya. \q1 \v 73-75 Panya paluṟu iriti mulapa Aipuṟamala tjanala kalkuṉu alatji wangkara, \q1 ‘Nyurampa mirpaṉtju tjuṯangku nyuranya pungkunytjikitjangku kulinnyangkaṉa nyuranya ngalkilku nyura wankaṟu nyinanytjaku munu ngayunya rapangku waḻkuntjaku tjanampa nguḻuringkunytja wiyangku. \q1 Nyara palulanguṟu nyura ngayula miṟangka palyanyku nyinaku tiṯutjara.’” \m \v 76 Munu Tjakaṟayalu piṟuku katjaku tjukurpa ngapartji wangkangu alatji, \q1 “Nyuntu God Katutja Puḻkaku wangkatjara nyinaku, \q2 munun Mayatjanya pitjanytjaku paṯaṟa kuranyurira ngaṉmanytju tamalmaṟa wantiku aṉangu tjuṯangku kuliṟa palumpa aḻa-aḻa paṯaṟa nyinanytjaku. \m \v 77 Nyuntu tjanala ngaṉmanytju tjakultjunkuku alatji, ‘Godalu nyuranya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku kalypangku wantiku munu palulanguṟu nyuranya wankaṟunkuku.’ \q1 \v 78 Uwa, mulapa Godanya nganampa ngaḻṯunytju mukulya puḻka mulapa nyinanyi. \q2 Panya tjiṟirpingku mungawinki pakaṟa manta uwankara utilpai, \q2 palu puṟunytju ilkaṟinguṟu pitjanytjalu nganaṉanya kurunpa unngu utilku. \q1 \v 79 Panya nganaṉa mungawaḻuṟungka nyinanyi munula iwara palyangka ankunytjikitjangku puṯu kuliṟa ilunytjikitja kutju ngaṟanyi. \q2 Palu panya Godalu ilkaṟinguṟu tili puḻka iyalku, ka nganaṉanya utilku iwara palyangka Godala tjungu pilunpa pukuḻpa ankunytjaku.” \m Nyanga palunya Tjakaṟayalu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka wangkangi. \p \v 80 Ka palumpa katja Johnnga tjitji puḻkaringu, munu Godanya kurunpa winkingku kuliningi. Munu paluṟu ngula puḻkaringkula anu ilytjikutu munu ilytjingka nyinangi kumpilpa, munu ngula utiringu Godaku tjukurpa wangkanytjikitja Israelkunu tjuṯangka. \c 2 \s1 Jesunya Iṯi Ngarinytja \r (Matthew-ku 1:18-25) \p \v 1 Ka nyara palula aṟangka wati ini Tjiitja Ukatjanya mayatja puḻka nyinangi ngura panya ini Rome-ala munu ngura winki mulapa mayatjangku tjunguṟa kanyiningi Israelnga kuḻu. Wati nyanga paluṟu mayatja uwankarangka wangkapai, kaya wangaṉarangku kulilpai palula. Ka Johnnga iṯi nyinanyangka mayatja nyara paluṟu aṉangu winki kantamilantjikitja mukuringangi, munu tjananya uwankara wituningi ngura uwankaranguṟu ankula ngura walytjangka walytjangka ini nyiringka walkatjunkunytjaku.\fig |src="DN00402b.tif" size="col" loc="p" ref="2:1"\fig* \v 2 Ka nyara palula aṟangka wati panya ini Kuṟini-yatjanya ngura Tjiṟiyaku mayatja nyinangi. \v 3 Kaya ngura uwankaranguṟu aṉangu winki ngura walytjakutu walytjakutu anangi tjanampa tjamuku ngurakutu ini tjanampa nyiringka walkatjunkunytjikitja. \p \v 4 Ka Josephanya ngura Nazarethala nyinangi munu uḻpaṟira ma-pakaṉu tawunu walytjakutu ngura ini Bethlehemalakutu, panya ngaṉmanypa mulapa palumpa tjamu Davidanya iṯi ngaringu ngura nyara palula, ka palulakutu paluṟu anu ini walkatjunkunytjikitja. \v 5 Munu katingu Mary-nya panya palunya kalkuntjatjanungku. Ka Mary-nya paku puḻka nyinangi munu ngaṉmanypa tjuni puḻkaringu. \p \v 6 Munu paluṟu pula Bethlehemala wirkanu, ka Mary-ku iṯi wirkankunytjaku ilaringu. \v 7 Ka paluṟu iṯi katja kuwari kutju ngurpangku kanyinu, munu mantarangka karpiṟa pantja-pantjangka ngaritjunu piti ngaṯingka. Piti nyara paluṟu panya puluka tjuṯaku munu tjiipi tjuṯaku mai tjunkupai ngalkuntjaku. Tjinguṟu pula waḻingka payamilaṟa tjarpanyangka iṯi wirkanama, palu aṉangu winkingku ngaṉmanypa tjarpara waḻi uwankara angaṉu, ka palulanguṟu pulampa ngura wiya ngaṟangi waḻi unngu ngarinytjaku, ka pula tjulypinytja ngaringu pulukaku ngurangka. \s1 Tjiipi Kanyilpai Tjuṯangka Angeltu Wangkanytja \p \v 8 Ka ngura nyara palula itingka tawunungka uṟilta wati tjapata tjuṯangku tjiipi tjuṯa aṯunymaṟa kanyiningi mungangka. \v 9 Ka Mayatjaku angelpa utiringu tjanala munu pitalytji puḻka mulatu tjananya irnyaṟa kanyiningi. Kaya urulyaraṟa puḻkaṟa nguḻuringu. \v 10 Palu angeltu palula tjanala wangkangu, “Nguḻuringkunytja wiyangkuya kulinma. Ngayuluṉa pitjangu nyurala tjukurpa wiṟu mulapa tjakultjunkunytjikitja aṉangu uwankaraku, kaya kuliṟa uwankara puḻkaṟa pukuḻariku. \v 11 Kuwari nyanga Mayatja Davidaku ngurangka iṯi wirkanu nyuranya wankaṟunkunytjikitja panya Christanya Mayatjanya.\f * \fr 2:11 \fr*\ft Ini Christanya wangkanyi \ft*\ft \+it Wankaṟunkupainya Godalu panya kalkuntjanya.\+it*\ft*\f* \v 12 Ka nyura ankula ngurila munu nyawa iṯi nyara palunya mantarangka karpintja puluka tjuṯaku mai ngaripaingka ngarinyangka. Alatji ngarinyangka nyakula nyura kulilku, ‘Munta, nyangatja iṯi panya paluṟu.’” \p \v 13 Ka angelpa paluṟu wangkara wiyaringkunyangka maḻangka angelpa kutjupa tjuṯa mungilyi mulapa ilkaṟinguṟu ukalingkula palula tjunguringkula tjungungku inma inkara Godanya waḻkuningi alatji wangkara,\fig |src="tnLUK02V13.tif" size="col" loc="p" ref="2:13"\fig* \q1 \v 14 “Godanya wiṟu mulapa nyara ilkaṟingka nyinanytja panya. \q2 Kayanku mantangka nyanga aṉangu Godala kulilpai uwankara kurunpa pukuḻpa nyinama.” \p \v 15 Munuya angelpa tjuṯa inkara wiyaringkula maḻaku anu ilkaṟikutu, kayanku wati panya tjapata tjuṯangku wangkangu, “Ala, walala ara Bethlehemalakutu munula nyawa nyanga palunya, panya Mayatjaku angeltulanya kuwari tjakultjunu.” \p \v 16 Munuya pakaṟa warpungkula anu waḻikutu munuya waḻingka ma-wirkaṟa nguriṟa nyangu Mary-nya pulanya Josephanya pulukaku ngurangka nyinanyangka munuya iṯi kuḻu pantja-pantjangka ngarinyangka nyangu pitingka pulukaku mai ngaripaingka.\fig |src="tnLUK02V17.tif" size="col" loc="p" ref="2:16-18"\fig* \v 17-18 Munuya wati panya tjapata tjuṯangku iṯi palunya nyakula Josephala pulala tjakultjunu tjukurpa panya angeltu tjanala tjakultjunkunytja iṯi nyanga palunyatjara, munuya iṯi nyakunytjatjanungku aṉangu tjuṯangkalta tjakultjunangi. Kaya kuliṟa urulyaraṉu tjiipi kanyilpai tjuṯangku tjanala wangkanyangka. \v 19 Ka Mary-lu tjukurpa nyanganpa rawangku unngu kuliningi. \v 20 Kaya palulanguṟu wati panya tjapata tjuṯangku Mary-nya pulanya wantikatira maḻaku anu munuya iwarangka ankula inma inkara Godanya puḻkaṟa waḻkuṟa pukuḻaringi wiṟu kulintjatjanungku munu nyakunytjatjanungku kuḻu. Munuya wangkangi, “Mulapa angeltu nganaṉala tjukaṟurungku tjakultjunu.” \p \v 21 Ka tjiṉṯu 7 ngaṟala wiyaringkunyangka mungawinki iṯi panya palumpa tjiṉṯu wirkanu palunya watintjaku wati tjukurtjarangku.\f * \fr 2:21 \fr*\ft Alatjiya tjakangku aṟa irititjanguṟu palyalpai iṯi tjukutjuku wati tjukurtjara katira ungkula, panya alatji Godalu wangkangu tjana alatjingantjaku.\ft*\f* Ka pula palunya ininu Jesunya, panya ini nyanga palunya ngaṉmanytju wangkangu angeltu Mary-la. \s1 Jesunya Timpulakutu Katinytja \p \v 22-23 Ka aṟa panya irititja ngaṟanyi Godalu Mosela ngaṉmanytju wangkanytja nyanga alatji, “Utiya katja ngaṉmanyitja uwankara ngayunya ungama ngayukurinytjaku.” Ka Josephalu pula aṟa panya palunya kulinu munu piṟa kutju wiyaringkunyangka iṯi Jesunya Jerusalemalakutu katingu Godanya ungkunytjikitjangku. \v 24 Munu pula tjuḻpu kutjara kuḻu katingu. Panya Godalu Mosela aṟa kutjupa minyma ngunytju tjuṯaku ngaṉmanytju wangkangu nyanga alatji, “Minyma ngunytjungku iṯi kanyintjatjanungku uti piṟa kutju wiyaringkula tjuḻpu kutjara katira wati tjukurtjara ungama tjinguṟu kuukuuku kutjara munta araḻapaḻpaḻpa kuḻunypa kutjara, ka tjukurtjarangku tjuḻpu panya kutjara pungkula Godanya ungkuku, ka palulanguṟu minyma paluṟu palyaringkuku munu para-ngaṟamalta.”\f * \fr 2:24 \fr*\ft Iriti minymangku iṯi kanyintjatjanu piṟa kutju waḻi unngu kutju nyinapai. Munu palula maḻangka tjuḻpu kutjara timpulakutu katira Godanya ungkula kutju palya uṟilta pakaṟa para-ngaṟapai.\ft*\f* Ka pula aṟa nyanga kutjara kulinu munu pula Jesunya katingu timpulakutu tjuḻpu kutjara kuḻu. \p \v 25-26 Ka nyara palula aṟangka wati tjiḻpi kutju nyinangi Jerusalemala, wati ini Tjimiyannga. Nyanga paluṟu wiṟu mulapa tjukaṟuru nyinangi Kurunpa Miḻmiḻngatjara. Munu paluṟu Godaku mulamularingkula rawaṯu paṯaningi munu kuliningi panya ngula Godalu Israelkunu tjuṯa wankaṟunkuku. Panya ngaṉmanytju Kurunpa Miḻmiḻṯu tjiḻpi panya palula wangkangu alatji, “Panya Mayatja Godalu ngaṉmanytju iriti mulapa kalkuṉu Wankaṟunkupainya nyuralakutu iyantjikitjangku. Kan nyuntu nyara palunya nyakunytjikitja wanka nyinaku munun nyakula kutju iluku.” Ka Tjimiyantu nyangatja kuliṟa paṯaningi rawa alatjiṯu aḻa-aḻa panya paluṟu Wankaṟunkupainya pitjanytjaku. \p \v 27 Ka tjiṉṯu panya palula Jesunya ungkunytjikitjangku katinyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu wati panya palunya nintinu timpulakutu ankunytjaku. Ka paluṟu ankula tjarpara nyinangi timpula unngu munu mulapaṯu nyangu Mary-lu pula Josephalu iṯi Jesunya Godanya ungkunytjikitjangku ngalya-katinyangka. \v 28 Munu paluṟu iṯi panya palunya nyakula ampuṟa puḻkaṟa pukuḻaringu, munu Godanya waḻkuningi wangkara,\fig |src="Praise symbol MB.tif" size="col" loc="p" ref="2:28"\fig* \q1 \v 29-31 “Uwa Mayatja God, kuwariṉatju ngayulu pukuḻaringu alatjiṯu, panya nyuntu mulapa kuwari ngayula wirkakatingu Wankaṟunkupainya, panya nyanga palunyan ngaṉmanytju kalkuṉu. \q1 Kaṉa kuwari nyanga palunya nyangu kuṟungku nyuntu panya kalkuntjanya, \q2 panya nyuntu aṉangu uwankara wankaṟunkunytjaku iyantjanya. Kaṉa palya ilunyi nyuntu panya kalkuntjitjangka. \q1 \v 32 Nyanga paluṟu tili puḻka mulapa nyinaku aṉangu Jew wiya tjuṯaku tjana manta winkingka Godanya uti nyakunytjaku. \q1 Kaya paluṟu tjana tili palunya nyakula mulamularingkula Israelkunu tjuṯa puḻkaṟa mirawaṉiku nyuntumpa panya walytjapiti.” \m Alatji Tjimiyantu Godanya wangkara waḻkuningi munu pukuḻaringi. \p \v 33 Ka tjiḻpi panya paluṟu alatji wangkanyangka iṯi panya palumpa mamangku ngunytjungku kuliṟa urulyaraṉu. \v 34 Ka Tjimiyantu pulala ngapartji wangkangu alatji, “Godalu nyupalinya pukuḻmanama munu iṯi nyanga palunya kuḻu.” Munu paluṟu piṟuku wangkangi minyma panya ngunytjungka alatji, “Tjitji nyanga palunya Godalu iyaṉu Israelkunu tjuṯangka tjukurpa wangkanytjaku. Ka tjarangku kuliṟa wankaringkuku, palu tjara kutjupangku kuliṟa wantiku munu ilura kawankatiku. \v 35 Panya paluṟu utilku aṉangungku unngu kulintja uwankara. Ka Mary, nyuntu nyakula tjituṟu-tjituṟuriku munun tjuni kaṯakatiku.” Alatji Tjimiyantu Mary-la wangkangu. \p \v 36-37 Ka minyma wanakaḻa kutju ini Annanya nyinangi nyara palula munu timpulangka unnguṯu ngaṟangi. Panya palumpa mama ini Panuwalnga nyinangi ngaṉmanypa, ka palumpa walytja tjuṯa wati ini Atjalanguṟu nyinangi panya iriti mulapa Atjanya wati Jacobaku katja nyinangi, pala palumpa. Ka minyma panya palumpa kuri ngaṉmanypa yiya 7 kutju palula tjungu nyinanytjatjanu ilungu. Ka nyara palulanguṟu minyma panya paluṟu rawa mulapa nyinangi munu pamparingkula yiya 84-ringu. Munu minyma panya paluṟu wangkatjara Godaku tjukurpa tjakultjunkupai nyinangi munu paluṟu timpulangka rawa nyinapai wantikatinytja wiya munu Godala tjapilpai mungangka kaḻaḻa kuḻu, munu paluṟu kutjupa-aṟa mai wantipai Godala puḻkaṟa tjapintjikitjangku. \p \v 38 Ka nyara palula aṟangka Mary-nya pula timpulangka ngaṟanyangka minyma panya paluṟu wirkanu pulala munu iṯi Jesunya nyakula pukuḻarira Godanya waḻkuningi. Panya aṉangu kutjupatjara rawa paṯaningi Israelkunu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja pitjanyangka nyakunytjikitja. Ka minyma panya paluṟu aṉangu nyanga palula tjanala wangkangi alatji, “Nganaṉa panya rawa mulapa paṯaningi Wankaṟunkupainya pitjanytjaku ngura nyanga Jerusalemalakutu. Kaṉa nyurala kuwari tjakultjunanyi panya paluṟu pitjangu alatjiṯu Mary-ku pulampa katja.” Alatji Annalu aṉangu tjuṯangka tjakultjunu paluṟu nyakunytjatjanungku. \s1 Nazarethalakutu Maḻaku Ankunytja \p \v 39 Ka nyara palulanguṟu Josephalu pula Mary-lu uwankara palyaṟa wiyaṉu Moseku tjukurta ngaṟanytjitja. Munu pula palula maḻangka timpulangka waṟka wiyaṟa anu maḻaku ngura Nazarethalakutu. \v 40 Ka tjitji panya paluṟu puḻkaringkula kuṉpuringu munu ninti puḻka mulararingu. Ka Godalu tiṯutjarangku palunya puḻkaṟa mulapa pukuḻmanangi. \s1 Jesunya Timpulangka Nyinanytja \p \v 41 Ka yiya kutjupa yiya kutjupa Jesuku ngunytju pula Josephanya rawa ankupai Jerusalemalakutu inma panya Katuwanu Ankunytja kulintjikitja.\f * \fr 2:41 \fr*\ft Aṟa nyanga Katuwanu Ankunytja kulintjikitjangku nyawa Exodus-ala chapter 12 munu verse 21-nguṟu.\ft*\f* \v 42 Ka Jesunya panya nguwanpa puḻkaringu munu yiya 12-aringu, munuya paluṟu tjana kuḻu inma nyara palulakutu anu Jerusalemalakutu. \v 43 Munuya inmangka nyinara wiyaringkula ma-pakaṉu ngura walytjakutu. Palu tjitji panya Jesunya Jerusalemala nyinangi ngunytjungka tjungu ankunytja wiya. Ka Josephanya pula watarku anu. \v 44 Panya pula alatji kuliningi, “Tjinguṟu maḻpa kutjupa tjuṯangka anu.” Munu pula pitjaliṟa mungartjirira ngura tjunu ngarinytjikitjangku munu pula puṯu nyangangi. Munu pula walytja tjuṯangka maḻpangka kuḻu tjapiningi. \v 45 Palu puṯu alatjiṯu pula nguriningi munu pula ngarira tjiṉṯuringkula maḻaku anu Jerusalemalakutu Jesunya ngurintjikitja. \v 46 Munu pula palulanguṟu piṟuku munga kutju ngaringu Jerusalemala wirkaṟa, munu mungawinki pakaṟa Jesunya piṟuku para-nguriningi munu pula nyangu timpula unngu nyinara wangkanyangka wati tjiḻpi nintipuka tjuṯangka. Ka Jesulu tjana tjukurpa wangkanyangka kuliningi munu kuliṟa tjanala tjapiningi.\fig |src="DN00416b.tif" size="col" loc="p" ref="2:46-47"\fig* \v 47 Kaya paluṟu wangkanyangka puḻkaṟa urulyaraningi, “Ai, tjitji nyangatja nintipuka mulapa, munulanya nintingku nganaṉala tjapini.” \v 48 Ka palumpa ngunytjungku nyakula urulyaraṉu munu wangkangu, “Katja, nyaakun kumpiṟa nyinangi? Nyanga ngali nyuntunya puṯu nguriṟa nguriṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu.” \p \v 49 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa urulyaraningi munu wangkangu, “Palu nyaaku nyupali wanyu ngayuku nguriningi? Nyupali kulintja wiyaṯu panya ngayulu Mamaku waḻingka nyinanyangka?” \v 50 Ka pula puṯu kulinu alatji wangkanyangka. \p \v 51 Ka palulanguṟu Jesunya pulala tjunguringkula anu Nazarethalakutu munu paluṟu pula wangkanyangka wangaṉarangku kulilpai. Ka palumpa ngunytjungku unngu kuliningi kuruntu tjukurpa uwankara, paluṟu panya wangkanytja tjuṯa kuḻu. \v 52 Ka Jesunya rawa ngurangka nyinangi munu wati puḻkaringkula nintipuka mulararingu. Ka Godanya palumpa puḻkaṟa pukuḻaringi munu aṉangu tjuṯa kuḻu palumpa pukuḻaringiṯu. \c 3 \s1 Johntu Wangkanytja Aṉangu Tjuṯangka \r (Matthew-ku 3:1-12; Markaku 1:1-8; Johnku 1:19-28) \p \v 1 Ka nyara palulanguṟu wati ini Tjiitja Tapiṟiyanya Rome-aku mayatjaringu munu yiya tjuṯa nguwanpa mayatja nyinangi nampa 15. Munu palu puṟunypaṯu aṉangu ngura winkitja mayatja puḻkangku kanyiningi Israelkunu tjuṯa kuḻukuḻu. Ka ngura tjuṯangka mayatja tjukutjuku tjuṯa kuḻu nyinangi aṉangu nguratja tjuṯa tjukaṟurungku kanyintjikitja Rome-aku panya mayatja puḻkaku. Panya wati ini Pontius Pilate-anya mayatja tjukutjuku nyinangi manta ini Judeaku. Ka wati ini Iṟatanya mayatja tjukutjuku nyinangi manta ini Galileeku. Ka palumpa kuṯa Philipanya manta kutjara kutjupaku mayatja tjukutjuku nyinangi manta ini Ituṟiyaku munu Tuṟakanaitaku. Ka wati ini Latja-niyatjanya mayatja tjukutjuku nyinangi manta ini Apiliniku. \v 2 Ka wati kutjara ini Anatjanya pula Kayapatjanya aṉangu Jew tjuṯaku tjukurtjara puḻka nyinangi manta panya Judeala. \p Ka nyara palula aṟangka wati Johnnga, Tjakaṟayaku panya katja, ilytjingka nyinangi, ka Godanya palula wirkanu munu palunya wituṉu aṉangu tjuṯangka palumpa tjukurpa wangkanytjaku. \v 3 Ka Johntu Godalu wangkanyangka kuliṟa anu munu karu uṟutjarangka ini Jordanta itingka ngura tjukutjuku tjuṯangka Godaku tjukurpa para-wangkangi, munu tjanala wangkangi alatji, “Piiwiyariwaya kura nyinanytjatjanu munuya kampa kutjuparira kura piṟuku palyantja wiyangku wantima, kaṉa nyuranya uṟungka tjarpatjura baptise-katiku, ka Godalu nyuranya kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantiku.” \p \v 4-5 Panya iriti wangkatjara Aitjayalu nyiringka walkatjunu alatji, \q1 “Kutjupangku ilytjingka aṉangu tjuṯangka mirara wangkanyi alatji, \q1 ‘Mayatjakuya ngaṉmanypa ritiriwa paluṟu pitjala tjukurpa wangkanyangka wangaṉarangku kulintjikitja. \q1 Panya watingku iwara tjukaṟurulpai mayatja puḻka maḻawanu pitjanytjaku, \q2 palu puṟunypa nyura tjukaṟururingkula paṯanma Mayatjalu pitjala wangkanyangka wangaṉarangku kulintjikitja. \q1 \v 6 Kaya aṉangu uwankarangku nyakuku Godalu palyantja aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitjangku.’” \x * \xo 3:6 \xo*\xt Aitjayaku 40:3-5\xt*\x* \m \v 7 Kaya aṉangu winki mulapa pitjangu Johntakutu minangka baptise-katinytjaku. Ka paluṟu tjanala wangkangu alatji, “Nyaaku nyura baptise-katinytjaku pitjangu? Nyura wanyu mulapa kura wantira kampa kutjuparingu? Wiya, nyura uwankara liru tjuṯa aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai! Nyura tjinguṟu ngunti kulini ngayulu nyuranya uṟungka tjarpatjunkunytjitjanguṟu Godanya nyurampa kalyparingkunytja-palku. Palu wiya, Godanya nyurampa puḻkaṟa mirpaṉarinyi.\fig |src="DN00403b.tif" size="col" loc="p" ref="3:7-9"\fig* \v 8 Nyura uti mulamulangku kura wantira kampa kutjuparima munuya palyanyku nyinara wiṟu tjuṯa kutju palyanma, ka nyara palulanguṟu wiṟu tjuṯa palyannyangka nyakula Godanya nyurampa pukuḻariku. Palu nyura tjinguṟu kulini alatji, ‘Nganaṉanya Godalu kura ngurkantankunytja wiyangku wantinyi panya nganaṉa Aipuṟamaku pakaḻipiti. Palulanguṟulanya pikantankuwiyangku wantiku.’ Palu wiya, nyura ngunti kulini. Palu puḻi tjuṯa nyanga nyawa! Tjinguṟu Godalu mukuringkula apu nyangannguṟu Aipuṟamaku pakaḻi tjuṯa palyanma. \v 9 Kulilaya! Panya wati kaana kanyilpaingku puṉu tjuṯa maitjararingkunytjaku pakaltjingalpai, palu puṉu kutjupa tjuṯa kuraringkula tiṯutjara mai wiya ngaṟanyangka nyakula paluṟu kaṯaṟa waṉipai waṟungka, ka palu puṟunypa Godalu aṉangu tjuṯa tiṯutjara kura nyinanyangka nyakula tjananya paiṟa iyalku waṟukutu. Ka pala palula-tawara nyura uti Godalawanu tjukaṟuru palyanyku nyinama.” Alatji Johntu aṉangu tjuṯangka wangkangi. \p \v 10 Kaya tjukurpa nyanga palunya kulintjatjanungku ngapartji palula tjapinu, “Kala wanyu nyaalku?” \p \v 11 Ka paluṟu wangkangu tjanala, “Nyura mantara kutjara kanyiṟampa uti kutju ungama aṉangu kutjupa panya mantara wiyatjaranya. Munu nyura mai puḻka kanyiṟampa uti munytjangku ungama aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu panya mai wiyatjara tjuṯa.” \p \v 12 Kaya wati mani mantjilpai tjuṯangku kuḻu pitjala palula kuliningi,\f * \fr 3:12 \fr*\ft Wati mani mantjilpai tjuṯa Rome-aku mayatjaku waṟkaripai munuya palumpa aṉangu tjuṯangka tax mani mantjilpai. Kaya aṉangu tjuṯa tjanampa mukuringkupai wiya alatjiṯu.\ft*\f* panya tjana kuḻu mukuringangi baptise-katinytjaku. Munuya tjukurpa nyangatja kuliṟa palula tjapinu, “Nintilpai, kala nganaṉampa nyaalku?” \p \v 13 Ka tjanala wangkangu, “Nyura piṟuku tjanalanguṟu ngunti mani puḻka waintaṟa mantjilwiyangku wantima, munuya mayatjangku wituntjitja kutju palyanma.” \p \v 14 Kaya wati tjaultji tjuṯangku ngapartji palula tjapinu, “Ka nganaṉa ngapartji nyaa palyalku?” \p Ka tjanala wangkangu, “Aṉangu kutjupangka ngunti pauntjingaṟa mani mantjilwiyangku wantima munu ngunti kuranmankuwiyangku wantima munu waṟkanguṟu mani ungkunyangka pukuḻṯu mantjinma, puḻka-tjiratjangku waintaṟa wangkanytja wiyangku.” \p \v 15 Nyanga alatji wangkanyangkaya aṉangu tjuṯangku kulinu palunya alatji, “Awa, nyanga paluṟu-manti wati panya kalkuntjitja paluṟumpa wirkanu Christanya panyampa, panya paluṟu pitjanytjaku ngaṟangi.” \p \v 16 Palu Johntu tjakultjunangi aṉangu uwankarangka alatji, “Ngayuluṉa nyuranya uṟungka baptise-katinyi palu kutjupa pitjanyi ngayula maḻangka. Nyara paluṟu puḻka mulapa ngayula muṉkara waintaṟa mulapa. Panya wati waṟkangku palumpa mayatjaku tjinatja araltjankupai, palu nyangatja mayatja puḻka mulapa pitjanyi, kaṉa ngayulu kura nyinara puḻkaṟa kuṉṯaringanyi palumpa tjinatja pupakatira araltjankunytjaku. Nyara paluṟu nyuranya baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala tjarpatjuṟa ka waṟungku puṟunytju nyuranya kampara tjukaṟurulku. \v 17 Panya paluṟu kuwari ila ngaṟanyi aṉangu uwankara tjarantjikitja, panya minymangku mai kaṉiṟa mauṉṯalpa tjunkupai munu unytjunytju ma-waṉipai, palu puṟunypa paluṟu pitjala tjaralku munu palumpa walytja tjuṯa palumpa ngurangka tjunkuku munu kuralpai tjuṯa waṟu puḻkangka waṉiku waṟu tiṯutjara kampapaingka.” \p \v 18 Alatji Johntu tjukurpa wangkara utiningi tjana kuliṟa piiwiyaringkunytjaku. Munu tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯawanungku paluṟu tjanala rawangku wangkangi tjana kulintjaku, munu tjukurpa palya kuḻu tjakultjunangi panya Godanya paṯaṉi aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja. \v 19 Munu paluṟu kutjupa-aṟa mayatja puḻka Iṟatanya aṉanguṟa tjukaṟurungku wangkangu alatji wangkara, “Nyuntu kurangku nyuntumpa inkaṉi aḻṯingu nyuntumpa kuṯaku kuri Iṟatiyanya.” Munu paluṟu kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu utiṟa wangkangu Iṟatalu palyantja tjuṯa. \v 20 Ka palulanguṟu Iṟatanya miiḻaraṉu munu piṟuku kura puḻka mulapa palyaṉu munu Johnnga tjailangka witiṟa tjarpatjunu. \s1 Johntu Jesunya Baptise-katinytja \r (Matthew-ku 3:13-17; Markaku 1:9-11) \p \v 21 Munu Johntu aṉangu tjuṯa uṟungka baptise-katira Jesunya kuḻu baptise-katingu. Ka paluṟu Godala mamangka tjapinnyangka ilkaṟi aḻaringu,\fig |src="DN00410b.tif" size="col" loc="p" ref="3:21"\fig* \v 22 ka Kurunpa Miḻmiḻnga palulakutu ukalingu tjuḻpu kuukuuku puṟunypa. Ka ilkaṟinguṟu wangkangu alatji, “Nyuntu ngayuku katja wiṟu mulapa. Kaṉa nyuntumpa pukuḻpa mulapa nyinanyi.” \s1 Jesuku Walytjapiti Ngaṉmanyitja Tjuṯa \r (Matthew-ku 1:1-17) \p \v 23 Ka nyara palula aṟangka Jesunya yiya 30-ringu munu waṟkalta ma-palyaṉu munu tjukurpa para-wangkangi aṉangu tjuṯangka. Kaya aṉangu uwankarangku kuliningi palunya Josephaku katja-palku nyinanyangka. \p Palu Josephanya panya wati ini Iiliku katja, \v 24 ka panya Iilinya wati ini Matjataku katja, ka panya Matjatanya Leviku katja, ka Levinya Milkaiku katja, ka Milkainya Tjanaiku katja, ka Tjanainya Josephaku katja, \v 25 ka Josephanya Matatjayaku katja, ka Matatjayanya Aimatjaku katja, ka Aimatjanya Nayamaku katja, ka Nayamanya Itjiliku katja, ka Itjilinya Nakaiku katja, \v 26 ka Nakainya Maatjaku katja, ka Maatjanya Matatjaiku katja, ka Matatjainya Tjiminku katja, ka Tjiminnga Tjatjikaku katja, ka Tjatjikanya Tjautaku katja, \v 27 ka Tjautanya Tjuwananku katja, ka Tjuwanannga Ritjaku katja, ka Ritjanya Tjiṟapapilku katja, ka Tjiṟapapilnga Tjiiltiilaku katja, ka Tjiiltiilanya Neṟiku katja, \v 28 ka Neṟinya Milkaiku katja, ka Milkainya Atiku katja, ka Atinya Katjamku katja, ka Katjamnga Ilmatamaku katja, ka Ilmatamanya Uurku katja, \v 29 ka Uurnga Tjatjuwaku katja, ka Tjatjuwanya Iliyatjaku katja, ka Iliyatjanya Tjaṟimku katja, ka Tjaṟimnga Matjataku katja, ka Matjatanya Leviku katja, \v 30 ka Levinya Tjimiyanku katja, ka Tjimiyannga Judah-ku katja, ka Judah-nya Josephaku katja, ka Josephanya Tjaunamaku katja, ka Tjaunamanya Iliya-kimaku katja, \v 31 ka Iliya-kimanya Miliyaku katja, ka Miliyanya Miinaku katja, ka Miinanya Matatjaku katja, ka Matatjanya Nathanku katja, ka Nathannga Davidaku katja, \v 32 ka Davidanya Jesse-ku katja, ka Jesse-nya Uupitaku katja, ka Uupitanya Pawatjaku katja, ka Pawatjanya Tjamanku katja, ka Tjamannga Naatjanku katja, \v 33 ka Naatjannga Amina-tapaku katja, ka Amina-tapanya Adminku katja, ka Adminnga Arniku katja, ka Arninya Iitjiṟanku katja, ka Iitjaṟannga Piṟitjiku katja, ka Piṟitjinya Judah-ku katja, \v 34 ka Judah-nya panya wati ini Jacobaku katja, ka Jacobanya panya Isaacaku katja, ka panya Isaacanya Aipuṟamaku katja, ka Aipuṟamanya Taiṟaku katja, ka Taiṟanya Nayaku katja, \v 35 ka Nayanya Tjiṟakaku katja, ka Tjiṟakanya Ruuku katja, ka Ruunya Pilikaku katja, ka Pilikanya Iipaku katja, ka Iipanya Tjiilaku katja, \v 36 ka Tjiilanya Kainanku katja, ka Kainannga Apakataku katja, ka Apakatanya Tjimaku katja, ka Tjimanya panya wati ini Noah-ku katja, ka panya Noah-nya Lamikaku katja, \v 37 ka Lamikanya Mitjutjilaku katja, ka Mitjutjilanya Inakaku katja, ka Inakanya Tjaṟitaku katja, ka Tjaṟitanya Maalalilku katja, ka Maalalilnga Kinanku katja, \v 38 ka Kinannga Inatjaku katja, ka Inatjanya wati ini Tjiitjiku katja, ka Tjiitjinya wati panya Adamaku katja, ka Adamanya panya Godaku katja nyinangi. Nyanga paluṟu tjana Josephaku walytjapiti iritinguṟu nyinakatinytja wanapari wanapari ngaṟangi. \c 4 \s1 Jesunya Mamu Satantu Arkantja \r (Matthew-ku 4:1-11; Markaku 1:12-13) \p \v 1 Ka Jesunya baptise-katinyangka maḻangka karu Jordantanguṟu maḻaku anu Kurunpa Miḻmiḻngatjara, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu palunya katingu ilytjikutu. \v 2 Ka ilytjingka nyinanyangka palunya mamungku arkaningi kurantjikitjangku tjiṉṯu 40. Ka paluṟu mai ngalkuwiya alatjiṯu nyinangi tjiṉṯu nyara palula tjanala munu maḻangkalta paḻtjatjiratjaringu. \p \v 3 Ka Satantu palula wangkangu alatji, “Mulapa nyuntu Godaku katja nyinanyi? Wanyu puḻi nyangangka wangka mairingkunytjaku.”\fig |src="tnMAT04V03.tif" size="col" loc="p" ref="4:3"\fig* \p \v 4 Palu Jesulu wangkangu, “Wiya, panya nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \q1 ‘Aṉangungku mai kutju rawangku ngalkula puṯu wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu.’” \x * \xo 4:4 \xo*\xt Deuteronomy 8:3\xt*\x* \p \v 5 Ka piṟuku Satantu palunya ngura katutja kutjupakutu katingu munu katunguṟu warpungkula nintinu ngura uwankara manta winkitja. \v 6 Munu wangkangu palula, “Nyuntu ngayunya pupakatira waḻkunnyangkampa, ngayulu nyuntunya tjunkuku ngura nyanga uwankara mayatjarira kanyintjaku. Panya nyanganpa uwankara ngayuku, kaṉa ngayulu mukuringkula ngurkantaṟa tjunkupai kutjupangku mayatjangku kanyintjaku. \v 7 Wanyuṉi ngayunya pupakatira waḻkunma, kaṉa ngura nyanganpa uwankara nyuntunya ungkuku.”\fig |src="tnMAT04V08.tif" size="col" loc="p" ref="4:7-8"\fig* \p \v 8 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, panya nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Mayatja Godanya kutjuya waḻkunma munuya palula kutju wangaṉarangku kulinma.’” \x * \xo 4:8 \xo*\xt Deuteronomy 6:13\xt*\x* \m \v 9-11 Ka Satantu piṟuku palunya katingu Jerusalemalakutu, munu ngaṟatjunu timpula katu mulapa munu wangkangu alatji, “Mulapa nyuntu Godaku katja nyinanyi? Wanyu waṟarakati nyanganguṟu, panya nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Godalu palumpa angelpa tjuṯa witulku nyuntunya aṯunymaṟa kanyintjaku, \q2 kaya nyuntunya maṟangku katuṟa kanyilku punkannyangka apungku tjina kaṯantankunytjaku-tawara.’” \x * \xo 4:9-11 \xo*\xt Psalm 91:11-12\xt*\x* \m Alatji mamungku palunya wangkangu arkantjikitjangku. \p \v 12 Palu Jesulu wangkangu, “Wiya, panya nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi ‘Nyura uti Mayatja Godala ngunti tjapintja wiyangku wantima paluṟu witulya puḻkangku palyannyangka unytjungku nyakunytjikitjangku.’” \x * \xo 4:12 \xo*\xt Deuteronomy 6:16\xt*\x* \m \v 13 Ka Satantu palunya kutjupa kutjupa tjuṯawanungku arkaṟa wiyaringkula unytjungku wantikatira anu ngula maḻaku pitjala piṟuku arkantjikitjangku. \s1 Jesulu Tjukurpa Wangkanytja Ngura Galileela \r (Matthew-ku 4:12-17; Markaku 1:14-15) \p \v 14 Nyara palula maḻangka Jesunya maḻaku anu Galileelakutu, ka Kurunpa Miḻmiḻnga palula tjunguṯu ngaṟangi munu witulyanangi palunya tjukurpa wangkanytjaku munu pikatjara palyaṟunguntjaku kuḻu. Kaya ngura winkitjangku kuliningi palunyatjara tjakultjunkunyangka. \v 15 Panya paluṟu ngura tjuṯangka waḻi inmatjangka tjarpara aṉangu tjuṯangka tjukurpa nintilpai. Kaya aṉangu uwankarangku puḻkaṟa pukuḻarira palunya mirawaṉingi. \s1 Ngura Walytjangka Jesunya Wantinytja \r (Matthew-ku 13:53-58; Markaku 6:1-6) \p \v 16 Ka Jesunya Nazarethala maḻaku wirkanu ngura panya walytjangka. Paluṟu panya ngura nyara palula puḻkaringu, munu paluṟu Saturday-ngka, tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka, waḻi inmatjangka tjarpara nyinapai, aṉangu tjuṯangka tjungu. Munu Saturday kutjupangka paluṟu tjarpara nyinakatingu, ka kutjupangku palunya aḻṯingu, nyiringuṟu tjukurpa nyakula wangkanytjaku. Ka paluṟu pakaṟa ngaṟangu wangkanytjikitja. \v 17 Ka palunya nyiri ungu tjukurpa panya wangkatjara Aitjayalu iriti walkatjunkunytja, ka paluṟu aḻaṟa tjukaṟurungku nguriṟa nyakula wangkangu alatji, \q1 \v 18 “Mayatjaku kurunpa ngayula tjungu alatjiṯu nyinanyi, \q2 panya paluṟuṉi ngurkantanu tjukurpa wiṟu wangkanytjaku ngaḻṯutjara tjuṯangka. \q2 Munuṉi iyaṉu karpintja tjuṯangka wangkanytjaku kuḻu tjana palumpa tjukurpa kuliṟa araltjarinytjaku. \q1 Munuṉi kuṟu pati tjuṯakutu kuḻu iyaṉu tjana kuḻu kuṟu aḻaringkula nyakunytjaku. \x * \xo 4:18 \xo*\xt Aitjayaku 61:1\xt*\x* \q1 Nyara paluṟuṉi iyaṉu kurangka nyinanytja tjuṯa kuḻu walatjunkunytjaku aṉangu kura tjuṯangku mayatjarira kanyiṟa kurannyangka. \x * \xo 4:18 \xo*\xt Aitjayaku 58:6\xt*\x* \q1 \v 19 Munuṉi iyaṉu nyanga alatji kuḻu tjakultjunkunytjaku \q2 panya tjiṉṯu nyangatja alatjiṯu wirkanu Mayatjalu palumpa aṉangu tjuṯa pukuḻmaṟa wankaṟu kanyintjaku.” \x * \xo 4:19 \xo*\xt Aitjayaku 61:2\xt*\x* \p \v 20 Munu Jesulu wangkara wiyaringkula nyiri panya palunya maḻakungku ungu wati panya palunya munu nyinakatingu. Kaya aṉangu uwankarangku puḻkaṟa mulapa palunya nyangangi. \v 21 Ka paluṟu wangkangu tjanala, “Tjukurpa nyangatja alatjiṯu kuwari utiringu, panya kuwariṉa wangkangi, ka nyura kulinu.” \p \v 22 Kayanku aṉangu tjuṯangku tjukurpa nyangatja kuliṟa urulyaraṉu munuya pukuḻaringu, palu wangkaraya kuliningi, “Yaaltji-yaaltjingku nyangangku tjukurpa nyanga puḻka wangkanyi? Nganaṉa ninti, nyanga paluṟu wati alatjiṯu Josephaku katja.” \p \v 23 Ka Jesulu piṟuku wangkangu, “Nintingkuṉa nyuranya kulini panya nyura ngayunya wangkanytjikitja mukuringkunyangka nyanga alatji, ‘Wanyunkuwi nyangangku walytjangku-waraṟa palyala.’ Munu nyura piṟuku mukuringanyi ngayulu ngura walytjangka palyannyangka nyakuntjikitja, panya ngayulu ngura Kapunimala palyantja puṟunypaṯu. \v 24 Kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi panya aṉangu tjuṯangku wati wangkatjara ngura kutjupitjangku wangkanyangka wangaṉarangku kulilpai, palu wangkatjara nguraṟitjangku wangkanyangkaya kulilwiyangku wantipai. \v 25 Palu wanyuya kulila, panya iriti wanakaḻa tjuṯa nyinangi wangkatjara ini Ilaitjanya nyinanytja aṟangka. Ka panya minangku puyintja wiya ngaṟangi yiya maṉkurpa nguwanpa. Kaya ailurungka mai wiya nyinangi manta winkingka. \v 26 Ka Godalu Ilaitjanya wanakaḻa walytjakutu iyantja wiyangku wantingu munu wanakaḻa malikitjakutu iyaṉu ngura kutjupakutu ini Tjaṟapatjalakutu ngura puḻka ini Tjaitanta itingka. \v 27 Kaya ngura nyanga Israelta aṉangu tjuṯa mulapa miṟi pikatjara nyinangi Elishanya nyinanytja aṟangka. Pika nyara paluṟu kura mulapa ngaṟangi miṟingka lipiringkupai, palu Elishalu tjananya palyaṟunguntja wiyaṯu ngaṟangi, munu wati malikitja ngura kutjupanguṟu pitjanyangka kutju palyaṟunguṉu wati ini Naimannga. Wati nyara paluṟu panya Tjiṟiyanya nguraṟa nyinangi, panya ngura kutjunguṟuya aṉangu walytja tjuṯa wangkatjaraku mukuringkupai wiya ngura walytjangka nyinanyangka walytja tjuṯangka. Nyanganpa panya uwankara Godalu malikitja tjuṯa palyaṟunguningi.” \p \v 28 Ka nyara palulanguṟu inmangka panya nyinanytja tjuṯangku nyangatja kuliṟa puḻkaṟa mulapa mirpaṉaringu palumpa. \v 29 Munuya pakaṟa Jesunya inmanguṟu witiṟa katingu uṟilkutu puḻi waṟaranguṟu uṉṯuṟa waṉinytjikitjangku, panya tjanampa ngura apu katu ngaṟangi. \v 30 Palu Jesunya tjanala nguṟurwanu maḻaku anu, kaya aṉangu tjuṯangku puṯu witiningi. \s1 Jesulu Mamu Paintja \r (Markaku 1:21-28) \p \v 31 Palula maḻangka Jesunya anu ngura Kapuniyamalakutu uṟu Galileela wiluṟara munu nyara palula tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka waḻi inmatjangka tjarpangu munu aṉangu tjuṯangka nintiningi. \v 32 Munu paluṟu tjukurpa puḻka tjuṯa nintingku rapangku alatjiṯu wangkangi, kaya aṉangu tjuṯangku kuliṟa urulyaraṉu. \v 33 Ka waḻi nyara palula unngu wati kutjupa mamutjara nyinangi munu puḻkaṟa alatjiṯu mirara wangkangu Jesula, \v 34 “Wati awa, nganaṉanya nyaantjikitjan mukuringanyi. Nyuntun pitjangu nganaṉanya wiyantjikitja? Wantimalanya. Ngayulu nyuntumpa ninti. Nyuntu panyan miḻmiḻpa alatjiṯu Godalanguṟu pitjanytja.”\fig |src="tnLUK04V35.tif" size="col" loc="p" ref="4:34-35"\fig* \p \v 35 Ka Jesulu mamu panya paiṟa wangkangu, “Pilunari! Wati pala palunya wantikati!” Ka mamungku wati panya palunya mantangka aṉṯa-waṉingu aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa munu pikantankunytja wiyangku wati panya palunya wantikatingu. \p \v 36 Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula urulyaraṟa wangkangu, “Wati wangka nyaa nyanga paluṟu? Panya paluṟu witulya puḻkatjarangku mamu tjuṯa witulpai, kaya palula kuliṟa mapalku wantikatipai.” \v 37 Ka tjukurpa Jesunyatjara lipiringu ngura winkingka. \s1 Jesulu Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 8:14-17; Markaku 1:29-34) \p \v 38 Munu Jesulu tjananya wantikatingu munu anu Simonku waḻikutu. Kaya paluṟu wirkankunyangka paṯaṟa tjakultjunu Simonku umaṟi pikatjara waṟuringkula ngarinyangka. \v 39 Ka Jesunya ankula minyma panya palula itingka ngaṟangu munu pika panya palunya painu wantikatinytjaku. Ka mapalku alatjiṯu pika panya waṟu wiyaringkula minyma panya paluṟu tjananya pakaṟa mai ngalkuntjaku palyaṟa ungu. \p \v 40 Ka tjiṉṯu tjarpanyangka tjiṉṯu panya miḻmiḻpa wiyaringu, kaya maḻpa tjuṯangku pikatjara tjuṯa ngalya-katingu Jesulakutu. Ka paluṟu tjanala maṟa tjunkula uwankara palyaṟunguṉu. \v 41 Kaya mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu nguḻu mirara pakaningi wangkara, “Nyuntun mulapa Godaku katja!” Ka Jesulu tjananya painu piṟuku wangkawiyangku wantinytjaku panya alatjiṯuya palumpa ninti nyinanyi panya paluṟu Christanya Wankaṟunkupainya. \p \v 42 Munu mungawinki mulapa Jesulu tawunu wantikatira anu kutju mauṉṯalpa piḻunta nyinanytjikitja. Kaya aṉangu tjuṯangku nguriningi munuya nyakula palunya markuningi piṟuku tjananya wantikatira ankunytjaku-tawara. \v 43 Palu paluṟu tjanala wangkangu, “Wiya, utiṉa Godaku tjukurpa wiṟu para-wangkama ngura kutjupa tjuṯangka kuḻu munuṉa tjakultjunama Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja. Panya alatjinkunytjakuṉi Godalu iyaṉu.” \v 44 Munu paluṟu waḻi inmatja tjuṯangka para-wangkaṟinangi ngura winkingka manta Judealawanu. \c 5 \s1 Jesulu Maḻpa Maṉkurpa Aḻṯinytja \r (Matthew-ku 4:18-22; Markaku 1:16-20) \p \v 1 Tjiṉṯu kutjupa Jesunya uṟungka itingka ngaṟangi uṟu ini Kina-tjaṟatala. Munu tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka. Kaya tjuṯa mulatu utjuṟa utjuṟa ngaṟangi Godaku tjukurpa kulintjikitja. \v 2 Ka Jesulu nyangu pauta kutjara uṟungka itingka ngaṟanyangka panya antipina witilpai tjuṯangkuya wantikatira ankula net tjuṯa paltjiningi. \v 3 Ka Jesunya tatinu pauta kutjungka panya Simonkungka munu palula wangkangu tjukutjuku ma-uṉṯuntjaku uṟukutu munu Jesulu pauta katunguṟu nyinara wangkangi aṉangu tjuṯangka. \p \v 4 Munu wangkara wiyaringkula Simonta wangkangu, “Pauta nyangatjaya ma-uṉṯula ngaṯikutu nguwanpa munuya net pala waṉira kuka tjuṯa witila.” \p \v 5 Ka Simontu wangkangu, “Mayatja, puṯuliṟala tjiṉṯuringu munga waṟangka palu nyuntu wangkanyangkala palyaṯu arkaṟa waṉinyi.” \v 6 Munuya ma-pitjala uṟungka net waṉingu munuya winki mulapa witiṉu munuya net panya puṯu ngalya-ilaṟa pautangka tjarpatjunangi. Ka net nguwanpa alatjiṯu kaṯakatingi. \v 7 Kaya Simontu tjana maḻpa panya pauta kutjupitja aḻṯingu alpamilaṟa ilantjaku. Kaya mulapaṯu pitjangu munuya tjaraṟa pauta panya kutjupanguṟu tjanampa pautangka tjunangi. Ka tjaalyngaṟanyangka pauta panya kutjara nguwanpa uṟungka tjarpangi.\fig |src="WA03818b.tif" size="col" loc="p" ref="5:7"\fig* \p \v 8 Ka Simontu ini kutjupa Peterlu nyangatja nyakula urulyaraṟa kuṉṯaringu, munu palula kuranyu tultjungaṟakatira wangkangu, “Mayatja! Nyuntun palya mulapa. Wantikatiṉi panya ngayulu palya wiya munuṉa kura kutju palyalpai.” \p \v 9 Munuya paluṟu tjana puḻkaṟa urulyaraṉu kuka puḻka witintjatjanu. \v 10 Ka pula Simonku maḻpa kutjara panya Jamesanya Johnnga pula puḻkaṟaṯu urulyaraṉu Tjipitiku panya katja kutjara. Ka Jesulu wangkangu Simonta, “Nguḻuringkunytja wiya. Nyanga palulanguṟu nyuntu antipina wiyangku aṉangu tjuṯa witilku aḻṯira ngayuku walytjaringkunytjaku.” \p \v 11 Munuya pauta panya kutjara uṟunguṟu ma-ilaṟa uṟilta tjunkula uwankara wantikatira Jesula tjunguringkula anu. \s1 Jesulu Wati Pikatjara Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 8:1-4; Markaku 1:40-45) \p \v 12 Kutjupa ara Jesunya tawunu kutjupangka nyinangi, ka ngura nyara palula wati kutju miṟi pika puḻkatjara nyinangi.\f * \fr 5:12 \fr*\ft Aṉangu kutjupa pika nyanga palunyatjara nyuntu pampuṟampa pika nyanga palunya mantjilku. Nyawa chapter 4 munu verse 27.\ft*\f* Munu wati paluṟu Jesunya nyakula palula kuranyu punkaṟa puḻkaṟa ngatjinu alatji wangkara, “Mayatja nyuntu mukuringkulampaṉi palyala pika nyangatja wiyaringkunytjaku.” \p \v 13 Ka Jesulu maṟakatira palunya pampuṉu munu wangkangu, “Ngayulu mukuringanyi, ka palyariwa.” Ka mapalku alatjiṯu pika panya paluṟu wiyaringu wati panya palula puntungka. \v 14 Ka Jesulu wati panya palunya wangkangu kutjupangka nintintja wiyangku wantinytjaku. Munu palunya wangkangu, “Ankulanku wati tjukurtjarangka-waraṟa nintila nyuntu nyanga palyaringkunytjatjanungku. Munu kuka katira uwa wati palunya pungkula Godanya ungkunytjaku. Panya aṟa nyangatja Moselu wangkangu pika palyaringkula alatjingantjaku. Kaya wati tjukurtjarangku, aṉangu tjuṯangku kuḻu nyakula mulamularingkuku nyuntu palyaringkunyangka.” Alatji Jesulu wangkangu wati panya palula. \p \v 15 Ka tjukurpa panya paluṟu lipiringu ngura winkingka. Kaya aṉangu winki mulapa palulakutu pitjangi tjukurpa kulintjikitja paluṟu wangkanyangka. Kaya pikatjara tjuṯa kuḻu rawa pitjangi palyaṟunguntjaku. \v 16 Ka tjuṯa aṟa paluṟu wangkara wiyaringkula ankupai mauṉṯalpa ngura piḻunta Godala tjapintjikitja. \s1 Jesulu Wati Wawanypa Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 9:1-8; Markaku 2:1-12) \p \v 17 Tjiṉṯu kutjupa Jesulu aṉangu tjuṯangka nintiningi waḻi unngu, kaya wati Paṟatji munu Moseku tjukurku ninti tjuṯa nyara palula tjunguṯu nyinangi. Wati nyanga paluṟu tjana ngura tjukutjuku tjuṯanguṟu pitjangu panya uṟu Galileela itingka ngura tjuṯa ngaṟala waṉaningi. Kaya kutjupa tjuṯa uḻpaṟiranguṟu pitjangu Jerusalemalanguṟu munu ngura ititja tjuṯanguṟu kuḻukuḻu. \p Ka panya Godaku witulya Jesula ngaṟangi alatjiṯu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntjaku. \v 18 Kaya wati kutjupa tjuṯangku pikatjara wawanypa mantarangka ngaritjunkula katuṟa katingu Jesulakutu. Munuya waḻingka wirkaṟa kuliningi tjarpara Jesula kuranyu ngaritjunkunytjikitjangku. \v 19 Palu aṉangu tjuṯa mulapa aḻangka anga-ngaṟanyangka tjana puṯu tjarpangi. Munuya waḻi para-nyakula waṉaṟa kuliningi, “Yaaltjingaṟala tjarpaku?” Munuya palulanguṟu waḻi katukutu tatiṟa waḻi katutja aḻaṉu munuya wati panya pikatjara mantarangka ngarinytja walatjunkula Jesula tjinangka itingka tjunu.\fig |src="lb00305c.tif" size="col" loc="p" ref="5:19"\fig* \v 20 Ka Jesulu nyakula kulinu, “Mulapa nyanganpa ngayuku raparingkula mulamularingu wati nyangatja ngayulu palyaṟunguntjaku.” Munu wangkangu wati panya palula, “Wati ngana, Godalu nyuntunya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinyi pungkunytja wiyangku.” \p \v 21 Kayanku wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu alatji unngu kuliningi, “Ai! Wati yaalitja nyangatja? Tjinguṟunku nyangangku walytjangku Godanya-palku kulini munu kura palyantjitjanguṟu kalyparingkunytjikitjangku wangkanyi. Wati kurangku nyangangku ngunti wangkanyi. Panyatjampal Godalu kutjungkumpa kura palyannyangkampal wangkapai kalypangku pungkuwiyangku wantinytjikitjangku.” \p \v 22-24 Ka Jesulu tjana unngu kulintja nintingku kulinu munu wangkangu, “Nyaaku nyura alatji unngu kulini? Nyura kuwari nyangangi ngayulu wati nyanga palula wangkanyangka munu nyura kutjupa kutjupa nyakunytja wiya. Palulanguṟu nyura tjinguṟu kulini ngayunya ngurpa-palku, munu nyura ngayuku mulamularingkuwiyangku wantinyi. Palu kuwari nyangaṉa wati nyanga wawanypa wangkara palyaṟunguṉi. Ka nyanga nyura nyakuku kuwari pakannyangka, munu nyura palulanguṟu mulamularingkuku, ngayulu panya ngaṉmanytju wangkanytjitjaku, panya ngayulu Watiku Katjangku mantangka nyanga nyinara, aṉangu kutjupa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” Munu palulanguṟu piṟuku wangkangu wati panya pikatjarangka, “Wati awa, pakaṟanku mantara mantjiṟa ngurakutu ara.” \p \v 25 Ka mulapaṯu wati panya paluṟu pakaṟa mantara mantjinu aṉangu winkingka miṟangka, munu ngurakutu ankula iwarangka Godanya puḻkaṟa waḻkuṟinangi. \v 26 Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula puḻkaṟa urulyaraṟa wangkangi, “Ai, wiṟu mulapala kuwari kutju ngurpangku nyangu witulya puḻkangku palyannyangka.” Munuya tjana kuḻu Godanya pukuḻarira waḻkuningi. \s1 Jesulu Wati Levinya Aḻṯinytja \r (Matthew-ku 9:9-13; Markaku 2:13-17) \p \v 27 Nyanga palula maḻangka Jesunya waḻinguṟu pakaṟa anu munu nyangu wati ini Levinya wati panya aṉangu tjuṯangka kamantaku mani mantjilpai. Munu paluṟu nyinangi wiltjangka iwarangka itingka. Ka Jesulu palunya wangkara aḻṯingu, “Pitjalaṉi ngayunya waṉala!” \v 28 Ka Levilu pakaṟa uwankara wantikatingu munu palunya waṉaṉu nintintja tjuṯangka tjunguringkula. \p \v 29 Munu Levilu palumpa ngurangka mai puḻka palyaṟa mani mantjilpai tjuṯa, aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu, aḻṯingu tjunguringkula ngalkuntjaku, aṉangu winki mulapa. \v 30 Kaya Paṟatji tjuṯangku munu wati Moseku tjukurku ninti tjuṯangku nyakula Jesuku nintintja tjuṯangka wangkangi, “Nyaaku nyura mani mantjilpai tjuṯangka wati kura kutjupa tjuṯangka kuḻu tjunguringkula mai ngalkuṉi? Uti nyura tjanala tjunguringkuwiyangku wantira wati palya tjuṯangka kutju tjunguringama.” \p \v 31-32 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Aṉangu palya tjuṯa ngangkaṟiku mukuringkupai wiya, palu pikatjara tjuṯa kutjuya mukuringanyi. Ka ngayulu pitjangu aṉangu Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa aḻṯinytjikitja wiya, palu aṉangu nyanga nyura nyakula wantipai tjuṯa aḻṯinytjikitjaṉa pitjangu tjana piiwiyaringkula kura wantira kampa kutjuparinytjaku.” \s1 Paṟatji Tjuṯangku Jesunya Tjapintja \r (Matthew-ku 9:14-17; Markaku 2:18-22) \p \v 33 Kaya aṉangu panya paluṟu tjana piṟuku Jesula wangkangu, “Kulila, panya Johnku nintintja tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯaku nintintja tjuṯangku kuḻukuḻuya ilaṯu-ilaṯu mai wantipai Godala tjapintjikitjangku, palu nyuntumpa nintintja tjuṯangkuya kutjupa-aṟa Godala tjapintjikitjangku mai wantinytja wiyangku tiṯutjarangku ngalkuṉi.” \p \v 34-35 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyura panya Moseku tjukurwanu nyinapai tjuṯa, palu ngayuku nintintja tjuṯaya aṟa kutjupawanu nyinanyi aṟa kuwaritjangka ngayulu nintintjitjangka, ka aṟa nyanga paluṟu pula tiṯutiṯu ngaṟanyi tjungu wiya. Wanyuya kulila aṟa panya watingku kuri aḻṯinytja, panya nyara palula aṟa kuri aḻṯinyangka wati panya palumpa maḻpa tjuṯangku tjunguringkula pukuḻarira mai ngalkupai wantinytja wiyangku. Palu ngula wati panya palunya kutjupa tjuṯangku witiṟa katinyangka maḻpa tjuṯangku palumpa tjituṟu-tjituṟuriku munuya nyara palulanguṟu kutju mai wantira nyinaku.”\f * \fr 5:34-35 \fr*\ft Nyanga alatji Jesulu paluṟunku wangkangi panya ngulaya palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya witiṟa katingu munuya pungu, kaya palumpa nintintja tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu munuya mai ngalkuwiya wantira nyinangi.\ft*\f* \p \v 36 Munu Jesulu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi nyanga alatji, “Kulilaya aṟa mantaratjara! Panya aṉangungku palumpa upukuta irititja aḻaringkunyangka, aḻa angatjunkunytjikitjangku upukuta kuwaritjanguṟu, mantara tjukutjuku kaṯaṟa, upukuta panya irititjangka tjunguṟa wakantja wiyangku wantipai, paltjinnyangka kaṯakatinytjaku-tawara. Panya upukuta palunya paltjinnyangka mantara panya tjunguṟa wakantjanya tjukutjukuringkupai, munu upukuta panya irititja ilaṟa kaṯantankupai, ka aḻa puḻkaringkupai. Ka paluṟu panya upukuta kuwaritjangka kuḻu puṯu tjarpanyi, panya paluṟu mantara tjukutjuku palulanguṟu kaṯaṟa mantjinu, ka upukuta paluṟu kuḻu kuraringkupai. \p \v 37 “Munuya piṟuku aṟa kutjupa kuḻu kulila palu puṟunypaṯu wainaku yakutjatjara. Panya watingku kukaku miṟinguṟu yakutja palyalpai waina kuwaritja tjutiṟa kanyintjikitjangku. Palu paluṟu yakutja irititjangka waina kuwaritja tjutilpai wiya, panya waina kuwaritja tjutinnyangka wainaku panya wiṯa yakutja unngu lipiringkupai, ka kukaku miṟi irititja piḻṯi ngaṟanytjatjanu tjilpiraralpai, ka waina mantangka tjutira wiyaringkupai.\fig |src="lb00145c.tif" size="col" loc="p" ref="5:37"\fig* \v 38 Pala palula-tawara paluṟu waina kuwaritja yakutja miṟi kuwaritjangka tjutilpai tjulangka, ka wainaku wiṯa lipiringkunyangka yakutja kuḻu lipiringkupai tjilpirarantja wiya. \p \v 39 “Ka aṉangu waina irititja tjikilpai tjuṯaya waina kuwaritjaku puṯu mukuringkupai, panya tjana wangkapai, ‘Waina nyanga irititja mayu wiṟu mulapa, ka kuwaritja mayu wiya, nyampa nguwanpa.’” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana palumpa tjukurpa munu Moseku tjukurpa ngunti tjunguntjaku-tawara. \c 6 \s1 Tjiṉṯu Miḻmiḻṯa Wangkanytja \r (Matthew-ku 12:1-8; Markaku 2:23-28) \p \v 1 Kutjupa-aṟa Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka Jesunya tjana kaanawanu anangi mai wiita tjuṯangka unnguwanu. Kaya palumpa nintintja tjuṯangku uṉinypa maṟangku mantjiṟa runyuṟa ngalkukatingi. \v 2 Palu Paṟatji tjuṯangku tjananya nyakula wangkangu alatji, “Nyura nyaaku tjiṉṯu nyanga pakuwiyaringkupaingka mai uṉinypa uraṉi? Panya alatji palyaṟa nyura waṟkarinyi munuya nganampa aṟa kuraṉi, panya tjukurpa ngaṟanyi tjiṉṯu nyanga miḻmiḻṯa waṟkarinytja wiyangku wantinytjaku.” \p \v 3-4 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Palu nyura wanyu nyiringka nyakunytja wiyaṯu panya iriti mayatja Davidalu paḻtjatjiratjarira Godaku tiinta miḻmiḻṯa tjarpara mai panya miḻmiḻmaṟa tjunkunytja ngalkuṉu munu palumpa tjungutja tjuṯa kuḻu ungu ngalkula paḻtjaringkunytjaku. Palu panya tjukurpa aṟa ngaṟanyi tjukurtjara tjuṯangku kutju mai nyara palunya ngalkuntjaku. Ka paluṟu tjana tjukurpa aṟa nyanga palunya kuliṟa wantingu munuya mai ngalkuṉu, palu kutjupa tjuṯangku tjananya paintja wiyangku wantingi paḻtjatjiratjarira ngalkunnyangka.” \p \v 5 Munu Jesulu piṟuku wangkangu alatji, “Uwa, nyura uti kulinma panya ngayulu Watiku Katjanya mayatja puḻka mulapa nyinanyi, munuṉa ngayulu alatjiṯu wangkapai kutjupa kutjupa tjuṯa tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka palyantjaku.” \s1 Wati Maṟa Wawanypa Palyantja \r (Matthew-ku 12:9-14; Markaku 3:1-6) \p \v 6 Munu Saturday kutjupangka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka Jesulu waḻi inmatjangka tjarpara aṉangu tjuṯangka nintiningi. Ka wati kutju nyara palula nyinangi miṉa waku nyuṯi-nyuṯi tiwilpa. \v 7 Kaya wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku Paṟatji tjuṯangku kuḻu ilangku nyangangi tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka pikatjara palyaṟungunnyangka nyakula palunya kuranmankunytjikitjangku. Munuya kuliningi, “Tjinguṟu kuwari wati nyanga paluṟu wati nyanga miṉa tiwilpa palyaṟungulku tjiṉṯu nyanga pakuwiyaringkupaingka.” \p \v 8 Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana unngu kulinnyangka munu wangkangu wati panya pikatjarangka, “Pakala munu pitjala nyangangka nguṟurpa ngaṟa.” Ka wati panya paluṟu mulapaṯu pakaṉu munu pitjala ngaṟangu tjanala nguṟurpa.\fig |src="CN01695B.TIF" size="col" loc="p" ref="6:8"\fig* \v 9-10 Ka Jesulu tjapinu tjanala, “Nyaalkula wanyu tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka? Palyaringkunytjakula palyalku munta kuraringkunytjakula wantiku? Aṉangula alpamilalku munta iluntankukula?” Munu alatji wangkara tjananya para-nyakula waṉaṟa wati panya miṉa tiwilpangka wangkangu, “Miṉa pala waṟariwa!” Ka mulapaṯu ngalya-waṟaringu munu miṉa panya paluṟu palyaringu alatjiṯu. \p \v 11 Kaya Paṟatji tjuṯangku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu nyakula puḻkaṟa mirpaṉaringu munuyanku wangkara kuliningi, “Yaaltjingalkula wati nyanga palunya? Panya nyanga paluṟu kutjupa kutjupa tjuṯa tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka palyaṟa Moseku tjukurpa kuraṉi.” \s1 Jesulu Nintintja 12 Ngurkantankunytja \r (Matthew-ku 10:1-4; Markaku 3:13-19) \p \v 12 Tjiṉṯu kutjupa Jesunya anu puḻikutu Godala tjapintjikitja munu tjapiṟa tjiṉṯuringu. \v 13 Munu tjiṉṯuringkula palumpa panya maḻpa tjuṯa aḻṯingu munu tjanalanguṟu wati 12 ngurkantanu palumpa nintintja tjuṯa nyinanytjaku munu tjananya ininu \it Iyantja Tjuṯa\it*. \v 14-16 Paluṟu ngurkantanu Simonnga, munu palunya ini kutjupa tjunu Peternya,\f * \fr 6:14-16 \fr*\ft Ini nyanga Peternya wangkanyi “apu waḻu.”\ft*\f* munu palumpa maḻanypa kuḻu ngurkantanu Andrew-nya. Munu palulanguṟu ini nyanga palunya tjananya kuḻu ngurkantanu Jamesanya, Johnnga, Philipanya, Patjalamunya, Matthew-nya, Thomasanya, munu James kutjupa panya Alpi-yatjaku katja, munu Simon kutjupa kuḻu ngurkantanu, panya paluṟu Rome-anya nguraṟa tjuṯa Israeltanguṟu paiṟa iyantjikitja puḻkaṟa mukuringkupai. Munu Jesulu ngurkantanu Jude-anya Jamesaku katja, munu panya pungkunytjaku nintilpainya kuḻu ngurkantanu wati Judasanya ini kutjupa Kaṟiyatanya. \s1 Jesulu Wangkanytja Munu Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 4:23-25) \p \v 17 Munu palulanguṟu Jesunya puḻinguṟu ukalingu palumpa iyantja tjuṯa kuḻu munuya mantangka wirkaṟa ngaṟangi. Kaya aṉangu winki mulapa palunya waṉalpai kutjupa tjuṯa kuḻu Jesula tjanala tjunguringu ngura tjuṯanguṟu Jerusalemalanguṟu munu Tayala Tjaitanta tjanalanguṟu kuḻu. \v 18 Nyara paluṟu tjanaya pitjangu Jesulu tjukurpa wangkanyangka kulintjikitja kaya tjanala tjungu pitjangu pikatjara tjuṯa munu mamutjara tjuṯa kuḻu paluṟu palyaṟunguntjaku. Ka paluṟu tjananya pikatjara uwankara palyaṟunguṉu munu mamu tjuṯa kuḻu tjanalanguṟu painu. \v 19 Uwa, Jesulu witulya puḻkangku tjananya pampuṟa palyaṟunguningi pikatjara uwankara. Kaya aṉangu winkingku maṟa katuningi palunya pampuṟa palyaringkunytjikitjangku. \s1 Pukuḻmankunytja Munu Nguḻutjunkunytja \r (Matthew-ku 5:1-12) \p \v 20 Ka Jesulu palumpa nintintja tjuṯa nyakula tjanala wangkangi alatji, \q1 “Nyura kutjupa tjuṯa ngaḻṯutjara nyinanyi ulytja tjuṯa kanyintja wiya. \q2 Palu nyuranya Godalu mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyini, ka palulanguṟu nyura pukuḻpa nyinaku. \q1 \v 21 Nyura kutjupa tjuṯa paḻtjatjiratja nyinanyi mai wiya. \q2 Palu nyuranya Godalu alatjiṯu paḻtjalku pukuḻpa nyinanytjaku, ka palulanguṟu nyura pukuḻpa nyinaku. \q1 Nyura kutjupa tjuṯa tjituṟu-tjituṟu nyinara ulanyi. \q2 Palu nyuranya Godalu ikaringkunytjaku palyalku, ka palulanguṟu nyura pukuḻpa nyinaku. \p \v 22-23 “Ngayulu panya Watiku Katjanya Godalu panya iyantja, ka nyura ngayunya waṉannyangka aṉangu kutjupa tjuṯa tjinguṟu nyurampa kuraringkuku munuya nyuranya paiṟa iyalku. Tjinguṟuya nyuranya warkira kuraṟa pungkuku munuya nyuranya ngunti kuranmankuku tjukurpa ngunti tjuṯa tjunguṟa wangkara. Palu tjana alatjingannyangka nyura wantima munu nyara palulanguṟu nyura pukuḻpa nyinaku. Panya iriti tjanampa walytjapitingku palu puṟunytjuṯu Godaku wangkatjara tjuṯa kuraningi. Ka tjana kuwari nyuranya palu puṟunytju kurannyangka nyura uti Godaku puḻkaṟa pukuḻarira waṟarakatima, panya paluṟu nyurampa wiṟu mulapa ungkunytjikitjangku paṯaṟa kanyini ngura nyara ilkaṟingka.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \p \v 24 Munu palulanguṟu paluṟu aṉangu kutjupa tjuṯangka wangkangi alatji, \q1 “Kulilaya mani ulytja puḻkatjara tjuṯa! Panya nyurampa tjituṟu-tjituṟu puḻka ngula ngaṟaku. \q2 Panya nyura mantangka nyanga puḻkatjara pukuḻpa nyinanytjatjanu ngula pika puḻkangka nyinaku tjituṟu-tjituṟu. \q1 \v 25 Kaya paḻtja nyinanytja tjuṯa kuḻu kulila! Panya nyurampa tjituṟu-tjituṟu puḻka ngula ngaṟaku. \q2 Panya nyura mantangka nyanga paḻtja nyinanytjatjanu ngula paḻtjatjiratja puḻka nyinaku. \q1 Kaya ikaringkupai tjuṯa ngapartji kulila! Panya nyurampa tjituṟu-tjituṟu puḻka ngula ngaṟaku. \q2 Panya nyura mantangka nyanga ikaringkula pukuḻpa nyinanytjatjanu ngula tjituṟu-tjituṟu puḻka nyinara ulaku. \p \v 26 “Uwa, nyura pukuḻaripai aṉangu uwankarangku nyuranya mirawaṉira waḻkunnyangka. Palu nyurampa tjituṟu-tjituṟu puḻka ngula ngaṟaku. Panya iritiya nyurampa walytjapiti tjuṯangku palu puṟunytjuṯu wati wangkatjara ngunti tjuṯa mirawaṉingi tjukurpa ngunti wangkanyangka.” \p Alatji Jesulu aṉangu kutjupa tjuṯangka wangkangi. \s1 Nyurampa Mirpaṉtju Tjuṯaku Mukuringkunytjaku \r (Matthew-ku 5:38-48; 7:12) \p \v 27-30 “Palu nyuralaṉa wangkanyi ngayula kulilpai tjuṯangka nyanga alatji nyurampa mirpaṉtju tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama munuya wiṟu palyanma nyurampa kuraringkupai tjuṯaku kuḻu. Pukuḻmanamaya nyuranya kurannyangka munuya tjanampa Godala tjapinma nyuranya kuraṟa pungkunyangka. Tjinguṟu kutjupangku nyuntunya anaṟa mita-mita pungkunyangkampa mita-mita kampa kutjupa nintila piṟuku pungkunytjaku. Tjinguṟu kutjupangku nyuntumpa upukuta pauntjingaṟa nyuntulanguṟu tjulyannyangkampa mantara nyuntu kanyintja kutjupa kuḻu ungama palunya. Munu aṉangungku ngatjinnyangka ngaḻṯuringkula ungama munu kutjupangku nyuntumpa kutjupa kutjupa katinyangkampa wantima waṉaṟa maḻakungku tjulyalwiyangku. \p \v 31 “Uwa, panya nyura mukuringanyi aṉangu kutjupa tjuṯangku nyurampa wiṟuṟa palyantjaku. Palu wanyu nyura alatjiṯu tjanampa mukulyangku wiṟuṟa palyanma wantinytja wiyangku. \p \v 32-33 “Tjinguṟu nyura aṉangu kutjupaku mukuringanyi paluṟu nyurampa mukuringkunyangka kutju. Ka Godalu nyakula nyurampa puḻkaṟa pukuḻariku? Wiya, panya aṉangu kura tjuṯa palu puṟunypaṯu nyinanyi munuya ngapartji mukuringkunyangka kutju mukuringkupai. Palu nyura uti nyurampa kuraringkupai tjuṯaku mukuringama alatjiṯu munu tjanampa wiṟu palyanma. \p \v 34 “Tjinguṟu nyura aṉangu kutjupa wiṟu kutju ungkupai kuliṟa paluṟu ngula ngapartji wiṟungku ungkunytjaku. Ka Godalu nyakula nyurampa puḻkaṟa pukuḻaripai? Wiya, panya aṉangu kura tjuṯangku kuḻu palu puṟunytju ungkupai ngapartji ngula ungkunytjaku. \v 35 Palu wanyu Godanya kulinma panya paluṟu mukuringanyi nyura mirpaṉtju tjuṯaku mukulya puḻka nyinanytjaku munu tjanampa wiṟu palyantjaku, munu intjanungku ungkunytjaku ngapartji kulintja wiyakitjangku. Ka nyura palulanguṟu ngula puḻka mulapalta mantjilku Godalu ungkunyangka munu nyura God Katutja Puḻkaku katja uṉṯalpa mulapa nyinaku, panya paluṟu aṉangu kuralpai tjuṯaku mukuringkupai alatjiṯu munu kuliṟa wantipai tjuṯaku kuḻu. \v 36 Uwa, ngaḻṯunytjuya nyinama Mama Godanya puṟunypa panya paluṟu uwankaraku ngaḻṯunytju nyinanyi.” \s1 Nyakula Kuranmankuwiyangku Wantinytjaku \r (Matthew-ku 7:1-5) \p \v 37 Munu Jesulu piṟuku wangkangi alatji, “Aṉangu kutjupaya nyakula ngurkantaṟa kuranmankuwiyangku wantima. Panya nyura nyanga alatjingannyangka Godalu nyuranya kuḻu ngula palu puṟunypaṯu ngurkantaṟa kuranmankuku. Munuya palu puṟunytjuṯu aṉangu kutjupa nyakula ngukantja wiyangku wantima. Panya nyura nyanga alatjingannyangka Godalu nyuranya kuḻu ngula palu puṟunypaṯu kuranmankuku. Munuya aṉangu kutjupangku nyuranya kurannyangkampa palunya kalypangku kuralwiyangku wantima, ka Godalu nyuranya palu puṟunypaṯu kura palyannyangka nyakula kalypangkuṯu wantiku. \v 38 Munuya ngaḻṯuringkula munytjangku ungama, ka Godalu palu puṟunypaṯu nyuranya ngapartji ngaḻṯuringkula puḻka mulapalta ungkuku nyura ungkunytjitjangka waintaṟa mulapa. Palu nyura kutjupa tjuṯa tjukutjuku ungkunyangka paluṟu palu puṟunypaṯu nyuranya ngapartji tjukutjukuṯu ungkuku.” \p \v 39 Munu paluṟu piṟuku tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangi alatji, “Kulilaya! Wati kuṟu patingku wanyu wati kuṟu pati kutjupa katiṟinkupai? Wiya. Paluṟu pula kutjaraṯu piṯi ngaṯingka punkalku.\fig |src="GT00067.tif" size="col" loc="p" ref="6:39"\fig* \v 40 Munu wanyu piṟuku kulinma. Aṉangu nintiringkupai wanyu palumpa nintilpaingka waintaripai? Wiya. Paluṟu puḻkaṟa nintiringkunytjatjanu kutju palumpa nintilpaingka tjungu ngaṟaku. \p \v 41-42 “Palu nyaaku nyura aṉangu kutjupa tjuṯa wangkara kuranmankupai? Tjinguṟu nyura nyanganyi Godaku walytja kutjupangka kuṟungka puṉu tjilpirpa tjukutjuku ngarinyangka. Palu nyurampa kuṟungka tjinguṟu puṉu puḻka ngarinyi. Ka nyura kuṟu palyangku-palku wangkaku palula alatji, ‘Wanyu kaṉanta puṉu pala tjilpirpa tjukutjuku mantjiṟa waṉi.’ Palu wiya, nyura ngunti kuṟu palyangku-palku kaṉany-kaṉanytju watarku wangkanyi. Uti nyura nyurampa kuṟunguṟu-waraṟa puṉu pala puḻkanya mantjiṟa waṉima, munu palulanguṟu kuṟu palyaringkula utilta nyakuku, aṉangu nyara kutjupaku kuṟunguṟu tjilpirpa tjukutjuku mantjiṟa waṉinytjikitjangku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi tjana kura walytjangku-waraṟa tjukaṟurungku ngurkantankunytjaku munu palulanguṟu kutju aṉangu Godaku walytja kutjupa kura nyakula wangkanytjaku. \s1 Puṉunguṟu Aṉangu Wangkanytja \r (Matthew-ku 7:15-20; 12:33-35) \p \v 43 Munu piṟuku Jesulu wangkangu tjukurpa kutjupa alatji, “Panya puṉu wiṟungka mai kura pakalpai wiya. Ka palu puṟunypaṯu puṉu kurakurangka mai wiṟu pakalpai wiyaṯu. \v 44 Panya mai uwankara pakalpai puṉu walytjangka kutju. Nyura puṯu iḻi mantjilpai puṉu tjilkatjaranguṟu munu nyura puṯu kiṟipitji mantjilpai puṉu wakalpukanguṟu. \v 45 Ka palu puṟunypa aṉangu palyangku palya tjuṯa palyalpai, kurunpa palya ngaṟala. Ka aṉangu kurangku kura tjuṯa kutju palyalpai, kurunpa kura ngaṟala. Panya tjaangku wangkapai unngunguṟu. Ka kurunpa wiṟu ngaṟanyangka, tjaangku wiṟu kutju wangkapai, palu kurunpa kura ngaṟanyangka, tjaangku kura kutju wangkapai.” \s1 Waḻi Kutjaranguṟu Tjukurpa Wangkanytja \r (Matthew-ku 7:24-27) \p \v 46 Munu piṟuku Jesulu tjukurpa kutjupa wangkangu nyanga alatji, “Nyaakuṉi nyura ngayunya mayatjanmananyi munu nyura kuliṟa wantinyi ngayulu wangkanytjitja uwankara? \v 47 Kulilaya, aṉangu ngayulakutu pitjala munu ngayulu wangkanytjitja wangaṉarangku kuliṟa palyannyangkampaṉa nyuranya nintilku yaaltji-yaaltji paluṟu nyinanytja. \v 48 Alatji paluṟu nyinanyi wati nyanga puṟunypa, panya paluṟu waḻi palyantjikitjangku piṯi-waraṟa tjawaṟa arintanangi, munu apu tjiwa puḻka tjuṯa unngu tjunkula waṉaṉu, munu wituwitu palula tjanala purkaṟangku waḻi palyaningi, kuṉpu ngaṟanytjaku. Ka ngula mina puḻkangku pitjala puyinu. Ka uṟu puḻkaringkula katuringu, munu waḻi panya puṯu uṉṯuningi. Ka witu alatjiṯu ngaṟangi urinytja wiya. \v 49 Palu aṉangungku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantirampa paluṟu panya wati nyanga puṟunypa nyinanyi. Panya paluṟu waḻi mantangka warpungkula palyaṉu, apu tjiwa puḻka tjuṯa-waraṟa tjunkunytja wiyangku munu mapalku palyaṟa wiyaṉu. Ka ngula mina puḻkangku pitjala puyinu munu uṟu puḻkaringkula katuringu munu waḻi panya uṉṯuṉu. Ka mapalku alatjiṯu piḻukatingu.”\fig |src="WA03837b.tif" size="col" ref="6:49"\fig* \c 7 \s1 Wati Rome-anya Nguraṟa Mulamularingkunytja \r (Matthew-ku 8:5-13; Johnku 4:43-54) \p \v 1 Munu Jesulu tjanala tjukurpa wangkara wiyaringkula anu ngura Kapunimalakutu. \v 2 Ka ngura nyara palula wati Rome-anya nguraṟa nyinangi. Wati paluṟu tjaultji tjuṯaku mayatja. Ka wati nyara palumpa waṟka palyalpai pika puḻka ngaringi ilunytjikitja. Ka wati nyanga paluṟu wati nyara pikatjaraku puḻkaṟa mulapa mukuringkupai. \v 3 Munu paluṟu kulinu Jesunya ila nyinanytja munu wati Jew tjuṯaku mayatja maṉkurpa aḻṯira wituṉu Jesunya ankula aḻṯinytjaku pitjala palumpa panya waṟkaripai pika palyaṟunguntjaku. \v 4 Kaya mulapaṯu ankula Jesula wirkaṟa puḻkaṟa tjapiningi palula wangkara, “Nyuntula wangkanytjikitjala pitjangu. Wati nyaratjanku nyuntumpa mukuringanyi nyuntu pitjala alpamilantjaku. \v 5 Wati nyara paluṟu nganampa Jew uwankarakuṯu puḻkaṟa mukuringkupai munulanya paluṟu nganaṉanya mani ungu mungaṯu nganaṉa waḻi inmatja palyantjaku. Wati wiṟunya mulapa nyaratja.” \p \v 6 Ka Jesunya tjanala tjunguringkula anu wati nyara palunya nyakunytjikitja, kaya aṉangu tjuṯangku kuḻu tjunguringkula waṉaṉu palunya. Ka tjana nguwanpa ngurangka ilaringkunyangka wati mayatjangku piṟuku kulinu munu maḻpa kutjupa maṉkurpa wituṉu ngaparikatira Jesula wangkanytjaku. Kaya mulapaṯu ngaparikatira wangkangu palula alatji, “Awa, wanyu kulila! Wati nyara mayatjangkulanya wituṉu nyuntumpa, panya nyuntu mayatja puḻka, ka paluṟu kuṉṯaringanyi nyuntu palumpa waḻingka pitjala tjarpanytjaku. \v 7 Munu paluṟu kuṉṯaringanyiṯu nyuntulakutu pakaṟa pitjanytjaku, panya paluṟu mayatja tjukutjuku, ka nyuntu mayatja puḻka mulapa nyinanyi. Kalanya wituṉu paluṟu nyuntula wangkanytjaku, ka kunyu palya nyuntu nyanganguṟu wangka, ka wati panya pikatjara palyariwa nyuntu nyanga paṯunguṟu mayatjangku wangkanyangka. \v 8 Paluṟu kunyu ninti nyuntu Godaku waṟkaripai munu panyan paluṟu witunnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Ka nganampa panya maḻpa palu puṟunypaṯu Rome-aku mayatjangku witunnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Munu paluṟu ngapartji mayatjangkuṯu tjaultji tjuṯa wangkara witulpai, kaya palula wangaṉarangku kulilpai. Ka panya paluṟu tjananya aḻṯipai, kaya mapalku pitjapai. Munu tjananya wangkapai palyantjaku, kaya mapalku palyalpai paluṟu witunnyangka. Ka paluṟu kulini panya nyuntu palu puṟunypa mayatjaṯu nyinanyi munun panya nyanganguṟu wangkaku, ka paluṟu palyaringkuku wati panya palumpa waṟka nyuntu nyanga paṯunguṟu wangkanyangka.” Alatjiya tjakultjunu Jesula tjanampa mayatjangku wangkanytja. \p \v 9 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa puḻkaṟa urulyaraṉu munu maḻakukutuṟa wangkangu aṉangu tjuṯangka, “Kuwariṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya wati nyanga tjaultji tjuṯaku mayatja wati Jew wiya, munu paluṟu ngayuku mulamularinganyi puḻkaṟa alatjiṯu aṉangu Jew tjuṯangka waintaṟa. Panya ngura nyanga Israelta ngayulu aṉangu Jew kutjupa wati nyangatja puṟunypa puḻkaṟa mulamularingkunyangka nyakunytja wiyaṯu.” \p \v 10 Ka wati panya tjakulpa ngaparikatinytja maṉkurpa maḻaku anu tjanampa maḻpaku waḻikutu munuya nyangu wati panya pikatjara ngarinytjatjanu pakaṟa palyaringkula nyinanyangka. \s1 Jesulu Wanakaḻaku Katja Wankantja \p \v 11 Munu nyanga palula maḻangka tjukutjuku nyinara, Jesunya anu tawunu ini Naintakutu palumpa nintintja tjuṯatjara. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu palula tjunguringkula anu. \v 12 Munuya nguwanpa tawunu panya Nainta kaitangka ma-ilaringkula nyangu, aṉangu nguratja tjuṯangku wati ilunytja puṉu pakutjangka tjunkula tjaḻiṟa ngalya-pakaltjingannyangka, uṟilkutu tjuṉutjunkunytjikitjangku. Ka wati nyara ilunytjanya panya minyma wanakaḻaku katja kutju alatjiṯu. Kaya aṉangu tjuṯa minyma palula tjunguṯu ngalya-ulara pakaṉu uṟilkutu. \p \v 13 Ka Mayatjalu minyma palunya nyakula puḻkaṟa ngaḻṯuringu panya paluṟu kurunpa winki tjituṟu-tjituṟurira kaṯakatingu palumpa katja kutju-tjiratja. Ka wangkangu palula, “Ulanytja wiya.”\fig |src="tnLUK07V13.tif" size="col" loc="p" ref="7:13"\fig* \v 14 Munu ankula wati panya ilunytja pampuṉu. Kaya wati panya tjuṯa palunya tjaḻiṟa katinytjatjanu ngaṟakatingu. Ka wangkangu, “Wati awa! Wangkanyiṉanta, pakala!” \v 15 Ka wati panya ilunytja mapalku pakaṉu munu nyinara wangkangi. Ka Jesulu miṉaṟa katira palumpa ngunytju ungu. \v 16 Kaya aṉangu tjuṯangku nyangatja nyakula nguḻuringu munuya Godanya waḻkuningi. Munuya alatji wangkangi, “Awari! Wangkatjara puḻka mulapa Godalanguṟu nganaṉala wirkanu. Tjinguṟu Godanya nyangatja pitjangu nganaṉanya wankaṟunkunytjikitja.” \v 17 Ka tjukurpa nyanga Jesunyatjara lipiringu ngura winkingka. \s1 Johntu Wituntja Jesula Tjapintjaku \r (Matthew-ku 11:1-19) \p \v 18 Kaya Johnku nintintja tjuṯangku ankula Johnta tjakultjunu tjailangka nyinanyangka tjana uwankara nyakunytjatjanungku munu kulintjatjanungku Jesulu palyantja munu wangkanytja. \v 19 Ka paluṟu wati kutjara wituṉu ankula Jesula tjapintjaku alatji wangkara, “Mulapan nyuntu panya paluṟu, panya Johntu tjakultjunangi ngula wankaṟunkupainya pitjanytjaku? Munta tjinguṟu nyuntu kutjupa, kantila kuwaripaṯu paṯanma.” \p \v 20 Kaya mulapaṯu ankula Jesula wirkanu munuya wangkangu, “Johntu panya baptise-katipaingkulanya wituṉu nyuntula tjapintjaku alatji, ‘Mulapan nyuntu panya paluṟu, panya Johntu tjakultjunangi ngula wankaṟunkupainya pitjanytjaku? Munta tjinguṟu nyuntu kutjupa, kantila kuwaripaṯu paṯanma.’” \p \v 21 Ka tjiṉṯu nyara palula Jesulu pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara munu mamu tjuṯa kuḻu painingi aṉangu tjuṯanguṟu, ka wati panya kutjarangku nyangangi. \v 22-23 Ka palulanguṟu wangkangu pulala, “Ankula pula Johnta tjakultjura kuwari nyanga kuliṟa nyakunytjatjanungku, panya kuṟutjara tjuṯangku nyanganyi, nyumpu tjuṯa pakaṉu, miṟi pikatjara tjuṯa palyaringu, pina pati tjuṯangku kulini, munu aṉangu ilunytja tjuṯa kuḻu wankaringkula pakaṉu. Kaya ngaḻṯutjara tjuṯangku kuḻu Tjukurpa Palya ngayulu tjakultjunkunyangka kulini. Uwa, ankula pula Johnta wangka ngayunya tjukaṟurungku kulintjaku, panya paluṟuṉa ngayulu. Panya aṉangumpa ngayuku puḻkaṟa mulamularingkunyangka Godalu palunya pukuḻmankupai.” \p \v 24 Ka wati panya kutjara Johntakutu maḻaku ankunyangka Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkangi tjukurpa Johnngatjara alatji, “Nyura panya mungaṯu ilytjikutu anu wati panya Johnnga nyakunytjikitja. Palu nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja anu? Paluṟu wanyu wati upa, panya nyaḻpi waḻpangku uritjingannyangka uripai, palu puṟunypa? Wiya, wati paluṟu nguḻunytju wiya rapangku alatjiṯu wangkapai. \v 25 Palu nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja anu? Tjinguṟu nyura anu mantara wiṟutjara ngaṟanyangka nyakunytjikitja. Palu wiya, Johnnga palu puṟunypa wiya, panya wati mantara wiṟutjara mayatja puḻkaku waḻingka kutju nyinapai ilytjingka wiya. \v 26 Tjakultjuraṉiya! Nyaaku nyura palunya nyakunytjikitja panyatja anu? Wiya, Godaku wangkatjarangku wangkanyangka kulintjikitja nyura anu, panya paluṟu Godaku wangkatjara puḻka mulapa nyinanyi kutjupa uwankarangka muṉkara. \v 27 Panya tjukurpa palunyatjaraya nyiringka iriti walkatjunu Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 ‘Ngayuluṉatju tjakulpa wituṟa iyalku nyuntula kuranyu. \q2 Ka nyara paluṟu ankula kuranyungku nyuntumpa iwarankuku mayatja puḻka pitjanytjaku.’” \x * \xo 7:27 \xo*\xt Malakaiku 3:1\xt*\x* \m \v 28 Munu Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Wati nyanga Johnnga puḻka mulapa nyinangi, ka nyanga palu puṟunypa aṉangu kutjupa ngaṉmanypa nyinanytja wiya alatjiṯu. Palu nyanga palulanguṟu kuwari aṟa kutjupa ngaṟakatinyi, panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyini tjitji tjukutjuku tjuṯa kuḻukuḻu, kaya paluṟu tjana uwankara Johnta waintaṟa puḻka mulapa nyinanyi tjitji tjukutjuku tjuṯa kuḻu.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi Johnngatjara. \p \v 29 Panya aṉangu nyanga paluṟu tjana uwankarangku ngaṉmanytju kuliningi Johntu wangkanyangka ilytjingka, wati kamantaku mani mantjilpai tjuṯangku kuḻu panya nyara paluṟu tjana kuliṟa mulamularingu, “Munta mulapa Godaku tjukurpa tjukaṟuru alatjiṯu.” Munuya wangaṉara mukuringu Johntu baptise-katinytjaku kuranguṟu piiwiyaringkula. \v 30 Palu Paṟatji tjuṯangku munu Moseku tjukurku ninti tjuṯangku kuḻuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa wantingi, munuya wantingi alatjiṯu piiwiyaringkula mukuringkunytja wiyangku Johntu uṟungka baptise-katinytjaku. \p \v 31 Munu Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Palu nyura kutjupa tjuṯa wanyu nyaa puṟunypa nyinanyi? \v 32 Wiya, nyura tjitji tjuṯa puṟunypa kuliṟa wantipai, panya tjitji uṯuḻu kutju nyinara mirara ngaparku wangkapai alatji, ‘Inma wiṟula inkara wangkatjinganingi, ka panya nyura pitjala nyaṉpinytja wiyangku wantingi.’ Kaya uṯuḻu kutjupangku ngapartji wangkapai, ‘Uwa, ka panya nganaṉa ngapartji ulara inma tjituṟu-tjituṟu inkangi, ka nyura kuliṟa tjunguringkula ulanytja wiyangku wantingi.’ \v 33 Nyanga palu puṟunypa panya nyura Johnnga ngalinya kuliṟa wantingi. Panya Johnnga pitjangu munu paluṟu mai waina kuḻu tjikintja wiyangku wantingi Godaku waṟka palyantjikitjangku. Ka panya nyura palunya alatji nyinanyangka nyakula mamutjaranmanangi. \v 34 Ka ngayulu Watiku Katjanya pitjangu munuṉa mai puḻka nguwanpa ngalkula waina kuḻu tjikiningi Johnnga puṟunypa nyinanytja wiyangku, ka nyura ngayunya nyakula palu puṟunypaṯu kuranmanangi alatji wangkara, ‘Palatja wati maiku manyu, wainaku kuḻu, munu aṉangu kura tjuṯangka maḻparingkula tjungu nyinapai, panya wati mani mantjilpai tjuṯangka munu aṉangu kura kutjupa tjuṯangka kuḻu.’ \p \v 35 “Palya nyura alatji kaṉany-kaṉanytju wangkapai palya-palku nyinara. Palu nyangatjaya kulila, panya Godanya ninti puḻka nyinanyi munu iwara tjukaṟuru palyaṉu aṉangu tjuṯangku waṉantjaku, ka iwara nyara palunya waṉalpai tjuṯangku kulilpai, ‘Munta-uwa, iwara nyangatja Godalu kuliṟa palyaṉu, aṉangungku wiya.’” \s1 Minyma Jesulakutu Pitjanytja \p \v 36 Ka wati Paṟatjingku ini Simontu Jesunya aḻṯingu palumpa ngurangka mai ngalkuntjaku munuya tjunguringkula ngalkuningi palumpa waḻingka. \v 37 Ka tawunu nyara palula nyinangi minyma kura mulapa munu paluṟu kulinu Jesunya Simonku waḻingka nyinanyangka munu uwila wiṟu paṉṯipai mantjiṟa pitjangu Jesulakutu. \v 38 Munu wirkaṟa nyangu tjana taipulangka antangku para-ngarira arintaṟa mai ngalkunnyangka, munu tjarpara Jesula maḻarku ngaṟala ulangi. Ka iḻanypa palula tjinangka punkaningi, ka pupakatira mangkangka muṉiṟa tjina nyunytjuningi munu uwila panya wiṟu paṉṯipai tjutiningi palula tjinangka. \p \v 39 Ka wati panya Simontu nyangatja nyakula unngu kuliningi alatji, “Ai! Wati wangkatjara-palkuṉa nyangatja kulinu. Uti nyangangku wangkatjarangkumpa ngurkantanama minyma nyanga kurangku pampunnyangka. Palu nyaaku nyangangku pailwiyangku wantinyi.” \v 40 Ka Jesulu Simonta wangkangu, “Ngayulu nyuntula wangkanytjikitja mukuringanyi.” \p Ka wangkangu, “Palya nintilpai, wangkaṉi kaṉa kulila.” \p \v 41 Ka Jesulu wangkangu, “Wati kutjara nyinangi munu pula ngatjinu wati mani kanyilpaingka. Kutjungku ngatjinu $25,000-ku, ka kutjungku ngatjinu $2,500-ku, ka pulanya tjaraṟa ungu ngula ngapartji maḻakungku ungkunytjaku. \v 42 Palu wati panya kutjarangku puṯu kuliningi maḻakungku ungkunytjikitjangku. Ka pulanya wati panya mani kanyilpaingku kalypangku palyanmanu munu pulanya wantir'iyaṉu.” Munu wangkara wiyaringkula tjapinu Simonta ngapartji, “Ala, wangkaṉi! Yaaltji puḻkaṟa mukuringu wati mani kanyilpaiku?” \p \v 43 Ka paluṟu wangkangu, “Wati panya puḻka mantjintjanya.” \p Ka Jesulu wangkangu, “Tjukaṟurungkun wangkangu.” \v 44 Munu Jesulu minyma panya nyakula Simonta wangkangu, “Nyuntu wanyu minyma nyangatja nyanganyi? Ngayulu nyuntumpa ngurakutu pitjangu, kan ngayunya mina ungkunytja wiyangku wantingi tjina paltjintjaku, palu nyanga paluṟuṉi paltjiṉu palumpa iḻanypangka munuṉi mangkangka muṉinu.\fig |src="tnLUK07V44.tif" size="col" ref="7:38"\fig* \v 45 Nyuntu ngayunya nguku kutjara nyunytjuṟa pukuḻmankunytja wiyangku wantingi, palu nyanga paluṟuṉi tjina rawangku nyunytjuningi wantinytja wiyangku. \v 46 Ka nyuntu ngayula katangka uwila tjutintja wiyangku wantingi, palu minyma nyanga paluṟu kutju ngayula tjinangka tjutinu wiṟu paṉṯipai. \v 47 Kulinin Simon? Panya Godalu minyma nyanga palunya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantingu, ka nyara palulanguṟu paluṟu ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi munu paluṟu ngayuku kuwari palyaningi. Panya aṉangungku kura puḻka tjuṯa palyantjatjanu piiwiyaringkunyangka Godanya palumpa kalyparinganyi munu kalypangku pungkuwiyangku wantinyi, ka pala palulanguṟu paluṟu Godaku puḻkaṟa mukuringanyi. Ka aṉangu kutjupangku kura tjukutjuku palyantjatjanu piiwiyaringkunyangkampa Godanya palumpa kalyparinganyiṯu, ka pala palulanguṟu aṉangu nyara paluṟu Godaku tjukutjukuṯu mukuringanyi kura tjukutjukunguṟu palumpa kalyparingkunyangka.” \p \v 48 Munu Jesulu wangkangu minyma panya palula, “Godalu nyuntunya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinyi.” \p \v 49 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjungu nyinanytjatjanungku unngu nyaṟaringkula kuliningi alatji, “Nyaa nyangangku wangkanyi? Panya Godalu kutjungku wangkapai kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjikitjangku?” \p \v 50 Palu Jesulu piṟuku wangkangu minyma panya palula, “Nyuntu ngayuku mulamularingkunyangka Godalu nyuntunya kuranguṟu wankaṟunu. Ka ankula pukuḻpa nyinama!” \c 8 \s1 Minyma Jesunya Alpamilalpai Tjuṯa \p \v 1 Nyangangka maḻangka Jesunya pakaṟa anu ngura puḻka tjuṯakutu munu tjukutjuku tjuṯakutu kuḻu munu tjukurpa palya para-wangkangi aṉangu tjuṯangka. Munu tjakultjunangi Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja. Kaya nintintja panya 12 munu minyma tjuṯa kuḻu palula tjunguṯu para-ngaṟangi. \v 2 Minyma nyara paluṟu tjana panya ngaṉmanypa mamutjara nyinangi munu pika kutjupa kutjupa tjuṯatjara kuḻu nyinangi. Ka tjananya Jesulu uwankara palyaṟunguṉu, kaya pukuḻarira palunya waṉaṟinangi. Ka panya minyma kutju ini Mary Magdalene-anya\f * \fr 8:2 \fr*\ft Magdalene-anya panya Makata-linanya\ft*\f* ngaṉmanypa mamu 7-tjara nyinangi, ka Jesulu uwankara painu. \v 3 Ka kutjupa Tjuwananya panya Tjutjaku kuri. Wati nyara paluṟu mayatja puḻka Iṟataku waḻingka waṟkaripai. Ka minyma kutjupa ini Tjutjananya munu minyma kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu. Minyma nyanga paluṟu tjanaya Jesunya tjananya alpamilaningi mai kuka tjananya pauṟa ungkula munuya kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu palumpa tjanampa palyaningi palumpa tjanampa maninguṟu. \s1 Tjukurpa Uṉinypa Waṉira Waṉantja \r (Matthew-ku 13:1-9; Markaku 4:1-9) \p \v 4 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesunya pitjanyangka kuliṟa ngura kutjupitja tjuṯa kuḻu pitjangi nyakunytjikitja munu kulintjikitja kuḻu. Ka Jesulu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, \v 5 “Wati kutju ma-pitjangu uṉinypa mantangka waṉira waṉantjikitja palumpa kaanangka munu waṉira waṉaningi. Ka uṉinypa waṉira waṉinyangka tjara iwarangka punkaṉu. Ka aṉangu tjuṯangku iwarangka paḻtjuṟa ankula tjinangku kuraṉu, ka tjuḻpu tjuṯangku kuḻu pitjala ngalkula wiyaṉu. \v 6 Ka uṉinypa kutjupatjara punkaṉu manta puḻitjarangka, munu pakaṟa mapalku piḻṯiringu mina wiyangka. \v 7 Ka uṉinypa kutjupatjara punkaṉu manta tjilkatjarangka, ka pakannyangka tjilka tjuṯa kuḻu pakaṟa puḻkaringu munu ukiṟi panya waṉinytjanya utjuṉu, ka puṯu puḻkaringangi. \v 8 Ka tjara kutjupa manta palyangka punkaṉu munu mapalku pakaṟa puḻkaringu munu mai 100-tjararingu.” \p Munu Jesulu aṟa nyanga palunya wangkara wiyaringkula tjanala wangkangu alatji, “Uwa, nyura pina aḻangku kuliṟampa ngalya-kulinma tjukurpa nyanga ngayulu kuwari nyurala wangkanytja.” \s1 Tjukurpa Panya Uṉinypatjara Utiṟa Wangkanytja \r (Matthew-ku 13:10-23; Markaku 4:10-20) \p \v 9 Kaya ngula palumpa nintintja tjuṯangku palula tjapiningi wangkara, “Wanyulanya tjukurpa nyanga palunya utiṟa tjakultjura. Nyaa nyangangku nintini?” \p \v 10 Ka paluṟu tjanala wangkangu, “Uwa, ngayulu nyurala kutju Godaku tjukurpa kumpilitja utiṟa wangkanyi, tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjatjara. Palu aṉangu kutjupa tjuṯangkaṉa aṟa mantatja tjuṯa wangkara kampa kutjupaṟa wangkapai, kaya tjukurpa wangkanyangka kulilpai palu puṯuya kuliṟa nintiringkupai.” \p \v 11 Munu paluṟu tjanala wangkangu, “Kulilaya, kaṉa tjukurpa panya palunya nyurala utiṟa tjakultjura! Panya wati kaana kanyilpaingku uṉinypa waṉinyi, ka palu puṟunypa wati tjukurtjarangku Godaku tjukurpa tjakultjunkupai aṉangu tjuṯangku kulintjaku. \v 12 Ka aṉangu kutjupa tjaraya nyinanyi uṉinypa panya iwarangka punkantja puṟunypa. Nyara paluṟu tjana panya tjukurpa kulilpai, palu mamu Satantu pitjala tjananya pina kuralpai tjana tjukurku mulamularingkula wankaringkunytjaku-tawara. \p \v 13 “Kaya aṉangu kutjupatjara nyinanyi uṉinypa panya manta puḻitjarangka punkantja puṟunypa. Panya tjana tjukurpa kuliṟa puḻkaṟa pukuḻaripai, palu tjana mulamulangku kuruntu tjukurpa mantjintja wiya unytju kutju mulamularingkupai. Munu ngula palumpa tjanampa tjituṟu-tjituṟu wirkankunyangka tjana mapalku paṯuringkula Godaku watarkuripai. \p \v 14 “Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa nyinanyi uṉinypa panya tjilkangka punkantja puṟunypa, panya tjana tjukurpa kuliṟa mulamularingkupai, palu tjana mantatja kutjupa kutjupa tjuṯa puḻkaṟa kuliṟa, wiṟu tjuṯa kanyintjikitja mukuringkupai munuya kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯaku ngunti pukuḻaripai. Munuya nyanga palula tjanalanguṟu Godaku tjukurku watarkuripai munuya wiṟu tjuṯa Godaku puṯu palyalpai. \p \v 15 “Kaya aṉangu kutjupatjara nyinanyi uṉinypa panya manta palyangka punkantja puṟunypa, panya tjana tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa puḻkaṟa mulamularingkupai. Munuya rawangku kuliṟa wiṟu tjuṯa kutju Godaku palyalpai, tjanampa tjituṟu-tjituṟu wirkankunyangka kulintja wiyangku.” \s1 Lampa Tiliṟa Uti Tjunkunytja \r (Markaku 4:21-25) \p \v 16 Munu piṟuku tjanala wangkangi, “Aṉangungku waḻi unngu lampa tiliṟa pitingka anga-tjunkupai wiya, munu piitangka unngu tjaṟu kuḻu tjunkula kutitjunkupai wiya. Palu uti tjunkupai, katu, tili paluṟu irnyaṟa utintjaku aṉangu tjuṯangku waḻingka tjarpara nyakunytjaku.\fig |src="lb00148c.tif" size="col" loc="p" ref="8:16"\fig* \p \v 17 “Ka Godaku tjukurpa palu puṟunypa, panya ngayulu kuwari aṉangu tjuṯangka kitikiti wangkanyi aṟa tjuṯa kutju wangkara, kaya puṯu nguwanpa kulini. Palu ngula tjukurpa nyanganpa uwankara utiringkuku aṉangu winkingku kulintjaku. Panya Godalu tjukurpa kumpilpa kanyintjatjanungku utilku, kaya winkingku kulilku. \v 18 Ka nyura palulanguṟu purkaṟangku kulinma ngayulu wangkanyangka. Panya nyura wangaṉarangku kulinnyangkampa nyuranya Godalu puḻka mulapa nintilku nyura uti kulintjaku. Palu nyura tjinguṟu kuliṟa wantinyangkampa Godalu nyuranya kulintja kampa kutjupankuku palumpa watarkurinytjaku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \s1 Jesuku Ngunytju Munu Maḻanypa Tjuṯa \r (Matthew-ku 12:46-50; Markaku 3:31-35) \p \v 19 Ka Jesuku ngunytju munu maḻanypa tjuṯaya palulakutu pitjangu, palu aṉangu tjuṯa mulapa anga-ngaṟanyangkaya puṯu palulakutu ilaringangi. \v 20 Ka aṉangu kutjupangku Jesula wangkangu, “Nyaratja nyuntumpa ngunytju maḻanypa tjuṯa kuḻu uṟilta ngaṟanyi nyuntumpa paṯaṟa munuya mukuringanyi nyuntunya nyakunytjikitja.” \p \v 21 Ka Jesulu wangkangu alatji, “Wiya, panya Godaku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyalpai tjuṯa, nyara paluṟu tjanaya ngayuku ngunytju maḻanypa kuḻu nyinanyi walytja mulapa.” \s1 Jesulu Waḻpa Puḻka Atanmankunytja \r (Matthew-ku 8:23-27; Markaku 4:35-41) \p \v 22 Tjiṉṯu kutjupa Jesunya palumpa nintintja tjuṯatjara pautangka tatinu uṟu panya Galileela munu wangkangu tjanala, “Wanyula manta nyara kutjupakutu uṟungka muṉkara ma-itipiri.” \v 23 Munuya mulapaṯu ma-pitjangu pautangka panya munuya uṟungka nguṟurpa pitjalinangi. Ka Jesunya pilu-piluringkula kunkunaringu. Ka palulanguṟu waḻpa puḻka mulapa mapalku rurku winki pakaṉu uṟu palula nguṟurpaṯu pitjalinkunyangka. Ka uṟu puḻkaṟa uriṟa pautangka tjarpangi munu pauta panya palunya nguwanpa tjaṟuṟa tjarpatjunangi uṟungka unngu. Kaya uwankara puḻkaṟa nguḻuringu. \v 24 Munuya Jesunya wankaṟa wangkangu, “Mayatja, kuwarila ilunyi!” Ka Jesulu pakaṟa waḻpa panya wangkara atanmanu munu uṟu kuḻu wangkangu tiwilarinytjaku, ka waḻpa panya atanaringu munu uṟu kuḻu urinytja wiyaringkula tiwilaringu.\fig |src="WA03847b.tif" size="col" loc="p" ref="8:23-24"\fig* \v 25 Munu palulanguṟu Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Nyaanguṟu nyura puṯu mulamularinganyi?” \p Palu tjana wangkanytjaku puṯu kulinu panya tjana nyakula uwankara urulyaraṟa nguḻuringu. Munuyanku wangkara kuliningi alatji, “Wati nyaa nyangatja? Panya waḻpangku uṟungku kuḻu palula wangaṉarangku kulilpai.” \s1 Jesulu Wati Mamutjara Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 8:28-34; Markaku 5:1-20) \p \v 26 Munuya palulanguṟu ma-wirkanu uṟungka itipi mantangka ngura ini Kaṟatjala itingka. \v 27-29 Ka Jesunya pautanguṟu ukalingkula ngaṟangi uṟungka itingka, ka wati mamutjara ngura nyara palunya nguraṟa palulakutu ngalya-wirkanu. Wati nyanga paluṟu rawa mulapa nikiti para-ngaṟapai munu waḻi wantira miriku kuḻpingka kutju nyinapai. Panya ngaṉmanytju tjaultji tjuṯangku tjuṯa-aṟangku palunya tjina maṟa kuḻu tjiina puḻkangka karpiṟa kanyiningi, palu mamungku palunya tjarpara puḻkaṟa kuṉpulpai, ka paluṟu tjiina kaṯantaṟa ilytjikutu wirtjapakalpai mamungku katinyangka. \p Ka Jesulu wati palunya nyakula mamu panya painu palulanguṟu pakantjaku. Ka wati panya paluṟu puḻkaṟa mirara palula kuranyu tjinangka itingka punkaṉu munu wangkangu, “Jesu, God Katutja Puḻkaku Katja! Ngayunya nyaantjikitjan mukuringanyi?” Munu paluṟu puḻkaṟa ngatjiṟa wangkangu, “Wantimaṉi iluntankunytja wiyangku!” \p \v 30 Ka Jesulu wangkangu palula, “Palu nyuntu wanyu ini ngananya?” \p Ka wangkangu, “Nganaṉa ini ‘Tjuṯanya.’” Panya mamu tjuṯa mulapa wati palula unngu nyinangi. \v 31 Munuya Jesula tjuṯa-aṟangku ngatjiṟa wangkangi, “Wantimalanya piṯi maṟukutu wituntja wiyangku. \v 32 Palu witulalanya nyara pikipiki tjuṯakutu, nyara puḻingkaya ngaṟala ukiṟi ngalkuṉi, palula tjanalakutulanya witula.” \p \v 33 Ka tjananya mulapaṯu wituṉu, kaya watinguṟu panya pakaṟa tjukaṟuru wirtjapakaṟa pikipiki tjuṯangka tjarpangu. Kaya pikipiki panya tjuṯa mamu tjuṯa tjarpanyangka puḻi waṟarangka tjaṟukutu wirtjapakaṟa ukalingkula uṟungka uwankara tjarpara ilungu. \p \v 34 Ka wati panya pikipiki tjuṯa kanyilpai tjuṯangku nyakula wirtjapakaṉu tawunukutu, munuya tjakultjunu aṉangu uwankarangka ngura ititja tjuṯangka kuḻu. \p \v 35 Kaya nyangatja kuliṟa aṉangu tjuṯa anu nyakunytjikitja munuya wirkaṟa nyangu wati panya palunya Jesula itingka nyinara tjukurpa kulinnyangka mantarangka tjarpara. Wati panya paluṟu kata palyaringkula nyinangi pilunpa, kaya nyakula puḻkaṟa nguḻuringu Jesuku. \p \v 36 Munuya aṉangu kutjupa tjuṯangka para-tjakultjunangi wati panyatja palyaringkunyangka nyakunytjatjanungku. \p \v 37 Kaya ngura palunya nguraṟa tjuṯangku Jesunya puḻkaṟa tjapinu ngura tjanampa rawa nyinawiyangku wantikatinytjaku panya puḻkaṟaya palumpa nguḻuringu. \p Ka Jesunya pautangka tatinu ankunytjikitja. \v 38 Ka wati panya palyaringkunytjalu puḻkaṟa ngatjinu palula tjungu ankunytjikitjangku. \v 39 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, ara maḻaku nyuntumpa walytja tjuṯaku ngurakutu munu aṉangu tjuṯangka tjakultjura Godalu nyuntunya palyantja.” Ka mulapaṯu anu munu ngura nyara palula tjanala para-tjakultjunangi aṉangu uwankarangka Jesulu palunya palyantja. \s1 Tjaiṟatjaku Uṉṯalpa Munu Minymangku Mantara Pampuntja \r (Matthew-ku 9:18-26; Markaku 5:21-43) \p \v 40 Kaya palulanguṟu Jesunya tjana uṟungka muṉkara maḻaku ma-itipiringu manta panya palulakutu. Ka wirkankunyangka aṉangu tjuṯa Jesuku pukuḻaringu aḻa-aḻa paṯantjatjanu. \v 41-42 Ka wati ini Tjaiṟatjanya wirkanu palula tjanala. Wati nyara paluṟu waḻi inmatjaku mayatja nyinangi ngura nyara palula, ka palumpa uṉṯalpa kungkawaṟa tjukutjuku ngurangka waṯalpi ilunytjikitja ngaringi. Ka wati paluṟu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira Jesula tjinangka itingka tultjungaṟakatira ngatjiningi palumpa ngurakutu pitjanytjaku. Ka mulapaṯu Jesulu palunya waṉaṉu. Kaya aṉangu winkingku tjunguringkula waṉaṟa palunya utjuningi. \v 43 Ka nyara palula aṟangka tjanala uṯu-uṯu pitjangi minyma kutjupa. Minyma nyara paluṟu rawa milkaḻi tjutipai nyinangi yiya 12 munu paluṟu rawaṯu ngangkaṟi tjuṯakutu anangi, munu mani puḻka tjuṯa tjananya rawangku ungangi palunya palyaṟunguntjaku. Palu palyaringkunytja wiyaṯu rawa paluṟuṯu ngaṟangi. \p \v 44 Ka minyma paluṟu kulinu Jesunya munu tjuṯangka unnguwanu pitjangu palulakutu, munu tjaṉawanungku palumpa mantara waṟa tjinawanungku kanyintjanya ankala kumpiltu pampuṉu. Munu mapalku milkaḻi panya palumpa piḻṯiringkula wiyaringu munu palyaringu.\fig |src="lb00310c.tif" size="col" loc="p" ref="8:44"\fig* \p \v 45 Ka Jesulu kuliṟa tjanala tjapinu, “Nganaluṉi panyatja pampuṉu?” \p Kaya uwankara ngurparingu. Ka Peterlu wangkangu, “Wiya Mayatja, aṉangu nyanga tjuṯangkuya utjuṟa utjuṟa ngaṟanyi.” \p \v 46 Palu Jesulu wangkangu, “Wiya, kutjupangkuṉi pampuṉu, kaṉa kulinu ngayulanguṟu pakannyangka witulya ngayuku.” \p \v 47 Ka minymangku panya nyakula kulinu alatji, “Munta, kampangkaṯu-palkuṉatju pampuṉu kaṉi nintingku alatjiṯu para-tjapini.” Munu minyma paluṟu puḻkaṟa nguḻuringkula tjititingu munu tultjungaṟakatingu palula tjinangka winkingka miṟangka munu tjakultjunu paluṟu pampuntja munu mapalku palyaringkunytja. \p \v 48 Ka Jesulu wangkangu palula, “Minyma wiṟu, nyuntun mulapa ngayuku mulamularingu, munun palulanguṟu palyaringu. Pukuḻpa ma-pitja.” \p \v 49 Ka Jesunya minymangka kuwaripaṯu ngaṟala wangkanyangka wati kutju tjakulpa wirkanu Tjaiṟatjaku nguranguṟu munu wangkangu Tjaiṟatjala, “Wiya, alatjiṯun purkutjararingu. Wanti Mayatjanya unytjungku aḻṯiwiyangku.” \p \v 50 Ka Jesulu kulinu watingku alatji wangkanyangka munu Tjaiṟatjala wangkangu, “Nguḻuringkuwiya ngayuku mulamulariwa, ka tjitji nyara paluṟu palyaringkuku.” \p \v 51-53 Munuya Tjaiṟatjaku waḻingka wirkanu ngura panya palula. Kaya aṉangu winki uṟilta nyinara puḻkaṟa ulangi tjitji panya palumpa. Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Ulanytja wiyaya nyinama. Tjitji nyangatja ilunytja wiya, kunkunpa ngarinyi.” Kaya kuliṟa palumpa ikaringkula kuraṟa pungangi alatji kuliṟa, “Wiya tjitji palatja ilungu alatjiṯu.” \p Ka Jesulu aṉangu tjuṯa markuṉu uṟilta nyinanytjaku munu Peternya, Johnnga, Jamesanya munu tjitjiku mama ngunytju kutju aḻṯira tjarpatjunu ruumangka waḻi unngu tjitji panya ngarinytjitjangka. \v 54 Munu paluṟu tjitji panya maṟa witiṉu, munu wangkangu, “Tjitji awa, pakala!” \p \v 55-56 Ka tjitji panya maḻaku wankaringu munu mapalku pakaṉu. Ka tjitji palumpa mama ngunytju puḻkaṟa urulyaraṉu wankaringkunyangka nyakula. Ka Jesulu wangkangu tjitji palunya mai ungkunytjaku, munu pulanya wangkangu, “Nyangatja nyakunytjatjanungku kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantima. Palya?” \c 9 \s1 Jesulu Nintintja 12 Wangkara Iyantja \r (Matthew-ku 10:5-15; Markaku 6:7-13) \p \v 1 Munu palula maḻangka Jesulu nintintja panya 12 aḻṯira tjunguṉu munu tjananya witulyanu mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu paintjaku munu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguntjaku. \v 2 Munu tjananya wituṉu Godaku tjukurpa aṉangu tjuṯangka para-wangkanytjaku tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjatjara. Munu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguntjaku tjananya wituṉu. \p \v 3 Munu tjanala wangkangu, “Kutjupa kutjupa tjuṯa katinytja wiyangkuya wantima, tjukara wiya, yakutja wiya, mai, mani munu mantara tjuṯa wiya. \v 4 Munuya tawunu kutjupangka wirkaṟa aṉangungku aḻṯira waḻingka tjunkunyangka, waḻi pala palula alatjiṯu ngarima, munuya pala palulanguṟu para-ngaṟala waṟkarima, munu ngula panya ankunytjikitjangku kutju ngura palunya wantikatima. \v 5 Palu tawunu kutjupangka wirkaṟa aṉangungku aḻṯira ngurangka tjunkuwiyangku wantinyangka, nyura uti ngura palunya wantikatima, mununku ulpuru puutanguṟu patapatala piṟuku tjananya nyakunytja wiyakitjangku. Kaya nyakula kulilku Godanya tjanampa mirpaṉarinyangka.” Alatji Jesulu tjananya wangkara wituṉu. \p \v 6 Kaya nintintja panya tjuṯa ma-pakaṉu. Munuya ngura tjukutjuku tjuṯangka para-pitjaliṟa Tjukurpa Palya wangkangi munu pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi. \s1 Iṟatalu Puṯu Kulintja \r (Matthew-ku 14:1-12; Markaku 6:14-29) \p \v 7 Ka mayatja Iṟatalu panya Galileeku mayatjangku Jesulu palyantja uwankara kulinu munu puṯu kuliningi, “Wati ngananya nyangatja?” Panya aṉangu kutjupa tjuṯangkuya wangkangi Johnnga ilunytjatjanu wankaringkunytja. \v 8 Kaya kutjupa tjarangku wangkangi Ilaitjanya maḻaku pitjanytja, kaya tjara kutjupangku wangkangi wangkatjara irititja kutjupa maḻaku wankaringkula pakantja.\fig |src="CN01635b.tif" size="col" loc="p" ref="9:8"\fig* \v 9 Ka Iṟatalu wangkangu, “Johnnga panyaṉa ngaṉmanytju kata kaṯantjaku wangkangu. Palu wati nganalu nyangangku palyaṟinanyi?” Munu paluṟu Jesunya nyakunytjikitja mukuringangi. \s1 Jesulu Paḻtjantja Wati 5,000 \r (Matthew-ku 14:13-21; Markaku 6:30-44; Johnku 6:1-14) \p \v 10 Kaya iyantja panya tjuṯa ankunytjatjanu ngula maḻaku pitjangu munuya Jesula tjakultjunu uwankara tjana palyantjatjanungku. Ka tjananya Jesulu aḻṯira katingu ngura ini Pitjaitalakutu paluṟu tjana aṉangu tjuṯa wantikatira mauṉṯalpa nyinanytjikitjangku. \v 11 Kaya aṉangu tjuṯangku kulinu tjana ankunytja munuya maḻawanungku waṉaṟa nguṟurpaṯu tjanala tjunguringu. Ka Jesulu tjananya pitjanyangka nyakula pukuḻṯu aḻṯingu munu tjanala tjakultjunangi tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintja. Munu paluṟu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguningi. \p \v 12 Ka mungartjirira tjiṉṯu nguwanpa ma-tjarpanyangka nintintja tjuṯangku palula wangkangu, “Nyangatjala ilytjingka nyinanyi mai wiyangka. Wanyu aṉangu nyanga tjuṯa witula, kaya ara ngura nyanga ilatja tjuṯakutu munuya mai mantjiṟa ngalkula paḻtjaringkula ma-ngari ngura unytjunta.” \p \v 13 Palu Jesulu wangkangu tjanala, “Wiya, nyura alatjiṯuya tjananya uwa mai ngalkuntjaku wituntja wiyangku.” \p Kaya wangkangu, “Wiya, nyangatjala mai tjukutjuku kutjara maṉkurpa kanyini munu kuka antipina kutjara kuḻu. Kan mukuringanyi nganaṉa ankula puḻka payamilantjaku aṉangu nyanga winkiku?” \v 14 (Panya ngura nyara palula kunyu wati 5,000 nyinangi winki mulapa, ka tjinguṟu minyma tjitji winkiṯu nyinangi pala palula.) \p Ka Jesulu wangkangu nintintja tjuṯangka, “Uwa palya, aṉangu pala tjuṯa wanyu tjaraṟa nyinatjuṟa waṉala 50 kutjupa, 50 kutjupa.” \v 15 Kaya nintintja tjuṯangku mulapaṯu nyinatjuṟa waṉaṉu paluṟu wangkanyangka.\fig |src="cn01717B.tif" size="col" loc="p" ref="9:15"\fig* \v 16 Ka palulanguṟu Jesulu mai panya kutjara maṉkurpa antipina kutjara kuḻu mantjinu munu ilkaṟi ira-nyakula Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai kuka nyangatja ungu.” Munu paluṟu kaṯantaṟa nintintja tjuṯa ungangi. Kaya nintintja tjuṯangku aṉangu tjuṯa para-ungangi. Ka mai panya tjuṯa mulararira waintarira ngaringi. \p \v 17 Kaya uwankarangku ngalkula paḻtjaringkula wantingu waintarira ngarinyangka. Ka ngalkula wiyaringkunyangka nintintja tjuṯangku tjana paḻtjaringkula wantinytja tjuṯa mantjiṟa piti puḻka 12-ngka tjaalyngaṟatjunu. \s1 Peterlu Tjukaṟurungku Wangkanytja Jesunya \r (Matthew-ku 16:13-19; Markaku 8:27-29) \p \v 18 Ka kutjupa-aṟa Jesulu kutjungku ankula mauṉṯalpangku nyinara Godala tjapiningi. Kaya palumpa nintintja tjuṯangku waṉaṟa wirkanu. Ka Jesulu tjanala tjapinu, “Nyura ninti? Ngananyaṉiya wangkanyi aṉangu tjuṯangku?” \p \v 19 Kaya wangkangu, “Wiya tjarangkuntaya wangkapai ‘John Baptistanya.’ Kaya tjara kutjupangku wangkapai ‘Ilaitjanya.’ Kaya kutjupa tjuṯangku wangkapai nyuntu Godaku wangkatjara kutjupa irititja maḻaku wankaringkunytja.” \p \v 20 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Kaṉi nyura ngananya wangkanyi?” \p Ka Peterlu wangkangu, “Nyuntun Christanya, panya Godalu kalkuṟa iyantjanya nganaṉanya wankaṟunkunytjaku.” \p \v 21 Ka Jesulu tjananya wangkara markuningi, “Tjukurpa nyanga palunyaya kutjupa tjuṯangka tjakultjunkuwiyangku wantima.” \s1 Jesulu Ngula Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 16:20-28; Markaku 8:30—9:1) \p \v 22 Munu palulanguṟu alatji wangkangu, “Ngula wati kura tjuṯangku ngayunya Watiku Katjanya puḻkaṟa pikantankuku. Panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa, munu wati tjiḻpi kutjupa tjuṯa kuḻu ngayuku puḻkaṟa kuraringkuku, munuṉiya ma-ungkuku ngayunya pungkula iluntankunytjaku. Palu ngayulu ilunytjatjanu tjiṉṯu kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka piṟuku wankaringkula pakalku.” Tjukurpa nyanga palunya paluṟu nintintja tjuṯangka kutju wangkara tjakultjunangi. \p \v 23 Munu palulanguṟu aṉangu tjuṯangka tjukurpa kutjupa wangkangi alatji, “Kutjupangku ngayunya waṉantjikitja mukuringkulampa uti paluṟu walytjangku kuliṟa palyantja wiyangku wantima, munu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa ngayunya kutju kuliṟa waṉanma. Tjinguṟuya nyuranya iluntanama ngayunya waṉannyangka, palu palya, nyura uti ilunytja kuliṟa nguḻuringkuwiyangku ngayunya tungun-tunguntu waṉanma tiṯutjarangku. \v 24 Aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉatju ngayulu walytjangku aṯunymanama mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku.’ Palu alatji kuliṟa paluṟu ngayunya wantinyi, ka Godalu palunya ngula ilunyangka puṯu wankaṉi palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉa nguḻuringkuwiyangku Jesunya tiṯutjarangku waṉanma, kaṉi palya kutjupangku ngayunya iluntankuku palunya waṉannyangka.’ Ka alatji kulinnyangka Godalu ngula ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingalku palula tjungu tiṯutjara wanka nyinanytjaku. \v 25 Palu aṉangungku mantatja tjuṯaku mukuringkula winki mulapa mantjiṟa kanyiṟampa ngula paluṟu ilura nyaaringkuku? Wiya, paluṟu ilura kawankatiku, panya paluṟu mantatja wiṟu tjuṯaku mukuringkula Godanya wantingi, ka mantatja tjuṯangku palunya puṯu wankaṟunanyi Godala tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. \p \v 26 “Ka tjinguṟu aṉangu kutjupa ngayuku tjukurpa kuliṟa ngayuku mulamularingkulampa kuṉṯaringkuku aṉangu tjuṯangka miṟangka, munu ngayunya wantiku ngayuku tjukurpa kuḻu, ka palu puṟunypaṯu ngayulu ngula Watiku Katjangku pitjala palunya ngapartji wantiku ngayuku kuṉṯaringkunytjanguṟu. Panya nyara palula aṟa ngayulu Mamalanguṟu pitjaku pitalytji witulya puḻka, angelpa wiṟu tjuṯangka tjungu, munuṉa ngayulu ngapartji ngayuku kuṉṯaringkupai tjuṯa wantiku. \v 27 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya nyura nyanga kutjupa kutjupa tjuṯa kuwari ngaṟanyi, munu nyura kutjupa tjarangku ngula ilunytja kuwaripangka wankangku nyakuku, Godalu mayatja puḻkangku aṉangu tjuṯa mulapa palumpa walytjaringkunytjaku palyannyangka.” Alatji Jesulu wangkara nintiningi palumpa nintintja tjuṯangka kuliṟa mulamularingkunytjaku. \s1 Jesunya Apu Katu Irnyantja \r (Matthew-ku 17:1-8; Markaku 9:2-8) \p \v 28 Nyara palula maḻangka tjiṉṯu 8 ngaṟala wiyaringkunyangka Jesulu nintintja maṉkurpa aḻṯingu Peternya, Johnnga munu Jamesanya kuḻu, munu paluṟu tjananya puḻi murpukutu katingu puḻi katu Godala tjapintjikitja. \v 29 Munu nyara palula Godala tjapiṟa paluṟu yunpa kutjuparira irnyaningi, ka mantara kuḻu piṟanaringu munu wanangaṟa puṟunypa irnya-irnyaṟa rawa ngaṟangi. \v 30 Ka paluṟu ngaṟala tjapinnyangka wati Mosenya pula Ilaitjanya utiringkula palula tjungu ngaṟala wangkangi. \v 31 Panya pula pitalytji puḻkatjara utiringu munu pula Jesula wangkangi ngaṉmanytju panya ngula nyaaringkuku Jerusalemala paluṟu ngura ilkaṟitjakutu maḻaku ankunytjaku.\fig |src="tnLUK09V32.tif" size="col" loc="p" ref="9:31-32"\fig* \p \v 32 Kaya Peternya tjana ngaṉmanypa pilu-piluringkula kunkunaringu munuya wankaringkula nyangu Jesunya pitalytji puḻkatjara ngaṟanyangka munuya wati panya kutjupa kutjara kuḻu nyangu. \p \v 33 Ka palulanguṟu wati panya kutjarangku Jesunya wantikatira ankunytjikitjangku kuliningi, ka Peterlu wangkangu, “Mayatja, nyanga kuwarila wiṟuṟa nyangangka ngaṟanyi. Wanyula wiltja maṉkurpa palyala kutju nyuntumpa, kutju Moseku, munu kutju Ilaitjaku!” Alatji paluṟu ngurpangku wangkangi ngunti kuliṟa pula mantangka tjukutjuku nyinanytjikitja pitjanyangka-palku. \p \v 34 Ka ngaṟala wangkanyangka ngangkaḻi pitjangu munu Jesunya Mosenya Ilaitjanya tjananya tjutuṉu munu wati panya nintintja maṉkurpa kuḻu tjutuṉu, kaya puḻkaṟa nguḻuringu. \v 35 Ka wangka kutju utiringu ngangkaḻi unngunguṟu munu tjanala wangkangu, “Nyangatja ngayuku katja, panya ngayulu palunya iyantjikitjangku ngurkantanu. Nyanga palulaya kulinma!” \p \v 36 Ka wangkara wiyaringkunyangka ngangkaḻi panya katuringu, kaya nintintja panya maṉkurtu nyangu Jesunya kutju maḻaringkula ngaṟanyangka. Uwa, tjana wiṟu mulapa nyangangi nintintja panya maṉkurtu, palu tjana nyakunytjatjanungku kutjupa tjuṯangka wangkawiyangku wantingi unngu kutju kuliṟa. Munuya ngula kutju tjakultjunu. \s1 Jesulu Palyaṟunguntja Tjitji Mamutjara \r (Matthew-ku 17:14-18; Markaku 9:14-27) \p \v 37 Munuya mungawinki Jesunya tjana nintintja panya maṉkurpa kuḻu puḻinguṟu ukalingu, kaya aṉangu tjuṯa mulatu paluṟu pitjanyangka nyakula palulakutu ngaparikatingu. \v 38 Ka wati kutjupa aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa mirangu munu Jesula puḻkaṟa ngatjiṟa wangkangu, “Nintilpai! Wanyutju nyawa katja nyanga! Panya nyanga paluṟu ngayuku katja kutju. \v 39 Katju mamungku nyangatja miratjingalpai rawangku munu uritjingaṟa aṉṯa-waṉipai mantangka, ka wiṯaly-wiṯalyaripai. Munu rawangku alatjingaṟa unytju kutju pakaṟa ankula mapalku pitjala piṟuku tjarpapai. Ka uriṟa uriṟa pakuringkula nguwanpa ilupai. \v 40 Kaṉa nyuntumpa nintintja tjuṯangka ngaṉmanytju ngatjinu mamu nyanga palunya paintjaku, kaya puṯu painingi.” \p \v 41 Ka Jesulu kuliṟa tjituṟu-tjituṟuringu munu tjanala wangkangu, “Nyura mulapa uwankara puṯu mulamularinganyi munu tiṯutjarangku ngunti kulini. Kaṉa yaaltjiṯu aṟangku nyuranya nyinara nintilku nyura kuliṟa mulamularingkunytjaku? Pakuringanyiṉa nyuranya rawangku nintiṟa nintiṟa.” Munu palulanguṟu watingka panya wangkangu, “Katjanku ngalya-kati ngayulakutu!” \p \v 42 Ka tjitji panya ngalya-katinyangka mamungku piṟuku uritjingaṉu. Ka mantangka punkaṟa ngarira tjinanpungangi. Ka Jesulu mamu panya painu munu tjitji panya palyaṟunguṉu munu palumpa mama ungu. \v 43 Kaya aṉangu tjuṯa puḻkaṟa urulyaraṉu Godalu Jesulawanungku witulya puḻkangku palyannyangka nyakula. \s1 Jesulu Piṟuku Wangkanytja Ilunytjikitjangku \r (Matthew-ku 17:22-23; Markaku 9:30-32) \p Ka aṉangu tjuṯa ngaṟala urulyarannyangka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu alatji, \v 44 “Kuwariya watarkuriwiyangku kulinma ngayulu nyanga wangkanytja. Panya wati kutjupangku ngayunya Watiku Katjanya nintilku wati mirpaṉtju tjuṯangka, kaṉiya witiṟa katira iluntankuku.” \v 45 Palu nintintja tjuṯangkuya puṯu kuliningi paluṟu alatji wangkanyangka, panya Godalu tjananya puṯu kulintjaku palyaṉu. Kaya puṯu nguwanpa tjukaṟurungku kuliningi munuya nguḻuringangi palula tjapintjaku. \s1 Ngananya Puḻka Nyinaku? \r (Matthew-ku 18:1-5; Markaku 9:33-37) \p \v 46 Palulanguṟu nintintja panya tjuṯangkuyanku anga-angangku ngaparku wangkangi alatji, “Ngananya wanyu puḻka nguwanpa nyinanyi?” \v 47 Ka tjana wangkanyangka Jesulu kulintja wiya, palu paluṟu nintingku ngurkantanu tjana kulintjitja munu tjitji tjukutjuku aḻṯira palula itingka ngaṟatjunu.\fig |src="CN01733B.TIF" size="col" loc="p" ref="9:47"\fig* \v 48 Munu wangkangu tjanala, “Tjinguṟu nyura ngayuku nintingku tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa mantjiṟa pukuḻṯu walytjanmankulampa nyura ngayunya kuḻu walytjanmananyi, munu ngayunya iyantjanya kuḻu walytjanmananyi. Panya nyura walytjangku kuliṟa tjukutjukuringkulampa kutju Godala miṟangka puḻka mulapa nyinaku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \s1 Wati Kutjupangku Mamu Tjuṯa Paintja \r (Markaku 9:38-40) \p \v 49 Ka Johntu Jesula wangkangu, “Mayatja, nganaṉa nyangu wati kutjupangku aṉangu tjuṯanguṟu mamu tjuṯa painnyangka nyuntu witunnyangka-palku, panya paluṟu painingi nyuntunya ini wangkara. Kala palunya painu, panya paluṟu nganaṉala tjungutja wiya.” \p \v 50 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Wantimaya paintja wiyangku! Panya aṉangu kutjupa nganampa kuraringkunytja wiya nyinarampa nyara paluṟu nganampa walytjaṯu nyinanyi.” \s1 Tjamiṟiyanya Nguraṟa Maṉkurtu Jesunya Wantinytja \p \v 51 Ka tjiṉṯu panya paluṟu ilaringangi Godalu Jesunya ilkaṟikutu mantjintjaku, ka paluṟu nguḻu wiyangku kulinu Jerusalemalakutu ankunytjikitjangku. \v 52 Munu wati maṉkurpa kuranyungku iyaṉu ankula ngura ngurintjaku manta Tjamiṟiyalakutu. Kaya Tjamiṟiyalawanu ankula ngura tjukutjukungka wirkanu ngura tjanampa palyantjikitja. \v 53 Palu aṉangu nyara palunya nguraṟa tjuṯangku Jesunya tjananya wantingi tjanampa ngurangka tjunkunytja wiyangku, panya paluṟu tjana wati Jew tjuṯa Jerusalemalakutu anangi. Nyara palulanguṟuya palunya tjananya wantingi Jew tjuṯa nyakula.\f * \fr 9:53 \fr*\ft Tjakaya aṉangu Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯa Jew tjuṯaku puḻkaṟa kuraringkupai.\ft*\f* \p \v 54 Ka palumpa panya nintintja kutjarangku Jamesalu pula Johntu nyakula wangkangu Jesula, “Mayatja, nyuntu mukuringkulampa uti nganaṉa Godala tjapinma paluṟu waṟu ilkaṟinguṟu iyantjaku, ka aṉangu nyanganpa uwankara kampara wiyala.” \p \v 55 Palu Jesulu maḻakukutuṟa palunya pulanya painu.\f * \fr 9:55 \fr*\ft Nyiri irititja kutjupa tjarangka tjukurpa nyangatja kuḻu ngarinyi alatji \ft*\ft \+it munu wangkangu palula, “Wiya kulila, nyura kurunpa palyatjara Godaku kuruntjara. Panya ngayulu Watiku Katjanya aṉangu tjuṯa wiyantjikitja pitjanytja wiya. Ngayulu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja pitjangu.”\+it* Palu nyangatja kunyu wati kutjupangku maḻa walkatjunu munu Luke-aku tjukurta tjunguṉu.\ft*\f* \v 56 Munuya ngura palunya wantikatira ma-pakaṉu ngura kutjupakutu ngapartji. \s1 Jesunya Waṉantjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 8:19-22) \p \v 57 Munuya iwarangka anangi, ka wati kutjupangku palula wangkangu, “Ngayuluṉa nyuntula tjungu para-pitjalinkunytjikitja mukuringanyi nyuntu ngura tjuṯakutu ankunyangka.” \p \v 58 Ka Jesulu palula wangkangu, “Panya tuuka tjuṯaku nyarkalpa tjuṯa ngarinytjaku ngaṟanyi. Ka tjuḻpu tjuṯaku maṉngu tjuṯa ngaṟanyi tjana ngarinytjaku, palu Watiku Katjaku ngura ngaṟanytja wiya ngarikatira pakuwiyaringkunytjaku. Panya ngayulu ngura wiyatjara rawa para-pitjalinkupai.”\fig |src="bk00051c.tif" size="col" loc="p" ref="9:58"\fig* \p \v 59 Munu paluṟu wati kutjupangka wangkangu, “Ngayula tjunguriwa munuṉi waṉanma!” \p Ka wati panya paluṟu Jesula wangkangu, “Munta Mayatja! Wanyuṉi unytjungku wantir'iyala, panya ngayuku mama tjiḻpi mulapa, kaṉa ngula tjiṯularira pitjala nyuntula tjunguringkula nyuntunya waṉalku.” \p \v 60 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya, ngayunya-waraṟa kulinma, kaya ngurpa tjuṯangku nyuntumpa mama wiyaringkunyangka tjuṉutjunkuku. Palu nyuntu ankula ngura tjuṯangka para-tjakultjunama tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjatjara.” \p \v 61 Ka kutjupangku ngapartji palula wangkangu, “Mayatja, ngayulu nyuntula tjungu ankunytjikitja mukuringanyi. Palu wanyuṉi wantir'iyala-waraṟa, kaṉa ankula ngayuku walytja tjuṯa-waraṟangku tjakuṟiṟa pitjala nyuntula tjunguringkuku.” \p \v 62 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, aṉangungku Godaku waṟka palyantjikitja mukuringkula uti tiṯutjarangku palyanma maḻakukutuṟa kulintja wiyangku. Panya paluṟu piṟuku maḻakukutuṟa kuliṟampa waṟka Godalu wituntjitja puṯu tjukaṟurungku palyaṉi.” \c 10 \s1 Nintintja 72 Iyantja \p \v 1 Ka nyanga palula maḻangka Mayatja Jesulu ngurkantanu wati 72 kutjupa, munu tjananya kutjara kutjara iyaṉu ngura uwankarakutu palula kuranyu ankunytjaku panya paluṟu ngaṉmanytju kulinu ngula ankunytjikitjangku. \v 2 Munu paluṟu tjananya alatji wangkara iyaṉu, “Panya aṉangu mungilyi mulapa nyangatja watarku nyinara-waṉinyi Godaku walytjaringkunytjikitja paṯaṟa, palu aṉangu Godaku waṟkaripai maṉkurpa kutju ngaṟanyi palula tjanala ankula tjukurpa tjakultjunkunytjaku tjana kuḻu kuliṟa Godaku walytjaringkunytjaku. Kaya Godala tjapila palumpa waṟkaripai kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa iyantjaku nyuranya alpamilaṟa aṉangu ngura winkitjangka Tjukurpa Palya wangkanytjaku. Kaya kuliṟa Godaku mulamularingkula palumpa walytjaringkuku. \p \v 3 “Ala, araya palya. Palu wanyuya kulila panya ngayulu nyuranya iyaṉi tjiipi tjuṯa puṟunypa inuṟa tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa. \v 4 Wantimaya yakutja katiwiyangku munu mani munu tjinatja kuḻu, munuya aṉangu kutjupa tjuṯa iwarangka nyakulampa tjanala ngaṟala wangkanytja wiyangku wantima. \p \v 5 “Munuya tawunu kutjupangka wirkaṟa waḻingka tjarpanytjikitjangku aṉangu waḻi pala palula nyinapai tjuṯangka alatji wangkama, ‘Uwa, Godalu nyuranya kurunpa rapa kanyinma.’ \v 6 Ka tjinguṟu waḻiku mayatja wati mirpaṉtju nyinanyangkampa Godalu palunya munu palumpa walytja tjuṯa kuḻu kurunpa rapaṟa kanyintja wiyangku wantiku, kaya paluṟuṯu alatjiṯu nyinaku pukuḻpa wiya. Palu tjinguṟu waḻiku mayatja wati pukuḻtju nyinanyangkampa Godalu palunya kurunpa rapaṟa kanyilku palumpa walytja tjuṯa kuḻu. \v 7 Ka nyura waḻi nyara palula tjarpara palula tjanala tjungu nyinama munuya mai kuka kuḻu ngalkula tjikinma paluṟu tjana nyuranya ungkunyangka. Panya aṉangu kutjupa nyurampa waṟkarinyangka nyura palunya ungkupai, kaya palu puṟunypa nyura aṉangu tjuṯangka ngayuku waṟka palyannyangka paluṟu tjana uti ngapartji nyuranya pukuḻarira ungama. Palya! Kaya tawunu pala palula nyinara, waḻi kutju pala palula ngura tjunkula nyinama waḻi kutjupa tjuṯakutu ankunytja wiya. \p \v 8 “Ka nyura tawunu kutjupangka wirkankunyangka tjinguṟu aṉangu nguratja tjuṯangku pukuḻarira mantjilku, ka tjana nyuranya mai kuka kuḻu ungkunyangkampa pukuḻarira ngalkunma wantinytja wiyangku. \v 9 Munuya ngura pala palula pikatjara tjuṯa nyakula palyaṟungunma munuya tjanala tjakultjunama alatji, ‘Panya waṯalpi ilaringanyi Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjaku.’ \v 10 Palu tjinguṟu nyura tawunu kutjupangka ma-wirkaṟa ka aṉangu nguratjangku nyuranya papulankunyangkampa nyura iwarakutu ara tawunungka nguṟurpa munu tjanala alatji wangka, \v 11 ‘Nyura nganaṉanya wantinyangkala ulpuru nyanga tjinatja nyurampa nguranguṟu patapataṉi nyuranya nguḻutjunkunytjikitjangku.\f * \fr 10:11 \fr*\ft Nyanga alatjiya kunyu ulpuru tjinatja patapatalpai nyaa nintintjikitjangku, panya nintintja tjuṯangku puṯu wangkanytjatjanungku tjananya wantinytja, kaya kunyu nyakula nguḻuringkupai.\ft*\f* Palu kulinmaya panya waṯalpi ilaringanyi Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjaku. Palu nyura wantinyi palunya.’ Alatji tjanala wangka nyurala kulilwiyangku wantinyangka. \p \v 12 “Panya ngula Tjiṉṯu Maḻatjangka Godalu aṉangu Tjatamanya nguraṟa tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻkatjara nyinanytjaku. Munu paluṟu aṉangu panya nyuranya wantinytja tjuṯa kuḻu tjanala tjungu paiṟa iyalku, palu ngura nyara palula tjana nyuranya wantinytjatjanungku pika puḻka mulapa mantjilku Tjatamanya nguraṟa tjuṯangka waintaṟa.\f * \fr 10:12 \fr*\ft Tjatamanya panya tawunu puḻka iriti ngaṟangi Israelta itingka, ka panya aṉangu nyara palula nyinapai tjuṯangku kura puḻka mulapa rawangku palyannyangka Godalu tjananya uwankara pungkula wiyaṉu. Nyawa Genesis 18:20.\ft*\f* Nyangatjaṉa mulamulangku nyurala wangkanyi.” \s1 Jesulu Nguḻutjunkunytja Aṉangu Kuliṟa Wantipai Tjuṯa \r (Matthew-ku 11:20-24) \p \v 13 Ka aṉangu Kuṟatjinta nyinanytja tjuṯangku munu Pitjaitala nyinanytja tjuṯangku kuḻu Jesunya wantingi palumpa mulamularingkunytja wiyangku. Ka Jesulu tjananya wantinyangka puḻkaṟa painingi alatji wangkara, “Nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku ngura Kuṟatjinta nyinanytja tjuṯaku munu Pitjaitala nyinanytja tjuṯaku kuḻu, panya ngayulu nyurampa ngurangka pikatjara tjuṯa palyaṟunguningi munu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu witulya puḻkangku palyaningi, ka nyura nyakunytjatjanungku kura tjuṯa wantinytja wiya alatjiṯu munu panya nyura Godalakutu aṟuringkunytja wiyangku wantingi. Tjinguṟu ngayulu ngura panya Tayala pulala Tjaitanta palu puṟunypa ngaṉmanytjulpi palyannyangka, aṉangu ngura nyara palula pulala nyinapai tjuṯa tjinguṟu mapalku kuranguṟu piiwiyaringama, munuya mantara walyku-walykungka tjarpara tjuṉpangka yunpa nyiṯinma, tjananku piiwiyaringkula kura wantinytja nintintjikitjangku.\f * \fr 10:13 \fr*\ft Panya ngura Tayala pulala Tjaitanta aṉangu Jew wiya tjuṯa nyinangi munuya kura tjuṯa rawangku palyaningi, kaya Israeltanguṟu Godaku wangkatjara tjuṯangku ngura palunya pulanya kuranmankupai.\ft*\f* \v 14 Kulilaya! Ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara manta winkitja ngurkantaṟa tjaralku, munu paluṟu aṉangu panya ngura Tayanya pulanya Tjaitannga nguraṟa tjuṯa paiṟa iyalku ngura kurakutu pika puḻka mantjintjaku. Munu paluṟu nyuranya kuḻu tjanala tjungu paiṟa iyalku, palu ngura nyara palula nyura pika kutjupa puḻka mulapalta mantjilku aṉangu nyara palula tjanala muṉkara.” \p \v 15 Ka Kapunimanya nguraṟa tjuṯangku kuḻu palunya wantingi, ka Jesulu tjananya palu puṟunypaṯu wangkangi alatji, “Ka nyura Kapunimala nyinapai tjuṯangku yaaltji kulini? Godalu wanyu nyuranya ilkaṟikutu katira puḻkanmaṟa tjunkuku? Wiya, paluṟu alatjiṯu nyuranya tjaṟu mulapa waṉiku ngaṯi puḻkakutu.” \p \v 16 Munu Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Kutjupangku nyurala kuliṟampa ngayula kuḻu kulini, ka kutjupangku nyuranya wantirampa ngayunya kuḻu wantinyi munu paluṟu ngayunya wantira ngayunya panya iyantjanya kuḻu wantinyi.” Alatji Jesulu tjanala wangkangu munu tjananya wituṟa iyaṉu. Kaya anu ngura uwankarakutu. \s1 Nintintja Panya 72 Maḻaku Pitjanytja \p \v 17 Ka ngula wati panya 72 paluṟu ngurkantaṟa iyantja tjuṯa maḻaku pitjangu pukuḻpa alatjiṯu munuya tjakultjunu palula alatji wangkara, “Mayatja! Mamu tjuṯangkulanya nganaṉanya wangaṉarangku kulilpai nganaṉa nyuntunya ini wangkara tjananya painnyangka.” \p \v 18 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayulu nyangu Satannga ilkaṟinguṟu punkannyangka, panya paluṟu aṉangu tjuṯa mayatjangku kanyintjatjanungku kuwari tjananya kanyintja wiyaringu. \v 19 Panya ngayulu nyuranya puḻkaṟa witulyanu, ka kutjupangku nyuranya puṯu alatjiṯu kuralku. Panya nyura liru tjuṯa munu pitikataḻi tjuṯa kuḻu kantuṟa puuntankunyangkaya nyuranya patjaṟa pikatjarantja wiya. Ka mamu Satantu nyuranya arkaṟa witulyangku kurannyangka nyura kuṉpu puḻka ngaṟaku, ka paluṟu nyuranya puṯu alatjiṯu kuralku ngayulu nyuranya witulyankunyangka. \v 20 Palu nyura uti mamu tjuṯangku nyurala wangaṉarangku kulinnyangka pukuḻarinytja wiyangku wantima, palu uti nyura pukuḻarima panya ngura ilkaṟingka nyurampa ini tjuṯa nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyangka.” \s1 Jesulu Pukuḻarira Mamala Wangkanytja \r (Matthew-ku 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Munu palulanguṟu Jesulu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku puḻkaṟa pukuḻarira palumpa mamangka wangkangu alatji, “Uwa Mama, nyuntun Mayatja puḻka mulapa nyinanyi ilkaṟiku mantaku aṉangu uwankaraku munu ilkaṟitja uwankaraku kuḻu. Kaṉa nyuntunya kuwari mirawaṉira waḻkuṉi, panya nyuntun tjukurpa nyanga wiṟu utinu aṉangu ngurpa tjuṯangka munun nintipuka tjuṯangka utintja wiyangku kutitjuṟa wantingu. Uwa Mama, mulapa panyan nyanga palunya alatji palyaṉu nyuntu mukuringkula.” \p \v 22 Munu palulanguṟu Jesulu aṉangu tjuṯangka wangkangu alatji, “Panya Mamaluṉi uwankara alatjiṯu wangkara utinu. Ngayuluṉa palumpa katja ka paluṟu kutju ngayuku ninti nyinanyi, ka palu puṟunypa ngayulu kutju palumpa ninti mulapa nyinanyi. Palu ngayulu aṉangu kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa nintilku, kaya paluṟu tjana kuḻu Mamaku nintiringkula nyinaku ngayulu nintinnyangka kutju.” \p \v 23 Munu palulanguṟu Jesulu maḻakukutuṟa palumpa nintintja tjuṯangka kutju wangkangu alatji, “Nyura panya ngayunya kuṟu walytjangku nyanganyi. Pala palulanguṟu nyura puḻkaṟa pukuḻarinyi. \v 24 Panya wangkatjara tjuṯa munu mayatja puḻka tjuṯa kuḻuya puḻkaṟa mukuringangi nyura nyanga nyakunytjanya nyakunytjikitja, palu nyakunytja wiyaṯuya ngaṉmanypa wiyaringu. Munuya nyura puṟunytju kulintjikitja mukuringangi palu kulintja wiyaṯuya ngaṉmanypa wiyaringu.” \s1 Wati Palya Tjamiṟiyanya Nguraṟa \p \v 25 Ka wati kutjungku Moseku tjukurpa nintilpaingku pakaṟa Jesunya ngunti arkaṟa tjapiningi alatji wangkara, “Nintilpai, nyaalkuṉa wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku?” \p \v 26 Ka Jesulu ngapartji palula wangkangu, “Nyaa nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi? Nyara palunyan nyakula wangkara yaaltji-yaaltji kulilpai?” \p \v 27 Ka wati panya paluṟu wangkangu, “Alatji ngaṟanyi, \mi ‘Mayatja Godaku puḻkaṟa mukuringama kurunpa winki, munu palunya kutju pukuḻmankunytjikitjangku kuliṟa tiṯutjarangku wiṟu palyanma.’ \x * \xo 10:27 \xo*\xt Deuteronomy 6:5\xt*\x* \m Ka kutjupa kuḻu ngaṟanyi alatji, \mi ‘Aṉangu kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringama nyuntunku mukuringkunytja puṟunypa.’” \x * \xo 10:27 \xo*\xt Leviticus 19:18\xt*\x* \m \v 28 Ka Jesulu palula wangkangu, “Tjukaṟurungkun wangkanyi. Alatjinama munun wanka tiṯutjara nyinaku.” \p \v 29 Ka wati paluṟu Jesulu palunya palyanmankunytjaku mukuringkula piṟuku tjapinu palula, “Palu aṉangu nganaku tjanampaṉa wanyu mukulya puḻka nyinama?” \p \v 30 Ka Jesulu ngapartji palula tjukurpa wangkangu aṟa utintjikitjangku nyanga alatji, “Wati kutju iwarangka anangi Jerusalemalanguṟu Jericholakutu. Kaya wati tjulyalpai tjuṯangku palunya nguṟurpa nyangu munuya mantara araltjaṟa palunya pungkula nguwanpa iluntanu munuya iwarangka itingka uti wantikatingu ilunytjaku, ka paluṟu ngaringi. \v 31 Ka palula maḻangka wati tjukurtjara iwara panya palula pitjangi munu wati panya pikatjara ngarinyangka nyakula wantikatira kaṯakutjara anu kampa kutjupawanu. \v 32 Ka palula maḻangka wati kutjupa timpulangka waṟkaripai pitjangu wati Levikunu, munu palu puṟunypaṯu nyakukatira anu kampa kutjupawanu. \p \v 33 “Ka wati Tjamiṟiyanya nguraṟa iwara panya palulaṯu pitjangi tangkiyitjara,\f * \fr 10:33 \fr*\ft Jew tjuṯa tjaka aṉangu Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯaku kuraringkupai.\ft*\f* munu nyangu wati panya pikatjara ngarinyangka munu palumpa puḻkaṟa ngaḻṯuringu.\fig |src="GT00071b.tif" size="col" loc="p" ref="10:33-34"\fig* \v 34 Munu palulakutu ankula palunya mantjiṟa pika tjuṯa uwilangka nyiṯinu wainangka kuḻu munu paṉṯitjingka karpinu. Munu palulanguṟu wati panya pikatjara palunya tangkiyingka utitjunkula katingu waḻi ruuma tjuṯatjarakutu munu palunya ruuma kutjungka piitangka ngaritjunkula wiṟuṟa kanyiningi. \p \v 35 “Munu tjiṉṯungka wati panya Tjamiṟiyanya nguraṟangku mani ungu wati panya waḻiku mayatja. Munu palula wangkangu, ‘Nyangatjaṉanta unganyi nyuntu wati nyangatja wiṟuṟa kanyintjaku. Ka tjinguṟu mani nyanga palunya wiyaringkunyangkampa rawangkuṯu kanyinma wantinytja wiyangku, panya ngayuluṉanta ngula maḻaku pitjala nyuntunya piṟuku mani kutjupa ungkuku nyuntu rawangku kanyinnyangka.’” \p \v 36 Munu Jesulu aṟa nyanga palunya wangkara wiyaringkula wati panya Moseku tjukurpa nintilpaingka tjapiṟa wangkangu, “Yaaltjin kulini wati nyanga maṉkurnguṟu? Nyuntu ngurkantara, ngananya wanyu wati panya pikatjaraku puḻkaṟa mukuringu?” \p \v 37 Ka paluṟu ngapartji palula wangkangu, “Panya paluṟu, panya pikatjara ngarinyangka nyakula ngaḻṯuringu munu alpamilaṉu.” \p Ka Jesulu wangkangu palula, “Ka nyuntu kuḻu wati panya paluṟu palyantja puṟunypa ankula palyanma, munu aṉangu kutjupa tjuṯa ngaḻṯuringkula alpamilanma.” \s1 Jesunya Mary-la Marthala Pulala Nyinanytja \p \v 38 Ka ngula Jesunya munu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu iwarangka ankula nguṟurpa wirkanu ngura tjukutjukungka. Ka minyma kutjupangku ini Marthalu Jesunya nyakula aḻṯingu pitjala palumpa waḻingka unytju nyinara mai ngalkula pakuwiyaringkunytjaku. \v 39 Ka Jesunya waḻingka tjarpara nyinakatinyangka Marthaku maḻanypa minyma ini Mary-nya palula itingka nyinakatingu munu paluṟu nyinara kuliningi Jesulu palula tjukurpa wangkanyangka. \v 40 Ka Marthanya maingka puḻkaṟa waṟkaringi munu pakuringkula palumpa maḻanypaku unngu mirpaṉaringi nguwanpa munu pitjala Jesula wangkangu, “Mayatja, ngayuku maḻanytjuṉi wantikatingu kutju waṟkarinytjaku. Ka nyuntu wanyu kulintja wiya ngayulu kutju puḻkaṟa waṟkarinyangka? Wanyu wangka palunya kali tjungungku mai palyala.”\fig |src="tnLUK10V40.tif" size="col" loc="p" ref="10:40-41"\fig* \p \v 41 Palu Jesulu palunya wangkangu, “Martha, Martha! Nyangatja nyuntu kutjupa kutjupa tjuṯa rawangku kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinyi. \v 42 Palu kutju ngaṟanyi nyuntu puḻkaṟa kulintjaku. Ka nyangatja Mary-lu tjukaṟurungku ngurkantanu munu panya ngayulu tjukurpa wangkanyangka nyinara kulini, ka kutjupangku palunya puṯu aḻṯinyi.” \c 11 \s1 Jesulu Palumpa Nintintja Tjuṯa Godala Tjapintjaku Nintintja \r (Matthew-ku 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Ka ngula tjiṉṯu kutjupa Jesulu Godala tjapiningi. Ka paluṟu tjapiṟa wiyaringkunyangka palumpa nintintja kutjupangku palula wangkangu, “Mayatja, nganaṉanya wanyu nintila Godala tjukaṟurungku tjapintjaku. Panya Johntu palumpa nintintja tjuṯa nintinu, palu puṟunypa.” \p \v 2 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyura Godala tjapiṟampa alatji palula wangkama,\fig |alt="Use both" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="11:2"\fig* \q1 ‘Mama God, nyuntun puḻka mulapa nyinanyi uwankarangka waintarinytja. \q1 Nintinmalanya nyuntunya tjukaṟurungku waḻkuntjaku aṉangu uwankarangku. \q1 Munu nyuntu mayatjangku pitjala nganaṉanya uwankara walytjanmaṟa kanyinma nyuntumpa walytja mulapa nyinanytjaku. \q1 \v 3 Kuwarilanya ungama mai kuka kuwariku nganaṉa ngalkula paḻtja nyinanytjaku. \q1 \v 4 Munu nganaṉa nyuntunya kurannyangkampa nganaṉanya kalypangku wantima pungkunytja wiyangku. \q2 Panya kutjupangku nganaṉanya kurannyangkampa nganaṉa palunya kalypangku wantipai. \q1 Anga-kanyinmalanya nganaṉa ngunti mukuringkula kura palyantjaku-tawara.’ \m Alatjiya Mamala tjapinma.” \p \v 5-6 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu, “Tjinguṟu nyuntu nyuntumpa maḻpaku waḻikutu ankuku munga kultungka munun palula wangkaku, ‘Wati wiṟu! Ngayuku maḻpa kuwari pararinguṟu pitjangu ngayunya nyakunytjikitja. Palu ngayulu mai kanyintja wiya palunya ungkunytjikitjangku. Wanyuṉi wiṟungku ungama mai maṉkurpa.’ \p \v 7 “Ka tjinguṟu nyuntumpa maḻpangku waḻi unngunguṟu ngapartji wangkaku, ‘Pakulwiyangkuṉi wanti! Nyawa, tuwa pati ngaṟanyi. Katju tjitji tjuṯa munu ngayulu kuḻu ngaṉmanypa ngarikatingu kunkunarinytjikitja, munuṉa puṯu pakaṉi nyuntunya mai ungkunytjikitja.’ Alatji paluṟu wangkaku. \v 8 Palu ngayulu nyurala wangkanyi, panya paluṟu nyuntunya maḻpa kuliṟa pakaṟa ungkunytja wiyangku wantiku, palu nyuntu kuṉṯa wiyangku rawangku tjapinnyangka kutju nyuntunya pakaṟa ungkuku nyuntu mukuringkunytja.\fig |src="tnLUK11V08.tif" size="col" loc="p" ref="11:8"\fig* \p \v 9-10 “Kaṉa palulanguṟu nyurala wangkanyi alatji rawangkuya Godala ngatjinma nyura mukuringkunytjitjaku, ka nyuranya ungkuku. Munuya Godala rawangku tjapinma nyuranya tjukurpa palumpa nintintjaku, ka paluṟu nyuranya nintilku. Uwa, rawangkuya Godala tjapinma, panya aṉangungku tuwa pati ngaṟanyangka pungku-pungkupai pakaṟa alpamilantjaku, palu puṟunypa. Ka Godalu nyuranya kulilku, panya aṉangungku waḻi unngu nyinara tuwa pungku-pungkunyangka kuliṟa aḻaṟa ungkupai, ka nyara palu puṟunypa Godalu rawangku tjapinnyangka kuliṟa ungkupai munu nintilpai munu alpamilalpai wantinytja wiyangku. \v 11 Wanyu wati mamangku katja kuka antipinaku ngatjinnyangka liru ungkupai? Wiya! \v 12 Munu wanyu ngampuku ngatjinnyangka palunya pititjaḻiḻi ungkupai? \v 13 Wiya, nyura panya kura tjuṯangku nintingku tjitji nyurampa wiṟu tjuṯa kutju ungkupai ngatjinnyangka. Kaya palulanguṟu wanyu Mama Ilkaṟitjanya kulinma, paluṟu nyaa puṟunypa nyinanyi? Panya paluṟu wiṟu mulapa nyurala waintaṟa alatjiṯu munu paluṟu intjanungku Kurunpa Miḻmiḻnga ungkupai nyura palula ngatjinnyangka.” Alatji Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangi. \s1 Jesuku Witulya Godalanguṟu \r (Matthew-ku 12:22-30; Markaku 3:20-27) \p \v 14 Ka wati mamutjara tjaa pati nyinangi puṯu wangkapai mamungku tjaa patinnyangka. Ka Jesulu mamu palunya paiṟa iyaṉu, ka wati panya palulanguṟu ngalya-pakaṟa palunya wantikatingu. Ka wati paluṟu piṟuku wangkapairingu, kaya aṉangu tjuṯangku palunya kuliṟa puḻkaṟa urulyaraṉu. \v 15 Palu kutjupa tjuṯangkuya wangkangu, “Wiya, mamu ini Piiltjipaltu wati nyanga palunya witulyankupai panya mamu tjuṯaku mayatja puḻkangku, ka nyara palulanguṟu paluṟu mamu tjuṯa pailpai aṉangu tjuṯanguṟu.”\f * \fr 11:15 \fr*\ft Piiltjipalnga panya mamu Satannga.\ft*\f* \p \v 16 Kaya kutjupa tjuṯangku Jesunya ngunti arkaṟa wituwituningi alatji wangkara, “Nyuntunya kunyu Godalu ilkaṟinguṟu witulyanu. Kalanya wanyu nintila munu kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyala, kala nyakula kulilku, ‘Munta, mulapa wati nyangatja Godalanguṟu pitjanytja.’” \p \v 17 Palu Jesunya nintiringu tjana unngu kulintjitjaku, panya tjana kuliningi mamu Piiltjipaltu palunya witulyankunyangka-palku. Ka nyangatja kuliṟa paluṟu tjanala nyanga alatji wangkangu, “Kulilaya! Panya aṉangu tjuṯa ngura kutjunguṟu, walytjaṟara walytjaṟarangku tjananku pikangku pungkula paṯuringkula, tjungu uṯuḻu kutjungka nyinanytja wiyaringkupai. Ka palu puṟunypa aṉangu walytjaṟara walytjaṟara waḻi kutjungka nyinara, rawa pikaringkula tjungu nyinanytja wiyaringkula mauṉṯalparingkupai. \v 18 Ka palu puṟunypa tjinguṟu Satannga mamu palumpa walytja tjuṯaku pikaringkunyangkampa, paluṟu tjana palumpa kuraringkula palula tjungu nyinanytja wiyaringkuku, ka paluṟu tjananya puṯu wituwituṟa uparingkuku, munu tjanampa mayatja wiyaringkuku. Ka panya nyura ngayunya wangkapai alatji, ‘Mamu ini Piiltjipaltu wati nyanga palunya witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku aṉangu tjuṯanguṟu.’ Alatjiṉi nyura wangkapai. \v 19 Palu ngayulu tjinguṟu palumpa witulyatjarangku mamu tjuṯa painnyangkampa, nganalu wanyu nyuranya waṉalpai tjuṯa witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku? Mamungku? Wiya, nyura alatji wangkanyangkaya nyuranya waṉalpai tjuṯa nyurampa pikaringkuku, panya Godalu tjananya witulyankupai mamu paintjaku Satantu wiyangku. Ala palatja! Nyura ngayunya ngunti mamutjaranmananyi. \v 20 Palu wiya, Godalu ngayunya witulyankupai mamu tjuṯa paintjaku, ka nyara palulanguṟu nyura uti nyakunytjatjanungku kulilku, ‘Munta-uwa, mulapa Godanya pitjangu nganaṉanya mayatjangku walytjanmaṟa kanyintjikitja.’ \p \v 21 “Panya wati kuṉpungku kuḻaṯa munu tjuḻa waṟatjarangku waḻi anga-kanyilpai, ka waḻingka unngu palumpa ulytja uwankara palya ngaripai paluṟu aṯunymankunyangka. \v 22 Palu tjinguṟu wati kuṉpu puḻka mulapa pitjaku munu palunya pungkula waintariku. Munu palulanguṟu paluṟu wati panya palumpa kuḻaṯa, kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu mantjiṟa katiku ulytja uwankara kuḻu, munu katira palumpa walytja tjuṯa tjaraṟa ungkuku. Ka palu puṟunypa ngayulu witulya puḻka mulapa nyinanyi Satanta tjanala waintaṟa alatjiṯu. \p \v 23 “Panya aṉangumpa ngayula tjungu nyinanytja wiya ngaṟalampa paluṟu Satanta tjungutja nyinanyi ngayuku mirpaṉtju. Munu paluṟu aṉangu tjuṯa Godalakutu wirkakatinytja wiyangku wantirampa paluṟu Satanku waṟkarinyi munu tjananya ngayulanguṟu wililytjingaṉi. \s1 Mamu Aṉangunguṟu Painnyangka Maḻaku Pitjala Tjarpanytja \r (Matthew-ku 12:43-45) \p \v 24 “Ka mamu aṉangunguṟu painnyangka pakaṟa ankupai ngura piḻṯikutu munu para-ngurilpai paluṟu nyinara pakuwiyaringkunytjikitjangku. Palu tjinguṟu mamu paluṟu ngura puṯu nguriṟa kulilpai, ‘Wiya, ngayulu maḻaku ankuku ngura panya ngayulu ngaṉmanypa nyinanytjitjakutu.’ \v 25 Munu mamu panya paluṟu pitjala nyakupai ngura panya paluṟu wiṟu kilina alatjiṯu ngaṟanyangka. \v 26 Munu palulanguṟu maḻaku ankula paluṟu mamu 7 kutjupa aḻṯira katipai kura mulapalta, munuya paluṟu tjana palula tjarpara ngura palyaṟa tiṯutjara nyinapai. Ka aṉangu panya paluṟu ngula maḻangka puḻkaṟa mulapa kuraringkupai mamu panya paluṟu tjana unngu nyinara tiṯutjarangku kurannyangka.” Alatji Jesulu tjanala wangkara nintiningi mamu tjuṯatjara. \s1 Ngananya Tjana Pukuḻpa Mulapa Nyinanyi? \p \v 27 Ka Jesulu tjukurpa nyanganpa wangkanyangka minyma kutjungku mirara wangkangu, “Minyma panya nyuntumpa ngunytju pukuḻpa mulapa nyinanyi, panya paluṟu nyuntunya iṯi kanyinu mununta ampungka puḻkaṉu.” \p \v 28 Palu Jesulu wangkangu palula, “Wiya, panya tjana kutjupa tjuṯa pukuḻpa mulapa nyinanyi, panya Godaku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyalpai tjuṯa.” \s1 Jesulu Jonah-nyatjara Wangkanytja \r (Matthew-ku 12:38-42; Markaku 8:12) \p \v 29 Munu aṉangu tjuṯa mulapa tjunguringkunyangka paluṟu tjanala wangkangu, “Alatjiṯu nyura kura tjuṯa nyinanyi, panya nyura ngayuku puṯu mulamularingkula rawangku tjapini ngayulu miracle kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyantjaku, panya ngayulu nyara palu puṟunypa palyannyangka nyakula kutju nyura kulilpai mulamularingkunytjikitjangku. Palu wiya, Godalu kutjupa kutjupa nyura nyakunytjaku witulyangku palyantja wiyangku wantinyi, panya paluṟu ngaṉmanytju wati kutju ini panya Jonah-nya iyaṉu, ka nyura uti aṟa nyara palunya kulintjatjanumpa nintiringama. \v 30 Panya wati nyara palunya Godalu iyaṉu aṉangu Ninapanya nguraṟa tjuṯangka wangkara nguḻutjunkunytjaku, tjana kuranguṟu piiwiyaringkula Godalakutu aṟuringkunytjaku.\f * \fr 11:30 \fr*\ft Aṉangu Ninapanya nguraṟa tjuṯa malikitja tjuṯa Jew wiya tjuṯa, munuya ngaṉmanypa kura puḻka nyinangi. Nyawa Jonah 1:1.\ft*\f* Ka palu puṟunypa Godalu ngayunya Watiku Katjanya iyaṉu, kaṉa aṉangu nyanga kuwari nyinanytja tjuṯangka palu puṟunypaṯu wangkanyi kuranguṟu piiwiyaringkula Godalakutu maḻaku aṟuringkunytjaku. \p \v 31 “Ka panya ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjaralku, ka nyara palula aṟa minyma panya mayatja uḻpaṟiranguṟu pitjanytjalu nyuranya puntuṟa wangkara kuranmankuku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinytjitjangka. Panya paluṟu ngura uḻpaṟira pararinguṟu pitjangu mayatja puḻkangka Tjalamanta kulintjikitja paluṟu tjukurpa nintingku wangkanyangka. Ka kuwari kutjupa Tjalamanta waintaṟa puḻka mulapa nyurala tjungu nyinanyi nyura nyakula wangaṉarangku kulintjaku. Palu nyura ngayunya ngurkantankunytja wiya alatjiṯu. \p \v 32 “Ka tjiṉṯu panya palulaṯu aṉangu Ninapanya nguraṟa tjuṯangku kuḻu nyuranya puntuṟa wangkaku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinytjitjanguṟu. Panya paluṟu tjana Jonah-lu Godaku tjukurpa wangkanyangka kulinu munuya piiwiyaringkula kura tjuṯa wantingu. Ka kuwari kutjupa Jonah-la waintaṟa puḻka mulapa nyurala tjungu nyinanyi nyura nyakula wangaṉarangku kulintjaku. Palu nyura ngayunya ngurkantankunytja wiya alatjiṯu. \s1 Aṉanguku Tili \r (Matthew-ku 5:15; 6:22-23) \p \v 33 “Kaya wanyu kulinma nyangatja. Aṉangungku waḻi unngu lampa tiliṟa wanyu kutitjunkupai kumpilpa ngaṟanytjaku? Wiya, paluṟu uti tjunkupai, katu, tili paluṟu irnyaṟa utintjaku aṉangu tjuṯangku waḻingka tjarpara uti nyakunytjaku. \v 34 Ka palu puṟunypa nyura kuṟungku tili nyakupai munu kutjupa kutjupa tili paluṟu irnyannyangka kuḻu. \p “Munu nyura kuṟu palyangku uwankara uti nyanganyi. Palu nyura tjinguṟu kuṟu kurangku puṯu nyanganyi munu mungawaḻuṟungka nyinanyi. \v 35 Kayanku palula-tawara purkaṟangku kulinma tili mulata kutju nyinanytjikitjangku Godaku panya tilingka. Tjinguṟu nyuntu tili nguntingka nyinanyi mungawaḻuṟungka. \v 36 Palu nyura kurunpa winki Godaku puḻkaṟa nintiringkunytjikitja mukuringkulampa tili mulata nyinanyi mungawaḻuṟungka wiya alatjiṯu, ka Godalu tili puḻkalu nyurala uwankara tjukaṟurungku nintilku nyura palumpa ninti puḻkaringkula tili puḻkangka nyinanytjaku.”\f * \fr 11:36 \fr*\ft Nyangatja Jesulu tjukurpa kuṟu munu tilitjara wangkangi nyuntu nganaṉa kampa kutjupaṟa tjukurpa kutjupa kulintjaku, panya nganaṉa unngu nyaa kulini. Panya nganaṉa kuṟungku kutju tili nyakupai munula kutjupa kutjupa tilingku irnyannyangka kuḻu uti nyakupai. Palu puṟunypa nganaṉa unngu kutju kuliṟa ngurkantankupai nyaa tjukaṟuru ngaṟanyi tjukurpa Godanyatjara. Munula panya kuṟu palya nyinarampa uwankara wiṟuṟa tjukaṟurungku nyanganyi. Palu puṟunypala kulintja palya nyinarampa nganaṉa Jesulu panya wangkanytjitja uwankaraku mulamularingkuku, panya nganaṉa unngu Godaku puḻkaṟa nintiringkunytjikitja mukuringanyi. Palu tjinguṟula kuṟu pika nyinarampa nganaṉa puṯu nguwanpa tjukaṟurungku nyakuku, munula tjinguṟu kuṟutjararingkula puṯu alatjiṯu nyakuku. Palu puṟunypala Godanya unngu wantirampa nganaṉa Jesulu wangkanytjitjaku mulamularingkunytja wiyangku wantiku, panya nganaṉa Godaku puḻkaṟa nintiringkunytjikitja mukuringkunytja wiya munula palulanguṟu ngurpa alatjiṯu nyinaku. Pala palula-tawarala uti purkaṟangku kulinma tjukaṟurungku unngu kulintjikitjangku. Tjinguṟu kutjupangku kulini, “Wiya, ngayulu ngaṉmanypa nintiringu Godaku. Nyaakuṉa piṟuku tjukurpa kutjupa nyanga Jesulu wangkanytjitjaku nintiringama?” Palu alatji kuliṟampa paluṟunku ngurparinganyi panya paluṟu Jesunya wantira Godanya kuḻu wantinyi. Palu nganaṉa kurunpa winki Godaku puḻkaṟa nintiringkunytjikitja mukuringkunyangkampa paluṟu nganaṉala uwankara tjukaṟurungku nintilku nganaṉa palumpa ninti puḻka nyinanytjaku.\ft*\f* \s1 Jesulu Paṟatji Tjuṯa Munu Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯa Kuḻu Kuranmankunytja \r (Matthew-ku 23:1-36; Markaku 12:38-40; Luke-aku 20:45-47) \p \v 37 Ka Jesulu tjukurpa wangkara wiyaringkunyangka wati Paṟatji kutjungku palunya aḻṯingu palula ankula mai ngalkuntjaku palumpa waḻingka. Ka mulapaṯu Jesunya anu palula tjungu munu waḻingka tjarpara anta-ngarikatingu taipulangka itingka.\f * \fr 11:37 \fr*\ft Jew tjuṯangku tjakangku mai taipula muṯumuṯungka itinguṟu antangku ngarira ngalkupai.\ft*\f* \v 38 Ka wati panya Paṟatjingku Jesunya nyakula puḻkaṟa urulyaraṟa kuliningi, “Ai, nyangangku aṟa nganampangka ngaṉmanytju manyirka paltjintja wiyaṯu mai ngalkuntjikitjangku.” \p \v 39 Ka paluṟu urulyaraṟa kulinnyangka Jesulu nyakula palula wangkangu, “Panya nyura Paṟatji tjuṯangku kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa palyalpai uti, aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula palya-palku kulintjaku. Palu Godalu nyuranya unngu nyanganyi, panya nyura manyungku aṉangu tjuṯa nguḻutjingaṟa kutjupa kutjupa tjuṯa tjanampa tjulyalpai, munu panya nyura kura kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu rawangku kampangkaṯu palyalpai. Uwa, nyura nyaa puṟunypa, panya aṉangungku piti uṟilitja kutju paltjiṟa wiṟulpai, ka unngutja kiṯi raputji winki ngaṟapai, nyara palu puṟunypa nyura palya-palku nyinanyi kura mulapa. \v 40-41 Nyura kawakawa tjuṯa! Godalu wanyu nyuranya puntu kutju palyaṉu kurunpa wiya? Wiya, paluṟu alatjiṯu nyuranya kurunpa winki palyaṉu, uṟilitja munu unngutja kuḻu. Ka nyura uti tjukaṟurungku kulinma munuya aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯaku kurunpa winki ngaḻṯuringkula tjanampa mulamulangku palyanma wiṟu tjuṯa kutju, ka nyara palulanguṟu Godalu nyuranya kurunpa winkingku mulamulangku palyannyangka nyakula nyurampa puḻkaṟa pukuḻariku. \p \v 42 “Palu nyurampa Paṟatji tjuṯaku pika puḻka mulapa ngaṟaku! Panya nyura ukiṟi paṉṯi wiṟu ini miinpa, munu ruuwa, munu ini kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu nyurampa kaananguṟu 100 mantjiṟa tjaraṟa 10 Godanya ungkupai, Moseku panya tjukurta kulintjatjanungku. Palu nyura Moseku tjukurpa puḻka tjuṯa kuliṟa wantipai, panya nyura aṉangu tjuṯa ngunti kuralpai tjanampa tjukaṟurungku palyantja wiyangku, munu nyura Godaku puḻkaṟa mukuringkunytja wiyangku wantipai. Palya nyura ukiṟi panya tjuṯa Godanya unganyi, palu nyura uti waintaṟa kulinma munuya aṉangu tjuṯaku tjukaṟurungku palyanma. \p \v 43 “Uwa, mulapa nyurampa pika puḻka ngaṟaku ngula, panya nyura waḻi inmatjangka tjunguringkula tjiya wiṟu tjuṯa ngurkantankupai aṉangu tjuṯangka kuranyu uti nyinakatinytjikitja mukuringkula. Munu nyura tawunungka kaṉany-kaṉanypa para-ngaṟapai aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula mirawaṉinytjaku mukuringkula. \v 44 Palu nyurampa pika puḻka mulapa ngaṟaku, panya nyura kurulpa irititja tjuṯa puṟunypa nyinanyi. Panya aṉangu tjuṯa kurulpa irititjawanu watarku ankupai manta palyangka-palku, palu puṟunypa nyuranya aṉangu tjuṯangku nyakula palya-palku kulilpai, palu wiya nyurala unngu kura puḻka mulapa ngaṟanyi.” Alatji Jesulu wangkangi tjanala Paṟatji tjuṯangka.\fig |src="CN01690B.TIF" size="col" ref="11:43-44"\fig* \p \v 45 Ka wati kutjupangku Moseku tjukurpa nintilpaingku palula wangkangu, “Nintilpai, nyuntu tjukurpa nyanga palunya wangkara nganaṉanya kuḻu paini.” \p \v 46 Ka Jesulu palula ngapartji wangkara wangkangu, “Nyurampa kuḻu pika puḻka ngaṟaku Moseku panya tjukurpa nintilpai tjuṯaku, panya nyura aṉangu tjuṯa rawangku wituwitulpai tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku, kaya aṟa tjuṯa mulapa ngaṟanyangka puṯu kuliṟa kaar-kaararira kurunpa pakuringkupai. Panya mayatjangku palumpa wati waṟkaripaingka tjaṉangka kutjupa kutjupa puḻka mulapa katinytjaku tjaḻitjunkupai munu mayatja paluṟu tjaḻiṟa katira paku puḻkaringkunyangka nyakula, palunya alpamilaṟa tjara palulanguṟu mantjiṟa tjaḻiṟa katinytja wiyangku wantipai. Nyara palu puṟunytju nyura aṉangu tjuṯa rawangku wituwitulpai kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa palyantjaku, kaya pakuringkupai. \p \v 47 “Uwa, mulapa nyurampa pika puḻka utiringkuku, panya nyura kuḻpi tjuṯa rawangku wiṟulpai nyara Godaku wati wangkatjara tjuṯa unngu miri ngarinyangka. Palu miri nyara palunya tjananya panya nyurampa tjamupitingku iriti iluntanangi. \v 48 Kaṉa nyuranya kuḻpi tjuṯa wiṟuṟa kanyinnyangka nyakula kulilpai, ‘Munta, nyanga paluṟu tjana tjinguṟu palya kulini tjanampa tjamupitingku iriti wangkatjara tjuṯa iluntankunytja.’ \p \v 49 “Palu nyanga palunya Godalu nintingku kuliningi munu panya wangkangu, ‘Ngayulu wangkatjara tjuṯa iyalku, tjakulpa tjuṯa kuḻu aṉangu tjuṯa wangkara tjukaṟuruntjaku. Kaya tjara iluntankuku munuya tjara kutjupa kuralku.’ \v 50 Uwa, nyurampa tjamupitingkuya wangkatjara tjuṯa kuwaripatjara mulapa iluntanangi, munuya rawangkuṯu iluntankukatingi. Ka nyara palulanguṟu Godalu nyuranya nyanga kuwari nyinanytja tjuṯa kukanymanu, panya nyura munu nyurampa tjamupitingku wati wangkatjara tjuṯa pungkula iluntankunytjitjangka. \v 51 Panya nyura Abelnga-waraṟa iluntanu, munuya nyara palulanguṟu Godaku wangkatjara tjuṯa rawangku iluntaṟa waṉaningi, munuya palulanguṟu wati maḻatja Tjakaṟayanya kuḻu iluntanu, paluṟu timpula unngu pitjilpa puḻkangka itingka ngaṟanyangka, Godala miṟangka. Uwa, panya palula tjanalanguṟu kuwari nyura kukanypa ngaṟanyi, panya nyurampa tjamupitingku tjananya rawangku pungkukatinytjitjangka. \p \v 52 “Uwa mulapa pika puḻka mulapa nyurampa ngaṟaku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯaku. Panya nyura aṉangu tjuṯangka wangkara nintinnyangka kutju tjana kuliṟa Godaku iwaraku nintiringkupai, palu nyura Godala tungunpungkula iwara pala palunya waṉantja wiyangku wantipai, munu kutjupa tjuṯangku kuḻu iwara pala palunya waṉantjaku-tawara nyura tiṯutjara anga-ngaṟanyi, tjanala tjukaṟurungku nintintja wiya.” Alatji Jesulu tjananya wangkangu. \p \v 53 Ka Jesunya ankunytjikitja ritiringkunyangka wati tjukurpa nintilpai tjuṯangku munu Paṟatji tjuṯangku kuḻu palunya markuṉu munuya palula mirpaṉ-mirpaṉṯu rawangku tjapiningi paluṟu tjukurpa tjuṯa piṟuku wangkanyangka kulintjikitjangku. \v 54 Panya paluṟu tjanaya ngunti arkaṟa palula tjapiningi ngunti wangkanyangka palunya kuutpakutu katira wangkanytjikitjangku. \c 12 \s1 Paṟatji Tjuṯa Puṟunypa Ngunti Palya-palku Nyinanytja Wiya \p \v 1 Ka nyara palula-aṟangka aṉangu mungilyi mulapa tjunguringu munuyanku ngaṟala puḻkaṟa utjuningi. Ka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka-waraṟa wangkangu nyanga alatji, “Nguḻu nyangamayanku nyura Paṟatji tjuṯa puṟunyarinytjaku-tawara panya paluṟu tjana ngunti palya-palku nyinapai. \v 2 Panya aṉangungku kampangkaṯu palyantjitja uwankara ngula utiringkuku, paluṟu unngu kuraringkula kulintjitja tjuṯa kuḻu, panya kumpilitja uwankara mulapa utiringkuku, kaya uwankarangku kulilku. \v 3 Panya tjukurpa nyura mungangka kumpiṟa wangkanytja kutjupangku kaḻaḻa utingku wangkaku, kaya uwankarangku kulilku. Munu tjukurpa nyura waḻi unngu tjaalytju wangkanytja kutjupangku uṟilta mirara tjakultjunkuku waḻi katunguṟu aṉangu winkingku uti kulintjaku. Uwa nyurayanku paluṟu tjana puṟunyarinytjaku-tawara puḻkaṟa aṯunymanama.” \s1 Godaku Kutjuku Nguḻuringama \r (Matthew-ku 10:28-31) \p \v 4 “Kaṉa walytja wiṟu tjuṯangka nyurala wangkanyi, aṉangu tjuṯakuya nguḻuringkuwiya nyinama paluṟu tjana nyurampa pikaringkunyangka, panya tjana nyuranya puntu kutju pungkula iluntankuku, munu palulanguṟulta nyuranya kurunpa puṯu wiyaṉi. \v 5 Wiya, nyura uti Godaku puḻkaṟa nguḻuringama panya paluṟu kutju witulya puḻkangku nyuranya puntu iluntankunytjatjanungku kurunpa waṉiku ngura kurangka waṟu puḻkangka kampanytjaku. Uwa, nyara palula-tawara nyura uti palumpa kutjuku nguḻuringama aṉangu tjuṯaku wiya. \p \v 6 “Panya Godalu nyuranya tiṯutjarangku mukulyangku kulini watarkurinytja wiyangku. Wanyuya tjuḻpu panya nyii-nyii kulinma. Tjinguṟu nyura tjuḻpu palu puṟunypa kutjara maṉkurpa payamilalku mani kuḻunytja kalka kutjarangka. Palu Godalu tjuḻpu nyanga tjukutjuku tjuṯaku watarkurinytja wiyangku tjananya kutju kutju rawangku kulilpai. \v 7 Munu palulanguṟu tjuḻpu tjukutjuku tjuṯa rawangku kuliṟa paluṟu wanyu nyurampa puḻka tjuṯaku watarkuriku? Wiya, paluṟu nyuranya rawangku mukulya puḻkangku kulilpai tjuḻpu tjuṯangka muṉkara, kaya palulanguṟu nguḻuringkuwiya rapa nyinama. Panya paluṟu nyuranya uwankara kutju kutju nintingku kulilpai. Munu paluṟu nyurampa mangkaku ninti yaaltjiṯu nyurampa katangka ngaṟanyi. Kutjupangku puṯu kantamilaṉi, palu Godanya kutju ninti, munu nyurampa kutjupa kutjupa uwankaraku kuḻu paluṟu ninti nyinanyi. Pala palulanguṟu nyura uti nguḻuringkunytja wiya rapa nyinama. \s1 Jesuku Walytjangku Utingku Wangkanytja \r (Matthew-ku 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 “Kulilaya! Tjinguṟu nyura aṉangu tjuṯangka miṟangka rapangku wangkaku ngayuku walytja nyinanytjatjanungku, ka ngayulu Watiku Katjangku ngapartji palu puṟunypaṯu nyuranya wangkaku Godaku angelpa tjuṯangka miṟangka alatji, ‘Nyanga paluṟu tjana ngayuku walytja nyinanyi.’ \v 9 Palu nyura tjinguṟu tjuṯangka miṟangka ngayuku ngurparingkunyangkampa ngayulu nyurampa ngapartji ngurparingkukuṯu angelpa tjuṯangka miṟangka. \v 10 Uwa, ngayunya nyura Watiku Katjanya kuraṟa wangkanytjatjanu piiwiyaringkunyangka Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku. Palu Kurunpa Miḻmiḻnga nyura kuraṟa wangkanyangka Godalu nyuranya kukanymankuku nyurampa kalyparingkunytja wiyangku. \p \v 11-12 “Kaya tjinguṟu ngayunya waṉannyangka nyuranya waḻi inmatjakutu witiṟa katiku Jewku mayatja tjuṯakutu nyuranya kuliṟa ngurkantaṟa paintjaku. Ka nyura tjinguṟu mayatjangka wangkanytjikitjangku puṯu kulilku, ‘Tjukurpa nyaaṉatju wangkaku?’ Palu alatji puḻkaṟa kulilwiyangku wantima, panya nyara palula aṟangka tjanala kuranyu ngaṟala nyura Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka kulilku tjukaṟurungku wangkanytjikitjangku.” Alatji Jesulu wangkangi tjanala. \s1 Tjukurpa Wati Mani Puḻkatjara \p \v 13 Ka wati kutjungku tjanalanguṟu wangkangu Jesula, “Nintilpai, ngali kuṯaṟara tjiṯula nyinanyi. Katju kuṯa wanyu wangka, kaṉi mamaku ulytja tjaraṟa uwa.” \p \v 14 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya, nganaluṉi wangkangu ngayulu mayatjarira nyupalinya tjaraṟa ungkunytjaku? Palatja nyupalimpa, ngayuku wiya.” \v 15 Munu palulanguṟu Jesulu aṉangu uwankarangka wangkangu, “Nyura uti ulytja munu mani puḻka mantjintjikitja mukuringkunytja wiyangku wantima! Godalu wanyu nyuranya wankaṟu kanyilku nyura puḻka mulapa kanyinnyangka? Wiya alatjiṯu.” \p \v 16 Munu palulanguṟu paluṟu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara tjakultjunangi alatji wangkara, “Wati mani puḻkatjarangku manta puḻka kanyiningi munu mai ukiṟi puḻka paamangka pakaltjingaṉu. \v 17 Munu paluṟu kutjungku kuliningi, ‘Waḻi nyangatja mai puḻka uṯuḻuṟa tjunkunytjaku tjukutjuku utju mulapa, kaṉa nyaalku? \v 18 Munta, nyanga alatjintiṉa palyalku. Kuwariṉa waḻi nyanga tjukutjuku piḻuntankuku munuṉa kutjupa puḻka mulapa palyalku munuṉatju nyara palula mai munu ngayuku kutjupa kutjupa uwankara uṯuḻuṟa tjunkuku.\fig |src="WA03852b.tif" size="col" loc="p" ref="12:18-19"\fig* \v 19 Munuṉatju pukuḻarira wangkaku, “Ngayuku mai puḻka munu kutjupa kutjupa uwankara winki ngarinyi kuwari yiya tjuṯaku alatjiṯu, kaṉa rawangku ngalkula tjikiṟa pukuḻariku munuṉatju pakuwiya nyinaku.” ’ \p \v 20 “Palu Godalu wati panya palunya wangkangu, ‘Nyuntun kawakawa! Munga nyanga kuwari nyuntu iluku, munun panya nyuntu uṯuḻuṟa tjunkunytja uwankara wantikatiku kutjupangku mantjintjaku.’”\fig |src="WA03853b.tif" size="col" loc="p" ref="12:20"\fig* \p \v 21 Munu Jesulu aṟa nyanga palunya wangkara wiyaringkula tjananya wangkangu, “Nyanga palu puṟunyariku aṉangu panya paluṟunku walytjangku kuliṟa wiṟu tjuṯa uṯuḻuṟa tjunkupai, panya paluṟu Godanya puḻkaṟa pukuḻmankunytjikitjangku kulintja wiyaṯu.” \s1 Iluṟu-iluṟurinytja Wiya Nyinanytjaku \r (Matthew-ku 6:25-34) \p \v 22 Munu palulanguṟu Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Tjinguṟu nyura kutjupa-aṟa tjituṟu-tjituṟuripai alatji kuliṟa, ‘Mailanku yaaltjinguṟu mantjilku ngalkula paḻtja nyinanytjikitjangku, munula mantara kuḻu yaaltjinguṟu mantjilku tjarpara unytjunpa nyinanytjikitjangku?’ Palu ngayulu nyurala wangkanyi nyanga alatji kuliṟaya tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima! \v 23 Panya Godalulanya wanka nyinanytjaku palyaṉu mai kutju puḻkaṟa kulintjaku wiya, munulanya puntu wiṟu palyaṉu mantara kutju puḻkaṟa kulintjaku wiya, palu palunya waintaṟa kulintjaku. \p \v 24 “Wanyuya tjuḻpu tjuṯa nyawa munuya kulinma panya paluṟu tjanaya ukiṟi kaanangka pakaltjingalpai wiya munuya mai kuṟuringkunyangka mantjiṟa uṯuḻuṟa waḻingka ngulaku tjunkupai wiyaṯu, panya Godalu tjananya tiṯutjarangku paḻtjalpai tjiṉṯu winki. Kaya kulinma panya nyura tjuḻpu tjuṯa puṟunypa wiya aṉangu puḻka tjuṯa nyinanyi, ka panya Godanya nyurampa puḻkaṟa mulapa mukuringanyi tjuḻpu tjuṯangka muṉkara. \v 25-26 Palulanguṟuya maiku kutjupa kutjupa tjuṯaku puṯu kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima, panya nyura tjituṟu-tjituṟu nyinarampa puṯu yiya tjuṯa ma-waṟaṉi mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku. Palulanguṟuya kutjupa kutjupa tjuṯaku puṯu kuliṟampa tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima. \p \v 27 “Kulinmaya wanyu inuntji panya ilytjingka pakantja tjuṯa, panya paluṟu tjana wiṟu mulapa ngaṟanyi, palu tjananku waṟkarira mantara walytjangku palyaṟa nganaṉa puṟunytju tjarpapai wiya alatjiṯu. Panya Tjalamannga mayatja puḻka iriti nyinara mantara wiṟu tjuṯangka tjarpapai, palu palumpa wiṟu tjuṯangka muṉkara mulapa inuntji panya ilytjingka pakantja tjuṯa ngaṟanyi.\fig |src="tnLUK12V27.tif" size="col" loc="p" ref="12:27"\fig* \p \v 28 “Ka nyura nyaaku mantara-tjiratja tjituṟu-tjituṟurinyi Godaku puṯu mulamularingkula? Panya Godalu alatjiṯu ukiṟi tjuṯa inuntjingka wiṟulpai, palu ukiṟi paluṟu tjana tjiṉṯu maṉkurpa nguwanpa ngaṟala piḻṯiringkupai, ka tjananya waṟungku kampara wiyalpai. Kaya nyara palulanguṟu kulinma, panya Godalu ukiṟi tjuṯa kuliṟa rawangku inuntjingka wiṟulpai unytju ngaṟala wiyaringkunytjaku, munu palulanguṟu nyuranya wantinytja wiyangku puḻkaṟa kulilku ukiṟingka muṉkara mulapa panya nyura tiṯutjara nyinapai ukiṟi puṟunypa wiya. Nyara palulanguṟu paluṟu nyurampa watarkurinytja wiya, munu nyuranya mantara tjuṯa ungkuku tjarpanytjaku. \p \v 29 “Ka palulanguṟu nyura alatji kulilwiyangku wantima, ‘Yaaltjinguṟula mantjiṟa ngalkuku? Munula yaaltjinguṟu mantjiṟa tjikilku?’ Palu kutjupa kutjupaku puṯu kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima. \v 30 Nyanga alatjiya Godaku ngurpa tjuṯangku rawangku kulilpai mantjintjikitjangku. Palu Mama Godanya ninti nyinanyi nyura pala mukuringkunytjitja uwankaraku. \v 31 Kaya kutjupa kutjupa tjuṯa-tjiratjangku tjituṟu-tjituṟurira puṯu kuli-kulintja wiyangku wantima, munuya palunya kutju rawangku kulinma paluṟu nyuranya mayatjangku kanyinnyangka pukuḻmankunytjikitjangku, ka paluṟu nyuranya ungkuku mai, mantara, munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu nyura mukuringkunyangka. \s1 Ngura Ilkaṟitjaku Mukuringama \r (Matthew-ku 6:19-21) \p \v 32 “Uwa, nyura ngayuku walytja wiṟu maṉkur-maṉkurpa nyinanyi, munuya nguḻuringkuwiya nyinama. Panya nyurampa mamangku Mayatja Godalu nyuranya rawangku aṯunytju kanyintjikitja mukuringanyi walytja uwankara. \v 33 Kaya nyurampa ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilaṟa mani mantjiṟampa aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa ma-ungama. Panya nyura alatji palyannyangka Godalu nyurampa ilkaṟingka tjunkuku wiṟu mulapa. Palulanguṟuya rawangku mani mantangka nyanga puḻkantjikitjangku kulintja wiyangku wantira ma-ungama Godalu nyakula nyurampa ilkaṟingka rawangku tjunkukatinytjaku wiṟu tjuṯa mulapa. Panya ngura nyara palula nyurampa Godalu tjunkunyangka tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. Panya nyara palula wati kutitjunkupai nyinanytja wiya tjarpara kutitjunkunytjikitja, ka kantaya tjuṯa kuḻu ngaṟanytja wiya nyarangka mantara ngalkula kurantjikitja. \p \v 34 “Uwa, uti nyura ilkaṟitja tjuṯaku kutju puḻkaṟa mukuringama. Tjinguṟu nyura mantatja tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkulampa nyura palunya tjananya kutju rawangku kulilku Godanya wantira. Palu nyura ilkaṟitja tjuṯaku kurunpa winki mukuringkulampa nyura mantatja tjuṯa wantira waintaṟa ilkaṟitja tjuṯa kutju rawangku kulilku munu Godala kutju wangaṉarangku kulintjikitja mukuringkuku.” \s1 Mayatjaku Aḻa-aḻangku Paṯaṟa Waṟka Wiṟu Palyalkatima \r (Matthew-ku 24:45-51) \p \v 35-36 Munu Jesulu tjananya wangkangu, “Ngayukuya tiṯutjara riti aḻa-aḻa paṯaṟa ngaṟama, nyaa puṟunypa, panya wati waṟka tjuṯa tjanampa mayatjaku tili winki paṯantja puṟunypa. Panya tjanampa mayatja tjinguṟu ngaṉmanypa anu wati palumpa maḻpangku kungkawaṟa aḻṯinyangka nyakunytjikitja munu pulampa pukuḻarira mai puḻka aṉangu maḻpa tjuṯangka tjunguringkula ngalkuṉi. Kaya wati mayatjaku waṟka tjuṯa ngurangka nyinara lampa tilitjara palumpa paṯaṉi maḻaku pitjanytjaku. Munu tjanampa mayatjangku pitjala tuwa pungku-pungkunyangkaya paluṟu tjana pakaṟa tuwa mapalku aḻaṉi.\fig |src="CN01712B.TIF" size="col" loc="p" ref="12:36-37"\fig* \v 37 Ka wati panya mayatjangku tjananya pitjala riti paṯaṟa ngaṟanyangka nyakula palunya tjananya puḻkaṟa pukuḻmananyi, munu panya upukuta araltjaṟa tjunkula tjananya taipulangka nyinatjunanyi mai katira ungkunytjikitjangku. \v 38 Panya mayatja paluṟu tjinguṟu munga kultungka pitjama munta tjinguṟu tjiṉṯukutu pitjama, palu palumpa waṟka tjuṯa kunkunpa wiya palumpa rawa riti aḻa-aḻa paṯaṉi munuya pitjanyangka nyakula puḻkaṟa pukuḻarinyi. Ka nyura palu puṟunypaṯu ngayuku riti aḻa-aḻa nyinama kunkunpa wiya ngayulu pitjanytjaku paṯaṟa.” \p \v 39 Munu Jesulu tjukurpa kutjupa palu puṟunypa tjanala piṟuku wangkangi alatji, “Wati panya kutitjunkupainya kulila, panya paluṟu waḻingka tjarpara kutitjunkunytjikitjangku ngaṉmanytju waḻiku mayatjangka taimi tjakultjunkunytja wiya paluṟu urulyku wirkankupai. Tjinguṟu paluṟu ngaṉmanytju tjakultjunama, ka waḻiku mayatjangku nintingku nyinara ngura anga-nyangama pitjala tjarpanytjaku-tawara. \v 40 Ka palu puṟunypa nyura uti rawangku riti nguwantu aḻa-aḻangku paṯaṟa nyangama ngayulu Watiku Katjanya watarku nyinanyangka pitjanytjaku-tawara. Panya nyura uwankara ngurpa yaalaṟa ngayulu maḻaku pitjanytjaku.” Alatji Jesulu paluṟunku wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \s1 Tjukurpa Wati Waṟkatjara \p \v 41 Ka palulanguṟu Peterlu palula tjapinu, “Mayatja, nyuntu wanyu tjukurpa nyangatja nganaṉala wangkanyi nganampa kutju, munta aṉangu uwankaraku?” \p \v 42 Ka Jesulu palula wangkangu, “Ngananya wanyu wati waṟka nintipuka munu tjukaṟuru wangaṉara waṟkaripai? Nyara palunya mayatjangku tjukaṟuru nyakula kutju tjunkuku palumpa waṟkaripai kutjupa tjuṯa tjukaṟurungku aṯunymaṟa kanyintjaku munu tjananya mai ungkunytjaku. \v 43 Munu ngula mayatja panya paluṟu ankunytjatjanungku maḻaku pitjala nyakuku wati panya paluṟu waṟka panya wiṟuṟa palyantja. Munu paluṟu palumpa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻariku. \v 44 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya wati mayatjangku alatji wiṟungku waṟka tjuṯa aṯunymaṟa kanyinnyangka nyakula palunya mayatja puḻka mulapa tjunkuku palumpa uwankara mayatjarira aṯunymaṟa kanyintjaku. \p \v 45 “Palu tjinguṟu wati paluṟu kampa kutjuparira unngu kulilku, ‘Munta ngayuku mayatja tjinguṟu tiṯutjara anu munu tjinguṟu ngula kutju maḻaku pitjaku.’ Munu palulanguṟulta pitjanytja wiya ngaṟanyangka paluṟu waṟkaripai kutjupa tjuṯa pikangku pungama, wati tjuṯa munu minyma tjuṯa kuḻu. Munu paluṟu mai puḻka ngalkula waina tjikiṟa taṟangkariku. \v 46 Ka ngula mayatja panya paluṟu maḻaku pitjaku wati panya paluṟu watarku nyinanyangka. Munu palunya kura nyinanyangka nyakula puḻkaṟa alatjiṯu pungkula paiṟa iyalku ngura kurakutu panya Godala tungunpungkupai tjuṯangka tjunguringkula nyinanytjaku. \p \v 47 “Ka nyura kulini? Tjinguṟu wati waṟkaripaingku nintingku kulini mayatjangku palunya waṟkaku wangkanyangka munu paluṟu palyantja wiyangku wantinyi. Ka mayatjangku waṟka wantinyangka palunya puḻkaṟa mulapa pungkuku. \v 48 Palu wati waṟkaripaingku tjinguṟu mayatja mukuringkunytjitja palyantja wiyangku wantinyi ninti wiyangku munu kutjupa ngunti palyaṉi paluṟu kulintja. Ka palunya mayatjangku watarkitja-maṉṯu pika tjukutjuku pungkuku. \p “Kulini nyura? Godalu tjinguṟu aṉangu kutjupa waṟka puḻka unganyi palyantjaku, munu paluṟu mukuringanyi waṟka panya ungkunytjitja tjukaṟurungku palyantjaku. Munu tjinguṟu piṟuku aṉangu kutjupa waṟka puḻka mulapa unganyi waṟka panya ngaṉmanytju ungkunytjitjangka muṉkara, munu paluṟu piṟukuṯu mukuringanyi waṟka panya ungkunytjitja tjukaṟurungku palyantjaku.” \s1 Walytjapiti Tjuṯangkuyanku Tjararingkula Tjananku Kuraringkuku Jesulanguṟu \r (Matthew-ku 10:34-36) \p \v 49 Munu Jesulu rawangku wangkangi, “Panya ngayulu pitjangu mantakutu Godaku tjukurpa waṟu puṟunypa wangkara lipintankunytjikitja. Ka tjarangku kuliṟa mulamularingkuku, ka tjarangku kuliṟa wantiku. Kaya nyara palulanguṟu mauṉṯalpa mauṉṯalpa ngaṟaku waṟungku kampanyangka puṟunypa. Kaṉa ngayulu mukuringanyi warpungkula waṟu puṟunypa lipiringkunytjaku. \v 50 Palu panya ngayuku ngaṟanyi ngaṉmanypa pika puḻkaringkula puḻkaṟa uḻiringkunytjaku, kaṉa ngayulu kulil-kulilpa nyinanyi pika panya palumpa paṯaṟa. \p \v 51 “Ka nyura tjinguṟu ngayunya kulini alatji, ‘Nyangatja tjinguṟu mantakutu pitjangu aṉangu tjuṯa kalypa nyinanytjaku palyantjikitjampa.’ Palu wiya, nyangatja nyura ngunti kulintja, panya ngayulu pitjanyangka aṉangu uwankara kalyparingkula tjungu nyinanytja wiya, palu kutjupa tjuṯa ngayuku mulamularingkuku, kaya kutjupa tjuṯa ngayuku mulamularingkuwiya nyinaku munuya paluṟu tjana aṉangu panya ngayuku mulamularingkupai tjuṯaku pikaringkuku. \v 52 Panya kuwaringuṟu tjinguṟu aṉangu 5 walytjapiti tjungu nyinanytjatjanu kutjara mulamularingkuku, ka maṉkurpa kulilwiya watarku nyinaku, munuya puṯu tjungu pukuḻpa nyinaku ngura kutjungka. \p \v 53 “Ka wati mama palumpa katjaku kuraringkuku ngayuku mulamularingkunyangka. Ka palu puṟunypaṯu wati katjangku palumpa mamangka tungunpungkuku paluṟu ngayuku mulamularingkunyangka. Ka minyma ngunytju palumpa uṉṯalpaku pikaringkuku ngayuku walytjaringkunyangka. Ka palu puṟunypaṯu kungkawaṟangku palumpa ngunytjungka tungunpungkuku paluṟu ngayuku mulamularingkunyangka. Ka minyma kutjupa palu puṟunypaṯu palumpa mingkayiku kuraringkuku, ka kungkawaṟa kutjupangku minyma mingkayingka tungunpungkuku.” \s1 Jesulu Paintja Ngunti Pinatjararingkunyangka \r (Matthew-ku 16:2-3; 5:25-26) \p \v 54 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu, “Panya nyura wiluṟara nyakupai ngangkaḻi ngaṟanyangka munu nyura wangkapai, ‘Kuwarintilanya minangku puyilku.’ Ka mulapaṯu minangku puyilpai. \v 55 Ka palu puṟunypa nyura piriya wangkanyangka kuliṟa wangkapai, ‘Kuwarinti kuḻi puḻka ngaṟaku.’ Uwa, mulapaṯu nyura tjukaṟurungku wangkapai ilkaṟi nyakunytjatjanungku munu piriya wangkanyangka kulintjatjanungku. \v 56 Palu nyaaku nyura kutjupa kutjupa tjuṯa nyakula puṯu kulini Godalu palyannyangka? Wiya, nyura palya-palku nyinapai tjuṯangku puṯu Godanya tjukaṟurungku kulilpai. \p \v 57 “Nyaaku nyura rawangku puṯu kulini tjukaṟurungku palyantjikitjangku? \v 58 Tjinguṟu nyuntu aṉangu kutjupa kurannyangka paluṟu nyuntunya mirpaṉarira kuutpakutu katiku. Ka katinyangka nyuntu uti palunya wiṟuṟa purkaṟangku wangkakatima palumpa kalyparingkunytjikitjangku kuutpangka wirkankunytja kuwaripangka, kanta paluṟu tjinguṟu kalypangku wantiku kuutpangka ngaṟatjunkunytja wiyangku. \p “Palu tjinguṟu nyuntu wangkara palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantinyangkampa paluṟu nyuntunya katiku alatjiṯu munu wati ngurkantankupaingka kuranyu ngaṟatjunkuku, kanta paluṟu nyuntunya kura ngurkantaṟa wangkaku maningka payamilantjaku munu paluṟu pulitjamunu aḻṯiku kanta pitjala nyuntunya witiṟa katira tjailangka tjarpatjunkuku. \v 59 Mununta nyara palula rawangku kanyilku nyuntu mani uwankara payamilaṟa wiyantjaku paṯaṟa. Nyangatjaṉa mulamulangku nyurala wangkanyi.” \p Alatji Jesulu wangkangi aṉangu tjuṯangka Godanya tjukaṟurungku kulintjaku. \c 13 \s1 Godalakutu Maḻaku Aṟuriwa Kura Tjuṯa Wantira \p \v 1 Ka nyara palula-aṟangka aṉangu kutjupa maṉkurpa wirkanu ngura nyara palula munuya pitjala Jesula tjakultjunu, “Tjukurpa panyatjan kulinu? Panya aṉangu Galileenya nguraṟa maṉkurpa waḻi inmatjangka tjarpangu Godanya waḻkuntjikitja. Munu panyaya kuka pungkula pitjilta tjunkula tiliningi Godanya ungkunytjikitjangku. Ka panya alatji palyannyangka Pilate-aku tjaultji tjuṯa urulyku wirkanu munu panya tjananya tjarpara pungkula iluntanu, ngaḻṯutjara.” \p \v 2 Ka Jesulu kuliṟa tjanala wangkangu, “Palu nyura nyaa kulini? Tjinguṟu nyura kulini tjana kura puḻka palyantjatjanu ilungu, ka panya Galileenya nguraṟa kutjupa tjuṯa palu puṟunypa wiya aṉangu palya tjuṯa. \v 3 Palu wiya, nyangatja nyura ngunti kulini. Uti nyura kuḻuyanku kulinma, munuya kura tjuṯa palyantjatjanu piiwiyaringkula Godalakutu aṟuringama! Panya nyura wantinyangkaya nyuranya palu puṟunypaṯu iluntankuku. \p \v 4 “Wanyuya aṟa panyatja kulila panya wati 18 mungaṯu Jerusalemala ilunytja. Panya ngura nyara Tjailumala tjananya waḻi waṟangku piḻukatira iluntanu. Ka nyura tjinguṟu palu puṟunypaṯu kulini tjana kura puḻka palyantjatjanu ilungu, ka panya aṉangu Jerusalemanya nguraṟa kutjupa tjuṯa palu puṟunypa wiya aṉangu palya tjuṯa. \v 5 Palu wiya, nyangatja nyura ngunti kulini. Uti nyura kuḻuyanku kulinma, munuya kuranguṟu piiwiyaringkula Godalakutu aṟuringama! Panya nyura wantirampa palu puṟunypaṯu iluku.” \s1 Jesulu Israelnga Utintja Puṉu Iḻi Mai Wiya Ngaṟanytja \p \v 6 Munu palulanguṟu Jesulu tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangu alatji, “Wati kutjungku palumpa kaanangka puṉu iḻi pakaltjingaṉu, munu ngula puṉu panya paluṟu puḻkaringkunyangka wati paluṟu anu mai nyakula mantjintjikitja. Palu ankula puṯu nyangu puṉungka panya mai wiya ngaṟanyangka. \v 7 Munu wangkangu wati panya kaana kanyilpaingka, ‘Nyawa, ngayuluṉa rawa yiya maṉkurpa pitjangi puṉu nyanga palulakutu mai iḻi nyakula mantjintjikitja munuṉa mai puṉu nyangangka nyakunytja wiya alatjiṯu. Ka wanyu kaṯaṟa punkatjingala, munu puṉu kutjupa tjura palumpa aṟangka.’\fig |src="lb00380c.tif" size="col" loc="p" ref="13:7-8"\fig* \p \v 8 “Palu wati panya waṟkaripaingku ngapartji wangkangu, ‘Mayatja, wanyu yiya kutju piṟuku wantima, kaṉa para-tjawaṟa arintaṟa tjiipiku kuna tjunkuku puṉu panya paluṟu palyaringkula maitjararingkunytjaku. \v 9 Ka tjinguṟu ngula yiya kutjupa mai pakalku. Palu tjinguṟu mai pakalwiya ngaṟanyangkampaṉa kaṯaṟa waṉiku.’” Alatji Jesulu wangkangi tjanala. \s1 Minyma Pupaṯu-pupaṯu Palyaṟunguntja Tjiṉṯu Miḻmiḻṯa \p \v 10 Ka ngula Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka Jesulu waḻi panya inmatjangka tjarpara aṉangu tjuṯangka wangkara nintiningi. \v 11 Ka minyma kutjupa nyara palula nyinangi wiṯapi pupaṯu-pupaṯu mamungku kurantja, munu paluṟu rawa mulapa yiya 18 wiṯapi pupaṯu-pupaṯu ankupai tjukaṟuru wiya. \v 12 Ka Jesulu minyma panya palunya nyakula aḻṯingu munu wangkangu palula, “Minyma ngana, tjukaṟururiwa!” \v 13 Munu paluṟu palula maṟa tjunu, ka minyma panya paluṟu mapalku tjukaṟururingu munu puḻkaṟa pukuḻarira Godanya waḻkuningi.\fig |src="DN00451b.tif" size="col" loc="p" ref="13:13"\fig* \p \v 14 Ka waḻi inmatjaku mayatja puḻkaṟa Jesuku mirpaṉaringu minyma panya palunya tjiṉṯu pakuwiyaringkupaingka palyaṟungunnyangka, munu paluṟu aṉangu tjuṯangka wangkangu, “Panya tjiṉṯu 6 kutjupa ngaṟanyi waṟkarinytjaku, kaya tjiṉṯu nyara palula tjanala palyaṟunguntjaku pitjama, palu tjiṟirpi nyanga miḻmiḻpa Saturday ngaṟanyangkaya uti wantima palyaṟunguntjaku pitjanytja wiyangku.” \p \v 15 Ka Jesulu palula tjanala wangkangu, “Nyura ngunti palya-palku nyinapai tjuṯa. Panya nyura tjiṟirpi kutjupa tjiṟirpi kutjupa nyurampa puluka munu tangkiyi kuḻu araltjara katipai mina tjikintjaku tjiṟirpi nyanga pakuwiyaringkupaingka kuḻu. \v 16 Palu nyura paini minyma nyanga nyurampa walytja Aipuṟamalanguṟu nyinanytja. Kuṉṯangka! Nyanga palunya panya Satantu ngura iritilpi kuraṉu, ka wiṯapi rawa pupaṯu-pupaṯu ngaṟangi yiya 18. Ka nyura nyaaku paini pitjanytja wiyangku wantinytjaku wiṯapi ngayulu palyaṟunguntjaku? Wiya, utiṉa minyma nyanga palunya Satantu rawangku kurantja palyanma alatjiṯu tjiṉṯu nyanga pakuwiyaringkupaingka.” \p \v 17 Ka Jesulu alatji wangkanyangka palumpa kuraringkupai tjuṯangku kuliṟa puḻkaṟa kuṉṯaringu, palu aṉangu kutjupa tjuṯa Jesuku puḻkaṟa pukuḻaringu paluṟu wiṟu mulapa palyannyangka nyakula. \s1 Tjukurpa Uṉinypatjara Munu Yiitjatjara Wangkanytja \r (Matthew-ku 13:31-33; Markaku 4:30-32) \p \v 18 Munu Jesulu tjanala tjapinu wangkara, “Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyaa puṟunypa ngaṟanyi? Tjukurpa nyaawanungkuṉa nyurala wangkara utilku? \v 19 Wanyuṉa tjukurpa uṉinypatjara wangka. Panya wati kutjupangku uṉinypa ini matjata tjuku mulapa mantangka tjunu, ka uṉinypa panya paluṟu tjuku mularnguṟu pakaṟa puṉu puḻkalta ngaṟangi, kaya tjuḻpu tjuṯangku pitjala puṉu pala palula maṉngu palyaṟa nyinangi. Nyara palu puṟunypa Godaku walytja tjuṯaringkupai paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 20 Munu Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Uwa, Godalu aṉangu tjuṯa mayatjangku walytjanmaṟa kanyintja aṟa nyaa puṟunypa ngaṟanyi? Wanyuṉa tjukurpa kutjupa wangka nyuranya nintintjikitjangku. \v 21 Panya minymangku yiitja tjukutjuku mai uḻungka tjunguṟa uritjingalpai, ka panya yiitja tjuku mulatu mai taḻṯulpai puḻkaringkunyangka waṟungka pauntjaku. Nyara palu puṟunypa Godaku walytja tjuṯaringkupai.” Alatji Jesulu tjanala wangkara utiningi. \s1 Aḻa Utju \r (Matthew-ku 7:13-14,21-23) \p \v 22 Ka Jesulu Jerusalemalakutu ankula nguṟurpa ngura tjukutjuku tjuṯangka munu puḻka tjuṯangka kuḻu aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa wangkara nintiningi. \v 23 Ka kutjupangku palula tjapinu, “Mayatja, palu Godalu wanyu aṉangu maṉkurpa kutju wankaṟunkuku?” \p \v 24 Ka Jesulu wangkangu, “Godaku ngura waḻi puḻka puṟunypa ngaṟanyi, ka aḻa utju ngaṟanyi aṉangu tjuṯa tjarpanytjaku. Kaya aṉangu tjuṯa mulapa aḻa pala palulakutu pitjaku arkaṟa tjarpanytjikitja. Palu aṉangu kura palyalpai tjuṯa pitjanyangka Godalu wantiku tjarpatjunkunytja wiyangku. Kaya maṉkurpa kutju pitjala aḻa pala utjuwanu tjarpaku Godala tjungu tiṯutjara nyinanytjikitja. Palulanguṟu nyura uti tiṯutjara tjukaṟuru nyinama aḻa pala utjuwanu tjarpara Godala nyinanytjikitja. \v 25 Ka wati waḻiku mayatjangku pakaṟa tuwa patinnyangka nyura uṟilta ngaṟala tuwa pungku-pungkula waḻkuṟa wangkaku, ‘Mayatja, aḻalalampa tuwa!’ Palu wati waḻiku mayatjangku nyurala wangkaku, ‘Ngayulu nyurampa ngurpa. Yaaltjinguṟu nyura pitjangu?’ \v 26 Ka nyura wangkaku, ‘Panya nganaṉa nyuntula miṟangka nyuntula tjungungku ngalkula tjikilpai, ka nyuntu kuḻu nganampa tawunungka tjarpara tjukurpa nintilpai.’ \v 27 Palu paluṟu alatji wangkaku nyurala, ‘Wiya alatjiṯu, ngayulu nyurampa ngurpa. Araya ngayulanguṟu. Nyura kuralpai tjuṯa.’ \p \v 28 “Ka palulanguṟu nyuranya paiṟa iyannyangka nyura uṟilta ngaṟala Aipuṟamanya, Isaacanya, Jacobanya tjananya Godala tjungu nyinanyangka nyakuku munu wati panya wangkatjara kutjupa tjuṯa kuḻu. Munu nyura Godalu tjananya mayatjangku kanyinnyangka nyakula puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira ulaku panya nyura tjanala tjunguringkunytja wiyanguṟu. \v 29 Kaya ngura uwankaranguṟu aṉangu Jew wiya tjuṯa mulapa pitjaku kakaraṟanguṟu wiluṟaranguṟu alinytjaranguṟu munu uḻpaṟiranguṟu kuḻu, munuya paluṟu tjana pitjala Godaku walytja kutjupa tjuṯangka tjunguringkula nyinakatiku mai panya puḻka pukuḻpa mulatu ngalkuntjikitja Godalu tjananya uwankara mayatjangku kanyinnyangka. \v 30 Ka kutjupa tjuṯa panya kuwari maḻa nyinanytja tjuṯa kuranyuriku, ka kuranyitja tjuṯa maḻaringkuku.” \s1 Jesulu Iṟatanya Anantja \p \v 31 Ka tjiṉṯu kutjupa Paṟatji tjuṯa Jesulakutu pitjangu munuya wangkangu palula, “Nyuntu uti anama ngura nyangangka nyinanytja wiya, panya Iṟatalu nyuntunya ngurini iluntankunytjikitjangku.” \p \v 32 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya panya Iṟatanya wati tuuka alatjiṯu. Kaya ankula palula wangka panya ngayulu tjiṉṯu nyanga kuwari mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu paini, munuṉa aṉangu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguṉi munu mungawinki kuḻu, munuṉa palulanguṟu tjiṉṯu maṉkurnguṟu palyaṟa wiyalku waṟka uwankara. \p \v 33 “Palu ngayulu waṟka nyanga palunya palyaṉi alatjiṯu kuwari nyanga, munuṉa mungawinki kuḻu, munu tjiṉṯu kutjupa kuḻu ngura nyanga palula. Panya ngura nyanga Jerusalemalaya Godaku wangkatjara tjuṯa ngaṉmanytju iluntanangi, munuya palu puṟunypaṯu ngayunya ngapartji iluntankuku ngura nyanga palulaṯu.” \s1 Jesunya Jerusalemalanguṟu Tjituṟu-tjituṟurinytja \r (Matthew-ku 23:37-39) \p \v 34 Munu palulanguṟu Jesulu Jerusalemala nyinanytja tjuṯaku puḻkaṟa ngaḻṯuringkula tjituṟu-tjituṟurira ulara wangkangi alatji, “Ngaḻṯutjara! Ngayulu nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi nyanga Jerusalemala nyinanytja tjuṯaku. Palu iritinguṟu nyura Godaku wangkatjara tjuṯa rawangku iluntanangi munu panyaya wati tjukurtjara tjuṯa kuḻu puḻingka atuṟa iluntanangi panya Godalu ngura nyanga palulakutu iyantja tjuṯa. Kaṉa rawa mulapa mukuringangi nyuranya uṯuḻuṟa kanyintjikitja, panya tjuḻpu ngunytjungkunku kuḻunypa tjuṯa nyaḻpingka unngu uṯuḻuṟa aṯunymaṟa kanyilpai, palu puṟunytju. Palu nyura ngayunya wantingi alatjiṯu.\fig |src="hk00379c.tif" size="col" loc="p" ref="13:34"\fig* \p \v 35 “Ka palulanguṟu kuwari Godalu nyurampa timpula wantikatinyi, ka panya uḻṯu alatjiṯu tiṯutjara ngaṟaku. Ka kuwaringuṟu nyura ngayunya rawangku nyakunytja wiya. Palu ngula nyura ngayunya piṟuku nyakuku munuṉi nyara palula aṟangka nyura ngayunya waḻkuṟa wangkaku alatji, ‘Awari! Wanyula Godanya mirawaṉira waḻkunma, panya nyanga palunya Mayatja Godalu iyantjatjanungku puḻkaṟa pukuḻmanu.’” Alatji Jesulu Jerusalemanya nguraṟa tjuṯanguṟu tjituṟu-tjituṟurira wangkangi. \c 14 \s1 Jesulu Wati Pikatjara Palyaṟunguntja Tjiṟirpi Miḻmiḻṯa \p \v 1 Ka Saturday kutjupangka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka Jesunya anu mai ngalkuntjikitja wati Paṟatji puḻkaku waḻikutu. Kaya Paṟatji kutjupa tjuṯangku munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu waḻi pala palulaṯu tjunguringkula ngalkuningi, munuya Jesunya ilangku aṟuṟa nyangangi. \v 2 Panya wati kutju tjunta kutjara munu miṉa kutjara raa-raa puḻkatjara Jesula kuranyu nyinangi. \p \v 3 Ka Jesulu palunya nyakula Paṟatji tjuṯangka munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangka kuḻu tjapinu wangkara, “Nganampa palya ngaṟanyi Saturday-ngka pikatjara palyaṟunguntjaku tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka, munta wantikula tjiṟirpi kutjupaku?” \v 4 Kaya uwankara alatjiṯu pilunpa nyinangi wangkanytja wiya. \p Ka Jesulu pikatjara panya witiṉu munu palunya pika palyaṟunguṉu munu wituṟa iyaṉu ngurakutu ankunytjaku.\fig |src="cn01696B.tif" size="col" loc="p" ref="14:4"\fig* \v 5 Munu maḻangka Jesulu wangkangu aṉangu tjuṯangka, “Tjinguṟu nyuntumpa katja munta tjinguṟu puluka tjiṟirpi pakuwiyaringkupaingka wellangka punkaṟa tjarpanyangkampa nyuntu palunya ilaṟa walatjunkupai mungawinkiku paṯaṟa wantinytja wiyangku.” \p \v 6 Kaya nyangatja kuliṟa unngu kuliningi, “Uwa pala.” Munuya ngapartji wangkanytjikitjangku puṯu kuliningi, munuya wangka wiya alatjiṯu ngaṟangi. \s1 Walytjangkunku Puḻka Palyalwiyangku Wantima \p \v 7 Ka waḻi pala palula Jesulu nyangu aṉangu tjuṯangku tjarpara tjiya wiṟu nyinakatinytjikitjangku walytjangku ngurkantankunyangka munu paluṟu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, \v 8 “Tjinguṟu kutjupangku nyuntunya mai puḻkaku aḻṯinyangkampa pitjala tjiya wiṟungka ngurkantaṟa kuranyu nyinakatiwiyangku wantima. Tjinguṟu aṉangu kutjupa ngaṉmanytju aḻṯingu mai pala palumpaṯu. Ka paluṟu tjinguṟu wati mayatja puṟunypa nyuntula waintaṟa nguwanpa. \v 9 Ka panya nyuntunya maiku aḻṯinytjalu tjinguṟu pitjala nyuntula wangkaku, ‘Nyuntu pala nyinanytjitjangka wati nyangatja nyinatjura kuranyu munu nyuntu nyangangka nyinakati maḻa nguwanpa.’ Ka nyuntu paluṟu alatjingannyangka puḻkaṟa kuṉṯaringkuku munun pakaṟa maḻarku nyinakatiku. \p \v 10 “Palu utin kutjupangku nyuntunya maiku aḻṯinyangkampa ngaṉmanypa alatjiṯu ankula tjiya kutjupangka maḻa nyinama, kanta paluṟu nyuntunya maiku panya aḻṯinytjalu pitjala nyakula wangkaku, ‘Walytja wiṟu, pakaṟa pitja munu tjiya nyanga wiṟungka kuranyu nyinakati!’ Kan kutjupa tjuṯangka kuranyulta nyinaku. \p \v 11 “Palu nyuntunku walytjangku puḻkanmankunyangkampanta maḻa tjunkuku, palu nyuntu walytjangku tjukutjuku kulinnyangkampanta kuranyu tjunkuku. Alatji Godalu palyalpai.” \p \v 12 Munu Jesulu wangkangu wati panya palunya maiku aḻṯinytjanya panya, “Nyuntu mai puḻka palyaṟampa aḻṯiwiyangku wantima, nyuntumpa kuṯa maḻanypa maḻpa tjuṯa, munu wati mani puḻkatjara kuḻu, munu nyuntula itingka nyinanytja tjuṯa kuḻukuḻu, panya nyuntu aḻṯinyangkampa, tjana kuḻu ngula mai puḻka palyantjatjanungku, nyuntunya ngapartji palu puṟunypaṯu aḻṯiku. \v 13 Palu mai puḻka palyaṟampa aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa, nyumpu tjuṯa munu lurpalpai tjuṯa kuḻu aḻṯi, munu kuṟu pati tjuṯa kuḻu. \v 14 Panya paluṟu tjana nyuntunya ngapartji puṯu ungkupai, kanta ngula Godalu nyuntunya ngapartji ungkula pukuḻmankuku tjiṟirpi maḻatjangka panya aṉangu Godaku walytja tjuṯa ngula ilunytjatjanu pakantjitjangka.” \s1 Mai Puḻkaku Aḻṯinytja \r (Matthew-ku 22:1-10) \p \v 15 Ka Jesulu wangkara wiyaringkunyangka wati kutjupangku palula itingka nyinara wangkangu, “Ngula Godaku walytja tjuṯa palula tjunguringkula mai puḻka ngalkuku Godalu tjananya mayatjangku kanyinnyangka, kaya palulanguṟu pukuḻpa mulapa nyinaku.” \p \v 16 Ka Jesulu palula ngapartji wangkangu tjukurpa aṟa kutjupatjara nyanga alatji, “Wati puḻkangku aṉangu maḻpa tjuṯaku mai puḻka palyantjikitja mukuringangi munu paluṟu tjanala ngaṉmanytju tjakultjunu ngula pitjanytjaku. \v 17 Ka mai panya ritiringkunyangka paluṟu wati palumpa waṟkaripai iyaṉu ankula nyara palunya tjananya aḻṯinytjaku wangkara, ‘Pitjaya! Mai uwankara palyaṟa tjunkunytja riti ngarinyi.’ \p \v 18 “Kaya uwankarangku kutjungku kutjungku wantinytjikitjangku wangkangi. Kutjungku alatji wangkangu, ‘Ngayulu kuwari manta payamilaṉu, munuṉa ankula nyakunytjikitja mukuringanyi. Ka-puṯa nyuntumpa mayatjangka ma-wangka ngayulu puṯu pitjanytja.’ \p \v 19 “Ka kutjupangku ngapartji wangkangu palula, ‘Ngayulu puluka kutjara maṉkurpa payamilaṉu maḻpaṟara maḻpaṟara munuṉa tjananya arkaṟa waṟkamilantjikitja mukuringanyi. Ka-puṯa nyuntumpa mayatjangka ma-wangka ngayulu puṯu pitjanytja.’ \p \v 20 “Ka kutjupangku ngapartji wangkangu, ‘Ngayulu kuwari kutju kungkawaṟa aḻṯingu munuṉa kuringka nyinanytjikitja mukuringanyi. Ka nyuntumpa panya mayatjangka ma-tjakultjura ngayulu puṯu pitjanytja.’ \p \v 21 “Ka wati panya waṟkangku maḻaku ankula tjana wangkanytjitja uwankara mayatjangka tjakultjunu. Ka paluṟu puḻkaṟa mirpaṉarira wangkangu palula, ‘Wala puḻka ara tawunukutu munu aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa iwara puḻka tjuṯangka munu tjukutjuku tjuṯangka kuḻu nyakulampa tjananya aḻṯira ngalya-kati, nyumpu tjuṯa, kuṟu pati tjuṯa kuḻukuḻu munu lurpalpai tjuṯa kuḻu.’ \p \v 22 “Ka paluṟu mulapaṯu ankula aḻṯira ngalya-katingu aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa, munu palulanguṟu wangkangu, ‘Mayatja, panya nyuntu wangkanytjitjangkaya pitjangu, palu ruuma angantja wiyaṯu ngaṟanyi.’\fig |src="tnLUK14V22.tif" size="col" loc="p" ref="14:22-23"\fig* \p \v 23 “Ka mayatjangku panya piṟuku wangkangu wati panya waṟkangka, ‘Ara ilytjikutu munu iwara kutjupa tjuṯanguṟu aḻṯira ngalya-kati ngayuku waḻi angantjaku. \v 24 Ka aṉangu panya ngayulu ngaṉmanytju aḻṯinytjitja tjuṯangkuya puṯu mai ngalkuku ngayula tjungungku.’” Alatji Jesulu tjukurpa tjanala wangkangi nintintjikitjangku panya paluṟu aṉangu tjuṯaku puḻkaṟa mukuringanyi palulakutu pitjala tjunguringkunytjaku. \s1 Palumpa Nintintja Nyinanytjaku \r (Matthew-ku 10:37-38) \p \v 25 Kaya aṉangu tjuṯa mulapa Jesula tjungu anangi, ka paluṟu maḻakukutuṟa tjanala wangkangu, \v 26 “Kutjupa tjinguṟu ngayuku nintintja nyinanytjikitja mukuringkulampa uti ngayuku puḻkaṟa mukuringama munu palumpa mamaku, ngunytjuku, kuriku, tjitjiku, nyarumpaku, kuṯaku munu paluṟunku kuḻu tjuku nguwanpa mukuringama. Panya paluṟu ngayuku waintaṟa tjanampa puḻkaṟa mukuringkulampa puṯu ngayuku nintintja nyinaku. \v 27 Uwa, nyura ngayuku nintintja nyinanytjikitja mukuringkulampa uti tiṯutjarangku ngayunya waṉanma pakuringkuwiyangku ilunytjakutu-wangkara. Palu nyura tjinguṟu puṉu kaṯakutjarangka ilunytjikitja kuliṟa nguḻuringkulampa nyura puṯu ngayuku nintintja nyinaku. \p \v 28 “Panya kutjupangku tjinguṟu waḻi waṟa palyantjikitja mukuringkulampa uti paluṟu ngaṉmanytju nyinakatira mani-waraṟa kantamilanma nyakunytjikitjangku tjinguṟu mani puḻka ngarinyi waḻi palunya palyaṟa wiyantjaku. \v 29 Palu tjinguṟu paluṟu mani kantamilalwiyangku watarkungku waṯa-waraṟa palyaṟa tjunkulampa tjinguṟu paluṟu puṯu uwankara palyaṟa wiyalku mani wiyaringkunyangka. Ka ngaṯalpaṯu palyaṟa wiyantja wiyaṯu wiyaringkuku, ka aṉangu tjuṯangku palunya nyakula ikaringkuku. \v 30 Munuya wangkaku, ‘Wati nyangangku panya waḻi palyaningi, palu palyaṟa wiyantja wiyaṯu, nyangatja kuwaripaṯu ngaṟanyi.’ \p \v 31 “Munu tjukurpa pala palu puṟunypa kutjupa nintiringkunytjikitjangku kulila. Panya Mayatja puḻkangku wati tjaultji tjuṯa pika pungkunytjaku katingi nampa nyangatja 10,000. Ka ankunyangka kutjupangku tjinguṟu pitjala wangkangu palula, ‘Kulila, nyaratja mayatja kutjupangku nyuranya ngapartji pika pungkunytjikitjangku ngalya-katinyi tjaultji tjuṯa mulapa nampa nyangatja 20,000 nyuntumpa tjaultjingka muṉkara mulapa.’ \p “Ka nyangatja kuliṟa mayatja panya paluṟu nyinakatingu munu kuliningi alatji, ‘Tjinguṟu nganaṉa tjananya pungkula wiyalku, munta tjinguṟu wiya. Panya paluṟu tjana tjuṯa mulatu nganaṉanya pungkula wiyantjaku alatjiṯu.’ \v 32 Munu paluṟu tjananya pika pungkula wiyantjikitjangku puṯu kuliṟampa wati kutjupa maṉkurpa tjakulpa iyaṉu ankula tjananya ngaparikatira kalypangku wangkara markuntjaku tjaultji panya kutjupa tjuṯa parari kuwaripaṯu pitjanyangka. \p \v 33 “Ka palu puṟunypa ngaṟanyi nyurampa, panya nyura ngayuku nintintja tjuṯa nyinanytjikitja mukuringkulampa nyura uti puḻkaṟa kulinma. Panya nyura kutjupa kutjupa uwankara wantira ngayuku puḻkaṟa mukuringkula kutju ngayuku nintintja nyinaku.” Alatji Jesulu tjananya wangkangi. \s1 Tjaltu Mayu Wiyaringkunytja \r (Matthew-ku 5:13; Markaku 9:50) \p \v 34 Munu piṟuku wangkangi tjukurpa kutjupa nintintjikitjangku alatji, “Panya tjaltu wiṟu mulapa ngaṟanyi, palu tjinguṟu tjaltu paluṟu mayu wiyaringkunyangkampa yaaltjingaṟa piṟuku tjaltu paluṟu palyaringkupai mayu wiṟuringkunytjaku? \v 35 Wiya tjaltu paluṟu mayu wiyaringkupai alatjiṯu, ka nyamparingkunyangka waṉipai. Ka nyura pina aḻangku kuliṟampa ngalya-kulinma tjukurpa nyanga ngayulu nyurala wangkanytja.” \c 15 \s1 Tjiipi Kawalirinytja Nguriṟa Maḻakungku Mantjintja \r (Matthew-ku 18:12-14) \p \v 1 Ka wati kamantaku mani mantjilpai tjuṯa munu wati kura kutjupa tjuṯa kuḻu ilaringu Jesulu tjukurpa wangkanyangka kulintjikitja. \v 2 Kaya Paṟatji tjuṯangku munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku kuḻu nyakunytjatjanungku mirpaṉ-mirpaṉṯu wangkangi, “Wati nyangatja wati kura tjuṯa pitjanyangka tjanampa pukuḻaripai, munu mai kuḻu tjanala tjungungku ngalkupai.” \p \v 3 Ka Jesulu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangu alatji, \v 4 “Tjinguṟu wati kutjungku tjiipi tjuṯa kanyini 100, ka tjinguṟu kutju tjanalanguṟu kawankatiku. Ka wati paluṟu yaaltjiriku? Paluṟu wanyu wantiku? Wiya, paluṟu 99 panya ukiṟi ngalkunnyangka wantikatira ankula tjiipi panya palunya ngurilku. \v 5-6 Munu palunya nguriṟa nyakulampa paluṟu puḻkaṟa pukuḻarira piningka tjunkula katiku ngurakutu. Munu paluṟu maḻpa tjuṯangka munu ila nyinanytja tjuṯangka kuḻu wangkaku, ‘Tjunguringkulala puḻkaṟa pukuḻari! Panya ngayulu kutju kawankatinytja nguriṟa mantjinu.’ Alatji paluṟu puḻkaṟa pukuḻariku.\fig |src="tnLUK15V05.tif" size="col" loc="p" ref="14:4-6"\fig* \p \v 7 “Ka pala palu puṟunypa ngaṟanyi ngura nyara ilkaṟitjangka. Panya angelpa tjuṯa aṉangu palya tjuṯaku pukuḻaripai, palu panya aṉangu kutjungku kura palyantjatjanu piiwiyaringkula aṟuringkunyangkaya puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaripai.” \s1 Mani Puḻka Kutju Kawalirinytja Nguriṟa Mantjintja \p \v 8 Munu palu puṟunypa piṟuku Jesulu tjukurpa kutjupa wangkangu alatji, “Tjinguṟu minymangku mani puḻka tjuṯa 10-pa kanyintjatjanungku kutju waḻingka unngu kawalinkuku, munu paluṟu lampa tiliṟa tilitjarangku waḻi unngu puluwangka purkaṟa mulatu nguriṟa nguriṟa mantjilku.\fig |src="tnLUK15V08B.tif" size="col" loc="p" ref="15:8-9"\fig* \v 9 Munu paluṟu mantjiṟa puḻkaṟa pukuḻarira palumpa maḻpa tjuṯangka palula itingka nyinanytja tjuṯangka kuḻu wangkaku, ‘Tjunguringkulala pukuḻarima, panya ngayulu mani kutju kawalinkunytjatjanungku kuwari nguriṟa mantjinu.’ Alatji paluṟu pukuḻariku. \p \v 10 “Ka palu puṟunypa Godaku angelpa tjuṯa puḻkaṟa pukuḻaripai wati kutjungku kura palyantjatjanu piiwiyaringkula Godalakutu maḻaku aṟuringkunyangka.” \s1 Mama Kutju Katja Kutjaraku Mukuringkunytja \p \v 11 Munu Jesulu piṟuku tjukurpa kutjupa tjanala wangkangu alatji, “Wati kutjungku katja kutjara kanyiningi. \v 12 Ka katja maḻatjangku wangkangu mamangka, ‘Mama wanyuṉi ungama manta panya nyuntu kalkuntja palunya.’ Ka mulapaṯu mamangku panya manta tjaraṉu pulanya ungkunytjikitjangku munu kutju ungu katja panya maḻatja. \p \v 13 “Ka palula maḻangka tjiṉṯu maṉkurpa wiyaringkunyangka katja panya maḻatjangku palumpa manta tjalamilaṉu munu mani mantjiṟa palumpa ngura wantikatira anu ngura kutjupakutu parari mulapa nyinanytjikitja. Munu ngura nyara palula paluṟu mani uwankara wiyaṉu ngunti pukuḻarira. \v 14 Paluṟu panya puḻka kanyintjatjanungku uwankara alatjiṯu wiyaṉu. Ka ngula ngura nyara palula ailuru puḻkaringu ngura kutjupa uwankarangka kuḻu. Ka paluṟu kutjupa kutjupa ngalkuntjikitjangku kanyintja wiya alatjiṯu nyinangi maṟalpa alatjiṯu. \p \v 15 “Munu paluṟu ngura nyara palula waṟka nguriningi mani mantjintjikitjangku, ka wati kutjungku pikipiki tjuṯa kanyilpaingku palunya mantjiṟa iyaṉu kuka pikipiki tjuṯakutu tjananya mai ungkula aṯunymaṟa kanyintjaku. \v 16 Ka paluṟu puḻkaṟa paḻtjatjiratjarira pikipiki tjuṯaku mai kurakura nguwanpa ngalkuningi. Ka kutjupangku palunya mai ungkunytja wiya alatjiṯu. \p \v 17 “Ka paluṟu ngula kata palyaringkula kulinu, ‘Mulapa ngayulu ngunti palyaningi munuṉa kuwari paḻtjatjiratjaringu. Ka panya ngayuku mamaku waṟka tjuṯangku uwankarangku mai puḻka ngalkula paḻtja alatjiṯu nyinapai, palu ngayulu nyanga kuwari paḻtjatjiratjaringu munuṉa nguwanpa ilunyi. \v 18 Utiṉa ngura nyangatja wantikatima munu Mamalakutu maḻaku anama munuṉa palula wirkaṟa wangkama alatji, “Mama, ngayulu mulapa kuraringkula Godanya kuraṉu munu nyuntunya kuḻu kuraṉu. \v 19 Kaṉi kura puḻka nyinanyangka katjanmankunytja wiyangku wantima. Palu nyuntuṉi wangka nyuntumpa wati waṟkaripai puṟunypa nyinanytjaku.” Alatjiṉa ankula Mamala arkaṟa wangkaku.’ \p \v 20 “Munu alatji kulintjatjanungku mulapaṯu paluṟu ngura panya palunya wantikatira pakaṟa anu palumpa mamaku ngurakutu. Ka panya palumpa mama rawa aḻa-aḻa nyinangi maḻaku pitjanytjaku paṯaṟa. Munu paluṟu kuwaripaṯu parari pitjanyangka nyakula ngurkantanu munu ngapari-ngapari palulakutu wirtjapakaṉu puḻkaṟa ngaḻṯuringkula munu palunya ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṉu palumpa pukuḻarira.\fig |src="tnLUK15V21.tif" size="col" loc="p" ref="15:20-24"\fig* \p \v 21 “Ka palumpa katjangku palula wangkangu, ‘Mama, ngayulu kuraringkula mulapa Godanya kuraṉu nyuntunya kuḻu. Kaṉi katjanmankunytja wiyangku wantima.’ \p \v 22 “Palu alatji wangkanyangka palumpa mamangku palunya kulintja wiyangku wantingi munu palumpa waṟkaripai tjuṯangka wangkangu, ‘Warpungkulaya mantara wiṟu mantjiṟa ngalya-kati, munuya palunya tjarpatjura munuya palula maṟangka ringi tjura munu tjinatjangka kuḻu tjarpatjura. \v 23 Munuya kuka puluka kuḻunypa kuḻu kaṉpi puḻka nganampa iluntara, kala tjunguringkula mai puḻka ngalkula puḻkaṟa pukuḻari. \v 24 Panya ngayuku katja ilungu munu ilunytjatjanu maḻaku piṟuku wankaringu, panya paluṟu kawaliringu, palu paluṟu kawalirinytjatjanu maḻaku aṟuringu.’ Munuya palulanguṟu uwankara tjunguringkula puḻkaṟa pukuḻaringi. \p \v 25 “Ka palumpa panya katja ngaṉmanyitja watarku alatjiṯu kaanangka ngaṟala waṟkaringi paṯu nguwanpa, munu paluṟu waḻikutu ilaringkula kutju kulinu tjana wangkatjingaṟa tantjirinyangka. \v 26 Munu paluṟu wati waṟkaripai kutjupa aḻṯingu munu palula tjapinu, ‘Nyaaringanyiya pala unngu?’ \p \v 27 “Ka wati panya waṟkangku palula wangkangu, ‘Nyuntumpa maḻanypa maḻaku aṟuringu, ka nyuntumpa mamangku puluka kuḻunypa kaṉpi puḻka iluntankunytjaku wangkangu nganaṉa pukuḻarira ngalkuntjikitjangku, panya nyuntumpa maḻanypa maḻaku pitjangu ngurakutu wankaṟu alatjiṯu.’ \v 28 Ka katja panya ngaṉmanyitjangku kuliṟa palumpa maḻanyku puḻkaṟa kuraringkula mulyararingu munu wantingu waḻi unngu tjarpanytja wiyangku. \p “Ka palumpa mama pakaṉu uṟilkutu munu palunya nyakula palula kalypantaṟa purkaṟangku wangkangi paluṟu kuḻu tjarpara pukuḻarinytjaku. \v 29 Palu katjangku ngapartji palula wangkangu, ‘Wiya, panya ngayulu rawangku alatjiṯu nyuntula wangaṉarangku kulilpai nyuntu wangkanyangka munuṉa yiya tjuṯa mulapa nyuntumpa waṟkaringi, palu nyuntu ngayuku puluka kuḻunypa kaṉpi puḻka iluntankunytjaku wangkanytja wiyangku wantingi ngayulu ngalkula pukuḻarinytjaku maḻpa tjuṯatjarangku. \v 30 Palu nyuntumpa katjangku manta nyuntu ungkunytjitja mapalkungku tjalamilaṟa mani mantjiṟa ankula waṉira wiyaṉu kungkawaṟa kura tjuṯangka munu ngula kutju maḻaku pitjangu nyuntulakutu. Ka nyuntu palumpa kutjuku puluka kaṉpi puḻka iluntaṟa pauntjaku wangkangu palumpa pukuḻarira.’\fig |src="tnLUK15V29.tif" size="col" loc="p" ref="15:29-31"\fig* \p \v 31 “Ka mamangku katjangka wangkangu, ‘Katja, nyuntu panyan tiṯutjara mulapa ngayula tjungu nyinapai, ka ngayulu kanyintja uwankara nyuntumpa ngaṟanyi. \v 32 Palyala pukuḻarira kuka mai puḻka ngalkunma panya nyuntumpa maḻanypa ilunytjatjanu maḻaku wankaringu, panya paluṟu kawankatinytjatjanu maḻaku aṟuringu.’” Alatji Jesulu wangkara wiyaringu. \c 16 \s1 Wati Mayatja Ngunti Kurantja \p \v 1 Munu Jesulu piṟuku wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Wati kutjupa mani puḻkatjara nyinangi, munu paluṟu wati kutjupa mayatja tjukutjuku tjunu palumpa uwankara aṯunymaṟa kanyintjaku. Palu ngula wati panya mani puḻkatjarangku kulinu tjana wangkanyangka munu nintiringu wati panya paluṟu tjunkunytjalu ngunti kurannyangka. \v 2 Munu palunya aḻṯira wangkangu palula, ‘Ngayulu kulinu nyuntu ngayunya kampangkaṯu kurannyangka. Wanyuṉi nyuntu walkatjunkunytja uwankara nintila nyaaṉun ngayuku panya mani, panya nyuntu nyanga alatji palyaṟa ngayuku waṟkarinytja wiyaringkuku.’\fig |src="co01275b.TIF" size="col" loc="p" ref="16:2"\fig* \p \v 3 “Ka wati panya mayatja tjukutjukungku paluṟunku kuliningi walytjangku, ‘Yaaltjingalkuṉa? Panya ngayuku mayatjangkuṉi kuwari pailku waṟkanguṟu, kaṉa waṟka wiyangku paḻtjatjiratjarira upangku manta puṯu tjawalku munuṉatju kutjupangka ngatjintjaku kuṉṯaringanyi. \v 4 Palu tjinguṟuṉa ngaṉmanytju kutjupa kutjupa palyalku, kantiṉi palya waṟkanguṟu paiṟa iyalku. Kaṉiya aṉangu kutjupa tjuṯangku ngayunya aḻṯiku munuṉiya tjanampa waḻingka kanyilku.’ \p \v 5 “Munu wati panya mayatja tjukutjukungku aḻṯingu wati maṉkurpa, panya paluṟu tjana ngaṉmanytju unytjungku kutjupa kutjupa mantjinu mayatja puḻkanguṟu munuya palunya ngapartji maḻakungku ungkunytjaku ngaṟangi. Ka wati panya paluṟu tjananya aḻṯira kutju kutju tjarpatjuṟa wangkangi. Munu paluṟu wati kutjungka tjapinu, ‘Nyuntu ngayuku mayatja nyaa ngapartji ungkunytjaku ngaṟanyi?’ \p \v 6 “Ka paluṟu wangkangu, ‘Ngayulu palunya piti puḻka tjuṯa uwilatjara 18 ungkunytjaku ngaṟanyi.’ \p “Ka wati panya mayatja tjukutjukungku palula wangkangu, ‘Wiya palya tjaṟula, munu nyiringka walkatjura piti puḻka 9 kutju maḻakungku ungkunytjikitjangku.’ \p \v 7 “Munu paluṟu piṟuku wati kutjupangka tjapinu, ‘Nyuntu ngayuku mayatja nyaa ngapartji ungkunytjaku ngaṟanyi?’ \p “Ka wati panya paluṟu wangkangu palula, ‘Ngayulu palunya yakutja mai uṉinypatjara 1,000 ungkunytjaku ngaṟanyi.’ \p “Ka wati panya mayatja tjukutjukungku palula wangkangu, ‘Wiya palya tjaṟula, munu nyiringka walkatjura yakutja 800 kutju maḻakungku ungkunytjikitjangku.’ \p \v 8 “Ka ngula wati panya mani puḻkatjarangku kulinu wati panya paluṟu alatji palyannyangka, munu palunya mirawaṉingu kuliṟa, ‘Munta, wati nyangangku ayinayiningku palyaṉu aṉangu tjuṯangku palunya ngapartji ngula aḻṯinytjaku munu tjanampa ngurangka palunya kanyintjaku.’” \p Ka Jesulu tjukurpa nyanga palunya wangkara wiyaringkula palumpa nintintja tjuṯangka utinu alatji wangkara, “Uwa, mulapa panya aṉangu mantatja kulilpai tjuṯangkuyanku ayinayiningku palyalpai mantangka nyanga pukuḻpa nyinanytjikitjangku, palu Godaku walytja tjuṯa palu puṟunypa wiya, panya tjana ngura nyara ilkaṟitjangka pukuḻpa nyinanytjikitjangku kutju kulilpai munkaritja waintaṟa.” \p \v 9 Munu palulanguṟu tjananya wangkangu, “Palu ngayulu nyurala alatji wangkanyi. Uti nyura mani munu ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa nyura kanyintjatjanungku munytjangku ma-ungama aṉangu kutjupa tjuṯa tjana pukuḻarinytjaku munu nyurampa maḻparingkunytjaku. Ka palulanguṟu nyura munu nyura kanyintja uwankara wiyaringkunyangka Godalu nyuranya mantjiṟa ngura ilkaṟitjangka pukuḻṯu tjunkuku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \p \v 10 “Ka nyura tjukutjuku tjuṯa-waraṟa tjukaṟurungku kanyintjatjanungku puḻka tjuṯa kuḻu tjukaṟurungku kanyilku, kaya nyurampa nyakula pukuḻariku alatjiṯu. Palu nyura tjukutjuku tjuṯa wiṟuṟa kanyintja wiyangku wantirampa puḻka tjuṯa kuḻu puṯu wiṟuṟa kanyilku. \v 11 Ka nyura mantatja kutjupa kutjupa tjuṯa puṯu tjukaṟurungku kanyiṟampa Godalu wanyu nyuranya wiṟu tjuṯa palyanyku kanyintjaku ungkuku? Wiya alatjiṯu. \v 12 Tjinguṟu kutjupangku nyuranya wangkara wantikatinyi palumpa kutjupa kutjupa nyura aṯunymaṟa kanyintjaku, ka nyura puṯu tjukaṟurungku wiṟuṟa kanyinnyangkampa paluṟu wanyu nyuranya ungkuku walytjangku kanyintjaku? Wiya alatjiṯu. \s1 Tjukurpa Kutjupa Tjuṯa Jesulu Wangkanytja \p \v 13 “Panya aṉangu kutju mayatja kutjarangka puṯu waṟkaripai. Paluṟu tjinguṟu kutjungka wangaṉarangku kulilku munu kutjupangka kulintja wiyangku wantira tungunpungkuku. Munu tjinguṟu kutjuku puḻkaṟa pukuḻarira kutjupaku puṯu pukuḻarira palumpa kuraringkuku. Ka pala palu puṟunypa nyura tjinguṟu maniku pukuḻarirampa Godaku puṯu pukuḻariku. Panya nyura puṯu kutjara tjunguṟa kulini Godanya munu mani kuḻu. Palu uti nyura Godanya kutju puḻkaṟa kulinma munu mani wantima.” \s1 Jesulu Tjukurpa Kutjupa Piṟuku Wangkanytja \r (Matthew-ku 11:12-13; 5:31-32; Markaku 10:11-12) \p \v 14 Kaya wati Paṟatji tjuṯangku tjukurpa nyanganpa wangkanyangka ilangku kuliningi munuya Jesunya anaṟa palumpa ikaringangi panya tjanaya maniku kutju puḻkaṟa pukuḻaripai. \v 15 Palu Jesulu tjanala wangkangu, “Nyuranku walytjangku kutju wiṟu kulilpai aṉangu kutjupa tjuṯangka miṟangka. Palu Godanya nyurampa ninti pala nyura unngu kulintjitjaku. Aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula mirawaṉipai, palu Godalu nyuranya unngu nyakula nyurampa pukuḻarinytja wiya alatjiṯu. \p \v 16 “Tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitja munu wangkatjara tjuṯangku kuḻu walkatjunkunytjitja rawa mulapa ngaṟangi aṉangu tjuṯangku wangaṉarangku kulintjaku. Palu panya mungaṯu Johnnga pitjangu munu aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjitja, kaṉa ngayulu kuḻu palu puṟunypaṯu tjakultjunangi. Kaya kuwari aṉangu uwankara puḻkaṟa arkaṉi Godala tjunguringkunytjikitjangku paluṟu tjananya walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjaku. \v 17 Palu kulilaya, panya manta ilkaṟi ngaṟanyangkampa tjukurpa uwankara Godalu Mosenya tjananya ungkunytja tjuṯa tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku nyura rawangku wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku, tjukurpa puḻka tjuṯa munu tjukutjuku tjuṯa kuḻu. \p \v 18 “Palu kulila nyangatja! Watingku tjinguṟu kuri wantira minyma kutjupa aḻṯirampa kura puḻka palyaṉi. Ka palu puṟunypaṯu tjinguṟu wati kutjupangku minyma panya kuringku wantinytjanya aḻṯirampa paluṟu kuḻu kura puḻka palyaṉi.” \s1 Wati Mani Puḻkatjara Munu Wati Ngaḻṯutjara \p \v 19 Ka Jesulu wangkangu, “Wati kutjupa nyinangi mani puḻkatjara munu paluṟu rawa alatjiṯu mantara wiṟu tjuṯangka tjarpapai munu waḻi wiṟungka nyinara mai puḻka ngalkupai tjiṟirpi winkingka. \v 20 Ka wati kutjupa ngaḻṯutjara nyinangi pika purtju winkitjara ini Lazarusanya. Kaya palunya katira tjunkupai wati panya mani puḻkatjaraku kaitangka itingka nyinara ngatjintjaku. \v 21 Munu paluṟu mukuringangi wati panya mani puḻkatjaraku taipulanguṟu mai lampi punkannyangka ngalkula paḻtjaringkunytjikitja. Kaya tjiṯutja tjuṯangku pitjala wati panya palunya pika tjuṯa anytjulpai.\fig |src="tnLUK16V21.tif" size="col" loc="p" ref="16:21"\fig* \v 22 Ka ngula Lazarusanya ilungu. Kaya angelpa tjuṯangku palunya katira Aipuṟamala itingka tjunu palula tjungu nyinanytjaku. \p “Ka wati panya mani puḻkatjara kuḻu ilungu. Kaya palumpa maḻpa tjuṯangku palunya tjuṉutjunu. \v 23 Ka paluṟu ngura kurakutu anu, munu nyara palula waṟungka tiṯutjara kampangi pika puḻka mulapa. Munu paluṟu ira-nyakula nyangu Aipuṟamanya parari mulapa nyinanyangka munu Lazarusanya kuḻu nyangu palula itingka nyinanyangka. \v 24 Munu paluṟu mirara wangkangu, ‘Mama Aipuṟama! Ngaḻṯuriwatju munutju Lazarusanya ngalya-iyala paluṟu ngayulakutu pitjala minangka maṟa tjaḻatjunkula ngayunya tjaḻinypa pampuṟa purkantjaku. Pikaṉa puḻkaringu waṟungka nyanga nyinara nyinara.’ \p \v 25 “Palu Aipuṟamalu palula ngapartji wangkangu, ‘Katja, nyuntun kulini? Panya nyuntu mantangka nyinaran wiṟu tjuṯatjara nyinangi. Ka wati nyanga Lazarusanya ngaḻṯutjara nyinangi kura tjuṯatjara kutju. Palu paluṟu kuwari pukuḻpa mulapa nyinanyi ngura nyangangka. Kan kuwari nyuntu ngapartji pika puḻkatjara nyinanyi. \v 26 Palu kulila ngaṯi puḻka mulapa ngaṟanyi nyuntula ngalila nyanga nguṟurpa. Ka nyanganguṟu kutjupa puṯu ma-itipiriku nyuntunya alpamilantjikitja. Ka palangka nyinapai tjuṯa puṯuṯu ngalya-itipiriku nganaṉalakutu pitjanytjikitja.’ \p \v 27 “Ka wati panya mani puḻkatjarangku wangkangu palula, ‘Palu wiṟungku wanyu Lazarusanya wati-iyala ngayuku mamaku waḻikutu panya mantangka nyinanytja tjuṯakutu. \v 28 Panya ngayuku maḻanypa 5 nyinanyi nyara palula paluṟuwi tjananya wangkara nguḻutjingala ngura nyanga kurakutu pitjanytjaku-tawara.’ \p \v 29 “Palu Aipuṟamalu wangkangu palula ngapartji, ‘Tjana panya tjukurpa puḻka tjuṯa Mosenya ungkunytjitja kanyini munuya wangkatjara tjuṯangku walkatjunkunytja kuḻu kanyini. Uti tjana nyakula wangkara ngaṉmanypa nintiringama munu nintingkulta kuliṟa nguḻuringama.’ \p \v 30 “Ka paluṟu wangkangu, ‘Wiya mama Aipuṟama, tjana Moseku tjanampa tjukurku puṯu nguwanpa mulamularingkupai. Palu tjinguṟu wati kutjupangku, tjinguṟu Lazarusalu, ilunytjatjanu pakantjatjanungku tjanala ankula wangkaku, kaya palunya nyakula paluṟu wangkanyangka kuliṟa mulamularingama munuya kura palyantjatjanu piiwiyaringkula Godalakutu maḻaku aṟuringama.’ \p \v 31 “Palu Aipuṟamalu wangkangu palula, ‘Wiya, panya nyuntumpa maḻanypa tjuṯangkuya Moseku tjanampa tjukurpa tjuṯa kuliṟa wantirampa palu puṟunytjuṯu kutjupangku ilunytjatjanungku pakaṟa tjanala wangkanyangka kuliṟa mulamularingkunytja wiyangkuṯu wantiku.’” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \c 17 \s1 Jesuku Walytja Tjuṯa Kurantja Wiyangku Wantinytjaku \r (Matthew-ku 18:6-7,21,22; Markaku 9:42) \p \v 1-2 Ka Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Uwa, mantangka nyanga nyinara aṉangu tjuṯangku Godala tungunpungkula kura tjuṯa palyalpai. Ka kutjupa tjuṯangku Godala tungunpungkula aṉangu kutjupa tjuṯa wituwitulpai tjana puṟunytju kura palyantjaku. Palu aṉangu nyara palumpa tjanampa pika puḻka mulapa ngaṟaku ngunti wituwitunnyangka. Kulilaya! Tjinguṟu watingku aṉangu kutjupangka liringka puḻi puḻka tjunguṟa karpiṟa palunya puḻi winki uṟu ngaṯingka waṉiku, ka alatji wiṟu wiya, kura alatjiṯu. Palu tjinguṟu tjitji ngayuku mulamularingkupai nyinanyi, ka aṉangu kutjupangku palunya wituwitulku kura palyantjaku, ka alatji wiṟu wiya kura puḻka mulapa nyara uṟungka waṉinytjitjangka muṉkara mulapa. Panya pika puḻka mulapa utiringkuku aṉangu nyara palumpa paluṟu tjitji tjukutjuku nyanga puṟunypa ngayula tungunpungkunytjaku palyannyangka. \v 3 Kayanku nyura puḻkaṟa aṯunymanama. \p “Palu tjinguṟu nyuntumpa kuṯangku nyuntunya kurannyangkampa palula utiṟa tjakultjunama panya paluṟu nyuntunya kurantja. Ka tjinguṟu paluṟu kura palyantjatjanu piiwiyaringkunyangkampa nyuntu palumpa kalyparingama. \v 4 Palu tjinguṟu nyuntumpa kuṯangku tjiṉṯu kutju kaḻaḻa waṟa nyuntunya tjuṯa-aṟangku kuralku munu kurantjatjanu paluṟu tjuṯa-aṟaṯu maḻaku pitjaku kuṉṯaringkula nyuntula wangkara kalyparingkunytjikitja, ka nyuntu uti tjuṯa-aṟangkuṯu palunya kalypangku kuliṟa wantima.” \s1 Rapa Mulararinytjaku \p \v 5 Kaya Jesulu iyantja tjuṯangku palula wangkangu, “Mayatja, nintinmalanya Godaku rapa mulararinytjaku.” \p \v 6 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyura tjinguṟu kulini Godaku rapa puḻkaringkula kutju nyura puḻka palyantjikitjangku. Palu wanyuya uṉinypa tjukutjuku kulila. Panya mantangka tjunkunyangka uṉinypa paluṟu pakaṟa puṉu puḻkaringkupai, ka palu puṟunypa nyura Godaku tjukutjuku mulamularingkulampa nyura puṉu nyanga puḻkangka wangkaku milku winki pakaṟa ankula uṟu puḻkangka nguṟurpa ngaṟanytjaku. Ka mulapaṯu puṉu paluṟu ankuku nyura witunnyangka.” \s1 Kaṉany-kaṉanyarinytja Wiya Mayatjaku Waṟkarima \p \v 7 Ka Jesulu piṟuku tjanala tjukurpa kutjupa wangkangi wati waṟkatjara alatji, “Tjinguṟu wati kutjupangku wati waṟkaripai kanyini. Ka tjinguṟu paluṟu uṟilta waṟkaripai munu manta runyulpai munta tjinguṟu paluṟu tjiipi tjuṯa aṯunymankupai, munu paluṟu tjinguṟu waṟkatjanu wiyaringkula ngalya-tjarpaku. Ka tjarpanyangka palumpa mayatjangku palula nyaa wangkaku? Tjinguṟu alatji wangkaku, ‘Pitjala nyinakatira mai ngalkula.’ \v 8 Wiya, wati pala palula paluṟu alatji wangkaku, ‘Kukatju paula mai kuḻu munu mantara kutjupangka tjarpara mai mina kuḻu ngalya-kati ngayulu ngalkula tjikintjaku. Munun maḻangka ngayulu ngalkula wiyaringkunyangka nyuntunku ngapartji mai walytjangku ngalkula.’ \v 9 Ka wati panya waṟkaripaingku uwankara wangaṉarangku kuliṟa palyannyangka mayatjangku wanyu palunya wiṟunmankuku? Wiya, panya palumpa ngaṟanyi alatjiṯu mayatjangku witunnyangka palyantjaku. \p \v 10 “Ka palu puṟunytju nyura kuḻu uti Godalu wangkanytja uwankara palyaṟa wiyaṟampa palula alatji wangkama, ‘Nganaṉa nyuntumpa waṟkaripai tjuṯa kutju, ka palya nyuntu nganaṉanya wangkara wiṟunmankunytja wiyangku wantinyi, panya nganaṉa nyuntu wituntjitja tjuṯa kutju palyaningi.’” Alatji Jesulu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka tjana Godalu wituntjitja tjuṯa wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. \s1 Jesulu Wati Miṟi Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja \p \v 11 Ka Jesunya tjana Jerusalemalakutu ma-pakaṉu munuya Galileela pulala Tjamiṟiyala nguṟurwanu anangi. \v 12 Munuya wirkanu ngura tawunu kutjupangka tjukutjukungka. Kaya wati 10 miṟi pika puḻkatjara tjuṯa nyinangi nyara palula waḻi tjuṯangka mauṉṯalpa. Munuya Jesunya pitjanyangka nyakula ngaparikatingu palulakutu. Palu tjana puṯu ilaringangi palulakutu, panya tjaka aṉangu miṟi pikatjara puṯu tjunguringkupai aṉangu palya tjuṯangka.\fig |src="WA03878b.tif" size="col" loc="p" ref="17:15-19"\fig* \v 13 Munuya paṯunguṟu mirara palula wangkangu, “Mayatja Jesu! Ngaḻṯuriwalampa!” \p \v 14 Ka Jesulu tjananya nyakula wangkangu, “Ma-pitjaya waḻikutu munuyanku ankula nintila wati tjukurtjara tjuṯangka nyuranya miṟi nyakunytjaku.” Kaya mulapaṯu anu munuya nguṟurpa palyaringu. \p \v 15 Ka kutjungku paluṟunku palyaringkunytja nyakula maḻaku aṟuringu Jesulakutu munu wangka katungku mirara Godanya waḻkuṉu. \v 16 Munu puḻkaṟa pukuḻarira Jesula tjinangka itingka kuranyu waṯungaṟakatira palunya waḻkuṉu. Wati nyanga paluṟu malikitja Tjamiṟiyanya nguraṟa, Jew wiya. \p \v 17 Ka Jesulu tjapinu palula, “Panya wati 10 kuwari palyaringu, ka yaaltji 9 kutjupa?” \v 18 Munu palulanguṟu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu, “Nyangatja wati Tjamiṟiyanya nguraṟa kutju maḻaku aṟuringu wati malikitja Godanya pukuḻarira waḻkuntjikitja.” \v 19 Munu Jesulu piṟuku palula wangkangu, “Palya, pakaṟa pukuḻarira ara! Panya nyuntu ngayuku mulamularingkunytjatjanu palyaringu alatjiṯu.”\fig |src="WA03879b.tif" size="col" loc="p" ref="17:17-19"\fig* \s1 Godanya Mayatja Puḻka Nganaṉala Ngaṟanyi \r (Matthew-ku 24:23-28,37-41) \p \v 20 Kaya Paṟatji tjuṯangku Jesula tjapinu, “Yaalaṟa Godalu pitjala mantangka nyanga aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyilku?” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, puṯu nyura uti nyanganyi Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintja, panya paluṟu mayatja mantatja puṟunypa pitjala palyantja wiya. \v 21 Aṉangungku puṯu wangkaku, ‘Nyawa! Nyangatja kuwari Godalu pitjala mayatjangku kanyini aṉangu nyanganpa.’ Munta tjinguṟu wangkaku, ‘Nyaratjampal!’ Palu wiya, panya Godanya ngaṉmanypa pitjala mayatja puḻka nyurala nguṟur-nguṟurpa ngaṟanyi nyurala unngu.” \p \v 22 Munu Jesulu piṟuku wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Ngula, pika kutjupa kutjupa tjuṯa utiringkunyangka nyura Watiku Katjaku puḻkaṟa mukuringkuku ngayulu warpungkula pitjala wankantjaku, palu puṯu nyura palunya nyakuku. \v 23 Ka nyara palula aṟangka aṉangu kutjupa tjuṯangku nyurala wangkaku, ‘Nyawa Mayatjanya nyaratjampal!’ Ka kutjupa tjuṯangku wangkaku, ‘Wiya, nyangatjampal!’ Palu alatji wangkanyangkaya kuliṟa wantima, munuya ngayuku ngurintjikitjangku tjanala tjunguringkunytja wiyangku wantima. \v 24 Panya ngayulu Watiku Katjanya ngula maḻaku pitjala mapalku utiringkuku aṉangu uwankarangka manta winkitjangku uti nyakunytjaku. Panya wanangaṟangku pinpara utilpai manta winki, palu puṟunypa ngayulu utiringkuku. \v 25 Palu ngayulu ngaṉmanypa pikatjararingkuku, kaya aṉangu mantatja tjuṯangku ngayunya kuraṟa pungkuku. \v 26 Panya ngayulu pitjanytja-aṟangka tjiṟirpi panya Noah-nya tjana iriti nyinanytjitja puṟunypa ngaṟaku.\fig |src="tnGEN06V11.tif" size="col" loc="p" ref="17:26"\fig* \v 27 Panya nyara palula aṟangka uṟu puḻkangka kuwaripangka aṉangu tjuṯa watarku nyinangi, munuya mai kuka ngalkuningi, kapi waina kuḻu tjikiningi, munuya wati tjuṯangku kungka tjuṯa aḻṯingi. Alatji-alatjiṯuya nyinangi watarku, ka panya Noah-nya tjana palumpa walytja tjuṯa kuḻu uṟu puḻkangka-tawara pautangka tjarpangu, ka panya uṟu puḻkangku pakaṟa katuringkula aṉangu kutjupa uwankara iluntanu.\x * \xo 17:27 \xo*\xt Genesis 7:6\xt*\x* \p \v 28 “Ka palu puṟunypa ngula ngaṟaku ngayulu maḻaku pitjanyangka. Panya Lotanya tjana iriti nyinanytja-aṟa puṟunypa ngura panya Tjatamala. Panya nyara palula aṟangka aṉangu Tjatamanya nguraṟa tjuṯa watarku alatjiṯu nyinangi munuya ngalkula tjikiningi, munuya kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilaningi, munuya mai tjuṯa kuḻu pakaltjinganingi, munuya waḻi tjuṯa kuḻu palyaningi. \v 29 Ka panya tjiṉṯu kutjupa Lotalu tjana palumpa walytja tjuṯangku ngura pala Tjatamanya wantikatingu, ka tjana ankula ma-paṯuringkunyangka Godalu waṟu puḻka ilkaṟinguṟu iyaṉu Tjatamalakutu, ka aṉangu uwankara ilungu maḻaringkula nyinanytja tjuṯa. \v 30 Ka nyara palu puṟunypa ngula aṉangu tjuṯa watarku alatjiṯu nyinaku ngayulu Watiku Katjanya witulya puḻka pitjanyangka. \v 31 Nyara palula aṟangka tjinguṟu wati waḻi katu nyinanyi munu uti paluṟu ukalingkula waḻi unngu palumpa ulytja mantjintjikitja tjarpanytja wiya mapalku wirtjapakanma. Ka palu puṟunypa wati kutjupa tjinguṟu uṟilta kaanangka waṟkarinyi munu uti paluṟu maḻaku ngurakutu ulytjakitja ankunytja wiya mapalkuṯu wirtjapakanma. \v 32 Minyma panyatjaya kulinma, Lotaku panya kuri, palu puṟunypa wiyaringkunytjaku-tawara.\f * \fr 17:32 \fr*\ft Lotaku kuri panya Tjatamalanguṟu ma-pitjala Godala tungunpungu munu pinkuraraṟa nyangu waṟu puḻka punkannyangka munu palulanguṟu purkaringkula tjalturingu alatjiṯu. Nyawa Genesis 19:26.\ft*\f* \v 33 Aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyu kaṉatju ngayulu walytjangku aṯunymanama mantangka nyanga rawa wanka nyinanytjikitjangku.’ Palu alatji kuliṟa paluṟu Godanya wantinyi, ka Godalu palunya ngula ilunyangka puṯu wankaṉi palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Wanyuṉa nguḻuringkuwiyangku Godanya tiṯutjarangku waṉanma, kaṉi palya kutjupangku ngayunya iluntankuku.’ Ka alatji kulinnyangka Godalu ngula ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingalku palula tjungu tiṯutjara wanka nyinanytjaku. \p \v 34 “Ka ngula ngayulu mantakutu maḻaku pitjanyangka munga pala palula aṉangu kutjara tjinguṟu piita kutjungka kunkunpa ngarinyi, kaṉa kutju mantjilku munuṉa kutju wantikatiku. \v 35-36 Ka palu puṟunypa ngura kutjupangka minyma kutjarangku tjinguṟu mai ukiṟinguṟu uṉinypa rungkaṉi, kaṉa tjinguṟu kutju mantjilku munuṉa kutju wantikatiku.”\f * \fr 17:35-36 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 36 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Ka ngura kutjupangka wati kutjara tjinguṟu uṟilta waṟkarinyi, kaṉa tjinguṟu kutju mantjilku munuṉa kutju wantikatiku.\+it*\ft*\f* Alatji Jesulu tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \p \v 37 Kaya tjapinu Jesula, “Mayatja, palu ngura yaaltjingka nyanga paluṟu tjana alatjiriku?” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wanyu tjuḻpu panya waḻawuru kulila! Panya kuka ilura ngarinyangka waḻawuru tjuṯa kapuṯuripai. Kala nyakula tjukaṟurungku kulilpai. Palu puṟunypa nyura ngayunya maḻaku pitjanyangka nyakula tjukaṟurungku ngurkantankuku.” \c 18 \s1 Minyma Wanakaḻa Munu Wati Ngurkantankupai \p \v 1 Munu Jesulu tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala wangkangi paluṟu tjana kuliṟa rawangku Godala tjapintjaku pakuringkunytja wiyangku. \v 2 Alatji paluṟu wangkangu, “Tawunu kutjupangka wati mayatja kutjupa nyinangi ngurkantankupai. Munu nyara paluṟu Godaku munu aṉangu tjuṯaku kuḻu nguḻuringkupai wiya tjana palunya kuranmankunytjaku. \v 3 Ka tawunu nyara kutju palulaṯu minyma wanakaḻa nyinangi, ka aṉangu kutjupangku palumpa kutjupa kutjupa kutitjuṟa kanyiningi. Ka minyma paluṟu rawa pitjapai wati panya ngurkantankupailakutu munu palula wangkapai, ‘Wanyuṉi alpamilala, munu aṉangu panya palunya wangka ngayunya maḻakungku ungkunytjaku!’\fig |src="GT00079.tif" size="col" loc="p" ref="18:3-4"\fig* \p \v 4 “Ka wati paluṟu rawangku alpamilantja wiyangku wantingi, munu rawa mulatu kuliṟa wantinytjatjanungku paluṟu ngula kulinu kutjungku alatji, ‘Ngayulu Godaku nguḻuringkupai wiya, munuṉa aṉangu tjuṯangku wangkanytja kuḻu kuliṟa wantipai. \v 5 Palu minyma nyanga wanakaḻangkuṉi rawangku ngayunya pitjala tjapilpai. Kaṉa palya palunya kuwari alpamilalku panya ngayulu wantinyangkampa tjinguṟu paluṟu rawa alatjiṯu ngayulakutu pitjama munuṉi rawangkuṯu uuḻinama munuṉi pakunma.’ Alatji wati panya ngurkantankupaingku kuliningi.” \p \v 6 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu, “Wati panya palunyaya kulinma! Panya paluṟu minyma palunya rawangku wantingi mapalkungku alpamilantja wiyangku. Munu palulanguṟu nyaa wangkangu? \v 7 Ka Godanya wanyu palu puṟunypa nyinanyi? Panya Godaku walytja tjuṯangku palula rawangku ulara tjapilpai mungangka kaḻaḻa kuḻu paluṟu tjananya alpamilantjaku. Ka paluṟu wanyu tjananya kuliṟa wantipai rawangku alpamilantja wiyangku? \v 8 Wiya, Godalu palunya tjananya kuliṟa mapalkungku alatjiṯu alpamilalpai palumpa aṉangu tjuṯa. Ka ngula ngayulu Watiku Katjangku maḻaku pitjala aṉangu tjuṯa yaaltji-yaaltji nyinanyangka nyakuku mantangka nyanga? Wanyu ngayulu aṉangu tjuṯa ngayuku mulamularingkunytjatjanu rapa mulapa nyinanyangka nyakuku?” \s1 Godala Tjukaṟuru Nyinanytja \p \v 9 Munu Jesulu piṟuku tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara tjakultjunangi, panya aṉangu kutjupa tjuṯangkuyanku walytjangku mirawaṉira palyanmankupai munuya kutjupa tjuṯa kuranmankupai. Ka Jesulu tjukurpa nyangatja tjanala wangkangu alatji, \v 10 “Tjiṉṯu kutjupa wati kutjara anu timpulakutu Godala tjapintjikitja, kutju Paṟatji, ka kutjupa kamantaku mani mantjilpai. \v 11 Ka wati panya Paṟatji paṯu ngaṟangi, wati panya mani mantjilpaingka ila wiya, munu paluṟu Godala kaṉany-kaṉanytju maṟa katuringkula tjapiṟa alatji wangkangu, \pi1 ‘Mama God, ngayulu nyuntumpa pukuḻarinyi nyuntu ngayunya wiṟuṟa kanyinnyangka, panya ngayulu manyu wiya aṉangu nyanga kutjupa tjuṯa puṟunypa wiya. Munuṉa wati kutjupa tjuṯa puṟunytju kutitjuṟa ngunti kuralpai wiya, munuṉa kuri walytjatjarangka kutju ngaripai kampangkaṯu ngarinytja wiya. Munuṉa nyuntumpa pukuḻarinyi, panya nyuntu ngayunya tjukaṟuru nyinanytjaku palyaṉu wati nyanga mani mantjilpai puṟunypa wiya. \v 12 Panya ngayulu tjiṉṯu maṉkurpa mai kuka kuḻu ngalkupai munuṉa tjiṉṯu kutjupa wantipai mai kuka kuḻu ngalkuntja wiyangku. Munu panyaṉa waṟkarinytjatjanungku mani mantjiṟa tjukutjuku tjaraṟa nyuntunya rawangku ungkupai Moselu wangkanytjitjangka.’\fig |src="tnLUK18V13.tif" size="col" loc="p" ref="18:12-13"\fig* \m \v 13 Ka wati panya mani mantjilpaingku kuṉṯaringkula paṯunguṟu ngaṟala paluṟunku kurunpa tjituṟu-tjituṟurira maṟa piḻpirta tjunkula wangkangu, \pi1 ‘God, ngaḻṯuriwatju panya ngayulu kura rawangku palyaningi.’ \m Alatji paluṟu piiwiyaringkula Godala tjapinu.” \p \v 14 Munu palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu, “Wati panya kutjara tjapiṟa wiyaringkula ngurakutu anu. Palu Godalu wati kutju palyanmanu palumpa pukuḻarira wati panya mani mantjilpainya, munu wati panya Paṟatjiku pukuḻarinytja wiya alatjiṯu. Ka tjukurpa nyanga palulanguṟu nyura uti kulinma walytjangku mirawaṉinytja wiyangku wantinytjikitjangku. Panya aṉangungku walytjangku mirawaṉinyangkampa Godalu palunya tjukutjukulku. Palu tjinguṟu paluṟu walytjangku tjukutjukunmankunyangkampa Godalu palunya mirawaṉira puḻkanmankuku kutjupa tjuṯangka waintaṟa.” \s1 Jesulu Tjitji Tjukutjuku Puṟunyarinytjaku Wangkanytja \r (Matthew-ku 19:13-15; Markaku 10:13-16) \p \v 15 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjitji tjukutjuku tjuṯa Jesulakutu ngalya-katingi maṟa tjunkula wangkara pukuḻmanytjaku. Kaya palumpa nintintja tjuṯangku katinyangka nyakula tjananya painingi. \v 16 Palu Jesulu tjitji panya tjukutjuku tjuṯa aḻṯingu palulakutu pitjanytjaku, munu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Tjitji tjukutjuku tjuṯa ngayulakutu pitjanyangka nyakulaya paintja wiyangku wantima! Panya aṉangu tjuṯa tjitji nyanga tjukutjuku tjuṯa puṟunypa nyinanyangkampa Godalu tjananya mayatja puḻkangku walytjanmaṟa kanyilku. \v 17 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, panya nyura tjitji nyanga puṟunytju Godanya wangaṉarangku kulinnyangka kutju Godalu nyuranya mayatjangku walytjanmaṟa tiṯutjarangku kanyilku. Palu nyura wantinyangka paluṟu nyuranya wantiku.” \s1 Wati Mayatja Kutjupa Ulytja Puḻkatjara \r (Matthew-ku 19:16-30; Markaku 10:17-31) \p \v 18 Ka wati waḻi inmatjaku mayatjangku palula tjapinu, “Nintilpai, nyuntun wiṟu mulapa! Wanyuṉi tjakultjura, nyaalkuṉa Godala tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku?”\fig |src="cn01773B.tif" size="col" loc="p" ref="18:18-20"\fig* \v 19 Ka Jesulu palula wangkangu, “Nyaakuṉin wiṟunmananyi? Kutjupa wiṟu mulapa nyinanytja wiya, Godanya kutju wiṟu mulapa. \v 20 Palu nyuntu panya ninti Godalu wituntjitja tjuṯaku. Panya paluṟu alatji wangkangu kuri walytjatjarangka ngarinytja wiyangku wantima, miṟi pungkuwiyangku wantima, walytjatjara kutitjunkuwiyangku wantima, aṉangu kutjupa ngunti ngukaṟa wangkawiyangku wantima, munu ngunytjungka mamangka wangaṉarangku kulinma.” \p \v 21 Ka wati paluṟu wangkangu, “Uwa ngayulu tjitjingkulpi tjukurpa nyanga palunya tjananya uwankara wangaṉarangku kuliningi.” \p \v 22 Ka alatji wangkanyangka Jesulu kulinu munu palula wangkangu, “Palu nyuntu kutjuku watarkuringu, nyuntu panya kanyintja uwankaraku. Uti nyuntu palunya tjananya manikitjangku tjalamilanma munu mani mantjiṟa ngaḻṯutjara tjuṯa para-ungama munuṉi palulanguṟu pitjala ngayunyalta waṉanma. Munun nyuntu nyara palulanguṟu ngula ilkaṟingka wiṟu mulapalta mantjilku.” \p \v 23 Palu wati paluṟu alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, panya paluṟu mani ulytja kutjupa kutjupa puḻkatjara alatjiṯu nyinangi, munu palunya tjananya walytjangku kanyintjikitja mukuringangi. \p \v 24 Ka Jesulu palunya tjituṟu-tjituṟurinyangka nyangu munu palulanguṟu wangkangu, “Nyangatja wituwitu mulapa ngaṟanyi aṉangu mani munu ulytja puḻkatjara tjuṯaku, panya tjana mani ulytja kuḻu puḻkaṟa kuliṟa puṯu Godaku walytjaringanyi paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku. \v 25 Kulilaya! Panya nyiilangka aḻa utju mulapa ngaṟanyi. Ka aḻa pala palulawanu wanyu kamula tjarpapai? Wiya alatjiṯu. Ka palu puṟunypaṯu aṉangu mani ulytja puḻkatjara tjuṯa puṯu Godaku walytjaringanyi paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku.” \p \v 26 Kaya aṉangu tjuṯangku nyanganpa kulinu munuya puṯu kuliṟa palula tjapinu, “Palu Godalu aṉangu mani puḻkatjara tjuṯa wantirampa tjinguṟu aṉangu kutjupa uwankara kuḻu ngura kurakutu iyalku wankaṟunkunytja wiyangku.” \p \v 27 Ka Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Uwa, aṉangu puṯu walytja wankaringanyi, palu Godalu kutjungku wankalpai.” \p \v 28 Ka Peterlu wangkangu, “Kulila, panya nganaṉa kutjupa kutjupa uwankara wantikatingu nyuntunya waṉantjikitjangku.” \p \v 29-30 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Uwa mulapa. Kaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya nyura tjinguṟu nyurampa ngura, munu kuri, kuṯa, kangkuṟu tjuṯa, ngunytju, mama munu tjitji tjuṯa kuḻu wantikatingu Godalu nyuranya munu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjaku. Ka nyara palulanguṟu Godalu watarkuriwiyangku nyuranya waintaṟa ungkuku walytja tjuṯa mulapalta manta nyanga palula nyinanyangka, ka ngula nyura ilunytjatjanu wankaringkula pakaṟa wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu pukuḻpa mulapa.” \s1 Jesulu Paluṟunku Ilunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 20:17-19; Markaku 10:32-34) \p \v 31 Munu palulanguṟu Jesulu wati panya palumpa nintintja 12 mauṉṯalpa katingu munu tjanala wangkangu, “Kulilaya! Kuwarila Jerusalemalakutu ananyi. Ka uwankara panya wangkatjara tjuṯangku iriti Watiku Katjatjara walkatjunkunytja utiringkuku. \v 32 Panya ngayuku mirpaṉtju tjuṯangkuṉiya witiṟa wati Jew wiya tjuṯa ungkuku, kaṉiya ngayunya anaṟa kuraṟa pungkuku munuṉiya wiṯalytjunkuku. \v 33 Munuṉiya wiipangka kuḻu puḻkaṟa alkalku munuya palulanguṟu ngayunya iluntankuku. Palu ngayulu ilunytjatjanu tjiṉṯu kutjara wiyaringkula wankaringkula pakalku. Alatji panya nyiringka iriti walkatjunkunytja utiringkuku.” \p \v 34 Palu palumpa nintintja tjuṯangkuya puṯu nguwanpa kuliningi paluṟu ngula pikatjararingkunytja wangkanyangka, panya mulapa Godalu tjukurpa nyanga palunya kumpilpa kanyiningi tjanala utintja wiyangku tjana nintiringkula uti kulintjaku-tawara. \s1 Jesulu Wati Kuṟu Pati Ngatjilpai Palyaṟunguntja \r (Matthew-ku 20:29-34; Markaku 10:46-52) \p \v 35 Ka Jesunya tjana waṯalpi Jerichola wirkanu, ka ngura nyara palula wati kuṟu pati nyinangi iwarangka itingka, munu paluṟu maniku nyinara ngatjilpai. \v 36 Munu paluṟu kulinu aṉangu tjuṯa mulapa kinkinpa winki itiwanu wati-pitjanyangka munu tjapinu tjanala, “Nyaaringanyi nyanganpa?” \p \v 37 Kaya palula wangkangu, “Wiya, Jesunya wati-pitjanyi panya Nazarethanya nguraṟa.” \p \v 38 Ka wati panya kuṟutjarangku nyangatja kuliṟa Jesula mirara wangkangu, “Jesu! Davidakun katja! Ngaḻṯuriwatju!” \p \v 39 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesula tjungu ankunytjatjanungku palunya kulinu paluṟu Jesula wangkanyangka munuya palunya painu pilunarira wangkawiya nyinanytjaku. Palu paluṟu piṟukuṯu puḻkaṟa mirara tjapiningi alatji wangkara, “Davidakun katja! Ngaḻṯuriwatju!” \p \v 40 Ka Jesulu miranyangka kuliṟa ngaṟakatingu munu wangkangu wati palunya ngalya-katinytjaku. \v 41 Munu palunya tjapinu, “Palu ngayulu nyaa palyantjakun nyuntu mukuringanyi?” \p Ka paluṟu wangkangu, “Mayatja, ngayulu nyakunytjikitja mukuringanyi.”\fig |src="CN01683B.TIF" size="col" loc="p" ref="18:41-43"\fig* \p \v 42 Ka Jesulu wangkangu palula, “Kuṟu aḻaringkula nyawa! Panya nyuntun mulapa ngayuku mulamularingkula kuwari kuṟu aḻaringu.” \v 43 Ka mulapaṯu paluṟu mapalku kuṟu aḻaringkula nyangangi, munu puḻkaṟa pukuḻarira Jesunya waṉaṟa Godanya waḻkuningi. Kaya aṉangu tjuṯangku palunya nyakula urulyaraningi, munuya tjana kuḻu pukuḻarira Godanya waḻkuningi. \c 19 \s1 Tjakiyatjalu Jesunya Nyakunytja \p \v 1 Ka Jesunya tjana tawunu panya Jerichola tjarpara iwarangka waaraṯu anangi. \v 2 Ka ngura nyara palula wati mani puḻkatjara ini Tjakiyatjanya nyinangi mani mantjilpai tjuṯaku mayatja, panya palumpa waṟka tjuṯangku aṉangu tjuṯanguṟu kamantaku mani mantjilpai. \v 3 Ka Jesunya tjana ankunyangka aṉangu winki iwarangka ngaṟala waṉaningi palunya nyakunytjikitja. \p Ka Tjakiyatjanya kuḻu palunya nyakunytjikitja puḻkaṟa mukuringangi. Palu puṯu nyangangi aṉangu tjuṯa anga-ngaṟanyangka, panya paluṟu wati muṯumuṯu mulapa. \v 4 Munu paluṟu kuranyu wirtjapakaṉu puṉu miṉatjarangka tatiṟa Jesunya katunguṟu nyakunytjikitja panya paluṟu kuliningi, “Tjinguṟu Jesunya nyanga palulawanu pitjaku.” \v 5 Ka Jesunya mulapaṯu nyara palulawanu anangi munu puṉu pala palula wirkaṟa ira-nyakula nyangu Tjakiyatjanya puṉu katu nyinanyangka munu wangkangu, “Tjakiyatja! Ngalya-ukaliwa! Ngayulu kuwari nyuntula akatjari nyinanytjikitja mukuringanyi nyuntumpa waḻingka.”\fig |src="DN00417b.tif" size="col" loc="p" ref="19:5-6"\fig* \p \v 6 Ka Tjakiyatjanya mapalku ukalingu puṉunguṟu, munu pukuḻarira Jesunya katingu palumpa waḻikutu. \v 7 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesunya katinyangka nyakula mirpaṉarira wangkara waṉingi alatji, “Ai! Wati nyaratja kura mulapa. Ka Jesunya nyaaku palumpa ngurakutu ananyi?” \p \v 8 Ka nyara palumpa ngurangka Tjakiyatjalu pakaṟa winkingka miṟangka Mayatja Jesula wangkangu alatji, “Mayatja, ngayulu kuwari ulytja kutjupa kutjupa uwankara tjaraṉi kutjarankunytjikitjangku munuṉatju tjara kutju ngaḻṯutjara tjuṯa ungkuku. Munuṉa ngayulu aṉangu kutjupa tjuṯangka mani ngunti waintaṟa mantjintjatjanungku palunya tjananya maḻakungku ungkuku kutjara kutjara-aṟangku.” \p \v 9 Ka Jesulu nyangatja kuliṟa wangkangu palula, “Kuwari nyanga alatjiṯu nyuntunya munu nyuntumpa walytjapiti kuḻu Godalu wankaṟunu waḻi nyangangka nyinanytja tjuṯa. Panya kuwari nyuntu Aipuṟamanya puṟunypa Godaku mulamularingu. Nyara palulanguṟu nyuntu Aipuṟamaku walytja mulapa nyinanyi. \v 10 Panya ngayulu Watiku Katjanya pitjangu aṉangu kawalirinytja tjuṯa nguriṟa mantjintjikitja munu Godala maḻakungku tjunguṟa wankaṟu kanyintjikitja.” \s1 Tjukurpa Wati Waṟkaripai Tjuṯatjara \r (Matthew-ku 25:14-30) \p \v 11-12 Ka ngura Jerichonya Jerusalemala itingka ngaṟangi, kaya aṉangu tjuṯangku kuliningi Jesulu tjukurpa wangkanyangka. Munuya ngunti alatji kuliningi, “Tjinguṟu kuwari Godalu nganaṉala utiringkula nganaṉanya mayatjangku kanyilku ngura nyanga Jerusalemala.” \p Ka Jesulu nintingku kuliningi tjana unngu kulintjitja, munu tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, “Wati puḻka nyinangi ngura kutjupangka waṟka tjuṯatjara. Kaya kutjupa-aṟa palunya ngura kutjupanguṟu aḻṯingu mayatja puḻka tjunkunytjikitjangku ngura tjuṯaku palumpa nguraku kuḻu. \v 13 Ka wati paluṟu ankunytja kuwaripangka aṉangu palumpa waṟka tjuṯa aḻṯingu wati 10-pala munu tjananya mani yakutjangka kutju kutju ungkula wangkangu, ‘Waṟkaya palyanma mani nyanga palunyatjarangku ngayulu maḻaku pitjanytjaku paṯaṟa munuya mani puḻkaringkunytjaku piṟuku palyanma.’ Alatji paluṟu wangkara tjananya wantikatingu munu anu parari ngura kutjupakutu mayatjarinytjikitja. \p \v 14 “Palu palumpa ngurangka aṉangu tjuṯa palumpa kuraringkupai, munuya ankunyangka maḻangka wati tjakulpa tjuṯa maḻawanungku iyaṉu tjana ankula alatji wangkanytjaku, ‘Wiya, wati nyanga palumpala nganaṉa mukuringkunytja wiya nganampa mayatja puḻka nyinanytjaku nganampa ngurangka.’ \v 15 Palu ngura nyara parariya palunya tjananya kuliṟa wantingu munuya wati panya palunya tjunu alatjiṯu mayatja puḻka nyinanytjaku ngura uwankaraku. Ka palulanguṟu maḻaku pitjangu wati panya paluṟu munu wirkaṟa waṟka panya tjuṯa aḻṯingu munu tjananya wangkangu, ‘Ngayulu panya nyuranya mani ungkukatingu. Ka nyura yaaltjiṯu piṟuku palyaṉu ngayulu ankunyangka maḻangka mani panya palula tjanalanguṟu?’ \p \v 16 “Ka wati waṟka kutju kuranyu pitjangu munu palula wangkangu, ‘Uwa mayatja, panya yakutja manitjara kutjuṉin ungu. \v 17 Kaṉa ngayulu piṟuku palyaṉu mani puḻka mulapa nampa nyangatja panya yakutja 10-pa.’\fig |src="cn01904B.tif" size="col" loc="p" ref="19:17-18"\fig* \p “Ka palunya mayatjangku panya wangkangu, ‘Nyuntun wiṟu mulapa palyaṉu. Ka nyuntu tjukutjuku wiṟungku aṯunymankunytjitjanguṟu ngayulu nyuntunya mayatja tjunanyi ngura puḻka 10-pa aṯunymaṟa kanyintjaku.’ \p \v 18 “Ka palulanguṟu wati waṟka kutjupa palulakutu pitjangu munu wangkangu, ‘Mayatja, panya nyuntuṉin yakutja manitjara kutju ungu, kaṉa ngayulu piṟuku palyaṉu mani puḻka nampa nyangatja panya yakutja 5-pala.’ \p \v 19 “Ka mayatjangku palula wangkangu, ‘Uwa palya. Ngayulu nyuntunya mayatja tjunkuku ngura puḻka 5-pala aṯunymaṟa kanyintjaku.’ \p \v 20 “Ka piṟuku wati waṟka kutjupa pitjangu munu paluṟu mayatjangka wangkangu, ‘Mayatja, nyangatja mani panya nyuntu ngayunya ungkunytja. Ngayulu nyanga palunya raikingka karpiṟa kumpilpa ngarinytjaku tjunu. \v 21 Panya ngayuluṉa nguḻuringangi nyuntumpa panya nyuntu wati wituwitu, munu nyuntu witulya puḻkangku mantjilpai nyuntu tjunkunytja wiyatjangku munu panyan mai kaṯaṟa uralpai nyuntu ngaṉmanytju uṉinypa tjuṯa tjunkunytja wiyatjangku.’ \p \v 22 “Ka mayatjangku panya wangkangu palunya, ‘Nyuntun wati kura, munun waṟka ngayuku palyantja wiya alatjiṯu. Kuwariṉa tjukurpa panya nyuntu ngayunya wangkanytjitjanguṟu nyuntunya paini. Panya nyuntu ninti ngayuku panya ngayulu wati wituwitu munuṉa witulya puḻkangku mantjilpai ngayulu tjunkunytja wiyatjangku, munuṉa mai kaṯaṟa uralpai ngayulu ngaṉmanytju uṉinypa tjuṯa tjunkunytja wiyatjangku. \v 23 Kan nyaaku ngayuku mani raikingka kutju karpiṟa kanyiningi bankingka tjunkunytja wiyangku? Tjinguṟu nyuntu bankingka tjunkunyangkampa ngayulu puḻka nguwanpa bankinguṟu mantjinma maḻaku pitjala.’ \v 24 Munu tjanala wangkangu palula itingka ngaṟanyangka, ‘Mani palatjaya mantjiṟa uwa wati panya puḻka palyantjanya.’ \p \v 25 “Palu aṉangu tjuṯangkuya wangkangu palula, ‘Wiya, paluṟu panya puḻka kanyini yakutja tjuṯangka 10-pangka.’ \p \v 26 “Ka mayatja panya paluṟu wangkangu, ‘Wiya, panya puḻka palyantjalu piṟuku mantjilku, palu panya waṟka palyantja wiyanguṟu ngayulu palumpa uwankara mantjilku maṟalpa ngaṟanytjaku. \v 27 Kaṉa kuwari nyurala tjapini, “Ngananya tjana panyatja ngayulu mayatjarinytjaku mukuringkunytja wiya? Ngalya-katiya palunya tjananya munuya nyanga kuranyu iluntara ngayula miṟangka!” ’ Alatji mayatja panya paluṟu wangkangu.” \p \v 28 Munu Jesunya nyanganpa wangkara wiyaringkula ma-pakaṉu Jerusalemalakutu. \s1 Jesunya Jerusalemala Tjarpanytja \r (Matthew-ku 21:1-11; Markaku 11:1-11; Johnku 12:12-19) \p \v 29-30 Munu paluṟu wirkanu ngura Piitja-paitjala pulala Piitjanila itingka apu panya ini Alipatjarangka munu paluṟu nintintja kutjara kuranyu wituṟa iyaṉu pulala alatji wangkara, “Ara pula tawunu nyara ilatjakutu munu nyupali ma-wirkaṟa nyakuku tangkiyi kuḻunypa karpintja ngaṟanyangka ngaṉmanypa tatintja wiyatja. Nyara palunya pula araltjara ngalya-kati! \v 31 Ka tjinguṟu wati kutjupangku nyupalinya nyakula tjapilku alatji wangkara, ‘Nyaaku nyupali palatja araltjananyi?’ Ka pula alatji wangka, ‘Wiya, Mayatjanya nyanga palumpa mukuringanyi.’ Alatji pula wati palula wangka.” \p \v 32 Ka pula mulapaṯu ankula nyangu paluṟu panya wangkanytjitja. \v 33 Ka pula tangkiyi panya kuḻunypa araltjankunyangka wati panya tangkiyiku walytjangku pulanya nyakula tjapinu wangkara, “Nyaaku nyupali araltjananyi?” \p \v 34 Ka pula wangkangu, “Wiya, Mayatjanya nyanga palumpa mukuringanyi.” Ka pulanya palyanmanu araltjaṟa katinytjaku. \v 35 Ka pula mulapaṯu katingu Jesulakutu, kaya nintintja tjuṯangku mantara upukuta waṟa maṉkurpa tjunu tangkiyi panya kuḻunytja tjaṉangka munuya Jesunya tatitjunu. \v 36 Ka paluṟu tatiṟa pitjanyangka aṉangu tjuṯangku palumpa puḻkaṟa pukuḻarira upukuta tjananku araltjara lipiṟa tjunkula waṉaningi iwarangka palula kuranyu. \p \v 37 Ka paluṟu apu Alipatjaralawanu ankula ma-ukalingangi wimaṟungka itipirira piṟuku Jerusalemalakutu ma-tatintjikitja. Ka ma-ukalingkunyangkaya aṉangu palunya waṉalpai tjuṯa palumpa puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaringi, munuya pukuḻṯu mirara Godanya waḻkuningi, panya paluṟu miracle wiṟu tjuṯa palyantjitjanguṟu, panya tjanaya rawangku nyangangi paluṟu palyannyangka.\fig |src="tnLUK19V37.tif" size="col" loc="p" ref="19:37-38"\fig* \v 38 Munuya Godanya mirawaṉingi alatji wangkara, \q1 “Mayatja God, nyanga palunya puḻkaṟa pukuḻmanama,\fig |src="Praise symbol MB.tif" size="col" loc="p" ref="19:38"\fig* \q2 panya nyuntu palunya iyaṉu nganaṉanya mayatjarira kanyintjaku. \q1 Kuwari nganampa God Ilkaṟitjanya aṉangu tjuṯaku kalyparingu. \q2 Kala palunya waḻkuṟa mirawaṉima katutja puḻkanya!” \m \v 39 Kaya Paṟatji tjuṯangku aṉangu tjuṯangka nguṟur-nguṟurpa ankunytjatjanungku Jesula wangkangu, “Nintilpai, nyanga nyuntunya waṉalpai tjuṯa wanyu paila pilunarinytjaku!” \p \v 40 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, nyanga tjana tjinguṟu pilunarinyangkampa apu nyangantu ngapartji mirara Godanya waḻkulku.” \s1 Jesunya Jerusalemaku Ulanytja \p \v 41 Munu palulanguṟu Jerusalemalakutu ngalya-ilaringkula Jesulu waḻi palunya nyangangi munu paluṟu nyakula ulangi aṉangu tjuṯaku munu wangkangu, \v 42 “Ngayulu mukuringanyi nyura nintingku kulintjaku yaaltjingaṟa Godala kalypa tjungu nyinanytjikitjangku. Palu wiya, nyura ngurpangku puṯu nyanganyi munu nyura puṯuṯu kulini. Ngaḻṯutjara! \v 43 Panya ngula nyurampa mirpaṉtju tjuṯangku pitjala nyuranya pikangku tjaṯutjuṟa angatjunkuku kampa uwankaranguṟu. \v 44 Munuya nyurampa waḻi uwankara piḻuntaṟa minya-minyalku alatjiṯu kutjupa maḻaringkula ngaṟanytjaku wiya, munuya nyuranya unngu nyinanytja tjuṯa uwankara alatjiṯu iluntara wiyalku tjitji tjuṯa kuḻukuḻu. Panya Godanya pitjangu nyuranya wankaṟunkunytjikitja, ka panya nyura palunya ngurkantankunytja wiyangku wantingi.” Alatji Jesulu tjituṟu-tjituṟurira wangkangi Jerusalemanya nyakula. \s1 Jesulu Paintja Timpula Kurannyangka \r (Matthew-ku 21:12-17; Markaku 11:15-19; Johnku 2:13-22) \p \v 45 Munu palulanguṟu waḻingka ma-wirkaṟa ankula timpulangka tjarpangu. Ka timpulaku yaatangka panya aṉangu tjuṯangku ngaṟala kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilaningi. \p Ka Jesulu nyakula tjananya mirpaṉarira painu.\fig |src="GT00091.tif" size="col" loc="p" ref="19:45"\fig* \v 46 Munu tjanala wangkangi, “Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytjitja alatji, \q1 ‘Ngayuku timpula uti ngayuku alatjiṯu ngaṟama aṉangu winkingku ngayunya tjarpara waḻkuntjaku.’ \x * \xo 19:46 \xo*\xt Aitjayaku 56:7\xt*\x* \q1 Palu nyura maniku manyu tjuṯangku timpula nyanga miḻmiḻṯa tjarpara aṉangu tjuṯangka mani mantjiṟa ngura nyangatja kuraṉi munu nyura wati kutitjunkupai tjuṯaku waḻi puṟunypa palyaṉi.” \x * \xo 19:46 \xo*\xt Jeremiah-ku 7:11\xt*\x* \m Alatji Jesulu tjanala wangkangu. \p \v 47 Munu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa Jesulu timpulangka pitjala tjukurpa wangkapai. Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku, munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku, munu Jewku mayatja tjuṯangku kuḻukuḻu Jesunya kukanymanangi iluntankunytjikitjangku. \p \v 48 Palu puṯuliringiya panya aṉangu tjuṯangkuya rawangku palula tjukurpa kulintjikitja puḻkaṟa mukuringangi munuya puṯu wantingi. \c 20 \s1 Jesunyaya Puṯu Tjapiṟa Kulintja \r (Matthew-ku 21:23-27; Markaku 11:27-33) \p \v 1 Ka tjiṉṯu kutjupa Jesulu timpulangka tjukurpa wiṟu tjanala nintiningi. Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻu palulakutu pitjangu. \v 2 Munuya wangkangu palula, “Nganalunta nyuntunya wangkangu aṉangu tjuṯa timpula nyanganguṟu paintjaku? Mununta nganalu iyaṉu tjukurpa nyangangka wangkara nintintjaku?” \p \v 3 Ka Jesulu tjanala ngapartji wangkangu, “Wiya, wanyu kaṉa ngayulu-waraṟa nyurala tjapila. \v 4 Nganalu wanyu Johnnga wituṉu aṉangu tjuṯa baptise-katinytjaku Godalu munta watingku?” \p \v 5 Kaya tjananku kapuṯurira wangkangi, “Nyaala wangkaku palula? Tjinguṟu nganaṉa alatji wangkaku, ‘Godalu wituṉu’, ka paluṟu tjinguṟu nganaṉala wangkaku, ‘ka nyura nyaaku Johnku mulamularingkuwiyangku wantingi?’ \v 6 Palu nganaṉa tjinguṟu alatji wangkaku, ‘Watingku wituṉu’, kaya alatji wangkanyangkampa aṉangu nyanga tjuṯangku kuliṟa mirpaṉarira nganaṉanya apungka atuṟa iluntankuku, panya paluṟu tjana Johnnga Godaku wangkatjaranmankupai. Kala nyaa wangkaku?” \p \v 7 Munuya palulanguṟu puṯu kuliṟa Jesula wangkangu, “Wiya, nganaṉa ngurpa nganalu Johnnga wituṉu baptise-katinytjaku.” \p \v 8 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ka ngayulu ngapartji nyurala tjakultjunkunytja wiyangkuṯu wantinyi panya ngayunya iyantjanya.” \s1 Wati Waṟka Kura Tjuṯangku Kiṟipitji Kanyintja \r (Matthew-ku 21:33-46; Markaku 12:1-12) \p \v 9 Munu Jesulu piṟuku tjanala tjukurpa aṟa kutjupatjara wangkangi alatji, “Wati kutjupangku kaana puḻkangka puṉu kiṟipitji tjuṯa tjawaṟa ngaṟatjuṟa waṉaṉu, munu palulanguṟu wati maṉkurpa tjunkukatingu puṉu pakannyangka aṯunymaṟa kanyintjaku munu parari anu ngura kutjupakutu rawa nguwanpa ma-nyinanytjikitja. \v 10 Ka ngula mai panya kiṟipitji kuṟuringkunyangka wati panya kaanaku walytjangku wati waṟkaripai kutju iyaṉu wati panya kaana aṯunymankupai tjuṯakutu ankula mai kiṟipitji tjaraṟa mantjiṟa palumpa ngalya-katinytjaku. Palu pitjanyangka nyakulaya palunya pungkula maṟalpa paiṟa iyaṉu maḻakungku. \v 11 Ka maṟalpa wirkankunyangka wati panya paluṟu piṟuku iyaṉu wati kutjupa ngapartji. Kaya palunya kuḻu wirkankunyangka nyakula pungkula pikatjaraṟa maṟalpa maḻakungku paiṟa iyaṉu. \p \v 12 “Ka maḻaku pitjanyangka piṟuku kutjupa ngapartji iyaṉu, kaya palunya pungkula pikatjaraṟa uṟilta waṉingu. \v 13 Ka paluṟu kutjungku kuliṟa wangkangu wati panya kaanaku walytjangku, ‘Nyaalkuṉa wanyu? Munta wanyuṉatju ngayuku katja iyalku, panya nyanga palumpaṉa puḻkaṟa mulapa mukuringkupai, kaya tjinguṟu palunya wangaṉarangku kulilku.’ \v 14 Palu wati panya palumpa katja wirkankunyangka nyakulaya tjananku kapuṯurira wangkara kuliningi, ‘Ai! Wati panya palumpa katjampal palatja pitjanyi. Wanyula palunya iluntara, ka ngula mama palumpa tjiḻpiringkula ilunyangka kaana nyangatja nganampariku.’ \v 15 Munuya wati panya palunya witiṟa kaananguṟu iṯarikatingu uṟilkutu munuya pungkula iluntanu.”\fig |src="WA03897b.tif" size="col" loc="p" ref="20:15"\fig* \p Munu Jesulu tjukurpa nyangatja wangkara wiyaringkula tjanala wangkangu, “Ka wati panya kaanaku walytjangku nyaalku tjananya ngapartji? \v 16 Wiya paluṟu pitjala wati panyanpa iluntankuku munu kaana kiṟipitjitjara aṉangu kutjupa tjuṯa ungkuku.” \p Kaya aṉangu tjuṯangku nyangatja kuliṟa puṯu nguwanpa mulamularingangi, “Mulapaya katja pungkula iluntanama? Wiya, alatji wangkanytja wiyangku wantima!” \p \v 17 Ka Jesulu palunya tjananya nyangangi munu wangkangu, “Kulilaya tjukurpa panyatja, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyanga alatji, \q1 ‘Waḻi palyalpai tjuṯangkuya waḻi puḻi tjuṯanguṟu palyaningi, \q2 munuya puḻi kutju nyakula waṉingu kura-palku kuliṟa. \q1 Palu nguntiya waṉingu, panya puḻi nyara paluṟu kura wiya, wiṟu mulapa waḻi kuṉpu kanyilpai.’ \m \v 18 Palu kutjupangku puḻi nyara palunya wantirampa pika puḻka mulapa mantjilku. Panya puḻi nyara palunya wantinyangka Godalu pungkula wiyalpai alatjiṯu.”\f * \fr 20:18 \fr*\ft Tjukurpa nyanga puḻitjara wangkara Jesulu paluṟunku wangkangi.\ft*\f* \s1 Rome-aku Mayatja Mani Ungkunytjaku \r (Matthew-ku 22:15-22; Markaku 12:13-17) \p \v 19 Kaya wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku munu tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku kuḻu tjukurpa nyangatja wangkanyangka kuliṟa miiḻaraṟa wangkangu, “Nyangangku nganaṉanya wangkanyi.” Munuya palunya witintjikitjangku kuliningi. Palu nguḻuringangiya aṉangu winki ngaṟanyangka nyakula. \v 20 Munuya paṯaningi Jesunya ngula witintjikitjangku. Munuya wati kutjupa tjuṯa iyaṉu palya tjuṯa-palku palula tjunguringkula waṉaṟiṟa kulintjaku paluṟu wangkanyangka. Panya tjana kuliningi Jesulu tjukurpa kutjupa kutjupa ngunti wangkanyangka palunya witiṟa wati mayatja puḻka ungkunytjikitjangku palunya ngurkantankunytjaku. \p \v 21 Kaya wati panya paluṟu tjana ankula Jesunya ngunti tjapintjikitjangku palula wangkangu, “Nintilpai, nganaṉa ninti tjukurpa pala nyuntu wangkanytjitjaku, panya tjukurpa pala paluṟu tjukaṟuru alatjiṯu. Munu nyuntu aṉangu uwankara tjunguṟa nyakupai munu tjanala uwankarangka tjukaṟurungku wangkapai tjukurpa panya palunyaṯu aṉangu kutjupa tjuṯaku nguḻuringkula kampa kutjuparinytja wiyangku. Munu nyuntu Godaku iwara tjukaṟurungku wangkara nintilpai kutitjunkunytja wiyangku. \v 22 Kalanya wanyu tjakultjura, palyala wati panya Tjiitjanya mayatja puḻka Rome-ala nyinapainya mani tjaraṟa ungkuku, munta wiya?” \p \v 23 Palu Jesulu nintingku kuliningi tjana ngunti arkaṟa tjapinnyangka munu tjanala wangkangu, \v 24 “Wanyuṉiya nintila mani panya tjiilpa kutju.” Kaya tjiilpa kutju mantjiṟa palunya nintinu. Ka paluṟu nyakula tjanala tjapinu, “Nganaku ini walkatjunkunytja nyangatja ngaṟanyi? Munu nganaku yunpa kuḻu ngaṟanyi?” \p Kaya wangkangu, “Mayatja puḻka panya Tjiitjanya.”\fig |alt="Just show lefthand coin" src="GT00059.tif" size="col" loc="p" ref="20:24"\fig* \p \v 25 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Uwa mulapa mani nyangatja mayatja Tjiitjaku, kaya palunya palya ungama paluṟu wangkanyangka, palu Godalu wangkanyangkampaya Godanya alatjiṯu ungama.” \p \v 26 Palu paluṟu alatji wangkanyangkaya nguwankuringu, “Ai, nyangangku muṉkara alatjiṯu wangkapai.” Munuya pilunpa ngaṟangi wangka wiya alatjiṯu, panya paluṟu tjukurpa tjukaṟuru alatjiṯu wangkapai puṯu kuranmankunytjaku, kaya puṯu palunya aṉangu tjuṯangka miṟangka witintjikitjangku kuliningi. \s1 Aṉangu Ilunytjatjanu Pakantjitja \r (Matthew-ku 22:23-33; Markaku 12:18-27) \p \v 27 Kaya ngula wati Tjatjutji maṉkurpa pitjangu Jesulakutu, panya paluṟu tjanaya aṉangu tjuṯa ilunytjatjanu pakantjitjaku mulamularingkupai wiya. Munuya wati nyanga maṉkurtu Jesula ngunti arkaṟa tjapinu alatji, \v 28 “Nintilpai, panya Moselu tjukurpa nyangatja nganampa iriti walkatjunu alatji, ‘Tjinguṟu wati kuṯa iluku tjitji wiyaṯu, ka minyma panya palumpa kuri wanka nyinanyangka wati panya tjitjuṟurungku uti aḻṯima minyma panya palunya. Munu tjinguṟu tjitji katja utintjatjanungku paluṟu kulilku, “Nyangatja ngayuku wiya, ngayuku kuṯaku tjitji, panya ngayulu palumpa kuringka utinu.” ’ Alatji Moselu walkatjunu. \p \v 29 “Palu tjukurpa nyangatja wanyu kulila. Panya wati 7 kuṯaṟara kuṯaṟara nyinangi. Ka kuṯa ngaṉmanyitjangku kungkawaṟa aḻṯingu, munu paluṟu tjitji utilwiyaṯu ilungu. \v 30-31 Ka maḻanytju ngapartji minyma panya palunyaṯu aḻṯingu munu tjitji wiyaṯu ilungu, ka palu puṟunypaṯu wati maḻanypa kutjupangku ngapartji aḻṯira paluṟu kuḻu tjitji wiyaṯu ilungu. Kaya palu puṟunypaṯu maḻanypa panya maḻatja tjuṯangku minyma panya palunyaṯu aḻṯira kanyiṟa tjitji wiyaṯu ilungu uwankaraṯu wanapari wanapari. \v 32 Ka ngula minyma panya paluṟu tjanampa panya kurilta ilungu. \v 33 Kalanya wanyu tjakultjura ngula ilunytjatjanu wankaringkula pakantjatjanu minyma panya paluṟu nganaku kuri nyinaku? Panya wati 7-tu palunya aḻṯingu.” \p \v 34 Ka Jesulu wati panya Tjatjutji tjuṯangka wangkangu, “Mantangka nyanga nyinara watingku kungkawaṟa aḻṯipai munu pula tjunguringkula kuriṟara nyinapai. \v 35 Palu ngula Godaku walytja tjuṯa ilunytjatjanu pakaṟa ngura nyara ilkaṟitjangka kuri aḻṯinytja wiya nyinaku. \v 36 Munuya angelpa tjuṯa puṟunypa tiṯutjara nyinaku piṟuku ilunytja wiya, panya tjana ilunytjatjanu pakaṟa Godaku tjitji tjuṯa nyinaku. \v 37 Panya Moselu utingku alatjiṯu tjakultjunu aṉangu tjuṯa ilunytjatjanu pakantjaku. Panya paluṟu puṉu kampanyangka nyakunytjatjanungku walkatjunu alatji Godalu panya wangkanytja, ‘Ngayulu Aipuṟamaku, Isaacaku munu Jacobaku God nyinanyi.’ \v 38 Kala nyanga palulanguṟu kulini panya Mayatjanya aṉangu wanka nyinapai tjuṯaku God nyinanyi, miri tjuṯaku wiya, panya Godalu aṉangu uwankara wanka tjuṯa nyakupai.” \p \v 39 Kaya kutjupa tjuṯangku wati panya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku palula wangkangu, “Nintilpai, nyuntun tjukurpa wiṟu mulapa wangkangu.” \v 40 Munuya palula maḻangka piṟuku Jesunya tjapintja wiyangku wantingi. \s1 Christanya Davidaku Katja \r (Matthew-ku 22:41-46; Markaku 12:35-37) \p \v 41 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyaakuya panyatja aṉangu tjuṯangku wangkapai Christanya Davidaku katja nyinanytja? \v 42 Panya nyiri Psalmangka ngaṟanyi Davidalu wangkanytja alatji, \q1 ‘Mayatja Godalu ngayuku Mayatjangka wangkangu, \q2 “Ngayula itingka mayatja puḻka nyinakati kampa nyanga wakungka. \q1 \v 43 Kaṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟulku nyuntula wangaṉarangku kulintjaku, \q2 kan tjananya nyuntu mayatjangku wituwitulku.” ’ \x * \xo 20:43 \xo*\xt Psalm 110:1\xt*\x* \m \v 44 Ala palatja! Davidalu Christanya mayatjanmanangi alatjiṯu Godalu panya kalkuntjanya, ka Christanya yaaltji-yaaltji piṟuku palumpa pakaḻi maḻatja nyinama? Wiya, paluṟu pakaḻi kutju wiya palumpa mayatja kuḻu nyinanyi.” \s1 Jesulu Aṉangu Tjuṯa Nguḻutjunkunytja Moseku Tjukurpa Nintilpai Tjuṯangka-tawara \r (Matthew-ku 23:1-36; Markaku 12:38-40; Luke-aku 11:37-54) \p \v 45 Munu aṉangu tjuṯangku ngaṟala kulinnyangka Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangu alatji, \v 46 “Nguḻu nyangamaya Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa. Nyara tjana panya mantara waṟatjara kaṉany-kaṉanypa para-ngaṟapai aṉangu tjuṯangku nyakula tjananya mirawaṉinytjaku mukuringkula. Munuya waḻi inmatjangka tjunguringkula tjiya wiṟu tjuṯa ngurkantankupai aṉangu tjuṯangka kuranyu uti nyinakatinytjikitja mukuringkula. Munuya kutjupa-aṟa mai puḻka ngalkuntjikitja tjunguringkula palu puṟunypaṯu kuranyu nyinanytjikitja mukuringkupai aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula mirawaṉinytjaku.\fig |src="lb00276c.tif" size="col" loc="p" ref="20:46"\fig* \v 47 Munuya minyma wanakaḻa tjuṯa wituwitulpai tjananya ngunti kalkuntjaku alatji wangkara, ‘Nyuntu nganaṉanya kalkunma ngula nyuntu ilunyangka nyuntumpa waḻi nganamparinytjaku.’ Munuya paluṟu tjana Godala tjapiṟa tjukurpa waṟa mulapa wangkapai aṉangu tjuṯangku tjananya kuliṟa mirawaṉinytjaku mukuringkula. Ka nyanga alatji kaṉany-kaṉanypa nyinanyangka Godalu tjananya puḻkaṟa pungkuku.” \c 21 \s1 Minyma Wanakaḻangku Ungkunytja \r (Markaku 12:41-44) \p \v 1 Munu Jesulu tjukurpa wangkara wiyaringkula waintaṟa nyangu aṉangu mani puḻkatjara tjuṯangku mani pitingka waṉinyangka timpulangka, panya mani palunya tjananya paluṟu tjana Godanya ungangi. \v 2-3 Munu paluṟu nyangu minyma wanakaḻangku mani tjuku mulapa waṉinyangka kalka kutjara kutju munu tjanala wangkangu, “Kulilaya, ngayulu nyangangi kuwari aṉangu tjuṯangku puḻka waṉinyangka, palu wanakaḻa nyanga ngaḻṯutjarangku tjanala muṉkara nguwanpa waṉingu.\fig |src="GT00084.tif" size="col" loc="p" ref="21:2-4"\fig* \v 4 Panya kutjupa tjuṯangkuya puḻka kanyintjatjanungku tjaraṟa tjara kutju waṉingi, ka paluṟu uwankara alatjiṯu waṉingu paluṟu kanyintjatjanungku, munu nyanga wiyalta nyinanyi. Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, minyma nyanga wanakaḻangku puḻka mulapa Godanya ungu mani puḻkatjara tjuṯangka muṉkara.” \s1 Timpula Piḻukatinytja Tjanala Wangkanytja \r (Matthew-ku 24:1-2; Markaku 13:1-2) \p \v 5 Kaya palumpa nintintja kutjupa tjarangku timpula panya nyakula wangkangi wiṟu mulapa ngaṟanyangka. Panya timpula paluṟu puḻi wiṟuly-wiṟulypa wiṟu mulapatjara. Panya iritiya nyara palula wiṟu tjuṯa katira Godanya ungangi timpula tjanampa wiṟu mulapa palyantjaku. \v 6 Ka Jesulu kuliṟa tjanala wangkangu, “Nyura kuwari nyanganyi timpula wiṟu mulapa puḻi nyanga puḻkanguṟu palyaṟa tatintja. Palu ngula waḻi nyanga paluṟu piḻukatira minya-minyaringkuku. Ka puḻi kutjupa maḻaringkula ngaṟawiya uwankara alatjiṯu punkaṟa minya-minya ngarira waṉiku.” \s1 Jesulu Pikangka-tawara Nguḻutjunkunytja \r (Matthew-ku 24:3-14; Markaku 13:3-13) \p \v 7 Kaya kutjupa tjuṯangku palula tjapinu, “Nintilpai, wanyulanya tjakultjura! Yaalaṟa nyanga alatjiriku panya nyuntu kuwari timpula piḻukatinytja wangkangi? Ka nyaa ngaṉmanypa utiringkuku nganaṉa ngaṉmanytju nyakula kulintjaku?” \p \v 8 Ka Jesulu wangkangu, “Nguḻu nyangamaya kutjupangku nyuranya wangkara ngunti kurantjaku-tawara. Panya aṉangu tjuṯa pitjaku ngayulu iyantja-palku wangkara munuya ngunti wangkaku, ‘Ngayuluṉa panya paluṟu, Jesunya Christanya!’ Munta tjinguṟu kutjupangku wangkaku alatji, ‘Tjiṉṯu panya wirkanu, aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku.’ Palu kuliṟaya wantima palunya tjananya waṉalwiyangku ngunti kurannyangka. \v 9 Munu nyura tjinguṟu kulilku aṉangu tjuṯangku tjananku pikangku pungkunyangka ilatjangku munu pararitja tjuṯangku kuḻu. Palu pika nyanga palunya tjananya kuliṟaya nguḻuringkuwiya nyinama, panya nyanga paluṟu tjana utiringkunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu, palu tjiṉṯu maḻatja kuwaripaṯu ngaṟanyi ilaringkunytja wiya.” \p \v 10 Munu Jesulu tjanala piṟuku wangkangu, “Panya ngura kutjupa kutjupangka tjaultji tjuṯangku pikangku pungkuku nguraku mayatja tjuṯangku wituwitunnyangka. \v 11 Ka ngura tjuṯangka manta puḻkaṟa uriku. Ka ailuru puḻka ngaṟaku, ka mai wiyaringkunyangka aṉangu winki paḻtjatjiratja nyinaku, ka pika kutjupa kutjupa tjuṯa utiringkula aṉangu tjuṯa pikatjararingkunytjaku palyalku. Ka piṟuku ilkaṟingka kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa utiringkuku aṉangu tjuṯangku nyakula puḻkaṟa nguḻuringkunytjaku. \p \v 12 “Palu nyanganpa utiringkunytja kuwaripangka aṉangu mirpaṉtju tjuṯangku nyuranya witilku ngayunya waṉannyangka. Munuya nyuranya anaṟa kuraṟa pungkuku munuya nyuranya katira waḻi inmatjangka ngaṟatjunkuku kuutpangka wangkanytjaku, ka mayatja tjuṯangku nyuranya ngurkantaṟa tjailakutu iyalku, nyura ngayuku mukuringkunyangka. Munuya nyuranya wati mayatja puḻka tjuṯangka kuranyu ngaṟatjunkuku tjanala miṟangka nyuranya kuranmankunytjikitjangku. \v 13 Palu nyara palula aṟa nyura uti tjukurpa ngayunyatjara tjanala tjakultjunama. \p \v 14 “Munuya nyuranya kuutpakutu katinyangka alatji kulilwiyangku wantima, ‘Nyaaṉatju wangkaku ngayunya tjapinnyangka?’ \v 15 Panya ngayulu alatjiṯu nyuranya wangkanytjaku unngu nintilku. Kaya nyurampa mirpaṉtju tjuṯangku puṯu kulilku nyuranya ngapartji wangkanytjikitjangku. \v 16 Ka nyurampa maḻpa tjuṯangku nyuranya wati mirpaṉtju tjuṯangka nintilku witiṟa katinytjaku, tjinguṟu nyurampa mamangku ngunytjungku, tjinguṟu kuṯangku tjinguṟu walytja kutjupangku nyuranya tjanala nintilku, kaya nyuranya witiṟa katiku munuya nyuranya kutjupatjara iluntankuku. \p \v 17 “Uwa, aṉangu winki nyurampa kuraringkuku nyura ngayunya waṉannyangka. \v 18 Palu pika nyanga palu puṟunytju nyuranya puṯu Godalanguṟu mauṉṯankuku. \v 19 Palu nyura tiṯutjarangku ilunytjakutu-wangkara ngayunya tungun-tunguntu waṉannyangkampa Godalu nyuranya wankaṟu kanyilku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \s1 Jesulu Wangkanytja Jerusalemanya Ngula Wiyantjaku \r (Matthew-ku 24:15-21; Markaku 13:14-19) \p \v 20 “Ka nyura wati warmaḻa winki mulapa Jerusalemala para-arintaṟa ngaṟanyangka nyakulampa kulinma panya tjanaya pitjangu ngura palunya wiyantjikitja alatjiṯu. \v 21 Ka nyura manta Judeala nyinanytjatjanu uti nguḻu wirtjapakanma puḻikutu. Ka palu puṟunypaṯu uti nyura Jerusalemala nyinanytjatjanu pakaṟa wirtjapakanma ngura kutjupakutu. Ka nyura ngura tjukutjuku tjuṯangka nyinanytjatjanungku Jerusalemalakutu ankunytja wiyangku wantima.\fig |src="CN01775B.TIF" size="col" loc="p" ref="21:21"\fig* \v 22 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi pika nyanga palu puṟunypa ngula Judeala utiringkunytjaku. \p \v 23 “Ka nyara palula aṟa panya kura puḻka mulapa ngaṟaku minyma iṯitjara tjuṯaku munu iṯi tjukutjukutjara tjuṯaku kuḻu. Ngaḻṯutjara! Panya tjana tjinguṟu wirtjapakaṟa nguṟurpaṯu pakuringkula wiyaringkuku. Panya mulapa ngura nyanga Israelta winkingka pika puḻka mulapa ngaṟaku aṉangu tjuṯaku, panya mulapa Godanya palumpa tjanampa puḻkaṟa mirpaṉariku Israelkunu tjuṯaku. \v 24 Kaya kutjupa tjuṯa warmaḻa pitjaku ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu munuya tjara kutjupa tjuḻa puḻkangka wakaṟa iluntankuku munuya tjara kutjupa witiṟa katiku ngura kutjupa tjuṯakutu. Munuya Jerusalemanya piḻuntaṟa wiyalku aṉangu ngura kutjupitja tjuṯangku. Munuya ngura palunya rawangku kanyilku maḻikitja tjuṯangku ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu pitjala. Munuya tjiṉṯu maḻatja waṯalpi ilaringkunyangka kutju wantikatiku Jew tjuṯangku piṟuku ngura walytjangku kanyintjaku. \s1 Jesunya Maḻaku Pitjanytja \r (Matthew-ku 24:29-31; Markaku 13:24-27) \p \v 25 “Ka tjiṉṯu munu piṟa kuḻu kutjupa kutjuparikuku, ka kililpi tjuṯa punkalku. Ka manta winkingka uṟu puḻkaṟa urira rurkulku. Kaya aṉangu tjuṯangku nyakula nguḻuringkuku munuya puṯu kulilku kutjupa kutjupa palyantjikitjangku. \v 26 Panya Godalu ilkaṟingka ngaṟanytja tjuṯa puḻkaṟa uritjingalku. Kaya aṉangu winki nyakula puḻkaṟa nguḻuringkula tjititingkuku munuya puṯu kulilku, ‘Nyaaringanyi kuwari?’ \v 27 Munuya palulanguṟu ngayunya nyakuku Watiku Katjanya ngangkaḻingka pitjanyangka witulya pitalytji puḻka alatjiṯu. \v 28 Ka nyanga uwankara alatjirinyangkampa nyura uti nguḻuringkunytja wiya ngaṟama munuya raparingkula kulinma, ‘Munta nganaṉanya wankaṟunkunytjikitja pala pitjangu.’” \s1 Jesuku Tjukurpa Tiṯutjara Ngaṟaku \r (Matthew-ku 24:32-35; Markaku 13:28-31) \p \v 29 Munu Jesulu tjukurpa aṟa kutjupatjara tjanala piṟuku wangkangi alatji, “Kulinmaya puṉu panya nyaḻpi punkaṟa wiyaringkupai wariringkunyangka. \v 30 Munu panya puṉu nyara palula piriyakutu nyaḻpi kuwaritja piṟuku pakalpai, ka pakannyangka nyakula nyura nintingku kulilpai, ‘Munta-uwa, kuḻi waṯalpi ilaringanyi.’ \v 31 Ka nyanga palu puṟunypaṯu pika panya paluṟu tjana utiringkunyangka nyakula nyura kulinma panya tjiṉṯu waṯalpi ilaringanyi Godalu palumpa walytjapiti uwankara mayatjangku kanyintjaku. \p \v 32 “Uwa, tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyanganpa uwankara utiringkuku aṉangu nyanga kuwari nyinanytja tjuṯa wanka nyinanyangkaṯu. \v 33 Panya ngula manta ilkaṟi uwankara wiyaringkuku, palu tjukurpa ngayulu wangkanytja tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. \s1 Tiṯutjaraya Aḻa-aḻa Paṯanma \p \v 34-35 “Uwa, nyura uti rawa kulil-kulilpa nyinama watarkurinytja wiya. Munuya mai puḻka ngalkula waina puḻka kuḻu tjikiṟa pukuḻarinytjikitjangku kulintja wiyangku wantima munuya mantatja kutjupa kutjupa tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkula kulintja wiyangkuṯu wantima. Panya nyura rawa alatjirinyangkampa tjiṉṯu panya paluṟu mapalku wirkankuku, ka nyura puḻkaṟa urulyaralku watarku nyinanytjatjanu. Panya watingku kuka witintjikitjangku piṯi tjawaṟa tjutuṟa wantipai. Ka kuka kutjupa watarku pitjala kaṟalukatipai piṯi panya palula, ka iluntankupai. Palu puṟunypa aṉangu kutjupa watarku nyinara puṯu wankaringkuku tjiṉṯu maḻatjangka. Panya tjiṉṯu nyara paluṟu wirkankunyangka aṉangu uwankarangku nyakuku manta winkingka. \v 36 Ka uti nyura rawa aḻa-aḻa nyinama munuya rawangkuṯu Godala tjapilkatima nyuranya ngalkintjaku pika nyanga kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu. Munuya palula tjapinma nyuranya kuṉpuntjaku, ka nyura tiṯutjarangku ngayunya tjukaṟurungku waṉanma ngayulu Watiku Katjanya nyurampa pukuḻarinytjaku tjiṉṯu maḻatjangka.”\fig |src="cs_woman praying standing.tif" size="col" loc="p" ref="21:36"\fig* \p \v 37 Jesulu tjukurpa nyanga palunya tjananya timpulangka wangkangi aṉangu tjuṯangka tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa, munu wangkara wiyaringkula paluṟu mungartji ankupai ngura panya puḻi Alipatjaralakutu munu nyara palula ngaripai. \v 38 Kaya aṉangu tjuṯa mungawinki kutjupa mungawinki kutjupa ali pakaṟa pitjapai timpulakutu paluṟu tjukurpa wangkanyangka kulintjikitja. \c 22 \s1 Jewku Mayatja Tjuṯangku Jesunya Kukanymankunytja \r (Matthew-ku 26:1-5,14,16; Markaku 14:1-2,10-11; Johnku 11:45-53) \p \v 1 Ka tjiṉṯu waṯalpi ilaringu tjiṉṯu pala palula mai panya pilytja ngalkula aṟa panya irititja kulintjaku ini panya Katuwanu Ankunytjanya. \v 2 Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻu Jesunya iluntankunytjikitja mukuringangi, palu tjana aṉangu tjuṯaku nguḻuringangi kuliṟa, “Tjinguṟu tjanala miṟangka witinnyangkaya nyakula palunya ngalkilku. Kala yaaltjingaṟa palunya kampangkaṯu witilku?” \v 3 Ka tjiṉṯu nyara palula mamu Satannga Jesuku nintintja kutjungka tjarpangu ini panya Judas Kaṟiyatala. \v 4 Ka Judasalu ankula kampangkaṯu wangkangi wati panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu wati timpula aṯunymankupai tjuṯangka kuḻu. Alatji paluṟu wangkangi, “Yaaltji nyura kulini? Ngayuluṉa nyuranya alpamilalku Jesunya witintjaku?” \p \v 5 Kaya paluṟu wangkanyangka kuliṟa pukuḻaringu munuya palunya kalkuṉu Jesunya tjanala nintinnyangka mani ungkunytjikitjangku. \v 6 Ka tjana wangkanyangka Judasalu palyanmanu munu palulanguṟu kuliningi, “Wanyuyawi aṉangu uwankara ngurangkari, kaṉa tjanala kampangkaṯu nintila Jesunya witintjaku.” \s1 Tjapa Maḻatja Ngalkunytjaku Palyantja \r (Matthew-ku 26:17-25; Markaku 14:12-21; Johnku 13:21-30) \p \v 7 Ka tjiṉṯu panya paluṟu wirkanu mai panya palunya ngalkuntjaku munu lamalama kuḻu iluntankula pauṟa ngalkuntjaku. \v 8 Ka Jesulu wangkangu Peterla pulala Johnta, “Ankula pula mai kuka riti palyala nganaṉa ngalkuntjaku.” \p \v 9 Ka pula tjapinu Jesula, “Yaaltjingka riti palyantjakun mukuringanyi?” \p \v 10 Ka Jesulu pulanya Jerusalemalakutu wangkara iyaṉu, “Nyupali waḻingka ma-wirkaṟa nyakuku wati waṟkaripaingku piti minatjara tjaḻiṟa katinyangka. Nyara palunya pula waṉaṟa nyawa waḻingka tjarpanyangka. \v 11 Munu pula nyakula waḻi pala palulaṯu ma-tjarpara wati waḻiku walytjangka wangka alatji, ‘Nintilpainya mukuringanyi nyuntu ngalila nintintjaku ruuma yaaltjingkala mai panya Katuwanu Ankunytjanya ngalkuku.’ \v 12 Ka wati nyara paluṟu nyupalila nintilku ruuma katutja taipula kutjupa kutjupa tjuṯatjara. Ka pula nyara palula nganampa mai ngaṉmanytju palyala.” \p \v 13 Ka Peternya pula Johnnga anu tjananya wantikatira munu pula mulapaṯu nyangu Jesulu panya wangkanytjitja uwankara. Munu pula mai kuka uwankara riti palyaṉu aṟa panya Katuwanu Ankunytjanya ngalkula kulintjikitjangku. \s1 Tjapa Maḻatja Ngalkunytja \r (Matthew-ku 26:26-30; Markaku 14:22-26; 1 Kaṟintjaku 11:23-25) \p \v 14 Munuya mungartjirinyangka pitjala taipulangka para-ngarira arintanangi Jesunya munu palumpa iyantja tjuṯa kuḻu mai ngalkuntjikitja. \v 15 Ka paluṟu tjanala wangkangu, “Ngayulu puḻkaṟa mukuringanyi nyurala tjungungku mai nyanga katuwanutja ngalkuntjikitja ngayuku pika ngaṟanytja kuwaripangka. \v 16 Panya ngayulu mantangka nyurala nyinara mai nyanga katuwanutja piṟuku ngalkuntja wiya, palu ngula kutjuṉa nyurala tjunguringkula ngalkuku tjiṉṯu panya maḻatjangka Godalu palumpa walytjapiti uwankara mantjiṟa mayatjangku kanyinnyangka.” \p \v 17 Munu Jesulu walpayaṯa wainatjara mantjinu munu Godala wangkara waḻkuṉu, “Wiṟungkulanyan waina nyangatja ungu.” Munu tjanala wangkangu, “Mantjilaya walpayaṯa nyanga wainatjara munuya uwankarangku tjikila. \v 18 Panya ngayulu mantangka nyurala nyinara piṟuku waina nyanga palunya tjikintja wiya, palu ngula kutjuṉa nyurala tjunguringkula tjikilku tjiṉṯu panya maḻatjangka Godalu palumpa walytjapiti uwankara mantjiṟa mayatjangku kanyinnyangka.” \p \v 19 Munu Jesulu mai pilytja mantjinu munu maiku pukuḻarira Godala wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu.”\fig |src="tnLUK22V19.tif" size="col" loc="p" ref="22:19"\fig* \p Munu palulanguṟu tjananya kaṯantaṟa palumpa nintintja tjuṯa ungu munu wangkangu, “Nyangatja ngayulu puntu nyurampa pikatjararingkunytja. Mantjiṟaya ngalkula, munuya aṟa nyanga palunya rawangku palyanma ngayunya kulintjikitjangku.” \p \v 20 Munu ngula maingka maḻangka piṟuku walpayaṯa mantjinu wainatjara munu palu puṟunypaṯu Godanya waḻkuṟa tjanala wangkangu alatji, “Nyangatja ngayulu milkaḻi nyurampa tjutinytja, panya nyanga paluṟu nintini kalkuntja kuwaritja Godalu aṉangu tjuṯaku palyantja. \p \v 21 “Palu kulilaya! Kuwari nyanga nyura ngayula tjungu nyinanyi ngayuku maḻpa uwankara taipulangka nyanga. Palu nyuralanguṟu wati kutjungku ngayunya mirpaṉtju tjuṯangka nintilku tjana ngayunya witintjaku. \v 22 Uwa, ngayulu Watiku Katjanya mulapa iluku panya alatjirinytjaku ngaṉmanytju alatjiṯu wangkangu. Palu pika puḻka mulapa ngaṟaku wati panya palumpa, panya ngayunya tjanala nintintjitjaku.” \p \v 23 Kaya palumpa nintintja tjuṯangku alatji kuliṟa tjananku ngaparku tjapiningi wangkara, “Nganalu wanyu alatji palyalku nyanga palumpa?”\fig |src="tnLUK22V23.tif" size="col" loc="p" ref="22:23"\fig* \s1 Nintintja Tjuṯangkuyanku Ngaparku Tjapintja Puḻka Nyinanytja-tjiratja \p \v 24 Munuyanku mirpaṉ-mirpaṉṯu ngaparku wangkangi alatji, “Ngayulu uti kuranyu nyinama nyurala waintaṟa.” \p \v 25 Ka Jesulu tjananya paiṟa wangkangu, “Kulilaya! Panya aṉangu tjuṯaku mayatja tjuṯangkuya tjananya tungun-tunguntu kanyiṟa pauntjingaṟa wituwitulpai, munuya walytjangku tjananku mirawaṉira wangkapai alatji, ‘Nyawa, nganaṉa maḻpa wiṟungku aṉangu uwankara wiṟuṟa kanyilpai.’ Alatjiya wangkapai wati mantatja tjuṯangku. \v 26 Palu tjananya kuliṟa arkalwiyangkuya wantima. Nyuntu tjinguṟu puḻka nyinarampa utin walytjangku kuliṟa kuṉṯaringama, munta tjinguṟu nyuntu mayatja kuranyitja nyinarampa utin tjaṟuringkula wati waṟka puṟunyarima. \v 27 Palu aṉangu tjuṯangku aṟa nyanga palu puṟunypa kulilpai wiya, panya tjana uwankara mayatja puḻka nyinanytjikitja mukuringkupai, munuya aṉangu kutjupa tjuṯa tjanampa waṟka palyantjaku mukuringkupai tjananya wituṟa. Palu nyura uti kampa kutjupa kulinma munu ngayunya puṟunypa arkaṟa nyinama, panya ngayulu nyurampa mayatja puḻka nyinara nyurampa rawa puḻkaṟa waṟkaringi. \p \v 28 “Uwa, nyura panya ngayula tjungu tiṯutjara nyinangi munuya mirpaṉtju tjuṯangku ngayunya kuraṟa pungkunyangkaṉi wantikatinytja wiya alatjiṯu. \v 29 Kaṉa palulanguṟu kuwari nyuranyalpi tjunanyi ngula aṉangu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku, panya Mamalu ngayunya mayatja tjunu aṉangu uwankaraku mayatjarinytjaku, nyara palu puṟunypa. \v 30 Ka ngula nyura ngayuku ngurangka ngayula tjunguringkula ngalkula tjikilku. Munu nyura mayatja tjuṯa tjiya wiṟungka kutju kutju nyinaku aṉangu panya Israelkunu tjuṯa mayatjarira kanyintjikitja.” \s1 Jesulu Ngaṉmanytju Wangkanytja Peternya Palumpa Ngurparingkunytjaku \r (Matthew-ku 26:31-35; Markaku 14:27-31; Johnku 13:36-38) \p \v 31 Munu palulanguṟu Jesulu Simon Peterla wangkangu alatji, “Simon, Simon, kulilaṉi! Panya Satantu tjapinu nyuranya uwankara kutju kutju arkantjikitjangku panya mai kaṉilpai puṟunytju, panya aṉangungku uṉinypa kaṉiṟa mai wiṟu mantjilpai munu kura tjuṯa tjaraṟa waṉipai, palu puṟunytju Satantu nyuranya arkaṟa nyakunytjikitja mukuringanyi. \v 32 Palu Simon, ngayulu nyuntumpa Godala tjapinu nyuntunya arkannyangka anga-kanyintjaku nyuntu ngayuku ngurparingkunytjatjanu ngayunya wantinytjaku-tawara. Ka ngula nyuntu maḻaku ngayula tjunguringkula tjananya ngapartji kuṉpunma ngayuku walytja tjuṯa.” \p \v 33 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, Mayatja, tjinguṟuya nyuntunya witiṟa tjailangka tjarpatjunkunyangka ngayulu kuḻu nyuntula tjunguringkula tjailakutu ankuku. Tjinguṟuya nyuntunya iluntankuku, kaṉa ngayulu nyuntula tjungu iluku.” \p \v 34 Ka Jesulu wangkangu, “Peter, ngaṉmanytjuṉanta wangkanyi, panya tjiṉṯu pakantja kuwaripangka tjuḻpu panya tjuki wangkapai, ka munga nyanga kuwari tjuḻpu paluṟu wangkanytja kuwaripangka nyuntu ngayuku maṉkuraṟa ngurparingkuku.” \p \v 35 Munu Jesulu tjananya tjapinu, “Panya ngayuluṉa nyuranya mungaṯu maṟalpa iyaṉu yakutja wiya, mani katinytja wiya ankunytjaku munu tjinatja kuḻu wiya, ka nyura wanyu ankula kutjupa kutjupa tjuṯaku mukuringangi nyara palula aṟa panya?” \p Kaya wangkangu, “Wiya alatjiṯu. Nganaṉa palya pukuḻpa anangi.” \p \v 36 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Palu kuwari kutjupa ngaṟanyi, ka nyura uti yakutja manitjara kanyiṟampa katima, munuya yakutja kutjupa mantaratjara kanyiṟampa katima, munuya tjuḻa puḻka kanyintja wiya ngaṟala nyurampa ulytja tjara kutjupa tjalamilala munuya mani mantjiṟa tjuḻa puḻka payamilala. \v 37 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 ‘Palunyaya wati kuralpai-palku kulilku.’ \x * \xo 22:37 \xo*\xt Aitjayaku 53:12\xt*\x* \m Uwa, tjukurpa nyangangku ngayunyatjara tjakultjunangi, ka tjukurpa nyanga paluṟu mulapa kuwari utiringanyi.” \p \v 38 Kaya palumpa nintintja tjuṯangku wangkangu, “Mayatja, nyangatjala tjuḻa puḻka kutjara kanyini.” \p Ka Jesulu nyakula wangkangu, “Wiya, palya wanti!” \s1 Jesulu Mamangka Tjapintja Ngura Apu Alipatjarala \r (Matthew-ku 26:36-46; Markaku 14:32-42) \p \v 39 Munu palulanguṟu Jesunya pakaṟa anu ngura panya apu Alipatjaralakutu panya ngura nyara palulakutu paluṟu rawa ankupai, kaya palumpa nintintja tjuṯa palula tjunguringkula anu. \v 40 Munu nyara palula wirkaṟa Jesulu tjanala wangkangu, “Godalaya tjapinma nyuranya anga-kanyintjaku mamungku nyuranya kurantjaku-tawara.” \v 41-42 Munu paluṟu tjukutjuku paṯu nguwanpa anu munu tultjungaṟakatira Godala tjapiningi alatji wangkara, “Mama, wanyu tjananya mirpaṉtju panya tjuṯa markula ngayunya pungkunytjaku-tawara. Palu wiya, nyuntu mukuringkula palya tjananya wantir'iyala ngayunya pungkunytjaku, kaṉa palula tjanalanguṟu kumpintja wiya, panya ngayulu mukuringanyi nyuntu mukuringkunytja kutju palyantjikitja.” \p \v 43 (Ka mapalku angelpa ilkaṟinguṟu palula utiringu palunya kuṉpuntjikitja. \v 44 Palu Jesunya kurunpa uḻiringkula akuṟi-akuṟiringu puḻkaṟa alatjiṯu Mamala tjapiṟa tjapiṟa, ka milkaḻi akuṟingka tjunguringkula mantangka punkaningi.)\fig |src="GT00085.tif" size="col" loc="p" ref="22:43-44"\fig* \p \v 45 Munu paluṟu tjapiṟa wiyaringkula pakaṟa maḻaku anu palumpa nintintja tjuṯakutu. Munu tjananya nyangu kunkunpa alatjiṯu ngarinyangka panya tjituṟu-tjituṟu puḻkaringkulaya pakuringu. \v 46 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyaaku nyura kunkunpa ngarinyi? Pakaṟaya tjapinma nyuranya anga-kanyintjaku mamungku nyuranya kurantjaku-tawara.” \s1 Jesunya Witintja \r (Matthew-ku 26:47-56; Markaku 14:43-50; Johnku 18:3-11) \p \v 47 Ka Jesunya tjanala ngaṟala wangkanyangka aṉangu tjuṯa pitjangu, panya nintintja kutjungku tjananya ngalya-katingu, Judasalu. Munu paluṟu ilaringkula Jesunya mitamita kutjara nyunytjuṉu. \p \v 48 Palu Jesulu wangkangu, “Judas, nyaakun maḻpangku-palku ngayunya Watiku Katjanya nyunytjuṟa nintini witintjaku?” \p \v 49 Kaya palumpa nintintja tjuṯangku nyangatja kuliṟa kuliningi, “Kuwariya witini Jesunya.” Munuya palula wangkangu, “Mayatja, pungkukula tjananya tjuḻa nyanga puḻka kutjarangka?” \v 50 Ka mulapaṯu nintintja kutjungku wati tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai tjuḻa waṟangka pungkula pina waku kaṯaṟa punkatjingaṉu.\fig |src="WA03915b.tif" size="col" loc="p" ref="22:50"\fig* \p \v 51 Ka Jesulu wangkangu, “Wantima alatjingantja wiyangku!” Munu paluṟu wati panya waṟkaripaiku pina pampuṉu, ka mapalku palyaringu. \p \v 52 Munu Jesulu wangkangu wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu wati timpula aṯunymankupai tjuṯangka munu Jewku mayatja kuranyitja tjuṯangka kuḻu, “Nyaaku nyura tjuḻatjara tjuṯinypatjara kuḻu pitjangu ngayunya wati kura-palku kuliṟa witintjikitja? \v 53 Panya ngayulu nyurala tjungu alatjiṯu nyinangi timpulangka rawa mulapa, ka nyura panyatja nyaaku ngaṉmanytju nyara palula aṟaṯu witilwiyangku wantingi? Wiya, nyura kaḻaḻa wantipai munu nyura mungangka kutju kumpilpa nyanga palu puṟunypa palyalpai mamungku wituwitunnyangka. Nyangatja nyurampa aṟa.” \s1 Peternya Jesuku Ngurparingkunytja \r (Matthew-ku 26:57-58,69-75; Markaku 14:53-54,66-72; Johnku 18:12-18,25-27) \p \v 54-55 Kaya Jesunya witiṟa ma-katingu tjukurtjara puḻkaku waḻikutu. Ka Peterlu palunya maḻawanungku waṉaṟinangi palula tjanala ilaringkunytja wiyangku. Kaya wirkaṟa waḻi unngu ma-tjarpangu Jesunya katira. Kaya kutjupa tjuṯangku uṟilta yaatangka ngaṟala waṟu tilinu munuya nyinara nganytjiningi. Ka Peternya wirkaṟa tjanala tjunguringkula nyinangi. \v 56 Ka kungkawaṟa waṟkaripaingku palunya waṟu tilingka yunpa rawangku nyangangi munu wangkangu, “Wati nyanga paluṟu kuḻu palula tjungutja.” \p \v 57 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, ngayulu ngurpa wati nyara palumpa!” \p \v 58 Ka ngula aṉangu kutjupangku ngapartji nyangu Peternya munu wangkangu, “Mulapan panyatja, nyuntu kuḻu palula tjungutja.” \p Ka Peterlu wangkangu, “Wiyaṯuṉa! Ngurpaṉa!” \p \v 59 Ka piṟuku ngula palula maḻangka kutjupangku ngapartji nyangu palunyaṯu munu wangkangu, “Mulapa wati nyanga paluṟu palula tjungutja, panya paluṟu wati Galileenya nguraṟa wangka Jesunya pula tjungu.” \p \v 60 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, ngayulu ngurpa wati palumpa! Puṯuṉa kulini nyuntu wangkanyangka.” Ka Peterlu wangkanyangka tjuḻpu panya tjuki mirangu. \p \v 61 Ka Mayatja Jesulu maḻakukutuṟa Peternya nyangu. Ka Peterlu kulinu Mayatjalu panya wangkanytja alatji, “Tjuḻpu wangkanytja kuwaripangkatjun nyuntu maṉkuraṟa ngurparingkuku.” \v 62 Ka Peternya uṟilkutu ankula puḻkaṟa alatjiṯu tjituṟu-tjituṟurira ulangi.\fig |src="cn01821B.tif" size="col" loc="p" ref="22:61"\fig* \p \v 63 Ka waḻi panya unngu wati timpula aṯunymankupai tjuṯangku Jesunya witiṟa kanyiningi munuya palunya anaṟa wangkara puḻkaṟa pungangi, \v 64 munuya ngalypa-ngalyparingkula palunya kuṟu patinu raikingka karpiṟa munuya palunya pungkula ngunti tjapiningi wangkara, “Tjukaṟurungku wangka, nganalunta panyatja pungu? Panya nyuntu kunyun wangkatjarangku nintingku kulilpai.” \v 65 Munuya palunya rawangku kuraṟa pungangi kura tjuṯa wangkara. \s1 Jewku Mayatja Tjuṯangku Jesunya Tjapiṟa Ngurintja \r (Matthew-ku 26:59-66; Markaku 14:55-64; Johnku 18:19-24) \p \v 66 Ka tjiṉṯu pakannyangka wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻu mitingiku tjunguringu, kaya timpula aṯunymankupai tjuṯangku Jesunya katira tjanala kuranyu ngaṟatjunu. \v 67 Kaya palula tjapiningi, “Nyuntu mulapa Christanya Wankaṟunkupainya panya Godalu kalkuntjanya? Wanyulanya tjakultjura.” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjinguṟu ngayulu nyurala tjakultjunkuku ka nyura ngayuku mulamularingkunytja wiyangku wantiku. \v 68 Munu ngayulu nyurala tjapinnyangka nyura ngapartji wangkawiyangku wantiku. \v 69 Palu kuwaringuṟu ngayulu Watiku Katjanya Godala witulya puḻkangka itingka mayatja puḻka nyinaku.” \p \v 70 Kaya piṟuku uwankarangku tjungungku Jesula tjapinu, “Palu wanyu nyuntu mulapa Godaku katja?” \p Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungku pala nyura wangkangu.”\fig |src="cn01815B.tif" size="col" loc="p" ref="22:70-71"\fig* \p \v 71 Kaya wangkangu, “Ala palatja! Wanyula wanti kutjupa tjuṯa aḻṯinytja wiyangku pitjala palunya wangkara kuranmankunytjaku. Panya kuwari nyangala nganaṉa alatjiṯulta kulinu paluṟunku walytjangku Godaku katjanmankunyangka.\f * \fr 22:71 \fr*\ft Moseku tjukurtu puḻkaṟa pailpai aṉangungku walytjangku Godanyanmankunytja wiyangku wantinytjaku. Nyawa Exodus 20:2-7.\ft*\f* Utila iluntankunytjaku katima.” \c 23 \s1 Mayatja Pilate-alu Jesunya Tjapintja \r (Matthew-ku 27:1-2,11-14; Markaku 15:1-5; Johnku 18:28-38) \p \v 1 Munuya palulanguṟu paluṟu tjana uwankarangku pakaṟa Jesunya ma-katingu Pilate-alakutu. \p \v 2 Munuya palunya Pilate-ala miṟangka kuranmankula wangkangi nyanga alatji, “Nganaṉa nyangu wati nyanga palunya aṉangu tjuṯa kuraṟa katinyangka. Panya paluṟu tjananya wituwituningi nyuntunya munu nyuntumpa mayatja nyara Rome-ala nyinanytjanya wantinytjaku. Munu paluṟu alatji wangkangi, ‘Uti nganaṉa Rome-aku mayatja mani ungkuwiyangku wantima paluṟu ngatjinnyangka.’ Mununku nyangangku walytjangku wangkangi paluṟu kunyu Christanya Wankaṟunkupainya Godalanguṟu nganampa mayatja puḻka.”\f * \fr 23:2 \fr*\ft Alatji tjana wangkangi Pilate-ala panya tjana ninti palumpa mayatjaku ini Tjiitjaku. Nyara paluṟu mukuringangi aṉangu uwankarangku palunya kutju puḻkaṟa waḻkuntjaku mayatja puḻka Godanya puṟunypa. Munu kunyu paluṟu puḻkaṟa nyaṟaringkupai aṉangu tjuṯangku mayatja kutjupa waḻkunnyangka.\ft*\f* \p \v 3 Ka Pilate-alu tjapinu Jesunya, “Nyuntu wanyu mulapa Jew tjuṯaku mayatja puḻka?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, pala wangkanyin.” \p \v 4 Ka Pilate-alu wangkangu wati panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu aṉangu tjuṯangka kuḻu, “Ngayulu wati nyanga palunya puṯu kura ngurkantananyi pungkunytjikitjangku.” \p \v 5 Kaya piṟukuṯu wangkangi, “Palu wati nyanga paluṟu aṉangu tjuṯa rawangku wangkara kuraningi munu paluṟu para-wangkaṟinangi ngura tjuṯangka Judeala munu ngura uwankarangka. Paluṟu ngura nyara Galileela rawangku para-ngaṟala wangkangi munu kuwari nyanga ngura nyangangka ngapartjilta kuraṉi.” \p \v 6 Ka Pilate-alu kulinu tjana alatji wangkanyangka munu tjapinu, “Wati nyanga paluṟu wanyu mulapa Galileenya nguraṟa?” \v 7 Kaya uwanmanu. Ka paluṟu kuliningi, “Utiṉa palunya Iṟatalakutu iyanma ngura Galileeku mayatjakutu panya paluṟu kuwari nyanga nyinanyi Jerusalemala.” Munu paluṟu mulapaṯu ma-iyaṉu Jesunya Iṟatalakutu. \p \v 8 Ka Iṟatalu Jesunya nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu, panya paluṟu Jesunya kutjupangku tjakultjunkunyangka kutju kulilpai nyakunytja wiyangku munu rawa mukuringangi palunya nyakunytjikitja. Munu paluṟu mukuringangi Jesulu palula miṟangka kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyannyangka nyakunytjikitja. \v 9 Munu Iṟatalu Jesunya rawangku tjapiningi tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa, palu Jesunya wangka wiya alatjiṯu ngaṟangi. \v 10 Kaya wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu wati Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa tjungu ngaṟanytjatjanu puḻkaṟa mirpaṉaringi munuya Jesunya puntuṟa wangkara kuranmanangi. \v 11 Ka Iṟatalu munu palumpa tjaultji tjuṯangku kuḻu Jesunya anaṟa wangkangi munuya mayatja puḻkaku tiṟitja puṟunytja waṟa puḻkangka tjarpatjunkula maḻakungku palunya iyaṉu Pilate-alakutu. \v 12 Palu panya ngaṉmanypa Pilate-anya pula Iṟatanya pikaringkupai, palu tjiṉṯu nyara palula aṟa pula kalyparingu munu pula maḻparingu. \s1 Pilate-alu Palyanmankunytja Jesunya Puṉu Kaṯakutjarangka Utitjunkunytjaku \r (Matthew-ku 27:15-26; Markaku 15:6-15; Johnku 18:39—19:16) \p \v 13 Ka Pilate-alu aḻṯingu aṉangu panya tjuṯa tjunguringkunytjaku wati panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu Jewku mayatja kutjupa tjuṯangka kuḻu. \v 14 Munu paluṟu wangkangu tjanala, “Panya wati nyanga palunya nyura ngalya-katingu ngayulakutu munu nyura wangkangu alatji, ‘Wati nyanga paluṟu aṉangu tjuṯa wituwituningi nyuntunya munu nyuntumpa mayatja Rome-ala nyara nyinanytja wantinytjaku.’ Palu ngayulu panya palunya tjapinu kuwari nyanga nyurala miṟangka, munuṉa palumpa kura puṯu ngurkantananyi nyura panya wangkanytjitjangka. \v 15 Ka Iṟatalu kuḻu palunya puṯu kura ngurkantaṟa maḻakungku iyaṉu ngayulakutu. Nyawa, paluṟu kura kutjupa kutjupa palyantja wiyaṯu kala nyaaku palunya iluntankuku. \v 16 Palu palyaṉa tjaultji tjuṯangka wangkanyi palunya wiipangka puḻkaṟa alkantjaku munuṉa palulanguṟumpa maḻalta wantir'iyalku. Palya?” \p \v 17-18 Palu aṉangu uwankarangkuya mirara wangkangi, “Wiya, wati nyanga palunya iluntara munu Paṟapatjanya walatjura.”\f * \fr 23:17-18 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 17 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Tjaka kunyu inma nyanga Katuwanu Ankunytjala Pilate-alu wati kutju tjailanguṟu walatjunkunytjaku ngaṟangi.\+it*\ft*\f* \v 19 (Wati nyanga paluṟu kunyu ngaṉmanytju wati kutjupa tjuṯangka tjunguringkula kamantaku pikaringangi Rome-aku tjaultji tjuṯaku munu panya wati kutju iluntanu, kaya palunya witiṟa tjailangka tjarpatjunu.) \p \v 20 Ka Pilate-anya mukuringangi Jesunya walatjunkunytjikitja munu piṟuku tjanala tjapiningi. \v 21 Kaya aṉangu tjuṯangku rawangku mirara wangkangi, “Wiya, puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura! Puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura!”\fig |src="tnLUK23V20.tif" size="col" loc="p" ref="23:20"\fig* \p \v 22 Ka Pilate-alu tjanala piṟuku tjapinu, “Palu nyaanguṟu? Kura nyaa wanyu paluṟu palyaṉu? Palunyaṉa kura puṯu ngurkantananyi iluntankunytjikitjangku. Palyantiṉa tjaultji tjuṯangka wangkaku palunya wiipangka alkaṟa wantir'iyantjaku.” \p \v 23-24 Palu puḻkaṟaya mirara palunya wituwituningi Jesunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku. Ka Pilate-alu puṯu wangkara palyanmanu paluṟu tjana mukuringkunytja. \v 25 Panya tjana mukuringangi Paṟapatjanya walatjunkunytjaku. Ka wati panya miriputju palunya Pilate-alu wangaṉarangku tjailanguṟu walatjunu, munu Jesunya wakaṟa utitjunkunytjaku palyanmanu aṉangu tjuṯa mukuringkunyangka. \s1 Jesunya Puṉu Kaṯakutjarangka Utitjunkunytja \r (Matthew-ku 27:31-44; Markaku 15:21-32; Johnku 19:17-27) \p \v 26 Ka tjaultji tjuṯangku Jesunya witiṟa katingu. Ka nyara palula aṟangka wati kutjupa ini Simonnga kuwari kutju ngalya-tjarpangi waḻikutu ilytjinguṟu. Wati paluṟu ngura ini Tjaiṟininya nguraṟa. Kaya tjaultji tjuṯangku wati nyanga palunya witiṉu munuya puṉu kaṯakutjara palula piningka tjunkula wangkangu tjaḻiṟa katira Jesunya maḻawanungku waṉantjaku. \v 27 Kaya aṉangu tjuṯa mulatu palunya waṉaningi minyma tjuṯangku kuḻu munuya puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira ulangi. \p \v 28 Palu Jesulu maḻakukutuṟa nyangu munu wangkangu, “Minyma Jerusalemanya nguraṟa, wantima ngayuku ulawiyangku munuyanku nyura walytja ulama munu nyurampa tjitji tjuṯaku kuḻu. \v 29 Panya ngula nyurampa tjituṟu-tjituṟu puḻka mulapa ngaṟaku.\f * \fr 23:29 \fr*\ft Nyangatja Jesulu ngaṉmanytju wangkangi ka ngula panya Jesunya ilkaṟikutu maḻaku ankunyangka maḻangka yiya tjuṯa nampa 50 ngaṟangi, ka nyara palulanguṟu warmaḻa Rome-anya nguraṟa tjuṯa mulapa Judealakutu pitjangu munuya Israelkunu tjuṯaku puḻkaṟa pikaringkula tjananya pungkula wiyaṉu alatjiṯu munuya waḻi tjuṯa kuḻukuḻu minya-minyaṉu.\ft*\f* Ka nyara palula aṟangka nyura tjituṟu-tjituṟurira puḻkaṟa ulaku munuya alatji wangkaku, ‘Pukuḻpayanku nyinanyi tjitji wiyatjara tjuṯa munuyanku pukuḻpa nyinanyi iṯi ampuṟa kanyilwiya.’ \v 30 Munu nyara palula aṟangka nyura wangkaku apu murpu puḻka tjuṯangka, ‘Punkala nganaṉala katu munulanya puṟuntara.’ Munu nyura piṟuku apu tjukutjuku tjuṯangka kuḻu alatji wangkaku, ‘Punkaṟalanya tjutula.’ \v 31 Panya nyanga kuwariṉiya ngayunya tjukaṟuru nyinanyangka iluntananyi. Palu nyura ngayunya puṟunypa palya mulapa wiya, kaya nyuranya wanyu wantiku? Wiya, ngula tjituṟu-tjituṟu puḻka mulapa nyurala utiringkuku waintaṟa mulapa. Ka nyura uti walytja ulama, ngayuku wiya.” Alatji Jesulu minyma tjuṯangka wangkangu.\fig |src="tnLUK23V28.tif" size="col" loc="p" ref="23:31"\fig* \p \v 32 Kaya nyara palula aṟa tjaultji tjuṯangku wati kutjara kutjupa kuḻu Jesula tjungu katingu iluntankunytjikitjangku, panya kura kutjara. \v 33 Munuya ngura ini Kata Tarkala wirkaṟa Jesunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu munuya wati panya kura kutjara kuḻu puṉu kutjupa kutjarangka wakaṟa utitjunu palula tjungu, kutju kampa wakungka munu kutju kampa tjampungka. \p \v 34 Ka Jesulu tjaultji tjuṯa walunyakula kulinu munu palumpa Mamangka wangkangu, “Mama, nyanga tjanampa ngaḻṯuringkula tjananya kalypangku wantima, panya tjana ninti wiya munuṉiya ngurpangku nyanga alatjingaṉi.” \p Kaya tjaultji tjuṯa palumpa mantaraku puṉu nampatjara katu waṉira inkangi kutjungku kutjungku winamilaṟa mantjintjikitjangku. \p \v 35 Kaya aṉangu tjuṯangku ngaṟala nyangangi Jesunya, kaya Jewku mayatja tjuṯangku palumpa ikaringkula anaṟa wangkangu, “Nyara paluṟu panya kutjupa tjuṯa ilunyangka wankaṉu. Nyangamala wanyu kanku paluṟunku wankala, panya paluṟu kunyu Christanya Wankaṟunkupainya Godalu ngurkantankunytja.” \v 36 Kaya tjaultji tjuṯangku kuḻu palunya anaṟa ikaringangi munuya wama kurakura tjaa patja-patjalpai mantjiṟa katuṟa palula nintiṟa wangkangu, “Nyuntu wama nyangatja tjikintjikitja mukuringanyi?” \v 37 Munuya palulanguṟu piṟuku wangkangi, “Nyuntu Jew tjuṯaku mayatja puḻka nyinarampa nyuntunku walytjangku wankala!” \p \v 38 Ka walkatjuṟa utitjunkunytja palula katangka katu ngaṟangi alatji, \pc \it Nyangatja Jew Tjuṯaku Mayatja Puḻka\it*. \p \v 39 Ka panya palula itingka wakaṟa utitjunkunytja kutjungku palu puṟunypaṯu Jesunya anaṟa wangkangi alatji, “Nyuntu panyan Christanya Wankaṟunkupainya? Utinkun walytjangku wankanma ngalinya kuḻu.” \p \v 40 Palu wati kutjupangku puṉu kaṯakutjara kutjupanguṟu palunya painu munu wangkangu, “Wantima! Nyuntu uti Godaku nguḻuringama panya nyuntunya nganaṉanya wakaṟa utitjunu ilunytjaku. \v 41 Ngalinyaya kura palyannyangka utitjunu, palu wati nyangangku kura palyantja wiya alatjiṯu, kaya ngunti palunya iluntananyi.” \p \v 42 Munu wati panya paluṟu wangkangu Jesula, “Jesu, ngula ngura ilkaṟitjangka ngayunya mayatja puḻkangku ngaḻṯunytjungku kulinma.”\fig |src="tnLUK23V42.tif" size="col" loc="p" ref="23:42"\fig* \p \v 43 Ka Jesulu palula wangkangu, “Wiya, kuwari nyanga alatjiṯu nyuntu ngayula tjunguringkula nyinaku ngura nyara wiṟungka.” \s1 Jesunya Ilunytja \r (Matthew-ku 27:45-56; Markaku 15:33-41; Johnku 19:28-30) \p \v 44-45 Ka palulanguṟu tjiṉṯu panya katuringkula katu ngaṟanyangka ngura uwankarangka maṟuringu munu munga puṟunypa ngaṟala mungartji-mungartji kutju tjiṉṯungku piṟuku irnyaningi. Ka maṟu ngaṟanyangka mantara panya timpula unngu waṟaly-waṟalyngaṟanytjanya tjilpiraraṟa kutjararingu.\f * \fr 23:44-45 \fr*\ft Mantara nyanga paluṟu panya timpulangka waṟaly-waṟalyngaṟala anga-kanyiningi ngura ruuma miḻmiḻpa mulapa, kaya ngura pala palula aṉangu tjuṯa tjarpapai wiya. Nyawa Iipuṟu Tjuṯaku Lita chapter 9.\ft*\f* \v 46 Ka Jesulu puḻkaṟa mirara wangkangu, “Mama, kurunpaṉi mantjila.” Munu nyanga alatji wangkara ngaalypa wiyaringkula ilungu. \p \v 47 Ka wati tjaultji tjuṯaku mayatjangku nyanga alatjirinyangka nyakula Godanya waḻkuṉu munu wangkangu, “Wati nyanga paluṟu palya mulapa kura palyantja wiya alatjiṯu.” \v 48 Ka aṉangu panya tjuṯa mulapa nyara palula ngaṉmanypa tjunguringu Jesunya ilunyangka nyakunytjikitja. Munuya uwankarangku ilunyangka nyakula ulatjarangku tjananku piḻpirpa punga-pungangi tjituṟu-tjituṟu puḻkangku, munuya palula maḻangka ngurakutu anu.\f * \fr 23:48 \fr*\ft Tjakangkuyanku tjituṟu-tjituṟu puḻkaringkula piḻpirpa pungku-pungkupai.\ft*\f* \v 49 Palu palumpa panya maḻpa tjuṯangku nyara palulaṯu ngaṟala nyangangi paṯunguṟu, munu minyma tjuṯangku kuḻu panya palula tjunguya pitjangu Galileelanguṟu.\fig |src="tnLUK23V49.tif" size="col" loc="p" ref="23:49"\fig* \s1 Jesunya Puntu Kuḻpingka Ngaritjunkunytja \r (Matthew-ku 27:57-61; Markaku 15:42-47; Johnku 19:38-42) \p \v 50-51 Ka wati kutjupa nyara palula ngaṟangi wati ini Josephanya ngura Aṟima-tjiyanya nguraṟa. (Aṟima-tjiyanya panya tawunu tjukutjuku Jerusalemala itingka.) Wati nyanga paluṟu wiṟuṟa nyinapai tjukaṟuru mulapa. Munu paluṟu rawa paṯaningi Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintjaku. Paluṟu panya wati kantjula nyinangi munu Jewku kantjula kutjupa tjuṯangka mitingiku tjunguringkupai. Palu paluṟu tjanala tjungungku palyanmankunytja wiyaṯu tjana Jesunya iluntankunytjikitjangku wangkanyangka. \v 52 Munu wati panya paluṟu anu Pilate-alakutu munu palula ngatjinu Jesunya puntu mantjintjikitjangku.\fig |src="tnLUK23V52.tif" size="col" loc="p" ref="23:52"\fig* \v 53 Munu palyanmankunyangka paluṟu ankula Jesunya puntu puṉunguṟu mantjiṟa ukalilyinu, munu karpinu mantara piṟanta munu kuḻpi kuwari nyarkaṟa wantinytjitjangka palunya katira tjuṉutjunu, panya aṉangu kutjupaya nyara palula ngaṉmanytju tjunkunytja wiyaṯu. \v 54 Ka tjiṉṯu nyanga paluṟu panya Friday Jesunya ilunytja-aṟa. Ka panya tjiṟirpi ma-tjarpanyangka Saturday-ringu tjiṉṯu panya pakuwiyaringkunytjaku. \p \v 55 Kaya minyma panya Galileelanguṟu Jesula tjungu pitjanytja tjuṯangku Josephanya waṉaṉu Jesunya puntu kuḻpikutu katinyangka. Munuya kuḻpingka wirkaṟa nyangangi Jesunya puntu ngaritjunkunyangka kuḻpi unngu. \v 56 Munuya nyakula wiyaringkula maḻaku anu ngurakutu paṉṯi wiṟu nyiṯilpai ngaṉmanytju mantjiṟa riti palyaṟa tjunkunytjikitja.\f * \fr 23:56 \fr*\ft Wiṟu paṉṯipai tjuṯaya miritjina puṟunypa miringka nyiṯilpai uṉaringkunytjaku-tawara.\ft*\f* Munuya tjiṉṯu tjarpanyangka nyinara pakuwiyaringangi tjiṉṯu panya Saturday wirkankunyangka, panya Moseku tjukurtu alatji pakuwiyaringkunytjaku wangkapai. \c 24 \s1 Jesunya Ilunytjatjanu Wankaringkula Pakantja \r (Matthew-ku 28:1-10; Markaku 16:1-8; Johnku 20:1-10) \p \v 1 Ka Sunday mungawinki mulapa minyma panya tjuṯa pakaṟa kuḻpikutu anu nyiṯilpai wiṟu tjuṯatjara. \v 2 Munuya ma-wirkaṟa nyangu apu panya puḻka kuḻpi tjaanguṟu uṉṯuṟa-waṉaṟa waṉinytja. \v 3 Munuya unngu tjarpara Jesunya puṯu nyangu. \v 4 Munuya ngaṟala puṯu kuliningi, “Yaaltjiringu?” Ka mapalku wati kutjara tjanala utiringu mantara piṟanpatjara munu wanangaṟa puṟunypa irnyaningi. \v 5 Kaya puḻkaṟa nguḻuringkula pupakatira yunpangku pampuningi manta. Ka tjanala wangkangu, “Nyaaku nyura aṉangu wanka ngurini nyanga miriku ngurangka? \v 6 Nyura ninti panya paluṟu nyurala ngaṉmanytju wangkangu Galileela panya nyinaralpi. \v 7 Alatji paluṟu wangkangu, ‘Mirpaṉtju tjuṯangkuya Watiku Katjanya ungkuku wati kura tjuṯa, kaya palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkuku. Ka paluṟu ilunytjatjanu tjiṉṯu kutjara wiyaringkunyangka piṟuku wankaringkula pakalku.’ Alatji panya paluṟunku wangkangi nyurala.” \v 8 Kaya minyma panya tjuṯangku mulapaṯu kulinu paluṟu panya ngaṉmanytju wangkanytjitja munuya anu ngurakutu. \p \v 9 Munuya ngurangka wirkaṟa nintintja panya 11-ta munu kutjupa tjuṯangka kuḻu tjakultjunu uwankara panya tjanala angeltu wangkanyangka kulintjatjanungku. \v 10 Minyma paluṟu tjana panya ini nyanganpa, Mary Magdalene-anya, Tjawananya, munu Mary-nya Jamesaku ngunytju munu minyma kutjupa tjuṯa kuḻu. \v 11 Uwa, minyma nyanga paluṟu tjanaya iyantja panya tjuṯangka tjakultjunu, kaya puṯu mulamularingangi tjana ngunti wangkanyangka-palku. Munuya tjananya kuliningi kawakawaringkunyangka-palku. \v 12 Palu Peternya pakaṟa wirtjapakaṉu kuḻpikutu, munu paluṟu kuḻpingka wirkaṟa nyirkiṟa nyangu mantara kutju ngarinyangka Jesunya panya karpintjitja. Munu paluṟu puṯu nyakula ngurakutu ankula iwarangka kuliṟinangi, “Nyaaku nyangatja alatjiringu?” \s1 Nintintja Kutjara Ngura Imayatjalakutu Ankunytja \r (Markaku 16:12-13) \p \v 13 Ka tjiṉṯu pala palula Jesunya waṉalpai kutjara Jerusalemalanguṟu pakaṟa anu ngura ini Imayatjalakutu, panya ngura nyara paluṟu tjukutjuku paṯu nguwanpa ngaṟangi, tinanguṟu ankula mungartji tjarpanytjaku. \v 14 Ka wati panya paluṟu pula iwarangka ankula wangkaṟinangi pula uwankara utiringkunyangka nyakunytjatjanungku. \v 15 Ka pula wangkakatinyangka Jesunya pulala waṉaṟa tjunguringu munu pulala tjungu anangi. \v 16 Palu pula wati kutjupa-palku kuliningi, panya Godalu pulanya kuṟu kampa kutjupanu puṯu palunya ngurkantankunytjaku. \p \v 17 Ka Jesulu pulala tjapinu, “Nyaa nyupali wangkaṟinanyi?”\fig |src="GT00089.tif" size="col" loc="p" ref="24:17"\fig* \p Ka paluṟu pula tjapinnyangka ngaṟakatingu yunpa tjituṟu-tjituṟurira. \v 18 Ka wati kutjungku ini panya Kuliya-patjalu wangkangu, “Palu nyuntu kutjun ngurpa nyinanyi? Ngura panya Jerusalemalan wanyu kuwari panya nyakunytja wiyaṯu?” \p \v 19 Ka Jesulu pulala tjapinu, “Nyaa nyupali wangkanyi?” \p Ka pula wangkangu, “Panya Jesunya Nazarethanya nguraṟali wangkanyi wati panya wangkatjara Godalanguṟu pitjanytja. Panya aṉangu uwankarangku kulilpai paluṟu kutjungku tjukurpa wiṟu mulapa wangkanyangka munuya nyakupai kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu witulya puḻkangku palyannyangka. \v 20 Ka panyaya nganampa nyanga mayatja tjuṯangku wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku kuḻu Jesunya iluntankunytjaku wangkangu munuya palunya ma-ungu puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku. \v 21 Palu nganaṉa paṯaningi Jesulu nganaṉanya Israelkunu tjuṯa ngalkintjaku. Palu kuwari nyanga wiyaringulta, panya palunyaya iluntanu, ka nyangatja tjiṉṯu maṉkuraringu. \p \v 22 “Palu minyma tjuṯangku nganaṉala wiṟu tjakultjunu panya paluṟu tjana mungawinki mulapa kuḻpikutu ankunytjatjanungku. \v 23 Munuya kunyu miri panya ngarinytjitja puṯu nyangu munuya pitjala nganaṉala tjakultjunu alatji panya tjana kunyu angelpa maṉkurpa nyangu, kaya kunyu tjanala tjakultjunu alatji, ‘Jesunya wankaringkula pakaṉu.’ \v 24 Kaya kutjupa tjuṯa nganaṉalanguṟu ngapartji anu kuḻpikutu munuya palu puṟunypaṯu puṯu nyangu panya minyma tjuṯangku wangkanytja puṟunypa.” Alatji pula wangkangu. \p \v 25 Ka palulanguṟu Jesulu pulala wangkangu, “Nyupali ngurpa munu nyupali puṯu mulamularinganyi uwankara panya ngaṉmanytju wangkatjara tjuṯangku wangkanytjitjaku. \v 26 Panya tjukurpa iriti nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi, panya Godalu Christanya Wankaṟunkupainya pikatjararingkula ilunytjaku iyalku, ka nyara palulanguṟu kutju paluṟu ilunytjatjanu wankaringkula pakalku Godala tjunguringkula mayatja puḻka mulapa tiṯutjara nyinanytjikitja. Alatjiya wangkatjara tjuṯangku iriti walkatjunu.” \p \v 27 Munu palulanguṟu Jesulu pulala utiṟa wangkangu uwankara panya iriti wangkatjara tjuṯangku tjukurpa palunyatjara walkatjunkunytja, panya Moselu tjana wangkatjara maḻatja maḻatja tjuṯangku kuḻukuḻu. \p \v 28 Munuya ilaringu ngura panya Imayatjalakutu, ka Jesunya nguwanpa ma-waintaringu. \v 29 Ka pula palunya markuṉu wangkara, “Wanyu ngalila nyina. Mungartjiringu nyangatja ka tjiṉṯu waṯalpi tjarpanyi.” Ka paluṟu mulapaṯu wantira nyinangu munu pulala tjungu tjarpangu waḻingka nyinanytjikitja. \p \v 30 Munu Jesunya pulala maiku tjunguringu taipulangka munu mai mantjiṟa Godala wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu.” Munu palulanguṟu pulanya mai kaṯantaṟa ungu. \v 31 Ka Godalu pulanya kuṟu aḻaṉu ka pula nyakula ngula kutju kuliṟa ngurkantanu, “Mulapa nyangatja Jesunya alatjiṯu.” Palu pula ngurkantankunyangka Jesunya mapalku arkayiringu.\fig |src="cn01862B.tif" size="col" loc="p" ref="24:31"\fig* \v 32 Ka pulanku wangkangu, “Panya Jesulu ngalila iwarangka pitjala wangkanyangka ngali kurunpa unytjunaringu, panya paluṟu mulapa ngalila Godaku tjukurpa tjuṯa utiṟa wangkangi.” \p \v 33 Munu pula mapalku pakaṟa maḻaku anu Jerusalemalakutu munu pula ma-wirkaṟa nyangu Jesuku panya nintintja 11 munu aṉangu panya kutjupa tjuṯa kuḻu tjunguringkula nyinanyangka. \v 34 Kaya tjana wangkangi, “Mulapa Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakaṉu. Paluṟu utiringu Simonta.” \v 35 Ka wati panya kutjarangku ngapartji pitjala tjanala tjakultjunu Jesunya palula pulala iwarangka utiringkunytja munu paluṟu pulanya mai nyuma kaṯantaṟa ungkunytja. Munu pula palunya maḻa kutju ngurkantankunytjatjanungku tjakultjunangi tjanala. \s1 Jesunya Nintintja Tjuṯangka Utiringkunytja \r (Matthew-ku 28:16-20; Markaku 16:14-18; Johnku 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 36 Ka paluṟu pula kuwaripangku ngaṟala tjakultjunkunyangka Jesunya tjanala nguṟur-nguṟurpa utiringu munu tjanala wangkangu, “Pukuḻarimaya!” \v 37 Palu tjana urulyaraṟa puḻkaṟa nguḻuringu munuya ngunti kulinu kurun-kurunpa-palku. \p \v 38 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyaaku nyura urulyaraṉi? Nyaaku nyura puṯu mulamularinganyi? \v 39 Nyawaṉiya maṟa munu tjina kuḻu, panya ngayulu alatjiṯuṉa. Pampulaṉiya munuya mulamulariwa. Ngayulu panyaṉa. Nyanga aṉangu alatjiṯuṉa ngaṟanyi, panya kurun-kurunpa puntu nyanga ngayulu puṟunypa wiya.” \v 40 Munu wangkanytjatjanungku tjanala nintinu palumpa maṟa munu tjina kuḻu. \p \v 41 Kaya palumpa panya nintintja tjuṯa puḻkaṟa alatjiṯu urulyaraṉu munuya pukuḻaringu kuliṟa, “Munta mulapampal nyangatja wankaringkula ngaṟanyi?” \p Ka Jesulu tjanala tjapinu, “Kuka nyura kanyini?” \v 42 Kaya palunya kuka antipina waṟutja ungu. \v 43 Ka paluṟu tjanala miṟangka antipina panya mantjiṟa ngalkuningi. \p \v 44 Munu tjanala wangkangu, “Panyatja nyura kulini, panya ngayulu ngaṉmanytju nyurala nyinara wangkanytja? Panya Moselu tjana wangkatjara kutjupa tjuṯangku tjukurpa ngayunyatjara walkatjunu, munu Psalm tjuṯangka kuḻu Davidalu tjana ngayunyatjara walkatjunu. Ka panyaṉa nyurala ngaṉmanytju wangkangu tjukurpa nyanga paluṟu tjana uwankara ngula utiringkuku.” \p \v 45 Munu palulanguṟu Jesulu nyiringuṟu tjanala wangkara utiningi tjana tjukurpa tjukaṟurungku kulintjaku. \v 46 Munu paluṟu tjanala wangkangu alatji, “Ngayulu panya Christanya Wankaṟunkupainya, ka panya nyiringka iriti walkatjunu tjukurpa ngayunyatjara alatji, ‘Ngula Godalu Wankaṟunkupainya iyalku ka paluṟu pikatjararingkula ilunytjatjanu tjiṉṯu maṉkurarira wankaringkula pakalku. \v 47 Kaya palunya waṉalpai tjuṯangku aṉangu tjuṯangka tjakultjunkuku ngayunyatjara tjana kuranguṟu piiwiyaringkula kampa kutjuparinytjaku, ka Godanya tjanampa kalyparingkuku munu tjananya kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantiku. Paluṟu tjana tjukurpa nyangatja Jerusalemala-waraṟa wangkaku munuya palulanguṟu ngura winkikutu ankula tjakultjunkuku.’ \p “Uwa alatji nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi. \v 48 Ka nyura panya nyangu ngayulu ilunyangka munu ilunytjatjanu wankaringkula pakannyangka kuḻu. Kaṉa nyara palulanguṟu nyuranya iyaṉi aṉangu tjuṯangka ankula tjakultjunkunytjaku uwankara nyura nyakunytjatjanungku. \v 49 Palu kulilaya munuya ngura nyanga Jerusalemala nyinara paṯanma Godalu nyuranya ilkaṟinguṟu witulyankunytjaku. Panya ngayuku Mamangku nyurampa iriti kalkuṉu, kaṉa kuwari kalkuntjitja panya palunya nyuralakutu iyalku.” \s1 Jesunya Ilkaṟikutu Katinytja \r (Markaku 16:19-20; Acts 1:9-11) \p \v 50 Munu palulanguṟu Jesulu palumpa nintintja tjuṯa ma-katingu Piitjanilakutu, munu ngura nyara palula itingka wirkaṟa ngaṟangu, munu maṟa katuṟa tjananya wangkara pukuḻmanu. \v 51 Ka paluṟu wangkara pukuḻmankunyangka Godalu palunya katuṟa katingu ilkaṟikutu.\fig |src="CN01883B.TIF" size="col" loc="p" ref="24:51"\fig* \v 52 Kaya palunya pukuḻṯu waḻkuningi munuya wiyaringkula maḻaku anu Jerusalemalakutu pukuḻpa mulapa. \v 53 Munuya palulanguṟu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa timpulangka tjarpara Godanya rawangku mirawaṉira waḻkuningi.