\id JHN ‘PT JHN 02ed’ Pitjantjatjara John 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Johnku \toc2 Johnku \toc1 Tjukurpa Palya Johntu Walkatjunkunytja (John) \mt1 Tjukurpa Palya Johntu Walkatjunkunytja \mt2 John \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Johntu walkatjunkunytja Jesunyatjara. Johnnga panya wati kutjupa John Baptistanya wiya. Paluṟu wati antipina witilpai nyinangi, ka Jesulu palunya nyakula ngurkantanu palumpa nintintja nyinanytjaku palumpa kuṯangka tjungu wati panya Jamesala. Ka panya ngula Jesunya ilkaṟikutu ankunyangka maḻangka wati nyanga Johntu Jesuku panya ngunytju aṯunymaṟa kanyiningi. \ip Uwa, ka nyiri nyanga palula Johntu kutjupa kutjupa tjuṯa Jesunyatjara walkatjunu, panya paluṟu Godaku katja, munu panya \it Tjukurnga\it*, panya palulawanungku Godalu uwankara paluṉu. Munu paluṟu walkatjunu Jesulu witulya puḻkangku palyantja tjuṯa kuḻu, panya aṉangu tjuṯangku palunya nyakula puḻka kulintjaku munu palulanguṟu palumpa nintiringkunytjaku, panya paluṟu Godaku katja. (Nyawa chapters 2, 4, 5, 6, 9 munu 11). Nyanga alatji paluṟu walkatjunu nganaṉa kuliṟa Jesuku mulamularingkula wankaringkunytjaku munu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \ip Munu Johntu tjukurpa tjuṯa tjakultjunu Jesulu paluṟunku walytjangku wangkanytja alatji, \ili – “Ngayuluṉa mai kurunpa wankalpainya, ka aṉangu ngayulakutu pitjalampa pukuḻpa mulapa nyinaku.” (6:35) \ili – “Ngayuluṉa tili aṉangu tjuṯaku, ka kutjupangku ngayula tjungu ngaṟalampa tili wankaṟunkupainya mantjilku.” (8:12) \ili – “Ngayuluṉa kaita panya tjiipi tjuṯaku, ka kutjupa ngayulawanu tjarparampa wankaringkuku.” (10:9) \ili – “Ngayuluṉa tjapata palyanya, munuṉa tjiipi tjuṯaku ngalkilpa ilunytjikitja mukuringanyi.” (10:11) \ili – “Ngayuluṉa ilunyangka wankaṟa pakaltjingalpainya, ka aṉangu ngayuku mulamularingkulampa ilunytjatjanu wankaringkula wanka mulapa nyinaku.” (11:25) \ili – “Ngayuluṉa iwaranya, panya nyura ngayulawanungku kutju uwankara tjukaṟurungku kulilku munu nyura ngayula kutju kuliṟa wankaṟu Godala wirkankuku.” (14:6) \ili – “Ngayuluṉa puṉu panya kiṟipitji puṟunypa, ka ngayuku Mama wati panya puṉu kiṟipitji kanyilpai puṟunypa.” (15:1) \ip Alatji Jesulu paluṟunku walytjangku wangkangi. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-18 Tjukurpa Godanyatjara \io1 1:19—12:50 Jesulu aṉangu tjuṯangka tjukurpa tjuṯa wangkara nintintja munu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntja \io1 13:1—16:33 Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkara nintintja \io1 17:1-26 Jesulu Godala tjapintja \io1 18:1—19:42 Jesunya witintja munu puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytja \io1 20:1—21:14 Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakantja munu palumpa nintintja tjuṯangka utiringkunytja \io1 21:15-25 Jesulu Peterla wangkanytja \ie \c 1 \s1 Jesunya Tjukurnga Munu Godanya Nganaṉala Nintini \p \v 1 Kuwaripatjara mulapa uwankara wiyangka Godanya nyinangi, ka palula tjungu kutjupa nyinangi ini Tjukurnga. Panya paluṟu Godanya alatjiṯu. \v 2 Nyara paluṟu manta kuwaripangka nyinangi Godala tjungu. \v 3 Munu pula tjungungku uwankara paluṉu. Mamalu kutjungku paluntja wiya, tjungungku alatjiṯu pula kutjupa kutjupa uwankara paluṉu. \v 4 Kaya Tjukurnguṟu kutju aṉangu tjuṯa wanka nyinanyi, panya paluṟu wanka alatjiṯu munu paluṟu uwankara wanka kanyini. Panya Tjukurtu tili wirkakatingu aṉangu tjuṯa irnyantjaku tjana nyakula tjukaṟurungku kulintjaku Godanya. \v 5 Tili nyara paluṟu mungawaḻuṟu irnyaṟa wiyalpai alatjiṯu, ka mungawaḻuṟungku tili nyara palunya puṯu wiyaṉi. Tili paluṟu ngaṟanyi alatjiṯu wiyaringkunytja wiya. \p \v 6 Palu Godalu wati kutju iyaṉu ini Johnnga.\f * \fr 1:6 \fr*\ft Wati nyanga paluṟu panya John Baptistanya.\ft*\f* \v 7 Ka paluṟu pitjangu tili nyanga palunya tjakultjunkunytjikitja aṉangu winkingku kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 8 Wati nyara paluṟu tili wiya palu paluṟu tili palunya ngaṉmanytju tjakultjunkunytjikitja pitjangu. \v 9 Tili nyara paluṟu tjukaṟuru mulapa aṉangu winki irnyalpai. Nyara paluṟu mantangka wirkaṟa utiringu. \p \v 10 Mama Godalu Tjukurwanungku manta paluṉu. Ka Tjukurnga mantangka wirkaṟa nyinangi, palu aṉangu tjuṯangku palunya puṯu ngurkantanangi. \v 11 Paluṟu manta paluntjatjanu aṉangu walytja tjuṯakutu pitjangu, kaya walytja tjuṯangku palumpa pukuḻarinytja wiyangku wantingi. \v 12-13 Palu aṉangu kutjupa tjaraya palumpa pukuḻaringu munuya palumpa mulamularingu. Ka nyara palulanguṟu paluṟu tjananya Godaku walytjaringkunytjaku palyaṉu. Paluṟu wangkanyangka tjana Mama Godaku katjaringu munu uṉṯalaringu palumpa tjukurwanu. Watinguṟu munu minymanguṟu wiya, palu panya Godanya mukuringkunytjanguṟu kutju. \p \v 14 Ka Tjukurnga mantakutu pitjala iṯiringkula aṉanguringu, munu nganaṉala tjungu nyinangi ngaḻṯunytju pukuḻtju puḻka, munu paluṟu nganaṉala Mama Godanya tjukaṟurungku alatjiṯu nintiningi. Kala nganaṉa nyangu palunya wiṟu mulapa witulya puḻka alatjiṯu, panya Mama Godalu palunya alatjirinytjaku iyaṉu palumpa katja kutjukuṟutja. \p \v 15 Ka John Baptistalu palunya nyakula aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi alatji katuwanungku wangkara, “Nyanga palunya panyaṉa ngayulu ngaṉmanytjulpi nyurala wangkangi alatji, ‘Ngayula maḻangka kutjupa pitjanyi. Nyara paluṟu puḻka mulapa ngayula waintarinytja. Paluṟu panya kuwaripatjara nyinanytja.’ Alatji panyaṉa nyurala ngaṉmanytju wangkangu.” \p \v 16 Ka Tjukurnga panya ngaḻṯunytju pukuḻtju puḻka munu paluṟu nganaṉanya pukuḻtjungku tiṯutjarangku kanyini wantinytja wiyangku. \v 17 Godalu tjukurpa puḻka ungu Mosenya aṉangu tjuṯaku, palu Jesulu Christalu pukuḻtjungku tjukaṟurungku utinu mukulya puḻka mulapalta. \v 18 Aṉangu kutjupangku Godanya yunpa nyakunytja wiya. Palu palumpa katja palula tjungu nyinapai munu paluṟu nganaṉala utinu palumpa Mama, panya paluṟu Godanya alatjiṯu. \s1 Johnnga Wati Tjukurtjara Tjuṯangku Tjapintja \r (Matthew-ku 3:1-12; Markaku 1:1-8; Luke-aku 3:15-17) \p \v 19 Ka panya Johntu aṉangu tjuṯa baptise-katingi ngura ini Piitjanila uṟu panya ini Jordanta kakaraṟa. Ka Jewku mayatja tjuṯangku Jerusalemalanguṟu wituṟa iyaṉu wati tjukurtjara tjuṯa, munu wati timpulangka waṟkaripai tjuṯa kuḻu ankula Johnnga tjapintjaku alatji, “Nyuntu ngananya? Tjukaṟurungkulanya tjakultjura.”\f * \fr 1:19 \fr*\ft Wati tjukurtjarangku timpulangka inma kanyilpai munu kuka pungkupai Godanya ungkunytjikitjangku. Nyanga paluṟu panya \ft*\ft \+it Priest.\+it* Ka wati timpulangka waṟkaripai tjuṯangku tjukurtjara tjuṯa alpamilalpai. Nyanga paluṟu tjana panya wati ini \+it Levikunu\+it* tjuṯa, panya Levinya Jacobaku katja.\ft*\f* \v 20 Kanku Johntu ngapartji tjukaṟurungku tjanala wangkangu utingku, “Wiya, ngayuluṉa Christanya wiya. Ngayulu Wankaṟunkupai Godalu panya kalkuntjitjanya wiya.” \p \v 21 Kaya piṟuku tjapinu, “Palu ngananyan wanyu, Ilaitjanyan?” \p Ka wangkangu, “Wiyaṉa.” \p Kaya tjapiṟa wangkangu, “Palu Godaku wangkatjaran wanyu?”\f * \fr 1:21 \fr*\ft Godaku Wangkatjarangku panya Godalu wangkanyangka kuliṟa tjakultjunkupai aṉangu tjuṯangka. Nyanga paluṟu panya \ft*\ft \+it Prophet.\+it*\ft*\f* \p Ka wangkangu, “Wiyaṉa.” \p \v 22 Kaya piṟuku wangkangu, “Palu ngananyan wanyu? Tjakultjuralanya kala ankula tjanala wangka, panya nyara tjana nyuntunya kulintjikitja mukuringanyi. Nyaan wanyu nyuntunku wangkanyi?” \p \v 23 Ka Johntu wangkangu, “Ngayuluṉa panya paluṟu, panya Aitjayalu iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 ‘Wangka kutju mirapai ilytjingka nyanga alatji, \q2 “Iwaraya tjukaṟurula Mayatjanya pitjanytjaku.” ’ \m Alatji Aitjayalu ngayunyatjara iriti wangkangi.” \p \v 24 Ka palulanguṟu Paṟatji tjuṯangku ngapartji Johnta tjapiningi, panya palunya tjananya kuḻu Jewku mayatja tjuṯangku Jerusalemalanguṟu wituṟa iyaṉu Johnta tjapintjaku. \v 25 Munuya alatji palula tjapinu, “Kan nyaaku wanyu baptise-katinyi panya Wankaṟunkupainya Godalu kalkuntjitjanya wiyangkumpa, Ilaitjanya wiyangku, wangkatjara wiyangkumpa?” \p \v 26 Ka Johntu ngapartji tjanala wangkangu, “Ngayuluṉa minangka baptise-katipai, palu kutjupa nyurala ngurpatja ngaṟanyi. \v 27 Wati paluṟu ngayula maḻangka pitjanyi. Panya paluṟu puḻka mulapa ngayula waintaṟa alatjiṯu. Kaṉa yaaltji-yaaltjingku kurangku palumpa waṟka palyalku? Wiya alatjiṯu panya paluṟu puḻka mulapa.” Nyanga alatji Johntu tjanala wangkangi wati Moseku tjukurtjara tjuṯangka. \p \v 28 Nyanga alatjiringu Johntu baptise-katinyangka ngura ini Piitjanila uṟu panya ini Jordanta kakaraṟa. \s1 Johntu Godaku Lamalama Nintintja \p \v 29 Ka tjiṉṯungka Johntu Jesunya nyangu palulakutu ngalya-pitjanyangka, munu nyakula paluṟu aṉangu tjuṯangka wangkangu, “Ala, nyawaya! Nyangatja panya paluṟu Godaku panya lamalama, panya nyanga paluṟu aṉangu uwankaraku ngalkilpa iluku Godalu tjananya kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku.\f * \fr 1:29 \fr*\ft Nyangatja Johntu Jesunya Godaku lamalama wangkangi inma \+it Katuwanu Ankunytjanya\+it* kuliṟa. Nyawa Exodus 12:43.\ft*\f*\fig |src="GT00136.tif" size="col" loc="p" ref="1:29"\fig* \v 30 Nyanga palunya panyaṉa nyurala ngaṉmanytju tjakultjunangi alatji, ‘Ngayula maḻangka wati kutjupa pitjanyi ngayula waintarinytja puḻka mulapa, panya paluṟu ngaṉmanypa ngayula wiyangka nyinanytja.’ \v 31 Ngayuluṉa palumpa ngurpa nyinangi, palu nyanga palumpaṉa ngaṉmanytju pitjala nintiningi uṟungka baptise-katira paluṟu Israelkunu tjuṯangka utiringkunytjaku.” \p \v 32 Munu piṟuku Johntu nyakunytjatjanungku tjakultjunu nyanga alatji, “Ngayulu nyangu Kurunnga ilkaṟinguṟu tjuḻpu kuukuuku puṟunypa ukalingkula palula nyinakatinyangka. \v 33 Ngayuluṉa palumpa ngurpa nyinangi, palu panya Godaluṉi ngayunya aṉangu tjuṯa minangka baptise-katinytjaku iyaṉi, munuṉi nyanga alatji wangkangu, ‘Panya nyuntu nyakuku Kurunnga ukalingkula watingka nyinakatinyangka, nyara paluṟu aṉangu tjuṯa baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻṯa.’ \v 34 Kaṉa ngayulu mulapa nyangu munu nyangaṉa tjakultjunanyilta alatji, ‘Nyanga paluṟu Godaku katja.’” Alatji Johntu tjanala wangkangu Jesunya. \s1 Nintintja Maṉkurpa Jesula Tjunguringkunytja \p \v 35 Ka tjiṉṯungka piṟuku Johnnga nintintja kutjaratjara ngaṟangi ngura panya palulaṯu.\fig |src="cn01660B.tif" size="col" loc="p" ref="1:35-37"\fig* \v 36 Munu mungartji paluṟu Jesunya wati-pitjanyangka nyakula wangkangu alatji, “Ma-nyawa pula, Godaku lamalama pala wati-pitjanyi.” \v 37 Ka pula nintintja kutjarangku kulinu nyangatja wangkanyangka munu pula Jesunya waṉaṉu. \v 38 Ka Jesulu pinkuraraṟa nyangu pula ngalya-waṉannyangka munu pulala wangkangu, “Nyaaku nyupali ngayunya waṉaṉi?” \p Ka pula wangkangu, “Rabbi, nguranku yaaltji?” (Pula \it Rabbi\it* wangkangi tjanampa wangkangku \it Nintilpai\it*.) \p \v 39 Ka pulala wangkangu, “Pitjala pula nyawa!” \p Ka pula Jesula tjunguringkula anu munu pula ngura nyangu munuya nyara palulalta nyinara mungaringu. \v 40-41 Palulanguṟu pula anu, ka kutju ini Andrew-lu Simon Peterku maḻanytju mapalku ankula nyangu tjukaṟurungku palumpa kuṯa munu palula tjakultjunu alatji, “Nyanguṉa panya Messiah-nya Godalu panya Kalkuntjanya!” (\it Messiah-nya\it* panya wangka Iipuṟu, ka wangka kutjupa Kuṟiki panya \it Christanya\it* wangkanyi, panya \it Wankaṟunkupainya Godalu panya Kalkuntjanya\it*.) \v 42 Munu katingu palunya Jesulakutu. Ka Jesulu nyakula palunya wangkangu, “Nyuntu ini Simonnga wati Johnku katja. Palu ngayuluṉanta inilku Tjiipatjanya.” (Palu Kuṟiki tjuṯangku ini nyanga palunya wangkapai \it Peternya\it* panya \it waḻu\it*, panya kuṉpu witulya tiṯutjara ngaṟapai.) \p \v 43 Tjiṟirpingka Jesulu kulinu alinytjara ankunytjikitjangku uṟu ini Galileelakutu. Munu paluṟu wati ini Philipanya nguriṟa nyakula wangkangu, “Ngayunyaṉi waṉala!” \v 44 (Philipanya panya tawunu ini Pitjaitala nyinapai uṟu Galileela itingka. Ka Andrew-nya pula Peternya kuḻu ngura pala palunya nguraṟa.) \p \v 45 Ka Philipalu nguriṟa nyangu wati panya ini Natjanyulnga munu wangkangu palula, “Nyangula wati panyatja, panya Moselu iriti nyiringka walkatjunu wangkatjara tjuṯangku kuḻu. Nyara paluṟu Jesunya panya Josephaku katja ngura panya Nazarethanya nguraṟa.” \p \v 46 Ka Natjanyultu nyangatja kuliṟa puṯu mulamularingkula wangkangu, “Wiya Nazarethanya panya ngura kurakura, ka palunya nguraṟa kutju palya nyinanytja wiya?” \p Ka Philipalu wangkangu, “Wiya, wanyu-puṯa pitjala nyawa ilangku.” Munu pula anu nyakunytjikitja. \p \v 47 Ka Jesulu nyangu pula pitjanyangka, munu ilaringkunyangka wangkangu, “Wati nyanga paluṟu Israelkunu palya mulapa, ngunti wangkapai wiya.” \p \v 48 Ka Natjanyultu palula wangkangu, “Yaaltji-yaaltjin ngayuku nintiringu?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Nyanguṉanta ngaṉmanytju Philipalu nyuntunya aḻṯinytja kuwaripangka, puṉu panya iḻi wiltjangka nyinanyangka.” \p \v 49 Ka Natjanyultu wangkangu, “Nintilpai, mulapa nyuntu Godaku Katja, mayatja puḻka Israelkunu tjuṯaku.” \p \v 50 Ka Jesulu palula wangkangu, “Mulapa panya palulanguṟun ngayuku mulamularingu? Panya nyuntu puṉu iḻi wiltjangka nyinanyangkaṉanta nyakula wangkangu, kan nyara palulanguṟu wanyu ngayuku mulamularinganyi? Palu wanyu kulila. Nyanga paluṟu puḻka wiya, palu nyuntu ngula puḻka mulapa nyakuku ngayulu palyannyangka. Nyara palulanguṟu nyuntu ngayuku puḻkaṟa mulamularingkuku.” \p \v 51 Munu piṟuku wangkangu tjanala, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi nyura nyakuku ilkaṟi aḻaringkunyangka munu Godaku angelpa tjuṯa ukalingkula tatinnyangka Watiku Katjangka.” \c 2 \s1 Jesulu Minanguṟu Waina Palyantja \p \v 1 Ka palulanguṟu tjiṉṯu kutjara wiyaringkunyangka aṉangu tjuṯa tjunguringu ngalkula pukuḻarinytjikitja tawunu ini Kainala uṟu panya Galileela wiluṟara watingku kuri aḻṯinyangka. Ka nyara palula Jesuku ngunytju kuḻu tjunguringu tjanala. \v 2 Munuya Jesunya aḻṯingu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu, kaya pitjala tjanala tjunguringkula mai ngalkuningi. \v 3 Palu aṉangu tjuṯangku tjikinnyangka waina tjanampa wiyaringu. Ka Jesuku ngunytjungku palula pitjala wangkangu, “Waina tjanampa wiyaringu.” \p \v 4 Ka Jesulu wangkangu, “Wampa. Tjanampanti, nyuntumpa ngalimpa wiya. Panya ngayulu puḻka utintjaku ngayuku riti wiya kuwaripa ngaṟanyi.” \p \v 5 Ka palulanguṟu palumpa ngunytjungku palula kuliṟa ma-pitjala waṟkaripai tjuṯangka wangkangu, “Nyuranya Jesulu wangkanyangkaya wangaṉarangku kuliṟa palyanma.” \v 6 Ka pala palula piti puḻka maṉkur-maṉkurpa ngaṟangi minatja uḻṯu tjuṯa. Piti nyanga palunya tjananyaya minatjara kanyilpai aṟa tjanampangka maṟa paltjintjikitjangku. Piti paluṟu tjana apunguṟu palyantja puḻka mulapa mina puḻka kanyilpai 100 litres. \v 7 Ka Jesulu tjanala wangkangu waṟkaripai tjuṯangka, “Minaya tjutiṟa kati munuya tjaalyngaṟatjura piti pala uḻṯu tjuṯangka.” Kaya mulapaṯu tjaalyngaṟatjunu piti uwankarangka.\fig |src="DN00453b.tif" size="col" loc="p" ref="2:7"\fig* \v 8 Ka Jesulu wangkangu, “Ala, tjutiṟaya ma-katira uwa nyurampa mayatja.” Kaya mulapaṯu tjutiṟa katira palunya ungu. \v 9 Ka paluṟu tjikiṟa arkaṉu waina kuwaritja minanguṟu panya palyantja, palu wati paluṟu ngurpangku puṯu kuliningi yaaltjinguṟuya mantjinu. Palu wati waṟkaripai tjuṯangkuya nintingku kuliningi palyannyangka nyakunytjatjanungku. Ka arkantjatjanungku wati panya mayatjangku aḻṯingu wati panya kuwari kuri aḻṯinytjanya. \v 10 Munu wangkangu, “Ai, nyuntu waina wiṟu mulapa nyangatja kuwari unganyi, panya tjakangkuya waina wiṟu ngaṉmanytju ungkupai munuya maḻangka puḻkaṟa tjikinnyangka kurakura ungkupai. Palu nyuntu kuwari waina wiṟu mulapalta maḻangka unganyi.” \p \v 11 Miracle nyanga palunya-waraṟangku Jesulu utintjikitjangku palyaṉu ngura ini Kainala uṟu Galileela wiluṟara. Paluṟunku witulya nintinu, kaya nintintja tjuṯangku nyakula palumpa mulamularingu. \p \v 12 Nyanga palula maḻangkaya ma-pakaṉu ngura panya Kapunimalakutu palumpa ngunytju, maḻanypa tjuṯa, munu nintintja tjuṯa kuḻu, munuya ma-wirkaṟa ngura pala palula nyinangi tjiṟirpi maṉkurpa. \s1 Jesulu Godaku Waḻinguṟu Anga-wangkara Paintja \r (Matthew-ku 21:12-13; Markaku 11:15-17; Luke-aku 19:45-46) \p \v 13 Ka Jesulu kulinu Jewku inma panya Katuwanu Ankunytjanya\f * \fr 2:13 \fr*\ft Inma \ft*\ft \+it Katuwanu Ankunytjanya\+it* kulintjikitjangku tjukurpa nyangatja nyawa Exodus 12:43.\ft*\f* ilaringkunyangka, munu Jerusalemalakutu pakaṟa ma-pitjangu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu. \v 14 Munuya wirkaṟa nyangu timpulaku yaatangka unngu watingku tjalamilannyangka tjiipi, puluka, tjuḻpu kuukuuku tjuṯa kuḻu. Ka wati mani ngaparku ungkupai tjuṯa taipulangka nyinangi.\f * \fr 2:14 \fr*\ft Aṉangu kutjupa tjuṯangku mani kutjupa katipai timpulakutu Godanya ungkunytjikitjangku. Palu timpulaku mayatja tjuṯa mani timpulitja kutju ungkunytjaku mukuringangi. Ka palulanguṟu wati mani ngaparku ungkupai tjuṯa nyinangi timpulaku yaatangka aṉangu tjuṯangku mani kutjupatjara pitjala tjananya ungkula mani timpulitja ngaparku mantjintjaku. Kaya mani palunya kutju katira ungkupai Godanya.\ft*\f* \v 15 Ka Jesulu ruupanguṟu karpi-karpiṟa wiipa puṟunypa palyaṉu munu tjananya uwankara uṉṯuṟa waṉaṟa uṟilkutu pakaltjingaṉu tjiipi, puluka tjuṯa kuḻukuḻu. Munu paluṟu mani ngaparku ungkupai tjuṯaku taipula uṉṯuṟa waṉingu tjiilpa uwankara ma-wililytjingaṉu.\fig |src="Dn00429b.tif" size="col" loc="p" ref="2:15"\fig* \v 16 Munu kuukuuku tjalamilalpai tjuṯangka wangkangu, “Katiya tjuḻpu nyanganpa. Nyangatja Mamaku yiwaḻa. Nyaaku nyura tjuwangka-palku alatji palyaṉi?” \v 17 Kaya nintintja tjuṯangku panyatja kulinu, panya iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, “Nyuntumpa yiwaḻakuṉa puḻkaṟa mukuringkula kurunpa kakulyaraṉi.” \p \v 18 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku nyakula wangkangu, “Godalunta wanyu wangkangu nyanga alatjingantjaku? Palu wanyu-puṯa miracle kutjupa kutjupa puḻka palyala, kala nyakula kulila, ‘Munta, mulapa nyangatja Godalu iyantja.’” \v 19 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Piḻuntaṟaya wiyala nyanga Godaku yiwaḻa, kaṉa ngayulu tjiṟirpi maṉkurnguṟu piṟuku palyaṟa wiyalku.” \v 20 Ka Jewku mayatja tjuṯangku wangkangu, “Ai, nyuntun tjiṟirpi maṉkurnguṟu mapalku pakaltjingalku? Timpula nyangatjaya kuḻi 46-ngku palyaningi rawa mulatu, ka nyuntu tjiṉṯu maṉkurtu puṯu mapalku palyalku.” \v 21 Palu Jesulunku paluṟunku puntu wangkangi ngula ilunytjatjanu tjiṉṯu maṉkurnguṟu pakantjikitjangku. \v 22 Kaya ngula paluṟu ilunytjatjanu pakannyangka nintintja tjuṯangku nyangatja kulinu paluṟu wangkanytja munuya palulanguṟu mulamularingu Godaku Tjukurku iriti panya walkatjunkunytjitjaku, munu Jesulu wangkanytjanguṟu kuḻu. \s1 Jesunya Aṉangu Uwankaraku Ninti Nyinanytja \p \v 23 Munu paluṟu ngura pala Jerusalemala nyinangi inma Katuwanutjangka, kaya tjuṯa mulapa palumpa mulamularingu miracle puḻka tjuṯa palyannyangka nyakula. \v 24 Palu Jesulu tjana mulamularingkunytja nyakula kuliningi, “Wiya, tjana unytju kutju mulamularinganyi.” Munu paluṟu nintingku tjananya unngu nyangangi munu kuliningi alatji, “Tjana kuwari nguwanpa ngayunya wantikatiku.” Nyara palulanguṟu paluṟu puṯu mulamularingu tjanampa. \v 25 Aṉangu kutjupangku palula tjakultjunkunytja wiya, palu paluṟu alatjiṯu nintingku unngu nyakupaingku ngurkantanangi. \c 3 \s1 Jesunya Munu Nicodemusanya \p \v 1 Wati kutjupa nyinangi ini Nicodemusanya wati Paṟatji, munu paluṟu wati Jew kuranyitja tjuṯangka tjungutja. \v 2 Munu wati nyara paluṟu anu Jesulakutu mungangka munu wangkangi palula, “Nintilpai, nganaṉa ninti panya Godalu nyuntunya wituṉu nganaṉanya nintintjaku. Panya watingku miracle nyanganpa nyuntu palyantjitja puṯu palyaṉi Godala wiyangka, palu panya Godalu nintinnyangka kutju palyalpai.”\fig |src="tnJHN03V04.tif" size="col" loc="p" ref="3:2-4"\fig* \p \v 3 Palu Jesulu palula wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉanta wangkanyi, panya nyuntu piṟuku iṯiringkunyangka kutju Godalu nyuntunya walytjanmaṟa mayatjangku kanyilku.” \p \v 4 Ka Nicodemusalu wangkangu, “Yaaltjingaṟa wanyu wati tjiḻpi maḻaku iṯiringkuku? Piṟuku wanyu ngunytjungka tjuningkariku munu piṟuku iṯiringkuku?” \p \v 5 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, tjukaṟurungkuṉanta wangkanyi, panya nyuntu ngaṉmanypa ngunytjuwanu iṯiringu, munun palulanguṟu piṟuku iṯiringanyi Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuntunya unngu kampa kutjupankunyangka, ka nyara palulanguṟu kutju Godalu nyuntunya walytjanmaṟa mayatjangku kanyilku. \v 6 Panya nganaṉa mamanguṟu ngunytjunguṟu iṯiringkula mantangka wanka nyinapai, palu Kurunpa Miḻmiḻṯu unngu kampa kutjupankunyangka kutjula wanka ilkaṟitjawanu nyinaku, Godaku walytja. \v 7 Mulapa ngayulu wangkangu nyuntunya piṟuku iṯiringkunytjaku, palu alatji wangkanyangka nyuntu uti urulyaralwiyangku kulinma. \v 8 Panya waḻpa walytja wangkapai, palu nyuntu ninti wiya yaaltjinguṟu waḻpa pakaṉi munu yaaltjingka wiyaringanyi. Ka nyanga palu puṟunypa Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉa nyakunytja wiya, panya paluṟu walytjangku kuliṟa tjarpanyi aṉangungka waḻpa puṟunypa munu Godaku walytjaringkunytjaku kampa kutjupananyi.” \p \v 9 Ka Nicodemusalu piṟuku tjapinu, “Yaaltji-yaaltji nyangatja? Puṯuṉa kulini.” \p \v 10 Ka Jesulu wangkangu, “Nyuntu panyan Israelkunu tjuṯangka puḻkaṟa nintilpai munun nyaaku tjukurpa nyanganpa puṯu kulini? \v 11 Tjukaṟurungkuṉanta wangkanyi, panya nganaṉa nyurala nintingku wangkanyi munula nyakunytjatjanungku tjakultjunanyi, ka panya nyura tjakultjunkunyangka nganaṉanya kuliṟa wantinyi. \v 12 Ngayulu nyangaṉa tjukurpa mantatja nyurala wangkangi, ka nyura mulamularingkuwiyangku wantinyi. Munu nyura wanyu yaaltjingaṟa tjukaṟurungku kuliṟa mulamularingkuku tjukurpa ilkaṟitja tjakultjunkunyangka? \v 13 Aṉangu mantanguṟu ilkaṟikutu tatintja wiya, palu Watiku Katja kutju ninti nyinanyi palulanguṟu pitjanytjatjanu. \p \v 14 “Panya Israelkunu tjuṯa iriti ilytjingka para-ngaṟanyangka Moselu liru puṟunypa palyaṟa utitjunu puṉungka,\f * \fr 3:14 \fr*\ft Panya Israelkunu tjuṯa iriti ilytjingka para-ngaṟala kuraringangi, ka Godalu liru tjuṯa iyaṉu tjananya patjantjaku. Munu Mosenya wangkangu liru puṟunypa ayananguṟu palyaṟa puṉungka utitjunkunytjaku. Ka aṉangungku lirungku patjannyangka liru panya palunya ira-nyakula wankaringkupai.\ft*\f* palu puṟunypaya ngayunya Watiku Katjanya katuṟa utitjunkuku. \v 15 Kaya aṉangu tjuṯa palumpa mulamularingkulampa wanka tiṯutjara nyinaku palula tjungu. \v 16 Panya Godalunku aṉangu uwankaraku puḻkaṟa mukuringkula katja kutjukuṟutja mantakutu iyaṉu, ka aṉangu uwankara palumpa mulamularingkulampa ilu wiya wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu. \v 17 Panya Godalunku katja mantakutu iyaṉu aṉangu tjuṯa ngurkantaṟa kuranmankunytjaku wiya, palu tjananya wankaṟunkunytjaku. \v 18 Ka panya aṉangu palumpa katjaku mulamularingkunyangkampa Godalu kuranmankuwiyangku kanyilku, palu palumpa katjaku mulamularingkunytja wiyangku wantinyangkampa Godalu palunya ngurkantaṟa kuranmankuku alatjiṯu. \v 19 Palu tili Godalanguṟu mantangka wirkaṟa nyinanyi Godanya tjukaṟurungku nintintjikitja. Kaya aṉangu tjuṯangku tili pala palunya wantipai mungawaḻuṟuku mukuringkula tjana rawangku kurantjatjanungku. Nyara palulanguṟu Godalu tjananya ngurkantaṟa wantir'iyantjaku ngaṟanyi. \v 20 Panya aṉangu kura palyalpai tiliku kuraringkupai, munu tilikutu puṯu pitjapai kura palumpa tilingku utintjaku-tawara. \v 21 Palu aṉangungku iwara tjukaṟuru mulapa waṉaṟampa tilikutu nguḻu wiya pitjaku, ka tili paluṟu irnyaṟa utilku aṉangu palunya panya paluṟu tjukaṟurungku palyaningi Godalawanungku.” \s1 Jesunya Munu Johnnga \p \v 22 Nyanga palula maḻangkaya Jesunya tjana nintintja tjuṯa kuḻu Jerusalemanya wantikatira ngura ititja tjuṯangka tjungu para-pitjalinangi manta nyanga palulaṯu Judeala. Munuya baptise-katingi aṉangu tjuṯa ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa. \v 23 Ka Johntu ngapartji baptise-katingiṯu ngura kutjupangka ini Ainanta ngura ini Salimala itingka, panya uṟu puḻka ngaringi ngura nyara palula. Kaya aṉangu tjuṯa nyara palulakutu pitjangi uṟukutu baptise-katinytjaku. \v 24 (Nyangatja ngaṉmanypa panya palunya tjailangka tjarpatjunkunytja kuwaripangka.) \p \v 25 Kaya Johnku nintintja tjuṯangku wati Jew kutjuku pika-pikaringkula ngaparku wangkangi aṟa panya tjanampa tjukaṟurungku palyantja-tjiratjangku minangka panya paltjiṟa.\f * \fr 3:25 \fr*\ft Jew tjuṯangkuyanku tjakangku inmaku ritiringkunytjikitjangku minangka paltjilpai.\ft*\f* \v 26 Munuya palula maḻangka Johntakutu ankula wangkangu, “Nintilpai, wati panyatja panya mungaṯu nyuntula wirkanu karu panya Jordanta kakaraṟa, kan panya nganaṉala tjakultjunangi. Panya paluṟu kuwari palumpa maḻpa tjuṯatjarangku aṉangu tjuṯa baptise-katinyi. Kaya winki mulapa palulakutu ananyi.” \p \v 27 Ka Johntu wangkangu tjanala nyanga alatji, “Wiya, watingku waṟka nyanga palu puṟunypa palyalpai Godalu witunnyangka kutju. \v 28 Panya ngaṉmanytjuṉa nyurala wangkangu alatji, ‘Ngayuluṉa Christanya wiya panya Wankaṟunkupainya Godalu panya kalkuntjitja wiya. Palu panya Godaluṉi kuranyu iyaṉu palumpa iwarankunytjaku.’ Ka panya nyura kulinu. \v 29 Panya watingku kuri aḻṯipai ka palumparipai alatjiṯu. Ka panya watiku maḻpa ila ngaṟala palumpa pukuḻaripai. Palu puṟunypa kuwari ngayulu puḻkaṟa pukuḻarinyi palumpa. \v 30 Ka nyura palunya puḻkanmanama panya nyara paluṟu ngayula waintaṟa puḻka mulapa, ka ngayulu puḻka wiya.” Nyanga alatji Johntu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangi. \p \v 31 Munu piṟuku wangkangi, “Panya ilkaṟinguṟu pitjanytja nyara paluṟu puḻka mulapa nyinanyi uwankarangka waintarinytja. Ka wati mantangka nyinapai, paluṟu panya mantatja alatjiṯu munu tjukurpa mantatja tjuṯa kutju wangkapai. Palu ilkaṟinguṟu pitjanytja mulapa uwankarangka waintarinytja alatjiṯu nyinanyi. \v 32 Munu paluṟu tjakultjunkupai ilkaṟingka nyakunytjatjanungku kulintjatjanungku, palu mantangka nyanga aṉangu uwankarangku palunya kulilwiyangku wantinyi. \p \v 33 “Palu aṉangungku palunya kuliṟa mulamularingkulampa paluṟu kulilpai mulapa Godalu tjukaṟurungku wangkapai. \v 34 Panya Godalu iyantjalu Godaku tjukurpa kutju wangkapai, panya Godalu palula Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpatjunu alatjiṯu palunya puḻkaṟa witulyankunytjaku. Ka nyara palulanguṟu paluṟu Godaku tjukurpa wangkapai. \v 35 Kulilaya! Panya Mama Godanya katjaku puḻkaṟa mukuringanyi munu palulanguṟu palunya tjunu uwankara mayatjarira witulyangku kanyintjaku. \v 36 Ka aṉangumpa palumpa katjaku mulamularingkulampa wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu, palu katjangka tungunpungkula wantirampa paluṟu tjungu wiya mauṉṯalpa alatjiṯu nyinaku, ka Godanya palumpa tiṯutjara mirpaṉpa nyinaku.” \c 4 \s1 Jesulu Minyma Tjamiṟiyanya Nguraṟangka Minaku Ngatjintja \p \v 1-3 Kaya Paṟatji tjuṯangku kulinu Jesunya waṉalpai tjuṯaringkunyangka munu tjananya baptise-katinyangka. Panya Jesunya waṉalpai ma-tjuṯa mulararingi ka Johnnga waṉalpai ma-maṉkuraringu. (Palu Jesulu tjananya baptise-katinytja wiya panya nintintja tjuṯangku kutjuya tjananya baptise-katingi.) Ka Jesulu kulinu Paṟatji tjuṯangku wangkanytja munu palulanguṟu Judeanya wantikatira Galileelakutu maḻaku anu palumpa nintintja tjuṯatjara. \v 4 Ka iwara kutju Tjamiṟiyalawanu ma-ngaringi Galileelakutu. \v 5 Ka paluṟu tjana Tjamiṟiyalawanu ankula ngura nguṟuritjangka wirkanu tawunu ini Tjikala. Ngura nyanga palula itingka panya manta kutjupa ngaṟangi panya Jacobalu katja Josephanya iriti ungkunytja. \v 6 Ka Jacobaku well ngaṟangi ngura nyara palula. \p Ka Jesunya iwarangka ankula kaḻaḻarinytjatjanu pakuringkula wellangka itingka nyinakatingu. \v 7-8 Kaya nintintja tjuṯa kuranyu anu waḻikutu mai payamilantjikitja. \p Palu minyma Tjamiṟiyanya nguraṟa waḻinguṟu pitjangu mina tjutintjikitja. Ka Jesulu palula ngatjinu, “Ungamaṉi mina tjikintjaku!”\fig |src="tnJHN04V20.tif" size="col" loc="p" ref="4:7-9"\fig* \p \v 9 Ka minyma panya paluṟu urulyaraṟa wangkangu, “Nyaakuṉin ngayula minaku ngatjini? Nyuntu Jew, ka ngayulu Tjamiṟiyalanguṟu.” (Alatji minyma paluṟu wangkangu panya Jew tjuṯa Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯangka tjunguringkupai wiya, waṟu kutjungka tjikilpai wiya.) \p \v 10 Ka Jesulu wangkangu, “Nyuntu ngurpa Mama Godalu nyuntunya ungkunytjitjaku munun puṯu kulini, nganalunta wanyu ngatjini minaku. Palu nyuntu ninti ngaṟalampa ngayula ngatjila, kaṉanta mina kutjupa ungkuku kurunpa wankalpai.” \p \v 11 Ka minymangku wangkangu, “Palu pakitanku yaaltji mina tjutintjaku? Piṯi nyangatja ngaṯi puḻka, parari mulapa. Yaaltjinguṟun mina wanka palunya nyuntu pala wangkanytjanya tjutilku? \v 12 Nganampa tjamungku Jacobalu piṯi nyangatja tjawaṉu palumpa katjapitiku tjamupitiku kuka tjuṯaku kuḻu, kaya tjikiningi mina nyanga palunya. Nyara paluṟulampa puḻkangku tjawaṟa wantingu piṯi nyangatja, kantin nyuntulta puḻka mulapalta pitjangu maḻawanulta.” \p \v 13 Ka Jesulu wangkangu, “Mina piṯi nyanganguṟu tjikintjatjanun piṟuku ngula iluringkuku. \v 14 Palu ngayulu ungkunytja tjikiṟampan piṟuku iluringkunytja wiya nyinaku. Panya mina paluṟu tiṯutjara ngariku aṉangungka, ka aṉangu mina palunyatjara nyinara wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu.” \p \v 15 Ka minyma panya paluṟu wangkangu, “Ala, mina nyara palunyaṉi wanyu uwa, kaṉa piṟuku iluringkula iwarakatinytja wiya ma-nyinama.” \p \v 16 Ka Jesulu wangkangu, “Ankulanku wati kuri aḻṯira ngalya-kati!” \p \v 17-18 Ka minymangku wangkangu, “Ngayulu kuri wiya.” \p Ka Jesulu wangkangu, “Uwa palya nyuntu kuri wiya, palu ngayulu ninti nyuntu panyan wati kutjupaku mukuringkula palula ngaripai alatjiṯu. Munuṉa ninti panya nyuntunya ngaṉmanytju wati kuri 5-ngku kanyiningi. Ka panyan kuwari wati panya palulaṯu kampangkaṯu ngarinyi, nyuntumpa kuri mulapa wiyangka.” \p \v 19 Ka minymangku kuliṟa wangkangu, “Munta-uwa, nyuntu alatjiṯu-manti Godaku wangkatjarampa nyinanyi. \v 20 Nganampa tjamupitingkuya puḻi nyangangka Godanya waḻkulpai, ka nyura Jew tjuṯangku wangkapai, ‘Wiya, utila Jerusalemala kutjungka Godanya waḻkunma.’” \p \v 21-24 Ka Jesulu wangkangu, “Minyma, tjukaṟurungkuṉanta wangkanyi, ka kulinma nyanganpa ngayulu wangkanyangka. Kuwari nguwanpa aṉangu tjuṯangku Mama Godanya waḻkulku apu murpu nyangangka wiya Jerusalemala kuḻu wiya, palu tjukaṟurungkuya palunya waḻkulku Kurunpa Miḻmiḻṯu witulyangku nintinnyangka kutju, ngura winkingka. Nyanga alatjiku Godanya mukuringanyi Kurunpa Miḻmiḻngatjararingkula tjukaṟurungku palunya waḻkuntjaku. Panya Godanya kurunpa alatjiṯu nyinanyi. Ka aṉangungku walytjangku kuliṟa puṯu tjukaṟurungku palunya waḻkuṉi, palu Kurunpa Miḻmiḻṯu witulyangku nintinnyangka kutju paluṟu tjukaṟurungku palunya waḻkulku. Nyura Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯangku Godaku ngurpangku ngunti watarku waḻkulpai, ka nganaṉa Jew tjuṯangku Godaku nintingku waḻkulpai, panya Godalu Jew tjuṯawanungku aṉangu tjuṯa wankaṟunkuku manta winkingka.” Nyanga alatji Jesulu minymangka wangkangu. \p \v 25 Ka minyma panya paluṟu wangkangu alatji, “Ngayulu kulinu panya Wankaṟunkupainya kunyu pitjaku Godalu panya iriti kalkuntjanya. (Nganaṉa panya palunya wangkapai Christanya). Munu kunyu nyara paluṟu pitjala nganaṉala uwankara tjakultjunkuku.” \p \v 26 Ka Jesulu wangkangu, “Pala paluṟu ngayulu, pala nyuntun wangkanyi, Godalu panya kalkuntjanya.” \p \v 27 Ka Jesulu nyinara minymangka wangkanyangka palumpa nintintja tjuṯa maḻaku wirkanu, munuya nyakula urulyaraṉu minymangka wangkanyangka.\f * \fr 4:27 \fr*\ft Jew tjuṯangku tjakangku aṉangu Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯangka wangkapai wiya.\ft*\f* Munuya minyma nyanga palula tjapintjikitjangku kuliningi alatji, “Nyaakun Jesula wangkangi?” Munuya palu puṟunypaṯu kuliningi Jesula tjapintjikitjangku alatji, “Nyaakun minyma Tjamiṟiyanya nguraṟangka wangkangi?” Palu wantinguya unngu kutju kuliṟa. \p \v 28 Kanku minymangku mina panya tjutiṟa katinytja wiyaṯu piti wantikatira tawunukutu maḻaku anu munu aṉangu nguratja tjuṯangka ma-tjakultjunu, \v 29 “Pitjalaya wanyu nyawa! Wati nyarangku ngayulu iritinguṟu kuwari kuḻu kurantja uwankara tjukaṟurungku wangkangi. Tjinguṟu nyara paluṟu Christanya, panya Wankaṟunkupai Godalu kalkuntjanya.” \v 30 Kaya nyanga palunya kuliṟa tawununguṟu uwankara anu Jesunya nyakunytjikitja. \p \v 31 Ka minyma panya paluṟu waḻikutu tjakultjunkunytjikitja ankunyangka maḻangka palumpa nintintja tjuṯangku Jesunya wituwituningi mai ngalkuntjaku. \v 32 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayulu mai kanyini ngalkuntjikitjangku, palu mai nyara palumpa nyura ngurpa.” \p \v 33 Kayanku nintintja tjuṯangku wangkangi, “Kutjupangku-manti mai katira ungu, kampangkaṯumpa.” \p \v 34 Ka Jesulu wangkangu, “Panya ngayunya iyantjalu wangkanyangka wangaṉarangku palyaṟaṉa paḻtjaringanyi, palumpa waṟka palyaṟa wiyaṟa. Nyara paluṟu ngayuku mai, panya Mamala wangaṉarangku kuliṟa palyantja. \v 35 Nyura panya mai uṉinypa kaanangka tjunkula waṉantjatjanungku wangkapai, ‘Uwa, kuwarila piṟa kutjara kutjara paṯalku mai kuṟuringkunytjaku munula palulanguṟulta uralku.’ Palu ngayuluṉa nyurala wangkanyi ngura tjuṯangka para-nyakula waṉantjaku, panya aṉangu tjuṯa mulapa paṯaṉi kutjupa tjuṯaku pitjala tjanala Tjukurpa Palya tjakultjunkunytjaku, ka nganalu tjana ankula palula tjanala Tjukurpa Palya tjakultjunkuku? \v 36 Panya wati kutjupangku tjukurpa ngaṉmanytju tjanala tjakultjunu, ka ngula wati kutjupangku pitjala wangkanyangkaya tjuṯa mulapa Godaku mulamularingkuku wanka tiṯutjara nyinanytjikitja. Ka pula kutjaraṯu mulamularingkunyangka nyakula puḻkaṟa pukuḻariku wati nyara ngaṉmanytju tjakultjunkunytjanya pula maḻawanu pitjala wangkanytjanya kuḻu. \p \v 37 “Tjurkultuya aṉangu wangkapai alatji, ‘Watingku uṉinypa tjunkula waṉalpai, ka kutjupangku ngula mai kuṟuringkunyangka uraṟa waṉalpai.’ \v 38 Ka ngayulu nyuranya iyaṉi ngura kutjupa tjuṯakutu mai kuṟuringkunyangka nyakula urantjaku. Palu nyura mai pala palunya tjawaṟa tjunkula waṉantja wiyaṯu, kutjupa tjuṯangkuya tjunkula waṉaṟa wantingu. Ka nyura tjana pakaltjingantja tjuṯa kuṟuringkunyangka mantjiṟa pukuḻariku.” Alatji Jesulu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \p \v 39 Ka panya ngura nyara palula Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯa Jesuku mulamularingu minyma panyangku tjakultjunkunyangka alatji, “Wati nyara paluṟu ngayulu kurantja uwankara tjukaṟurungku wangkara utinu.” \v 40 Kaya kuliṟa pitjangu Jesulakutu munuya palunya markuningi tjanala rawa nguwanpa nyinanytjaku. Ka Jesunya mulapaṯu tjanala nyinangi tjiṟirpi kutjara munu tjanala tjukurpa wangkangi.\fig |src="tnJHN04V40.tif" size="col" loc="p" ref="4:40"\fig* \v 41 Aṉangu tjuṯa panya palumpa ngaṉmanypa mulamularingu minyma panyangku wangkanyangka, palu Jesulu piṟuku wangkanyangka kuliṟaya winki mulapa mulamularingu. \v 42 Munuya wangkangu minyma panya palula, “Ngaṉmanypala Jesuku mulamularingu nyuntu wangkanyangka kuliṟa, palu kuwarila puḻkaṟa mulamularinganyi palunya nyakula walytjangku kulintjatjanu, munula kulini mulapa nyangatja Wankaṟunkupainya aṉangu manta winkitjaku.” \s1 Jesulu Mayatjaku Katja Palyaṟunguntja \p \v 43 Ka tjiṟirpi kutjara wiyaringkula Jesulu palumpa nintintja tjuṯatjarangku ngura palunya wantikatira ma-pakaṉu ngura walytjakutu, Galileelakutu. \v 44 (Munu Jesulu ngaṉmanytju wangkangu tjanala, “Nyangatja ngayuku ngura, palu tjakangkuya nguraṟitja tjuṯangku Godaku wangkatjara kuliṟa wantipai.”) \v 45 Munuya palulanguṟu ngura panya palula wirkanu, kaya Galileenya nguraṟa tjuṯa Jesuku pukuḻaringu, panya tjana palunya Jerusalemala mungaṯu nyangu paluṟu witulya puḻkangku palyannyangka, inma panya Katuwanu Ankunytjala tjunguringkula, munuya nyara palulanguṟu ngurangka wirkankunyangka nyakula pukuḻaringi. \p \v 46 Kaya Jesunya tjana anu tawunu panya Kainalakutu uṟu Galileela wiluṟara. Ngura nyara palula panya Jesulu minanguṟu waina palyaṉu. Ka wati kutjupa nyinangi ngura ini Kapunimala Kainala kakaraṟa. Paluṟu mayatja puḻka munu kamantaku waṟkaripai. Ka wati nyara palumpa katja pika puḻka mulapa ngaringi ngurangka. \v 47 Ka wati panya paluṟu Jesunya Judealanguṟu pitjanyangka kuliṟa anu Jesula wangkanytjikitja palumpa katja pitjala palyaṟunguntjaku. Munu tjapinu palula, “Ngaḻṯuriwatju! Ngayuku katja pika puḻka ngarinyi munu nguwanpa ilunyi. Wanyun Kapunimalakutu pitjala palunya palyaṟungulku?” \p \v 48 Ka Jesulu wangkangu palula, “Nyura panya kuliṟa mulamularingkuwiyangku wantipai munu miracle witulya puḻkangku palyannyangka nyakula kutju nyura mulamularingkupai.” \p \v 49 Ka wangkangu, “Uwa Mayatja, palu pitjalatju nyawa ilunytjaku-tawara.” \p \v 50 Ka Jesulu wangkangu, “Palya ngurakutu ma-pitja. Nyuntumpa katja wankaringkuku.” Ka wati panya paluṟu mulamularingu Jesulu wangkanyangka munu ngurakutu maḻaku anu. \p \v 51 Ka mungawinki paluṟu ngurakutu ma-ilaringkunyangka palumpa waṟkaripai tjuṯa ngalya-ngaparikatingu, munuya palula tjakultjunu, “Nyuntumpa katja palyaringu.”\fig |src="tnJHN04V53.tif" size="col" loc="p" ref="4:51-53"\fig* \p \v 52 Ka tjanala tjapinu, “Yaalaṟa nguwanpa palyaringu?” \p Kaya wangkangu, “Mungartji wiltja muṯungka pika waṟu panya wiyaringu.” \p \v 53 Ka wati panya paluṟu kulinu, “Munta-uwa, panya palula aṟangkaṉi Jesulu wangkangu, ‘Nyuntumpa katja wankaringkuku.’” Munu paluṟu, munu palumpa walytja tjuṯa, munu waṟkaripai tjuṯa kuḻu Jesuku mulamularingu. \p \v 54 Uwa, nyangatja Jesulu kutjara-aṟangku miracle palyaṉu Judealanguṟu Galileelakutu pitjanytjatjanungku.\f * \fr 4:54 \fr*\ft Jesulu ngaṉmanytju waina minanguṟu palyaṉu Judealanguṟu pitjanytjatjanungku, munu palulanguṟu piṟuku anu Judealakutu munu ngula maḻaku pitjanytjatjanungku wati panya kamantaku katja palyaṟunguṉu.\ft*\f* \c 5 \s1 Jesulu Wati Uṟungka Itingka Palyaṟunguntja \p \v 1 Ka ngula Jesunya Galileela nyinanytjatjanu Jerusalemalakutu anu inma puḻkaku, panya Jew tjuṯangku tjakangkuya kutjupa-aṟa inma puḻka palyalpai. \v 2 Ka ngura pala Jerusalemala uṟu ngaringi ngaṯingka kaita kutjupangka itingka panya kaita nyara palulawanungkuya tjiipi tjuṯa ngalya-katira tjarpatjunkupai uṟilnguṟu. Uṟu paluṟu ini Pitjitjanya wangka Iipuṟungku ini tjunkunytja. Ka uṟu ngaṯingka itingka wiltja tjulypinypa 5 para-ngaṟala waṉaningi. \v 3-4 Kaya pikatjara tjuṯa wiltja nyara palula tjanala nyinara waṉaningi kuṟutjara tjuṯa, nyumpu tjuṯa, wawanypa tjuṯa kuḻu. Nyara paluṟu tjana nyinara paṯalpai uṟu urinytjaku.\f * \fr 5:3-4 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 4 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Johnku tjukurta alatji \ft*\ft \+it Panya kutjupa-aṟa angeltu ukalingkula uritjingalpai uṟu nyara palunya, kaya pika puḻka nyinanytjatjanu uṟu uritjingannyangka mapalku tjarpapai pika wiyaringkunytjikitja. Palu aṉangu ngaṉmanypa mapalku tjarpanytjatjanu kutju pika wiyaringkupai.\+it*\ft*\f* \v 5 Ka wati kutju ngaringi iriti mulapa pikatjararingkula wawanyarinytja kuḻi 38.\fig |src="lb00307c.tif" size="col" loc="p" ref="5:5"\fig* \p \v 6 Ka Jesulu uṟu pala palula wirkaṟa nyangu wati panya palunya munu ngurkantanu paluṟu iritilpi wawanypa ngarinytja. Munu palunya tjapinu, “Nyuntu mukuringanyi palyaringkunytjikitja?” \p \v 7 Ka wati panya pikatjarangku wangkangu, “Uwa, palyaringkunytjikitjaṉa mukuringanyi, palu uṟu urinyangka wati kutjupa ila ngaṟanytja wiya ngayunya miṉaṟa tjarpatjunkunytjikitja. Kaya tjana-waraṟa tjarpapai, ka ngayulu rawa maḻaringkupai.” \p \v 8 Ka Jesulu wangkangu palula, “Pakala! Mununku mantara pala mantjiṟa paḻtjuṟa para-ngaṟa.” \v 9 Ka mapalku palyaringu mununku pakaṟa mantara mantjiṟa para-ngaṟangi.\fig |src="lb00308c.tif" size="col" loc="p" ref="5:9"\fig* \p Ka tjiṉṯu nyara paluṟu Saturday panya aṉangu tjuṯa pakuwiyaringkunytjaku. \v 10 Ka Jewku mayatja tjuṯangku wati panya paluṟu mantara katinyangka nyakula wangkangu, “Wati awa! Nyaakun mantara pala katinyi? Tjiṉṯu nyangatja Saturday pakuwiyaringkunytjaku kutjupa kutjupa para-katinytjaku wiya. Kan nyaaku tjiṉṯu miḻmiḻpa kuraṉi?” \p \v 11 Ka wangkangu tjanala, “Wiya, wati nyara ngayunya palyantjaluṉi wangkangu mantara mantjiṟa ankunytjaku.” \p \v 12 Kaya piṟuku tjapinu, “Wati nganalunta wangkangu mantara mantjiṟa ankunytjaku?” \v 13 Ka wati panya pika palyaringkunytjalu ngurpangku Jesunya yunpa puṯu para-ngurkantanangi tjanala nintintjikitjangku. Panya aṉangu tjuṯa mulapa ngaṟangi ngura pala palula, ka Jesunya tjanala unnguwanu kumpiṟa mapalku anu. \p \v 14 Ka ngula Jesulu wati panya palunya piṟuku nyangu timpulangka ngaṟanyangka munu palunya wangkangu, “Kulila! Kuwari nyuntu palyaringu. Palu piṟuku kuralwiya nyinama nyuntula piṟuku pika puḻka mulapa wirkankunytjaku-tawara.” \p \v 15 Ka wati panya paluṟu anu munu pitjala Jewku mayatja tjuṯangka tjakultjunu munu wangkangu, “Wati paluṟu ini Jesunya, ngayunya panya palyaṟunguntjanya.” \p \v 16 Kaya palulanguṟu ini kuliṟa Jesuku kuraringu, panya paluṟu nyanga alatji Saturday-ngka palyannyangka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka. Munuya palunya wangkara kuranmanangi munuya palunya iluntankunytjikitjangku kuliningi. \p \v 17 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayuku Mama tiṯutjara waṟkaripai nguṟurpa pakuringkula wantinytja wiya. Kaṉa ngayulu palu puṟunypaṯu tiṯutjara waṟkarinyi.” \p \v 18 Ka nyanga palulanguṟu Jewku mayatja tjuṯangku palunya iluntankunytjikitjangku puḻkaṟa alatjiṯu wangkara kuliningi. Panya tjana alatji kuliningi, “Wati nyanga paluṟu kura mulapa, panya paluṟu tjiṉṯu miḻmiḻpa Saturday kuraṉu munu palulanguṟu piṟuku Godanya mamanmanu. Alatji wangkara paluṟunku walytjangku Godanmananyi mununku Godala tjunguṉi.” \p \v 19 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Panya ngayulu Godaku katjangku walytjangku palyantja wiya, palu Mamalu palyannyangka nyakula kutjuṉa palu puṟunypaṯu palyalpai. Panya paluṟu uwankara palyannyangka nyakula ngayulu palu puṟunypaṯu palyalpai. \v 20 Ka panya Mamanya ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi munuṉi paluṟu palyaṟa ngayunya kuḻu nintilpai uwankara ngayulu ngapartji palyantjaku. Munuṉi puḻka mulapalta piṟuku nintilku ngayulu witulya puḻkangku palyantjaku, wati nyanga kuwari palyantjanya puṟunypa wiya, waintaṟa puḻka mulapa, nyura nyakula puḻkaṟa urulyarantjaku. \v 21 Panya Mamalu aṉangu kutjupa ilunyangka wankaṟa pakaltjingalpai, ka ngayulu palu puṟunytjuṯu aṉangu kutjupa ilunyangka mukuringkula wankalpai. \v 22 Mamalu aṉangu tjuṯa kura ngurkantankupai wiya. Palu paluṟu ngayunya tjunu uwankara walytjangku ngurkantankunytjaku, kura munu palya. \v 23 Alatji paluṟu palyaṉu aṉangu uwankarangku ngayunya ngurkantaṟa waḻkuntjaku, panya Mamanya nyura waḻkulpai, palu puṟunytjuṯu nyura ngayunya waḻkuntjaku. Palu nyura ngayunya anaṟampa nyura Mamanya kuḻu anaṉi panya nyara paluṟuṉi ngayunya iyaṉu.” \p \v 24 Munu piṟuku paluṟu tjanala wangkangi, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi alatji kutjupangku ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa munu ngayunya iyantjitjaku mulamularingkula nyara paluṟu wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu wiyaringkunytja wiya. Ka aṉangu palunya Godalu piṟuku ngurkantaṟa ngura kurakutu paiṟa iyantja wiya, panya paluṟu wankakutu ananyi ilunytjikitja wiya. \v 25 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi panya tjiṉṯu ilaringu munu kuwari nyanga alatjiṯu ngaṟanyi aṉangu Godanya wantipai tjuṯangku Godaku Katjangku wangkanyangka kulintjaku, kaya wangaṉarangku kulintjatjanu wankaringkukulta. \v 26 Panya Mamalu witulya puḻkangku wankalpai, munu palu puṟunypaṯu ngayunya kuḻu witulyanu aṉangu tjuṯa wankantjaku. \v 27 Ngayulu panya Watiku Katjanya.\f * \fr 5:27 \fr*\ft Jesulunku tjakangku paluṟunku wangkapai \ft*\ft \+it Watiku Katja.\+it* Alatji paluṟu wangkapai panya paluṟu Godalanguṟu pitjala aṉangurira mantangka nyinangi wati puṟunypa alatjiṯu.\ft*\f* Kaṉi palulanguṟu Mamalu ngayunya tjunu mayatja puḻkangku aṉangu tjuṯa ngurkantaṟa tjarantjaku. \v 28-29 Kaya tjukurpa nyangatja kuliṟa urulyaralwiya nyinama. Tjiṟirpi panyatja ilaringanyi, panya miri tjuṉutjunkunytja tjuṯangku ngayulu wangkanyangka kulintjaku, kaya kuliṟa kurulnguṟu pakalku. Panya tjara kutjupa wiṟu palyantjatjanu pakalku Godala tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjikitja, ka tjara kutjupa kura palyantjatjanu pakalku Godalu ngura kurakutu paiṟa iyantjaku.” Alatji Jesulu wangkangi tjanala Jewku mayatja tjuṯangka. \s1 Jesunyatjaraya Ngaṉmanytju Tjakultjunkunytja \p \v 30 Munu piṟuku Jesulu tjanala wangkangi, “Ngayuluṉatju kutjungku puṯu palyaṉi. Palu Mama Godalu wangkanyangka kutjuṉa kulintjatjanungku aṉangu tjuṯa ngurkantankupai. Pala palulanguṟuṉa tjukaṟurungku ngurkantankupai. Panya ngayulu kutjungku puṯu palyaṉi, palu ngayunya iyantjala kuliṟa kutjuṉa wangaṉarangku kuliṟa palyaṉi. \p \v 31 “Ngayulu walytjangku wangkanyangkampa nyura tjinguṟu kuliṟa mulamularingkuwiyangku wantima. \v 32 Palu panya kutjupangku ngayunya tjukaṟurungku tjakultjunkupai nyinanyi, ka nyara palulanguṟu nyura ngayuku mulamularingkunytjaku ngaṟanyi. Ngayulu ninti palumpa, panya paluṟu ngayunya tjukaṟurungku tjakultjunkupai. \p \v 33 “Ka panya nyura wati maṉkurpa wituṟa iyaṉu Johnta tjapintjaku, ka wati paluṟu tjanala ngayunya tjukaṟurungku wangkangu. \v 34 Watingku ngayunya tjukaṟurungku tjakultjunkunytjaku wiya ngaṟanyi, palu nyangatjaṉa Johntu wangkanytja nyurala wangkanyi nyura kuliṟa ngayuku mulamularingkunytjaku, ka palulanguṟu Godalu nyuranya wankaṟunkuku. \p \v 35 “Panya Johntu tjukurpa wiṟu wangkara tili puṟunytju nyuranya irnyaningi, ka nyura unytju pukuḻaringi paluṟu wangkanyangka kuliṟa munu nyura wiyaringu. \v 36 Ka panya Johntu ngayunyatjara nyurala wangkara tjakultjunangi nyura mulamularingkunytjaku. Palu kutjupa puḻka mulapa ngaṟanyi nyura nyakula mulamularingkunytjaku, panya Mamaluṉi waṟka puḻka tjuṯa ungu witulyangku palyantjaku. Ka nyanga palunya tjananya palyannyangka nyakula nyura kulilku alatji, ‘Nyangatja mulapa Godalu iyantja.’ \v 37 Kaṉi Mamalu ngayunya iyantjatjanungku ngayunyaṯu tjakultjunkupai. Palu nyura palumpa wangkaku ngurpa, munu nyura palunya yunpa nyakunytja wiyaṯu. \v 38 Munu panya nyura nyara palumpa iyantjitjaku mulamularingkuwiyangku wantira palumpa tjukurpa kuḻu wantinyi. \v 39 Nyura nyiri irititjangka Godaku tjukurpa puḻkaṟa ngurilpai nyakula wanka tiṯutjara nyinanytjikitjangku. Palu tjukurpa nyara paluṟu tjana ngayunyatjara wangkanyi. \v 40 Palu nyura wanyu ngayulakutu pitjanyi wankaringkunytjikitja? Wiya, nyura wantinyi alatjiṯu. \p \v 41 “Ngayuluṉa aṉangu tjuṯangku ngayunya mirawaṉinytjaku mukuringkunytja wiya. \v 42 Palu ngayulu nyuranya nintingku nyanganyi, panya nyura Godaku mukuringkunytja wiya alatjiṯu. \v 43 Ngayulu Mamalu iyannyangka kutju pitjangu, ka nyura ngayunya wantingi. Palu wati kutjupangku walytjangku paluṟunku mayatjanmaṟa pitjanyangka nyura wati nyara palumpa pukuḻaripai. \v 44 Uwa, nyura pukuḻaripai aṉangu tjuṯangku nyuranya mirawaṉira palyanmankunyangka. Palu nyura mukuringkunytja wiya Godalu nyuranya palyanmankunytjaku. Palulanguṟu nyura puṯu mulamularinganyi ngayulu wangkanyangka. \v 45 Palu kulila, ngayulu nyuranya Mamala miṟangka puntuṟa wangkanytja wiya. Palu panya Moseku tjukurtu alatjiṯu nyuranya puntuṟa wangkaku. Panya nyura Moseku tjukurku ngunti mulamularinganyi nyuranya wankaṟunkunytjaku. Palu wiya, Moseku tjukurtu nyuranya puṯu wankaṉi. \v 46 Moselu panya tjukurpa ngayunyatjara walkatjunu, ka nyura tjinguṟu palumpa tjukurku mulamularingkulampa ngayuku kuḻu mulamularingama. \v 47 Palu nyura palumpa tjukurku mulamularingkuwiyangku wantira yaaltjingaṟa ngayulu wangkanytjitjaku mulamularingkuku? Wiya alatjiṯu, nyura puṯu kulilku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangi Jewku mayatja tjuṯangka ngura panya Jerusalemala. \c 6 \s1 Jesulu Aṉangu Winki Maingka Paḻtjantja \r (Matthew-ku 14:13-21; Markaku 6:30-44; Luke-aku 9:10-17) \p \v 1 Munu ngula Jesunya palumpa nintintja tjuṯatjara uṟu Galileela pautangka tatiṟa ma-itipiringu manta kutjupakutu. (Uṟu nyanga paluṟu panya ini kutjaratjara, ini kutjupa Tapiṟiyanya, ka ini kutjupa Galileenya). \v 2 Kaya aṉangu tjuṯa mulatu palunya waṉaningi uṟu kantilypa waṟaṟa panya tjana pikatjara tjuṯa palyaṟungunnyangka nyakunytjatjanungku nintingku waṉaningi. \v 3 Ka Jesunya munu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu manta kampa kutjupa ma-wirkaṟa pautanguṟu ukalingkula puḻi murpu tjukutjukungka tatiṟa nguṟurpa nyinakatingu. \v 4 (Ka nyara palula aṟa Jew tjuṯaku inma puḻka ilaringu tjukurpa panya Katuwanu Ankunytjanya.) \v 5 Ka Jesulu walunyangangi aṉangu winki mulapa uṟu kantilytja ngalya-pitjanyangka, munu nyakunytjatjanungku pinkuraraṟa wangkangu nintintja kutjungka ini Philipala, “Yaaltjingkala mai payamilalku nyangantu ngalkuntjaku?” \v 6 (Nyangatja paluṟu Philipala ngunti arkaṟa tjapiningi, nintingku maḻa palyantjikitjangku.) \p \v 7 Ka Philipalu wangkangu, “Tjinguṟula mani puḻka kanyiṟampa mai puḻka payamilanma, kaya tjukutjuku tjukutjukulta ngalkunma. Palu mani puḻkala kanyintja wiya.” \p \v 8 Ka nintintja kutjupa ilaṯu ngaṟangi wati panya Andrew-nya, Simon Peterku maḻanypa. Munu paluṟu wangkangu, \v 9 “Munta, nyangatja tjitjingku kanyini mai pilytja kutjara maṉkurpa munu antipina tjukutjuku kutjara kuḻu. Palu aṉangu nyangalta mungilyi mulapa.” \p \v 10 Ka ngura nyara paluṟu ukiṟi wiṟutjara. Ka Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Aṉangu pala tjuṯaya wanyu nyinatjura.” Ka tjananya mulapaṯu uwankara nyinatjunu ukiṟingka aṉangu mungilyi mulapa, wati 5,000 nguwanpa munu minyma tjitji winki kuḻu. \v 11 Ka Jesulu tjitji panyangka mai munu kuka kuḻu mantjiṟa Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai kuka nyangatja ungu.” Munu paluṟu kaṯantaṟa nintintja tjuṯa ungu aṉangu tjuṯa para-ungkunytjaku. Kaya aṉangu uwankarangku ngalkula paḻtjaringkula tjara wantingu, ka waintarira alatjiṯu ngaringi. \v 12 Ka Jesulu wangkangu nintintja tjuṯangka, “Uraṟaya ngulaku tjura mai pala tjana paḻtjaringkula wantinytja tjuṯa.” \v 13 Kaya mulapaṯu para-uraṟa pitingka tjunangi munuya tjunkula piti 12-ngka tjaalyngaṟatjunu mai panya kutjara maṉkuritjanguṟu ngalkula paḻtjaringkula wantinytja tjuṯa.\fig |src="tnJHN06V13.tif" size="col" loc="p" ref="6:12-13"\fig* \p \v 14 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesulu miracle nyangatja witulya puḻkangku palyannyangka nyakula wangkangi, “Nyanga paluṟu alatjiṯu-manti Godaku wangkatjarampa, panya Moselu iriti wangkangi mantakutu pitjanytjaku.” \p \v 15 Palu Jesulu tjananya nintingku kuliningi alatji, “Kuwariṉitjuya witiṟa tjunkuku tjanampa mayatja nyinanytjaku.” Munu palulanguṟu witiṟa tjunkunytjaku-tawara kutjuringkula mapalku anu puḻikutu. \s1 Jesunya Uṟu Katu Paḻtjuṟa Ankunytja \r (Matthew-ku 14:22-33; Markaku 6:45-52) \p \v 16-17 Ka mungartjirinyangka nintintja tjuṯa ukalingkula uṟukutu anu munuya pautangka tjarpara maḻaku ma-pitjangu wiluṟara Kapunimalakutu. Ka mungaringu uṟungka nguṟurpa ankunyangka, ka Jesunya tjanala wirkankunytja wiyaṯu ngaṟangi puḻi katu nyinara. \v 18 Ka waḻpa puḻkangku rurkuṟa uṟu puḻkaṟa uritjinganingi. \v 19 Kaya nintintja tjuṯangku uṟungka puṉu tjarpatjuṟa ilaṟa uritjingalkatingi pauta panya, munuya rawa nguwanpa ankula ankula nyangu Jesunya uṟungka katu paḻtjuṟa ngalya-pitjanyangka tjanalakutu. Munuya nyakula puḻkaṟa nguḻuringkula kurunpa tjititingangi.\fig |src="DN00440b.tif" size="col" loc="p" ref="6:19-20"\fig* \p \v 20 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayuluṉa nyangatja! Nguḻuringkunytja wiyaya!” \v 21 Kaya palunya wangka ngurkantaṟa pukuḻarira pautangka tatitjunu palunya. Ka paluṟu tjarpanyangka pauta paluṟu mapalku mantangka wirkanu ngura nyara Kapunimala itingka. \p \v 22-23 Kaya aṉangu tjara kutjupa uṟu kantilytja kampa kutjupa kakaraṟa paṯaṟa ngaringi Jesulu panya tjananya mai ungkunytjala itingka. Munuya nyangu nintintja tjuṯa kutju pautangka tatiṟa ankunyangka, ka Jesunya tjanala tjungu ankunytja wiyaṯu. Munuya tjiṉṯungka Jesunya puṯu nyakula kuliningi, “Wiya pauta kutjumpal panyatja. Nyaratjaya tjana kutju anu, Jesunya wiya.” Ka palulanguṟu pauta kutjupa tjuṯa ngura Tapiṟiyalanguṟu pitjala wirkanu manta panya palula panya Mayatjalu tjananya maingka paḻtjantjitjala. \v 24 Kaya aṉangu tjuṯangku Jesunya tjananya nintintja tjuṯa kuḻu puṯu nyakula pauta panya palula tjanala tatiṟa waṉaṉu maḻawanungku Kapunimalakutu Jesunya ngurintjikitjangku. \s1 Mai Kurunitja Wankalpai \p \v 25 Munuya kampa wiluṟara ma-wirkaṟa nguriṟa nyangu Jesunya waḻi inmatjangka ngaṟanyangka munuya palula tjapinu, “Nintilpai! Yaalaṟa nguwanpan wirkanu ngura nyangangka?” \p \v 26 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyura wanyu ngayunya nguriningi witulya puḻkangku palyannyangka? Wiya, tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, nyura mai panyatja ngalkula paḻtjaringkunytjatjanungku kutju ngayunya nguriningi.\fig |src="cn02153b.tif" size="col" loc="p" ref="6:25-27"\fig* \v 27 Palu mai nyara paluṟu mantatja, tjukutjuku ngarira mapalku uṉaringkupai, ka nyura uti palulanguṟu mai mantatja ngurilwiyangku wantima. Palu ngurinmaya mai kurunitjaku tiṯutjara wanka nyinanytjikitjangku Godala tjungu. Panya mai nyanga palunya ngayulu Watiku Katjangku nyuranya ungkuku, panya Mama Godanya ngayuku puḻkaṟa pukuḻaripai munuṉi ngayunya alatjiṯu iyaṉu palumpa witulyatjara.” \p \v 28 Kaya wangkangu Jesula, “Palu Godanya mukuringanyi nganaṉa nyaa palyantjaku?” \p \v 29 Ka wangkangu, “Wiya, paluṟu mukuringanyi nyura ngayuku mulamularingkunytjaku, panya paluṟu ngayunya iyaṉu nyura nyakula mulamularingkunytjaku.” \p \v 30 Kaya wangkangu palula, “Kan nyaa utintjikitjangku palyalku nganaṉa nyakula mulamularingkunytjaku? Utin kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyanma nyakunytjaku. \v 31 Panya nganampa tjamu tjuṯangku iriti mai panya manna ilytjingka ngalkuningi. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi nyanga alatji, \mi ‘Paluṟu ilkaṟinguṟu tjananya mai ngalkuntjaku ungu.’” \x * \xo 6:31 \xo*\xt Exodus 16:4\xt*\x* \m \v 32 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, nyura tjinguṟu kulini Moselu-manti tjananya mai ilkaṟitja ungu. Palu wiya, ngayuku Mamangku tjananya iriti ungangi, munu paluṟu kuwari kuḻu nyuranya mai mulapa ilkaṟinguṟu ungkupai mai kurunitja. \v 33 Panya mai nyanga palunya Godalu ilkaṟinguṟu iyaṉu, ka mantakutu pitjangu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja.” \p \v 34 Kaya wangkangu palula, “Utilanyan tiṯutjarangku mai nyanga palunya ungama.” \p \v 35 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayuluṉa mai kurunpa wankalpainya. Ka aṉangu ngayulakutu pitjala ngayuku mulamularingkulampa, nyara paluṟu pukuḻpa mulapa nyinaku maingka minangka paḻtjaringkunytja puṟunypa. Munu paluṟu kurunpa pukuḻpa tiṯutjara nyinaku. \p \v 36 “Ngaṉmanytju panyaṉa nyurala wangkangu, panya ngayunya nyakunytjatjanu nyura kuwaripaṯu ngayuku puṯu mulamularinganyi. \v 37 Palu aṉangu uwankara Mamalu ngayunya ungkunytja tjuṯaya ngayulakutu pitjaku, kaṉa ngayulu tjananya wantir'iyalwiyangku alatjiṯu kanyilku. \p \v 38 “Panya ngayulu ilkaṟinguṟu pitjangu Mamanya mukuringkunytja uwankara palyantjikitja. Paluṟu ngayunya iyaṉu, kaṉa walytjangku kuliṟa palyantja wiya paluṟu wangkanyangka kutjuṉa wangaṉarangku kuliṟa palyaṉi. \v 39 Mamalu panya aṉangu tjuṯa ngayula maṟangka tjunu munu paluṟu mukuringanyi ngayulu palunya tjananya kawalinkunytja wiyangku aṯunymaṟa kanyintjaku tjiṟirpi maḻatjangka wankaṟa pakaltjingantjikitjangku. \v 40 Panya Mamanya mukuringanyi palumpa katjaku mulamularingkupai uwankara palula tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. Kaṉa ngula tjananya pakaltjingalku tjiṟirpi maḻatjangka.” \p \v 41 Kaya aṉangu tjuṯangku nyangatja kuliṟa mirpaṉarira wangkangi, paluṟunku mai ilkaṟitja wangkara mirawaṉinyangka. \v 42 Alatjiya wangkangi, “Wiya, nyangatja wati panya Jesunya Josephaku panya katja. Nganaṉa palumpa mamaku ngunytjuku ninti. Kanku nyaaku nyangangku nganaṉala ngurpangka-palku wangkanyi ilkaṟinguṟu pitjanytja? Nganaṉa ninti palumpa.” \p \v 43 Ka Jesulu tjananya wangkangu, “Wantimaya nyaṟaringkula wangkanytja wiyangku! \v 44 Aṉangungku puṯu walytjangku kuliṟa ngayulakutu pitjanyi, palu Godalu unngu nintinnyangka kutju mukuringkula pitjapai. Ka ngayulu palunya pakaltjingalku tjiṟirpi maḻatjangka. \v 45 Panya iriti Godaku wangkatjara kutjungku walkatjunu alatji, ‘Godalu nintilku aṉangu uwankara.’ Ka palulanguṟu aṉangungku Mama Godala kuliṟa nintiringkulampa nyara paluṟu ngayulakutu pitjaku. \v 46 Palu kulila! Aṉangu uwankarangku Mamanya nyakunytja wiya, palu ngayulu kutju palumpa ninti, palulanguṟu pitjanytjatjanu. \v 47 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, aṉangu uwankara ngayuku mulamularingkulampa wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu. \p \v 48 “Ngayuluṉa mai wankalpainya. \v 49 Iriti panyaya ilytjingka nyurampa tjamu tjuṯangku mai panya manna ngalkuningi. Munuya wanyu ngalkula wanka tiṯutjara nyinangi? Wiya panya uwankaraya ilungu. \v 50 Palu mai panya ilkaṟinguṟu pitjanytja mai kurunitja, panya aṉangungku nyanga palunya ngalkulampa wiyaringkunytja wiya wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu. \v 51 Kaṉa ngayulu mai kurunitja panya paluṟu, panya wankalpainya ilkaṟinguṟu pitjanytja. Ka aṉangungku mai nyanga palunya ngalkula wanka tiṯutjara nyinaku Godala tjungu. Mai nyanga paluṟu ngayulu iltjanpa. Kaṉatju iltjanpa winki intjanungku ungkuku aṉangu tjuṯa manta winkingka wankaringkunytjaku.” Alatji Jesulu wangkangi. \p \v 52 Kaya nyanga alatji wangkanyangka kuliṟa aṉangu tjuṯa puḻkaṟa mirpaṉaringi munuyanku ngaparku wangkara kuliningi, “Yaaltjingaṟa wati nyanga paluṟu iltjanpa paluṟunku nganaṉanya ngalkuntjaku ungkuku?” \p \v 53-54 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Nyura uti wanka mulapa nyinanytjikitja mukuringkulampa ngayunya Watiku Katjanya iltjanpa ngalkunma munu ngayuku milkaḻi kuḻu tjikinma. Panya nyura ngayunya ngalkuwiyangku tjikilwiyangku wantirampa puṯu wanka mulapa nyinaku. Palu ngalkula tjikiṟa nyura wanka tiṯutjara nyinaku, kaṉa ngayulu tjiṉṯu maḻatjangka nyuranya pakaltjingalku Godala tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 55 Panya ngayuku iltjanpa mai mulapa kurunitja, ka ngayuku milkaḻi kapi mulapa kurunitjaṯu ngalkula tjikiṟa kurunpa wankaringkunytjaku. \v 56 Ka aṉangungku ngayunya iltjanpa ngalkulampa munu milkaḻi tjikiṟampa ngayula tjungu mulapa nyinaku, ka ngayulu palula tjungu nyinakuṯu. \p \v 57 “Mamalu ngayunya iyaṉu uwankara wankaṟu kanyilpailu, kaṉa palulanguṟu wanka nyinanyi. Munuṉa palu puṟunypaṯu aṉangungku ngayunya ngalkunnyangkampa ngayulu palunya wankaṟunkuku. \v 58 Ngayuluṉa mai ilkaṟinguṟu pitjanytja mai panya nyurampa tjamu tjuṯangku iriti ngalkula ilunytjanya puṟunypa wiya, palu kutjupa nguwanpa, panya aṉangungku mai nyanga palunya ngalkulampa tiṯutjara wanka nyinaku Godala tjungu.” \p \v 59 Tjukurpa nyanga palunya tjananya Jesulu aṉangu Jew tjuṯangka wangkara nintiningi ngura Kapunimala waḻi inmatjangka unngu. \s1 Tjukurpa Wanka Tiṯutjara Nyinanytjaku \p \v 60 Kaya waṉalpai kutjupa tjarangku tjukurpa nyanga palunya kuliṟa wangkangi, “Tjukurpa wituwitu palangku wangkanyi. Kala yaaltji-yaaltjingku kuliṟa mulamularingkuku?” \p \v 61 Ka Jesulu unngu kuliningi nintingku tjana alatji puṯu kuliṟa wangkanyangka. Munu tjanala wangkangu, “Palu nyura yaaltji kulini ngayulu wangkanyangka? Tjinguṟu nyura kulini ngayunya wantinytjikitjangku. \v 62 Palu nyura yaaltjiriku ngayulu Watiku Katjanya ngura walytjakutu ilkaṟitjakutu maḻaku ankunyangka? Nyura nyakula nyaa kulilku? \v 63 Kulila, panya Godaku Kuruntu kutju wankaṟunkupai, Kurunpa Miḻmiḻṯu. Panya aṉangu puṯu walytja wanka nyinanyi palu Kurunpa Miḻmiḻṯu kutju wanka kanyilpai. Palu ngayuku tjukurta nyura wangaṉarangku kulinnyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu palyalpai nyuranya kurunpa wanka nyinanytjaku. \v 64 Palu nyura kutjupatjara mulamularingkuwiya nyinanyi.” \p (Alatji Jesulu tjanala wangkangi panya paluṟu kuwaripatjaranguṟu ninti nyinangi tjanampa munu nintingku kuliningi ngananya tjana palumpa mulamularingkuwiya nyinaku, munu nintingkuṯu kuliningi nganalu ngula Jewku mayatja tjuṯangka nintilku palunya witintjaku.) \v 65 Munu tjanala piṟuku wangkangu, “Mulapa nyura kutjupatjara unytju ngayula tjunguringanyi ngayuku mulamularingkunytja wiya. Nyanga palulanguṟu panyaṉa nyurala ngaṉmanytju wangkangu alatji, ‘Aṉangu walytja puṯu ngayula tjunguringanyi, palu Mamalu unngu nintinnyangka kutju ngayula tjunguringkuku.’” Alatji Jesulu tjanala wangkangi. \p \v 66 Kaya nyangatja kuliṟa Jesunya waṉalpai kutjupa tjarangku palunya wantikatira anu munu palunya piṟuku waṉantja wiyaringu. \v 67 Ka Jesulu nintintja panya 12-ngka tjapinu, “Ka nyura kuḻu ngayunya wantikatiku?”\fig |src="CN01725B.TIF" size="col" loc="p" ref="6:67-69"\fig* \p \v 68 Ka Simon Peterlu wangkangu, “Mayatja, nganalakutula ankuku? Panya nyuntu kutjungkulanyan tjukurpa wiṟu tjakultjunanyi wankaṟu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 69 Kala tjukurpa nyangaku mulamularinganyi munula nintingku kulini panya nyuntu kutjun miḻmiḻpa Godalanguṟu pitjanytja nyinanyi.” \p \v 70 Ka Jesulu wangkangu, “Panya ngayulu nyuranya ngaṉmanytju ngurkantanu wati panya 12, palu nyuralanguṟu kutjungku ngayunya mamungku uṟakanyini.” \v 71 (Paluṟu panya Judasanya wangkangi Simon Kaṟiyataku katja. Nyara paluṟu panya Jesuku nintintja nyinangi, palu paluṟu ngula Jewku mayatja tjuṯangka Jesunya nintiningi palunya witintjaku.) \c 7 \s1 Jesuku Maḻanypa Tjuṯa Mulamularingkunytja Wiya \p \v 1 Nyanga palulanguṟu Jesulu Judeanya wantikatingu, munu Galileelakutu maḻaku ankula nyara palula kutju para-ngaṟangi ngura tjuṯangka. Panya ngura nyara Judeala wati panya Jewku mayatja tjuṯa palunya pungkunytjikitja mukuringangi. Palulanguṟu paluṟu Galileela kutju para-ngaṟangi. \p \v 2 Ka panya Jew tjuṯaku inma kutjupa ilaringu ini Wiltjanya.\f * \fr 7:2 \fr*\ft Inma nyanga palunyaya kanyilpai mai uwankara kaananguṟu urantjatjanungku munuya mainguṟu Godanya puḻkaṟa waḻkulpai paluṟu tjanampa mai puḻka kaanangka pakaltjingannyangka. Munuya nyara palula aṟa waḻi uwankara wantikatira tjiṉṯu 7 uṟilta nyinapai wiltjangka munu tjulypinypangka. Alatjiya nyinapai aṟa irititja kulintjikitjangku panya Israelkunu tjuṯa ngura Itjipalanguṟu pakaṟa ilytjingka waḻi wiya para-ngaṟanytja. Nyawa Exodus 23:16-17.\ft*\f* \v 3 Kaya Jesuku maḻanypa tjuṯangku wangkangu palunya, “Ngura nyangatja wantikatira ara uḻpaṟira Judealakutu, kantaya nyuntunya pala waṉalpai tjuṯangku nyawa nyuntu miracle tjuṯa witulya puḻkangku palyannyangka. \v 4 Tjinguṟu aṉangu kutjupa mukuringanyi aṉangu tjuṯangku palunya mirawaṉinytjaku, munu palulanguṟu paluṟu kutjupa kutjupa tjuṯa utingku palyalpai tjuṯangka miṟangka, kampangkaṯu palyantja wiyangku. Ka nyuntu uti palu puṟunypaṯu palyanma utingku aṉangu tjuṯangku nyakula nintiringkunytjaku manta winkitjangku.” Alatjiya Jesuku maḻanypa tjuṯangku palula wangkangi. \v 5 (Palu paluṟu tjana kuḻuya palumpa mulamularingkuwiyangku wantingi.) \p \v 6 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyurampa ankunytjaku ngaṟanyangkaya nyura anama alatjiṯu, palu ngayuku kuwaripa ngaṟanyi. \v 7 Panya aṉangu tjuṯa nyurampa kuraringkunytja wiya alatjiṯu, palu ngayuku kutjukuya kuraringanyi. Panya ngayulu tjanampa kura tjuṯa rawangku utini. \v 8 Palya, nyura inmaku ankunytjaku ngaṟanyi. Palu ngayulu nyurala tjungu ankunytja wiya, panya ngayuku kuwaripa ngaṟanyi.” \v 9 Munu wangkanytjatjanu Jesunya maḻaringkula wantira nyinangi Galileela. Kaya maḻanypa panya tjuṯa kutju anu. \p \v 10 Palu ngula Jesunya maḻawanu anu Jerusalemalakutu kampangkaṯu aṉangu tjuṯangku nyakunytjaku-tawara. \v 11 Kaya inma nyara palula Jewku mayatja tjuṯangku palunya nguriningi witintjikitjangku munuya wangkangi, “Yaaltjiringu wati panya paluṟu?” \p \v 12-13 Kaya aṉangu tjuṯangku tjukurpa palunyatjara kampangkaṯu kutju wangkara kuliningi mayatja paluṟu tjana kulintjaku-tawara. Kutjupa tjarangkuya tjaalymaṟa anga-wangkangi alatji, “Wati palya nyaratja.” Kaya kutjupa tjarangku wangkangi, “Wiya, paluṟu ngunti wangkara aṉangu tjuṯa ngunti kuraṟa katiṟinanyi.” Palu tjana Jewku mayatja tjuṯangka miṟangka wangkanytja wiyaṯu palumpa tjanampa nguḻuringkula. \p \v 14 Ka inma nyanga paluṟu tjiṉṯu 7 ngaṟangi. Palu nguṟurpa tjiṉṯu maṉkurpa wiyaringkula Jesulu timpulangka tjarpara aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkara nintiningi. \v 15 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku palunya kuliṟa urulyaraningi munuya wangkangu, “Wati nyangatjampa yaaltji-yaaltji puḻkaṟa nintiringu? Panya kutjupangku palunya nintintja wiyaṯu.” \p \v 16 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Tjukurpa nyangatjaṉa wangkanyi ngayuku wiya, palu Godaluṉi nintinu nyara ngayunya iyantjalu. \v 17 Kaṉi nganalu nintingku kuliṟa ngurkantankuku ngayulu nyanga wangkanyangka? Tjinguṟuṉa kutjungku kuliṟa wangkanyi, munta tjinguṟuṉa Mamalu nintinnyangka wangkanyi. Palu mulapa Mamala wangaṉarangku kulilpai tjuṯangku kutjuya kuliṟa tjukaṟurungku ngurkantankuku ngayulu wangkanyangka. \v 18 Tjinguṟu ngayulu walytjangku kuliṟa wangkama kutjupa tjuṯangku ngayunya mirawaṉinytjaku. Palu wiya, ngayulu mukuringanyi Mamanya mirawaṉinytjaku nyara ngayunya iyantjanya. Nyara palulanguṟuṉa tjukaṟurungku wangkanyi ngunti wangkanytja wiyangku. \v 19 Panyatja nyura kulini? Panya Moselu nyuranya ungu Godaku tjukurpa. Palu nyura mantjintjatjanungku uwankarangku kuliṟa wantipai, munu nyura nyaanguṟu ngayunya pungkunytjikitja mukuringanyi?” \p \v 20 Kaya aṉangu tjuṯangku wangkangu palula, “Nyuntun mamutjara. Nganalunta pungkunytjikitjangku kukanymanu?” \p \v 21 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Kutju-aṟa panyaṉa miracle palyaṉu mungaṯu Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka, ka panya nyura uwankarangku nyakula urulyaraṉu. \v 22-23 Palu kutjupa-aṟa nyura kuḻu tjiṉṯu pala palula kutjupa kutjupa palyalpai. Panya Moselu nyuranya wangkangu iṯi katja wirkankunyangka tjiṉṯu 8 wiyaringkula palunya watintjaku. (Palu tjukurpa nyanga paluṟu Moselanguṟu wiya Aipuṟamala Jacobala tjanalanguṟu ngaṉmanypa alatjiṯu ngaṟanytja.) Ka panya kutjupa-aṟa iṯi katja tjinguṟu tjiṟirpi Friday wirkankupai, ka palulanguṟu tjiṉṯu 8 wiyaringkula palunya katira watintjaku ngaṟapai Saturday-ngka tjiṟirpi panya pakuwiyaringkupaingka. Ka nyura nyanga palumpa miiḻarantja wiyaṯu Saturday-ngka palyannyangka. Munu nyura nyaanguṟu ngayuku kutju miilaraṉi ngayulu tjiṟirpi pakuwiyaringkupaingka wati pikatjara puntu winki palyaṟungunnyangka? \p \v 24 “Kulila, uti nyura nyakula mapalku ngurkantaṟa kuranmankuwiyangku wantima, palu nyakula purkaṟangku kuliṟa tjukaṟurungku ngurkantanama.” \s1 Jesunya Witintjikitjangku Kuliṟa Wantinytja \p \v 25 Kaya Jerusalemanya nguraṟa kutjupa tjarangku puṯu kuliṟa ngaparku tjapiningi wangkara, “Wati nyangatjaya panyatja pungkunytjikitjangku rawangku ngurini mayatja tjuṯangku. \v 26 Nyawa! Nyanga paluṟu kuwari tjanala miṟangka ngaṟanyi munu nyanga utingku alatjiṯu wangkanyi, ka nyangaya pailwiyangku wantinyi! Tjinguṟuya kulini nyangatja mulapa Christanya Wankaṟunkupainya panya Godalu kalkuntjanya. \v 27 Palu mulapa Christanya pitjanyangka nganaṉa puṯu kulilku yaaltjinguṟu paluṟu pitjangu, panya nganaṉa uwankara ngurpa. Palu wati nyangaku nganaṉa ninti, panya paluṟu Nazarethanya nguraṟa. Palulanguṟula palumpa puṯu mulamularinganyi.” Alatjiya wangkara waṉingi aṉangu Jerusalemanya nguraṟa tjuṯangku. \p \v 28 Ka Jesulu timpulaku yaatangka tjukurpa wangkangi munu mirara wangkangu alatji, “Mulapa nyura wanyu ngayuku ninti? Yaaltjinguṟuṉa pitjangu? Wiya, nyura ngurpa. Kulilaya! Ngayuluṉa walytjangku kuliṟa pitjanytja wiya. Panya ngayuku Mamangkuṉi iyaṉu. Nyara paluṟu tjukaṟuru alatjiṯu nyinanyi, ka nyura nyara palumpa ngurpa. \v 29 Palu ngayulu kutju palumpa ninti, panya paluṟuṉi iyaṉu nyanga mantakutu, ka nyangaṉa nyinanyilta palulanguṟu pitjanytjatjanu.” Alatji Jesulu katungku wangkangi. \p \v 30 Kaya kutjupa tjuṯangku nyangatja kuliṟa palunya witintjikitjangku wangkangi, palu wantingiya witintja wiyangku, palumpa tjiṉṯu kuwaripaṯu ngaṟanyangka. \v 31 Palu aṉangu kutjupa tjuṯaya palumpa mulamularingu munuya wangkangu, “Nyangatja alatjiṯu Christanya Wankaṟunkupainya panya Godalu kalkuntjampa, panya paluṟu miracle tjuṯa witulya puḻkangku palyaṉi. Ka kutjupangku puṯu palula waintariku. Nyanga paluṟu alatjiṯu kalkuntjanya panya.” \s1 Jew Tjuṯangku Jesunya Witintjikitjangku Wangkanytja \p \v 32 Kaya Paṟatji tjuṯangku kulinu aṉangu tjuṯangku Jesunyatjara tjaalymaṟa wangkanyangka. Munuya kuliṟa tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka tjunguringkula wangkangi munuya wati timpula aṯunymankupai tjuṯa wituṟa iyaṉu Jesunya witintjaku.\fig |src="CN01737B.TIF" size="col" loc="p" ref="7:32"\fig* \v 33 Ka tjana pitjanyangka nyakula Jesulu tjukurpa nyangatja wangkangi, “Kuwaripaṯuṉa nyurala tjukutjuku rawa nguwanpa nyinaku, munuṉa palulanguṟu maḻaku ankuku panya ngayunya iyantjalakutu. \v 34 Ka nyura ngayunya nguriṟa puṯu nyakuku munu nyura puṯu ngayula waṉaṟa wirkankuku.” \p \v 35 Kayanku Jewku mayatja tjuṯangku anaṟa nguwantu wangkara kuliningi, “Wati nyangangku yaaltjikutu ankunytjikitjangku wangkanyi nganaṉa palunya puṯu ngurintjaku? Tjinguṟu paluṟu kulini nganampa walytja kutjupa tjuṯakutu ankunytjikitjangku ngura malikitja tjuṯakutu. Munu nyara palula tjinguṟu Jew wiya tjuṯangka ngapartji tjukurpa wangkara nintilku. \v 36 Nganaṉa puṯu kulini wati nyangangku wangkanyangka, panya paluṟu nganaṉanya wangkangu, ‘Nyura ngayunya nguriṟa puṯu nyakuku munu nyura puṯu ngayula waṉaṟa wirkankuku.’” Alatjiyanku Jewku mayatja tjuṯangku Jesulu wangkanytja puṯu kulintjatjanungku wangkara kuliningi. \s1 Jesulu Kalkuntja Kurunpa Miḻmiḻku \p \v 37 Ka inma panya paluṟu tjiṉṯu panya 7 ngaṟala wiyaringu, ka mungawinki inma maḻatjalta puḻka mulapa ngaṟangi wiyaringkunytjikitja. Ka tjiṉṯu nyanga palula Jesunya pakaṟa ngaṟangu munu wangka katungku mirara wangkangu, “Aṉangu mina ilu ngaṟalampa uti ngayulakutu pitjama munu tjikiṟa ipilyarima. \v 38 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyanga alatji ngaṟanyi, ‘Nyuntu ngayuku mulamularingkunyangka nyuntula unngunguṟu mina kurunitja waḻa puṟunypa tiṯutjara ukalingkuku.’” \v 39 Nyanga alatji Jesulu Kurunpa Miḻmiḻnga wangkangi panya ngula tjanala tjarpanyangka mina waḻa puṟunypa tiṯutjara ukalingkunytjaku. Palu nyara palula aṟangka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala tjarpanytja wiya kuwaripaṯu ngaṟangi, panya Jesunya ilunytjatjanu pakaṟa Godalakutu maḻaku ankunytja wiyaṯu kuwaripa nyinangi mantangka. \s1 Aṉangu Tjuṯa Tjararingkunytja \p \v 40 Kaya kutjupa tjuṯangku tjukurpa wangkanyangka kuliṟa wangkangu, “Munta, nyangatja-manti Godaku wangkatjarampa, panya nyanga palumpala paṯaningi.” \v 41 Kaya kutjupa tjuṯangku wangkangu, “Wiya, nyangatja Christanya panya Wankaṟunkupainya Godalu panya kalkuntjanya.” Kaya kutjupa tjarangku wangkangu, “Palu wati nyanga paluṟu Galileenya nguraṟa. Wanyu Godalu kalkuṉu Christanya Galileelanguṟu pitjanytjaku? \v 42 Wiya, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, ‘Christanya Wankaṟunkupainya Mayatja Davidaku walytjapitinguṟu nyinaku munu iṯi ngariku ngura ini Bethlehemala nyara Davidaku ngurangka.’” \p \v 43 Alatjiya tjarangku tjarangku wangkara tjararingu Jesunya puṯu tjukaṟurungku ngurkantaṟa. \v 44 Kaya kutjupa tjarangku palunya witintjikitjangku kuliningi, palu wantingiya witintja wiyangku.\fig |src="cn01738b.tif" size="col" loc="p" ref="7:42-43"\fig* \s1 Jew Tjuṯa Jesuku Mulamularingkunytja Wiya \p \v 45 Kaya wati panya timpula aṯunymankupai tjuṯangku witintja wiyaṯu maḻaku anu tjukurtjara kuranyitja tjuṯakutu munu Paṟatji tjuṯakutu. Ka tjananya paṯaṟa tjapinu, “Nyaaku nyura witiṟa katinytja wiyangku wantingu?” \p \v 46 Kaya timpula aṯunymankupai tjuṯangku wangkangu, “Wiya, wati nyarangku tjukurpa wiṟu mulapa wangkangi, wati panya kutjupa tjuṯangku puṟunypa wiya, palya mulapa.” \p \v 47 Kaya Paṟatji tjuṯangku wangkangu tjanala, “Munta, nyuranya kuḻu kawantjingaṉu? \v 48 Kulila, nganaṉa wanyu Jewku mayatja tjuṯa Jesuku mulamularinganyi? Wiya alatjiṯu. \v 49 Palu aṉangu nyanga kutjupa tjuṯa Moseku tjukurku ngurpa alatjiṯu, ka panya tjananya Godalu wiyalku.” \p \v 50 Ka Paṟatji kutju tjanala tjungu ngaṟangi, panya ngaṉmanypa Jesulakutu mungangka ankunytjanya, Nicodemusanya panya. Munu nyara paluṟu tjanala wangkangu Jewku panya mayatja tjuṯangka, \v 51 “Nganampa tjukurtu panya alatji wangkanyi, ‘Utiya aṉangu kutjupa mapalku ngurkantaṟa kuranmankuwiyangku wantima, munu paluṟu palyantjatjanungku wangkanyangka kuliṟa kutju tjukaṟurungku ngurkantanama palumpa nintiringkula.’” \p \v 52 Kaya Nicodemusanya anaṟa wangkangu, “Ka nyuntu kuḻu wanyu Galileenya nguraṟa, wati nyara palula tjungutja? Wanyu tjukurpa pala iriti walkatjunkunytja nyawa Godaku wangkatjara tjuṯaku nintiringkunytjikitja, panya wangkatjara kutjupa Galileelanguṟu pitjanytja wiya alatjiṯu.” \v 53 Nyara palulanguṟuya uwankara ngurakutu anu. \c 8 \s1 Jesunya Arkantjikitjangkuya Minyma Kura Katinytja \p \v 1 Ka Jesunya kutju anu puḻi ini Alipatjaralakutu. \v 2 Munu ngarira tjiṉṯuringkula mungawinki mulapa maḻaku anu timpulakutu. Ka aṉangu winki palulakutu pitjangu, ka Jesulu nyinakatira tjanala tjukurpa wangkara nintiningi. \v 3 Ka paluṟu tjanala wangkanyangka wati kutjupa tjuṯangku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku, Paṟatji tjuṯangku kuḻu minyma kutju ngalya-katingu. Minyma nyara paluṟu kunyu wati kutjupangka kampangkaṯu ngaringi kuri walytjatjarangka. Kaya katira palunya nguṟurpa ngaṟatjunu. \v 4 Munuya wangkangu Jesula, “Nintilpai, minyma nyangatjaya nyangu wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka kuri walytjatjarangka. \v 5 Ka panya Moselu walkatjunu minyma nyanga puṟunypa apungka atuṟa iluntankunytjaku wati kutjupangka kampangkaṯu ngarinyangka kuri walytjatjarangka. Kan yaaltji kulini? Iluntankukula?” \v 6 Palu tjana Jesula ngunti arkaṟa tjapiningi, panya tjana kuliningi, “Tjinguṟu paluṟu ngunti wangkanyangkala palunya kuutpangka katira wangkaku.” Palu Jesulu pupakatira mantangka walkatjunangi manyirkangku. \p \v 7 Kaya rawa nguwantu ngaṟala tjapiningi, ka Jesulu pakaṟa wangkangu tjanala, “Ngananya wanyu palya mulapa nyinanyi kura palyantja wiya alatjiṯu? Uti nyara paluṟu-waraṟa apu mantjiṟa minyma nyangatja atunma.” \v 8 Munu paluṟu piṟuku pupakatira walkatjunangi mantangka.\fig |src="tnJHN08V09.tif" size="col" loc="p" ref="8:7-9"\fig* \p \v 9 Kaya wati panya tjuṯangku kuliṟa kutju kutju ankula wiyaringu tjiḻpi tjuṯa-waraṟa, ka maḻatja tjuṯa ngapartji maḻawanu anu. Ka Jesulu kutjuringkula pupara walkatjunangi. \p \v 10 Munu wiyaringkula pakaṟa nyangu minyma panya paluṟu kutju ngaṟanyangka. Munu paluṟu wangkangu, “Yaaltjiringuya wati panya tjuṯa? Kutju ngaṟanytja wiya nyangatja nyuntunya kuranmaṟa atuṟa iluntankunytjikitja?” \p \v 11 Ka minyma panya paluṟu wangkangu, “Uwa, uwankaraya ankula wiyaringu.” \p Ka Jesulu palula wangkangu, “Ka ngayulu kuḻu nyuntunya kuranmaṟa atuntja wiya. Palya ara nguraku, munu piṟuku kura palyantja wiya palyanyku kutju nyinama.” \s1 Jesunya Tili Aṉangu Uwankaraku \p \v 12 Munu ngula Jesulu aṉangu tjuṯangka piṟuku wangkangi nyanga alatji, “Ngayuluṉa tili aṉangu manta winkitjaku. Ka kutjupangku ngayunya waṉaṟampa tili wankanya mantjilku, munu tili palunyatjara paluṟu puṯu mungawaḻuṟungka ngaṟaku.”\fig |alt="Gordon -Could you use just the torch please" src="co01479b.TIF" size="col" loc="p" ref="8:12"\fig* \p \v 13 Kaya Paṟatji tjuṯangku palula wangkangu, “Nyuntunkun walytjangku wangkanyi, kala nyuntumpa puṯu mulamularinganyi.” \p \v 14 Ka Jesulu wangkangu, “Uwa, mulapa ngayulu walytjangku wangkanyi, palu ngayulu tjukaṟurungku wangkanyi ngunti wangkanytja wiyangku, panya ngayulu ninti ngayuku nguraku. Ngura nyara palulanguṟuṉa pitjangu munuṉa ngula maḻaku ananyi nyara palulakutu. Ka nyura ngurpa ngura nyara ngayulu ankunytjitjaku. \v 15 Nyura aṉangu kutjupa tjuṯa nyakula walytjangku ngurkantaṟa kuranmankupai. Palu ngayuluṉa aṉangu kutjupa tjuṯa wangkapai wiya. \p \v 16 “Palu tjinguṟu ngayulu aṉangu kutjupa nyakula ngurkantankunytjikitja mukuringkula ngayulu tjukaṟurungku ngurkantaṟa wangkaku. Panya ngayulu kutjungku ngurkantankupai wiya. Palu Mamanya ngayunya panya iyantjanya ngayula tjungu nyinanyi kali tjungungku ngurkantankupai. \v 17 Panya tjukurpa irititja nyurampa alatji walkatjunu, ‘Tjinguṟu wati kutjarangku kutjupa kutjupa nyakunytjatjanungku pitjala nyurala tjakultjunkuku, ka paluṟu pula tjukurpa palunyaṯu wangkanyangka nyura kuliṟa mulamularingkupai. Palu pula pitjala tjukurpa tiṯutiṯu tjakultjunkunyangka nyura kuliṟa puṯu mulamularingkupai.’ \v 18 Ka palu puṟunypaṯu ngali kutjarangku tjakultjunkupai tjukurpa palunyaṯu, ka pala palulanguṟu nyura uti mulamularingama. Panya ngayuluṉatju walytjangku tjakultjunkupai, ka Mamalu kuḻu tjukurpa palunyaṯu tjakultjunkupai ngayunya panya iyantjatjanungku.” \p \v 19 Kaya palula tjapinu, “Nyuntumpa mama wanyu yaaltji?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Nyura ngayuku Mamaku ngurpa munu nyura ngayuku kuḻu ngurpa. Tjinguṟu nyura ngayunya tjukaṟurungku ngurkantaṟampa ngayuku Mama kuḻu tjukaṟurungkuṯu ngurkantanama ngayuku nintingkumpa.” \v 20 Alatji Jesulu tjanala wangkangi timpulangka nyinara, panya nyara palula itingka piti tjuṯa ngaṟangi aṉangu tjuṯangku pitjala mani Godaku tjunkunytjaku. Palu Jewku mayatja tjuṯangkuya palunya nyakula witintja wiyangku wantingi, panya palumpa kuwaripaṯu ngaṟanyangka. \p \v 21 Ka piṟuku Jesulu tjanala wangkangu, “Ngayuluṉa ananyi, kaṉi nyura puṯu ngurilku munu nyura puṯu nguriṟa kura winkiṯu iluku. Munu nyura ngayulu nyara ankunytjitjakutu puṯu ma-wirkankuku.” \p \v 22 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku alatji wangkanyangka kuliṟa wangkangu, “Munta-uwa, wati nyangangku wangkanyi nganaṉa kunyu puṯu waṉalku paluṟu nyara ankunytjitjakutu. Tjinguṟunku paluṟu walytjangku iluntankunytjikitjangku wangkanyi.” \p \v 23 Ka Jesulu piṟuku wangkangu tjanala, “Nyura nyanga mantanguṟu, kaṉa ngayulu ilkaṟinguṟu pitjanytja. Panya nyurampa ngura nyangatja, ka ngayulu mantanguṟu wiya ilkaṟinguṟu pitjanytja. \v 24 Ngayulu panya nyurala wangkangu nyura kura winkiṯu iluku. Panya ngayulu panya paluṟu, panya Godalu iriti kalkuntjanya, ka nyura ngayuku puṯu mulamularingkulampa mulapaṯu kura winki alatjiṯu iluku.” \p \v 25 Kaya tjapinu, “Palu ngananya wanyu nyuntu?” \p Ka wangkangu, “Panya paluṟu ngayulu, panya kuwaripatjaraṉa nyurala wangkangu. \v 26 Ngayulu nyuranya ngurkantaṟa kuranmankunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu, nyura kura tjuṯa palyantjitjanguṟu. Palu ngayunya iyantjalu witunnyangka kutjuṉa wangkanyi. Panya ngayunya iyantjanya tjukaṟuru alatjiṯu. Kaṉa palula kulintjatjanungku aṉangu uwankarangka tjukaṟurungku tjakultjunanyi.” \p \v 27 Kaya puṯu kuliningi Jesulu palumpa Mama ilkaṟitja wangkanyangka panya palunya iyantjanya. \v 28 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Nyura ngayunya Watiku Katjanya ngula utitjunkuku munu utitjunkunytjatjanungku nyura ngayuku nintiringkula kulilku, ‘Munta-uwa, wati nyaratja panya paluṟu, Godalu panya kalkuntjanya, panya alatji paluṟu nganaṉala ngaṉmanytju wangkangi.’ Munu piṟuku nyura kulilku, ‘Munta-uwa, mulapa nyara paluṟu walytjangku palyalpai wiya, munu palumpa Mamangku nintinnyangka kutju wangkapai munu palyalpai.’ Alatji nyura nintiringkula kulilku ngayunya utitjunkunytjatjanungku. \v 29 Panya ngayunya iyantjanya ngayula tjungu tiṯutjara nyinanyi, kaṉa paluṟu pukuḻarinytjaku rawangku palyaṉi, kaṉi palulanguṟu ngayunya wantikatinytja wiya.” \p \v 30 Kaya paluṟu alatji wangkanyangka tjuṯa mulapa palumpa mulamularingu. \s1 Jesuku Nintintja Mulapa Nyinanytjaku \p \v 31 Ka Jesulu wangkangu aṉangu panya palumpa mulamularingkupai tjuṯangka, “Nyura ngayuku tjukurpa mulamulangku kuliṟa rawangku waṉaṟampa ngayuku nintintja mulapa nyinaku. \v 32 Munu nyura nyara palulanguṟu tjukurpa Godanyatjara tjukaṟurungku kulilku, ka paluṟu nyuranya iwara kuranguṟu mantjintjatjanungku iwara palyangka tjunkuku nyura kaṟalyarira ankunytjaku.” \p \v 33 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku wangkangu, “Wiya, nganaṉa aṉangu Aipuṟamaku walytjapiti. Nganalu wanyu nganaṉanya iwara kurangka katiṟinanyi? Wiya, kutjupangku nganaṉanya mayatjarira iwara kurangka katiṟinkunytja wiya alatjiṯu. Kan nyaaku ngunti wangkanyi Godalu nganaṉanya iwara kuranguṟu mantjiṟa iwara palyangka tjunkunytjaku?” \p \v 34 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Aṉangungkumpa rawangku kura palyaṟampa iwara kurangka tiṯutjara ananyi munu kura palunya puṯu wantikatinyi. \v 35 Kulila wati munu palumpa katja. Panya katja paluṟu mamaku tjitji tiṯutjara nyinanyi. Ka aṉangu kutjupa malikitja waṟkaku pitjala, paluṟu unytju kutju tjukutjuku nyinapai wati panya palula. Palu watiku katja kutju tiṯutjara nyinapai palumpa mamangka tjungu. \v 36 Ka Godaku katjangku tjinguṟu nyuranya iwara kuranguṟu mantjiṟa iwara palyangka tjunkunyangka nyura kaṟalyarira iwara pala palula pukuḻpa mulapa ankuku. \p \v 37 “Palu ngayulu nyurampa ninti panya mulapa nyura Aipuṟamaku tjamupiti maḻatja maḻatja. Palu nyura ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinyi. Nyara palulanguṟu nyura ngayunya pungkunytjikitjangku kulini. \v 38 Ngayuluṉa Mamalu nintinnyangka kutju wangkara tjakultjunkupai, ka nyura palu puṟunytjuṯu wangaṉarangku nyurampa mamangka kuliṟa palyalpai.” \p \v 39 Kaya wangkangu palula, “Wiya, nganampa mama Aipuṟamanya kutju.” \p Ka Jesulu wangkangu, “Nyura Aipuṟamaku katja wiya. Tjinguṟu nyura Aipuṟamaku katja nyinarampa palu puṟunytjuṯu palyanma panya paluṟu palyantja puṟunypa. \v 40 Ngayulu panya nyurala Godaku tjukurpa tjukaṟurungku wangkangi palula kulintjatjanungku. Ka nyara palulanguṟu nyura ngayunya iluntankunytjikitja mukuringanyi. Palu Aipuṟamalu Godaku wangkatjara tjuṯa iluntankunytjikitjangku kulintja wiya alatjiṯu. \v 41 Palu nyura nyurampa mamangka wangaṉarangku kuliṟa palyaṉi.” \p Kaya wangkangu, “Palu mama kutjupa-palkulanyan kulini? Wiya, nganaṉala mama Godanya kutjutjara nyinanyi.” \p \v 42 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, Godanya nyurampa mama wiya. Tjinguṟu Godanya nyurampa mama nyinanyangkampa nyura ngayuku pukuḻarima, panya ngayulu Mama Godalanguṟu pitjangu, munuṉa kuwari nyanga nyurala wangkanyi. Panya ngayuluṉatju walytjangku kuliṟa pitjanytja wiya, ngayuku mamangkuṉi ngayunya iyaṉu. \v 43 Palu nyaanguṟuṉi nyura puṯu kulini ngayulu wangkanyangka? Wiya, panya nyura ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinyi, pala palulanguṟu nyura puṯu kulini. \v 44 Nyurampa mama panya mamu Satannga, ka nyura palula wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Palu Satannga panya kuwaripatjaralpi miriputju nyinangi munu tjuṯa alatjiṯu iluntanangi. Munu paluṟu tjukaṟuru wiya tiṯutjarangku ngunti kuralpai. Paluṟu tjakangku ngunti kuralpai tjukurpa nguntitjara nyinara. Munu paluṟu ngunti wangkapai tjuṯaku mama. \p \v 45 “Ka ngayulu nyurala tjukurpa Godanyatjara tjukaṟurungku wangkangi, palu nyura kuliṟa ngayuku mulamularingkuwiyangku wantinyi alatjiṯu. \v 46 Nyura wanyu ngayunya kura ngurkantananyi? Wiya, ngayulu kura wiya alatjiṯu. Palu ngayulu tjukaṟurungku kutju wangkanyi. Ka nyura ngayuku mulamularingkunytja wiyangku wantinyi ngayulu tjukaṟurungku wangkanyangka. \v 47 Panya Godaku walytja tjuṯangku Godaku tjukurpa wangaṉarangku kulilpai. Palu nyura Godaku walytja wiya, munu nyura nyara palulanguṟu Godalu wangkanytjitja kuliṟa wantipai.” \s1 Jesunyaya Mamutjara Wangkanytja \p \v 48 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku wangkangu Jesunya, “Ala palatja, nganaṉa tjukaṟurungku nyuntunya wangkangi. Nyuntun Jew mulapa wiya wati Tjamiṟiyanya nguraṟa munun mamutjara.” \p \v 49 Ka Jesulu wangkangu, “Mamutjara wiyaṉa. Panya ngayulu Mamala wangaṉarangku kulini. Ka nyura ngayunya wangaṉarangku kulintja wiya. \v 50 Palu ngayulu mukuringkunytja wiya ngayunya tjuṯangku mirawaṉinytjaku. Palu kutjupa nyinanyi munu paluṟu mukuringanyi tjuṯangku ngayunya mirawaṉinytjaku. Nyara paluṟu kutjungku uwankara tjukaṟurungku ngurkantankupai. \v 51 Kaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi, ‘Aṉangungku ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟampa ilunytja wiya wanka tiṯutjara nyinaku.’” \p \v 52 Kaya palula wangkangu, “Ala palatja, pala palulanguṟula nyuntunya kulini mamutjara alatjiṯu. Aipuṟamanya panya ngaṉmanypa ilungu, wati Godaku wangkatjara tjuṯa kuḻu. Kan yaaltji-yaaltjingku wangkanyi alatji, ‘Aṉangungku ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟampa ilu wiya wanka tiṯutjara nyinaku.’ \v 53 Palu nganampa tjamu Aipuṟamanya ngaṉmanypa ilungu Godaku wangkatjara tjuṯa kuḻu, kan nyuntu wanyu Aipuṟamala tjanala waintarinyi? Wiya, nyuntun wati tjukutjuku alatjiṯu.” \p \v 54 Ka Jesulu wangkangu, “Tjinguṟuṉa walytjangku mirawaṉinyangkampa nyura ngayunya ananma. Palu kutjungku ngayunya mirawaṉinyi ngayuku Mamangku. Nyara palunya panya nyura Godanyanmananyi. \v 55 Palu nyura palumpa ngurpa, ka ngayulu palumpa ninti. Tjinguṟu ngayulu ngunti ngurparingkula ngunti wangkama nyura puṟunytju, palu ngayulu palumpa nintingku wangkanyi munuṉa palumpa tjukurpa wangaṉarangku kulilpai. \v 56 Nyurampa tjamu Aipuṟamalu ngaṉmanytju kulinu ngayulu ngula ilkaṟinguṟu mantakutu pitjanytja, munu puḻkaṟa pukuḻaringu. Munu ngula ngayulu ankunyangka nyakula paluṟu puḻkaṟaṯu pukuḻaringu.” \p \v 57 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku palula wangkangu, “Nyuntun Aipuṟamanya nyangu? Wiya nyuntun tjiḻpi wiya, nyuntu wati tjukutjuku. Aipuṟamanya iriti mulapa nyinangi nyuntula wiyangka.” \p \v 58 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, Aipuṟamanya iṯi ngarinytja kuwaripangkaṉa ngayulu-waraṟa nyinangi Mamala tjungu, panya ngayuluṉa Tiṯutjara Nyinapainya.” \p \v 59 Kaya nyangatja kuliṟa apu mantjinu palunya atuntjikitjangku. Palu Jesunya tjanala kumpiṟa nguṟurwanu ma-pakaṟa anu timpulanguṟu uṟilkutu. \c 9 \s1 Jesulu Wati Kuṟutjara Palyaṟunguntja \p \v 1 Munu Jesulu nyanga palulanguṟu ma-pitjala nyangu wati kuṟutjara nyinanyangka. Wati nyara paluṟu iṯilpi kuṟutjara ngarinytja alatjiṯu. \v 2-3 Kaya palumpa nintintja tjuṯangku Jesula tjapinu alatji, “Nyaanguṟu wati nyanga paluṟu kuṟutjara nyinanyi? Walytjangkunku nyangangku kuraṉu?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Wiya.” \p Kaya piṟuku tjapinu, “Munta, tjinguṟu ngunytjungku mamangku kura palyaṉu, ka nyara palula pulalanguṟu iṯi kuṟu pati wirkanu?” \p Ka Jesulu piṟuku wiyanmaṟa wangkangu, “Wiya, wati nyanga paluṟu kuṟutjara iṯi ngaringu aṉangu tjuṯangku nyakunytjaku Godalu witulya puḻkangku palunya palyannyangka. \v 4 Ka nyanga kuwari tjiṉṯu kaḻaḻa ngaṟanyi, ka nganaṉa uti Godaku waṟka palyanma ngayunya panya iyantjitjaku. Panya kuwari mungaringanyi, ka nganaṉa mungangka puṯu waṟkarinyi. \v 5 Kaṉa mantangka nyanga nyinara tili puṟunytju irnyaṟa utini aṉangu tjuṯangku Godanya uti kulintjaku.” \p \v 6 Munu tjukurpa nyanga palunya wangkanytjatjanungku Jesulu manta mantjiṟa wiṯalytjunu munu tjuḻpirpa palyaṉu. Munu wati panya kuṟu patingka kuṟungka tjuḻpirpa tjunu.\fig |src="tnJHN09V06.tif" size="col" loc="p" ref="9:7"\fig* \v 7 Munu wangkangu, “Ma-pitjalanku kuṟu paltjila uṟu nyara ini Tjailumala.” (Ini nyanga paluṟu wangkanyi tjanampa wangkangku, \tl Iyantjanya\tl*.) \p Ka wati panya paluṟu uṟu pala palulakutu ankula kuṟu paltjiṟa mapalku kuṟu kutjaraṯu aḻaringu munu maḻaku pitjala para-nyangangi. \p \v 8 Kaya kutjupa tjuṯa palumpa ninti panya paluṟu tjana nyakupai wati nyanga palunya maniku nyinara ngatjinnyangka. Munuyanku ngaparku tjapiningi, “Wati panyatja nyangatja? Panya nyinara maniku ngatjilpainya?” Kaya palu puṟunytjuṯu wangkangi palumpa ngurangka itingka nyinapai tjuṯangku. \v 9 Tjarangkuya wangkangi, “Wati panya paluṟu alatjiṯu palatja.” Kaya kutjupa tjuṯangku wangkangi, “Wiya, wati kutjupa palatja, yunpa palu puṟunypa.” \p Ka wati panya paluṟu wangkangu, “Ngayulu panya paluṟu, panya kuṟu patiṉa nyinangi.” \p \v 10 Kaya palula tjapinu, “Kanta nganalu kuṟu aḻaṉu?” \p \v 11 Ka wangkangu, “Wati ini Jesuluṉi tjuḻpirpa palyaṟa kuṟu nyiṯinu munuṉi wangkangu ankula uṟu Tjailumala paltjintjaku. Kaṉa ankula paltjiṟa mapalku kuṟu aḻaringu.” \p \v 12 Kaya wangkangu, “Wati paluṟu yaaltji?” \p Ka paluṟu wangkangu, “Wampa, ngurpaṉa.” \p \v 13 Munuya palulanguṟu katingu Paṟatji tjuṯakutu wati panya palunya kuṟu panya pati aḻaringkunytjanya. \v 14 (Ka tjiṉṯu nyara Jesulu wati panya kuṟu pati aḻantjanya Saturday tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupai.) \v 15 Kaya Paṟatji tjuṯangku wati panya palunya palu puṟunypaṯu tjapinu, “Yaaltji-yaaltjin kuṟu aḻaringu?” \p Ka paluṟu tjanala tjakultjunu, “Wati nyara paluṟuṉi tjuḻpirpa tjunu kuṟungka, kaṉa paltjiṟa mapalku kuṟu aḻaringu.” \p \v 16 Kaya Paṟatji tjarangku wangkangu, “Wiya, wati nyara paluṟu Godalanguṟu wiya. Tjiṉṯu miḻmiḻpa nyangatja, waṟkarinytjaku wiya. Wati nyarangku kuṟutjara palyaṟa tjiṉṯu nyanga miḻmiḻpa kuraṉi.” Kaya tjara kutjupangku wangkangi, “Wiya, wati kurangku puṯu nyanga palu puṟunypa palyalpai.” Munuyanku wangkara kuliṟa tjarangku tjarangku tjukurpa kutjupa kutjupa wangkangi. \p \v 17 Kaya piṟuku wati panyangka Paṟatji tjuṯangku wangkangu, “Nyuntunya kunyu kuṟu aḻaṉu wati nyara paluṟu, kan nyaa wangkanyi palunya?” \p Ka wangkangu, “Nyara paluṟu wati Godaku wangkatjara alatjiṯu.” \p \v 18 Kaya Jewku mayatja tjuṯa puṯu mulamularingangi wati nyanga kuṟutjara kuṟu aḻaringkunyangka. Munuya aḻṯingu palumpa mama ngunytju pitjala tjakultjunkunytjaku. \v 19 Munuya palula pulala tjapinu, “Nyangatja mulapa nyupalimpa panya katja? Panya kuṟu pati iṯi wirkankunytja? Ka nyupali ninti yaaltji-yaaltjingku nyangangku kuwari nyanganyi?” \p \v 20 Ka pula wangkangu, “Uwa, nyangatja mulapa ngalimpa katja, panya kuṟu pati iṯi wirkankunytja. \v 21 Palu ngali ngurpa. Nyakunytja wiyaṯuli paluṟu kuṟu aḻaringkunyangka. Munuli ngurpa wati nganalu kuṟu aḻaṉu. Pala palunyaya tjapila. Wati puḻka palatja, kanku walytjangku wangka.” \p \v 22 Paluṟu pula alatji wangkangi Jewku mayatja tjuṯaku nguḻuringkula pulanya paintjaku-tawara. Panya kutjupa tjuṯangkuya wangkapai, “Jesunya mulapa Godalu panya kalkuntjanya, Christanya panya.” Kaya Jewku mayatja tjuṯangku nyangatja kuliṟa wangkangi, “Nyanga palu puṟunypaya wangkawiyangku wantima nganaṉa waḻi inmatjanguṟu nyuranya paiṟa iyantjaku-tawara.” \v 23 Ka pula palulanguṟu mamangku ngunytjungku nguḻuringkula tjukutjuku kutju wangkangi alatji, “Pala palunyaya tjapila! Wati puḻka palatja.” \p \v 24 Kaya piṟuku aḻṯingu wati panya kuṟu pati iṯi ngarinytjanya, munuya wangkangu, “Kuwari nyuntu tjukaṟurungku wangka Godala miṟangka! Panya nganaṉa ninti wati nyara nyuntunya kuṟu aḻantjitjaku. Paluṟu wati kura.” \p \v 25 Ka paluṟu wangkangu, “Uwa, ngurpaṉa palumpa. Tjinguṟu mulapa paluṟu kura, munta tjinguṟu wiṟu. Palu kutju nyanganguṟuṉa ngayulu kulini, panya ngaṉmanypaṉa kuṟu pati nyinangi munuṉa kuwari kuṟu aḻangku nyanganyi.” \p \v 26 Kaya piṟuku wangkangu, “Palu nyaaṉunta wanyu wati nyara paluṟu? Yaaltji-yaaltjingkunta kuṟu aḻaṉu?” \p \v 27 Ka paluṟu tjanala piṟuku wangkangu, “Ngaṉmanytju panyaṉa nyurala wangkangu, ka nyura ngayunya kulilwiyangku wantingi. Nyaaku nyura piṟuku kulintjikitja mukuringanyi? Nyura kuḻu wanyu palumpa nintintja nyinanytjikitja mukuringanyi?” \p \v 28 Kaya mirpaṉarira palunya warkira wangkangu, “Nyuntun palumpa nintintja. Palu nganaṉa Moseku nintintja tjuṯa, palumpa wiya. \v 29 Nganaṉa ninti Godalu Mosela wangkangu, palu wati nyanga palumpa nganaṉa ngurpa. Yaaltjinguṟu nyangatja pitjangu?” \p \v 30 Ka wati paluṟu urulyaraṟa wangkangu, “Ai! Nyura ngurpa wati nyara palumpa? Nyara paluṟuṉi kuṟu aḻaṉu, ka nyura nyaaku puṯu kulinu nintipuka tjuṯangku? \v 31 Nganaṉa ninti Godalu kura palyalpai tjuṯangka kulilwiyangku wantipai. Palu wangaṉarangku kuliṟa waḻkunnyangka kutju paluṟu kulilpai. \v 32 Iritinguṟu mulapa wati kutjupangku kuṟu aḻantja wiyaṯu, kuwari kutju nyanga alatjiṯu kuṟu pati iṯi ngarinytja aḻaṉu. \v 33 Wati nyanga paluṟu Godalanguṟu pitjanytja wiyatjangku tjinguṟu puṯu kuṟu aḻanma. Palu mulapa wati nyanga paluṟu Godalanguṟu pitjanytja alatjiṯu, panya paluṟu kutjungkuṉi kuṟu aḻaṉu.” \p \v 34 Kaya mirpaṉarira wangkangu palula, “Nyuntun iṯinguṟu alatjiṯu kura winki wirkanu munun kura alatjiṯu puḻkaringu, munun palulanguṟu nganaṉanya puṯu alatjiṯu nintini.” Munuya palunya painu waḻi inmatjangka piṟuku tjarpawiyangku wantinytjaku.\fig |src="tnJHN09V34.tif" size="col" loc="p" ref="9:34"\fig* \p \v 35 Ka Jesulu kulinu wati panya palunyaya kunyu waḻi inmatjanguṟu painu munu palunya nguriṟa nyakula wangkangu, “Nyuntu mulamularinganyi Watiku Katjaku?” \p \v 36 Ka wangkangu, “Palu ngananya wanyu paluṟu? Wangkaṉi, kaṉa palumpa mulamulariwa.” \p \v 37 Ka Jesulu wangkangu, “Nyangu panyan ngaṉmanytju. Ka nyangaṉanta kuwari paluṟu wangkanyi.” \p \v 38 Ka wati panya paluṟu wangkangu, “Ngayulu nyuntumpa puḻkaṟa mulapa mulamularinganyi.” Munu paluṟu Jesula tjinangka tultjungaṟakatira palunya waḻkuṉu. \p \v 39 Ka Jesulu wangkangu, “Ngayuluṉa mantakutu pitjangu aṉangu tjuṯa tjarantjikitja, kaya tjarangku kutju ngaṉmanypa kuṟu pati puṟunypa nyinanytjatjanungku kuṟu aḻaringkula nyakula ngayuku mulamularingkuku, kaya tjara kutjupa kuṟu aḻa puṟunypa nyinanytjatjanu kuṟu pati mularariku ngayuku puṯu mulamularingkula.” \p \v 40 Kaya Paṟatji kutjupa tjarangku ila ngaṟanytjatjanungku kulinu Jesulu alatji wangkanyangka, munuya palula tjapinu, “Munta nganaṉanya kuḻun wangkanyi nganaṉa kuṟu pati puṟunypa? Wiya, nganaṉa kuṟu aḻa.” \p \v 41 Ka Jesulu wangkangu, “Tjinguṟu nyura kuṟu pati puṟunypa nyinara kura watarkungku palyanma, kulintja wiyatjangku, ka Godanya nyurampa ngaḻṯuringama munu nyuranya kura ngurkantaṟa wangkanytja wiya. Palu ngunti nyuranku walytjangku kuṟu aḻanmananyi Godanya puḻkaṟa kulintjatjanungku-palku. Ka nyara palulanguṟu nyuranya Godalu kura ngurkantankunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu.” \c 10 \s1 Tjukurpa Tjiipi Aṯunymankupaitjara \p \v 1 Ka Jesulu wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya wati tjiipiku yaatangka kaitawanu wiya kultukaṯa tatiṟa waṟarakatipai, nyara paluṟu wati tjulyaṟa kutitjunkupai. \v 2 Palu panya kaitawanu tjarpanytja, nyara paluṟu tjiipi tjuṯaku tjapata.\fig |src="lb00014c.tif" size="col" loc="p" ref="10:1-3"\fig* \v 3 Ka wati kutjungku mungangka kanyilpaingku tjananya yaatangka unngu aṯunymaṟa tjiṉṯuringkupai, munu mungawinki tjapata pitjanyangka nyakula kaita aḻalpai. Ka wati panya tjapatangku palumpa tjiipi tjuṯa ini wangkara aḻṯipai kutju kutju. \v 4 Mununku tjiipi walytja tjuṯa aḻṯira pakaltjingaṟa kuranyuripai munu tjananya katipai. Kaya palunya ngurkantaṟa waṉalpai palumpa wangkaku nintingku. \v 5 Palu wati malikitja kuliṟa tjana waṉalwiyangku wantira wirtjapakalku wangka palumpa puṯu ngurkantaṟa.” \v 6 Alatji Jesulu tjanala tjukurpa aṟa tjiipitjara wangkangi nintintjikitjangku, palu puṯuya kuliningi. \s1 Jesulu Wangkangu, “Ngayulu Tjapata Palyanya.” \p \v 7 Ka Jesulu piṟuku tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Panya ngayuluṉa tjiipiku kaita, kaya tjiipi tjuṯa ngayulawanu kutju tjarpaku. \v 8 Panya kutjupa tjuṯaya ngayula kuwaripangka pitjangu, nyara paluṟu tjana tjulyaṟa kutitjunkupai tjuṯa, ka panya tjananya tjiipi tjuṯangku kulilwiyangku wantingi. \v 9 Ngayuluṉa kaita panya tjiipiku, ka kutjupa ngayulawanu tjarparampa wankaringkuku. Kaṉa palunya aṯunymaṟa kanyilku kurangka-tawara. Ka pukuḻpa alatjiṯu para-ngaṟaku wankaṟu munu paḻtja tiṯutjara nyinaku. \v 10 Palu wati panya kutitjunkupai tjuṯaya unytju kutju pitjapai tjulyaṟa pungkula wiyantjikitja kutju. Palu ngayuluṉa pitjangu nyuranya wankaṟunkunytjikitja nyura pukuḻpa mulapa tiṯutjara nyinanytjaku ngayula tjungu. \p \v 11 “Ngayuluṉa tjapata palyanya, munuṉa tjiipiku ngalkilpa ilunytjikitja mukuringanyi. \v 12 Palu wati panya kutjupa manikitja unytju waṟkaripai tjapata wiya, tjiipiku walytja wiya. Paluṟu inuṟa pitjanyangka nyakula nguḻu wirtjapakalpai tjiipi wantikatira, ka tjananya inuṟangku patjaṟa wililytjingalpai. \v 13 Wati panya paluṟu manikitja kutju waṟkaripai munu tjiipi tjuṯaku puḻkaṟa mukuringkupai wiya munu ngaḻṯuringkupai wiyaṯu. Nyara palulanguṟu paluṟu nguḻu wirtjapakalpai inuṟa nyakula. \p \v 14-15 “Palu ngayuluṉa tjapata palyanya. Panya Mamanya ngayuku ninti, ka ngayulu Mamaku nintiṯu. Palu puṟunypaṉa ngayulu ngayuku tjiipi tjuṯaku ninti, katjuya tjiipi tjuṯa ngayuku nintiṯu. Kaṉa ngayulu palumpa tjanampa ngalkilpa ilunytjikitja mukuringanyi. \v 16 Katjuya tjiipi kutjupa tjuṯa kuḻu nyinanyi nyangatja nguraṟa wiya, palu ngura kutjupitja. Kaṉa palunya tjananya kuḻu aḻṯira katiku ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu, kaṉiya ngayunya wangka kulilku munuya pitjala tjunguringkuku ngura nyangatja nguraṟa tjuṯangka. Kaṉa ngayulu kutjungku tjananya uwankara tjunguṟa kanyilku uṯuḻu kutju. \p \v 17 “Panya ngayulu kutju alatjiṯuṉa ngalkilpa ilunytjikitja mukuringanyi, ka pala palulanguṟu Mamanya ngayuku pukuḻarinyi. Palu ngayulu tiṯutjara ilura miri ngarinytjikitja wiya, maḻaku wankaringkunytjikitja ilunyi. \v 18 Kutjupa tjuṯangkuṉiya wanka puṯu wiyaṉi, palu ngayulu alatjiṯuṉatju intjanurinyi aṉangu tjuṯaku ngalkilpa. Ngayulu alatjiṯu mukuringkula ilunyi, munuṉa ngayulu alatjiṯu mukuringkula maḻaku wankaringanyi, panya Mamaluṉi wituṉu aṉangu tjuṯaku ngalkilpa ilunytjaku.” \p \v 19 Ka Jesulu tjukurpa nyangatja wangkanyangkaya aṉangu tjuṯangku kuliṟa tjararingkula ngaparku wangkangi. \v 20 Kutjupa tjarangkuya wangkangi, “Nyangangku mamutjarangku ngunti wangkanyi, kawakawangku. Ka nyura nyaaku palula kulini?” \p \v 21 Kaya tjara kutjupangku wangkangi, “Wati mamutjarangku wanyu tjukurpa nyanga puṟunypa wangkapai, munu kuṟu pati kuḻu aḻalpai? Wiya, mamutjarangku nyanga palu puṟunypa palyalpai wiya.” \s1 Jew Tjuṯangku Jesunya Wantinytja \p \v 22 Nyanga palula maḻangka nyiṉnga ngarinyangka, aṉangu Jew tjuṯa inma puḻkaku tjunguringu ngura panya Jerusalemala timpulangka.\f * \fr 10:22 \fr*\ft Panya iriti ngura kutjupitja tjuṯangku timpula nyanga palunya tjulyaṟa anga-tjirkaṟa kanyiningi yiya maṉkurtu. Kaya palulanguṟu yiya maṉkurpa wiyaringkunyangka maḻakungku mantjiṟa tjana pukuḻaringu munuya nyara palulanguṟu inma puḻka palyalkatingi nyiṉnga kutjupa nyiṉnga kutjupa-aṟa nyanga palunya kulintjikitjangku.\ft*\f* \v 23 Ka timpulangka kantilytja wiltja waṟa para-ngaṟala arintanangi. Nyanga paluṟu ini Tjalamanku wiltja. Ka nyara palulawanu Jesunya anangi. \v 24 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku Jesunya nyakula kapuṯu-kapuṯuringu munuya palula wangkangu nyanga alatji, “Rawangkun nyuntunku kutitjunanyi. Yaalaṟan nyuntunku utingku tjakultjunkuku? Nyuntun mulapa wanyu Christanya panya iriti Godalu kalkuntjanya?” \p \v 25 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Panya ngayulu nyurala ngaṉmanytju wangkangu, ka nyura ngayuku mulamularingkuwiyangku wantingi. Ngayulu panya witulya puḻkangku kutjupa kutjupa tjuṯa palyaningi Mamalu ngayunya nintinnyangka, ka nyura nyakula kuliṟa mulamularingkunytjaku ngaṟanyi. \v 26 Palu nyura wantingi, panya nyura ngayuku tjiipi tjuṯa wiya. \v 27 Palu ngayuku tjiipi tjuṯangku ngayunya wangka kulilpai. Nyara palumpa tjanampaṉa ninti. Nyara tjanaṉiya kuliṟa waṉalpai nintingku. \v 28 Kaṉa tjananya wankaṟunkuku Godala tjungu tiṯutjara nyinanytjaku, kaya wiyaringkuwiya alatjiṯu nyinaku. Ka kutjupangku tjananya puṯu ngayulanguṟu tjulyaṟa katiku. \v 29 Panya Mamaluṉi palunya tjananya ngayunya ungu. Paluṟu panya puḻka mulapa uwankarangka waintarira nyinanyi, ka kutjupangku tjananya Mamalanguṟu puṯu tjulyaṉi. \v 30 Panya Mamanya ngali kutjuṯu nyinanyi.” \p \v 31 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku nyangatja kuliṟa piṟuku miiḻaraṟa apu mantjinu Jesunya atuntjikitjangku. \v 32 Ka paluṟu tjanala wangkangu, “Ngayulu tjuṯa-aṟangku Mamalu nintinnyangka wiṟu tjuṯa palyaningi nyura nyakula nintiringkunytjaku. Kaṉi nyura nyaa palyannyangka miiḻaraṟa atuntjikitjangku kulini?” \p \v 33 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku wangkangu, “Wiya, nganaṉa nyuntunya wiṟu tjuṯa palyannyangka atuntja wiya, palu nyuntunku walytjangku Godanmankunyangkala nyuntunya atulku. Nyuntun Godanya wiya, wati mantatja alatjiṯu.” \p \v 34 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya kulila! Panya nyurampa tjukurta alatji ngaṟanyi Godalu iriti wangkanytja, \q1 ‘Nyura panya mayatja tjuṯa nyinanyi ngayunya puṟunypa.’ \x * \xo 10:34 \xo*\xt Psalm 82:6\xt*\x* \m \v 35 Nyangatja paluṟu iriti wangkangu aṉangu tjuṯangka, kala mulamularinganyi tjukurpa nyanga palumpa nyiri miḻmiḻṯa ngarinyangka, panya Godaku tjukurpa tjukaṟuru alatjiṯu. \v 36 Kaṉi ngayunya Mamalu ngurkantaṟa mantakutu iyaṉu. Kaṉi nyura nyaaku tjapiṟa ngurini Godanya kuranmankunyangka-palku? Wiya, ngayuluṉatju tjukaṟurungku Godaku katjanmananyi. \v 37 Tjinguṟu ngayulu walytjangku kuliṟa palyannyangkampa nyura palya mulamularingkuwiyangku wantima. \v 38 Palu Mamalu wangkanyangkaṉa ngayulu kuliṟa wiṟu tjuṯa palyaṉi, ka nyura uti palyannyangka nyakula ngayuku mulamularingama. Palya ngayulu wangkanyangka nyura puṯu mulamularinganyi, palu miracle tjuṯa witulya puḻkangku palyannyangka nyakula nyura uti mulamularingama. Panya nyura mulamularingkulampa uti mulapa kulilku Mamanya ngali kutjuṯu nyinanytja. Panya Mamanya ngayula tjungu nyinanyi, ka ngayulu Mamala tjunguṯu nyinanyi.” \p \v 39 Kaya nyangatja kuliṟa Jewku mayatja tjuṯa piṟuku Jesunya witintjikitja ilaringu. Palu paluṟu aṉangu tjuṯangka unnguwanu kumpiṟa anu, kaya puṯu witiṉu. \p \v 40 Palulanguṟu Jesunya uṟu Jordanta itipirira maḻaku wirkanu ngura panya ngaṉmanytju Johntu aṉangu tjuṯa baptise-katinytjala, munu nyinangilta nyara palula. \v 41 Kaya aṉangu tjuṯa pitjangu palulakutu kulintjikitja. Munuya kuliṟa wangkangi, “Johntu panya miracle tjuṯa palyantja wiyangku wantingi munu wati nyanga palunya wangkara puḻkanmanangi. Kala kulini panya paluṟu ngaṉmanytju wati nyanga palunya tjakultjunkunytja tjukaṟuru mulapa.” \v 42 Kaya palulanguṟu tjuṯa mulatu kuliṟa palumpa mulamularingu ngura nyara palulalta. \c 11 \s1 Lazarusanya Ilunytja \p \v 1-2 Ka wati ini Lazarusanya munu palumpa maḻanypa kutjara Mary-nya pula Marthanya kuḻu ngura ini Piitjanila nyinangi. (Mary-nya minyma panyatja, panya paluṟu Jesunya paṉṯi wiṟungka tjina nyiṯinu munu mangkangka muṉinu.) Ka Lazarusanya pikatjararingu munu ngaringi ngurangka. \v 3 Ka pula kangkuṟurangku wituṟa iyaṉu wati kutjupa Jesula ankula ma-tjakultjunkunytjaku. Ka ankula ngura panya Jordanta muṉkara Jesunya nyakula wangkangu, “Mayatja, nyuntumpa panya maḻpa wiṟu pika puḻka ngarinyi.” \p \v 4 Ka paluṟu alatji wangkanyangka kuliṟa wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Wiya, pika nyara palulanguṟu paluṟu ilunytja wiya. Palu nyangatja ngaṟanyi aṉangu tjuṯangku nyakula Godanya mirawaṉinytjaku witulya puḻkanya munu ngayunya kuḻu waḻkuntjaku palumpa katja.” \p \v 5 Panya Jesunya Marthaku pulampa Mary-ku puḻkaṟa mukuringkupai palumpa pulampa kuṯaku kuḻu, \v 6 palu pikatjara ngarinyangka kuliṟa paluṟu wantira ma-nyinangi ngura palulaṯu tjiṉṯu kutjara. \v 7 Munu palulanguṟu tjiṉṯu kutjara wiyaringkula wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Palya, kuwarila maḻaku ara manta panya Judealakutu.” \p \v 8 Kaya nintintja tjuṯangku wangkangu, “Wiya, Nintilpai wanyu kulila, panya kuwarintaya Jewku mayatja tjuṯangku nguriningi atuntjikitjangku, kan nyaaku piṟuku maḻaku ananyi?” \p \v 9 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, wanyuya kulila, panya tjiṉṯuringkunyangka kaḻaḻa waṟa ngaṟapai. Ka nyura kaḻaḻa para-ngaṟapai punkantja wiya, panya kaḻaḻangku irnyannyangka nyura uti nyanganyi. \v 10 Palu mungangka para-ngaṟala nyura tili wiyangka punkalku.” \v 11 Alatji Jesulu tjanala wangkara piṟuku wangkangu, “Nganampa panya maḻpa Lazarusanya kunkunaringu, kaṉa kuwari ankula palunya wankalku.” \p \v 12 Kaya nintintja tjuṯangku wangkangu, “Wiya Mayatja, tjinguṟu paluṟu kunkunarirampa palyaringama paluṟu kutju.” \p \v 13 Palu panya Jesulu kunkunarinytja wangkara Lazarusanya ilunytja wangkangi, kaya nintintja tjuṯangku kuliningi kunkunpa mulapa-palku. \p \v 14 Ka Jesulu utingku tjanala wangkangu, “Wiya, Lazarusanya kunkunpa wiya ilungu alatjiṯu. \v 15 Palu palyaṉa tjiṉṯu kutjara paṯaṟa nyinangi palulakutu ankunytja wiya, panya nyanga palulanguṟu nyura nintiringkula ngayuku mulamularingkuku. Panya nyura nintiringkunytjakuṉa rawa nguwanpa paṯaṟa nyinangi. Palu kuwarila ara nyara palulakutu.” \p \v 16 Ka nintintja kutju ini Thomasanya nyinangi tjanala tjungu. Paluṟu ini kutjupa Titimatjanya. Nyanga paluṟu wangkangu nintintja kutjupa tjuṯangka, “Palyala ankula nganampa nintilpaingka tjungu uwankara iluma.” \s1 Jesulu Lazarusanya Wankaṟa Pakaltjingantja \p \v 17 Kaya palulanguṟu Jesunya tjana ma-pitjangu Piitjanilakutu, munuya wirkaṟa kulinu Lazarusanya miri ngaṉmanytju kuḻpingka tjarpatjunkunytja. Ka wati paluṟu miri ngaringi tjiṉṯu kutjara kutjara kuḻpingka. \v 18 Ka ngura nyanga Piitjaninya panya Jerusalemala itingka, \v 19 kaya nyara palulanguṟu Judeanya nguraṟa tjuṯa pitjangu Marthanya pula Mary-nya piṉkuringkula tjituṟu-tjituṟu nyinanyangka pukuḻmankunytjikitja. \p \v 20 Ka Marthanya Jesunya ngalya-ilaringkunyangka kuliṟa pakaṟa anu palumpa ngaparikatinytjikitja, ka Mary-nya waḻingka nyinangi ankunytja wiya. \v 21 Ka Marthalu Jesula ngaparikatira wangkangu, “Mayatja, nyuntu tjinguṟu ngura nyangangka nyinanyangkampa Kuṯanya ilunytja wiya wanka nyinama. \v 22 Palu ngayulu kuwari nyanga nyuntula kuliṟa mulamularinganyi nyuntu Godala tjapinnyangka, ka paluṟu kuwari witulya puḻkangku kutjupa kutjupa palyalku nyuntumpa.” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu, “Nyuntumpa kuṯa piṟuku ilunytjatjanu wankaringkula pakalku.” \p \v 24 Ka Marthalu wangkangu, “Uwa, mulapa paluṟu ilunytjatjanu ngula pakalku tjiṉṯu maḻatjangka miri tjuṯa pakannyangka.” \p \v 25 Ka Jesulu wangkangu, “Ngayuluṉa ilunyangka wankaṟa pakaltjingalpainya, ka aṉangu ngayuku mulamularingkulampa ilunytjatjanu wankaringkula wanka mulapa nyinaku. \v 26 Munu aṉangu wanka nyinara ngayuku mulamularingkulampa ilunytja wiya Godala tjungu wanka tiṯutjara nyinaku ngayulu puṟunypa. Kan tjukurpa nyangatja kuliṟa mulamularinganyi?” \p \v 27 Ka wangkangu, “Uwa Mayatja, kuliniṉa. Ngayulu mulamularinganyi nyuntumpa panya nyuntu Christanya Godaku katja, panya paluṟu iriti kalkuṉu nyuntu mantakutu pitjala aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku.” \p \v 28 Mununku nyangatja wangkara ankula aḻṯingu palumpa maḻanypa Mary-nya munu palula kutju purkaṟangku tjakultjunu, “Awa! Nintilpainya panya pitjangu mununku nyuntumpa ngurini wangkanytjikitjangku.” \v 29 Ka Mary-nya nyangatja wangkanyangka kuliṟa pakaṟa warpungkula anu Jesunya nyakunytjikitja. \v 30 Ka Jesunya panya palulaṯu kuwaripa ngaṟangi panya Marthalu palunya ngaparikatira nyakunytjala. \v 31 Kaya aṉangu tjuṯangku waḻingka tjungu nyinanytjatjanungku nyangu Mary-nya mapalku pakaṟa ankunyangka munuya pakaṟa waṉaṉu kuliṟa, “Kuḻpikutu-manti ananyi ulanytjikitjampa.” \p \v 32 Ka Mary-nya Jesula ma-wirkanu munu tjinangka waṯungaṟakatira ulara wangkangu, “Mayatja, nyuntu tjinguṟu ngura nyangangka nyinanyangkampa Kuṯanya ilunytja wiya wanka nyinama.” \p \v 33 Ka Jesunya Mary-nya tjana palumpa maḻpa tjuṯa ulara waṉinyangka nyakula kurunpa tjituṟu-tjituṟuringu. \v 34 Munu wangkangu, “Yaaltjingka nyura tjuṉutjunu?” \p Kaya wangkangu, “Mayatja, pitjala nyawa.” \p \v 35 Ka Jesunya ulangu. \v 36 Kaya aṉangu tjuṯangku ulanyangka nyakula wangkangu, “Nyawaya, paluṟu palumpa maḻpaku puḻkaṟa mukuringanyi.”\fig |src="tnJHN11V35.tif" size="col" loc="p" ref="11:3"\fig* \p \v 37 Palu tjarangkuya wangkangu, “Nyanga paluṟu panya wati kuṟu pati aḻalpai. Uti nyangangku ngaṉmanytjulpi panya pitjala pampuṟa palyaṟungunma ilunytjaku-tawara.” \p \v 38 Ka alatji wangkanyangka Jesunya piṟuku puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, munu kuḻpikutu ilaringkula nyangu tjaangka apu tjiwa puḻka angatjunkunytja. \v 39 Munu paluṟu wangkangu, “Apu palaya kitikitila.” \p Ka Marthalu piṉkungku panya wangkangu, “Wiya Mayatja, wanti. Kuwari uṉa puḻka ngalya-paṉṯinyi. Nyanga paluṟu panya tjiṉṯu kutjara kutjara ngaringi kuḻpi nyangangka.” \p \v 40 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, panya wangkanguṉanta, nyuntu mulamularingkula nyakuku Godalu witulya puḻkangku palyannyangka.” \p \v 41 Kaya mulapaṯu apu panya tjaangka angatjunkunytja kitikitiṉu. Ka Jesulu ira-nyakula wangkangu, “Mama, wiṟungkun ngayulu wangkanyangka tiṯutjarangku kulilpai. \v 42 Ngayulu ninti panya nyuntuṉin tiṯutjarangku kulilpai. Palu nyanga tjapiniṉanta aṉangu nyanga tjungu ngaṟanytjalu tjana kuliṟa mulamularingkunytjaku nyuntu panya ngayunya iyantjitjaku.” \p \v 43 Munu nyangatja wangkara puḻkaṟa mirangu, “Lazarus! Ngalya-pakala!”\fig |src="tnJHN11V44.tif" size="col" loc="p" ref="11:43"\fig* \p \v 44 Ka wati panya miri paluṟu ngalya-pakaṉu maṟa tjina kuḻu mantarangka karpintja, yunpa kuḻu patintja mantarangka. Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Araltjaraya mantara pala munu walatjura.” \s1 Jesunyaya Pungkunytjikitjangku Wangkanytja \r (Matthew-ku 26:1-5; Markaku 14:1-2; Luke-aku 22:1-2) \p \v 45 Kaya aṉangu panya Judealanguṟu Mary-la pitjala nyinanytja tjuṯangku nyangu Jesulu palyannyangka munuya palumpa mulamularingu. \v 46 Palu tjarangkuya mulamularingkuwiyangku wantingi munuya Paṟatji tjuṯakutu maḻaku ankula tjanala ma-tjakultjunu panya Jesulu Lazarusanya pakaltjingantja. \v 47 Kaya Paṟatji tjuṯangku tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku kuḻu tjiḻpi tjuṯa aḻṯingu Jewku mayatja tjuṯa, munuya wangkara kuliningi, “Yaaltjingalkula wati nyangatja? Paluṟu panya miracle tjuṯa witulya puḻkangku palyaṉi, kaya tjuṯa palumpa mulamularinganyi. \v 48 Ka tjinguṟu nganaṉa palunya paintja wiyangku wantinyangkampa aṉangu winki palumpa mulamularingkuku, ka Rome-aku mayatja tjuṯangku kuliṟa warmaḻa iyalku, kaya pitjala nganampa timpula piḻuntaṟa wiyalku, munu nganaṉanya kuḻu iluntankuku.” \p \v 49 Ka wati Kayapatjanya tjukurtjara tjuṯaku mayatja puḻka tjanala tjungu nyinangi munu alatji tjanala wangkangu, “Nyura ngurpa alatjiṯu. \v 50 Nyaaku nyura rawangku puṯu kulini? Uti nyura nyanga alatji kulinma panya wati kutju palya ilunyi nganampa ngalkilpa aṉangu Jew uwankaraku, nganaṉa uwankara wiyaringkunytjaku-tawara.” \p \v 51 Nyanga alatji paluṟunku walytjangku kuliṟa wangkanytja wiya. Palu Godalu palula nintinnyangka kutju paluṟu tjukurtjara puḻkangku tjukaṟurungku tjakultjunu panya Jesunya ngalkilpa anga-ilunytjaku aṉangu Jew tjuṯaku.\f * \fr 11:51 \fr*\ft Tjukurpa nyanga palunya wati tjukurtjara puḻkangku watarkungku wangkangi, panya paluṟu kampa kutjupa kuliningi Rome-anya nguraṟa tjuṯangka-tawara Jesunya iluntankunytjikitjangku.\ft*\f* \v 52 Palu tjanampa kutju wiya Godaku walytja uwankaraku aṉangu manta winkitjaku Jesunya anga-iluku, paluṟu tjana uwankara kutjuringkula walytjaṟara walytjaṟara nyinanytjaku. \p \v 53 Kaya tjiṉṯu nyara palulanguṟu Jewku mayatja puḻka tjuṯangku tjana kutjuringkula kukanymanangi Jesunya iluntankunytjikitjangku. \v 54 Ka nyangatja kuliṟa Jesunya ngura Jerusalemala tjanala ngura ititja tjuṯangka piṟuku uti para-ngaṟanytja wiya panya tjana nyakunytjaku-tawara. Munu ngura nyara palunya tjananya wantikatira anu tawunu panya ini Ipuṟaimalakutu ilytjingka tjangaṯi,\f * \fr 11:54 \fr*\ft Ngura Ipuṟaimanya panya tawunu nganytjar-nganytjarpa mulapa ngaṟangi, ka tawunu kutjupa muṉkara ngaṟanytja wiya manta ilytji kutjulta ma-ngaṟangi.\ft*\f* munu ngura nyara palulalta nyinangi palumpa nintintja tjuṯangka tjungu. \p \v 55 Ka Jew tjuṯaku inma Katuwanu Ankunytjanya ngaṟanytjaku ilaringu, kaya aṉangu tjuṯa ngura winkinguṟu Jerusalemalakutu ma-pitjangu inma kuwaripangka puntu munu mantara kuḻu paltjiṟa inmaku ritiringkunytjikitja. \v 56 Kaya nyara palula aṟa Jewku mayatja tjuṯangku Jesunya nguriningi munuya timpulangka tjunguringkula Jesunya puṯu nyakula tjananku ngaparku wangkangi, “Yaaltji nyura kulini? Paluṟu tjinguṟu inmaku pitjanytja wiya ma-nyinanyi.” \v 57 Palu panya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku Paṟatji tjuṯangku kuḻukuḻuya aṉangu tjuṯangka wangkangu, “Jesunya nyakulampaya nganaṉala pitjala tjakultjura.” Alatji tjana wangkangu kutjupangku Jesunya nyakula tjakultjunkunyangka ankula palunya witintjikitjangku. \c 12 \s1 Jesunya Mary-lu Paṉṯi Wiṟungka Tjina Nyiṯintja \r (Matthew-ku 26:6-13; Markaku 14:3-9) \p \v 1 Ka inma panya Katuwanu Ankunytjanya ilaringangi. Ka tjiṟirpi maṉkur-maṉkurpa kuwaripangka Jesunya anu ngura Piitjanilakutu. (Nyara palula panya Jesulu Lazarusanya ngaṉmanytju ilunyangka pakaltjingaṉu.) \v 2 Kaya Jesunya nyakula palumpa maḻpa tjuṯa palumpa puḻkaṟa pukuḻaringu munuya mungartjirinyangka mai puḻka palyaṉu palula tjunguringkula ngalkuntjikitjangku. Ka Marthalu tjananya mai para-ungangi, ka Lazarusanya tjana uwankaraṯu para-nyinara waṉaṉu Jesula tjungu. \v 3 Ka nyanga palula maḻangka Mary-lu pakaṟa uwila wiṟu paṉṯipai mantjiṟa ngalya-katingu patala waṟangka. Uwila nyanga paluṟu mani puḻkangka payamilantja. Ka Mary-lu patala aḻaṟa uwila panya palunya Jesula tjinangka tjutinu munu mangka araltjaṟa tjina muṉinu mangkangka. Ka waḻi nyara palula ruuma uwankarangka wiṟu mulapa paṉṯingu.\fig |src="WA03839b.tif" size="col" loc="p" ref="12:3"\fig* \p \v 4-5 Ka nintintja kutjupa Judas Kaṟiyatanya tjanala tjungu nyinangi. (Nyanga paluṟu panya ngula Jewku mayatja tjuṯa Jesunya witintjaku nintinu.) Munu paluṟu wangkangu Mary-nya, “Ai! Uwila palatja mani puḻkatja. Utin tjalamilanma pupatjuṟa wiyantja wiyangku. Tjinguṟun tjalamilaṟa mani puḻka mantjinma munun ngaḻṯutjara tjuṯa ungama.” \v 6 Palu Judasanya ngaḻṯutjara tjuṯaku ngaḻṯuringkupai wiya, munu tjukurpa nyanga palunya ngunti wangkangi mani tjanampa kutitjunkupaingku. Panya paluṟu nintintja tjuṯaku yakutja manitjara kanyilpai munu nyara palulanguṟu kutjupa-aṟa kutitjunkupai. \p \v 7-8 Ka Jesulu wangkangu, “Wanti minyma nyanga palunya pailwiyangku. Panya paluṟu tjiṉṯu nyanga kuwariku uwila wiṟu paṉṯipai kanyiningi ngayula ngaṉmanytju tjutintjikitjangku ngula panya kuṟulta ngarinytjaku.\f * \fr 12:7-8 \fr*\ft Jew tjuṯangkuya tjakangku aṉangu ilunyangka maḻangka uwila wiṟu paṉṯipai puntungka tjutilpai wiṟuringkula ngarinytjaku. Ka Jesulu paluṟunku ilunytjikitjangku kuliṟa nyangatja ngaṉmanytju wangkangi.\ft*\f* Ka panya ngaḻṯutjara tjuṯa nyurala tiṯutjara nyinanyi, palu ngayulu nyurala rawa nyinanytja wiya.” \s1 Lazarusanya Pulanya Pungkunytjikitjangku Wangkanytja \p \v 9 Kaya nyara palula aṟa aṉangu winkingku kulinu Jesunya ngura Piitjanila nyinanytja. Munuya palunya nyakunytjikitja anu, palunya kutju wiya palu Lazarusanya kuḻu. Panya Jesulu ngaṉmanytjulpi ilunytjitja pakaltjingantja kulintjatjanuya nyakunytjikitja mukuringangi. \v 10 Kaya palulanguṟu tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku tjunguringkula wangkara kuliningi Lazarusanya pulanyaṯu iluntankunytjikitjangku. \v 11 Panya Lazarusanya miri pakaltjingannyangkaya aṉangu winki Jesuku mulamularingu munuya Jewku mayatja tjuṯa kulilwiyangku wantingi. Kaya palulanguṟu kukanymanu pungkunytjikitjangku. \s1 Jesunya Jerusalemalakutu Tangkiyingka Tatiṟa Ankunytja \r (Matthew-ku 21:1-11; Markaku 11:1-11; Luke-aku 19:28-40) \p \v 12-13 Ka tjiṉṯungka Jesunya pakaṟa ma-pitjangi Jerusalemaku. Kaya aṉangu tjuṯa mulapa Jerusalemala nyinangi inma panya Katuwanutjaku. Munuya Jesunya ngalya-pitjanyangka kuliṟa uwankara ngaparikatingu parkatjara, nyaḻpi lipi tjuṯa kaṯaṟa kaṯaṟa palunya pukuḻarira waḻkuntjikitja. Munuya pukuḻarira mirara wangkangi, \q1 “Godanyala waḻkuṟa mirawaṉima! \q1 Ka Mayatja God, nyanga palunya puḻkaṟa pukuḻmanama, \q2 panya nyuntu palunya iyaṉu nganaṉanya mayatjarira kanyintjaku, \q2 Israelku mayatja puḻka nyinanytjaku.” \m \v 14 Ka Jesulu tangkiyi kuḻunypa ngaṟanyangka nyakula tatiṟa ma-pitjangu, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 \v 15 “Jerusalemanya nguraṟa tjuṯaya nguḻuringkunytja wiya raparingama! \q1 Nyawaya nyara nyurampa Mayatja Puḻka pitjanyi tangkiyi kuḻunypangka tatiṟa.” \x * \xo 12:15 \xo*\xt Tjakaṟayaku 9:9\xt*\x*\fig |src="GT00099.tif" size="col" loc="p" ref="12:13-15"\fig* \m Ka Jesunya aṟa nyanga iriti walkatjunkunytjitjawanu tangkiyingka tatiṟa ma-pitjangi. \v 16 Kaya ngaṉmanytju palumpa nintintja tjuṯangku nyanga alatjirinyangka nyakula puṯu kuliningi, “Nyaakuya nyangatja alatjingaṉi aṉangu winkingku puḻkaṟa mirawaṉira tangkiyingka pitjanyangka?” Palu ngula Mamalu palunya ilkaṟikutu katinyangka kutjuya kuliṟa nintiringu, “Munta-uwa panya, panya iriti walkatjunu wangkatjarangku aṟa nyanga palunya, ka panyaya tjukaṟurungku aṉangu winkingku mirawaṉingi palunya tangkiyingka tatiṟa ankunyangka.” \p \v 17-18 Uwa, aṉangu winkiya tjunguringkula ngaparikatingu Jesunya nyakunytjikitja. Panya tjana kulinu Jesulu kunyu Lazarusanya miri kuḻpinguṟu pakaltjingaṉu. Kaya kutjupa tjuṯangku nyara palula ila ngaṟanytjatjanungku nyangu Lazarusanya pakannyangka munuya aṉangu tjuṯangka rawangku tjakultjunangi nyakunytjatjanungku. Kaya tjukurpa palunya kulintjatjanu Jesulakutu ngaparikatingu aṉangu winki mulapa. \v 19 Kaya Paṟatji tjuṯangku tjananya ankunyangka nyakula wangkangi, “Nyawaltaya wanyu! Nyara aṉangu winki mulatuya palunya waṉaṉi. Kala nyuntu nganaṉa puṯu tjananya markuṉi.” \s1 Jesulu Paluṟunku Ilunytjikitjangku Wangkanytja \p \v 20 Kaya tjara kutjupa Jew wiya tjuṯa pitjangu Jerusalemalakutu inma Katuwanutjaku Godanya waḻkuntjikitja. \v 21 Munuya Jerusalemala nyinara Jesunya nyakunytjikitja mukuringangi. Munuya ankula nintintja kutjungka Philipala wangkangu, “Wati wiṟu, nganaṉa Jesunya nyakunytjikitja mukuringanyi.” (Wati nyanga Philipanya panya tawunu ini Pitjaitalanguṟu uṟu panya Galileela itingka.) \v 22 Ka Philipalu ankula Andrew-la wangkangu, munu pula ankula Jesula tjakultjunu. \p \v 23 Ka Jesulu nyanga alatji wangkangu, “Panyatja ilaringu panya ngayunya Watiku Katjanya puḻkaṟa mirawaṉinytjaku. \v 24 Mulamulangkuṉa nyurala wangkanyi, panya uṉinypa mantangka tjunkuwiyangku wantinyangka uṉinypa paluṟu rawa ngarira kuraringanyi munu puṯu pakaṟa maitjararinganyi. Palu panya uṉinypa mantangka tjunkunyangka miṟi panya ngaṉmanyitja wiyaringkupai, ka kutjupa unngutja kuwaritja pakaṟa puḻkaringkula maitjararingkupai. \v 25 Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Ngayuluṉatju puḻkaṟa pukuḻarinyi mantangka nyanga nyinara. Wanyu kaṉatju ngayulu walytjangku aṯunymanama.’ Palu alatji kuliṟa paluṟu ngayunya wantinyi, ka Godalu palunya ngula ilunyangka puṯu wankaṉi palula tjunguringkula tiṯutjara nyinanytjaku. Ka aṉangu kutjupangku tjinguṟu alatji kulilku, ‘Nyangatjaṉa mantangka unytju kutju nyinanyi. Wanyu kaṉa Jesunya tiṯutjarangku waṉanma, kaṉi palya kutjupangku ngayunya iluntankuku.’ Ka alatji kulinnyangka Godalu ngula ilunyangka palunya wankaṟa pakaltjingalku palula tjungu tiṯutjara wanka nyinanytjaku. \v 26 Uwa, aṉangumpa ngayuku waṟkarinytjikitja mukuringkula uti paluṟu ngayunya wangaṉarangku kuliṟa waṉanma. Nyara palulanguṟu paluṟu ngayula tjungu tiṯutjara nyinaku. Katju Mamalu palunya nyakula palyanmankuku ngayuku wiṟuṟa wangaṉara waṟkarinyangka. \p \v 27 “Kuwariṉa kurunpa tjituṟu-tjituṟurira puṯu kulini, ‘Nyaaṉa wangkaku?’ Tjinguṟuṉa wangkaku nyanga alatji, ‘Mama, aṯunymaṟaṉi kanyinma ilunytjaku-tawara.’ Palu wiya, nyanga palunyakitja panya alatjiṯuṉa pitjangu mantakutu. \v 28 Mama, nyuntunku tjanala nintila panya nyuntun puḻka mulapa uwankarangka waintarinytja.” \p Ka palulanguṟu ilkaṟinguṟu wangkangu, “Uwa, ngaṉmanytjuṉa tjanala nintinu munuṉa piṟuku nintilku ngula uwankarangku nyakunytjaku.” \p \v 29 Kaya aṉangu tjuṯangku palula ila ngaṟanytjatjanungku kulinu ilkaṟinguṟu wangkanyangka, munuya tjarangku wangkangu, “Tjinguṟu palatja mina tuuṉi!” Kaya kutjupa tjarangku wangkangu, “Wiya, tjinguṟu angeltu palula wangkanyi.” \p \v 30 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Wiya, nyara ilkaṟinguṟu wangkangu ngayulu kulintjaku wiya, palu nyura kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 31 Panya kuwari Godalu aṉangu uwankara manta winkingka ngurkantaṟa tjarantjaku ngaṟanyi. Munu paluṟu manta winkiku mayatja Satannga ma-waṉiku. \v 32 Panya ngayunyaṉiya katuṟa utitjunkuku, kaṉa nyara palula aṟa ngayulu aṉangu uwankara kampa kutjupankuku kuliṟa ngayulakutu pitjanytjaku.” \v 33 Nyanga alatji Jesulu tjanala utingku tjakultjunangi ngula palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytja. \p \v 34 Kaya aṉangu tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya kuliṟa wangkangu alatji, “Panya iriti walkatjunkunytja nyiringka ngarinyi alatji panya Christanya kunyu Godalu panya kalkuntjanya ilu wiya alatjiṯu wanka tiṯutjara nyinaku. Kan nyaaku wangkanyi Watiku Katja puṉungka utitjunkunytjaku? Ngananya wanyu Watiku Katja paluṟu?” \p \v 35-36 Ka palulanguṟu Jesulu tjanala wangkangu alatji, “Ngayulu tili puṟunytju irnyaṟa nyuranya nintini Godaku nintiringkunytjaku. Palu tili nyanga paluṟu kuwari nguwanpa irnyaṟa wiyaringanyi, ka nyura uti tili ngaṟanyangka Godalawanu tjukaṟuru nyinama tilingka puṟunypa. Panya tili wiyaringkunyangka mungawaḻuṟurinyi, ka panya aṉangu mungawaḻuṟungka ngaṟala puṯu kulini, ‘Yaaltjikutuṉa ankuku?’ Ka pala palula-tawara nyura uti ngayuku mulamularingama tili panya Godaku ngayulu nyurala nyinanyangka, munu nyara palulanguṟu mulamularingkula nyura ngayula tjunguringkula nyinaku tilingka puṟunypa ngayuku walytja tjuṯa.” Munu tjukurpa nyanga palunya wangkara wiyaringkula Jesunya kumpiṟa anu kutjuringkula.\fig |src="CN01659B.TIF" size="col" loc="p" ref="12:35-36"\fig* \s1 Jew Tjuṯa Jesuku Rawa Puṯu Mulamularingkunytja \p \v 37 Uwa, Jesulu tjuṯa-aṟangku witulya puḻkangku miracle tjuṯa palyaningi aṉangu tjuṯangka miṟangka. Kaya uti nyakula palumpa mulamularingama, palu tjana kuliṟa mulamularingkunytja wiyangku wantingi. \v 38 Palu wantinytja nyanga palunya Godaku wangkatjarangku Aitjayalu iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 “Kulilaya! Ngayulu panya nyurala tjukurpa wangkanyangka nyura uwankarangku kuliṟa mulamularingkunytja wiyangku wantingi. \q2 Munu panya nyura Godalu witulya puḻkangku palyannyangka nyakunytja wiyangkuṯu wantingu.” \x * \xo 12:38 \xo*\xt Aitjayaku 53:1\xt*\x* \m \v 39 Nyanga palulanguṟuya puṯu mulamularingangi panya Aitjayalu ngaṉmanytju Godala kulintjatjanungku walkatjunu. Munu panya paluṟu piṟuku walkatjunu nyanga alatji, \q1 \v 40 “Godalu tjananya kuṟu patinu nyakunytjaku-tawara. \q1 Munu tjananya pina patinu pina aḻangku kulintjaku-tawara. \q1 Alatji Godalu wangkangu, \q2 ‘Paluṟu tjana ngayulakutu maḻaku aṟuringkunytja wiya ngayulu tjananya palyaṟunguntjaku.’” \x * \xo 12:40 \xo*\xt Aitjayaku 6:10\xt*\x* \m \v 41 Nyangatja Aitjayalu ngaṉmanytju walkatjunu Godalu palunya nintingku tjakultjunkunyangka ngula Jesunya witulya puḻka utiringkunytjaku. Palulanguṟu Aitjayalu tjukurpa nyanga Jesunyatjara ngaṉmanytju kulintjatjanungku walkatjunu. \p \v 42 Palu tjuṯaya Jesuku mulamularingu, Jewku mayatja kutjupatjara kuḻukuḻu. Palu paluṟu tjana mulamularingkunytjatjanungku kutjupa tjuṯangka para-tjakultjunkunytja wiya, panya paluṟu tjana Paṟatji tjuṯaku nguḻuringangi palunya tjananya waḻi inmatjanguṟu paiṟa iyantjaku-tawara. \v 43 Utiya tjakultjunama alatjiṯu unngu kutju kulintja wiyangku, Godanya tjanampa pukuḻarinytjaku. Palu tjana wantingi Paṟatji tjuṯa kutju tjanampa pukuḻarinytjaku kuliṟa. \s1 Jesuku Tjukurpa Wantinyangka Godalu Ngurkantankupai \p \v 44 Ka Jesulu puḻkaṟa katuwanungku wangkangu, “Nyura ngayuku mulamularingkulampa ngayuku kutjuku mulamularingkunytja wiya, palu panya ngayunya iyantjitjaku kuḻu mulamularinganyi. \v 45 Panya nyura ngayunya nyakula nyara ngayunya iyantjanya kuḻu nyanganyi. \v 46 Ngayuluṉa mantakutu pitjangu tili irnyantjikitja, aṉangu tjuṯa mungawaḻuṟungka nyinanytjaku-tawara. Panya tjana ngayuku mulamularingkula tilingka nyinaku. \v 47 Palu aṉangungku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinyangka ngayulu pala palunya ngurkantaṟa kuranmankunytja wiya. Panya ngayulu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja pitjangu ngurkantaṟa tjarantjikitja wiya. \v 48 Palu tjinguṟu aṉangungku ngayuku mulamularingkuwiyangku wantinyi munu tjukurpa ngayuku anaṉi, ka kutjupa palumpa paṯaṟa nyinanyi palunya ngula tjiṉṯu maḻatjangka ngurkantankunytjikitja. Panya nyara palula aṟangka Godalu palunya kura ngurkantaṟa pailku ngayuku tjukurpa kuliṟa wantinytjitjanguṟu. \v 49 Palu ngayuluṉa kutjungku kuliṟa wangkanytja wiya, panya Mamalu ngayunya iyaṉu palumpa tjukurpa kutju wangkanytjaku kaṉa tjukurpa palunya kutju tjakultjunanyi palula kulintjatjanungku. \v 50 Ngayulu ninti panya palumpa tjukurtu aṉangu tjuṯa wankaṟu kanyilpai. Ka nyura tjukurpa palumpa mulamularingkulampa wanka tiṯutjara nyinaku palula tjungu. Palulanguṟuṉa Mamalu ngayula wangkanyangka kutju tjukaṟurungku wangkapai.” \c 13 \s1 Jesulu Palumpa Nintintja Tjuṯa Tjina Paltjintja \p \v 1 Ka panya inma Katuwanu Ankunytjanya ilaringu. Ka Jesulu unngu kuliningi, “Kuwari ilaringu ngayulu manta nyangatja wantikatira Mamalakutu ankunytjaku.” Munu paluṟu palumpa panya maḻpa tjuṯa unngu kuliningi, panya paluṟu tjanampa rawa puḻkaṟa mukuringangi ilunytjakutu alatjiṯu. \p \v 2 Ka munga pala palula Jesulu tjana palumpa nintintja tjuṯangku kuḻu tjunguringkula mai ngalkuningi. Ka mamu Satantu panya ngaṉmanytju Judasanya wituwituṉu Jesunya manikitjangku Jewku mayatja tjuṯa nintintjaku. (Judasanya panya Simon Kaṟiyataku katja.) \v 3 Ka Jesunya ninti panya palumpa Mamangku palunya mayatja puḻka tjunu uwankarangka waintarira witulya puḻka nyinanytjaku. Munu paluṟunku nintingku kuliningi panya paluṟu Godalanguṟu pitjanytjatjanungku Godalakutu maḻaku ankunytjikitjangku. \v 4-5 Munu palulanguṟu paluṟu pakaṟa mantara katutja araltjanu, munu taula mantjiṟa paluṟunku kaṟilpa karpinu munu pitingka mina tjutinu. Munu palulanguṟu tjananya kutju kutju tjina paltjiningi, palumpa nintintja tjuṯa, munu tjananya taulangka tjina muṉiningi. \v 6 Munu para-paltjiṟa waṉaṟa Simon Peterla wirkanu, ka Peterlu wangkangu palula, “Nyaa Mayatja, ngayunya kuḻun tjina paltjini?”\fig |src="cn01800B.tif" size="col" loc="p" ref="13:6-9"\fig* \p \v 7 Ka Jesulu wangkangu, “Kuwarin puṯu kulini ngayulu nyanga tjina nyuranya paltjinnyangka. Palu ngulan kulini nyanga palunya.” \p \v 8 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya, paltjintja wiyangkuṉi wantima!” \p Ka Jesulu ngapartji wangkangu, “Palu ngayulu nyuntunya paltjintja wiyangku wantinyangkampa nyuntu ngayuku walytja wiya alatjiṯu.” \p \v 9 Ka palulanguṟu Simon Peterlu wangkangu, “Uwa Mayatja, ngayunyaṉi tjina kutju paltjintja wiyangku, maṟa, kata kuḻu uwankara paltjila.” \p \v 10 Ka Jesulu wangkangu, “Tjinguṟu aṉangungku walytjangku puntu winki ngaṉmanytju paḻtjintjatjanungku piṟuku paltjintja wiya, panya alatjiṯu paluṟu kilina wiṟu nyinanyi. Palu tjina kutju palya paltjini iwarangka pitjanytjatjanungku. Ka nyura uwankara kilina nyinanyi, palu nyuralanguṟu kutju kilina wiya.” \v 11 (Panya Jesulu nintingku kuliningi nganalu kuwari Jewku mayatja tjuṯangka palunya witintjaku nintilku. Palulanguṟu paluṟu wangkangu, “Panya nyuralanguṟu kutju kilina wiya nyinanyi.”) \p \v 12 Munu Jesulu tjananya tjina paltjiṟa wiyaringkula mantarangka maḻaku tjarpangu munu aṟangkaṯu nyinakatingu. Munu tjanala wangkangu, “Nyura wanyu nyangatja tjukaṟurungku kulini ngayulu nyanga nyuranya tjina paltjintja? \v 13-14 Kulilaya! Panya ngayunya nyura mayatjanmankupai, munu panyaṉi nyura wangkapai ‘Nintilpai.’ Nyangatja nyura tjukaṟurungku wangkapai, panya mulapa ngayulu nyurampa mayatja, munu panyaṉa nyuranya nintilpai. Palu kuwari nyangaṉa nyurampa waṟkaripai puṟunytju nyuranya tjina paltjiṉu, ka nyuranku uti palu puṟunypaṯu tjina paltjinma. \v 15 Alatjiṯuṉa nyurampa utiṟa wantingu nyura nyakunytjatjanungku ngayunya arkaṟa palu puṟunypaṯu nyura palyantjaku mayatja-mayatjangku wiya panya waṟka puṟunytju. \v 16 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi panya wati waṟkaripai palumpa mayatjangka waintarinytja wiya. Ka palu puṟunypaṯu wati panya tjakulpa iyantjanya puḻka wiya, palu wati panya wituṟa iyalpainya puḻka mulapa palula waintaṟa. \v 17 Uwa, kuwari nyanga nyura nintiringu tjukurpa nyangaku, panya ngayulu mayatjangku nyuranya tjina paltjiṟa nintinu nyura palu puṟunypaṯu palyantjaku. Ka nyura nintiringkunytjatjanungku ngayunya arkaṟa palyannyangka Godalu nyuranya pukuḻmankuku. \p \v 18 “Ka panya ngayulu nyuranya wangkangu nyura uwankara kilina ngaṟanytja. Palu uwankara wiya, panya kutju nyuralanguṟu kura ngaṟanyi. Ngayulu ninti nyurampa ngayuku nintintja tjuṯaku, panya ngayulu ngaṉmanytju nyuranya ngurkantanu. Palu panya tjukurpa nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, ‘Wati maḻpangku ngayula tjungungku mai ngalkupai, nyara paluṟu kampa kutjuparira ngayuku kuraringu.’ Ka tjukurpa nyanga paluṟu mulapa kuwari nguwanpa utiringanyi. \v 19 Kaṉa nyangatja nyurala ngaṉmanytju tjakultjunanyi tjukurpa nyara paluṟu utiringkunytja kuwaripangka. Ka nyura maḻangka kuliṟa ngayuku mulamularingkuku, panya ngayulu panya paluṟu, Godalu panya kalkuntjanya. \v 20 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Ngayuluṉa tjakulpa tjuṯa wituṟa iyalpai ngayuku tjukurpa tjakultjunkunytjaku. Ka kutjupangku aṉangu nyara palunya tjananya pukuḻarira aḻṯirampa ngayunya kuḻu pukuḻṯu aḻṯinyi. Munu paluṟu ngayunya aḻṯirampa ngayuku Mama kuḻu pukuḻṯu aḻṯinyi panya ngayunya iyantjanya.” \s1 Jesulu Judasanya Kuraringkunytja Ngaṉmanytju Wangkanytja \r (Matthew-ku 26:20-25; Markaku 14:17-21; Luke-aku 22:21-23) \p \v 21 Munu nyanga palunya wangkara wiyaringkula Jesunya kurunpa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu munu tjanala wangkangu, “Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi. Kutjungku nyanga nganaṉalanguṟu Jewku mayatja tjuṯangka nintilku ngayunya witintjaku.”\fig |src="cn01804B.tif" size="col" loc="p" ref="13:21-23"\fig* \p \v 22 Kayanku nintintja tjuṯangku nyanga palunya kuliṟa yunpa kutjupa kutjuparira ngapar-ngaparku nyangangi puṯu kuliṟa, “Ngananya nyangangku wangkanyi?” \v 23 Ka nintintja kutju Jesula itingka anta-ngaringi palumpa panya maḻpa mulapa. \v 24 Ka wati nyara palula Simon Peterlu maṟangku tjapiṟa wangkangu, “Wati-tjapila! Ngananya palangku wangkanyi?” \p \v 25 Ka wati paluṟu itingka anta-ngarinytjatjanungku ma-ilaringkula palula tjaalymaṟa tjapinu, “Mayatja, wati paluṟu ngananya?” \p \v 26 Ka Jesulu wangkangu, “Nyangamaṉi. Kuwariṉa mai mantjiṟa tjaḻatjuṟa unganyi wati panya palunya. Nyara paluṟuṉi witintjaku nintilku.” Munu mulapaṯu mai mantjiṟa tjaḻatjuṟa ungu Judasanya, Simon Kaṟiyataku katja. \v 27 Ka paluṟu maṟakatira mai mantjinnyangka nyara palula aṟa Satannga wati nyanga palula tjarpangu. Ka Jesulu wangkangu palula, “Mapalku ankula palyala panya nyuntu palyantjikitjangku kulintjatjanungku.” \p \v 28 Kaya uwankarangku tjungu nyinanytjatjanungku tjukurpa nyanga palunya puṯu kuliningi Jesulu Judasala wangkanyangka. \v 29 Kutjupa tjarangku kuliningi, “Tjinguṟu nyangangku Judasanya wituṉi ankula nganampa mai mantjintjaku, panya paluṟu yakutja manitjara nganampa kanyilpai.” Kaya kutjupa tjarangku kuliningi, “Tjinguṟu palunya wituṉi ankula aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa mani ma-ungkunytjaku.” \v 30 Ka Judasalu mai lampi Jesulu panya ungkunyangka mantjiṟa ngalkuṉu munu pakaṟa mapalku anu uṟilkutu. Ka manta maṟuringkula munga ngaṟangi. \s1 Jesulu Tjananku Mukuringkunytjaku Wangkanytja \p \v 31 Ka Judasanya ankunyangka maḻangka Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka, “Kuwariṉa Watiku Katjangku wiṟu mulapa palyalku, kaṉi Godalu puḻkaṟa mirawaṉiku. Ka wiṟu mulapa ngayulu palyannyangka aṉangu tjuṯangku Godanya palu puṟunypaṯu puḻkaṟa mirawaṉiku. \v 32 Uwa, tjana ngayulanguṟu Godanya puḻkaṟa mirawaṉiku, ka nyara palula maḻangka Godalu ngayunya ngapartji mirawaṉiku aṉangu tjuṯangka miṟangka, munu paluṟu rawangku paṯantja wiyangku mapalkungku palyalku kuwariṯu.” \p \v 33 Munu tjanala piṟuku wangkangu, “Walytja tjuṯa! Ngayulu kuwari tjukutjuku nyurala nyinanytjatjanu ananyi. Ka nyura ngayunya ngurilku, munu nyura nguriṟa puṯu nyakuku, panya ngayulu ngaṉmanytju wangkangu Jewku mayatja tjuṯangka nyanga alatji, ‘Ngayulu nyara ankunytjitjakutu nyura puṯu ngayunya ma-waṉalku.’ Alatjiṉa tjanala wangkangu, kaṉa kuwari tjukurpa pala palunya nyurala kuḻu wangkanyi alatji, ‘Nyura ngayunya puṯu waṉalku ngayulu ankunytjitjakutu.’ \p \v 34 “Palu kuwariṉa tjukurpa kuwaritja nyurala wangkanyi. Uti nyuranku mukulya puḻka nyinama. Panya ngayulu mukulyangku nyuranya aṯunymaṟa kanyini, palu puṟunypaṯu nyuranku uti mukulyangku kanyinma. \v 35 Panya nyuranku alatji ngaḻṯunytju puḻka mukuringkunyangka nyakula aṉangu winkingku nintiringkula kulilku nyura ngayuku nintintja tjuṯa nyinanyangka.” \s1 Jesulu Wangkanytja Peternya Ngula Palumpa Ngurparingkunytjaku \r (Matthew-ku 26:31-35; Markaku 14:27-31; Luke-aku 22:31-34) \p \v 36 Ka Simon Peterlu tjapinu, “Mayatja, yaaltjikutun ananyi?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, nyuntu kuwari ngayunya puṯu ma-waṉalku nyanga ngayulu ankunyangka. Palu ngulaṉin waṉalku.”\fig |src="cn01805B.tif" size="col" loc="p" ref="13:36-38"\fig* \p \v 37 Ka Peterlu wangkangu, “Mayatja, nyaakuṉanta waṉalwiyangku wantir'iyalku kutju ankunytjaku? Ngayulu mukuringanyi nyuntunya waṉantjikitja, munuṉa palya nyuntunya waṉaṟa nyuntumpa ngalkilpa iluku.” \p \v 38 Ka Jesulu wangkangu Peterla, “Palu mulamulangkun wanyu wangkanyi ngayuku ngalkilpa ilunytjikitjangku? Kulila, nyuntulaṉa kuwari tjukaṟurungku wangkanyi, panya tjiṉṯu pakantja kuwaripangka tjuḻpu panya tjuki wangkapai, ka munga nyanga kuwari tjuḻpu paluṟu wangkanytja kuwaripangka nyuntu ngayuku maṉkuraṟa ngurparingkuku.” \c 14 \s1 Jesunya Iwaranya Mamalakutu \p \v 1 Munu piṟuku Jesulu nintintja tjuṯangka wangkangu, “Kurunpa iluṟu-iluṟurinytja wiyaya nyinama. Godakuya mulamulariwa, ngayuku kuḻu. \v 2 Ngayuku Mamaku ngurangka ngura tjuṯa mulapa ngaṟanyi, kaṉa nyara palulakutu ankula ngura tjuṯa ngaṉmanytju palyalku nyurampa. Nyangatjaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi, panya mulapa ngura tjuṯa nyara palula ngaṟanyi. Ngayuluṉa nyurala ngunti wangkanytja wiya. \v 3 Munuṉa ankula ngura nyurampa-waraṟa palyantjatjanu maḻakulta pitjaku, munuṉa nyuranya mantjiṟa katiku ngura nyara palulakutu nyura ngayula tjunguringkula nyinanytjaku. \v 4 Panya nyura ninti iwara panya ngayulu ankunytjitjaku.” \p \v 5 Ka Thomasalu wangkangu, “Mayatja, nganaṉa ngurpa ngura nyara palumpa nyuntu pala ankunytjitjaku. Munula iwaraku kuḻu ngurpa. Yaaltjingaṟala nintiringkuku iwara nyara palumpa?” \p \v 6 Ka Jesulu palula wangkangu, “Ngayuluṉa iwaranya, panya nyura ngayulawanungku kutju uwankara tjukaṟurungku kulilku munu nyura ngayula kutju kuliṟa wankaṟu Godala wirkankuku. Panya ngayulu kutjungku nyuranya wirkakatiku Mamalakutu, kutjupangku wiya.”\fig |src="cs_Following Jesus v2.tif" size="col" loc="p" ref="14:7"\fig* \v 7 Munu piṟuku tjanala wangkangu nyanga alatji, “Nyura tjinguṟu ngayuku ninti puḻka nyinarampa ngayuku Mamaku kuḻu ninti nyinama. Palu nyanganguṟu nyura Mamaku ninti nyinanyi, munu nyura palunya nyangu.” \p \v 8 Ka Philipalu alatji wangkangu, “Mayatja, wanyulanya Mama palunya nintinma, kala nyakula pukuḻarima.” \p \v 9 Ka Jesulu wangkangu, “Philip, palu wanyu nyuntu ngayunya nyakunytja wiyaṯu? Panya ngayulu nyurala tjungu tiṯutjara para-ngaṟangi, kan ngurpa tiṯutjara nyinanyi? Kulila, kutjupangku ngayunya nyakula Mamanya kuḻu nyanganyi. Kan nyaakitjangku wangkanyi ngayulu Mamanya nyurala nintintjaku? \v 10 Palu puṯun kulini? Mamanya ngali kutjuṯu tjungu nyinanytja. Panya ngayulu nyurala aṟatja ma-tjakultjunkupai Mamala kulintjatjanungku. Panya paluṟu ngayula unngu nyinanyi munuṉi paluṟu ngayunya witulyankupai waṟka palumpa palyantjaku. \p \v 11 “Ala, uti nyura mulamularingama ngayulu wangkanyangka, panya Mamanya ngali kutjuṯu nyinanyi. Palu tjinguṟu wangkanyangka puṯu mulamularingkula nyura uti miracle panya tjuṯa kulinma ngayulu witulya puḻkangku palyantja, munu palunya tjananya nyakunytjatjanu mulamularingama ngayulu nyanga wangkanytjitjaku. \v 12 Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, aṉangumpa ngayuku mulamularingkulampa paluṟu ngayulu puṟunytju miracle tjuṯa witulyangku palyalku. Munu nyanga ngayulu palyantjanya puṟunypa kutju wiya kutjupa puḻka mulapalta palyalku witulya puḻkangku ngayula waintaṟa, panya ngayulu Mamalakutu maḻaku ananyi. \v 13 Ka nyura ngayuku walytja nyinara ngayula tjapinnyangka ngayulu kuliṟa nyurampa palyalku. Kaya aṉangu tjuṯangku ngayulu palyannyangka nyakula Mamanya puḻkaṟa mirawaṉiku witulya puḻkanya. \v 14 Uwa, nyura ngayuku walytja tjuṯangku kutjupa kutjupa tjuṯaku ngayula tjapinnyangka ngayulu nyurampa palyalku alatjiṯu.” \s1 Jesulu Kurunpa Miḻmiḻku Kalkuntja \p \v 15 Munu piṟuku Jesulu tjanala wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka, “Nyura ngayuku mukuringkulampa uti wangaṉarangku kuliṟa palyanma ngayulu wangkanyangka. \v 16 Kaṉa ngayulu Mamala tjapilku, ka nyuranya ungkuku Kurunpa Miḻmiḻnga nyuranya alpamilantjaku munu nyurala tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 17 Ka Kurunpa nyanga paluṟu nyuranya tjukurpa tjukaṟuru nintilku. Palu aṉangu panya watarku nyinapai tjuṯa Kurunpa nyanga palumpa puṯu mulamularingkupai. Panya paluṟu tjana palunya puṯu nyanganyi munuya palumpa ngurpa nyinanyi. Kurunpa nyanga paluṟu mulapa nyurala tjungu tiṯutjara nyinanyi. Nyara palulanguṟu nyura palumpa ninti nyinanyi. \v 18 Ngayulu nyuranya urtjunu tiṯutjarangku wantikatinytja wiya. Ngayulu ankunytjatjanu maḻaku pitjaku. \v 19 Kuwari nguwanpaṉa ananyi. Kaṉiya watarku nyinapai tjuṯangku piṟuku nyakunytja wiya. Palu nyura ngayunya waṉalpai tjuṯangku piṟuku nyakuku. Panya ngayulu Mamala tjungu tiṯutjara nyinanyangka nyura kuḻu palula tjungu tiṯutjara nyinaku. \v 20 Ka nyara palula aṟa nyura nintingku nyakula kulilku panya Mamanya ngali kutjuṯu nyinanytja, munu palu puṟunypaṯu nyura kulilku panya nyuntu nganaṉa tjunguringkula kutjuṯu nyinanytja. \p \v 21 “Ngananya tjana wanyu ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi? Wiya panya ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palyalpai tjuṯa, nyara paluṟu tjana ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi. Ka Mamanya kuḻu palumpa tjanampa puḻkaṟa mukuringanyi tjana ngayuku mukuringkunyangka. Kaṉa ngayulu kuḻu palumpa tjanampa puḻkaṟa mukuringkuku munuṉatju tjanala walytjangku nintilku.” \p \v 22 Ka wati panya Judas kutjupangku, Kaṟiyatanya wiyangku, palula wangkangu, “Mayatja, nyaakun nganaṉala kutju utiringkunytjikitjangku wangkanyi? Ka aṉangu kutjupa tjuṯampaya wanyu watarku alatjiṯu nyinama, nyuntunya nyakuwiya alatjiṯu?” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu alatji, “Kutjupa ngayuku puḻkaṟa mukuringkulampa paluṟu tjukurpa ngayuku wangaṉarangku kuliṟa palyalku. Ka palumpa Mamanya mukuringkuku, kali ngali palula tiṯutjara nguraṟarira nyinaku. \v 24 Ka aṉangu kutjupa ngayuku mukuringkuwiya nyinarampa ngayuku tjukurpa paluṟu puṯu tjukaṟurungku palyalku. Palu tjukurpa nyangatjaṉa nyurala wangkanyi aṟatja ngayuku wiya, panya Mamalu ngayunya iyantjalu ngayunya nintinnyangka. \v 25 Nyanga uwankaraṉa kuwari tjakultjunanyi nyurala nyanga tjungu nyinaralpi. \v 26 Palu Kurunpa Miḻmiḻṯu pitjala nyuranya alpamilalku, panya Mamalu palunya iyalku ngayuku aṟangka nyurala tjungu nyinanytjaku. Ka paluṟu pitjala nyuranya nintilku ngayulu panya nyurala ngaṉmanytju wangkanytja uwankara nyura watarkuriwiyangku kulintjaku. \p \v 27 “Uwa, ngayulu nyuranya wantikatinyi palu nyuranyaṉa kurunpa pukuḻpa nyinanytjaku palyaṉi. Panya ngayulu kurunpa rapa pukuḻpa nyinanyi, palu puṟunypa ngayulu nyuranya kurunpa rapa pukuḻpa nyinanytjaku palyalku. Nyara aṉangu watarkitja tjuṯa mukuringanyi pukuḻpa nyinanytjikitja. Palu wiya, tjanampa pukuḻpa unytju kutju ngaṟapai. Ka ngayulu kutjungku pukuḻpa tiṯutjara nyinanytjaku palyalpai. Ka nyura kuliṟa kurunpa tjituṟu-tjituṟurira nguḻuringkuwiya nyinama. \p \v 28 “Nyura panya ngaṉmanytju kulinu ngayulu wangkanyangka alatji, ‘Nyuranyaṉa wantikatira ananyi, munuṉa nyuralakutu maḻaku pitjanyi.’ Palu nyaaku nyura nyangatja kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinyi? Tjinguṟu nyura ngayuku puḻkaṟa mukuringkunytja wiya. Panya nyura ngayuku puḻkaṟa mukuringkulampa uti tjukurpa nyangaku pukuḻarima ngayulu Mamalakutu ankunyangka kuliṟa. Panya Mamanya puḻka mulapa ngayula waintaṟa nyinanyi. \v 29 Nyangatjaṉa ngaṉmanytju nyurala tjakultjunanyi. Ka ngula tjukurpa nyanga paluṟu utiringkunyangka nyura nintingku kulilku ngaṉmanytju panya ngayulu wangkanytja. Munu nyura kulintjatjanu ngayuku mulamularingkuku. \v 30 Palu ngayulu piṟuku rawangku nyurala wangkanytja wiya, panya manta nyangaku mayatja Satannga kuwari pitjanyi. Palu nyara paluṟu puṯu ngayunya mayatjarira kanyilku. \p \v 31 “Panya ngayulu Mamala wangaṉarangku kulilpai munuṉa paluṟu ngayunya wangkanytja uwankara kulintjatjanungku palyalpai, kaya nyara palulanguṟu aṉangu manta winkitjangku kulilku ngayulu palumpa puḻkaṟa mukuringkunyangka.” \p Alatji Jesulu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka munu palulanguṟu wangkangu, “Uwa alatjiṯulta. Walangkula ngura nyangatja wantikatira ara.” \c 15 \s1 Jesunya Puṉu Kiṟipitji Puṟunypa \p \v 1 Jesulu palumpa nintintja tjuṯangka wangkangi nyanga alatji, “Ngayuluṉa puṉu panya kiṟipitji puṟunypa, ka ngayuku Mama wati panya kaana kanyilpai puṟunypa.\fig |src="HK00108B.TIF" size="col" loc="p" ref="15:1-5"\fig* \v 2 Uwa, ngayulu kiṟipitji kultu puṟunypa, ka nyura miṉa tjuṯa puṟunypa. Ka wati panya kaana kanyilpailu ngayuku Mamangku pitjala miṉa mai wiya ngaṟanyangka nyakula muṯuṟa waṉiku munu miṉa palya maitjara nyakula tjukutjuku muṯuṟa wiṟulku ngula pakaṟa mai puḻkatjararingkunytjaku. \v 3 Ka nyura alatjiṯu ngaṉmanypa wiṟuringu, panya ngayulu tjukurpa tjuṯa nyurala wangkangi, ka nyura kuliṟa ma-wangaṉararingu. \v 4 Palulanguṟuya ngayula tjungu ngaṟama, kaṉa ngayulu nyurala tjunguṯu ngaṟaku. Panya puṉu miṉa ngaṉmanytju muṯuṟa waṉinytjitja piḻṯiringkula puṯu pakaṟa maitjararingkupai, palu panya puṉu kultungka tjungu ngaṟala nyara palulanguṟu kutju pakaṟa maitjararinganyi. Ka nyura palu puṟunypaṯu ngayula tjungu ngaṟala kutju Godanya mukuringkunytja uwankara rawangku palyalku munu tjukaṟuru wiṟuṟa nyinaku. Palu nyura ngayula tjungu ngaṟawiyangku wantirampa Godanya mukuringkunytja puṯu alatjiṯu palyalku. \p \v 5 “Ngayuluṉa puṉu kiṟipitji waṯa puṟunypa, ka nyura miṉa tjuṯa puṟunypa pakaṟa ngaṟanyi ngayula tjungu. Munu nyura alatji rawa ngayula tjungu ngaṟalampa nyura Godanya mukuringkunytja rawangku palyalku. Palu ngayula wiyangka nyura puṯu palumpa palyalku paluṟu mukuringkunyangka. \v 6 Panya aṉangumpa ngayula tjungu wiya paṯu ngaṟalampa paluṟu miṉa muṯuṟa waṉinytja puṟunypa. Panya miṉa muṯuṟa waṉinyangka piḻṯiringkupai, nyara palu puṟunypa nyura ngayulanguṟu paṯuringkula wiyaringkuku. Panya miṉa piḻṯiringkunytja tjuṯaya uraṟa waṟungka waṉipai kampara wiyaringkunytjaku. Ka palu puṟunypaṯu nyura wiyaringkuku ngayulanguṟu paṯuringkula. \p \v 7 “Ka nyara palula-tawara nyura uti ngayula tjungu tiṯutjara ngaṟama munu tjukurpa ngayuku wangaṉarangku kulinma. Ka nyara palulanguṟu nyura Mamala kutjupa kutjupa tjuṯaku ngatjinnyangka paluṟu nyuranya ngapartji wangaṉarangkuṯu kuliṟa ungkuku. \v 8 Uwa, panya Godanya mukuringanyi nyura tiṯutjarangku palumpa palyalkatinytjaku paluṟu mukuringkunytja uwankara. Ka nyara palulanguṟulta aṉangu tjuṯangku nyuranya wiṟuṟa palyannyangka nyakula kulilku, ‘Munta-uwa, mulapa aṉangu nyanganpa Jesuku walytja tjuṯa nyinanyi.’ Munuya nyuranya nyakunytjatjanungku Godanyalta puḻkaṟa mirawaṉiku. \p \v 9 “Mamanya panya ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi, ka palu puṟunypaṯu ngayulu nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi. Kaya nyanga palunya rawangku kulinma, munuya ngayula tiṯutjara tjungu ngaṟama ngayulu nyuranya rawangku mukulyangku kanyintjaku. \v 10 Panya nyura ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kulinnyangkampa, ngayulu ngapartji nyuranya mukulyangku aṯunymaṟa kanyilku tiṯutjarangku. Panya ngayunya Mamalu mukulyangku kanyini palumpa wangka ngayulu wangaṉarangku kuliṟa palyannyangka, palu puṟunypa ngayulu nyuranya rawangku kanyilku nyura ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kulinnyangka. \v 11 Uwa, nyanga nyuralaṉa tjakultjunu nyura pukuḻpa mulapa nyinanytjaku. Panya ngayulu pukuḻpa mulapa nyinanyi, munuṉa mukuringanyi nyura kuḻu palu puṟunypaṯu ngayula tjunguringkula pukuḻpa nyinanytjaku tjituṟu-tjituṟu wiya. \p \v 12 “Uwa, ngayulu nyuranya wangkara wituṉi nyuranku mukulya puḻka nyinanytjaku. Panya ngayulu mukulyangku nyuranya aṯunymaṟa kanyini, palu puṟunypaṯu nyuranku uti mukulyangku kanyinma. \v 13 Aṉangu kutjupa tjinguṟu palumpa maḻpaku ngalkilpa iluku nguḻuringkunytja wiya. Kala alatjirinyangka nyakula kulilpai, ‘Mulapa paluṟu palumpa maḻpaku puḻkaṟa mulapa mukuringu waintaṟa alatjiṯu.’ \v 14 Ka nyura ngayulu wangkanyangka wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa ngayuku maḻpa mulapa nyinanyi. \v 15 Tjinguṟuṉa nyuranya rawangku kulinma ngayuku waṟkaripai tjuṯa. Palu wiya, nyanganguṟuṉa nyuranya walytjanmananyi. Wati panya waṟkaripai mayatjangku wangkara witulpai kutju, kutjupa kutjupa utiṟa tjakultjunkunytja wiyangku. Ka paluṟu ninti wiyangku waṟka kutju palyalpai mayatjangku witunnyangka. Palu nyuranya ngayulu kuwari walytjanmananyi, panya ngayulu nyurala walytjangka uwankara utingku tjakultjunu Mamala kulintjatjanungku. \v 16 Tjinguṟu nyura kulini nyura ngayunya ngurkantankunytjatjanungku-palku. Palu wiya ngayuluṉa nyuranya ngurkantanu munuṉa nyuranya wituṉu Godanya mukuringkunytja uwankara palyalkatinytjaku tiṯutjarangku. Ka pala palulanguṟu nyura ngayuku walytjaringkunytjatjanungku Mamala tjapinnyangka paluṟu nyuranya ungkuku. \p \v 17 “Uwa, ngayulu nyuranya wangkara wituṉi nyuranku mukulya puḻka nyinanytjaku ngaḻṯunytju puḻka.” \s1 Mantatja Tjuṯa Kuraringkunytja \p \v 18 “Kaya aṉangu panya mantatja kutju kulilpai tjuṯaya nyurampa kuraringkunyangkampa nyura uti alatji kulinma, panya tjanaya ngayuku-waraṟa kuraringu. \v 19 Tjinguṟu nyura palula tjanala tjungungku mantatja kutju kulinnyangkampa paluṟu tjana nyurampa puḻkaṟa mukuringama. Palu ngayulu panya nyuranya mantangka nyanga watarku nyinanyangka ngurkantaṟa mantjinu, ka nyura mantatja panya tjuṯa kulintjaku wiyaringu, panya nyura kuwari kulintja kutjupatjara nyinanyi. Kaya nyara palulanguṟu nyurampa kuraringanyi nyara mantatja kutju kulilpai tjuṯa. \p \v 20 “Tjukurpa panyatjaya kulinma, panya ngayulu nyurala wangkangu alatji, ‘Panya wati waṟkaripai tjukutjuku, ka panya palumpa mayatja puḻka palula muṉkara.’ Ka panya mirpaṉtju tjuṯangku ngayunya anaṟa kuraṟampa palu puṟunypaṯu nyuranya ngapartji anaṟa kuralku nyura ngayuku waṟka palyannyangka. Palu kutjupa tjuṯangku ngayuku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟampa palu puṟunypaṯu nyurala ngapartji wangaṉarangku kulilku. \v 21 Uwa, nyanga alatjiya nyuranya ngapartji kuralku panya nyura ngayuku walytjaringkunyangka. Panya tjana Mamaku ngurpa nyinanyi ngayunya panya iyantjitjaku. \p \v 22 “Tjinguṟu ngayulu pitjala wangkanytja wiyangku wantinyangkampa tjana watarku alatjiṯu nyinama kura kulintja wiya. Palu ngayulu alatjiṯuṉa tjukurpa pitjala tjanala wangkangu, kaya kuliṟa wantingi. Pala palulanguṟu tjananku puṯu ngurpanmananyi ngaṉmanytju kurantjatjanungku. \v 23 Palu ngayuku kuraringkulampa ngayuku Mamaku kuḻu kuraringanyi. \v 24 Tjinguṟuṉa pitjala tjanala kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa palyalwiya nyinanyangkampa tjana ngurpaṯu nyinama kura tjana palyantjatjanungku kulintja wiya. Palu ngayulu alatjiṯuṉa pitjala tjanala wiṟu tjuṯa palyaningi panya kutjupangku ngaṉmanytju nyanga puṟunypa palyantja wiyaṯu. Kaya kuwari kutju nyakula mulamularingkuwiya Mamaku ngalimpa kuraringanyi. \v 25 Ka tjukurpa nyanga palu puṟunypa nyiringka iriti walkatjunkunytja ngarinyi alatji, \q1 ‘Ngayukuya unytju alatjiṯu wiyanguṟu kuraringu.’ \x * \xo 15:25 \xo*\xt Psalm 35:19; 69:4\xt*\x* \m Ka tjukurpa nyanga paluṟu kuwari utiringu. \v 26 Palu Nintilpainya pitjaku Mamalanguṟu Kurunpa Miḻmiḻnga, panya paluṟu Godanya tjukaṟurungku utilpai. Panya ngayulu kuwari Mamalakutu ankula palunya nyuralakutu witulku nyurala tjunguringkula nyinanytjaku munu tjukaṟurungku ngayunyatjara tjakultjunkunytjaku. \v 27 Ka nyura kuḻu ngayunyatjara tjakultjunama, panya nyura ngayula tjungu rawa mulapa para-ngaṟangi.” \c 16 \p \v 1 “Uwa, nyangatjaṉa nyurala ngaṉmanytju utiṟa tjakultjunanyi nyura ngayunya wantikatinytjaku-tawara. \v 2 Panya Jewku mayatja tjuṯangku nyuranya pailku waḻi inmatjanguṟu palula tjanala inmangka tjunguringkunytjaku-tawara. Munuya ngula nyuranya iluntankuku nyanga alatji ngunti kuliṟa, ‘Godanya nganampa pukuḻarinyi nganaṉa tjananya iluntankunyangka nyakula.’ Palu wiya. \v 3 Panya tjana nyanga alatji palyalku Mamaku ngurpangku munu ngayuku kuḻu ngurpangku. \v 4 Kaṉa nyangatja nyuranya ngaṉmanytju wangkara nguḻutjunanyi nyura ngula nintingku kulintjaku ngayulu panya wangkanytja utiringkunyangka nyura nyakula tjanampa nguḻuringkula ngayunya wantikatinytjaku-tawara.” \s1 Kurunpa Miḻmiḻṯu Tjukaṟurungku Nintintjaku \p Munu palulanguṟu Jesulu piṟuku tjanala wangkangu, “Ngayulu panya nyuranya ngaṉmanytju ngurkantanu munuṉa nyara palulanguṟu nyurala rawa tjungu nyinangi. Pala palulanguṟuṉa tjukurpa nyanganpa nyurala ngaṉmanytju wangkanytja wiya. \v 5 Palu kuwari nyangaṉa ngayulu ananyi ngayunya iyantjitjakutu. Ka nyura kuliṟa ngayula tjapintja wiya, ‘Yaaltjikutun ananyi?’ \v 6 Panya nyura tjukurpa nyanga nguḻutjunkunytja kuliṟa kurunpa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurinyi. \p \v 7 “Palu nyangatjaṉa nyurala tjukaṟurungku wangkanyi. Palyaṉa ananyi, panya ngayulu ankunyangka maḻangka nyura wiṟu mulapa mantjilku, panya ngayulu ankunytjatjanungku nyurampa iyalku Nintilpai kutjupa nyuranya rapaṟa wiṟuṟa kanyintjaku, Kurunpa Miḻmiḻnga. Palu tjinguṟu ngayulu ankunytja wiya nyinanyangkampa paluṟu nyuralakutu pitjanytja wiyaṯu ngaṟaku. \v 8 Kurunpa paluṟu pitjala aṉangu manta winkitjangku ngunti kulinnyangka utilku. Panya tjana kura ngunti ngurkantankupai palya-palku kuliṟa. Munuya paluṟu tjana ngayunya ngunti analpai tjukurpa ngunti wangkanyangka-palku kuliṟa. Munuya ngunti kulilpai Godalu tjananya ngurkantaṟa tjarantja wiyangku wantiku. Palu tjana ngunti kulinnyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu utilku alatjiṯu. \v 9 Panya tjana kura ngunti ngurkantankupai ngayuku mulamularingkuwiyangku wantira. \v 10 Munu panyaya ngayunya ngunti analpai tjukurpa ngunti wangkanyangka-palku kuliṟa. Palu wiya, panya ngayulu Mamalakutu ananyi, kaṉi nyura piṟuku nyakunytja wiyaringkuku. \v 11 Ka panyaya ngunti kulilpai Godalu tjananya ngurkantaṟa tjarantja wiyangku wantiku. Palu panya Godalu ngaṉmanytju Satannga ngurkantaṟa waṉingu nyara mantatja kulilpai tjuṯaku mayatja. Nyara palulanguṟu Godalu alatjiṯu tjananya kuḻu ngurkantankuku kura tjuṯa palyantjitjanguṟu. Uwa, nyanga alatjiya mantatja kulilpai tjuṯangku ngunti-ngunti kulilpai, ka panya Kurunpa Miḻmiḻṯu pitjala tjana ngunti kulintja utilku. \p \v 12 “Uwa, ngayulu tjukurpa kutjupa tjuṯa mulapa nyurala tjakultjunkunytjikitjangku kulini, palu nyura tjinguṟu tjuṯa wangkanyangka puṯu kulilku. \v 13 Palu ngula Kurunpa Miḻmiḻnga pitjaku. Nyara paluṟu tjukurpa Godanyatjara tjukaṟurungku utilpai. Munu nyara paluṟu nyuranya tjukurpa uwankara tjukaṟurungku nintilku. Kurunpa nyara paluṟu panya walytjangku kuliṟa nintilpai wiya, Mamala kulintjatjanungku kutju paluṟu nyurala tjukaṟurungku tjakultjunkuku. Munu paluṟu nyurala wangkaku panya ngula utiringkunytjaku. \v 14 Nyara paluṟu tjukurpa ngayulu wangkanyangka kulintjatjanungku nyurala nintilku, ka nyura kuliṟa ngayunya mirawaṉiku. \v 15 Panya uwankara Mamalu kanyintja ngayulu kuḻu kanyini. Nyanga palulanguṟu panyaṉa nyurala wangkangu alatji, ‘Kurunpa Miḻmiḻṯu ngayula kulintjatjanungku nyurala nintilku ngayuku tjukurpa.’” \s1 Nintintja Tjuṯa Tjituṟu-tjituṟurinytja Munu Palula Maḻangka Pukuḻarinytja \p \v 16 Munu palulanguṟu Jesulu wangkangu, “Kuwari nguwanpa nyura ngayunya nyakuwiya nyinaku. Munu palulanguṟu nyura tjukutjuku nyinara piṟuku ngayunya nyakuku.” Alatji paluṟu wangkangi palumpa nintintja tjuṯangka. \p \v 17 Ka nyanga alatji wangkanyangka nintintja kutjupa tjuṯangku puṯu kuliṟa ngaparku wangkangi, “Nyaa nyangangku wangkanyi panya kuwari nguwanpala kunyu palunya nyakuwiya nyinaku, munula kunyu palulanguṟu tjukutjuku nyinara piṟuku nyakuku? Nyaaku paluṟu wangkanyi Mamalakutu ankunytjikitjangku?\fig |src="CN01732B.TIF" size="col" loc="p" ref="16:17-18"\fig* \v 18 Munu paluṟu nyaa wangkangi, ‘kuwari nguwanpa?’ Puṯula kulini paluṟu wangkanyangka.” \p \v 19 Ka Jesulu nintingku kuliningi paluṟu tjana tjapintjikitjangku kulinnyangka. Munu nyanga alatji wangkangu tjanala, “Wangkangu panyaṉa nyurala alatji, ‘Kuwari nguwanpa nyura ngayunya nyakuwiya nyinaku. Munu palulanguṟu nyura tjukutjuku nyinara piṟuku ngayunya nyakuku.’ Ka nyura wanyu aṟa nyanga palunya wangkara kulini tjukaṟurungku kulintjikitjangku? \v 20 Wiya, nyangatjaṉa tjukaṟurungku nyurala wangkanyi. Panya mulapa nyura kurunpa tjituṟu-tjituṟurira uparingkula ulaku. Ka aṉangu panya mantatja kulilpai tjuṯa puḻkaṟa pukuḻariku. Uwa, nyura mulapa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuriku, palu maḻangka nyura tjituṟu-tjituṟurinytjatjanu piṟuku pukuḻariku. \v 21 Nyaa puṟunypa, panya minyma iṯitjara iṯi kuwaripangka tjituṟu-tjituṟu nyinapai iṯi kanyintjikitja. Palu iṯi wirkankunyangka nyakula paluṟu puḻkaṟa pukuḻaripai munu pika panyatja kulintja wiyaringkupai. \p \v 22 “Ka nyara palu puṟunypa nyura tjituṟu-tjituṟu nyinaku ngayulu ankunyangka. Palu ngayulu nyuranya piṟuku nyakuku, ka nyura ngayunya nyakula puḻkaṟa pukuḻariku kurunpa winki. Ka kutjupa tjuṯangku nyuranya puṯu piṟuku tjituṟu-tjituṟunkuku. \p \v 23 “Uwa, tjiṉṯu nyara palulanguṟu nyura ngayula piṟuku tjapintja wiyaringkuku kutjupa kutjupaku nintiringkunytjikitjangku, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nyurala uwankara nintilku. Tjukaṟurungkuṉa nyurala wangkanyi, panya nyura ngayuku walytja nyinarampa Mamala kutjupa kutjupaku tjapinnyangka paluṟu nyuranya ungkuku alatjiṯu. \v 24 Panya ngaṉmanypa nyura ngayunya waṉaṟa Mamala ngatjintja wiya ngaṟangi. Palu kuwari nyanga nyura uti palula ngatjinma, ka nyuranya ungkuku, ka nyura nyara palulanguṟulta pukuḻpa puḻka mulapa nyinaku. \p \v 25 “Uwa, ngaṉmanytjuṉa nyurala tjukurpa tjuṯa wangkangi aṟa tjuṯatjara nyura kampa kutjupawanungku kuliṟa nintiringkunytjaku. Palu ngulaṉa aṟa nyanga palu puṟunypa tjuṯa kampa kutjupawanungku wangkanytja wiyangku tjukaṟurungku wangkaku tjukurpa Mamanyatjara nyura utingku kulintjaku. \v 26 Ka tjiṉṯu nyara palulanguṟu nyura ngayuku walytja nyinarampa Mamala walytjangku tjukaṟurungku tjapilku, ka ngayulu nyurampa palula tjapintja wiyaringanyi. \v 27 Panya Mamanya paluṟu alatjiṯu nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi, panya nyura ngayuku mukuringu munu panya nyura mulamularingu ngayulu Mama Godalanguṟu pitjanytjitjaku. Nyara palulanguṟu Mamanya nyurampa puḻkaṟa mukuringanyi. \v 28 Uwa, ngayuluṉa mulapa Mamalanguṟu pitjangu nyanga mantakutu. Munuṉa kuwari manta nyangatja wantikatira maḻaku Mamalakutu ananyi.” \p \v 29 Kaya nintintja tjuṯangku kuliṟa wangkangu, “Munta-uwa, kuwari nyanga nyuntu utingku wangkanyi aṟa kutjupatjara kampa kutjupawanungku wangkanytja wiyangku. \v 30 Kala nyanga kuwarilta kulini nyuntun mulapa uwankaraku ninti. Panya nyuntu ngaṉmanytju nintingku kulilpai kutjupangku nyuntula tjapintjikitjangku kulinnyangka. Nyanga palulanguṟula mulamularinganyi panya nyuntun mulapa Godalanguṟu pitjanytja.”\fig |src="CN01756B.TIF" size="col" loc="p" ref="16:29-32"\fig* \p \v 31 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Nyura wanyu mulapa ngayuku mulamularinganyi? \v 32 Palu kulila, kuwari nguwanpa nyura wililyaraṟa ankuku ngura walytjakutu walytjakutu munu nyura ngayunya kutju wantikatiku. Palu ngayulu kutju mulapa wiya panya Mamanya ngali nyinanyi. \p \v 33 “Uwa, nyangatjaṉa nyurala wangkangi nyura kurunpa rapa nyinanytjaku. Panya nyura ngayunya waṉaṟa raparingkula nyinaku. Palu mantatja kulilpai tjuṯangku nyuranya tiṯutjarangku kuralku. Palu palya, panya ngayulu mantatja uwankarangka waintarira ngayulu-kutjuringu. Nyara palulanguṟu nyura uti pukuḻpa mulapa nyinama kurunpa raparingkula.” Alatji Jesulu wangkangu palumpa nintintja tjuṯangka. \c 17 \s1 Jesulu Mamala Tjapintja \p \v 1 Munu Jesulu tjanala wangkara wiyaringkula ira-nyangu ilkaṟikutu munu Mamala wangkara tjapiningi alatji,\fig |alt="Use only one person" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="17:1"\fig*“Mama, tjiṉṯu panyatja wirkanu. Kaṉi nyuntu ngayunya nyanga aṉangu tjuṯangka nintila ngayunya tjukaṟurungku ngurkantankunytjaku panya ngayulu witulya puḻka mulapa nyuntumpa katja. Ka ngayulu ngapartji palu puṟunypaṯu tjanala nintilku nyuntunya kuḻu tjukaṟurungku witulya puḻka ngurkantankunytjaku. \v 2 Panya nyuntuṉin tjunu aṉangu winki kuranyurira kanyintjaku munuṉin kutjupatjara ngayunya ungu ngayukurinytjaku, kaṉa palunya tjananya uwankara wankaṟunkuku tiṯutjara nyuntula tjungu nyinanytjaku. \v 3 Palu ngananya tjanaya wanyu wanka tiṯutjara nyinaku? Wiya, panya paluṟu tjana nyuntumpa ngalimpa ninti mulapa nyinanytjatjanu kutjuya tiṯutjara wanka nyinaku. Panya nyuntu kutju God mulapa nyinanyi, ka ngayulu panya nyuntu iyantjitjanya, Jesunya Christanya. \v 4 Nyuntuṉin waṟka palyantjaku wituṟa iyaṉu mantakutu, kaṉa uwankara palyaṟa wiyaṟa nyuntumpa witulya puḻka utinu aṉangu tjuṯangka. \v 5 Mama, panya nyuntu ngali manta kuwaripangka kutjuṯu nyinangi witulya puḻka. Kaṉi kuwari panya puṟunypaṯu ngayunya puḻkanmanama witulya puḻka mulapa nyinanytjaku nyuntula tjungu. \p \v 6 “Nyanga mantangkaṉa tjanala nyuntunya nintinu aṉangu panya nyuntu ngayunya ungkunytjitja tjuṯa, kaya nintiringkula nyuntunya tjukaṟurungku kulini. Panya palunya tjananya nyuntu ngurkantaṟa kanyiningi, munu panyaṉin ngayunya ungu. Kaya paluṟu tjana nyuntumpa wangka wangaṉarangku kuliṟa palyaṉu. \v 7 Kuwariya nintingku kulini panya uwankara ngayulu palyantja nyuntu ngayunya nintinu. \v 8 Ka panya ngayulu tjananya nintinu tjukurpa panyatja, panya nyuntu ngayunya nintintja, kaya wangaṉarangku kulinu. Munuya kulini mulapa ngayulu nyuntulanguṟu mantakutu pitjangu nyuntu iyannyangka. \p \v 9 “Uwa Mama, nyanga palumpa tjanampaṉa nyuntula tjapini, palu panya mantatja kulilpai tjuṯakuṉa tjapintja wiya. Nyangatjaṉa tjanampa kutju nyuntula ngatjini panya nyuntu ngayunya ungkunytja tjuṯaku, panya paluṟu tjana nyuntumpa walytja nyinanyi. \v 10 Paluṟu tjana nyuntumpa ngalimpaṯu nyinanyi. Kaya aṉangu tjuṯangku palunya tjananya ngayunya waṉannyangka nyakula ngayunya mirawaṉira puḻkanmananyi. \v 11 Kuwari nguwanpaṉa manta nyangatja wantikatira ma-pitjanyi nyuntulakutu. Palu nyanga tjanaya mantangka rawa nyinanyi, ngayunya waṉalpai tjuṯa. Mama, nyuntun wiṟu mulapa nyinanyi witulya puḻkanya, munu panyan ngayunya witulyanu palu puṟunypaṯu witulya puḻka nyinanytjaku. Wanyu nyanga tjananya witulya puḻkangku aṯunymaṟa kanyinma uwankara tjungu nyinanytjaku, panya nyuntu ngali tjungu nyinanytja puṟunypa. \p \v 12 “Uwa, nyuntu panyaṉin tjunu witulya puḻka nyinanytjaku, kaṉa mulapa tjanala tjungu nyinara witulya puḻkangku tjananya aṯunytju kanyiningi kutjupa kawalinkunytja wiyangku. Palu panya Judasanya kutju kawankatingu, panya ngaṉmanytju nyiringka iriti walkatjunu paluṟu kawankatinytjaku, ka panya mulapa alatjiringu. \p \v 13 “Kaṉa kuwari ngayulu nyuntulakutu ma-pitjanyi. Palu mantangka nyanga nyinaraṉa tjukurpa nyanganpa tjanala wangkanyi kuwaripangku tjana kuliṟa puḻkaṟa pukuḻarinytjaku kurunpa winki, nyanga ngayulu pukuḻpa nyinanytja puṟunypa. \v 14 Nyuntumpa tjukurpaṉa tjanala wangkara utinu ngayunya waṉalpai tjuṯangka. Kaya aṉangu tjukurpa mantatja kulilpai tjuṯa tjanampa kuraringu, panya paluṟu tjana ngayunya nyanga waṉalpai tjuṯangku tjukurpa mantatja kuliṟa waṉalpai wiya, ngayulu puṟunypa. \v 15 Ka nyanga mantanguṟu nyuntu tjananya mantjintjakuṉa tjapintja wiya. Palu mamungku kurantjaku-tawaraṉa tjanampa tjapini nyuntu tjananya aṯunymaṟa kanyintjaku. \v 16 Panya ngayulu tjukurpa mantatja kulilpai wiya, kaya palu puṟunypaṯu tjana tjukurpa mantatja kulilpai wiya. \v 17 Nyuntumpa panya tjukurpa tjukaṟuru alatjiṯu, ka tjukurpa palunya tjananya wanyu nintinma tjana nintiringkula nyuntumparinytjaku alatjiṯu. \v 18 Panya nyuntuṉin ngayunya mantakutu wituṉu, kaṉa palu puṟunypa tjananya wituṉi ngura uwankarakutu. \v 19 Uwa, ngayuluṉatju nyuntunya unganyi alatjiṯu munuṉa tjananya nintini tjukurpa tjukaṟuru nyuntunyatjara tjana kuḻu kuliṟa nyuntumparinytjaku. \p \v 20-21 “Palu Mama, nyanga tjanampa kutjuṉa nyuntula tjapintja wiya, palu kutjupa tjuṯaku kuḻuṉa tjapini. Panya ngula nyanga tjana ngayuku tjukurpa aṉangu kutjupa tjuṯangka tjakultjunkunyangkaya kuliṟa ngayuku mulamularingkuku. Kaṉa nyara palumpa tjanampa kuḻu nyuntula tjapini tjana kutjuringkula nyuntula tjungu nyinanytjaku. Panya nyuntu ngali tjungu kutjuṯu nyinanyi, palu puṟunypa palunya tjananya kuḻu tjungunma. Kaya aṉangu panya tjukurpa mantatja kulilpai tjuṯangku tjananya tjungu kutjuṯu nyinanyangka nyakula kulilku nyuntu ngayunya mantakutu iyantja. \v 22 Uwa, nyuntu ngayunya tjunu witulya puḻka mulapa, kaṉa palu puṟunypaṯu nyanga tjananya witulyanu ngayulu puṟunypa witulya puḻka nyinanytjaku munu tjunguringkula kutjuṯu nyinanytjaku nyuntu ngali puṟunypa. \v 23 Nyanga ngayuluṉa tjanala tjungu nyinanyi, ka nyuntu ngayula tjungu nyinanyi, kaya palulanguṟu tjana ngapartji uwankaraṯu tjunguringkula kutjuṯu nyinaku. Kaya aṉangu panya tjukurpa mantatja kulilpai tjuṯangku tjananya tjungu nyinanyangka nyakula kulilku mulapa nyangatja Godalu iyantja munu mulapa paluṟu tjanampa puḻkaṟa mukuringanyi, panya ngayuku puṟunypa. \p \v 24 “Mama, nyuntu panya aṉangu tjuṯa ngayunya ungu ngayunya waṉantjaku. Kaṉa mukuringanyi ngula tjana ngayula tjunguringkula nyinanytjaku ngura ilkaṟitjangka. Kaṉiya paluṟu tjana puḻka mulapa nyakuku, panya nyuntu ngayunya ungu witulya puḻka mulapa ngayuku ngaṉmanypa mulapa puḻkaṟa mukuringkula manta wiyangkalpi. \v 25 Mama, nyuntu panyan tjukaṟuru mulapa. Ka aṉangu panya tjukurpa mantatja kulilpai tjuṯa nyuntumpa ngurpa nyinanyi. Palu ngayulu nyuntumpa ninti, kaya nyanga tjana nyakula nintiringu panya nyuntu ngayunya iyantjitjaku. \v 26 Kaṉa ngayulu nyuntunya tjanala utiṟa nintinu, munuṉa rawangkuṯu tjanala nintilkatiku. Kaya nyuntumpa mukulyaku nintiringkula aṉangu kutjupa tjuṯa mukulyangku kanyilku, panya nyuntuṉin ngayunya mukulyangku kanyini, palu puṟunypa. Kaṉa ngayulu kuḻu tjanala tjungu nyinaku.” \m Alatji Jesulu Mamala tjapiningi. \c 18 \s1 Jesunya Witintja \r (Matthew-ku 26:47-56; Markaku 14:43-50; Luke-aku 22:47-53) \p \v 1 Munu tjapiṟa wiyaringkula Jesunya ma-pakaṉu palumpa nintintja tjuṯa kuḻu. Munuya wimaṟuwanu karu ini Kitaṟanta ma-itipirira kaana puḻkangka ma-wirkanu munuya nyinangi. \v 2 Ka Judasanya, wati panya Jesunya witintjaku nintintjanya tjanala tjungu wiya. Palu wati nyara paluṟu ngura nyara palumpa ninti panya Jesunya Judasanya tjanaya tjuṯa aṟa tjunguringkula nyinapai ngura nyara palula. \v 3 Kaya ngura nyara Jerusalemala tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku, Paṟatji tjuṯangku kuḻu wati timpula aṯunymankupai tjuṯa wituṉu Judasala tjunguringkula ankunytjaku, ka tjananya katingu nintingku kaana nyara palulakutu wati Rome-anya nguraṟa tjaultji tjuṯa kuḻu. Kaya ma-pitjala wirkanu ngura nyara palula kuḻaṯa tjilira, waṟu tili tjaatjara kuḻu. \v 4 Ka Jesulu unngu nintingku kuliningi nyanga alatjirinytjaku, munu tjana ngalya-wirkankunyangka ma-ngaparikatira tjapinu, “Ngananya nyura ngurini?” \p \v 5 Kaya wangkangu, “Jesunya Nazarethanya nguraṟala ngurini.” \p Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Uwa, ngayuluṉa ini nyanga paluṟu.” \p Ka Judasanya panya tjaultji tjuṯangka tjungu ngaṟangi Jesunya tjanala witintjaku nintintjikitjangku. \v 6 Ka Jesulu alatji wangkanyangka panya tjana uwankara ma-tjutukatira tjaṉanguṟu punkaṉu mantangka. \v 7 Ka Jesulu piṟuku tjanala tjapinu, “Ngananya nyura ngurini?” \p Kaya piṟuku wangkangu, “Panya Jesunya Nazarethanya nguraṟala ngurini.” \p \v 8 Ka Jesulu wangkangu, “Wangkangu panyaṉa nyurala alatjiṯu. Ngayuluṉa ini nyanga paluṟu. Ka nyura ngayuku pitjangu, palu nyanga tjananyaya wantir'iyala kaya ara.” \v 9 (Jesulu nyanga alatji wangkanyangka tjukurpa panya paluṟu ngaṉmanytju wangkanytja utiringu, paluṟu Mamala ngaṉmanytju tjapiṟa alatji wangkanytja, “Mama, wati nyanga tjuṯa panya nyuntu ngayunya ungkunytjaṉa kawalinkunytja wiyaṯu.”) \p \v 10 Ka Simon Peterlu tjuḻa waṟa kanyintjatjanungku ilaṟa wati kutju pina waku kaṯaṉu, ka pina punkaṉu mantangka. Wati nyanga paluṟu panya wati tjukurtjara puḻkaku waṟkaripai ini Malkanya. \v 11 Ka Jesulu wangkangu Peterla, “Wanti! Tjuḻa pala maḻakungku tjarpatjura. Panya Mamaluṉi wituṉu pika puḻkatjararingkunytjaku, kaṉa palula wangaṉarangku kuliṟa nyanga alatjirinytjaku mukuringanyi alatjiṯu wantinytja wiya.” \s1 Mayatja Ini Anatjalakutu Katinytja \p \v 12-13 Ka wati panya tjaultji tjuṯaku mayatjangku tjananya wangkangu Jesunya witintjaku, kaya mulapaṯu witiṉu tjaultji tjuṯangku munu timpula aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu. Munuya maṟa karpiṟa ma-katingu wati ini Anatjalakutu panya Kayapatjaku waputjukutu. Anatjanya panya ngaṉmanypa nyinangi Jew tjuṯaku Tjukurtjara Puḻka, palu nyara palula aṟa Kayapatjanya ngapartji Tjukurtjara Puḻka nyinangi.\fig |src="cn01814B.tif" size="col" loc="p" ref="18:12-13"\fig* \v 14 Wati nyara paluṟu panya Jewku mayatja tjuṯangka ngaṉmanytju wangkangu alatji, “Wati kutju palya ilunyi aṉangu uwankaraku ngalkilpa.” \s1 Peternya Jesuku Ngurparingkunytja \r (Matthew-ku 26:69-70; Markaku 14:66-68; Luke-aku 22:55-57) \p \v 15 Ka tjaultji tjuṯangku Jesunya witiṟa Tjukurtjara Puḻkaku ngurakutu ma-katinyangka Simon Peterlu pula nintintja panya kutjupaṟarangku Jesunya tjananya maḻawanungku waṉaningi. Ka ngura nyara palula wirkankunyangka nintintja panya kutjupangku Peternya uṟilta wantikatira waintaṟa Jesunya tjananya waṉaṟa tjarpangu waḻiku yaatangka. Panya nintintja paluṟu wati nyara Tjukurtjara Puḻkaku ninti. \v 16 Ka Peternya uṟilta ngaṟangi tuwangka itingka panya palumpaya ngurpa. Ka nintintja panya paluṟu maḻaku pakaṉu munu kungkawaṟa tuwa kanyilpaingka tjapinu Peternya yaatangka tjarpatjunkunytjaku, ka mulapaṯu tjarpatjunu kungkawaṟa panya paluṟu. \v 17 Munu palunya ngurkantanu Peternya munu tjapinu, “Nyuntu kuḻu wanyu Jesula tjungutja?” \p Ka Peterlu wangkangu, “Wiya! Ngayulu palumpa tjungutja wiya.” \p \v 18 Ka munga nyara palula wari puḻka ngaṟangi, kaya waṟkaripai tjuṯangku timpula aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu waṟu tiliṟa ngaṟala unytjunaringi. Ka Peternya waringku puyinnyangka pitjangu tjanalakutu munu tjunguringkula ngaṟala waṟu nganytjiningi. \s1 Tjukurtjara Puḻkangku Jesunya Tjapiṟa Kulintja \r (Matthew-ku 26:59-66; Markaku 14:55-64; Luke-aku 22:66-71) \p \v 19 Ka waḻi unngu Tjukurtjara Puḻkangku Anatjalu Jesunya tjapiṟa nguriningi, “Wati yaaltjiṯungkunta waṉalpai? Nganalu tjana? Nyaan palunya tjananya nintilpai?” \p \v 20 Ka Jesulu wangkangu, “Utingkuṉa tjanala wangkangi tjukurpa aṉangu winkingka, waḻi inmatja tjuṯangka ngura kutjupangka kutjupangka munuṉa Jerusalemala timpulangka kuḻu rawangku nintiningi aṉangu tjuṯa tjunguringkunyangka kampangkaṯu wiya. \v 21 Kan nyaaku ngayunya tjapini? Utin tjanala tjapinma panya nyara paluṟu tjana ngayulu wangkanyangka kuliningi, munuya paluṟu tjana nintingku kulintjatjanungku nyuntula tjakultjunkuku.” \p \v 22 Ka alatji wangkanyangka wati timpula aṯunymankupai kutjungku ila ngaṟanytjatjanungku Jesunya nguku pungu, munu wangkangu, “Ai, alatji wangkanytja wiyangku wantima! Palatja wati Tjukurtjara Puḻkanya.” \p \v 23 Ka Jesulu wangkangu, “Ngayulu ngunti wangkanyangkampaṉiya utingku wangkama nyanga aṉangu tjuṯangka miṟangka. Palu ngayulu tjukaṟurungku wangkangi, kaṉin nyaaku pungu?” Ka wati timpula aṯunymankupai piṟuku wangkanytja wiya ngaṟangi. \p \v 24 Ka palula maḻangka Anatjalu palunya karpintjaṯu ma-iyaṉu Tjukurtjara Puḻkakutu panya palumpa waputju Kayapatjalakutu. \s1 Peternya Piṟuku Ngurparingkunytja \r (Matthew-ku 26:71-75; Markaku 14:69-72; Luke-aku 22:58-62) \p \v 25 Ka Peterlu uṟilta waṟu ngaṟala nganytjiningi. Kaya kutjupa tjuṯangku palula wangkangu, “Nyuntu kuḻu wanyu wati palula tjungutja?” Ka Peterlu puḻkaṟa alatjiṯu wiyanmanu, “Wiya! Ngayulu palumpa tjungutja wiya.”\fig |src="cn01820B.tif" size="col" loc="p" ref="18:25"\fig* \p \v 26 Ka waṟu nyara palula wati Tjukurtjara Puḻkaku waṟkaripai ngaṟangi. Wati nyanga paluṟu panya Peterlu pina kaṯantjitjaku walytja. Munu paluṟu nyakula Peternya ngurkantaṟa wangkangu, “Munta, nyuntunyaṉa panyatja nyangu, Jesula tjungu ngaṟanyangka, panya nyara kaanangka. Mulapa?” \p \v 27 Ka Peterlu piṟuku wiyanmanu. Ka paluṟu wiyanmankunyangka tjuḻpu panya mungawinki mulapa wangkapainya wangkangu. \s1 Pilate-alu Jesunya Tjapiṟa Kulintja \r (Matthew-ku 27:1-2,11-14; Markaku 15:1-5; Luke-aku 23:1-5) \p \v 28 Ka mungawinki mulapa Jewku mayatja tjuṯangku timpula aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu Jesunya Kayapatjaku nguranguṟu katingu mayatja ini Pilate-aku ngurakutu.\f * \fr 18:28 \fr*\ft Panya Rome-aku mayatja puḻkangku Pilate-anya ngaṉmanytju iyaṉu Jerusalemalakutu aṉangu Jew tjuṯa manta nyara Judeala nyinanyangka mayatjarira kanyintjaku palumpa.\ft*\f* Munuya wirkaṟa uṟilta yaatangka paṯaṟa ngaṟangi, panya tjana tjinguṟu wati Jew wiyaku ngurangka tjarparampa kuraringkuku munuya palulanguṟu inma Katuwanu Ankunytjanya ngaṟanyangka puṯu mai kuka ngalkuku. Nyangatja tjanampa tjaka Jew tjuṯaku, kaya palula-tawara Jesunyatjara uṟilta paṯaṟa ngaṟangi Jewku mayatja tjuṯa munu wati timpula aṯunymankupai tjuṯa kuḻu. \v 29 Ka Pilate-anya uṟilkutu pakaṉu munu tjanala tjapinu, “Wati nyangatja nyura nyaanguṟu ngalya-katingu, nyaa palyannyangka?” \p \v 30 Kaya wangkangu, “Wiya, tjinguṟu paluṟu kura palyantja wiyangka nganaṉa katinytja wiyangku wantima, palu kura palyannyangkala palunya ngalya-katingu.” \p \v 31 Ka Pilate-alu wangkangu tjanala, “Wiya, nyurayanku ma-katira walytjangku tjapiṟa nguriṟa palunya ngurkantanama nyurampa tjukurnguṟu.” \p Kaya wangkangu, “Wiya, panya nyuntun nganaṉanya angapainu wati kura pungkula iluntankunytja wiyangku wantinytjaku. Palu panya nyuntu wangkanyangka kutjula iluntankupai.” \v 32 (Nyanga alatji tjana wangkanyangka Jesulu ngaṉmanytju panya wangkanytja utiringu, panya ngaṉmanytju paluṟu utingku wangkangu nyanga alatji ilunytjikitjangku.)\f * \fr 18:32 \fr*\ft Jesulu panya ngaṉmanytju wangkangu, “Ngayunyaṉiya katuṟa utitjunkuku.” Alatji wangkara paluṟu puṉu kaṯakutjarangka utitjunkunytja kuliningi. Panya Rome-anya nguraṟa tjuṯangku wati kura tjuṯa alatji iluntankupai puṉungka wakaṟa utitjunkula. Palu Jew tjuṯangku alatji iluntankunytjaku wiya ngaṟangi Rome-aku mayatjangku painnyangka.\ft*\f* \p \v 33 Ka Pilate-alu palumpa waḻingka maḻaku tjarpara Jesunya ngalya-katinytjaku wangkangu. Munu palulanguṟu palula tjapinu, “Nyuntun mulapa Jew tjuṯaku mayatja puḻka?” \p \v 34 Ka Jesulu palula wangkangu, “Nyuntu wanyu walytjangku kuliṟa ngayunya tjapini? Munta kutjupa tjuṯangkunta ngayunya tjakultjunu?” \p \v 35 Ka Pilate-alu wangkangu, “Nyuntu wanyu ngayunya kulini nyuntumpa walytja? Wiya, ngayulu Jew wiya. Nyanga nyuntumpa walytja tjuṯangkuntaya ngalya-katingu ngayulakutu pala tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku. Palu nyaan wanyu palyaṉu kantaya nyuntunya ngalya-katingu?”\fig |src="cn01826B.tif" size="col" loc="p" ref="18:35-37"\fig* \p \v 36 Ka Jesulu wangkangu, “Ngayulu panya mayatja mantatja tjuṯa puṟunypa wiya. Tjinguṟuya ngayulu mayatja mantatja nyinanyangkampa ngayunya waṉalpai tjuṯangku ngayulanguṟu anga-pikaringkula ngalkinma ngayunya Jewku mayatja tjuṯangku witintjaku-tawara. Palu ngayulu mayatja mantatja tjuṯa puṟunypa wiya.” \p \v 37 Ka Pilate-alu wangkangu, “Palu nyuntun wanyu mayatja puḻka?” \p Ka Jesulu wangkangu, “Tjukaṟurungku palan wangkanyi. Panya ngayulu mantakutu pitjala iṯi ngaringu tjukurpa tjukaṟuru kutju wangkanytjikitja. Nyanga palunyakitjaṉa pitjangu. Ka aṉangu kutjupangku tjukurpa tjukaṟuruku mukuringkula ngayulu wangkanyangka wangaṉarangku kulilpai.” \p \v 38 Ka Pilate-alu wangkangu, “Nyaa wanyu tjukurpa tjukaṟuru paluṟu?” \s1 Pilate-alu Jesunya Iluntankunytjaku Palyanmankunytja \r (Matthew-ku 27:15-31; Markaku 15:6-20; Luke-aku 23:13-25) \p Munu nyangatja wangkara Pilate-anya maḻaku pakaṉu uṟilkutu, munu panya tjanala wangkangu, “Wati nyanga palunyaṉa kura puṯu ngurkantananyi iluntankunytjikitjangku. \v 39 Panyatjaya kulila panya ngaṟanyi ngayulu nyurampa wati kutju tjailangka nyinanytja walatjunkunytjaku inma nyanga Katuwanu Ankunytjanya panya ngaṟanyangka. Palu nyura wanyu mukuringanyi ngayulu nyurampa nyanga mayatja puḻka walatjunkunytjaku?” \p \v 40 Kaya Jew paluṟu tjana uwankarangku puḻkaṟa mirara wangkangu, “Wiya, Jesunyala wantinyi. Nganaṉa mukuringanyi wati pala Paṟapatjanya walatjunkunytjaku.” (Paṟapatjanya panya wati pikaṯi Rome-anya nguraṟa tjuṯa pikangku pungkupai.) \c 19 \p \v 1 Ka Pilate-alu palumpa tjaultji tjuṯangka wangkangu, “Jesunyaya katira wiipangka puḻkaṟa puwa!” Kaya mulapaṯu palunya wiipangka puḻkaṟa alkaṉu. \v 2 Munuya tjilka iṟi puḻkatjara manguṟi puṟunypa karpi-karpiṟa tjunu palula katangka. Munuya palunya mantara purple mayatja puḻkangku kanyilpaingka tjarpatjunu. \v 3 Munuya palumpa ikaringkula palunya anaṟa wangkangi alatji, “Awa, Wanyumpa kunyun Jew tjuṯaku mayatja puḻkampa.” Munuya maṟangku palunya yunpa pungangi. \p \v 4 Ka Pilate-anya piṟuku pakaṉu uṟilkutu munu Jewku mayatja tjuṯangka wangkangu, “Ngayuluṉa kuwari wati nyanga palunya nyuralakutu ma-pakaltjingaṉi, panya ngayulu puṯu palumpa kura ngurkantananyi palunya iluntankunytjikitjangku.” \p \v 5 Ka Jesunya tjanalakutu ma-pakaṉu manguṟi tjilkatjara katangka tjunkunytja munu mantara panya mayatjangku kanyilpainyatjara. Ka Pilate-alu tjanala wangkangu, “Nyawaya! Nyangatja wati panya paluṟu, ngaḻṯutjara.”\fig |src="cn01828B.tif" size="col" loc="p" ref="19:5"\fig* \p \v 6 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu wati panya timpula aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu Jesunya nyakula ngaḻṯuringkunytja wiyangku alatjiṯu mirara wangkangu, “Puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura! Puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjura!” \p Ka Pilate-alu miranyangka kuliṟa wangkangu alatji, “Wiya, wati nyanga palunya ngayulu puṯu kura ngurkantananyi iluntankunytjikitjangku. Palu nyurayanku ma-katira puṉungka wakaṟa utitjura.” \p \v 7 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku palula wangkangu, “Wiya, wati nyanga paluṟunku Godaku katjanmanangi. Ka panya nganampa tjukurpa ngaṟanyi alatji, ‘Aṉangu kutjupangku walytjangku Godanyanmankunyangka palunya iluntanama.’” \p \v 8 Ka tjana nyanga alatji wangkanyangka Pilate-alu kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu. \v 9 Munu piṟuku waḻingka tjarpara tjapinu Jesula, “Nyuntu ngura yaaltjinguṟu pitjangu?” Palu Jesulu palula wangkanytja wiyangku alatjiṯu wantingi. \p \v 10 Ka Pilate-alu wangkangu, “Nyaakun ngayula tjukurpa utingku tjakultjunkunytja wiyangku wantinyi? Panya ngayuluṉa mayatja puḻka nyinanyi munuṉa ngayulu mukuringkula nyuntunya wantir'iyalku ankunytjaku, munta tjinguṟuṉa mukuringkula nyuntunya puṉu kaṯakutjarangka wakantjaku palyanmankuku.” \p \v 11 Ka Jesulu wangkangu, “Wiya, panya ilkaṟinguṟu Godanya mukuringkunyangka kutju nyuntu ngayuku palyantjaku ngaṟanyi. Palu wati nyara ngayunya katira nyuntunya ungkunytja tjuṯa kura puḻka mulapa ngaṟanyi nyuntula waintaṟa, panya paluṟu tjana ngayunya iluntankunytjikitja mukuringanyi.” \p \v 12 Ka nyangatja kuliṟa Pilate-alu palunya walatjunkunytjikitjangku kuliningi munu piṟuku uṟilkutu pakaṟa tjanala ngapartji tjapiningi Jew panya tjuṯangka. Ka paluṟu tjana piṟuku mirara wangkangi, “Munta, nyuntun maḻpa wiya Rome-aku mayatjaku? Nyaakun wati nyanga palunya walatjunkunytjikitjangku wangkanyi? Panya paluṟunku mayatja puḻkanmanangi. Ka nyuntumpa mayatja Rome-ala nyinanytjanya tjinguṟu nyangatja kuliṟa nyuntumpa mirpaṉariku nyuntu palunya walatjunkunyangkampa.” \p \v 13 Ka Pilate-alu nyangatja kuliṟa Jesunya uṟilkutu pakaltjingantjaku wangkangu. Kaya katira ngaṟatjunu uṟilpa panya ngurkantankupaingka. (Ngura nyara paluṟu panya ini \it Uṟilpa Waḻu Tjiwanguṟu Palyantjitjanya\it*, kaya wangka Iipuṟungku ngura palunya wangkapai, \it Kapatjanya\it*.) Ka nyara palula Pilate-anya nyinakatingu tjiya puḻkangka, panya wati mayatja nyinakatipai tjiya nyanga palula kura palyalpai tjuṯa tjukaṟurungku ngurkantankunytjikitja. \v 14 Ka tjiṉṯu nyara palula panya Jew tjuṯangku ritiringkula kutjupa kutjupa tjuṯa palyaningi ngaṉmanytju inma Katuwanu Ankunytjanya mungawinki palyantjikitjangku.\f * \fr 19:14 \fr*\ft Paluṟu tjana tjiṉṯu tjarpanytja kuwaripangka palyaṟa ritiringangi panya tjiṉṯu tjarpanyangka munga nyara paluṟu munu mungawinki kuḻu miḻmiḻpa ngaṟapai waṟkarinytjaku wiya Godanya tjunguringkula waḻkuntjaku.\ft*\f* Ka nyara palula aṟa kaḻaḻarinyangka Pilate-alu wangkangu tjanala, “Nyawaya! Nyangatja nyurampa panya mayatja puḻka.” \p \v 15 Kaya piṟuku mirara wangkangu kutjupangku kutjupangku, “Iluntarala! Iluntarala! Puṉu kaṯakutjarangkala wakaṟa utitjura.” \p Ka Pilate-alu tjapinu tjanala, “Mulapaṉa nyurampa nyanga mayatja puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkuku?” \p Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku wangkangu, “Wiya, nyanga paluṟu nganampa mayatja wiya, panya mayatja puḻka nyara Rome-ala nyinanytjanya kutju nganampa mayatja puḻka nyinanyi.” \p \v 16 Ka palulanguṟu Pilate-alu Jesunya wantir'iyaṉu katira puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunkunytjaku. Kaya tjaultji tjuṯangku palunya witiṟa ma-katingu. \s1 Jesunyaya Puṉu Kaṯakutjarangka Wakaṟa Utitjunkunytja \r (Matthew-ku 27:32-44; Markaku 15:21-32; Luke-aku 23:26-43) \p \v 17 Ka paluṟu puṉu kaṯakutjara walytjangku tjaḻiṟa ma-katingu ngura ini Kata Tarkatjaralakutu. (Panya Iipuṟu tjuṯangku ngura nyanga palunya ini wangkapai, \it Kaulkatjanya\it*.) \p Kaya ngura nyara palula tjaultji panya tjuṯangku palunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu. \v 18 Munuya palulanguṟu wati kutjupa kutjara palu puṟunypaṯu wakaṟa utitjunu kutjupa maṟa wakungka, kutjupa maṟa tjampungka. Ka Jesunya nguṟurpa utingaringi. \v 19 Ka Pilate-alu ngaṉmanytju kutjupangka wangkangu puṉu tjilpirta ini walkatjuṟa Jesula katu puṉungka tjunguṟa wakantjaku nyanga alatji,\fig |src="lb00327c.tif" size="col" loc="p" ref="19:19"\fig* \pc \pn Jesunya Nazarethanya Nguraṟa \pn* \pc \pn Jew Tjuṯaku Mayatja Puḻka\pn* \m \v 20 Ka wati kutjupangku tjukurpa palunya puṉungka walkatjunu wangka panya maṉkurpa Iipuṟu munu Latin munu Kuṟiki, ka tjaultjingku puṉungka katu wakaṟa wantingu. Kaya Jew tjuṯangku ini nyara palunya nyangangi, panya ngura nyara Jesunya wakaṟa utitjunkunytjanya panya waḻingka itingka nguwanpa, kaya waḻinguṟu pakaṟa ma-nyangangi uti ngaṟanyangka. \v 21 Kaya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku walka panya nyakula ankula wangkangu Pilate-ala, “Nyaakun alatji walkatjunkunytjaku wangkangu. Utin nyanga alatji palyanma, ‘Nyanga paluṟunku walytjangku Jew tjuṯaku mayatjanmanangi.’” \p \v 22 Ka Pilate-alu wangkangu, “Wiya, alatjiṯuṉa wangkangu. Ka nyara paluṟu ngaṟanyi alatjiṯu.” \p \v 23 Kaya tjaultji kutjara kutjarangku Jesunya wakaṟa utitjuṟa mantara palumpa mantjiṟa kutjungku kutjungku katingu. Munuya kutju panya tiṟitja puṟunypa paluṟu unngu tjarpara kanyilpai mauṉṯalpa tjunu. Mantara pala paluṟu panya alatji-alatjiṯu palyantja wakaṟa tjunguntja wiya.\fig |src="lb00328c.tif" size="col" loc="p" ref="19:23"\fig* \v 24 Kayanku wangkangi tjaultji tjuṯangku, “Wanyula kaṯantankunytja wiyangku wantima munula puṉu nyanga nampatjara arkaṟa waṉira nyawa, ‘Nganalu nampa puḻka waṉiku?’ Ka nyara paluṟu nampa tjukaṟurungku waṉinytjatjanungku mantara palunya mantjilku.” Ka mulapa kutjupangku nampa tjukaṟurungku waṉingu munu paluṟu mantjinu mantara panya palunya. Panya ngaṉmanytju nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 “Ngayuku mantaraya kutjungku kutjungku katingu. \q1 Munuya mantara panya ngayulu unngu kanyintjitjaku inkangi, \q2 ka kutjupangku nampa tjukaṟurungku waṉingu paluṟu mantjintjikitjangku.” \x * \xo 19:24 \xo*\xt Psalm 22:18\xt*\x* \m Kaya wati tjaultji tjuṯangku mulapaṯu alatjingaṉu tjukurpa iriti walkatjunkunytja ngaṟanytjaku alatjiṯu. \p \v 25 Kaya minyma panya tjuṯa ila ngaṟangi Jesunya utitjunkunytjala itingka panya palumpa ngunytju, munu ngunytju maḻatja, munu minyma kutjupa ini Mary-nya Kulapatjaku kuri, munu Mary Magdalene-anya kuḻu. \v 26 Ka nintintja kutju Jesuku ngunytjungka tjungu ngaṟangi, panya nyanga paluṟu Jesuku maḻpa mulapa. Ka Jesulu pulanya walunyakula ngunytjungka wangkangu, “Ngunytju, palatjanku nyuntumpa katja.”\fig |src="CN01840B.TIF" size="col" loc="p" ref="19:26-27"\fig* \v 27 Munu piṟuku wangkangu palumpa panya maḻpangka, “Ka nyuntunku ngunytju nyanga palunya aṯunymanama.”\f * \fr 19:27 \fr*\ft Alatji Jesulu wangkangu palumpa maḻpangka ngunytju palumpa paluṟu ankunyangka katjaringkula aṯunymaṟa kanyintjaku, palu katja mulapa wiya.\ft*\f* Ka nyara palulanguṟu nintintja panya paluṟu Jesuku ngunytju katingu palumpa ngurakutu munu palumpa ngurangka aṯunymaṟa kanyiningi. \s1 Jesunya Ilunytja \r (Matthew-ku 27:45-56; Markaku 15:33-41; Luke-aku 23:44-49) \p \v 28 Ka Jesulu nintingku kulinu, “Uwa, Mamalu wangkanytjaṉa uwankara palyaṟa wiyaṉu.” Munu palulanguṟu paluṟu wangkangu, “Mina iluṉa.” Ka alatji paluṟu wangkanyangka iriti nyiringka walkatjunkunytja mulapa utiringu. \p \v 29 Ka piti waina kurakuratjara ngaṟangi, kaya tjaultji tjuṯangku pantja puṟunytja wainangka tjaḻatjuṟa puṉu waṟangka tjunkula katuṟa Jesula tjaangka kanyiningi tjikintjaku. \v 30 Ka Jesulu waina tjikiṟa wiyaringkula wangkangu, “Uwa, uwankaraṉa palyaṟa wiyaṉu.” Munu palulanguṟulta kata tjaṟuringkula kurunpa wiyaringkula ilungu. \s1 Jesunya Kultu Kuḻaṯangka Wakantja \p \v 31 Ka palulanguṟu Jewku mayatja tjuṯangku Pilate-ala ankula tjapinu, “Palyaya wati nyara puṉungka utingarinytja maṉkurpa tjaḻpa kaṯantankuku mapalku ilunytjaku? Panya nganaṉa mukuringanyi palunya tjananya miri mantjintjikitja.” Alatjiya tjapinu tjana miri puṉungka rawa ngaṟanytjaku-tawara. Panya mungawinki Saturday-ngka tjanampa tjiṉṯu miḻmiḻpa mulapa ngaṟangi Jew tjuṯaku, kaya tjana mukuringkunytja wiya miri puṉungka rawa utingarinytjaku tjiṉṯu tjarpanyangka maḻangka. \p \v 32 Ka Pilate-alu palyanmanu tjananya tjaḻpa kaṯantankunytjaku munu wangka iyaṉu tjaultji panya tjuṯakutu. Kaya kuliṟa wati panya Jesula nganytjarta kutjara ngaṟanytja-waraṟa tjaḻpa kaṯantanu. \v 33 Palu Jesulakutu ngapartji wirkaṟaya nyangu ngaṉmanypa ilunytja munuya ilunytja nyakula tjaḻpa kaṯantankuwiyangku wantingu. \v 34 Ka tjaultji kutjungku Jesunya kultu wakaṉu kuḻaṯangka, ka milkaḻi mina kuḻu ngalya-tjutingu. \v 35 Ka nyangatja wati kutjungku nyakunytjatjanungku ngula tjakultjunu. Wati paluṟu nintingku tjukaṟurungku wangkapai nyura kuḻu kuliṟa mulamularingkunytjaku.\f * \fr 19:35 \fr*\ft Nyanga alatji wangkara Johntu paluṟunku wangkangi.\ft*\f* \v 36 Kaya tjaultji tjuṯangku Jesunya tjaḻpa kaṯantankunytja wiyangku wantinyangka tjukurpa panya iriti nyiringka walkatjunkunytja utiringu panya alatji ngaṟanyi nyiringka, \q1 “Palunyaya tarka kaṯantankunytja wiyangku wantiku.” \x * \xo 19:36 \xo*\xt Psalm 34:20\xt*\x* \m \v 37 Ka tjukurpa kutjupa kuḻu nyiringka ngaṟangi nyanga alatji, \q1 “Aṉangu tjuṯangkuya nyakuku palunya wakannyangka.” \x * \xo 19:37 \xo*\xt Tjakaṟayaku 12:10\xt*\x* \s1 Jesunya Miri Kuḻpingka Tjuṉutjunkunytja \r (Matthew-ku 27:57-61; Markaku 15:42-47; Luke-aku 23:50-56) \p \v 38-39 Ka wati kutjupa nyinangi ini Josephanya Aṟima-tjiyanya nguraṟa. (Wati nyara paluṟu Jesunya waṉalpai, palu paluṟu utingku waṉantja wiya, kumpiltu waṉaningi, Jewku mayatja tjuṯaku nguḻuringkula.) Munu paluṟu Pilate-alakutu anu Jesunya miri ngatjintjikitja. Ka Pilate-alu palunya palyanmanu katinytjaku. Ka wati kutjupa Josephala tjunguringu ini Nicodemusanya. (Wati nyanga paluṟu panya Jesulakutu ngaṉmanypa anu mungangka.) Munu pula ankula Jesunya puntu puṉunguṟu araltjaṟa ukalilyinu munu mantjiṟa katingu. Ka Nicodemusalu wiṟu paṉṯipai tjuṯa katingu Jesula miringka tjutintjikitjangku. Panya paluṟu yakutjangka puḻka mulapa katingu, nampa nyangatja 30 kilograms. \v 40 Munu pula Jesunya puntu winki wiṟu paṉṯipaingka tjutiṟa karpinu mantara waṟangka. Panya tjakangkuya Jew tjuṯangku alatji palyalpai tjuṉutjunkunytjikitjangku, ka pula Jesunya aṉangu palu puṟunypaṯu palyaṉu. \v 41-42 Ka ngura nyara palula itingka kaana puḻka ngaṟangi, panya Jesunya puṉu kaṯakutjarangka utitjunkunytjitjangka tjaṟu. Ka nyara palula kuḻpi ngaṟangi kuwari kutju tjawaṟa wantinytja. Ka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupai ilaringkunyangka pula kuḻpi nyanga ilatjangka Jesunya miri mapalku tjarpatjuṟa wantingu, panya pula mungawinkiku riti palyantjikitja mukuringangi tjiṉṯu tjarpanytja kuwaripangka.\fig |src="DN00494b.tif" size="col" loc="p" ref="19:41-42"\fig* \c 20 \s1 Kuḻpi Uḻṯu Ngaṟanyangkaya Nyangu \r (Matthew-ku 28:1-8; Markaku 16:1-8; Luke-aku 24:1-12) \p \v 1 Ka Sunday tjiṉṯukutu manta maṟungka mulapa Mary Magdalene-anya pakaṟa anu kuḻpikutu, munu wirkaṟa nyangu apu panya tjaangka angatjunkunytja wati-uṉṯuṟa waṉaṟa wantinytja. \v 2 Munu nyakula wirtjapakaṉu nintintja kutjarangka tjakultjunkunytjikitja Simon Peterla munu Jesuku panya maḻpa mulata. Munu pulala wangkangu, “Pitjala pula wanyu nyawa. Mayatjanyala puṯu nyangu. Kuḻpi aḻa ngaṟanyi. Kutjupangkunti mantjiṟa katira wampa kutitjunu.” \p \v 3-4 Ka pula alatji wangkanyangka kuliṟa pakaṟa mapalku wirtjapakaṉu kuḻpikutu. Ka nintintja panya kutjupa Peterla waintaringu munu paluṟu-waraṟa kuḻpingka wirkanu. \v 5 Munu pupakatira nyirkiṟa nyangu mantara panya palunya karpiṟa tjunkunytja kutju ngarinyangka. Munu tjarpanytja wiyangku uṟilnguṟu kutju ma-nyangu. \v 6 Ka Simon Peterlu waṉaṟa maḻawanungku wirkanu kuḻpingka munu paluṟu-waraṟa tjarpangu kuḻpi unngu. Munu ilangku nyangu mantara kutju ngarinyangka.\fig |src="CN01852B.TIF" size="col" loc="p" ref="20:6-8"\fig* \v 7 Ka raiki panya kata karpiṟa wantinytjanya mauṉṯalpa ngaringi tapulaṟa tjunkunytja. \v 8 Ka nintintja panya kutjupa, panya paluṟu-waraṟa kuḻpingka wirkankunytjanya, paluṟu kuḻu tjarpangu, munu nyangu, “Mulapa nyangatja mantara kutju ngarinyi.” Munu paluṟu mulamularingu Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakantjitjaku. \v 9 (Panya Mary-lu pulanya Jesunya puntu wiya ngaṟanytja tjakultjunkunyangka pula Jesunya wankaringkunytjitjaku mulamularingkunytja wiyaṯu. Panya kuwaripangkuṯu pula puṯu kuliningi panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatjiṯu Jesunya ilunytjatjanu wankaringkula pakantjaku.) \v 10 Munu pula kuḻpi unngu nyakunytjatjanu maḻaku anu ngurakutu. \s1 Jesunya Mary Magdalene-ala Utiringkunytja \r (Matthew-ku 28:9-10; Markaku 16:9-11) \p \v 11-12 Ka Mary-lu panya pulanya kuḻpikutu maḻawanungku waṉaṉu munu wirkaṟa ngaṟala ulangi uṟilta kuḻpi tjaangka munu ulara ulara pupakatira kuḻpi unngu nyirkiṟa nyangu angelpa kutjara mantara piṟantjara nyinanyangka. Panya pula Jesunya ngarinytjitjangka nyinangi kutjupa tjinatjangka, kutjupa katalku. \v 13 Munu pula Mary-nya nyakula tjapinu, “Minyma awa, nyaakun ngaṟala ulanyi?” \p Ka wangkangu pulala, “Wiya, panya ngayuku Mayatjantiya wampa katingu, kaṉa puṯu kulini, ‘Yaaltjingkaya katira tjunu?’” \p \v 14 Munu alatji wangkara pinkuraraṟa nyangu Jesunya ngaṟanyangka, munu paluṟu puṯu ngurkantanangi wati kutjupa-palku. \v 15 Ka Jesulu tjapinu palunya, “Minyma awa, nyaakun ngaṟala ulanyi? Ngananyan puṯu ngurini?” \p Ka paluṟu wati kaanangka waṟkaripai-palku kuliṟa tjapinu, “Munta, nyuntu ma-katinytjatjanungkumpaṉi tjakultjura, ‘Yaaltjingkan tjunu?’ Kaṉa ankula mantjila.” \p \v 16 Ka Jesulu wangkangu palula, “Mary!” \p Ka ini wangkanyangka kuliṟa paluṟu pinkuraraṟa nyangu munu wangkangu, “Rabboni!” (Ini nyanga \it Rabboni \it*wangka Aṟa-mayiki munu panya wangkanyi \it Nintilpai\it*.)\fig |src="cn01855B.tif" size="col" loc="p" ref="20:16-17"\fig* \p \v 17 Ka Jesulu wangkangu palula, “Pampulwiyangkuṉi wantima panya kuwaripaṉa Mamalakutu ankunytja wiyaṯu. Palu ankula tjanala wangka nintintja panya tjuṯangka, ‘Ngayulu Mamalakutu maḻaku ananyi, panya nyuntumpa nganampa Mamakutu. Panya nyuntu nganaṉa God nyara palunya waḻkulpai, nyara palulakutuṉa ananyi.’ Alatji tjanala ankula wangka.” \p \v 18 Ka Mary-lu kuliṟa ankula nintintja tjuṯangka wangkangu, “Awa, kulilaya wanyu! Ngayuluṉa nyangu Mayatjanya ngayula utiringkunyangka.” Munu paluṟu tjanala tjakultjunu Jesulu palula wangkanytja uwankara. \s1 Jesunya Palumpa Nintintja Tjuṯangka Utiringkunytja \r (Matthew-ku 28:16-20; Markaku 16:14-18; Luke-aku 24:36-49) \p \v 19 Ka tjiṉṯu panya palulaṯu nintintja tjuṯa mungangka tjunguringu waḻi kutjungka munuya nyinangi tuwa patiṟa Jewku mayatja tjuṯaku nguḻu. Ka Jesunya tuwa patingka utiringkula ngaṟangu tjanala nguṟurpa munu wangkangu tjananya, “Raparingkulaya pukuḻpa nyinama!” \v 20 Munu nyangatja wangkara tjanala nintinu maṟa kultu kuḻu, kaya nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu palumpa. \v 21 Ka piṟuku Jesulu tjananya wangkangu, “Raparingkulaya pukuḻpa nyinama. Panya ngayunyaṉi mantakutu Mamalu wituṟa iyaṉu palumpa waṟka palyantjaku, kaṉa ngayulu palu puṟunypaṯu nyuranya ngapartji wituṟa iyaṉi waṟka ngayuku palyantjaku.” \p \v 22 Munu palulanguṟu tjananya puuṉu munu wangkangu, “Kuwariṉa nyurala Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpatjunanyi, kaya mantjila nyurala tjunguringkula nyinanytjaku. \v 23 Ka tjinguṟu nyura kutjupangka wangkaku alatji, ‘Mama Godanya nyuntumpa kalyparingu munu nyuntu kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantinyi.’ Ka mulapaṯu Mamanya palumpa kalyparingkuku. Palu tjinguṟu kutjupangka nyura wangkaku alatji, ‘Mama Godanya nyuntumpa kalyparingkunytja wiya.’ Ka mulapaṯu Godalu palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantiku.” \s1 Jesunya Thomasala Utiringkunytja \p \v 24 Ka munga nyara palula Jesunya tjanala utiringkunytjitjangka nintintja kutju wiya ngaṟangi wati ini Thomasanya. (Nyara paluṟu ini kutjupa panya Titimatjanya.) \v 25 Kaya nintintja panya kutjupa tjuṯangku Thomasanya ngula pitjanyangka nyakula tjakultjunu alatji, “Mayatjanyala nyangu.” \p Ka Thomasalu wangkangu, “Wiya, puṯuṉa mulamularinganyi ngayulu. Tjinguṟuṉa palunya maṟa panya nailangka wakantja nyakula pampuṟa kutju mulamularingkuku, munuṉa kultu panya wakantja pampuṟa kuḻu mulamularingkuku.” \p \v 26 Ka nyanga palulanguṟu tjiṟirpi 7 ngaṟala wiyaringkunyangka nintintja tjuṯa piṟuku tjunguringkula waḻi unngu nyinangi tuwa patingka. Ka Thomasanya kuḻu tjanala tjungu nyinangi. Ka Jesunya tuwa patingka piṟuku utiringu munu tjanala nguṟurpa ngaṟangu munu panya palu puṟunypaṯu wangkangu, “Raparingkulaya pukuḻpa nyinama!” \v 27 Munu paluṟu Thomasala wangkangu, “Ala, nyawaltaṉi kuṟungku maṟa nyanga munuṉi pampula, munuṉi piṟuku miṉa waṟaringkula kultungka nyanga maṟa tjura pika nyanga aḻangka. Panya ngaṉmanypan puṯu mulamularingangi tjana tjakultjunkunyangka. Palu kuwari nyangaltatju mulamulariwa.”\fig |src="cn01871b.tif" size="col" loc="p" ref="20:27"\fig* \p \v 28 Ka Thomasalu nyakula mulamularingu munu wangkangu palula, “Mulapan nyuntu ngayuku Mayatja Godanya!” \p \v 29 Ka Jesulu palula wangkangu, “Ngayunya nyakula kutjun ngayuku mulamularingu. Palu kutjupa tjuṯaya ngayuku nyakunytja wiya mulamularingkupai, nyara paluṟu tjana pukuḻpa mulapa nyinaku.” \s1 Tjukurpa Nyangatja Mulamularingkunytjaku Walkatjunu \p \v 30-31 Ka Jesulu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa palyaningi palumpa nintintja tjuṯangka miṟangka tjana nyakula mulamularingkunytjaku. Palu nyiri nyangangkaṉa Jesulu palyantja uwankara walkatjunkunytja wiya munuṉa tjukurpa maṉkurpa kutju walkatjunu nyura nyakula kuliṟa mulamularingkunytjaku panya Jesunya mulapa Christanya Godaku katja, panya Wankaṟunkupai Godalu kalkuntjanya. Ka nyura tjukurpa nyangatja kuliṟa mulamularingkula wankaṟu tiṯutjara nyinaku palula tjungu. \c 21 \s1 Jesunya Nintintja Tjuṯangka Utiringkunytja Uṟungka Itingka \p \v 1-2 Ka ngula Jesunya piṟuku utiringu palumpa nintintja kutjupa tjarangka uṟu ini Tapiṟiyala itingka (ini kutjupa Galileela). Panya nyanga alatji ngaṟangi nintintja 7 tjunguringkula nyinangi ngura nyara palula panya Simon Peternya, Thomasanya (ini kutjupa Titimatjanya), munu Natjanyulnga panya Kainanya nguraṟa, munu Tjipitiku katja kutjara munu nintintja panya kutjupa kutjara kuḻu. \v 3 Ka Simon Peterlu mungartjirinyangka wangkangu tjanala, “Antipinakuṉa ananyi.” \p Kaya wangkangu, “Uwa palya, nganaṉa kuḻu nyuntula tjungu ma-pitjanyi.” Munuya uwankaraṯu pautangka tatiṟa ma-pitjangu uṟu ngaṯikutu. Palu munga nyara palulaya rawangku kuka puṯu alatjiṯu witiningi. \p \v 4 Ka ngalya-tjiṉṯuringkunyangka Jesunya uṟu kantilytja ngaṟangi, ka nintintja tjuṯa parariṯu nyinangi uṟungka nguṟurpa pautangka munuya palunya puṯu ngurkantanangi. \v 5 Ka Jesulu tjananya mirara tjapinu, “Walytja tjuṯa! Kuka nyura witiṉu?” \p Kaya wangkangu, “Wiya alatjiṯula.” \p \v 6 Ka tjanala wangkangu, “Net palaya waṉi pauta kampa wakungka munu nyura kuka puḻka witilku.” Kaya mulapaṯu waṉingu kampa wakungka, munuya winki mulapa witiṉu munuya pautangka tjunkunytjikitjangku net puṯu ilaningi antipina mungilyi mulartjara. \p \v 7 Ka nintintja panya Jesuku maḻpa mulatu wangkangu, “Mayatjanya palatja.” Ka Peterlu nyangatja kuliṟa mantara ngaṉmanytju araltjaṟa tjunkunytjatjanu tjarpangu maḻaku munu uṟungka ma-waṟarakatingu Jesulakutu ankunytjikitja. \v 8 Kaya nintintja kutjupa tjuṯa pautangka pitjangi mantakutu munuya net panya kuka tjuṯatjara ilaṟa katingi, panya manta ila ngaṟangi 100 metre nguwanpa. \v 9 Kaya mantangka wirkaṟa nyangu waṟu purku kampanyangka, ka nyara palula antipina maṉkurpa pauṟa wantinytja ngaringi, ka mai tampa kuḻu waṟungka itingka tangka ngaringi. \v 10 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Kuka tjaraya ngalya-kati.”\fig |src="GT00104.tif" size="col" loc="p" ref="21:9-10"\fig* \p \v 11 Ka Simon Peterlu pautangka tjarpara net panya antipina puḻka tjuṯatjara witiṟa ngalya-ilaṉu mantakutu. Munuya kantamilaṟa nyangu nampa nyanga alatji 153, tjuṯa mulapa. Palu net panya palyaṯu ngaṟangi kaṯakatinytja wiya alatjiṯu. \p \v 12 Ka Jesulu tjanala wangkangu, “Pitjalaya pinpatja ngalkula!” \p Kaya pitjala nyinakatira unngu kutju kuliningi alatji, “Ngananya nyangatja?” Palu utingku tjapilwiyangkuya wantingi, panya palunya alatjiṯuya ngurkantanu Mayatja Jesunya. \v 13 Ka Jesulu mai tampa mantjiṟa tjananya ungu kuka antipina kuḻukuḻu, kaya ngalkuningi. \p \v 14 Nyangatja panya Jesunya ilunytjatjanu pakaṟa aṟa maṉkuraṟa nintintja tjuṯangka utiringkunytja.\f * \fr 21:14 \fr*\ft Panya ngaṉmanypa tjanala utiringu waḻi unngu tuwa patingka nyinanyangka. Munu piṟuku utiringu tjanala waḻi panya palulaṯu. Munu palulanguṟu uṟu nyanga kantilytjalta piṟuku utiringu.\ft*\f* \s1 Jesulu Peterla Wangkanytja \p \v 15 Kaya kuka mai ngalkula wiyaringkunyangka Jesulu Simon Peterla wangkangu, “Simon Johnkunu, nyanga tjana ngayuku puḻkaṟa mukuringkupai. Ka nyuntu tjanala waintaṟa mulapa ngayuku mukuringanyi?” \p Ka wangkangu, “Uwa Mayatja, nyuntu ninti ngayulu nyuntumpa puḻkaṟa alatjiṯu mukuringkupai.” \p Ka wangkangu, “Uwa, lamalama tjuṯatju paḻtjanma.” \p \v 16 Munu piṟuku tjapinu Simonta, “Simon Johnkunu, nyuntu mulapa ngayuku puḻkaṟa mukuringanyi?” \p Ka wangkangu, “Uwa Mayatja, nyuntu ninti ngayulu nyuntumpa puḻkaṟa alatjiṯu mukuringkupai.” \p Ka wangkangu, “Uwa, tjiipi tjuṯatju aṯunymaṟa kanyinma.” \v 17 Munu piṟukuṯu Simonta tjapinu, “Simon Johnkunu, nyuntu ngayuku puḻkaṟa mulapa mukuringanyi?” \p Ka Peternya tjituṟu-tjituṟuringu maṉkuraṟangku tjapinnyangka. Munu paluṟu wangkangu Jesula, “Mayatja, nyuntu uwankaraku ninti. Nyuntu ninti alatjiṯu panya ngayulu nyuntumpa puḻkaṟa mulapa mukuringanyi.” \p Ka Jesulu palula wangkangu, “Tjiipi tjuṯatju paḻtjanma. \v 18 Tjukaṟurungkuṉanta wangkanyi, ngaṉmanypa panya nyuntu wati yangupalalpi nyinara pakaṟa mantarangka tjarpara walytjangku kuliṟa ankupai. Palu ngulan tjiḻpiringkula maṟa katuringkuku, kanta kutjupa tjuṯangku nyuntunya maṟa karpiṟa witiṟa ma-katiṟinkuku nyuntu mukuringkunytjitja wiyakutu.” \v 19 (Alatji Jesulu wangkara utinu panya ngula mirpaṉtju tjuṯangku Peternya witiṟa maṟa karpiṟa ma-katiku pungkula iluntankunytjikitjangku. Panya paluṟu rapa alatjiṯu iluku Godaku puḻkaṟa mulamularingkula, kaya aṉangu tjuṯangku palunya rapa ilunyangka nyakula Godanya puḻkaṟa mirawaṉira waḻkulku.) \p Ka palulanguṟu Jesulu wangkangu Peterla, “Ngayunyaṉi waṉanma.” \p \v 20 Ka Peterlu pinkuraraṟa nyangu nintintja panya Jesuku maḻpa mulapa palunya pulanya waṉannyangka. (Nintintja nyanga paluṟu panya mungaṯu mai ngalkunnyangka Jesula itingka ngarikatira tjapinu alatji, “Nganalunta witintjaku nintilku?”) \v 21 Ka Peterlu palunya nyakula Jesula tjapinu, “Mayatja, wati nyangatjampa? Nyanga paluṟu ngula yaaltjiriku?” \p \v 22 Ka Jesulu wangkangu, “Tjinguṟuṉa ngayulu mukuringkulampa wati nyanga palunya wanka kanyinma ngula panya ngayulu maḻaku pitjanyangka ngayunya nyakunytjaku. Palu nyuntu palunya nyakula kulintja wiyangku wantima, munuṉi nyuntu walytjangku kuliṟa ngayunya waṉanma.”\fig |src="cn01880B.tif" size="col" loc="p" ref="21:19-22"\fig* \p \v 23 Kaya Jesunya waṉalpai tjuṯangku tjukurpa nyangatja kuliṟa aṟa kampa kutjupa ngunti kulinu munuya wangkara lipinu uwankarangka nyanga alatji, “Jesulu panya wangkangi wati nyanga nintintja palumpa maḻpa mulapa ilunytja wiya rawa nyinanytjaku.” Palu Jesulu nyanga alatji wangkanytja wiya wati paluṟu ilunytja wiya nyinanytjaku. Alatji kutju paluṟu wangkangu, “Tjinguṟu ngayulu mukuringkulampa palunya wanka kanyinma ngula panya ngayulu maḻaku pitjanyangka ngayunya nyakunytjaku. Palu nyuntu nyanga palunya nyakula kulintja wiyangku wantima.” \p \v 24 Ka tjukurpa nyanganpa nintintja panya paluṟu tjakultjunanyi munu paluṟu nintingku walkatjunanyi kulintjatjanungku. Kala nganaṉa kulini panya paluṟu nintingku tjukaṟurungku tjakultjunkunyangka. \v 25 Ka panya Jesulu kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa palyaningi mantangka nyinaralpi. Kaṉa tjinguṟu tjukurpa palunyatjara uwankaraṯu nyiri tjuṯangka walkatjuṟa wiyanma, ka nyiri paluṟu tjana manta winki anganma. Palu wiya, kutjupatjara kutjuṉa walkatjunu. \p Uwa alatjiṯuṉa wiyaringu.