\id HEB ‘PT HEB 02ed’ Pitjantjatjara Hebrews 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Iipuṟuku \toc2 Iipuṟuku \toc1 Lita Iipuṟu Tjuṯakutu Iyantja (Hebrews) \mt1 Lita Iipuṟu Tjuṯakutu Iyantja \mt2 Hebrews \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Puṯula kulini nganalu walkatjunu tjukurpa nyangatja, panya ini kuranyu ngaṟanytja wiya Paulaku lita tjuṯa puṟunypa. Palu nintipuka tjuṯangku kulilpai tjinguṟu Paanapatjalu walkatjunu, munta tjinguṟu Apalatjalu, munta tjinguṟu Tjaalatjalu walkatjunu. \ip Panya Jesunya maḻaku ilkaṟikutu ankunyangka palumpa nintintja tjuṯangku Tjukurpa Palya Jesuku para-tjakultjunangi aṉangu Israelkunu Jew tjuṯangka. Kaya tjara mulamularingu Jesuku munuya palumpa walytjaringu. Kaya palunya tjananya wangkapai alatji, \it Jesuku walytja Iipuṟu tjuṯa\it*, panya tjanampa wangka Iipuṟu. Kaya Jew kutjupa tjuṯangku mulamularingkunytja wiyangku wantingi panya paluṟu tjana Moseku tjukurpa kutju puḻkaṟa kulilpai Jesunya wantira. \ip Munuya paluṟu tjana Jesuku walytja Iipuṟu tjuṯa puḻkaṟa kuraningi Jesunya waṉannyangka, munuya puḻkaṟa mukumukuningi tjananya maḻaku pitjanytjaku tjanalakutu. Kaya Iipuṟu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu kuliningi tjanala munuya nguwanpa maḻaku anangi aṟa panya ngaṉmanyitjangka piṟuku nyinanytjikitja. \ip Ka pala palulanguṟu tjukurpa nyangatja wati kutjupangku kuliṟa walkatjunu tjanampa tjananya kuṉpuntjikitjangku Jesunya wantinytja wiyangku tungun-tunguntu waṉantjaku. Paluṟu alatji tjanala wangkangi lita nyangangka, \ipi “Aṟa ngaṉmanyitja panya Godalu Mosenya ungkunytja, nyara paluṟu unytju ngaṟangi munu puṯu aṉangu tjuṯa palyaningi tjana Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjaku. Palu Jesunya pitjangu munu puṉu kaṯakutjarangka ilura palumpa milkaḻi tjutira aṟa kutjupa palyaṉu kuwaritja, aṟa panya ngaṉmanyitjangka waintarinytja alatjiṯu. Ka aṟa nyanga palunya waṉannyangka kutju Godalu nganaṉanya palyalku palula miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjaku, nganaṉa Jesuku mulamularingkunyangka.” \ip Ka lita nyangangka ngaṟanyi tjukurpa nganaṉa kuḻu kulintjaku panya Jesunya puḻka mulapa uwankarangka waintarinytja, ka iwara panya paluṟu aḻantja nganaṉa Godala wirkankunytjaku wiṟu mulapa ngaṟanyi iwara kutjupa tjuṯangka waintarinytja. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1—2:18 Angelpa tjuṯa palya, palu Godaku katja puḻka mulapa tjanala waintaṟa. \io1 3:1—4:13 Mosenya palya, palu Godaku katja puḻka mulapa palula waintaṟa. \io1 4:14—7:28 Jesunya tjukurtjara puḻka nganampa nyinanyi kutjupa tjuṯangka waintaṟa alatjiṯu. \io1 8:1—9:22 Godalu Jesulawanungku kalkuntja puḻka mulapa ngaṟanyi Moselawanungku kalkuntja puṟunypa wiya. \io1 9:23—10:18 Christanya nganampa ngalkilpa ilura milkaḻi tjutinyangka kutju Godalu nganaṉanya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantipai \io1 10:19-39 Palulanguṟula uti raparingkula Godala ilaringkula palula tiṯutjara tjungu nyinama \io1 11:1-40 Ngaṉmanyitja tjuṯangku nganaṉanya nintintja Godaku rawa mulamularingkunytjaku wantinytja wiya alatjiṯu \io1 12:1-13 Godanya nganampa mama nyinanyi munu nganaṉanya tjukaṟurulpai. \io1 12:14-29 Godanya kuliṟa wantinytjaku-tawara \io1 13:1-8 Aṉangu kutjupa tjuṯa mukulyangku wiṟuṟa kanyintjaku \io1 13:9-19 Tjukurpa kurakura tjuṯa ngunti wangkara nintinnyangka kuliṟa wantinytjaku \io1 13:20-25 Tjukurpa maḻatja \ie \c 1 \s1 Godalu Nganaṉala Wangkangu Palumpa Katjawanungku \p \v 1 Uwa, ngaṉmanytju Godalu wangkatjara tjuṯawanungku wangkangi tjamula tjanala. Paluṟu tjuṯa-aṟangku wangkangi wangkatjara kutjupa kutjupangka, tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa. \v 2 Palu kuwari nyanga tjiṉṯu maḻatja ilaringkunyangka Godalu nganaṉala wangkangu palumpa katjawanungku. Panya palumpa katja kuwaripatjara mulapa nyinangi palula tjungu munu pula tjungungku uwankara paluṉu ilkaṟi, manta kuḻu. Ka katja palunya Godalu wangkara tjunu uwankara mulapa mayatjangku kanyintjaku. \v 3 Godanya panya wiṟu mulapa nyinanyi pitalytji puḻkanya, ka paluṟu pitalytji nyanga palunya nganaṉala nintini panya paluṟu Mama puṟunypa alatjiṯu nyinanyi, wiṟu mulapa. Munu paluṟu manta ilkaṟi uwankara tjukaṟurungku kanyini witulya puḻkangku. Munu paluṟu nganampa ngalkilpa ilungu Godalu nganaṉanya kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Munu panya palula maḻangka paluṟu ilkaṟikutu ankula Godala witulya puḻkangka tjunguringkula mayatja puḻkaṯu nyinanyi. \p \v 4 Uwa, paluṟu angelpa tjuṯa puṟunypa wiya. Panya Godalu palunya angelpa tjuṯangka waintaṟa tjunu puḻka mulapa. Munu angelpa tjuṯa puḻkanmankunytja wiyangku palunya kutju katjanmankula tjunu mayatja puḻka. \v 5 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Nyuntun ngayuku katja, kaṉa nyanganguṟu nyuntunya tiṯutjarangku katjanmankuku.” \x * \xo 1:5 \xo*\xt Psalm 2:7\xt*\x* \m Ka nyangatja wanyu Godalu angelta wangkangu? Wiya, Godalu angelta nyanga alatji wangkanytja wiya. Palu paluṟunku palumpa katja kutju tjakultjunangi Jesunya. Godalu Davidala iriti wangkangi nyanga alatji, \q1 “Palatja ngayuku katja, ka ngayulu palumpa Mama.” \x * \xo 1:5 \xo*\xt 2 Samuelku 7:14\xt*\x* \m Ka nyangatja wanyu Godalu angelpa tjakultjunangi Davidala? Wiya, paluṟu angelpa wangkanytja wiya, paluṟunku palumpa katja wangkangi. \p \v 6 Panya palumpa katja kutjukuṟutja mantakutu iyantjikitjangku kuliṟa Godalu wangkangu alatji,\fig |src="CN01621B.TIF" size="col" loc="p" ref="1:6-7"\fig* \q1 “Angelpa uwankarangkuya kulinma munuya nyanga palunya waḻkunma.” \x * \xo 1:6 \xo*\xt Psalm 97:7\xt*\x* \m \v 7 Palu nyaa wanyu Godalu angelpa tjuṯa wangkangi? Wiya, iriti panya paluṟu wangkanytja nyiringka ngaṟanyi tjukurpa nyanga angelpatjara alatji, \q1 “Panya Godalu angelpa tjuṯa witulpai kutjupa kutjuparira palumpa waṟkarinytjaku, \q2 panya waḻpa puṟunyarira munu waṟu tili puṟunyarira.” \x * \xo 1:7 \xo*\xt Psalm 104:4\xt*\x* \m \v 8 Palu tjukurpa kutjupa ngaṟanyi Godalu palumpa katja wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Nyuntun mayatja puḻka mulapa munun nyuntumpa aṉangu tjuṯa tiṯutjarangku kanyilku wiyaringkunytja wiyangku. \q2 Nyuntu tjananya tjukaṟurungku kanyilku kuraṟa kanyintja wiyangku. \q1 \v 9 Munu tjana tjukaṟurungku palyannyangka kutju nyuntu pukuḻaripai palu kura palyannyangka nyuntu puṯu pukuḻaripai. \q1 Ka panya nyara palulanguṟu nyuntu tjukaṟurungku kulinnyangka Godalu nyuntunya ngaṉmanytju mayatja puḻka mulapa tjunu panya nyuntumpa maḻpa tjuṯangka waintarinytjaku, \q2 kan puḻkaṟa pukuḻarinyi.” \x * \xo 1:9 \xo*\xt Psalm 45:6-7\xt*\x* \m \v 10 Ka tjukurpa kutjupa ngaṟanyiṯu nyanga alatji Godalu wangkanytja, \q1 “Mayatja, nyuntun kuwaripatjara mulapa uwankara wiyangka manta ilkaṟi paluṉu, \q1 \v 11-12 Ka panya ngula manta ilkaṟi wiyaringkuku, palu nyuntu wiyaringkunytja wiya tiṯutjara alatjiṯu nyinaku. \q2 Wanyu kulila panya mantara aṉangitja aṉangungku rawangku kanyinnyangka kaṯakatipai ka araltjaṟa waṉipai munu kuwaritjangka tjarpapai. \q2 Palu puṟunypa manta ilkaṟi ngula wiyaringkunyangka nyuntu ilkaṟi kuwaritja manta kuwaritja tjunkuku. \q1 Palu nyuntu kampa kutjuparinytja wiya panya paluṟuṯu alatjiṯu rawa nyinaku wiyaringkunytja wiya.” \x * \xo 1:11-12 \xo*\xt Psalm 102:25-27\xt*\x* \m Alatji nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu tjukurpa Jesunyatjara wangkanytja. \v 13-14 Uwa, mulapa Godalu angelta wangkanytja wiya mayatjarinytjaku, palu palumpa katjangka kutju wangkangu nyanga alatji, \q1 “Pitja munu ngayula tjunguringkula mayatjari, \q2 kaṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟulku, \q2 ka nyuntu tjanala waintarira mayatja puḻka mulapa nyinaku.” \x * \xo 1:13-14 \xo*\xt Psalm 110:1\xt*\x* \m Uwa, nyangatja Godalu palumpa katjangka wangkangu. Ka angelpa tjuṯa wanyu nyaa? Wiya, tjana kurunpa tjuṯa nyinanyi munuya Godanya kuliṟa waḻkulpai, ka panya tjananya Godalu wituṟa iyalpai aṉangu palumpa walytja tjuṯa aṯunymankunytjaku. Panya aṉangu palunya tjananya Godalu ngula wankaṟunkuku. \c 2 \s1 Tjukurpa Nganampa Wankakutu Mulapa \p \v 1 Uwa, Jesunya puḻka mulapa angelpa tjuṯangka waintaṟa, kala uti Jesuku tjukurpa nganaṉa ngaṉmanytju kulintjatjanungku purkaṟangku kulinma watarkurinytja wiyangku. Panya nganaṉa tjukurpa nyanga palumpa watarkurirampa Jesulanguṟu paṯuringkuku. \v 2 Panya iriti puḻi panya ini Tjaniyala angelpa tjuṯangku Mosenya ungu Godaku tjukurpa. Ka tjukurpa nyara paluṟu panya tjukaṟuru mulapa, panya aṉangungku tungunpungkula tjukurpa palunya kuliṟa wantinyangka palumpa kura ngapartji utiringu. \p \v 3 Ka tjukurpa nyanga puḻka Jesuku nganaṉa kuliṟa wantinyangka nganampa kura puḻka palu puṟunypaṯu ngaṟaku, panya tjukurpa nyanga paluṟu puḻka mulapa kuliṟa mulamularingkula wankaringkunytjaku. Palu nganaṉa kuliṟa wantirampa puṯu wankaringanyi. Panya tjukurpa wanka nyanga palunya Mayatja Jesulu-waraṟangku tjanala tjakultjunu, ka tjana ngapartji kulintjatjanungku nganaṉala utingku ngalya-tjakultjunu kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 4 Ka tjana tjukurpa nyanga palunya nganaṉala wangkanyangka Godalu miracle kutjupa kutjupa tjuṯa nintipukangku palyaningi witulya puḻkangku, nganaṉa nyakula tjukurpa nyanga palumpa mulamularingkunytjaku. Munu Godalu Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala unngu tjarpatjunu, ka nganaṉanya witulyananyi Kurunpa Miḻmiḻṯu kutjupa kutjupa tjuṯa witulya puḻkangku palyantjaku paluṟu nintinnyangka. Kala nyanga alatji witulyatjararingkula tjukurpa panya palumpa puḻkaṟaṯu mulamularinganyi. Kala wanyu tjukurpa puḻka nyanga palunya kuliṟa wantima? Wiya, utilanku kuliṟa wantinytja wiyangku wantima wankakitjangku. \s1 Jesunya Aṉangurira Nganaṉanya Puṟunyaringu \p \v 5 Ka panya Godalu angelpa tjuṯa tjunkunytja wiyaṯu mayatjarira uwankara kanyintjaku ngula manta ilkaṟi kuwaritja utiringkunyangka. \v 6 Palu Godalu aṉangu tjuṯa tjunu mayatjarira kanyintjaku, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi wati kutjupangku wangkanytja, \q1 “God, nyuntu panyan puḻka mulapa, ka panya aṉangu tjuṯa minga puṟunypa. \q2 Palu nyuntu tjananya ngaḻṯunytjungku kulilpai, \q2 Munun tjananya aṯunymaṟa kanyilpai. \q1 \v 7 Panya nyuntu aṉangu palyaṉu puḻka mulapa nyinanytjaku angelpa tjuṯangka itingka, pitalytji puḻkatjara. \q2 \v 8 Munu panyan nyuntu aṉangu tjunu mayatjarira nyuntu panya paluntja uwankara kanyintjaku.” \x * \xo 2:8 \xo*\xt Psalm 8:4-6\xt*\x* \m Panya alatji ngaṟanyi iriti walkatjunkunytja, kala nyanga palulanguṟu kulini mulapa Godalu aṉangu tjunu uwankara mulapa aṯunymaṟa kanyintjaku. \p Palu kuwarila puṯu nyanganyi aṉangu kutjupangku uwankara tjukaṟurungku kanyinnyangka. Wiya alatjiṯu. \v 9 Palu nganaṉa Jesunya kutju nyanganyi. Paluṟu kutju mayatja puḻka nyinara uwankara kanyini. Nyara palunya panya Godalu angelpa tjuṯanguṟu unytjungku tjaṟuṉu pula tjungu nyinanytjatjanungku paluṟu aṉangurira ngalkilpa ilunytjaku aṉangu uwankaraku. Godalu panya mukulya puḻkangku iyaṉu aṉangu tjuṯa ngalkintjaku, ka panya paluṟu pikatjararingkula anga-ilungu nganaṉa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu. Nyara palulanguṟu paluṟu ilunytjitjanguṟu Godalu palunya puḻka mulapa tjunu uwankarangku palunya waḻkuntjaku. \p \v 10 Nyangatja Godalu tjukaṟurungku palyaṉu nganaṉanya palumpa tjitji tjuṯa wankaṟu maḻakungku wirkakatinytjikitjangku. Panya paluṟu kutjungku uwankara paluntjatjanungku wiṟuṟa kanyilpaingku kuliṟa Jesunya iyaṉu aṉangu tjuṯaku iwarankunytjaku Godalakutu, tjana palumpa walytjaringkula wirkankunytjaku palumpa pitalytjingka. Panya Jesunya iyaṉu pikatjararingkula ilunytjaku, ka nyara palulanguṟu kutju paluṟu nganaṉanya wankaṟu wirkakatinyi Godalakutu. \v 11 Panya Jesunya nganaṉa walytjaṟara walytjaṟara Mama kutjutjara nyinanyi palumpa walytja kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu. Nyara paluṟu nganaṉanya wankaṟunu kura nganampa paltjiṟa wiyaṟa, munulanya palulanguṟulta kuṉṯa wiyangku pukuḻṯu maḻanypanmananyi. \v 12 Panya Jesulu iriti Mama Godala wangkangu nyanga alatji, \q1 “Ngayuluṉa ngayuku maḻanypa tjuṯangka nyuntunya tjakultjunkuku. \q1 Munuṉa tjana tjunguringkunyangka tjanala nguṟur-nguṟurpa ngaṟala nyuntunya inkara waḻkulku.” \x * \xo 2:12 \xo*\xt Psalm 22:22\xt*\x* \m \v 13 Munu alatji piṟuku wangkangu, \q1 “Ngayuluṉa mulamularingkuku Godaku.” \x * \xo 2:13 \xo*\xt Aitjayaku 8:17\xt*\x* \m Munu nyangatja kuḻu wangkangu alatji, \q1 “Nyanga ngaṟanyiṉa Godaku tjitji tjuṯangka tjungu, \q2 panya paluṟuṉi wituṉu tjananya aṯunytju kanyintjaku.” \x * \xo 2:13 \xo*\xt Aitjayaku 8:18\xt*\x* \p \v 14 Godaku tjitji tjuṯa panya aṉangu nyinanyi iltjanpa milkaḻitjara. Palulanguṟu Jesunya nganaṉanya puṟunypaṯu aṉanguringu munu iltjanpaṯu milkaḻitjararingu. Alatji paluṟu aṉanguringu nganampa anga-ilura mamu Satannga wiyantjikitja, panya paluṟu nganaṉanya ilunytjaku kuralpai. \v 15 Uwa, Jesunya pitjangu nganaṉanya ngalkintjikitja Satantanguṟu munu paluṟu nganaṉanya raparingkunytjaku palyaṉu. Panya ngaṉmanytjula mamungka kuliṟa nganaṉa tiṯutjara nguḻuringkupai ilunytjaku-tawara. \v 16 Palu Jesunya angelpa tjuṯa ngalkintjikitja pitjanytja wiya. Paluṟu nganaṉanya wankaṟunkunytjikitja pitjangu Aipuṟamaku tjamupiti maḻatja maḻatja. \p \v 17 Nyanga palunyakitja panya paluṟu mantakutu pitjala aṉanguringu munu mantangka nyanga nyinangi aṉangu alatjiṯu nganaṉanya puṟunypa. Munu panya Godaku waṟkarira nganampa tjukurtjara puḻka nyinangi ngaḻṯunytju puḻkanya munu paluṟu tjukaṟurungku palyaṉu nganampa ngalkiltu Godalu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu pungkunytjaku-tawara nganaṉa kaṟalyarira Godalakutu maḻaku aṟuringkunytjaku.\fig |src="GT00139.tif" size="col" loc="p" ref="2:17"\fig* \v 18 Panya mamu tjuṯangku munu aṉangu tjuṯangku kuḻu Jesunya kuraringkunytjaku rawangku arkaningi, palu paluṟu tungunpungkula alatjiṯu wantingi. Nyanga palulanguṟu paluṟu nganaṉanya nintini nganaṉa palu puṟunypaṯu kura palyalwiya tungun-tungunpa nyinanytjaku. \c 3 \s1 Jesunya Puḻka Mulapa Mosela Muṉkara \p \v 1-2 Walytja wiṟu tjuṯa, nyanganguṟula uti Jesunya puḻkaṟa kulinma, panya Godalu nganaṉanya aḻṯingu palula tjunguringkula nyinanytjaku. Kala uti palunya rawangku kulinma, panya palunya Godalu tjukurtjara puḻka ngurkantaṟa iyaṉu nganampa ngalkilpa puḻka nyinanytjaku. Ka paluṟu wangaṉarangku Godala kuliṟa palumpa waṟka palyaṉu wantinytja wiyangku Moselu puṟunytju, panya paluṟu Godala wangaṉarangku kuliningi Godaku walytjapiti tjukaṟurungku kanyiṟa. \p \v 3 Palu Jesunya Mosela waintaṟa nyinanyi mayatja puḻka mulapa, panya Mosenya Godaku walytja tjuṯangka tjungu nyinanyi aṉangu alatjiṯu, ka Jesunya panya palula tjanala waintaṟa nyinanyi panya paluṟu aṉangu tjuṯa Godaku walytjaringkunytjaku palyaṉu. \v 4 Panya aṉangu watarku nyinara puṯu Godaku walytjaringanyi, palu Jesulu palyannyangka kutju palumpa walytjaringanyi. Uwa, Godalu uwankara mulapa palyaṉu. \p \v 5 Ka Mosenya panya Godaku waṟkaripai nyinangi munu palula wangaṉarangku kuliṟa waṟkaringi Godaku walytja tjuṯangka. Munu panya tjanala tjakultjunangi alatji, “Ngula Godalu kutjupa kutjupa tjuṯa wangkara utilku.” \v 6 Ka panya Christanya palu puṟunypaṯu Godala wangaṉarangku kuliṟa waṟkaripai Godaku walytjapiti aṯunytju kanyiṟa. Palu panya paluṟu Godaku katja, ka Mosenya Godaku katja wiya wati waṟkaripai kutju aṉangu tjuṯa puṟunypa. Ka panya nganaṉa Godaku walytjapiti nyinanyi. Munula pakuwiyangku Jesunya rawangku waṉaṟampa tiṯutjaralta palumpa walytja nyinaku. Utila rawa pukuḻpa aḻa-aḻa paṯaṟa nyinama palumpa, panya paluṟulanya ngula ngura wiṟukutu katinyi. Uwa-maṉṯu nganaṉa palumpa walytjapiti tiṯutjara nyinaku nyanga palunya rapangku kuliṟampa. \s1 Ngura Kalkuntjitjangka Wirkaṟa Pakuwiyaringkunytjaku \p \v 7-8 Kaya nyangatja kulinma Kurunpa Miḻmiḻku tjukurpa panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 “Nyura kuwari Godalu wangkanyangka kuliṟa tungunpungkunytja wiyangku wantima. \q1 Panya iriti pilangka nyurampa walytjapitingku Godala tungunpungkula kulintja wiyangku wantingi. \q1 Ka nyura palunya tjananya arkalwiyangku wantima.” \m \v 9 Godalu panya wangkangu alatji, \q1 “Panya tjana iriti pilangka rawa para-ngaṟangi kuḻi 40, kaṉa kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa tjanampa palyaningi nyakula mulamularingkunytjaku. \q2 Palu paluṟu tjana nyakula mulamularingkuwiyangku wantingi, \q2 munuya ngayunya rawangku wituwituningi piṟuku palyannyangka nyakunytjikitjangku. \q1 \v 10 Kaṉa palulanguṟu tjanampa puḻkaṟa mirpaṉaringi \q2 munuṉa kuliningi alatji, ‘Nyaakuya ngayunya tiṯutjarangku wantira kampa kutjupa kulini munu ngayulu wangkanyangka wangaṉarangku kulintja wiyangku wantinyi?’ \q1 \v 11 Munuṉa palulanguṟu tjanampa mirpaṉarira mulamulangku tjananya kalkuṉu nyanga alatji, \q2 ‘Paluṟu tjana ngura panya ngayulu kalkuntjitjangka wirkankunytja wiya alatjiṯu ngaṟaku ngayula tjungu nyinara pakuwiyaringkunytjikitja.’” \x * \xo 3:11 \xo*\xt Psalm 95:7-11\xt*\x* \p \v 12 Walytja wiṟu tjuṯa, puḻkaṟayanku nyangama munuyanku aṯunymanama. Tjinguṟu kutjupangku nyuralanguṟu kuraringkula kutjupangka ngunti kuliṟa Godalanguṟu paṯuringkuku, ka nyuranku palula-tawara puḻkaṟa aṯunymanama, panya Godanya wanka alatjiṯu nyinanyi. \v 13 Uti nyuranku ngapartji-ngapartjingku wangkara kuṉpunma kura ngunti kuliṟa tarilarantjaku-tawara, panya kurangku nganaṉanya ngunti kuralpai Godala tungunpungkunytjaku. Palu rawangkuyanku kuṉpunma tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa ngulaku paṯantja wiyangku, panya nyura ngulaku paṯaṟampa tjinguṟu nguṟurpaṯu iluku tjukurta kuṉpuringkunytja wiyaṯu. \v 14 Uwa, puḻkaṟayanku aṯunymanama, panya nganaṉa uwankara Christala tjunguringu munula tiṯutjarangku tungun-tunguntu palunya waṉaṟampa nganaṉa rawa palula tjungu nyinaku. Panya nganaṉa ngaṉmanytju palumpa puḻkaṟa mulamularingkula palunya waṉaningi, palu puṟunytjula uti waṉanma ilunytjitjakutu-wangkara, munula mulapa palula tjungu nyinaku. \p \v 15 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \q1 “Nyura kuwari Godalu wangkanyangka kuliṟa tungunpungkuwiyangku wantima. \q1 Panya iritiya nyurampa walytjapitingku Godala tungunpungangi, ka nyura palunya tjananya arkalwiyangku wantima.” \x * \xo 3:15 \xo*\xt Psalm 95:7-8\xt*\x* \p \v 16 Ka nganalu tjana wanyu panyatja Godala kulintja wiyangku wantira tungunpungangi? Wiya panya paluṟu tjana, panya Moselu tjananya Itjipalanguṟu katingu. \v 17 Palu nganaku tjanampa Godanya rawa mirpaṉaringi kuḻi 40? Wiya panya palumpa tjanampa, panya pilangkaya tungunpungkula kura palyaningi, munu panyaya nyara palula aṟangka pilangka ilungi. \v 18 Godalu panya mirpaṉarira kalkuṉu alatji, “Paluṟu tjana ngura panya ngayulu kalkuntjitjangka wirkankunytja wiyaṯu ngayula nyinara pakuwiyaringkunytjikitja.” Palu ngananya tjananya wanyu paluṟu alatji wangkangu? Wiya panya palula tjanalaṯu, panya palula tungunpungkupai tjuṯangka. \v 19 Kala kulini panya tjana Godaku mulamularingkuwiyangku wantira ngura panya pakuwiyaringkupaingka puṯu wirkanangi. \c 4 \p \v 1 Palu ngura panya paluṟu aḻa alatjiṯu ngaṟanyi nganaṉa Godala wirkaṟa nyinara pakuwiyaringkunytjaku. Kala uti purkaṟangku kulinma, ngunti kuliṟa ngura panya palula ngaṯalarinytjaku-tawara. \v 2 Panya nganaṉa kulinu Tjukurpa Palya, panya Godalulanya aḻṯinyi palula tjunguringkula pakuwiyaringkunytjaku. Ka palu puṟunytjuya aṉangu Israelkunu tjuṯangku iriti kulinu Godalu palula tjanala tjukurpa palu puṟunypaṯu wangkanyangka. Palu paluṟu tjana panyaya kuliṟa wantingu munuya wantinytjatjanu puṯu wirkanu ngura panya Kainanta, panya tjana Godaku mulamularingkunytja wiyangku wantingi paluṟu kalkunnyangka. \v 3 Palu nganaṉa palumpa tjukurpa wiṟuku tjukaṟuru mulamularingkula palula tjungu ngaṟanyi pakuwiyaringkunytjikitja. Panya Godalu kuwaripatjaranguṟu alatjiṯu uwankara paluṟa wiyaringkunytjatjanungku rawangkuṯu aḻṯingi aṉangu tjuṯa palula tjunguringkula pakuwiyaringkunytjaku. Kaya uti iriti miri panya tjuṯa mulamularingama, palu tjana kuliṟa wantingi. Ka palulanguṟu Godalu tjananya painu panya nyiringka alatji ngaṟanyi Godalu wangkara kalkuntja, \q1 “Ngayuluṉa tjanampa mirpaṉarira mulamulangku tjananya kalkuṉu nyanga alatji, \q2 ‘Paluṟu tjana ngura panya ngayulu kalkuntjitjangka wirkankunytja wiya alatjiṯu ngaṟaku ngayula tjungu nyinara pakuwiyaringkunytjikitja.’” \x * \xo 4:3 \xo*\xt Psalm 95:11\xt*\x* \m \v 4 Panya iriti walkatjunkunytja nyiringka ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 “Tjiṉṯu 6 uwankara paluṟa wiyaṟa Godanya pakuwiyaringu tjiṉṯu panya 7-ta.” \x * \xo 4:4 \xo*\xt Genesis 2:2\xt*\x* \m \v 5 Munu piṟuku Godalu wangkanytja nyiringka ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 “Paluṟu tjana ngura panya ngayulu kalkuntjitjangka wirkankunytja wiya alatjiṯu ngaṟaku ngayula tjungu nyinara pakuwiyaringkunytjikitja.” \x * \xo 4:5 \xo*\xt Psalm 95:11\xt*\x* \m \v 6 Panya ngaṉmanyitja tjuṯangku Tjukurpa Palya kuliṟa wantingi munuya palulanguṟu ngura panya palula wirkankunytja wiya. Palu ngura paluṟu kuwari aḻa alatjiṯu ngaṟanyi kutjupa tjuṯa wirkaṟa pakuwiyaringkunytjaku. \v 7 Nyanga palunyala kulini panya ngula kuḻi tjuṯa mulapa ngaṟala wiyaringkunyangka Godalu panya palunyaṯu piṟuku kalkuṉu Davidala, ka paluṟu aṉangu tjuṯangku kulintjaku walkatjunu nyiringka alatji, \q1 “Nyura kuwari Godalu wangkanyangka kuliṟa tungunpungkunytja wiyangku wangaṉarangku kulinma.” \x * \xo 4:7 \xo*\xt Psalm 95:7-8\xt*\x* \p \v 8 Uwa, ngura panya pakuwiyaringkupainya kuwariṯu aḻa ngaṟanyi, panya Tjatjuwalu tjananya Kainanta wirkakatinyangka Godalu maḻangka rawangkuṯu wangkangi, “Tjiṉṯu kutjupa ngaṟanyiṯu aṉangu tjuṯa wirkaṟa pakuwiyaringkunytjaku panya ngayulu kalkuntjitjangka.” Kala nyanga palulanguṟu kulini alatji, “Munta-uwa, Tjatjuwalu tjananya Kainanta wirkakatinyangkaya mulamula pakuwiyaringkunytja wiyaṯu nyinangi.”\f * \fr 4:8 \fr*\ft Tjatjuwalu panya Moseku aṟangka mayatjarira Israelkunu tjuṯa katiṟinangi Mosenya ilunyangka maḻangka.\ft*\f* \p \v 9-10 Munula kulini mulapa aḻa ngaṟanyi kuwaripaṯu nganaṉa Godaku walytja tjuṯa palula tjunguringkula pakuwiyaringkunytjaku, panya Godanya puṟunypa, panya paluṟu tjiṉṯu 7-itja pakuwiyaringu, palu puṟunypa. Panya Godanya tjiṉṯu 6 puḻkaṟa waṟkaringi munu waṟka wiyaringkula pukuḻpa alatjiṯu nyinara pakuwiyaringu. Ka nyara palu puṟunypa nganaṉa Godalu kalkuntjitjangka wirkaṟa nyinara pakuwiyaringkuku, waṟka nganampa palyantjatjanu. \v 11 Kala palulanguṟu uti kurunpa winkingku Godaku iwara tungun-tunguntu arkaṟa waṉanma Godalu kalkuntjitjangka wirkaṟa pakuwiyaringkunytjikitjangku. Panya tjanaya iriti mulamularingkuwiyangku wantingi munuya Godala tungunpungkula paṯuringu. Kala uti pala palula-tawara tjukaṟuru mulamularingama munu Godala tiṯutjarangku wangaṉarangku kulinma. \p \v 12 Panya Godaku tjukurpa wankakutu alatjiṯu aṉangungku wangkanytja puṟunypa wiya, panya Godalu wangkanytja uwankara mulapa alatjiṯu utiringkupai.\fig |src="JK_Sword -JKnowles.tif" size="col" loc="p" ref="4:12"\fig*Palumpa wangka tjuḻa iṟi kampa kutjaratjara, puḻka mulapa. Panya tjuḻa iṟi puḻkangku aṉangu wakaṟa tarka unngutja miiltjingalpai munu kaṯaṟa aḻa lipilpai, palu puṟunytju Godaku tjukurtu nganaṉanya unngu kulintja uwankara tjukaṟurungku miiltjingalpai. \v 13 Panya Godanya uwankaraku ninti, ka nganaṉa puṯu palula kumpini. Paluṟu uwankara nintingku nyakula kulini nganaṉa unngu kulintja kuḻu, kala puṯu kutitjuṟa kanyini. Munu ngula paluṟu kutjungku nganaṉanya unngu nyakula puntuṟa wangkaku, ka nganaṉa puṯu palula wiyanmankuku. \p Pala palulanguṟula uti Godaku iwara tungun-tunguntu waṉanma paluṟu kalkuntjitjangka wirkaṟa pakuwiyaringkunytjikitjangku. \s1 Jesunya Tjukurtjara Puḻka \p \v 14 Uwa, nganaṉa panya Jesuku mulamularinganyi. Panya paluṟu nganampa tjukurtjara puḻka Godaku katja munu paluṟu ankula Godala tjunguringkula nganampa ngalkilpa nyinanyi. Kala pala palulanguṟu nganaṉa uti palumpa mulamularingkula wantinytja wiyangku palunya tungun-tunguntu waṉanma. \v 15 Panya aṉangu tjuṯangku mamu tjuṯangku kuḻu nganaṉanya rawangku arkalpai kuraringkunytjaku. Palu nganampa ngalkilpa puḻkangku nyanganpa nintingku kulini panya ngaṉmanytjulpiya mantangka nyinanyangka palu puṟunytjuṯu palunya mukumukuṟa arkaningi kuraringkunytjaku. Palu paluṟu kuliṟa wantingi kura palyantja wiyangku. Munu paluṟu nganampa ngaḻṯuringanyi panya nganaṉa puṯu kuliṟa wantipai kutjupangku mukumukunnyangka. \v 16 Kala uti palulanguṟu raparingkula Godala ilaringama nguḻuringkunytja wiya. Panya paluṟu ngaḻṯunytju mukulya mulapa nganampa nyinanyi munu nganaṉa kura palyantjatjanu piiwiyaringkunyangka nganampa kalyparingkupai. Kala uti kurantjikitjangku arkannyangka palula tjapinma nganaṉanya anga-kanyintjaku kuraringkunytjaku-tawara, kalanya mulapa paluṟu ngaḻṯunytjungku anga-kanyilku. \c 5 \p \v 1 Godalu panya wati tjukurtjara puḻka aṉangu tjuṯanguṟu ngurkantaṟa tjunkupai palumpa tjanampa ngalkilpa nyinara waṟkarinytjaku.\f * \fr 5:1 \fr*\ft Panya Aarontanguṟuya wati tjukurtjara puḻka tjuṯa nyinakatingi wanapari wanapari Godalu wati tjuṯanguṟu ngurkantaṟa tjunkunytja.\ft*\f* Ka tjukurtjara puḻka nyara paluṟu inmangka kuka pungkula tiliwakaṟa Godanya ungkupai mai kuḻu, paluṟu nyakula aṉangu tjuṯa kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku tjana kura palyantjitjanguṟu.\fig |src="co01498b.tif" size="col" loc="p" ref="5:1"\fig* \v 2 Ka aṉangu tjuṯangku tjinguṟu watarkungku kura palyannyangka tjukurtjara paluṟu ngaḻṯunytjungku tjananya purkaṟankupai, panya paluṟu kuḻu upa kuṉpu wiya tjana puṟunypaṯu. \v 3 Pala palulanguṟu tjukurtjara paluṟu kuka pungkula tiliwakaṟa Godanya ungkupai palumpa kuranguṟu kuḻu aṉangu tjuṯaku kuranguṟu kutju wiya, ka Godalu palunya kuḻu kalypangku wantipai paluṟu kura palyantjitjanguṟu aṉangu kutjupa tjuṯa puṟunypa. \p \v 4 Palu aṉangu nyara paluṟunku walytjangku puḻkanmankupai wiya tjukurtjara puḻka nyinanytjikitjangku, palu paluṟu Godalu ngurkantankunyangka kutju tjukurtjararingkupai, Aaronnga puṟunypa, panya palunya Godalu ngurkantaṟa tjunu tjukurtjara puḻka nyinanytjaku. \v 5 Ka nyara palu puṟunytjuṯu Christalu paluṟunku walytjangku puḻkanmankunytja wiya tjukurtjara puḻka nyinanytjikitjangku. Palu Godalu palunya ngurkantaṟa tjunu alatji wangkara, \q1 “Nyuntun ngayuku katja, kaṉa nyanganguṟu nyuntunya tiṯutjarangku katjanmankuku.” \x * \xo 5:5 \xo*\xt Psalm 2:7\xt*\x* \m Wangka nyangatja nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi. \v 6 Ka nyiri palulaṯu tjukurpa kutjupa ngaṟanyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Nyuntun tjukurtjara puḻka tiṯutjara nyinaku miḻmiḻpa mulapa, wati Milkitja-tikanya puṟunypa, \q2 panya paluṟu tjukurtjara puḻka mulapa iriti nyinangi, palu puṟunypa.”\f * \fr 5:6 \fr*\ft Tjukurpa Milkitja-tikanya-tjara ngaṟanyi nyiri ini Genesis-ala 14:17-20.\ft*\f* \x * \xo 5:6 \xo*\xt Psalm 110:4\xt*\x* \p \v 7 Ka Godalu panya Jesunya ilunytjaku-tawara wankaṟunkunytjaku ngaṟangi alatjiṯu. Ka panya Jesulu mantangka nyinaralpi Godala puḻkaṟa mirara tjapiṟa ulangi palunya rapantjaku nguḻu wiya ilunytjikitjangku. Palu paluṟu Godala tiṯutjarangku wangaṉarangku kuliningi paluṟunku puḻkanmankunytja wiyangku, ka nyara palulanguṟu Godalu palunya ngapartji kulinu paluṟu ulara tjapinnyangka, munu palunya rapaṉu nguḻu wiya ilunytjaku. \v 8 Ka nyura tjinguṟu kulini palunya pikantankunytja wiya nyinanytjaku-palku. Palu palunyaya pungu alatjiṯu, ka pikatjararingkula ilungu. Panya paluṟu Godala wangaṉarangku kuliningi ka pika palumpa wirkanu. Munu paluṟu nintiringkula kulinu panya aṉangungku Godala wangaṉarangku kulinnyangka pika palumpa utiringkupai. \v 9 Panya Godalu Jesunya wituṉu ankula mantangka kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku. Ka paluṟu wangaṉarangku kuliṟa palyaṉu munu panya ilungu, ka nyara palulanguṟu aṉangu tjuṯa kuwari wankaringkunytjaku tjanampa ngaṟanyi alatji, tjana palula wangaṉarangku kuliṟampa. Nyara palulanguṟuya aṉangu tjuṯa Godala tjungu tiṯutjara nyinaku. \v 10 Palu Godalu Jesunya tjunu tjukurtjara puḻka mulapa tiṯutjara nyinanytjaku, panya wati Milkitja-tikanya tjukurtjara puḻka nyinangi, palu puṟunypa. \p \v 11 Tjinguṟuṉa piṟuku nyurala tjakultjunama tjukurpa nyangatja panya Jesunya Christanya Milkitja-tikanya puṟunypa nyinanytja. Palu puṯuṉa nyurala utingku wangkanyi panya nyura tjukurpa puḻka puṯu nguwanpa kulilpai. \v 12 Nyura ngaṉmanypa Godaku walytjaringu munu kuwari nyura tjinguṟu palumpa tjukurku ninti puḻka nyinama munu nyura tjinguṟu aṉangu kutjupa tjuṯa ngapartji nintinma kuwari kutju Jesuku walytjaringkunytja tjuṯa. Palu wiya, nyura nintiringkunytja wiyaṯu nyinangi munu nyura tjukurpa ngaṉmanyitjaku watarkuringu, ka nyuranya nganaṉa piṟuku nintintjaku ngaṟanyi, nyura iṯi puṟunytju kuwaripangkuṯu ipi tjikinnyangka. Panya iṯi tjuṯangku mai kuka puṯu ngalkupai munuya paluṟu tjana ipi kutju tjikilpai, palu puṟunypa nyura tjukurpa puḻka tjuṯa puṯu kulilpai, munu nyura tjukurpa panya ngaṉmanyitja utitja tjuṯa kutju tiṯutjarangku kulilpai. \v 13 Panya iṯi tjuṯangku puṯu ngurkantankupai tjukaṟurungku palyantjikitjangku. Ka nyura nyara palu puṟunytjuṯu puṯu ngurkantankupai tjukaṟurungku palyantjikitjangku. \v 14 Palu uti nyura aṉangu puḻka tjuṯampa tjukurpa puḻka tjuṯaku nintiringama. Munu nyura nyara palulanguṟu nintingku kulilku palya tjukaṟuru nyinanytjikitjangku munu kura kuḻu wantinytjikitjangku. \c 6 \p \v 1-2 Palu nyaaku nyura tjukurpa ngaṉmanyitja tjuṯa Christanyatjara rawangku wangkara kulintjikitja mukuringanyi? Wanyuya tjukurpa ngaṉmanyitja tjuṯaku nintiringkunytjatjanungku waintaṟa kulinma tjukurpa kutjupa tjuṯaku nintiringkunytjikitjangku. Panya aṉangu tjuṯa Jesuku walytjaringkunyangka nganaṉa palula tjanala ngaṉmanytju nintilpai iwara kurangka ankunytjatjanu kampa kutjuparinytjaku ilunytjaku-tawara, munu Godaku mulamularingkula palumpa iwarangka ankunytjaku. Munula tjanala nintilpai minangka baptise-katinytja, munu katangka maṟa tjunkunytja kuḻu panya Godalu witulyankunytjaku. Munula tjanala nintilpai panya ngula Godalu nganaṉanya ilunyangka wankaṟa pakaltjingantja, munu paluṟu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjarantja, munu kura tjuṯa paiṟa iyantja ngura kurakutu tiṯutjara nyinanytjaku. Alatji-alatjila tjanala nintilpai kuwari kutju Jesuku walytjaringkunytja tjuṯa. Ka nyura nyaaku tjukurpa nyanga palumpa tjanampaṯu piṟuku nintiringkunytjikitja mukuringanyi? Uti nyura Godanya waṉaṟampa tjukurpa kutjupa tjuṯaku kuḻu rawaṯu nintiringkukatima munkaritja tjuṯaku kuḻu. \v 3 Uwa, wanyula tjukurpa kutjupa tjuṯaku kuḻu rawa nintiringama Godalu nintintjikitja mukuringkunyangka. \p \v 4-6 Kulilaya! Tjinguṟu aṉangu kutjupa Jesuku walytjaringanyi. Ka panya Godalu palula utini palumpa tjukurpa, ka kulilpairinganyi munu palula tjunguringkula kurunpa pukuḻarinyi panya palunya wankaṟunu Godalu. Ka panya Kurunpa Miḻmiḻnga palula pitjala unngu tjarpara nyinakatinyi. Ka paluṟu unngu kulini panya Godalu kalkuntjitja mulapa tjukaṟuru ngaṟanyi. Munu kulini, “Mulapa Kurunpa Miḻmiḻnga witulya puḻkanya ngayula unngu waṟkarinyi.” Palu tjinguṟu paluṟu nyanganpa uwankara kulintjatjanungku Jesunya wantiku munu aḻa kutjupangka ankuku, kala yaaltjingaṟa palunya Godalakutu maḻakungku katiku kampa kutjuparira palunya waṉantjaku? Wiya alatjiṯu, panya paluṟu ngaṉmanypa Jesuku mulamularingu munu palulanguṟu ngulalta palunya ngunti kuraṟa wantingu. Ka nyangatja panya Jesunya piṟuku puṉu kaṯakutjarangka utitjunkunytja puṟunypa. Panya aṉangu tjuṯangku Godaku katja wantira mirara wangkangi puṉu kaṯakutjarangka utitjunkunytjaku, palu puṟunypa paluṟu palyaṉi Jesunya wantikatira, kaya aṉangu tjuṯangku palunya nyakula Jesunya anaṉi. \p \v 7-8 Tjukurpa nyangatjaya kulila! Wati kaanangka waṟkaripaingku uṉinypa tjunkupai mantangka mai pakaltjingantjikitjangku. Ka minangku puyiṟa manta tulykulpai ka mai puḻka pakalpai.\fig |src="DN00422b.tif" size="col" loc="p" ref="6:7-8"\fig* Ka Godalu manta nyara palunya nyakula palyanmankupai. Ka manta nyanga paluṟu aṉangu kulilpai tjuṯa puṟunypa. Palu manta kutjupa kuḻu ngaṟanyi, ka nyara palunya kuḻu minangku puyilpai palu kutjupa kutjupa tjuṯa pakalpai manta nyara palula tjilka, ukiṟi kurakura tjuṯa kuḻukuḻu. Ka manta nyanga palunya tjinguṟu Godalu nyakula kuranmankuku. Ka ngula waṟungku kampara wiyalku manta nyanga palunya. Palu manta nyanga paluṟu aṉangu kuliṟa wantipai tjuṯa puṟunypa, panya ngaṉmanypaya Jesuku mulamularingu munuya maḻangka palunya wantikatira kurangka anu.\fig |alt="Make quite small and before end of verse 8" src="GT00141.tif" size="col" loc="p" ref="6:7-8"\fig* \p \v 9 Palu nyanganpaṉa nyurala ngaṉmanytju tjakultjunanyi nyura Godanya wantinytjaku-tawara. Ka walytja wiṟu tjuṯa, ngayulu nyuranya kulini panya nyura iwara palyangka kutju ananyi wantinytja wiya. \v 10 Ka panya Godanya palya mulapa tjukaṟuru ngaṟanyi, munu nyuranya nyanganyi palumpa wiṟuṟa waṟkarinyangka munu paluṟu nyurampa pukuḻarinyi. Paluṟu nyanganyi nyuranya palumpa mukuringkunyangka, panya nyura palumpa walytja tjuṯaku mukuringkupai munu tjananya alpamilalpai. Munu nyura kuwari nyanga alatjiṯu nyinanyi. \v 11-12 Palu ngayulu mukuringanyi nyura uwankarangku rapangku waṟka wiṟu palyalkatinytjaku kurunpa winkingku ilunytjakutu-wangkara. Panya Godalu nyuranya wiṟuṟa kalkuṉu, ka nyura pukuḻpa paṯaṉi palumpa pakuringkunytja wiya. Nyara palulanguṟu nyura uti rapangku tiṯutjarangku Jesunya waṉanma munu nyura wiṟu mulapa mantjilku Godalanguṟu. Uwa, ngaṉmanyitja tjuṯa puṟunytjuya waṉanma pakuringkuwiyangku, panya tjana iriti Godaku tiṯutjara mulamularingangi pakuringkunytja wiya munuya nyara palulanguṟulta kuwari mantjini kalkuntja panya palunya. \p \v 13-14 Panya iriti mulapa Godalu Aipuṟamanya kalkuṉu alatji wangkara, “Ngayulu nyuntunya kalkuṉi pukuḻmankunytjikitjangku. Ka nyuntulanguṟu maḻatja maḻatja ma-tjuṯaringkuku.” Munu paluṟu Aipuṟamanya palumpa mulamularingkunytjaku ini paluṟunku wangkara kalkuṉu. Tjinguṟu ini kutjupa puḻka mulapa ngaṟanyangkampa paluṟu ini palunya wangkara kalkunma. Palu wiya, ini kutjupa puḻka mulapa palula waintaṟa ngaṟanytja wiya alatjiṯu. Ka nyara palulanguṟu Godalu paluṟunku ini wangkara kalkuṉu. \v 15 Ka Aipuṟamanya rawa alatjiṯu Godaku mulamularingangi nguṟurpa watarkurinytja wiya alatjiṯu. Ka Godalu palunya mulapaṯu ungu panya paluṟu kalkuntjatjanungku. \v 16 Kaya panyatja kulinma, panya kutjupangku kalkunnyangka aṉangu kutjupa tjinguṟu puṯu mulamularingkupai, ka aṉangu nyara paluṟu mulamularingkunytjaku wati puḻkaku ini wangkapai, ka aṉangu puḻka ini wangkanyangka kuliṟa mulamularingkupai. \v 17 Ka palu puṟunypaṯu Godalu tjananya ini puḻka mulapa wangkara kalkuṉu ini paluṟunku tjana palumpa mulamularingkunytjaku. Panya paluṟu mukuringangi tjana nintingku kulintjaku paluṟu panya kalkuntja kutjuparinytja wiya ngaṟanytjaku. Munu paluṟunku ini wangkangu kalkuntjatjanungku tjana mulapa kulintjaku. \p \v 18 Uwa, panya Godalu mulapa tjukaṟurungku kalkulpai ngunti wangkanytja wiyangku, munu paluṟu kalkuṟa paluṟunku ini wangkanytjatjanungku kampa kutjuparinytja wiyangku ungkupai. Kala nyanga palulanguṟu nganaṉa puḻkaṟa raparingkula pukuḻṯu aḻa-aḻangku paṯaṉi paluṟu nganaṉanya kalkuntjatjanungku ungkunytjaku, panya nganaṉa Godala tjunguringu palula wankaṟu nyinanytjikitja. \v 19-20 Palu nganaṉa panya Godalu kalkuntja tiṯutjarangku kuliṟa mulamularingkula kutju kuṉpu tungun-tungunpa nyinaku Jesuku paṯaṟa. Panya paluṟu Mamaku ngurakutu ngaṉmanypa anu ilkaṟikutu nganampa ngalkilpa ilunytjatjanu. Panya wati tjukurtjara puḻka tiinta miḻmiḻṯa tjarpara waintaṟa ma-tjarpapai ngura miḻmiḻpa mulata, nyara palu puṟunypa Jesunya waintaṟa tjarpangu ngura panya ilkaṟitjangka munu nganampa aḻaṉu ngalkilarinytjatjanungku, nganaṉa ngapartji maḻawanu tjarpara nyinanytjaku palula tjungu. Panya paluṟu tjukurtjara puḻkaringkula tiṯutjara nyinanyi wati panya Milkitja-tikanya puṟunypa. \c 7 \s1 Tjukurtjara Milkitja-tikanya \p \v 1-3 Panya Milkitja-tikanya ngura ini Salemaku mayatja nyinangi munu paluṟu wati tjukurtjara puḻka nyinangi God Katutjaku. Ka ini panya Milkitja-tikanya tjaa Iipuṟu ngaṟanyi munu ini paluṟu wangkanyi alatji, \it Iwara tjukaṟuruku mayatja\it*. Ka ngura ini Salemanya wangkanyi alatji, \it Kalypa nyinanytjanya\it*. Kala palulanguṟu Milkitja-tikanya kulilpai nyanga alatji, “Paluṟu-maṉṯu mayatja puḻkangku aṉangu tjuṯa kalypa nyinanytjaku palyalpai.” Palu ngananya wanyu palumpa mama ngunytju, tjamu kami kuḻu? Ngurpala nyara palumpa. Palu wanyu ngura yaaltjingka iṯi paluṟu wirkanu? Munu ngura yaaltjingka paluṟu ilungu? Nganaṉa ngurpa. Panya tjanaya ngaṉmanytju nyiringka walkatjunkunytja wiyaṯu. Palu nganaṉa kulini panya paluṟu wati tjukurtjara puḻka tiṯutjara nyinapai, Godaku katja puṟunypa. \p Panya nganaṉa ninti Milkitja-tikaku pulampa Aipuṟamaku, panya iriti Aipuṟamalu tjana palumpa maḻpa tjuṯangku kuḻu pikangku pungkula wiyaṉu mayatja kutjara kutjara tjanampa tjaultji tjuṯa kuḻukuḻu. Munuya tjanampa kutjupa kutjupa tjuṯa mantjiṟa katingu ngurakutu. Ka panya nguṟurpa wati Milkitja-tikanya ngalya-ngaparikatingu Aipuṟamanya wati-pitjanyangka nyakula munu palunya pukuḻmanu alatji wangkara, “Godalu nyuntunya wiṟuṟa kanyinma maṟangku.”\x * \xo 7:1-3 \xo*\xt Genesis 14:17-20\xt*\x* \p Ka palulanguṟu Aipuṟamalu kutjupa kutjupa tjuṯa tjana mantjiṟa katinytja tjaraṟa tjukutjuku ungu Milkitja-tikanya mayatja puḻka kuliṟa.\f * \fr 7:1-3 \fr*\ft Alatji Aipuṟamalu tjaraṟa ungu kutjupa kutjupa uwankara paluṟu tjana katinytja uṯuḻuṟa lipula tjunu uṯuḻu kutjupa uṯuḻu kutjupa 10-pa, munu palulanguṟu palunya uṯuḻu kutjutja ungu 10-nguṟu Milkitja-tikanya, munu uṯuḻu 9 paluṟunku kanyinu.\ft*\f* \v 4 Panya Milkitja-tikanya-maṉṯu mayatja puḻka mulapa kutjupa tjuṯangka waintarinytja, ka Aipuṟamalu Israelkunu tjuṯaku tjamu ngaṉmanyitjangku palunya ungu tjaraṟa warmaḻanguṟu tjulyaṟa katinytjatjanungku. Tjinguṟu Aipuṟamanya palu puṟunypa puḻka mulapa nyinanyangkampa Milkitja-tikalu tjaraṟa ungama palunya. Palu wiya, Aipuṟamalu palunya tjaraṟa ungu mayatja puḻka kuliṟa. \p \v 5 Ka panya nganaṉa Israelkunu tjuṯangku wati tjukurtjara tjuṯa ngurkantankupai aṉangu Levikunu tjuṯanguṟu.\f * \fr 7:5 \fr*\ft Levinya panya Aipuṟamaku pakaḻiku katja, panya Jacobaku, iriti mulapa nyinanytja.\ft*\f* Munula Moseku tjukurpa kuliṟa nganaṉa kutjupa kutjupa tjuṯa kanyintjatjanungku tjaraṟa tjukutjuku ungkupai palunya tjananya tjukurtjara tjuṯa.\f * \fr 7:5 \fr*\ft Tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitjangku alatji wangkanyi, “Kutjupa kutjupa uwankara nyura kanyintjatjanungku tjaraṟa tjukutjuku ungama wati tjukurtjara tjuṯa.”\ft*\f* Uwa, tjana walytjanguṟu mantjilpai, panya paluṟu nganaṉa uwankara Aipuṟamalanguṟu. \v 6-7 Palu wati tjukurtjara nyanga Milkitja-tikanya Aipuṟamaku walytja wiya, wati malikitja, Levilanguṟu wiya. Munu paluṟu mantjinu Aipuṟamalu tjaraṟa ungkunyangka, munu palunya wangkara pukuḻmanu. Palu panya Godalu Aipuṟamanya ngaṉmanytju kalkuṉu puḻka nyinanytjaku, kala tjinguṟu kulini paluṟu mayatja puḻka mulapa Milkitja-tikala waintarinytja. Palu wiya, nyangatja Milkitja-tikalu palunya wangkara pukuḻmanu ngaṉmanypa puḻka mulapa nyinanytjatjanungku. Panya nganaṉa ninti wati maḻatjangku wati puḻkanya alatji wangkara pukuḻmankupai wiya, palu wati puḻkangku kutju pukuḻmankupai wati maḻatja. \v 8 Kulini nyura? Panya Milkitja-tikanya Aipuṟamala waintaṟa puḻka mulapa nyinangi, wati tjukurtjara tjuṯangka kuḻu. Panya paluṟu tjana mantjilpai Israelkunu tjuṯangku tjaraṟa ungkunyangka palu tjukurtjara paluṟu tjana ilura wiyaringkupai. Ka Milkitja-tikalu Aipuṟamala mantjinu kutju-aṟa paluṟu tjaraṟa ungkunyangka, munu palulanguṟu paluṟu yaaltjiringu? Wiya nyiringku tjakultjunanyi paluṟu wanka nyinanytja, ilunytja wiyaṯu.\x * \xo 7:8 \xo*\xt Genesis 14:17-20\xt*\x* \p \v 9-10 Uwa, nganaṉa rawangku tjaraṟa ungkupai wati tjukurtjara tjuṯa. Palumpa tjanampa tjamu ngaṉmanyitja ini panya Levinya, panya Aipuṟamaku pakaḻiku katja. Ka panyaya tjukurtjara tjuṯa nyinakatingi maḻatja maḻatja Aipuṟamalanguṟu. Ka panya Aipuṟamalu Milkitja-tikanya tjaraṟa ungu Levila kuwaripangka paluṟu tjana nyinanytja wiyangka. Paluṟu kutjungku ungu Milkitja-tikanya, palu tjanampa kuḻu ungu ngaṉmanytju watarku-watarkungku, panya Leviku tjanampa palumpa walytjapiti maḻatja maḻatjaku kuḻu. \s1 Jesunya Tjukurtjara Nyinanyi Milkitja-tikanya Puṟunypa \p \v 11 Ka Moselu nintiningi tjukurpa panya Godalu palunya ungkunytja, munu paluṟu wangkangi waṟka wati tjukurtjara tjuṯaku kuḻu. Ka palumpa kuṯa Aaronnga tjukurtjara ngaṉmanyitja nyinangi.\fig |src="GT00139.tif" size="col" loc="p" ref="7:11"\fig*Wati panya paluṟu Levilanguṟu. Ka ngulalta palula maḻangka palumpa walytjapiti maḻatja maḻatja tjukurtjara tjuṯaringangi. Nyanga paluṟu tjana panya uwankara Leviku tjamupiti maḻatja maḻatja wanapari wanapari. Palu Israelkunu tjuṯangku tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjanguṟu nintiringu yaaltji-yaaltji tjukaṟuru nyinanytjikitja, munuya nintiringu kura palyantjatjanungku kuka katira ungkunytjikitja wati tjukurtjarangku pungkula Godanya ungkunytjaku paluṟu tjananya kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Palu nyanga alatji palyaṟaya Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytja wiya. Panya aṟa nyanga ngaṉmanyitja waṉaṟaya puṯu nguwanpa palyaringangi tjukaṟuru ngaṟanytjikitja Godala miṟangka. \p Ka nyara palulanguṟu Godalu tjukurtjara kutjupa iyaṉu ini Jesunya, panya tjukurtjara ngaṉmanyitja tjuṯangku aṉangu tjuṯa puṯu palyaningi Godala miṟangka tjukaṟuru ngaṟanytjaku. Palu Jesunya tjukurtjara kutjupa mulapa, Aaronnga tjana puṟunypa wiya, palu Milkitja-tikanya puṟunypa. \v 12 Panya Godalu Jesunya tjukurtjara iyaṟa aṟa panya ngaṉmanyitja kampa kutjupanu. Munu paluṟu wati tjukurtjara tjuṯaku waṟka wiyaṉu munu kampa kutjupanu. Ka nganaṉa kuwari aṟa kutjupangka nyinanyi aṟa kuwaritjangka. \v 13-14 Panya aṟa ngaṉmanyitjangkaya Levilanguṟu kutju tjukurtjara nyinapai, palu Jesunya tjukurtjara kutjupa Leviku walytjapitinguṟu wiya, palu Judah-ku walytjapitinguṟu. Panya Judah-nya tjana walytjaṟara walytjaṟara tjukurtjara nyinanytja wiyaṯu, panya Moselu tjananya wangkanytja wiya kuka pungkula Godanya ungkunytjaku paluṟu aṉangu tjuṯaku kalyparingkunytjaku. Wiya, paluṟu Levikunu tjuṯa kutju wangkangu. Kala nyanga palulanguṟu kulini aṟa panya ngaṉmanyitja wiyaringu, kala aṟa kuwaritjangkalta nyinanyi. \p \v 15 Uwa, mulapa Godalu aṟa ngaṉmanyitja kampa kutjupanu, panya paluṟu tjukurtjara kutjupa mulapa ngurkantanu Milkitja-tikanya puṟunypa, Aaronnga tjana puṟunypa wiya. \v 16 Panya aṟa ngaṉmanyitjangkaya tjukurtjara tjuṯa ngurkantaṟa tjunkupai Leviku walytjapitinguṟu. Palu tjukurtjara nyangatja Levikunu wiya. Paluṟu panya wanka tiṯutjara nyinanyi wiyaringkunytja wiya alatjiṯu, ka nyara palulanguṟu Godalu palunya ngurkantaṟa tjunu tjukurtjara nganampa nyinanytjaku. \v 17 Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja nyanga alatji ngaṟanyi, \q1 “Nyuntun tjukurtjara puḻka tiṯutjara nyinaku Milkitja-tikanya puṟunypa ilunytja wiya.” \x * \xo 7:17 \xo*\xt Psalm 110:4\xt*\x* \m Alatji Godalu Jesunya wangkangu. \p \v 18-19 Uwa, aṟa ngaṉmanyitja wiyaringu, panya aṟa nyara paluṟu kuṉpu wiya kurakura ngaṟangi, panya aṟa nyara palulawanu nyinara aṉangu tjuṯa puṯu tjukaṟuru nyinangi. Ka nyara palulanguṟu Godalu aṟa panya palunya kampa kutjupanu munu aṟa kuwaritja wiṟu mulapa palyaṉu nganaṉa mulamularingkula palula tjunguringkunytjaku. \p \v 20-21 Piṟukula wanyu nyangatja kulinma! Panya Jesunya tjukurtjararingkunyangka Godalu palunya wangkangu alatji, \q1 “Ngayuluṉa nyuntunya mulamulangku kalkuṉi \q2 munuṉa ngayulu piṟuku walytjangku kuliṟa kampa kutjuparinytja wiya. \q1 Panya nyuntun tjukurtjara puḻka tiṯutjara nyinaku wiyaringkunytja wiya.” \x * \xo 7:20-21 \xo*\xt Psalm 110:4\xt*\x* \m Palu panya tjukurtjara ngaṉmanyitja tjuṯa kalkuntja wiyaṯu tjana tiṯutjara tjukurtjara nyinanytjaku. Wiya, paluṟu Jesunya kutju kalkuṉu. \v 22 Ka nyara palulanguṟu Jesulu aṟa kuwaritja tiṯutjara ngaṟanytjaku kanyini. Aṟa nyara paluṟu panya Mosenya ungkunytja puṟunypa wiya, aṟa kutjupa wiṟu mulapa. \p \v 23-24 Kaya nyangatja kuḻu kulila kutjupa ngapartji. Panya tjukurtjara tjuṯa mulapaya nyinakatingi, munuya tjukutjuku waṟkarira tjiḻpiringkula ilungi, kaya kutjupa tjuṯa ngapartji waṟkaringi. Palu Jesunya kulinma paluṟu tiṯutjara nyinaku ilunytja wiya alatjiṯu. Nyara palulanguṟu panya paluṟu kutju tjukurtjara puḻka tiṯutjara nyinaku wiyaringkunytja wiya. \v 25 Ka pala palulanguṟu aṉangu uwankara palumpa mulamularingkula Godalakutu pitjanyangka paluṟu tjananya mulapa wankaṟunkuku Godala tjungu pukuḻpa nyinanytjaku. Panya paluṟu wanka tiṯutjara nyinanyi munu tjanampa rawangku Mamala tjapini wiyaringkunytja wiyangku. \p \v 26 Panya aṟa nyanga kuwaritjangka Jesunya kutju nganampa tjukurtjara puḻka nyinanyi munu nganampa kutjupa kutjupa uwankara tjukaṟurungku palyalpai. Paluṟu ngaṉmanyitja tjuṯa puṟunypa wiya. Paluṟu panya tjukaṟuru mulapa nyinanyi munu kuralpai wiya alatjiṯu. Paluṟu kuraku ngurpa aṉangu tjuṯa puṟunypa wiya. Paluṟu kutjupa alatjiṯu, palya mulapa. Munu paluṟu mayatja puḻka mulapa uwankarangka waintaṟa nyinanyi Godala tjungu ngura nyara ilkaṟingka. \v 27 Paluṟu wati tjukurtjara puḻka puṟunypa wiya, panya tjukurtjara paluṟu puṯu palya mulapa nyinapai munu kura palyalpai. Palulanguṟu paluṟu kuka pungkula tiliwakalpai Godalu nyakula palunya munu aṉangu tjuṯa kuḻu kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantinytjaku. Munu tjukurtjara panya paluṟu alatji tiṯutjarangku palyalpai tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa. Palu panya Jesunya palu puṟunypa wiya, panya paluṟu kutju-aṟangku palyaṉu munu ngalkilpa ilungu aṉangu uwankaraku kuranguṟu, ka nyara palulanguṟu Godanya aṉangu tjuṯaku kalyparingkupai. \p \v 28 Nyura uti kulini? Panya Moseku tjukurtu wangkangi wati tjukurtjara puḻka aṉangu tjuṯanguṟu ngurkantaṟa tjunkunytjaku. Palu wati paluṟu tjana tiṯutjara upa nyinangi, panya paluṟu tjana nganaṉa puṟunypa aṉangu alatjiṯu. Uwa, Godalu aṟa panya ngaṉmanyitja tjananya ungu, palu maḻangkalta paluṟu mulamulangku kalkuṉu aṟa kuwaritjaku, munu ngurkantaṟa tjunu palumpa katja tjukurtjara puḻka nyinanytjaku aṟa nyanga kuwaritjangka. Ka paluṟu panya Godanya mukuringkunytja uwankara tjukaṟurungku palyaṟa wiyaṟa wiṟu mulapa tiṯutjara nyinanyi. \c 8 \s1 Jesunya Tjukurtjara Puḻka Aṟa Kuwaritjaku \p \v 1-2 Palu tjukurpa nyangatjaṉa nyurala nyaaku wangkanyi? Wiya panya nyura kuliṟa tjukurpa puḻka kulintjaku nyangatja Jesunya panya nganampa tjukurtjara puḻka nyinanyi Mayatja Godala tjungu ngura ilkaṟitjangka. Munu paluṟu waṟkarinyi ngura miḻmiḻpa mulata panya Godalu palyantjitjangka ngura panya ilkaṟitjangka. Paluṟu tiinta miḻmiḻpa panya Moselu tjana ngaṉmanytju palyantjitjangka waṟkarinytja wiyaṯu. \v 3 Panya nyura ninti Godalu tjunu wati tjukurtjara tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu mai kuka kuḻu mantjiṟa palunya ma-ungkunytjaku. Ka uti nganampa tjukurtjarangku Jesulu kuḻu palu puṟunytjuṯu Godanya ungama panya paluṟu nganampa tjukurtjara puḻka nyinanyi ilkaṟingka. \v 4 Palu tjinguṟu Jesunya mantangka rawaṯu nyinarampa tjukurtjara wiyaṯu nyinama, panya tjukurtjara tjuṯaya ngaṉmanypa nyinangi wati Levilanguṟu munu panya paluṟu tjana Moseku tjukurwanu nyinara Godaku waṟkaringi tiinta panya miḻmiḻṯa.\fig |src="GT00143.tif" size="col" loc="p" ref="8:4-5"\fig* \p \v 5 Palu tiinta nyara palunyaya unytjungku mantangka kanyiningi. Panya tiinta nyara paluṟu nganaṉanya nintini ngura kutjupa ilkaṟingka ngaṟanytja miḻmiḻpa mulapa. Panya iriti Mosenya tiinta panya palunya palyantjikitja palyany-palyanyarinyangka Godalu palula wangkangu alatji, “Ngayulu panyaṉanta apu katu wangkara nintinu tiinta miḻmiḻpa palyantjaku. Ka panya palu puṟunypa alatjiṯu palyala tjukaṟurungku.” Ka panya Moselu tjana palyaṉu tiinta mantangka, ka tiinta nyanga mantatjangku ngura ilkaṟingka ngaṟanytja nintini. \p \v 6 Palu Godalu Jesunya waṟka wiṟu mulapa ungu, ka paluṟu aṟa kuwaritja pakaltjingaṉu palya mulapa, panya wati tjukurtjara kutjupa tjuṯangku palyantja puṟunypa wiya. Panya paluṟunku walytjangku ungkunytja puḻka mulapa tjukurtjara kutjupa tjuṯangku kuka ungkunytja puṟunypa wiya. Panya Godalu Jesulawanungku kalkuntja puḻka mulapa ngaṟanyi, Moselawanungku kalkuntja puṟunypa wiya. Ka nyara palulanguṟu Jesunya tjukurtjara puḻka mulapa nyinanyi tjukurtjara kutjupa tjuṯangka waintarira. \v 7 Panya aṉangu tjuṯangku aṟa irititja waṉaṟa puṯu wankaringangi. Ka nyara palulanguṟu Godalu aṟa kutjupa kuwaritjalta pakaltjingaṉu. \p \v 8 Palu Godalu nyangu palumpa aṉangu tjuṯa kuraringkunyangka, panya aṉangu nyara paluṟu tjanaya palumpa aṟa Mosenya panya ungkunytjitja waṉalwiyangku wantinyangka. Munu paluṟu tjanala wangkangu nyanga alatji, \q1 “Kulilaya Jew tjuṯangku ngura Israelta munu Judah-la nyinanytja tjuṯangku! \q2 Ngayulu ngula palyalku nyurampa aṟa kutjupa kuwaritja. \q1 \v 9-10 Palu aṟa kuwaritja panya ngaṉmanyitja puṟunypa wiya. \q2 Panya iriti ngayulu aṟa ngaṉmanyitja wangkangu Mosela tjanala ngura panya Itjipalanguṟu katinytjatjanungku. \q2 Ka panya paluṟu tjana kuliṟa wantira tungunpungu, kaṉa palulanguṟu tjananya wantingu. \q1 Palu nyangatja panya aṟa kuwaritja ngayulu kalkuṉi Israelkunu tjuṯa tjana tiṯutjarangku kulilkatinytjaku. \q1 Ngayulu ngayuku tjukurpa tjanala unngu nintilku tjana aṟa nyanga palunya pina aḻaringkula tjukaṟurungku kulintjaku. \q2 Kaṉiya ngayunya kutju mulamulangku waḻkulku munuya ngayuku walytjapiti mulapa nyinaku. \q1 \v 11 Palu uwankarangkuṉiya ngayunya tjukaṟurungku ngurkantankuku, \q2 ka kutjupangku aṉangu kutjupa arkaṟa wituwituntja wiya Mayatjaku nintiringkunytjaku. \q1 Panya uwankarangkuṉiya alatjiṯu ngurkantankuku, aṉangu kuranyitja tjuṯangku munu aṉangu maḻatja tjuṯangku kuḻukuḻu. \q1 \v 12 Kaṉa ngayulu ngaḻṯunytjungku tjana kura palyantjitjanguṟu tjananya kalypangku wantiku, \q2 munuṉa tjana kura palyantjitjaku watarkuriku alatjiṯu piṟuku kulintja wiya.” \x * \xo 8:12 \xo*\xt Jeremiah-ku 31:31-34\xt*\x* \m Alatji Godalu iriti wangkangu aṉangu tjuṯangka aṟa kuwaritja palyantjikitjangku. \p \v 13 Ka nyura kulini? Panya aṟa nyanga kuwaritja wangkara utiṟa Godalu aṟa ngaṉmanyitja wiyaringkunytjaku wangkangu, ka panya kuwari nguwanpalta wiyaringanyi. \c 9 \s1 Tiinta Miḻmiḻpa Mantatja Munu Ilkaṟitja \p \v 1-3 Palu aṟa ngaṉmanyitjangka Godalu tjukurpa tjuṯa wangkara ungu tjana kuliṟa tjukaṟurungku palunya waḻkuntjaku inmangka. Munu tjukurpa kutjupa tjuṯa wangkara ungu tiinta miḻmiḻpa tjukaṟurungku palunyaṯu palyantjaku inmaku. Kaya mulapaṯu palyaṉu tiinta panya palunya munuya pala palula inma kanyiningi. Ka tiinta panya paluṟu kampa kutjaratjara, kampa tjangaṯitja ngura miḻmiḻpa, ka kampa kutjupa munkaritja ngura miḻmiḻpa mulapa, ka nguṟur-kutjara mantara wiṟu waṟaly-waṟalyngaṟala angatjunangi kampa nyara munkaritja. Ka kampa tjangaṯitjangka puṉu tili tjuṯatjara ngaṟangi. Ka taipula kuḻu ngaṟangi mai nyumatjara panya miḻmiḻmaṟa Godanya ungkunytja.\fig |src="GT00144.tif" size="col" loc="p" ref="9:1-3"\fig* \p \v 4 Ka kampa munkaritjangka ngura panya miḻmiḻpa mulata piti gold-nguṟu palyantja ngaṟangi. Ka piti unngu kutjupa kutjupa ngaringi panya tjana kutjalpai wiṟu paṉṯinytjaku. Ka pakutja puḻka panya kalkuntjitja kuḻu kampa pala palula ngaringi puṉunguṟu gold-nguṟu palyantja. Ka pakutjangka unngu walpayaṯa puṟunypa gold-nguṟu palyantja ngaṟangi mai panya manna-tjara. Ka Aaronku tjukara kuḻu ngaringi pakutjangka unngu. Panya iriti puṉu tjalytjaṟuru tjuṯa pakaṉu tjukara pala palula. Ka apu tjiwa kutjara kuḻu pakutja palula unngu ngaringi, tjukurpa panya puḻka tjuṯatjara panya Godalu walkatjuṟa ungkunytja.\fig |src="GT00145.tif" size="col" loc="p" ref="9:4"\fig* \v 5 Ka pakutja pala palula katu angelpa puṟunypa kutjara nyinangi nyaḻpitjara gold-nguṟu palyantja. Nyanga paluṟu pula panya Godanya nyinanytja utini. Munu pula nyaḻpi kutjara lipiringkula ngaparku nyinara pakutja anga-tjutuṟa nyinangi. Ka palula pulala nguṟurpa nyinara Godalu aṉangu tjuṯaku ngaḻṯuringkupai, munu tjukurtjara puḻkangku pakutja palunya milkaḻingka kurpinnyangka paluṟu aṉangu tjuṯa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku wantipai pungkunytja wiyangku. (Uwa, tjinguṟuṉa tjukurpa kutjupa tjuṯa wangkama tiinta nyanga palunyatjara, palu kuwariṉa wantinyi muṯumuṯu walkatjunkunytjikitjangku.) \p \v 6 Ka panya tjana tiinta, munu pakutja panya, kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu tjukaṟurungku palyaṟa wiyaṉu. Kaya palulanguṟu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa wati tjukurtjara tjuṯa tjarpangi tiinta panya kampa tjangaṯitjangka, ngura panya miḻmiḻṯa, munuya waṟka tjanampa palyaningi. \v 7 Palu kampa panya munkaritja miḻmiḻpa mulapa, ka wati tjukurtjara puḻka kutju tjarpapai nyara palula, kuḻingka kutju tjuṯa-aṟa wiya, kutju-aṟa. Munu paluṟu maṟalpa tjarpanytja wiya, kukaku milkaḻi pitingka katira kutju tjarpapai, munu Godanya nintilpai paluṟu nyakula palunya munu aṉangu tjuṯa kuḻu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku paluṟu tjana kura tjuṯa watarkungku palyannyangka. \p \v 8 Ka aṟa nyanga palula tjanalanguṟu Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya nintini nyanga alatji kulintjaku, panya aṟa ngaṉmanyitja tiinta miḻmiḻpatjara ngaṟanyangka nganaṉa puṯu tjarpanyi kampa munkaritjangka panya miḻmiḻpa mulata. Nyanga paluṟu nganaṉanya nintini panya nganaṉa puṯu Godala tjunguringanyi. \v 9 Ka pala palulanguṟu nganaṉa kuwari kulini aṟa panya ngaṉmanyitjangku nganaṉanya puṯu kurunpa palyaṉi Godala tjunguringkunytjaku. Panya tjana kuka mai katira ungkunyangka Godalu tjananya kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantipai, palu kurunpaya Godala tjungu mulapa nyinanytja wiya ngaṟangi. \v 10 Panya aṟa ngaṉmanytjitjangku kutjupa kutjupa tjuṯa wangkapai, panya mai kuka kutjupa kutjupa tjuṯa ngalkuntjaku munu kutjupa kutjupa tjuṯa wantinytjaku, munu kutjupa kutjupa tjuṯa tjikintjaku, kutjupa kutjupa tjuṯa tjikilwiyangku wantinytjaku. Munu piṟuku wangkapai yaaltjingaṟa tjananku puntu tjukaṟurungku paltjintjaku, munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu paltjintjaku. Palu aṟa nyangantu uwankarangku puntutja wangkapai kurunitja wiya, panya aṟa nyanga paluṟu tjana unytju paṯaṟa ngaṟangi Godalu aṟa kuwaritja utintjaku. \p \v 11-12 Palu panya Christanya tjukurtjara puḻka nyinanyi aṟa panya kuwaritjaku. Panya paluṟu tjarpangu Godaku ngura miḻmiḻṯa nganaṉanya ngalkiṟa wiṟu tjuṯa nganampa palyantjikitja. Palu ngura nyara palunya watingku palyantja wiyaṯu, panya nyaratja ngura mantatja wiya, ilkaṟitja wiṟu mulapa. Ka panya Jesulu milkaḻi nanikutanguṟu puluka kuḻunypanguṟu mantjiṟa katinytja wiyaṯu ngura nyara palulakutu. Palu paluṟunku ilura milkaḻi paluṟunku tjutingu, munu ngura panya miḻmiḻṯa ma-tjarpangu kutju-aṟa alatjiṯu, tjuṯa-aṟa wiya, munu nyara palulanguṟu paluṟu nganaṉanya kuranguṟu wankaṟunu nganaṉa Godala miṟangka kuṉṯa wiya nyinanytjaku tiṯutjara. \p \v 13-14 Aṟa panya ngaṉmanyitjangku alatji wangkanyi panya watingku kutjupa kutjupa pampuntjatjanu puṯu tiinta miḻmiḻṯa tjarpapai, palu uti paluṟu wati tjukurtjarangka ngaṉmanypa wirkanama, ka paluṟu nanikutaku milkaḻingka, munu puluka nyiṯayiraku milkaḻingka kuḻu mantjiṟa palunya puntu winki kurpinma, munu tjinguṟu puluka kungka kuḻunypa kampara tjuṉparingkunytjitja tjuṉpa mantjiṟa minangka uṟuṟa palunya kurpinmaṯu. Ka nyara palulanguṟulta wati paluṟu palyaringanyi Godanya waḻkuntjikitja tiinta nyara miḻmiḻṯa tjarpara. \p Uwa, panya kukaku milkaḻingku tjuṉpangku kuḻu wati nyara palunya palyaṉi Godanya waḻkuntjaku. Palu milkaḻi nyanga kuka tjuṯanguṟu unytju kutju ngaṟanyi mantatja. Palu Christaku milkaḻi palya mulapa uwankarangka waintarinytja. Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu tiṯutjara nyinapailu Jesunya kuṉpunnyangka paluṟu wiṟu mulapa nyinanytjatjanungku puṉu kaṯakutjarangka ilura paluṟunku puntu winki Godanya ungu milkaḻi tjutira. Nyara palulanguṟu paluṟu nganaṉanya unngu tjukaṟuruṉi, kala aṟa panya ngaṉmanyitja tjuṯa palyantja wiyaringu, panya aṟa palunya tjananya waṉaṟa nganaṉa puṯu palyaringangi kuka pungkula rawangku ungkula ungkula. Palu panya Jesulu nganaṉanya mulapa kulintja tjukaṟuruṉu nganaṉa kuṉṯa wiya Godala tjunguringkula rapa nyinanytjaku munu palula wangaṉarangku kuliṟa waṟkarinytjaku, panya paluṟu wanka alatjiṯu nyinanyi witulya puḻkanya. \p \v 15 Uwa, Christalu aṟa kutjupa wirkakatingu kuwaritja Godalanguṟu nganampa palumpa walytja tjuṯaku, nganaṉa mulamularingkula Godalu kalkuntjitja mantjintjaku. Panya Godalu nganaṉanya ngurkantaṟa kalkuṉu palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. Palu nyangatjala mantjini nganampa anga-ilunyangka kutju. Panya aṟa ngaṉmanyitjangkala nyinakatira puṯu kuliningi kura wantinytjikitjangku, palu panya Jesunya nganampa ngalkilpa ilunyangka kutjula kaṟalyarira wankaringu. \p \v 16-17 Aṟa nganampa alatji ngaṟanyi, panya nganaṉa nyiringka walkatjuṟa kalkulpai wanka nyinaralpi nyanga alatji ngayulu ilunyangka maḻangka uti ngayuku tjitji tjuṯangku mantjinma ngayulu kanyintja uwankara. Nyanga alatjila kalkulpai. Palu tjitji tjuṯangku ngayulu wanka nyinanyangka puṯu ngayuku uwankara mantjini panya nganaṉa tjungu nyinanyi, palu kalkuntja nyanga paluṟu utiringkuku ngayulu ilunyangka kutju. \v 18 Ka nyanga palu puṟunypa ngaṟangi aṟa panya ngaṉmanyitjangka, panya Godalu kalkuntja utiringangi kuka pungkunyangka kutju, palu kuka pungkunytja wiyangka wiyaṯu ngaṟangi. Panya kuka pungkula kutju milkaḻi mantjiṟa Godanya ungkupai, ka nyara palulanguṟu kutju Godanya tjanampa kalyparingkupai. \p \v 19 Panya Moselu tjukurpa uwankara Godalu ungkunytja tjanala wangkangu aṉangu panya uwankarangka. Munu palulanguṟu iluntanu puluka kuḻunypa, nanikuta kuḻunypa munu mantjiṟa milkaḻi minangka tjunguṉu. Munu palulanguṟu puṉu miṉa tjukutjuku maṉkurpa kaṯantanu nyaḻpitjara munu karpiṟa tjunguṉu nyaḻpi winki puṯuru tjitin-tjitinta. Munu puṉu panya nyaḻpi winki karpintjitja kukaku milkaḻingka tjaḻatjunu munu nyiri Godaku tjukurtjara kurpinu milkaḻingka, munu aṉangu uwankara kuḻu. \v 20 Munu paluṟu wangkangu, “Nyawaya milkaḻi nyangatja, panya Godalu nyuranya tjukurpa puḻka tjuṯa ungu nyura wangaṉarangku kulintjaku. Ka nyanga kukaku milkaḻingku nyuranya nintini panya tjukurpa nyanganpa kuwaringuṟu ma-ngaṟanyi.” Alatji Moselu tjanala wangkangu mulamulangku kulintjaku.\fig |src="GT_HEB 9v21 priest.tif" size="col" loc="p" ref="9:20-21"\fig* \v 21-22 Ka panya Moselu kukaku milkaḻi katingu tiinta miḻmiḻpa unngu munu tiinta kurpinu munu unngu panya ngaṟanytja uwankara kuḻu. Panya Godaku tjukurtu alatji wangkanyi, “Milkaḻingka kurpinnyangka kutju kutjupa kutjupa uwankara palya ngaṟapai Godala miṟangka. Ka panya milkaḻi ilura tjutinyangka kutju Godalu aṉangu tjuṯangku kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantipai.” \s1 Christanya Milkaḻi Tjutira Ilunyangka Kutju Godalu Nganaṉanya Kalypangku Wantipai \p \v 23 Ka panya tiinta nyara palunya munu unngutja tjuṯa kuḻu tjana arkaṟa palyaṉu nyara ngura ilkaṟitjangka ngaṟanytja puṟunypa. Ka wati tjukurtjarangku kukaku milkaḻingka kurpilpai tiinta munu unngu ngaṟanytja uwankara kuḻu Godala miṟangka palya mulapa ngaṟanytjaku. Palu tiinta nyara ilkaṟitja kukaku milkaḻingku puṯu palyaṉi. Wiya, Christaku milkaḻingku kutju ngura nyara palunya palyaṉi nganaṉa tjarpara Godala tjungu nyinanytjaku. \v 24 Panya Christanya tjarpanytja wiya watingku palyantjitjangka tiinta panya miḻmiḻṯa. Nyaratja arkaṟa palyantja ngura panya ilkaṟingka ngaṟanytja puṟunypa. Palu Christanya ngura ilkaṟitja mulata tjarpangu munu paluṟu Godala anga-wangkanyi nganampa ngalkiltu. \v 25-26 Palu wati tjukurtjara puḻka kampa panya munkaritjangka miḻmiḻpa panya mulata waintaṟa tjarpapai kukaku milkaḻitjara kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa. Palu Jesulu yaaltjiṯu aṟangku paluṟunku ungu? Paluṟu wanyu rawa ilaṯu-ilaṯu ilukatingi kuwaripatjaranguṟu alatjiṯu panya Godalu manta palyantjalanguṟu? Wiya, ngula mulapa tjiṉṯu waṯalpi ilaringkunyangka paluṟu pitjangu munu paluṟunku ungu iluntankunytjaku kutju-aṟa alatjiṯu Godanya nganampa kalyparingkunytjaku. \p \v 27-28 Aṉangu uwankara kutju-aṟa ilunytjaku ngaṟanyi. Ka ilunyangka maḻangka Godalu nganaṉanya ngurkantankuku. Ka panya palu puṟunypa nganaṉa kura palyantjitjanguṟu Christanya kutju-aṟa ilungu nganampa ngalkilpa. Uwa, paluṟu walytja intjanuringu iluntankunytjaku Godalu nganaṉanya kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Munu paluṟu ngula maḻaku pitjala piṟuku kuranguṟu ilunytja wiya aṉangu panya palumpa paṯaṟa nyinanytja tjuṯa wankaṟu katiku. \c 10 \p \v 1 Tjukurpa panya Godalu Mosenya tjananya ungkunytja, nyara paluṟu ngaṯalpa ngaṟanyi ruwa nguwanpa. Panya tjukurpa paluṟu kuranyukutungku nintiningi aṟa kutjupa wiṟu mulapa Godalu kalkuntjitja. Palulanguṟu, ngaṯalpa ngaṟanyangka, Moseku tjukurtu aṉangu tjuṯa puṯu tjukaṟurulpai tjana Godala miṟangka palya ngaṟanytjaku. Panya tjukurpa paluṟu wangkapai Godanya ilaringkula waḻkuntjikitjangku kuka katira pungkula ungkunytjaku palunya. Palu nyanga alatjiya rawangku kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa ungkula ungkula puṯu tjukaṟururingangi munuya kura winkiṯu ngaṟangi Godala miṟangka. \p \v 2 Tjinguṟuya kuka ungkula tjukaṟururingkulampa Godala miṟangka palya ngaṟama kuṉṯaringkuwiya munuya palulanguṟu tjinguṟu kuka piṟuku katinytja wiya ngaṟama palyaringkunytjatjanungku. Palu tjana ungkula palyaringkunytja wiya munuya rawaṯu kuranguṟu kuṉṯaringangi Godala miṟangka, \v 3 munuya kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa ungkula rawangku kuliningi panya tjana kura palyantjatjanungku. \v 4 Panya nanikutaku pulukaku milkaḻingku Godanya puṯu kalypalpai paluṟu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku wantinytjaku. \p \v 5-6 Ka palulanguṟu Christalu mantakutu pitjanytjikitjangku wangkangu alatji Godala, \q1 “Nyuntu mukuringkunytja wiya aṉangu tjuṯangku nyuntunya rawangku kuka katira ungkunytjaku. \q2 Panya tjana kuka pitjilpangka tjunkula katu kurkaltjuṟa wantipai kampara mulururinytjaku nyuntu tjanampa kalyparingkunytjaku. \q1 Palu nyanga kuka pungkunytjitjanguṟu nyuntu pukuḻaripai wiya. \q1 Panya nyuntuṉin wituṉu aṉangurira ilunytjaku. \p \v 7 “Kaṉa palulanguṟu nyuntula wangkangu, ‘Uwa, nyangatjaṉa ngaṟanyi ngayulu nyuntu witunnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitja nyuntu mukuringkunytja uwankara. \q2 Panya alatjiya iriti walkatjunu nyiringka, ngayulu nyanga alatjirinytjaku.’” \x * \xo 10:7 \xo*\xt Psalm 40:6-8\xt*\x* \m Nyanga palunya Christalu wangkangu Godala. \p \v 8 Palu aṟa Godalu Mosenya ungkunytjitjangku wangkangu alatji kuka mai katira palunya ungkunytjaku, kaya wangaṉarangku kuliṟa palyaningi. Ka panya Christalu wangkangu, “Nyanga palumpa Godanya pukuḻarinytja wiya, munu paluṟu kuka katira palunya ungkunytjaku mukuringkunytja wiyaṯu.” \v 9 Munu palulanguṟu wangkangu Godala, “Uwa, nyangatjaṉa ngaṟanyi ngayulu nyuntula wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitja nyuntu wangkanyangka.” Alatji Christalu Godala wangkangu. Ka nyura kulini nyanga palunya? Panya Godalu aṟa irititja wiyaṉu munu kutjupalta tjunu kuwaritja palumpa katjawanungku. \p \v 10 Panya Jesulu wangaṉarangku kuliṟa palyaṉu Godalu wangkanyangka, ka nyara palulanguṟu Godalu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantingu pungkunytja wiyangku. Panya palumpa katja walytja alatjiṯu intjanuringu munu nganampa ngalkilpa kutju-aṟa ilungu. Ka nyara palulanguṟu nganaṉa Godala miṟangka kuṉṯa wiya kalyparingkula nyinanytjaku ngaṟanyi. \p \v 11 Panya wati tjukurtjara tjuṯangkuya rawangkuṯu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa kuka pungkula Godanya ungkupai aṉangu tjuṯangku kura palyantjitjanguṟu. Palu aṉangu tjuṯaya rawaṯu kuṉṯa ngaṟapai Godalu tjananya kura palyantjitjanguṟu pungkunytjaku paṯaṟa. Panya tjukurtjara tjuṯangku kuka pungkula Godanya ungkula palunya puṯu kalypalpai paluṟu aṉangu tjuṯa pungkuwiyangku wantinytjaku. \v 12 Palu Jesunya walytja intjanuringu kutju-aṟa alatjiṯu ilura, munu palula maḻangka paluṟu wankaringkula anu munu nyinakatingu Godala itingka mayatja puḻka mulapa. Panya paluṟu kutju-aṟa ilunytjatjanungku Godanya kalypaṉu, \v 13 munu paluṟu kuwari paṯaṟa nyinanyi Godalu palumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟuntjaku tjanala waintarira mayatja puḻka mulapa nyinanytjikitjangku. \p \v 14 Uwa, paluṟu kutju-aṟa ilura aṉangu uwankara kutju kutju palulakutu pitjanyangka kuranguṟu piṟanmanu palula tjunguringkula tiṯutjara kalypa nyinanytjaku. Panya palunya tjananya Godalu ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku. \v 15 Ka Kurunpa Miḻmiḻṯu tjukurpa nyanga palunyaṯu nganaṉala tjakultjunanyi, panya paluṟu alatji wangkangu, \q1 \v 16 “Nyangatja aṟa kuwaritja ngayulu ngula nintilku. \q1 Panya ngayulu ngayuku tjukurpa tjanala unngu nintilku tjana aṟa nyanga palunya pina aḻaringkula tjukaṟurungku kulintjaku.” \m \v 17 Ka piṟuku Godalu nyangatja wangkangu, \q1 “Ngayulu tjana kura palyantjitjaku watarkuriku alatjiṯu piṟuku kulintja wiya.” \x * \xo 10:17 \xo*\xt Jeremiah-ku 31:33-34\xt*\x* \m \v 18 Uwa, paluṟu aṉangu tjuṯaku kalyparingu munu tjananya kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantipai. Kala wanyu Godanya kuka rawangku katira ungama nganampa kalyparingkunytjaku? Wiya, aṟa panya ngaṉmanyitja wiyaringu panya paluṟu alatjiṯu nganampa kalyparingu. \s1 Utila Raparingkula Godala Tiṯutjara Tjungu Nyinama \p \v 19 Uwa, walytja wiṟu tjuṯa! Nyanga palulanguṟula uti raparingkula Godala tjunguringama, panya Christalunku milkaḻi palumpa tjutiṟa aḻaṉu nganaṉa Godaku ngura miḻmiḻpa mulata rapa tjarpanytjaku. \v 20 Panya Jesunya ilunyangka kutju mantara panya timpulangka waṟaly-waṟalyngaṟanytjanya tjilpiraraṉu munu aḻaringu ngura panya miḻmiḻpa mulata nganaṉa waintaṟa tjarpanytjaku. Nyangatja paluṟu ilura iwara kuwaritja palyaṉu wankakutu Mamala tjunguringkula wankaṟu nyinanytjaku. \v 21-22 Kala uti raparingkula Godala ilaringama, panya Jesulu tjukurtjara puḻkangku Godaku ngura miḻmiḻpa kanyini. Munu panya paluṟu nganaṉanya kurunpa paltjiṉu Jesulu palumpa milkaḻingka nganaṉa kuṉṯa wiya nyinanytjaku, munulanya piṟanmanu kapi kaḻṯaṟa wiṟungka palumpa walytja mulapa nyinanytjaku. Kala uti alatjinkunyangka kurunpa winki pukuḻarira Godala ilaringama palumpa puḻkaṟa mulamularingkula kutju. \v 23 Munula uti mulamularingkula Godaku aḻa-aḻangku paṯanma panya paluṟu nganaṉanya kalkuṉu wiṟuṟa kanyintjikitjangku munu palumpa ngurakutu katinytjikitjangku. Kala uti tungun-tunguntu kulinma watarkurinytja wiyangku tiṯutjarangku, panya Godalu ngunti kalkulpai wiya tjukaṟurungku kutju wangkapai. \p \v 24 Wanyula kulinma wiṟuṟa nyinanytjikitjangku, munulanku wituwitunma aṉangu uwankaraku puḻkaṟa mukuringkunytjikitjangku, munulanku ngaḻṯunytjungku alpamilantjikitjangku kulinma. \v 25 Munula uti Godanya waḻkuntjikitja rawa tjunguringama, panya kuwari nyura kutjupatjara ngurangka nyinapai tjunguringkunytja wiya. Palu wanyuya Tjiṉṯu Maḻatja kulinma panya waṯalpi ilaringanyi Jesunya maḻaku pitjanytjaku, kalanku uti uwankara rawaṯu tjunguringama munulanku kuṉpunma Christanya tiṯutjarangku waṉantjikitjangku. \p \v 26-27 Ka nganaṉa panya ninti Christaku munu palumpa tjukurku kuḻu. Palu tjinguṟula nyanganpa kuliṟa wantira kura tiṯutjarangku palyannyangkampa Godanya yaaltjingaṟa nganampa piṟuku kalyparingkuku? Wiya, panya Christanya ngaṉmanypa ilungu, ka kutjupa muṉkara palu puṟunypa ngaṟanytja wiya nganampa kuranguṟu piṟuku ilunytjaku. Kala yaaltjiriku palunya wantirampa? Wiya kutju nganampa ngaṟanyi panya nganaṉa nguḻu-nguḻu paṯaṟa nyinanytjaku Godalu nganaṉanya ngula ngurkantaṟa tjarantjaku Tjiṉṯu Maḻatjangka. Panya Godanya puḻkaṟa mirpaṉariku palula tungunpungkupai tjuṯaku munu paluṟu tjananya wiyalku, panya waṟu puḻkangku kampara nyaṟulpai, palu puṟunytju uwankara wiyalku. \p \v 28-29 Panya aṉangu kutjupangku Moseku tjukurta tungunpungkunyangka palunya pungkula iluntankunytjaku ngaṟapai. Panya aṉangu kutjarangku, tjinguṟu maṉkurtu, aṉangu palunya tungunpungkunyangka nyakula wati mayatjangka tjakultjunkupai, ka palunya iluntankunytjaku wangkapai ngaḻṯuringkunytja wiyangku. Palu aṉangu kutjupangku tjinguṟu Godaku katja anannyangkampa Godalu palunya tjituṟu-tjituṟu puḻka mulapa palyalku. Munu tjinguṟu paluṟu Jesunya milkaḻi tjutinytja nguntinmankunyangka Godalu palunya mapalku alatjiṯu pungkuku. Munta tjinguṟu paluṟu Godaku Kurunpa ngaḻṯunytjunya analku, ka Godalu palu puṟunypaṯu palunya pungkuku. Panya aṉangu nyara palumpa alatjiṯu Jesunya ilura tjutingu milkaḻi, ka nyara palulanguṟu Godanya palumpa kalyparingu aṟa nyanga kuwaritjangka. Ka paluṟu aṟa nyanga palunya tungunpungkula wantinyangkampa Godalu wantinytja wiyangku palunya pungkuku. \p \v 30 Panya nganaṉa ninti Godalu alatji wangkangu, “Ngayuku aṟa ngaṟanyi, panya aṉangungku ngayula tungunpungkunyangka ngayulu palunya pikantankunytjaku ngaṟanyi.” Munu piṟuku paluṟu wangkangu, “Ngayuluṉa tjukaṟurungku ngurkantaṟa tjaralku ngayuku walytja tjuṯa.” \v 31 Kaya wanyu kulinma! Godanya wanka alatjiṯu nyinanyi witulya puḻkanya munulanya paluṟu kuwari nyanganyi. Kala wanyu nguḻu-nguḻu nyinama anannyangka pitjala nganaṉanya pungkunytjaku-tawara. \p \v 32 Kulilaya panyatja, panya nyura ngaṉmanypa Jesuku walytjaringkunytja Godalu nintinnyangka. Nyara palula aṟangka panya kutjupa tjuṯangku nyuranya puḻkaṟa kuraṟa pungangi, ka nyurampa aṟa wituwitu mulapa ngaṟangi. Palu aṟa nyara palulawanungku nyura tungun-tunguntu Jesunya waṉaningi wantinytja wiyangku. \v 33 Panya kutjupa-aṟa tjana aṉangu tjuṯangka miṟangka nyuranya anaṟa kuraṟa pungkupai. Munu tjana Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu palu puṟunymankupai. Palu nyura panya palunya tjananya nyakula nguḻuringkula paṯuringkunytja wiyangku wantira palula tjanala tjunguringangi. \v 34 Munuya Jesuku walytja kutjupa tjuṯa tjailangka tjunkunyangka nyura panya ngaḻṯuringkula tjananya wiṟuṟa kanyiningi. Munu panya kutjupa tjuṯangku nyurampa ulytja uwankara tjulyaṟa katinyangka nyura pukuḻpa nyinangi tjanampa mirpaṉarinytja wiya, panya nyura nintingku kuliningi, “Ngayuku pukuḻpa kutjupa ngaṟanyi mantanguṟutja wiya palu Godalanguṟu, paluṟu kalkuntjitja. Ka pukuḻpa nyara paluṟu wiyaringkupai wiya tiṯutjara ngaṟapai.” \p \v 35-36 Uwa, nyura panya Christanya rawangku rapangku waṉaningi, palu pakuringkunytja wiyangkuya wantima. Panya Godalu nyuranya kalkuṉu wiṟu ungkunytjikitjangku nyura rawangku rapangku waṉannyangka. Kaya tungun-tunguntu waṉanma, munuya palulanguṟu Godala wangaṉarangku kuliṟampa nyura Godalu kalkuntjitja mantjilku alatjiṯu. \p \v 37-38 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 “Paluṟu kalkuntjatjanu mulapa pitjaku alatjiṯu kuwari nguwanpa, rawa ma-nyinanytja wiya. \q1 Kaya ngayuku walytja tjuṯa mulamularingkula tiṯutjara nyinaku, \q2 palu tjinguṟuya ngayulanguṟu paṯuringkunyangka ngayulu tjanampa pukuḻarinytja wiya.” \x * \xo 10:37-38 \xo*\xt Apakukaku 2:3-4\xt*\x* \m Nyanga palunya Godalu wangkangu. \p \v 39 Ka nganaṉa Godanya waṉaṟampa paṯuringkunytja wiya panya aṉangu kutjupa tjuṯa puṟunypa wiya, panya tjana Godanya wantira ma-paṯuringkula kawankatipai mirikutu alatjiṯu. Palu nganaṉa rawa mulamularingama Godaku, kalanya wankaṟu kanyilku. \c 11 \s1 Godaku Mulamularingkunytja \p \v 1 Palu nyaa Godaku mulamularingkunytja? Wiya, panya aṉangu Godaku mulamularingkunytja nyanga alatji panya paluṟu rapangku kulintjatjanungku nyinara paṯaṉi Godalu kalkuntjitja utiringkunytjaku. Paluṟu panya puṯu nyanganyi kuṟungku Godalu kalkuntjitja wirkankunytjaku, palu paluṟu nintingku kulini, “Mulapa paluṟu kalkuntjatjanungku palyalku alatjiṯu.” \v 2 Panya iriti Godaku walytja tjuṯa palumpa mulamularingkunyangka Godanya tjanampa puḻkaṟa pukuḻaringi. \p \v 3 Ka nganaṉa Godaku mulamularingkula nintingku kulini panya paluṟu ilkaṟi manta kuḻu wangkara paluṉu. Kala nyanganyi paluṟu paluntjitja uwankara, palu puṯula nyanganyi yaaltjinguṟu paluntja, panya paluṟu arkayitjanguṟu paluṉu wangkangku kutju. \p \v 4 Uwa, wanyula kulinma aṉangu irititja tjuṯa Godaku mulamularingkupai tjuṯa. \s2 Abelnga \p Panya Godaku mulamularingkula Abeltu tjukaṟurungku kuka pungkula ungu Godanya palumpa kuṯangku Kaintu puṟunypa wiya.\fig |src="co00614B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:4"\fig* Ka Godanya palumpa pukuḻaringu munu Kainnga wantingu munu paluṟu mulamularingkunyangka wangkangu Abelnga, “Nyuntu ngayula miṟangka tjukaṟuru ngaṟanyi.” Palu Abelnga iriti mulapa ilungu munu paluṟu nganaṉanya kuwari nintini Godaku mulamularingkunytjaku. \s2 Iinakanya \p \v 5 Ka Godaku mulamularingkula Iinakalu palunya pukuḻmanu, ka Godalu palunya wanka katingu. Panya nyiringka ngarinyi alatji, “Godanya pukuḻaringu palumpa munu ilunytja wiya wanka katingu.” Kaya aṉangu tjuṯangku palunya puṯu nguriningi Godalu palunya katinyangka. \v 6 Palu ngayulu tjinguṟu Godaku mulamularingkunytja wiya nyinarampa palunya puṯu pukuḻmananyi. Panya ngayulu Godalakutu ilaringkunytjikitja mukuringkulampa uti palumpa mulamularingama panya paluṟu mulapa nyinanytjitjaku, munuṉa uti ngayulu mulamularingkula kulinma panya mulapa paluṟu aṉangu tjuṯaku wiṟu mulapa palyalpai palulakutu pitjanyangka. \s2 Noah-nya \p \v 7 Ka Noah-lu Godaku mulamularingkula pauta puḻka palyaṉu, panya Godalu palula ngaṉmanytju wangkangu mina puḻka mulapa iyantjikitjangku, mina panya tjana ngaṉmanytju nyakunytja wiyatja. Ka paluṟu Godala kulintjatjanungku pauta palyaṉu munu walytja tjuṯatjara uṟu puḻkangka-tawara tjarpara wankaṟuringu.\fig |src="CO00625B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:7"\fig* Kaya aṉangu tjuṯangku Noah-nya puṟunypa mulamularingkunytja wiyangku wantingi, munuya Noah-nya wankaringkunyangka wiyaringu alatjiṯu kura nyinanytjatjanu. Palu Noah-nya Godaku mulamularingkunyangka Godalu palunya walytjanmaṟa wangkangu, “Mulapa nyuntu ngayula miṟangka tjukaṟuru ngaṟanyi.” \s2 Aipuṟamanya \p \v 8 Ka panya Aipuṟamanya Godaku mulamularingkula parari anu ngura ngurpatjakutu. Panya Godalu ngura palumpa wantikatira ankunytjaku alatji wangkara kalkuṉu, “Ngayuluṉa ngura kutjupa nyuntunya ungkuku.” Ka Godalu wangkanyangka paluṟu kuliṟa wangaṉara pakaṟa watarku anu munu puṯu kuliningi, “Yaaltjikutuṉa nyangatja ananyi?” \p \v 9-10 Munu paluṟu Godaku mulamularingkula malikitja puṟunypa nyinangi tiinta palyaṟa ngura panya kalkuntjitjangka wirkaṟa. Ka palumpa katja Isaacanya munu palumpa pakaḻi Jacobanya kuḻu ngura nyara palula wirkaṟa nyinangi, panya Godalu tjananya kuḻu kalkuṉu ngura nyara palula nyinanytjaku. Palu Aipuṟamanya tiintangka pukuḻpa nyinangi malikitja puṟunypa ngura panya palula panya paluṟu nintingku kuliningi, “Nyangatjaṉa unytju nyinanyi ngura nyanga mantangka, panya Godalu ngura kutjupa puḻka palyaṉu ngayuku wiṟu mulapa, kaṉa ngura nyara palumpa paṯaṟa nyinanyi. Ka ngura nyara paluṟu panya kampa kutjuparinytja wiya paluṟuṯu ngaṟaku tiṯutjara.” \p \v 11-12 Munu paluṟu Godaku mulamularingkula tjitji utinu, panya paluṟu wati tjiḻpi ka palumpa miita Tjiiṟanya minyma pampa iṯi puṯu kanyilpai. Palu panya Godalu kalkuṉu tjitjiku, ka Aipuṟamanya mulamularingu palumpa panya paluṟu tjukaṟurungku wangkapai. Uwa, Aipuṟamanya panya wati tjiḻpi nyinangi tjitji puṯu utilpai, palu palula kutjunguṟuya walytjapiti mungilyiringu kililpi ilkaṟitja tjuṯa puṟunypa, munu paki kuḻuny-kuḻunypa tjuṯa panya karungka ngarinytja puṟunypa, mungilyi mulapa. \p \v 13 Uwa, wati panya paluṟu tjana munu Aipuṟamanya tjana kuḻu Godaku rawa mulamularingangi tiṯutjara wiyaringkunytja wiya ilunytjakutu-wangkara. Palu panya tjana wanka nyinara mantjintja wiya Godalu panya kalkuntja. Palu tjana ngaṉmanytju kuliningi ngula utiringkunytjaku munuya puḻkaṟa pukuḻarira wangkangi, “Nganaṉa unytju akatjari mantangka nyanga nyinanyi.” \v 14 Ka panya tjana alatji wangkanyangka nganaṉa kulilpai, “Munta-uwa, tjana nyinara paṯaningi ngura kutjupaku.” \v 15 Tjinguṟu wati nyangantu ngura tjananku wantikatinytjatjanu kuliṟa watjilarima, munuya mukuringkula maḻaku wantira anama. \v 16 Palu wiya, paluṟu tjana ngura nyara palunya kulintja wiya panya tjana ngura kutjupaku mukuringangi ngura wiṟuku, panya ilkaṟitjaku. Ka palulanguṟu Godanya palunya Mama waḻkunnyangka tjanampa pukuḻaripai kuṉṯaringkunytja wiya, panya paluṟu tjanampa ngura puḻka mulapa palyaṉu. \p \v 17-19 Ka Aipuṟamalu Godaku mulamularingkula katja palumpa Isaacanya katingu iluntaṟa Godanya ungkunytjikitjangku.\fig |src="CO00663b.tif" size="col" loc="p" ref="11:17-19"\fig* Panya Godalu palula wangkangu arkaṟa nyakunytjikitjangku wangaṉarangku kulinnyangka. Palu panya ngaṉmanytju Godalu Aipuṟamanya kalkuntjitja ngaṟangiṯu palumpa katja Isaacalanguṟu walytjapiti tjuṯaringkunytjaku. Ka nyara palulanguṟu paluṟu katja palumpa iluntankunytja kuwaripangka kuliningi, “Godalu mulapa ilunyangka wankalku.” Ka Godalu mulapaṯu ungu palumpa katja maḻakungku. Panya wati ilunyangka Godalu wankalpai, palu puṟunypa Godalu palunya nguwanpa iluntankunyangka wankaṉu. \s2 Isaacanya \p \v 20 Ka Isaacalu Godaku mulamularingkula katja kutjara pukuḻmanu Jacobanya pulanya Iitjunya alatji kalkuṟa, “Panya Godalu nyupalimpa wiṟu tjuṯa ngula palyalku.” \s2 Jacobanya \p \v 21 Ka Jacobalu Godaku mulamularingkula palu puṟunytjuṯu pukuḻmanu palumpa katja tjuṯa alatji wangkara, “Panya Godalu nyurampa wiṟu tjuṯa ngula palyalku.”\fig |src="CO00679B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:21"\fig* Alatji paluṟu ngaṉmanytju wangkangu maḻangka ilunytjikitjangku. Munu paluṟu patany-patanytju ngaṟala tjukaratjarangku waḻkuningi Godanya. \s2 Josephanya \p \v 22 Ka Josephalu Godaku mulamularingkula nintingku kuliningi panya Israelkunu tjuṯangku ngula ngura Itjipanya wantikatiku. Munu tjiḻpiringkula paluṟu palumpa walytja tjuṯangka utingku wangkangu nguwanpa ilura palunya tarka ngula katinytjaku Itjipalanguṟu Israeltakutu. \s2 Mosenya \p \v 23 Ka Moseku ngunytjungku mamangku Godaku mulamularingkula palunya kutitjunu piṟa maṉkurpa iṯi wirkankunyangka. Panya Itjipaku mayatjangku Piiṟalu palumpa tjaultji tjuṯangka wangkangu iṯi nyiṯayira tjuṯa iluntankunytjaku. Palu mamangku ngunytjungku pula nguḻuringkuwiyangku kutitjunu iṯi panya palunya, panya paluṟu pula nintingku ngurkantanangi, “Iṯi nyangatja wiṟu mulapa.”\fig |src="cn02095b.tif" size="col" loc="p" ref="11:23"\fig* \p \v 24-26 Ka ngula Mosenya puḻkaringkula paluṟu kuḻu Godaku mulamularingkula Mayatja Piiṟaku ngura wantikatira palumpa walytja tjuṯakutu anu. Panya paluṟu alatji kuliningi, “Tjinguṟuṉa Piiṟaku walytja tjuṯangka tjungu rawaṯu nyinarampa ngayulu Godaku watarkurira kura tjuṯa unytjungku kutju pukuḻarira palyanma. Palu ngayulu tjananya wantikatira Godaku walytja tjuṯangka tjunguringkula pikangka alatjiṯu nyinanyi panya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku nganaṉanya kuraṟa punganyi. Tjinguṟuṉa Itjipanya nguraṟa tjuṯangka tjungu nyinarampa kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa mantjinma. Palu ngayulu wantira pikawanu nyinanyi ngayuku walytja tjuṯangka tjunguringkula, panya nganaṉalanguṟu mayatja puḻka ngula utiringkuku nganampa wankaṟunkupainya.” Uwa, Mosenya nyanga alatji nyinangi panya paluṟu piṟuku kutjupa munkaritja kuliningi ngula Godalu kalkuntjatjanungku ungkunytjaku. \p \v 27 Munu piṟuku Godaku mulamularingkula Moselu ngura Itjipanya wantikatingu. Panya paluṟu nguḻuringkunytja wiya Mayatja Piiṟanya palumpa mirpaṉarinyangka. Paluṟu tungun-tunguntu waṉaningi Godanya uti nyakula puṟunytju. Palu kuṟungku nyakunytja wiya unngu kutju mulamularingangi. \p \v 28 Munu Godaku mulamularingkula Moselu wangkangu aṉangu tjuṯangka kukaku milkaḻingka waḻi tjananku tuwa uṟilitja nyiṯintjaku angeltu pitjala nyakula katuwanu ankunytjaku tjanampa katja ngaṉmanyitja tjuṯa iluntankunytjaku-tawara. Nyara palula aṟangka paluṟu palyaṉu inmangka tjunguringkula angelpa katuwanu ankunytjanya rawangku kulintjaku. \p \v 29 Kaya Godaku mulamularingkula Mosenya tjana aṉangu tjuṯa kuḻu ngura uṟu ini Tjitin-tjitinta nguṟurwanu itipiringu manta piḻṯingka. Kaya wati panya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku tjananya maḻawanungku waṯaparaṟa uṟungka nguṟurpaṯu ilungu uṟungku maḻakungku tjananya tjutunnyangka.\fig |src="CO00820B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:29"\fig* \s2 Tjatjuwanya Tjana \p \v 30 Ka Tjatjuwanya tjana Israelkunu tjuṯa kuḻu Godaku mulamularingu munuya Godalu wangkanyangka wangaṉarangku kuliṟa tawunu panya Jerichola tjiṉṯu 7-aṟa para-arintanangi, ka wall panya puḻka para-arintaṟa ngaṟanytja piḻukatingu.\fig |src="CO00888B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:30"\fig* \s2 Rayapanya \p \v 31 Ka minyma panya wati tjuṯangka kampangkaṯu ngaripainya ini Rayapanya Godaku mulamularingkula wankaringu. Panya piḻukatinytja kuwaripangka Tjatjuwalu wati kutjara iyaṉu Jerichola tjarpara kampangkaṯu para-nyakula maḻaku pitjala tjakultjunkunytjaku. Ka pula Jerichola wirkankunyangka, Rayapalu palunya pulanya Jerichonya nguraṟa tjuṯaku nguḻungku mantjiṟa kutitjunu palumpa ngurangka iluntankunytjaku-tawara. Nyara palulanguṟu paluṟu wankaringu, panya maḻangkalta Israelkunu tjuṯangku Jerichonya nguraṟa kutjupa uwankara iluntanu Godanya kuliṟa wantinyangka.\fig |src="CO00877B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:31"\fig* \s1 Godaku Mulamularingkupai Tjuṯa Iriti Nyinanytja \p \v 32 Wanyuṉa piṟuku nyurala tjakultjunkuku aṉangu mulamularingkupai kutjupa tjuṯa? Wiya wanti, panya tjuṯa mulapa ngaṟanyi wangkara wiyantjaku wiya, panya Kitiyannga, Paṟakanya, Samsonnga, Tjaipatjanya, Davidanya, Samuelnga munu wangkatjara kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu panya winki mulapa. \v 33 Wati nyanga paluṟu tjana Godaku mulamularingkula ngura walytjangku anga-kanyiningi warmaḻangku pitjala tjulyantjaku-tawara ngura kutjupitja tjuṯangku. Munuya ngura tjananku tjukaṟurungku kanyiningi aṉangu tjuṯa pukuḻpa palya nyinanytjaku. Munuya nyangangi Godalu panya kalkuntjitja tjuṯa utiringkunyangka. \p Panya kutjupa tjuṯangku Godaku mulamularingkula lion tjuṯa tjaa patiningi patjantjaku-tawara.\fig |src="CO00924B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:33"\fig* \v 34 Kaya tjara kutjupa Godaku mulamularingkula waṟu puḻkangka wankaṟu ngaṟangi kampanytja wiya. Kaya kutjupa tjuṯa Godaku mulamularingkula wankaringangi tjananya tjuḻangka wakaṟa iluntankunytjikitjangku aṟunnyangka. Kaya kutjupa tjuṯa upa ngaṟala Godaku mulamularingkula kuṉpuringangi. Kaya tjaultji tjuṯa Godaku mulamularingkula witulya puḻkatjararingkula warmaḻa ngura kutjupitja tjuṯa pika pitjanyangka pungkula wiyaningi. \v 35 Kaya minyma tjuṯangku purkutjararingkula Godaku mulamularingkula nyangu Godalu tjanampa tjitji maḻakungku wankannyangka. \p Kaya tjara kutjupa Godaku mulamularingkula ilungi, panya mirpaṉtju tjuṯangkuya tjananya nguḻuningi wangkara, “Nyura Godanya wantinyangkala nyuranya walatjunkuku iluntankunytja wiyangku.” Kaya kuliningi, “Wiya, nganaṉa Godanya wantinytja wiya. Palyantilanyaya nganaṉanya pungkula iluntanama panya Godalu nganaṉanya wankalku palula tjungu wanka mulapa tiṯutjara nyinanytjaku.” Alatjiya kuliningi, kaya mirpaṉtju tjuṯangku tjananya puṯu nguḻutjingaṟa pungkula iluntanangi. \v 36 Munuya mirpaṉtju tjuṯangku Godaku walytja kutjupa tjuṯa ananingi, munuya wiipangka alkaningi, munuya kutjupa tjuṯa tjiinangka karpiṟa tjailangka tjarpatjuṟa kanyiningi.\fig |src="GT00109.tif" size="col" loc="p" ref="11:37-38"\fig* \v 37-38 Munuya kutjupa tjuṯa puḻingka atuṟa iluntanangi, munu kutjupa tjuṯa wanka winki kultu kaṟilpa kaṯaṟa kutjaranangi, munuya kutjupa tjuṯa wakaṟa iluntanangi tjuḻa puḻkangka. \p Kaya tjara kutjupangku tjiipiku nanikutaku miṟinguṟu ulytja palyaṟa tjarpangi munuya ngaḻṯutjara tjuṯa puṟunypa para-ngaṟangi mani wiya mai wiya paḻtjatjiratja alatjiṯu. Kaya aṉangu tjuṯangku tjananya nyakula analpai munu kuraṟa pungkupai. Panya tjanaya mantatjaku mukuringkula puṯu ngurkantanangi palya mulapa nyinanyangka. Kaya tjana ilytjingka waara para-ngaṟangi pilangka puḻi katu kuḻukuḻu. Munuya kuḻpingka piṯingka kuḻu nyarkaṟa nyinangi. \p \v 39-40 Ka Godanya puḻkaṟa pukuḻaringi aṉangu nyanga palumpa tjanampa, panya tjanaya palumpa puḻkaṟa mulamularingangi. Palu panya Godalu kalkuntja tjana nyakunytja wiyaṯu munuya ngaṉmanypaṯu ilungi palumpa mulamularingkula kutju. Panya Godalu ngaṉmanytju nganampa palyaṟa wantingu wiṟu mulapa. Panya paluṟu mukuringangi nganaṉanya tjanala tjunguṟa wiṟuṟa palyaṟunguṟa kanyintjikitja palumpa mulamularingkupai uwankara. \c 12 \s1 Godanya Nganampa Mama Nyinanyi munu Nganaṉanya Tjukaṟurulpai \p \v 1-2 Ka tjana kuwari nganaṉanya ngaṟala nyanganyi winkingku Godaku mulamularingkupai miri tjuṯangku. Kala nganaṉa kuḻu uti Jesunya tungun-tunguntu waṉanma. Panya watingku paluṟu-waraṟa wirtjapakaṟa wirkankunytjikitjangku mantara araṟa tjunkupai tarpipungkula punkatjingantjaku-tawara. Palu puṟunypala uti kura kutjupa kutjupa uwankara wantira Jesunya waṉanma pakuringkunytja wiyangku tiṯutjarangku ilunytjakutu-wangkara. Panya Jesulu iwara aḻaṉu nganaṉa kuḻu Godala wirkankunytjaku munulanya alpamilaṉi pakuwiyangku palunya waṉantjaku munu panya paluṟu paṯaṉi ngura nyara palula nganaṉa ngapartji ma-wirkankunytjaku. \p Ka panya kutjupa kutjupa tjuṯangku mantatjangku nganaṉanya angatjunkunyangkala uti wantima munula tiṯutjarangku Jesunya waṉanma. Panya paluṟu pakuringkunytja wiyangku palumpa Mamaku palyaningi munu puṉu kaṯakutjarangka ilunytjikitja nguḻuringkunytja wiya. Ka panya aṉangu tjuṯangku palunya ananingi wati kura-palku kuliṟa.\f * \fr 12:1-2 \fr*\ft Ngura nyara palula aṉangu tjuṯangku kulilpai wati kura tjuṯa kutjuya iluntankupai puṉu kaṯakutjarangka.\ft*\f* Palu paluṟu rapa alatjiṯu ilungu panya paluṟu waintaṟa kuliningi palumpa Mamangku palunya pukuḻpa puḻka mulapa ungkunytjaku. Munu alatji palyantjatjanu paluṟu kuwari Godala itingkalta nyinanyi mayatja puḻka mulapa. \v 3 Ka nyura uti palunya kuliṟa raparingama, panya Jesunya mantangka nyinanyangkaya aṉangu kura tjuṯangku palunya puḻkaṟa kuraningi munu ananingi, ka paluṟu tungun-tunguntu alatjiṯu ngaṟala palyaningi palumpa mamangku wituntjitja pakuringkunytja wiyangku. Ka nyuranya palu puṟunypaṯu kurannyangka Jesunya kulinma, munuya palu puṟunypaṯu tungun-tungunpa ngaṟama tjituṟu-tjituṟurira wantinytja wiya. \p \v 4 Uwa, aṉangu kura tjuṯangku nyuranya arkaṟa kuraṉi Godanya wantinytjaku, ka panya nyura tungun-tunguntu tjananya kuliṟa wantinyi. Palu tjana nyuranya Jesunya puṟunypa pungkula iluntankunytja wiya palunya waṉannyangka. Tjinguṟuya nyuranya ngula pungkula iluntankuku rawangku waṉannyangka. \v 5 Palu tjinguṟu nyura watarkuringu nyiringka panya iriti walkatjunkunytjitjaku. Panya tjukurpa paluṟu ngaṟanyi nganaṉa kuliṟa raparingkunytjaku, panya Godalu katja tjuṯa paintja nyanga alatji ngaṟanyi, \q1 “Kulila! Mayatja Godalu nyuntunya tjitji puṟunypa tjukaṟurulpai palulawanu nyinanytjaku, \q2 kan uti palula wangaṉarangku kulinma panya paluṟu nyuntunya ngunti palyannyangka pailpai. \q2 Uti nyuntu kuranguṟu painnyangka kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima. \q1 \v 6 Panya paluṟu puḻkaṟa mukuringanyi palumpa katja uṉṯalpa tjuṯaku, \q2 munu pala palulanguṟu tjananya tjukaṟurulpai, \q2 munu kuraringkunyangka tjananya pungkupai tjana tjukaṟuru nyinanytja-tjiratjangku.” \x * \xo 12:6 \xo*\xt Proverbs 3:11-12\xt*\x* \m \v 7 Kulini nyura? Nyurampa kutjupa kutjupa wituwitu ngaṟanyangkaya mirpaṉariwiyangku Godanya kulinma panya paluṟu nyuranya Mama wiṟungku tjukaṟuruṉi. Panya wati mamangku palumpa katja tjukaṟurulpai, palu puṟunypaṯu Godalu tjukaṟurulpai palumpa tjitji tjuṯa. \v 8 Palu tjinguṟu ngayunya Godalu wantima tjukaṟuruntja wiyangku, kaṉa palulanguṟu kulilku, “Munta, tjinguṟuṉa ngayulu palumpa tjitji wiya, mungutja, mamatjara wiya.” Panya Godalu palumpa tjitji uwankara tjukaṟurulpai kutjupa tjuṯa wantinytja wiyangku. \p \v 9-10 Panya nganaṉa tjukutjuku nyinanyangka nganampa mama tjuṯangku nganaṉanya tjukaṟuruningi tjana wiṟu kulintjatjanungku mama panya mantatja tjuṯangku. Kala tjana wangkanyangka nganaṉa wangaṉarangku kuliningi. Palulanguṟula uti Mama ilkaṟitjangka ngapartji puḻkaṟaṯu kulinma mulamulangku palula tjungu pukuḻpa nyinanytjikitjangku. Panya paluṟu nganaṉanya alpamilantjikitjangku tjukaṟuruṉi nganaṉa kuliṟa palunya puṟunypa tjukaṟuru mulapa nyinanytjaku. \p \v 11 Ka panya Godalu nganaṉanya tjukaṟurunnyangka nganaṉa pukuḻarinytja wiya kuliṟa tjituṟu-tjituṟuripai. Palu utila kulinma panya Godalu nganaṉanya tjukaṟuruṉi palya mulapa nyinanytjaku, kala palulanguṟu nganaṉa nintiringkula pukuḻpa nyinapai tjukaṟururingkula. \p \v 12 Uwa, kulinmaya nyangatja munuya kuṉpungku tungun-tunguntu Jesunya waṉanma. Tjinguṟu nyura maṟa waḻpa-waḻparingkula muṯi tjititingkula pakuringanyi, palu paku nyanga palunya kulintja wiyangku wantira Jesunya rawangku tungun-tunguntu waṉanma. \v 13 Munuya tjukaṟuru tiṯutjara nyinama kurunpa uparingkula punkantjaku-tawara, panya nyura tjukaṟuru nyinara kuṉpuringkula witulya ngaṟaku. \s1 Godanya Kuliṟa Wantinytjaku-tawara \p \v 14 Rawangkuya kulinma mirpaṉtju wiya kalypa nyinanytjikitjangku munuyanku puḻkaṟa arkanma Godalawanu wiṟuṟa tjukaṟuru nyinanytjikitjangku. Panya nyura tjukaṟuru wiya nyinarampa Mayatjanya puṯu nyakuku. \v 15 Godanya panya ngaḻṯunytju mukulya puḻka, ka nyuranku uti puḻkaṟa aṯunymanama Godalanguṟu paṯuringkula punkantjaku-tawara. Munuyanku nguḻu nyangama aṉangu kutju nyuralanguṟu kuraringkunytjaku-tawara, panya paluṟu tjinguṟu alatjirira nyuranya uwankara kuralku.\f * \fr 12:15 \fr*\ft Panya ukiṟi palya pakalpai, ka tjinguṟu ukiṟi kutjupa kutjupa tjuṯa unngu-unngu pakaṉi munu panya paluṟu tjana pakaṟa ukiṟi palya tjuṯa tjulkuṟa iluntananyi, ka wiyaringanyi alatjiṯu. Kalanku nganaṉa uti nyanga palu puṟunyarinytjaku-tawara nguḻu nyangama.\ft*\f* \v 16 Munuyanku aṯunymanama kuri walytjatjarangka ngarinytjaku-tawara panya alatji wiṟu wiya. Munuyanku anga-nyangamaṯu wati panya Iitjunya puṟunyarinytjaku-tawara panya paluṟu Godaku watarkuringu palumpa mamangku Isaacalu palumpa kalkuṟa pukuḻmankunytjaku ngaṟanyangka, munu panya paluṟu tjiṉṯu kutjupa paḻtjatjiratjarira ngatjinu palumpa maḻanypangka Jacobala alatji wangkara, “Maiṉi uwa, kanta nyuntunya Mamalu kalkuṟa pukuḻmankuku ngayunya wiyangku.” Paluṟu kalkuntja panya wantingu maikitjangku, ka Isaacalu Jacobanya kalkuṟa pukuḻmanu Iitjuku aṟangka.\f * \fr 12:16 \fr*\ft Uti Iitjulu kalkuntja panya palunya kulinma Godalu ungkunytja. Palu paluṟu Godaku watarkuringu munu wantira paluṟunku walytjangku kutju kuliningi maingka paḻtjaringkunytjikitjangku. Tjukurpa nyangatja nyawa Genesis 27-ta.\ft*\f* \v 17 Ka nganaṉa ninti panya paluṟu ngulalta maḻaku mukuringu kalkuntja panya palumpa munu palula puṯu ulara puḻkaṟa ngatjiningi mamangka, piṟuku palunya kalkuntjaku. Palu mamangku wantingu. Ka nyuranku wanyu anga-nyangama Iitjunya puṟunyarira Godaku aṟa wantinytjaku-tawara. \p \v 18 Panya nyura kuwari aṟa kutjupangka nyinanyi arkayitjangka, aṟa panya irititjangka wiya. Panya iritiya Israelkunu tjuṯa puḻi panya ini Tjaniyala wirkaṟa nyinangi, munu panyaya nyangu puḻi panya palula waṟu puḻka pinpanyangka, munu mungawaḻuṟu puḻkangku tjutuṟa ngaṟanyangka ngangkaḻi maṟu puḻkangku. \v 19-20 Munuya kuliningi tuṟampata puḻkaṟa wangkatjingannyangka. Munuya Godaku wangka kuḻu kuliningi, panya paluṟu tjananya puḻkaṟa wangkangu alatji, “Puḻi nyangatjaya pampulwiyangku wantima. Munu kutjupangku pampunnyangka nyakulampaya palunya atuṟa iluntanama, munu tjinguṟu kukangku pampunnyangka nyakulaya palunya kuḻu atuṟa iluntanama.” Kaya aṉangu tjuṯangku kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringkula wangkangu, “Wiya, nyangatja wituwitu puḻka mulapa. Wanyu piṟuku nganaṉala wangkanytja wiyangku wantima.” \v 21 Ka Moselu kuḻu nyanganpa uwankara nyakula wangkangu, “Tjititinganyiṉa puḻkaṟa nguḻuringkula.” \p \v 22 Uwa, puḻi panya palulakutu nyura kuwari ankunytja wiyaṯu, palu nyura wirkanu puḻi kutjupangka puḻi ini Tjayanta, panya God wankaku ngurangka, ini kutjupa Jerusalemala ngura panya ilkaṟitjangka. Ka ngura nyara palula panya angelpa winki mulapa pukuḻpa alatjiṯu nyinara waṉinyi uṯuḻu kutju. \v 23 Uwa, ngura pala palula nyura wirkanu Godaku walytja kutjupa tjuṯangka tjunguringkunytjikitja. Panya nyara palunya tjananya Godalu ngurkantaṟa ini tjuṯa walkatjunu ngura panya ilkaṟitjangka tiṯutjara nyinanytjaku. Uwa, nyura pitjangu God Ngurkantankupailakutu panya paluṟu aṉangu uwankara tjukaṟurungku ngurkantaṟa tjaralku. Ka ngura nyara palula miri tjuṯa kurunpa nyinanyi panya tjana mantangka Godalawanu tjukaṟuru nyinangi munuya ilungu, ka Godalu tjananya wiṟu mulapa palyaṉu. \v 24 Uwa, nyura pitjangu Jesulakutu panya paluṟu nganampa ngalkilarira aṟa kuwaritja palyaṉu paluṟu milkaḻi tjutira. Panya paluṟu nganaṉanya palumpa milkaḻingka paltjiṉu Godanya nganampa kalyparingkunytjaku. Uwa, Jesuku milkaḻingku wiṟu mulapa palyaṉu, Abelku milkaḻingku puṟunytju wiya.\f * \fr 12:24 \fr*\ft Panya Kaintu Abelnga iluntankunyangka palumpa milkaḻingku mantangka tjutira mirara wangkangi ngapartji iluntankunytjaku. Palu Jesuku milkaḻingku tjutira wangkangi Godanya nganampa kalyparingkunytjaku.\ft*\f* \p \v 25 Ka palulanguṟu nyura uti tungunpungkuwiyangku kulinma Godalu wangkanyangka. Panya iriti paluṟu mantangka Israelkunu tjuṯangka wangkangi, kaya tungunpungkula palunya kuliṟa wantingi, ka nyanga palunya tjananya Godalu pikantanangi, kaya puṯu kumpiningi wankakitja. Ka panya Godalu nganaṉala ilkaṟinguṟu wangkanyangka uti nganaṉa wangaṉarangku kulinma. Panya ilkaṟinguṟu wangkanyangka nganaṉa kuliṟa wantirampa, ka paluṟu mulapa nganaṉanya puḻkaṟa pikantankuku, kala puṯu alatjiṯu kumpilku palulanguṟu. \v 26 Panya iriti puḻi nyara Tjaniyala Godalu manta uritjingaṉu wangkangku wangkara. Palu kuwari nyanga paluṟu kalkuṉu alatji wangkara, “Ngayuluṉa kutju-aṟalta piṟuku manta ilkaṟi kuḻu uritjingalku.” \v 27 Kala nyanga palulanguṟulta kulini, “Mulapa Godalu kutjupa kutjupa uwankara paluṟu paluntja uritjingaṟa wiyalku. Ka panya puṯu uritjingalpai tjuṯa tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya panya paluṟu kalkuntja munu palumpa ngura kuḻu ngaṟaku tiṯutjara.” \p \v 28-29 Ka kutjupangku Godanya puṯu uritjingaṟa wiyalku munu palumpa walytja tjuṯa kuḻu puṯu wiyalku. Panya Godalu ngura ngaṉmanytju palyaṟa wantingu nganampa palula tiṯutjara nyinanytjaku. Palulanguṟu nganaṉa uti Godaku puḻkaṟa pukuḻarima, munula palunya tjukaṟurungku waḻkuṟa puḻkanmanama palumpa nguḻuringkula, panya paluṟu puḻka mulapa munu waṟu puḻka puṟunytju kura uwankara kampara wiyalpai. \c 13 \s1 Nyanga Alatjiya Nyinama Godanya Pukuḻarinytjaku \p \v 1 Uti nyura Jesuku walytja nyinarampa nyuranku rawa puḻkaṟa mukuringama watarkurinytja wiya. \v 2 Munu nyura uti aṉangu ngura kutjupitja pitjanyangka nyakula papulankunytja wiyangku mantjiṟa nyurampa ngurangka pukuḻṯu kanyinma. Panya iriti aṉangu kutjupangku aṉangu-palku angelpa mantjiṟa kanyiningi palumpa ngurangka.\f * \fr 13:2 \fr*\ft Nyawa Genesis chapter 18-ta, panya Aipuṟamalu aṉangu-palku angelpa maṉkurpa pukuḻṯu mantjiṟa tjunangi palumpa ngurangka.\ft*\f* Ka nyura uti palu puṟunytjuṯu malikitja mantjiṟa pukuḻṯu kanyinma nyurampa ngurangka. \p \v 3 Munu nyura uti tjailangka nyinapai tjuṯa kuḻu watarkuriwiyangku kulinma munu tjanampa ngaḻṯuringkula tjarpara tjananya alpamilanma.\f * \fr 13:3 \fr*\ft Panya iritiya tjailangka nyinangi mai wiya, kutjupa kutjupa wiya, tjituṟu-tjituṟu puḻka, pikatjara pungkunytja pungkunytja. Kaya walytja tjuṯangku kutju mukuringkula tjarpara alpamilaningi.\ft*\f* Munuya Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu kulinma panya aṉangu mirpaṉtju tjuṯangku tjananya kuraṉi. Puḻkaṟaya tjanampa ngaḻṯuringama munuya tjananya alpamilanma. \p \v 4 Munu nyura uti kuritjarangku tjukaṟurungku kulinma munu palyanyku nyinama, munuya kuri aḻṯira wiṟuṟa kanyinma. Uti nyura kuri walytjangka kutju ngarima walytjatjarangka ngarinytja wiya. Panya Godalu kura nyanga palu puṟunypa palyannyangka nyakula ngurkantaṟa wiyalku. Panya paluṟu aṉangu kampangkaṯu ngaripai uwankaraku pukuḻaripai wiya munu tjananya ngurkantaṟa wiyalku. \p \v 5 Munuya maniku puḻkaṟa mukuringkuwiyangku wantima. Palu panya nyura kanyintjitjakuya pukuḻarima, munuya piṟuku waintaṟa mantjintjikitjangku kulintja wiyangku wantima. Panya Godalu wangkangu alatji, \q1 “Ngayuluṉa nyuranya wantikatinytja wiya nyurala tjungu tiṯutjara nyinaku. \q2 Munuṉa nyuranya watarkurinytja wiyangku tiṯutjarangku kanyilku.” \x * \xo 13:5 \xo*\xt Deuteronomy 31:6\xt*\x* \m Nyara palulanguṟu Godalu nyuranya rawangku kanyinnyangkaya maniku puḻkaṟa mukuringkunytja wiyangku wantima. \v 6 Munu alatji wangkama kurunpa raparingkula, \q1 “Mayatjalu ngayunya aṯunymaṟa kanyilpai \q2 kaṉa nguḻu wiya nyinanyi, \q1 Kaṉi ngayunya aṉangungku puṯu kuraṉi.” \x * \xo 13:6 \xo*\xt Psalm 118:6\xt*\x* \p \v 7 Kaya kulinma wanyu tjana panya nyuranya aṯunymaṟa kanyilpai tjuṯa, panya tjanaya nyurala tjakultjunu Godaku tjukurpa. Uwa, aṟa tjanampa kulinma panya tjana mantangka nyinaralpi Jesunya tungun-tunguntu waṉaningi munu panyaya rapa alatjiṯu ilungu. Ka nyura nyangatja kuliṟa uti tjananya arkanma munuya Jesunya tiṯutjarangku waṉanma tjana puṟunytju. \v 8 Panya Jesunya Christanya kutjupariwiya kuwari paluṟuṯu alatjiṯu nyinanyi. Panya paluṟu iriti mulapa nyinangi, munu kuwari paluṟuṯu nyinanyi, munu paluṟuṯu tiṯutjara nyinaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. \p \v 9 Palu kutjupa tjuṯangku nyurala tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa ngunti wangkara nintinnyangkaya kuliṟa wantima ngunti iwara kutjupangka katinytjaku-tawara. Panya nganaṉa kurunpa kuṉpuringkupai Godalu nganaṉanya ngaḻṯunytjungku rapannyangka kutju. Palu nganaṉa kuka mai kutjupatjara ngalkula kutjupatjara wantira puṯu kurunpa raparingkupai. Panya kutjupa tjuṯangkuya aṟa nyanga palunya tjananya waṉaningi munuya kurunpa kuṉpuringkunytja wiya alatjiṯu. \p \v 10 Kaya tiinta miḻmiḻṯa waṟkaripai tjuṯa puṯu nganaṉala tjunguringkupai Godanya waḻkuntjikitja. Panya nganaṉa Jesuku mulamularingkula kutju Godanya rapangku waḻkulpai, panya Jesunya nganampa ilura milkaḻi tjutingu. Kala palulanguṟu kuka katira ungkunytja wiyangku palumpa mulamularingkula palunya waḻkulpai. \v 11 Panya kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa wati tjukurtjara puḻkangku kukaku milkaḻingka para-kurpilpai ngura miḻmiḻpa mulapa panya tiinta unngutja Godalu nyakula aṉangu uwankara kura tjuṯa palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Palu iltjanpaya uṟilta katira ngurangka paṯu nguwanpa kutjalpai kampara mulururira tjuṉparingkunytjaku.\fig |src="hk00326c.tif" size="col" loc="p" ref="13:11"\fig* \v 12 Ka panyaya palu puṟunypa Jesunya uṟilta katira ngurangka paṯu nguwanpa iluntanu. Palu paluṟu nganampa anga-ilungu nganaṉanya palumpa milkaḻingka paltjintjikitja nganaṉa Godala miṟangka palya mulapa nyinanytjaku. \p \v 13 Uwa, Jesunya nganampa pikatjararingu ngurangka uṟilta paṯu, kala uti palu puṟunypa aṟa ngaṉmanyitja tjuṯa wantikatira Jesula tjunguringkula nyinama, kalanya tjana palyalta palunya nganaṉanya ananma. \v 14 Panya mantangka ngura wiṟu ngaṟanytja wiya nganaṉa palula tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. Palu nganaṉa panya ngura kutjupaku paṯaṟa aḻa-aḻa nyinanyi, munula ngura nyara palula Godala tjungu tiṯutjara nyinaku. \p \v 15-16 Palulanguṟula uti Jesulawanungku Godanya rawangku waḻkunma puntu winkingku, panya Jesunya alatjiṯu nganampa ilungu. Ka nyura uti watarkurinytja wiyangku palyanyku nyinara aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu alpamilanma intjanungku ungkula. Panya alatjingannyangka Godanya puḻkaṟa pukuḻaripai. \p \v 17 Ka nyura uti wangaṉarangku kulinma aṉangu panya nyuranya aṯunymaṟa kanyilpai tjuṯangka. Panya paluṟu tjana nyuranya rawangku aṯunymananyi nyura Jesunya tjukaṟurungku waṉantjaku. Panya Godalu tjananya ungu waṟka nyanga palunya, munu tjananya nyanganyi nyuranya wiṟuṟa kanyintjaku. Ka nyura tjanala wangaṉarangku kulinma tungunpungkuwiyangku, ka tjana nyuranya pukuḻṯu wiṟuṟa kanyilku. Palu tjinguṟu nyura tungunpungkunyangka tjana tjituṟu-tjituṟurira nyuranya puṯu wiṟuṟa kanyilku. \p \v 18 Palu wanyuya rawangku nganampa Godala tjapinma. Panya nganaṉa palumpa waṟka tjukaṟurungku palyaṉi kuṉṯa wiyangku, munula nganaṉa tiṯutjara mukuringanyi tjukaṟuru palyanyku nyinanytjikitja. \v 19 Ka ngayulu nyuranya puḻkaṟa ngatjini nyura ngayuku Godala tjapintjaku paluṟu ngayunya nyuralakutu kuwari nguwanpa maḻakungku iyantjaku. \s1 Tjanampa Godala Tjapintja \p \v 20-21 Uwa, Mama Godalu aṉangu tjuṯa palumpa kalypa nyinanytjaku palyalpai. Munu paluṟu Mayatja Jesunya pakaltjingaṉu ilunytjitjanguṟu. Panya paluṟu tjapata puḻkangku nganaṉanya tjiipi puṟunypa aṯunymaṟa kanyilpai. Munu paluṟu alatjiṯu walytja puntu winki intjanuringu munu ilura milkaḻi tjutingu nganampa uwankaraku. Ka nyara palulanguṟu Godalu Jesunya pakaltjingaṉu milkaḻi tjutinytjitjanguṟu, ka aṟa panya Godalu ngaṉmanytju kalkuntjitjalta utiringu, munu tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. Kaṉa nyurampa tjapini nyanga alatji,\fig |alt="Use only one person" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="13:20-21"\fig* \mi “Mama God, nyanga tjananya nintinma wiṟu tjuṯa palyantjaku, panya nyuntu mukuringkunytja uwankara wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. Ka Mayatja Jesu, nyuntu tjananya kuṉpunma tjukaṟuru nyinara Godanya kutju pukuḻmankunytjaku.” \m Alatjiṉa nyurampa tjapilpai. Kala wanyu uwankarangku Jesunya Christanya tiṯutjarangku mirawaṉima! Uwa, mulapa. \s1 Tjukurpa Maḻatja \p \v 22 Walytja tjuṯa, tjukurpa nyanga ngayulu nyurampa walkatjunkunytjaya purkaṟangku palyanyku kulinma. Panya ngayulu alatji walkatjunu nyuranya rapantjikitjangku tjukurpa muṯumuṯu. \p \v 23 Ka nganampa panya maḻpa Timitjinya tjailanguṟu pakaṉu, ka nyura kulinu? Ka tjinguṟu paluṟu ngayula nyangangka warpungkula wirkaṟa tjunguringkunyangka ngali kutjaraṯu ma-pitjaku nyuranya nyakunytjikitja. \p \v 24 Palu nyura tjakultjura aṉangu panya nyuranya aṯunymaṟa kanyilpai tjuṯangka munu Godaku walytja kutjupa uwankarangka kuḻu, panya nganaṉa tjananya kulini tjanampa pukuḻarira. Ka panya Italinya nguraṟa tjuṯangku kuḻu palu puṟunypaṯu nyuranya kulini. \p \v 25 Uwa, alatjiṯuṉa wangkanyi. Ka Godalu nyuranya pukuḻtjungku wiṟuṟa kanyinma.