\id GEN ‘PTGEN 02ed’ 20-FEB-03 Pitjantjatjara Genesis 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au) \ide UTF-8 \h Genesis \toc2 Genesis \toc1 Tjukurpa Ngaṉmanyitjatjara (Genesis) \mt1 Tjukurpa Ngaṉmanyitjatjara \mt2 Genesis \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa. Munu tjukurpa nyanga paluṟu tjakultjunanyi Godalu uwankara wangkara paluntja ilkaṟitja tjuṯa munu mantatja tjuṯa kuḻu, panya kuka, tjuḻpu tjuṯa munu aṉangu tjuṯa kuḻu. Ka tjukurpa nyanga palulanguṟu nganaṉa kulini Godalu aṉangu wiṟu mulapa palyaṉu kutjupa kutjupa uwankarangka muṉkara nguwanpa. Palu tjukurpa nyanga paluṟu tjakultjunanyi aṉangu Godala tungunpungkula kuraringkunytja. Ka nyara palulanguṟu nganampa ngaṟanyi pungkunytjaku nganaṉa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu. \ip Uwa, tjukurpa nyangangku Abelnga tjakultjunanyi, munu Noah-nyatjara kuḻu tjakultjunanyi, panya paluṟu pula Godanya pukuḻmankunytjikitja mukuringangi munu pula tiṯutjarangku alatjiṯu Godala wangaṉarangku kuliningi. \ip Ka nganaṉa tjukurpa nyangatja nyakula wangkara nintiringkuku panya Godalu palumpa walytja tjuṯa kalkuntjitjaku (nyawa 9:9 munu 15:18 munu 17:4). Panya paluṟu ngurkantanu Aipuṟamanya, munu palumpa katja Isaacanya, munu palumpa pakaḻi Jacobanya kuḻu paluṟu tjana palumpa walytja mulapa nyinanytjaku. Munu paluṟu Jacobanya ini kutjupa tjunu ini Israelnga, ka wati nyanga palulanguṟu Godaku walytja tjuṯaringkukatingi maḻatja maḻatja, panya Israelku katja 12-nguṟu panya Josephala, Judah-la tjanalanguṟu. Kala palunya tjananya uwankara kulilpai ini panya \it Israelkunu tjuṯa\it*. \ip Ka kuwari Aipuṟamanya tjamu puḻka nyinanyi aṉangu Godaku walytja maḻatja maḻatjaku, panya ngula Paulalu walkatjunu lita panya Rome-alakutu iyantjitjangka nyanga alatji, \ipq “Kaya Aipuṟamanya puṟunypa Godaku mulamularingkupai tjuṯa kuwari nyinanyi, panya tjananya kuḻu Godalu palumpa mulamularingkunyangka tjukaṟurunmanu Aipuṟamanya puṟunypa. Ka nyanga palulanguṟu Aipuṟamanya nganampa tjamu puḻka nyinanyi Godaku mulamularingkupai uwankaraku.” (Romans 4:11). \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1—2:25 Godalu uwankara palyantja \io1 3:1—5:32 Aṉangu tjuṯa Godala tungunpungkunytja \io1 6:1—9:29 Noah-nya tjana uṟu puḻkangka wankaringkunytja \io1 10:1—11:32 Waḻi Waṟa Puḻka Palyantja Ngura Ini Papilanta \io1 12:1—25:18 Godaku maḻpa Aipuṟamanya \io1 25:19—26:35 Aipuṟamaku katja Isaacanya \io1 27:1—37:1 Aipuṟamaku pakaḻi Jacobanya \io1 37:2—50:26 Jacobaku katja Josephanya \ie \c 1 \s1 Godalu Uwankara Palyantja \p \v 1 Kuwaripatjara mulapa Godalu ilkaṟi munu manta palyaṉu uwankara wiyangka. \v 2 Palu manta uwankara uḻṯu ngaṟangi, ka uṟu kutju tjiwariwari ngaringi puḻka mulapa, ka mungawaḻuṟungku tjutuningi. Ka Godaku kurunpa para-ngaṟangi uṟungka katuwanu. \v 3 Palulanguṟu Godalu wangkangu, “Kaḻaḻari!” Ka kaḻaḻaringu. \v 4 Ka kaḻaḻarinyangka nyakula Godanya pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. Munu paluṟu mungawaḻuṟu munu kaḻaḻa tiṯutiṯuṉu, \v 5 munu ininu “Munga”, munu “Kaḻaḻa”. Ka kaḻaḻa ngaṟala mungartjirira mungaringkula piṟuku ngalya-tjiṉṯuringu. \p \v 6-7 Ka Godalu piṟuku wangkangu, “Uṟu pala tjarariwa munu katu tjaṟu ngarima ka nguṟurpa aḻa puḻka ngaṟama.” Ka paluṟu wangkanyangka mulapaṯu tjararingu, panya Godalu wangkangku uṟu tjaraṉu munu katu tjaṟu ngarinytjaku wangkangu munu nguṟurpa aḻa puḻka ngaṟanytjaku. \v 8 Munu tjaraṟa wiyaringkula paluṟu aḻa panya nguṟurpa ngaṟanytja ininu “Ilkaṟi.” Ka tjiṉṯu nyanga kutjaritja mungartjirira mungaringkula ngalya-tjiṉṯuringu. \p \v 9 Ka Godalu wangkangu, “Uṟu pala puḻka tjaṟu ngarinytja ma-kitikitiriwa ka manta utiriwa.” Ka mulapaṯu alatjiringu Godalu wangkanyangka. \v 10 Ka manta utiringkunyangka Godalu ininu “Manta”, munu paluṟu uṟu kitikitiringkula ngarinyangka ininu “Uṟu Puḻkanya”. Munu paluṟu pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. \v 11-12 Munu palulanguṟu wangkangu, “Mantangka ukiṟi tjuṯariwa munu puṉu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu pakala, puṉu uṉinypatjara munu puṉu maitjara tjuṯa kuḻu uṉinypa walytjatjara walytjatjara.” Ka mulapaṯu pakaṉu ukiṟi puṉu kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa uṉinypa walytjatjara uwankara.\fig |src="tnGEN01V11.tif" size="col" loc="p" copy="UBS New Reader Illustrations" ref="1:11-12"\fig* Ka Godanya nyakula pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. \v 13 Ka tjiṉṯu nyanga maṉkuritja mungartjirira mungaringkula ngalya-tjiṉṯuringu. \p \v 14-16 Ka Godalu wangkangu, “Ilkaṟingka pala tili tjuṯa utiriwa nyinara manta irnyantjikitja kutju kaḻaḻaku, kutjupa tjuṯa mungaku.” Munu Godalu tili puḻka kutjara tjunu, kutju puḻka mulapa ini tjiṉṯu kaḻaḻa irnyantjaku, munu kutjupa tjuku nguwanpa ini piṟa mungangka irnyantjaku. Munu paluṟu kililpi tjuṯa mulapa ilkaṟingka tjunu mungangka irnyantjaku. Munu Godalu wangkangu, “Tili nyanga palula tjanalanguṟuya aṉangu tjuṯangku nyakula kulilku tjiṉṯuringkunyangka munu mungaringkunyangka munuya piṟa ma-ngarinyangka nyakula kulilku piṟa kutju ngaṟala wiyaringkunytja, munuya palulanguṟu kuḻi, nyiṉnga, piriyakutu kuḻu ngurkantankuku.” Ka mulapaṯu uwankara alatjiringu Godalu wangkanyangka. \v 17-18 Panya paluṟu tili tjuṯa ilkaṟingka tjunu manta irnyaṟa utintjaku, tjiṉṯungku pakaṟa irnyaṟa kaḻaḻankunytjaku, piṟa kililpi tjuṯa mungangka irnyantjaku. Alatji paluṟu tili tjuṯa tjunu munga kaḻaḻa tiṯutiṯu rawa ngaṟanytjaku. Munu paluṟu nyakula pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. \v 19 Ka tjiṉṯu nyanga kutjara kutjaritja mungartjirira mungaringkula ngalya-tjiṉṯuringu. \p \v 20 Ka Godalu wangkangu, “Pala uṟungka unngu kuka tjuṯa utiringkula tjuṯariwa antipina kutjupa kutjupa tjuṯa mungilyi mulapa, waṉampi tjuṯa, uṟu unngutja kutjupa kutjupa uwankara. Munu ilkaṟingka tjuḻpu kutjupa kutjupa tjuṯa parpakaṟa para-ngaṟama mungilyi mulapa.” \v 21 Alatji Godalu wangkangku palyaṉu waṉampi kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa munu antipina kutjupa kutjupa tjuṯa, uṟu unngutja uwankara paluṟu tjunu uṟungka unngu para-ngaṟanytjaku. Munu paluṟu ilkaṟingka para-ngaṟanytjaku tjuḻpu kutjupa kutjupa uwankaraṯu tjunu. Munu paluṟu nyakula pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. \v 22 Munu paluṟu tjananya uwankara pukuḻmanu wangkara, “Kuḻunytjararingkulayanku tjuṯaringama. Uṟu unngutja tjuṯa uṟungka mungilyirira lipiringama, kayanku tjuḻpu tjuṯa kuḻu mantangka tjuṯaringama.” \v 23 Ka tjiṉṯu nyanga maṉkur-kutjaritja mungartjirira mungaringkula ngalya-tjiṉṯuringu. \p \v 24 Ka Godalu wangkangu, “Mantangka utiringkula ngaṟama para-ngaṟapai kutjupa kutjupa tjuṯa, panya kuka tjuṯa, munu kuka wiya tjuṯa kuḻu, ngultju tjuṯa munu inuṟa tjuṯa, puḻka tjuṯa munu tjukutjuku tjuṯa kuḻu, tjuninguṟu ankupai tjuṯa kuḻu utiringkula para-ngaṟama.” Ka mulapaṯu alatjiringu. \v 25 Godalu mantangka para-ngaṟapai kutjupa kutjupa uwankara palyaṉu, inuṟa kutjupa kutjupa tjuṯa, ngultju kutjupa kutjupa tjuṯa, munu tjukutjuku tjuṯa kuḻu, tjuninguṟu ankupai tjuṯa uwankara mulapa. Munu paluṟu uwankara nyakula pukuḻaringu wiṟu mulapa ngaṟanyangka. \p \v 26 Palulanguṟu Godalu wangkangu, “Wanyula nganaṉanku puṟunypa aṉangu palyala nganaṉa puṟunypa nyinanytjaku.\f * \fr 1:26 \fr*\ft Nganaṉa panya wati, minyma, tjitji tjuṯa kuḻu wangkapai \ft*\ft \+it aṉangu tjuṯa\+it* nganampa wangkangku, palu Jew tjuṯangku tjanampa wangkangku \+it adam\+it* wangkapai panya wati ngaṉmanyitjaku ini puṟunypa.\ft*\f* Kaya aṉangu paluṟu tjana kuka uwankaraku mayatja ngaṟaku antipina tjuṯaku, tjuḻpu tjuṯaku, mantangka para-ngaṟapai uwankaraku, puḻka tjuṯa munu tjukutjuku tjuṯaku kuḻu.” \v 27 Munu mulapaṯu Godalu aṉangu paluṉu paluṟunku puṟunypa. Ka paluṟu pula wati munu kungka. \v 28 Munu Godalu pulanya pukuḻmanu alatji wangkara, “Nyupali tjitji tjuṯatjararingama, kaya nyupalilanguṟu walytja tjuṯaringama munuya manta winkingka ma-mungilyirira nyinama maḻatja maḻatja, munuya ngura tjuṯa mulapa palyanma tjiwariwari pukuḻpa palya nyinanytjikitjangku. Munuya kutjupa kutjupa uwankara mayatjangku kanyinma, antipina tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa, kuka tjuṯa, mantangka para-ngaṟapai uwankara kuḻu tjunguṟa.”\fig |src="tnGEN01V24.tif" size="col" loc="p" copy="UBS New Reader Illustrations" ref="1:28"\fig* \p \v 29 “Munu nyawa! Ngayulu ukiṟi uṉinypatjara kutjupa kutjupa uwankara, puṉu maitjara kutjupa kutjupa uwankara, mai mantatja uwankara kuḻu mantangka tjunu nyura ngalkula paḻtjaringkunytjaku. \v 30 Munu ngayulu mai ukiṟi, mai parka puḻka mulapa mantangka tjunu kukangku, tjuḻpungku, mantangka para-ngaṟapai uwankarangku ngalkuntjaku.” Ka mulapa alatjiringu Godalu wangkanyangka. \v 31 Ka Godalu uwankara palyantjatjanungku nyakula pukuḻaringu uwankara wiṟu mulapa ngaṟanyangka. Ka tjiṉṯu nyanga maṉkur-maṉkuritja mungartjirira mungaringkula ngalya-tjiṉṯuringu. \c 2 \p \v 1 Uwa, alatji panya Godalu manta ilkaṟi kutjupa kutjupa uwankara wangkangku palyaṉu, mantatja uṟutja ilkaṟitja uwankara kuḻu. \v 2 Paluṟu panya tjiṉṯu maṉkur-maṉkurpa palyaṟa wiyaṉu munu palulanguṟu tjiṉṯuringkula nyinara pakuwiyaringu piṟuku palyantja wiya tjiṉṯu panya 7-ta. \v 3 Munu paluṟu tjiṉṯu pala palunya miḻmiḻmanu palumpa tjiṉṯu wiṟu ngaṟanytjaku, panya tjiṉṯu pala palula paluṟu pakuwiyaringu uwankara palyaṟa wiyantjatjanu. \s1 Kaana Ini Edennga \p \v 4-5 Nyangatja tjukurpa ngaṉmanyitjatjara panya Mayatja Godalu manta ilkaṟi uwankara palyantjatjara. Ka panya ngaṉmanypa manta ilkaṟi palyannyangka ukiṟi munu puṉu tjuṯa mantangka wiya ngaṟangi, panya Godalu mina ngangkaḻitja mantangka puyintjaku iyantja wiya kuwaripaṯu. Ka manta tjawaṟa runyuṟa kaana palyantjaku aṉangu ngaṟanytja wiyaṯu kuwaripa. \v 6 Palu manta unngunguṟu aṟuma puṟunytju pakaṟa pupara manta tulykuningi. \p \v 7 Palulanguṟu Mayatja Godalu manta mantjinu munu wati palyaṉu mantanguṟu. Munu paluṟu wati mulya puuṟa kurunpa tjarpatjunu, ka wati paluṟu puntu winki wankaringu. \v 8 Ka Godalu kaana palyaṉu kakaraṟa ngura ini Edennga, munu nyara palula wati panya palunya tjunu. \v 9 Munu paluṟu mantanguṟu pakaltjingaṉu puṉu kutjupa kutjupa tjuṯa wiṟu mulapa mai wiṟutjara paluṟu ngalkula paḻtjaringkunytjaku. Munu puṉu kutjara kutjupa kaanangka nguṟurpa tjunu. Panya puṉu kutjunguṟu aṉangungku mai ngalkula tiṯutjara wanka nyinaku, palu puṉu nyara kutjupanguṟu mai ngalkula paluṟu nintiringkuku nyaa palya munu nyaa kura. \p \v 10 Ka ngura nyara Edenta uṟu puḻka ukalingangi karungka, ka ukiṟi puṉu tjuṯa ngaṟangi uṟungka itingka. Ka karu paluṟu kaananguṟu ukalingkula tjararingkula karu kutjara kutjararingu ini nyanganpa – Pitjannga, Kiyannga, Taikiṟitjanya, munu Yupuṟaitinya. \v 11-12 Ka karu Pitjannga ngura ini Apilala nguṟurwanu ma-ngarira ukalingangi. (Ngura nyara Apilala gold wiṟu mulapa ngaringi, munu paṉṯipai wiṟu mulapa, munu apu kutjupa wiṟu mulapa upula puṟunypa kuḻu ngaringi.) \v 13 Ka karu panya Kiyannga ngura ini Kuutjula nguṟurwanu ma-ngarira ukalingangi. \v 14 Ka karu panya Taikiṟitjanya ngura ini Atjiṟiyala kakaraṟawanu kaṯakutjara wati-ngarira ukalingangi. Ka karu kutjupa panya Yupuṟaitinya. \p \v 15 Ka panya Mayatja Godalu wati panya palunya tjunu ngura nyara Edenta kaana aṯunymaṟa kanyintjaku munu manta tjawaṟa runyuṟa mai pakaltjingantjaku. \v 16 Munu Godalu wangkangu palula, “Kaanangka puṉu maitjara tjuṯa ngaṟanyi, ka nyuntu palya puṉu uwankaranguṟu mai mantjiṟa ngalkunma. \v 17 Palu puṉu kutjunguṟu ngalkuwiyangku wantima, puṉu panya palya munu kura nintilpailanguṟu. Mai pala palunya wantima, panya puṉu pala palulanguṟu mantjiṟa ngalkulampa nyuntu mulapa iluku.” \p \v 18 Palulanguṟu Mayatja Godalu kuliningi, “Wati nyangatja kutju nyinanyi ngaḻṯutjara, maḻpa wiya. Wanyu kaṉa palumpa maḻpa palyala palula tjungu nyinara alpamilantjaku, ka pula pukuḻpa nyinama maḻpaṟara.” \p \v 19-20 Ka panya Godalu mantanguṟu palyaṉu mantangka para-ngaṟapai uwankara kuka kutjupa kutjupa tjuṯa munu tjuḻpu tjuṯa kuḻu. Munu paluṟu nyanganpa uwankara wati panya palulakutu ngalya-katingu kutju kutju nyakula ini tjunkunytjaku. Ka wati paluṟu nyakula ini tjuṯa wangkara waṉaningi, ka paluṟu tjana uwankara initjararingu tjuḻpu tjuṯa munu mantangka para-ngaṟapai tjuṯa, ngultju tjuṯa munu inuṟa tjuṯa kuḻu. Palu nyanga tjanala uwankaranguṟu kutju wiya ngaṟangi watiku maḻpa. \p \v 21 Ka palulanguṟu Mayatja Godalu wati palunya puḻkaṟa kunkuntjunu munu kunkunpa puḻka ngarinyangka kantilypa kutju mantjinu munu mantjiṟa iltjanpangka piṟuku maḻakungku tjutuṉu. \v 22 Munu paluṟu kantilypa pala palulanguṟu kungka palyaṉu munu palyaṟa wati panya palulakutu ngalya-katingu. \v 23 Ka wati paluṟu nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu munu Godala wangkangu alatji, “Ai! Nyangatja ngayulu puṟunypa, panya nyuntu palunya ngayulanguṟu palyaṉu, ngayuku tarkanguṟu, ngayuku iltjanpanguṟu. Kaṉa palunya inilku, ‘kungka.’”\f * \fr 2:23 \fr*\ft Jew tjuṯaku wangkangka ini panya \+it wati\+it* ngaṟanyi alatji “Ih”, ka ini panya \+it kungka \+it* palu puṟunypa ngaṟanyi tjungu nguwanpa alatji “Ihha”. Ka palu puṟunypa ngaṟanyi wangka panya English-ngka panya \+it man\+it* munu \+it woman\+it* tjungu nguwanpa ngaṟanyi. Ka nganampa palu puṟunypaṯu ngaṟanyi, wangka panya anitji, panya watila wangkapai \+it wampunpa\+it* munula minyma wangkapai \+it wamana\+it*.\ft*\f*\fig |src="AdamEvebyCan.tif" size="col" loc="p" ref="2:22-24"\fig* \v 24 Ka pala palulanguṟu panya, watingku mama ngunytju wantikatipai munu kungka aḻṯira palula tjunguringkupai munu pula kuriṟara kutjuringkupai iltjanpa kutjuṯu. \v 25 Ka wati panya paluṟu pula nikiti nyinangi kuṉṯa wiya alatjiṯu. \c 3 \s1 Pula Kuriṟara Godala Tungunpungkunytja \p \v 1 Palu kutju liru Godalu palyantja ayinayini mulapa nyinangi kutjupa uwankarangka waintarinytja. Ka tjiṉṯu kutjupangka liru paluṟu pitjala kungka panya palula tjapinu ngunti kurantjikitjangku, “Yaaltjin kulini? Panya kaana nyangangka puṉu maitjara tjuṯa ngaṟanyi. Ka wanyu mulapa Mayatja Godalu nyupalinya painu puṉu nyanga uwankaranguṟu mai ngalkuwiyangku wantinytjaku?” \p \v 2 Ka kungkangku wangkangu palula, “Wiya, Godalu palyanmanu ngali puṉu tjuṯanguṟu mai mantjiṟa ngalkuntjaku. \v 3 Palu mulapa puṉu kutjunguṟulinya painu ngalkuwiyangku wantinytjaku, puṉu nyara kaanangka nguṟurpa ngaṟanyi, nyara palulanguṟu. Alatji paluṟu ngalinya painu, ‘Mai palunya pampulwiyangku wantima ilunytjaku-tawara.’” \v 4 Ka lirungku wangkangu, “Wiya, palatja ngunti wangkanytja. Nyuntu ngalkula ilunytja wiya. \v 5 Godalu alatji wangkara painu panya paluṟu nintingku kulini nyuntu mai palunya ngalkula nintiringkuku munu Godalu puṟunytju nintingku kulilku palya munu kura. Pala palu puṟunyarinytjaku-tawara Godalu nyuntunya painu.” Alatji lirungku wangkangu ngunti kurantjikitjangku. \p \v 6 Ka lirungku wangkanyangka kungka panya paluṟu puṉu panya nyakula kuliningi, “Ai! Mulapa nyangatja wiṟu mulapa ngaṟanyi. Ka nyanga wiṟuṯu ngaṟanyi ngalkuntjaku.” Munu paluṟu mukuringkula kuliningi, “Ngayulu kuwari mai nyanga palunya ngalkula Godanya puṟunypa ninti mularariku.” Munu alatji kulintjatjanungku paluṟu mai panya mantjiṟa ngalkuṉu. Munu palumpa kuri ungu, ka pula tjungungku mai palunya ngalkuṉu.\fig |src="GT_Gen0306 Eve Tempted.tif" size="col" ref="3:6"\fig* \v 7 Munu pula ngalkula mapalku kulinu kura palyantjatjanungku munu pulanku nikiti ngaṟanytjatjanungku nyakula kuṉṯaringu. Palulanguṟu pula nyaḻpi puḻka tjuṯa puṉu iḻinguṟu mantjinu munu wakaṟa tjunguṟa mantara puṟunypa kutjara palyaṉu munu pulanku kaṟilpa karpiṟa angatjunu. \p \v 8 Munu pula mungartjirinyangka kulinu Mayatja Godanya kaanangka unngu para-ngaṟanyangka, munu pula nguḻu kumpinu puṉu tjaṯangka. \v 9 Palu Mayatjalu wati panya palunya tjapiṟa nguriningi, “Yaaltjingkan nyinanyi?” \p \v 10 Ka wangkangu, “Wiya, nyuntu kaanangka para-ngaṟanyangkaṉa kuliningi, munuṉa nguḻuringkula kumpinu panya ngayulu nikiti ngaṟanyi.” \p \v 11 Ka Godalu wangkangu, “Nganalunta wangkangu nyuntu nikiti ngaṟanytja? Nyuntu wanyu puṉu panya palulanguṟu mai panya mantjiṟa ngalkuṉu? Panya ngayulu painu ngalkuwiyangku wantinytjaku.” \p \v 12 Ka wangkangu, “Wiya, kungka nyanga nyuntu ngayunya ungkunytjaluṉi ungu, kaṉa ngalkuṉu.” \p \v 13 Ka Godalu kungka panya palunya wangkangu, “Nyaakun nyuntu alatjingaṉu?” \p Ka wangkangu, “Wiya, lirungkuṉi ngunti kuraṉu ngalkuntjaku, kaṉa ngalkuṉu.” \p \v 14 Ka palulanguṟu Godalu lirungka wangkangu alatji, “Nyuntu kungka nyangatja ngunti kurannyangkaṉa nyuntunya ngapartji kuraṉi. Pala mantangka para-ngaṟapai kutjupa kutjupa tjuṯa nyinanyi, palu ngayulu nyuntunya kutju kuralku kutjupa tjuṯa wiya, kankuya aṉangu tjuṯangku nyuntumpa mukuringkunytja wiyangku alatjiṯu wantiku. Ka nyanganguṟu nyuntu tiṯutjara tjuninguṟu kutju para-pitjalinkuku kata ulpuru-ulpuru manta tjuningka pampuṟa. \v 15 Kaṉa nyanganguṟu liru kungkaṟarangku nyupalinku rawa kuraringkula pikaringkunytjaku palyalku, ka nyuranku liru tjuṯangku munu aṉangu tjuṯangku rawangku pikangku pungkuku. Panya aṉangungku nyuntunya kata kantuṟa puṟuntankuku, ka nyuntu palunya paalpa patjalku.” Alatji Godalu liru panya wangkara kuranmanu. \p \v 16 Munu paluṟu kungkawaṟangka ngapartji wangkangu alatji, “Nyuntun ngayula tungunpungkula mai ngalkuṉu, ka pala palulanguṟu ngayulu nyuntunya iṯitjararingkunyangka paku puḻka palyalku, ka nyuntu iṯi kanyiṟa pika puḻkaringkuku. Palu nyuntu wati kuriku puḻkaṟa mukuringkuku, ka paluṟu nyuntunya mayatjangku kanyilku.” Alatji Godalu kungkangka wangkangu. \p \v 17 Munu paluṟu watingka ngapartji wangkangu alatji, “Ngayulu panya nyuntunya wangkangu puṉu panya palulanguṟu mai ngalkuwiyangku wantinytjaku. Palu nyuntu ngayula tungunpungkula kuringka kulinu munu mantjiṟa ngalkuṉu. Pala palulanguṟu kuwari manta uwankara kuraringanyi, ka ukiṟi, puṉu tjuṯa wiṟuṟa pakantja wiyaringkuku. Ka nyuntu mai ngurintjikitja puḻkaṟa mulapa waṟkariku tiṯutjara alatjiṯu ilunytjakutu-wangkara. Kuwari mantangku nyuntunya puḻkaṟa pakuṉi mai ngalkuntjikitja waṟkarinyangka. \v 18 Ka mantangka pakalku ukiṟi kurakura tjuṯa tjilkatjara tjuṯa, ka nyuntu mai ilytjitja kutju ngalkuku. \v 19 Munu nyuntu mantangka mai pakaltjingantjikitja puḻkaṟa mulapa waṟkariku akuṟi-akuṟi puḻka. Palu nyuntu puḻkaṟa waṟkarinytja wiyangku wantira mai tjukutjuku mantjilku munun puṯu nguwanpa paḻtjaringkuku. Nyuntu tiṯutjara alatjiṯu waṟkariku ilunytjakutu-wangkara, munun ilura manta pala palula tjunguringkula piṟuku mantaringkuku. Panya ngayulu nyuntunya mantanguṟu palyaṉu, ka nyuntu ilura piṟuku mantaringkuku.” Alatji Godalu watingka wangkangu. \p \v 20 Ka Adamalu palumpa kuri ininu Eve-anya, panya minyma nyanga palulanguṟu aṉangu uwankara utiringkula wanka nyinaku maḻatja maḻatja. \v 21 Ka Mayatja Godalu kuka miṟinguṟu mantara palyaṉu Adamaku pulampa Eve-aku, ka pula tjarpangu. \s1 Godalu Adamanya Pulanya Eve-anya Kaananguṟu Paiṟa Iyantja \p \v 22 Palulanguṟu Mayatja Godalunku kuliningi, “Kuwari aṉangu paluṟu pula mai panya ngalkuntjatjanungku nganaṉa puṟunytju nintingku kulini palya munu kura. Kala nyara palulanguṟu nganaṉa kuwari palunya pulanya kaananguṟu paini maḻakungku pitjala puṉu panya kutjupanguṟu mai ngalkula tiṯutjara wanka nyinanytjaku-tawara.” \v 23 Munu Godalu pulanya kaana panya ini Edentanguṟu paiṟa iyaṉu ankula ngura kutjupangka manta tjawaṟa runyuṟa waṟkarinytjaku. Panya Godalu wati mantanguṟu palyaṉu, munu pulanya kuraringkunyangka paiṟa iyaṉu manta panya palulaṯu maikitja waṟkarinytjaku. \v 24 Munu pulanya paintjatjanungku kaanangka kakaraṟa-pitinypa angelpa nyaḻpitjara tjuṯa ngaṟatjunu munu tjuḻa waṟa puḻka kuḻu tjunu, kaya anga-ngaṟangi aṉangungku puṉu panya palulanguṟu maḻakungku pitjala mai ngalkula wanka tiṯutjara nyinanytjaku-tawara. Ka tjuḻa puḻka panya paluṟu ayinayini tili winkitjara uri-uripai aṉangungku nyakula nguḻuringkunytjaku.\fig |src="CO00610B.TIF" size="col" loc="p" ref="3:24"\fig* \c 4 \s1 Kainnga Pula Abelnga \p \v 1 Ka Adamanya pula Eve-anya tjungu nyinara katjatjararingu. Ka Eve-alu wangkangu, “Tjitji nyangatjaṉi Godalu ungu. Palulanguṟuṉa palunya inini Kainnga.” \v 2 Munu pula ngula piṟuku katjatjararingu munu palunya ininu Abelnga. \p Ka Kaintu puḻkaringkula manta tjawaṟa runyuṟa kaana pakaltjinganingi, palu Abeltu puḻkaringkula tjiipi tjuṯa kanyiningi. \v 3-4 Munu pula ngula Godanya ungkunytjikitjangku kutjupa kutjupa tjuṯa katingu pulampanguṟu, Kaintu katingu mai tjuṯa kaananguṟu. Ka Abeltu katingu tjiipi kuḻunypa katja ngaṉmanyitja. Munu paluṟu pungkula kuka kaṉpitjara wiṟu mulapa Godanya ungu palumpa pukuḻarira. Ka Godanya Abelku pukuḻaringu paluṟu kuka katira ungkunyangka. \v 5 Palu paluṟu Kainku pukuḻarinytja wiyangku wantingu. Ka Kainnga puḻkaṟa mirpaṉaringu munu paluṟu mulyararingu.\fig |src="co00614B.TIF" size="col" loc="p" ref="4:5"\fig* \p \v 6 Ka Mayatja Godalu palula wangkangu, “Nyaanguṟu nyuntu mirpaṉarinyi? Nyaanguṟu nyuntu mulyara-mulyara nyinanyi? \v 7 Nyuntu tjinguṟu tjukaṟurungku palyantjatjanumpa pukuḻpa nyinama. Palu nyuntu panya tjukaṟurungku palyalwiyangku wantingu, kanta kurangku nyuntunya unngu waṟuṉu nyakula mulyara-mulyararinytjaku. Palu uti nyuntu kura palunya kulilwiyangku wantima nyuntunya kura mularmankunytjaku-tawara.” Alatji Godalu Kainta wangkangu. \p \v 8 Ka kuliṟa wantingu munu ankula palumpa maḻanypa Abelnga wangkangu, “Arali puṯikutu.” Munu pula anu puṯikutu, ka katira kuṯangku pungkula iluntanu maḻanypa panya, munu pungkula wantikatira maḻaku anu ngurakutu. \p \v 9 Ka ngula Mayatja Godalu Kainta tjapinu, “Nyuntumpa panya maḻanypa yaaltji?” \p Ka wangkangu, “Wampa! Ngayuluṉa ngurpa! Iṯi wiya paluṟu, wati alatjiṯu, ngayulu aṯunymaṟa kanyintjaku wiya.” \p \v 10 Ka palulanguṟu Godalu palunya wangkangu, “Wiya, nyaanguṟu nyuntu maḻanypa pungkula iluntanu? Utin wantima! Palu kuwari nyuntumpa maḻanypaku milkaḻingku mantanguṟu ngayunya wangkanyi nyuntunya ngapartji pungkunytjaku. \v 11 Nyanga palulanguṟu kuwari nyuntumpa tjituṟu-tjituṟu puḻka ngaṟaku. Nyanganguṟu nyuntu manta tjawaṟa kaana puṯu palyalku. Panya mantangka nyuntumpa maḻanypaku milkaḻi tjutingu nyuntu palunya pungkula iluntankunyangka. \v 12 Ka nyuntu tjinguṟu manta tjawaṟa runyulku ukiṟi uṉinypa tjunkunytjikitjangku, palu ukiṟi panya mantanguṟu pakantja wiya alatjiṯu ngaṟaku. Kan wantira ankula ngura tjuṯangka waara tiṯutjara para-pitjalinkuku munun ngura panya kutjungka puṯu nyinaku.” Alatji Mayatja Godalu Kainta wangkangu. \p \v 13 Ka wati panya paluṟu wangkangu, “Wiya, nyangatja wituwitu mulapa. Nyuntu alatjingannyangkaṉa ngayulu puṯu wanka nyinaku. \v 14 Panya nyuntu kuwari ngayunya ngayuku mantanguṟu paiṟa iyaṉi, kaṉa manta piṟuku tjawaṟa puṯu waṟkarinyi. Nyuntuṉin ngayunya mauṉṯananyi nyuntula miṟangka nyinanytja wiyaku, kaṉa kumpilpa tiṯutjara nyinaku. Palulanguṟuṉa ngura wiya waara para-pitjaliṟa nyinaku ngura kutjupangka kutjupangka, kaṉiya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu nyakula pungkuku.” \p \v 15 Palu Godalu Kainta wangkangu, “Wiya kulila! Aṉangu kutjupangku nyuntunya pungkunyangkampaṉa ngayulu tjananya ngapartji pungkuku walytja palumpa 7 kuḻu.” Munu alatji wangkanytjatjanungku paluṟu Kainta aṉangungka walka tjunu kutjupangku palunya nyakula ngurkantaṟa pungkuwiyangku wantinytjaku. \v 16 Palulanguṟu Kainnga pula kuriṟara Mayatja Godanya wantikatira anu ngura Edenta kakaraṟa, munu pula ngura ini “Para-pitjalinkunytjala” ngura tjunkula nyinangi. \s1 Kainkunu Tjuṯa \p \v 17 Ka ngula Kainnga pula palumpa kuri tjungu nyinara katjatjararingu munu pula palunya ininu Iinakanya. Ka nyara palula aṟa Kaintu ngura tawunu palyaningi waḻi tjuṯatjara munu ngura palunya ininu Iinakanya palumpa katjanguṟu. \v 18 Ka ngula Iinakalu katja utinu ini Iṟatanya, ka palulanguṟu Iṟatalu katja utinu ini Maiyutjailnga ka Maiyutjailtu utinu katja ini Mitjutjailnga, ka paluṟu katja ini Lamikanya utinu. \p \v 19 Ka Lamikalu kuri kutjara aḻṯingu ini Atanya pulanya Tjilanya. \v 20 Ka Atalu katja kutjara kanyinu ini Tjapalnga pulanya Tjupalnga. Ka Tjapaltu ngula puḻkaringkula kuka ngultju tjuṯa kanyiningi munu tiintatjara para-nyinaṟinangi. Ka Tjapalkunu tjuṯangku maḻatja maḻatjangku panya palu puṟunytjuṯu kuka tjuṯa kanyilpai munu tiinta wiltjaṟa nyinapai, tjamu panya Tjapalnga puṟunypa. \v 21 Ka palumpa maḻanypangku Tjupaltu ngula puḻkaringkula inma mayu wiṟu wangkatjingaṟa kuliningi puṉu aḻatjara puuṟa munu puṉu kita puṟunypa wangkatjingaṟa. Ka Tjupalkunu tjuṯangku maḻatja maḻatjangkuṯu palu puṟunytjuṯu puṉu aḻatjara puuṟa, puṉu kita puṟunypa wangkatjingaṟa inma mayu kulilpai, tjamu puṟunytju. \p \v 22 Ka Lamikaku kuri kutjupangku Tjilalu katja kanyinu ini Tupal-Kainnga munu uṉṯalpa kuḻu kanyinu ini Naimanya. Ka kuṯangku ngula puḻkaringkula ayananguṟu palyaningi aḻkaṟa, tjuḻa, tjitjula, munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. \p \v 23 Ka tjiṉṯu kutjupangka wati panya Lamikalu palumpa kuri kutjarangka wangkangu, “Ata munu Tjila, kulilaṉi pula! Ngayulu wati yangupala pungkula iluntanu ngayunya pungkunyangka. \v 24 Ka panya Godalu wangkangu Kainku ngalkilarira aṉangu 7 iluntankunytjikitjangku. Munu palu puṟunypaṯu kutjupangku ngayunya pungkunyangkampa paluṟu aṉangu tjuṯa mulapalta nampa 77 iluntankuku ngayuku ngalkilarira.” Alatji Lamikalu wangkangu kuri kutjarangka. \s1 Tjiitjinya Munu Inatjanya \p \v 25 Ka Adamanya pula piṟuku katjatjararingu. Ka Eve-alu wangkangu, “Nyangatjaṉi Godalu katja kutjupa ungu Abelku aṟangka nyinanytjaku, panya Kaintu Abelnga pungkula iluntanu. Palulanguṟuṉa katja nyangatja inini Tjiitjinya.” \v 26 Ka Tjiitjinya puḻkaringu munu ngula kuri aḻṯira pula katjatjararingu munu palunya ininu Inatjanya. Kaya nyanga palula aṟangka aṉangu tjuṯangku Mayatja Godanya wangkara waḻkuningi. \c 5 \s1 Adamaku Walytjapiti \p \v 1-2 Ka nyangatja Adamaku walytjapiti ma-tjuṯaringkunytja maḻatja maḻatja. (Panya Godalu aṉangu palyaṉu paluṟunku puṟunypa alatjiṯu. Ka paluṟu pula nyiṯayira kungka. Ka pulanya palyantjatjanungku pukuḻmanu munu pulanya ininu “aṉangu”.) \v 3-4 Ka Adamanya yiya tjuṯa 130 nyinanytjatjanu piṟuku katjatjararingu, ka katja nyanga paluṟu mama puṟunypa alatjiṯu, ka palunya ininu Tjiitjinya. Munu nyara palula maḻangka Adamanya piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 800 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. \v 5 Munu paluṟu tjiḻpi mulararira kutju ilungu yiya 930 nyinanytjatjanu rawa mulapa. \p \v 6-8 Ka Tjiitjinya puḻkaringkula yiya tjuṯaṯu nyinangi, munu 105 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu katja palunya ininu Inatjanya. Munu palula maḻangka paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 807 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu ngula mulapalta ilungu yiya 912 nyinanytjatjanu rawa mulapa. \p \v 9-11 Ka wati panya Inatjanya yiya 90 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Kinannga. Munu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 815 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu paluṟu ngula mulapalta ilungu yiya 905 nyinanytjatjanu rawa mulapa. \p \v 12-14 Ka wati panya Kinannga yiya 70 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Maalalilnga. Munu nyara palula maḻangka paluṟu yiya tjuṯa mulapaṯu nyinangi nampa 840 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu paluṟu ngula mulapalta ilungu yiya 910 nyinanytjatjanu rawa mulapa. \p \v 15-17 Ka wati Maalalilnga yiya nampa 65 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Tjaṟitanya. Munu palula maḻangka piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 830 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu paluṟu ngula mulapalta ilungu yiya 895 nyinanytjatjanu rawa mulapa. \p \v 18-20 Ka Tjaṟitanya yiya tjuṯaṯu nyinangi munu 162 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Inakanya. Munu palula maḻangka paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 800 munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu palulanguṟu tjiḻpi mulararira ilungu yiya tjuṯa mulapa nyinanytjatjanu nampa 962. \p \v 21-22 Ka wati panya Inakanya yiya 65 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Mitjutjilanya. Munu palula maḻangka Inakanya pula Godanya maḻpaṟara nyinangi yiya tjuṯa mulapa nampa 300, munu paluṟu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. \v 23-24 Paluṟu panya Godaku maḻpa tiṯutjara nyinangi palula tjungu, munu yiya nampa 365 nyinanytjatjanu paluṟu ilunytja wiya arkayiringu, panya Godalu palunya kultukaṯangku wanka mantjinu ngarira ilunytja wiyaṯu. \p \v 25-27 Ka wati panya Mitjutjilanya yiya nampa 187 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu katja palunya ininu Lamikanya. Munu palula maḻangka piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 782, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu paluṟu rawa mulapa nyinara ngula mulapa ilungu yiya nampa 969 nyinanytjatjanu. \p \v 28-29 Ka wati panya Lamikanya yiya nampa 182 nyinanytjatjanu katjatjararingu munu palunya ininu Noah-nya munu wangkangu, “Mayatja Godalu panya manta kuraṉu, kala palulanguṟu maikitja puḻkaṟa mulapa waṟkarira pakuringkupai. Palu tjitji nyanga Noah-lu puḻkaringkula ngalinya pakuringkunyangka paku wiyalku pukuḻpa nyinanytjaku.” Alatji paluṟu wangkara ininu Noah-nya. \v 30-31 Munu tjitji palunya mantjintjatjanu maḻangka Lamikanya piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu paluṟu ngula mulapalta ilungu yiya tjuṯa mulapa nyinanytjatjanu nampa 777. \p \v 32 Ka wati Noah-nya yiya tjuṯa mulapalta nyinangi nampa 500 munu palulanguṟu katjatjararingu munu palunya ininu Tjimanya. Munu palulanguṟu katja kutjupa kanyinu ini Aamanya munu piṟuku kutjupa kanyinu ini Tjaipitjanya. \c 6 \s1 Aṉangu Tjuṯa Ma-kuraringkunytja \p \v 1-2 Kaya tjitji tjuṯatjararingkula aṉangu winki mulararingu munuya manta winkingka ma-nyinara waṉaningi. Kaya nyara palula aṟangka ilkaṟitja tjuṯangku aṉangu tjuṯaku uṉṯalpa tjuṯa nyangangi, munuya yunpa wiṟuku nyakula puḻkaṟa mukuringangi palunya tjananya aḻṯinytjikitja, munuya kuṉṯa wiyangku aḻṯingi tjana mukuringkula. \v 3 Ka Mayatja Godalu nyangatja nyakula tjituṟu-tjituṟuringu munu alatji wangkangu, “Nyanga palulanguṟuya aṉangu tjuṯa kuwari ngayuku kuruntjara tiṯutjara nyinanytja wiyaringkuku, panya paluṟu tjana iltjanpatjara kutju mantangka nyinapai unytju. Palulanguṟuya aṉangu tjuṯa kuwari iṯinguṟu puḻkaringkula yiya 120 kutju nyinanytjatjanu wiyaringkuku, ngaṉmanyitja tjuṯa puṟunypa rawa mulapa nyinanytja wiya.” \p \v 4 Ka nyara palula aṟangka munu maḻangka kuḻu aṉangu puḻka tjuṯa nyinangi ini Nipilima, panya ilkaṟitja tjuṯaya aṉanguku uṉṯalpa tjuṯangka tjunguringangi, kaya tjanampa tjitji tjuṯa kanyiningi ini Nipilima tjuṯa. Kaya aṉangu tjuṯangku kuwari wati Nipilima tjuṯa kulilpai iriti nyinanytja, munuya tjananya mirawaṉipai wati mirpaṉtju puḻka tjuṯa, kutjupa uwankarangka waintarinytja. \p \v 5-6 Ka Godalu aṉangu tjuṯa puḻkaṟa kuraringkunyangka nyangangi, panya paluṟu tjana tiṯutjarangku kura kutju kulilpai palyanyku nyinanytjikitjangku kulilwiyangku. Ka Godanya puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu puṯu palya nyakula munu kulinu, “Nyaakuṉa panyatja aṉangu nyanganpa palyaṟa tjunu mantangka?” \v 7 Munu palulanguṟu wangkangu, “Aṉangu nyanga ngayulu palyantja uwankaraṉa kuwari iluntaṟa wiyalku, kuka tjuṯa, mantangka para-ngaṟapai tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu uwankara mulapa. Panya ngayulu palyantjatjanu kuwari puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu. Utiṉa panyatja tjananya palyantja wiyangku wantima.” Alatji Mayatja Godalu tjituṟu-tjituṟurira wangkangu. \v 8 Palu wati kutjuku Mayatjanya nyakula pukuḻaringu tjukaṟuru nyinanyangka, wati panya ini Noah-ku. \s1 Noah-nya \p \v 9 Ka nyangatja tjukurpa panya Noah-nyatjara. Panya paluṟu kutju wati tjukaṟuru nyinapai, palya mulapa, ka aṉangu tjuṯangku palunya kura puṯu ngurkantanangi. Panya paluṟu Godala wangaṉarangku kulilpai palumpa maḻpa mulapa. \v 10 Munu paluṟu katja maṉkurtjararingu ini nyanganpa Tjimanya, Aamanya munu Tjaipitjanya. \p \v 11 Palu Godalu aṉangu kutjupa uwankara nyangangi kura mulapa nyinanyangka, kaya manta winkingka aṉangu tjuṯangku pikangku pungkula waṉingi mirpaṉṯu alatjiṯu ngaḻṯuringkunytja wiyangku. \v 12 Ka Godalu ngura uwankarangka nyangangi kura puḻka ngaṟanyangka, panya aṉangu uwankara kura mulararingu. \p \v 13 Palulanguṟu Godalu Noah-la wangkangu alatji, “Ngayulu aṉangu uwankara wiyantjikitjangku kulini, mantatja uwankara kuḻu, panya tjana kura puḻka mulararingu manta winkingka. Ka palulanguṟuṉa tjananya uwankara alatjiṯu wiyalku. \v 14 Ka nyuntu pauta puḻka palyala puṉu palyanguṟu, munu pauta uṟilitja munu unngutja kuḻu kiṯitjuṟa aḻa tjuṯa patila aḻawanu uṟu tjarpanytjaku-tawara. Munu pauta unngu ruuma tjuṯa palyala tjuṯa nyinanytjaku. \v 15 Pauta palunya palyala puḻka mulapa nyanga alatji, waṟa puḻka palyala nampa nyangatja 133 metre, munu kultunguṟu mitjuṟamilaṟa palyala nampa nyangatja 22 metre, munu mantanguṟu mitjuṟamilaṟa palyala katukutu nampa nyangatja 13 metre.\fig |src="CO00625B.TIF" size="col" loc="p" ref="6:22"\fig* \v 16 Munu minangka-tawara pauta katu kuḻu palyala, palu katu palyaṟa tjura tjukutjuku kantilytja katu panya katutjangka kantilytja nguṟurpa aḻa tjukutjuku para-ngaṟala waṉantjaku. Munu pauta unngu palyala ruuma katulkira katulkira maṉkurpa ngaṟanytjaku, munu pauta kultungka tuwa kutju palyala tjarpanytjaku. \v 17 Kaṉa ngayulu mina puḻka mulapa iyalku mantakutu uṟu puḻkaringkula katuringkula mulapa tjiwariwari ngarira aṉangu uwankara kuka kuḻu uṟungku tjutuṟa wiyantjaku. Kaya mantangka para-ngaṟapai uwankara iluku, kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa, aṉangu tjuṯa, uwankara mulapaya wanka nyinanytjatjanu uṟu tjikiṟa ngakaṟa iluku. \v 18 Palu nyuranya ngayulu kalkuṉi wankaṟu kanyintjikitjangku. Ka nyupali kuriṟara munu nyupalimpa katja maṉkurpa munu tjanampa kuri maṉkurpa kuḻu, paluṟu nyura pautangka tjarpara wankaringkuku. \v 19-20 Munu nyuntu kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa kuḻu ini kutjupa kutjupa uwankaranguṟu kutjara mantjiṟa pauta unngu tjarpatjura kuriṟara kuriṟara, munu tjuḻpu ini kutjupa kutjupa uwankaranguṟu, tjuninguṟu ankupai ini kutjupa kutjupa uwankaranguṟu kuḻu kutjara kuriṟara kuriṟara tjarpatjura pauta unngu tjana kuḻu wankaringkunytjaku. Panya paluṟu tjana uwankara nyuntulakutu kuriṟara kuriṟara pitjaku nyuntu tjarpatjuṟa wankaṟu kanyintjaku. \v 21 Munu mai puḻka mulapa tjiṉṯu tjuṯaku mantjiṟa pautangka tjarpatjura mai kutjupa kutjupa tjuṯa kuka tjuṯaku, kuka wiya tjuṯaku, tjuḻpu tjuṯaku munu nyurampa kuḻu.” \p \v 22 Ka Noah-lu wangaṉarangku kulinu munu Godalu wangkanytja uwankara palyaṉu. \c 7 \s1 Uṟungku Katuringkula Uwankara Wiyantja \p \v 1 Ka pauta panya palyaṟa wiyaringkunyangka Mayatja Godalu Noah-la wangkangu, “Pauta unnguya tjarpa nyupali kuriṟara munu nyupalimpa katja maṉkurpa munu tjanampa kuri maṉkurpa kuḻu. Panya ngayulu nyuntunya kutju nyangu tjukaṟuru palyanyku nyinanyangka, panya aṉangu kutjupa uwankaraya kura kutju palyalpai nyinanyi. \v 2 Ka panya kuka kutjupa kutjupa tjuṯa ngaṟanyi nyura pungkula waṟungka tiliwakaṟa Godanya ungkula waḻkuntjaku. Kuka panya palula tjanalanguṟu tjara mantjiṟa pautangka tjarpatjura 7 kutjupa, 7 kutjupa kuriṟara kuriṟara. Palu kuka kutjupa tjuṯanguṟu kutjara kutju kuriṟara mantjiṟa tjarpatjura kutjara kutjupa, kutjara kutjupa. \v 3 Munu tjuḻpu kutjupa kutjupa uwankaranguṟu kuḻu mantjiṟa tjarpatjura 7 kutjupa, 7 kutjupa. Alatji kuka, tjuḻpu, mantangka para-ngaṟapai uwankaranguṟu tjara mantjiṟa tjarpatjura paluṟu tjana wankaringkula uṟungka maḻangka pautanguṟu ukalingkula piṟuku mantangka nyinara ma-tjuṯaringkunytjaku. \v 4 Uwa, kuwari nyanga tjiṉṯu 7 ngaṟala wiyaringkunyangkaṉa ngayulu mina puḻka iyalku mantakutu, ka mina paluṟu kaḻaḻa mungangka rawangku puyilku piṟa kutjara nguwanpa, ka manta winkingka uṟu puḻkaringkuku munu ngayulu palyaṟa tjunkunytja uwankara wiyalku, aṉangu tjuṯa, kuka tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu, mantangka para-ngaṟapai uwankara.” Alatji Godalu wangkangu. \v 5 Ka Noah-lu wangaṉarangku kulinu munu Godalu wangkanytja uwankara palyaṉu. \p \v 6 Ka uṟu puḻka mantangka wirkankunytja aṟangka Noah-nya wati irititja mulapa nyinangi yiya nampa 600. \v 7 Munu paluṟu pula kuriṟara pautangka tjarpangu uṟunguṟu wankaringkunytjikitja, ka pulampa katja maṉkurpa munu tjanampa kuri maṉkurpa kuḻu tjarpanguṯu. \v 8-9 Ka Godalu mantangka para-ngaṟapai uwankaranguṟu nyiṯayira kungka ngurkantanu munu Noah-lakutu ngalya-katingu, kuka tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa, kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. Ka Noah-lu tjananya uwankara pautangka tjarpatjunu Godalu wangkanytjitjangka.\fig |src="CO00622B.TIF" size="col" loc="p" ref="7:10"\fig* \v 10 Ka uwankara tjarpara wiyaringu, ka palulanguṟu tjiṉṯu 7 ngaṟala wiyaringkunyangka uṟu puḻka mulatu manta tjutuṉu. \p \v 11-12 Uwa, Noah-nya yiya panya 600 nyinanyangka maḻangka piṟa kutju ngaṟala wiyaringkula piṟa kutjupalta piṟuku ma-pakaṉu kutjararinytjikitja, ka nyara palula-aṟangka mina puḻka mulatu manta winki apu murpu tjuṯa kuḻu tjutuṉu. Panya uṟungka unngu manta unngunguṟu mina kutjupa puḻka mulapa ngalya-pakaṉu, ka uṟungku panya ma-puḻkaringkula ma-lipiringkula mantalta tjutuṉu. Ka panya ilkaṟinguṟu mina puḻka mulapa punkaṟa tjunguringangi uṟu panya mantatjangka munu kaḻaḻa mungangka kuḻu rawangku puyiningi piṟa kutjara nguwanpa. \v 13-16 Ka panya palula kuwaripangka Godalu wangkanyangka Noah-lu mantangka para-ngaṟapai kutjupa kutjupa uwankaranguṟu kuriṟara kuriṟara mantjiṟa pautangka tjarpatjunu, kuka kutjupa kutjupa tjuṯa munu kuka wiya tjuṯa kuḻu, ngultju tjuṯa munu inuṟa tjuṯa, tjuḻpu kutjupa kutjupa tjuṯa munu tjuninguṟu ankupai kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu Noah-lu tjarpatjunu. Munu palulanguṟu paluṟu pula kuḻu kuriṟara pauta unngu tjarpangu, ka pulampa katja maṉkurpa Tjimanya, Aamanya, Tjaipitjinya tjana kuḻu tjarpangu kuriṟara kuriṟara. Ka tjana uwankara tjarpara wiyaringkunyangka Godalu tuwa patinu. \p \v 17-18 Ka panya minangku rawangku puyiningi kaḻaḻa mungangka piṟa kutjara nguwanpa, ka uṟu mantangka puḻkaringkula katuringangi, munu ngaṯi puḻka mulapalta ngaringi tjiwariwari. Ka pauta panya palunya uṟungku katuningi, ka uṟungka katu nyinangi. \v 19 Ka uṟungku panya piṟuku katuringkula tjaalyngaṟala puḻi murpu waṟa tjuṯa uwankara tjutuṟa patinu munu uṟu kutju ngaringi tjiwariwari manta winkingka. \v 20 Munu uṟu paluṟu piṟukuṯu katuringkula katu mulapa ngaringi puḻi murpungka waintaṟa nampa panya 7 metre. \v 21 Ka uwankara mulapa mantangka wanka para-ngaṟanytja tjuṯa ilungu uṟu tjikiṟa, tjuḻpu tjuṯa, kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuninguṟu ankupai tjuṯa, uwankara mulapa wiyaringu aṉangu uwankara kuḻu. \v 22-23 Uwankara panya mulyanguṟu tjaanguṟu ngaalymankupai ilungu uṟu unngu. Mantangka wanka para-ngaṟapai uwankara mulapa wiyaringu Godalu uṟungka wiyannyangka, aṉangu tjuṯa, kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuninguṟu ankupai tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu uwankara paluṟu wiyaṉu. Ka Noah-nya tjana pauta panya unngu nyinanytja tjuṯa kutju wankaringu. \v 24 Ka uṟu panya puḻkangku manta tjutuṟa ngaringi rawa alatjiṯu tjiṉṯu nyanga alatjiṯu 150, panya piṟa panya maṉkur-kutjara.\fig |src="CO00630B.TIF" size="col" loc="p" ref="7:24"\fig* \c 8 \s1 Uṟu Puḻka Tjaṟuringkula Wiyaringkunytja \p \v 1 Ka Godalu Noah-nya tjananya kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu watarkurinytja wiyangku kuliningi alatjiṯu pautangka panya nyinanyangka, munu waḻpa iyaṉu manta winkikutu uṟu panya rungkaṟa tjaṟuntjaku, ka mulapaṯu uṟu panya katu ngaṟanytjatjanu ma-tjaṟuringangi. \v 2 Ka uṟu unngu mulapa manta unngunguṟu panya mina puḻka piṟuku ngalya-pakantja wiyaringu Godalu angatjunkunyangka. Munu mina panya ilkaṟitja Godalu markuṉu, ka piṟuku puyintja wiyaringu. \v 3 Ka uṟu panya puḻka purkaṟa purkaṟa tjaṟuringangi rawa mulapa piṟa maṉkur-kutjara. \v 4 Ka nyara palula aṟangka uṟu tjaṟuringkunyangka pauta panya nyinakatingu puḻi katu ngura ini Aṟaṟatala. \v 5 Ka uṟu panya piṟuku purkaṟa tjaṟuringangi piṟa maṉkurpa, ka nyara palulanguṟu puḻi murpu tjuṯalta utiringu. \v 6-7 Ka nyara palula maḻangka tjiṉṯu 40 piṟuku ngaṟala wiyaringkunyangka Noah-lu pauta unngunguṟu winta tjukutjuku aḻaṉu munu tjuḻpu kaaṉka iyaṉu, ka paluṟu uṟungka katu rawa para-ngaṟangi uṟu panya ma-tjaṟuringkula wiyaringkunytjaku paṯaṟa paṯaṟa. \v 8 Munu Noah-lu piṟuku iyaṉu tjuḻpu kutjupa ini kuukuuku ankula nguriṟa nyakunytjaku manta utiringkunyangka. \v 9 Palu uṟu tjiwariwariṯu ngaringi kuwaripa, ka kuukuuku panya mantangka nyinakatinytjikitja puṯu nguriṟa maḻaku wirkanu Noah-lakutu. Ka Noah-lu maṟa katuringkula palunya mantjiṟa ngalya-tjarpatjunu maḻakungku pautangka. \v 10 Munu Noah-lu tjiṉṯu 7 ngaṟala wiyaringkunyangka paṯaṟa kuukuuku panya palunya piṟuku iyaṉu. \v 11 Ka kuukuuku paluṟu ankula mungartji maḻaku pitjangu puṉu alipa nyaḻpi tjaangka kanyiṟa, puṉu wanka, panya tjuḻpu paluṟu kuwari kutju kaṯantaṟa ngalya-katingu. Ka Noah-lu nyaḻpi nyakula kulinu, “Munta-uwa! Uṟu panya tjinguṟu tjaṟuringu, ka manta utiringu.” \v 12 Munu paluṟu piṟuku tjiṉṯu 7 kutjupa ngaṟala wiyaringkunyangka paṯaṟa kuukuuku palunya piṟuku iyaṉu, ka paluṟu ankula ma-nyinangi maḻaku pitjawiya.\fig |src="CO00633B.TIF" size="col" loc="p" ref="8:12"\fig* \p \v 13 Uwa, Noah-nya tjana piṟa 10 nguwanpa pauta unngu nyinangi, ka tjiḻpi panya Noah-nya yiya nampa 601-aringu. Ka uṟu uwankara mantangka tjaṟuringkula wiyaringu. Ka Noah-lu pauta katutja araṉu munu para-nyakula nyangu manta ma-piḻṯiringkula waṉannyangka. \v 14 Munu paluṟu piṟuku pauta unngu nyinangi manta piḻṯi mulararinytjaku paṯaṟa. Ka nyara palulanguṟu piṟa kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka manta uwankara piḻṯiringu alatjiṯu. \p \v 15-16 Ka Godalu Noah-la wangkangu, “Pautanguṟu palaya ukaliwa nyupali kuriṟara munu nyupalimpa katja maṉkurpa munu tjanampa kuri kuḻu. \v 17 Munu kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu uwankara pautanguṟu walatjura tjana waṟarakatira mantangka nyinara tjuṯatjararingkunytjaku munu tjuṯaringkula ngura winkikutu lipiringkula nyinanytjaku manta winkingka.” \v 18 Ka Noah-nya kuliṟa pautanguṟu ukalingu palumpa kuri kuḻu munu katja maṉkurpa kuriṟara kuriṟara. \v 19 Ka kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻu, mantangka para-ngaṟapai uwankara pautanguṟu ukalingu walytjaṟara walytjaṟara. \s1 Noah-lu Godanya Kuka Tiliwakaṟa Ungkunytja \p \v 20 Ka Noah-lu pautanguṟu ukalingkula mantangka pitjilpa puḻka palyaṉu, munu paluṟu kuka palyanguṟu maṉkurpa mantjinu tjinatjara maṉkurpa munu tjuḻpu maṉkurpa kuḻu munu kuka palunya tjananya pungkula pitjilta katu waṟungka tiliwakaṉu Mayatja Godanya waḻkuṟa ungkunytjikitjangku.\fig |src="tnGEN08V21.tif" size="col" loc="p" ref="8:20"\fig* \v 21 Ka Godalu kuka tiliwakannyangka mayu wiṟu paṉṯinu munu pukuḻarira unngu kuliningi alatji, “Ngayulu panya aṉangu tjuṯanguṟu manta nyanga kuraṉu uṟu puḻka iyaṟa, palu kuwariṉa tjanalanguṟu manta piṟuku kurantja wiyangku wantiku alatjiṯu, panya tjaka aṉangu tjuṯangku tjitjinguṟu rawangku kura kutju kulilpai. Palu ngayulu aṉangu tjuṯa, kuka tjuṯa, ngaalymankupai uwankara piṟuku wiyantja wiyangku wantiku alatjiṯu, nyanga kuwaritja puṟunypa piṟuku palyantja wiya alatjiṯu. \v 22 Ka manta nyangatja ngaṟanyangkampa wari munu unytjunpa, kuḻi munu nyiṉnga, kaḻaḻa munu munga tiṯutjaraṯu ngaṟakatiku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. Ka piriyakutu kutjupa piriyakutu kutjupa manta tjawaṟa uṉinypa tjuṯa tjunkunytjaku tiṯutjara ngaṟaku, munu palulanguṟu kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa mai pakaṟa kuṟuringkunyangka urantjaku tiṯutjara palu puṟunypaṯu ngaṟakatiku.” Alatji Godalu kalkuṟa wantingu tiṯutjara ngaṟanytjaku kutjuparinytja wiya paluṟuṯu. \c 9 \s1 Godalu Noah-nya Kalkuntja \p \v 1 Munu Godalu Noah-nya tjananya palumpa katja maṉkurpa pukuḻmanu wangkara, “Tjitji tjuṯatjarariwaya, kaya nyurampa tjitjinguṟu aṉangu tjuṯa piṟuku ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja, munuya ngura tjuṯangka ma-lipiringkula nyinaku manta winkingka. \v 2 Kaya mantangka para-ngaṟapai uwankara nyurampa nguḻuringkuku aṉangu tjuṯaku kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuninguṟu ankupai tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa, antipina tjuṯa kuḻu. Ngayuluṉa nyara palunya tjananya nyuranya unganyi nyura pungkunytjaku, munta tjinguṟu paintjaku, munta tjinguṟu kanyintjaku, munta tjinguṟu nintintjaku. Ka nyura tjanampa uwankaraku mayatja nyinaku. \v 3 Ngaṉmanytjuṉa aṉangu tjuṯa mai kutju ungangi ngalkuntjaku, palu nyanga palulanguṟuṉa nyuranya kuka kuḻu unganyi ngalkuntjaku maingka tjungu. Ka kuwari kuka nyanga paluṟu tjana uwankara ngaṟanyi nyura pungkula ngalkuntjaku. \v 4 Palu kulila! Kuka pungkula nyura milkaḻi winki ngalkuwiyangku wantima. Alatjiṉa milkaḻingka-tawara angapaini, panya milkaḻingku wankaṟu kanyilpai pulykungka ankula. Pala palulanguṟu milkaḻi miḻmiḻpa ngaṟanyi ngalkuntjaku wiya. \v 5 Ka tjukurpa puḻka nyangatja ngaṟanyi, panya aṉangu tjuṯa uti aṉangu kutjupa tjuṯaku pukuḻarima tjananya mirpaṉṯu pungkula iluntankunytja wiya. Tjinguṟu aṉangu kutjungku aṉangu kutjupa miri pungkunyangkampaṉa ngayulu palunya ngapartji pungkuku. Munu palu puṟunytju kuka inuṟangku aṉangu patjaṟa iluntankunyangkampa ngayulu kuka palunya ngapartji pungkuku. \v 6 Panya ngayulu aṉangu palyaṉu ngayunya puṟunypa nyinanytjaku. Palulanguṟu nyura uti aṉangu kutjupa tjuṯaku pukuḻarima tjananya mirpaṉṯu pungkula iluntankunytja wiya. Palu tjinguṟu nyura aṉangu kutjupa mirpaṉṯu miri pungkunyangkampa, aṉangu kutjupangku nyuntunya ngapartji miri pungkukuṯu. \v 7 Ka nyura uti kuwari tjitji tjuṯatjararingama aṉangu tjuṯa piṟuku ma-tjuṯaringkunytjaku. Munu nyura tjuṯa mulararira mungilyirima munu ngura tjuṯakutu lipiringkula manta winkingka nyinama tjuṯa mulapa.” Alatji Godalu Noah-la tjanala wangkangu. \v 8-10 Munu palulanguṟu piṟuku tjanala wangkangu nyanga alatji, “Kuwariṉa nyuranya kalkuṉi, nyurampa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatja. Munu ngayulu mantangka para-ngaṟapai uwankara kuḻu kalkuṉi, kuka tjuṯa, kuka wiya tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa uwankara panya nyurala tjungu pautanguṟu ukalingkunytja tjuṯa. \v 11 Nyanga alatjiṉa nyuranya munu tjananya kuḻu kalkuṉi panya uṟu puḻkangku manta winki piṟuku tjutuṟa kurantja wiyaringkuku. Manta nyanga winkingka ngaalymankupai uwankara uṟu puḻka nyanga puṟunytju piṟuku tjutuṟa iluntankuwiyangku wantiku. \v 12 Munu ngayulu kutjupa kutjupa katu tjunkuku nyura nyakula kulintjaku ngayulu kalkuntja, panya ngayulu nyuranya munu mantangka para-ngaṟapai uwankara kuḻu kalkuṉi, nyurampa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatja. \v 13 Ngayulu ngangkaḻingka tjuṯiṟangu tjunkuku nyura nyakula kulintjaku ngayulu panya kalkuntja. \v 14-15 Ka palulanguṟu kutjupa-aṟa ilkaṟi ngangkaḻingku tjutunnyangka tjuṯiṟangu nguṟurpa utiringkuku, kaṉa ngayulu kalkuntja panyatja kulilku, panya ngayulu mantangka para-ngaṟapai uwankara, aṉangu uwankara kuḻu uṟu puḻkangka piṟuku tjutuṟa wiyalwiyangku wantiku. \v 16 Ka tjuṯiṟangu ngangkaḻingka utiringkunyangka ngayulu nyakula kalkuntja panyatja kulilku. Panya kalkuntja paluṟu tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu.” \v 17 Alatji Godalu Noah-la tjanala wangkangu tjuṯiṟangu nyakula kalkuntja panyatja kulintjikitjangku, tjana kuḻu kulintjaku.\fig |src="CO00636b.tif" size="col" loc="p" ref="9:17"\fig* \s1 Noah-ku Katja Maṉkurpa \p \v 18 Uwa, Noah-ku katja maṉkurpaya pautanguṟu ukalingu panya ini nyanganpa Tjimanya, Aamanya munu kutjupa Tjaipitjinya. (Ka Aamanya panya Kainanku mama.) \v 19 Ka wati nyanga maṉkurnguṟu aṉangu tjuṯaringu munuya ngura tjuṯangka ma-lipiringkula kuwari puḻka-aṉangu nyinanyi manta winkingka. Wati nyanga maṉkurpa aṉangu maḻatja maḻatjaku tjamu maṉkurpa, panya aṉangu uwankaraku tjamu maṉkurpa nyanga paluṟu tjana. \v 20 Ka Noah-nya panya mai pakaltjingalpai nintipuka, munu panya pautanguṟu ukalingkunytjatjanungku paluṟu mai kiṟipitji-waraṟa pakaltjingaṉu kaana puḻkangka. \v 21 Munu paluṟu kiṟipitjinguṟu waina palyaṉu munu tjikiṟa taṟangkaringu munu mantara aṉangitja araṟa nikiti ngaringi tiinta unngu. \v 22 Ka katja kutjungku Aamalu (panya Kainanku mamangku) palumpa mama nyangu nikiti ngarinyangka, munu tiintanguṟu pakaṟa wangkangu palumpa kuṯa kutjarangka. \v 23 Ka Tjimalu, Tjaipitjilu pulanku mantara mantjiṟa katuṟa piningka piningka tjunkula nyakuwiyangku tjutukatira tiintangka tjarpara mantarangka tjutuṉu mama panya nikiti ngarinyangka. \p \v 24 Ka Noah-nya watarku ngaringi kunkunpa munu ngula kutju wankaringkula kulinu katja maḻatjangku palunya nikiti ngarinyangka nyakula kuranmankunytja. \v 25 Ka paluṟu tjituṟu-tjituṟurira alatji wangkangu, “Kuwariṉa Godala tjapini Kainanku tjituṟu-tjituṟu puḻka palyantjaku Aamaku panya katjaku! Ka Aamaku kuṯa kutjarangku palunya mayatjarira puḻkaṟa wituwitulku palumpa pulampa waṟkarinytjaku. \v 26 Wanyula Mayatja Godanya mirawaṉima, Tjimaku panya God! Ka kuwari Tjimalu Kainannga mayatjarira kanyilku munu palunya puḻkaṟa wituwitulku palumpa waṟkarinytjaku. \v 27 Ka Mayatja God, wanyu Tjaipitjiku tjitji tjuṯaringkunytjaku palyanma, kaya ma-tjuṯaringkula maḻatja maḻatja tjuṯa mulapa nyinama, munuya wati panya Tjimakunu tjuṯangka tjungu nyinaku tjanampa ngurangka. Munu Kainannga tjura Tjaipitjiku puḻkaṟa waṟkarinytjaku, ka palunya paluṟu mayatjarira kanyilku.” \p \v 28 Ka uṟu panya puḻka mulapa ngarira wiyaringkunyangka maḻangka Noah-nya piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa nyangatja 350. \v 29 Munu paluṟu tjiḻpi mularariralta ilungu yiya nampa 950 nyinanytjatjanu, rawa mulapa. \c 10 \s1 Noah-kunu Tjuṯa \p \v 1 Ka nyangatja uṟu puḻkangka maḻangka Noah-ku walytjapiti ma-tjuṯaringkunytja palumpa katja maṉkurnguṟu maḻatja maḻatja. Panya Tjimanya, Aamanya, Tjaipitjinya tjana katja tjuṯatjararingu, kaya palula tjanalanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \s1 Wati Tjaipitjilanguṟu Aṉangu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 2 Ka wati panya Tjaipitjilu katja nyanga tjananya utinu Noah-ku pakaḻi tjuṯa ini nyanganpa – Kaumanya, Maikaakanya, Matainya, Tjapannga, Tupulnga, Mitjikanya, Tiṟatjanya tjananya. Ka nyanga palula tjanalanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringu. \v 3 Ka Tjaipitjiku katjangku ini Kaumalu katja maṉkurpa utinu ini nyanganpa – Atji-kinatjanya, Ripatjanya, Taukamanya tjananya maṉkurpa. \v 4 Ka Tjaipitjiku katjangku ini Tjapantu katja nyanga tjananya utinu ini nyanganpa – Ilaitjanya, Tatjitjanya, Kitimanya, Rautanimanya tjananya. \v 5 Ka nyanga palula tjanalanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringu, aṉangu panya Tjaipitjikunu tjuṯa. Munuya uṟungka itingka nyinara waṉaningi, munuya manta tjukutjukungka kuḻu nyinangi uṟungka nguṟurpa. Paluṟu tjana ngura kutjupa kutjupangka nyinangi mauṉṯalpa mauṉṯalpa munuya wangka walytja walytja wangkangi. \s1 Wati Aamalanguṟu Aṉangu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 6 Ka wati panya Aamalu katja nyanga tjananya utinu Noah-ku pakaḻi tjuṯa ini nyanganpa – Kuutjanya, Itjipanya, Lipiyanya, Kainannga tjananya. \v 7 Ka Aamaku katja kuranyitjangku Kuutjalu katja ini nyanga tjananya utinu Tjipanya, Apilanya, Tjapatanya, Raamanya, Tjapitikanya tjananya. Ka Raamalu katja kutjara utinu Tjiipanya pulanya Titannga. \p \v 8 Ka Kuutjaku pakaḻi kutjupa nyinangi wati ini Nimaṟatanya. Wati nyanga paluṟu kunyu nganyiri puḻka mulapa nyinangi kuwaripatjara. \v 9 Panya Mayatja Godalu palunya witulyanu kukaputju puḻka mulapa nyinanytjaku, kaya nyara palulanguṟu aṉangu tjuṯangku tjakangku wati kukaputju nyakula wangkapai nyanga alatji, “Nyuntu wati panya Nimaṟatanya puṟunypa kukaputju puḻkanya, panya Godalu nyuntunya Nimaṟatanya puṟunypa witulyananyi.” \v 10 Ka Nimaṟatanya panya ngaṉmanypa mayatja puḻka nyinangi ngura nyanga maṉkurku ini Papilanku, Iṟikaku, Akataku tjanampa. Ngura nyanga maṉkurpa manta nyara ini Papilaniyala ngaṟangi. \v 11-12 Munu manta nyara palulanguṟu Nimaṟatalu manta kutjupakutu ankula tawunu puḻka tjuṯa palyaṉu manta ini Atjiṟiyala. Paluṟu tawunu panya puḻka tjuṯa ini nyanganpa palyaṉu Ninipanya, Rayupatja Iirnga, Kaalanya tjananya, munu tawunu kutjupa ini Ritjinnga kuḻu palyaṉu ngura Ninipala pulala Kaalala nguṟurpa. Ka ngura Kaalanya panya tawunu puḻka mulapa ngaṟangi. \p \v 13-14 Ka wati panya Aamaku katja kutjupangku ini Itjipalu katja nyanga tjananya utinu Luutanya, Anamanya, Layapanya, Napatunya, Patjaṟutjanya, Katjulunya, Kapatunya tjananya. (Ka wati panya Kapatulanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringangi ngura panya ini Pilitjiyala, kaya tjananya wangkangi ini nyanga alatji “Pilitjiyanya nguraṟa tjuṯa”.) \p \v 15-19 Ka Aamaku katja Kainantu katja ngaṉmanyitja utinu ini Tjaitannga, munu palulanguṟu katja kutjupa tjuṯa utinu ini nyanganpa – Iitanya, Tjaipunya, Aimurnga, Kirkatjanya, Ipanya, Aakanya, Tjinnga, Apatnga, Tjimarnga, Amatjanya tjananya. Nyanga paluṟu tjana uwankara Kainankunu tjuṯa munuya paluṟu tjana ma-tjuṯaringangi maḻatja maḻatja, munuya walytjaṟara walytjaṟara ankula ngura tjuṯangka nyinangi. Ka manta tjanampa alatji ngaringi Kainankunu tjuṯaku, alinytjaranguṟu ngura ini Tjaitantanguṟu ngalya-ngaringu uḻpaṟirakutu ngura ini Kiṟartakutu ngura ini Kaatjala itingka, munu wiluṟaranguṟu uṟu panya puḻkanguṟu wati-ngaringu kakaraṟakutu ngura ini nyanga tjanalakutu Tjatamalakutu, Kumaralakutu, Atamalakutu, Tjipuwimalakutu palula tjanalakutu tjanampa manta wati-ngaringu manta kutjuṯu tjanampa. Ka ngura Tjipuwimanya panya ngura ini Latjala itingka. \v 20 Alatjiṯuya walytjaṟara walytjaṟara nyinangi Aamakunu tjuṯa, munuyanku ngura kutjupa kutjupangka nyinara wangka walytja walytja wangkangi. \s1 Wati Tjimalanguṟu Aṉangu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 21-25 Ka Tjaipitjiku pulampa Aamaku kuṯa Tjimalu palu puṟunypaṯu katja tjuṯa utinu Noah-ku panya pakaḻi tjuṯa ini nyanganpa – Ilamanya, Atjurnga, Apakatanya, Luutanya, Aṟamanya tjana. Kaya nyanga palula tjanalanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringangi munuya walytjaṟara walytjaṟara nyinangi. Ka Aṟamalu katja kutjara kutjara utinu Tjimaku pakaḻi tjuṯa ini nyanga tjananya Utjanya, Uulanya, Kitjunya, Mitjikanya tjananya. Kaya wati nyanga palula tjanalanguṟu aṉangu piṟuku ma-tjuṯaringangi munuya walytjaṟara walytjaṟara nyinangi ngura tjuṯangka. Ka Tjimaku katja kutjupangku ini Apakatalu katja nyangatja utinu ini Tjilanya, ka ngula Tjilalu katja utinu ini Iipunya. Ka Iipulu katja kutjara utinu kutju ini Pilikinya, kutjupa ini Tjakitannga. Ka ini panya “Piliki” wangkanyi “tjarantja” tjanampa wangkangku panya wati Pilikinya nyinanytja-aṟa Godalu aṉangu tjuṯa tjaraṉu munu wililytjingaṟa iyaṉu ngura tjuṯakutu manta winkikutu. Uwa, Noah-ku katja Tjimanya wati Iipukunu tjuṯaku kutju-tjamu, panya wati Iipulanguṟu aṉangu tjuṯaringu maḻatja maḻatja.\f * \fr 10:21-25 \fr*\ft Wati Iipulanguṟu panya aṉangu Israelkunu tjuṯa utiringu Aipuṟamanya, Isaacanya Jacobanya tjana.\ft*\f* \p \v 26-29 Ka Iipuku katja kutjupangku wati panya Tjakitantu katja tjuṯa utinu ini nyanganpa – Alamu-tatanya, Tjilipanya, Atja-mapitjinya, Tjiṟanya, Atuṟamanya, Utjalnga, Tikilanya, Upalnga, Apimailnga, Tjipanya, Upirnga, Apilanya, Tjaupapanya tjana, tjuṯa mulapa. \v 30 Kaya nyanga paluṟu tjana ngura tjuṯangka nyinangi, panya ngura ini Mitjalanguṟuya ma-nyinara waṉaningi kakaraṟakutu ngura ini Tjipartakutu ngura puḻitjarangka. \v 31 Uwa, alatjiṯuya Tjimakunu tjuṯa walytjaṟara walytjaṟara nyinangi, munuyanku ngura kutjupa kutjupangka nyinara wangka walytja walytja wangkangi. \p \v 32 Aṉangu nyanga paluṟu tjanaya Noah-ku katja maṉkurnguṟu ma-tjuṯaringu uṟu panya puḻkangka maḻangka, munuya aṉangu winki mulararira manta winkikutu lipiringu maḻatja maḻatja, munuya lipiwanu alatjiṯu nyinangi ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka manta winkingka. \c 11 \s1 Waḻi Waṟa Puḻka Palyantja Ngura Ini Papilanta \p \v 1 Ngaṉmanypaya aṉangu uwankara wangka kutju wangkapai nyinangi. \v 2 Munuya palulanguṟu kakaraṟa para-nyinara para-nyinara ngulalta ngura uṟilpa ukiṟitjarangka wirkaṟa ngura tjunkula nyinangi ngura ini Papilanta. \v 3-4 Munuya paluṟu tjana wangkangu, “Wanyula tawunu puḻka palyala nganaṉa tjungu nyinanytjikitjangku uṯuḻu kutju, aḻa lipikutu ankula wililyarantjaku-tawara. Munula wanyu nguṟurpa palyala waḻi waṟa mulapa ilkaṟikutu. Kaya ngula maḻatja tjuṯangku waḻi nyanganpa nyakula urulyaraṟa kulilku munulanya mirawaṉiku alatji wangkara, ‘Munta-uwa, Tjamulu tjanaya kunyu nyangatja iriti palyaṉu ninti puḻkangku.’” Alatjiya wangkangi waḻi puḻka palyantjikitjangku. Munuya wangkangi, “Wanyula tjuminta tjuṯa tjuḻpirnguṟu palyala munula waṟungka tjunkula wanti ka kampara wituwituringkuku, kala palulanguṟu wituwituringkunyangka mantjiṟa waḻi puḻkalta palyala.” Munuya mulapaṯu palyaṉu tjuminta tjuṯa tjuḻpirnguṟu, munuya kutjupa kutjupa kiṯi puṟunypa uraṉu tjuminta tjuṯa katulkira katulkira tjakatjunkunytjikitjangku. Munuya palulanguṟu waḻi tjuṯa tjumintanguṟu palyaningi apunguṟu wiya. \p \v 5 Ka Mayatja Godanya ilkaṟinguṟu ukalingu tawunu puḻka palyannyangka nyakunytjikitja, waḻi panya waṟa mulapa palyannyangka kuḻu nyakunytjikitja. \v 6 Munu paluṟu nyakula wangkangu, “Nyanga tjana panya walytjapiti kutjuṯu nyinanyi wangka kutjutjara. Pala palulanguṟuya tawunu puḻka palyaṉi waḻi waṟa kuḻu tjaṯu waṟkarira. Palu tjinguṟu puḻka nyanga palunya palyantjatjanungku tjana kuliṟa kaṉany-kaṉanyarira piṟuku kutjupa puḻka mulapalta palyalku. Munuya palulanguṟu tjanampa kutjupa kutjupa uwankara palyantjaku ngaṟaku tjana mukuringkula.\fig |src="CO00638B.TIF" size="col" loc="p" ref="11:6"\fig* \v 7 Wanyula ukalingkula tjananya tjaraṟa tjanampa wangka kutjupa kutjupara, kayanku wangka kutjuparinytjatjanungku wangkara puṯu kulilku.” \v 8 Munu tjananya Godalu tjaraṟa wangka tjanampa kutjupa kutjupanu, kaya waḻi puḻka panya wantikatingu piṟuku palyantja wiyangku munuya tjara tjara ankula wiyaringu ngura kutjupa kutjupa tjuṯakutu walytjaṟara walytjaṟara manta winkingka tiṯitiṯu nyinanytjikitja. \v 9 Ka tawunu nyara paluṟu panya ini Papilannga, waḻi panya waṟatjara. Panya ngura nyara palula Godalu aṉangu uwankara tjaraṟa tjananya wangka kutjupa kutjupanu, tjananku ngapartji-ngapartjingku wangkara puṯu kulintjaku. Palulanguṟuya uwankara tjara tjara ankula wiyaringu munuya ngura tjuṯangka lipiringkula manta winkingka nyinangi wangka kutjupa wangka kutjupa. \s1 Wati Tjimalanguṟu Aṉangu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 10 Ka nyangatja Noah-ku walytjapiti maḻatja maḻatja ma-tjuṯaringkunytja palumpa katja Tjimalanguṟu. Panya uṟu puḻkangka maḻangka yiya kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka Tjimalu katja ini Apakatanya utinu yiya nampa 100 nyinanytjatjanungku. \v 11 Munu palula maḻangka paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi 500, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi. Munu palulanguṟulta ilungu rawa mulapa nyinanytjatjanu. \p \v 12-13 Ka Apakatalu yiya nampa 35 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Tjilanya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 403, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 14-15 Ka wati panya Tjilalu yiya nampa 30 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Iipanya. Munu palula maḻangka paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 403, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 16-17 Ka Iipalu yiya nampa 34 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Pilikinya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 430, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 18-19 Ka Pilikilu yiya nampa 30 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Ruunya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 209, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 20-21 Ka Ruulu yiya nampa 32 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Tjiṟakanya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 207, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 22-23 Ka Tjiṟakalu yiya nampa 30 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Nayunya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa mulapa nyinangi nampa 200, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 24-25 Ka Nayulu yiya nampa 29 nyinanytjatjanungku katja utinu ini Taiṟanya. Munu palulanguṟu paluṟu piṟuku yiya tjuṯa nyinangi nampa 119, munu tjitji kutjupa tjuṯatjararingangi munu palulanguṟulta ilungu. \p \v 26 Munu palulanguṟu Taiṟalu yiya nampa 70 nyinanytjatjanungku utinu katja ini Aipamanya. Munu palulanguṟu katja kutjupa utinu ini Nayunya, munu palula maḻangka utinu katja maḻatja ini Aṟannga. \s1 Wati Taiṟakunu Tjuṯa \p \v 27-28 Ka nyangatja tjukurpa wati Taiṟanya tjananyatjara, panya Taiṟanya Aipamaku, Nayuku, Aṟanku mama. Ka Aṟantu katja ini Lotanya utinu, munu palulanguṟu wiyaringu mamangka miṟangka ngura tawunu ini Aaṟala manta panya Papilaniyala, panya nyara palula paluṟu iṯi ngaringu, Aṟannga panya. \v 29-30 Ka Aipamalu kungkawaṟa ini Tjiiṟainya aḻṯingu, palu Tjiiṟainya puṯu tjitjitjararingangi. Ka Aipamaku maḻanypangku Nayulu kungkawaṟa ini Milkanya aḻṯingu palumpa panya maḻanypaku uṉṯalpa Aṟanku.\f * \fr 11:29-30 \fr*\ft Nyangatja tjakangku iriti mulapa walytja ilatja aḻṯipai tjukaṟurungku.\ft*\f* Ka Nayuku maḻanypangku Aṟantu katja kutjupa utinu ini Itjakanya, Lotaku maḻanypa. \p \v 31 Ka palulanguṟu tjiḻpi Taiṟalu kulinu ngura ini Kainanku ankunytjikitjangku nyara palula ngura tjunkula nyinanytjikitjangku. Munu paluṟu walytja tjuṯa aḻṯingu palula tjungu ankunytjaku. Ka Aipamanya pula kuriṟara Tjiiṟainya palula tjunguringu munu palumpa pakaḻi Lotanya kuḻu Aṟanku panya katja. Munuya paluṟu tjana uwankara ngura panya Aaṟalanguṟu ma-pakaṉu munuya ankula ankula nguṟurpa wirkanu ngura ini Aaṟanta munuya nyara palulalta ngura tjunkula nyinangi ngura panya Kainannga wantira. \v 32 Ka ngura nyara palulalta Taiṟanya yiya nampa 205 nyinanytjatjanu ilungu. \c 12 \s1 Godalu Aipamanya Wituntja. \p \v 1 Ka Mayatja Godalu Aipamanya wangkangu, “Nyuntumpa walytja tjuṯa wantikatira ara nyuntumpa ngura kuḻu munu manta kutjupangka ankula ngura tjura nyara palula nyinanytjikitjangku. Kaṉa ankunyangka nyuntunya nguṟurpa nintilku manta palunya. \v 2 Ka nyara palula ngayulu palyalku nyupalilanguṟu aṉangu tjuṯa mulararinytjaku maḻatja maḻatja nyuntumpa walytja tjuṯa, kaya manta nyara palula walytjapiti kutjuṯu nyinara waṉalku ngura tjuṯangka. Munu ngayulu nyuntumpa palyalku nyuntu pukuḻpa nyinanytjaku. Kaya aṉangu ngura winkitjangku nyuntunya kulilku munuya kuliṟa nyuntunya mirawaṉiku. Kaṉa nyuntulawanungku tjananya palyalku pukuḻpa nyinanytjaku. \v 3 Munuṉa aṉangu tjuṯangku nyuntunya pukuḻmankunyangkampa ngayulu ngapartji tjananya pukuḻmankuku. Palu tjana nyuntunya kurannyangkaṉa tjananya ngapartji kuralkuṯu. Uwa, ngayulu nyuntulanguṟu aṉangu uwankara manta winkitja palyaṟa pukuḻmankuku.” Alatji Godalu Aipamanya wangkangu munu wituṉu ankunytjaku. \v 4-6 Ka nyara palula aṟa panya Aipamanya tjiḻpi yiya nampa 75 nyinangi. Ka Mayatja Godalu ankunytjaku wangkanyangka paluṟu wangaṉarangku kulinu munu ngura panya Aaṟantanguṟu ma-pakaṉu palumpa kuri Tjiiṟainya munu palumpa maḻanypaku katja Lotanya kuḻu. Munuya katingu mani puḻka, ulytja puḻka munu tjiipi tjuṯa, nanikuta tjuṯa, tangkiyi kamula kuḻu uwankara ngura Aaṟanta mantjiṟa tjunguṟa tjunguṟa kanyintjatjanungku. Munuya aṉangu waṟkaripai tjuṯa kuḻu katingu ngura pala palula ngaṉmanytju mantjiṟa kanyintjatjanungku. Nyanga uwankara alatjiṯuya Aaṟantanguṟu pakaltjingaṟa katingu ngura panya Kainanku. \p Munuya rawa ankula ankula ngula manta panya Kainanta wirkanu munuya piṟuku tjukutjuku ankula wirkanu puṉu miḻmiḻṯa ini Muuṟaila ngura ini Tjikimala itingka. (Palu ngura pala palula Kainannga nguraṟa tjuṯa nyinangi ngura walytjangka, nguratja tjuṯa.) \v 7 Ka Mayatja Godanya utiringu Aipamala munu wangkangu, “Nyanga paluṟu ngura panyatja, panya ngayulu ungkunytjikitjangku kalkuntja nyuntumpakunu tjuṯa nyinanytjaku.” Ka palulanguṟu Aipamalu pukuḻarira pitjilpa puḻka tjunu Godanya waḻkuntjikitjangku.\f * \fr 12:7 \fr*\ft Tjakangkuya pitjilpa puḻka tjunkula waṟu kurulpa katu tjunkula kuka tiliwakalpai Godanya waḻkuntjikitjangku.\ft*\f*\fig |src="tnGEN12V07.tif" size="col" loc="p" ref="12:7"\fig* \p \v 8 Palula maḻangkaya paluṟu tjana ma-pakaṉu uḻpaṟira ngura panya puḻi tjuṯatjarakutu. Munuya ma-wirkaṟa ngura tjunu tawunu ini Pitjulta kakaraṟa tawunu panya kutjupangka ini Aila tjangaṯi. Ka Aipamalu palu puṟunypaṯu pitjiltjunu munu Mayatja Godanya waḻkuningi. \v 9 Palulanguṟuya Aipamanya tjana piṟuku ma-pakaṉu uḻpaṟira munuya rawa ma-pitjalinangi manta panya Kainanta uḻpaṟira pilakutu. \s1 Aipamanya Ngura Itjipala Wirkankunytja \p \v 10 Palu manta pala Kainanta ailuru puḻka ngaṟangi, ukiṟi wiya piḻṯi alatjiṯu. Ka palulanguṟu Aipamanya tjana manta pala palulanguṟu ma-pakaṉu wiluṟara manta panya ini Itjipalakutu nyara palula unytju nyinanytjikitja ngura ukiṟi puḻkatjarangka. \v 11 Munuya ankula ankula ma-ilaringu manta panya Itjipala. Ka Aipamalu palumpa kuringka wangkangu Tjiiṟaila nyanga alatji, “Nyuntu minyma wiṟu mulapa, ka tjinguṟu nyuntunya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku nyakula kulilku, ‘Ai! Minyma wiṟu mulapa nyangatja.’ \v 12 Palu tjana ngayunya nyakula kulilku, ‘Nyangatja tjinguṟu palumpa kuri.’ Munuṉiya tjinguṟu ngayunya pungkuku nyuntunyakitjangku. \v 13 Ka palula-tawara nyuntu tjanala alatji wangka, ‘Nyangatja ngayuku kuṯa.’ Kaya palulanguṟu ngayunya pungkuwiyangku wantiku munuṉiya aṯunymankuku.” Alatji Aipamalu wangkangu palumpa kuringka Itjipanya nguraṟa tjuṯangka ngunti wangkanytjaku. \p \v 14 Palulanguṟuya Aipamanya tjana manta Itjipala ma-tjarpangu. Ka Itjipanya nguraṟa tjuṯangku palumpa kuri Tjiiṟainya mulapaṯu nyakula kuliningi, “Ai, minyma wiṟu mulapa nyangatja.” \v 15 Ka mayatja panya Piiṟaku waṟka maṉkurtu palunya nyangu, munuya tjanampa mayatjangka ankula tjakultjunu minyma wiṟu nyakunytjatjanungku. Ka Piiṟalu wangkangu palumpa waḻikutu ngalya-katinytjaku. Kaya mulapaṯu ngalya-katingu.\fig |src="CO00646B.TIF" size="col" loc="p" ref="12:15"\fig* \v 16 Ka Piiṟalu Aipamanya kutjupa kutjupa tjuṯa wiṟuṟa ungangi palumpa panya kurikitjangku maḻanypa-palku kuliṟa. Munu palunya ungu tjiipi tjuṯa, nanikuta tjuṯa, puluka, tangkiyi, kamula tjuṯa kuḻu, munu aṉangu waṟka tjuṯa kuḻu palunya ungu mani wiya palumpa waṟkarinytjaku. \p \v 17 Palu Godalu nyangu mayatja panya Piiṟalu Tjiiṟainya mantjinnyangka munu palulanguṟu palunya pikatjaraṉu, palumpa waḻingka waṟkaripai tjuṯa kuḻu. Kaya uwankara pika puḻkaringkula ngarira waṉingi. \v 18-19 Ka Piiṟalu kulinu munu Aipamanya aḻṯira wangkangu, “Nyuntu ngayunya ngunti kuraṉu. Nyangatjaṉin ngunti ungu nyuntumpa maḻanypa-palku kaṉa aḻṯinytjikitjangku mantjinu. Palu nyanga paluṟu kunyu nyuntumpa kuri. Walangkunku mantjiṟa ma-kati!” \v 20 Munu paluṟu wangkangu palumpa waṟkaripai maṉkurta Aipamanya pulanya ma-katinytjaku. Kaya ma-katira ngura ilytjingka Itjipala itingka pulanya paiṟa ma-iyaṉu. Ka pula Itjipanya wantikatira anu kutjupa kutjupa tjuṯatjara, panya pula Itjipala mantjintja uwankaratjara. \c 13 \s1 Aipamanya Pula Lotanya Kutju-kutjuringkunytja \p \v 1-2 Uwa, wati panya Aipamanya kutjupa kutjupa tjuṯatjararingu, panya paluṟu kuka kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa kanyiningi tjiipi tjuṯa, nanikuta tjuṯa, puluka, tangkiyi tjuṯa kuḻu munu apu tjiilpa, gold puḻka kuḻu kanyiningi. Munu paluṟu pula kuriṟarangku nyanganpa uwankara Itjipalanguṟu katingu munu pula tjina-aṟangka anu kakaraṟa munuya ma-itipirira ma-wirkanu manta panya palulaṯu panya pila Kainanta uḻpaṟira. Ka palumpa maḻanypaku katja kuḻu palula tjungu anangi wati panya Lotanya. \v 3-4 Munuya nyara palula ngura tjunkula tjukutjuku nyinara piṟuku ma-pakaṉu alinytjara, munuya ngura kutjupangka piṟuku ma-tjunu munuya palulanguṟu ngurili-ngurili para-nyinangi pilangka panya Kainanta uḻpaṟira. Munuya ngulalta wirkanu ngura panya palulaṯu Pitjulta Aila nguṟurpa panya ngaṉmanytjuya alinytjaranguṟu wirkaṟa ngura tjunkula pitjiltjunu. Munu pitjilpa panya palulaṯu aṟangka wirkaṟa Aipamalu Godanya waḻkuṉu. \p \v 5 Ka wati panya Lotanya kuritjara Aipamala tjungu para-nyinaṟinangi munu paluṟu kuḻu kuka kutjupa kutjupa winki kanyiningi tjiipi, nanikuta, puluka tjuṯa munu aṉangu waṟka tjuṯa kuḻu. \v 6-7 Ka nyara palula-aṟangka aṉangu Kainannga nguraṟa tjuṯa munu Piṟitjinya nguraṟa tjuṯa kuḻu nguratja alatjiṯu nyinangi ngura pala palula. Ka ukiṟi puḻka wiya nguwanpa itjanu tjukutjuku kuka tjuṯa mulatu ngalkula paḻtjaringkupai wiya. Palu Aipamaku Lotaku pulampa kuka tjuṯa mulapa, ka pula puṯu kuliningi ngura kutjungka tjunguṟa kutjuṯu kanyintjikitjangku. Ka Aipamaku waṟka tjuṯangku munu Lotaku waṟka tjuṯangku tjanampa mayatjaku kuka tjuṯa aṯunymaṟa kanyiningi, munuya kutjupa-aṟa ukiṟi-tjiratja ngaparku wangkara pikaringkupai. \p \v 8 Ka nyanga palulanguṟu Aipamalu Lotala wangkangu, “Wanyu kulila! Nyuntu panya ngali walytjaṟara, kayanku nyanganpa nyaaku rawa pikaringanyi? \v 9 Wanyuli kutju-kutjuriwa munuli mauṉṯalpa kanyinma. Nyuntu tjinguṟu nyarangka ankuku, ka ngayulu nyangangka nyinama. Munta tjinguṟu ngayulu nyarangka ankuku, ka nyuntu nyangangka nyinama. Ka-puṯa nyuntu-waraṟa ngurkantara, kaṉa ngayulu maḻa.”\fig |src="CO00647b.tif" size="col" loc="p" ref="13:9"\fig* \p \v 10 Ka Lotalu para-nyakula nyangu karu nyara Jordannga wati-ngarira ukalingkunyangka wimaṟu lipi puḻkangka, munu kulinu, “Munta nyaratjampal ngura wiṟu mulapa karu uṟutjara ukiṟi puḻkatjara Mayatja Godaku kaana puṟunypa munu manta Itjipanya puṟunypa. Tjinguṟuṉa nyara palulakutu ankula nyinaku kuwari.” (Aṟa nyanga palula-aṟangka tawunu puḻka Tjatamanya pula Kumaranya ngaṟangi palya Godalu piḻuntankunytja wiya.) \v 11 Munu Lotalu karu wimaṟu Jordannga ngurkantaṟa anu ngura ma-tjunkunytjikitja kakaraṟa-pitinypa. Alatji Aipamanya Lotanya pula kutju-kutjuringkula mauṉṯalparingu. \v 12 Aipamalu panya manta Kainanta ngura tjunu, ka Lotalu panya ankula ngura ma-tjunu Jordanta wimaṟungka ngura panya tawunu Tjatamala itingka, ilytjingka wiya. \v 13 Ka ngura pala palula aṉangu panya Tjatamala nyinanytja tjuṯa kura mulapa nyinangi watarku alatjiṯu Godanya kulilpai wiya. \s1 Aipamanya Ngura Ipuṟanta Ankula Nyinanytja. \p \v 14 Nyanga palula maḻangka Lotanya ankunyangka Mayatja Godalu Aipamala wangkangu, “Pala nyuntu ngaṟanytjalanguṟu purkaṟangku para-miṟaṟa waṉaṟa manta winki nyawa. \v 15 Ngayuluṉanta manta nyanga uwankara nyuntunya ungkuku nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatja, ka nyuramparira nyurampa alatjiṯu tiṯutjara ngaṟaku. \v 16 Panya ngayulu palyalku nyuntumpa walytjapiti winki mulararinytjaku maḻatja maḻatja, kaya minga puṟunypa mungilyi mulapa nyinaku puṯu kantamilantjaku. \v 17 Ka kuwari ara munu para-nyangama manta winki, panya ngayulu manta nyanga palunya uwankara nyuntunya unganyi.” \p \v 18 Ka palulanguṟu Aipamalu tjana ma-pakaṉu munu ankula tawunu ini Ipuṟanta itingka ngura tjunu puṉu miḻmiḻpa tjuṯangka ini Muuṟaila. Munu paluṟu pitjilpa puḻka palyaṉu Mayatja Godaku palunya waḻkuntjikitjangku. Munu ngura nyanga palulanguṟulta para-nyangangi. \c 14 \s1 Lotanya Tjananya Warmaḻangku Tjulyaṟa Katinytja. \p \v 1-4 Ka wati ini Kitu-layamanya manta uwankaraku mayatja nyinangi Kainanku kuḻu. Paluṟu ngura ini Ilamala nyinangi Kainanta alinytjara kakaraṟa nguwanpa. Ka palula itingka tawunu maṉkurpa ngaṟangi, ka ngura nyara maṉkurpa mayatja maṉkurtu kanyiningi, wati panya Kitulayamaku maḻpa maṉkurtu. \p Ka ngura tawunu kutjupa ini Tjatamanya uṟu ini Ilunytjala itingka kampa uḻpaṟira ngaṟangi manta panya Kainanta. Ka Tjatamala itingka tawunu kutjara kutjara ngaṟangi, ka aṉangu ngura Tjatamala tjanala nyinanytja tjuṯa aṉangu Ilamanya nguraṟa tjuṯaku kuraringkupai, panya mayatja Kitulayamalu tjana yiya kutjupa yiya kutjupa aṉangu palunya tjananya Ilamalanguṟu pitjala pauntjingaṟa mantjilpai mani puḻka, mai puḻka, ulytja tjuṯa munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. Kaya palulanguṟu aṉangu ngura Tjatamala tjanala nyinanytja tjuṯangku rawa 12 yiya nguḻu-nguḻu nyinanytjatjanungku raparingkula kuliningi tungunpungkula pikaringkunytjikitjangku ngapartji mayatja Kitulayamaku tjanampa. Munuya palulanguṟu ngura panya tjuṯanguṟu tjunguringu wimaṟu ini Tjitimala munuya warmaḻaringu Kitulayamaku tjanampa ngapartji. \p \v 5-7 Ka mayatja panya Kitulayamalu kulinu tungunpungkunyangka munu paluṟu aḻṯingu ngura panya maṉkuritja warmaḻarinytjaku, munuya tjunguringkulalta ngalya-ukalingu tjananya pungkunytjikitja. Munuya ukalingkula kutjupa tjuṯa-waraṟa pungu tawunu nguṟuritja tjuṯa munuya ngura kutjutja pungkula piṟuku ukalingkula ngura kutjupitja ngapartji pungu munu pungkula wiyaringkula piṟuku ukalingu ngura kutjupitja ngapartji pungkunytjikitja ngura panya Tjatamala tjanala kakaraṟa-pitinypa. \p Munuya pungkula wiyaringkula kulinu Kitulayamalu tjana piṟuku ngura kutjupitja tjuṯa ngapartji pungkunytjikitjangku. Munuya ngalya-ukalingu, kaya ngura panya kutjupitja tjuṯangku nyakula nguḻu wirtjapakaṉu uḻpaṟira. Kaya Kitulayamalu tjana nguḻuṟa waṯaparaṉu, palu tjana wala puḻka nguḻu wirtjapakaṉu. Kaya puṯu waṯaparaṟa waṯaparaṟa pakuringkula wantingu. Ka tjana nguḻu kumpiṟa alatjiṯu anu. \p Kaya Kitu-layamanya tjana maḻaku aṟuringkula kampa wiluṟarawanu anu. Munuya tjana maḻaku pitjala piṟuku kutjupa tjuṯa pungkunytjikitjangku kuliningi munuya Ama-likakunu tjuṯa-waraṟa pungu munuya palulanguṟu Aimurkunu tjuṯa ngapartji pungu. Munuya nyanga palunya tjananya pungkula wiyaringkula kulinu ngura panya Tjatamanya pungkunytjikitjangku munu Tjatamala ititja tjuṯa kuḻu, ngura panya Kumaranya tjananya. \p \v 8-12 Kaya Tjatamaku mayatjangku munu ngura ititja tjuṯaku mayatja tjuṯangku kuḻu tjanampa wati tjuṯa aḻṯingu wimaṟu ini Tjitimala warmaḻa tjunguringkunytjaku, kaya mulapaṯu uwankara tjunguringkula paṯaningi warmaḻa wati panya Tjitulayamaku tjanampa. Kaya wirkanu palumpa tjanampa pikalta. Palu puṯuya ngaparpungkula pungu panya tjanaya tungun-tungunpa puḻka kaya puṯuliṟa nguḻu wirtjapakaṉu. \p Palu mayatja kutjara, Tjatamaku Kumaraku pulampa mayatja, wirtjapakaṟa manta uwilatjarangka wiṟulyaraṟa punkaṟa piṯi ngaṯingka tjarpangu, kaya mayatja ngura maṉkuritja kutjulta wirtjapakaṟa kumpiṟa nyinangi puḻingka. Kaya Kitulayamalu tjana ngura panya Tjatamala Kumarala pulala tjarpangu munuya kutjupa kutjupa uwankara mantjiṟa katingu mai ulytja winki munu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu. Munuya wati panya Aipamaku katja Lotanya kuḻu witiṟa ma-katingu palumpa walytja tjuṯa munu ulytja tjuṯa kuḻu, panya paluṟu tawunu Tjatamala nyinangi. Munuya Kitu-layamanya tjana ma-pakaṉu ngura walytjakutu kutjupa kutjupa tjuṯatjara. \p \v 13-16 Palu wati kutju tjana witiṟa kanyintja tjirkaṟa nguḻu wirtjapakaṉu kumpiṟa, munu wati Iipuṟula wirkanu panya Aipamala munu palula tjakultjunu uwankara panya palumpa katja kuḻu witiṟa katinytja. Ka nyanga palula aṟangka Aipamanya wati ini Mamaṟaiku ngurangka itingka nyinangi puṉu waṟa tjuṯangka. Panya paluṟu pula ngaṉmanypa maḻparingu, ka palumpa maḻanypa kutjara kuḻu Aipamaku maḻpa nyinangi, ini Itjikalnga pula Ainanya. Ka Aipamalu palumpa katja Lotanya katinytja kuliṟa palumpa wati waṟka kuṉpu tjuṯa aḻṯira tjunguṉu warmaḻarinytjaku. Ka wati Mamaṟailu tjana palumpa maḻanypa kutjarangku kuḻu tjanampa wati waṟka tjuṯa kuḻu tjunguṉu Aipamala tjanala. Munuya tjunguringkula wati panya Kitu-layamanya tjananya pikangku waṯaparaṉu, panya palumpa katja katinytjitjangka. Palu Aipamalu warmaḻa maṉkurpa nguwanpa katingi nampa panya 318, munuya tjananya waṯaparaṟa waṯaparaṟa nyangu nyinanyangka munuya ngaṯalpaṯu ngaṟangu ngura ini Danta. Ka tjana watarku alatjiṯu nyinara waṉingi. \p Ka mungangka Aipamalu wati palumpa tjuṯa tjaraṟa tjunu kapuṯu kutjupa kapuṯu kutjupa para-arintaṟa ngura tjanampangka. Munuya watarku nyinanyangka paluṟu tjana urulyku wirkanu tjilira puḻkatjara. Ka panya tjana nyakula nguḻu-nguḻuringu munuya kulinu, “Tjinguṟu nyanga tjana winki mulapa pitjangu!” Ka Aipamalu tjana pungkula waintaṟa tjara kutjupa nguḻuṟa waṯaparaṉu. Kaya nguḻu wirtjapakaṉu maṟalpa alatjiṯu ngura tawunu walytjakutu. Kaya Aipamalu tjana waṯaparaṟa ngura ini Awupala ma-wirkanu panya ngura ini Tamatjakala alinytjara munuya ngaṯalnguṟu wantira pitjangu. Munuya maḻaku pitjala Kitulayamaku tjanampa nguranguṟu kutjupa kutjupa uwankara mantjinu panya tjana Tjatamala pulala Kumaralanguṟu kutitjuṟa katinytja uwankara. Munu palumpa katja Lotanya kuḻuya mantjiṟa katingu palumpa kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu panya tjana kutitjuṟa katinytja tjuṯa. Munu wati panya witiṟa katinytja tjuṯa kuḻu minyma tjuṯa kuḻu mantjiṟa maḻakungku katingu, panya tjana ngura Tjatamala pulala Kumaralanguṟu witiṟa katinytja tjuṯa. \s1 Wati Milkitja-tikalu Aipamanya Wangkara Pukuḻmankunytja. \p \v 17-18 Ka ngura Tjatamaku mayatjangku kulinu Aipamalu tjana Kitu-layamanya tjananya pungkunytja, munu paluṟu kuliningi Aipamanya tjana ngalya-pitjanyangka ngaparikatinytjikitjangku. Munu mulapaṯu ankula ngapari-ngapari wirkanu ngura wimaṟu ini Tjapala panya tawunu ini Ipuṟanta alinytjara. (Kuwarila wimaṟu nyara palunya ini wangkapai, “Mayatjaku Wimaṟu”.) Ka wimaṟu nyara paluṟu ngura tawunu ini Salemala itingka kuḻu. Ngura pala paluṟu ini Salemanya iriti ngaṟangi munu maḻangka ini Jerusalemanyaringu. Ka wati ini Milkitja-tikanya nyinangi Salemanya nguraṟa tjuṯaku mayatja munu palumpa tjanampa wati inma kanyilpai kuḻu nyinangi, panya paluṟu kuka pitjilpa puḻkangka tjunkula tiliwakalpai Godanya waḻkuntjikitjangku Mayatja panya Katutja Puḻkanya. Munu paluṟu Aipamanya wati-pitjanyangka kuliṟa mai waina kuḻu palula tjanalakutu ngalya-katira ungu. \v 19 Munu paluṟu Aipamanya pukuḻmanu alatji wangkara, \mi “Mayatja God, nyuntu katutja puḻka mulapa, munun ilkaṟi manta kuḻu palyaṉu. Wanyu, wati nyanga Aipamaku palyanma pukuḻpa mulapa nyinanytjaku! \v 20 Kalanku nyuntunya Mayatja Godanya puḻkaṟa mirawaṉima Katutja Puḻkanya, panya nyanga tjananya nyuntu witulyanu tjanampa mirpaṉtju tjuṯa pungkula waintarinytjaku.” \m Ka palulanguṟu Aipamalu kutjupa kutjupa tjuṯa wati Kitulayamala tjanalanguṟu mantjintjatjanungku tjaraṟa tjukutjuku ma-ungu Milkitja-tikanya mai, ulytja tjuṯa. \s1 Aipamalu Ngura Tjatamaku Mayatja Maḻakungku Ungkunytja. \p \v 21 Ka Tjatamaku mayatjangku Aipamala wangkangu, “Nyuntu uwankara kanyinma panya Kitulayamalu tjana tawunu Tjatamalanguṟu mai, ulytja, kuka tjuṯa mantjiṟa ma-katinytja, palu ngayuku aṉangu tjuṯa kutjuṉi maḻakungku uwa.” \p \v 22-23 Ka Aipamalu ngapartji wangkangu, “Kuwariṉanta nyuntunya tjukaṟurungku wangkanyi Mayatja Katutja Puḻkangka miṟangka. Ngayulu kuwari nyuntumpa uwankara nyuntunya maḻakungku unganyi mai, ulytja, kuka tjuṯa kuḻu. Tjinguṟuṉitju Godalu kuliṟa tarilaraṟa ngunti wangkanyangka pungkuku. Palu ngayulu mulamulangku wangkanyi nyuntunya uwankara alatjiṯu maḻakungku ungkunytjikitjangku. Ngayulu kutjupa kutjupa tjukutjuku kanyintja wiyangku uwankara nyuntunya ungkuku, panya ngayulu kanyinnyangkampa nyuntu tjinguṟu alatji ngayunya wangkaku, ‘Ngayuluṉanta nyuntunya ulytja puḻkakutuṉu, Godalunta ungkunytja wiya.’ Alatji wangkanytjaku-tawaraṉanta kutjupa kutjupa tjuṯa nyuntumpa kanyintja wiyangku uwankara maḻakungku unganyi. \v 24 Palu ngayuku wati tjuṯangku nyuntumpa mainguṟu tjukutjuku mantjiningi ngalkukatinytjikitjangku. Palya? Ka nyanga ngayuku maḻpa Mamaṟainya munu palumpa maḻanypa kutjara kuḻu ngayula tjungu anu, ka nyuntu tjinguṟu tjananya tjaraṟa ungama. Palya?” Alatji Aipamalu ngura Tjatamaku mayatjangka wangkangu. \c 15 \s1 Godalu Aipamanya Kalkuntja. \p \v 1 Ka nyara palulanguṟu Aipamanya ankula ngurangka wirkaṟa nyinangi. Munu paluṟu munga kutjupa tiinta unngu nyinara ira-nyakula nyangu kutjupa kutjupa irnyannyangka munu paluṟu kulinu wangka Godanya alatji wangkanyangka, \mi “Aipama! Nguḻuringkuwiya nyinama. Ngayulu nyuntumpa kuṯitji puṟunypa, panya kura kutjupa kutjupa tjuṯangka-tawaraṉa nyuntula anga-ngaṟanyi. Munuṉa ngayulu nyuntunya ungkuku kutjupa kutjupa puḻka nyuntu ngayunya wangaṉarangku kulinnyangka.” \m \v 2-3 Ka Aipamalu ngapartji wangkangu, “Mayatja Katutja Puḻka! Nyaakuṉin kutjupa kutjupa puḻka ungkuku? Panya ngali kuriṟara kutju maṟalpa nyinanyi. Nyuntu panyaṉin ngayunya tjitji ungkunytja wiya ngayuku ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa ngayulu ilunyangka maḻangka mantjintjaku. Palu ngayuku wati waṟka kutju nyinanyi mantjintjikitja wati ini Iliyatjanya ngura panya Tamatjakanya nguraṟa. Paluṟunti ngayuku uwankara mantjilku ngayulu ilunyangka.” \p \v 4 Ka Mayatja Godalu piṟuku palula wangkangu, “Wiya, nyanga nyuntumpa waṟkangku Iliyatjalu mantjintja wiya nyuntumpa uwankara nyuntu ilunyangka maḻangka, nyuntumpa katja mulatu kutju mantjilku nyuntu panya utintjitjangku kutju.” \v 5 Munu Mayatjalu palunya uṟilkutu katira wangkangu, “Ira-nyawa ilkaṟi nyara munu kililpi tjuṯa kantamilala. Nampa pala palu puṟunypa aṉangu nyuntulanguṟu ma-tjuṯaringkuku nyuntumpakunu tjuṯa.”\fig |src="CO00649b.tif" size="col" loc="p" ref="15:5"\fig* \p \v 6 Ka Aipamanya mulamularingu Godaku. Ka nyara palulanguṟu Godalu palunya mulamularingkunyangka nyakula tjukaṟurunmankula walytjanmanu. \p \v 7 Munu paluṟu wangkangu Aipamala, “Ngayulu Mayatja Godanya, panya ngayulu nyuntunya ngalya-katingu ngura nyara Aaṟalanguṟu manta panya Papilaniyalanguṟu, munuṉa ngayulu manta nyanga winki nyuntunya ungu nyuntu walytjangku kanyintjaku.” \p \v 8 Ka Aipamalu ngapartji tjapinu puṯu kuliṟa, “Mayatja Katutja! Ngura nyanga walytja tjuṯayanku nyinara waṉaṉi. Kaṉa puṯu nguwanpa mulamularinganyi. Wanyu-puṯa kutjupa kutjupa palyala ngayulu nyakula mulamularingkunytjaku panya nyuntu ngayunya ungkunytjitjaku.” \p \v 9 Ka wangkangu, “Uwa kuwariṉanta nintini. Ka nyuntu nyuntumpa kukanguṟu ankula mantjiṟa ngalya-kati puluka kutju, nanikuta kutju, rama kutju paluṟu tjana panya kuḻi maṉkurpa nyinanytjitja munu kuukuuku kutju araḻapaḻpaḻpa kutju kuḻu ngalya-kati.” \p \v 10 Ka Aipamalu ankula mantjiṟa ngalya-katingu kuka maṉkurpa tjuḻpu kutjara Godanya ungkunytjikitjangku. Munu katira puluka-waraṟa pungkula kata tjilpirpungkula walytjarpungkula ukalingkula kutjaraṉu munu walytjarpa kutjara lipiṟa mantangka tjunu munu paluṟu kuka panya kutjupa kutjara palu puṟunypaṯu walytjarpungkula tjunkula waṉaṉu kampa kutjara, ka nguṟurpa aḻa ngaṟala waṉaningi. Munu paluṟu tjuḻpu kutjara pungkula walytjarpungkuwiyangku winkiṯu tjunu kuka puḻkangka tjunguṟa kampa kutjara. \v 11 Ka tjuḻpu panya kirkinpa tjuṯa pitjangu kuka ngalkuntjikitja. Ka Aipamalu tjananya pitjanyangka anga-ngaṟala painingi. \p \v 12 Munu paluṟu rawangku nyinara paṯaningi Godaku, munu mungartjirira tjiṉṯu tjarpanyangka ma-kunkunaringu munu puḻkaṟa kunkunarira ma-tjukur-tjukurariṟa puḻkaṟa nguḻuringangi munu tjititingangi. \v 13 Ka Mayatja Godalu palula tjukurpa wangkangu alatji, “Nyuntumpa walytjapiti ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja munuya ngula ngura malikitjangka ma-wirkaṟa malikitja tjuṯangka tjunguringkula nyinaku. Ka tjananya nyara palunya nguraṟa tjuṯangku waṟka puḻka ungkula puḻkaṟa alatjiṯu pakulku munuya pungkula kuḻu wituwitulku. Kaya nyuntumpa walytjapiti paku puḻka nyinaku ngura nyara palula rawa mulapa yiya nampa 400. \v 14 Palu ngayuluṉa malikitja nyara palunya tjananya ngapartji kuralkuṯu nyuntumpakunu tjuṯa kurannyangka. Kaya nyuntumpakunu tjuṯangku ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯaku kutjupa kutjupa tjuṯa mantjilku ulytja tjuṯa, mani puḻka, kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa, munuya mantjiṟa ngura palunya wantikatira ankuku kutjupa kutjupa winkitjara. \v 15 Palu kuwari nyuntu rawa mulapa nyinaku munu tjiḻpiringkula ipilypa alatjiṯu nyinara iluku punkata-punkatarinytja wiya. \v 16 Kaya nyuntumpa walytja tjuṯa maḻatja maḻatja tjuṯaringkula ngura panya malikitjangka tiṯutjara nyinaku yiya nampa 400, munuya palulanguṟu tjuṯa mulararira maḻaku pitjaku ngura nyangakutu. Panya kuwariya nyangatja nguraṟa tjuṯa nyinanyi manta nyangangka aṉangu panya kura tjuṯa, palu ngayulu ngula kutju tjananya paiṟa iyalku tjana kura mulararinyangka kutju. Kaya nyara palulanguṟu nyuntumpakunu tjuṯa tjarpara nyinaku ngura walytjangka.” Alatji Godalu Aipamanya wangkara kalkuṉu. \p \v 17 Ka tjiṉṯu tjarpara mungaringkunyangka ayinayini kutjara urulyku wirkanu piti waṟutjara munu waṟu tjangi tili puḻkatjara kuka panya tjuṯangka. Ka waṟu panya pitingka puyu puḻka pakaningi. Munu pula kukangka nguṟurwanu wirkaṟa ma-pitjala ma-wiyaringu ayinayini panya kutjara.\fig |src="GT00006.tif" size="col" loc="p" ref="15:17"\fig* \v 18-21 Ka pala palula-aṟangka Godalu Aipamanya kalkuṉu alatji wangkara, “Ngayulu nyuntumpakunu tjuṯa ngula manta nyangatja unganyi walytjaringkula nguraṟarinytjaku. Panya manta Itjipala itinguṟu alinytjara karu ini Yupuṟaitilakutu ma-ngaṟala waṉaṉi, manta pala puḻka palunyaṉa unganyi nyuntumpakunu tjuṯa. Palu ngura nyanga palulawanu panya aṉangu kutjupa kutjupa tjuṯa kuwari nyinara waṉaṉi panya Kinkunu tjuṯa, Kinitjikunu tjuṯa, Katamanikunu tjuṯa, Iitakunu tjuṯa, Piṟitjikunu tjuṯa, Ripaim tjuṯa, Amurkunu tjuṯa, Kainankunu tjuṯa, Kirkatjakunu tjuṯa munu Tjaipukunu tjuṯa, aṉangu tjuṯa mulapa.” Alatji Godalu Aipamanya wangkara kalkuṉu. \p Ka Aipamanya Godaku mulamularingu, panya paluṟu waṟu ayinayini kutjara urinyangka nyakula kulinu, “Mulapa Godalu ngayunya kalkuṉu.” \c 16 \s1 Aipamalu Kungka Kutjupangka Tjitji Utintja \p \v 1-3 Ka Aipamanya tjana rawa nyinangi ngura nyara Kainanta kuḻi nyiṉnga 10-pa. Ka Aipamaku kuringku Tjiiṟailu tjitji puṯu kanyiningi palumpa. Munu paluṟu kulinu palumpa kungka waṟkaripai ini Aikanya ngura panya Itjipanya nguraṟa Aipamanya kalkuṟa ungkunytjikitjangku tjitji palumpa utintjaku. Munu paluṟu wangkangu palumpa kuringka, “Mayatja Godaluṉi tjitji wiyaṉu. Ka nyuntu uti kungka nyanga ngayuku waṟkaripaingka ngarima. Ka tjinguṟu paluṟu tjitji ngalimpa kanyilku panya ngayulu puṯu kanyini.” Ka Aipamalu kuliṟa palya kulinu.\f * \fr 16:1-3 \fr*\ft Tjakangkuya iriti alatjingalpai tjitji wiya nyinara.\ft*\f* \p Ka palulanguṟu Tjiiṟailu kungka panya Aikanya ungu Aipamanya palula tjunguringkunytjaku. \v 4 Ka palulanguṟu kungka paluṟu iṯitjararingu. Munu paku nyinara paluṟu kaṉany-kaṉanyaringi munu Tjiiṟainya kuranmanangi alatji wangkara, “Nyuntu iṯiku ngurpa, ngaḻṯutjara. Kaṉatju ngayulu iṯitjararingu maḻatja munuṉa ngayulu Aipamaku kuriringu.” \p \v 5 Ka palulanguṟu Tjiiṟainya tjituṟu-tjituṟuringu munu Aipamanya wangkangu, “Nyangatja nyuntu kuliṟa tjukaṟuruntjaku Aipama, panya nyangangkuṉi ngayunya kuranmananyi. Ngayulu panyaṉa nyuntunya ungu kungka nyaratja, ka paluṟu paku nyinara kaṉany-kaṉanyarira ngayuku rawa kuraringanyi. Kalinyawi wanyu Mayatja Godalu nyuntunya ngalinya ngurkantara ngananya kura, tjinguṟu nyuntu, tjinguṟu ngayulu.” \p \v 6 Ka Aipamalu ngapartji wangkangu, “Uwa palya! Palu nyuntulta kulila panya paluṟu nyuntumpa waṟkaripai. Tjinguṟu nyupalinku pungkula wiyaringkuku, tjinguṟu nyuntu palunya paiṟa iyalku. Nyuntulta kulinma.” Ka palulanguṟu Tjiiṟailu Aikanya tjuni puḻka wiṟuṟa kanyilwiyangku kuraṟa pungangi puḻkaṟa mulatu. Ka palulanguṟumpa kungka panya Aikanya nguḻulta wirtjapakaṉu uḻpaṟira palumpa ngura walytjakutu. \p \v 7-8 Munu paluṟu ngura ini Tjuuku iwarangka ankula ilytjingka nguṟurpa wirkanu mina waḻangka paku puḻka. Munu mina tjikiṟa nyinangi pakuwiyaringkunytjikitja, ka angelpa Mayatja Godaku palula utiringu munu wangkangu, “Aika! Nyuntu minyma panya Tjiiṟaiku waṟkaripai nyinangi. Yaaltjinguṟun pitjangu? Munun yaaltjikutu ananyi?” \p Ka wangkangu, “Ngayuluṉa ngayuku mayatjanguṟu wirtjapakaṉu.” \p \v 9 Ka angeltu wangkangu, “Wiya, maḻaku ara munu palula nyinara waṟkarima.” \v 10-11 Munu paluṟu wangkangu, “Nyuntu kuwari katjatjararinganyi munun inilku Itjumailnga, panya Godalu nyuntunya kulinu ilytjinguṟu mirara ngatjinnyangka puṯu kuli-kuliṟa. Munu paluṟu palyalku nyuntumpa katjanguṟu aṉangu ma-tjuṯa mulararinytjaku maḻatja maḻatja, kaya mungilyi mulapa nyinaku puṯu kantamilantjaku. \v 12 Palu nyuntumpa katja tangkiyi inuṟa puṟunypa nyinaku wati pikaṯi mulapa, kaya aṉangu tjuṯa palumpa kuraringkuku munuya wantiku. Ka paluṟu palumpa walytja kutjupa tjuṯaku mirpaṉtju nyinaku kalypa wiya.” Alatji angeltu minyma panya Aikala wangkangu. \p \v 13 Ka Aikalu kulinu, “Mulapaṉatju Godanya nyakula ilunytja wiya wankaṯu nyinanyi? Wiya, mulapaṉi wangkangu.” Munu nyara palulanguṟu Mayatja Godanya ininu nyanga alatji, “God Panya Ngayunya Nyakupainya”. \v 14 Palulanguṟuya aṉangu tjuṯangku kuwari mina pala palunya wangkapai alatji, “Ngura nyanga palula panya palunya nyangu Tiṯutjara Nyinapailu”. Ka mina panya paluṟu kuwaripaṯu ngarinyi ngura panya Katitjala pulala Piṟitjila nguṟurpa. \p \v 15 Kaya Aikalu kuliṟa maḻaku anu Tjiiṟailakutu munu nyinara nyinara katja kanyinu Aipamaku. Ka Aipamalu tjitji palunya ininu “Itjumailnga”. \v 16 Palu tjitji wirkankunytja-aṟangka Aipamanya tjiḻpi mulapalta nyinangi yiya tjuṯa 86 nyinanytjatjanu.\fig |src="co00644b.tif" size="col" loc="p" ref="16:5"\fig* \c 17 \s1 Godalu Aipamanya Kalkuntja \p \v 1 Ka ngula Aipamanya tjiḻpiringkula yiya tjuṯa 99 nyinanyangka maḻangka Godalu palula utiringkula wangkangu, “Ngayuluṉa God Witulya Puḻkanya. Kaṉi nyuntu ngayunya wangaṉarangku kulinma munu tjukaṟuru mulapa nyinama kutjupangku nyuntunya nyakula kuranmankunytjaku-tawara. \v 2 Ngayulu panya nyuntunya kalkuntjaṉa palyalku munuṉa nyuntulanguṟu aṉangu maḻatja maḻatja ma-tjuṯa mulararinytjaku palyalku.” \v 3-4 Ka Aipamalu kuliṟa tultjungaṟakatira ngalyangku manta pampuṉu Godanya waḻkuntjikitjangku, ka piṟuku palula wangkangu, “Kulilaṉi! Nyanga alatjiṉa nyuntunya kalkuṉi, panya ngayulu nyuntunya tjunkuku kutju-tjamu puḻka nyinanytjaku manta winkitjaku ngura kutjupitja kutjupitja tjuṯaku. \v 5 Palulanguṟuṉa kuwari nyuntunya ini kutjupananyi, ka nyuntu Aipamanya wiyaringkula ini kutjuparinyi nyanga alatji, ‘Aipuṟamanya’, panya ngayulu nyuntunya ngurkantanu aṉangu ngura winkitjaku kutju-tjamu nyinanytjaku.\f * \fr 17:5 \fr*\ft Ini Aipamanya wangkanyi \+it Mama Wiṟunya\+it*, ka ini Aipuṟamanya wangkanyi \+it Mama Ngura Winkitjaku\+it*.\ft*\f* \v 6 Ngayuluṉa nyuntulanguṟu palyalku aṉangu maḻatja maḻatja ma-tjuṯa mulararinytjaku, kaya ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka nyinaku walytjaṟara walytjaṟara mungilyi mulapa. Kaya kutjupatjara mayatja puḻka nyinaku ngura tjuṯaku. \p \v 7 “Munuṉa ngayulu kalkuntja panyatja rawangku kulilku, nyuntunya kutju kalkuntja wiya palu nyuntumpa katja, pakaḻi puḻiripiti maḻatja maḻatja kuḻuṉa uwankara kalkuṉi. Ka kalkuntja panya paluṟu tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. Panya ngayulu nyuntumpa God nyinanyi, munuṉa nyuntumpa walytja tjuṯaku kuḻu God nyinaku maḻatja maḻatja uwankaraku. \v 8 Ka panya nyuntu manta nyanga Kainanta pitjala nyinangi malikitja. Palu ngayuluṉanta nyuntunya manta nyangatja ungkuku, nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatjangku walytjaringkula nguraṟarira kanyintjaku tiṯutjarangku. Munuṉa ngayulu palumpa tjanampa God nyinaku maḻatja maḻatja uwankaraku.” \p \v 9 Munu Godalu piṟuku wangkangu Aipuṟamala nyanga alatji, “Ngayulu panya nyuntunya kalkuṉu, ka nyuntu kuḻu ngayunya ngapartji kalkunma ngayunya rawangku wangaṉarangku kulintjikitjangku. Nyuntu kutju wiya, palu nyuntumpa walytja tjuṯangku kuḻu maḻatja maḻatjangku uti ngayunya kalkunma rawangku wangaṉarangku kulintjikitjangku. \v 10-13 Uwa, ngayulu nyuntunya kalkuṉu, ka nyuntu ngapartji ngayunya wangaṉarangku kulinma, munu nyiṯayira tjuṯa watiringkunytjaku palyala nyuntu munu nyuntumpa katja munu nyuntula tjungu nyinapai uwankara kuḻu. Ka nyuntumpa katjapiti pakaḻipiti kulypalpiti nyiṯayira uwankara maḻatja maḻatja palu puṟunypaṯu watiku aṟangka tjarpama. Mamangku uti iṯi nyiṯayira wirkankunyangka tjiṉṯu 8-nguṟu palyanma. Munu panya nyurala waṟkaripai tjuṯaku iṯi nyiṯayira tjuṯa kuḻu palyanma. Munu nyura aṉangu ngura kutjupitja nyurala waṟkarinytjaku payamilaṟampa nyiṯayira tjuṯa palu puṟunymanama munu tjana iṯi nyiṯayira tjuṯa kanyinnyangkampa alatjinamaṯu. Ka watiringkunytja pala palulanguṟu nyura uwankarangku kulilku, ‘Mulapa Godalu nganaṉanya kalkuṉu, munu kalkuntjatjanungku paluṟu palyalku alatjiṯu wantinytja wiyangku.’ \v 14 Ka tjinguṟu nyiṯayira kutjupa watiringkunytja wiya nyinarampa paluṟu ngayuku walytja wiya, munu nyurala tjungu wiya malikitja alatjiṯu. Panya ngayulu nyuranya kalkuntjatjanungku wangkangu nyiṯayira tjuṯa watiringkunytjaku, ka kutjupangku wantirampa kalkuntja panyatja wiyaṉi.” \p \v 15 Munu Godalu piṟuku Aipuṟamala wangkangu, “Palu nyuntumpa kuri panya ini ‘Tjiiṟainya.’ Ka nyuntu kuwari palunya piṟuku Tjiiṟainya wangkanytja wiyangku ini kutjupa wangkama nyanga alatji ‘Tjiiṟanya’, panya ngayulu palunya kuḻu ini kutjupananyi. \v 16 Ngayulu palunya puḻkaṟa pukuḻmankuku, munuṉa palunya iṯitjararingkunytjaku palyalku nyuntumpa katja kanyintjaku. Ka katja pala palulanguṟu aṉangu ma-tjuṯa mularariku maḻatja maḻatja, ka minyma paluṟu tjanampa kutju-kami puḻka nyinaku. Paluṟu tjana ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka nyinaku walytjaṟara walytjaṟara mungilyi mulapa. Kaya kutjupatjara mayatja puḻka nyinaku ngura tjuṯaku.” Alatji Godalu wangkangu Aipuṟamaku kuri pukuḻmankunytjikitjangku. \p \v 17 Ka wati panya paluṟu kuliṟa waḻkuntjikitjangku tultjungaṟakatira ngalyangku manta pampuṉu. Palu paluṟu unngu kuliṟa ikaringangi panya paluṟu kuliningi, “Ngali panyalinku tjiḻpi pampa mulapa. Yaaltjingaṟali tjitjitjararingkuku? Ngayulu irititja mulapa yiya 100 nyinanytja, ka Tjiiṟanya palu puṟunypaṯu irititja mulapa yiya 90 nyinanytja iṯi kanyintjikitja wiya.” \v 18 Munu paluṟu Godala tjapinu, “Wanyu-puṯa Itjumailnga palyanmanama ngayula aṟangka nyinanytjaku?” \p \v 19 Ka Godalu wangkangu, “Wiya, nyuntumpa kuri mulatu Tjiiṟalu katja nyuntumpa ngula kanyilku, ka nyuntu palunya inilku Isaacanya. Munu ngayulu Isaacanya palu puṟunytjuṯu kalkulku munuṉa palumpa walytja tjuṯa maḻatja maḻatja kuḻu kalkulku, panya ngayulu nyuntunya kalkuṉu, palu puṟunypa. Kalkuntja nyangatja tiṯutjara ngaṟaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. \v 20 Palu ngayulu kulini nyuntu Itjumailku tjapinnyangka, munuṉa palulanguṟu palunya kuḻu pukuḻmankuku palunya tjitji tjuṯa ungkula, ka palumpa walytja tjuṯa mulapa nyinaku maḻatja maḻatja. Paluṟu katja tjuṯa nampa 12 utilku, kaya katja paluṟu tjana mayatja tjuṯa nyinaku ngura tjuṯaku. Kaya palula tjanalanguṟu aṉangu ma-tjuṯa mularariku maḻatja maḻatja Itjumailku panya walytja tjuṯa. Ka Itjumailnga tjamu puḻka nyinaku aṉangu nyanga palumpa tjanampa. \v 21 Palu nyuntumpa kuringku Tjiiṟalu ngula iṯi katja kanyilku aṟa nyanga palu puṟunypa yiya kutjupa. Paluṟu panya ini Isaacanya nyinaku, kaṉa palu puṟunytjuṯu palunya kalkuṉi panya ngayulu nyuntunya kalkuntja puṟunypa.” \v 22 Munu Godalu Aipuṟamala wangkara wiyaringkula palunya wantikatira anu. \p \v 23-27 Ka tjiṉṯu pala palula panya Godalu palunya wangkanytja aṟa Aipuṟamalu wangaṉarangku kuliṟa palumpa katja Itjumailnga watiringkunytjaku palyaṉu munu palu puṟunypaṯu palyaṉu nyiṯayira uwankara palumpa ngurangka nyinanytja tjuṯa, panya palula waṟkaripai tjuṯa, tjiḻpi tjuṯa, wati tjuṯa, tjitji tjuṯa, iṯi tjuṯa kuḻu uwankara alatjiṯu. (Kutjupa tjuṯa ngaṉmanypa iṯi ngaringu Aipuṟamaku ngurangka, ka kutjupa tjuṯa paluṟu ngura kutjupangka payamilaṟa ngalya-katingu palula waṟkarinytjaku.) Ka wati kutjupangku Aipuṟamanya palu puṟunytjuṯu watiringkunytjaku palyaṉu panya Godalu wangkanytjitjangka. Nyara palula aṟa panya Aipuṟamanya tjiḻpi mulapa nyinangi yiya tjuṯa 99 nyinanytjatjanu. Ka panya palumpa katja Itjumailnga kungkatja nyinangi yiya 13 nyinanytjatjanu. \c 18 \s1 Godalu Aipuṟamanya Katja Ungkunytjikitjangku Kalkuntja \p \v 1 Ka Aipuṟamanya ngura miḻmiḻṯa ini Mamaṟaila nyinangi puṉu panya waṟa tjuṯangka itingka. Munu tjiṉṯu kutjupa paluṟu wiltjangka nyinangi kuḻi puḻkangka tiinta tjaangka, ka Mayatja Godanya palula utiringu. \v 2 Panya Aipuṟamalu watarku nyinara nyinara ma-ira-nyakula nyangu wati maṉkurpa ngurangka itingka ngaṟanyangka. Munu nyakula paluṟu mapalku pakaṟa ngapari-ngapari wirtjapakaṉu munu tjanala kuranyu tultjungaṟakatira tjananya waḻkuṉu ngalyangku manta pampuṟa. \v 3 Munu tjananya paluṟu markuṉu wangkara, “Wati wiṟu tjuṯa! Waara ankuwiyangkuya wantima munuya ngayuku ngurangka wanyu pakuwiyariwa tjukutjuku. Panya ngayulu nyuranya pukuḻmankunytjikitja mukuringanyi. \v 4-5 Wanyu kaṉa ngayuku waṟkaripai kapiku witula nyuranku tjina paltjintjaku. Kaya wanyu puṉu nyanga wiltjangka nyinara pakuwiyariwa, kaṉa mai kuka mantjila nyura ngalkula paḻtja ankunytjaku. Nyangatjaṉa puḻkaṟa pukuḻaringu nyura ngayuku ngurangka wirkankunyangka. Wanyu, kaṉa nyurampa palyala.” \p Kaya alatji kuliṟa wangkangu, “Wiya wiṟunya! Pukuḻarinyila nyangangka nyuntula tjukutjuku nyinanytjikitja.” \p \v 6 Ka Aipuṟamanya mapalku anu palumpa kurikutu tiinta unngu nyinanyangka munu wangkangu palula, “Tjiiṟa! Walangku mai uḻu wiṟu mantjila munu rungkaṟa paula.” \v 7 Munu paluṟu wirtjapakaṉu palumpa kuka tjuṯakutu munu puluka yangupala kaṉpi puḻka ngurkantaṟa mantjinu kuka tjula wiṟu mulapa munu ungu wati palumpa waṟkaripai, ka pungkula palyaṟa pauṟa warpungu. \v 8 Ka Aipuṟamalu kuka panya pauntja munu puluka ipi, kuṟimi kuḻu mantjiṟa katira tjananya ungu wati panya maṉkurpa, kaya puṉu wiltjangka nyinara ngalkuningi. Ka Aipuṟamanya tjanala itingkaṯu ngaṟangi wiltja kutjupangka. \p \v 9 Kaya palula tjapinu, “Yaaltji nyuntumpa kuri Tjiiṟanya?” \p Ka wangkangu, “Pala tiinta unngu nyinanyi.” \p \v 10 Ka kutjungku palula wangkangu, “Ngulaṉa yiya kutjupa maḻaku pitjaku, ka nyara palula aṟa nyuntumpa kuringku Tjiiṟalu iṯi katja kanyilku.” \p Ka Tjiiṟanya tiinta tjaangka nyinara tjana wangkanyangka kuliningi. \v 11-12 Munu paluṟu iṯi kanyintja wangkanyangka kuliṟa ikaringu, panya paluṟu pula kuriṟara pampa tjiḻpi mulapa iṯi kanyintjikitja wiya. Munu paluṟu ikaringkula kuliningi, “Yaaltjingaṟali iṯitjararingkuku? Ngali pampa tjiḻpi irititja kutjara.”\fig |src="CO00655B.TIF" size="col" loc="p" ref="18:11-12"\fig* \p \v 13 Ka Mayatjalu ikaringkunyangka kuliṟa Aipuṟamala wangkangu, “Nyaanguṟu Tjiiṟanya ikaringanyi? Paluṟu tjinguṟu anaṟa ikaringu ngayulu wangkanyangka. \v 14 Kulilaṉi! Kutjupa kutjupa wanyu wituwitu ngaṟanyi ngayulu puṯu palyantjaku? Wiya ngayulu ayinayiningku palyalpai alatjiṯu. Ka panya ngayulu wangkanytja mulapa alatjiriku. Ka yiya kutju wiyaringkunyangka ngayulu maḻaku pitjaku, ka Tjiiṟalu iṯi katja kanyilku.” \p \v 15 Ka Tjiiṟanya puḻkaṟa nguḻuringu munu nguḻungku ngunti wangkangu, “Ikaringkunytja wiyaṉatju nyinangi.” \p Ka wangkangu, “Wiya, nyuntu ikaringu alatjiṯu.” \s1 Aipuṟamalu Godala Ngura Tjatamaku Tjapintja \p \v 16 Palulanguṟuya pakaṟa anu wati panya maṉkurpa. Ka Aipuṟamanya kuḻu tjanala unytju anu wangkara iyantjikitja tjananya. Munuya tjukutjuku ankula ngura kutjupangka wirkaṟa walunyangangi ngura tawunu ini Tjatamanya. \v 17 Ka Mayatjalu kuliningi, “Utiṉatju tjukaṟurungku Aipuṟamanya tjakultjunama ngayulu nyanga kulintja. \v 18 Panya Aipuṟamaku walytja ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja munuya winki mulararira tjana alatjiṯu manta walytjangku kanyilku. Ka panyaṉa palula tjanalanguṟu aṉangu manta winkitja palyaṟa pukuḻmankuku. \v 19 Panya ngayulu palunya ngurkantanu palumpa tjitji, munu palumpa walytja tjuṯa maḻatja maḻatja kuḻu paluṟu nintintjaku, tjana ngayula wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinanytjaku. Panya tjana ngayula kuliṟa tjukaṟuru nyinanyangkaṉa mulapa palyalku ngayulu Aipuṟamanya panya kalkuntja.” Alatji Godalu unngu kuliningi. \p \v 20 Munu palulanguṟu wangkangu Aipuṟamala, “Ngura tawunu puḻka kutjara nyara ngaṟanyi ini Tjatamanya pula Kumaranya. Palu tjukurpa kura kunyu tawunu nyanga palumpa pulampa ngaṟanyi. Panya ngayulu kulinu aṉangu ngura nyara kutjarangka nyinanytja tjuṯa kunyu kura puḻka mulararingu. \v 21 Kaṉa kulintjatjanungku kuwari ukalingkula ngura nyanga palunya pulanya nyanganyi. Munuṉa nyakula kulilku tjukurpa kura panyatja tjinguṟu mulapa, tjinguṟu ngunti, tjinguṟuya aṉangu tjuṯa kura puḻka nyinanyi, tjinguṟuya palya nyinanyi?” \p \v 22 Ka palulanguṟu wati kutjara maḻakukutuṟa anu ngura Tjatamalakutu. Palu Mayatjanya ankunytja wiya ngaṟangi Aipuṟamala munu pula tjukurpa ngaṟala wangkangi. \v 23 Ka Aipuṟamalu Mayatjala arkaṟa tjapiningi nyanga alatji, “Nyuntu wanyu mulapa aṉangu tjukaṟuru nyinapai tjuṯa kuḻu wiyalku aṉangu kura tjuṯangka tjunguṟa? Nyaakun aṉangu palya tjuṯa kuḻu iluntankuku? \v 24 Tjinguṟuya aṉangu palya tjuṯa nyinanyi nampa 50 ngura nyara Tjatamala, ka nyuntu wanyu aṉangu winki wiyalku aṉangu palya tjuṯa kuḻu? Wanyu tjananya wantima iluntankuwiyangku panya aṉangu palya tjuṯa nampa panya 50 ilunytjaku-tawara. \v 25 Nyuntu wanyu aṉangu palya tjuṯa kuḻu iluntankuku aṉangu kura tjuṯangka tjunguṟa? Alatji wiya, panya nyuntu manta winkingka tjukaṟurungku ngurkantankupai munu panya nyuntu aṉangu palya munu aṉangu kura tjunguṟa palu puṟunymankuwiyangku wantipai.” \p \v 26 Ka Mayatjalu wangkangu, “Uwa palya! Ngayulu aṉangu palya nampa panya 50 Tjatamala nguriṟa nyakula palulanguṟu wantiku tawunu palunya aṉangu kuḻu wiyantja wiyangku.” \p \v 27 Ka Aipuṟamalu piṟuku wangkangu kuṉṯa-kuṉṯangku, “Nyuntu panyan Mayatjanya, kaṉatju kurangku nyuntula arkaṟa wangkanyi. Wati mantatja ngayulu, nyuntula wangkanytjaku wiya nguwanpa. \v 28 Palu tjinguṟuya aṉangu palya tjuṯa nampa 45 kutju nyinanyi 50 wiya. Ka nyuntu wanyu aṉangu winki wiyalku aṉangu palya nampa 5 wiya ngaṟanyangka nampa panya 50-ngka ngaṯalpa?” \p Ka Mayatjalu wangkangu, “Wiya, ngayulu tawunu aṉangu winki wiyantja wiyangku wantiku aṉangu palya nampa 45 nyinanyangka nyakulampa.” \p \v 29 Ka piṟukuṯu Aipuṟamalu palula arkaṟa tjapinu, “Palu tjinguṟuya aṉangu palya nampa 40 kutju nyinanyi. Kan nyaalku?” \p Ka Mayatjalu wangkangu, “Wiya palya, aṉangu 40 palya nyinanyangka nyakulaṉa palya wantiku.” \p \v 30 Ka Aipuṟamalu piṟukuṯu wangkangu, “Tjinguṟutjun ngayuku mirpaṉariku piṟuku ngayulu wangkanyangka, palu wanyu-puṯa wantima ngayulu wangkanytjaku. Tjinguṟuya aṉangu palya nampa 30 kutju nyinanyi ngura pala palula.” \p Ka wangkangu, “Uwa palya, aṉangu 30 palya nyinanyangka nyakulaṉa wantiku.” \p \v 31 Ka Aipuṟamalu piṟuku wangkangu kuṉṯa-kuṉṯangku, “Piṟukuṉanta wanyu tjapinma? Kurangkuṉa rawangku tjapini, palu wanyuṉi wantima ngayunya pailwiyangku. Palu tjinguṟu nyuntu aṉangu palya nampa 20 kutju nguriṟa nyakuku tawunu nyara palula? Nampa nyangatja nyakulan wantikuṯu?” \p Ka wangkangu, “Uwa, ngayulu nampa panya 20 nguriṟa nyakula ngura palunya wantiku wiyantja wiyangku.” \p \v 32 Ka piṟukuṯu wangkangu, “Wanyu ngayuku mirpaṉariwiyangku wantima, kaṉa kutju-aṟa piṟuku wangkaku munuṉa palulanguṟu wangka wiyaringkuku. Palu tjinguṟu nyuntu nampa 10 kutju nguriṟa nyakuku? Munun yaaltjiriku?” \p Ka wangkangu, “Wiya palya, ngayulu tawunu palunya wiyantja wiyangku wantiku aṉangu 10 palya nyinanyangka nyakulampa.” \v 33 Munu alatji Aipuṟamala wangkara wiyaringkula Mayatjalu wantikatira anu, ka Aipuṟamanya maḻaku anu ngurakutu.\fig |src="CO00650B.TIF" size="col" loc="p" ref="18:33"\fig* \c 19 \s1 Angelpa Kutjara Lotala Wirkankunytja \p \v 1 Ka angelpa panya kutjara mungartjirinyangka ngura Tjatamala wirkanu. Ka wati panya Lotaku ngura tawunu pala palula ngaṟangi.\f * \fr 19:1 \fr*\ft Wati panya Lotanya Aipuṟamaku kuṯaku katja.\ft*\f* Ka paluṟu unytju tawunungka itingka ankula nyinangi kaitangka, iwarangka itingka. Munu paluṟu angelpa kutjara pitjanyangka nyakula mapalku pakaṟa ngaparikatingu munu pupakatira ngalyangku manta pampuṉu pulanya waḻkuntjikitjangku. \v 2 Munu wangkangu pulala, “Mayatja wiṟu kutjara! Ngayulu nyupalinya kanyintjikitja mukuringanyi. Wanyu pula pitja ngayuku ngurakutu munu tjina paltjiṟa mai ngalkula munga kutju ngari. Munu pula mungawinkilta ara.” \p Ka pula wangkangu, “Wiya palyantili uṟilta ngariku, nyanga waḻi tjuṯangka nguṟurpa.” \p \v 3 Palu Lotalu pulanya puḻkaṟa aḻṯingu, ka pula waṉaṉu munu palumpa waḻingka tjarpangu. Ka Lotalu mai nyuma pulampa palyaṉu mai panya pilytja yiitja wiyatja, ka pula ngalkula paḻtjaringu munu ngarinytjikitjangku kuliningi. \p \v 4 Palu panya pula ngarinytja kuwaripangka wati Tjatamanya nguraṟa winki pitjangu tjiḻpi, yangupala kuḻu Lotaku ngurakutu munuya waḻingka para-tjaṯutjuṟa anga-ngaṟangi. \v 5 Munuya mirara wangkangi Lotanya nyanga alatji, “Wati panya kutjarampa yaaltji panya munga nyanga kuwari pula pitjala nyuntula ngaṟangi? Ngalya-kati pulanya, panya nganaṉa pulala ngarinytjikitja mukuringanyi.” \p \v 6-7 Ka Lotanya uṟilkutu pakaṉu tjananya wangkara markuntjikitja munu pakaṟa tuwa patiṟa tjanala wangkangi, “Maḻpa tjuṯa! Alatjingaṟa kuralwiyangkuya-puṯa wantima pulanya. \v 8 Palu kulila! Ngayulu uṉṯalpa kutjara kanyini watiku ngurpa kutjara. Wanyu kaṉa palunya pulanya ngalya-kati, kaya-puṯa mukuringkula palula pulala tjunguringama. Palu wati nyanga kutjaraya kuralwiyangku wantima, panya paluṟu pula ngayuku ngurakutu unytju pitjangu ngayulu aḻṯinyangka. Kaṉa ngayulu pulanya wiṟuṟa kanyini ngayuku ngurangka nyinanyangka.”\fig |src="CO00651b.tif" size="col" loc="p" ref="19:8"\fig* \p \v 9 Palu wati panya tjuṯa Lotaku puḻkaṟa mirpaṉaringu munuya palula wangkangu, “Kitikitiriwa!” Munuyanku wangkangi, “Ai! Wati nyanga Lotanya malikitja pitjangu nganampa ngurakutu munulanya nyaaku wangkara tjukaṟuruṉi? Utilanya wantima paintja wiyangku panya paluṟu malikitja.” Munuya palunya wangkangu, “Kuwarilanya uwa wati panya pulanya! Ka nyuntu tjinguṟu ungkuwiyangku wantinyangkampa nganaṉa palunya pulanya kurantjatjanungku nyuntunya puḻkaṟa mulapa kuralku pulala waintaṟa.” Munuya kapuṯu-kapuṯurira palunya puḻkaṟa uṉṯuningi munuya tuwa kaṯantankunytjikitjangku kuliningi. \v 10 Palu wati panya kutjarangku waḻi unngunguṟu tuwa aḻaṟa Lotanya witiṟa ngalya-ilaṟa tjarpatjuṟa tuwa patinu. \v 11 Munu tjananya wati panya uṟilitja tjuṯa kuṟu patinu tjiḻpi, yangupala uwankara, kaya para-para-panytjunmaṟa puṯu tuwa pampuningi aḻantjikitjangku. \s1 Lotalu Tjana Tjatamanya Wantikatinytja \p \v 12-13 Munu wati panya kutjarangku Lotala tjapinu, “Nyuntumpa walytja kutjupa ngura nyangangka nyinanyi? Tjinguṟu katja, uṉṯalpa, munta waputju? Ka-puṯa tjananya mantjiṟa ma-kati ngura nyanganguṟu, panya kuwarili tawunu nyangatja wiyaṉi aṉangu winki. Panya nyangatja nguraṟa tjuṯa kura mulararingu, ka Mayatja Godalu kulinu aṉangu ngura kutjupitja tjuṯangku tjananya puntuṟa wangkara waṉinyangka. Munulinya iyaṉu ngura winki wiyantjaku.” \p \v 14 Ka Lotalu kuliṟa anu palumpa waputju kutjarakutu palumpa panya uṉṯalpa kutjaraku kalkuntjitjakutu, munu pulala alatji wangkangu, “Warpungkula pula ngalya-pakala munu ngura nyangatja wantikati. Panya Mayatja Godalu kuwari tawunu nyanga palunya wiyaṉi aṉangu winki.” Palu nyanga pula mulamularingkuwiyangku ngunti-palku kuliningi ngalypa-ngalypangku wangkanyangka-palku. \p \v 15 Ka mungawinki mulapa ngalya-tjiṉṯuringkunyangka angelpa panya kutjarangku Lotanya walawalaningi wangkara, “Walawala warpungkula pakala munu nyuntumpa kuri uṉṯalpa kutjara kuḻu ma-kati ngura nyanganguṟu ilunytjaku-tawara, panya kuwarili ngura winki wiyaṉi aṉangu tjuṯa kuḻu.” \v 16 Ka Lotalu warpungkunytja wiyangku purkaṟangku kuliningi. Palu Godanya wati panya palumpa ngaḻṯuringu palunya wankaṟunkunytjikitja, ka angelpa panya kutjarangku palunya miṉaṟa pakaltjingaṟa katingu uṟilkutu palumpa kuri munu uṉṯalpa kutjara kuḻu. \v 17 Munu palulanguṟu Tjatamala uṟilnguṟu angelpa kutjungku tjananya wankaṟunkunytjikitjangku ma-iyaṉu alatji wangkara, “Ma-wirtjapakalaya puḻi murpukutu wankakitja! Munuya nguṟurpa ngaṟanytja wiyangku wantima munu maḻakukutuṟa nyakuwiyangku kuḻu wantima ilunytjaku-tawara.” \p \v 18-19 Ka Lotalu wangkangu palula, “Nyupali panya nganaṉanya wiṟuṟa kulinu munulanya wankaṟunu. Palu wanyulanya parari witulwiyangku ila nyinanytjaku wangka. Nyaakun puḻi pararitjaku wituṉi? Tjinguṟula ngaṯalpaṯu iluku nyupali tawunu nyangatja wiyannyangka. \v 20 Palu nyaratja nyawa, tawunu nyara tjukutjuku. Nyara paluṟu tjinguṟu ila nguwanpa ngaṟanyi, kantila nyara palula wirtjapakaṟa tjarpara wankaringkuku ngaṯalpa ilunytja wiya. Tawunu nyara paluṟu tjukutjuku paṯu nguwanpa wiyantjaku wiya. Nyara palulakutulanya wanyu witula wankaringkunytjaku pararitjaku witulwiyangku.” \p \v 21 Ka tjananya wangkara wituṉu, “Uwa palya, nyara palulakutu wirtjapakala, kaṉa ngura palunya wantiku piḻuntankunytja wiyangku. \v 22 Palu wala puḻkaya ma-wirtjapakala. Panya nyura kuwaripa ma-pitjanyangkaṉa wantinyi pungkuwiyangku kuwaripangku paṯaṟa, palu nyara palula ma-wirkankunyangka kutjuṉa tawunu nyangatja piḻuntaṟa wiyalku. Walawalaya ma-pitja!” Alatji angeltu tjananya wangkara wituṉu. (Ka ngura tjukutjuku panya paluṟu ini Tjuwanya panya ini “tjuwa” wangkanyi “tjukutjuku” palumpa tjanampa wangkangku.) \s1 Godalu Tawunu Tjatamanya Kumaranya Pulanya Wiyantja Aṉangu Winki \p \v 23 Ka Lotanya tjana munga waṟangka wala puḻka ankula ngura nyara Tjuwala wirkanu tjiṉṯu ngalya-pakannyangka. \v 24 Ka nyara palula aṟa Godalu ilkaṟinguṟu purku tili winki iyaṉu puḻka mulapa mantakutu tawunu panya Tjatamala Kumarala pulala punkantjaku. \v 25 Ka kampara alatjiṯu wiyaṉu tawunu nyara kutjarangka waḻi, aṉangu uwankara kuḻu munu tawunu pala kutjarangka uṟilta kuḻu pilangka ukiṟi, puṉu, puṯi uwankara kampara nyaṟuṉu, aṉangu winki kuḻu uṟilta pilangka nyinanytja tjuṯa kuḻu wiyaṉu. Ka ngura nyara paluṟu nyaṟuringu alatjiṯu.\fig |src="co00656b.TIF" size="col" loc="p" ref="19:25"\fig* \p \v 26 Palu Lotaku kuri maḻaringangi nguwanpa munu maḻakukutuṟa Tjatamanya nyangu munu tjalturingkula mantangka tjakatjunu iwitiwiti waṟa puṟunypa. \p \v 27 Ka tjiṟirpingka Aipuṟamanya tjiṉṯukutu pakaṟa tatinu ngura panya Mayatja Godanya pula ngaṟanytjalakutu. \v 28 Munu wirkaṟa walunyangangi Tjatamanya Kumaranya pulanya ngaṉmanypa ngaṟanytjitja, munu nyangu puyungaṟala waṉannyangka manta winkingka puḻka mulapa waṟu wanangaṟangku rungkaṟa tilintja puṟunypa. \p \v 29 Palu panya Aipuṟamalu ngaṉmanytju Godala tjapinu aṉangu palya tjuṯa Tjatamalanguṟu wankaṟunkunytjaku. Ka panya Godalu kulinu Aipuṟamalu tjapintja munu panya palumpa katja Lotanya wankaṟunu palumpa kuri munu uṉṯalpa kutjara kuḻu. Munu maḻangka kutju Tjatamanya tjananya ngura panya tjuṯa waṟungka wiyaṉu aṉangu winki. \s1 Lotanya Munu Palumpa Uṉṯalpa Kutjara \p \v 30 Ka Lotanya ngura panya Tjuwala nyinanytjaku nguḻuringangi munu paluṟu tjana uṉṯalkira uṉṯalkira anu puḻikutu munuya tatiṟa kuḻpingka ngura tjunkula nyinangi. \v 31 Ka kangkuṟungku palumpa maḻanypa wangkangu nyanga alatji, “Panya Mamanya ma-tjiḻpiringanyi kuwari, ka wati kutjupa tjuṯa wiya ngaṟanyi ngalila tjitji utintjaku. \v 32 Utili Mamanya waina ungama, ka tjikiṟa taṟangkarira ngalila ngarima, munulinya tjitjitjaralku palumpa walytjapiti piṟuku ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja.” \v 33 Munu pula mungaringkunyangka mulapaṯu Lotanya waina puḻka ungu, ka tjikiṟa taṟangkaringu, ka kangkuṟu palula tjunguringkula ngaringu. Palu Lotalu kulintja wiya alatjiṯu uṉṯalpa palula tjunguringkunyangka, panya paluṟu puḻkaṟa taṟangkarira watarku ngaringi. \p \v 34 Ka tjiṉṯungka kangkuṟungku wangkangu palumpa maḻanypa, “Ngayulu panya Mamala mungangka ngaringu, kali uti piṟuku palunya waina puḻka ungama munga nyanga kuwari, ka nyuntulpi palula tjunguringkula ngarima kali kutjaraṯu tjitjitjarariwa.” \v 35 Munu pula mungaringkunyangka piṟuku waina puḻka ungu mama panya, ka taṟangkaringu. Ka kungkawaṟa panya maḻanypa ngapartji mamangka tjunguringkula ngaringu. Ka Lotalu kulintja wiya alatjiṯu palula tjunguringkunyangka, panya paluṟu palu puṟunypaṯu taṟangka puḻka watarku ngaringi. \v 36 Alatji Lotaku uṉṯalpa kutjara iṯitjararingu mama walytjangku taṟangkangku tjitji utinnyangka. \p \v 37 Ka kangkuṟungku iṯi katja kanyinu munu palunya ininu Mawapanya. Ka tjitji nyanga palulanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringu munuya winki mulararingu maḻatja maḻatja aṉangu panya Mawapakunu tjuṯa. \v 38 Ka maḻanypangku kuḻu iṯi katja kanyinu munu palunya ininu Pinaminya. Ka tjitji nyanga palulanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringuṯu munuya winki mulararingu maḻatja maḻatja aṉangu panya Aimankunu tjuṯa. \c 20 \s1 Aipuṟamanya Pula Pimalikanya \p \v 1-2 Ka Aipuṟamanya ngura panya Mamaṟainya wantikatira anu uḻpaṟira munu ngura tjunkula nyinangi pilangka Kainanta uḻpaṟira ngura ini Katitjala pulala Tjuula nguṟurpa. Munu palulanguṟu piṟuku ankula ngura kutjupangka ini Kiṟarta ngura tjunkula nyinangi. Palu ngura Kiṟarku mayatja nyinangi wati ini Pimalikanya. Ka Aipuṟamalu ngura pala palula nyinara nguratja tjuṯangka wangkangi nyanga alatji, “Minyma nyanga Tjiiṟanya ngayuku maḻanypa.” Alatji paluṟu kuri palumpa maḻanypanmanangi. \p Ka mayatja panya Pimalikalu wati palula waṟkaripai wituṉu ankula Tjiiṟanya mantjiṟa ngalya-katinytjaku, panya mayatja paluṟu palunya aḻṯinytjikitja mukuringangi. Ka mulapaṯu ankula mantjiṟa ngalya-katingu, palu Pimalikalu minyma palunya aḻṯinytja wiyangku kanyiningi kuwaripangku. \v 3 Ka munga kutjupa Godanya utiringu Pimalikala paluṟu ngarira tjukurmankunyangka munu wangkangu palula, “Nyuntu kuwari ilunyi minyma nyanga palunya aḻṯirampa, panya paluṟu ngaṉmanytju aḻṯinytja, kuritjara.” \p \v 4 Palu Pimalikalu Tjiiṟanya panya aḻṯinytja wiyaṯu nyinangi kuwaripa munu palulanguṟu Godala wangkangu alatji, “Mayatja, ngayuluṉa watarkungku wangkangi palunya ngalya-katinytjaku aḻṯinytjikitjangku, palu aḻṯinytja wiyaṯuṉa kuwaripa paṯaningi. Kaṉin nyaaku ngayunya iluntankuku ngayuku aṉangu tjuṯa kuḻu? Nganaṉala tjukaṟuru nyinanyi. \v 5 Palu Aipuṟamalu panya walytjangku Tjiiṟanya maḻanypanmanu, ka minyma panya paluṟu palu puṟunypaṯu Aipuṟamanya kuṯanmanangi. Kaṉa ngunti mulamularingu munuṉa kuri wiya-palku mantjinu ngurpangku, palu kuralwiyaṯuṉa.” \p \v 6 Ka Godalu palula piṟuku wangkangu, panya ngarira tjukurmankunyangka nyanga alatji, “Uwa, ngayulu ninti panya nyuntu tjukaṟurungku palunya mantjinu ngurpangku kurantjikitjangku wiya. Palulanguṟuṉa nyuntunya anga-kanyinu ngayula tungunpungkula kuraringkunytjaku-tawara, munuṉanta angatjunu nyuntu minyma palunya pampuntjaku-tawara. \v 7 Palu kuwari minyma nyanga palunya maḻakungku uwa wati palumpa kuri. Wati paluṟu panya ngayuku wangkatjara, munu paluṟu ngayula tjapilku nyuntumpa, kaṉanta wantiku iluntankunytja wiyangku. Palu nyuntu maḻakungku ungkuwiyangku wantirampa kulinma panya nyuntu munu nyuntumpa aṉangu tjuṯa uwankara iluku.” Alatji Godalu Pimalikala wangkangu paluṟu ngarira tjukurmankunyangka. \p \v 8 Ka mungawinki mulapa Pimalikalu palumpa mayatja tjukutjuku tjuṯa uwankara aḻṯira tjakultjunu panya Godalu palula mungangka wangkanytja, kaya kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu. \v 9-10 Ka Pimalikalu Aipuṟamanya aḻṯira wangkangu, “Nyaakun nganaṉanya ngunti kuraṉu? Ngayulu wanyu kutjupa kutjupa nyuntumpa kuraṉu, kan ngapartji ngayunya kuraṉi? Nyaakun alatji palyaṉi?”\fig |src="DC_Gen 20v9 -Abraham called before Abimelech.tif" size="col" ref="20:9-10"\fig* \p \v 11 Ka Aipuṟamalu wangkangu, “Wiya, nguntiṉa kulinu ngura nyanga Kiṟarnga nguraṟa tjuṯa Godaku ngurpa-palku. Munuṉa kuliningi, ‘Tjinguṟuṉiya minymakitjangku pungkula iluntankuku.’ \v 12 Palu mulapa minyma nyanga paluṟu ngayuku maḻanypa. Mama kutjutjali, palu ngunytju kutjupa kutjupalimpa. Kaṉa palunya aḻṯira kanyini ngayuku kuri.\f * \fr 20:12 \fr*\ft Tjakangkuya iritilpi kuri walytja ilatja aḻṯipai.\ft*\f* \v 13 Ka panya Godalu ngayunya mamaku nguranguṟu wantikatira ankunytjaku wituṉu, kaṉa ankula ngura kutjupangka wirkaṟa minyma palula wangkapai nyanga alatji, ‘Ngayuku mukuringkulampa aṉangu malikitja nyakula palula wangka panya ngayuluṉa nyuntumpa kuṯa. Alatji wangka ngayunya aṯunymankunytjikitjangku, palya.’ Alatjiṉa ngayulu Tjiiṟanya wangkapai.” \p \v 14 Ka palulanguṟu Pimalikalu Tjiiṟanya maḻakungku ungu Aipuṟamanya munu kuka kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu Aipuṟamanya ungu tjiipi tjuṯa, puluka tjuṯa, munu wati kungkawaṟa waṟkaripai tjuṯa kuḻu palunya ungu paluṟu tjana palumpa waṟka tjuṯa nyinanytjaku.\fig |src="DC_Gen 20v14 -Abimelech brings animals to Abraham.tif" size="col" ref="20:14"\fig* \v 15 Munu wangkangu Aipuṟamala nyanga alatji, “Nyangatja uwankara ngayuku manta, ka nyuntu nguraku mukuringkula manta nyanga lipiwanungku para-nguriṟa nyawa munu manta wiṟu ngurkantara ngura tjunkunytjikitjangku.” \v 16 Munu paluṟu Tjiiṟanya wangkangu, “Ngayulu kuwari unganyi nyuntumpa kuṯa mani panya tjiilpa puḻka mulapa nampa 1,000. Alatjiṉa unganyi panya aṉangu nyuntula nyinanytjitja tjuṯangku nyuntunya palya ngurkantankunytjaku tjana ngunti pampuntja kulintjaku-tawara. Mani nyanga palulanguṟuya nyuntunya kulilku palya mulapa.” \p \v 17-18 Ka nyara palula-aṟangka Pimalikaku kuri munu palumpa minyma waṟkaripai tjuṯa kuḻu tjitji wiya alatjiṯu nyinangi. Panya Godalu tjananya tjitjiku wiyaṉu Tjiiṟanya tjanala tjunguringkula nyinanyangka. Ka maḻangka Tjiiṟanya maḻakungku ungkunyangka Aipuṟamalu Pimalikaku tjanampa Godala tjapiningi, ka Godalu tjananya piṟuku tjitjitjararingkunytjaku palyaṉu. \c 21 \s1 Isaacanya Iṯi Wirkankunytja \p \v 1-2 Ka Mayatja Godalu ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku Tjiiṟanya palyaṟa pukuḻmanu tjitjitjararingkunytjaku. Ka mulapaṯu iṯitjararingu munu tjiḻpi Aipuṟamaku katja kanyinu panya palula aṟa, panya Godalu ngaṉmanytju kalkuṉu. \v 3 Ka Aipuṟamalu iṯi palunya ininu “Isaacanya”.\fig |src="tnGEN21V02.tif" size="col" loc="p" ref="21:3"\fig* \v 4 Munu tjiṉṯu 8 ngaṟala wiyaringkunyangka Aipuṟamalu iṯi palunya watiringkunytjaku palyaṉu, panya alatjingantjaku Godalu wangkangu.\x * \xo 21:4 \xo*\xt Genesis 17:12\xt*\x* \v 5 Nyara palula aṟa Isaacanya iṯi wirkankunyangka palumpa panya mama Aipuṟamanya tjiḻpi mulapa nyinangi yiya 100 nyinanytjatjanu. \p \v 6 Ka Tjiiṟalu wangkangu, “Godaluṉi iṯi nyanga palunya ngayunya ungkula puḻkaṟa mulapa pukuḻmanu munuṉi ikaritjingaṉu. Kaya kuwari aṉangu kutjupa tjuṯa ngayulu iṯi kanyintja kuliṟa puḻkaṟa pukuḻarira ikaringkuku ngayula tjungu.\f * \fr 21:6 \fr*\ft Iṯi paluṟu ini \ft*\ft \+it Isaacanya\+it*, panya ini nyanga paluṟu wangkanyi \+it Ikaringkupainya\+it*.\ft*\f* \v 7 Aṉangu tjuṯangkuya kuliningi ngayulu minyma tjitjiku ngurpa, palu kuwariya kuliṟa urulyaralku panya ngayulu tjiḻpi Aipuṟamaku iṯi kanyinnyangka. Paluṟu panya wati irititja mulapa palu nyawalta, kuwari iṯi katjatjararingu.” Alatji Tjiiṟalu pukuḻarira wangkangi. \v 8 Ka iṯi panya paluṟu ngunytju ipi tjikiṟa puḻkaringu munu puḻkaringkula maiku ngapartjilta nintiringu. Ka nyara palula aṟa panya ngunytju ipi wantinyangka palumpa mamangku Aipuṟamalu mai puḻka mulapa palyaṉu aṉangu tjuṯangku pitjala ngalkuntjaku palumpa katjaku pukuḻarira. \s1 Aipuṟamalu Minyma Aikanya Pulanya Itjumailnga Katjaṟara Paiṟa Iyantja \p \v 9 Ka minyma panya Aikanya Aipuṟamaku ngurangka kuwaripaṯu nyinangi palumpa panya waṟkaripai, minyma panya Itjipanya nguraṟa. Ka panya minyma nyanga palula Aipuṟamalu ngaṉmanytju utinu katja panya ini Itjumailnga. Ka kutjupa-aṟa Tjiiṟalu nyangangi palumpa katja tjukutjuku Isaacanya kuṯangku inkatjingannyangka. \v 10 Munu paluṟu nyakula unngu nyaṟaringkula wangkangu Aipuṟamanya, “Minyma pala waṟkaripai katjaṟara pulanya paiṟa iyala. Panya ngayulu mukuringkunytja wiya minyma pala palumpa katjangku nyuntu ngula ilunyangka nyuntumpa ulytja, kuka tjuṯanguṟu kuḻu mantjintjaku. Uti ngayuku katjangku kutju mantjinma nyuntumpa kutjupa kutjupa uwankara nyuntu ilunyangka.” \p \v 11 Ka Aipuṟamalu nyangatja kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu kuliṟa, “Nyaakuṉatju paiṟa iyalku ngayuku tjitjitjara?” \v 12 Palu Godalu tjituṟu-tjituṟurinyangka nyakula wangkangu Aipuṟamala, “Tjituṟu-tjituṟurinytja wiyangku wantima nyuntumpa katjanguṟu minyma pala nyuntumpa waṟkanguṟu kuḻu. Palu Tjiiṟalu nyuntula wangkanyangka wantiwiyangku palyala. Panya ngayulu nyuntunya kalkuṉu nyuntumpa kuri Tjiiṟalanguṟu nyuntumpa walytja ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja mungilyi mulapa nyinanytjaku. Ka kalkuntja nyanga paluṟu ma-tjuṯaringkuku Tjiiṟaku katjanguṟu pala Isaacalanguṟu, Itjumailtanguṟu wiya. \v 13 Palu ngayulu minyma nyuntumpa waṟkaripaiku katja tjitji tjuṯaṯu ungkuku, panya tjitji paluṟu kuḻu nyuntumpa katja, Itjumailnga. Ka palumpa walytja kuḻu ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja munuya mungilyi mulapa nyinaku.” \p \v 14 Ka mungawinki mulapa Aipuṟamalu pakaṟa mai mantjiṟa mina tjutiṉu yakutja puṟunytja kuka panya miṟinguṟu palyantjitjangka munu minyma panya Aikala piningka tjunkula palunya pulanya katjaṟara nguranguṟu wituṟa iyaṉu. Ka pula Aipuṟamanya wantikatira anu munu pula ilytjingka para-pitjalinangi ngura ini Piitjiipala itingka. \v 15 Munu mina wiyaringkunyangka minyma paluṟu katja wiltjangka tjunkula wantingu puṉu muṯumuṯungka. \v 16 Munu tjukutjuku ankula paṯupaṯu nyinakatingu kuliṟa, “Katjanyatju nguwanpa ilunyi, ngaḻṯutjara. Kaṉa wanyu paṯu nyinama ngayula miṟangka ilunytjaku-tawara.” Munu paluṟu nyinara puḻkaṟa ulangi. \p \v 17 Ka Godalu tjitji panya ulanyangka kulinu munu angelpa wituṉu palumpa ngunytjungka ilkaṟinguṟu wangkanytjaku. Ka palula wangkangu alatji, “Aika! Nyaaringkulan tjituṟu-tjituṟu nyinanyi? Nguḻuringkunytja wiya panya Godalu kulinu nyuntumpa katja wailu-wailu ngarira ulanyangka.\fig |src="CO00659B.TIF" size="col" loc="p" ref="21:17"\fig* \v 18 Pakaṟa ara palulakutu munu palunya maṟa witiṟa pakaltjinganma munu ampuṟa pukuḻmanama. Panya ngayulu ngula palyalku tjitji nyanga palulanguṟu walytjapiti winki mulararinytjaku maḻatja maḻatja.” \v 19 Munu palulanguṟu Godalu minyma palunya kuṟu aḻaṉu, ka paluṟu kuṟu aḻaringkula nyangu mina piṯi munu ankula yakutjangka tjutiṟa katira ungu palumpa panya katja, ka tjikiṟa palyaringu. \p \v 20-21 Ka Godalu tjitji palunya puḻkaringkunyangka aṯunymaṟa kanyiningi. Ka paluṟu ngura ini Paṟanta nyinangi talingka munu punaṟaku ninti puḻkaringkula kukaputju alatjiṯu nyinangi. Ka palumpa ngunytjungku kungkawaṟa ngura Itjipanya nguraṟa mantjinu palumpa katjangku aḻṯinytjaku.\fig |src="GT00007.tif" size="col" loc="p" ref="21:20-21"\fig* \s1 Aipuṟamalu Pulanku Pimalikalu Ngaparku Kalkuntja \p \v 22 Ka kutjupa-aṟa ngura panya Kiṟarku mayatja puḻkangku Pimalikalu palumpa maḻpa ini Pikalnga aḻṯira katingu. (Pikalnga panya palumpa warmaḻa tjuṯaku mayatja.) Munu pula Aipuṟamalakutu ankula palula wangkangu, “Godanya mulapa nyuntula tiṯutjara ngaṟanyi nyuntu kutjupa kutjupa uwankara palyannyangka. Paluṟunta mulapa alpamilalpai. \v 23 Palu kuwariṉi nyuntu ngayunya Godala miṟangka kalkunma nyanga alatji. Ngayunya ngunti kuralwiyangku tjukaṟurungku wangkama ngayuku walytja uwankara kuḻu ngunti kurantja wiyangku wantima, munu ngayuku pakaḻi puḻiri tjuṯangka kuḻu maḻatja maḻatjangka tjukaṟurungku wangkama. Panya nyuntu ngura nyanga palula pitjala malikitja nyinanyangka ngayulu nyuntumpa maḻpa wiṟu nyinangi kalypa mulapa, ka wanyu palu puṟunypaṯu ngayuku maḻpa wiṟu nyinama munu ngura nyanga Kiṟarnga nguraṟa tjuṯaku kuḻu kalypa nyinama. Alatji wanyu nganaṉanya kalkunma kalypa wiṟu nganampa nyinanytjikitjangku.” \p \v 24 Ka Aipuṟamalu wangkangu, “Uwa palya, ngayuluṉa nyuranya alatji kalkuṉi nyurampa kalypa wiṟu nyinanytjikitjangku.” \v 25 Munu Aipuṟamalu piṟuku kutjupa kutjupa wangkangu Pimalikala nyanga alatji, “Ngayuku wati tjuṯangku mina piṯi tjawaṉu, palu maḻangkaya nyuntumpa wati waṟkaripai tjuṯangku pitjala mina palunya angatjuṟa kanyini walytjangku-palku.” \p \v 26 Ka Pimalikalu wangkangu, “Wiya ngayulu ngurpa nganalu tjananya wituṉu mina nyara palunya angatjuṟa kanyintjaku? Nyuntu panyaṉin ngaṉmanytju wangkanytja wiyaṯu. Kaṉa kuwari kutju nyanga kulinu ngurpangku.” \v 27 Ka palulanguṟu Aipuṟamalu kuka tjuṯa Pimalikanya ungu, panya tjiipi tjuṯa munu puluka tjuṯa. Munu paluṟu pulanku ngaparku kalkuṉu. \v 28 Ka Aipuṟamalu palumpa tjiipi tjuṯanguṟu lamalama kungka 7 tjaraṟa mauṉṯalpa tjunu. \v 29 Ka Pimalikalu nyakula palula tjapinu, “Nyaakun alatjinanyi?” \p \v 30 Ka Aipuṟamalu wangkangu, “Wiya, nyuntu lamalama nyanga nampa 7 mantjila, panya alatji ngayulu nyuntunya ungkunyangka aṉangu tjuṯangku nyakula mulapa kulilku panya ngayulu mina piṯi panya palunya tjawantja.” Alatji Aipuṟamalu mulamularingkunytjaku ungkula palula wangkangu Pimalikala. \v 31 Kaya ngura palunya ininu Piitjiipanya panya nyara palula Aipuṟamalu pula Pimalikalu wangkara pulanku kalkuṉu ngapartji-ngapartjingku. \p \v 32 Ka pulanku alatji wangkara kalkunnyangka Pimalikanya pula maḻpaṟara ini panya Pikalnga maḻaku anu ngura Pilitjiyalakutu. \v 33 Ka Aipuṟamalu ngura pala palula Piitjiipala manta tjawaṟa puṉu uṉinypa ini Tamaṟika tjunu puṉu puḻka pakantjaku. Munu paluṟu Mayatjanya waḻkuningi, God Tiṯutjara Nyinapainya. \v 34 Munu Aipuṟamanya manta nyara Pilitjiyala rawa mulapa nyinangi. \c 22 \s1 Godalu Aipuṟamanya Arkantja \p \v 1 Ka ngula Godalu Aipuṟamanya arkantjikitjangku aḻṯingu, “Aipuṟama!” \p Ka wangkangu, “Uwa! Nyangatjaṉa nyinanyi!” \p \v 2 Ka Godalu wangkangu, “Nyuntu panya katja kutjukuṟutjaku Isaacaku puḻkaṟa mukuringanyi. Palu kuwari palunya mantjiṟa kati ngura nyara ini Muṟiyalakutu. Kaṉanta nyara palula puḻi murpu panya nintilku nyupali katjaṟara tatintjaku. Ka nyuntu puḻi nyara palula katu palunya pitjilpangka katu ngaritjura munu palunya pungkula waṟungka tjura kampara mulururinytjaku ngayunya waḻkuṟa ungkunytjikitjangku.” \v 3 Ka mungawinki mulapa Aipuṟamalu pakaṟa waṟu tjiwuru alkaṟangka atuṟa tangkiyingka tjunkula karpiṉu. Munu palumpa katja Isaacanya aḻṯingu wati palumpa waṟkaripai kutjara kuḻu, munuya tjunguringkula ma-pakaṉu ngura panya palulakutu panya Godalu wangkanytjalakutu. \p \v 4 Munu ankula ankula tjiṟirpi maṉkurarira Aipuṟamalu ngura palunya nyangu parari wati-ngarinyangka. \v 5 Munu paluṟu wati waṟka kutjara markuṟa wantikatingu, “Nyangangka pula nyinama tangkiyitjara paṯaṟa, kali katjanya ngali nyarangka ananyi Godanya waḻkuntjikitja, munuli waḻkuṟa wiyaringkula maḻaku piṟuku pitjanyi nyupalilakutu.” \p \v 6-7 Munu Aipuṟamalu Isaacanya waṟu panya tjiwuru katinytjaku ungu munu paluṟunku tjuḻa, waṟu tjangi kuḻu katingi. Munu pula anangi, ka Isaacalu wangkangu Aipuṟamala, “Mama!” \p Ka wangkangu, “Uwa katja, nyaa?” \p Ka wangkangu, “Mama, ngayulu nyanganyi waṟu tjangi tjiwuru kuḻu ngali katira, palu kuka lamalama wanyu yaaltji pungkula waṟungka Godanya waḻkuṟa ungkunytjaku?” \p \v 8 Ka Aipuṟamalu wangkangu, “Wiya katja! Godalulinya paluṟu alatjiṯu walytjangku lamalama unganyi, ka ngali palunya muluruṟalta unganyi.” Munu pula kuwaripaṯu anangi. \p \v 9 Munu pula ankula ankula wirkanu ngura panya palulalta, panya Godalu palunya ngaṉmanytju wangkanytjitjangka. Ka Aipuṟamalu wirkaṟa pitjilpa puḻka palyaṉu munu kurultjunu pitjilta katu. Munu tjitji panya witiṟa ruupangka karpiṉu munu mantjiṟa pitjilta ngaritjunu kurulta katu. \v 10 Munu palulanguṟu tjuḻa mantjiṟa nguwanpa muṟutjunu liringka iluntankunytjikitjangku. \v 11 Ka ilkaṟinguṟu Mayatjaku angeltu palula mirara wangkangu, “Aipuṟama! Aipuṟama!” \p Ka wangkangu, “Uwa, nyangatjaṉa ngaṟanyi!”\fig |src="CO00664B.TIF" size="col" loc="p" ref="22:11"\fig* \p \v 12 Ka tjitjiku ngalkiltu anga-wangkangu alatji, “Tjitji palatja wantima pungkuwiyangku. Panya kuwariṉa nintiringu mulapa nyuntu Godala wangaṉarangku kulilpai, munu palan wangaṉara mulatu katja pala kutjukuṟutja nyuntumpa Godanya ungkunytjikitjangku kuliningi wantiwiyangku.” \p \v 13 Ka Aipuṟamalu maḻakukutuṟa nyangu kuka rama ila ngaṟanyangka puṉungku yuṟuwilya witiṟa kanyinnyangka. Munu ankula rama panya mantjiṟa katira palunya ngalkilpa pungkula pitjilta katu tjunu waṟungku kampara mulurunkunytjaku palumpa katjaku aṟangka. Alatji paluṟu palyaṉu Godanya waḻkuṟa ungkunytjikitjangku. \v 14 Munu Aipuṟamalu ngura nyara palunya ininu nyanga alatji “Mayatja Godalu Ungkunytjanya”. Ka palulanguṟu kuwari aṉangu tjuṯangku alatji wangkapai, “Mayatja Godalu palumpa puḻingka ungkupai.”\fig |src="CO00658B.TIF" size="col" loc="p" ref="22:14"\fig* \p \v 15-16 Ka Mayatjaku angeltu ilkaṟinguṟu piṟuku Aipuṟamala wangkangi alatji, “Mayatja Godalu nyuntunya alatji wangkangu, ‘Ngayuluṉanta mulamulangku kalkuṉi ngayulu alatjiṯu nyuntunya puḻkaṟa pukuḻmankunytjikitjangku, panya nyuntu ngayunya wangaṉarangku kuliṟa nyuntumpa katja kutjukuṟutja ngayunya nguwanpa pungkula ungangi wantinytja wiyangku. \v 17 Kaṉa nyuntunya kalkuṉi nyuntumpa walytja ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja, kaya mungilyi mulapa nyinaku kililpi tjuṯa puṟunypa munu paki puṟunypa, panya paki kuḻuny-kuḻunypa uṟu puḻkangka itingka nyinapai, palu puṟunypa nyuntumpa walytja ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja munuya tjuṯa mulararira nyinaku munuya malikitja tjuṯa warmaḻarira pitjanyangka pungkula wiyalku munuya ankula tjanampa ngura tjuṯaku mayatjariku. \v 18 Uwa, nyuntu ngayula wangaṉarangku kulinu, ka nyara palulanguṟuṉa ngayulu nyuntumpa walytjapitinguṟu aṉangu manta winkitja palyaṟa pukuḻmankuku.’ Nyanga alatjinta Mayatja Godalu wangkanyi mulamulangku.” Alatji angeltu ilkaṟinguṟu Godaku tjukurpa Aipuṟamala tjakultjunu. \p \v 19 Ka Aipuṟamanya pula katjaṟara maḻaku anu wati panya waṟkaripai kutjarakutu, munuya tjunguringkula maḻaku anu ngurakutu Piitjiipalakutu. Munuya ngura pala palula rawa nyinangi. \s1 Wati Nayukunu Tjuṯa \p \v 20 Ka ngula tjakulpa Aipuṟamala wirkanu munu wangkangu nyanga alatji, “Nyuntumpa panya maḻanypa Nayulu kungka ini Milkanya iriti aḻṯingu munu pula tjitji tjuṯatjararingu munu pula kuwari katja 8-tjara nyinanyi. \v 21-22 Ngaṉmanytju pula katja ini Uutjanya kanyinu, ka Uutjalu pininu Puutjanya, ka Puutjalu pininu Kimuwilnga (panya Aṟamaku mama), ka Kimuwiltu pininu Kitjatanya, ka Kitjatalu pininu Aatjunya, ka Aatjulu pininu Piltatjanya, ka Piltatjalu pininu Tjitilapanya, ka Tjitilapalu pininu maḻatja ini Pitjuwilnga.” \v 23 Ka Pitjuwiltu panya ngula uṉṯalpa ini Ripikanya utinu. \v 24 Ka Nayulu kuri kutjupa kuḻu kanyiningi ini Raumanya Milkaku panya ngaṉati. Munu paluṟu Nayuku tjitji kutjara kutjara kanyinu ini nyanganpa – Tipanya, Kayamanya, Tayatjanya, munu Maakanya. \c 23 \s1 Aipuṟamalu Kuḻpi Payamilantja Tjiiṟanya Tjuṉutjunkunytjikitjangku \p \v 1-2 Ka Aipuṟamaku kuri Tjiiṟanya pampa mulararira ilungu yiya panya nampa 127 nyinanytjatjanu. Paluṟu panya nyinara wiyaringu ngura nyara ini Ipuṟanta manta panya Kainanta nguṟurpa. Ka Aipuṟamanya kuri wiyaringkunyangka katuku nyinara ulangi puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira. \v 3 Munu palulanguṟu pakaṟa ngura wantikatira anu aṉangu Iitakunu tjuṯaku ngurakutu tawunu panya ititjakutu munu tawunu kaitangka wirkaṟa tjanala mitingiku tjunguringu.\f * \fr 23:3 \fr*\ft Tjakaya iriti mitingi wangkanytjikitjangku tawunuku kaitangka itingka tjunguringkupai.\ft*\f* Munu paluṟu tjanala tjunguringkula tjapiningi nyanga alatji, \v 4 “Ngayuluṉa malikitja manta nyanga nyurampangka nyinanyi, panya ngayulu iṯi ngaringu ngura parari munuṉa puḻkaringkula kutju pitjangu ngura nyangaku. Wanyuṉiya nyurampa manta tjukutjuku ngayula tjalamilala, kaṉa pala palula ngayuku kuri tjuṉutjura.” \p \v 5-6 Kaya wangkangu palula Iitakunu tjuṯangku, “Wiya, nyuntu wati puḻka nganaṉala nyinanyi wiṟu mulapa. Ka nganampa kuḻpi tjuṯa ngaṟanyi miri tjuṉutjunkunytjaku, ka palya nyuntu kutju wiṟu mulapa ngurkantara, munu pala palula nyuntumpa kuri tjuṉutjura. Palya? Panya nganaṉa uwankara mukuringanyi nyuntunya kuḻpi ungkunytjikitja.” \p \v 7-9 Ka nyangatja kuliṟa Aipuṟamalu pukuḻarira pakaṟa tjanala kuranyu pupakatira manta ngalyangku pampuṉu, munu wangkangu, “Munta wiṟu tjuṯa nyura! Munuya wanyu piṟuku kulila! Wiṟungkuya-puṯa tjapila wati pala Ipuṟannga panya Tjauwaku katja paluṟu kuḻpi ini Makipilanya ngayula tjalamilantjaku, panya kuḻpi paluṟu palumpa mantangka ngaṟanyi kantilytja. Ka paluṟu mani nampa wangkanyangkaṉa tjukaṟurungku payamilalku nampa panya palunya alatjiṯu, ka kuḻpi panya paluṟu ngayuku alatjiṯu ngaṟaku ngayuku walytja tjuṯa tjuṉutjunkunytjaku.” \p \v 10 Ka wati panya Ipuṟannga palula tjanala tjungu nyinangi tawunu pala palula kaitangka, munu paluṟu Aipuṟamalu tjapinnyangka kuliṟa wangkangu aṉangu tjuṯangka miṟangka nyanga alatji, \v 11 “Uwa, wati wiṟu nyuntu! Kulila! Nyuntunyaṉa nyanga ngayuku walytja tjuṯangka miṟangka unganyi kuḻpi pala palunya nyuntu kuri tjuṉutjunkunytjaku, munuṉanta manta pala kuḻpingka ititja kuḻu unganyi.” \p \v 12-13 Ka Aipuṟamalu pukuḻarira piṟuku tjanala kuranyu pupakatira manta ngalyangku pampuṉu, munu paluṟu wangkangu wati panya Ipuṟanta aṉangu tjuṯangka miṟangka, “Wiya wiṟunya, palu ngayulu nyuntula payamilantjikitja mukuringanyi mani nampa panya nyuntu wangkanytjitjangka. Wanyu-puṯa mani mantjila, kaṉa kuḻpi nyara palula ankula ngayuku kuri tjuṉutjura.” \p \v 14-15 Ka Ipuṟantu wangkangu, “Wati wiṟu, ngayunya kulila! Manta nyara kuḻpitjaraṉa ngaṉmanytju payamilaṉu tjiilpa tjukutjukungka nampa nyanga alatjiṯu 400-ngka kutju. Ka palya nyuntu mani nampa nyanga tjukutjukungka payamilala, ka kuḻpi nyaratja nyuntumpariku alatjiṯu nyuntu kuri tjuṉutjunkunytjaku.” \p \v 16 Ka Aipuṟamalu nampa kuliṟa mapalkungku palyanmanu tjaṟuntjaku wangkanytja wiyangku. Munu mani tjiilpa nampa 400 tjukaṟurungku kantamilaṟa ungu wati panya palunya aṉangu tjuṯangka miṟangka. \p \v 17-18 Alatji manta panya paluṟu kuḻpi puṉu winki Aipuṟamakuringu. Manta paluṟu panya ngura ini Makipilanya ngura Mamaṟaila kakaraṟa, ka wati panya Ipuṟantu Aipuṟamala tjalamilaṉu aṉangu Iitakunu tjuṯangka miṟangka tjana tawunuku kaitangka itingka nyinanyangka. Kaya nyangu Aipuṟamalu tjukaṟurungku payamilannyangka. \v 19 Ka palulanguṟu Aipuṟamalu palumpa kuri Tjiiṟanya katira tjuṉutjunu kuḻpi panya palula, manta panya Kainanta nguṟurpa. \v 20 Ka kuḻpi panya paluṟu kurulpa ngaṟangi Aipuṟamaku tjanampa palumpa walytja tjuṯaku kuḻu. Panya ngaṉmanytjuya Iitakunu tjuṯangku kanyiningi manta nyara palunya, munuya Aipuṟamalalta tjalamilaṉu ka palumparingu. \c 24 \s1 Isaacanya Munu Ripikanya \p \v 1 Ka Aipuṟamanya tjiḻpi mulararingu munu pukuḻpa mulapa nyinangi, panya Mayatja Godalu palunya rawangku pukuḻmaṟa kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa ungangi. \v 2-4 Ka Aipuṟamaku wati waṟkaripai kutju nyinangi mayatja palula maḻatja wati tjiḻpi, munu paluṟu wati waṟka kutjupa tjuṯa aṯunymankupai munu Aipuṟamalu kanyintja uwankara nyakula aṯunymankupai, munu wati waṟka tjuṯa kuḻu witulpai waṟkarinytjaku. Ka Aipuṟamalu tjiḻpi panya palunya aḻṯira wangkangu, “Ngayuku katja Isaacanya kuri wiya nyinanyi, kaṉa mukuringanyi nyuntu ankula palumpa kuri nguriṟa mantjintjaku. Palu ngura nyanga Kainannga nguraṟa kuri palumpa mantjintja wiyangku wantima. Nyuntu alinytjara ara maḻaku ngura nyara ngayulu iṯi ngarinytjitjakutu, munu ngayuku walytja tjuṯanguṟu kungkawaṟa ngurkantaṟa mantjila kuri palumpa. Wanyuṉi Mayatja Godala miṟangka mulamulangku kalkula ngura nyara palunya nguraṟa kutju mantjintjikitjangku. Paṉṯa nyangaṉi pampuṟa tjukaṟurungku wangka, kaṉa pampuṟa kalkunnyangka nyuntumpa mulamularingkuku.”\f * \fr 24:2-4 \fr*\ft Tjakangkuya iriṯi alatjingaṟa paṉṯa pampulpai mulamulangku kalkuntjikitjangku.\ft*\f* \p \v 5 Ka wati tjiḻpi paluṟu wangkangu, “Uwa palya, ngayulu ankula nyuntumpa walytjanguṟu palumpa kuri ngurilku nyuntumpa katjaku. Palu tjinguṟu kungkawaṟa ngayulu ngurkantankunytja ngayula tjungu pitjawiyangku wantiku ngura nyanga palulakutu, kaṉa yaaltjiriku? Tjinguṟuṉa Isaacanya ngura nyara palulakutu ma-katiku nyuntumpa panya ngurakutu, mulapa?” Alatji paluṟu tjapiningi Aipuṟamala. \p \v 6 Ka Aipuṟamalu wangkangu, “Wiya, wiya! Ngayuku katja nyara palulakutu katiwiyangku wantima. \v 7 Uwa, mulapa ngayulu ngura nyara palula iṯi ngaringu, ka panya ngayuku walytja tjuṯa nyara palulaṯu nyinanyi. Palu Mayatja ilkaṟitjangku ngayunya ngalya-katingu ngura nyara palulanguṟu. Munuṉi ngura nyangaku kalkuṉu manta nyanga Kainanku ngayuku walytja maḻatja maḻatja ungkunytjikitjangku palumpa tjanamparinytjaku. Pala palulanguṟuṉi kulila, panya nyara palulakutu ankunyangka Mayatja Godalu nyuntula kuranyu angelpa iyalku, ka nyuntunya nintilku ngayuku katjaku kuri tjukaṟurungku nguriṟa mantjintjaku. \v 8 Ka kungkawaṟa nyuntu ngurkantankunytjalu tjinguṟu wantiku nyuntula tjungu pitjawiyangku. Palulanguṟu kutjuṉin kuliṟa wantima ngayunya ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku. Palu ngayuku katja katinytja wiyangku wantima ngura nyara palulakutu.” \p \v 9 Ka kuliṟa tjiḻpi panya waṟkaripaingku mayatja palumpa Aipuṟamanya paṉṯa pampuṉu, munu kalkuṉu panya Aipuṟamalu wangkanytja uwankara wangaṉarangku kuliṟa palyantjikitjangku. \p \v 10 Munu paluṟu kamula 10 mantjinu Aipuṟamaku kamula tjuṯanguṟu. Ka Aipuṟamalu kutjupa kutjupa tjuṯa palunya ungkul'iyaṉu ulytja wiṟu tjuṯa kungkawaṟatja, puḻinguṟu palyantja wiṟu tjuṯa munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu, ka paluṟu kamulangka tjunkula karpiṉu katira kungkawaṟa panya palunya ungkunytjikitjangku palumpa walytja tjuṯa kuḻu. Munu paluṟu ma-pakaṉu wati waṟkaripai tjuṯatjara manta ini Mitjupu-taimiyalakutu, panya manta nyara palula alinytjara wiluṟara tawunu kutjupa ngaṟangi Aipuṟamaku maḻanypaku ngura wati panya Nayuku. \p \v 11 Munu tjiḻpi panya paluṟu ankula ankula tawunu nyara palula wirkaṟa kamula tjuṯa pupatjunu mina piṯingka itingka tawunungka uṟilta. Ka panya mungartji-mungartji ngaṟangi, panya kungkawaṟa tjuṯa waringka minaku pitjapai. \v 12 Ka tjiḻpi panya paluṟu Godala tjapinu, “Mayatja wanyuṉi kulila! Panya nyuntu ngayuku mayatjaku Aipuṟamaku God. Wanyuṉi kuwari nintila Isaacaku kuri ngurintjaku, ngayuku mayatja Aipuṟamanya pukuḻarinytjaku. \v 13 Ngayulu nyanga minangka paṯaṟa ngaṟanyi, kaya kungkawaṟa tjuṯa kuwari waḻinguṟu mina tjutintjikitja pitjanyi. \v 14 Kaṉa kuwari kutjungka mina piningka katinyangka nyakula alatji wangkaku, ‘Wanyuṉi mina tjikintjaku ungama nyuntumpa pala pitinguṟu.’ Ka tjinguṟu paluṟu alatji wangkaku, ‘Uwa, tjikila! Kaṉa wanyu mina kutjupa kuḻu tjutilku nyuntumpa kamula tjuṯaku kuḻu.’ Ka paluṟu alatji wangkanyangkaṉa kulilku, ‘Munta-uwa, mulapa Godalu mayatja Aipuṟamanya kalkuntjatjanungku palyaṉu munu kungkawaṟa nyangatja palumpa katjaku ngurkantanu.’” Alatji tjiḻpi panya Aipuṟamaku waṟkangku Godala tjapiningi palunya kungkawaṟa tjukaṟurungku nintintjaku. \p \v 15 Ka paluṟu tjapinnyangka kungkawaṟa ini Ripikanya minaku ngalya-wirkanu piti waṟa piningka tjunkula. Ka kungkawaṟa nyanga palumpa mama panya wati ini Pitjuwilnga. Ka wati Pitjuwilku panya mama ngunytju pula ini Nayunya, Milkanya. Ka paluṟu panya Aipuṟamaku maḻanypa, Nayunya, Ripikaku panya tjamu.\fig |src="CO00668B.TIF" size="col" loc="p" ref="24:15"\fig* \v 16 Ka Ripikanya kungkawaṟa wiṟu mulapa munu watiku ngurpa nyinangi. Munu paluṟu mina panya piṯikutu ukalingkula piti panya waṟangka mina tjutiṟa tjaalyngaṟatjunu munu piningka tjaḻiṟa maḻaku pitjangi. \v 17 Ka wati panya tjiḻpi ngapari-ngapari wirtjapakaṉu palulakutu munu wangkangu, “Wanyuṉi mina tjukutjuku ungama nyuntumpa pala pitinguṟu.” \p \v 18 Ka wangkangu, “Uwa, tjikila!” Munu paluṟu piti tjaṟuṟa witiṟa kanyinu paluṟu tjikintjaku. \v 19 Munu tjikiṟa wiyaringkunyangka paluṟu wangkangu, “Kuwariṉa mina puḻka tjutini nyuntumpa kamula tjuṯaku kuḻu, tjana kuḻu tjikiṟa palya ngaṟanytjaku.” \v 20 Munu paluṟu pitinguṟu mina winki pupatjunu piti kutjupangka panya kukangku tjikilpaingka, munu maḻaku wirtjapakaṉu mina piṯikutu piṟuku tjutintjikitja, munu paluṟu mina puḻka ilaṟa katira tjutiṟa ngaṟangi kamula tjuṯaku tjana tjikiṟa palya ngaṟanytjaku. \v 21 Ka tjiḻpi panya paluṟu kungkawaṟa palunya wangkawiyangku ngaṟala miṟaningi kuliṟa, “Tjinguṟu nyanga palunya Godalu ngayunya nintini Isaacaku kuri katinytjaku.” \p \v 22 Kaya kamula tjuṯangku tjikiṟa wiyaringkunyangka tjiḻpi paluṟu palumpa ulytjanguṟu mantjinu ringi tjukutjuku mulyatja, munu munytjulpaku manguṟi-manguṟi kutjara. Munu palulanguṟu kungkawaṟa palula ringi mulya aḻangka tjarpatjunu, munu munytjulpa kutjarangka manguṟi-manguṟi kutjara tjunu. Ka ringi nyanga paluṟu, manguṟi-manguṟi kutjara kuḻu apu gold-nguṟu palyantja mani puḻkatja. \v 23 Munu tjiḻpi panya paluṟu kungkawaṟangka wangkangu, “Mama nyuntumpa ini ngananya? Tjinguṟu paluṟu ruuma kanyini nganaṉa palumpa ngurangka ngarinytjaku munga kuwari?” \p \v 24 Ka wangkangu, “Ngayuku mama ini Pitjuwilnga panya Nayuku pulampa Milkaku katja. \v 25 Ka nganampa ngurangka mai ukiṟi puḻka ngarinyi kamula tjuṯangku ngalkuntjaku munu tjanampa ngaripai kuḻu ngaṟanyi. Ka ruuma kutjupa ngaṟanyi nyura ngarinytjaku.” \p \v 26 Ka palulanguṟu tjiḻpi panya paluṟu pukuḻarira Mayatja Godanya waḻkuntjikitjangku tultjungaṟakatingu, \v 27 munu alatji waḻkuṟa wangkangu, “Mayatja, nyuntu wiṟu mulapa, panya nyuntu ngayuku mayatja Aipuṟamaku God, munun palumpa mukuringkula wangaṉarangku kuliṟa palyaṉu panya nyuntu palunya kalkuntjatjanungku. Panya nyuntuṉin ankunyangka tjukaṟurungku nintinu ngayuku mayatjaku walytja tjuṯa, nyanga Nayukunu tjuṯa.” \p \v 28 Ka kungkawaṟa panya paluṟu ngurakutu wirtjapakaṟa uwankara tjakultjunu palumpa ngunytjungka munu walytja tjuṯangka kuḻu. \v 29-30 Ka palumpa kuṯa ini Laipannga kuḻu palula tjanala tjungu nyinangi. Munu paluṟu nyangu palumpa maḻanypangku mulyangka, munytjulpangka kuḻu kanyinnyangka munu tjiḻpi panya paluṟu wangkanytja uwankara tjakultjunkunyangka kuliningi. Munu nyakula kuliṟa mapalku pakaṟa anu tjiḻpi panya palulakutu mina panya piṯingka paṯaṟa ngaṟanyangka tawunungka uṟilta. Munu ankula ma-wirkaṟa nyangu tjiḻpi panya paluṟu kamula tjuṯatjara ngaṟanyangka. \v 31 Munu Laipantu palula pukuḻṯu wangkangu, “Palya, nganampa ngurakutu ngalya-pitja. Panya nyuntunya Mayatja Godalu wiṟuṟa wankaṟu ngalya-katingu. Nyanga palula wanyu ngaṟanytja wiya ngalya-pitja, panya ngayulu ngaṉmanytju nyuntumpa ngura palyaṉu ngayuku waḻingka, munuṉa nyuntumpa kamula tjuṯaku kuḻu ngura palyaṉu.” \p \v 32 Ka tjiḻpi panya paluṟu anu palumpa waḻikutu wati panya palumpa maḻpa tjuṯa kuḻu, munuya wirkaṟa tjarpangu waḻingka. Ka Laipantu kamula tjuṯanguṟu ulytja uwankara mantjiṟa tjunu munu kamula tjuṯa ungu mai ukiṟi ngalkula paḻtjaringkunytjaku munu ngura ngarinytjaku tjanampa palyaṉu ukiṟi piḻṯinguṟu. Munu palula maḻangka mina tjutiṉu tjiḻpi paluṟu tjina paltjintjaku, palumpa maḻpa tjuṯangku kuḻu. \v 33 Munu palulanguṟu tjanampa mailta pauṟa katingu tjana ngalkuntjaku. Palu tjiḻpi panya paluṟu alatji wangkangu, “Munta! Wanyuṉa ngayulu tjukurpa wangkama nyurala mai nyanga ngalkuntja kuwaripangka.” \p Ka Laipantu wangkangu, “Wiya palya wangkama, kala kulinma.” \p \v 34 Ka paluṟu nyanga alatji wangkangu, “Ngayuluṉa Aipuṟamaku waṟkaripai. Paluṟu ngayuku mayatja. \v 35 Ka Mayatja Godalu palunya puḻkaṟa mulapa pukuḻmanu munu palunya kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa ungu nyanga alatji, tjiipi tjuṯa, nanikuta tjuṯa, puluka tjuṯa, munu mani gold tjiilpa kuḻu puḻka mulapa ungu, munu wati minyma palumpa waṟkarinytjaku tjuṯaṯu ungu, kamula tjuṯa, tangkiyi tjuṯa kuḻu ungu palunya. Ka paluṟu puḻka mulartjara pukuḻ-pukuḻpa nyinanyi. \v 36 Ka palumpa kuringku Tjiiṟalu pampa mulararira katja kanyinu palumpa, ka paluṟu katja palunya uwankara ungu, panya ulytja, kuka, kamula, tangkiyi, tjinatjara uwankara paluṟu kanyintja ma-ungu. \v 37 Munuṉi kalkuntjaku ngayunya wangkangu kuri palumpa katjaku ankula nguriṟa mantjintjaku. Alatji paluṟu kalkuntjaku wangkangu ngayunya, ‘Kuri ngayuku katjaku kungkawaṟa ngura nyanga Kainannga nguraṟa mantjintja wiyangku wantima. \v 38 Palu nyuntu alinytjara ara maḻaku ngura nyara ngayulu iṯi ngarinytjitjakutu, munu ngayuku walytja tjuṯanguṟu kungkawaṟa ngurkantaṟa mantjila kuri palumpa.’ Alatjiṉi wangkara wituṉu Aipuṟamalu. \p \v 39 “Kaṉa palula tjapinu, ‘Palu tjinguṟu kungkawaṟa paluṟu ngayula tjungu pitjanytja wiyangku wantiku. Kaṉa yaaltjiriku?’ \p \v 40 “Ka paluṟu panya wangkangu, ‘Wiya Mayatja Godalu nyuntunya nintilku. Panya ngayulu palula tiṯutjarangku wangaṉarangku kulilpai, ka paluṟu angelpa nyuntula kuranyu iyalku, ka nyuntunya nintilku ngayuku katjaku kuri tjukaṟurungku nguriṟa mantjintjaku nyara ngayuku mamaku walytja tjuṯanguṟu.’ Alatjiṉi wangkara rapaṉu Aipuṟamalu. \v 41 Munuṉi wangkangu, ‘Palu nyuntu nyara tjanalanguṟu kungkawaṟa kutju ngurkantankuku, kaya tjinguṟu palumpa walytja tjuṯangku wantiku palunya nyuntunya ungkul'iyalwiyangku ngalya-katinytjaku. Nyara palulanguṟu kutju nyuntu kalkuntja panyatja wantima kulilwiyangku, tjana ungkuwiyangku wantinyangka.’ Alatji Aipuṟamalu ngayunya wangkangu, ka nyangaṉa pitjangu. \p \v 42 “Munuṉa panya kuwari mina piṯingka wirkaṟa tjapinu Mayatja Godala nyanga alatji, ‘Mayatja! Nyuntu panya ngayuku mayatjaku God, Aipuṟamaku. Wanyuṉi kuwari nintila Isaacaku kuri nguriṟa mantjintjaku. Nyanga alatjiṉa arkaṟa ngurkantankuku. \v 43 Kuwariṉa minangka itingka ngaṟanyi, munuṉa kungkawaṟa kutjupa minaku pitjanyangka nyakula palunya tjapilku, “Wanyuṉi mina tjikintjaku ungama nyuntumpa pala pitinguṟu.” \v 44 Ka tjinguṟu paluṟu alatji wangkaku, “Uwa, tjikila, kaṉa wanyu mina kutjupa kuḻu tjutilku nyuntumpa kamula tjuṯaku kuḻu.” Ka paluṟu alatji wangkanyangkaṉa kulilku, “Munta-uwa, Mayatja Godalu kungkawaṟa nyanga palunya ngurkantanu ngayuku mayatjaku katjaku.” ’ \p \v 45 “Ka ngayulu panya Godala tjapinnyangka mulapaṯu mapalku ngalya-wirkanu kungkawaṟa panya Ripikanya piti waṟa piningka tjunkula, munu paluṟu minakutu ukalingkula mina ilaṟa pitingka tjutiṟa piningka tjunu ngurakutu katinytjikitjangku. Kaṉa palula tjapinu, ‘Wanyuṉi mina tjikintjaku ungama.’\fig |src="CO00667B.TIF" size="col" loc="p" ref="24:45"\fig* \v 46 Ka paluṟu mapalku piti tjaṟuṉu wangkara, ‘Uwa, tjikila! Kaṉa nyuntumpa kamula tjuṯa kuḻu minatjanula.’ Kaṉa tjikinu, ka paluṟu kamula tjuṯa kuḻu minatjanuṉu. \p \v 47 “Kaṉa palula tjapinu, ‘Nyuntumpa mama ini ngananya?’ Ka wangkangu, ‘Ngayuku mama ini Pitjuwilnga panya Nayuku pulampa Milkaku katja.’ Kaṉa palulanguṟu ringi tjarpatjunu palula mulya aḻangka, munu manguṟi-manguṟi kutjara munytjulpangka tjunu. \v 48 Munuṉa tultjungaṟakatira Aipuṟamaku God waḻkuṉu. Ngayulu palumpa pukuḻarira palunya mirawaṉingu ngayuku mayatjaku God, panya paluṟu ngayunya tjukaṟurungku ngalya-katingu nyanga palulakutu ngayuku mayatjaku walytja tjuṯakutu, munuṉi tjukaṟurungku nintinu kungkawaṟa nyanga ngayuku mayatjaku maḻanypaku puḻiri. Kaṉa nyakula kulinu, ‘Nyanga palunya Godalu ngurkantanu ngayuku mayatjaku katjaku.’ \p \v 49 “Uwa alatjiṯuṉa wangkanyi, ka nyura yaaltji kulini? Nyura wanyu ngayuku mayatja Aipuṟamanya pukuḻarinytjaku tjukaṟurungku palumpa katjaku kuri iyalku? Uwanmaraya kaṉa kuliṟa pukuḻarima. Palu wantirampaṉiya utingku wangka, kaṉa kungkawaṟa kutjupa ngurila.” \p \v 50 Ka Laipantu pula Pitjuwiltu mamaṟarangku aṟa nyanga palunya kuliṟa tjiḻpi panya palula wangkangu nyanga alatji, “Wiya, wiṟun nyangatja wangkanyi nyuntunya Mayatja Godalu ngalya-katinytja, ka ngali wiyanmankunytjaku wiya alatjiṯu ngaṟanyi. Nyangatja paluṟu kutjungku palyantja Mayatja Godalu. \v 51 Nyangatja Ripikanya. Palunya mantjiṟa ma-kati, ka wirkankunyangka nyuntumpa mayatjaku katjangku palunya aḻṯiku, panya alatjingantjaku Mayatja Godalu wangkangu.” \p \v 52 Ka nyangatja kuliṟa tjiḻpi panya paluṟu puḻkaṟa pukuḻaringu Mayatja Godaku munu pupakatira ngalyangku manta pampuṟa palunya waḻkuṉu. \v 53 Munu palulanguṟu paluṟu palumpa ulytjanguṟu mantjinu mantara tjuṯa, munu kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa apu gold-nguṟu, tjiilpanguṟu palyantja tjuṯa, munu Ripikanya ungu mantarangka tjarpanytjaku, munu wiṟu panya tjuṯa tanpantjaku. Munu paluṟu Ripikaku kuṯa, ngunytju kuḻu ma-ungkukatingu, kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa mani puḻkatja tjuṯa. \p \v 54 Palulanguṟuya tjiḻpi panya paluṟu munu palumpa maḻpa tjuṯangku ngalkula tjikiṟa paḻtjaringu, munuya ngura pala palulalta ngaringu munga kutju. Munuya ngarira tjiṉṯuringkula pakaṟa tjiḻpi panya paluṟu wangkangu, “Wanyuṉi maḻakungku iyala ngayuku mayatjakutu.” \p \v 55 Palu Ripikaku kuṯangku ngunytjungku kuḻu arkaṟa wangkangu, “Wiya kuwaripangku wantima, ka kungkawaṟa nyanga paluṟu tjukutjuku nganaṉala nyinama tjinguṟu tjiṉṯu 7 tjinguṟu tjiṉṯu 10, munu palulanguṟu nyuntula anama. Palya?” \p \v 56 Ka tjiḻpi panya paluṟu wangkangu, “Wiya wantir'iyalalanya markuntja wiyangku. Panya Godalu ngayunya tjukaṟurungku ngalya-katingu kungkawaṟa nyanga palulakutu. Wanyulanya-puṯa wantir'iyala, kaṉa kungkawaṟa palunya mayatjakutu kati.” \p \v 57 Ka pula katjaṟarangku wangkangu, “Wanyu paṯala, kali aḻṯi kungkawaṟa palunya, ka paluṟu kuliṟa wangka.” \v 58 Munuya Ripikanya aḻṯira tjapinu, “Yaaltjin kulini? Nyuntu ankuku wati nyanga tjiḻpi palula?” \p Ka wangkangu, “Uwa palya, ngayulu ananyi.” \p \v 59 Kaya palulanguṟu Ripikanya palula tjanala tjungu iyaṉu palumpa ngunytjungku, kuṯangku, walytja tjuṯangku kuḻu. Munuya minyma pampa panya Ripikanya iṯinguṟu kanyintja kuḻu palula tjungu iyaṉu. \v 60 Munuya Ripikanya pukuḻmanu alatji wangkara, “Nyuntulanguṟu aṉangu mungilyi mulapa ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja, kaya tjanampa mirpaṉtju tjuṯa pungkula wiyanma alatjiṯu nyuntumpa walytja tjuṯangku maḻatja maḻatjangku kuḻu.” \v 61 Ka Ripikanya palumpa kungkawaṟa waṟkaripai tjuṯa kuḻu pirtji-pirtjiṟa kamulangka tati-tatinu munuya tjiḻpi panya Aipuṟamaku waṟkangka tjunguringkula anu. Alatji wati panya tjiḻpi paluṟu Ripikanya nguriṟa mantjinu munu ma-pakaṟa anu maḻaku palumpa mayatjakutu. \s1 Isaacalu Ripikanya Aḻṯinytja \p \v 62 Ka nyara palula-aṟangka wati panya Isaacanya pilangka nyinangi Kainanta uḻpaṟira, ka palumpa ngurangka itingka mina piṯi ngaringi, panya mina pala palunyaya wangkapai nyanga alatji, “Ngura nyanga palula panya palunya nyangu Tiṯutjara Nyinapailu”. \v 63 Munu nyara palula nyinara paluṟu mungartji kutjupa ilytjikutu anu unytju, tjinguṟu urukulintjikitja. Munu ilytjingka ma-pitjala kata ma-katuṟa aḻa miṟantjikitjangku nyangu kamula tjuṯa ngalya-pitjanyangka. \v 64-65 Ka Ripikalu kamula katunguṟu waṟaringkula nyangu Isaacanya ngalya-pitjanyangka, munu paluṟu ukalingkula Aipuṟamaku waṟkangka wati panya tjiḻpingka tjapinu, “Wati ngananya nyaratja ngalya-pitjanyi?” \p Ka wangkangu tjiḻpi panya paluṟu, “Wiya, nyaratja ngayuku mayatja, Isaacanya.” Kanku Ripikalu nyangatja kuliṟa raikingka yunpa tjutuṉu. \p \v 66 Ka wati panya tjiḻpingku Isaacala wangkangu, “Nyangatjaṉa ngalya-katingu nyuntumpa kuri.” Munu paluṟu tjukurpa uwankara tjakultjunu panya paluṟu ankula kungkawaṟa mantjintja. \v 67 Ka Isaacalu Ripikanya mantjiṟa katingu palumpa ngunytjuku tiintakutu munu palunya kuri aḻṯingu. Munu paluṟu palumpa puḻkaṟa mukuringu, ka Ripikalu palunya pukuḻpa palyaṉu panya wati paluṟu ngunytjunguṟu tjituṟu-tjituṟu nyinangi. \c 25 \s1 Tjitji Kutjupa Tjuṯa Aipuṟamalanguṟu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 1 Ka Aipuṟamalu kuri kutjupa aḻṯingu minyma ini Kituṟanya. \v 2 Ka paluṟu katja tjuṯa kanyiningi Aipuṟamaku ini nyanganpa – Tjimaṟannga, Tjakitjannga, Mitannga, Mitiyannga, Itjipakanya, Tjuwanya tjananya. \v 3 Ka Tjakitjannga wati Tjiipaku pulampa Titanku mama nyinangi. Ka wati panya Titantanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja, aṉangu panya ini nyanga tjana Atjurkunu tjuṯa, Litutjikunu tjuṯa, Liyumkunu tjuṯa. \v 4 Ka Aipuṟamaku katjangku ini Mitiyantu katja tjuṯa utinu ini nyanganpa – Ipanya, Ipunya, Aanakanya, Apitanya, Iltayanya tjananya. \p \v 5-6 Ka Aipuṟamalu minyma Kituṟakunu tjuṯa kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa ungu palumpa panya katja tjuṯa, munu palu puṟunypaṯu minyma Aikakunu kuḻu ungu palumpa panya katja Itjumailnga. Munu palulanguṟu tjananya uwankara parari ma-iyaṉu kakaraṟa katja panya Isaacala itingka nyinanytjaku-tawara. Ka ngula Aipuṟamanya wiyaringkunyangka Isaacalu palumpa kutjupa kutjupa uwankara mantjinu. \s1 Aipuṟamanya Wiyaringkunytja \p \v 7-8 Uwa, Aipuṟamanya yiya tjuṯa mulapa nyinangu nampa nyangatja 175 munu palulanguṟulta ilungu. \v 9-10 Ka palumpa katja kutjarangku Isaacalu pula Itjumailtu palunya katira ngura panya Mamaṟaila kakaraṟa tjuṉutjunu kuḻpi ini Makapilala. Panya kuḻpi pala palunya Aipuṟamalu ngaṉmanytju payamilaṉu wati Iitakunungka ini Ipuṟanta munu panya palumpa kuri Tjiiṟanya pala palula ngaṉmanytju tjuṉutjunu. \v 11 Ka Isaacanya palumpa mama tjuṉutjunkunytjatjanu piṟuku ankula nyinangi ngura nyara mina piṯitjarangka, panya mina nyara palunyaya wangkapai nyanga alatji, “Ngura nyanga palula panya palunya nyangu Tiṯutjara Nyinapailu”. Ka Godalu Isaacanya pukuḻmanu kutjupa kutjupa tjuṯa palumpa palyaṟa. \s1 Wati Itjumailtanguṟu Aṉangu Ma-tjuṯaringkunytja \p \v 12 Ka nyangatja Aipuṟamaku katja Itjumailku walytjapiti palulanguṟu ma-tjuṯaringkunytja maḻatja maḻatja. Itjumailnga panya Aipuṟamalu minyma ini Aikala utinu Tjiiṟaku panya waṟkangka. \v 13-15 Ka Itjumailtu katja tjuṯaṯu utinu. Ngaṉmanytju paluṟu utinu katja ini Nipayatjanya, ka Nipayatjalu pininu wati ini Kitarnga, ka Kitartu pininu Atapilnga, ka Atapiltu pininu Mipitjamanya, ka Mipitjamalu pininu Mitjimanya, ka Mitjimalu pininu Tumanya, ka Tumalu pininu Matjanya, ka Matjalu pininu Aatatanya, ka Aatatalu pininu Timanya, ka Timalu pininu Tjiturnga, ka Tjiturtu pininu Napitjinya, ka Napitjilu pininu Kitimanya. \v 16 Nyanga paluṟu tjana uwankara Itjumailku katja tjuṯa nampa panya 12. Ka katja nyanga 12-nguṟu puḻka-aṉangu ma-tjuṯaringkula maḻatja maḻatja ma-nyinangu palu puṟunypaṯu. Munuya paluṟu tjana walytjaṟara walytjaṟara nyinara waṉaningi ngura kutjupa kutjupangka. Kaya Itjumailku katja panya 12 walytjapiti kutjupa kutjupaku mayatja nyinangi ngura walytjangka walytjangka. Munuya tawunu tjananku walytjangku walytjangku ininu. \v 17 Ka Itjumailnga tjiḻpi mulararira ilungu yiya tjuṯa mulapa nyinanytjatjanu nampa panya 137. \v 18 Kaya Itjumailku walytjapiti ma-tjuṯa mulararingu maḻatja maḻatja munuya manta lipiwanu nyinara waṉaningi nyanga alatji panya Itjipala kakaraṟa ngura ini Tjuulanguṟu ma-nyinara waṉaningi kakaraṟakutu ngura ini Apilalakutu. Munuya paluṟu tjana Aipuṟamaku walytja kutjupa tjuṯaku tiṯutjara mirpaṉtju nyinangi kalypa wiya. \s1 Jacobanya Pula Iitjunya Iṯi Wirkankunytja \p \v 19 Ka nyangatja Aipuṟamaku katja Isaacaku walytjapiti palulanguṟu ma-tjuṯaringkunytja maḻatja maḻatja. \v 20 Panya Isaacalu puḻkaringkula yiya nampa 40 nyinanytjatjanungku Laipanku maḻanypa Ripikanya aḻṯingu panya wati Pitjuwilku uṉṯalpa. (Pitjuwilnga ngura panya Aṟamanya nguraṟa, manta nyara Mitjupu-taimiyala nyinapai.) \v 21 Palu Ripikanya panya puṯu tjitjitjararingangi, ka Isaacalu Mayatja Godala tjapiningi palunya tjitji ungkunytjaku. Ka Mayatjalu paluṟu tjapinnyangka kulinu, ka palulanguṟu Ripikanya iṯitjararingu munu paku nyinangi. \v 22 Palu Ripikala tjuningka iṯi kutjara nyinangi, munu pulanku wirkankunytja kuwaripangka tjuni unngu pikaringkupai. Ka ngunytjungku wangkangu, “Nyaaku pula tjuni unngu pikaringanyi?” Munu paluṟu puṯu kuliṟa Mayatja Godala tjapinu palula wangkara utintjaku. \v 23 Ka Mayatjalu tjapinnyangka kuliṟa palula wangkangu nyanga alatji, \q1 “Tjitji pala pulalanguṟu puḻka-aṉangu uṯuḻu kutjara ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja, \q2 panya palumpakunu tjuṯaringkuku, ka nyara kutjupaku palu puṟunypaṯu tjuṯaringkuku. \q1 Munuya paluṟu tjana uṯuḻu kutjara tiṯutiṯu nyinaku. \q1 Ka uṯuḻu kutju witulya puḻka ngaṟaku, \q2 palu uṯuḻu kutjupa upa nguwanpa ngaṟaku. \q1 Ka kuṯa panya maḻanypaku waṟkariku.” \m Alatji Mayatjalu Ripikanya utiṟa wangkangu. \p \v 24 Ka palulanguṟu iṯi wirkankunytjaku ilaringu ka Ripikalu katja kutjara kanyinu. \v 25 Ka kuṯanya miṟi tjitin-tjitinpa nguwanpa inyu puḻka, ka palunya ininu Iitjunya. \v 26 Ka katja maḻatja mapalku wirkanu wanapari kuṯa paalpa maṟangku witiṟa, ka palunya ininu Jacobanya. Ka katja nyanga pula wirkankunytja-aṟa Isaacanya yiya nampa 60 nyinangi. \s1 Iitjulu Palumpa Maḻanypa Kuṯanmankunytjikitjangku Kalkuntja \p \v 27 Ka tjitji paluṟu pula puḻkaringu, ka Iitjunya kukaputju mulapa nyinangi, munu paluṟu ilytjingka pukuḻpa para-ngaṟapai kukaku ankula. Palu Jacobanya wati piluntju munu ngurangka kutju nyinara waṟkaripai. \v 28 Ka Isaacanya Iitjuku puḻkaṟa mukuringkupai panya paluṟu pukuḻṯu ngalkupai Iitjulu kuka katinyangka. Palu Ripikanya Jacobaku puḻkaṟa mukuringkupai. \p \v 29 Ka tjiṟirpi kutjupa Jacobalu mai tjuu waṟungka kutjannyangka Iitjunya kukatjanu wirkanu paḻtjatjiratja puḻka. \v 30 Munu paluṟu Jacobanya wangkangu, “Ai! Ngayulu puḻkaṟa paḻtjatjiratjaringu. Ungamaṉi mai pala tjuu tjitin-tjitinpa.” (Kaya nyanga palulanguṟu palunya ini kutjupa wangkapai “Iitamanya” panya “Iitima” wangkanyi “Tjitin-tjitinpa” tjanampa wangkangku.)\fig |src="CO00674B.TIF" size="col" loc="p" ref="25:30"\fig* \p \v 31 Ka Jacobalu wangkangu, “Uwa palyantiṉanta ungkuku, palu wanyuṉi ngayunya kalkula, kaṉa nyara palulanguṟu kutju nyuntunya uwa. Panya nyuntu ngayuku kuṯa kuranyu iṯi wirkankunytja, munun palulanguṟu nyuntu kuṯa ngaṉmanyitja mamangka aṟangka ngaṟaku paluṟu wiyaringkunyangka. Munu nyuntu panya mayatja nyinaku nganampa walytja uwankaraku munun mamalu kanyintja uwankara mantjilku paluṟu ilunyangka. Ka nyuntunya Godalu pukuḻmankuku mununta kalkulku, panya paluṟu tjamu Aipuṟamanya mama Isaacanya kuḻu kalkuntja puṟunypa. Nyangatja uwankara nyuntu mantjilku kuṯa puḻkangku. Palu nyuntu nyanga ngayuku maiku mukuringkulampa ngayula-waraṟa wangkara palyanmara ngayulu nyuntumpa aṟangka ngaṟanytjaku kuṯa puṟunypa.” \p \v 32 Ka Iitjulu wangkangu, “Wiya palya! Ngayulu panyaṉa kuwari paḻtjatjiratja puḻka nguwanpa ilunyi, munuṉa wanyu ilurampa mamangka aṟangka ngaṟaku? Wiya, ungamaṉi mai kaṉa palya nyuntumpa kuṯa nyinanytja wiyariwa mununku maḻanyari.” \p \v 33 Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya mulamulangkuṉi kalkula ngayunya kuṯanmankunytjikitjangku, kaṉanta palulanguṟu ungkuku.” \v 34 Ka Iitjulu mulapaṯu kalkuṉu palunya kuṯanmankunytjikitjangku, ka Jacobalu palunya mai tjuu ungu nyuma kuḻu. Ka ngalkula tjikiṟa paḻtjaringkula pakaṟa anu. Uwa, Iitjunya kuṯa nyinangi, palu paluṟu ngunti maikitja maḻanyaringu. \c 26 \s1 Isaacanya Ngura Ini Kiṟarta Nyinanytja \p \v 1 Ngaṉmanypa panya Aipuṟamanya nyinanytja aṟa ailuru puḻka ngaṟangi manta nyara palula munu wiyaringu. Munu ngulalta piṟuku ailuru puḻkaringu. Ka Isaacanya Pilitjiyanya nguraṟa tjuṯaku mayatjakutu anu wati panya Pimalikalakutu ngura panya Kiṟarta nyinanyangka. \v 2 Panya Mayatja Godalu Isaacala utiringkula wangkangu, “Ngura nyara Itjipalakutu ankuwiyangku wantima, munu ngura nyangangka kutju nyinama panya ngayulu nyuntunya nyinanytjaku wangkanytjitjangka. \v 3 Nyuntu ngura nyangangka alatjiṯu nyinama kaṉa nyuntula tjungu nyinama munuṉanta pukuḻmanama. Panya ngayulu nyuntunya munu nyuntumpa walytja tjuṯa maḻatja maḻatja kuḻu ungkuku manta nyanga palunya uwankara, munu panyaṉa ngayulu nyuntumpa mama Aipuṟamanya kalkuntjatjanungku kuliṟa tjukaṟurungku palyalku wantinytja wiyangku. \v 4 Ngayuluṉa palyalku nyuntulanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja, kaya mungilyi mulapa nyinaku panya kililpi ilkaṟitja tjuṯa puṟunypa, munuṉa palunya tjananya manta nyanga winki ungkuku. Ngayulu tjananya pukuḻmaṟa palyalku, munuṉa palula tjanalanguṟu aṉangu manta winkitja palyaṟa pukuḻmankuku. \v 5 Uwa, Aipuṟamalu ngayunya wangaṉarangku kulinu, kaṉa nyara palulanguṟu nyuntunya munu tjananya kuḻu pukuḻmankuku. Paluṟu panya ngayulu wangkanytja uwankara, ngayuku tjukurpa uwankara kuḻu wangaṉarangku kuliningi wantinytja wiyangku, kaṉa pala palulanguṟu Aipuṟamalu kulintjitjanguṟu nyuntunya munu tjananya kuḻu pukuḻmankuku.” Alatji Mayatja Godalu Isaacala wangkangu. \v 6 Ka Isaacalu wangaṉarangku kulinu munu ngura nyara Kiṟarta nyinangi ngura kutjupakutu ankunytja wiya. \p \v 7 Kaya wati Kiṟarnga nguraṟa tjuṯangku palumpa kuriku tjapinnyangka Isaacalu alatji kulinu, “Tjinguṟuya wati nyanga tjana Ripikaku mukuringanyi, panya paluṟu minyma wiṟu mulapa, yunpa wiṟu. Kaṉa tjinguṟu kuri walytjanmankunyangkaya palunyakitjangku ngayunya pungkula iluntankuku. Palula-tawaraṉa palunya maḻanymankuku, kaṉi tjinguṟu wantiku pungkuwiyangku.” Munu paluṟu alatji kuliṟa tjanala nguḻungku wangkangu ngunti nyanga alatji, “Wiya, minyma nyangatja ngayuku maḻanypa.” \p \v 8 Ka ngula wati mayatja panya Pimalikalu palumpa waḻinguṟu walu-nyangu, “Ai! Nyaratja Isaacalu Ripikanya ampuṟa nyunytjuṉi kuringku-palku.” \v 9 Munu paluṟu alatji nyakula wati kutjupa wituṉu Isaacanya aḻṯira ngalya-katinytjaku palulakutu. Munu pitjanyangka wangkangu palula, “Minyma nyara paluṟu-manti nyuntumpa kurimpa! Kan panyatja nyuntu nyaaku ngunti palunya maḻanypanmanangi?” Ka Isaacalu wangkangu, “Wiya, ngayulu kuliningi tjinguṟuṉiya ngayunya pungkuku minyma nyanga palunyakitjangku. Kaṉa iluntankunytjaku-tawara nguḻuringkula palunya kurinmankunytja wiyangku maḻanypanmanangi.” \p \v 10 Ka Pimalikalu wangkangu, “Ai! Nyaakulanyan ngunti kuraningi? Wati kutjupa tjinguṟu ngunti ngarima nyuntumpa kuringka nyuntumpa maḻanytja-palku, ka Godanya nganampa mirpaṉarima munulanya pikantanama, kala kuṉṯaringama nyuntu panya ngunti wangkanytjitjangka.” \v 11 Munu Pimalikalu palumpa aṉangu uwankara nguḻutjunu nyanga alatji wangkara, “Wati nyangatja palumpa kuri. Pampuntja wiyangkuya wantima, panya aṉangungku palunya pulanya pampunnyangkaṉa wangkaku pungkula iluntankunytjaku palunya.” \p \v 12 Ka Isaacalu ngura pala palula manta tjawaṟa uṉinypa tjuṉutjunkula waṉaṉu ukiṟi maitjara pakaltjingantjikitjangku. Ka mulapaṯu ukiṟi pakaṟa mai puḻkatjararingu. Ka ngula kuṟuringkunyangka Isaacalu mai puḻka mulapa uraṉu, panya Mayatja Godalu palumpa puḻka mulapa palyaṟa palunya pukuḻmanu.\fig |src="lb00094c.tif" size="col" loc="p" ref="26:12"\fig* \v 13-14 Ka paluṟu kutjupa kutjupa tjuṯatjararingu. Paluṟu ulytja puḻka, kuka tjuṯa mulapa kuḻu kanyiningi, aṉangu panya palumpa waṟkaripai tjuṯa kuḻu. Kaya Pilitjiyanya nguraṟa tjuṯangku nyakula palunya nyaṟaringangi paluṟu puḻka mulapa kanyinnyangka. \v 15 Munuya palulanguṟu palunya nyaṟaringkula palumpa mina piṯi tjuṯa piḻuntaṟa tjutuṟa patinu, mina panya Aipuṟamaku wati waṟka tjuṯangku ngaṉmanytju tjawaṟa wantinytja Aipuṟamanya nyinanytja aṟangka. \p \v 16 Ka Pimalikalu Isaacala wangkangu, “Nganampa ngura wanyu wantikatira ara, panya nyuntu kuwari aṉangu tjuṯatjararingkula kuṉpu puḻkaringu, kala nganaṉa upa nguwanpa. Wantikatilanya!” \v 17 Ka palulanguṟu Isaacalu tjananya wantikatira anu ngura kutjupakutu munu wirkaṟa ngura tjunu Kiṟarku wimaṟungka, munu pala palula rawa nguwanpa nyinangi. \v 18 Munu piṯi panya palunya tjananya paluṟu piṟuku tjawaṟa mina utinu, munu paluṟu mina panya tjuṯa ininu, ini panya palu puṟunypa tjuṯa, panya palumpa mamangku Aipuṟamalu ngaṉmanytju ininingi. \p \v 19 Ka Isaacaku wati waṟka tjuṯangku piṯi kutjupa tjawaṉu minaku wimaṟu panya palula munu tjawaṟa mina utinu. \v 20 Palu Kiṟarnga nguraṟa kuka kanyilpai tjuṯa pikaringu Isaacaku waṟka tjuṯaku wangkara, “Mina nyangatja nganampa!” Ka palulanguṟu Isaacalu mina palunya ininu “Pikaringkunytjanya”. \v 21 Ka Isaacaku waṟka tjuṯangku mina piṯi kutjupa tjawaṉu, kaya tjanampa palu puṟunypaṯu pikaringangi Kiṟarnga nguraṟa tjuṯa. Ka Isaacalu mina palunya ininu “Tjanampa Kuraringkunytjanya”. \v 22 Munu palulanguṟu Isaacanya tjana Kiṟarku wimaṟu wantikatira anu ngura kutjupakutu munu ngura tjunkula piṯi kutjupa tjawaṟa mina utinu. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa tjanampa pikaringkunytja wiya mina nyanga palulanguṟu. Ka palulanguṟu Isaacalu mina palunya ininu “Aḻa Lipinya”, munu wangkangu, “Kuwari Mayatja Godalu nganaṉanya aḻa lipikutuṉu, kalampa ulytja, kuka, kutjupa kutjupa uwankara tjuṯa mularariku manta nyanga palula nganaṉa nyinanyangka.” \p \v 23 Munu nyara palulanguṟu Isaacanya anu ngura Piitjiipalakutu. \v 24 Ka munga pala palula Mayatja Godanya utiringu palula munu alatji wangkangu palula, “Ngayuluṉa nyuntumpa mamaku God, Aipuṟamaku. Nguḻuringkuwiya nyinama panya ngayulu nyuntula tjungu nyinanyi. Ngayuluṉa nyuntunya pukuḻmankuku, ka nyuntulanguṟu aṉangu ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja, panya alatji tjuṯantjikitjangkuṉa kalkuṉu Aipuṟamanya, ngayula panya wangaṉarangku kulilpainya.” Alatji Godalu Isaacanya kalkuṉu wangkara. \v 25 Ka ngura pala palula Isaacalu pitjilpa puḻka palyaṉu Mayatjanya waḻkuntjikitjangku. Munu waḻkuṟa wiyaringkula paluṟu nguralta tjunkula nyinangi, kaya palumpa wati waṟka tjuṯangku piṯi kutjupa tjawaṟa mina utinu.\fig |src="hk00220c.tif" size="col" loc="p" ref="26:25"\fig* \s1 Isaacalu Pulanku Pimalikalu Ngaparku Kalkuntja \p \v 26 Ka wati panya Pimalikanya Kiṟartanguṟu palulakutu pitjangu Isaacanya nyakunytjikitja. Munu paluṟu palumpa mayatja palula maḻatja kutjara kuḻu katingu, kutju ini Awutjanya panya palumpa maḻpa mulapa, ka kutjupa ini Pikalnga panya palumpa tjaultji tjuṯaku mayatja. \v 27 Ka wirkankunyangka Isaacalu tjapinu tjanala, “Nyaaku nyura ngayulakutu pitjangu kuwari nyanga? Panya ngaṉmanypa nyuntu maḻpa kura nyinangi ngayuku, munuṉi nyuntumpa nguranguṟu paiṟa iyaṉu maḻpa wiyangku.” \p \v 28 Kaya wangkangu, “Wiya, nganaṉa nyangu Godalu tiṯutjarangku nyuntunya alpamilannyangka, munula kulinu, ‘Utila Isaacala tjunguringkula ngaparku wangkara kalkunma kalypa nyinanytjikitjangku.’ Kala wanyu nyuntu nganaṉanku kuwari kalkunma kalypa nyinanytjikitjangku. \v 29 Nyuntulanya kalkunma nganaṉanya pungkunytja wiyangku wantinytjikitjangku, panya nganaṉa ngaṉmanytju nyuntunya pungkuwiyangku wantingi munula nyuntunya mirpaṉṯu paiṟa iyantja wiyangku purkaṟangku wituṟa ma-iyaṉu. Ka nyuntu wanyu palu puṟunypa nganaṉanya pungkuwiyangku wantima. Alatjilanya kalkunma. Panya nganaṉa utingku nyanganyi Godalu nyuntunya alpamilaṟa pukuḻmankunyangka.” \p \v 30 Ka Isaacalu tjanampa mai puḻka palyaṉu munuya tjunguringkula puḻkaṟa ngalkula tjikiṟa paḻtjaringkula pukuḻaringu munuya ngura pala palula munga kutju ngaringu. \v 31 Munuya mungawinki mulapa pakaṉu munuya nyara palula aṟa ngaparku kalkuṉu kalypa nyinanytjikitjangku. Munuya kalkuntjatjanungku wangkangu tiṯutjarangku kulintjikitjangku wantinytja wiyangku. Ka palulanguṟu Isaacalu tjananya wati panya maṉkurpa wangkara iyaṉu tjanampa maḻparingkunytjatjanungku. \p \v 32 Ka tjiṟirpi pala palula Isaacaku wati waṟka tjuṯangku pitjala tjakultjunu panya tjana piṯi tjawaṟa mina utintja. Panya tjana wirkaṟa wangkangu, “Awari! Nganaṉala tjawaṟa mina utinu.” \v 33 Ka palulanguṟu Isaacalu mina palunya ininu “Kalkuntjanya”. Palulanguṟu ngura nyara paluṟu ini nyangatja ngaṟanyi “Piitjiipanya”, panya ini nyanga palunya wangkanyi, “mina piṯi kalkuntjitja” tjanampa wangkangku. \s1 Iitjulu Kuri Malikitja Kutjara Aḻṯinytja \p \v 34 Ka wati panya Iitjulu yiya nampa panya 40 nyinanytjatjanungku kungka Iitakunu kutjara aḻṯingu malikitja kutjara, kutju ini Tjutitjanya panya wati Piiṟiku uṉṯalpa, kutjupa ini Patjimatjanya panya wati Iilanku uṉṯalpa. \v 35 Palu kungkawaṟa nyanga paluṟu pula Isaacanya pulanya Ripikanya puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟu palyaningi kura nyinara. \c 27 \s1 Isaacalu Jacobanya Pukuḻmankunytja Iitjunya-palku \p \v 1 Ka Isaacanya tjiḻpi mulararingu munu kuṟu paulyarira puṯu nyangangi. Munu paluṟu katja ngaṉmanyitja Iitjunya aḻṯira wangkangu, “Katja, yaaltjin?” \p Ka wangkangu, “Uwa, nyangatjaṉa ngaṟanyi.” \p \v 2 Ka Isaacalu wangkangu, “Nyawaṉi katja! Ngayuluṉa tjiḻpi mulararingu munuṉa tjinguṟu kuwari nguwanpa iluku. \v 3 Ka-puṯa nyuntu punaṟa mantjiṟa ilytjikutu ara kukaku munutju kuka wakaṟa kati. \v 4 Munu ngalya-katira pauṟa palyala kuka wiṟu mulapa panya nyuntutjun kuka wiṟu palyalpai kaṉa pukuḻpa mulatu ngalkupai. Munuṉa palulanguṟu ngalkula paḻtjaringkula ngayulu nyuntunya wangkara pukuḻmankuku ilunytja kuwaripangka.” \p \v 5-6 Ka Ripikalu kuliningi Isaacalu katjangka wangkanyangka. Munu Iitjunya kukaku ankunyangka minyma paluṟu katja panya maḻatja Jacobanya aḻṯira wangkangu, “Katja kulila! Ngayulu kulinu nyuntumpa mamangku Iitjula wangkanyangka. \v 7 Alatji paluṟu wangkangu, ‘Kukatju wakaṟa kati munuṉi pauṟa uwa kuka wiṟu mulapa, kaṉa ngalkula pukuḻarira nyuntunya wangkara pukuḻmankuku Mayatja Godala miṟangka ngayulu ilunytja kuwaripangka.’ Alatji paluṟu Iitjula wangkangu. \v 8 Palu katja kulilaṉi, munu ngayulu wangkanytja palyala wangaṉarangku. \v 9 Nganampa nanikuta tjuṯakutu ankula yangupala kutjara mantjiṟa ngalya-kati kaṉpi puḻka kutjara kuka wiṟu, kaṉa pauṟa palyalku kuka wiṟu mulapa panya nyuntumpa mamangku pukuḻṯu ngalkuntjaku. \v 10 Ka nyuntu katira palunya uwa ngalkuntjaku, ka paluṟu ngalkula pukuḻarira nyuntunya wangkara pukuḻmankuku ilunytja kuwaripangka.” Alatji ngunytjungku Jacobanya wangkangu. \p \v 11 Palu Jacobalu wangkangu, “Palu ngayuku kuṯa inyu puḻka kaṉa ngayulu miṟi wiṟuly-wiṟulypa inyu wiyatjara. \v 12 Ka tjinguṟu Mamalu ngayunya pampuṟa kulilku ngayulu Iitjunya puṟunypa wiya, munuṉi ngunti kurannyangka kuliṟa ngayunya pukuḻmankuwiyangku kuranmankuku.” Alatji Jacobalu wangkangu kuranmankunytjaku-tawara nguḻuringkula. \p \v 13 Ka ngunytjungku wangkangu, “Wiya wanti nguḻuringkunytja wiyangku, katja, panya mamangkunta nyuntunya kuranmankulampa ngayunya waintaṟa kulilku kura, nyuntunya wiyangku. Ka nyuntu ngayunya wangaṉarangku kuliṟa ankula nanikuta kutjara pungkula ngalya-kati.” \v 14 Ka palulanguṟu kuliṟa anu mantjintjikitja, munu pungkula ngalya-katingu ngunytjukutu. Ka paluṟu pauṟa palyaṉu kuka wiṟu mulapa Isaacalu pukuḻṯu ngalkuntjaku. \v 15 Munu palulanguṟu Iitjuku mantara wiṟu mantjinu munu Jacobanya tjarpatjunu. \v 16 Munu palula miṉangka nanikuta panya miṟi inyu winki tanpaṉu piningka kuḻu. \v 17 Munu kuka panya wiṟunyalta Jacobanya ungkul'iyaṉu mai nyuma kuḻu palyantjatjanungku palumpa mamakutu katinytjaku. \p \v 18 Ka Jacobanya mamakutu ankula mama waḻkuṟa wangkangu, “Mama!” \p Ka wangkangu, “Uwa katja! Ngananyan wanyu?” \p \v 19 Ka Jacobalu wangkara Iitjulu-palku wangkangu, “Ngayuluṉa katja panya ngaṉmanyitja Iitjunya. Panya ngayulu nyuntu wangkanytja palyaṉu. Wanyu pakaṟa nyina munu kuka nyanga ngayulu katinytja ngalkula, munuṉin palulanguṟu pukuḻmanamalta.”\fig |src="tnGEN27V21.tif" size="col" loc="p" ref="27:19"\fig* \p \v 20 Ka Isaacalu urulyaraṟa wangkangu, “Yaaltji-yaaltjingkun mapalkungku kuka wakaṟa katingu?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, Mayatja panya God nyuntumpangkuṉi alpamilaṉu tjukaṟurungku nguriṟa wakantjaku.” \p \v 21 Ka Isaacalu puṯu nguwanpa mulamularingkula wangkangu, “Ngalya-ilariwa, kaṉanta pampula. Nyuntu wanyu mulapa Iitjunya?” \v 22 Ka Jacobanya ngalya-ilaringkunyangka mamangku pampuṟa wangkangu, “Nyuntu Jacobanya puṟunypa wangkanyi, palu nyuntu miṉa Iitjunya puṟunypa.” \v 23-24 Palu paluṟu kuṟu paulytju Iitjunya-palku kuliningi panya miṉa inyu puḻka Iitjunya puṟunypa pampuṟa. Munu paluṟu pukuḻmankunytjikitjangku kuliningi munu kuliṟa piṟuku tjapinu, “Nyuntun mulapa Iitjunya?” \p Ka paluṟu wangkara wangkangu, “Uwa, ngayulu Iitjunya.” \p \v 25 Ka Isaacalu wangkangu, “Uwa katja! Kuka pala ngalya-kati, kaṉa ngalkula wiyaringkula nyuntunya pukuḻmankuku.” Ka Jacobalu kuka panya katira ungu munu waina kuḻu ungu tjikintjaku, ka nyinara ngalkula tjikiningi. \p \v 26 Ka palumpa mamangku wangkangu, “Uwa katja! Ila pitja munuṉi mitamita kutjara nyunytjula.” \v 27 Munu paluṟu nyunytjuntjikitja ilaringkunyangka Isaacalu palumpa mantara paṉṯiṟa Iitjunya-palku kulinu, munu palulanguṟu palunya pukuḻpa palyaṉu alatji wangkara, “Awa! Ngayuku katja paṉṯinyi kaana wiṟu puṟunypa, panya Godalu wiṟu tjuṯa pakaltjingantja puṟunypa. \v 28 Ka Godalu ilkaṟinguṟu nyuntumpa mantakutu kulyarpa puḻka iyalku munu manta nyuntumpa wiṟu palyalku ukiṟi uṉinypatjara puḻka pakantjaku, kiṟipitji puḻka tjuṯa kuḻu pakannyangka waina kuḻu palyantjaku.\fig |src="tnGEN27V27.tif" size="col" ref="27:28"\fig* \v 29 Kaya aṉangu ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu nyuntumpa waṟkaripai nyinaku, munuya nyuntunya waḻkuntjikitja nyuntula kuranyu tultjungaṟakatiku. Kan uwankaraku mayatjariku nyuntumpa walytjapitiku, kaya paluṟu tjana nyuntula kuranyu tultjungaṟakatiku nyuntunya waḻkuntjikitja, aṉangu panya nyuntumpa ngunytjunguṟu tjuṯaringkunytja tjuṯa kuḻu. Ka aṉangungku nyuntunya kuranmankunyangkampa Godalu palunya ngapartji kuranmankukuṯu, munu aṉangungku nyuntunya pukuḻmankunyangkampa Godalu palunya ngapartji pukuḻmankukuṯu.” Alatji Isaacalu wangkara pukuḻmanu palumpa katja Jacobanya ngunti kuliṟa Iitjunya-palku. \s1 Iitjulu Pukuḻmankunytjaku Palumpa Mamangka Puḻkaṟa Tjapintja \p \v 30 Ka palula maḻangka Jacobanya pakaṟa ankunyangka palumpa kuṯa Iitjunya pitjangu kukatjara. \v 31 Munu paluṟu kuka wiṟu pauṟa katingu palumpa mamakutu, munu wangkangu, “Mama, wanyu pakaṟa nyina munu kuka nyanga ngayulu katinytja ngalkula, munuṉin palulanguṟulta pukuḻmanama.” \p \v 32 Ka Isaacalu tjapinu, “Ngananyan wanyu nyuntu?” \p Ka wangkangu, “Nyuntumpa katja panya ngaṉmanyitjaṉa, Iitjunya.” \p \v 33 Ka Isaacalu nyanga palunya kuliṟa puḻkaṟa tjititingkula wangkangu, “Nganaluṉi panyatja wanyu kuka panya katira ungu? Kaṉa kuwari kutju ngalkula wiyaṉu nyanga nyuntu pitjanytja kuwaripangka. Alatjiṯuṉa palunya pukuḻmanu, ka palulanguṟu palumpa pukuḻpa tiṯutjara ngaṟaku.” \p \v 34 Ka Iitjulu nyanga palunya kuliṟa unngu kuraringkula mirara wangkangu, “Mama! Ngayunya ngapartjiṉi pukuḻmara.” \p \v 35 Ka Isaacalu wangkara wangkangu, “Wiya, nyuntumpa maḻanypangku pitjala ngayunya ngunti kuraṉu. Panya ngayulu nyuntunya pukuḻmankunytjikitjangku kalkuṉu, ka paluṟu anga-pitjangu, kaṉa palunya pukuḻmanu nyuntunya-palku.” \p \v 36 Ka Iitjulu wangkangu, “Palu mulapa nyaratja ini Jacobanya,\f * \fr 27:36 \fr*\ft Ini nyanga Jacobanya wangkanyi \ft*\ft \+it ngunti kurantja\+it* tjanampa wangkangku.\ft*\f* panya nyangatjaṉi piṟukuṯu ngunti kuraṉu. Panya paluṟu mungaṯu ngayunya mai ungkula wangkangu maḻanypa nyinanytjaku paluṟu kuṯaringkula ngula nyuntumpa aṟangka nyinanytjikitjangku. Munu kuwari nyanga paluṟu nyuntulakutu anga-pitjangu, kan palunya pukuḻmanu ngayunya-palku. Mama! Kan ngayunya kuḻu pukuḻmankunytjaku ngaṟanyi?”\fig |src="tnGEN27V34.tif" size="col" loc="p" ref="27:33"\fig* \p \v 37 Ka Isaacalu wangkangu, “Wiya, ngayulu panya ngaṉmanytju palunya nyuntumpa mayatja tjunu. Munuṉa nyuntumpa walytjapiti uwankara tjunu palumpa waṟkarinytjaku. Munuṉa palunya ungu mai waina kuḻu. Ka katja, palulanguṟu nyuntumpa maḻa piṟuku palyantjaku wiya ngaṟanyi.” \p \v 38 Ka Iitjulu piṟukuṯu puḻkaṟa tjapiningi palumpa mamangka alatji wangkara, “Mama! Nyuntu wanyu kutju-aṟa kutju pukuḻmankupai? Wanyuṉi ngayunya kuḻu pukuḻmanama.” Munu paluṟu puṯu tjapiṟa ulangu. \p \v 39 Ka Isaacalu palunya wangkangu, “Godalu ilkaṟinguṟu nyuntumpa mantakutu kulyarpa puḻka iyantja wiyangku wantiku, munu paluṟu manta nyuntumpa wiṟu palyantja wiyangku wantiku ka ukiṟi wiṟu pakantja wiyaṯu. \v 40 Ka nyuntu tjuḻatjara rawa aṉangu tjuṯaku pikaringkuku, munu nyuntu palumpa waṟkaripai nyinaku Jacobaku panya paluṟu nyuntumpa kuṯaringu. Palu ngula nyuntu palula tungunpungkula pikaringkuku Jacobaku ka paluṟu nyuntumpa mayatja wiyaringkuku.” Alatji Isaacalu Iitjunya wangkangi kurangka nyinanytjaku. \p \v 41 Ka Iitjunya puḻkaṟa mirpaṉaringu Jacobaku panya palumpa mamangku palunya pukuḻmankunyangka. Munu paluṟu iluntankunytjikitjangku kuliningi Jacobanya. Munu kulinu, “Mamanya ilunytjaku ilaringanyi, kaṉa ilunyangka ulara wiyaringkula palulanguṟulta Jacobanya iluntankuku.” \p \v 42-45 Palu Ripikalu kulinu Iitjulu alatji wangkanyangka munu tjituṟu-tjituṟurira wangkangu, “Kuwari ngayuku katja kutjarangku pulanku pungkula ilunyi, kaṉa tjiṉṯu kutjungka palunya pulanya kawalinkuku.” Munu palulanguṟu wati kutjupa wituṉu Jacobanya aḻṯira ngalya-katinytjaku munu pitjanyangka wangkangu, “Katja kulila! Nyuntumpa kuṯa Iitjunya pukuḻarinyi nyuntunya iluntankunytjikitja wangkara. Ka katja wanyu ngayulu wangkanytja wangaṉarangku kulinma munu mapalku ankula nyinama ngayuku kuṯa Laipanta ngura nyara Aaṟanta. Munu nyara palula nyinama nyuntumpa kuṯa mirpaṉpa wiyaringkunytjaku paṯaṟa. Panya ngula paluṟu watarkuriku nyuntu panya palunya ngunti kurantjitjaku. Kaṉa palulanguṟu wati kutjupa iyalku nyuntunya maḻakungku aḻṯira ngalya-katinytjaku. Palya?” \p \v 46 Ka palulanguṟu Ripikalu ankula Isaacala wangkangu, “Ngayulu kaar-kaararingu Iitjuku kuri kutjarangka tjungu nyinara nyinara, panya paluṟu pula ngura nyanga Kainannga nguraṟa, kura kutjara. Ka tjinguṟu Jacobalu palu puṟunytjuṯu kungkawaṟa ngura Kainannga nguraṟa aḻṯiku, kaṉa palulanguṟu kaar-kaararira paku puḻkaringkuku.” Alatji Ripikalu Isaacala wangkangu panya paluṟu kuliningi Isaacalu Jacobanya iyantjaku. \c 28 \s1 Isaacalu Jacobanya Laipantakutu Iyantja \p \v 1 Ka Isaacalu Jacobanya aḻṯira pukuḻmaṟa wangkangu, “Katja! Kungka nyanga Kainannga nguraṟa aḻṯinytja wiyangku wantima. \v 2 Palu ngura nyara Mitjupu-taimiyalakutu ara nyuntumpa tjamu Pitjuwilku ngurakutu munu kungka ngura nyara palunya nguraṟa aḻṯi nyuntumpa kulypalku Laipanku uṉṯalpa. \v 3 Kaṉa God Witulya Puḻkangka nyuntumpa tjapini nyupalinya pukuḻmaṟa tjitji tjuṯa ungkunytjaku, kaya palula tjanalanguṟu nyuntumpa walytja ma-tjuṯa mularariku maḻatja maḻatja munuya ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka nyinara waṉalku. \v 4 Ka Godalu nyuntunya munu nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu pukuḻmankuku. Panya paluṟu ngaṉmanytju Aipuṟamanya pukuḻmanu, palu puṟunypa paluṟu nyuranya pukuḻmankuku munu manta nyanga malikitja nyuntu kuwari nyinanytja nyuranya ungkuku, ka nyura aṉangu kutjupa tjuṯanguṟu tjulyaṟa walytjangku kanyilku. Panya Godalu Aipuṟamanya ngaṉmanytju kalkuṉu manta nyangatja ungkunytjikitjangku palumpa walytjapiti maḻatja maḻatja kuḻu.” Alatji Isaacalu Jacobanya pukuḻmaṟa wangkangu. \p \v 5 Munu palulanguṟu Jacobanya iyaṉu ngura nyara Mitjupu-taimiyalakutu, palumpa kulypalpa Laipantakutu. Panya Laipanku mama wati panya Pitjuwilnga ngura Aṟamanya nguraṟa. Ka Laipanku maḻanypa Ripikanya panya Jacobaku pulampa Iitjuku ngunytju. \s1 Iitjulu Piṟuku Kuri Kutjupa Aḻṯinytja \p \v 6-7 Ka maḻangka Iitjulu kulinu palumpa mamangku Jacobanya pukuḻmaṟa kuriku iyantja ngura panya Mitjupu-taimiyalakutu. Munu paluṟu Jacobanya mamangku wangkanytjitja kuḻu kulinu panya kungka Kainannga nguraṟa aḻṯinytja wiyangku wantinytjaku. Palu Jacobanya wangaṉara ankunyangka kutju paluṟu kulinu. \v 8 Pala palulanguṟulta Iitjulu kulinu, “Munta-uwa panya! Ngayuku mamangku kungka Kainannga nguraṟa wantipai alatjiṯu mukuringkunytja wiyangku.” \v 9 Munu alatji kuliṟa Iitjulu ankula Aipuṟamaku katjangka Itjumailta kungkaku tjapinu, ka palumpa uṉṯalpa ini Maalatjanya palunya ungu wati panya Nipayatjaku nyarumpa, ka Iitjulu aḻṯira kanyiningi kuri kutjupa kutjarangka tjungu. \s1 Jacobalu Ngura Ini Pitjulta Ngarira Tjukurmankunytja \p \v 10 Ka Jacobanya ngura panya Piitjiipanya wantikatira ma-pakaṉu ngura panya Aaṟanku. \v 11 Munu paluṟu ankula ankula ngura kutjupangka nguṟurpa wirkanu munu mungartjirinyangka nyakula ngura tjunu. Munu paluṟu katamala wiyangka apu mantjinu munu kata tjunkula ngarikatingu. \v 12 Munu paluṟu kunkunpa ngarira tjukurmanangi tjukalpa mantanguṟu ilkaṟikutu ma-ngaṟanyangka, kaya Godaku angelpa tjuṯa ngalya-ukalingkula ma-tatiningi tjukalta panya.\fig |src="CO00683b.tif" size="col" loc="p" ref="28:12"\fig* \v 13 Munu paluṟu Godanya nyangu palula itingka ngaṟanyangka, ka wangkangu palula nyanga alatji, “Ngayuluṉa Mayatja Godanya, panya nyuntumpa tjamungku Aipuṟamalu ngayunya waḻkuṉu, nyuntumpa mamangku Isaacalu kuḻu. Kaṉa ngayulu manta pala nyuntu ngarinytjanya nyuntunya unganyi nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatja. \v 14 Kaya paluṟu tjana ma-tjuṯaringkula winki mularariku maḻatja maḻatja, munuya minga puṟunyarira mungilyi mulapa nyinaku. Munuya aḻa lipiwanu nyinaku alinytjara kakaraṟa uḻpaṟira wiluṟara. Kaṉa nyuntulanguṟu munu nyuntumpa walytjapiti maḻatja maḻatjanguṟu kuḻu ngayulu aṉangu manta winkitja palyaṟa pukuḻmankuku. \v 15 Palu kulinma! Ngayuluṉa nyuntula tjungu pitjalinkuku munuṉanta aṯunytju kanyilku. Munuṉanta maḻakungku katiku ngura nyangaku. Panya ngayulu kalkuntjatjanungku uwankara palyalku wantinytja wiyangku.” Alatji Godalu Jacobala wangkangu paluṟu tjukurmankunyangka. \p \v 16 Ka Jacobalu wankaringkula wangkangu, “Ai! Mulapa Mayatja Godanya ngura nyangangka ngaṟanyi, kaṉa ngurpaṯu pitjala ngaringi.” \v 17 Munu paluṟu nguḻu-nguḻuringkula wangkangu, “Ngura miḻmiḻpa nyangatja Godaku ngura! Nyanga aḻa ngaṟanyi ngura ilkaṟitjakutu.” Munu alatji wangkara piṟuku kunkunaringu. \p \v 18 Munu mungawinki mulapa pakaṟa puḻi panya katangka tjunkula ngarinytja mantjiṟa muṟutjunu ngula nyakunytjikitjangku munu paluṟu uwilangka kurpiṟa miḻmiḻmanu apu panya palunya Godanya kulintjikitjangku. \v 19 Ka ngura pala palula itingka tawunu ini Latjanya ngaṟangi, palu Jacobalu ini kutjupa tjunu “Pitjulnga” panya ini nyanga palunya wangkanyi “Godaku ngura” tjanampa wangkangku.\fig |src="CO00685B.TIF" size="col" loc="p" ref="28:19"\fig* \p \v 20-21 Ka palulanguṟu Jacobalu Mayatja Godanya wangkara kalkuṉu nyanga alatji, “Nyuntu ngayula tjungu pitjalinkunyangka, munu aṯunytju katiṟinkunyangkampa, munu mantara mai kuḻu ungkunyangka, munu maḻakungku ngayuku mamaku ngurakutu katinyangkampa ngayulu nyuntunya mayatjanmaṟa waḻkulku ngayuku God. \v 22 Nyangatjaṉa apu muṟutjunu panya tjana nyuntunya kuliṟa waḻkuntjaku ngura nyanga miḻmiḻṯa Godaku ngurangka. Munuṉanta ngayunya ungkunytjanguṟu tjaraṟa tjukutjuku maḻakungku ungkuku. Tjinguṟuṉin puluka 10-pa ungkuku, kaṉanta puluka kutju maḻakungku ungkuku. Munta tjinguṟuṉin tjiipi 20 ungkuku, kaṉanta tjiipi kutjara maḻakungku ungkuku. Alatjiṉa nyuntu ngayunya ungkunytja uwankaranguṟu tjaraṟa maḻakungku ungkuku tiṯutjarangku kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa.” \c 29 \s1 Jacobanya Laipanku Ngurangka Wirkankunytja \p \v 1 Munu palulanguṟu Jacobanya piṟuku anangi ngura panya Aaṟantakutu munu kakaraṟa ankula ankula wirkanu. \v 2 Munu nyara palula nyangu mina piṯi ngaṟanyangka. Ka piṯingka itingka tjiipi tjuṯa ngarira waṉingi uṯuḻu maṉkurpa, panya tjana piṯi pala palulanguṟu mina tjutiṟa ungkunytjaku paṯaningi. Ka piṯi tjaangka apu puḻka anga-ngaringi. \v 3 Kaya wati tjiipi kanyilpai tjuṯangku tjiipi panya tjuṯa uṯuḻu kutju kutju minakutu ngalya-katira apu taaṉpa piṯi tjaanguṟu uṉṯuṟa waṉaṟa mina utilpai, munuya palulanguṟu tjiipi tjuṯa mina tjutiṟa ungkupai. Munuya tjikiṟa wiyaringkunyangka apu panya maḻakungku uṉṯuṟa waṉaṟa angatjunkupai aṟangkaṯu. \p \v 4 Ka Jacobalu wirkaṟa wangkangu tjiipi kanyilpai tjuṯangka, “Wati wiṟu tjuṯa! Nyura ngura ngananya nguraṟa?” \p Kaya wangkangu, “Nganaṉa Aaṟannga nguraṟa tjuṯa.” \p \v 5 Ka Jacobalu tjapinu tjanala, “Palu nyura wanyu ninti wati Laipanku panya Nayuku katjaku?” \p Kaya wangkangu, “Uwa, nganaṉa ninti palumpa.” \p \v 6 Ka piṟuku tjapinu, “Ka paluṟu palya nyinanyi?” \p Kaya wangkangu, “Uwa, paluṟu palya nyinanyi. Palu nyawa nyara palumpa uṉṯalpa ini Raitjilnga tjiipi tjuṯatjara pitjanyi.” \p \v 7 Ka Jacobalu tjanala wangkangu, “Palu nyaaku nyura nyangangka nyinara paṯaṉi? Panya nyangatja mungartjirinytja wiya kuwaripa kaḻaḻaṯu ngaṟanyi. Uti nyura tjiipi tjuṯa minatjanuṟa maḻakungku katiku ukiṟikutu, panya tjananya yaatangka tjarpatjunkunytjaku ngaṟanytja wiya kuwaripaṯu, nyangatja kaḻaḻa.” \p \v 8 Kaya wangkangu, “Wiya nganaṉa mina ungkunytja wiyangku paṯaṉi tjiipi uṯuḻu kutjupa kutjupa uwankara pitjanytjaku. Palulanguṟu kutjula apu panya uṉṯuṟa waṉaṟa mina utilku munu tjiipi tjuṯa mina tjutiṟa ungkuku.” \p \v 9-10 Ka Jacobanya kuwaripa ngaṟala wangkanyangka Raitjilnga ngalya-wirkanu palumpa mamaku tjiipi tjuṯatjara. (Raitjilku mama panya wati ini Laipannga, Jacobaku panya kulypalpa.) Ka Jacobalu wirkankunyangka nyakula mina piṯikutu ankula puḻi panya uṉṯuṟa waṉaṟa Laipanku tjiipi tjuṯa tjutiṟa ungu.\fig |src="CO00687B.TIF" size="col" loc="p" ref="29:12"\fig* \v 11 Munu palulanguṟu Raitjilnga mitamita kutjara nyunytjuṟa pukuḻarira ulangi. \v 12 Munu palula wangkangu, “Ngayulu panya nyuntumpa kuṉṯiliku katja Ripikaku, panya paluṟu munu nyuntumpa mama ngunytju kutjutja.” Ka nyangatja kuliṟa Raitjilnga ngurakutu wirtjapakaṟa mamangka tjakultjunu. \p \v 13 Ka Laipantu kuliṟa mapalku wirtjapakaṉu palumpa ukaṟikutu ngapari-ngapari munu ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṉu munu aḻṯira katingu palumpa ngurakutu. Ka Jacobalu kulypalta uwankara tjakultjunu ngura nyara palula tjana nyinanytjatjanungku Isaacanya, Ripikanya Iitjunya tjananya kuḻu. \v 14 Ka Laipantu kuliṟa palula wangkangu, “Nyuntu ngayuku ukaṟi walytja mulapa.” Ka Jacobanya nyara palula nyinangi piṟa kutju munu palumpa kulypalta waṟkaringi. \s1 Jacobanya Laipanku Waṟkarinytja Palumpa Uṉṯalpa Kutjarakitja \p \v 15 Ka Laipantu Jacobala wangkangu, “Nyuntu panya ngayuku ukaṟi munun nyaaku unytju ngayuku waṟkarima. Utiṉanta kutjupa kutjupa ungama. Palu nyaa ungkunytjakun mukuringanyi?” \v 16 Ka panya Laipanku uṉṯalpa kutjara nyinangi, kangkuṟu ini Liyanya, munu palumpa maḻanypa Raitjilnga. \v 17-18 Ka Jacobalu pulanya nyakula Raitjilku kutju puḻkaṟa mukuringangi, panya Liyanya wiya nguwanpa kuṟu lanma-lanma, palu palumpa maḻanypa kuṟu mantjil-mantjilpa kungkawaṟa wiṟu mulapa. Ka wati panya paluṟu wangkangu Laipanta, “Uwa palya, ngayulu Raitjilngakitja nyuntumpa piṟuku waṟkariku yiya tjuṯa nampa 7-kutu, kaṉi palula maḻangka ngayunya uwa aḻṯinytjaku. Palya?” \p \v 19 Ka Laipantu wangkangu, “Wiya palya. Ngayulu tjinguṟu wati kutjupa ungkulampa pukuḻarinytja wiya nguwanpa, palu ngayulu puḻkaṟa pukuḻarinyi nyuntunya ungkunytjikitja palunya aḻṯinytjaku. Palya nyuntu ngayula nyinara waṟkarima.” \v 20 Ka palulanguṟu Jacobanya yiya tjuṯa waṟkaringi nampa panya 7 Raitjilnga aḻṯinytjikitja. Palu panya Jacobanya Raitjilku puḻkaṟa mukuringkunyangka yiya panya 7 paluṟu tjana mapalku nguwanpa ngaṟala wiyaringu tjiṉṯu maṉkurpa puṟunypa. \p \v 21 Munu palulanguṟu yiya panya 7 ngaṟala wiyaringkunyangka Jacobalu Laipanta wangkangu, “Uwa, yiya tjuṯa waṯalpi wiyaringu! Walangkuṉi uwa nyuntumpa uṉṯalpa.” \v 22 Ka Laipantu mai kuka puḻka mulapa palyaṟa aṉangu nguratja tjuṯa aḻṯingu pitjala ngalkula pukuḻarinytjaku Jacobaku pulampa Raitjilku. \v 23 Palu mungaringkunyangka Laipantu uṉṯalpa ngaṉmanyitja Liyanya katira ungu Jacobanya, ka Jacobanya palula tjunguringu Raitjilta-palku. \v 24 Munu Laipantu kungkawaṟa waṟkaripai ini Tjilpanya palumpa uṉṯalpa ungu palumpa waṟkarinytjaku. \p \v 25 Palu Jacobalu ngarira tjiṉṯuringkula kutju nyangu, “Ai! Liyanyampal nyangatja, Raitjilnga wiyampa.” Munu paluṟu ankula Laipanta wangkangu, “Nyaakuṉin Liyanya ungu? Ngayulu panya yiya tjuṯa nyuntumpa waṟkaringi Raitjilngakitja, panyatja! Kaṉin nyaaku ngunti kuraṉu?” \p \v 26 Ka Laipantu wangkangu, “Wiya nganaṉa tjakangku uṉṯalpa ngaṉmanyitja-waraṟa aḻṯinytjaku ungkupai, munula palula maḻangkalta maḻanypa ungkupai. \v 27 Palu kulila! Nyanga kuwarila mai kuka puḻka ngalkuṉi tjiṉṯu 7-kutu nyupalimpa pukuḻarira, kaṉa palula maḻangka Raitjilnga nyuntunya ungkuku, nyuntu yiya tjuṯa kutjupa nampa 7 piṟuku ngayuku waṟkarinyangka. Palya? Kan kuwari Liyala tjunguringama tjiṉṯu panya 7-kutu.” \p \v 28 Ka Jacobalu uwanmanu, munu paluṟu Liyala tjunguringangi munga kutjupa munga kutjupa tjiṉṯu panya 7-kutu. Ka palulanguṟu Laipantu uṉṯalpa maḻatja palunya ungu Raitjilnga, ka aḻṯira kuri kutjaratjara nyinangi. \v 29 Ka Laipantu kungkawaṟa waṟkaripai kutjupa ini Pilanya ungu Raitjilnga palumpa waṟkarinytjaku. \v 30 Ka Jacobanya Raitjilta kuḻu tjunguringu munu palumpa puḻkaṟa pukuḻaringi panya paluṟu Liyaku tjuku nguwanpa mukuringangi munu panya Raitjilku puḻkaṟa mulapa mukuringangi. Munu paluṟu Laipanku piṟuku waṟkaringi yiya kutjupa tjuṯa nampa panya 7. \s1 Liyalu Tjitji Tjuṯa Jacobaku Kanyintja \p \v 31 Ka Mayatja Godalu nyangu Jacobanya Raitjilku puḻkaṟa nguwanpa mukuringkunyangka Liyanya wantira. Munu palulanguṟu Raitjilnga iṯi kanyintjaku wiyaṉu, munu Liyanya kutju iṯitjararingkunytjaku palyaṉu. \v 32 Ka palulanguṟu Liyanya iṯitjararingkula paku nyinangi munu iṯi katja kanyinu munu ininu Rupinnga panya paluṟu alatji kuliningi, “Godalu nyangu Jacobalu ngayunya wantira tjituṟu-tjituṟurinyangka, munuṉi palulanguṟu pukuḻmanu katja nyanga ungkula. Ka tjinguṟu palulanguṟu mukuringkuku ngayuku.” Alatji Liyalu kuliningi. \v 33 Munu palulanguṟulta piṟukuṯu iṯitjararingu, munu katja kutjupa kanyinu, munu wangkangu, “Godalu ngayunya katja kutjupa ungu Jacobalu ngayunya mukuringkuwiyangku wantinyangka nyakula.” Munu palulanguṟu palunya ininu Tjimiyannga. \v 34 Munu paluṟu ngula piṟuku iṯitjararingu munu iṯi katja kutjupa kanyinu. Munu paluṟu wangkangu, “Ala! Tjinguṟu kuwari ngayuku kuri ngayuku puḻkaṟa mukuringkula ngayula tjungu alatjiṯu nyinaku, panya ngayulu katja maṉkurpa palumpa kanyinu.” Munu paluṟu katja palunya ininu Levinya. \v 35 Munu palulanguṟu piṟukuṯu iṯitjararingu minyma panya paluṟu munu katja kutjupa kanyinu. Munu paluṟu wangkangu, “Kaṉa kuwari nyanga ngayulu Mayatja Godanya kutjulta mirawaṉinyi.” Munu katja palunya ininu Judah-nya. \c 30 \s1 Jacobalu Katja Kutjupa Tjuṯa Utintja \p \v 1 Palu Raitjiltu Jacobaku tjitji kanyintja wiya alatjiṯu, munu paluṟu palumpa kangkuṟuku nyaṟaringkula wangkangu Jacobala, “Nyaakun ngayula tjitji utilwiyangku wantinyi? Ngayulu tjitji kanyintjikitja mukuringanyi. Palu ngayulu tjinguṟu iluku iṯi wiyaṯu.” \p \v 2 Ka Jacobanya palumpa mirpaṉaringu munu wangkangu, “Ngayulu Godanya wiya. Paluṟu nyuntunya palyaṉu tjitji wiya nyinanytjaku.” \p \v 3 Ka Raitjiltu wangkangu, “Nyangatja kungkawaṟa ngayuku waṟkaripai ini Pilanya. Utin nyanga palula tjunguringama, ka paluṟu iṯitjararingkula kanyilku tjitji ngayuku. Kaṉa tjitji pala palumpa ngunytju puṟunyariku nyuntu kungkawaṟa palula utinnyangka.” \v 4 Munu palulanguṟu Raitjiltu Pilanya ungu Jacobanya kuri kanyintjaku, ka Jacobalu palula tjunguringu. \v 5 Ka palulanguṟu paluṟu iṯitjararingu Pilanya munu katja kanyinu Jacobaku. \p \v 6 Ka palulanguṟu Raitjiltu wangkangu, “Ngayulu Godala puḻkaṟa ngatjiningi tjitjiku, kaṉi pukuḻṯu kuliṟa ngayunya katja ungu.” Munu paluṟu ininu Dannga katja panya palunya. \p \v 7 Ka palulanguṟu Pilanya piṟuku iṯitjararingu munu Jacobaku katja kutjupa kanyinu. \v 8 Ka Raitjiltu wangkangu, “Ngalinku puḻkaṟa wangkangi kangkuṟulu ngali tjitjinguṟu, kaṉa palunya wangkara kanmarmanu kuwari tjitji nyanga kutjara wirkankunytjanguṟu.” Munu tjitji palunya ininu Napatalinya. \p \v 9 Ka Liyalu tjitji kanyintja wiyaringu, munu palulanguṟu kungkawaṟa palumpa waṟkaripai ini Tjilpanya Jacobanya ungu kuri kanyintjaku. \v 10 Ka palulanguṟu Tjilpalu Jacobaku katja kanyinu. \v 11 Ka Liyalu wangkangu, “Ngangari! Alatjiṯuṉatju ngayulu katjatjararingu.” Munu tjitji palunya ininu Kaatanya. \v 12-13 Ka Tjilpalu piṟukuṯu katja kutjupa kanyinu Jacobaku, ka Liyalu wangkangu, “Ngangarku! Puḻkaṟaṉa pukuḻaringu.” Munu palulanguṟu wangkangu, “Kuwariṉiya minyma tjuṯangku ngayunya pukuḻarinytjanmananyi.” Munu palulanguṟu katja panya palunya ininu Atjanya. \p \v 14 Ka ngula ukiṟi wiita ma-piḻṯiringkunyangka Liyaku katja ngaṉmanyitja ini Rupinnga anu wiita nyara palulakutu munu nyangu puṉu kutjupa kutjupa ngalkula iṯitjararingkupai yunpa mingkuḻpa puṟunypa ini “mantuṟaiki”. Munu mantjiṟa katingu palumpa ngunytju Liyalakutu. Ka Raitjiltu ungkunyangka nyakula Liyala ngatjinu, “Ungamaṉi puṉu pala palunya.” \p \v 15 Ka Liyalu wangkangu, “Wiya, nyuntu panya ngayuku wati ngaṉmanytju angatjunu, munun nyaaku piṟuku ngayuku nyanga katjaku puṉuku ngatjini?” \p Ka palulanguṟu Raitjiltu palula wangkangu, “Palu nyuntu puṉu pala palunya ngayunya ungkulampa palya Jacobala ngariku munga nyanga kuwari. Palya?” \p \v 16 Ka Jacobanya nyara mai wiitanguṟu mungartji pitjanyangka minyma panya Liyalu ngaparikatira nyakula wangkangu, “Nyuntu ngalili munga nyanga kuwari ngarinyi, panya ngayuku katjaku puṉu panya ‘iṯi ungkupai’ ngayulu ungu Raitjilnga nyuntula ngarinytjikitjangku.” Ka palulanguṟu munga pala palula pula tjunguringkula ngaringi. \p \v 17 Ka Godalu kulinu panya Liyalu tjitjiku tjapinnyangka munu palunya palyaṉu, ka palulanguṟu paluṟu iṯitjararingu munu Jacobaku katja kutjupa kanyinu, ka maṉkurpa kutjararingu palumpa minyma panya Liyaku. \v 18 Munu paluṟu wangkangu, “Godaluṉi ungu katja nyangatja, panya ngayulu kungka ngayuku waṟkaripai Jacobanya ungkunytjitjanguṟu.” Munu palulanguṟu ininu tjitji nyara palunya Itjakanya. \p \v 19 Ka Liyanya piṟukuṯu iṯitjararingu munu katja kutjupa kanyinu, ka palulanguṟu katja maṉkur-maṉkuraringu Liyaku. \v 20 Munu Liyalu wangkangu, “Godalu ngayunya wiṟu mulapa ungu katja nyangatja, katju maṉkur-maṉkuraringu. Ka ngayuku kuri Jacobanya tjinguṟu puḻkaṟa pukuḻariku katja nyanga palumpa tjuṯa kanyinnyangka.” Munu palulanguṟu ininu Tjipulannga tjitji panya palunya. \v 21 Munu ngulalta Liyalu uṉṯalpa kanyinu piṟuku munu ininu Tiinanya kungka kutju. \p \v 22 Ka palulanguṟu Raitjiltu tjitjiku ngatjinnyangka Godalu kulinu munu palunya tjitji kanyintjaku palyaṉu, panya paluṟu tjitjiku ngurpa nyinangi rawa. \v 23-24 Ka minyma panya paluṟu iṯitjararingu munu katja kanyinu Jacobaku. Munu wangkangu, “Godalu ngayuku tjaka wiyaṉu, kaṉa iṯi katja kanyiṟa pukuḻaringu. Kaṉa Mayatja Godala piṟukuṯu tjapini katja kutjupa ngayunya ungkunytjaku.” Munu palulanguṟu ininu katja panya palunya Josephanya. \s1 Jacobalu Pulanku Laipantu Ngaparku Kalkuntja \p \v 25 Ka palula maḻangka Josephanya iṯi ngarinyangka Jacobalu palumpa kulypalta wangkangu Laipanta, “Wanyuṉi wantir'iyala ngura walytjakutu ankunytjaku. \v 26 Munuṉi uwa kuri munu tjitji tjuṯa, panya ngayulu nyuntula waṟkaringi nyanga tjananyakitja. Nyuntun ninti ngayulu nyuntula rawa puḻkaṟa waṟkarinytjitjaku. Utiṉin wantir'iyanma.” \p \v 27 Ka Laipantu palula wangkangu, “Wiya, kulila! Ngayulu ninti panya Mayatja Godalu nyuntulanguṟu ngayunya puḻkaṟa pukuḻmanu, munuṉi kutjupa kutjupa tjuṯa mulapa ungu. Ka nyuntu ngayuku pukuḻarirampa uti wantira nyinama. \v 28 Palu nyuntu wanyu yaaltjiṯu ungkunytjaku mukuringanyi? Wangkaṉi, kaṉanta nyuntu wangkanytjanyaṯu payamilalku.” \p \v 29 Ka Jacobalu alatji wangkangu, “Uwa, nyuntu ninti panya ngayulu nyuntula rawa wiṟuṟa waṟkaringi, ka nyuntumpa tjiipi nanikuta tjuṯa winkiringu ngayulu kanyinnyangka. \v 30 Panya ngaṉmanytjun nyuntu maṉkurpa kanyiningi ngayulu pitjanytja kuwaripangka, ka kuwari tjuṯa mulararingulta. Kanku Godalu ngayulu nyuntula waṟkarinyangka nyuntumpa uwankara puḻkaṉu. Palu ngayulu nyanganguṟu walytjangku ngayuku palyantjikitja mukuringanyi.” \p \v 31-32 Ka Laipantu tjapinu, “Nyaaṉanta ungkuku?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, palya wanti, kaṉa nyinara nyuntumpa tjiipi, nanikuta tjuṯa rawangkuṯu aṯunymanama. Palu kutjukuṉa mukuringanyi. Wanyuṉi wangkara palyanmara, kaṉa ankula nyuntumpa kuka tjuṯanguṟu tjiipi maṟu tjuṯa munu nanikuta nyintaṉ-nyintaṉpa tjuṯa kuḻu ngurkantaṟa mauṉṯalpa tjungunma ngayukurinytjaku. Nyuntu alatjingantjaku kutjuṉa mukuringanyi, kaṉa palulanguṟu nyuntumpa tjiipi nanikuta tjuṯa rawangkulta kanyinma. Palya? \v 33 Ka ngula nyuntu ngayuku tjiipi nanikuta tjuṯa pitjala nyawa, munun tjiipi piṟanpa, nanikuta maṟu tjuṯa nyakulampa ngayunya ngukaṟa kulila, ‘Ai! Nyangangku ngayuku tjiipi nanikuta tjuṯanguṟu kutitjuṟa katingu.’ Palu nyuntu tjiipi maṟu, nanikuta nyintaṉ-nyintaṉpa tjuṯa kutju nyakulampa ngayunya alatji kulinma, ‘Munta, nyanganpa palumpa kuka tjuṯa ngayuku wiya.’” \p \v 34 Ka Laipantu kuliṟa wangkangu, “Uwa palya, nyanga alatjiṉa palyalku nyuntu wangkanyangka.” \v 35-36 Munu tjiṟirpi pala palula Laipantu ankula palumpa kuka tjuṯanguṟu ngurkantaṟa tjaraṟa mauṉṯalpa tjunangi. Paluṟu nanikuta nyiṯayira tjuṯanguṟu ngurkantaṟa tjunangi nyintaṉ-nyintaṉpa tjuṯa munu walka manguṟi-manguṟitjara tjuṯa kuḻu. Munu paluṟu nanikuta kungka tjuṯanguṟu kuḻu ngurkantaṟa tjunangi walka manguṟi-manguṟitjara tjuṯa piṟantjara tjuṯa kuḻu. Munu tjiipi tjuṯanguṟu kuḻu ngurkantaṟa tjunangi tjiipi maṟu tjuṯa. Munu uwankara tjaraṟa mauṉṯalpa tjunkula paluṟu katja tjuṯa wangkangu tjiipi nanikuta palunya tjananya tjiṉṯu maṉkurpa ma-katira mauṉṯalpa kanyintjaku. Ka Jacobanya ankunytja wiya nyinangi munu Laipanku kuka tjuṯa kanyiningi. \p \v 37 Munu palulanguṟu Jacobalu puṉu miṉa kaṯantaṟa miṟi kutju kutju mantjiningi ka kutjupa nguṟurpa miṟi winki ngaṟangi. Ka miṟi wiya piṟanpa ngaṟangi, ka palu puṟunypaṯu miṟitjara maṟu ngaṟangi. Ka puṉu paluṟu walka piṟanpa maṟu, piṟanpa maṟulta ngaṟangi. Munu paluṟu puṉu miṉa tjuṯa kaṯantaṟa palu puṟunypa uwankara palyaningi. \v 38 Munu katira mantangka muṟutjuṟa waṉaṉu kapingka itingka panya kuka tjuṯangku pitjala tjikilpaingka itingka. Alatji paluṟu tjunu tjikintjikitjangku pitjala nyakunytjaku kuka tjuṯangku. Panya tjakangka tjiipi nanikuta tjuṯa pitjala minangka itingka tjunguringkula kutjara kutjara inkapai tjitjikitja. \v 39-40 Ka palulanguṟu puṉu panya walka piṟanpa maṟutjara nyakula tjitji nyara palu puṟunypaṯu walkatjara walkatjara tjunangi kuka ngunytju tjuṯangku. Ka Jacobalu kuka nyangannguṟu lamalama nyintaṉ-nyintaṉpa walka waṟatjara tjuṯa tjaraṟa mauṉṯalpa tjunangi palumparinytjaku. Palu panya kuka kutjupatjara paluṟu nyara kuka kutjupa tjuṯakutu ma-nyakunytjaku ngunti ma-ngaṟatjuṟa wantingu, panya Laipanku nanikuta walka waṟatjarakutu tjiipi maṟutjarakutu. Kaya kuka paluṟu tjana nguntingku ma-ngaṟala inkara tjitji nanikuta walka waṟatjara nyintaṉ-nyintaṉpa kuḻu tjunangi, munu tjitji tjiipi maṟu tjunangiṯu. Nyanga alatji Jacobalu paluṟunku kuka tjuṯa palyaṟa puḻkaningi, munu tjaraṟa mauṉṯalpa kanyiningi palumparinytjaku. \p \v 41 Palu kuka panya kaṉpi puḻka tjuṯa tjunguringkula inkanyangka kutju Jacobalu puṉu panya walka piṟanpa maṟutjara tjuṯa tjanala miṟangka muṟutjunangi minangka itingka, kaya nanikuta tjuṯangku kitikiti walka waṟatjara nyintaṉ-nyintaṉpa tjuṯa tjunangi, kaya tjiipi tjuṯangku lamalama maṟu tjuṯa tjunangi, uwankara Jacobakuringkunytjaku.\fig |src="CO00692B.TIF" size="col" loc="p" ref="30:41"\fig* \v 42 Palu kuka panya nyurka-nyurka tjuṯa tjunguringkula inkanyangka paluṟu puṉu panya tjuṯa muṟutjunkunytja wiyangku wantingi, kaya lamalama kitikiti walka wiyatjara tjuṯa tjunangi Laipanku. Alatji Jacobalu palyaningi palumpa kuka kaṉpi puḻka tjuṯa kutju, ka Laipanku nyurka-nyurka tjuṯa kutju. \v 43 Ka panya Jacobaku tjiipi nanikuta winki mulararingu, ka paluṟu panya aṉangu waṟkaripai tjuṯa kuḻu mantjinu munu kamula tjuṯa, tangkiyi tjuṯa kuḻu paluṟu mantjiṟa kanyiningi winki mulapa. \c 31 \s1 Jacobanya Nguḻu Wirtjapakantja Laipantanguṟu \p \v 1 Kaya palulanguṟu Laipanku katja tjuṯangku Jacobanya kampangkaṯu wangkangi alatji, “Ai! Jacobanya kuka tjuṯatjararingu nganampa mamanguṟu. Paluṟu uwankara katingu nganampa mamaku kuka tjuṯa.” Ka Jacobalu kulinu tjana kampangkaṯu wangkanyangka. \v 2 Ka Laipannga kuḻu Jacobaku kuraringangi nguwanpa. Ka Jacobalu kuliningi, “Ai! Nyangatja ngayuku maḻpa panya ma-wiyaringanyi. Ngali panya ngaṉmanypa mukulya nyinangi Kulypalnga ngali.” \p \v 3 Ka Mayatja Godalu wangkangu Jacobala, “Maḻaku ara nyuntumpa mamaku ngurakutu nyuntumpa walytja tjuṯakutu kuḻu, kaṉanta ngayulu nyuntunya katiṟinkuku.” \p \v 4 Ka Jacobalu wati kutjupa iyaṉu Raitjilnga pulanya Liyanya aḻṯira ngalya-katira nguṟurpa lurtjuringkunytjaku ngura nyara paluṟu kuka kanyintjala. \v 5 Munu pulala pitjanyangka wangkangu, “Ai! Nyuntumpa mama ngayuku maḻpa wiyaringu panya ngaṉmanypali mukulya nyinangi. Palu Godanya ngayula tjungu tiṯutjara nyinangi, god panya Mamalu Tjamulu tjana waḻkuntjanya. \v 6 Ka nyupali kutjaraṯu ninti panya ngayulu nyuntumpa mamaku puḻkaṟa mulapa waṟkaringi rawa mulapa. \v 7 Palu paluṟu ngayunya ngunti kuraningi munutju paluṟuṯu kalkuntjatjanungku rawangku kampa kutjupanangi. Palu Godalu ngayunya anga-kanyiningi kurantjaku-tawara. \v 8 Panya wati panya paluṟu ngayunya kalkuṉu kuka walka nyintaṉ-nyintaṉtjara tjunkunyangka ungkunytjikitjangku, ka palulanguṟu kuka tjuṯangku tjunangi walka nyanga palu puṟunypa kutju. Kaṉi piṟuku kampa kutjupaṟa wangkangu walka waṟatjara tjuṯa kutju ungkunytjikitjangku. Ka palulanguṟu kuka tjuṯangku tjunangi walka waṟatjara tjuṯa kutju nyintaṉ-nyintaṉtjara wiyangku. \v 9 Ka nyanga alatji Godalu nyuntumpa mamaku kuka tjuṯanguṟu mantjiṟa ungangi ngayunya. Ka ngayuku tjuṯaringu, ka nyuntumpa mamaku ma-maṉkuraringu. \p \v 10 “Panya mungaṯuṉa tjukurtjunangi nanikuta kuḻunypa tjuṯa tjunkunytja aṟangka, munuṉa tjukurpa nyangu nanikuta nyiṯayira nyintaṉ-nyintaṉpa munu walka waṟatjara paluṟu tjana kutju inkara tjitji walka palu puṟunypa tjuṯa utinnyangka. \v 11 Ka ngayulu tjukurmankunyangka angeltu Godalanguṟu ngayunya ini wangkara wangkangu, ‘Jacob!’ \p “Kaṉa wangkangu, ‘Uwa nyangatjaṉa.’ \p \v 12 “Ka wangkangu, ‘Nyawa! Nyanga nanikuta nyiṯayira nyintaṉ-nyintaṉpa walka waṟatjara tjuṯangku kutju inkara tjitji walka palu puṟunypa tjuṯa utini. Palu ngayuluṉa nyanga alatjirinytjaku palyaṉi nyuntunya ngunti kalkunnyangka Laipantu. \v 13 Ngayulu panya God nyuntumpa, ngura panya Pitjulta utiringkunytjanya. Panya nyara palulan nyuntu puḻi muṟutjunkula uwilangka kurpiṟa miḻmiḻmanu, munu panyaṉin kalkuṉu. Ka kuwari nyanga nyuntu ngura nyangatja wantikati munu maḻaku ara ngura panya nyuntu iṯi ngarinytjitjakutu.’ Nyanga alatjiṉi tjukurmankunyangka angeltu tjakultjunangi.” \p \v 14 Ka Raitjiltu pula Liyalu nyanga palunya kuliṟa wangkangu Jacobala, “Nyangatja ngalimpa wiyaringu mama ilunyangka ngula ngali mantjintjaku. \v 15 Mamangku ngalinya wiṟuṟa kanyintja wiya kutjupitja puṟunypa wantinyi. Munu nyangalinya nyuntunya ungu panya nyuntu palumpa waṟkarinytjaku. Kan palulanguṟu waṟkarira palumpa puḻkaningi mamaku, ka panya nyuntu waṟkarira palumpa puḻkantja paluṟu ma-ungkula wiyaṉu. \v 16 Ka panya uwankara Godalu mamanguṟu mantjiṟa nyuntunya ungkunytja nyaratja ngalimpa, munu ngalimpa tjitji tjuṯaku kuḻu. Ka nyuntu nyanganguṟu Godalu wangkanyangka wangaṉarangku kulinma ankunytjikitjangku ngura walytjakutu.” \p \v 17-18 Ka palulanguṟu Jacobanya pirtji-pirtjingu palumpa mama Isaacalakutu maḻaku ankunytjikitja ngura nyara Kainantakutu ngura walytjakutu. Munu kamulangka palumpa kuri tjuṯa, tjitji tjuṯa kuḻu tjunkula ma-pakaṉu munu kuka nanikuta, tjiipi tjuṯa ma-pakaltjingaṟa ma-uṉṯu-uṉṯuṟa waṉaningi. Munu paluṟu uwankara katingu paluṟu ngura pala Mitjupu-taimiyala nyinara mantjintjatjanungku ulytja tjuṯa, kuka tjuṯa, tangkiyi, kamula tjuṯa, aṉangu waṟkaripai tjuṯa kuḻu. \p \v 19-20 Palu paluṟu palumpa waputju Laipannga wangkanytja wiya anu, panya Laipannga ngaṉmanypa anu palumpa tjiipi tjuṯa tjiiṟamilantjikitja ngura kutjupakutu. Ka Raitjiltu palumpa mama ankunyangka maḻantaṟa ngurangka tjarpara palumpa mamaku god puṉunguṟu palyantja tjuṯa kutitjuṟa katingu. Palu Jacobanya watarkitja nyakuwiya paluṟu mantjinnyangka. \v 21 Munuya paluṟu tjana uwankara ulytja tjuṯa mantji-mantjiṟa warpungkula ma-pakaṉu munuya karu uṟutjara ini Yupuṟaitila ma-itipirira ma-pitjangi puḻi murpu tjuṯatjarakutu ngura ini Kiliyatalakutu.\fig |src="hk00037c.tif" size="col" loc="p" ref="31:21"\fig* \s1 Laipantu Jacobanya Maḻawanungku Waṯaparantja \p \v 22 Ka tjiṉṯu maṉkurpa wiyaringkunyangka aṉangu kutjupangku Laipanta wirkaṟa wangkangu Jacobanya nguḻu-nguḻu ankunytja. \v 23 Ka Laipantu nyangatja kuliṟa wati palumpa walytja tjuṯa aḻṯira kutju-kutjungkaṟa tjunguringkula ma-waṉaṉu. Munuya waṉaṟa waṉaṟa tjiṉṯu 7-arira wirkaṟa nyangu tjananya ngura puḻi murpu tjuṯatjarangka ini Kiliyatala nyinanyangka. \v 24-25 Panya Jacobalu tjana puḻi murpu katu ngura tjunkula nyinangi. Ka Laipantu palumpa walytja tjuṯatjarangku palu puṟunypaṯu puḻi murpu kutjupangka ngura tjunu. Ka munga pala palula Laipantu ngarira tjukurmanu Godalu palula wangkanyangka alatji, “Jacobala nyuntu wangkanytja wiyangku wantima. Palunya pauntjingaṟa kuranmankuwiyangku wantima, munu kalypa-kalypantja wiyangku kuḻu wantima.” Alatji Godalu palula wangkangi ngarira tjukurmankunyangka. \p \v 26 Ka mungawinkilta Laipantu ankula Jacobanya wangkangu, “Ai, nyaaringun? Nyaakuṉin panyatja ngunti kuraṉu, munutjun ngayuku uṉṯalpa kutjara warmaḻa puṟunytju katingu? \v 27 Nyaakuṉin wangkanytja wiyangku wantikatira kampangkaṯu kumpiṟa anu? Utiṉin tjakultjunama nyuntu ankunytjikitjangku, kaṉa nyuntunya pukuḻmaṟa inma inkara iyanma. \v 28 Palu nyuntun warpungkula anu, ka ngayulu kami tjamu tjuṯa uṉṯalpa kutjara kuḻu nyunytjuṟa wangkara iyantja wiyaṯu. Alatji kura nguwanpa, utin nyuntu alatjingantja wiyangku wantima. \v 29 Palu tjinguṟuṉanta ngayulu pungama nyuntunya wati tjuṯatjarangku, palu mungangkaṉi nyuntumpa mamaku Godalu anga-wangkangu nyuntunya wangkanytja wiyangku wantinytjaku. \v 30 Uwa, ngayulu kuliningi nyuntu watjilarira ankunyangka nyuntumpa mamaku ngurakutu, palu nyaakun ngayuku panya god tjuṯa kutitjuṟa katingu?” \p \v 31 Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, ngayuluṉa nguḻuringkula kulinu nyuntu ngayulanguṟu nyuntumpa uṉṯalpa kutjara mantjintjaku-tawara. Palulanguṟuṉa kampangkaṯu anu wangkanytja wiya. \v 32 Palu nguriṟanku nyawa nyanga ngayuku aṉangu tjuṯangka. Tjinguṟu kutjupangku mantjinu nyuntumpa god puṉunguṟu palyantja tjuṯa. Ka nyuntu nguriṟa mantjinnyangkampa ngayulu aṉangu nyara kutitjuṟa katinytjanya nyakuku munuṉa palunya pungkula iluntankuku. Nganaṉa nyanganyi, nyuntumpa wati tjuṯangku kuḻu nyanganyi. Ka nyanga nganaṉala miṟangka nyuntu para-nguriṟa nyawa munu nyuntunku nyakulampa mantjiṟa kati.” Alatji Jacobalu rapangku alatjiṯu wangkangu, panya paluṟu nyakunytja wiya Raitjiltu palumpa mamaku god tjuṯa kutitjunkunyangka. \p \v 33 Ka Laipantu Jacobaku tiintangka-waraṟa tjarpara puṯu nyangu, munu palulanguṟu Liyaku tiintangka tjarpara piṟuku puṯu nyangu, munu palulanguṟu Liyaku pulampa Raitjilku minyma waṟkaripai kutjaraku tiintangka tjarpara puṯuṯu nyangu. Munu palulanguṟu Raitjilku tiintangkalta tjarpangu. \v 34 Palu Raitjiltu panya god nyara palunya tjananya kutitjuṟa kamulaku tjatalangka unngu yakutjangka tjunu ngaṉmanytjulpi. Munu paluṟu kuwari nyanga tjatala palula katu tatiṟa puuntaṟa nyinangi tiinta unngu. Ka palumpa mamangku tiinta unngu puṯu para-nyangu. \v 35 Ka alatji Raitjiltu wangkangu palula tjaalymaṟa, “Mama! Nyuntu ngayuku mirpaṉ-mirpaṉarira wangkanytja wiyangku wantima, panya minymaku tjaka ngaṟanyi, kaṉa palunyatjara pakantja wiya nyinanyi. Palya?” Ka panya puṯu mulapa ngurinu wati panya Laipantu. \p \v 36 Ka palulanguṟu Jacobanya puḻkaṟa mirpaṉaringu Laipanku munu palula wangkangu, “Nyaaṉanku katingu? Kura yaaltji-yaaltjiṉa nyuntumpa palyaṉu kaṉin mirpaṉarira waṯaparaṉu ngayunya? \v 37 Nyuntu wanyu tiinta ngayukungka tjarpara kutjupa kutjupa nyuntumpa nyangu? Wiya alatjiṯu. Nyuntu puṯu mantjiṟa uṟilta tjunanyi nyuntu nganaṉa uwankarangku uti nyakunytjaku, panya wiya alatjiṯu ngaṟanyi. Ala! Nyuntu nganaṉanya kura puṯu alatjiṯu ngurkantananyi. \v 38 Palu ngayulu rawa mulapa nyuntula nyinara waṟkaringi 20 yiya. Ka tjiipi, nanikuta nyuntumpa tjuṯangku rawangku tjunangi kuḻunypa tjuṯa, kaṉa kuka rama nyuntumpa kuka tjuṯanguṟu pungkula ngalkuwiyangku wantingi. \v 39 Ka panya kuka inuṟangku tjiipi patjannyangka ngayulu nyuntulakutu katira miṟi nintilwiyangku wantingu nyuntu nyakula papangku patjantja kulintjaku ngayunya ngunti ngukantjaku-tawara. Palu ngayulu ankula tjiipi kutjupa mantjiningi ngayuku maningka munuṉa katira tjunangi tjiipi panya palula aṟangka. Panya ngayunyaṉin wangkangu mungangka kaḻaḻa kuḻu tjiipi nanikuta kutitjunkunyangka ngayulu payamilaṟa tjunkunytjaku panya palumpa aṟangka, tjiipiṯu munu nanikuta kuḻu. \v 40 Panya tjuṯa-aṟaṉa ngayulu nyuntumpa waṟkaringi kuḻi puḻkangka munu munga wari puḻkangka kuḻu munuṉa puṯu kunkunaripai. \p \v 41 “Panya alatji rawa ngayulu nyuntumpa waṟkaringi kuḻingka waringka yiya panya 20. Ngayulu nyuntumpa uṉṯalpa kutjarakitja waṟkaringi yiya panya 14, yiya 7 Liyanyakitja, yiya 7 Raitjilngakitja. Munuṉa palulanguṟu piṟuku yiya nampa 6 waṟkaringi nyuntumpa tjiipi nanikuta tjuṯanguṟu ngayulu mantjintjikitja. Ka panyan nyuntuṯu kalkuntjatjanungku rawangku kampa kutjupanangi. \v 42 Palu Godanya ngayula tjungu ngaṟangi God panya ngayuku tjamuku munu mamaku, Aipuṟamaku pulampa Isaacaku. Tjinguṟu Godanya ngayula ngaṟanytja wiyangkampaṉin ngura iriti maṟalpa iyanma. Palu Godaluṉi nyangangi ngayulu puḻkaṟa nyuntula waṟkarinyangka pakuringkunytja wiya, munu palulanguṟu nyuntunya mungangka painu ngayunya wangkanytja wiyangku wantinytjaku.” Alatji Jacobalu palumpa kulypalta wangkangu wati panya Laipanta. \s1 Jacobalu Pulanku Laipantu Wangkara Ngaparku Kalkuntja \p \v 43 Ka Laipantu Jacobala wangkangu, “Minyma nyanga kutjara ngayuku uṉṯalpa, ka palumpa pulampa tjitji tjuṯa ngayuku pakaḻi tjuṯa. Ka nyanga tjiipi nanikuta tjuṯa nyuntu katinytja kuḻu ngayuku. Ala! Nyanga uwankara nyuntu para-nyakula nyanganyi ngayuku uwankara. Kaṉa ngayuku uṉṯalpa kutjara kanyintjikitja mukuringanyi, ngayuku pakaḻipiti kuḻu, palu Godalu panya ngayunya painu nyuranya markuntja wiyangku wantinytjaku. Kaṉa yaaltjiriku? Puṯuṉa kulini. \v 44 Palu wanyuli nyinakatira piṟuku wangkara kalkula, munuli ngura nyanga palula pitjilpa palyala kalkuṟa rawangku kulintjikitjangku.” \p \v 45 Ka Jacobalu palya kulinu ngaparku kalkuntjikitjangku munu apu kutju mantjiṟa muṟutjunu kalkuntja rawangku kulintjikitjangku. \v 46 Munu palumpa walytja tjuṯangka wangkangu apu kutjupa tjuṯa mantjiṟa pitjilpa tjunkunytjaku. Ka pitjilpa tjunkula wiyannyangka Jacobalu pula Laipantu pala palula itingka nyinakatira mai kuka ngalkula wangkara kalkuningi. \v 47 Ka pitjilpa panya palunya Laipantu wangka palumpangku ininu nyanga alatji, “Tjika Tjaatutjanya”. Palu Jacobalu ini tjunu palumpa wangkangku nyanga alatji, “Kalitanya”. \v 48 Ka Laipantu Jacobala wangkangu, “Pitjilpa nyanga paluṟu ngaṟanyi ngali nyakula watarkurinytjaku-tawara ngalinku panya kalkuntja.” Ka pala palulanguṟu Jacobalu ngura palunya ininu “Kalitanya”. \p \v 49 Munu Laipantu wangkangu, “Kaṉa Mayatja Godala tjapini ngalinya aṯunymaṟa kanyintjaku ngura nyanganguṟu tjararingkula paṯupaṯu nyinanyangka.” Kaya palulanguṟulta ini kutjupa tjunu “Mitjapanya”. \p \v 50 Munu Laipantu Jacobala wangkangu nyanga alatji, “Tjinguṟu nyuntu ngayuku uṉṯalpa pungkuku, munta tjinguṟun minyma kutjupa aḻṯiku, kaṉa paṯu nyinara kulintja wiya nyinaku. Palu kulinma panya Godalulinya nyanganyi. Palulanguṟu alatjiriwiyangku wantima munu ngayuku uṉṯalpa kutjara wiṟuṟa kanyinma. \v 51 Nyanganpa nyawa, nyanga pitjilpa tjunkunytja munu apu panya muṟutjunkunytja. \v 52 Nyanga paluṟu pula ngaṟanyi ngalinku nyakula kulintjaku. Ka nyanga palulanguṟu nyuntu apu nyanga kutjarangka ngalya-waintarira ngayunya pikangku waṯaparantja wiyangku wantima, ka ngayulu palu puṟunypaṯu ma-waintarira nyuntunya pikangku waṯaparantja wiyangkuṯu wantiku. Palya? \v 53 Ka Godalu ngalinya kalkunnyangka nyanganyi, God panya ngalimpa tjamu Aipuṟamaku munu ngayuku mama Nayuku kuḻu, munu paluṟu kalkuntja panya palunya wiyantjaku-tawara ngalinya nyanganyiṯu kalkuntjatjanungku wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku.” Alatji Laipantu Jacobala wangkara kalkuṉu. Ka Jacobalu palu puṟunypaṯu wangkara Laipannga ngapartji kalkuṉu mulamulangku Mayatja Godala miṟangka, panya palumpa mama Isaacalu God panya palunya waḻkulpai Mayatja witulya puḻkanya. \v 54 Munu palulanguṟu Jacobalu kuka mantjiṟa pungu munu puḻi murpu pala palula waṟungka tiliwakaṟa Godanya ungu palunya waḻkuntjikitjangku, munu palulanguṟu palumpa walytja tjuṯa aḻṯingu palula tjunguringkula ngalkuntjaku mai kuka. Munuya ngalkula wiyaringkula munga kutju ngaringu puḻi pala palula katu.\fig |src="CO00688B.TIF" size="col" loc="p" ref="31:54"\fig* \v 55 Ka mungawinki mulapa Laipantu pakaṟa palumpa puḻiri, pakaḻi tjuṯa, uṉṯalpa kutjara kuḻu nyunytjuṟa wangkara wantikatira ma-pakaṉu maḻaku palumpa ngurakutu. \c 32 \s1 Jacobanya Kuṯa Iitjulakutu Ngapari-ngapari Ankunytja \p \v 1 Ka Jacobanya kuḻu ma-pakaṉu munu ankula ankula ma-paṯuringu, ka angelpa maṉkurpa Godalanguṟu palula utiringu. \v 2 Ka nyakula wangkangu, “Nyangatja Godaku ngura!” Munu paluṟu ininu “Maanaimanya” ngura pala palunya. \p \v 3 Ka Jacobalu wati maṉkurpa iyaṉu tjakulpa ngura Tjiirtakutu palumpa kuṯangka wangkanytjaku Iitjula. (Ngura nyara paluṟu panya ini kutjupa Iitamanya) \v 4 Alatji paluṟu tjanala wangkangu palumpa kuṯangka ankula tjakultjunkunytjaku, “Ngayulu Jacobanya panya nyuntumpa maḻanypa munuṉa nyuntula kuṯa wiṟungka ma-tjakultjunanyi panya ngayuluṉa ngura parari ngalimpa kulypalta Laipanta rawa nyinangi munuṉa kuwari kutju nyanga aṟuringu ngurakutu. \v 5 Munuṉatju kuka puluka, tjiipi, nanikuta tjuṯa, tangkiyi tjuṯa kuḻu katinyi, ka aṉangu ngayuku waṟkaripai tjuṯa kuḻu ngayula tjungu pitjanyi. Kaṉi kuṯa wanyu kulila! Ngayuluṉa nyanga tjananya nyuntulakutu tjakulpa ma-iyaṉi nyuntu kuliṟa ngayuku kalyparingkula pukuḻpa paṯantjaku.” Alatji Jacobalu wangkara iyaṉu Iitjulakutu wati panya waṟka maṉkurpa, kaya mulapaṯu ankula tjakultjunu Iitjula. \p \v 6 Munuya maḻaku aṟuringkula Jacobala wirkaṟa wangkangu nyanga alatji, “Nganaṉa ankula tjakultjunu nyuntumpa kuṯangka, ka paluṟu kuwari wati tjuṯatjara pitjanyi, 400-tjara.” \v 7 Ka Jacobanya nyangatja kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu. Munu paluṟu palumpa aṉangu tjuṯa tjaraṟa uṯuḻu kutjara palyaṉu munu kuka tjiipi, nanikuta, puluka, tangkiyi, kamula tjuṯa kuḻu palu puṟunypaṯu tjaraṟa uṯuḻu kutjara palyaṉu. \v 8 Panya paluṟu alatji kuliningi, “Tjinguṟu Iitjulu tjana pitjala uṯuḻu nyanga kutju pikangku pungkuku, ka uṯuḻu nyanga kutjupa tjuṯa kumpiṟa wirtjapakalku.” Alatji Jacobalu kulinu munu tjaraṟa uṯuḻu kutjaraṉu. \p \v 9 Munu palulanguṟu Jacobalu Godala tjapinu, “God, ngayuku tjamu Aipuṟamalu nyuntunya waḻkulpai ngayuku mama Isaacalu kuḻu, kaṉi wanyu kulinma! Nyuntu panya ngayunya wituṟa iyaṉu ngura walytjakutu maḻaku ankunytjaku ngayuku walytja tjuṯakutu, munu panyaṉin ngayunya wangkangu aṯunymankunytjikitjangku ngayulu palya pukuḻpa mulapa nyinanytjaku. \v 10 Palu nyaakuṉin rawangku munytjangku unganyi munuṉin wiṟuṟa katiṟinanyi, panya ngayulu kurakura mantatja alatjiṯu. Panya ngayulu iriti puṉu tjukaratjara kutju karu uṟu Jordanta itipiringu Aaṟantakutu ankunytjikitja maṟalpa alatjiṯu, munuṉa kuwari nyanga tjuṯa mulartjara maḻaku pitjangu nyanga uṯuḻu kutjaratjara.\fig |src="tnGEN32V11.tif" size="col" loc="p" ref="32:9"\fig* \v 11 Wanyuṉi aṯunymaṟa kanyinma ngayuku kuṯa Iitjula-tawara. Panya ngayulu nguḻuringanyi Iitjululanya pitjala pungkula wililytjingantjaku-tawara tjitji minyma kuḻu. \v 12 Panyatja kulinma, panya iriti nyuntu kalkuṉu ngayunya aṯunymaṟa tjukaṟurungku kanyintjikitjangku, munu panyaṉin kalkuṉu ngayuku walytja ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja, kaya mungilyi mulapa nyinaku panya paki kuḻuny-kuḻunypa uṟu kantilytja ngarira waṉinytja puṟunypa, puṯu kantamilantjaku.” Alatji Jacobalu Godala tjapinu palunya tjananya aṯunymankunytjaku. \p \v 13 Munu nyara palula ngarira tjiṉṯuringkula Jacobalu kuliningi palumpa kuka tjuṯanguṟu tjaraṟa Iitjunya ungkunytjikitjangku paluṟu mantjiṟa pukuḻarinytjaku. Munu paluṟu ngurkantaṟa tjaraṟa mauṉṯalpa tjunu alatji, \v 14 nanikuta ngunytju 200, nanikuta mama 20, munu palu puṟunypa tjiipi ngunytju 200, tjiipi mama 20. \v 15 Munu kamula ipitjara 30 palumpa tjanampa kuḻunypa tjuṯa kuḻu. Munu puluka ngunytju 40, munu puula 10. Munu tangkiyi ngunytju 20, tangkiyi mama 10. \v 16 Munu paluṟu kuka nyanga tjananya piṟuku tjaraṟa uṯuḻu tjuṯa palyaṉu, munu palulanguṟu wati waṟkaripai tjuṯa kutju kutju tjunu uṯuḻu kutju kutjungka katiṟinkunytjaku munu tjananya wangkangu, “Ngayula kuranyuya anama wanapari wanapari, palu kapuṯu kutjuṯu ankunytja wiya nguṟurpa aḻa kutjupa aḻa kutjupa wantima.” \v 17 Munu wangkangu Jacobalu wati kuranyu ankunytjala nyanga alatji, “Ngayuku kuṯa Iitjulu nyuntunya nyakula tjapilku alatji, ‘Ngananyanku mayatja? Yaaltjikutun ananyi? Nganaku kuka tjuṯa nyangatja nyanga nyuntula kuranyu ananyi?’ Alatji paluṟu nyuntula tjapilku. \v 18 Ka nyuntu tjapinnyangka palula alatji wangka, ‘Wiya, nyanganpa nyuntumpa maḻanypangku Jacobalu iyaṉu nyuntunya ungkunytjaku. Panya paluṟu maḻawanu pitjanyi.’ Alatji palunya nyakula wangka. Palya?”\fig |src="tnGEN32V16.tif" size="col" loc="p" ref="32:16"\fig* \v 19 Munu paluṟu wangka palu puṟunypaṯu wati nguṟuritja nguṟuritjangka wangkangi tjana kuka uṯuḻu kutju kutju katira Iitjunya nyakula wangkanytjaku. \v 20 Munu paluṟu tjanala wangkangu, “Munuya watarkurinytja wiyangku palula wangka panya ngayulu maḻawanu pitjanytja. Palya?” Alatji paluṟu tjananya wangkara iyaṉu, panya paluṟu kuliningi, “Kuwari ngayuku kuṯangku kuka nyanga tjuṯa ungkunyangka tjinguṟu ngayuku kalyparingkuku, munuṉi kuwari nyakula ngayuku pukuḻariku.” \p \v 21 Munu kuka panya palunya tjananya Iitjunya ungkunytjaku kuranyu iyaṟa paluṟu nyinangi ngurangka munga pala palula. \s1 Jacobalu Pulanku Godalu Tjaḻiṟa Aṉṯa-waṉinytja \p \v 22 Munu Jacobalu munga pala palula pakaṟa kuri kutjara tjitji 11 palumpa mantjiṟa kuri palumpa kutjupa kutjara kuḻu mantjiṟa katingu karu uṟu ini Tjapakalakutu, munu tjananya ma-itipirinytjaku wangkara iyaṉu. \v 23 Munu tjananya ma-iyaṟa piṟuku palumpa kutjupa kutjupa uwankara kuḻu ma-iyaṉu palumpa waṟkaripai tjuṯangka. \v 24 Munu paluṟu wantira kutju nyinangi maḻaringkula. \p Ka wati kutju pitjala pulanku lirintaṟa aṉṯa-waṉira para-waṉira para-waṉira munga waṟangka. \v 25 Ka wati panya kutjutjangku Jacobanya punkatjingantjikitjangku puṯulinangi, munu palulanguṟu palunya angkaḻpa pampuṉu Jacobanya, ka tjunta kutju angkaḻnguṟu tjukutjuku ngalya-pakaṉu. \v 26 Ka wati panya kutjutjangku wangkangu, “Wantir'iyalaṉi! Nyangatja waṯalpi tjiṉṯuringu.”\fig |src="tnGEN32V24.tif" size="col" loc="p" ref="32:26"\fig* \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, nyuntu ngayunya pukuḻmankunyangka kutjuṉa nyuntunya wantir'iyalku.” \p \v 27 Ka palula tjapinu, “Ini ngananyan nyuntu?” \p Kanku ini wangkangu, “Jacobanyaṉa.” \p \v 28 Ka wati panya kutjutjangku wangkangu, “Nyuntu kuwari ini ‘Jacobanya’ ngaṟanytja wiyaringkuku, munu nyanganguṟu nyuntu ini ‘Israelnga’ ngaṟaku, panya nyuntu Godala tungunpungkula lirintaṟa aṉṯa-waṉira aṉṯa-waṉira waintaringu, ngayula kutju wiya wati tjuṯangka kuḻu.” \p \v 29 Ka Jacobalu tjapinu palula ngapartji, “Palu nyuntu ini ngananya?” \p Ka palula wangkangu, “Nyaakuṉin iniku tjapiṟa ngurini?” Munu palulanguṟu Jacobanya pukuḻmanu. \p \v 30 Ka Jacobalu wangkangu, “Ngayulu mulapa Godanya yunpa ilangku nyangu. Munuṉa ilangku nyakunytjatjanu nyangatja kuwari wankaṯu ngaṟanyi.” Munu palulanguṟu ngura palunya ininu Piniyalnga. \v 31 Ka tjiṉṯu ngalya-pakannyangka Jacobalu ngura pala Piniyalnga wantikatira ma-pakaṉu, munu paluṟu lurpaṟinangi panya angkaḻpa pikatjara. \v 32 Kaya nyanga palulanguṟu Israelkunu tjuṯangku kuwari kuka ngalkula pulyku angkaḻitja ngalkuwiyangku wantipai, panya Godalu Jacobanya tjunta pampuntjitjangka. \c 33 \s1 Jacobanya Pula Iitjunya Tjunguringkunytja \p \v 1 Ka Jacobalu nyangu Iitjunya wati tjuṯatjara pitjanyangka 400-tjara, munu palulanguṟu palumpa kuri tjuṯa tjaraṟa kutju kutju ngaṟatjunu munu palumpa tjitji tjuṯa ngunytjungka ngunytjungka tjunu. \v 2 Munu palulanguṟu tjunu kuri maḻa aḻṯinytja kutjara palumpa pulampa tjitji kuḻu kuranyu ankunytjaku, munu palulanguṟu Liyanya palumpa tjitji tjuṯa kuḻu nguṟurpa tjunu, munu palulanguṟu maḻa tjunu Raitjilnga palumpa tjitji Josephanya kuḻu. \v 3 Munu Jacobanya palula tjanala kuranyu anu munu palumpa kuṯangka ilaringkula 7-aṟangku pupakatira manta ngalyangku pampuṉu. Panya alatjingaṟaya waḻkulpai.\fig |src="tnGEN33V03.tif" size="col" loc="p" ref="33:3"\fig* \p \v 4 Palu Iitjulu palulakutu wirtjapakaṟa ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṉu munu pula kutjaraṯu puḻkaṟa ulangi. \v 5 Ka palulanguṟu Iitjulu para-nyakula nyangu minyma tjuṯa munu tjitji tjuṯa kuḻu, munu palula tjapinu, “Aṉangu ngananya tjana nyanganpa?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya kuṯa, tjitji nyanga palunya tjananyaṉi Godalu ngayunya wiṟungku ungu.” \v 6 Ka minyma panya maḻa aḻṯinytja kutjara palumpa pulampa tjitji tjuṯa kuḻu pitjala Iitjula kuranyu pupakatingu. \v 7 Ka palulanguṟu Liyanya munu palumpa tjitji tjuṯa kuḻu pitjala pupakatingu, ka palula maḻangka Raitjilnga pula Josephanya katjaṟara pitjala pupakatinguṯu. \p \v 8 Ka Iitjulu Jacobala wangkangu, “Ka kuka panya uṯuḻu kutjupa uṯuḻu kutjupa pitjanytja yaalitja tjuṯa, panya tjananya ngayulu kuwari nyangu?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, nyuntu ngayuku kalyparingkunytjakuṉa iyaṉu.” \p \v 9 Ka Iitjulu wangkangu, “Wiya maḻany, kuka tjuṯaṉa kanyini. Palya, kanyinmanku!” \p \v 10 Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, nyuntu ngayuku pukuḻarirampa wanyu mantjila nyanga ngayulu ungkunytja. Panya nyuntu kuwari ngayunya kalypangku ampunnyangkaṉa nyuntunya yunpa nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu Godanya yunpa nyakunytja puṟunypa. \v 11 Ka wiṟungku-puṯa mantjila kuka nyanga ngayulu ungkunytja tjuṯa. Panya Godalu ngayunya pukuḻtjungku ungangi tjuṯa mulapa ngayulu mukuringkunytja uwankara.” Munu Jacobalu rawangku mantjintjaku wangkara wituwituningi, ka palulanguṟu Iitjulu kuka panya tjuṯa mantjinu. \p \v 12 Munu palulanguṟu Iitjulu wangkangu, “Ala, walawala pakala, kali nyuntu ngali tjungu ara!” \p \v 13 Palu Jacobalu wangkangu, “Wiya, kuṯa kulila! Nyuntu ninti panya tjitji tjuṯa mapalku pakuringkupai, kaṉa tjiipi nanikuta ngunytju, puluka ngunytju tjuṯa kuḻu atatjuṟa katinytjikitjangku kulini nyanga kuḻunypa tjuṯatjara. Tjinguṟula nganaṉa tjananya warpungkula kaḻaḻa waṟangka katira katira iluntankuku uwankara. \v 14 Palu wanyu nyuntu kuranyu anama, kaṉa maḻawanu ngayulu purkaṟa pitjama tjitji nyanga tjuṯatjara munu tjiipi nanikuta tjuṯatjara kuḻu, munuṉanta ngula ngura nyara Iitamala waṉaṟa tjunguringkuku. Palya?” \p \v 15 Ka Iitjulu wangkangu, “Uwa palya, kaṉa wanyu wati ngayuku waṟkaripai tjara kutjupa nyuntula wantikatiku?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya palya ara! Ngayulu pukuḻaringu nyuntu kalyparingkunyangka munuṉanta watiku ngatjintja wiya.” \v 16 Ka tjiṉṯu nyara palula Iitjunya ma-pakaṉu palumpa ngurakutu Iitamalakutu. \v 17 Palu Jacobanya anu ngura ini Tjukatjalakutu munu nyara palula yiwaḻa paluṟunku palyaṉu munu tjulypinypa tjuṯa kuḻu palyaṉu kuka tjuṯaku. Kaya nyara palulanguṟu ngura nyara palunya ininu Tjukatjanya panya ini nyanga palunya wangkanyi “wiltja” wangka Iipuṟungku. \p \v 18 Uwa, Jacobanya panya wankaṯu aṟuringu ngura Mitjupu-taimiyalanguṟu munu wirkanu tawunu ini Tjikimala manta pala Kainanta. Mununku paluṟu ngura tjunu uṟilta tawunu Tjikimala itingka. \v 19 Munu paluṟu manta pala palunya payamilaṉu wati Aimurkunu tjuṯangka mani panya tjiilpa puḻka ungkula, nampa 100. Ka Aimurnga panya wati Tjikimaku mama. (Kaya tawunu Tjikimanya ininu wati nyanga palulanguṟu Aimurku katjanguṟu.) \v 20 Ka Jacobalu manta nyara palula pitjilpa puḻka palyaṉu Godanya waḻkuntjikitjangku, munu ininu “Godanya panya Israelku God”. \c 34 \s1 Wati Kutjupangku Liyaku Uṉṯalta Ngunti Ngarinytja \p \v 1 Ka Jacobaku pulampa Liyaku uṉṯalpa kutju nyinangi ini panya Tiinanya. Munu tjiṉṯu kutjupa kungkawaṟa nyara paluṟu anu waḻikutu minyma Kainannga nguraṟa tjuṯa nyakunytjikitja. \v 2-3 Ka ngura pala palumpa wati ini Aimurnga mayatja nyinangi ngura ititja tjuṯaku kuḻu. Ka Aimurku katjangku Tjikimalu nyangu Tiinanya wirkankunyangka, munu palunya witiṟa mauṉṯalpa katira palula kampangkaṯu ngunti ngaringu. Munu palulanguṟu kungkawaṟa palumpa puḻkaṟa kurunpa winki mukuringu munu nyinara purkaṟangku wangkara ngultjuningi palumpa mukuringkula.\fig |src="CO00653b.tif" size="col" loc="p" ref="34:2-3"\fig* \v 4 Munu palulanguṟu palumpa mamangka Aimurta wangkangu, “Mama! Ngayuluṉa kungkawaṟa nyangaku puḻkaṟa mukuringanyi. Wanyu palumpa mamangka tjapila, kaṉa aḻṯira kanyinma.” \p \v 5 Ka Jacobalu kulinu palumpa uṉṯalpa kampangkaṯu kurangku pampunnyangka. Palu palumpa katja tjuṯangkuya kuka tjuṯa paṯu kanyiningi, ka palulanguṟu Jacobanya kanmarpa nyinangi palumpa katja tjuṯa pitjanytjaku paṯaṟa. \v 6 Ka Tjikimaku mama anu Jacobala wangkanytjikitja. \v 7 Kaya Jacobaku katja tjuṯangku palumpa tjanampa maḻanypa pampuntja kuliṟa mapalku pitjangu kuka panya tjuṯa ma-wantikatira. Panya paluṟu tjana puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira mirpaṉpa mulararingu, panya Tjikimalu mulapa kura palyaṉu Jacobaku uṉṯalpa. Uti paluṟu pampulwiyangku wantima. \p \v 8 Ka Aimurtu wirkaṟa wangkangu Jacobala tjanala, “Ngayuku katja Tjikimanya puḻkaṟa kurunpa winki mukuringanyi nyuntumpa uṉṯalpaku. Wanyu palunya uwa pula kuriṟara nyinanytjaku. \v 9 Uti nyuranku uṉṯalpa tjuṯa ngayuku katja tjuṯa ngalya-ungkuku kuri aḻṯinytjaku, kala nganaṉa ngapartji nyuranya ma-ungkuku kuri ngapartji aḻṯinytjaku nganampa uṉṯalpiti. \v 10 Panya nganaṉa mukuringanyi nyura nganaṉala tjunguringkula nyinanytjaku nganampa nyanga mantangka. Ka nyura ngura kutjupaku kutjupaku mukuringkula palya payamilala, munu ngura aḻa lipiwanu para-nyinama ngura kutjupangka kutjupangka. Munu nyura mukuringkula kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu payamilanma munu ngula piṟuku tjalamilanma mukuringkula.” Alatji Aimurtu Jacobala tjanala wangkangi. \p \v 11 Ka palulanguṟu palumpa katjangku Tjikimalu ngapartji Jacobala tjanala wangkangu, “Wanyuṉiya wiṟungku ungama kuri aḻṯinytjaku, kaṉa nyuranya ungkuku kutjupa kutjupa uwankara nyura ngayula ngatjinnyangka. \v 12 Wangkaṉiya, nyaaku nyura mukuringanyi? Nyaaṉa nyuranya ungkuku? Mukuringkulaya puḻka mulapa ungkunytjaku wangka, kaṉa nyuranya puḻkaṯu ungkuku nyura wangkanytjitja. Panya ngayulu kungka pala palunya mulamulangku aḻṯinytjikitjangku wangkanyi.” \p \v 13 Palu Jacobaku katja tjuṯa palumpa tjanampa maḻanypa pampuṟa kurantjitjanguṟu Tjikimanya pulanya mamaṟara ngapartji pungkunytjikitja mukuringangi. \v 14 Munuya alatji pulala wangkangu, “Wiya, nganaṉa puṯu nguwanpa nganampa maḻanypa unganyi tjitjingku aḻṯinytjaku. Nyara palulanguṟu nganaṉa kuṉṯaringkupai tjitjingku aḻṯinyangka. \v 15 Palu nyuntu nganaṉa puṟunypa watiringkunyangka kutju nganaṉa nyuntunya aḻṯinytjaku ungkuku, nyuntumpa walytjapiti kuḻu nganaṉanya puṟunyarinyangka. \v 16 Nyara palulanguṟu kutju nganaṉa nyuranya aḻṯinytjaku ungkuku nganampa uṉṯalpiti, munula ngapartji nyurampa uṉṯalpiti mantjilku nganampa katja tjuṯangku kuḻu aḻṯinytjaku. Munula palulanguṟu uriwiyaringkulalta nyurala nyinaku, munula nyuntu nganaṉa aṉangu kutjuringkulalta nyinaku. \v 17 Palu nyura watiringkunytja wiyangku wantinyangka nganaṉa nganampa maḻanypa mantjiṟa katiku, munula ngura kutjupakutu ankuku.” Alatjiya Tiinaku kuṯa tjuṯangku wangkangi Aimurta pulala Tjikimala. \p \v 18 Ka Aimurtu pula nyanga palunya kuliṟa palyanmanu. \v 19 Munu palulanguṟu wati nyanga Tjikimanya warpungkula tawunukutu anu Jacobakunu tjuṯa puṟunyarinytjikitja panya paluṟu puḻkaṟa mukuringangi Jacobaku uṉṯalpaku. Paluṟu panya kuṯa puḻka nyinangi wati Aimurku katja kuranyitja, kaya tawunu nyara palunya nguraṟa tjuṯangku palunya mayatjanmankupai. \v 20 Ka Aimurnga pula anu tawunuku kaitangka mitingiku tjunguringkunytjikitja. Kaya wati panya palunya nguraṟa tjuṯa kuḻu pitjala kaitangka tjunguringu mitingi kulintjikitja. \p \v 21 Ka Tjikimalu pula wangkangu tjanala, “Nyara Jacobanya tjana wati palya tjuṯa nganampa maḻpa tjuṯa. Wanti tjananya ngura manta nyangangka palya nyinanytjaku munu tjana payamilaṟa tjalamilantjaku kuḻu palya wantima. Panya ngura nyangatja manta parariwanu ngaṟanyi. Ka nganaṉa tjanampa uṉṯalpa aḻṯinyi, ka tjana ngapartji nganampa uṉṯalpa tjuṯa aḻṯinyiṯu. \v 22 Palu wati nyanga paluṟu tjanaya alatji nganaṉala wangkangu, ‘Nyura nganaṉa puṟunypa watiringkunyangka kutjula nyurala nyinaku aṉangu kutjuringkula.’ \v 23 Ala! Palyanmarala tjananya munula tjananya puṟunyarima. Panya tjana nganaṉala tjungu nyinanyangka palumpa tjanampa kuka nganampariku, munu kutjupa kutjupa tjanampa uwankara nganamparikuṯu.” Alatji Aimurtu pula tjanala wangkangu palumpa pulampa walytjapitingka. \p \v 24 Kaya wati ngura pala palunya nguraṟa tjuṯangku nyangatja kuliṟa palyanmanu munuya uwankara Jacobanya tjananya puṟunyaringu panya tjana ngaṉmanypa tjitji tjuṯa nyinangi munuya watiringu. \p \v 25 Kaya wati panya Aimurnga Tjikimanya tjana ngura walytjangka walytjangka rawa nguwanpa nyinara pakuwiyaringangi. Ka palulanguṟu tjiṉṯu maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka kungkawaṟa panya Tiinaku kuṯa kutjara Tjimiyannga pula Levinya pikakitja pitjangu, tjuḻa waṟa puḻkatjara. Munu pula tawunu panya palula tjarpara wati uwankara pungkula wiyaṉu panya tjana waḻi unngu watarku nyinara pakuwiyaringkunyangka. \v 26 Munu pula Aimurnga pulanya Tjikimanya kuḻu pungkula iluntanu, munu pula pulampa maḻanypa Tiinanya Tjikimaku waḻinguṟu mantjiṟa katingu ngurakutu tawunu pala palunya wantikatira. \v 27 Ka panya paluṟu pula pungkula wiyannyangka Jacobaku katja kutjupa tjuṯangku pitjala nyangu wati miri tjuṯa ngarira waṉinyangka, munuya ngura pala palulanguṟu kutjupa kutjupa uwankara mantjiṟa katingu, panya Tjikimalu tjanampa maḻanypa Tiinanya kurantjitjanguṟu mirpaṉarira. \v 28-29 Munuya nanikuta, tjiipi, puluka, tangkiyi, kuka uwankara yaata tjanampanguṟu pakaltjingaṟa katingu, munuya tawunu nyara palula waḻi tjuṯangka para-tjarpara kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa uwankara mulapa mantjiningi. Munuya minyma tjuṯa, tjitji tjuṯa kuḻu ngura nyara palunya nguraṟa uwankara mantjiṟa katingu, Jacobaku panya katja tjuṯangku. \p \v 30 Ka Jacobalu Tjimiyanta pulala Levila wangkangu, “Nyupali ngayunya kurakutuṉu alatjiṯu. Panya nyanga palulanguṟu Kainankunu tjuṯa munu Piṟitjikunu tjuṯaya kuwari nganampa mirpaṉarinyi, munuya aṉangu kutjupa manta nyanganta nyinanytja tjuṯa kuḻu nganampa kuraringkuku. Munulanyaya tjinguṟu tjaṯuringkula pitjala pungkuku. Kaṉa yaaltjiriku? Panya ngayulu wati tjuṯa kanyintja wiya tjananya pitjanyangka pungkula waintarinytjaku. Kaya palulanguṟu nganaṉanya uwankara pungkula wiyalku.” \v 31 Kaya wangkangu palumpa katja tjuṯangku, “Wiya, wati nyarangku nganampa maḻanypa kurangku pampuṉu, kala palya pungu, panya puṯula wantingi.” \c 35 \s1 Godalu Jacobanya Pukuḻmankunytja Ngura Pitjulta \p \v 1 Ka Godalu Jacobanya wangkangu, “Pakaṟa ara ngura nyara Pitjultakutu, munu nyara palula nguraṟarira nyinama. Munu pitjilpa puḻka palyala ngayunya waḻkuntjikitjangku, panya nyara palula ngayulu nyuntula utiringu nyuntu Iitjuku nguḻu kumpiṟa wirtjapakannyangka.” \v 2 Ka palulanguṟu Jacobalu palumpa walytja uwankarangka wangkangu munu aṉangu palumpa waṟkaripai tjuṯangka kuḻu nyanga alatji, “Waṉiraya wiyala pala god ngalypa-ngalypa tjuṯa nyura panya tjanampa nguranguṟu mantjintjatjanungku. Munuyanku puntu uwankara paltjiṟa mantara kuwaritjangka tjarpa nyura kampa kutjuparira kura panya tjanalanguṟu mantjintjatjanu palyaringkunytjikitjangku. \v 3 Palulanguṟulanku ngura nyangatja wantikati munula ara Pitjultakutu. Kaṉa ngura nyara palula Godanya waḻkuntjikitjangku pitjilpa puḻka palyalku, panya God nyara paluṟuṉi ngalkinu ngayula kura wirkankunyangka, munu paluṟu ngayula tjungu tiṯutjara ngaṟangi ngayulu para-pitjalinkunyangka.” \v 4 Kaya palulanguṟu god panya ngalypa-ngalypa uwankara Jacobanya ungu tjana kanyintjatjanungku, munuya pinangka manguṟi-manguṟi tjuṯa kanyintjatjanungku kuḻu ungangi Jacobanya. Ka paluṟu uwankara tjuṉutjunu puṉu waṯa puḻkangka itingka tawunu pala Tjikimala itingka. \p \v 5 Munuya palulanguṟu Jacobanya tjana palumpa aṉangu tjuṯa kuḻu ma-pakaṉu. Kaya tawunu ititja ititjangka aṉangu nyinanytja tjuṯangku tjananya ankunyangka nyakula puḻkaṟa mulapa nguḻuringangi, munuya tjananya pikangku waṉalwiyangku wantingu. Alatjiya nguḻuringkula wantingi panya Godalu tjananya miṟal-miṟalpa puḻkangku katinyangka. \p \v 6 Kaya Jacobanya tjana ankula ankula wirkanu ngura panya palula ini Latjala panya ini kutjupa Pitjulnga manta nyara Kainanta. \v 7 Ka nyara palula Jacobalu pitjilpa puḻka palyaṉu munu ngura nyara palunya ininu “God panya Pitjulku”, panya ngura nyara palula Godanya palula utiringu paluṟu Iitjulanguṟu wirtjapakannyangka. \v 8 Ka nyara palula minyma panya Ripikanya puḻkantjanya ilungu ini panya Tipuṟanya. Kaya palunya katira tjuṉutjunu ngura nyara Pitjulta uḻpaṟira puṉu waṯa puḻkangka itingka. Munuya palulanguṟu puṉu palunya ininu “Puṉungka Ulanytjanya”. \p \v 9 Ka Jacobanya ngura Kainanta maḻaku wirkankunyangka Godanya piṟuku palula utiringu munu palunya pukuḻmanu. \v 10 Alatji paluṟu pukuḻmaṟa wangkangu, “Nyuntu panya ini Jacobanya nyinangi, palu kuwariṉanta ini ‘Israelnga’ wangkanyi.” Alatji palunya Godalu kampa kutjupaṟa ini tjunu. \v 11 Munu panya palunya wangkangu, “Ngayuluṉa God panya Witulya Puḻkanya, uwankarangka waintarinytja. Ka nyuntu tjitji tjuṯa mulapa kanyilku, kaya palula tjanalanguṟu nyuntumpa walytja ma-tjuṯa mularariku maḻatja maḻatja munuya ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka nyinara waṉalku. Munuya kutjupatjara maḻatja maḻatja mayatja puḻkaringkula nyinaku. \v 12 Kaṉa manta panya Aipuṟamanya pulanya Isaacanya ungkunytjitja nyuntunya ngapartji piṟuku ungkuku nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu maḻatja maḻatja.” \v 13 Munu alatji wangkara wiyaringkula Godalu palunya wantikatingu. \p \v 14 Ka palulanguṟu Jacobalu apu puḻka mantjiṟa ngura pala palula ngaṟatjunu Godalu palula wangkanytjitja rawangku kulintjikitjangku. Munu paluṟu wainangka uwilangka kuḻu apu palunya kurpiṟa miḻmiḻmanu aṉangu tjuṯangku nyakula Godanya kulintjaku. \v 15 Munu ngura palunya ininu “Pitjulnga” panya. \s1 Minyma Raitjilnga Wiyaringkunytja \p \v 16 Kaya palulanguṟu Jacobanya tjana ngura Pitjultanguṟu ma-pakaṉu, munuya anangi ngura ini Ipuṟatjalakutu. Ka Jacobaku kuri Raitjilnga muṯi paku anangi munu palulanguṟu iṯi wirkankunytjaku ilaringkunyangka paluṟu nyinakatingu tjitji kanyintjikitja. Nyangatja Ipuṟatjala wirkankunytja wiya kuwaripaṯuya nguṟurpa nyinangi. Ka minyma nyara paluṟu paku puḻkangku puṯu nguwantu iṯi kanyiningi. \v 17 Munu paluṟu ma-walykuringu nguwanpa pakuringkula. Ka minyma palula tjungu nyinanytjalu wangkangu Raitjilta, “Nguḻuringkunytja wiya, nyangatja tjitji nyiṯayira wirkanu.” \v 18 Palu Raitjilnga panya waṯalpi ilunytjikitja ngaringi, munu kutju-aṟa ngaalymaṟa palumpa katja ininu Pinuninya. Ka maḻangka mamangku ini kutjupa tjunu Pintjimannga. \p \v 19 Ka palulanguṟu wiyaringu iṯiku panya ngunytju, kaya palunya tjuṉutjunu nguṟurpa ngura ini Ipuṟatjaku iwarangka itingka. (Ngura nyara paluṟu panya ngaṉmanypa ini “Ipuṟatjanya” ngaṟangi, palu maḻangkaya ininu “Bethlehemanya”.) \v 20 Ka Jacobalu apu mantjiṟa ngaṟatjunu ngura pala palula Raitjilnga kulintjikitjangku, ka puḻi pala paluṟu kuwari ngaṟanyi alatjiṯu aṉangu tjuṯangku nyakula minyma panya palunya kulintjaku.\fig |src="CO00685B.TIF" size="col" loc="p" ref="35:20"\fig* \v 21 Munu Jacobanya tjana ma-pakaṉu munuya ankula ngura ini Mikitala Iitala waintaṟa ngura tjunkula nyinangi. \p \v 22 Ka ngura nyara palula nyinaralpi Jacobaku katjangku Rupintu palumpa mamaku kuringka Pilala tjunguringkula ngaringu panya maḻa aḻṯinytjala. Ka Jacobalu kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu. \s1 Jacobaku Katjapiti \p Uwa, Jacobanya ini kutjupa Israelnga munu paluṟu katja panya 12 utinu palumpa kuri kutjara kutjarangka. \v 23 Panya Liyalu kanyinu Rupinnga (panya katja ngaṉmanyitja), Tjimiyannga, Levinya, Judah-nya, Itjakanya, Tjipulunnga tjananya. \v 24 Ka Raitjiltu kanyinu Josephanya pulanya Pintjimannga. \v 25 Ka Raitjilku minyma waṟkaripaingku Pilalu kanyinu Dannga pulanya Napatalinya. \v 26 Ka Liyaku minyma waṟkaripaingku Tjilpalu kanyinu Kaatanya, Atjanya pulanya. Panya katja nyanga palunya tjananya Jacobalu utinu ngura nyara Mitjupu-taimiyala. \s1 Jacobaku Mama Isaacanya Ilunytja \p \v 27 Ka palulanguṟu Jacobanya anu palumpa mama Isaacalakutu ngura panya Mamaṟailakutu Ipuṟanta itingka, panya ngura nyara paluṟu Aipuṟamanya pula Isaacanya nyinanytjitja. \v 28-29 Ka Isaacanya rawa mulapa nyinangi yiya nampa panya 180, munu palulanguṟulta wiyaringu. Ka palumpa katja kutjarangku katira tjuṉutjunu Iitjulu pula Jacobalu. \c 36 \s1 Iitjuku Walytjapiti \p \v 1 Ka nyangatja Iitjuku walytjapiti palulanguṟu ma-tjuṯaringkunytja maḻatja maḻatja. (Ka Iitjunya panya ini kutjupa Iitamanya.) \v 2-3 Panya Iitjulu aḻṯingu minyma ngura Kainannga nguraṟa maṉkurpa ini nyanganpa – Atanya, Awu-lipamanya, munu kutjupa Patjimanya. Ka minyma panya Atanya wati Iitakunuku uṉṯalpa ini Ilanku. Ka minyma Awu-lipamanya wati ini Anaku uṉṯalpa, panya Ananya wati Ipalakunuku katja ini Tjiipiyanku. Ka minyma panya Patjimanya wati panya Itjumailku uṉṯalpa, munu wati ini Nipaiyatjiku maḻanypa. \p \v 4-5 Ka ngura nyara Kainanta nyinaralpi Iitjunya tjitji tjuṯatjararingu. Panya minyma Atalu katja ini Ilipatjanya kanyinu, ka Patjimalu katja ini Ruwilnga kanyinu, ka Awu-lipamalu kanyinu katja maṉkurpa ini nyanganpa – Tjitjunya, Tjalamanya, Kuṟanya tjananya. \p \v 6 Ka palulanguṟu Iitjulu palumpa kuri maṉkurpa, katja uṉṯalpa tjuṯa, kuka tjuṯa kuḻu katingu ngura kutjupakutu parari palumpa maḻanypa Jacobanya wantikatira. Panya palumpa kutjupa kutjupa uwankara Kainanta mantjintjatjanungku paluṟu katingu, wati minyma waṟkaripai tjuṯa kuḻu. \v 7 Panya Jacobanya pula manta nyara palula kuka tjuṯatjara tjungu nyinanytjaku manta lipi nguwanpa ngaṟanytja wiya. Palulanguṟu Iitjunya anu ngura kutjupakutu. \p \v 8 Munu ankula ngura puḻitjarangka ngura tjunkula nyinangi ini Tjiirta munu nyara palula rawa nyinangi. \v 9 Ka Iitjuku katja tjuṯanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. Kaya palunya tjananya ini wangkapai “Iitamakunu tjuṯa”, panya Iitjunya ini kutjupa Iitamanya. \v 10-13 Palumpa panya kuri ngaṉmanyitjangku Atalu kanyinu katja kutju ini panya Ilipatjanya, ka paluṟu katja maṉkur-kutjara utinu ini nyanganpa – Timannga, Uumanya, Tjipunya, Katamanya, Kinatjanya tjananya. Munu Ilipatjalu piṟuku utinu kuri kutjupangka ini Timinala katja kutjupa ini Ama-likanya. \p Ka Iitjuku kuri maḻatjangku Patjimatjalu katja kutju kanyinu ini panya Ruwilnga. Ka wati nyanga paluṟu utinu katja kutjara kutjara ini nyanganpa – Naatjanya, Tjiṟanya, Tjaamanya, Mitjanya tjananya. \v 14 Ka Iitjuku kuri kutjupangku panya nguṟuritjangku ini Awu-lipamalu katja maṉkurpa kanyinu ini panya Tjitjunya, Tjalamanya, Kuṟanya tjananya. \p \v 15-16 Kaya nyanga palula tjanalanguṟu Iitjuku walytja tjuṯa mulararingu maḻatja maḻatja. Panya Iitjuku katja ngaṉmanyitjanguṟu Ilipatjalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu, panya katja tjuṯanguṟu ini nyanga tjanalanguṟu Timanta, Uumala, Tjipula, Kinatjala, Katamala, Ama-likala tjanalanguṟu. Nyanga paluṟu tjanaya panya Iitjuku pulampa Ataku pakaḻi tjuṯa. \p \v 17 Ka Iitjuku katja Ruwiltanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja palumpa, panya katja tjuṯanguṟu panya ini nyanga tjanalanguṟu Naatjala, Tjiṟala, Tjaamala, Mitjala tjanalanguṟu. Nyanga paluṟu tjanaya panya Iitjuku pulampa minyma Patjimatjaku pakaḻi tjuṯa. \p \v 18 Ka Iitjuku kuri Awu-lipamalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu, panya palumpa katja tjuṯanguṟu ini nyanga tjanalanguṟu Tjitjula, Tjalamala, Kuṟala tjanalanguṟu. \v 19 Uwa, nyanga paluṟu tjana uwankara Iitjuku walytja tjuṯa maḻatja maḻatja panya Iitamakunu tjuṯa, panya Iitjunya ini kutjupa Iitamanya. \s1 Wati Tjiiṟaku Walytjapiti \p \v 20-21 Ka ngura nyara Iitamala aṉangu kutjupa tjuṯa ngaṉmanypa nyinangi ngura walytjangka Iitjunya tjana pitjanytja kuwaripangka. Paluṟu tjanaya wati ini Aṟiku katjaku walytja tjuṯa ini Tjiirku. Panya Tjiirtu katja nyanga tjananya utinu Latannga, Tjupalnga, Tjipiyannga, Ananya, Titjunnga, Itjanya, Titjannga tjananya, kaya nyanga palula tjanalanguṟu Tjiirku walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \p \v 22 Ka Tjiirku katjangku Latantu utinu katja kutjara ini Aṟinya pulanya Iimannga. Ka nyanga palula pulalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. (Ka Latantu pininu kungka ini Timinanya.) \p \v 23 Ka katja panya Tjupaltu utinu katja ini nyanga tjananya Alapannga, Manatjanya, Ipalnga, Tjipawunya, Awunamanya tjananya. Ka nyanga palula tjanalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \p \v 24 Ka katja panya Tjiipiyantu katja kutjara utinu ini Aiyanya pulanya Ananya. (Wati nyanga paluṟu Analu kunyu ilytjingka kanyiningi palumpa mamaku tangkiyi tjuṯa munu kunyu nyara palula mina wala nyangu mina waṟutjara.) \v 25 Ka palulanguṟu wati nyanga Analu tjitji kutjara utinu katja ini Titjunnga munu uṉṯalpa ini Awu-lipamanya. \v 26 Ka wati panya Titjuntu katja kutjara kutjara utinu ini Imatannga, Itjapannga, Iitjaṟannga, Tjiṟannga tjananya. Ka nyanga palula tjanalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \p \v 27 Ka Tjiiṟaku katjangku Itjalu katja maṉkurpa utinu ini Pilannga, Tjaapannga, Akannga tjananya. Ka nyanga palula tjanalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \p \v 28 Ka Tjiirku katja kutjupangku Titjantu katja kutjara utinu ini Utjunya pulanya Aṟannga. Ka nyanga palula pulalanguṟu palumpa walytja ma-tjuṯaringu maḻatja maḻatja. \p \v 29-30 Ka nyanga paluṟu tjana uwankara wati panya Aṟiku walytja tjuṯa nyinangi maḻatja maḻatja, panya paluṟu tjana tjuṯaringu palumpa pakaḻi tjuṯanguṟu ini nyangannguṟu panya Latanta, Tjupalta, Tjiipiyanta, Anala, Titjanta, Itjala, Titjanta tjanalanguṟu. Munuya paluṟu tjana uwankara nyinangi ngura nyara Iitamala. \s1 Ngura Iitamanya Nguraṟa Tjuṯaku Mayatja Puḻka Tjuṯa Nyinanytja \p \v 31 Ka ngura panya Israelta mayatja puḻka nyinanytja kuwaripangka ngura Iitamala mayatja tjuṯa nyinangi wanapari wanapari, munuya palunya nguraṟa tjuṯa mayatjarira kanyiningi. \p \v 32 Ngaṉmanypa wati ini Pilanya mayatja puḻka nyinangi. Paluṟu panya wati ini Piyaku katja wati ngura Tinapanya nguraṟa. \v 33 Ka wati nyanga Pilanya ilunyangka maḻangka mayatja kutjupa nyinangi palumpa aṟangka wati ini Tjupapanya panya wati Tjiṟaku katja. (Tjiṟanya panya wati ngura Patjuṟanya nguraṟa.) \v 34 Ka palulanguṟu Tjupapanya ilunyangka mayatja kutjupa maḻangka nyinangi palumpa aṟangka wati ini Uutjamanya ngura Timannga nguraṟa. \v 35 Ka Uutjamanya ilunyangka wati Pitataku katja ini Aatatanya mayatja nyinangi Uutjamaku aṟangka. Wati nyanga Aatatalu warmaḻa tjuṯatjarangku wati ini Mitiyannga tjananya pungkula wiyaṉu ngura manta ini Mawapala. (Aatatanya panya ngura tawunu ini Apitjinya nguraṟa.) \v 36 Ka Aatatanya ilunyangka palumpa aṟangka wati ngura Matjiṟikanya nguraṟa mayatja nyinangi ini Tjamalanya. \v 37 Ka palulanguṟu Tjamalanya ilunyangka wati ngura Rayupatjanya nguraṟa palu puṟunypaṯu mayatja nyinangi ini Tjaulnga. \v 38 Ka Tjaulnga ilunyangka palumpa aṟangka wati Aka-puwaku katja mayatja nyinangi ini Paalanannga. \v 39 Ka mayatja nyanga paluṟu ilunyangka wati kutjupa ini Aatatanya palumpa aṟangka palu puṟunypaṯu mayatja nyinangi. Paluṟu ngura tawunu ini Paulanya nguraṟa, ka palumpa kuri wati ini Mataṟitaku uṉṯalpa ini Miitapilanya, panya wati ini Mitjapaku puḻiri. \p \v 40-43 Uwa, ngura Iitamaku mayatja tjuṯa nyinangi wati panya Iitjuku walytja tjuṯa maḻatja maḻatja. Mayatja paluṟu tjana ngura walytjangka walytjangka nyinangi manta Iitamala lipiwanu, kaya palula tjanalanguṟu tjanampa walytja ma-tjuṯaringu walytjaṟara walytjaṟara, munuya nyinangi ngura walytjangka walytjangka. Wati mayatja paluṟu tjana ini nyanganpa – Timinanya, Alapanya, Tjitjitjanya, Awu-lipamanya, Ilanya, Pinannga, Kinatjanya, Timannga, Mipatjarnga, Makatilnga, Iṟamanya, tjana. Wati nyanga paluṟu tjana panya manta nyara Iitamala mayatja tjuṯa nyinangi ngura walytjangka walytjangka, kaya palula tjanalanguṟu Iitjuku walytja ma-tjuṯaringkula nyinangi maḻatja maḻatja. \c 37 \s1 Josephanya Munu Palumpa Kuṯapiti \p \v 1 Ka wati panya Jacobanya ngura Kainanta rawa nyinangi katja tjuṯatjara. \v 2 Ka tjukurpa nyangangku tjakultjunanyi Jacobanya tjana nyinanytja. \p Ka Jacobaku katja ini Josephanya wati yangupala nyinangi. Munu paluṟu panya wati kuṯa tjuṯangka tjunguringkula tjanampa mamaku tjiipi nanikuta tjuṯa aṯunymankupai. Ka wati panya kuṯa paluṟu tjana ini nyanganpa – Dannga, Napatalinya, Kaatanya, Atjanya. Palu wati nyanga paluṟu tjana kunyu kura nguwanpa nyinapai. Ka Josephalu kura nyinanyangka nyakula pitjala mamangka tjakultjunkupai. \p \v 3 Ka Jacobanya katja puḻka tjuṯaku mukuringangi, palu Josephaku puḻkaṟa mulapa mukuringangi, panya paluṟunku tjiḻpingku kutju maḻatja mulapa wiyakutu utinu. Munu pukuḻarira palumpa Josephaku upukuta wiṟu palyaṉu. \v 4 Kaya kuṯa tjuṯangku nyakula kuliningi, “Ai! Mamanya tjinguṟu nganampa kuraringanyi munu palumpa kutjuku mukuringanyi.” Munuya paluṟu tjana nyaṟaringangi Josephaku munuya palumpa puṯu kalypa nyinapai. \s1 Josephalu Tjukurmankunytja \p \v 5 Ka munga kutjupangka Josephalu tjukurmanu munu mungawinki ankula palumpa kuṯa tjuṯangka tjakultjunu, \v 6 “Awai! Wangkakuṉa? Ngayulu mungangka tjukurmanu munuṉa alatji nyangu.\fig |src="CO00698B.TIF" size="col" loc="p" ref="37:6-7"\fig* \v 7 Panya nganaṉa tjungu waṟkaringi ukiṟi mai wiitangka. Munula kaṯaṟa wiyaringkula uṯuḻuṟa karpiṟa ngaṟatjunangi. Ka palulanguṟu wiita panya ngayulu karpiṟa tjunkunytja uringu munu katuringkula tjukaṟuru ngaṟangi. Ka nyura panya karpiṟa tjunkunytja tjuṯa ankala tjaṟuringu munuya manguṟi-manguṟi para-ngaṟala waṉaṟa pupakatira waḻkuningi wiita panya ngayulu karpiṟa tjunkunytja. Nyanga alatjiṉa tjukurmanu.” \p \v 8 Kaya kuṯa panya tjuṯangku tjukurpa nyangatja kuliṟa puḻkaṟa kuraringu palumpa. Munuya wangkangu palula mirpaṉ-mirpaṉṯu, “Palu nyuntun wanyu nganampa mayatja puḻka? Wiya nyuntun nganampa mayatja wiya. Nyuntun kutjutjangku ngunti wangkanyi.” Munuya paluṟu tjana puḻkaṟa kuraringkula palumpa kalyparingkunytja wiyangku wantingi panya paluṟu tjukurmaṟa wangkanytjanguṟu. \p \v 9 Ka ngula Josephalu munga kutjupa piṟuku tjukurmanu munu piṟuku tjakultjunu kuṯa tjuṯangka, “Kulilaya! Piṟukuṉa tjukurmanu munuṉa alatji nyangu, tjiṟirpi, piṟa, kililpi tjuṯa 11-tu tultjungaṟakatira ngayunya waḻkunnyangka.” \v 10 Munu paluṟu ankula palumpa mamangka kuḻu tjakultjunu. Ka paluṟu kuḻu kuliṟa mirpaṉaringu munu palula wangkangu, “Tjinguṟunkun nyuntu kulini ngunytjulu ngali munu kuṯalu tjana nyuntunya mayatja puḻka pupakatira waḻkuntjaku. Palu wiya. Nyuntu tjukaṟurungku tjukurmankunytja wiya. Nyuntu ngunti wangkanyi.” \v 11 Munu palulanguṟu Josephaku mamangku rawangku kuliningi panya palumpa katjangku tjukurmankunytja. Palu kuṯa tjuṯaya kuliṟa rawa kuraringangi palumpa munuya puṯu kalyparingangi Josephaku. \s1 Josephanya Kuṯa Tjuṯakutu Ankunytja \p \v 12 Ka Josephanya ngurangka nyinangi palumpa mamangka ngura ini Ipuṟanta. Ka palumpa kuṯa tjuṯa anu ngura ini Tjikimalakutu tjanampa mamaku tjiipi kanyintjikitja ukiṟi puḻkangka. \v 13-15 Palu tjiṟirpi kutjupa Jacobalu wituṉu katja panya Josephanya, “Ankula tjananya nyawa nyuntumpa kuṯa tjuṯa, palyayawi nyinama, munuyawi tjiipi tjuṯa kuḻu palyanyku kanyinma. Munu nyakula pitjala ngayulalta tjakultjura.” \p Ka Josephalu wangaṉarangku kuliṟa anu ngura panya Tjikimalakutu. Munu paluṟu ankula ngura nyara palula wirkaṟa tjananya puṯu para-nguriningi, “Yaaltjingkaya nyinanyi?” Munu puṯu para-nyakula, ka wati kutjupangku Josephanya nyangu para-ngurinnyangka munu pitjala wangkangu, “Awai! Ngananyan ngurini?” \p \v 16 Ka wangkangu, “Ngayuku kuṯa tjuṯaṉa ngurini panya tjiipiya ngalya-katingu ngura nyanga palulakutu ukiṟi puḻkangka kanyintjikitjangku. Tjinguṟu nyuntu ninti. Tjakultjuraṉi, yaaltjingkaya nyinanyi?” \p \v 17 Ka wati panya kutjupangku wangkangu, “Uwa, ngaṉmanytjuṉa nyangu tjananya nyangangka nyinanyangka. Kaya ankunytjikitjangku wangkangi ngura ini Tuutjantakutu, mununtiya anu.” \p Ka Josephalu kuliṟa waṉaṉu tjananya ngura nyara palulakutu munu ma-wirkaṟa nyangu, “Munta nyangatjampayal kanyini.” \s1 Kuṯa Tjuṯangku Josephanya Iluntankunytjikitjangku Kulintja \p \v 18-20 Kaya kuṯa tjuṯangku nyangu parari pitjanyangka kuwaripa. Munuya ngurkantaṟa wangkangu, “Ai! Nyaratjaya nyawa, panya paluṟu tjukurmankupainya wirkanu.” Munuya palulanguṟu nyakunytjatjanungku wangkara kuliningi palunya pungkunytjikitjangku alatji wangkara, “Utila pungkula iluntaṟa palunya wellangka waṉima mina nyanga wiyatjarangka. Munula palulanguṟu mamala ngunti wangkanyi papa inuṟangku patjaṟa iluntankunytja-palku. Ngunti-puṯa palangku tjukurmankunytjatjanu wangkama wanka nyinara, ka ilu ngunti wangkawiya.” \p \v 21-22 Ka kuṯa panya puḻkangku ini Rupintu kulinu tjana wangkanyangka munu paiṟa wangkangu, “Wantiya iluntankuwiyangku munula wanka tjarpatjura wellangka mina nyanga wiyatjarangka munula wantikati.” Rupintu alatji kutjungkul unngu kuliningi, “Kaṉa ngula maḻakungku pitjala mantjila ngayuku maḻanypa tjanala maḻangka munuṉa iyala Mamalakutu.” \p \v 23 Munuya Josephanya ilaringkunyangka wituṉu munuya palumpa upukuta panya wiṟunya mantjiṟa tjilpirpungu.\fig |src="CO00705B.TIF" size="col" loc="p" ref="37:23"\fig* \v 24 Munuya palunya katira piṯi panya ngaṯingka tjarpatjunu mina wiyangka parari puṯu tatintjaku. Munuya anulta ngurakutu mai ngalkuntjikitja. \s1 Josephanya Ngura Itjipalakutu Iyantja \p \v 25 Munuya nyinara ngalkula ngalkula nyangu wati malikitja tjuṯa kamula tjuṯatjara kaṯakutjara wati-pitjanyangka. Paluṟu tjana panya Itjumailku pakaḻi tjuṯa ngura Kiliyatalanguṟu anangi Itjipaku kutjupa kutjupa tjuṯatjara aṉangu Itjipanya nguraṟa tjuṯangka tjalamilantjikitja. \v 26 Ka Josephaku kuṯa kutjungku ini Judah-lu kulinu wati-pitjanyangka nyakula, munu wangkangu tjanala, “Nyaakula nganampa maḻanypa panya wantinyi piṯingka nyinara ilunytjaku? \v 27 Utila nyanga tjanala tjalamilanma, nyanga ananyiya kaṯakutjara. Nyangatja nganampa maḻanypa walytja mulapa, kala nyaaku iluntankuku? Tjalamilalala.” \p \v 28 Ka kuṯa maḻanypa tjuṯangku kuliṟa wangkangu, “Munta-uwa, tjinguṟula nyanga alatji palyalku.” Munuya ankula Josephanya wellanguṟu mantjiṟa katira tjalamilaṉu Itjumailku pakaḻi maṉkurta. Ka tjananya ngapartji mani ungu tjiilpa tjuṯa mulapa. Munuya palulanguṟu katingulta Josephanya manta kutjupakutu ngura panya Itjipalakutu. \s1 Kuṯa Tjuṯangku Josephanya Mamangka Ngunti Wangkanytja. \p \v 29 Palu tjana Josephanya ungkul'iyaṉu kuṯa panya puḻka Rupinnga unytju ankunyangka. Ka paluṟu maḻa kutju pitjangu Josephanya mantjintjikitja wellanguṟu. Munu wirkaṟa puṯu nyakula puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, mununku mantara aṉangitja tjilpirpungu palumpa maḻanypa-tjiratjangku. \v 30 Munu paluṟu ngapariringu palumpa maḻanypa tjuṯakutu munu wangkangu tjanala, “Josephanya wiya ngaṟanyi! Kaṉa nyaa wangkaku Mamala?” \p \v 31 Kaya maḻanypa tjuṯangku nintingku kuliṟa wangkangu, “Wiya, nanikutala-puṯa puwa munula upukuta palumpa milkaḻingka nyiṯiṟa katira Mamala nintila. Ka nyakula kulilku inuṟangku patjantja-palku.” Munuya mulapaṯu nanikuta pungkula upukuta panya mantjiṟa nyiṯinu milkaḻingka. \v 32 Munuya katira nintinu mamangka watarkitjangku-palku. Munu tjana ngunti wangkangu, “Nganaṉa ngalya-pitjala nguṟurpa nyangu upukuta nyangatja mantangka ngarinyangka munula mantjinu. Tjinguṟu nyuntumpa katjaku nyangatja, mulapa?” \p \v 33 Ka Jacobalu nyakula ngurkantanu munu wangkangu, “Uwa, mulapa upukuta paluṟuṯu.” Munu puḻkaṟa urulyaraṟa wangkangu, “Tjinguṟu mulapa inuṟa pikaṯingku patjaṉu ngayuku katja. Ngaḻṯutjara, ngalkulanti wiyaṉu.”\fig |src="co00710b.tif" size="col" loc="p" ref="37:33"\fig* \v 34 Munu alatji kuliṟa puḻkaṟa ulara ulara palumpa ulytja aṉangitja tjilpirpungkula waṉingu munu ulytja walyku-walykungka tjarpangu, munu rawa mulapa katja-tjiratja tjituṟu-tjituṟu puḻka nyinangi. \p \v 35 Ka palumpa katja tjuṯangku uṉṯaltu kuḻu pitjala palunya puṯu kanmarmanangi pampuṟa, palu kanmararinytja wiyangku alatjiṯu wantingi. Munu wangkangu, “Ngayulu kuwari wiyaringkunytja wiya. Ngayulu ilura kutju watarkuriku.” Munu palulanguṟu paluṟu rawa alatjiṯu tjituṟu-tjituṟu nyinangi, tjiḻpi panya Jacobanya. \p \v 36 Kaya wati panya Mitiyannga nguraṟa tjuṯangku Josephanya ngura Itjipalakutu katira tjalamilaṉu wati ini Putipala. Ka wati nyanga Putipanya Itjipaku mayatja puḻkangka ini Piiṟala ititja mayatja tjukutjuku munu paluṟu kanyiningi Piiṟaku wati tjaultji tjuṯa, munuya paluṟu tjana mayatja Piiṟanya aṯunymankupai. \c 38 \s1 Judah-nya Munu Kungkawaṟa Ini Taimanya \p \v 1 Ka nyara palula aṟangka Jacobaku katja Judah-lu kuṯa maḻanypa tjuṯa kuḻu wantikatira anu kutju wati ini Iiṟalakutu tawunu ini Atulamalakutu. \v 2 Munu nyara palula nyangu kungkawaṟa Kainannga nguraṟa wati ini Tjuwaku uṉṯalpa, munu kungkawaṟa nyara palunya aḻṯingu wati panya Judah-lu. \v 3 Ka kungkawaṟa nyara paluṟu iṯitjararingu munu katja kanyinu Judah-ku, ka Judah-lu ininu Uurnga. \v 4 Ka palulanguṟu piṟuku iṯitjararingu munu katja kutjupa kanyinu munu ininu Anannga. \v 5 Ka palulanguṟu Judah-nya pula anu ngura ini Kitjipalakutu munu ngura tjunkula nyinangi, ka ngura nyara palula pula piṟuku katjatjararingu, ka ngunytjungku ininu Tjilanya. \p \v 6 Ka ngula katja panya ngaṉmanyitja Uurnga puḻkaringkunyangka palumpa mama Judah-lu kungkawaṟa ini Taimanya palumpa ngurkantanu aḻṯinytjaku. \v 7 Palu wati nyanga Uunya kura puḻka nyinangi, ka Godalu palunya nyakula puḻkaṟa mirpaṉaringu palumpa munu palunya iluntanu. \v 8 Ka palulanguṟu Judah-lu Uuku maḻanytja wangkangu wati panya Ananta, “Kungka nyanga wanakaḻangka ngarima nyuntumpa inkaṉingka munu palula tjitji utinma. Panya nyangatja nganampa tjaka kuṯa tjitji wiya ilunyangka maḻanypangku minyma wanakaḻangka utilpai, ka tjitji paluṟu kuṯaku tjitji nyinapai.” \p \v 9 Ka Anantu tjitji utintjikitjangku kuliningi palu piṟuku paluṟu kuliningi, “Tjinguṟuṉa tjitji utiṟa, ka tjitji nyara paluṟu ngayuku wiya palumpaṟa ngaṟaku ngayuku kuṯaku.” Munu palulanguṟu palumpa inkaṉingka tjunguringkula ngaringi wanakaḻa panya Taimala, palu paluṟu mulamula tjunguringkunytja wiyangku wantingi tjitji utintjaku-tawara, ka Taimanya iṯitjararingkunytja wiya ngaṟangi. \v 10 Ka nyara palulanguṟu mulamula tjunguringkuwiyangku wantinyangka Godanya wati palumpa mirpaṉaringu munu palunya iluntanu. \p \v 11 Ka palulanguṟu Judah-lu palumpa mingkayi Taimala wangkara iyaṉu, “Ankula nyuntumpa mamangka ma-nyinama ngayuku katja Tjilanya puḻkaringkunytjaku paṯaṟa.” Nyanga alatji paluṟu nguḻuringkula wangkangu panya paluṟu kuliningi, “Kuwari tjinguṟu Tjilanya ngapartji ilunyi palumpa kuṯa kutjara puṟunypa.” Ka palulanguṟu Taimanya ankula palumpa mamangka rawa ma-nyinangi kutju kuḻi tjuṯa wati panya Tjilaku paṯaṟa. \p \v 12 Ka ngula mulapa Judah-ku kurilta ilungu wati panya Tjuwaku uṉṯalpa. Ka palulanguṟu ulara ulara wiyaringkula palumpa maḻpa wati ini Iiṟanya pula anu ngura ini Timinalakutu palumpa tjiipi tjuṯa tjiiṟamilannyangka nyakunytjikitja. \v 13 Ka kutjupangku tjakultjunu kungkawaṟa panya Taimala palumpa mingkayi ngura panya Timinalakutu ankunytja. \v 14 Ka kungkawaṟa paluṟu kuliṟa mantara panya kuri-tjiratjangku kanyintjanya araltjanu munu mantara kutjupangka tjarpangu munu yunpangka raiki angatjunu ngurkantankunytjaku-tawara. Munu ankula nyinakatingu ngura tawunu ini Inaimala kaitangka itingka iwara panya Timinaku iwarangka Judah-ku paṯaṟa. Panya paluṟu nyangangi Judah-ku katja Tjilanya ma-puḻkaringkunyangka munu kuliningi, “Nyaakuṉi aḻṯinytjaku ungkuwiyangku wantinyi Judah-lu.” \p \v 15 Ka Judah-lu iwarangka pitjala palunya nyangu munu kulinu kungkawaṟa kuḻantju-palku nyinara nyaḻiringkunyangka, panya paluṟu yunpa raikingka angatjuṟa nyinangi. \v 16 Palu Judah-lu palunya ngurkantankunytja wiya panya palumpa mingkayi munu palulakutu ma-pitjala wangkangu iwarangka itingka nyinanyangka nyakula, “Uwa wala pitja, kali ngarima!” \p Ka palula tjapinu, “Uwa, kaṉin nyaa ungkuku ngayula tjunguringkula?” \p \v 17 Ka wangkangu Judah-lu, “Ngulaṉanku iyaṉi ngayuku kuka tjuṯanguṟu nanikuta yangupala.” \p Ka kungkawaṟa paluṟu wangkangu, “Uwa palya. Palu wanyuṉi kutjupa kutjupa kuwariṯu unytjungku uwa nyanga ngayulu nyuntumpa kalkuntjitjaku mulamularingkunytjaku, kaṉi kalkuntja ungkunyangkaṉanta maḻakungku ungkuku.” \p \v 18 Ka Judah-lu tjapinu, “Nyaaṉanta ungkuku nyuntu mulamularingkunytjaku?” \p Ka wangkangu kungkawaṟa panya paluṟu, “Uwaṉi pala liritja nyuntunya initjara munu puṉu pala tjukara kuḻu.” Ka mulapaṯu Judah-lu puṉu panya tjukara munu liritja kuḻu ungu palunya. Munu palulanguṟu kungkawaṟa panya palula tjunguringkula ngaringu, ka paluṟu tjunitjararingu.\fig |src="JK_Gen 38.tif" size="col" ref="38:18"\fig* \v 19 Munu palulanguṟu ngurakutu ankula mantara araltjanu raiki panya yunpangka angatjunkunytja kuḻu, munu mantara kutjupangka tjarpangu, mantara panya kuri-tjiratjangku tjarpara kanyintjala. \p \v 20 Ka Judah-lu palumpa maḻpa wati Iiṟanya ungkul'iyaṉu kungkawaṟa panya palumpa nanikuta, munu wangkangu kungkawaṟa panya palulanguṟu mantjiṟa katinytjaku palumpa panya puṉu tjukara munu liritja kuḻu. Palu Iiṟalu ankula kungkawaṟa palunya puṯu nguriningi. \v 21 Munu wati panya ngura Inaimanya nguraṟa tjuṯangka tjapinu, “Yaaltji kungkawaṟa panya kuḻantju panya iwarangka itingka nyinangi?” \p Kaya wati panya palula wangkangu, “Wampa! Nyangangka kungkawaṟa kuḻantju nyinanytja wiyaṯu.” \p \v 22 Ka palulanguṟu maḻaku ankula Judah-la wangkangu, “Puṯuṉa nguriningi kungkawaṟa panya palunya. Wiya ngaṟangi. Wati nyara palunya nguraṟa tjuṯangkuṉiya wiyanmanu wangkara, ‘Nyangangka minyma kuḻantju nyinanytja wiyaṯu.’” \p \v 23 Ka Judah-lu nyangatja kuliṟa wangkangu, “Wiya palya, wanti rawangku ngurilwiyangku, ka kanyinma. Tjinguṟuya aṉangu tjuṯa ngalimpa nyakula ikaringama rawangku ngaṟala ngurinnyangka. Ngayulu palunya nanikuta ungkunytjikitjangku kuliningi munu panyaṉanta ungkul'iyaṉu palunya katira ungkunytjaku, palu puṯultaṉa nguriningi. Palya ma-wanti.” \p \v 24 Palu piṟa maṉkurnguṟu aṉangu kutjupangku Judah-la pitjala wangkangu, “Nyuntumpa mingkayi Taimanya kuḻantjuringu munu paluṟu kuwari mukala nyinanyi.” \p Ka Judah-lu nyangatja kuliṟa wangkangu, “Katiya munuya tiliṟa urkuwaṉi waṟungka.” \p \v 25 Kaya kungkawaṟa panya palunya mantjiṟa katingu. Ka kungkawaṟa paluṟu wangkara iyaṉu palumpa mingkayikutu alatji wangkara, “Ngayunyaṉi iṯitjaraṉu puṉu nyangaku walytjangku. Kaya nyawa munuya nyakula ngurkantara nganaku nyangatja puṉu nyanga tjukara munu liritja kuḻu.” \p \v 26 Ka palulanguṟu Judah-lu nyakula ngurkantanu puṉu munu liritja kuḻu panya, munu kuṉṯaringkula wangkangu, “Wiya, paluṟu tjukaṟuru, ka ngayulu kura. Utiṉa panyatja palunya ungama ngayuku katja Tjilanya palunya aḻṯinytjaku.” Munu palulanguṟu Judah-lu palunya walatjunkunytjaku wangkangu munu palunya piṟuku pampuntja wiyangku wantingu. \p \v 27 Ka palulanguṟu ngula kungkawaṟa panya Taimanya tjuni iniringkunyangkaya nyangu, “Ai! Kuwari iṯi kutjara kanyini minyma nyangangku.” \v 28 Ka palulanguṟu iṯi miṉa kutju-waraṟa wirkanu, ka minyma panya palunya kanyilpaingku puṯuru rituwana tjukutjukungka miṉa mapalku karpinu munu wangkangu, “Nyanga paluṟu-waraṟa ngaṉmanypa wirkanu.” \v 29 Palu iṯi paluṟu wirkankunytja wiyangku miṉa panya maḻakungku ilaṉu puṯuru winki, ka iṯi panya kutjupangku waintarira ngaṉmanypa paluṟu-waraṟa wirkanu. Ka minyma panya kanyilpaingku iṯi panya kuranyu wirkankunytjanya wangkangu, “Munta, nyanga alatjingaṟan kuranyu uṉṯuṟa wirkanu!” Kaya iṯi palunya ininu Piṟitjinya. \v 30 Ka palula maḻangka iṯi panya miṉa karpintjanya wirkanu, kaya palunya ininu Tjiṟanya. \c 39 \s1 Wati Ini Putipalu Josephanya Payamilantja Ngura Itjipanya \p \v 1 Ka panya Itjumailku pakaḻipitingku Josephanya katira manta ngura kutjupangka Itjipala ma-ungu wati kutjupa manikitjangku wati ini Putipanya. Ka wati panya paluṟu mayatja tjukutjuku nyinangi tjaultji tjuṯaku. Tjaultji nyara paluṟu tjana panya mayatja Piiṟaku ngura aṯunymaṟa anga-kanyilpai.\fig |src="CO00712B.TIF" size="col" loc="p" ref="39:1"\fig* \v 2 Ka Josephanya wati panya Putipaku ngurangka nyinangi munu ngura pala palula wiṟuṟa palumpa waṟkaringi, panya Mayatja Godalu palunya puḻkaṟa alpamilannyangka. \v 3 Ka Putipalu nyakula kulinu, “Munta, mulapa Godalu palunya alpamilaṉi ngayuku tjukaṟuru wiṟuṟa waṟkarinytjaku.” \v 4 Munu paluṟu palumpa puḻkaṟa pukuḻarira wangkangu waḻi ulytja uwankara palumpa aṯunymaṟa kanyintjaku. \v 5 Ka palulanguṟu Godalu Putipaku wiṟuṟa palyaningi Josephalawanungku. Ka palumpa ngura waḻi uwankara palya alatjiṯu ngaṟangi, ka palumpa kaanangka mai puḻka pakaningi. \v 6 Ka Putipalu nyakula puḻkaṟa mulapa Josephaku pukuḻaringu munu palunya tjunu palumpa kutjupa kutjupa uwankara kanyintjaku. Munu paluṟu aṯunymaṟa uwankara palumpa kulintja wiyangku mai kutju kuliningi palumpa ngurangka pitjala ngalkuntjikitjangku. \s1 Putipaku Kuri Josephaku Nyaḻiringkunytja \p Palu Josephanya wati yangupala wiṟunya munu yunpa wiṟunya mulapa aṉangu lipula. \v 7 Ka palulanguṟu Putipaku kuringku nyangangi munu nyakula nyaḻiringangi palumpa. Munu kutjupa-aṟa nyakula Josephala wangkangu, “Wai, nyuntu ngali ngariku?” \p \v 8-9 Ka Josephalu wiyanmaṟa wangkangu, “Wiya, kulila! Ngayuku mayatja Putipaluṉi waḻi nyangaku tjunu palumpa kutjupa kutjupa uwankara aṯunymaṟa kanyintjaku. Munu palulanguṟu kulintja wiyangku wantinyi ngayulu uwankara tjukaṟurungku kanyinnyangka munu panya pukuḻpa alatjiṯu nyinanyi. Palu nyuntunya kanyintjakuṉi tjunkunytja wiya alatjiṯu. Panya nyuntu palumpa kuri ngayuku mayatjaku kutju. Ka ngayulu tjinguṟu nyuntula ngarirampa kura puḻka mulapa palyalku Godala miṟangka.” Munu palunya wantingi alatjiṯu. \v 10 Palu minyma paluṟu rawangku tjapiningi tjiṟirpi kutjupa tjiṟirpi kutjupa Josephanya palula tjunguringkunytjaku. Palu paluṟu kuliṟa alatjiṯu wantingi rawangku. \p \v 11 Munu palulanguṟu Josephanya tjiṟirpi kutjupa uṟilta waṟkarinytjatjanu waḻi unngu ngapartji waṟkarinytjikitja tjarpangu. Ka aṉangu panya waḻi unngu waṟkaripai tjuṯa wiya ngaṟangi. \v 12 Palu minyma panya Putipaku kuri kutju unngu nyinangi munu paluṟu Josephanya nyakula pakaṟa ma-waṯaparaṟa upukuta witiṟa wangkangu, “Josepha! Wiṟun mulapa! Yaaltjin kulini? Ngarimali.”\fig |src="CO00716B.TIF" size="col" loc="p" ref="39:12"\fig* \p Palu Josephanya tjirkaṉu paluṟu witinnyangka, ka minymangku panya upukuta palumpa puḻkaṟa witiṉu ka paluṟu araṟa wantikatingu witiṟa kanyinnyangka, munu ma-wirtjapakaṉu uṟilkutu. \s1 Putipaku Kuringku Ngunti Wangkanytja \p \v 13 Ka minyma panya paluṟu upukuta kutju mantjiṟa kanyiṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu. \v 14-15 Munu paluṟu ngunti kampa kutjupaṟa wangkanytjikitjangku kuliningi munu waṟkaripai tjuṯa aḻṯira wangkangu, “Kuuta nyangatjaya nyawa. Wati panya Iipuṟungku nyangatja wantikatira nguḻu wirtjapakaṉu, panya paluṟu ngayulakutu pitjangu munuṉi witiṉu ngarilyinkunytjikitjangku. Kaṉa puḻkaṟa mirangu. Ka paluṟu upukuta wantikatira nguḻu wirtjapakaṉu. Ngunti palunya ngayuku miitangku palya-palku mantjinu, kaṉi ngayunya kuraṉu.” \v 16 Munu paluṟu upukuta panya kanyiningi Putipaku paṯaṟa. \p \v 17 Munu Putipanya ngurangka wirkankunyangka nyakula piṟuku wangkangu ngunti, “Wati panya Iipuṟungkuṉi kuraṉu nyuntumpa panya waṟkangku. Paluṟuṉi pitjala witiṉu watarku nyinanyangka ngarilyinkunytjikitjangku. \v 18 Palu ngayuluṉatju puḻkaṟa mirangu, ka paluṟu upukuta nyangatja wantikatira wirtjapakaṉu.” \s1 Josephanya Tjailangka Tjarpatjunkunytja \p \v 19 Ka Putipanya kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu Josephaku. \v 20 Munu wati tjaultji tjuṯangka wangkangu witiṟa katira tjailangka tjarpatjunkunytjaku. Tjaila nyara palula panya mayatja Piiṟalu wati kuralpai tjuṯa tjarpatjunkupai. Kaya pala palula Josephanya tjarpatjunu.\fig |src="CO00718B.TIF" size="col" loc="p" ref="39:20"\fig* \p \v 21 Palu Mayatja Godalu palunya tjaila unngu nyinanyangka wiṟuṟa aṯunymanangi. Kanku paluṟu pukuḻpa alatjiṯu nyinangi palya mulapa. Ka tjailaku mayatjangku palunya nyangangi pukuḻpa nyinanyangka munu palumpa pukuḻaringu. \v 22 Munu palulanguṟu palunya tjunu wati nyara tjailangka nyinanytja tjuṯa aṯunymankunytjaku. Ka tjananya uwankara para-nyakupai, wati panya Josephalu. \v 23 Ka tjailaku panya mayatja puḻkangku wantingu Josephalu uwankara kanyintjaku panya Mayatja Godanya Josephala tjungu nyinangi. Munu palunya nintiningi tjukaṟuru wiṟuṟa waṟkarinytjaku, ka uwankara palya alatjiṯu ngaṟangi Josephalu kanyinnyangka. \c 40 \s1 Wati Kutjarangku Tjailangka Nyinara Tjukurmankunytja \p \v 1 Ka ngula Mayatja Piiṟaku waṟka kutjarangku palunya kuraṉu Piiṟanya. Wati panya kutjungku waina Piiṟanya palyaṟa ungkupai, ka panya kutjupangku mai nyuma paulpai Piiṟaku. \v 2-3 Palu paluṟu pula kurannyangka Piiṟalu pulanya mirpaṉarira tjailangka tjarpatjunu panya kuralpai tjuṯangka tjungu nyinanytjaku. Ka nyara palula panya Josephanya kuḻu nyinangi. \v 4-5 Ka tjailaku mayatjangku Josephala wangkangu pulanya aṯunymaṟa wiṟuṟa kanyintjaku. \p Ka pula tjailangka rawa mulapa nyinangi, munu palulanguṟu pula munga kutjupa kunkunpa ngarira tjukurmanu. Paluṟu waina panya ungkupaingku tjukurpa kutjupa tjukurmanu, ka paluṟu mai panya paulpaingku kutjupaṯu tjukurmanu. \v 6-7 Munu pula mungawinki pakaṟa rawangku kuliningi munu pula puṯu kuliṟa tjituṟu-tjituṟu nyinangi. \s1 Josephalu Utintja Pula Tjukurmankunytja \p Ka Josephalu wirkaṟa tjituṟu-tjituṟu nyakula wangkangu, “Nyaanguṟu nyupali tjituṟu-tjituṟu nyinanyi?” \p \v 8 Ka pula wangkangu, “Mungangka ngali tjukurmanu munuli puṯu kuliningi. Ka aṉangu kutjupangku pitjala ngalila kuliṟa utiṟa wangkanytjaku wiya ngaṟanyi.” \p Ka Josephalu wangkangu, “Godanya ninti, panya nyupali tjukurmankunytja paluṟu kutjungku utilpai. Walangku pula wanyu wangka panya nyupali tjukurmankunytja, kaṉa kuliṟa Godala tjapilku ka paluṟu utilku.”\fig |src="CO00719B.TIF" size="col" loc="p" ref="40:8"\fig* \p \v 9-11 Ka wati panya waina ungkupaingku-waraṟa wangkangu nyanga alatji, “Ngayuluṉa ngarira tjukurpa nyanga alatji nyangu mai panya kiṟipitji puṉu ngaṟanyangka ngayula itingka miṉa maṉkurtjara. Ka puṉu nyara palula nyaḻpi tjuṯa mapalku pakaningi inuntji kuḻu. Ka inuntjinguṟu mai kiṟipitji pakaṟa kuṟuringu. Ka ngayulu kanyiningi mayatjaku panya walpayaṯa, munuṉa kiṟipitji mantjiṟa walpayaṯangka maṟangku tjulkuṉu tjuratja uṟu tjutiṟa wamaringkunytjaku. Munuṉa palulanguṟu tjaalyngaṟatjuṟa ungu mayatja Piiṟanya.” \p \v 12-13 Ka Josephalu kuliṟa wangkangu wati panya palula, “Kulilaṉi kaṉa utilku! Panya puṉu kiṟipitji miṉa maṉkurtjaran nyangu. Pala palulanguṟu kulinma panya tjiṟirpi maṉkurpa ngaṟaku, kanta palulanguṟu Mayatja Piiṟalu nyuntunya tjailanguṟu pakaltjingalku panya palu puṟunypaṯu palumpa waṟkarinytjaku. Ka nyuntu panya piṟuku walpayaṯangka waina tjutiṟa ungkuku mayatja panya palunya. \p \v 14-15 “Palu nyuntu nyanganguṟu pakaṟa piṟuku wiṟuṟa waṟkarirampa-puṯa kulinma ngayunya munu wangka mayatja panya Piiṟala ngayuku ngaḻṯuringkunytjaku munu ngura nyanganguṟu pakaltjingantjaku. Panya ngayunyaya witiṟa katingu ngura nyara Iipuṟu tjuṯaku mantanguṟu ngura nyanga Itjipalakutu. Kaṉiya ngura nyangatja nguraṟangku ngapartji piṟuku witiṟa tjailangka tjarpatjunu wiyanguṟu alatjiṯu.” \p \v 16-17 Palu wati kutjupangku mai nyuma paulpaingku kuliningi Josephalu tjukurmankunytja panya wiṟuṟa utiṟa wangkanyangka. Munu palulanguṟu raparingkula wangkangu, “Wangkakuṉa? Ngayulu kuḻu tjukurmanu alatji, panya ngayuluṉa piti maṉkurpa tjaḻiṟa katangka katulkira katulkira katingi. Palu kutjara uḻṯu, ka kutju katutja mai waṟuly-waṟulyitjara mayatja Piiṟanya ungkunytjaku. Ka mai panya palunya tjuḻpu tjuṯangku pitjala ngalkuningi.” \p \v 18-19 Ka Josephalu wangkangu, “Uwa, kulilaṉi kaṉa utilku. Panya piti maṉkurpan tjukurmanu. Nyara palulanguṟu kulinma tjiṉṯu maṉkurpa ngaṟanyangka mayatja Piiṟalu wangkaku nyuntunya tjailanguṟu pakaltjingantjaku. Palu pala palula maḻangka nyuntunya kata kaṯantjaku wangkaku mununta kata kaṯaṟa puntu kutju puṉungka utitjunkunytjaku wangkaku. Kantaya tjuḻpu tjuṯangku pitjala ngalkuku.” Alatji Josephalu utiṟa wangkangu wati panya mai paulpaingka. \s1 Josephaku Wangka Utiringkunytja \p \v 20-21 Ka panya palulanguṟu tjiṟirpi maṉkurpa wiyaringkunyangka Piiṟaku tjiṟirpi panya wirkanu, paluṟu panya iṯi ngarinytjitja. Kaya tjiṟirpi pala palulalta waṟka tjarangku mai puḻka palyaṉu kuka kuḻu Piiṟaku maḻpa tjuṯangku tjunguringkula ngalkuntjaku palumpa pukuḻarira. Ka palulanguṟu Piiṟalu wangkangu wati panya kutjara waina ungkupai munu mai paulpainya pulanya tjailanguṟu pakaltjingaṟa katinytjaku palulakutu. Munu wati panya waina ungkupai maḻakungku tjunu piṟuku palumpa waṟkarinytjaku, palunya waina palyaṟa ungkunytjaku. \v 22 Munu wangkangu wati panya kutjupa iluntankunytjaku wati panya mai paulpainya. Panya Josephalu wangkanytjitja alatjiṯu utiringu. \p \v 23 Palu wati panya waina ungkupai Josephaku tjukurku watarkuringu, munu panya Mayatja Piiṟala tjapintja wiyangku wantingu Josephanya tjailanguṟu walatjunkunytjaku. \c 41 \s1 Mayatja Piiṟalu Tjukurmankunytja \p \v 1 Ka Josephanya rawa nyinangi tjailangka. Ka ngula kuḻi kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka Itjipaku mayatja Piiṟalu munga kutjupangka ngarira tjukurmanu, munu nyanga alatji paluṟunku walytjangku nyangu karu puḻka uṟu ini Nayilta kantilytja ngaṟanytja. \v 2 Munu paluṟu nyangu puluka 7 uṟunguṟu ngalya-pakannyangka uṟungka unngu ngaṟanytjatjanu. Paluṟu tjana kuka palya kaṉpi puḻka. Munu paluṟu tjana uṟunguṟu pakantjatjanungku karu kantilytja ngaṟala ukiṟi ngalkuningi. \p \v 3-4 Ka palula maḻangka palu puṟunypa puluka 7 kutjupa uṟu panya palulanguṟuṯu ngalya-pakaṉu. Palu paluṟu tjana palya wiya nyurka-nyurka tjuṯa. Munuya pakaṟa puluka panya palya tjuṯangka itingka ngaṟangi karungka kantilytja. Munuya palulanguṟu nyurka panya tjuṯangku puluka panya kaṉpi puḻka tjuṯa ngalkula uwankara wiyaṉu. Ka alatji tjukurmankunytjatjanu mayatja panya Piiṟanya wankaringu. \p \v 5 Munu palulanguṟu maḻaku kunkunarira piṟuku tjukurmanu nyanga alatji, panya ukiṟi mai wiita ngaṟangi miṉa 7-tjara mai uṉinypa puḻkatjara. Ka mai uṉinypa panya paluṟu tjana piḻṯiringkula wiṟu ngaṟangi urantjaku. \v 6 Ka palula maḻangka ukiṟi kultu panya palulaṯu piṟuku pakaṉu miṉa 7 kutjupa mai uṉinypa kurakuratjara kutju-kutjutjara panya waḻpa waṟungku kampara kurantja. \v 7 Ka mai nyanga kuḻingku kampara kurantjitjangku mai panya ngaṉmanypa puḻka pakantja ngalkula wiyaṉu. \p Munu nyanga alatji tjukurmankunytjatjanu mayatja panya Piiṟanya piṟuku wankaringu munu ngarira kuliningi, “Munta, tjukurmanangi-mantiṉa.” \v 8 Munu paluṟu mungawinki pakaṟa nyinara puṯulta kuliningi, “Yaaltji-yaaltjiṉa panyatja tjukurmanu?” Munu palulanguṟu aḻṯingu palumpa panya wati nintipuka tjuṯa munu ayinayini palyalpai tjuṯa munu ngangkaṟi tjuṯa kuḻu. Kaya pitjangu Piiṟalakutu. Ka paluṟu tjanala tjakultjunu tjukurmankunytjatjanungku tjana kuliṟa palula utiṟa wangkanytjaku. Palu tjana puṯu kuliningi utiṟa wangkanytjikitjangku, “Nyaala wangkaku? Puṯula kulini?” \s1 Piiṟalu Josephanya Aḻṯinytja Utintjaku \p \v 9-11 Ka palulanguṟu wati panya waina ungkupaingkulta kulinu, “Munta-uwal panyatja! Wati panya Josephanya ninti.” Munu paluṟu Piiṟala wangkangu, “Kurangkuṉanta wantingi. Utiṉanta panyatja ngaṉmanytjulpi tjakultjunama panya nyuntu ngalimpa mirpaṉaringu munu panyan ngalinya tjailangka tjarpatjunu tjaultji tjuṯaku mayatjaku waḻingka. Kali nyara palula nyinara nyinara ngulalta munga kutjupa ngarira tjukurmanu, paluṟu kutjupa, ka ngayulu kutjupaṯu. \v 12 Ka wati Iipuṟu nyara palula ngalila tjungu nyinangi. Paluṟu panya yangupala tjaultji tjuṯaku mayatjaku waṟkaripai. Kali tjukurmankunytjatjanungku palula tjakultjunu. Ka ngalila utiṟa wangkangu tjukaṟurungku. \v 13 Ka paluṟu panya wangkanytja mulapaṯu maḻangka utiringu. Panya nyuntu ngayunya pakaltjingaṟa maḻakungku tjunu nyuntumpa waṟkarinytjaku, munun wati panya kutjupa mai paulpainya iluntanu.” \p \v 14-15 Ka Piiṟalu nyangatja kuliṟa wati waṟka kutju tjailakutu wituṟa iyaṉu Josephanya aḻṯira ngalya-katinytjaku. Ka Josephalu tjailanguṟu pakaṟa ngaṉkurpa kaṯaṉu munu mantara palyangka tjarpara anu Piiṟalakutu. Ka Piiṟalu palula tjakultjunu alatji, “Mungangkaṉa tjukurmanu munuṉa mungawinki pakaṟa nyanga tjanala tjakultjunu. Kaya puṯu kuliningi ngayula utiṟa wangkanytjikitjangku. Palu kutjupangkuṉi wangkangu nyuntu kunyun tjukurmaṟa wangkanyangka utiṟa tjakultjunkupai.”\fig |src="co00727b.TIF" size="col" loc="p" ref="41:14-15"\fig* \p \v 16 Palu Josephalu mayatja panya palula wangkangu, “Uwa palya, kulilaltaṉi! Ngayulu kutjungku tjukurmankunytja uwankara puṯu walytjangku utiṟa wangkapai. Palu Godalu ngayula nintinnyangka kutjuṉa utiṟa tjakultjunkupai. Kuwariṉi Godalu ngayula nintini tjukurpa nyanga nyuntumpa utiṟa wangkanytjaku nyuntula, kan nyara palulanguṟulta kuliṟa pukuḻariku.” \p \v 17 Ka Piiṟalu tjakultjunu Josephala, “Nyanga alatjiṉa tjukurmanu. Ngayulu karu panya puḻka uṟu ini Nayilta kantilytja ngaṟangi. \v 18 Munuṉa nyangu kuka puluka kaṉpi puḻka tjuṯa tjapanpa uṟu unngu ngaṟanytjatjanu ngalya-pakannyangka. Kaya puluka paluṟu tjana pakaṟa karu kantilytja ngaṟala ukiṟi ngalkuningi. \v 19 Kaṉa piṟuku nyangu uṟu palulanguṟuṯu puluka 7 kutjupa ngalya-pakannyangka nyurka-nyurka tjuṯa. Kaṉa nyara palulanguṟu nyakula urulyaraningi, panya ngura nyanga Itjipala ngayulu ngaṉmanytju nyakunytja wiyaṯu puluka kantilypa uti nyanga palu puṟunypa. \v 20 Kaya nyurka-nyurka tjuṯangku pakaṟa ngalkula wiyaṉu puluka panya palya tjuṯa. \v 21 Kaṉa ngayulu nyangangi paluṟu tjana ngalkuntjatjanu tjuni paḻtjaringkunytja wiya nyurkaṯu ngaṟangi. Munuṉa nyara palunya nyakunytjatjanu wankaringu. \p \v 22-23 “Munuṉa maḻaku kunkunarira kutjupa ngapartji piṟuku tjukurmanu nyanga alatji, panya ukiṟi mai wiita ngaṟangi miṉa 7-tjara mai uṉinypa puḻkatjara. Ka mai uṉinypa panya paluṟu tjana piḻṯiringkula wiṟu ngaṟangi urantjaku. Ka palula maḻangka ukiṟi panya palulaṯu miṉa 7 kutjupa piṟuku pakaṉu mai uṉinypa kurakuratjara kutju-kutjutjara panya waḻpa waṟungku kampara kurantja. \v 24 Ka mai panya kuḻingku kampara kurantjitjangku mai panya ngaṉmanypa puḻka pakantja ngalkula wiyaṉu. Alatjiṉa nyangu, munuṉa tjukurmankunytjatjanungku ngayuku wati nintipuka tjuṯa aḻṯira tjakultjunu. Kaya puṯu kuliningi ngayula utiṟa wangkanytjikitjangku.” \s1 Josephalu Piiṟala Utiṟa Wangkanytja \p \v 25-27 Ka Josephalu kulintjatjanungku Piiṟala wangkangu, “Uwa, nyuntun kutjara-aṟangku tjukurmanu. Munu aṟa pala palula pulalanguṟu kulinma tjukurpa kutju nyanga alatji, Godalu nyuntula nintini ngula nyaaringkunytjaku. Panya nyuntu puluka 7 nyangu kaṉpi puḻka tjuṯa. Munun palu puṟunypaṯu nyangu ukiṟi mai 7-tjara mai panya puḻkatjara. Nyanga aṟa kutjaranguṟu kulinma kuḻi nyiṉnga 7 ngaṟakatiku mina puḻka mai puḻka itjanu puḻka mulapa. Palu kutjupa nyuntu nyangu puluka nyurka-nyurka 7. Munun palu puṟunypaṯu nyangu ukiṟi mai 7-tjara mai uṉinypa kurakuratjara kuḻingku kampara kurantja. Nyara aṟa kutjaranguṟu kulinma kuḻi nyiṉnga 7 kura ngaṟaku ailuru puḻka, nyara yiya panya palya tjuṯa ngaṟakatinytjala maḻangka. \v 28 Nyangatjaṉa mulapa wangkanyi, Piiṟa, panya Godalu nyuntula nintini ngula nyanga alatjirinytjaku. \p \v 29 “Palu panya kuwari nyanga nganaṉa manta nyanga Itjipala winkingka pukuḻpa nyinaku mai puḻkatjara yiya 7. \v 30-31 Nyara palula maḻangka yiya palya tjuṯa ngaṟala wiyaringkunyangka yiya panya 7 kutjupa ngaṟaku ailuru puḻkalta. Ka manta piḻṯiringkunyangka mai wiya ngaṟaku. Kala ailuru puḻkangku manta winki kurannyangka paḻtjatjiratja nyinaku tjituṟu-tjituṟu mulapa. Munula mai panya puḻkangka ngaṉmanypa nyinanytjitjaku watarkuriku alatjiṯu. \p \v 32 “Ka nyuntu panya kutjara-aṟa tjukurmanu panya kutju pulukatjara munu kutjupa mai wiitatjara. Pala palula pulalanguṟu tjukurpa kutjuringu, panya kuwariṉanta utiṟa wangkangu yiya palya tjuṯa ngaṉmanypa ngaṟaku munu palula maḻangka yiya kura tjuṯa ngaṟaku. Ka nyuntu tjukurpa kutjara tjukurmankunytjatjanungku alatji kulinma, ‘Munta mulapa nyangatja Godalu palyalku kuwari nguwanpa.’ Paluṟunta mulamulangku nintini tjukaṟurungku.” Alatji Josephalu utiṟa wangkangu mayatja Piiṟala. \p \v 33-35 Munu palulanguṟu piṟuku wangkangu Piiṟala, “Mai wiyaringkunytjaku-tawara-puṯa ngaṉmanytju wati kutjupa ngurkantara nintipuka puḻkanya, uwankaraku ninti. Munu palunya tjura mayatja nyuntula itingka nyinanytjaku ngura nyanga Itjipaku mayatjarira mai purkaṟangku aṯunymankunytjaku. Munu wati mayatja tjunkula wati waṟka kutjupa tjuṯa kuḻu tjura wati nyara paluṟu tjananya wituwituntjaku. Munu tjanala wangka alatji, ‘Kuḻi palya tjuṯa ngaṟanyangkalpi wati paamatjara tjuṯakutu ara munuya mai uṉinypa urannyangka nyakula tjara tjukutjuku mantjiṟa kati wati mayatjaku tjuwa puḻkangka mai ngaripaingka tjunkunytjikitjangku ailuru panya puḻkaku paṯaṟa. Nyanga alatji paama uwankaranguṟu mai tjaraṟa mantjila kuḻi kutjupa kuḻi kutjupa yiya panya 7-kutu-wangkara. Munu mai tjunkula aṯunymaṟa anga-kanyinma kutjupangku kutitjunkunytjaku-tawara.’ Alatji tjanala wangka. \v 36 Ka mai paluṟu tjana paṯaṟa ngariku ngulaku ailuru puḻkaringkunyangka ngalkuntjaku. Alatji nyuntu palyannyangkampa aṉangu tjuṯa paḻtjatjiratjariwiya nyinaku, wanka tiṯutjara.” Alatji Josephalu tjakultjunu mayatja panya Piiṟala paluṟu kulintjaku. \s1 Piiṟalu Josephanya Mayatja Puḻka Tjunkunytja \p \v 37-38 Ka mayatja Piiṟalu tjana wati kuranyitja tjuṯangku kuḻu kuliṟa pukuḻaringu Josephalu tjanala alatji tjakultjunkunyangka munuya palyanmanu. Munu Piiṟalu tjanala wangkangu, “Palu Josephanyampa wati wiṟu mulapa. Nyanga paluṟu alatjiṯu Godaku kuruntjara wati palya. Utila nyanga palunya tjunkuku, panya wati nyanga palu puṟunypala kutjupa puṯu ngurkantankuku, palu Josephanya kutju wiṟu mulapa.” \p \v 39-40 Palulanguṟu Piiṟalu Josephala wangkangu, “Nyangatja mulapa panya Godalu nyuntula nintinu uwankara. Palulanguṟula uti kulini nyuntu panya ninti puḻka mulapa kutjupa uwankarangka waintarira nyinanyi. Kaṉa kuwari nyuntunya mayatja puḻka tjunanyi ngayula maḻangka, ka nyuntu mayatjarira ngayuku ngura kanyilku. Kaya aṉangu Itjipanya nguraṟa uwankarangku nyuntula wangaṉarangku kulilku, ka ngayulu kutju nyuntumpa mayatja nyinaku. \v 41 Uwa, kuwari nyuntu ngura nyanga Itjipaku mayatja puḻka nyinanyi aṉangu winkiku.” \p \v 42 Munu palulanguṟu Piiṟalu Josephanya mayatja tjunkula maṟanguṟu ringi araṟa Josephala maṟangka tanpaṉu. Ringi nyanga paluṟu panya mayatja puḻkangku kutju kanyilpai. Munu palunya ungu tjarpanytjaku mantara wiṟu mulapa. Munu liringka kuḻu tjunu nikilitja gold-nguṟu palyantja wiṟu mulapa aṉangu tjuṯangku panya liritja kanyinnyangka nyakula mayatja ngurkantankunytjaku.\fig |src="CO00726B.TIF" size="col" loc="p" ref="41:42"\fig* \v 43 Palulanguṟu Piiṟalu Josephanya ungu tjinka wiila kutjaratjara panya mayatja tatiṟa para-ngaṟapai. Munu paluṟu kuranyuringu tjinka palumpangka, ka Josephalu palumpa tjinkangka tatiṟa maḻawanungku waṉaningi. Ka Piiṟaku wati tjaultji tjuṯangku kuranyu ankula aṉangu tjuṯangka mirara wangkangi, “Wati-kitikitiriwaya aḻangka pula ankunytjaku.” Alatji pula anangi aṉangu tjuṯangku mirara Josephanya mayatja kulintjaku, “Ngangarku! Nyawaya mayatja kuwaritjaṟara pala pula Piiṟanya para-ngaṟanyi.” Alatjiya nyakula kuliningi Piiṟalu panya Josephanya ngura Itjipaku manta winkiku mayatja tjunkunyangka. \p \v 44 Ka Piiṟalu palula wangkangu Josephala, “Ngayuluṉa mayatja puḻka mulapa, palu nyuntu mayatja ngayula ititja munun aṯunymaṟa kanyilku uwankara ngura Itjipala. Kaya aṉangu tjuṯangku nyuntula kulilku wangaṉarangku.” \v 45 Munu Piiṟalu ini kutjupa tjunu Josephanya ini Itjipanya nguraṟa panya “Tjapina Paniyanya”. Munu palunya kungkawaṟa kuri ungu ini Atjinatjanya. Paluṟu panya wati tjukurtjaraku uṉṯalpa wati panya ini Patipaṟaku ngura panya Anannga nguraṟaku. \s1 Josephanya Mayatja Puḻka Itjipalawanu Waṟkarinytja \p \v 46 Nyanga palula-aṟangka panya Josephanya yangupala yiya nampa 30 iṯinguṟu nyinanytjatjanu. Munu paluṟu mayatjarira Piiṟaku ngura wantikatira anu ngura kutjupa kutjupa tjuṯa para-nyakunytjikitja manta pala Itjipala. \v 47 Ka kuḻi panya palya tjuṯa ngaṟakatinyangka mai puḻka mulapa pakaningi paama tjuṯangka Itjipala yiya kutjupa yiya kutjupa. \v 48 Ka Josephalu wati waṟkaripai tjuṯa wangkangu mai uṉinypa paama tjuṯanguṟu mantjintjaku, kaya mantjiṟa katira tjunangi waḻi panya puḻka tjuṯangka ngura tjuṯatja. \v 49 Paluṟu tjana mai panya puḻka mulapa mantjiṟa piti tjuṯangka katira tjunangi paama kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu. Ka Josephalu panya piti maitjara tjuṯa katira tjunkunyangka ngaṉmanytju kantamilaningi. Palu tjana ngura tjuṯanguṟu winki mulapa ngalya-katingi, ka pakuringkula wantingu puṯu kuliṟa. \p \v 50 Ka ailururingkunytja kuwaripangka Josephaku kuringku Atjinalu katja kutjara kanyinu. \v 51 Ka Josephalu katja inintjikitjangku wangkangu, “Ngayulu panya ngura nyangaku pitjangu walytja tjuṯanguṟu kawankatira, ka panyaṉiya tjailangka tjarpatjunu wiyanguṟu alatjiṯu. Palu palya, panya Godaluṉi tjailanguṟu pakaltjingaṉu munuṉi pukuḻmanu, kaṉa watarkuringu ngayulu panya kurangka ngaṉmanypa nyinanytjitjaku, munuṉa walytja tjuṯaku kuḻu watjilarinytja wiyaringu. Palulanguṟuṉa kuwari katja nyanga ngaṉmanyitja inilku ‘Manatjanya.’” \v 52 Munu piṟuku katja maḻatja inintjikitjangku alatji wangkangu, “Ngura nyanga palula panya ngayunya tjailangka tjarpatjunu watjilpa nyinanytjaku. Palu palya, panya Godaluṉi ngayunya katja kutjara ungu. Palulanguṟuṉa katja nyanga maḻatja inini Ipuṟaimanya.” \s1 Ailuru Puḻka Manta Winkingka Ngaṟanytja \p \v 53 Palulanguṟu yiya panya palya tjuṯa mai puḻkatjara ngaṟala wiyaringu. \v 54 Ka ailururingulta. Munu ailuru puḻka mulapalta ngaṟangi rawa yiya 7. Panya Josephalu ngaṉmanytju wangkanytjitja mulapaṯu utiringu. Ka ailuru panya paluṟu manta Itjipala kutju wiya ngura aḻa lipingka ngaṟangi. Palu Itjipalaya mai puḻkatjara nyinangi ngaṉmanytju uṯuḻuṟa tjunkunytjatjanu panya waḻi puḻka tjuṯangka. \p \v 55-56 Ka ailuru panya paluṟu puḻka mulararingu, ka paama winkingka mai wiyaringu ngura Itjipala munu ngura kutjupa uwankarangka kuḻu. Kaya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku paḻtjatjiratjarira pitjala puḻkaṟa ngatjiningi Piiṟala maiku. Ka paluṟu wangkangu, “Ankulaya Josephala tjapila munuya paluṟu wangkanyangka kulinmaṯu.” Kaya ankula tjapiningi Josephala. Ka Josephalu aḻaṉu waḻi panya puḻka tjuṯa maitjara panya, munu tjananya ungangi manikitjangku Itjipanya nguraṟa tjuṯa. \v 57 Kaya aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu rawa pitjangi ngura panya kutjupa tjuṯanguṟu Itjipalakutu mai Josephala payamilantjikitja, panya ailuru manta winkingka ngaṟanyangka.\fig |src="tnGEN41V57.tif" size="col" loc="p" ref="41:57"\fig* \c 42 \s1 Josephaku Kuṯa Tjuṯa Itjipalakutu Maiku Ngatji Ankunytja \p \v 1 Palu Josephaku mama, tjiḻpi panya Jacobanya ngura panya Kainanta nyinangi katja panya tjuṯatjara. Ka ngura nyara palula kuḻu ailuru puḻka mulapa ngaṟangi. \v 2 Ka Jacobalu kulinu ngura panya Itjipala mai puḻka ngarinytja munu katja tjuṯangka wangkangu, “Awai! Nyaakula nyangatja kawaṟurira nyinara puṯu kulini? Wanyuya ara ngura Itjipalakutu. Nyara palula kunyu mai puḻka ngarinyi. Ankulaya payamilala. Palu kuwarila ngura nyangaku mukuringkula nyinara mai wiyangka uwankara ilunyi.” \p \v 3-4 Kaya palulanguṟu mamangku wangkanyangka kulinu Josephaku panya kuṯa tjuṯangku, munuya anu Itjipalakutu wati panya 10-pa. Palu Josephaku maḻanypa Pintjimannga Jacobalu markuṉu, panya paluṟu ngurangka kanyintjikitja mukuringangi katja panya maḻatja kutjupangku pungkunytjaku-tawara. \v 5 Kaya kuṯa tjuṯa aṉangu kutjupa tjuṯangka tjunguringkula anu Itjipalakutu maikitja, munuya rawa ankula ngula wirkanu ngura panya palula. \p \v 6-8 Ka Josephanya panya Itjipaku mayatja nyinangi, kaya aṉangu tjuṯangku maiku mukuringkula palulawanungku kutju payamilalpai. Kaya Josephaku kuṯa tjuṯangku palula wirkaṟa pupakatira ngalyangku manta pampuṟa mayatjanmanangi. Palu tjana palunya ngurkantankunytja wiya alatjiṯu kuliṟa wati Itjipanya nguraṟa-palku. \p Ka Josephalu kutju palumpa kuṯa tjuṯa mapalku ngurkantanu, munu paluṟu tjanala wangkanytja wiya ngaṟangi wati malikitja puṟunypa. Munu paluṟu tjananya mirpaṉ-mirpaṉṯu tjapinu, “Ai, nyura ngura nganalanguṟu pitjangu?”\fig |src="CO00730B.TIF" size="col" loc="p" ref="42:6-8"\fig* \p Kaya wangkangu, “Ngura Kainantanguṟula pitjangu mai payamilantjikitja.” \p \v 9 Palu Josephanya tjanampa ninti munu pupakatinyangka nyakula kuliningi, “Panya ngayuluṉa iritilpi mai wiita tjukurmaṟa tjakultjunangi nyanga alatjirinytjaku.” Munu alatji kuliṟa wangkangu, “Nyura tjinguṟu nguntinytjurira pitjangu maikitja-palku ngura nyangatja para-nyakula maḻaku ankula nyurampa mayatjangka wangkara warmaḻarira nganaṉanya pitjala pungkunytjikitjampa.” \p \v 10 Kaya kuṯa panya tjuṯangku nguḻu-nguḻungku wangkangu, “Wiya, nganaṉa pitjangu nyuntula mai payamilantjikitja kutju. \v 11 Nganaṉa uwankara kuṯaṟara kuṯaṟara mama kutjutja, munula kura nyanga puṟunypa kulilpai wiya palyanyku nyinapai.” \p \v 12 Ka Josephalu piṟukuṯu wangkangu, “Wiya, nyura pitjangu ngura nyanga nganampa para-nyakula ankula ngula warmaḻarira maḻaku pitjala nganaṉanya pungkunytjikitja.” \p \v 13 Kaya paluṟu tjana piṟuku wangkangu, “Wiya! Nganaṉa nyanga alatji-alatjiṯu nyinanyi kuṯaṟara kuṯaṟara mama kutjutja ngura panya Kainanta. Panya ngaṉmanypala nyinangi 12, ka nganampa maḻanypa kutjupa ngaṉmanypa wiyaringu, kalampa maḻanypa maḻatja kutju ngurangka nyinanyi mamangka.” \p \v 14 Ka piṟuku Josephalu wangkangu, “Wiya, panya ngaṉmanytjuṉa wangkangu nyurala nguntinytjurira pitjanytja. Nyura tjinguṟu pitjangu nganampa manta nyakunytjatjanungku ankula ma-wangkara maḻaku pitjala nganaṉanya pungkunytjikitja. \v 15 Tjinguṟu nyura tjukaṟurungku wangkanyi, munta tjinguṟu nyura ngunti wangkanyi, palu arkaṉiṉa nyuranya kuwari. Panya nyura wangkangi nyurampa maḻanypa ngurangka nyinanytja. Ka paluṟu ngura nyangaku pitjanyangka kutjuṉa nyakula mulamularingkuku. Palulanguṟu kutjuṉa nyuranya wantir'iyalku ankunytjaku nyurampa ngurakutu. Mulamulangkuṉa nyurala wangkanyi, panya mayatja Piiṟaluṉi tjunu mayatja ngura nyangaku. Ka nyura nyinara paṯanma ngura nyangangka nyurampa maḻanypa pitjanytjaku. \v 16 Kaṉa kutju nyuralanguṟu wangkara iyalku palunya ankula mantjiṟa ngalya-katinytjaku. Palu nyura kutjupa tjuṯa nyinaku tjailangka unngu paṯaṟa, munu nyurampa maḻanypa wirkankunyangka kutju pakalku. Ka paluṟu pitjanyangka kutjuṉa nyuranya kulilku tjukaṟurungku wangkanytja. Palu paluṟu pitjanytja wiyangkampaṉa nyuranya ngukalku nguntinytjurira ngura nyangaku pitjanytja. Alatjiṉa mulapa kulilku paluṟu pitjanytja wiyangka.” \p \v 17-19 Munu palulanguṟu Josephalu tjananya tjailangka tjunu. Kaya nyara palula tjiṉṯu maṉkurpa nyinangi. Ka Josephalu tjiṉṯu maṉkuritjangku pitjala tjanala wangkangu, “Ngayuluṉa panya Godanya kuliṟa waḻkulpai munuṉa nyurampa ngaḻṯuringanyi. Palu nyurampa maḻanypa ngayulakutu ngalya-katinyangkampaṉa nyuranya pungkuwiyangku wantiku.” Munu paluṟu piṟuku kampa kutjupaṟa wangkangu wati kuṯa kutju nguṟuritja tjailangka kanyintjikitjangku. Munu tjananya kutjupa tjuṯa wangkangu, “Palyaya ma-kati mai panya nyura payamilantja walytja tjuṯakutu paḻtjatjiratja nyinanyangka paḻtjantjikitjangku. \v 20 Munuya palula maḻangka nyura wati panya nyurampa maḻanypa ngalya-kati ngayulakutu. Kaṉa palunya nyakula mulapa kulilku nyura panya wangkanytja, munuṉa palulanguṟu nyuranya pungkuwiyangku wantiku, munuṉa wati panya tjailangka nyinanytjanya pakaltjingalku.” Kaya paluṟu tjana kuliṟa uwanmanu. \p \v 21 Munuya Josephaku wangka kuliṟa tjananku wangkangi wangka tjanampangku nyanga alatji, “Munta-uwa panya nganaṉa iritilpi nganampa maḻanypa wati kutjupa tjuṯangka tjalamilaṉu, ka tjinguṟu palulanguṟu Godalu nganaṉanya wantir'iyaṉi alatjirinytjaku. Panya iriti Josephalu nganaṉanya alpamilantjaku puṯu wangkangi, kala kuliṟa wantingi munula ngaḻṯuringkunytja wiyangku ungu. Ka palula maḻangka wiyaringu, ngaḻṯutjara. Kalanya aṟa panya palulanguṟu tjinguṟu Godalu kuwari wantir'iyaṉi.” \p \v 22 Ka kuṯa puḻkangku Rupintu wangkangu, “Panya puṯuṉa nyurala wangkangu pungkuwiyangku wantinytjaku, ka nyura ngayunya kulilwiyangku alatjiṯu wantingu. Kala nyangatja nganampa ngapartjilta utiringanyi nganaṉa ngapartji ilunytjaku.” \p \v 23 Nyanga alatjiyanku wangkangi Josephala miṟangka wangka ngurpangka-palku. Panya Josephalu wati kutjupawanungku tjanala wangkangi wangka Itjipanya nguraṟangku, ka wati paluṟu ngapartji tjanala tjakultjunangi wangka tjanampangku. Palu Josephalu tjananya kulinu uwankara tjana irititja kuliṟa wangkanyangka, kayanku watarkungku ngaṟala alatjiṯu wangkangi Josephala wangka ngurpangka-palku. \v 24 Ka paluṟu kuliṟa nyakunytjaku-tawara tjukutjuku ma-paṯuringkula ulangi. Munu palula maḻangka ulara wiyaringkula maḻaku pitjala wati tjaultjingka wangkangu palumpa kuṯa ini Tjimiyannga witiṟa ruupangka karpintjaku. Ka Rupinta tjanala miṟangka paluṟu Tjimiyannga karpiṟa tjailangka katira tjarpatjunu, panya kuṯa kutjupa tjuṯa ankunyangka maḻaringkula nyinanytjaku. \s1 Josephaku Kuṯa Maitjara Maḻaku Ankunytja Kainantakutu \p \v 25 Palula maḻangka Josephalu palumpa waṟka tjuṯangka wangkangu palumpa kuṯa tjuṯaku yakutja tjuṯa mantjiṟa mai panya uṉinypa yakutjangka tjaalyngaṟatjunkunytjaku. Munu piṟuku wangkangu mani panya kuṯa tjuṯangku maiku ungkunytja kampangkaṯu maḻakungku yakutjangka tjarpatjunkunytjaku maingka tjungu. Munu mai kutjupa antjakiku kuḻu tjunkunytjaku wangkangu tjanampa. Kaya mulapa waṟka tjuṯangku alatjiṉu. \p \v 26 Kaya kuṯa tjuṯangku yakutja panya maitjara tjuṯa tangkiyingka utitjuṟa karpi-karpiṟa ma-pakaṉu. \v 27 Munuya ankula mungartjirira ngura tjunu. Ka kuṯa kutjungku yakutja kutju araltjanu tangkiyi mai ungkunytjikitjangku. Munu aḻaṟa nyangu mani panya paluṟu mai payamilantja maingka katu ngarinyangka. \v 28 Munu nyakula urulyaraṟa wangkangu, “Pitjalaya nyawa. Mani panya ngayulu mai payamilantja nyangatja ngarinyi yakutjangka.” \p Munuya kuṯa panya tjuṯa kuliṟa kurunpa tjituṟu-tjituṟuringu munuya wati panya Itjipaku mayatjaku puḻkaṟa nguḻu-nguḻuringkula wangkangi, “Nganaṉa panya mai nyangatja payamilaṉu mani nyangangka, ka nyaaku mani nyangatja maḻakungku ungu?” Munuyanku wangkara puṯu kuliṟa tjapiningi, “Nyaaku Godalu nganaṉanya rawangku wantir'iyaṉi?” \p \v 29 Munuya ngarira tjiṉṯuringkula ma-pakaṉu ngura Kainantakutu. Munuya ankula ankula ngurangka wirkanu palumpa tjanampa mamangka. Munuya palula tjakultjunu uwankara nyanga alatji, \v 30 “Nganaṉa panya ankula ma-wirkanu wati Itjipaku mayatjangka. Kalanya mirpaṉ-mirpaṉṯu puntuṟa wangkangi, ‘Nyura tjinguṟu nguntinytjurira pitjangu ngura nyangaku.’ \v 31 Kala wangkangu, ‘Wiya, nganaṉa nguntinytjurira pitjanytja wiya. Nganaṉa wati palya tjuṯa, tjukaṟuru nyinapai. \v 32 Nganaṉa nyanga alatji nyinanyi kuṯaṟara kuṯaṟara mama kutjutja ngura panya Kainanta. Panya ngaṉmanypala nyinangi 12, ka nganampa maḻanypa kutjupa ngaṉmanypa wiyaringu, kalampa maḻanypa maḻatja kutju mamangka nyinanyi ngurangka.’ Alatjila wangkangi wati panya mayatja palula. \p \v 33 “Ka nganaṉa wangkanyangka paluṟu kuliṟa puṯu mulamularingangi munu alatji wangkangu, ‘Kuwariṉa nyuranya arkaṉi. Tjinguṟu nyura ngunti wangkanyi, tjinguṟu nyura mulamulangku wangkanyi. Palu kutju uti nyuralanguṟu ngayula nyinama, kaya mai mantjiṟa ma-kati nyurampa walytja tjuṯakutu panya tjana tjinguṟu paḻtjatjiratja nyinanyi. \v 34 Palulanguṟu nyurampa maḻanypa panya maḻatja mulapa ngayulakutu ngalya-kati. Ka nyura katinyangka kutju ngayulu nyuranya wati tjukaṟuru kulilku, munuṉa palulanguṟu wantir'iyalku nyurampa panya kuṯa tjailangka nyinanytja nyurala tjungu ankunytjaku. Ka nyura palya ngura Itjipala nyinara mai payamilalku ngurakutu katinytjikitjangku.’ Nyanga alatji nganaṉala wangkangi wati panya Itjipaku mayatjangku.” \p \v 35 Palulanguṟuya yakutja panya maitjara tjuṯa mantjinu piṯi puḻka mai ngaripaingka aḻaṟa tjutintjikitjangku. Munuya kutju kutjungku aḻaṟa nyangu mani panya paluṟu tjana mai payamilantja maingka katu ngarinyangka. Munuya nyakula puṯu kuliṟa mama kuḻu puḻkaṟa nguḻuringangi.\fig |src="CO00737b.tif" size="col" loc="p" ref="42:35"\fig* \v 36 Ka mamangku kuliṟa tjanala wangkangu, “Nyaaku nyura mukuringanyi ngayuku tjitji tjuṯa kawalinkuntjikitja? Panya ngaṉmanypa Josephanya ankula wiyaringu, ka Tjimiyannga kuwari wiyaringu, ka nyura kuwari mukuringanyi Pintjimannga ma-katinytjikitja. Kaṉa ngayulu ngaḻṯutjara puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurinyi.” Alatji Jacobalu wangkangi. \p \v 37 Ka kuṯa panya puḻkangku Rupintu wangkangu mamangka, “Ngayunyaṉi Pintjimannga ungkul'iyala, kaṉa puḻkaṟa aṯunymanama munuṉa ngula maḻakungku ngalya-kati nyuntulakutu. Palu ngayulu maḻakungku katinytja wiyangkampan ngayuku katja kutjara palya iluntananyi.” \p \v 38 Ka Jacobalu wangkangu, “Wiya, ngayulu ngayuku katja nyuntula puṯu iyaṉi, panya palumpa kuṯa ngunytju kutjutja ngaṉmanypa wiyaringu, ka nyangatja paluṟu kuwari kutju nyinanyi. Kaṉa palulanguṟu puṯu ma-iyaṉi ankunytjaku kutjupangku pungkunytjaku-tawara. Panya ngayuluṉa tjiḻpi mulapa munu nyanga paluṟu ankula ilunyangkaṉa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira iluku.” \c 43 \s1 Kuṯa Tjuṯangku Pintjimannga Itjipalakutu Katinytja \p \v 1 Palu ngura pala palula ailuru puḻka rawa ngaṟangi. \v 2 Kaya mai panya Itjipalanguṟu katinytjitja ngalkula wiyaṉu, ka ailuru panya ngaṟangi alatjiṯu. Ka mai wiyaringkunyangka Jacobalu katja panya tjuṯangka wangkangu, “Araya piṟuku ngura nyara Itjipalakutu mai payamilantjikitja munuya mantjiṟa ngalya-kati.” \p \v 3 Ka katja kutjungku Judah-lu wangkangu, “Uti nganaṉa nganampa maḻanypa maḻatja Pintjimannga ma-katima. Panya Itjipaku mayatjangkulanya wangkangu alatji, ‘Nyurampa maḻanypa panya maḻatja katiwiyangku wantinyangkaṉa nyuranya piṟuku mai ungkunytja wiyangku wantiku.’ \v 4 Ka nyuntu nganampa maḻanypa nganaṉala iyannyangka kutjula palya ankula mai nyuntumpa payamilalku. \v 5 Palu nyuntu iyalwiyangku wantinyangkala wantira nyinanyi, panya wati mayatjangku wangkangu nganaṉala, ‘Nyura nyurampa maḻanypa ngalya-katiwiyangku wantira ngayula puṯu ngatjini maiku.’” \p \v 6 Ka Jacobalu wangkangu, “Nyaaku nyura wanyu tjakultjunangi nyurampa maḻanypa wati nyara mayatja palula? Uti nyura wantima wangkawiyangku. Nyura tjakultjunkunytjanguṟu nyarangku aḻṯingu nyangatja nyura ma-katinytjaku. Kaṉa puḻkaṟa kuliṟa tjituṟu-tjituṟurinyi.” \p \v 7 Kaya wangkangu, “Wiya, paluṟu nganaṉala rawangku tjapiningi wangkanyangka kuliṟa nintiringkunytjikitjangku. Nyanga alatji tjapiningi, ‘Nyurampa mama nyinanyi? Ka nyurampa maḻanypa kutjupa nyinanyiṯu?’ Kala palula watarkungkuṯu tjakultjunu. Panya nganaṉa ngaṉmanytju kulintja wiyaṯu paluṟulanya maḻanypa katinytjaku wangkanytja. Palu nganaṉa tjakultjunkunyangka kutju wangkangu maḻanypa katinytjaku.” \p \v 8-9 Ka Judah-lu wangkangu mamangka, “Wiya, Pintjimannga ngayunya ungkul'iyala, kaṉa ngayulu aṯunytju kanyinma munuṉa wankaṟu maḻakungku ngalya-katiku. Palu wiyangkampa ngayuku tiṯutjara mirpaṉpa nyinama. Ala, kuwariṯulanya wanyu ungkul'iyala, kala mapalku ara maiku nyuntu nganaṉa uwankara mai wiyangka ilunytjaku-tawara. \v 10 Panya nganaṉa rawa paṯaṟa nyinangi maiku ankunytja wiyaṯu. Tjinguṟula ngaṉmanytju ungkul'iyannyangkampa ngura iriti ankula mai mantjiṟa ngalya-katima, munula piṟukuṯu ankula mantjiṟa ngalya-katima.” \p \v 11 Ka palulanguṟu Jacobalu kuliṟa wangkangu, “Uwa, tjinguṟu palya Pintjimannga kati. Palu ngura nyanganguṟu kutjupa kutjupa tjuṯa kati kiṯi munu tjuratja munu tjau munu mai taṯu, kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. Munu katira mayatja panya palunya pukuḻmankunytjikitjangku ma-uwa.\fig |src="tnGEN43V06.tif" size="col" loc="p" ref="43:11"\fig* \v 12 Munu mani panya yakutjitja kuḻu maḻakungku katira ma-uwa. Tjinguṟu nyarangku ngunti tjunu mani panyatja. Munu piṟuku mani nyanga kutjupa kati mai kutjupa payamilantjikitjangku. \v 13 Palyaya warpungkula ara, munuya Pintjimannga kuḻu ma-kati mayatja panya palulakutu. \v 14 Ka ngayulu kuwari Godala tjapini mayatja nyara palumpa nyurampa ngaḻṯuringkunytjaku. Ka palulanguṟu tjinguṟu ngaḻṯuringkula Pintjimannga pulanya Tjimiyannga ngayulakutu maḻakungku iyalku nyurala tjungu. Palu tjinguṟu pula nyurala tjungu pitjanytja wiyangkampa ngayulu ngaḻṯutjara katja-tjiratja puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuriku.” \p \v 15 Kaya palulanguṟu katja tjuṯangku kutjupa kutjupa panya Kainannga nguraṟa tjuṯa mantjiṟalta ma-pakaṉu ngura panya Itjipaku mani puḻkatjara, munuya Pintjimannga kuḻu katingu. Munuya rawa ankula wirkanu ngura nyara palula munuya Josephala pupakatira mayatjanmanu kuliṟa wati Itjipanya nguraṟa-palku. \p \v 16 Ka Josephalu Pintjimannga tjanala tjungu ngaṟanyangka nyakula wangkangu wati waṟka panya palumpa waḻi kanyilpaingka, “Wati nyanga tjananya kati ngayuku waḻikutu. Munu kuka pungkula paula, panya kaḻaḻa nyanga kuwari ngayulu ma-pitjala tjanala tjunguringanyi mai kuka ngalkuntjikitja.” \p \v 17 Ka palulanguṟu wati waṟka paluṟu tjananya katingu Josephaku waḻikutu. \v 18 Palu tjana katinyangka nguḻuringu panya alatjiya kulinu puḻkaṟa, “Nyaakulanya palumpa waḻikutu nyangatja iyaṉu? Mani panyanguṟu-mantilanya. Paluṟu tjinguṟu alatji kulinu nganaṉa kutitjuṟa katinytja-palku panya yakutja tjuṯatja. Palulanguṟulanya kuwari pitjala mirpaṉarira wangkaku munu tangkiyi tjuṯa nganampa mantjiṟa ma-katiku. Munulanya tjunkuku palumpa rawa waṟkarinytjaku mani wiyakitja unytju kutju.” \p \v 19-20 Munuya alatji kuliṟa waḻi panya palula wirkaṟa uṟilta ngaṟakatira wangkangu wati panya Josephaku waṟkangka, “Wati wiṟu, wanyu ngaṟala kulila. Panya mungaṯula ngura nyangaku pitjangu mai payamilantjikitja, munula mani ungkula mai mantjiṟa maḻaku anu. \v 21 Munula ankula nguṟurpa ngarira yakutja maitjara tjuṯa aḻaṟa nyangu mani panya nganaṉa maiku ungkunytjanya ngarinyangka. Munula kuwari nyanga mani palunya maḻakungku ngalya-katingu nyuntunya ungkunytjikitjangku. \v 22 Palu mani kutjupala katingiṯu mai piṟuku payamilantjikitjangku. Palu nganaṉa maingka katu mani ngarinyangka nyakula puṯu kuliningi, ‘Nganalu nyangatja wanyu tjarpatjunu?’” \p \v 23 Ka wati panya Josephaku waṟkangku wangkangu tjanala, “Wiya palya, nguḻuringkunytja wiyaya! Panya nyurampa mamaku godangku mani panyatja yakutjangka tjunu nyurampa. Ngayulu panyaṉa mantjinu mani panya nyura ngayunya ungkunytja.” Munu palulanguṟu wati panya waṟkangku ankula Tjimiyannga mantjiṟa ngalya-katingu tjailanguṟu, ka paluṟu kuṯangka, maḻanypa tjuṯangka kuḻu tjunguringu. \p \v 24 Ka wati paluṟu tjananya tjarpatjunu waḻi unngu munu wangkangu, “Kaḻaḻa kuwari ngayuku mayatjangku pitjala nyurala tjungungku ngalkuṉi.” Munu paluṟu pitingka mina tjutiṉu tjananku tjina paltjintjaku. Munu paluṟu pakaṉu uṟilkutu palumpa tjanampa tangkiyi tjuṯa mai ungkunytjikitja. \p \v 25 Kaya paltjiṟa wiyaringkula ngaṉmanytju uraṟa tjunangi kiṯi, tjuratja, tjau, mai taṯu kutjupa kutjupa uwankara Kainantanguṟu katinytjatjanungku Josephanya ungkula pukuḻmankunytjikitjangku. \v 26 Munuya pitjanyangka nyakula palulakutu katingu munuya ungkula tultjungaṟakatira ngalyangku manta pampuṟa palunya waḻkuṉu. \p \v 27 Ka Josephalu tjananya tjapinu, “Palya nyura? Ka nyurampa mama palyaṯu nyinanyi? Panya nyura mungaṯu palunya ngayula tjakultjunangi. Ka paluṟu wanyu wankaṯu nyinanyi?” Alatji paluṟu tjanala ngunti tjapiningi mamaku ngurpangku-palku. \p \v 28 Kaya wangkangu palula, “Uwa, nganampa mama wankaṯu nyinanyi pukuḻpa.” Munuya piṟuku tultjungaṟakatira tjaṟu mulapa ngampaḻngaṟala palunya waḻkuṉu. \p \v 29 Ka Josephalu nyangu palumpa maḻanypa Pintjimannga panya pula ngunytju kutjutja, munu wangkangu watarkitjangku-palku, “Munta-uwa, nyangatja nyurampa maḻanypa maḻatja panya mungaṯu nyura ngayula wangkangi.” Munu paluṟu Pintjimanta wangkangu, “Godalu nyuntunya pukuḻtjungku kanyinma.” \v 30 Munu alatji wangkara Josephanya mapalku pakaṟa anu tjananya wantikatira ruuma kutjupakutu palumpa maḻanypaku ulanytjikitja kuṯa tjuṯangku nyakunytjaku-tawara. Panya paluṟu maḻanypaku puḻkaṟa mukuringkupai munu nyakula puḻkaṟa pukuḻarira kuṯa tjuṯangka miṟangka nguwanpa ulangi. \p \v 31 Munu ulara wiyaringkula yunpa minangka paltjiṉu tjana ulanytja iḻanypa nyakunytjaku-tawara. Munu wiyaringkula maḻaku pitjala wati panya waṟkangka wangkangu mai kuka kuḻu ngalya-katira taipulangka tjunkunytjaku. \v 32 Munu Josephalu taipula kutjungka nyinara ngalkuningi kutjungku. Kaya palumpa kuṯa tjuṯangku munu maḻanypa kutjungku kuḻu taipula kutjupangka nyinara ngalkuningi. Kaya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku taipula kutjupangka nyinara ngalkuningi, panya tjaka paluṟu tjana aṉangu Iipuṟu tjuṯaku kuraringkupai nguwanpa munuya tjanala mai tjungungku ngalkupai wiya. \p \v 33 Palu Josephaku panya waṟkangku tjananya kuṯaṟara kuṯaṟara taipula kutjungka nyinatjuṟa waṉaṉu wanapari wanapari kuṯanguṟu maḻanypakutu. Kaya wanapari wanapari tjunkunyangka nyakula urulyaraṉu puḻkaṟa, “Ai, tjukaṟurungkulanya tjunu kuṯanguṟu maḻanypakutu.”\fig |src="tnGEN43V34.tif" size="col" loc="p" ref="43:30"\fig* \p \v 34 Ka Josephalu palumpa taipulanguṟu mai kuka waina mantjiṟa ungkul'iyaṉu tjanalakutu ngalkula tjikintjaku. Palu paluṟu mai kuka puḻka mulapalta Pintjimanku ungkul'iyaṉu. Alatjiya paluṟu tjana kuṯaṟara kuṯaṟarangku Josephala tjunguringkula ngalkula tjikiṟa paḻtjaringu, munuya puḻkaṟa pukuḻaringu. \c 44 \s1 Pintjimantu Walpayaṯa Palumpa Kuṯatja Watarkungku Katinytja \p \v 1 Ka palulanguṟu Josephalu wati panya waṟka palumpangka wangkangu, “Nyanga tjanampa yakutja tjuṯangka mai uṉinypa panya uraṟa tjaalyngaṟatjura munu mani panya tjana nyuntunya maiku ungkunytjitja maḻakungku tjura yakutjangka unngu maingka katu. \v 2 Palu ngayuku walpayaṯa wiṟu mantjiṟa maḻanypa maḻatjaku yakutjangka unngu tjura maningka tjungu.” Ka Josephalu alatji wangkanyangka wati panya waṟka paluṟu palyaṉu. \p \v 3 Ka mungawinki munga-mungangka Josephalu tjananya tangkiyi tjuṯatjara ma-wantir'iyaṉu ngura panya Kainantakutu maḻaku ankunytjaku. \v 4-5 Palu palulanguṟu Josephalu palumpa panya wati waṟka wangkangu, “Warpungkula tjananya waṉaṟa nyawa! Tjinguṟuya nguṟurpa ma-pitjanyi, munu tjanala wangka alatji, ‘Ngayuku mayatja nyurampa mirpaṉarinyi panya nyura palumpa walpayaṯa wiṟu mulapa kutitjuṟa katingu. Panya paluṟu nyurampa wiṟuṟa mulapa tjukaṟurungku palyaṉu, ka nyura nyaaku palunya kuraṉu? Panya walpayaṯa palangka paluṟu kutju tjikilpai. Nyaanguṟu nyura katingu? Walpayaṯa palatja miḻmiḻpa panya kutjupa-aṟa paluṟu walpayaṯa unngu mina nyakula tjukaṟurungku ngurkantankupai ngula kutjupa kutjuparinytjaku, panya paluṟu wati ayinayini. Nyura panya palunya kura puḻka mulapa palyaṉu walpayaṯa palatja katira.’” Alatji Josephalu wituṉu palumpa waṟka ankula tjanala wangkanytjaku. \p \v 6 Ka wati panya palumpa waṟkangku kuliṟa tjananya waṉaṉu. Munu tjanala waṉaṟa tjunguringkula tjananya tjukaṟurungku wangkangu panya Josephalu wangkanytja uwankara. \v 7 Kaya kuliṟa rapangku alatjiṯu wangkangu palula, “Wati wiṟu! Nyaanguṟulanyan alatji puntuṟa waṟu-waṟungku wangkanyi? Nganaṉa walpayaṯa palunya kanyintja wiyaṯu. Panya nganaṉa tjukaṟuru nyinapai kura palyalpai wiya. \v 8 Nyuntu ninti panya nganaṉa mani panya yakutjangka ngarinytjitja Kainantanguṟu maḻakungku katira ungu nyuntunya. Munula nyuntumpa mayatjaku waḻinguṟu gold munu tjiilpa kutitjunkunytja wiya alatjiṯu.” \p \v 9 Munuya piṟuku rapangku wangkangu walpayaṯa panyatja kanyintja wiyangku-palku, “Palu tjinguṟu kutjungku walpayaṯa palunya kanyinnyangkampa palya nyuntu palunya pungkula iluntara munu nganaṉanya nyuntumpa rawa waṟkarinytjaku kati.” \p \v 10 Ka Josephaku waṟkangku wangkangu, “Wiya, kuwariṉa walpayaṯa panyatja nyurampa yakutja tjuṯangka ngurilku. Ka wati panya paluṟu walpayaṯa kanyintjanya kutju ngayuku waṟka nyinaku, ka nyura kutjupa tjuṯa palya ngurakutu ananyi.” \p \v 11 Ka palulanguṟuya Jacobaku katja tjuṯangku mapalku tangkiyi tjuṯanguṟu yakutja tjanampa mantjiṟa mantangka tjunkula waṉaṟa araltjanu. \v 12 Ka wati panya waṟkangku yakutja tjuṯangka nguriningi walpayaṯa panya palunya. Ngaṉmanytju kuṯa puḻkaku yakutjangka puṯu nyangu, munu palumpa maḻanypaku yakutjangka ngapartji puṯu nyangu. Munu puṯu nguriṟa piṟuku palumpa maḻanypaku yakutjangka ngapartji puṯuṯu nyangu. Munu alatji nguriṟa nguriṟa puṯu nyangu maḻanypa tjuṯaku yakutjangka. Munu palulanguṟu maḻanypa panya maḻatja mularku Pintjimanku yakutjangkalta nguriṟa nyakula mantjinu walpayaṯa panya palunya.\fig |src="CO00749B.TIF" size="col" loc="p" ref="44:12"\fig* \p \v 13 Kaya kuṯa panya tjuṯa nyakula kawaṟu-kawaṟuringu munuya puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira mantara tjanampa aṉangitja tjilpirpungu, panya tjakangkuya tjituṟu-tjituṟurira ulytja kaṯantankupai. Munuya puṯu kuliṟa yakutja tjuṯa tangkiyi tjuṯangka maḻakungku utitjuṟa nguṟurnguṟu maḻaku anu waḻi panya palulakutu wati panya Josephaku waṟkangka tjungu. \p \v 14 Ka Josephanya ngurangka nyinangi palumpa kuṯa tjuṯa Judah-nya tjana maḻaku wirkankunytjaku paṯaṟa. Kaya mulapaṯu wirkaṟa palunya nyakula kuranyu tultjungaṟakatingu nyakula ngaḻṯuringkunytjaku tjanampa. \v 15 Ka Josephalu tjananya puntuṟa waṟu-waṟungku wangkangu, “Nyaaku nyura walpayaṯa ngayuku kutitjuṟa katingu. Ngayuluṉa wati ayinayini munuṉa kutjupangku kutitjunkunyangka palunya nintingku puṟunypa ngurkantankupai.” \p \v 16 Ka Judah-lu wangkangu, “Wiya, nganaṉa puṯu kulini nyuntula wangkanytjikitjangku. Yaaltjingaṟala wangkaku panya nyuntu nganampa mulamularingkunytjaku? Wiya puṯula wangkanyi. Tjinguṟu Godalu nganaṉanya kura irititjanguṟu pikakutuṉi. Kala uwankara kuwari nyinaku nyuntula rawa waṟkarinytjikitja, paluṟu kutju walpayaṯa kanyintjanya kutju wiya, nganaṉa kuḻu.” \p \v 17 Ka Josephalu tjananya wangkangu, “Wiya, uti wati panya walpayaṯa kanyintjanya kutju nyinama munu ngayuku rawa waṟkarima unytju mani wiyakitja. Ka nyura palya ara maḻaku nyurampa mamakutu.” \s1 Judah-lu Pintjimanku Ngalkiltu Josephala Wangkanytja \p \v 18 Ka Judah-lu ngalya-ilaringkula tjapiningi Josephanya wati Itjipanya nguraṟa-palku kuliṟa. Alatji paluṟu kuṉṯa-kuṉṯangku tjapiningi, “Mayatja, wiṟun mulapa. Panya nyuntu mayatja Piiṟanya puṟunypa nyinanyi puḻka mulapa. Wanyuṉi kulila mirpaṉarinytja wiyangku kaṉanta tjakultjura. \v 19 Nyuntu panya mungaṯu nganaṉala tjapinu alatjingaṟa, ‘Nyurampa mama nyinanyi? Maḻanypa kutjupa kuḻu?’ \v 20 Ka nganaṉa wangkangu, ‘Uwa, mama nganampa nyinanyi wati tjiḻpi munu paluṟu ma-kanyini nganampa maḻanypa maḻatja panya tjiḻpiringkula wiyakutu utintja. Ka kuṯa palumpa ngunytju kutjutja iriti wiyaringu, ka palulanguṟu kutju nyinanyi ngunytju kutjutja. Ka Mamanya palumpa puḻkaṟa mukuringanyi.’ \v 21 Ka palulanguṟu panya alatji tjakultjunkunyangka nyuntu wangkangu nganaṉanya palunya ngalya-katira nyuntula nintintjaku. \v 22 Kala wangkangu panya, ‘Wiya, tjinguṟu paluṟu palumpa mama puṯu wantikatira pitjaku. Tjinguṟu paluṟu mama wantikatinyangkampa maḻangka Mamanya iluku.’ \v 23 Ka nyuntu panya wangkangu, ‘Wiya, ngalya-kati alatjiṯu. Nyura palunya ngalya-katinytja wiyangka ngayulu nyuranya piṟuku mai ungkunytja wiya. Palu palunya nyakula kutjuṉa nyuranya mai ungkuku.’ \v 24 Kala kuliṟa panya maḻaku anu Mamalakutu munula palula tjakultjunu. \v 25 Ka ngula Mamalulanya wituṉu Itjipalakutu ankula mai piṟuku payamilantjaku. \v 26 Kala wangkangu palula, ‘Wiya, puṯula ananyi Pintjimannga wiyangka panya mayatjangku nganaṉanya mai ungkunytja wiya palunya katinytja wiyangka. Palu nyuntu Pintjimannga nganaṉala tjungu wantir'iyannyangkala palya ankuku.’ \v 27 Kalanya mamalu tjituṟu-tjituṟurira wangkangu, ‘Nyura ninti panya ngayuku kuringku Raitjiltu katja kutjara kutju kanyinu ngayuku. \v 28 Ka kutju panya ankula wiyaringu. Tjinguṟu kuka inuṟa pikaṯingku palunya patjaṟa wilypanpungkula ngalkula wiyaṉu panya ngayulu palunya piṟuku nyakunytja wiya. \v 29 Kaṉa yaaltjiriku maḻatja nyanga paluṟu nyurala piṟuku ankula kawalirira wiyaringkunyangka. Ngayulu tjinguṟu puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira iluku, panya ngayulu tjiḻpi mulapa.’ Alatji nganampa mamangku wangkangu nganaṉala.\fig |src="tnGEN44V23.tif" size="col" loc="p" ref="44:29"\fig* \p \v 30-31 “Kaṉa kuwari tjinguṟu Pintjimannga wiya ma-pitjala wirkankuku, ka Mamalu puṯu nyakula puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira iluku, panya katja nyanga palumpa paluṟu puḻkaṟa mukuringkupai. Munu paluṟu panya tjiḻpi mulapa katja-tjiratja iluku. \v 32 Ngayulu panya wangkangu Mamala, ‘Ngayulu nyuntumpa katja maḻakungku katinytja wiyangkampa ngayuku tiṯutjara mirpaṉpa nyinama.’ \v 33 Palulanguṟuṉa kuwari ngayulu nyuntumpa rawa mani wiyakitja waṟkarima unytju ngayuku maḻanypaku aṟangka. Ka palunya wantir'iyala kuṯa tjuṯangka tjungu mamakutu ankunytjaku. \v 34 Palu puṯuṉa ananyi mamakutu palunya wiya. Ngayuku mama puṯu nyakula tjinguṟu iluku. Kaṉa alatjiku mukuringkunytja wiya.” Alatji Judah-lu wangkangu Josephala wati Itjipanya nguraṟangka-palku. \c 45 \s1 Josephalu Kuṯa Tjuṯangka Paluṟunku Utintja \p \v 1-3 Ka Josephalu kuliṟa walytja tjuṯaku ngaḻṯuringkula nguwanpa ulangu, munu wangkangu palumpa waṟka tjuṯa pakantjaku uṟilkutu tjana kutju kuṯaṟara kuṯaṟara nyinara wangkanytjikitjangku. Munu palulanguṟu aṉangu malikitja panya waṟka tjuṯa ma-pakannyangka puḻkaṟa ulangi. Kaya uṟilta ngaṟanytja tjuṯangku kulinu puḻkaṟa ulanyangka munuya ankula tjakultjunu mayatja puḻkangka panya Piiṟala. Ka Josephalu palumpa kuṯa tjuṯangka munu palumpa maḻanypangka kuḻu wangkangu, “Ngayulu nyurampa maḻanypa panya Josephanya. Ka ngayuku mama wanyu palya wankaṯu nyinanyi?” Ka tjana kuliṟa kawaṟu-kawaṟurira nguḻuringu munuya wangkawiyaringkula ngaṟangi. \p \v 4 Ka Josephalu wangkangu, “Ngalya-ilariwaya.” Munu ilaringkunyangka piṟuku wangkangu, “Ngayulu panyaṉa nyurampa panya maḻanypa panya Josephanya panya nyura ngayunya iriti manikitjangku ungkul'iyaṉu ngura nyanga Itjipalakutu. \v 5 Palu uti nyura nguḻu wiya ngaṟama ngayunya iyantjatjanu ngura nyangakutu. Panya nyura kutju ngayunya iyantja wiya, panya Godalu kuḻuṉi ngayunya iyaṉu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku. \v 6 Kuwari nyanga panya yiya kutjara ngaṟala wiyaringu ailuru puḻka, palu piṟuku nyanganguṟu ma-ngaṟanyi yiya kutjara maṉkurpa ailuru puḻka panya paluṟuṯu mai puṯu pakaltjingantjaku. \v 7 Ka pala palulanguṟuṉi Godalu iyaṉu nyurala kuranyu ngura nyangaku, munuṉi tjunu mayatja puḻka nyurampa nyinanytjaku mai wiyaringkunyangka nyuranya maingka wanka kanyintjaku nyurampa tjitji tjuṯa kuḻu. \v 8 Ala palatja! Nyura ngayunya iyantja wiyaṯu, palu Godaluṉi ngalya-katingu ngura nyangakutu. Paluṟuṉi tjunu Piiṟaku maḻpa ngali tjungu nyinanytjaku munu ngura nyanga Itjipaku winkiku mayatja nyinanytjaku.” \p \v 9 Munu palulanguṟu wangkangu tjanala, “Mapalkuya ara maḻaku Mamalakutu munu palula wangka ngayulu kuwari nyurala wangkanytja alatji, ‘Godaluṉi tjunu Itjipaku mayatja. Palu Itjipanya manta puḻka ngura tjukutjuku tjuṯatjara, ka nyuntu mapalku pitja Itjipalakutu ngayula nyinanytjikitja ngura ini Katjinta. \v 10 Palu nyuntu kutju wiya. Uwankara ngalya-kati nyuntumpa katja, uṉṯalpa, pakaḻi, puḻiri tjuṯa kuḻu munu tjiipi nanikuta, puluka tjuṯa kuḻu uwankara ngalya-kati nyuntumpa ulytja winki kuḻu. Kaṉanta wiṟuṟa aṯunymankuku ngayula itingka nyinanyangka ngura Katjinta. Panya ailuru puḻka rawaṯu ngaṟanyi munu yiya kutjara maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka kutju wiyaringanyi. \v 11 Kaṉa nyuntunya munu nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻu maingka wanka kanyintjikitja mukuringanyi nyuntumpa kuka tjuṯa kuḻu mai wiyangka ilunytjaku-tawara.’ Alatjiya ankula tjakultjura Mamala. \p \v 12 “Uwa, mulapa nyura ngayunya nyakula ngurkantananyi maḻanypa nyurampa. Ka Pintjiman, nyuntu kuḻu ngayunya nyakula kuṯa ngurkantananyi. \v 13 Ankulaya ngayuku mamangka tjakultjura panya ngayulu Itjipaku mayatja nyinanytja munu uwankara nyanganpa nyakunytjatjanungku kuḻu tjakultjura. Palulanguṟuya mapalku ngalya-kati.” \p \v 14 Munu palulanguṟu wangkara wiyaringkula puḻkaṟa ampuningi Pintjimannga munu pulanku ampuṟa puḻkaṟa ulangi. \v 15 Ka Josephanya rawa ulara kuṯa tjuṯa kuḻu ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuningi. Kaya palulanguṟu kuṯa tjuṯangku pukuḻarira aṟa tjuṯa wangkangi palula.\fig |src="tnGEN45V10.tif" size="col" loc="p" ref="45:15"\fig* \p \v 16 Ka wati kutjungku ankula mayatja Piiṟala tjakultjunu Josephaku kuṯa tjuṯa pitjanytja, ka paluṟu kuliṟa pukuḻaringu palumpa maḻpa tjuṯa kuḻu. \v 17 Munu paluṟu wangkangu Josephala, “Nyuntumpa kuṯa tjuṯa wangka mai puḻka tangkiyi tjuṯangka luutaṟa ma-katinytjaku ngura nyara Kainantakutu. \v 18 Munu wangka tjananya mama walytja tjuṯa kuḻu mantjiṟa maḻaku ngalya-pitjanytjaku. Ka ngayulu tjananya ngura wiṟunya unganyi manta nyanga Itjipala, kaya pukuḻpa mulapa nyinaku mai puḻkangka. \v 19 Munu tjananya wakina tjuṯa uwa kaya ma-katira kuri tjuṯa munu tjitji tjuṯa munu mama kuḻu mantjiṟa ngalya-kati pakungka-tawara. \v 20 Palu wangka tjanala ulytja kutjupa kutjupa uwankara tjana kanyintjatjanungku wantikatinytjaku, panya ngayuluṉa tjananya wirkankunyangka ulytja wiṟu, kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa kuḻu nyanganguṟu ungkuku tjana pukuḻpa nyinanytjaku.” Alatji Piiṟalu Josephala wangkangu. \s1 Josephalu Tjananya Mai Puḻkatjara Mamakutu Iyantja \p \v 21 Ka Josephalu nyangatja kuliṟa tjakultjunu tjanala. Munu tjananya ungu wakina tjuṯa, munu mai kuḻu ungkul'iyaṉu tjana ankula nguṟurpa mungaringkula ngalkukatinytjaku. \v 22 Munu tjananya mantara kutju kutju ungu tjarpanytjaku. Palu Pintjimannga paluṟu ungu mantara kutjara maṉkurpa munu palunya ungu mani puḻka mulapa, panya Pintjimannga palumpa maḻanypa pula ngunytju kutjutja. \v 23 Munu tangkiyi 10 luuta puḻkatjara palumpa mamakutu ungkul'iyaṉu kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯatjara Itjipalanguṟu. Munu paluṟu tangkiyi 10 kutjupa ngunytju tjuṯa kuḻu ungkul'iyaṉu mai uṉinypatjara munu mai kutjupa kutjupa tjuṯatjara nyumatjara kuḻu panya nguṟurpa mungaringkula ngalkuntjaku. \v 24 Munu tjananya wangkangu, “Ankulampaya pikaringkuwiya pitjalinama.” \p \v 25 Kaya Itjipalanguṟu ma-pakaṉu munuya ankula ankula ngula wirkanu palumpa tjanampa mamaku ngurangka Kainanta. \v 26 Munuya wirkaṟa mamangka wangkangu, “Mama, nyuntumpa panya katja Josephanya wanka nyinanyi. Paluṟu manta nyara Itjipala mayatja puḻka nyinanyi ngura uwankaraku.” \p Ka mama Jacobalu puḻkaṟa urulyaraṟa wangkangu, “Ma-wanti! Nguntiṉatju kulinu ilunyangka-palku.” Munu paluṟu puṯu mulamularingangi. \p \v 27 Kaya tjakultjunu Josephalu wangkanytja uwankara. Ka paluṟu kuliṟa wakina tjuṯa kuḻu nyakula mulamularingu munu palumpa katjaku pukuḻarira wangkangu, “Mulapa ngayuku katja wanka nyinanyi. \v 28 Wanyu kaṉatju ngaṉmanytju ankula nyawa ilunytja kuwaripangka.” \c 46 \s1 Jacobanya Tjana Itjipalakutu Ankunytja \p \v 1-7 Munu palulanguṟu paluṟu pirtji-pirtjingulta ankunytjikitja palumpa katja tjuṯa kuḻu. Munuya ulytja uwankara uṯuḻuṟa utitjunu tangkiyingka wakinangka panya Itjipaku mayatjangku tjanampa iyantjitjangka. Munuya kuka tjuṯa kuḻu tjunguṉu katinytjikitjangku puluka, tjiipi, nanikuta. Palulanguṟuya katja tjuṯangku mama panya tatitjunu munu tjanampa kuri tjuṯa, tjitji kuḻunypa tjuṯa kuḻu wakina tjuṯangka. Munuya ma-pakaṉulta Itjipalakutu uwankara katja uṉṯalpiti, mingkayi tjuṯa, pakaḻi puḻiripiti kuḻu. \p Munuya ankula nguṟurpa ngaṟatjunu ngura Piitjiipala. Ka Jacobanya ukalingu ngura pala palula, munu pitjilta katu kuka pungkula tiliwakaṟa Godanya ungu paluṟu pukuḻarinytjaku. Panya palumpa mamangku Isaacalu palu puṟunypaṯu ungkula waḻkulpai God panya palunyaṯu. Palulanguṟu mungangka tjukurmankunyangka Godalu Jacobala wangkangu mirara, “Jacob! Kuliniṉin?” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Uwa kuliniṉanta.” \p Ka Godalu palula wangkangu, “Ngayuluṉa Godanya nyuntula wangkanyi, panya nyuntumpa mamangku ngayunya waḻkulpai. Ka nyuntu palya Itjipala ankula nyinama nguḻuringkunytja wiya panya ngayuluṉa nyurala tjungu nyinaku. Munuṉa nyuranya nyara palula nyinanyangka palyalku nyurampa walytjapiti ma-tjuṯaringkunytjaku maḻatja maḻatja. Panya nyuntumpa pakaḻi puḻiripitingku tjitji tjuṯa mulapa kanyilku, nyuntumpa kulypalpitingku ngunytjupitingku kuḻu. Alatjingaṟa nyuntulanguṟu walytja tjuṯa mularariku maḻatja maḻatja. Ka ngula mulapa nyuntumpa walytjapiti maḻatja tjuṯa mulararinyangka ngayulu piṟuku tjananya ngalya-katiku maḻakungku ngura nyanga Kainantakutu. Mulapaṉa nyanga alatjingalku. Ka nyuntu ngula katja Josephala miṟangka ilunyi.” Alatji Godalu wangkangu Jacobala paluṟu pukuḻarinytjaku katjangka miṟangka ilunytjaku. Munuya Piitjiipala ngarira tjiṉṯuringkula ma-pakaṉu Itjipalakutu. \p \v 8-25 Tjana panya tjuṯa mulapa anu Itjipalakutu Jacobaku walytjapiti. Panya Jacobaku kuri ngaṉmanyitjangku Liyalu kanyinu katja maṉkur-maṉkurpa munu uṉṯalpa kutju ini Tiinanya. Paluṟu panya Rupinnga-waraṟa kanyinu, ka paluṟu pininu Tjimiyannga, ka paluṟu pininu Levinya, ka paluṟu pininu Judah-nya, ka paluṟu pininu Itjakanya, ka paluṟu pininu Tjipulunnga, ka Tjipuluntu pininu kungka Tiinanya. \p Ka katja nyanga tjana katja tjuṯa ngapartji utinu Jacobaku pakaḻipiti. Rupintu katja kutjara kutjara utinu ini nyanganpa – Anakanya, Palunya, Itjuṟannga, Kaaminya tjananya. Ka Tjimiyantu katja maṉkur-maṉkurpa utinu ini nyanganpa – Tjimuwilnga, Tjaminnga, Awutanya, Tjakinnga, Tjuuwanya, Tjuulanya tjananya. Ka Levilu utinu katja maṉkurpa ini nyanganpa – Kiitjannga, Kawatjanya, Miṟaṟainya tjananya. Ka Judah-lu utinu katja maṉkur-kutjara ini nyanganpa – Tjilanya, Piṟitjinya, Tjiṟanya tjananya. (Palu palumpa katja kutjara ngaṉmanypa wiyaringu ngura panya Kainanta ini nyanganpa – Uurnga pula Anannga.) Ka Itjakalu katja kutjara kutjara utinu ini nyanganpa – Tulanya, Puwanya, Tjatjupanya, Tjimuṟannga tjananya. Ka Tjipuluntu katja maṉkurpa utinu ini nyanganpa – Tjiṟitanya, Iilannga, Tjaalilnga tjananya. Aṉangu nyanga paluṟu tjana uwankara Liyalanguṟu utiringu Tiinanya kuḻu aṉangu 33. \p Ka palulanguṟu Jacobaku kuri maḻatjangku Raitjiltu tjitji wiya nyinara kungkawaṟa panya palumpa waṟkaripai Jacobanya ungangi ini panya Pilanya palula tjunguringkunyangka tjitji utintjaku. Ka Jacobalu Pilala katja kutjara utinu Dannga pulanya Napatalinya. Ka nyanga paluṟu pula ngapartji utinu katja tjuṯa, Danku kutju ini Uutjimanya, Napataliku kutjara kutjara ini nyanganpa – Tjatjiilanya, Kuninya, Tjitjanya, Tjilimanya tjananya. Nyanga paluṟu tjana panya Raitjilku ngaṉatinguṟu Pilalanguṟu utiringu aṉangu 7. \p Ka palulanguṟu Liyalu kungkawaṟa panya palumpa waṟkaripai Jacobanya ungangi ini panya Tjilpanya palula tjunguringkunyangka tjitji utintjaku. Ka paluṟu kanyinu katja kutjara Kaatanya munu Atjanya. Ka Kaatalu utinu katja maṉkur-kutjara kutjara ini nyanganpa – Tjipannga, Aakinya, Tjuninya, Itjipannga, Iṟinya, Aṟatanya, Aṟilinya tjananya. Ka Atjalu utinu katja kutjara kutjara ini nyanganpa – Iminanya, Itjipanya, Itjipanya, Piṟiyanya tjananya munu uṉṯalpa kutju ini Tjiṟanya. Ka Atjaku katja kutjungku Piṟiyalu katja kutjara ngapartji utinu Atjaku pakaḻi kutjara ini nyanganpa – Iipanya pulanya Malkiyilnga. Nyanga paluṟu tjana panya Liyaku ngaṉatinguṟu Tjilpalanguṟu utiringu aṉangu 16. \p Ka palulanguṟu Jacobalu katja kutjara utinu Raitjilta panya Josephanya pulanya Pintjimannga. Ka Josephalu ngura panya Itjipala katja kutjara utinu palumpa kuringka ini Atjinatjala. Katja paluṟu pula panya ini nyanganpa – Manatjanya munu Ipuṟaimanya. Ka Pintjimantu utinu katja tjuṯa mulapa 10-pa ngura nyara Kainanta nyinaralpi ini nyanganpa – Pilanya, Pikanya, Atjapilanya, Kiranya, Naimannga, Iiyinya, Ratjunya, Mupiminya, Uupiminya, Aatanya tjananya. Nyanga paluṟu tjana Raitjiltanguṟu utiringu aṉangu 14. \p \v 26-27 Ka Jacobaku katja uṉṯalpa tjuṯa, pakaḻi puḻiripiti, kulypalpiti paluṟu tjana tjunguringkula 66 anangi ngura panya Itjipalakutu. Ka Jacobanya tjana Itjipala wirkaṟa Josephala palumpa katja kutjarangka tjunguringkula aṉangu 70-ringulta. Kaya Jacobaku mingkayi tjuṯa kuḻu anu.\fig |src="CO00760B.TIF" size="col" loc="p" ref="46:27"\fig* \s1 Jacobanya Tjana Itjipala Wirkankunytja \p \v 28 Ka Jacobanya tjana panya ankula ankula manta panya Itjipala tjarpangu. Ka mamangku wangkangu katja kutjungka Judah-la alatji, “Nyuntu wanyu ma-kuranyurira wangka Josephala ngalya-ngaparikatinytjaku ngura pala Katjintakutu.” Ka paluṟu mulapaṯu wangkanyangka kuranyurira Josephala wangkangu. \p \v 29 Ka tjana Katjinta wirkankunyangka Josephanya palumpa tjinkangka tatiṟa ngaparikatingu palumpa mama nyakunytjikitja. Munu palula wirkaṟa nyangu palumpa mama munu pulanku puḻkaṟa ampuṟa ulangi pukuḻarira, rawa nyakuwiya nyinanytjatjanungku.\fig |src="CO00753B.TIF" size="col" loc="p" ref="46:29"\fig* \v 30 Ka Jacobalu wangkangu katjangka, “Kuwariṉa kurunpa pukuḻpa mulararingu, munuṉa palyalta ilunyi nyuntunya nyakunytjatjanu.” \p \v 31 Palulanguṟu Josephalu wangkangu tjanala, “Wanyu kaṉa ankula wangka Itjipaku mayatjangka Piiṟala nyura panya pitjanytja nyara Kainantanguṟu. \v 32 Ngayulu wangkaku palula panya nyura puluka, tjiipi, nanikuta tjuṯa Kainanta kanyintjatjanungku uwankara ngalya-katingu nyurampa ulytja tjuṯa kuḻu kutjupa kutjupa uwankara. \v 33 Ka mayatja Piiṟalu nyuranya aḻṯira tjapilku alatji, ‘Waṟka nyaangka waṟkaripai nyura?’ \v 34 Ka alatji tjapinnyangka nyura palula wangka, ‘Nganaṉala puluka, tjiipi, nanikuta tjuṯa kanyilpai nganampa mamangka tjamungka aṟangka.’ Ka nyura alatji wangkanyangka paluṟu wangkaku nyura nyinanytjaku ngura nyanga Katjinta. Panya Itjipanya nguraṟa tjuṯangkuya aṉangu kuka kanyilpai tjuṯa wantipai tjungu nyinawiyangku. Pala palulanguṟu Piiṟalu nyurala wangkaku mauṉṯalpa nyinanytjaku ngura nyanga Katjinta.” Alatji Josephalu wangkangu palumpa walytja tjuṯangka. \c 47 \s1 Josephalu Kuṯa Tjuṯa Piiṟalakutu Katinytja \p \v 1 Munu palulanguṟu Josephalu kuṯa maṉkur-kutjara ngurkantaṟa katingu mayatja panya Piiṟalakutu. Munuya wirkaṟa Josephanya kutjulta ngaṉmanypa tjarpangu munu wangkangu Piiṟala, “Ngayuku mama munu kuṯa tjuṯa pitjangu Kainantanguṟu puluka, tjiipi, nanikuta winkitjara ulytja winkitjara kuḻu. Munuya wirkaṟa nyinara paṯaṉi ngura nyara Katjinta. \v 2-4 Ka nyangaṉa katingu ngayuku kuṯa maṉkur-kutjara nyuntu nyakunytjaku.” \p Ka Piiṟalu nyakula wangkangu tjanala, “Waṟka nyaangka nyura waṟkaripai?” \p Kaya palula wangkangu, “Nganaṉa puluka, tjiipi, nanikuta kanyilpai nganampa mamangka tjamungka aṟangka. Munula pitjangu ngura nyangangka nyinanytjikitja panya Kainannga ukiṟi wiya kuka tjuṯangku ngalkuntjaku. Kala wanyu palya nyinaku ngura nyarangka, Katjinta?” \p \v 5-6 Ka Piiṟalu wangkangu Josephala, “Palyaya pitjangu nyuntumpa mama munu nyuntumpa walytjapiti. Ka Itjipanya nyanga manta puḻka, ka paluṟu tjana palya ngura nyara Katjinta nguraṟarira nyinaku, panya ngura nyaratja palya mulapa. Ka-puṯa tjinguṟu nyuntumpa walytja kutjupa tjuṯa kuka palyanyku kanyilpai nyinanyi. Palunya tjananya-puṯa wangka, kaya pitjala kuka nyanga ngayuku tjuṯa kuḻu kanyinma.” \p \v 7-8 Palula maḻangka Josephalu palumpa mama Jacobanya ngalya-katingu Piiṟalu nyakunytjaku. Ka Jacobalu wirkaṟa Piiṟanya wangkara pukuḻmanu. Ka Piiṟalu palula tjapinu, “Nyuntu yaalaṟa iṯi ngaringu?”\fig |src="CO00757B.TIF" size="col" loc="p" ref="47:8"\fig* \v 9-10 Ka paluṟu wangkangu, “Iriti mulapaṉa ngaringu, panya yiya nampa nyangatja 130 nyinangi. Munuṉa ngura nyaranta rawa para-ngaṟangi. Palu ngayuku mama munu tjamu pula rawa mulapa nyinangi ngayula waintaṟa. Ka ngayuluṉa pulala ngaṯalpa nguwanpa nyinangi munuṉa kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu rawa tjituṟu-tjituṟu para-ngaṟangi.” Munu alatji wangkara wiyaringkula Jacobalu Godala tjapinu Piiṟanya pukuḻmankunytjaku. Munu palulanguṟu anulta ngurakutu. \p \v 11-12 Ka Josephalu kulinu Piiṟalu wangkanytja munu palumpa mama, kuṯa tjuṯa, walytja uwankara katira tjananya ngura panya Katjinnga ungu alatjiṯu tjananku kukatjara nyinanytjaku manta panya Itjipala. Ka ngura nyara palula itingka ngura tawunu puḻka ngaṟangi ini Ramatjinya. Ka Josephalu tjananya uwankara mai rawangku ungkukatingi pukuḻpa nyinanytjaku. \s1 Aṉangu Tjuṯangku Mai Josephala Mantjintja \p \v 13-14 Ka ailuru panya rawa ngaṟanyangka ngura uwankarangka Itjipala Kainanta kuḻu mai pakantja wiya alatjiṯu ngaṟangi. Kaya aṉangu tjuṯa paḻtjatjiratjarira wailu-wailuringu munuya Josephalakutu rawa pitjangi maningka mai payamilantjikitja. Ka mani panyatja paluṟu katipai Piiṟalakutu. Palu tjana maningka mai payamilaṟa mani wiyaningi. \v 15 Palulanguṟuya mani uwankara wiyaringkunyangka Itjipanya nguraṟa tjuṯangku Josephalakutu pitjala ngatjiningi mai ungkunytjaku alatji wangkara, “Nganampa mani wiyaringu. Mailanya uwa paḻtjaku ilunytjaku-tawara. Nyuntun mai puḻkatjara.” \p \v 16-17 Ka Josephalu wangkangu, “Mani wiyangkampaya kuka puluka tjiipi kutjupa kutjupa uwankara ngalya-katira uwa, kaṉa nyuranya mai ungkuku.” Kaya palulanguṟu puluka, tjiipi, nanikuta, tangkiyi, nyanytju uwankara maikitjangku katira ungangi. Munuya mai mantjiṟa ngalkula wanka nyinangi nyara palulanguṟu. \p \v 18-19 Palu kuḻi kutjupangka palula maḻangkaya piṟuku pitjangu palulakutu maiku ngatjintjikitja. Munuya pitjala wangkangu, “Mayatjan wiṟu. Nyuntu panyan mani kuka puluka, tjiipi kutjupa kutjupa uwankara kanyini nganaṉa ungkunytja. Kala mantangka kutjulta nyinanyi. Ungamalanya ilunytjaku-tawara mai. Palu nyuntu mai ungkuwiyangku wantinyangkampa nganaṉa ilura wiyaringkula ka manta kutjuringkuku. Palu wanyu paama nyanga nganampa mantjila mayatja Piiṟaku nganaṉanya mai ungkula. Munu nganaṉanya kuḻu mantjila palumparinytjaku, kala nganaṉa palumpalta waṟkarima palumpa paama tjuṯangka. Alatji palyala munulanya uwa mai uṉinypa nyuma palyaṟa ngalkuntjaku munu uṉinypa kutjupa kuḻu mantangka tjunkula mai kutjupa pakaltjingantjaku.” \p \v 20-21 Ka Josephalu tjananya mai ungkula tjanampa paama tjuṯa Itjipala winkingka mantjiningi mayatja Piiṟakurinytjaku. Panya ailuru puḻka rawa ngaṟangi, kaya paama kanyilpai uwankarangku tjanampa paama Piiṟanya ungangi maikitjangku. Munuya aṉangu Itjipanya nguraṟa uwankara Piiṟaku waṟkaringi manikitja wiya maikitja kutju. \v 22 Palu Josephalu wati tjukurtjara tjuṯaku paama tjuṯa payamilantja wiyaṯu, panya Piiṟalu tjananya inma kanyinnyangka mani ungkupai, kaya mani pala palula mai tjananku payamilaningi. \p \v 23 Munu Josephalu aṉangu uwankarangka Itjipala nyinanytja tjuṯangka wangkangu, “Panya ngayuluṉa mantjinu uwankara nyuralanguṟu Piiṟaku munuṉa nyuranya kuḻu mantjinu nyura Piiṟaku waṟkarinytjaku. Munuṉa kuwari nyuranya unganyi uṉinypa tjuṯa mai panya nyara mirka ngarinytjitjanguṟu nyura mantangka tjunkula mai kutjupa pakaltjingantjaku. \v 24 Ka ngula mai pakannyangka kaṯaṟa uṯuḻuṟampa kaṉiṟa nyura kutjungku kutjungku mai uṉinypa tjara-tjaraṟa uṯuḻu 5 palyala munu palulanguṟu uṯuḻu kutju mayatja Piiṟanya uwa, munu uṯuḻu 4 palya kanyinma nyuranku mai palyaṟa ngalkuntjikitjangku munu uṉinypa kuḻu mantangka tjunkula pakaltjingantjikitjangku.” \p \v 25 Kaya palula wangkangu, “Nyuntu mayatja palya. Nyuntu nganaṉanya wankaṟunu ilunytjaku-tawara, kala nganaṉa palya waṟkariku mayatja panya Piiṟaku.” \v 26 Nyanga alatjiya nyinangi Josephalu wangkanytjitjangka kuliṟa munuya yiya kutjupa yiya kutjupa rawangku mai uraṟa tjaraṟa tjara tjukutjuku tjukutjuku Piiṟanya katira ungangi. Palu wati panya tjukurtjara tjuṯaku paama tjuṯa Piiṟalu mantjintja wiyangku wantingi, kaya kanyiṟa mai walytjangku pakaltjinganingi munuya Piiṟanya tjaraṟa tjara ungkunytja wiya. \p \v 27 Ka Jacobanya, panya ini kutjupa Israelnga, munu palumpa walytjapiti pukuḻpa nyinangi manta Itjipala ngura nyara Katjinta. Munuya tjana tjitji tjuṯa kanyinu. Ka uwankara tjanampa puḻkaringu ulytja, mani, mai, puluka, tjiipi, nanikuta uwankara. \s1 Josephalu Jacobanya Kalkuntja \p \v 28 Ka Jacobanya nyara palula nyinangi kuḻi nyiṉnga 17 aṟa munu palulaṯu tjiḻpi mulararingu yiya tjuṯa mulapa 147 nyinanytjatjanu. \v 29-31 Palulanguṟu paluṟu uparingkula kulinu, “Ngayulu ilunytjaku tjinguṟu ilaringu.” Munu paluṟu wituṉu aṉangu kutjupa ankula palumpa katja Josephanya aḻṯira ngalya-katinytjaku. Ka Josephanya pitjanyangka paluṟu ngaripaingka nyinara wangkangu, “Ngayulu wiyaringkunyangkaṉi katira ngayuku mamangka panya itingka tjuṉutjura ngura nyara Kainanta. Wanyuṉi nyuntu kalkula ngura nyanga Itjipala tjuṉutjunkunytja wiyangku katira Mamala itingka tjuṉutjunkunytjikitjangku.” \p Ka Josephalu wangkangu, “Uwa, palyaṉanta nyuntumpa mamangka itingka tjuṉutjunanyi.” \p Ka mamangku wangkangu, “Palu ngayulu mulamularingkunytjaku ngayunya kalkula alatji. Paṉṯaṉi pampula, panya nyuntu ngayunya paṉṯa pampuṟa kalkuntjatjanungku maḻa puṯu wantinyi.” \p Palulanguṟu Josephalu paṉṯa pampuṉu munu kalkuṟa wangkangu, “Ngayulu nyuntunya ilunyangka katira tjuṉutjunanyi ngura panya Kainanta tjamula itingka.” Ka kalkunnyangka Jacobanya pukuḻaringu munu ngaripaingka waṯungaṟakatira Godanya waḻkuṉu, palumpa pukuḻarira. \c 48 \s1 Josephalu Tjamu Kutjara Jacobalakutu Katinytja \p \v 1 Ka Josephanya ngurakutu maḻaku ankula nyinangi. Munu ngula kulinu palumpa mama pikatjararingkunyangka. Munu palumpa katja kutjara Manatjanya Ipuṟaimanya pulanya katingu tjamu nyakunytjaku. \v 2 Ka wirkankunyangka aṉangu kutjupangku tjarpara wangkangu Jacobala, “Nyuntumpa katja Josephanya pitjangu.” Ka Jacobalu kuliṟa tiwilpa ngarinytjatjanu purkaṟa pakaṟa nyinangi ngaripaingka. Ka Josephanya ma-tjarpangu katja kutjara kuḻu. \p \v 3-4 Ka Jacobalu nyakula wangkangu, “Iritiṉi ngayula God witulyanya utiringu ngura nyara Latjala manta Kainanta munuṉi pukuḻmanu wangkara, ‘Ngayulu nyuntunya ungkuku tjitji tjuṯa. Kaya nyuntumpa katjapitingku tjitji tjuṯa mulapa utilku ka maḻatjangku maḻatjangku tjitji tjuṯa mulararinytjaku palyalku nyuntumpa walytjapiti tjuṯa mulapa. Ka ngayulu manta nyanga Kainannga tjananya ungkuku tjana walytjaringkula tiṯutjara nyinanytjaku.’ Alatjiṉi Godalu wangkara pukuḻmanu. \v 5 Ka nyuntumpa nyanga katja kutjara panya iṯi ngaringu ngura nyanga Itjipala ngayulu pitjanytja kuwaripangka. Palu ngayuluṉa palunya pulanya kuwari katjanmananyi paluṟu pula mama tjuṯa puṟunypa nyinanytjaku panya Rupinnga pula Tjimiyannga puṟunypa. \v 6 Palu ngula nyuntu katja kutjupa tjuṯa utinnyangkampa palunya tjananya ngayulu katjanmankunytja wiya, ka paluṟu tjana ngula Kainantakutu ankula ngura walytjatja mantjintja wiya kuṯa kutjaraku ngurangka kutju nyinaku Ipuṟaimaku pulampa Manatjaku. \v 7 Uwa, ngayulu palunya pulanya katjanmananyi pulampa panya kaminguṟu, ngayuku panya kuri Raitjiltanguṟu, panya ngayulu palumpa puḻkaṟa mukuringangi. Palu panya paluṟu ngaṉmanypa wiyaringu ngura nyara Kainanta iṯi panya Pintjimannga kanyiṟa, nganaṉa ngura panya Mitjupu-taimiyalanguṟu pitjala. Kaṉa kurunpa puḻkaṟa iluṟu-iluṟuringu, munuṉa palunya tjuṉutjunu iwarangka itingka ngura tawunu Ipuṟatjala itingka.” Alatji Jacobalu katjangka wangkangu Josephala. (Kuwariya ngura panya “Ipuṟatjanya” ini kutjupa wangkapai “Bethlehemanya”.) \s1 Jacobalu Pakaḻi Kutjaraku Godala Tjapintja \p \v 8-10 Munu Josephala wangkara wiyaringkula waintaṟa nyangu palumpa pakaḻi kutjara ngaṟanyangka. Paluṟu pulanya ngaṉmanytju nyakunytja wiya ngaṟanyangka, panya paluṟu kuṟu paulpa. Munu paluṟu nyakula wangkangu, “Yaalitja kutjara palatja?” \p Ka Josephalu wangkangu, “Nyanga paluṟu pula panya nyuntumpa pakaḻi kutjara, panya Godaluṉi ungu ngura nyanga Itjipala.” \p Ka Jacobalu wangkangu, “Ngalya-kati pulanya ngayulakutu kaṉa Godala tjapilku pulanya palyaṟa pukuḻmankunytjaku.” Munu pulanya ngalya-katinyangka ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṉu. \p \v 11 Munu wangkangu Josephala, “Nguntiṉa kulinu nyuntu ngaṉmanypa ilunyangka-palku, munuṉa nyuntunya-tjiratja rawa tjituṟu-tjituṟu nyinangi nyuntunya piṟuku nyakunytjikitjangku kulintja wiya alatjiṯu. Palu Godalu ngayunya ngalya-katingu Itjipalakutu nyuntunya nyakunytjaku nyuntumpa katja kutjara kuḻu.” \v 12 Ka palulanguṟu Josephalu pulala wangkangu, “Alatjiṯulta wanti pula tjamunya ampuntja wiyangku, palya.” Munu Josephanya mamangka tultjungaṟakatira ngalyangku manta pampuṉu palunya waḻkuntjikitja. \p \v 13-14 Munu pakaṟa wangkangu palumpa katja kutjara tjamungka itingka tultjungaṟakatinytjaku kata witiṟa pulampa Godala tjapintjaku. Munu paluṟu kuṯa tjamu wakungka tjunu munu maḻanypa tjampungka, panya tjakangku kuṯa pampulpai maṟa wakungku panya paluṟu ngaṉmanyitja. Palu Jacobanya mukuringu katja maḻatja maṟa wakungku pampuntjikitja paluṟu kuranyu ngaṟanytjaku. Munu paluṟu maṟa waku tjunu maḻanypangka Ipuṟaimala munu maṟa tjampu tjunu kuṯangka Manatjala. \v 15-16 Munu Josephanya pukuḻmankunytjikitjangku Godala tjapinu pakaḻi kutjaraku alatji wangkara, “Mayatja God, nyuntunya ngayuku tjamu Aipuṟamalu kuliṟa waḻkuningi ngayuku mama Isaacalu kuḻu. Kaṉi nyuntu panya rawangku ngayunya katiṟinangi munuṉin wankaṟu kanyiningi. Kaṉa nyanga kuwari nyuntula tjapini aṯunytju kanyintjaku nyanga pulanya. Ngayulu nyanga pulanya katjanmananyi, ka nyuntu wanyu pulanya palyanma. Kaya aṉangu tjuṯangku pulanya nyakula kulilku, ‘Munta, Godalu nyanga pulanya palyaṟa kanyini panya paluṟu Jacobanya Isaacanya Aipuṟamanya tjananya palyaṟa kanyiningi, palu puṟunytjuṯu pulanya kanyini.’ Alatjiya palunya pulanya ngurkantankunytjaku palyanma. Munu Mayatja God, nyuntu pula kuritjararingkula tjitji tjuṯa utintjaku palyanma palula pulalanguṟu walytja tjuṯa mulararinytjaku maḻatja maḻatja.” \p \v 17-18 Ka Josephalu mamangku maṟa tjunkunyangka nyakula tjituṟu-tjituṟuringu kuṯa katangka maṟa waku tjunkunytja-tjiratja. Munu mama maṟa witiṉu Ipuṟaimala katanguṟu katuṟa kuṯa katangka tjunkunytjikitjangku munu wangkangu, “Mama, nyuntu ngunti maṟa tjunanyi. Kuṯa ngaṉmanyitja nyangatja. Tjura maṟa waku palula katangka.” \p \v 19-20 Ka mamangku wiyanmankula wangkangu, “Wiya, palya ngayulu kulini. Kuṯa Manatjalanguṟu walytja tjuṯaringkuku palu maḻatjakulta tjuṯa mularariku kuṯaku tjitjingka waintaṟa.” Alatji Jacobalu maḻanypa katangka maṟa waku tjunkula wangkangu paluṟu waintankunytjaku puḻka nguwanpa, munu kuṯa katangka maṟa tjampu tjunkula wangkangu ngaṯalpa ngaṟanytjaku. Munu piṟuku pakaḻi kutjarangka wangkangu pukuḻarinytjaku alatji, “Israelnga nguraṟa tjuṯangku nyupalinya rawangku kulilku watarkurinytja wiyangku palya mulapa nyinakatinyangka nyakula. Munuya kulintjatjanungku tjanayanku ngapartjilta Mayatja Godala tjapilku nyanga alatji, ‘Mayatja God, nyuntu wanyu nyanganpa ngapartji palyanma Ipuṟaimanya Manatjanya pula puṟunypa tjukaṟuru nyinanytjaku.’” \p \v 21 Munu pulala wangkara wiyaringkula palumpa katja Josephala ngapartji wangkangu, “Nyanga kuwariṉa uparingkulalta ilunyi. Palu Godalu nyuranya rawangku kanyilku munu ngula nyuranya maḻakungku katiku Kainantakutu manta panya nganampakutu. Panya manta nyara paluṟu Godalu Aipuṟamanya Isaacanya ngayunya ungkunytja. \v 22 Ka panya manta nyara palula nguṟurpa ngura ini Tjikimanya ngaṟanyi ngura wiṟu mulapa mina puḻkatjara. Panya ngura pala palula aṉangu Amurkunu tjuṯa ngaṉmanypa nyinangi, kaṉa panya tjanampa pikaringkula tjananya paiṟa iyaṉu. Kaṉa kuwari ngura nyara wiṟu palunya nyuntunya kutju unganyi nyuntumpa kuṯa tjuṯa ungkunytja wiyangku.” Alatji Jacobalu palumpa katja Josephanya wangkara pukuḻmanu. \c 49 \s1 Jacobalu Wiyaringkunytjikitjangku Katja Tjuṯangka Tjukurpa Wangkanytja \p \v 1-2 Palula maḻangka Jacobalu palumpa katja uwankara aḻṯingu palula tjanala wangkanytjikitjangku. Kaya palulakutu ngalya-pitjangu. Ka tjanala wangkangu, “Katja tjuṯa ngalya-ilariwaya, kaṉa nyurala ngaṉmanytju tjukurpa wangka ngula nyanga alatjirinytjaku. Kaya kulinma ngayulu kuwari wangkanyangka panya ngayuluṉa nyurampa mama Israelnga.” Munu paluṟu wangkangi katja kutju kutjungka tjukurpa kutjupa kutjupa tjuṯa katja ngaṉmanyitjanguṟu maḻatjakutu. Palu paluṟu tjukurpa katja tjuṯaku kutju wangkawiyangku uwankaraku kutjuṯu wangkangi pakaḻipitiku puḻiripitiku ngunytjupitiku kulypalpitiku maḻanypitiku uwankaraku maḻatja maḻatjaku. \p \v 3-4 Munu paluṟu Rupinta-waraṟa wangkangu nyanga alatji, “Rupin, nyuntu ngayuku katja ngaṉmanyitja, panya ngayulu kuṉpu puḻkangku nyuntunya utinu, ka nyuntu wati kuṉpu puḻka nyinangi kutjupa tjuṯangka waintaṟa. Palu nyuntu wati inuṟa nguwanpa panya nyuntu ngayuku kuringka ngunti tjunguringu kura mulapa. Munun palulanguṟu kuranyu puḻka nyinanytjatjanu nyuntumpa maḻanypa tjuṯangka maḻaringkula tjukutjuku nyinaku, nyuntumpa walytjapiti maḻatja maḻatja kuḻu.” \p \v 5-7 Munu palulanguṟu Jacobalu Tjimiyanta pulala Levila wangkangu nyanga alatji, “Nyupali panya pikaṯi kutjarangku ngunti aṉangu tjuṯa waṟu-waṟuringkula tjuḻa waṟangka wakaṟa wiyaṉu, munu palu puṟunypaṯu nyupali puluka tjuṯa marpanypa unytjungku kaṯaṉu kaya puṯu anangi, ngaḻṯutjara. Uwa, nyupali panya kampangkaṯu tjaalymaṟa wangkara kulilpai aṉangu kutjupa tjuṯa pikangku pungkunytjikitjangku, kaṉa nyupalila tjunguringkunytja wiyangku wantinyi alatjiṯu. Pala palulanguṟuṉa Godala tjapintja wiya nyupalinya pukuḻmankunytjaku, munu nyupalimpa walytjapitiku kuḻu tjapintja wiyaṯu. Panya nyupali pikaṯi puḻka kutjara, kaṉa palulanguṟu nyupalinya manta ungkunytja wiyangku wantinyi ngura nyara Kainanta, kaya nyupalimpa walytja tjuṯa maḻatja maḻatja ngura walytjangka nyinanytja wiyaringkula ngura tjanampangka kutju nyinaku ngayuku katja kutjupa tjuṯaku ngurangka.” \p \v 8-9 Palulanguṟu Jacobalu Judah-la ngapartji wangkangu nyanga alatji, “Nyuntumpa walytjapitingku mirpaṉtju tjuṯa pikakitja pitjanyangka pungkula wililytjingalku, ka nyara palulanguṟu nyuntumpa kuṯa maḻanypa tjuṯaku walytjapitingku tultjungaṟakatira tjananya mirawaṉiku nyuntumpa walytjapiti. Panya paluṟu tjana witulya puḻka mulapa lion puṟunypa, kaya kutjupa tjuṯangku tjananya nyakula puḻkaṟa nguḻuringkuku munuya wantiku alatjiṯu tjanampa pikaringkunytja wiyangku. \v 10 Panya nyuntumpa walytja tjuṯa mayatja puḻka nyinaku maḻatja maḻatja kuḻu mayatjaṯu wanapari wanapari nyinaku tiṯutjara, ka aṉangu ngura kutjupitja kutjupitja tjuṯangku tjanampa nguranguṟu wiṟu tjuṯa katira tjananya ungkuku mayatja puḻka nyinanyangka. \v 11-12 Ka nyara nyuntumpa walytjapitiku ngurangka puṉu kiṟipitji tjuṯa mulapa pakalku manta lipiwanu, kaya waina puḻka mulapa tjulkuṟa palyalku. Munuya kuṟu tjitin-tjitinpa nyinaku waina puḻka tjikintjatjanu. Ka puluka nanikuta winki kuḻu ngura nyara palula para-ngaṟaku ukiṟi puḻkangka, ka nyuntumpa walytjapitiku kaṯiṯi piṟanpa mulapa ngaṟaku puluka, nanikuta ipi rawangku tjikintjatjanu.” \p \v 13 Palulanguṟu Jacobalu Tjipulanta ngapartji wangkangu nyanga alatji, “Katja, nyuntumpa ngura ma-ngaṟaku ngura ini Tjaitantakutu, ka nyuntumpa walytjapiti uṟu puḻkangka itingka nyinaku. Ka nyara palulakutu pauta puḻka tjuṯa waḻpa puḻkangka-tawara pitjala nyinaku.” \p \v 14-15 Munu palulanguṟu Itjakala ngapartji wangkangu alatji, “Katja, nyuntumpa walytjapiti tangkiyi kuṉpu mantangka pakuringkula ngarinytja puṟunypa luuta puḻkatjara. Panya tjana para-nyakula kulilku, ‘Munta-uwa, ngura wiṟu nyangatja.’ Munuya ngura pala palula puḻkaṟa waṟkariku ulytja puḻkatjararingkunytjikitja, munuya puḻkaṟa waṟkarira puṯu wantiku kutjupangku tjananya pauntjingaṟa waṟkamilantja puṟunypa.” \p \v 16-17 Munu palulanguṟu Danta ngapartji wangkangu alatji, “Katja, nyuntumpa panya ngunytju Pilanya, ngayuku kuri Raitjilku panya waṟkaripai. Palu nyuntu katja mulapa ngayuku nyuntumpa kuṯa tjuṯa puṟunypa, panya nyuntumpa walytjapiti ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja ngayuku walytjapiti alatjiṯu nyuntumpa kuṯa tjuṯaku walytjapiti puṟunypa. Kaya paluṟu tjana kutjupa kutjupa uwankara tjukaṟurulku Israelkunu uwankaraku. Munu paluṟu tjana tjaultji nganyiri puḻka nyinaku liru mulya-purkutitji puṟunypa, panya liru paluṟu iwarangka itingka paṯaṟa ngarira nyanytju wati-pitjanyangka nyakula taṟi patjalpai, ka nyanytju waṟarakatira wati panya palula tatintjanya punkatjingalpai, palu puṟunypa tjana warmaḻa tjuṯa pitjanyangka paṯaṟa urulyku pungkuku.” \p \v 18 Munu katja panya 7 wangkara wiyaringkula Jacobalu Godala tjukutjuku wangkangu alatji, “Mayatja, ngayulu nyuntumpa paṯaṉi nganaṉanya ngalkiṟa wankaṟunkunytjaku.” \p \v 19 Munu palulanguṟu Jacobalu katja kutjupa tjuṯangka kuḻu wangkangi Kaatala-waraṟa nyanga alatji, “Katja, wati mirpaṉtju tjuṯa warmaḻarira pitjaku nyuntumpa walytjapiti pungkunytjikitja, palu paluṟu tjana witulya puḻkangku tjananya pungkula nguḻuṟa wililytjingalku.” \p \v 20 Munu palulanguṟu katja kutjupangka Atjala ngapartji wangkangu nyanga alatji, “Katja, nyuntumpa walytjapiti mai wiṟu mulapa pakaltjingalku, kaya mayatja puḻka tjuṯangku tjanala payamilalku.” \p \v 21 Munu palulanguṟu Napatalila ngapartji wangkangu nyanga alatji, “Katja, nyuntumpa walytjapiti maḻu inuṟa puṟunypa pukuḻpa para-ngaṟaku munuya tjitji wiṟu tjuṯa kanyilku.” \p \v 22 Munu Josephala ngapartji wangkangu nyanga alatji, “Katja, nyuntumpa walytjapiti nyaa puṟunypa, panya puṉu kiṟipitji karu uṟutjarangka itingka pakaṟa puḻkaringkula mai puḻkatjararingkupai, palu puṟunypa nyuntumpa walytjapiti ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja. \v 23-24 Ka panya wati nganyiri tjuṯa punaṟatjara pitjaku tjananya wakaṟa iluntankunytjikitja, palu tjana nguḻuringkunytja wiyangku rapangku ngaṟala tjananya wakaṟa wililytjingalku, panya Mayatja Godalu tjananya witulyankunyangka. Panya paluṟu ngayuku God witulya puḻka mulapa uwankarangka waintaṟa munu palumpa walytja tjuṯa rawangku aṯunymaṟa kanyilpai, panya wati tjiipi kanyilpaingku tjiipi tjuṯa wiṟuṟa aṯunymankupai, palu puṟunypa. Panya aṉangu tjuṯa nguḻuringkula apu murpukutu wirtjapakalpai wankaringkunytjikitja, palu puṟunypa Godanya nyinanyi Israelkunu tjuṯa wankaṟu kanyintjikitja. \v 25 God nyara paluṟu nyuntumpa walytjapitingka tiṯutjara tjungu nyinara tjananya aṯunytju kanyilku, panya paluṟu witulya puḻka mulapa uwankarangka waintarinytja. Paluṟu rawangku palyalku tjananya minangku puyintjaku, munu paluṟu mina waḻa tjuṯa kuḻu manta unngunguṟu pakantjaku palyalku uṟu kuḻu karu tjuṯangka tiṯutjara ukalingkunytjaku. Ka ngura nyara palula nyuntumpa walytjapiti ma-tjuṯaringkuku maḻatja maḻatja pakaḻipiti puḻiripiti kulypalpiti ngunytjupiti kuṯapiti tjuṯa mulararinytjaku. \v 26 Uwa, tjukurpa nyanga ngayulu nyuntula wangkanytja wiṟu mulapa ngaṟanyi kutjupa tjuṯangka waintarinytja puḻka mulapa, kaṉa Mayatja Godala tjapini tjukurpa nyanga paluṟu nyuntula utiringkunytjaku nyuntumpa walytjapitingka kuḻu. Ka paluṟu nyuranya wiṟu tjuṯa ungkula pukuḻmankuku, panya nyuntu katja wiṟu mulapa, nyuntumpa kuṯa tjuṯa puṟunypa wiya.” \p \v 27 Munu palulanguṟu katja maḻatjangkalta ngapartji wangkangu Pintjimanta nyanga alatji, “Katja, nyuntumpa walytjapiti panya papa inuṟa pikaṯi tjuṯa puṟunypa nyinaku munuya rawangku aṉangu tjuṯa pungkukatira tjanampa mantara munu kutjupa kutjupa tjuṯa tjanampa mantjiṟa katiku.” \p \v 28 Alatji Jacobalu wangkangi katja tjuṯangka wati panya 12-ngka. Kaya kuliningi kutju kutjungku, “Munta-uwa nyanga alatjiriku ngayukukunu tjuṯa.” \s1 Jacobanya Wiyaringkunytja \p \v 29-32 Palulanguṟu katja tjuṯangka wangkara wiyaringkula wangkangu, “Ala, kuwariṉa wiyaringanyi munuṉa pukuḻpa tjunguringanyi miri ngayuku walytja tjuṯangka. Kaṉiya kati Kainantakutu munuṉi tjuṉutjura tjamula mamala pulala itingka kuḻpi panya ngura Makipila, panya ngaṉmanytju payamilaṉu ngayuku tjamungku Aipuṟamalu paluṟu ilunyangka tjuṉutjunkunytjaku. Paluṟu panya payamilaṉu wati ini Ipuṟanta, wati Itjakunungka. Nyara palula panyaya tjuṉutjunu ngayuku tjamu kami Aipuṟamanya Tjiiṟanya pulanya munu maḻangka ngayuku mama ngunytju Isaacanya Ripikanya pulanya kuḻu tjuṉutjunu. Kaṉa ngayulu nyara palula tjuṉutjunu ngayuku panya kuri Liyanya. Ka nyura ngayunya nyara palulaṯu tjuṉutjura kuḻpi panya palula.” \v 33 Munu Jacobanya katja tjuṯangka wangkara wiyaringkula palulanguṟu kankara ngarikatira wiyaringu. \c 50 \p \v 1 Ka palulanguṟu Josephanya mapalku mamangka punkaṟa ngarikatingu munu palunya ampuṟa mitamita kutjara nyunytjuṉu puḻkaṟa ulara. \v 2 Munu paluṟu wangkangu palumpa wati waṟka ngangkaṟi tjuṯa palumpa mama mantjiṟa puntu palyantjaku ngula tjuṉutjunkunytjikitjangku. \v 3 Kaya mantjiṟa waṟkaringi miri panya palula rawa mulapa tjiṟirpi 40 aṟa. Panya tjakaya Itjipanya nguraṟa tjuṯangku miri ngaṉmanytju palyalpai. Paluṟu tjana nyiṯilpai uwilangka kutjupa kutjupa tjuṯangka kuḻu, munuya karpilpai raikingka rawa palya ngarinytjaku uṉaringkunytjaku-tawara. Kaya alatji Josephaku mama miri palyaṟunguningi. Kaya aṉangu Itjipanya nguraṟa tjuṯa kuḻu Josephala tjanala tjunguringkula tjituṟu-tjituṟurira ulangi tjanampa mamaku rawa mulapa tjiṟirpi 70 aṟa, piṟa kutjara. \s1 Jacobanya Kainanta Katira Tjuṉutjunkunytja \p \v 4-5 Palula maḻangka tjana ulara wiyaringkunyangka Josephalu wangkangu Piiṟaku waṟka kutjupa tjuṯangka, “Wiṟu ngana, ankula Piiṟala wangka nyanga alatji, ‘Mamaluṉi ilunytjikitjangku ngaṉmanytju wangkangu palunya ngura nyara Kainanta katira tjuṉutjunkunytjaku. Kaṉa kuliṟa kalkuṉu palumpa katinytjikitjangku, panya ngura nyara palula panya paluṟu ngaṉmanytju ngura palyaṉu kuḻpingka tjuṉutjunkunytjaku. Kaṉi wanyu wiṟungku wantir'iyanma palunya katira tjuṉutjunkunytjaku. Kaṉa palunya tjuṉutjuṟa maḻaku pitjanyi.’ Alatjiya tjapila Piiṟala.” Kaya anu Piiṟalakutu munuya tjapinu Josephaku. \p \v 6 Ka Piiṟalu palyanmanu palula ankula wangkanytjaku alatji, “Uwa palya, ma-katiraya tjuṉutjura ngura nyara palula panya nyuntu kalkuntjitjangka.” \p \v 7-8 Ka Josephalu nyangatja kuliṟa mama panya miri mantjiṟa ma-pakaṉu ngura nyara Kainanku palumpa maḻanypa munu kuṯa tjuṯa munu walytja uwankara kuḻu. Palu tjana ngunytju tjuṯa tjitji tjukutjuku tjuṯatjara wantikatingu ngura panya Katjinta, puluka, tjiipi, nanikuta tjuṯa kuḻu. Kaya Piiṟaku maḻpa tjuṯa mayatja panya tjukutjuku tjuṯa kuḻu Josephala tjanala tjunguringkula anu munu wati kuranyitja tjuṯa ngura Itjipala winkinguṟu kuḻu. \v 9 Ka wati tjaultji tjuṯa kuḻuya anu nyanytjungka tjinkangka tjananya aṯunymankunytjikitja. Alatjiya tjunguringkula anu winki mulapa. \p \v 10 Munuya ankula ankula ngula karu panya ini Jordanta kakaraṟa wirkanu manta nyara Kainanta itingka. Munuya ngura tjunkula nyinangi tjiṟirpi 7 ngura panya mai uṉinypa mantjiṟa araṟangkupaingka itingka ini Atatala. Munuya nyinara ngura pala palula puḻkaṟa ulangi Jacobanya-tjiratja. Ka Josephalu mama-tjiratjangku tjituṟu-tjituṟurira inma palyaningi tjiṟirpi kutjupa tjiṟirpi kutjupa 7 aṟangku.\fig |src="GT_Gen50V10 mourning for Jacob v3.tif" size="col" loc="p" ref="50:10"\fig* \p \v 11 Kaya Kainannga nguraṟa tjuṯangku itipikutuṟa nyangangi puḻkaṟa ulara waṉinyangka. Munuya wangkangu, “Ngaḻṯutjara tjuṯaya nyaratja Itjipalanguṟu pitjangu munuya puḻkaṟa ulanyi.” Palulanguṟuya ngura pala palunya ininu Apila Mitjuṟaimanya. Alatjiya ininu tjanampa wangkangka. \p \v 12-13 Kaya ulara wiyaringkula Jacobaku katja tjuṯangku palunya miri ma-katingu ngura panya Makipilakutu munuya nyara palula kuḻpingka tjuṉutjunu kuḻpi panya paluṟu ngaṉmanytju wangkanytjitjangka. (Panya kuḻpi nyara palunya Aipuṟamalu ngaṉmanytju payamilaṉu wati Iitakunungka ini Ipuṟanta palumpa kuri tjuṉutjunkunytjikitjangku.) \p \v 14 Palula maḻangkaya Josephanya tjana uwankara maḻaku anu Itjipalakutu. \s1 Josephanya Palumpa Kuṯa Tjuṯaku Kalyparingkunytja \p \v 15 Palu Josephaku kuṯa tjuṯangkuya ngunti kuliningi Josephanya palumpa tjanampa kuraringkunyangka-palku aṟa panyanguṟu, panya palunyaya ngaṉmanytju kuraningi. Munuya mama wiyaringkunyangka kuliningi, “Kuwari-mantilampa maḻanyngampa mirpaṉarikulta nyanga mantangka kutjumpa.” \v 16-17 Munu palula tjanalanguṟu wati kutju anu Josephalakutu tjapiṟa kulintjikitja. Munu wirkaṟa alatji wangkangu, “Mamalu panya ngaṉmanytju wangkangu nganaṉala alatji, ‘Nyura kura tjuṯangku iriti Josephaku kuraringkula palunya iyaṉu ngura kutjupakutu. Palu nyura uti Josephala tjapila nyuranya kalypangku wantinytjaku ngapartji pungkuwiyangku.’ Alatji Mamalu nganaṉanya wangkangu. Kala kuwari nyuntula tjapini nganaṉa kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. Wanyu nganampa kalyparingama munu ngapartji kulilwiyangku wantima, panya nyuntu nganaṉa Mayatja Godanya waḻkulpai nganampa panya mamangku puṟunytju.” \p Ka Josephalu kulinu, “Nyaakuṉiya nyangantu tiṯutjarangku nyanga alatji kuliṟa wangkanyi? Ngura iritiṉa kalypangku wantira watarkuringu.” Munu nyanga palunya kuliṟa ulangi. \p \v 18 Palulanguṟuya kuṯa panya tjuṯa nguḻu-nguḻu pitjangu Josephalakutu munuya palula kuranyu tultjungaṟakatingu waḻkuntjikitja. Munuya wangkangu, “Nganaṉala pitjangu mani wiyakitja nyuntula waṟkarinytjikitja.” \p \v 19 Palu Josephalu wangkangu tjanala, “Wiya, nguḻu wiyaya nyinama. Ngayulu ngapartji nyuranya pungkuwiyangku wantinyi, panya ngayuluṉa Godanya wiya. \v 20 Nyara Kainanta panya nyuranku ngaṉmanytju walytjangku kulinu ngayunya kuraṟa pungkunytjikitjangku. Palu Godalu aṟa kutjupa kuliṟa palyaṉu nyura ngayunya kuranytjitjanguṟu, munuṉi Itjipalakutu iyaṟa mayatja puḻka tjunu ailuru puḻkangka aṉangu uwankara maingka wankaṟu kanyintjaku. Kaya palulanguṟu kuwari aṉangu uwankara wanka nyinanyi ilunytja wiya. \v 21 Ala, ngayukuya nguḻuringkunytja wiya nyinama. Ngayulu nyuranya palyanyku kanyilku nyurampa tjitji tjuṯa kuḻu.” Alatji kalypangku wangkara Josephalu tjananya kurunpa rapaṉu, kaya kuliṟa puḻkaṟa pukuḻaringu. \s1 Josephanya Wiyaringkunytja \p \v 22-24 Munu nyara palulanguṟu Josephanya rawa nyinangi Itjipala palumpa walytja tjuṯangka tjungu. Ka palumpa katja Ipuṟaimanya tjitji tjuṯatjararingu, ka paluṟu tjana puḻkaringkula tjana ngapartji tjitji tjuṯatjararinguṯu. Ka Josephaku katja kutjupangku Manatjalu katja utinu ini Makirnga, ka paluṟu puḻkaringkula palu puṟunypaṯu tjitji tjuṯatjararingu. Ka Josephalu rawaṯu nyinara nyangangi tjitji nyanga palunya tjananya iṯi ngarinyangka palumpa pakaḻipiti munu kulypalpiti, munu tjananya paluṟu pukuḻṯu ampuṟa kanyiningi. \p Palulanguṟu yiya tjuṯa nampa 110 nyinanytjatjanungku paluṟu kuṯa tjuṯangka maḻanypangka kuḻu aḻṯira wangkangu, “Alatjiṯultaṉa wiyaringanyilta. Ka nyuranya Godalu rawangkuṯu kanyini munu nyuranya ngula Itjipalanguṟu ma-katinyi ngura panya ngaṉmanytju Aipuṟamanya Isaacanya Jacobanya ungkunytjitjakutu.” \v 25 Munu Josephalu palumpa walytja tjuṯangka tjapinu tjukaṟurungku kalkuntjaku alatji wangkara, “Ngula Godalu nyuranya ngura panya palulakutu ma-katinyangka miri ngayunya kuḻu ma-katima, munuṉi nyara palula tjuṉutjura. Palya?” Kaya mulapaṯu kalkuṉu katinytjikitjangku. \p \v 26 Ka palulanguṟu paluṟu wiyaringu tjiḻpi mulararira yiya nampa panya 110 nyinanytjatjanu. Ka palumpa walytja tjuṯangku miri palunya nyiṯiṟa palyaṟunguṟa karpiṉu munu pakutjangka tjarpatjunu paṯaṟa ngarinytjaku.