\id DAN – Pitjantjatjara Bible \ide UTF-8 \h Danielku \toc2 Danielku \toc1 Wati Wangkatjarangku Danieltu Tjukurpa Walkatjunkunytja (Daniel) \mt1 Wati Wangkatjarangku Danieltu Tjukurpa Walkatjunkunytja \mt2 Daniel \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Danielnga-tjara. Paluṟu wati Jew palu Israelta wiyangka manta kutjupangka nyinangi ngura ini Papilanta, panya iritiya ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa warmaḻa pitjangu manta Israeltakutu munuya Jew tjuṯa mulapa pungkula iluntanu, munuya tjara kutjupa Danielnga tjananya kuḻu witiṟa maḻakungku katingu kakaraṟa tjanampa ngurakutu parari mulapa. \ip Nyara palula aṟangka wati ini Nipaka-nitjanya ngura Papilanku mayatja puḻka nyinangi. Munu paluṟu Jew panya tjuṯa Papilantakutu katira kutjupatjara ngurkantanu palumpa ngurangka waṟkarinytjaku, Danielnga munu palumpa maḻpa maṉkurpa kuḻu. \ip Ka tjukurpa nyanga palulanguṟula kulini mulapa Godalu palumpa walytja tjuṯa aṯunymaṟa kanyilpai. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-21 Danielnga munu palumpa maḻpa maṉkurpa \io1 2:1-49 Mayatja Nipaka-nitjalu tjukurmankunytja \io1 3:1-30 Godalu Danielku maḻpa maṉkurpa waṟungka wankaṟunkunytja \io1 4:1-37 Mayatja Nipaka-nitjalu piṟuku tjukurmankunytja \io1 5:1-31 Godalu Danielta nintintja wall-ta walkatjunkunytja Mayatja Pilytjatjala utiṟa wangkanytjaku \io1 6:1-28 Godalu Danielnga wankaṟunkunytja lionpa tjuṯangka-tawara \io1 7:1—12:13 Godalu Danielnga tjukurpa tjuṯa nintintja: \io2 7:1-28 Mamu kutjara kutjara \io2 8:1—9:27 Tjiipi rama munu nanikuta \io2 10:1—11:45 Angeltu Danielta wangkara utintja \io2 12:1-13 Tjiṉṯu maḻatja \ie \c 1 \s1 Danielnga munu Palumpa Maḻpa Tjuṯa \p \v 1-2 Ngura Jerusalemala aṉangu Jew tjuṯa nyinangi, ka palumpa tjanampa mayatja puḻka ngaṟangi wati ini Tjawakimanya. Ka ngula kuḻi kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka wati kutjupa maḻikitja kakaraṟanguṟu tjaultji tjuṯatjara pitjangu ngura ini Papilantanguṟu. Wati paluṟu ini Nipaka-nitjanya ngura Papilanku mayatja puḻka munuya warmaḻa pitjala manta Judah-la wirkanu munuya tawunu panya Jerusalemala para-tjatutjuṟa waṉaṟa aṉangu Jew tjuṯa angatjunu alatjiṯu. Ka Godalu Jew tjuṯa alpamilantja wiyangku wantingu\f * \fr 1:1-2 \fr*\ft Jew tjuṯa panya Mayatja Godaku watarkuringu munuya god kutjupa tjuṯa waḻkuningi, god ngalypa-ngalypa tjuṯa. Ka Godalu wangkatjara tjuṯa iyaningi tjananya nguḻutjunkunytjaku, kaya kuliṟa wantingi ka pala palulanguṟu Godalu tjananya alpamilantja wiyangku wantingi alatjiṯu.\ft*\f*, ka palulanguṟu Nipaka-nitjalu tjana Jerusalemala tjarpara Tjawakimanya tjananya Jew uwankara witiṉu munuya kutjupatjara ngurkantaṟa katingu Papilantakutu. Ka Nipaka-nitjalu tjaultji tjuṯangka wangkangu Godaku timpulangka tjarpara wiṟu tjuṯa mantjintjaku panya piti, walpayaṯa, pulita, kutjupa kutjupa miḻmiḻmaṟa wantinytja tjuṯa. Kaya mantjiṟa katingu Papilantakutu, munuya ngura nyara palula wirkaṟa palumpa tjanampa timpulangka tjunu panya paluṟu tjana god tjanampa waḻkulpaingka. \p \v 3-4 Ka Nipaka-nitjaku waḻingka wati ini Atjapa-natjalu aṉangu waṟkaripai tjuṯa kanyilpai Papilannga nguraṟa tjuṯa. Ka wati nyanga palula Nipaka-nitjalu wangkangu alatji, “Kulila! Kuwariṉa Jew tjuṯa Judah-languṟu ngalya-katingu, ka nyuntu palula tjanalanguṟu wati yangupala tjuṯa ngurkantara tjanampa mayatjaku walytjapitinguṟu. Palu ngurkantara wati yunpa wiṟu tjuṯa, kuṉpu puḻka munu wiṟuṟa kulilpai, nintipuka tjuṯa, pikatjara wiya. Munu tjananya nganampa wangka nintinma, kaya nganampa wangkanguṟu nyiri tjuṯa riitamilaṟa nganampa tjukurpa tjuṯaku nintiringama.\fig |src="co01343b.TIF" size="col" loc="p" ref="1:3-4"\fig* \v 5 Munu palunya tjananya mai, kuka munu waina kuḻu ungama, panya ngayulu ngalkula tjikilpai puṟunypa. Munu tjananya yiya maṉkurpa rawangku alatjiṯu nintilkatima, kaya palulanguṟulta yiya maṉkurpa wiyaringkunyangka tjananya ngayulakutu ngalya-kati, kaṉa nyakula kutjupatjara ngurkantara tjunkuku ngayuku waṟkarinytjaku.” Alatji wati panya mayatja Nipaka-nitjalu palula wangkangu. \p \v 6 Ka mulapaṯu wati panya Atjapa-natjalu kuliṟa ankula wati yangupala Jew tjuṯa para-nyakula ngurkantaṟa tjananya mantjinu. Munu wati Judah-kunu maḻatja maṉkurpa kuḻu paluṟu mantjinu ini nyanganpa Danielnga, Ananayanya, Mitjayilnga munu Atjaṟayanya. (Panya ini nyanga paluṟu tjana Jew tjuṯaku ini.) \v 7 Ka paluṟu tjananya ini kutjupa kuwaritjalta wangkara tjunu ngura panya Papilanku wangkangku. Munu paluṟu Danielnga ini kutjupa tjunu Piltatjanya, munu Ananayanya Tjataṟakanya tjunu, munu Mitjayilnga tjunu Mitjakanya, munu Atjaṟayanya tjunu Pinikaunya. \p \v 8 Ka Atjapa-natjalu kuka, mai, waina kuḻu tjananya ungkunyangka Danieltu tjana wantingi alatjiṯu panya Godalu ngaṉmanytju Israelkunu tjuṯa painingi mai kuka nyanga puṟunypa ngalkuntja wiyangku wantinytjaku\f * \fr 1:8 \fr*\ft Papilannga nguraṟa tjuṯangku mai kuka Godalu paintjitja ngalkupai alatjiṯu.\ft*\f*, palulanguṟu Danieltu tjana mai kuka waina kuḻu wantingi. Munu Danieltu wati panya palula alatji wangkangu, “Wati wiṟu! Tjinguṟula Mayatja Nipaka-nitjaku mai munu kuka kuḻu ngalkuntja wiyangku wantima, palya? Munula mai nganampa kutju ngalkunma?” \p \v 9 Ka Godalu Atjapa-natjanya kurunpa pukuḻmanu wati panya Danielku ngaḻṯuringkunytjaku. \v 10 Ka wati paluṟu Danielta alatji wangkangu, “Palu panya mayatja Nipaka-nitjaluṉi wangkangu nyura kunyu wantinytja wiyangku mai kuka nyanganpa kutju ngalkunma munu waina kuḻu tjikinma. Tjinguṟuṉa nyuranya ngayulu palyanmanama nyura mai kuka ngalkuntja wiyangku wantinytjaku, palu ngayulu Nipaka-nitjanya waintaṟa kulini munuṉa palumpa nguḻuringanyi. Tjinguṟu nyura mai kuka ngalkuntja wiyangku wantirampa nyura uparingkuku, ka yangupala panya kutjupa tjuṯa kutju kuṉpuringkuku, ka Nipaka-nitjalu nyuranya nyakuku munuṉi ngayunya iluntankuku. Nyangatjaṉa paluṟu wangkanytjitja nyurala wangkanyi. Kaya mai munu kuka nyanganpa ngalkunma wantinytja wiyangku. Palya?” Alatji Atjapa-natjalu Danielta wangkangu. \p \v 11-13 Munu wati tjaultji kutjupa tjunu Danielnga tjananya ngaṟala aṯunymankunytjaku. Ka Danieltu tjaultji panya palula wangkangu nyanga alatji, “Wati wiṟu, wanyulanyan mai ukiṟi kutju ungama ngalkuntjaku munu kapi kutju waina wantira. Palya? Munulanya rawangku ungama tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa, ka tjiṉṯu 10 ngaṟala wiyaringkunyangkalta nyuntu nganaṉanya nyawa, tjinguṟula uparingu, munta tjinguṟula kuṉpuringu. Munu nganaṉala itingka wati yangupala panya kutjupa tjuṯa kuḻu nyawa panya Nipaka-nitjaku mai kuka ngalkuntja tjuṯa. Munun palulanguṟulta nyakunytjatjanungku ngurkantaṟa wangkama mai nganaku nganaṉa rawangku ngalkuku. Palya?” \p \v 14 Ka wati panya paluṟu palya kulinu tjananya mai kutju ungkunytjikitjangku kuka wiyangku munu kapi kutju tjikintjaku. Munu paluṟu tjananya ungangi tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu 10-kutu. \p \v 15 Kaya yangupala panya tjara kutjupangku Nipaka-nitjaku mai kuka puḻka ngalkuningi. Ka tjiṉṯu panya 10 ngaṟala wiyaringkunyangka wati panya Danielnga tjana pukuḻpa alatjiṯu nyinangi kuṉpu pika wiya, panya palula tjanala waintaṟa. \p \v 16 Panya Danieltu tjanaya tiṯutjarangku mai kutju ngalkuningi munuya kapi kutju rawangku tjikiningi wati panya tjaultjingku ungkunyangka. Paluṟu tjanaya Nipaka-nitjaku mai munu kuka ngalkuntja wiyangku wantingi alatjiṯu. \p \v 17 Ka Mayatja Godalu Danielnga tjananya palumpa maḻpa maṉkurpa kuḻu nintipuka mulapa palyaṉu nyiri uwankara riitamilaṟa nintingku kulintjaku munu tjukurpa kutjupa kutjupa uwankaraku kuḻu kuliṟa nintiringkunytjaku. Munu Godalu Danielnga nintinu aṉangungku tjukurmankula puṯu kulinnyangka tjukaṟurungku utiṟa tjakultjunkunytjaku. Munu piṟuku nintinu aṉangu kutjupangku kuṟu wankangku kutjupa kutjupa nyakula puṯu kulinnyangka palu puṟunypaṯu utiṟa tjakultjunkunytjaku. \p \v 18 Ka ngulalta yiya maṉkurpa ngaṟala wiyaringkunyangka mayatja panya Atjapa-natjalu wati panya yangupala uwankaralta katingu mayatja puḻkakutu wati panya Nipaka-nitjalakutu. \v 19 Ka paluṟu palula tjanala uwankarangka wangkara kuliningi kutjungka kutjungka munu Danielta tjanala palumpa maḻpa maṉkurta kuḻu wangkangi. Munu paluṟu kuliningi, “Ai! Mulapa wati nyanga maṉkurpa Danielnga tjana palya mulapa, nintipuka alatjiṯu, wati nyanga kutjupa uwankarangka waintaṟa nguwanpa.” Munu paluṟu Danielnga tjananya palumpa maḻpa maṉkurpa ngurkantaṟa tjunu palumpa waṟkarinytjaku. \v 20 Munu kutjupa-aṟa Nipaka-nitjalu puṯu kuliṟa tjanala aḻṯira tjapilpai, kaya palula kulilpai munuya palula nintingku wangkara utilpai. Ka palulanguṟu paluṟu kuliningi alatji, “Ai! Danielnga nyanga tjana mulapa nintipuka alatjiṯu, wati nyanga ngangkaṟi nintipuka uwankarangka waintaṟa.” \p \v 21 Ka Danielnga panya yiya tjuṯa mulapa Papilanta waṟkaringi wati panya mayatja Nipaka-nitjaku munu palulanguṟu palumpa katjaku, pakaḻiku, kuḻu waṟkaringiṯu. Ka palulanguṟu wati kutjupalta maḻa mayatja nyinakatingu ini Tjaiṟatjanya. Paluṟu panya manta ini Puutjaku mayatja puḻka nyinanytjatjanu pitjala Papilaniyaku ngapartji mayatja nyinangi. Ka Danielnga palumpa kuḻu waṟkaringi. \c 2 \s1 Mayatja Nipaka-nitjalu Tjukurmankunytja \p \v 1 Nipaka-nitjanya panya mayatja puḻka nyinangi yiya kutjara. Munu palulanguṟu paluṟu munga kutjupangka ngarira tjukurmanu kutjupa kutjupa munu wankaringkula nyinara puṯu kuliningi, “Ai, nyaaṉa panyatja nyangu?” Munu munga nyara palula paluṟu puṯulta kunkunaringi. \v 2 Munu wati panya Nipaka-nitjalu aḻṯingu wati ngangkaṟi tjuṯa, munu wati ayinayiningku palyalpai tjuṯa, wati nintipuka tjuṯa kuḻu palulakutu pitjala tjukurmankunytja panya palunya utiṟa wangkanytjaku. \v 3 Munu wati panya tjuṯa pitjanyangka paluṟu tjanala wangkangu alatji, “Ngayuluṉa kutjupa kutjupa mulapa tjukurtjunu munu nyangaṉa wankaringkula nyinara puṯu alatjiṯu kulini. Wanyuṉiya utiṟa tjakultjura ngayulu nyanga tjukurmankunytja.” \p \v 4 Kaya wati panya paluṟu tjana mayatjangka panya wangkangu tjanampa wangkangku Aṟa-mayikangku. Nyanga alatjiya wangkangu, “Mayatjan wiṟu mulapa. Nyuntumpala mukuringanyi mayatja nganampa tiṯutjara nyinanytjaku. Palu wanyulanya nyuntu nyanga tjukurmankunytja waraṟa tjakultjura, kala palulanguṟu nyuntula utiṟa wangkaku.” \p \v 5 Ka mayatjangku panya tjanala wangkangu, “Wiya, ngayulu mukuringanyi nyura kuwari ngayulu panya nyakunytjanya tjakultjunkunytjaku munuṉiya palulanguṟulta utiṟa wangka. Wiyangkampa ngayuku tjaultji tjuṯangku nyuranya kaṯaṟa minya-minyaṟa wiyalku munu nyurampa ngura kuḻu piḻuntankuku. \v 6 Palu nyura ngayula tjukaṟurungku utiṟa tjakultjunkunyangkampaṉa ngayulu nyuranya wiṟunmankuku munuṉa nyuranya wiṟu tjuṯa ungkula pukuḻmankuku. Uwa, utingkuṉiya wangka, panya ngayulu tjukurmankunytja.” \p \v 7 Kaya wati panya ngangkaṟi tjuṯangku mayatjangka piṟuku wangkangu, “Mayatjan wiṟu! Wanyulanya tjakultjura nyuntu panya tjukurmankunytja, kala palulanguṟulta nyuntula utiṟa wangkaku. Nyaan wanyu tjukurmanu?” \p \v 8-9 Palu mayatjangku panya wangkangu tjanala, “Ngayulu nyurampa ninti, panya nyura ngurpa munu nyura nguḻuringanyi ngayulu nyuranya iluntankunytjaku-tawara. Pala palulanguṟuṉi nyura ngayunya rawangku wangkanyi ngayuku kulintja kampa kutjupankunytjikitjangku, palu wiya, ngayulu nyurala tjakultjunkunytja wiyangku wantinyi. Nyura alatjiṯuṉiya tjakultjura ngayulu panya tjukurmankunytjanya. Kaṉa palulanguṟu kuliṟa mulamularingkuku nyura utiṟa wangkanyangka kutju.” \p \v 10 Kaya wati panya nintipuka tjuṯangku mayatjangka wangkangu, “Wiya, panya nyuntu kutjun ninti nyuntu pala tjukurmankunytjitjaku. Palu nyuntu utiṟa wangkanytja wiyangkampa nganaṉa puṯu kulini. Wiṟungku wanyu kulila, panya ngura manta winkingkayanku wati nintipuka uwankara palu puṟunypaṯu nyinanyi. Kaya ngura winkingka mayatja uwankarangku ngangkaṟi tjuṯangka nyanga palu puṟunypa tjapilpai wiya. \v 11 Nganaṉala uwankara ngurpa nyuntu panya tjukurpa nyakunytjitjaku. Tjinguṟu nganampa god tjuṯangku kutju nintingku nyuntula tjakultjunkuku, palu god paluṟu tjana panya nganaṉala tjungu nyinanytja wiya.” \p \v 12-13 Ka mayatjangku panya nyangatja kuliṟa tjanampa puḻkaṟa alatjiṯu mirpaṉaringu, ngangkaṟi tjuṯaku, nintipuka tjuṯaku munu palulanguṟu tjaultji tjuṯa wituṟa iyaṉu Papilanta ngura winkikutu para-arintaṟa nintipuka uwankara pungkula iluntankunytjaku, Danielnga munu palumpa maḻpa maṉkurpa kuḻu. \s1 Godalu Danielta mayatjangku tjukurmankunytja utintja \p \v 14 Ka panya Nipaka-nitjaku tjaultji tjuṯa ngaṟangi palunya aṯunymankunytjikitja, ka palumpa tjanampa mayatja nyinangi wati ini Aṟiyakanya. Ka Nipaka-nitjalu palula wangkangu tjaultji tjuṯatjara warmaḻarira ankula nintipuka tjuṯa munu ngangkaṟi tjuṯa kuḻu pungkula iluntankunytjaku. \p Palu Danieltu ankula Aṟiyakala purkaṟangku tjapinu, wati panya tjaultji tjuṯaku mayatjangka alatji, \v 15 “Wiṟu ngana, tjakultjuraṉi. Nyaanguṟu mayatja Nipaka-nitjalu nyuntunya wangkangu nganaṉanya nintipuka uwankara iluntankunytjaku ngangkaṟi tjuṯa kuḻu? Nyangatja aṟa palya wiya, kura.” \p Ka Aṟiyakalu Danielta tjakultjunu aṟa panya Nipaka-nitjalu nintipuka tjuṯangka wangkanytja. \v 16 Ka Danieltu kulintjatjanu mapalku anu mayatja panya Nipaka-nitjalakutu, munu wirkaṟa palula wangkangu, “Tjaultji panya tjuṯa markula, kaṉa ankula tjukutjuku nyinara kuliṟa maḻaku pitjala nyuntulalta utiṟa tjakultjunkuku nyuntu panya tjukurmankunytjitja.” Ka mayatjangku panya palyanmanu munu tjaultji tjuṯa markuṉu. \p \v 17 Ka palulanguṟu Danieltu ngurakutu ankula aṟa panya uwankara tjakultjunu wati panya palumpa maḻpa maṉkurta Ananayala, Mitjayilta munu Atjaṟayala. \v 18 Munu paluṟu tjanala wangkangu, “Wanyula tjapila nganampa panya God ilkaṟitjangka nganampa ngaḻṯuringkunytjaku munu Nipaka-nitjalu tjukurmankunytja ngayula utintjaku, kaṉa Godala kulintjatjanungku ankula mayatjangka panya wangkara utila, kalanya pungkunytja wiyangku wantima wati panya nintipuka tjuṯa munu ngangkaṟi tjuṯa kuḻu, kala uwankara wankaṟu nyinaku.” Munuya mulapaṯu Godala tjapiningi.\fig |src="co01347b.TIF" size="col" loc="p" ref="2:18"\fig* \p \v 19 Ka munga pala palula Godalu Danielnga nintinu, ka wankaringkula nyangu munu tjukurpa uti kuliningi wati panya Nipaka-nitjalu tjukurmankunytja. Munu nyara palulanguṟu nintinnyangka Danieltu God ilkaṟitjanya pukuḻṯu mirawaṉira waḻkuṉu nyanga alatji wangkara, \q1 \v 20 “God, nyuntu panya nintipuka puḻka mulapa munun witulya puḻkatjara. \q2 Kala nyuntunya tiṯutjarangku mirawaṉiku wantinytja wiyangku. \q1 \v 21 Panya nyuntu mayatjangku mantatja ilkaṟitja uwankara tjunguṟa kanyini. \q2 Nyuntu panya ngurkantaṟa mayatja tjunkupai aṉangu tjuṯa aṯunymaṟa kanyintjaku. \q2 Munun kutjupa-aṟa wiyalpai mayatja wiyaringkunytjaku. \q2 Nyuntu alatjiṯun aṉangu nintipuka puḻka palyalpai. \b \q1 \v 22 “Panya aṉangungku kutjupa kutjupa puṯu kulinnyangka nyuntu nintingku utilpai, kumpilitja tjuṯa. \q2 Nyuntu mungawaḻuṟungka uwankara nyakupai nintingku alatjiṯu, \q2 panya nyuntun tili pitalytji puḻkangku tiṯutjarangku irnyaṉi. \q1 \v 23 God, ngayulu nyuntunya mirawaṉira waḻkuṉi, \q2 panya nyuntu ngayuku walytjapiti iritilpi aṯunymaṟa kanyiningi, \q2 munu panyaṉin ngayunya kuwari nintipuka palyaṉu munuṉin witulyanu. \q1 Uwa, nganaṉa tjapinnyangka panya nyuntu ngayula utinu, \q2 munu panyan nganaṉala nintinu mayatja panya paluṟu tjukurmankunytjitja.” \m Alatji Danieltu Godanya waḻkuningi. \s1 Danieltu tjukurmankunytja panya utiṟa wangkanytja \p \v 24 Palulanguṟulta Danielnga anu tjaultji panya tjuṯaku mayatjakutu wati panya Ariyakalakutu munu palula wangkangu, “Kulila! Ngangkaṟi munu nintipuka tjuṯa iluntankuwiyangku wantima. Wanyuṉi ma-kati mayatja Nipaka-nitjalakutu, kaṉa palula wangkara utilku paluṟu panya tjukurmankunytja.” \p \v 25 Ka Ariyakalu Danielnga kuwariṯu katingu mayatja Nipaka-nitjalakutu munu palula wangkangu, “Nyangatja wati panya nyuntu ngalya-katinytjanya ngura panya Judah-languṟu. Nyanga paluṟunta wangkara utilku nyuntu panya tjukurmankunytja.” \p \v 26 Ka Nipaka-nitjalu Danielta tjapinu\f * \fr 2:26 \fr*\ft Danielnga panya ini kutjupa Piltatjatjanya\ft*\f*, “Mulapaṉin nyuntu ngayulu panya tjukurmankunytjanya tjakultjunkuku? Munuṉin palulanguṟu wangkara utilku?” \p \v 27 Ka Danieltu wangkangu, “Wati panya nintipuka uwankarangku tjukurpa nyangatja nyuntula puṯu utiṟa wangkangi, ngangkaṟi tjuṯangku, kililpi nyakupai tjuṯangku kuḻu. \v 28-29 Palu ilkaṟingka nyinanyi God nintipuka puḻka, panya kumpilitja tjuṯa utilpai. Pala paluṟu nyuntunya tjukurmankunyangka kutjupa kutjupa tjuṯa nintini panya ngula nyaaringkuku. Kaṉa kuwari God pala palula kulintjatjanungku nyuntula utini tjukurpa panya nyuntu ngarira nyakunytjanya. \v 30 Palu nyuntu tjinguṟu ngayunya kulilku nintipuka-palku, palu wiya Godaluṉi ngayunya nintinu nyuntula wangkara utintjaku, nyuntu tjukaṟurungku kulintjaku.” \p \v 31 Munu palulanguṟu Danieltu Nipaka-nitjalu tjukurmankunytja tjakultjunu alatji wangkara, “Watin mayatja wiṟu mulapa! Nyuntu panya nyangu tjukurpa wati-wati palyantja puḻka mulapa nyuntula kuranyu ngaṟanyangka, waṟa mulapa. Ka panya pitalytji puḻka mulapa irnyaṟa ngaṟangi, kan puḻkaṟa nguḻuringu. \v 32 Panya paluṟu kata kaulnguṟu palyantja, munu pilpirpa miṉa tjiilpanguṟu palyantja, munu tjuni kaṟilpa tjunta kuḻu puṟantjinguṟu\f * \fr 2:32 \fr*\ft \+it Puṟantji\+it* panya ini English \ft*\ft \+it bronze\+it* ayana puṟunypa\ft*\f* palyantja. \v 33 Munu tjaḻpa ayananguṟu\f * \fr 2:33 \fr*\ft \+it Ayana\+it* panya ini English \ft*\ft \+it iron\+it*\ft*\f* palyantja, munu tjina ayananguṟu tjuḻpirta tjunguṟa palyantja. \p \v 34 “Munu panyan nyangu puḻi murpu katu kaṯakatinyangka, ka panya puḻi taaṉpa puḻka ngalya-punkaṟa wati-wati panya tjina atuṟa pilkiṟa minya-minyaṉu. Ka nyangatja aṉangungku palyantja wiya. \v 35 Ka palulanguṟu wati-wati panya paluṟu uwankara kaṯakatira minya-minyaringu, kata panya kaulnguṟu palyantja, pilpirpa miṉa tjiilpanguṟu palyantja, munu tjuni kaṟilpa tjunta kuḻu puṟantjinguṟu palyantja, tjaḻpa ayananguṟu palyantja uwankara minya-minyaringkula ulpururingu. Ka waḻpangku ulpuru palunya uwankara waṉingu, panya aṉangungku uṉinypa kaṉinnyangka unytjunytju waḻpangku waṉira wililytjingalpai, palu puṟunypa. Ka palula maḻangka puḻi panya taaṉpa paluṟu puḻka mulararira puḻi murpuringu munu manta winkilta tjutuṉu. \p \v 36 “Alatji panyan nyuntu tjukurmankula nyangu, kaṉa kuwari tjukurpa panya palunya nyuntula utiṟa wangkanyi. \v 37 Kan nyuntu mayatja puḻka mulapa mayatja kutjupa tjuṯangka waintaṟa. Panya Godalunta puḻkaṟa witulyanu munu kuṉpuṉu. \v 38 Nyuntu aṉangu ngura winkitjaku mayatja nyinanyi, kuka tjuṯaku, munu tjuḻpu tjuṯaku kuḻu, uwankaraku. Munu panyan kuwari tjukurpa nyangu wati-wati kata kaulnguṟu palyantja – kata nyara paluṟu nyuntunya nintini mayatja puḻka mulapa nyinanytja. Palu ngula nyuntu wiyaringkula iluku. \v 39 Panya nyangun pilpirpa munu miṉa tjiilpanguṟu palyantja – nyara paluṟu nintini mayatja kutjupa nyuntula aṟangka maḻangka nyinakatinytjaku kuṉpu wiya nguwanpa. \v 40 Munu panyan nyangu tjuni kaṟilpa tjunta kuḻu puṟantjinguṟu palyantja – nyara paluṟu nintini mayatja kutjupa ngapartji nyinakatinytjaku manta winkiku mayatja. Munu panyan nyangu tjaḻpa ayananguṟu palyantja – nyara paluṟu nintini piṟuku mayatja kutjupa ngapartji nyinakatinytjaku kuṉpu mulapa ayana puṟunypa panya uwankara upirmankupai. Mayatja nyara paluṟu panya tjaultji tjuṯatjarangku mayatja ngaṉmanyitja uwankara wiyalku. \p \v 41-42 “Munu panyan nyangu tjina ayananguṟu tjuḻpirta tjunguṟa palyantja – nyara paluṟu nintini piṟuku mayatja kutjupa maṉkurpa nguwanpa ngapartji nyinakatinytjaku tjungu nguwanpa. Palu panya mayatja kutjupatjara kuṉpu ngaṟaku ayana puṟunypa, kaya mayatja tjara kutjupa upa ngaṟaku tjuḻpirpa puṟunypa. \v 43 Ka nyuntu ninti panya ayana puṯu tjuḻpirpangka tjungu ngaṟapai, pala palu puṟunypa mayatja paluṟu tjana puṯu tjungu ngaṟaku munuya mauṉṯalpa mauṉṯalpa nyinaku kuṉpu wiya. \p \v 44-45 “Munu panya nyuntu nyangu maḻatja puḻi murpu katunguṟu taaṉpa watiwatingka punkannyangka, ka panya minya-minyaringu, panya ayananguṟu, puṟantjinguṟu, tjuḻpirpanguṟu, tjiilpanguṟu munu kaulpanguṟu palyantja uwankara alatjiṯu wiyaringu. Ka panya puḻi taaṉpa paluṟu punkantjatjanu ngalya-puḻkaringkula puḻi murpuringu munu manta winkilta ngalya-tjutuṉu. Palu puḻi nyanga paluṟu nintini mayatja maḻatja nyinakatinytjaku Goda Ilkaṟitjangku tjunkunytja. Panya nyara palula-aṟangka Godalu mayatja panya maṉkurpa puṯu tjungu nyinanytja tjuṯa wiyalku munu mayatja kutjupa maḻatjalta kuṉpu mulapa tjunkuku, tiṯutjara nyinapainya, witulya puḻka mulapa. Ka mayatja ngura kutjupitja tjuṯangku palunya arkaṟa puṯu alatjiṯu wiyalku, ka mayatja maḻatja paluṟu munu palumpa walytjapiti tiṯutjara wanka nyinaku. \p “Uwa, mayatja wiṟu! God Ilkaṟitjalu panya nyuntunya nintinu nyaa ngula utiringkuku. Ka ngayulu nyuntula tjukaṟurungku tjakultjunanyi nyuntu panya nyakunytjanya, ka nyuntu kulila munu mulamulariwa ngayulu nyanga utiṟa wangkanytjanya.” Alatji Danieltu mayatja panya Nipaka-nitjala wangkangu. \s1 Nipaka-nitjalu Danielnga tjananya kamanta tjunkunytja \p \v 46 Ka Nipaka-nitjalu Danielta kulintjatjanungku palula kuranyu tultjungaṟakatira palunya waḻkuṉu. Munu wangkangu palumpa wati waṟka tjuṯangka paṉṯi wiṟu, mai kuḻu Danielnga katira ungkunytjaku. \v 47 Munu paluṟu Danielta wangkangu, “Mulapa nyuntumpa God puḻka mulapa, god kutjupa uwankarangka waintarinytja. Paluṟu manta winkitjaku mayatja nyinanyi, ka panya mayatja mantatja tjuṯa nyinanyi paluṟu kutjungku tjunkunytjitja. Paluṟu mulapa kumpilitja utilpai, panya paluṟunta nyuntunya nintinu ngayulu tjukurmankunytja, kaṉin wiṟungku ngayula utiṟa tjakultjunu.” \p \v 48 Munu mayatja panya paluṟu Danielnga mayatja kuranyitja tjunu, munu wiṟu tjuṯa palunya ungu. Munu paluṟu wangkangu ngura manta Papilannga mayatjarira palyanyku palumpa kanyintjaku munu nintipuka tjuṯa, ngangkaṟi tjuṯa kuḻu mayatjarira kanyintjaku. \v 49 Ka Danieltu Nipaka-nitjala tjapinu palumpa maḻpa maṉkurku ini panya Tjataṟakaku, Mitjakaku, Pinikauku tjanampa tjunguringkula palunya alpamilantjaku. Ka mulapaṯu tjananya mayatja tjunu Danielta itingka tjungu nyinara waṟkarinytjaku. Ka palulanguṟu Danielnga Nipaka-nitjaku waḻingka nyinangi munu palunya alpamilaningi aṉangu winki palyanyku kanyintjaku ngura nyanga Papilanta munu ngura ititja tjuṯangka kuḻu. \c 3 \s1 Nipaka-nitjalu aṉangu uwankara wangkangu wati-wati puḻka waḻkuntjaku \p \v 1 Ka ngula mayatja Nipaka-nitjalu wati waṟka tjuṯangka wangkangu wati-wati puḻka mulapa kaulnguṟu palyantjaku, katu mulapa 30 miita munu lipi mulapa 3 miita. Paluṟu tjanala wangkangu uṟilta ngaṟatjunkunytjaku ngura ini Tuuṟala panya Papilanta itingka. \v 2 Munu paluṟu mayatja tjuṯa aḻṯingu ngura uwankaranguṟu pitjala tjunguringkunytjaku munu inma puḻka palyaṟa wati-wati panya palunya waḻkuntjaku. Kaya mulapaṯu mayatja uwankara pitjangu manta panya Papilanta ngura winkinguṟu. Tjara kutjupaya nguraku mayatja, tjara kutjupaya nintipuka, tjara kutjupaya mani kanyilpai, kaya kutjupatjara kuutpangka ngurkantankupai, kutjupa tjaraya kamanta tjuṯa ngura tjuṯangka waṟkaripai. \v 3 Mayatja nyanga paluṟu tjanaya uwankara pitjala tjunguringu wati-wati panya palula kuranyu. \v 4 Ka tjana wirkankunyangka Nipaka-nitjalu wati palumpa waṟkangka wangkangu tjanala mirara wangkanytjaku, ka mulapaṯu paluṟu tjanala alatji wangkangu, “Kulilaya aṉangu tjuṯa, panya nyura ngura winkinguṟu pitjangu, wangka kutjupa wangka kutjupa. \v 5 Kuwari wati tjuṯangku tuṟampata, puluta munu kutjupa kutjupa tjuṯa puuṟa wangkatjingalku mayu wiṟu, kaya kutjupa tjuṯangku kita, aapa munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu maṟangku wangkatjingalku. Ka nyura kuliṟa mapalku tultjungaṟakatira wati-wati nyangatja waḻkula, panya Mayatja Nipaka-nitjalu palyantja. \v 6 Palu tjinguṟu nyura waḻkulwiyangku wantinyangkampa palumpa tjaultji tjuṯangku nyuranya waṟungka waṉiku.” \p \v 7 Ka wangkatjingannyangka aṉangu ngura winkitja wangka kutjupa wangka kutjupa tultjungaṟakatingu munuya pupakatira waḻkuningi wati-wati panya palunya. \s1 Danielku maḻpa maṉkurpa Nipaka-nitjala tungunpungkunytja \p \v 8 Kaya wati kutjupa tjuṯangku kililpi nyakupai tjuṯangku ankula Nipaka-nitjala wangkangu Jew tjuṯaku mirpaṉarira. \v 9 Alatjiya palula wangkangu, “Mayatjan wiṟu mulapa! Nyuntumpala mukuringanyi mayatja nganampa tiṯutjara nyinanytjaku. \v 10 Nyuntu panyan wangkangu wangkatjingannyangka aṉangu uwankarangku tultjungaṟakatira waḻkuntjaku. \v 11 Ka kutjupangku wantinyangkampa palulanguṟu nyuntumpa tjaultji tjuṯangku waṟu puḻkangka tjarpatjunkuku. Alatji panya nyuntu wangkangu. \v 12 Palu wanyu kulila, panya nyuntu wati maṉkurpa ngurkantaṟa tjunu Papilanta mayatja waṟkarinytjaku ini panya Tjatarakanya, Mitjakanya munu Pinikaunya. Paluṟu tjanaya inma wangkatjingannyangka nyuntumpa god wantingi waḻkuntja wiyangku, munuya wati-wati nyuntu palyantja pupakatira waḻkuntja wiyangkuṯu wantingi.” \p \v 13 Ka mayatja panya kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu waṟuringkula mirpaṉaringu munu wangkangu, “Palunya tjananyaya ngalya-kati!” \v 14 Ka tjananya ngalya-katinyangka paluṟu tjapinu tjanala, “Mulapa nyura ngayuku god waḻkuntja wiyangku wantingi? Munu nyura ngayulu palyantja waḻkuntja wiyangkuṯu wantingi? \v 15 Kulilaya! Kuwariya piṟuku wangkatjingaṉi, ka nyura tultjungaṟakati, kaṉa nyuranya palya kulilku. Palu wantinyangka ngayuku tjaultji tjuṯangku nyuranya waṟu puḻkangka waṉiku. Panya ngayuluṉa witulya puḻkanya, ka god kutjupangku nyuranya puṯu alatjiṯu wankalku.” \p \v 16 Kaya tjana ngapartji mayatja Nipaka-nitjala wangkangu, “Mayatja, tjinguṟula nguḻunguḻungku nyuntula ngatjinma nganaṉanya ngaḻṯuringkula walatjunkunytjaku. Palu wiya. \v 17 Palya nganaṉanya waṟungka waṉi. Panya nganaṉa God nganampa waḻkulpai, ka nyara paluṟu nganaṉanya wankaṟunkunytjaku ngaṟanyi alatjiṯu. Mulapa paluṟu nganaṉanya anga-tjutulku nyuntu iluntankunytjaku-tawara. \v 18 Palu mayatja, wanyu kulila! Tjinguṟu God nganampangku nganaṉanya wantinyangkampa nganaṉa palunya tungun-tunguntu alatjiṯu waṉalku, munula nyuntumpa god tjuṯa waḻkuntja wiyangku wantiku, wati-wati pala kaulnguṟu palyantja kuḻu wantiku.” \s1 Danielku maḻpa maṉkurpa waṟungka waṉinyangka Godalu tjananya wankaṟunkunytja \p \v 19 Ka mayatja panya paluṟu tjanampa puḻkaṟa alatjiṯu waṟuringu wati panya Jew maṉkurku, munu yunpa kuraringkula mirpaṉarira wati panya waṟu kanyilpai tjuṯangka wangkangu, “Waṟu pala piṟuku puḻkala, ka tili puḻka mulapa kampa.” \v 20 Kaya mulapaṯu tjunu waṟu tjuṯa ka tili puḻka mulapa kampangi. Ka Nipaka-nitjalu tjaultji kuṉpu tjuṯangka wangkangu, “Wati nyanganpaya karpiṟa waṟu pala unngu ma-waṉi!” \v 21-23 Kaya mulapaṯu ulytja winki karpiṟa waṟungka waṉingu, palu ilaringkula waṉinyangka waṟu panya paluṟu ngalya-kampara tjaultji panya tjuṯa kampara iluntanu. Ka panya Tjataṟakanya, Mitjakanya, Pinikaunya tjana waṟu unngu punkaṉu karpintja winki. \p \v 24 Ka mayatja panya puḻkaṟa urulyaraṟa wala puḻka pakalkatingu munu palumpa tjungutja tjuṯangka tjapinu, “Karpiṟala maṉkurpa panyatja waṉingu?” \p Kaya wangkangu, “Uwa mayatja, nganaṉa panya wati maṉkurpa kutju waṉingu.” \p \v 25 Ka mayatjangku panya nyakula wangkangu, “Awa! Nyawaya! Wati panya maṉkurpala waṟungka karpiṟa waṉingu, kaya kuwari kutjara kutjara waṟungka para-ngaṟanyi karpintja wiya. Ai, waṟungku tjananya kampanytja wiya. Nyawalta! Tjanala tjunguringu wati kutjupa, god puṟunypa.”\fig |src="CO01362B.TIF" size="col" loc="p" ref="3:25"\fig* \p \v 26 Ka mayatja panya ngalya-ilaringkula mirangu munu wangkangu, “Tjataṟaka! Mitjaka! Pinikau! Ngalya-pakalaya! Nyura panya god witulya katutja puḻkangka kulilpai. Ngalya-pitjaya!” Kaya mulapaṯu waṟu unngunguṟu ngalya-pakaṉu. \p \v 27 Kaya wati panya mayatja tjuṯangku, kamanta tjuṯangku kuḻu para-ngaṟala waṉaṟa nyangangi kampanytja nyakunytjikitjangku. Munuya nyangu mangka kampanytja wiya, mantara tjanampa kuḻu kampara puyu paṉṯintja wiya alatjiṯu. \s1 Nipaka-nitjalu wangkanytja Danielku tjanampa God kuralwiyangku wantinytjaku \p \v 28 Ka mayatjangku panya wangkangu, “Godanyala waḻkunma Tjataṟakaku Mitjakaku Pinikauku God, panya paluṟu tjana mulamularingkunyangka paluṟu angelpa iyaṉu tjananya waṟu unngu anga-kanyintjaku. Paluṟu tjana panya ngayula kulintja wiya tungunpungu, munuya tjanampa god kutju kulinu ngayuku god wantira, munuya rapa alatjiṯu waṟungka tjarpangu. \v 29 God kutjupa tjuṯangku alatji palyalpai wiya. Kaṉa kuwari tjukurpa puḻka tjunanyi nyura uwankarangku ngayula kuliṟa wangaṉarangku palyantjaku, nyanga alatji: \pi1 Kurantja wiyangkuya wantima God panya Tjataṟakaku, Mitjakaku, Pinikauku. Ka aṉangu kutjupangku tjanampa God kurannyangkampa ngayuku tjaultji tjuṯangku palunya kaṯaṟa minya-minyalku munu palumpa waḻi kuḻu wiyalku.” \m \v 30 Alatji mayatja Nipaka-nitjalu tjukurpa puḻka wangkara tjunu. Munu palula maḻangka wati panya maṉkurpa tjunu palula itingka nyinara ngura panya Papilannga mayatjangku aṯunymaṟa kanyintjaku. \c 4 \s1 Nipaka-nitjalu tjukurmankunytjatjanungku aṉangu winkikutu lita walkatjuṟa iyantja \p \v 1-3 Ka mayatja Nipaka-nitjalu lita walkatjunu munu aṉangu ngura winkikutu iyaṉu wangka kutjupa wangka kutjupakutu. Alatji paluṟu walkatjunu: \pi1 Uwa, nyura palya? \pi1 Kuwariṉa nyurala wangkanyi tjukurpa wiṟu tjuṯa God katutja puḻkangku ngayunya nintintja. Panya paluṟutju witulya puḻkangku wiṟu tjuṯa palyaningi puḻka mulapa nyakula urulyarantjaku. \pi1 Paluṟu alatjiṯu aṉangu tjuṯaku mayatja puḻka mulapa tiṯutjara nyinaku wiyaringkunytja wiya. \pi1 \v 4 Nyangatja panya ngayuku tjukurpa, panya ngayulu pukuḻpa mulapa waḻi nyanga puḻkangka nyinangi mai puḻkangka. \v 5 Munuṉa munga kutjupa piitangka kunkunpa ngarira tjukurmaṟa nyangu kutjupa kutjupa mulapa munuṉa puḻkaṟa nguḻuringu. \v 6 Munuṉa palulanguṟu wati waṟka tjuṯa wituṉu Papilannga nguraṟa tjuṯa wati nintipuka uwankara ngayulakutu ngalya-katinytjaku tjana pitjala ngayula tjukurpa wangkara utintjaku panya ngayulu tjukurmankunytjanya. \v 7 Kaya mulapaṯu pitjangu wati nintipuka tjuṯa, ngangkaṟi tjuṯa, munu kililpi nyakupai tjuṯa, uwankaraya pitjangu. Kaṉa ngayulu tjakultjunu tjanala panya ngayulu nyakunytjitja, kaya tjana puṯu alatjiṯu ngayula utiṟa wangkangi. \v 8 Ka maḻa wati panya Danielngalta wirkanu. (Palunya panyaṉa ini kutjupa ungu, Piltatjanya, ngayuku panya Godaku ini, ka god tjuṯa palula tjungu nyinanyi.) Kaṉa palula tjakultjunu ngayulu tjukurpa nyakunytja. \pi1 \v 9 Munuṉa palula wangkangu, “Piltatjatja! Nyuntu nintipuka mulapa ngangkaṟi tjuṯangka muṉkara, ka ngayulu kulini panya god tjuṯa nyuntula tjungu nyinanyi, panya nyuntu kutjungku uwankara nintingku kulilpai. Wanyu kulila tjukurpa nyanga ngayulu nyakunytjanya munuṉi utiṟa wangka. \pi1 \v 10 Ngayuluṉa kunkunpa ngarira nyangu puṉu waṟa mulapa mantangka nguṟurpa pakaṟa ngaṟanyangka. \v 11 Puṉu paluṟu waṟa mulararira kuṉpu puḻka ngaṟangi ilkaṟi pampuṟa, kaya aṉangu uwankarangku manta winkitjangku uti nyangangi tjanampa nguranguṟu. \v 12 Ka puṉu nyara paluṟu nyaḻpi wiṟu munu mai puḻkatjara ngaṟangi. Kaya aṉangu winkingku mai palunya ngalkuningi kukangku tjuḻpungku kuḻu. Kaya inuṟa tjuṯa puṉu palula wiltjangka ngura palyaṟa ngaringi, ka puṉu miṉangka tjuḻpu tjuṯangku maṉngu tjuṯa palyaningi. \pi1 \v 13 Kaṉa ngarira nyangangi munuṉa ira-nyakula nyangu ilkaṟinguṟu angelpa ngalya-ukalingkunyangka. \v 14 Munuṉa kulinu mirara wangkanyangka nyanga alatji, ‘Puṉu pala kaṯaṟa punkatjingala munu puṉu miṉa parka winkitjara kaṯala munu nyaḻpi tjuṯa kaṯaṟa waṉi munu mai uwankara ala lipingka waṉira wiyala, kaya palanpa uwankara ankula wiyariwa, inuṟa tjuṯa munu tjuḻpu pala tjuṯa kuḻu.\fig |src="co01363b.TIF" size="col" loc="p" ref="4:14"\fig* \v 15-16 Palu waṯa iwiṟi kuḻu wantima ukiṟingka nguṟurpa ngaṟanytjaku munu waṯa pala palunya ayanangka munu puṟantjingka karpiṟa wantima pilta kutjarangka puṟunypa. Ka waṯa nyanga paluṟu\f * \fr 4:15-16 \fr*\ft Kuwari nyangatja puṉu waṯa wangkanytja wiya wati panya mayatja wangkanyi, Nipaka-nitjanya.\ft*\f* aṟa kutjupa nintini panya wati ilytjingka nyinanytja, ka panya munga kutjupa munga kutjupa kulyarpangku wati palunya puntu winki uṟulpai. Wati paluṟu inuṟa tjuṯangka tjungu para-ngaṟaku munu tjananya puṟunypa alatjiṯu nyinaku rawa yiya tjapan, kulintja aṉangu puṟunypa wiya inuṟa tjuṯa puṟunypa.’ \v 17 Nyangatja angelpa tjuṯangku wangkanytja Godalu wangkanyangka aṉangu manta winkitjangku kuliṟa nintiringkunytjaku. Panya ngula tjukurpa nyangatja utiringkunyangka aṉangu manta winkitjangku kulilku, ‘Munta-uwa, paluṟu God katutja puḻka mulapa nyinanyi manta uwankaraku mayatja. Nyara paluṟu kuliṟa wati ngurkantaṟa mayatja tjunkupai ngura aṯunymaṟa kanyintjaku. Kutjupa-aṟa paluṟu alatjiṯu mukuringkula wati kutjupa tjunkupai, tjinguṟu wati pilunytju.’ Nyanga alatjiṉa kulinu angeltu panya wangkanyangka. \p \v 18 “Uwa, Daniel, nyanga palunyaṉa tjukurmankula nyangu, palu wati panya ngayuku nintipuka tjuṯangkuya puṯu alatjiṯu kuliningi ngayula utiṟa wangkanytjikitjangku. Wanyuṉi wiṟungku wangkara utila, panya nyuntu god tjuṯaku kurunpa tjuṯa kanyini, munun kuruntu nintinnyangka utiṟa wangkapai.” \s1 Nipaka-nitjalu tjukurmankunytjitja Danieltu wangkara utintja \p \v 19 Ka Danielnga puḻkaṟa alatjiṯu nguḻu-nguḻuringu nyanga tjukurmankunytjitja kuliṟa, munu paluṟu pilunarira puṯu nguwanpa wangkangi. Ka Nipaka-nitjalu palula wangkangu, “Nguḻuringkunytja wiyangkuṉi tjakultjura tjukurpa nyanga palunya.” \p Ka Danieltu wangkangu, “Mayatja wiṟu, tjukurpa nyanga nyuntu nyakunytja, nyaratja nyuntunyatjara alatjiṯu, nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯatjara wiya. Nyara palulanguṟuṉa nguḻuringanyi nyuntula utiṟa wangkanytjaku. \v 20 Nyuntu panya nyangu puṉu waṟa puḻkangku ilkaṟi pampuntja, ka panyaya aṉangu manta winkitjangku nyangangi para-arintaṟa ngura uwankaranguṟu. \v 21 Puṉu paluṟu panya nyaḻpi wiṟu mulapa munu mai puḻkatjara ngaṟangi aṉangu winkiku munu kuka tjuṯaku kuḻu. Ka inuṟa tjuṯa puṉu panya waṯangka wiltjangka nyinangi, ka puṉu miṉangka tjuḻpu tjuṯangku maṉngu tjuṯa palyaningi. \p \v 22 “Uwa, Mayatja wiṟu, puṉu panya nyuntu tjukurmankunytjanya, palatja nyuntu. Panya nyuntun puṉu palu puṟunypa kuṉpuringkula puḻka mulararingu, kaya kulinu ilkaṟingka mantangka kuḻu. Panya nyuntu mayatja katutja nyinanyi puḻka mulapa manta winkiku. \v 23 Munu panyan nyuntu nyangu angelpa ilkaṟinguṟu ukalingkunyangka munun kulinu wangkanyangka alatji, ‘Puṉu pala kaṯaṟa punkatjingaṟa wiyala. Palu waṯa iwiṟi kuḻu wantima ukiṟingka nguṟurpa ngaṟanytjaku munu waṯa pala palunya ayanangka munu puṟantjingka karpiṟa wanti. Ka ukiṟi nyanga palula nyinara paluṟu kulyarpangka wiita ngariku. Munu paluṟu ilytjingka kuka inuṟa tjuṯangka tjungu rawa nyinaku yiya tjapan.’ \p \v 24 “Uwa, Mayatjan wiṟu! Tjukurpa nyangatjaṉanta kuwari nyuntula utiṟa wangkanyi, panya nyuntu nyakunytjanya. Panya God Katutja Puḻkalu tjukurpa nyangatja nyuntula utinu ngula nyaa nyuntula wirkankuku. \v 25 Kuwari nguwanpantaya aṉangu tjuṯangku nyuntunya nguḻuṟa parari waṉaṟa wantiku, kan mungutja alatjiṯu ilytjingka nyinaku inuṟa tjuṯangka tjungu, munun ukiṟi ngalkuku pulukangka tjungungku, kanta munga kutjupa munga kutjupa kulyarpangku nyuntunya puntu winki uṟulku. Nyanga alatjin rawa nyinaku yiya tjapan, munun palulanguṟulta yiya tjapan ngaṟala wiyaringkula nyuntu kulilku, ‘Munta-uwa, mulapa nyangampal God Katutja Puḻkanyampa nyinanyi mayatja puḻka mulapa ngura winkiku munu manta uwankaraku. Nyanga paluṟu alatjiṯu panya kuliṟa wati ngurkantaṟa mayatja tjunkupai ngura aṯunymaṟa kanyintjaku.’ Alatjilta nyuntu pina aḻaringkula kulilku. \p \v 26 “Palu nyuntu panyan tjukurpa nyangu waṯa munu iwiṟi kuḻu mantangka ngaṟanyangka, ka nyanga palulanguṟulta kulinma panya nyuntu God Ilkaṟitjaku nintiringkula nyuntu piṟuku mayatjariku. \v 27 Mayatja wiṟu ngana! Wanyuṉi kulila munu kura tjuṯa palyantjatjanungku wantira tjukaṟurungku kutju palyanma. Ngaṉmanypa panya nyuntu iwara kurangka ngaṟangi. Palu kuwari nyanga iwara wiṟunya nyakunytjatjanungku waṉanma alatjiṯu munu ngaḻṯutjara tjuṯa ngaḻṯunytjungku kanyinma, ka tjinguṟu nyanganguṟu nyuntumpa wiṟu mulapalta ngaṟaku.” Alatji Danieltu Nipaka-nitjala tjukurpa utiṟa wangkangu. \p \v 28 Ka mulapaṯu Danieltu panya wangkanytjitja uwankara Nipaka-nitjala wirkanu. \v 29-30 Panya yiya kutju ngaṟala wiyaringkunyangka Nipaka-nitjanya waḻi katu para-ngaṟangi palumpa panya waḻingka mununku mirawaṉira wangkangi kaṉany-kaṉanytju, “Nyawaya ngura nyanga Papilanga! Ngayuluṉa witulyangku palyaṉu puḻka mulapa, ka panya ngura wiṟu mulapa ngaṟanyi, kaya aṉangu winkingku nyakula ngayunya mirawaṉinyi ngayulu puḻka palyantja.” \p \v 31 Ka nyangatja wangkanyangka Godalu ilkaṟinguṟu palula wangkangu, “Mayatja Nipaka-nitja! Kulilaṉi ngayulu nyuntula wangkanyangka. Kuwari nyanga alatjiṯu nyuntu mayatja wiyaringanyi ngura nyangaku. \v 32 Kantaya aṉangu tjuṯangku nyuntunya nguḻuṟa waṉaṟa ngura parari ma-wantiku, kan mungutja alatjiṯu ilytjingka nyinaku inuṟa tjuṯangka tjungu, munun ukiṟi ngalkuku puluka tjuṯa puṟunytju. Alatjin rawa nyinaku yiya tjapan munun palulanguṟulta pina aḻaringkula kulilku ngayulu God Katutja Puḻkanya, panya ngayuluṉa mayatja puḻka mulapa mayatja kutjupa uwankarangka waintarinytja. Kan kulilku panya ngayulu alatjiṯu kuliṟa wati ngurkantaṟa mayatja tjunkupai ngura aṯunymaṟa kanyintjaku.” Alatji palula ilkaṟinguṟu wangkangu. \p \v 33 Ka paluṟu wangkanytja mapalku utiringu Nipaka-nitjanya alatjirinytjaku, kaya aṉangu tjuṯangku panya palunya nguranguṟu nguḻuṟa waṯaparaṟa ma-wantir'iyaṉu ilytjikutu, ka paluṟu mayatja wiyaringkula ilytjingkalta nyinara ukiṟi kutjulta ngalkuningi puluka tjuṯa puṟunytju. Ka ilytjingka uṟilta ngarinyangka kulyarpangku palunya munga kutjupa munga kutjupa puntu winki uṟuningi. Alatji paluṟu rawa nyinangi, ka palumpa mangka waṟaringu waḻawuru nyaḻpi puṟunypa, munu miltji kuḻu waṟaringu tjuḻpu tjuṯaku miltji puṟunypa. \s1 Nipaka-nitjalu Godanya Mirawaṉira Waḻkuntja \p \v 34 Ka palulanguṟu yiya tjapan ngaṟala wiyaringkunyangka Nipaka-nitjalu ilkaṟi ira-nyakula Mayatja Godaku mulamularingangi munu paluṟu kulintja tjukaṟururingu. Munu paluṟu God Katutja Puḻkanya waḻkuṟa mirawaṉingu panya Tiṯutjara Nyinapainya. Alatji paluṟu wangkara waḻkuningi,\fig |src="co01368b.TIF" size="col" loc="p" ref="4:34"\fig* \pi1 “God ilkaṟitja, nyuntun mayatja puḻka mulapa tiṯutjara nyinapainya. Nyuntun uwankara rawangku mayatjangku kanyilpai wiyaringkunytja wiyangku. \pi1 \v 35 Panya nyuntu mayatja puḻka nyinanyi, ka aṉangu mantatjangku puṯu nyuntunya wiyalku, panya nyuntu witulya puḻka mulapa aṉangu uwankarangka waintarinytja. Nyuntu alatjiṯu mukuringkula palyalpai angelpa ilkaṟitja tjuṯangka munu aṉangu mantatja tjuṯangka kuḻu. Kutjupangku nyuntunya puṯu markuṉi, munu kutjupangku nyuntunya puṯu wangkanyi, ‘Nyaaku nyuntu nyangatja palyaṉi?’” \m \v 36 “Uwa, nyara palula aṟa ngayuku kulintja tjukaṟururingu, ka Godalu ngayunya maḻakungku aṉangu tjuṯangka tjunguṉu ngayuku mukuringkunytjaku, kaṉiya piṟuku mayatja wangkara wiṟunmanangi. Kaya wati kamanta puḻka tjuṯa ngayulakutu pitjangu munuṉiya piṟuku tjunu Papilanku mayatjarinytjaku. Ka panya aṉangu tjuṯangkuṉiya ngaṉmanytju mayatja puḻka nyangangi, palu kuwariṉiya nyanganyi mayatja kutjupa mulapa. \p \v 37 “Uwa, kuwariṉa ngayulu Nipaka-nitjalu Mayatja Ilkaṟitjanya waḻkuṉi panya paluṟu kutju puḻka mulapa. Palumpa iwara tjukaṟuru munu mulapa. Munu paluṟu aṉangu kaṉany-kaṉanyaripai tjuṯa tjaṟulpai.” Alatji Nipaka-nitjalu God Katutja mirawaṉira lita nyangatja walkatjunu munu aṉangu ngura winkikutu iyaṉu. \c 5 \s1 Mayatja Pilytjatjalu tjana mai puḻka ngalkunnyangka maṟangku utiringkula wall-ta walkatjunkunytja \p \v 1-2 Ka ngula Papilanku mayatja puḻka kutjupa nyinangi wati ini Pilytjatjanya\f * \fr 5:1-2 \fr*\ft Wati nyanga Piltjatjanya panya Papilanku mayatjaringu Nipaka-nitjaku aṟangka.\ft*\f* munu paluṟu tjiṉṯu kutjupa mai puḻka palyaṉu mayatja kamanta tjuṯaku, kaya wati tjuṯa mulapa maiku tjunguringu nampa nyangatja, 1,000. Ka mayatja paluṟu tjanala tjungungku pukuḻarira wama tjikiningi munu taṟangkarira wati waṟkaripai tjuṯangka wangkangu, “Kulilaya! Iriti panya ngayuku tjamu Nipaka-nitjalu Jerusalemaku timpulanguṟu kaapa tjuṯa ngalya-katingu, panya kaulnguṟu tjiilpanguṟu palyantja tjuṯa. Palunya tjananyaya ngalya-kati nganaṉalakutu, kala uwankarangku palula tjanala waina tjikinma munu ngayuku kuri tjuṯangku kuḻu.” \p \v 3-4 Kaya mulapaṯu wati waṟka tjuṯangku kaapa panya tjuṯa mantjiṟa katingu. Kaya Pilytjatjalu tjana mayatja panya tjuṯangku kuḻu kaapa panya palula tjanala waina tjikiningi munuya tjikiṟa tjanampa god tjuṯa waḻkuningi, god panya kaulnguṟu, tjiilpanguṟu, puṟantjinguṟu\f * \fr 5:3-4 \fr*\ft \+it puṟantji\+it* panya ini English \ft*\ft \+it bronze\+it* ayana puṟunypa\ft*\f*, ayananguṟu, puṉunguṟu, puḻinguṟu palyantja tjuṯa. \p \v 5-6 Ka nyara palula mapalku alatjiṯu watiku maṟa utiringu munu wallpangka walkatjunu kutjupa kutjupa. Ka palula itingka lampa ngaṟangi munu tilingku irnyaningi, ka Pilytjatjalu walkatjunkunyangka nyakula puḻkaṟa alatjiṯu nguḻuringkula yunpa kutjuparingu, munu muṯi tjaḻpa puḻkaṟa tjititingkula wawanyaringu.\fig |src="co01375b.tif" size="col" loc="p" ref="5:5-6"\fig* \p \v 7 Munu paluṟu wati waṟka tjuṯa wituṉu ngangkaṟi tjuṯa, nintipuka tjuṯa, munu kililpi nyakupai tjuṯa kuḻu aḻṯira ngalya-katinytjaku. Ka tjana ngalya-wirkankunyangka paluṟu tjanala wangkangu, “Walka nyaa nyangatja ngaṟanyi? Walka nyanga palunyaṉiya nyakula utiṟa wangka. Ka kutjupangku tjukaṟurungku utiṟa wangkanyangkampa ngayulu palunya mayatja nampa 3 tjunkuku ngayula itingka nyinara ngura nyanga Papilannga kanyintjaku, munuṉa palunya pukuḻarira ngayuku mantara purple wiṟunya ungkuku munuṉa liritja tanpalku kaulnguṟu palyantja paluṟu mayatja nyinanytjaku.” \p \v 8 Kaya nintipuka uwankarangku walka panya nyakula puṯu alatjiṯu kuliningi mayatja Pilytjatjala utiṟa wangkanytjikitjangku. \v 9 Ka paluṟu puḻkaṟa mulapa nguḻuringkula yunpa kutjupa alatjiṯu ngaṟangi, ka mayatja kutjupa tjuṯangku kuḻu walka panya palunya nyakula puṯu alatjiṯu kuliningi. \p \v 10 Ka Pilytjatjaku ngunytjungku ruuma kutjupanguṟu kulinu tjana nguḻuringkula wangkara waṉinyangka munu tjanalakutu ngalya-tjarpara nyakula wangkangu, “Mayatjan wiṟu mulapa. Nyuntumpala mukuringanyi mayatja nganampa tiṯutjara nyinanytjaku! Wanyu kulila! Puḻkaṟa nguḻuringkunytja wiyangku wantima! \v 11 Panya nyuntumpa tjamungku mayatja puḻka nyinaralpi wati kutjupa ngurkantaṟa tjunu ngangkaṟi tjuṯa munu kililpi nyakupai tjuṯa kuḻu mayatjangku kanyintjaku. Ngayulu ninti palumpa, panya nganampa god tjuṯa wati nyara palula tjungu nyinanyi. Paluṟu nintipuka mulapa tjukaṟurungku kulilpai nganampa god tjuṯa puṟunytju. \v 12 Wati nyara paluṟu ini Danielnga, palu nyuntumpa tjamungku palunya ini kutjupa tjunu Piltatjanya. Ka wati paluṟu nintipuka mulapa munu aṉangu kutjupangku tjukurmaṟa puṯu kulinnyangka tjukaṟurungku utiṟa tjakultjunkupai munu kutjupa kutjupa wituwitu ngaṟanyangka paluṟu kuliṟa wangkara tjukaṟurulpai. Ka wanyu nyuntumpa waṟka tjuṯa wituṟa iyala palunya aḻṯira ngalya-katinytjaku, ka paluṟu pitjala walka pala wallpangka ngaṟanytjanya nyakula nyuntula tjukaṟurungku utiṟa tjakultjunkuku.” \s1 Danieltu walka panya wall-ta ngaṟanytjitja utiṟa wangkanytja \p \v 13 Kaya mulapaṯu ankula Danielnga mantjiṟa ngalya-katingu. Ka wirkankunyangka mayatja panya Pilytjatjalu palula tjapinu, “Nyuntu mulapa Danielnga? Panya ngayuku tjamungku kunyu nyuntunya ngalya-katingu ngura nyara Judah-languṟu kutjupa tjuṯangka tjungu. Mulapa? \v 14 Ka panya kunyu nganampa god tjuṯa nyuntula tjungu nyinanyi, kan palulanguṟu nintipuka nyinanyi munun kutjupa kutjupa tjuṯa tjukaṟurungku utiṟa wangkapai. Mulapan? \v 15 Panya ngayulu tjapiningi ngangkaṟi tjuṯa walka nyangatja nyakula utiṟa wangkanytjaku, kaya paluṟu tjana puṯu alatjiṯu kuliningi. \v 16 Ka kunyu nyuntu kutjupangku puṯu kulinnyangka utiṟa wangkapai. Wanyuṉi walka nyangatja riitamilaṟa utiṟa wangka, kaṉanta tjukaṟurungku wangkanyangkampa nyuntunya mantara puupulpangka tjarpatjunkuku, munuṉanta liritja kaulnguṟu palyantja kuḻu liringka tanpalku, munu ngayulu nyuntunya nguraku mayatja nampa 3 tjunkuku ngayula itingka nyinanytjaku.” \p \v 17 Ka Danieltu wangkangu, “Mayatjan wiṟu! Palyaṉa kuwari riitamilaṉi walka nyangatja, munuṉanta utiṟa wangkanyi. Palu nyuntu pala ngayunya ungkunytjikitjangku wangkara kalkuṉu, pala palunya wati kutjupa uwa. \p \v 18 “Wanyu kulila! God katutja puḻkangku nyuntumpa tjamu Nipaka-nitjanya mayatja puḻka tjunu ngura nyangaku munu palunya puḻka mulapa palyaṉu, kaya aṉangu tjuṯa palumpa pukuḻaringi. \v 19 Kulinin? Mayatja panya Nipaka-nitjanya puḻka mulapa nyinangi, kaya aṉangu uwankara wangka kutjupa wangka kutjupa ngura kutjupitja ngura kutjupitja palumpa puḻkaṟa nguḻuringkupai. Munu paluṟu panya mukuringkula aṉangu kutjupa iluntankupai munu paluṟuṯu mukuringkula aṉangu kutjupa walatjunkupai. Paluṟu aṉangu tjara kutjupaku pukuḻaripai, munu paluṟu tjara kutjupa kuraringkula paiṟa iyalpai. \p \v 20 “Palu paluṟu kaṉany-kaṉanyarira aṉangu tjuṯangka kulintja wiyaringu, ka Godalu palunya paiṉu mayatja wiyaringkunytjaku, ka aṉangu uwankara palumpa pukuḻarinytja wiyaringu. \v 21 Ka paluṟu kuka tjuṯa puṟunyaringu, kaya aṉangu tjuṯangku ilytjikutu palunya paiṟa iyaṉu tangkiyi inuṟa tjuṯangka tjungu patu nyinanytjaku munu ukiṟi ngalkuntjaku pulukangka tjungungku, ka munga kutjupa munga kutjupa kulyarpangku palunya puntu winki uṟulpai. Ka palulanguṟu paluṟu pina aḻaringkula kulinu mulapa Godanya katutja puḻka mulapa ngura uwankaraku mayatja munu paluṟu alatjiṯu mukuringkula aṉangu ngurkantaṟa mayatja tjunkupai. \p \v 22-23 “Palu nyuntu ninti uwankaraku, panya nyuntu palumpa pakaḻi alatjiṯu. Palu nyuntu kuwari kaṉany-kaṉanyarinyi munu nyangan Mayatja Ilkaṟitjala tungunpunganyi. Panya nyuntu wangkangu wati waṟka tjuṯa kaapa panya miḻmiḻpa tjuṯa timpulanguṟu katinytja nyuntunya katira ungkunytjaku. Munu nyangan nyuntu kaapa palula tjanala waina tjikinu, mayatja nyanga tjuṯangku kuḻu, nyurampa kuri tjuṯangku kuḻu. Munu nyura tjikiṟa puṉu tjuṯa godanyanmaṟa waḻkuningi puṉu panya tjiilpanguṟu, kaulpanguṟu, ayananguṟu, puṉunguṟu, apunguṟu palyantjitja tjuṯa. Palu puṉu nyara paluṟu tjana puṯu nyakupai, puṯu kulilpai, ninti wiya. Godalu kutjungku nyuntunya wanka ungkupai, munu paluṟu kutjungku nyuntunya wanka kanyilpai nyuntu kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku. Palu nyuntun palunya wantinyi palumpa pukuḻarinytja wiyangku alatjiṯu. \p \v 24 “Pala palulanguṟu nyanga nyuntu kuwari nyangu maṟangku utiringkula walkatjunkunyangka. \p \v 25 “Ka nyanga ngaṟanyilta uti alatjiṯu wall-pangka: \pc \tl MINAI\tl*, \tl MINAI\tl*, \tl TIKIL\tl*, \tl PAATJIN\tl*. \p \v 26 “Ka alatji ngaṟanyi ini nyanga paluṟu tjana: \li1 \tl MINAI\tl* wangkanyi alatji \tl RAWA WIYA\tl* panya Godalu nyuntunya wangkanyi mayatjarira rawa nyinanytja wiya. \li1 \v 27 Ka nyanga \tl TIKIL\tl* wangkanyi alatji, \tl WAYAMILALPAI\tl* panya Godalu nyuntunya wayamilaṉu mununta nyangu nyuntu tjukaṟuru wiya. \li1 \v 28 Munu \tl PAATJIN\tl* wangkanyi alatji, \tl TJARALPAI\tl* panya Godalu nyuntunya mayatja wiyaṉi munu nyuntumpa aṉangu uwankara tjaraṉi, ka tjara kutjupa wati kutju Miitanya-nguraṟangku pitjala mayatjarira kanyilku, ka tjara kutjupa wati kutjupa Puutjanya-nguraṟangku pitjala mayatjarira kanyilku.” \m Alatji Danieltu mayatja panya Pilytjatjala utiṟa wangkangu. \p \v 29 Ka paluṟu wati waṟkaripai tjuṯa wangkangu Danielnga mantara puupulpangka tjarpatjunkunytjaku munu liritja kaulnguṟu palyantja palula liringka tanpantjaku, munu paluṟu Danielnga Papilanku mayatja nampa 3 tjunu. \p \v 30 Ka munga nyara palulaṯu wati kutjupangku Pilytjatjanya iluntanu, Papilanku panya mayatja puḻka. \v 31 Ka palumpa aṟangka wati ini Taṟiyatjanya mayatjaringu. Nyara paluṟu panya ngura ini Miitanya-nguraṟa munu paluṟu 62 years old nyinangi. \c 6 \s1 Wati kamanta tjuṯa Danielku kuraringkunytja \p \v 1 Munu Taṟiyatjalu mayatjarira manta tjaraṉu ngura kutju kutju ngaṟanytjaku 120 panya tjuṯa mulapa, munu wati tjuṯa ngurkantaṟa tjunu ngura panya palunya tjananya kutjungku kutjungku mayatjarira kanyintjaku. \v 2 Munu wati maṉkurpa kuḻu ngurkantaṟa tjunu Danielnga tjananya paluṟu tjana mayatjangku nyakunytjaku wati 120 palunya tjananya, ka Danieltu tjana palunya tjananya nyangangi tjana ngura tjuṯa tjukaṟurungku aṯunymankunytjaku ngunti palyantjaku-tawara. \v 3 Ka Taṟiyatjalu wati panya Danielnga nyangangi waṟka wiṟuṟa palyalkatinyangka wati panya kutjupa kutjarangka muṉkara mulapa. Munu palulanguṟu paluṟu kuliningi palunya mayatja puḻka mulapa tjunkunytjikitjangku ngura nyanga uwankaraku. \p \v 4 Ka Taṟiyatjanya Danielku pukuḻarinyangka wati panya kutjara nyaṟaringkula pukuḻpa wiya alatjiṯu ngaṟangi kamanta kutjupa tjuṯa kuḻu, munuya paluṟu tjana rawangku Danielnga kutjuṯu-kutjuṯu nyangangi. Alatjiya kuliningi, “Tjinguṟu paluṟu waṟka ngunti palyalku, kala mayatja Taṟiyatjala mapalku tjakultjura, ka palunya mayatja wiyala.” Munuya nyakula kuliningi, walangkuwi nyanga Danieltu ngunti-ngunti palyala. Palu tjana puṯu alatjiṯu nyangangi, panya paluṟu wati tjukaṟuru mulapa, tjukaṟurungku wangkapai munu waṟka wiṟu palyalpai. \v 5 Munuyanku wangkara waṉingi, ka kutjungku wangkangu, “Wanyula wanti, panya paluṟu kura palyantja wiyaṯu.” Ka kutjupangku wangkangu, “Palu yaaltji-yaaltjila palyalku Taṟiyatjanya Danielku mirpaṉarinytjaku?” Ka piṟuku kutjupangkulpi wangkangu, “Wanyuya kulila! Wati nyara paluṟu panya tiṯutjarangku palumpa God waḻkulpai Jew tjuṯaku panya god. Utila kutjupa kutjupa palyanma, ka paluṟu God nyara palumpa waḻkunnyangkampa Taṟiyatjanya palumpa mirpaṉariku.” Alatjiya wangkara kuliningi wati panya kamanta tjuṯangku. \p \v 6 Munuya palulanguṟu mayatja panya Taṟiyatjalakutu anu munuya wangkangu, “Mayatjan wiṟu mulapa. Nyuntumpala mukuringanyi mayatja nganampa tiṯutjara nyinanytjaku! \v 7 Wanyulanya kulinma, panya nganaṉa kamanta uwankarangku wangkara kuliningi, uti nyuntu tjukurpa law kuwaritja aṉangu uwankaraku palyanma tjana wangaṉarangku nyuntunya kulintjaku. Wanyu aṉangu uwankarangka wangka piṟa nyangangka nyuntunya kutju pupakatira waḻkuntjaku munuya god kutjupangka pupakatinytja wiyangku wantinytjaku. Palu tjinguṟu kutjupangku nyuntula tungunpungkula god kutjupangka tjapinnyangkampa tjaultji tjuṯa wangka palunya witiṟa katira piṯingka waṉinytjaku lionku panya ngurangka. \p \v 8 “Nyanga alatji-puṯa law kuwaritja walkatjura mununku ini nyuntumpa walkatjura, ka pala palulanguṟu law paluṟu tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku wiyaringkunytja wiya. Panya tjaka nganaṉa Miitanya-nguraṟa tjuṯangku munu Puutjanya-nguraṟa tjuṯangku law nganampa tjunkupai tiṯutjara alatjiṯu ngaṟanytjaku wiyaringkunytjaku wiya.” Alatjiya wangkara wituwituningi mayatja panya Taṟiyatjanya. \p \v 9 Ka mayatja panya paluṟu palyanmanu kuliṟa, kaya law palunya walkatjuṟa palunya ungu, kanku ini tjaṟu walkatjunu. \p \v 10 Ka Danieltu kulinu law tjana tjunkunytja munu paluṟu ngurakutu ankula ruuma katutjangka tatinu munu window-ngka itingka tultjungaṟakatira Godala tjapiningi aḻa Jerusalemalakutu nyakula. Nyanga alatji panya paluṟu tjakangku ankula palumpa ruumangka tjapilpai tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa mungawinki munu kaḻaḻa munu mungangka kuḻu Godanya waḻkuntjikitjangku.\fig |src="co01376b.TIF" size="col" loc="p" ref="6:10"\fig* \p \v 11 Kaya wati panya kamanta tjuṯa tjunguringkula Danielku ngurakutu anu munuya palunya kumpiṟa nyangangi Godala tjapinnyangka, panya paluṟu alpamilantjaku ngatjiningi. \v 12 Munuya nyakula wantira anu mayatja Taṟiyatjalakutu munuya wangkangu, “Nyuntu panyan law palyaṉu aṉangu uwankaraku piṟa nyangangka nyuntunya kutju waḻkuntjaku munu god kutjupa waḻkulwiyangku wantinytjaku aṉangu kuḻu. Ka panya aṉangungku kulilwiyangku wantinyangka nyuntu wangkangu wati nyuntumpa tjaultji tjuṯangku aṉangu palunya witiṟa lionpa tjuṯangka waṉinytjaku.” \p Ka mayatjangku wangkangu, “Uwa, mulapa ngayulu law pala palunya palyaṉu nganampa, ka law paluṟu tiṯutjara alatjiṯu ngaṟaku wiyaringkunytja wiya.” \p \v 13 Ka palulanguṟu wati panya kamanta tjuṯangku mayatjangka wangkangu, “Wati nyara Danielnga panya Judah-languṟu katinytja, nyara paluṟu nyuntula tungunpunganyi munu law panya nyuntu palyantja kulintja wiyangku wantira palumpa godangka rawangku tjapini tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa mungawinki, kaḻaḻa munu mungangka kuḻu. Ka alatji palyannyangka law panya paluṟu ngaṟanyiṯu lionpa tjuṯangka waṉinytjaku.” \p \v 14 Ka mayatjangku nyangatja kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, panya paluṟu Danielku puḻkaṟa mukuringu. Munu paluṟu rawangku kuliṟa mungartjiringu, “Yaaltjingaṟaṉa palunya wankaṟunkuku?” \p \v 15 Palu wati kamanta tjuṯa panya Danielku kuraringangi munuya mungartji tjunguringkula anu mayatjakutu munu wangkangu, “Mayatjan wiṟu! Nyuntu panyan law palatja palyaṉu aṉangu uwankaraku. Ka tjaka panya nganaṉa law palyaṟa tiṯutjarangku kanyilpai wantinytja wiyangku, kaya aṉangu uwankarangku uti tiṯutjarangku wangaṉarangku kulinma wantinytja wiyangku, nyuntu kuḻu.” \s1 Godalu Danielnga lionpa tjuṯangka waṉinyangka wankaṟunkunytja \p \v 16 Ka palulanguṟu mayatjangku tjaultji tjuṯa wituṉu ankula Danielnga witiṟa lionpa tjuṯaku ngurangka waṉinytjaku piṯi puḻkangka unngu. Palu waṉinytja kuwaripangka mayatjangku Danielta alatji wangkangu, “Nyuntu panya god nyuntumpangka wangaṉarangku alatjiṯu kulilpai, kanta tjinguṟu paluṟu nyuntunya wankaṟunkuku.” \p \v 17 Munuya Danielnga waṉinytjatjanungku maḻangka puḻi taaṉpa puḻkanya angatjunu piṯi panya aḻangka, ka mayatjangku puḻi panya palula kiṯi palumpangka kiṯitjuṟa wantingu aṉangu tjuṯangku nyakula wantinytjaku tjana aḻaṟa Danielnga alpamilantjaku-tawara, kaya palu puṟunypaṯu wati kamanta tjuṯangku ngapartji tjanampa kiṯingka kiṯitjuṟa wantingu. \p \v 18 Ka mayatja panya ngurakutu anu munu mai ngalkuntja wiya nyinangi, munu paluṟu inma kutjupa kutjupa wantingi alatjiṯu kungkawaṟa tjuṯa nyaṉpinyangka uwankara wantingi alatjiṯu. Munu paluṟu mungangka Danielnga rawangku kuliṟa puṯu alatjiṯu kunkunaringi. \p \v 19 Munu mungawinki mayatja panya pakaṟa wala winki anu lionku panya piṯikutu. \v 20 Munu ilaringkula paluṟu mirara tjapinu, “Wai, Daniel! Nyuntu panyan God Wankanya wangaṉarangku kulilpai. Panya nyuntu palumpa wiṟuṟa waṟkaripai, kanta wankaṟu kanyiningi lion tjuṯangku patjantjaku-tawara?”\fig |src="GT_Dan0618 Daniel & Lion's Den.tif" size="col" loc="p" ref="6:20-21"\fig* \p \v 21 Ka Danieltu wangkangu, “Mayatjan wiṟu mulapa. Nyuntumpaṉa mukuringanyi mayatja tiṯutjara nyinanytjaku! \v 22 God panya ngayulu waḻkulpainya ngayuku ninti, panya ngayulu kura palyantja wiyaṯu. Ka paluṟu angelpa iyaṉu lionpa tjuṯa tjaa patintjaku, kaṉiya tjana ngayunya patjantja wiyangku wantingi. Palu mayatjan wiṟu, ngayulu panyaṉa nyuntunya kurantja wiyaṯu.” \p \v 23 Ka mayatja panya Taṟiyatjanya wangka kuliṟa puḻkaṟa pukuḻaringu munu palumpa waṟkaripai tjuṯa wangkangu Danielnga piṯinguṟu ilaṟa pakaltjingantjaku. Ka paluṟu pika pirintja wiya, patjantja wiya alatjiṯu pakanu, panya paluṟu Godaku mulamularingkupai, ka palulanguṟu palunya Godalu aṯunytju kanyiningi. \p \v 24 Ka Taṟiyatjalu palumpa tjaultji tjuṯa wangkangu wati kamanta panya Danielnga kuralpai tjuṯa witiṟa ngalya-katinytjaku piṯikutu munu kuri tjuṯa, tjitji winki kuḻu. Kaya mulapaṯu palunya tjananya katira piṯi panya palula waṉingu lionpa tjuṯangka, kaya lion tjuṯangku aṉangu panya palunya tjananya punkaṟa ukalingkunyangka katuṯu patjaṉu munu tjananya uwankara ngalkula wiyaṉu tarka kuḻu. \s1 Mayatja Taṟiyatjalu aṉangu winki wituntja Danielku God waḻkuntjaku \p \v 25 Ka Mayatjangku panya wangka iyaṉu aṉangu ngura winkikutu wangka kutjupa kutjupakutu manta winkikutu nyanga alatji walkatjuṟa: \pi1 “Ngayulu mukuringanyi nyura pukuḻarinytjaku munu nyurampa uwankara wiṟu mulapa ngaṟanytjaku. \pi1 \v 26 Nyangatja ngayulu kuwari nyuranya wangkanyi nyura uwankarangku Danielku Godanya nguḻungku kulintjaku munu palunya mirawaṉira waḻkuntjaku.” \b \q1 “Paluṟu panya wanka mulapa \q2 munu panya tiṯutjara wanka nyinanyi. \q1 Paluṟu mayatja puḻka mulapa uwankarangka waintaṟa alatjiṯu, \q2 ka palunya kutjupangku puṯu wiyalku, \q2 Paluṟu mayatja tiṯutjara nyinaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. \q1 \v 27 Paluṟu panya aṉangu tjuṯa wankaṟunkupai \q2 munu miracle tjuṯa palyalpai ilkaṟingka munu mantangka kuḻu. \q1 Paluṟu panya Danielnga wankaṟunu lionpa puḻka tjuṯanguṟu.” \m \v 28 Uwa, Taṟiyatjanya mayatja puḻka nyinanyangka Danielnga palula rawa waṟkaringi mayatja ititja, munu piṟuku mayatja kutjupa ini Tjaiṟatjanya nyinanyangka Danielnga mayatjaṯu waṟkaringi palula itingka. Wati panya Tjaiṟatjanya ngura ini Puutjanya-nguraṟa. \c 7 \s1 Danieltu mamu kutjara kutjara tjukurmaṟa nyakunytja \p \v 1-2 Panya ngaṉmanypa wati Piltjatjanya ngura Papilanku mayatja puḻka nyinanyangka Danieltu tjukurmanu kunkunpa ngarira, munu nyakunytjatjanungku walkatjunu alatji, “Ngayulu ngarira nyangu waḻpa puḻka mulapa wangkanyangka kakaraṟanguṟu wiluṟaranguṟu alinytjaranguṟu munu uḻpaṟiranguṟu munu paluṟu uṟu puḻka uritjingaṉu puḻkaṟa mulapa. \v 3 Ka mamu kutjara kutjara puḻka mulapa pakaṉu uṟu ngaṯinguṟu, kaṉa nyakula nguḻu-nguḻuringu. Mamu paluṟu tjana kutjupa kutjupa mulapa. \p \v 4 “Ka mamu kutju lion puḻka puṟunypa ngaṟangi waḻawuruku nyaḻpitjara. Ka ngayulu nyakunyangka kutjupangku palumpa tjaṉanguṟu nyaḻpi winki ilaṟa waṉingu, ka katuringkula wati puṟunypa paḻtjuṟa ngaṟangi, munu paluṟu kulilpairingu aṉangungku kulintja puṟunypa. \p \v 5 “Munuṉa piṟuku mamu kutjupa ngapartji nyangu bear puṟunypa, ka paluṟu katuringkula ngalya-pupangi, munu paluṟu kuka kantilypa maṉkurpa patjaṟa kaṯiṯingku kanyiningi. Ka kutjupangku bear palula wangkangu, ‘Pakaṟa aṉangu tjuṯa mulapa ngalkula paḻtjariwa.’ \p \v 6 “Palulanguṟuṉa piṟuku nyangu mamu kutjupa ngapartji leopard puṟunypa kata kutjara kutjaratjara, munu paluṟu tjuḻpuku nyaḻpi kutjara kutjara tjaṉangka kanyiningi. Ka kutjupangku mamu palunya tjunu aṉangu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku. \p \v 7 “Munuṉa piṟuku kutju-aṟalta nyangu mamu maḻatja. Paluṟu kuṉpu puḻka mulapa, panya tjanala waintaṟa. Kaṉa nyakula puḻkaṟa alatjiṯu kurunpa unngu nguḻuringu. Panya paluṟu kaṯiṯi ayanatjara puḻka mulapa uwankara patjaṟa minya-minyalpai munu tjinangku kantuṟa kaṯantankupai. Paluṟu yuṟuwilya 10-tjara kutjupa mulapa. \p \v 8 “Ka ngayulu yuṟuwilya 10 palunya tjananya nyakunyangka yuṟuwilya kuḻunypa ngalya-pakaningi nguṟurpa, ka kutjupangku yuṟuwilya panya maṉkurpa warpuṟa waṉingu yuṟuwilya panya kuḻunypa pakantjaku. Ka yuṟuwilya kuḻunypa paluṟu kuṟutjara munu tjaatjara ngaṟangi aṉangu puṟunypa munu paluṟu kaṉany-kaṉanytju miral-miraltu wangkangi.” \s1 Danieltu God Tiṯutjara Wanka Nyinapainya tjukurmaṟa nyakunytja \p \v 9 Munu Danieltu piṟuku wangkangu, “Palulanguṟuṉa nyangu kutjupangku mayatjaku tjiya wiṟu tjuṯa tjunkunyangka. Ka mayatja panya Tiṯutjara Wanka Nyinapainya tjiya kutjungka nyinakatingu aṉangu tjuṯa ngurkantankunytjikitja. Palumpa panya mantara piṟanpa mulapa nyiṉnga puṟunypa munu mangka palu puṟunypaṯu piṟanpa mulapa. Ka palumpa tjiya wiṟunguṟu waṟu tili tiitiilaraṟa waṉaningi, ka tjiya paluṟu wiilatjara, ka wiila palula tjanalanguṟu kuḻu waṟu tili tiitiilaraṟa waṉaningi. \v 10-11 Ka waṟu uṟu puṟunypa palulanguṟu ukalingangi, Tiṯutjara Wanka Nyinapailanguṟu. Ka angelpa mungilyi mulapa palula kuranyu ngaṟala waṉaṟa palumpa palyaningi. Ka kuutpa tjaataringu aṉangu tjuṯa ngurkantankunytjaku, kaya nyiri tjuṯa aḻaṉu. Kaṉa uwankara nyakula waintaṟa nyangu yuṟuwilya panya kuḻunypangku kaṉany-kaṉanytju wangkanyangka, ka ngayulu nyakunnyangka mamu panya palunya kutjupangku iluntanu, panya aṉangu tjuṯa ngalkula wiyalpainya, munu palunya waṟungka tjarpatjunu kampara piḻṯiṟa wiyantjaku ka mulapaṯu piḻṯiringkula mulururingu. \v 12 Kaya mamu panya kutjupa maṉkurpa mayatja puḻka nyinanytjatjanu tjukutjukuringu, panya kutjupangku tjananya tjaṟuṉu, palu tjananya iluntankunytja wiyangku wantingu tjukutjuku rawa nguwanpa nyinanytjaku. \p \v 13 “Kaṉa kuwaripangkuṯu nyangangi munuṉa kutjupa ngangkaḻingka pitjanyangka nyangu watiku katja puṟunypa. Kaya palunya Godalakutu ma-katingu Tiṯutjara Wanka Nyinapailakutu. \v 14 Ka palunya pukuḻṯu mirawaṉira mayatja puḻka mulapalta tjunu manta winkitjaku mayatja nyinanytjaku, aṉangu ngura winkitjangku palunya wangaṉarangku kuliṟa waḻkuntjaku wangka kutjupa kutjupangku, miṟi kutjupa kutjupangku. Ka paluṟu tiṯutjara alatjiṯu nyinaku mayatja puḻka mulapa ka kutjupangku palunya puṯu wiyalku. Alatjiṉa tjukurpa nyangu.” \s1 Angeltu Danielta tjukurpa utiṟa wangkanytja \p \v 15 Munu Danieltu piṟuku wangkangu, “Uwa, ngayulu puḻkaṟa nguḻuringu munuṉa puṯu kuliningi tjukurpa nyangatja nyakunytjatjanungku. \v 16 Mununa angelpa tjuṯakutu ma-ilaringkula kutjungka tjapinu, ‘Tjukurpa nyanga paluṟu nyaa wanyu nintini?’ Kaṉi angeltu utiṟa wangkangu nyanga alatji, \v 17 ‘Mamu panya kutjara kutjarangku nintini wati kutjara kutjarangku ma-kuṉpuringkula aṉangu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku. \v 18 Palu mayatja panya paluṟu tjana ngaṟala ma-wiyaringkunyangka maḻangka God Katutja Puḻkalu palumpa walytja tjuṯa mayatja tjunkuku tjana mayatjarira tiṯutjarangku aṯunymaṟa kanyintjaku.’ Alatjiṉi angeltu tjakultjunu. \p \v 19 “Kaṉa mukuringangi angeltu mamu panya maḻatja kuḻu utiṟa wangkanytjaku. Panya mamu paluṟu kutjupa mulapa puḻkaṟa nguḻuringkunytjaku, mamu nyara maṉkurta waintaṟa alatjiṯu. Panya paluṟu kaṯiṯi ayanangku munu maṟa puṟantjingku\f * \fr 7:19 \fr*\ft \+it Puṟantji\+it* panya ini English \ft*\ft \+it bronze\+it* wituwitu ayana puṟunypa\ft*\f* aṉangu tjuṯa warpuṟa muṯun-muṯunmankupai munu ngalkupai munu tjara kutjupa tjinangku kantuṟa pilkilpai. \v 20 Munuṉa mukuringangi yuṟuwilya panya 10 kuḻu kuliṟa nintiringkunytjikitja mamu panya palula katangka ngaṟanytjanya munu yuṟuwilya panya kuḻunypa nguṟurpa pakantja kuḻu, panya kutjupangku yuṟuwilya panya maṉkurpa warpuṟa waṉingu yuṟuwilya kuḻunypa paluṟu pakantjaku. Kuḻunypa paluṟu panya witulya puḻka mulapa munu kuṟu aṉangu puṟunypa paluṟu rawa kaṉany-kaṉanypa wangkapai. \v 21 Kaṉa rawangku nyangangi yuṟuwilya panya kuḻunypa paluṟu aṉangu Godaku walytja tjuṯaku pikaringkula waintarinyangka. \v 22 Palu Katutja Puḻkalu, Tiṯutjara Wanka Nyinapailu, pitjala palumpa walytja tjuṯa nyakula tjukaṟurunmanu, munu tjananya mayatja tjunu tjana mayatjarira uwankara aṯunymaṟa kanyintjaku. \p \v 23 “Munu paluṟu ngayula alatji utiṟa wangkangu, ‘Panya mamu nyara maḻatjangku nintini mayatja puḻka ngula pakantjaku. Mayatja nyara paluṟu pakaṟa aṉangu tjuṯa mayatjarira kuṉpungku kanyilku ngura tjuṯa mulapa, mayatja panya ngaṉmanyitja maṉkurpa puṟunypa wiya, panya paluṟu manta winkingka ngura munu aṉangu tjuṯa minya-minyaṟa kantuṟa wiyalku. \v 24 Ka mayatja nyara palula maḻangka mayatja kutjupa tjuṯa pakalku 10-pa kutjupa ngapartji ngura panya tjuṯa kanyintjaku. Panya yuṟuwilya panya 10-pangku nyanga palunya nintini. Ka palula tjanalanguṟu mayatja kutjupalpi pakalku munu paluṟu kuṉpu puḻkaringkula mayatja ngaṉmanyitja maṉkurpa wiyalku. Nyanga palunya panya yuṟuwilya kuḻunypangku nintini, panya paluṟu nguṟurpa pakannyangka yuṟuwilya kutjupa maṉkurpa kaṯakatingu. Ka mayatja nyara paluṟu kutjupa nguwanpa nyinaku kura puḻka mulapa, mayatja ngaṉmanyitja tjuṯa puṟunypa wiya. \v 25 Munu mayatja nyara paluṟu God Katutja Puḻkanya kuraṟa pungkuku munu aṉangu panya Godaku walytja tjuṯa kuḻu kuralku munu pungkuku. Munu paluṟu kulilku Godaku tjukurpa tjuṯa kampa kutjupankunytjikitjangku, munu inma tjuṯa kuḻu panya Godalu tjananya ungkunytjitja. Ka Godalu mayatja palunya markuntja wiyangku wantiku, ka yiya kutjara kutjara nguwanpa nyara paluṟu Godaku walytja tjuṯalta mayatjarira kuralku. \v 26 Palu kuutpa nyara ilkaṟingka Godalu mayatja panya palunya puḻkaṟa wangkara kuranmankuku, ka paluṟu mayatja ngaṟanytja wiyaringkuku alatjiṯu. \v 27 Ka palulanguṟulta God Katutja Puḻkalu palumpa walytja tjuṯalta mayatja tjunkuku, ka tjana mayatjarira manta winki tiṯutjarangku aṯunymaṟa kanyilku ngura uwankara. Ka mayatja kutjupa uwankarangku palunya waḻkulku munu palula kutjungka wangaṉarangku kulilku.’ Alatjiṉi angeltu utiṟa wangkangu. \p \v 28 “Uwa, nyanga alatjiṉa ngarira tjukurpa nyangu munuṉa puḻkaṟa alatjiṯu nguḻuringu munuṉa yunpa kutjuparingu, mununa kutjupangka wangkawiyangku alatjiṯu wantingi munuṉa unngu kutju kuliningi.” \c 8 \s1 Danieltu tjiipi rama munu nanikuta kuḻu tjukurmaṟa nyakunytja \p \v 1 Uwa, mayatja panya paluṟuṯu nyinangi wati panya Piltjatjanya, kaṉa palumpa panya waṟkaringangi. Ka yiya kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka ngayulu piṟukuṯu tjukurpa nyangu. \v 2 Munuṉa nyangu ngayulu ngaṟanytja manta ini Iilamala ngura tawunu puḻkangka ini Tjuutjala. Panya tawunu nyara palula wall waṟa puḻka para-arintaṟa ngaṟangi aṉangu tjuṯa anga-kanyintjaku. Munuṉatju ngayulu walytjangku nyangu ngayulu ngaṟanytja karu ini Ulaila itingka tawunu nyara palula nguṟurpa. \v 3 Munuṉa nyangu tjiipi panya rama yuṟuwilya waṟa kutjaratjara uṟu pala palula itingka ngaṟanyangka. Ka yuṟuwilya kutju waṟa nguwanpa ngaṟangi kutjupangka waintaṟa.\fig |src="bk00179c.tif" size="col" loc="p" ref="8:3"\fig* \v 4 Munuṉa nyangu rama paluṟu para-wirtjapakannyangka wiluṟara, alinytjara, uḻpaṟira. Rama paluṟu pikangku uwankara yuṟuwilyangka para-pungangi, ka palunya kutjupa tjuṯangku puṯu angatjunangi ngalkiltu, ka paluṟu tungunpungkula alatjiṯu pungkula pungkula kaṉany-kaṉanyaringu. \p \v 5 Kaṉa ngayulu nyangatja nyakula ngaṟala kuliningi, ka nanikuta nyiṯayira wiluṟaranguṟu wati-wirtjapakaningi wala winki alatjiṯu katuwanu manta pampuntja wiya. Ka nyara palula yunpangka kuṟu kutjarangka nguṟurpa yuṟuwilya kutju ngaṟangi waṟa puḻkanya. \v 6-7 Munu paluṟu rama panya palulakutu wirtjapakaṉu mirpaṉpa alatjiṯu palunya pungkunytjikitja. Munu palunya pika puḻka pungu munu palumpa yuṟuwilya kutjara kaṯantanu. Munu palunya pungkula punkatjingaṟa kantu-kantuṟa ngaṟangi palula katu. Kaya kutjupa tjuṯangku rama palunya puṯu ngalkiningi panya nanikuta nyaratja kuṉpu puḻka. \v 8 Munu palulanguṟu ma-kuṉpuringkula wituwitu puḻka mulararingu munu kaṉany-kaṉanyaringu. Palu paluṟu kuṉpu puḻkaringkunyangka palumpa panya yuṟuwilya kaṯakatingu, ka kaṯakatinyangka palumpa aṟangka yuṟuwilya kutjara kutjara piṟuku pakaṉu munuya wiḻitjunangi wiluṟara, alinytjara, uḻpaṟira munu kakaraṟa. \p \v 9 Uwa, panya yuṟuwilya kutjara kutjara ngaṟangi, ka piṟuku yuṟuwilya kutjunguṟu tjukutjuku kutjupa pakaṉu munu puḻkaringkula paluṟu mayatja kuṉpu puḻka mulararingu ngura winkiku uḻpaṟiratjaku kakaraṟatjaku munu ngura panya wiṟu Israelku kuḻu. \v 10 Munu rawa kuṉpu puḻkaringkula ilkaṟitja tjuṯangka wirkanu kililpi panya tjuṯangka munu tjananya kutjupatjara mantjiṟa mirpaṉṯu waṉingi mantakutu munu kantuṟa ngaṟangi. \v 11 Paluṟu ilkaṟitja tjuṯaku Mayatja puḻkangka tungunpungu alatjiṯu munu paluṟunku walytjangku kutju mirawaṉingi. Munu paluṟu uwankara tjananya markuṉu kuka timpulakutu katira Godanya tiliwakaṟa ungkunytja wiyangku wantinytjaku, munu paluṟu timpula panya miḻmiḻṯa kutjupa kutjupa tjunkula kuraṉu. \v 12 Kaya mulapaṯu aṉangu tjuṯangku timpulangka tjarpara Godanya ungkunytja wiyangku wantira kuraringu, ka kura kutju ngaṟangi. Uwa, yuṟuwilya panya paluṟu Godaku tjukurpa tjukaṟuru wantingu mununku walytjangku kuliṟa mukuringkula kura kutjupa kutjupa tjuṯa rawangku alatjiṯu palyaningi. \p \v 13 Kaṉa tjukurpa nyanga palunya nyakunytjatjanungku kulinu angelpa kutjungku angelpa kutjupangka tjapinnyangka alatji, “Yaaltjiṯu aṟa kura nyanga tjuṯampa utiringkula ngaṟaku? Yaaltjiṯu aṟangkuya kuka panya timpulakutu katinytja wiyangku wantiku? Kura nyanga tjuṯangku timpula nyangatja yaaltjiṯu aṟangku kuraṉi munuya aṉangu tjuṯa paiṉi waḻkuntjaku-tawara?” \p \v 14 Ka angelpa panya kutjupangku wangkangu, “Nyanga paluṟu ngaṟaku tjiṉṯu 2,300, ka palula maḻangka aṉangu tjuṯangku timpula nyaratja kilinaṟa miḻmiḻmankuku Godanya piṟuku waḻkuntjikitjangku.” \s1 Angel Gabrieltu Danieltu tjukurmankunytja utintja \p \v 15 Munu Danieltu piṟuku walkatjunu nyanga alatji, \pi1 Kaṉa tjurkurpa nyangatja nyakunytjatjanungku ngayulu puṯu nguwanpa kuliningi, munuṉa palulanguṟu urulyaraṟa nyangu wati puṟunypa ngayula itingka utiringkula ngaṟanyangka. \v 16 Munuṉa kulinu wangka watingku wangkanytja puṟunypa uṟu unngunguṟu karu panya Ulailanguṟu alatji mirara wangkanyangka, “Gabriel! Tjukurpa nyangatja Danielta utiṟa wangka!” \pi1 \v 17 Ka panya paluṟu ngayula itingka ngaṟanytjanya ilaringkula ngalya-pitjangu ngayulakutu, kaṉa puḻkaṟa nguḻuringkula mantangka yunpanguṟu punkaṉu kaṉi paluṟu wangkangu, “Watiku katja! Kulila! Nyangatja panya tjiṉṯu maḻatjaku tjukurpa panya ngula manta winki wiyaringkuku.” \pi1 \v 18 Ka paluṟu ngayula ngaṟala wangkanyangka ngayulu kuliṟa ma-punkaṟa ilunytja puṟunypa alatjiṯu ngaringi yunpangku manta pampuṟa. Kaṉi paluṟu pampuṟa pakaltjingaṟa ngaṟatjunu, \v 19 munuṉi wangkangu Gabrieltu alatji, \pi1 “Kulila wanyu, kaṉanta wangka nyaaringkuku ngula tjiṉṯu maḻatjangka, panya nyara palula aṟangka Godanya mirpaṉariku palunya wantipai tjuṯaku. \v 20 Panya yuṟuwilya kutjara tjiipi panya ramangka ngaṟanytjalu nintini mayatja puḻka kutjara Miitanya-nguraṟa tjuṯaku munu Puutjanya nguraṟa tjuṯaku. \v 21 Ka panya nanikutangku nintini manta ini Greece-anya, ka yuṟuwilya waṟangku nintini Greece-aku mayatja kuranyitja. \v 22 Ka panya yuruwilya waṟa kaṯakatinyangka piṟuku yuṟuwilya kutjara kutjara pakaṉu, nyara paluṟu tjanaya nintini mayatja kutjara kutjara utiringkunytjaku, palu tjana upa nguwanpa panya ngaṉmanyitja puṟunypa wiya. \pi1 \v 23 Munu paluṟu tjana mayatja puḻka rawa nyinanytjatjanu ma-kurakuraringkula kura mularariku, ka palumpa tjanampa witulya ma-wiyaringkuku. Ka wati kutjupa ngapartji mayatjariku puḻka mulapalta kaṉany-kaṉanypa munu pala paluṟu unngu mirpaṉpa ngaṟala mukulyangku-palku aṉangu tjuṯa ngunti kuralku. \v 24 Ka Godalu palunya kuṉpu puḻkaringkunytjaku palyalku, ka paluṟu kura puḻka mulapa palyalku munu ngura winkitja pungkula uwankara nyaṟulku. Munu palulanguṟulta mayatja panya puḻka tjuṯa wiyalku, Godaku walytja tjuṯa kuḻu. Uwa, paluṟu walytjangku kuliṟa mukuringkula kura puḻka tjuṯa rawangku palyalkatiku. \v 25 Munu paluṟu palyangku-palku aṉangu tjuṯa ngunti kuralku munu paluṟunku walytjangku mirawaṉiku, ‘Ngayulu puḻka mulapa kutjupa uwankarangka waintaṟa.’ Kaya aṉangu tjuṯangku kulilku, ‘Munta-uwa-manti, tjinguṟu mayatja nyanga paluṟu nganaṉanya wiṟuṟa kanyilku.’ Palu alatji wangkanyangka mayatja paluṟu tjananya pungkula wiyalku. Munu paluṟu God Mayatja Katutjanya kuḻu anaṟa kuraṟa pungkuku, ka palunya Godalu kutjungku wiyalku. \m \v 26 Uwa Daniel, tjukurpa nyanga ngayulu nyuntunya tjakultjunkunytja mulapa utiringkuku, panya ngula aṉangu tjuṯangku kuka timpulangka katira Godanya ungkunytja wiya ngaṟaku tjiṉṯu 2,300\x * \xo 8:26 \xo*\xt Danielku 8:14\xt*\x*. Palu tjukurpa nyangatja kumpilpa kanyinma, panya nyanga paluṟu ngula kutju utiringkuku.” Alatji Gabrieltu ngayula wangkangu. \p \v 27 Kaṉa nyanga palulanguṟu tjukurpa nyakula ngayulu paku puḻkaringkula uparingu munuṉa tjiṉṯu maṉkurpa puṯu pakaṟa ngaringi. Munuṉa palulanguṟu pakaṟa mayatja panya Piltjatjaku ankula waṟkaringi. Palu ngayulu tjukurpa nyanga palunya nyakunytjatjanungku kurunpa iniringkula puṯu kuliningi. \c 9 \s1 Danieltu Godala tjapiningi \p \v 1-2 Ka wati panya Taṟiyatjanya Papilanku mayatja nyinangi. Wati nyara paluṟu panya Miitanya-nguraṟa wati ini Tjukitjiku katja. Ka wati paluṟu mayatja yiya kutju nguwanpa nyinanyangka ngayulu nyiri Godaku tjukurpa nyakula riitamilaningi panya wangkatjara Jeremiah-lu alatji walkatjunkunytja, “Ngura nyara Jerusalemanya yiya 70-kutu tiṯutjara kaṯalypa ngaṟaku.” \p \v 3-4 Ka ngayulu nyangatja kuliṟa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟuringu, munuṉa palulanguṟu ngayulu mantara yakutjitjangka kurakurangka tjarpara tjuṉpangka nyiṯinu munuṉa mai ngalkuntja wiya rawa nyinangi munuṉa Mayatja Godala alatji tjapiningi,\fig |src="hk00289c.tif" size="col" loc="p" ref="9:3-4"\fig* \pi1 “Mayatja God Puḻkanya, nganaṉa kurangku nyuntula kulintja wiya rawa tungunpungangi. Wanyulanya kalypangku wantima pungkunytja wiyangku. Panya nyuntu witulya\f * \fr 9:3-4 \fr*\ft Witulya panya “powerful.”\ft*\f* puḻka mulapa nyinanyi nganaṉa kurunpa winki nguḻuringkunytjaku. Nyuntu panyan nganaṉanya kalkuntjatjanungku palyalpai alatjiṯu, munu panyalanyan rawangku mukulyangku aṯunymankupai nganaṉa nyuntumpa mukuringkunyangka munu nyuntunya wangaṉarangku kulinnyangka. \pi1 \v 5 Palu nganaṉa tjukaṟuru nyinanytja wiyaṯu, munula nyuntula tungunpungkula kura tiṯutjarangku palyalkatingi nyuntumpa aṟa tjuṯa kuliṟa wantira alatjiṯu. \v 6 Munu panyala tjukurpa wangkatjara tjuṯangku wangkanytjitja kuḻu kuliṟa wantingi. Panya wangkatjara paluṟu tjana nganampa mayatja tjuṯangka wangkangu munu nganampa tjamu tjuṯangka kuḻu, panya iritiya nyinangi, munu nganaṉala uwankarangka kuḻu wangkangi nguraṟitja tjuṯangka, palu nganaṉa tjanala uwankarangka kulintja wiyangku wantingi. \pi1 \v 7 Mayatja, nyuntu tiṯutjara tjukaṟuru nyinanyi. Palu nganaṉa uwankara nyuntula tungunpungangi kulintja wiya alatjiṯu munula nyangatja kuliṟa kuwari puḻkaṟa kuṉṯaringanyi. Nganaṉa panya ngura kutjupa kutjupa tjuṯangka nyinara nyangatja kulini. Tjara kutjupala Jerusalemala nyinanyi, tjara kutjupala Judah-la nyinanyi, ka panya tjara kutjupa tungunpungkunyangka nyuntu Israeltanguṟu parari iyaṉu ngura kutjupa tjuṯakutu, kala ngura nyara palula tjanala kuḻu nyinara kuwari nyuntula piiwiyaringanyi. \v 8 Uwa Mayatja God, nganaṉa munu nganampa walytjapiti ngaṉmanyitja tjuṯa nyuntula tungunpungkunytjatjanulta kuwari puḻkaṟa kuṉṯaringanyi nganampa mayatja puḻka tjuṯa kuḻu. \v 9 Palu Mayatja God, nyuntu panya mukulya ngaḻṯunytju tiṯutjara nyinapai, munun nganaṉa kurantjitjanguṟu ngapartji pungkuwiyangku wantipai. \v 10 Panya wangkatjara nyuntumpa tjuṯangkuya nganaṉala tjakultjunangi nyuntumpa aṟa tjuṯa, kala kuliṟa wantingi alatjiṯu. \pi1 \v 11-12 Uwa, aṉangu Israelkunu uwankaraya nyuntula tungunpungkupairingu munuya nyuntumpa tjukurpa kuliṟa alatjiṯu wantingi. Ka panya nyuntu Moseku tjukurwanungku ngaṉmanytju wangkangu alatji, ‘Nyura ngayula kulintja wiyangku wantinyangkampaṉa ngayulu nyuralakutu kura puḻka iyalku.’ Munu panyan nyuntu mulapaṯu kalkuntjatjanungku tjukaṟurungku palyaṉu, ka mulapaṯu ngura nyara Jerusalemala kura puḻka nganaṉala utiringu nganampa mayatja tjuṯangka kuḻu. Uwa mulapa, kura pala palu puṟunypa ngaṉmanypa ngaṟanytja wiyaṯu, \v 13 panya Moselu nganaṉala wangkangu nyanga alatji, ‘Nyura Mayatja Godala kulilwiyangku wantinyangkampa paluṟu kura puḻka mulapa iyalku.’ Alatji paluṟu wangkangu, ka mulapaṯu kuwari nyangalta nganaṉala kura utiringu. Palu kura panya nganaṉala utiringkunyangka nganaṉa nyuntula tjapilwiyangku wantingi nyuntu nganampa ngaḻṯuringkunytjaku. Munula kura wantinytja wiyangku tiṯutjarangku palyalkatingi, munula watarkuringu panya nyuntu wangkara kalkuntjatjanungku palyalpai alatjiṯu. \v 14 Uwa mayatja, panya nganaṉa nyuntumpa watarkurinyangka nyuntu nganaṉanya nyangangi alatjiṯu, munu panyan tjukaṟurungku kura nyangatjalta angatjunkuwiyangku wantir'iyaṉu nganaṉa kuliṟa wantinyangka. \pi1 \v 15-16 Mayatja God, mulapa panyan nyuntu iriti nganampa walytjapiti Itjipalanguru wankaṟunu Moselawanungku, kaya uwankarangku nyuntunya kulinu nyuntu witulya puḻkangku wankaṟunkunyangka. Kala kuwari nyanga nyuntunya palu puṟunypaṯu kulini panya nyuntun witulya puḻka mulapa ngaṟanyi. Palu nganaṉa munu nganampa walytjapiti tjuṯangku kura puḻka mulapa palyalkatingi. Ka kuwari aṉangu panya ngura ititja tjuṯangku nganaṉanya kuraṟa alatjiṯu punganyi ngura miḻmiḻpa Jerusalemanya kuḻu. Iriti panyan nyuntu nganampa walytja tjuṯa wankaṟunu, kalampa wanyu nganampa ngarpatji ngaḻṯuringama munulampa mirpaṉariwiyangku wantima. \pi1 \v 17 Mayatja God, wiṟungkuṉitju kulinma nyuntula ngatjinnyangka. Panya tjanaya nyuntumpa timpula Jerusalemala minya-minyaṉu,\f * \fr 9:17 \fr*\ft Panyatja kulinma panya Papilaniyanya nguraṟa tjuṯaya warmaḻarira anu Israeltakutu munuya Jerusalemala tjarpara aṉangu tjuṯa pungkula tjanampa ngura kaṯantaṟa minya-minyaṉu Godaku timpula kuḻu.\ft*\f* ka maḻakungku wanyu palyanma nyakula tjana nyuntunya Mayatja witulya puḻka mirawaṉinytjaku. \pi1 \v 18 Mulapa Mayatja, wiṟungkuṉitju kulinma. Ngura panya nyara Jerusalemala waḻi uwankaraṯu minya-minya ngaṟanyi, ka nyuntu wanyu maḻakungku wiṟungku palyala. Mulapa nganaṉa nyuntula tungunpungkula nyuntunya kuraningi munu nyangala kuwari kurangkuṯu nyuntula tjapini, kalampa wanyu ngaḻṯuringama mayatja mukulya pukuḻtju puḻka.\fig |src="CO00837B.TIF" size="col" loc="p" ref="9:21"\fig* \v 19 Uwa Mayatja, kulinmalanya munulanya kalypangku pungkuwiyangku wantima. Nyangatja panya nyuntumpa ngura munu nyuntumpa walytja tjuṯa nyinanyi. Ka wanyu warpungkula maḻakungku palyala aṉangu tjuṯangku nyuntunya Mayatja puḻka mulapa ngurkantara kulintjaku.” Nyanga palunyaṉa Godala tjapiningi. \p \v 20 Munuṉa ngayulu piiwiyaringkula piṟuku Godala tjakultjunangi panya nganaṉa Godaku walytja tjuṯangku tungunpungkula kura palyantjitjanguṟu, munuṉa ngayulu rawangkuṯu tjapilkatingi ngaḻṯuringkunytjaku ngura nyara miḻmiḻpa Jerusalemaku. \v 21 Munuṉa ngayulu tjapiṟa tjapiṟa mungartjiringu, ka angel Gabrielnga mapalku ngalya-wirkanu wati panya tjukurtjara tjuṯangku Godanya kuka tiliwakaṟa ungkunytja-aṟangka. (Angelpa nyanga palunya panyaṉa ngaṉmanytju tjukurmaṟa nyangu.) \s1 Angeltu Danielta tjakultjunkunytja \p \v 22 Kaṉi paluṟu ngayula wangkangu, “Daniel, pitjanguṉa nyuntula tjukurpa Jeremiah-lu walkatjunkunytjitja pala wangkara utintjikitja. \v 23 Panya nyuntu Godala tjapinnyangka paluṟunta nyuntunya kuliṟa palyanmanu munuṉi nyuntulakutu wituṉu, ka nyangaṉa pitjangu nyuntula tjakultjunkunytjikitja, panya Godanya nyuntumpa puḻkaṟa mulapa pukuḻarinyi. Ka tjukurpa panya nyuntu nyakunytjitja purkaṟangku atatjuṟa kulinma nintiringkunytjikitjangku. \p \v 24 “Panya Godalu mulapa ngaṉmanytjulpi nyurampa kuliningi nyanga alatji, ‘Kuwari yiya panya tjuṯa ma-ngaṟala waṉalku 490-kutu, ka yiya pala palula tjanala ngayulu nyuranya kuranguṟu kalypangku wantir'iyalku, munuṉatju nyuranya wiṟunmaṟa kanyilku nyura kura palyantja wiyaringkula tjukaṟururingkula palyanyku nyinanytjaku. Munuṉa nyurampa ngura kuḻu wiṟulku ngura panya Jerusalemanya ngayuku timpula kuḻu. Uwa, tjukurpa panya wangkatjara Jeremiah-lu wangkanytja\f * \fr 9:24 \fr*\ft Wangkatjara nyanga paluṟu panya Jeremiah-nya, panya Danieltu palumpa tjukurpa riitamilaṟa puṯu kuliningi, ka angel panya Gabrieltu pitjala palula utiṟa tjakultjunangi. Nyawa 9:2.\ft*\f* munu panya nyuntu tjukurmaṟa nyakunytjanya kuḻu mulapaṯu utiringkuku. Kaya timpula panya palunya piṟuku maḻakungku miḻmiḻmaṟa palyalku Godaku kutju alatjiṯu miḻmiḻpa mulapa ngaṟanytjaku.’ \p “Alatji ngayula angel Gabrieltu tjakultjunu Godalu panya kulintjitja. Munuṉi piṟukuṯu wangkangu alatji, \v 25 ‘Kulinma nyangatja, panya Godalu Jerusalemanya piṟuku palyantjaku wangkaku. Ka yiya 49 ngaṟala wiyaringkunyangka maḻangka wati panya Godalu miḻmiḻmaṟa tjunkunytjanya\f * \fr 9:25 \fr*\ft Iriti Godalu wati kutjupa ngurkantankupai Israelkunu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku, kaya tjakangku wati palula uwila katangka tjutilpai Godalu panya miḻmiḻmaṟa tjunkunytjanya.\ft*\f* pitjaku. Kaya nyara palula aṟangka aṉangu panya tjuṯangkulta tjaatarira waṟka palyalku, munuya Jerusalemanya waḻi uwankara wiṟu mulapa palyalku iwara wiṟutjara, munuya wallpa kuṉpu puḻka mulapalta palyalku para-arintaṟa ngaṟanytjaku. Ka ngura nyara paluṟu tiṯutjara witu mulapa ngaṟaku yiya 434-kutu-wangkara. Palu yiya nyara palula tjanala kutjupa tjuṯangku Godaku walytja tjuṯa rawangku arkaṟa kuralkatiku. \v 26 Ka yiya nyara 434 palula ngaṟala wiyaringkunyangka wati mayatja kutjupa witulya puḻkatjarangku warmaḻa iyalku, kaya wala winkingku tjarpara ngura nyara palunya minya-minyaṟa wiyalku timpula kuḻu. Munuya wati panya Godalu miḻmiḻmaṟa tjunkunytjanya iluntankuku, ka kutjupa palumpa aṟangka nyinakatinytja wiya alatjiṯu ngaṟaku. Kaya warmaḻa winkingku uṟu puḻkangku puṟunytju pikangku pungkukatiku rawangku munuya uwankara pungkula nyaṟulku. Uwa, nyanga paluṟu mulapa utiringkuku Godalu panya wangkara kalkuntjanya. \p \v 27 “‘Ka wati nyara mayatjangku aṉangu tjuṯangka ngunti palyangku-palku kalkuṟa wangkaku tjananya aṯunymaṟa kanyintjikitjangku-palku yiya 7-kutu, palu yiya panya maṉkurnguṟu munu piṟa panya 6-nguṟu paluṟu kulintja kampa kutjuparira aṉangu tjuṯa markulku kuka timpulakutu katira Godanya ungkunytjaku-tawara. Munu mayatja paluṟu kutjupa kutjupa kura puḻka mulapalta timpulangka katu tjunkuku, ka nyara palulalta ngaṟaku tiṯutjara munu ngulalta wiyaringkuku Godalu mayatja panya palunya wiyannyangka kutju, panya Godalu ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku palyalku alatjiṯu.’” \c 10 \s1 Danieltu piṟuku tjukurmaṟa nyakunytja \p \v 1 Ka ngulalta wati ini Tjaiṟatjanya ngura Puutjaku mayatja nyinanytja aṟangka Godalu ngayula tjukurpa utinu. (Panya ngayulu ini Danielnga munuṉa ini kutjupa Piltatjatjanya.) Palu tjukurpa nyara paluṟu wituwitu mulapa ngayulu puṯu kulintjaku. Kaṉi palulanguṟu Godalu kutjupa kutjupa nintinu ngayulu nyakula tjukurpa panya palunya tjukaṟurungku kulintjaku. \p \v 2-3 Nyara palula aṟa ngayulu tjituṟu-tjituṟu pilunpa alatjiṯu nyinangi weeki maṉkurpa kuka ngalkuntja wiya, wama kuḻu tjikintja wiya, munuṉatju yunpa minangka paltjintja wiya nyinangi mangka kuḻu wiṟuntja wiyaṯu. \p \v 4 Palulanguṟuṉa piṟa panya ngaṉmanyitjangka tjiṉṯu nampa 24-ngka ngayulu karu uṟutjarangka itingka ngaṟangi ini Taikiṟitjala. \v 5 Munuṉa ira-nyakula nyangu wati mantara piṟanpa wiṟutjara munu pilta kaulnguṟu palyantjitjatjara. \v 6 Ka palumpa puntu irnyaningi puḻi upala nguwanpa, ka yunpa palumpa pinpa-pinpangi wanangaṟa puṟunypa, kuṟu palumpa waṟu tili puṟunypa, miṉa munu tjaḻpa irnyaningi ayana panya puṟantji puṟunypa\f * \fr 10:6 \fr*\ft Ayana panya \+bd puṟantji \+bd*ini English ngaṟanyi \+bd bronze\+bd*.\ft*\f*, munu wangka palumpa aṉangu winkingku wangkanytja puṟunypa.\fig |src="GT00019.tif" size="col" loc="p" ref="10:5-7"\fig* \p \v 7 Uwa ngayulu kutjungkuṉa nyanga palunya nyangu, kaya aṉangu panya ngayula tjungutja tjuṯangku nyakunytja wiyaṯu, palu tjana kutjupa kutjupa kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringkula wirtjapakaṟa kumpinu. \v 8 Ka ngayulu kutjungku ngaṟala nyangangi kutjupa kutjupa wiṟu mulapa Godalu ngayula utinnyangka, munuṉa nyakula kurunpa uparingkula wawanyaringu. \v 9 Munuṉa paluṟu wangkanyangka kuliṟa nguḻuringkula yunpanguṟu punkaṟa ngaringi mantangka kunkunpa awu mulapa. \p \v 10 Kaṉi kutjupangku maṟa kutjungku witiṟa pakaltjinganingi, kaṉa muṯi tjunkula maṟa kutjarangku manta pampuṟa tultjungaṟangi munuṉa muṯi winki tjititingangi. \v 11 Kaṉi angelpangku wangkangu, “Daniel, Godanya panya nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarinyi, munuṉi ngayunya wituṉu nyuntulakutu, ka pakaṟa ngaṟa munuṉi atatjuṟa purkaṟangku kulila kaṉanta ngayulu wangkaku.” \p Kaṉa pakaṟa ngaṟala kuwaripaṯu nguḻu-nguḻu tjititingangi. \p \v 12 Kaṉi paluṟu wangkangu, “Daniel, nguḻuringkunytja wiya ngaṟama, panya mungaṯun kuwaripatjara nyuntu Godala purkaṟangku tjapiningi, ka panya palula-aṟangka nyuntunya kulinu. Nyuntu panya tjapiningi paluṟu nyuntula utintjaku, kaṉi palulanguṟu ngayunya wituṟa iyaṉu nyuntula wangkanytjaku. \v 13 Kaṉa nyuntulakutu pitjangi, palu angelpa panya ngura Puutjanya kanyilpaingku ngayuku iwara angatjuṟa kanyiningi rawa nguwantu tjiṉṯu 21-kutu-wangkara, kaṉa puṯuliringi ankunytjikitja. Ka palulanguṟu angelpa panya mayatja puḻka Michaelnga pitjangu ngayuku iwara aḻantjikitja ngayulu ankunytjaku. \v 14 Ka nyangaṉa kuwari nyuntula wirkanu tjukurpa panyatja utintjikitja, kan utilta kulilku nyaaringkuku ngula nyuntumpa walytjapitiku.” Alatjiṉi angelpa panya Gabrieltu wangkangi. \p \v 15 Kaṉa paluṟu alatji wangkanyangka ngayulu kata tjaṟuringkula manta walu-nyangangi panya puṯuṉa kuliningi wangkanytjikitjangku. \v 16 Kaṉi kutjupangku wati puṟunytju tjaḻinypa pampuṉu, kaṉa palula wangkangu, “Ngayulu tjukurpa nyangatja nyakula puḻkaṟa nguḻuringkula wawanyaringu. \v 17 Munuṉa nyuntula puṯu wangkanyi, panya nyuntu witulya puḻka mulapa, kaṉa ngayulu tjukutjuku upa alatjiṯu munuṉa puṯu nguwanpa ngaalymananyi.” \p \v 18-19 Kaṉi piṟuku paluṟu pampuṉu munuṉi wangkara kuṉpuṉu, “Nguḻuringkuwiya! Godanya nyuntumpa puḻkaṟa mukuringanyi, ka nyuntumpa uwankara palya wiṟu ngaṟaku. Ala, raparingkula kuṉpu ngaṟama!” \p Ka paluṟu ngayula wangkanyangka ngayulu raparingkula kuṉpuringu munuṉa palula wangkangu, “Uwa palya, panya wiṟungkuṉin nyuntu kuṉpuṉu, kaṉa kuwariṯu kulintjikitja mukuringanyi.” \p \v 20-21 Kaṉi angeltu wangkangu alatji, “Nyaakuṉa-puṯa pitjangu nyuntulakutu? Ngayulu pitjangu tjukurpa panya palunya nyuntula wangkara utintjikitja, tjukurpa panya Godalu nyiringka walkatjuṟa wantinytjitja. Kuwariṉa nyanga palula maḻangka maḻaku ananyi, munuṉa angelpa panya Puutjanya nguraṟa tjuṯa kanyilpaiku pikaringkuku, ka ngayulu palunya pungkula waintarinyangka angelpa kutjupa ngapartji ngura Kiṟitjinya kanyilpainya ngayuku piṟuku pikaringkuku. Palu angelpa panya mayatja ini Michaeltuṉi kutjungku ngayunya alpamilalpai. Nyara paluṟu panya Israelkunu tjuṯa aṯunymankupai. \c 11 \m \v 1 Panya ngayuluṉa palula ngaṉmanypa tjunguringkula palunya alpamilaningi wati panya Taṟiyatjanya aṉangu Miitanya-nguraṟa tjuṯaku mayatjarinyangka.” Alatji angel Gabrieltu ngayunya wangkangi. \s1 Angeltu Danielta wangkanytja \s2 1) Tjiṟiyaku Mayatja Tjuṯa munu Iitjipaku Mayatja Tjuṯa Pikaringkunytja \p \v 2 Munu piṟukuṯu angelpa panya paluṟu ngayula wangkangu alatji, “Kuwariṉa tjukaṟurungku nyuntula utiṟa wangkanyi. Panya mayatja maṉkurpa kutjupa manta nyara Puutjala ngapartji-ngapartji nyinara waṉalku, ka palula maḻangka mayatja kutjupa nyinakatiku. Nyara paluṟu mani puḻkatjara nyinaku mayatja panya ngaṉmanyitja tjuṯangka waintaṟa mulapa, munu mani nyara puḻkanguṟu paluṟu witulya puḻkaringkuku kuṉpu puḻka mulapa, munu paluṟu kutjupa uwankara wituwitulku aṉangu Kiṟitjinya nguraṟa tjuṯaku pikaringkunytjaku. \v 3-4 Palu mayatja nyara paluṟu wiyaringkuku, ka palumpa aṟangka wati kutjupa ngapartji mayatjariku munu paluṟu palumpa kulintjitja-wanungku kutju palyalku paluṟu mukuringkuntjitja kutju. Munu paluṟu ngura kutjupa tjuṯaku mayatjarira mayatja puḻka mulapalta nyinaku ngura winkiku, palu puḻka mulapa nyinanytjatjanu mayatja paluṟu wiyaringkuku. Ka wati maḻikitja kutjara kutjarangku tjunguringkula kulilku mayatja panya palumpa ngura uwankara tjara-tjaraṟa mauṉṯalpa-mauṉṯalpangku mayatjarira kanyintjikitjangku kutjungku kutjungku. Palu mayatja nyara paluṟu tjanaya upa nguwanpa nyinaku kuṉpu wiya, panya wati mayatja ngaṉmanyitja kuṉpu puḻka nyinangi, palu puṟunypa wiya. \p \v 5 “Ka palulanguṟulta mayatja panya uḻpaṟiratja ma-kuṉpuringkuku manta nyara Itjipala nyinara. Ka ngula palumpa tjaultji tjuṯaku mayatja kuṉpu puḻkaringkuku munu palunya pungkula palumpa aṟangka paluṟu Iitjipaku mayatjariku. \v 6 Munu paluṟu ngula mayatja kutjupangka tjapilku ngura Tjiṟiyaku mayatjangka, munu paluṟu pula wangkara kalkulku piṟuku pikaringkunytjaku wiya. Munu kalypa nyinanytjikitjangku Iitjipaku mayatjangku palumpa uṉṯalpa ungkuku Tjiṟiyaku mayatjangku aḻṯinytjaku. Ka kungka paluṟu waṟkaripai tjuṯatjara Tjiṟiyalakutu ankula ma-tjunguringkuku wati kuringka\f * \fr 11:6 \fr*\ft Nyanga alatji palyaṟa Itjipaku mayatjangku palumpa uṉṯalpawanungku Tjiṟiyaku mayatja kalypangku wangkaku.\ft*\f*. Palu maḻangka Tjiṟiyaku panya mayatjangku kungka panya palunya wantiku. Ka kutjupa tjuṯangku kungka palunya iluntankuku palumpa kuri munu mama kuḻu panya Iitjipaku mayatja, munuya kungka palumpa waṟkaripai tjuṯa kuḻu pungkuku. \p \v 7 “Ka palula maḻangka wati kutjupa kungka panya palumpa walytja Iitjipaku mayatjariku, munu palulanguṟu wati tjuṯa mulapa aḻṯira tjungulku, kaya warmaḻarira ankula Tjiṟiyaku tjaultji tjuṯaku pikaringkula winaringkuku. \v 8 Munuya palulanguṟu Tjiṟiyala ngarinytja kutjupa kutjupa tjuṯa mantjiṟa Itjipalakutu maḻakungku katiku, panya puṉu miḻmiḻpa tjuṯa tjana waḻkulpai, munu mani puḻka gold, tjilpa kuḻu. Palula maḻangkaya tjana Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯaku pikaringkunytja wiya nyinaku yiya tjuṯa nguwanpa. \v 9 Ka ngula Tjiṟiyaku mayatja tjaultji tjuṯatjara uḻpaṟiralku ankula Iitjipanya nguraṟa tjuṯaku piṟuku pikaringkuku, palu Iitjipanya nguraṟa tjuṯangku tjananya pungkula maḻakungku iyalku alinytjara. \p \v 10 “Ka ngula mayatja panya Tjiṟiyanya nguraṟaku katja tjuṯangku wati tjaultji tjuṯa mulapa aḻṯiku, munuya tjunguringkula warmaḻarira ankuku uḻpaṟira tjanampa pika Iitjipanya nguraṟa tjuṯaku. Munuya wala winkingku ngalya-nyaṟulku ngura uwankaratja, munuya Itjipala wirkankuku. \v 11 Ka tjana wirkankunyangka mayatja panya Iitjipanya nguraṟa puḻkaṟa mulapa tjanampa mirpaṉariku munu tjaultji tjuṯa mulartjara ankula tjananya pungkula wiyaṟa winaringkuku. \v 12 Munu mayatja panya paluṟu winaringkula puḻkaṟa kaṉany-kaṉanyariku tjuṯa mulapa pungkunytjatjanu. \p “Palu paluṟu ngula uparingkuku rawa kuṉpu nyinanytja wiya. \v 13 Ka panya Tjiṟiyaku mayatjangku piṟuku tjaultji tjuṯa mulapa aḻṯira uṯuḻunkuku winki mulapa, munuya paluṟu tjana mungilyi alatjiṯu pikakitja maḻaku ankuku Itjipalakutu. \p \v 14 “Ka Daniel, nyuntumpa walytja Jew kutjupatjara palula tjanala tjunguringkuku Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯangka, panya Jew paluṟu tjana pikaṯi tjuṯa munuya walytjangku palyantjikitjangku kulilku Godanya mukuringkunytjitja-palku, munuya palulanguṟu warmaḻarira Tjiṟiyaku tjaultji tjuṯangka tjunguringkuku Iitjipaku mayatjaku pikaringkunytjikitja, palu puṯuya winaringkuku. \p “Ka nyara palula-aṟangka aṉangu Itjipanya nguraṟa kutjupa tjarangku palumpa tjanampa mayatjaku kuraringkula palula tungunpungkuku. \p \v 15 “Ka Tjiṟiyaku panya mayatja tjaultji panya mungilyitjara maḻaku ankuku uḻpaṟira tjina-aṟangka Itjipalakutu. Munuya ngura nyara palula tawunu wallpa puḻkatjarangka wirkankuku, munuya tjarpara tjananya pungkula wiyaṟa ngura tjanampangka angaṟa nyinakatiku, kaya Iitjipaku tjaultji tjuṯangku tjananya puṯu alatjiṯu pungkula wiyalku. Uwa mulapa, Iitjipaku tjaultji kuṉpu puḻka tjuṯangku kuḻu tjananya puṯu pungkula winaringkuku. \p \v 16 “Kaya Tjiṟiyaku tjaultji tjuṯangku palumpa tjanampa kulintjitja-wanungku kutju palyalku paluṟu tjana mukuringkunytjitja, ka aṉangu panya nguratja tjuṯangku puṯu alatjiṯu tjananya markulku panya tjaultji kuṉpu puḻka tjuṯa. Ka Tjiṟiyaku panya mayatja paluṟu Israelku kuḻu mayatjariku, ngura panya wiṟuku. \v 17 Munu paluṟu mayatja kuṉpu puḻkaringkula Iipitjaku mayatjangka wangkaku piṟuku tjanampa pikaringkunytja wiyangku wantinytjaku munu kalypa nyinanytjaku. Munu wati paluṟu piṟuku pikaringkunytja wiyakitjangku palumpa uṉṯalpa kalkuṟa ma-ungkuku Iitjipaku mayatjangku aḻṯinytjaku. Alatji paluṟu wangkara palyalku, palu pika palumpa tjanampa rawa alatjiṯu ngaṟakatiku wiyaringkunytja wiya. \p \v 18 “Palula maḻangka Tjiṟiyaku mayatjangku Iitjipanya wantikatira ma-pakaṟa ngura kutjupa tjuṯakutu ankuku uṟu puḻkangka itingka nyinapai tjuṯaku pikaringkula tjanampa mayatjarinytjikitja. Munuya nguratja tjuṯa pungkula wiyaṟa winaringkuku. Palu mayatja ngura kutjupitja tjaultji tjuṯatjarangku wirkaṟa Tjiṟiyaku mayatja kaṉany-kaṉanypa nyinanyangka pakaltjingalku tjanampa mayatja wiyaringkula ankunytjaku, ka mulapaṯu paluṟu warpungkula nguḻu ma-pakalku puḻkaṟa kuṉṯaringkula. \v 19 Munu paluṟu maḻaku nguḻu ankuku ngura walytjakutu Tjiṟiyalakutu, palumpa panya tawunu wallpa waṟa puḻkatjarakutu. Munu paluṟu panya palumpa ngurangka wirkaṟa nyinaku, kaya ngulalta nguraṟitja kutjupa tjuṯangku warmaḻarira palunya iluntankuku. \p \v 20 “Ka maḻangka palumpa aṟangka wati kutjupa nyinakatiku ngura panya Tjiṟiyaku mayatjarira, munu wati paluṟu mani puḻkatjararingkunytjikitjangku wati kutjupa Israeltakutu wituṟa iyalku mani, gold, tjilpa munu kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa kuḻu mantjiṟa ngalya-katira palunya ungkunytjaku. Palulanguṟu mayatja panya palunya kutjupangku kampangkaṯu pungkula iluntakuku, Tjiṟiyaku panya mayatja.” \m Alatji angelpa Gabrieltu ngayula tjakultjunu. \s2 2) Tjiṟiyaku Mayatja Kutjupalta Kura Puḻka Mulapa \p \v 21 Munuṉi piṟuku ngayula wangkangu alatji, “Ka paluṟu ilunyangka wati kutjupa Tjiṟiyaku mayatjariku. Wati nyara paluṟu kura puḻka mulatu angaṟa ngunti nyinakatiku mayatja panya ngaṉmanyitjaku katjaku aṟangka. Palu wati paluṟu aṉangu tjuṯa ngunti kuraṟa mayatjariku. \v 22 Munu palulanguṟu paluṟu tjaultji tjuṯatjara pika ankuku munu ngura tjuṯangka wirkaṟa pikaringkula tjaultji ngura kutjupitja tjuṯa pungkula winaringkuku. Munu paluṟu ngura nyara Israelta wati tjukurtjara puḻka iluntankuku, Godalu panya ngurkantaṟa tjunkunytjanya. \v 23 Palumpa tjaultji maṉkurpa nguwanpa ngaṟaku, palu paluṟu ngura kutjupa tjuṯatja wangkara ngunti pukuḻmankuku paluṟu tjana Tjiṟiyaku kalyparingkula nyinanytjaku. Munu nyara palulanguṟu paluṟu mayatja kuṉpu puḻkaringkuku. \v 24 Munu mayatja nyara paluṟu tjaultji tjuṯatjara ankula ngura kutjupa tjuṯangka wirkankuku Tjiṟiyala unngu, panya ngura nyara palula tjanalaya wati mani puḻkatjara tjuṯa nyinapai. Ka paluṟu tjanalanguṟu mani puḻka tjulyaṟa tjaraṟa maḻpa palumpa tjuṯa ungkuku. Nyanga alatji paluṟu kura puḻka mulapa palyalku, panya mayatja ngaṉmanyitja tjuṯangku puṟunytju wiya. Munu paluṟu kulilku ngura kutjupitja tjuṯa kuḻu pungkula wiyantjikitjangku tawunu panya wallpa waṟatjara tjuṯangka. Palu wati nyanga paluṟu Tjiṟiyaku mayatja tjukutjuku nguwanpa nyinaku rawaringkunytja wiya. \p \v 25-27 “Munu palulanguṟu paluṟu wati tjuṯa mulapa aḻṯira tjungulku munuya warmaḻarira ankuku uḻpaṟira rapa mulararira Iitjipanya nguraṟa tjuṯangka pikaringkunytjikitja. Ka Iitjipaku mayatjangku palu puṟunypaṯu wati tjaultji mungilyi mulapalta aḻṯira kutjungkankuku munuya warmaḻarira tjanampa pika paṯalku Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯaku. Munu palulanguṟu mayatja panya paluṟu Tjiṟiyaku panya mayatjangka tjunguringkula mitingingka wangkaku munu pulanku ngunti ngaparku wangkaku kalypangku-palku, panya paluṟu pula kurunpa unngu kura kutju kulilpai. Palu Godalu kutjungku alatjiṯu ngaṉmanytju kuliṟa ngurkantanu ngula pula nyaaringkuku mayatja panya kutjara, ka Godalu kulintjitja kutju utiringkuku. Ka paluṟu pulanku kuliṟa wangkanytjitja uwankara wiya ngaṟaku. Ka palulanguṟuyanku tjaultji panya tjuṯangku pikangku pungkuku. Palu Iitjipaku mayatjaku maḻpa maṉkur-maṉkurtu mayatja tjanampa ngunti kuraṟa iluntankuku, kaya tjaultji Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯangku Iitjipanya nguraṟa tjuṯa mulapa pungkula iluntankuku. \p \v 28 “Ka palulanguṟu tjaultji Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯangku mani, gold munu tjilpa tjuṯa mulapa mantjiṟa katiku Itjipalanguru alinytjaralku ngura panya walytjakutu. Munuya ankula ankula nguṟurpa wirkaṟa Israelkunu tjuṯa nyakuku Godanya waḻkunnyangka, munu palunya tjananya nyakunytjatjanungku kuraṟa alatjiṯu pungkuku. Munu Tjiṟiyaku mayatjangku palumpa kulintjitja-wanungku kutju palyalku paluṟu mukuringkunytjitja. Munu palulanguṟu paluṟu palyaṟa wiyaringkula tjaultji tjuṯatjara maḻaku ankuku ngura walytjakutu Tjiṟiyalakutu. \p \v 29 “Ka ngula Godalu kulintjitjangka Tjiṟiyaku mayatja panya piṟuku tjaultji tjuṯatjara ankuku uḻpaṟira Itjipalakutu tjanampa pikaringkunytjikitja, palu nyara palula aṟa kutjupa kutjupa utiringkuku. \v 30 Panya wiluṟaranguṟu tjaultji kutjupa tjuṯa pauta puḻka tjuṯangka pitjaku munuya mantangka wirkaṟa Tjiṟiyaku panya mayatja nguḻutjingalku, ka paluṟu nyakula nguḻuringkula maḻaku ma-pakalku ngurakutu palumpa tjaultji tjuṯatjara. Munu mayatja paluṟu kurunpa mirpaṉpa alatjiṯu ankuku. Munu ankula nguṟurpa Israelkunu tjuṯangka wirkaṟa tjana Godanya waḻkunnyangka piṟukuṯu nyangu munu palu puṟunypaṯu tjananya kuraṟa alatjiṯu pungkuku. Palu Israelkunu kutjupangku Godanya wantinyangka Tjiṟiyaku mayatjangku pungkunytja wiyangku wantira pukuḻmankuku. \v 31 Ka palumpa tjaultji tjuṯangku timpula Godaku kuraṟa alatjiṯu pungkuku, munu tjukurtjara tjuṯa markulku kuka tiliwakaṟa Godanya ungkunytjaku-tawara, munuya kutjupa kutjupa kura puḻka mulapa timpulangka katu tjunkuku. \v 32 Munu mayatja paluṟu aṉangu panya Godanya wantipai tjuṯa ngunti pukuḻmankula mukumukulku palula tjunguringkunytjaku. Palu panya Godanya tungun-tunguntu waṉalpai tjuṯangku mayatja palunya kuliṟa alatjiṯu wantiku. \p \v 33 “Ka wati panya Godaku tjukurku nintipuka tjuṯangku aṉangu tjuṯangka aṟa wiṟu tjuṯa nintilku tjana kuliṟa palyantjaku. Palu wati nyanga nintipuka tjuṯa tjananya wati kura tjuṯangku alatjingalku – kutjupa tjuṯa tjananya tjuḻangka wakaṟa iluntankuku, kutjupatjara waṟungka waṉiku, tjara kutjupa tjananya tjailangka witiṟa tjarpatjunkuku munuya kutjupa tjuṯanguṟu mani munu ulytja kuḻu kutitjunkuku. \v 34 Ka nyanga alatji tjananya kurannyangka wati kutjupa tjuṯangku nguḻuringkula wantiku ngalkintja wiyangku, kaya tjara kutjupangku ngunti ngalkilku tjanampa walytjangku-palku. \v 35 Ka mayatja panya paluṟu tjananya rawa nguwantu kuralku. Kaya wati nintipuka kutjupa tjaraya iluku, palu maḻaringkula nyinanytja tjuṯa Godalu kurunpa tiṯutjarangku kuṉpulkatiku. Ka ngulalta tjiṉṯu panya Godalu wangkanytjitjangka mayatja panya paluṟu piṟuku tjanampa kura palyantja wiyangku wantir'iyalku. \p \v 36 “Ka wati panya Tjiṟiyaku mayatjangku palumpa kulintjitja-wanungku kutju palyalku paluṟu mukuringkunytjitja. Munu kaṉany-kaṉanytju alatjiṯu paluṟunku walytjangku mirawaṉiku. Alatji paluṟu walytjangku wangkaku, ‘Ngayulu puḻka alatjiṯu, nganampa god tjuṯangka munkara mulapa.’ Munu paluṟunku mirawaṉira God panya Katutja kuḻu puḻkaṟa kuranmaṟa analku. Uwa, rawangku paluṟunku kaṉany-kaṉanytju mirawaṉiku tungunpungkula, ka palunya kutjupangku puṯu anga-wangkara pailku. Palu Mayatja Godanya panya ninti palumpa Tjiṟiyaku panya mayatjaku munu tjiṉṯu kutjupaku paṯalku mirpaṉpa palumpa palula utintjikitja. Uwa, nyara tjiṉṯu Godalu kulintjitjangka paluṟu palyalku alatjiṯu. \v 37 Ka mayatja panya paluṟu palumpa tjamuku god tjuṯa wantiku, munu god panya minyma tjuṯangku waḻkulpai tjuṯa kuḻu wantiku. Munu paluṟunku god tjuṯangka waintaṟa walytjangku puḻkanmankuku. \v 38 Munu paluṟu god kutjupa ngurpatja waḻkulku panya palumpa tjamu tjuṯangku kulintja wiyatja. God nyara paluṟu-mantu tawunu wallpa puḻkatjara anga-kanyilpai. Ka mayatja panya paluṟu god palunya tiṯutjarangku mani puḻka, gold, tjilpa, upula kuḻu ungkula waḻkulku. \v 39 Ka god nyanga paluṟu mayatja palunya kuṉpulku Tjiṟiyaku panya mayatja, ka paluṟu tawunu panya wallpa waṟatjara kutjupa tjuṯa pungkula tjananya aṉangu nguraṟitja tjuṯa nguḻutjingaṟa tjanampa ngurangka anga-nyinakatiku. Ka paluṟu tjarpanyangka aṉangu nguratja kutjupa tjarangku palunya mirawaṉira mayatjanmankuku, ka mirawaṉinyangka mayatja panya paluṟu kuliṟa pukuḻariku munu tjananya ngapartji puḻkanmankula mayatjarinytjaku tjunkuku munu tjananya manta kuḻu ungkuku.” \s2 3) Tjukurpa Tjiṉṯu Maḻatjatjara \p \v 40 “Ka tjiṉṯu maḻatjangka Iitjipaku mayatja tjaultji tjuṯatjara warmaḻarira ankuku alinytjara Tjiṟiyanya nguraṟa tjuṯangka pikaringkunytjikitja. Palu wirkankunytja kuwaripangka Tjiṟiyaku mayatja tjaultji winkitjara ngalya-pakalku, kutjupa tjaraya nyanytjungka, kutjupa tjaraya wakinangka, kutjupa tjaraya pautangka tatiṟa ankuku. Munuya paluṟu tjana ngura kutjupangka kutjupangka tjarpara wirkaṟa pungkuku. \v 41 Munuya paluṟu tjana manta Israelta kuḻu wirkaṟa ngura uwankarangka tjarpara aṉangu mungilyi mulapa pungkula iluntankuku. Palu tjana manta ini Iitamala, Mawapala munu Aimanta wirkaṟa aṉangu nguraṟitja tjuṯa pungkuwiyangku wantiku. \p \v 42 “Uwa, Tjiṟiyaku mayatjangku tjaultji winkitjarangku ngura tjuṯangka tjarpara-wirkaṟa aṉangu winki pungkula winaringkuku Iitjipanya nguraṟa tjuṯa kuḻukuḻu. \v 43 Munu paluṟu tjana Itjipala kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa ngarinytja mantjiṟa katiku gold, tjilpa, upula kuḻu Iitjipanya nguraṟa tjuṯangku kanyintjitja. Munuya ankula manta ini Lipiyala pulala Iitjiyu-piyala tjarpara-wirkaṟa aṉangu palunya tjananya kuḻu pungkula winaringkuku. \v 44 Ka palula maḻangka kutjupangku pitjala mayatja panya palula tjakultjunkuku alatji, ‘Aṉangu tjuṯangkuya nyara alinytjaranguṟu munu kakaraṟanguṟu nyuntunya pikangku wangkanyi.’ Ka mayatja paluṟu kuliṟa urulyaralku munu waṟuringkula mirpaṉpa puḻkaringkula tjaultji winkitjara ngurakutu ma-pakalku. Munu paluṟu tjana iwarangka ankula nguṟurpa aṉangu nguratja tjuṯa pungkula nyaṟulku mirpaṉpa puḻkangku. \v 45 Munuya palulanguṟu pitjala ngura tjunkuku Jerusalemala wiluṟara uṟu ini Mititu-ṟaniyala pulala puḻi panya miḻmiḻṯa Zionta nguṟurpa. Palu wati kutjupa tjuṯangkuya pitjala mayatja panya palunya iluntankuku, ka kutjupangku palunya ngalkintjaku wiya alatjiṯu ngaṟaku.” \p Alatjiṉi angelpa panya Gabrieltu tjakultjunu. \c 12 \s2 4) Miri tjuṯa wankaringkula pakantja \p \v 1 Munuṉi piṟuku angelpa panya paluṟuṯu wangkangu alatji, “Nyara palula-aṟangka kura puḻka wirkankuku tjituṟu-tjituṟu puḻka mulapa. Panya tjituṟu-tjituṟu puḻka kuwari munu ngaṉmanypa ngaṟanytjanya puṟunypa wiya, kutjupa mulapa puḻka alatjiṯu kata paunarinytjaku. Ka nyara palula aṟangka angelpa ini Michaelnga wirkankuku. Panya paluṟu kuṉpu puḻka mulapa munu Israelkunu tjuṯa aṯunymaṟa anga-kanyilpai nyuntumpa panya walytja tjuṯa. Ka panya nyiringka Godalu aṉangu Israelkunu tjuṯa ini walkatjunu. Ka nyara palula aṟangka tjituṟu-tjituṟu puḻka ngaṟanyangka Godalu nyara palunya tjananya kutju initjara tjuṯa wankaṟunkuku. \v 2 Ka panya aṉangu miri tjuṯa mantangka tjuṉutjunkunytja wankaringkula pakalku – kutjupatjara Godala tjunguringkula palula wanka tiṯutjara nyinanytjaku pukuḻpa mulapa, kutjupatjara Godalanguṟu tjituṟu-tjituṟu puḻka tiṯutjara mauṉṯalpa nyinanytjaku kuṉṯa puḻka. \v 3 Ka panya kililpi tjuṯa irnyalpai ilkaṟingka, pala palu puṟunypa aṉangu nintipuka tjuṯa pitalytji puḻkatjara tiṯutjara wiṟuṟa irnyalku. Paluṟu tjana aṉangu tjuṯa nintilpai Godanya wangaṉarangku kulintjaku.” Nyanga palunya tjananyaṉi angeltu utiṟa tjakultjunangi. \p \v 4 Munuṉi palulanguṟu ngayunya wangkangu, “Daniel, nyiri pala ini tjuṯatjara kiṯingka tjakatjuṟa patiṟa wanti, ka kumpilpa tiṯutjara alatjiṯu ngarima tjiṉṯu maḻatjangka kutju aḻaṟa nyakunytjaku. Kaya aṉangu tjuṯangku rawangku puṯu ngurilku tjukurpa nyanga palumpa nintiringkunytjikitjangku.”\fig |src="CN01994B.TIF" size="col" loc="p" ref="12:4"\fig* \s1 Tjiṉṯu Maḻatja \p \v 5 Palulanguṟu ngayulu karu uṟutjarangka itingka ngaṟala waintaṟa nyangu angelpa kutjara, kutju karu kantilytja ngaṟangi, ka kutjupa karungka munkara ngaṟangi. \v 6 Ka angelpa kutjungku angelpa panya ulytja piṟantjarangka wangkangu Gabrielta, “Yaalaṟa tjukurpa nyanga paluṟu utiringkuku?” \p \v 7 Ka angelpa panya ulytja piṟantjarangku maṟa katuringkula wangkangu, \pi1 “Kuwariṉa God panya tiṯutjara nyinapaila miṟangka tjukaṟurungku wangkanyi – tjukurpa nyanga paluṟu mulapa utiringkuku ngula yiya maṉkurpa munu piṟa panya 6 ngaṟala wiyaringkunyangka. Kaya warmaḻa tjuṯa Godaku walytja Israelkunu tjuṯaku tiṯutjara alatjiṯu pikaringkuku munuya Israelkunu tjuṯa uparingkula wawanyarinyangka kutju wiyaringkuku.” \p \v 8 Palu alatji wangkanyangka Danieltu puṯu nguwanpa kuliningi munu palula tjapinu, “Wanyuṉi tjakultjura, yaaltji-yaaltji nyanganpa uwankara ngaṟala wiyaringkuku?” \p \v 9 Kaṉi angelpa panya paluṟu wangkangu, \pi1 “Wiya, kulintja wiyangku wantima, panya tjukurpa nyanga paluṟu kumpilpa rawa ngaṟaku munu utiringkuku tjiṉṯu maḻatjangka kutju. \v 10 Ka Godalu aṉangu tjuṯa kurunpa paltjiṟa palyaṟungulku palula miṟangka kuṉṯa wiya rapa ngaṟanytjaku, kaya tjukurpa panya ngayulu wangkanytjanya utilta kulilku. Palu aṉangu kura tjuṯangku kura kutju rawangku palyalkatiku, munuya tjukurpa panya palunya puṯu alatjiṯu kulilku. \v 11 Aṟa panyatja kulila, panya ngaṉmanytjuṉanta wangkangu\x * \xo 12:11 \xo*\xt Danielku 9:27; Markaku 13:14; Matthew-ku 24:15\xt*\x* kutjupa kutjupa kura puḻka mulapa timpulangka katu tjunkunytja munu aṉangu tjuṯa kuḻu markuntja kuka panya timpulakutu katira Godanya ungkunytjaku-tawara. Aṟa nyanga paluṟu tjana ma-ngaṟakatiku tjiṉṯu tjuṯa 1,290-kutu-wangkara alatjiṯu. \v 12 Munu piṟuku ngaṟaku tjiṉṯu 1,335-kutu, ka Godalu aṉangu kutjupa palumpa tiṯutjara mulamularingkunyangkampa pukuḻmankuku. \pi1 \v 13 Ka Daniel, nyuntu rapa kuṉpu ngaṟama ilunytjakutu-wangkara nguṟurpaṯu wiyaringkunytja wiya. Panya nyuntu ngula ilura mantangka miri ngarinyangka Godalu nyuntunya wankaṟa pakaltjingalku, mununta wiṟu mulapalta ungkuku paluṟu nyuntumpa kanyintjatjanungku.” \m Nyanga palunyaṉi angeltu wangkangu.