\id ACT ‘PT ACT 02ed’ Pitjantjatjara Acts 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h Acts \toc2 Acts \toc1 Jesulu Iyantja Tjuṯangku Palyantja (Acts of the Apostles) \mt1 Jesulu Iyantja Tjuṯangku Palyantja \mt2 Acts \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa wati ini Luke-alu walkatjunkunytja Jesuku nintintja tjuṯatjara, panya Jesunya ilkaṟikutu maḻaku ankunyangkaya wiṟu tjuṯa palyaningi. Ka Luke-alu lita nyangatja walkatjunu wati panya palumpa maḻpaku ini Tjiyapilatjaku paluṟu nyakula wangkara nintiringkunytjaku tjukurpa uwankaraku panya Peterlu Paulalu tjana Jesuku panya nintintja tjuṯangku palyantjitjaku. \ip Tjukurpa nyanga palula Luke-alu tjakultjunu Godalu Kurunpa Miḻmiḻnga iyantja palumpa walytja tjuṯakutu panya Jew tjuṯakutu kutju wiya palu Jew wiya tjuṯakutu kuḻu. Panya Jew tjuṯangku kuliṟa nintiringkunytjaku ngaṟangi panya Godaku Kurunpa aṉangu Jesuku mulamularingkupai uwankaraku Jew tjuṯaku kutju wiya. Palu Jew kutjupa tjuṯa puṯu mulamularingangi munuya paluṟu tjana kuraringangi aṉangu Jesuku walytja tjuṯaku. Palu tjana puṯu kuraṟa angatjunangi, kaya tjukurpa panya Jesunyatjara ngura winkingka katira lipintanu aṉangu manta winkitjangku kulintjaku. Panya Kurunpa Miḻmiḻnga Jesuku walytja tjuṯangka tjungu nyinangi munu palunya tjananya puḻkaṟa witulyanangi waṟka wiṟu palyantjaku munu pika kura tjanampa ngaṟanyangka paluṟu alatjiṯu tjananya anga-kanyiningi, kaya tungun-tunguntu Godaku tjukurpa lipintanangi aṉangu manta winkitjangka, ka aṉangu tjuṯa Jesuku walytjaringangi ngura kutjupa kutjupangka munu manta kutjupangka kutjupangka. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1—8:1 Aṉangu tjuṯa Jesuku walytjaringkunytja ngura Jerusalemala \io1 8:1—9:31 Jesuku walytja tjuṯaringkunytja ngura Israelta \io1 9:32—12:25 Aṉangu Jew wiya tjuṯa Jesuku walytjaringkunytja \io1 13:1—14:28 Paulanya pula Paanapatjanya ngura kutjupa tjuṯakutu ankunytja Tjukurpa Jesunyatjara wangkara lipintankunytjikitja \io1 15:1-35 Jesulu iyantja tjuṯangku Jerusalemala tjunguringkula wangkara kulintja \io1 15:36—18:23 Paulanya pula Tjaalatjanya ngura tjuṯakutu ankunytja Jesuku tjukurpa para-wangkanytjikitja munu palumpa walytja tjuṯa wangkara kuṉpuntjikitja \io1 18:24—21:16 Paulanya piṟuku ankunytja ngura kutjupa tjuṯakutu Jesuku walytja tjuṯa wangkara kuṉpuntjikitja \io1 21:17—26:32 Paulanyaya witintja munuya kuutpangka katira tjunkunytja wangkara ngurkantankunytjaku \io1 27:1—28:31 Paulanyaya Rome-alakutu katinytja \ie \c 1 \s1 Luke-alu Palumpa Maḻpa Wati Ini Tjiyapilala Ngaṉmanytju Wangkanytja \p \v 1-2 Uwa Tjiyapilatja, panya nyiri ngaṉmanyitjangkaṉa tjukurpa Jesunyatjara walkatjunu nyuntu nyakula uti kulintjaku,\f * \fr 1:1-2 \fr*\ft Nyiri ngaṉmanyitja panya Tjukurpa Palya Luke-alu Walkatjunkunytja.\ft*\f* panya paluṟu ngaṉmanypa mantangkalpi nyinara waṟka palyantja munu aṉangu tjuṯangka nintintja kuḻu. Uwa, paluṟu mantangka nyanga nyinara palyantja uwankaraṉa nyiringka panya walkatjunu palunya ilkaṟikutu mantjintja kuḻu, munu panyaṉa walkatjuṟa nyuntulakutu iyaṉu. \p Palu ilkaṟikutu mantjintja kuwaripangka Jesulu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku palumpa nintintja tjuṯangka tjukurpa tjuṯa wangkangi munu tjananya wituningi waṟka palumpa palyantjaku. Panya paluṟu tjananya ngaṉmanytju ngurkantanu munu tjananya wituṟa iyaṉu palumpa tjukurpa aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytjaku. Palulanguṟu paluṟu wati palunya tjananya ini tjunu, \it Iyantja Tjuṯa\it*. \v 3 Ka panya Jesunya ilunytjatjanu pakaṟa palula tjanala utiringangi tjuṯa aṟa alatjiṯu, kaya nyara palulanguṟu palunya nyakunytjatjanungku kuliningi, “Mulapa paluṟu kuwari wanka nyinanyi.” Panya paluṟu tjiṉṯu 40-aṟangka tjanala rawa utiringangi, munu tjanala tjakultjunangi Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa mayatjangku kanyintja. \p \v 4 Kutjupa-aṟa paluṟu tjanala tjunguringkula mai ngalkuningi, munu tjananya wangkangu alatji, “Jerusalemalaya paṯaṟa nyinama ankunytja wiya, panya Mamalu nyuranya ngaṉmanytju kalkuṉu ungkunytjikitjangku. Kaya nyangangka paṯanma, ka nyuranya ungkuku kalkuntja panya palunya, panya ngayulu nyurala ngaṉmanytju wangkangu palunya. \v 5 Kulilaya! Ngaṉmanytju panya Johntu aṉangu tjuṯa kuranguṟu kuṉṯaringkunyangka uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingi, palu kuwari nguwanpa Mamalu nyuranya baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻnga iyaṟa nyurala unngu tjarpara nyinanytjaku.” Alatji Jesulu tjanala wangkangu. \s1 Jesunya Ilkaṟikutu Mantjintja \p \v 6 Munuya tjiṉṯu kutjupangka puḻi ini Alipatjarala tjunguringkula ngaṟangi Jesunya munu palumpa iyantja tjuṯa kuḻu, kaya palula tjapinu alatji, “Mayatja! Nyuntu wanyu kuwari ngura nyanga Israelku mayatjariku? Munulanya nyuntu Israelkunu uwankara mayatjarira aṯunymaṟa kanyilku?” \p \v 7 Ka Jesulu wangkangu tjanala, “Wiya, Mamalu kutjungku tjiṉṯu nyara palunya ngurkantanu ngayulu Israelku mayatjarinytjaku. Munu paluṟu nyurala tjakultjunkunytja wiya nyura ninti nyinanytjaku. \v 8 Palu wanyuya kulila! Kurunpa Miḻmiḻṯu pitjala nyurala unngu tjarpara nyuranya witulyankuku nyura kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyantjaku. Ka nyura tjukurpa ngayunyatjara rapangku wangkaku ngura nyanga Jerusalemala, munu ngura ititja tjuṯangka kuḻu manta nyanga Judeala winkingka, munu palulanguṟu nyura manta nyara Tjamiṟiyalawanungku ngayunyatjara para-wangkaku aṉangu tjuṯangka, munu palulanguṟu nyura manta winkingka ankula ngayunyatjara para-pitjaliṟa tjakultjunkuku aṉangu winkingka uṟungka muṉkara kuḻu.” Alatji Jesulu tjanala wangkangu. \v 9 Ka wangkara wiyaringkunyangka maḻangka Godalu palunya katuṉu ilkaṟikutu, kaya maḻpa panya tjuṯangku ngaṟala palunya ilkaṟikutu katuringkunyangka ira-nyangangi, ka palulanguṟu ngangkaḻingku palunya angatjunu.\fig |src="tnACT01V09.tif" size="col" loc="p" ref="1:9"\fig* \p \v 10 Ka paluṟu tjana ngaṟala ira-nyakunyangka wati kutjara tjanala itingka utiringkula ngaṟangi mantara piṟantjara. \v 11 Munu pula wangkangu palula tjanala, “Wati Galileenya nguraṟa tjuṯa! Nyaaku nyura ngaṟala ilkaṟikutu ira-nyanganyi? Nyara paluṟu panya palu puṟunypaṯu maḻaku pitjaku, panya nyura nyangu ilkaṟikutu ankunyangka, palu puṟunypaṯu paluṟu ngula pitjaku.” Alatji pula wangkangu tjanala munu wangkara wiyaringkula palula tjanalanguṟu arkayiringu. \s1 Judasaku Aṟangka Nyinanytjaku Wati Kutjupa Ngurkantankunytja \p \v 12 Kaya palula maḻangka iyantja panya tjuṯa maḻaku anu Jerusalemalakutu puḻi panya palulanguṟu. (Puḻi panya paluṟu Jerusalemala itingka ngaṟangi.) \v 13 Munuya Jerusalemala wirkaṟa ngurakutu anu munuya waḻingka tjarpara tatiṟa ruuma katutjangka nyinangi wati nyanga tjana panya ini nyanganpa Peternya, Johnnga, Jamesanya, Andrew-nya, Philipanya, Thomasanya, Patjalamunya, Matthew-nya, Simonnga, Jamesanya, Judasanya tjana. (Jamesanya panya Alpi-yatjaku katja, ka Judasanya panya James kutjupaku katja.) \v 14 Munuya wati nyanga paluṟu tjana Godala tjapintjikitja rawa tjunguringkupai, kaya minyma panya Jesunya waṉalpai tjuṯa kuḻu palula tjanala tjunguringkupai, munu Mary-nya Jesuku panya ngunytju munu maḻanypa tjuṯa kuḻu. \p \v 15 Ka tjiṉṯu kutjupangka paluṟu tjana piṟuku tjunguringu aṉangu Jesuku mulamularingkupai tjuṯa nampa nyangatja 120 nguwanpa, ka Peterlu pakaṟa tjanala wangkangi alatji, \mi \v 16-17 “Walytja wiṟu tjuṯa, kulilaya! Panya nyiringka ngaṟanyi alatjiṯu tjukurpa Judasanyatjara Kurunpa Miḻmiḻṯu iriti Davidala nintintja. Ka tjukurpa panya paluṟu utiringu panya Judasalu nintinu Jesunya witintjaku. Palu panya Jesulu ngurkantanu Judasanya nganaṉala tjungu para-ngaṟanytjaku, ka paluṟu mulapa nganaṉala tjungu Godaku waṟkaringi.”\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="1:16"\fig* \m Alatji Peterlu wangkangi. \v 18 (Ka Judasalu panya Jesunya kurangku tjanala witintjaku nintintjatjanungku mani mantjiṟa anu manta payamilantjikitja munu manta payamilaṟa palulalta katanguṟu punkaṉu munu tjuni tjilpiraraṟa unngunguṟu uwankara pakaṉu munu ilungu. \v 19 Kaya Jerusalemala nyinanytja tjuṯangku kulinu Judasanya ilunytja munuya manta panya palunya ininu palumpa tjanampa wangkangku, \it Akil-tamanya\it*, panya ini paluṟu alatji wangkanyi, “Manta nyanga palula panya aṉangu ilura milkaḻi tjutingu.”) \p \v 20 Ka Peterlu piṟuku wangkangu, “Panya Davidalu iriti tjukurpa Judasanyatjara walkatjunu Psalmangka alatji, \q1 ‘Wanyuwi palumpa nguraya wantikatira ara, ka kutjupa nyinanytja wiya alatjiṯu ngaṟama.’ \x * \xo 1:20 \xo*\xt Psalm 69:25\xt*\x* \m Ka piṟuku ngaṟanyi Psalm kutjupangka kuḻu alatji, \q1 ‘Ka paluṟu wiyaringkunyangka uti kutjupa palumpa aṟangka nyinama.’ \x * \xo 1:20 \xo*\xt Psalm 109:8\xt*\x* \m \v 21-22 Ka nyara palulanguṟula uti kutjupa ngapartji ngurkantanama nganaṉala tjunguringkula Godaku waṟka palyantjaku wati panya palumpa aṟangka. Utila wati panya Jesula tjungutja ngurkantanama panya kuwaripatjara Jesula nganaṉala tjungu para-ngaṟanytjanya, munu panya paluṟu nganaṉa tjungungku Johntu uṟungka baptise-katinyangka nyakunytjanya munu Jesunya ilkaṟikutu ankunyangka tjungungku nyakunytja kuḻu, wati tjungutja mulapa kutjupa wiya, panya paluṟu Jesunya ilura wankaringkula pakantja nyakunytjatjanungku aṟa nintingku tjakultjunkunytjaku nganaṉala tjungungku.” \p \v 23 Kaya palulanguṟu wati kutjara ini walkatjunu Josephanya ini kutjupa kutjara Paatjapatjanya munu Tjatjanya, ka wati panya kutjupa ini Matjaiyatjanya. \v 24 Kaya nyara palulanguṟu ini kutjara walkatjunkunytjatjanungku tjungungku Godala tjapiningi wangkara, “Mayatja, nyuntu ninti nganampa uwankaraku panya nganaṉa unngu kulintjitjaku. Wanyulanya nyuntu nintila wati nyanga kutjaranguṟu nyuntu ngurkantankunytja nganaṉala tjunguringkula nyuntumpa waṟkarinytjaku Jesulu iyantja. \v 25 Panya Judasalu waṟka nyangatja wantingu munu kura puḻka palyantjatjanu anu ngura kurakutu. Kalanya Mayatja wiṟungku nyuntu nintila palumpa aṟangka kutjupa ngurkantaṟa tjunkunytjaku.” \v 26 Munuya tjapiṟa wiyaringkula ini panya kutjara ngaṉmanytju walkatjunkunytjatjanungku nguṟurpa waṉingu, ka Matjaiyatjaku ini utiringu. Kaya palunya tjunguṉu wati panya Jesulu iyantja tjuṯangka, kaya 11 ngaṟanytjatjanu 12-aringulta paluṟu tjanala tjunguringkunyangka.\fig |src="cn01889B.tif" size="col" loc="p" ref="1:26"\fig* \c 2 \s1 Kurunpa Miḻmiḻnga Pitjanytja \p \v 1 Ka tjiṉṯu panya Pintikatja\f * \fr 2:1 \fr*\ft Tjiṉṯu Pintikatja ngaṟanyangkaya Jew tjuṯangku inma puḻka palyalpai munuya Godalu tjananya wiṟu tjuṯa ungkunytjitjanguṟu pukuḻarira mai puḻka ngalkupai, munuya mai tjuṯa pakaltjingantjatjanungkuya tjaraṟa tjukutjuku Godanya ungkupai palunya waḻkuntjikitjangku. Munuya palunya mirawaṉipai tjukurpa puḻka Mosenya ungkunytjitjanguṟu. Palu inma Katuwanu Ankunytjanya ngaṉmanypa ngaṟapai, ka palula maḻangka tjiṉṯu 50 ngaṟala wiyaringkunyangka inma nyanga Pintikatjanya ngaṟapai.\ft*\f* ngaṟanyangka Jesuku mulamularingkupai tjuṯa tjunguringkula nyinangi waḻi kutjungka. \p \v 2 Ka rurku winki ukalingu ilkaṟinguṟu waḻpa puḻka puṟunypa, munu tjarpangu yiwaḻa tjana nyinanytjitjangka. Kaya uwankarangku kulinu. \v 3 Munuya nyangu waṟu tili puṟunypa tjanala katu utiringkunyangka, ka waṟu tili paluṟu tii-tiilaraṟa kutjungka kutjungka katangka nyinakatingu.\fig |src="tnACT02V03.tif" size="col" loc="p" ref="2:3"\fig* \v 4 Ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala uwankarangka tjarpangu. Kaya ngurpangku kuwari kutju alatjiṯu mapalku wangkangu wangka kutjupa kutjupangku Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka. \p \v 5 Ka Jew ngura kutjupitja kutjupitja tjuṯa kuḻu ngura nyara Jerusalemala pitjala nyinangi Godanya timpulangka waḻkuntjikitja. \v 6 Munuya puḻkaṟa rurkunnyangka kuliṟa ilaringkula ngaṟala nyangangi munuya kulinu Peterlu tjana wangkanyangka wangka tjanampangku, panya kutjungku kutjungkuya wangka kutjupa kutjupa wangkangi, kaya aṉangu tjuṯangku wangka walytjangku uti wangkanyangka kuliningi. \v 7 Munuya puṯu kuliningi, “Nyaaringuya nyanga tjana?” Munuya wangkangi, “Wati nyanganpa panya Galileenya nguraṟa tjuṯa. \v 8 Munu nyangantu yaaltji-yaaltji nganampa nyanga wangka wangkanyi? \v 9 Panya mulapa nganaṉa ngura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu pitjala tjunguringkula nyinanyi Jerusalemala, ngura ini nyangannguṟu Patjiyalanguṟu, Miitiyalanguṟu munu Ilamalanguṟu, Mitjupu-taimiyalanguṟu, Judealanguṟu munu Kapatu-tjiyalanguṟu, Pantatjalanguṟu munu Aitjalanguṟu, \v 10 Puṟikiyalanguṟu munu Pampiliyalanguṟu munu Itjipalanguṟu munu ngura tjuṯa Tjaiṟinila itinguṟu panya manta nyara Lipiyalanguṟu, munu tjara kutjupa Rome-alanguṟu. \v 11 Nganaṉa kutjupatjara Jew tjuṯa, kaya kutjupatjara Jew wiya tjuṯa panya paluṟu tjana Godaku mulamularingkula nganaṉala Jew tjuṯangka tjunguringu. Kaya kutjupa tjuṯa pitjangu manta nyara Kuṟitalanguṟu, ka tjara kutjupa manta Aṟaipiyalanguṟu. Uwankarala ngura nyanga palula tjanalanguṟu pitjala nyinanyi munu nyangala uwankarangku kulini aṉangu nyanga paluṟu tjana kuwari nganampa wangkangku wangkanyangka. Panya tjana wangkara Godanya puḻkaṟa wiṟunmananyi paluṟu wiṟu tjuṯa palyannyangka, kala uti kulini nganampa wangkangku wangkanyangka.” Alatjiya wangkangi aṉangu tjuṯangku. \p \v 12 Munuya puṯu nguwanpa kuliṟa tjananku wangkangi alatji, “Nyaaringu nyanganpa munuya nganampa wangka tjuṯa kutjungku kutjungku wangkanyi?” \v 13 Kaya tjara kutjupangku tjana wangkanyangka puṯu mulamularingkula tjananya anaṟa wangkangi alatji, “Wiya, palantuya taṟangkangku wangkanyi wama puḻka kuwari tjikintjatjanungku.” \s1 Peterlu Aṉangu Tjuṯangka Wangkanytja \p \v 14 Kaya Peternya tjana panya nintintja tjuṯa waḻinguṟu ngalya-pakaṉu uṟilkutu ka Peterlu aṉangu panya palula tjanala wangkangu alatji, “Jew tjuṯa munu Jerusalemala nyinapai tjuṯa! Kulilaṉiya kaṉa nyurala tjukaṟurungku kulintjaku wangka!\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="2:14"\fig* \v 15 Nyura ngunti wama tjikintja-palku kulini. Munga-munga nyangatja. Nganaṉa wama tjikintja wiyaṯu. \v 16-18 Nyangatja tjukurpa panyatja utiringu, panya wati Godaku wangkatjarangku Tjawiltu iriti walkatjunkunytja nyiringka Godalu wangkanytja alatji, \q1 ‘Panya ilkaṟi manta wiyaringkunytja kuwaripangka ngayulu kurunpa ngayuku iyalku aṉangu uwankarangka tjarpanytjaku, \q2 watingka minymangka kuḻu panya ngayuku waṟka palyalpai tjuṯangka, \q2 kaya tjukurpa ngayuku aṉangu tjuṯangka tjakultjunkuku. \q2 Kaya nyurampa katja uṉṯalpangku kuḻu tjakultjunkuku ngayulu tjananya nintinnyangka. \q2 Kaya wati tawaritja tjuṯangku kutjupa kutjupa tjuṯa nyakuku ngayulu tjanala nintinnyangka. \q2 Kaya tjiḻpi tjuṯangku palu puṟunypaṯu tjukurmankula nyakuku ngayulu nintinnyangka. \q1 \v 19-20 Kaṉa puḻka tjuṯa ilkaṟingka utilku tjana nyakula urulyarantjaku, \q2 panya tjiṉṯu maṟuringkuku, ka piṟa tjitin-tjitinarira milkaḻi puṟunyariku. \q1 Munuṉa palu puṟunypaṯu puḻka tjuṯa mantangka kuḻu utilku \q2 kaya milkaḻi, waṟu puyu puḻkanya kuḻu nyakula nguḻuringkuku. \q1 Ka nyanga palula tjanala maḻangka tjiṉṯu panya paluṟulta wirkankuku, \q2 ka Mayatjanya pitalytji witulya puḻka utiringkuku aṉangu tjuṯangka. \q2 \v 21 Ka aṉangungku palula mirara tjapinnyangkampa Godalu palunya wankaṟunkuku ngura kurakutu iyantja wiyangku.’” \x * \xo 2:21 \xo*\xt Tjawilku 2:28-32\xt*\x* \m Alatji Peterlu tjukurpa Tjawiltu iriti nyiringka walkatjunkunytjitja aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi. \p \v 22 Munu wangkangu, “Aṉangu tjuṯa, kulilaṉiya! Panya Jesunya Nazarethanya nguraṟa wati Godalu iyantja, panya paluṟu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyaningi nyurala miṟangka, ka panya nyura palyannyangka nyakula kuliningi, ‘Awari! Wiṟu mulapa nyangangku palyaṉi.’ Nyara palulanguṟu nyura uti kulinma wati nyanga paluṟu panya Godalanguṟu pitjanytja. \v 23 Panya Godalu ngaṉmanytju nintingku kulinu ngula wati kutjungku Jesunya wati kura tjuṯangka nintilku, ka panya nyura Jesunya iluntanu wati kura tjuṯangka tjunguringkula munu panya nyura puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu. \v 24 Ka paluṟu ilura tiṯutjara ngarinytja wiya. Palu Godalu palunya wankaṟa pakaltjingaṉu. \v 25-26 Panya iriti Davidalu nyiringka walkatjunu Jesulu ngaṉmanytju wangkanytja nyanga alatji, \q1 ‘Ngayuluṉa nyangu Mayatja Godanya ila ngaṟanyangka. \q1 Paluṟu ngayula tiṯutjara tjungu nyinanyi, \q2 kaṉa nguḻuringkunytja wiya tiṯutjara rapa ngaṟanyi, \q2 munuṉa kurunpa winki pukuḻarira rawangku pukuḻṯu inkapai \q2 munuṉa waintaṟa kuliṟa palumpa puḻkaṟa mulamularinganyi. \q1 \v 27 Panya ngulaṉa ilura wankaringkula pakalku, \q2 panya paluṟuṉi wantinytja wiyangku mantjilku miri tjuṯaku ngurangka tiṯutjara ngarinytjaku wiya. \q1 Panya palulaṉa tiṯutjarangku wangaṉarangku kulilpai, \q2 kaṉi ngayuku puntu wantinytja wiya kuḻpingka ngarira piḻṯiringkunytjaku. \q1 \v 28 Panya paluṟu ngayunya rawangku nintilpai iwara wankakutu palula tjunguringkula pukuḻpa mulapa nyinanytjaku.’” \x * \xo 2:28 \xo*\xt Psalm 16:8-11\xt*\x* \m Alatji Peterlu aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi tjukurpa panya Davidalu iriti Jesuku wangka nyiringka walkatjunkunytja.\fig |src="WA03940b.tif" size="col" loc="p" ref="2:28-29"\fig* \p \v 29 Munu piṟuku wangkangi tjanala, “Walytja wiṟu tjuṯa kulilaya! Panya tjamu Davidanya ilunyangka tjana puntu kuḻpingka tjunu, ka kuḻpi paluṟu manta nyangangka ngaṟanyiṯu kuwari. \v 30 Panya Davidanya Godaku wangkatjara nyinangi munu kuliningi Godalu panya palunya wangkara kalkuntja alatji, ‘Ngula nyuntumpa pakaḻi maḻatja mayatjarira nyinaku nyuntumpa aṟangka nyuntu puṟunypa.’ \v 31 Ka Davidalu nyara palunya ngaṉmanytju kulintjatjanungku nyanga alatji wangkangu, ‘Wati nyara palunyaya puntu kuḻpingka tjunu, palu Godalu palunya mapalku pakaltjingalku wantinytja wiyangku rawa ngarira puntu piḻṯiringkunytjaku-tawara.’ Alatji Davidalu ngaṉmanytju wangkangi ilunytjatjanu pakantjaku. \p \v 32 “Ka wati nyara paluṟu panya Jesunya, panya Godalu wankaṟa pakaltjingantja, ka nganaṉa mulapa palunya nyakunytjatjanungku nyurala tjakultjunanyi. \v 33 Panya palunya Godalu ilkaṟikutu mantjinu, ka paluṟu kuwari palula tjungu nyinanyi mayatja puḻka mulapa. Panya palumpa Mamangku palunya Kurunpa Miḻmiḻnga ungu paluṟu panya ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku. Ka paluṟu kuwari Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉalakutulta iyaṉu. Ka nyanga nyura kuwari nyakula kulini nganaṉa nyurampa wangkangku wangkanyangka, panya nyangatjalanya Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉala unngu nyinara nintini. \v 34 Panya Godalu Davidanya ilkaṟikutu mantjintja wiyaṯu, palu Davidalu Jesunyatjara iriti walkatjunu alatji, ‘Godalu ngayuku mayatjangka wangkangu alatji, \q1 “Pitja munu ngayula tjunguringkula mayatjari, \q2 \v 35 kaṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯa tjaṟulku, \q2 ka nyuntu tjanala waintarira mayatja puḻka mulapa nyinaku.” ’ \x * \xo 2:35 \xo*\xt Psalm 110:1\xt*\x* \m \v 36 Ka nyura Jew tjuṯangku tjukaṟurungku kulintjaku ngaṟanyi, panya nyangatjaṉa Jesunyatjara wangkanyi, panya puṉu kaṯakutjarangka nyura wakaṟa utitjunu. Ka nyara palunya Godalu ngurkantanu mayatja puḻka nyinanytjaku munu aṉangu tjuṯa kuḻu wankaṟunkunytjaku.” Alatji Peterlu tjanala wangkangi. \p \v 37 Kaya kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu kuṉṯaringu munuya Peterla tjanala tjapiningi alatji wangkara, “Kala nyaaringkuku?” \p \v 38 Ka Peterlu wangkangu, “Nyura uti uwankarangku kura wantima munuya kampa kutjuparira maḻaku Godalakutu pitja, kala nyuranya Jesuku Christaku mulamularingkunyangka uṟungka baptise-katiku. Ka Godalu kalypangku nyuranya kura palyantjitjanguṟu pungkuwiyangku wantiku, munu nyurala Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpatjunkuku nyurala unngu nyinanytjaku. \v 39 Panya Mayatja Godalu kalkuṉu nyuranya munu nyurampa tjitji tjuṯa, munu maḻatja maḻatja tjuṯa kuḻu, munu paluṟu pararitja tjuṯa kuḻu kalkuṉu ngura winkitja. Panya paluṟu aṉangu tjuṯa ngura winkingka ngurkantankuku palumpa walytjaringkunytjaku munu paluṟu Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala tjarpatjunkuku.” \p \v 40 Munu piṟuku Peterlu tjanala tjukurpa kutjupa tjuṯa wangkangi tjananya nguḻutjunkunytjikitjangku munu alatji wangkangu, “Kulilaya! Kura puḻka mulapa ngula ngaṟaku aṉangu kura tjuṯaku, panya Godalu tjananya paiṟa iyalku ngura kurakutu. Kaya palula-tawara kuwari Godalakutu aṟuriwa paluṟu nyuranya wankaṟunkunytjaku.” \p \v 41 Kaya tjuṯa mulapa Peterlu tjukurpa wangkanyangka kuliṟa kuṉṯaringkula mulamularingu, kaya palunya tjananya uṟungka baptise-katingu Jesuku walytjaringkunyangka. Panya kaḻaḻa nyara palulaya aṉangu tjuṯa mulapa mulamularingu nampa panya 3,000 alatjiṯu. \p \v 42 Munuya aṉangu nyara paluṟu tjana Peterla tjanala tjunguringkula nyinara Godaku tjukurpa kuliṟa nintiringangi iyantja panya tjuṯangku nintinnyangka. Munuya pukuḻṯu mai tjungungku ngalkuningi munuya kutjupa-aṟa nyuma waina kuḻu ngalkula tjikiningi Jesunya ilunytja kulintjikitjangku, munuya Godala rawangku tjapiningi. \s1 Mulamularingkupai Tjuṯangku Ngapartji-ngapartjingku Munytjangku Ungkupai \p \v 43 Kaya wati panya Jesulu iyantja tjuṯangku Godalu witulyankunyangka kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa rawangku palyaningi, kaya aṉangu tjuṯangku nyakula puḻkaṟa kuliningi, “Awa! Mulapa Godanya nganaṉala ngaṟanyi.” \v 44 Munuya paluṟu tjana tiṯutjara tjunguringkupai munuyanku ngapartji-ngapartjingku ungkupai munytja nyinara. \v 45 Munuya tjana kanyintjatjanungku manikitjangku tjalamilaṟa mani mantjiningi munuya ngaḻṯutjara tjuṯa ungangi mai munu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu payamilantjaku. \v 46 Munuya tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa timpulangka tjunguringkupai munuya ngura tjuṯangka kuḻu tjarpara pukuḻṯu tjunguringkula mai ngalkupai, munuya mai nyuma kaṯantaṟa ngalkula waina kuḻu tjikilpai Mayatja Jesunya ilunytja kulintjikitjangku. \v 47 Paluṟu tjana kurunpa pukuḻṯu alatjiṯu Godanya mirawaṉira waḻkuningi. Kaya aṉangu kutjupa uwankarangku kuḻu tjananya nyakula wiṟunmanangi paluṟu tjana rawangku alatji palyannyangka. \p Ka tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa Mayatja Godalu piṟuku aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu tjanala tjunguningi panya Jesuku walytja tjuṯangka, kaya nyara palulanguṟu winki mulararingu. \c 3 \s1 Peterlu Pula Johntu Wati Nyumpu Palyaṟunguntja \p \v 1 Ka tjiṉṯu kutjupa mungartjirinyangka Peternya pula Johnnga timpulakutu anu panya aṉangu tjuṯaya tjaka rawa ankupai mungartji tiṯutjara Godala tjapintjikitja. \v 2 Palu mungartji nyara palula pula timpulakutu ilaringkula nyangu wati nyumpu nyinanyangka. Wati nyara paluṟu panya iṯilpi nyumpu ngarinytja, kaya palunya walytja tjuṯangku katira tjunkupai timpulaku kaita panya ini \it Wiṟula\it* iwarangka itingka, ka paluṟu nyinara maniku ngatjilpai aṉangu tjuṯa timpulangka tjarpanyangka nyakula. \v 3 Munu wati panya paluṟu nyangu Peternya pulanya Johnnga nguwanpa ma-waintarinyangka munu pulala mapalku maniku ngatjinu. \v 4 Ka Peterlu pula Johntu nyakula palula wangkangu, “Nyawalinya!” \v 5 Ka paluṟu pulanya puḻkaṟa ira-nyangu alatji ngunti kuliṟa, “Mani ungkunytjikitjangku-mantiṉi pula wangkanyi.” \p \v 6 Palu Peterlu palula wangkangu, “Ngayulu mani wiya, palu kutjupaṉanku palyalku. Panya Jesulu Nazarethanya nguraṟangku ngayunya witulyanu, kaṉa wangkanyi nyuntunya, ‘Pakala munu paḻtjuṟa para-ngaṟa.’” \v 7 Munu wangkara maṟa waku witiṟa pakaltjingaṉu, ka tjina kutjaraṯu palyaringkula taṟi kuṉpuringu. \v 8 Munu mapalku pakaṟa para-ngaṟala arkaṟa Peternya pulanya timpulangka tjarpanyangka waṉaṟa tjarpangu munu waṟarakatira paḻtjuṟa Godanya waḻkuningi.\fig |src="tnACT03V08.tif" size="col" loc="p" ref="3:8"\fig* \p \v 9 Kaya winkingku nyangangi wati panya palunya para-ngaṟala Godanya waḻkunnyangka. \v 10 Munuya wangkangu, “Ai! Wati panya paluṟu palatja! Kaita panya ini ‘Wiṟula’ nyinara ngatjilpainya!” Munuya puṯu nguwanpa kuliningi wati nyumpu nyinanytjatjanungku palyaringkula para-ngaṟala Godanya waḻkunnyangka nyakula. \s1 Peterlu Aṉangu Tjuṯangka Timpulangka Wangkanytja \p \v 11 Ka timpulangka kantilytja wiltja waṟa para-ngaṟala arintanangi. Kaya aṉangu tjuṯa timpulangka tjarpapai kampa kakaraṟanguṟu. Nyanga paluṟu ini \it Tjalamanku Wiltja\it*. Ka nyanga palula wati panya nyumpu palyaringkunytjalu pukuḻarira Peternya pulanya Johnnga witiṟa ngaṟangi. Kaya aṉangu tjuṯangku palunya nyakula puṯu kuliningi, munuya uwankara wati panya palula tjanalakutu ngalya-ngalya-wirtjapakaṟa ngaṟala tjananya nyangangi. \v 12 Ka Peterlu tjananya para-nyakula waṉaṟa wangkangi, “Wati Israelkunu tjuṯa! Kulilaya! Nyura nyaaku puṯu kulini wati nyangatja nyakula munu ngalinya puḻkaṟa nyanganyi? Tjinguṟu nyura kulini ngali Godalawanu tjukaṟuru nyinara wati nyanga nyumpu witulyangku palyaṟunguṉu.\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="3:12"\fig* \v 13-14 Palu wanyuya kulila! Godanya panya nganampa tjamupitiku mayatja puḻka nyinanyi Aipuṟamaku Isaacaku Jacobaku tjanampa, munu panya Jesunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu munu ilkaṟingka tjunu mayatja puḻka mulapa nyinanytjaku. Panya paluṟu Godaku waṟka mantangka nyanga nyinara wangaṉarangku kuliṟa palyaningi, ka panya nyura palunya ma-ungu palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya iluntankunytjaku. Munu panya nyura piṟuku Pilate-alu walatjunkunytjikitjangku wangkanyangka tungun-tunguntu wangkangi palunya iluntankunytjaku alatjiṯu. Uwa, nyura panya palunya wantingu alatjiṯu wati palya mulapa. \v 15 Munu panya nyura wati miriputjuku mukuringu palumpa aṟangka walatjunkunytjaku. Palu nyura alatjiṯu iluntanu wati panya wankaṟunkupainya, palu Godalu palunya ilunytjitja wankaṟa pakaltjingaṉu, kali nyakunytjatjanungku kuwari nyurala tjukaṟurungku tjakultjunanyi. \p \v 16 “Ka nyura uwankara ninti wati nyanga palumpa, panya iṯilpi nyumpu ngarinytjitjaku. Wati nyanga palunya panya Godalu palyaṟunguṉu Jesuku mulamularingkunyangka, ka nyanga nyura kuwari uwankarangku palyaringkunyangka nyanganyi. Uwa, Jesuku mulamularingkunyangka wati nyanga palunya Godalu pakaltjingaṉu. \p \v 17 “Ka walytja tjuṯa! Ngayulu ninti panya nyura nyurampa mayatja tjuṯangka tjunguringkula ngurpangku Jesunya iluntanu Wankaṟunkupainya Godalu kalkuntja, Godalu iyantja kulilwiyangkuṯu. \v 18 Panya ngaṉmanytjuya Godaku wangkatjara tjuṯangku Jesunya pikatjararingkunytjaku nyiringka walkatjunu, ka mulapa tjana panya ngaṉmanytju walkatjuṟa wantinytja alatjiṯu utiringu. \v 19 Ka wanyuya kulila, munuya kura wantira maḻaku aṟuriwa Godalakutu, ka paluṟu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantiku. \v 20 Munu nyuranya kurunpa palyaṟunguṟa ipilymaṟa kanyilku munu Jesunya ngula iyalku nyuralakutu, panya paluṟu ngaṉmanytju palunya iyantjikitjangku kalkuṉu nyuranya wankaṟunkunytjaku. \v 21 Panya Godaku wangkatjara tjuṯangku ngaṉmanytjulpi nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkara kalkuntja alatji, ‘Ngayulu panya ngaṉmanytju uwankara wiṟu mulapa palyaṉu, ka panya uwankara kuraringu, palu ngulaṉa piṟuku maḻakungku wiṟulku.’ Palu Jesunya kuwaripaṯu ilkaṟingka nyinanyi tjiṉṯu nyara palumpa paṯaṟa. Munu nyara palula aṟa kutju pitjaku. \p \v 22 “Ka nyura uti kura palyantjitjanguṟu piiwiyaringkula kampa kutjuparima panya Moselu wangkangu alatji, \mi ‘Mayatja Godalu wati wangkatjara nyuralakutu iyalku aṉangu nyurampa walytjanguṟu, ka paluṟu ngayulu puṟunytju nyurala wangkaku. Ka nyura uti palula wangaṉarangku kulinma paluṟu wangkanyangka. \v 23 Palu nyura tjinguṟu palula kulilwiyangku wantinyangkampa Godalu nyuranya wantir'iyalku alatjiṯu nyurampa walytja tjuṯanguṟu mauṉṯalpa nyinanytjaku munu palumpa walytja wiyaringkunytjaku kuḻu.’ \x * \xo 3:23 \xo*\xt Deuteronomy 18:15,18-19\xt*\x* \m \v 24 Kaya Samueltu tjana wangkatjara kutjupa tjuṯangku kuḻu uwankarangku ngaṉmanytju wangkara nyiringka walkatjunu ngula utiringkunytjaku. \v 25 Panya Godalu Aipuṟamala kalkuṉu alatji, ‘Nyuntumpa walytjapiti maḻatjanguṟuṉa ngayulu aṉangu manta winkitja pukuḻmankuku.’ Ka kalkuntja nyara paluṟu nyurampa kuḻu ngaṟanyi. \v 26 Ka Godalu palulanguṟu Jesunya ngurkantaṟa iyaṉu nyuralakutu-waraṟa nyura ngaṉmanytju kulintja kampa kutjuparira kura wantira pukuḻpa nyinanytjaku, ka nyara palula maḻangka kutjupa tjuṯangku kuḻu palunya kuliṟa kura wantira kampa kutjuparira pukuḻpa nyinaku.” Alatji Peterlu tjanala wangkangi Jew tjuṯangka. \c 4 \s1 Peternya Pulanya Johnnga Witintja \p \v 1 Ka Peterlu pula Johntu ngaṟala kuwaripangkuṯu wangkangi aṉangu tjuṯangka, kaya Moseku tjukurtjara kuranyitja tjuṯa munu wati Tjatjutji tjuṯa munu wati timpula aṯunymankupai tjuṯaku mayatja kuḻu pitjangu palula pulalakutu. \v 2 Munuya pulampa puḻkaṟa mirpaṉaringu pula ilunytjatjanu pakantja wangkanyangka. Panya pula alatji wangkangi, “Jesunya ilunytjatjanu pakantjitjanguṟu aṉangu miri kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu wankaringkula pakalku.” \v 3 Kaya palulanguṟu pulanya wangkanytjikitjangku witiṉu munuya tjiṟirpi ngaṉmanypa tjarpanyangka pulanya tjailangka tjarpatjunu mungawinki wangkanytjikitjangku. \v 4 Palu aṉangu kutjupa tjuṯaya paluṟu pula wangkanytjitjanguṟu kuliṟa mulamularingu alatjiṯu winki mulapa, munuya Jesuku walytja kutjupa tjuṯangka tjunguringkula tjuṯaringu munuya 5,000 nguwanpa nyinangi tjuṯa mulapa. \p \v 5 Ka pula tjaila unngu nyinara tjiṉṯuringu. Kaya ngura Jerusalemala mayatja tjuṯa tjunguringu Jew tjuṯaku mayatja kuranyitja tjuṯa, munu tjiḻpi tjuṯa kuḻu, munu Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯa kuḻukuḻu. \v 6 Ka wati tjukurtjara puḻka kuḻu tjanala tjunguringu wati ini Anatjanya munu palumpa waputju ini Kayapatjanya. Ka palumpa walytja kutjupa kutjara kuḻu ini Johnnga pula Alika-tjantanya nyara palula tjanala tjungu nyinangi. \v 7 Munuya wituṉu wati timpula aṯunymankupai maṉkurpa Peternya pulanya Johnnga tjailanguṟu pakaltjingaṟa ngalya-katinytjaku, munuya ngalya-katinyangka pulanya kuranyu ngaṟatjunkula pulala tjapiningi alatji wangkara, “Nganalu nyupalinya witulyanu wati nyanga nyumpu palyaṟunguntjaku? Ini nganalu nyupalinya wituṉu wangkara palunya pakaltjingantjaku?”\fig |src="tnACT04V07.tif" size="col" loc="p" ref="4:7-8"\fig* \p \v 8 Ka Peterlu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku rapangku alatjiṯu wangkangu, “Mayatja tjuṯa munu tjiḻpi tjuṯa kuḻu! Kulilaṉiya! \v 9 Ngali wati nyanga nyumpuku nyakula ngaḻṯuringu, ka nyura wanyu ngalinya tjapiṟa kulini paluṟu palyaringkunytja kulintjikitjangku? \v 10 Palya, kaṉa kuwari nyurala tjukaṟurungku tjakultjunanyi aṉangu Israelkunu uwankarangka kuḻu. Panya nyura Jesunya Christanya Nazarethanya nguraṟa puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu ilunytjaku, palu palunya Godalu ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu. Ka ini panya paluṟu ngalinya nintinu Jesulu wati nyanga palunya palyaṟunguntjaku. \v 11 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja nyanga alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Panya puḻi kutju ngarinyi waḻi palyalpai tjuṯangku kura-palku nyakula waṉinytja. \q1 Palu puḻi panya paluṟu wiṟu mulapa puḻi kutjupa uwankarangka waintaṟa.’ \x * \xo 4:11 \xo*\xt Psalm 118:22\xt*\x* \m Kala uti puḻi nyanga palulanguṟu Jesunya kulinma. \v 12 Panya Jesulu kutjungku aṉangu tjuṯa wankaṟunkupai kutjupangku wankantja wiya. Panya Godalu palunya kutju iyaṉu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku, ka kutjupa palu puṟunypa mantangka nyanga nyinanytja wiya alatjiṯu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja.” Alatji Peterlu Jewku mayatja tjuṯangka wangkangi. \p \v 13 Kaya Peterlu pula rapangku wangkanyangka nyakula puḻkaṟa kuliningi, “Ai! Nyanga pula ngurpa kutjara nyinanyi kuulitja wiya kutjara, munu paluṟu pula yaaltji-yaaltjingku nintingku wangkanyi?” Munuya piṟuku kulinu, “Munta-uwa! Nyanga pula panya Jesula tjungu rawa para-ngaṟapai.” \v 14 Munuya nyangu wati panya nyumpu nyinanytja pulala itingka ngaṟanyangka, munuya wangkanytjikitjangku puṯu kuliningi munuya pilunpa alatjiṯu nyinangi. \v 15 Munuya pulanya uṟilkutu wituṉu munuya tjana kutjulta wangkara kuliningi pula uṟilta paṯaṟa ngaṟanyangka. \v 16 Alatjiya wangkangi, “Nyaalkula wati nyanga kutjara? Panya aṉangu nyanga Jerusalemala nyinanytja tjuṯaya ninti wati nyanga palumpa pulampa panya pula kuwari nyanga witulyangku puḻka palyantjitja, kala puṯu wiyanmananyi. \v 17 Palu utila kuwari painma piṟuku Jesunyatjara wangkanytja wiyangku wantinytjaku kutjupa tjuṯangku kuliṟa mulamularingkula tjuṯaringkunytjaku-tawara.” \v 18 Munuya pulanya maḻakungku aḻṯira tjarpatjunu munuya pulala wangkangu, “Nyupali piṟuku Jesunyatjara wangkanytja wiyangku wantima! Munu pula tjukurpa palunyatjara aṉangu tjuṯangka nintintja wiyangku kuḻu wantima!” \p \v 19 Palu Peterlu pula kuliṟa tjanala ngapartji wangkangu, “Yaaltji tjukaṟuru ngaṟanyi? Nyura wangkanyangkali kuliṟa palyanma? Wiya, ngali Godalu wangkanyangka kutju wangaṉarangku kuliṟa palyaṉi. \v 20 Panya ngali nyangatja kuwari puṯu wantinyi. Utili nyakunytjatjanungku munu kulintjatjanungku wangkama alatjiṯu.” \p \v 21 Kaya Jewku mayatja tjuṯangku piṟuku pulanya painu wangkawiyangku wantinytjaku munu pulanya walatjunu ankunytjaku ngurakutu. Panya tjana pulanya pungkula nintintjikitjangku kuliningi, palu aṉangu tjuṯakuya nguḻuringkula wantingi, panya aṉangu winkingkuya paluṟu pula wiṟungku palyantjitjanguṟu Godanya waḻkuningi, munuya Peternya pulanya pungkunyangkampa tjinguṟu palunya tjananya ngapartji pungama. Palula-tawaraya kuliṟa wantingu. \v 22 Palu wati panya iṯilpi nyumpu nyinanytjanya kunyu kuḻi 40 nyinanytja iritinguṟu alatjiṯu. \s1 Mulamularingkupai Tjuṯangku Godala Tjapintja \p \v 23 Palulanguṟuya Peternya pulanya Johnnga walatjunu, ka pula ankula tjunguringu Jesuku walytja tjuṯangka munu pula tjanala tjakultjunu uwankara Jewku mayatja tjuṯangku pulanya wangkanytja. \v 24 Kaya paluṟu pula wangkanyangka kuliṟa Godala tjapiningi alatji wangkara, “Uwa Mayatja, nyuntu panyan puḻka mulatu ilkaṟi manta uṟu kuḻu paluṉu munu panyan ilkaṟitja mantatja uṟutja tjuṯa kuḻu paluṉu.\fig |alt="Use both" src="Prayer symbol 2 GT.tif" size="col" loc="p" ref="4:24"\fig* \v 25 Nganampa tjamu Davidanya panya wati nyuntumpa waṟkaripai nyinangi. Munu panya paluṟu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka alatji wangkangu, \q1 ‘Nyaakuya aṉangu Jew wiya tjuṯa ngura winkitja puḻkaṟa mirpaṉarinyi? \q2 Munuya panyatja nyaaku nintingku-palku ngunti wangkara tamalmankupai? \q1 \v 26 Uwa, wati panya mayatja manta winkitjangkuya tjunguringkula wangkara tamalmankupai Mayatjanya pikangku pungkunytjikitjangku, Godalu panya kalkuṟa iyantjanya.’ \x * \xo 4:26 \xo*\xt Psalm 2:1-2\xt*\x* \p \v 27 “Uwa Mama God ilkaṟitja! Davidalu panya iriti wangkangu wati tjuṯangku wangkara tamalmankunytja, ka panya palu puṟunypa kuwari Jewku mayatja tjuṯangku ngura nyanga Jerusalemala tjunguringkula wangkara kuliningi Mayatja Jesunya pungkunytjikitjangku, munuya mayatja Iṟatala pulala Pontius Pilate-ala tjunguringu munu wati panya Jew wiya tjuṯangka kuḻu munuya uwankarangku tjunguringkula mirpaṉṯu alatjiṯu wangkara kuliningi palunya iluntankunytjikitjangku. Panya palunya nyuntu ngurkantaṟa iyaṉu nyuntumpa waṟka wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku nyuntu mukuringkunytja. \v 28 Munu panyan ngaṉmanytju alatjiṯu nintingku kuliningi nyanga alatjirinytjaku. \v 29 Uwa Mama, kulinma tjananya wangkara waṉinyangka, panya tjana nganaṉanya nguḻutjingantjikitjangku alatji wangkanyi. Kalanya Mayatja, kurunpa rapanma nyuntumpa tjukurpa tjanala nguḻu wiyangku rapangku wangkanytjaku. \v 30 Munulanya nganaṉanya witulyanama aṉangu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntjaku, panya nyuntu Jesunya witulyanu nyuntumpa waṟka palyantjaku, palu puṟunypa. Munu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa utinma tjana nyakula nyuntunya waḻkuṟa puḻkanmankunytjaku.” \p \v 31 Ka tjana Godala tjapiṟa wiyaringkunyangka waḻi panya tjana nyinanytjanya uringu, ka nyara palula aṟa Kurunpa Miḻmiḻṯu tjananya piṟuku puḻkaṟa witulyanangi, ka nyara palulanguṟuya Godaku tjukurpa rapangku alatjiṯu wangkangi aṉangu tjuṯangka. \s1 Mulamularingkupai Tjuṯangkuyanku Wiṟuṟa Aṯunymankunytja \p \v 32 Munuyanku Jesuku panya walytja tjuṯangku wangkara kuliṟa wangka kutju palyaṉu. Munuyanku tjungungku ngurtjuringkuwiyangku ngapartji-ngapartjingku intjanungku ungangi tjana kanyintja uwankara. \v 33 Kaya wati panya Jesulu iyantja tjuṯangku nguḻu wiyangku rapangku alatjiṯu wangkangi tjukurpa panya Jesunya ilunytjatjanu pakantja. Ka Godalu palunya tjananya puḻkaṟa mulapalta pukuḻmanu, Jesuku walytja uwankara. \v 34 Ka nyara palula aṉangu kutjupa ngaḻṯutjara nyinanytja wiyaringu. Uwankaraya pukuḻpa alatjiṯu nyinangi mai ulytja puḻkatjara. Kaya kutjupa-aṟa waḻitjara tjuṯangku munu kaanatjara tjuṯangku waḻi munu kaana tjalamilalpai manikitjangku. \v 35 Munuya mani mantjiṟa katira ungangi wati panya Jesulu iyantja tjuṯa, kaya paluṟu tjana tjaraṟa ungangi aṉangu kutjupa tjuṯa maṟalpa nyinanyangka. \v 36 Ka wati kutju ini Josephanya nyara palula nyinangi wati Levikunu ngura Tjaipuṟitjanya nguraṟa, panya paluṟu kuḻu Jesuku walytja nyinangi. Kaya iyantja tjuṯangku palunya ini kutjupa tjunu Paanapatjanya. Ini nyanga palunyaya kunyu tjanampa wangkangku wangkapai alatji, \it Wangkara Rapalpainya\it*. \v 37 Ka wati nyanga paluṟu kaana maitjara kanyiningi, munu manikitjangku manta winki tjalamilaṟa mani mantjiṟa katira iyantja tjuṯa ungu. \c 5 \s1 Ana-nayatjanya Pula Tjapaiṟanya \p \v 1 Ka wati ini Ana-nayatjanya pula kuriṟara ini Tjapaiṟanya nyinangi ngura nyara palula munu paluṟu pula kuḻu pulanku kaana tjalamilaṉu manikitjangku. \v 2 Munu wati panya paluṟu mani mantjiṟa tjaraṟa pulanku tjunu pulampa ngurangka munu kutjupatjara katira ungu wati panya Jesulu iyantja tjuṯa alatji wangkara, “Nyangatjali kaana tjalamilaṟa mani uwankara mantjiṟa unganyi nyuranya.” Palu minyma panya palumpa kuri kutju ninti nyinangi mani panya palumpa pulampa tjaraṟa tjunkunytjitjaku. \p \v 3 Ka Ana-nayatjalu winki-palku katira ungkunyangka Peterlu wangkangu, “Nyuntun kurangku mamungka wangaṉarangku kuliṟa Kurunpa Miḻmiḻnga ngunti kuraṉu. Panya nyuntu kaana tjalamilantjatjanungku mani mantjiṟa katira tjara kutjupa tjunu nyupalimpa ngurangka munun tjara kutjupa ngalya-katingu uwankara-palku, kala ngunti kulinu nyuntuntin uwankara nganaṉanya ungu. \v 4 Panya kaana nyara paluṟu tjalamilantja kuwaripangka nyuntumpa alatjiṯu ngaṟangi. Ka palulanguṟu nyuntu tjalamilantjatjanungku mani mantjinu, ka mani pala paluṟu nyuntumpa alatjiṯu ngaṟangi. Kan nyaaku kuwari winki katira ungkunytjatjanungku-palku ngunti kuraṉi? Kulila! Nyuntun nganaṉanya ngunti kurantja wiya, palu nyuntu Godanya ngunti kuraṉi.” \p \v 5-6 Ka Ana-nayatjanya alatji wangkanyangka kuliṟa punkaṟa ilungu, kaya wati tjuṯangku mantarangka karpiṟa uṟilkutu katira palunya tjuṉutjunu. Kaya aṉangu tjuṯangku aṟa nyanga palunya kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu.\fig |src="tnACT05V06.tif" size="col" loc="p" ref="5:5-6"\fig* \p \v 7 Ka nyara palula maḻangka palumpa kuri watarku pitjangu, panya paluṟu kulintja wiya palumpa kuri ilunytja. \v 8 Ka ngalya-tjarpanyangka Peterlu palula tjapinu, “Uwa, wanyuṉi tjakultjura utingku. Nyupali mani nyanga alatji-alatjiṯu mantjinu kaana tjalamilaṟa?” \p Ka minyma panya paluṟu wangkangu, “Uwa, mani pala palunya alatjiṯuli mantjinu.” \p \v 9 Ka Peterlu wangkangu, “Nyaaku nyupali Kurunpa Miḻmiḻṯa ngalypa-ngalyparingkula palunya ngunti kuraṉi? Kulila! Nyuntumpa kuri katira tjuṉutjunkunytjatjanu nyangaya wati tjuṯa kuwari pitjalalta ngaṟanyi nyuntunya ngapartji katira tjuṉutjunkunytjikitja.” \v 10 Ka Tjapaiṟalu alatji wangkanyangka kuliṟa mapalku punkaṟa ilungu, kaya wati panya tjuṯangku nyangu ilura ngarinyangka munuya palunya ngapartji mantjiṟa katira kuringka itingka tjuṉutjunu.\fig |src="tnACT05V09.tif" size="col" loc="p" ref="5:10"\fig* \v 11 Kaya Jesuku panya walytja uwankarangku munu aṉangu kutjupa tjuṯangku kuḻu nyangatja kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu. \s1 Pikatjara Tjuṯa Palyaṟunguntja \p \v 12 Kaya Peterlu tjana wati panya Jesulu iyantja tjuṯangku kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyaningi aṉangu tjuṯangku nyakula Godanya puḻka kulintjaku. Munuya paluṟu tjana Jesuku walytja kutjupa uwankara kuḻu tjunguringkupai timpulangka, Tjalamanku panya wiltjangka. \v 13 Kaya aṉangu Jesuku walytja wiya tjuṯangku tjananya nyakula wiṟunmankupai kutju, palu palula tjanalaya tjunguringkunytja wiyangku nguḻuringkula wantipai. \v 14 Palu aṉangu tjara kutjupaya aṉangu nyara palula tjanalanguṟu Mayatja Jesuku mulamularingkula tjanala tjunguringangi, ka Jesuku walytjapiti piṟuku tjuṯa mulararingu. \v 15 Kaya aṉangu tjuṯangku Peterlu tjana kutjupa kutjupa tjuṯa witulyangku palyannyangka nyakunytjatjanungku pikatjara tjuṯa katira iwarangka itingka mantara piitatjuṟa ngaritjuṟa waṉaningi paluṟu tjana pitjala palyaṟunguntjaku. Panya tjana mukuringkula alatji kuliningi, “Tjinguṟu Peternya tjanalawanu ankunyangka palumpa wiltjangku tjananya tjutulku kaya palyaringkuku.” \v 16 Kaya kutjupa tjuṯangku ngura Jerusalemala itingka nyinanytja tjuṯangku kuḻu kuliṟa pikatjara tjuṯa katira tjunangi munu mamutjara kuḻukuḻu, ka tjananya uwankaraṯu palyaṟunguṉu. \s1 Angeltu Wati Jesulu Iyantja Tjuṯa Tjailanguṟu Pakaltjingantja \p \v 17-18 Kaya wati panya tjukurtjara puḻka munu palumpa maḻpa tjuṯa panya Tjatjutji tjuṯa kuḻu Peterku tjanampa wati panya Jesulu iyantja tjuṯaku puḻkaṟa nyaṟaringangi. Munuya palunya tjananya witiṟa tjailangka tjarpatjunu. \v 19-20 Ka munga nyara palula Godaku angelpa tjailakutu pitjangu munu tuwa kuṉpu puḻka key wiyangku aḻaṉu munu tjananya aḻṯira katira uṟilta wirkaṟa wangkangu, “Araya timpulakutu munuya aṉangu tjuṯangka tjakultjura iwara nyanga kuwaritja panya Jesuku mulamularingkula palunya waṉantjaku.”\fig |src="CN01911B.TIF" size="col" loc="p" ref="5:19-20"\fig* \p \v 21 Kaya mulapaṯu mungawinki mulapa pakaṟa anu timpulakutu munuya timpulaku yaatangka tjarpara ngaṟala aṉangu tjuṯangka wangkangi Godaku tjukurpa. Ka tjukurtjara panya puḻka maḻpa tjuṯatjara kampa kutjupawanu wirkanu Peternya tjananya nyakunytja wiya, munuya ruumangka tjarpara aḻṯingu wati panya tjiḻpi kuranyitja tjuṯa mitingiku. Munuya wati timpula aṯunymankupai maṉkurpa wituṉu tjailakutu ankula wati panya iyantja tjuṯa pakaltjingaṟa ngalya-katinytjaku. \p \v 22 Palu wati panya paluṟu tjanaya tjailakutu ankula puṯu nyangu munuya maḻaku pitjangu mayatja panya tjuṯakutu. \v 23 Munuya wangkangu, “Ankulala tjailangka wirkaṟa tuwa pati ngaṟanyangka nyangu, kaya aṯunymankupai tjuṯa kuḻu anga-ngaṟangi tjana unngu nyinanyangka-palku. Palu tjarparala wati panya palunya tjananya puṯu nyangangi.” \v 24 Ka wati panya timpula aṯunymankupai tjuṯaku mayatjangku nyangatja wangkanyangka kuliṟa puṯu kulinu, “Yaaltjiringuya?” Kaya tjana kuḻu puṯu kuliningi tjukurtjara panya kuranyitja tjuṯangku. \p \v 25 Ka palulanguṟu wati kutju ngalya-tjarpangu munu tjanala tjakultjunu, “Kulilaya! Wati panya nyura witiṟa tjailangka tjarpatjunkunytja tjuṯangkuya timpulaku yaatangka ngaṟala tjukurpa wangkanyi aṉangu tjuṯangka.” \v 26 Ka wati panya timpula aṯunymankupai tjuṯaku mayatja anu wati tjuṯatjara munuya Jesulu iyantja tjuṯa aḻṯira ngalya-katingu witintja wiyangku, panya tjana nguḻuringangi aṉangu tjuṯangku witinnyangka nyakula palunya tjananya apungka atuntjaku-tawara. \p \v 27-28 Munuya katira tjanala kuranyu ngaṟatjunu tjiḻpi panya tjuṯangku tjananya tjapiṟa kuliṟa ngurkantankunytjaku. Ka wati tjukurtjara puḻkangku tjanala alatji wangkangu, “Kulilaya! Nganaṉa panya nyuranya painu Jesunyatjara piṟuku wangkawiyangku wantinytjaku aṉangu nyanga tjuṯangka, ka nyura tungun-tunguntu tjanala tjakultjunangi aṉangu winkingka ngura nyanga Jerusalemala. Munu nyura nganaṉanya rawangku ngukaṟa wangkapai Jesunya pungkunytja.” \p \v 29 Ka Peterlu tjana alatji wangkangu, “Utila aṉangungka kulintja wiyangku Godala kulinma palula kutjungka. \v 30 Panya nyura wituwitunnyangkaya Jesunya puṉu kaṯakutjarangka wakaṟa utitjunu. Palu Godalu palunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu. Panya nyuntumpa nganampa tjamu tjuṯangkuya iriti God nyanga palunyaṯu waḻkulpai. \v 31 Ka paluṟu Jesunya mayatja puḻka tjunu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku. Ka palulanguṟu nyura Israelkunu tjuṯangku kura wantira kampa kutjuparinytjaku ngaṟanyi Godalu nyuranya kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. \v 32 Tjukurpa nyangatjala nintingku wangkanyi nyakunytjatjanungku, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu kuḻu nyangu munu nganaṉanya unngu nintinu. Panya Kurunpa Miḻmiḻnga nyanga palunya Godalu iyaṉu palula wangaṉarangku kulilpai tjuṯakutu.” \p \v 33 Kaya tjiḻpi panya kuranyitja tjuṯangku alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu munuya palunya tjananya iluntankunytjikitjangku kuliningi. \v 34 Palu wati Paṟatji kutju ini Kamaliyalnga pakaṟa ngaṟangu tjanala wangkanytjikitja, panya nyanga paluṟu Moseku tjukurpa nintilpai nyinangi kaya aṉangu tjuṯangku palula kuḻu wangaṉarangku kulilpai. Ka paluṟu Peternya tjananya wituṉu uṟilkutu ankula tjukutjuku paṯantjaku, kaya palunya tjananya uṟilkutu katingu. \v 35 Ka maḻangka Kamaliyaltu wangkangu, “Wati Israelkunu tjuṯa! Wanyuya kulila! Warpungkula kukanymankunytja wiyangkuya wantima! \v 36 Wanyuya kulila wati panya ini Tjiyutatjanya! Panya mungaṯu paluṟunku walytjangku mirawaṉingi paluṟunku puḻka kuliṟa, ka panya aṉangu tjuṯa palula tjunguringu nampa 400 tjuṯa mulapa, munu panyaya palunya waṉaningi. Ka ngula kutjupangku palunya pungkula iluntanu, ka palumpa panya maḻpa tjuṯa wililyaraṉu munuya piṟuku tjunguringkunytja wiyaringu. \v 37 Ka wati kutjupa palu puṟunypaṯu ini Judasanya Galileenya nguraṟa mungaṯu nyinangi, panya aṉangu tjuṯangku kamantaku nyiringka ini walkatjunkunytja-aṟangka. Munu paluṟu wati tjuṯa aḻṯira tjunguṉu wati kamanta tjuṯaku pikaringkunytjaku. Kaya palu puṟunypaṯu palunya iluntanu, ka maḻpa panya tjuṯa wililyaraṟa kutju kutju ankula wiyaringu. \v 38 Ka wati nyanga palula pulalanguṟu nyuntu nganaṉa kulintjaku ngaṟanyi. Uti nganaṉa wati nyanga palunya tjananya wantima munula kuralwiyangku wantir'iyala ankunytjaku. Tjinguṟu tjana walytjangku tjana kulintjitja palyannyangkampa maḻpa tjuṯangku tjananya ngula wantikatiku. \v 39 Palu tjinguṟu tjana nyanga alatji palyaṉi Godalu nintinnyangka, ka nganaṉa palunya tjananya puṯu pailku, panya nganaṉa tjanampa pikaringkula Godaku kuḻu pikaringkuku.” \p Kaya tjiḻpi panya tjuṯangku Kamaliyaltu wangkanyangka kuliṟa mulamularingu. \v 40 Munuya Peternya tjananya iyantja tjuṯa maḻakungku aḻṯingu munuya timpula aṯunymankupai tjuṯa wangkangu tjananya wiipangka alkantjaku. Munuya pungkula wiyaringkunyangka maḻangka tjananya wangkangu alatji, “Piṟukuya Jesunyatjara wangkanytja wiyangku wantima.” Munuya palulanguṟu tjananya wantir'iyaṉu ankunytjaku.\fig |src="WA03949b.tif" size="col" loc="p" ref="5:40"\fig* \p \v 41 Kaya pukuḻpa alatjiṯu anu pungkunytjitjanguṟu tjituṟu-tjituṟurinytja wiya, panya tjana alatji kuliningi, “Godanya ninti panya nganaṉanya pungkunyangkala Jesunya wantinytja wiyangku tiṯutjarangku kuliṟa waṉaṉi aṉangu tjuṯangka tjukurpa palumpa wangkanytjikitjangku.” \v 42 Munuya tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa timpulaku yaatangka unngu tjarpara Tjukurpa Palya Jesunyatjara wangkangi aṉangu tjuṯangka, munuya nyara palulanguṟu Jesuku walytja kutjupa tjuṯaku waḻingka kuḻu tjarpara palu puṟunypaṯu nintiningi tjukurpa Jesunyatjara panya Godalu kalkuntjatjanungku iyantjanya. \c 6 \s1 Wati 7 Ngurkantankunytja \p \v 1 Kaya nyara palula aṟa aṉangu kutjupa tjuṯa ngapartji Jesuku mulamularingangi munuya winki mulararingu Jesuku walytja tjuṯa, kutjupatjara wangka panya Kuṟiki wangkapai nyinangi, kutjupatjara wangka panya Aṟa-mayiki wangkapai nyinangi. Kaya Kuṟiki wangkapai tjuṯangku Aṟa-mayiki wangkapai tjuṯa kuranmanangi, munuya pitjala Peterla tjanala tjakultjunangi, “Kulila! Panya nyura tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa wanakaḻa ngaḻṯutjara tjuṯa mai ungkupai. Palu nyura Aṟa-mayiki wangkapai tjuṯa kutju ungkupai munu nganampa wanakaḻa tjuṯa ungkunytja wiyangku wantipai.” \v 2 Kaya Peterlu tjana iyantja panya 12-ngku Jesuku panya walytja uwankara aḻṯira tjanala wangkangu, “Tjinguṟula nganaṉa mai ulytja nyuranya tjukaṟurungku para-ungama. Palu nganampa waṟka kutjupa ngaṟanyi Godaku tjukurpa wangkanytjaku. \v 3 Palu uti nyura wati nintipuka 7 nyuralanguṟu ngurkantanama panya Kurunpa Miḻmiḻṯa wangaṉarangku kulilpai tjuṯa. Munu tjananya ngurkantaṟa tjunama waṟka nyanga palula tjukaṟurungku waṟkarira mai para-ungkunytjaku. \v 4 Ka nganaṉa waṟka nyanganta waṟkarinyi munula Godala tjapini munu tjukurpa kuḻu nintini aṉangu tjuṯangka.”\fig |src="cn01914B.tif" size="col" loc="p" ref="6:4"\fig* \p \v 5 Kaya Jesuku walytja uwankarangku alatji wangkanyangka kuliṟa pukuḻaringu munuya ngurkantanu Stephennga. Wati nyanga paluṟu panya Kurunpa Miḻmiḻṯa wangaṉarangku kulilpai nyinangi munu paluṟu Jesuku puḻkaṟa mulamularingkupai. Kaya piṟuku ngurkantanu wati ini nyanganpa Philipanya, Puṟakuṟatjanya, Nikananya, Timunnga, Paminatjanya munu Nikalaitjanya, panya wati nyanga paluṟu ngura Antiyakanya nguraṟa nyinangi munu panya god kutjupa ngaṉmanypa waḻkulpai nyinangi, palu Godaku mulamularingkula paluṟu Jew tjuṯangka tjunguringkula tjananya puṟunytju Godanya waḻkuningi munu palulanguṟulta paluṟu maḻa kuliṟa Jesuku walytjaringu. \v 6 Uwa, wati nyanga palunya tjananyaya ngurkantanu munuya Iyantja Tjuṯangka kuranyu ngaṟatjunu, kaya paluṟu tjana tjanala katangka maṟa tjunkula tjanampa Godala tjapiningi tjananya kuṉpuntjaku. \p \v 7 Ka Peterlu tjana Godaku tjukurpa wangkanyangka aṉangu winkingku kuliningi. Munuya tjuṯa mulapa mulamularingu, ka ngura nyara Jerusalemala Jesuku walytja tjuṯa mulararingu, kaya wati Moseku tjukurtjara tjuṯa kuḻu Jesuku mulamularingu munuya tjanala tjunguringu. \s1 Stephennga Witintja \p \v 8 Ka wati panya Stephennga Godalu pukuḻtjungku kanyiningi, munu palunya puḻkaṟa witulyanangi miracle tjuṯa palyantjaku. Ka paluṟu palyannyangka aṉangu tjuṯangku nyakula kuliningi, “Awari! Nyangatja wiṟu mulapa!” Munuya palulanguṟulta Jesunya puḻkaṟa waḻkuningi. \p \v 9 Kaya Jew ngura kutjupitja tjuṯangku nyakula mirpaṉaringi palumpa. Wati nyanga paluṟu tjana ngura nyangannguṟu Tjaiṟinilanguṟu munu Alika-tjantu-ṟiyalanguṟu, Tjilitjiyalanguṟu munu Aitjalanguṟu. Nyanga paluṟu tjanaya Stephenku pikaringkula ngaparku wangkangi. \v 10 Palu Stephentu wati nintingku tjanala wangkangi, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu palunya nintiningi tungun-tunguntu tjukaṟurungku tjanala wangkanytjaku, kaya puṯu palula waintarira wangkangi. \v 11 Munuya palulanguṟu wati maṉkurpa kutjupa aḻṯira tjunguṉu munu tjananya wituwituṉu ankula tjukurpa Stephenngatjara aṉangu tjuṯangka ngunti wangkanytjaku. Kaya mulapaṯu ankula wangkangi aṉangu tjuṯangka alatji, “Ai! Nganaṉa kulinu wati panya Stephentu Mosenya pulanya Godanya kuranmankunyangka.” \p \v 12 Kaya aṉangu tjuṯangku kuliṟa mulamularingu munuya Moseku panya tjukurpa nintilpai tjuṯangka ankula tjakultjunu, tjiḻpi panya kuranyitja tjuṯangka kuḻu. Kaya paluṟu tjana Stephennga witiṉu munuya Jewku kantjula kutjupa tjuṯa aḻṯira palunya katingu tjanampa ruumakutu munuya palula tjanala kuranyu ngaṟatjunu palunya ngurkantankunytjikitjangku tjapiṟa kuliṟa.\fig |src="WA03951b.tif" size="col" loc="p" ref="6:12"\fig* \v 13-14 Munuya wati panya ngunti wangkapai maṉkurpa aḻṯingu pitjala wangkanytjaku. Kaya paluṟu tjana pitjala ngunti wangkangi alatji, “Mulapa nyangangku nganampa timpula miḻmiḻpa rawangku kuranmananyi. Nyanga paluṟu alatji wangkanyi, Jesulu kunyu Nazarethanya nguraṟangku timpula nyangatja piḻuntankuku. Munu nyangangku Moseku tjukurpa kuḻu kuraṟa wangkangi, panya paluṟu nyanga alatji wangkangi, Jesulu kunyu Moseku tjukurpa kampa kutjupankuku.” Alatjiya Stephennga wangkara kuranmanangi. \p \v 15 Kaya wati tjuṯangku ruuma nyara palula unngu nyinara Stephennga puḻkaṟa nyangangi munuya nyangu yunpa palumpa angelpa puṟunyarinyangka. \c 7 \s1 Stephentu Tjukurpa Wangkanytja \p \v 1 Ka wati tjukurtjara puḻkangku Stephennga tjapinu, “Mulapantaya nyangantu tjukaṟurungku wangkanyi?” \p\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="7:2"\fig* \v 2 Ka Stephentu tjanala wangkangu Jewku kantjula tjuṯangka, “Walytja tjuṯa kulilaya! Panya nyuntumpa nganampa tjamu Aipuṟamanya ngura Aaṟanku ankunytja kuwaripangka ngura panya Mitjupu-taimiyala nyinangi. Ka nyara palula Godanya pitalytji witulya puḻka mulapa palula utiringu. \v 3 Munu wangkangu palula, ‘Nyuntumpa nyanga ngura wantikati walytja tjuṯa kuḻu, munu pakaṟa ara kaṉanta ngayulu ngura kutjupa nintilku nyuntu nyinanytjaku.’\x * \xo 7:3 \xo*\xt Genesis 12:1\xt*\x* \p \v 4 “Ka mulapaṯu paluṟu palumpa ngura wantikatira anu Papilaniyalanguṟu, munu parari mulapa ankula nguṟurpaṯu nyinangi ngura panya Aaṟanta wirkaṟa. Ka palumpa mama ilunyangka Godalu palunya piṟuku wituṉu ngura nyanga kuwari nganaṉa nyinanytjalakutu. Ka mulapaṯu paluṟu anu. \v 5 Palu Godalu palunya wirkankunyangka manta ungkunytja wiyaṯu ngura walytjangku tjunkula nyinanytjaku, ka paluṟu tjanampa ngurangka unytju nyinangi. Palu Godalu palunya kalkuṉu ngura walytja ngula ungkunytjikitjangku paluṟunku walytjangku palyaṟa nyinanytjaku. Munu palumpa walytjapiti maḻatja maḻatja kuḻu nyinanytjaku kalkuṉu ngura nyara palula. Palu nyara palula aṟa panya Godalu kalkuntja-aṟangka Aipuṟamanya tjitji wiya nyinangi. \p \v 6 “Ka Godalu palula alatji wangkangu, ‘Ngula nyuntumpa walytjapiti maḻatja maḻatjaya ngura malikitjakutu ankula nyinaku rawa mulapa kuḻi tjuṯa. Kaya ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangku tjananya pauntjingaṟa puḻkaṟa waṟkamilalku unytjungku kutju. Munuya tjananya rawangku kanyiṟa waṟkamilalku kuḻi tjuṯa mulapa nampa nyangatja 400. \v 7 Palu ngayulu ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangka kura kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa utilku, kaya paluṟu tjana nyuntumpa walytjapiti maḻatja maḻatja wantir'iyalku, kaya pitjala ngura nyangangka wirkaṟa ngayunya pupakatira waḻkulku.’ Alatji Godalu Aipuṟamala tjakultjunangi ngula panya utiringkunytja. \p \v 8 “Munu palulanguṟu paluṟu Aipuṟamala wangkara kalkuṉu alatji, ‘Ngayuku tjukurpa kulinma munu tjukurpa nyanga palulawanungku nyuntumpa katjapiti watiringkunytjaku palyanma. Munu tiṯutjarangku palyanma aṉangu kutjupa tjuṯangku nyuranya kulintjaku alatji, “Mulapa nyanga paluṟu tjana Godaku walytjapiti nyinanyi.” ’ Ka ngula Aipuṟamalu palumpa katja Isaacanya iṯi ngarinyangka mulapaṯu mapalku watiringkunytjaku palyaṉu, ka ngula Isaacalu ngapartji palumpa katja Jacobanya palu puṟunymanuṯu iṯi ngarinyangka, ka ngula Jacobalu ngapartji palumpa katja panya 12 palu puṟunypaṯu palyaṉu uwankaraṯu iṯi ngarinyangka. \p \v 9 “Ka panya Jacobaku katja tjuṯa kuraringu tjanampa maḻanypa maḻatjaku Josephaku, panya Jacobanya palumpa kutju puḻkaṟa mukuringkunyangka. Munuya ungkul'iyaṉu wati malikitja tjuṯa ngura Itjipalakutu parari katinytjaku. Palu Godanya palula tjungu alatjiṯu nyinangi. \v 10 Munu palunya wankaṟu alatjiṯu kanyiningi aṉangu kutjupa tjuṯangku palunya kurannyangka. Munu palunya nintiningi nintipuka nyinara tjukaṟurungku ngurkantaṟa wangkanytjaku. Munu panya Itjipaku mayatja puḻkaku maḻparingkunytjaku kuḻu palyaṉu, wati panya Piiṟaku. Ka mayatja paluṟu panya Josephanya mayatja tjunu palula itingka nyinara ngura puḻka Itjipanya aṯunymaṟa kanyintjaku, palumpa waḻi kuḻu. \p \v 11 “Ka panya ngula ailuru puḻkaringu ngura nyara palula, kaya ngura winkingka aṉangu tjuṯa paḻtjatjiratja nyinangi ngura panya Kainanta kuḻu. Ka tjamu Jacobaku tjanampa kuḻu mai wiyaringu. \v 12 Ka tjiḻpi paluṟu kulinu mai puḻka kunyu ngura Itjipala ngarinyi, munu palumpa katja tjuṯa wituṉu paluṟu tjana ankula mai mantjiṟa ngalya-katinytjaku. Kaya paluṟu tjana ankula mai puḻka mantjiṟa ngalya-katingu. \v 13 Munuya ngula mai paluṟu wiyaringkunyangka piṟuku anu, ka nyara palula-aṟalta Josephalu paluṟunku papulangka wangkara utinu palumpa panya kuṯa tjuṯangka. Ka mayatja panya Piiṟalu kuḻu kulinu Josephaku panya walytja tjuṯa pitjanyangka. \p \v 14-15 “Ka palula maḻangka Josephalu tjananya wituṉu ankula palumpa tjanampa walytja uwankara aḻṯira ngalya-katinytjaku Itjipalakutu palumpa mama Jacobanya kuḻu. Kaya Jacobanya tjana uwankara tjunguringkula anu Itjipalakutu aṉangu panya nampa alatjiṯu 75. Ka tjiḻpi panya paluṟu ngura nyara palula rawa mulapa nyinangi munu ngulalta ilungu, ka ngula palumpa walytjapiti maḻatja tjuṯa kuḻu ilungu ngura nyara palula nganampa panya tjamupiti. \v 16 Kaya Jacobanya pulanya Josephanya puntu maḻakungku katingu ngura walytjakutu Tjikimalakutu munuya pulanya kuḻpi panya aṟatjangka tjunu, panya ngaṉmanytju Aipuṟamalu payamilaṟa wantingu wati Aimurkunu tjuṯangka. \p \v 17 “Ka ngula mulapa tjiṉṯu ilaringu Godalu panya Aipuṟamanya ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku ungkunytjaku manta panya Kainannga. Kaya ngura nyara Itjipala rawa mulapa nyinara tjuṯa mulararingu, nganampa panya walytjapiti. \v 18 Ka ngula mulapalta ngura Itjipaku mayatja kutjupa nyinakatingu panya paluṟu Josephaku ngurpa munu iriti mulapa nyinanytjitja kulintja wiyaṯu. \v 19 Munu paluṟu nganampa walytjapiti ngunti kuraningi munu tjananya pauntjingaṟa puḻkaṟa pakuningi. Munu panya palumpa tjaultji tjuṯa wituningi ankula tjanampa iṯi tjuṯa tjulyaṟa tjanalanguṟu waṉinytjaku uṟilta ngarira ilunytjaku. \p \v 20 “Ka panya nyara palula aṟangka Mosenya iṯi ngaringu tjitji wiṟu mulapa, ka ngunytjungku palunya ngurangka kanyiningi piṟa maṉkurtu. \v 21 Munu palulanguṟu karukutu katira uṟungka katu tjunu pitingka tjuṉa-tjuṉa tjaṯangka, ka panya mayatja Piiṟaku uṉṯaltu pitjala nyakula mantjinu uṟungka ngarinyangka munu paluṟu ngunytjuringkula kanyiṟa puḻkaṉu. \v 22 Ka paluṟu puḻkaringkula Itjipanya nguraṟa tjuṯaku aṟaku nintiringkula palunya tjananya puṟunypa nyinangi. Munu paluṟu watiringkula wiṟuṟa rapangku wangkapairingu, munu paluṟu pakuringkunytja wiyangku wiṟu tjuṯa rawangku palyalpai. \p \v 23 “Munu palulanguṟu wati puḻkaringkula yiya nampa nyangatja 40-ringu, munu paluṟu kuliningi palumpa walytjapiti ankula nyakunytjikitjangku aṉangu panya Israelkunu tjuṯa. \v 24 Munu ankula nyangu palumpa walytja kutju wati Itjipanya nguraṟangku pungkunyangka munu walytja-tjiratjangku pungkula iluntanu wati panya Itjipanya nguraṟa. \v 25 Munu paluṟu kuliningi, ‘Tjinguṟuya nyanga palulanguṟu ngayuku walytja tjuṯangku kulilku panya Godalu kuwari ngayulawanungku tjananya wankaṟunanyi.’ Palu wiya, tjana watarku nyinara puṯu kuliningi. \p \v 26 “Ka mungawinki Mosenya piṟuku anu munu nyangu Israelkunu kutjarangku pulanku pikangku pungkunyangka. Munu palula pulala nguṟurpa ngaṟala kitikitiṟa angatjunkula wangkangi, ‘Nyaaku nyupalinku walytjaṟarangkumpa punganyi? Pika wiyariwa pula!’ \p \v 27 “Ka wati kutjungku pikaringkunytjatjanungku Mosenya uṉṯuṉu munu wangkangu, ‘Nganalunta tjunu ngalinya mayatjangku paintjaku? \v 28 Panya mungartjin wati Itjipanya nguraṟa pungkula iluntanu, munun kuwari ngayunyalpi iluntankunytjikitja mukuringanyi?’ \v 29 Ka Moselu kulinu, ‘Munta-uwa, tjinguṟuya uwankarangku ngayunya kulinu.’ Munu nyara palulanguṟu paluṟu nguḻu kumpiṟa anu manta kutjupakutu ngura ini Mitiyantakutu munu ngura nyara palula nyinara minyma kuri aḻṯira ma-nyinangi, munu katja kutjaratjararingu. \p \v 30 “Munu panya ngura nyara palula yiya 40 kutjupa nyinangi rawa alatjiṯu. Ka palulanguṟu angelpa palula utiringu ilytjingka puḻi murpu panya Tjaniyala itingka, ka paluṟu nyangu puṉu wanka kampanyangka. \v 31 Munu nyakula kulinu, ‘Awari! Nyaa nyangatja puṉu nyanga wanka tilingaṟanyi.’ Munu paluṟu ilangku nyakunytjikitja ma-ilaringkula wangka kulinu Mayatja Godalu puṉu kampanytjanguṟu wangkanyangka. \v 32 Panya paluṟu alatji wangkangi, ‘Ngayuluṉa nyuntumpa tjamu tjuṯaku God, Aipuṟamaku Isaacaku Jacobaku tjanampa.’ Ka Moselu kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringkula tjititingangi mununku yunpa tjutuṉu nguḻungku nyakunytja wiyakitjangku. \p \v 33 “Ka panya Mayatja Godalu palula alatji wangkangu, ‘Tjinatja palanku araltjara! Nyangatja manta miḻmiḻpa nyanga nyuntu kuwari ngaṟanytjanya. \v 34 Kulila! Ngayuluṉa nyangu ngayuku panya walytja tjuṯa kuraṟa pungkunyangka ngura panya Itjipala, munuṉa ulanyangka kuḻu kuliṟa pitjangu tjananya wankaṟunkunytjikitja. Munuṉa kuwari nyanga nyuntunya wituṉi Itjipalakutu ankula tjananya pakaltjingantjaku.’ Alatji Godalu wangkangu. \p \v 35 “Nyangatja wati panya paluṟuṯu Mosenya panya, panya ngaṉmanytju Israelkunu kutjarangku papulaṟa wangkangi alatji, ‘Nganalunta tjunu nganaṉanya mayatjangku paintjaku?’ Palu wati panya palunya Godalu angeltawanungku puṉunguṟu wangkara wituṟa iyaṉu tjananya mayatjarira pakaltjingaṟa katinytjaku Israelkunu tjuṯa.\fig |src="cn01915B.tif" size="col" loc="p" ref="7:35-36"\fig* \v 36 Ka paluṟu witulya puḻkangku kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa palyaningi ngura panya Itjipala tjana nyakula kuliṟa nintiringkunytjaku. Munu panya paluṟu palumpa walytjapiti pakaltjingaṟa katingu Itjipalanguṟu. Munu tjananya katira uṟu panya Tjitin-tjitinta wirkakatira puḻka mulapalta palyaṉu, kaya itipirira wankaringu. Munu piṟuku puḻka tjuṯa palyaṟinangi ilytjingka panya rawa para-pitjaliṟa kuḻi panya 40. \p \v 37 “Nyangatja wati panya paluṟuṯu wangkangu Moselu Israelkunu tjuṯangka alatji, ‘Mayatja Godalu wati wangkatjara nyuralakutu iyalku aṉangu nyurampa walytjanguṟu, ka paluṟu ngayulu puṟunytju nyurala wangkaku.’\x * \xo 7:37 \xo*\xt Deuteronomy 18:15\xt*\x* \v 38 Palu Mosenya panya Israelkunu tjuṯangka tjungu alatjiṯu ilytjingka para-pitjalinangi nganampa panya walytjapitingka. Ka panya palunya angeltu puḻi panya Tjaniyala wangkangu, ka palula kuliṟa paluṟu tjukurpa wiṟu mulapa mantjinu munu nganaṉala tjakultjunu kuliṟa wankaṟu nyinanytjaku. \p \v 39 “Palu panya nganampa tjamu tjuṯangkuya Mosenya kuliṟa wantingi alatjiṯu munuya mukuringangi maḻaku ankunytjikitja ngura panya Itjipaku. \v 40 Munuya Mosenya puḻi panya Tjaniyala tatiṟa ma-nyinanyangkaya palumpa panya kuṯangka tjapinu wati panya Aaronta, ‘Nyuntumpa panya maḻanypampa yaaltjiringu? Panya paluṟu nganaṉanya ngura Itjipalanguṟu pakaltjingaṟa ngalya-katingu ngura nyangakutu. Kala puṯu kulini yaaltjiringu paluṟu. Wanyulampa nyuntu god tjuṯa palyala nganaṉanya kuranyurira katiṟinkunytjaku.’\x * \xo 7:40 \xo*\xt Exodus 32:1\xt*\x* \v 41 Munuya nyara palula aṟa paluṟu tjana puluka kuḻunypa puṟunypa palyaṉu tjanampa god. Munuya palulanguṟu palyantjatjanungku pukuḻarira palulakutu mai kuka kuḻu ngalya-katingu palunya ungkula waḻkuntjikitjangku. \p \v 42 “Palu Godalu tjananya nyakula wantingu paluṟu tjana walytjangku kililpi piṟa tjiṉṯu kuḻu pupakatira waḻkuntjaku. Ka tjukurpa panya wangkatjara tjuṯangku iriti walkatjuṟa wantinytjanya panya utiringu, panya alatjiya ngaṉmanytju nyiringka walkatjunu Godalu wangkanytja, \q1 ‘Aṉangu Israelkunu tjuṯa, kulilaya! Nyura panya ilytjingka yiya 40-aṟa para-ngaṟala kuka pungkula tiliwakantja wiyaṯu ngayulu nyakula pukuḻarinytjaku. \q2 \v 43 Palu nyura panya god ngalypa-ngalypa ini Malikaku tiinta miḻmiḻpa katiṟinangi palunya waḻkuntjikitjangku. \q2 Munu panya nyura puḻi kililpi puṟunypa palyantja kanyiningi god ngalypa-ngalypa ini Ripannga waḻkuntjikitjangku. \q1 Kaṉa nyanga palulanguṟu nyuranya ngura walytjanguṟu ma-iyalku ngura kutjupa tjuṯakutu parari mulapa ngura panya Papilanta munkarakutu.’ \x * \xo 7:43 \xo*\xt Aimatjaku 5:25-27\xt*\x* \p \v 44 “Ka panyaya nganampa tjamu tjuṯangku iriti Godaku tiinta miḻmiḻpa ilytjingka katiṟinangi. Panya tiinta pala palunya Godalu Mosenya nintinu palyantjaku, kaya Moselu tjana tjukaṟurungku palyaṉu Godalu panya nintintjitja alatjiṯu. Munuya tiinta pala palula tjarpara Godanya waḻkulpai munuya kulilpai, ‘Mulapa Godanya nganaṉala tjungu nyinanyi.’ \v 45 Ka ngula Mosenya tjana ilunyangka palumpa tjanampa katjapitingku ngapartji tiinta panya palunya kanyiningi Tjatjuwalu tjana panya nganampa tjamu ngaṉmanyitja tjuṯangku. Munuya paluṟu tjana tiinta panya palunya winkilta wirkanu ngura panya kalkuntjitjangka. Ka panya Godalu nguraṟitja tjuṯa ngura nyara palulanguṟu pakaltjingaṉu ka Tjatjuwanya tjana ngapartji nyara palula nguraṟaringu aṉangu panya Israelkunu tjuṯa. Kaya tiinta panya palunya ngura palulaṯu tjunkula kanyiningi, ka tiinta panya paluṟu nyara palula tiṯutjara ngaṟangi wati panya Davidanya tjanampa mayatjarira nyinanytjitjakutu alatjiṯu. \v 46 Ka Godanya panya Davidaku puḻkaṟa pukuḻaripai. Ka paluṟu Godala tjapinu alatji, ‘Jacobaku God! Wanyuṉi wangka, kaṉa nyuntumpa waḻi wiṟu palyanma aṉangu tjuṯangku nyuntunya tjarpara waḻkuntjaku.’ \v 47 Palu Davidalu puṯu tjapiningi, ka panya palumpa katjangku Tjalamantu waḻi panya palumpa palyaṉu Godaku. \p \v 48 “Palu kulilaya! Godanya panya mayatja puḻka mulapa uwankarangka waintarinytja munu paluṟu waḻi watingku palyantjitjangka nyinapai wiya. Panya wangkatjarangku nyiringka iriti walkatjunu Mayatja Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 \v 49-50 ‘Ngayuluṉa ilkaṟingka mayatja puḻka mulapa nyinanyi, \q2 munuṉa uwankara kanyini, ilkaṟitja mantatja kuḻukuḻu. \q2 Ka nyura waḻi wiṟu ngayulu tjarpara nguraṟarira nyinanytjaku puṯu alatjiṯu palyalku. \q1 Panya ngayulu uwankara mulapa palyaṉu. \q2 Ka ngura ngayulu nyinara pakuwiyaringkunytjaku mantangka ngaṟanytja wiya alatjiṯu.’” \x * \xo 7:49-50 \xo*\xt Aitjayaku 66:1-2\xt*\x* \m Alatji Stephentu tjanala wangkangi Jew tjuṯaku kantjula tjuṯangka. \p \v 51 Munu alatji piṟuku tjanala wangkangi, “Nyura Godala tungunpungkupai tjuṯa nyinanyi palumpa tjukurku mulamularingkupai wiya nyurampa panya walytjapiti ngaṉmanyitja tjuṯa puṟunypa. Panya tjana Kurunpa Miḻmiḻṯa tungunpungangi munu panyaya kuliṟa wantingi, palu puṟunypa nyura ngapartji tungun-tungunpaṯu nyinanyi palula kulintja wiya. \v 52 Panya iriti nyurampa tjamu tjuṯangku Godaku wangkatjara uwankara kuraṟa pungangi munu panyaya iluntanangi tjananya. Panya wangkatjara paluṟu tjanaya ngaṉmanytju tjakultjunangi ngula kutjupa pitjanytjaku wati tjukaṟuru mulapa. Ka panya paluṟu pitjanyangka nyura ngapartji palumpa mirpaṉarira palunya iluntankunytjaku intjanungku ma-ungu. Munu panya nyura kuḻu palula tjanala tjunguringkula miripungkupai tjuṯa nyinanyi. \v 53 Uwa, Godalu panya tjukurpa puḻka mulapa nyurampa tjamupiti ungu, panya paluṟu angelpa iyaṉu Mosela nintintjaku, ka panya paluṟu kulintjatjanungku tjanala tjakultjunu. Ka nyura kuwari tjukurpa panya palunya kanyini nyiringka, munu nyura kuliṟa wantinyi wangaṉarangku kuliṟa palyantja wiyangku.” Alatji Stephentu tjanala wangkangi. \s1 Stephennga Atuntja \p \v 54 Kaya wati panya Jew tjuṯaku kantjula tjuṯangku paluṟu alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu palumpa mirpaṉarira tjaḻinypa patjaṉu. \v 55 Palu wati nyara palunya Kurunpa Miḻmiḻṯu kanyiṟa witulyanangi ka paluṟu ilkaṟikutu ira-nyakula nyangu Godanya pitalytji witulya puḻka nyinanyangka, munu Jesunya kuḻu nyangu palula kampa wakungka mayatja puḻka nyinanyangka. \v 56 Munu paluṟu nyakula wangkangu, “Awari! Nyawaya! Kuwariṉa ngayulu nyanganyi ilkaṟi aḻaringkunyangka, ka nyara Godala wakungka Watiku Katjanya mayatja puḻka nyinanyi.” \p \v 57 Kaya wati panya kantjula tjuṯangku nyangatja kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu mirara maṟa tjananku angatjunu pinangka paluṟu wangkanyangka kulintja wiyakitjangku, munuya palulakutu wala puḻka ngalya-pakaṟa palunya witiṉu. \v 58 Munuya uṟilkutu ilaṟa iṯarikatira aṉṯa-waṉingu ngura Jerusalemala uṟilta, munuya mirpaṉtjarangku mantara tjananku katutja araltjaṟa mantangka waṉingu wati yangupala ini Saulala itingka. Munuya puḻi tjuṯa mantjiṟa Stephennga rawangku puḻkaṟa atuningi iluntankunytjikitjangku. Ka Saulalu tjanampa mantara tjuṯa ngaṟala aṯunymanangi.\fig |src="cn01923B.tif" size="col" loc="p" ref="7:58-60"\fig* \v 59 Ka tjana atunnyangka Stephentu Godala tjapiningi alatji wangkara, “Mayatja Jesu, Kurunpaṉi mantjila!” \v 60 Munu paluṟu tultjungaṟakatira mirara wangkangu, “Mayatja! Nyanga tjananya ngayunya iluntankunyangka ngapartji pungkunytja wiyangku wantima!” Munu alatji wangkanytjatjanu ilungu. \c 8 \p \v 1 Ka wati panya Saulanya nyara palula ngaṟangi munu tjana iluntankunyangka nyakula pukuḻaringi panya paluṟu kuḻu tjanala tjungutja. \s1 Saulalu Jesuku Walytja Tjuṯa Kurantja \p Kaya nyara palula aṟangka ngura Jerusalemala Jesunya wantipai tjuṯa Jesuku walytja tjuṯaku puḻkaṟa kuraringu munuya tjananya nguḻuṟa waṯaparaṟa pungangi. Ka nyara palulanguṟuya Jerusalemanya wantikatira nguḻu wililyaraṟa ankula waṉingu ngura tjukutjuku tjuṯakutu manta panya Judeala pulala Tjamiṟiyala kumpiṟa nyinanytjikitja. Kaya wati panya Jesulu iyantja tjuṯa kutju Jerusalemala maḻaringkula nyinangi. \m \v 2 Kaya Stephennga ilunyangka wati Godaku mukuringkupai tjuṯa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟurira ulara waṉingi munuya palunya mantjiṟa katira kuḻpingka tjuṉutjunu. \v 3 Palu Saulanya mukuringangi Jesuku walytja tjuṯangku Jesunya waṉantja wiyangku wantinytjaku, munu paluṟu kutjupa tjuṯa wituṉu tjananya nguḻuṟa waṯaparantjaku, kaya tjanampa waḻingka para-tjarpangi munuya wati minyma kuḻu witiṟa iṯarikatira tjailangka tjarpatjunangi Jesuku walytja tjuṯa. \s1 Tjamiṟiyanya Nguraṟa Tjuṯa Tjukurpa Palyaku Mulamularingkunytja \p \v 4 Kaya Jesuku walytja tjuṯangku nguḻu panya wililyaraṟa ankunytjatjanungku Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjakultjunangi aṉangu tjuṯangka ngura kutjupangka kutjupangka. \v 5 Ka Philipanya manta pala Tjamiṟiyalakutu ankula nguṟurpa tawunu puḻkangka ini Tjapatjila wirkanu munu Tjukurpa Palya aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi Jesunyatjara, panya Godalu palunya iyaṉu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjaku. \v 6 Munu paluṟu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyaningi, kaya aṉangu tjuṯangku palyannyangka nyakula palula tjukurpa wangkanyangka rawangku purkaṟangku kuliningi wantinytja wiyangku. \v 7 Ka Philipalu Godaku witulyatjarangku painnyangka mamu tjuṯa mirara pakaningi aṉangu tjuṯanguṟu. Ka nyumpu tjuṯa, wawanypa tjuṯa, tiwilpa ngarinytja tjuṯa kuḻu palyaringangi Philipalu wangkara pakaltjingannyangka.\fig |src="tnACT08V07.tif" size="col" loc="p" ref="8:7-8"\fig* \v 8 Kaya ngura pala palula aṉangu uwankara puḻkaṟa pukuḻaringu. \s1 Wati Ngangkaṟi Ini Simonnga \p \v 9 Ka ngura pala palula wati ngangkaṟi puṟunypa nyinangi ini Simonnga panya paluṟu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa ayinayinirira palyalpai, kaya Tjamiṟiyanya nguraṟa uwankarangku nyakula wangkapai, “Ai! Nyangangku ayinayiningku palyalpai!” Kanku paluṟu walytjangku mirawaṉipai alatji wangkara, “Ngayuluṉa mayatja puḻka mulapa nyinanyi.” \v 10 Kaya aṉangu winkingku nyakula palumpa puḻkaṟa mulamularingangi, aṉangu puḻka tjuṯangku munu tjukutjuku tjuṯangku kuḻu. Munuya palunya mirawaṉira wangkapai alatji, “Wati nyanga paluṟu-manti mulapampa ilkaṟinguṟu pitjangu, munu nyanga Godalu puṟunytju witulyangku puḻka tjuṯa palyaṉi.” \v 11 Munuya mirawaṉingi alatjiṯu palunya, panya rawangku paluṟu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa ayinayinirira palyaningi, kaya nyakula kuliningi, “Awari! Nyangatja puḻka mulapa.” Munuya palunya mirawaṉingi munuya paluṟu wangkanyangka kuliṟa palumpa mulamularingangi munuya palunya waṉaningi. \p \v 12 Palu Philipalu pitjala Tjukurpa Palya Jesunyatjara wangkangi panya Godalu aṉangu tjuṯa palumpa mulamularingkunyangka walytjanmaṟa mayatjangku kanyintja. Kaya aṉangu tjuṯangku kuliṟa mulamularingu paluṟu wangkanyangka, ka tjananya uṟungka baptise-katingu. \v 13 Ka wati panya Simonnga kuḻu Jesuku mulamularingu, ka palunya uṟungka baptise-katingu. Ka palula maḻangka paluṟu Philipala tjunguringkula palula tjungu para-ngaṟangi, munu Philipalu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa Godaku witulyatjarangku palyannyangka nyakula kuliningi, “Awari! Nyangatja wiṟu mulapa.” \p \v 14 Kaya wati panya Jesulu iyantja tjuṯangku Jerusalemalanguṟu kulinu aṉangu Tjamiṟiyanya nguraṟa tjuṯa Godaku Tjukurku kuliṟa mulamularingkunytja munuya palulanguṟu Peternya pulanya Johnnga iyaṉu palula tjanalakutu. \v 15 Ka pula ngura pala palula wirkaṟa mulamularingkupai tjuṯaku Godala tjapiningi paluṟu Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala tjarpatjunkunytjaku. \v 16 Panya Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala kuwaripa tjarpanytja wiyaṯu, palu tjana uṟungka tjarpara kutju baptise-aringu ini Jesula kutjungka, ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala kuwaripaṯu tjarpanytja wiyaṯu. \v 17 Ka Peterlu pula Johntu tjanala katangka maṟa tjunkula Godala tjapinnyangka nyara palula aṟa Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala unngu tjarpangu.\fig |src="tnACT08V17.tif" size="col" loc="p" ref="8:17"\fig* \p \v 18-19 Ka wati panya Simontu nyangu Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala unngu tjarpanyangka Jesulu iyantja kutjarangku tjanala katangka maṟa tjunkunyangka. Munu paluṟu mukuringangi paluṟu pula puṟunytjuṯu aṉangu tjuṯangka maṟa tjunkunytjikitja munu Peternya pulanya Johnnga mani ungkula ngatjiningi alatji wangkara, “Wati wiṟu kutjara! Ngayunyaṉi pula nintila, witulyangku palyantjaku, kaṉa nyupali puṟunytju aṉangu kutjupa tjuṯangka maṟa tjunkula alatjinama, ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala kuḻu tjarpama.” \p \v 20 Ka Peterlu mani ungkunytjikitjangku wangkanyangka kulinu munu palunya paiṟa wangkangu alatji, “Wiya, mani palatjanku ma-kati munu pula maniṟara ngula ngura kurangka tjarpa! Panya nyuntun ngunti kulini Godaku Kurunpa maningka payamilantjikitjangku. \v 21 Nyuntun ngalila tjungutja wiya, kanta Godalu nyuntunya nintintja wiya waṟka nyanga puṟunypa palyantjaku, panya paluṟu nintingku nyanganyi nyuntu ngunti unngu mukuringkunyangka. \v 22 Nyuntun kurangku ngunti kulini maningka payamilantjikitjangku! Palu kuṉṯaringkula wantima mununku kampa kutjuparira Godala tjapila nyuntumpa kalyparingkula nyuntunya pungkuwiyangku wantinytjaku. \v 23 Ngayulu kulini nyuntun ngalimpa puḻkaṟa nyaṟaringanyi ngali puṟunytju palyantja-tjiratja, munu nyuntu kuraringkula rawa alatjiṯu kurangka nyinanyi puṯu wantira.” Alatji Peterlu palula wangkangu. \p \v 24 Ka Simonnga nyangatja kuliṟa nguḻuringu munu palula pulala wangkangu, “Wanyutju pula tjapila Godala ngalinya maniṟara ngura kurangka waṉinytjaku-tawara.” Ka pula mulapaṯu Godala tjapinu palumpa. \p \v 25 Munu pula ngura nyara palula aṉangu tjuṯangka rawangku tjakultjunangi tjukurpa Jesunyatjara. Palulanguṟu pula wangkara wiyaringkula ma-pakaṉu maḻaku ngura Jerusalemalakutu. Munu pula manta panya Tjamiṟiyalawanu ngapari maḻaku pitjala ngura tjukutjuku tjuṯangka kuḻu Tjukurpa Palya tjanala ngapartji piṟuku tjakultjunangi aṉangu kutjupa tjuṯangka. \s1 Philipalu Wati Itjiyau-piyanya Nguraṟangka Wangkanytja \p \v 26-28 Ka Israelta uḻpaṟira manta kutjupangka ngura ini Itjiyau-piyala wati kutju nyinangi. Ka ngura nyara palumpa mayatja puḻka minyma nyinangi munu paluṟu wati panya palunya kamanta tjunu Itjiyau-piyaku mani aṯunymankunytjaku. Palu wati nyara paluṟu Godanya kulilpai munu kutjupa-aṟa paluṟu wakina wiila kutjaratjarangka tatiṟa alinytjaralku anu parari Jerusalemalakutu munu wirkaṟa timpula puḻkangka tjarpara Godanya waḻkuningi. Munu paluṟu waḻkuṟa wiyaringkula maḻaku anangi ngurakutu munu wakinangka ankula paluṟu nyiri Aitjayalu iriti walkatjunkunytja nyakula wangkaṟinangi. \p Ka nyara palula-aṟangka Philipanya manta panya Tjamiṟiyala nyinangi Jerusalemala alinytjara, ka nyara palula nyinanyangka Mayatja Godaku angeltu Philipala utiringkula wangkangu alatji, “Ara Jerusalemalakutu munu Jerusalemalanguṟu muṉkara ma-pitja uḻpaṟira, panya iwara puḻka nyara Kaatjalakutu ma-ngarinyi, iwara nyara palulawanu ma-pitja ilytjiwanu.” Alatji angeltu wangkangu Philipala. Ka paluṟu angelta kuliṟa wangaṉara ma-pakaṉu munu ankula ankula ngura tjuṯa wantikatira ngulalta ma-nyangu wati panya Itjiyau-piyanya nguraṟa wakinangka ma-pitjanyangka. \v 29 Ka Kurunpa Miḻmiḻṯu Philipala wangkangu, “Ma-ilariwa wakinakutu nyara munu ilangku waṉanma.” \p \v 30 Ka Philipalu wakinakutu ma-ilaringkula kulinu wati panyangku tjukurpa Aitjayalanguṟu nyakula wangkanyangka, munu tjapinu wati palula, “Nyuntu wanyu tjukaṟurungku kulini pala nyuntu nyakula wangkanytjanya?” \p \v 31 Ka watingku panya wangkangu, “Wiya, puṯuṉa kulini. Kutjupangku nintingku wangkara nintinnyangkaṉa tjinguṟu kulilku. Wanyu nyuntu wakinangka nyanga ngalya-tatila munuṉi wangkara nintinma.” Ka Philipanya tatiṟa palula itingka nyinakatingu. \p \v 32 Ka tjukurpa panya paluṟu Aitjayalanguṟu nyakula wangkanytjanya nyanga alatji ngaṟangi, \q1 “Wati palunyaya tjiipi puṟunypa katingu iluntankunytjaku, \q2 ka paluṟu piluntu alatjiṯu pika puḻka mantjinu ngaparpungkula tjukurpa wangkanytja wiyangku. \q1 Panya lamalama pilunpa uriwiya ngaripai watingku inyukitjangku tjiiṟamilannyangka, \q2 palu puṟunypa paluṟu wangkanytja wiya alatjiṯu ngaṟangi. \q1 \v 33 Uwa, palunyaya witiṟa aṉanguṟa wangkara ngunti kuranmanangi wati kura-palku munuya iluntankunytjaku ma-katingu, \q2 ka kutjupa palumpa anga-wangkanytja wiya alatjiṯu. \q1 Ka nganalu wanyu tjukurpa palumpa tjitjitjara, pakaḻitjara wangkaku? \q2 Wiya alatjiṯu, panya paluṟu wati yangupala ilungu tjitji wiya alatjiṯu.” \x * \xo 8:33 \xo*\xt Aitjayaku 53:7-8\xt*\x* \p \v 34 Ka wati panya Itjiyau-piyanya nguraṟangku Philipala tjapinu alatji, “Wanyuṉi tjakultjura wati nyanga wangkatjarangku ngananya wangkanyi? Paluṟunku walytjangku wangkanyi? Munta kutjupa wangkanyi?” \v 35 Ka Philipalu tjukurpa pala palulanguṟu wati panya palula utiṟa tjakultjunangi Tjukurpa Palya Jesunyatjara. \v 36-37 Munu pula ankula ankula karu uṟutjara nyangu, ka wati panyangku Jesuku mulamularingkula wangkangu, “Karungka nyanga uṟu ngarinyi. Wanyuṉi nyanga palula uṟungka tjarpatjuṟa baptise-kati.”\f * \fr 8:36-37 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 37 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta alatji – \ft*\ft \+it Ka Philipalu wangkangu palula, “Nyuntu Jesuku kurunpa winki mulamularingkunyangkampaṉa nyuntunya palya baptise-katiku.” Ka wangkangu, “Uwa, ngayulu Jesuku Christaku mulamularinganyi panya paluṟu Godaku katja.”\+it*\ft*\f* \p \v 38 Munu wati panya paluṟu palumpa wakina ngaṟatjunu. Munu pula ukalingkula uṟungka ankula tjarpangu. Ka Philipalu palunya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingu.\fig |src="tnACT08V38.tif" size="col" loc="p" ref="8:38"\fig* \v 39 Ka pula uṟunguṟu ngalya-pakannyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu Philipanya katingu, ka wati panya Itjiyau-piyanya nguraṟangku palunya piṟuku nyakunytja wiya, palu paluṟu pukuḻpa mulapa anu ngurakutu. \p \v 40 Ka Philipalu nyangu, “Ai! Ngura kutjupangkampaṉal nyangatja nyinanyi ngura ini Atjatatjala.” Munu paluṟu ma-pakaṉu alinytjara munu ankula ngura nguṟuritja tjuṯangka Tjukurpa Palya Jesunyatjara aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi munu ngura ini Tjiitjaṟiyalalta wirkanu. \c 9 \s1 Saulanya Jesuku Walytjaringkunytja \r (Acts 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1-2 Ka ngura Jerusalemala wati panya Saulanya Mayatja Jesuku walytja tjuṯaku rawaṯu pikaringangi munu tjananya iluntankunytjikitjangku wangkara nguḻutjinganingi. Munu paluṟu piṟuku kuliningi ngura Tamatjakalakutu ankula ngura nyara palula ngapartji Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kurantjikitjangku. Munu paluṟu wati panya Jewku tjukurtjara puḻkangka ankula tjapinu wangkara, “Wanyuṉi nyiri walkatjura uwa, kaṉa Tamatjakalakutu kati munuṉa wirkaṟa waḻi inmaku tjunguringkupaingka tjarpara wati kuranyitja tjuṯangka nintila, kaya nyakula kulilku, ‘Munta, tjukurtjara nyara puḻkangku wati nyangatja iyaṉu wati minyma kuḻukuḻu Jesunya waṉalpai tjuṯa nyakula witiṟa Jerusalemalakutu katinytjaku.’ Alatjiṉi walkatjuṟa ungkul'iyala, kaṉa ankula Jesuku walytja tjuṯa witiṟa ngalya-katiku nyuralakutu.” Ka mulapaṯu walkatjuṟa ungkul'iyaṉu. \p \v 3 Ka paluṟu nyiritjara ma-pakaṉu Tamatjakalakutu wati maḻpa tjuṯatjara munuya ankula ankula ngura palulakutu ilaringu, ka ilkaṟinguṟu tili puḻkangku irnyaṉu.\fig |src="tnACT09V04.tif" size="col" loc="p" ref="9:3-6"\fig* \v 4 Ka wati panya Saulanya punkaṉu mantangka munu kulinu ilkaṟinguṟu wangkanyangka alatji, “Saul! Saul! Nyaakuṉin tiṯutjarangku kuraṉi?” \p \v 5 Ka Saulalu wangkangu, “Palu ngananyan wanyu?” \p Ka wangkangu, “Ngayuluṉa Jesunya, panya nyuntuṉin rawangku kuraṉi. \v 6 Palu kuwari pakaṟa ara pala Tamatjakalakutu, kanta kutjupangku wangkaku nyuntu nyaa palyantjaku.” \p \v 7 Kaya wati panya tjuṯa palula tjungu ankunytjatjanu wangkanytja wiya ngaṟangi, panya wangkaya kulinu palu aṉanguya puṯu nyangangi. \v 8 Ka Saulanya mantanguṟu pakaṉu, palu puṯu nyangangi, kaya maṟa witiṟa katingu waḻikutu. \v 9 Ka paluṟu tjiṉṯu maṉkurpa kuṟu pati nyinangi nyakunytja wiya alatjiṯu munu mai kuḻu ngalkuntja wiya munu kapi tjikintja wiyaṯu. \p \v 10 Ka tawunu nyara palula wati Jesuku walytja kutjupa nyinangi ini Ana-nayatjanya. Ka Mayatja Jesulu palula utiringkula ini wangkangu, “Ana-nayatja!” \p Ka paluṟu kuṟu unngutjangku nyangangi munu palula wangkangu, “Uwa, kuliniṉanta Mayatja.” \p \v 11 Ka wangkangu, “Pakaṟa ara iwara ini ‘Tjukaṟurulakutu’ munu wati panya Judasaku ngurangka wirkaṟa tjapila wati ini Saulaku ngura panya Taatjatjanya nguraṟaku, panya paluṟu kuwari ngayula nyinara tjapini. \v 12 Panya ngayulu palunya nintinu ka paluṟu kuruntu nyanganyi nyuntu pitjala palula maṟa katangka tjunkunyangka palunya kuṟu aḻantjaku. Ka nyuntu ara palulakutu!” \p \v 13 Ka Ana-nayatjalu wangkangu, “Wiya Mayatja, aṉangu tjuṯangkuya palunyatjara wangkangi, panya wati nyanga paluṟu kunyu Jerusalemala nyuntumpa walytja tjuṯaku pikaringkula tjananya puḻkaṟa kuralpai. \v 14 Ka kunyu kuwari Jewku tjukurtjara puḻka tjuṯangku wati nyanga palunya wituṉu ngura nyangaku pitjala nganaṉanya ngapartji nyuntumpa walytja tjuṯa witintjaku.” Alatji Ana-nayatjalu nguḻuringkula wangkangi. \p \v 15 Ka Mayatjalu palula wangkangu, “Wiya, ara palulakutu! Panya wati nyanga palunyaṉa ngayulu ngurkantanu ngayuku waṟka palyantjaku munu tjukurpa ngayunyatjara wangkanytjaku aṉangu Jew wiya tjuṯangka, tjanampa mayatja tjuṯangka, munu aṉangu Israelkunu tjuṯangka kuḻukuḻu. \v 16 Kaṉa palunya nintilku panya paluṟu ngayuku waṟkarinyangka kutjupa tjuṯangku palunya puḻkaṟa pikantankuku.” Alatji Mayatjalu Ana-nayatjala wangkangi. \p \v 17 Ka paluṟu anu waḻi panya Saulanya nyinanytjitjakutu munu tjarpara nyangu palunya. Munu palula maṟa katangka tjunkula wangkangu, “Saul, walytja wiṟu! Mayatja Jesuluṉi nyuntulakutu wituṉu, panya iwarangka ngalya-pitjanyangka paluṟu nyuntula utiringu. Panya paluṟuṉi kuwari nyuntulakutu iyaṉu nyuntu piṟuku kuṟu aḻaringkula nyakunytjaku, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu kuḻu nyuntula unngu tjarpara nyuntunya kanyilku.”\fig |src="tnACT09V17.tif" size="col" loc="p" ref="9:17"\fig* \p \v 18 Ka mapalku kutjupa kutjupa tjukutjuku mulapa palumpa kuṟunguṟu punkaṉu, ka paluṟu kuṟu aḻaringkula nyangangi. Munu palulanguṟu paluṟu pakaṉu, ka palunya uṟungka baptise-katingu. \v 19 Palulanguṟu paluṟu uparingkunytjatjanungku mai ngalkuṉu munu maḻaku ipilyarira kuṉpuringu. \s1 Saulalu Tamatjakala Tjukurpa Wangkanytja \p Palulanguṟu Saulanya Jesuku walytja tjuṯangka tjungu nyinangi tjiṉṯu maṉkurpa ngura pala Tamatjakala. \v 20 Munu paluṟu Jew tjuṯaku waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara tjukurpa Jesunyatjara wangkangi aṉangu tjuṯangka. Munu paluṟu tjakultjunangi tjanala panya Jesunya Godaku katja. \v 21 Kaya paluṟu wangkanyangka kuliṟa puṯu nguwanpa kuliningi, “Wati panyatja nyangatja, panya Jerusalemala tjananya ini nyanga Jesunya waḻkunnyangka iluntanangi. Munu panya kunyu nyangatja pitjangu Jesuku walytja tjuṯa witiṟa maḻakungku katinytjikitja Jewku tjukurtjara kuranyitja tjuṯakutu.” \p \v 22 Palu Saulalu tjukurpa Jesunyatjara kurunpa rapangku tjanala wangkangi munu tjananya wangkara mukumukuningi. Panya paluṟu alatji utiṟa wangkangi, “Iriti panya Godalu kalkuṉu Wankaṟunkupainya iyantjikitjangku, ka kuwarilta wirkanu wankaṟunkupai panya paluṟu, Jesunya Christanya.” Kaya tjukurpa nyanga alatji wangkanyangka wati Jew nyara palunya nguraṟa tjuṯangku puṯu kuliningi palunya ngapartji anantjikitjangku. \p \v 23 Munuya ngula tjiṉṯu tjuṯa ngaṟala wiyaringkunyangka paluṟu tjana mitingingka tjunguringu munuya wangkara kuliningi palunya iluntankunytjikitjangku. \v 24 Palu kutjupangku kulintjatjanungku Saulala tjakultjunu. Ka panya tjana mungangka kaḻaḻa kuḻu tawunu pala Tamatjakaku kaita puḻkangka kumpiṟa paṯaṟa nyinangi paluṟu ngalya-pakannyangka pungkula iluntankunytjikitja. \v 25 Ka palulanguṟu munga kutjupa Saulaku maḻpa tjuṯangku palunya kampangkaṯu katingu munuya wall-pa katunguṟu palunya piti puḻkangka ruupangka karpiṟa ukalilyinu uṟilkutu, ka Tamatjakalanguṟu nguḻu kumpiṟa wirtjapakaṉu Jerusalemalakutu. \s1 Saulanya Jerusalemala Nyinanytja \p \v 26 Munu paluṟu Jerusalemala wirkaṟa Jesuku walytja tjuṯangka tjunguringkunytjikitja mukuringangi, palu puṯuya kuliningi, panya paluṟu tjanaya palumpa puṯu mulamularingkula nguḻuringangi kuliṟa, “Panya nyanga paluṟu Jesuku walytja wiya.” \v 27 Ka wati panya Paanapatjalu palunya ngaḻṯunytjungku pitjala aḻṯira katingu wati panya Jesulu iyantja tjuṯakutu. Munu paluṟu tjanala aṟa uwankara tjakultjunu panya Saulanya iwarangka ankula Jesunya nyakunytja, munu Jesulu palunya wangkanytja, munu paluṟu rapangku tjukurpa Jesunyatjara ngura panya Tamatjakala wangkanytja kuḻu tjanala tjakultjunu. Alatji Paanapatjalu tjanala aṟa uwankara tjakultjunu, kaya kuliṟa mulamularingu. \p \v 28 Ka palulanguṟu Saulanya Jesuku walytja tjuṯangka tjunguringu munu paluṟu tjanala tjungu para-ngaṟangi ngura Jerusalemala. Munu paluṟu tjukurpa Jesunyatjara rapangku alatjiṯu aṉangu tjuṯangka para-tjakultjunangi. \v 29 Munu paluṟu Jew panya Kuṟiki wangkapai tjuṯangka wangkangi, panya paluṟu tjana Kuṟikiku aṟa tjuṯa kuliṟa waṉalpai, munuyanku Saulalu tjananku rawangku ngaparku wangkangi. Panya tjana palumpa mulamularingkunytja wiya mirpaṉaringi munuya palunya iluntankunytjikitja mukuringangi. \v 30 Kaya Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku nyanga palunya kuliṟa Saulanya iluntankunytjaku-tawara ma-katingu Tjiitjaṟiyalakutu munuya pautangka ma-iyaṉu ngura walytjakutu Taatjatjalakutu. \p \v 31 Kaya palulanguṟu Jesuku walytja tjuṯa ngura winkingka manta Judeala, Galileela munu Tjamiṟiyala kuḻu pukuḻpa nyinangi panya mirpaṉtju tjuṯa tjanampa pikaringkunytja wiyaringu. Ka panya Kurunpa Miḻmiḻṯu tjananya kuṉpuningi munu kurunpa rapaningi Jesunya tungun-tunguntu waṉantjaku. Kaya kutjupa tjuṯa mulapa Jesuku mulamularingkula palumpa walytjaringangi munuya pukuḻpa nyinangi Mayatja Jesunya rawangku waḻkuṟa. \s1 Wati Ini Aini-yatjanya Palyaringkunytja \p \v 32 Ka Peternya panya ngura tjuṯangka para-pitjalinangi, munu paluṟu ngura ini Litala wirkanu munu Jesuku walytja tjuṯakutu ankula palula tjanala tjunguringu. \v 33 Munu nyara palula nyangu wati pikatjara ini Aini-yatjanya tjanala tjungu nyinanyangka. Wati paluṟu wawanypa munu piitangka rawa ngaringi kuḻi 8 pakantja wiya alatjiṯu. \v 34 Ka Peterlu palula wangkangu, “Aini-yatja! Jesulu Christalunta kuwari palyaṟunguṉi, ka pakala mununku mantara karpila.” Ka paluṟu mapalku pakaṟa ngaṟangu. \v 35 Kaya ngura nyara palula nyinapai winkingku nyangu palyaringkula ngaṟanyangka, manta panya Tjaṟanta nyinapai tjuṯangku kuḻu. Munuya nyakunytjatjanu Mayatja Jesuku mulamularingkula palumpa walytjaringu winki mulapa. \s1 Minyma Ini Tapitjanya Ilunyangka Pakaltjingantja \p \v 36 Palu tawunu ini Tjapala minyma kutjupa Jesuku walytja nyinangi ini Tapitjanya. Kaya wangka Kuṟiki wangkapai tjuṯangku palunya ini wangkapai alatji \it Tuukatjanya\it*. Panya paluṟu rawangku wiṟu tjuṯa palyalpai aṉangu tjuṯaku munu aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa aṯunymankupai. \v 37 Ka Peternya ngura nyara Litala nyinanyangka minyma panya paluṟu pika puḻkaringkula ilungu. Kaya ilunyangka palunya puntu minangka paltjiṉu munuya katira ruuma katutjangka tjunkula wantingu. \v 38 Ka Tjapanya panya ngura Litala itingka, kaya ngura pala Tjapala Jesuku walytja tjuṯangku kulinu Peternya ila ngura Litala nyinanyangka. Munuya palulanguṟu wati kutjara wituṟa iyaṉu Peterlakutu. Ka pula Peterla wirkaṟa wangkangu, “Wiṟu ngana, ngali nyuntunya aḻṯinytjikitja pitjangu. Wanyu warpungkula pitja!” \p \v 39 Ka Peternya pulala tjunguringkula mapalku anu. Ka paluṟu ngura nyara palula wirkankunyangka tjana palunya paṯaṟa mantjinu munuya ruuma katutjakutu katingu. Kaya wanakaḻa kutjupa tjuṯa Peterla itingka ngaṟala ulara waṉingi, munuya palula nintinu ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa minyma panya paluṟu palyantja ngaṉmanytju wanka nyinaralpi.\fig |src="tnACT09V39.tif" size="col" loc="p" ref="9:39"\fig* \v 40 Ka Peterlu nyakunytjatjanungku tjananya uwankara ruumanguṟu uṟilkutu iyaṉu. Munu paluṟu tultjungaṟakatira Godala tjapinu, munu palulanguṟu minyma panya ilunytja nyakula wangkangu, “Tapitja! Pakala!” Ka paluṟu kuṟu aḻaringu munu Peternya ngalya-nyakula pakaṉu munu nyinangi piitangka. \v 41 Ka Peterlu palunya maṟa witiṟa pakaltjingaṉu paḻtjuṟa ngaṟanytjaku, munu paluṟu Jesuku walytja tjuṯa aḻṯingu minyma panya wanakaḻa tjuṯa kuḻu. Munu tjananya nintinu minyma panya ilunytjatjanu wankaringkula ngaṟanyangka. \v 42 Kaya ngura nyara palula aṉangu winkingku kulinu minyma panya ilunytjanya wankaringkunytja, munuya tjuṯa mulapa Mayatja Jesuku mulamularingu. \v 43 Ka Peternya ngura nyara Tjapala nyinangi tjiṉṯu tjuṯa mulapa wati ini Simonku ngurangka. Wati nyara paluṟu panya kukaku miṟinguṟu latja tjuṯa palyalpai. \c 10 \s1 Peternya Munu Kuniliyatjanya \p \v 1 Ka ngura panya Tjiitjaṟiyala wati kutjupa nyinangi ini Kuniliyatjanya. Wati nyanga paluṟu tjaultji tjuṯaku mayatja nyinangi munu paluṟu tjaultji 100 kanyilpai. Ka tjaultji nyara paluṟu tjana panya Italinya nguraṟa tjuṯa. \v 2 Ka Kuniliyatjanya wati Jew wiya, munu paluṟu, munu palumpa walytjapitingku kuḻu Godanya wangaṉarangku kulilpai munuya palunya kutju waḻkulpai. Munu wati nyara paluṟu aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯa munytjangku ungkupai munu Godala tiṯutjarangku tjapilpai. \p \v 3 Ka tjiṉṯu kutjupa kaḻaḻa kakaraṟa-wiltja paluṟu Godala nyinara tjapiningi, munu paluṟu kuruntu nyangu panya Godaku angelpa palula utiringkunyangka. Ka paluṟu ngalya-ilaringkula palunya ini wangkangu, “Kuniliyatja!”\fig |src="tnACT10V03.tif" size="col" loc="p" ref="10:3-4"\fig* \p \v 4 Ka paluṟu urulyaraṟa nguḻuringu munu angelpa panya palunya puḻkaṟa nyangangi, munu wangkangu, “Uwa mayatja! Nyaakun mukuringanyi?” \p Ka angeltu palula wangkangu, “Godanya nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarinyi nyuntu palula rawangku tjapinnyangka munu panya ngaḻṯutjara tjuṯa munytjangku ungkunyangka. Munu paluṟu nyuntunya kulintjatjanungku ngayunya wituṉu nyuntula wangkanytjaku. \v 5 Ka wanyu kulila! Wati maṉkurpa wituṟa iyala tawunu nyara Tjapalakutu, kaya ankula wati ini Simon Peternya nguriṟa aḻṯira ngalya-kati. \v 6 Panya wati nyara paluṟu Simon kutjupaku waḻingka unytju nyinanyi uṟungka itingka. Simon nyara paluṟu panya kuka miṟinguṟu latja tjuṯa palyalpai. Kaya ngura nyara palulanguṟu Peternya aḻṯira ngalya-katinytjaku wangka!” Alatji angeltu Kuniliyatjala wangkangu. \p \v 7 Ka angelpa paluṟu wangkara ankunyangka Kuniliyatjalu wati maṉkurpa aḻṯingu, kutju tjaultji palula tjungu waṟkaripai wati panya Godaku mulamularingkupai, munu wati waḻingka waṟkaripai kutjara kuḻu. \v 8 Munu paluṟu tjananya aḻṯira wangkangu panya angeltu palula wangkanytja munu tjananya wituṟa iyaṉu ngura Tjapalakutu. \v 9 Kaya ma-pitjala munga kutju nguṟurpa ngaringu ngura kutjupangka, munuya mungawinki pakaṟa anu munuya ankula tjiṉṯu katuringkunyangka ngura Tjapalakutu ngalya-ilaringu. \p Ka tjana kuwaripaṯu ila pitjanyangka wati nyara Simonku waḻingka Peternya waḻi katu tatinu Godala tjapintjikitja. \v 10-11 Munu paluṟu tjapiṟa puḻkaṟa paḻtjatjiratjaringu mai kuwaripangku palyannyangka munu maiku paṯaṟa paluṟu nyinara kuruntu nyangangi ilkaṟi aḻaringkunyangka. Ka ilkaṟinguṟu ngalya-ukalingangi pulangkita puṟunypa lipi puḻkanya kuuna kutjara kutjaranguṟu witiṟa kanyiṟa palulakutu tjaṟunnyangka.\fig |src="tnACT10V12B.tif" size="col" loc="p" ref="10:11-13"\fig* \v 12 Ka mantara palula unngu kutjupa kutjupa tjuṯa wanka ngaṟangi mantangka para-ngaṟapai tjuṯa, panya tjinatjara tjuṯa, tjuninguṟu ankupai tjuṯa, tjuḻpu tjuṯa kuḻukuḻu, palu uwankara kuka wiya. \v 13 Ka ilkaṟinguṟu palula wangkangu, “Peter! Pakala mununku nyanganpa pungkula ngalkula!” \p \v 14 Ka Peterlu wangkangu, “Wiya Mayatja, nyanganpa kuka wiya! Panya Moselulanya painu nyanga palu puṟunypa tjuṯa ngalkuwiyangku wantinytjaku. Panya nyanga palu puṟunypaṉa ngaṉmanytju ngalkuntja wiyaṯu, kuka tjuṯa kutjuṉa ngalkupai.”\x * \xo 10:14 \xo*\xt Leviticus 11\xt*\x* \p \v 15 Ka piṟuku ilkaṟinguṟu palula wangkangu, “Wiya, nyangatja kuka alatjiṯu Godalu palyanmankunytja, ka wantinytja wiyangku ngalkula paluṟu palyanmankunyangka.” \v 16 Munu nyanga palu puṟunypa kutjara-aṟa wangkanytjatjanungku piṟuku kutju-aṟalta wangkangu. Ka palulanguṟu mantara panya kuka winki maḻakungku ma-katuṉu ilkaṟikutu. \p \v 17 Ka Peterlu nyakunytjatjanungku nyinara kuliningi, “Nyaaṉa panyatja nyangu? Godanya ngayulu nyaaringkunytjaku mukuringanyi?” Ka paluṟu nyinara puṯu kulinnyangka wati panya Jew wiya maṉkurpa pitjala uṟilta ngaṟangi Kuniliyatjalu iyantja maṉkurpa, panya tjana Simonku ngura nguriṟa nyangu munuya paṯaṟa ngaṟangi. \v 18 Munuya uṟilnguṟu tjapiningi, “Wati ini Simon Peternya nyangangka nyinanyi?” \p \v 19 Ka Peterlu panya waḻi katu kuwaripangkuṯu nyinara puṯu kuliningi, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu palula wangkangu, “Kulila! Wati Jew wiya maṉkurtunta ngurini. \v 20 Ka pakala munu ukalingkula tjananya wangaṉarangku kuliṟa waṉala wantinytja wiyangku, panya ngayuluṉa tjananya iyaṉu nyuntulakutu.” \v 21 Ka Peterlu tjananya ukalingkula nyangu ngaṟanyangka munu wangkangu, “Uwa, ngayuluṉa wati panya paluṟu panya nyura ngayuku nguriningi. Palu nyaaku nyura wanyu pitjangu?” \p \v 22 Kaya palula wangkangu, “Wati ini Kuniliyatjalulanya wituṉu panya tjaultji tjuṯaku mayatjangku. Panya paluṟu wati palya Godanya wangaṉarangku kulilpai munu palunya kutju waḻkulpai. Kaya Jew tjuṯa palumpa mukuringkupai. Palu Godaku angeltu palula wangkangu nyuntunya aḻṯinytjaku nyuntu palumpa ngurangka ankula Tjukurpa Palya wangkanytjaku.” \v 23 Ka Peterlu tjana wangkanyangka kuliṟa tjananya aḻṯira tjunu waḻingka, kaya munga kutju ngaringu.\f * \fr 10:23 \fr*\ft Panya Godalu Peternya ilkaṟinguṟu mantarangka nintinu kutjupa kutjupa tjuṯa palya ngalkuntjaku, ka palulanguṟu paluṟu nintiringkunytjatjanungku palya kulinu Jew wiya tjuṯangka tjunguringkunytjikitjangku.\ft*\f* \p Munuya mungawinki Peternya tjana tjungu ma-pakaṉu Tjiitjaṟiyalakutu, ka Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu palula tjungu anu ngura nyara Tjapalanguṟu. \v 24 Munuya nguṟurpa ngarira mungawinkilta wirkanu Tjiitjaṟiyala. Palu tjana kuwaripaṯu ila pitjanyangka Kuniliyatjalu palumpa walytja tjuṯa, maḻpa tjuṯa kuḻu aḻṯingu palumpa ngurakutu pitjanytjaku, kaya pitjala wati panya palula tjunguringkula Peterku aḻa-aḻa nyinara paṯaningi. \v 25 Ka Peternya palumpa waḻingka wirkankunyangka Kuniliyatjanya ngaparikatira palula kuranyu tultjungaṟakatingu munu palunya waḻkuningi.\fig |src="tnACT10V25.tif" size="col" loc="p" ref="10:25"\fig* \v 26 Ka Peterlu miṉaṟa pakaltjingaṟa wangkangu, “Wati ngana! Kulila! Ngayunya waḻkulwiyangku wantima, panya ngayuluṉa wati alatjiṯu nyuntunya puṟunypa.” \p \v 27 Munu pula tjukutjuku ngaṟala wangkara palulanguṟu waḻingka tjarpangu, ka Peterlu nyangu aṉangu Jew wiya tjuṯa mulapa tjunguringkula paṯaṟa nyinanyangka waḻi unngu. \v 28 Munu paluṟu tjanala wangkangu, “Nyura panya ninti Jew tjuṯaku, panya nganaṉa tjaka Jew wiya tjuṯangka tjunguringkupai wiya, panya nganaṉala Moseku aṟa kulilpai tjuṯa. Palu Godalu ngayunya wangkangu aṉangu kutjupa tjuṯangka wiyanmankuwiyangku wantinytjaku. \v 29 Kaṉa nyura aḻṯinyangka wantinytja wiya wangaṉara pitjangu. Palu nyaakuṉi nyura wanyu aḻṯingu?” \p \v 30 Ka Kuniliyatjalu palula wangkangu, “Uwa, mungaṯu ngayulu ngurangka nyinangi kakaraṟa-wiltja, munuṉa Godala tjapiningi, munuṉa nyangu wati mantara piṟanpatjara utiringkula ngaṟanyangka ngayula kuranyu. \v 31 Kaṉi ini wangkara alatji wangkangu, ‘Wati wiṟu! Godalu kuliningi nyuntu palula tjapinnyangka mununta nyangangi ngaḻṯutjara tjuṯa kuḻu munytjangku ungkunyangka. \v 32 Ka nyuntu wati maṉkurpa wituṟa iyala ngura Tjapalakutu, kaya ankula wati ini Simon Peternya nguriṟa aḻṯira ngalya-kati. Panya wati nyara paluṟu Simon kutjupaku waḻingka unytju nyinanyi uṟungka itingka. Simon nyara paluṟu panya kuka miṟinguṟu latja tjuṯa palyalpai. Kaya ngura nyara palulanguṟu Peternya aḻṯira ngalya-katinytjaku wangka!’ Alatjiṉi wangkangu angeltu. \v 33 Kaṉa mapalku wituṉu wati maṉkurpa nyuntunya aḻṯinytjaku, ka palan wiṟu alatjiṯu pitjangu. Godalu panya nyuntunya wangkara nintinu tjukurpa wiṟu palumpa nganaṉala wangkanytjaku, kala nyangatja Mayatja Godala miṟangka nyinanyi nyuntu wangkanyangka kulintjikitja.” \s1 Peterlu Kuniliyatjala Tjanala Tjukurpa Wangkanytja \p \v 34 Ka Peterlu wangkangu tjanala alatji, “Uwa, kuwariṉa nintiringu panya Godalu aṉangu uwankara tjungu lipula nyakupai, panya paluṟu ngayunya ngaṉmanytju nintinu ngayulu Jew wiya tjuṯangka palya tjunguringkunytjaku. Panya paluṟu nyuranya Jew wiya tjuṯa kutjupa nguwanpa nyakunytja wiya, palu puṟunypaṯu nyanganyi nganaṉanya puṟunypa, munu panya aṉangu uwankaraku palu puṟunypaṯu tjungu mukuringkupai Jew tjuṯaku munu Jew wiya tjuṯaku kuḻu. \v 35 Panya paluṟu pukuḻaripai aṉangu tjuṯangku palunya ngurkantaṟa waḻkunnyangka, Jew tjuṯangku munu Jew wiya tjuṯangku kuḻu. Paluṟu uwankaraku pukuḻaripai palunya wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟuru nyinanyangka nyakula. \v 36 Panya Godalu Tjukurpa Palya nganaṉala utinu aṉangu Israelkunu tjuṯangka.\f * \fr 10:36 \fr*\ft Aṉangu Jew tjuṯa panya Israelkunu tjuṯa, panya wati ini Israelnga palumpa tjanampa tjamu ngaṉmanyitja iriti nyinangi.\ft*\f* Ka tjukurpa paluṟu alatji ngaṟanyi panya Jesunya Christanya aṉangu uwankaraku ngalkilpa ilungu, panya paluṟu mayatja puḻka uwankaraku nyinanyi, ka nyara palulanguṟu aṉangu uwankara wankaringkula Godala kalypa nyinanytjaku ngaṟanyi. Ka nyura ninti tjukurpa nyangaku. \p \v 37-38 “Munu nyura ninti panya wiṟu mulapa utiringangi ngura winkingka manta Judealawanu, panya ngaṉmanytju Johntu aṉangu tjuṯangka wangkangi kura palyantjatjanu kuṉṯaringkula piṟuku palyantja wiyaringkunytjaku munu uṟungka baptise-arinytjaku. Ka nyara palula-aṟaṯu panya Godalu ngurkantanu Jesunya Nazarethanya nguraṟa waṟka palumpa palyantjaku munu palula Kurunpa Miḻmiḻnga tjarpatjunu ka paluṟu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyaningi. Munu paluṟu uṟu panya Galileela itingka para-ngaṟala wiṟu tjuṯa palyaningi aṉangu tjuṯaku munu paluṟu pikatjara tjuṯa kuḻu palyaṟunguningi mamu panya Satantu kuraṟa kanyintja tjuṯa. Munu palu puṟunypaṯu manta Judealawanungku witulya puḻkangku para-pitjaliṟa palyaningi ngura tjuṯangka, panya Godanya palula tjungu alatjiṯu nyinangi. \p \v 39 “Ka nganaṉa panya nyangangi uwankara paluṟu manta Israelta palyantja ngura Jerusalemala tjanalawanungku munula kuliningi paluṟu tjukurpa wangkanyangka. Ka panyaya aṉangu palumpa mirpaṉtju tjuṯangku palunya puṉungka wakaṟa utitjunu, ka ilungu.\fig |src="tnACT10V39.tif" size="col" loc="p" ref="10:39"\fig* \v 40 Palu tjiṉṯu kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka Godalu palunya wankaṟa pakaltjingaṉu, munu palunya aṉangu tjuṯangka utinu tjana palunya pakaṟa wanka nyinanytja nyakunytjaku. \v 41 Aṉangu uwankarangku palunya nyakunytja wiyaṯu, palu nganaṉa Godalu panya ngurkantankunytja tjuṯangku kutju palunya nyangu, munula palula tjungungku ngalkula tjikiningi paluṟu ilunytjatjanu pakannyangka maḻangka. \v 42 Kalanya Jesulu wangkangu alatji, ‘Tjukurpa Palya ngayunyatjaraya aṉangu tjuṯangka para-tjakultjunama, munuya tjanala wangkama panya mulapa ngayunya Godalu ngurkantaṟa tjunu ngula aṉangu winki wanka tjuṯa munu miri tjuṯa kuḻu kuranyu ngaṟatjunkula ngurkantaṟa tjarantjaku.’ Alatji Jesulu nganaṉala wangkangu. \v 43 Ka panyaya Godaku wangkatjara tjuṯangku ngaṉmanytju tjukurpa nyanga palunya wangkangi panya Jesunyatjara. Alatji panyaya wangkangi, ‘Aṉangungku kura palyannyangka Godalu palunya pungkunytjaku ngaṟanyi. Palu aṉangu paluṟu Godalu kalkuntjitjaku mulamularingkunyangka Godalu palunya pungkuwiyangku kalypangku wantiku.’” Alatji Peterlu tjanala wangkangi aṉangu panya Jew wiya tjuṯangka. \p \v 44 Ka tjana tjukurpa nyinara kulinnyangka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala uwankarangka unngu tjarpangu. \v 45 Kaya tjarpanyangka nyakula wati panya Jew tjuṯa Peterla panya tjungu pitjanytja tjuṯa puḻkaṟa kuliṟa wangkangi, “Awari! Godalu Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala kuḻu tjarpatjunu Jew wiya tjuṯangka nganaṉala puṟunypaṯu.” \v 46-47 Panya Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala tjarpanyangka Kuniliyatjanya tjana wangka kutjuparira wangkangi Peterla tjanala miṟangka munuya Godanya mirawaṉira waḻkuningi.\fig |src="tnACT10V46.tif" size="col" loc="p" ref="10:46-47"\fig* \p Ka Peterlu wangkangu palumpa maḻpa tjuṯangka, “Kurunpa Miḻmiḻnga kuwari aṉangu nyanganta tjarpangu alatjiṯu, panya nganaṉala ngaṉmanypa tjarpangu, palu puṟunypa. Ka wanyu nganalu nganaṉanya pailku tjananya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katinytjaku-tawara? Wiya alatjiṯu. Wanyula tjananya baptise-kati!” \v 48 Munu Peterlu palumpa maḻpa tjuṯa wituṉu tjananya katira uṟungka baptise-katinytjaku. Kaya mulapaṯu tjananya ini Jesula Christala baptise-katingu. Kaya palula maḻangka Kuniliyatjalu tjana Peternya markuṉu tjanala nyinanytjaku piṟuku tjiṉṯu maṉkurpa. \c 11 \s1 Peterlu Aṟa Tjakultjunkunytja Jerusalemanya Nguraṟa Tjuṯangka \p \v 1 Kaya wati panya Jesulu iyantja tjuṯangku kulinu Jew wiya tjuṯangku Godaku tjukurpa wangaṉarangku kuliṟa palumpa mulamularingkunytja. Kaya Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku kuḻu palu puṟunypaṯu kulinu ngura winkingka manta Judeala. \v 2 Ka Peternya Jerusalemala maḻaku wirkankunyangka Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku Jew panya tjuṯangku palumpa paṯaṟa pika-pikaringkula ngalytjurmaṟa wangkangi alatji, \v 3 “Kulila! Moseku aṟa panya ngaṟanyi nganaṉa Jew wiya tjuṯangka tjunguringkunytja wiyangku wantinytjaku. Ka nyuntu kura Jew wiya tjuṯaku waḻingka tjarpangu munun tjanala tjunguringkula mai ngalkula tjikiningi.” \p \v 4 Ka Peterlu uwankara tjanala tjakultjunu panya paluṟu Jew wiya tjuṯangka tjunguringkunytja. Alatji paluṟu wangkangu, \v 5 “Ngayulu tawunu panya Tjapala nyinangi waḻi kutjupangka munuṉa waḻi katu tatiṟa Godala nyinara tjapiningi munuṉa ngalya aḻaringkula nyangu ilkaṟi aḻaringkunyangka. Ka ilkaṟinguṟu mantara pulangkita puṟunypa lipi puḻkanya kuuna kutjara kutjaranguṟu witiṟa kanyiṟa ngayulakutu walatjunangi. \v 6 Kaṉa nyangu mantarangka ngarinyangka ini kutjupa kutjupa tjuṯa inuṟa tjuṯa munu liru, tinka, tjuḻpu tjuṯa kuḻukuḻu. \v 7 Kaṉi ilkaṟinguṟu wangkangu, ‘Peter! Pakala mununku kuka nyanganpa pungkula ngalkula!’\fig |src="tnACT11V06.tif" size="col" loc="p" ref="11:7-9"\fig* \v 8 Kaṉa wangkangu, ‘Wiya Mayatja! Moselu panyalanya painu nyanga palu puṟunypa tjuṯa ngalkuwiyangku wantinytjaku. Kaṉa ngurpa nyanga palu puṟunypa ngaṉmanytju ngalkuntja wiya alatjiṯu.’ \v 9 Ka piṟuku ilkaṟinguṟu ngayula wangkangu, ‘Wiya nyangatja kuka wiṟunya Godalu palyanmankunytja, ka wantinytja wiyangku ngalkula paluṟu wangkanyangka.’ \v 10 Munu nyanga palu puṟunypa kutjara-aṟa wangkanytjatjanungku piṟuku kutju-aṟa wangkangu, ngayulu Jew wiya tjuṯangka tjunguringkunytjikitjangku palya kulintjaku. Ka palulanguṟu mantara panya kuka winki maḻakungku ma-katuṉu ilkaṟikutu. \p \v 11 “Ka nyara palula aṟangka wati Jew wiya maṉkurpa pitjala ngaṟangi uṟilta waḻi nyara ngayulu nyinanytjala, panya wati nyara palunya tjananya ngura Tjiitjaṟiyalanguṟu ngayulakutu iyaṉu. \v 12 Kaṉi Kurunpa Miḻmiḻṯu wangkangu, ‘Palula tjanala tjunguringkula ara wantinytja wiyangku!’ Kaṉa mulapaṯu tjanala tjunguringkula anu. Kaya Tjapalanguṟu Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu ngayula tjunguringkula anu wati nyanga maṉkur-maṉkurpa. Munula wirkanu ngura panya palula munula wati ini Kuniliyatjaku waḻingka tjarpangu. \v 13 Ka wati paluṟu nganaṉala tjakultjunu angelpa palula utiringkunytja palumpa waḻingka unngu. Ka kunyu angeltu palula wangkangu alatji, ‘Wati maṉkurpa wituṟa iyala Tjapalakutu Simon Peternya aḻṯira ngalya-katinytjaku. \v 14 Ka paluṟu pitjala tjukurpa nyurala wangka. Ka nyura tjukurpa nyara palumpa mulamularingkunyangka Godalu nyuranya wankaṟunkuku nyurampa walytjapiti kuḻukuḻu.’ Alatji kunyu angeltu wati panya Kuniliyatjala wangkangu. \p \v 15 “Ka panya ngayulu Kuniliyatjala tjanala tjukurpa wangkangi, ka wangkanyangka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala tjarpangu, panya nganaṉala ngaṉmanypa tjarpangu, palu puṟunypaṯu tjanala unngu tjarpangu. \v 16 Kaṉa kulinu panya Mayatja Jesulu wangkanytjitja panya alatji wangkangu, ‘Johntu aṉangu tjuṯa uṟungka baptise-katingu, palu Godalu nyuranya baptise-katiku Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala unngu tjarpatjuṟa.’ Alatji panya Jesulu wangkangu. \v 17 Uwa, Godalu Kurunpa Miḻmiḻnga nganaṉala tjarpatjunu nganaṉa Jesuku Christaku mulamularingkunyangka, munu palu puṟunypaṯu Jew wiya tjuṯangka kuḻu tjarpatjunu. Kaṉa nyakula kulinu, ‘Yaaltji-yaaltjingkuṉa Godanya markulku tjanala tjarpatjunkuwiyangku wantinytjaku, panya paluṟu Godanya alatjiṯu aṉangungku markuntjaku wiya.’” Alatji Peterlu tjanala wangkara tjakultjunu Jew panya tjuṯangka. \p \v 18 Kaya tjukurpa nyanga palunya wangkanyangka kuliṟa pilunaringu Peterla piṟuku ngalytjurmaṟa wangkanytja wiya. Munuya wangkangu, “Munta-uwa! Godanya palumpa tjanampa kuḻu mukuringanyi Jew wiya tjuṯaku tjana kuḻu kura wantira palula tjunguringkula wanka tiṯutjara nyinanytjaku.” Munuya palulanguṟulta pukuḻarira Godanya waḻkuṟa puḻkaṟa mirawaṉingi.\fig |src="tnACT11V18.tif" size="col" loc="p" ref="11:18"\fig* \s1 Jesuku Walytja Tjuṯaringkunytja Ngura Antiyakala \p \v 19 Ka panya Stephennga atuṟa iluntankunyangka maḻangkaya Jesuku walytja tjuṯa Jerusalemalanguṟu nguḻu ankula wiyaringu ngura kutjupa kutjupa tjuṯakutu, panya nyara palunya tjananya kuḻuya kurantjikitja mukuringangi Jesuku mirpaṉtju tjuṯangku. Kaya kutjupa tjuṯa alinytjara anu manta ini Panitjiyalakutu, munu muṉkara kuḻu tawunu ini Antiyakalakutu, kaya kutjupatjara pautangka tatiṟa uṟungka anu manta tjukutjuku ini Tjaipuṟitjalakutu. Munuya ngura nyara palula tjanala Jew tjuṯangka kutju Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjakultjunangi. \v 20 Kaya Jesuku walytja kutjupatjara anu manta Tjaipuṟitjalanguṟu munu ngura ini Tjaaṟinilanguṟu tawunu panya Antiyakalakutu, munuya Tjukurpa Palya Mayatja Jesunyatjara wangkangi Jew wiya tjuṯangka kuḻu. \v 21 Ka Godalu tjananya puḻkaṟa witulyanu tjana kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa palyantjaku munu rapangku wangkanytjaku, kaya aṉangu tjuṯa mulatu tjananya nyakula kuliṟa Mayatja Jesuku mulamularingu munuya palumpa walytjaringu. \p \v 22 Kaya Jesuku walytja tjuṯangku Jerusalemala nyinanytjatjanungku kulinu Antiyakala nyinanytja tjuṯa Jesuku walytjaringkunytja, munuya wati panya Paanapatjanya wituṟa iyaṉu ankula tjananya wangkara kuṉpuntjaku. \v 23 Ka ankula wirkaṟa nyangu Godalu tjananya pukuḻtjungku wiṟuṟa kanyinnyangka. Munu paluṟu pukuḻarira tjananya rapaningi wangkara, “Godanyaya wantinytja wiyangku kurunpa winkingku tiṯutjarangku waṉanma.” \v 24 Uwa, Paanapatjanya wati palya mulapa Godaku puḻkaṟa mulamularingkupai, munu paluṟu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. Ka pala palulanguṟu aṉangu tjuṯa mulapa Jesuku mulamularingkula palumpa walytjaringu. \p \v 25 Ka palulanguṟu Paanapatjanya anu ngura ini Taatjatjaku wati panya Saulanya ngurintjikitja. \v 26 Munu ma-wirkaṟa nguriṟa nyangu munu palunya aḻṯira maḻakungku katingu ngura panya Antiyakaku. Munu pula ngura nyara palula rawa nyinangi kuḻi kutjara munu pula Jesuku walytja tjuṯangka Godaku tjukurpa nintiningi tiṯutjarangku, kaya tjuṯa mulapa nintiringangi. Ka panya ngura nyara Antiyakalaya aṉangu tjuṯangku Jesuku mulamularingkupai tjuṯa ininu \it Jesuku walytja tjuṯa\it*. \p \v 27 Ka nyara palula aṟa wati Godaku wangkatjara maṉkurpa Jerusalemalanguṟu pitjangu ngura Antiyakaku munuya Jesuku walytja tjuṯangka tjunguringu. \v 28 Ka wangkatjara kutju ini Aka-patjalu tjanala nguṟurpa pakaṟa ngaṟala wangkangu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka. Alatji paluṟu wangkangu, “Kulilaya! Panya ailuru manta winkingka ngaṟaku, ka mai puḻka ngaṟanytja wiyaringkuku aṉangu tjuṯangku ngalkula paḻtjaringkunytjaku.” (Ka mulapaṯu ngula ailuru puḻka ngaṟangu wati Rome-anya nguraṟa ini Kuḻutiyatjanya ngura winkiku mayatja puḻka nyinanytja aṟangka.) \v 29 Kaya ngura nyara Antiyakala Jesuku walytja tjuṯangku kulintjatjanungku wangkangu mani puḻka nguwanpa ungkunytjikitjangku Jesuku walytja tjuṯa nyara Judeala nyinanytja tjuṯa. Munuya kutjungku kutjungku mani tjaraṟa tjunangi tjananya ungkunytjikitjangku. \v 30 Munuya Paanapatjanya pulanya Saulanya ungkul'iyaṉu, ka pula Jerusalemalakutu katira ungu wati panya Jesuku walytjapiti aṯunymankupai tjuṯa. \c 12 \s1 Iṟatalu Jamesanya Iluntaṟa Peternya Tjailangka Tjarpatjunkunytja \p \v 1 Ka nyara palula aṟa ngura Jerusalemala mayatja Iṟatanya Jesuku walytja tjuṯaku puḻkaṟa kuraringangi munu palumpa tjaultji tjuṯa wituṉu tjananya nguriṟa witiṟa tjailangka tjarpatjunkunytjaku, panya paluṟu tjananya tjituṟu-tjituṟu puḻka palyantjikitja mukuringangi. Kaya mulapaṯu Jesuku walytja kutjupatjara witiṟa tjailangka tjarpatjunu. \v 2 Munu paluṟu Johnku kuṯa Jamesanya iluntankunytjaku wangkangu tjaultji tjuṯa, kaya palunya witiṟa tjuḻa waṟangka wakaṟa iluntanu. \v 3 Kaya Jew panya kutjupa tjuṯa Jamesanya iluntankunyangka nyakula pukuḻaringu. Ka Iṟatalu pukuḻarinyangka kuliṟa tjananya piṟuku pukuḻmankunytjikitjangku kulinu munu Peternya kuḻu witintjaku wangkangu. Kaya tjaultji panya tjuṯangku palunya kuḻu ankula witiṉu. Nyara palula aṟa panya Jew tjuṯangku mai pilytja ngalkuningi tjanampa aṟa panya \it Katuwanu Ankunytjanya\it* kulintjikitjangku, kaya nyara palula-aṟalta Peternya witiṉu tjaultji panya tjuṯangku. \v 4 Ka Iṟatalu tjananya wangkangu tjailangka waṉinytjaku ruuma unngutja mulata munu paluṟu tjaultji tjuṯangka 16-ta wangkangu palunya ngapartji-ngapartjingku anga-kanyintjaku. Kaya tjana kutjara kutjarangku kanyiningi ngapartji-ngapartjingku mungangka kaḻaḻa. Panya Iṟatalu alatji kuliningi, “Kaṉa inma nyanga ‘Katuwanu Ankunytjanya’ wiyaringkunyangka palunya kuutpangka ngaṟatjunkuku aṉangu tjuṯangka miṟangka palunya wangkara kuranmankunytjaku.” \v 5 Kaya tjaultji panya tjuṯangku Peternya tjaila unngu anga-kanyiningi kuutku paṯaṟa. Kaya Peternya tjaila unngu nyinanyangka Jesuku walytja tjuṯangku Godala puḻkaṟa rawangku tjapiningi palunya walatjunkunytjaku. \s1 Angeltu Peternya Tjailanguṟu Walatjunkunytja \p \v 6 Ka munga pala palula inma panya \it Katuwanu Ankunytjanya\it* wiyaringkunyangka Iṟatalu kuliningi alatji, “Kuwariṉa mungawinki pakaṟa wati panya palunya kuutpangka ngaṟatjunkuku.” Ka Peternya panya munga pala palula tjaila unngu ngaringi tjaultji kutjarangka nguṟurpa, panya tjaultji nyara paluṟu pula Peterku miṉa kutjara tjunguṟa palumpa pulampa miṉangka tjiinangka karpiṟa ngaringi, ka tjaultji kutjara kutjupa tuwangka anga-ngaṟangi. \v 7 Ka angelpa Mayatja Godalu iyannyangka tjaila unngu utiringu Peterla itingka, ka tili puḻkangku irnyaṉu. Ka angeltu Peternya kunkunpa ngarinyangka kultu pampuṟa wankaṉu munu wangkangu, “Waḻa puḻka pakala!” Ka tjiina panya miṉanguṟu walytja araltjaringu. \v 8 Ka angeltu wangkangu palula, “Mantarangka tjarpa tjinatjangka kuḻu!” \p Ka paluṟu pakaṟa mantarangka tjarpara tjinatjangka kuḻu tjarpangu. Ka piṟuku wangkangu, “Upukutangka pala tjarpa munuṉi ngayunya waṉala!” \p \v 9 Ka Peterlu angelpa panya palunya waṉaṉu, palu paluṟu puṯu kuliningi, “Mulapaṉa nyangatja tjailanguṟu ma-pakaṉi? Tjukur-tjukurtu-mantiṉatju waṉaṉi.” \v 10 Munu pula tjaultji panya tuwangka anga-ngaṟapai kutjarangka ma-waintaringu, munu piṟuku tjaultji kutjupa tjuṯa nguṟurpa anga-ngaṟanyangka ma-wantikatingu, munu pula kaita panya uṟilitjakutulta ngalya-wirkanu. Ka kaita panya paluṟu walytja alatjiṯu aḻaringu, ka pula tjailanguṟu ma-pakaṉu iwarakutu, munu pula iwarangka tjukutjuku ma-pitjala, ka angelpa panya palulanguṟu arkayiringu.\fig |src="tnACT12V10.tif" size="col" loc="p" ref="12:11"\fig* \p \v 11 Ka Peterlu kulinu, “Ai! Mulapaṉitju nyangatja angeltu ngayunya pakaltjingaṉu Mayatja Godalu wituṟa iyannyangka? Mulapa Godalu ngayunya wankaṟunu Iṟatalu tjana Jewku mayatja tjuṯangku kuḻu ngayunya iluntankunytjaku-tawara.” \p \v 12 Munu alatji kulintjatjanu paluṟu ankula Mary-ku waḻingka wirkanu. Minyma nyanga paluṟu panya wati ini John Markaku ngunytju, panya waḻi nyara palulaya Jesuku walytja tjuṯa ngaṉmanypa tjunguringkula nyinangi munuya Godala tjapiningi Peterku. \p \v 13 Ka Peterlu uṟilta ngaṟala tuwa uṟilitja punga-pungangi, ka kungkawaṟa waṟkaripai ini Ruutanya kuliṟa ngalya-pakaṉu tuwa aḻantjikitja. \v 14 Munu Peterku wangka ngurkantanu uṟilta ngaṟala wangkanyangka munu puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaringu. Munu tuwa aḻantja wiyaṯu maḻaku wirtjapakaṟa pukuḻṯu wangkangu aṉangu panya tjuṯangka, “Kulilaya! Nyaratja Peternya uṟilta ngaṟanyi.” \p \v 15 Kaya wangkangu, “Wiya, nguntin wangkanyi.” \p Ka paluṟu tungunpungkula alatjiṯu wangkangi, “Wiya, mulapaṉa wangkanyi. Nyara uṟilta ngaṟanyi.” \p Kaya wangkangu, “Wiya, tjinguṟu palumpa angelpa pitjala ngaṟanyi.” \p \v 16 Ka Peterlu rawangku ngaṟala tuwa punga-pungangi, kaya pitjala tuwa aḻaṉu munuya palunya nyakula puṯu kuliningi, “Awari! Yaaltji-yaaltji nyangatja tjailanguṟu pakaṉu?” \v 17 Ka tjananya maṟangku paiṟa pilunmanu munu tjanala tjakultjunu Godalu palunya tjailanguṟu pakaltjingaṟa katinytja.\fig |src="tnACT12V17.tif" size="col" loc="p" ref="12:17"\fig* Munu wangkara wiyaringkula wangkangu, “Ankulaya tjukurpa nyanga palunya Jamesala tjanala tjakultjura!” Munu Peternya nyara palulanguṟuṯu anu tjananya wantikatira ngura kutjupakutu. \p \v 18 Kaya nyara tjailangka tjaultji panya tjuṯangku mungawinki pakaṟa puṯu nyakula kawaṟu-kawaṟuringu, munuya puṯu kuliningi, “Wati panyatja nyanganguṟu yaaltjiringu?” \p \v 19 Ka Iṟatalu tjanala wangkangu, “Wati panya palunyaya nguriṟa piṟuku mantjila!” Palu puṯuya nguriningi. Ka paluṟu piṟuku tjaultji panya tjailangka ngaṟala aṯunymankupai tjuṯa aḻṯira tjapiningi, palu puṯuya kuliningi. Ka puṯu tjapiṟa tjananya iluntankunytjaku wangkangu. Ka Iṟatanya manta Judealanguṟu anu munu ankula ngura Tjiitjaṟiyala nyinangi. \s1 Iṟatanya Ilunytja \p \v 20 Ka Mayatja Iṟatanya panya mirpaṉaringi aṉangu nyara ngura Tayala nyinanytja tjuṯaku munu Tjitanta nyinanytja tjuṯaku kuḻu. Palu panya aṉangu Tayala pulala Tjitanta nyinanytja tjuṯangku tjanampa mai Iṟataku mantanguṟu payamilalpai. Munuya palulanguṟu Iṟatalu tjananya mai ungkuwiyangku wantinytjaku-tawara palulakutu anu palunya wangkara kalypantjikitja. Palu panya ngaṉmanytjuya wangkangu wati ini Pulatjala, panya wati nyanga paluṟu Iṟataku waḻi aṯunymankupai. Munuya palunya tjapinu tjananya alpamilaṟa Iṟatanya tjanampa kalypantjaku. Ka wati panya paluṟu tjanala kulinu munu mitingi palyaṉu tjiṉṯu kutjupangka tjana Iṟatala tjunguringkula kalypangku wangkanytjaku. \p \v 21 Ka tjiṉṯu panya paluṟu wirkankunyangka Iṟatanya mantara wiṟu mulata tjarpangu panya mayatja puḻkangku kanyilpaingka, munu mayatjaku panya tjiya wiṟungka nyinakatingu munu aṉangu tjuṯangka tjukurpa wangkangi. \v 22 Kaya palula kuliningi munuya palulanguṟu mirara waḻkuningi wangkara, “Wiya, nyuntu wati puṟunypa wiya, ilkaṟitja puṟunypa wangkanyi, Godanya puṟunypa alatjiṯu.”\fig |src="cn01956B.tif" size="col" loc="p" ref="12:21-22"\fig* \p \v 23 Ka mapalku Godaku angeltu Iṟatanya pikatjaraṉu, ka tjuningka unngu kuyi tjuṯangku patjaṟa patjaṟa iluntanu. Ka paluṟu ilura wiyaringu alatjiṯu, panya paluṟu aṉangu tjuṯaku pukuḻaringu palunya waḻkunnyangka munu kaṉany-kaṉanytju tjananya paintja wiyangku wantingi. Uti paluṟu tjananya painma Godanya kutju mirawaṉinytjaku, munu palunya waḻkuntja wiyangku wantinytjaku. Nyara palulanguṟu paluṟu ilungu. \p \v 24 Palu Godaku tjukurpa ngura winkingka lipiringangi, kaya aṉangu winki mulapa kuliṟa mulamularingangi. \p \v 25 Ka Paanapatjalu pula Saulalu mani panya Jesuku walytja tjuṯangku Antiyakalanguṟu ungkul'iyantjanya Jerusalemalakutu katingu munu pula ungu aṉangu panya Jesuku walytja tjuṯa. Munu palulanguṟu ungkunytjatjanu paluṟu pula maḻaku anu Antiyakalakutu munu pula wati ini Johnnga ini kutjupa Markanya aḻṯingu palula pulala tjungu ankunytjaku. \c 13 \s1 Paanapatjanya Pulanya Saulanya Ngurkantaṟa Iyantja \p \v 1 Ka ngura nyara Antiyakala Jesuku walytja tjuṯangka tjungu wangkatjara maṉkurpa munu nintilpai maṉkurpa kuḻu nyinangi ini nyanganpa wati panya Paanapatjanya, munu Tjimiyannga ini kutjupa \it Maṟunya\it*, munu wati ini Lutjiyanya ngura Tjaaṟininya nguraṟa, munu wati kutjupa ini Manayinnga mayatja panya Iṟataku ngalungku, munu wati panya Saulanyalta. \v 2 Wati nyanga paluṟu tjanaya tjunguringkula Godanya waḻkuṟa tjapiningi mai wantira, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu tjanala wangkangu, “Ngayulu Paanapatjanya pulanya Saulanya ngurkantanu ngayuku waṟkarinytjaku, ka nyura nyanga palunya pulanya tjura waṟka nyanga palunya palyantjaku.” \p \v 3 Kaya palulanguṟu kuwaripangkuṯu nyinara Godala tjapiningi mai wantira, munuya tjapiṟa wiyaringkula pulala katangka maṟa tjunkula pulampa ngapartji tjapinu munu pulanya rapaṟa iyaṉu ankula waṟka panya palunya palyantjaku. \s1 Paulanya Pula Manta Ini Tjaipuṟitjala Nyinanytja \p \v 4 Ka Kurunpa Miḻmiḻṯu witunnyangka Paanapatjanya pula Saulanya anu ngura ini Tjalutjiyalakutu, panya pauta tjuṯa pitjala ngaṟapai ngura nyara palula uṟu puḻkangka kantilytja. Ka pula ngura nyara palulanguṟulta pautangka tatiṟa ma-pakaṉu uṟungka munu pula ankula manta tjukutjukungka wirkanu manta ini Tjaipuṟitjala. \v 5 Munu pula tawunu ngura ini Tjalamitjala wirkaṟa pautanguṟu ukalingkula nyinangi munuya ngura nyara palula Jew tjuṯaku waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara Godaku tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka. Ka wati panya John Markanya pulala tjunguṯu pitjalinangi pulanya alpamilantjikitja. \p \v 6-8 Munuya wangkara wiyaringkula ngura panya palunya wantikatira nguṟurwanu ma-pitjala uṟu kantilypa kampa kutjupa ma-wirkanu ngura ini Paipatjala. Ka ngura nyara palula wati Jew ini Paatjitjanya nyinangi. Wati nyanga palunyaya aṉangu Kuṟiki wangkapai tjuṯangku ini kutjupa wangkapai Ilimatjanya, panya ini nyanga paluṟu wangkanyi, \it ngangkaṟi\it*. Wati paluṟu kutjupa kutjupa ayinayinirira palyalpai ngangkaṟi puṟunytju, mununku ngunti walytjangku Godaku wangkatjaranmanangi. Wati nyanga paluṟu manta Tjaipuṟitjaku mayatja puḻkaku maḻpa nyinangi. Mayatja paluṟu panya wati nintipuka ini Tjutjiya Puulatjanya munu paluṟu Godaku tjukurpa tjukaṟurungku wangkanyangka kulintjikitja mukuringkula Saulanya pulanya aḻṯingu. Palu wati panya Paatjitjalu pulanya rawangku angatjunangi palumpa panya maḻpangku Godaku tjukurpa kuliṟa mulamularingkunytjaku-tawara. \p \v 9 Ka Saulalu, ini kutjupa Paulalu, Kurunpa Miḻmiḻṯu witulyankunyangka wati panya palunya tjukaṟurungku kuṟu nyakula wangkangu, \v 10 “Nyuntun mamuku walytjangku tjukurpa kuraṉi! Nyuntun aṉangu tjukaṟuru tjuṯaku mirpaṉtju munun aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa kampa kutjupaṟa kuraṟa wangkapai tjukurpa palya-palku. Yaalaṟan kampa kutjupariku munun wantiku Godaku tjukurpa kuralwiyangku? \v 11 Nyuntu rawa alatjirinyangkanta nyuntunya ngapartji Godalu kuwari mirpaṉarira kuṟu patini, kan puṯu alatjiṯu nyakuku munun ngula kutju aḻaringkula nyakuku.”\fig |src="tnACT13V10.tif" size="col" loc="p" ref="13:11"\fig* \p Ka mulapaṯu wati panya paluṟu kuṟu patiringu munu paluṟu puṯu para-pampuningi kutjupangku palunya miṉaṟa katinytjaku. \v 12 Ka mayatja panyangku wati panya palumpa maḻpa kuṟu patiringkunyangka nyakula Godaku puḻkaṟa mulamularingu. Panya paluṟu tjukurpa Godaku nintinnyangka kulintjatjanungku kulinu, “Awari! Tjukurpa wiṟuṉatju kuwari kutju kulinu.” \s1 Paulalu Tjana Tjukurpa Wangkanytja Ngura Antiyaka Kutjupangka Manta Ini Pitjitiyala. \p \v 13 Munuya palulanguṟu Paulanya tjana pautangka tatiṟa uṟungka ma-pakaṉu ngura Paipatjanya wantikatira, munuya ankula ngura ini Puukala wirkanu manta puḻkangka ini Pampiliyala. Ka nyara palula John Markalu tjananya wantikatira maḻaku anu Jerusalemalakutu. \v 14 Ka Paulanya pula ngura Puukalanguṟu tjina anu munu pula ankula ngura Antiyaka kutjupangka wirkanu manta panya Pitjitiyala nguṟurpa. Munu pula Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka aṉangu tjuṯangka tjunguringkula waḻi inmatjangka tjarpara nyinangi. \v 15 Ka kutjupangku nyiringuṟu nyakula wangkangi tjukurpa panya Moseku munu wangkatjara tjuṯaku aṟa kuḻu. Ka nyakula wangkara wiyaringkunyangka waḻi inmatjaku mayatja tjuṯangku wati kutju wituṉu Paulala pulala tjapintjaku, ka ankula wangkangu, “Walytja wiṟu kutjara! Tjinguṟu nyupali tjukurpa wiṟu kanyini nganaṉanya wangkara kuṉpuntjikitjangku. Ka nyangatja kuwari nyupali wangkanytjaku ngaṟanyi.” \p \v 16 Ka Paulalu pakaṟa maṟangku tjananya pilunmanu munu wangkangu alatji,\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="13:16"\fig*“Uwa, aṉangu Israelkunu tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu, nyura uwankarangku Godanya waḻkulpai. Wanyuṉiya kulila kaṉa nyurala wangkaku! \v 17 Godalu panya Israelkunu tjuṯa kanyilpaingku nganampa panya tjamupiti iriti ngurkantanu munu tjananya pukuḻmanu walytjapiti tjuṯatjararingkunytjaku ngura panya malikitjangka nyinanyangka manta Itjipala. Munu panya tjananya ngura nyara palulanguṟu pakaltjingaṟa katingu witulya puḻkangku. \v 18 Munu paluṟu tjananya rawangkuṯu katiṟinangi ilytjingka kuḻi 40. \v 19 Munu tjananya witulyanangi aṉangu ngura 7-itja pungkula wiyantjaku manta panya Kainanta nyinanytja tjuṯa. Munu tjanampa manta palumpa walytja tjuṯa ungu nguraṟitjaringkula nyinanytjaku. \v 20 Kaya pala palula rawa nyinangi kuḻi 450. \p “Ka Godalu palumpa wangkatjara tjuṯa ngurkantaṟa tjunkukatingi wanapari wanapari tjananya rawangku wiṟuṟa aṯunymaṟa kanyintjaku Israelkunu tjuṯa. Munu ngula mulapa paluṟu piṟuku wangkatjara kutjupa ngurkantaṟa tjunu wati panya Samuelnga. \v 21 Kaya nyara palula aṟa aṉangu tjuṯangku tjapiningi Godala tjanampa mayatja mulapa ngurkantaṟa tjunkunytjaku, ka Godalu mulapaṯu ngurkantanu wati panya ini Saulanya tjanampa mayatja puḻka nyinanytjaku. Wati panya paluṟu tjamu Pintjimantanguṟu palumpa pakaḻi maḻatja mulapa wati ini Kiitjaku katja. Munu wati panya Saulanya Israelkunu tjuṯaku mayatjarira nyinangi kuḻi 40. \v 22 Ka nyara palula maḻangka Godalu palunya mayatja wiyaṉu munu Davidanya ngapartji ngurkantaṟa tjunu Israelkunu tjuṯaku mayatja nyinanytjaku. Nyanga alatji Godalu wangkangu, ‘Ngayuluṉa Davidanya ngurkantanu wati ini Tjiitjiku katja, panya nyara palumpaṉa puḻkaṟa pukuḻarinyi. Nyara paluṟu ngayuku waṟka wangaṉarangku kuliṟa palyalku.’ \p \v 23 “Munu Godalu ngaṉmanytju kalkuntjatjanungku Davidaku walytjapiti maḻatjanguṟu Jesunyalta iyaṉu aṉangu Israelkunu tjuṯa wankaṟunkunytjaku. \v 24 Ka panya Jesunya pitjanytja kuwaripangka Johntu palunyatjara tjanala tjakultjunangi aṉangu panya Israelkunu tjuṯangka paluṟu tjana kuliṟa kuranguṟu kuṉṯaringkula Godalakutu aṟuringkunytjaku munu uṟungka baptise-arinytjaku. \v 25 Munu paluṟu Godaku waṟka palyaṟa wiyantjikitjangku wangkangu alatji, ‘Tjinguṟu nyura ngayunya kulini wati panya Godalu kalkuntjanya-palku. Palu wiya, wati nyara paluṟu ngayula maḻangka pitjanyi. Nyara paluṟu mayatja puḻka mulapa nyinaku ngayula waintaṟa alatjiṯu, kaṉa palula miṟangka ngaṟala puḻkaṟa kuṉṯaringanyi.’” Alatji Johntu wangkara paluṟunku tjukutjukunmanangi munu Jesunya puḻkanmanangi. \p \v 26 “Walytja wiṟu tjuṯa! Kulilaṉiya Aipuṟamaku walytjapiti maḻatja maḻatjangku! Munuṉiya Jew wiya tjuṯangku kuḻu kulila nyura Godanya waḻkulpai nyinara! Panya Godalu tjukurpa wankaṟunkupainya nganaṉala utinu nyuntu nganaṉa kuliṟa wankaringkunytjaku. \v 27 Ka panya Jew tjuṯa nyara Jerusalemala nyinapai tjuṯangku munu tjanampa mayatja tjuṯangku kuḻu Jesunya ngurkantankuwiyangku wantingi nganampa panya wankaṟunkupainya Godalu kalkuntjitja. Munuya paluṟu tjana tjukurpa panya wangkatjara tjuṯangku iriti walkatjunkunytja puṯu kuliṟa nintiringangi. Panya tjukurpa nyara palunya tjananyaya rawangku nyakula wangkapai inmangka tjunguringkula Saturday kutjupa Saturday kutjupa. Palu tjana tjukurpa palumpa mulamularingkuwiyangku wantira Jesunya puḻkaṟa anaṟa kuranmanangi, panya alatjirinytjakuya wangkatjara tjuṯangku iriti nyiringka walkatjunu. \v 28-29 Ka panya nyiringka ngaṉmanytju walkatjunkunytja uwankara alatjiṯu utiringangi. Panya palunyaya kura puṯu ngurkantaṟa wantinytja wiyangku Pilate-alakutu katira ngunti wangkara wituwituṉu palunya iluntankunytjaku, kaya mulapaṯu puṉungka wakaṟa utitjunu. Ka panyaya paluṟu ilunyangka puṉunguṟu mantjiṟa katira kuḻpingka tjunu. \v 30 Palu Godalu palunya wankaṟa pakaltjingaṉu. \v 31 Ka nyara palula maḻangka aṉangu panya Jesula tjungu para-ngaṟapai tjuṯangku Jesunya nyangangi tjuṯa-aṟa tjanala utiringkunyangka. Aṉangu nyara paluṟu tjana panya ngaṉmanypa Galileelanguṟu Jerusalemaku Jesula tjungu anangi. Munuya paluṟu tjana kuwari tjukurpa palunyatjara tjakultjunanyi aṉangu Israelkunu tjuṯangka. \p \v 32-33 “Ka ngali pitjangu nyurala Tjukurpa Palya tjakultjunkunytjikitja panya Godalu iriti nganampa tjamu tjuṯangka wangkara kalkuntja. Ka panya Godalu iriti kalkuntjatjanungku nganaṉalalta utinu tjitji maḻatja tjuṯangkalta, munu panya Jesunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu. Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja ngaṟanyi Psalm 2-ngka nyanga alatji, \q1 ‘Nyuntun ngayuku katja, \q2 kaṉa nyanganguṟu nyuntunya tiṯutjarangku katjanmankuku.’ \x * \xo 13:32-33 \xo*\xt Psalm 2:7\xt*\x* \p \v 34 “Godalu alatjiṯu panya Jesunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu, ka paluṟu puṯu ananyi maḻaku kuḻpikutu piṟuku ngarira mantaringkunytjikitja. Panya Godalu katjangka wangkanytja alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Panya ngayulu Mayatja Davidala ngaṉmanytju wangkara kalkuṉu palumpakununguṟu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \q2 Kaṉa kuwari kalkuntjatjanungku nyuntunya palyaṉi wiṟu mulapa tiṯutjara nyinanytjaku.’ \x * \xo 13:34 \xo*\xt Aitjayaku 55:3\xt*\x* \p \v 35 “Palu nyiri kutjupangka Davidalu Godala wangkanytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 ‘Nyuntunku palunya wantinytja wiyangku pakaltjingalku rawa ngarira piḻṯiringkunytjaku-tawara.’ \x * \xo 13:35 \xo*\xt Psalm 16:10\xt*\x* \m \v 36 Panya Davidalu Godaku waṟka palyaṟa wiyantjatjanu ilungu, kaya katira palumpa mamaku kuḻpingka tjunu, ka ngarira piḻṯiringkula mantaringu. \v 37 Palu wati panya Godalu wankaṟa pakaltjingantjanya piḻṯiringkunytja wiyaṯu. \p \v 38-39 “Walytja tjuṯa! Tjukurpa nyanga palunyaya puḻkaṟa kulinma! Panya Jesunya nyura kurantjitjanguṟu ngalkilpa ilungu, ka pala palulanguṟu Godalu nyuranya pungkuwiyangku kalypangku wantinyi nyura Jesuku mulamularingkunyangka. Panya nyura Moseku tjukurwanu nyinanyangka Godalu nyuranya puṯu tjukaṟurunmankula walytjanmananyi. Palu nyura Jesuku mulamularingkunyangka kutju Godalu alatji palyaṉi. \v 40 Wanyuya kulila, panya Godaku wangkatjara tjuṯangku nyiringka iriti walkatjunu Godalu Israelkunu tjuṯangka wangkanytja alatji, \q1 \v 41 ‘Nyura tjukaṟurungku wangkanyangka ngayunya anaṟa kuraṟa pungkupai. \q1 Kaṉa kuwari kutjupa kutjupa kura puḻka mulapa nyurampa palyalku. \q2 Tjinguṟu nyurala kutjupangku kura nyanga puḻka ngaṉmanytju wangkara tjakultjunkunyangkampa nyura kuliṟa wantima. \q1 Palulanguṟuya wangaṉarangku kulinma ilunytjaku-tawara.’ \x * \xo 13:41 \xo*\xt Apakukaku 1:5\xt*\x* \m Alatji Godalu iriti wangkangu. Ka nyura tjukurpa nyanga palunya puḻkaṟa kulinma Godalu nyuranya palu puṟunymankunytjaku-tawara.” Alatji Paulalu tjananya wangkangi. \p \v 42 Munu palulanguṟu wangkara wiyaringkula Paulanya pula Paanapatjanya waḻi inmatjanguṟu pakantjikitja tuwakutu ma-pitjangi, kaya aṉangu tjuṯangku pulanya wangkangi ngula piṟuku pitjala tjanala tjukurpa tjakultjunkunytjaku tjiṉṯu Saturday kutjupangka. \v 43 Ka inma wiyaringkunyangka aṉangu tjuṯa pakaṉu munuya tjarangku pulanya waṉaṉu aṉangu Jew tjuṯangku munu Jew wiya tjuṯangku kuḻu, panya Jew wiya tjuṯa ngaṉmanypa kampa kutjuparingu munuya Jew tjuṯa puṟunytju Godanya waḻkulpai nyinangi. Ka Paulalu pula Paanapatjalu tjanala tjukurpa rawangku wangkangi munu tjanala alatji wangkangi, “Panya Godalu nganaṉanya pukuḻtju puḻkangku kanyini, kaya watarkurinytja wiyangku rawangku kulinma.”\fig |src="tnACT13V46.tif" size="col" loc="p" ref="13:43-46"\fig* \p \v 44 Ka ngula Saturday kutjupangka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka aṉangu winki mulapa ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa tjunguringu Tjukurpa Palya Mayatja Jesunyatjara kulintjikitja. \v 45 Kaya wati Jew kuranyitja tjuṯangku nyangu aṉangu mungilyi mulapa kapuṯurira ngaṟanyangka, munuya nyakula nyaṟaringangi munuya Paulalu wangkanyangka anaṟa palunya kuranmanangi. \v 46 Palu pula kurunpa rapangku alatjiṯu tjanala wangkangi Jew panya kuranyitja tjuṯangka. Alatji pula wangkangi, “Panya Godalu ngalinya wituṉu palumpa tjukurpa Jesunyatjara nyurala-waraṟa wangkanytjaku. Palu nyura tjukurpa nyanga palunya kuliṟa wantingu rawa wanka nyinanytjikitja mukuringkunytja wiyangku. Ka ngali nyura wantinyangka Jew wiya tjuṯakutu ankuku tjukurpa nyanga palunyaṯu tjanala wangkanytjikitja. \v 47 Ngali kulini Godalu panya wangkanytja alatji, \q1 ‘Ngayulu nyuntunya tili puṟunypa iyaṉi Jew wiya tjuṯakutu, \q2 panya tilingku irnyaṟa kaḻaḻankupai, palu puṟunytju nyuntu tjanala Tjukurpa Palya wangkaku, \q2 kaya kuliṟa mulamularingkula wankaringkuku, aṉangu nyanga manta winkitja.’” \x * \xo 13:47 \xo*\xt Aitjayaku 49:6\xt*\x* \m \v 48 Kaya Jew wiya tjuṯangku Paulalu alatji wangkanyangka kuliṟa pukuḻaringu munuya mirawaṉira wangkangi, “Mayatja God! Nyuntumpa tjukurpa Jesunyatjara wiṟu mulapa ngaṟanyi. Kala nyuntunya puḻkaṟa alatjiṯu mirawaṉira waḻkuṉi.” Kaya aṉangu panya Godalu ngurkantankunytja tjuṯa Jesuku mulamularingu, panya tjananya ngurkantanu palula tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \v 49 Ka tjukurpa Jesunyatjara lipiringu ngura winkingka manta nyara palula. \p \v 50 Palu ngura nyara Antiyaka kutjupangkaya Jew kuranyitja tjuṯangku Paulaku pulampa Paanapatjaku kuraringkula mayatja ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa wituwituningi, minyma kuranyitja tjuṯa kuḻu, tjanala tjunguringkula Paulanya pulanya pikaringkula paiṟa iyantjaku. (Minyma nyara paluṟu tjanaya Jew wiya tjuṯa munuya Jew tjuṯa puṟunypa Godanya waḻkulpai nyinangi.) Kaya mulapaṯu pulampa kuraringkula pulanya paiṟa iyaṉu palumpa tjanampa mantanguṟu ngura kutjupakutu. \v 51 Ka pula tjinatja araltjaṟa ulpuru patapataṟa tjanala wangkangu, “Nyanga alatjili palyaṉi nyura tjukurpa nyanga Jesunyatjara wantinyangka nyura nyakula kulintjaku, panya nyura Godaku ngurpa tjuṯangku puṟunytju ngalinya paiṟa iyaṉu.” Munu pula tjinatjangka tjarpara anu ngura kutjupakutu ngura ini Akani-yamalakutu.\fig |src="tnACT13V51.tif" size="col" loc="p" ref="13:51"\fig* \v 52 Palu ngura nyara Antiyakalaya Jesuku walytja tjuṯa pukuḻpa alatjiṯu nyinangi munuya Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka wangaṉarangku kulilpai. \c 14 \s1 Paulanya Pula Paanapatjanya Akani-yamala Nyinanytja \p \v 1 Ka Paulalu pula Paanapatjalu tjukurpa panya palu puṟunypaṯu wangkangi ngura ini Akani-yamala. Paluṟu pula Jew tjuṯaku waḻi inmatjangka tjarpangu, kaya paluṟu pula tjukurpa uti wiṟu mulapa wangkanyangka kuliṟa aṉangu winki mulamularingu Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu. \v 2 Palu Jew kutjupa tjuṯangkuya mulamularingkunytja wiyangku wantingi, munuya paluṟu tjana Jew wiya tjuṯa wituwituningi Paulaku pulampa munu Jesuku walytja kutjupa tjuṯaku kuḻu kuraringkula tjananya wangkara kurantjaku. \v 3 Palu Paulanya pula ngura nyara palula rawa nguwanpa nyinangi, munu pula rapangku alatjiṯu Mayatja Jesuku tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka, tjukurpa panya Godalu aṉangu uwankaraku pukuḻtju puḻkangku palyantja Jesulawanungku. Ka pula tjukurpa wangkanyangka Godalu pulanya witulyanu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa paluṟu witulyankunyangka palyantjaku. Kaya aṉangu tjuṯangku tjukurpa pula wangkanyangka mulamularingu alatji kuliṟa, “Awari! Godanya puḻka mulapa nyinanyi, munulampa pukuḻtju puḻkangku palyaṉu Jesulawanungku.” \p \v 4 Ka nyara palulanguṟu ngura nyara palula aṉangu tjuṯa tjararingu, kaya tjara kutjupa wati panya Paulaku pulampa mulamularingu Jesulu panya iyantja kutjaraku munuya pulala tjunguringu. Kaya tjara kutjupangku mulamularingkuwiyangku wantira Jew kuranyitja tjuṯangka tjunguringu. \v 5 Munuya kampangkaṯu wangkara kuliningi Paulanya pulanya puḻingka atuṟa iluntankunytjikitjangku. Paluṟu tjana panyaya Jew tjuṯangku munu Jew wiya tjuṯangku munu tjanampa mayatja kuranyitja tjuṯangku kuḻu kampangkaṯu wangkangi pulanya pungkunytjikitjangku. \v 6-7 Palu pula ngaṉmanypa nintiringu munu pula mapalku alatjiṯu warpungkula anu tjina manta kutjupakutu ini Lakaniyalakutu. Munu pula manta nyara palula wirkaṟa ngura tawunu ini Tuupila pulala Litjuṟala aṉangu tjuṯangka Tjukurpa Palya Jesunyatjara para-tjakultjunangi munu pula ngura tjukutjuku tjuṯangka kuḻu para-ngaṟala tjukurpa wangkangi. \s1 Paulanya Pula Litjuṟala Nyinanytja. \p \v 8 Ka ngura nyara Litjuṟala wati nyumpu nyinangi, panya paluṟu tjina para-ngaṟanytja wiyaṯu nyumpu alatjiṯu nyinara puḻkaringu. \v 9 Munu wati paluṟu nyinara kuliningi Paulalu tjukurpa wangkanyangka. Ka paluṟu wati panya palunya tjukaṟurungku nyangangi nyinara kulinnyangka munu kulinu, “Wati nyanga paluṟu mulapa mulamularinganyi Jesuku palunya palyaṟunguntjaku.”\fig |src="tnACT14V09.tif" size="col" loc="p" ref="14:9-10"\fig* \v 10 Munu paluṟu nyakula wangkangu, “Wati ngana! Pakaṟa ngaṟa tjinangku paḻtjuṟa!” Ka wati panya nyumpu mulapaṯu mapalku pakaṉu munu para-ngaṟangi. \p \v 11 Kaya aṉangu tjuṯangku Paulalu palyannyangka nyakula puṯu kuliningi munuya wangka walytjangku Lakaniyaku wangkangku mirara wangkangu, “Awari! Nganampa god kutjaraya kuwari aṉanguringu munu pula nganaṉalakutu pitjangu.” (Panya manta nyara palunya nguraṟa tjuṯangku tjanampa god ini Umitjanya pulanya Tjuutjinya waḻkulpai.) \v 12 Munuya palulanguṟu Paanapatjanya nyakula wangkangu, “Nyangatja nganampa god ini Tjuutjinya.” Munuya palu puṟunypaṯu Paulanya tjukurpa rawangku wangkanyangka kuliṟa wangkangu, “Nyangatja nganampa panya god kutjupa ini Umitjanya.” \v 13 Ka ngura nyara palula itingka timpula ngaṟangi tjana Tjuutjinya waḻkulpai. Ka wati tjanampa tjukurtjara kuḻu nyinangi nyara palula munu paluṟu puluka nyiṯayira tjuṯa munu ukiṟi inuntji wiṟu tjuṯa kuḻu ngalya-katingu tawunuku kaita puḻkakutu, panya aṉangu nyara palunya nguraṟa tjuṯaya mukuringangi kuka pungkula tiliwakaṟa palunya pulanya waḻkuntjikitja tjanampa god kutjara-palku kuliṟa. \p \v 14 Ka wati panya Paulalu pula kulinu tjana alatjingantjikitjangku wangkanyangka munu pula tjituṟu-tjituṟurira mantara pulanku tjilpirpungkula ma-wirtjapakaṉu aṉangu tjuṯakutu munu pula mirara wangkangu, \v 15 “Aṉangu tjuṯa! Nyaaku nyura nyanga alatjinanyi? Panya ngali aṉangu alatjiṯu nyuranya puṟunypa, munuli pitjangu Tjukurpa Palya Jesunyatjara nyurala tjakultjunkunytjikitja. Wanyuya ngunti kulilwiyangku wantima munuya God panya wankaku mukuringama, panya paluṟu ilkaṟi, manta, uṟu kuḻu paluṉu munu ilkaṟitja, mantatja, uṟutja uwankara kuḻu. \v 16 Munu panya paluṟu iriti aṉangu tjuṯa palumpa watarkurinyangka wantir'iyaṉu tjananku walytjangku kuliṟa palyantjaku. \v 17 Palu aṉangu tjuṯa iritinguṟu alatjiṯu palumpa ninti nyinangi panya tjana nyangangi paluṟu rawangku tjanampa wiṟu tjuṯa palyalkatinyangka, panya paluṟu wiṟungku mina iyalpai ilkaṟinguṟu puyiṟa mai pakaltjingantjaku, ka mai paluṟu puḻkaringkula kuṟuringkunyangka nyura mantjiṟa ngalkula paḻtjaringkula kurunpa pukuḻpa mulapa nyinapai.” Alatji pula wangkangi. \p \v 18 Palu paluṟu pula tjukurpa nyanga palunya wangkara puṯu markuningi aṉangu panya tjuṯa, kaya paluṟu tjana tungunpungangi kuka pungkula tiliwakaṟa pulanya waḻkuntjikitja alatjiṯu. \v 19 Kaya aṉangu Jew kutjupa tjuṯa pitjangu Antiyaka panya kutjupanguṟu munu Akani-yamalanguṟu kuḻu munuya paluṟu tjana aṉangu panya tjuṯa wituwituṉu Paulaku kuraringkula pikaringkunytjaku munu palunya puḻingka atuṟa iluntankunytjaku. Kaya mulapaṯu Paulanya puḻingka atuṟa atuṟa ma-iṯarikatira uṟilta waṉingu ngunti ilunyangka-palku kuliṟa. \v 20 Palu aṉangu panya Jesuku walytja tjuṯaya palulakutu pitjala katuku para-ngaṟala waṉaningi, ka Paulanya pakaṉu munu palulanguṟu waḻikutu maḻaku anu palumpa ngurakutu. Munu tjiṉṯungka Paulanya pula Paanapatjanya tjunguringkula anu maḻaku ngura panya Tuupilakutu.\fig |src="tnACT14V20.tif" size="col" loc="p" ref="14:20"\fig* \s1 Paulanya Pula Paanapatjanya Antiyakalakutu Maḻaku Ankunytja \p \v 21 Munu pula ngura pala palula Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjanala tjakultjunangi, kaya tjuṯa mulapa Mayatja Jesuku walytjaringu. Ka pula nyara palulanguṟu maḻaku anu ngura panya Litjuṟalakutu munu Akani-yamalakutu munu Antiyaka kutjupakutu panya ngura paluṟu manta Pitjitiyala ngaṟangi. \v 22 Munu ngura nyara palula tjanala, paluṟu pula aṉangu panya Jesuku walytjaringkunytja tjuṯa piṟuku wangkara rapaningi, tjana mulamularingkunytjatjanungku rawangku tungun-tunguntu Jesunya waṉantjaku. Munu pula wangkara nintiningi alatji, “Nganaṉa mantangka nyanga wanka nyinanyangka Jesunya wantipai tjuṯangku nganaṉanya rawangku kuralku Jesuku mulamularingkunyangka, kala uti tungun-tungunpa ngaṟama Jesunya wantinytja wiya Godalu nganaṉanya ngula rawangku kanyintjaku ngura ilkaṟitjangka.” \p \v 23 Munu pula ngura kutjupangka kutjupangka para-pitjaliṟa, Jesuku walytja tjuṯanguṟu wati maṉkurpa ngurkantaṟa tjunangi, Jesuku walytja tjuṯa ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa aṯunymaṟa kanyintjaku. Munu pula ngura nyara palula tjanala, wati aṯunymankupai maṉkurpa ngurkantankunytjatjanungku mai wantira, Godala tjanampa puḻkaṟa tjapiningi, “Mayatja! Nyanga paluṟu tjana nyuntumpa puḻkaṟa mulamularinganyi, ka tjananya witulyanama nyuntumpa walytja tjuṯa tjukaṟurungku aṯunymaṟa kanyintjaku.” \p \v 24 Munu pula palulanguṟu anu manta Pitjitiyala nguṟurwanu manta Pampiliyalakutu. \v 25 Munu pula manta nyara palula ngura tawunu ini Puukala wirkaṟa Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjakultjunangi aṉangu tjuṯangka. Munu pula palula maḻangka tjaṟukutu ukalingu ngura ini Ataliyalakutu. \v 26 Munu pula palulanguṟu pautangka tatiṟa uṟungka ma-itipiringu maḻaku manta Tjiṟiyalakutu munu pula mantangka wirkaṟa ukalingkula tjina anu tawunu panya Antiyakalakutu. Panya ngura nyara palulanguṟuya palunya pulanya ngaṉmanytju Godala tjapiṟa iyaṉu, palunya pulanya wankaṟu katiṟinkunytjaku, pula kuṉpungku waṟka ngura tjuṯangka palyantjaku. Ka pula waṟka panya palunya palyaṟa wiyantjatjanu maḻaku wirkanulta ngurakutu. \v 27 Munu pula Antiyakala wirkaṟa Jesuku walytja tjuṯa aḻṯingu tjunguringkunytjaku munu pula tjanala tjakultjunangi Godalu palula pulalawanungku palyantja uwankara. Munu pula wangkangi alatji, “Panya Godalu aṉangu Jew wiya tjuṯa kuḻu aḻṯingu tjana kuḻu kuliṟa mulamularingkula Jesuku walytjaringkunytjaku.” \v 28 Munu pula palulanguṟu ngura nyara palula rawa alatjiṯu nyinangi tjanala tjungu, Jesuku panya walytja tjuṯangka. \c 15 \s1 Jerusalemalaya Tjunguringkula Wangkara Kulintja \p \v 1 Kaya Jesuku walytja wati Jew kutjupatjara Judealanguṟu pitjangu Antiyakalakutu, munuya wangkara wituwituningi wati panya Jesuku walytjaringkunytja tjuṯa. Alatjiya wangkangi, “Uti nyura tjukurpa panya Mosenya ungkunytjitjawanu watiringama, ka nyara palulanguṟulta Godalu nyuranya wankaṟunkuku nyura Moseku aṟawanu watiringkunyangka kutju.” \v 2 Ka Paulalu pula Paanapatjalu alatji wangkanyangka kuliṟa tjituṟu-tjituṟurira mirpaṉaringu, munu pula wati panya palula tjanala tjunguringkula tjananku ngaparku wangkara pika-pikaringu. Kaya Jesuku walytja ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangku, tjananku ngaparku wangkanyangka nyakula puṯu kuliningi, munuya wangkangu alatji, “Wanyula nganaṉalanguṟu wati maṉkurpa iyala wati nyanga Paulala pulala tjungu ankunytjaku Jerusalemalakutu, kaya ankula wati panya Jesulu iyantja tjuṯangka munu Jesuku walytjapiti aṯunymankupai tjuṯangka kuḻu tjapila alatji, ‘Mulapalanya Godalu Moseku aṟawanu watiringkunyangka kutju wankaṟunkuku?’ Alatji tjapintjakula iyala.” \v 3 Munuya mulapaṯu wati maṉkurpa uḻpaṟira iyaṉu Jerusalemalakutu Paulala pulala tjungu. \p Kaya manta Panitjiyalawanu ankula aṉangu tjuṯangka aṟa tjakultjunangi, aṟa panya Jew wiya tjuṯa Jesuku mulamularingkunytja. Munuya piṟuku ankula manta Tjamiṟiyala wirkaṟa palu puṟunypaṯu aṉangu tjuṯangka tjakultjunangi. \v 4 Munuya palulanguṟu ankula ma-wirkanu ngura panya Jerusalemala, kaya Jesuku walytja uwankara tjananya nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu, Jesulu iyantja tjuṯa munu aṯunymankupai tjuṯa kuḻukuḻu. Ka Paulalu pula Paanapatjalu tjanala tjakultjunangi Godalu palula pulalawanungku kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa palyantja. \p \v 5 Kaya wati Paṟatji kutjupatjara Jesuku walytjaringkunytjatjanu nyinangi tjanala tjungu, munuya paluṟu tjana pakaṟa wangkangu, “Kulilaya! Palyaya Jew wiya tjuṯa Jesuku mulamularingu, mununtiya Moseku aṟawanu kuḻu watiringama munuya palulanguṟulta Moseku tjukurpa uwankara wangaṉarangku kuliṟa palyanma.” \p \v 6 Kaya Jesulu iyantja tjuṯa munu aṯunymankupai tjuṯa tjana-kutjuringkula mauṉṯalparingu panya tjana wangkanytja wangkara kulintjikitja. \v 7 Munuya rawangku alatjiṯu ngapartji-ngapartjingku wangkara kuliningi. Ka Peterlulta pakaṟa wangkangu, “Uwa, wanyuya kulila walytja tjuṯa! Nyura panya ninti panya ngaṉmanytjulpi Godalu ngayunya ngurkantanu Tjukurpa Palya aṉangu Jew wiya tjuṯangka kuḻu tjakultjunkunytjaku tjana kuḻu kuliṟa Mayatja Jesuku mulamularingkunytjaku. \v 8 Ka tjananya Godalu unngu kulinnyangka nintingku nyangu paluṟu tjana palumpa mulamularingkunyangka munu tjananya Kurunpa Miḻmiḻnga ungu nganaṉanya puṟunypaṯu, panya nganaṉanya ngaṉmanytju ungu, palu puṟunypaṯu tjananya kuḻu ungu. \v 9 Panya paluṟu Jew wiya tjuṯa mauṉṯaṟa wantinytja wiyangku tjananya kuḻu kura palyannyangka kalypangku pungkuwiyangku wantingu mulamularingkunyangka nyakula. Panya paluṟu palunya tjananya munu nganaṉanya kuḻu tjunguṟa nyanganyi. \v 10 Nyura ninti panya iriti nganampa tjamupiti puṯuliringi Moseku aṟawanu Godala tjunguringkunytjikitja, ka kuwari nganaṉa kuḻu palu puṟunypaṯu puṯulirinyi. Ka nyura uti Jew wiya tjuṯa ngunti wituwituntja wiyangku wantima panya tjukurpa nyara palulawanu puṯu Godala tjunguringkupai. Ka nyura tjananya ngunti wituwituṟa Godanya mirpaṉpa palyaṉi. \v 11 Panya Godalulanya mukulya puḻkangku wankaṟunu Mayatja Jesulawanungku nganaṉa palumpa mulamularingkunyangka munu tjananya kuḻu palu puṟunytjuṯu wankaṟunu palumpa mulamularingkunyangka.” Alatji Peterlu tjanala wangkangi. \p \v 12 Ka Paanapatjalu pula Paulalu tjukurpa panya palunya tjanala tjakultjunu, panya Godalu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa palula pulalawanungku palyantja Jew wiya tjuṯangka, tjana nyakunytjatjanungku kuliṟa Godaku mulamularingkunytjaku. Ka pula wangkanyangkaya uwankarangku pilunarira kuliningi. \v 13 Ka pula wangkara wiyaringkunyangka Jamesalu pakaṟa wangkangu, “Uwa, walytja wiṟu tjuṯa, kulilaṉiya! \v 14 Simon Peterlu panya kuwari nganaṉala tjakultjunu panya Godalu Jew wiya tjuṯaku ngaḻṯuringkula tjara ngurkantanu tjana kuḻu palumpa walytjaringkula nyinanytjaku.\fig |src="CN01977B.TIF" size="col" loc="p" ref="15:13-15"\fig* \v 15 Panya Godaku wangkatjara tjuṯangku tjukurpa nyanga palunya iriti walkatjunu nyanga alatji, \q1 \v 16 ‘Mayatja Godalu wangkangu, “Ngayulu ngula maḻaku pitjanyi munuṉa Mayatja Davidakunu tjuṯa piṟuku maḻakungku tjungulku tjana Davidanya puṟunytju aṉangu tjuṯa mayatjarira kanyintjaku. \q2 Panya tjana waḻi puṟunypa kaṯakatira minya-minyaringkunytja mantangka ngarinyi, ka kutjupangku piṟuku pakaltjingaṟa ngaṟatjunkuku. \q1 \v 17 Kaya nyara palulanguṟu aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu ngura uwankaranguṟu ngayulakutu maḻaku aṟuringkuku, panya Jew wiya tjuṯa kuḻuṉa ngayulu aḻṯingu paluṟu tjana kuḻu ngayuku walytjaringkunytjaku.” \x * \xo 15:17 \xo*\xt Aimatjaku 9:11-12\xt*\x* \q1 \v 18 Tjukurpa nyanga palunya panya Mayatja Godalu tjanala iriti wangkangi. Panya paluṟu alatji kalkuntjatjanungku palyalpai alatjiṯu.’” \p \v 19 Munu Jamesalu piṟuku wangkangu, “Ngayulu nyanga alatji kulini. Utila Jew wiya tjuṯa Godaku walytjaringkunyangka tjananya Jew tjuṯaku aṟawanu kutju rawa nyinanytjaku wituwituntja wiyangku wantima. \v 20 Palu utila aṟa maṉkurpa kutju litangka walkatjuṟa tjanala tjakultjunama panya kuka god ngalypa-ngalypa ungkunytjitja ngalkuwiyangku wantinytjaku, munu aṉangu kutjupangka ngunti ngariwiyangku wantinytjaku, munu kuka milkaḻitjara ngalkuwiyangku wantinytjaku, munu milkaḻi kuḻu tjikintja wiyangku wantinytjaku. \v 21 Panya Saturday kutjupa Saturday kutjupa Jewku tjukurtjara tjuṯangku rawangku waḻi inmatjangka tjarpara Moseku tjukurpa nyiringuṟu nyakula wangkapai, ka panyaya tjukurpa nyanga palunyaṯu ngura winkingka wangkakatingi iritinguṟu alatjiṯu.” Alatji Jamesalu tjanala wangkangu. \s1 Jew Wiya Tjuṯakutu Lita Walkatjuṟa Iyantja \p \v 22 Kaya Jesulu iyantja tjuṯangku, aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu, munu Jesuku walytja uwankarangku wangkara kuliṟa ngurkantanu wati kutjara Paulala pulala Paanapatjala tjunguringkula ankunytjaku Antiyakalakutu. Munuya ngurkantanu wati ini Tjaalatjanya pulanya Judasanya ini kutjupa Paatjapatjanya. Panya nyanga paluṟu pula aṯunymankupai wiṟu kutjara. \v 23 Munuya pulanya ungkul'iyantjikitjangku lita walkatjunu nyanga alatji, \pi2 Walytja wiṟu tjuṯa ngura pala Antiyakala nyinanytja tjuṯa, munu manta pala Tjiṟiyala pulala Tjilitjiyala nyinanytja tjuṯa kuḻu! Kuwarila Jerusalemalanguṟu nyurampa lita nyangatja walkatjunanyi Jesulu iyantja tjuṯangku, aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu, munu Jesuku walytja uwankarangku. \pi2 \v 24 Panya nganaṉa kulinu wati kutjupatjara, nyanga nganaṉalanguṟu nyuralakutu ma-pitjanytja, munu nyurala tjukurpa kutjupa wangkara nyuranya tjituṟu-tjituṟunkunytja. Palu nganaṉa tjananya iyantja wiyaṯu nyuralakutu. Palu tjanantiya walytjangku kuliṟa nyuralakutu ma-pitjangu nyurala ngunti wangkanytjikitja. \v 25 Kala kuwari tjunguringkula wangkara kuliṟa ngurkantanu, wati kutjara nganaṉalanguṟu Paulala pulala Paanapatjala tjunguringkula ma-pitjala nyurala wangkanytjaku. \v 26 Panya wati nyanga Paulalu pula Mayatja Jesuku Christaku waṟka palyannyangkaya wati Jesuku mirpaṉtju tjuṯangku nguwanpa iluntankupai. \v 27 Kala Judasanya pulanya Tjaalatjanya lita nyangatja walkatjuṟa ungkul'iyaṉi nyuralakutu, ka nyura mantjiṟa nyakula wangkaku, ka pula nyurala utiṟa tjakultjunkuku tjukurpa nyanga palunya. \v 28 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu munu nganaṉa kuḻu tjungungku nyurala wangkanytja wiya Moseku aṟawanu kutju rawa nyinanytjaku. Palu aṟa nyanga maṉkurpa kutjula nyurala wangkanyi, nyura wangaṉarangku kulintjaku. \v 29 Uti nyura kuka god ngalypa-ngalypa ungkunytjitja ngalkuwiyangku wantima, munu milkaḻi tjikintja wiyangku wantima, munu kuka milkaḻitjara kuḻu ngalkuwiyangku wantima, munu aṉangu kutjupangka ngunti ngariwiyangku wantima kuri walytjangka kutju ngarima. Uwa, tjukurpa nyanganpa wangaṉarangku kuliṟa palyaṟampa nyura palyanyku nyinaku. \pi2 Uwa, alatjiṯula wiyaringu. Palya! \m \v 30 Alatjiya lita tjanampa walkatjunu munuya ungkul'iyaṉu wati panyanpa Antiyakalakutu. Kaya ngura pala palula ma-wirkaṟa Jesuku walytja uwankara aḻṯingu munuya tjunguringkunyangka lita panya tjana katinytjatjanungku tjananya ungu. \v 31 Kaya lita mantjiṟa nyakula wangkara kuliṟa puḻkaṟa pukuḻaringu kurunpa unngu. \v 32 Ka Judasalu pula Tjaalatjalu tjananya rawangku wangkara rapaningi tjana kuṉpuringkula tungun-tunguntu Jesunya waṉantjaku, panya wati nyanga paluṟu pula Godaku wangkatjara kutjara nyinangi. \p \v 33-34 Munu palulanguṟu pula ngura nyara palula Jesuku walytja tjuṯangka rawa nguwanpa nyinangi, kaya ngula palunya pulanya ngura walytjakutu maḻaku ankunytjaku pukuḻṯu alatjiṯu wangkara iyaṉu.\f * \fr 15:33-34 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 34 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta alatji – \ft*\ft \+it Palu Tjaalatjanya ankunytja wiya ngura nyara Antiyakala ma-nyinangi.\+it*\ft*\f* \v 35 Ka Paulanya pula Paanapatjanya rawaṯu nyinangi ngura nyara palula munu pula tjukurpa Mayatja Jesunyatjara aṉangu tjuṯangka rawangkuṯu tjakultjunangi munu tjanala utiṟa wangkangi. Kaya kutjupa tjuṯangku kuḻu palula pulala tjunguringkula aṉangu tjuṯangka nintiningi. \s1 Paulanya Pula Paanapatjanya Tjararingkunytja. \p \v 36 Ka ngula tjiṉṯu kutjupa Paulalu wangkangu Paanapatjala, “Utili piṟuku anama ngura panya ngali para-ngaṟala tjukurpa wangkanytja tjuṯakutu, munuli aṉangu panya Jesuku walytjaringkunytja tjuṯa nyangama yaaltji-yaaltji paluṟu tjana kuwari nyinanyi.” \v 37 Ka Paanapatjanya mukuringangi Johnnga ini kutjupa Markanya katinytjikitja palula pulala tjungu ankunytjaku. \v 38 Palu paluṟu ngaṉmanytju wantikatinytjitjanguṟu Paulalu puṯu nguwanpa kuliningi, munu palyanmankunytja wiyangku wantingi palunya katinytjikitjangku. Panya paluṟu mungaṯu manta panya Pampiliyala pulanya wantikatingu, pulala tjungungku waṟkariwiyangku wantira. \v 39 Ka palulanguṟu Paanapatjalu pulanku Paulalu puḻkaṟa mirpaṉarira ngaparku wangkara kuliningi, munu palulanguṟu pula tjararingu. Ka Paanapatjalu wati panya Markanya katingu, munu pula pautangka tatiṟa anu ngura Tjaipuṟitjalakutu. \v 40 Ka Paulanya mukuringu wati panya Tjaalatjanya katinytjikitja. Ka Jesuku walytja tjuṯangku pulampa Mayatja Jesula tjapiningi pulanya aṯunytju katiṟinkunytjaku.\fig |src="tnACT15V36.tif" size="col" loc="p" ref="15:40"\fig* \v 41 Ka paluṟu pula anu manta Tjiṟiyalawanu munu Tjilitjiyalawanu kuḻu, munu pula aṉangu panya Jesuku walytja tjuṯa para-nyangangi, munu tjananya wangkara kuṉpuningi Jesunya tiṯutjarangku waṉantjaku, wantinytja wiyangku. \c 16 \s1 Timitjinya Paulala Pulala Tjaalatjala Ankunytja. \p \v 1 Munu nyara palulanguṟu Paulanya pula Tjaalatjanya anu maḻaku ngura panya Tuupilakutu munu pula pala palulanguṟu Litjuṟalakutu anu. Ka wati ini Timitjinya ngura nyara palula nyinangi. Nyara paluṟu panya Jesuku walytja nyinangi, ka palumpa ngunytju minyma Jew munu paluṟu kuḻu Jesuku walytja nyinangi. Palu palumpa mama wati Jew wiya manta ini Kuṟitjanya nguraṟa munu nyara paluṟu wangka Kuṟiki wangkapai. \v 2 Kaya ngura nyara Litjuṟala pulala Akani-yamala Jesuku walytja tjuṯangku Timitjinya pukuḻarira wiṟunmankupai. \v 3 Ka Paulanya wati nyara palunya katinytjikitja mukuringangi, palu Jew nyara palunya nguraṟa tjuṯaya palumpa mamaku ninti panya paluṟu Jew wiya wati Kuṟiki munu panya palumpa katja Timitjinya iṯi ngarinyangkalpi Moseku aṟawanungku watintja wiyaṯu. Ka Paulalu tjukurpa nyanga palunya kulintjatjanungku Timitjinya watiringkunytjaku palyaṉu, panya Jew tjuṯa pukuḻaripai wiya wati wiya tjuṯaku, palu panya watiringkula kutjuya Jew tjuṯangka tjunguringkupai. Ka palulanguṟulta watiringkunytjatjanu paluṟu Paulala tjanala tjunguringu. \v 4 Munuya palulanguṟu ma-pakaṉu ngura tjuṯakutu munu ngura pala palula tjanala wirkaṟa Jesuku walytja tjuṯangka tjukurpa panyatja tjakultjunangi, tjukurpa panya Jerusalemala wati Jesulu iyantja tjuṯangku munu aṯunymankupai tjuṯangku kuḻu litangka walkatjunkunytja Jew wiya tjuṯaku. \v 5 Kaya Jew wiya tjuṯa Jesuku walytjaringkunytja tjuṯangku tjukurpa nyangatja kuliṟa pukuḻarira kuṉpuringangi Jesunya rawangku tungun-tunguntu waṉantjikitja, ka tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu Jesuku walytjaringangi tjuṯa mulapa. \s1 Paulalu Tjukurmankunytja Ngura Ini Tuṟuwatjala \p \v 6 Ka Paulalu tjana manta ini Puṟikiyala pulala Kalaitjiyalawanungku para-ngaṟala tjukurpa wangkangi. Tjinguṟuya manta Aitjala kuḻu wirkaṟa tjukurpa wangkama aṉangu tjuṯangka, palu Kurunpa Miḻmiḻṯu palunya tjananya markuṉu manta nyara palula tjukurpa wangkanytja wiyangku wantinytjaku. \v 7 Kaya manta pala palula itiwanu waintaṟa ankula ngura kutjupangka wirkanu manta ini Matjiyala munuya palulanguṟu mukuringangi manta ini Patjiniyala wirkankunytjikitja, palu Kurunpa Miḻmiḻṯu tjananya piṟukuṯu unngu nintiningi manta nyara palulakutu tjarpanytja wiyangku wantinytjaku. \v 8 Kaya waintaṟa anu Matjiyala itiwanu munuya wirkanu ngura ini Tuṟuwatjala uṟu puḻkangka kantilytja. \v 9 Ka ngura nyara palula mungangka kunkunarira Paulalu tjukurmanu wati Matja-tuniyanya nguraṟangku ngaṟala palula tjapinnyangka. Alatji paluṟu wangkangi, “Pitja ngura nyanga Matja-tuniyalakutu munulanya alpamilala!” \v 10 Ka nyara palula maḻangka Paulalu tjukurmankunytjitjanguṟu nganaṉa mapalku ritiringu ngura nyara palumpa ankunytjikitja, panya nganaṉa kuliṟa wangkangu, “Mulapa nyangatja kuwari Godalu nintinu ankula ngura nyara palula tjukurpa tjakultjunkunytjaku aṉangu tjuṯangka.”\f * \fr 16:10 \fr*\ft Verse 10 wangkanyi \ft*\ft \+it nganaṉa\+it* panya nyanga palula-aṟangka wati panya Luke-anya Paulala tjanala tjunguringu munu palula tjanala para-ngaṟangi.\ft*\f* \s1 Minyma Litiyanya Jesuku Walytjaringkunytja Ngura Pilipaila. \p \v 11 Kala Tuṟuwatjalanguṟu pautangka tatiṟa anu uṟungka manta tjukutjuku ini Tjamatja-ṟaitjalakutu, munula nyara palula ngarira mungawinki piṟuku tatiṟa ma-pakaṉu munula ngura nyara Niya-palitjala wirkanu.\fig |src="tnACT16V11.tif" size="col" loc="p" ref="16:11"\fig* \v 12 Munula nyara palulanguṟu piṟuku anu ngura Pilipailakutu. Ka ngura Pilipainya panya manta puḻkangka Matja-tuniyala unngu ngaṟangi. Ngura nyanga palunya panya Rome-anya nguraṟa tjuṯangku ngaṉmanytju pitjala ngura palyaṉu. Kala ngura nyara palula tjiṉṯu maṉkurpa nguwanpa nyinangi. \p \v 13 Munula Saturday-ngka tjiṉṯu panya pakuwiyaringkupaingka nganaṉa nguranguṟu unytju anu karu uṟutjarakutu panya ngura nyara palulaya Jew tjuṯa tjaka Saturday-ngka pitjala tjunguringkupai Godala tjapintjikitja. Kala wirkaṟa nyangu minyma tjuṯa nyinara waṉinyangka munula palula tjanala tjunguringkula nyinakatingu munula tjanala wangkangi Godaku tjukurpa. \p \v 14 Ka minyma kutjupa ngura ini Tjayatiṟanya nguraṟa nyinangi nyara palula minyma ini Litiyanya. Minyma nyara paluṟu mantara purple tjuṯa payamilalpai munu aṉangu tjuṯangka tjalamilalpai. Munu paluṟu Godanya kuliṟa waḻkulpai. Ka Paulalu tjukurpa wangkanyangka Mayatja Jesulu minyma palunya kurunpa pampuṉu paluṟu tjukaṟurungku kulintjaku, ka paluṟu kuliṟa mulamularingu Paulalu wangkanyangka. \v 15 Ka palulanguṟu palunya uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingu palumpa walytja tjuṯa kuḻukuḻu, panya paluṟu tjana kuḻu mulamularingu paluṟu wangkanyangka. Ka minyma panya paluṟu nganaṉanya aḻṯingu nganaṉa ankula palumpa waḻingka nyinanytjaku. Alatji paluṟu wangkangi, “Nyura panya kuwari nyangu ngayunya Jesuku mulamularingkunyangka munu palumpa walytjaringkunyangka. Kaya kuwari pitja ngayuku ngurakutu munuya nyara palula nyinama ngayuku waḻingka.” Alatji nyanga paluṟu nganaṉanya wangkara aḻṯingi, kala mulapaṯu anu palumpa waḻikutu munula nyara palula nyinangi. \s1 Paulanya Pulanya Tjailangka Tjarpatjunkunytja Ngura Pilipaila. \p \v 16 Kala karu panya palulakutu rawa anangi Godala tjapintjikitja. Ka tjiṉṯu kutjupa kungkawaṟa kutjupa ngalya-ngaparikatingu nganaṉalakutu panya paluṟu wati mayatja maṉkurku unytju waṟkaripai. Kungkawaṟa nyara paluṟu mamutjara nyinangi, ka mamu nyara paluṟu palunya kuranyukutungku nyakula wangkanytjaku nintilpai. Kaya aṉangu tjuṯa alatji wangkanyangka kuliṟa nintiringkunytjikitja mukuringangi munuya kungkawaṟa palunya mani ungkupai paluṟu kuranyukutungku nyakula tjanala tjakultjunkunytjaku. Ka palumpa mayatja tjuṯangku mani panya palunya mantjilpai. Munuya mani puḻkatjararingu kungkawaṟa nyanga palulanguṟu. \v 17 Ka kungkawaṟa nyanga paluṟu Paulanya nganaṉanya waṉaṉu munu mirara wangkangi, “Wati nyanganpaya Mayatja God Puḻkaku walytja tjuṯa munu paluṟu tjana nyuranya tjakultjunanyi Godalu nyuranya wankaṟunkunytjaku.” \v 18 Munu paluṟu tjiṉṯu tjuṯangka rawangku alatji wangkakatingi. Ka Paulanya kungkawaṟa panya paluṟu rawangku wangkanyangka kuliṟa kuliṟa kaar-kaararingu munu maḻakukutuṟa mamu panya palunya wangkara painu, “Jesulu ngayunya witulyankunyangkaṉanta nyuntunya wituṉi kungkawaṟa pala palulanguṟu ngalya-pakala munu palunya wantikati!” Ka mapalku mamu paluṟu kungkawaṟa panya palulanguṟu pakaṉu munu palunya wantikatira anu. \p \v 19 Ka kungkawaṟa panya palumpa mayatja tjuṯangku palunya nyakula alatji kulinu, “Ai! Nganampa mani palyantjaku wiyaringu.” Munuya palulanguṟu Paulanya pulanya Tjaalatjanya witiṟa katingu ngura nyara palumpa mayatja tjuṯakutu tawunungka nguṟurpa. Panya nguṟurpa nyara palula aṉangu tjuṯangku kutjupa kutjupa tjuṯa tjalamilalpai ngaṟangi, kaya palunya pulanya nyara palulakutu katingu mayatja tjuṯangku ngurkantaṟa paintjaku. \v 20 Munuya mayatja tjuṯangka wirkaṟa wangkangu, “Wati wiṟu tjuṯa! Wati nyanga pula Jew kutjara munu pula aṉangu ngura nyangatja nguraṟa tjuṯa kuraṉi. \v 21 Panya nganampa mayatja Tjiitjanya nyara Rome-ala nyinapainya, kala nganampa tjamupitiku aṟangka rawa nyinanytjikitja mukuringanyi. Ka nyanga pula nganaṉanya wituwituṉi nganampa aṟa tjuṯa wantira paluṟu pula puṟunytju palyantjaku.” \p \v 22 Kaya palulanguṟu aṉangu winki mulapa tjunguringkula palumpa pulampa pikaringkula ngalytjurmaṟa waṉingi. Ka tawunu nyara palumpa mayatja tjuṯangku tjaultji tjuṯa wituṉu, palumpa pulampa mantara aṉangitja tjilpirpungkula waṉira pulanya katira puḻkaṟa pungkunytjaku, munu palula maḻangka tjailangka tjarpatjunkunytjaku. \v 23 Kaya mulapaṯu palunya pulanya puṉu urtjanpa puṟunytja puḻkaṟa alatjiṯu alkaṉu milkaḻi pakantjaku. Munuya palulanguṟu palunya pulanya katira tjailangka tjarpatjunu munuya wati tjaila kanyilpai piṟuku wangkangu pulanya ilangku anga-ngaṟala aṯunymankunytjaku. \v 24 Ka mulapaṯu wati panya tjaila kanyilpaingku wangaṉarangku kulinu tjana wangkanyangka munu Paulanya pulanya Tjaalatjanya ruuma unngutjangka tjarpatjunu, munu pulanya puṉu puḻkangka aḻatjarangka tjina tjarpatjuṟa tjunguṟa tjiinangka karpinu pakantjaku-tawara.\fig |src="tnACT16V24.tif" size="col" loc="p" ref="16:24"\fig* \p \v 25 Ka munga kultungka Paulalu pula Tjaalatjalu Godala tjapiningi munu pula inma inkara Godanya waḻkuningi pukuḻṯu alatjiṯu, kaya pulala itingka nyinanytja tjuṯangku kuliningi pula inma inkanyangka. \v 26 Ka nyara palula aṟa manta puḻkaṟa uringu munu waḻi panya tjaila puḻkaṟa uritjingaṉu, ka mapalku tuwa uwankara aḻaringu. Ka tjiina uwankara aṉangu tjuṯanguṟu mapalku araltjarira punkaṉu. \v 27 Ka wati panya tjaila kanyilpai kunkuntjanu wankaringu munu nyangu tuwa uwankara aḻa ngaṟanyangka munu ngunti kulinu karpintja panya uwankara kumpiṟa ma-wirtjapakannyangka-palku mununku tjuḻa waṟa mantjiṟa paluṟunku walytjangku iluntankunytjikitjangku wakuṉu.\f * \fr 16:27 \fr*\ft Alatji wati paluṟunku iluntankunytjikitjangku tjuḻa wakuṉu panya Rome-aku tjukurpa ngaṟanyi alatji nyuntumpa tjailanguṟu puṟitjina tjuṯa wirtjapakannyangka Rome-aku tjaultjingku nyuntunya iluntankuku. Ka pala palula-tawara wati paluṟu walytjangku iluntankunytjikitjangku kuliningi.\ft*\f* \v 28 Ka Paulalu nyangu paluṟu alatjirinyangka, munu mirara palunya painu, “Wantimanku walytjangku ngunti iluntankunytja wiyangku! Nyangatjala uwankaraṯu nyinanyi.” \p \v 29 Ka wati panya tjaila kanyilpaingku wati kutjupangka mirara wangkangu warpungkula tili ngalya-katinytjaku. Munu katira ungkunyangka paluṟu tilitjara ruuma unngu tjarpangu munu puḻkaṟa nguḻuringkula puntu winki tjititingkula Paulala pulala tjinangka itingka punkaṟa waṯungaṟakatingu.\fig |src="tnACT16V29.tif" size="col" loc="p" ref="16:29"\fig* \v 30 Munu pakaṟa palunya pulanya uṟilkutu katira tjapinu, “Wati wiṟu kutjara! Nyaaringkukuṉa Godalu ngayunya wankaṟunkunytjaku?” \p \v 31 Ka pula wangkangu, “Mayatja Jesuku Christaku mulamulariwa, kanta Godalu wankaṟunkuku nyuntumpa walytja tjuṯa kuḻukuḻu.” \v 32 Munu palulanguṟu Paulalu pula Tjukurpa Palya Jesunyatjara palula tjakultjunangi palumpa walytja tjuṯangka kuḻu. \v 33 Ka wati panya paluṟu pulanya katira pika panya pungkunytjitja uwankara minangka paltjiṟa kilinanu. Ka nyara palula maḻangka Paulalu pula palunya munu palumpa walytja uwankara kuḻu uṟungka baptise-katingu. \v 34 Ka palulanguṟu wati panya tjaila kanyilpaingku pulanya aḻṯira katingu palumpa waḻikutu munu pulanya mai ungu ngalkuntjaku. Munuya paluṟu tjana uwankara puḻkaṟa alatjiṯu pukuḻaringu Godaku mulamularingkunytjatjanu. \p \v 35 Ka mungawinki tawunu nyara palumpa mayatja tjuṯangku tjaultji tjuṯa iyaṉu wati panya tjaila kanyilpaikutu, kaya wirkaṟa palula wangkangu wati panya kutjara palya walatjunkunytjaku. \v 36 Ka wati panya paluṟu kuliṟa mulapaṯu Paulala pulala Tjaalatjala wangkangu, “Wati panya mayatja tjuṯangku nyupalinya wangkangu walatjunkunytjaku. Ka pula palyalta ara ngurakutu.” \p \v 37 Palu Paulalu wangkangu wati panya tjaultji tjuṯangka, “Ngali wati miriputju wiya, ka panya tjana ngalinya tjuṯa miṟangka pungangi kuutpakutu katira ngurkantankunytja wiyangku, munu panyalinya tjailangka tjarpatjunu. Munuya kuwari mukuringanyi ngalinya kampangkaṯu pakaltjingaṟa iyantjikitja. Palu wiya, panya ngalimpa mayatja Tjiitjanya nyara Rome-ala nyinapainya, kaya nyaaku mukuringanyi ngalinya kampangkaṯu iyantjikitja wati malikitja-palku? Wiya, utiya wati panya mayatja tjuṯa nyangakutu pitjama munuya paluṟu tjana ngalinya aṉangu tjuṯangka miṟangka wangkara walatjunama.” \p \v 38 Ka wati panya tjaultji tjuṯangku ankula wati panya mayatja tjuṯangka tjakultjunu Paulalu panya wangkanytja. Kaya Paulalu pula Tjiitjanya mayatjanmankunyangka kuliṟa puḻkaṟa nguḻuringu. \v 39 Kaya mulapaṯu paluṟu tjana pitjala palula pulala kuṉṯaringkula wangkangu, “Kurangkula nyupalinya pungkula tjailangka tjarpatjunu.” Munuya palunya pulanya tjailanguṟu pakaltjingaṟa walatjunu munu pulala wangkangu, “Palya pula ara nganampa ngura wantikatira.” \v 40 Ka Paulanya pula Tjaalatjanya tjailanguṟu pakaṟa Litiyaku waḻikutu anu, munu pula waḻi nyara palula tjarpara aṉangu Jesuku walytja tjuṯangka tjunguringu munu pula palunya tjananya wangkara kuṉpuningi Jesunya rawangku tungun-tunguntu waṉantjaku. Munu pula nyara palulanguṟu anu. \c 17 \s1 Aṉangu Tjuṯa Paulaku Pulampa Kuraringkunytja Ngura Tjitja-lanikala. \p \v 1 Munu palulanguṟu Paulanya pula ngura Ampi-palitjala pulala Apa-laniyalawanu anu ngura ini Tjitja-lanikalakutu. Ka ngura nyara palula Jew tjuṯaku waḻi inmatja ngaṟangi. \v 2 Ka Paulanya ankula tjarpangu waḻi panya palula Godanya waḻkuntjikitja. Panya paluṟu tjakangku alatji palyalpai ngura kutjupangka wirkaṟa. Munu paluṟu wiki maṉkurpa nyinara tjiṉṯu Saturday-ngka rawa anangi waḻi panya palulakutu aṉangu tjuṯangka nyiringuṟu Godaku tjukurpa utiṟa wangkanytjikitja. \v 3 Munu wangkangi tjana nintiringkunytjaku alatji, “Panya Godaku tjukurtu alatji wangkanyi Godalu panya kalkuntjanya ngula pitjala pikatjararingkula iluku, ka ilunyangka Godalu palunya wankaṟa pakaltjingalku. Kaṉa kuwari nyurala tjakultjunanyi panya Godalu kalkuntjanya mungaṯu pitjangu ini panya Jesunya nganaṉanya wankaṟunkunytjikitja.” \p \v 4 Kaya Jew kutjupa tjarangku tjukurpa nyanga palunya kulintjatjanu mulamularingu munuya Paulala pulala Tjaalatjala tjunguringu. Kaya wangka Kuṟiki wangkapai tjuṯa kuḻu kuliṟa mulamularingu, panya paluṟu tjanaya ngaṉmanypa Godanya waḻkulpai nyinangi munuya Paulalu tjukurpa Jesunyatjara wangkanyangka kuliṟa Jesuku mulamularingu. Kaya minyma kuranyitja tjuṯa kuḻu mulamularingu. \p \v 5 Palu wati Jew kutjupa tjuṯaya tjukurpa kulintjatjanu mulamularingkuwiyangku wantingi munuya nyaṟaringangi Paulaku pulampa. Munuya palulanguṟu wati kura iwarangka para-ngaṟapai tjuṯa aḻṯira uṯuḻuṉu munu tjanala wangkangu, “Araya munuya aṉangu kutjupa tjuṯa nyakula para-aḻṯira tjunguṟa tjuṯa ngalya-kati Paulaku tjanampa pikaringkunytjaku.” Kaya mulapaṯu anu munuya tjuṯa aḻṯira uṯuḻuṟa pika pitjangu wati ini Jasonku waḻikutu Paulanya pulanya Tjaalatjanya ngurintjikitja. \v 6 Munuya puṯu ngurintjatjanungku Jasonnga tjananya Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu witiṟa iṯarikatingu waḻinguṟu munuya tjananya katingu tawunu nyara palumpa mayatja tjuṯakutu munuya mirara wangkangi, “Kulilaya! Paulalu pula Tjaalatjalu kunyu aṉangu ngura winkitja kuraningi munu pula kuwari pitjangu nganampa ngura ngapartji kurantjikitja. \v 7 Ka wati nyanga Jasontu palunya pulanya mantjiṟa palumpa waḻingka kanyiningi. Munuya paluṟu tjana uwankarangku tjunguringkula mayatja Tjiitjalu panya wangkanytjitjangka tungunpungkula alatji wangkapai, ‘Mayatja puḻka kutjupa nyinanyi ini Jesunya.’” \p \v 8 Kaya aṉangu tjuṯangku munu tawunu nyara palumpa mayatja tjuṯangku kuḻu alatji wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu palumpa tjanampa mirpaṉaringu Jesuku panya walytja tjuṯaku. \v 9 Kaya mayatja tjuṯangku Jasonnga tjananya wangkangu alatji, “Nyura nganaṉala maningka payamilannyangka kutjula nyuranya walatjunkuku. Walangkulanya uwa!” Kaya mulapaṯu paluṟu tjana payamilaṉu, ka tjananya walatjunu. \s1 Ngura Paṟiyanya Nguraṟa Tjuṯa Jesuku Mulamularingkunytja. \p \v 10 Ka munga nyara palulaṯu Jesuku panya walytja tjuṯangku Paulanya pulanya Tjaalatjanya tjakuṟiṟa ma-iyaṉu ka pula wiluṟara anu ngura ini Paṟiyalakutu. Munu pula ngura nyara palula wirkaṟa Jew tjuṯaku waḻi inmatjakutu anu munu tjanala tjunguringu. \v 11 Kaya ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa aṉangu wiṟu tjuṯa nyinangi panya Tjitja-lanikala nyinanytja tjuṯa puṟunypa wiya. Panya paluṟu tjanaya pukuḻṯu alatjiṯu tjukurpa wangkanyangka wangaṉarangku kuliningi. Munuya tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa nyiri Godaku tjukurpa aḻaṟa tjukurpa Paulalu wangkanytjitja nguriningi paluṟu tjukaṟuru wangkanyangka ngurkantankunytjikitjangku munuya kuliningi, “Mulapa nyangangku tjukaṟurungku tjakultjunanyi nyanga nyiringuṟu alatjiṯu.” \v 12 Kaya tjuṯa mulapa nyara palulanguṟu Jesuku mulamularingu, Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa panya minyma Kuṟiki kuranyitja tjuṯa munu wati Kuṟiki tjuṯa kuḻu. \p \v 13 Kaya ngura panya Tjitja-lanikalanguṟu wati panya Jew tjuṯangku kuliningi, “Ai! Paulalu pula kunyu ngura nyara Paṟiyala Godaku tjukurpa tjakultjunanyi piṟuku aṉangu tjuṯangka.” Munuya kulintjatjanu pitjangu Paṟiyalakutu, munuya panya palu puṟunypaṯu aṉangu panya nguratja tjuṯa wangkara wituwituningi, tjana tjunguringkula Paulaku tjanampa pikaringkunytjaku. Kaya mulapaṯu aṉangu tjuṯa uṯuḻu kutjuringkula tjuṯaringu, munuya Paulaku tjanampa mirpaṉarira pikaringangi. \v 14 Kaya Paṟiyanya nguraṟa tjuṯa Jesuku walytjaringkunytjatjanungku Paulanya tjananya palumpa maḻpa tjuṯa kuḻu mapalku wituṟa iyaṉu uṟu puḻkakutu, warpungkula pautangka tatiṟa ankunytjaku. Palu Tjaalatjanya pula Timitjinya ngura panya palulaṯu nyinangi, Paulala tjungu ankunytja wiya. \v 15 Ka Paulaku maḻpa tjuṯangku palunya katingu uḻpaṟirakutu ngura ini Atjantjalakutu. Munuya ngura nyara palula wirkaṟa Paulalu palunya tjananya wangkara wituṉu alatji, “Maḻaku ankulampaya Timitjinya pulanya Tjaalatjanya witula ngayulakutu warpungkula pitjanytjaku.” Kaya mulapaṯu maḻaku anu wati panya Paulaku maḻpa tjuṯa. \s1 Paulanya Ngura Atjantjala Nyinanytja. \p \v 16 Ka Paulanya ngura nyara Atjantjala Timitjiku pulampa Tjaalatjaku paṯaṟa nyinangi munu paluṟu para-ngaṟala nyangangi god ngalypa-ngalypa watingku palyantja tjuṯa ngaṟala waṉinyangka munu paluṟu puḻkaṟa alatjiṯu tjituṟu-tjituṟuringu. \v 17 Munu paluṟu anu Jew tjuṯaku waḻi inmatjakutu munu tjanala tjunguringu aṉangu Kuṟiki panya Godanya waḻkulpai tjuṯangka kuḻu munu paluṟu Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjanala tjakultjunangi kaya ngaparku wangkara kuliningi. Ka paluṟu tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa ankupai aṉangu panya tjuṯangku tjunguringkula tjalamilalpaikutu munu nyara palula ngaṟala aṉangu tjuṯangka palu puṟunypaṯu wangkapai. \p \v 18 Kaya wati kutjupa tjuṯa ngura nyara palula nyinangi wati ini Ipi-kuṟatjanya kulilpai tjuṯa panya tjana tjakangku palumpa aṟa kuliṟa palunya mirawaṉipai. Kaya palu puṟunypaṯu wati ini Tjiinanya kulilpai tjuṯangku palunya ngapartji mirawaṉipai. Munuya wati nyanga paluṟu tjana Paulalu wangkanyangka kulintjatjanu palumpa pikaringangi munuya alatji wangkangi, “Nyaa nyangangku wangkanyi, wati nyanga ngunti nintingku-palku wangkapaingku?” Palu Paulalu tjakultjunangi alatjiṯu tjukurpa Jesunyatjara paluṟu ilunytjatjanu wankaringkula pakantja. Kaya kutjupa tjuṯangku wangkangi, “Paluṟulanya tjinguṟu wituwituṉi god kutjupa waḻkuntjaku ngura kutjupitja nganampa wantira.” \p \v 19 Munuya paluṟu tjana Paulanya katingu puḻi panya ini Aṟi-yapakalakutu. Panya puḻi nyara palulaya aṉangu nintipuka tjuṯa tjunguringkupai tjukurpa tjuṯa wangkara kulintjikitja. Munuya puḻi nyara palula wirkaṟa Paulala wangkangu, “Nganaṉa mukuringanyi tjukurpa panya nyuntu kuwari wangkanytja nganaṉala uwankarangka utiṟa wangkanytjaku. Tjukurpa nyaan panyatja wangkangi? \v 20 Panya tjukurpa nyuntu wangkanytjanya nganaṉa kuwari kutju kulinu munula puṯu nguwanpa nintiringanyi. Wanyu nganaṉala utinma nganaṉa kuliṟa nintiringkunytjaku.” \v 21 (Atjantjala panya nyinanytja tjuṯaya rawa mukuringkupai tjukurpa kuwaritja tjuṯa nyinara wangkara kulintjikitja, kaya malikitja tjuṯa pitjapai ngura kutjupa tjuṯanguṟu munuya tjanala tjunguringkula tjukurpa palunya tjananya wangkara kulilpai.) \p \v 22 Ka puḻi nyara Aṟi-yapakala aṉangu tjuṯa tjunguringkunyangka Paulanya pakaṉu tjanala wangkanytjikitja munu wangkangu,\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="17:22"\fig*“Wati Atjantjanya nguraṟa tjuṯa! Ngayulu nyuranya nyakula kuwari kuliningi, ‘Nyanga tjana mulapa kutjupa kutjupa waḻkuntjikitja mukuringanyi alatjiṯu.’ \v 23 Panya ngayulu nyurampa nyanga tawunungka para-ngaṟala nyangangi kutjupa kutjupa nyura panya waḻkuntja tjuṯa ngaṟala waṉinyangka tjuwa tjuṯangka munu uṟilta kuḻu. Munuṉa pitjilpa kuḻu nyangu, ka nyara palula walka ngaṟangi alatji, ‘God nganaṉala ngurpatja waḻkuntjaku.’ Munuṉa palunya nyakula ngayulu kuliningi, ‘Mulapaya nyangantu palunya ngurpangku pupakatira waḻkulpai.’ Kaṉa ngayulu kuwari God pala palunya nyurala tjakultjunkunytjikitja mukuringanyi.\fig |src="cn01993b.tif" size="col" loc="p" ref="17:23"\fig* \p \v 24 “Panya God nyanga paluṟu manta winki munu mantangka nyinanytja uwankara kuḻu paluṉu. Munu paluṟu uwankaraku Mayatja puḻka nyinanyi mantaku ilkaṟiku kuḻu. Munu paluṟu waḻi aṉangungku maṟangku palyantjitjangka nyinapai wiya timpula mantatjangka. \v 25 Paluṟu nyinara paṯalpai wiya aṉangu tjuṯangku palunya alpamilantjaku, panya paluṟu alatjiṯu aṉangu uwankara ngaalypa ungkupai wanka nyinanytjaku munu kutjupa kutjupa uwankara kuḻu aṉangu tjuṯaku palyalpai. \v 26 God nyanga paluṟu panya wati kutju kuranyitja kuwaripatjara palyaṉu, munu wati kutju nyara palulanguṟu aṉangu tjuṯaringkunytjaku paluṉu manta winkingka tjiwariwari nyinanytjaku. Wangka kutjupa kutjupa miṟi kutjupa kutjupa paluṟu palyaṉu. Munu paluṟu alatjiṯu ngaṉmanytju ngurkantanu aṉangu uwankara miṟi kutjupa kutjupa manta walytjangka walytjangka nyinanytjaku munu paluṟu ngurkantanu kuḻi yaaltjiṯu-aṟa mantangka nyanga paluṟu tjana nyinanytjaku. \v 27 Panya nyanganpa uwankara Godalu kuliṟa palyaṉu tjana ngapartji mukuringkula palunya tjukaṟurungku ngurkantaṟa waḻkuntjaku. Panya paluṟu parari wiya nganaṉala alatjiṯu tiṯutjara ila ngaṟanyi. \v 28 Panya kutjupangku iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 ‘Nyara paluṟu nganaṉanya palyaṟa witulyankunyangka kutju nganaṉa wanka nyinanyi munu para-ngaṟanyi.’ \m Ka panya nyurampa wangkatjara tjuṯangku kuḻu alatji walkatjunu, \q1 ‘Panya nganaṉa uwankara palumpa tjitji tjuṯa.’ \p \v 29 “Uwa, mulapa aṉangu uwankara manta winkingka Godalanguṟu nyinanyi Godalu palyantja. Ka nyara palulanguṟula uti ngunti kulilwiyangku wantima, panya Godanya wati nintipukangku gold-nguṟu tjiilpanguṟu apunguṟu palyantja wiyaṯu, Godanya alatjiṯu. \v 30 Panya kuwaripatjaranguṟu aṉangu tjuṯa Godaku ngurpa nyinangi palunya kulilwiya alatjiṯu, ka Godalu tjananya ngurkantaṟa pungkunytja wiyangku wantingi. Palu kuwari nyanga Godalu aṉangu uwankara wangkara wituwituṉi kura wantira piiwiyaringkula kampa kutjuparinytjaku. \v 31 Panya paluṟu tjiṉṯu kutju ngurkantanu munu wati kutju ngurkantaṟa tjunu tjiṉṯu pala palula aṉangu uwankara tjukaṟurungku ngurkantaṟa tjarantjaku. Munu paluṟu wati nyanga palunya ilunyangka pakaltjingaṉu aṉangu tjuṯangku kulintjaku, ‘Munta-uwa! Wati nyanga paluṟu waintaringu aṉangu uwankara ngurkantaṟa tjarantjikitja.’” \p \v 32 Kaya Paulalu tjukurpa nyanga aṉangu ilunytjitja pakantja wangkanyangka kutjupa tjuṯangku kuliṟa palunya wiyanmanangi. Kaya kutjupa tjarangku wangkangi, “Uwa palya! Nganaṉa piṟuku ngula kulintjikitja mukuringanyi tjukurpa nyanga nyuntu kuwari wangkanytja.” \v 33 Ka nyara palulanguṟu Paulalu tjukurpa tjanala wangkara wiyaringkula tjananya wantikatira anu. \v 34 Kaya aṉangu kutjupatjara mulamularingu tjukurpa wangkanyangka kulintjatjanu munuya palula tjunguringu. Ka wati ini Tayani-tjiyatjanya kuḻu Jesuku mulamularingu munu minyma ini Tamaṟitjanya munu kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu mulamularingu munuya aṉangu nyanga paluṟu tjana Paulala tjunguringu. Palu wati nyanga Tayani-tjiyatjanya wati nintipuka nyinangi munu panya puḻi nyara Aṟi-yapakala mitingi ngaṟanyangka paluṟu tjanala tjunguringkula wangkara kulilpai. \c 18 \s1 Paulanya Kaṟintjala Nyinanytja \p \v 1 Ka nyara palulanguṟu Paulanya Atjantjalanguṟu wiluṟara anu ngura Kaṟintjalakutu. \v 2 Ka ngura nyara palula wati ini Akuwilanya pula kuriṟara nyinangi Puṟitjilanya, panya Akuwilanya wati Jew manta Pantatjanya nguraṟa, palu paluṟu pula ngura panya Rome-ala ankula nyinangi manta Italila. Ka ngula mayatja puḻka ini Kulutiyatjalu aṉangu Jew uwankara paiṟa iyaṉu ngura nyara Rome-languṟu, ka pula pitjala ngura pala palulalta nyinangi ngura panya Kaṟintjala. Ka Paulanya wirkanu ngura pala palula munu pulanya ngura pala palula nyangu. \v 3 Munu palula pulala tjunguringkula nyinara waṟkaringi, panya paluṟu pula kuḻu Paulalu puṟunytju tiinta wakaṟa palyalpai.\fig |src="tnACT18V03.tif" size="col" loc="p" ref="18:3"\fig* \v 4 Ka Paulanya tjiṉṯu Saturday kutjupa Saturday kutjupa rawa ankupai Jew tjuṯaku waḻi inmatjakutu tjunguringkunytjikitja munu paluṟu aṉangu Jew tjuṯangka munu Jew wiya tjuṯangka kuḻu Godaku tjukurpa wangkangi tjana tjukurpa kuliṟa kampa kutjuparira Jesuku mulamularingkunytjaku. \p \v 5 Ka nyara palula-aṟangka Tjaalatjanya pula Timitjinya wirkanu manta nyara Matja-tuniyalanguṟu. Ka paluṟu pula wirkankunyangka, Paulalu tjiṉṯu uwankarangka tjukurpa Jesunyatjara rawangku wangkangi aṉangu Jew tjuṯangka, munu paluṟu alatji wangkangu, “Panya Godalu kalkuntjitjanya pitjangu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja. Nyanga paluṟu ini Jesunya.” \v 6 Ka paluṟu alatji wangkanyangkaya Jew tjuṯangku kuliṟa tungunpungkula palunya warkingi. Ka Paulalu Jew tjuṯangku palunya alatjingannyangka palumpa mantaranguṟu ulpuru patapataṟa tjanala wangkangu, “Ngulaya ngayunya ngukalwiyangku wantima nyuranya Godalu paiṟa iyannyangka. Panya nyura kulilwiyangku wantingi ngayulu wangkanyangka. Kaṉa kuwari nyuranya wantikatira ananyi aṉangu Jew wiya tjuṯakutu tjukurpa Jesunyatjara tjanala wangkanytjikitja.” Alatji Paulalu tjanala utingku wangkangi. \p \v 7 Munu palulanguṟu paluṟu waḻi inmatjanguṟu pakaṟa ilaṯu wati-tjarpangu, wati ini Titiyatja Tjatjaku waḻingka, panya wati nyara paluṟu Godanya waḻkulpai nyinangi, munu paluṟu Jew tjuṯaku waḻi inmatjangka itingka nyinangi. Ka Paulanya palulakutu anu, munu paluṟu nyinangi wati panya palumpa waḻingka. \v 8 Ka wati ini Kuṟitjipanya waḻi inmatjaku mayatja nyinangi munu paluṟu tjukurpa Paulalu wangkanyangka kuliṟa Mayatja Jesuku mulamularingu. Kaya palumpa walytja tjuṯa kuḻu tjunguringkula Jesuku mulamularingu. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku kuḻu tjukurpa Jesunyatjara kulintjatjanu palumpa mulamularingu, ka tjananya uṟungka baptise-katingu. \p \v 9 Ka munga kutjupa paluṟu ngurangka ngarinyangka Mayatja Jesulu Paulala utiringkula wangkangu alatji, “Nguḻuringkula wantinytja wiyangku rawangkuṯu tjukurpa wangkama. \v 10 Panya ngayulu nyuntula tjungu tiṯutjara nyinanyi munuṉa nyuntunya aṯunymananyi, ka aṉangu kutjupangku nyuntunya puṯu pikaringkula pungkuku, panya ngura nyanga palulaya aṉangu tjuṯa nyinanyi ngayuku walytja tjuṯa.” \v 11 Ka Paulanya mulapaṯu palula kulintjatjanu raparingu munu piṟa 18 ngura pala palula nyinangi munu aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa rawangku alatjiṯu wangkara tjanala nintiningi. \p \v 12 Ka wati ini Kaliyanya manta ini Akayaku mayatjarinyangka Jew tjuṯa Paulaku puḻkaṟa mirpaṉaringu munuya palunya witiṟa katingu kuutpakutu mayatja panya Kaliyalu kura ngurkantankunytjaku. \v 13 Munuya palula wangkangu, “Wati nyangangku tjukurpa kutjupawanungku aṉangu tjuṯa wituwituṉi Godanya waḻkuntjaku Moseku aṟa wantira.” \p \v 14-15 Ka Paulanya ritiringangi wangkanytjikitja ka mayatja panya Kaliyalu wangkangu, “Wati Jew tjuṯa, kulilaya! Ngayulu tjukurpa nyanga palu puṟunypa kulintjikitja mukuringkunytja wiya. Tjinguṟu wati nyanga paluṟu aṉangu kutjupa iluntankunyangka munta tjinguṟu walytjatjara kutitjunkunyangka kutjuṉa palunya kura kuliṟa ngurkantankuku. Palu nyura wati nyanga palunya kura palu puṟunypa palyannyangka nyakunytja wiyaṯu munu nyura ngunti ngalya-katingu palunya nyurampa tjukurnguṟu miiḻaraṟa. Paluṟu tjukurpa aṟa tjuṯa wangkanyangka kutju nyura palumpa mirpaṉarinyi nyurampa tjukurpa wangkanytja-tjiratja, kayanku nyuranku ngurkantara! Ngayulu nyanganpa wantinyi ngurkantankuwiyangku.” \v 16 Munu tjananya paiṟa iyaṉu kuutpanguṟu uṟilkutu ankunytjaku.\fig |src="tnACT18V16.tif" size="col" loc="p" ref="18:16"\fig* \v 17 Kaya ma-pakaṟa uṟilta nyangu wati ini Tjatjanitjanya panya paluṟu waḻi inmatjaku mayatja nyinangi. Kaya palunya witiṟa puḻkaṟa alatjiṯu pungangi waḻi panya kuutpa wangkapaingka uṟilta, ka mayatja Kaliyalu nyakula alatjiṯu wantingi pailwiyangku. \s1 Paulanya Antiyakalakutu Maḻaku Ankunytja. \p \v 18 Ka Paulanya ngura panya Kaṟintjala rawa nyinangi Jesuku walytja tjuṯangka. Munu palulanguṟu paluṟu tjananya wangkara wantikatira anu ngura Tjintjuṟiyalakutu, ka Akuwilanya pula Puṟitjilanya kuḻu palula tjungu anu. Ka ngura nyara Tjintjuṟiyala Paulalu kutjupa kutjupa palyantjikitjangku kalkuṉu Godala mununku mangka winki kaṯaṟa wiyaṉu, panya tjakangkuya alatji palyalpai Godala wangkara kalkuntjatjanungku. Ka palulanguṟu paluṟu tjana pautangka tatiṟa anu kakaraṟa manta Tjiṟiyaku. \v 19 Munuya ngura nguṟuritjangka wirkanu ngura ini Ipitjala munuya pautanguṟu ukalingu. Ka Paulanya anu Jew tjuṯaku waḻi inmatjakutu munu Jew tjuṯangka tjunguringkula tjukurpa Jesunyatjara tjanala wangkangi tjana kuliṟa Jesuku mulamularingkunytjaku. \v 20 Kaya paluṟu tjana palunya markuningi tjanala rawa nyinanytjaku, palu paluṟu wantingu. \v 21 Munu ankunytjikitjangku paluṟu tjananya wangkangu, “Ngula Godalu ngayunya witunnyangkampaṉa tjinguṟu nyuralakutu maḻaku pitjaku.” \v 22 Munu paluṟu Akuwilanya pulanya Puṟitjilanya nyara palula wantikatira pautangka piṟuku tatiṟa anu kakaraṟa uḻpaṟira ngura nyara Tjiitjaṟiyalakutu. \p Munu paluṟu uṟu puḻkangka rawa ankula ankula wirkanu Tjiitjaṟiyala manta panya Israelta, munu nyara palula pautanguṟu ukalingkula tjina anu Jerusalemalakutu. Munu ngura nyara palula paluṟu Jesuku walytja tjuṯa nyakula wangkara pukuḻmanangi. Munu palulanguṟu mapalku anu alinytjara ngura Antiyakalakutu. \v 23 Munu wirkaṟa ngura nyara palula tjukutjuku rawa nguwanpa nyinara piṟuku anu manta Kalaitjiyala pulala Puṟikiyalakutu. Munu paluṟu ngura tjuṯangka aṉangu panya Jesuku ngaṉmanypa walytjaringkunytja tjuṯa para-nyangangi, munu tjananya tjukurpa wangkara kuṉpuningi Jesunya rawangku tungun-tunguntu waṉantjaku. \s1 Apalatjanya Ngura Ipitjala Nyinanytja. \p \v 24 Ka wati Jew kutjupa ini Apalatjanya nyinangi Godaku tjukurku ninti puḻka. Panya wati nyanga paluṟu ngura Alika-tjantu-ṟiyala iṯi ngaringu manta panya Itjipala munu paluṟu Ipitjalakutu pitjangu nyinanytjikitja. \v 25 Ka kutjupangku palunya nintinu Mayatja Jesulawanu nyinanytjaku, ka paluṟu tjukurpa Jesunyatjara kurunpa winkingku pukuḻṯu wangkapai tjukaṟurungku alatjiṯu. Palu baptise-katinytja ngaṉmanyitja kutju kulilpai, panya John Baptistalu kuranguṟu kuṉṯaringkunyangka kutju baptise-katipai – pala palumpa kutju paluṟu ninti. \v 26 Munu ngura nyara Ipitjala wati panya paluṟu Jew tjuṯaku waḻi inmatjangka tjarpara tjanala rapangku alatjiṯu tjukurpa wangkangi. Ka Akuwilalu pula Puṟitjilalu kulinu paluṟu tjukurpa wangkanyangka munu pula wangkanyangka maḻangka palunya aḻṯira katingu pulampa waḻikutu munu pula palula utiṟa tjakultjunangi tjukurpa Jesunyatjara paluṟu kuliṟa puḻkaṟa nintiringkula uwankara tjukaṟurungku kulintjaku. \p \v 27 Ka nyara palulanguṟu Apalatjanya mukuringu manta nyara Akayalakutu ankunytjikitja. Kaya Jesuku walytja tjuṯangku kuliṟa pukuḻaringu, munuya lita palunyatjara walkatjuṟa ungkul'iyaṉu, Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku ngura nyara palula wirkankunyangka nyakula, wati panya palunya paṯaṟa pukuḻṯu mantjintjaku. Ka mulapaṯu Apalatjanya ngura nyara palulakutu pautangka tatiṟa anu, munu wirkaṟa paluṟu aṉangu Jesuku ngaṉmanypa walytjaringkunytja tjuṯangka Jesuku tjukurpa wangkangi, palunya tjananya kuṉpuntjikitjangku, panya paluṟu tjana ngaṉmanypa mulamularingu Godalu tjananya pukuḻtjungku kurunpa pampunnyangka. \v 28 Munu paluṟu Jew tjuṯangka tjukurpa Jesunyatjara wangkangi, kaya puṯu nguwanpa mulamularingangi munuya Apalatjala ngaparku wangkangi. Ka paluṟu Godaku tjukurnguṟu tjanala utiṟa wangkangi alatji, “Panya Godalu kalkuntjitjanya pitjangu aṉangu tjuṯa wankaṟunkunytjikitja. Nyanga paluṟu ini Jesunya.” Kaya aṉangu tjuṯangku paluṟu utingku wangkanyangka kuliningi, “Munta-uwa, mulapa Jesunya nganampa kalkuntjitja wirkanu Godalu iyantja.” \c 19 \s1 Paulanya Ipitjala Nyinanytja \p \v 1 Ka wati panya Apalatjanya ngura Kaṟintjala nyinanyangka Paulanya anu ngura nyara Ipitjalakutu munu wirkaṟa ngura nyara palula nyangu Jesuku walytja tjuṯa wati 12 munu minyma tjuṯa kuḻu munu paluṟu tjanala tjapinu, \v 2 “Nyura wanyu Kurunpa Miḻmiḻnga mantjinu Jesuku walytjaringkunytjatjanungku?” \p Kaya wangkangu, “Wiya, nganaṉa Kurunpa Miḻmiḻnga kulintja wiyaṯu. Wiyangka-palkula watarku nyinangi.” \p \v 3 Ka Paulalu tjanala wangkangu, “Palu kutjupangku nyuranya wanyu nyaa wangkara uṟungka tjarpatjuṟa baptise-katingu?” \p Kaya wangkangu, “Panya John Baptistalu ngaṉmanytju tjukurpa wangkara aṉangu tjuṯa baptise-katingi, nyara palu puṟunytjuṯu kutjupangku nganaṉanya baptise-katingi tjukurpa panya palunyaṯu wangkara.” \p \v 4 Ka Paulalu wangkangu, “Uwa, Johntu tjananya baptise-katingi tjana kuranguṟu kuṉṯaringkula Godalakutu maḻaku aṟuringkunyangka kutju. Palu paluṟu kutjupa kuḻu tjanala tjakultjunu alatji, ‘Ngayula maḻangka wati kutjupa pitjanyi, ka nyura uti nyara palumpa mulamularingama.’ Alatji Johntu wangkangu. Ka wati nyara paluṟu panya Jesunya.” \p \v 5 Kaya Paulalu alatji wangkanyangka kuliṟa mulamularingu, ka tjananya uṟungka baptise-katingu ini Mayatja Jesula. \v 6-7 Munu palulanguṟu Paulalu tjanala katangka maṟa tjunkula Godala tjapinu, ka Kurunpa Miḻmiḻnga tjanala unngu tjarpangu, kaya wangka kutjuparira wangka kutjupa kutjupa wangkangi munuya tjukurpa Godalanguṟu kulintjatjanungku kuḻu nintingku utiṟa tjakultjunangi wati panya 12-ngku. \p \v 8 Ka Paulanya ngura nyara palula piṟa maṉkurpa nyinangi, munu paluṟu rawa ankupai Jew tjuṯaku waḻi inmatjakutu, munu paluṟu rapangku alatjiṯu Tjukurpa Palya Godaku tjakultjunkupai aṉangu Jew tjuṯangka, paluṟu tjana kuliṟa Jesuku walytjaringkunytjaku. \v 9 Kaya aṉangu tjara mulamularingu, palu tjara kutjupangkuya kuliṟa alatjiṯu wantingu mulamularingkunytja wiyangku munuya aṉangu tjuṯangka miṟangka tungunpungkula Mayatja Jesuku tjukurpa tjanala tjakultjunkunyangka tjananya wiyanmanangi. Ka Paulalu tjananya wantikatira Jesuku panya walytjaringkunytja tjuṯa katingu munuya ankula kuulangka tjarpangu panya kuula nyara palula wati ini Taṟanatjalu nintilpai. Ka nyara palulalta Paulalu Godaku tjukurpa tjanala tjakultjunangi tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa. \v 10 Munu paluṟu kuḻi kutjara ngura nyara Ipitjala nyinara waḻi puḻka nyara palula aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa rawangku utiṟa wangkangi. Kaya Jew tjuṯangku, munu Jew wiya tjuṯangku kuḻu, manta Aitjala nyinanytja uwankarangku kulinu Mayatja Jesuku tjukurpa Paulalu wangkanytja. \s1 Kiipaku Katja Tjuṯa \p \v 11 Ka Godalu Paulalawanungku kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa witulyangku palyaningi. \v 12 Panya aṉangu tjuṯangku angkitji munu mantara kutjupa tjuṯa kuḻu Paulalu pampuntjitja pikatjara tjuṯakutu katingi, kaya mantara pampuṟa pika wiyaringkula uwankara palyaringangi, kaya palu puṟunypaṯu mamutjara tjuṯa kuḻu palyaringangi mamungku tjananya wantikatinyangka. \p \v 13 Palu wati Jew kutjupa tjuṯangku ngura tjuṯangka para-pitjaliṟa mamu tjuṯa aṉangu tjuṯanguṟu pakaltjingalpai ngangkaṟi puṟunytju. Munuya paluṟu tjana Paulalu mamu tjuṯa painnyangka kulintjatjanungku palu puṟunypaṯu Jesuku ini wangkara arkaṟa mamu aṉangu tjuṯanguṟu painingi alatji wangkara, “Ngalya-pakala! Nganaṉa Jesunya ini wangkara nyuntunya paini panya nganaṉa Paulalu alatji wangkanyangka kulinu munula palu puṟunytjuṯu paini.” \v 14 Panya wati 7-tuya nyanga alatjinganingi wati panya Kiipaku katja tjuṯangku. Kiipanya panya wati tjukurtjara kuranyitja. \v 15 Ka kunyu mamungku paluṟu tjana painnyangka kuliṟa ngapartji alatji tjanala wangkangu, “Ngayulu ninti Jesuku pulampa Paulaku, palu nyura wanyu yaalitja tjuṯa?” \v 16 Ka wati panya mamutjara paluṟu tjanalakutu ngalya-waṟarakatingu munu tjananya kuṉpu puḻkaringkula puḻkaṟa alatjiṯu pungkula pungkula tjanampa mantara kuḻu kaṯantaṟa minya-minyaṉu, kaya wati panya Kiipaku katja tjuṯa mantara kaṯalytjara waḻinguṟu pakaṟa wirtjapakaṉu pika tjuṯatjara. \p \v 17 Kaya ngura nyara Ipitjala nyinanytja tjuṯangku nyangatja kuliṟa puḻkaṟa alatjiṯu nguḻuringu Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu. Munuya palulanguṟulta Mayatja Jesunya puḻkaṟa waḻkuningi. \v 18 Munuya aṉangu tjuṯangku Jesuku mulamularingkunytjatjanungku tjuṯangka miṟangka pakaṟa tjananku tjakultjunangi panya paluṟu tjana kuḻu kura kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjatjanungku. \v 19 Ka panya Jesuku walytja kutjupa tjarangku ngaṉmanytju mamungku witulyankunyangka aṉangu tjuṯa initjunkupai. Panya paluṟu tjana nyiri rulamapi tjuṯa kanyiningi tjukurpa initjunkupaitjara. Munuya nyiri palunya tjananya uwankara ngalya-katira uṯuḻuṉu uṟilta waṟungka kutjantjikitjangku. Panya nyanga alatjiya palyaningi piṟuku initjunkunytja wiyangku wantinytjikitjangku. Munuya nyiri uwankara uṯuḻuṟa kantamilaṟa mani nampa nyakula wangkangu, “Nyangatja mani puḻkangka payamilantja, mani panya $50,000-ta.” Munuya paluṟu tjana aṉangu tjuṯangka miṟangka tilinu ka waṟu puḻkangka kampara wiyaringu.\fig |src="tnACT19V19.tif" size="col" loc="p" ref="19:19"\fig* \v 20 Ka nyara palulanguṟu Mayatja Jesuku tjukurpa ngura uwankarangka lipiringu alatjiṯu, panya aṉangu ngura winkitjangkuya kulinu munuya tjuṯa mulapa Jesuku walytjaringu. \p \v 21 Ka nyanganpa alatjirinyangka Paulalu kuliningi Jerusalemalakutu ankunytjikitjangku manta ini Matja-tuniyala pulala Akayalawanu. Munu paluṟu maḻpa tjuṯangka alatji wangkangu, “Ngayulu Jerusalemalakutu ankula nyara palulanguṟu ankuku ngura Rome-lakutu Jesuku walytja tjuṯa nyakunytjikitja.” \v 22 Munu paluṟu wati kutjara wiluṟara iyaṉu Timitjinya pulanya Iṟatjatjanya manta nyara Matja-tuniyalakutu, panya wati nyanga paluṟu pula palunya wiṟuṟa alpamilalpai. Ka Paulanya piṟuku unytju nyinangu ngura pala Ipitjala. \s1 Ipitjala Aṉangu Tjuṯa Pikaringkunytja \p \v 23 Kaya nyara palula-aṟangka aṉangu tjuṯa ngura panya Ipitjala puḻkaṟa alatjiṯu pikaringangi Jesuku walytja tjuṯaku tjana Jesuku aṟa waṉannyangka. \v 24 Ka ngura nyara palula palumpa tjanampa timpula puḻka ngaṟangi, ka palula unngu apu puḻka ngaṟangi ini Atimatjanya aṉangu tjuṯangku pitjala pupakatira palunya waḻkuntjaku. Ka wati kutjupa nyinangi ini Tumitu-ṟitjanya, munu paluṟu timpula nyara puḻka puṟunypa timpula kuḻuny-kuḻunypa tjuṯa tjiilpanguṟu palyalpai. Kaya wati kutjupa tjuṯa kuḻu palula tjungu waṟkarira timpula kuḻunypa tjuṯaṯu palyalpai. Kaya aṉangu tjuṯangku tjana palyantja tjuṯa payamilaṟa waḻi walytjangka walytjangka katira unngu tjunkupai palunya tjananya pupakatira waḻkuntjikitjangku. Kaya Tumitu-ṟitjalu tjana tjanalanguṟu mani puḻka mantjilpai. \p \v 25 Munu paluṟu tjiṉṯu kutjupa palumpa waṟka tjuṯa aḻṯingu munu wati panya tjiilpanguṟu palyalpai kutjupa tjuṯa kuḻu aḻṯira tjunguṉu. Munu tjanala wangkangu, “Kulilaya! Nyura panya ninti nganaṉa panya waṟka nyanganguṟu mani puḻka mantjilpai.\fig |src="WA03986b.tif" size="col" loc="p" ref="19:25-27"\fig* \v 26 Palu kuwari nyanga Paulalu pitjala aṉangu tjuṯangka tjakultjuṟa kuraṉu alatji wangkara, ‘Nyanganpa panya watingku palyantja god ngalypa-ngalypa mulamula wiya.’ Alatji wangkara paluṟu aṉangu ngura winkitja kuraṉu ngura nyanga Ipitjala nyinanytja tjuṯa kutju wiya, palu aḻa lipitja manta Aitjala nyinanytja tjuṯa kuḻukuḻu. Kaya alatji wangkanyangka kulintjatjanungku kuwari Tayananya waḻkulwiyangku wantingi. Ka nyura nyakunytjatjanungku nintingku kulini. \v 27 Ka tjinguṟu kuwari aṉangu tjuṯangku nganaṉa nyanga palyantja tjuṯa wantiku payamilantja wiyangku, kala palulanguṟu mani puṯu palyalku, munula yaaltjiriku mani nganampa wiyaringkunyangka? Panya manta winkitjangkuya Tayananya mirawaṉira waḻkulpai god puḻka kuliṟa. Kaya kuwari palunya uwankarangku anaṟa wantiku Paulalu wangkanyangka kulintjatjanungku. Kala nyaalku paluṟu tjana Tayananya wantinytjaku-tawara munu timpulakutu kuḻu pitjawiyangku wantinytjaku-tawara?” \p \v 28 Kaya wati panya tjiilpanguṟu palyalpai tjuṯangku paluṟu wituwituṟa wangkanyangka kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu munuya puḻkaṟa alatjiṯu mirara wangkangi, “Tayananya kutju witulya puḻka mulapa nganampa nyinanyi ngura nyanga Ipitjanya nguraṟa tjuṯaku!” \v 29 Kaya nyara palulanguṟu Ipitjanya nguraṟa uwankara puḻkaṟa alatjiṯu pikaringangi munuya wati kutjara witiṉu ini Kayatjanya pulanya Aṟi-tjakatjanya, panya wati nyanga paluṟu pula Paulala tjungu pitjangu ngura panya Matja-tuniyalanguṟu. Kaya palulanguṟu pulanya witiṟa wala puḻkangku katingu waḻi panya aṉangu tjuṯa tjunguringkupaikutu tawunungka panya nguṟurpa. \v 30 Ka Paulanya mukuringangi aṉangu panya palula tjanala ankula wangkanytjikitja, palu Jesuku walytja kutjupa tjuṯangkuya palunya markuningi. \v 31 Kaya mayatja kutjupa tjuṯa palumpa maḻpa tjuṯa nyinangi ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa munuya paluṟu tjana aṉangu kutjupa wituṟa iyaṉu ankula Paulanya wangkara nguḻutjunkunytjaku waḻi panya palulakutu ankunytjaku-tawara. \p \v 32 Kaya waḻi nyara palula aṉangu tjuṯangku puṯu kuliṟa mirara wangkara waṉingi. Tjarangku tjarangkuya wangkangi aṟa kutjupa kutjupa, munuya puṯu tjukaṟurungku kuliṟa alatji wangkangi, “Nyaakula nyangatja tjunguringu winki mulapa?” \v 33 Kaya aṉangu Jew tjuṯangku wati kutjupa ini Alika-tjantanya wangkara wituwituṉu kuranyunguṟu ngaṟala aṉangu tjuṯangka wangkanytjaku. Ka paluṟu mulapa manyirka katuringu tjanala wangkanytjikitja. \v 34 Palu tjana nintingku palunya ngurkantanu paluṟu kuḻu panya wati Jew. Kaya nyakula wantira rawangku alatjiṯu puḻkaṟa mirara wangkangi tjungungku, “Tayananya kutju witulya puḻka mulapa nganampa nyinanyi ngura nyanga Ipitjanya nguraṟa tjuṯaku!” \p \v 35 Ka paluṟu tjana rawaṯu miranyangka wati ngura nyara palumpa mayatja puḻkangku tjananya paiṟa pilunmanu munu wangkangu, “Ipitjanya nguraṟa tjuṯa kulilaya! Manta winkingkaya aṉangu winki ninti alatjiṯu nyinanyi panya Tayananya god witulya puḻka nyinanyi ngura nyanga Ipitjala. Panya paluṟu ilkaṟinguṟu punkaṉu ngura nyangangka ka panyala palunya munu palumpa timpula puḻka aṯunymankupai.\fig |src="cn02004B.tif" size="col" loc="p" ref="19:35-40"\fig* \v 36 Ka kutjupangku aṟa nyanga palunya puṯu wiyanmananyi. Panya mulapa paluṟu nyangangka kuwari nyinanyi. Ka nyura uti palulanguṟu pilunarima munuya aṉangu kutjupa mapalku pikaringkula pungkula iluntankunytjikitjangku kulintja wiyangku wantima. \v 37 Palu nyaaku nyura wati nyanga palunya pulanya ngalya-katingu nyangakutu, panya paluṟu pula nganampa god Tayananya anaṟa kuranmankunytja wiyaṯu, munu pula palumpa timpulanguṟu kutjupa kutjupa kutitjunkunytja wiyaṯu. \v 38 Palu uti Tumitu-ṟitjalu tjana wati nyanga pulanya wangkanytjikitja mukuringkulampa kuutpakutu katima, munu nyara palulalta wati mayatja tjuṯangka tjakultjunama palunya pulanya kura ngurkantankunytjaku, ka paluṟu tjanalta purkaṟangku nyakula kuliṟa ngurkantanama. \v 39 Munu tjinguṟu nyura tjukurpa kutjupa utingku wangkanytjikitja mukuringkulampa nguraku mayatja tjuṯakutu kati paluṟu tjana tjunguringkula purkaṟangku wangkara kulintjaku. \v 40 Panya nyura kuwari wiyanguṟu alatjiṯu pikaringkula mirara waṉingi. Kala nganaṉa uwankarangku ngurpangku puṯu kulini. Ka tjinguṟu mayatja puḻka Tjiitjalu nyara Rome-ala nyinapaingku nyangatja kulintjatjanungku ngayula tjapilku. Kaṉa nyaa palula wangkaku? Wiya, ngayulu kuḻu puṯu kulilku palula utingku tjakultjunkunytjikitjangku, panya nyura wiyanguṟu alatjiṯu ngunti pikaringkula mirara waṉingi.” \v 41 Munu wangkara wiyaringkula aṉangu uwankara wituṉu ngurakutu ankunytjaku. \c 20 \s1 Paulanya Matja-tuniyala Pulala Kuṟitjalakutu Ankunytja \p \v 1 Ka pika panya paluṟu wiyaringkunyangka Paulalu aḻṯingu Jesuku walytja tjuṯa pitjala tjunguringkunytjaku. Munu tjananya wangkara kuṉpuningi Jesunya rawangku tungun-tunguntu waṉantjaku munu wangkara wiyaringkula tjananya tjakuṟiṟa wantikatira ma-pakaṉu alinytjara wiluṟara manta Matja-tuniyalakutu. \v 2 Munu manta nyara palula wirkaṟa, paluṟu ngura tjuṯangka para-pitjaliṟa aṉangu panya Jesuku ngaṉmanypa walytjaringkunytja tjuṯa, palu puṟunytjuṯu nyakula wangkara kuṉpuningi. Munu palulanguṟu ngulalta uḻpaṟira ankula manta ini Kuṟitjala wirkanu. \v 3 Munu paluṟu ngura nyara palula piṟa maṉkurpa nyinangi. Munu paluṟu kulinu manta panya Tjiṟiyalakutu pautangka maḻaku ankunytjikitjangku. Palu Jew tjuṯangkuya kampangkaṯu wangkara kuliningi palunya iluntankunytjikitjangku. Ka paluṟu kulinu kutjupangku palula tjakultjunkunyangka munu palulanguṟu kulinu aṟawanuṯu maḻaku ankunytjikitjangku manta panya Matja-tuniyalawanu. \v 4 Kaya wati nyanganpa palula tjungu anu, wati ini Tjapatanya Paiṟatjaku katja ngura ini Paṟiyanya nguraṟa, munu wati Tjitja-lanikanya nguraṟa kutjara kuḻu ini Aṟi-tjakatjanya pula Tjikan-tatjanya munu wati kutju Tuupilanguṟu ini Kaiyatjanya munu wati kutjara Aitjalanguṟu ini Titjikatjanya pula Tuṟu-pimatjanya munu wati Timitjinyalta. \v 5 Nyanga paluṟu tjanaya kuranyu anu munuya nyinara nganampa paṯaningi ngura nyara Tuṟuwatjala wirkaṟa.\f * \fr 20:5 \fr*\ft Verse 5 wangkanyi \ft*\ft \+it nganaṉa\+it* panya nyanga palula-aṟangka wati panya Luke-anya Paulala piṟuku tjunguringu munu palula tjanala para-ngaṟangi.\ft*\f* \v 6 Kala nganaṉa ngura Pilipaila nyinangi Jewku panya inma ini Mai Piltjanya wiyaringkunytjaku paṯaṟa. Munula palulanguṟu pautangka tatiṟa kakaraṟa ma-pakaṉu Tuṟuwatjalakutu munula tjiṉṯu 5-nguṟu ngura palula ma-wirkaṟa panya tjanala tjunguringu, munula tjiṟirpi 7 nyinangi ngura nyara palula. \s1 Wati Ini Yuti-katjanya Ilunyangka Wankaṟa Pakaltjingantja Ngura Tuṟuwatjala \p \v 7-8 Munula Saturday tjiṉṯu tjarpanyangka waḻi waṟangka tatiṟa ruuma katutjangka inmaku tjunguringu mai kuḻu ngalkula Jesunya kulintjikitja. Ka Paulalu nyara palula tjukurpa wangkangi aṉangu tjuṯangka munu mungawinki ankunytjikitjangku paluṟu rawangku alatjiṯu tjanala tjukurpa tjakultjunangi, ka munga kulturingu. Ka ruuma nyara katutja palula tili tjuṯa kampangi.\fig |src="tnACT20V07.tif" size="col" loc="p" ref="20:7-9"\fig* \v 9 Ka wati kutjupangku ini Yuti-katjalu winta aḻangka nyinara tjukurpa wangkanyangka kuliṟa kuliṟa nyuurukatingu munu kunkunpa puḻkaringkula paluṟu katunguṟu alatjiṯu mantangka punkaṉu. Kaya aṉangu tjuṯa palunya mantjintjikitja waḻi katunguṟu warpungkula ukalingu, munuya wirkaṟa palunya mantjiṟa nyangu, “Ilunytjampal nyangatja!” \p \v 10 Palu Paulanya kuḻu katunguṟu ukalingu munu wati panya palula katuku waṯungaṟakatira palunya ampuṟa tjanala wangkangu, “Tjituṟu-tjituṟurinytja wiyaya nyinama! Paluṟu ilunytja wiyaṯu. Wanka nyangatja.” \v 11 Munu palula maḻangka Paulanya tjana maḻaku tatinu ruuma panya palulakutu, munuya mai tjungungku ngalkuṉu. Munu palulanguṟu Paulalu piṟuku tjukurpa tjanala wangkangi rawangku alatjiṯu, ka tjiṉṯu ngalya-pakaṉu. Ka palulanguṟu Paulanya anu. \v 12 Kaya wati panya punkaṟa ilunytjanya ngurakutu wanka katingu munuya uwankara pukuḻpa mulapa nyinangi. \s1 Tuṟuwatjalanguṟu Pautangka Ankunytja Ngura Malitatjalakutu \p \v 13 Ka Paulanya tjina anu uḻpaṟira ngura ini Aitjatjalakutu. Kala nganaṉa pautangka tatiṟa kuranyu anu munula wirkaṟa palumpa paṯaningi ngura nyara palula. Panya Paulalu nganaṉanya ngaṉmanytju wangkangu ngura nyara palula wirkaṟa palunya paṯaṟa mantjintjaku. \v 14 Munu paluṟu ngula wirkaṟa nganaṉala tjunguringu. Kala nyara palulanguṟu tjungu anu pautangka tatiṟa ngura ini Mitilintakutu. \v 15 Munula palulanguṟu mungawinki pautangka piṟuku anu uḻpaṟira, munula ankula mungartjirira manta tjukutjukungka ini Kiyatjala wirkanu munula nyara palula ngaringi. Munula mungawinki piṟuku pautangka tatiṟa ma-pakaṉu uḻpaṟira munula Ipitjala itiwanu ankula mungartji wirkanu manta tjukutjukungka ini Tjaimatjala. Munula nyara palulanguṟu mungawinki anu kakaraṟa manta puḻkakutu munula mungartjilta wirkanu ngura ini Malitatjala Ipitjalakutu ankunytja wiyaṯu, munula pautanguṟu ukalingu. \v 16 Tjinguṟula Ipitjalakutu anama palu Paulanya Jerusalemalakutu warpungkula ankunytjikitja mukuringangi, panya ngura nyara palula tjiṉṯu ilaringangi inma puḻka Pintikatja ngaṟanytjaku. Ka nyara palulanguṟu paluṟu mukuringkunytja wiya manta nyara Aitjala rawa nyinanytjikitja. \s1 Paulalu Wati Ipitjanya Nguraṟa Aṯunymankupai Tjuṯa Tjakuṟinkunytja \p \v 17 Munu Paulalu ngura nyara Malitatjalanguṟu wangka iyaṉu ngura Ipitjalakutu alatji wangkara, “Jesuku walytjapiti aṯunymankupai tjuṯa! Uti nyura pitjala ngayula unytju tjunguringama ngura nyangangka.” \v 18 Kaya aṉangu panya paluṟu tjana mulapaṯu pitjangu. Ka Paulalu tjanala wirkankunyangka wangkangi,\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="20:18"\fig* “Kulilaya! Nyura panya uwankaraku ninti, panya ngayulu nyurala ngaṉmanypa wirkanu ngura nyanga palula Aitjala, munu panya nyura ngayunya nyangangi ngayulu nyurala tjungu rawa nyinara waṟkarinyangka. \v 19-20 Ka panyaṉiya Jew kutjupa tjarangku ngayunya anaṟa kuraṟa pungangi, ka ngayulu tjituṟu-tjituṟurira ulangi. Panya ngayulu purkaṟanytju alatjiṯu tjituṟu-tjituṟuwanu Mayatja Jesuku rawa waṟkaringi wantinytja wiya alatjiṯu. Ngayulu tjukurpa wangkangi uṟilta aṉangu tjuṯangka munuṉa nyurampa waḻingka unngu kuḻu wangkangi aṉangu maṉkurta. Munu ngayulu nguḻu wiyangku Godaku tjukurpa uwankara nyurala nintiningi tjara kutjupa kutitjuṟa kanyintja wiyangku nyura uwankara kuliṟa kuṉpuringkunytjaku. \v 21 Munuṉa aṉangu uwankarangka rawangku wangkapai Jew tjuṯangka munu Jew wiya tjuṯangka kuḻu tjana kura palyantjatjanungku wantira kuṉṯaringkula Godalakutu pitjanytjaku munu Jesuku Christaku mulamularingkunytjaku. Uwa, nyura ninti nyanga palumpa tjanampa. \p \v 22 “Ka ngayulu kuwari ananyi Jerusalemalakutu Kurunpa Miḻmiḻṯu witunnyangka, palu ngayulu ninti wiya nyaaringkuku ngayulu ngura nyara palula wirkankula. \v 23 Panya ngayulu ngura uwankarangka para-pitjalinkunyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu ngayunya nintiṟa nguḻutjunkupai tjana ngayunya ngula mantjiṟa tjailangka tjarpatjunkunytjaku ngura nyara Jerusalemala. \v 24 Palu ngayulu puḻkaṟa nguḻuringkunytja wiya. Ngayulu mukuringanyi waṟka nyanga Godalu ngayunya ungkunytjitja waṟkarira wiyantjikitja kutju. Panya paluṟu ngayunya wituṉu aṉangu tjuṯangka Tjukurpa Palya Jesunyatjara tjakultjunkunytjaku, panya paluṟulanya nganaṉanya mukulyangku wankaṟunu. \p \v 25 “Uwa, panya ngayulu rawa para-pitjalinangi ngura tjuṯangka munuṉa aṉangu uwankarangka Godaku tjukurpa tjakultjunangi, tjukurpa panya Godalu aṉangu tjuṯa walytjanmaṟa kanyintjitja. Palu kuwari panya ngayulu ananyi, kaṉi nyura piṟuku yunpa nyakunytja wiyaringkuku. \v 26 Ka nyangaṉa kuwari nyurala puḻkaṟa wangkanyi. Tjinguṟu kutjupa tjuṯangku Godaku tjukurpa kuliṟa Jesuku mulamularingkunytja wiyangku wantiku munuya palulanguṟu tjiṉṯu maḻatjangka Godaku ngurangka puṯu tjarpaku. Munuya tjinguṟu ngayunya wangkaku, ‘Nyangangkulanya ngaṉmanytju wangkanytja wiyangku wantingi.’ \v 27 Palu wiya, ngayulu panya nyurala wangkangi alatjiṯu Godalu wangkanytja uwankara nyura kuliṟa palula wangaṉarangku kulintjaku. \v 28 Kayanku walytjangku walytjangku puḻkaṟa aṯunymanama ngunti kuliṟa kuraringkunytjaku-tawara munuya Jesuku walytja kutjupa tjuṯa kuḻu wiṟuṟa aṯunymanama, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya tjunu palunya tjananya aṯunymaṟa kanyintjaku. Panya Jesunya Godaku katja puṉu kaṯakutjarangka ilura milkaḻi tjutingu palumpa tjanampa ngalkilpa, ka nyara palulanguṟu panya Godalu tjananya walytjanmanu. Kaya palulanguṟu tjananya wiṟuṟa aṯunymanama. \v 29 Panya ngayulu nintingku kulini ngayulu ankunyangka maḻangka aṉangu panya kutjupa tjuṯangku papa pikaṯi tjuṯa puṟunytju pitjala Jesuku walytja tjuṯa kurakuraṟa katiku tjana ngunti kuliṟa iwara kutjupa waṉantjaku. \v 30 Panya ngula nyuralanguṟu kutjupa tjarangku Jesuku walytja tjuṯa tjukurpa ngunti wangkara mukumukulku palunya tjananya waṉantjaku, kaya palunya tjana waṉalku. \v 31 Kayanku puḻkaṟa aṯunymanama munuya panyatja kulinma watarkuriwiyangku, panya ngayulu nyurala mungangka kaḻaḻa kuḻu tiṯutjarangku tjakultjunangi kurunpa ulara, panya ngayulu nyurala tjungu kuḻi maṉkurpa nyinangi rawa alatjiṯu. \p \v 32 “Palu ngayulu nyanga kuwari nyuranya wantikatinytjikitjangku Godala tjapini, ka paluṟu nyuranya rawangku aṯunymaṟa kanyilku. Ka nyura tjukurpa panya Jesunya nganampa ngalkilpa ilura pakantjitja kuliṟa witulyarira kuṉpu nyinaku. Ka ngula Godalu nyuranya tjukurpa nyanga palumpa mulamularingkunyangka mantjiṟa palumpa walytja kutjupa uwankarangka tjunguṟa tiṯutjarangku kanyilku ngura ilkaṟitjangka. \p \v 33 “Ngayuluṉa aṉangu kutjupangku mani munu mantara wiṟu tjuṯa kanyinnyangka nyakula mantjintjikitjangku kulilpai wiya. \v 34-35 Panya nyura ninti, ngayulu walytjangku maṟangku kutjupa kutjupa tjuṯa palyaningi manikitjangku ngayuku maiku munu mantaraku. Waintaṟa nguwanpaṉa mani palyaningi ngayuku maḻpa tjuṯaku kuḻu. Munu panyaṉa alatji palyaṟa nyuranya nintiningi nyura ngapartji puḻkaṟa waṟkarinytjaku munu mani mantjiṟa nyuranku kutju kulintja wiyangku ngaḻṯutjara tjuṯa kuḻu ungkunytjaku. Munuya kulinma panya Mayatja Jesulu wangkanytjitja, panya alatji paluṟu wangkangu, ‘Kutjupangku nyuranya ungkunyangkampa nyura unytju tjukutjuku kutju pukuḻariku, palu nyura aṉangu kutjupa ungkulampa nyura puḻkaṟa mulapa pukuḻariku.’” \p \v 36 Ka Paulalu tjanala wangkara wiyaringkunyangka paluṟu tjana uwankarangku tultjungaṟakatira Godala tjapiningi.\fig |src="WA03987b.tif" size="col" loc="p" ref="20:36"\fig* \v 37-38 Munuya tjapiṟa wiyaringkula palunya tjakuṟiṟa tjituṟu-tjituṟurira ampuṟa nguku kutjara nyunytjuṟa ulangi. Panya paluṟu tjanala alatji wangkangu, “Nyanganguṟu nyura ngayunya piṟuku nyakunytja wiyaringkuku.” Kaya nyara palunya kulintjatjanu puḻkaṟa alatjiṯu tjituṟu-tjituṟuringu. Kala palulanguṟu Paulanya nganaṉa pautakutu ma-pitjangu. Kaya paluṟu tjana nganaṉanya waṉaṉu pautangka tatinnyangka tjakuṟiṟa iyantjikitjangku. \c 21 \s1 Paulanya Jerusalemalakutu Ankunytja \p \v 1 Munula tjananya tjakuṟinkula wiyaringkula pautangka tatiṟa tjukaṟuru anu uḻpaṟira manta tjukutjuku ini Kaatjalakutu. Munula ngarira mungawinki kakaraṟa anu manta tjukutjuku kutjupa ini Ruutilakutu, munula nyara palulanguṟu anu Pataṟakulta manta panya puḻkakutu. \v 2 Munula ngura nyara palula nyinara pauta kutjupa nyangu manta ini Panitjiyalakutu ankunytjikitja ngaṟanyangka. Kala pauta panya palula tatiṟa ma-pakaṉu manta panya Panitjiyalakutu. \v 3 Munula ankula ankula manta ini Tjaipuṟitjala uḻpaṟirawanu anangi palula wirkankunytja wiyaṯu. Munula palulanguṟu manta panya Tjiṟiyalakutu anu munula mantangka wirkaṟa ukalingu ngura ini Tayala. Panya ngura nyara palulaya pautanguṟu katinyangka kutjupa kutjupa tjuṯa mantjiṟa mantangka tjunkupai tjuwa tjuṯangka tjunkunytjaku. \p \v 4 Kala tjana kutjupa kutjupa tjuṯa pautanguṟu mantjiṟa tjunkunyangka paṯaṟa ankula nyangu Jesuku walytja tjuṯa, kalanya paluṟu tjana wiṟungku mantjiṟa palumpa tjanampa ngurangka tjiṉṯu 7 kanyiningi. Munuya paluṟu tjana Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka Paulanya markuṉu Jerusalemalakutu ankunytja wiyaku. \v 5 Palu pauta panya ritiringkunyangka nganaṉa ngura nyara palunya wantikatira anu uṟu puḻkakutu pautangka tatintjikitja, kalanya Jesuku walytja winkingku waṉaṉu tjitjingku minymangku kuḻu. Kala nyara palula wirkaṟa nganaṉa uwankara mantangka tultjungaṟakatingu uṟu puḻkangka itingka munula Godala tjapiningi. \v 6 Munula palulanguṟu palunya tjananya tjakuṟiṟa wiyaringkula tatinu pautangka, kaya tjana ngurakutu maḻaku anu. \p \v 7 Munula nyara palulanguṟu Tayanya wantikatira uḻpaṟira anu munula ngura ini Talamaitjala wirkanu. Munula ngura nyara palula pautanguṟu ukalingkula piṟuku Jesuku walytja tjuṯa nyakula wangkara pukuḻmanangi munula tjanala tjunguringkula nyinangi tjiṉṯu kutju.\fig |src="tnACT21V08.tif" size="col" loc="p" ref="21:7-8"\fig* \v 8 Munula mungawinki piṟuku tatiṟa ma-pakaṉu uḻpaṟira ngura ini Tjiitjaṟiyalakutu, munula nyara palula wirkaṟa mantangka ukalingu munula wati ini Philipaku waḻikutu ankula palula nyinangi. Panya wati nyanga paluṟu Tjukurpa Palya Jesunyatjara para-pitjaliṟa tjakultjunkupai aṉangu ngurpatja tjuṯangka. Panya palunyaya ngaṉmanytju ngurkantanu Jerusalemala wati panya 6 kutjupangka tjungu Godaku waṟka palyantjaku. \v 9 Ka paluṟu uṉṯalpa kutjara kutjaratjara panya tjananya watingku aḻṯinytja wiyaṯu. Ka paluṟu tjana Godaku wangkatjara tjuṯa, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangkaya Godaku tjukurpa tjukaṟurungku wangkapai. \p \v 10 Kala ngura nyara palula tjiṉṯu maṉkurpa nyinanyangka wati wangkatjara kutjupa pitjangu ini Aka-patjanya manta Judealanguṟu. \v 11 Munu paluṟu nganaṉalakutu pitjala Paulaku pilta mantjinu mununku walytjangku tjina munu maṟa kuḻu karpiṟa nganaṉala wangkara nintiningi alatji, “Kurunpa Miḻmiḻṯuṉi kuwari wangkangu panya Jerusalemala wati Jewku mayatja tjuṯangkuya kunyu wati pilta nyangaku walytja witiṟa karpilku munuya palunya ungkuku wati panya Jew wiya tjuṯa pungkunytjaku.” \p \v 12 Ka nganaṉa nyanga palunya kuliṟa Paulanya puḻkaṟa wangkara markuningi Jerusalemalakutu ankuwiyangku wantira nyinanytjaku. Kaya Jesuku walytja ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangku kuḻu palu puṟunypaṯu palunya markuningi. \v 13 Munuya uwankara palumpa ulangi. Ka Paulalu wangkangu, “Wiya, wantimaya ngayuku ulanytja wiyangku, panya nyura ngayuku ularampa ngayunya kurunpa puḻkaṟa tjituṟu-tjituṟunanyi. Palyantiṉiya ngayunya Mayatja Jesuku tjukurpa wangkanyangka tjailangka karpiṟa tjarpatjunama, palu ngayulu rapa alatjiṯu ngaṟanyi. Tjinguṟuṉiya ngayunya palumpa waṟka palyannyangka pungkula iluntanama, palu ngayulu nguḻuringkunytja wiya alatjiṯu ngura nyara Jerusalemala ankula ilunytjikitja.” \p \v 14 Kala Paulanya puṯu markuntjatjanungku wantingu, munula wangkangu palula alatji, “Wiya palya, Mayatja Jesulu paluṟunku kulintjatjanungku palyaṉi.” \p \v 15 Munula nyara palulanguṟu nganaṉa ritiringkula Jerusalemaku ma-pakaṉu. \v 16 Kaya Jesuku walytja kutjupa tjuṯa nganaṉala tjunguringkula anu, panya Tjiitjaṟiyanya nguraṟa tjuṯa, munuya nganaṉanya katingu wati ini Nathanku waḻikutu nyara palula nyinanytjaku. Panya wati nyara paluṟu ngura Tjaipuṟitjanya nguraṟa munu panya ngaṉmanypa mulapa Jesuku walytjaringu. \s1 Paulanya Jamesalakutu Ankunytja \p \v 17 Ka nganaṉa Jerusalemala wirkankunyangka Jesuku walytja tjuṯangku nganaṉanya nyakula pukuḻarira paṯaṟa mantjinu. \v 18 Ka mungawinki Paulanya nganaṉala tjungu anu Jamesanya nyakunytjikitja,\f * \fr 21:18 \fr*\ft Jamesanya panya Jesuku maḻanypa, munu paluṟu lita walkatjunu Jesuku walytja tjuṯaku tjana nyakula kuliṟa kuṉpuringkunytjaku. Ka lita paluṟu kuwari ngaṟanyi nganampa Bible-ta.\ft*\f* kaya wati panya aṯunymankupai tjuṯa kuḻu palula tjungu nyinangi. \v 19 Ka Paulalu kuwari wirkankunytjatjanungku tjanala tjakultjunangi uwankara Godalu palulawanungku Jew wiya tjuṯangka palyantja, panya paluṟu ngura tjuṯangka para-pitjaliṟa tjukurpa Jesunyatjara wangkangi, munu kutjupa kutjupa puḻka tjuṯa tjanala palyaningi, kaya Jew wiya tjuṯa Jesuku walytjaringangi. \p \v 20 Kaya Jamesalu tjana nyanga palunya kuliṟa Godanya mirawaṉingu munuya Paulala ngapartji wangkangu alatji, “Uwa, walytja wiṟu! Nyuntu ninti panya aṉangu Jew tjuṯa mulapaya Jesuku walytjaringu ngaṉmanypa munuya paluṟu tjana uwankara tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitjangka wangaṉarangku kulintjikitja puḻkaṟa mukuringkupai. \v 21 Ka panya nyuntu ngura kutjupa tjuṯakutu anu para-pitjaliṟa Godaku tjukurpa tjakultjunkunytjikitja manta nyanga Judealawanungku wiya manta kutjupa tjuṯawanungku. Munu panyan mulapa aṉangu uwankarangka tjakultjunangi Jew tjuṯangka munu kutjupa tjuṯangka kuḻukuḻu. Ka panya ngura nyanga Jerusalemala aṉangu Jew panya Jesuku walytjaringkunytja tjuṯangku kulinu nyuntu kunyu ngura nyara palula tjanala Jew tjuṯangka alatji wangkangi, ‘Moseku tjukurpaya kuliṟa wantima munuya nyurampa tjitji nyiṯayira tjuṯa watintja wiyangku wantima. Munuya Jew tjuṯaku aṟawanu nyinanytja wiyariwa.’ Alatjila tjana ngunti tjakultjunkunyangka kulinu panya nyuntu Jew wiya tjuṯangka wangkanytja-palku, munuya palulanguṟu kuwari nyuntumpa kuraringanyi. \v 22 Munuya kulinu nyuntu kuwari pitjanytja munuya tjinguṟu nyuntunya pungkunytjikitja mukuringkuku. Kala nganaṉa nyaalku nyuntunya wankaṟunkunytjikitja? \v 23 Palu wanyu kulila, munu nyanga alatji palyala! Panya nyangatjaya wati Jesuku walytja kutjara kutjara ngaṟanyi, panya paluṟu tjana Godala wangkara kalkuṉu, ka tjananku kalkuntjatjanungku minangka kurpintjaku ngaṟanyi Moseku panya tjukurwanungku. \v 24 Ka nyuntu tjanala tjunguringkula ara timpulakutu munu paluṟu tjana puṟunytju tjungungku palyanma Moseku aṟawanungku. Munu nyuntu maningka payamilanma wati tjukurtjarangku nyuranya mangka kaṯaṟa wiyantjaku. Ka nyara palulanguṟu Jew panya Jesuku walytjaringkunytja tjuṯangku nyuntu alatji palyannyangka nyakula pukuḻariku munuya nyuntunya kulilku, ‘Munta-uwa! Nguntilanyaya tjakultjunu Paulalu Moseku tjukurpa wiyanmankunyangka-palku. Panya nyangatja paluṟu Moseku tjukurpa wangaṉarangku kulini wantinytja wiyangku.’ Paluṟu tjana alatji nyuntunya kulilku munuya nyuntumpa pukuḻariku. \p \v 25 “Ka panya aṉangu Jew wiya tjuṯa Jesuku mulamularingkunyangka nganaṉa ngaṉmanytju tjanampa lita walkatjuṟa iyaṉu munu panyala litangka aṟa maṉkurpa kutju walkatjuṟa tjananya painu nyanga alatji, kuka panya god ngalypa-ngalypa ungkunytjitja ngalkuwiyangku wantinytjaku, munu milkaḻi tjikintja wiyangku wantinytjaku, munu kuka milkaḻitjara kuḻu ngalkuwiyangku wantinytjaku, munu aṉangu kutjupangka ngunti ngariwiyangku wantinytjaku. Alatjila tjanala ngaṉmanytju wangkangu litangka walkatjuṟa.” \p \v 26 Ka alatji wangkanyangka Paulalu wangaṉarangku kulinu munu mungawinki pakaṟa wati panya kutjara kutjarangka tjunguringkula anu aṟa panya palunya palyantjikitja Moseku panya tjukurwanungku. Munu paluṟu tjana palyantjatjanungku timpulangka tjarpara wati tjukurtjarangka tjakultjunu panya tjiṉṯu 7-nguṟu tjananku kuka katinytjikitjangku pungkula tiliwakaṟa Godanya ungkunytjaku. \s1 Paulanya Timpulangka Witintja \p \v 27 Ka tjiṉṯu panya 7 ngaṟala nguwanpa wiyaringkunyangka wati Jew manta Aitjanya nguraṟa tjuṯangku Paulanya nyangu timpulangka unngu ngaṟanyangka. Munuya aṉangu tjuṯangka para-wangkara tjananya aḻṯira wituwituningi tjunguringkula Paulaku pikaringkunytjaku, munuya mulapaṯu palunya witiṉu. \v 28 Munuya mirara aḻṯingi kutjupa tjuṯa kuḻu alatji wangkara, “Wati Israelkunu tjuṯa! Pitjalalanya alpamilala! Wati panya paluṟu nyangatja, panya aṉangu ngura winkitja wituwitulpai nganampa Israelkunu tjuṯaku kuraringkunytjaku, munu Moseku tjukurpa kuḻu kuranmankunytjaku munu timpula nyangaku kuḻu kuraringkunytjaku. Munu nyanga kuwari wati Jew wiya maṉkurpa ngalya-tjarpatjunu timpulaku yaata unngutjangka, kala nganaṉa nyakula miiḻaraṉu nyanga alatji paluṟu palyannyangka.” \v 29 (Nyanga palunyaya wangkangu panya Paulalu wati Jew wiya Ipitjanya nguraṟa ini Tuṟu-pimatjanya ngalya-katingu ngura Jerusalemalakutu, kaya paluṟu tjana ngunti kuliningi paluṟu timpulaku yaata unngutjangka tjarpatjunkunyangka-palku, panya Jew wiya tjuṯa nyara palula unngu tjarpanytjaku wiya ngaṟangi.) \p \v 30 Kaya ngura nyara Jerusalemanya nguraṟa tjuṯa mulapa kuliṟa puḻkaṟa mirpaṉaringu Paulaku munuya uwankarangku ngalya-wirtjapakaṟa palunya witiṟa timpulanguṟu uṟilkutu iṯarikatingu, ka tjanala maḻangka kaita panya mapalku patiringu. \v 31 Kaya aṉangu panya tjuṯangku Paulanya pungkula nguwanpa iluntanangi, ka tjaultji tjuṯaku mayatjangku kulinu aṉangu winki pikaringkunyangka. \v 32 Munu paluṟu mapalku wangkangu wati tjaultji tjuṯaku mayatja maṉkurta tjanampa tjaultji tjuṯa mantjiṟa mapalku katinytjaku aṉangu tjuṯakutu munu paluṟu kuḻu tjanala tjunguringkula anu. Munuya mapalku wirtjapakaṟa nyangu aṉangu tjuṯa mulatu kapuṯungku ngaṟala Paulanya pikangku pungkunyangka. Ka aṉangu panya tjuṯangku tjaultji tjuṯa pitjanyangka nyakula palunya wantingu pungkunytja wiyangku.\fig |src="tnACT21V32.tif" size="col" loc="P" ref="21:31-32"\fig* \p \v 33 Ka tjaultjiku mayatjangku ilaringkula wangkangu palumpa tjaultji kutjarangka palunya witiṟa tjiina kutjarangka karpintjaku. Munu paluṟu aṉangu tjuṯangka tjapinu, “Wati ngananya nyangatja? Nyaa wanyu paluṟu palyaṉu, ka nyura palunya pungangi?” \p \v 34 Kaya tjarangku ngalya-mirara wangkangi tjukurpa kutju, kaya kutjupa tjuṯangku ngapartji mirara tjukurpa kutjupaṯu wangkangi. Ka paluṟu tjana puḻkaṟa miranyangka tjaultjiku panya mayatjangku puṯu alatjiṯu kuliningi, munu paluṟu palumpa tjaultji tjuṯangka wangkangu Paulanya tjanampa waḻikutu katinytjaku. Tjanampa waḻi-maṉṯu ila ngaṟangi. \v 35 Kaya katira waḻi panya katukutu tatilpaingka wirkanu, kaya aṉangu panya winkingku ngalya-ilaringkula paluṟu katukutu ma-tatinnyangka nyakula palumpa puḻkaṟa mirpaṉaringu palunya pungkunytjikitja munuya wati panya tjaultji tjuṯa ngalya-utjuningi, kaya ngalya-utjunnyangka paluṟu tjana Paulanya tjaḻiṟa katuṟa katingi. \v 36 Kaya aṉangu panya tjuṯangku mira winkingku waṉaningi alatji wangkara, “Iluntara! Wati palatja iluntara!” \s1 Paulalu Aṉangu Tjuṯangka Wangkanytja \p \v 37 Kaya tjaultji tjuṯangku Paulanya waḻi unngu nguwanpa ma-tjarpatjunkunyangka paluṟu tjaultjiku mayatjangka tjapinu, “Wanyuṉa nyuntula wangkaku?” \p Ka wati panya mayatjangku ngapartji palula wangkangu, “Palu nyuntu wanyu wangka Kuṟiki wangkapai? \v 38 Munta nyuntu-mantin wati panyatja Itjipanya nguraṟa, panya nyuntun panyatja aṉangu tjuṯa mulapampa 4,000 nguwanpa mungaṯu katingu manta nyara Itjipalanguṟu ngura panya ilytjikutumpa nganampa pikaringkunytjikitjangku mayatja Tjiitjaku panya tjaultji tjuṯaku.” \p \v 39 Ka Paulalu ngapartji wangkangu, “Wiya, ngayuluṉa wati Jew, ngura ini Tatjatjanya nguraṟa. Ngura nyara paluṟu panya puḻka mulapa manta ini Tjilitjiyala nguṟurpa ngaṟanyi. Wanyuṉi wiṟungku walatjura, kaṉa aṉangu nyanga tjuṯangka wangka!” \p \v 40 Ka wati panya mayatjangku palyanmanu paluṟu wangkanytjaku aṉangu tjuṯangka. Ka Paulanya tatilpaingka katu ngaṟangi tjanala kuranyu munu maṟa katuṉu tjana nyakula pilunarinytjaku munu palula kulintjaku. Munu paluṟu uwankara pilunarinyangka tjanala wangkangu wangka Aṟa-mayikangku tjanampa panya wangka walytjangku. \c 22 \p \v 1 “Walytja tjuṯa! Wanyuṉiya kulila tjiḻpi tjuṯangku kuḻukuḻu, kaṉa nyurala utingku tjakultjura ngayuluṉatju walytjangku tjukurpa ngayunyatjara.” \p \v 2 Kaya aṉangu tjuṯa pilunaringu Paulalu wangka Aṟa-mayikangku wangkanyangka kuliṟa. Ka paluṟu wangkangu alatji,\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="P" ref="22:3"\fig* \v 3 “Ngayuluṉa mulapa wati Jew nyinanyi, panya ngayuluṉa iṯi ngaringu ngura panya Tatjatjala manta panya ini Tjilitjiyala, munuṉa nyara palulanguṟu pitjala ngura nyanga Jerusalemala nyinara puḻkaringu. Kaṉi wati ini Kamaliyaltu kuulangka nintiningi. Wati nyara paluṟuṉi rawangku wiṟuṟa nintilpai nganampa panya tjamu tjuṯaku aṟa Moseku panya tjanampa, kaṉa palulanguṟu puḻkaṟa alatjiṯu Godaku mukuringanyi kurunpa winki, panya nyura kuwari palumpa puḻkaṟa mukuringanyi, palu puṟunypa. \v 4 Palu ngaṉmanytju panyaṉa mulapa aṉangu tjuṯa Jesunya waṉannyangka kuraṟa pungangi munuṉa tjara iluntanangi munuṉa kutjupa tjuṯa witiṟa katira tjailangka tjarpatjunangi wati tjuṯa munu minyma tjuṯa kuḻukuḻu. \v 5 Ka wati panya tjukurtjara puḻka ngayuku ninti nyinangi Jewku kantjula tjuṯa kuḻu. Panya ngayulu palula tjanala tjapinu lita walkatjuṟa ngayunya ungkul'iyantjaku ngura panya Tamatjakalakutu tjanampa maḻpa tjuṯakutu nyara paluṟu tjana nyakula palyanmankunytjaku ngayulu Jesuku walytja tjuṯa witiṟa tjailakutu ngalya-katinytjaku. Munuṉa palulanguṟu anu ngura Tamatjakalakutu nyara palunya tjananya witiṟa tjailakutu ngalya-katinytjikitja. \p \v 6 “Munuṉa ankula ngura nyara palula nguwanpa ma-wirkanu, kaṉi ilkaṟinguṟu tili pitalytji puḻkangku puḻkaṟa irnyaṉu. Nyangatja alatjiringu tjiṉṯu katu kaḻaḻa alatjiṯu.\fig |src="tnACT22V07.tif" size="col" loc="P" ref="22:6-7"\fig* \v 7 Kaṉa punkaṉu mantangka munuṉa kulinu kutjupangku ngayunya ini wangkanyangka alatji, ‘Saul! Saul! Nyaakuṉin tiṯutjarangku kuraṉi?’ \p \v 8 “Kaṉa ngapartji wangkangu palula, ‘Palu ngananyan wanyu?’ \p “Ka paluṟu ngayula wangkangu, ‘Ngayuluṉa Jesunya panya Nazarethanya nguraṟa panya nyuntuṉin tiṯutjarangku kuraningi.’ \v 9 Kaya wati panya tjuṯangku ngayula panya tjungu ankunytja tjuṯangku tili kutju nyangangi, palu tjana wangka kulintja wiya paluṟu ngayula wangkanyangka. \p \v 10 “Kaṉa palula wangkangu, ‘Mayatja, palu nyaaṉa palyalku?’ \p “Kaṉi paluṟu wangkangu, ‘Pakaṟa ara Tamatjakalakutu, ka ngura nyara palula wirkankunyangka wati kutjupangku nyuntula tjakultjunkuku panya ngayulu mukuringkunytja nyuntu palyantjaku.’ \p \v 11 “Kaṉa puṯu nyangangi panya tili puḻkangkuṉi kuṟu irnyaṟa kuraṉu. Kaṉiya wati panya ngayula tjungu ankunytja tjuṯangku ngayunya maṟa witiṟa katuṉu munuṉiya miṉaṟa katingu ngura panya Tamatjakalakutu. \p \v 12 “Ka ngura nyara palula wati kutjupa nyinangi ini Ana-nayatjanya, panya wati nyanga paluṟu Moseku tjukurta wangaṉarangku kulilpai, kaya Jew tjuṯa ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯa palumpa puḻkaṟa mukuringkupai. \v 13 Munu wati nyara paluṟu pitjala ngayula itingka ngaṟangu munuṉi wangkangu, ‘Walytja wiṟu! Kuṟu aḻariwa munuṉi nyawa!’ Kaṉa mulapaṯu mapalku kuṟu aḻaringkula palunya nyangangi. \p \v 14 “Kaṉi nyara palulalta Ana-nayatjalu tjakultjunangi alatji, ‘Panya Godalu nganampa tjamu tjuṯa iriti kanyiningi, panya paluṟu nyuntunya kuwari ngurkantanu nyuntu paluṟu mukuringkunytjitjaku nintiringkunytjaku. Panya paluṟunta ngurkantanu Jesunya panya Tjukaṟuru Nyinapainya nyakunytjaku, munu paluṟu wangkanyangka kulintjaku. \v 15 Ka nyuntu kuwari nyanga nyakunytjatjanungku munu kulintjatjanungku para-pitjaliṟa aṉangu ngura winkitjangka tjakultjunkuku. \v 16 Ka nyuntu kuwari rawa paṯantja wiya pakala munu Jesula tjapila, kanta kutjupangku uṟungka tjarpatjuṟa baptise-kati. Kanta Godalu nyuntu panya kurantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantiku.’ Alatji Ana-nayatjalu ngayula wangkangi. \p \v 17 “Kaṉa nyara palulanguṟu maḻaku pitjangu Jerusalemalakutu. Munuṉa tjiṉṯu kutjupa timpulangka tjarpara Godala tjapiningi, munuṉa nyangu Mayatjanya ngayula utiringkunyangka. \v 18 Kaṉi paluṟu wangkangu alatji, ‘Wala puḻka pakala munu Jerusalemanya wantikatira ara kuwariṯu! Panya aṉangu nyangantuya tjukurpa tjukaṟuru nyuntu ngayunyatjara tjakultjunkunyangka kulilwiyangku wantiku.’ \p \v 19 “Kaṉa palula wangkangu, ‘Mayatja! Wati nyanga paluṟu tjana ngayuku ninti panya ngayulu waḻi inmatja uwankarangka tjarpara aṉangu nyuntumpa mulamularingkupai tjuṯa pungkula witiṟa katira tjailangka tjarpatjunangi. Kaṉiya panya nintingku nyangu. \v 20 Munuya nyangaku kuḻu ninti, panya wati tjuṯangku Stephennga puḻingka atunnyangka ngayulu ngaṟala nyangangi munuṉa palumpa tjanampa mantara araltjaṟa tjunkunytja ngayulu aṯunymanangi. Panya ngayulu kuḻu mukuringangi wati palunya iluntankunytjaku.’ Alatjiṉa Mayatjala wangkangi. \p \v 21 “Kaṉi Mayatjalu wangkangu, ‘Kuwariṯu ara panya ngayuluṉanta iyaṉi ngura parari mulapa malikitja tjuṯakutu aṉangu panya Jew wiya tjuṯakutu.’” \p \v 22 Kaya tjukurpa nyanga palunya Paulalu wangkanyangka kuliṟa tjana puḻkaṟa alatjiṯu mirara wangkangu, “Iluntaraya! Nyaaku nyura palunya wanka kanyini?” Alatjiya palunya puḻkaṟa mirpaṉarira mirara wangkangi paluṟu Jew wiya tjuṯatjara wangkanyangka, panya paluṟu tjana Jew wiya tjuṯaku mukuringkupai wiya. \p \v 23 Munuya palulanguṟu upukuta tjananku kanyintjatjanungku araltjaṟa waṉingu munuya mantatjunangi ka ulpuru puḻka alatjiṯu pakaningi. \v 24 Ka wati mayatjangku tjaultji tjuṯangka wangkangu Paulanya palumpa tjanampa waḻingka unngu tjarpatjunkunytjaku munu wiipangka alkantjaku, panya paluṟu puṯu kuliningi, “Nyaanguṟu nyanganpa palumpa puḻkaṟa alatjiṯu kuraringanyi munuya palumpa mirpaṉarira mirara wangkara waṉinyi?” Munu paluṟu mukuringangi tjukurpa tjukaṟuru kuliṟa nintiringkunytjikitja. \v 25 Kaya tjaultji tjuṯangku Paulanya waḻi panya unngu karpiningi alkantjikitjangku, ka Paulalu tjaultjiku mayatjangka wangkangu, “Kulilaṉi! Ngayulu Rome-aku mayatja Tjiitjanya mayatjanmankupai. Ka nyurampa wanyu aṟa alatji ngaṟanyi Tjiitjaku aṉangu tjuṯa kuutpangka ngurkantankunytja wiyangku watarku pungkunytjaku? Wiya, nyurampa tjukurpa ngaṟanyi aṟa-waraṟa tjapiṟa kuliṟa maḻa ngurkantankunytjaku munu nyara palulanguṟu kura ngurkantaṟa kutjulta palunya pungkunytjaku.”\fig |src="tnACT22V25.tif" size="col" loc="P" ref="22:25"\fig* \p \v 26 Ka wati panya paluṟu kulinu Paulalu alatji wangkanyangka munu anu palumpa tjanampa mayatjangka wangkanytjikitja munu palula tjapinu, “Nyuntu wanyu ninti wati nyanga palumpa? Munun nintingku nyanga palunya alatjinanyi? Kulila, wati nyanga paluṟu kunyu Tjiitjanya mayatjanmankupai, kala palunya pungkunytjaku wiya ngaṟanyi.” \p \v 27 Ka wati panya mayatjangku nyangatja kuliṟa Paulalakutu pitjangu munu tjapinu palula, “Mulapa nyuntu Tjiitjanya mayatjanmankupai?” \p Ka Paulalu wangkangu, “Uwaṉa.” \p \v 28 Ka wati panya mayatjangku Paulala wangkangu, “Palu ngayulu Tjiitjanya mani puḻkangka payamilaṉu paluṟu ngayunya walytjanmankunytjaku.” \p Ka Paulalu wangkangu, “Palu ngayuku mamangku Tjiitjanya mayatjanmankupai, ka ngayulu mamanguṟu palunya mayatjanmanangi iṯinguṟu alatjiṯu.” \p \v 29 Kaya tjaultji uwankarangku Paulalu alatji wangkanyangka kuliṟa nguḻuringu munuya nguwanpa palunya pungkunytjatjanu paṯupaṯuringu. Ka wati panya mayatja kuḻu puḻkaṟa nguḻu-nguḻuringu, panya paluṟu ngaṉmanytju tjananya wangkangu Paulanya karpintjaku, palumpa mayatja-waraṟa tjapiṟa kuliṟa ngurkantankunytja wiyangkuṯu. \s1 Paulalu Jewku Kantjula Tjuṯangka Wangkanytja \p \v 30 Ka tjiṉṯungka wati panya mayatja paluṟu kuliningi nintiringkunytjikitjangku, “Aṟa nyaanguṟuya wati nyanga Jew tjuṯa Paulaku puḻkaṟa mirpaṉarinyi?” Munu paluṟu wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯa, munu Jewku kantjula tjuṯa kuḻu tjunguringkunytjaku aḻṯingu, panya paluṟu tjana tjungungku wangkara kulintjikitjangku. Munu paluṟu tjaultji tjuṯa wangkangu Paulanya tjailanguṟu pakaltjingaṟa ngalya-katinytjaku, kaya mantjiṟa ngalya-katira tjanala kuranyu ngaṟatjunu. \c 23 \p \v 1 Ka Paulalu wati panya Jewku kantjula tjuṯa tjukaṟurungku nyangangi munu tjanala rapangku wangkangi alatji, “Walytja tjuṯa! Ngayuluṉa tiṯutjarangku alatjiṯu Godala wangaṉarangku kulilkatingi kura kutjupa kutjupa tjuṯa palyantja wiyangku.” \v 2 Ka nyanga alatji wangkanyangka kuliṟa tjukurtjara puḻkangku ini Ana-nayatjalu wati kutjupangka wangkangu Paulanya tjaa pungkunytjaku. \v 3 Ka Paulalu kuliṟa maḻakukutuṟa wati panya tjukurtjara palunya nyakula wangkangu, “Wiya, nyuntun ngunti palya-palku nyinanyi! Nyaakuṉin pungkunytjaku wangkanyi? Panya Moseku tjukurtu wangkanyi nyanga palu puṟunypa pungkunytja wiyangku wantinytjaku. Ka palan nyinara ngayunya ngurkantananyi Moseku aṟawanungku, munun ngayunya pungkunytjaku wangkara nyuntu alatjiṯu palumpa tjukurpa kuraṉi. Pala palulanguṟu Godalu nyuntunya ngapartji pungkuku.” \p \v 4 Ka wati kutjupa tjuṯangku Paulala itingka ngaṟanytjatjanungku palula wangkangu, “Nyaakun alatji wangkanyi? Panya wati nyangatja Godaku tjukurtjara puḻka nyinanyi.” \p \v 5 Ka Paulalu palula tjanala wangkangu, “Munta! Ngurpangkuṉa watarkungku wangkangu wati tjukurtjara puḻka kulintja wiyangku. Panya mulapa Moseku tjukurta ngaṟanyi aṉangu tjuṯangku mayatja tjanampa kuranmankunytja wiyangku wantinytjaku.” \p \v 6 Munu Paulalu para-nyakula waṉaṟa tjananya ngurkantanu panya wati kutjupa tjaraya Tjatjutji kaya kutjupatjara Paṟatji.\f * \fr 23:6 \fr*\ft Panya paluṟu tjanaya Jew tjuṯaṯu palu ini kutjupa kutjupa.\ft*\f* Ka paluṟu tjanala wangkangu, “Walytja tjuṯa, ngayuluṉa mamaku aṟangka nyinanyi wati Paṟatji. Munuṉa mulamularingkupai Godalu aṉangu tjuṯa ilunyangka wankaṟa pakaltjingantjitjaku. Ka nyara palulanguṟu nyura kuwari ngayunya ngalya-katira ngaṟatjunu, ngayulu ilunytjatjanu wankaringkunytja wangkanyangka.” \p \v 7 Ka Paulalu nyanga alatji wangkanyangkaya wati panya Tjatjutji tjuṯangku palumpa puḻkaṟa mirpaṉarira palunya wiyanmanangi, kaya Paṟatji tjuṯangku anga-wangkangi munuya palulanguṟu Tjatjutji tjuṯa munu Paṟatji tjuṯa tjungu nyinanytjatjanu tjananku ngaparku wangkara tjara-tjararingu. \v 8 Panya Tjatjutji tjuṯaya puṯu mulamularingkupai aṉangu tjuṯa ilunytjatjanu pakantjitjaku munuya angelpa tjuṯa wiyanmankupai, kurunpa tjuṯa kuḻu. Palu Paṟatji tjuṯaya ilunytjatjanu pakantjitjaku mulamularingkupai munuya kulilpai angelpa tjuṯa mulapa nyinanyi kurunpa tjuṯa kuḻu. \p \v 9 Munuya nyara palulanguṟu wati panya tjuṯa puḻkaṟa alatjiṯu mirara kinkinmaṟa waṉingi. Ka wati kutjupa tjarangku Moseku tjukurpa nintilpai tjuṯangku pakaṟa puḻkaṟa wangkangu, “Nganaṉa wati nyanga palumpa kura puṯu ngurkantananyi. Tjinguṟu palula angeltu wangkangu munta tjinguṟu kurunpa kutjupangku wangkangi.” \v 10 Munuya rawangku wangkara wangkara pika-pikaringu munuya puḻkaṟa ngalytjurmaṟa waṉingi. Ka Paulanya pungkula iluntankunytjaku-tawara wati mayatjangku tjaultji tjuṯangka wangkangu palunya mantjiṟa katira unngu tjarpatjunkunytjaku palumpa tjanampa yiwaḻangka. \p \v 11 Ka mungaringkunyangka Mayatja Jesunya utiringkula palula itingka ngaṟangi munu alatji wangkangu, “Wati wiṟu! Nguḻuringkunytja wiya nyinama panya rapangkun ngayunyatjara tjakultjunangi aṉangu tjuṯangka ngura panya Jerusalemala, munun palu puṟunytjuṯu Rome-alakutu ankula tjanala ngapartji rapangku tjakultjunkuku nguḻuringkunytja wiyangku.”\fig |src="tnACT23V11.tif" size="col" loc="P" ref="23:11"\fig* \s1 Paulanyaya Iluntankunytjikitjangku Wangkara Kulintja \p \v 12-13 Ka palulanguṟu tjiṉṯuringkunyangka wati Jew kutjupatjara nampa 40 kampangkaṯu tjunguringu munuya Paulanya iluntankunytjikitjangku wangkara kuliningi, munuya kalkuṉu kuka mai ngalkuwiyangku wantira palunya-waraṟa iluntaṟa, ngula maḻangka piṟuku ngalkuntjikitjangku. \v 14 Munuya paluṟu tjana ankula wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangka munu wati tjiḻpi kuranyitja puḻka tjuṯangka kuḻu wangkangi alatji, “Nganaṉa wangkara kalkuṉu Paulanya iluntaṟa kutju kuka mai kuḻu maḻa ngalkuntjikitjangku. \v 15 Kala mukuringanyi nyura munu Jewku kantjula tjuṯangku kuḻu wati kutju tjakulpa iyantjaku wati panya tjaultji tjuṯaku mayatjakutu, ka wati paluṟu ankula ngunti wangka alatji, ‘Jew tjuṯaku mayatja tjuṯaya Paulala tjukurpa kutjupa tjuṯa piṟuku tjapiṟa kulintjikitja mukuringanyi. Wanyu kunyu palunya pakaltjingaṟa kati tjanalakutu.’ Ka mayatja nyara paluṟu tjinguṟu palunya pakaltjingaṟa ngalya-iyannyangkampa nganaṉa nguṟurpa ankula paṯalku palunya iluntankunytjikitja.” \p \v 16 Palu Paulaku ukaṟingku kulinu tjana panya kampangkaṯu wangkanytja uwankara munu paluṟu kulintjatjanu Paulala tjakultjunkunytjikitja anu tjaultji tjuṯaku yiwaḻakutu munu paluṟu tjarpara Paulala wirkaṟa tjakultjunu tjukurpa panya palunya. \p \v 17 Ka kulintjatjanungku Paulalu wati tjaultji kutju aḻṯingu munu palula wangkangu, “Wati nyangatja wanyu nyurampa mayatjakutu ma-kati! Paluṟu kunyu mukuringanyi kutjupa kutjupa palula tjakultjunkunytjikitja.” \p \v 18 Ka mulapaṯu wati panya tjaultjingku Paulaku panya ukaṟi aḻṯira katingu tjanampa panya mayatjakutu munu palula wangkangu, “Wati panya Paulaluṉi tjapinu wati nyangatja nyuntulakutu ngalya-katinytjaku. Paluṟu kunyu nyuntula kutjupa kutjupa wangkanytjikitja mukuringanyi.” \p \v 19 Ka wati panya mayatjangku Paulaku panya ukaṟi miṉaṟa mauṉṯalpa katingu paluṟu pula piḻunta nyinara wangkanytjikitjangku. Ka mayatjangku panya palula tjapinu, “Nyaa wangkanytjikitjan mukuringanyi? Walangkuṉi tjakultjura!”\fig |src="tnACT23V19.tif" size="col" loc="P" ref="23:19"\fig* \p \v 20 Ka wati panya Paulaku ukaṟingku palula wangkangu, “Jew kutjupa tjarangkuya kunyu wangkara kuliningi nyuntula mungawinki tjapintjikitjangku nyuntu Paulanya tjanalakutu katinytjaku kantjula tjuṯakutu. Tjana kunyu nyanga alatji ngunti palyalku Paulala tjukurpa kutjupa tjuṯa piṟuku tjapiṟa kulintjikitjangku-palku, palu paluṟu tjana kunyu alatji ngunti wangkaku nyuntu tjanala kuliṟa wantir'iyantjaku. \v 21 Ka nyuntu palumpa tjanampa mulamularingkuwiyangku wantima! Panya nyara palula aṟangkaya kunyu wati 40 nguwanpa kumpiṟa nyinaku iwarangka itingka munuya pitjanyangka nyakula Paulanya pungkula iluntankuku. Panya paluṟu tjana ngaṉmanytju wangkara kalkuṉu mai wantinytjikitjangku munuya kunyu Paulanya iluntaṟa kutju paluṟu tjana piṟuku mai ngalkuku. Munuya paluṟu tjana kuwari nyanga paṯaṟa nyinanyi nyuntu kuliṟa mulamularingkunytjatjanungku palunya katinytjaku. Palu wantima tjanala kulintja wiyangku!” \p \v 22 Ka wati panya mayatjangku Paulaku panya ukaṟi wangkara wituṉu, munu alatji wangkangu, “Kutjupangka tjakultjunkunytja wiyangku wantima panya nyuntu kuwari ngayula tjakultjunkunytja. Palya!” \s1 Paulanya Iyantja Ngura Tjiitjaṟiyalakutu \p \v 23 Munu wati panya mayatja paluṟu wati tjaultji kuranyitja kutjara aḻṯingu munu pulala wangkangu, “Ankula pula wati tjaultji tjuṯa 200 aḻṯira riti palyala munga nyanga kuwari ngura nyanganguṟu Tjiitjaṟiyalakutu ankunytjaku. Munu tjaultji kutjupa tjuṯa kuḻu aḻṯira tjungula wati nyanytjutjara 70 nguwanpa munu piṟuku wati kuḻaṯatjara tjuṯa kuḻu aḻṯira tjungula nampa 200. Munu pula tjaultji palula tjanala uwankarangka wangka ritiringkula paṯantjaku munga nyanga kuwari 9-ta ngura nyangatja nyura wantikatinytjikitjangku. \v 24 Munuya nyanytju kutjupa tjuṯa kuḻu mantjiṟa riti kanyinma munuya nyanytju kutju uwa Paulanya paluṟu tatintjaku palunya nyura wankaṟu katinytjikitjangku wati panya mayatja puḻkakutu Pilikitjilakutu.” \v 25 Munu paluṟu lita walkatjunu tjananya ungkul'iyantjikitjangku nyanga alatji, \pi2 \v 26 Uwa, mayatja puḻka Pilikitji! Nyangatjaṉa ngayulu Kulutiyatja Litjiyatjalu nyuntumpa lita walkatjunanyi nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarira. \v 27 Wanyu kulila! Jew tjuṯangku wati nyangatja witiṟa palunya nguwanpa iluntanangi. Palu ngayulu kulinu panya wati nyanga paluṟu Tjiitjanya mayatjanmankupai, kaṉa nyangatja kulintjatjanungku ngayuku tjaultji tjuṯatjarangku ankula mantjiṟa katira palunya wankaṟunu. \v 28 Munuṉa mukuringangi tjanalanguṟu kulintjikitja, “Nyaanguṟu nyanganpa wati nyanga palumpa puḻkaṟa kuraringanyi?” Kaṉa Jewku kantjula tjuṯakutu katira tjanala tjapinu aṟa kulintjikitjangku. \v 29 Kaya paluṟu tjana wangkangu, “Wiya, wati palangku aṟa nganampa kuraṉi.” Kaṉa ngayulu kulini, “Tjinguṟu paluṟu aṟa tjanampa kuraṉu, tjinguṟu wiya.” Palu ngayulu paluṟu kura palyantja palula puṯu tjapiṟa kuliningi munuṉa kulinu, “Nguntiya nyangantu tjanampa aṟanguṟu kutju palunya witiṟa nguwanpa iluntanangi.” Kaṉa ngayulu tjana wangkanyangka ngunti kulintjatjanungku palunya witiṟa tjailangka tjarpatjunu. Palu paluṟu wati kura wiya, kaṉa palunya puṯu tjailangka rawangku kanyini. \v 30 Palu tjiṉṯu kutjupa tjitji kutjupangku pitjala ngayunya tjakultjunu panya Jew kutjupa tjarangku kunyu kampangkaṯu wangkangi Paulanya iluntankunytjikitjangku. Kaṉa palulanguṟu wati nyanga palunya kuwari mapalkungku nyuntulakutu ma-iyaṉi. Munuṉa wati panya Jew tjuṯangka wangkangu tjana kuḻu ankula nyuntula wirkaṟa utingku aṟa tjakultjunkunytjaku nyaanguṟu paluṟu tjana palunya kuranmanangi. \m Alatji paluṟu nyiringka walkatjuṟa tjananya ungkul'iyaṉu. \p \v 31 Kaya tjaultji tjuṯangku wangaṉarangku kuliṟa palyaṉu munuya Paulanya katingu munga panya palulaṯu, munuya ankula ngura nguṟuritjangka ma-wirkanu munga kultungka ngura ini Anti-patu-ṟitjala.\fig |src="WA03991b.tif" size="col" loc="P" ref="23:31"\fig* \v 32 Kaya mungawinki nyanytjutjara tjuṯangku ngapartji wati panya Paulanya katingu Tjiitjaṟiyalakutu. Kaya wati panya tjaultji kutjupa tjuṯa maḻaku pitjangu ngurakutu Jerusalemalakutu. \v 33 Kaya wati panya nyanytjutjara tjuṯangku Tjiitjaṟiyala ma-wirkaṟa lita panya palunya katira ma-ungu wati panya mayatja puḻka Pilikitjinya, munuya Paulanya palula kuranyu ngaṟatjunu. \p \v 34 Ka mayatja panya paluṟu lita mantjiṟa nyakula wangkangu munu palulanguṟu tjanala tjapinu, “Wati nyangatja ngura ngananya nguraṟa?” \p Kaya wangkangu, “Manta ini Tjilitjiyalanguṟu.” \p \v 35 Ka nyangatja kuliṟa mayatja panya paluṟu Paulala alatji wangkangu, “Palya! Ngulaṉa nyuntu wangkanyangka kulilku, nyuntumpa kuraringkupai tjuṯangku kuḻu pitjala wangkanyangka. Munuṉa nyara palulanguṟulta kuliṟa nintiringkuku.” Munu mayatja panya paluṟu palumpa tjaultji tjuṯangka wangkangu Paulanya mayatja Iṟataku waḻikutu katira nyara palula unngu kanyiṟa puḻkaṟa aṯunymankunytjaku. Waḻi paluṟu kuutpa puṟunypa ngaṟangi panya Iṟatalu palulakutu pitjala aṉangu tjuṯa ngurkantankupai. \c 24 \s1 Jew Tjuṯangku Paulanya Kuranmankunytja \p \v 1 Ka tjiṉṯu 5 ngaṟala wiyaringkunyangka wati panya tjukurtjara puḻka Ana-nayatjanya anu ngura nyara Tjiitjaṟiyalakutu. Kaya palula tjungu anu wati kuranyitja tjiḻpi puḻka tjuṯa munu wati lawyer ini Tuutalatjanya kuḻu.\f * \fr 24:1 \fr*\ft Tuutalatjanya wati Jew palu paluṟu Kuṟiki wangkapai tjuṯa puṟunypa nyinapai.\ft*\f* Nyanga paluṟu tjanaya pitjangu mayatja panya Pilikitjilakutu Paulanya kuutpangka aṉanguṟa wangkanytjikitja. \v 2 Ka Pilikitjilu Paulanya ngalya-katinytjaku wangkangu, kaya tjaultji tjuṯangku palunya tjarpatjuṟa wati tjuṯangka kuranyu ngaṟatjunu. Ka wati panya Tuutalatjalu Paulanya aṉanguṟa wangkanytjikitjangku alatji wangkangu mayatja panya Pilikitjila, “Wati wiṟu! Nyuntu panya mayatja wiṟu mulapa nganampa uwankaraku nyinanyi munu panyalanyan nintingku tjukaṟurungku kanyilpai, kala rawa pilunpa wiṟuṟa nyinapai. Munu panyan palyalpai kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa ngura nyanga palula nganaṉa pukuḻpa nyinanytjaku. \v 3 Kala ngura uwankarangka wiṟuṟa pukuḻpa nyinapai munula nyanga palulanguṟu nyuntunya puḻkaṟa mirawaṉipai. \v 4 Palu nyuntu pakuringkunytjaku-tawaraṉa tjinguṟu rawangku wangkanytja wiyangku wantiku, ka wanyu wiṟungku nganampa tjukurpa kulinma. \v 5 Panya wati nyangangku nganaṉanya aṉangu Jew tjuṯa ngura winkitja tjituṟu-tjituṟuringkula pikaringkunytjaku palyalpai, kala palulanguṟu mirpaṉarira puḻkaṟa ngalytjurmaṟa mirapai. Panya aṉangu kutjupa tjuṯangkuya wati Nazarethanya nguraṟa waṉaṟinkupai Jesunya panya, ka panya wati nyanga paluṟu palumpa tjanampa mayatja nyinanyi. \v 6-8 Munu paluṟu Jerusalemala nganampa timpulangka tjarpara arkaṟa kuraningi, kala nyakula palunya witiṟa tjailangka tjarpatjunu.\f * \fr 24:6-8 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse nyanga palula nguṟurpa tjukurpa kutjupa walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta alatji – \ft*\ft \+it Panya nganaṉa mukuringangi palunya kuutpangka ngaṟatjunkula nganampa aṟawanungku ngurkantankunytjikitja. Palu Mayatja Tjiitjaku tjaultji puḻkangku ini Litjiyatjalu tjaultji tjuṯatjarangku pitjala nganaṉanya uṉṯu-uṉṯuṟa pauntjingaṟa wangkangi munuya Paulanya tjulyaṟa katingu. Munu wati paluṟu nganaṉanya wangkangu pitjala nyuntula tjakultjunkunytjaku wati nyanga palunya aṉanguṟa wangkanytjatjanungku.\+it*\ft*\f* Wanyu nyuntu palula tjapila, kanta paluṟu tjakultjura. Kan nyuntu mulapa kulilku nganaṉa tjukaṟurungku wangkanytja.” Alatji Tuutalatjalu wangkangi mayatja panya Pilikitjila. \v 9 Kaya Jew kutjupa tjuṯangku kuḻu Tuutalatjala tjunguringkula mayatja panya palula wangkangi, “Uwa, mulapa nyangangku tjukaṟurungku wangkanyi.” \s1 Paulalu Paluṟunku Aṟa Tjakultjunkunytja Mayatja Pilikitjila \p \v 10 Ka wati panya mayatjangku Paulanya maṟa uriṟa wangkangu paluṟu ngapartji wangkanytjaku. Ka Paulalu wangkangu alatji,\fig |src="Preach symbol GT.tif" size="col" loc="p" ref="24:10"\fig* “Uwa, ngayulu ninti nyuntumpa, panya nyuntun nganampa nyanga ngura rawangku kanyiningi mayatjangku munu panyalanyan Jew tjuṯa kuutpangka tjapiṟa kuliṟa ngurkantankupai. Palulanguṟu nyuntu nganampa ninti nyinanyi, kaṉa pukuḻarira nyuntula rapangku utiṟa wangkanyi ngayulu palyantja nyuntu tjukaṟurungku kulintjaku. \v 11 Nyangatjaṉa nyuntula tjukaṟurungku wangkanyi. Palu nyuntu mukuringkulampa aṉangu kutjupa tjuṯangka tjapiṟa kulila, kaya tjukurpa palunyaṯu nyuntula wangkaku. Panya tjiṉṯu 12 mungaṯu ngayulu anu Jerusalemalakutu Godanya timpulangka waḻkuntjikitja. \v 12 Munuṉa timpula nyara unngu ngaṟala ngayulu aṉangu kutjupaku pikaringkunytja wiyaṯu, munuṉa palu puṟunypaṯu waḻi inmatja kutjupa tjuṯangka kuḻu ngayulu ngalytjurmaṟa wangkara pikaringkunytja wiyaṯu. Palu ngayulu Jerusalemala wiṟuṟa para-ngaṟangi aṉangu tjuṯaku pikaringkunytja wiya alatjiṯu. \v 13 Kaṉi nyangantu ngunti ngayunya kuranmananyi munu nyangaya tjukurpa puṯu kulini ngayunyatjara tjukaṟurungku wangkanytjikitjangku. \p \v 14 “Palu ngayulu nyanga nyuntula kuwari tjakultjunanyi tjukurpa tjukaṟuru nyuntu kulintjaku. Panya ngayulu nganampa tjamupitiku God waḻkulpai Aipuṟamaku Isaacaku tjanampa God. Palu ngayulu Jesuku mulamularingkula palunya waṉalpai munuṉa palulawanungku Godanya waḻkulpai. Palu Jew kutjupa tjuṯangkuya Jesunya analpai munuya palumpa iwara kuranmankupai. Palu ngayulu paluṟu tjana puṟunypa puḻkaṟa mulamularinganyi tjukurpa panya Godalu Mosenya ungkunytjitjaku munu tjukurpa panya wangkatjara tjuṯangku kuḻu walkatjunkunytjitjaku. \v 15 Munuṉa tjana puṟunytjuṯu aḻa-aḻangku paṯaṟa kulini, ‘Mulapa Godalu ngula aṉangu uwankara ilunytjitja pakaltjingalku aṉangu palya tjuṯa munu kura tjuṯa kuḻukuḻu.’ \v 16 Uwa, ngayulu puḻkaṟa mulamularinganyi panya Godalu ngayunya ngula ilunyangka wankaṟa pakaltjingalku, munuṉa palulanguṟu arkaṟa Godala miṟangka rawa palyanyku nyinanyi aṉangu tjuṯangka miṟangka kuḻu ngayunya kuranmankunytjaku-tawara. \p \v 17 “Panya ngayulu ngaṉmanypa anu Jerusalemalanguṟu munuṉa rawa kuḻi tjuṯa nguwanpa ngura tjuṯangka para-ngaṟanytjatjanu ngula ngura nyara palulakutu maḻaku anu munuṉa aṉangu ngaḻṯutjara tjuṯaku mani katingu palunya tjananya ungkunytjikitjangku. Munuṉa palulanguṟu kuka katingu timpulakutu Godanya ungkula waḻkuntjikitjangku. \v 18 Kaṉiya nyara palula nyangu timpula unngu ngaṟala palyannyangka. Panya ngayulu ngaṉmanytju Moseku aṟawanungku palyantjatjanungku kuka ungangi. Kaya aṉangu tjuṯa kuḻu ngayula ila para-ngaṟala arintankunytja wiyaṯu. \v 19 Palu mulapaya aṉangu panya Jew maṉkur-maṉkurpa kutju nyara palula ngaṟangi manta panya Aitjanya nguraṟa tjuṯa kutju. Munuya uti paluṟu tjana pitjama nyuntula miṟangka ngayunya wangkanytjikitja panya nyara paluṟu tjana kutjuṉiya ngayunya nyangu. \v 20 Munta, tjiḻpi nyanga palula tjanala wanyu tjapila. Panya paluṟu tjanaṉiya Jerusalemala Jew tjuṯaku kantjula tjuṯangka kuranyu ngaṟatjunu munuṉiya puṯu tjapiṟa kuliningi ngayulu kura palyantja kulintjikitjangku. \v 21 Palu mulapa tjinguṟu tjana kutjunguṟu ngayunya kuranmanangi panya ngayulu alatji tjanala wangkangu, ‘Nyura ngayunya kuutpangka nyanga ngaṟatjunu ngayulu miri tjuṯa panya ilunytjatjanu pakantjitja kuliṟa mulamularingkunyangka.’ Nyanga palunya wangkanyangka tjana tjinguṟu ngayunya kuranmananyi, ka nyangaṉa kuwari nyuntula kuranyu ngaṟanyi nyuntu ngayunya kuliṟa ngurkantankunytjaku.” Alatji Paulalu wangkangi. \p \v 22 Ka Pilikitjilu wati panya Tuutalatjalu pula Paulalu wangkanyangka kuliṟa tjanala wangkangu Jew panya tjuṯangka alatji, “Wiya, palyala wanti ngulaku wati panya tjaultji tjuṯaku mayatja Litjiyanya pitjanytjaku paṯaṟa. Kaṉa nyara palula-aṟangka nyurala piṟuku kuliṟa nintiringkuku munuṉa Paulanya kuliṟa ngurkantankukulta tjinguṟu palya, tjinguṟu kura.” Panya Pilikitjinya ngaṉmanypa nintiringu tjukurpa nyanga Jesunyatjaraku kutjupa tjuṯangku palula wangkanyangka kulintjatjanu. \v 23 Munu paluṟu tjaultji kuranyitjangka wangkangu alatji, “Paulanya katira aṯunymanama palu karpintja wiyangku kanyinma munu paluṟu uriṟa tjukutjuku para-ngaṟanytjaku wantir'iyanma. Munu palumpa maḻpa tjuṯangku mai, kuka mantara kuḻu palunya katira ungkunyangka paintja wiyangku wantima. Palya!”\fig |src="cn02085B.tif" size="col" loc="p" ref="24:23"\fig* \s1 Paulalu Pilikitjila Pulala Wangkanytja \p \v 24 Ka tjiṉṯu maṉkurpa nguwanpa ngaṟala wiyaringkunyangka Pilikitjinya pula kuriṟara minyma panya ini Tuṟatjilanya pitjangu Paulanya nyakunytjikitja. Minyma nyanga paluṟu kuḻu panya Jew. Ka Pilikitjilu tjaultjingka wangkangu Paulanya pakaltjingaṟa pulalakutu ngalya-katinytjaku. Munu paluṟu pula nyinara kuliningi Paulalu tjukurpa Jesunyatjara tjakultjunkunyangka aṟa panya Jesuku mulamularingkula Godaku walytjaringkunytjatjara. \v 25 Munu Paulalu piṟuku tjukurpa kutjupa tjuṯa kuḻu palula pulala tjakultjunangi, panya Godanya mukuringanyi aṉangu tjuṯa palyanyku nyinanytjaku munu purkaṟangku kulintjaku kura palyantjaku-tawara. Munu paluṟu tjakultjunangi tjiṉṯu panya maḻatja, panya nyara palula aṟangka Godalu aṉangu uwankara manta winkitja ngurkantaṟa tjaralku. Palu alatji wangkanyangka wati panya Pilikitjinya kuliṟa nguḻu-nguḻuringu munu wangkangu, “Uwa palya! Alatjiṯu wanti, kaṉa ngula piṟuku mukuringkula nyuntunya aḻṯiku ngayula pitjala piṟuku wangkanytjaku.” \v 26 Munu paluṟu unngu kuliningi, “Tjinguṟu Paulalu ngayunya mani ungkunyangka kutju ngayulu palunya walatjunkuku.” Munu nyara palulanguṟu paluṟu rawangku Paulanya aḻṯipai palula pitjala nyinanytjaku, munu paluṟu pula nyinara wangkapai. \p \v 27 Ka Paulanya rawa nyinangi ngura nyara palula tjailangka puṟunypa. Ka yiya kutjara ngaṟala wiyaringkunyangka mayatja panya Pilikitjinya anu, ka palumpa aṟangka wati kutjupa ini Putjiyatja Pitjitjanya Judeaku mayatjaringu munu paluṟu Jew tjuṯa pukuḻmankunytjikitjangku Paulanya tjailangka nyinanytjaku wantingu ngura nyara Tjiitjaṟiyala. \c 25 \s1 Paulalu Tjapintja Rome-aku Mayatja Tjiitjanya Nyakunytjikitjangku \p \v 1 Uwa, wati panya mayatja Pitjitjanya Tjiitjaṟiyalakutu pitjala manta panya Judeaku mayatjaringu munu tjiṉṯu maṉkurpa nyinara paluṟu ngura Tjiitjaṟiyalanguṟu uḻpaṟira unytju anu Jerusalemalakutu. \v 2 Kaya ngura nyara palula wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu Jew tjuṯaku mayatja tjuṯangku kuḻu mayatja panya Pitjitjala pitjala tjukurpa Paulanyatjara tjakultjunangi panya paluṟu kura tjuṯa palyantjitja. \v 3 Munuya palula puḻkaṟa tjapiningi alatji wangkara, “Wanyu nganaṉa pukuḻarinytjaku wati pala Paulanya maḻakungku iyala nyanga Jerusalemalakutu.” Alatjiya ngunti tjapiningi panya ngaṉmanytjuya wangkara kuliningi Paulanya maḻakungku iyannyangka waṉaṟa nguṟurpa iluntankunytjikitjangku. \v 4 Palu Pitjitjalu tjanala wangkangu, “Wiya! Ngayuku tjaultji tjuṯangku Paulanya kanyini ngura nyara Tjiitjaṟiyala, ka ngayulu tjukutjuku nyinara maḻaku ananyi. \v 5 Ka nyura uti mukuringkulampa wati kuranyitja maṉkurpa ngayula tjungu iyanma. Kaya paluṟu tjana ngura nyara palula palunya nyakula ngayula tjakultjunkuku aṟa palunyatjara. Tjinguṟu paluṟu mulapa kura palyaṉu, munta tjinguṟu wiya.” \p \v 6 Munu wati panya mayatja Pitjitjanya tjiṉṯu tjuṯa piṟuku tjanala nyinangi Jerusalemala tjinguṟu tjiṉṯu 8, tjinguṟu 10. Munu palulanguṟulta paluṟu maḻaku anu Tjiitjaṟiyalakutu. Ka wati panya Jew kuranyitja tjuṯa kuḻu palula tjungu anu munuya ma-wirkanu. Ka mungawinki mayatja panya paluṟu ruuma panya kuutpa wangkapaikutu anu munu tjarpara mayatjaku panya tjiyangka nyinakatingu. Munu paluṟu tjaultji tjuṯangka wangkangu Paulanya aḻṯira ngalya-katira palula kuranyu ngaṟatjunkunytjaku palula tjapiṟa palunya ngurkantankunytjikitjangku. \v 7 Ka tjana Paulanya wirkakatinyangka wati panya Jew kuranyitja tjuṯa palula para-ngaṟala arintanu. Munuya paluṟu tjana puḻkaṟa alatjiṯu ngunti palunya kuranmanangi tjukaṟurungku wangkara-palku panya tjukurpa palunya tjananyaya mulamulangku wangkanytja wiya tjana ngunti wangkangi tjana mirpaṉarira. \p \v 8 Ka Paulalu wangkangu paluṟunku walytjangku kuliṟa, “Ngayulu kura kutjupa kutjupa palyantja wiyaṯu aṉangu nyanga Jew tjuṯaku, munuṉa timpula kuḻu kurantja wiyaṯu, munuṉa mayatja puḻka Tjiitjanya kuḻu kurantja wiyaṯu.” \p \v 9 Palu Pitjitjanya mukuringangi Jew tjuṯa pukuḻmankunytjikitja munu paluṟu Paulala wangkangu, “Nyuntu Jerusalemalakutu ankunytjikitja mukuringkunyangkampaṉa ngura nyara palula nyuntunya kuutpangka tjunkuku, munuṉa nyuntumpa mirpaṉtju tjuṯangku nyuntunya wangkanyangka kuliṟa ngurkantankuku.” \p \v 10 Palu Paulalu wangkangu, “Wiya! Ngayulu nyangangka alatjiṯu ngaṟanyi waḻi nyanga kuutpa wangkapaingka unngu nyuntu mayatja Tjiitjalawanungku ngayunya ngurkantankunytjaku. Kaṉi nyaaku Jerusalemalakutu iyanma? Panya ngayuluṉa kura kutjupa kutjupa palumpa tjanampa palyantja wiyaṯu wati nyanga Jew tjuṯaku. Ka panyan nyuntu kuḻu ninti tjukurpa nyanga palumpa. \v 11 Tjinguṟuṉi nyura mulapa kura puḻka palyannyangkampa iluntanama, kaṉa palya iluma. Palu nyangantuṉiya wiyanguṟu alatjiṯu kuranmananyi tjukaṟurungku-palku, ka nyuntu ngapartji ngayunya puṯu unganyi paluṟu tjana iluntankunytjaku. Palu ngayulu mukuringanyi Rome-aku mayatjangku Tjiitjalu ngayuku tjukurpa kuliṟa ngurkantankunytjaku ngayulu wangkanytjitjanguṟu.”\fig |src="tnACT25V11.tif" size="col" loc="p" ref="25:11-12"\fig* \p \v 12 Ka palulanguṟu wati panya mayatja Pitjitjalu palumpa maḻpa tjuṯangka tjunguringkula tjana kapuṯungku tjaalytju wangkara kuliningi. Munu palulanguṟu Pitjitjalu Paulala wangkangu, “Nyuntu panyan wangkangu Tjiitjanya nyakunytjikitjangku, kaṉa palya kulini nyuntunya palulakutu iyantjikitjangku ngura nyara Rome-alakutu.” \s1 Paulanya Katinytja Mayatja Akuṟipalakutu \p \v 13 Ka tjiṉṯu maṉkurpa nguwanpa ngaṟala wiyaringkunyangka, wati mayatja kutjupa ini Akuṟipanya pula maḻanykira pitjangu, minyma ini Punitjanya, ngura Tjiitjaṟiyalakutu mayatja puḻka Pitjitjanya nyakunytjikitja. \v 14 Munu paluṟu pula rawa nguwanpa nyinangi ngura nyara palula tjiṉṯu tjuṯa nguwanpa, ka Pitjitjalu tjukurpa panya Paulanyatjara tjakultjunangi wati panya Akuṟipala, munu alatji wangkangu, “Ngura nyangangka wati kutjupa nyinanyi tjailangka wati panya Pilikitjilu wantikatinytja. \v 15 Ka ngayulu mungaṯu Jerusalemala nyinanyangka Jew tjuṯaku tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munu wati tjiḻpi puḻka tjuṯangku kuḻu wati palunya kuranmanangi munuya palunya puntuṟa wangkangi. Munuya paluṟu tjana ngayula wangkangi wati panya palunya kura ngurkantaṟa iluntankunytjaku. \p \v 16 “Palu ngayulu tjanala wangkangu alatji, ‘Panya nganaṉa Tjiitjanya mayatjanmankupai tjuṯangku wati kutjupangku kura palyannyangka mapalku iluntankupai wiya, palu kuutpangka-waraṟala tjunkupai kuranmankupai tjuṯangka miṟangka paluṟunku aṟa walytjangku tjukaṟurungku wangkanytjaku. Munula uwankara kuliṟa kura ngurkantankunytjatjanungku kutju palunya iluntankupai.’ Alatjiṉa tjanala wangkangu. \v 17 Kaya wati paluṟu tjana ngura nyanga Tjiitjaṟiyalakutu pitjangu kuutpangka palunya wangkara kuranmankunytjikitja. Kaṉa ngayulu mungawinki ankula nyinakatingu mayatjaku panya tjiyangka munuṉa wati kutjupa wituṉu Paulanya aḻṯira ngalya-katinytjaku. \v 18-19 Kaya palumpa panya kuraringkupai tjuṯangku Paulanya ngalya-wirkakatinyangka nyakula uwankara pakaṟa ngaṟangu munuya palunya kuranmanangi. Kaṉa ngayulu kuliningi tjinguṟu nyanganpa palumpa kuraringanyi kura puḻka palyantjitjanguṟu, palu wiya tjanampa aṟanguṟu kutjuya palunya alatjinangi. Palu paluṟu tjana nyanga ngayulu kulintjitja puṟunypa mulamulangku palunya kuranmankunytja wiyaṯu. Panya aṉangu nyanga paluṟu tjanaya ngunti palumpa mirpaṉaringi tjukurpa wati ini Jesunyatjara wangkanyangka, panya Jesunya kunyu ilungu palu Paulalu kunyu wangkangi Jesunya ilunytjatjanu pakantja munu kuwari wanka nyinanytja. \p \v 20 “Palu aṟa ngurpangkuṉa puṯu kuliningi palula tjapiṟa kulintjikitjangku. Munuṉa palulanguṟu Paulanya tjapinu, ‘Nyuntun mukuringanyi Jerusalemalakutu maḻaku ankunytjikitja ngura nyara palula kuutpangka kuliṟa ngurkantankunytjaku?’ \v 21 Ka paluṟu wangkangu, ‘Wiya! Ngayulu mukuringanyi Rome-aku mayatja puḻkangku Tjiitjalu ngayulu wangkanyangka kuliṟa ngurkantankunytjaku.’ Munuṉi paluṟu tjapinu ngura nyanga Tjiitjaṟiyala paṯaṟa kanyintjaku. Kaṉa palyanmanu ngura nyangangka palunya tjaultji tjuṯangku paṯaṟa kanyintjaku ngula iyantjikitjangku mayatja panya Tjiitjalakutu.” Alatji Pitjitjalu wati panya Akuṟipala tjakultjunu. \p \v 22 Ka paluṟu kuliṟa wiyaringkula paluṟu ngapartji wangkangu, “Ngayulu mukuringanyi paluṟu wangkanyangka kulintjikitja.” \p Ka Pitjitjalu wangkangu, “Palya, mungawinkin kulilku paluṟu wangkanyangka.” \p \v 23 Ka tjiṉṯungka Akuṟipanya pula Punitjanya mantara wiṟungka tjarpangu panya mayatjangku kanyilpaingka wiṟu mulata, munu paluṟu pula pitjangu waḻi puḻkakutu panya kuutpa wangkapaikutu. Kaya ngura nyanga Tjiitjaṟiyaku mayatja tjuṯa palula pulala tjunguringu wati tjaultji kuranyitja tjuṯa kuḻukuḻu. Munuya uwankara tjungu ruuma panya palula tjarpara nyinakatingu. Ka mayatja Pitjitjalu tjaultjingka wangkangu Paulanya mantjiṟa ngalya-katinytjaku. \v 24 Ka Paulanya ngalya-wirkakatinyangka mayatja panya paluṟu wangkangu aṉangu tjuṯangka, “Uwa, mayatja Akuṟipa munu aṉangu uwankara, kulilaya! Wati nyanga palunyatjaraṉa kuwari nyurala tjakultjunanyi. Panya wati Jew winkingkuya nyanga palumpa kuraringkula ngayula tjakultjunangi Jerusalemanya nguraṟa tjuṯangku munu ngura nyangatja nguraṟa tjuṯangku kuḻukuḻu. Munuya paluṟu tjana uwankarangku ngayula mirara wangkangi alatji, ‘Wati palatja iluntara rawangku wanka kanyintja wiyangku!’ \v 25 Palu ngayulu paluṟu tjana kuranmaṟa wangkanytja kulinu munuṉa wati nyanga paluṟu kuḻu palumpa aṟa walytjangku tjakultjunkunytja kulinu. Munuṉa aṟa uwankara kulintjatjanungku puṯulta kuliningi, ‘Kura nyaa palyannyangkaya palunya iluntankunytjikitja mukuringanyi?’ Kaṉi paluṟu panya tjapinu mayatja Tjiitjalu palunya nyakula ngurkantankunytjaku, kaṉa palya kulini palunya Tjiitjalakutu iyantjikitjangku ngura nyara Rome-alakutu. \v 26 Palu ngayulu puṯu kulini tjukurpa nyaaṉa nyiringka paluṟu kurantja walkatjunkunytjikitjangku mayatja panya Tjiitjalu nyakula nintiringkunytjaku? Wati nyangangku kura nyaa palyaṉu, kaṉa walkatjura? Palu puṯuṉa kulini. Munu nyangaṉa kuwari palunya nyuralakutu ngalya-katingu munu nyuntulakutu kuḻu. Wanyu Mayatja Akuṟipa, nyuntu palula tjapila palula kuliṟa nintiringkunytjikitjangku munu paluṟu wangkanyangka kulintjatjanungku ngayulalta tjakultjura, kaṉa nyiringka walkatjura. \v 27 Tjinguṟu paluṟu kura kutjupa kutjupa palyannyangkaṉa nyiringka walkatjunama. Palu wiyangkaṉa puṯu palunya watarku iyaṉi mayatja Tjiitjalakutu tjukurpa nyiringka walkatjunkunytja wiyangka. Panya Tjiitjanya kulintjikitja mukuringkuku nyaanguṟuya palumpa kuraringanyi munuya aṉanguṟa wangkanyi.” Alatji Pitjitjalu mayatja Akuṟipala wangkangi. \c 26 \s1 Paulalu Paluṟunku Tjakultjunkunytja \r (Acts 9:1-19; 22:6-16) \p \v 1 Ka wati panya Akuṟipalu Paulala wangkangu, “Uwa palya, nyuntunku kuwari walytjangku tjakultjura!” \p Ka palulanguṟu Paulalu maṟangku uwanmanu paluṟunku walytjangku wangkanytjikitjangku, munu alatji wangkangu, \v 2 “Mayatja Akuṟipa! Ngayulu kuwari puḻkaṟa pukuḻarinyi ngayuku aṟa nyuntula tjakultjunkunytjikitja, panya Jew tjuṯangkuṉiya ngayunya kuranmanangi munuṉiya puntuṟa wangkangi. Kaṉa kuwari nyanga nyuntula miṟangka ngaṟala tjana ngunti wangkanytjitja uwankara wiyanmananyi alatjiṯu munuṉatju ngayuku tjukurpa nyuntula tjukaṟurungku tjakultjunanyi. \v 3 Panya nyuntun nganampa Jew tjuṯaku tjukurku ninti alatjiṯu nganampa aṟa tjuṯaku kuḻu. Palulanguṟuṉa nyuntumpa puḻkaṟa pukuḻarinyi kuwari nyuntula wangkanytjikitja. Panya aṟa nyanga palula tjanalanguṟuṉiya ngayunya aṉanguṟa wangkapai. Kaṉi wanyu wiṟungku purkaṟangku kulinma ngayulu wangkanyangka. \p \v 4 “Panya wati nyanga Jew tjuṯaya uwankara ngayuku ninti alatjiṯu panya ngayulu ngura nyara Jerusalemala tjitjinguṟu alatjiṯu nyinara puḻkaringu ngura walytjangka. \v 5 Ka tjana iritinguṟu alatjiṯu ngayuku ninti nyinangi. Tjinguṟu paluṟu tjana mukuringkulampa ngayunya nyuntula tjukaṟurungku tjakultjunama panya ngayulu wati Paṟatji alatjiṯu nyinanyi. Panya Paṟatji tjuṯangku Jew tjuṯaku aṟa wangaṉarangku alatjiṯu kulilpai tungunpungkunytja wiyangku panya Jew kutjupa tjuṯangka waintaṟa. \v 6 Ka nyangaṉa kuwari palumpa tjanampa kukanyaringu, panya Godalu nganampa walytja tjuṯa iriti kalkuṉu ilunyangka wankaṟa pakaltjingantjikitjangku kaṉa kalkuntja nyara palumpa mulamularinganyi alatjiṯu, kaṉiya palulanguṟu ngayunya kuranmankupai. \v 7 Palu kalkuntja panya paluṟu utiringkunytjaku paṯaṟa nganaṉa Jew tjuṯangku Godanya rawangku alatjiṯu waḻkulpai mungangka kaḻaḻa kuḻu. Ka wati wiṟu, wanyu kulila! Nyanga alatji palyannyangkaya wati nyanga Jew tjuṯangku ngayunya kukanymanu wiyanguṟu alatjiṯu. \v 8 Ka nyura nyaaku wanyu puṯu mulamularinganyi Godalu ilunytjitja wankaṟa pakaltjingantja wangkanyangka? \p \v 9 “Palu mulapa ngayulu kuḻuṉa ngaṉmanytju tjana puṟunytju kuliningi Jesuku walytja tjuṯa kurantjikitjangku wiyanguṟu alatjiṯu. \v 10 Munuṉa ngayulu ngaṉmanytju alatji palyaningi Jerusalemala, munuṉa tjananya witiṟa tjailangka tjarpatjunangi wati tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku ngayunya wangkara palyanmankunyangka. Munuṉa tjana Jesuku walytja tjuṯa iluntankunyangka ngayulu pukuḻariraṯu palyanmanangi. \v 11 Munuṉa waḻi inmatja tjuṯangka tjarpara rawangku alatjiṯu palunya tjananya kuraṟa wililytjinganingi Jesuku panya walytja tjuṯa, munuṉa tjananya wituwituningi Jesunya wiyanmankunytjaku. Munuṉa tjanampa puḻkaṟa mirpaṉarira ngura parari ankupai malikitja tjuṯaku ngurakutu munuṉa Jesuku walytja kutjupa tjuṯa ngura nyara palula tjanala nyinanytja tjuṯa kuḻu kuralpai. \p \v 12 “Munuṉa kutjupa-aṟalta anangi ngura nyara Tamatjakalakutu. Panya ngayunya tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku wangkara wituṉu ngura nyara palula ankula Jesuku walytja tjuṯaku pikaringkunytjaku. \v 13 Ka wati wiṟu, wanyu kulila! Kaḻaḻa nyara palulaṉa tjiṉṯu katu ngaṟanyangka iwarangka anangi, munuṉa nyangu tili pitalytji puḻka ilkaṟinguṟu irnyannyangka. Ka tili nyara paluṟu tjiṟirpi puṟunypa wiya puḻka mulapa ngayula irnyaningi munu ngayula panya tjungutja tjuṯangka kuḻu.\fig |src="tnACT22V07.tif" size="col" loc="P" ref="26:13"\fig* \v 14 Kala uwankara mantangka punkaṉu. Kaṉa wangka kulinu ngayula alatji wangkanyangka wangka panya Iipuṟungku, ‘Saul! Saul! Nyaakuṉin tiṯutjarangku kuraṉi? Panya nyuntu rawa tungun-tungunarira nyuntunku walytjangkumpa kuraṉi.’ \p \v 15 “Kaṉa ngayulu wangkangu, ‘Palu ngananyan wanyu?’ \p “Ka Mayatjalu wangkangu, ‘Ngayuluṉa Jesunya, panya nyuntuṉin tiṯutjarangku kuraṉi. \v 16 Palu pakala kuwari panya ngayulu nyuntunya ngurkantanu ngayuku waṟkarinytjaku, panya ngayulu kuwari nyuntunya wituṟa iyaṉi ngayunya nyanga nyakunytjatjanungku aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytjaku. Munuṉa nyuntula ngula piṟuku utiringkuku, kan piṟukuṯu ngayunya nyakunytjatjanungku tjanala tjakultjunkuku. \v 17-18 Kaṉa nyuntunya aṯunytju wankaṟu kanyilku aṉangu Jew tjuṯanguṟu munu Jew wiya tjuṯanguṟu kuḻu. Panya kuwariṉanta iyaṉi nyara palula tjanalakutu, ka nyuntu tjanala wirkaṟa tjukurpa tjukaṟuru wangkara nintilku tjana kuliṟa nintiringkunytjaku, panya paluṟu tjana mungawaḻuṟungka puṟunypa watarku alatjiṯu nyinanyi. Ka tjananya nintila Satanta kulilwiyangku wantira kampa kutjuparira Godala kutjungka kulintjaku. Ka tjananya kura palyantjitjanguṟu Godalu kalypangku pungkuwiyangku wantiku ngayuku mulamularingkunyangka nyakula. Ka palulanguṟu paluṟu tjana ngayuku panya walytja kutjupa tjuṯangka tjunguringkula pukuḻpa nyinaku.’ Alatji Mayatja Jesulu ngayula wangkangu. \p \v 19 “Uwa, wati wiṟu! Ngayuluṉa mulapa ilkaṟinguṟu ngayula utiringkunyangka nyakunytjatjanu mulamularingu. \v 20 Munuṉa nyara palulanguṟu paluṟu wangkanyangka wangaṉarangku kulinu munuṉa aṉangu tjuṯangka ngura nyara Tamatjakala Tjukurpa Palya wangkangi. Munuṉa piṟuku aṉangu Jerusalemanya nguraṟa tjuṯangka ngapartji wangkangi tjukurpa panya palunyaṯu, munuṉa palulanguṟu Jew tjuṯaku ngura uwankarangka kuḻu para-pitjaliṟa wangkangi ngura puḻka tjuṯangka munu tjukutjuku tjuṯangka kuḻu. Munuṉa aṉangu Jew wiya tjuṯangka kuḻu wangkangi paluṟu tjana kuḻu kulintjatjanungku kura wantira Godalakutu pitjanytjaku, munu kura uwankara wantira palyanyku nyinanytjaku. Kaya kutjupa tjuṯangku palunya tjananya nyakula kulilku, ‘Mulapa paluṟu tjana Godaku walytjaringu.’ \v 21 Kaya Jew panya kuranyitja tjuṯangku ngayulu tjukurpa nyanga palunya timpulangka wangkanyangka ngayunya witiṉu munuṉiya puḻkaṟa pungangi iluntankunytjikitjangku. \v 22 Palu Godaluṉi ngayunya wankaṟunu nyara palula-aṟangka munuṉi rawangkuṯu wankaṟu kanyiningi tjiṉṯu nyanga kuwarikutu-wangkara. Ka nyangaṉa kuwari ngaṟala nyuralalta tjakultjunanyi aṉangu uwankarangka ngayulu panya nyakunytjatjanungku aṉangu tjukutjuku tjuṯangka munu puḻka tjuṯangka kuḻu. Palu ngayuluṉa tjukurpa kuwaritja wangkanytja wiyaṉa, tjukurpa panya palunyaṯuṉa tjakultjunanyi, panya Moselu tjana wati panya Godaku wangkatjara kutjupa tjuṯangku kuḻu iriti wangkangi ngula nyanga alatjirinytjaku. \v 23 Uwa, mulapa paluṟu tjana alatji wangkangi panya Christanya Godalu kalkuntjanya ngula pikatjararingkula iluku munu paluṟu-waraṟa ilunytjatjanu wankaringkula pakalku munu tjukurpa tjukaṟuru aṉangu uwankarangka tjakultjunkuku tjana kuliṟa palumpa mulamularingkula wankaringkunytjaku Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻukuḻu. Alatjiya wangkatjara tjuṯangku iriti wangkangi.” \p \v 24 Ka Paulalu kuwaripangkuṯu ngaṟala wangkanyangka wati panya Pitjitjalu puṯu mulamularingkula pakaṟa painu munu wangkangu, “Tjukurpa nyaan wangkanyi? Tjinguṟun kata kawakawaringu tjukurpa tjuṯaku puḻkaṟa nintiringkunytjatjanu.” \p \v 25 Ka Paulalu ngapartji palula wangkangu, “Wati wiṟu! Ngayuluṉa kawakawa wiya, munuṉa tjukurpa tjukaṟuru nyangatja wangkanyi kata palyangku. \v 26 Panya uwankara nyanga ngayulu nyuntula wangkanytja uti alatjiṯu ngaṟanyi, kaya tjuṯangku nyangangi. Ka wati nyanga mayatja Akuṟipanya kuḻu ninti nyinanyi. Ka nyangaṉa palula miṟangka utingku wangkanyi palumpa nguḻuringkunytja wiyangku. \v 27 Ka wati wiṟu Akuṟipa! Nyuntu wanyu mulamularinganyi wati panya wangkatjara ngaṉmanyitja tjuṯaku? Uwa, ngayulu ninti. Nyuntu mulapa tjanampa mulamularinganyi tjana panya wangkanytjitjaku.” \p \v 28 Ka alatji wangkanyangka mayatja panya paluṟu wangkangu Paulala, “Wiya, nyuntu ngayunya puṯu mapalku wituwituṉi ngayulu Jesuku kuwariṯu mulamularingkula palumpa walytjaringkunytjaku.” \p \v 29 Ka Paulalu wangkangu, “Tjinguṟu kuwari munta tjinguṟu ngula, palu ngayulu nyurampa Godala tjapini nyanga nyura kuwari nyinara kulintjitja uwankaraku, nyura kuḻu kuliṟa ngayunya puṟunyarira Jesuku walytjaringkunytjaku, palu nyanga puṟunypa nyinanytjaku wiya nyanga tjiinangka karpintjaṉa kuwari ngaṟanyi, palu puṟunypa wiya.” \p \v 30 Ka mayatja panya Akuṟipanya pula nyarumpara pakaṉu munu mayatja Pitjitjanya kuḻu munu tjanala tjungu nyinanytja tjuṯa kuḻu. \v 31 Munuya ruuma panya palunya wantikatira uṟilkutu ma-wangkara pakaṉu alatji, “Nyaakuya wati nyanga palunya iluntankunytjikitjangku kuliningi munuya tjailangka tjarpatjuṟa wantingu kura palyannyangka-palku?” \p \v 32 Ka wati panya mayatja Akuṟipalu mayatja panya puḻkangka Pitjitjala wangkangu, “Wati nyanga palunya nyuntu tjinguṟu walatjunama ankunytjaku, palu paluṟu panya ngaṉmanytju tjapinu mayatja Tjiitjalakutu iyantjaku nyara paluṟu kuliṟa palunya ngurkantankunytjaku. Ka alatji tjapinnyangka nyuntu puṯulta walatjunanyi, palu kuwari nyuntumpa ngaṟanyi mayatja Tjiitjalakutu iyantjaku.” \c 27 \s1 Paulanya Pautangka Katinytja Rome-alakutu \p \v 1 Ka palulanguṟu Pitjitjalu Paulanya Rome-alakutu iyantjikitjangku kuliningi. Panya ngura nyara paluṟu manta ini Italila nguṟurpa ngaṟanyi. Munu kulintjatjanungku wati tjaultji kuranyitja ini Tjuliyatjala wangkangu wati panya Paulanya pautangka katinytjaku wati puṟitjina kutjupa tjuṯa kuḻukuḻu. Panya Tjuliyatjalu tjaultji tjuṯa kanyiningi nampa nyangatja 100, munuya paluṟu tjana uṯuḻu kutju ngaṟangi ini nyanga alatji, \it Mayatja Tjiitjaku tjaultji tjuṯa\it*. Ka nganaṉa kuḻu Paulala tjunguringu palula tjanala tjungu ankunytjikitja.\f * \fr 27:1 \fr*\ft Verse 1 wangkanyi \ft*\ft \+it nganaṉa\+it* panya nyanga palula-aṟangka Luke-anya piṟuku Paulala tjunguringu.\ft*\f* \v 2 Munula uwankara pauta ngura panya Atuṟa-mitiyama-nya nguraṟangka tatinu tjaultji panya tjuṯa kuḻukuḻu, panya pauta nyara paluṟu manta panya Aitjala itiwanu ankunytjikitja riti ngaṟangi ngura kutjupa tjuṯakutu. Munula palulanguṟu uṟu puḻkawanu ma-pakaṉu alinytjara. Ka wati ini Aṟi-tjakatjanya kuḻu nganaṉala tjungu pauta palula anangi. Wati nyanga paluṟu panya manta ini Matja-tuniyalanguṟu panya palumpa ngura tawunu ini Tjitja-lanikanya. \p \v 3 Kala pautangka ankula ankula mungaringu munula rawaṯu ankula ankula tjiṉṯungka kutju ma-wirkanu ngura ini Tjaitanta. Ka tjaultji tjuṯaku mayatjangku Tjuliyatjalu Paulaku ngaḻṯuringkula wangkangu, “Palya nyuntu unytju pautanguṟu ukalingkula ankula nyawa nyuntumpa maḻpa tjuṯa ngura nyanga palula nyinanytja tjuṯa. Kantaya nyakula mai ulytja kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu uwa katinytjaku.” Kala mulapaṯu anu Paulaku maḻpa tjuṯakutu nyakunytjikitja. \p \v 4 Palulanguṟula pautangka piṟuku tatinu munula ma-pakaṉu alinytjara. Munula ankula ankula manta tjukutjuku ini Tjaipuṟitjala waḻpa tjukutjukuwanu wati-pitjangi, panya waḻpa puḻkangkulanya puḻkaṟa uṉṯuningi, kala puṯu nguwanpa anangi waḻparakutu. \v 5 Munula nyara palulanguṟu piṟuku wiluṟara wati-pitjangi munula uṟu puḻkangka nguṟurpa anangi manta kutjarangka tjaṟuwanu manta ini Tjilitjiyala pulala Pampiliyala. Munula palulanguṟu manta ini Laitjiyala wirkanu ngura ini Maiṟala. \v 6 Ka ngura nyara palula wati tjaultjiku mayatjangku nguriṟa nyangu pauta kutjupa Italilakutu ankunytjikitja riti ngaṟanyangka munulanya nyara palulalta tatitjunu. Pauta paluṟu kunyu ngura ini Alika-tjantu-ṟiyalanguṟu pitjangu uḻpaṟiranguṟu manta ini Itjipalanguru. \p \v 7 Kala pauta palula tatiṟa wiluṟara ma-pakaṉu munula waḻparakutu anangi purkaṟa alatjiṯu tjiṉṯu tjuṯa nguwanpa munula ngula kutju ma-ilaringu ngura ini Kanaitatjalakutu. Palu nyara palulanguṟula puṯu piṟuku wiluṟara anangi, panya waḻpa puḻkangku alinytjara wiluṟaranguṟu nganampa pauta puḻkaṟa uṉṯuningi maḻakukutungku. Ka palulanguṟu wati panya pauta katipaingku wiluṟara puṯu ankula kulinu uḻpaṟira ankunytjikitjangku. Kala mulapaṯu kaṯakutjara anu uḻpaṟira munula manta tjukutjuku ini Kuṟitala ilaringkula ngura ini Tjalmunila itingka wirkanu kampa kakaraṟa. \v 8 Munula nyara palulanguṟu manta palula kampa uḻpaṟira waḻpa tjukutjukuwanu anangi wiluṟara. Purkaṟa alatjiṯula anangi, munula ankula ankula manta nyara palula nguṟurpa wirkanu uṟu patipatingka ngura ini \it Pilunpa Wiṟula\it*. Ka pala palula itingka ngura tawunu ini Latjiyanya ngaṟangi. Kala uṟu patipatingka tjarpara ngaṟakatingu mantangka itingka uṟungka. \p \v 9-10 Munula ngura nyara palula nyinara kuliningi, “Ai! Nganaṉa purkaṟa pitjanyangkaṯu nguwanpa nyiṉngaringu, kala nyangatja maḻaringu nguwanpa piṟuku wiluṟara ankunytjaku, panya Jewku inma puḻka ngaṉmanypa ngaṟala wiyaringu.”\f * \fr 27:9-10 \fr*\ft Inma puḻka nyara palula Jew tjuṯa wiltjanyinaringkunyangka tjunguringkupai munuya kuka pungkula Godanya ungkupai paluṟu nyakula tjana kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku.\ft*\f* Panya wariringkunyangka pauta tjuṯa puṯu ankupai uṟu puḻkangka nguṟurpa, panya tjaka nyiṉngangka waḻpa puḻkangku uṉṯuṟa uṟu wiṯatjara katulpai, ka tjinguṟu pauta uṟungka nguṟurpa ankunyangkampa uṟu katuringkula pautangka tjarpaku, ka pauta panya uṟungka kaṟalukatiku. Ka nyara palulanguṟu Paulalu wati panya pauta katipai tjuṯa wangkara nguḻutjunangi alatji, “Wati tjuṯa! Kulilaya! Utila piṟuku ankunytja wiya nyinama! Panya ngayulu kulini tjinguṟu nganaṉa pautangka piṟuku tungunpungkula ankunyangkampa nganaṉala kutjupa kutjupa utiringkuku waḻpa nyanga puḻkangka. Tjinguṟu uṟu puḻka pautangka tjarpaku, kala tjinguṟu pauta winki kaṟalukatiku munula uwankara iluku mantangka wirkankunytja wiyaṯu.” Alatji Paulalu tjananya wangkara nguḻutjunangi. \p \v 11 Palu wati panya pauta palumpa walytja munu wati pauta katipai kuḻu puṯu mulamularingangi Paulalu wangkanyangka, ka tjaultji tjuṯaku mayatjangku kuḻu paluṟu wangkanyangka kulintja wiyangku wantingi, munu wati panya palumpa pulampa kutju mulamularingangi paluṟu pula wangkanyangka. \v 12 Panya wari ngaṟanyangka uṟu nyara patipati palula, pauta tjuṯa tjunkula wantira nyinanytjaku, wiṟu wiya nguwanpa. Kaya palulanguṟu wangkara kuliningi ankunytjikitjangku. Munuya kulinu, “Palyantila wiluṟara tjukutjuku uṟungka ankuku manta nyanga Kuṟitala itiwanu munula wirkankuku ngura nyara tawunu ini Piinikala, mununtila nyara palula pauta tjunkula wantira nyinama wari wiyaringkunytjaku paṯaṟa. Panya ngura nyara palula uṟu patipati wiṟu mulapa ngaṟanyi yuu wiṟu pauta tjuṯa waringka ngaṟanytjaku, panya kampa wiluṟara kutju aḻa ngaṟanyi, ka panya waḻpa uḻpaṟiranguṟu munu alinytjaranguṟu kuḻu wangkanyangka pauta tjuṯa kuḻpi-kuḻpingka kumpiṟa ngaṟapai palya alatjiṯu.” \s1 Waḻpa Puḻka Pakantja \p \v 13 Ka nyara palula aṟa waḻpa tjukutjuku wiṟuṟa wangkangi uḻpaṟiranguṟu. Kaya wati tjuṯangku kuliningi, “Ai! Waḻpa nyangatja-manti wiṟumpa wangkanyi nganaṉa ankunytjakumpa!” Munuya pauta panya karpiṟa wantinytjatjanungku araltjanu waḻpangku uṉṯuntjaku. Munula manta panya Kuṟitala itiwanu uṟungka ma-pakaṉu alinytjara wiluṟara. \v 14 Palu nyara palulanguṟu waḻpa kutjupa puḻka mulapa manta panya Kuṟitalanguṟu pakaṉu ini \it Alinytjara Kakaraṟatjanya\it* munu puḻkaṟa alatjiṯu rurkuningi. \v 15 Munu waḻpa panya puḻka paluṟu pauta panya puḻkaṟa alatjiṯu uṉṯuningi ngura wiyakutu, ka katipai tjuṯangku puṯu arkaṟa tjukaṟuruningi mantakutu ankunytjikitjangku, munuya pakuringkula wantingu, ka waḻpangku nganaṉanya mantanguṟu uṉṯuṟa ma-katingi uḻpaṟira wiluṟara. \v 16 Kala ankula manta tjukutjuku mulata ini Kuutala ilaringkula palula waḻpa tjukutjukuwanu anangi, ka waḻpa uṟu kuḻu tjukutjukuringu nguwanpa. Ka panya pauta puḻkangku pauta tjukutjuku ruupangka karpintja iṯarikatingi. Kaya ngura nyara palulawanu ankula wati pauta puḻka katipai tjuṯangku pauta panya tjukutjuku ilaṟa ilaṟa paku puḻkaringkula nguwanpa wantir'iyaṉu \v 17 Palu puḻkaṟaya ilaṟa katuṟa utitjunu pauta panya puḻkangka katu, munuya ruupangka karpinu. Munuya nyara palula maḻangka ruupa kutjupa tjuṯa mantjinu, munuya pauta puḻkangka unnguwanungku para-karpiṟa arintanu, pauta puḻka paluṟu witu ngaṟanytjaku uṟu puḻkangku uṉṯuṟa kaṯantankunytjaku-tawara. Munuya paluṟu tjana alatji kuliṟa nguḻuringangi, “Kuwarintilanya waḻpa nyanga puḻkangku manta kutjupakutu uṉṯuṟa katinyi uḻpaṟira ngura panya ini Tjaiṯitjalakutu. Ngura nyara palula itingka panya uṟu ma-tartjaringu ngaṯi mulapa wiya, ka tjinguṟu pauta nyangangku uṟu unngu manta pampulku ka mantangku witiṟa kanyilku, ka tjinguṟu uṟu wiṯatjara puḻkangku pauta pungkula kaṯantaṟa minya-minyaṟa wiyalku.” Alatjiya kuliṟa nguḻuringangi, munuya palulanguṟu tiinta panya puḻka katu ngaṟapainya tjaṟuṟa karpiṟa tjunu, waḻpangku manta tartjakutu uṉṯuṟa katinytjaku-tawara. Ka palulanguṟu waḻpangku pauta panya purkaṟangku uṉṯuṟa katiṟinangi. \v 18 Palu waḻpa paluṟu rawa mulapa puḻkaṟa rurkuningi mungangka kuḻu munu pauta panya puḻkaṟa alatjiṯu uṉṯuningi. Ka mungawinki wati panya tjuṯangku luuta puḻka tjuṯa panya pauta unngu ngarinytja tjuṯa mantjiṟa uṟungka waṉingi pauta panya uparingkunytjaku.\fig |src="tnACT27V18.tif" size="col" loc="p" ref="27:18"\fig* \v 19 Munuya rawa ankula ankula piṟuku tjiṉṯu kutjupangka kutjupa tjuṯa ngapartji uṟungka waṉingi ruupa tjuṯa, tiinta puḻka tjuṯa, puṉu kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu. \v 20 Ka waḻpa paluṟu rawangku pauta panya nganaṉanyatjara puḻkaṟa uṉṯuṟa uritjinganingi. Kanti wampa tjiṉṯu tjuṯa ngaṟala wiyaringangi ngangkaḻingku tjutuṟa kanyinnyangka, panya nganaṉa tjiṟirpi nyakunytja wiya alatjiṯu, kililpi tjuṯa kuḻu. Munula palulanguṟu puḻkaṟa nguḻuringkula kuliningi, “Kuwarintila uwankara alatjiṯu iluku aṉangu kutjupa maḻaringkula wanka nyinanytja wiya.” \p \v 21 Munuya wati panya paluṟu tjana mai ngalkuntja wiya puḻkaṟa alatjiṯu waṟkaringi. Ka palulanguṟu Paulanya tjanala kuranyu pakaṟa ngaṟangu munu tjanala wangkangi alatji, “Wati tjuṯa! Uti nyura panyatja ngaṉmanytju ngayulu wangkanyangka kulinma, munula manta nyara Kuṟitalaṯu ma-nyinama luuta nyanga puḻka tjuṯa uṟungka waṉinytjaku-tawara. Tjinguṟu nganaṉa ngura nyara palula nyinanyangkampa waḻpangku puṯu kaṯantanama pauta nyanga palunya. \v 22 Palu kuwariṉa nyuranya wangkanyi nguḻuringkunytja wiya kurunpa raparingkunytjaku, panya pauta nyangatja kaṯakatira minya-minyaringkuku, palu nyuntu nganaṉa uwankara ilunytja wiya wankaringkuku. \v 23 Kulilaya! Ngayulu panya Godanya waḻkulpai, munuṉa ngayulu palumpa walytja nyinanyi. Ka mungangka Godalu palumpa angelpa iyaṉu ngayulakutu. \v 24 Ka paluṟu alatji ngayula wangkangu, ‘Paul! Nguḻuringkunytja wiya ngaṟama! Panya kuwari Godalu nyuntunya wankaṟunkuku munu paluṟu wati nyanga nyuntula tjungu pautangka nyinanytja uwankara kuḻu ngaḻṯunytjungkuṯu wankaṟunkuku panya nyuntu tjanampa tjapinnyangka paluṟu kulinu. Munu paluṟu nyuntunya mayatja Tjiitjala wankaṟu wirkakatiku, ka nyuntu nyara palula miṟangka ngaṟaku paluṟu nyuntunya kuliṟa ngurkantankunytjaku.’ Alatji angeltu wangkangu ngayula. \v 25 Ka wati wiṟu tjuṯa! Uti nyura raparingama panya ngayulu Godalu wangkanyangka kuliṟa mulamularinganyi alatjiṯu, ka panya angeltu wangkanytja mulapa alatjiṯu alatjiriku. \v 26 Palu waḻpa nyanga puḻkangku pauta nyanga uṉṯuṟa katiṟinkuku manta tjukutjukukutu, ka mantakutu ilaringkunyangka mantangku pauta nyangatja witiṟa kanyilku.” Alatji Paulalu wangkangi tjanala. \p \v 27 Ka panya waḻpangku nganaṉanya rawangku munga 14 uṉṯuṟa katiṟinangi uṟu puḻkangka ini panya Atuṟi-yatikala. Ka munga pala palula wati panya pauta katipai tjuṯangku kulinu, “Mantakutu-mantila nguwanpampa ilaringu.” \v 28 Munuya ayana tjukutjuku ruupa waṟangka karpiṟa uṟungka waṉingu uṟu unngu manta pampuṟa mitjuṟamilaṟa ngaṯi nyakunytjikitjangku. Munuya pampuntjatjanungku nyangu panya uṟu paluṟu nampa 120 ngaṟangi tjaṟu nguwanpa ngaṯi puḻka mulapa wiya. Kaya piṟuku ngula tjukutjuku rawa nguwanpa ankula piṟukuṯu ayana panya palunya waṉingu ruupangka panya karpintjitja. Munuya manta unngu pampuntjatjanungku nyangu, “Munta mulapa uṟu nyangatja tjukutjuku ma-tartjaringu nampa 90 kutju.”\fig |src="tnACT27V28.tif" size="col" loc="p" ref="27:28"\fig* \v 29 Ka wati panya pauta katipainya nguḻu-nguḻuringu alatji kuliṟa, “Kuwarintilampa puḻingku uṟu unngunguṟu atuṟa aḻalku pauta nyangatja.” Munuya nyara palulanguṟu ayana panya ini aingka kutjara kutjara ruupangka karpintja tjuṯa uṟungka unngu waṉingu ukalingkula manta unngutjangka tjarpara pauta palunya witiṟa kanyintjaku puḻikutu ilaringkunytjaku-tawara.\fig |src="GT00142.tif" size="col" loc="p" ref="27:29"\fig* Munuya nyara palulanguṟu tjanampa god ngalypa-ngalypa tjuṯangka tjapiningi mapalku tjiṉṯuringkunytjaku mukuringkula. \v 30 Ka wati pauta katipai kutjupatjara mukuringangi kampangkaṯu ankunytjikitja pauta panya puḻka wantikatira. Munuya paluṟu tjana pauta tjukutjuku kampangkaṯu araltjaṟa tjaṟuṉu uṟukutu wati panya pauta puḻkangka nyinanytja tjuṯangku ngunti kulintjaku alatji, “Munta, aingka panya kutjupaya tjinguṟu kuranyunguṟu waṉingu.” Palu wiya.\fig |src="tnACT27V30.tif" size="col" loc="p" ref="27:30"\fig* \v 31 Ka Paulalu tjananya pauta kuḻunypa uṟukutu tjaṟunnyangka nyakula wati tjaultji tjuṯaku mayatjangka wangkangu tjaultji tjuṯangka kuḻu alatji, “Wati nyanga pauta katipai tjuṯa uti nyinama pauta nintingku katinytjikitja. Palu tjinguṟu tjana wantikatinyangkampa nyura pauta nyanga palunya puṯu mantangka wirkakatiku munu nyura uṟungkaṯu iluku.” \v 32 Kaya palulanguṟu wati panya paluṟu tjana pauta tjukutjuku tjaṟunnyangka tjaultji tjuṯangku ruupa nguṟurpa kaṯaṉu, ka pauta paluṟu punkaṟa uṟungka tjarpara wiyaringu. \p \v 33 Ka ngalya-tjiṉṯuringkunyangka Paulalu tjananya puḻkaṟa wangkara wituwituningi mai ngalkuntjaku. Munu wangkangu, “Kulilaya! Kuwari nyanga tjiṉṯu 14-aringu panya nyura nguḻungku mai wantira ngalkuwiya rawa nyinanyangka. \v 34 Kaṉa nyuranya kuwari wangkanyi mai ngalkula paḻtjaringkula kuṉpuringkunytjaku, munu wanka nyinanytjaku. Rapariwaya panya nyura kuwari pika wiya alatjiṯu wankaṟu mantangka wirkankuku.” \v 35 Munu alatji wangkara wiyaringkula Paulalu mai mantjiṟa palula tjanala miṟangka Godanya waḻkuṟa wangkangu, “Wiṟungkulanyan mai nyangatja ungu!” Munu palulanguṟu paluṟu mai kaṯantaṟa ngalkuningi. \v 36 Kaya uwankarangku palunya ngalkunnyangka nyakula raparingu munuya tjana kuḻu mai mantjiṟa ngalkuningi uwankarangku. \v 37 Panya wati paluṟu tjanaya nampa nyanga alatjiṯu pauta nyangangka nyinangi, 276, tjuṯa mulapa. \v 38 Munuya uwankarangku mai tjana mukuringkunytja ngalkula paḻtjaringu. Ka luuta kutjupa tjuṯa pauta unngu ngaringi mai panya wiita tjuṯa yakutja puḻka tjuṯangka, panya mai palunyaya katingi Italilakutu. Kaya wati nyanga tjuṯangku pauta uparingkunytjaku yakutja maitjara palunya tjananya uwankara mantjiṟa pautanguṟu waṉingu uṟungka. \s1 Pauta Kaṯakatira Minya-minyaringkunytja \p \v 39 Ka tjiṉṯu pakannyangka wati pauta katipai tjuṯangku manta ngaṟanyangka nyakula puṯu ngurkantanangi, “Ngura yaalitja nyangatja?” Palu nyanguya uṟu patipati ngaṟanyangka manta palyatjara puḻi wiyatjara munuya kulinu, “Utila pauta nyara palulakutu katima munu manta pala palyangka nyinatjunama.” \v 40 Munuya palulanguṟu ruupa panya aingkatjara tjuṯa kaṯantaṟa aingka panya tjuṯa wantir'iyaṉu uṟungka. Ka panya pautangka maḻarku puṉu waṟa tjaṟukutu ngaṟangi watingku uritjingaṟa pauta tjukaṟuruṟa katiṟinkupai. Kaya ngaṉmanytju puṉu palunya ruupangka tjunguṟa karpinu uṟu panya puḻkangku uritjingaṟa kaṯantankunytjaku-tawara. Munuya palulanguṟu ruupa panya palunya araltjanu puṉu panya palunya uritjingaṟa pauta tjukaṟuruṟa katiṟinkunytjikitjangku. Munuya tiinta kutju katu lipiṟa utitjuṟa karpinu pautangka kuranyu pauta palunya waḻpangku uṉṯuṟa katinytjaku manta palyakutu. \v 41 Palu pauta mulya mantangku witiṉu. Ka uṟu wiṯatjara puḻkangku pitjala maḻarkunguṟu pauta panya palunya puḻkaṟa pungkula kaṯantaningi. \p \v 42 Kaya tjaultji tjuṯa mukuringangi wati panya puṟitjina tjuṯa iluntankunytjikitja uṟungka tjarpara kumpiṟa ankunytjaku-tawara. \v 43 Palu wati panya tjanampa mayatjangku Tjuliyatjalu painu Paulanya tjananya iluntankuwiyangku wantinytjaku. Munu tjananya wangkangu, “Uṟungka tjarpapai tjuṯa! Uṟungkaya waṟarakati, munuya ankula mantangka wirkara! \v 44 Ka nyura ngapartji uṟungka puṯu tjarpapai tjuṯa! Puṉu pala pautanguṟu kaṯakatinytja tjuṯa mantjila munuya tatiṟa mantakutu ara!” Kala mulapaṯu nyanga palunya palyaṟa uwankara wankaṟu wirkanu mantangka, ka pauta panya paluṟu kaṯakatira minya-minyaringu alatjiṯu uṟungka nguṟurpa.\fig |src="tnACT27V44.tif" size="col" loc="p" ref="27:44"\fig* \c 28 \s1 Paulanya Nganaṉa Ngura Ini Maltala Nyinanytja \p \v 1 Uwa, mantangkala wankaṟu wirkanu munula nintiringu panya manta nyanga paluṟu uṟu puḻkangka nguṟurpa ngaṟanyi manta ini Maltanya. \v 2 Ka nyara palula nganaṉanya minangku puyiningi, ka wari puḻkaringu. Kaya aṉangu panya Maltanya nguraṟa tjuṯangku nganaṉanya nyakula nganampa ngaḻṯuringu munulampa waṟu tilinu munulanya wiṟuṟa aṯunymanangi ngura nyara palula nyinanyangka. \v 3 Ka waṟu tjukutjukuringkunyangka Paulalu ankula waṟu tjiwuru tjuṯa uraṟa ngalya-katingu. Munu paluṟu waṟungka tjunkunytjikitja ilaringu waṟukutu, ka waṟungku kampanyangka liru puṉunguṟu nguḻu ngalya-pakaṉu munu Paulanya manyirka patjaṟa tjakatjuṟa waṟaly-waṟalyngaṟangi. \v 4 Kaya aṉangu panya Maltanya nguraṟa tjuṯangku nyangangi lirungku patjaṟa waṟaly-waṟalyngaṟanyangka. Munuya wangkangu, “Awari! Wati nyanga paluṟu-manti miriputju alatjiṯumpa, ka nganampa god ini ‘Ngapartji Pungkupainya’ tjinguṟu mukuringanyi paluṟu ilunytjaku. Panya paluṟu uṟungka tjarpara ilunytja wiyaṯu wanka wirkanu, palu nyanga lirungku palunya patjaṉu, ka kuwari nyangalta paluṟu ilunyi.”\fig |src="tnACT28V05.tif" size="col" loc="p" ref="28:4-5"\fig* \p \v 5 Palu Paulalu manyirka waṟungka itingka uri-uritjingaṉu, ka liru panya paluṟu punkaṉu waṟungka ka kampangu. Ka Paulalu lirungku patjannyangka maḻangka wankangkuṯu ngaṟala waṟu nganytjiningi pikatjararingkunytja wiyangku. \v 6 Kaya aṉangu tjuṯangku puḻkaṟa nyakula kuliningi, “Kuwarinti paluṟu manyirka raa-raaringkuku mununti punkaṟa iluku.” Munuya rawangku alatjiṯu palunya nyangangi, palu kutjupa kutjuparinytja wiya alatjiṯu ngaṟangi. Kaya ilunytja wiya rawa wanka ngaṟanyangka nyakula kampa kutjupa kulinu munuya wangkangu, “Ai! Nyanga paluṟu alatjiṯu-manti god kutjupampa nyinanyi.” \p \v 7 Ka ngura nyara Maltala tjanampa mayatja nyinangi ini Papiliyatjanya. Ka wati nyara palumpa ngura ila ngaṟangi. Ka paluṟu nganaṉanya wiṟungku aḻṯingu palumpa ngurangka ankula ngarinytjaku. Kala ngura nyara palula tjiṉṯu maṉkurpa nyinangi kalanya paluṟu pukuḻṯu alatjiṯu kanyiningi. \v 8 Ka wati panya palumpa mama ngaṉmanypa pikatjara tjuritja waṟuringkula ngaringi. Ka Paulalu kulinu paluṟu pikatjara ngarinyangka munu palumpa ruumangka tjarpara palumpa Godala tjapiningi. Munu palula manyirka tjunkula palunya palyaṟunguṉu. \v 9 Kaya nyara palulanguṟu aṉangu pikatjara kutjupa tjuṯangku kulinu munuya tjana kuḻu ngalya-pitjangu Paulalakutu. Ka tjanampa kuḻu Paulalu Godala tjapiṟa tjananya uwankara palyaṟunguṉu. \v 10 Ka aṉangu ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯangkulanya wiṟunmanangi munulanya wiṟu tjuṯa ungangi. Munuya nganaṉa ankunytjikitja ritiringkunyangka paluṟu tjana mai kuka puḻka, kutjupa kutjupa tjuṯa kuḻu nganaṉanya ungkul'iyaṉu katinytjaku. \s1 Paulanya Rome-lakutu Ankunytja \p \v 11 Kala ngura nyara Maltala piṟa maṉkurpa nyinanytjatjanu pauta kutjupangka tatinu piṟuku ankunytjikitja Rome-alakutu. Pauta nyanga paluṟu panya ngura Alika-tjantu-ṟiyalanguṟu ngaṉmanypa pitjangu Maltalakutu munu wari panya puḻka ngaṟala wiyaringkunytjaku paṯaṟa ngaṟangi ngura panya manta tjukutjuku palula. Ka pauta nyanga palula kuranyu watiwati kutjara puṉunguṟu palyantja ngaṟangi, panya palumpa tjanampa god ini nyanga pula Kaatjanya munu Palatjanya pula kuṯaṟara. \v 12 Kala pauta palula tatiṟa ma-pakaṉu alinytjara munula ankula manta kutjupangka wirkanu ngura ini Tjaiṟa-kuutjala, munula nyara palula nyinangi tjiṉṯu maṉkurpa. \v 13 Munula ngura nyara palulanguṟu piṟuku ma-pakaṉu alinytjara munula ankula manta kutjupangka wirkanu manta puḻkangka ini Italila munula ngura tawunu ini Rikiyamala wirkaṟa ngaringu munga kutju. Ka mungawinki waḻpa puḻka wangkangi uḻpaṟiranguṟu, munulanya wala puḻkangku uṉṯuningi alinytjara ankunyangka kala nyara palulanguṟu tjiṉṯu kutju wiyaringkula wirkanu ngura ini Putiyalila. \v 14 Munula ngura nyara palula pautanguṟu ukalingkula aṉangu Jesuku walytja kutjupa tjuṯa nguriṟa nyangu, kalanya paluṟu tjana tjapinu palula tjanala tjiṟirpi 7 nyinanytjaku. Kala tjiṟirpi 7 ngaṟala wiyaringkula nyara palulanguṟulta tjina anu Rome-lakutu. \v 15 Kaya Jesuku walytja Rome-ala nyinapai tjuṯangku kulinu nganaṉa nguṟurpa pitjanytja munuya ngaparikatira nganampa nguṟurpa paṯaṉingi tjara kutjupa ngura ini Apiyatjala tjuwa tjuṯangka itingka, ka tjara kutjupa paṯaṉingi ngura ini \it Ngaripai Maṉkurtjarala\it*. Kaya paluṟu tjana nganampa ngaparikatira paṯannyangka Paulalu nyakula puḻkaṟa pukuḻaringu munu Godanya pukuḻarira waḻkuningi. \s1 Paulanya Rome-la Wirkankunytja \p \v 16 Munula nyara palulanguṟu Rome-lalta wirkanu. Ka tjaultjiku mayatjangku Paulanya tjailangka tjarpatjunkuwiyangku wantingu munu waḻi kutjupangka mauṉṯalpa tjunu kutju nyinanytjaku, ka tjaultji kutju palula tjungu nyinangi munu palunya aṯunymanangi kampangkaṯu ankunytjaku-tawara. \p \v 17 Ka ngura nyara palula tjiṉṯu maṉkurpa nyinanytjatjanungku Paulalu wati kutju wituṟa iyaṉu ankula Jew nyara palunya nguraṟa tjuṯaku mayatja tjuṯa aḻṯinytjaku wati panya kuranyitja tjuṯa. Kaya pitjala palula tjunguringkula nyinakatingi. Ka tjanala wangkangu Paulalu alatji, “Walytja tjuṯa! Ngayulu kura kutjupa kutjupa palyantja wiyaṯu ngayuku walytja tjuṯa kurantjikitjangku. Munuṉa nganampa tjamu tjuṯaku kuḻu aṟa tjuṯa kuralwiyaṯu. Palu ngayunyaṉiya Jerusalemala witiṉu tjukurtjara kuranyitja tjuṯangku munuṉiya tjaultji tjuṯa ungu tjailangka tjunkunytjaku. \p \v 18 “Ka paluṟu tjana ngayunya puḻkaṟa tjapiṟa nguriningi munuṉiya puṯu kuliningi, ‘Nyaanguṟula wati nyangatja iluntankuku? Panya nyanga paluṟu kura palyantja wiyaṯu.’ Munuya kuliningi ngayunya walatjunkunytjikitjangku. \v 19 Palu Jew tjuṯa ngura nyara palunya nguraṟa tjuṯaya mukuringkunytja wiyaṯu ngayunya walatjunkunytjaku. Kaṉa palulanguṟu tjaultjiku mayatjangka tjapinu ngura nyanga Rome-lakutu ngayunya iyantjaku, panya ngayulu mukuringangi mayatja panya Tjiitjalu ngayuku aṟa ngayulu wangkanyangka kuliṟa ngurkantankunytjaku. Palu ngayulu ngayuku walytja tjuṯa kuranmankunytjikitja pitjanytja wiyaṯu. \v 20 Kaṉa nyanga palunya tjakultjunkunytjikitjangku kuwari nyuranya aḻṯingu. Panya nganaṉa Jew tjuṯangku rawangku paṯaningi Godalu kalkuntjitjaku nganaṉalakutu wankaṟunkupainya iyantjaku. Kaṉa paluṟu panya pitjanytjitjaku mulamularinganyi alatjiṯu, kaṉiya tjukurpa nyanga palulanguṟu ngayunya tjiinangka karpintjaku ungu.” \p \v 21 Kaya Jew tjuṯangku wangkangu, “Nganaṉa Jerusalemalanguṟu lita mantjintja wiyaṯu tjukurpa nyuntunyatjara. Ka nganampa walytja kutjupa ngura nyara palulanguṟu pitjala nyuntunyatjara wangkara kuranmankunytja wiyaṯu. \v 22 Palu nganaṉa kulinu tjukurpa nyangatja kutju panya aṉangu tjuṯangkuya kunyu ngura winkitjangku Jesuku walytja tjuṯa kuranmankupai nyinanyi. Palulanguṟula mukuringanyi nyuntu wangkanyangka kulintjikitja.” \p \v 23 Munuya Paulalu tjana tjiṉṯu ngurkantanu piṟuku tjunguringkula wangkanytjikitjangku. Munuya tjiṉṯu panya palula wati panya Jew kuranyitja winki tjunguringkula anu waḻi panya Paulanya nyinanytjitjakutu. Ka Paulalu tjanala kaḻaḻa waṟa wangkara mungartjiringu. Munu tjanala nyanga alatji wangkangi, panya Godalu aṉangu tjuṯa palumpa mulamularingkunyangka kutju walytjanmaṟa mayatjarira kanyilpai. Munu palunya tjananya Jesuku puḻkaṟa mulamularingkunytjaku wangkangi tjukurpa nyangatja, “Panya Godalu iriti wankaṟunkupainya iyantjikitjangku kalkuṉu. Ka kalkuntja panya paluṟu wirkanu. Paluṟu panya ini Jesunya. Panya kalkuntjitja nyanga palunya Moselu tjana wangkatjara tjuṯangku iriti nyiringka walkatjunu, ka nganampa kuliṟa mulamularingkunytjaku ngaṟanyi.” Alatji Paulalu tjananya wangkangi tjana walytjangku kuliṟa mulamularingkunytjaku Jesuku. \p \v 24 Kaya tjara mulamularingu paluṟu wangkanyangka, palu kutjupa tjuṯangkuya mulamularingkunytja wiyangku wantingi. \v 25 Munuya palulanguṟu wangkara pika-pikaringkula tjara-tjararingu munuya pakaṟa ankunytjikitjangku kuliningi. Palu Paulalu piṟuku tjukurpa kutju tjanala alatji wangkangu, “Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu wati wangkatjara Aitjayalawanungku nyuntumpa nganampa panya tjamupitingka tjukaṟurungku wangkangi. Alatji paluṟu Aitjayala wangkangu, \q1 \v 26 ‘Ankula wangka aṉangu nyanga tjuṯangka nyanga alatji, \q1 “Nyura tjukurpa wangkanyangka rawangku kulilku, palu nyura kuliṟa kuliṟa puṯu alatjiṯu tjukurku nintiringkuku. \q2 Munu nyura piṟuku kuṟungku rawangku nyakula nyakula puṯu alatjiṯu ngurkantankuku. \q1 \v 27 Panya aṉangu nyanga paluṟu tjanaya kurunpa wituwituringu tjukurpa tjukaṟuru kulintjaku-tawara. \q2 Paluṟu tjanaya pinangku puṯu kulilpai, \q2 munuya kuṟungku kuḻu puṯu nyakupai kuṟu patiringkunytjatjanungku. \q1 Tjinguṟu tjana tjukaṟurungku kuliṟampa mulamularingama alatjiṯu kuṟu aḻangku nyakunytjatjanungku, \q2 munu pinangku kulintjatjanungku kuḻu. \q1 Munu tjinguṟu paluṟu tjana kulintja palyangkumpa tjukurpa uwankara wangkanyangka tjukaṟurungku kulinma. \q1 Munuya nyanga alatji palyaṟampa, kampa kutjuparinytjatjanu ngayulakutu maḻaku aṟuringama. \q2 Kaṉa palulanguṟu tjananya palyaṟungunma.” ’ \x * \xo 28:27 \xo*\xt Aitjayaku 6:9-10\xt*\x* \m \v 28-29 Ka panya nyurampa ngaṟanyi kuwari nyanga alatjiṯu nintiringkunytjaku munu kulintjaku panya Godalu wankaṟunkupainya iyaṉu aṉangu Jew wiya tjuṯaku kuḻu nyurampa kutjuku wiya. Ka nyara paluṟu tjana wangaṉarangku kulilku.”\f * \fr 28:28-29 \fr*\ft Wati kutjupangku kunyu verse 29 walkatjunu munu maḻa tjunguṉu Luke-aku tjukurta nyanga alatji – \ft*\ft \+it Ka Paulalu tjukurpa nyanga palunya wangkanyangka wati panya Jew tjuṯa pakaṟa uwankara anu munuya paluṟu tjananku mirpaṉarira ngaparku wangkangi.\+it*\ft*\f* \p \v 30 Ka Paulanya waḻi panya palula rawa alatjiṯu nyinangi yiya kutjara, munu payamilalkatingi waḻi nyara palula nyinanytjikitjangku. Munu aṉangu tjuṯa palunya nyakunytjikitja pitjanyangka paluṟu waḻi nyara palula tjananya tjarpatjunkupai.\fig |src="tnACT28V30.tif" size="col" loc="p" ref="28:30"\fig* \v 31 Munu paluṟu Godaku tjukurpa tjakultjuṟa aṉangu tjuṯangka Jesunyatjara wangkapai. Munu tjanala alatji tjakultjunkupai panya Godalu aṉangu tjuṯa Jesuku mulamularingkunyangka walytjanmankupai munu palunya tjananya mayatjarira kanyilpai. Uwa, paluṟu nguḻu wiyangku rapangku alatjiṯu tjukurpa nyanga palunya wangkapai. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku palunya pailwiyangku wantipai paluṟu tjukurpa wangkanyangka.