\id 1CO ‘PT 1CO 02ed’ Pitjantjatjara 1 Corinthians 20-FEB-03 (Paul & Ann Eckert (SIL/FRM), c/o PO Box 2129 Alice Springs, NT 0871. Ph: +61-8-82924808 Fax: 08-89524894. E-mail: paul.eckert@biblesociety.org.au \ide UTF-8 \h 1 Kaṟintjaku \toc2 1 Kaṟintjaku \toc1 Lita Nampa 1 Paulalu Walkatjuṟa Iyantja Ngura Kaṟintjalakutu (1 Corinthians) \mt1 Lita Nampa 1 Paulalu Walkatjuṟa Iyantja Ngura Kaṟintjalakutu \mt2 1 Corinthians \imt1 Nyangatja Ngaṉmanytju Nyakula Wangkanytjaku \ip Nyangatja Godaku tjukurpa Paulalu walkatjuṟa iyantja Jesuku walytja tjuṯakutu ngura nyara Kaṟintjala nyinanytja tjuṯakutu. Paluṟu ngura panya Ipitjala nyinara lita nyangatja walkatjunu. \ip Kaya aṉangu ngura nyara Kaṟintjala nyinapai tjuṯa puḻkaṟa alatjiṯu kaṉany-kaṉanyaripai tjananku walytjangku ninti puḻka kuliṟa. Munuya paluṟu tjana mani puḻkatjara, palu paluṟu tjanaya kura puḻka mulapa, panya wati tjuṯaya tjikiṟa taṟangkarira minyma kutjupa tjuṯangka ngunti ngaripai kuṉṯa wiya alatjiṯu. Ka ngura nyara palula timpula puḻka mulapa ngaṟangi god ngalypa-ngalypa tjarpara waḻkuntjaku Godanya panya Jesuku mama waḻkuntjaku wiya. \ip Ka tjukurpa Kaṟintjanyatjara Luke-alu walkatjunu nyiri panya \it Jesulu Iyantja Tjuṯangku Palyantjitjangka\it* chapter 18-ta, panya Paulalu aṉangu tjuṯangka Tjukurpa Palya Jesunyatjara ngaṉmanytju tjakultjunkunytja, ka panyaya kuliṟa mulamularingu paluṟu wangkanyangka munuya Jesuku walytjaringu aṉangu tjuṯa mulapa. \ip Palu ngula Paulalu ngura panya palunya wantikatinyangka paluṟu tjana maḻangka kuraringu munuyanku pikangku ngalytjurmaṟa ngaparku wangkangi munuya puṯu tjungungku kuliningi. Ka kutjupangku lita walkatjuṟa iyaṉu Paulalakutu munu tjakultjunu tjana panya pikaringkunytja. Ka aṉangu kutjupa tjuṯa kuḻu pitjangu Kaṟintjalanguṟu palula wangkanytjikitja munu tjukurpa kutjupa tjuṯa utintjaku tjapintjikitja kuḻu. Ka paluṟu lita nyanga palunya walkatjuṟa tjanala wiṟu tjuṯa tjakultjunangi munu tjananya wituwituningi wiṟuṟa palyanyku nyinanytjaku Godaku walytja mulapa. \iot Tjukurpa nyanganpa ngarinyi: \io1 1:1-9 Paulalu tjukurpa ngaṉmanyitja wangkanytja \io1 1:10—4:21 Ngaparku pikaringkunytja wiyangku wantinytjaku \io1 5:1—7:40 Wiṟuṟaya tjukaṟuru nyinanytjaku Godala wangaṉarangku kuliṟa \io1 8:1—11:1 Kutjupa kutjupa tjuṯa nyaa palyantjaku Jesuku walytja nyinara \io1 11:2—14:40 Inmangka tjunguringkula tjukaṟurungku palyantjaku \io1 15:1-58 Tjukurpa Palya Jesunyatjaraku mulamularingkunytjaku munu ilunytjatjanu wankaringkula pakantja \io1 16:1-24 Paulalu tjukurpa maḻatja wangkanytja munu maḻpa tjuṯangka tjakultjunkunytja \c 1 \s1 Paulalu Ngaṉmanytju Wangkanytja \p \v 1-2 Uwa, Jesuku walytja tjuṯa, ngayuluṉa Paulalu nyurampa lita nyangatja walkatjunanyi ngura pala Kaṟintjala nyinanytja tjuṯaku. Panya ngayulu tjukurtjara Jesulu Christalu iyantja, panya Godaluṉi ngurkantanu palumpa tjukurpa aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytjaku. Kali ngali maḻpaṟarangku kuwari tjunguringkula nyuralakutu lita nyangatja ma-iyaṉi wati ini Tjatjaniyalu ngali. \p Panya Godalu nyuranya ngurkantanu aṉangu kutjupa tjuṯanguṟu nyura Jesula Christala tjunguringkula palumpa walytja nyinanytjaku. Munu panya palu puṟunypa ngura kutjupa tjuṯangka tjananya kuḻu Godalu ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku, panya tjana kuḻu tjukurpa Jesunyatjara kulintjatjanu mulamularingu. Kaya Jesunya Christanya mayatjanmaṟa waḻkuṉi, panya paluṟu-maṉṯul tjanampa mayatja nyinanyi munu nganampa kuḻu. Kali lita nyangatja tjanalakutu kuḻu ma-iyaṉi paluṟu tjana kuḻu nyakula kulintjaku. \p \v 3 Ka Mama Godalu, Mayatja Jesulu Christalu kuḻu nyuranya pukuḻtju puḻkangku kanyinma munu nyuranya kurunpa rapaṟa pukuḻmanama. \s1 Paulanya Tjanampa Pukuḻarinytja \p \v 4 Ngayulu rawangku nyuranya kuliṟa pukuḻarira Godanya waḻkulpai, panya paluṟu nyuranya Jesula Christala tjunguṟa nyurala kutjupa kutjupa tjuṯa mukulyangku nintiningi nyura palumpa waṟka wiṟuṟa palyantjaku. \v 5 Ka mulapa nyura Christala tjungu nyinara ninti puḻkaringu munu panya raparingkula palumpa tjukurpa tjukaṟurungku wangkapai. \v 6 Palulanguṟu nyura nintiringkula kulini panya tjukurpa Christanyatjara ngayulu nyurala tjakultjunkunytja ngunti wiya, palatja tjukaṟuru mulapa. \v 7 Uwa, nyuranya panya Kurunpa Miḻmiḻṯu kutjupa kutjupa uwankara nintinu, ka nyura ninti nyinanyi Mayatja Jesunya maḻaku pitjanytjaku paṯaṟa. \v 8 Ka Tjiṉṯu Maḻatjaku paṯannyangka Godalu nyuranya kuṉpu kanyilku. Ka nyara palulanguṟu tjiṉṯu nyara palula Jesunya pitjanyangka, kutjupangku nyuranya puṯu kuranmankuku. \v 9 Uwa mulapa Godalu nyuranya kuṉpu kanyilku wantinytja wiyangku, panya alatji paluṟu kalkuṉu munu paluṟu kalkuntjatjanungku palyalku alatjiṯu wantinytja wiyangku. Paluṟu panya nyuranya ngurkantaṟa tjunguṉu palumpa katjangka Jesula Christala nganampa panya mayatjangka, ka nyura palula tjungu pukuḻpa nyinaku. \s1 Jesuku Walytja Tjuṯa Uti Tjungu Nyinama \p \v 10 Palu kulilaya walytja wiṟu tjuṯa. Ngayulu Jesuku waṟkarira nyuranya puḻkaṟa wangkara wituwituṉi tjungu kalypa nyinanytjaku. Pikaringkula ngapartji-ngapartjingku wangkawiyangkuyanku wantima, munuyanku mauṉṯalpa mauṉṯalpa palyalwiyangku kuḻu wantima. Palu tjunguringkulaya wangkara kulinma munuya tjungungku palyanmankula kutju palyanma.\fig |src="MB_1CO 1v10.tif" size="col" loc="p" ref="1:10"\fig* \v 11 Alatjiṉa kuwari nyurala wangkanyi munuṉa nyuranya paini panya Jesuku walytja maṉkurtuṉiya minyma ini Kalawiku nguranguṟu pitjala tjakultjunu nyuranku pikangku ngaparku wangkanyangka nyakunytjatjanungku. \v 12 Alatjiṉa kulinu tjana wangkanyangka, kutjupa tjarangkuya kunyu wangkapai, “Nganaṉa Paulala tjungutja.” Kaya kunyu kutjupa tjarangku wangkapai, “Wiya, nganaṉa wati Apalatjala tjungutja.” Kaya kunyu kutjupa tjarangku wangkapai, “Wiya, nganaṉa Peterla tjungutja.”\f * \fr 1:12 \fr*\ft Peternya ini kutjupa \ft*\ft \+it Tjiipatjanya\+it*.\ft*\f* Ka tjara kutjupangku wangkapai, “Wiya, nganaṉa Christala tjungutja.” \v 13 Ka nyangatja tjukaṟuru wiya. Christanya kutju alatjiṯu, tjuṯa wiya, ka uti nyuntu nganaṉa uwankarangku palunya kutju waṉanma. Panya ngayulu nyurampa puṉu kaṯakutjarangka ilunytja wiyaṯu, paluṟu kutju nyurampa anga-ilungu. Ka panya nyura ngayula iningka baptise-arinytja wiyaṯu, palula iningka kutju nyura baptise-aringu, Jesula iningka. \v 14 Ngayulu nyuralanguṟu kutjara kutju baptise-katingu wati ini nyanga pulanya Kuṟitjipanya munu Kayatjanya. Tjuṯaṉa baptise-katinytja wiyaṯu munuṉa nyanga palulanguṟu pukuḻarinyi. \v 15 Tjinguṟu ngayulu nyuranya tjuṯa baptise-katinyangka nyura alatji wangkaku, “Ngayunya Paulalu baptise-katingu palula iningka, ka ngayulu pala palula tjungutja.” Alatji wangkanytjakuṉa pukuḻarinytja wiya. \v 16 (Munta wanyu kaṉa kulila, mulapaṉa wati panya Tjipanatjanya, munu palumpa ngurangka nyinanytja tjuṯa kuḻu baptise-katingu. Palu ngayulu puṯu kulini kutjupa tjuṯa baptise-katinytjatjanungku. Munuṉa pukuḻarinyi panya tjuṯa wiya, maṉkurpa kutjuṉa baptise-katingu, ngunti kulintjaku-tawara.) \v 17 Panya Christaluṉi ngayunya iyaṉu aṉangu tjuṯa baptise-katinytjaku wiya, palu tjukurpa palya palunyatjara para-tjakultjunkunytjakuṉi iyaṉu. Paluṟuṉi iyantja wiyaṯu aṉangu tjuṯa kaṉany-kaṉanytju wangkara wituwituntjaku. Palu tjukurpa Christanya puṉu kaṯakutjarangka ilunytja tjakultjunkunytjakuṉi wituṉu aṉangu tjuṯangku uti kulintjaku munu tjukurpa kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 18 Ka panya aṉangu watarku nyinapai tjuṯangku tjukurpa nyangatja wangkanyangka kuliṟa analpai alatjiṯu alatji wangkara, “Wiya, kata kawakawangkuya ngunti wangkanyi.” Palu panya nganaṉanya Godalu wankaṟunu Jesunya puṉu kaṯakutjarangka ilunytjitjanguṟu. Kala palulanguṟu tjukurpa palunya kulini puḻka mulapa panya aṟa palulawanungku Godalu witulya puḻkangku wankaṟunkupai. \v 19 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi Godalu wangkanytja nyanga alatji, \q1 “Kutjupa tjuṯangkuya ninti puḻkangku-palku wangkara kulilpai. \q2 Palu wiya, ngayulu tjananya nintilku panya tjana nintipuka wiya, ninti tjukutjuku nyinanytja. \q1 Munuya piṟuku kulilpai, ‘Nganaṉa uwankaraku ninti puḻka.’ \q2 Palu wiya, ngayulu tjanampa tjukurpa kulilwiyangku wantiku alatjiṯu.” \x * \xo 1:19 \xo*\xt Aitjayaku 29:14\xt*\x* \p \v 20 Kala uti tjananya mirawaṉinytja wiyangku wantima wati panya nintipuka tjuṯa, munu tjukurku ninti puḻka tjuṯa kuḻu, panya tjana tjukurpa puḻka tjuṯa ngaparpungkula wangkapai nintingku-palku. Uwa, utila tjananya kuliṟa wantima, panya Godalu tjananya nyakula ngurpanmankupai alatjiṯu. \v 21 Panya aṉangu mantatja kulilpai tjuṯangkuya walytjangku nintipuka kuliṟa Godaku puṯu nintiringanyi. Palu tjukurpa Christanya puṉu kaṯakutjarangka ilunytjitja kuliṟa kutju aṉangu Godaku nintiringkuku. Panya tjukurpa nyanga palumpa kuliṟa mulamularingkunyangka kutju Godalu aṉangu tjuṯa wankaṟunkupai Christalawanungku. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku nyangatja kuliṟa analpai munuya wantipai, palu kutjupa tjarangku kuliṟa mulamularingkunyangka Godalu tjananya wankaṟunkupai. \v 22 Kaya Jew tjuṯangku tjapilpai alatji wangkara, “Nintilalanya wanyu kutjupa kutjupa witulya puḻkangku palyaṟa, kala palulanguṟulta nyakula tjukurpa palumpa mulamulariwa.” Kaya Jew wiya tjuṯangku aṟa kutjupa wangkapai alatji, “Nganaṉa tjukurpa ninti puḻkangku wangkanyangka kulintjikitja mukuringanyi, munula pala palulanguṟulta kuliṟa mulamularingkuku.” \v 23 Palu wiya, nganaṉa panya tjukurpa Jesunya puṉu kaṯakutjarangka ilunytjitja kutju tjakultjunkupai. Palu Jew kutjupa tjuṯangku nyangatja kuliṟa wantipai. Kaya aṉangu kutjupa tjuṯangku kulilpai, “Tjurkurpa nyangatja wiya nguwanpa, ngalypa-ngalypa nguwanpa.” \v 24 Palu panya Godalu aṉangu kutjupatjara ngurkantanu palumpa walytja nyinanytjaku Jew tjuṯa munu Jew wiya tjuṯa kuḻu. Panya nganaṉa tjukurpa Christanya ilunytjitjaku mulamularingkunyangka Godalu nganaṉanya wankaṟunu. \p Uwa, mulapa Godalu witulya puḻkangku nyanga alatji palyaṉu ninti puḻkangku. \v 25 Panya watarkitja tjuṯangku tjukurpa Jesunya ilunytjitja kuliṟa anaṟa wangkapai, “Godanya-manti upampa munu puṯu palyalpaimpa nyinanyi. Tjinguṟu paluṟu ngurpa.” Palu wiya, Jesunya ilunyangka Godalu nintingku witulya puḻkangku wankaṟa pakaltjingaṉu, munulanya palulanguṟu nganaṉanya kuḻu wankaṟunkuku. Kala nyanga palulanguṟu kulini Godanya mulapa witulya puḻka nyinanyi, munu paluṟu nintipuka puḻka mulapa aṉangungku kulintjitjangka muṉkara alatjiṯu. \p \v 26 Walytja tjuṯa, wanyuya kulila ngaṉmanyitja panya, panya ngaṉmanypa nyura Godaku ngurpa nyinangi, ka panya paluṟu nyuranya palumparinytjaku ngurkantanu. Palu panya nyura uwankara ngaṉmanypa ninti puḻka nyinanytja wiya, maṉkurpa kutjuya ninti nyinangi. Munu nyura uwankaraṯu ngaṉmanypa aṉangu tjuṯaku mayatja puḻka nyinanytja wiya, maṉkurpa kutjuya mayatja nyinangi. Munu panya nyura uwankaraṯu wati minyma puḻka wiya, maṉkurpa kutjuya puḻka nyinangi. \v 27 Panya Godalu nyuranya ngurpa tjuṯa ngurkantanu ninti puḻka tjuṯangku nyakula tjananku walytjangku kuliṟa kuṉṯaringkunytjaku. Paluṟu nyuranya tjukutjuku tjuṯa ngurkantanu puḻka tjuṯangku nyakula kuliṟa kuṉṯaringkunytjaku. \p \v 28 Uwa, nyuranya panya ninti puḻka tjuṯangku nyakula wantipai alatji kuliṟa, “Wiya palatja ngurpa kurakura tjuṯa, nganaṉanya puṟunypa wiya.” Palu Godalu alatjiṯu nyuranya ngurpa tjuṯa ngurkantanu nintipuka panya tjuṯangku nyakula tjananku walytjangku kuliṟa kuṉṯaringkunytjaku. \v 29 Nyanga alatji Godalu ngurkantanu nyura walytjangku mirawaṉinytjaku-tawara. \v 30 Panya paluṟu kutjungku nyuranya palyaṉu palumpa walytjaringkunytjaku Jesula Christalanguṟu. Panya Jesunya nyuntumpa nganampa ngalkilpa anga-ilungu Godalu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu kalypangku wantinytjaku nganaṉa kaṟalyarira palula tjunguringkula nyinanytjaku. Alatji Godalu nganaṉanya tjukaṟurunmankula walytjanmanu, ka nganaṉa palunya kutju mirawaṉinytjaku ngaṟanyi. \v 31 Pala palulanguṟu nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \mi “Utila mirawaṉinytjikitja mukuringkulampa Mayatja Godanya kutju mirawaṉima nganaṉanku mirawaṉinytja wiyangku.” \x * \xo 1:31 \xo*\xt Jeremiah-ku 9:24\xt*\x* \c 2 \p \v 1 Walytja tjuṯa, wanyuṉa ngayunyatjara nyurala tjakultjura nyura kulintjaku. Panya ngayuluṉa pitjangu nyuralakutu Tjukurpa Palya Godaku kumpilitja utiṟa wangkanytjikitja. Tjukurpa nyara palunya ngayulu wangkara kaṉany-kaṉanyaripai wiya. Munuṉa tjukurpa waṟa tiṯutjarangku wangkapai wiya. \v 2 Palu ngaṉmanytjuṉa unngu kulinu alatji, “Utiṉa tjukurpa Jesunyatjara kutju wangkama, panya paluṟu puṉu kaṯakutjarangka nganampa ilungu nganaṉanya wankaṟunkunytjikitja. Tjukurpa kutjupa wangkanytjaku-maṉṯu wiya ngaṟanyi.”\fig |src="GT_1CO 2v1 Paul Preaching.tif" size="col" loc="p" ref="2:2"\fig* \v 3 Kaṉa nyurala wirkaṟa upa alatjiṯu ngaṟangi munuṉa nguḻuringkula tjititingangi nyurala panya miṟangka ngaṟala. \v 4 Munuṉa tjukurpa nyurala tjakultjuṟa kaṉany-kaṉanytju wangkara wituwituntja wiyaṯu. Panya ngayulu wangkara wituwituntjatjanungku nyuranya puṯu mulamularingkunytjaku palyaningi. Palu nyura panya mulamularingu Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya witulya puḻkangku unngu nintinnyangka kutju. \v 5 Panya ngayulu mukuringangi nyura tjukurpa kuliṟa mulamularingkunytjaku ngayulu wangkanytjitjanguṟu wiya, palu Godalu witulya puḻkangku nyuranya unngu nintinnyangka. Nyara palulanguṟuṉa tjukurpa kaṉany-kaṉanytju wangkara wituwituntja wiyangku wantingi, Godalu kutjungku nyuranya unngu nintintjaku. \p \v 6 Palu Jesuku walytja kutjupa tjuṯangkuya palunya mulamulangku tiṯutjarangku waṉaṟinkupai wantinytja wiyangku. Kaṉa nyara palula tjanala ngayulu tjukurpa puḻka mulapa wangkara utilpai. Palu tjukurpa ngayulu wangkanytja wiṟu mulapa ngaṟanyi, tjukurpa mantatja tjuṯa puṟunypa wiya. Panya mayatja mantatja tjuṯangku tjukurpa puḻka-palku kaṉany-kaṉanytju wangkapai. Palu mayatja nyara palunya tjananya Godalu wiyaringkunytjaku palyalku. \v 7 Palu tjukurpa nyanga ngayulu wangkanytja Godaku, panya tjukurpa Godalu ngaṉmanytju kumpilpa kanyiningi. Panya manta paluntja kuwaripangka Godalu kuliningi tjukurpa palunya utintjikitjangku nganaṉa Godala tjunguringkula wiṟu mulapa nyinanytjaku. \v 8 Panya mayatja mantatja tjuṯaya ngurpa nyinangi tjukurpa palunya kulintja wiyaṯu, munu panyaya pungkula utitjunu puṉu kaṯakutjarangka, Mayatja panya Ilkaṟitjanya. Tjinguṟuya tjukurpa palumpa nintingkumpa palunya pungkuwiyangku wantima. \v 9 Palu tjana ngurpa nyinangi, panya iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 “Godalu wiṟu mulapa palyantjikitjangku kulinu palumpa mukuringkupai tjuṯaku, \q2 palu paluṟu kulintjitja aṉangu kutjupangku kulintja wiya alatjiṯu. \q1 Panya Godalu nintingku palyaṉu kutjupa alatjiṯu aṉangungku kulintja wiyatja. \q2 Kaya uwankara watarku nyinangi, Godalu kutjungku kulinu.” \x * \xo 2:9 \xo*\xt Aitjayaku 64:4\xt*\x* \m \v 10 Palu kuwari Godalu tjukurpa panya palunya nganaṉala utinu Kurunpa Miḻmiḻṯawanungku. Panya Kurunpa Miḻmiḻnga Godaku kurunpa munu paluṟu uwankaraku ninti, Godalu unngu kulintja uwankaraku kuḻu. \v 11 Palu ngananya wanyu aṉangu kutjupangku kulintjitjaku ninti? Wiya, aṉangu nyara paluṟunku kutju walytja alatjiṯu ninti paluṟu kulintjitjaku. Ka palu puṟunypa Godaku Kurunpa kutju ninti Godalu unngu kulintjitjaku. \v 12 Munu panya Godalu nganaṉanya ungu kurunpa palumpa nganaṉala unngu nyinara nintintjaku, kala palulanguṟu nintingku kulini Godalu nganampa wiṟungku ngalkilarira palyantja. Kurunpa nyara paluṟu panya ilkaṟitja, mantatja wiya, kala palulanguṟu mantatja tjuṯa puḻkaṟa kulilpai wiya. \p \v 13 Uwa, mulapa nganaṉa aṉangu nintipuka tjuṯangku nintintjitjanguṟu kuliṟa wangkanytja wiya, palu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka kutjula kuliṟa wangkapai. Nyara paluṟulanya nintilpai kala palula kulintjatjanungku tjukaṟurungku utiṟa wangkapai. \v 14 Ka aṉangungku Kurunpa Godaku mantjilwiyangku wantirampa Godanya puṯu tjukaṟurungku kulini, munu kutjupangku tjukurpa palunyatjara wangkanyangka kuliṟa analpai, “Wiya, nyaratja kawakawa.” Panya aṉangu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku kutju Godalu palyantja tjukaṟurungku ngurkantankupai, ka aṉangungku Kurunpa Miḻmiḻnga kanyintja wiyangku puṯu ngurkantankupai. \v 15 Panya aṉangu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku kutjupa kutjupa uwankara nintingku kulilpai Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka. Palu aṉangu kutjupangku Kurunpa Miḻmiḻnga wantinytjatjanungku aṉangu panya palunya Godalawanu nyinanyangka puṯu kulilpai. \v 16 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \q1 “Nganaṉa uwankarangku puṯu kulini Godalu unngu kulintjitja. \q2 Munula uwankarangku palunya puṯu wangkara tjukaṟuruṉi.” \x * \xo 2:16 \xo*\xt Aitjayaku 40:13\xt*\x* \m Uwa mulapa nganaṉa ngurpa nyinangi, palu kuwarila Kurunpa Miḻmiḻngatjara nyinanyi munula palulanguṟu Godanya tjukaṟurungku kulini, panya Christalu palunya kulilpai, palu puṟunytju. \c 3 \s1 Aṉangu Waṉalwiyangku Christanya Kutju Waṉanma \p \v 1-2 Walytja wiṟu tjuṯa. Ngayulu aṉangu Kurunpa Miḻmiḻngatjara tjuṯangka tjukurpa puḻka tjuṯa nintilpai. Ka mungaṯu ngayulu nyurala nyinara tjukurpa palu puṟunypa tjuṯa nyurala wangkangi, palu nyura puṯu kuliningi. Kaṉa palulanguṟu nyurala aṉangu mantatja kulilpai tjuṯa puṟunytja wangkangi tjukurpa ngaṉmanyitja tjuṯa. Panya nyura Jesuku kuwari walytjaringkunytjatjanu iṯi puṟunypa nyinangi puḻkaringkunytja wiya, kaṉa nyurala puṯu tjukurpa puḻka wangkangi iṯi puṟunypa nyinanyangka, panya iṯi ipi kutju ungkupai kuka wiyangku, nyara palu puṟunypa nyura nyinangi. Munu panya kuwari kuḻu nyura palu puṟunypaṯu nyinanyi munu tjukurpa puḻka puṯu kulini. \v 3 Panya nyura tiṯutjarangku walytjangku kulini mantatja kulilpai tjuṯa puṟunytju. Palulanguṟu nyura kutjupa tjuṯa nyakula nyaṟaringkupai kutjupa kutjupa tjuṯa palyantja-tjiratja. Munu nyuranku ngaparku wangkara pika-pikaringkupai walytjangku kutju kuliṟa palyantjikitja mukuringkula aṉangu Godaku walytja wiya tjuṯa puṟunytju, palunya tjananya arkaṟa. \v 4 Panya nyuranku kunyu pika-pikaringkula wangkapai, “Ngayulu Paulala tjungutja.” Ka kunyu kutjupangku wangkapai, “Wiya, ngayuluṉa Apalatjala tjungutja.” Palu nyara palu puṟunypa wangkara nyura aṉangu panya mantatja kulilpai tjuṯa puṟunypa nyinanyi. \p \v 5 Palu uti nyura Jesula Christala kutjungka tjungu ngaṟama munu palunya kutju kulinma, Apalatjanya ngalinya kulintja wiyangku. Panya ngali aṉangu alatjiṯu wati Godaku waṟkaripai kutjara palumpa tjukurpa wangkapai kutju, ka panya nyura nyara palulanguṟu mulamularingu Christaku. Panya Godalulinya waṟka kutjupa kutjupa ungu palumpa palyantjaku. \v 6 Ka panya ngayulu-waraṟa nyurala Godaku tjukurpa tjakultjunu, panya watingku uṉinypa mantangka tjunkula waṉalpai mai pakantjaku, nyara palu puṟunypa. Ka panya Apalatjalu ngapartji maḻawanungku nyurala tjukurpa piṟuku nintiningi nyura kuliṟa kuṉpuringkunytjaku. Nyara paluṟu wati minangka kurpilpai puṟunypa, panya watingku uṉinypa ngaṉmanytju tjunkunytjitja minangka kurpiṟa waṉalpai piḻṯiringkunytjaku-tawara, palu puṟunypa Apalatjalu ngayula maḻangka nyuranya nintiningi.\fig |src="GT_1Cor0306 Planting Tree.tif" size="col" loc="p" ref="3:6"\fig*Palu panya Godalu nyuranya witulyanangi palumpa walytjaringkula rawangku palunya waṉantjaku. Panya paluṟu kutjungku uṉinypa mantangka tjunkunyangka pakaltjingalpai wati wiyangku, palu puṟunypa paluṟu nyuranya kuṉpuringkunytjaku palyalpai. Panya ngali puṯu nyuranya wituwituṉi Godaku mulamularingkunytjaku, palu paluṟu kutjungku nyuranya unngu nintilpai. \p \v 7 Ka wati panya tjukurpa ngaṉmanytju tjakultjunkupainya puḻka wiya, munu wati panya maḻawanungku nintilpainya kuḻu puḻka wiyaṯu. Palu Godanya kutju puḻka mulapa panya paluṟu kutjungku unngu nintilpai palumpa walytjaringkula ma-kuṉpuringkunytjaku. \v 8 Panya wati uṉinypa tjunkupainya munu minangka kurpilpainya pula tjungu waṟkaripai, ka kutju mayatjarinytja wiya. Munu pula kutjarangkuṯu waṟkarinytjatjanungku mani mantjilpai. Nyara palu puṟunypa wati tjukurpa ngaṉmanytju tjakultjunkupainya munu maḻawanungku pitjala nintilpainya pula tjungu waṟkarinyi, ka kutju waintarinytja wiya. Ka nyara palulanguṟu Godalu waṟkarinyangka nyakula pukuḻarira kutju kutju wiṟu ungkuku. \v 9 Uwa, Godanya kutju puḻka nyinanyi, ka Apalatjalu ngali waṟka palumpa kutju palyaṉi ngalimpa wiya. Ka nyura palumpa aṉangu tjuṯa nyinanyi ngalimpa wiya, ka paluṟu nyuranya kuṉpuringkunytjaku rawangku palyaṉi nyura palunya tungun-tunguntu waṉantjaku. \s1 Nyura Waḻi Puḻka Puṟunypa \p Munu nyura palu puṟunypaṯu waḻi puḻka puṟunypa nyinanyi Godalu paluṟunku palyantja.\fig |src="GT_1CO 3v12 foundation house.tif" size="col" loc="p" ref="3:9-12"\fig* \v 10 Ka panya Godalu ngayunya-waraṟa wituṉu nyurala ankula Tjukurpa Palya ngaṉmanytju tjakultjunkunytjaku. Panya wati nintingku tjuminta uṟuṟa tjutiṟa waḻiku puluwa witu palyalpai tjukaṟuru mulapa ngaṟanytjaku, palu puṟunypa ngayulu ngaṉmanytju Jesuku tjukurpa nyurala tjukaṟurungku tjakultjunangi. Ka puluwa panya palula katu kutjupangku waḻi palyalpai, palu puṟunypa kutjupangku ngayula maḻangka pitjala nyurala tjukurpa kutjupa tjuṯa nintilpai nyura kuliṟa kuṉpuringkunytjaku. Palu utiya Godaku waṟkaripai uwankarangku purkaṟangku kulinma Godaku waṟka tjukaṟurungku palyantjikitjangku, panya watingku purkaṟangku kulilpai waḻi tjukaṟurungku palyantjikitjangku, palu puṟunypa. \v 11 Panya puluwa wiṟunya kutjupangku ngaṉmanytju tjukaṟurungku palyaṟa wantipai, ka maḻa kutjupangku puluwa panya palula tjunguṟa waḻi wiṟu tjukaṟurungku palyalpai. Palu puṟunypa Godalu Jesunya Christanya puluwa wiṟu puṟunypa ngaṉmanytju nganampa tjunu, ka uti kutjupangku maḻawanungku pitjala aṉangu tjuṯangka tjukaṟurungku wangkara nintinma tjana Christala kutjungka tjunguringkula puḻkaringkunytjaku. Panya kutjupawanu puṯu Godaku walytja nyinanyi. \p \v 12 Panya kutjupa tjuṯangkuya puluwa wiṟungka waḻi kuṉpu palyalpai witu mulapa rawa ngaṟanytjaku, panya puḻi gold-nguṟu, kutjupa tjiilpanguṟu, kutjupa upulanguṟu. Ka kutjupa tjuṯangku puluwangka palyalpai waḻi upa nguwanpa tjinguṟu puṉunguṟu, tjinguṟu parkanguṟu, tjinguṟu tjanpinguṟu, ka mapalku waṟungku kampara wiyalpai. Ka aṟa nyanga paluṟu nintini Godaku waṟkaripai tjuṯa, panya kutjupa tjuṯangkuya tjukurpa tjukaṟuru nintilpai rawangku waṉantjaku Christanya, palu kutjupa tjuṯaya kura munuya tjukurpa kaḻikaḻi nintilpai. \v 13 Ka tjiṉṯu maḻatjangka Godalu waṟka uwankara utilku kura munu palya palyantja tjuṯa, panya nganaṉa mantangkalpi nyanga nyinara palumpa waṟkarinytja. Panya tjiṉṯu nyara palula waṟu puḻkangku kampaku munu nganaṉa kurakura palyantja kampara tjuṉpalku. Palu waṟka wituwitu wiṟu mulapa nganaṉa palyantja waṟungku puṯu kampaku, ka tiṯutjara ngaṟaku. Uwa, palumpa waṟungku kampara waṟka nganaṉa palyantja uwankara utilku. \v 14 Tjinguṟu Jesuku walytjangku waṟka wiṟu tjukaṟurungku palyannyangka nyakula Godalu pukuḻarira palunya palyanmaṟa wiṟu ungkuku. \v 15 Palu panya Jesuku walytja kutjupangku waṟka wiṟu tjukaṟurungku palyantja wiyangku wantinyangka nyakula Godalu palunya puṯu palyanmankuku. Wati paluṟu wankaringkuku, palu Godalu palunya wiṟu ungkunytja wiyangku wantiku. \p \v 16 Nyangatjaya kulinma, panya nyura Godaku walytja nyinara palumpa timpula puṟunypa nyinanyi miḻmiḻpa, ka palumpa kurunpa nyurala unngu nyinanyi. \v 17 Ka kutjupangku nyuranya Godaku timpula puṟunypa kurannyangkampa, Godalu palunya ngapartji palu puṟunymankuku. Panya Godaku timpula miḻmiḻpa ngaṟanyi wiṟu mulapa, ka nyura waḻi nyara palu puṟunypa nyinanyi miḻmiḻpa, Godaku walytja tjuṯa. \p \v 18 Kulilaya! Nyura tjinguṟu kulini, “Nganaṉa nintipuka puḻkanya mantatja kulilpai tjuṯa puṟunypa.” Palu wiya, nyura alatji kuliṟa walytja ngunti kaṉany-kaṉanyarinyi. Palu uti nyura wantima alatji kulintja wiyangku, kaya palya mantatja kulilpai tjuṯangku nyuranya ananma. Uti nyura tjananya kuliṟa wantima munu tjukurpa Godaku kutju kulinma. Palulanguṟu kutju nyura ninti puḻkaringkuku, Godalawanu. \v 19 Panya aṉangu kutjupa tjuṯangku tjinguṟu walytjangku kulini ninti puḻkangku-palku, palu Godalu palunya tjananya uwankara ngurpa puḻka nyanganyi. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \q1 “Panya aṉangu nintipuka tjuṯangku palyantjikitjangku kulinnyangka Godalu nyakula kulilpai, ‘Wiya, tjana kulintja kawakawa.’” \m \v 20 Ka panya piṟuku ngaṟanyi nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji, \q1 “Panya aṉangu nintipuka tjuṯangku kulinnyangka nyakula Godalu kulilpai, ‘Wiya, nyura kulintja ngaṯalpa alatjiṯu.’” \p \v 21 Ka palulanguṟu nyura uti aṉangu mirawaṉinytja wiyangku wantima. Panya Godalu kutjungku nyurampa puḻka mulapa ngaṉmanytju palyaṉu, ka aṉangungku puṯu palula waintarira nyurampa piṟuku palyaṉi. \v 22 Panya ngayunya Godalu nyuralakutu iyaṉu alpamilantjaku, Apalatjanya, Peternya munu kutjupa tjuṯa kuḻu. Munu panya paluṟu nyuranya kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa kuḻu ungu wanka pukuḻpa nyinanytjaku. Munu paluṟu nyuranya ilunyangka wankaṟa kanyilku. Panya kuwari nyuranya kanyini munu ngula nyuranya rawangkuṯu kanyilku wiyaringkunytja wiyangku. Mulapa paluṟu nyurampa puḻka mulapa palyaṉu. \v 23 Panya nyura Christaku nyinanyi, ka Christanya Godaku nyinanyi. \c 4 \s1 Jesuku Tjukurtjara \p \v 1 Ka nyura uti nganaṉanya tjukurtjara tjuṯa mayatja-palku kulintja wiyangku wantima, panya nganaṉa Christaku waṟkaripai tjuṯa kutju nyinanyi. Panya paluṟulanya waṟka ungu palumpa tjukurpa kumpilitja tjuṯa utiṟa tjukaṟurungku tjakultjunkunytjaku. \v 2 Ka aṉangu nyara waṟkaripaingku uti palumpa mayatjangka wangaṉarangku kuliṟa tjukaṟurungku palyanma. \v 3 Palu nyura kutjupa tjuṯangku ngayunya nyakula tjinguṟu alatji kulini, “Nyangatja ngunti-ngunti waṟkarinyi.” Ka nyura alatji ngayunya nyakula ngurkantaṟa wangkanyangka ngayulu kuliṟa wantinyi. Munuṉa kutjupangku palu puṟunypaṯu wangkanyangka wantinyi alatjiṯu. Panya ngayuluṉatju walytjangku ngurkantankunytja wiyangku wantipai. \v 4 Ngayulu puṯu kulini ngayulu kura palyantjatjanungku, palu tjinguṟu ngayuku ngaṟanyi alatjiṯu, ka Mayatjalu kutjungku ngayunya tjukaṟurungku ngurkantankupai ngayulu kuraṟa waṟkarinytja munta palyanyku waṟkarinytja. \v 5 Palulanguṟuya aṉangu kutjupa nyakula kura wangkawiyangku wantima, palu paṯanmaya tjiṟirpi maḻatjaku Mayatja Jesulu kutjungku pitjala tjukaṟurungku ngurkantankunytjaku aṉangu uwankara, munu nganaṉanya kuḻu. Panya tjiṉṯu nyara palula paluṟu utilku unngu kulintja uwankara munu kumpilpa mukuringkunytja tjuṯa kuḻu. Nyara palula aṟangka Godalu aṉangu tjuṯa tjukaṟurungku palyannyangka nyakula pukuḻarira mirawaṉiku. \p \v 6 Uwa walytja tjuṯa, nyanganpaṉa wangkangi Apalatjanya ngalinyatjara nyuranya alpamilantjikitjangku, nyura ngalinya nyakula munu kuliṟa tjukurpa nyangaku tjukaṟuru nintiringkunytjaku panya alatji ngaṟanyi, “Godaku tjukurpa kutjuya wangaṉarangku kulinma.” Munuya wati tjukurtjara kutjupa nyakula ngunti mirawaṉiwiyangku wantima munu palu puṟunypaṯu wati kutjupa nyakula kuranmankuwiyangku wantima. \v 7 Panya nyura mayatja puḻka wiya, aṉangu kutjupa tjuṯa ngurkantankunytjikitja. Kulilaya, Godalu kutjungku nyuntunya nganaṉanya palyaṉu, kalanku uti mirawaṉiwiyangku wantima munula Godanya kutju mirawaṉima. \p \v 8 Nyura nyanga alatji kaṉany-kaṉanytju walytjangku kulilpai, “Nganaṉa Godaku tjukurku ninti puḻka, panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉala puḻka mulapa nintinu. Kala nganaṉa mayatja puḻka tjuṯa nyinanyi kutjupa kutjupa puḻkatjara, Paulanya munu nintintja panya tjuṯa puṟunypa wiya.” Palu alatji nyura ngunti kulini mayatja puḻkangku-palku. Tjinguṟula nyura mayatja puḻka tjuṯa nyinanyangkampa nyurala tjunguringkula mayatjarira nyinama, palu nyura mayatja wiya alatjiṯu. \v 9 Ngayulu kulini panya Godalu nganaṉanya iyantja panya tjuṯa tjunu mungutja puṟunypa nyinanytjaku tjukutjuku mulapa. Panya aṉangu tjuṯangku nganaṉanya kulilpai, “Wiya kurakura tjuṯa palanpa. Palyantiya iluku.” Munuya paluṟu tjana nganaṉanya anaṟa ikaringkupai. Uwa, winkingkulanya nyanganyi angelpa ilkaṟitja tjuṯangku munu aṉangu tjuṯangku kuḻu. \p \v 10 Ka nyuranku kulilpai, “Nganaṉa Christalawanu nyinara ninti puḻka nyinanyi.” Munu nyura nganaṉanya anaṟa ngurpanmankupai Christaku waṟkarinyangka. Munu nyuranku walytjangku kuṉpu kulilpai munu nyura nganaṉanya upanmankupai. Munu panya nyura mukuringkupai kutjupa tjuṯangku nyuranya mirawaṉinytjaku, munu nyura mukuringkupai kutjupa tjuṯangku nyurala tjunguringkula nganaṉanya anantjaku. \v 11 Palu nganaṉa rawa alatjiṯu paḻtjatjiratja munu mina ilu nyinanyi. Munula mantara kaṯaly-kaṯalypa kanyilpai. Kalanya kutjupa tjuṯangku pungkupai. Kala ngura wiya para-pitjalinkupai.\fig |src="MB_1CO 4v11.tif" size="col" loc="p" ref="4:11"\fig* \v 12 Munulanku puḻkaṟa waṟkaripai, panya nganaṉanya kutjupangku alpamilalpai wiya. \p Ka kutjupa tjuṯangku unytjungku nganaṉanya warkinyangka nganaṉa ngapartji tjanampa Godala tjapilpai tjananya pukuḻmankunytjaku. Ka kutjupa tjuṯangku nganaṉanya anaṟa kuraṟa pungkunyangka nganaṉa ngapartji tjananya kuliṟa alatjiṯu wantipai. \v 13 Ka kutjupa tjuṯangku nganaṉanya kuranmankunyangka nganaṉa ngapartji kalypangku alatjiṯu wangkapai. Uwa mulapa, aṉangu tjuṯangku nganaṉanya rawangku kulilpai raputji puḻka puṟunypa. Panya kuka uṉaringkunyangkaya waṉipai, palu puṟunypa tjana nganaṉanya kulilpai rawangku. \p \v 14 Tjinguṟu nyura kulini ngayulu nyangatja walkatjunanyi nyuranya kuṉṯa palyantjikitjangku. Palu wiya, nyura ngayuku tjitji tjuṯa puṟunypa, kaṉa nyangatja walkatjunanyi nyuranya tjukaṟuruntjikitjangku. \v 15 Panya nyuranya tjinguṟu aṉangu tjuṯa mulatu nintilkatima iwara palyaku, palu panya ngayulu kutjuṉa nyurampa mama puṟunyaringu Jesuku tjukurpa nyurala ngaṉmanytju alatjiṯu tjakultjunkunytjatjanu. \v 16 Munuṉa nyara palulanguṟu nyuranya kurunpa winkingku wangkara wituwituṉi rawangku ngayunya arkantjaku munu ngayulu puṟunytju Jesunya waṉantjaku. \p \v 17 Kaṉa kuwari Timitjinya nyuralakutu ma-iyaṉi, ka paluṟu nyuranya ma-pitjala nintilku ngayulu puṟunytju nyura ngapartji Jesunya arkaṟa waṉantjaku. Panya Timitjinya ngayuku katja puṟunypa wiṟu mulapa, munu paluṟu wangaṉarangku Mayatja Jesunya kuliṟa palumpa waṟka palyalpai. Nyara paluṟu nyurala tjakultjunkuku iwara panya palunya, panya ngayulu ngura winkingka Jesuku walytja tjuṯangka nintiningi Jesunya Christanya tjukaṟurungku waṉantjaku. \p \v 18 Ka panya kutjupa tjuṯa nyura kaṉany-kaṉanyaringu nyuranku walytjangku puḻka kuliṟa, munu nyura tjinguṟu alatji kulini, “Wiya, Paulalu nganaṉalakutu pitjala piṟuku nintintja wiyaringu.” \v 19 Palu wiya, kuwari nguwanpaṉa nyuralakutu ma-pitjala nyurala tjunguringkuku, Mayatja Jesulu witunnyangka. Munuṉa nyara palulanguṟulta wati panya kaṉany-kaṉanypa nyinapai tjuṯangka wangkanyangka kulilku munuṉa tjanampa nintiringkuku tjinguṟu tjananya Godalu witulyananyi palumpa waṟka palyantjaku, munta tjinguṟu wiya. \v 20 Panya aṉangungku Mayatja Godala wangaṉarangku kulintjatjanungku wangkangku kutju wangkapai wiya. Paluṟu wangaṉarangku kuliṟa Godanya mukuringkunytjitja palyalpai Godalu palunya witulyankunyangka kutju. \v 21 Ka nyura nyaaku mukuringanyi? Kuḻaṯatjarangkuṉa ma-pitjala nyuranya wakaṟa nintilku? Munta ma-pitjalaṉa nyuranya purkaṟangku wangkara tjukaṟurulku, mukulyangku? \c 5 \s1 Jesuku Walytja Kuri Kutjupangka Ngariwiyangku Wantinytjaku \p \v 1 Kutjupangkuṉi tjakultjunu panya wati nyurala tjungutjangku kunyu kurangku palumpa mamaku kuri aḻṯira kanyini, palumpa ngunytju nyuyulpa. Ka nyangatja kura puḻka mulapa. Nyara paluṟu Jesuku walytja wiya tjuṯangka waintaringu panya paluṟu tjana kura nyanga palu puṟunypa palyalpai wiya. \v 2 Ka nyura nyaaku kaṉany-kaṉanypa nyinanyi Jesuku walytjangku kura nyanga palu puṟunypa palyannyangka? Uti nyura puḻkaṟa kuṉṯaringama munu wati nyara palunya painma inmangka nyurala tjunguringkuwiya nyinanytjaku.\fig |src="MB_1CO 5v2.tif" size="col" loc="p" ref="5:2"\fig* \v 3 Ngayuluṉa puḻkaṟa kuṉṯaringanyi wati nyara palunya kuliṟa, munuṉa paṯunguṟu nyanga kulintjatjanungku nyurala wangkanyi wati panya palunya ilanguṟu paintjaku. Ngayulu ngura pala Kaṟintjala nyurala tjungu nyinanytja wiya, palu palya ngayulu kurunpa kutju nyurala tjungu ngaṟanyi munuṉa nyangatja paṯunguṟu litangka kutju wati panya palunya wangkara paini. \v 4-5 Ka nyura Mayatja Jesula miṟangka inmangka tjunguringkula kulila lita nyangatja kutjupangku nyakula wangkanyangka, ka ngayulu nyurala kurunpa kutju tjunguringanyi. Ka Mayatja Jesulu nyuranya witulyankunyangka nyura wati palunya Satannga uwa palumpa puntu kurantjaku, ka nyara palulanguṟulta tjinguṟu paluṟu walytjangku kulilku ilunytja kuwaripangka kura wantinytjikitjangku, ka kampa kutjuparira wantinyangkampa Godalu palunya kurunpa wankalku Tjiṉṯu Maḻatjangka. \p \v 6 Ka wati kutju nyurala tjungu kura nyinanyangka nyura nyaaku kaṉany-kaṉanypa nyinanyi? Tjinguṟu nyura kuḻu aaṉarira kuraringkuku. Panya yiitja tjukutjuku tjunkupai mai uḻungka munu minangka uṟulpai ka mai taḻṯuringkula puḻkaringkupai, palu puṟunypa nyura wati kura nyurala tjungu kanyinnyangka kura puḻkaringkula lipiringkuku, ka nyura kuḻu kuraringkuku. \v 7 Kaya palula-tawara wati pala kura palunya paiṟa iyala. Panya Jew tjuṯangku inma Katuwanu Ankunytjala\x * \xo 5:7 \xo*\xt Exodus 12:1-42\xt*\x* ngalkula ruuru kulintjikitjangku yiitja uwankara nguranguṟu mantjiṟa waṉipai munuya mai pilytja kutju ngalkupai, ka nyura palu puṟunypa wati panya kura palunya nyuralanguṟu paiṟa iyala munuya palyanyku nyinama kuraringkunytjaku-tawara. \p Uwa, Jew tjuṯangku yiitja waṉira mai pilytja kutju ngalkuningi, munuya palulanguṟu lamalama iluntaṟa milkaḻi mantjiṟa waḻi tuwa nyiṯinu angelpa iluntankupailu nyakula tjanampa katja ngaṉmanyitja waḻi pala palula unngu nyinanyangka wantinytjaku munu waḻi palula katuwanu ankunytjaku waḻi kutjupakutu. Ka tjanampa panya katja uwankara lamalama milkaḻinguṟu wankaringu. Ka palu puṟunypa Christanya nganampa lamalama, panya paluṟu nganampa ngalkilpa anga-ilungu Godalu nganaṉanya kura palyantjitjanguṟu kalypangku pungkuwiyangku wantinytjaku. \v 8 Ka palulanguṟula uti palunya ruuru kulinma, munu kura wantira ngunti wangkawiyangku tjukaṟurungku Jesunya waṉanma. Panya Jew tjuṯangku yiitja wantipai munuya mai pilytja kutju ngalkula ruuru kulilpai, palu puṟunytjula uti kura wantima munula Jesunya ruuru kuliṟa tjukaṟurungku waṉanma. \p \v 9 Panya lita kutjupangkaṉa ngayulu nyurala wangkangu nyanga alatji, “Aṉangu pirtjipai tjuṯaya maḻpa palyantja wiyangku wantima.” \v 10-11 Palu panya ngura winkingkaya aṉangu mantatja kutju kulilpai tjuṯa nyinanyi Godaku walytja wiya tjuṯa, panya kampangkaṯu ngaripai tjuṯa, manyu puḻka tjuṯa, kutitjunkupai tjuṯa, munu god ngalypa-ngalypa waḻkulpai tjuṯa. Palu ngayulu nyuranya nyanga palula tjanalanguṟu paintja wiya. Tjinguṟu nyura tjanalanguṟu mauṉṯalpa nyinanytjikitja mukuringkula puṯu kulilku ngura kutjupakutu ankunytjikitjangku, panya ngura winkingkaya kura nyanga puṟunypa palyalpai tjuṯa nyinanyi. Palu ngayulu Jesuku walytja kutjupa tjuṯanguṟu kutju nyuranya paini. Uti nyura Jesuku walytja kura nyinanyangka nyakula kitikitiringama palula tjunguringkunytja wiya, tjinguṟu kampangkaṯu ngarinyangka, munta tjinguṟu manyu puḻka nyinanyangka, munta god ngalypa-ngalypa waḻkunnyangka, ngunti kuranmankunyangka, tjikiṟa taṟangkarinyangka, munta tjinguṟu kutitjunkunyangka. Munuya maiku kuḻu palula tjunguringkuwiyangku wantima alatjiṯu. \p \v 12-13 Uwa, ngayulu nyuranya mantatja kulilpai tjuṯanguṟu paintja wiya, panya nganampa waṟka wiya palunya tjananya kura palyannyangka nyakula pungkunytjikitjangku ngurkantankunytjaku. Panya Godalu kutjungku tjananya nyakula ngurkantankuku. Palu nganampa ngaṟanyi Jesuku walytja tjuṯa kutju kura palyannyangka nyakula ngurkantaṟa paintjaku. Panya iriti nyiringka walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, \mi “Paiṟa iyala wati kura palyalpainya nyurala tjungu nyinanytjaku-tawara.” \x * \xo 5:12-13 \xo*\xt Deuteronomy 17:7\xt*\x* \m Ka nyura uti tjukurpa nyanga palunya kulintjatjanungku wangaṉarangku kuliṟa palyanma. \c 6 \s1 Jesuku Walytja Tjuṯangku Kutjuyanku Tjukaṟurunma \p \v 1 Kulilaya wanyu nyangatja, Jesuku walytja tjuṯa. Panya kutjupa-aṟa kunyu aṉangu Jesuku walytja kutjupa nyuntumpa pikaringanyi kutjupa kutjupa-tjiratja. Ka nyuntu kunyu ankupai aṉangu Jesuku walytja wiyangka tjapintjikitja nyupalinya ngurkantaṟa wangkara tjukaṟuruntjaku. Palu palatja palya wiya. Uti nyuntu Jesuku walytjangka kutju ankula tjapinma nyupalinya wangkara tjukaṟuruntjaku. \v 2-3 Palu nyura wanyu kulintja wiyaṯu? Panya ngula Godaku walytja tjuṯangku aṉangu manta winkitja nyakula ngurkantaṟa tjaralku, angelpa tjuṯa kuḻu. Waṟka puḻka mulapa nyangatja, ka nyura nyaaku tjukutjuku nyanga alatjiṯu puṯu ngurkantaṟa tjukaṟuruntjikitjangku kulini? Wiya nyurampa ngaṟanyi alatjiṯu mantangka nyanga nyinara nyuranku kura kutjupa kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa tjukaṟuruntjaku. \v 4 Palulanguṟu tjinguṟu aṉangu kutju nyuralanguṟu kutjupaku pikaringkunyangka nyura uti aṉangu Jesuku walytja kutju tjunama palunya pulanya ngurkantaṟa tjukaṟuruntjaku. Munuya ankula tjapintja wiyangku wantima aṉangu Jesuku walytja wiyangku pulanya wangkara tjukaṟuruntjaku. \v 5 Nyaratja kuṉṯangka. Panya nintipuka tjuṯa-maṉṯu nyurala tjungutja nyinanyi munuya uti kutjara pikaringkunyangka paluṟu tjana wangkara tjukaṟurunma. \v 6 Palu kutjupa nyuntumpa pikaringkunyangka nyuntu kurangku palunya katipai aṉangu Jesuku walytja wiyakutu nyupalinya ngurkantankunytjaku aṉangu panya watarku nyinapai tjuṯangka miṟangka? Palatja palya wiya. \p \v 7 Uwa, nyura Jesuku walytja kutjupa nyurampa pikaringkunyangka katipai kuutpakutu wati Jesuku walytja wiyangku nyupalinya ngurkantankunytjaku. Kaṉa nyanga palulanguṟu kulini mulapa nyura kuraringu mukulya wiyaringkula. Utin kutjupangku nyuntunya kurannyangkampa wantima munun tjinguṟu nyuntumpa waḻingka tjarpara kutitjunkunyangka wantimaṯu palunya ngapartji kurantjikitjangku kulintja wiyangku. \v 8 Palu nyuntu wantinytja wiyangku katipai alatjiṯu tjuṯa miṟangka ngaṟatjunkula tjapintjaku munun palunya ngaḻṯuringkuwiyangku kuraṉi. Uti nyuntu wantima alatji ngunti kulilwiyangku panya paluṟu nyupaliṯu Jesuku walytja kutjara. \p \v 9 Nyura ninti panya kura palyalpai tjuṯa Godalu puṯu walytjanmankupai, panya aṉangu pirtjipai tjuṯa, kuri walytjatjarangka ngaripai tjuṯa, munu god ngalypa-ngalypa waḻkulpai tjuṯa, munu wati nyiṯayirangka ngaripai tjuṯa, munu kungka kungkangka ngaripai tjuṯa, \v 10 munu kutitjunkupai tjuṯa, manyu tjuṯa, waina tjikiṟa taṟangkaripai tjuṯa, ngunti kuranmankupai tjuṯa, munu ngunti kuralpai tjuṯa, nyanga palunya tjananya uwankara Godalu puṯu walytjanmankupai. \v 11 Kulilaya, panya kutjupa tjuṯa nyura ngaṉmanypa palunya tjananya puṟunypa nyinangi. Ka panya Godalu nyuranya ngaḻṯunytjungku ngalkinu Mayatja Jesula Christalanguṟu, ka Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya paltjiṟa wiṟuṉu palya mulapa nyinanytjaku. Ka nyara palulanguṟu nyura tjukaṟuru nyinanyi Godala miṟangka. \s1 Godalu Nganaṉanya Paluṟa Tjunu Kampangkaṯu Ngarinytjaku Wiya. \p \v 12 Kutjupangku tjinguṟu alatji wangkaku, “Ngayulu walytjangku mukuringkula palyantjaku ngaṟanyi alatjiṯu, kutjupa kutjupa uwankara.” Palu uwankara pala paluṟu tjana palya wiya. Tjinguṟuṉa ngayulu uwankara mukuringkula palyantjikitjangku wangkama, palu ngayulu wantinyi kurangka kutju tjakaringkunytjaku-tawara. \v 13 Kutjupangku tjinguṟu wangkaku, “Godalu kuka mai palyaṉu nganampa tjuniku, munu paluṟu tjuni nganaṉanya palyaṉu kukaku maiku kuḻu.” Uwa mulapa, palu ngula tjiṉṯu maḻatjangka Godalu kuka mai tjuni uwankara wiyalku. Palu Godalu nganaṉanya puntu paluṟa tjunu nganaṉa palumpa alatjiṯu mantangka nyanga nyinanytjaku, palya mulapa. Paluṟu nganaṉanya puntu paluṟa tjunu kampangkaṯu kutjupa kutjupangka ngarinytjaku wiya. Panya nganaṉanya paluṟu mayatjangku wiṟuṟa kanyini. \v 14 Panya Godalu Mayatja Jesunya ilunyangka pakaltjingaṉu, palu puṟunypa paluṟu nganaṉanya ngula ilunyangka wankaṟa pakaltjingalku witulya puḻkangku. \p \v 15 Kulila, panya nyura ninti nganaṉa panya Jesuku walytjaringkula kurunpa kutjuringu palula. Kala pala palulanguṟu uti piṟuku minyma panya wati tjuṯangka ngaripaingka kampangkaṯu ngarinytja wiyangku wantima. Panya alatji ngarirala Christanya kuraṉi. \v 16 Panya watingku minyma aḻṯinyi munu pula tjunguringkula kutjuringanyi. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja uti ngaṟanyi alatji, \mi “Panya aṉangu kutjaritja pula aḻṯira kutjuringanyi.” \x * \xo 6:16 \xo*\xt Genesis 2:24\xt*\x* \m \v 17 Ka palu puṟunypa ngaṟanyi nganaṉa Mayatja Jesula tjunguringkula kurunpa kutjuringkunytjaku palula. \p \v 18 Uwa, nyara palulanguṟuya kuri walytjangka kutju nyinama munuya minyma kutjupaku nyakula mukuringkuwiyangku wantima. Ka minyma kutjupa nyuntumpa mukuringkunyangka kitikitiriwa walytja kuraringkunytjaku-tawara. Panya kura kutjupa tjuṯa palyaṟa nyuntu aṉangu kutjupa tjuṯa kuraṉi, palu panya minyma kutjupangka kampangkaṯu ngarira nyuntunku walytjangku puḻkaṟa kuraṉi. \v 19 Nyura ninti panya Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala unngu nyinanyi. Panya Godalu Kurunpa Miḻmiḻnga nyurala unngu tjarpatjunu paluṟu nyurala kutjungka kutjungka nguraṟarinytjaku. Ka kuwari nyuranku walytja nyinanytja wiya, Godalu nyuranya mayatjarira kanyini. \v 20 Tjinguṟu nyura kulini paluṟu nyuranya kuliṟa kutju wankaṟunu. Palu wiya paluṟu Jesunya Christanya intjanungku iyaṉu nyurampa ngalkilpa ilunyangka nyura wankaringkula palumparinytjaku. Pala palulanguṟu nyura uti palyanyku nyinama aṉangu tjuṯangku nyuranya nyakula Godanya waḻkuntjaku. \c 7 \p \v 1 Ka panya nyura mungaṯu lita ngayuku walkatjunu munu panya nyura ngayula tjapiningi nyurala wangkara utintjaku, kaṉa kuwari nyurala tjukurpa panya palunya utiṟa tjakultjunanyi. \s1 Kuri Aḻṯinytja \p Panya nyura ngaṉmanytju tjapiningi alatji, “Palya Jesuku walytjangku kuri aḻṯima, munta aḻṯiwiya nyinama?” Palu ngayulu nyurala nyangatja wangkanyi palya wati aḻṯinytja wiya nyinanytjaku ngaṟanyi. \v 2 Palu kuraringkula kampangkaṯu ngarinytjaku-tawara uti wati uwankarangku aḻṯima munu kuri walytja walytja kanyinma. Ka palu puṟunypaṯu uti kungkawaṟa uwankarangku kuri aḻṯima munu kuri walytjangka walytjangka nyinama. \v 3 Ka wati uti kuringka tiṯutjara tjungu ngarima wantinytja wiya palumpa kuri mukuringkunyangka. Ka palu puṟunypaṯu minymangku uti palumpa kuringka tiṯutjara tjungu ngarima wantinytja wiya. Uti pulanku rawa mukuringama wantinytja wiya alatjiṯu. \v 4 Panya minyma kuri puṯu tjirkaṉi walytja nyinanytjikitja. Panya palumpa puntu wati palumpa kuriku. Ka palu puṟunypaṯu wati kuri puṯu tjirkaṉi walytja nyinanytjikitja. Panya palumpa puntu palumpa wiya minyma kuriku. \v 5 Ka wati mukuringkunyangka minyma kuringku uti kulinma alatjiṯu wantinytja wiyangku, ka palu puṟunypaṯu minyma mukuringkunyangka uti wati kuringku kulinma wantinytja wiyangku. Palu tjinguṟu pulanku ngaṉmanytju wangkara kulini unytjungku wantira tjungungku Godala tjapintjikitjangku, nyara paluṟu palya. Palu rawaringkunytja wiya uti pula tjunguringama panya pula tjinguṟu rawaringkula kutju kutju ngarira Satanta kulilku arkannyangka munu pula kuraringkuku kutjupaku mukuringkula. Pala palula-tawara pula uti rawaringkunytja wiya mapalku tjunguringama. \p \v 6 Uwa, tjukurpa nyanga palunya wangkaraṉa nyuranya puḻkaṟa wituwituntja wiyangku wantinyi, palu ngayulu walytjangku kulintjatjanungku wangkanyi nyura mukuringkula kulintjaku. \v 7 Panya ngayulu nyangaku puḻkaṟa mukuringanyi, nyura uwankara ngayunya puṟunypa aḻṯinytja wiya nyinanytjaku kuṉpu mulapa. Palu palya, panya Godalu nyuranya kutju kutju tjunu kutjupa tjuṯa kuri aḻṯinytja wiya nyinanytjaku, kutjupa tjuṯa kuritjara nyinanytjaku. \p \v 8 Kaṉa nyangatja wangkanyi wati kuri wiya tjuṯangka munu minyma wanakaḻa tjuṯangka kuḻu. Nyangatja nyura wiṟu kuri aḻṯiwiya nyinanyi ngayulu puṟunypa. \v 9 Palu nyura tjinguṟu puṯu kutju nyinara palya kuri aḻṯima puḻkaṟa kuliṟa kuraringkunytjaku-tawara. \p \v 10 Kaṉa nyangatja wangkanyi kuritjara tjuṯangka ngapartji Mayatja Jesulu wangkanytja, “Uti minyma kuringku palumpa kuri wantikatinytja wiyangku wantima. \v 11 Palu tjinguṟu wantikatirampa uti paluṟu kutju nyinama wati kutjupa aḻṯinytja wiya, munta tjinguṟu paluṟu mukuringkulampa maḻaku tjunguringama kuringka. Ka watingku ngapartji uti palumpa kuri wantinytja wiyangku kanyinma.” Uwa, nyangatjaṉa Mayatjalu wangkanytja nyurala wangkanyi, ngayulu walytjangku kuliṟa wangkanytja wiya. \p \v 12 Palu kuwariṉa kuritjara tjuṯangka wangkanytjikitja mukuringanyi ngayulu kulintja. Panya nyangatja ngayulu walytjangku kuliṟa wangkanytja, Jesulu wangkanytja wiya. Tjinguṟu wati Jesuku walytja nyinanyi minyma kuritjara, ka minyma palumpa kuri tjinguṟu Jesuku mulamularingkupai wiya, munu tjinguṟu paluṟu mukuringanyi wati kuringka rawa tjungu nyinanytjikitja. Ka wati paluṟu uti wantir'iyantja wiyangku palunya kanyinma palumpa mukuringkunyangka. \v 13-14 Panya minyma paluṟu kuringka tjungu nyinanyangka Godalu pulanyaṯu tjunguṟa kanyini. Munta tjinguṟu minyma kutjupa Jesuku walytja kuritjara nyinanyi, ka wati palumpa kuri tjinguṟu Jesuku mulamularingkupai wiya, ka uti minymangku palunya wantikatinytja wiyangku wantima wati paluṟu palumpa mukuringkunyangka. Panya wati paluṟu kuringka tjungu nyinanyangka Godalu pulanyaṯu tjunguṟa kanyini. Uwa, Godalu pulanyaṯu tjunguṟa kanyini, kutju Jesuku walytja nyinanyangka tjinguṟu wati, munta tjinguṟu minyma. Munu tjananya uwankaraṯu tjunguṟa aṯunymaṟa kanyini tjitji kuḻukuḻu. \p \v 15 Palu tjinguṟu aṉangu puṯu mulamularingkupaingku palumpa kuri Jesuku walytja wantikatira ankunytjikitja mukuringanyi, ka palya wantir'iyala markuntja wiyangku munu kutju nyinama. Panya Godanya mukuringanyi pilunpa kalypa nyinanytjaku. \v 16 Panya minyma kuri Jesuku walytja pilunpa kalypa nyinanyangka wati palumpa kuri tjinguṟu kampa kutjupariku munu Jesuku mulamularingkuku. Ka palu puṟunypaṯu wati kuri Jesuku walytja pilunpa kalypa nyinanyangka minyma palumpa kuri tjinguṟu kampa kutjupariku munu Jesuku mulamularingkuku. Palu nyura ngurpa nyaaringkuku palula maḻangka. Tjinguṟu Jesuku mulamularingkuku munta tjinguṟu wiya. Ka nyura uti kuri Jesuku walytja wiya kanyiṟampa nyangatja kulinma munu pilunpa kalypa nyinama. \p \v 17 Uwa, Godalu nyuranya ngurkantaṟa walytjanmankunyangka nyura yaaltji-yaaltji nyinangi? Wiya, nyura kutjupatjara kuritjara nyinangi, kutjupatjara kuri wiya nyinangi. Ka nyura kutjupatjara aṉangu Jew nyinangi, kutjupatjara Jew wiya nyinangi Gentile tjuṯa wangka kutjupa kutjupa. Ka nyura kutjupatjara wati mayatjaku waṟkaripai nyinangi manikitja wiya, ka kutjupa tjuṯa walytja waṟkaripai munu waṟkanguṟu mani mantjilpai nyinangi. Nyangatja Mayatja Jesulu nyuranya kutju kutju tjunu alatji-alatjiṯu nyinanytjaku. Ka palulanguṟu nyura uti Jesuku walytjaringkunytjatjanu aṟa pala palulaṯu nyinama, panya nyura ngaṉmanypa nyinangi, palu puṟunypa. Nyanga alatjiṉa Jesuku walytja tjuṯangka wangkapai ngura winkingka, kaṉi nyura uti wangaṉarangku kulinma. \p \v 18 Tjinguṟu nyura wati Jew tjuṯa nyinangi ngaṉmanypa iṯinguṟu watiringkunytjatjanu, ka Godalu nyuranya ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku. Ka nyura uti paluṟuṯu nyinama kumpintja wiya. Munta tjinguṟu kampa kutjupa nyura Jew wiya nyinangi watiringkunytja wiya, ka Godalu nyuranya ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku. Ka uti nyura paluṟuṯu nyinama watiringkunytjikitjangku kulintja wiya. \v 19 Panya watiringkunytja nyangatja tjukurpa puḻka mulapa wiya, ka panya wati wiya nyinanytja puḻka wiyaṯu. Palu nyangatja ngaṟanyi puḻka mulapa nganaṉa kulintjaku, panya Godalu wangkanyangka wangaṉarangku kulintja. \p \v 20 Uwa, nyura panya ngaṉmanypa waṟka kutjupangka kutjupangka waṟkaringi, ka panya Godalu nyuranya ngurkantanu palumparinytjaku, ka nyura uti waṟka panya palulaṯu waṟkarima. \v 21 Tjinguṟu nyura manikitja wiya unytju maikitja waṟkaripai ngaṉmanypa nyinangi, ka Godalu nyuranya ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku. Ka nyura uti palulaṯu waṟkarima, munu mayatjangku wangkara wantir'iyannyangka kutju anama. \v 22 Panya aṉangu unytju waṟkaripai tjuṯa Jesuku walytjaringkunyangka Godalu tjananya kampa kutjupananyi, ka tjana kampa kutjuparira waṟka panya palulaṯu pukuḻpa mulapa waṟkarinyi. Ka tjinguṟu kutjupa tjuṯangku walytjangku kuliṟa palyalpai ngaṉmanypa nyinangi ka panya Jesuku walytjaringkunyangka Godalu palu puṟunypaṯu tjananya kampa kutjupananyi, ka paluṟu tjana kampa kutjuparira walytjangku kuliṟa palyantja wiyaringanyilta munu Mayatja Godala kutjungkalta kuliṟa waṟkarinyi. \v 23 Panya Mayatja Jesulu nganampa ngalkilpa ilura nganaṉanya maningka puṟunypa payamilaṉu palumpa milkaḻingka. Ka nyara palulanguṟu nyuranya watingku mayatjarira kanyintjaku wiyaringulta, ka Godanya kutju nyurampa mayatjaringu. \p \v 24 Uwa walytja tjuṯa, nyura panya ngaṉmanypa waṟka kutjupangka kutjupangka waṟkaringi. Ka Godalu nyuranya kutju kutju ngurkantanu palumpa walytjaringkunytjaku. Kaya waṟka panya palunya tjananyaṯu palyanma panya nyura ngaṉmanypa waṟkaringi, panya palunya. \s1 Kuri Aḻṯinytjaku Wangkanytja \p \v 25 Panya nyura ngayula tjapiningi alatji wangkara, “Aṉangu kuri wiya nyinara Jesuku walytjaringkula palya aḻṯinyi?” Kaṉa nyangatja kuwari nyurala wangkanyi. Panya nyangatja Mayatjalu wangkanytja wiya, ngayulu walytjangku kuliṟa wangkanytja. Ka nyura palya ngayuku mulamularingama, panya Godalu ngayunya ngaḻṯunytjungku kanyini kaṉa tjukaṟurungku wangkanyi. \v 26 Ngayulu kulini uti aṉangu kuri wiya nyinara alatji-alatjiṯu nyinama Jesuku walytjaringkula. Panya kuwari tjiṉṯu kura puḻka ngaṟakatinyi. \v 27 Tjinguṟu nyuntu kuritjara nyinarampa alatji-alatjiṯu nyinama wantikatinytja wiya. Munta tjinguṟu nyuntu kuri wiya nyinarampa kuriku para-ngurilwiyangku wantima munu alatji-alatjiṯu nyinama. \v 28 Palu tjinguṟu nyuntu kungka aḻṯiku, ka palatja palya, kura wiya. Ka palu puṟunypaṯu tjinguṟu kungka nyiṯayingku \f * \fr 7:28 \fr*\fq kungka nyiṯayingku \fq*\ft panya kungkawaṟa watiku ngurpa.\ft*\f*wati aḻṯiku, ka palatja kura wiya, palya. Palu kulilaya, nyura kuriṟara nyinanyangkampa nyurampa tuṟapula kutjupa kutjupa tjuṯa ngaṟaku. Kaṉa nyara palula-tawara kulini kampa kutjupa kuri wiya nyinanytjaku palya ngaṟanyi. \p \v 29 Walytja tjuṯa, nyura wanyu uti kulini ngayulu wangkanyangka? Panya tjiṟirpi waṯalpi ilaringanyi Jesunya maḻaku pitjanytjaku, ka kuwaringuṟu nyanga alatjiṯu uti nyura kuritjara nyinarampa kuri palunya kutju kulintja wiyangku waintaṟa Mayatja Jesunya puḻkaṟa kulinma. \v 30 Munu nyura tjinguṟu kurunpa tjituṟu-tjituṟu nyinarampa tjituṟu-tjituṟu panya palunya kulintja wiyangku waintaṟa Jesunya kulinma. Munu nyura tjinguṟu pukuḻpa nyinarampa pukuḻpa panya palunya kulintja wiyangku waintaṟa Jesunya kulinma. Munu nyura kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa payamilaṟampa palunya tjananya kulintja wiyangku waintaṟa Mayatja Jesunya puḻkaṟa kulinma. \v 31 Munu nyura tjinguṟu mani puḻka munu kutjupa kutjupa wiṟu tjuṯa kanyiṟampa palunya tjananya puḻkaṟa kulilwiyangku waintaṟa Mayatja Jesunya kulinma. Panya kuwarila manta nyanganyi, ka manta nyanga paluṟu kuwari nguwanpa wiyaringanyi. \p \v 32 Uwa, ngayuluṉa mukuringanyi nyura kutjupa kutjupa tjuṯanguṟu tjituṟu-tjituṟurira puḻkaṟa kulilwiya nyinanytjaku. Panya wati kuri wiya nyinara paluṟu Mayatja Jesunya kulilpai palunya pukuḻmankunytjikitjangku. \v 33 Palu wati kuritjarangku palumpa kuri rawangku pukuḻmankunytjikitja mukuringkupai munu nyara palulanguṟu paluṟu kutjupa kutjupa tjuṯa palumpa rawangku palyalpai paluṟu pukuḻarinytjaku. \v 34 Palu paluṟu kampa kutjara kulini kuri pukuḻmankunytjikitjangku munu Mayatja Jesunya pukuḻmankunytjikitjangku. Ka minyma kuri wiyangku munta tjinguṟu kungka nyiṯayingku Mayatja Jesunya pukuḻmankunytjikitjangku kutju kulilpai. Panya paluṟu Mayatja Jesunya pukuḻmankunytjikitja mukuringanyi kurunpa winki. Palu panya minyma kuritjarangku wati palumpa kuri pukuḻmankunytjikitja puḻkaṟa mukuringanyi munu nyara palulanguṟu kutjupa kutjupa tjuṯa rawangku palumpa palyalpai paluṟu pukuḻarinytjaku. \v 35 Nyangatja ngayulu nyuranya alpamilantjikitjangku kutju wangkanyi, angapaintjikitjangku wiya, panya ngayulu mukuringanyi nyura tjukaṟuru nyinanytjaku, munu Mayatja Jesunya rawa pukuḻmankunytjaku kurunpa winkingku. \p \v 36 Tjinguṟu watingku kungka kalkuntja nyinanyi. Ka wati nyara paluṟu Mayatja Jesunya pukuḻmankunytjikitja mukuringanyi munu puṯu kulini kungkawaṟa palunya aḻṯinytjikitjangku. Tjinguṟu paluṟu kutju nyinanytjikitjangku kulini, munta tjinguṟu paluṟu unngu mukuringanyiṯu palunya aḻṯinytjikitja. Uti paluṟu mukuringkula aḻṯima alatjiṯu. Palatja kura wiya. \v 37 Palu wati kutjupangku tjinguṟu walytjangku kulini palumpa kungka panya pikatja aḻṯiwiyangku wantinytjikitjangku, panya paluṟu tjinguṟu puṯu nguwanpa kuri aḻṯinytjikitja mukuringanyi. Ka palatja palya paluṟu kutju nyinanytjikitja mukuringkunytja. \v 38 Uwa, watingku kungka kalkuntja palya aḻṯinyi. Palu kungka aḻṯiwiyangku wantinytja, nyara paluṟu palya mulapa. \p \v 39 Ka minyma wati kuringka rawa nyinanytjaku ngaṟanyi paluṟu wanka nyinanyangka. Palu wati kuri ilunyangka kutju palumpa ngaṟanyi wati kutjupa mukuringkula aḻṯinytjaku Jesuku walytja mulapa kutju. \v 40 Palu ngayulu alatji kulini, minyma paluṟu kutjuringkula uti pukuḻpa nyinama piṟuku wati kuri kutjupa aḻṯinytjikitjangku ngurintja wiya. Nyangatja ngayulu kulintja, palu ngayulu Godaku Kuruntjara munuli paluṟu ngali tjungungku nyanga alatji kulini. \c 8 \s1 Mai, Kuka Ungkunytja God Ngalypa-ngalypa \p \v 1 Ka panya nyura lita ngayuku walkatjuṟa ngayula tjapiningi nyanga alatji, “Panya aṉangu tjuṯangku kuka katira ungkupai god ngalypa-ngalypa puḻinguṟu palyantja. Kala nyuntula tjapini, nyuntun yaaltji kulini? Jesuku walytja tjuṯangku kuka palunya ngalkuntjaku palya ngaṟanyi?” Alatji nyura ngayula tjapiningi. \p Palu panya nyura kutjupa tjarangku wangkapai alatji, “Nganaṉa nintingku kulini panya Godanya kutju nganampa nyinanyi, ka apunguṟu palyantja tjuṯa ngalypa-ngalypa tjuṯa ngaṟanyi god mulapa wiya. Kala palulanguṟu palya ngalkuni kuka panya tjananya ungkunytjitja.” Uwa, nyangatja nyura tjukaṟurungku wangkanyi. Nyara paluṟu tjana mulapa god ngalypa-ngalypa, god mulapa wiya. Palu nyura nyanga alatji tjukaṟurungku kulintjatjanungku nyuranku nintipukanmananyi munu nyara palulanguṟu kaṉany-kaṉanyarinyi. Palu nyura uti mukulya ngaṟalampa Godaku walytja kutjupa tjuṯa kulinma tjananya kuṉpuntjikitjangku tjana kuḻu Jesunya waṉantjaku tiṯutjarangku. \v 2 Kulila, aṉangu kutjupangku tjinguṟu kulini paluṟunku ninti puḻkangku-palku, palu paluṟu ngurpa kuwaripaṯu uwankaraku nintiringkunytja wiya. \v 3 Palu aṉangumpa Godaku puḻkaṟa mukuringkunyangkampa Godanya palumpa ninti nyinanyi munu palumpa nyakula pukuḻarinyi. \p \v 4 Ka nyara palulanguṟu nyura uti yaaltjiriku? Panya watarkitja tjuṯangku kuka katira ungkupai god ngalypa-ngalypa puḻinguṟu palyantja. Kaya Jesuku walytja tjuṯangku wanyu kuka panya palunya ngalkuntjaku palya ngaṟanyi? Wiya kulila, nyuntu nganaṉa ninti panya apunguṟu palyantja tjuṯa god mulapa wiya ngalypa-ngalypa tjuṯa, palu panya Godanya kutju alatjiṯu nyinanyi, ka god kutjupa palula itingka nyinanytja wiya alatjiṯu. \v 5 Kutjupa tjuṯangku wangkapai, “Nganampa god tjuṯa nyinanyi ilkaṟingka munu mantangka kuḻu.” Uwa mulapa tjana kutjupa kutjupa tjuṯaku mulamularingkupai munu tjananya wangkara godanyanmaṟa ngunti mayatjanmankupai. \v 6 Palu panya Godanya kutju nyinanyi nganampa uwankaraku Mama. Panya paluṟu uwankara alatjiṯu paluṉu, kala palumpa uwankara nyinanyi. Munu nganaṉa ninti panya Mayatja kutju uwankaraku nyinanyi Jesunya Christanya. Panya palulawanungku Godalu uwankara paluṉu, munu panya palulawanungkuṯu nganaṉanya wankaṟu kanyini. \p \v 7 Uwa, nyura kutjupa tjuṯa ninti Godanya kutju nyinanyi, palu aṉangu kutjupatjara Jesuku walytjaringkula ngurpaṯu nyinanyi kuwaripaṯu nintiringkunytja wiya. Panya tjana iriti tjakaringu puḻinguṟu palyantja tjuṯa waḻkuntjikitja, munuya kuwari kutju Jesuku walytjaringkuntjatjanungku palunya waṉaṉi, palu tjana puḻinguṟu panya palyantjitjaku nguḻuringkupaiṯu mulapa-palku kuliṟa. Panya watarkitja tjuṯangku kuka katira ungkupai god ngalypa-ngalypa. Kaya paluṟu tjana kuka panya palunya watarkungku ngalkula maḻangka kuliṟa kuṉṯaringkupai munuya kulilpai, “Kurangkula kuka nyangatja ngalkuṉu panya nganaṉa Jesuku walytja. Utila ngalkuwiyangku wantima.” \p \v 8 Palu kulila, kukangku nganaṉanya puṯu Godala tjunguringkunytjaku palyaṉi. Panya paluṟu nganaṉanya kuka ngalkuwiyangku wantinyangka paintjikitjangku kulintja wiya, munu ngalkunnyangka palyanmankunytjikitjangku kulintja wiyaṯu. \v 9-10 Uwa, mulapa nyura tjukaṟurungku kulini, “Kuka nyangatja palya alatjiṯu ngaṟanyi ngalkuntjaku.” Palu atatjuṟaya kulinma Godaku walytja kutjupa tjuṯa punkantjaku-tawara, panya kutjupa tjuṯa ninti puḻka wiya kuwaripaṯu ngaṟanyi, munuya tjinguṟu nyuranya maḻpa tjuṯangka god ngalypa-ngalypa tjuṯaku timpulangka tjarpara unngu ngalkunnyangka nyakula nyurala aaṉariku munuya palulanguṟu ngalkuntjatjanungku kuliṟa tjituṟu-tjituṟuriku, “Kurangkuṉa kuka nyangatja ngalkuṉu panya ngayulu Jesuku walytjaringu.” \v 11 Munu nyara palulanguṟu paluṟu ngaṉmanytju ngalkuntjatjanungku kuliṟa kuṉṯaringkula ma-paṯuringkuku Godalanguṟu nyurala arkaṟa ngalkuntjatjanu mununku walytjangku tjinguṟu kulilku, “Ngayulu-manti Godaku walytja wiyaringu.” Panya nyura nintingku kulini kaṉany-kaṉanytju, “Kuka nyangatja palya nganaṉa ngalkuntjaku.” Palu nyara paluṟu tjana kuwaripaṯu nintiringkunytja wiya nyinanyi. Ka nyura wanyu nyaaku tjanala miṟangka kuka panya palunya ngalkuni? Tjinguṟu paluṟu tjana nyuranya ngalkunnyangka nyakunytjatjanu aaṉarira ma-paṯuringkuku Godalanguṟu. Panya nyara palumpa tjanampa kuḻu Christanya anga-ilungu. \v 12 Ka nyura alatji palyaṟa kuraṉi Christaku walytjapiti kuraringkunytjaku munu nyura Christanya kuḻu kuraṉi. \v 13 Kala uti palula-tawara kuka panyatja ngalkuwiyangku wantima Jesuku walytjapitingku arkaṟa ngalkuntjatjanu kuṉṯaringkula Godalanguṟu paṯuringkunytjaku-tawara. \c 9 \s1 Godaku Tjukurtjara Tjuṯa \p \v 1 Kulilaya! Mayatja kutjupakuṉa waṟkarinytja wiya. Panya ngayulu mulapa nyangu Mayatja Jesunya ngayula utiringkunyangka, kaṉi paluṟu ngayunya wituṟa iyaṉu tjukurpa palumpa para-tjakultjunkunytjaku aṉangu uwankarangka. Ka panya ngayulu nyurala tjakultjunkunyangka nyura kuliṟa mulamularingu Mayatja Jesuku. \v 2 Ka tjinguṟu kutjupa tjuṯangku alatji kulilpai ngayunya, “Nyangatja Jesulu iyantja wiyaṯu palumpa tjukurpa para-tjakultjunkunytjaku.” Palu uti nyura alatji kulintja wiya ngayuku mulamularingama, panya ngayulu tjakultjunkunyangka nyura kuliṟa Jesuku walytjaringu. Kaya tjuṯangku nyuranya Jesuku walytjaringkunyangka nyakula ngayunya kulilpai, “Mulapa wati nyanga paluṟu tjukurtjara Jesulu iyantja.” \p \v 3 Uwa, aṉangu kutjupa tjuṯangku ngayunya anaṟa wangkapai alatji, “Nyangatja Jesulu wituntja wiyaṯu.” Palu wiya, paluṟu alatjiṯu ngayunya wituṟa iyaṉu. \v 4 Nyara palulanguṟu ngayulu tjukurpa nyurala tjakultjunkunyangka nyura uti ngayunya mai kapi kuḻu ungama. \v 5 Ka ngayulu tjinguṟu minyma Jesuku walytja aḻṯira katiṟinama ngayula tjungu pitjalinkunytjaku, panya Jesulu iyantja kutjupa tjuṯangkuya kuri katiṟinkupai Peterlu panya tjana Jesuku maḻanypa tjuṯangku kuḻu, palu puṟunypa. Palu ngayulu wantinyi. \v 6 Ka panya tjukurtjara kutjupa tjuṯa nyura mai ungkupai tjukurpa Jesunyatjara tjakultjunkunyangka. Palu Paanapatjanya ngalinya nyura ungkuwiyangku wantipai. Ka ngali waṟka kutjupangka waṟkaripai maikitja, munuli tjukurpa kuḻu tjakultjunkupai. \v 7 Nyaaku ngali waṟka nyanga kutjarangka waṟkarinyi? Utili waṟka kutjungka waṟkarima tjukurpa Jesunyatjara kutju tjakultjunkunytjikitja, munuli palulanguṟulta mai nyurala mantjinma. Panya wati tjaultji tjuṯangkuya mayatjaku waṟkarira walytjangku mai mantjilpai wiya, mayatjangku ungkunyangka kutju mantjilpai. Ka palu puṟunypa wati kiṟipitji pakaltjingalpaingku mai kiṟipitji mantjiṟa ngalkupai palumpa puṉunguṟu. Ka palu puṟunypaṯu wati tjiipi nanikuta kanyilpaingku nanikuta ipi tjulkuṟa mantjilpai tjikintjikitjangku. Ka nyanga paluṟu tjana puṟunytju uti ngali mai nyuralanguṟu mantjinma nyurala tjukurpa tjakultjunkunytjatjanungku. \p \v 8-9 Uwa, ngayulu unytjungku wangkanytja wiya. Mulamulangkuṉa wangkanyi panya Moseku tjukurtu kuḻu nyanga palu puṟunypa wangkanyi alatji, \mi “Panya pulukangku ukiṟi uṉinypatjara kantuṟa pirpuntankupai mantangka uṉinypa punka-punkantjaku. Ka puluka tjaa karpilwiyangku wantima uṉinypangka waṟkarira ukiṟi ngalkukatinytjaku.” \x * \xo 9:8-9 \xo*\xt Deuteronomy 25:4\xt*\x*\fig |src="GT00123.tif" size="col" loc="p" ref="9:8-9"\fig* \m Palu wanyu Godalu pulukaku kutju ngaḻṯuringkula wangkangi? \v 10 Wiya, nganaṉanya kuḻu paluṟu wangkangi. Panya wati kutjara waṟkarinyi, kutjungku manta tjawaṟa waṉalpai uṉinypa tjunkunytjikitjangku, ka kutjupangku ngapartji ngula mai kuṟuringkunyangka uralpai, munu pula kutjarangkuṯu waṟkanguṟu mai kuṟuringkunyangka mantjilpai. Ka palu puṟunytjuṯu nyura uti Godaku tjukurtjara payamilanma paluṟu tjukurpa nyurala tjakultjunkunyangka. \v 11-12 Ka uti ngali ngapartji nyuralanguṟu mantjinma mai kuka kutjupa kutjupa tjuṯa mantangka nyanga paḻtja nyinanytjikitjangku. Panya kutjupa tjuṯa nyura wiṟuṟa ungangi tjana Godaku tjukurpa wangkanyangka. Ka panya ngali kuḻu ngaṉmanytju alatjiṯu Jesuku tjukurpa nyurala tjakultjunangi, ka nyura uti ngalinya kuḻu ungama. \p Palu ngali nyurala ngatjintja wiyangku wantingi ngunti kulintjaku-tawara alatji, “Tjinguṟu nyanga pula manikitjangku tjukurpa Jesunyatjara para-tjakultjunanyi.” Pala palula-tawarali wantingi nyurala ngatjintja wiyangku nyura ngunti kuliṟa Jesuku tjukurpa wantinytjaku-tawara. Munuli piluntu alatjiṯu ngatjilwiyangku nyinara tjukurpa kutju wangkangi nyura tjukaṟurungku kuliṟa Jesuku mulamularingkunytjaku. \v 13 Panya nyura ninti timpulangka waṟkaripai tjuṯaku. Panya aṉangu tjuṯangku mai kuka timpulakutu katipai Godanya ungkunytjikitjangku, kaya tjara pitjilta tiliwakaṟa ungkupai Godanya munuya tjara tjananku kanyilpai ngalkuntjikitjangku, timpulangka waṟkaripai tjuṯangku. \v 14 Ka nyura palu puṟunypa kulinma, panya Jesulu wangkangu palumpa tjukurtjara tjuṯa mai kuka kuḻu ungkunytjaku palumpa tjukurpa para-tjakultjunkunyangka. \p \v 15 Nyangatjaṉa walkatjuṟa nyurala ngatjintja wiya nyura ngayunya ungkunytjaku. Ngayulu mukuringanyi mani wiyangku rawangku tjukurpa wangkanytjikitja. Panya ngayulu puḻkaṟa pukuḻarinyi mani wiyangku tjukurpa wangkara. Palu tjinguṟuṉi nyura ngatjinnyangka mani ungkuku, kaṉa nyara palulanguṟu ngayulu puṯu pukuḻariku. Palu palyaṉa tjinguṟu paḻtjatjiratjarira iluku nyurala ngatjintja wiya. \v 16 Kaṉatju nyaaku walytjangku mirawaṉima tjukurpa Jesunyatjara wangkanytjatjanungku? Panya Mayatja Jesuluṉi wituṉu tjukurpa palunyatjara kutju tjakultjunkunytjaku. Tjinguṟu ngayulu wangkawiyangku wantinyangkampa ngayunya Mayatjalu ngurkantaṟa kuranmankuku munuṉi tjituṟu-tjituṟu puḻka palyalku. \v 17 Palu tjinguṟuṉa walytjangku kuliṟa waṟkarinytjatjanungku mani mantjintjikitjangku kulinma. Palu palyaṉa Mayatjaku waṟkarinyi panya paluṟu waṟka nyanga palunya ngayunya ungu kaṉa puṯu wantinyi. \v 18 Palu nyaaṉa mantjini waṟkarinytjatjanungku? Wiya, ngayulu mantjini pukuḻpa mulapa Tjukurpa Palya Jesunyatjara kutju para-tjakultjuṟa. Ngayulu tjinguṟu ngatjinma kukaku maiku maniku, palu wiya, wantinyiṉa tjukurpa kutju wangkanytjikitjangku. \s1 Paulanya Mukuringkunytja Aṉangu Winki Wankaringkunytjaku \p \v 19 Kutjupangku ngayunya palumpa waṟkarinytjaku puṯu wituwituṉu. Panya ngayulu walytjangku kuliṟa palyalpai. Palu ngayulu aṉangu uwankaraku pukuḻpa waṟkarinyi, panya ngayulu mukuringanyi tjuṯa mulapa Jesuku walytjaringkunytjaku. \v 20 Panya ngayulu tjukurpa Jesunyatjara Jew tjuṯangka wangkara ngayulu Jew tjuṯa puṟunypa nyinapai tjana kuḻu kuliṟa Jesuku walytjaringkunytjaku. Ngayulu Jesuku walytjaringkula Moseku aṟa waṉantjaku wiyaringu, palu aṟa pala palunya ngayulu waṉalpai Jew tjuṯangka tjungu ngaṟala paluṟu tjana kuḻu tjukurpa Jesunyatjara wangkanyangka kuliṟa mulamularingkunytjaku. \v 21 Munuṉa palu puṟunypaṯu Jew wiya tjuṯangka tjukurpa wangkara ngayulu tjananya puṟunypaṯu nyinapai paluṟu tjana kuḻu Jesunyatjara kuliṟa palumpa walytjaringkunytjaku. Palu ngayulu tjananya puṟunypa nyinara Godalu wituntjitja uwankara wantinytja wiya, panya ngayulu Christalu wangkanytjitja wangaṉarangku kuliṟa palyalpai. \v 22 Ka Jesuku walytja kutjupa tjuṯa tjinguṟu palumpa kuṉṯaringkupai, kaṉa ngayulu palula tjanala tjunguringkula ngaḻṯunytju nyinapai tjananya wangkara kuṉpuntjikitja tjana Jesuku raparingkunytjaku. \p Uwa ngayulu aṉangu kutjupa kutjupangka tjunguringkula palunya tjananya puṟunypa nyinapai paluṟu tjana Jesulakutu maḻaku aṟuringkula palumpa walytjaringkunytjaku. \v 23 Nyanga alatjiṉa nyinapai aṉangu tjuṯangku ngayunya nyakunytjatjanungku Tjukurpa Palya Jesunyatjara kuliṟa wankaringkunytjaku, kaya wiṟuṟa pukuḻpa nyinama Jesulu tjananya pukuḻmaṟa kanyinnyangka. \p \v 24 Kulilaya tjukurpa nyanga wirtjapakantjatjara. Panya nyura ninti wati wirtjapakalpai tjuṯaku, panya kutju wirtjapakaṟa waintaripai munu kutjupa kutjupa wiṟu mantjilpai pakuwiya puḻkaṟa wirtjapakaṟa waintarinytjatjanungku. Nyara palu puṟunytju Jesunya waṉanma pakuringkula wantinytja wiyangku, kanta Mamalu wiṟunmankula mirawaṉiku.\fig |src="GT_1CO 9v24 runners.tif" size="col" loc="p" ref="9:24"\fig* \v 25 Panya wati wirtjapakalpaingku rawangku tjiṉṯu kutjupa tjiṉṯu kutjupa arkalpai waintarinytjikitjangku, ka panya waintarinyangka mayatjangku katangka wiṟu tjunkupai nyaḻpitjara. Palu katatja nyaḻpitjara nyara paluṟu unytju kutju ngaṟala piḻṯiringkupai. Palu nganaṉa Jesuku walytja tjuṯa wirtjapakaṉi puṟunypa wiṟu mulapa mantjintjikitja piḻṯiringkupai wiyaku, tiṯutjara ngaṟapaiku. \v 26 Palulanguṟuṉa Godalakutu tjukaṟuru alatjiṯu wirtjapakaṉi puṟunypa maḻakukutuṟa nyakunytja wiya. Panya wati kutjarangku pulanku inkara maṟangku pungkupai waintarinytjikitjangku ka kutjungku tjukaṟurungku pungkupai kitikiti pungkunytja wiyangku, palu puṟunypaṉa tjukaṟurungku Jesunya waṉaṉi. \v 27 Panya ngayuku puntu ngayuku kutju wiya Godaku kuḻu. Kaṉa ngayulu kulini Jesunya kutju pukuḻmankunytjikitjangku. Munuṉa ngayulu walytjangku kuliṟa kutjupa kutjupa palyantja wiyangku wantinyi, Mayatja Jesuku kutjuku palyantjikitjangku. Panya ngayulu aṉangu tjuṯa wangkapai tjukaṟuru nyinanytjaku. Munuṉa uti ngayulu kuḻu tjukaṟuru nyinama Godalu paintjaku-tawara. \c 10 \s1 Godanya Tungun-tunguntu Waṉantjaku \p \v 1 Walytja tjuṯa, aṟa panyatjaya kulinma, panya nganampa tjamupitingku iriti Mosenya waṉaningi Itjipalanguṟu pakaṟa. Panya tjananya Godalu ngangkaḻingka katiṟinangi. Ka panyaya uṟu puḻkawanu wanka anu itipirira. \v 2 Alatjiya ngangkaḻi waṉaṟa uṟungka itipirira baptise-aringu nguwanpa, munu panyaya Mosela tjunguringu. \p \v 3 Kaya paluṟu tjana uwankarangkuṯu mai ilkaṟinguṟu ngalkuningi. \v 4 Munuya uwankarangkuṯu mina tjikiningi Godalu apunguṟu tjutinytjaku palyannyangka. Palu apu nyara paluṟu panya Christanya alatjiṯu, panya paluṟu alatjiṯu tjananya mina ungangi munu tjanala tjungu pitjalinangi munu tjananya aṯunymanangi. \v 5 Palu tjuṯa mulatuya wangaṉarangku kulintja wiyangku wantingi, ka tjanampa Godanya nyakula pukuḻarinytja wiyaringu. Kaya palulanguṟu tjuṯa mulapa ilukatingi, ka tjanampa tarka pilangka ma-ngarira waṉaningi. \p \v 6 Kala uti nyara palunya tjananya kuliṟa nintiringama munula tjananya puṟunyarinytjaku-tawara kuraku mukuringkuwiyangku wantima. \v 7 Munula paluṟu tjana puṟunytju god puḻinguṟu palyantja tjuṯa pupakatira waḻkuntja wiyangku wantima, panya kutjupa tjarangku iriti alatjinangi. Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi nyanga alatji, \q1 “Aṉangu tjuṯa nyinakatingu mai kuka puḻka ngalkula tjikintjikitja, \q2 munuya mai wiyaringkula pakaṟa ngalypa-ngalyparingkula kungka kutjupa kutjupangka ngaringi pukuḻarinytjikitja.” \x * \xo 10:7 \xo*\xt Exodus 32:6\xt*\x* \m \v 8 Nyanga alatji palyaṟaya tjuṯa mulapa ilungu nampa 23,000 tjiṉṯu nyara palulaṯu. Kala uti kura nyanga palu puṟunypa palyalwiyangku wantima. \v 9 Panya tjana kutjupa tjuṯangku kura palyaningi kuliṟa, “Palya, Godalu iluntankunytja wiyangku wantipai.” Palu alatji kuliṟa tjana Godanya ananingi, ka panya tjanalakutu liru tjuṯa iyaṉu tjananya patjaṟa iluntankunytjaku. Kala uti tjana puṟunytju Godanya analwiyangku wantima. \v 10 Kaya tjara kutjupa panya mirpaṉaringi Godaku, ka paluṟu iyaṉu angelpa iluntankupainya, ka tjananya iluntanu. Kala uti tjana puṟunytju mirpaṉarira Godanya wangkawiyangku wantima. \v 11 Uwa, alatji kuraringkunyangka nyakula Godalu tjananya iluntanangi, ka nganaṉa uti nyangatja kuliṟa nintiringama. Panya Godalu tjanala wangkangu tjukurpa nyanga palunya tjananya nyiringka walkatjunkunytjaku nganaṉanya nguḻutjunkunytjikitjangku nganaṉa tiṯutjarangku kulilkatinytjaku. Panya tjiṉṯu maḻatja waṯalpi ilaringanyi, kala palulanguṟu uti wiṟuṟa palyanyku nyinama. \p \v 12 Tjinguṟu aṉangu kutjupangku kulini, “Wiya ngayulu Jesunya wiṟuṟa waṉaṉi kuṉpungku punkantja wiyangku.” Palu wiya, uti paluṟu kaṉany-kaṉanyarinytja wiyangku purkaṟangku kulinma punkantjaku-tawara. \v 13 Ka tjinguṟu kutjupangku kulini, “Wiya ngayunya kutju mamungku rawangku alatjiṯu kuraringkunytjaku wituwituṉi.” Palu wiya, uwankaralanya paluṟu rawangku wituwitulpai kura kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku. Palu Godalulanya mulapa kuṉpulku nyuntu nganaṉa tungun-tunguntu palunya kutju waṉantjaku mamungka kulilwiyangku wantira. Panya mamungku nganaṉanya wituwitunnyangka Godalu nganaṉanya nintilku aḻangkatjuṟa wirtjapakantjaku. Kala palulanguṟu nganaṉa punkantja wiyangku tungun-tunguntu waṉalku. \s1 God Ngalypa-ngalypa Tjuṯa Waḻkulwiyangku Wantinytjaku \p \v 14 Walytja tjuṯa, puṉunguṟu apunguṟu palyantja tjuṯaya pupakatira waḻkulwiyangku wantima munuya apu puṉu waḻkulpai tjuṯangka tjunguringkuwiyangku wantima munuya mauṉṯalpa nyinama tjanalanguṟu.\fig |src="WA04006b.tif" size="col" loc="p" ref="10:14"\fig* \v 15 Nyangatjaṉa nyurala kulilpai tjuṯangka wangkanyi, kayanku walytjangku kulinma ngayulu nyanga wangkanytja, tjinguṟu tjukaṟuru, munta tjinguṟu wiya. \v 16 Kulilaya, panya Christanya nganampa milkaḻi tjutiṟa ilunytja kulintjikitjangku nganaṉa waina walpayaṯa kutjunguṟu tjikilpai munula palu puṟunytjuṯu mai nyuma kutju kaṯantaṟa ngalkupai Christanya nganampa puntu pikatjararingkunytja kulintjikitjangku. Munula nyanga alatji palyaṟa nganaṉa kulilpai, “Panya nganaṉa Jesuku walytjapiti nyinanyi palula tjungu.” \v 17 Panya nganaṉa tjunguringkula mai nyuma kutjunguṟu kaṯantaṟa ngalkupai. Munula nyanga palulanguṟu kulilpai alatji, “Panya nganaṉa aṉangu tjuṯa, palu nganaṉa kutjuringanyi Jesula Christala kutjungka.” \p \v 18 Wanyuya kulinma panya Israelkunu tjuṯa, panya tjana Godanya waḻkuntjikitjangku kuka katira tjara pitjilta tjunkula tiliwakaṟa Godanya ungkupai munuya tjara kutjupa paluṟu tjana ngalkupai. Nyanga alatji ngalkulaya tjananku kulilpai, “Panya nganaṉa Godala tjungu nyinapai.” \v 19 Palu ngayulu wanyu nyuranya wituwituṉi apunguṟu puṉunguṟu palyantja tjuṯa mulapa kulintjaku? Wiya, apu puṉu uritjara wiya, ngaalytjara wiya, wanka wiya. Nyara paluṟu tjana wanyu nyura kuka ungkunyangka nyurampa wiṟu palyalku? Wiya alatjiṯu. \v 20 Palu nyangatjaṉa wangkanyi, tjinguṟu kutjupangku apunguṟu palyantja kuka ungkulampa mamu unganyi munu palunya alatjiṯu mirawaṉinyi Godanya wiya. Kaṉa nyuranya paini mamu tjuṯangka tjunguringkuwiyangku wantinytjaku. \v 21 Panya nganaṉa Mayatja Jesuku walpayaṯangka tjikintjatjanungku puṯu piṟuku mamuku walpayaṯangka kuḻu tjikini. Munula Mayatja Jesuku mai ngalkuntjatjanungku puṯu piṟuku mamuku mai kuḻu ngalkuṉi. \v 22 Nyura mamungka piṟuku tjunguringkula Mayatjanya nyaṟaringkunytjaku palyaṉi. Kaya nyanga palu puṟunypa palyalwiyangku wantima. Panya Mayatja Jesunya kutju puḻka mulapa nyinanyi, kala nganaṉa tjukutjuku. \s1 Godanya Kutju Pukuḻmankunytjikitjangku Kulinma \p \v 23 Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku wangkapai alatji, “Nganaṉa kutjupa kutjupa uwankara mukuringkula palyantjaku ngaṟanyi.” Palu palya wiya palatja, panya Jesuku walytja kutjupa tjuṯangku tjinguṟu nganaṉa kutjupa kutjupa tjuṯa palyannyangka nyakula aaṉariku munuya tjinguṟu ma-kuraringkuku. \v 24 Utila walytjangku kuliṟa palyalwiyangku wantima munula Jesuku walytja kutjupa tjuṯa waintaṟa kulinma tjana nganaṉanya nyakula aaṉarira kuraringkunytjaku-tawara. \p \v 25-26 Panyatjaya kulila, panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi, “Manta munu mantatja kutjupa kutjupa uwankara Godaku alatjiṯu ngaṟanyi.” Ka nyara palulanguṟu nyura kuka tjuwangka payamilantjikitja mukuringkulampa tjapintja wiya alatji, “Kuka nyangatja wanyu god ngalypa-ngalypa ngaṉmanytju ungkunytjitja munta wiya?” Palu watarkungku payamilanma tjapiṟa kulintja wiyangku, munuya watarkungku ngalkunma, panya kuka palunya Godalu paluṟa tjunu. \p \v 27 Ka tjinguṟu kutjupangku Godaku walytja wiyangku nyuntunya aḻṯiku palumpa ngurangka mai ngalkuntjaku, ka nyuntu tjinguṟu mukuringkuku palula tjungungku ngalkuntjikitja. Palulanguṟu nyuntu uti ankula ngalkunma paluṟu mai kuka kuḻukuḻu ungkunyangka munu tjapiṟa kulilwiyangku wantima alatji, “Kuka yaaltjinguṟu nyangatja?” \v 28 Palu wati kutjupangku tjinguṟu Jesuku walytja kutjupangku nyupalila tjungu nyinara nyuntunya wangkaku, “Kuka nyangatja panyatja, panya god ngalypa-ngalypa ungkunytjitja.” Ka wantima ngalkuwiyangku. Tjinguṟu nyuntu ngalkunnyangka wati paluṟu nyuntula aaṉarira ngalkuku. Munu palulanguṟu tjinguṟu ngalkuntjatjanungku kulilku, “Kuṉṯangkaṉa kurangku ngalkuṉu.” Munu tjinguṟu kuṉṯaringkula Godalanguṟu ma-paṯuringkuku. Ka nyuntu palula-tawara wantima ngalkuntja wiyangku. \p \v 29-30 Palu tjinguṟu kutjupangku kulilku, “Wiya palyaṉa kuka palunya ngalkuṉi. Panya ngayulu Godanya kulini alatjiṯu kuka nyanga ngalkula. Kaṉi nyaaku kutjupangku paini ngalkuwiyangku wantinytjaku.” Uwa, palatja palya paluṟu kulintja. Palu uti paluṟunku kutju kulintja wiyangku waintaṟa aṉangu kutjupa tjuṯa kulinmaṯu. Munu kutjupangku kuṉṯaringkula wantinyangka nyakulampa uti paluṟu wantimaṯu ngalkuntja wiyangku. \p \v 31 Uwa, tjinguṟu nyura ngalkuku munta tjinguṟu wiya, tjinguṟu nyura tjikilku munta tjinguṟu wiya, tjinguṟu nyura kutjupa kutjupa tjuṯa palyalku munta tjinguṟu wiya. Palu nyura uti nyuranku walytjangku kutju kulintja wiyangku waintaṟa kulinma Godanya palunya pukuḻmankunytjikitjangku. Ka paluṟu nyuranya nintilku tjukaṟurungku kuliṟa palyantjaku aṉangu tjuṯangku nyakula Godanya mirawaṉinytjaku. \v 32 Wiṟuṟaya nyinama kutjupa tjuṯa kuraringkunytjaku-tawara, panya Jew tjuṯa, Jew wiya tjuṯa munu Jesuku walytja tjuṯa kuḻukuḻu. \v 33 Ngayunya puṟunypaya nyinama panya ngayulu aṉangu uwankara pukuḻmankupai walytja pukuḻarinytjikitjangku kulintja wiyangku. Uwankarakuṉa kuliṟa wiṟu palyaṉi tjananya Jesulu wankaṟunkunytjaku. \c 11 \p \v 1 Ka nyura ngayunya arkanma ngayunya puṟunypa nyinanytjikitjangku, panya ngayulu Christalu puṟunytju kuliṟa palyaṉi. \s1 Inmangka Tjunguringkula Tjukaṟuru Nyinanytjaku \p \v 2 Uwa, wiṟungkuṉi nyura rawangku kulini ngayunya puṟunypa nyinanytjikitjangku. Munu nyura tjukurpa ngayulu nyurala ngaṉmanytju wangkanytjitja rawangku wangaṉarangku kulini. \v 3 Palu nyangatjaya wanyu kulinma, panya Christanya watiku mayatja nyinanyi, ka panya wati minyma kuriku mayatja nyinanyi. Ka panya Godanya Christaku mayatja nyinanyi. \v 4 Ka inmangka tjunguringkula nyinara uti watingku kata tjutulwiyangku Godala tjapinma, munu kata tjutulwiyangkuṯu Godaku tjukurpa tjakultjunama. Panya watingku tjinguṟu kata tjutuṟa Godala tjapiṟampa munu kata tjutuṟa Godaku tjukurpa tjakultjuṟampa, ka Christanya palunya nyakula palumpa kuṉṯaringama. \v 5 Ka minymangku uti kata tjutuṟa Godala tjapinma, munu kata tjutuṟa Godaku tjukurpa tjakultjunama. Panya minymangku tjinguṟu kata tjutuntja wiyangku Godala tjapiṟampa, munu kata tjutuntja wiyangku Godaku tjukurpa tjakultjuṟampa, ka palumpa kuringku palunya nyakula kuṉṯaringkuku. \v 6 Ka minyma tungun-tunguntu kata tjutuntja wiya nyinapaingku uti mangka kaṯaṟa wiyanma. Nyara palulanguṟulta paluṟu kuṉṯaringkula kata tjutulku. \v 7 Palu palya uti wati kata tjutuntja wiya nyinama, panya Godalu paluṟunku puṟunypa wati paluṉu, kaya wati nyakula Godanya mirawaṉinyi. Palu minyma nyakula tjana wati alatjiṯu mirawaṉinyi, panya paluṟu-maṉṯu watinguṟu utiringkunytja. \v 8 Panya Godalu minymanguṟu wati palyantja wiyaṯu, minyma palyaṉu watinguṟu. \v 9 Munu Godalu wati minymaku palyantja wiyaṯu, minyma palyaṉu watiku. \v 10 Palulanguṟu uti minymangku inmangka kata tjutuṟa nyinama panya alatji nyinara paluṟu nintini paluṟu watingka maḻatja. Kaya angelpa tjuṯangku nyakula pukuḻariku. \p \v 11 Palu nganaṉa Jesuku walytja nyinara minyma tjuṯa watiku alatjiṯu nyinanyi, ka wati tjuṯa ngapartji minymaku alatjiṯu nyinanyi. Panya tjana mauṉṯalpa mauṉṯalpa puṯu nyinanyi. \v 12 Nyangatja tjukaṟuru panya Godalu minyma ngaṉmanyitja watinguṟu palyaṉu, palu nyara palulanguṟu kuwarikutu ngaṟakatinyi tiṯutjara panya wati iṯi wirkananyi minymanguṟu. Panya Godalu uwankara mulapa paluṉu wati minyma kuḻu. \p \v 13 Walytjangkunku kulila! Uti minymangku inmangka tjunguringkula Godala tjapintjikitjangku kata tjutuntja wiyangku wantima. \v 14 Panya nganampa alatji ngaṟanyi watingku mangka kaṯalpai muṯumuṯu kanyintjikitjangku. Panya wati mangka waṟatjara nyakulaya wangkapai, “Kungka puṟunypa nyaratja.” \v 15 Kaya minyma mangka waṟatjara nyakula wangkapai, “Mangka wiṟunya nyaratja.” Panya Godalu palyaṉu minyma mangka waṟatjara nyinanytjaku, panya mangkangku-maṉṯu tjutuṟa puṟunypa kanyini. \v 16 Tjinguṟuṉi nyura kutjupa tjuṯangku ngayunya rawangku ngaparpungkula wangkanytjikitja mukuringanyi. Palu wiya, alatjiṯuṉa wangkanyi. Palu puṟunypaṯula palyalpai, kaya Jesuku walytja tjuṯangku ngura kutjupangka kutjupangka palunyaṯu palyalpai. \s1 Mayatjaku Tjapaya Watarku-watarkungku Ngalkunytja \p \v 17 Kaṉa kuwari nyurala wangkanyi tjukurpa kutjupa. Palu nyuranyaṉa mirawaṉinytja wiyangku wantinyi, panya nyura kunyu inmangka tjunguringkula wangaṉarangku kuliṟa palyalpai wiya. \v 18 Nyanga palunyaṉa ngaṉmanytju kulinu kutjupa tjuṯangku tjakultjunkunyangka. Panya nyura kunyu inmaku pitjala pukuḻarira tjungu nyinanytja wiya mauṉṯalpa mauṉṯalpa nyinapai. Kaṉa kulini, “Nyangatja tjinguṟu mulapa.” \v 19 Munuṉa kulini palya tjinguṟu nyura mukuringkula nyura kulintjitja alatji palyanma. Palu Godalu nyuranya uti alatjiṯu nyanganyi mauṉṯalpa mauṉṯalpa nyinanyangka munu paluṟu nintingku nyanganyi aṉangu yaaltjiṯungku palunya tjukaṟurungku waṉaṉi. \v 20 Panya nyura Mayatjaku Tjapa ngalkuntjikitja tjunguringkula ngunti-ngunti palyalpai, Mayatjanya mulamulangku kulintjikitjangku wiya. \v 21 Panya nyura kunyu tjungungku ngalkuntja wiyangku, manyu-manyungku ngaṉmanytju tjikiṟa ngalkula paḻtjaringkupai kutjupa tjuṯa ungkunytja wiyangku. Kaya paḻtjatjiratjangku puṯu kulilpai. Ka panya kutjupa tjuṯangku waina puḻka tjikiṟa taṟangkaripai kutjupa tjuṯa ungkunytja wiyangku. \v 22 Nyaaku nyura panyatja ngura walytjangka ngaṉmanytju ngalkuwiyangku wantipai munu pitjapai ngura wiyatjara-palku? Nyaaku nyura pitjala tjanala tjunguringkula puḻkaṟa ngalkula tjikilpai? Tjinguṟu nyura mukuringanyi Godaku walytja tjuṯa anantjikitja, munu ngaḻṯutjara tjuṯa kuḻu kurantjikitja. Kaṉa nyanga alatji palyannyangka wanyu nyuranya mirawaṉiku? Wiya, puṯuṉa nyuranya mirawaṉinyi kura nyanga puṟunypa palyannyangka. \s1 Mayatja Jesuku Tjapa \r (Matthew-ku 26:26-29; Markaku 14:22-25; Luke-aku 22:14-20) \p \v 23 Uwa, ngaṉmanytju panyaṉa nyurala nintiningi tjukaṟurungku, panya Mayatja Jesuluṉi nintinu. Ka paluṟu wangkanytja alatji, munga panya palula panya Judasalu Jesunya Jew tjuṯaku mayatja tjuṯangka nintintja kuwaripangka Mayatja Jesulu mai nyuma mantjinu.\fig |src="DN00488b.tif" size="col" loc="p" ref="11:23"\fig* \v 24 Munu Godanya waḻkuṟa mai panya palunya kaṯantaṟa tjaraṉu, munu wangkangu, “Nyangatja ngayulu puntu nyurampa pikatjararingkunytja. Mantjiṟaya ngalkula, munuya aṟa nyanga palunya rawangku palyanma ngayunya kulintjikitjangku.” \v 25 Munu palulanguṟu tjapangka maḻangka Jesulu walpayaṯa mantjiṟa wangkangu, “Nyawaya walpayaṯa nyanga wainatjara, munuya kulinma panya Godalu kuwari kalkuntjatjanungku aṟa kuwaritja palyaṉi, ka aṟa paluṟu tiṯutjara ngaṟaku ngayulu ilura milkaḻi tjutinytjanguṟu. Nyanga palunyaya tjikinma ngayunya kulintjikitjangku.” \v 26 Panya mai palunya ngalkula munu waina walpayaṯanguṟu tjikiṟa nyaratja alatji utini, panya Mayatja Jesunya nganampa ilunytja. Kaya tiṯutjarangku nyangatja palyanma. Munu nyura palulanguṟu nyakuku ngula Mayatja Jesunya maḻaku pitjanyangka. \p \v 27 Palulanguṟuya tjukaṟurungku Mayatjaku tjapa ngalkunma, palunya mulamulangku kulintjikitjangku. Tjinguṟu aṉangu kutjupangku watarkitjangku Mayatjaku mai ngalkunnyangka munu walpayaṯanguṟu waina tjikinnyangka Jesulu nyakula kulilku, “Wiya, nyangangku ngayunya puntu munu milkaḻi kuḻu kuraṉi.” \v 28 Ka nyanga palula-tawara uti nyuranku aṯunymanama munu kura palyantjatjanungku walytjangku unngu kulinma munu ngaṉmanypa tjukaṟururingama Godala miṟangka. Munuya nyara palulanguṟu kutjulta mai ngalkula walpayaṯanguṟu waina tjikinma. \v 29 Tjinguṟu watarkitjangku Mayatja Jesunya ngalkilpa ilunytja kulintja wiyangku mai ngalkula, walpayaṯanguṟu waina tjikiṟa, nyara palulanguṟu paluṟu walytjangku pika puḻkaṉi. \v 30 Nyara palulanguṟu panya nyura kutjupa tjuṯa kuwari pikatjara nyinanyi, ka kutjupa tjuṯa nyurkaringu, ka kutjupa tjuṯa wiyaringu. \v 31 Kalanku uti walytjangku ngaṉmanytju kulinma munu kura kuliṟampa ngaṉmanypa tjukaṟururingama palya nyinanytjikitja, kalanya Godalu kuranmaṟa pungkunytja wiyangku wantiku. \v 32 Palu panya Godalu nganaṉanya pailpai nganaṉa nintiringkula kuliṟa tjukaṟururingkunytjaku, nganaṉanya Godalu ngula mulamularingkupai wiya tjuṯangka tjunguṟa waṟungka waṉinytjaku-tawara. \p \v 33 Uwa walytja tjuṯa, nyura Mayatjaku Tjapa ngalkuntjikitja tjunguringkula warpungkula ngalkuwiyangku paṯanma aṉangu kutjupa tjuṯaku nyura tjungungku ngalkuntjikitja. \v 34 Uti nyura paḻtjatjiratja ngaṟalampa ngurangka ngaṉmanytju ngalkunma munu paḻtjaringkula pitjala tjunguringama tjukaṟurungku ngalkuntjikitja, ka Godalu nyuranya nyakula pikatjarantja wiyangku wantiku. \p Uwa, panya litangkaṉi nyura kutjupa kutjupa tjuṯa tjapiningi, kaṉa ngula tjukurpa panya palunya tjananya ma-pitjala nyurala wangkara tjukaṟurulku. \c 12 \s1 Kurunpa Miḻmiḻṯu Nintilpai \p \v 1 Uwa walytja tjuṯa, nyura panya lita walkatjuṟa ngayula tjapiningi nyurala Kurunpa Miḻmiḻngatjara tjakultjunkunytjaku, panya Kurunpa Miḻmiḻṯulanya nintilpai munu witulyankupai Godaku waṟka kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku. Kaṉa kuwari nyurala utiṟa wangkanyi nyura tjukurpa nyanga palunya tjukaṟurungku kulintjaku. \p \v 2 Nyura nintingku kulini panya ngaṉmanypa nyura Godaku ngurpa nyinanyangka mamu tjuṯangku nyuranya kampa kutjupangka katiṟinangi god puṉunguṟu apunguṟu palyantja tjuṯa tiwilpa tjuṯa pupakatira waḻkuntjaku. \p \v 3 Kaṉa palulanguṟu nyura Godaku walytjaringkunyangka mukuringanyi nyura nyangatja tjukaṟurungku kulintjaku. Panya aṉangungku Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka puṯu Jesunya anaṟa kuranmananyi. Palu aṉangu Kurunpa Miḻmiḻngatjara nyinara unytjungku wangkanytja wiyangku mulamulangku Jesunya mayatjanmananyi. \p \v 4 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya Jesuku walytja tjuṯa waṟka kutjupa kutjupa tjuṯa ungu Godaku palyantjaku. Munu Kurunpa panya kutju paluṟuṯu nganaṉanya kutju kutju ungu waṟka kutjupa kutjupa. \v 5 Panya waṟka kutjupa kutjupa tjuṯa ngaṟanyi nganaṉa Godaku palyantjaku, palu nganaṉa Mayatja kutjuku wangaṉarangku kuliṟa palyalpai, Mayatja Jesuku. \v 6 Uwa, nganaṉa panya kutju-kutjungku waṟka kutjupa kutjupa palyalpai, palu Godalu kutjungku nganaṉanya kutju kutju nintilpai munu witulyankupai waṟka kutjupa kutjupa tjuṯa palumpa palyantjaku. \p \v 7 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉanya kutju kutju waṟka kutjupa kutjupa nintilpai Godaku palyantjaku, munu witulyankupai nganaṉa aṉangu kutjupa tjuṯa alpamilantjaku. \v 8 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu aṉangu kutjupangka nintilpai paluṟu nintingku unngu kulintjaku, munu piṟuku paluṟu aṉangu kutjupangka nintilpai paluṟu ninti puḻkaringkunytjaku. \v 9 Munu Kurunpa paluṟuṯu piṟuku aṉangu kutjupa rapalpai puḻkaṟa mulamularingkunytjaku, munu piṟuku aṉangu kutjupangka nintilpai pikatjara palyaṟunguntjaku. \v 10 Munu Kurunpa paluṟuṯu piṟuku aṉangu kutjupa ngapartji witulyankupai kutjupa kutjupa witulyatjarangku palyantjaku aṉangu tjuṯangku nyakula nguwankurinytjaku. Munu piṟuku aṉangu kutjupa nintilpai Godaku tjukurpa tjakultjunkunytjaku. Munu aṉangu kutjupangka paluṟu nintilpai nintingku ngurkantankunytjaku nganalu Kurunpa Miḻmiḻngatjarangku wangkanyi, munu nganalu mamutjarangku wangkanyi. Munu piṟuku aṉangu kutjupangka nintilpai wangka kutjupa wangkanytjaku. Munu aṉangu kutjupangka piṟuku nintilpai wangka kutjupa wangkanyangka kuliṟa utiṟa ma-tjakultjunkunytjaku. \v 11 Palu kutjupa kutjupa uwankara nyanganpa Kurunpa Miḻmiḻṯa kutjunguṟu, panya Kurunpa paluṟu kutjungku mukuringkula nintilpai munu witulyankupai aṉangu kutju kutju. \s1 Puntu Kutjunguṟu Kutjuṯu Waṟkarinytja \p \v 12 Ka wanyu nyangatja kulila, panya aṉangu puntu kutju, palu kutjupa kutjupa winkitjara manyirka, kuṟu, pina, tjina, kutjupa kutjupa tjuṯatjara. Munu nganaṉa Jesuku walytja tjuṯa nyinanyi, palu nganaṉa tjunguringkula puntu kutju puṟunyarinyi, panya Christanya puntu puṟunypa. \v 13 Ka panya Kurunpa Miḻmiḻnga paluṟu kutjuṯu nganaṉala kutjungka kutjungka tjunguringkula nyinanyi, kala uwankara kutjuṯu nyinanyi puntu kutju puṟunypa, Jew tjuṯa, munu Jew wiya tjuṯa, wati mayatjaku mani wiya waṟkaripai tjuṯa, munu walytja waṟkaripai tjuṯa. Panya nganaṉa uwankara baptise-arira Kurunpa palunyatjaraṯu nyinanyi, panya Godalu nganaṉala kutju kutjungka Kurunpa kutju palunyaṯu tjarpatjunu. \p \v 14 Palu kulilaya, panya nganampa puntu kutjutjara wiya palu kutjupa kutjupa tjuṯatjara, panya nganaṉa manyirka, tjina, kuṟu, pina, munu kutjupa kutjupa tjuṯatjara ngaṟanyi. \v 15 Ka tjinguṟu tjinangku wangkaku, “Ngayulu manyirka puṟunypa ngaṟanytjikitja mukuringanyi. Palu ngaḻṯutjara ngayulu tjina. Utiṉa paṯuringkuku puntungka tjungu ngaṟanytja wiya.” Palu wiya, paluṟu puṯu alatji wangkanyi panya paluṟu tjina alatjiṯu munu puntungka tjungu alatjiṯu ngaṟanyi. \v 16 Ka tjinguṟu pinangku wangkaku, “Ngayulu kuṟu puṟunypa nyinanytjikitja mukuringanyi. Palu ngaḻṯutjara ngayulu pina. Utiṉa paṯuringkuku puntungka tjungu ngaṟanytja wiya.” Palu wiya paluṟu puṯu alatjirinyi panya paluṟu pina alatjiṯu munu puntungka tjungu alatjiṯu ngaṟanyi. \v 17 Kulilaya, tjinguṟu aṉangumpa kuṟu kutju ngaṟanyi kutjupa kutjupa tjuṯa wiyatjara, munu yaaltjingaṟa paluṟu kulilku pina wiyangku? Munta tjinguṟu paluṟu pina kutju ngaṟanyi, munu yaaltjingaṟa paluṟu waḻpa paṉṯinma mulya wiyangku? \v 18 Palu wiya, Godalu nganaṉanya alatji nyinanytjaku palyantja wiya. Paluṟu nintingku alatjiṯu nganaṉanya kutjupa kutjupa tjuṯatjara palyaṉu paluṟu mukuringkula. \v 19 Tjinguṟu aṉangumpa kuṟu kutju ngaṟama, palu palatja puntu mulapa wiya. \v 20 Uwa, aṉangumpa kutjupa kutjupa tjuṯatjara ngaṟanyi, manyirka, tjina, kuṟu, pina, palu uwankara kutjuringkula puntu kutju ngaṟanyi. \p \v 21 Ka kuṟungku puṯu manyirkangka wangkapai, “Nyaakun ngayula tjungu ngaṟanyi? Ara, ngayula tjungu ngaṟanytja wiya.” Ka piṟuku katangku puṯu tjinangka wangkapai, “Nyaakun ngayula tjungu ngaṟanyi? Ara, ngayula tjungu ngaṟanytja wiya.” Panya puntu kutju ngaṟanyi, kutjupa kutjupa tjuṯatjara. \v 22 Ka panya nganaṉa kulilpai puntungka unngu kutjupa kutjupa upa tjuṯa ngaṟanyi kuṉpu wiya panya tjuni, kiṟikiṟi, alu, kapuḻpa, munu ngukunypa kuḻu. Nyanga paluṟu tjana tjina puṟunypa waṟka puḻka palyalpai wiya, palu tjana uwankaraṯu waṟka wiṟu palyalpai puntu winki pukuḻpa ngaṟanytjaku. \v 23 Ka panya maṉa munu tjunta munu kutjupa tjuṯa kuḻu nganaṉa kulilpai kumpilpa kanyintjikitjangku munula mantarangka tjutuṟa kanyilpai. \v 24 Munula nganaṉa nyiku, manyirka, tjina, yunpa kutjupa tjuṯa kuḻu uti wantipai tjuṯangku nyakunytjaku. Palu nyanga paluṟu tjana uwankarangku waṟka wiṟu palyalpai puntu winki pukuḻpa ngaṟanytjaku. Ka nganaṉa panya utitja tjuṯa wiṟuṟa kanyilpai, yunpa, kuṟu, mangka, tjina, manyirka palunya tjananya, palu unngutja tjuṯa wiṟuṟa waṟkarinyangka kutju nganaṉa wanka pukuḻpa nyinapai, panya kuṯuṯu, kiṟikiṟi, alu, kapuḻpa tjana wiyaringkunyangka nganaṉa ilupai. \v 25 Uwa, paluṟu panya nganaṉanya puntu wiṟu palyaṉu kutjupa kutjupa tjuṯatjara nganaṉa palunya tjananya wiṟuṟa aṯunymaṟa kanyintjaku. Kala uti palu puṟunytju Jesuku walytja tjuṯangku tjungungku nyinara wangkara kulinma, munulanku mukulyangku aṯunymanama. \v 26 Tjinguṟu aṉangu kutjupa kata pikatjararingkuku munu paluṟu tjituṟu-tjituṟuriku. Ka tjinguṟu aṉangu kutjupa yunpa wiṟu ngaṟanyangka nyakulaya palunya wiṟunmankuku, ka paluṟu ipilyarira pukuḻariku. Palu puṟunytjulanku uti Jesuku walytja tjuṯangku tjungungku nyinara kulinma. \p \v 27 Ka palu puṟunypa nyura tjungu ngaṟala Christanya puntu puṟunypa nyinanyi. Panya aṉangu kutju manyirka puṟunypa nyinanyi, ka kutjupa tjina puṟunypa nyinanyi, kutjupa kuṟu puṟunypa nyinanyi. Panya uwankarala kutjupa kutjupa, palu tjunguringkulala Christanya puntu puṟunypa nyinanyi. \v 28 Ka panya Godalu palumpa walytja tjuṯa ngurkantaṟa tjunu waṟka kutjupa kutjupa palumpa palyantjaku, nyanga alatji ngaṉmanytju paluṟu wati kutjupatjara ngurkantaṟa tjunu paluṟu panya iyantja tjuṯa munu tjananya wituṟa iyaṉu tjukurpa palumpa para-wangkanytjaku. Munu palulanguṟu paluṟu aṉangu kutjupa tjuṯa ngapartji palu puṟunypaṯu ngurkantaṟa tjunu palumpa wangkatjara tjuṯa, munu palula maḻangka kutjupa tjuṯa ngapartji ngurkantaṟa tjunu tjukurpa nintilpai tjuṯa. Munu palulanguṟu kutjupa tjuṯa ngapartji ngurkantaṟa witulyanu waṟka kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku. Munu paluṟu kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa tjunu miracle tjuṯa witulyangku palyantjaku, munu kutjupa tjuṯa ngurkantaṟa tjunu pikatjara tjuṯa palyaṟunguntjaku, munu piṟuku kutjupa tjuṯa tjunu Jesuku walytja tjuṯa alpamilantjaku, munu kutjupa tjuṯa tjunu tjananya tjukaṟurungku aṯunymankunytjaku, munu kutjupa tjuṯa tjunu wangka kutjupa wangkanytjaku. \v 29 Ka nganaṉa uwankaraṯu Jesulu iyantja tjuṯa nyinanytja wiya, palu kutjupatjara kutju Godalu ngurkantanu iyantja tjuṯa nyinanytjaku. Munula uwankaraṯu wangkatjara nyinanytja wiya, palu kutjupatjara kutju paluṟu ngurkantanu wangkatjara nyinanytjaku. Munula uwankaraṯu tjukurpa nintilpai nyinanytja wiya, palu kutjupatjara kutju paluṟu ngurkantanu palumpa tjukurpa wangkara nintintjaku. Munula uwankaraṯu miracle tjuṯa palyalpai nyinanytja wiya, kutjupa tjarangku kutju palyalpai. \v 30 Munula uwankaraṯu pikatjara palyaṟungulpai nyinanytja wiya, palu kutjupa tjarangku kutju palyaṟungulpai. Munula uwankaraṯu wangka kutjupa wangkapai nyinanytja wiya, palu kutjupa tjarangku kutju wangka kutjupa wangkapai. Munula uwankaraṯu wangka kutjupa wangkanyangka kuliṟa utiṟa wangkapai nyinanytja wiya, palu kutjupa tjarangku kutju utiṟa wangkapai. Panya Godalulanya tjunu nganaṉa kutjungku kutjungku kutjuṯu palyantjaku waṟka kutjupa kutjupa. \p \v 31 Uwa, puḻkaṟaya mukuringama Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya puḻkaṟa mulatu nintintjaku munu witulyankunytjaku Godaku waṟka puḻka mulapa palyantjaku. \s1 Yaaltji-yaaltji Mukulya Nyinanytja? \p Palu kuwariṉa nyuranya aṟa kutjupa wiṟu mulapa tjakultjunanyi nyura wangaṉarangku kuliṟa palyantjaku. \c 13 \p \v 1 Utila mukulya mulapa nyinama. Panya ngayulu tjinguṟu wangka kutjupangku wangkapai nyinanyi, tjinguṟu angelpa tjuṯaku wangka puṟunypa. Palu mukulya wiyangku wangkanyangkaṉiya alatji kulilku, “Wiya, palangku tjukurpa mulapa wangkanytja wiya, panya ilting-iltingarinyangkala unytjungku kutju kulilpai, palu puṟunypa palumpa wangka ngaṟanyi tjukurpa mulapa wiya.” \v 2 Munta, tjinguṟu ngayulu Godaku tjukurpa tjakultjunkupai nyinanyi Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka. Munuṉa tjinguṟu ngayulu ninti puḻka nyinanyi, munuṉa Godaku tjukurpa kumpilitja uwankara kulini. Munuṉa tjinguṟu ngayulu Godaku puḻkaṟa mulamularingkupai nyinanyi munuṉa rapangku wangkaku murpu puḻka kitikitiringkunytjaku, ka mulapa uriṟa kitikitiringkuku. Palu tjinguṟu waṟka nyanga palunya tjananya ngayulu mukulya wiyangku palyaṟampa ngayulu unytju kutju waṟkarinyi. \v 3 Tjinguṟuṉa ngayulu kanyintja uwankara tjalamilaṟa mani mantjiṟa uwankara ma-ungkuku ngaḻṯutjara tjuṯa tjana paḻtja nyinanytjaku. Palu tjinguṟu ngayulu mukulya wiyangku ungkulampa ngayulu unytjungku kutju unganyi. Munta tjinguṟuṉi kutjupa tjuṯangku ngayunya Jesunya waṉannyangka waṟungka waṉinytjikitjangku witini, kaṉa nguḻu wiya rapa ngaṟanyi. Palu tjinguṟu ngayulu mukulya wiya ngaṟalampa ngayulu unytju kutju raparinganyi. \p \v 4 Panya mukulya mulapa nyinapainya nyanga alatji, atatjuṟa kuliṟa wangkapai mirpaṉarinytja wiyangku, munu aṉangu tjuṯaku ngaḻṯuringkupai, kutjupa kutjupa-tjiratja nyaṟaringkupai wiya, walytjangku wangkara mirawaṉipai wiya, munu kaṉany-kaṉanyaripai wiya. \v 5 Munu mukulya nyinapailu pika-pikangku wangkapai wiya purkaṟangku wangkapai, munu paluṟunku kutju walytjangku aṯunymankupai wiya kutjupa tjuṯa kuḻu aṯunymankupai, munu paluṟu mapalku waṟuringkupai wiya. Uwa, mukulya nyinapailu rawangku kulilpai wiya kutjupangku palunya kurantjitjanguṟu. \v 6 Munu mukulya nyinapailu kura palyannyangka nyakula tjituṟu-tjituṟuripai pukuḻarinytja wiya, palu tjukaṟurungku palyannyangka kutju paluṟu nyakula pukuḻaripai. \v 7 Mukulya nyinapainya aṉangu kutjupaku tiṯutjara puḻkaṟa mukuringkupai wantinytja wiya. Munu tjinguṟu kura palyannyangka nyakula palumpa rawangku paṯalpai paluṟu maḻaku palyaringkunytjaku, munu palunya wantinytja wiyangku mulamulangku kulilpai, “Wiya kuwari paluṟu palyaringanyi.” \p \v 8 Aṉangu mukulya nyinapainya tiṯutjara mukulya nyinapai wiyaringkuwiya. Panya kuwari Kurunpa Miḻmiḻṯu kutjupa tjuṯangka nintilpai Godaku tjukurpa aṉangu tjuṯangka wangkanytjaku, palu ngula paluṟu piṟuku tjanala alatji nintintja wiyaringkuku. Kuwari paluṟu kutjupa tjuṯangka nintilpai wangka kutjupa wangkanytjaku, palu ngula paluṟu piṟuku tjanala alatji nintintja wiyaringkuku. Kuwari paluṟu kutjupa tjuṯangka nintilpai paluṟu tjana ninti puḻkaringkunytjaku, palu ngula paluṟu tjanala alatji piṟuku nintintja wiyaringkuku. Palu nyangatja paluṟu tjananya rawangku nintilku panya mukulya puḻka tiṯutjara nyinanytjaku. \v 9 Panya kuwari Kurunpa Miḻmiḻṯu nganaṉala tjukutjuku nguwanpa utini nganaṉa kulintjaku. Munu tjukurpa tjukutjuku nguwanpa nganaṉala utini kutjupa tjuṯangka tjakultjunkunytjaku. \v 10 Palu ngula uwankara wiṟuringkunyangka nganaṉa puṯu kulintja wiyaringkuku, munula uwankaraku ninti nyinaku. \v 11 Panya ngaṉmanypala tjitji nyinaralpi tjitji puṟunytju wangkapai munu kulilpai, munula tjitji puṟunypa mukuringkupai. Palu aṉangu puḻkaringkulala tjitji puṟunypa nyinanytja wiyaringkupai. \v 12 Panya kuwarila Godanya puṯu uti nyanganyi kalawatja ruwangka puṟunypa. Palu ngulala palunya ilangku uti nyakuku. Kuwarila Godanya puṯu nguwanpa kulini, palu ngulala palunya ilangku nyakula ninti mularariku. Panya Godanya nganampa ninti puḻka nyinanyi, palu puṟunypa nganaṉa ngula palumpa ninti mularariku munula ninti puḻka nyinaku. \p \v 13 Uwa, tjukurpa puḻka maṉkurpa ngaṟanyi nyanganpa: utila Godaku mulamularingama, munula uti palumpa pukuḻṯu kulil-kuliltu nyinara paṯanma, munula uti aṉangu tjuṯaku mukulya puḻka nyinama. Palu tjukurpa nyanga maḻatja puḻka mulapa kutjupa nyanga kutjarangka waintarinytja, panya aṉangu tjuṯaku mukulya nyinanytjaku. \c 14 \s1 Kurunpa Miḻmiḻṯu Nintinnyangka Nyanga Alatji Palyantjaku \p \v 1 Uwa, rawangkuya kulinma mukulya nyinanytjikitjangku. Munuya Kurunpa Miḻmiḻku mukuringamaṯu paluṟu nyuranya kutjupa kutjupa tjuṯa nintintjaku, ka nintinnyangka nyura witulyangku palyalku. Munuya puḻkaṟa mukuringama Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya tjunkunytjaku Godaku wangkatjara nyinanytjaku, ka nyura palumpa tjukurpa aṉangu tjuṯangka tjakultjunkuku Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka. \v 2 Panya kutjupangku wangka kutjupa wangkara aṉangu tjuṯangka wangkanytja wiya, Godala kutju wangkanyi. Ka aṉangu tjuṯangku puṯu kulini panya paluṟu tjukurpa kumpilitja wangkanyi Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka palunya kutju. \v 3 Palu wati panya wangkatjarangku aṉangu tjuṯangka Godaku tjukurpa uti wangkapai, munu tjananya uwankara wangkara kurunpa rapalpai Jesunya tungun-tunguntu waṉantjaku, munu tjinguṟu upa nyinanyangka kuṉpulpai, munu tjituṟu-tjituṟu nyinanyangka pukuḻmankupai. \v 4 Panya kutjupangku wangka kutjupa wangkara paluṟunku kurunpa rapaṉi Jesunya tungun-tunguntu waṉantjikitjangku. Palu panya wangkatjarangku Jesuku walytja tjuṯangka Godaku tjukurpa wangkara palunya tjananya uwankaraṯu kurunpa rapaṉi Jesunya tungun-tunguntu waṉantjaku. \p \v 5 Uwa, ngayulu mukuringanyi nyura uwankarangku wangka kutjupa wangkanytjaku. Palu puḻkaṟaṉa mukuringanyi nyura Godaku wangkatjara tjuṯa nyinanytjaku, palumpa tjukurpa aṉangu tjuṯangka tjakultjunkunytjaku. Wangka kutjupa wangkanytjaku palya ngaṟanyi, palu Godaku tjukurpa tjakultjunkunytjaku waṟka wiṟu mulapa ngaṟanyi wangka kutjupa wangkanytjitjangka muṉkara mulapa. Palu kulila, aṉangu panya utiṟa wangkapainya nyurala nyinanyangka kutju wangka kutjupa wangkama. Panya aṉangu nyara paluṟu nyinanyi nyura wangka kutjupa wangkanyangka utiṟa wangkanytjikitja, Jesuku walytja uwankarangku kuliṟa raparingkula palunya tungun-tunguntu waṉantjaku. \v 6 Uwa walytja tjuṯa, tjinguṟu ngayulu ma-pitjala nyurala wangka kutjupa wangkaku, ka nyura wanyu kuliṟa kurunpa raparingkuku? Wiya, nyura puṯu kulilku ngayulu alatji wangkanyangka. Palu panya Godaku tjukurpa ngayulu uti wangkanyangka kutju nyura kuliṟa kurunpa pukuḻariku. Tjinguṟuṉa Godalu tjukurpa ngayula utinnyangka nyurala tjakultjunkuku, munta tjinguṟuṉa Godaku tjukurnguṟu nyakula utiṟa wangkaku. Ka nyura tjukurpa uti kuliṟa raparingkuku palunya tungun-tunguntu waṉantjikitja. \p \v 7 Tjinguṟu kutjupangku kita wangkatjingalku ngurpangku, kaya kutjupa tjuṯangku puṯu mayu kulilku inma tjukaṟurungku inkanytjikitjangku. \v 8 Munuya palu puṟunypaṯu aṟa nyangatja kuḻu kulinma. Panya wati tjaultji kutjungku tuṟampata mayu tjukaṟurungku puuṟa wangkatjingannyangka tjaultji kutjupa tjuṯangku kulilpai pika ankunytjikitjangku munuya kuliṟa pitjapai munuya tjunguringkupai. Palu tjinguṟu tuṟampata mayu kutjupa nguwanpa wangkatjingannyangkaya puṯu kuliṟa watarku nyinaku. \v 9 Ka palu puṟunypaṯu ngaṟanyi alatji, tjinguṟu ngayulu wangka kutjupa wangkanyangka kutjupa tjuṯangku puṯu kulilku munuya alatji wangkaku, “Tjukurpa nyaa nyangangku wangkanyi?” \v 10 Panya manta winkingkala wangka kutjupa kutjupa nyinanyi, munula wangka nganampa wangkanyangka kutju uti kulilpai. \v 11 Kaṉa tjinguṟu aṉangu malikitjangku wangka kutjupangku wangkanyangka ngayulu puṯu kulilku, munuṉa alatji wangkaku, “Nyaa nyangangku wangkanyi?” Kaṉi paluṟu ngapartji puṯuṯu kulilku ngayulu wangka walytjangku wangkanyangka, panya paluṟu ngali malikitja kutjara munuli wangka kutjupa kutjupa wangkapai. \v 12 Ka nyura panya puḻkaṟa mukuringkupai Kurunpa Miḻmiḻṯu nyuranya nintintjaku kutjupa kutjupa tjuṯa nyura witulyatjarangku palyantjikitja. Palulanguṟuya kurunpa winkingku kulinma Jesuku walytja tjuṯa rapantjikitjangku tjana palunya tungun-tunguntu waṉantjaku. \p \v 13 Tjinguṟu nyuntu Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka wangka kutjupa wangkapai. Uti nyuntu palula tjapinma nyuntula utintjaku aṉangu tjuṯangka utiṟa tjakultjunkunytjikitjangku. \v 14 Panya ngayulu wangka kutjupa wangkara Godala kuruntu wangkanyi, kaṉi paluṟu kulini. Palu ngayulu walytjangku puṯu kulini pinangku, panya ngayuku wangka wiya palatja. \v 15 Kaṉa nyaalku puṯu kulintjatjanungku? Kuruntu kutjuṉa wanyu tjapilku wangka kutjupa wangkara? Wiya, ngayulu kutjupa-aṟa pinangku kuḻu kuliṟa tjapilku wangka walytjangku. Munuṉa wanyu kuruntu kutju inma inkama wangka kutjupangku inkara? Wiya ngayulu kutjupa-aṟa pinangku kuḻu kuliṟa inkaku wangka walytjangku. \v 16 Ka tjinguṟu nyuntu inmangka nyinara wangka kutjupa wangkara kuruntu kutju Godanya waḻkuṉi. Ka nyuntula ititjangku wanyu nyuntunya kuliṟa palu puṟunypaṯu Godanya mirawaṉiku? Wiya, paluṟu puṯu kulini, panya nyuntu wangka kutjupa wangkara waḻkuṉi, ka Godalu kutjungku nyuntunya kulini. \v 17 Uwa, palya nyuntu Godanya waḻkuṉi wangka kutjupa wangkara, palu aṉangu kutjupangku puṯu kulini munu nyuntunya kulintjatjanu puṯu raparinganyi Jesunya tungun-tunguntu waṉantjikitja. \p \v 18 Uwa, ngayulu Godanya waḻkuṉi, panya paluṟuṉi puḻkaṟa nintinu wangka kutjupa wangkanytjaku nyurala waintaṟa nguwanpa. \v 19 Palu inmangka tjunguringkulaṉa aṉangu tjuṯangka wangka kutjupa wangkanytja wiya, wangka utingkuṉa wangkapai. Panya ngayulu wangka utingku tjukutjuku wangkanyangkaya mapalku kulilku, palu ngayulu wangka kutjupa rawa mulatu wangkanyangkaya kulintja wiya alatjiṯu. Palula-tawaraṉa wangka uti wangkapai tjananya nintintjikitja, tjana uti kulintjaku. \p \v 20 Uwa walytja tjuṯa, uti nyura iṯi puṟunypa nyinama panya iṯi tjuṯa kura palyalpai wiya nyinanyi, palu puṟunypa nyura kura wiya nyinama. Munuya tjitji tjuṯa kuḻu kulinma panya paluṟu tjana ngurpa, uwankaraku ninti wiya, ka nyura paluṟu tjana puṟunypa nyinanytja wiya, munuya nintiriwa nintipuka nyinanytjikitja kulintja tjukaṟuru mulapa. \v 21 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja alatji ngaṟanyi Godalu wangkanytja, \q1 “Ngayulu aṉangu malikitja tjuṯa wangka kutjupa wangkapai tjuṯa witulku ngayuku tjukurpa tjanala wangkanytjaku ngayuku aṉangu tjuṯangka, kaya tjanala ankula tjakultjunkuku. \q1 Palu paluṟu tjana kulintja wiyangku alatjiṯu wantiku.” \x * \xo 14:21 \xo*\xt Aitjayaku 28:11-12\xt*\x* \m \v 22 Uwa, nyura wangka kutjupa wangkanytja ngunti puḻkaṟa mirawaṉipai. Tjinguṟu aṉangu kutjupangku pitjala Jesuku walytjangku wangka kutjupa wangkanyangka kuliṟa aṉangu nyara paluṟu puṯu tjukaṟurungku kulilku, munu puṯu Godaku mulamularingkuku. Palu Jesuku walytjangku Godaku tjukurpa uti tjakultjunkunyangka kutju paluṟu uti kulintjatjanu mulamularingkuku munu Godanya mirawaṉiku. \p \v 23 Tjinguṟu nyura Jesuku walytja tjuṯa inmangka tjunguringkula wangka kutjupangku wangkaku, ka aṉangu kutjupa tjuṯangku tjarpara kulilku munuya wangkaku, “Nyaaringanyiya nyanganpa? Kawakawaringuya.” \v 24 Palu tjinguṟu nyura tjunguringkula Kurunpa Miḻmiḻṯu nintinnyangka Godaku tjukurpa uti tjakultjunkuku, ka aṉangu maṉkurpa kutjupa watarkitja tjarpara nyinakatiku munu Godaku tjukurpa uti wangkanyangka kulintjatjanu kuṉṯaringkuku paluṟu tjana kura palyantjatjanu. \v 25 Panya paluṟu tjana unngu kumpilpa kulintja uwankara wangkara utinnyangkaya paluṟu tjana kuliṟa kuṉṯaringkuku munuya Godanya waḻkulku wangkara, “Mulapa Godanya nyanga tjanala ngaṟanyi.” \s1 Inmangka Tjunguringkula Tjukaṟurungku Palyantjaku \p \v 26 Uwa walytja tjuṯa, nyura Godanya waḻkuntjikitjangku tjunguringkula uti nyanga alatji palyanma. Uti kutjungku inma inkama. Ka kutjupangku Godaku tjukurpa utiṟa nintinma. Ka kutjupangku tjakultjunama tjukurpa Godalu palula utinnyangka. Ka kutjupangku wangka kutjupa wangkama, ka kutjupangku wangka palunya kuliṟa utiṟa aṉangu tjuṯangka tjakultjunama. Nyanga palu puṟunypaya ngapartji-ngapartjingku palyanma Jesuku walytja uwankarangku kuliṟa kurunpa raparingkula Jesunya tungun-tunguntu waṉantjaku. Nyanga alatjiya rawangku palyanma. \p \v 27 Ka kutjupa tjuṯa tjinguṟu mukuringanyi wangka kutjupangku wangkanytjikitja. Palu uti tjuṯangku wangkawiyangku maṉkurtu kutju wangkama ngapartji-ngapartjingku. Ka uti kutjupangku paluṟu tjana wangkanyangka kuliṟa aṉangu tjuṯangka utiṟa tjakultjunama Kurunpa Miḻmiḻṯu palula unngu utiṟa nintinnyangka. \v 28 Palu tjinguṟu kuliṟa utiṟa tjakultjunkupainya nyinanytja wiya ngaṟanyangkampa uti wangka kutjupa wangkapainya inmangka pilunpa nyinama pakaṟa wangkanytja wiya, munu walytjangku kutju tjaalymaṟa wangkama, ka Godalu kutjungku palunya kulinma. \p \v 29 Ka uti Godaku wangkatjara kutjarangku munta maṉkurtu Godalu wangkanyangka kulintjatjanungku palumpa tjukurpa tjakultjunama, kaya kutjupa tjuṯangku uti purkaṟangku kulinma tjana wangkanyangka alatji ngurkantankunytjikitjangku tjinguṟuya tjukaṟurungku wangkanyi munta tjinguṟuya ngunti wangkanyi. \v 30 Ka tjinguṟu wangkatjarangku Godaku tjukurpa ngaṟala wangkanyi, ka paluṟu wangkanyangka Kurunpa Miḻmiḻṯu tjinguṟu aṉangu kutjupangka nintilku tjukurpa kutjupa. Ka uti ngaṉmanytju nyara wangkanytjalu nyinakatira kulinma, ka kutjupangku ngapartji pakaṟa Godaku tjukurpa nintinnyangka tjakultjunama. \p \v 31 Uwa, nyura wangkatjara tjuṯangku Godaku tjukurpa ngapartji-ngapartjingku tjakultjunama, kapuṯu winkingku pakaṟa wangkanytja wiyangku. Kaya aṉangu winkingku tjukurpa uti kulilku kutjungku kutjungku wangkanyangka, munuya kuliṟa nintiringkula kurunpa raparingkula pukuḻariku. \v 32 Panya Kurunpa Miḻmiḻṯu wangkatjara tjuṯangka utilpai Godaku tjukurpa tjakultjunkunytjaku, kaya paluṟu tjana walytjangku kulilpai wangkanytjikitjangku, tjinguṟu kuwariṯu wangkanytjikitjangku, munta tjinguṟu ngula. \v 33 Godanya wanyu mukuringanyi nyura uwankarangku kinkinmaṟa wangkanytjaku? Wiya, Godanya mukuringanyi nyura ngapartji-ngapartjingku purkaṟangku wangkanytjaku inma wiṟu mulapa ngaṟanytjaku. Panya Jesuku walytja tjuṯangkuya ngura winkingka inmangka tjunguringkula alatji palyalpai. \p \v 34 Uwa, inmangka tjunguringkula nyinanyangkaya minyma tjuṯa markunma kinkinmankunytja wiyangku pilunarira kulintjaku, panya Moseku tjukurta alatji ngaṟanyi kaya uti wangaṉarangku kulinma. \v 35 Munuya uti paluṟu tjana kutjupa kutjupa puṯu kuliṟampa ngula ngurangka tjapinma tjanampa kuringka, ka tjanala utiṟa tjakultjunkuku. Panya minyma tjuṯangku inmangka nyinara kinkinmaṟa wangkara inma kuralpai. \p \v 36 Tjinguṟu nyura kutjupa tjarangku alatji kulini, “Godaku tjukurpa nganaṉala-waraṟa ngaṉmanypa wirkanu.” Munta tjinguṟu nyura alatji kulini, “Godaku tjukurpa nganaṉala kutju wirkanu kutjupa tjuṯangka wirkankunytja wiya.” \v 37 Ka tjinguṟu kutjupa tjarangku kulini, “Nganaṉa Godaku wangkatjara tjuṯa, panya paluṟu wangkanyangkala kuliṟa tjakultjunkupai.” Munta tjinguṟu paluṟu tjana alatji kulini, “Kurunpa Miḻmiḻṯulanya nganaṉanya nintinu kutjupa kutjupa tjuṯa palyantjaku.” Palu uti paluṟu tjana kulinma panya nyangatja ngayulu walkatjunanyi Godalu ngayunya utiṟa wangkanyangka. \v 38 Palu paluṟu tjana tjukurpa nyanganpa kulilwiyangku wantinyangkampa nyura ngapartji palula tjanala kulintja wiyangkuṯu wantima. \p \v 39 Uwa walytja tjuṯa, kurunpa winkiya mukuringama Godalu wangkanyangka kuliṟa tjakultjunkunytjikitja. Munu wangka kutjupa wangkanyangkaya paintja wiyangku wantima. \v 40 Uwa, inma wiṟu mulapa kanyintjikitjangkuya kutjupa kutjupa uwankara ngapartji-ngapartjingku palyanma, panya ngayulu kuwari nyurala wangkanytja. Uti kutjungku inma inkama. Ka kutjupangku Godaku tjukurpa utiṟa nintinma. Ka kutjupangku tjakultjunama tjukurpa Godalu palula utinnyangka. Ka kutjupangku wangka kutjupa wangkama, ka kutjupangku wangka palunya kuliṟa utiṟa aṉangu tjuṯangka tjakultjunama. \c 15 \s1 Tjukurpa Palya Jesunyatjara \p \v 1 Uwa walytja tjuṯa, ngayulu mukuringanyi nyura rawangkuṯu Tjukurpa Palya kulintjaku panya ngayulu ngaṉmanytju nyurala tjakultjunangi tjukurpa panya Jesunyatjara, ka panya nyura pukuḻṯu kuliningi munu panya nyura tiṯutjarangku waṉaningi palunya. \v 2 Ka nyura tjukurpa nyara palumpa mulamularingkunyangka Godalu nyuranya wankaṟunu. Palu uti nyura tungun-tunguntu waṉanma wantinytja wiyangku, ka nyuranya tiṯutjarangku kanyilku. Palu tjinguṟu nyura tjukurpa ngayulu wangkanytja wantira tjukurpa ngunti kuliṟampa unytju kutju mulamularingangi. \p \v 3 Palu tjukurpa nyangatja ngalypa-ngalypa wiya mulamula ngaṟanyi, panya Mayatjalu ngayula wangkanytjitja kutjuṉa nyurala ngaṉmanytju tjakultjunu. Ka tjukurpa nyanganpa puḻka mulapa ngaṟanyi alatji, \q1 Panya Jesunya nganampa ngalkilpa anga-ilungu nganaṉa kura tjuṯa palyantjitjanguṟu, \q2 panya alatji nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi. \q1 \v 4 Ka panyaya ilunyangka palunya kuḻpingka tjunu, \q2 ka Godalu palunya wankaṟa pakaltjingaṉu munga kutjara wiyaringkula, \q2 panya alatjirinytjaku wangkatjara tjuṯangku nyiringka iriti walkatjunu. \q1 \v 5 Ka Jesunya ilunytjatjanu pakaṟa Peterla utiringu munu nintintja panya kutjupa tjuṯangka kuḻu. \q1 \v 6 Palulanguṟu tjanala piṟuku utiringu palumpa mulamularingkupai kutjupa tjuṯangka kuḻu aṉangu winkingka 500-ngka, \q2 kaya uṯuḻungku nyangu. \q1 Ka aṉangu nyara paluṟu tjana kuwari wankaṯu nyinanyi, \q2 ka maṉkurpa kutju ilungu. \q1 \v 7 Ka Jamesalu kuḻu nyangu palula utiringkunyangka. \q2 Kaya palulanguṟu iyantja kutjupa tjuṯangku kuḻu uṯuḻungkuṯu nyangu uwankarangku. \m \v 8 Ka palula maḻangka paluṟu ngayulalpi maḻa utiringu. Panya kutjupa-aṟa minymangku iṯi maḻa kutju kanyilpai, palu puṟunypa ngayulu maḻa kutju Jesuku walytjaringu. \p \v 9 Uwa, ngayulu Jesulu iyantja nyinanyi, palu iyantja panya kutjupa tjuṯa Peternya tjana tjukurtjara puḻka nyinanyi ngayula muṉkara. Ka ngayulu tjukutjuku mulapa nyinanyi, panya ngayulu ngaṉmanytju pikangku waṯaparalpai Godaku walytja tjuṯa. \v 10 Kaṉi Godalu ngaḻṯunytju puḻkangku kampa kutjupanu kaṉa kampa kutjuparira palunya waṉaningi. Munuṉa palulanguṟu kampa kutjuparinytjatjanungku palumpa waṟka puḻka mulapa palyaningi tjukurtjara kutjupa tjuṯangka muṉkara. Palu ngayulu walytjangku kuliṟa palyantja wiya. Godalu ngaḻṯunytju puḻkangku ngayunya kampa kutjupanu, kaṉa palumpa waṟka puḻkaṟa palyaningi. \v 11 Uwa, tjinguṟu nyura tjukurpa ngayulu wangkanytjitja kulinu, munta tjinguṟu kutjupa tjuṯangku nyurala tjakultjunu, ka nyura kulinu. Palu palya, panya uwankarangkuṯula tjukurpa palunyaṯu wangkapai. Ka nyura tjukurpa pala palunya kulintjatjanu mulamularingu. \s1 Miri Wanka Pakantja \p \v 12 Uwa, nganaṉa panya tjakultjunkupai Mamalu Christanya ilunytja pakaltjingantja. Ka nyura kutjupa tjarangku panyatja nyaaku wiyanmankupai aṉangu ilunytjitja pakantja wangkanyangka? \v 13 Tjinguṟu mulapa aṉangu ilunytjatjanu pakantja wiya ngaṟanyangkampa, Christanya kuḻu ilunytjatjanu pakantja wiya ngaṟama. Palu panya Christanya ilunytjatjanu pakaṉu alatjiṯu, ka aṉangu tjuṯa kuḻu ilunytjatjanu pakalku. \v 14 Palu tjinguṟu Christanya ilunytjatjanu pakantja wiya ngaṟanyangkampa nganaṉa tjukurpa palunyatjara tjakultjunkunytjaku wiyaṯu ngaṟama, ka nyura unytjulta mulamularingama. \v 15 Panya nganaṉa nyurala tjukurpa tjakultjunkula wangkapai Mamalu Christanya ilunyangka pakaltjingantja, ka nyura tjinguṟu kulilpai nganaṉa ngunti wangkanyangka-palku. Palu tjinguṟu Godalu aṉangu ilunytjitja tjuṯa pakaltjingantja wiya ngaṟalampa paluṟu ngaṉmanytju Christanya pakaltjingantja wiyaṯu. \v 16 Tjinguṟu aṉangu ilunytjatjanu pakantja wiyangka, Christanya kuḻu pakantja wiyaṯu ngarima. \v 17 Ka tjinguṟu Christanya pakantja wiya miri kutju ngarinyangkampa nyura palumpa unytjulta mulamularingama nyuranya wankaṟunkunytjaku-palku, ka panya nyurampa kuranguṟu Godalu nyuranya pungkunytjaku alatjiṯu ngaṟama. \v 18 Ka tjinguṟu Christanya pakantja wiya miri kutju ngarinyangkampa palumpa walytja tjuṯa ngaṉmanypa ilunytjatjanu tiṯutjara ilura ngarima pakantja wiya alatjiṯu. \v 19 Uwa, tjinguṟu nyura alatji kulilpai, “Christalu nganaṉanya nyanga mantangka kutju wanka aṯunymaṟa kanyini, munulanya ilunyangka wankaṟa pakaltjingantja wiya.” Palu wiya, tjinguṟu nyuntu nganaṉa alatji ngunti kuliṟampa ngaḻṯutjara mulapa nyinaku. \p \v 20 Palu mulapa Christanya ilunytjatjanu pakaṉu. Godalu palunya-waraṟa pakaltjingaṉu, kala palulanguṟu kulini mulapa paluṟu Jesuku walytja ilunytjitja tjuṯa kuḻu pakaltjingalku. \v 21 Panya wati kutjunguṟula uwankara ilupairingu, munula palu puṟunypaṯu wati kutjunguṟu ilunytjatjanu pakalku. \v 22 Panya wati Adamalu Godala tungunpungkula kura palyaṉu munu ilungu, ka panyala nganaṉa ngapartji Adamalanguṟu uwankaraṯu ilupairingu. Palu panya Christalu Godala wangaṉarangku kuliningi munu paluṟu ilunytjatjanuṯu wankaringkula pakaṉu, kala nganaṉa ngapartji Christalanguṟu ilunytjatjanu pakalku. \p \v 23 Panya Christanya-waraṟa puntu winki ilunytjatjanu pakaṉu, kala palumpa walytja tjuṯa ngapartji ngula puntu winkiṯu pakalku Jesunya maḻaku pitjanyangka. \v 24 Ka nyara palula maḻangka manta ilkaṟi wiyaringkuku, ka palulanguṟu Christalu mayatja witulyatjara uwankara wiyalku, munu mayatja mantatja tjuṯa, ilkaṟingka para-ngaṟapai tjuṯa, mamu tjuṯa kuḻu pungkula alatjiṯu wiyalku, Godaku panya mirpaṉtju tjuṯa. Munu palulanguṟu uwankara wiyantjatjanungku paluṟu palumpa walytja tjuṯa Mama Godanya ungkuku, ka paluṟu uwankaralta mayatjangku aṯunymaṟa kanyilku. \v 25 Panya Christanya nganampa mayatja puḻka rawa nyinakatinyi Godalu palumpa mirpaṉtju tjuṯa wiyantjaku paṯaṟa tjiṉṯu panya maḻatjangka. \p \v 26 Ka nyara palula-aṟangka Godalu nganaṉanya ilunytjaku-tawara wankaṟunanyi. Panya nganaṉa nganampa mirpaṉtju tjuṯaku nguḻuringkupai, palu puṟunypa nganaṉa ilunytja kuliṟa nguḻuringkupaiṯu. Ka panya Godalu nganampa mirpaṉtju tjuṯa uwankara wiyaṉi, palu puṟunypa paluṟu nganaṉanya ilunytjaku-tawara wankaṟunkuku tiṯutjara wanka nyinanytjaku wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. \v 27 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, \q1 “Godalu uwankara tjunu Christala tjinangka paluṟu tjananya mayatja puḻkangku kanyintjaku.” \x * \xo 15:27 \xo*\xt Psalm 8:6\xt*\x* \m Uwa, mulapa Godalu uwankara tjunu Christalu palunya tjananya mayatjangku kanyintjaku, palu paluṟu palunya mayatja tjunkunytjatjanu tjaṟuringkunytja wiya Christalu palunya kuḻu tjunguṟa mayatjarira kanyintjaku. Wiya, mulapa Godalu puḻka mulapa nyinara uwankara palula tjunu paluṟu tjananya mayatjangku kanyintjaku. \v 28 Ka palulanguṟu uwankara mayatjarira kanyintjatjanungku paluṟu katjangku Mama Godanya pupakatira waḻkuṉi. Panya Godanya mulapa uwankaraku mayatja puḻka nyinaku tiṯutjara. \p \v 29 Palu ngura palangka kunyu Jesuku walytja kutjupa tjuṯa baptise-katinytja wiya nyinara ilunyi, ka kunyu nyura tjananya puṯu ngaṉmanytju baptise-katinytjatjanungku aṉangu kutjupa tjuṯa baptise-katinyi miri pala palumpa tjanampa aṟangka. Palu tjinguṟu aṉangu tjuṯa ilunytjatjanu wankaringkula pakantja wiya ngaṟanyangkampa nyura unytjungku kutju tjananya baptise-katinyi miri tjuṯaku aṟangka. \p \v 30 Ka panya Godaku mirpaṉtju tjuṯangku nganaṉanya iluntankunytjikitjangku rawangku kukanymananyi Jesuku tjukurpa wangkanyangka. Kala nyangatja nyaaku rawangku tjukurpa tungun-tunguntu wangkaṟinanyi? Panya ilurala kunyu pakantja wiya ngaṟaku, panya nyura alatji wangkapai. Palu wiya, nganaṉa ninti panya nganaṉa ngula ilunytjatjanu pakalku alatjiṯu, kala nyara palunya kuliṟa nganaṉa nguḻu wiyangku rapangku tjukurpa wangkaṟinkupai. \p \v 31 Palu walytja tjuṯa, ngayulu mulamulangku nyangatja wangkanyi tjukaṟurungku, panya tjiṉṯu tjuṯangkuṉiya ngayunya nguwanpa iluntanangi tjukurpa Christanyatjara tjakultjunkunyangka. Palu panya ngayulu tjukurpa nyurala tjakultjunkunyangka nyura uwankara Mayatja Jesuku Christaku walytjaringu. Nyara palulanguṟuṉa puḻkaṟa pukuḻarinyi munuṉa rapangku tjukurpa tungun-tunguntu wangkaṟinkupai ilunytja kuliṟa nguḻuringkunytja wiyangku. \p \v 32 Palu ngura nyanga Ipitjalaṉiya ngayunya pauntjingalpai papa pikaṯi tjuṯa puṟunytju. Kaṉa ngayulu tungun-tunguntu alatjiṯu tjukurpa Jesunyatjara wangkapai panya ngayulu munkaritja rawangku kulilpai ilunytjatjanu pakantja. Palu tjinguṟu aṉangu ilunytjatjanu pakantja wiya ngaṟanyangkampa ngayulu unytjulta waṟkarima, munuṉa tjinguṟu tjukurpa wangkawiyangku wantima. Panya aṉangu tjuṯangku alatji wangkapai, “Wanyula tjikiṟa ngalkula walytja pukuḻarinytjikitjangku kutju kulinma, panya mungawinkila tjinguṟu ilura wiyaringkuku.” Tjinguṟuṉa nyanga alatji kuliṟampa nyurala tjukurpa tjakultjunkunytja wiyangku wantima. \p \v 33 Palu nyangatja tjukurpa tjukaṟuru wiya. Panya aṉangu tjuṯangku alatji wangkapai, “Aṉangumpa kura palyalpai tjuṯangka tjunguringkulampa tjananya puṟunyariku.” Palulanguṟu nyura uti ngunti wangkapai tjuṯangka kuliṟa wantima nyuranya ngunti kurantjaku-tawara. \p \v 34 Kaya palula-tawara atatjuṟa kulinma munuya kura palyantja wiyangku wantima alatjiṯu. Uti nyura ngunti kulintjatjanu kuṉṯaringama munu tjukaṟurungku kulinma, panya nyurala tjungu kutjupatjara nyinanyi Godaku ngurpa. \s1 Puntu Nyaala Mantjilku Ilunytjatjanu Pakaṟa \p \v 35 Tjinguṟu kutjupangku tjapilku, “Yaaltji-yaaltjingku Godalu aṉangu ilunytja tjuṯa pakaltjingalku? Kaya aṉangu paluṟu tjana puntu nyaa puṟunytjara pakalku?” \v 36 Wiya wanyuya kulila, panya aṉangungku uṉinypa mantangka unngu tjarpatjunkupai, ka uṉinypa paluṟu wanyu tiṯutjara paluṟuṯu ngaripai? Wiya, paluṟu ilunytja puṟunypa ngaripai munu palulanguṟu ngula miṟi wantikatira uṉinypa panya palulanguṟu kutjupa kuwaritja pakaṟa nyaḻpitjararingkupai. \v 37 Panya uṉinypa kutju tjarpatjunkupai tjinguṟu wiita munta tjinguṟu uṉinypa kutjupa kutjupa, palu manta unngu nyaḻpi tjarpatjunkupai wiya, uṉinypa kutju tjarpatjunkupai, ka ngula ukiṟi pakalpai uṉinypa panya palulanguṟu munu nyaḻpitjararingkupai. \v 38 Panya Godalu ngaṉmanytju kuliṟa uṉinypa kutjupa kutjupa tjuṯa palyaṉu palula tjanalanguṟu puṉu walytja walytja pakantjaku. \p \v 39 Ka palu puṟunypa ngaṟanyi iltjanpa kutjupa kutjupa. Panya Godalu palyaṉu aṉangu iltjanpatjara, munu kuka tjuṯa mauṉṯalpa palyaṉu iltjanpa kutjupa kutjupa, munu tjuḻpu tjuṯa kuḻu mauṉṯalpa palyaṉu iltjanpa walytjatja-tjara, munu antipina kuḻu. Nyanga palunya tjananya uwankara Godalu mauṉṯalpa mauṉṯalpa paluṟa tjunu iltjanpa walytjatja-tjara nyinanytjaku. \p \v 40 Kaya angelpa tjuṯa ilkaṟingka nyinanyi puntu ilkaṟitjatjara, ka nganaṉa mantangka nyinanyi puntu mantatja-tjara. Panya Godalu angelpa tjuṯa tjunu puntu wiṟutjara ilkaṟingka nyinanytjaku, munu nganaṉanya tjunu puntu wiṟutjaraṯu nyanga mantangka nyinanytjaku ilkaṟingka wiya. \v 41 Ka panya tjiṟirpi, piṟa, kililpi tjuṯa uwankara irnyalpai wiṟu ngaṟanyi, palu paluṟu tjana mauṉṯalpa mauṉṯalpa irnyalpai. Panya tjiṟirpingku walytjangku kaḻaḻa irnyalpai, ka piṟa ngapartji kutjupa nguwanpa munu mungangka irnyalpai wiṟuṟa. Ka kililpi tjuṯa tjukutjuku munu tjana kutjupa nguwanpa, palu paluṟu tjana kuḻu wiṟuṟa irnyalpai mungangka. \p \v 42 Panya uṉinypa mantangka tjunkunyangka kutjupa kuwaritja palulanguṟu pakalpai, ka palu puṟunypa aṉangu Jesuku walytja ilunytja tjuṯa kutjuparira pakalku kuwaritja. Panya aṉangu ilunyangka mantangka tjuṉutjunkupai, ka ngarira mantaringkupai. Ka Godalu palunya puntu kutjupa wiṟu mulapa pakaltjingalku wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \v 43 Panya kuwari nganaṉanya ilunyangka piṯingka tjuṉutjunanyi puntu kuraringkunyangka, palu ngula Godalu nganaṉanya pakaltjingannyangka nganaṉa puntu wiṟutjara pakalku munula kuṉpu mulapa nyinaku. \v 44 Panya kuwarila aṉangu puntu mantanguṟutja nyinanyi, palu ngula nganaṉa ilunyangka Godalu nganaṉanya wankaṟa pakaltjingalku puntu ilkaṟitjatjara palula tjungu nyinanytjaku. \p Panya nganaṉa puntu mantatja-tjara kuwari nyinanyi, munula ngula nganaṉa puntu ilkaṟitjatjara nyinaku. \v 45 Panya nyiringka iriti walkatjunkunytja ngaṟanyi alatji, “Godalu ngaṉmanytju wati Adamanya paluṉu aṉangurira mantangka wanka nyinanytjaku.” Ka wati kutjupa \it Adam maḻatja\it* pitjangu ini Christanya. Ka Godalu palunya ilunyangka wankaṟa pakaltjingaṉu paluṟu ngapartji nganaṉanya Kurunpa Miḻmiḻṯawanungku wankaṟa pakaltjingantjaku palula tjungu tiṯutjara nyinanytjaku. \v 46 Panya kuwari nyanga nganaṉa mantangka nyinanyi puntu mantatja, palu ngulala ilkaṟingka nyinaku puntu ilkaṟitjatjara. \v 47 Panya wati ngaṉmanyitja Adamanya mantanguṟu palyantja. Ka maḻa wirkanu \it Adam maḻatja\it* ini Christanya mantatja wiya, ilkaṟitja. \p \v 48 Uwa, aṉangu mantatja tjuṯa Adamanya puṟunypa nyinanyi, mantanguṟu palyantja. Ka panya Christanya ilkaṟinguṟu pitjangu, kala palumpa mulamularingkula palunya puṟunyarinyi. \v 49 Uwa, ngaṉmanypala wati mantatja Adamanya puṟunypa nyinangi puntu mantatjanguṟu. Palu ngula nganaṉa wati ilkaṟitja Christanya puṟunypa nyinaku puntu ilkaṟitjatjara. \p \v 50 Uwa walytja tjuṯa, nyura kulini? Panya nganaṉa ngula Godaku ngurakutu puntu nyanga nganaṉa kuwari nyinanytjanya ankunytja wiya. Panya puntu nyanga paluṟu ilura mantaringkupai. Palulanguṟula puntu winki puṯu ngura ilkaṟitjangka tjarpaku wanka tiṯutjara nyinanytjikitja. \p \v 51-52 Palu kulilaya, tjukurpa nyanga kumpilitjaṉa kuwari nyurala utini. Ngula nganaṉa Jesuku walytja uwankaraṯu kutjupariku. Kutjupa tjuṯa wanka nyinanytjatjanu ilunytja wiya wanka winkiṯu mapalku kutjupariku. Ka kutjupa tjuṯa ngaṉmanypa ilunytjatjanu pakalku kutjuparira. Panya ngula tjiṉṯu maḻatjangka angeltu tuṟampata puuṟa miratjingannyangkala mapalku kutjupariku, panya aṉangungku kuṟungku nyakula warpungkula pinpapai, palu puṟunypala mapalku kutjupariku. Ka tuṟampata puḻkaṟa miratjingannyangka Godalu ilunytja tjuṯa wankaṟa pakaltjingalku wanka tiṯutjara nyinanytjaku, munu panya wanka nyinanytja tjuṯa kuḻu kutjupankuku.\fig |src="MB_1CO 15v52.tif" size="col" loc="p" ref="15:51-52"\fig* \p \v 53 Uwa, puntu nyanga nganaṉa ngaṟanytjanya ilura wiyaringkuku munu kutjupariku. Panya Godalu nganaṉanya kutjupankuku palula tjungu wanka tiṯutjara nyinanytjaku. \v 54 Uwa, ngulala kutjupariku wanka tiṯutjara nyinanytjikitja. Ka nyara palula-aṟangka tjukurpa panya nyiringka iriti walkatjunkunytja utiringkuku. Panya tjukurpa paluṟu alatji ngaṟanyi, \q1 “Godalu aṉangu tjuṯa palyalpai tiṯutjara wanka nyinanytjaku piṟuku ilunytjaku wiya. \q2 Kala ilunytjaku piṟuku nguḻuringkunytja wiya alatjiṯu.” \x * \xo 15:54 \xo*\xt Aitjayaku 25:8\xt*\x* \q1 \v 55 “Awa. Nyaakula nguḻuringkuku, panya nganaṉa ilura wiyaringkunytja wiya alatjiṯu. \q2 Nganaṉa tiṯutjara wanka nyinaku pukuḻpa mulapa ilunytja wiya alatjiṯu.” \x * \xo 15:55 \xo*\xt Uutjiyaku 13:14\xt*\x* \m \v 56 Ngaṉmanypala nguḻu-nguḻu nyinapai ilunytja kuliṟa. Panya nganaṉa tjukurpa Godalu Mosenya ungkunytjitjangka tungunpungkula kura palyaningi. Nyara palulanguṟula nguḻuringangi pungkula iluntankunytjaku-tawara. \v 57 Palu kuwari nganaṉa nguḻuringkunytja wiyaringu panya Mayatja Jesulu Christalulanya ngalkinu munulanya wankaṟu kanyini, kala ngula ilunytjatjanu wankaringkula pakalku. Kala uti nyanga palulanguṟu nguḻuringkuwiya nyinama munula Godanya mirawaṉira waḻkunma. \p \v 58 Uwa, walytja wiṟu tjuṯa, Mayatja Jesunyaya tiṯutjarangku waṉanma ngunti kuliṟa iwara kutjupangka ankunytjaku-tawara. Munuya waṟka panya Mayatja Jesulu nyuranya ungkunytja tiṯutjarangku palyanma wantinytja wiyangku, panya nyura unytju waṟkarinytja wiya. Palulanguṟuya tiṯutjarangku palyanma wantinytja wiyangku. \c 16 \s1 Jesuku Walytja Tjuṯangku Jerusalemala Nyinanytja Tjuṯa Mani Ungkunytja \p \v 1 Munta-uwa, panya mungaṯuṉi nyura lita walkatjuṟa ngayula tjapinu alatji, “Yaaltji-yaaltjingkula mani tjunkuku Jesuku Walytja tjuṯa manta nyara Judeala nyinanytja tjuṯaku? Panya paluṟu tjana ngaḻṯutjara maṟalpa nyinanyi.” Alatji nyura ngayula tjapinu. Palu uti nyura Kalaitjiyanya nguraṟa tjuṯa puṟunytju palyanma, panya tjanalaṉa mungaṯu wangkangu mani tjunkukatinytjaku Jesuku walytja kutjupa tjuṯaku. \v 2 Ka nyura paluṟu tjana puṟunytju Sunday kutjupa Sunday kutjupa mani nyurampanguṟu tjaraṟa tjunkukatima kutjungku kutjungku. Ka mani puḻkatjarangku uti puḻka nguwanpa tjaraṟa tjunama, ka mani tjukutjukutjarangku uti tjukutjuku nguwanpa tjaraṟa tjunama. Alatjiya ngaṉmanytju mani tjunkukatima ngula ngayulu ma-wirkaṟa mani wiya nyakula nyuranya wangkanytjaku-tawara mani urantjaku.\fig |src="GT_1CO 16v2 dividing money.tif" size="col" loc="p" ref="16:2"\fig* \v 3 Munuya wati maṉkurpa ngurkantaṟa tjura mani palunya Jerusalemalakutu katinytjaku. Kaṉa ngula nyurala wirkaṟa lita kuḻu walkatjuṟa tjananya ungkul'iyalku Jerusalemanya nguraṟa tjuṯangku paṯaṟa nyakula tjananya ngurkantankunytjaku. \v 4 Munta, tjinguṟuṉa kuliṟa tjanala tjungu ankuku. \s1 Ngaṉmanytju Kulintja Ankula Tjanala Tjunguringkunytjikitjangku \p \v 5 Uwa, ngayulu nyuralakutu ma-pitjanyi, palu tjangaṯi manta pala Matja-tuniyala ngayulu ngura nguṟuritja tjuṯangka wirkaṟa palula tjanala tjukutjuku nyinaku. \v 6 Munuṉa ngula Kaṟintjala ma-wirkaṟa nyurala rawa nguwanpa nyinaku. Munuṉa tjinguṟu ma-unytjunarinyangka kutju nyuranya wantikatira ankuku. Kaṉiya tjinguṟu iwaraku ungkuku ngura kutjupa tjuṯakutu ngapartji ankunytjaku. \v 7 Panya ngayulu nyurala munga kutju ngarira waaraṯu ankunytjikitja mukuringkunytja wiya. Palu ngayulu rawa nguwanpa nyurala nyinanytjikitja mukuringanyi Mayatjanya mukuringkunyangka. \v 8 Palu kuwariṉa ngura nyanga Ipitjala nyinanyi panya tjiṟirpi Pintikatjaku paṯaṟa. \v 9 Panya kuwari aṉangu tjuṯa tjukurku puḻkaṟa mukuringanyi, katju waṟka puḻka mulapa ngaṟanyi tjanala tjukurpa tjakultjunkunytjaku. Palu kutjupa tjuṯa tjukurpa Jesunyatjara tjanala tjakultjunkunyangka kuraringkupai. Palu kutjupa tjaraya puḻkaṟa mukuringanyi Jesunyatjara kulintjikitja munuya pukuḻṯu kulini ngayulu wangkanyangka. \p \v 10 Palu tjinguṟu wati panya Timitjinya nyurala wirkankunyangkampa nyura palunya aḻṯira pukuḻṯu kanyinma, panya paluṟu kuḻu Mayatjaku waṟkaripai nyinanyi ngayulu puṟunypaṯu. \v 11 Munuya palunya wantinytja wiyangku aṯunymanama munu iwaraku ungama paluṟu tjukutjuku nyurala nyinara pukuḻpaṯu aṟuringkunytjaku ngayulakutu. Panya ngayulu palumpa paṯaṟa nyinara nyanganyi paluṟu ngayula maḻaku wirkankunytjaku Jesuku walytja panya kutjupa tjuṯangka tjunguringkula. \p \v 12 Kaṉa wanyu nyurala tjakultjura wati panya Apalatjanyatjara, panya paluṟu kuḻu Jesuku walytja nyinanyi. Ngayulu palunya wangkara mukumukulpai nyuralakutu ma-pitjanytjaku walytja kutjupa tjuṯangka tjungu. Palu wati panya paluṟu puṯu nguwanpa kulilpai kuwariṯu ankunytjikitjangku. Kuwari palumpa wiya ngaṟanyi ankunytjaku palu ngula tjinguṟu palumpa ankunytjaku ngaṟanyangka paluṟu nyuralakutu ma-pitjaku. \s1 Tjukurpa Maḻatja \p \v 13 Uwa, kulil-kulilpaya nyinama ngunti kuliṟa iwara kutjupangka ankunytjaku-tawara. Munuya rawangku kuliṟa Jesuku puḻkaṟa mulamularingama. Munuya palunya kuliṟa rapa kuṉpu tiṯutjara ngaṟama. \v 14 Munuya waṟka uwankara palyanma palumpa mukulyatjarangku, aṉangu tjuṯaku kurunpa winki puḻkaṟa ngaḻṯuringkula. \p \v 15 Nyura tjinguṟu kulinu wati panya ini Tjipananya munu palumpa walytja tjuṯa kuḻu, panya paluṟu tjana-waraṟa Jesuku walytjaringu manta nyara Akayala. Munuya paluṟu tjana Godaku walytja kutjupa tjuṯa rawangku aṯunymankupai pakuringkula wantinytja wiyangku. \v 16 Kaṉa puḻkaṟa mukuringanyi nyura palula tjanala wangaṉarangku kulintjaku. Panya uti nyura aṉangu aṯunymankupai paluṟu tjana puṟunytju wangkanyangka wangaṉarangku kuliṟa palyanma. Ka kutjupa tjuṯa kuḻu palula tjanala tjunguringkula Godaku waṟka palyannyangka nyura palula tjanala kuḻu wangaṉarangku kulinma. \p \v 17-18 Uwa, ngayulu rawangku kulilpai, “Yaalaṟaṉa nyuranya nyakuku.” Palu kuwariṉa puḻkaṟa pukuḻaringu wati nyanga maṉkurpa nyuralanguṟu pitjanyangka nyakula Tjipananya, Putjunatanya, Akaikanya tjananya. Paluṟu tjana panya wirkaṟa ngayunya kurunpa pukuḻmanu panya paluṟu tjana nyuranya-waraṟa pukuḻmaṟa wantikatingu. Ka nyura uti wati nyanga palu puṟunypa tjuṯangka wangaṉarangku kulinma. \p \v 19 Kaya Jesuku walytja tjuṯa mulapa manta nyanga Aitjala winkingka nyinara waṉinyi munuya paluṟu tjana nyuranya kulini nyurampa pukuḻarira. Ka wati Akuwilalu munu palumpa kuringku Puṟitjilalu kuḻu palu puṟunypaṯu nyuranya kulini, munu pulampa ngurangka inmaku tjunguringkupai tjuṯangku kuḻu. \v 20 Kaya palu puṟunypaṯu ngayuku nyanga maḻpa tjuṯangku kuḻu nyuranya kulini. \p Ka nyura uti aṉangu kutjupa Jesuku walytja nyakulampa palumpa pukuḻarira maṟa witinma. \p \v 21 Lita nyangatja ngayuku maḻpangku walkatjunanyi ngayulu wangkanyangka kuliṟa. Palu kuwari nyangaṉa ngayulu walytjangku muṯumuṯu walkatjunanyi nyanga alatji, \sig “Ngayulu Paulalu nyuranya kulini nyurampa puḻkaṟa pukuḻarira.”\sig* \p \v 22 Palu tjinguṟu kutjupa Mayatja Jesuku mukuringkunytja wiya nyinanyangkampa Godanya pala palumpa puḻkaṟa mirpaṉariku. \p Palu wanyu kaṉa Jesula wangka nyanga alatji, “Mayatja Jesu, ngalya-pitja.” \p \v 23 Uwa alatjiṯuṉa walkatjunanyi. Ka Mayatja Jesulu nyuranya pukuḻtju puḻkangku kanyinma. \p \v 24 Ngayulu nyurampa uwankaraku puḻkaṟa mukuringanyi Jesula Christalanguṟu. Uwa mulapa.