\id MRK 42 MRKpio.sfm UTF8 Mark Piapoco-(pio)-Colombia 2009 
\h SAN MARCOS 
\toc1 San Marcos 
\toc2 San Marcos 
\toc3 Mc 
\mt1 SAN MARCOS 
\c 1  
\s1 Juan el Bautista en el desierto 
\p  
\v 1 Yácata cayábéeri tàacáisi icàlidéerica walí Jesucristo ìwali, yái Dios Iirica. Yái tàacáisica idàba cài:  
\v 2 Profeta Isaías itànàacaté tàacáisi Dios íiméericaté Iiri iríwa. Dios íimacaté: 
\q1 “Péemìa cayába, nubànùapiná pipíchalé nùasu wenàiwicawa icàlidéerica nutàacáiwa. Yá yàapinácawa pipíchaléwa yàalàacaténá wenàiwica nachùnìanápiná náiwitáisewa yéewanápiná natàidaca pía cayábéeri iyú pìanàacaalípiná nàataléwa. 
\q1  
\v 3 Icàlidapiná nalíwani cachàiníiri iyú manacúali yùucubàa càináwàiri. Càipiná íimaca nalí: ‘Càide iyúwa wenàiwicanái ichùnìacaalí àyapu Náiwacali irípináwa, càitacué nacái iwàwacutácué pichùnìaca píiwitáisewa Wacuèriná Dios irípiná, pitàidacaténácué cayábéeri iyúni. Pichùnìacué píiwitáisewa yéewacaténá idàbaca yéewáidacuéca pìyaca machacàníiri iyú càide iyúwa iwàwáaná’, càipiná íimaca yái nùasu wenàiwicaca”, 
\m íimacaté yái Diosca. 
\p  
\v 4 Ináté macáita ichàbacawa càide iyúwaté profeta Isaías icàlidáanáté tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Juan el Bautista yàanàacaté manacúali yùuculé càináwàiri, yá ibautizáca yàacawa wenàiwicanái néenibàa. Yàalàaca nía nawènúadáanápiná náiwitáisewa Dios irípiná, nabautizáanápiná nacáiwa, náasáidacaténá namàacacaté náichawa yái báawéerica namàníirica, yéewacaténá Dios imàacaca iwàwawa nabáyawaná íicha.  
\v 5 Néese manùbéeyéi wenàiwica nàacatéwa Juan yàatalé néemìacaténá itàacái, madécaná Judea yàasu cáli néeséeyéi, Jerusalén ìyacàlená mìnanái nacái. Néese nacàlidaca náichawa yái báawéerica namàníirica, yá Juan ibautizáca nía Jordán inanába yáaculé. 
\p  
\v 6 Yái Juan idènìaca ibàlewa cáucuíri wáluma camello ichùna iwálumalená. Idènìaca nacái ìwalìabàawa pìrái íimamimi. Iyáa nacái iyáacaléwa wirìichu nacáiyéi, mába ituní nacái Juan yàanèerica manacúali yùucubàa càináwàiri.  
\v 7 Càité Juan icàlidaca yèepunícawa nalíni: “Mesúnamáita áiba yàanàaca núamirìcubàa, máiníiri cachàinica íiwitáise nuícha. Nuíwacalicani, yái yàanèeripináca; nuicáca núawawa iyúwa yàasu wenàiwica càmíiri cachàini náicha canánama máinícáiná cayábéerica nuíchani.  
\v 8 Nudéca nubautizácuéca pía úni yáaculé, yáta quéwa ibànuèripinácué pirí Espíritu Santo ibautizácaténácué píiwitáise Espíritu Santo ichàini iyú”, íimaca nalí yái Juanca. 
\s1 Jesús es bautizado 
\p  
\v 9 Néenialíté Jesús yàanàaca Nazaret ìyacàlená néese, ìyéerica Galilea yàasu cáli íinata. Jesús yàanàaca Juan yàatalé. Néese Juan ibautizáca Jesús Jordán inanába yáaculé.  
\v 10 Idécanáami Jesús imichàacawa úni yáacuíse, yáta iicáca capìraléeri cáli yàacùacawa. Yá iicáca Espíritu Santo iricùacawa ìwali càiride iyúwa unùcu iricùanáwa.  
\v 11 Yá néemìaca Dios itàacái chènuníise. Dios íimaca Jesús irí: “Píacata Nuìri nuwàwéeri cáininéerica nuicáca. Cayábaca nuwàwa nuicáca pía”, íimaca yái Diosca. 
\s1 Jesús es puesto a prueba 
\p  
\v 12 Yáta Espíritu Santo itéca Jesús manacúali yùuculé càináwàiri.  
\v 13 Jesús ìyaca néré cuarenta èeri manacúali yùucubàa. Néréca Satanás yáalimáida Jesús imàníinápiná ibáyawanáwa, quéwa càmita Jesús yeebá. Yá Jesús ìyaca cuwèesinái yèewibàa. Angelnái nacái yàacawéeridaca néréni, nayúudàacani. 
\s1 Jesús comienza su trabajo en Galilea 
\p  
\v 14 Néeseté áibanái wenàiwica náucaca Juan el Bautista presoíyéi ibànalìculé. Néese Jesús yàacawa Galilea yàasu cáli néré. Yá icàlidaca yèepunícawa yái tàacáisi cayábéerica Dios inùmalìcuíse.  
\v 15 Jesús íimaca: “Idéca yàanàaca yéenáiwaná Dios icùacaténá canánama mesúnamáita. Iná piwènúadacué píiwitáisewa pibáyawaná íichawa, peebáidacué nacái yái tàacáisi cayábéerica”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús llama a cuatro pescadores 
\p  
\v 16 Néese Jesús yèepunícawa Galilea icalìsaniná icàinalená íinatabàa. Yá iicáca pucháiba asìanái. Ibèeri íipidená Simón, iméeréeri íipidená Andrés. Yúuquéeyéi yàasu tarayawa yèepunícawa calìsáacubàa, náibàacáiná cubái needácaténá nalíwa nàasu platawa.  
\v 17 Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Aquialécué síisaara, pìacuéwa núapicha yéewacaténá nuéwáidacalénáicuéca pía. Pidécuéca píibàaca cubái pìwacáidacaténácué nía, quéwa siùcáisede nuéwáidapinácué píawa pìwacáidáanápiná nulí wenàiwica yéewanápiná nuéwáidacaléca nía —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 18 Yáta namàacaca náichawa nàasu tarayawa. Yá nàacawa yáapicha. 
\p  
\v 19 Néese nèepunícawa nàacawa àniwa calìsa idùlepiré, yá Jesús iicá nacái Zebedeo yéenibe pucháiba asìanái, íipidenéeyéi Santiago, Juan nacái, ichùnièyéi yàasu chinchorrowa, nàasu barca irìcuwa.  
\v 20 Jesús iicácanacáita nía, yá imáidaca nía. Yá caquialéta namàacaca náaniriwa barca irìcu, yàasu wenàiwicanái yáapichawa íibaidéeyéica Zebedeo irí. Yá Santiago, Juan nacái nàacawa Jesús yáapicha. 
\s1 Un hombre que tenía un espíritu impuro 
\p  
\v 21 Yá nàanàaca Capernaum ìyacàlená néré. Néese áiba sábado judíonái iyamáidacatáicawa, yá Jesús iwàlùacawa judíonái yéewáidacàalu irìculé, yá idàbaca yéewáidaca wenàiwica.  
\v 22 Yá náináidacawa néemìaca yéewáidáaná nía, yéewáidacáiná nía càide iyúwa wenàiwica idènièrica Dios íiwitáise icàlidacaténá tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Càmita yéewáida nía càide iyúwa judíonái yéewáidáaná wenàiwica, níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, Dios itàacái ìwali, profeta Moisés itànèericaté.  
\v 23 Néese ìyaca nàasu néewáidacàalu irìcu abéeri asìali idènièrica demonio iwàwalìcuwa, abéeri demonio casaquèeri íiwitáise. Yái demonio idacùaca asìali íiwitáise.  
\v 24 Yáta demonio idàbaca yéemíanícawa asìali isàna iyú. Yá demonio íimaca Jesús irí: 
\p —‍¿Cáná pisàiwica walí wawàsi, pía Jesús Nazaret ìyacàlená néeséerica? ¿Pìanàasica pimáalàidacaténá wía? Núalíacawa nuicáca pía, núalíacawa pìwali, Dios néeséeri mabáyawanéerica pía —‍íimaca.  
\v 25 Quéwa Jesús yàalàaca demonio cachàiníiri iyú. Yá íimaca demonio irí: 
\p —‍¡Masànata pía! ¡Pimusúawa íicha yái asìalica! —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 26 Néese demonio casaquèeri íiwitáise itatáidaca asìali cachàiníiri iyú, yá demonio yàacawa asìali íicha, yá demonio íicháaníca yàacawa cachàiníiri iyú.  
\v 27 Néese macáita ìyéeyéica néré nacalùadacawa manuísíwata, íná nasutáca néemìawa níawáaca, náimaca nalíwáaca: 
\p —‍¿Càinásica yái wàlisài yéewáidáanáca? Yéewáidaca wenàiwica, ichùulìaca demonio nacái íiwitáise cachàiníiri iyúwa. Ichùulìaca demonio casaquèeyéica íiwitáise, yá namànica càide iyúwa ichùulìaná nía —‍náimaca nalíwáaca. 
\p  
\v 28 Néese ráunamáita macái Galilea yàasu cáli néeséeyéi náalíacawa Jesús iináwaná ìwali. 
\s1 Jesús sana a la suegra de Simón Pedro 
\p  
\v 29 Idécanáamité namusúacawa judíonái yéewáidacàalu irìcuíse, Jesús yàacawa Santiago yáapicha, Juan nacái. Yá nawàlùacawa Simón icapèe irìculé, Andrés ìyacatalé ibèeri Simón yáapichawa.  
\v 30 Néenialíté Simón iyéeru uculúacawa mecuní iyú. Jesús iwàlùacadénáamiwa nacapèe irìculé, yáta nacàlidaca irí uculúanáwa.  
\v 31 Néese Jesús yàacawa ùatalé, íibàaca ucáapi, imichàidaca úa, yáta mecuní ichàbacawa uícha. Néese ùaca nayáapiná. 
\s1 Jesús sana a muchos enfermos 
\p  
\v 32 Néeseté catáca yàacawa, èeri idénáami iwàlùacawa, yáté yàcalé mìnanái natéca macái néenánáiwa cáuláiquéeyéi Jesús yàatalé, áibanái wenàiwica nacái demonio idacuèyéi íiwitáise.  
\v 33 Yá macáita nàwacáidáyacacawa capìi inùma néeni Jesús ìyacatái.  
\v 34 Jesús ichùnìacaté madécaná cáuláiquéeyéi macái uláicái íiwitáaná íicha. Jesús yúucaca madécaná demonio wenàiwicanái íicha, càmita quéwa ibatàa demonionái icàlidaca iináwaná ìwali, náalíacáiná naicácani, yái Jesúsca. 
\s1 Jesús anuncia el mensaje en las sinagogas 
\p  
\v 35 Néese táiyápicáwa, cáala èeri ipíchawáise èeri imusúacawa, yá Jesús imichàacawa, yàacawa imusúacawa yàcalé irìcuíse yàacaténáwa canácatalé wenàiwica. Yá néré isutáca yáawawa Dios íicha.  
\v 36 Néese Simón yàacawa yàacawéeyéiná yáapichawa nacutáca Jesús.  
\v 37 Néese nàanàacani, yá náimaca Jesús irí: 
\p —‍Macáita nacutáca nàyaca pía —‍náimaca.  
\v 38 Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Wàacuéwa áibanái ìyacàle néré ìyéeyéica mawiénibàa nucàlidacaténá nalíni yái tàacáisi cayábéerica. Nudéca nùanàaca nucàlidacaténá nalíni —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 39 Iná Jesús yàacawa macái yàcalé ìyéeyéica Galilea yàasu cáli íinata. Icàlidaca nalíni nàasu néewáidacàalu imanùbaca irìcu. Yá yúucaca demonio wenàiwicanái íicha. 
\s1 Jesús sana a un leproso 
\p  
\v 40 Néeseté áiba asìali, cacháunéeri íimami lepra iyú, yàacawa Jesús yàatalé. Yá ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa Jesús irí, yàacaténá Jesús icàaluíniná, yéewacaténá catúulécanáca Jesús iicácani. Yá íimaca Jesús irí: 
\p —‍Núalíacawa píalimá pichùnìaca núa, piwàwacaalí quéwa pichùnìaca núa —‍íimaca.  
\v 41 Yá catúulécanáca Jesús iicáca cáuláiquéeri, yá imàacaca icáapiwa ìwali, yá Jesús íimaca irí: 
\p —‍Nuwàwaca nuchùnìaca pía. ¡Cayábaca píawa! —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 42 Yáta icháuná lepra ichàbacawa asìali íicha. Yáta cayábaquéi asìalica.  
\v 43 Quéwa Jesús ichùulìaca asìali yèepùanápináwa íicha caquialéta. Yá nacái yàalàaca asìali cachàiníiri iyú.  
\v 44 Jesús íimaca asìali irí: 
\p —‍Péemìa cayába. Picá picàlida áibanái iríni nuchùnìaná pía. Néese, pìawa caquialéta píasáida sacerdote iicá píimamiwa, yáalíacaténáwa cayábaca pía picháuná íichawa. Pimàaca nacái ofrenda Dios irí càide iyúwaté profeta Moisés ichùulìaná, cayábacáiná pía, yéewanápiná macái wenàiwica yáalíacawa pidéca pichùnìacawa —‍íimaca Jesús. 
\p  
\v 45 Quéwa yái asìalica idàbaca icàlidaca macái wenàiwica irí Jesús iináwaná ichùnìanáni. Iná càmita quirínama Jesús yéewa iwàlùacawa asáiwaca áiba yàcalé irìculé madécanácáiná wenàiwica nawàwa naicácani. Iná yèepunícawa náicha manacúali yùucubàa càináwàiri canácatalé wenàiwicanái. Quéwa macái yàcalé mìnanái nàacawa yàatalé naicácaténáni. 
\c 2  
\s1 Jesús sana a un paralítico 
\p  
\v 1 Néeseté cawàwanáta máisiba èeri idénáami, yá Jesús yèepùa iwàlùacawa Capernaum ìyacàlená irìculé. Quéwa manùbéeyéi yáalíaca iináwaná ìyaca capìirìcu.  
\v 2 Yá madécaná wenàiwica ìwacáidáyacacawa yàatalé íná napuníadaca capìi, inùma nérénamata. Yá Jesús icàlidaca nalí Dios itàacái.  
\v 3 Néese báinúaca asìanái yàanàaca itéeyéica asìali máapinéeri iiná macáita, càmíirica yáalimá imichàanícawa, irièricawa yàalubái íinatawa, iiméeri irìcu.  
\v 4 Càmita náalimá nawàlùacawa Jesús nérépiná dàalacáiná máiní wenàiwicanái néré, íná náiríacawa escalera ìwalibàa capìi íinatalé, sàabadéeri, canéerica ipùata chènuniré. Néréca nawatàaca capìi ibáiná Jesús iwicáu. Yá nalicùadaca néenibàani, yéenúlusi ìwali, yái máapinéerica iiná yàalubái íinatawa.  
\v 5 Néese Jesús yáalíacawa náiwitáise manuíca náináidacawa nawàwawa Jesús ìwali ichùnìanápináni, yá Jesús íimaca cáuláiquéeri irí: 
\p —‍Pía, nùacawéerináca, nudéca numàacaca nuwàwawa pibáyawaná íicha cayábacaténá píapicha Dios —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 6-7 Yá abénaméeyéi yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu nàyaca néré, yáawinéeyéicawa. Yá náináidacawa: “¿Cáná itàaní cài yái asìali Jesúsca? Itàaníca ìyaca Dios ìwali báawéeri iyú, canácáiná asìali yáaliméeri imàacaca iwàwawa wenàiwicanái ibáyawaná íicha cayábacaténá náapicha Dios. Abéericata Dios yáaliméeri imànica càiri wawàsi”, náimaca náináidacawa nalíwa nawàwalìcuísewa.  
\v 8 Yáta Jesús yáalíacawa náináidáanáwa. Yá íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué yéewa píináidacawa cài?  
\v 9 Máiní màulenáca wáimaca máapinéeri irí: ‘Nudéca numàacaca nuwàwawa pibáyawaná íicha cayábacaténá píapicha Dios’, càmicáiná áibanái yáalimá iicáca asáisí báisícaalí cayábaca yáapicha Dios. Quéwa máiní càulenáca wáimaca máapinéeri irí: ‘Pimichàawa, pìipìna’, áibanái wenàiwica náalimácáiná naicáca asáisí wadécaalí wachùnìacani watàacái iyúwa, yái máapinéerica.  
\v 10 Iná núa, asìali Dios néeséerica, nuchùnìapiná yái máapinéerica, píalíacaténácuéwa Dios idéca ichùulìaca numàacáanápiná nuwàwawa wenàiwicanái ibáyawaná íicha chái èeri irìcu, cayábacaténá náapicha Dios —‍íimaca yái Jesúsca. Néese íimaca máapinéeri irí: 
\p  
\v 11 —‍Pía asìalica, pimichàawa, peedá pìalubáiwa, pèepùawa picapèe néréwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 12 Néese yái cáuláiquéerica imichàacawa. Yá itéca yàalubáiwa. Imusúacawa náicha idècunitàacá naicáidaca irí. Iná macáita náináidacawa naicáidaca manuísíwata Jesús irí. Nàaca nacái Dios irí cayábéeri. Yá náimaca nalíwáaca: 
\p —‍¡Canácataté waiquéeri càiri wawàsica! —‍náimaca nalíwáaca. 
\s1 Jesús llama a Leví 
\p  
\v 13 Néeseté Jesús yàacawa àniwa Galilea icalìsaniná idùlepiré. Yá wenàiwicanái nàacawa yàatalé. Néese yéewáidaca nía.  
\v 14 Néesecáwa idècunitàacá yèepunícawa àniwa, yá iicáca Leví, yái Alfeo ìirica. Yái Leví yáawinéericawa aléera yeedácatalécaté plata yéenánái judío íichawa romanonái yàasu gobierno irípiná. Yá Jesús íimaca irí: 
\p —‍Aquialé. Pìawa núapicha, yéewacaténá nuéwáidacaléca pía —‍íimaca yái Jesúsca. Yá Leví imichàa yàacawa Jesús yáapicha. 
\p  
\v 15 Néese Jesús iyáaca iyáacaléwa Leví icapèe irìcu. Nàyaca néré nacái mesa iwéré manùbéeyéi wenàiwica yeedéeyéica plata néenánái judío íichawa romanonái yàasu gobierno irípiná, manùbéeyéi nacái cabáyawanéeyéica wenàiwica. Macáita nayáaca nayáacaléwa Jesús yáapicha, yéewáidacalénái yáapicha nacái, madécanácáiná wenàiwica nèepunícawa Jesús yáapicha.  
\v 16 Néese abénaméeyéi fariseo, áibanái nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, naicáca Jesús iyáaca iyáacaléwa náapicha níái macáita cabáyawanéeyéica wenàiwicaca. Néese náimaca Jesús yéewáidacalénái irí: 
\p —‍Yái yéewáidéericuéca pía, ¿cáná iyáa iyáacaléwa náapicha níái cabáyawanéeyéica wenàiwicaca, náapicha nacái níái yeedéeyéica wáicha plata romanonái yàasu gobierno irípiná? —‍náimaca.  
\v 17 Quéwa Jesús yéemìacani, yá íimaca fariseonái irí: 
\p —‍Péemìacué comparación: Máuláicacaalí wenàiwica, yá càmita nawàwacutá abéeri ichùnièripiná nía. Quéwa áibanái cáuláiquéeyéi nawàwacutácani, yái ichùnièripináca nía. Càita nacái wenàiwica íináidéeyéica mabáyawanáca, càmita nacutá abéeri ichùnièripiná náiwitáise nabáyawaná íichawa. Quéwa áibanái wenàiwica yáaliéyéicawa cabáyawanáca, níata icutáca abéeri iwènúadéeripiná náiwitáise báawéeri íicha. Càita nacái núa, càmita nùanàa numáidacaténá wenàiwica íináidéeyéica mabáyawanáca, néese nudéca nùanàaca numáidacaténá wenàiwica yáaliéyéicawa cabáyawanáca, nawènúadáanápiná náiwitáisewa nabáyawaná íichawa. Iná cayábaca nàwacáidáyacacawa nùatalé níái cabáyawanéeyéica nuwènúadacaténá náiwitáise nabáyawaná íichawa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La cuestión del ayuno 
\p  
\v 18 Aiba èeri càide iyúwaté náiwitáise ìyáaná, Juan el Bautista yéewáidacalénái, nía nacái fariseoca namàacacaté náichawa nayáacaléwa nasutácaténá níawawa Dios íicha manuísíwata. Néese wenàiwicanái nàacawa Jesús yàatalé. Yá náimaca irí: 
\p —‍Juan yéewáidacalénái namàacaca náichawa nayáacaléwa càide iyúwa náiwitáise ìyáaná nasutácaténá níawawa Dios íicha manuísíwata, càita nacái fariseonái namànica càita. Néeni, ¿cáná càmita péewáidacalénái namàaca náichawa nayáacaléwa nasutácaténá níawawa Dios íicha? —‍náimaca.  
\v 19 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué comparación: Asìali icásàacaalíwa, yá imáidaca yàacawéeyéináwa asìanái naicácaténá icásàacawa casíimáiri iyú. Idècunitàacá ìyaca náapicha, yá casíimáica nía, íná càmita namàaca náichawa nayáacaléwa.  
\v 20 Quéwa áibaalípiná, áibanái itéca náichawani. Idécanáami natéca náichawani, yásí namàaca náichawa nayáacaléwa, achúmacáiná nawàwa. Càita nacái nuéwáidacalénáica, càmita yéewa achúmaca nawàwa idècunitàacá nùyaca náapicha. Iná càmita namàaca náichawa nayáacaléwa, nùyacáiná náapicha. 
\p  
\v 21 “Péemìacué áiba comparación: Càmita wadé wachanàidaca éwisàimi wabàlewa wàlisài wáluma yéemami iyú. Wachanàidacaalí cài, yásí wàlisài wáluma yéemami imàacacawa, yá icacanáidaca éwisàimi bàlesi, yá quéwanáta manuíca icháuná.  
\v 22 Péemìacué áiba comparación: Càmita wadé wàucùaca wàlisài uva ituní éwisàimi íimamisi irìculé. Wamànicaalí cài, néese uva ituní isáacawa dàchidàchiwaca inànìacubàa, yásí éwisàimi íimamisi icacanácawa, càmicáiná yáalimá imulacàacawa yàacawa. Yásí yúucacawa wáicha macáita uva ituníca, íimamisi nacái. Iná iwàwacutá wàucùaca wàlisài uva ituní wàlisài íimamisi irìculé. Càita nacái nuéwáidacalénái yeebáidéeyéica nutàacái wàlisài, càmita nàya fariseonái yàasu bàaluisàimi tàacáisi ìwali —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Los discípulos arrancan espigas en el día de reposo 
\p  
\v 23 Aiba sábado judíonái iyamáidacatáicawa Jesús yèepunícawa àyapulìcubàa yéewáidacalénái yáapichawa bànacalé yèewibàa. Néese yéewáidacalénái nadàbaca needáca achúmáanata trigo ituíná nayáapináwa, yácáiná judío íiwitáise imàacaca wenàiwica needáca nayáapináwani achúmáanata ìyacaná áibanái ibànacale yéená, máapicaalí nía.  
\v 24 Néese abénaméeyéi fariseo naicácani iyúwa íibaidacalési, yái Jesús yéewáidacalénái imàníirica, íná fariseonái íimaca Jesús irí: 
\p —‍Péemìa, ¿cáná péewáidacalénái íibaida siùca sábado wayamáidacatáicawa? Dios càmita imàaca wáibaidaca siùca èeri —‍náimaca.  
\v 25 Yá Jesús íimaca fariseonái irí: 
\p —‍Pidécuéca piimáichaca tàacáisi piléericuéca Dios itàacái irìcuíse wàawirimi rey David ìwali. Bàaluité David iwàwacutáca yàacàsi, máapicáináni, áibanái nacái asìanái ìyéeyéica yáapicha.  
\v 26 Abiatar yàasu èerité, yái sacerdote íiwacalináca, néese David iwàlùacatéwa Dios yàasu manuíri capìima íimamisíiri mabáyawanéeri irìculé, israelitanái isutácatáipiná Dios íicha. Yá David iyáaca pan namàníiricaté Dios irí ofrenda piná sacerdotenái iyáapiná. Dios itàacái imàacacaté níawamita sacerdotenái iyáaca yái panca. Davidta quéwa iyáacani. Yàaca nacái yáapichéeyéi iríwa nayáacaténá nacái. Dios càmita yùuwichàida nía, máapicáiná nía, íná catúulécanáca Dios iicáca nía —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 27 Jesús íimaca fariseonái irí nacái: 
\p —‍Dios idéca imàacaca walí yái èeri sábado wayamáidacatáicawa iyúudàacaténá wenàiwicanái, catúulécanácáiná Dios iicáca wenàiwica. Dios càmíiritaté idàba wenàiwica sábado irípiná.  
\v 28 Iná Dios idéca ichùulìaca núa, asìali Dios néeséerica, numàacáanápiná nùasu wenàiwica namànica càide iyúwa nuwàwáaná èeri imanùbaca, yái èeri sábado nacái wayamáidacatáicawa, wía judíoca —‍íimaca yái Jesúsca. 
\c 3  
\s1 El hombre de la mano tullida 
\p  
\v 1 Néese àniwa Jesús iwàlùacawa judíonái yàasu yéewáidacàalu irìculé. Iyaca néeni abéeri asìali icáapi ituwièricawa íicha.  
\v 2 Abénaméeyéi fariseo naicáidaca Jesús irí naicácaténá asáisí Jesús ichùnìacaalípináté asìali sábado irìcu nayamáidacatáicawa, yéewanápiná nacháawàaca Jesús iináwaná ìwali, ìwalíise yái imàníináca sábado irìcu Dios ichùulìacáináté judíonái iyamáidacawa macái sábado imanùbaca. Néese fariseonái náimacaté íibaidacalésicani yái Jesús ichùnìanáca wenàiwicanái.  
\v 3 Néese Jesús íimaca irí yái asìalica icáapi ituwièricawa íicha: 
\p —‍Pimichàawa, pibàlùawa nàacuésemi —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 4 Idécanáami asìali ibàlùacawa, yá Jesús isutáca yéemìawa fariseonái: 
\p —‍Siùcata nusutácué nuémìawa pía: ¿Càinásica Dios imàaca wamànica siùca èeri sábado wayamáidacatáicawa? ¿Imàacasica wamànica cayábéeri, càmicaalí nacái báawéerisica? ¿Imàacasica wacáucàidaca wenàiwica, wamàacasica néetácawa? —‍íimaca yái Jesúsca. Quéwa masànata nía Jesús íicha.  
\v 5 Iná Jesús iicáidaca nalí, níái ìyéeyéica itéesebàa. Máiní maséeca íináidacawa iwàwawa, yái Jesúsca, báawacáiná iicáca náiwitáise. Achúmaca iwàwa nacái càmicáiná fariseonái iwàwa yeebáidaca itàacái. Yá Jesús íimaca asìali irí: 
\p —‍Piducúa picáapiwa —‍íimaca yái Jesúsca. Yá asìali iducúaca icáapiwa, yáta cayábaca icáapi.  
\v 6 Quéwa fariseonái namusúacanacáitawa judíonái yéewáidacàalu íicha, yá nàacawa caquialéta nàwacáidáyacacawa áibanái judío yáapicha, cayábéeyéi iicáca rey Herodes, yái romanosàiri icuèrica Galilea yàasu cáli. Yá natàaníca náapicha càinápinácaalí iyú náalimáaná nanúaca Jesús. 
\s1 Mucha gente a la orilla del lago 
\p  
\v 7 Néeseté Jesús yàacawa náicha yéewáidacalénái yáapichawa Galilea icalìsaniná idùlepiré. Yá manùba wenàiwica Galilea yàasu cáli néeséeyéi nàacawa Jesús yáamiwáise.  
\v 8 Aibanái néemìacáiná iináwaná imàníiná madécaná yái càmíirica wenàiwica idé imànica, yá nàacawa Jesús yàatalé nacái naicácaténáni. Manùbéeyéi Judea yàasu cáli néeséeyéi yàacawa, Jerusalén ìyacàlená néeséeyéi nacái, Idumea yàasu cáli néeséeyéi nacái, áiba cáli néeséeyéi nacái ìyéerica abéemàise Jordán inanába íicha, Tiro ìyacàlená néeséeyéi nacái, Sidón ìyacàlená néeséeyéi nacái, nía nacái yàcalé ìyéeyéica natéesebàa.  
\v 9 Manùbacáiná wenàiwica néré, íná Jesús ichùulìaca yéewáidacalénáiwa icùanápiná barca yàacaténáwa úni yáacubàa wenàiwicanái íicha déecuísetatá calìsa icàinalená íicha, ipíchaná wenàiwicanái iwesíaca iwéré.  
\v 10 Iwàwacutá cài imànica ichùnìacáináté manùba wenàiwica, íná madécaná cáuláiquéeyéi nawesíaca Jesús iwéré, namàacacaténá nacáapiwa ìwali, yéewacaténá nachùnìacawa. 
\p  
\v 11 Demonionái naicácaté Jesús, yá namàacaca wenàiwica demonio idacuèyéica íiwitáise nabàlùacawa nàuluì ipùata iyúwa Jesús irí nàacaténá icàaluíniná. Yá demonionái náimaca cachàiníiri iyú Jesús irí: 
\p —‍¡Píacata yái Dios Iirica! —‍náimaca irí.  
\v 12 Quéwa Jesús yàalàaca demonionái cachàiníiri iyú, ipíchaná nacàlidaca cawinácaalíni. 
\s1 Jesús escoge a los doce apóstoles 
\p  
\v 13 Néeseté Jesús yàacawa dúli íinatalé, yá imáidaca yàataléwa yéewáidacalénáiwa cayábéeyéi Jesús iicáca íiwitáise. Néese nàanàaca yàatalé.  
\v 14 Néese Jesús yeedáca néená doce namanùbaca nàacaténáwa yáapicha, yéewacaténá nacái ibànùaca nía nacàlidáanápiná Dios itàacái. Yàaca náipidenápiná apóstolnái.  
\v 15 Imàaca nacái nalí íiwitáisewa náucacaténá demonio wenàiwicanái íicha.  
\v 16 Níái docéeyéica imanùbaca íipidenéeyéica cài: Simón, yái asìali Jesús yàaca íipidenápiná wàlisài, Pedro.  
\v 17 Nía nacái Zebedeo yéenibe pucháiba, ibèeri íipidená Santiago, iméeréeri nacái íipidená Juan. Jesús yàaca wàlisài náipidenápiná Boanerges (íimáanáca “Caluéyéi íiwitáise càide iyúwa énu isàna”, cài íimáanáca).  
\v 18-19 Andrés nacái, Felipe nacái, Bartolomé nacái, yá nacái Mateo, Tomás nacái, Santiago nacái, yái Alfeo ìirica, Tadeo nacái, yá nacái Simón, áibaalí íipidenéeri nacái celote, yá nacái Judas Iscariote, yái itéeripinácaté Jesús yùuwidenái náibàacaténáni, nanúawani. 
\s1 Acusan a Jesús de recibir su poder del demonio 
\p  
\v 20 Néese Jesús iwàlùacawa capìi irìculé yéewáidacalénái yáapichawa. Néese àniwa madécaná wenàiwica nàwacáidáyacacawa néré, yá dàalaca wenàiwica capìi irìcu, íná càmita náalimá nayáaca nayáacaléwa, yái Jesús, nía nacái yéewáidacaléca.  
\v 21 Néese Jesús yéenánái yéemìaca iináwaná ìwali, yá nàacawa Jesús yàatalé needácaténá náichani, náimacáiná ìwali máiwitáisecasani, yái Jesúsca. 
\p  
\v 22 Nàyaca néré nacái abénaméeyéi yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, yàanèeyéicaté Jerusalén ìyacàlená néese. Yá náimaca Jesús ìwali: “Beelzebúca, yái demonio íiwacalináca, yáquéi idacùaca íiwitáise yái asìalica Jesús. Iná yéewa Jesús yúucaca demonio wenàiwica íicha Beelzebú íiwitáise iyú”, náimaca Jesús ìwali. 
\p  
\v 23 Iná Jesús imáidaca yàataléwa nía. Yá icàlidaca nalí comparación yéewáidacaténá nía. Iimaca nalí: “Satanás canácatáita iwàwa yúucaca yàasu demonionáiwa wenàiwica íicha.  
\v 24 Càide iyúwa wenàiwicanái ìyáaná, napéliacaalí náipunitawáaca, yásí nàasu cáli imáalàacawa.  
\v 25 Néese àniwa áibanái néenánái napéliacaalí náipunitawáaca, néese càmita náalimá nàyaca abéeri capìi irìcu.  
\v 26 Càita nacái, Satanás yàasu demonionái napéliacaalí náipunitawáacatá, néese càmita yáalimá cachàini quirínamatáni, yái Satanásca. Yá imáalàacawa ichàinicatá. Iná iwàwacutácué píalíacawa càmita núuca demonio wenàiwica íicha Satanás íiwitáise iyú. 
\p  
\v 27 “Nudé quéwa núucaca demonio wenàiwica íicha nuíwitáise iyúwa, cachàinicáiná núa Satanás íicha. Péemìacué comparación: Càide iyúwa cayéedéeri imàníiná, càmita cayéedéeri yáalimá iwàlùacawa irìculé áiba cachàiníiri asìali icapèeca iyéedùacaténá íicha yàasu, càmicaalícáwa cayéedéeri idacùaca íichawa yái cachàiníiri asìalica quéechacáwa. Iwàwacutá cayéedéeri cài imànica, yéewacaténá iyéedùaca cachàiníiri asìali yàasu. Càita nacái núalimá nudacùaca nuíchawa Satanás nuwasàacaténá wenàiwica Satanás íicha. Pidécuéca pitàaníca báawéeri iyú Espíritu Santo ìwali. 
\p  
\v 28 “Péemìacué cayába, Dios imàacapiná iwàwawa íichéi macái íiwitáaná báawéerica wenàiwica imàníirica, itàaníirica nacái Dios ìwali, nawènúadacaalí náiwitáisewa nabáyawaná íichawa.  
\v 29 Quéwa wenàiwica itàanícaalí báawéeri iyú Espíritu Santo ìwali, yá canácatáita Dios imàaca iwàwawa ibáyawaná íicha, néese cabáyawanáca càiripinátani èeri càmíiri imáalàawa”, íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 30 Càita Jesús íimaca nalí níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, náimacáináté Jesús ìwali demoniosa idacùaca íiwitáise. 
\s1 La madre y los hermanos de Jesús 
\p  
\v 31 Néeseté Jesús yáatúa yàanàaca yàatalé, yéenánái nacái. Quéwa nabàlùacawa bàacháwáise capìi íicha. Yá nachùulìaca áiba imáidacaténá Jesús.  
\v 32 Néese áibanái yáawinéeyéiwa mawiénita Jesús irí náimaca irí: 
\p —‍Píatúa, péenánái nacái, péenánái inanái nacái nabàlùacawa bàacháwáise. Nawàwacutáca pía —‍náimaca.  
\v 33 Néese Jesús íimaca nalí ìyéeyéica itéesebàa: 
\p —‍Péemìacué yái núumáanáca núatúa ìwaliwa, nuénánái ìwali nacáiwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 34 Néese Jesús iicáidaca nalí níái yéewáidacaléca yáawinéeyéicawa itéese. Yá íimaca: 
\p —‍Piicácué, níái wenàiwicaca nuicáca nía càiyéide iyúwa núatúanáiwa, nuénánái nacáiwa.  
\v 35 Cawinácaalí wenàiwica imàníirica càide iyúwa Dios iwàwáaná, yácata nuiquéeri càiride iyúwa nuénásàiriwa, nuénásàatúa nacáiwa, núatúa nacáiwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\c 4  
\s1 La parábola del sembrador 
\p  
\v 1 Jesús idàbaca yéewáidaca wenàiwica àniwa Galilea icalìsaniná idùlepiré. Idècunitàacá yéewáidaca nía, yá manùbéeyéi wenàiwica nàwacáidáyacacawa Jesús itéese. Iná Jesús iwàlùacawa barca irìculé ìyéechúa calìsa yáacu. Yá yáawinacawa yéewáidacaténá wenàiwica iyaméeyéicawa calìsa icàinalená íinata.  
\v 2 Néese idàbaca yéewáidaca nía madécaná wawàsi ìwali. Icàlidaca nalí comparación yéewáidacaténá nía. Iimaca nalí: 
\p  
\v 3 “Péemìacué comparación: Abéeri asìali ibànacaté yàacawa ituínási. Yá yàacawa càide iyúwa náiwitáise nabànáaná ituínási, yàaca icasáaca yàacawa bànacalé.  
\v 4 Iná yàaca icasáaca yàacawani, yá abénaméeyéi ituínási yúuwàacawa àyapulìcubàa, yá màsibèenái yàanàaca néré, yá nayáaca bànacalé íimi.  
\v 5 Aiba ituínási yéená yúuwàacawa cáli íinata íba yèewiré, canácatáica cayába cáli ibaníiri. Yá bànacalé íimi ibacácawa ráunamáita, càmicáiná ibaní néeni cáli.  
\v 6 Néese quéwa èeri yàacáináwa chènuniré mamáalàacata, yá yeemáca púubéeyéi bànacalé, néese chuìca nía, canácáiná napìchu cayába cáaléeri, íná néetácawa.  
\v 7 Aiba ituínási yéená yúuwàacawa tuíri yèewiré. Néese tuíri idàwinàacawa dàalawaca bànacalé yèewibàa, íná yái bànacaléca càmita idàwinàawa cayába, canáca nacái bànacalé ìyacaná.  
\v 8 Aiba ituínási yéená yúuwàacawa cayábéeri cáli íinata. Yá idàwinàacawa cayába, idènìaca nacái ìyacanáwa manùba. Abénaméeyéi yéetaná idènìaca ìyacanáwa treinta namanùbaca. Abénaméeyéi yéetaná idènìaca ìyacanáwa sesenta namanùbaca. Abénaméeyéi yéetaná idènìaca cien namanùbaca ìyacaná”, íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 9 Jesús íimaca nacái: “Càuwíiyéicaalícué pía, péemìacué nutàacái”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El porqué de la parábolas 
\p  
\v 10 Néesetécáwa Jesús ìyaca abéerita, yá níái yáapichéeyéica, nía nacái doce namanùbaca yéewáidacaléca nasutáca néemìawani càinácaalí íimáaná yái comparaciónca.  
\v 11 Yá Jesús íimaca nalí: “Dios imàacacué píalíacawa càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa. Càmita imàaca áibanái yáalíacawa. Néese áibanái càmíiyéica yeebáida Dios itàacái, nucàlidaca nalíni yáawami comparación iyú, ipíchaná náalía néemìaca càinácaalí íimáaná.  
\v 12 Iná éwita naicácáaníta yái numàníirica, càicáaníta càmita náalíawa ìwali càinácaalí íimáaná. Ewita néemìacáaníta nutàacái, càicáaníta càmita náalíawa néemìaca càinácaalí íimáaná. Iná càmita nawènúada náiwitáisewa Dios irípiná yéewanápiná Dios imàacaca iwàwawa nabáyawaná íicha”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús explica la parábola del sembrador 
\p  
\v 13 Jesús íimacaté nalí: “¿Cánásicué càmita píalía péemìaca càinácaalí íimáaná yái comparaciónca? Càmicaalícué píalíawa péemìacani, yásí càulenápinácuéca píichawa macáita comparación nucàlidéeripinácué piríwa.  
\v 14 Yá íimáanáquéera yái comparaciónca: Yái yèerica icasáaca yàacawa ituínási íimáanáca càicanide iyúwa wenàiwica icàlidacaalí Dios itàacái áibanái irí.  
\v 15 Abénaméeyéi wenàiwica càica níade iyúwa ituínási yúuwèericawa àyapulìcubàa: Néemìaca Dios itàacái, quéwa idécanáami néemìacani, yá Satanás yàanàacàatécata imàacaca naimáichaca Dios itàacái ibànacanéerimica nawàwalìculé.  
\v 16 Aibanái wenàiwica, càica níade iyúwa ituínási yúuwèericawa íba yèewiré: Néemìaca Dios itàacái, yá neebáidaca casíimáiri iyúni.  
\v 17 Néese quéwa, càmicáiná neebáida Dios itàacái tài íiméeri iyú, macái nachàini iyúwa, càide iyúwa canácaalí bànacalé ipìchu cayába, íná neebáidaca Dios itàacái maléená èeri meedá, càide iyúwa bànacalé yéetácaalíwa ráunamáita. Iná idàbacaalí áibanái yùuwichàidaca nía Dios ìwalíise, neebáidacáiná itàacái, Satanás nacái yáalimáidacaalí nía namàníinápiná nabáyawanáwa, yásí naméyáacawa neebáidaca Dios itàacái.  
\v 18 Aibanái wenàiwica, càica níade iyúwa ituínási ibànacanéerimica tuíri yèewiré; néemìaca Dios itàacái.  
\v 19 Quéwa báawaca náináidacawa nawàwawa báawanama abéerita nàasu cawèníiri ìwaliwa, yái èeri irìcuírica wawàsi meedá. Cáinináca naicáca cawèníiri, yái ichìwáidéerica wenàiwica. Nawàwa nacái needáca nalíwa macái cawèníiri nàasupináwa. Iná náináidacáináwa ìwali macáita yái cawèníirica, yá naimáichaca Dios itàacái. Càide iyúwa tuíri càmicaalí ibatàa bànacalé idènìaca ìyacanáwa, càita nacái níái wenàiwicaca. Náináidacawa nawàwawa báawanama nàasu cawèníiri ìwaliwa, íná càmita namàni cayábéeri càide iyúwa Dios iwàwáaná.  
\v 20 Quéwa áibanái wenàiwica, càica níade iyúwa ituínási ibànacanéerimica cayábéeri cáli irìculé. Néemìaca Dios itàacái, yá neebáidacani, yá namànica cayábéeri manuísíwata càide iyúwa bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa manùba. Abénaméeyéi namànica cayábéeri càide iyúwa bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa treinta namanùbaca macái yéetaná imanùbaca. Aibanái namànica cayábéeri manuísíwata náicha càide iyúwa bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa sesenta namanùbaca macái yéetaná imanùbaca. Aibanái nacái namànica cayábéeri náicha mamáalàacata càide iyúwa bànacalé idènìacaalí ìyacanáwa cien namanùbaca macái yéetaná imanùbaca”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La parábola de la lámpara 
\p  
\v 21 Jesús íimacaté nalí nacái: “Péemìacué comparación: Càmita watùcunìa lámpara watécaténáni capìi irìculé wabàacaténáni yàalusi irìculé, càmita nacái wabàa lámpara wàasu cama yáapiréwa yái waiméerica íinata. Càmita cài wamàni. Néese watéca lámpara capìi irìculé, yá wamàacaca chènunibàani, icànacaténá capìi irìcuíyéi ìwali.  
\v 22 Yái lámparaca íimáanáca càicanide iyúwacué pìyáaná, píacué nuéwáidacaléca. Dios iwàwacué péewáidaca wenàiwica Dios itàacái iyú, yái tàacáisi ibàacanéeri píaliéricuécawa ìwali, càide iyúwa lámpara icànacaalí wenàiwica ìwali, naicácaténá cayába. Dios iwàwa náalíacawa ìwali macáita yái tàacáisi càmíiricáwa náalíawa ìwali.  
\v 23 Càuwíiyéicaalícué pía, yá péemìacué nutàacái”, íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 24 Jesús íimaca nalí nacái: “Píináidacuéwa cayába ìwali yái nucàlidéericuéca pirí. Cayábacaalícué píináidawa nutàacái ìwali, yásí Dios imàacacué píalíacawa cayába ìwali, yái núuméericuéca pirí. Yá imàacapinácué píalíacawa áiba wawàsi ìwali mamáalàacata.  
\v 25 Wenàiwicacáiná íináidacaalíwa cayába nutàacái ìwali, yá nacái yáalíacaalí yéemìaca càinácaalí íimáaná, yásí Dios imàacaca yáalíacawa áiba wawàsi ìwali mamáalàacata. Quéwa áibacaalí wenàiwica càmita íináidawa cayába nutàacái ìwali, yá iimáichapiná nacái càinácaalí achúméeri wawàsi yáaliéricatéwa ìwali”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La parábola de la semilla que crece 
\p  
\v 26 Néeseté Jesús yéewáidaca nía comparación iyú àniwa. Iimaca nalí: “Yái Dios icùanáca yàasu wenàiwicawa càicanide iyúwa asìali ibànacaalí ituínási cáli yèewiré.  
\v 27 Idécanáami ibànaca ibànacalewa, yá yàacawa icapèe néréwa iimácaténá. Eeri imanùbaca icawàacawa. Catá imanùbaca iimáca. Canácata imàníiri ituínási irí, quéwa yái ituínási ibacácawa, néese bànacalé idàwinàacawa cayába, éwita asìali càmicáaníta yáalíawa càinácaalí iyú ibànacale idàwinàanáwa.  
\v 28 Càita cáli imànica yàasu wawàsitawa meedá: Quéechacáwa cáli imàacaca ituínási ibacácawa, néese cabáinácani yái bànacaléca, néese capùutunácani, néese càyacanácani.  
\v 29 Néese quéwa míisicaalíni, yá asìali yeedáca ìyacaná, yácáiná ibànacale ìyacaná yàasu èeri idéca yàanàaca”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La parábola de la semilla de mostaza 
\p  
\v 30 Jesús íimacaté nalí nacái: “Siùcade nucàlidacué pirí càinácaalí iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa. Nuéwáidacué pía comparación iyú.  
\v 31 Yái Dios icùanáca yàasu wenàiwicawa càicanide iyúwa mostaza íimi wenàiwica ibànéerica cáli yèewiré. Yái mostaza íimica máiní achúméeríinacani.  
\v 32 Ewita achúméeríinacáanítani yái mostaza íimica, càicáaníta idécanáami nabànacani, yásí idàwinàacawa manuíripiná náicha canánama bànacaléca. Idènìaca yàanawa manuínaméeyéi, yásí màsibèe náalimá namànica namùlubèwa catámàacatalé”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El uso que Jesús hacía de las parábolas 
\p  
\v 33 Càité Jesús yéewáidaca wenàiwica Dios ìwali manùba comparación iyú càide iyúwa yái tàacáisica. Yéewáidaca wenàiwica càide iyúwa náalimáaná néemìaca.  
\v 34 Jesús yéewáidaca wenàiwica comparación yáawami iyúta. Néeseta idècunitàacá ìyaca abéerita yéewáidacalénái yáapichawa, yá icàlidaca nalí macáita càinácaalí náimáaná níái comparaciónca canánama. 
\s1 Jesús calma el viento y las olas 
\p  
\v 35 Yáté èerica catácáiná yàacawa, íná Jesús íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p —‍Wachàbacuéwa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 36 Néese yéewáidacalénái nàacawa manùbéeyéi wenàiwica íicha. Nawàlùacawa barca irìculé, natéca Jesús yáawinacawa náapicha barca irìcu. Aibanái wenàiwica nàacawa náamiwáise barca irìcu, máisibáwanáita quéwa barcaca. Néesecáwa Jesús iimáca íichawa.  
\v 37 Néese manuíri cáuli ipùaca nàwali. Máiníiri cachàinica yái cáulica. Màladàca nacái yúuwàacawa barca irìculé, yá úni ipuníadaca yàacawa barca.  
\v 38 Jesús iimácáita quéwanáta. Abéeri íimamisi irìacawa barca yàapùa néese, Jesús irièri yàacawa íinata. Néese nacawàidacani, náimaca irí: 
\p —‍¡Wáiwacali! ¿Cáná pimàaca wasawíacawa? —‍náimaca Jesús irí. 
\p  
\v 39 Yá Jesús imichàacawa, yàalàaca cáuli cachàiníiri iyú, yá íimaca nacái màladàca irí: 
\p —‍¡Wiú pía! —‍íimaca yái Jesúsca. Yáta wiúca yái cáulica, màladàca nacái.  
\v 40 Néese Jesús íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p —‍¿Cánácué máiní cáaluca pía? ¿Cánácué càmita manuí píináidacawa piwàwawa nùwali? —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 41 Máiní cáaluca nía. Yá náimaca nalíwáaca: 
\p —‍¿Cawinásica yái asìalica ichùulièrica cáuli, màladàca nacái, yásí neebáidaca càide iyúwa ichùulìaná nía? —‍náimaca nalíwáaca. 
\c 5  
\s1 El endemoniado de Gerasa 
\p  
\v 1 Néeseté nàanàaca abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha, Gerasa yàasu cáli néré.  
\v 2 Néese idècunitàacá Jesús imichàacawa barca irìcuíse cáli íinatalépiná, yáta asìali yàanàaca Jesús yàatalé, abéeri asìali demonio idacuèri íiwitáise. Yái asìali yàacawa yéetáními icàliculèená néese.  
\v 3 Yái asìali ìyacaté yéetáními icàliculèená yèewi. Canácata yáaliméeri idacùacani, ibatàa cadena iyú piná, càmita náalimá.  
\v 4 Ewitaté yàcalé mìnanái nadacùacáanítani madécaná yàawiría, yàabàli, icáapi nacái cadena iyú, càicáaníta macái èerita imàdáidacaté íichawa cadena, yá nacái iwaaléminamata imànica cadena. Iná canácata yáaliméeri idacùacani, canásíwata.  
\v 5 Yái asìali yèepunícawa yéemíanícawa táiyápinama, èeríapinama nacái yéetáními icàliculèená yèewiré, dúli yèewiré nacái. Yá inúadáidaca yáawawa íba iyú.  
\v 6 Quéwa iicácáiná Jesús déecuíse, yá ipìacawa Jesús yàatalé. Ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús icàaluíniná.  
\v 7 Yá demonio yéemíanícawa asìali isàna iyú. Iimaca Jesús irí: 
\p —‍¡Picá pisàiwica nulí wawàsi, Jesús Dios Iirica yái Dios chènuníiséeri náicha canánama. Nusutáca píicha wawàsi Dios íipidená ìwali picá piùwichàida núa! —‍íimaca yái demonioca.  
\v 8 Cài demonio íimaca, Jesús íimacáináté irí: 
\p —‍Pía, demonio casaquèeri íiwitáiseca, pìawa asìali íicha —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 9 Néese Jesús íimaca demonio irí: 
\p —‍¿Cawiná píipidená? —‍íimaca yái Jesúsca. Yá demonio íimaca Jesús irí: 
\p —‍Nuípidená Legión, íimáanáca “Cawàwanáta cinco mil namanùbaca”, máinícáiná madécanáca wía —‍íimaca yái demonioca. 
\p  
\v 10 Néese demonionái isutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata ipíchaná ibànùaca nía méetàuculé íicha yái cálica.  
\v 11 Mawiénita nalí dúli ìwali madécaná marranonái yèepuníwa. Nayáaca nèepunícawa nayáacaléwa.  
\v 12 Iná demonionái nasutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata: 
\p —‍Pichùulìacaténá wàanápináwa marranonái yàatalé, yá pimàaca wawàlùacawa marranonái idèerìculé —‍náimaca.  
\v 13 Càita Jesús imàacaca nàacawa. Yá demonionái yàacawa asìali íicha. Yá nawàlùacawa marranonái idèerìculé. Níái marranonái dos mil namanùbaca cawàwanáta. Napìacawa máiwitáisewaca demonio íiwitáise iyú, àta nacaláacatalétawa quìratàli íinatáise calìsa yáaculé, yá nàisicùmacawa macáita, níái pìráica càmíiyéica Dios imàaca judíonái idènìaca, casacàacáiná nalí marrano iiná. 
\p  
\v 14 Néese níái icuèyéicaté marranonáimi napìacawa, yá nàaca nacàlidaca marrano iináwanámi manuíri yàcalé irìcu, yàcalé púubéeyéi irìcu nacái ìyéeyéica mawiénibàa. Iná madécaná wenàiwica nàacawa néré naicácaténá càinácaalí ìyáaná.  
\v 15 Néese nàanàaca Jesús yàatalé. Yá naicáca yái asìali madécanéeyéi demonio idacuèricaté íiwitáise. Yáawinéericawa ìyaca, ibàle yáapichawa mawiénita Jesús irí, cáiwitáise nacáicani. Yá cáaluca níái wenàiwicaca.  
\v 16 Néese níái icuèyéicaté marranonáimi, iiquéeyéicaté macáitani, nacàlidaca yàcalé mìnanái iríni, càinácaalíté iyú Jesús ichùnìacani, yái asìalica demonio idacuèricaté íiwitáise. Nacàlidaca nalí nacái marranonáimi iináwaná ìwali.  
\v 17 Iná nadàbaca nasutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata yèepùanápináwa nàasu cáli íicha. 
\p  
\v 18 Yá Jesús yèepùacawa barca yàatalé, néese yái asìali demonionái idacuèricaté íiwitáise isutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata imàacáanápiná yàacawa yáapicha.  
\v 19 Quéwa Jesús càmita imàaca asìali yàacawa yáapicha. Néese Jesús íimaca asìali irí: 
\p —‍Pèepùawa picapèe néréwa, péenánái yàataléwa. Picàlida nalíni macáita yái cayábéerica Wacuèriná Dios imàníirica pirí, iicá nacái pipualé manuísíwata —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 20 Néese yái asìali yàaca icàlidacani diez namanùbaca yàcalé irìcu ìyéeyéica Decápolis yàasu cáli íinata. Icàlidaca Jesús imànicaté irí cayábéeri, yá macáita néemìacaalíténi, yá náináidacawa manuísíwata néemìacani. 
\s1 La hija de Jairo. La mujer que tocó la capa de Jesús 
\p  
\v 21 Néeseté idécanáami Jesús ichàbacawa àniwa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha barca irìcu yéewáidacalénái yáapichawa, yá manùba wenàiwica ìwacáidáyacacawa yàatalé. Yá Jesús iyamáacawa calìsa icàinalená íinata.  
\v 22 Néese áiba asìali yàanàaca, abéeri néená níái judíonái yéewáidacàalu íiwacanánái, íipidenéerica Jairo. Yá Jairo iicáca Jesús. Yá yúuwàa irìacawa inùmáawawa Jesús irí, yàacaténá Jesús icàaluíniná, yéewanápiná Jesús iicáca ipualé.  
\v 23 Yá isutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata. Jairo íimaca Jesús irí: 
\p —‍Nuídu iculúacawa, uwàwa uétácawa nuícha. Iná nuwàwacutáca pía nucapèe néréwa, pimàaca picáapiwa ùwali, ipíchaná uétácawa —‍íimaca. 
\p  
\v 24 Néese Jesús yàacawa Jairo yáapicha yéewáidacalénái yáapichawa. Madécaná wenàiwicanái nacái nàacawa yáamiwáise. Máinícáiná manùbaca wenàiwica, íná nacàbadàayacacawa nàacawa Jesús iwéré.  
\v 25 Abéechúa inanái ùacawa manùbéeyéi wenàiwica yèewi. Cáuláicacaté úa doce camuí, uíraná imusúacawa uícha mamáalàacata.  
\v 26 Uuwichàacatéwa báawanama idècunitàacá manùba cadèpìacáiyéi idèpìaca úa. Ewitaté úucacáaníta ùasu platawa macáita upáyaidacaténá cadèpìacáiyéi, càicáaníta càmita cayába úa, mamáalàacata quéwanáta cáuláicaca yáwanái úa.  
\v 27 Uémìacaté Jesús iináwaná ichùnìaná wenàiwica, íná ùaca nacáiwa manùbéeyéi wenàiwica yáapicha. Yá ùacawa Jesús yáamiwáise mawiénita irí manùbéeyéi wenàiwica yèewi, yá udunùaca Jesús ibàle ìwali.  
\v 28 Umànica cài uínáidacáináwa ùacawa: “Nudunùacaalí ìwali, éwita ibàle ìwalicáaníta meedáni, yásí báisíta cayábapináca núawa”, cài úumaca uínáidacawa ulíwa uwàwalìcuísewa.  
\v 29 Udécanacáita udunùaca ibàle ìwali, yáta uíraná iyamáacawa uícha, yá úalíacawa uwàwalìcuísewa udéca uchùnìacawa uláicái íicha.  
\v 30 Yáta Jesús yáalíacawa iwàwalìcuísewa ichùnìacaté áiba wenàiwica íiwitáise iyúwa. Iná iwènúacawa iicáidacaténá manùbéeyéi wenàiwica irí. Néese Jesús isutáca yéemìawa nía. Iimaca nalí: 
\p —‍¿Cawiná idunùa nubàle ìwali? —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 31 Néese yéewáidacalénái íimaca irí: 
\p —‍¿Càmita piicá níái madécanéeyéi wenàiwicaca nacàbadàayacacawa nàacawa piwéré? ¿Cánásica yéewa pisutá péemìawa cawinácaalí idunùa pìwali? —‍náimaca Jesús irí. 
\p  
\v 32 Quéwa Jesús iicáida itéesewa mamáalàacata iicácaténá yái wenàiwica idunuèricaté ìwali.  
\v 33 Iná úái inanáica umusúacawa wenàiwicanái yèewíise. Yá ùanàaca itatéechúawa icalùniwa, úalíacawa uchùnìacatéwa. Yá ubàlùacawa ùuluì ipùata iyúwa Jesús irí ùacaténá icàaluíniná. Yá ucàlidaca irí macáita uináwanáwa báisíiri iyú.  
\v 34 Néese Jesús íimaca ulí: 
\p —‍Pía, inanáica, pimàacacáiná piwàwawa nùwali, íná yéewa pidéca pichùnìacawa. Pìawa matuíbanáita. Pidéca pimusúacawa càiripináta íicha yái uláicáica —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 35 Idècunitàacá Jesús icàlidaca ulíni, yá áibanái nàanàaca judíonái yéewáidacàalu íiwacali icapèe néese. Yá náimaca Jairo irí: 
\p —‍Píidumica yéetáwa. Picá pisàiwica quirínama irí wawàsi, yái yéewáidéerica wenàiwica —‍náimaca.  
\v 36 Jesús yéemìaca natàaníiná, quéwa càmita itàaní náapicha. Jesús itàanícáita abéerita Jairo yáapicha, yái judíonái yéewáidacàalu íiwacalica. Jesús íimaca irí: 
\p —‍Picá cáalu pía. Peebáidacáita nulí mamáalàacata —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 37 Néese càmita Jesús imàaca áibanái nàacawa náapicha Jairo icapèe nérépiná. Imàaca nàacawa náapicha níawamicata Pedro, Santiago nacái, Santiago iméeréeri nacái, íipidenéeri Juan.  
\v 38 Yá néese nàanàaca judíonái yéewáidacàalu íiwacali icapèe néré, yá Jesús iicáca manùbéeyéi wenàiwica cachàiníiyéi isàna, íicháaníiyéica báawanama, nacántàa canción cachàiníiri iyú yéetáními ìwali, càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná.  
\v 39 Jesús yáalíacawa icáucàidáanápiná úa yéetéechúamicawa. Yá iwàlùacawa nacapèe irìculé, íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué pimàni pisànawa báawanama, píicháanícué nacái máiní? Uara sùmàuca càmíichúata yéetáwa, uimácáicata ùyaca —‍íimaca yái Jesúsca, yáalíacáináwa icáucàidáanápináté úa. 
\p  
\v 40 Néese naicáaníca Jesús iquíniná, náalíacáináwa báisíiri iyúcani uétácatéwa. Quéwa Jesús imusúadaca nía canánama capìi íicha. Néese itéca yáapichawa yéetéechúami yáaniri, úatúami nacái, nía nacái yéewáidacaléca ìyéeyéica yáapicha. Yá nawàlùacawa sùmàumi irìacatalécawa.  
\v 41 Néese íibàaca ucáapi ìwali, úái yéetéechúamicawa, yá íimaca ulí: 
\p —‍Talita, cum (íimáanáca judíonái itàacái iyú: “Pía, mànacàuca, núuma pirí, pimichàawa”, cài íimáanáca) —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 42 Yáta úái sùmàuca, idènièchúaca doce camuí, umichàacawa, yá uìpìna nacái. Yá náináidacawa manuísíwata naicáidaca ulí, níái wenàiwicaca ìyéeyéica néré.  
\v 43 Quéwa Jesús yàalàaca nía cachàiníiri iyú ipíchaná nacàlidaca áibanái iríni, icáucàidáanáté úa. Néese ichùulìaca nacái nàaca uyáapiná, úái sùmàuca. 
\c 6  
\s1 Jesús en Nazaret 
\p  
\v 1 Néeseté Jesús yàacawa Capernaum ìyacàlená yàasu cáli íicha, yá yàanàaca yàasu cáli néréwa, Nazaret ìyacàlenáca. Yéewáidacalénái nàaca nacáiwa yáapicha.  
\v 2 Yá sábado irìcu judíonái iyamáidacatáicawa, Jesús idàbaca yéewáidaca wenàiwica judíonái yéewáidacàalu irìcu. Manùbéeyéi wenàiwica yéemìacáináni, yá báawaca náináidacawa nawàwalìcuísewa. Náimaca nalíwáaca: 
\p —‍Canáca yéewaná yéewáidaca wía. Icàlidacáita áibanái yàasu tàacáisi meedá, càmicáiná yáalíawa cayába. Càmita báisí imàni yái càmíirica wenàiwica idé imànica.  
\v 3 Yácata ìirimi meedá yámide yàalubáisi imàníirinámica. María ìirica meedáni. Nabèerica meedáni, níái Santiago, José nacái, Judas nacái, Simón nacái. Yéenánái inanái nacái nàyaca wèewibàa meedá —‍náimaca nalíwáaca. Iná càmita nawàwa neebáidaca Jesús itàacái.  
\v 4 Quéwa Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Batéwa macái wenàiwica naicáca profeta cáimiétaquéeri iyú icàlidéerica tàacáisi Dios inùmalìcuíse. Quéwa yàasu cáli néeséeyéi, yéenánái nacái, icapèe irìcuíyéi nacái, níawamita càmita nawàwa neebáidaca itàacái. Càita nacái nùasu cáli néeséeyéi, nuénánái nacái, nucapèe irìcuíyéi nacái, càmita nawàwa neebáidaca nutàacái —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 5 Càmita Jesús imàni néré yái càmíirica wenàiwica idé imànica, càmicáiná neebáida itàacái. Quéwa imàacaca icáapiwa abénaméeyéi cáuláiquéeyéi ìwali, cawàwanáta máisiba, yá ichùnìaca nía.  
\v 6 Yá achúmaca íináidacawa iwàwawa manuísíwata càmicáiná neebáida itàacái. 
\s1 Jesús envía a los discípulos a anunciar el reino de Dios 
\p Néeseté Jesús yèepuníca yéewáidaca wenàiwica áiba yàcalé irìcubàa ìyéeyéica mawiénita Nazaret ìyacàlená irí.  
\v 7 Jesús imáida yàataléwa níái doce namanùbaca yéewáidacalécawa. Néese idàbaca ibànùaca nía pucháibanamata nàacaténáwa yàcalé imanùbaca. Ichàiniadaca nía náucáanápiná demonio wenàiwicanái íicha.  
\v 8 Càmita imàaca natéca wawàsi nàasu àyapu imàluwenáwa. Imàacaca natéca abéerita nàasu àicuwa natéeripiná àyapulìcubàa. Càmita imàaca natéca saco, yàacàsi nacái, plata nacái.  
\v 9 Imàacaca nàwalica nàasu costiza nacáiriwa nàabàli ìwaliwa, quéwa càmita imàaca nadènìaca pucháiba nabàlepináwa, abéerita meedá.  
\v 10 Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Piwàlùacuéwa abéeri capìi irìculé, yá piimácué néréta àta pèepùacatalétacuéwa yàcalé irìcuíse.  
\v 11 Aibalé càmicaalícué namàaca piwàlùacawa, càmicaalí nacái nawàwa néemìaca picàlidacuéca nalí nutàacái, yá iwàwacutácué pìacawa náicha. Pichùpìacué cáli ichùmalé pìabàli íichawa naicápiná càide iyúwa wáiwitáise ìyáaná, wía israelitaca, píasáidacaténácué nalí Dios yùuwichàidáanápiná níawa —‍íimaca yéewáidacalénái iríwa, yái Jesúsca. 
\p  
\v 12 Iná yéewáidacalénái nàacawa nàalàacaténá wenàiwica nawènúadáanápiná náiwitáisewa Dios irípiná.  
\v 13 Yá náucaca nacái madécaná demonio wenàiwicanái íicha. Nàucùaca olivo iséená manùbéeyéi cáuláiquéeyéica ìwali, yá nachùnìaca nía. 
\s1 La muerte de Juan el Bautista 
\p  
\v 14 Néeseté rey Herodes yéemìaca wenàiwica icàlidaca Jesús iináwaná ìwali, manùbacáiná wenàiwica nacàlidaca nàyaca ìwali, yái Jesús imàníináca, càinácaalí iyú yéewáidaca wenàiwica nacái. Yá Herodes íimaca Jesús ìwali: 
\p —‍Juan el Bautistami idéca icáucàacawa, íná yéewa yáalimá imànica yái càmíirica wenàiwica idé imànica —‍íimaca yái rey Herodesca, iyúunáidacáiná Juan el Bautistamicani yái Jesúsca.  
\v 15 Aibanái íimaca Jesús ìwali: 
\p —‍Yácata profeta Elías yàanèerica àniwa —‍náimaca. Aibanái íima: 
\p —‍Yácata áiba profeta càiride iyúwaté profetanáimi wapíchaléeyéimi —‍náimaca.  
\v 16 Quéwa rey Herodes yéemìacaalíté nacàlidaca Jesús iináwaná, yá Herodes íimaca: 
\p —‍Yácata Juanmi, yái nuchùulièricaté nawichùaca íicha íiwita. Idéca icáucàacawa —‍íimaca yái rey Herodesca. 
\p  
\v 17 Càica Herodes íimaca ichùulìacáináté yàasu úwináiwa náibàanápináté Juan calúacáiná Herodes yàacawéetúa iicáca Juan, úái Herodes yàacawéetúa íipidenéechúaca Herodías. Yá úwinái nadacùacaté Juan cadena iyú presoíyéi ibànalìcu. Uái Herodíasca, úacata Herodes yéenásàiri Felipe yàacawéetúa quéechatécáwa, quéwa Herodes imelùdacaté úa yéenásàiri íichawa.  
\v 18 Iná Juan íimacaté rey Herodes irí: “Báawéeriquéi peedáanáca péenásàiri yàacawéetúawa”, íimacaté yái Juanmica. 
\p  
\v 19-20 Iná báawacaté Herodías uicáca Juan, yá uwàwacaté unúacani, quéwa càmita úalimá unúacani, cáalucáiná rey Herodes iicáca Juan, yáalíacáináwa cayábéericani, yái Juanca, mabáyawanéeri nacái. Iná Herodes icùaca Juan ipíchaná Herodes yàacawéetúa Herodías inúacani. Ewita rey Herodes càmicáaníta yáalíawa càinácaalí iwàwacutáaná imànica macái èerita idécanáamité yéemìaca Juan icàlidaca irí Dios itàacái, càicáaníta casíimáica rey Herodes yéemìaca Juan itàacái.  
\v 21 Quéwa áiba èerité Herodías úalimáca umànica Juan irí càide iyúwaté uwàwáaná. Rey Herodes imànica manuíri fiesta iwàwalicaténá yàasu èeriwa asáicatáicaténi. Yá imáidaca yáapichéeyéiwa iyúudèeyéica Herodes icùaca Galilea yàasu cáli, nía nacái yàasu úwi íiwacanánáica, nía nacái yàacawéeyéináca asìanáica caináwanéeyéica Galilea yàasu cáli néeséeyéica, nayáacaténá nayáacaléwa yáapicha, namànicaténá yáapicha nacái manuíri fiesta.  
\v 22 Yá Herodías uídu iwàlùacawa asìanái iyáacàalu irìculé. Yá ulabàaca báawéeri iyú abéechúata asìanái yàacuésemi naicácaténá úa. Naicácáiná ulabàaca, íná usíimáidaca nawàwa macáita rey Herodes, nía nacái yáapichéeyéica iyéeyéica iyáacaléwa yáapicha. Iná rey Herodes íimaca mànacàu irí: 
\p —‍Pisutá nuícha càinácaalí piwàwéerica. Yásí nùaca piríwani —‍íimaca ulí. 
\p  
\v 23 Yá Herodes íimaca ulí àniwa pucháiba yàawiríata báisí báisísíwatasa Dios yáaliéricawa Herodes yàanápináté ulí càinácaalí wawàsi uwàwéerica íicha, éwitasa uwàwacaalíté íicha cáli yéema, yái Galilea yàasu cálica Herodes icuèrica, yásí yàanápinása ulítáni báisíta, íimaca.  
\v 24 Yá ùacawa náicha, úumaca úatúa iríwa: 
\p —‍¿Càiríinásica wawàsi nusutá íicha? —‍úumaca úatúa iríwa. Yá Herodías úumaca ulí: 
\p —‍Pisutá íicha Juan el Bautista íiwita —‍úumaca ulí úái Herodíasca, uwàwacáináté uicáca Juan íiwita utuí iyúwa úalíacaténáwa báisíiri iyúcani Juan yéetácawa.  
\v 25 Néese úái mànacàuca uèpùa uwàlùacàatétawa àniwa rey Herodes yàatalé. Yá úumaca irí: 
\p —‍Siùcata nuwàwa pìaca nulí Juan el Bautista íiwita quírápieli irìcu —‍úumaca irí. 
\p  
\v 26 Néese, éwita achúmacáaníta manuísíwata rey Herodes iwàwa, yéemìacáiná usutáaná íicha, càicáaníta càmita Herodes idé imáisanìaca uíchani, íimacáináté ulí nàacuésemi níái wenàiwicaca yàanápinása ulí càinácaalí wawàsi usutéerica íicha.  
\v 27 Yá rey Herodes ichùulìaca úwisàiri iwichùanápiná Juan íicha íiwita, itécaténáni rey Herodes irí.  
\v 28 Néese úwisàiri yàacawa presoíyéi ibàna néré. Yá iwichùaca Juan íicha íiwita. Càité Juan yéetácawa. Yá úwisàiri itéca íiwitami quírápieli irìcu. Yá yàaca íiwitami ulí úái mànacàuca. Néese úái mànacàuca utécani úatúa iríwa, uicácaténá báisíiri iyúcani Juan yéetácatéwa. 
\p  
\v 29 Néese Juan yéewáidacalénáimi yéemìaca iináwanámi, yá nàacawa presoíyéi ibàna néré needácaténá Juan ichéecami. Yá natéca nabàlìawani. 
\s1 Jesús da de comer a cinco mil hombres 
\p  
\v 30 Néeseté apóstolnái yèepùa ìwacáidáyacacawa Jesús yàatalé, idécanáami nacàlidaca Dios itàacái wenàiwicanái irí. Néese nacàlidaca Jesús irí macáita namàníiricaté, néewáidéerica iyú wenàiwicanái nacái.  
\v 31 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Wàacuéwa wàanácuéwa walínáamitawa áibalé canácatalé wenàiwica, yéewanápiná wayamáidacawa achúmáanacáwa —‍íimaca nalí, madécanácáiná wenàiwica yàanàaca yàacawa nàatalé, áibanái nacái yèepùacawa yàacawa náicha, íná càmita yéewa nayamáidacawa, ibatàa nayáanápiná nayáacaléwa, càmita náalimá.  
\v 32 Iná Jesús yàacawa barca irìcu yàasu apóstolnái yáapichawa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha, canácataléca wenàiwica.  
\v 33 Quéwa madécaná wenàiwica iicáca nàanáwa, náalía nacái naicáca nía. Iná wenàiwicanái imusúacawa macái yàcalé íicha, yá napìacawa néré. Yá manùbéeyéi wenàiwica nàanàaca napíchalé néré.  
\v 34 Néese Jesús imichàacawa barca irìcuíse néré, yá iicáca madécaná wenàiwica. Canáca nalí abéeri yéewáidéeripiná nía Dios ìwali, íná catúulécanáca Jesús iicáca nía, càide iyúwa waicácaalí canéeyéi icuèriná ovejaca. Yá idàbaca yéewáidaca nía madécaná wawàsi ìwali.  
\v 35 Néese catáca yàacawa nàwali, yá yéewáidacalénái yàacawa Jesús yàatalé, yá náimaca irí: 
\p —‍Catáca yàacawa wàwali chái canácatáica yàcalé.  
\v 36 Pichùulìa nèepùanápináwa nàacawa bànacalé yèewiré, yàcalé irìculé nacái ìyéeyéica mawiénita nawènìacaténá nayáapináwa —‍náimaca.  
\v 37 Quéwa Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Píatacué yàa nayáapiná —‍íimaca nalí. Néese yéewáidacalénái íimaca irí: 
\p —‍¿Càmita píalíawa canáca walí doscientos namanùbaca denario ocho quéeri iwènicatái? Ewita wadènìacaalí yáara platatá, càicáaníta càmita wáalimá wawènìaca cayába pan wèeripináca nayáapinátá, níái manùbéeyéi wenàiwicaca —‍náimaca.  
\v 38 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¿Càisimalénácué pan pidènìa? Picutácuécáwani —‍íimaca nalí. Néese idécanáami náalíacawa, yá náimaca irí: 
\p —‍Cinco namanùbaca pan, pucháiba cubái imìdecaná nacái —‍náimaca. 
\p  
\v 39 Néese ichùulìaca nía manùbéeyéi wenàiwicaca náawináanápináwa nàwacacawa ipuléeri masicái íinata.  
\v 40 Néese náawinacawa nàwacacawa manùbéeyéi yàalusipiná, cien namanùbaca abénaméeyéi, cincuenta namanùbaca áibanái nacái.  
\v 41 Néese Jesús yeedáca cinco imanùbaca pan icáapi irìculéwa, pucháiba cubái imìdecaná nacái. Yá iicáida chènuniré, yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái yàacàsica. Néese isubèriadacani, iwacùaca pan yéewáidacalénái iríwa nawacùacaténá wenàiwicanái iríni. Néese iwacùaca cubái imìdecaná nacái yéewáidacalénái iríwa macáita.  
\v 42 Yá macáita wenàiwicanái iyáaca cadénamani.  
\v 43 Néese yéewáidacalénái needáca doce mapíiri imanùbaca pan yéenáimi, cubái nacái imàaquéericawa.  
\v 44 Níái wenàiwica iyéeyéica pan, cinco mil namanùbaca asìanái. Càmita naputàa càisimalénácaalí inanái, sùmanái nacái. 
\s1 Jesús camina sobre el agua 
\p  
\v 45 Yáta Jesús ichùulìaca yéewáidacalénáiwa nawàlùanápináwa caquialéta barca irìculé nachàbacaténáwa ipíchalépiná abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha nàanàacaténá Betsaida ìyacàlená néré. Iwàwa nàacawa ipíchalé idècunitàacá imàacaca wenàiwicanái yèepùacawa íicha.  
\v 46 Néeseté idécanáami ibànùaca wenàiwicanái yèepùanápináwa íicha canánama, yá Jesús yàacawa dúli íinatalé isutácaténá yáawawa Dios íicha.  
\v 47 Néese idécanáami catáca nawicáu, Jesús yéewáidacalénái nàyaca barca irìcu bamuchúami calìsa. Yá Jesús ìyaca abéerita cáli íinatáisecáwa.  
\v 48 Néese iicáca máadáiní natenáca cachàiníiri iyú cáulicáiná ipùaca náipunita, íná càmita náalimá nachàbacawa abéemàalé. Amalácaalí yàacawa nawicáu, yá Jesús yàacawa mawiénita nalí yèepuníiriwa úni inànìacubàa. Iwàwaca ichàbacawa náicha machacàníiri iyú.  
\v 49 Quéwa naicáca ìipìnáaníca úni inànìacubàa, yá nayúunáidaca wenàiwica iwàwanámicani.  
\v 50 Yá néemíanícawa macáicáiná naicácani. Cáaluca nía báawanama, càmicáiná náalía naicácani. Yáta quéwa Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¡Matuíbanáicué pía, núaquéi, picácué cáalu pía! —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 51 Néese Jesús iwàlùacawa nàatalé barca irìculé. Yáta wiúca cáuli, Jesús iwàlùacáináwa nàatalé barca irìculé. Yá náináidacawa manuísíwata naicáidaca irí.  
\v 52 Càmitàacáwa nadé náalíacawa cayába Jesús íiwitáise ìwali, éwitaté naicácáaníta imàníiná pan iyú yái càmíirica wenàiwica idé imànica, càulenácáiná náicha náalíanápináwa néemìaca càinácaalí íimáaná. 
\s1 Jesús sana a los enfermos de Genesaret 
\p  
\v 53 Nachàbacatéwa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha, yá nàanàaca Genesaret yàasu cáli néré. Yá nadacùaca barca calìsa idùlepiré.  
\v 54 Namichàacanacáitawa barca irìcuíse, yá wenàiwicanái náalía naicáca Jesús.  
\v 55 Yá wenàiwicanái napìacawa macái yàcalé irìculé ìyéeyéica néré nacàlidacaténá nalí Jesús yàanàaca. Néese manùbéeyéi wenàiwica nadàbaca natéca cáuláiquéeyéi wenàiwica yàalubái íinatawa náalíacataléca Jesús ìyaca.  
\v 56 Néese àta alénácaalí Jesús yàawa achúméeri yàcalé irìculé, manuíri yàcalé irìculé nacái, manacúaliré nacái, yá natéca nalìadaca cáuláiquéeyéi wenàiwica àyapulìcubàa Jesús ichàbacatabàapináwa. Yá cáuláiquéeyéi nasutáca Jesús íicha imàacáanápiná nadunùaca ìwali, càmicaalí nacái, ibàle ipùata ìwalita. Yá macáita idunuèyéica Jesús ìwali, yá cayábaca nía uláicái íicha. 
\c 7  
\s1 Lo que hace impuro al hombre 
\p  
\v 1 Abénaméeyéi yéewáidéeyéi wenàiwica templo irìcu nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená néese. Nàwacáidáyacacawa abénaméeyéi fariseo yáapicha. Néese macáita nàacawa Jesús yàatalé.  
\v 2 Naicácaté abénaméeyéi Jesús yéewáidacaléca nayáaca nayáacaléwa càmíiyéicáwa íiba icáapiwa éeréeri iyú càide iyúwa fariseo íiwitáise íimáaná. Càmita Jesús yéewáidacalénái imàni culto nacáiri náibacaténá nacáapiwa éeréeri iyú ipíchawáise nayáaca nayáacaléwa càide iyúwa fariseonái imàníiná. Iná fariseonái itàaníca Jesús yéewáidacalénái ìwali, náimaca casacàacasa Dios iicáca Jesús yéewáidacalénái.  
\v 3 (Níái fariseoca, áibanái judío nacái macáita namànica càide iyúwaté nàawirináimi imàníiná. Càmicaalícáwa náiba nacáapiwa éeréeri iyú nayáacalé ipíchawáise, càmitàacá nayáa nayáacaléwa, canásíwata. Càmita nayáa nayáacaléwa càmicaalícáwa namàni culto nacáiri náibacaténá nacáapiwa éeréeri iyú càide iyúwa fariseo íiwitáise íimáaná.  
\v 4 Idécanáami nacái nawènìaca yàacàsi yàcalérìcu, yá nèepùacawa nacapèe néréwa namànicaténá culto nacáiri nàapìdáanápiná náichawa ipíchawáise nayáa nayáacaléwa. Neebáidaca nacái madécaná càide iyúwaté nàawirináimi yéewáidáaná, íná namànica culto nacáiri náibacaténá éeréeri iyú macái íiwitáaná bacàa, catùa nacái, mapuwáa nacái, nàasu cama nacái, naiméerica íinata.)  
\v 5 Iná fariseonái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu náimaca Jesús irí: 
\p —‍Níái péewáidacaléca, ¿cáná càmita namàni càide iyúwaté wàawirináimi yéewáidáaná? Càmita namàni culto nacáiri náibacaténá nacáapiwa éeréeri iyú càide iyúwa wàawirináimi ichùulìanáté wía wamàníinápiná ipíchawáise wayáaca wayáacaléwa, íná casacàaca Dios iicáca níái péewáidacaléca —‍náimaca.  
\v 6 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Profeta Isaías itànàacaté tàacáisi machacàníiri iyú pìwalicué, píacué pucháibéeyéica íiwitáise. Isaías itànàacaté tàacáisi piináwaná ìwalicué Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté: 
\q1 ‘Níái israelitaca náimacáita meedá nàacasa nucàaluíniná, quéwa càmita cáininá naicáca núa báisíiri iyú nawàwalìcuísewa. 
\q1  
\v 7 Caná iwèni nuicáca nàasu culto namàníiricasa nulí. Càmita néewáida wenàiwica nutàacái iyú, néese néewáidacáita wenàiwica náiwitáise iyúwa’, 
\m càica íimaca yái Diosca.  
\v 8 Pidécuéca meedá pimàacaca píichawa Dios itàacái, peebáidacaténácué wenàiwicanái yàasu tàacáisi meedá —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 9 Néese Jesús íimaca nalí àniwa: 
\p —‍Pidécuéca pimànica máiní báawéeri wawàsi, pimàacacáinácué píichawa Dios itàacái, pimànicaténácué meedá iyúwa píiwitáise íimáaná.  
\v 10 Profeta Moisés íimacaté Dios inùmalìcuíse: ‘Pìa píaniri íimiétacanáwa, píatúa nacáiwa’, íimaca yái Diosca. Yáté íimaca nalí àniwa: ‘Aibacaalí itàaníca báawéeri iyú yáaniri ìwaliwa, càita nacái itàanícaalí báawéeri iyú yáatúa ìwaliwa, yá iwàwacutácué pinúacani’, íimacaté yái Diosca.  
\v 11 Quéwa píacué fariseoca, pidécuéca péewáidaca wenàiwicanái cayábacasa cài náimaca náaniri iríwa, náatúa irí nacáiwa: ‘Càmita núalimá nuyúudàaca pía. Nudéca nucùaca Dios irípiná yái plataca, yái nuèripinámica pirí, íná canáca nulí cayába nuyúudèeripiná iyú pía’, cài náimaca nasèenái iríwa.  
\v 12 Càita pidécuéca péewáidaca wenàiwica càmitasa iwàwacutá nayúudàaca náaniriwa, náatúa nacáiwa, náimacaalí cài nasèenái iríwa.  
\v 13 Iná pidécuéca píasáidaca piúcaca píichawa Dios itàacái, peebáidacáinácué pìawirináimi íiwitáisewa, yái péewáidéericuéca iyú wenàiwicanái Dios itàacái íicha. Pimànicuéca mamáalàacata madécaná càiyéi wawàsi —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 14 Néese Jesús imáidaca yàataléwa níái wenàiwicaca ibàluèyéicawa mawiénita irí. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué nutàacái píacué macáita. Píalimáidacué píalíaca péemìaca càinácaalí íimáaná yái tàacáisi nucàlidéeripinácuéca piríwa.  
\v 15-16 Macái yàacàsi iwàluèriwa wenàiwica idèerìculé, canáca yéewaná casacàaca imànica wenàiwica íiwitáise Dios íicha. Abéerita wenàiwica ibáyawaná, yá nacái itàacái báawéerica imusuéricawa iwàwalìcuíse, yácata casaquèerica imànica wenàiwica íiwitáise Dios íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 17 Néese Jesús yàacawa wenàiwicanái íicha, yá iwàlùacawa capìi irìculé yéewáidacalénái yáapichawa. Néese yéewáidacalénái nasutáca néemìawani càinácaalí íimáaná yái tàacáisica Jesús icàlidéerica yàacàsi ìwali.  
\v 18 Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¿Néeni, càmitasicué nacái píalía péemìacani yái nucàlidéerica? ¿Càmitacué píalíawa canácata yàacàsi yáaliméeri casacàaca imànica wenàiwica íiwitáise Dios íicha?  
\v 19 Yái yàacàsi càmita iwàlùawa wenàiwica iwàwa irìculé. Iwàlùacáitawa idèerìculé. Néese yàacawa íicha meedá —‍íimaca nalí yái Jesúsca. Càita Jesús yéewáidaca nía yàacàsi ìwali, Dios imàacaca wenàiwica iyáaca macái íiwitáaná yàacàsica, masacàacáiná macáita nía.  
\v 20 Néese Jesús íimaca nalí àniwa: 
\p —‍Yái nabáyawaná namàníirica, yá nacái tàacáisi báawéerica imusuéricawa wenàiwica iwàwa irìcuíse, yácata casaquèerica imànica wenàiwicanái íiwitáise Dios íicha.  
\v 21 Macáita íiwitáisesi báawéeri imusúacawa wenàiwica iwàwa irìcuíse. Càita báawéeri íiwitáisesi: Namànica náalaniwa; namànica nainá iyúwa càide iyúwa càmíiná Dios imàaca wenàiwica imànica; nayéedùaca áibanái yàasu; nanúaca wenàiwica;  
\v 22 naimáca áiba wenàiwica yáapicha càmíichúaca náinusíwa, càmíirica nacái nanìrisíwa; máiní nawàwa needáca nalíwa manùba wawàsi; namànica áibanái irí báawéeri; nachìwáidaca áibanái wenàiwica; mabáiníiri iyú namànica báawéeri nainá iyúwa máaléquéeri iyú áibanái wenàiwica yàacuésemi; báawaca naicáca áibanái wenàiwica ìwalíise yái cawèníirica áibanái idènièrica; natàaníca báawéeri iyú áibanái ìwali; máiní cachàinica naicáca níawawa; càmita náalía cayábéeri ìwali báawéeri íichaná.  
\v 23 Macáita yái íiwitáaná báawéerica imusúacawa wenàiwica iwàwa irìcuíse. Yácata casaquèerica imànica wenàiwicanái íiwitáise Dios íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Una extranjera que creyó en Jesús 
\p  
\v 24 Néeseté Jesús yàacawa Galilea yàasu cáli íicha yàanàacaténá Tiro ìyacàlená yàasu cáli néré. Yá iwàlùacawa capìi irìculé. Idècunitàacá ìyaca néré, càmita iwàwa yàcalé mìnanái náalíacawa alénácaalí ìyaca. Càmita quéwa yáalimá ibàaca iináwanáwa.  
\v 25 Ráunamáita abéechúa inanái uémìaca iináwaná ìwali ìyaca capìi irìcu. Udènìa uíduwa demonio idacuèchúa íiwitáise. Uái inanáica ùacàatécatawa Jesús yàatalé. Yá ubàlùacawa ùuluì ipùata iyúwa Jesús íipunita, usutácaténá iicáanápiná upualé.  
\v 26 Càmíichúata israelita úái inanáica. Néese Sirofenicia yàasu cáli néeséechúaca úa. Yá ùanàaca usutácaténá Jesús íicha wawàsi yúucáanápiná demonio uídu íicha.  
\v 27 Quéwa Jesús íimaca ulí: 
\p —‍Péemìa comparación: Càmita wáuca sùmanái iyáacalé áulinái iyáapiná, càita nacái iwàwacutá nuyúudàaca quéechacáwa nuénánáicawa, níái israelitaca. Càmita cayába nuyúudàaca píacué càmíiyéica israelita —‍íima ulí, yáalimáidacaténá iicáwa úa, asáisí uebáidacaalí Dios imàníinápiná ulí cayábéeri éwita càmicáaníta israelita úa.  
\v 28 Yá úumaca irí: 
\p —‍Báisíta, Nuíwacali, quéwa càide iyúwa áulinái yáawinacaalíwa mesa yáapíise, sùmanái yúucacaténá nayáapiná yàacàsi yéenáimi, càita nacái nuwàwaca Dios imànica nulí cayábéeri éwita càmicáaníta israelita núa —‍úumaca.  
\v 29 Néese Jesús íimaca ulí: 
\p —‍Pidéca píasáidaca nulíni pitàacái iyúwa peebáidaca nulí, íná càmita iwàwacutá pisutáca nuícha quirínama nuyúudàanápiná píawa. Yá numàaca pèepùacawa picapèe néréwa, demoniocáiná idéca yàacawa píidu íicha —‍íimaca ulí yái Jesúsca.  
\v 30 Néese uèpùacawa ucapèe néréwa, yá ùanàaca uíduwa irièchúawa matuíbanáita uimácataléca. Quéwa demonio yàacatéwa uícha. 
\s1 Jesús sana a un sordomudo 
\p  
\v 31 Néeseté Jesús yèepùa yàacawa Tiro ìyacàlená yàasu cáli íicha. Yá ichàbacawa Sidón ìyacàlená yèewibàa. Yá ichàbaca nacái diez namanùbaca yàcalé Decápolis yàasu cáli íinatéeyéica ìyaca. Yá yàanàaca Galilea icalìsaniná néré.  
\v 32 Néese áibanái natéca asìali Jesús yàatalé, abéeri asìali màuwíiri, càmíiri yáalimá itàaníca machacàníiri iyú. Yá nasutáca Jesús íicha wawàsi imàacáanápiná icáapiwa màuwíiri ìwali ichùnìacaténáni.  
\v 33 Jesús itéca màuwíiri méetàucuta wenàiwicanái íicha, yá Jesús iwàlùadaca báipunitácanama icáapi ipùatawa asìali yùuwíapuná irìculé pucháibanama. Néese Jesús yàapìsaca icáapi ipùata ìwaliwa, yá idunùaca asìali inène ìwali icáapi ipùata iyúwa.  
\v 34 Néese Jesús iicáidaca chènuniré, yá yeedáca icalésawa. Yá íimaca asìali irí: “¡Efata!” (íimáanáca hebreo itàacái iyú: “¡Yàacùacawéi piùwica!” íimáanáca.) 
\p  
\v 35 Yá yáalimá yéemìaca cayába yái asìalica, yá cayábaca nacái inène, yáalimá itàaníca machacàníiri iyú.  
\v 36 Néese Jesús yàalàaca níái wenàiwicaca ipíchaná nacàlidaca áibanái irí iináwaná ichùnìanáni, quéwa éwita ichùulìacáaníta nía manùba yàawiría, càicáaníta nacàlidaca iináwaná mamáalàacata.  
\v 37 Macái wenàiwica yéemièyéica Jesús iináwaná ìwali náináidacawa manuísíwata néemìacani. Yá náimaca nalíwáaca: “Imànica macáita cayábéeri iyú. ¡Imàacaca màuwíiyéi yéemìaca! ¡Imàacaca nacái matàacáiyéi itàaníca!” náimaca Jesús ìwali. 
\c 8  
\s1 Jesús da de comer a cuatro mil personas 
\p  
\v 1 Aiba èerité madécaná wenàiwica nàwacáidáyacacawa àniwa Jesús yàatalé. Néese canáca nayéeripiná néeni. Yá Jesús imáidaca yàataléwa yéewáidacalénáiwa. Yá íimaca nalí: 
\p  
\v 2 —‍Catúulécanáca nuicáca níái wenàiwicaca. Nadéca nàyaca núapicha máisiba èeri. Siùcade canáca nalí nayáapiná.  
\v 3 Nubànùacaalí nía máapíiyéica nacapèe nérépináwa, cawàwanáta nawàwachàbacawa àyapulìcubàa namáapicawa, abénaméeyéi nàanàacáiná déecuíse —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 4 Néese yéewáidacalénái náimaca irí: 
\p —‍Canácata yáaliméeri yàaca nayáapiná chái, canácatáica wenàiwicanái ibànacale —‍náimaca.  
\v 5 Jesús isutáca yéemìawa yéewáidacalénáiwa: 
\p —‍¿Càisimalénácué pan ìya pirí? —‍íimaca yái Jesúsca. Yá náimaca irí: 
\p —‍Iyaca walí siete namanùbaca pan —‍náimaca. 
\p  
\v 6 Néese Jesús ichùulìaca wenàiwicanái yáawinacawa cáli íinata. Yá yeedáca níái siete namanùbaca panca icáapi irìculéwa. Yá yàaca Dios irí cayábéeri ìwali, yái yàacàsica. Yá isubèriadacani, yàaca yéewáidacalénái iríwani. Néese, yéewáidacalénái iwacùaca pan wenàiwicanái irí.  
\v 7 Iyaca nacái nalí cawàwanáta máisiba cubái imìdecaná púubéeyéi. Jesús yàaca Dios irí cayábéeri ìwali, yái cubáica. Yá ichùulìaca nacái yéewáidacalénáiwa iwacùanápináni wenàiwicanái irí. Yá nawacùaca nalíni.  
\v 8 Yá macáita nayáaca cadénamani, yái yàacàsica. Néese Jesús yéewáidacalénái needáca siete mapíiri namanùbaca yàacàsi yéenáimi imàaquéericawa.  
\v 9 Batéwa báinúaca mil namanùbaca asìanái iyáacaté yái yàacàsica. Càmita naputàa inanáinái, sùmanái nacái. Néese Jesús imàacaca nèepùacawa íicha, níái manùbéeyéi wenàiwicaca.  
\v 10 Yá Jesús iwàlùacàatétawa barca irìculé yéewáidacalénái yáapichawa. Néese nàacawa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha, yá nàanàaca Dalmanuta yàasu cáli néré. 
\s1 Los fariseos piden una señal milagrosa 
\p  
\v 11 Néeseté abénaméeyéi fariseo nàanàaca Jesús yàatalé. Yá nadàbaca natàaníca cachàiníiri iyú Jesús yáapicha. Nawàwa náalimáidacani imàníinápiná áiba wawàsi báawéeri. Yá nasutáca íicha imàníinápiná naicáca wawàsi íiwitáise iyúwa càmíirica wenàiwica idé imànica, yáasáidacaténá báisíta Dios néeséericatani.  
\v 12 Yá Jesús yeedáca icalésawa cachàiníiri iyú máinícáiná báawaca íináidacawa iwàwawa. Yá íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué pisutá numàníinápiná cài? Pidécuéca piicáca numànica manùba, quéwa càmitacué peebáida nutàacái. Péemìacué cayába, càmitacué núasáida piicáca càiri wawàsi —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 13 Néese Jesús yèepùacawa náicha, yá iwàlùacawa àniwa barca irìculé yéewáidacalénái yáapichawa. Yá nàacawa àniwa abéemàalé Galilea icalìsaniná íicha. 
\s1 La levadura de los fariseos 
\p  
\v 14 Jesús yéewáidacalénái naimáichacaté natéca náapichawa nayáapináwa. Nadènìacáita abéeri pan meedá náapichawa barca irìcu.  
\v 15 Néese Jesús yàalàaca nía ipíchaná nàyaca càide iyúwa báawéeyéi íiwitáise fariseo ìyáaná, rey Herodes nacái. Iimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué cayába comparación: Piicácué píichawa fariseonái yàasu levadura, yá nacái rey Herodes yàasu levadura —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 16 Yá yéewáidacalénái càmita náalíawa Jesús yàalàaná nía fariseonái yàasu tàacáisi íicha, rey Herodes íiwitáise íicha nacái. Iná yéewáidacalénái náimaca nalíwáaca: 
\p —‍Idéca cài íimaca walí canácáiná walí pan —‍náimaca.  
\v 17 Jesús yáalíacawa náináidáanáwa, íná íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué píima canácasa pirí pan? Càmita nutàaní pan ìwali. ¿Cánácué càmita peebáida nulí núalimáca nùacuéca piyáapiná càinácaalícué pimáapuèrica? ¿Néenicué, máinísica càulenáca píichani?  
\v 18 Pidènìatacué pituíwatatá. ¿Cánácué càmita píalía péemìaca ìwali yái piiquéerica? Pidènìatacué nacái piùwiwatatá. ¿Cánácué càmita píalía péemìaca càinácaalí íimáaná yái núuméericuéca pirí? Báisíta iwàwacutácué piwàwalica càinácaalíté ìyáaná nuwacùacaalíté pan wenàiwicanái irí nayáapiná.  
\v 19 Idécanáamité nuwacùaca nalí cinco namanùbaca pan nayáapiná, níái cinco mil namanùbaca asìanáica, ¿càisimaléná mapíiri imanùbaca iyamáatéwa yéenáimi pìwacáidéericatécué? —‍íimaca yái Jesúsca. Néese náimaca irí: 
\p —‍Doceca mapíiri imanùbaca iyamáacatéwa —‍náimaca.  
\v 20 Néese íimaca nalí: 
\p —‍Néeni, idécanáamité nuwacùaca nalí siete namanùbaca pan nayáapiná, níái cuatro mil namanùbaca asìanáica, ¿càisimaléná mapíiri imanùbaca iyamáawa yéenáimi pìwacáidéericatécué? —‍íimaca yái Jesúsca. Yá náimaca irí: 
\p —‍Sietecaté mapíiri imanùbaca yái imàaquéericawa —‍náimaca.  
\v 21 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¿Néeni, cánácué càmitàacáwa píalíawa núalimá nùaca piyáapiná? —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús sana a un ciego en Betsaida 
\p  
\v 22 Néeseté nàanàaca Betsaida ìyacàlená néré. Yá Betsaida mìnanái natéca matuíri asìali Jesús yàatalé. Yá nasutáca Jesús íicha wawàsi manuísíwata ichùnìanápináni.  
\v 23 Néese Jesús itéca matuíri icáapi ìwali, yá imusúadacani yàcalé irìcuíse. Jesús yàapìsáidaca icáapi irìculéwa, néese ipusúa yáawiruníwa matuíri ituí íimami ìwali. Yá Jesús imàacaca icáapiwa matuíri ìwali. Yá isutáca yéemìawa matuíri asáisí yáalimácaalí iicáidaca.  
\v 24 Néese yái matuírica idàbaca iicáidaca, yá íimaca Jesús irí: 
\p —‍Nuiquéeyéitatá wenàiwica càide iyúwa waicácaalí àicu, ìipìnáaníiyéi quéwa —‍íimaca.  
\v 25 Néese Jesús imàacaca icáapiwa àniwa matuíri ituí ìwali. Asáita iicáca cayába yái asìalica, idéca ichùnìacawa, íná idé iicáca macáita cayába ituí iyúwa.  
\v 26 Néese Jesús ichùulìaca asìali yèepùanápináwa icapèe néréwa. Yá íimaca asìali irí: 
\p —‍Picá piwàlùawa yàcalé irìculé —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Pedro declara que Jesús es el Mesías 
\p  
\v 27 Néeseté Jesús yàacawa Betsaida ìyacàlená íicha yéewáidacalénái yáapichawa nachàbacaténá naicáca yàcalé ìyéeyéica mawiénita Cesarea de Filipo ìyacàlená irí. Ipíchawáise nàanàaca néré, idècunitàacá nèepunícawa àyapulìcubàa, yá Jesús isutáca yéemìawa yéewáidacalénáiwa. Iimaca nalí: 
\p —‍¿Càiná náimaca nùwali níara wenàiwicaca? ¿Cawinása núa? —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 28 Yá náimaca irí: 
\p —‍Abénaméeyéi íimaca pìwali Juan el Bautistamicasa pía, náimacáiná Juanmi idécasa icáucàacawa. Aibanái íimaca profeta Elíascasa pía, yèepuèricasa yàanàaca àniwa, yái profeta Dios íiméericaté ìwali ibànùanápináté àniwani. Aibanái àniwa náimaca pìwali áiba profetanái yéenácasa pía, níái icàlidéeyéicaté tàacáisi bàaluité Dios inùmalìcuíse —‍náimaca.  
\v 29 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Néenicué pía, ¿cawinácué nacái píimaca nùwali? ¿Cawiná núa? —‍íimaca yái Jesúsca. Néese Pedro íimaca irí: 
\p —‍Mesíasca pía, yái Dios icàlidéericaté ìwali wàawirináimi israelitanái irí, Dios ibànùanápináté walí wacuèrinápiná —‍íimaca yái Pedroca.  
\v 30 Quéwa Jesús yàalàaca nía ipíchaná nacàlidaca iináwaná áibanái irí, Mesíascani. 
\s1 Jesús anuncia su muerte 
\p  
\v 31 Néeseté Jesús idàbaca yéewáidaca yéewáidacalénáiwa náalíacaténátéwa iwàwacutáanáté yùuwichàacawa manuísíwata, yái Jesúsca, yái asìali Dios néeséerica. Iwàwacutácaté nacái yùuwidenái iicácani iyúwa canéeri iwèni, càmita nacái neebáida itàacái, níái israelita icuèrinánáica, nía nacái sacerdote íiwacanánái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu. Jesús icàlidaca yéewáidacalénái iríwani náalíacaténátéwa iwàwacutáanápináté yùuwidenái inúacani, quéwa máisiba èeri irìcu, yá icáucàanápinátéwa.  
\v 32 Càita Jesús icàlidaca nalí amaléeri iyúni. Néese Pedro itéca Jesús méetàucuta náicha. Yá Pedro yàalàaca Jesús cachàiníiri iyú, ipíchaná icàlidaca càiri wawàsi.  
\v 33 Quéwa Jesús iwènúa iicáidaca yéewáidacalénái áibanái iríwa. Yá Jesús yàalàaca Pedro cachàiníiri iyú. Jesús íimaca Pedro irí: 
\p —‍¡Pìawa nuícha, pía nùuwide Satanás nacáiri íiwitáise! Càmita píináidawa iyúwa Dios iwàwáaná. Píináida meedáwa càide iyúwa èeri mìnanái íiwitáise ìyáaná —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 34 Néese Jesús imáidaca yàataléwa yéewáidacalénáiwa, áibanái nacái wenàiwica yèepuníiyéicawa náapicha. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Abéericaalí péenácué iwàwa yàacawa núapicha iyúwa nuéwáidacalé, yá càmita yéewa pimànica yái piwàwéerica pimànica. Iwàwacutá matuíbanáiri iyú pimàaca áibanái yùuwichàidaca pía, éwita naicáanícaalí nacái piquíniná, éwita nanúacaalí píawa cruz ìwali peebáidacáiná nutàacái. Iwàwacutá nacái pimànica mamáalàacata càide iyúwa nuchùulìaná pía.  
\v 35 Níacáiná cawinácaalí càmíiyéica iwàwa yeebáidaca nutàacái ipíchaná nàuwichàacawa nulípiná, canáca nalí nacáuca càmíiri imáalàawa. Quéwa cawinácaalí yeebáidéeyéica nutàacái mamáalàacata, nacàlida nacái nutàacái áibanái irí, éwita áibanái inúacaalí nía, nadènìapiná nacáucawa càmíiri imáalàawa.  
\v 36 Ewita wenàiwica yeedácaalí iríwa macáita chái èeri yàasu cawèníirica, quéwa yúuca íichawa icáucawa càmíiri imáalàawa càmicáiná yeebáida nutàacái, yá canéerica iwèni meedá iríni, macáita yái cawèníirica yeedéerimica iríwa.  
\v 37 Canácáiná áiba wawàsi wenàiwica yáaliméeri yàaca yeedácaténá iríwa icáucawa càmíiri imáalàawa, idécanáami yúucaca íichawani.  
\v 38 Cawinácaalí wenàiwica báiyéica icàlidaca cayábéeri nùwali, nutàacái ìwali nacái èeri mìnanái irí, níái èeri mìnanái iwènúadéeyéica íiwitáisewa Dios íicha, cabáyawanéeyéi nacái, néese càmita núumapiná nàwaliwa nùasunáica nía, núa asìali Dios néeséerica, nùanàapinácaalí Núaniri Dios íiwitáise iyúwa icamaláná mèlumèluíri irìcu, mabáyawanéeyéi ángel yáapicha nacáiwa, nucùacaténá macáita —‍íimaca yái Jesúsca. 
\c 9  
\p  
\v 1 Jesús íimacaté nalí nacái: 
\p —‍Péemìacué cayába, abénaméeyéicué péená ìyéeyéica chái siùca, càmita néetápináwa ipíchawáise naicáca càinácaalípiná iyú Dios icùaca yàasu wenàiwicawa íiwitáise iyúwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La transfiguración de Jesús 
\p  
\v 2-3 Néesetécáwa seis èeri Jesús icàlidacadénáami nalíni, yá itéca yáapichawa Pedro, Santiago nacái, Juan nacái. Yá yàacawa náapicha dúli chènuníiri íinatalé. Yá néré naicáca Jesús iwènúacawa áibawaca naicápiná. Máiníiri mèlumèluwaca ibàleca cabalèeri máiní íicha chái èeriquéi caná idéeri íibaca cài.  
\v 4 Naicáca nacái pucháiba profetanái ìyéeyéicaté bàaluité, yái Elías, Moisés nacái, itàaníiyéica ìyaca Jesús yáapicha.  
\v 5 Néese Pedro íimaca Jesús irí: 
\p —‍Wáiwacali, ¡máiní cayábéeriquéi wàyáanáca chái! Siùcade wamànica máisiba capìi yáana wawàwalíinápinácué pía, abéeri pìasupiná, áiba nacái Moisés irípiná, áiba nacái Elías irípiná —‍íimaca yái Pedroca. 
\p  
\v 6 Càica Pedro íimaca máinícáiná cáaluca níái yéewáidacaléca máisiba, íná Pedro càmita yáalíawa càinácaalí iwàwacutáaná íimaca Jesús irí.  
\v 7 Yáta acalèe iricùacawa, yá ibàlìaca nía catámèeri iyú. Néese néemìaca Dios itàacái acalèe yèewíise. Iimaca nalí: “Yácata Nuìri nuwàwéeri cáininéerica nuicáca: Péemìacué itàacái”, íimaca yái Diosca.  
\v 8 Yáta naicáidaca natéesewa, níái yéewáidacaléca. Yá canácata naiquéeri áibanáica. Naicá abéerita Jesús ibàluèricawa néeni. 
\p  
\v 9 Néesetécáwa idècunitàacá nalicùacawa dúli íinatáise, Jesús yàalàaca nía ipíchaná nacàlidaca áibanái iríni, yái naiquéericaté dúli íinatalé, àta Jesús imichàacatalétawa yéetácáisi íicha, yái asìali Dios néeséerica.  
\v 10 Iná càmita nacàlida áibanái iríni, quéwa nasutáca néemìawa níawáaca ìwali càinácaalí íimáaná yái tàacáisi íiméerica icáucàanápinásawa.  
\v 11 Néese nasutáca néemìawa Jesús: 
\p —‍Níara yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu náimaca iwàwacutáanása profeta Elías yèepùa yàanàaca quéechacáwa aléi èeri irìculé àniwa ipíchawáise israelita icuèrinápiná yàanàaca, yái wacuèrináca Dios ibànuèripináca walí. ¿Cáná yéewa cài náimaca, níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu? —‍náimaca.  
\v 12 Néese Jesús icàlidaca nalí Juan el Bautistami ìwali: 
\p —‍Báisíta, iwàwacutáca profeta Elías nacáiri yàanàaca quéechacáwa. Yá iwènúadaca wenàiwicanái íiwitáise Dios irípiná àniwa, yéewanápiná néemìaca itàacái yái israelita icuèrinápináca Dios ibànuèrica nalí. Aiba wawàsi nacái israelita icuèrinápiná ìwali, iwàwacutácué píináidacawa ìwali yái tàacáisi profetanái itànèericaté nuináwaná ìwali, núa asìali Dios néeséerica. Natànàacaté tàacáisi nuináwaná ìwali píalíacaténácuéwa iwàwacutáanápiná nùuwichàacawa manuísíwata, israelitanái nacái caná nuwèni naicáanápiná núa, báawapiná nacái naicáca núa.  
\v 13 Quéwa núumacué pirí, abéeri profeta Elías nacáirimi idéca yàanàaca, yái Juan el Bautistamica. Yá namànicaté irí báawéeri iyúwaté nawàwáaná, càide iyúwaté profetanái itànàanáté tàacáisi iináwaná ìwali càinácaalíté ìyáanápiná —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús sana a un muchacho que tenía un espíritu impuro 
\p  
\v 14 Néeseté Jesús, nía nacái yáapichéeyéica, nèepùacawa Jesús yéewáidacalénái áibanái yàatalé. Yá naicáca manùba wenàiwica Jesús yéewáidacalénái itéese. Nàyaca nacái néré abénaméeyéi yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu. Níái yéewáidéeyéica wenàiwica, nía nacái Jesús yéewáidacaléca natàaníca nàyaca nalíwáaca ùuléeri wawàsi iyú.  
\v 15 Néese wenàiwicanái iicáca Jesús, yá macáita napìacawa íipunita natàidacaténáni, máiníiyéi íináidacawa iicáidaca Jesús irí.  
\v 16 Néese Jesús isutáca yéemìawa yéewáidacalénáiwa: 
\p —‍¿Càinácué ìwali pitàaní piríwáaca chàinisíiri iyú, píacué nacái nía nacáide? —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 17 Yá abéeri néená níái wenàiwica ìyéeyéica néré íimaca Jesús irí: 
\p —‍Nuíwacali, nudéca nutéca pìatalé nuìriwa demonio idacuèri íiwitáise. Yái demonioca masànaca imànica nuìri.  
\v 18 Ata alénácaalí nuìri ìyaca, yá demonio yàaca irí tèwacáimi, yá yúucaca nuìri cachàiníiri iyú cáli íinatalé, yá cacàlica inùmalìcuíse yái nuìrica, yá nacái yaamíadaca iyéiwa, yá pumùluca iiná macáita. Nudéca nusutáca péewáidacalénái íicha wawàsi náucáanápiná demonio nuìri íicha, quéwa càmita náalimá náucaca íichani —‍íimaca yái yáanirica.  
\v 19 Néese Jesús íimaca: 
\p —‍¡Píacué càmíiyéica yeebáida Dios! ¿Càinácué èeri iwàwacutá nùyacuéca píapicha quiríta? ¿Càinácué èeri iwàwacutá numànicuéca pirí quiríta? Pìanàidacué nùataléni yái ùuculìirica —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 20 Yá natéca ùuculìiri Jesús yàatalé. Quéwa demonio iicácanáami Jesús, yá demonio yàaca tèwacáimi ùuculìiri irí. Yá ùuculìiri yúuwàacawa cáli íinatalé. Yá italíanícawa, cacàlica inùmalìcuíse.  
\v 21 Néese Jesús isutáca yéemìawa ùuculìiri yáaniri: 
\p —‍¿Càisimaléná èeri idé idènìacani íisacadénáamini? —‍íimaca yái Jesúsca. Néese yáaniri íimaca Jesús irí: 
\p —‍Sùmàicaalítàacáwani idàbaca íisacani bàaluité.  
\v 22 Manùba yàawiría nacái demonio yúucacani quichái irìculé, úni yáaculé nacái inúacaténáni. Quéwa, pidécaalísica pichùnìacani, néese piicá watúulécaná, yá piyúudàaca wía —‍íimaca yái yáanirica.  
\v 23 Jesús íimaca irí: 
\p —‍¡Picá cài píimaca ‘pidécaalísica’! Iwàwacutá manuíca píináidacawa piwàwawa nùwali. Aibacaalí yeebáida nulí, Dios imànipiná irí macái íiwitáaná cayábéerica —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 24 Yá ùuculìiri yáaniri íimaca cachàiníiri iyú Jesús irí: 
\p —‍Nuebáidaca pirí. ¡Piyúudàa nuebáidacaténá pirí cachàiníiri iyú mamáalàacata! —‍íimaca yái yáanirica. 
\p  
\v 25 Néese Jesús iicácáiná madécaná wenàiwica nàwacáidáyacacawa yàatalé caquialéta, íná yàalàaca demonio cachàiníiri iyú. Jesús íimaca demonio irí: 
\p —‍Pía demonio, matàacáirica màuwíirica nacái imànica wenàiwica, pìawa íicha yái ùuculìirica. Picá pèepùa piwàlùacawa àniwa iwàwalìculé —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 26 Yá demonio yéemíanícawa, yàaca tèwacáimi ùuculìiri irí àniwa, yá imàacaca ùuculìiri itatácawa cachàiníiri iyú àniwa. Néese yàacawa ùuculìiri íicha, yá ùuculìiri irìacáitawa cáli íinatalé càide iyúwa yéetéerimiwa. Iná madécaná náimaca ùuculìiri yéetácasawa.  
\v 27 Quéwa Jesús íibàaca icáapi ìwali imichàidacaténáni. Yá ibàlùacawa yái ùuculìirica. 
\p  
\v 28 Néesetécáwa Jesús iwàlùacawa capìi irìculé yéewáidacalénái yáapichawa méetàucuta áibanái íicha. Yá nasutáca néemìawa Jesús: 
\p —‍¿Cánácáwa càmita wadé wáucaca demonio? —‍náimaca.  
\v 29 Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Máinícué càulenáca piúcaca yái demonio íiwitáanáca. Iwàwacutácué pisutáca píawawa Dios íicha quéechacáwa, pimàacacué píichawa nacái piyáacaléwa, pidéenápinácué piúcacani wenàiwica íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús anuncia por segunda vez su muerte 
\p  
\v 30 Néese Jesús yàacatéwa náicha yéewáidacalénái yáapichawa. Yá nèepunícawa Galilea yàasu cáli íinatabàa. Jesús càmita iwàwa áibanái yáalíacawa alénácaalíni.  
\v 31 Jesús yéewáidacáiná yàacawa yéewáidacaléwa. Yá icàlidaca nalíni: 
\p —‍Abénaméeyéi wenàiwica presopináca namànica núawa namàacacaténá áibanái asìanái inúaca núa, núa asìali Dios néeséerica. Yá nanúapiná núawa. Quéwa máisiba èeri irìcu, yásí nucáucàacawa àniwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 32 Quéwa níái yéewáidacaléca càmita náalía néemìaca càinácaalí íimáaná yái tàacáisi Jesús icàlidéerica nalí. Yá cáaluca nasutáca néemìawani ìwali. 
\s1 ¿Quién es el más importante? 
\p  
\v 33 Néeseté nàanàaca Capernaum ìyacàlená néré. Yá nawàlùacanáamiwa capìi irìculé, yá Jesús isutáca yéemìawa nía: 
\p —‍¿Càiná wawàsi ìwalicué pitàaní siùcatàacáwa idècunitàacá pèepunícawa àyapulìcubàa? —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 34 Masànata quéwa nía Jesús íicha báicáiná nía náiwitáise báawéeri ìwalíisewa, natàanícáináté chánácaalí néená máiníiri cachàinica áibanái íicha canánama.  
\v 35 Néese Jesús yáawinacawa, yá imáidaca yàataléwa yéewáidacalénáiwa. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Aibacaalí iwàwa Dios iicácani iyúwa cachàiníirica áibanái íicha canánama, iwàwacutá yái wenàiwica iicáca yáawawa iyúwa càmíiri cachàini náicha canánama. Iwàwacutá nacái iyúudàaca nía áibanái canánama —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 36 Néese Jesús yeedáca sùmài ibàlùadacaténáni nèewi. Yá Jesús yeedáca sùmài yàanalìculéwa. Yá íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p  
\v 37 —‍Cawinácaalí wenàiwica yeebáidéerica nutàacái, imànicaalí cayábéeri sùmài irí nuípidená ìwali, càiride iyúwa yái sùmàica, yásí nuicáca yái cayábéerica imàníirica sùmài irí càide iyúwa idéca nacáicaalí imànica nulí cayábéeri. Càmita imàni abéerita nulí cayábéeri, néese imànica nacái irí cayábéeri yái Diosca ibànuèrica núa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El que no está contra nosotros, está a nuestro favor 
\p  
\v 38 Néeseté Juan íimaca Jesús irí: 
\p —‍Wáiwacali, wadéca waicáca áiba yúuquéeri demonio wenàiwica íicha píipidená ìwali íimacáiná pimàacasaca cài imànica, quéwa càmita yèepuníwa wáapicha, íná wadéca wàalàacani cachàiníiri iyú ipíchaná yúucaca demonio wenàiwica íicha —‍íimaca yái Juanca.  
\v 39 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Picácué pìalàa wenàiwica càmíinápiná namàni cayábéeri, canácáiná yáaliméeri itàaníca báawéeri iyú nùwali idécanáami imànica nuípidená ìwali yái càmíirica wenàiwica idé imànica, icàlidacaalí nacái iináwanáwa imàníinása cài nuíwitáise iyú.  
\v 40 Macáicáiná càmíiyéita yùuwideca imànica wía, nayúudàaca wía.  
\v 41 Péemìacué cayába, áibacaalícué iyúudàaca pía peebáidacáiná nutàacái, núa Cristoca, éwita yáalimácaalí yàaca pìiraca úni yáawami, càicáaníta Dios imànipiná irí cayábéeriwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El peligro de caer en pecado 
\p  
\v 42 Jesús íimacaté: “Aibacaalí iméeràidaca nùasu wenàiwica namànicaténá nabáyawanáwa, níái púubéeyéica yeebáidéeyéica nutàacái, yásí Dios yùuwichàidapináca manuísíwatani. Cayába cachàini irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise iméeràidaca sùmanái. Aibanái idacùacaalí manuíri íba icanápi ìwalíise náucacaténáni manuíri úni yáaculé isawíacaténáwa, yásí ìisicùmacawa. Quéwa ìyacaalí mamáalàacata chái èeri irìcu, néese iméeràidacaalí sùmanái namànicaténá nabáyawanáwa, yá máiní cachàiníwanái yùuwichàapinácawa áibanái íicha infierno irìcu, yái manuíri quicháica. Iná cayába cachàini irítáni yéetácaalíwatá ipíchawáise iméeràidaca púubéeyéi.  
\v 43 Iná piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa picáapi iyúwa, yá piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica iwichùacaalí icáapiwa ipíchaná imànica ibáyawanáwa icáapi iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái pìacawa infierno irìculé, yái manuíri quicháica càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca.  
\v 44 Infierno irìcu canácatáita cáwi yéetáwa néré, níái cáwi iyéeyéica nainá yáaséerica, càmicatalé nacái quichái ichacàwa càiripináta.  
\v 45 Piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa pìabàli iyúwa, pìanápináwa áibalé càmicataléca Dios iwàwa pìacawa, yá piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica iwichùacaalí yàabàliwa ipíchaná imànica ibáyawanáwa yàabàli iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca.  
\v 46 Infierno irìcu canácatáita cáwi yéetáwa néré, níái cáwi iyéeyéica nainá yáaséerica, càmicatalé nacái quichái ichacàwa càiripináta.  
\v 47 Piwàwacaalí pimànica pibáyawanáwa pituí iyúwa, piicáanápiná wawàsi càmíirica Dios iwàwa piicáca, yá piúca píichawa píiwitáise báawéeriwa, ipíchaná pimànica pibáyawanáwa, càide iyúwa wenàiwica imusúadacaalí ituíwa ipíchaná imànica ibáyawanáwa ituí iyúwa. Càita nacái iwàwacutá piúcaca píichawa píiwitáise báawéeriwa, yéewanápiná pidènìaca picáucawa càmíiri imáalàawa, ipíchaná nacái Dios yúucaca pía infierno irìculé, yái manuíri quicháica càmíirica ichacàwa càiripinéerita ìyaca.  
\v 48 Infierno irìcu canácatáita cáwi yéetáwa néré, níái cáwi iyéeyéica nainá yáaséerica, càmicatalé nacái quichái ichacàwa càiripináta. 
\p  
\v 49 “Dios icasáapiná quichái nàwali macáita.  
\v 50 Péemìacué comparación: Cayábéeri iwidùma piyáacalé yáapichacué, quéwa càmicaalí quirínama puìwa yái iwidùmaca, yá càmitacué píalimá cayábéerica pimànica àniwani. Càita nacái iwàwacutácué cáinináca piicáyacacawa, càide iyúwa cayábéeri iwidùma puìwacaalí imànica walí wayáacalé. Cáininácué piicáyacawa yéewanápinácué pìyaca matuíbanáiri iyú píapichawáaca”, íimaca yái Jesúsca. 
\c 10  
\s1 Jesús enseña sobre el divorcio 
\p  
\v 1 Néeseté Jesús yàacawa Capernaum ìyacàlená íicha yéewáidacalénái yáapichawa. Yá nàacawa Judea yàasu cáli néré, áiba cáli néré nacái ìyéerica oriente iwéré èeri imusúacatáisewa, abéemàalé Jordán inanába íicha. Néré manùbéeyéi wenàiwica ìwacáidáyacacawa àniwa Jesús yàatalé, yá idàbaca yéewáidaca nía àniwa càide iyúwaté íiwitáise ìyáaná.  
\v 2 Néese abénaméeyéi fariseo nàacawa Jesús yàatalé náalimáidacaténá naicáwani, icàlidáanápiná áiba wawàsi báawéeri, yéewacaténá nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái ìwalíisewa. Yá nasutáca néemìawani asáisí cayábacaalí asìali imàaca íichawa íinuwa.  
\v 3 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Picàlidacué nulí càinácaalíté profeta Moisés ichùulìaca pìawirináimi imàníinápiná bàaluité —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 4 Néese náimaca irí: 
\p —‍Profeta Moisés imàacacaté asìali yúucaca íichawa íinuwa. Càité iwàwacutá namànica. Quéechacáwa asìali itànàaca cuyàluta irìcu cáná yéewaná iwàwa yúucaca íichawa úa. Néese yàaca ulí yái cuyàlutaca, yéewacaténá úasáidaca áibanái iríni, náalíacaténáwa manìrica úa. Yá ichùulìaca ùanápináwa íicha —‍náimaca irí.  
\v 5 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Bàaluité profeta Moisés imàacacué pimànica cài máinícáinácué báawaca píiwitáise, píacué israelitaca, càmíiyéica iwàwa imànica cayábéeri càide iyúwa Dios ichùulìanácué pía. Imàacacatécué pibànùaca píichawa píinuwa báawacaalícué piicáca úa, ipíchanácué piùwichàidaca úa cachàiníwanái mamáalàacata.  
\v 6 Quéwa bàaluité Dios càmitaté ibatàa wenàiwicanái imànica cài. Iná báawaca Dios iicáca yái piúcáanácuéca píinuwa siùcade. Profeta Moisés itànàacaté càinácaalíté ìyáaná bàaluité Dios idàbacaalíté wenàiwica. Moisés itànàacaté: ‘Dios idàbacaté idàbáanéeri asìali, idàbáanéechúa inanái nacái.  
\v 7 Iná siùcade, asìali iwàwacaalí icásàacawa, yásí yàacawa yáaniri íichawa, yáatúa íicha nacáiwa, ìyacaténá abédanamata íinu yáapichawa.  
\v 8 Iná idécanáami asìali iimáca úapicha, càmita quirínama Dios iicáca nía iyúwa pucháiba wenàiwica, néese Dios iicáca nía iyúwa abéeri wenàiwica’, càité itànàaca yái profeta Moisésca. Iná càmita quirínama pucháibaca nía, néese abéericata nía.  
\v 9 Iná càmita cayába wenàiwica nèepùadaca náichawáaca nía, níái Dios imàaquéeyéica ìyaca càide iyúwa abéeri wenàiwica —‍íimaca nalí yái Jesúsca. 
\p  
\v 10 Néeseté nàyaca capìi irìcu, yá Jesús yéewáidacalénái nasutáca néemìawani ìwali àniwa yái tàacáisica.  
\v 11 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Asìali imàacacaalí íichawa íinuwa, yá yeedácaalí nacái iríwa íinupináwa áibata, yásí imànica ibáyawanáwa ulí, úái idàbáanéechúaca íinucawa, iimácáiná áiba inanái yáapicha càmíichúaca íinusíwa.  
\v 12 Càita nacái inanái umàacacaalí uíchawa unìriwa, yá uedácaalí unìripináwa áibata, yásí umànica nacái ubáyawanáwa irí yái idàbáanéeri unìricawa, uimácáiná áiba asìali yáapicha càmíirica unìrisíwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús bendice a los niños 
\p  
\v 13 Néese wenàiwica natéca néenibewa Jesús yàatalé imàacacaténá icáapiwa nàwali, isutáca nalí Dios íicha imàníinápiná nalí cayábéeri. Quéwa Jesús yéewáidacalénái nadàbaca nacuísaca wenàiwica itéeyéica sùmanái, yéewáidacalénái íimaca sùmanái nasàiwicasa Jesús irí wawàsi.  
\v 14 Jesús iicáca yái yéewáidacalénái imàníináca, íná báawaca iicáca náiwitáise. Yá íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p —‍Pimàacacué sùmanái yàacawa nùatalé. Picácué pimáisanìa nàanàaca, Dios icùacáiná wenàiwica neebáidacaalí itàacái càide iyúwa sùmanái yeebáidáaná náaniri itàacáiwa.  
\v 15 Péemìacué cayába, iwàwacutá wenàiwica neebáidaca Dios itàacái càide iyúwa púubéeyéi sùmanái yeebáidáaná náaniri itàacáiwa. Càmicaalí cài wenàiwica neebáida, yá canácatáita Dios yéenibeca nía —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 16 Néese Jesús yeedáca níái sùmanáica yàanalìculéwa. Imàacaca icáapiwa nàwali, yá isutáca nalí Dios íicha imàníinápiná nalí cayábéeri. 
\s1 Un hombre rico habla con Jesús 
\p  
\v 17 Jesús idàbacaté yèepunícawa àniwa, yá abéeri asìali yàanàaca ipìacawa Jesús yàatalé. Yá ibàlùacawa yùuluì ipùata iyúwa Jesús irí yàacaténá Jesús icàaluíniná. Yá isutáca yéemìawa Jesús: 
\p —‍Pía cayábéeri yéewáidéerica wía, ¿càinásica iwàwacutá numànica nùyacaténá càiripináta Dios yáapicha chènuniré? —‍íimaca.  
\v 18 Jesús íimaca irí: 
\p —‍Iwàwacutá píináidacawa cayába ìwali yái píimáanáca, càinácaalí íimáaná yái tàacáisi íiméerica cayábéericasa núa, canácáiná áiba wenàiwica cayábéeri, abéericata Dios cayábéeri —‍íimaca irí yái Jesúsca, iwàwacáiná asìali yeebáidaca ìwali, Dioscani yái Jesúsca. Néese Jesús íimaca irí àniwa: 
\p  
\v 19 —‍Píalíacawa Dios itàacái ìwali profeta Moisés itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Càité ichùulìaca nía: ‘Picá pinúa wenàiwica, picá piimá áiba inanái yáapicha càmíichúaca píinusíwa, áiba asìali yáapicha nacái càmíirica pinìrisíwa, picá piyéedùa, picá picàlida pichìwawa, picá nacái pichìwáida áibanái, néese pìa píaniri íimiétacanáwa, píatúa nacáiwa’, cài itànàacaté yái Moisésca —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 20 Néese asìali íimaca Jesús irí: 
\p —‍Pía yéewáidéerica wía, nudéca numànica macáita càide iyúwa Dios ichùulìaná wamànica sùmàicatáiseté núa àta siùca nacáide —‍íimaca.  
\v 21 Yá Jesús iicáidaca irí, cáinináca nacái Jesús iicácani, yá Jesús íimaca irí: 
\p —‍Iyaca abéeri wawàsi iwàwacutéericáwaca pimànica: Pìa piwéndaca macáita pìasuwa. Néese pìa iwènináami catúulécanéeyéi irí. Càita pidènìapiná pìasu cawèníiriwa chènuniré. Néese pèepùawa pìacaténáwa núapicha iyúwa nuéwáidacalé —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 22 Yái asìalica, idécanáami yéemìacani, yá máiní achúmaca iwàwa, íná yàacawa Jesús íicha, máinícáiná càasucani, càmicáináté nacái iwàwa yàaca áibanái irí macáita yàasuwa.  
\v 23 Néese Jesús iicáidaca wenàiwica irí ibàluèyéicawa itéese, néese íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p —‍¡Máiní càulenáca càasuíyéi yeebáidaca Dios itàacái, Dios yéenibecaténá nía! —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 24 Yá yéewáidacalénái máiní náináidacawa néemìaca Jesús itàacái, càmicáinátécáwa néemìa càiri tàacáisi, quéwa Jesús íimaca nalí àniwa: 
\p —‍Píacué nuénánáica, ¡máiní càulenáca neebáidaca Dios itàacái Dios yéenibecaténá nía, cawinácaalí imàaquéeyéica iwàwawa yàasu cawèníiri ìwaliwa!  
\v 25 Càide iyúwa camello càmíiná yáalimá iwàlùacawa siduwíapi ituí yáapuí irìcubàa, càita nacái máiní càulenáca càasuíri yeebáidaca Dios itàacái, Dios isùmàirecaténáni, máinícáiná cáinináca càasuíri iicáca yàasuwa Dios íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 26 Idécanáami yéewáidacalénái yéemìacani, yá máiní cachàiníwanái náináidacawa Jesús itàacái ìwali, yá nasutáca néemìawa níawáaca. Yá náimaca nalíwáaca: 
\p —‍Néeni, ¿cawinápiná yáalimá iwasàaca yáawawa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha? —‍náimaca nalíwáaca.  
\v 27 Néese Jesús iicáidaca nalí, yá íimaca nalí: 
\p —‍Càmita yéewa wenàiwicanái nawasàaca níawawa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha nachàini iyúwa meedá, quéwa Dios yáaliméeri iwasàaca nía, Dios yáalimácáiná imànica macáita —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 28 Néese Pedro íimaca irí: 
\p —‍Wadéca wamàacaca macáita wàasuwa, yá wadéca wàacawa píapicha iyúwa péewáidacalénái —‍íimaca yái Pedroca.  
\v 29-30 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué cayába, píacué nuéwáidacaléca yeebáidéeyéica nutàacái. Numáidacué abénaméeyéi péená nàanápináwa nacapèe íichawa nacàlidacaténá yái cayábéeri tàacáisica èeri mìnanái irí. Aibanái péenácué nacái nàapinácawa néenánái íichawa, càmicaalí nacái náatúa íichawa, càmicaalí nacái néenibenái béeyéi íichawa, càmicaalí nacái náaniri íichawa, càmicaalí nacái nabànacale yàaluná íichawa, neebáidacáiná nutàacái, nacàlidacaténá nacái yái tàacáisi cayábéerica. Quéwa Dios yàapinácué pirí chái èeri irìcu cien imanùbaca yàawiríapiná àniwa picapèepinácué, manùbéeyéi nacái wenàiwica ìyéeyéipinácué pirí càide iyúwa péenánái, píatúanái nacái, péenibe nacái, pidènìapinácué nacái pibànacale yàaluná nacái. Ewita áibanái yùuwichàidacaalícué píawa chái èeri irìcu, peebáidacáinácué nutàacái, càicáaníta áiba èeriwa pìyapinácué càiripináta èeri imáalàacanáamiwa.  
\v 31 Quéwa manùbéeyéi wenàiwica áibanái iiquéeyéica iyúwa máiníiyéica cachàinica siùcade, càmita máiní cachàini níawa áiba èeriwa. Manùbéeyéi wenàiwica nacái áibanái iiquéeyéica iyúwa càmíiyéica máiní cachàini siùcade, áiba èeriwa yásí máiní cachàiníwanái cachàinica níawa áibanái íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús anuncia por tercera vez su muerte 
\p  
\v 32 Néeseté nadàbaca nàacawa Jerusalén ìyacàlená nérépiná, yá Jesús yàacawa yéewáidacalénái ipíchaléwa. Jesús yéewáidacalénái icalùadacawa manuísíwata, yá nacái áibanái wenàiwica yèeyéicawa náamiwáise, cáaluca náináidacawa ìwali yái yùuwichàacáisica yàanèeripinácatéwa nàwali Jerusalén ìyacàlená irìcu. Néese Jesús iwènúacawa, imáidaca yàataléwa níái yéewáidacalécawa doce namanùbaca méetàucuta áibanái wenàiwica íicha. Yá idàbaca icàlidaca nalíni càinácaalíté yùuwidenái imàníinápináté irí Jerusalén ìyacàlená irìcu. Yá íimaca nalí:  
\v 33 “Càide iyúwacué piicáaná, wàacawa wàyaca Jerusalén ìyacàlená nérépiná. Aibanái presopináca namànica núawa natécaténá núa sacerdote íiwacanánái yàatalé, nàatalé nacái níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, núa asìali Dios néeséerica. Yá nachùulìapiná càmíiyéi judío nanúanápiná núa.  
\v 34 Néese naicáanípiná nuquínináwa, yá nacái nàapìsáidapiná núawa, nacapèedáidapiná núa, yá nanúapináca núa. Quéwa máisiba èeri irìcu, yá numichàapinácawa yéetácáisi íicha”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Santiago y Juan piden un favor 
\p  
\v 35 Néeseté Zebedeo yéenibe íipidenéeyéi Santiago, Juan nacái nàacawa Jesús yàatalé. Yá náimaca irí: 
\p —‍Wáiwacali, wawàwaca pimànica walí cayábéeri càide iyúwa wasutáanápiná píichawa wawàsi siùcade —‍náimaca.  
\v 36 Néese Jesús isutáca yéemìawa nía: 
\p —‍¿Càinásicué piwàwa numànicuéca pirí? —‍íimaca.  
\v 37 Náimaca irí: 
\p —‍Wawàwaca pimàacaca wáawinacawa píapicha wacùacaténá macái wenàiwica píapicha áiba èeriwa picùacaalípiná macáita píiwitáise cachàiníiri iyúwa. Wawàwaca wáawinacawa píapicha, abéeri yáawinacaténáwa péewápuwáise, abéeri nacái yáawinacawa apáulìcuíse pirí wacùacaténá píapicha macái èeri mìnanái —‍náimaca.  
\v 38 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Càmitacué píalíawa càinácaalí iwàwacutáanápiná pimànica Dios imàacacaténácué pirí yái pisutéericuéca nuícha, picùanápinácué núapicha macái wenàiwica. ¿Píalimásicué piùwichàacawa càide iyúwa nùuwichàanápináwa, iyúwa nacái nuétáanápináwa yéewacaténácué cachàiníiyéica pía càide iyúwacué pisutáaná nuícha? —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 39 Yá náimaca: 
\p —‍Wáiwacali, wáaliméerica wamànica —‍náimaca. Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Báisítacué piùwichàapinácawa càide iyúwa nùuwichàanápináwa, péetápinácuéwa càide iyúwa nuétáanápináwa.  
\v 40 Quéwa Dios càmita ibatàa numàacapinácué píawinacawa núapicha abéericué péená yáawinacaténáwa nuéwápuwáise, áibacué péená nacái yáawinacawa apáulìcuíse nulí, picùacaténápinácué núapicha macái wenàiwicata, yácáináta Dios imàacapiná nalíni, cawinácaalí wenàiwicanái Dios íináidéeyéicatéwa náawináanápináwa núapicha wacùacaténá macái wenàiwica —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 41 Néese yéewáidacalénái áibanái diez namanùbaca, néemìacaalíté càinácaalí nasutáaná Jesús íicha wawàsi, yá calúaca nía pucháiba asìanái yáapicha, níái Santiago, Juan nacái.  
\v 42 Quéwa Jesús imáidaca yàataléwa nía macáita. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Píalíacuécawa naináwaná ìwali, níái càmíiyéica judío icuèyéica yàasu cáli néeséeyéiwa, casíimái nacùaca wenàiwica cachàiníiri iyú. Píalíacué nacáiwa casíimáica náiwacanánái nachùulìaca áibanái wenàiwica.  
\v 43 Quéwa iwàwacutácué càmita pìya càide iyúwa nàyáaná. Néese cawinácaalí péenácué iwàwéerica Dios iicácani càiride iyúwa cachàiníirica íiwitáise, iwàwacutá iyúudàacuéca pía macáita.  
\v 44 Cawinácaalí péenácué iwàwéerica Dios iicácani càiride iyúwa cachàiníirica áibanái íicha, iwàwacutá íibaidacuéca pirí macáita càide iyúwa yàasu wenàiwica íibaidáaná íiwacali iríwa.  
\v 45 Iwàwacutácué cài pimànica, núacáiná, núa asìali Dios néeséerica, éwitacué Píiwacalicáaníta núa, càicáaníta càmita nùanàa náibaidacaténá nulí meedá. Néese nudéca nùanàaca nuíbaidacaténá áibanái wenàiwica irípiná, numàacacaténá nacái nucáucawa nuwasàacaténá manùba wenàiwica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha yàanèeripinácawa nàwali nabáyawaná ìwalíisewa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús sana a Bartimeo el ciego 
\p  
\v 46 Nàanàacaté Jericó ìyacàlená néré. Néesetécáwa Jesús yàacawa yàcalé irìcuíse, yá yéewáidacalénái yàacawa yáamiwáise, manùbéeyéi wenàiwica nacái nàacawa náapicha. Matuíri asìali ìyaca néeni, íipidenéeri Bartimeo, íimáanáca Timeo ìiri, yáawinéericawa àyapu idùlepi isutéerica plata wenàiwicanái íicha ichàbéeyéicawa néenibàa, yéewanápiná iwènìaca iyáapináwa.  
\v 47 Bartimeo yéemìaca náimaca Jesús Nazaret ìyacàlená néeséerica yái cài ichàbacawa chábài, yá matuíri idàbaca imáidaca Jesús irí: 
\p —‍¡Jesús, rey David itaquérinámi, Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, piicá nupualé! —‍íimaca.  
\v 48 Madécaná wenàiwica icuísacani yái matuírica masànáanápináni, quéwa imáidaca quéwanáta mamáalàacata cachàiníiri iyú: 
\p —‍¡Pía, rey David itaquérinámica, Dios ibànuèrica walí wacuèrinápiná, piicá nupualé! —‍íimaca.  
\v 49 Iná Jesús iyamáaca ibàlùacawa, yá íimaca wenàiwicanái irí: 
\p —‍Pimáidacué nùataléni —‍íimaca yái Jesúsca. Iná namáidaca matuíri, yá náimaca irí: 
\p —‍Picá achúma piwàwa, pimichàawa, pìanáwa yàatalé; imáidaca ìyaca pía —‍náimaca.  
\v 50 Yáta matuíri yúucaca íichawa yàasu ruana nacáiriwa yúuquéeri ìwalíisewa, yéewacaténá ipìacawa, yá ipisìaca ibàlùacawa, yàacawa Jesús yàatalé.  
\v 51 Jesús isutáca yéemìawani: 
\p —‍¿Càinásica piwàwa numànica pirí? —‍íimaca yái Jesúsca. Yá matuíri íimaca: 
\p —‍Nuíwacali, nuwàwaca pimàacaca catuíca núa —‍íimaca.  
\v 52 Jesús íimaca irí: 
\p —‍Pìawa matuíbanáita, Dios idéca ichùnìaca pía peebáidacáiná nuchùnìanápiná pía —‍íimaca yái Jesúsca. Yáta matuírimi iicáidaca àniwa, yá yàacawa Jesús yáapicha àyapulìcubàa. 
\c 11  
\s1 Jesús entra en Jerusalén 
\p  
\v 1 Jesús yàanàacaté néré yéewáidacalénái yáapichawa mawiénita Jerusalén ìyacàlená irí. Nàyacaté bamuchúamibàa náicha pucháiba yàcalé íipidenéeyéica Betfagé, Betania nacái, ìyéeyéica mawiénita dúli irí íipidenéechúa Olivos, yái olivo inàlimanáca. Jesús ibànùaca ipíchaléwa pucháiba yéewáidacaléwa, idécanáami cài íimaca nalí: 
\p  
\v 2 —‍Pìacuéwa irìculé yái yàcaléca ìyéerica wapíchalé. Piwàlùacuéwa néré, yá pìanàapinácué burro nadacuèrica néré, canéeritàacáwa wenàiwica yèeriwa íinata. Piwasàacuéni, pitécué nulíwani.  
\v 3 Aibacaalícué isutá yéemìawa píawa cánácué yéewa piwasàacani, picàlidacué iríwani nuwàwacutácani, núa Píiwacalicuéca, nubànùanápiná nacái wenàiwica natécaténá burro nàatalé àniwa caquialéta —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 4 Néese níái yéewáidacaléca pucháiba nàacawa yàcalé irìculé, yá nàanàaca burro nadacuèrica ibàlùacawa bàacháwalé calle irìcubàa, mawiénita capìi inùma irí. Yá nawasàacani.  
\v 5 Abénaméeyéi wenàiwica ìyéeyéica néeni nasutáca néemìawa nía: 
\p —‍¿Càinácué pimàni chái? ¿Cánácué piwasàa burro? —‍náimaca. 
\p  
\v 6 Yá yéewáidacalénái icàlidaca nalíni càide iyúwa Jesús íimáanáté nalí, íná wenàiwica imàacaca natéca burro.  
\v 7 Nalìada nàasu ruana nacáiriwa burro iwaalírìcubàa, yéewanápiná Jesús yàalubáicani, yá natéca burro Jesús yàatalé. Néese Jesús imichàa yáawinacawa burro íinata.  
\v 8 Idècunitàacá Jesús yàacawa Jerusalén ìyacàlená nérépiná, yá manùbéeyéi wenàiwica nalìada nàasu ruana nacáiriwa Jesús ipíchalé àyapulìcubàa nàacaténá Jesús icàaluíniná. Aibanái nacái irìada wisìri nacáiri ibáiná àyapulìcubàa, yái báinási nawichuèrica manacúalibàa, burrocaténá ìipìna íinatabàa càide iyúwaté náiwitáise nàanápiná nacuèriná icàaluínináwa.  
\v 9 Yá macáita wenàiwica yèeyéicawa Jesús ipíchalé, áibanái nacái yèeyéicawa yáamiwáise namáidaca casíimáiri iyú: 
\p —‍¡Wàacué Dios irí cayábéeri! ¡Cayábéeriquéi Wacuèrináca, yái wenàiwica Dios ibànuèrica walí, icùacaténá wía!  
\v 10 ¡Dios imànica irí cayábéeri yái yàanèerica icùacaténá wía càide iyúwaté wàawirimi rey David icùanáté wàasu cáli! ¡Wàacué irí cayábéeri, yái Dios chènuníiséerica! —‍náimaca namáidaca nàacawa casíimáica nía. 
\p  
\v 11 Jesús iwàlùacawa Jerusalén ìyacàlená irìculé, yá yàacawa templo néré. Iicáca macáita yái namàníináca templo irìcu. Néese yàacawa Betania ìyacàlená néré yéewáidacalénái yáapichawa doce namanùbaca, táicacáináté yàacawa. 
\s1 Jesús maldice la higuera sin fruto 
\p  
\v 12 Néese mapisáita àniwa, Jesús yàacawa Betania ìyacàlená íicha yéewáidacalénái yáapichawa, yá máapicani yái Jesúsca.  
\v 13 Yá iicáca déecuíse higuera yéetaná idènièrica ibáináwa. Yá Jesús yàacawa néré icutácaténá ìyacaalí higuera ìyacaná nacái. Quéwa canáca ìyacaná, idènìacáita ibáiná meedáwa, càmicáiná higuera yàasu èeri càyacanáanápinátáni.  
\v 14 Néese Jesús íimaca àicu irí: 
\p —‍¡Càmita quirínama càyacanáca píawa! —‍íimaca yái Jesúsca, yáasáidacaténá yéewáidacalénái iríwa Dios yùuwichàidáanápináté israelitanái. Yá yéewáidacalénái yéemìaca tàacáisi Jesús icàlidéerica àicu irí. 
\s1 Jesús purifica el templo 
\p  
\v 15 Nàanàacaté Jerusalén ìyacàlená irìculé, yá Jesús iwàlùacawa templo ibàacháwalená irìculé. Yá idàbaca imusúadaca wenàiwica templo ibàacháwalená irìcuíse, macáita iwéndéeyéicaté yàasusi, áibanái nacái iwènièyéica yàasusi templo ibàacháwalená irìcu. Itamàaca yúucawa náicha nàasu mesa canánama, níái icambiéyéica plata wenàiwica íicha needácaténá nalíwa plata. Jesús itamàaca yúucawa náicha nàalubáica áibanái iwéndéeyéica unùcu sacrificio pinéerica.  
\v 16 Càmita nacái ibatàa wenàiwica yèepunídaca iwéndawa yàasusi templo ibàacháwalená irìcubàa.  
\v 17 Yá idàbaca yéewáidaca wenàiwica néré. Iimaca nalí: 
\p —‍Píalíacuécawa tàacáisi ìwali profeta itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Dios íimacaté yàasu templo ìwaliwa: ‘Yái nucapèeca nasutácàalupináca nuícha, macái èeri mìnanáica’, íimacaté yái Diosca. Quéwa, pidécuéca piwènúadaca cayéedéeyéi icapèe iyúni, yái temploca, piyéedùacáinácué plata wenàiwica íicha pichìwa iyúwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 18 Néese sacerdote íiwacanánái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu néemìacáiná yái tàacáisi Jesús icàlidéerica nàwali, yá nawàwa nanúacani. Yáté nadàbaca náináidacawa càinápinácaalí iyú náalimáaná nanúaca Jesús, cáalucáiná naicácani, máinícáiná cayába macái wenàiwica yéemìaca Jesús yéewáidáanáca nía íiwitáise cachàiníiri iyúwa.  
\v 19 Quéwa catácáináté yàacawa, íná Jesús imusúacawa yàcalé irìcuíse yéewáidacalénái yáapichawa. 
\s1 La higuera sin fruto se seca 
\p  
\v 20 Néeseté amaláca nawicáu mapisáináami àniwa, yá nàaca nachàbacawa mawiénita higuera yéetanámi irí. Yá naicáca àicumica chuìcani báawanama macáita, ipìchumi nacái.  
\v 21 Yá Pedro iwàwalica tàacáisi Jesús icàlidéericaté higuera yéetaná irí, yá Pedro íimaca Jesús irí: 
\p —‍Wáiwacali, piicá higuera yéetanámi piùwichàidéerimica. Idéca chuìcani —‍íimaca yái Pedroca.  
\v 22 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Iwàwacutácué peebáidaca Dios irí imàníinápinácué pirí càinácaalícué cayábéeri pisutéericuéca íicha.  
\v 23 Péemìacué cayába, cawinácaalí cài íimaca yái dúli irí: ‘Pimichàawa, picaláawa manuíri úni yáaculé’, íimacaalí, yeebáidacaalí nacái manuísíwata macáita ichàbáanápináwa càide iyúwa isutáaná Dios íicha wawàsi, yásí Dios imànica iríwani.  
\v 24 Iná núumacué pirí càinácaalí cayábéeri wawàsi pisutéericuéca Dios íicha imàníinápinácué pirí, yá peebáidacaalícué manuísíwata càide iyúwa Dios idéca nacáicaalí imànicuéca piríni, yásí Dios imànicuéca piríwani.  
\v 25 Pisutácaalícué pìacawa Dios íicha, yá áiba wenàiwica imànicaalíté pirí báawéeri, pimàacacué piwàwawa íicha yái báawéerica imàníiricaté pirí, yéewanápinácué Píaniri Dios chènuníiséeri imàacaca iwàwawa pibáyawaná íichacuéwa.  
\v 26 Quéwa, càmicaalícué pimàaca piwàwawa íicha yái báawéerica áibanái imàníiricuéca pirí, càmitacué nacái Wáaniri Dios chènuníiséeri imàaca iwàwawa pibáyawaná íichawa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La autoridad de Jesús 
\p  
\v 27 Néeseté nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená néré. Yá idècunitàacá Jesús ìipináaníca templo irìcu, yá sacerdote íiwacanánái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, nía nacái judío íiwacanánái béeyéica nàacawa Jesús yàatalé, yá nasutáca néemìawa Jesús.  
\v 28 Yá náimaca irí: 
\p —‍¿Cawiná ibànùa pía pimusúadáanápiná wenàiwica templo ibàacháwalená irìcuíse, níái iwéndéeyéica yàasusi? ¿Cawiná ichùulìa pía pimusúadáanápiná nía? —‍náimaca.  
\v 29-30 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Núa nacái nuwàwa nusutácuéca nuémìawa pía: ¿Cawiná ichùulìaté Juan ibautizáanápináté wenàiwica, Diossica? ¿Wenàiwicanáisica? Píimacué nulí càiríinácaalí náicha ichùulìacaté Juan ibautizáanápiná wenàiwica. Picàlidacué nulíni. Picàlidacaalícué nulíni, yásí nucàlidacué nacái piríwani cawinácaalí ichùulìaca núa numusúadáanápiná wenàiwica templo ibàacháwalená irìcuíse, níái iwéndéeyéica yàasusi —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 31 Néese nadàbaca natàaníca nalíwáaca. Náimaca: “Wáimacaalí irí Dios ichùulièriquéera Juan, yásí isutáca yéemìawa wíatá: ‘Néeni, ¿cánácué càmita peebáidani?’ càipiná íimaca walí. 
\p  
\v 32 Càmita nacái wawàwa wáimaca irí wenàiwica ichùulièriquéera Juan”, cài náimaca nalíwáaca, cáalucáiná nía wenàiwicanái íicha, macáita wenàiwica neebáidacáiná Juan itàanícaté báisíiri iyú Dios inùmalìcuíse.  
\v 33 Iná nacàlidaca Jesús iríni: 
\p —‍Càmita wáalíawa —‍náimaca. Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Càita nacái càmitacué nucàlida piríni cawinácaalí ichùulìaca núa numusúadáanápiná wenàiwica templo ibàacháwalená irìcuíse níái iwéndéeyéica yàasusi —‍íimaca yái Jesúsca. 
\c 12  
\s1 La parábola de los labradores malvados 
\p  
\v 1 Néeseté Jesús yéewáidaca nía comparación iyú. Yá íimaca nalí: “Abéeri asìali idènìacaté ibànacale yàalunáwa uva ibànacalená yàalupiná. Yá ibànaca uva. Néese imànica iwáiná ibànacale itéesebàawa. Yá íicaca íba irìculé imànicaténá utàwi nacáichúa uva ìyacaná yàalupiná, napisùacatalépiná uva ituní. Néese imànicaté chènuníiri capìi naicáidacatáisepiná macáita uva ibànacalená yàalu, ipíchaná cayéedéeri iwàlùacawa néré. Yá imàacaca áibanái icuèyéipiná irí yàasu uva ibànacalená yàalunáca, quéwa iwàwacutá nabànùaca irí yàasu uva ìyacaná yéenápiná yàasu èerita, needácatáipináté ìyacaná. Idécanáami imànica náapicha càiri wawàsi, néese yàacawa náicha áibalépiná.  
\v 2 Néeseté uva yàasu èeri yàanàaca needácaténá uva ìyacaná, yá bànacalé íiwacali ibànùaca yàasu wenàiwicawa néré. Ibànùaca néréni icutácaténá icuèyéi íicha bànacalé íiwacali yàasu uva ìyacaná yéenápiná.  
\v 3 Quéwa níái icuèyéica bànacalé yàaluná náibàacani, nacapèedáidacani, yá nachùulìaca yàacawa náicha, càmita nabànùa yáapicha uva ìyacanáca.  
\v 4 Yá bànacalé íiwacali ibànùaca nàatalé àniwa yàasu wenàiwicawa áibata. Yá náibàacani. Yá namànica icháuná íiwita ìwali. Yá namànica irí báawéeri manuísíwata.  
\v 5 Yá bànacalé íiwacali ibànùaca yàasu wenàiwicawa áibata àniwa. Yá nanúacani. Néesecáwa íiwacali ibànùaca mamáalàacata yàasu wenàiwicawa áibanái àniwa manùbéeyéi. Yá níái icuèyéica uva ibànacalená nacapèedáidaca abénaméeyéi, nanúacaté nacái áibanái. 
\p  
\v 6 “Néeseté yái bànacalé íiwacalica idènìacaté ìiriwa abéerita, yáta máiní cáininéerica yáaniri iicáca. Atata bànacalé íiwacali ibànùaca nàatalé ìiriwa, íimacáiná íináidacawa iríwa yái bànacalé íiwacalica: ‘Báisíta nàapináca nuìri íimiétacanáwa’, íimaca íináidacawa iríwa.  
\v 7 Quéwa níái icuèyéica uva ibànacalená náimacaté nalíwáaca: ‘Yáara bànacalé íiwacalica yéetápinácaalíwa, yásí yàaca uva ibànacalená ìiri iríwa. Ara, wàacuéwa wanúanáni. Yásí wíacata bànacalé íiwacanánái’, náimaca nalíwáaca.  
\v 8 Càita náibàacani, yá nanúacani. Yá náucacaté ichéecami uva ibànacalená yèewíise. 
\p  
\v 9 “Siùca nucàlidacué pirí càinácaalí bànacalé íiwacali imàníinápiná nalí, níái icuèyéicaté bànacalé. Yàanàapiná nàataléwa, yá inúapiná níawa. Néese imàacapiná áibanái icùaca irí uva ibànacalená. 
\p  
\v 10 “Pidécuéca piléeca áiba comparación Dios yàasu profeta itànèericaté Dios inùmalìcuíse. ¿Cánácué càmita peebáida itàacái? Itànàacaté Dios ibànùanápináté israelita icuèrinápiná, quéwa íimaca báawáanápináté naicácani. Càité profeta itànàaca: 
\q1 ‘Níái imàníiyéica íba icapèená, nadéca náucaca abéeri íba méetàuculé náichawa, caná iwènicáiná naicácani. Quéwa Wacuèriná Dios idéca imàacaca máiníiri iwàwacutácawa capìi irípiná yái íba náuquéericaté. 
\q1  
\v 11 Dios imànicáiná cài, íná wàaca Dios irí cayábéeri’, 
\m càité profeta íimaca nùwali”, íimaca yái Jesúsca, icàlidaca nalí iináwanáwa, yái càiride iyúwa íba, israelita icuèrinápináca. 
\p  
\v 12 Néeseté abénaméeyéi néená níái judío íiwacanánáica nawàwa náibàaca Jesús náucacaténáni presoíyéi ibànalìculé, náalíacáináwa icàlidacaté nàwali yái comparaciónca. Càmíirita quéwa nadé náibàacani, cáalucáiná naicáca níái manùbéeyéi wenàiwicaca cayábéeyéica iicáca Jesús. Iná nàacawa Jesús íicha. 
\s1 El asunto de los impuestos 
\p  
\v 13 Néeseté judío íiwacanánái ibànùaca abénaméeyéi fariseo nàacaténáwa Jesús yàatalé, áibanái nacái cayábéeyéi iicáca rey Herodes íiwitáise. Nawàwacaté nasutáca néemìawa Jesús càulenéeri wawàsi ìwali, náalimáidacaténá naicáwani icàlidáanápiná báawéeri iyúni yéewanápiná nacháawàaca iináwaná ìwali romanonái yàasu gobierno íiwacanánái irí.  
\v 14 Yá nàacawa Jesús yàatalé, yá náimaca irí cáimiétaquéeri iyúta: 
\p —‍Pía, yéewáidéerica wenàiwica, wáalíacawa pitàaníca báisíiri iyú, càmita nacái cáalu pía wenàiwica íicha càmicáiná pimàaca áiba wenàiwica caináwanéeyéi iwènúadaca píiwitáise cayábéeri íicha, néese péewáidaca wenàiwica báisíiri iyú nàyacaténá càide iyúwa Dios ichùulìaná nàyaca. Iná picàlida walíni báisíiri iyú ìwali yái wasutéeripináca wéemìawa píawa: ¿Cayábasica wapáyaida wáichawa nía plata iyú níara emperador romanosàiri yàasu gobierno íiwacanánái icuèyéica wàasu cáli, càmicaalí nacái báawasicani? ¿Iwàwacutásica wapáyaidaca wáichawa níara romanoca, càmitasica iwàwacutá wapáyaidaca wáichawa nía? —‍náimaca. 
\p  
\v 15 Quéwa Jesús yáalíacawa càmita báisí nawàwa náalíacawa, nawàwacáita nacháawàaca iináwaná ìwali meedá itàacái ìwalíise. Iná íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué píalimáida piicáwa núa picháawàacaténá nuináwaná ìwali ìwalíise yái núuméerica? Néeni, pitécué nulí moneda nuicácaténáni —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 16 Yá natéca iríni. Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¿Cawiná yéenáiwaná ichanàawa, cawiná nacái íipidená ichanàawa moneda ìwali? —‍íimaca yái Jesúsca. Náimaca irí: 
\p —‍Emperador íipidenáquéi ichanàawa, yéenáiwaná nacái ichanàawa ìwali, yái romano íiwacalináca, icuèrica macái èeri mìnanái —‍náimaca.  
\v 17 Iná Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Pipáyaidacué píichawa emperador plata iyú càide iyúwa ichùulìanácué pipáyaidaca. Pimànicué nacái càide iyúwa Dios iwàwáanácué pimànica —‍íimaca yái Jesúsca. Yá máiní náináidacawa néemìaca manuísíwata Jesús íimáaná, càmicáiná náalimá nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái ìwalíise. 
\s1 La pregunta sobre la resurrección 
\p  
\v 18 Néeseté abénaméeyéi saduceo nàaca naicáca Jesús. Saduceonái náimaca yéetéeyéimiwa càmitasa nacáucàawa áibaalípiná. Saduceonái iwàwacaté wenàiwicanái iicáaníca Jesús iquíniná, íná nasutáca néemìawa Jesús, náalimáidacaténá naicáwani. Yá nacàlidaca irí tàacáisi. Náimaca irí: 
\p  
\v 19 —‍Pía yéewáidéerica wenàiwica, profeta Moisés itànàacaté tàacáisi Dios inùmalìcuíse íiméerica wíacué judíoca iwàwacutáca cài wamànica: Asìali yéetácaalíwa méenibeta, yásí iwàwacutá yéenásàiri yeedáca iríwa yéenásàiri íinumiwa yàacawéetúapináwa yéewacaténá idènìaca úapicha yéenibewa naiquéeyéipiná iyúwa yéetéerimiwa yéenibemi yéewanápiná nàyaca wenàiwica icuèyéipiná yéetéerimiwa yàasu cáli.  
\v 20 Uwé, áibaalíté nàyaca siete namanùbaca yéenánái. Yá nabèeri yeedáca íinupináwa. Yá yéetácawa uícha méenibeta.  
\v 21 Yá iméeréerimi yeedáca úa íinupináwa. Yá yéetácawa uícha méenibeta. Càita nacái iméeréerimi àniwa yeedáca iríwa úa, yá yéetácawa uícha méenibeta.  
\v 22 Càité níái sietéeyéica imanùbaca needáca úa quéwaté méenibecata néetácawa uícha macáita. Néese uétácawa átata náami.  
\v 23 Uwé, báisícaalí yéetéeyéimiwa icáucàacawa áibaalípinátá càide iyúwa áibanái íináidáanáwa, néese ¿càinápinásica unìri náicha níái sietéeyéimica? Càmita náalimápiná náalíacawa macáicáináta náinucaté úa —‍náimaca naicáaníca Jesús iquíniná.  
\v 24 Néese Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Pidécuéca piméeràacawa báisíiri tàacáisi íicha càmicáinácué píalíawa càinácaalí íimáaná Dios itàacái profetanái itànèericaté Dios inùmalìcuíse. Càmitacué nacái píalíawa Dios íiwitáise ìwali, yái yáaliméerica imichàidaca wenàiwica yéetácáisi íicha.  
\v 25 Aibaalípiná yéetéeyéimiwa nacáucàapinácawa, quéwa càmita nacásàapináwa, níái asìanáica, inanái nacái, nàyapinácáiná càiwade iyúwa chènuníiséeyéi ángel ìyáaná càmíiyéica icásàawa.  
\v 26 Aiba wawàsi nacái, piyúunáidacuéca càmita Dios icáucàidapiná wenàiwica áibaalípiná, quéwa pidécuéca piléeca cuyàluta profeta Moisés itànèericaté Dios inùmalìcuíse, íná ¿cánácué càmita píalía péemìaca càinácaalí íimáaná? Moisés ibàlùacatéwa Dios íipunita mawiénita maléenéeri àicu irí yeeméericawa quichái iyú, yá Dios íimacaté Moisés irí: ‘Núacata yái Dios icuèrica Abraham, Isaac nacái, Jacob nacái’, càité íimaca yái Diosca.  
\v 27 ¡Dios càmita icùa yéetéeyéimiwa ichéeca meedá! ¡Néese Dios icùaca cáuyéi wenàiwica! Iná iwàwacutácué píalíacawa cáuca nía Dios yáapicha, níái Abraham, Isaac, Jacob nacái, éwita néetácáanítatéwa madécaná camuí ipíchawáiseté Moisés ìyaca. Iná yéewa wáalíacawa Dios icáucàidáanápiná yéetéeyéimiwa áibaalípiná. Pidécuéca piméeràacawa máiní déeculé báisíiri tàacáisi íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El mandamiento más importante 
\p  
\v 28 Abéeri néená níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu yéemìacaté saduceonái isutáaná yéemìawa Jesús, yá nacái yáalíacawa Jesús icàlidacaté nalíni cayábéeri iyú. Néese yàacawa Jesús yàatalé, yá isutáca yéemìawa Jesús: 
\p —‍Nàyaca madécaná wawàsi Dios ichùulièrica wamàníinápináca. ¿Càiríiná náicha máiníiri cachàinica náicha canánama wamàníinápiná? —‍íimaca.  
\v 29 Néese Jesús íimaca irí: 
\p —‍Yái Dios ichùulìanáca máiníirica cachàinica náicha canánama wamàníinápiná cài íimaca: ‘Péemìacué, píacué israelitaca. Iyaca abéerita Wacuèrinásàiri, yái Wacuèriná Dios.  
\v 30 Cáininá piicáca Picuèrináwa Dios macái piwàwalìcuísewa, macái picáuca iyú nacáiwa, macái píiwitáise iyú nacáiwa, macái pichàini iyú nacáiwa’, cài íimaca yái Dios ichùulìanáca máiníirica cachàinica náicha canánama wamàníinápináca.  
\v 31 Yá pucháibáaná tàacáisi Dios ichùulìanáca máiníiri cachàinica náicha canánama wamàníinápiná cài íima: ‘Cáininá piicáca áibanái wenàiwica càide iyúwa cáinináaná piicáca píawawa’, cài íimaca yái Diosca. Canáca áiba tàacáisi cachàiníiri náicha níái pucháiba tàacáisica —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 32 Néese yái yéewáidéerica wenàiwica templo irìcu íimaca Jesús irí àniwa: 
\p —‍Cayábéeri yái picàlidéerica walí, pía yéewáidéerica wía. Pidéca picàlidaca walí báisíiri iyúni. Iyaca abéerita Dios. Canácata íicha áiba.  
\v 33 Yá nacái cáininácaalí waicáca Dios macái wawàwalìcuísewa, macái wáiwitáise iyú nacáiwa, macái wachàini iyú nacáiwa, yá nacái cáininácaalí waicáca áibanái wenàiwica càide iyúwa cáinináaná waicáca wíawawa, yásí máiní cawènica Dios iicácani náicha macái pìrái íiwitáaná wanuéyéica Dios irí iyúwa sacrificio, macái ofrenda íiwitáaná nacái wamàaquéerica Dios irí neemácaténá sacrificio altar íinata —‍íimaca yái yéewáidéerica wenàiwica templo irìcu. 
\p  
\v 34 Cayábaca Jesús yéemìaca icàlidáanácani, yái yéewáidéerica wenàiwica icàlidacáináténi cáalíacáiri iyú, íná Jesús íimaca irí: 
\p —‍Yá batéwata pimàaca Dios icùaca pía —‍íimaca yái Jesúsca. Néese cáaluca macáita níái Jesús yùuwideca. Càmita nawàwa nasutáca néemìawa quirínamani, yái Jesúsca, náalimáidacaténá naicáwani, yéewanápiná nacháawàaca iináwaná ìwali itàacái ìwalíisewa. Cáaluca nasutáca néemìawani, ipíchaná báica nía nacái wenàiwicanái yàacuésemi. 
\s1 ¿De quién desciende el Mesías? 
\p  
\v 35 Idècunitàacá Jesús yéewáidaca wenàiwicanái templo irìcu, yá íimaca nalí: 
\p —‍Níara yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu càmita néewáida nía macái tàacáisi iyú Dios itàacái icàlidéerica Mesías ìwali, yái Picuèrinápinácuéca Dios ibànuèripinácuéca pirí, píacué judíoca. Náimacáita rey David itaquérinámicani. Quéwa rey David íimacaté áiba wawàsi nacái Mesías ìwali.  
\v 36 Espíritu Santo imàacacaté David itànàaca yái tàacáisica: 
\q1 ‘Nucuèriná Dios íimacaté Nuíwacali irí: Píawinawa nuéwápuwáise picùacaténá núapicha macáita, idècunitàacá numawènìadaca píicha macái piùwidenáiwa, íimaca yái Diosca’, 
\m càité íimaca yái Davidca. 
\p  
\v 37 Yái rey David íimacaté Mesías ìwali ‘Nuíwacali’, íná éwita rey David itaquérinámicáanítani, yái Mesíasca, càicáaníta iwàwacutá náimaca ìwali rey David Iiwacali nacáicani —‍íimaca yái Jesúsca, icàlidaca nalí iináwanáwa, yái Mesíasca. 
\s1 Jesús acusa a los maestros de la ley 
\p  
\v 38 Idècunitàacá Jesús yéewáidaca nía, yá íimacaté nalí: “Piicácué píichawa níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu. Picácué pìyaca càide iyúwa nàyáaná. Casíimáica nèepunícawa nanáawani cáaléeri yáapichawa, náasáidacaténá nadéca néewáidacawa madécaná èeri, nayúunáidacáiná casíimáica Dios iicáca nía. Nawàwa wenàiwicanái itàidaca nía cáimiétaquéeri iyú bamuchúamibàa yàcalé manùbéeyéi wenàiwica naicácaténá nía.  
\v 39 Máiní nawàwa náawinacawa cayábéeri yàalubáisi íinata cáimiétacanéeyéi wenàiwica yáawinacatáicawa macái wenàiwica yàacuésemi judíonái yéewáidacàalu irìcu. Nacutá nacái cayábanaméeyéi yàalubáisi cáimiétacanéeri yáawinacatáicawa macái wenàiwica yàacuésemi nayáacaténá nayáacaléwa náapicha, yéewacaténá áibanái naicáca nía iyúwa máiníiyéica cachàinica.  
\v 40 Níái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu nayéedùaca nacái nacapèemi, nàasumi nacái, náicha níái catúulécanéeyéi inanái inìrimi yéetéeyéimicawa íicha. Néese nasutáca Dios íicha déecuíri iyú, yéewacaténá áibanái iyúunáidaca cayábaca náiwitáise. Níacata Dios yùuwichàidéeyéipiná cachàiníiri iyú náicha áibanái cabáyawanéeyéica”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 La ofrenda de la viuda pobre 
\p  
\v 41 Aiba èerité Jesús yáawinacawa templo irìcu, abéemàalé ofrenda yàalu íicha wenàiwica iwàlùadacataléca plata namàaquéerica Dios irí. Yá iicáca wenàiwicanái irìadaca yàasu platawa ofrenda yàalu irìculé namàacacaténáni Dios irí. Yá iicáca madécaná càasuíyéi nalìadaca néré manùba plata.  
\v 42 Néese inanái yàanàaca néré, catúulécanéechúa, inìrimi yéetéechúamicawa íicha. Yá ulìadaca moneda ofrenda yàalu irìculé, pucháiba moneda cobréeyéi púubéeyéi, càmíiyéica máiní cawènica.  
\v 43 Néese Jesús imáidaca yàataléwa yéewáidacalénáiwa. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué cayába, úái manìríichúami catúulécanéechúaca udéca umàacaca ùasu ofrendawa Dios iiquéeri iyúwa manuíri iwèni náicha canánama yúuquéeyéica plata ofrenda yàalu irìculé.  
\v 44 Macáita níái áibanái nàacaté ichàbéericawa meedá, máisibáwanáita nàasu cawèníiri íichawa, quéwa úái catúulécanéechúaca, udéca umàacaca ofrenda Dios irí macáita yái udènièrimica uwènìanápináca uyáacaléwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\c 13  
\s1 Jesús anuncia que el templo será destruido 
\p  
\v 1 Jesús imusúacatéwa templo íicha, yá abéeri yéewáidacalé íimaca irí: 
\p —‍Wáiwacali, ¡piicácáwa níái templo yàasu íba cayábanaméeyéica, nía nacái capìi manuínaméeyéica, cayábanaméeyéi iicácanáwa templo itéeséeyéica! —‍íimaca.  
\v 2 Quéwa Jesús íimaca irí: 
\p —‍Péemìa cayába yái núuméeyéica pirí ìwali, níái capìi manuínaméeyéica. Aibaalípiná canácata capìi yàasu íba yáawinéeripinácawa áiba íba íinata. Macáita níái capìi templo itéeséeyéica namáalàapináta nacáiwa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Señales antes del fin 
\p  
\v 3 Néeseté Jesús yàacawa yéewáidacalénái yáapichawa dúli néré íipidenéechúa Olivos, íimáanáca olivo inàlimaná. Uái dúli ìyéechúaca abéemàise templo íicha. Yá Jesús yáawinacawa. Néese Pedro, Santiago nacái, Juan nacái, Andrés nacái nàacawa yàatalé méetàucuta áibanái íicha.  
\v 4 Nasutáca néemìawa Jesús càicaalínápinácaalí ichàbawa yái wawàsi Jesús icàlidéericaté nalí templo ìwali, càinácaalí iyú nacái nadépináté náalíacawa templo imáalàanápinácatéwa mesúnamáita. 
\p  
\v 5 Néese Jesús íimaca nalí: “Piicácué píichawa cayába ipíchaná áibanái ichìwáidacuéca pía ipíchawáise èeri imáalàapinácawa.  
\v 6 Manùbacáiná wenàiwica nàanàapiná icàlidéeyéipiná ichìwawa. Náimapiná núacasa níata. Yá nacàlidapiná nachìwawa. Càipiná náimaca: ‘Núacata yái Mesíasca, íipidenéerica Jesucristo, israelita icuèrinápináca’, càipiná náimaca namànica nachìwawa. Yá nachìwáidapiná manùba wenàiwica. 
\p  
\v 7 “Picácué cáalu piwàwa péemìapinácaalícué áibanái itàaníca ùwicái iináwaná ìwali, namàníinása ùwicái mawiénita, déecubàata nacái. Càita iwàwacutá namànica, quéwa càmitàacá imáalàapináwa yái èeriquéi.  
\v 8 Manùbacáiná áiba cáli néeséeyéi ipéliapiná áiba cáli néeséeyéi íipunitawa, áibanái gobierno namànipiná ùwicái áibanái gobierno íipunitawa. Yá canánama cáli icusúapinácawa. Yá nacái manùbéeyéi wenàiwica néetápináwa máapicái iyú. Quéwa macáita yái yùuwichàacáisica, yátanica idàbáanéeri yùuwichàacáisica meedá, càide iyúwa inanái idàbacaalí ùuwichàacawa ùasu èeri umusúadacaténá iicá èeri. 
\p  
\v 9 “Piicácué píichawa áibanáicáiná judíonái náibàapinácué píawa nacháawàacaténácué piináwaná ìwali nàyacàle icuèrinánái iríwa. Aibanái icapèedáidapinácué píawa judíonái yéewáidacàalu irìcu. Yá áibanái náibàapinácué píawa nacháawàacaténá piináwaná ìwali càmíiyéi judío icuèrinánái irí, reynái irí nacáiwa peebáidacáinácué nutàacái. Càipiná Dios imàacacué namànica pirí, yéewanápiná picàlidaca nalí nutàacái.  
\v 10 Ipíchawáise imáalàapinácawa yái èeriquéi, yá iwàwacutápiná macái èeri mìnanái yéemìaca nutàacái cayábéeri.  
\v 11 Néenialípiná náibàapinácué píawa nacháawàacaténácué pía náiwacanánái iríwa, quéwa picácué achúma píináidacawa piwàwawa ìwali càinácaalí iyú píalimá picàlidaca nalí nutàacái. Pibàlùapinácué náipunita, yá picàlidacué nalí càinácaalí tàacáisi Dios ichùulièripinácuéca picàlidaca nalí, càmicáinácué picàlidapiná nalí pìasu tàacáisiwa meedá, néese picàlidapinácué nalí nutàacái Espíritu Santo imàaquéeripinácuéca píalíacawa.  
\v 12 Néenialípiná wenàiwicanái nacháawàapiná néenánáisíwawa áibanái irí, néenánái néetáanápináwa neebáidacáiná nutàacái. Aibanái nacái nasèenái nacháawàapiná néenibewa néetáanápináwa neebáidacáiná nutàacái. Aibanái néenibe nacái nawènúadapiná náiwitáisewa nasèenái íichawa, yá nanúaca nasèenáiwawa.  
\v 13 Macái èeri mìnanái báawacuéca naicápiná píawa peebáidacáiná nutàacái, quéwa cawinácaalí yeebáidéeyéica nutàacái mamáalàacata àta néetácatalétawa, níacata nuwasèeyéipiná Dios yàasu yùuwichàacáisi íichawa. 
\p  
\v 14 “Aibaalípiná piicápinácué wenàiwica imànica áiba báawéeri casaquèeri wawàsi templo irìcu, aléde càmicataléca Dios imàaca wenàiwica imànica càiri wawàsi, casacàacaténá imànica templo Dios íicha —‍píacué iléeyéica yái tàacáisica, péemìacué cayábani—‍íná piicápinácaalícué yái wenàiwica ìyaca néré, yásí macáita wenàiwica ìyéeyéica chái Judea yàasu cáli iwàwacutá napìacawa dúli inàliméeri nérépiná.  
\v 15 Cawinácaalí wenàiwica iyamáidéeyéicawa ìyaca icapèe ipùata sàabadéeri íinatawa néenialípiná, iwàwacutá càmita nèepùa nawàlùacawa nacapèe irìculéwa needácaténá nàasuwa ipíchawáise napìacawa Jerusalén ìyacàlená íicha.  
\v 16 Cawinácaalí ìyéeyéica manacúaliré, iwàwacutá càmita nèepùawa nacapèe néréwa, ibatàa needáanápiná nabàlewata, iwàwacutá càmita nèepùawa ipíchawáise napìacawa Jerusalén ìyacàlená íicha.  
\v 17 ¡Nàuwichàapinácawa manuísíwata cawinácaalí inanái idéerìcuíyéica, nía nacái inanáica yèeyéica quìrasìi ìira ìinisi!, càmicáiná náalimá napìacawa ráunamáita, naicápiná nacái néenibewa nàuwichàacawa.  
\v 18 Pisutácué Dios íicha ipíchanácué iwàwacutá pipìacawa unìabépi, máinícáinácué càulenáca pìacawa.  
\v 19 Néenialípiná wenàiwicanái yùuwichàapinácawa báawanama. Canácaté áiba yùuwichàacáisi báawéeríwanái íicha, Dios idàbacatáiseté yái èeriquéi, àta siùca nacáide. Càmíiripináta nacái áiba yùuwichàacáisi báawéeríwanái íicha càiripináta chái èeri irìcu.  
\v 20 Càmicaalí Wacuèriná Dios imàaca maléenéeripinátáni yái yùuwichàacáisica, yásí macái èeri mìnanái yéetápinácawatá. Quéwa Dios idéca imàacaca maléenéeripinácani cáininácáiná iicáca yàasu wenàiwicawa, níái wenàiwica Dios yeedéeyéica yàasunáipináwa. 
\p  
\v 21 “Néese néenialípiná áibanái íimapinácué piríwa: ‘Aquialécué, piicáca chácata ìyaca yái Mesíasca’, càipiná náimaca; áibanái nacái náimapinácué piríwa: ‘Piicácué Mesías ìyaca néré, yái judío icuèrináca’, càipiná náimaca. Quéwa picácué peebáida nalíwani.  
\v 22 Manùbacáiná cachìwéeyéi yàanàapináca, icàlidéeyéipiná ichìwawa, náimapiná Mesíascasa nía, judío icuèrinápiná; áibanái iwicùlidéeyéi nacái nàanàapiná icàlidéeyéi ichìwawa. Náimapiná natàaníinása Dios inùmalìcuíse. Namànipiná yái càmíirica wenàiwica idé imànica. Càipiná náasáidaca nachàiniwa nachìwáidacaténá èeri mìnanái. Náalimáidapiná nachìwáidaca Dios yàasu wenàiwica, Dios yeedéeyéica yàasunáipináwa. Càmicaalí Dios yàasunái iicá íichawa cayábani, yásí cachìwéeyéi náalimá nachìwáidaca nía nacái.  
\v 23 Iná ¡piicácué píichawa cayábani! Nudéca nucàlidacuéca piríni, macáita yái iwàwacutéericuéca píalíacawa ipíchanácué nachìwáidaca pía. Nudéca nùalàacuéca pía náicha, ipíchawáise ichàbapinácawa”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 El regreso del Hijo del hombre 
\p  
\v 24 Jesús íimacaté nalí àniwa: “Néenialípiná idécanáami ichàbacawa yái yùuwichàacáisica, yá catápináca èeri, quéeri nacáiwa càmita amalá icànaca.  
\v 25 Dùlupùta nacái nacaláapináwa chènuníise. Yásí cachàiníiyéi wawàsi ìyéeyéica chènuniré nacusúacawa macáiwa.  
\v 26 Néese macái èeri mìnanái iicápiná núa, núa asìali Dios néeséerica, nùanàapiná acalèe yèewíise cachàiníiri nuíwitáise iyúwa, nucamaláná mèlumèluíri irìcuwa nucùacaténá macáita.  
\v 27 Nubànùapiná nùasu ángelnáiwa, yá nàwacáidapiná nulí nùasunái nuedéeyéica èeri mìnanái yèewíise àta alénácaalí nàyaca macái cáli imanùbaca chái èeri irìcu. 
\p  
\v 28 “Péemìacué cayába comparación higuera yéetaná ìwali: Càisinàacaalí higuera yàana, yá imusúadacaalí ibáináwa, yá píalíacuécawa mawiénica camuí.  
\v 29 Càita nacái piicápinácaalícué ichàbacawa macáita yái nucàlidéericuéca pirí ìwali, yásí píalíacuécawa mawiénica núa, nùanápináwa néese àniwa, núa asìali Dios néeséerica, càide iyúwa wenàiwica ibàlùacaalíwa capìi inùma irìcu, iwàlùanápináwa capìi irìculé.  
\v 30 Péemìacué cayábani, macáita yái siùquéerica tàacáwa nucàlidacuéca pirí ìwali, macáita ichàbáanápinácawa ipíchawáise néetácawa macáita wenàiwica ìyéeyéipináca néenialíwa.  
\v 31 Yái capìraléeri cáli, èeriquéi nacái namáalàapinácawa áiba èeriwa, néese nutàacái càmita imáalàapináwa. Macáita ichàbapinácawa càiwade iyúwa nucàlidáanácué piríni. 
\p  
\v 32 “Quéwa canácata yáaliériwa chácatáinápinácaalí yái èerica, chènuníiséeyéi ángelnái nacái càmita náalíawa, núa nacái Dios Iirica, càmita núalíawa chácatáinápinácaalí yái èerica, hora nacái. Abéericata Núaniri Dios yáaliériwa. 
\p  
\v 33 “Iná picùacué pìyacani, yái èeripináca, pisutácué nacái Dios íicha, càmicáinácué píalíawa chácatáinápinácaalí nuénáiwaná yàanàaca.  
\v 34 Péemìacué comparación: Nuénáiwanápiná ìyaca càide iyúwa asìali yàacaalíwa ipáchiacaténá déeculé. Ipíchawáise imusúacawa icapèe íichawa, yá imáidaca yàasu wenàiwicanáiwa. Yá ichùulìaca nacùanápiná icapèe, yàasu nacái. Macái icàlida nalí náibaidéeripináca. Yá ichùulìaca yàasu wenàiwicawa icuèripiná capìi inùma ipíchaná iimáca, ituíyàanápiná mamáalàacata àta náiwacali yàanàacataléta àniwa.  
\v 35 Iná núumacué pirí, picùacué cayába nùanàaca àniwa, càmicáinácué píalíawa nuénáiwaná, núa ìyéerica càide iyúwa capìi íiwacali, chácatáinápinácaalí nùanàaca àniwa, nùanàapinácaalí táicalé, càmicaalí nacái catá bamuchúami, càmicaalí nacái cawámai itàacaalí, càmicaalí nacái mapisáita.  
\v 36 Picùacué cayába nùanàaca ipíchanácué nuèpùapinácaalí nùanàaca àniwa, yáta nùanàacuéca pía meedá càmíiyéica íibaida nulí cayába, càide iyúwa wenàiwica iiméeyéica meedá.  
\v 37 Yái núuméericuéca pirí, núuma nacái macáita nùasu wenàiwica iríwa: Picùacué cayába nùanàaca àniwa”, íimaca yái Jesúsca. 
\c 14  
\s1 Conspiración para arrestar a Jesús 
\p  
\v 1 Iwàwacutácaté pucháiba èeri ipíchawáise judíonái yàasu culto íipidenéeri Pascua, nayáacaalíté pan càmíiri idènìa levadura. Sacerdote íiwacanánái, áibanái nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu nacutáca càinápinácaalí iyú yéewanápiná náibàaca Jesús ibàacanéeri iyú nanúanápináni.  
\v 2 Abénaméeyéi náimaca: 
\p —‍Iwàwacutá càmita wáibàani Pascua yàasuná culto yaalí, ipíchaná calúaca wáapicha níái manùbéeyéi wenàiwicaca, ipíchaná namànica ùwicái yàcalé irìcu —‍náimaca. 
\s1 Una mujer derrama perfume sobre Jesús 
\p  
\v 3 Jesús yàacatéwa Betania ìyacàlená néré, yá iwàlùacawa Simón icapèe irìculé, yái Simón ichùnièricatéwa cháunási lepra íicha. Néese idècunitàacá Jesús ìyaca mesa idaní iyáacaténá iyáacaléwa, yá abéechúa inanái yàanàaca itéechúaca catùa ucáapi irìcuwa, abéechúa catùa cawèníiri íba alabastro icatùalená, ipuniéchúawa séenási pumèníiri isàni iyú, íipidenéeri nardo, máiníiri cawènica. Yá ubacáca catùa inùma, yá ùucùaca séenási Jesús íiwita ìwali, yái séenási pumèníirica isàni.  
\v 4 Néese abénaméeyéi néená níái ìyéeyéica néeni, yá calúaca nía ìwalíise yái umàníináca. Náimaca nalíwáaca: 
\p —‍Máiní báawéeriquéi úucáanáca meedá yái pumèníirica isàni cawèníirimica.  
\v 5 Yái pumèníirica isàni iwèníiri trescientos ichàbaníiseta denario, cawèníiyéi plata abéeri camuí iwènicatái. Iná ¿cánácáwa càmita uwéndani ùacaténá iwènináami catúulécanéeyéi irí? —‍náimaca nalíwáaca. Yá nacuísaca náichawa úái inanáica.  
\v 6 Quéwa Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Pimàacacué umànica càide iyúwa uwàwáaná. Picácué pisàiwica ulí wawàsi. Udéca umànica nulí cayábéeri.  
\v 7 Catúulécanéeyéi wenàiwica nàyacuéca pèewi càiripináta, íná yéewa píalimá piyúudàaca nía càinácaalí èeri piwàwacatáicatacué piyúudàaca nía. Núa quéwa càmíirita ìyapiná píapichacué càiripináta chái èeri irìcu.  
\v 8 Uara inanáica udéca umànica nulí yái cayábéerica úaliméerica umànica. Udéca ùucùaca nùwali perfume nusànipiná ipíchawáise nuétácawa, yéewanápiná nabàlìaca núa, càide iyúwa judíonái imàníiná yéetéeyéimiwa irí.  
\v 9 Péemìacué cayába, àta alénácaalí wenàiwica nacàlidaca nutàacái chái èeri irìcu, yái tàacáisi íiméerica nuwasàaca wenàiwica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha, yásí nacái nacàlidaca uináwaná ìwali càinácaalí iyú úái inanáica umàníináté nulí cayábéeri. Càipiná nawàwalica úawa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Judas traiciona a Jesús 
\p  
\v 10 Néeseté Judas Iscariote, abéeri néená níái docéeyéica imanùbaca Jesús yéewáidacaléca, yàaca itàaníca sacerdote íiwacanánái yáapicha, itéenápiná nía Jesús yàatalé náibàacaténáni.  
\v 11 Níái sacerdote íiwacanánáica néemìacaalíni, yá máiní casíimáica nawàwa. Yá nacàlidaca Judas irí nàanápináté irí plata itéenápináca nía Jesús yàatalé náibàacaténáni. Néese Judas idàbaca icutáca wawàsi càicaalínácatáipináta yáalimá itéca nía Jesús yàatalé náibàacaténáni. 
\s1 La Cena del Señor 
\p  
\v 12 Idàbáanéeri èeri yàanàacaté judíonái yàasu culto yaalí íipidenéerica Pascua nayáacaalíté pan càmíiri idènìa levadura. Yáté èerica nanúacaté oveja wàlisài iyúwa sacrificio càide iyúwaté náiwitáise ìyáaná nayáacaténá oveja iiná Pascua yàasuná culto yaalí. Yáté èerica Jesús yéewáidacalénái isutáca yéemìawani. Náimaca irí: 
\p —‍¿Alénásica piwàwa wàacawa wachùnìacaténá piyáapiná nacáiwa yàacàsi Pascua pinéerica piyáacaténáni wáapicha? —‍náimaca irí.  
\v 13 Iná Jesús imáidaca yàataléwa pucháiba yéewáidacaléwa ibànùacaténá nía. Yá íimaca nalí: 
\p —‍Pìacuéwa Jerusalén ìyacàlená irìculé. Abéeri asìali íipunitáidapinácué píawa, itéerica úni catùalìcu. Pìacuéwa yáamiwáise,  
\v 14 àta iwàlùacatalétawa capìirìculé, néese píimacué capìi íiwacali irí: ‘Yáara Yéewáidéerica wía iwàwaca isutáca yéemìawa pía alénácaalí capìi imàdáaná ìya iyáacatáipiná iyáacaléwa Pascua pinéerica yéewáidacalénái yáapichawa’, píimacué irí.  
\v 15 Néese yáasáidapinácué piríwani, capìi imàdáaná manuíri ìyéerica chènunibàa cáli inàni íicha, nachùnièrica cayába. Pichùnìacué walíni néré wayáapiná Pascua piná —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 16 Néese nàacawa Jesús íicha níái yéewáidacaléca, yá nawàlùacawa Jerusalén ìyacàlená irìculé. Yá nàanàaca macáita càide iyúwa Jesús íimáanáté nalí. Néese nachùnìaca yàacàsi Pascua pinéerica.  
\v 17 Néeseté catáca yàacawa, yá Jesús yàanàaca néré doce namanùbaca yéewáidacalé yáapichawa.  
\v 18 Néese idècunitàacá nayáaca nayáacaléwa mesa iwéré, Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Péemìacué cayába, abéeri péenácué, iyéerica iyáacaléwa núapicha siùcade, itépiná nùuwidenái náibàacaténá núa —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 19 Yá idàbaca achúmaca nawàwa, íná nadàbaca nasutáca néemìawani abéerinamata. Náimaca Jesús irí: 
\p —‍¿Núasica? —‍náimaca.  
\v 20 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Abéeri péenácué docenácué pimanùbaca pía, yái yáapúadéerica pan núapicha quírápieli irìculé, yácata itéeripináca nùuwidenái náibàacaténá núa.  
\v 21 Báisíta núa, asìali Dios néeséerica, nuétápinácawa càide iyúwaté profetanái itànàanáté tàacáisi nùwali Dios inùmalìcuíse; quéwa ¡máiníiripiná yùuwichàacawa yái asìalica itéeripináca nùuwidenái náibàacaténá núa! Cayába cachàinitésica irítáni càmicaalíté imusúa iicáca èeritá —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 22 Néese idècunitàacá nayáaca nayáacaléwa, Jesús yeedáca pan icáapi irìculéwa, yá yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái panca. Néese isubèriadacani, iwacùaca nalíni. Iimaca nalí: 
\p —‍Peedácué piyáawani, yácata nuiná yái —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 23 Néese yeedáca copa icáapi irìculéwa, abéechúa copa idènièchúa irìcuwa uva ituní. Yá yàaca Dios irí cayábéeri ìwali yái uva ituníca. Néese ichàbáida nalíni, yá macáita nàiracani.  
\v 24 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Yái uva ituníca, yácata nuíraná imusuéripinácawa nuíchawa cruz ìwali manùbéeyéi wenàiwica irípináwa, imàaquéeri nacái báisíiricani yái wàlisài wawàsi Dios imàníirica wenàiwicanái yáapicha iwasàacaténá níawa Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.  
\v 25 Péemìacué cayába, càmita nuèpùa nuìrapináca quirínamani yái uva ituníca àta áiba èeripiná nuìracataléta wàlisài uva ituní yàcalé irìcu Dios icùacataléca macáita chènuniré —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús anuncia que Pedro lo negará 
\p  
\v 26 Néeseté idécanáami nacántàaca salmos, yá nàacatéwa dúli nérépiná íipidenéechúa Olivos, íimáanáca olivo inàlimaná.  
\v 27 Jesús íimaca nalí: 
\p —‍Macáitacué piwènúadapiná nuícha píiwitáisewa, yá pimàacapinácué núa abéerita, càide iyúwaté Dios yàasu profeta itànàaná tàacáisi Dios icàlidéericaté nùwali. Dios íimacaté: ‘Nunúapiná yái icuèrica nupìra ovejanáiwa, néese nupìra ovejanái napìapiná nacàlàlìacawa’, íimacaté yái Diosca.  
\v 28 Quéwa idécanáami numichàacawa yéetácáisi íicha, yásí nùacuéwa pipíchalé Galilea yàasu cáli néré, yá nuípunitáidapinácué pía néréwa —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 29 Néese Pedro íimaca irí: 
\p —‍Ewita macáita áibanái iwènúadacaalí píicha íiwitáisewa, càicáaníta càmita numànipiná cài —‍íimaca yái Pedroca.  
\v 30 Jesús íimaca irí: 
\p —‍Péemìa cayába, yáta catáquéi, ipíchawáise cawámai itàaca pucháibáaná yàawiríapiná, yá pimànipiná pichìwawa máisiba yàawiría, píimapiná càmitasa píalía nùwali, ipíchaná nanúaca pía núapicha —‍íimaca yái Jesúsca.  
\v 31 Quéwa Pedro íimaca irí cachàiníiri iyú mamáalàacata: 
\p —‍Ewita iwàwacutácaalí nacái nuétácawa píapichawa, càicáaníta càmita nucàlida nuchìwawa càmíinása núalía pìwali —‍íimaca yái Pedroca. Yá macáita níái áibanái cài náimaca nacái Jesús irí. 
\s1 Jesús ora en Getsemaní 
\p  
\v 32 Néeseté nàanàaca bànacalé inàlima néré íipidenácataléca Getsemaní. Yá Jesús íimaca yéewáidacalénái iríwa: 
\p —‍Píawinacuéwa chái idècunitàacá nùaca néré nusutáca núawawa Dios íicha —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 33 Yá itéca yáapichawa Pedro, Santiago nacái, Juan nacái. Yá Jesús idàbaca icalùadacawa báawanama, máiní achúmaca iwàwa íináidacawa icalùniwa.  
\v 34 Yá íimaca nalí: 
\p —‍Máiní achúmaca nuwàwa nuínáidacawa nuwàwalìcuísewa càide iyúwa wenàiwica iwàwéeri yéetácawa aquialéta. Chátacué píara. Picácué piimá pìyaca —‍íimaca nalí. 
\p  
\v 35 Néese Jesús isirùacawa napíchalé achúmáanata. Jesús yúuwàa irìacawa inùmáawawa cáli iwéré. Yá isutáca Dios íicha wawàsi asáisí cayábacaalí iwasàanápiná Jesús yùuwichàacáisi íicha, yái yùuwichàacáisica yàanèeripinácatéwa ìwali mesúnamáitaté.  
\v 36 Càité Jesús isutáca yáawawa Dios íicha: “Núaniri, píacata yáaliméerica imànica macái wawàsi. Iná piwasàaca núa íicha yái nùuwichàanápinácawa yàanèeripinácawa nùwali siùcade; quéwa, càmicaalí cayábani yái piwasàanáca núa, yá picá pimàni càide iyúwa nuwàwáaná, néese pimàni càide iyúwa piwàwáaná”, íimaca isutáca Dios íicha yái Jesúsca. 
\p  
\v 37 Néese yèepùacawa yéewáidacalénái yàataléwa. Yá yàanàaca nía iiméeyéicáita. Néese íimaca Pedro irí: 
\p —‍Simón, ¿cáná piimá? ¿Cáná càmita yéewa picawàacawa ibatàa abéeri horapiná?  
\v 38 Picácué piimá pìyaca, pisutácué nacái píawawa Dios íicha yéewacaténácué pimawènìadaca píichawa báawéeri, Satanáscáiná yáalimáidapinácué pía pimàníinápiná pibáyawanáwa. Piwàwacuéca pimànica càide iyúwa nuwàwáaná, quéwa machawàacáicatacué piiná meedá —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 39 Néese Jesús yèepùa yàacawa náicha àniwa. Yá yèepùa isutáca Dios íicha càide iyúwa idéenáté isutácáwaca.  
\v 40 Néese yèepùacawa yéewáidacalénái yàataléwa àniwa, yásí yàanàaca nía iiméeyéicáita àniwa, máinícáiná cadapùleca nía báawanama. Idécanáami icawàidaca nía, yá báica naicáca níawawa iwéré.  
\v 41 Yá Jesús yèepùa iwènúacawa náicha àniwa, yá isutáca yáawawa Dios íicha àniwa. Néese yèepùa yàacawa nàatalé àniwa máisiba yàawiríanápiná. Yá Jesús íimaca nalí: 
\p —‍¿Cánácué piimá pìyaca? ¿Cánácué piyamáidacáitacuéwa meedá nacái? Pidécuéca piimáca, íná pimichàacuéwa, nuénáiwanácáiná idéca yàanàaca presocatáipináca namànica núa namàacacaténá cabáyawanéeyéi wenàiwica inúaca núa, núa asìali Dios néeséerica.  
\v 42 Pimichàacuéwa, wàanácuéwa; áca néese yái asìalica itéerica nùuwidenái náibàacaténá núa —‍íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Arrestan a Jesús 
\p  
\v 43 Idècunitàacá Jesús itàaníca, yáté Judas yàanàaca, yái abéeri yéewáidacaléca, docenámica nía. Yàanàaca madécaná wenàiwica yáapicha cacáapisèeyéi. Natéca espada machete nacáiri, wacàba nacái áiba. Sacerdote íiwacanánái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, judío íiwacanánái nacái nabànùacaté wenàiwica Judas yáapicha íibèeyéipináca Jesús.  
\v 44 Judasca, yái itéeripinácaté Jesús yùuwidenái náibàacaténáténi, icàlidacaté nalíni quéechacáwa càinápinácaalí iyú yáasáida Jesús. Càité Judas íimaca nalí quéechatécáwa: “Yái asìali nutàidéeripináca, nusùsuèripináca nacái inàni ìwali, yácata Jesús. Iná píibàacuéni, pitécué pìacawa cachàiníiri iyúni”, càité íimaca nalí yái Judasca.  
\v 45 Ináté Judas yàacawa Jesús yàatalé. Yá íimaca Jesús irí: 
\p —‍¡Nuíwacali! —‍íimaca yái Judasca. Néese Judas isùsùaca Jesús inàni ìwali càide iyúwa judío íiwitáise ìyáaná natàidáaná wenàiwica cáininéerica naicáca.  
\v 46 Néese níái manùbéeyéi wenàiwicaca náibàaca Jesús, nacùacani presoíri iyú. 
\p  
\v 47 Quéwa abéerita néená níái yéewáidacaléca ìyéeyéica néré Jesús yáapicha iwatàaca yàasu espada machete nacáiriwa. Yá yáalimáidaca ipéliacatatá, yá inúacatatá abéeri asìali ìwali espada iyú, quéwa isasàacáita meedá yùuwi abéemàa, yái sacerdote íiwacaliná yàasu wenàiwicaca.  
\v 48 Néese Jesús isutáca yéemìawa níái wenàiwicaca: 
\p —‍¿Cánácué pìanàa nùatalé cacáapisàiwaca espada machete nacáiri, wacàba nacái píibàacaténácué núa presoíri iyúpiná càide iyúwa piicáaná cayéedéerimi? Càmitacué iwàwacutá cài pimànica, càmicáinácué nupéliapiná píipunita.  
\v 49 Macái èeri imanùbaca, nùyacatécué pèewi idècunitàacá nuéwáidaca wenàiwica templo irìcu, yá càmitatécué píibàa núa néenibàa. Quéwa píalimácué píibàaca núa siùcade yéewanápiná macáita ichàbacawa càide iyúwaté profetanái itànàaná tàacáisi nuináwaná ìwali Dios inùmalìcuíse —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 50 Néese macáita Jesús yéewáidacalénái namàacaca Jesús abéerita néré. Yá napìacawa.  
\v 51 Núa Marcos quéwa, ùuculìiricaté núa, nùacatéwa Jesús yáamiwáise. Nudènìacaté nùwaliwa manuíri wáluma meedá, núuquéericaté nùwalíisewa. Néese níái wenàiwica náibàaca núa.  
\v 52 Quéwa numusúacàatécatawa nùasu wálumami íichawa, yá nupìacawa náicha mabàleta meedá. 
\s1 Jesús ante la Junta Suprema 
\p  
\v 53 Néeseté natéca Jesús sacerdote íiwacaliná icapèe néré. Néese nàwacáidáyacacawa macáita sacerdote íiwacanánái, judío íiwacanánái nacái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu.  
\v 54 Yá Pedro yàacawa Jesús yáamiwáise déecuíseta. Yá iwàlùacawa bàacháwa irìculé, yái sacerdote íiwacaliná icapèe ibàacháwalenáca. Yá Pedro yáawinacawa úwinái yèewi, níái icuèyéica templo. Pedro yáawinacawa mawiénita quichái irí yàanabàcaténá néeni. 
\p  
\v 55 Néese sacerdote íiwacanánái, nía nacái macáita Junta Supremanái israelita íiwacanánái nacutáca wawàsi Jesús ìwali namàacáanápiná úwinái inúacani. Quéwa càmitaté náalimá nàanàaca báisíiri wawàsi ìwali.  
\v 56 Yácáiná éwita manùbéeyéi wenàiwica nacàlidacáaníta nachìwawa Jesús ìwali, càicáaníta càmita abédanama natàaníca.  
\v 57 Aibanái nabàlùacawa nacàlidacaténá nachìwawa. Yá náimaca: 
\p  
\v 58 —‍Wadéca wéemìaca cài íimaca: ‘Numáalàidapiná yái temploca asìanái imàníirica, néese máisiba èeri irìcu, yá numichàidapiná áiba templo càmíirita asìanái imàni’, cài íimaca —‍náimaca nacháawàaca Jesús iináwaná ìwali. 
\p  
\v 59 Quéwa éwita nacàlidacáaníta càiri chìwái, càicáaníta càmita abédanama natàaníca àniwa.  
\v 60 Néese sacerdote íiwacaliná imichàacawa ibàlùacawa nàacuésemi. Yá isutáca yéemìawa Jesús: 
\p —‍¿Cáná càmita picàlida piináwanáwa? ¿Càiná píimaca ìwali yái nacàlidéerica pìwali nacháawàanáca piináwaná ìwali? —‍íimaca Jesús irí. 
\p  
\v 61 Quéwa, éwita càmicáaníta cabáyawanáca yái Jesúsca, càicáaníta masànata náicha mamáalàacatani, canáca icàlidáaná iináwanáwa nalí. Néese sacerdote íiwacaliná isutáca yéemìawa àniwani. Yá íimaca Jesús irí: 
\p —‍¿Píatasica yái Mesíasca, yái judío icuèrinápináca, yái cayábéeri Dios Iirica? —‍íimaca.  
\v 62 Jesús íimaca irí: 
\p —‍Báisíta, yáca núa yái. Yá áibaalípiná piicápinácué núawa, asìali Dios néeséerica. Piicápinácué núawinacawa nùyaca Dios yéewápuwáise, yái Dios cachàiníirica náicha canánama nucùacaténá yáapicha macáita. Yá piicápinácué nacái nùanàaca àniwa acalèe yèewíise chènuníise —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 63 Néese sacerdote íiwacaliná icacanáidaca ibàlewa càide iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná yáasáidacaténá báawaca yéemìaca yái tàacáisi Jesús íiméerica Dios ìwali. Yá sacerdote íiwacaliná íimaca nalí: 
\p —‍¡Càmita iwàwacutá wéemìaca áibanái icàlidáaná iináwaná ìwali!  
\v 64 Pidécuéca péemìaca itàaníca báawéeri iyú Dios ìwali, icàlidaca ìwaliwa Dios Iiricasani. ¿Càinásicué wamànica irí? —‍íimaca. Yá abédanamata náiwitáise macáita cabáyawanáca naicácani, iwàwacutáanása nacái yéetácawa, náimaca. 
\p  
\v 65 Néese abénaméeyéi néená nadàbaca nàapìsáidaca Jesús inàni, nabàlìa nacái ituí, yá nacapèedáidacani, náimaca irí: 
\p —‍¡Piwicùlida, picàlida walíni cawinácaalí yái inúadáida pía! —‍náimaca irí, naicáaníca iquíniná. Yá nacái úwinái icuèyéica templo nanúadáidaca Jesús inàni ìwali. 
\s1 Pedro niega conocer a Jesús 
\p  
\v 66 Pedro ìyacaté capìi yàapumàalìcubàa, bàacháwáise. Néese inanái yàanàaca néré, sacerdote íiwacaliná yàasu wenàiwicaca.  
\v 67 Uicáca Pedro yàanabàca quichái, yá uicáidaca irí. Néese úumaca irí: 
\p —‍Pía nacái yèepuníiritéwa Jesús yáapicha, yái Nazaret ìyacàlená néeséerica —‍úumaca.  
\v 68 Pedro quéwa imànica ichìwawa, íimaca càmitasa yáalía Jesús ìwali. Yá íimaca ulí: 
\p —‍Càmíirita núalía ìwali. Càmita nacái núalía càinácaalí ìwali pitàaníca pìyaca —‍íimaca icàlidaca ichìwawa yái Pedroca, cáalucáináni. Yá Pedro yàacawa náicha iwáiná inùma néré, yái iwáiná bàacháwa itéeséerica. Néese cawámai itàaca.  
\v 69 Néese úái íibaidéechúaca uicáca Pedro àniwa. Yá udàbaca ucàlidaca Pedro iináwaná ìwali wenàiwicanái irí ìyéeyéica néeni. Yá úumaca nalí: 
\p —‍Yá asìaliquéi abéeri néená níái Jesús yáapichéeyéica —‍úumaca.  
\v 70 Quéwa Pedro icàlidaca ichìwawa àniwa càmíinása yáalía Jesús ìwali ipíchaná náibàacani nacái, yái Pedroca. Néese achúma yáwanáitàacáwa àniwa áibanái ìyéeyéica néeni náimaca Pedro irí àniwa: 
\p —‍Báisíta píaca abéeri néená níái Jesús yáapichéeyéica, Galilea yàasu cáli néeséericáiná nacái pía —‍náimaca.  
\v 71 Néese Pedro idàbaca icàlidaca ichìwawa cachàiníiri tàacáisi iyú, báawéeri nacái báawanama báisí báisísíwata Dios yáaliéricawa. Yá íimaca nalí: 
\p —‍¡Càmita núalía ìwalíira asìali pitàaníiricuéca ìwali! —‍íimaca icàlidaca ichìwawa yái Pedroca, ipíchaná náibàacani, cáalucáináni, yái Pedroca. 
\p  
\v 72 Yáta cawámai itàaca àniwa pucháibáaná yàawiríapiná. Néese Pedro iwàwalica tàacáisi Jesús íiméericaté irí: ‘Ipíchawáise cawámai itàaca pucháibáaná yàawiríapiná, yá pimànipiná pichìwawa máisiba yàawiría, píimapiná càmitasa píalía nùwali’, càité idéca íimaca yái Jesúsca. Yá Pedro íicháaníca cachàiníiri iyú. 
\c 15  
\s1 Jesús ante Pilato 
\p  
\v 1 Néeseté amalácaalí nawicáu, yá nàwacáidáyacacawa, níái sacerdote íiwacanánáica, judío íiwacanánái nacái, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu, nía macáita Junta Supremanái, israelita íiwacanánáica, náináidacaténáwa càinácaalí namàníinápináté Jesús irí. Yá nadacùaca náichawa Jesús. Yá natécani presoíri iyú Pilato gobernador yàatalé, yái romanosàiri icuèricaté Judea yàasu cáli, yéewacaténá Pilato yéemìaca Jesús iináwaná ìwali, ichùulìanápiná úwinái inúaca Jesús.  
\v 2 Néese Pilato isutáca yéemìawa Jesús: 
\p —‍¿Báisísica judío icuèrinásàirica pía? —‍íimaca. Néese Jesús íimaca irí: 
\p —‍Báisíta, núacani. Pidéca cài píimaca —‍íimaca yái Jesúsca. 
\p  
\v 3 Néese sacerdote íiwacanánái nacháawàaca Jesús iináwaná ìwali. Náimaca Jesús imànicasa madécaná wawàsi báawéeri.  
\v 4 Iná Pilato isutáca yéemìawa Jesús àniwa. Yá íimaca Jesús irí: 
\p —‍¿Cáná càmita picàlida nulí piináwanáwa càinácaalí pidéená pimànica? Péemìa nacháawàaná piináwaná ìwali manùba wawàsi ìwali —‍íimaca yái Pilatoca. 
\p  
\v 5 Canácata quéwa Jesús íimáaná irí, íná Pilato íináidacawa manuísíwata iicáidaca Jesús irí, càmita Pilato yáalíawa íináidéeripináwa Jesús ìwali. 
\s1 Jesús es sentenciado a muerte 
\p  
\v 6 Camuí imanùbaca judíonái imànicaalíté Pascua yàasuná culto, yá Pilato gobernador romanosàiri iwasàaca abéeri presoíri judíonái irípiná, càiríinácaalí presoíri nawàwéerica.  
\v 7 Néenialíté ìyaca asìali íipidenéerica Barrabás presoíyéi ibànalìcu, náapicha áibanái wenàiwica inuéyéicaté wenàiwica ùwicái irìcuná, namànicaalíté ùwicái romanonái yàasu gobierno íipunita.  
\v 8 Iná áibanái wenàiwica yàanàaca, yá nadàbaca nasutáca Pilato íicha wawàsi iwasàanápiná nalí abéeri presoíri càide iyúwaté íiwitáise ìyáaná.  
\v 9 Yá Pilato íimaca nalí: 
\p —‍¿Piwàwasicué nuwasàaca pirí Jesús, yái judío icuèrináca? —‍íimaca yái Pilatoca Jesús ìwali.  
\v 10 Càica Pilato isutáca yéemìawa nía, Pilato yáalíacáinátéwa báawaca sacerdote íiwacanánái iicáca Jesús, máinícáiná cayábaca macái wenàiwica naicáca náicha Jesús, íná sacerdote íiwacanánái náibàacaté Jesús nacháawàacaténá iináwaná ìwali Pilato irí.  
\v 11 Quéwa sacerdote íiwacanánái nawènúadaca wenàiwicanái íiwitáise Jesús íicha nasutácaténá Pilato íicha wawàsi iwasàanápiná nalí Barrabás.  
\v 12 Pilato isutáca yéemìawa nía: 
\p —‍Néeni, nuwasàacaalícué pirí Barrabás, ¿càinásicué piwàwa numànica Jesús irí, yái píiméericuéca ìwali judío icuèrinásàirica? —‍íimaca yái Pilatoca.  
\v 13 Yá náimaca Pilato irí néemíanícawa: 
\p —‍¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! —‍náimaca madécaná yàawiría.  
\v 14 Pilato íimaca nalí: 
\p —‍¿Cáná? ¿Càinásica báawéeri imàni? —‍íimaca yái Pilatoca. Quéwanáta néemíanícawa àniwa: 
\p —‍¡Pitàtàacuéni cruz ìwali! —‍náimaca.  
\v 15 Iná Pilato iwàwacáiná cayábaca nía yáapicha, níái judíoca, íná iwasàaca nalí Barrabás. Yá ichùulìaca yàasu úwináiwa icapèedáidáanápiná Jesús mabàleta cachàiníiri cabèesi iyú. Idécanáami nacapèedáidaca Jesús báawanama àta íimami ichalàacatalétawa íicha, yá Pilato yèepùadacani úwinái irí natàtàacaténáni cruz ìwali. 
\p  
\v 16 Néese úwinái natéca Jesús bàacháwáise capìi íicha, yái Pilato icapèe manuírica. Yá namáidaca macáita néenánáiwa úwinái nàwacáidáyacacaténáwa Jesús itéese.  
\v 17 Néese náucaca ruana Jesús ìwalíise, abéeri ruana nacáiri cáaléeri, quíiréeri càiride iyúwa romano icuèriná ibàle. Néese namànica tuíri culèpi nacáiri icàyuwaniná càiride iyúwa romano icuèriná yàasu corona. Yá náiyàaca corona Jesús íiwita ìwali, nacuèrinásàiri naicácaténásatáni, quéwa naicáanícáita meedá Jesús iquíniná.  
\v 18 Yá nadàbaca néemíanícawa irí. Náimaca: 
\p —‍¡Casíimái piwàwa, pìyaca manùba èeri, píasa judío icuèrinásàirica! —‍náimaca, càide iyúwaté romano íiwitáise natàidáaná nacuèrináwa, naicáanícaténá meedá Jesús iquíniná. 
\p  
\v 19 Néese nanúadáidaca Jesús íiwita ìwali àicu iyú. Yá nàapìsáidacani. Néese nabàlùacawa nàuluì iyúwa Jesús irí càide iyúwa nàacaalí icàaluíninátá, quéwa naicáanícáita Jesús iquíniná meedá. Càmita báisíiri iyú nàa icàaluíniná.  
\v 20 Idécanáami cài naicáaníca Jesús iquíniná, yá nawatàaca íicha ruana nacáiri cáaléeri quíiréerica. Néese nàwalica Jesús ìwali ibàle àniwa. Yá natécani yàcalé íicha, natàtàacaténáni cruz ìwali. 
\s1 Jesús es crucificado 
\p  
\v 21 Néeseté abéeri asìali Cirene ìyacàlená néeséeri yàanàaca manacúali néese, íipidenéerica Simón, yái náanirica níái Alejandro, Rufo nacái. Yàacawa àyapulìcubàa yái Simónca, néese úwinái íibàacani, nachùulìaca iwáacutaca cruz Jesús irípiná, càmicáináté Jesús yáalimá iwáacutacani, canácáiná quirínama ichàini, úwináicáiná nacapèedáidacaté báawanamani. 
\p  
\v 22 Natéca Jesús Gólgota néré méetàuculé Jerusalén ìyacàlená íicha. (Yái íipidená Gólgota íimáanáca: “Iiwitasi yáapimi ìyacatalé”.)  
\v 23 Yá nawàwa nàaca Jesús ìira uva ituní ipuíri, nèewìadéerica dabé yèewi íipidenéeri mirra wéebacaténá Jesús iiná ipíchaná máiní yùuwichàacawa cruz ìwali. Quéwa càmíirita ìira náichani.  
\v 24 Néese natàtàaca Jesús cruz ìwali. Yá úwinái ibàlùadaca cruz utàwi irìculé. Yá úwinái náucaca náichawa suerte náalíacaténá chánácaalí néená yeedápiná iríwa Jesús ibàle yéenámica, càiyéinácaalí néená úwinái namanùbaca nawàwacani, yái ibàlemica. 
\p  
\v 25 Mapisái yáwanái tàacáwa a las nueveta mapisáita, yáté natàtàaca Jesús cruz ìwali.  
\v 26 Nachanàidacaté tàacáisi Jesús yàasu cruz ìwali icàlidéerica cáná yéewa nanúacani. Yá tàacáisi íimaca: “Judío icuèriná”, íimaca yái tàacáisica.  
\v 27 Natàtàaca nacái pucháiba cayéedéeyéi mawiénita Jesús irí. Abéeri cruz ibàlùacawa Jesús yéewápuwáise, áiba cruz nacái ibàlùacawa apáulìcuíse Jesús irí.  
\v 28 Càité macáita ichàbacawa càide iyúwaté profeta itànàanáté tàacáisi Dios inùmalìcuíse Jesús yéetáanápinátéwa. Càité profeta itànàacaté: “Yá nàuwichàidapinácani báawéeyéi yáapicha”, íimacaté yái profetaca. 
\p  
\v 29-30 Aibanái wenàiwica ichàbéeyéicawa néenibàa àyapulìcubàa natàaníca Jesús ìwali báawéeri iyú, nacusúadaca náiwitawa irí naicáanícaténá iquíniná. Yá náimaca irí: 
\p —‍¿Néeni?, píata imáalàidéeripinása templo, pimichàidéeripinása nacái àniwani máisiba èeri irìcu, ¿cáná càmita pichàiniada píawawa yéetácáisi íicha ipíchaná péetácawa, yá piricùawa cruz íicha? —‍náimaca, naicáaníca Jesús iquíniná. 
\p  
\v 31 Càita nacái naicáaníca iquíniná níái sacerdote íiwacanánáica, nía nacái yéewáidéeyéica wenàiwica templo irìcu. Náimaca nalíwáaca: 
\p —‍Ichùnìacaté áibanái ipíchanáté néetácawa, quéwa càmíirita yáalimá ichàiniadaca yáawawa yéetácáisi íicha ipíchaná yéetácawa —‍náimaca naicáaníca Jesús iquíniná.  
\v 32 Náimaca nacái Jesús irí: 
\p —‍¡Piricùawa cruz íicha, píasa Mesíasca, yái Israel itaquénáinámi icuèrinácasa, yéewacaténá waicáca, yásí weebáidaca pitàacái! —‍náimaca naicáaníca iquíniná. Nía nacái pucháiba asìanái natàtèeyéica cruz ìwali mawiénita Jesús irí, natàaníca ìwali báawéeri iyú. 
\s1 Muerte de Jesús 
\p  
\v 33 Machacànicaalíté èeri, yáté catáca macáita chái èeri irìcu máisiba hora, catáca èeri àta las tresta táicalé.  
\v 34 Yá horaquéi a las tresta, táicaca yàacawa, yá Jesús imáidaca cachàiníiri iyú itàacái iyúwa. Yá íimaca Dios irí: “Eloi, Eloi, ¿lema sabactani?” íimaca yái Jesúsca. (Yái tàacáisi íimáanáca: “Nucuèriná Dios, Nucuèriná Dios, ¿cánásica pimàaca núa abéerita?” cài íimáanáca.)  
\v 35 Abénaméeyéi ibàluèyéiwa néré néemìaca isàna. Yá náimaca nalíwáaca, naicáaníca Jesús iquíniná: 
\p —‍Péemìacué, imáidaca ìyaca profeta Elías —‍náimaca naicáaníca iquíniná. 
\p  
\v 36 Iná abéerita néená ipìaca íisapiadaca esponja wáluma nacáiri uva ituní iyú càaméeri ìiracaná. Yá idacùaca esponja sitùa ipùatalìcu, yái wáluma nacáiri isàbéerica. Néese imichàidacani mawiénita Jesús inùma irí, yéewacaténá Jesús ibèrùacani. Néese yái asìalica íimaca yáapichéeyéi iríwa: 
\p —‍Wacùacué waicáwa Elíasmi yàanàacaalí yeedácaténáni cruz íicha —‍íimaca, iicáaníca Jesús iquíniná. 
\p  
\v 37 Quéwa Jesús imáidaca cachàiníiri iyú, yá imàacaca icáucawa yàacawa iiná íichawa. Càité yéetácawa.  
\v 38 Yáta manuíri yáawàanáca templo irìcuírica icacanácawa bamuchúamibàa cáli iwérénama pucháibawaca yèewi, yái yáawàanáca ibàlièrica mabáyawanéeri Dios ìyacatáica wenàiwicanái ituí íicha. Yáta icacanácawa chènuníise cáli iwérénama, yái yáawàanámica.  
\v 39 Néese úwi íiwacaliná romanosàiri ibàluèricawa Jesús yàasu cruz íipunita iicácáináté càinácaalí iyú Jesús yéetáanátéwa, ínáté íimaca: 
\p —‍Báisíiricata Dios Iiricaténi yái asìalica —‍íimaca yái úwi íiwacalináca. 
\p  
\v 40 Nàya nacái néré abénaméeyéi inanái, iicáidéeyéica ìyaca Jesús irí déecuíseta quéwa. Nàyaca nèewi níái íipidenéeyéica María Magdalena, áiba María nacái, úái náatúaca ùuculìiri Santiago, José nacái. Aiba inanái nacái ubàlùacawa néeni, íipidenéechúaca Salomé.  
\v 41 Níái inanáica, Jesús yéewáidacaléca nacái nía, nayúudàacaté Jesús yèepunícaalítéwa Galilea yàasu cáli íinata. Nàyaca náapicha néré nacái manùba inanái yàanèeyéicaté Jesús yáapicha Jerusalén ìyacàlená néré. 
\s1 Jesús es sepultado 
\p  
\v 42 Catáca yàacawa yáté èerica iwàwacutácaalíté namáalàidaca náibaidaca ipíchawáise judíonái yàasu sábado idàbaca, nayamáidacatáicawa. Yáté iwàwacutá nabàlìaca yéetéeyéimiwa sábado ipíchawáise.  
\v 43 Aiba asìali yàanàaca íipidenéerica José, Arimatea ìyacàlená mìnali. Yái Joséca, abéeri néená nacáicani, níái Junta Supremaca, israelita íiwacanánáica. Máiní cáimiétaquéeri iyú wenàiwica iicáca yái Joséca, iwàwéerica nacái Dios icùaca macáita. Yá José yàacawa macàaluínináta Pilato yàatalé. Yá isutáca Pilato íicha Jesús iinámi.  
\v 44 Yá Pilato yéemìacáiná Jesús yéetácatéwa, íná Pilato imáidaca úwi íiwacaliná isutácaténá yéemìawani, asáisí báisícaalíté Jesús yéetáwa.  
\v 45 Yá úwi íiwacaliná icàlidaca iríni báisícani Jesús yéetácatéwa, ínáté Pilato imàacaca José yeedáca Jesús iinámi cruz íicha.  
\v 46 Néese José iwènìaca manuíri wáluma lino yáawamíirica. Yá yeedáca Jesús iinámi cruz íicha. Yá yéepùacani wáluma linoíri iyú, càide iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná. Néese irìadaca Jesús iinámi càliculìi irìculé. Yái càliculìica áibanái íicacaténi dúli íbéeri ibàlài irìcu, yéewacaténá càliculìicani càide iyúwa capìi imàdáaná. Yá José ibàlìaca càliculìi inùma manuíri íba iyú.  
\v 47 María Magdalena, áiba María nacái, úái José yáatúaca, naicácaté alénácaalí nalìada Jesús iinámi. 
\c 16  
\s1 La resurrección de Jesús 
\p  
\v 1 Néeseté sábado idénáami, judíonái iyamáidacatáicawa, catáca yàacawa yáté sábadoca, yá María Magdalena, áiba María nacái, úái Santiago yáatúaca, áiba inanái nacái íipidenéechúaca Salomé, nawènìaca pumèníiri isàni nacàlàlìacaténáni Jesús iinámi ìwalíise, càide iyúwaté judío íiwitáise ìyáaná.  
\v 2 Yá domingo mapisáisíwa tàacáwa, níái inanáica nàacawa càliculìi nérépiná mapisáisíwata idécanáamité èeri imusúacawa.  
\v 3 Yá náimaca nalíwáaca idècunitàacá nàacawa àyapulìcubàa: 
\p —‍¿Cawinásica iyúudàapiná wía weedácaténá manuíri íba càliculìi inùma íicha? —‍náimaca nalíwáaca. 
\p  
\v 4 Quéwa nàanàaca néré, yá naicáca manuíri íba càmíiri ibàlùawa inùma irìcu. Náináidacawa manuísíwata naicáidaca íba irí máinícáiná manuíricani yái íbaca.  
\v 5 Yá nawàlùacawa naicáwa càliculìi irìculé. Naicáca néré ùuculìiri yáawinéericawa néewápuwáise cabalèeri ináawani cáaléeri. Yá cáaluca naicácani, níái inanáica.  
\v 6 Quéwa íimaca nalí: 
\p —‍Picácué cáalu pía nuícha. Núalíacawa picutácuéca pìacawa Jesús, Nazaret ìyacàlená néeséericaté, yái natàtèericaté cruz ìwali. Yáta idéca icáucàacawa. Canáca cháníi. Piicácuéca chái nalìadacatáimicani.  
\v 7 Pìacué picàlidaca yéewáidacalénái iríni, Pedro irí nacái. Càicué píimaca nalí: ‘Jesús yàapinácuéwa pipíchalé Galilea yàasu cáli néré. Yá piicápinácué néréni càide iyúwaté icàlidáanácué piríni’, càicué píimaca nalí —‍íimaca yái ángelca. 
\p  
\v 8 Néese níái inanáica namusúacawa napìacawa càliculìi íicha, cáalucáiná nía. Yá quéechacáwa càmita nacàlida áibanái iríni, cáalucáináté nía. 
\s1 Jesús se aparece a María Magdalena 
\p  
\v 9 Jesús imichàacatéwa yéetácáisi íicha domingo irìcu amalácaalíté yàacawa. Yáté èerica, quéechacáwa imàacaca yáawawa María Magdalena iicácani, úái inanái Jesús yúuquéechúacaté íicha siete namanùbaca demonio idacuèyéicaté uíwitáise.  
\v 10 Néese uicácanáamité Jesús, yá ùacawa ucàlidaca nalíni níái yèepuníiyéicatéwa Jesús yáapicha, achúméeyéica iwàwa, íicháaníiyéica ìyaca nacái.  
\v 11 Néemìaca ucàlidáaná cáuca Jesús, uicácani nacái quéwa càmita neebáida utàacái. 
\s1 Jesús se aparece a dos de sus discípulos 
\p  
\v 12 Néeseté àniwa Jesús imàacaca yáawawa áiba iicácanásita pucháiba yéewáidacalénái iicácani, pucháiba wenàiwica yèepuníiyéicatéwa ìyaca àyapulìcubàa Jerusalén ìyacàlená íicha, manacúalibàa.  
\v 13 Nadécadénáami naicácani, yá nèepùacawa Jerusalén ìyacàlená irìculé, nacàlidaca Jesús yéewáidacalénái iríni. Càmita quéwa Jesús yéewáidacalénái yeebáida nàasu tàacáisi. 
\s1 El encargo de Jesús a los apóstoles 
\p  
\v 14 Néeseté àniwa Jesús imàacaca yáawawa naicácani, níái once namanùbaca yéewáidacaléca idècunitàacá nayáaca nayáacaléwa. Yàalàaca nía cachàiníiri iyú càmicáináté neebáidacáwa icáucàacatéwa, càmicáináté nacái nawàwa néewáidacawa, càmicáináté nacái neebáida néenánái itàacáiwa, níái iiquéeyéicaté Jesús idécanáamité icáucàacawa.  
\v 15 Néese Jesús íimaca nalí: “Pìacuéwa macái cáli íinatalé. Picàlidacué tàacáisi macái wenàiwica irí, yái tàacáisi íiméerica nuwasàaca wenàiwica Dios yàasu yùuwichàacáisi íicha.  
\v 16 Cawinácaalí yeebáidéeyéica nutàacái, ibautizéeyéica nacáiwa, níacata nuwasèeyéipináca Dios yàasu yùuwichàacáisi íichawa. Aibanái càmíiyéica iwàwa yeebáidaca nutàacái, Dios yùuwichàidapiná níawa nabáyawaná ìwalíisewa.  
\v 17 Níái yeebáidéeyéica nutàacái namànipiná yái càmíirica wenàiwica idé imànica, náasáidacaténá báisíiricani, yái tàacáisica nacàlidéerica nalí nùwali. Càipiná namànica nuíwitáise iyúwa nasutácáiná níawawa nuícha: Náucapiná demonio wenàiwica íichawa nuípidená ìwali; natàanípiná áiba tàacáisi iyú, càmíiyéicáwa náalíawa ìwali.  
\v 18 Yá namàacacaalí nacáapiwa àapi ìwali, nàuwidenái nàacaalí nàiraca iculále, càmita néetáwa iyú. Namàacapiná nacái nacáapiwa cáuláiquéeyéi ìwali nasutácaténá nalí Dios íicha, yá nachùnìapiná cáuláiquéeyéi, nuípidená ìwali”, íimaca yái Jesúsca. 
\s1 Jesús sube al cielo 
\p  
\v 19 Néeseté Wáiwacali Jesús idécanáamité icàlidaca nalí yái tàacáisica, yá Dios itécani náicha chènuniré. Yá Jesús yáawinacawa Dios yéewápuwáise icùacaténá yáapicha macáita.  
\v 20 Néesetécáwa Jesús yéewáidacalénái nàacatéwa Jerusalén ìyacàlená íicha, nacàlidacaténáté Jesús itàacái macái cáli íinata. Yá Wáiwacali iyúudàaca nía, imàacaca namànica yái càmíirica wenàiwica idé imànica, náasáidacaténáté áibanái irí báisíiricani yái Dios itàacáica.