\id MRK - Tenharim NT (Kagwahiva) -Brazil 1996 (DBL -2013) \h MARCOS \toc1 Marcosva'ea omombe'u Jesus Cristo'ga \toc2 Marcos \toc3 Mr \mt1 MARCOSVA'EA OMOMBE'U JESUS CRISTO'GA \mt2 O Evangelho de Marcos \c 1 \p \v 1 Nahanypy koi Jesus Cristo'ga mombe'upyryva Tupana'ga ra'yra'ga mombe'upyryva. Gaha ko Tupana'ga ombuhuruka yvya koty nhande pyri ikwehe. Igwete Tupana'ga ga mongoi nhanderekote'varuhua momboharamo ikwehe. \s1 João Batistava'ea uhu Jesus'ga renonde \r (Mateus 3.1-12; Lucas 3.1-18; João 1.19-28) \p \v 2 Jesus'ga rura renonde João Batistava'ea rekoi ikwehe. A'ea mombe'unhog̃wenondeavo Isaíasva'ea ikwatijari inog̃a ymyahũ hako. Ahe omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a hako. Nahã Tupana'ga ei gwa'yra'ga pe: \q1 “Nde renonde ti ji ojipe'ga mondoi imombe'uuka ga pe nhinhi'ig̃a nehẽ \q2 tomboavujikwe pa ti ga nde ve nehẽ,” ei Tupana'ga gwa'yra'ga pe hako. \m A'ea Isaíasva'ea okwatija imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a hako. \v 3 Igwete Isaíasva'ea ikwatijara'javi inog̃a hako. Ahe omombe'ua'ja Tupana'ga ra'yra'ga renondeva'ea. \q1 “Hahyahi po ti ganhi'ig̃a \q2 ga erame g̃a mbo'eavo ongae'ỹi me nehẽ,” ei Isaíasva'ea ikwatija. \q1 “E'i po ti ga: \q1 ‘Pemboavujikwe ti pehea huvihava'ga pe \q2 tuhu ti ga nhande pyri javo. \q1 Pembohupi katu ti pehea ga pe,’ e po ti ga nehẽ,” ei ahe hako. \m Tupana'ga ra'yra'ga renondeva'ea e'i nhandepojykaharete'ga rurag̃wama pe tonhimboavujikwe ti g̃a garura renonde javo. A'ea pe ahe ei togwerojijyi ti g̃a gweaporog̃ita a'ea renonde javo. \p \v 4-6 Na tuhẽ reki. Jesus'ga rura renonde João Batistava'ea rekoi ikwehe. Igwete ahe ei javo g̃a pe ongae'ỹi me. Yuranuhũa'javuhuva'ea rava camelo rava ahe oapo opiramo. Ipira ahe oapo oku'ayviramo. O'u ahe tukura hehira reheve. Igwete ahe ei g̃a pe: \p —Perojijyjijyi ti pejeaporog̃ita pejipohia pejikote'varuhua hugwi Tupana'ga remiarõe'yma hugwi, ei ahe. Peko ti Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe. A'ero po ti ji pe mobatizai nehẽ, ei ahe. Igwete po ti Tupana'ga imombohetei pendekote'varuhua pe hugwi nehẽ, ei João Batistava'ea. \p Igwete g̃a hopavi ojigwyra hugwi Judéia hugwi ahenhi'ig̃a renduva. Cidade de Jerusalém hugwi g̃a hopavi ahe pyri. Igwete g̃a imohemi okote'varuhua Tupana'ga pe ojipe'g̃a ndovaki toropohi ti jugwi javo. A'ero João Batistava'ea g̃a mobatizai rio Jordão pype. \v 7 Igwete ahe ei g̃a pe jipi: \p —Jihoheheteve'ga po ti uhu huvihavuhuhetero. Ji ki a'e te ako tehe reki, ei ahe. \v 8 Ji opomobatiza yhya pyvõ kiro. Ga ki a'e te pe pojykauka Tupana'ga ra'uva pe, ei João Batistava'ea g̃a pe. \s1 Ahe omobatiza Jesus'ga \r (Mateus 3.13-17; Lucas 3.21-22) \p \v 9 A'ea rupi Jesus'ga ruri Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi cidade de Nazaré hugwi. Igwete João Batistava'ea ga mobatizai rio Jordão pype. \v 10 Ohemame yhya hugwi Jesus'ga hepiagi yvaga jipe'a. Igwete ga hepiagi Tupana'ga ra'uva ijyva yvaga hugwi. A'ereki inambua ja ojy Jesus'ga rehe o'a. \v 11 Igwete Tupana'ga onhi'ig̃a mbuhuri yvaga hugwi. \p —Nde ko jira'yra nhiremia'nguhetea, ei Tupana'ga ga pe. Anhimohẽ hete ji nde rehe, ei ga Jesus'ga pe. \s1 Satanás'ga omongo te'varuhu pota Jesus'ga \r (Mateus 4.1-11; Lucas 4.1-13) \p \v 12 Igwete Tupana'ga ra'uva Jesus'ga rerohoi ongae'ỹi me. \v 13 Quarenta ga kiri pevo. A'ea rupi Satanás'ga – ga ko anhag̃a ruvihavuhu'ga Tupana'ga arõe'ỹve'ga – a'ea rupi ga rekoi Jesus'ga pavẽi ga mongote'varuhupota novĩa. Mbatera onharõva'ea pevo u. Igwete yvagipeve'g̃a Tupana'gapyrive'g̃a Jesus'ga pokopokogi imondovo mbatera ga pe. \s1 Jesus'ga ombuhuruka pira mboaharava'ea ojiheva'ero \r (Mateus 4.12-22; Lucas 4.14-15; 5.1-11) \p \v 14 G̃a João Batistava'ea mongirẽ cadeia pype Jesus'ga hoi Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. Igwete ga imombe'ui g̃a pe pyryva'ea Tupana'ga remimombe'ua. \v 15 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Kirog̃we Tupana'ga ei pe me toko ti g̃a jireheva'ero javo, ei Jesus'ga. Pepohi ti pejikote'varuhua hugwi imombiga, ei ga g̃a pe. Perovia ti pyryva'ea Tupana'ga mombe'ua pejikovo garemimbotarimova'ea rehe. A'ero po ti ga rekoi penduvihavuhuhetero pe mongovo onhi'ig̃a rupi nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 Aerẽ Jesus'ga hoi ypiahua rembeyvyri Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. Igwete ga Simão'ga repiagi gareki'yra'ga no André'ga. Pira mboahava g̃a omombo ypiahua pype. A'ereki g̃a pira mboaharamo. \v 17 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pejijo ji rupi nhiremimbo'eharamo, ei ga g̃a pe. A'ero po ti pe ji mombe'ui ojipe'g̃a pe nehẽ no, ei Jesus'ga. Pira pe peru kirog̃we jipi. Ji pe mbo'erame po ti pe ojipe'g̃a nderuri ji pyri nehẽ toko ti g̃a Jesus'ga nhi'ig̃a rupi javo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 18 Nambegwei Simão'g̃a hejari pira mboahava a'ero Jesus'ga rupi ogwovo garemimbo'eharamo okovo. \p \v 19 Hehemo Jesus'ga hoi g̃a ndepiaga Zebedeu'ga ra'yra'g̃a Tiagova'ea João'ga no. Ombojoapyapy ko g̃a pira mboahava oyhara pype. \v 20 G̃a ndepiagame Jesus'ga onhi'ig̃a mondoi g̃a pe. \p —Pejijo ji rupi nhiremimbo'eharamo, ei ga g̃a pe. \p Igwete g̃a uva'ga rejari yhara pype oporavykyhara'g̃a ndeheve Jesus'ga rupi ogwovo gareheva'ero. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahe hugwi \r (Lucas 4.31-37) \p \v 21 Igwete Jesus'g̃a hoi cidade de Cafarnaum me. Judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi Jesus'ga hoi judeus'g̃a mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe g̃ajatykahava pype. \v 22 Igwete g̃a nhimomby'ai ombo'ea repiaga upa. A'ereki judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a atyvi ga g̃a mbo'ei. Ga hete okwaha Tupana'ga nhi'ig̃a oakag̃i pe. \p \v 23 Nanime ga ruri g̃ajatykahava pype – kiroki ga anhag̃a opojyka ga. A'ea rembipojykaro g̃waramo ga onhi'ig̃a mondo Jesus'ga pe. \p \v 24 —Jesus, maranuhũrame nde ore avykyuhui? ei ga. Ore mombapava nde ruri naerũ? ei ga. Orokwaha hete ndehe. Nde ko pyryheteva'ero ereko Tupana'ga remimbuhurukaramo, ei ga Jesus'ga pe Nazarépeve'ga pe. \p \v 25 A'ero Jesus'ga nhi'ig̃ahyi jupe terenhi'ig̃i javo. \p —Ejipe'a ga hugwi, ei Jesus'ga jupe. \p \v 26 A'ero anhag̃a ga mog̃wyg̃wymahyi ohapukaita ojipe'avo ga hugwi. Anhag̃a jipe'arame ga hugwi ga pyryhetero a'ero. \v 27 Igwete pevove'g̃a nhimomby'apavi Jesus'ga rehe upa. Igwete g̃a ei ojohupe: \p —Marag̃atu? ei g̃a. Hajiheva'ea rehe ga nhande mbo'ei, ei g̃a. Okwaha hete ga okovo. Ga erame anhag̃a vehevi g̃wendu katu ga, ei g̃a ojohupe. \p \v 28 Kotihĩ g̃a Jesus'ga mombe'umbe'ui g̃a pe nhaporemo ojigwyri pe Galiléia pe. \s1 Jesus'ga omombi ahetetirũa \r (Mateus 8.14-17; Lucas 4.38-41) \p \v 29 Igwete Jesus'g̃a hoi g̃ajatykahava hugwi. Tiagova'ea oho g̃a ndupi no João'ga pavẽi. Igwete g̃a jogwerohoi ojogwerovahema Simão'ga ronga pe. Pevo Simão'ga ruvi André'ga pavẽi. \v 30 Kotihĩ g̃a hẽa mombe'ui Jesus'ga pe Simão'ga rembirekohẽa yhẽa. Onhino hẽa upa. A'ereki o'a hete hẽa rehe. Igwete g̃a hẽa mombe'ui Jesus'ga pe. \v 31 Igwete ga hoi hẽa popyhyga hẽa mbovya hẽa mopo'ama. Omombi pa ga karugwara hẽa hugwi. A'ero hẽa hoi herua mbatera g̃a pe to'u g̃a javo. \p \v 32-33 Kwara hoa rupi cidadepeve'g̃a jogwerupavi onga pe Jesus'ga pyri. Gwerugweru g̃a ga pyri anhag̃a rembipojykahara'g̃a Diabo'gapyriva'ea rembipojykahara'g̃a. Itetirũave'g̃a g̃a gwerugweru pa g̃a nog̃a Jesus'ga pyri no. \v 34 Igwete Jesus'ga imombigi g̃atetirũa joparaparava g̃a hugwi. He'yjuhuva'ea anhag̃a ga imbojipe'ai g̃a hugwi. Igwete ga nomonhi'ig̃ukari anhag̃a onhimombe'uukare'yma jupe. A'ereki a'ea okwaha ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga javo ga pe. \s1 Jesus'ga omombe'u pyryva'ea ojipeva'ea pe \r (Lucas 4.42-44) \p \v 35 Ko'eg̃atue'yma rupi Jesus'ga vyri ogwovo. Ga tehe oho cidade hugwi. Pevo ga nhi'inhi'ig̃i Tupana'ga pe. \v 36 Aerẽ Simão'ga hoi Jesus'ga reka onhipavẽive'g̃a pavẽi. \v 37 Ga repiagame g̃a ei ga pe: \p —Cidadepeve'g̃a nhaporemo nde reka okovo novĩa, ei g̃a. \p \v 38 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Akwaha hete ji novĩa, ei ga. Emo ojipe'ipe'i pe ira'agweva'e pe po ti nhande xaho hamo. Tamombe'u ti Tupana'ga nhi'ig̃a pevove'g̃a pe no, ei ga. A'ereki a'ea rehe ji ajo yvya koty, ei ga g̃a pe. \p \v 39 A'ero ga imbojoapiapi ogwovo cidades pe Galiléiapeve'g̃a gwyra rupi imombe'gwovo g̃ajatykahava pype. Igwete ga anhag̃a mbojipe'ape'ai g̃a hugwi imondovouka. \s1 Jesus'ga omoka'ẽ ahejagwa \r (Mateus 8.1-4; Lucas 5.12-16) \p \v 40 Aerẽ ga ruri Jesus'ga pyri ijaijauhuve'ga. Igwete ga renypy'andurugi Jesus'ga pyri jihoheva'ero ji poko javo ga pe. \p —Jesus, ei ga. Nde eremoka'ẽ kwaha jijagwa ji hugwi. Po nde imoka'ẽpotari, a'ero po ti nde imoka'ẽi nehẽ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 41 Iporia'i hete ga Jesus'ga pe. Nurã Jesus'ga jipoapyhoi opokoga ga rehe. \p —Apota ji, ei ga ga pe. Eka'ẽ ga hugwi! ei ga a'ero jupe. \p \v 42 Kotihĩ gajagwa ika'embavi ga hugwi. \v 43-44 Igwete Jesus'ga eahyi ga pe: \p —Ehendu tuhẽ ti nhinhi'ig̃a, ei ga. Teremombe'uuhui ti g̃a pe ndejagwa moka'ẽagwera. Heregwovo kiro ejipiuka mbatera kwava'ẽhara'ga pe, ei Jesus'ga ga pe. Moisésva'ea e'i po rimba'e: “Ika'ẽrame pe hugwi ti pemondo mbatepyryva ikwava'ẽhara'ga pe tokwava'ẽ ti ga Tupana'ga pe a'ero nehẽ,” ei ahe, ei Jesus'ga ga pe. Enhi'ĩpo'ru ti ahe a'ero. Emondo ti mbatera ikwava'ẽhara'ga pe tokwaha pa ti g̃a ndejagwa moka'ẽagwera, ei ga. Heregwovo kiro a'ero, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 45 Ohorame ga imombe'umbe'ui reki ojipe'g̃a pe Jesus'ga omoka'ẽ jijagwa ji hugwi javo. Nurã Jesus'ga ndohoa'javi cidades pe g̃andovaki. Ongae'ỹi me ga hoi okovo a'ero tonhimono'ono'og̃yme g̃a ji rehe javo. Emo g̃a ohooho reki pevo ga pyri ocidades hugwi nhaporemo. \c 2 \s1 Jesus'ga omopo'ã nomyiva'ea \r (Mateus 9.1-8; Lucas 5.17-26) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga jivyra'javi cidade de Cafarnaum me. \p —Jesus'ga ko pevo u onga pe, ei g̃a ga mombe'gwovo. \p \v 2 Igwete g̃a jatykai onhimongyavo ga pyri. Tegwete reki g̃andupava onga pype. Tegwete g̃anduva jurukwara pyri no. A'ereki g̃a he'yjuhu hete ua ga pyri. Igwete Jesus'ga imombe'umbe'ui Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe. \p \v 3 Igwete g̃a nomyive'ga reruri ga pyri novĩa. Quatro ko g̃a ojopokopokoga ga rehe ga rerua. \v 4 Tegwete reki garerohohava Jesus'ga ypyvo he'yjuhuve'g̃a mbytera rupi. Nurã g̃a ga reruri ga rerojiupia onga arimo iperehuva'ea arimo ipe'ape'avo tujuga apopyra Jesus'ga rehei katu. Ikwara rupi g̃a ga mbojyvi ga mbuhua Jesus'ga pyri a'ero gakupeupava reheve. \fig |src="LB00305B.TIF" size="span" copy="Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Marcos 2.4" \fig* \v 5 Hepiagame g̃ajikoga ojihe Jesus'ga ei nomyive'ga pe: \p —Amombo ji nderekote'varuhua nde hugwi. \p \v 6 G̃wino g̃a neni upa judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a – kiroki g̃a ombo'embo'e g̃a Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe. Jesus'ga nhi'ig̃a renduvame g̃a ei oyvyteri pe: \v 7 “Maranuhũrame ga euhui poa?” ei g̃a. “Onhimongouhu ga Tupana'ga'java'ero. A'ereki Tupana'ga jate omombo aherekote'varuhua,” ei g̃a oyvyteri pe. \p \v 8 Kotihĩ Jesus'ga ikwahavi oyvyteri pe g̃andeaporog̃ita. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Maranuhũrame pe ndeaporog̃itate'varuhuro pejijupa? ei ga g̃a pe. \v 9 A'e ko ji ga pe ko: “Amombo ji nderekote'varuhua nde hugwi.” Emo pe ndapehepiagi aherekote'varuhua mombora. A'ero pe ndaperoviari jipopoakara, ei ga g̃a pe. Po ji ei ga pe: “Epo'ã, epyhy ejikupeupava herogwovo”, a'ero po ti pe ga repiagi herohorame nehẽ. A'ero po ti pe jipopoakara heroviari nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 10 Tupana'ga ji mbuhuruka yvya koty, ei Jesus'ga. Gaha omomboruka ji ve aherekote'varuhua ahe hugwi, ei ga g̃a pe. Amopo'ã ti ji nomyive'ga kiro a'ero nehẽ tapekwaha ti jipopoakara nehẽ. A'ero po ti pe ei nehẽ: “Tupana'ga ombuhuruka tuhẽ Jesus'ga avo yvya koty,” ei ga. Nurã ji ei kiro ga pe, ei ga. \p \v 11 —Nde ve ji ei, ei Jesus'ga nomyive'ga pe. Epo'ã. Epyhy ekupeupava herogwovo enhonga pe, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 12 G̃andovaki ga po'ag̃atui a'ero ipyhyga okupeupava herokwava. Ga repiagame g̃a nhimomby'apavi. Igwete g̃a ei: \p —Pyry hete ko Tupana'ga. Pyry hete ko ga. Ymyagwera jate ko nhande ndihepiagangavi nanongara, ei g̃a ojohupe. \s1 Jesus'ga omongo Leviva'ea ojiheva'ero \r (Mateus 9.9-13; Lucas 5.27-32) \p \v 13 Aerẽ Jesus'ga hoa'javi ypiahua rembeyvyri. A'ero he'yjuhuve'g̃a jatykai ogwovo ga pyri. Igwete ga g̃a mbo'ei Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. \v 14 Hehemo ga hoi. Igwete ga Levi'ga repiagi. Ga ko Alfeu'ga ra'yra'ga. Itambere'ia ryrua pype Levi'ga reni. A'ereki ga omono'õ itambere'ia ipyhyga pevove'g̃a hugwi tamondo ti governo pe javo. Igwete Jesus'ga ga repiagi javo ga pe. \p —Herejo ji rupi nhiremimbo'eharamo, ei ga Levi'ga pe. \p Igwete ga po'ami ogwovo Jesus'ga rupi garemimbo'eharamo. \p \v 15 Aerẽ Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a nderohoi Levi'ga ronga pe. Igwete g̃a i'ui he'yjuhuve'g̃a pavẽi. A'ereki he'yjuhu g̃a okovo Jesus'ga pyri jipi itambere'ia mono'õhara'g̃a. G̃ahã oko ga pyri no – kiroki g̃a pe ojipe'g̃a e'i ite'varuhu g̃a javo. A'ereki g̃a nohendukatupavi Moisésva'ea remimbo'eagwera jipi. \v 16 Igwete Jesus'g̃a i'ui g̃a pavẽi. A'ero judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a nduri no. G̃a ko fariseus'g̃a. G̃a e'i tihendu katu pa Moisésva'ea remimbo'eagwera javo novĩa. A'ero g̃a nduri Jesus'g̃a ndepiaga g̃a i'urame jara'g̃a pavẽi. Nurã g̃a ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Maranuhũrame Jesus'ga jihe'aruhui itambere'ia mono'õhara'g̃a ndehe okote'varuhuve'g̃a ndehe no i'gwovo g̃a pavẽi, ei g̃a Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 17 Henduvame g̃anhi'ig̃a ojihe Jesus'ga ei javo g̃a pe: \p —Tamombe'u katu ti pe me a'ero jijihe'ara nanongara'g̃a ndehe, ei ga. Ji ko ahepohanohara'ga ja, ei ga. Kiroki g̃a e'i ojive: “Nanhitetirũi ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga ndopokogi g̃a pohanog̃e'yma. Kiroki g̃a e'i ojive: “Nhitetirũa ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga g̃a pokogi g̃a pohanog̃a. Na jitehe ji okote'varuhuve'g̃a pokogi jijihe'a g̃a ndehe topohi ti g̃a okote'varuhua hugwi javo, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ereki a'ea rehe ji ajo yvya koty tapoko ti g̃a javo – kiroki g̃a e'i ojive: “Ako te'varuhu ji. Marã po ti ji ve a'ero nehẽ?” ei ga. Ojipe'g̃a pyri rũi ji ajo javo – kiroki g̃a e'i ojive: “Jipyry hete ji,” ei Jesus'ga. \s1 Ndo'ui ahe mbatera xanhi'ĩ Tupana'ga pe javo \r (Mateus 9.14-17; Lucas 5.33-39) \p \v 18 Aerẽ ojipe'g̃a nduri Jesus'ga pyri xa'e ti ga pe javo. A'ereki João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a, amoamome g̃a ei ojohupe: “Ti'uyme ti mbatera xanhi'inhi'ĩ Tupana'ga pe javo,” ei g̃a. Fariseus'g̃a na jitehe amoamome g̃a ei xanhi'ĩ Tupana'ga pe i'ue'yma javo. Igwete ojipe'g̃a nduri Jesus'ga pyri javo ga pe. \p —Ndo'ui ko João Batista'ga remimbo'ehara'g̃a xanhi'ĩ Tupana'ga pe javo, ei g̃a. Fariseus'g̃a nemimbo'ehara'g̃a na jitehe ndo'ui mbatera onhi'ig̃a ga pe. Neremimbo'ehara'g̃a ki a'e te o'uo'u mbatera jipi, ei g̃a. Maraname nanuhũ g̃a ndekoi a'ero naerũ jara'g̃a atyvi? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 19 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Nhiremimbo'ehara'g̃a ko g̃a javijitehe – kiroki g̃a oko hẽarembirekoruama'ga pavẽi, ei ga. Gapavẽive'g̃a ko o'u tuhẽ mbatera gworygworyvamo ga pavẽi okovo g̃waramo, ei ga g̃a pe. Nhiremimbo'ehara'g̃a na jitehe a'ero. \v 20 G̃a ko o'u ji pavẽi okovo g̃waramo, ei Jesus'ga g̃a pe. Aerẽ po ti okote'varuhuve'g̃a ji rerohoi g̃a hugwi nehẽ. A'ea rupi po ti g̃a ndo'ui mbatera nehẽ no ovy'are'yma g̃waramo, ei ga g̃a pe. \p \v 21 Igwete Jesus'ga ei no: \p —Tamombe'u ti pe me ojipea ojo'java'ea no. Po ahe oapokatua'ja pota tapy'ynhapirymyana, nomondoi po ahe tapy'ynhapirapyahua ndotyryrygiva'ea itararagagwera rehe imboja, ei ga. Kia pyvõ imbojarame po jikyi ymyahũva'ea hugwi ityryrygame. A'ero po ijovaja'rokatui, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 22 —Irũa tamombe'u pe me no, ei Jesus'ga. Vinho aporame ahe nonhag̃i hyruymyana pype mbiara pirymyana pype tireko katu javo. A'ereki vinhopyahua ombotyjutyjui ovuvua, ei ga. Inhag̃ame mbiara pirymyana pype vinhopyahua vuvuvuvuri a'ero imombuga ipira otururupava jugwi. Onhimomby hete a'ero. Ombote'varuhu mbiara pira no, ei ga g̃a pe. Ipipyahua pype reki ahe onha vinhopyahua a'ero, ei ga g̃a pe. \p G̃wemimbo'ea pe Jesus'ga ei a'ea. A'ereki garemimombe'ua ndojihe'ari g̃anamonhava'ea remimombe'uagwera rehe. \s1 Nahanahã ti g̃a toko sábado rupi, ei Jesus'ga \r (Mateus 12.1-8; Lucas 6.1-5) \p \v 23 Aerẽ judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi Jesus'g̃a hoi pea rupi ogwovo. Igwete g̃a hoi kopytera rupi ogwovo. Ohorame garemimbo'ehara'g̃a ika'mbika'mbigi trigo i'gwovo. \v 24 A'ero fariseus'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ehepia g̃a, ei g̃a. Moisésva'ea e'i ikwatija nhande ve hako: “Sábado rupi nhande ndiaporavykyi hamo,” ei ahe, ei g̃a. Maranuhũrame g̃a trigo ika'mbika'mbigi sábado rupi naerũ Moisésva'ea remimbo'eagwera rendukatue'yma naerũ? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 25-26 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tupana'ga rembikwatijarukara onhi'ĩ pe me novĩa Daviva'ea mombe'gwovo, ei ga. Ymyahũ ko Daviva'ea hoi Tupana'ga ronga pype tenda pype hako. A'ea pype ikwava'ẽhara'g̃a ono pão imondovo Tupana'ga pe jipi, ei ga. Ikwava'ẽhara'g̃a jate po o'u a'ea hamo. “Ojipe'g̃a po to'uyme hamo,” e'i ikwatijara novĩa Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo, ei Jesus'ga. Igwete Daviva'ea hoi Tupana'ga ronga pype. Ahe ndogwerekoi mbatera ojive. Ahepavẽiva'ea ndogwerekoi no. Nurã ty'ara ahe jukai, ei ga g̃a pe. A'ero Abiatarva'ea ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhuag̃wamava'ea ahe imondoi akoja Daviva'ea pe to'u ti ga javo. Igwete Daviva'ea i'ui hako imondovo onhipavẽiva'ea pe hako, ei Jesus'ga g̃a pe. Tupana'ga nde'i reki Daviva'ea pe hako: “Pe napehendukatui nhinhi'ig̃a i'gwovo.” Ga nde'iahyi ahe ve, ei Jesus'ga. Oro pe, ei ga, maranuhũrame pe euhui nhiremimbo'ehara'g̃a pe naerũ? ei ga fariseus'g̃a pe. \p \v 27 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Tupana'ga nde'i hako: “Kiro po ti ji yvyakotyve'g̃a apoi tokwaku ti g̃a sábado javo.” A'ea ga nde'i, ei Jesus'ga. Nahã ga ei reki hako: “Kiro po ti ji sábado apoi g̃a pe tipokapa pi ti g̃a javo,” ei ga g̃a pe. \v 28 Tupana'ga ji mbuhuruka yvya koty, ei ga. Nurã jihi a'e nahanahã ti g̃a toko javo. Sábado pe vehevi ji ei no nahã ti g̃a toko a'ea rupi javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 3 \s1 Iponhimamava'ea \r (Mateus 12.9-14; Lucas 6.6-11) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga hoa'javi g̃ajatykahava pype. Pevo ga rekoi iponhimamave'ga. \v 2 Igwete fariseus'g̃a Jesus'ga repiahetei timbotegwete ga javo. \p —Kiro sábado, ei g̃a ojohupe. Mara'ngu po ti ga gapoa mbokatua'java nehẽ kiro nhandeporavykye'yma rupi? ei g̃a. Gapoa mbokatua'javame po ti nhande ei ga pe: “Nerehendukatui nde Moisésva'ea remimbo'eagwera,” xa'e ti ga pe, ei g̃a ojohupe. \p \v 3 Igwete Jesus'ga ei iponhimamave'ga pe: \p —Epo'ã ejoa g̃apytera rupi. \p \v 4 Jara'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Pe'ji ti ji ve. Marã po nhande rekoi nhandeporavykye'yma rupi hamo? Gara Moisésva'ea ei nhandeporavykye'yma mombe'gwovo sábado mombe'gwovo po rimba'e naerũ? ei ga. E'i po ahe naerũ: “Timbote'varuhu ti ojipe'g̃a pe sábado rupi hamo”? A'ea po ahe ei naerũ? Pe'ji katu ti ji ve a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. “Timombyry ti g̃a pe a'ea rupi hamo.” A'ea ahe ei po rimba'e? ei ga. Gara Moisésva'ea ei sábado mombe'gwovo naerũ? “Tijuka ti g̃a a'ea rupi hamo.” A'ea po ahe ei naerũ? Pe'ji katu ti ji ve a'ero, ei ga g̃a pe. “Timomanoukaryme ti g̃a a'ea rupi hamo,” e po ahe? ei Jesus'ga g̃a pe. \p Igwete g̃a nonhi'ig̃a'javi ga pe. \v 5 A'ero Jesus'ga g̃a ndepiapavi onhimonha'ngavo. Okoveveuhu ga g̃a ndehe. A'ereki g̃a noangarihu ojipe'g̃a porogwetyge'yma. Igwete ga ei iponhimamave'ga pe: \p —Epyho epoa. \p A'ero ga jipoapyhokatui. A'ereki gapoa ikatua'ja ga Jesus'ga nhi'ĩpo'rurame. \v 6 Igwete g̃a ẽi fariseus'g̃a. Kotihĩ g̃a Herodes'gareheve'g̃a monhi'inhi'ig̃i a'ero. Igwete g̃a ei: \p —Maranuhũ po ti nhande Jesus'ga jukaukaruhui nehẽ? ei g̃a ojohupe. \s1 Oho pa ahe Jesus'ga pyri \p \v 7 Igwete Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a nderohoi ypiahua rembe'yi pe. He'yjuhu hete g̃a ua ga pyri ojigwyra hugwi. Galiléia hugwi g̃a ndupavi Judéia hugwi no Iduméia hugwi no. \v 8 Cidade de Jerusalém hugwi g̃a nduri no. Rio Jordão kikoty aherovaja hugwi g̃a nduri Jesus'ga pyri no. Cidadepyrive'g̃a uhu pa no Tiropyrive'g̃a Sidompyrive'g̃a. A'ereki g̃a g̃wendu g̃a imombe'urame Jesus'ga rembiapoa ahemonhimomby'ava'ea. A'ero g̃a ndupavi ga pyri onhimongyavo. \v 9-10 Igwete ga imombimombigi karugwara he'yjuhuve'g̃a hugwi. Nurã itetirũave'g̃a Jesus'ga mbotymbotyvahivi tomombi ti ga ji hugwi javo. Nurã Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Peru ti yhara ji ve. Ta'a ti ipype g̃a hugwi tanhimbotymbotyvahyyme ti g̃a onhimongyavo, ei ga g̃a pe. \p \v 11 Igwete g̃a nduri jipi – kiroki g̃a anhag̃a opojyka g̃a. Jesus'ga repiagame g̃a nenypy'andurugi ga pyri o'eahyavo nde ko Tupana'ga ra'yramo javo. \v 12 A'ero ga nhi'ig̃ahyi g̃a pe tanhimombe'uyme ti g̃a javo. \s1 Jesus'ga omo'emo'ẽ dozeva'ea onhimoirũharamo \r (Mateus 10.1-4; Lucas 6.12-16) \p \v 13 Aerẽ Jesus'ga jiupiri yvytyruhua rupi ogwovo. Igwete ga g̃a mbuhurukari ojipyri g̃wemimbotarimo. \v 14 Doze ko g̃a, ga g̃a mo'emo'ẽi ojiheva'ero. (Nhimoirũhara ei ga g̃a pe.) A'ero ga ei g̃a pe: \p —Topomondo ti imombe'gwovouka nhinhi'ig̃a ojipe'g̃a pe nehẽ. \v 15 Tambojipe'auka ti ji pe me anhag̃a Diabo'gapyriva'ea g̃a hugwi nehẽ, ei ga g̃a pe. \p \v 16-19 Dozeve'g̃a ko: Simão'ga, Tiagova'ea, aheirũ'ga João'ga, André'ga, Filipe'ga, Bartolomeu'ga, Mateus'ga, Tomé'ga, Tiago'ga – kiroki ga Alfeu'ga ra'yra'ga – Tadeu'ga, Simão Zelote'ga, Judas Iscariotes'ga – ga ko aerẽ omondouka Jesus'ga ga'arõe'ỹve'g̃a po pe ga pyhygauka. G̃ahã Jesus'ga omo'emo'ẽ g̃wemimbo'eharamo dozeve'g̃a. Ojipea Jesus'ga ono Simão'ga rehe. Pedro Jesus'ga ono ga rehe. Tiagova'ea ko Zebedeu'ga ra'yrava'ea João'ga pavẽi. Ojipea Jesus'ga ono g̃a ndehe g̃anderaramo Boanerges. Boanerges pe nhande ei: G̃a ko tupanarag̃a ja. \s1 Belzebu'ga opojyka Jesus'ga, e'i tehe ahe \r (Mateus 12.22-32; Lucas 11.14-23; 12.10) \p \v 20 Igwete Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a nderohoi onga pe. Kiro he'yjuhuve'g̃a jatykai g̃a pyri a'ero. Ndo'uukari g̃a mbatera Jesus'g̃a pe u'ua g̃a pyri. \v 21 Ikwahavame Jesus'ga re'yja'g̃a hoi ga pyri. Igwete g̃a ei: \p —Tipyhy ti Jesus'ga rerogwovo g̃a hugwi. A'ereki ga'akag̃a mbipehu kiro ovuhu, e'i tehe g̃a Jesus'ga pe. \p \v 22 Igwete judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ei – kiroki g̃a u Jerusalém hugwi – igwete g̃a ei ojohupe: \p —Belzebu'ga opojyka Jesus'ga ojive, e'i tehe g̃a. Nurã Jesus'ga ombojipe'auka anhag̃a g̃a hugwi, ei g̃a. A'ereki Belzebu'ga anhag̃a ruvihavuhuro. A'ero ga anhag̃a mbojipe'aukari Jesus'ga pe, e'i tehe g̃a ojohupe. \p Satanás'ga pe g̃a ei Belzebu'ga. Diabo'ga ei g̃a ga pe no. \p \v 23 A'ero Jesus'ga g̃a mbuhurukari ojipyri judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a. Igwete ga imombe'umbe'ui ojo'java'ea g̃a pe. \p —Mbipehu reki pendeaporog̃ita, ei ga g̃a pe. Satanás'ga ndajipojykai tuhẽ jihi. Satanás'ga g̃a pojykarame ojive nombojipe'aukari g̃a pe ojipyriva'ea. A'ereki ga nombojogwayvayvari reki ojiheve'g̃a, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 24 Tamombe'u ti ojo'java'ea pe me a'ero, ei ga. Po g̃agwyripeve'g̃a ojogwayvayva hete, a'ero po g̃a nhombojipe'apavi ojohugwi. \v 25 Po ongapypeve'g̃a ojogwayvayva, a'ero po g̃a nhombojipe'apavi ojohugwi no. \v 26 Po Satanás'ga ojipyriva'ea mbojogwayvayva hamo, a'ero po gapyriva'ea nhombojipe'apavi ojohugwi, ei ga. A'ero po Satanás'ga ndogwerekoa'javi ojiheve'g̃a. Ndokoa'javi po ga huvihavamo a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. Na rũi reki Satanás'ga rekoi, a'e ji, ei ga. Ga nombojogwayvayvari ojipyriva'ea. Ga rũi reki ombojipe'auka ji ve anhag̃a ojipe'g̃a hugwi a'ero, ei ga g̃a pe. \p \v 27 Igwete Jesus'ga ei no: \p —Ojipe'g̃a ndoki ipopoakave'ga ronga pype gambatera rerogwovo ga hugwi. Gahoheve'ga jate oki ipype opopoakahetero g̃waramo. Igwete ga ga kwana'ẽi gambatera ipe'avo herogwovo ga hugwi, ei ga g̃a pe. \p Nahã Jesus'ga ei g̃a pe jihi ko Satanás'ga hohe gapyriva'ea mbojipe'avo javo. \p \v 28-30 Igwete ga ei g̃a pe: \p —“Anhag̃a opojyka ga ojive,” pe'euhu tehe pe ji ve, ei ga javo g̃a pe. Nurã ti ji ei pe me imombe'ukatuavo: Tupana'ga po ti omombo pa ahe hugwi aherekote'varuhuparavuhua. Ombotegwetea vehevi po ti Tupana'ga omombo pa ahe hugwi, ei ga. Emo gwa'uva mbotegwetea po ti Tupana'ga nomombori tuhẽ ahe hugwi. A'ea ndojihyva'javi ahe hugwi avuirama, ei ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga re'yjava'ea \r (Mateus 12.46-50; Lucas 8.19-21) \p \v 31-32 Kiro g̃a vahemi a'ero Jesus'ga yhẽa gareki'yra'g̃a pavẽi. Okari pe g̃a pytai o'ama. A'ereki he'yjuhuve'g̃a u ga pyri oapyapyga. Igwete Jesus'ga re'yja'g̃a imondoi onhi'ig̃a ga pe tuhu ti ga ore pyri javo. A'ero g̃a imombe'ui ga pe: \p —Jesus, okari pe g̃a ndekoi neyhẽa neirũ'g̃a pavẽi. “Tuhu ga ore pyri,” ei g̃a nde ve, ei g̃a ga pe. \p \v 33 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Marãve'g̃a pe ji ei naerũ nhiy'g̃a nhiirũ'g̃a? \p \v 34 Gweroapyve'g̃a ndepiagame ga ei g̃a pe a'ero: \p —Agwa reki g̃a nhiy'g̃a nhiirũ'g̃a, ei ga. \v 35 Kiroki g̃a oko Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe – g̃a pe ji ei nhiirũ'g̃a nhirendyra'g̃a. Nhiy'g̃a a'e ji g̃a pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 4 \s1 Ha'ynha mohãihara'ga \r (Mateus 13.1-9; Lucas 8.4-8) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga g̃a mbo'ea'javi ypiahua rembe'yi pe. He'yjuhu g̃a ojatykavo ga pyri yembe'yi pe onhimongyavo. Nurã ga avi yhara pype oina imoanha'ndiavouka tohendu pa ti g̃a nhinhi'ig̃a javo. \v 2 Igwete ga g̃a mbo'ea'javi imombe'gwombe'gwovo ojo'java'ea g̃a pe. \p \v 3 —Pehendu ti, ei ga. Imohãihara'ga gweroho ha'ynha ko pe imohaina ityma, ei ga. \v 4 Imohãirame mokonhete indurugi pea rembeyvyra rupi. Igwete gwyra'ia ruri imokokona jupava, ei ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 5 —Jara onduru yja rehe, ei ga. Xunhi reki yja ita arimo. Kotihĩ henhunhamo a'ero novĩa. A'ereki nianami yja. \v 6 Emo kwarahyahivame ombokai imonhymbava hohova. Garemity'mbia ipavi a'ero onhimomiranama'jave'yma. A'ereki hapoa ndokihetei yvya pype, ei ga imombe'gwovo. \p \v 7 —Jara onduru nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe. Igwete ga'apoa ha'ynha henhunhamo nhungwava ra'ynha pavẽi. Igwete nhungwava nhambyguhui garemityma herekovo imonhimomboakare'yma. Igwete ndi'ai upa, ei ga g̃a pe. \p \v 8 —Jara reki onduru yvykatua rehe. A'ea henhunhamo onhimomboaka gworyvamo. O'arame he'ye'yi ha'ynha trinta ahara pype. Jara pype koji'i tehe ha'ynha sessenta. Jara pype ha'ynha he'yjuhuro cem ipype, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 9 Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero, ei ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'u morog̃ita \r (Mateus 13.10-23; Lucas 8.9-15) \p \v 10 Garenduhara'g̃a horame ga hugwi gapavẽive'g̃a nhi'ig̃i ga pe dozeve'g̃a pavẽi. Igwete g̃a ei ga pe: \p —Gara pe nde ei poro morog̃ita mombe'gwovo ore ve? ei g̃a. A'ereki ore ndorokwahavi a'ea, ei g̃a ga pe. \p \v 11 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Amombe'u katu ji kiro pe me. A'ereki Tupana'ga opota penembikwahava, ei Jesus'ga g̃a pe. Okwahavuka ga pe me onhimiva'ea nahã po ti ji rekoi ojiheve'g̃a nduvihavamo nehẽ javo, ei ga g̃a pe. Pe me jate ga okwahavuka nanongara. G̃a ki a'e te – kiroki g̃a ndokoi gareheva'ero – g̃a pe ji amombe'u ojo'java'ea ikwahavukare'yma g̃a pe, ei ga g̃a pe. \v 12 Ojo'java'ea ji amombe'u g̃a pe a'ero \q1 “tonhimombaragwahavyme ti g̃a hepiepiagame. \q1 Tokwahavyme ti g̃a henduenduvame. \q1 A'ereki g̃a ndogwerojijyipotari gweaporog̃ita. \q1 Nomomborukapotari g̃a Tupana'ga pe okote'varuhua”, ei ga g̃a pe. \p \v 13 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Ndapekwahavi pe ji imombe'urame pe me garemitymagwera? Marã po ti pe ikwahapavi ojo'java'ea naerũ? ei ga. \v 14 Tamombe'u katu ti kiro itymagwera pe me a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Kiroki ga omombe'u Tupana'ga – ga ko ha'ynha mohãihara'ga ja, ei ga. \v 15 Mokonhete'i ha'ynha onduru pehea rembeyvyri. Igwete gwyra'ia imokokombavi ha'ynha imohãirame, ei ga. Na jitehe ojipe'g̃a henduvame Tupana'ga mombe'ua Satanás'ga imoka'nhymbavi a'ea g̃a hugwi, ei ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 16 —Jara ha'ynha onduru yja rehe ita arimo. Nurã g̃wenhunhame kotihĩ nonhimomiranami, ei ga. Na jitehe ojipe'g̃a henduvi Tupana'ga mombe'ua kotihĩ gworygworyvamo hehe novĩa. \v 17 G̃wendu katu na'ẽ g̃a gamombe'ua novĩa. Aerẽ ojipe'g̃a imbohahyukari g̃a pe g̃a ndekoro g̃waramo Tupana'ga mombe'ua rupi, ei ga. Hahyrame g̃a pe g̃a nonhimomiranama'javi a'ero kotihĩ opohia Tupana'ga mombe'ua hugwi. A'ereki gamombe'ua ndokikatui g̃ayvyteri pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 18 —Jara onduru nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe – a'ea oambyguhu garemityma imonhimomboakare'yma, ei ga. Na jitehe ojipe'g̃a henduna'ẽi Tupana'ga mombe'ua novĩa. \v 19 Aerẽ g̃apy'a rekotehei. A'ereki g̃a nhag̃ataruhu ojihe marã po ti ji ve nehẽ javo, ei ga. Igwete g̃a nhimoandyandyi itambere'ia potaruhuavo a'ea po ti ji mbohoryhetei nehẽ javo tehe. Igwete g̃a ipotaparavuhui mbatera, ei ga. Hatĩava'ea oamby imohãihara'ga remityma. A'ero ndi'ai, ei ga. Na jitehe g̃anemimbotaruhua nohenduva'javukari g̃a pe Tupana'ga mombe'ua. A'ero g̃a ndokoi gamombe'ua rupi okokatue'yma ojipe'g̃a pe japoe'yma pyryva'ea, ei ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 20 —Jara onduru yvykatua rehe g̃wenhukaturo gworygworyvamo, ei ga. Na jitehe jara'g̃a henduvi Tupana'ga mombe'ua herovia tuhẽ okokatuavo, ei ga. Jara'g̃a oapo hete pyryva'ea a'ero. Jara'g̃a koji'i g̃a oapo pyryva'ea. Jara'g̃a koji'iete'i g̃a oapoapo pyryheteva'ea jipi okokatuavo, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 A lamparina \r (Lucas 8.16-18) \p \v 21 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Herurame lamparina oki pe po ahe ndohovapygi hyrua pyvõ. Ahe nomondoi onhinongava gwyri pe cama gwyri pe. Ahe gweru imondovo pyte'mbia rehe imohina tamomytu'emba nhande ve javo, ei ga. \v 22 Na jitehe Tupana'ga g̃wenotĩ na'ẽ g̃wemimbo'eagwera tamomytu'emba ti g̃a'akag̃i pe aerẽ nehẽ javo, ei ga. \v 23 Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero, ei ga g̃a pe. \p \v 24 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Henduvame nhinhi'ig̃a pehendu katu ti a'ero, ei ga. Po ti xunhi pe henduvi nhinhi'ig̃a, a'ero po ti xunhi pe ikwahavi nehẽ. Po ti pe hendukatui nehẽ, a'ero po ti pe ikwahahetei nehẽ. Koji'i po ti Tupana'ga pe mbo'ea'javi a'ero nehẽ no, ei ga. \v 25 Po ti pe ikwahavi nhinhi'ig̃a rendukatuavo nehẽ, a'ero po ti pe ikwahahetei nehẽ, ei ga. Po ti xunhi pe ikwahavi nhinhi'ig̃a hendupotare'yma, a'ea vehevi po ti Tupana'ga imoka'nhymbavukari pe me nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Ha'ynha henhui onhimomboaka \p \v 26 Igwete Jesus'ga ei no: \p —Ojipea tamombe'u pe me ojo'java'ea tapekwaha hete ti Tupana'gareheve'g̃a jikoheteag̃wama ga rehe. A'ereki Tupana'ga hete g̃a mbojikojikogukari ojihe jipi g̃anduvihavamo. Na ja a'ero, ei ga. Ha'ynha mohãihara'ga omohãi ha'ynha yvyvo. \v 27 He'yi ga kiri henhunhame ogwovo hepiaga. Igwete garemityma nhimomboakari. “Marã po nhiremityma renhunhamo onhimomboaka a'ero?” ei ga jupe ikwahave'yma, ei ga. \v 28 A'ereki a'ea tehe henhui ohema yvya hugwi. Aerẽ nhimomboakari oharamo. Aerẽ itinig̃i, ei Jesus'ga. \v 29 A'ero ga g̃a mondoukari imondohondohogauka haimbeva'ea pyvõ foice pyvõ. A'ereki oho japiavo imondohokava, ei Jesus'ga g̃a pe imombe'gwovo. \s1 Mostarda ra'ynha \r (Mateus 13.31-32, 35; Lucas 13.18-19) \p \v 30 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Marãva'ea ti ji imombe'ui kiro pe me ojo'java'ea tapekwaha ti Tupana'gareheve'g̃a nde'yjuhuag̃wama? ei ga. A'ereki jypy g̃a ndahe'yi. Aerẽ reki g̃a nde'yjuhuro – kiroki g̃a e'i: “Tupana'ga ko nhanderuvihavamo”, ei Jesus'ga g̃a pe. Na ja a'ero, ei ga. \v 31 Otỹ ga mostarda ra'ynha, ei ga. Xunhiete'i ko nanongara ra'ynha jara gwyre'i pa. \v 32 Itymirẽ reki onhimomboaka hete huvihavuhuro oji'java'ea hohe pa, ei ga. Huvihavuhu hakã oja'oja'oga. Nurã gwyra'ia turi japovo gwaityga hakã rehe upa i'ag̃i pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 33 Nanongara ga imombe'umbe'ui he'yjuhuve'g̃a pe ojo'java'ea mombe'gwovo. G̃a ikwahavame koji'i ga imombe'ui g̃a pe a'ero. \v 34 Ojo'java'ea jate ga omombe'umbe'u he'yjuhuve'g̃a pe g̃a mbo'erame Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Emo g̃andovakie'ỹ ga imombe'ukatupavi g̃wemimbo'ehara'g̃a pe tokwaha tuhẽ g̃a javo. \s1 Jesus'ga omombi yvyruhua \r (Mateus 8.23-27; Lucas 8.22-25) \p \v 35 Ka'arugame Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Xaho ti aherovai. \p \v 36 Igwete g̃a hoi he'yjuhuve'g̃a hugwi. Jesus'ga oapy oina yhara pype. Igwete g̃a ga rerohoi ypiahua aherovai. Ojipe'g̃a oho oyhara pype g̃a ndupi no. \v 37 G̃a horame turi yvyruhua. Yvyturanuhũa ombo'ambo'a typepemuhũa yhara pype. Kiro tynahẽ g̃werĩ yhara a'ero. \v 38 Jesus'ga oki reki yhara revira rehe oakag̃a nog̃a aheakag̃a jikokava rehe. Igwete g̃a ga moma'ẽi javo ga pe. \p —Jesus, kiro nhande hoi ypy pe, ei g̃a. Nane'ag̃ataruhui nde nhandepapava rehe naerũ? ei g̃a ga pe. \p \v 39 Igwete ga ma'ẽi onhi'ig̃ahyavo yvytua pe. Igwete ga ei ypiahua pe: \p —Epi! ei ga. Tanetymyi ti. \p A'ero ipigi yvytua. Notymynha'javi. \v 40 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Maraname pe kyhyjiuhui? ei ga. Ndapejikogi ve tuhẽ pe ji rehe naerũ? ei ga g̃a pe. \p \v 41 Igwete g̃a nhimomby'ahetei a'ero javo ojohupe: \p —Marã te ga rekoi naerũ? Yvytua vehevi re po g̃wendu katu ganhi'ig̃a ypiahua pavẽi, ei g̃a javo ojohupe. \c 5 \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahe hugwi \r (Mateus 8.28-34; Lucas 8.26-39) \p \v 1 Igwete Jesus'g̃a vahemi ypiahua aherovai Gerasapeve'g̃a gwyri pe. \v 2 Jesus'g̃a ẽrame ga ruri – kiroki ga anhag̃a opojyka ga ojive. \v 3-4 Itaruvihavuhua kwaruhua pyteri pe ga u jipi aheryvya pyteri pe. Okwaokwa g̃a ga itanhuramuhũa pyvõ novĩa. Igwete ga imondohondohogi opoa hugwi opya hugwi ikaikavo. Nurã g̃a ndokwara'javi ga a'ero itanhuramuhũa pyvõ. Ndipopoakari g̃a ga monhyromo. \v 5 Arimo ypytunimo na jitehe ga rahẽrahemamo jipi aheryvy pe yvytyruhua rehe. Ojikytikyti ga ita pyvõ herokwarokwavame ojihe. A'ereki anhag̃a opojyka ga ojive. \v 6 Jesus'ga repiagame irupe kiro ga ruri onhana itaruvihavuhua kwaruhua pytera hugwi ga rovatiamo. Igwete ga renypy'andurugi Jesus'ga pyri nderuvihavuhu nde javo. \v 7-8 Igwete Jesus'ga ei anhag̃a pe: \p —Ejipe'a ga hugwi. \p Igwete ga hapukajahivi. \p —Tajiavykyi ti, Jesus, ei ga. Nde ko Tupana'ga ra'yramo huvihavuhu'g̃ahoheve'ga ra'yramo. Ere ti Tupana'ga renoina tahahyyme ti ji ve, ei ga ga pe. \p \v 9 —Gara nderera? ei Jesus'ga ga pe. \p —He'yjuhu, ei ga. Poro ko jirera, ei ga. \p A'ereki he'yjuhuva'ea anhag̃a opojyka ga. \v 10 Igwete i'ehetei Jesus'ga pe: \p —Toremondoukari ti irupe avo hugwi, e'i ga pe. \p \v 11 Pevo tuvi ojipe'g̃a nenymbava porcos i'gwovo yvytyruhua pyri. He'yjuhu hete onhimongyavo. \v 12 Igwete anhag̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ore mondouka ti porcos pyri toropojyka ti a'ea orojive, e'i anhag̃a ga pe. \p \v 13 —Hepejigwovo a'ero, ei Jesus'ga jupe. \p Igwete anhag̃a jipe'ai g̃wembipojykahara'ga hugwi ogwoogwovo porcos ipojykavo. He'yjuhu ranuhũ porcos dois mil. Igwete anhag̃a opojykarame porcos inhainhani ogwovo ojyva yvyty'ramuhũa rupi opoa ypiahua pype otypyvypyvyga. \p \v 14 Igwete porcos repiakatuhara'g̃a nhani ogwovo timombe'u javo. Igwete g̃a imombe'umbe'ui porcos typyvygagwera cidadepeve'g̃a pe cidadekotyive'g̃a pe no. A'ero g̃a ndug̃anduri torohepia katu javo. \v 15 Urame Jesus'ga pyri g̃a akoja'ga repiagi anhag̃a rembipojykaagwera'ga. Ipikatu ga kiro oina. Gweaporog̃ita katu reki ga a'ero no. Ga repiagame g̃a kyhyji Jesus'ga popoakara hugwi. \v 16 Kiroki g̃a gwepia tuhẽ anhag̃a mondoagwera – kiro g̃a ei imombe'gwovo g̃a pe: \p —Jesus'ga ombojipe'a ga hugwi anhag̃a mondovouka porcos pyri a'ea pojykauka, ei g̃a. Igwete porcos inhainhambavi ogwovo y pe otypyvypyvyga, ei g̃a imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 17 Igwete g̃a epavi Jesus'ga pe: \p —Heregwovo oregwyra hugwi! ei g̃a javo ga pe. \p \v 18 Jesus'ga avame yhara pype kiro anhag̃a rembipojykaagwera'ga ehetei ga pe: \p —Kiro ji hoi nde rupi nde rerekovo. \p \v 19 —Ndorogwerohoi ji ji rupi, ei Jesus'ga ga pe. Heregwovo enhonga pe. Ere ti eje'yja'g̃a pe: “Tupana'ga pyry hete ji ve,” ere ti g̃a pe. “Nahanahã ga imombyryvi ji ve ji porogwetyga,” ere ti imombe'gwovo g̃a pe, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 20 Igwete ga hoi Dez Cidades pe imombe'gwombe'gwovo g̃a pe. \p —Jesus'ga pyry hete ji ve, ei ga g̃a pe. Ombojipe'a ga anhag̃a mondovouka ji hugwi. Nahã ga imombyryvi ji ve, ei ga g̃a pe. \p Igwete g̃a nhimomby'apavi ganhi'ig̃a renduva. \s1 Jairova'ea ra'yrava'ea \r (Mateus 9.18-19; Lucas 8.40-42) \p \v 21 Igwete Jesus'g̃a hero'yahava'javi yhara herojivya. Ypiahua rembe'yi pe ga rekoi. Igwete he'yjuhuve'g̃a jatykai ga pyri. \v 22 Igwete ga ruri Jairo'ga. Ga ko huvihavamo oko judeus'g̃a jatykahava pype. Jesus'ga repiagame ga ruri g̃wenypy'anduruga ga pyri jihoheva'ero ji poko javo ga pe. \p \v 23 —Omano g̃werĩ jira'yrahẽa, ei ga Jesus'ga pe. Herejo ji rupi epokoga hẽa rehe tomanoyme ti hẽa, ei Jairo'ga ga pe. \p \v 24 Igwete Jesus'ga hoi ga rupi. He'yjuhuve'g̃a oho Jesus'ga rupi no ga mbotymbotyvahiva. \s1 Gwypova'ea opoko Jesus'ga pira rehe \r (Mateus 9.20-22; Lucas 8.43-48) \p \v 25 Ga horame kiro ojipehẽa hoi Jesus'ga reviri opokoga gapira rehe topi ti nhitetirũa ji hugwi javo. A'ereki hẽa gwyporo. He'yjuhu doze kwara hẽatetirũa rehe. \v 26 He'yjuhu hẽapohanohara'g̃a novĩa. Igwete hẽa pohanog̃ame hahyhetero hẽa pe. Omondo pa hẽa oitambere'ia g̃a pe novĩa. Emo ndopigi hẽa hugwi. Igwaigwavete hẽa tetirũahetero. \v 27-28 Igwete g̃a Jesus'ga mombe'urame hẽa ei oyvyteri pe: “Po ti ji pokogi gapira rehe vehevi nehẽ, a'ero po ti ipigi ji hugwi nehẽ,” ei hẽa oyvyteri pe javo. Kiro hẽa hoi Jesus'ga reviri a'ero he'yjuhuve'g̃a pytera rupi opokoga Jesus'ga pira rehe. \v 29 Kotihĩ hẽa ndagwypora'javi. A'ea hẽa ikwahavi oyvyteri pe. \v 30 Igwete Jesus'ga pyryrymi he'yjuhuve'g̃a koty javo g̃a pe. A'ereki ga okwahavipe opopoakara hoa g̃a ndehe. \p —Ma'g̃a opoko jipira rehe ra'e? ei ga g̃a pe. \p \v 31 Igwete garemimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Avi nde erehepia pa g̃a enhimbotymbotyvahiva, ei g̃a. Maraname nde euhui naerũ: “Ma'g̃a opoko ji rehe ra'e?” ei g̃a ga pe. \p \v 32 Emo Jesus'ga oharekoreko g̃a ndehe tahepia tuhẽ javo. \v 33 Hẽa okwaha Jesus'ga rembiapoa ojive. A'ero hẽa ruri okyhyjiavo ohyhyipava. Ojovapyvo hẽa rekoi Jesus'ga pyri onhimombe'upava ga pe. \v 34 Igwete ga ei hẽa pe: \p —Kui'i, nde erejiko ji rehe. Nurã ipigi nde hugwi, ei ga. Enog̃atu ti epy'a egwovo, ei ga. Momina tuhẽ nde hugwi netetirũa, ei ga hẽa pe. \s1 Jesus'ga ombogwera Jairova'ea ra'yrava'ea \r (Mateus 9.23-26; Lucas 8.49-56) \p \v 35 Jesus'ga nhi'ig̃ame kiro g̃a nduri Jairo'ga rongapypeve'g̃a. Igwete g̃a ei Jairo'ga pe: \p —Omano jipe ndera'yrava'ea, ei g̃a imombe'gwovo ga pe. Tererura'javi ahembo'ehara'ga a'ero, ei g̃a Jairo'ga pe. \p \v 36 Jesus'ga ombogwavete reki g̃anhi'ig̃a. Igwete ga ei Jairo'ga pe: \p —Teremomyi ti epy'a. Ejiko hete ji rehe, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 37 Igwete Jesus'ga g̃a nderohoi ojupi Pedro'ga João'ga no Tiagova'ea no – kiroki ahe João'ga reki'yramo. Jara'g̃a ga nomondoukari ojupi. \v 38 Igwete ga Pedro'g̃a nderohoi g̃a nderovahema Jairo'ga ronga pe. A'ero Jesus'ga henduvi g̃ajehe'oranuhũa. A'ereki hahyahi g̃ajehe'oa hẽamanoa rehe. \v 39 Igwete ga hoi onga pe javo g̃a pe. \p —Maranuhũrame pe nanuhũ pejehe'gwoe'gwovo pejijupa? ei Jesus'ga g̃a pe. Tayrihẽa nomanoi. Hẽa oki reki upa, ei ga g̃a pe. \p A'ereki ga okwaha hẽambogweravag̃wama. \v 40 Igwete g̃a ga jai omano tuhẽ ahe javo. A'ero ga g̃a mo'emo'embavi onga hugwi. Igwete ga g̃a nderohoi okipe tayrihẽa ruva'ga hẽayhẽa no. Pedro'g̃a ga gweroho hẽanongava pype no. \v 41 Igwete ga hẽa popyhygi javo hẽa pe. \p —Talitá cumi! ei ga. (A'ea ko: “Kui'i, epo'ã!”) \p \v 42 Kotihĩ hẽa po'ami a'ero okovo. Doze kwara hẽa rehe. Igwete g̃a nhimomby'ahetei hẽa repiaga. \v 43 Igwete Jesus'ga ehetei g̃a pe: \p —Tapemombe'ui ti nhiremimbogweravahẽa, ei ga. Pemondo ti kiro mbatera hẽa pe to'u hẽa, ei ga g̃a pe. \c 6 \s1 Nazaré pe ahe ndojikogi Jesus'ga rehe \r (Mateus 13.53-58; Lucas 4.16-30) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga hoi pea hugwi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Igwete g̃a hoi cidade de Nazaré pe – perope Jesus'ga onhimomboaka. \v 2 Judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi ga hoi g̃ajatykahava pype pevove'g̃a mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Igwete g̃a nhimomby'ai ganhi'ig̃a renduva onhimongyavo. A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Marã akoja'ga ikwahavuhui nanongara naerũ? ei g̃a. Ma'g̃a ombo'e ga? A'ereki ahemonhimomby'ava'ea ga oapoapouhu, ei g̃a ojohupe. \v 3 Ga ko onga apohara'ga rũi naerũ Mariahẽa ra'yra'ga? ei g̃a. Tikwaha tuhẽ nhande gareki'yra'g̃a Tiago'ga José'ga no Judas'ga Simão'ga. Garendyra'g̃a ko oko avo nhande pyri no, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a nhimonha'ngai okoe'yma ga rehe tihenduva'javyme ga javo. \v 4 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a omondo gweaporog̃ita imohina Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga rehe, ei ga. Gagwyripeve'g̃a jate nomondoi imohina ga rehe. Gare'yja'g̃a nomondoi imohina ga rehe no. Garongapypeve'g̃a nomondoi imohina ga rehe no, ei ga g̃a pe. \p \v 5 Igwete Jesus'ga ndoapoi gwerevi ahemonhimomby'ava'ea pevo. A'ereki g̃a ndojikogi ga rehe. Mokonheteve'g̃a ndehe jate ga pokogi imombiga g̃atetirũa g̃a hugwi. \v 6 Igwete ga nhimomby'ai g̃a jikoge'yma g̃waramo ojihe. \s1 Jesus'ga remimbo'eharava'ea omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a \r (Mateus 10.5-15; Lucas 9.1-6) \p Igwete Jesus'g̃a imbojoapiapi ogwovo cidades pe pevove'g̃a mbo'eavo. \v 7 Igwete ga g̃wemimbo'ehara'g̃a mbuhurukari ojipyri dozeve'g̃a. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Topomondomondo ti kiro ojipe'g̃a cidades pe, ei ga. Mokomokõi ti pejogweroho imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe. Ape'akwahavuka ti ji pe me anhag̃a g̃a hugwi nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 8 Pepojate ti toho kiro pea rupi. Taperohoi ti pão itambere'ia reheve, ei ga. Taperohoi ti sacola no. Pejijihokava jate ti peroho, ei ga g̃a pe. \v 9 Pemongi ti sandálias. Taperohoi ti ojipea tapy'ynhapira, ei ga g̃a pe. \p \v 10 Igwete ga ei no: \p —Pe vahemame cidade pe po ti ojipe'ga ei pe me nehẽ: “Hepejijo pejipytavo nhironga pe,” e po ti ga pe me nehẽ. Pejogweroho ti ga pyri pejijupa a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. Tapejijyjijyi ti ojipe'g̃a nonga pe, ei ga. Ga pyri jate ti peju. Aerẽ ti pea hugwi pe hoi cidade hugwi a'ero pejogwerogwovo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 11 Po ti pevove'g̃a napembuhurukari ojipyri hendupotare'yma penhi'ig̃a a'ero po ti pe hojipei pea hugwi nehẽ, ei ga. Pehorame ti pemonduru otimbuguhua pejipya hugwi toropohi ti pe hugwi javo g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe: “Peko te'varuhu pe hendupotare'yma Tupana'ga nhi'ig̃a,” pe'ji ti g̃a pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 Nahã Jesus'ga dozeve'g̃a mondomondoukari ojipe'g̃a pyri. Igwete g̃a hoi imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe. Igwete g̃a ei g̃a pe: \p —Perojijyi ti pejeaporog̃ita pejipohia pejikote'varuhua hugwi, ei g̃a g̃a pe. \p \v 13 Igwete dozeve'g̃a imbojipe'ape'ai anhag̃a Diabo'gapyriva'ea ojipe'g̃a hugwi. Igwete g̃a imongyi ikava he'yjuhuve'g̃a akag̃a rehe imombiga g̃atetirũa g̃a hugwi. \s1 João Batistava'ea omano \r (Mateus 14.1-12; Lucas 9.7-9) \p \v 14 Igwete pevove'g̃a Jesus'ga mombe'umbe'ui. A'ero ga henduvi g̃anhi'ig̃a Herodes'ga g̃anduvihavuhu'ga. Ojipe'g̃a e'i tehe Jesus'ga mombe'gwovo: \p —Ga ko João Batista'ga reki, e'i tehe ga. Okwera po ga kiro oyvya hugwi. Nurã po ga japohetei ahemonhimomby'ava'ea naerũ, e'i tehe g̃a. \p \v 15 Ojipe'g̃a e'i tehe: \p —Jesus'ga po Elias'ga ura'java. \p Ojipe'g̃a: \p —Ga po Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo oko ahe ja – kiroki ahe omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a ojopy'rovo hako, e'i tehe g̃a. \p \v 16 Igwete Herodes'ga henduvi g̃anhi'ig̃a Jesus'ga rehe. Igwete ga etehei: \p —Ga ko João Batista'ga tuhẽ. Akamomboruka ji ga ikwehe novĩa. Kiro ga kwerava'javi reki, e'i tehe ga. \p \v 17-19 Nahã Herodes'ga ahe akamomborukari raikwehe. Herodiashẽa rehe ga ahe pyhygukari ahe mongiuka cadeia pype. Hehã ko Filipe'ga rembirekohẽa na'ẽ Herodes'ga reki'yra'ga rembirekohẽa. Aerẽ Herodes'ga hẽa rerekoi reki. \p Igwete João Batistava'ea ei Herodes'ga pe jipi: “Maranuhũrame nde eirũ'ga rembirekohẽa rerekoi? Na rũi ko ahe rekoi,” ei ahe ga pe jipi. \p Nurã Herodiashẽa rehe Herodes'ga ahe pyhygukari ahe apytĩuka ahe mongiuka cadeia pype. A'ereki hẽa onhimboahi ahe ve tajukauka ti ga javo novĩa. \v 20 Emo Herodes'ga ahe a'ngui na'ẽ. Ga ndojukaukapotari ahe. A'ereki ga okyhyji ikwahava Joãova'ea rekokatua. Okwaha ga Joãova'ea pyryhetea ahe rekoro g̃waramo Tupana'ga rehe. Nurã Herodes'ga ahe a'ngui. Joãova'ea nhi'inhi'ig̃ame ga pe oko tehe gapy'a novĩa. Emo ga g̃wendu pota Joãova'ea nhi'ig̃a novĩa. \p \v 21 Aerẽ o'aragwera rehe Herodes'ga japoi toryva omoirũhara'g̃a pe soldados'g̃a nduvihavuhu'g̃a pe no imbateheteve'g̃a pe no – kiroki g̃a u gagwyri pe Galiléia pe. A'ea rupi Herodiashẽa jirokwari João Batistava'ea rehe ahe jukauka. \v 22 Hẽara'yrahẽa tehe oho Herodes'g̃a pyri ojirokyavo g̃apyteri pe. Igwete g̃a nhimohẽhetei kujahẽa rehe Herodes'ga gapavẽive'g̃a pavẽi. A'ero ga ei hẽa pe: \p —Gara nde erepota imondoa ejive? Tamondo ti nde ve, ei ga hẽa pe. \v 23 Tupana'ga henduvame nhirembi'ea ji ei nde ve: Tamondo pa tuhẽ ti nde ve neremimbotarimova'ea javoji. Nhimbatera ti tamondojija'ro vehevi nde ve javoji, ei ga hẽa pe. \p \v 24 A'ero hẽa hoi imombe'gwovo oyhẽa pe. \p —Gara re po ji aru ga hugwi nehẽ? ei hẽa hẽa pe. \p —João Batista'ga akag̃a pe ere, ei hẽayhẽa hẽa pe. \p \v 25 Kotihĩ hẽa jivyri nhandaipe ogwovo javo Herodes'ga pe. \p —Apota ji João Batista'ga akag̃a, ei hẽa, kirog̃we nhaembeva pype, ei hẽa ga pe. \p \v 26 Henduvame hẽanhi'ig̃a Herodes'ga rekoveveuhuhetei a'ero. A'ereki ga ndojukaukapotari Joãova'ea novĩa. Emo ga e'i jipe reki Tupana'ga g̃wendu nhirembi'ea javo. Gapavẽive'g̃a g̃wendu ganhi'ig̃a no ga erame hẽa pe tamondo tuhẽ ti nde ve javo. Nurã ga nde'ia'uva'javi kiro hẽa pe: “Namondoa'javi ji nde ve.” \v 27 Nurã ga soldado'ga mondoukari cadeia pype togweru ti ga João'ga akag̃a javo. \v 28 Igwete soldado'ga hoi ahe akamomboa cadeia pype aheakag̃a rerua nhaembeva pype. Igwete ga imondoi kujahẽa po pe hẽa herohoi oyhẽa pe heroviaruka hẽa pe Joãova'ea jukaagwera. \v 29 Nahã Herodes'ga ahe akamomborukari raikwehe. Ikwahavame Joãova'ea remimbo'ehara'g̃a hoi ahera'oa pyhyga herogwovo inog̃a ityma raikwehe. \s1 Jesus'ga ombohe'yi mbatera cinco milva'ea pe \r (Mateus 14.13-21; Lucas 9.10-17; João 6.1-14) \p \v 30 Aerẽ dozeve'g̃a jivyri Jesus'ga pyri a'ero – g̃ahã Jesus'ga omondomondouka Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uuka. Ojivyrame g̃a imombe'upavi Jesus'ga pe g̃wemimbo'eagwera. G̃atetirũa mombigagwera g̃a omombe'u ga pe no. \p —Orombojipe'a ore anhag̃a g̃a hugwi, ei g̃a imombe'gwovo ga pe no. \p \v 31 A'ea rupi he'yjuhuve'g̃a nhopondekwandekwavi ua Jesus'ga pyri onhimongyavo. Igwete g̃a ndo'uukari Jesus'g̃a pe. Nurã Jesus'ga ei dozeve'g̃a pe: \p —Nhande tehe ti xaho ongae'ỹi me tapepytu'uahi'vi ti javoji, ei ga g̃a pe. \p \v 32 Jesus'g̃a tehe g̃a avi yhara pype a'ero ogwovo ongae'ỹi me. \v 33 Emo pevove'g̃a gwepia g̃ahoa. Igwete g̃a ei ojohupe onhimongyavo: \p —Kiro g̃a hoi Jesus'g̃a. Pea rupi ti xaho g̃a ndeviri a'ero, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a hoi nhandaipe ypiahua rembeyvyra rupi ogwovo cidades hugwi nhaporemo. Igwete g̃a na'ẽ g̃a vahemi pevo Jesus'g̃a nenonde. \v 34 Ohemame Jesus'ga he'yjuhuve'g̃a ndepiagi. Igwete g̃a poria'iro ga pe onhimongyavo. A'ereki ga pe ko g̃a ovelhas ja ovelhas gwepiakatuhara'ga rerekoe'ymame. Na jitehe ndipokokavi g̃a. Igwete Jesus'ga g̃a mbo'embo'ei. \p \v 35 Kwara hog̃werĩa rupi garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri javo. \p —Kiro ihohetei kwara. Ndogwerekoi onga avo g̃a pe, ei g̃a. \v 36 Ere ti g̃a pe a'ero toho ti g̃a kopeve'g̃a pyri cidades'i pe ira'agweva'e pe. Pevo po ti g̃a ipyhygi mbatera ojive i'uhavamo, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 37 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pehe ti pemondo mbatera g̃a pe to'u ti g̃a javoji. \p —Maranuhũ naerũ? ei g̃a. He'yjuhuva'ea duzentos itambere'ia po ti ore herohoi imondovo pão rehe g̃a pe naerũ? ei g̃a ga pe. \p \v 38 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Maramomi pe herekoi pães? Peho hepiaga. \p Igwete g̃a hoi hepiaga, g̃a nduri imombe'gwovo ga pe. \p —Cinco, ei g̃a. Dois g̃a gwereko pira no, ei g̃a ga pe. \p \v 39 Igwete Jesus'ga he'yjuhuve'g̃a mbojatykapavi g̃a mboapyga g̃a nog̃a nhungwa'via rehe. \v 40 Ojopyri g̃a apyapygi upa a'ero. Pea hovai g̃a cem. G̃a hovai cinquenta. Hovaive'g̃a cem no. Nahã g̃a apyapygi ojogwerojuva. \v 41 Igwete Jesus'ga ipyhygi pães pira reheve. Igwete ga jovavuri onhi'ig̃a Tupana'ga pe. \p —Ndepyry hete nde imbuhua mbatera ore ve, ei ga Tupana'ga pe. \p Igwete Jesus'ga haygwe'rogwe'rogi pães imondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe pema'ema'ẽ g̃a pe javo. Na jitehe ga ima'ema'ẽukari pira imondovouka g̃a pe nhaporemo. \v 42 Igwete g̃a nhaporemo i'ui'ui onhimoytaromouka jupe. A'ereki Jesus'ga ombohe'yjuhu hete mbatera g̃a pe. \v 43-44 He'yjuhu hete ko g̃a cinco mil akwaimba'ero. Kunhangwera'g̃a na jitehe he'yjuhu tayri'g̃a pavẽi. Igwete Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a imono'ono'og̃i pães rembyruera pira'ia rembyruera reheve imondovo inog̃a yrua pype. Dozeva'ea g̃a imotynahenahembavi yrua. \s1 Jesus'ga oho yjapea rehe \r (Mateus 14.22-33; João 6.15-21) \p \v 45-46 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —He peji'ava yharuhua pype, ei ga. Pero'yaha ti aherovai ji renonde herogwovo cidade de Betsaida pe, ei ga g̃a pe. \p He'yjuhuve'g̃a pe ga ei: \p —Kiro ji hoi na'ẽ nhinhi'ig̃a Tupana'ga pe, ei ga. He pejigwovo a'ero pejivya penhonga pe kiro, ei ga g̃a pe. \p Igwete ga hoi yvytyruhua rupi. \v 47 Ypytunimo ga tehe ga rekoi yvytyruhua arimo. Garemimbo'ehara'g̃a ki a'e te oko yhara pype ypyteri pe. \v 48 Igwete ga hepiagi g̃a ipyvupyvurahyrame. A'ereki yvyturanuhũa g̃wovatĩvatĩ g̃a. Ko'eg̃atue'yma rupi ga hoi g̃a pyri a'ero opyrug̃a yhya rehe ogwovo. Okwa g̃werĩ ga g̃andova yvyri novĩa. \v 49 Emo hepiagame gapyrug̃a yhya japea rehe g̃a nahenahemamo upa. \p —Anhag̃a po, e ko g̃a novĩa. \p \v 50 A'ereki g̃a nhaporemo gwepia ga. G̃apy'a juahi a'ero. Emo kotihĩ ga nhi'ig̃i g̃a pe. \p —Penog̃atu ti pejipy'a, ei ga. Jihi ko koro ako. Tapekyhyjia'javi ti, ei ga g̃a pe. \p \v 51 Igwete ga avi yhara pype g̃a pohe. Kiro ipigi yvyturanuhũa. Igwete g̃a nhimomby'ahetei a'ero. \v 52 A'ereki g̃a ndaheaporog̃itakatui pães mbohe'yjuhuagwera rehe. Noangari g̃a ikwahave'yma Jesus'ga popoakara. \s1 Jesus'ga omombi ahetetirũa Genesaré pe \r (Mateus 14.34-36) \p \v 53 Igwete Jesus'g̃a hero'yahavi herovahema Genesarépeve'g̃a gwyri pe nhapytiamo. \v 54 G̃a ẽrame yhara hugwi pevove'g̃a nhimombaragwahavipei Jesus'ga rehe. \v 55 Igwete g̃a hog̃ahoi ogwyra rupi itetirũave'g̃a nderunderua g̃akupeupava rehe g̃a nog̃a Jesus'ga pyri. Henduvame Jesus'ga hoa jipi, pevo g̃a g̃a nderuri ga pyri. \v 56 Igwete ga imbojoapiapi ogwovo cidades pe. Nhu me ga hogahoi no. Perope ga oho – pevo nhaporemo g̃a itetirũave'g̃a nderuri g̃a nog̃a mytu'ẽ me – perope g̃a ojatyka jipi. Igwete g̃a eg̃a'ei Jesus'ga pe: \p —Na g̃a pokogi ndepira rembe'yva rehe vehevi. \p G̃a pokogame hehe a'ero ipipavi g̃atetirũa g̃a hugwi. \c 7 \s1 Judeus'g̃a namonhava'ea remimbo'eagwera \r (Mateus 15.1-9) \p \v 1 Igwete fariseus'g̃a jatykai ua Jesus'ga pyri judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Uhu g̃a ga pyri Jerusalém hugwi. \v 2 Igwete g̃a hepiagi Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a jikwakuve'yma. \p —Ndokoi g̃a nhaneramonhava'ea remimbo'eagwera rupi, ei g̃a. A'ereki g̃a ndojikwakuvi ojipogweja rehe mbatera ua renonde, ei g̃a ojohupe. \p \v 3 A'ereki judeus'g̃a namonhava'ea koi na ojikwaku ymya vehevi. I'ua renonde ahe jipogwepogwei jipi. A'ereki ahe e'i tehe: “Nhandejipogwepogweje'ymame po ti nhande nianhimombyryvi Tupana'ga pe,” e'i tehe ahe. Nurã ko judeus'g̃a – kiroki g̃a fariseusramo – g̃a ko koji'i e'i: “Xajikwaku hete nhandekovo nhaneramonhava'ea remimbo'eagwera rehe,” e ko g̃a. Nurã g̃a ojipogweje'ymame ndo'ui mbatera jipi. \v 4 Herurame mbatera ima'ẽhava hugwi na jitehe g̃a ndo'ui ojipogweje'ymame. I'uhava g̃a ipyhepyhei imboapykava. Nahã g̃a jikwakukwakuvi jipi g̃wamonhava'ea remimbo'eagwera rehe okovo xanhimombyry ti Tupana'ga pe javo novĩa. \p \v 5 Igwete fariseus'g̃a jatykai Jesus'ga pyri judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. A'ero g̃a hepiagi Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a jikwakuve'yma. Igwete g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Neremimbo'ehara'g̃a ndojipogwejuhu i'ua renonde, ei g̃a. Maraname g̃a ndokoi nhaneramonhava'ea remimbo'eagwera rupi ojikwakuve'yma? ei g̃a. \p \v 6-8 Nahã Jesus'ga ei javo g̃a pe a'ero: \p —Pehe ko pekokatu'ãva'ero peko! ei ga. Penhi'ĩpo'ru hete pe Isaíasva'ea kiro. Ymya Isaíasva'ea okwatija Tupana'ga nhi'ig̃a ahe mombe'gwovo hako, ei Jesus'ga. Nahã Tupana'ga ei hako: \q1 “Avove'g̃a onhi'ig̃atu tehe \q2 torombohete Tupana'ga javo,” ei ga. \q1 “Emo g̃a nanhiarõi \q2 imondoe'yma gweaporog̃ita imohina ji rehe,” ei Tupana'ga hako, ei ga. \q1 “Ji mbohete tehe g̃a. \q2 A'ereki nhinhi'ig̃a rehe rũi g̃a ombo'e,” ei ga. \q1 “Yvyakotyve'g̃a nemimbo'etehea rehe g̃a g̃a mbo'ei \q2 a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a javo tehe jupe,” ei Tupana'ga hako. \m Nahã Isaíasva'ea ikwatijari ahe mombe'gwovo hako, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Igwete ga ei g̃a pe a'ero: \p —Ahemombe'ua ko pemombe'uag̃wama reki. A'ereki ahe javijitehe ko pe peko pekokatu'ag̃uhũva'ero. Pemoandyandyi pe ojipe'g̃a jipi orombohete Tupana'ga javo tehe, ei Jesus'ga g̃a pe. Pepohi reki pe Tupana'ga nhi'ig̃a hugwi. Emo yvyakotyve'g̃a nemimbo'eagwera pe pehendu katu, ei ga. \p \v 9 —Pyry hete reki pe me pe imbogwavame Tupana'ga nhi'ig̃a xako ti nhaneremimbo'eagwera rehe javo, ei ga onhi'ig̃ahyavo g̃a pe. \v 10 Moisésva'ea okwatija Tupana'ga nhi'ig̃a imombe'ukatuavo hako, ei ga g̃a pe. Igwete ahe ei: \q1 “Pemondo ti pejeaporog̃ita imohina pejuva'ga rehe penhyhẽa rehe no,” ei ahe. \m Igwete ahe ei no ikwatijarame Tupana'ga nhi'ig̃a: \q1 “Kiroki ga e'i te'varuhu uva'ga pe oyhẽa pe no \q2 – tojukauka ti g̃a ga a'ero,” ei Moisésva'ea hako, ei Jesus'ga g̃a pe. \m \v 11 Pe ki a'e te ahe atyvi g̃a mbo'ei, ei Jesus'ga. Pepyteripeve'ga po e'i uva'ga pe oyhẽa pe no: “Opopoko pota ji imondovo mbatera pe me novĩa. Emo ji amondo reki akoja Tupana'ga pe,” e po ga, ei ga. \v 12 Ga erame a'ea g̃a pe pe'ji tehe reki pe: “Pyry ga nomondoi mbatera uva'g̃a pe a'ero,” pe'ji tehe pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 13 Nahã ko pe g̃a mbo'ei hendukatuuka g̃a pe penamonhava'ea remimbo'eagwera hendukatuukare'yma g̃a pe Tupana'ga nhi'ig̃agwera, ei ga. Nahanahã pe ndekouhui jipi, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Ahereaporog̃itate'varuhua ahembote'varuhuva'ea \r (Mateus 15.10-20) \p \v 14 A'ero Jesus'ga he'yjuhuve'g̃a mbuhurukara'javi ojipyri imombe'gwovo ojo'java'ea g̃a pe. \p —Pe me nhaporemo ji ei: Pehendu ti ikwahava, ei ga. \v 15 Mytu'emahugwiva'ea – kiroki mbatera ahe o'u jipi – a'ea okirame ahe pype nahembote'varuhui. Aheyvyterahugwiva'ea ki a'e te ahe mbote'varuhu, ei ga. \v 16 Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 17 Igwete Jesus'ga hoi onga pe g̃a hugwi. Igwete garemimbo'ehara'g̃a hoi javo ga pe. \p —Gara pe nde ei ojo'java'ea mombe'gwovo? ei g̃a ga pe. \p \v 18-19 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Jara'g̃a ja pe ndapekwahavi naerũ? ei ga. A'ereki mytu'emahugwiva'ea aherembi'ua nahembote'varuhui tuhẽ. A'ereki a'ea nombote'varuhui ahereaporog̃ita. Ndapekwahavi pe a'ea naerũ? ei ga g̃a pe. Aherembi'ua oho aherevegi pe. Kirẽ ko ahe imbo'apavi ojihugwi, ei ga. Aherembi'ua nahembote'varuhui tuhẽ a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \p O'erame a'ea ga ei pe'u pa ti mbatera a'ero javo. \p \v 20 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Peyvyterahugwiva'ea reki ko pe mbote'varuhu. \v 21 A'ereki peyvyteri pe pendeaporog̃ita te'varuhu, ei ga. Pejeaporog̃itate'varuhurame ko pe ojipe'g̃a nderekoreko'ihu. Pemi pe ojipe'g̃a mbatera. Peporojuka pe, ei ga. Ojipe'g̃a nembireko'g̃a pavẽi pe peko. \v 22 Pepotaruhu pe ojipe'g̃a mbatera. Peko te'varuhu pe, ei ga g̃a pe. Pemoandyandyi pe ojipe'g̃a. Peakwahavihu pe. Penhimyrõ pe ojipe'g̃a ndehe, ei ga. Pembotegwete pe ojipe'g̃a. Penhimbohete pe. Pearuivehũ pe, ei ga. \v 23 Nanongara nhaporemo pendekote'varuhuva'ea ko peyvyterahugwiva'ea. A'ea reki pe mbote'varuhu, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Judeurũiva'ea ojiko Jesus'ga rehe \r (Mateus 15.21-28) \p \v 24 Igwete pea hugwi Jesus'ga hoi cidade de Tiro koty. Igwete ga ki onga pe tokwahavyme ti g̃a jiruva avo javo novĩa. Emo g̃a okwaha reki. \v 25-26 Igwete hẽa ruripei Jesus'ga pyri. A'ereki pevove'g̃a omombe'u ga hẽa pe. Hẽara'yrahẽa anhag̃a opojyka ojive. Nurã hẽa ruri g̃wenypy'anduruga Jesus'ga pyri jihoheva'ero ji poko javo. Hẽa ko judeu rũi reki. A'ereki hẽa siro-feníciapeve'g̃a gwyripevehẽa. Nanongara'g̃a – g̃a ko judeus'g̃a rũi – judeus'g̃a e'i nhag̃watig̃a g̃a pe okoe'yma g̃a ndehe. Igwete hẽa ruri javo Jesus'ga pe: \p —Embojipe'a ti anhag̃a jira'yrahẽa hugwi, ei hẽa ga pe. \p \v 27 Igwete Jesus'ga ei hẽa pe: \p —Ndapyryvi ji nde pokoga. A'ereki nde judeu rũi, ei ga. Ndapyryvi ahe ipyhygi tayri'g̃a nembi'ua imomboa nhag̃watig̃a pe, ei ga. Tayri'g̃a ypy o'u, ei ga hẽa pe. \p \v 28 —Na tuhẽ, ei hẽa. Emo nhag̃watig̃a vehevi turi mesa gwyri i'gwovo hembyrue'ria tayri'g̃a nembi'ua ndurugagwera, ei hẽa. Nurã nhag̃watig̃a javijitehe ji ruri nde pyri ji poko javo. \p \v 29 —Ji nhi'ĩkwepy katu nde, ei Jesus'ga hẽa pe. Nurã heregwovo enhonga pe kiro a'ero, ei ga. A'ereki anhag̃a ojipe'a reki ndera'yrahẽa hugwi, ei ga hẽa pe. \p \v 30 Igwete hẽa jivyri onga pe tayrihẽa repiaga. Anhag̃a ojipe'a tuhẽ hẽa hugwi. A'ero hẽa nhinog̃atui upa opiro'yro jugwi. \s1 Jesus'ga g̃wendukatuuka ndiapyakwariva'ea pe \p \v 31 Igwete Jesus'g̃a jivyri cidade de Tiro hugwi ogwovo. Igwete g̃a hoi okwava cidade de Sidom rupi Dez Cidades mbytembytera rupi no. Igwete g̃a hoi ypiahua pyri Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. \v 32 Igwete pevove'g̃a ga reruri Jesus'ga pyri ndiapyakwarive'ga. Nhi'indy'ndyguhu ga. Igwete g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Epoko ga rehe hendukatuuka ga pe ga monhi'ig̃atuavo. \p \v 33 A'ero Jesus'ga ga rerohoi he'yjuhuve'g̃a hugwi opũa mondovo gapyakwari pe. Igwete ga nyvuni opokoga gakũa rehe. \v 34 Gwovavuramo Jesus'ga pytuhemamo. Igwete ga ei ga pe: \p —Efatá! ei ga. (A'ea ko: “Pepe'a, gapyakwara!”) \p \v 35 A'ero gapyakwara jipe'ai. Gakũa pyryva'javamo no. Igwete ga nhi'ig̃atui reki a'ero. \v 36 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tapemombe'ui ti a'ea ojipe'g̃a pe, ei ga g̃a pe novĩa. \p Emo g̃a omombe'u reki. Igwaigwavete ga ei g̃a pe tapemombe'ui ti javo novĩa. Emo igwaigwavete g̃a oho imombe'gwombe'gwovo reki. \v 37 Igwete g̃a nhimomby'ahetei. \p —Okwaha pa hete ga g̃a nderekokatuavo, ei g̃a. Ndiapyakwarive'g̃a pe ga g̃wendukatuuka reki. Onhi'ig̃e'ỹve'g̃a ga g̃a monhi'ig̃atu no. \c 8 \s1 Jesus'ga ombohe'yi mbatera quatro milva'ea pe \r (Mateus 15.32-39) \p \v 1 Aerẽ he'yjuhuve'g̃a jatykaa'javi Jesus'ga pyri. Mominame g̃a hugwi mbatera i'uhavamo Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a mbuhurukari ojipyri. Igwete ga ei g̃a pe: \p \v 2 —Iporia'i g̃a ji ve onhimongyavo, ei ga. A'ereki mokõi g̃a kiri ji pyri. Kiro momina mbatera g̃a hugwi a'ero, ei ga g̃a pe. \v 3 Po ti ji g̃a mondoukari g̃anonga pe g̃a mbatera ue'ymame, a'ero po ti g̃a pytupavahivuhuro ogwovo pea rupi nehẽ. A'ereki jara'g̃a nonga paivohu, ei ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 4 Igwete g̃a ei ga pe: \p —Maranuhũ po ti nhande ipyhygi pães g̃a pe avo ongae'ỹi me nehẽ? ei g̃a. \p \v 5 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Maramomi pe herekoi pães? ei ga g̃a pe. \p —Sete ore herekoi, ei g̃a. \p \v 6 Igwete Jesus'ga g̃a mboapypavi g̃a nog̃a yvyvo. Igwete ga ipyhygi pães seteva'ea. Igwete ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo ga pe. Igwete Jesus'ga haygwe'rogwe'rogi imondomondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Pema'ema'ẽ kiro he'yjuhuve'g̃a pe to'u g̃a, ei ga g̃a pe. \p A'ero g̃a ima'ema'ẽi g̃a pe. \v 7 Mokoi'ĩ te g̃a herekoi pira'ia no. Igwete Jesus'ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde pira mbuhua ore ve javo. Igwete ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pema'ema'ẽ pira'ia g̃a pe no. \p \v 8-9 G̃a ima'ẽrame g̃a nhaporemo i'ui a'ero onhimoytaromouka jupe. A'ereki Jesus'ga ombohe'yjuhu mbatera g̃a pe nhaporemo. He'yjuhu ko g̃a – kiroki g̃a o'u – quatro milve'g̃a. Aerẽ garemimbo'ehara'g̃a imono'ono'og̃i haygweygwera rembyruera imondovo inog̃a yrua pype. Seteva'ea g̃a imotynahenahembavi a'ero. \p Aerẽ Jesus'ga g̃a mondoukari g̃anonga pe. \v 10 Igwete ga g̃wemimbo'ehara'g̃a ndero'avi yhara pype g̃a nderogwovo Dalmanutapeve'g̃a gwyri pe g̃a nderovahema. \s1 Fariseusva'ea e'i ahemonhimomby'ava'ea pe \r (Mateus 16.1-4) \p \v 11 Igwete fariseus'g̃a nduri onhi'ig̃ayva Jesus'ga pe. \p —Timbopoyjayjaryme ti nhande ga ga ikwahave'ymame, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Eapo ti ore ve ahemonhimomby'ava'ea Tupana'ga popoakara repiuka ore ve, ei g̃a ga pe. A'ero po ti ore nde reroviari nehẽ Tupana'ga ga mbuhuruka tuhẽ javo nehẽ, e'i tehe g̃a ga pe. \p \v 12 Igwete Jesus'ga pytuhemamo upa okoveveuhuro. \p —Maranuhũrame ag̃wamove'g̃a hepiapotaruhui ahemonhimomby'ava'ea? ei ga. Tamombe'u katu ji pe me: Ndahepiukari tuhẽ po ti ji nhimbuhurukara kwahavuka ag̃wamove'g̃a pe! ei ga g̃a pe. \p \v 13 A'ero Jesus'ga hoi fariseus'g̃a hugwi. \s1 Penhimboko'i ti, ei Jesus'ga g̃wemimbo'eaatyviva'ea rehe \r (Mateus 16.5-12) \p Igwete ga g̃wemimbo'ehara'g̃a ndero'avi yhara pype g̃a nderogwovo xaho aherovai javo. \v 14 Garemimbo'ehara'g̃a ndogwerohoi pão imoka'nhyma. Ojipeji jate g̃a gwereko yhara pype. \v 15 Igwete yhara pype Jesus'ga imomoranduvi g̃a pe. \p —Penhimboko'i ti pão mbovuhava rehe fariseus'g̃a apoa rehe Herodes'g̃a apoa rehe no, ei ga g̃a pe. \p \v 16 A'ero g̃a nhi'ig̃i ojohupe. \p —Maraname ga ei pão mbovuhava pe? ei g̃a. Ndirekoi nhande pão nhandejupi. Nurã po ga ei poro, e'i tehe g̃a ojohupe. \p Ndokwahavi g̃a Jesus'ga rembi'ea. A'ereki g̃wemimbo'eaatyviva'ea pe ga ei fariseus'g̃a nemimbo'ea pe. Herodes'g̃a nemimbo'ea pe ga ei no a'ea ikwahy hete imbovuhava javijitehe javo. \p \v 17 Jesus'ga okwaha g̃anhi'ig̃a ojohupe. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Maranuhũrame pe nhi'ig̃i pão rerekoe'yma rehe? ei ga. Ndapekwahavi ve pe jipopoakara naerũ? Napeangari pe? ei ga g̃a pe. \v 18 Pendeakwa pe novĩa. Ndapehepiagi pe ikwahava naerũ? ei ga. Peapyakwa pe novĩa. Napehendukatui pe naerũ? Pemoka'nhy pe a'ero nhirembiapoagwera pães mbohe'yjuhuagwera? ei ga. \v 19 Cincova'ea ji ahaygwe'rogwe'ro pães ima'eamouka cinco milve'g̃a pe ikwehe, ei ga. Aerẽ pe imono'ono'og̃i haygwera yrua imotynahema. Maramomi pe imotynahemi yrua naerũ? ei ga g̃a pe. \p —Dozeva'ea ore imotynahenahemi ikwehe, ei g̃a ga pe. \p \v 20 Igwete ga ei: \p —Aerẽ seteva'ea ji haygwe'rogwe'rogi pães ima'eamouka quatro milve'g̃a pe oji'i, ei ga. Maramomi pe imotynahenahemi yrua haygwera imondovo ipype? ei ga g̃a pe. \p —Seteva'ea ore imotynahemi oji'i, ei g̃a ga pe. \p \v 21 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pe ndapekwahavi ve naerũ? ei ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omboheha katu ahe \p \v 22 Igwete Jesus'g̃a heruri herovahema cidade de Betsaida pe. Igwete pevove'g̃a hehae'ỹve'ga reruri ga pyri. \p —Epoko ti ga rehe ga mbohehakatuavo, ei g̃a ga pe. \p \v 23 Igwete Jesus'ga hoi ga popyhyga ga rerogwovo cidade hugwi. A'ero Jesus'ga nyvuni gareakwari pe ga pokogi hehe. Igwete ga ei: \p —Erehepia nde mo? ei ga ga pe. \p \v 24 Igwete ga ma'ẽi. \p —Ahepia ji g̃a novĩa, ei ga. Yva ja ko g̃a. Emo g̃a ohooho ogwovo, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 25 A'ero Jesus'ga pokoga'javi gareakwara rehe. Igwete ga hepiahetei gwehakaturamo. \v 26 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Eho enhonga pe kiro. Terehoi ti imombe'gwovo enhimbohehaagwera cidadepeve'g̃a pe, ei ga. \s1 Nde Ko Cristoramo, ei Pedrova'ea Jesus'ga pe \r (Mateus 16.13-20; Lucas 9.18-21) \p \v 27 Igwete Jesus'ga hoi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi imbojoapiapiavo ogwovo cidades pe – kiroki cidades ira'agwe cidade de Cesaréia de Filipe hugwi. Pea rupi g̃a horame ga ei g̃a pe: \p —Marãi g̃a ji ve jipi? ei ga. \p \v 28 —“Ga ko João Batista'ga,” ei g̃a nde ve, ei g̃a. Jara'g̃a e'i: “Ga ko Elias'ga.” Jara'g̃a e'i nde ve: “Ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ahepyteripeve'ga – kiroki ahe Tupana'ga nhi'ig̃a omombe'u ojopy'rovo hako. Okwera ga kiro omanoa hugwi,” ei g̃a nde ve, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 29 —Oro pe, ei ga g̃a pe, marãi pe ji ve a'ero? \p Igwete Pedro'ga ei ga pe: \p —Nde ko Cristoramo ereko Tupana'ga remimbuhurukaramo, ei ga. \p \v 30 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Teremombe'ui ti a'ea ojipe'g̃a pe, ei ga. \s1 Jesus'ga omombe'u omanoag̃wama \r (Mateus 16.21-28; Lucas 9.22-27) \p \v 31 Igwete Jesus'ga g̃a mbo'embo'ei. \p —Tupana'ga ji mbuhuruka avo teremano ti javo ji ve, ei ga. Ndokoi po ti g̃a ji rehe nehẽ xava'eve'g̃a ahembo'ehara'g̃a pavẽi. Mbatera kwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a po ti ndokoi ji rehe nehẽ no, ei ga g̃a pe. He'yjuhuva'ea po ti g̃a imbuhurukari hahyva'ea ji ve nehẽ. Igwete po ti g̃a ji jukaukari nehẽ. Mokõi pe kirirẽ po ti ji kwerava'javi nehẽ, ei ga g̃a pe. \p \v 32 Jesus'ga omombe'u katu g̃a pe okoag̃wama. Igwete Pedro'ga ga rerohoi'i onhi'ig̃ahyavo ga pe. \p —Na rũi po ti nde reaporog̃itaro hamo, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 33 Emo Jesus'ga opyryrỹ g̃wemimbo'ehara'g̃a ndepiaga onhi'ig̃ahyavo Pedro'ga pe. \p —Ejipe'a ti ji hugwi, ei ga. A'ereki Satanás'ga nde monhi'ĩ poro. Tupana'ga opota reki nhimanoa, ei ga. Nde nderekoi Tupana'ga reaporog̃ita rehe. Yvyakotyve'g̃a ndeaporog̃ita rehe nde ereko, ei ga Pedro'ga pe. \p \v 34 Igwete Jesus'ga g̃a mbuhurukari ojipyri g̃wemimbo'ehara'g̃a he'yjuhuve'g̃a pavẽi. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pe ndekopotarame nhiremimbo'eharamo pepohi ti penhimimbotarimova'ea hugwi tako ti Jesus'ga remimbotarimova'ea rupi javo, ei ga. Po ti g̃a imbohahyukari pe me pe jukavo vehevi nehẽ jireheva'ero pejikovo g̃waramo nehẽ, peko jitehe ti nhiremimbotarimova'ea rupi pejipohire'yma ji hugwi. Peko tuhẽ ti nhinhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 35 Igwete ga ei no: \p —Po ti g̃a pe jukai jireheva'ero g̃waramo, a'ero po ti pe ndekoi Tupana'ga pyri avuirama nehẽ. Po ti g̃a pe jukai ji mombe'uro g̃waramo, a'ero po ti pe ndekoi Tupana'ga pyri pejikovo nehẽ, ei ga g̃a pe. Po ti pe ei: “Ndakoi po ti ji Jesus'ga remimbo'eharamo tajijukayme ti g̃a”, a'ero po ti pe manoi pejigwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei ga. \p \v 36 —Po pe ei: “Ndakoi po ti ji Jesus'ga remimbo'eharamo tapyhy pa ti mbatera jijive”, a'ero po ti pe herekotehei penhimbaterahetea aerẽ pejigwovo reki hahyva'ea ruvihava pype, ei ga. \v 37 A'ereki ahe nomondoi mbatera ohohava ikwepykavamo ohorame Tupana'ga pyri, ei ga g̃a pe. \p \v 38 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Ag̃wamove'g̃a opohi Tupana'ga hugwi okote'varuhuavo, ei ga. Po g̃apyteripeve'g̃a ei: “Ji Jesus'ga remimbo'eharamo rũi ako heroviare'yma ganhi'ig̃a.” Po g̃a ei poro, a'ero jirura'javame po ti ji ei g̃a pe nehẽ: “G̃a ko nhiremimbo'eharamo rũi oko”, ei ga. Ajivyra'ja po ti ji Tupana'gapyrive'g̃a pavẽi Tupana'ga popoakara rerekovo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 9 \p \v 1 —Amombe'u katu ji pe me, ei Jesus'ga g̃a pe. Omanoe'ymame po ti agwa'g̃a pyteripeve'g̃a hepiagi Tupana'ga popoakara nehẽ ji rekorame g̃anduvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga ra'oa ojirojijyi aherovaki \r (Mateus 17.1-13; Lucas 9.28-36) \p \v 2 Seis okirirẽ Jesus'ga trêsve'g̃a nderohoi ojupi. Pedro'ga ga gweroho Tiagova'ea João'ga no. G̃a tehe ga gweroho yvytyruhua rupi yvateuhuva'ea rupi g̃a nderojiupia. Igwete Jesus'ga ra'oa jirojijyi g̃andovaki. \v 3 Gapira hendy'jandy'ja, tig̃ahivuhu hete. Nanongara tegwete nhande ve ipotukarame tapy'ynhapira imotig̃ahivuhuavo. \v 4 Igwete ahe jipiukari g̃a pe Eliasva'ea Moisésva'ea pavẽi – kiroki ahe ymyahũ hete omano. Onhi'inhi'ĩ ahe Jesus'ga pe. \v 5-6 Igwete Pedro'ga ei oyvyteri pe: “Marã po ti ji ei a'ero?” ei ga. A'ereki g̃apy'a juahi g̃a nhimomby'arame ahe repiaga. Igwete Pedro'ga ei: \p —Jesus, pyry nhande rekoi avo, ei ga. Na ore japoi na'ẽ tapyimbovyra pe me a'ero trêsva'ea. Ojipeji po ti ore japoi nde ve, ojipea po ti ore japoi Moisés'ga pe, ojipea po ti Elias'ga pe nehẽ nohõ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 7 Nanime ijyvi yvag̃atig̃a g̃a arimo g̃a mongovo o'ag̃i pe. Igwete Tupana'ga nhi'ig̃i yvag̃atig̃a hugwi. \p —Gaha ko jira'yra'ga nhiremia'nguhete'ga, ei ga Jesus'ga mombe'gwovo. Pehendu katu ti ganhi'ig̃a, ei Tupana'ga g̃a pe. \p \v 8 Nanime Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a harekoi novĩa. Emo g̃a ndohepiaga'javi ahe. Jesus'ga tehe g̃a gwepia ojipyri. \v 9 Igwete g̃a jyvi yvytyruhua hugwi ojivya. Igwete Jesus'ga ei trêsve'g̃a pe: \p —Tapemombe'ui na'ẽ ti g̃a pe penhimbiepiaga, ei ga. Ji kweravirẽ gwe nhimanoa hugwi, a'ea rupi ti pemombe'u a'ero, ei ga g̃a pe. \p \v 10 Ojapyaka g̃a ganhi'ig̃a rehe. Igwete g̃a ei ojohupe: \p —Gara pe ga ei: “Akwera po ti ji nhimanoa hugwi”? ei g̃a ojohupe. \p \v 11 Aerẽ g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Marã a'ero? ei g̃a. Orembo'ehara'g̃a e'i: “Elias'ga na'ẽ uhu, aerẽ Cristo'ga ruri a'ero,” ei g̃a, ei g̃a. Maraname g̃a ei a'ea? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 12 Igwete ga ei g̃a pe: \p —A'iti tuhẽ Eliasva'ea uhu na'ẽ g̃andeaporog̃ita rerojijyipava, ei Jesus'ga g̃a pe. Pejapyaka ti kiro nhimombe'uagwera rehe no, ei ga. A'ereki ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve ji mombe'gwovouka hako no. Nahã ahe ei: “He'yiva'ea po ti g̃a imondoi hahyva'ea ga pe okote'varuhuavo nehẽ ndorokoi ore nde rehe javo nehẽ.” Poha ahe ei ji mombe'gwovo hako, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 13 Kiro ji ekatui pe me a'ero, ei Jesus'ga. Eliasva'ea uhu reki ikwehe. A'ero g̃a ndekote'varuhui ahe ve g̃wemimbotarimova'ea rehe okovo g̃waramo, ei ga. Na tuhẽ Tupana'ga rembikwatijarukara ahe mombe'u nhog̃wenonde hako, ei Jesus'ga ahe ko João Batistava'ea javo g̃a pe. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahera'yrava'ea hugwi \r (Mateus 17.14-21; Lucas 9.37-43a) \p \v 14 Igwete Jesus'ga jivyra'javi trêsve'g̃a pavẽi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Igwete g̃a nduri jara'g̃a pyri noveve'g̃a pyri. Urame g̃a he'yjuhuve'g̃a ndepiagi noveve'g̃a pyri Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pyri. A'ereki judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a g̃a nhi'ig̃ayva. \v 15 Nanime he'yjuhuve'g̃a Jesus'ga repiagi onhimomby'avo ga mboha'uve'yma. \p —Kiro ga ruri Jesus'ga, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a nhani ogwovo ga pyri. \v 16 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Manongara rehe pe nhonhi'ig̃ayvayvaruhui? \p \v 17 Igwete g̃apyteripeve'ga ei ga pe: \p —Jesus, ei ga. Aru ji jira'yra'ga nde pyri ko novĩa. A'ereki anhag̃a opojyka ga jipi, ei ga. Nomonhi'ig̃ukari jira'yra'ga a'ero, ei ga ga pe. \v 18 Ga pojykarame ga mbo'ambo'ari ga nog̃a. Hendyjuiporuhu ga. Haingyryngyryi ga no. A'ero ga yvyrakwenamo, ei ga. Igwete ji ei neremimbo'ehara'g̃a pe: “Pembojipe'a anhag̃a ga hugwi,” a'e ji g̃a pe novĩa. Tegwete reki g̃a pe ipe'ahava ga hugwi, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 19 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe ndapejikoguhui ji rehe jipi, ei ga. Manamehũ po ti pe jikogi ji rehe nehẽ naerũ? A'ereki ji jikwerajahivuhu pe ndehe, ei Jesus'ga g̃a pe. Peru ga ji pyri a'ero, ei ga g̃a pe. \p \v 20 Igwete g̃a tayri'ga reruri Jesus'ga pyri. Anhag̃a Jesus'ga repiagame tayri'ga moheõ'ari. Igwete ga ari yvyvo ojovajirejireva. Hendyjuipo hete ga. \v 21 Igwete Jesus'ga ei garuva'ga pe: \p —Maramomi kwara ga pojyka rehe? \p —Gavoja'iagwera jate ga pojykai, ei ga. \v 22 Igwete ga mombomombori tata pyteri pe jipi. Ypy pe ga mombomombori no tajuka ga javo novĩa, ei ga. Po nde ikwahavi ore pokoga, ore porogwety ti a'ero, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 23 —“Po nde ikwahavi,” ere nde ji ve naerũ? ei Jesus'ga ga pe. Tupana'ga okwaha pa g̃a pokoga jipi – kiroki g̃a ojiko ga rehe, ei ga. \p \v 24 Igwete garuva'ga ei: \p —Ajiko ji ga rehe novĩa. Ji poko ti a'ero ji mbojikoheteavo Tupana'ga rehe nehẽ, ei ga. \p \v 25 Igwete he'yjuhuve'g̃a nhani ojatykavo ga pyri. G̃andura repiagame Jesus'ga nhi'ig̃ahyi anhag̃a pe – kiroki nomonhi'ig̃a'javi tayri'ga mboapyagweva no. Igwete ga ei jupe: \p —Jihi a'e nde ve: Ejipe'a ga hugwi. Terepojykaa'javi ti ga, ei Jesus'ga jupe. \p \v 26 Igwete anhag̃a hapukai tayri'ga momanoahiva ojipe'avo ga hugwi. Omanova'ea ja ga rekoi upa. Nurã he'yive'g̃a etehei ga pe: \p —Omano ga upa. \p \v 27 A'ero Jesus'ga ga popyhygi ga mbovya. Igwete ga po'ami okovo. A'ereki ga pyry hete kiro. \p \v 28 Aerẽ Jesus'ga hoi onga pype. Igwete garemimbo'ehara'g̃a hoi javo ga pe ojipe'g̃a ndovakie'ỹ. \p —Marã ore norombojipe'akwahavi anhag̃a ga hugwi? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 29 —Penhi'ig̃ame jate Tupana'ga pe po ti pe imbojipe'aukari nanongara, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Mateus 17.22-23; Lucas 9.43b-45) \p \v 30 Aerẽ Jesus'g̃a hoi pea hugwi ogwoogwovo Galiléiapeve'g̃a gwyra rupi. Jesus'ga ndopotari ohoa kwahava. \v 31 A'ereki ga g̃wemimbo'ehara'g̃a mbo'e pota omanoag̃wama rehe. \p —Ji mondouka po ti g̃a nhiarõe'ỹve'g̃a po pe nehẽ ji jukavouka nehẽ, ei ga. Mokõi ti pe kiri ji jukarẽ nehẽ. Kirẽ ti ji kwerava'javi nehẽ, ei ga g̃a pe novĩa. \p \v 32 Emo g̃a ndokwahavi garembi'ea ma gara pe ga ei javo ojohupe. Ga pe g̃a nde'ia'uvi reki. \s1 Manamo nhandejoheva'ero? ei ahe \r (Mateus 18.1-5; Lucas 9.46-48) \p \v 33-34 Pea rupi Jesus'g̃a hoi ogwovo. Oro Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a, onhi'ig̃ayva g̃a ojohupe. \p —Manamo nhandejoheva'ero? Ji ko koji'i pe hohe, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a nduri ovahema cidade de Cafarnaum me. Ohorame onga pe Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Manongara rehe pe nhonhi'ig̃ayvayvari nhande rurame pea rupi? ei ga. \p Igwete g̃a nonhi'ig̃i opoyjayjare'ymamo. A'ereki g̃a onhonhi'ig̃ayva onhimboheteavo pea rupi ogwovo ji ko pe hohe javo ojohupe. \p \v 35 A'ero Jesus'ga apygi g̃a mbuhurukapava ojipyri. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pejikopotarame g̃ahoheva'ero penhimongo na'ẽ ti okoteheva'ero ojipe'g̃a pokopokoga jipi, ei ga g̃a pe. \p \v 36 A'ero ga tayri'ga mbuhurukari ga rerua g̃apyteri pe ga anhuvana. Igwete ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p \v 37 —Pehepia tayri'ga, ei ga. Kiroki g̃a oko nanongara'g̃a ndehe g̃a ko Jesus'gareheva'ero javo – g̃a oko ji rehe no, ei ga. Kiroki g̃a oko ji rehe nde ko Tupana'ga repykaramo javo – ji rehe jate rũi g̃a oko. G̃a oko nhimbuhurukara'ga rehe no, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 G̃ahã nhande repy, ei Jesus'ga \r (Lucas 9.49-50) \p \v 38 Igwete João'ga ei Jesus'ga pe: \p —Orohepia ore hajiheve'ga oji'i, ei ga. Ombojipe'a ga anhag̃a ojipe'g̃a hugwi. Ombojipe'a ga ndepopoakara pyvõ nde renoina, ei ga Jesus'ga pe. Nurã ore ei ga pe: “Terembojipe'ai anhag̃a g̃a hugwi Jesus'ga renoina,” oro'e ore ga pe. A'ereki ga nhandereheva'ea rũi, ei João'ga ga pe. \p \v 39 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tape'ei poa ga pe, ei ga. Japovame ahemonhimomby'ava'ea jipopoakara pyvõ po ti g̃a nanhimbotegwetei kotihĩ nehẽ, ei ga. \v 40 Kiroki g̃a nianemovahĩ – g̃ahã nhande repy a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 41 Amombe'u katu ji pe me, ei ga. Kiroki g̃a pe poko g̃a ko Cristo'gareheve'g̃a javo – g̃a pe po ti Tupana'ga ikwepygi imondokatuavo nehẽ. Yhya vehevi g̃a imbuhurame pe me pey'gwavamo, a'ero po ti ga ikwepykatui tuhẽ g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tiruahũ hete g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Mateus 18.6-9; Lucas 17.1-2) \p \v 42 Igwete Jesus'ga ei no: \p —Tapembo'e ti ji ojipe'ga rehe kiro. Po g̃a nhapytĩ itaruvihavuhua gajura rehe ga momboa ypy pe, a'ero po tiruahũ ga pe, ei ga. Koji'i hete po ti tiruahũ ga pe ga jireheve'g̃a mbote'varuhurame tayri'g̃a huvihava'g̃arũive'g̃a, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 43-44 Igwete ga ei no: \p —Po pe ndekote'varuhui pejipoa pyvõ, marã re po ti pe napemondohoguhui pejipoa imomboa a'ero torokote'varuhua'javyme ti javo? ei ga g̃a pe. Tiruahũ po pe me pe ojipeji herekorame pejipoa novĩa, ei ga. Po ti pe mokõi pejipoa rerohoi hahyva'ea ruvihava pype pejikote'varuhua pige'yma g̃waramo nehẽ, a'ero po ti koji'iete'i tiruahũ pe me nehẽ. A'ereki pevova'ea tata ndogweva'javi nehẽ, ei ga. Koji'i pyry po ti pe herohoi pejipoe'yma vehevi yvagi pe Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 45-46 —Po pe hoi pejikote'varuhuavo pejikovo, marã re po ti pe napemondohoguhui pejipya imomboa a'ero torokote'varuhua'javyme ti javo? ei ga g̃a pe. Tiruahũ po pe me pe herekorame ojipeji pejipya novĩa, ei ga. Po ti pe mokõi pejipya rerohoi hahyva'ea ruvihava pype pejikote'varuhua pige'yma g̃waramo nehẽ, a'ero po ti koji'iete'i tiruahũ pe me nehẽ, ei ga. Koji'i pyry po ti pe herohoi yvagi pe pejipye'yma vehevi nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 47 —Po pe pejeakwara pyvõ hepiagi ite'varuhuva'ea – kiroki onhimbohepia'ngi pe me, marã re po ti pe ndapehekyjuhui pejeakwara torokote'varuhua'javyme ti javo? ei ga g̃a pe. Tiruahũ po pe me pe ojipeji herekorame pejeakwara novĩa, ei ga. Po ti pe mokõi pejeakwara rerohoi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ pejikote'varuhua pige'yma g̃waramo nehẽ, a'ero po ti koji'iete'i tiruahũ pe me nehẽ, ei ga. Koji'i pyry po ti pe herohoi ojipeji vehevi nhanderuvihava'ga pyri Tupana'ga pyri nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 48 A'ereki \q1 “hahyva'ea ruvihava pype ndopiga'javi ahe hugwi hahyhetea. \q1 Ndogweva'javi tata”, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 49 —Nhande nhikwava'eg̃ame Tupana'ga pe po ti tata'java'ea hahyva'ea nhande rerekoi nehẽ, ei ga. Peko tuhẽ ti ji pavẽi jireheva'ero. Tapepohiri ti ji hugwi, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 50 —Pyry ko jukyra, ei ga. A'ereki a'ea oko mbatera pavẽi heheva'ero. Pyryve'ymame ndikwahya'javi. Nurã ji ei pe me: Peko pyry ti ji pavẽi jireheva'ero. Pejikoty'a tuhẽ ti ji pavẽi. Pejogwereko katu ti no, ei Jesus'ga g̃a pe ogwovo pea hugwi. \c 10 \s1 Ahepohira hembirekoa hugwi \r (Mateus 19.1-12; Lucas 16.18) \p \v 1 Aerẽ Jesus'g̃a hoi Judéiapeve'g̃a gwyra rupi. Igwete g̃a herohoi rio Jordão aherovai herogwovo. A'ero pevove'g̃a jatykaa'javi Jesus'ga pyri onhimongyavo. Igwete ga g̃a mbo'ei. A'ereki na tuhẽ ga g̃a mbo'embo'ei jipi g̃a nderekovo. \v 2 Igwete fariseus'g̃a nduri. “Tihendu ganhi'ig̃a nhande ve. A'ero po ti nhande ga mbotegwetei nehẽ,” ei g̃a ojohupe. Igwete g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Marã naerũ? ei g̃a. Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi g̃a ndekoi opohirame g̃wembireko'g̃a hugwi kunhangwera'g̃a hugwi naerũ? ei g̃a ga pe. \p \v 3 Igwete Jesus'ga ei: \p —Marã Moisésva'ea ikwatijari pe me g̃wemimbo'eagwera nog̃a hako naerũ? ei ga g̃a pe. \p \v 4 Igwete g̃a ei: \p —Moisésva'ea e'i: \q1 “Tokwatija na'ẽ ti g̃a inog̃a kunhangwera'g̃a pe \q2 apohi ji kiro nde hugwi javo,” ei ahe. \q1 “A'ero po ti g̃a pohiri g̃wembireko'g̃a hugwi,” ei ahe ikwatija hako, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 5 —Napeangarihu pe pejikoe'yma Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. Nurã Moisésva'ea okwatija a'ea pe me g̃wemimbo'eagwera nog̃a, ei ga. \v 6 Jypya ko na rũi reki hako. Jypya yvyakotyve'g̃a aporame \q1 “Tupana'ga g̃a apoi akwaimbae'ga kunhahẽa reheve”, ei Jesus'ga. \m Nahã e'i Tupana'ga rembikwatijarukara, ei ga. \q1 \v 7 “Nurã ko akwaimbae'g̃a ja'ogi uva'g̃a hugwi oy'g̃a hugwi g̃wembirekokaturo. \q1 \v 8 Igwete g̃a ojogwerekoro g̃waramo ojipejiva'ea ja akwaimbae'ga garembirekohẽa pavẽi,” ei ikwatijara, ei ga. \m A'ero g̃a mokonha ja rũi. Ojipejiva'ea ja reki g̃a ndekoi, ei ga g̃a pe. \v 9 Tupana'ga ko g̃a mbojogwerekouka. Nurã po g̃a ndopohiri ojohugwi hamo, ei ga g̃a pe. \p \v 10 Aerẽ onga pe Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ea'javi ga pe: \p —Marãi re ko nde imombe'gwovo g̃a pe ko? \p \v 11 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Kiroki ga opohi g̃wembirekohẽa hugwi ojipehẽa rerekovo – oajuajuro g̃waramo ga rekote'varuhui g̃wembirekoypyvehẽa pe, ei ga. \v 12 Na jitehe hẽa opohirame g̃wembireko'ga hugwi ojipe'ga rerekovo hẽa rekote'varuhui g̃wembirekoypyve'ga pe a'ero. A'ereki hẽa ajuajuri, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombyry tay'riva'ea pe \r (Mateus 19.13-15; Lucas 18.15-17) \p \v 13 Igwete pevove'g̃a tayri'g̃a nderunderuri Jesus'ga pyri topoko ti ga g̃a ndehe javo. \p —Ere ti Tupana'ga pe tomombyry ga g̃a pe javo, ei g̃a ga pe. \p Emo Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a e'i g̃a pe: \p —Taperuruhui g̃a ga pyri, ei g̃a. \p \v 14 Hepiagame Jesus'ga nhimonha'ngahetei o'ama. Igwete ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —“Taperuruhui g̃a,” tape'euhui g̃a pe, ei ga. Tuhu tuhẽ ti ji pyri tayri'g̃a. A'ereki nanongara'g̃a'jave'g̃a pe Tupana'ga pyry hete okovo g̃a jikogame ojihe, ei ga g̃a pe. \v 15 Tamombe'u katu ti pe me: Tayri'g̃a ojiko uva'g̃a ndehe okovo g̃anemimbotarimova'ea rehe, ei ga. Kiroki g̃a oko tayri'g̃a ja rũi – g̃a ndojikogi Tupana'ga rehe okoe'yma garemimbotarimova'ea rehe. G̃a po ti nomongoi Tupana'ga gwuvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 Igwete ga tayri'g̃a anhuvani opokoga g̃a ndehe. Igwete ga ei Tupana'ga pe: \p —Emombyry g̃a pe, ei Jesus'ga javo ga pe. \s1 Imbateheteva'ea nomondopapotari \r (Mateus 19.16-30; Lucas 18.18-30) \p \v 17 Jesus'g̃a horame pea rupi kiro ojipe'ga ruri onhana. Igwete ga renypy'andurugi Jesus'ga pyri ta'e ti g̃ambo'ehara'ga pe javo. \p —Jesus, ei ga. Marãva'ea rupi pyryva'ea rupi po ti ji rekoi nehẽ jirekoag̃wamamo Tupana'ga pyri avuirama nehẽ? ei ga ga pe. \p \v 18 Igwete Jesus'ga ei ga pe: \p —Maraname nde ei pyryva'ea rehe? Tupana'ga nhi'ig̃a jate ko pyry, ei ga ga pe. \v 19 Nde erekwaha Tupana'ga remimbo'eagwera Moisésva'ea pe hako, ei Jesus'ga. A'ereki Tupana'ga e'i: \q1 “Terejukai ojipe'g̃a. \q1 Tererekoi ojipe'g̃a nembireko'g̃a. \q1 Teremimi ojipe'g̃a mbatera. \q1 Tane'mbei ojipe'g̃a mombe'gwovo. \q1 Teremoandyandyi ojipe'g̃a g̃ambatera rerogwovo. \q1 Emondo ejeaporog̃ita imohina ejuva'ga rehe eyhẽa rehe no,” ei Tupana'ga, ei ga ga pe. \p \v 20 Igwete ga ei Jesus'ga pe: \p —Jivoja'irame vehevi ji hendukatupavi garemimbo'eagwera jipi, ei ga. \p \v 21 Ga repiagame Jesus'ga ga arõhetei. Igwete ga ei ga pe: \p —Nahã na'ẽ po ti nde rekoi a'ero hamo. Eho na'ẽ ti embatera imondopava itambere'ia rehe imondovo itambere'ia imbatere'ỹve'g̃a pe nehẽ, ei ga. A'ero po ti Tupana'ga imombyryvi nde ve yvagi pe nehẽ, ei ga ga pe. Imondopavirẽ embatera ti ejo ji pyri ekovo nhiremimbo'eharamo. Ji rehe jate ejiko, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 22 Jesus'ga nhi'ig̃a renduvame ga ndovy'ari ogwovo. A'ereki he'yjuhu gambatera. \v 23 Igwete Jesus'ga jirovagi javo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Kiroki g̃a imbate hete – hahy g̃a pe g̃a erame Tupana'ga pe eko ti oreruvihavuhuhetero javo. A'ereki g̃a okoheterame ombatera rehe ndokoi garembi'ea rupi, ei ga g̃a pe. \p \v 24 Henduvame ganhi'ig̃a garemimbo'ehara'g̃a nhimomby'ai a'ero. Igwete Jesus'ga ea'javi g̃a pe: \p —Hahy imbateheteve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga pe eko ti oreruvihavuhuhetero javo, ei ga g̃a pe. \v 25 Tegwete yuranuhũa'javuhuva'ea camelo ikihava agulha kwa'ria rupi. Tegwete hete reki imbateheteve'g̃a hohava Tupana'ga rembi'ea rupi okoheterame ombatera rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 26 Kiro g̃a nhimomby'ahetei a'ero. Igwete g̃a ei ojohupe: \p —Ma'g̃a po ti oho Tupana'ga pyri yvagi pe nehẽ naerũ? \p \v 27 Igwete Jesus'ga g̃a ndepiagi javo g̃a pe. \p —Tegwete tuhẽ g̃anhimondohava ga pyri, ei ga. Tupana'ga jate g̃a mondoukari ojipyri. A'ereki Tupana'ga ikarakatu pa hete, ei ga g̃a pe. \p \v 28 Igwete Pedro'ga ei ga pe: \p —Jesus, ei ga. Oropohi katu ore orombatera hugwi orogwovo nde rupi neremimbo'eharamo, ei ga. \p \v 29 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tamombe'u katu ti ji pe me: Okopotarame jireheva'ero g̃a pohiri tuhẽ tamombe'u ti Jesus'ga ojipe'g̃a pe javo, ei ga g̃a pe. Jara'g̃a opohi g̃wonga hugwi, ei ga. Jara'g̃a opohi oirũ'g̃a hugwi. Jara'g̃a opohi okuvyra'g̃a hugwi. Jara'g̃a opohi g̃wendyra'g̃a hugwi, ei ga. Jara'g̃a opohi oy'g̃a hugwi uva'g̃a hugwi no tamombe'u Jesus'ga ojipe'g̃a pe javo, ei ga. Jara'g̃a opohi gwa'yra'g̃a hugwi. Jara'g̃a opohi ogwyra hugwi tamombe'u Jesus'ga g̃a pe javo, ei ga. \v 30 Kiroki g̃a jireheva'ero opohi ombatera hugwi, gwe'yja'g̃a hugwi – gwereko po ti g̃a he'yjuhuheteva'ea ag̃wamo nehẽ g̃wonga oirũ'g̃a no okuvyra'g̃a g̃wendyra'g̃a no oy'g̃a no gwa'yra'g̃a no ogwyra nehẽ no, ei ga g̃a pe. Aerẽ po ti g̃a hohetei Tupana'ga pyri nehẽ no. Nane'ymi po ti g̃a ndekoi ga pyri a'ero nehẽ, ei ga. Emo nhiarõe'ỹve'g̃a po ti imbohahyukari na'ẽ g̃a pe ag̃wamo nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 31 Kiroki g̃a huvihava ag̃wamo – he'yive'g̃a po ti ndokoa'javi huvihavamo onhimongyavo aerẽ nehẽ. Kiroki g̃a huvihava rũi ag̃wamo – g̃ahã po ti huvihavamo oko nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Mateus 20.17-19; Lucas 18.31-34) \p \v 32 Igwete Jesus'g̃a hoi pea rupi ogwovo Jerusalém me. Ga na'ẽ oho dozeve'g̃a nenonde. Igwete g̃a nhimomby'ai ga rehe ogwovo. Ojipe'g̃a oho g̃andeviri okyhyjiavo ogwovo. Igwete Jesus'ga dozeve'g̃a nderohoi'i g̃a hugwi aerẽva'ea mombe'gwovo g̃a pe. Igwete ga ei g̃a pe: \p \v 33 —Pehendu ti nhinhi'ig̃a, ei ga. Kiro po ti nhande hoi Jerusalém me nehẽ, ei ga. Igwete po ti g̃a ji mondoukari ahembo'ehara'g̃a po pe nehẽ ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a po pe nehẽ no, ei ga g̃a pe. “Eremano po ti nde hamo,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei ga. Nurã po ti g̃a ji mondoukari judeus'g̃arũive'g̃a pe a'ero nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 34 G̃ahã po ti ji rerekomemuahũ nehẽ, ei ga. Onyvũ po ti g̃a ji rehe ji nupanupamo ipira apopyra pyvõ nehẽ. Igwete po ti g̃a ji jukai nehẽ, ei ga. Emo mokõi pe kirirẽ po ti ji kwerava'javi nhimanoa hugwi nehẽ, ei Jesus'ga onhimombe'gwovo g̃a pe. \s1 Zebedeuva'ea ra'yrava'ea oko pota memei huvihavamo \r (Mateus 20.20-28) \p \v 35 Aerẽ Zebedeu'ga ra'yra'g̃a nduri Jesus'ga pyri Tiagova'ea João'ga pavẽi. Igwete g̃a ei ga pe: \p —Jesus, oropota ore nderekoag̃wama oreremimbotarimova'ea rehe, ei g̃a ga pe. \p \v 36 —Gara pe pepota naerũ? ei ga g̃a pe. \p \v 37 —Toromoirũ ti nde yvyakotyve'g̃a nduvihavamo nde rekorame g̃a mondomondovo nehẽ. Toroapy ti ore nde pyri nde mbojogwovaita a'ea rupi nehẽ, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 38-39 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ndapekwahavi pe nanongara pe'erame, ei ga g̃a pe. Aerẽ po ti hahy hete ji ve nehẽ. Po pe ji moirũi, a'ero hahy hete pe me nehẽ no, ei ga. Marã a'ero? Peko pe nanongara rehe naerũ? ei ga g̃a pe. \p —Toronhimboita ti ore jupe, ei g̃a. \p —Aerẽ po ti g̃a ji jukai nehẽ no. A'ero po ti g̃a pe jukapotari nehẽ no. Marã a'ero? ei ga g̃a pe. \p —Na g̃a ore jukai nehẽ no, ei g̃a. \p —Ombuhu tuhẽ po ti g̃a hahyva'ea ji ve ji jukavo nehẽ. Na tuhẽ po ti g̃a pe nderekoi nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 40 Emo ji rũi po ti amboapyguka g̃a jijipyri nehẽ tombojogwovai g̃a ji rehe javo, ei ga. A'ereki ymya Tupana'ga omboavujikwe g̃andekohavag̃wama ji pyri. G̃ahã po ti ji moirũ g̃a mondomondovo a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 41 Jara'g̃a dezve'g̃a henduvame João'g̃a nhi'ig̃a Jesus'ga pe g̃a nhimonha'ngai g̃a ndehe. \v 42 Igwete Jesus'ga g̃a mbuhurukapavi ojipyri g̃wemimbo'ehara'g̃a. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pejapyaka ti nhinhi'ig̃a rehe, ei ga. Pekwaha pe hajiheve'g̃a ndeaporog̃ita – kiroki g̃a e'i ore ko g̃anduvihava javo. G̃a omboporavykyuhu ogwyripeve'g̃a jipi g̃a mbovavaguhuavo g̃a nderekovo, ei ga g̃a pe. \v 43 Pe po na rũi pejogwereko hamo jireheva'ero g̃waramo, ei ga g̃a pe. Po ti pe ndekopotari jara'g̃a nduvihavamo, a'ero po ti pe g̃a pokogi hamo. \v 44 Po ti pe ndekopotari g̃ahohepava'ero, koji'i po ti pe g̃a pokopahetei hamo, ei ga. \v 45 A'ereki ji vehevi ajo tapoko pa ti g̃a javo. Ji ndajori ji pokopoko javo g̃a pe, ei ga. Tamano javo ji ruri g̃a ndepyga yvya koty. Nahã po ti ji he'yjuhuve'g̃a mbopiro'yi g̃a ndekote'varuhua hugwi nehẽ, ei ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omboheha katu Bartimeuva'ea \r (Mateus 20.29-34; Lucas 18.35-43) \p \v 46 Aerẽ Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a nderohoi g̃a nderovahema cidade de Jericó pe g̃a nderokwava hupi. He'yjuhu g̃a ogwovo g̃a ndupi no. G̃a horame jugwi Bartimeu'ga onhi'ig̃a mbuhuri Jesus'ga pe. A'ereki Bartimeu'ga heakwagweva'ero oko Timeu'ga ra'yra'ga. A'ero ga apygi pea rovai itambere'ia rehe oporanduranduva upa. \v 47 Igwete pevove'g̃a ei: \p —Kiro ki ga u Jesus'ga Nazarépeve'ga. \p Henduvame Bartimeu'ga onhi'ig̃a mbuhuri Jesus'ga pe a'ero. \p —Jesus, nde ko Daviva'ea rymyminoa Tupana'ga remimbuhurukara, ei ga ga pe. Ji porogwety ti, ei ga. \p \v 48 Igwete g̃a nhi'ig̃ahyi ga pe onhimongyavo epi te javo. Igwaigwavete reki ga onhi'ig̃a mbuhuri ga pe. \p —Nde ko Daviva'ea rymyminoa Tupana'ga remimbuhurukara. Ji porogwety ti, ei ga ga pe. \p \v 49 Igwete Jesus'ga pytai. \p —Pe'e ga pe tuhu ga ji pyri a'ero, ei ga g̃a pe. \p Igwete g̃a ei heakwagweve'ga pe: \p —Enog̃atu ti epy'a, ei g̃a ga pe. Epo'ã ejoa ga pyri. “Tuhu ga ji pyri,” ei ga nde ve, ei g̃a ga pe. \p \v 50 Igwete ga po'ami hekyita opira i'arimova'ea nhandaipe ua Jesus'ga pyri. \v 51 Igwete Jesus'ga ei ga pe: \p —Gara nde erepota? \p —Jesus, tajireha katu ti, ei ga ga pe. \p \v 52 —Heregwovo a'ero, ei Jesus'ga ga pe. Nde erejiko ji rehe. Nurã nde reharo kiro, ei ga. \p Igwete ga reakwakaturo a'ero. Jesus'ga rupi ga hoi a'ero pea rupi ogwovo. \c 11 \s1 Jesus'ga ovahẽ Jerusalém me Domingo dos ramos \r (Mateus 21.1-11; Lucas 19.28-40; João 12.12-19) \p \v 1 Ohorame Jerusalém me yvytyruhu pe na'ẽ Jesus'g̃a vahemi oliveiras ndyvuhu pe monte das Oliveiras pe. Ira'agwe cidades ojopyjopyri tuvi Betfagé Betânia pavẽi. Igwete Jesus'ga ei mokonha'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p \v 2 —Hepejigwovo cidade pe penhinondeva'e pe, ei ga. Pevahemame ti pe hepiagi jumentinho i'ama nehẽ, ei ga g̃a pe. Ojugwa g̃a imo'ama yva rehe. Ndohoi ve g̃a i'arimo, ei ga. Pekwahara ti herua, ei ga. \v 3 Po ti g̃a ei pe me: “Maraname pe ikwaharavi a'ea?”, pe'ji ti g̃a pe: “Nhandepojykaharete'ga ti togwereko'ã na'ẽ. Kotihĩ po ti ga imbuhura'javi avo nehẽ,” pe'ji ti g̃a pe, ei ga g̃a pe. \p \v 4 Igwete g̃a hoi hepiaga jumentinho. A'ereki pevove'g̃a ojugwa imo'ama pea rupi onga jurukwara pyri. Kiro g̃a ikwaharavi a'ero. \v 5 Pevove'g̃a g̃a ndepiagame e'i g̃a pe: \p —Maranuhũrame pe ikwaharavuhui ta'yra? \p \v 6 Igwete g̃a imombe'ui g̃a pe Jesus'ga rembi'ea. \p —Peroho ti ga pe a'ero, ei g̃a g̃a pe. \p \v 7 Igwete g̃a heruri jumentinho Jesus'ga pe. Igwete g̃a inog̃i oapoa tapy'ynhapira ikupepytera rehe. A'ero Jesus'ga hoi i'arimo. \v 8 Igwete he'yive'g̃a heroporopori opira i'arimova'ea pea rupi inog̃a timbojigwa pehea ga pe javo. Ojipe'g̃a omondohondoho pindova rohova nhu me herua. Igwete g̃a imondomondoi pea rupi imbokatuavo ga pe. Nahã g̃a Jesus'ga mbojiroviari ga rerua nhanderuvihavuhuhete'ga kiro u javo. \v 9 Kiro garenondeve'g̃a hapukai garevirive'g̃a pavẽi. \q1 “Timbohete Tupana'ga!” ei g̃a. \q1 “Nhandepojykaharete'ga ti tomombyry ga pe \q2 – kiroki ga nhandepojykaharete'ga ombuhuruka nhande pyri ga mongovouka nhanderuvihavuhuhetero,” ei g̃a. \q1 \v 10 “Tupana'ga tomombyry nhaneramonhava'ea'jave'ga pe Daviva'ea'jave'ga pe kiro ga rurame nhanderuvihavuhuhetero,” ei g̃a. \q1 “Timbohete Tupana'ga yvagipeheteve'ga a'ero!” ei g̃a. \p \v 11 Igwete Jesus'g̃a vahemi Jerusalém me ogwovo g̃ajatykahavuhua rokari pe o'ama. Oharekorẽ mbatera rehe nhaporemo Jesus'ga dozeve'g̃a nderohoi Betânia pe g̃a nderokia. A'ereki oho kwara. \s1 Jesus'ga e'i figueira pe \r (Mateus 21.18-19) \p \v 12 Ko'emame Jesus'g̃a jivyri Betânia hugwi. Igwete ga jukai ty'ara. \v 13 Irupe ga hepiagi figo'yva figueira ka'a rerekojiperame. Igwete ga hoi tahepia yva'ia javo novĩa. Ovahemame ga ka'atehea hepiagi. A'ereki a'ea rupi ndi'ai ve tuhẽ jipi yva'ia. \v 14 Igwete ga ei yva pe: \p —Ndehe po ti nande'aa'javi nehẽ g̃anembi'uhavamo nehẽ, ei ga jupe. \p Garemimbo'ehara'g̃a g̃wendu ganhi'ig̃a a'ero. \s1 Jesus'ga omo'emba ahe ahejatykahavuhua hugwi \r (Mateus 21.12-17; Lucas 19.45-48; João 2.13-22) \p \v 15 Aerẽ Jesus'g̃a vahemi ua Jerusalém me. Igwete g̃a nduri g̃ajatykahavuhua rokari pe. Pevove'g̃a oma'ema'ẽ mbatepyryva ojipe'g̃a pe jipi inambu'ia no. A'ereki a'ea g̃a omondo ikwava'ẽhara'ga pe tomondo ti ga Tupana'ga pe javo. Itambere'ia rehe g̃a oma'ema'ẽ g̃a pe g̃a moandyandyjuhuavo jipi. Mesas pyri ojipe'g̃a neni hajiheve'g̃a itambere'ia pyhypyhyga judeus'g̃a itambere'ia kwepykwepyga imondovo g̃a pe. Igwete Jesus'g̃a nduri okari pe g̃a ndepiaga. Kiro ga nhimonha'ngai g̃a ndehe a'ero g̃a mo'emo'embava pea hugwi. Igwete ga imbojirejirevi itambere'ia kwepykara'g̃a mesas. Ga imbojirejirevi g̃a'apykava g̃a hugwi no – kiroki g̃a oma'ema'ẽ inambu'ia oina. \v 16 Igwete ga ndogwerokwarokwarukari mbatera g̃ajatykahavuhua rokara pytera rupi. \v 17 A'ero ga ei g̃a pe g̃a mbo'eavo. \p —Tupana'ga okwatijaruka onhi'ig̃a hako, ei ga. Nahã Tupana'ga ei a'ero hako: \q1 “Yvyakotyve'g̃a nhaporemo ti tonhi'ĩ ji ve nhironga pype,” ei Tupana'ga hako, ei ga. \m Pe ki a'e te pe'e pejohupe: “Timoandyandyjuhu ti g̃a ikwepykwepygame Tupana'ga ronga pype,” pe'e pe, ei Jesus'ga. Nahã pe Tupana'ga ronga mongoukari iporomive'g̃a nduhavamo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 18 Aerẽ ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a ikwahavi Jesus'ga nhi'ig̃a g̃a pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Igwete g̃a ei: \p —Marã re po ti nhande ga rerekoi ga jukavo nehẽ? ei g̃a ojohupe. Tijukaukaryme ti ga he'yjuhuve'g̃a ndovaki, ei g̃a. A'ereki g̃a onhimomby'a pa garemimbo'ea repiaga, ei g̃a ojohupe. \p Nurã g̃a kyhyji ga pyhyge'yma. \p \v 19 Ka'aru hete Jesus'g̃a hoa'javi cidade de Jerusalém hugwi ogwovo Betânia pe okia. \s1 Pejiko ti Tupana'ga rehe, ei Jesus'ga \r (Mateus 21.20-22) \p \v 20 Ko'emame ojivyrame Jesus'g̃a kwavi pea rupi. Igwete g̃a hepiagi akoja figo'yva. Inhymba reki. Hapoa vehevi inhymba. \v 21 A'ero Pedro'ga ikwahava'javi Jesus'ga nhi'ig̃a jupe. Igwete ga ei ga pe: \p —Jesus, ehepia! ei ga. Erenhi'ig̃ahy nde figo'yva pe kirame oji'i. Kiro inhymbavamo a'ero, ei ga ga pe. \p \v 22 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pejiko ti Tupana'ga rehe, a'e ji pe me, ei ga. \v 23 Tamombe'u katu ti pe me: G̃a jikogame Tupana'ga rehe oporanduva ga pe Tupana'ga po ti g̃wendu katu nhinhi'ig̃a javo, na ja po ti hekoi g̃a pe a'ero nehẽ, ei ga. Po ti g̃a ei Tupana'ga pe tojipe'a ti yvytyruhua onhimomboa ypiahua pype javo, a'ero po ti Tupana'ga imbojipe'ai g̃a pe, ei ga. Po ti g̃a ndogweroviarihihũ mara'ngu po ti ojipe'avo javo, a'ero po ti Tupana'ga nombojipe'aukari g̃a pe nehẽ, ei ga. \v 24 A'ero ji ei pe me: Peporanduvame Tupana'ga pe penhimimbotarimova'ea rehe, perovia ti garemimbuhurag̃wama pe me. A'ero po ti ga imbuhuri pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 25 Po ojipe'ga oko te'varuhu pe me. A'ero po pepy'a heahemuhũro ga rehe. Penhi'ig̃ame Tupana'ga pe penhi'ama tapekwahava'javi ti akoja'ga rekote'varuhua, ei ga. Pe ikwahava'jave'ymame garekote'varuhua henonhe'yma po ti nhanderuvete'ga yvagipeve'ga ndokwahava'javi pendekote'varuhua imomboa pe hugwi nehẽ, ei ga. [ \v 26 Pe ikwahava'javame akoja'ga rekote'varuhua po ti nhanderuvete'ga nomombori pendekote'varuhua nehẽ no.] \s1 Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu? ei ahe Jesus'ga pe \r (Mateus 21.23-27; Lucas 20.1-8) \p \v 27 Igwete Jesus'g̃a hoa'javi Jerusalém me. G̃ajatykahavuhua rokara rupi Jesus'ga hoi okovo. A'ero ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nduri ga pyri judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi xava'eve'g̃a pavẽi. \v 28 Igwete g̃a euhui ga pe: \p —Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu raji'i? Ma'g̃a e'i nde ve: “Emo'emo'ẽ ti g̃a mondovo jugwi?” ei g̃a Jesus'ga pe. Here javo ore ve, ei g̃a. \p \v 29 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe na'ẽ ti pe'ji ji ve, ei ga. Pe ji nhi'ĩpondekwakaturame po ti ji nhimbuhurukara'ga mombe'ukatui pe me nehẽ no, ei ga g̃a pe. \v 30 Pe'ji ti ji ve a'ero: Ma'g̃a João Batistava'ea mbuhuruka g̃a mobatizavouka raikwehe? ei ga. Tupana'ga yvagipeve'ga ombuhuruka ahe? Ma'g̃a e'i ahe ve teremobatiza g̃a javo? Yvyakotyve'ga ombuhuruka ahe naerũ? ei ga. Pe'ji ti javo ji ve! ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 31 Igwete g̃a nhombo'embo'ei upa. \p —Marãi po ti nhande a'ero nehẽ? ei g̃a. Po ti nhande ei ga pe: “Tupana'ga po ombuhuruka João Batistava'ea g̃a mobatizauka raikwehe”, a'ero po ti Jesus'ga ei nhande ve nehẽ: “Maraname pe ndaperoviarihu ahenhi'ig̃agwera naerũ?” e po ti ga nhande ve nehẽ, ei g̃a ojohupe. \v 32 Po ti nhande ei ga pe: “Yvyakotyve'ga po ahe mbuhuruka raikwehe”, a'ero po ti avove'g̃a nhimboahivuhupavi nhande ve nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p Okyhyji g̃a he'yjuhuve'g̃a hugwi. A'ereki g̃a e'i pa João Batistava'ea pe: “Tupana'ga tuhẽ ahe mbuhuruka onhi'ig̃a mombe'uharamo raikwehe,” ei g̃a. \p \v 33 Nurã g̃a ei reki Jesus'ga pe: \p —Ma'g̃a po ombuhuruka ahe raikwehe? Ndorokwahavi ore, ei g̃a ga pe. \p —Napemombe'ujuhu pe ji ve João Batistava'ea mbuhurukara'ga, ei Jesus'ga g̃a pe. Nurã po ti ji na jitehe namombe'ui ga pe me nehẽ no – kiroki ga e'i ji ve: “Emo'emo'ẽ g̃a onga hugwi,” ei Jesus'ga g̃a pe. \c 12 \s1 Garemitymipyra repiakatuhara'g̃a okote'varuhuve'g̃a \r (Mateus 21.33-46; Lucas 20.9-19) \p \v 1 Igwete Jesus'ga imombe'ui g̃a pe ojo'java'ea. Igwete ga ei imombe'gwovo: \p —Kohoa jara'ga otỹotỹ ko pe yhypoa'javuhuva'ea uva'yva videira. “Aerẽ ti ta'u yva'ia ryhya,” ei ga, ei Jesus'ga g̃a pe. Igwete ga hokairug̃i g̃wemityma. Aerẽ ga japoi uva mu'umu'ũhava tyhya rupiaramo. Tapyjo'ara ga japoi ita pyvõ imondovo imohina ko pe hepiakatuhavamo. Igwete ga ei ojipe'g̃a pe: “Kiro po ti ji hoi paivohu mbaigwe jitua nehẽ,” ei ga. “Pehepia katu ti nhiremityma ji ve,” ei ga g̃a pe. “A'ero po ti pe imboja'ogi yva'ia pejive nehẽ. Jara ti pemombyta ji ve nehẽ,” ei ga g̃a pe, ei ga. “Kwa,” ei g̃a. Igwete ijara'ga hoi g̃a ndeja, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \fig |src="LB00103B.TIF" size="span" copy="by Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Marcos 12.1" \fig* \v 2 Aerẽ yva'ia jykyhava rupi ga ojipyrive'ga mondoukari hepiakatuhara'g̃a pyri togweru ti ga yva'ia ji ve javo novĩa. \v 3 Emo hepiakatuhara'g̃a ga pyhy ga nupanupamo ga momboa. Gapojate ojivy a'ero, ei ga. \v 4 Aerẽ ijara'ga ojipe'ga mondoi yva'ia reruruka novĩa. Igwete g̃a ga akanupanupãi ojigwaraita ga rehe, ei ga. \v 5 Aerẽ ga ojipe'ga mondoukari g̃a pyri. Igwete g̃a ga jukai, ei ga. Koji'ive'g̃a ga g̃a mondomondoi g̃a pyri. Igwete jara'g̃a g̃a g̃a nupanupãi. Jara'g̃a g̃a g̃a jukahetei, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 6 —Mbapavamo ijara'ga gwa'yra'ga mondoi g̃a pyri. A'ereki ga jate oko ga pyri gara'yra'ga garemia'nguhete'ga. “Omondo po ti g̃a imohina jira'yra'ga rehe,” ei ga oyvyteri pe novĩa, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Igwete ijara'ga gwa'yra'ga mondoi g̃a pyri mbapavamo. Ga repiagame hepiakatuhara'g̃a ei ojohupe: “Kiro ga ruri ijara'ga ra'yra'ga,” ei g̃a. “Avova'ea po ti gagwyrag̃wama nehẽ,” ei g̃a. “Tijuka ti ga a'ero. Aerẽ po ti nhande ipojykai yvya nhandejive nehẽ,” ei g̃a ojohupe, ei ga. \v 8 Igwete g̃a ga pyhygi ga jukavo ga momboa garuva'ga remityma hugwi. \p A'ea Jesus'ga e'i g̃a pe ojo'java'ea mombe'gwovo. \p \v 9 Igwete Jesus'ga ei no: \p —Marã po ti ijara'ga rekoi a'ero nehẽ? ei ga. Uhu po ti ga g̃a jukavo nehẽ gwa'yrava'ea repyga nehẽ, ei ga. Igwete ojipe'g̃a po ti ga g̃a mongoi g̃wemityma repiakatuharamo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 10 Nonhi'ig̃i pe me Tupana'ga rembikwatijarukara naerũ? ei ga. Nahã i'ei a'ero: \q1 “Onga apohara'g̃a japorame onga ita apopyra hepiagi ojipeji ita. \q1 A'ea g̃a imombori ipo'rue'yma tiruahũ javo jupe,” e'i. \q1 “Aerẽ akoja jitehe hekoi huvihavamo jara hohe \q2 opyryhetero onga pyhykatuavo,” e'i, ei ga. \q1 \v 11 “Nhandepojykaharete'ga reki omongo huvihavamo. \q1 Hepiagame nhande nhimomby'ai \q2 nanongara ko pyry hete javo,” e'i ikwatijara, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 12 A'ea Jesus'ga omombe'u judeus'g̃a nduvihava'g̃a pe ojo'java'ea. Igwete g̃a ga pyhypotari novĩa. A'ereki g̃a okwaha reki onhimombe'ua. A'ereki g̃a yva'ia repiakatuhara'g̃a ja. Onga apohara'g̃a ja ko g̃a no. A'ereki g̃a Jesus'ga mombo pota. Kiro g̃a Jesus'ga pyhypotari a'ero novĩa. Emo g̃a okyhyji he'yjuhuve'g̃a hugwi – kiroki g̃a e'i: “Jesus'ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo oko.” Nurã judeus'g̃a nduvihava'g̃a ga rejari ogwovo. \s1 César'ga rembiapoa itambere'ia \r (Mateus 22.15-22; Lucas 20.20-26) \p \v 13 Aerẽ judeus'g̃a nduvihava'g̃a fariseus'g̃a mondoukari Jesus'ga pyri. Herodes'gareheve'g̃a g̃a g̃a mondoi ga pyri no. “Pemonhi'ĩ te'varuhu ti Jesus'ga tombotegwete ti ga nhanderuvihavuhu'ga,” ei g̃a g̃a pe g̃a mondorame. \v 14 Igwete g̃a nduri javo Jesus'ga pe. \p —Orokwaha ore neremimbo'ekatua. A'ereki a'itituhẽva'ea rupi katu nde eremombe'u, ei g̃a ga pe. Nde eremohemba g̃a pe nhaporemo. A'ereki nde nderepojihuvi g̃a javo g̃a pe. Nde nderekoi huvihava'g̃a ndehe jate. A'ereki ahe ojo'jajo'ja nde ve, ei g̃a. Erembo'e katu nde Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe. Marã ndereaporog̃ita a'ero? ei g̃a ga pe. César'gareheve'g̃a e'i: “Pemondomondo ti itambere'ia César'ga pe nhanderuvihavuhu'ga pe ga imono'og̃ukarame,” ei g̃a, ei g̃a. Marã naerũ? Timondo po nhande ga pe hamo g̃a poranduvame nhande ve? Mara'ngu po nde javo timondoyme po ga pe hamo? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 15 Jesus'ga okwahavipe reki g̃andeaporog̃itate'varuhua. \p —Maranuhũrame pe nhinhi'ig̃a mbote'varuhupotari? ei ga g̃a pe. Peru itambere'ia moeda, ei ga. \p \v 16 Igwete g̃a heruri a'ero. \p —Pemombe'u kiro ji ve a'ero, ei ga g̃a pe. Ma'g̃a ra'angava agwa? Ma'g̃a ndera g̃a okwatija inog̃a hehe? ei ga. \p A'ero g̃a ei ga pe: \p —César'ga ra'angava, ei g̃a. Garera g̃a okwatija inog̃a hehe no, ei g̃a ga pe. \p \v 17 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pemondoa'ja ti César'ga rembiapoa ga pe a'ero. Tupana'ga rembiapoa ki a'e te pemondoa'ja Tupana'ga pe, ei ga g̃a pe. \p Yvyakotyve'g̃a pe Jesus'ga ei Tupana'ga rembiapoa tonhimondo ti g̃a onhikwava'eg̃a ga pe javo. \p Igwete g̃a nhimomby'ai ga rehe onhi'ig̃atu reki ga javo. \s1 Ombogweravirẽ omanove'g̃a nahembirekoa'javi \r (Mateus 22.23-33; Lucas 20.27-40) \p \v 18 Aerẽ saduceus'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Saduceus'g̃a ndogweroviari omanove'g̃a mbogwerahava novĩa. Igwete g̃a nduri Jesus'ga pyri a'ero tihepia ti ganhi'ig̃atua nhande ve javo. Igwete g̃a ei ga pe: \p \v 19 —Jesus, Moisésva'ea okwatija inog̃a nhande ve hako. Nahã ahe ei hako: \q1 “Po ga manoi gwa'yre'ymame g̃wembirekohẽa mombytavo \q2 gairũ'ga po hẽa rerekoi a'ero hamo,” ei ahe. \q1 “Gaha po ta'y hẽa pe nhiirũva'ea togwereko gwakykwepohara'g̃a javo,” ei Moisésva'ea hako, ei g̃a Jesus'ga pe. \m \v 20 Oro marã a'ero? ei g̃a. Sete ahe onhoirũramo, ei g̃a. Igwete ojihuvypyva'ea rembirekoro. Igwete omanorame ahe ndata'yri, ei g̃a. \v 21 Igwete aheakoindava rembirekoro aherembirekokwerava'ea pavẽi oirũva'ea py'rovo. Igwete ahe manoi gwa'yre'ymame. Igwete ahe mbyteramo ahe javijitehe kunhangwerava'ea rerekoi, ndata'yri ve omanomo. \v 22 Jarava'ea na jitehe no, ei g̃a ga pe. Seteva'ea gwereko pa ahe ojopy'ropy'rovo novĩa omanombava gwa'yre'ymamo. Aerẽ kunhangwerava'ea manoi no, ei g̃a. \v 23 Marã a'ero? ei g̃a Jesus'ga pe. Ma'g̃a nembirekoa po ti kunhangwerava'ea rekoi nehẽ ahe kwerava'javame nehẽ? A'ereki seteva'ea gwereko pa kunhangwerava'ea, ei g̃a ga pe. \p \v 24 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tupana'ga nhi'ig̃a atyvihu ko penhi'ig̃a, ei ga saduceus'g̃a pe. A'ereki pe ndapekwahavihu Tupana'ga rembikwatijarukara. Ndapekwahavi pe Tupana'ga popoakara no, ei ga. \v 25 Okwerava'japavame po ti g̃a nahembirekoa'javi nehẽ. Tupana'gapyrive'g̃a ja yvagipeve'g̃a ja g̃a ndekoi g̃wembirekoe'ymamo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 26 G̃akwerava pe pe ei, ei ga. Napenhi'ig̃i pe Moisésva'ea rembikwatijara pe naerũ? A'ereki Tupana'ga i'yva hugwi ikaja pytera hugwi onhi'ig̃a mondo Moisésva'ea pe hako, ei ga. A'ero Moisésva'ea ikwatijari Tupana'ga nhi'ig̃a ojive inog̃a. Tupana'ga e'i ahe ve: \q1 “Jihi ko Tupanamo ako. \q1 Abraão'ga ji mbohete. \q1 Isaque'ga ji mbohete. \q1 Jacó'ga ji mbohete,” ei Tupana'ga ahe ve, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \m \v 27 Abraãova'ea manorẽ reki Tupana'ga ei Moisésva'ea pe: “Abraão'g̃a ji mbohete,” ei ga. Ga nde'i: “Ahe ji mbohete.” A'ereki g̃a okoji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. Tupana'ga nhi'ig̃a atyvi ko penhi'ig̃a a'ero pe erame omanove'g̃a ndokwerava'javi nehẽ, ei Jesus'ga saduceus'g̃a pe. \s1 Manamo Tupana'ga remimbo'eagwera joheva'ero? \r (Mateus 22.34-40; Lucas 10.25-28) \p \v 28 Igwete judeus'g̃a mbo'ehara'ga ruri. G̃wendu ga g̃a Jesus'ga monhi'inhi'ig̃ame. “Jesus'ga onhi'ĩkwepy katu reki g̃a,” ei ga oyvyteri pe. Igwete ga ruri javo Jesus'ga pe: \p —Jesus, ei ga, manamo Tupana'ga remimbo'eagwera huvihavuhu joheva'ero? \p \v 29-30 Igwete Jesus'ga ei ga pe: \p —Moisésva'ea omombe'u ikwatija hako, ei ga. Jara hoheva'ea ko nahã: \q1 “Israelitas, pehendu katu ti! \q1 Nhandepojykaharete'ga ko Tupana'ga. \q2 Gaha jate ko nhandepojykaharetero,” ei ahe, ei ga. \q1 “Pearõ hete tuhẽ ti pejipojykaharete'ga Tupana'ga. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga pejipy'a pe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga imondovo pejeaporog̃ita imohina ga rehe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga tako ti ji garemimbotarimova'ea rupi javo. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti pejirokwa pejikovo ga nhi'ĩpo'ruavo,” ei Moisésva'ea, ei Jesus'ga ga pe. \m \v 31 Moisésva'ea omombe'u hehohyva'ea no, ei ga. \q1 “Penhiarõ pe. \q2 Na jitehe ti pearõ hete pejikotyve'g̃a no,” ei ahe, ei ga. \m A'ea memei Tupana'ga remimbo'eagwera jara hoheva'ero, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 32 Igwete judeus'g̃a mbo'ehara'ga ei ga pe: \p —Na tuhẽ. A'itituhẽva'ea nde ei ji ve, ei ga. A'ereki gaha jate oko Tupanamo tuhẽ. Ahã ojipe'g̃a Tupanamo, ei ga Jesus'ga pe. \v 33 Nhande mbatera kwava'eg̃ame ga pe pyry ga pe novĩa, ei ga. Emo pyryheteva'ea ga pe ko na: Tiarõ hete tuhẽ nhande Tupana'ga nhandepy'a pe hamo, ei ga ga pe. Tiarõ hete tuhẽ nhande ga nhandekovo garemimbotarimova'ea rupi hamo, ei ga. Tiarõ hete nhande ojipe'g̃a nhanenhiarõhetea javijitehe hamo. A'ereki nhaneremiarõa koji'iete'i pyry Tupana'ga pe nhanerembikwava'eg̃a hohe, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 34 Jesus'ga g̃wendu onhi'ig̃atua upa. Igwete ga ei ga pe: \p —Erenhimongo g̃werĩ nde Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi kiro, ei Jesus'ga ga pe. \p Kirẽ ojipe'g̃a ndopojihuva'javi javo Jesus'ga pe a'ero. \s1 Daviva'ea rymymino'ga ko ahepojykaharetero \r (Mateus 22.41-46; Lucas 20.41-44) \p \v 35 Igwete Jesus'ga g̃ajatykahavuhupeve'g̃a mbo'embo'ei okari pe g̃a mbojapyakavo. Igwete ga ei: \p —Pe'ji ji ve a'ero. Marã ahembo'ehara'g̃a ei Cristo'ga pe Tupana'ga remimbuhurukara'ga pe ga ko Daviva'ea rymyminoro javo? ei Jesus'ga g̃a pe. \v 36 A'ereki Daviva'ea tuhẽ omombe'u nhog̃wenonde hako. Nahã ahe ei hako: \q1 “Tupana'ga e'i jipojykaharete'ga pe: \q2 ‘Eapy ji pyri ekovo huvihavamo,’ ei ga,” ei ahe. \q2 “‘Tamongo ti nearõe'ỹve'g̃a neremimbotarimova'ea rehe.’ \q1 A'ea Tupana'ga ei jipojykaharete'ga pe,” ei Daviva'ea ikwatija hako, ei Jesus'ga. \m A'ereki Tupana'ga ra'uva Daviva'ea mbo'euka a'ea rehe ikwatijaruka hako, ei ga g̃a pe. \v 37 Daviva'ea e'i Cristo'ga pe jipojykaharete'ga a'ero, ei ga. Ga ko Daviva'ea rymymino'ga jate rũi naerũ, ei Jesus'ga onhimombe'gwovo g̃a pe g̃a mbojapyakavo. \p Oarõ hete g̃a ganhi'ig̃a a'ero onhimongyheteavo. \s1 Judeus'g̃a mbo'eharava'ea onhimbohete tehe \r (Mateus 23.1-36; Lucas 20.45-47) \p \v 38 Igwete Jesus'ga ei g̃a mbo'eavo: \p —Ahembo'ehara'g̃a ja rũi ti peko, ei ga. A'ereki g̃a onhimbohete hete. Oko hete g̃a opipukuhua rehe tajirepia g̃a javo, ei ga. Opota hete g̃a ojipe'g̃a nhi'ig̃aturame ojive ima'ẽhai pe pe ko orembo'ehara javo g̃a pe. \v 39 G̃ajatykahava pype g̃a apypotari huvihava'g̃a apykava rehe. Toryva jara'g̃a pyri g̃a o'u pota toryvi pe oina, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 40 Opojyka g̃a aherembirekokwera'g̃a mbatera. Igwete g̃a nhi'imbukuhui Tupana'ga pe novĩa ojipe'g̃a ti te'i pyry ore ve javo. Hahyva'ea po ti kaitu Tupana'ga imondoi g̃a pe a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Aherembirekokwerava'ea remimondoa \r (Lucas 21.1-4) \p \v 41 Igwete Jesus'ga apygi upa g̃ajatykahavuhua pype itambere'ia ryru'ia pyri. He'yjuhuve'g̃a ga gwepia g̃a inog̃ame itambere'ia Tupana'ga pe hyru'ia pype. Imbateheteve'g̃a he'yi inog̃i ipype novĩa. \v 42 Nanime imbatere'ỹvehẽa ruri aherembirekokwerahẽa. Igwete mokoi'ĩ hẽa inog̃i itambere'ia moedas ipype. \v 43 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Hepejijo aherembirekokwerahẽa repiaga imbatere'ỹvehẽa, ei ga g̃a pe. Tamombe'u katu ti pe me: Hẽaremimondoa koji'i pyry Tupana'ga pe ojipe'g̃a nemimondoa hohe. \v 44 A'ereki he'yiva'ea g̃a omombyta ojive itambere'ia imondorame, ei ga. Hẽa ki a'e te mokoi'ĩ jate gwereko itambere'ia novĩa. Emo hẽa omondo pa ipype, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 13 \s1 Judeusva'ea jatykahavuhua mondurupavag̃wama, ei Jesus'ga \r (Mateus 24.1-2; Lucas 21.5-6) \p \v 1 Jesus'ga horame g̃ajatykahavuhua hugwi garemimbo'ehara'ga ei ga pe: \p —Jesus, ehepia! Ikatu hete nhandejatykahavuhua, ei ga. Itaruvihavuhua pyvõ g̃a japojapoi po raka'e, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 2 Igwete Jesus'ga ei ga pe: \p —Erehepia nde nhandejatykahavuhua novĩa? ei ga. Aerẽ po ti ndojikojikoga'javi ojogwehe itaruvihavuhua nehẽ. Omonduru pa po ti g̃a ojohugwiugwi inog̃a nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \fig |src="LB00250B.TIF" size="span" copy="by Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Marcos 13.2" \fig* \s1 Hahyheteag̃wama Jesus'gareheve'g̃a pe \r (Mateus 24.3-14; Lucas 21.7-19) \p \v 3 Aerẽ Jesus'g̃a hoi yvytyruhu pe – perope oliveiras ndyvuhu pe monte das Oliveiras pe. Pevo ga apygi oina g̃ajatykahavuhua rovai pyteri pe. Igwete g̃a nduvi ga pyri Pedro'ga Tiagova'ea no João'ga André'ga. Jara'g̃a ndovakie'ỹ g̃a ei Jesus'ga pe: \p \v 4 —Emombe'u ti ore ve, ei g̃a. Maname po ti g̃a nhandejatykahavuhua mondurundurupavi inog̃a nehẽ? Marãva'ea po ti Tupana'ga hepiukari na'ẽ ahemonhimomby'ava'ea nehẽ ira'agwe hekopavame nehẽ? ei g̃a ga pe. \p \v 5 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Penhimboko'i ti pejikovo penhimoandyandyja hugwi. \v 6 Aerẽ po ti g̃a ndug̃anduri onhimongyavo javo tehe nehẽ. Nhira'ãra'ãteheavo po ti g̃a ei: “Jihi ko Cristoramo ako Tupana'ga remimbuhurukaramo,” e'i tehe po ti g̃a nehẽ, ei ga. A'ea rehe po ti g̃a he'yjuhuve'g̃a moandyandyi nehẽ, ei ga. \v 7 Nahã po ti nehẽ no. Aerẽ po ti g̃a imombe'ui nehẽ: “Ira'agwe g̃a otavuka g̃a pe kiro. Paivohu ojipe'g̃a tavukari g̃a pe no,” e'i po ti g̃a pe me nehẽ, ei ga. Tapembojui ti pejipy'a a'ea rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. Na tuhẽ ti hekoi nehẽ. Emo po ti a'ea rupi mbapavakotyva'ea rũi nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 8 Ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a po ti otavukavuka ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a pe nehẽ, ei ga. Omyomyi po ti yvya avo nehẽ. Pevo po ti yvya imyimyi nehẽ no. Momina po ti mbatera i'uhavamo nehẽ, ei ga. Nahã po ti hahy rambugwe yvyakotyve'g̃a pe nehẽ, ei ga. Kunhangwera'g̃a gwa'yra'g̃a mbo'ag̃werĩrame hahy rambugwe g̃a pe. Na jitehe po ti hahy rambugwe yvyakotyve'g̃a pe nehẽ mbapava koty nehẽ no, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 9 —Penhimboko'i ti, ei ga g̃a pe. Pe jireheva'ea g̃waramo po ti nhiarõe'ỹve'g̃a pe pyhygi pe nderogwovo imohig̃atuhara'g̃a pyri nehẽ. Ojatykahava pype po ti g̃a pe nupanupãi nehẽ, ei ga. G̃a po ti pe nderohoi gwuvihavuhu'g̃a pyri governadores'g̃a pyri nehẽ no g̃a ko Jesus'gareheva'ero javo nehẽ. Pevo po ti pe ami a'ero penhimombe'ukatuavo g̃a pe nehẽ, ei ga. \v 10 Jireheve'g̃a po ti imombe'umbe'ui na'ẽ pyryva'ea ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a pe nhaporemo ji mombe'gwovo g̃a pe nehẽ. Aerẽ po ti ihoi mbapavakotyva'ea apiavo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 11 G̃a po ti pe pyhy pe nderogwovo imohig̃atuhara'g̃a pyri nehẽ. Pe nderohorame tapemomyi ti pejipy'a penhi'ig̃ag̃wama rehe nehẽ marãi po ti ji g̃a pe javo nehẽ, ei ga g̃a pe. Ihorame penhi'ig̃a apiavo po ti Tupana'ga ra'uva ikwahavukari pe me pe mbo'eavo nehẽ, ei ga. A'ero po ti pehe jate rũi pe nhi'ig̃i nehẽ. Tupana'ga ra'uva pe monhi'ĩ nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 —Gwe'yja'g̃a vehevi po ti g̃a g̃a mondoukari g̃apo pe nehẽ tojuka ti g̃a g̃a javo nehẽ. Jara'g̃a po ti oirũ'g̃a mondoukari g̃apo pe nehẽ, ei ga. Jara'g̃a po ti gwa'yra'g̃a mondoukari tojuka g̃a javo. Jara'g̃a po ti g̃a nhimonha'ngai uva'g̃a ndehe g̃a jukavouka nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 13 Okouhu pa po ti g̃a pe ndehe nehẽ pe jireheva'ero g̃waramo nehẽ. Po ti pe nhimboitai avuirama pejipohire'yma ji hugwi nehẽ, a'ero po ti Tupana'ga pe mongoi ojipyri nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'u aerẽva'ea hahyheteva'ea \r (Mateus 24.15-28; Lucas 21.20-24) \p \v 14 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe no: \p —Aerẽ po ti pe hepiagi ite'varuhuheteheteva'ea i'ama nehẽ – pevo po no'amuhũi ramo, ei ga. Tupana'ga noaronhuhũ a'ea opohia judeus'g̃a jatykahavuhua hugwi a'ea rehe nehẽ, ei ga. (Kiroki ga onhi'ĩ kiro ikwatijara pe – tokwaha ti ga a'ea.) Aerẽ po ti pe a'ea repiagi pevo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. Pe hepiagame Judéiapeve'g̃a ti toka'nhyka'nhy onhana yvytyruhu pe xamanoyme ti javo nehẽ, ei ga. \v 15 Kiroki g̃a oko ongapereuhuva'ea arimo a'ea rupi – tojyvipe ti g̃a ogwovo okie'yma onga pype ombatera rerogwovo nehẽ. Toka'nhymipe ti g̃a onhana, ei ga. \v 16 Kiroki g̃a oporavyky ko pe a'ea rupi – tojivyryme ti g̃a onga pe tapy'ynhapira rerogwovo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 17 —Iporia'i po ti ipuru'ave'g̃a a'ea rupi oka'nhypotarame nehẽ. Iporia'i po ti omoka'mbuve'g̃a no gwa'yra'g̃a nenonhambotarame nehẽ, ei ga. \v 18 Pe'ji ti Tupana'ga pe a'ero turyme ti akoja hahyva'ea yapohua rupi. A'ereki ahe nonhani gwerevi oka'nhyma a'ea rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 19 Ite'varuhuheteheteva'ea urame po ti hahy hete g̃a pe nehẽ. Nanongara ndogwerekoa'javi Tupana'ga rembiapoagwera jate hako. Aerẽ po ti ndogwerekoa'javi nanongara nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 20 Hahyheteva'ea po ti tiruahũ ranuhũ g̃a pe nehẽ, ei ga. Hahyheteva'eag̃wama rehe ojapyakarame Tupana'ga ei hako: “Po ti okombegwe hahyheteva'ea g̃a pe nehẽ, a'ero po ti g̃a papavi nehẽ,” ei ga hako, ei Jesus'ga g̃a pe. Tupana'ga nhag̃ataruhu a'ero g̃a ndehe okovo – kiroki g̃a ga omo'emo'ẽ ojive. Nurã ga ei: “Namombegweukari ti ji hahyva'ea g̃a pe a'ero nehẽ,” ei Tupana'ga hako, ei ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 21 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe no: \p —Po ti ojipe'g̃a etehei pe me nehẽ: “Pehepia. Agwa ko Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga.” Taperoviari ti g̃a a'ero nehẽ, ei ga g̃a pe. Po ti ojipe'g̃a etehei pe me nehẽ: “Pehepia. Cristo'ga ko pevo u.” Taperoviari ti g̃a na jitehe no, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 22 Aerẽ po ti ojipe'g̃a ndug̃anduri nehẽ jihi ko ako Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo javo tehe nehẽ. Ojipe'g̃a po ti g̃a ndug̃anduri nehẽ no jihi Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo javo tehe nehẽ, ei ga. Ahemonhimomby'ava'ea po ti g̃a japojapoi hepiuka nehẽ timoandyandyi ti g̃a javo nehẽ. Tupana'ga remimo'ẽhara'g̃a vehevi po ti g̃a g̃a moandyandyipotari nehẽ novĩa, ei ga g̃a pe. \v 23 Penhimboko'i ti a'ero pejikovo. A'ereki ji amombe'u jipe pe me pe momoranduva tapemoandyandyjukaryme ti g̃a javo, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga rura'javag̃wama \r (Mateus 24.29-31; Lucas 21.25-28) \p \v 24 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe no: \p —Hahypavirẽ \q1 “po ti igwevi kwara nehẽ. \q1 Jahya po ti nombokojahua'javi nehẽ no”, ei ga. \q1 \v 25 “Jaytata'ia po ti indurundurugi yvaga hugwi nehẽ. \q1 Yvagipeva'ea po ti ig̃wyg̃wymi nehẽ ipopoakava'ea”, ei Jesus'ga g̃a pe. \m \v 26 A'ero po ti yvyakotyve'g̃a jirura'java repiagi nehẽ. Yvag̃atig̃a pype po ti ji ruri nehẽ jipopoakahetea pyvõ. Nhirendy'ja hete po ti ji jitua nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 27 A'ero po ti ji ei jipyrive'g̃a pe yvagipeve'g̃a pe nehẽ: “Peho ti kiro nhiremimo'ẽhara'g̃a nderua nehẽ,” a'e po ti ji javo g̃a pe nehẽ, ei ga. A'ero po ti g̃a hoi g̃a mono'og̃a g̃a nderupava g̃agwyg̃agwyra hugwi nhaporemo nehẽ. Gweru po ti g̃a g̃a kwara pora hugwi kwara hoa hugwi no tyapyra hugwi nhimbya hugwi no, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Figo'yva figueira ahe mbo'e \r (Mateus 24.32-35; Lucas 21.29-33) \p \v 28 Igwete Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe no: \p —“Maname po ti ihoi japiavo nehẽ?” pe'ji ko pe ji ve ko. Penhimbo'e ti a'itituhẽva'ea rehe figo'yva repiaga a'ero, ei ga g̃a pe. Pe hepiagame figo'yva huangy'ria, a'ero pe ei jipi: “Kwaria g̃werĩ kiro.” \v 29 Na jitehe hepiagame hahyheteva'ea po ti pe ei nehẽ: “Kiro mbapava koty,” ei Jesus'ga g̃a pe. \v 30 Amombe'u katu ji pe me, ei ga. Ag̃wamove'g̃a ndekojirame po ti akoja ihopavi japiavo nehẽ, ei ga. \v 31 Aerẽ po ti ahana'ja kwara. Yvya po ti ahana'ja nehẽ no. Nhirembi'ea ki a'e te okoe'ymi a'itituhẽva'ero opopoakaramo avuirama nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Maname po ti Jesus'ga rura'javi nehẽ? \r (Mateus 24.36-44) \p \v 32 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ahe ndokwahavi kwara jirura'javame nehẽ marananime po ti nehẽ javo, ei ga. Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a ndokwahavi. Ji vehevi Tupana'ga ra'yramo ndakwahavi no, ei ga. Jiruva'ga jate okwaha jirura'jahava, ei ga g̃a pe. \v 33 Penhimboko'i ti. Pejirokwa ti nhinhi'ig̃a rendukatua rehe ji mboha'uva. A'ereki pe ndapekwahavi jirura'jahava, ei ga g̃a pe. \p \v 34-36 Igwete ga ei g̃a pe no: \p —Tamombe'u ti pe me jirura'java javijiteheva'ea a'ero, ei ga. A'ereki ji ko onga jara'ga ja – kiroki ga oho ojipe'g̃a gwyri pe. Ohorame ga ei ojipyrive'g̃a pe: “Pereko katu ti nhimbatera ji ve jirakykweri,” ei ga g̃a pe, ei ga. G̃a mbojogwetavamo ga g̃a mboporavykyi a'ero g̃a mbojogwerekovo. Ojipe'ga pe ga ei: “Mytu'ẽ me e'ã hepiakatuavo nhironga,” ei ga, ei ga. G̃a ndokwahavi reki ijara'ga rurag̃wama, ei Jesus'ga g̃a pe. Po ti hepiakatuhara'ga ndohepiakatui garonga okia ga rura'javame nehẽ, a'ero po ti ijara'ga hepiagi ga kirame nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p —Na jitehe ji ei pe me a'ero: Pejirokwa ti nhinhi'ig̃a rendukatua rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ereki pe ndapekwahavi jirura'jahava nehẽ. Mara'ngu po ti ypytunimo jitua nehẽ ypyhaji katu nehẽ? ei ga. Mara'ngu po ti ko'eg̃atue'yma rupi jitua nehẽ? ei ga g̃a pe. Pe nhimboha'uve'ymame po ti ji rura'javi nehẽ, ei ga. Po ti pe ndapejirokwari nhinhi'ig̃a rendukatua rehe ji rura'javame nehẽ, a'ero po ti ji hepiagi pejirokware'yma nehẽ! ei ga. \v 37 Pejirokwa ti hehe a'ero, a'e ji pe me, ei ga. Poro jitehe ji ei jireheve'g̃a pe nhaporemo no. Pejirokwa tuhẽ ti hehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 14 \s1 Ojuka pota ahe Jesus'ga \r (Mateus 26.1-5; Lucas 22.1-2; João 11.45-53) \p \v 1 Aerẽ judeus'g̃a japog̃werĩrame toryva ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nhomonhi'ig̃i ojogwerekovo judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Yapoa rupie'ymi judeus'g̃a mokõi japoi toryva. A'ea rupi memei g̃a japyakai g̃wamonhava'ea ruragwera rehe Egitopeve'g̃a gwyra hugwi. Ojipejiva'ea pe g̃a ei Páscoa. Ojipea rupi toryva rupi ko g̃a i'ui pão ndovuriva'ea jipi. Kiro judeus'g̃a toryva japog̃werĩrame ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nhomonhi'ig̃i judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi ojogwerekovo. \p —Marã re po ti nhande Jesus'ga pyhynhimimukari ga jukavouka nehẽ? ei g̃a ojohupe. Mokõi nhande kirame po ti nhande japoukari toryva nehẽ, ei g̃a. \v 2 A'ea rupi rũi po ti nhande ga pyhygukari he'yjuhuve'g̃a ti tojogwayvayvaryme ga rehe, ei g̃a ojohupe. \s1 Gweka'vo ahe nhandya Jesus'ga akag̃a rehe \r (Mateus 26.6-13; João 12.1-8) \p \v 3 Igwete Jesus'ga rekoi cidade de Betânia pe. Igwete ga i'ui mbatera ijaijauhugwera'ga ronga pe Simão'ga ronga pe. Nanime hẽa heruri perfume nhandya hyru'ia pype. He'yjuhu hẽa omondo itambere'ia nhandya rehe imombaravipyre'ỹva'ea rehe. Igwete hẽa heruri ika'mbiga hovapytymbava heka'voga Jesus'ga akag̃a rehe. \v 4 A'ero jara'g̃a nhimonha'ngai hẽa rehe. \p —Maranuhũrame hẽa jigwaraiteheuhui nhandya rehe? ei g̃a ojohupe. \v 5 He'yjuhuva'ea itambere'ia trezentos po g̃a ikwepygi hẽa pe nhandya rehe ramo. A'ero po hẽa imondoi itambere'ia imbatere'ỹve'g̃a pe ramo, ei g̃a. Emo hẽa gweka'vopavipe reki Jesus'ga akag̃a rehe, ei g̃a ojohupe. \p Igwete g̃a nhimboahivi onhi'ig̃ahyavo hẽa pe. \v 6 Emo Jesus'ga e'i g̃a pe: \p —Na hẽa rekoi jate. Maranuhũrame pe hẽa mbote'varuhu pota? ei ga g̃a pe. A'ereki hẽa oko katu katu imbuhua ji ve, ei ga. \v 7 Nane'ymi po g̃a ndekoi pe pavẽi imbatere'ỹve'g̃a jipi. Pe g̃a pokopotarame po pe g̃a pokogi jipi. Ji po ti a'ea nakombegwei pe pyri nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 8 Nanongara jate hẽa gwereko, nanongara hẽa ombuhu ji ve. Ji manoa renonde hẽa imongyi nhandya jira'oa rehe nhitỹhava rupiaramo, ei ga. \v 9 Tamombe'u katu ti pe me: Yvyakotyve'g̃a pe nhaporemo ti g̃a imombe'ui pyryva'ea ji mombe'gwovo nehẽ. A'ea rupi ti g̃a hẽa mombe'ui nehẽ no tokwaha pa ti g̃a hẽaremimbuhuragwera, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tapyhyguka ti Jesus'ga pe me, ei Judasva'ea \r (Mateus 26.14-16; Lucas 22.3-6) \p \v 10 Aerẽ Judas Iscariotesva'ea – ahe ko dozeve'g̃a pyteripeva'ea Jesus'ga remimbo'eharava'ea novĩa – kiro ahe hoi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pyri. Igwete ahe ei g̃a pe: \p —Tapyhyguka ti Jesus'ga pe me, ei Judas Iscariotesva'ea g̃a pe. \p \v 11 Igwete g̃a ndoryndoryvamo ahe renduvame. \p —Toromondo ti itambere'ia nde ve gapyhygukara ikwepykavamo a'ero, ei g̃a ahe ve. \p Aerẽ ahe jirokwapotari hehe a'ero, marã po ti ji ga pyhygukari g̃a pe javo. \s1 Jesus'ga o'u g̃wemimbo'eharava'ea pavẽi Páscoa rupi \r (Mateus 26.17-25; Lucas 22.7-14, 21-23; João 13.21-30) \p \v 12 Kiro Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri Jesus'ga pyri. A'ereki judeus'g̃a oapouka kiro toryva – kiroki a'ea rupi g̃a o'u pão ndovuriva'ea. A'ea rupi jitehe judeus'g̃a ojuka cordeiros Páscoa rupiaramo ti'u javo. Cordeiros jukahava rupi garemimbo'ehara'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Igwete g̃a ei ga pe: \p —Mome po ti ore hoi Páscoa rupiara imboavujikwea nde i'ui nehẽ? ei g̃a ga pe. \p \v 13 Igwete ga ei mokonha'g̃a pe: \p —Hepejigwovo cidade pe. A'ero po ti pevove'ga pe novatĩ yhya rerua hyrua pype nehẽ, ei ga. Peho ti ga reviri. \v 14 Ga horame onga pype ti pe'ji onga jara'ga pe, ei ga. Pe'ji ti ga pe: “Nhanembo'ehara'ga e'i nde ve: ‘Mome i'ukava ruvi? Ta'u ti mbatera pevo nhiremimbo'ehara'g̃a pavẽi,’ ei ga nde ve.” Peho ti javo ga pe a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 15 A'ero ti ga hepiukari pe me i'ukavuhua onga jo'aripeva'ea. Pevo gwereko jipe mesa aheapykava. Pevo ti pemboavujikwe mbatera nhande ve a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 Nahã ga mokonha'g̃a mondoukari cidade pe. Igwete g̃a hepiapavi garemimombe'ua. Igwete g̃a imboavujikweri mbatera inog̃a Páscoa rupiara. \p \v 17 Ypytunimo Jesus'ga dozeve'g̃a nderohoi pevo g̃a nderokiavo. \v 18 Igwete g̃a i'ui ojopyri upa. Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Amombe'u katu ji kiro pe me: Pepyteripeve'ga po ti ji pyhyguka ji mondovouka g̃apo pe nehẽ, ei ga. O'u ga kiro ji pavẽi, ei ga g̃a pe. \p \v 19 A'ero g̃a ndovy'ari okovo. Onhinanhinani g̃a ei ga pe: \p —Ji rũi re po? ei g̃a ga pe. \p \v 20 —Ga ko opymi pão tyhya pype ji pavẽi i'gwovo pepyteripeve'ga, ei Jesus'ga dozeve'g̃a pe. \v 21 Kiro po ti ji manoi nehẽ. A'ereki kiro oho japiavo nhimombe'upyra – kiroki a'ea ahe okwatija ji mombe'gwovo hako, ei ga. Emo tiruahũ hete ti ga pe – kiroki ga ji mondouka g̃apo pe. Po ga ndojihuvi hamo, a'ero po koji'i pyry ga pe hamo. Tupana'ga po ti ombohahy hete ga pe nehẽ, ei ga. \s1 Jesus'ga omondo ahe ve pão vinho reheve \r (Mateus 26.26-30; Lucas 22.15-20; 1 Coríntios 11.23-25) \p \v 22 G̃a i'urame Jesus'ga ipyhygi pão. Igwete ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo. A'ero ga haygwe'rogi ima'ema'eamo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Igwete ga ei g̃a pe: \p —Pepyhy i'gwovo. A'ea ko jira'oa, a'e ji jupe, ei ga. \p \v 23 Aerẽ ga ipyhygi copo – kiroki gwereko vinho. Igwete ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhua javo. A'ero ga imondoi g̃a pe. Igwete g̃a nhaporemo i'ui jugwi a'ero upa. \v 24 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —A'ea ko jirekoa, a'e ji jupe, ei ga. Aheka'voguka po ti ji jirekoa g̃a pe jijijukauka nehẽ, ei ga. Nahã po ti ji manoi yvyakotyve'g̃a ndepyga. A'ereki Tupana'ga e'i ipyahuva'ea mombe'gwovo: “Garekoa reka'vogame po ti ji imombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi,” ei ga. Nurã jirekoa reka'voga g̃waramo a'iti hete tuhẽ po ti Tupana'ga imombori he'yjuhuve'g̃a ndekote'varuhua g̃a hugwi nehẽ g̃wembi'ea rupi nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 25 Amombe'u katu ji pe me: Kiro ti ji nda'apoa'javukari nanongara toryva vinho gwovo pe nderekovo nehẽ. Aerẽ po ti nhanderuvihavuhuhetero Tupana'ga japoukari ji ve toryva g̃wonga pe yvagi pe nehẽ. A'ea rupi po ti ji japoi toryva nhande ve a'ero nehẽ hajiheva'ea ipyahuva'ea, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 26 Igwete g̃a nhimby'yi Tupana'ga mboheteavo aerẽ ogwovo monte das Oliveiras pe. \s1 Jesus'ga omomorandu Pedrova'ea nahã ti ne'mbe javo \r (Mateus 26.31-35; Lucas 22.31-34; João 13.36-38) \p \v 27 Igwete Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pepohi pa ti pe ji hugwi nehẽ, ei ga. A'ereki Tupana'ga rembikwatijarukara omombe'u nhog̃wenonde a'ea, ei ga. Ikwatijara omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a hako. \q1 “Tupana'ga e'i: \q2 ‘Tajukauka ti ovelhas repiakatuhara'ga nehẽ,’ ei ga. \q2 ‘Ga jukarame po ti ovelhas nhig̃waheg̃wahemi nehẽ,’ ei Tupana'ga hako,” ei ga. \p Igwete Jesus'ga ei no: \p —Pe po ti na jitehe a'ero nehẽ no. G̃a ji jukarame po ti pe nhig̃wahembavi nehẽ no, ei ga. \v 28 Emo nhimbogweravirẽ nhimanoa hugwi po ti ji hoi Galiléiapeve'g̃a gwyri pe jitekovo pe nenonde nehẽ, ei ga g̃a pe. \p \v 29 Igwete Pedro'ga ei ga pe: \p —Jara'g̃a po ti opohipavipe nde hugwi. Jihi po ti ndapohirag̃wami nde hugwi, ei ga Jesus'ga pe novĩa. \p \v 30 Igwete Jesus'ga ei ga pe: \p —A'itituhẽva'ea ti ji ei nde ve: Kirog̃we ypytunimo inamutig̃a nhi'ig̃a renonde po ti nde ei ji ve nehẽ: “Ji ndakwahavi Jesus'ga.” Três po ti nde ea'jaa'javi ji ve nehẽ. Kirẽ po ti mokõi inhi'ig̃a'javi inamutig̃a nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 31 Igwete Pedro'ga nhi'ig̃ahyi ga pe: \p —Po ti g̃a ji jukai nde reheve, a'ero po ti ji nda'ei tuhẽ te a'ea nde ve nehẽ, ei ga. \p A'ea jitehe jara'g̃a ei Jesus'ga pe no. \s1 Jesus'ga oko matetỹhava pype Getsêmani pe \r (Mateus 26.36-46; Lucas 22.39-46) \p \v 32 Igwete Jesus'g̃a hoi Getsêmani pe. Igwete ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Avo pejuvete pejiapyapyga, ei ga. Taho na'ẽ ti nhinhi'ig̃a Tupana'ga pe, ei ga g̃a pe. \p \v 33 Igwete ga g̃a nderohoi Pedro'ga Tiagova'ea. João'ga ga gweroho no. Kiro omboju hete Jesus'ga opy'a. Ndovy'arihu hete ga. \v 34 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Jivy'are'yma ji juka g̃werĩ, ei ga. Avo ti pepyta pejikire'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 35 Hehemo'i ga hoi a'ero. Igwete ga nhinog̃i ojovapyvo onhi'ig̃a Tupana'ga pe. \p —Nde ipotarame terembuhurukari hahyva'ea ji apiavouka, ei Jesus'ga ga pe. \v 36 Apĩ, ei ga, nde erekwaha imongopava neremimbotarimova'ea rehe. Nurã ji ei nde ve: Terembuhurukari hahyva'ea ji ve a'ero, ei ga. Emo nhiremimbotarimova'ea rupi rũi ti eko. Enhimimbotarimova'ea rupi ti eko, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 37 Kirẽ ga jivyra'javi ua trêsve'g̃a ndepiaga. Oki pa reki g̃a upa. Igwete ga ei Pedro'ga pe: \p —Simão Pedro, ei ga. Ereki nde ejupa? Nerenhimomiranami'i'ĩ nde ejopehyja pe naerũ? ei ga ga pe. \v 38 Tapekiri ti, a'e ko ji pe me ko, ei ga. Penhi'ĩ ti Tupana'ga pe. Pe'ji ti ga pe: “Ore poko ti torokote'varuhupotaryme ti ore,” pe'ji ti Tupana'ga pe, ei ga. Peko pota pe Tupana'ga nhi'ig̃a rupi novĩa. Emo Tupana'ga pe pokoge'ymame pe napenhimomiranami pete'varuhuro g̃waramo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 39 Igwete Jesus'ga hoa'javi onhi'ig̃a Tupana'ga pe. \p —Nde ipotarame terembuhurukari hahyva'ea ji ve, e'ia'ja ga Tupana'ga pe. \p \v 40 Aerẽ ga rura'javi trêsve'g̃a pyri. Okipava'ja g̃a upa. A'ereki ura'ja g̃a pe g̃a ndopehyihetea. Nonhi'ig̃a'uvi g̃a ga pe a'ero. \p \v 41 Igwete ga hoa'javi onhi'ig̃a Tupana'ga pe. Aerẽ ga jivyra'javi trêsve'g̃a pyri. \p —Pekirijiuhu pe pejijupa? ei Jesus'ga g̃a pe. Kirupi pekiratete, ei ga. Kiro ihoi japiavo ji pyhygukahava. Kiro po ti g̃a ji kwava'eg̃i okote'varuhuve'g̃a po pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 42 Pevy kirog̃we. Pehepia. Kiro ki ga u jipyhygukahara'ga. Xaho ga rovatiamo a'ero, ei ga g̃a pe. \s1 Opyhyguka ahe Jesus'ga \r (Mateus 26.47-56; Lucas 22.47-53; João 18.3-12) \p \v 43 Jesus'ga nhi'ig̃ame g̃wemimbo'ehara'g̃a pe kiro Judasva'ea ruri pea rupi – kiroki ahe dozeve'g̃a pyteripeva'ea garemimbo'eharava'ea novĩa. He'yjuhuve'g̃a ahe gweru ojupi. A'ereki xava'eve'g̃a ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a no judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a no – judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a nhaporemo ombuhuruka he'yjuhuve'g̃a Judasva'ea rupi topyhy ti g̃a Jesus'ga javo. G̃a gweru itakyhea'javuhuva'ea mbuahava reheve a'ero. \v 44 Judasva'ea e'i jipe g̃a pe: \p —Tabeija na'ẽ ti Jesus'ga repiuka pe me. A'ero ti pepyhygahy ga rerogwovo, ei ahe g̃a pe. \p \v 45 Kiro Judasva'ea ruri a'ero ogwovo Jesus'ga rehei katu. \p —Kiro ji ruri nde pyri, ei ahe Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p Igwete ahe Jesus'ga beijai. \v 46 Kiro g̃a Jesus'ga pyhygi a'ero. \v 47 Pevo Jesus'gareheve'ga rekoi o'ama Jesus'g̃a pavẽi. Igwete ga ipyhygi oitakyhea'javuhuva'ea takyti g̃a javo novĩa. A'ea ga imondoi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'gapyrive'ga rehe ga nambi'oga novĩa. \v 48 Igwete Jesus'ga ei pevove'g̃a pe: \p —Amovahĩ po ji governo naerũ? ei ga. Nurã pe heruruhui itakyhea'javuhuva'ea mbuahava reheve ji pyhyga naerũ? ei ga g̃a pe. \v 49 Nane'ymi ji rekoi pe pavẽi nhandejatykahavuhua rokari pe g̃a mbo'eavo jipi, ei ga. A'ea rupi pe ndajipyhyguhui oji'i. Emo pe ji pyhyguka kiro aherembikwatijaragwera rupi ahenhi'ĩpo'ruavo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 50 Igwete Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pohipavi ga hugwi onhana oka'nhyma. A'ero Jesus'ga pyhyhara'g̃a ga rerohoi ga rerekovo. \p \v 51 Igwete ipyahuve'ga ruri Jesus'ga reviri. Ojipeji opira ga omongi herua i'arimova'ea jate. Igwete Jesus'ga pyhyhara'g̃a ga pyhypotari novĩa. Emo gapiratehea g̃a opyhy. \v 52 Igwete ga hemi jugwi taka'nhy ti g̃a hugwi javo. Igwete ga henonhani opire'yma rerogwovo a'ero. \s1 Jesus'ga oko judeusva'ea mog̃itaharava'ea rovai pyteri pe \r (Mateus 26.57-68; Lucas 22.54-55, 63-71; João 18.13-14, 19-24) \p \v 53-56 Igwete g̃a Jesus'ga rerohoi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'ga ronga pe Caifás'ga ronga pe. Oro Pedro'ga, irupe ga ruri Jesus'ga reviri okari pe ovahema. Pevo ga apygi guardas'g̃a pavẽi ojipe'eavo tata ypyvo. \p Igwete g̃a Jesus'ga rerohoi onga pe. A'ero judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a jatykatykapavi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a jara'g̃a pavẽi. G̃ahã tuhẽ ojatyka jipi henduva judeus'g̃a nhi'ig̃a g̃a imbojarame mbatera ojipe'g̃a ndehe. Igwete judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a nhaporemo ojipe'g̃a ndekari kiro tombojamboja ti g̃a ite'varuhuva'ea Jesus'ga rehe javo. A'ereki g̃a ojukauka pota ga. He'yi reki g̃a novĩa – kiroki g̃a u o'mbeo'mbero nahã Jesus'ga rekote'varuhui javo tehe. Emo ndojo'jajo'javi reki g̃anhi'ig̃a. Nurã g̃amog̃itahara'g̃a nde'i: “A'iti gamombe'ua. Nurã tijuka ga,” nde'i g̃a. \p \v 57-58 Aerẽ ojipe'g̃a po'ami o'mbero g̃a pe. Igwete g̃a etehei: \p —Orohendu ore Jesus'ga nhi'ig̃a ikwehe, ei g̃a. “Tamondurunduru ti ag̃a Tupana'ga ruhava,” e ko ga ikwehe, e'i tehe g̃a. “Akwaimbae'g̃a oapo agwa,” ei ga. “Emo mokõi ti ji herokiri japopava irũa nehẽ – kiroki yvyakotyve'g̃a ndoapokwahavi,” ei ga, ei g̃a imombe'uteheavo g̃a pe novĩa. \p \v 59 Emo g̃anhi'ig̃a vehevi ndojo'javi. \p \v 60 Igwete Caifás'ga po'ami ua g̃andovai pyteri pe. Igwete ga ei Jesus'ga pe: \p —Marãi nde a'ero ejihe g̃a imbojambojarame naerũ? ei ga. Nerenhimombe'uuhui nde ekovo naerũ? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 61 Jesus'ga nonhi'ig̃i reki upa onhi'ĩpotare'yma g̃waramo. Igwete ga ea'javi Jesus'ga pe: \p —Ndehe re koi Cristoramo ereko naerũ Tupana'ga remimbuhurukaramo? Nde ereko nhaneremimbohetehara'ga ra'yramo Tupana'ga ra'yramo? ei ga. Enhimombe'u katu ti ore ve a'ero, ei ga ga pe. \p \v 62 —A'ea ko ji. Tupana'ga ji mbuhuruka avo yvya koty, ei Jesus'ga ga pe. Igwete po ti pe ji repiagi nehẽ ji apygame ipopoakaheteve'ga pyri Tupana'ga pyri jitekovo huvihavamo nehẽ, ei ga. Pehepia po ti pe ji rura'javame yvag̃atig̃a pype ua yvya koty nehẽ no, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 63 Igwete Caifás'ga nhimboahihetei Jesus'ga nhi'ig̃a henduvame. Nurã ga imbotararagi opira onhimongouhu ga Tupana'ga'java'ero javo. Igwete ga ei jara'g̃a pe: \p —Kirupi tuhẽ ojipe'g̃a nemimombe'ua nhande ve. A'ereki ga tuhẽ e'iuhu ojive, ei ga. \v 64 Pehendu ko pe ganhi'ig̃a ko. Onhimongouhu ga Tupana'ga'java'ero, ei ga. Marã po ti nhande ga rerekoi naerũ? Marãi pe ga pe? ei ga jara'g̃a pe. \p Igwete g̃a epavi ga pe: \p —Oko te'varuhu tuhẽ ga. Tomano po ga hamo! ei g̃a. \p \v 65 Kiro g̃a nyvuni ga rehe. Igwete g̃a hovapiari gareakwara tapy'ynhapira pyvõ. Igwete g̃a kwag̃akwari ga rehe. \p —Ma'g̃a okwa nde rehe? Ekwaha ti, ei g̃a ga pe ga rerekomemuamo. \p Igwete guardas'g̃a ga rovapetepetegi no. \s1 Ndakwahavi ji Jesus'ga, e'ia'jaa'ja Pedrova'ea \r (Mateus 26.69-75; Lucas 22.56-62; João 18.15-18, 25-27) \p \v 66 A'ea ja okari pe Pedro'ga apygi guardas'g̃a pavẽi ojipe'eavo. Igwete Caifás'gapyrivehẽa ruri. \v 67 Pedro'ga repiagame hẽa ga repiahetei. \p —Nde ko Nazarépeve'gapavẽiva'ea Jesus'gapavẽiva'ea, ei hẽa ga pe. \p \v 68 —A'ea rũi ji! ei Pedro'ga o'mbero. Gara pe nde ei? ei ga hẽa pe. \p A'ero ga hoi ahehohava rupi. Nanime inamutig̃a nhi'ig̃i. \v 69 Igwete hẽa ga repiagi pevo. Hẽa ea'javi pevove'g̃a pe: \p —Agwa'ga ko Jesus'gapavẽive'ga. \p \v 70 Igwete Pedro'ga ea'javi o'mbero: \p —A'ea rũi ko ji! \p Aere'ĩ pevove'g̃a ea'javi Pedro'ga pe: \p —A'iti nde gapavẽiva'ea. A'ereki nde Galiléiapeva'ea no, ei g̃a ga pe. \p \v 71 Igwete Pedro'ga nhi'ig̃ahyi g̃a pe: \p —A'itituhẽva'ea ji a'e pe me. Ji ndakwahavi tuhẽ akoja'ga, ei ga g̃a pe. Ji mberame pe me po ti Tupana'ga imbohahyi ji ve hamo, ei Pedro'ga g̃a pe novĩa. \p \v 72 Nanime inamutig̃a nhi'ig̃a'javi. A'ero Pedro'ga ikwahava'javi Jesus'ga nhi'ig̃agwera ojive. A'ereki opyhyga renonde Jesus'ga omombe'u jipe ga pe javo. “Inamutig̃a nhi'ig̃a'java rupi po ti três nde ea'jaa'javi ji ve: ‘Ji ndakwahavi Jesus'ga’,” e'i jipe Jesus'ga Pedro'ga mbeag̃wama mombe'gwovo ga pe. \p Kiro Pedro'ga ikwahava'javi ganhi'ig̃agwera. Omboju Pedro'ga py'a. A'ero ga jehe'ohetei o'ama. \c 15 \s1 Pilatosva'ea eagwera Jesus'ga pe \r (Mateus 27.1-2, 11-14; Lucas 23.1-5; João 18.28-38) \p \v 1 Ypyhajive judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a jatykatykaa'javi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a xava'eve'g̃a pavẽi judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Igwete g̃a nhaporemo g̃a jatykai nahanahã ti tireko Jesus'ga a'ero javo. Igwete g̃a Jesus'ga kwarukari ga rerogwovouka governador'ga pyri Pilatos'ga pyri. \v 2 Igwete Pilatos'ga ei Jesus'ga pe: \p —Nde ko judeus'g̃a nduvihavuhuhetero ereko naerũ? \p Igwete Jesus'ga ei: \p —Ndehe ko ere poha. \p \v 3 Igwete ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a imbojambojatehei Jesus'ga rehe. Emo Jesus'ga nonhi'ĩkwepygi g̃a onhi'ĩpotare'yma g̃waramo g̃a pe. \v 4 Igwete Pilatos'ga ea'javi ga pe: \p —Nerenhi'ig̃ihũ nde g̃a pe naerũ? ei ga. Erehendu nde g̃anemimbojaruhua ejihe, ei ga Jesus'ga pe novĩa. \p \v 5 Emo Jesus'ga nonhi'ĩkwepygi ga no. Nurã Pilatos'ga nhimomby'ai ga rehe. \s1 Pilatosva'ea ojukauka Jesus'ga \r (Mateus 27.15-26; Lucas 23.13-25; João 18.39–19.16) \p \v 6-11 Kiro he'yjuhuve'g̃a nduri javo Pilatos'ga pe. \p —Páscoa japoa nanani nde cadeiapypeve'ga mbopiro'yi ga mohema cadeia hugwi oreremimbotarimo. Emohemuka ga kiro a'ero, ei g̃a Pilatos'ga pe. \p Igwete Pilatos'ga ei g̃a pe: \p —Tamohemuka ti ga a'ero – kiroki ga pe g̃a ei judeus'g̃a nduvihavuhuhete'ga, ei ga. Ga mohema pe pepota a'ero? ei ga g̃a pe. \p A'ea Pilatos'ga ei he'yjuhuve'g̃a pe. A'ereki ga e'i oyvyteri pe: “Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a onhimyrõ reki Jesus'ga rehe,” ei ga. “Nurã g̃a ga pyhygukari ga reruruka ji pyri,” ei Pilatos'ga. Nurã ga ei he'yjuhuve'g̃a pe: “Gamohema pe pepota?” Emo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a omomymomyi he'yjuhuve'g̃a Barrabás'ga pe pe'ji javo. A'ea ja Barrabás'ga oko cadeia pype ojipe'g̃a pavẽi. A'ereki g̃a otavuka gwuvihava'ga pe. Igwete Barrabás'ga gwuvihava'gareheva'ea jukai. Emo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a omomyi he'yjuhuve'g̃a Barrabás'ga pe pe'ji javo Pilatos'ga pe. Nurã g̃a eg̃a'ei ga pe: \p —Barrabás'ga koi emohemuka ore ve, ei g̃a ga pe. \p \v 12 Igwete Pilatos'ga ea'javi g̃a pe: \p —Oro ga – kiroki ga pe pe ei oreruvihavuhuhete'ga – marã po ti ji ga rerekoi nehẽ naerũ? \p \v 13 —Ekutuguka ga yva rehe ga mbovyruka tomano ga, ei g̃a onhi'ig̃a mbuhua ga pe. \p \v 14 —Maranuhũrame ti ji ga kutugukari naerũ? Marã tuhẽ garekote'varuhua naerũ? ei Pilatos'ga g̃a pe. \p Igwaigwavete reki g̃a onhi'ig̃a mbuhuri ga pe a'ero. \p —Embovyruka tuhẽ ga. \p \v 15 Nurã Pilatos'ga Barrabás'ga mohemukari tonhimohẽ ti g̃a ji rehe javo. Igwete ga Jesus'ga nupanupãukari ipira apopyra pyvõ ga mondovo soldados'g̃a po pe tokutu g̃a ga yva rehe a'ero javo. \s1 Soldadosva'ea gwerekomemua Jesus'ga \r (Mateus 27.27-31; João 19.2-3) \p \v 16 Igwete soldados'g̃a Jesus'ga rerohoi okihavuhua pype governador'ga rongaruvihava pype. Igwete g̃a jara'g̃a mbuhurukapavi tirekomemua ga javo. \v 17 A'ero g̃a imongiukari ga pe tapy'ynhapig̃wag̃ahiva'ea nanongara huvihava'g̃a omongi javo ga pe. Igwete g̃a ipovãpovani yhypoa hatiuhũva'ea onhatimag̃atuva'ea apovo inog̃a Jesus'ga akag̃a rehe ag̃a huvihava'g̃a akanitara javo tehe jupe. \v 18 Igwete g̃a eg̃a'ei ga pe: \p —Ejoryjory ti judeus'g̃a nduvihavuhuhetero, ei g̃a ga pe ga rerekomemuamo. \p \v 19 Ojopy'rupy'ru g̃a ga akanupanupamo yvyra pyvõ. Onyvunyvũ g̃a ga rehe. Igwete g̃a nenypy'andurundurugi ga pyri timbohete ga javo tehe. \v 20 Nahã g̃a ga rerekomemui. Aerẽ g̃a hekyi ig̃wag̃ahiva'ea ga hugwi gapiretea mongirukara'java ga pe. Igwete g̃a ga rerohoi tikutu ga yva rehe kiro javo. \s1 Okutu ahe Jesus'ga yva rehe ga mbovya \r (Mateus 27.32-44; Lucas 23.26-43; João 19.17-27) \p \v 21 Kiro g̃a Jesus'ga rerohoi cidade hugwi. Nanime Simão'ga ruri cidade pe. Ga ko cidade de Cirenepeva'ero. Alexandre'ga ko gara'yra'ga Rufo'ga pavẽi. Kiro Simão'ga ruri nhuhũa hugwi. A'ero soldados'g̃a herohoukarahai Simão'ga pe yva Jesus'ga jukahava rupiara. \v 22 Igwete g̃a Jesus'ga rerohoi ga rerogwovo yvytyruhua arimo Gólgota arimo. Gólgota pe nhande ei Aheapindava. \v 23 Igwete g̃a imondoi ga pe vinho mohag̃a pavẽi mirra pavẽi tahahyyme ti ga pe javo novĩa. Emo ga ndo'ui. \v 24 Igwete g̃a ga nog̃i yva rehe ga kutukutuga hehe. A'ero g̃a ga mbovyri ga mo'ama. Kiro soldados'g̃a ipyhygi Jesus'ga pira tima'ẽ ti javo. A'ero g̃a imombori ita'java'ea dados'java'ea ji koha javo jupe. Nahã g̃a ima'ẽi tapy'ynhapira ojohupeupe. \p \v 25 Nove horas rupi g̃a ga kutugi yva rehe. \v 26 Igwete g̃a ikwatijari g̃anemimbojaragwera Jesus'ga rehe. “Agwa'ga ko judeus'g̃a nduvihavuhuhete'ga,” e'i ikwatijara. Nahã g̃a ikwatijari imbojaragwera yva raygwera rehe ikutuga ga arimo yva rehe inog̃a. \p \v 27 Igwete soldados'g̃a mokonhava'ea jukai ojipea rehe yva rehe ahe monguva no. A'ereki ahe ko governo movahiuhũva'ea. Igwete g̃a ahe mbojogwovai Jesus'ga rehe ahe mo'ama. \p [ \v 28 Na tuhẽ Tupana'ga rembikwatijarukara ga mombe'unhog̃wenondei hako. A'ereki omombe'u g̃anhi'ig̃a ga pe. “Oko te'varuhu ko ga,” ei g̃a ga pe, e'i ikwatijara hako. Na tuhẽ reki g̃a ei Jesus'ga pe a'ero.] \p \v 29 Igwete g̃a – kiroki g̃a okwa ga pyvõ – g̃a nhakambovavagi ga rerekomemuamo ga mbotegweteavo ga rerekovo. Igwete g̃a ei ga pe: \p —Eh! Ere tuhẽ nde raikwehe: “Tamondurunduru ti nhandejatykahavuhua mokõi herokia japopava irũa,” ere nde raikwehe novĩa, ei g̃a. \v 30 Epopoakaro g̃waramo ejy ti yva hugwi a'ero teremanoyme ti, ei g̃a Jesus'ga pe ga rerekomemuamo. \p \v 31 Na jitehe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a ga rerekomemui onhi'ig̃a ojohupe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Igwete g̃a ei: \p —Ojipe'g̃a ga nomomanoukari. Emo re ki ga omano kiro a'ero! ei g̃a ojohupe. \v 32 E'i tehe ga ojive: “Tupana'ga ji mbuhuruka yvya koty. Ji ko g̃anduvihavuhuhetero israelitas'g̃a nduvihavuhuhetero ako,” e'i tehe ga ojive, ei g̃a. Na ga jyvi kiro yva hugwi a'ero, ei g̃a. Ga jyvame po ti nhande ga repiagi ga rerovia nehẽ! ei g̃a ojohupe. \p Igwete ahe Jesus'ga mbotegwetei no – kiroki ahe o'ã yva rehe omanomo Jesus'ga pyri. \s1 Jesus'ga omano \r (Mateus 27.45-56; Lucas 23.44-49; João 19.28-30) \p \v 33 Ahaji katu igwehetei kwara ipyryrymame. Ypytunahimba hete g̃agwyri pe nhaporemo imonga'aruga. Três horas rupi kwara imbokojahua'javi. \v 34 Três horas rupi jitehe Jesus'ga onhi'ig̃a mondoahyahivi Tupana'ga pe. \p —Eloí, Eloí, lemá sabactani? ei ga. \p A'ea ko: “Tupana, Tupana, ajiko hete ji nde rehe. Maraname nde pohiri ji hugwi?” \p A'ea Jesus'ga ei ga pe. \v 35 Jararamo pevove'g̃a g̃wendu ganhi'ig̃ahyahiva novĩa. Emo g̃a e'i tehe: \p —Pehendu. E'i po ga Eliasva'ea pe tuhu ti ga ji pyri ji pokoga javo, e'i tehe g̃a ojohupe. \p \v 36 Igwete ojipe'ga nhani ipyhyga jyruhu'iva'ea imondeva vinho pype tajahiva'ea pype herua. Igwete ga ipimombygi yvyra rehe imbovya imondovo Jesus'ga juru pe topyte ga javo. Igwete ga ei jara'g̃a pe: \p —Tihepia na'ẽ ti Eliasva'ea rura ga mbojyva naerũ, ei ga. \p \v 37 Igwete Jesus'ga hapukajahivi omanomo. \p \v 38 Nanime g̃ajatykahavuhua pype tapy'ynhapira hovapiakava itararagi mbytera rupi yvatea hugwi ojyva ua yvyvo. \fig |src="CN01843B.TIF" size="col" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Marcos 15.38" \fig* \v 39 Jesus'ga rovai pyteri pe soldados'g̃a nduvihava'ga ami. Igwete ga hepiagi gamanoa. \p —Tupana'ga ra'yra tuhẽ po ahe, ei ga javo. \p \v 40-41 Irupe kunhangwera'g̃a hepiagi gamanoa no – kiroki g̃a ohooho Jesus'ga rupi. Galiléiapeve'g̃a gwyra rupi ga horame g̃a hoi ga rupi imondomondovo mbatera ga pe jipi. G̃a ko Maria Madalenahẽa Saloméhẽa no Mariahẽa no. Hẽara'yra'g̃a ko José'ga Tiago'ga no ipyahuve'ga. Ojipe'g̃a pevo u gamanoa repiaga onhimongyavo no kunhangwera'g̃a – kiroki g̃a uhu Jerusalém me Jesus'ga rupi. \s1 Ono ahe Jesus'ga ra'oa ita kwaruhua pype \r (Mateus 27.57-61; Lucas 23.50-56; João 19.38-42) \p \v 42 Kiro ka'aru hete. A'ero judeus'g̃a imboavujikweri mbatera. A'ereki g̃a e'i: “Ko'emame ko sábado. A'ea rupi po ti nhande ndiaporavykyi mbatera apovo,” ei g̃a. \v 43 Igwete José'ga cidade de Arimatéiapeve'ga ndopojihuvi ogwovo Pilatos'ga pyri oporanduva Jesus'ga ra'oa rehe. José'ga ko judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a pyteripeve'ga. Ojipe'g̃a e'i ga pe pyry hete ga javo. Ymya ga Cristo'ga rura pota toko ti ga nhanderuvihavuhuhetero javo. Igwete ga ndopojihuvi oporanduva Jesus'ga ra'oa rehe. \p —Taroho ti Jesusva'ea ra'oa yva hugwi? ei ga Pilatos'ga pe. \p \v 44 Igwete Pilatos'ga ei oyvyteri pe: “A'iti re po ahe manojipei?” Igwete ga ga mbuhurukari ojipyri soldados'g̃a nduvihava'ga javo ga pe. \p —Omano Jesusva'ea a'ero? \p \v 45 —Omano tuhẽ ko ahe, ei ga imombe'gwovo ga pe. \p Henduvame ganhi'ig̃a Pilatos'ga ei José'ga pe: \p —Eroho ti ahera'oa a'ero. \p \v 46 Igwete José'ga hoi ipyhyga tapy'ynhapipyryva herogwovo Jesus'ga ra'oa pyri. A'ero José'g̃a gara'oa mbojyvi yva hugwi imamana tapy'ynhapira pyvõ. Igwete g̃a gara'oa rerohoi herokia itaruvihavuhua kwaruhua pype imbogwaipyra pype inog̃a heja. Igwete g̃a hovapytymi ikwaruhua itauhua moanhana imohina jurukwari pe. \v 47 Maria Madalena'g̃a gwepia gara'oa nongava. Mariahẽa gwepia no – kiroki hẽa Tiago'g̃a yhẽa. \c 16 \s1 Jesus'ga okwera omanoa hugwi \r (Mateus 28.1-8; Lucas 24.1-12; João 20.1-10) \p \v 1 Ihopavame kwara sábado rupi g̃aporavykye'yma rupi, a'ero kunhangwera'g̃a hoi ipyhyga nhandya'java'ea perfume timongy ti ahera'oa rehe javo. Maria Madalenahẽa hoi Saloméhẽa no Mariahẽa no – kiroki hẽa Tiago'g̃a yhẽa. \v 2 Ko'emame domingo rupi g̃a herohoi a'ero itaruvihavuhua kwaruhu pe gara'oa nongai pe. Ypyhajive g̃a herohoi kwara po'ria rupi. \v 3 Herohorame g̃a ei ojohupe: \p —Ma'g̃a po ti ope'a itauhua nhande ve nehẽ imoanhana jurukwara imongovo nehẽ? ei g̃a. A'ereki ipohyi hete nhande ve, ei g̃a ojohupe novĩa. \p \v 4 Hepiakaturame g̃a nhimombaragwahavi reki imoanhanipyra rehe itauhua rehe. \p —Ope'a jipe g̃a jugwi ra'e, ja'gwy, ei g̃a. \p \v 5 Igwete g̃a ki ikwaruhua pype. A'ero g̃a ipyahuve'ga repiagi. Kokoty ga reni ipype. Ipukuhu gapira. Tig̃ahivuhu hete. Onhimomby'a hete g̃a ga repiagame okyhyjiavo. \v 6 Igwete ga ei g̃a pe: \p —Tapenhimomby'aa'javi, ei ga. Peheka pe Jesus'ga Nazarépeve'ga – gaha g̃a ojuka yva rehe oji'i novĩa, ei ga g̃a pe. Ga okwerava'ja. Avo rũi ga rekoi kiro. Pehepia ganongavagwera, ei ga kunhangwera'g̃a pe. \v 7 Hepejigwovo kiro gakwerava mombe'gwovo garemimbo'ehara'g̃a pe Pedro'g̃a pe, ei ga g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe: “Oho ti Jesus'ga Galiléia pe g̃a nenonde. Pevo ti g̃a ga repiagi nehẽ. E'i jipe ga a'ea g̃a pe ikwehe!” A'ea ti pe'ji Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe, ei ga kunhangwera'g̃a pe. \p \v 8 A'ero g̃a ẽi ikwaruhua hugwi onhana ohyhyipava. A'ereki g̃a omboju opy'a. Nomombe'ui ve g̃a Jesus'ga kwerava ojipe'g̃a pe okyhyjihetero g̃waramo. \s1 Jesus'ga ojipiuka Maria Madalenava'ea pe \r (Mateus 28.9-10; João 20.11-18) \p [ \v 9 Domingo rupi ko'eg̃atue'yma rupi Jesus'ga kwerava'javi omanoa hugwi. Okweravirẽ ga jipiukari Maria Madalenahẽa pe ypy – hehã hugwi Jesus'ga ombojipe'ape'a anhag̃a seteva'ea. Igwete Jesus'ga jipiukari hẽa pe. \v 10-11 A'ero hẽa hoi Jesus'gapavẽive'g̃a pyri tamombe'u g̃a pe javo. Ojehe'o hete g̃a upa okoveveuhuro omano Jesusva'ea javo tehe. Igwete hẽa ei g̃a pe: \p —Okwerava'ja ga kiro, ei hẽa. Ahepia ji ga ko, ei hẽa g̃a pe novĩa. \p Emo g̃a ndogweroviarihu reki hẽanhi'ig̃a. \s1 Jesus'ga gwupiti mokonhava'ea ogwovo Emaús pe \r (Lucas 24.13-35) \p \v 12 Aerẽ mokonha'g̃a horame nhu me Jesus'ga jipiukari g̃a pe ojirojijyita. \v 13 Igwete g̃a jivyri a'ero imombe'gwovo Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe. \p —Jesus'ga okwerava'ja kiro, ei g̃a. Orohepia ore ga ko, ei g̃a g̃a pe novĩa. \p Emo g̃a ndogweroviari jitehe g̃a. \s1 Jesus'ga ojipiuka onzeva'ea pe \r (Mateus 28.16-20; Lucas 24.36-49; João 20.19-23; Atos 1.6-8) \p \v 14 Aerẽ mbatera ua rupi Jesus'ga jipiukari onzeve'g̃a pe no g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Igwete ga nhi'ig̃ahyi g̃a pe. \p —Napeangarihu pe heroviare'yma, ei ga. A'ereki pe ndaperoviarihu g̃a – kiroki g̃a ji repia ji kweravirẽ, ei ga g̃a pe. \p \v 15 Igwete ga ei g̃a pe no: \p —Peho ti ojipe'g̃a gwyri pe nhaporemo, ei ga. Pemombe'u hete ti pyryva'ea ji mombe'gwovo yvyakotyve'g̃a pe nhaporemo, ei ga g̃a pe. \v 16 Po ti g̃a jikogi ji rehe onhimobatizavouka nehẽ, a'ero po ti g̃a hoi Tupana'ga pyri okovo avuirama nehẽ, ei ga. Po ti g̃a ndojikogi ji rehe, a'ero po ti Tupana'ga ei peko te'varuhu pe javo g̃a pe nehẽ. A'ero po ti g̃a hoi hahyva'ea ruvihava pype avuirama nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 17 Kiroki g̃a ojiko ji rehe – g̃a pe po ti Tupana'ga japoukari ahemonhimomby'ava'ea nehẽ. Ombojipe'a po ti g̃a anhag̃a Diabo'gapyriva'ea ojipe'g̃a hugwi jipopoakarimo nehẽ. Tupana'ga po ti omongo g̃anhi'ig̃a hajiheva'ero nehẽ aherembikwahavipyre'ymamo nehẽ, ei ga g̃a pe. \v 18 Po ti g̃a ipyhygi mboja nehẽ, a'ea po ti nombote'varuhui g̃a momanoukare'yma nehẽ. Po ti g̃a i'ui ahejukava'ea nehẽ, ndikwahyi po ti g̃a pe nehẽ, ei ga. Po ti g̃a pokogi itetirũave'g̃a ndehe nehẽ, a'ero po ti g̃a nhimohig̃atui nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga rerohohava yvaga pype \r (Lucas 24.50-53; Atos 1.9-11) \p \v 19 Igwete Jesus'ga g̃apojykaharete'ga nhi'imbavi g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. A'ero Tupana'ga ga rupirukari yvagi pe ga mbuhuruka. Pevo ga apygi oina Tupana'ga pyri ga moiruamo. \p \v 20 Aerẽ Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a hoi Jesus'ga mombe'gwovo ojipe'g̃ape'g̃a gwyri pe. Igwete Jesus'ga g̃apojykaharete'ga g̃a pokopokogi japovouka ahemonhimomby'ava'ea g̃a pe. Nahã ga heroviarukari g̃anemimombe'ua ojipe'g̃a pe a'itituhẽva'ea javo jupe.]