\id MAT - Tenharim NT (Kagwahiva) -Brazil 1996 (DBL -2013) \h Mateus \toc1 Mateusva'ea omombe'u Jesus Cristo'ga \toc2 Mateus \toc3 Mt \mt1 MATEUSVA'EA OMOMBE'U JESUS CRISTO'GA \mt2 O Evangelho de Mateus \c 1 \s1 Jesus Cristo'ga ramonhava'ea \r (Lucas 3.23-38) \p \v 1 Agwa ko Jesus Cristo'ga ramonhava'ea mombe'ua. Ymyahũ Tupana'ga e'i Jesus Cristo'ga pe: “Eko ti g̃anduvihavuhuhetero Cristoramo,” ei ga hako. Cristo xa'e nhande Jesus'ga pe a'ero. A'ereki ga nhanderuvihavuhuhete'ga. Jesus'ga ko Daviva'ea rakykwepoharamo Abraãova'ea rakykwepoharamo no. \q1 \v 2 Ymyahũ Abraãova'ea Isaqueva'ea po'ria hako. \q1 Isaqueva'ea Jacóva'ea po'ria. \q1 Jacóva'ea Judáva'ea po'ria Judáva'ea irũva'ea po'ria no. \q1 \v 3 Judáva'ea Peresva'ea po'ria Zerava'ea po'ria no. Tamarva'ea Peresva'ea yembora Zerava'ea yembora no. \q1 Peresva'ea Esromva'ea po'ria. \q1 Esromva'ea Arãova'ea po'ria. \q1 \v 4 Arãova'ea Aminadabeva'ea po'ria. \q1 Aminadabeva'ea Nasomva'ea po'ria. \q1 Nasomva'ea Salmomva'ea po'ria. \q1 \v 5 Salmomva'ea Boazva'ea po'ria. Raabeva'ea Boazva'ea yembora. \q1 Boazva'ea Obedeva'ea po'ria. Ruteva'ea Obedeva'ea yembora. \q1 Obedeva'ea Jesséva'ea po'ria. \q1 \v 6 Jesséva'ea Daviva'ea po'ria. Daviva'ea israelitasva'ea ruvihavuhuva'ea. \b \q1 Daviva'ea Salomãova'ea po'ria. Uriasva'ea rembirekokwerava'ea Salomãova'ea yembora. A'ereki Daviva'ea hembireko ahe pavẽi. \q1 \v 7 Salomãova'ea Roboãova'ea po'ria. \q1 Roboãova'ea Abiasva'ea po'ria. \q1 Abiasva'ea Asava'ea po'ria. \q1 \v 8 Asava'ea Josafáva'ea po'ria. \q1 Josafáva'ea Jorãova'ea po'ria. \q1 Jorãova'ea Uziasva'ea ramonhava'ea. \q1 \v 9 Uziasva'ea Jotãova'ea po'ria. \q1 Jotãova'ea Acazva'ea po'ria. \q1 Acazva'ea Ezequiasva'ea po'ria. \q1 \v 10 Ezequiasva'ea Manassésva'ea po'ria. \q1 Manassésva'ea Amomva'ea po'ria. \q1 Amomva'ea Josiasva'ea po'ria. \q1 \v 11 Josiasva'ea Jeconiasva'ea po'ria Jeconiasva'ea irũva'ea po'ria no. A'ea rupi Babilôniapeva'ea ruri otavuka Josiasva'ea re'yjava'ea pe ahe rerogwovo ogwyri pe he'yjuhuva'ea rerogwovo ahe mombytavo pevo. \b \q1 \v 12 Babilôniapeva'ea ahe rerohorẽ Babilônia pe Jeconiasva'ea Salatielva'ea po'ria. \q1 Salatielva'ea Zorobabelva'ea po'ria. \q1 \v 13 Zorobabelva'ea Abiúdeva'ea po'ria. \q1 Abiúdeva'ea Eliaquimva'ea po'ria. \q1 Eliaquimva'ea Azorva'ea po'ria. \q1 \v 14 Azorva'ea Sadoqueva'ea po'ria. \q1 Sadoqueva'ea Aquimva'ea po'ria. \q1 Aquimva'ea Eliúdeva'ea po'ria. \q1 \v 15 Eliúdeva'ea Eleazarva'ea po'ria. \q1 Eleazarva'ea Matãva'ea po'ria. \q1 Matãva'ea Jacóva'ea po'ria. \q1 \v 16 Jacóva'ea Joséva'ea po'ria. Joséva'ea Mariava'ea rembirekokwerava'ea. Mariava'ea ombo'a Jesus'ga. Ga ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo. \m Nahã ko Jesus Cristo'ga ramonha mombe'ua. \p \v 17 Imbokwara'ara'ara'javame catorze ko Abraãova'ea rakykwepoharava'ea ojopy'rupy'ruavo. Aerẽ Daviva'ea ari. Daviva'ea arirẽ imbokwara'ara'ara'javame catorze ko Daviva'ea rakykwepoharava'ea ojopy'rupy'ruavo no. Aerẽ Josiasva'ea ari. Babilôniapeva'ea Josiasva'ea re'yjava'ea rerohoi Babilônia pe. Ahe rerohorẽ imbokwara'ara'ara'javame catorze ko aherakykwepoharava'ea ojopy'rupy'ruavo no. Aerẽ Cristo'ga ari. \s1 Jesus Cristo'ga aragwera \r (Lucas 2.1-7) \p \v 18 Jesus Cristo'ga aragwera ko nahã. Jesus'ga yembora rera ko Maria. Mariava'ea po'ria ahe'yembora pavẽi omondo Mariava'ea Joséva'ea pe tahembireko ti hẽa ga pavẽi javo. Joséva'ea rembirekoa renonde Tupana'ga ra'uvapyryva Mariava'ea momburu'ai. \v 19 Hembireko g̃werĩ Joséva'ea Mariava'ea pavẽi. Emo ikwahavame ahepuru'a Joséva'ea ojapyaka marã ti nehẽ javo. A'ero okokatuavo g̃waramo ahe ei oyvyteri pe: “Apohi po ti ji hẽa hugwi a'ero nehẽ. Ndapotari reki ji hẽambotegwetea,” ei ahe. “Nurã po ti ji pohinhimimi hẽa hugwi hẽa mombe'ue'yma g̃a pe,” ei ahe oyvyteri pe. \p \v 20 A'ea rehe ahe japyakai. Kiro ahe kiri. A'ea rupi Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga jipiukari Joséva'ea pe. Joséva'ea gwepia katu Tupana'gapyrive'ga okiri pe a'ero. \p —Terekyhyji ti enhimbirekohava hugwi Daviva'ea rakykwepoharamo, ei ga Joséva'ea pe. A'ereki pyry nde hẽa rerekoi. A'ereki Tupana'ga ra'uvapyryva hẽa momburu'a, ei ga. \v 21 Aerẽ po ti hẽa gwa'yra'ga mbo'ari nehẽ, ei ga. A'ero ti eno hẽara'yra'ga rehe Jesus. Ereki ga ko ahembopiro'yhara'ga. Na tuhẽ, ei ga. Ombopiro'y po ti ga ojiheve'g̃a g̃andekote'varuhua hugwi nehẽ, ei ga. Hahye'yma pe po ti ga g̃a nderohoi a'ero nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga Joséva'ea pe. \p A'ea erame ga hoi Joséva'ea hugwi. Aerẽ Joséva'ea ma'ẽi. \p \v 22 Ipuru'a Mariava'ea g̃wembirekoe'ymame. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 \v 23 “‘Pehendu katu ti!’ ei Tupana'ga. \q1 ‘Ipuru'a po ti hẽa akwaimbae'g̃a nderekoe'ỹvehẽa nehẽ. \q1 Aerẽ po ti hẽa gwa'yra'ga mbo'ari nehẽ. \q1 Ono po ti g̃a ga rehe Emanuel gareraramo,’ ei Tupana'ga,” ei ahe hako. \m Garera ko Emanuel. A'ea ko: Tupana'ga oko nhande pyri. \p \v 24 Aerẽ Joséva'ea ma'ẽi. Oko ahe Tupana'gapyrive'ga nhi'ig̃a rehe toko ti hẽa nhirembirekoro a'ero nehẽ javo. A'ero ahe Mariava'ea reruri g̃wonga pe toroju ti hẽa pavẽi javo. \v 25 Ahe gweru tehe ahe ojipyri. A'ereki ahe ndogwerekoi ve Mariava'ea ahera'yra'ga mbo'arame ahera'yrypy'ga. Ga rehe ahe inog̃i Jesus gareraramo. \c 2 \s1 Jaytata'ia kwahapyrava'ea \p \v 1 Cidade de Belém me Jesus'ga ari. Jesus'ga re'yja'g̃a gwyri pe Judéia pe Belém u. Jesus'ga arame Herodesva'ea oko g̃anduvihavuhuro judeus'g̃a gwyri pe Jesus'ga re'yja'g̃a gwyri pe. Jesus'ga arame jaytata'ia kwahapyra'g̃a nduri irupeuhua hugwi ogwyra hugwi kwara ipora hugwi. Uhu g̃a cidade de Jerusalém me ovahema. \v 2 Kiro g̃a ei pevove'g̃a pe: \p —Kiroki ga oko judeus'g̃a nduvihavuhuheteag̃wamamo – mome ga? O'a ga ag̃wamo. A'ereki ore orohepia jaytata'ia ipyahuva'ea kwara ipora koty. A'ea ko ga'ara kwahavuka ore ve ojipiukaro g̃waramo jaytata'ia. Hepiaga g̃waramo ore ruri timbohete ti ga javo, ei g̃a. \p \v 3 G̃a'ea kwahavame ahepy'a ndukatui okoteheavo Herodesva'ea py'a judeus'g̃a nduvihavuhuva'ea py'a. Ndukatui cidadepeve'g̃a py'a no Jerusalémmeve'g̃a py'a. \v 4 A'ero ahe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a mbojatykaukari g̃a mbuhuruka ojipyri judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ndeheve – kiroki g̃a ombo'e Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe. G̃a ndurame Herodesva'ea pyri ahe ei g̃a pe: \p —Kiroki ga pe Tupana'ga e'i ga ti toko g̃anduvihavuhuhetero javo – mome po ti ga ari nehẽ Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga? ei Herodesva'ea. \p \v 5 A'ero g̃a ei ahe ve: \p —Belém me – kiroki cidade u oregwyri pe Judéia pe – pevo po ti ga ari nehẽ, ei g̃a. Nahã ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ikwatijari hako. A'ereki Tupana'ga okwatijaruka ahe ve onhi'ig̃a, ei g̃a. Tupana'ga e'i: \q1 \v 6 “Belémmeva'ero pecidade ndokoi huvihavarũiva'ea. \q1 Huviha hete ko pecidade upa pende'yja'g̃a gwyri pe Judáva'ea rakykwepohara'g̃a gwyri pe Judéia pe. \q1 A'ereki pecidadepeve'ga oko nhiremimo'ẽhara'g̃a nduvihavag̃wamamo israelitas'g̃a nduvihavag̃wamamo. \q1 Gwereko katu po ti ga pende'yja'g̃a nhaporemo okovo g̃anduvihavuhuhetero nehẽ.” \p —A'ea ymyahũ Tupana'ga ei ikwatijaruka onhi'ig̃a mombe'uharava'ea pe hako, ei g̃a Herodesva'ea pe. \p \v 7 G̃a horame Herodesva'ea jaytata'ia kwahapyra'g̃a mbuhunhimimukari ojipyri a'ero. Ahe ei g̃a pe: \p —Gara rupi jaytata'ia jipiukari pe me iporame raikwehe? Takwaha katu ti ji, ei ahe g̃a pe. \p A'ero g̃a imombe'ukatui ahe ve. \v 8 Ikwahapavame ahe g̃a mondoukari cidade de Belém me. Ahe e'i g̃a pe: \p —Peho ti Belémmeve'g̃a pyri tayri'ga rekakatuavo. Ga repiagame ti pejora'ja ji pyri ga mombe'ukatupava ji ve a'ero, ei ahe g̃a pe. Jihi ti taho ga mboheteavo a'ero nehẽ no, ei ahe g̃a pe o'mbero. \p \v 9 Ahe rendupavirẽ jaytata'ia kwahapyra'g̃a hoi a'ero ogwovo Belém me. G̃a horame jaytata'ia – kiroki jaytata'ia ojipiuka g̃a pe kwara ipora koty – kotihĩ akoja jipiukara'javi g̃a pe ogwovo g̃a nenonde ogwovo Jesus'ga rehei katu opytavo garuhava arimo. \v 10 Horyory hete g̃a jaytata'ia repiagame ogwovo ovahema tayri'ga ruhai pe. \p \v 11 Onga pype g̃a tayri'ga repiagi ga'yembora reheve Mariava'ea reheve. Nurã g̃a nenypy'andurugi garovai pyteri pe nde ko orehoheva'ero javo. A'ero g̃a imondohetei mbatera ga pe g̃wovapytymba'voga hyrua ipe'avo jugwi. Ouro g̃a imondoi ga pe. Incenso perfume apopyra g̃a imondoi ga pe no. Iru'ĩa perfume apopyra g̃a imondoi ga pe mirra. \p \v 12 Aerẽ ypytunimo okirame g̃a Tupana'ga rendukatui. Kiro ga g̃a momoranduvi. \p —Tapemombe'ui ti tayri'ga Herodes'ga pe. A'ereki ga ojuka pota tayri'ga. Tapejivyra'javi ti Herodes'ga pyri, ei Tupana'ga g̃a pe. \p Nurã oma'ẽrame g̃a hoi pehea rupi irũa rupi ogwovo ogwyri pe timombe'uyme ti tayri'ga Herodes'ga pe javo. \s1 Oho nhimi Joséva'ea Egitopeva'ea gwyri pe \p \v 13 Jaytata'ia kwahapyra'g̃a horẽ Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga jipiukari Joséva'ea pe ahekiri pe. Ahe ve ga ei: \p —Haite! Evy epo'ama! ei ga Joséva'ea pe. Eho ti g̃a nderogwovo tayri'ga gayhẽa reheve. Eroho nhimi ti g̃a nderogwovo Egitopeve'g̃a gwyri pe, ei ga. Pevo ti pepyta. Aerẽ jate po ti ji imondoukari nhinhi'ig̃agwera pe me nehẽ pejora'ja ti Belém me javo. Po ti ji namondoi nhinhi'ig̃agwera pe me nehẽ, tapejora'javi ti avo Belém me. A'ereki avo Herodes'ga tayri'ga rekaruka kiro. A'ereki ga ojuka pota tayri'ga, ei Tupana'gapyrive'ga Joséva'ea pe. \p \v 14 Oma'ẽ Joséva'ea ovya a'ero. A'ea rupi ypytunimo ahe tayri'ga rerohoi ga'yembora reheve g̃a nderogworogwovo Egitopeve'g̃a gwyri pe. \v 15 Pevo ahe g̃a nderovahemi. Aerẽ g̃a nduvame Egito pe Herodesva'ea manoi. \p Nahã g̃a hoi opytavo Egitopeve'g̃a gwyri pe. Tupana'ga erame jate g̃a ndura'javi Egito hugwi. Nahã Tupana'ga g̃a mbuhurukara'javi Egito hugwi. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo aerẽ po ti nahã javo. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 “‘Egitopeve'g̃a gwyra hugwi ji jira'yra'ga mbuhurukari,’ ei Tupana'ga,” ei ahe hako. \s1 Ojigwarai Herodesva'ea tay'riva'ea rehe \p \v 16 Omanoa renonde Herodesva'ea nhimonha'ngaranuhũi jaytata'ia kwahapyra'g̃a ndehe. A'ereki ahe okwaha ji moandyandyi g̃a ojivyra'jave'yma ji pyri javo. Dois anos g̃werĩ tayri'ga rehe kiro. A'ea Herodesva'ea okwaha. A'ereki nanongara jaytata'ia kwahapyra'g̃a omombe'u ahe ve ahe g̃a monhi'ig̃ame ojive. Nurã ahe osoldados'g̃a mondoukari cidade de Belém me Belém rembeyvyri hĩ pe no. Pevo ahe osoldados'g̃a mondoukari tojuka pa ti g̃a tapihama'g̃a javo – kiroki tayri'g̃a o'a jaytata'ia kwahapyra'g̃a hepiagirẽ jaytata'ia. Ahenhi'ig̃a rupi soldados'g̃a hoi a'ero tapihama'g̃a ndepiaga. Ojuka pa g̃a tapihama'g̃a – kiroki g̃a gwereko dois anos ojihe, kiroki g̃a ndogwerekoi ve dois anos ojihe no. \v 17 Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Jeremiasva'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo aerẽ po ti nahã javo. Ahe e'i hako: \q1 \v 18 “‘Cidade de Ramá pe g̃a henduvi hẽa jehe'oheterame ovy'are'yma. \q1 Hahyahi hẽajehe'oa. \q1 Raquelhẽa reki ojehe'o gwa'yrava'ea rehe. \q1 Tegwete hẽa ma'ngoma'ngohava. \q1 A'ereki hẽara'yrava'ea omanomba,’ ei Tupana'ga,” ei Jeremiasva'ea hako. \s1 Ojivy Joséva'ea Egitopeva'ea gwyra hugwi \p \v 19 Aerẽ Tupana'ga José'g̃a mbuhurukara'javi Egitopeve'g̃a gwyra hugwi. A'ereki pevo g̃a u Herodesva'ea manorame. Herodesva'ea manorẽ yvagipeve'ga jipiukari Joséva'ea pe Tupana'gapyrive'ga. Joséva'ea pe ga ei ahekiri pe: \p \v 20 —Ahe omanomba kiro – kiroki ahe ojuka pota tayri'ga. Evy epo'ama! Eroho ti g̃a kiro a'ero tayri'ga gayhẽa reheve. Erojivyra'ja ti g̃a eje'yja'g̃a gwyri pe Israel pe, ei Tupana'gapyrive'ga Joséva'ea pe. \p \v 21 Oma'eamo ahe vyri a'ero tayri'ga rerogwovo ga'yembora reheve g̃a nderojivya pevo jitehe ogwyri pe Israel pe g̃a nderovahema. \v 22 A'ea rupi Arquelau'ga oko Judéiapeve'g̃a nduvihavamo Israel pe opo'ria py'rovo Herodesva'ea py'rovo. A'ea kwahavame Joséva'ea kyhyji Arquelau'ga hugwi. Ndojupotari ahe Judéiapeve'g̃a gwyri pe a'ero. Ypytunimo okirame Joséva'ea Tupana'ga rendukatui. Kiro ga Joséva'ea momoranduvi. \p —Terehoi ti Judéiapeve'g̃a gwyri pe, ei Tupana'ga ahe ve. \p Nurã Joséva'ea ndohoi pevo. Galiléiapeve'g̃a gwyri pe ahe hoi Israel pe. \v 23 Pevo ahe ruvi cidade de Nazaré pe tayri'ga pavẽi ga'yembora pavẽi no. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'umbe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Jesus'ga mombe'gwovo ahe ei hako: \q1 “‘E'i po ti g̃a ga pe nehẽ Nazarépeve'ga,’ ei Tupana'ga,” ei ahe hako. \m G̃a u pevo a'ero. \c 3 \s1 João Batistava'ea remimombe'ua \r (Marcos 1.1-8; Lucas 3.1-18; João 1.19-28) \p \v 1 Aerẽ João Batistava'ea rekoi ongae'ỹi me judeus'g̃a mobatizavo. Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uheteavo João Batistava'ea rekoi Judéiapeve'g̃a gwyri pe ongae'ỹi me. \v 2 Hahyahi ahenhi'ig̃a ahe erame: \p —Pepohi tuhẽ ti pejikote'varuhua hugwi, ei ahe. Perojijyjijyi ti pejeaporog̃ita pejikokatuavo Tupana'ga nhi'ig̃a rendukatuavo. A'ereki Tupana'ga oko g̃werĩ nhanderuvihavuhuhetero nhande repiakatuavo yvya koty nhande mongovo onhi'ig̃a rupi, ei ahe g̃a pe. \p \v 3 Ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Isaíasva'ea omombe'u jipe João Batistava'ea. Ahe e'i João Batistava'ea mombe'unhog̃wenondeavo hako: \q1 “Hahyahi po ti ganhi'ig̃a \q2 ga erame g̃a mbo'eavo ongae'ỹi me nehẽ,” ei Isaíasva'ea. \q1 “E'i po ti ga nehẽ: \q1 ‘Pemboavujikwe ti pehea huvihava'ga pe \q2 tuhu ti ga nhande pyri javo. \q1 Pembohupi katu ti pehea ga pe,’ e po ti ga nehẽ,” ei Isaíasva'ea hako. \m Tupana'ga ra'yra'ga renondeva'ea e'i nhandepojykaharete'ga rurag̃wama pe. Tonhimboavujikwe ti g̃a garura renonde javo. A'ea pe ahe ei togwerojijyi ti g̃a gweaporog̃ita a'ea renonde javo. \p \v 4 Omongi João Batistava'ea yuranuhũa'javuhuva'ea rava apopyra camelo rava apopyra. Aheku'ayvira ko ipira. O'u ahe tukura hehira reheve. \p \v 5 He'yjuhuve'g̃a nug̃anduri onhimongyavo João Batistava'ea pyri ovahema. Uhu g̃a cidade de Jerusalém hugwi. Uhuuhu g̃a Judéiapeve'g̃a gwyra hugwi nhaporemo no rio Jordão rembeyvyra hugwi no. \p \v 6 Ahe renduvame g̃a nhimombe'ukatui Tupana'ga pe jite'varuhu ji javo opohia jugwi. A'ero jate João Batistava'ea g̃a mobatizai rio Jordão pype. \p \v 7 Uhu he'yive'g̃a ahe pyri no fariseus'g̃a saduceus'g̃a pavẽi tianemobatiza ti ga javo. G̃andura repiagame João Batistava'ea ei g̃a pe: \p —Tiruahũ pendeaporog̃ita! Pe'euhu pe pejohupe pejikokatupotare'yma g̃waramo. Pe'e pe: “Haite! Xaho João Batista'ga pyri tianemobatiza ti ga. Nurã po ti Tupana'ga nonhimonha'ngaa'javi nhande rehe nehẽ. Ndahahyi po ti nhande ve a'ero nehẽ.” Nahã pe pe'e, ei João Batistava'ea. Maraname pe euhui nanongarava'ea naerũ? Pe tuhẽ penhimbo'e nanongara rehe, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 8 —Jihi, ei João Batistava'ea, kiro po ti ji ei pe me: Po pe ndapepotari hahyva'ea Tupana'ga nhimonha'ngarame pe ndehe, a'ero ti peko katu, ei ahe. Tapembopogwea'javi ti pejite'varuhua pejikovo. Pe pohirame jugwi po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Ndovy'ari g̃a okote'varuhua rehe kiro opohia jugwi herojijyita ojeaporog̃ita. Nanhimonha'ngaa'javi ji g̃a ndehe a'ero.” Nahã po ti Tupana'ga ei pe me a'ero nehẽ, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 9 —Tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Abraãova'ea nhaneramonhamo oko. Tupana'ga oarõ hete Abraãova'ea. Nurã po ti Tupana'ga nonhimonha'ngai nhande rehe nehẽ.” A'ea ti tape'ei. A'ereki Tupana'ga ndokoi reki Abraãova'ea rymymino'g̃a ndehe g̃a ndekote'varuhurame. Po Tupana'ga ojipe'g̃a pota, a'ero Tupana'ga oapo kwaha ag̃a ita Abraãova'ea rymyminoro g̃a mongovo, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 10 Kiro João Batistava'ea imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Akwaimbae'ga ombogwa g̃werĩ jykwa'ria pyvõ tambo'aruka javo. Po i'yva ndogwerekoi yva'ikatua, a'ero po ti ga imbo'ari imondovo tata pype nehẽ. Na jitehe Tupana'ga pe nderekog̃werĩ pe momboa tata pype hahyva'ea ruvihava pype pe pohire'yma g̃waramo pejikote'varuhua hugwi pejikokatue'yma, ei João Batistava'ea g̃a pe imombe'gwovo. \p \v 11 —Uhu po ti ga nehẽ – kiroki ga ji hohe hete huvihavuhuhetero g̃waramo, ei João Batistava'ea. Ji ki a'e te okoteheva'ea. Jihi opomobatiza yhya pyvõ jate. Nahã ji ikwahavukari g̃a pe pepohira pejikote'varuhua hugwi pendeaporog̃ita rerojijyja reheve pendekokatua reheve. Gaha po ti pe pojykauka Tupana'ga ra'uvapyryva pe aerẽve'ga nehẽ. Nahã po ti ga pendekote'varuhua mombigukari pe mombyryvuka nehẽ, ei João Batistava'ea ga mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 12 Kiro João Batistava'ea imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Trigo jara'ga gwereko japira mbovevehava opo pe tamboveve ti ji japira trigo hugwi javo, ei João Batistava'ea imombe'gwovo. Omono'ono'õ po ti ga oapoa trigo inhag̃a hyrua pype nehẽ. Japira po ti ga imbokai tata pyvõ nehẽ. Ndogwevi po ti tata upa nehẽ, ei João Batistava'ea. \p —Na jitehe po ti jihoheheteve'ga huvihavuhuhete'ga imboja'oja'ogukari pyryve'g̃a okote'varuhuve'g̃a hugwi okovo pyryve'g̃a pojykaharete'ga nehẽ, ei João Batistava'ea g̃a pe. “Tuhu ti pyryve'g̃a ji pyri yvagi pe upa avuirama nehẽ,” e po ti jihoheheteve'ga nehẽ, ei João Batistava'ea. “Toho ti okote'varuhuve'g̃a ji hugwi ogwovo tata pype hahyva'ea ruvihava pype opytavo pevo avuirama nehẽ ojivyre'yma,” e po ti jihoheheteve'ga nehẽ, ei João Batistava'ea Cristo'ga mombe'gwovo g̃a pe. \s1 João Batistava'ea omobatiza Jesus'ga \r (Marcos 1.9-11; Lucas 3.21-22) \p \v 13 Aerẽ Jesus'ga ruri Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi ua rio Jordão pe. Uhu ga ovahema João Batistava'ea pyri tanhimobatiza ti ga javo. \p \v 14 A'ero João Batistava'ea ei Jesus'ga pe: \p —Toromobatizayme po ti ji nehẽ. Ndehe ko oreruvihavuhuhetero. Nde po ti ji mobatiza hamo a'ero nehẽ, ei João Batistava'ea Jesus'ga pe novĩa. Ako tehe ji nde pyri, ei ahe Jesus'ga pe. Maraname nde ruri ji pyri enhimobatizauka ji ve a'ero? ei ahe Jesus'ga pe. \p \v 15 A'ero Jesus'ga ei reki João Batistava'ea pe: \p —Ji mobatiza tuhẽ ti kiro, ei Jesus'ga. A'ereki pyry nde ji mobatizai. Nahã po ti nhande rekokatui nhandekovo Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi nhaporemo nehẽ, ei Jesus'ga João Batistava'ea pe. \p —Kwa, ei ahe Jesus'ga mobatizavo. \p \v 16 Ahe omobatizarẽ Jesus'ga hemi yhya hugwi. Kotihĩ Tupana'ga ipe'ai yvaga ga pe. Kiro Jesus'ga hepiagi Tupana'ga ra'uva ijyvame ojihe. Inambua ja Tupana'ga ra'uva hekoi yvaga hugwi ijyvame ga rehe. \v 17 Nanime yvaga hugwi Tupana'ga nhi'ig̃i Jesus'ga mombe'gwovo. \p —Agwa'ga ko jira'yra'ga nhiremia'nguhete'ga, ei Tupana'ga. Anhimohẽ hete ko ji ga rehe, ei ga. \c 4 \s1 Diabo'ga omongo te'varuhu pota Jesus'ga \r (Marcos 1.12-13; Lucas 4.1-13) \p \v 1 Aerẽ Tupana'ga ra'uva Jesus'ga rerohoi ongae'ỹi me Diabo'ga ti toko ga pyri javo. “A'ereki Diabo'ga ga mongo te'varuhu pota,” ei Tupana'ga ra'uva. A'ero ga rerohoi ga rerovahema pevo. \p \v 2 He'yiva'ea quarenta ko Jesus'ga kiri pevo. A'ea rupi ga ndo'ui arimo ypytunimo no tanhi'ĩ ti ji Tupana'ga pe javo. Quarenta Jesus'ga kirirẽ pevo ojuka ga ty'ara a'ero. \p \v 3 A'ero Diabo'ga ruri Jesus'ga pyri tamongo te'varuhu ji ga javo. Uhurame ga ei Jesus'ga pe: \p —Ere'e jipe ndehe: “Jihi ko Tupana'ga ra'yramo.” A'ea nde ei, ei Diabo'ga. Gara'yramo ti ere kia pe ita pe a'ero: “Penhimbote ti a'ero pãoramo nhirembi'uramo.” A'ea ti ere jupe, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 4 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Nda'ei po ti ji jupe nehẽ, ei ga. Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Mbatera ua pyvõ jate rũi nhande rekoi. \q1 Tupana'ga nhi'imbava rendukatua pyvõ nhande rekoi,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga. \p \v 5 Aerẽ Diabo'ga Jesus'ga rerohoi cidadepyryva pe Jerusalém me a'ero. Yvate pe ga ga rerojiupiri gare'yja'g̃a jatykahavuhua rehe templo rehe ga mo'ama japyra rehe. \v 6 Ga rerovahemame pevo ga ei Jesus'ga pe: \p —Ere'e jipe ndehe: “Jihi ko Tupana'ga ra'yramo.” A'ea nde ei, ei Diabo'ga. Gara'yramo ti epo japyra hugwi ehia a'ero. Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a po ti nanembohirukarahyi yvyvo nehẽ. A'ero po ti ndahahyi nde ve nde porame japyra hugwi nehẽ. A'ereki ymyahũ a'ea Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Tupana'ga po ti ojipyrive'g̃a mondoukari nde pyri nehẽ. \q1 ‘Pea'ngu ti ga,’ e po ti ga ojipyrive'g̃a pe yvagipeve'g̃a pe nehẽ. \q1 ‘Pepyhy katu ti ga rerogwovo \q2 tahahyyme'i'i ti ga pe javo,’ e po ti Tupana'ga ojipyrive'g̃a pe nehẽ,” e'i aherembikwatijara, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 7 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Tupana'ga ko ndepojykaharete'ga. \q1 Gareaporog̃ita rehe jate ti eko. \q1 A'ero po ti ga nde pokogi nehẽ. \q1 Ejeaporog̃itatehea rehe rũi ti eko \q2 ji poko ti kiro javo tehe Tupana'ga pe,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga Diabo'ga pe. \p \v 8 Aerẽ Diabo'ga ga rerohoa'javi. Yvate hete pe ga ga rerohoi ga rerojiupia yvytyruhua rehe. Pea hugwi Diabo'ga hepiukapavi yvyakotyve'g̃a nduvihava'g̃a gwyra Jesus'ga pe. G̃agwyrakatukatua ga hepiukari no. \v 9 Kiro ga ei Jesus'ga pe: \p —A'ea nhaporemo po ti ji imondoi nde ve nehẽ. Po nde renypy'andurugi jirovai pyteri pe ji mboheteavo nde ko Tupanamo javo, a'ero po ti ji imondopavi nde ve nehẽ, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 10 —Satanás, ei Jesus'ga Diabo'ga pe. Nde Tupana rũi. Ejipe'a ji hugwi! Norombohetei po ti ji ndehe nehẽ. A'ereki ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Embohete ti Tupana'ga. \q1 Gaha ndepojykaharete'ga. \q1 Gaha jate ti embohete \q2 ekovo ganhi'ig̃a rupi jate,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga Diabo'ga pe. \p \v 11 A'ero Diabo'ga hoi ogwovo Jesus'ga hugwi. Nanime Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a jipiukari Jesus'ga pe ga pokoga mbatera imondovo ga pe. \s1 Galiléiapeva'ea na'ẽ Jesus'ga ombo'e \r (Marcos 1.14-15; Lucas 4.14-15) \p \v 12 Aerẽ ojipe'g̃a imombe'ui Jesus'ga pe. \p —G̃a João Batista'ga mongi cadeia pype ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uro g̃waramo, ei g̃a. \p A'ea renduvame Jesus'ga hoi ojivya Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. \v 13 Pevo ga jijyi cidade de Nazaré hugwi ogwovo ojipe pe cidade de Cafarnaum me Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. Cafarnaum tuvi ypiahua pyri lago da Galiléia pyri. Pevo ko judeus'g̃a nduvi Zebulomva'ea re'yja'g̃a Naftaliva'ea re'yja'g̃a pavẽi. \v 14 Pevo Jesus'ga hoi Cafarnaum me. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Isaíasva'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 \v 15 “‘Pegwyri pe herekoi pehea \q2 – kiroki pehea oho ypiahu pe,’ ei Tupana'ga Zebulomva'ea re'yja'g̃a pe Naftaliva'ea re'yja'g̃a pe no. \q1 ‘Pegwyra rekoi rio Jordão aherovai. \q1 G̃a ei pegwyra pe Galiléia judeus'g̃arũive'g̃a gwyra gentios'g̃a gwyra. \q1 A'ea g̃a ei pegwyra pe,’ ei Tupana'ga,” ei ahe. \q1 \v 16 “‘Ypytuna ja pe me pe ji kwahave'yma g̃waramo. \q1 Kiro po ti kojahua ja pe me pe ji kwahava g̃waramo nehẽ. \q1 Peko pe omanove'g̃a ja ji ve ji kwahave'ymame. \q1 Kiro po ti ji jikwahavukari pe me \q2 imbokojahuavo peakag̃i pe nehẽ,’ ei Tupana'ga,” ei Isaíasva'ea imombe'gwovo hako. \p \v 17 Omombe'u jipe ahe Jesus'ga hoa Cafarnaum me. Uvame cidade pe Cafarnaum me kiro Jesus'ga g̃a mbo'embo'ei. Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo ga ei g̃a pe: \p —Pepohi ti pejikote'varuhua hugwi, ei ga. Perojijyjijyi ti pejeaporog̃ita pejikokatuavo pejikovo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. A'ereki Tupana'ga pe ndepia katu g̃werĩ penduvihavuhuhetero yvya koty pe mongovo onhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omo'emo'ẽ ypy g̃wemimbo'eharamo \r (Marcos 1.16-20; Lucas 5.1-11) \p \v 18 Aerẽ Jesus'ga hoi ypiahu pe Galiléia pe ogwovo yembeyvyra rupi. Ohorame Jesus'ga mokonha'g̃a ndepiagi Simão'ga André'ga reheve. G̃a ko onhoirũ'g̃a. Simão'ga pe g̃a e'i no Pedro. Pirareheva'ero g̃waramo Simão'g̃a imombori ipypira pira mboahava tipyhy pira javo. \v 19 Ovahemame g̃a pyri Jesus'ga ei g̃a pe: \p —He pejijo ti ji rupi nhiremimbo'eharamo. A'ero po ti pe ji mombe'ui ojipe'g̃a pe nehẽ no. Pira pe peru oji'i. Kiro po ti pe ojipe'g̃a mbuhurukari ji pyri nehẽ toko ti g̃a Jesus'ga nhi'ig̃a rupi javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 20 —Kwa, ei g̃a. \p Nambegwei g̃a hoi imboahava reja ogwovo ga rupi okovo garemimbo'eharamo. \p \v 21 Hehemo'i Jesus'ga hoi ogwovo yembeyvyra rupi ojipe'g̃a ndepiaga Tiagova'ea João'ga reheve. G̃a memei ko onhoirũ'g̃a. G̃anduva'ga ko Zebedeu'ga. Ga pavẽi g̃a apygi yharuhua pype japokatua'java oapoa imboahava. Ovahemame g̃a pyri Jesus'ga nhi'ig̃i Tiagova'ea pe João'ga pe no toko ti g̃a nhiremimbo'eharamo javo. \v 22 Nambegwei g̃a hoi yharuhua reja gwuva'ga reja no ogwovo Jesus'ga rupi okovo garemimbo'eharamo. \s1 Jesus'ga ombo'e ahe imombiga karugwara \r (Lucas 6.17-19) \p \v 23 Ojipejipea pe Jesus'ga hogahoi Galiléiapeve'g̃a gwyra rupi hete ogwovo. G̃ajatykahai pe ga hogahoi g̃a mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Pyryva'ea ga imombe'ui g̃a pe Tupana'ga pe poko katu pota penduvihavuhuhetero javo. \p —Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Karugwaraparavuhua Jesus'ga imombipavi g̃a hugwi no. Ipopoakare'ỹve'g̃a ga g̃a mbopopoakari no. Nahã ga rekoi g̃apyteri pe. \p \v 24 A'ero he'yjuhuve'g̃a imombe'umbe'ui nahanahã Jesus'ga g̃a pohanog̃i javo. A'ero Síriapeve'g̃a nhaporemo ikwahavi no itetirũave'g̃a nderupava Jesus'ga pyri. He'yjuhu karugwara g̃a pe. Hahy paravuhu g̃a pe no. Anhag̃a omongo aha ojipe'g̃a ojeaporog̃ita rupi jate ojipe'ae'yma g̃a hugwi onhimongyavo Diabo'gapyriva'ea. Ojipe'g̃a akag̃i pe mbipeuhu g̃a mboheagwyryva. Ojipe'g̃a nopo'ami. Nomyi tuhẽ g̃a upa. G̃a nhaporemo g̃a g̃a nderuri Jesus'ga pyri topohano ti ga g̃a javo. Jesus'ga omombi pa g̃a hugwi a'ero g̃a mongokatua'java. \p \v 25 He'yjuhuve'g̃a hog̃ahoi Jesus'ga rupi onhimongyavo. Uhu g̃a ga pyri Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi Dez Cidades hugwi no Jerusalém hugwi no Judéiapeve'g̃a gwyra hugwi no rio Jordão aherovaja hugwi no. Nahã g̃a nduri ogwoogwovo ga rupi onhimongyavo. \c 5 \s1 Pyry hete g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Lucas 6.20-23) \p \v 1 Onhimongyve'g̃a ndepiagame Jesus'ga jiupiri yvytyra rehe. Pevo ga apygame garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri tihendu ganhi'ig̃a javo. \v 2 Ombo'embo'e ga g̃a kiro. \v 3 A'ero ga ehetei g̃a pe: \q1 —Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a e'i ikwahava oyvytera: “Tupana'ga ji pokogame jate po ti ji rekokatui nehẽ.” \q1 G̃a erame na ojikoheteavo Tupana'ga rehe pyry hete g̃a pe. \q2 A'ereki g̃anduvihavuhuhetero Tupana'ga gwepia katu g̃a imombyryva g̃a pe, ei Jesus'ga. \q1 \v 4 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a okoveveuhu ojehe'gwovo. \q2 A'ereki g̃a ko Tupana'ga remimbohoryva'javag̃wama, ei Jesus'ga. \q1 \v 5 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a oko nhyrõ onhimbohetee'yma. \q2 A'ereki yvya koty Tupana'ga remimondoag̃wama g̃a pe ga ero g̃waramo, ei Jesus'ga. \q1 \v 6 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a oko katu pota hete okoheteavo Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi. \q2 A'ereki g̃a ko Tupana'ga remimombyryvag̃wama, ei Jesus'ga. \q1 \v 7 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a ojipe'g̃a porogwety. \q2 A'ereki g̃a tuhẽ ko Tupana'ga rembiporogwetygag̃wama, ei Jesus'ga. \q1 \v 8 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a gweaporog̃ita katu Tupana'ga reaporog̃ita rehe jate xako javo. \q2 A'ereki g̃a Tupana'ga repiagag̃wama, ei Jesus'ga. \q1 \v 9 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a onhoarõuka hete ojipe'g̃a pe. \q2 A'ereki a'ea Tupana'ga eag̃wama g̃a pe. “G̃a ko jira'yra'g̃a,” e po ti Tupana'ga g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \q1 \v 10 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a pe ojipe'g̃a okote'varuhu. \q1 G̃a ndekoro g̃waramo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi ojipe'g̃a te'varuhuro g̃a pe. \q1 Pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a pe g̃a ite'varuhu. \q2 A'ereki g̃anduvihavuhuhetero Tupana'ga gwepia katu g̃a imombyryva g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Pyry hete pe me g̃a ete'varuhurame pe me. G̃a imondorame hahyva'ea pe me pyry hete pe me. Ite'varuhuparavuhuva'ea pe nhaporemo ti g̃a ei pe me o'mbero nehẽ pe ndekoro g̃waramo jireheva'ero. G̃a erame na pyry hete pe me, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 —Pejoryjory hete ti g̃a jigwarairame pe ndehe nahã. A'ereki Tupana'ga gwereko katu pe me yvagi pe ikwepykavuhua pyryheteva'ea. Aerẽ po ti ga imondoi pe me nehẽ. A'ereki pe peko ymyahũva'ea ja Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ja hahyrame pe me. A'ereki ymyahũ ag̃wamove'g̃a namonhava'ea ojigwarai Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea rehe no, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jukyra ndogwerekokatua'javi mbatera \r (Marcos 9.50; Lucas 14.34-35) \p \v 13 —Jukyra omongo katu mbatera imonemukare'yma jupe. Pyry mbatera a'ero, ei Jesus'ga. Peko pe jukyra ja yvyakotyve'g̃a pe g̃a mongokatuavo. A'ereki pe peko katu pendoryndoryvamo g̃apyteri pe Tupana'ga pyryva repiuka g̃a pe Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo g̃a pe nahã po ahe toko hamo javo. Penhi'ig̃a rendukaturame po ti g̃a ndekokatui nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Po jukyra ndapyryva'javi, marã po ti ahe imombyryva'javi jukyra a'ero nehẽ? Ahe nombyryva'javi tuhẽ jukyra, ei Jesus'ga. A'ero ahe ndopo'rua'javi jukyra. Omombo ahe a'ero. Hehe ahe pyrug̃i a'ero ohoohorame, ei Jesus'ga. Po na jitehe pe ndapepyryva'javi, maranuhũ pe ojipe'g̃a mongokatui naerũ? Maranuhũ po ti ji nhimoirũukara'javi pe me nehẽ pehepiuka ti Tupana'ga pyryva g̃a pe javo pe me naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Peko pe kojahuva'ea'javuhuva'ea, ei Jesus'ga \r (Lucas 8.16; 11.33) \p \v 14 —Peko pe kojahuva'ea'javuhuva'ea yvyakotyve'g̃a pe Tupana'ga repiuka g̃a pe, ei Jesus'ga. Cidade ituvame yvytyruhua rehe nhande nhaporemo hepiagi. A'ereki pevo jukwaha upa, ei Jesus'ga. \v 15 Imondygame lamparina ahe ndohovapygi lamparina hyrua pyvõ. Pyte'mbia rehe ahe omondo lamparina. Ombokojahu lamparina ongapypeve'g̃a pe nhaporemo a'ero tohepia ti g̃a javo, ei Jesus'ga. \p \v 16 —Na jitehe ti pembokojahuuka yvyakotyve'g̃a akag̃i pe. Marã po pe imbokojahuukari g̃a pe? Kiro ji imombe'ui pe me. Peko katu ti Tupana'ga ja pejuvete'ga ja pejikoga ga rehe g̃a pokoga. Pendekokatua repiagame po ti g̃a ikwahavi Tupana'ga pyryva ga mboheteavo yvagipeve'ga mboheteavo nehẽ Tupana'ga omombyry g̃a javo. Nahã pe Tupana'ga repiukari g̃a pe. \s1 Jesus'ga ombo'e Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe \p \v 17 —Tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Jesus'ga uhu yvya koty javo nhande ve. ‘Tapekoa'javi ti Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi,’ e po ti ga nhande ve nehẽ. ‘Tapekoa'javi ti Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea nhi'ig̃agwera rupi no,’ e po ti ga nehẽ.” A'ea ti tape'ei pejiyvyteri pe, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ereki nanongara pe rũi javo ji ruri ikwehe, ei ga. \p —Ajo ji pe mbo'ekatuavo ahe'eagwera po'rua rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 18 Imombe'ukatuavo ji ei: Moisésva'ea remimbo'eagwera ti ndopavi'i'i nehẽ. Yvaga pave'ymame po ti Moisésva'ea remimbo'eagwera ndopavi'i'i nehẽ. Yvya pave'ymame po ti Moisésva'ea remimbo'eagwera ndopavi'i'i nehẽ. Xunhi'i'ĩva'ea vehevi po ti ndopavi aheremimbo'eagwera hugwi nehẽ. Aheremimbo'eagwera apiavo ihoi nehẽ. A'ea renonde po ti aheremimbo'eagwera ndopavi nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 19 —Ojipe'ga po ndokopavi Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi. A'ereki ga e'i: “Jara rupi aheremimbo'eagwera rupi ji rekoi. A'ereki a'ea pyry aheremimbo'eagwera. Jara rupi aheremimbo'eagwera rupi ji ndakoi. A'ereki akoja hohe jara koji'i pyry aheremimbo'eagwera,” e po ga. Nahã po ga ojipe'g̃a mbo'ei g̃a pe hendukatuuka onhi'ig̃a. Nanongara'ga pe po ti Tupana'ga ei nehẽ: “Ndahuvihavi'i'i ko ga.” Nahã po ti Tupana'ga ei okovo g̃anduvihavuhuhetero g̃a ndepiakatuavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Ojipe'ga po oko Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi nhaporemo ojipe'g̃a mbo'ekatuavo hehe g̃a pe hendukatuuka aheremimbo'eagwera nhaporemo. Nanongara'ga pe po ti Tupana'ga ei nehẽ: “Ga ko huvihava.” A'ea po ti Tupana'ga ei okovo g̃anduvihavuhuhetero g̃a ndepiakatuavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 20 —A'e ji pe me a'ero: Koji'i ti peko katu hete pembo'ehara'g̃a hohe fariseus'g̃a hohe no. Po g̃a hohe rũi pe ndekokatui, a'ero po ti Tupana'ga penduvihavuhuhete'ga rũi nehẽ. A'ero po ti ga napenderohoi yvagi pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'u katu onhoarõe'ỹve'g̃a \p \v 21 —Pekwaha pe nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. A'ea e'i: “Tapejukai ti ojipe'g̃a,” e'i nhaneramonhava'ea mog̃itagwera. “Po pe g̃a jukai, a'ero po ti ojipe'g̃a pe nderohoi juiz'ga rovai pyteri pe te'i ti ga pe me nehẽ: ‘Pehe ti pemano ahe ja kiro pendekote'varuhuro g̃waramo’.” A'ea nhaneramonhava'ea mog̃itagwera i'ei, ei Jesus'ga. \p \v 22 —Jihi reki a'e pe me: Po pe nhimonha'ngatehei pejikotyve'ga rehe, a'ero po ti ojipe'g̃a pe nderohoi juiz'ga rovai pyteri pe te'i ti ga pe me nehẽ: “Pehe ti pemano kiro pendekote'varuhuro g̃waramo.” Na tuhẽ po ti nehẽ, ei Jesus'ga. Pe'e tehe po pe pejikotyve'ga pe: “Ikwahave'ỹheteva'ea!” Po nanongara pe ei ga pe ga mbotegweteavo penhimonha'ngavo ga rehe, a'ero po ti ojipe'g̃a pe nderohoi judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a ndovai pyteri pe nehẽ te'i ti g̃a pe me: “Pehe ti pemano kiro pendekote'varuhuro g̃waramo.” Na tuhẽ po ti nehẽ, ei Jesus'ga. Pe'e tehe po pe pejikotyve'ga pe: “Ndereakwahavihu nde ekovo!” Po nanongara pe ei ga pe ga mbotegweteavo penhimonha'ngavo ga rehe, a'ero po ti Tupana'ga pe mondoukari tata pype hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. Na tuhẽ po ti nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 23 —A'ero ji ei nde ve: Ereru tehe po nde Tupana'ga pe tamondouka ti ji ikwava'ẽhava rehe javo. Herurame po nde erekwahava'ja, jikotyve'ga onhimonha'nga ji rehe javo. Ikwahava'javame ti teremondoi ve Tupana'ga pe a'ero. \v 24 Eheja ti ikwava'ẽhava pyri. Eho na'ẽ ti ejikotyve'ga pyri gapy'a nog̃atuavo ejihe ga mbohoryva'java. A'erorame jate ti ejora'ja ikwava'ẽhava pyri hehe imondoteheavo Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 25 —Po nde rekote'varuhuro ojipe'ga pe, a'ero po ti ga ei nde ve nehẽ: “Xaho tuhẽ ji rupi juiz'ga pyri,” e po ti ga nehẽ. “Ga pe po ti ji ndete'varuhua mombe'ui nehẽ te'i ti ga nhandereaporog̃ita pe javo,” e po ti ga nde ve nehẽ. Ga nde rerohorame juiz'ga pyri kotihĩ ti ere ga pe ga ma'ngoma'ngoga ga rupi egwovo. Ere ti ga pe: “Nhande tuhẽ ti xanhimbovyvy na'ẽ.” A'ea ti ere ga pe. Po ti nde nerema'ngoma'ngogi ga pehea rupi nehẽ, a'ero po ti ga nde rerohoahyi juiz'ga pyri. A'ero po ti juiz'ga nde mondoukari guarda'ga pe nehẽ. Guarda'ga po ti nde mongi cadeia pype nehẽ. \v 26 Imombe'ukatuavo ji ei nde ve: A'ea pype po ti nde pytai nehẽ. Nde imondokatupave'ymame ikwepykava, a'ero po ti guarda'ga nanerenohema'javi nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Taperekoi ti penhimbireko'g̃arũive'g̃a, ei Jesus'ga \p \v 27 —Pekwaha pe nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. “Taperekoi ti penhimbireko'g̃arũive'g̃a.” A'ea nhaneramonhava'ea mog̃itagwera i'ei, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Jihi reki a'e pe me: Kiroki ga hẽa repiaguhu hẽa rerekopotaheteavo – gareaporog̃ita ite'varuhu. A'ereki hẽa garembirekohẽa rũi. Ga hẽa rerekorame Tupana'ga ei a'ea ko ite'varuhu javo. Na jitehe Tupana'ga ei ite'varuhu javo ga hẽa potaruhurame. \p \v 29 —Po ejeakwara pyvõ ejohukoty rũi nde rekote'varuhui, a'ero ti ehekyi ejeakwara imomboa nahã imombiga ejekote'varuhua! ei Jesus'ga. Tiruahũ ti nde ve ndereakwara mombora nehẽ. Po imombore'yma nde neremombigi ejekote'varuhua, a'ero po ti koji'i tiruahũ nde ve nehẽ Tupana'ga nde momborame hahyva'ea ruvihava pype nde rekote'varuhuro g̃waramo. A'ero ji ei nde ve: Koji'i pyry nde imomborame ejeakwara ejekote'varuhua mombiga, ei Jesus'ga g̃ambote'varuhua mombora pe javo. Nderekote'varuhua pigame po ti Tupana'ga nanemombora'javi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 30 —Po epoa pyvõ ejohukoty rũi nde rekote'varuhui, a'ero ti ehaygwe'ro epoa ejihugwi imomboa nahã imombiga ejekote'varuhua! ei Jesus'ga. Tiruahũ ti nde ve ndepoa mombora nehẽ. Po imombore'yma nde neremombigi ejekote'varuhua, a'ero po ti koji'i tiruahũ nde ve nehẽ Tupana'ga nde momborame hahyva'ea ruvihava pype nde rekote'varuhuro g̃waramo. A'ero ji ei nde ve: Koji'i pyry nde imomborame epoa ejekote'varuhua mombiga, ei Jesus'ga g̃ambote'varuhua mombora pe javo. Nderekote'varuhua pigame po ti Tupana'ga nanemombora'javi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ahepohira hembirekoa hugwi \r (Mateus 19.3-9; Marcos 10.2-12; Lucas 16.18) \p \v 31 —Nhaneramonhava'ea mog̃itagwera e'i: “Kiroki ga opohi g̃wembirekohẽa hugwi – a'ea ti ga tokwatija na'ẽ imondovo hẽa pe aerẽ hẽa mondovo ojihugwi nehẽ.” A'ea ahemog̃itagwera i'ei, ei Jesus'ga. \p \v 32 —Jihi reki a'e pe me: Opohi po ga g̃wembirekohẽa hugwi ojipe'ga hẽa rerekoro g̃waramo, ei Jesus'ga. Po ojipe'ga ndogwerohoi hẽa hẽarembireko'ga hugwi. Naname hẽarembireko'ga opohirame hẽa hugwi opohi tehe hẽa hugwi. Gapohitehea ndapyryvi Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p —Ga pohiteherame hẽa hugwi po ti hẽa ojipe'ga rerekopotari a'ero nehẽ, ei ga. Ga rerekorame hẽa ajuajuri a'ero. A'ereki hẽa hembireko jitehe jypyve'ga pavẽi, ei ga. Hẽarembirekoypy'ga reki ite'va hete a'ero, ei Jesus'ga. A'ereki ga hẽa mboajuajuruka opohitehero g̃waramo hẽa hugwi, ei ga. Tupana'ga ndopotari nanongara. \p —Kiroki ga kirẽ gwereko hẽa – gaha ite'varuhu. A'ereki ga gwereko garembirekohẽa. Tupana'ga ndopotari nanongara no, ei Jesus'ga. \s1 Tapehenoi ti pe'erame, ei Jesus'ga \p \v 33 —Pekwaha tuhẽ pe nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. Ymyahũ nhaneramonhava'ea mog̃itagwera i'ei: “Pe'e po pe Tupana'ga renoina: ‘Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. A'itituhẽva'ea pe kiro ji ei. Tupana'ga ji'ea renduvame ga ei ji ve a'itituhẽva'ea pe ga ei javo.’ Po a'ea pe ei, a'ero na tuhẽ ti peko Tupana'ga pe ndepiagame,” e'i nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. \p \v 34 —Jihi reki a'e pe me: Tapehenoi ti Tupana'ga pe'erame nahã po ti ji rekoi nehẽ javo, ei ga. \p —Na jitehe ti tapehenoi Tupana'ga apoa pe'erame a'ero po ti g̃a nhinhi'ig̃a reroviari nehẽ javo, ei ga. Tapehenoi ti yvaga a'ero. A'ereki a'ea ko Tupana'ga apykava nhanderuvete'ga apykava. Pe yvaga henonhame pe Tupana'ga renoi a'ero, ei ga. Nurã ti tapehenoi yvaga pe'erame nahanahã po ti ji rekoi nehẽ javo. \p \v 35 —Tapehenoi ti yvya no. A'ereki yvya ko Tupana'ga pya nongava. Nurã ti tapehenoi yvya pe'erame nahanahã po ti ji rekoi nehẽ javo. \p —Tapehenoi ti cidade de Jerusalém. A'ereki Jerusalém ko Tupana'ga cidade nhanderuvihavuhuhete'ga cidade. Nurã ti tapehenoi Jerusalém pe'erame nahanahã po ti ji rekoi nehẽ javo. \p \v 36 —Tapehenoi ti penhiakag̃a. A'ereki tegwete pe me peji'ava mbotehava imotig̃a! Tegwete pe me peji'ava mbotehava imohuna no! Tupana'ga jate oapo pe'ava imotig̃a imohuna no, ei Jesus'ga. Nurã ti tapehenoi penhiakag̃a pe'erame nahanahã po ti ji rekoi nehẽ javo. \p \v 37 —Po ti na pendekopotarame pe'ji ti: “Nahã po ti ji rekoi nehẽ.” A'ea jate ti pe'ji Tupana'ga renonhe'yma ga'apoa renonhe'yma no. Po ti na rũi pendekopotarame pe'ji ti: “Ndakoi po ti ji na nehẽ.” A'ea jate ti pe'ji Tupana'ga renonhe'yma ga'apoa renonhe'yma no. A'ereki ite'varuhuve'ga Diabo'ga pe mbo'e Tupana'ga renonha rehe mbatera renonha rehe no, ei Jesus'ga. \s1 Terejipygi ti ga rehe, ei Jesus'ga \r (Lucas 6.29-30) \p \v 38 —Pekwaha pe nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. A'ea e'i: “Po ojipe'ga hekyi ndereakwara, a'ero ti ehekyi gareakwara ejipyga. Po ojipe'ga nde kwari imbo'gwya neranha, a'ero ti embo'gwy garanha ejipyga.” A'ea nhaneramonhava'ea mog̃itagwera i'ei, ei Jesus'ga. \p \v 39 —Jihi reki a'e nde ve: Terejipygi ti ojipe'ga rehe ga rekote'varuhurame nde ve, ei Jesus'ga. Po ga kwari nderetyvapea rehe, a'ero ti ejirova ga pe tokwa ti ga ojipea rehe no javo, ei Jesus'ga. \p \v 40 —Po ojipe'ga nde rerohoi juiz'ga pyri hekyjukapota ndecamisa nde hugwi ga ite'varuhu ji ve javo juiz'ga pe, a'ero ti a'ea ehekyi ejihugwi imondovo ga pe. Ehekyi ti ojipea imondovo ga pe no epaletó, ei Jesus'ga. \p \v 41 —Po ojipe'ga ei nde ve: “Eroho ti jiapoa ji ve pevo um quilômetro.” Ga erame na nde ve um quilômetro rehemo'i ti eroho ga'apoa a'ero dois quilômetros. Nahã ti tandepyry ga pe, ei Jesus'ga. \v 42 Po ojipe'ga ei nde ve embuhu ti ji ve javo, a'ero ti emondo ga pe. Po ojipe'ga ei nde ve embuhu'rã ti ji ve javo, a'ero ti emondo'ã ga pe, ei Jesus'ga. \s1 Pearõ hete ti penhiarõe'ỹve'g̃a, ei Jesus'ga \r (Lucas 6.27-28, 32-36) \p \v 43 —Pekwaha tuhẽ pe nhaneramonhava'ea mog̃itagwera, ei Jesus'ga. A'ea e'i: “Pearõ hete ti penhiarõheteve'g̃a. Tapearõi ti penhiarõe'ỹve'g̃a.” A'ea nhaneramonhava'ea mog̃itagwera i'ei, ei Jesus'ga. \p \v 44 —Jihi reki a'e pe me: Pearõ hete ti penhiarõe'ỹve'g̃a, ei Jesus'ga. Po g̃a ndekote'varuhui pe me, a'ero ti penhi'ĩ Tupana'ga pe emombyry ti g̃a pe javo, ei Jesus'ga. \v 45 Nahã ti peko katu Tupana'ga ra'yramo yvagipeve'ga ra'yramo tiandepyry ti nhandejuvete'ga ja javo. A'ereki ga pyry hete okote'varuhuve'g̃a pe pyryve'g̃a pe no, ei Jesus'ga. Pyry hete ga g̃a pe oapoa japoi kwara japoi imomboruka g̃a pe. Ga pyry g̃a pe imongyrukari amana g̃a pe. Nahã ga g̃a nderekokatui okokatuve'g̃a okote'varuhuve'g̃a ndeheve, ei Jesus'ga. \p \v 46 —Po penhiarõheteve'g̃a jate pe pearõ hete, a'ero Tupana'ga ei pe me: “Pe okote'varuhuve'g̃a ja reki penhiarõheteve'g̃a aromo penhiarõe'ỹve'g̃a arõe'yma.” Nahã ga ei pe me. A'ereki okote'varuhuve'g̃a – kiroki g̃a omono'ono'og̃uhũ itambere'ia governo pe – g̃a na jitehe oarõ oarõheteve'g̃a jate, ei Jesus'ga. \p \v 47 —Po pe nhi'ig̃atui pejikotyve'g̃a pe jate pendoryndoryvamo g̃a ndehe, a'ero ojipe'g̃a hohe rũi pe ndekokatui reki. A'ereki Tupana'ga kwahave'ỹve'g̃a onhi'ig̃atu ojikotyve'g̃a pe jate gworygworyvamo g̃a ndehe no, ei Jesus'ga. \p \v 48 —Pearõ hete ti g̃a nhaporemo penhiarõheteve'g̃a penhiarõe'ỹve'g̃a ndeheve. Nahã po ti pe ndekopyryvamo pejuvete'ga javijitehe yvagipeve'ga javijitehe nehẽ, ei Jesus'ga. \c 6 \s1 Imondoteherame ti terekoi okokatu'ãve'g̃a ja, ei Jesus'ga \p \v 1 —Tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Nahanahã po ti ji rekokatui jirekokatua repiuka ojipe'g̃a pe. A'ero po ti g̃a ji mbohetei nehẽ.” A'ea ti tape'ei. Po pe ndekokatui tanhimbohete ti g̃a javo. Po pe ndekokatui a'ea rehe jate, a'ero po ti penduvete'ga yvagipeve'ga nomondoi pendekokatua kwepykava pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 2 —Nurã imondoteherame imbatere'ỹve'g̃a pe ti terekoi okokatu'ãve'g̃a ja. A'ereki ojatykahava pype g̃a omondo tehe imbatere'ỹve'g̃a pe cidade rapea rupi no. A'ereki pevo he'yjuhuve'g̃a ohooho jipi g̃a ndepiaga g̃a imondorame. A'ero g̃a ndepiagame g̃a g̃a mbohetei. G̃anemimbohetea jate ikwepykava okokatu'ãve'g̃a pe, a'e ji imombe'ukatuavo pe me, ei Jesus'ga. Tupana'ga po ti nombohetei okokatu'ãve'g̃a imondoe'yma g̃a pe g̃anemimondotehea kwepykava a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 3 —Imondoteherame imbatere'ỹve'g̃a pe ti teremboukwahavi ojipe'g̃a pe a'ero. \v 4 Tokwahavyme ti g̃a. Nderuvete'ga reki gwepia pa neremimondonhimima. Ga tuhẽ po ti omondo neremimondotehea kwepykava nde ve nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Nahã ti pe'ji penhi'ig̃ame Tupana'ga pe, ei Jesus'ga \r (Lucas 11.2-4) \p \v 5 —Tapekoi ti okokatu'ãve'g̃a ja penhi'ig̃ame Tupana'ga pe. A'ereki ikatu hete g̃a pe g̃a amame ojatykahava pype cidade rapea peahai pe no onhi'ig̃a Tupana'ga pe. A'ereki g̃a nhi'ig̃ame Tupana'ga pe he'yjuhuve'g̃a gwepia g̃a mboheteavo oko katu g̃a javo, ei Jesus'ga. G̃anemimbohetea jate oko ikwepykava okokatu'ãve'g̃a pe, a'e ji imombe'ukatuavo pe me, ei Jesus'ga. Tupana'ga po ti nombohetei okokatu'ãve'g̃a imondoe'yma g̃a pe g̃anhi'ig̃a kwepykava a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 6 —Ndehe reki, enhi'ig̃ame Tupana'ga pe, nde tehe ti eho enhonga pe hyrua pype hovapytyma. Pevo ti enhi'ĩ nhimi ejuvete'ga pe Tupana'ga pe. Ga gwepia pa reki. A'ero po ti ga ikwahavi nenhi'inhimima ojive nehẽ. A'ero po ti ga imondoi nenhi'ig̃a kwepykava nde ve nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Penhi'ig̃ame Tupana'ga pe ti tapenhi'inhi'ĩtehei, ei Jesus'ga. Tupana'ga kwahave'ỹve'g̃a ja rũi ti penhi'ĩ ga pe. A'ereki onhi'ig̃ame Tupana'garũiva'ea pe g̃wemimbohetehara pe g̃a onhi'imbukuhu jupe. “A'ero po ti turi pyryva'ea nhande ve nehẽ,” ei g̃a novĩa ikwahave'yma, ei Jesus'ga. \v 8 Tapekoi ti g̃a ja a'ero. A'ereki penduvete'ga okwaha pendekoa g̃wig̃wia ti g̃a togwereko javo. Peporanduva renonde ga hugwi ga okwahavipe pe mbatere'ymame, ei Jesus'ga. \p \v 9 —Marã po ti pe nhi'ig̃i Tupana'ga pe a'ero? Kiro ti ji imombe'ui pe me. Penhi'ig̃ame nhanderuvete'ga pe Tupana'ga pe nahã ti pe'ji ga pe: \q1 “Apĩ, yvagipeva'ero nde ereko katu hete. \q1 Tanerenoig̃atu ti g̃a nhaporemo a'ero \q2 nde mboheteavo ga ko Tupanete'ga javo nde ve. \q1 \v 10 Herejo ti yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero ekovo. \q1 Nde nhi'ĩpo'ru g̃a yvagi pe \q2 okovo neremimbotarimova'ea rupi. \q1 Na jitehe kiro ti g̃a tanenhi'ĩpo'ru avo no yvya koty \q2 okovo neremimbotarimova'ea rupi. \q1 \v 11 Embuhuruka ti ore ve mbatera jipi toro'u ti a'ero. \q1 \v 12 Ore ndorokwahava'javi ojipe'g̃a ndekote'varuhua orojihe henonhe'yma. \q1 Na jitehe ti orerekote'varuhua emombo ore hugwi ikwahava'jave'yma henonhe'yma. \q1 \v 13 Satanás'ga ore mongo te'varuhu pota. \q1 Toremongote'varuhuukari ti ga pe. \q1 Ore poko ti toronhi'ĩpo'ruyme ti Satanás'ga \q1 orokoe'yma garemimbotarimova'ea rupi. \q1 A'ereki ndehe ko yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero ereko. \q1 Ndehe ndepopoaka.” \m Nahã ti pe'ji penhi'ig̃ame Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃a mbo'eavo. \p \v 14 —Nahã ji pe mbo'ei tapekwahava'javi ti ojipe'g̃a ndekote'varuhua pejihe javo. Pe ikwahava'jave'ymame g̃andekote'varuhua pejihe henonha'jave'ymame po ti penduvete'ga omombo pendekote'varuhua pe hugwi ikwahava'jave'yma henonhe'yma nehẽ. \v 15 Po pe ikwahava'javi g̃andekote'varuhua pejihe henonha'java, a'ero po ti penduvete'ga nomombori pendekote'varuhua pe hugwi ikwahava'java nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ti'uyme ti timbohete ti Tupana'ga javo, ei ahe \p \v 16 —Pe'e po pe: “Ti'uyme ti kiro timbohete ti Tupana'ga javo.” A'ea po pe ei i'ue'yma. Nahã i'ue'ymame ti tapekoi okokatu'ãve'g̃a ja. A'ereki i'ue'ymame g̃a okoveveuhu'ã gwova rerekokatue'yma hahy nhande ve javo. Nahã g̃a ndekoi i'ue'ymame tokwaha ti ojipe'g̃a nhande i'ue'ymame javo. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Ikwahavame po ti g̃a nhande mbohetei g̃a oko katu Tupana'ga mboheteavo i'ue'yma javo.” G̃anemimbohetea jate ikwepykava okokatu'ãve'g̃a pe, a'e ji imombe'ukatuavo pe me, ei Jesus'ga. Tupana'ga po ti nombohetei okokatu'ãve'g̃a imondoe'yma g̃a pe i'ue'yma kwepykava a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 17 —Ndehe, tambohete ti Tupana'ga javo ndere'ui po nde. Po a'ea rehe nde ndere'ui, a'ero ti emongy nhandya e'ava rehe. Ejovahei ti no. \v 18 A'ero po ti ndiukwahavi ojipe'g̃a pe nde i'ue'ymame. Nderuvete'ga reki gwepia pa. A'ero po ti ga ikwahavi nde i'ue'ymame nehẽ. A'ero po ti ga imondoi i'ue'yma kwepykava nde ve nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ikatuheteva'ea yvagi pe \r (Lucas 12.33-34) \p \v 19 —Tapemono'ono'og̃uhũi ti pejive he'yjuhuva'ea ikatuva'ea avo yvya koty. A'ereki avo aryry'ia ombote'va aheapoa. Jypopo aheapoa avo no. Iporomive'g̃a uhuraha aheronga pe imima aheapoa avo no, ei Jesus'ga. \v 20 Pejiko ti Tupana'ga rehe pejikokatuavo pejikovo garemimbotarimova'ea rupi jate. Nahã po ti pe pemono'ono'og̃atu pejive ikatuheteva'ea yvagi pe nehẽ. Aryry'ia nombote'varuhui aheapoa yvagi pe. Nomombupugi aheapoa pevo no. Iporomive'g̃a ndohoi yvagi pe imima aheapoa, ei Jesus'ga. \v 21 Nurã ji ei pe me: Pejiko hete ti Tupana'ga rehe pejikokatuavo pejikovo garemimbotarimova'ea rupi jate. Po avo yvya koty peapoa uvame, a'ero yvyakotyva'ea rehe pe pemondo pejeaporog̃ita imohina jipi. Po yvagi pe peapoa uvame, a'ero yvagipeva'ea rehe pe pemondo pejeaporog̃ita imohina jipi, ei Jesus'ga. \s1 Ndereakwara ko lamparina ja nde ve, ei Jesus'ga. \r (Lucas 11.34-36) \p \v 22 —Ndereakwara ko lamparina ja nde ve, ei Jesus'ga. Ndereakwakaturame po ti nde hepiakatui egwovo kojahua rupi ikwahava nehẽ. Na jitehe ndereaporog̃itakaturame ekovo pota Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi po ti nde rekokatukwahavi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 23 —Ndereakwate'varuhurame po ti nde nderehepiagi egwovo ypytuna rupi ikwahave'yma nehẽ. Na jitehe ndereaporog̃itate'varuhurame ekopotare'yma Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi po ti nde nderekokatukwahavi nehẽ, ei Jesus'ga. Ejeaporog̃ita katu ti a'ero. Po nde nandeaporog̃itakatui, a'ero po ti nde nderekokatukwahavi'i'i ekote'varuhuavo nehẽ! ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tegwete ahe ve Tupana'ga arõhava ahe mbatera arõheterame \r (Lucas 16.13; 12.22-31) \p \v 24 —Tiruahũ ahe poravykyrame mokonha'g̃a pe opojykahara'g̃a pe. Po ahe oporavyky mokonha'g̃a pe, a'ero po ahe ojipe'ga arõhetei ojipe'ga arõe'yma. Ovy'a hete po ahe onhimiarõve'ga rehe ojipe'ga koty ojirovage'yma. \p —Na jitehe ahe nonhi'ĩpo'rukatui Tupana'ga ovy'aheterame itambere'ia rehe. Tupana'ga potaheterame ahe ndovy'ahetei itambere'ia rehe. Itambere'ia potaheterame ahe ndojirovagi Tupana'ga koty, ei Jesus'ga. \p \v 25 —Nurã ji ei pe me: Tape'ag̃ataruhui ti mbatera rehe. Tape'ei ti: “Maramarã po ti ji rekoi nehẽ? Gara po ti ji a'u nehẽ? Ahã po ti ji ve nehẽ. Gara po ti ji amongi nehẽ? Aerẽ po ti jipira itoropavi nehẽ.” Tape'ei ti nahã penhi'ag̃ataruhue'yma. \p —Tapekouhui ti penhimbi'ua rehe, ei Jesus'ga. Tupana'ga pe apo. A'ero po ti ga imondoukari pe me mbatera nehẽ to'u ti g̃a javo. A'ereki Tupana'ga pe koji'i pyry pendekoa. Tapekouhui ti pejipira rehe. Oapo ga penda'oa. A'ero po ti ga imondoukari pepira pe me nehẽ. A'ereki Tupana'ga pe koji'i pyry penda'oa, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Pehepia ti gwyra'ia ikwahava. Notymi ojive gwyra'ia. Ndohetygi g̃wemityma i'gwovo a'ero. Nomono'og̃i mbatera opoitava ryrua pype aerẽ po ti ti'u javo. O'u reki gwyra'ia. A'ereki penduvete'ga yvagipeve'ga ouka jupe. Pe me ga ei: “Koji'i ji rekohetei pe ndehe,” ei Tupana'ga pe me. Nurã po ti ga imondoi pe me nehẽ no, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Pe'ag̃ataruhu po pe javo: “Koji'i po ji nhimomboakari hamo. Um meio metro po ti ji nhimomboakara'javi nehẽ.” Nahã po pe ei. Pe'ag̃ataruhu po pe a'ea rehe javo novĩa. Napenhimomboakara'javi tuhẽ po ti pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Tape'ag̃ataruhui ti pejipira rehe no gara po ti amongi nehẽ javo. Pehepia ti yvoty'ria nhuhũ me. Henhui onhimomboaka onhimongyavo yvoty'ria. Ndoporavykyi ipyhyga i'gwovo. Ndoapoi opi'ria. \v 29 A'e ji pe me: Ymya aheruvihavuhuva'ea Salomãova'ea omongi tapy'ynhapipyryva jipi. Ikatu hete tuhẽ ahepipyryva onhimongyavo. Ahepipyryva hohe reki yvoty'ria ikatuhetero. \v 30 Tupana'ga ombokatu ipira nhungwavuhua pira okovo hehe. Nhungwavuhua horyory nhuhũ me kiro. Ko'emame ahe omombo nhungwavuhua tata pype tamohendy ti tata javo. Nombokwara'ari nhungwava. \p —Koji'i Tupana'ga pe arõi imondoukari tapy'ynhapira pe me pemongi ti javo. Xunhi pe pejiko ga rehe! ei Jesus'ga. \p \v 31 —Tape'ag̃ataruhui ti. Tape'ei ti: “Gara po ti ti'u nehẽ? Gara po ti timongi nehẽ?” A'ea rũi ti pe'ji. \v 32 A'ereki a'ea rehe nhaporemo judeus'g̃arũive'g̃a gentios'g̃a nhag̃ataruhu jipi – kiroki g̃a ndojikogi Tupana'ga rehe. Tape'ag̃ataruhui ti hehe a'ero. A'ereki penduvete'ga yvagipeve'ga okwaha pe mbatere'ymame togwereko ti g̃a g̃wig̃wia nhaporemo javo, ei Jesus'ga. \p \v 33 —Tupana'ga ko penduvihavuhuhetea. Pejirokwa ti pejikovo ganhi'ig̃a rupi gaha ko jiruvihavuhuhetea tuhẽ javo, ei Jesus'ga. Kiroki a'ea rehe Tupana'ga omondo gweaporog̃ita imohina – a'ea rehe jitehe ti pemondo pejeaporog̃ita imohina no. Pe ndekorame na po ti Tupana'ga imbuhupavi mbatera pe me nehẽ togwereko paravuhu ti g̃a javo, ei Jesus'ga. \v 34 Nurã ti tape'ag̃ataruhui ko'emameva'ea rehe. Tape'ei ti: “Marã po ti ji ve ko'emame?” Tape'ei ti na. Ko'emame po ti Tupana'ga pe pokogi nehẽ no. Nane'ymi hekoi tiruahũva'ea ag̃wamo ko'emame jipi. Kirog̃we tape'ag̃ataruhui ti ko'emameva'ea rehe, ei Jesus'ga. \c 7 \s1 Tape'epe'ei ti g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Lucas 6.37-38, 41-42) \p \v 1 —Tape'epe'ei ti ojipe'g̃a pe: “Nahanahã g̃a okote'varuhu.” Tape'euhui ti a'ea. A'ero po ti Tupana'ga nde'i a'ea pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \v 2 Pe epe'erame ojipe'g̃a pe na jitehe po ti Tupana'ga eahyi pe me nehẽ. Pe imondorame hahyva'ea ojipe'g̃a pe na jitehe po ti Tupana'ga imondoi hahyva'ea pe me nehẽ, ei Jesus'ga. Pe ekaturame g̃a pe na jitehe po ti Tupana'ga e'i katu pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 3 —Ereko te'varuhu nde ejikotyve'ga pe. A'ero nde ei ga pe: “Hay'iuhua oko ndereakwari pe,” ere nde. Maranameuhũ nde euhui a'ea ga pe ndokokatui ga javo? Jihi a'e reki nde ve: Okyta reki oko ndereakwari pe! ei Jesus'ga. Nahã ji ei nde ve nde koji'i ereko te'varuhu ga hohe javo. Nde nderekwahavi reki ejekote'varuhua naerũ? ei Jesus'ga. \p \v 4 —Maranameuhũ nde euhui ejikotyve'ga pe naerũ? Tere'ei ti ga pe a'ero: “Na ji hekyi hay'iuhua ndereakwara hugwi.” Tere'ei ti nahã okyta rekorame ejeakwari pe naerũ. \v 5 A'ereki nde nderehepiakatui ve hekyita gareakwara hugwi okyta pytarame ejeakwari pe. Okokatu'ãva'ea ko nde! A'ereki okyta rerekoe'ỹva'ea ja nde ere'e: “Ji ndarekoi jireakwari pe,” ere nde. Ehekyi na'ẽ ti okyta ejeakwara hugwi. A'ero po ti nde hepiakatui hekyita hay'iuhua gareakwara hugwi nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \p A'ea Jesus'ga ei epohi na'ẽ ti ete'varuhua hugwi kirẽ ga pokoga javo. \p \v 6 —Kiroki Tupana'ga apoa pyryva'ea – a'ea ti tapemondoi nhag̃watig̃a pe, ei Jesus'ga. Tapemondoi ti mbo'yra pérolas apopyra pyryva'ea porcos pe, ei Jesus'ga. A'ereki porcos ndokwahavi pyryva'ea nhag̃watig̃a pavẽi. Po ti pe imondoi jupe, a'ero po ti ipyrũpyrug̃i hehe, ei Jesus'ga. Ivaga pendovai po ti pe hu'ui nehẽ no. \p A'ea Jesus'ga ei g̃a pe tapemondoi Tupana'ga nhi'ig̃a imombe'gwove'ỹ Tupana'ga arõe'ỹve'g̃a pe javo. A'ereki g̃a ndokwahavi pyryva'ea. \s1 Tupana'ga pe ti peporandurandu, ei Jesus'ga \r (Lucas 11.9-13) \p \v 7 —Penhi'ig̃ame Tupana'ga pe ti peporandurandu ga pe pejikovo. A'ero po ti Tupana'ga imondoukari pe me nehẽ. Pehekaeka ti tihepia ti javo. A'ero po ti pe hepiagi nehẽ. Pekwapekwa ti porta rehe pejikovo taho ti ji jurukwara rupi javo. A'ero po ti pe hoi hupi nehẽ, ei Jesus'ga. \v 8 A'ereki kiroki g̃a onhi'ĩ Tupana'ga pe ore poko javo – g̃a pe nhaporemo Tupana'ga omondouka okovo imombyryva iporanduve'g̃a pe hekahara'g̃a pe okwaokwave'g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 9 —Po penda'yra'ga ei pe me embuhu ji ve pão javo, a'ero ita rũi po pe imondoi ga pe pejikovo garuvamo. \v 10 Po penda'yra'ga ei pe me embuhu ji ve pira javo, a'ero mboja rũi po pe imondoi ga pe, ei Jesus'ga. \v 11 Ite'varuhue'ỹva'ea ja po pe pekwaha imondovo peja'yra'g̃a pe. Peko te'varuhu pe reki. Po pe g̃anduvamo pekwaha imondovo peja'yra'g̃a pe, a'ero koji'i penduvete'ga yvagipeve'ga pyryheteve'ga ikwahahetei pyryheteva'ea imondovouka pe me pe poranduvame ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 12 —Pe'e po pe pejiyvyteri pe: “Po ojipe'g̃a oko katu nhande ve nhande pokoga hamo.” Po nahã pe ipotari, a'ero na jitehe ti peko katu g̃a pe g̃a pokoga jipi no. A'ereki a'ea rehe jitehe Moisésva'ea ombo'e Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea pavẽi, ei Jesus'ga. \s1 Mokonhava'ea pehea \r (Lucas 13.24) \p \v 13 —Ndipypiriva'ea ko porta Tupana'ga ronga apoa, ei Jesus'ga. Peho ti ndipypiriva'ea rupi a'ero. A'ereki ipypiva'ea ko hahyva'ea ruvihava apoa porta. Pehea hahyva'ea ruvihava viaramo a'ea ipypiva'ea no. He'yjuhuve'g̃a oho ipypiva'ea rupi, ei Jesus'ga. \p Nahã Jesus'ga ei. A'ereki he'yjuhuve'g̃a ndopohipotari okote'varuhua hugwi okovo g̃wemimbotarimova'ea rupi. A'ero po ti g̃a hoi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ. \p \v 14 —Tupana'ga ronga apoa porta ko ndipypiriva'ea, ei Jesus'ga. Pehea garonga viaramo a'ea ndipypiriva'ea no. Ohorame a'ea rupi po ti g̃a ndekoi ga pyri avuirama nehẽ, ei ga. Ndahe'yive'g̃a hepiagi ndipypiriva'ea ogwovo hupi, ei Jesus'ga. \p Nahã Jesus'ga ei. A'ereki ndahe'yive'g̃a opohi pota okote'varuhua hugwi okovo Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi. Opohirame po ti g̃a hoi ga pyri upa avuirama nehẽ. \s1 Penhimboko'i ti Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea mombe'uhara'g̃a hugwi, ei Jesus'ga \r (Mateus 12.33-37; Lucas 6.43-44) \p \v 15 —Penhimboko'i ti Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea mombe'uhara'g̃a hugwi. Uhurame pe pyri g̃a oko nhyrõ okokatuve'g̃a ja ovelha ja novĩa. G̃a ndokonhyrõi reki pe moandyandyita ja'gwara'java'ea ja lobo ja. Na tuhẽ g̃a ndekoi pe mbote'varuhupota, ei Jesus'ga. \v 16 G̃andekoa repirepiagame po ti pe nhimombaragwahavi g̃a ndehe nahanahã g̃a ndekote'varuhui nhande moandyandyita javo, ei Jesus'ga. \p —Yva'ia repiagame ahe okwaha i'yva. A'iti tuhẽ! Ahe ndoykyi figo g̃wakag̃wa'yva hugwi. A'ereki g̃wakag̃wa'yva figo'yva rũi figueira rũi, ei Jesus'ga. Na jitehe ahe ndoykyi uva ka'api'iuhua hugwi. A'ereki ka'api'iuhua uva'yva rũi videira rũi, ei Jesus'ga. Yva'ia repiagame ahe ikwahavi i'yva a'ero. \p —Na jitehe g̃andekoa repiagame ahe ikwahavi. G̃andekokatua repiagame ahe ikwahavi g̃andeaporog̃itapyryva. G̃andekote'varuhua repiagame ahe ikwahavi g̃andeaporog̃itate'varuhua, ei Jesus'ga. \p \v 17 —Na jitehe i'yvakatuapora ko yva'ikatua. I'yvate'varuhuapora ko yva'ite'varuhua, ei Jesus'ga. \v 18 Tegwete yva'ikatua i'yvate'varuhua rehe. Tegwete yva'ite'varuhua i'yvakatua rehe, ei Jesus'ga. \v 19 Po i'yva ndogwerekoi yva'ikatua, a'ero ahe imbo'ari imondovo tata pype, ei Jesus'ga. \v 20 Ahe okwaha i'yva. A'ereki ahe gwepia herekorame yva'ia ojihe. \p —Na jitehe ahe Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea mombe'uhara'g̃a kwahavi. A'ereki ahe gwepia g̃andekoa nahanahã g̃a ndekote'varuhui javo, ei Jesus'ga. \s1 Tupana'ga okote'varuhuve'g̃a nduvihavuhuhete'ga rũi \r (Lucas 13.25-27) \p \v 21 —Kiroki g̃a e'i tehe ji ve: “Ndehe ko orepojykaharetero. Ndehe ore orombohete” – g̃ahã po ti ndohoi yvagi pe ojikoge'yma ji rehe imomborukare'yma okote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga. Jiruva'ga yvagipeve'ga po ti g̃anduvihavuhuhete'ga rũi ojikoty'are'yma g̃a pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a oko gareaporog̃ita rupi – g̃ahã po ti oho pevo ojikoga ji rehe imomboruka okote'varuhua nehẽ. G̃anduvihavuhuhetero po ti ga oko a'ero ojikoty'a g̃a pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 22 —Aerẽ mbapava koty po ti Tupana'ga okokatuve'g̃a mbuhurukari ojipyri g̃a mongovo avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. Okote'varuhuve'g̃a po ti ga g̃a mondoukari hahyva'ea ruvihava pype g̃a mombyta avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. Ga g̃a mondoukarame hahyva'ea ruvihava pype po ti g̃a eg̃a'ei nde ko orepojykaharetero javo ji ve onhimongyavo nehẽ: “Oromombe'u ore Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a mbo'eavo hehe nahanahã Jesus'ga ei javo,” e po ti g̃a ji ve nehẽ. “Kiroki g̃a pe Diabo'gapyriva'ea oko te'varuhu anhag̃a – g̃a hugwi orombojipe'a ore anhag̃a Jesus Cristo'ga pe mbojipe'a javo jupe. Oroapo ore ahemonhimomby'aheteva'ea he'yjuhuva'ea Jesus'ga oapouka ore ve javo,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. \v 23 A'ero po ti ji ehetei imombe'ukatuavo g̃a pe nehẽ: Peko pe ambotehero ji hugwi pejikoangave'yma jireheva'ero. Pejipe'a ti ji hugwi pejigwovo. A'ereki nane'ymi pe pekote'varuhu. A'ea po ti ji ei g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ahe ko onga apohara'g̃a ja \r (Lucas 6.47-49) \p \v 24 —Kiroki g̃a nhinhi'ig̃a rendu katu okovo nhinhi'ig̃a rupi – kiroki a'ea ji amombe'u ko – g̃a pe ji ei ikwahapyra'g̃a. A'ereki g̃a ko onga apohara'ga ja – kiroki ga oapo g̃wonga hyvykoita imohina itauhua rehe, ei Jesus'ga. \v 25 Aerẽ amana ikyreteuhui. Hehanhuhũ yhya a'ero ua garonga pyri yvya atyma. Yvytua turuhui no. Ipopoaka yvytua garonga rehe novĩa. Ndo'ari reki garonga. A'ereki imondovo itauhua rehe ga oapo imohina, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Jara'g̃a – kiroki g̃a nanhirendukatui okoe'yma nhinhi'ig̃a rupi – g̃a pe ji ei ikwahave'ỹve'g̃a. A'ereki g̃a ko onga apohara'ga ja – kiroki ga oapo g̃wonga imondoteheavo y'ytig̃a rehe jate imohina, ei Jesus'ga. \v 27 Aerẽ amana ikyreteuhui. Hehanhuhũ yhya a'ero ua garonga pyri yvya atyma. Yvytua turuhui no. Ipopoaka yvytua garonga rehe imbovavavavaga imbo'a. O'arahy upa garonga, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga ombo'e g̃a huvihavuhuhete'ga ja \p \v 28 Jesus'ga a'ea mombe'upavirẽ pevove'g̃a nhimomby'ai garemimbo'ea rehe. \v 29 A'ereki ga tuhẽ okwaha hete g̃a mbo'eavo huvihava'ga ja. G̃ambo'ehara'g̃a ja rũi – kiroki g̃a ombo'e Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe – g̃a ja rũi ga g̃a mbo'ei a'ero. \c 8 \s1 Jesus'ga omoka'ẽ ahejagwa \r (Marcos 1.40-45; Lucas 5.12-16) \p \v 1 Jesus'ga jyvirẽ yvytyruhua hugwi ogwovo he'yjuhuve'g̃a hoi ga reviri ogwovo ga rupi. \v 2 Ijaijauhuve'ga ruri Jesus'ga pyri g̃wenypy'anduruga jihoheva'ero ji poko javo. Jesus'ga renoina nde ko jipojykaharetero javo ga ei: \p —Nde eremoka'ẽ kwaha jijagwa ji hugwi. Po nde imoka'ẽpotari jijagwa, a'ero po ti nde imoka'ẽi nehẽ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 3 A'ero Jesus'ga jipoapyhoi opokoga ga rehe. E'i ga ga pe: \p —Apota ji. Eka'ẽ ga hugwi! ei Jesus'ga. \p Kotihĩ ika'ẽi ga hugwi a'ero. \p \v 4 Jesus'ga e'i ga pe: \p —Teremombe'ui tuhẽ ti ojipe'g̃a pe, ei ga. Eho ti ejipiuka ikwava'ẽhara'ga pe oka'ẽ jijagwa javo. Emondo tehe ti mbatepyryva ga pe tokwava'ẽ ti ga Tupana'ga pe okovo Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi. Nde imondorame ga pe po ti pevove'g̃a nde repiagi nehẽ. A'ero po ti g̃a ikwahavi nehẽ gajagwa oka'ẽ javo, ei Jesus'ga ga pe. \s1 Jesus'ga omombi karugwara soldadova'eapyriva'ea hugwi \r (Lucas 7.1-10) \p \v 5 Jesus'ga vahemirẽ Cafarnaum me romano'ga soldados'g̃a nduvihava'ga ruri Jesus'ga pyri. Ovahẽ ga Jesus'ga pyri topoko ti Jesus'ga jipyrive'ga javo. \v 6 Jesus'ga renoina jipojykaharetero ko nde javo ga ei Jesus'ga pe: \p —Jipyrive'ga itetirũa hete onhinog̃a nhironga pe. Nomynha'javi ga. Hahy hete ga pe no, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 7 A'ero Jesus'ga ei: \p —Aho po ti ji ga pyri imombiga ga hugwi a'ero kiro, ei ga. \p \v 8 A'ero soldados'g̃a nduvihava'ga ei Jesus'ga pe: \p —Jipojykaharetero nde ji hohe ereko huvihavamo, ei ga. A'ero ji nda'ea'uvi eho ti nhironga pe ga repiaga jave'yma nde ve. Terehoa'javi ti ga repiaga. Irupeuhu ti emondo epopoakara nhironga pe imombiguka karugwara jijipyrive'ga hugwi. A'ero po ti ga nhimohig̃atui nehẽ. \p \v 9 —Akwaha ji ndepopoakara mondoa irupeuhu, ei ga Jesus'ga pe. A'ereki na jitehe ji amondo soldados'g̃a jipi. Jiruvihava'ga ji mondoi no nahanahã eapo javo. A'ero ji rekoi ganhi'ig̃a rupi. Jihi soldados'g̃a nduvihavamo ako no. Ojipe'ga pe ji ei: Eho nahanahã japovo pevo ji ve. A'ero ga hoi okovo nhinhi'ig̃a rupi. Ojipe'ga pe ji ei: Ejo nahanahã japovo avo. A'ero ga ruri okovo nhinhi'ig̃a rupi. Jijipyrive'ga pe ji ei: Nahã eapo. A'ero ga japoi, ei soldados'g̃a nduvihava'ga Jesus'ga pe. \p \v 10 Ga renduvame Jesus'ga nhimomby'ai. Kiroki g̃a oho Jesus'ga rupi – g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Soldados'g̃a nduvihava'ga ojiko hete tuhẽ ji rehe! Jire'yja'g̃a hohe israelitas'g̃a hohe ga ojiko ji rehe! a'e ji pe me imombe'ukatuavo, ei Jesus'ga. \v 11 A'e ji pe me: He'yjuhuve'g̃a po ti uhu kwara ipora hugwi kwara ihoa hugwi no ua Tupana'ga ronga pype yvagi pe nehẽ – perope Tupana'ga oko nhanderuvihavuhuhetero. Nahã po ti g̃a nduri oapyga Abraãova'ea pyri Isaqueva'ea pyri no Jacóva'ea pyri no oina nehẽ ti'u ti Tupana'ga ronga pype javo, ei Jesus'ga. \v 12 Ojipe'g̃a po ti uhu garonga pype hamo novĩa israelitas'g̃a. Nduri po ti g̃a ipype nehẽ ojikoge'yma g̃waramo Tupana'ga rehe. Tupana'ga nomongiukari g̃a g̃wonga pype nehẽ g̃a momboa ypytunahiva pype nehẽ. Pevo po ti g̃a jehe'oi ojihe onhimonha'ngavo hahyrame ojive nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 13 Soldados'g̃a nduvihava'ga pe Jesus'ga ei: \p —Ejivyra'ja ti enhonga pe a'ero. Ererovia hete nde jipopoakara. A'ero ndepyrive'ga nhimohig̃atui kiro, ei Jesus'ga ga pe. \p A'ea Jesus'ga erame gapyrive'ga nhimohig̃atui a'ero. \s1 Jesus'ga omombi pa he'yjuhuva'ea tetirũa \r (Marcos 1.29-34; Lucas 4.38-41) \p \v 14 Aerẽ Jesus'ga hoi Simão Pedro'ga ronga pe. Ovahemame ga Pedro'ga rembirekohẽa yhẽa repiagi. Onhino hẽa otetiruano. A'ereki o'a hete hẽa rehe. \v 15 A'ero ga pokogi hẽapoa rehe. Hẽa hugwi ipigi a'ero. A'ero hẽa vyri reki ogwovo herua mbatera ga pe to'u ga javo. \p \v 16 Aerẽ kwara ihoi. A'ea rupi g̃a g̃a nderuri Jesus'ga ti tombojipe'a anhag̃a g̃a hugwi javo. A'ero Jesus'ga nhi'ig̃i Diabo'gapyriva'ea pe anhag̃a pe imbojipe'avo g̃a hugwi. Karugwara ga imombimombipavi itetirũave'g̃a hugwi no. \v 17 Opohano ga g̃a. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki a'ea mombe'gwovo ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Isaíasva'ea omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 “Ga tuhẽ omombi nhanetiruahũa nhande hugwi,” ei ahe hako. \s1 Oko pota ahe Jesus'ga remimbo'eharamo \r (Lucas 9.57-62) \p \v 18 He'yjuhuve'g̃a ndepiagame ojipyri Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —He xaho ypiahua aherovai, ei ga. \p —Kwa, ei g̃a. \p \v 19 G̃a horame ypiahu pe judeus'g̃a mbo'ehara'ga ruri Jesus'ga pyri. Ombo'embo'e ga Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe jipi. Ovahemame Jesus'ga pyri ga ei Jesus'ga pe: \p —Ji po ti neremimbo'eharamo nehẽ. Ndehoa nanani po ti ji hoi nde rupi nehẽ, ei ga. \p \v 20 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ereho pota tuhẽ nde ji rupi? ei Jesus'ga. Ja'gwara'java'ea raposas gwyvykoi okwara yvy pe okia ipype. Gwyra'ia ikiri hakã rehe, ei Jesus'ga. Jihi reki, yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ji ndarekoi jikihava, ei Jesus'ga ga pe. Ehorame ji rupi ji javijitehe po ti nde ndererekoi nehẽ no, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 21 Jesus'ga remimbo'eharamo ojipe'ga ei Jesus'ga pe: \p —Orepojykaharetero ko nde, ei ga Jesus'ga pe. Aerẽ po ti ji hoi nde rupi nanani nehẽ. Na ji hoi na'ẽ jipo'ria tyma, ei ga. \p \v 22 A'ero Jesus'ga ei reki ga pe: \p —Terehoi ti pevo. Ji rupi ti ejo. Omanove'g̃a'jave'g̃a – kiroki g̃a noarõi Tupana'ga nhi'ig̃a – g̃a tuhẽ ti totỹ gwe'yja'g̃a, ei Jesus'ga ga pe. \s1 Jesus'ga omombi yvytua typepemuhũa reheve \r (Marcos 4.35-41; Lucas 8.22-25) \p \v 23 Jesus'ga avame yharuhua pype garemimbo'ehara'g̃a hoi ga pohe. \v 24 G̃a herohorame yvyturanuhũa ruri ojyva ypiahua rehe imohehanhuhũheteavo typepemuhũa. A'ero hehanhuhũ yhya ogwovo yvate okwava yharuhua pyvõ o'ava ipype. Jesus'ga reki oki upa yharuhua pype. \v 25 Kiro garemimbo'ehara'g̃a hoi Jesus'ga pyri ga mongirahiva javo ga pe: \p —Nhande poko ti! Kiro nhande hoi ypy pe nhandepapava nehẽ! ei g̃a g̃wembipojykaharete'ga pe. \p \v 26 Oma'eamo ga ei g̃a pe: \p —Maranameuhũ pe pekyhyjiuhu? Ndapejikogi pe ji rehe naerũ? ei ga g̃a pe. \p Ovya ga nhi'ig̃i yvyturanuhũa pe typepemuhũa pe no topi ti javo. A'ero yvytua ipigi. Notymynha'javi yhya no. \v 27 A'ero g̃a nhimomby'ai reki javo. \p —Marã te ga rekoi naerũ? Yvytua vehevi re po g̃wendu katu ganhi'ig̃a ypiahua pavẽi, ei g̃a. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a Gadarapeva'ea hugwi \r (Marcos 5.1-20; Lucas 8.26-39) \p \v 28 Ypiahua aherovai Jesus'ga herohoi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Gwerovahẽ Jesus'g̃a a'ero ogwovo Gadarapeve'g̃a gwyri pe. Jesus'ga repenhana cidadepeve'g̃a mokonha'g̃a nduri. He'yjuhu anhag̃a Diabo'gapyriva'ea onhimongyavo mokonha'g̃a pojykavo. A'ero mokonha'g̃a iporayvaranuhũi. Ojipe'g̃a ndokwavi pevo g̃a pyvõ okyhyjiavo a'ero. Itaruvihavuhua kwaruhua pytera hugwi aheryvya hugwi g̃a nduri Jesus'ga repenhana kiro. \v 29 Nanime anhag̃a hapukai javo. \p —Jesus! e'i anhag̃a. Terejori ore avykyavo Tupana'ga ra'yramo, e'i Jesus'ga pe. Nde erejo hahyva'ea imbuhupota ore ve a mbapava koty hahyva'ea mbuhuhava renonde? e'i ga pe. \p \v 30 Paivo a'ea hugwi porcos tuvi i'gwovo onhimongyavo. He'yjuhu hete porcos. \v 31 Jesus'ga pe anhag̃a ei: \p —Po nde ore mbojipe'ai mokonha'g̃a hugwi, a'ero ore mondouka porcos pojykauka ore ve, e'ie'i anhag̃a. \p \v 32 —Peho ti a'ero, ei Jesus'ga jupe. \p Anhag̃a ojipe'a mokonha'g̃a hugwi a'ero ogwovo Jesus'ga nhi'ĩpo'ruavo porcos pojykavo herogwovo. Nanime porcos nhaporemo inhahetei ojyva yvyty'ramuhũa hugwi ogwovo ypiahua pype otypyvygamo omanomo. \p \v 33 Porcos repiakatuhara'g̃a nhani ogwovo jugwi ogwovo g̃wonga pe nanani cidade pe. Pevo g̃a imombe'upavi nahanahã hekoi anhag̃a rembipojykaagwera'g̃a pe javo. \v 34 Nanime cidadepeve'g̃a ndupavi Jesus'ga repiaga. Ga repiagame g̃a ei ga pe: \p —Heregwovo oregwyra hugwi! \c 9 \s1 Jesus'ga omopo'ã nomyiva'ea \r (Marcos 2.1-12; Lucas 5.17-26) \p \v 1 A'ero Jesus'ga hoi ypiahu pe o'ava yharuhua pype tajivyra'ja javo. Ga jivyra'javi a'ero Gadarapeve'g̃a hugwi ua aherovai ovahema ocidade de Cafarnaum me. \p \v 2 Nanime pevove'g̃a ga reruri itetirũave'ga nomyive'ga gakupeupava pype. G̃a ndepiagame Jesus'ga ei oyvyteri pe: “Ojiko hete g̃a ji rehe ga rerua ji pyri tomopo'ã ti ga ga javo,” ei Jesus'ga oyvyteri pe. \p —Pi'a, ei Jesus'ga nomyive'ga pe. Ejory ti. A'ereki kiro nderekote'varuhua mombora nde hugwi. \p A'ea Jesus'ga ei jihi amombo nderekote'varuhua javo. \p \v 3 Nanime g̃ambo'ehara'g̃a noarõi Jesus'ga ea. “Jesus'ga onhimongouhu Tupana'ga'java'ero,” ei g̃a oyvyteri pe. “A'ereki Jesus'ga e'i nomyive'ga pe: ‘Amombo ji nderekote'varuhua.’ Tupana'ga jate e'i a'ea,” ei g̃a. “Po Jesus'ga nde'i hamo,” ei g̃ambo'ehara'g̃a. \p \v 4 Jesus'ga ikwahahetei reki g̃a nhi'ig̃ame oyvyteri pe. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Pe'e pe: “Maranameuhũ Jesus'ga euhui a'ea? A'ereki ga Tupana'ga rũi.” Nahã pe pe'e pejiyvyteri pe ite'varuhu Jesus'ga javo. Maranameuhũ pe japyakauhui ji rehe javo ji ve? \v 5 A'e ji nomyive'ga pe ko: Amombo ji nderekote'varuhua nde hugwi. Emo pe ndapehepiagi aherekote'varuhua mombora. A'ero pe ndaperoviari jipopoakara, ei Jesus'ga g̃a pe. Po ji ei ga pe nehẽ: Epo'ã egwovo, a'ero po ti pe hepiagi gahoa nehẽ. A'ero po ti pe heroviari jipopoakara nehẽ. \v 6 Nurã po ti ji ga mopo'ami kiro tapekwaha ti javo, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. A'ero po ti pe ei nehẽ: “Tupana'ga ombuhuruka tuhẽ Jesus'ga avo yvya koty ga mongovouka yvyakotyve'g̃a ndekote'varuhua momboharamo,” ei Jesus'ga g̃a pe. \p Nurã Jesus'ga ei nomyive'ga pe ga monhimohig̃atuavo: \p —Epo'ã ti ejikupeupava rerogwovo enhonga pe, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 7 A'ero nomyive'ga po'ami herogwovo g̃wonga pe. \v 8 A'ea repiagame g̃a nhimomby'ai Tupana'ga mboheteavo onhimongyavo. \p —A'ereki Tupana'ga yvyakotyve'g̃a mbopopoaka japouka g̃a pe nanongara ahemonhimomby'ava'ea, ei g̃a. \s1 Jesus'ga Mateusva'ea pavẽi \r (Marcos 2.13-17; Lucas 5.27-32) \p \v 9 Aerẽ ohorame cidade hugwi ogwovo Jesus'ga Mateus'ga repiagi. Pevo Mateus'ga õi itambere'ia ryrua pype ipyhyga itambere'ia judeus'g̃a hugwi imono'og̃a governo pe. Ga repiaga Jesus'ga ei ga pe: \p —Herejo ti ji rupi ekovo nhiremimbo'eharamo. \p A'ero Mateus'ga po'ami ogwovo Jesus'ga rupi okovo garemimbo'eharamo. \p \v 10 Aerẽ Jesus'ga hoi onga pe i'gwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Ga i'urame itambere'ia mono'og̃uhũhara'g̃a nduri i'gwovo ga pyri ojipe'g̃a pavẽi. Judeus'g̃a e'i g̃a pe jipi: “G̃a ko okote'varuhuva'ero hendukatue'yma Moisésva'ea remimbo'eagwera,” ei g̃a. Nanongara'g̃a uhu Jesus'ga pyri i'gwovo. \v 11 G̃a ndepiagame fariseus'g̃a ndopotari. A'ero g̃a ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Maranameuhũ pembo'ehara'ga i'uuhui nanongara'g̃a pyri itambere'ia mono'õhara'g̃a pyri okote'varuhuve'g̃a pyri no? ei g̃a. \p \v 12 Henduvame Jesus'ga ei: \p —Kiroki g̃a e'i ojive: “Nanhitetirũi ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga ndopokogi g̃a pohanog̃e'yma. Kiroki g̃a e'i ojive: “Nhitetirũa ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga g̃a pokogi g̃a pohanog̃a. Na jitehe ji okote'varuhuve'g̃a pokogi jijihe'a g̃a ndehe topohi ti g̃a okote'varuhua hugwi javo, ei Jesus'ga. \v 13 Ymyahũ Tupana'ga ei hako: \q1 “Peru pe mbatepyryva tokwava'ẽ ti ikwava'ẽhara'g̃a Tupana'ga pe javo. \q1 A'ea ji ei pe me novĩa. \q1 Emo koji'i ji apota penemimombyryva ojipe'g̃a pe,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga. \p —Peho ti penhimbo'eavo a'ea rehe Tupana'ga ea rehe ikwahakatuavo, ei Jesus'ga g̃a pe. Ajo ji yvya koty tapoko ti ji okote'varuhuve'g̃a javo – kiroki g̃a e'i: “Ako te'varuhu ji. Marã po ti ji ve a'ero nehẽ?” Ta'e ti ji g̃a pe toko katu ti g̃a javo. Ojipe'g̃a pyri rũi ji ajo javo – kiroki g̃a e'i ojive: “Jipyry hete ji.” G̃a pyri rũi ji jori javo g̃a pe, ei Jesus'ga. \s1 Ndo'ui ahe xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo \r (Marcos 2.18-22; Lucas 5.33-39) \p \v 14 Aerẽ João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Ovahemame g̃a ei ga pe: \p —Nane'ymi fariseus'g̃a ja ore ndoro'ui xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Neremimbo'ehara'g̃a ki a'e te nane'ymi o'u reki. Maraname ore ja rũi g̃a ndekoi? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 15 A'ero Jesus'ga ei ikwahavuka g̃a pe: \p —Kiro ji hẽarembirekoruama'ga mombe'ui pe me, ei Jesus'ga. Uhu hẽarembirekohava apiavo. A'ero g̃a i'ui gworygworyvamo ga rehe okovo ga pyri toryva rupi – kiroki g̃a ojikoty'a ga pavẽi. Po ahe nde'i te g̃a pe a'ero: “Pejehe'o ti.” Ahe erame a'ea po g̃a ndokoi ahenhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga. Aerẽ po ti tiruahũve'g̃a hẽarembireko'ga rerohoi nehẽ. Kiroki g̃a ojikoty'a ga pavẽi – g̃a hugwi po ti g̃a ga rerohoi nehẽ. A'ero po ti g̃a ndo'ua'javi ojehe'gwovo nehẽ. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka g̃a pe onhimombe'gwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a mombe'gwovo no. \p \v 16 —Po ahe oapokatua'ja pota tapy'ynhapirymyana tararaga, a'ero itararaga rehe ahe nomondoi tapy'ynhapirapyahua ndotyryrygiva'ea imboja hehe, ei Jesus'ga. Po ahe ipyahuva'ea imbojari ymyahũva'ea rehe, a'ero ipyahuva'ea jikyi ymyahũva'ea hugwi koji'i imbotararaga ymyahũva'ea. Igwaigwavete imohehãi ikwara ymyahũva'ea pype a'ero, ei Jesus'ga. \p \v 17 Na jitehe vinho aporame ahe ndoheka'vogi vinhopyahua hyruymyana pype mbiara pirymyana pype, ei Jesus'ga. Po ahe heka'vogi vinhopyahua ipirymyana pype, a'ero ipirymyana ipugi. A'ero vinho tururui jugwi. Nahã ahe jigwarai ipirymyana rehe no, ei Jesus'ga. Ipipyahua pype tuhẽ ahe toheka'vo vinhopyahua. Nahã ahe gwereko katu vinho ipira reheve. \p A'ea Jesus'ga omombe'u nhiremimbo'ea ipyahuva'ea ndojihe'ari g̃anamonhava'ea remimbo'eagwera rehe javo. \s1 Jesus'ga opoko tay'riva'ea gwypova'ea reheve \r (Marcos 5.21-43; Lucas 8.40-56) \p \v 18 Jesus'ga a'ea mombe'urame g̃a pe nanime huvihava'ga ruri Jesus'ga pyri g̃wenypy'anduruga jihoheva'ero ji poko javo. \p —Jira'yrahẽa omano ko, ei ga Jesus'ga pe. Herejo epokoga hẽa rehe. A'ero po ti hẽa kwerava'javi nehẽ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 19 —Kwa, ei Jesus'ga. \p Kiro Jesus'ga po'ami ogwovo ga rupi. Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a hoi ga rupi no. \p \v 20 Nanime hẽa ruri ga reviri no itetirũavehẽa gwypovehẽa. He'yi doze anos hẽatetirũa imbokwara'ari hẽa rehe opige'yma hẽa hugwi. A'ero hẽa ruri Jesus'ga reviri opokoga gatapy'ynhapira rembeyvyra rehe. \v 21 A'ereki hẽa e'i oyvyteri pe: “Po ti ji pokogi jitehe gatapy'ynhapira rehe, a'ero po ti nhitetirũa ipigi ji hugwi nehẽ,” ei hẽa. \p \v 22 A'ero Jesus'ga pyryrymi reki. Hẽa repiagame ga ei hẽa pe: \p —Kui'i, ei ga hẽa pe. Ejory ti! Erejiko nde ji rehe. Nurã netetirũa pigi nde hugwi, ei ga. \p A'ea rupi hẽa nhimohig̃atui. \p \v 23 Kiro huvihava'ga ronga pe Jesus'ga hoi ogwovo tahepia ti gara'yrahẽa javo. Ovahemame ga imonhi'ĩhara'g̃a ndepiagi – kiroki g̃a omonhi'ĩ jiru'a ahe manorame. He'yive'g̃a ga g̃a ndepiagi no. Hahyahi g̃ajehe'ohetea. \v 24 G̃a pe nhaporemo Jesus'ga ei: \p —He pejigwovo! A'ereki tayrihẽa nomanoi. Oki hẽa upa, ei ga. \p A'ero g̃a ga jai ga rerekovo ga rerekomemuamo ki a'e te ahe omano hete javo. \v 25 G̃a mbojipe'avo ga g̃a mondoi. Okirame onga pype ga kujahẽa popyhygi. A'ero hẽa kweravi opo'ama. \p \v 26 Ombojoapiapi g̃a hẽa mombe'gwombe'gwovo Jesus'ga reheve ojipe'g̃a pe. G̃agwyripeve'g̃a nhaporemo ikwahavi a'ero hẽambogwerava. \s1 Jesus'ga omboheakwa katu heakwagweva'ea mokonhava'ea \p \v 27 Jesus'ga horame onga hugwi ogwovo heakwagweve'g̃a hoi ga reviri mokonha'g̃a. Hahyahi g̃anhi'ig̃a g̃a erame ohapukaita: \p —Daviva'ea rymyminouhũro ko nde! ei g̃a. \p Nahã g̃a ei Jesus'ga pe. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Jesus'ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” \p —Ore poko ti! ei g̃a Jesus'ga pe. \p A'ea g̃a ei tianemboheakwa katu ti ga opopoakara pyvõ javo. \p \v 28 Ga kirame onga pe g̃a nduri ovahema ga pyri. G̃a pe Jesus'ga ei: \p —Marã? Perovia pe nhiremimboheakwakatuag̃wama? ei Jesus'ga. \p A'ero g̃a ei ga pe: \p —Orepojykaharetero ko nde, ei g̃a. Orogwerovia ore. \p \v 29 A'ero ga pokogi g̃andeakwara rehe javo. \p —Pejiko pe ji rehe. Nurã pe ndeakwakaturo, ei ga g̃a pe. \p \v 30 G̃andeakwara ma'eg̃atui a'ero. A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ji rendu katu ti. Tapemombe'ui ti nhiremimboheakwakatua. Ndapotahetei ji a'ea mombe'ua, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 31 Ombojoapiapi g̃a reki imombe'gwombe'gwovo ogwyripeve'g̃a pe nhaporemo nahã Jesus'ga ore mboheakwa katu javo. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a onhi'ig̃e'ỹva'ea hugwi \p \v 32 G̃a horame onga hugwi ojipe'g̃a onhi'ig̃e'ỹve'ga reruri Jesus'ga pyri. Tegwete ganhi'ĩhava anhag̃a ga pojykaro g̃waramo Diabo'gapyriva'ea. \v 33 Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai ga hugwi. Nurã onhi'ig̃e'ỹve'ga nhi'ig̃i. A'ero pevove'g̃a nhimomby'ai onhimongyavo. \p —Ndihepiangavi koi nhande g̃wihã jipi nhandegwyri pe Israel pe, ei g̃a. \p \v 34 Fariseus'g̃a e'i reki: \p —Anhag̃a ruvihavuhu'ga Diabo'ga Jesus'ga pojyka ga mbopopoaka. Nurã Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai g̃a hugwi g̃a mondovouka, ei g̃a o'mbero. \s1 Jesus'ga ahe porogwety \p \v 35 Aerẽ Jesus'ga imbojoapiapi cidades repiaga cidades'ia repiaga no. G̃a mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe ga hogahoi g̃ajatykahai pe. Pyryva'ea ga imombe'ui Tupana'ga pe poko katu pota okovo pota penduvihavuhuhetero javo. \p —Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Karugwara Jesus'ga imombipavi itetirũave'g̃a hugwi. Ipopoakare'ỹve'g̃a ga g̃a mbopopoakapavi no. Nahã ga rekorekoi g̃apyteri pe. \p \v 36 Ojatykave'g̃a ndepiagame Jesus'ga g̃a porogwetygi. A'ereki g̃a he'ouhũ onhimongyavo tiruahũro g̃waramo ojive. Ndipokohavi g̃a no. Nahanahã g̃a ndekoi ovelhas ja – kiroki ovelhas ndogwerekoi gwepiakatuhara'ga. \v 37 A'ero Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —G̃a ko koapora ja g̃anemimondorog̃werĩva'ea ja. He'yi hete koapora gworygworyvamo. Imondorove'g̃a ndohygi reki hehe. A'ereki g̃a ndahe'yi. A'ero ahe ei koapora jara'ga pe: “Koji'i jitehe ti embuhurukara'ja g̃a pyri imondorove'g̃a imondoroguka ko pe.” A'ea ahe ei koapora jara'ga pe, ei Jesus'ga. \p —Na jitehe avove'g̃a koapora ja. A'ereki g̃a he'yjuhu ranuhũ. Ndahe'yi reki imondorove'g̃a'jave'g̃a – kiroki g̃a oporavyky imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe tojiko ti g̃a Tupana'ga rehe javo, ei Jesus'ga. \v 38 Pe'ji ti Tupana'ga pe a'ero. Gaha ko koapora jara'ga ja. Pe'ji ti ga pe: “Koji'i jitehe ti embuhurukara'ja g̃a pyri ejiheve'g̃a. Tomombe'u ti g̃a nenhi'ig̃a he'yjuhuve'g̃a pe tojiko ti g̃a Tupana'ga rehe javo. A'ero po ti g̃a ndekoi upa avuirama nde pyri nehẽ.” A'ea ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \c 10 \s1 Dozeva'ea Jesus'ga remimbo'eharava'ea gamoirũharava'ea \r (Marcos 3.13-19; Lucas 6.12-16) \p \v 1 G̃wemimbo'ehara'g̃a dozeve'g̃a mbuhurukarame ojipyri, kiro Jesus'ga g̃a mbopopoakari tombojipe'a ti g̃a anhag̃a ojipe'g̃a hugwi javo. Kiro ga g̃a mbopopoakari tokwaha pa ti g̃a karugwara imombiga itetirũave'g̃a hugwi javo. Kiro ga g̃a mbopopoakari tokwaha pa ti g̃a ipopoakare'ỹve'g̃a mbopopoaka javo. \v 2 Dozeve'g̃a ko Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a gamoirũhara'g̃a. G̃a ko nahã: \q1 Mokonha'g̃a ko Simão'ga André'ga pavẽi onhoirũ'g̃a. Pedro irũa Simão'ga rera. Ga ko Jesus'ga moirũhara'ga ypy. \q1 Mokonha'g̃a ko Tiagova'ea João'ga pavẽi onhoirũ'g̃a. G̃a ko Zebedeu'ga ra'yra'g̃a. \q1 \v 3 Mokonha'g̃a ko Filipe'ga Bartolomeu'ga pavẽi. \q1 Mokonha'g̃a ko Tomé'ga Mateus'ga pavẽi. Mateus'ga ko itambere'ia mono'õharagwera'ga governo pe. \q1 Mokonha'g̃a ko Tiago'ga Tadeu'ga pavẽi. Tiago'ga ko Alfeu'ga ra'yra'ga. \q1 \v 4 Mokonha'g̃a ko Simão'ga Judas Iscariotesva'ea pavẽi. Simão'ga ko zelotes'g̃a nde'yja'ga – kiroki g̃a ndokoi governo rehe romanos'g̃a ndehe. Judas Iscariotesva'ea aerẽ Jesus'ga mondouka okote'varuhuve'g̃a pe ga pyhyguka g̃a pe. \m Nahã ko dozeve'g̃a nhaporemo Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a gamoirũhara'g̃a. \s1 Jesus'ga remimbo'eharava'ea omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a \r (Marcos 6.7-13; Lucas 9.1-6) \p \v 5 G̃ahã dozeve'g̃a Jesus'ga g̃a mondoukari tomombe'u ti g̃a Tupana'ga nhi'ig̃a javo. G̃a mondoukarame ga ei g̃a pe: \p —Tapehoi ti nhandere'yja'g̃arũive'g̃a cidades pe judeus'g̃arũive'g̃a cidades pe, ei Jesus'ga. Tapehoi ti pevo. Tapehoi ti samaritanos'g̃a cidades pe no, ei Jesus'ga. \p \v 6 —Nhandere'yja'g̃a pyri jate israelitas'g̃a pyri jate ti peho. G̃a ko ovelhas ja. Ovelhas oka'nhy jipi herekoe'ymame gwepiakatuharamo. Akoja ja ko nhandere'yja'g̃a ika'nhyva'ea ja, ei Jesus'ga. \v 7 Pehorame g̃a pyri ti pemombe'u katu g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe: “Tupana'ga oko g̃werĩ nhanderuvihavuhuhetero nhande repiakatuavo yvya koty nhande mongovo onhi'ig̃a rupi.” A'ea ti pe'ji g̃a pe, ei Jesus'ga. \v 8 Pemombi ti karugwara itetirũave'g̃a hugwi. Pemoka'ẽ ti g̃ajagwa ijaijauhuve'g̃a hugwi. Pembogwera ti omanove'g̃a g̃amanoa hugwi. Pembojipe'a ti Diabo'gapyriva'ea anhag̃a ojipe'g̃a hugwi. Nahanahã ti pepokopoko nhandere'yja'g̃a. \p —Ji pe mbopopoaka topoko ti g̃a g̃a javo, ei Jesus'ga. Ji nda'ei pe me: Opombopopoaka ji ko. Nurã ti pembuhu ji ve itambere'ia mbatera reheve. A'ea rũi ji a'e pe me, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. A'ero g̃a pokogame ti tape'ei g̃a pe: “Pembuhu ore ve itambere'ia mbatera reheve.” A'ea rũi ti pe'ji, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 9 —Taperohoi ti itambere'ia pehorame, ei Jesus'ga. \v 10 Taperohoi ti sacola pehorame. Taperohoi ti irũa tapy'ynhapira camisa'java'ea. Taperohoi ti irũa sapatos. Taperohoi ti yvyra pejikohavamo. A'ea nhaporemo ti taperohoi. Pevove'g̃a po pe poraka pe pokoga hamo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 11 —Pevahemame g̃acidades pe g̃acidades'i pe no pe'ji ti cidadespeve'g̃a pe: “Ma'g̃a pyry avova'ero? Ga pyri ore pytapotari.” A'ea ti pe'ji. Pyryve'ga repiagame ti peju ga pyri jate pejijyje'yma garonga hugwi. Aerẽ po ti pe hoi ojipe pe cidade pe nehẽ. A'ero jate ti pejijyi garonga hugwi pejigwovo a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \v 12 Pepytarame g̃anonga pype ti pe'ji ongapypeve'g̃a pe pendoryvamo g̃a ndehe. Pe'ji ti g̃a pe: “Tu katu ti pepy'a!” A'ea ti pe'ji g̃a pe. \v 13 Po g̃a pyryvamo, a'ero po ti g̃apy'a rukatui tuhẽ nehẽ. \p —Po g̃a ndapyryvi, a'ero ti pe'ji g̃a pe: “A'e tehe ji pe me pepy'a ti tu katu javo.” A'ea ti pe'ji g̃a pe tukatuyme ti g̃apy'a javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 14 Po ongapypeve'g̃a ndohoryvi pe ndehe tapepytai ore pyri javo, a'ero ti tapepytai g̃anonga pype. Po g̃a nohendupotari pe imombe'urame Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe, a'ero ti tapepytai g̃anonga pype, ei Jesus'ga. \p —Na jitehe ti tapepytai cidade pe g̃a ndoryve'ymame pe ndehe hendupotare'yma Tupana'ga nhi'ig̃a, ei Jesus'ga. Pehorame g̃a hugwi pemonduru ti otimbuguhua pejipya hugwi oropohi ore pe hugwi javo, ei Jesus'ga. \v 15 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ mbapava koty po ti g̃a hepiagi hahyva'ea ojihe Tupana'ga omanove'g̃a mono'ombavame g̃a ndeheve nehẽ. G̃a mono'ombavame po ti ga ei g̃a pe nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo. A'ereki g̃a nohendukatupotari ganhi'ig̃a. Koji'i po ti hahy g̃a pe Sodomapeve'g̃a hohe Gomorrapeve'g̃a hohe no, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Omondo ahe hahyva'ea ahe ve \r (Marcos 13.9-13; Lucas 21.12-17) \p \v 16 —Ji rendu ti, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Kiro po ti ji pe mondoi okote'varuhuve'g̃a pyteri pe. Peko po ti pe ovelhas ja ipopoakare'ỹva'ea ja pejigwovo g̃apyteri pe nehẽ. Onharõ ja'gwara'java'ea lobos ovelhas pyhyga otiruahũro jupe. Na jitehe po ti okote'varuhuve'g̃a tiruahũro pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. Nurã po ti mboja ja penhimboko'i hete ikwahaheteavo penhimombaragwahava g̃a ndehe nhaneirũa rũi ko g̃a javo. Inambua nomondoi hahyva'ea nhande ve. Inambua ja ti tapemondoi hahyva'ea ojipe'g̃a pe. Peko katu katu ti ojipe'g̃a pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 17 —Penhimboko'i ti okote'varuhuve'g̃a hugwi pejikovo. A'ero po ti g̃a pe pyhygi pe nderohoahyavo imohig̃atuhara'g̃a ndovai pyteri pe ojatykahai pe nehẽ. Pevo po ti g̃a pe nupanupãi yvyra pyvõ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 18 Governador'g̃a ndovai pyteri pe po ti g̃a pe nderohoukari gwuvihavuhu'g̃a ndovai pyteri pe no. G̃andovai pyteri pe po ti g̃a pe nderohoukari nehẽ timboja tehe ti g̃a ndehe javo. Nahã po ti g̃a ndekote'varuhui pe me nehẽ pendekoro g̃waramo jireheva'ero, ei Jesus'ga. A'ea rupi po ti pe ji mombe'ukatui g̃a pe judeus'g̃arũive'g̃a pe nhaporemo tojiko ti g̃a Jesus'ga rehe javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 19 —G̃a pe nderohoukarame g̃andovai pyteri pe ti tape'ei na'ẽ pejiyvyteri pe: “Maramarã po ti nhande nhi'ig̃i g̃a pe nehẽ? Gara po ti nhande ei g̃a pe nehẽ?” A'ea ti tape'ei pejivy'are'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. G̃a pe nderohoukarame g̃andovai pyteri pe po ti Tupana'ga penduvete'ga okwahaheteuka pe me nehẽ nahanahã ti pe'ji g̃a pe javo. \v 20 Hehe po ti gara'uva pe monhi'ig̃uka pe mbo'eavo nehẽ. Nurã po ti penhi'ig̃a rũi pe imombe'ui g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 21 Aerẽ po ti peirũ'g̃a pe nderohoahyukari gwuvihava'g̃a pe nehẽ tojuka ti g̃a g̃a javo. Penduva'g̃a no, g̃a po ti pe nderohoahyukari gwuvihava'g̃a pe nehẽ no tojuka ti g̃a g̃a javo. Penda'yra'g̃a vehevi po ti napearõa'javi pe nderohoahyuka gwuvihava'g̃a pe nehẽ no tojuka ti g̃a g̃a javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \v 22 G̃a nhaporemo po ti oko pa pe ndehe pe arõe'ỹheteavo pejikoga g̃waramo ji rehe. Po ti pe nhimboitai avuirama pepohire'yma ji hugwi, a'ero po ti ji pe nderohoi yvagi pe pe mongovo avuirama jijipyri nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 23 —G̃a ndekote'varuhurame pe me ti penhiminhimi g̃a hugwi. Pejijyjijyi ti pejigwovo ojipejipe pe cidades pe. A'ero he'yjuhuva'e pe cidades pe po ti pe hoi ji mombe'gwovo g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Pehoa renonde cidades pe nhaporemo Israelpeve'g̃a gwyri pe po ti ji ajora'ja yvya koty yvyakotyva'ero yvagipeva'ero nehẽ, a'e ji pe me imombe'ukatuavo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 24 —A'e ji kiro pe me: G̃ambo'ehara'ga koji'i garemimbo'ehara'g̃a hohe, ei ga. Na jitehe g̃apojykahara'ga koji'i gapyrive'g̃a hohe, ei Jesus'ga. \v 25 Po g̃a jigwarai g̃ambo'ehara'ga rehe, a'ero po na jitehe g̃a jigwarai garemimbo'ehara'g̃a ndehe no. A'ero po a'ea pyry garemimbo'ehara'g̃a pe hamo, ei Jesus'ga. G̃a erame Belzebu onga jara'ga pe g̃a ete'varuhui ga pe ojigwaraita ga rehe. A'ereki Belzebu irũa Diabo'ga rera. Po g̃a ei Belzebu onga jara'ga pe, a'ero koji'i po ti g̃a ete'varuhui garongapypeve'g̃a pe gapyrive'g̃a pe ojigwaraita g̃a ndehe nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Tapekyhyji ti g̃a hugwi, ei Jesus'ga \r (Lucas 12.2-7) \p \v 26 —Tapekyhyji ti g̃a hugwi, ei Jesus'ga. A'ereki ji a'e pe me: Tupana'ga po ti imboukwahavi onhimiva'ea hepiuka ikwahavuka henduvukapava nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Kiroki a'ea ji amombe'u ypytunimo pe me – a'ea ti pemombe'u arimo ojipe'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. A'ea ji ei javo: Kiroki a'ea ji amombe'u nhimi pe me – a'ea jitehe ti pemombe'u g̃andovaki tohendu pa ti g̃a javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 28 —Tapekyhyji ti pejukapotave'g̃a hugwi. Pe jukarẽ tegwete pemondohavag̃wama hahyva'ea ruvihava pype, ei Jesus'ga. Tupana'ga hugwi ti pekyhyji. Gaha ipopoaka hete ahe jukavo ahe momboa tata pype hahyva'ea ruvihava pype ipotarame, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 29 —Maramomi itambere'ia gwyra'ia rehe? Ndahe'yi po hehe. Dois rehe gwyra'ia rehe po ojipeji'i jate itambere'ia. Tupana'ga gwepia katu gwyra'ia penduvete'ga. Ga ipotare'ymame gwyra'ia ndohiri'i'i. Ga ipotarame jate gwyra'ia ihiri yvyvo omanomo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 30 —Koji'i hete reki Tupana'ga pe ndepiakatui. A'ereki ga okwaha jitehe reki pe'ava nhaporemo he'yjuhuva'ea. Okwaha pa ga pe'ava nhaporemo he'yje'ỹva'ea. Nahã ga pe kwahahetei pe ndepiakatuavo. \v 31 Tapekyhyji ti a'ero. A'ereki Tupana'ga e'i pe me: “Ahepia katu ji gwyra'ia he'yjuhuva'ea. Koji'i ji rekoi pe ndehe pe ndepiakatuavo,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Po nahã ahe ji mombe'ui, ei Jesus'ga \r (Lucas 12.8-9) \p \v 32 —E'i po ahe ji mombe'gwovo a'ero, ei Jesus'ga. “Ajiko ji Jesus Cristo'ga rehe. Ga oko jipojykaharetero.” A'ea po ahe ei ojipe'g̃a pe hamo. Po nahã ahe ji mombe'ui, a'ero po ti ji ahe mombe'ui jiruva'ga pe yvagipeve'ga pe nehẽ g̃a ko jireheva'ero javo ga pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 33 —E'i po ojipe'g̃a ji mombe'gwovo: “Ndajikogi ji Jesus Cristo'ga rehe. Ga ndokoi jipojykaharetero.” A'ea po g̃a ei ojipe'g̃a pe. Po nahã g̃a ji mombe'ui, a'ero po ti ji g̃a mombe'ui jiruva'ga pe yvagipeve'ga pe nehẽ g̃a ndokoi jireheva'ero javo ga pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Ojogwayva po ti g̃a ji rehe nehẽ, ei Jesus'ga \r (Lucas 12.51-53; 14.26-27) \p \v 34 —Marãi pe ji mombe'gwovo? ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. “Jesus'ga rura g̃waramo po ti yvyakotyve'g̃a py'a rukatui nehẽ.” Nahã po pe ei pejiyvyteri pe naerũ? Tape'ei ti a'ea. Jirura g̃waramo po ti g̃apy'a ndukatui nehẽ. Ojogwayva po ti g̃a ji rehe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 35 Ojipe'g̃a po ti ji arõhetei nehẽ. Ojipe'g̃a po ti nanhiarõi nehẽ. Nurã po ti g̃a jogwayvari ji rehe nehẽ. \q1 “Akwaimbae'g̃a po ti gwayva uva'g̃a nehẽ. \q1 Kunhangwera'g̃a po ti gwayva oy'g̃a nehẽ. \q1 Kunhangwera'g̃a po ti gwayva g̃wembireko'g̃a y'g̃a nehẽ. \q1 \v 36 Ongapypeve'g̃a po ti nonhoarõhetei nehẽ,” ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 37 —Kiroki g̃a oarõ hete uva'g̃a nhiarõa hohe – g̃ahã ti tokoyme nhiremimbo'eharamo. A'ereki nanongara'g̃a ndapyryvi. Kiroki g̃a oarõ hete oy'g̃a nhiarõa hohe – g̃ahã ti tokoyme nhiremimbo'eharamo no, ei Jesus'ga. A'ereki nanongara'g̃a ndapyryvi. Kiroki g̃a oarõ hete gwa'ykwaimbe'g̃a nhiarõa hohe – g̃ahã ti tokoyme nhiremimbo'eharamo, ei Jesus'ga. A'ereki nanongara'g̃a ndapyryvi. Kiroki g̃a oarõ hete gwa'ykunha'g̃a nhiarõa hohe – g̃ahã ti tokoyme nhiremimbo'eharamo no. A'ereki nanongara'g̃a ndapyryvi. \p A'ea Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe koji'i ti g̃a tanhiarõ hete javo. \p \v 38 —Kiroki g̃a oko pota nhiremimbo'eharamo – po ti ojipe'g̃a imbohahyukari g̃a pe g̃a jukavo vehevi nehẽ peko pe Jesus'ga reheva'ero javo g̃a pe, toko jitehe ti g̃a nhiremimbotarimova'ea rehe opohire'yma ji hugwi. Okoe'ymame nhiremimbotarimova'ea rehe, g̃a ti tokoyme nhiremimbo'eharamo nehẽ. A'ereki nanongara'g̃a ndapyryvi, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 39 —Kiroki g̃a ndokopotari nhiremimbo'eharamo tajijukayme ti g̃a javo – g̃a po ti omano ogwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Kiroki g̃a ojipe'g̃a g̃a jukai g̃a jikoga g̃waramo ji rehe – omanorẽ po ti g̃a oho upa avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Tupana'ga po ti omondo ikwepykava nehẽ \r (Marcos 9.41) \p \v 40 —Kiroki g̃a horyory pe ndehe g̃a ko Jesus'gareheva'ero javo – g̃a ndoryndoryvamo ji rehe reki, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a horyory ji rehe nde ko Tupana'ga repykaramo javo – g̃a ndoryndoryvamo nhimbuhurukara'ga rehe reki, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 41 —Po Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga ruri g̃a pyri. Po g̃a ndoryndoryvamo ga rehe ga ko omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a javo, a'ero po ti g̃a pe Tupana'ga imondoi ikwepykava nehẽ. Nanongara jitehe po ti Tupana'ga imondoi ikwepykavamo g̃a pe nehẽ – kiroki ikwepykava Tupana'ga omondo onhi'ig̃a mombe'uhara'ga pe no, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a horyory pyryve'ga rehe ga ko oko Tupana'ga nhi'ig̃a rupi javo – g̃a pe po ti Tupana'ga imondoi ikwepykava nehẽ. Nanongara jitehe po ti Tupana'ga imondoi ikwepykavamo g̃a pe nehẽ – kiroki ikwepykava Tupana'ga omondo pyryve'ga pe no, ei Jesus'ga. \p \v 42 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Po g̃a omondo yhya vehevi iroyxag̃ahiva'ea ipyahuve'ga pe nhiremimbo'ehara'ga pe to'u ti ga javo. Po g̃a imondoi ga pe ga ko oko Jesus'ga remimbo'eharamo javo – g̃a pe po ti Tupana'ga ikwepykava imondoi a a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \c 11 \s1 João Batistava'ea omondo g̃wemimbo'eharava'ea Jesus'ga pyri \r (Lucas 7.18-35) \p \v 1 Aerẽ g̃wemimbo'ehara'g̃a mbo'epavirẽ dozeve'g̃a mbo'epavirẽ Jesus'ga hoi. Imbojoapiapiavo ga hoi cidades pe pevove'g̃a mbo'embo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe imombe'ukatuavo g̃a pe. \p \v 2-3 A'ea rupi João Batistava'ea rekoi cadeia pype a'itituhẽva'ea mombe'ua rehe. Okwaha ahe Cristo'ga rembiapoa garemimonhimomby'ava'ea. A'ea kwahavame João Batistava'ea ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe mokonha'g̃a pe: \p —Peho ti Jesus'ga pyri. Pe'ji ti ga pe: “Ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea e'i: ‘Aerẽ po ti Tupana'ga remimbuhurukara'ga ruri nhande pyri nehẽ.’ Nahã ahe ei. Ma'g̃a po ymyahũ ahe omombe'u? Mara'ngu po ndehe? Mara'ngu po ojipe'ga? Nahã ore ei aheremimombe'uhara'ga rura pota ga mbuhua.” A'ea mombe'gwovo katu ti pe'ji Jesus'ga pe: “Marãi nde a'ero?” ei João Batistava'ea mokonha'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Kwa, ei g̃a. \p A'ero g̃a hoi ogwovo Jesus'ga pyri ovahema. João Batistava'ea nhi'ig̃agwera g̃a imombe'ui Jesus'ga pe. \p \v 4 Henduvirẽ Jesus'ga ei mokonha'g̃a pe João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pejivyra'ja ti pejigwovo João Batista'ga pyri. Pemombe'u ti ga pe penhimbiepiaga penhimienduva. Pe'ji ti ga pe imombe'gwovo: \v 5 “Oma'eg̃atu kiro heakwagweve'g̃a okovo. Opo'ag̃atu kiro ipyka'naka'nauhũve'g̃a ogwovo katu. Oka'ẽ g̃ajagwa ijaijauhuve'g̃a hugwi. G̃wendu katu kiro japyakware'ỹve'g̃a okovo. Okwera kiro omanove'g̃a okovo. Imbatere'ỹve'g̃a g̃wendu kiro pyryva'ea Jesus Cristo'ga mombe'ua.” A'ea nhaporemo ti pemombe'u João Batista'ga pe, ei Jesus'ga. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka ga pe Jesus'ga ko Tupana'ga remimbuhurukara'ga javo aheremimombe'uhara'ga. \v 6 “Pyry hete ga pe – kiroki ga ndojikopigi ji rehe.” Nahã ti pe'ji João Batista'ga pe, ei Jesus'ga mokonha'g̃a pe João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 7 A'ero g̃a hoi javo katu João Batistava'ea pe. \p G̃a horame Jesus'ga ei pevove'g̃a pe he'yjuhuve'g̃a pe João Batistava'ea mombe'gwovo. G̃a pe ga ei: \p —Ymya'ĩ pe peho ongae'ỹi me. Pevo pe pehepia João Batista'ga. Marãi pe pejiyvyteri pe pea rupi pejigwovo garepiaga renonde? Pe'e po pe: “Xaho hepiaga nhungwava – kiroki okooko'iuhu yvytua remimbotarimova'ea rehe onhimbovavaguka yvytua pe.” Pe ndape'ei tuhẽ reki a'ea. A'ereki João Batista'ga ko nhungwava ja rũi. Ga ndokondoko'iuhui ojipe'g̃a remimbotarimova'ea rehe. Ga ko onhimboita Tupana'ga rehe, ei Jesus'ga pevove'g̃a pe. \p \v 8 —Marãi pe a'ero pejiyvyteri pe garepiaga renonde? Pe'e po pe: “Xaho ga repiaga – kiroki ga omongi tapy'ynhapipyryva. Gweroho pa po itambere'ia gapira.” A'ea pe ndape'ei oji'i, ei Jesus'ga. A'ereki João Batista'ga ndokohetei mbatera rehe. Ji rendu ti! João Batista'ga nomongi tapy'ynhapipyryva. Kiroki g̃a omongi pyryheteva'ea – g̃ahã u huvihavuhu'g̃a nonga pype. \p \v 9 —Marãi pe a'ero pejiyvyteri pe? Pe'e po pe: “Xaho Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga repiaga.” A'ea pe ekatui, ei Jesus'ga. Kiro ji ei pe me: João Batista'ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga tuhẽ. Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga jate rũi ko ga, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 10 —Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve João Batista'ga mombe'gwovo hako ga po ti nhinhi'ig̃a mombe'ui nehẽ javo, ei Jesus'ga. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Nahã Tupana'ga ei Cristo'ga pe: ‘Ji rendu ti! \q1 Nde renonde ti ji ga mondoi imombe'uuka nhinhi'ig̃a nehẽ. \q1 Tomboavujikwe ti ga nderura renonde,’ ei Tupana'ga,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 11 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: João Batista'ga ko koji'i huvihava ymyahũva'ea hohe pa, ei Jesus'ga. Ag̃wamo turi Tupana'ga rembiepiakatuhava apiavo. Ag̃wamo po ti Tupana'ga he'yjuhuve'g̃a nduvihavuhuhete'ga nehẽ, ei Jesus'ga. A'ero ji ei: Ymyahũva'ea hohe pa João Batista'ga koji'i huvihava. Ag̃wamove'g̃a ki a'e te Tupana'ga rembiepiakatuhara'g̃a ko koji'i huvihava João Batista'ga hohe. Kiroki g̃apyteripeve'g̃a huvihava rũi – g̃a vehevi koji'i huvihava João Batista'ga hohe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 —João Batista'ga g̃a mbo'eypyagwera jate pyryva'ea rehe, garenduve'g̃a ojirokwa heroviapotaheteavo ganhi'ig̃a. A'ero g̃a ei: “Kwa. Kiro ti Tupana'ga toko oreruvihavuhuhetero ore repiakatuavo.” A'ea g̃a ei ipotaheteavo ojikoga Tupana'ga rehe. Ag̃wamo na jitehe g̃a ei a'ea jitehe ipotaheteavo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 13 —Nahã g̃a ndekoi ikwahava. A'ereki ymyahũva'ea omombe'u nanongara no. “Aerẽ po ti Tupana'ga oko g̃anduvihavuhuhetero g̃a ndepiakatuavo nehẽ.” Nahã Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea epaepavi Moisésva'ea pavẽi, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 14 Ahe e'i: “Tupana'ga po ti oko g̃anduvihavuhuhetero nehẽ. Elias'ga po ti uhu na'ẽ nehẽ,” ei ahe, ei Jesus'ga. Omombe'u ahe João Batista'ga Eliasva'ea mombe'urame. Ag̃wamo João Batista'ga ruri oji'i ahe nhi'ĩpo'ruavo a'ero. Marã? Perovia pota pe a'ea a'ero naerũ? ei Jesus'ga. \v 15 Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero! ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 —G̃a pe Jesus'ga ei: Marã po ti ji ei pe me ag̃wamova'ea pe a'ero nehẽ? Gara ja pe ndekoi a'ero? Kiro ji pe mombe'ui pe me. Tayri'g̃a ja ko pe ndekoi. Oapy tayri'g̃a ima'ẽhai pe feira pe. A'ero g̃a hapukai ojipe'g̃a pe tayri'g̃a pe – kiroki g̃a ojikoty'a g̃a pavẽi. Onhi'ig̃a mondovo g̃a pe g̃a ei: \q1 \v 17 “Oropy ore jiru'a pe me xajory ti nhanerembirekoa rehe javo. \q1 Pe ki a'e te ndapeyrerupypotari henduvame. \q1 Xajehe'o ti nhanenhikamombava rehe, oro'e ore pe me. A'ero ore jehe'oi. \q1 Pe ki a'e te ndapejehe'oi ore pyri. A'ereki pe ndapepotariuhu.” \m Nahã tayri'g̃a ei, ei Jesus'ga. \p \v 18 —Tayri'g̃a ja pe ndekoi. A'ereki pe pe'epe'e João Batista'ga pe jipi. A'ereki ga rurame pe pyri ga ndo'uahivuhui mbatera vinho reheve tambohete ji Tupana'ga javo, ei Jesus'ga. A'ero pe epe'ei ga mombe'gwovo: “Anhag̃a opyhy ga.” Nahã pe João Batista'ga mombe'ute'varuhui ga arõe'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 19 —Tayri'g̃a ja pe ndekoi. A'ereki pe pe'epe'e ji ve no, ei Jesus'ga g̃a pe. Yvyakotyva'ero yvagipeva'ero ji ajo pe pyri mbatera i'gwovo vinho i'gwovo no. A'ero pe epe'ei ji mombe'gwovo: “Ehepia Jesus'ga! O'uheteuhu ga. Ga ko heagwyryve'ga vinho gwovo,” pe'e pe ji ve, ei Jesus'ga. “Ite'varuhuve'g̃a – kiroki g̃a omono'og̃uhũ itambere'ia governo pe – g̃a pavẽi Jesus'ga ojikoty'a ojipe'g̃a pavẽi okote'varuhuve'g̃a pavẽi,” pe'e pe. Nahã pe euhui ji mombe'gwovo ji arõe'yma, ei Jesus'ga. \p —Ojipe'g̃a ndekokatua repiaga g̃waramo nhande ei: Tupana'ga reki okwahavuka g̃a pe g̃a mongokatuavo, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a ndekote'varuhua repiaga g̃waramo nhande ei: Tupana'ga rũi omongo g̃a ite'varuhua rehe, ei Jesus'ga pevove'g̃a mbo'eavo he'yjuhuve'g̃a mbo'eavo. \s1 Tiruahũag̃wama cidadepeva'ea pe \r (Lucas 10.13-15) \p \v 20 Kiro Jesus'ga nhi'ig̃ahyi cidadepeve'g̃a pe. A'ereki g̃acidades pe ga japorame ahemonhimomby'aheteva'ea g̃a ndopohiri ote'varuhua hugwi. Ndogwerojijyi g̃a ojeaporog̃ita ojikoge'yma ga rehe. Nurã ga ei g̃a pe: \p \v 21 —Tiruahũ ti pe me Corazimmeva'ea pe nehẽ! ei Jesus'ga. Tiruahũ ti pe me Betsaidapeva'ea pe nehẽ! ei ga. A'ereki pe ndapepohiri pejikote'varuhua hugwi. Pehepia ko pe Tupana'ga popoakara novĩa ji japorame ahemonhimomby'aheteva'ea. Hepiagame po pe pepohi pejite'varuhua hugwi hamo. \p A'ea Jesus'ga ei cidadepeve'g̃a pe Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. \p —Ymyahũ Tiropeva'ea Sidommeva'ea pavẽi ndohepiagi Tupana'ga popoakara ahemonhimomby'ava'ea repiage'yma, ei Jesus'ga. Po ymyahũ ji japoi ahemonhimomby'ava'ea ahepyteri pe, po kotihĩ ahe pohiri okote'varuhua hugwi po raka'e hamo. Omongi po ahe opite'varuhua imondovo tanimbuga oakag̃a rehe po raka'e hamo ndorovy'ari ore orerekote'varuhua rehe javo, ei Jesus'ga. \p \v 22 —Ymyahũ Tiropeva'ea ndohepiagi reki Tupana'ga popoakara ahemonhimomby'ava'ea repiage'yma Sidommeva'ea pavẽi, ei Jesus'ga. Ndopohiri ahe a'ero okote'varuhua hugwi. Nurã po ti ahe hepiagi hahyva'ea ojihe nehẽ Tupana'ga omanove'g̃a mono'ombavame ahe reheve nehẽ. G̃a mono'ombavame po ti ga ei ahe ve nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo, ei Jesus'ga cidadepeva'ea mombe'gwovo. \p —Pe me, Corazimmeva'ea pe Betsaidapeva'ea pe no, pe me ji ei: A'ea rupi koji'i po ti hahy pe me nehẽ. Igwyre'i po ti hahy Tiropeva'ea pe Sidommeva'ea pe nehẽ no, ei Jesus'ga. A'ereki Tupana'ga popoakara repiakaturame pe ndapepohiri reki pejikote'varuhua hugwi, ei Jesus'ga Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. \p \v 23 Cidadepeve'g̃a pe Cafarnaummeve'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Pehe marãi pe pejive naerũ? Pe'e pe: “Nhande huvihava jara'g̃a hohe pa.” Nahã ko pe ei pejohupe penhimboheteavouhu pejikovo. Pe peho hete tata pype hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. A'ereki pe ndapepohiri reki pejikote'varuhua hugwi. Pehepia pe Tupana'ga popoakara ji japorame ahemonhimomby'aheteva'ea. Hepiagame po pe pepohi pejite'varuhua hugwi hamo. Po ymyahũ ji japoi ahemonhimomby'ava'ea Sodomapeva'ea pyteri pe, a'ero po uveji cidade Sodoma hamo ikaje'yma hamo, ei Jesus'ga. \p \v 24 —Ymyahũ Sodomapeva'ea ndohepiagi reki Tupana'ga popoakara ahemonhimomby'ava'ea. Ndopohiri ahe a'ero okote'varuhua hugwi. Nurã po ti ahe hepiagi hahyva'ea ojihe nehẽ Tupana'ga omanove'g̃a mono'ombavame ahe reheve nehẽ. G̃a mono'ombavame po ti ga ei ahe ve nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo, ei Jesus'ga Sodomapeva'ea mombe'gwovo. Pe me, Cafarnaummeva'ea pe, pe me koji'i po ti hahy Sodomapeva'ea pe hohe a'ea rupi nehẽ, ei Jesus'ga Cafarnaummeve'g̃a pe. \s1 Pejo ti ji pyri, ei Jesus'ga ahe pokapavame \r (Lucas 10.21-22) \p \v 25 Onhi'ig̃ahypavame g̃a pe nhaporemo Jesus'ga ei Tupana'ga pe: \p —Apĩ, ei ga Tupana'ga pe. Ndepyry hete nde ekovo yvagipeve'g̃a nduvihavuhuhetero yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero no. A'ereki nde nderekwahavukari a'itituhẽva'ea ikwahapyra'g̃a pe heaporog̃itave'g̃a pe no. Onhimbo'ee'ỹve'g̃a pe tayri'g̃a'jave'g̃a pe nde erekwahavuka a'itituhẽva'ea. \v 26 Na tuhẽ, Apĩ. A'ereki nahã nde erepota, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p \v 27 Kiro Jesus'ga ei: \p —Jiruva'ga ombuhu pa ji ve ji mbopopoaka. A'ero ji popoakaramo ojipe'g̃a hohe pa. Gaha jate ji kwaha hete. Ojipe'g̃a ndajikwahakatui. Jihi jate ji akwaha hete jiruva'ga. Okwaha g̃a ga ji ga mboukwahapotarame jate g̃a pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 28 —Pepoka pa po pe. Pekwerai po pe no. A'ereki pe pe'ag̃ata hete tiruahũ ji ve javo. Po nahã pe ndekoi, a'ero ti pejo ji pyri. Jihi ti topopoko inog̃atuavo pepy'a nehẽ. \v 29 Peko ti nhiremimbo'ea rehe. Nahã po ti ji pe mbo'ei nehẽ. A'ereki ji ako nhyrõ nhinhimbohetee'yma jireaporog̃itapyryvamo jitekovo. Ji ve penhimbo'eukarame nhiremimbo'ea rehe po ti pe ikwahavi pejipy'a nog̃atua nehẽ. \v 30 Ndapekwerai po ti pe pendekorame nhiremimbo'ea rehe nonhimimiva'ea rehe penhimbo'euka hehe pejikovo nehẽ. A'ero po ti pe ndaperekouhui pejivy'are'yma nehẽ ji nhi'ĩpo'ruavo nehẽ. \c 12 \s1 Nahanahã ti ahe toko sábado rupi, ei Jesus'ga \r (Marcos 2.23-28; Lucas 6.1-5) \p \v 1 Aerẽ judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi Jesus'g̃a hoi kohoa rupi okovo. Garemimbo'ehara'g̃a hoi ga rupi. Trigo kopeva'ea pevo inhimongyi. Ojuka ty'ara garemimbo'ehara'g̃a. Nurã ohorame g̃a ika'mbika'mbigi trigo i'gwovo. \p \v 2 Hepiagame fariseus'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ymyahũ Moisésva'ea e'i ikwatija hako: “Tapeporavykyi ti sábado rupi.” Nahã ahe ei hako. Ehepia ti neremimbo'ehara'g̃a! G̃a nohendukatui reki. A'ereki g̃a oporavyky ika'mbika'mbiga trigo sábado rupi, ei fariseus'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 3 A'ero Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe: \p —Napehendukatui pe Tupana'ga nhi'ig̃a. Garembikwatijarukara omombe'u Daviva'ea. A'ea onhi'ĩ pe me novĩa. Ymyahũ ty'ara ojuka Daviva'ea onhipavẽiva'ea no hako. \v 4 A'ea rupi ahe hoi Tupana'ga ronga pype tenda pype. Ipype ikwava'ẽhara'g̃a omondo pão Tupana'ga rovai pyteri pe jipi. G̃a ikwava'eg̃irẽ Tupana'ga pe ga gwerohouka g̃a pe g̃ahã jate ti to'u jirovai pyteripeva'eagwera javo. Ojipe'g̃a po ndo'ui hamo. Daviva'ea reki i'ui onhipavẽiva'ea pavẽi hako, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p \v 5 —Tupana'ga rembikwatijarukara onhi'ĩ pe me novĩa, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. Ymyahũ Tupana'ga e'i Moisésva'ea pe ikwatijaruka ahe ve hako. Ahe ve ga ei: “Nhimbohetehava pype ti ikwava'ẽhara'g̃a toporavyky ikwava'eg̃a ji ve jukapyra. Oporavykye'yma rupi sábado rupi ti g̃a tokwava'ẽ ipype. Nahã ti g̃a toko katu. Nahã pyry ji ve.” Ymyahũ Tupana'ga ei a'ea Moisésva'ea pe ikwatijaruka ahe ve hako, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. Tupana'ga ei g̃a pe: “Pyry.” Ndojari g̃a ndehe a'ero g̃aporavykya sábado rupi, ei Jesus'ga. \p \v 6-8 —Jihi reki kiro a'e pe me: Tupana'ga ei ji ve kaitu pyry, ji erame: Nahanahã ti yvyakotyve'g̃a toko sábado rupi. Nurã yvyakotyva'ero yvagipeva'ero ji ei pe me: Tape'epe'ei ti nhiremimbo'ehara'g̃a pe g̃a ika'mbigame trigo sábado rupi a'ero, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. Ymyahũ Tupana'ga ei hako: \q1 “Peru pe mbatepyryva tokwava'ẽ ti ikwava'ẽhara'g̃a Tupana'ga pe javo. \q1 A'ea ji ei pe me novĩa. \q1 Emo koji'i ji apota penemimombyryva ojipe'g̃a pe,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga. \m Tupana'ga nhi'ig̃a pe ndapekwahakatui, ei Jesus'ga g̃a pe. Po pe ikwahakatui, a'ero po pe napembojari ite'varuhuva'ea okokatuve'g̃a ndehe hamo, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \s1 Jesus'ga iponhimamava'ea pavẽi \r (Marcos 3.1-6; Lucas 6.6-11) \p \v 9 Aerẽ Jesus'ga hoi ogwovo gwe'yja'g̃a jatykai pe ovahema. \v 10 Ipype iponhimamave'ga rekoi. Ojipe'g̃a ndeaporog̃itate'varuhuro okovo timbotegwete ti Jesus'ga javo. A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Mara'ngu po ti Jesus'ga oporavykyavo gapoa mbokatua'java nhandeporavykye'yma rupi sábado rupi? Ga gapoa mbokatua'javame po ti nhande Jesus'ga mbotegwetei nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Marãi Moisésva'ea rembikwatijara nhandeporavykye'yma mombe'gwovo sábado mombe'gwovo? Marãi ikwatijara? Pyry nhande nimombigi g̃atetirũa nhandeporavykye'yma rupi sábado rupi? Marãi? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 11 Imombe'gwovo Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Erereko po nde ovelha ojipejiva'ea. Po nerenymbava ovelha ihiri ikwaruhua pype nhandeporavykye'yma rupi sábado rupi, a'ero po nde ipyhygi ovelha henohema jugwi. Nahã nde ovelha rerekokatui. A'ereki pyry ovelha nde ve, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 12 Koji'i avove'g̃a pyryvamo Tupana'ga pe yvyakotyve'g̃a. Nurã ji ei: Pyry nhande g̃a pokogame sábado rupi, ei Jesus'ga. Aherembikwatijara e'i no pyry javo. \p \v 13 A'ea erame Jesus'ga ei akoja'ga pe iponhimamave'ga pe: \p —Ejipoapyho! \p A'ero ga jipoapyhoi. Ikatua'ja gapoa a'ero ojipea ja gapoa ja. \p \v 14 A'ero fariseus'g̃a hoi Jesus'ga hugwi onhimono'og̃a. Ojohupe g̃a ei onhimonha'ngavo: \p —Maranuhũ po ti nhande Jesus'ga jukaukari nehẽ naerũ? ei g̃a ojohupe. \s1 Tupana'ga omongo Jesus'ga g̃anduvihavuhuhetero \p \v 15 G̃a'ea kwahavame Jesus'ga hoi pea hugwi ogwovo. He'yjuhuve'g̃a nhimono'og̃i ogwovo ga rupi. A'ero ga imombipavi g̃atetirũa g̃a hugwi. \v 16 Kiro ga ehetei g̃a pe: \p —Tapemombe'ui ti ojipe'g̃a pe Jesus'ga imombigi oretetirũa javo. \p \v 17 A'ea Jesus'ga ei g̃a pe. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Isaíasva'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ahe e'i hako: \q1 \v 18 “‘Pehepia ti nhipavẽive'ga \q2 – kiroki ga pe ji a'e eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo,’ ei Tupana'ga,” ei ahe. \q1 “‘Ga ko nhiremia'nguhete'ga. \q2 Anhimohẽ hete ji ga rehe,’ ei Tupana'ga. \q1 ‘Amondouka po ti ji jira'uva ga pyri ga pojykakatuuka jupe nehẽ. \q1 A'ero po ti ga nhiremimbotarimova'ea mombe'ui judeus'g̃arũive'g̃a pe \q2 nahanahã pyry Tupana'ga pe javo,’ ei Tupana'ga. \q1 \v 19 ‘Nhipavẽive'ga po ti ndogwayvari g̃a nehẽ. \q1 Ndohapukai po ti ga g̃a pe nehẽ. \q1 Ndahyahivi po ti ganhi'ig̃a g̃a pe cidade rapea rupi nehẽ,’ ei Tupana'ga. \q1 \v 20 ‘Ga po ti oko nhyrõ he'ouhũve'g̃a pokoga nehẽ. \q1 Pyry po ti ga ndipopoakarive'g̃a pe nehẽ. \q1 Nahã po ti ga rekoi hendukatuuka g̃a pe nhinhi'ig̃a g̃a mongovouka nhinhi'ig̃a rupi,’ ei Tupana'ga. \q1 \v 21 ‘Ga rehe po ti judeus'g̃arũive'g̃a jikogi nehẽ,’ ei Tupana'ga,” ei Isaíasva'ea hako. \s1 O'mbero ahe e'i: Belzebu'ga opoko Jesus'ga \r (Marcos 3.20-30; Lucas 11.14-23) \p \v 22 Aerẽ ojipe'g̃a heakwagweve'ga reruri Jesus'ga pyri tombojipe'a ti Jesus'ga anhag̃a ga hugwi javo. Ndohepiagi heakwagweve'ga. Ga nonhi'ig̃i no. A'ereki anhag̃a ndohepiukari ga pe. Nomonhi'ig̃ukari ga pe no. G̃a ga reruri Jesus'ga pyri. Igwete Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai ga monhimohig̃atuavo. A'ero ga nhi'ig̃a'javi. Gwepiaga'ja ga no. \v 23 A'ero pevove'g̃a nhimomby'ahetei onhimongyavo. A'ero g̃a eg̃a'ei: \p —Mara'ngu po Jesus'ga Daviva'ea rymyminoa? \p A'ea g̃a ei. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” A'ea g̃a ei nurã Jesus'ga popoakaro javo. \p \v 24 Henduvame fariseus'g̃a ei: \p —Aherymyminoa rũi po ga. Belzebu'ga anhag̃a ruvihavuhu'ga Jesus'ga pokogame jate ga popoakaro. Nurã Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai g̃a hugwi imondovouka, ei g̃a o'mbero. \p Belzebu, ei g̃a Diabo'ga pe. Irũa garera Satanás. \p \v 25 Jesus'ga okwaha fariseus'g̃a ndeaporog̃itate'varuhua. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Po g̃agwyripeve'g̃a otavuka ojohupe, a'ero po ti g̃a nhomoka'nhymbavi nehẽ. Po cidadepeve'g̃a otavuka ojohupe, a'ero po ti g̃a nhomoka'nhymbavi nehẽ no. Po ongapypeve'g̃a otavuka ojohupe, a'ero po ti g̃a nhomoka'nhymbavi nehẽ no, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \v 26 Po Satanás'gapyriva'ea nhombojipe'ai nahã otavuka ojohupe, a'ero po ti inhomoka'nhymbavi jovai nehẽ no. Marã po ti Satanás'ga huvihava a'ero ojipyriva'ea ahana'javame nehẽ? ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p A'ea Jesus'ga ei. A'ereki fariseus'g̃a e'i o'mbero: \p —Belzebu'ga Jesus'ga pokogi ojipyriva'ea mbojipe'auka ga pe. \p \v 27 A'ero Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe: \p —Ma'g̃a ombojipe'auka Satanás'gapyriva'ea pendeheve'g̃a pe naerũ? ei Jesus'ga. Ndape'ji reki pe g̃a pe: “Belzebu'ga ombojipe'auka g̃a pe.” A'ea rũi pe ei, ei Jesus'ga. Po ga rũi g̃a poko ojipyriva'ea mbojipe'auka g̃a pe, a'ero ga rũi ji poko no, ei Jesus'ga. Tape'ei ti ji ve a'ero: “Belzebu'ga Jesus'ga poko.” Po pe'ji a'ea ji ve, a'ero po ti pendeheve'g̃a ete'varuhui pe me nehẽ no pe'mbe pe javo pe me nehẽ, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p \v 28 —Tupana'ga ra'uva reki ombojipe'auka Satanás'gapyriva'ea ji ve, ei Jesus'ga. Pekwaha pe a'ero Tupana'ga ko nhanderuvihavuhuhetero kiro javo, ei Jesus'ga. \p \v 29 —Po ojipe'ga kipotari ipopoakave'ga ronga pype gambatera rerogwovo ga hugwi, a'ero ga ipopoakave'ga pokwapokwari na'ẽ, ei Jesus'ga. Aerẽ ga ipyhygi gambatera herogwovo a'ero. Nahã ga koji'i ipopoaka hete reki ipopoakave'ga hohe. \p A'ea Jesus'ga imombe'ui nahã Tupana'ga ipopoaka Satanás'ga hohe javo. \p \v 30 —Kiroki ga ndajirepygi – gaha ji movahĩ, ei Jesus'ga. Kiroki ga nomono'og̃i ji pavẽi – gaha ombokwaki'o. \p A'ea Jesus'ga ei ga nombojikogukari g̃a ji rehe javo. \p \v 31 —Pe'e pe: “Belzebu'ga opoko Jesus'ga.” Nahã pe erame ji ve pe Tupana'ga ra'uva mbotegwetei. A'ereki Tupana'ga ra'uva tuhẽ ji poko, ei Jesus'ga. Tupana'ga ti omombo pa g̃a hugwi g̃andekote'varuhua g̃a'ete'varuhuagwera ojive nehẽ, ei Jesus'ga. Po Tupana'ga ra'uva pe g̃a ete'varuhui Tupana'ga ra'uva mbotegweteavo nahã okote'varuhuavo, a'ero po ti Tupana'ga nomombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \v 32 Po g̃a ete'varuhui ji ve vehevi okote'varuhuavo, a'ero po ti Tupana'ga imombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. Po g̃a ete'varuhui Tupana'ga ra'uva pe reki okote'varuhuavo, a'ero po ti Tupana'ga nomomborag̃wami g̃andekote'varuhua nehẽ. Nomombori po ti ga kiro. Aerẽ po ti ga nomombori nehẽ no, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \s1 I'yva yva'ia pavẽi \r (Lucas 6.43-45; Mateus 7.15-20) \p \v 33 —Pejapyaka ti nhinhi'ig̃a rehe, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. Po i'yva ikatu, a'ero yva'ia ikatu. Po i'yva ite'varuhu, a'ero yva'ia ite'varuhu. Ahe okwaha i'yva. A'ereki ahe gwepia herekorame yva'ia ojihe, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \v 34 Peko te'varuhu pe! ei Jesus'ga g̃a pe. Nurã pe ete'varuhui ojipe'g̃a pe. A'ereki pejiyvyteri pe pe peko te'varuhu hete, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \v 35 Pyryve'ga, nane'ymi ga reaporog̃itaro pyryva'ea rehe. Nurã ga ekatui jipi, ei Jesus'ga. Ite'varuhuve'ga, nane'ymi ga reaporog̃itaro ite'varuhuva'ea rehe. Nurã ga ete'varuhui, ei Jesus'ga. \p \v 36 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ mbapava koty po ti hahy hete g̃a pe Tupana'ga erame g̃a pe nhaporemo g̃andeaporog̃ita rehe nehẽ. G̃a pe po ti ga ei: “Penhi'ĩteheuhu pe nahanahã javo. Maraname pe nhi'inhi'ĩtehei?” Nahã po ti ga ei g̃a pe nehẽ. \v 37 A'ereki ga g̃wendu pa nenhi'ĩtehea nenhi'ĩpyryva reheve. A'ero nde nhi'ĩpyryvame po ti ga ei nde ve nehẽ: “Pyry nenhi'ig̃a. Ereko katu nde a'ero,” e po ti ga nehẽ. Nde nhi'ĩteheuhurame ga henduvi no. A'ero po ti ga ei nde ve nehẽ: “Ndapyryvi nenhi'ig̃a. Ereko te'varuhu nde a'ero,” e po ti ga nde ve nehẽ. A'ero po ti ga imondoi hahyva'ea nde ve nehẽ nde ete'varuhuro g̃waramo, ei Jesus'ga imombe'gwovo fariseus'g̃a pe. \s1 Jesus'ga okwahava'javuka Jonasva'ea ahe ve \r (Marcos 8.11-12; Lucas 11.29-32; 12.54-56) \p \v 38 A'ero judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ei Jesus'ga pe fariseus'g̃a pavẽi: \p —Ahembo'eharamo eapo ti ahemonhimomby'ava'ea torohepia ti, ei g̃a. \p \v 39 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Peko te'varuhu pe ag̃wamova'ero! ei Jesus'ga. Ndapekoi pe Tupana'ga nhi'ig̃a rehe pejikoge'yma ga rehe. A'ero pe ei: “Jesus'ga japorame jate nhande ve ahemonhimomby'ava'ea, a'ero po ti nhande ei ikwahava nehẽ: Tupana'ga ga poko. A'ea po ti nhande xa'e hepiagame nehẽ.” A'ea pe ei, ei Jesus'ga. \p —Ndoapoukari po ti Tupana'ga ojipea ahemonhimomby'ava'ea pe me nehẽ. Ojikwe ga oapo ahemonhimomby'ava'ea Jonasva'ea mohemukarame hako. A'ea jate po ti ga ikwahavukara'javi pe me nehẽ, ei Jesus'ga. Ymyahũ Jonasva'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea hako. \v 40 Mokõi okira rupi Jonasva'ea rekoi piraruvihavuhua revegi pe. Kirẽ pira ahe mbojivyra'javi gwevega hugwi. Aerẽ ahe hoi Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwombe'gwovo Nínivepeva'ea pe a'ero hako, ei Jesus'ga. \p —Jonasva'ea javijitehe mokõi jikira rupi po ti ji rekoi yvya pype hete nehẽ. Kirẽ po ti ji hemi jugwi nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. A'ero po ti pe ikwahavi Tupana'ga opoko Jesus'ga javo, ei Jesus'ga. \p \v 41 —Aerẽ mbapava koty po ti Tupana'ga omanove'g̃a mono'ono'ombavi ag̃wamove'g̃a ndeheve nehẽ, ei Jesus'ga. G̃a mono'ombavame po ti ga ei g̃a pe nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo. A'ea rupi po ti Nínivepeva'ea kweravi nehẽ no. Ojipiukarame po ti ahe imboukwahavukari ag̃wamove'g̃a ndekote'varuhua nehẽ. A'ereki a'ea renonde ymyahũ Nínivepeva'ea g̃wendu katu Tupana'ga nhi'ig̃a hako. Opohi ahe okote'varuhua hugwi ymyahũ hendukatuavo Tupana'ga nhi'ig̃a Jonasva'ea imombe'uro g̃waramo hako, ei Jesus'ga g̃a pe imombe'gwovo. \p —Ji rendu ti! ei Jesus'ga g̃a pe. Jihi kaitu amombe'u katu Tupana'ga nhi'ig̃a Jonasva'ea hohe, ei Jesus'ga. Ag̃wamove'g̃a nohendupotari nhinhi'ig̃a opohire'yma okote'varuhua hugwi. Nurã po ti Nínivepeva'ea imboukwahavukari ag̃wamove'g̃a ndekote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p \v 42 —Mbapava koty po ti Tupana'ga omanove'g̃a mono'ono'ombavi ag̃wamove'g̃a ndeheve, ei Jesus'ga. G̃a mono'ombavame po ti ga ei g̃a pe nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo. A'ea rupi po ti tyapyrakotyva'ea ruvihavuhuva'ea kweravi nehẽ no kunhangwerava'ea. Ojipiukarame po ti ahe imboukwahavukari ag̃wamove'g̃a ndekote'varuhua nehẽ. A'ereki a'ea renonde ymyahũ tyapyrakotyva'ea ruvihavuhuva'ea uhu Salomãova'ea pyri hako tahendu ti ganhi'ig̃a javo. “A'ereki ga okwaha hete,” ei ahe ua. Paivouhu hete ahegwyra. Paivouhua hugwi ahe ruri hako tahendu ti ga javo, ei Jesus'ga imombe'gwovo fariseus'g̃a pe. \p —Ji rendu ti! ei Jesus'ga g̃a pe. Jihi kaitu akwaha hete Salomãova'ea hohe, ei Jesus'ga. Ag̃wamova'ero napehendupotari nhinhi'ig̃a ikwahapotare'yma a'itituhẽva'ea. Nurã po ti ahe imboukwahavukari pendekote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ojivy anhag̃a ahe pyri \r (Lucas 11.24-26) \p \v 43 —Kiro po ti ji imombe'ui Diabo'gapyriva'ea rembipyhyga'ga anhag̃a rembipyhyga'ga pe me, ei Jesus'ga. Na ja ag̃wamove'g̃a ndekoi ite'varuhuve'g̃a – kiroki g̃a opohi okote'varuhua hugwi novĩa ojikoge'yma ji rehe, ei Jesus'ga. Anhag̃a ite'varuhu hete akwaimbae'ga pyhyga otiruahũro ga pe. Aerẽ anhag̃a jipe'ai ga hugwi ogwovo yhye'ỹi me okwaokwava. “Mome po ti ji ruvi nehẽ?” e'i oyvyteri pe heka. Ndohepiagi reki. \v 44 Nurã i'ei: “Ajivy po ti ji nhironga pe ipojykaa'java akwaimbae'ga pojykaa'java,” e'i anhag̃a. Akwaimbae'ga pe anhag̃a e'i nhironga. \p —A'ero ituri ojivya akwaimbae'ga pyri. Ovahemame ga pyri anhag̃a i'ei: “Ndogwerekoi ve ongapypeve'g̃a ipype imboavujikweripyra pype,” e'i akwaimbae'ga mombe'gwovo. \v 45 “Taru ti jara ji pyri a'ero,” e'i. \p —A'ero ihoi anhag̃a rerua seteva'ea rerua. Akoja hohe seteva'ea tiruahũ hete, ei Jesus'ga. Ovahemame akwaimbae'ga pyri ga pojykai otiruahũro ga pe. A'ero kiro koji'i tiruahũ hete akwaimbae'ga pe. Ymya tiruahũ ga pe ojipejiva'ea ga pojykarame. Aerẽ koji'i tiruahũ hete ga pe seteva'ea ga pojykarame, ei Jesus'ga. \p —Na jitehe tiruahũ ag̃wamo ite'varuhuve'g̃a pe. Aerẽ koji'i po ti tiruahũ hete g̃a pe nehẽ. A'ereki opohi'rãrame okote'varuhua hugwi novĩa g̃a nde'i ji ve: “Herejo ejikoty'a ji pavẽi.” A'ea g̃a nde'i ji ve. Aerẽ koji'i g̃a ndekote'varuhui a'ero, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga yembora gairũva'ea pavẽi \r (Marcos 3.31-35; Lucas 8.19-21) \p \v 46 Jesus'ga imombe'urame pevove'g̃a pe nanime Jesus'ga yembora ruri gairũ'g̃a pavẽi o'ama okari pe. Onhi'ĩ pota g̃a ga pe. \v 47 Pevove'g̃a pyteripeve'ga e'i Jesus'ga pe: \p —Neyhẽa uhu nde repiaga neirũ'g̃a pavẽi. Pevo g̃a ami okari pe. \p \v 48 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ji erame nhiyhẽa, marãve'g̃a pe ji ei? ei ga. Ji erame nhiirũ'g̃a, marãve'g̃a pe ji ei? Kiro ji imombe'ukatui nde ve, ei Jesus'ga. \p \v 49 A'ero Jesus'ga pova'eg̃i g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. G̃wemimbo'ehara'g̃a mombe'gwovo ga ei: \p —Pehepia! G̃a pe ji ei nhiy'g̃a. G̃a pe ji ei nhiirũ'g̃a, ei Jesus'ga. \v 50 Kiroki g̃a jiruva'ga nhi'ĩpo'ru yvagipeve'ga nhi'ĩpo'ru – g̃a pe ji ei nhiirũ'g̃a. A'e ji g̃a pe no nhirendyra'g̃a. Nhiy'g̃a a'e ji g̃a pe no, ei Jesus'ga. \c 13 \s1 Ha'ynha mohãihara'ga \r (Marcos 4.1-9; Lucas 8.4-8) \p \v 1 Onhi'imbavame Jesus'ga hoi onga hugwi ogwovo ypiahu pe. Pevo ga apygi oina. \v 2 He'yjuhuve'g̃a nduri onhimbotymbotyva ga pyri tihendu katu ti ga javo. Nurã ga hoi o'ava yharuhua pype oina. A'ero g̃a ami yembeyvyri pe. \p \v 3 Ojo'java'ea pyvõ ga g̃a mbo'embo'ei imombe'gwovo g̃a pe he'yjuhuva'ea. Ga e'i: \p —Ji rendu ti! ei Jesus'ga. Ha'ynha mohãihara'ga hoi ko pe ityma, ei ga. \v 4 Pevo ga imohãi ha'ynha. Nahã ga itymi ha'ynha. Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi pehea rembeyvyra rupi. Ua gwyra'ia i'ui imokona, ei Jesus'ga. \p \v 5 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi yja rehe ita arimo. A'ereki ita onhimongyheteuhu pevo. Xunhi yja a'ero ha'ynha pe. Kotihĩ henhunhamo novĩa. A'ereki nianami yja ita rehe. \v 6 Kwarahyahiva imbokai garemityma a'ero. He'ouhũ omanomo. A'ereki ndokihetei hapoa yvya pype, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe. Aerẽ ga'apoa ha'ynha renhunhamo nhungwava ra'ynha pavẽi. A'ero nhungwava nhambyguhui garemityma, ei Jesus'ga. \p \v 8 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi yjakatua pype. A'ero henhunhamo o'ao'aheteramo. He'yjuhu ahara a'ero. Jara pype ahara pype turi cem ha'ynha. Jara pype ahara pype turi sessenta ha'ynha. Jara pype ahara pype turi trinta ha'ynha. \p Nahã Jesus'ga ei imombe'gwovo ha'ynha mohãihara'ga mombe'gwovo. \p \v 9 —Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero! ei Jesus'ga pevove'g̃a pe imombe'gwovo ojo'java'ea. \s1 Nurã ji amombe'u ojo'java'ea, ei Jesus'ga \r (Marcos 4.10-12; Lucas 8.9-10) \p \v 10 Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri javo ga pe. \p —Maraname nde imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe g̃a mbo'erame? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 11 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe me Tupana'ga ei tokwaha ti g̃a onhimiva'ea nhirembiepiakatuhava javo, ei Jesus'ga. Marã hekoi kiro Tupana'ga yvyakotyve'g̃a ndepiakaturame okovo g̃anduvihavuhuhetero? A'earupiva'ea kiro ga ikwahakwahavukari pe me. Ojipe'g̃a pe po ti ga ndokwahavukari tuhẽ a'ea nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Nurã ji imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe g̃a mbo'erame, ei Jesus'ga. \p \v 12 —Kiroki ga okwaha – ga pe po ti Tupana'ga ikwahavukari koji'iva'ea nehẽ. A'ero po ti ga ikwahahetei nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki ga ndokwahavi – po ga ikwahavi xunhiva'ea, a'ea vehevi po ti Tupana'ga imoka'nhymbavukari ga pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 13 —Nurã ji imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. A'ereki \q1 “hepiagame g̃a gwepia tehe reki. \q2 A'ereki g̃a nombaragwahapotari hehe. \q1 Henduvame g̃a g̃wendu tehe reki. \q2 A'ereki g̃a ndokwahapotari”, ei Jesus'ga. \p \v 14 —Nahã g̃a ndekoi hepiage'yma henduve'yma no, ei Jesus'ga. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Isaíasva'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ahe e'i hako: \q1 “‘Henduvame g̃a ndokwahavag̃wami reki. \q1 Hepiagame g̃a nombaragwahavag̃wami reki hehe,’ ei Tupana'ga. \q1 \v 15 ‘Nahã g̃a. A'ereki g̃a noangarihu \q2 tiandeapyakwapupugyme ti javo. \q1 Ndiapyhai g̃a okovo \q2 tikwahavyme ti Tupana'ga nhi'ig̃a javo. \q1 Ndojapyakai g̃a \q2 xambaragwahavyme ti a'itituhẽva'ea rehe javo. \q1 Nahã g̃a ndekoi \q2 tirojijyjyme ti nhandereaporog̃ita javo. \q1 Tomomboryme ti Tupana'ga nhanderekote'varuhua nhande hugwi nehẽ, ei g̃a,’ ei Tupana'ga.” \m Ymyahũ Isaíasva'ea ei a'ea mombe'gwovo hako, ei Jesus'ga. \p \v 16 —Pe me ki a'e te pyry hete. A'ereki pe pejirokwa ikwahava aherembikwahavipyre'yma Tupana'ga rembiapoa repiaga ganhi'ig̃a rendukatuavo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Pyry hete pe me, a'e ji. \v 17 A'ereki ymyahũ ko ahe gwepia pota hete penembiepiaga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ganhi'ig̃areheva'ea pavẽi. He'yiva'ea gwepia pota. Ahe ndohepiagi reki. G̃wendu pota hete ahe penemienduva no. Ahe nohenduvi reki, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Jesus'ga okwahavuka ha'ynha mohãihara'ga mombe'ua \r (Marcos 4.13-20; Lucas 8.11-15) \p \v 18 —Pehendu ti a'ero ikwahava ojo'java'ea, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Kiro po ti ji imombe'ukatui pe me nehẽ ikwahavuka ha'ynha mohãihara'ga mombe'ua nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 19 —Kiro Tupana'ga rekoi yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero g̃a ndepiakatuavo, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a g̃wendu a'ea mombe'ua novĩa ikwahave'yma – g̃a pyri ahemoandyandyihara'ga Diabo'ga ruri a'ero ipe'avo imombe'ua g̃apy'a hugwi imoka'nhymbavuka g̃a pe, ei Jesus'ga. G̃a pe ji ei a'ero ji imombe'urame ha'ynha indurugagwera pehea rembeyvyra rupi. \p \v 20 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki onduru ita rehe, ei Jesus'ga. Kotihĩ henhui ha'ynha novĩa. A'ereki kwarahya rerekovo g̃waramo nonhimomiranami a'ero omanomo, ei ga. A'ereki ndokihetei hapoa yvya pype. \p —A'ea ja g̃a ndekoi – kiroki g̃a g̃wendu nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua. Kotihĩ g̃a ndoryndoryvamo hehe novĩa. \v 21 Aerẽ ojipe'g̃a omondo hahyva'ea g̃a pe ndoropotari pe henduvame gamombe'ua javo. Hahyro g̃waramo g̃a pe g̃a nonhimomiranami a'ero kotihĩ opohia nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua hugwi. A'ereki ndokihetei gamombe'ua g̃ayvyteri pe. \p \v 22 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki onduru nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe. Aerẽ igwaigwavete hatĩava'ea nhambyguhui garemityma jukavo, ei Jesus'ga. \p —A'ea ja ojipe'g̃a ndekoi nhungwava pyteripeva'ea ja. G̃a g̃wendu ojipe'g̃a erame g̃a pe: “Tupana'ga nhande poko katu kiro nhanderuvihavuhuhete'ga.” A'ea g̃a g̃wendu katu. Aerẽ g̃a ag̃ataruhuramo ojihe javo: “Maramarã po ti nhande rekoi nehẽ naerũ?” ei g̃a oyvyteri pe. A'ea nonog̃atuukari g̃apy'a. G̃a ipotapavuhui itambere'ia a'ero, ei Jesus'ga. “Koji'i nhande tipotaruhu itambere'ia a'ero ti pyryvamo nhande ve javo,” e'iuhu g̃a, ei Jesus'ga. A'ero igwaigwavete g̃a ndojapyakaa'javi nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua rehe. A'ereki g̃a'ag̃atarahivuhua nohenduva'javukari a'ea g̃a pe. A'ero g̃a ndokoa'javi reki gamombe'ua rupi okokatue'yma ojipe'g̃a pe oporavykye'yma ga pe. \p \v 23 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki onduru yjakatua pype, ei Jesus'ga. A'ea ja ojipe'g̃a ndekoi yjakatuapypeva'ea ja. G̃wendu katu g̃a nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua ikwahava. Japyakwapupu g̃a henduvame. Oko katu g̃a okovo gamombe'ua rupi a'ero. Nahã g̃a ha'ynha mohãihara'ga remitymipyrava'ea ja. Ojipea pype garemitymipyra pype turi cem ha'ynha ahara pype. Ojipea pype turi sessenta ha'ynha ahara pype. Ojipea pype turi trinta ha'ynha ahara pype. Na jitehe ko g̃a – kiroki g̃a japyakwapupu. Ombojoavyavy g̃aporavykya Tupana'ga pe okokatuavo ojipe'g̃a pe. Jara'g̃a he'yjuhu g̃aporavykya. Jara'g̃a koji'i g̃aporavykya. Nahanahã g̃a ndekoi. \p A'ea Jesus'ga ei imombe'gwovo pa ojo'java'ea ikwahavuka g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Nhungwava trigo'java'ea \p \v 24 Ojipea pyvõ ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'ei. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei ga. Akwaimbae'ga imohãi ha'ynhapyryva trigo ra'ynha ko pe ityma. \v 25 Aerẽ ypytunimo g̃a kipavame ga'arõe'ỹve'ga ruri imohaina nhungwava ra'ynha trigo'java'ea ra'ynha ko pe trigo pyteri pe. Kirẽ ga hoi a'ero ojipiukare'yma ogwovo. \p \v 26 —Aerẽ jate trigo henhunhamo nhungwava pavẽi. I'ai herekovo ahara. I'arame jate kohoa jara'gapyrive'g̃a mbaragwahavi nhungwava rehe trigo pyteri pe a'ea ko trigo rũi reki javo. \v 27 A'ero g̃a hoi kohoa jara'ga pyri javo ga pe: “Orepojykaharamo eretỹ nde trigo ra'ynhapyryva ko pe. Maraname gwereko nhungwava trigo pyteri pe? Ma'g̃a omohãi naerũ nhungwava ra'ynha trigo'java'ea ra'ynha a'ero trigo pyteri pe raikwehe?” ei g̃a ijara'ga pe. \p \v 28 —A'ero ga ei g̃a pe: “Ma'g̃a po? Ojipe'ga nanhiarõi a'ero imohaina nhungwava ra'ynha ipype raikwehe,” ei ga. \p —A'ero g̃a ei: “Marã a'ero? Toroho ti nhungwava mondoroga? Marã?” ei g̃a. \p \v 29 —“Tapemondorogi na'ẽ,” ei ga. “Nhungwava mondorogame mara'ngu po ti pe imondoroga trigo jajuve'ỹva'ea nhungwava reheve nehẽ? \v 30 Na inhimomboakari ojogweheve,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. “Aerẽ trigo jajuvame po ti ji ei trigo mono'õhara'g̃a pe nehẽ: Nhungwava na'ẽ ti pemondoro trigo'java'ea jugwi imono'og̃a nehẽ. Peapytĩ ti jajurupya pe herogwovo imbokaita. Nahã po ti ji ei g̃a pe nehẽ,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. “A'ea py'rovo gwe ti pemono'õ trigo herua imondovo hyrua pype jiapoa pype. Nahã po ti ji ei g̃a pe nehẽ,” ei kohoa jara'ga. \p Nahã Jesus'ga ei imombe'gwovo ojo'java'ea. \s1 Mostarda ra'ynha xunhiheteva'ea \r (Marcos 4.30-32; Lucas 13.18-19) \p \v 31 Ojipea pyvõ ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'ei. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei ga. Akwaimbae'ga gwereko mostarda ra'ynha. A'ea ga itymi ko pe, ei Jesus'ga. \v 32 Mostarda ra'ynha ko jara gwyre'i pa xunhi hete. Henhunhame mostarda roryroryvamo. Aerẽ yvovouhuro. A'ero koji'i hehanhuhũ oji'java'ea hohe yvovouhuro. A'ero gwyra'ia ruri onhimongyavo upa hakã rehe japovo gwaityga, ei Jesus'ga he'yje'ỹve'g̃a po ti he'yjuhu nehẽ javo. \s1 Pão imbovuhava \r (Lucas 13.20-21) \p \v 33 Ojipea pyvõ ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'ei. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei ga. Kunhahẽa opyhy he'yiva'ea vinte e cinco quilos de farinha de trigo, ei ga. Trigo pype hẽa imbojihe'ari imbovuhava ta'apo ti ji pão javo. A'ero hẽa igwaragwarai humbirimbiriga trigo ru'uma. Igwaigwavete imbovuhava onhinhamba trigo ru'uma pype imbovuvupava, ei Jesus'ga igwaigwavete po ti g̃a herojijyi ojeaporog̃ita nehẽ javo. \s1 Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo \r (Marcos 4.33-34) \p \v 34 A'ea pa Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea pevove'g̃a pe he'yjuhuve'g̃a pe. A'ea jate ga imombe'ui g̃a pe g̃a mbo'eavo. \v 35 Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'u. A'ea rupi ahe ei Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo hako: \q1 “Amombe'u po ti ji g̃a pe ojo'java'ea nehẽ. \q1 Kiroki onhimi yvya apoypyagwera jate \q2 – kiro po ti ji a'ea kwahavukari imombe'gwovo g̃a pe nehẽ,” ei ahe hako. \s1 Jesus'ga okwahavuka trigo'java'ea mombe'ua \p \v 36 Pevove'g̃a mondoukarame ojihugwi Jesus'ga hoi onga pype. A'ero garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri javo ga pe: \p —Ore mbo'e ti ojo'java'ea rehe ikwahavuka ore ve nhungwava mombe'ua trigo'java'ea mombe'ua, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 37 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Kwa. Kiro po ti ji imombe'ukatui pe me nehẽ. Jijive yvyakotyva'ero yvagipeva'ero ji ei ji ga mombe'urame ha'ynhapyryva mohãihara'ga, ei Jesus'ga. \v 38 Kohoa a'e ko ji yvyakotya pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. Ha'ynhapyryva a'e ko ji jireheve'g̃a pe. G̃a e'i Tupana'ga pe: “Ndehe ko oreruvihavuhuhetero.” Nhungwava trigo'java'ea a'e ko ji ite'varuhuve'gareheve'g̃a pe Diabo'gareheve'g̃a pe. G̃a e'i Diabo'ga pe: “Ndehe ko oreruvihavamo.” \v 39 Ha'ynhapyryva mohãihara'ga arõe'ỹve'ga – kiroki ga otỹ nhungwava gakohoa pype – ga'arõe'ỹve'ga a'e ko ji Diabo'ga pe nhiarõe'ỹve'ga pe, ei Jesus'ga. Koapora mondorohava a'e ko ji mbapavakotya pe. Koapora mondorohara'g̃a a'e ko ji Tupana'gapyrive'g̃a pe yvagipeve'g̃a pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 40 —Koapora mondorohara'g̃a imondorogi nhungwava trigo'java'ea imbokaita, a'e ko ji ko, ei Jesus'ga. Na jitehe mbapava koty po ti ji ite'varuhuve'g̃a mondoukari hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \v 41 Yvyakotyva'ero yvagipeva'ero po ti ji jipyrive'g̃a mondoi yvya koty nehẽ yvagipeve'g̃a. A'ero jireheve'g̃a ndeja po ti g̃a ite'varuhuve'g̃a nderohopavi nehẽ – kiroki ite'varuhuve'g̃a ombo'e ite'varuhuva'ea rehe, ei Jesus'ga. Okote'varuhuve'g̃a nhaporemo po ti jipyrive'g̃a g̃a nderohoi jireheve'g̃a pytera hugwi nehẽ no, ei Jesus'ga. \v 42 A'ero po ti jipyrive'g̃a okote'varuhuve'g̃a mombori hahyva'ea ruvihava pype. Tataheteuhua koi hahyva'ea ruvihava. Pevo po ti g̃a jehe'oi ojihe onhimonha'ngavo hahyrame ojive nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 43 —A'ero po ti Tupana'ga nhi'ig̃areheve'g̃a popoakara jukwahahetero nehẽ. Ikatu katu po ti g̃a gworygworyvamo nehẽ – perope g̃anduvete'ga ojikoty'a g̃a pavẽi Tupana'ga, ei Jesus'ga. Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero! ei Jesus'ga imombe'gwovo katu g̃wemimbo'ehara'g̃a pe ojo'java'ea. \s1 Akwaimbae'ga gwepia pyryheteva'ea ko pe \p \v 44 —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea nehẽ, ei ga. Akwaimbae'ga hepiagi pyryheteva'ea ko pe. A'ereki a'ea ojipe'ga omi jipe yvykwara pype tohepiagyme ti g̃a javo. Garemimimipyra repiagame akwaimbae'ga heja pevo imima'java. Horyory ga hehe. Nurã ga imondopavi ombatera ojihugwi tombuhu ti g̃a ji ve itambere'ia mbatera pe javo. A'ero ga itambere'ia rerohoi imondopava kohoa jara'ga pe ipyhyga kohoa ga hugwi. “Nahã ji ipojykai nhirembiepiagipyra,” ei ga oyvyteri pe, ei Jesus'ga. Nahã hekoi yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo. \p A'ea Jesus'ga ei imombe'gwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe ojo'java'ea ikwahavuka g̃a pe na jitehe pyryheteva'ea tuhẽ ko aherekoa Tupana'gareheva'ero javo. \s1 Ita'ia'java'ea pyryheteva'ea pérola \p \v 45 —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea nehẽ, ei Jesus'ga. Ima'ẽhara'ga hogahoi ojipe'g̃ape'g̃a pyri ipyhypota ita'ia'java'ea pyryheteva'ea pérolas ijara'g̃a hugwi. \v 46 A'ero ga hepiagi ita'ia'java'ea pyryheteva'ea ijara'ga pyri. He'yi itambere'ia hehe. A'ero ga hoi imondopava ombatera ojihugwi tombuhu ti g̃a ji ve itambere'ia mbatera pe javo. A'ero ga itambere'ia rerohoi imondovo ijara'ga pe imbuhuruka ojive ita'ia'java'ea pyryheteva'ea pérolapyryhetea ipojykavo, ei Jesus'ga na jitehe pyryheteva'ea tuhẽ ko aherekoa Tupana'gareheva'ero javo. \s1 Pira mboahava \p \v 47 —Marã po ti hekoi nehẽ yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea nehẽ, ei Jesus'ga. Pira mboahava pirareheve'g̃a imombori ypiahu pe imbo'aparavuhupava pira, ei Jesus'ga. \v 48 Imboahava tynahẽ hete. A'ero yembeyvyri pe g̃a heruri inog̃a. Oapy g̃a imo'emo'eamo. Pirapyryva g̃a imondoi hyrua pype imohina. Pirate'varuhua g̃a imombori, ei Jesus'ga. \p \v 49 —Aerẽ na jitehe po ti Tupana'ga yvyakotyve'g̃a nderekoukari mbapava koty nehẽ. Mbapava koty po ti gapyrive'g̃a nduri ite'varuhuve'g̃a nderogwovo Tupana'ga nhi'ig̃areheve'g̃a pytera hugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \v 50 Hahyva'ea ruvihava pype po ti g̃a ite'varuhuve'g̃a mombori nehẽ. Tataheteuhua koi hahyva'ea ruvihava. Pevo po ti g̃a jehe'oi ojihe onhimonha'ngavo hahyrame ojive nehẽ, ei Jesus'ga. \p A'ea Jesus'ga omombe'u ojo'java'ea. \s1 A'itituhẽva'ea ko ymyahũva'ea ipyahuva'ea no \p \v 51 —Marã? Pekwaha pe penhimombaragwahava nhiremimbo'eagwera rehe nhaporemo ji pe mbo'erame ojo'java'ea pyvõ? Marã? ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Orokwaha pa ore akoja neremimbo'eagwera, ei g̃a. \p \v 52 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ikwahaparavuhui ji ombo'erame, ei Jesus'ga. A'ereki g̃a okwahavypy ymyahũva'ea aheremimbo'eagwera. Aerẽ ji g̃a mbo'ei ipyahuva'ea rehe javo g̃a pe: Nahanahã hekoi yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo. A'ero g̃a ikwahavi a'ea no. G̃a ko onga jara'ga ja a'ero, ei Jesus'ga. A'ereki onga jara'ga g̃weno'ẽ ymyahũva'ea ipyahuva'ea reheve ombaterahetea hugwi ombatera rerekokatuhava hugwi, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga oko ocidade de Nazaré pe \r (Marcos 6.1-6; Lucas 4.16-30) \p \v 53 G̃a mbo'epavame ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga hoi pea hugwi ogwovo. \v 54 Ogwyri pe ga ruri ocidade de Nazaré pe ovahema. Pevo ga g̃a mbo'ekatukatui g̃ajatykahava pype. A'ero g̃a nhimomby'ai ga rehe. A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Ma'g̃a po ga mbo'ehetei ikwahavukaheteavo ga pe? Ma'g̃a po ga mbopopoaka japovouka ga pe ahemonhimomby'ava'ea? ei g̃a. \v 55 Ga onga apohara'ga ra'yra'ga rũi naerũ? ei g̃a. Gayhẽa, hẽa ko Mariahẽa. Gairũ'g̃a ko Tiago'ga, José'ga, Simão'ga, Judas'ga. Tikwaha pa nhande g̃a. \v 56 Garendyra'g̃a u pa nhande pyri. Ymyava'ea atyvi ga ag̃wamo. Maraname ga ikwahapavi naerũ? ei g̃a. \p \v 57 Igwaigwavete g̃a ndokoi ga rehe ga arõe'yma a'ero. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a omondo gweaporog̃ita imohina Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a ndehe. G̃agwyripeve'g̃a jate nomondoi imohina g̃a ndehe g̃anongapypeve'g̃a pavẽi, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 58 Ndahe'yi reki Jesus'ga rembiapoa a'ero ahemonhimomby'ava'ea pevo g̃a pe. A'ereki g̃a ndojikogi ga rehe. \c 14 \s1 João Batistava'ea omano \r (Marcos 6.14-29; Lucas 9.7-9) \p \v 1 Aerẽ Herodes'ga hendupavi g̃a Jesus'ga mombe'urame. G̃a omombe'u Jesus'ga remimonhimomby'ava'ea mombe'urame no. Herodes'ga ko omondomondo Galiléiapeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. \v 2 Jesus'ga mombe'ua renduvame Herodes'ga etehei ojipyrive'g̃a pe: \p —Jesus'ga ko João Batista'ga. Ovy João Batista'ga gwyvya hugwi okwerava, ei ga. Nurã ga japoi ahemonhimomby'ava'ea, e'i tehe Herodes'ga. \p \v 3 Nahã Herodes'ga ei. A'ereki João Batistava'ea manoa renonde Herodes'ga João Batistava'ea pyhyguka ahe kwaruka itanhuramuhũa pyvõ ahe mongiuka cadeia pype. Herodiashẽa rehe Herodes'ga opyhyguka João Batistava'ea raikwehe. Herodiashẽa ko Herodes'ga irũ'ga rembirekoro na'ẽ oko, Filipe'ga rembirekoro. Kirẽ Herodes'ga hẽa rereko raikwehe. \v 4 Nurã João Batistava'ea e'ie'i Herodes'ga pe: \p —Maranameuhũ nde hẽa rerekoi? Po ahe ndogwerekoi te hẽa! ei João Batistava'ea Herodes'ga pe. \p \v 5 Ndopotari Herodes'ga ahe'ea ojive. Nurã ga ahe mongiuka cadeia pype ahe jukapota. Ndojukaukari reki ga ahe. A'ereki ga okyhyji judeus'g̃a hugwi. A'ereki g̃a e'i: \p —João Batista'ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga, ei g̃a onhimongyavo. \p \v 6 Aerẽ o'aragwera rupi Herodes'ga oapo toryva. A'ero Herodiashẽa ra'yrahẽa tehe ojiroky g̃andovai pyteri pe – kiroki g̃a uhu toryva repiaga. Ikatu Herodes'ga pe hẽajirokya. \v 7 A'ero ga e'i hẽa pe: \p —Gara nde erepota imondoa ejive? ei ga. Amondo tuhẽ po ti ji nde ve nehẽ. Tupana'ga ji'ea renduvame ji ei poro nde ve. \p A'ea Herodes'ga e'i Herodiashẽa ra'yrahẽa pe. \p \v 8 A'ero hẽayhẽa e'i hẽa pe: \p —Ere ti Herodes'ga pe: “Embuhu ti ji ve kiro João Batista'ga akag̃a nhaembeva pype.” Nahã ti ere ga pe, ei hẽa gwa'yrahẽa pe hẽa mbo'eavo. \p —Kwa, ei hẽa oyhẽa pe. \p Nurã kiro hẽa e'i Herodes'ga pe: \p —Embuhu ti ji ve kiro João Batista'ga akag̃a nhaembeva pype, ei hẽa. \p \v 9 A'ea renduvame Herodes'ga ndovy'ari. Toryvarupive'g̃a g̃wendu ga'eagwera hẽa pe ga erame: “Gara nde erepota imondoa ejive? Amondo tuhẽ po ti ji nehẽ. Tupana'ga ji'ea renduvame ji ei poro nde ve.” \p Nurã ga e'i kiro ojipyrive'g̃a pe: \p —Peko ti hẽanhi'ig̃a rupi a'ero. \v 10 Peho ti cadeia pype ga jukavo ga'akag̃a momboa herua hẽa pe, ei ga. \p \v 11 A'ero g̃a oho João Batistava'ea jukavo aheakag̃a rerua nhaembeva pype imondovo hẽa pe. Hẽa gweroho oyhẽa pe a'ero herovahema. \p \v 12 João Batistava'eareheve'g̃a uhu a'ero ahera'oa rerogwovo ityma. Aerẽ g̃a oho Jesus'ga pyri imombe'gwovo ahemanoa ga pe. \p Nahã ko João Batistava'ea manoa raikwehe. \p Herodes'ga nomoka'nhymi kiro João Batistava'ea akag̃a imomborukaragwera. Nurã henduvame Jesus'ga remimonhimomby'ava'ea Herodes'ga ei: \p —Jesus'ga ko João Batista'ga. Ovy João Batista'ga gwyvya hugwi okwerava, ei Herodes'ga. \s1 Jesus'ga omondouka mbatera cinco milva'ea pe \r (Marcos 6.30-44; Lucas 9.10-17; João 6.1-14) \p \v 13 Herodes'ga nhi'ig̃a kwahavame Jesus'ga hoi yhara pype ypiahua aherovai ogwovo ongae'ỹi me tajipe'a ti ji avove'g̃a hugwi javo. \p Gahoa kwahavame he'yive'g̃a hoi opyvo cidades hugwi ogwovo ypiahua rembeyvyra rupi. Nahã g̃a vahemypyi aherovai Jesus'ga rovatiamo tihendu ti ga javo. \v 14 Jesus'ga g̃a ndepiagi pevo ohemame yhara hugwi a'ero. Oporogwety ga g̃a. Omombi ga karugwara g̃apyteripeve'g̃a hugwi itetirũave'g̃a hugwi. \p \v 15 Ka'arugame dozeve'g̃a Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri. Ga pe g̃a ei a'ero: \p —Ka'aru hete kiro. Agwa'g̃a ndo'ui ve reki. Nurã ti emondouka g̃a avo hugwi, ei g̃a. Ahã onga avo. Toho ti g̃a cidades'i pe ira'agweva'e pe ipyhyga mbatera. Pevo po ti g̃a hoi i'gwovo nehẽ. \p A'ea Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei Jesus'ga pe g̃a mondouka pota ga pe. \p \v 16 —Tohoyme po ti g̃a hamo, ei Jesus'ga g̃a pe. Pehe ti pemondo mbatera g̃a pe to'u ti g̃a javo, ei Jesus'ga. \p \v 17 A'ero g̃a ei ga pe: \p —Ndorogwerekoi te! ei g̃a. Cinco pães orogwereko dois pira reheve. Ndohygi'i'i po ti g̃a ndehe nehẽ, ei g̃a. \p \v 18 —Peru ti ji ve a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Kwa, ei g̃a herua. \p \v 19 Pevove'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Peapy ti yvyvo nhungwava rehe, ei ga g̃a pe. \p Oapy g̃a a'ero. \p \v 20 Kiro ga ipyhygi mbatera – kiroki cinco pães dois pira reheve. Ojovavu ga yvaga repiaga. \p —Ndepyry hete nde imbuhua ore ve, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p Kiro Jesus'ga haygwe'rogwe'rogi pães imondomondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe pira reheve. Kiro g̃a imondomondoi g̃a pe. \v 21 Kiro g̃a nhaporemo i'ui onhimoytaromouka. \p G̃a i'urẽ Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a imono'og̃i hembyruera imondovo yrua pype. He'yjuhuva'ea hembyruera opyta reki garembihaygwe'rogagwera. A'ereki g̃a ndo'upavi. He'yjuhuva'ea dozeva'ea yrua tynahẽ. Kiroki g̃a o'u pevo Jesus'ga pyri – g̃a ko he'yjuhu hete ranuhũ. Cinco milve'g̃a o'u akwaimba'ero. Kunhangwera'g̃a tayri'g̃a pavẽi i'ui no. Nahã Jesus'ga japoi ahemonhimomby'ava'ea he'yje'ỹva'ea imbovua imondovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga oho yhya arimo \r (Marcos 6.45-52; João 6.15-21) \p \v 22 G̃a imono'ombavirẽ hembyruera Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe g̃a mondovouka: \p —Pe'a ti yharuhua pype, ei ga. Peho ti ji renonde ypiahua aherovai, ei ga g̃a pe. Apyta na'ẽ po ti ji avo agwa'g̃a mondovo nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Kwa, ei g̃a. \p A'ero g̃a avi herogwovo. \p \v 23 Jesus'ga pytai a'ero pevove'g̃a mondovo g̃anonga pe. G̃a horame ga tehe oho yvytyruhua rupi opytavo pevo tanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Pevo ga pytai onhi'ig̃a Tupana'ga pe imongaruheteavo. \p \v 24 A'ea rupi garemimbo'ehara'g̃a ndekoi ypiahua pyteri pe. Ombohembohe hete yharuhua yvytua rerekovo. Yvytua ipopoaka yhara mondoukare'yma aherovai. \p \v 25 Ko'eg̃werĩrame Jesus'ga hoi yhya arimo ogwovo g̃a pyri. \v 26 Garemimbo'ehara'g̃a garura repiagame g̃apy'a omyi. \p —Anhag̃a po uhu yhya arimo! ei g̃a. \p Hahẽahẽ g̃a okyhyjiavo. \v 27 Kotihĩ Jesus'ga ei a'ero: \p —Penog̃atu ti pejipy'a. Tapekyhyjia'javi ti. A'ereki ji tuhẽ ako, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 28 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Po nde Jesus Cristoramo hamo, yhya arimo po ti nde ji mbuhuri ejipyri nehẽ hamo, ei ga. \p \v 29 —Ejo ti, ei Jesus'ga ga pe a'ero. \fig |src="cn01722B.tif" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mateus 14.29-31" \fig* \p A'ero Pedro'ga hemi yhara hugwi ogwovo yhya arimo ogwovo Jesus'ga pyri. \v 30 Aerẽ ga kyhyji reki. A'ereki ipopoaka yvytua. A'ero ypy pe ohog̃werĩrame ga hapukai Jesus'ga pe: \p —Ji pyhy! ei ga Jesus'ga pe opojykaharete'ga pe. \p \v 31 Kotihĩ Jesus'ga opoa mondoi ga pe ga pyhyga. \p —Nderejikogi nde ji rehe, ei Jesus'ga ga pe. Garamo nde ndajireroviarihu Jesus'ga po nanhimondokatui yhya arimo javo? ei Jesus'ga Pedro'ga pe. Nurã nde hoi gwerevi ypy pe, ei Jesus'ga. \p \v 32 Jesus'ga avame yhara pype Pedro'ga pavẽi ndura'javi yvytua. \v 33 Jara'g̃a yhara pypeve'g̃a nduri Jesus'ga pyri ga mboheteavo. \p —Tupana'ga ra'yra tuhẽ ko nde, ei g̃a ga pe g̃wenypy'amo ga pyri. \s1 Jesus'ga omombi ahetetirũa Genesaré pe \r (Marcos 6.53-56) \p \v 34 Ogwovo Jesus'ga herohoi ypiahua aherovai a'ero herovahema Genesarépeve'g̃a gwyri pe. \v 35 Ikwahavame Jesus'g̃a ndura pevove'g̃a omondomondo onhi'ig̃a ojohupe ga mombe'gwovo ogwyripeve'g̃a pe nhaporemo. Nahã g̃a g̃a momorandupavi. Henduvame g̃a itetirũave'g̃a mbojatykapavi g̃a nderua Jesus'ga pyri g̃a nderovahema. \p \v 36 —Na ti itetirũave'g̃a pokogi ndepira rembeyvyra rehe nehẽ, ei g̃a. Po ti g̃a pokogi hehe vehevi, a'ero po ti g̃atetirũa ipigi g̃a hugwi nehẽ, ei g̃a Jesus'ga pe. \p Kiroki g̃a opoko gapira rehe – g̃a hugwi g̃atetirũa pigi a'ero. \c 15 \s1 Jesus'ga onhi'ĩ judeus'g̃a namonhava'ea remimbo'eagwera rehe \r (Marcos 7.1-13) \p \v 1 Aerẽ g̃a nduri Jesus'ga pyri Jerusalém hugwi fariseus'g̃a judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. Ovahemame g̃a ei Jesus'ga pe: \p \v 2 —Maranameuhũ neremimbo'ehara'g̃a nohendukatui nhaneramonhava'ea remimbo'eagwera naerũ? Nhaneramonhava'ea e'i: “Nahanahã nhande xajipogwei katu. Nhandejipogweikaturo g̃waramo nhande nhimombyryvi Tupana'ga pe.” Nahã nhaneramonhava'ea ei nhande mbo'embo'eavo. Na rũi neremimbo'ehara'g̃a jipogwei i'ua renonde nahã ojikwakuve'yma, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 3 —Pehe no, ei Jesus'ga g̃a pe. Maranameuhũ pe napehendukatui Tupana'ga nhi'ig̃a? ei Jesus'ga. Tupana'ga erame nahanahã ti peko javo pe ndapekoi ganhi'ig̃a rupi. Penhimimbo'ea rupi jate reki pe ndekoi pejikovo Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rupi, ei Jesus'ga. \v 4 Ymyahũ Tupana'ga ei: \q1 “Pemondo ti pejeaporog̃ita imohina pejuva'g̃a ndehe penhy'g̃a ndehe no,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga. \q1 “Kiroki ga e'i te'varuhu uva'ga pe oyhẽa pe no \q2 – tojukauka ti g̃a ga a'ero,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga. \p \v 5 —Pe ki a'e te Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rehe pe g̃a mbo'ei, ei Jesus'ga. Po g̃a ei uva'g̃a pe oy'g̃a pe no: “Apoko pota ji imondovo mbatera pe me novĩa. Emo ji amondo akoja Tupana'ga pe,” ei g̃a g̃a pe. \v 6 Pe'e pe g̃a pe a'ero: “Nanongara pyry!” Nahã pe g̃a mbo'ei pejikoe'yma Tupana'ga nhi'ig̃a rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ereki g̃a erame a'ea g̃a nomondoi ojeaporog̃ita imohina uva'g̃a ndehe oy'g̃a ndehe no. Ndopokogi g̃a uva'g̃a oy'g̃a ndeheve a'ero imondoe'yma g̃a pe. Nahã g̃a ndekote'varuhui, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Pehe ko pekokatu'ãva'ero, a'e ji pe me a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. Ymyahũ Isaíasva'ea pe mombe'u katu jipe Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'urame hako. A'ereki ahe e'i: \q1 \v 8 “‘Avove'g̃a onhi'ig̃atu tehe ji ve \q2 torombohete Tupana'ga javo,’ ei Tupana'ga. \q1 ‘Emo g̃a nanhiarõi imondoe'yma gweaporog̃ita imohina ji rehe. \q1 \v 9 Ji mbohete tehe g̃a. \q2 A'ereki nhinhi'ig̃a rehe rũi g̃a ombo'e. \q1 Yvyakotyve'g̃a nemimbo'ea rehe g̃a g̃a mbo'ei \q2 a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a javo tehe jupe,’ ei Tupana'ga,” ei ahe hako, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe no. \s1 Ahereaporog̃itate'varuhua ahe mbote'varuhu \r (Marcos 7.14-23) \p \v 10 Jesus'ga g̃a mbuhuri ojipyri pevove'g̃a he'yjuhuve'g̃a. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Pehendu ti ikwahava, ei ga. \v 11 Kiroki oki nhandejurua pype – a'ea nianembote'varuhui. Kiroki ohẽ nhandejurua hugwi – a'ea nhande mbote'varuhu, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri javo ga pe: \p —A'ea nde erame fariseus'g̃a nhimonha'ngai nenhi'ig̃a arõe'yma. Erekwaha nde? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 13 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Jiruva'ga yvagipeve'ga po ti o'o pa g̃wemitymipyrarũiva'ea nehẽ, ei Jesus'ga. \p Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea pe g̃anemimbo'ea pe Jesus'ga ei: Tupana'ga remitymipyrarũiva'ea. Tupana'ga po ti omombi pa g̃anemimbo'ea nehẽ. \p \v 14 —Na g̃a ndekojate a'ero fariseus'g̃a, ei Jesus'ga. G̃a ko heakwagweve'g̃a ja – kiroki g̃a gweroho pota oji'jave'g̃a, ei Jesus'ga. Po heakwagweve'ga gweroho ojipe'ga – kiroki ga ga ja ndohepiagi, a'ero po ti g̃a memei ohi ikwara pype nehẽ. A'ereki g̃a memei ndohepiagi, ei Jesus'ga. \p \v 15 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ore mbo'e katu ti ojo'java'ea rehe. A'ereki ndorokwahavi a'ea. Maraname nde ei akoja ore ve? “Kiroki oki nhandejurua pype – a'ea nianembote'varuhui. Kiroki ohẽ nhandejurua hugwi – a'ea nhande mbote'varuhu,” ere nde. A'ea rehe ti ore mbo'e katu a'ero, ei Pedro'ga. \p \v 16 A'ero Jesus'ga ei Pedro'ga pe: \p —Maranuhũ pehe ndapekwahavi no? ei Jesus'ga. \v 17 Kiroki oki nhandejurua pype – a'ea oho nhanderevega pype ohema nhande atarame. \p —Maranuhũ pe ndapekwahavi naerũ? ei Jesus'ga. \v 18 Kiroki ohẽ nhandejurua hugwi – a'ea ohẽ nhandeyvytera hugwi nhande mbote'varuhuavo, ei Jesus'ga. \v 19 Po pejiyvyteri pe pe ndeaporog̃itate'varuhuro, a'ero pejiyvyteri pe pe ei na'ẽ penhimonha'ngavo tijuka ti ga javo ga pe. A'ero po pe ga jukai. Pe ei na'ẽ pejiyvyteri pe tiroho ti garembirekohẽa ga hugwi javo hẽa pe. A'ero po pe hẽa rerohoi pejive. Pejiyvyteri pe pe ei na'ẽ tireko te'varuhu ti g̃a javo g̃a pe. A'ero po pe g̃a nderekote'varuhui, ei Jesus'ga. Pe'e pe: Timi ti. Pe'e pe: Xa'mbe ti g̃a pe. Pe'e pe: Timbotegwete ti g̃a. A'ea nhaporemo pe ei pejiyvyteri pe. Nahã pe ndekote'varuhui a'ero, ei Jesus'ga. \v 20 Pendeaporog̃itate'varuhua nhaporemo pe mbote'varuhu, ei Jesus'ga. \p —Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea fariseus'g̃a omombe'u ahembo'ehara'g̃a pavẽi g̃a erame: “Nahanahã po ti nhande xajipogwei xanhimombyry ti Tupana'ga pe javo.” G̃ahã e'i a'ea. Jihi ki a'e te a'e pe me: Po nhande ndiajipogwei i'gwovo, a'ero nhande nianhimbote'varuhui, ei Jesus'ga. A'ereki nhandejipogweja nomombyryvi nhandereaporog̃ita, ei Jesus'ga. \s1 Judeurũiva'ea \r (Marcos 7.24-30) \p \v 21 Aerẽ Jesus'g̃a hoi pea hugwi ogwovo. Cidades koty Tiro koty Sidom koty g̃a hoi ogwovo yhya rembeyvyra rupi. \v 22 Pea hugwi hẽa ruri Jesus'ga rovatiamo – kiroki cananéiahẽa judeurũivehẽa. \p —Jipojykaharetero ko nde Daviva'ea rymyminoro no! ei hẽa Jesus'ga pe. \p A'ea hẽa ei ga pe. A'ereki hẽa e'i oyvyteri pe: “Ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” \p —Ji porogwety! ei hẽa Jesus'ga pe. Anhag̃a opojyka jira'yrahẽa okote'vate'varuhuavo hẽa pe, ei hẽa. \p \v 23 Jesus'ga nonhi'ig̃i reki hẽa pe. A'ero garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri javo ga pe: \p —Emondo ti hẽa nhande hugwi. A'ereki hẽa uhuruhu nhande reviri ohapukaita okovo ji poko javo, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 24 A'ero Jesus'ga ei: \p —Tupana'ga ji mbuhuruka jigwyripeve'g̃a pyri israelitas'g̃a pyri. “G̃a pyri jate ti eho g̃a pokoga,” ei Tupana'ga ji ve, ei Jesus'ga. “G̃a ko ovelhas ja. Ovelhas oka'nhy jipi herekoe'ymame gwepiakatuharamo. Akoja ja ko g̃a ika'nhyva'ea ja,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga. Judeus'g̃arũive'g̃a pyri rũi Tupana'ga ji mbuhurukari, ei Jesus'ga. \p \v 25 G̃wendu po hẽa Jesus'ga nhi'ig̃a ua Jesus'ga pyri g̃wenypy'amo garovai pyteri pe nde ko jihoheva'ero javo. \p —Ji poko ti! ei hẽa Jesus'ga pe. \p \v 26 A'ero ga ei hẽa pe: \p —Ndapyryvi ji ipyhygi tayri'g̃a mbatera imomboa nhag̃watig̃a pe to'u ti javo. \p Nahã Jesus'ga ei ndapyryvi ji judeus'g̃arũive'g̃a pokogi javo. \p \v 27 —A'iti a, ei hẽa. Emo nhag̃watig̃a vehevi reki o'u hembyrue'ria – kiroki ohi ijara'g̃a i'urame, ei hẽa. \p Nahã hẽa ei aerẽ po ti nde judeus'g̃arũive'g̃a pokogi no javo. \p \v 28 A'ero Jesus'ga ei hẽa pe: \p —Kui'i, ei ga hẽa pe. Erejiko hete nde ji rehe ji poko po ti ga nehẽ javo, ei Jesus'ga. Oropoko ti jihi kiro, ei ga hẽa pe. \p Nanime Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai hẽara'yrahẽa hugwi nahã hẽa pokoga. \s1 Jesus'ga omombi he'yjuhuva'ea tetirũa \p \v 29 Aerẽ Jesus'ga hoi pea hugwi ogwoogwovo ypiahua rembeyvyri Galiléia rembeyvyri okovo. Yvytyruhua arimo ga hoi oapyga oina. \p \v 30 Ga pyri he'yjuhuve'g̃a ndug̃anduri itetirũave'g̃a nderunderua. Gweru g̃a ipyka'naka'nave'g̃a heakwagweve'g̃a ndeheve onhi'ig̃e'ỹve'g̃a ndeheve ika'naka'nave'g̃a ndeheve ojipe'g̃a ndeheve he'yive'g̃a. G̃ahã g̃a g̃a nderuri g̃a mondovo g̃a nog̃a Jesus'ga pyri topohano ti ga g̃a javo. \p A'ero Jesus'ga imombigi g̃atetirũa g̃a hugwi. \v 31 A'ero g̃a nhimomby'ai hepiaga g̃atetirũa mombiga. A'ereki onhi'ig̃e'ỹve'g̃a onhi'ĩ reki. Gwepia g̃a Jesus'ga ika'naka'nave'g̃a nda'oa imombyryvame. Ipyka'naka'nave'g̃a ami ogwovo reki. Heakwagweve'g̃a gwepia reki. A'ero pevove'g̃a Tupana'ga mbohetei onhimongyavo okwaha hete Tupana'ga Israelva'ea rakykwepohara'g̃a nduvihavuhuhete'ga javo. \s1 Jesus'ga omondouka mbatera quatro milva'ea pe \r (Marcos 8.1-10) \p \v 32 Aerẽ Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pejo ti ji pyri. \p G̃a ndurame ga pyri ga ei g̃a pe: \p —Iporia'i g̃a ji ve avove'g̃a he'yjuhuve'g̃a. A'ereki g̃a ndogwerekoa'javi mbatera dois okira g̃waramo ji pyri, ei Jesus'ga. Namondoukapotari ji g̃a g̃anonga pe g̃a i'ue'ymame. A'ero po ti g̃a pytupavamo pehea rupi g̃we'ouhũro nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 33 Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Ma hugwi po ti nhande ipyhygi he'yjuhuva'ea mbatera g̃a pe avo ongae'ỹi me tokogahi ti g̃a javo? ei g̃a. \p \v 34 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Maramomi pe herekoi pães? \p —Sete, ei g̃a ga pe. Mokoi'ĩ pira'ia orogwereko no, ei g̃a. \p \v 35 Pevove'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Peapy ti yvyvo, ei ga g̃a pe. \p \v 36 Kiro ga ipyhygi mbatera – kiroki sete pães pira'ia reheve. A'ea rehe ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhuruka javo. A'ero ga haygwe'rogwe'rogi pães pira'ia reheve imondomondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Kiro g̃a imondomondoi pevove'g̃a pe. \v 37 A'ero g̃a nhaporemo i'ui onhimoytaromo. \p G̃a i'urẽ Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a imono'og̃i hembyruera imondovo yrua pype. He'yjuhuva'ea hembyruera opyta reki garembihaygwe'rogagwera. A'ereki g̃a ndo'upavi. He'yjuhuva'ea seteva'ea yrua tynahẽ. \v 38 Kiroki g̃a o'u pevo Jesus'ga pyri – g̃a ko he'yjuhu hete ranuhũ. Quatro milve'g̃a ko o'u akwaimba'ero. Kunhangwera'g̃a tayri'g̃a pavẽi i'ui no. Nahã Jesus'ga japoi ahemonhimomby'ava'ea he'yje'ỹva'ea imbovua imondovo g̃a pe. \p \v 39 A'ero Jesus'ga pevove'g̃a mondoukari g̃anonga pe. G̃a horame ga avi yharuhua pype herogwovo aherovai herovahema ypiahua rembe'yi pe cidade de Magadã me. \c 16 \s1 Eapo ti ahemonhimomby'ava'ea, ei ahe Jesus'ga pe \r (Marcos 8.11-13; Lucas 12.54-56) \p \v 1 Aerẽ fariseus'g̃a nduri Jesus'ga pyri saduceus'g̃a pavẽi ovahema. \p —Tihepia ti gapopoakara, ei g̃a ojohupe. Mara'ngu po Tupana'ga okovo ga pyri ga mbopopoaka? Tupana'ga ga mbopopoakare'ymame po ti nhande ga mbotegwetei, ei g̃a ojohupe. \p Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Eapo ti ahemonhimomby'ava'ea. Torohepia ti, ei g̃a ga pe. \p \v 2 A'ero Jesus'ga ei reki g̃a pe: \p —Ka'aru ig̃wag̃ahivame yvaga pe ei: “Ko'emame po ti kwara ima'eg̃atui nehẽ.” Nahã pe ei, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 3 —Ypyhajive ig̃wag̃ahivame yvaga hovapitymbyguhurame pe ei: “Amana po ti ikyri nehẽ.” Nahã pe ei, ei Jesus'ga. \p —Pehepia pe yvaga ikwahava aerẽva'ea ima'eg̃atua. Hepiaga'javame pe pekwaha aerẽva'ea ikyra. A'ea pe pekwaha katu, ei Jesus'ga g̃a pe. Emo imbaragwahave'ỹve'g̃a ja po pe reki. Pehepia tehe pe ojipeva'ea ag̃wamova'ea – kiroki a'ea okwahavuka aerẽva'ea. Emo pe napembaragwahavi reki aerẽva'ea rehe, ei Jesus'ga. \p \v 4 —Ag̃wamova'ero peko te'varuhu pa pe, ei Jesus'ga g̃a pe. Ndapekoi pe Tupana'ga nhi'ig̃a rehe pejikoge'yma ga rehe. Pe'e pe: “Jesus'ga japorame jate nhande ve ahemonhimomby'ava'ea, a'ero po ti nhande ei ikwahava nehẽ: Tupana'ga ga poko. A'ea po ti nhande xa'e hepiagame nehẽ.” A'ea pe ei, ei Jesus'ga. Ndoapoukari po ti Tupana'ga ojipea ahemonhimomby'ava'ea pe me nehẽ. Ojikwe ymyahũ ga oapo ahemonhimomby'ava'ea Jonasva'ea mohemame onhi'ig̃a mombe'uharava'ea mohemame. A'ea jate po ti ga ikwahavukara'javi pe me nehẽ ji Jesus'ga poko javo. \p A'ea erame Jesus'ga hoi g̃a hugwi ogwovo. \s1 Penhimboko'i ti, ei Jesus'ga g̃wemimbo'eaatyviva'ea rehe \r (Marcos 8.14-21) \p \v 5 Ogwovo g̃a hugwi Jesus'ga herohoi herogwovo ypiahua aherovai g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Omoka'nhy g̃a pão herohoe'yma ojupi. \p \v 6 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Penhimboko'i ti pão mbovuhava rehe fariseus'g̃a apoa rehe saduceus'g̃a apoa rehe no, ei Jesus'ga. \p \v 7 Garemimbo'ehara'g̃a nhomonhi'ig̃i a'ero. \p —Jesus'ga ei na. A'ereki nhande ndiheruri pão nhande rupi, ei g̃a ojohupe. \p \v 8 G̃anhi'ig̃a kwahavame Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Maraname pe nhomonhi'ig̃uhũi nhande ndiheruri pão javo? Ndapejikogi'i'i pe ji rehe ndirekoi pão javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 9 Napenhimombaragwahakatui pe ji'ea rehe? Ndapekwahava'javi pe cinco pães – akoja ji ahaygwe'rogwe'ro imondomondouka cinco milve'g̃a pe? Ndapekwahava'javi pe hembyruera? Maramomi yrua pype pe imono'ono'og̃i hembyruera? \v 10 Ndapekwahava'javi pe sete pães? Akoja ji ahaygwe'rogwe'ro imondomondouka quatro milve'g̃a pe. Ndapekwahava'javi hembyruera? Maramomi yrua pype pe imono'ono'og̃i hembyruera? \v 11 Maraname pe napenhimombaragwahavihu ji erame pe me kiro? Pão pe rũi ji ei pe me. A'e ji pe me: Penhimboko'i ti fariseus'g̃a apoa rehe saduceus'g̃a apoa rehe no. A'ereki g̃a'apoa ko pão mbovuhava ja, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 12 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nhimombaragwahavi ga'ea rehe. \p —Pão mbovuhava pe rũi Jesus'ga ei, ei g̃a a'ero. Fariseus'g̃a nemimbo'ea pe Jesus'ga ei. Saduceus'g̃a nemimbo'ea pe Jesus'ga ei no penhimboko'i ti g̃anemimbo'ea rehe javo, ei g̃a. \s1 Nde ko Cristoramo, ei Pedrova'ea Jesus'ga pe \r (Marcos 8.27-30; Lucas 9.18-21) \p \v 13 Aerẽ Jesus'g̃a hoi cidade koty Cesaréia de Filipe koty. Ovahemame pevove'g̃a gwyri pe Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Marãi g̃a ji ve jipi? ei Jesus'ga g̃a pe okovo yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 14 A'ero garemimbo'ehara'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ojipe'g̃a ei nde ve: “Ga ko João Batista'ga,” ei g̃a nde ve, ei g̃a Jesus'ga pe. Ojipe'g̃a ei nde ve: “Ga ko Elias'ga.” Ojipe'g̃a ei nde ve: “Ga ko Jeremias'ga. Po Jeremiasva'ea rũi ga rekoi, a'ero ga oko ojipe'ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea pyteripeve'ga.” Nahã g̃a ei nde ve, ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 15 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pehe, marãi pe ji ve jipi? \p \v 16 A'ero Simão Pedro'ga ei ga pe: \p —Nde ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo ereko. Nde ko Tupana'ga ra'yramo avuiramave'ga ra'yramo ereko, ei Pedro'ga Jesus'ga pe. \p \v 17 A'ero Jesus'ga ei: \p —Simão, João'ga ra'yra, ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. Pyry hete nde ve nde a'ea kwahavame Jesus'ga ko Cristoramo Tupana'ga ra'yramo javo. A'ereki yvyakotyve'g̃a rũi okwahavuka nde ve. Jiruva'ga reki yvagipeve'ga ikwahavukari nde ve ga ko Cristo'ga jira'yra'ga javo, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. A'itituhẽva'ea pe nde ei. \p \v 18 —Jihi a'e nde ve a'itituhẽva'ea pe kiro no. Nderera ko Pedro. Ita xa'e nhande jupe. Ita ndojijyi upa. Na jitehe po ti jireheve'g̃a nhaporemo ndogwerojijyi ojeaporog̃ita ojikopige'yma ji rehe nehẽ. A'ereki ji ambojiko hete g̃a ji rehe topohiryme ti g̃a ji hugwi javo nehẽ. Omanorame vehevi po ti g̃a kweravi mbapava koty okovo avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 19 —Na tuhẽ. Tupana'ga rekorame yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero avo yvya koty g̃a mongovo onhi'ig̃a rupi, a'ero po ti ji nde mbopopoakari nehẽ, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. A'ero po ti nde ei jireheve'g̃a pe nehẽ: “Nahanahã ti tapekoi.” Po a'ea nenhi'ig̃a, a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a no, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. Ojipea po ti nde ei nehẽ: “Nahanahã ti peko.” Po a'ea nenhi'ig̃a, a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a no. \p \v 20 A'ea mombe'urẽ Pedro'ga pe Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Tapemombe'ui ti g̃a pe Jesus'ga ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'u omanoag̃wama \r (Marcos 8.30–9.1; Lucas 9.22-27) \p \v 21 Kiro Jesus'ga nhimombe'ua'jaa'javi g̃wemimbo'ehara'g̃a pe nahanahã po ti ji ve nehẽ javo. \p —Taho ti ji cidade de Jerusalém me, ei Jesus'ga g̃a pe. He'yiva'ea po ti g̃a imondomondoi hahyva'ea ji ve nehẽ xava'eve'g̃a ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi no. A'ero po ti g̃a ji jukaukari nehẽ. Mokõi ji kirirẽ po ti nhimbogwerahava nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Nahanahã Jesus'ga imombe'ui aerẽva'ea onhimombe'gwovo g̃a pe. \p \v 22 A'ero Pedro'ga ga rerohoi irupe'i onhi'ig̃ahyavo Jesus'ga pe. \p —Na rũi po ti nde ve hahyhetea nehẽ! ei Pedro'ga ga pe. Tupana'ga ti tomombi g̃a tandejukaukaryme g̃a pe javo, ei ga Jesus'ga pe opojykaharete'ga pe. \p \v 23 Opyryrỹ Jesus'ga javo Pedro'ga pe: \p —Ejipe'a ti ji hugwi! A'ereki Satanás'ga nde monhi'ĩ. Nurã nde ei nanongara, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. Eremombi pota nde jirekoa Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. Tupana'ga reaporog̃ita atyvi ndereaporog̃ita. A'ereki Tupana'ga opota reki nhimanoa. Yvyakotyve'g̃a ndeaporog̃ita rehe nde ereko, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. \p \v 24 Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Kiroki g̃a oko pota nhiremimbo'eharamo – tokoyme ti g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi okovo nhiremimbotarimova'ea rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. Po ti ojipe'g̃a imbohahyukari g̃a pe g̃a jukavo vehevi nehẽ peko pe Jesus'ga reheva'ero javo g̃a pe, toko jitehe ti g̃a nhiremimbotarimova'ea rupi opohire'yma ji hugwi. \p \v 25 —Kiroki g̃a ndokopotari nhiremimbo'eharamo tajijukayme ti g̃a javo – g̃a po ti omano ogwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Kiroki g̃a ojipe'g̃a g̃a jukai g̃a jikoga g̃waramo ji rehe – omanorẽ po ti g̃a oho upa avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Ojipe'g̃a – kiroki g̃a e'i: “Ndakoi ti ji Jesus'ga remimbo'eharamo tamono'ono'õ ti ji mbatera jijive javo” – po g̃a imono'ono'ombavi mbatera ojive avo yvya koty, a'ero g̃a imono'ono'õtehei ojive novĩa ogwovo hahyva'ea ruvihava pype, ei Jesus'ga. A'ereki ahã g̃a pe g̃ahohava Tupana'ga pyri. A'ereki ahe nomondoi mbatera ohohava kwepykavamo ohorame Tupana'ga pyri, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Aerẽ po ti ji rura'javi avo yvyakotyve'g̃a pyri Tupana'gapyrive'g̃a pavẽi yvagipeve'g̃a pavẽi nehẽ. Jiruva'ga rendy'jandy'java pyteri pe po ti ji rekoi jijoa nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. A'ero po ti ji ikwepygi yvyakotyve'g̃a pe nehẽ. Po g̃a ndekokatui nhinhi'ig̃a rendukatukatuavo, a'ero po ti ji rekokatui g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Po g̃a ndekote'varuhui nhinhi'ig̃a renduve'yma, a'ero po ti ji imondoi hahyva'ea g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 28 Kiroki g̃a o'ã Jesus'ga pyri – g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Omanoe'ymame ti agwa'g̃a pyteripeve'g̃a ji repiagi ji rurame kokoty penduvihavuhuhetero jitekovo nehẽ. \p A'ea Jesus'ga ei okovo yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \c 17 \s1 Jesus'ga ra'oa ojirojijyi aherovaki \r (Marcos 9.2-13; Lucas 9.28-36) \p \v 1 Aerẽ seis okirirẽ Jesus'ga g̃a nderohoi ojupi Pedro'ga Tiagova'ea reheve João'ga reheve no. João'ga ko Tiagova'ea irũ'ga. Jesus'ga g̃a nderohoi g̃a nderojiupia yvytyruhua arimo yvateuhuva'ea arimo. G̃a tehe oko pevo a'ero Jesus'ga pavẽi. \p \v 2 Pevo Jesus'ga ra'oa jirojijyi g̃apyteri pe. Garova hendy'jandy'jahetero kwara ja. Ga'apoa tapy'ynhapira tig̃ahivuhuro g̃wendy'jandy'javamo kwara ja. \p \v 3 Nanime ahe jipiukari g̃a pe onhi'ig̃a Jesus'ga pe Moisésva'ea Eliasva'ea pavẽi – kiroki ahe ymyahũ hete omano. \p \v 4 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe ga renoina nde ko orepojykaharetero javo. \p —Pyry nhanderekoa avo, ei ga Jesus'ga pe. Nde ipotarame po ti ji japoi tapyimbovyra pe me: ojipeji nde ve, ojipeji Moisés'ga pe, ojipeji Elias'ga pe, ei Pedro'ga Jesus'ga pe. \p \v 5 Ga nhi'ig̃ame yvag̃atig̃a ijyvi g̃a arimo g̃a mongovo o'ag̃i pe. Hendy'jandy'ja yvag̃atig̃a. Nanime yvag̃atig̃a hugwi Tupana'ga nhi'ig̃i Jesus'ga mombe'gwovo: \p —Agwa'ga ko jira'yra'ga nhiremia'nguhete'ga. Anhimohẽ hete ko ji ga rehe. Pehendu katu ti ganhi'ig̃a, ei Tupana'ga. \p \v 6 Tupana'ga nhi'ig̃a renduvame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ari ojovapyvo okyhyjiheteavo. \p \v 7 A'ero Jesus'ga ruri g̃a pyri opokoga g̃a ndehe. \p —Pepo'ã ti, ei ga g̃a pe. Tapekyhyji ti, ei ga. \p \v 8 Ojovavurame Jesus'ga jate g̃a ga repiagi. A'ereki ahe oho jipe. \p \v 9 Jesus'ga jyvi yvytyruhua hugwi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi ogwovo. Ojyvame ga ei g̃a pe: \p —Pehepia pe jira'oa jirojijyirame. A'ea tapemombe'ui na'ẽ. Aerẽ ji kweravame gwe nhimanoa hugwi ti pemombe'u. \p A'ea Jesus'ga ei g̃a pe okovo yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 10 A'ero garemimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Nderura renonde ti Elias'ga tuhu nehẽ, ei g̃a Jesus'ga pe. A'ea ahembo'ehara'g̃a ei. Maraname g̃a ei na? ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 11 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Omombe'u katu g̃a, ei Jesus'ga. Eliasva'ea uhu na'ẽ g̃andeaporog̃ita rerojijyipava, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 12 Jihi ki a'e te a'e pe me: Eliasva'ea uhu jipe ikwehe. Nonhimombaragwahavi g̃a ahe rehe ahe kwahave'yma, ei Jesus'ga. Okovo g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃a ndekote'varuhuro ahe ve reki. Na jitehe po ti g̃a imondoi hahyva'ea ji ve nehẽ no, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 13 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ikwahavi. “João Batistava'ea pe Jesus'ga ei Eliasva'ea mombe'urame nhande ve,” ei g̃a oyvyteri pe. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahera'yrava'ea hugwi \r (Marcos 9.14-29; Lucas 9.37-43a) \p \v 14 Aerẽ Jesus'g̃a ndurame he'yive'g̃a pyri a'ero akwaimbae'ga ruri g̃wenypy'anduruga Jesus'ga rovai pyteri pe jijoheva'ero ore poko ti javo. \p \v 15 —Eporogwety jira'yra'ga, ei ga Jesus'ga pe. Heagwyry hete ga karugwate'varuhua ga rerekoro g̃waramo. Tiruahũ ga pe. O'ao'a ga tata pype jipi yhya pype jipi no, ei ga Jesus'ga pe. \v 16 Aru ji ga neremimbo'ehara'g̃a pyri tomombi ti g̃a karugwara ga hugwi javo novĩa, ei ga. G̃a nomombigi reki ga hugwi. A'ereki g̃a ndipopoakari jupe, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 17 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe nhaporemo: \p —Ndapejikogiuhu pe ji rehe pejikote'varuhuavo. Pe ji mombitu pejijupa. Manameuhũ po ti pe jikogi ji rehe nehẽ naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. Peru ti tayri'ga avo ji pyri, ei Jesus'ga. \p \v 18 G̃a tayri'ga rerurame Jesus'ga e'iahy Diabo'gapyriva'ea pe anhag̃a pe imbojipe'avo tayri'ga hugwi. Oho hete anhag̃a tayri'ga hugwi a'ero. A'ea rupi jitehe tayri'ga nhimohig̃atui a'ero. \p \v 19 Aerẽ Jesus'ga tehe ga rekorame garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri. A'ero g̃a ei ga pe: \p —Maraname anhag̃a ndojipe'ai tayri'ga hugwi ore erame jupe ko? \p \v 20 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Napembojipe'ai pe ga hugwi. A'ereki xunhi hete tuhẽ pe pejiko Tupana'ga rehe, ei Jesus'ga. Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Po pe jikogi gwere jitehe Tupana'ga rehe, a'ero po pe ei agwava'ea pe yvytyruhua pe eho agwa hugwi egwovo pevo javo, a'ero ihoi. Po pe jikogi gwere jitehe Tupana'ga rehe tegwete onhimiva'ea pe me, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 21 Nanongarava'ea anhag̃a po ti pe imbojipe'ai nehẽ penhi'inhi'ig̃ame jate Tupana'ga pe pe i'ue'ymame jate tanhi'inhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo no, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Marcos 9.30-32; Lucas 9.43b-45) \p \v 22 G̃a nduvame Galiléiapeve'g̃a gwyri pe Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Uhu g̃werĩ nhimondohava apiavo g̃apo pe. Ji pyhy po ti g̃a nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 23 A'ero po ti g̃a ji jukai nehẽ. Mokõi ji kirirẽ po ti nhimbogwerahava nhimanoa hugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \p Henduvame garemimbo'ehara'g̃a ndovy'arihu a'ea rehe. \s1 Omono'õ ahe itambere'ia ojatykahavuhua pe \p \v 24 Aerẽ Jesus'ga ruri cidade de Cafarnaum me g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. G̃a vahemame g̃a nduri Pedro'ga pyri – kiroki g̃a opyhy itambere'ia judeus'g̃a hugwi imono'ono'og̃a tiapokatua'ja ti nhandejatykahavuhua javo. A'ero g̃a ei Pedro'ga pe: \p —Marã? Nembo'ehara'ga po nombuhuri jipi itambere'ia toapokatua'ja ti g̃a ojatykahavuhua javo? ei g̃a Pedro'ga pe. \p \v 25 —Omondo ga jipi, ei Pedro'ga g̃a pe. \p Aerẽ Pedro'ga hoi ogwovo onga pype. Ga vahemame pevo Jesus'ga pyri Jesus'ga eypyi ga pe: \p —Simão, ei Jesus'ga ga pe. Marãi nde? Avo yvya koty ma'g̃a hugwi g̃anduvihavuhu'g̃a ipyhygukari itambere'ia imono'ono'og̃a ojive? Mara'ngu po nde javo: “Ogwyripeve'g̃a hugwi po g̃a ipyhygi”? Mara'ngu po nde javo: “Hajiheve'g̃a hugwi po g̃a ipyhygi”? Marãi nde naerũ? ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. \p \v 26 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Hajiheve'g̃a hugwi g̃a ipyhygi, ei ga. \p Henduvame Jesus'ga ei: \p —A'ero ti g̃agwyripeve'g̃a tomondoyme, ei Jesus'ga. \v 27 Nhande ko Tupana'ga gwyripeva'ea. Nurã po ti nhande nimondoi g̃a pe hamo nehẽ, ei Jesus'ga. Tihayvaryme ti g̃a hehe javo timondo ti nhande g̃a pe nehẽ. Eho ti ypiahu pe pira mbo'a a'ero. Kiroki o'u ypy – epyhy ti imbojurujaita. Jurua pype po ti nde hepiagi itambere'ia nehẽ. Ehekyi ti itambere'ia jurua hugwi itambere'ia rerua imondovo g̃a pe – kiroki g̃a omono'ono'õ itambere'ia tiapokatua'ja ti nhandejatykahavuhua javo. Ere ti g̃a pe: “Koro ko Jesus'ga remimondoa nhiremimondoa no.” A'ea ti ere g̃a pe imondovo g̃a pe, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. \p A'ero Pedro'ga hoi pira mbo'a hepiaga itambere'ia jurua pype herua imondovo itambere'ia g̃a pe a'ero. \c 18 \s1 Manamo nhandejoheva'ero? ei ahe \r (Marcos 9.33-37; Lucas 9.46-48) \p \v 1 Aere'ĩ Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Kiro g̃a ei ga pe: \p —Tupana'ga oko yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero kiro. Manamo nhandejoheva'ero huvihavamo ga pyri? ei g̃a. \p \v 2 Kiro Jesus'ga tayri'ga mbuhurukari ojipyri a'ero epo'ã ti g̃apyteri pe javo. \v 3 A'ero ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Perojijyi ti pejeaporog̃ita penhimbohetee'yma tayri'g̃a ja, ei Jesus'ga. Po pe ndaperojijyi pejeaporog̃ita nehẽ, a'ero po ti Tupana'ga ndokoi penduvihavuhuhetero nehẽ. \v 4 Kiroki g̃a tayri'ga ja nonhimbohetei – g̃ahã ko koji'i huvihava ojipe'g̃a hohe Tupana'ga pyri huvihavuhuhete'ga pyri, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 5 —Kiroki g̃a jireheva'ero g̃waramo gwereko katu tayri'ga'jave'ga ga oko Jesus'gareheva'ero javo – jihi tuhẽ reki g̃a ji rerekokatui, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Tiruahũ hete g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Marcos 9.42-48; Lucas 17.1-2) \p \v 6 —Tiruahũ hete po ti g̃a pe nehẽ – kiroki g̃a ombote'va tayri'ga'jave'ga jireheve'ga ga mbopogweavo ite'varuhuva'ea rehe, ei Jesus'ga. Omano jipe po g̃a hamo tombote'varyme ti g̃a jireheve'ga, ei Jesus'ga. Po ahe nhapytĩ g̃ajura rehe itaruvihavuhua ipohyiva'ea yngu'a'javuhuva'ea g̃a momboa ypiahua ruvihava pype g̃a mbotypyvyga, a'ea ko tiruahũhetero g̃a pe. Koji'i tiruahũ hete g̃a pe g̃a jireheve'ga mbote'varuhurame huvihava'garũive'ga, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 7 —Tiruahũ hete yvyakotyve'g̃a pe. A'ereki jara'g̃a ombote'varuhu ojipe'g̃a jipi. Na tuhẽ po ti jipi nehẽ, ei Jesus'ga. G̃a pe po ti tiruahũ hete nehẽ no – kiroki g̃a g̃a mbote'varuhu, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 8 —Nurã ji ei nde ve: Po epoa pyvõ ojipejiva'ea pyvõ nde rekote'varuhui, a'ero ti ehaygwe'ro epoa ejihugwi imomboa nahã imombiga ejekote'varuhua! Na jitehe nde ejekote'varuhurame epya pyvõ ojipejiva'ea pyvõ ehaygwe'ro ti epya nahã imombiga ejekote'varuhua, ei Jesus'ga. Tiruahũ po ti nde ve ndepoa mombora nehẽ ojipejijatero g̃waramo ndepoa avuirama, ei Jesus'ga. Tiruahũ po ti nde ve ndepya mombora nehẽ no nde po'ame'yma g̃waramo avuirama, ei Jesus'ga. \p —Emo po imombore'yma nde neremombigi ejekote'varuhua, a'ero koji'i po ti tiruahũ nde ve nehẽ Tupana'ga nde momborame hahyva'ea ruvihava pype nde rekote'varuhuro g̃waramo. Pevo po ti nde ruvi avuirama herekoteheavo epoa mokõiva'ea epya mokõiva'ea no novĩa nehẽ, ei Jesus'ga. \p —A'ero ji ei nde ve: Koji'i pyry nde imomborame epoa epya reheve ejekote'varuhua mombiga egwovo yvagi pe Tupana'ga pyri, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe, g̃ambote'varuhua mombora pe javo. \p \v 9 —Po ejeakwara pyvõ ojipejiva'ea pyvõ nde rekote'varuhui, a'ero ti ehekyi ejeakwara imomboa nahã imombiga ejekote'varuhua! ei Jesus'ga. Tiruahũ nde ve ndereakwara mombora nehẽ ojipeji jatero g̃waramo ndereakwara avuirama. \p —Emo po imombore'yma nde neremombigi ejekote'varuhua, a'ero po ti koji'i tiruahũ nde ve nehẽ Tupana'ga nde momborame hahyva'ea ruvihava pype nde te'varuhuro g̃waramo. Pevo po ti nde ruvi avuirama herekoteheavo ejeakwara mokõiva'ea novĩa nehẽ, ei Jesus'ga. \p —A'ero ji ei pe me: Koji'i pyry nde imomborame ejeakwara ejekote'varuhua mombiga egwovo yvagi pe Tupana'ga pyri, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p G̃ambote'varuhua mombora pe Jesus'ga ei imombe'urame g̃andeakwara mombora. \s1 Ovelha ika'nhymipyra \r (Lucas 15.3-7) \p \v 10 —Pearõ hete ti tayri'g̃a'jave'g̃a. Tape'eag̃wami ti: “G̃a koty po ti ji ndajirovagi nehẽ.” Na rũi ti peko, ei Jesus'ga. A'e ji pe me: G̃anderekokatuhara'g̃a ko Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a. G̃ahã omombe'u pa Tupana'ga pe nahanahã g̃a oko te'varuhu tayri'g̃a'jave'g̃a pe javo. Nane'ymi tayri'g̃a'jave'g̃a nderekokatuhara'g̃a ndekoi yvagi pe jiruva'ga pyri yvagipeve'ga pyri javo ga pe. A'ero Tupana'ga tayri'g̃a'jave'g̃a pokogukari g̃a a'nguavo, ei Jesus'ga. \v 11 Pearõ ti tayri'g̃a'jave'g̃a. A'ereki ji ajo yvya koty tamombo ti ji yvyakotyve'g̃a ndekote'varuhua g̃a hugwi g̃a mbojikoguka ji rehe javo. Kiroki g̃a ndogwerekoi gwepiakatuhara'g̃a oka'nhyve'g̃a ja – g̃andekote'varuhua ti ji tamombo, a'e ji jijoa jitekovo yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \p \v 12 —Po akwaimbae'ga gwereko g̃wenymbava cem ovelhas. Po ojipeji oka'nhy ga hugwi, ndohoi re po ga heka naerũ? Gweja po ga he'yiva'ea noventa e nove ovelhas ogwovo yvytyruhua rupi hekaheteavo ojipe'ia. \v 13 Po ga hepiagi ovelha, a'ero po ga roryroryvamo hehe. Hory po ga jara rehe noventa e nove ovelhas rehe ika'nhyme'ỹva'ea rehe novĩa. Koji'i po ga roryroryvamo akoja rehe ojipejiva'ea rehe, ei Jesus'ga. Ndopotari po ga ojipejiva'ea vehevi ika'nhymame, a'e ji imombe'ukatuavo pe me, ei Jesus'ga. \p \v 14 —Na jitehe yvagipeve'ga penduvete'ga roryroryhetero tayri'g̃a'jave'g̃a ndehe. Ndopotari ga g̃a ndekote'varuhurame. A'ereki okote'varuhurame g̃a oko oka'nhyve'g̃a ja ga pe, ei Jesus'ga. \s1 Po ndekotyve'ga ite'varuhu nde ve, ei Jesus'ga \p \v 15 —Po ndekotyve'ga ite'varuhu nde ve – kiroki ga ojiko ji rehe nde ja – po ga ite'varuhu nde ve, a'ero ti eho ga pyri. Ojipe'g̃a ndovakie'ỹ ti eho ga pyri, ei Jesus'ga. Ere ti ga pe: “Nahanahã nderekote'varuhua ji ve.” A'ea ti ere ga pe, ei Jesus'ga. Po ga nenhi'ig̃a rendu katu opohia okote'varuhua hugwi nehẽ, a'ero po ti nde jikoty'ara'javi ga pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 16 —Po ga nohendukatui nenhi'ig̃a nehẽ, a'ero ti eroho ojipe'ga ejupi ga rerovahema ga pyri. Doisve'g̃a vehevi pyry nde g̃a nderohoi ga pyri g̃a nderovahema nehẽ, ei Jesus'ga. Erea'ja ti ga pe ejupive'g̃a henduvame: “Nahanahã nderekote'varuhua ji ve.” A'ea ti erea'ja ga pe, ei Jesus'ga. G̃a ti tohendu pa nenhi'ig̃a doisve'g̃a. Pyry ojipe'ga henduvi no nde erame ga pe. A'ero po ti g̃a ikwahavi nehẽ nahanahã akoja'ga rekote'varuhui ga pe javo, ei Jesus'ga. A'ero po ti g̃a ei ga pe nehẽ: “Nahanahã nderekote'varuhua ga pe.” \p \v 17 —Po ga nohendukatui ve g̃anhi'ig̃a vehevi no, a'ero ti emombe'u g̃a pe nhaporemo – kiroki g̃a ojiko ji rehe ojatykavo jipi tihendu katu ti Tupana'ga nhi'ig̃a javo. A'ero po ti g̃a ei ga pe nehẽ: “Nahanahã nderekote'varuhua ga pe.” \p —Po ga nohendukatui g̃anhi'ig̃a no, a'ero ti ere ga pe: “Itambere'ia mono'õhara'ga ja ko ga ji ve.” A'ea ti ere ga pe. \p A'ea Jesus'ga e'i. A'ereki judeus'g̃a ndojihe'ari itambere'ia mono'õhara'g̃a ndehe g̃a ite'varuhu javo – kiroki g̃a omono'õ itambere'ia governo pe. \s1 Aerẽ po ti pe ei nehẽ, ei Jesus'ga \p \v 18 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti pe ei nehẽ: “Nahanahã ti tapekoi.” Po a'ea nenhi'ig̃a, a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a no, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Aerẽ po ti pe ei nehẽ: “Nahanahã ti peko.” Po a'ea nenhi'ig̃a, a'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a no, ei ga g̃a pe. \p \v 19 —Ojipea ji imombe'ukatui pe me, ei Jesus'ga. Po yvya koty doisve'g̃a pepyteripeve'g̃a ei: “Nahanahã ti xa'e Jesus'ga ruva'ga pe yvagipeve'ga pe nahanahã ore ipotari javo.” Ojo'ja pe erame nahã ga pe po ti ga penhi'ig̃a rendukatui, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \v 20 A'ereki ji ako jireheve'g̃a pyteri pe g̃a pokoga nhinhi'ig̃a Tupana'ga pe g̃a pavẽi – kiroki doisve'g̃a onhi'ĩ Tupana'ga pe nhinhi'ig̃a rupi g̃a ndekopotaro g̃waramo. Po ojipe'g̃a ei a'ea jitehe no, a'ero po ti ji rekoi g̃apyteri pe nhinhi'ig̃a Tupana'ga pe g̃a pavẽi no, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Ite'varuhu ahepyriva'ea \p \v 21 A'ero Pedro'ga ruri Jesus'ga pyri hete ga renoina nde ko jipojykaharetero javo ga pe. Ga e'i: \p —Nhiirũ'ga rekote'varuhurame ji ve, maramomi po ti ji ndahaykai ga garekote'varuhua renonhe'yma a'ero hamo? Seterame ti ji tahaykayme ga? Maramomi? ei Pedro'ga Jesus'ga pe. \p \v 22 —Seterame jate rũi, a'e ji, ei Jesus'ga. Koji'iheterame ti terehaykai ga garekote'varuhua renonhe'yma. Quatrocentos e noventarame ti terehaykai ga, ei Jesus'ga Pedro'ga pe terehaykaag̃wami tuhẽ ti ga a'ero javo. \v 23 A'ereki nahã Tupana'ga opota. \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea pe me kiro, ei Jesus'ga. G̃anduvihavuhu'ga ei: “Maramomi itambere'ia ji imbuhu'rag̃i jipyrive'g̃a pe ikwehe? Tamonhi'ĩ ti ji ikwatijara ikwahava,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 24 —Ga ikwatijara monhi'ig̃ame gapyrive'g̃a gweru ojipe'ga rerovahema ga pyri. Ga ko gapyrive'ga jitehe. Gaha g̃a gweru oreruvihavuhu'ga ombuhu'rã ga pe ikwehe javo. He'yjuhuheteva'ea reki itambere'ia milhões ga ombuhu'rã ojipyrive'ga pe. \v 25 Opo'ru pa gapyrive'ga itambere'ia. Nurã tegwete imondoa'java gwuvihavuhu'ga pe. \p —A'ero garuvihavuhu'ga ei g̃a pe: “Peroho ti ga mondovo ojipe'ga pe itambere'ia kwepyga ga rehe itambere'ia rerua ji ve. Garembirekohẽa ti peroho gara'yra'g̃a ndeheve g̃a mondovo ojipe'g̃a pe itambere'ia kwepyga g̃a ndehe itambere'ia rerua ji ve. Peroho ti gambatera imondopava ojipe'ga pe itambere'ia kwepyga itambere'ia rerua ji ve. A'ereki ga gweroho hete itambere'ia ji hugwi imbuhura'jave'yma ji ve,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 26 —A'ero gapyrive'ga ei gwerohopotarame: “Jiruvihavuhuro terenhimbaekwahivi ji rehe. A'ero po ti ji imondopava'javi itambere'ia nde ve nehẽ.” Nahã ga etehei gwuvihavuhu'ga pe g̃wenypy'anduruga ga pyri ndehe ko ji hohe javo, ei Jesus'ga. \p \v 27 —A'ero garuvihavuhu'ga ei ga pe: “Kiro ji nahenonha'javi embuhu itambere'ia jave'yma,” ei ga ojipyrive'ga pe ga porogwetyga, ei Jesus'ga. \p —Ojipe'g̃a pe ojipyrive'g̃a pe ga ei: “Taperohoa'javi ti ga,” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 28 —Ndogwerohoa'javi g̃a ga a'ero. Kiro ga hoi g̃a hugwi ogwovo ojipe'ga repiaga gwuvihavuhu'gapyrive'ga repiaga – kiroki ga gweroho'ã ndahe'yiva'ea dez itambere'ia ga hugwi tuhẽ imondoa'jave'yma ga pe. Opyhygahy ga ga juvyga. Kiro ga ei ga pe: “Embuhura'ja ji ve itambere'ia – kiroki nde ereroho'ã ji hugwi ikwehe,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 29 —Ga g̃wenypy'anduru gapya pyri a'ero nde ji hohe javo. Kiro ga ehetei ga pe: “Terenhimbaekwahivi ji rehe. A'ero po ti ji imondopava'javi itambere'ia nde ve nehẽ,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 30 —“Embuhu tuhẽ kiro ji ve,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p —A'ero ga ga rerohoi ga mondovo cadeia pype, ei Jesus'ga. “Cadeia pype po ti nde pytai nehẽ,” ei ga. “Nde imondopava'javame jate itambere'ia ji ve po ti nde hemi jugwi a'ero nehẽ,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 31 —G̃anduvihavuhu'gapyrive'g̃a hepiagi ga okote'varuhurame ga pe. Ndovy'ari g̃a ga repiaga. A'ero g̃a hoi gwuvihavuhu'ga pyri imombe'upava, ei Jesus'ga. \v 32 A'ero g̃anduvihavuhu'ga ga mbuhurukari ojipyri – kiroki ga omongi ojipe'ga cadeia pype ji ndaporogwetygi ga javo. A'ero ga ruri gwuvihavuhu'ga pyri ovahema. \p —Kiro garuvihavuhu'ga ei ga pe a'ero: “Ereko te'varuhu nde,” ei ga ojipyrive'ga pe. “Nde ere'e ji ve oji'i terenhimbaekwahivi ji rehe javo. Nurã ji ei nde ve: Nahenonha'javi nde ve embuhu ji ve itambere'ia jave'yma. \v 33 Na jitehe po nde nerehenonha'javi ga pe hamo,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 34 —Onhimonha'ngavo ojipyrive'ga rehe ga ga mondoi g̃a pe – kiroki g̃a omondo hahyva'ea okote'varuhuve'g̃a pe jipi, ei Jesus'ga. “Tomondo ti g̃a hahyva'ea nde ve nehẽ,” ei ga ojipyrive'ga pe, ei Jesus'ga. “Nde imbuhupava'javame jate itambere'ia ji ve po ti g̃a nomondoa'javi hahyva'ea nde ve nehẽ,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 35 —Na jitehe po ti jiruva'ga yvagipeve'ga pe nderekopavi nehẽ pe henonha'javame peirũ'g̃a ndekote'varuhua pejive jireheve'g̃a ndekote'varuhua pejive. Pe'ji hete ti pejiyvyteri pe: “Nahenonha'javi ti g̃andekote'varuhua,” ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \c 19 \s1 Ahepohira hembirekoa hugwi \r (Mateus 5.31-32; Marcos 10.1-12; Lucas 16.18) \p \v 1 Aerẽ a'ea mombe'upavame Jesus'ga hoi Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi ua Judéiapeve'g̃a gwyri pe. Pevo ga vahemi rio Jordão aherovaja hugwi. \v 2 He'yjuhuve'g̃a nduri ga reviri ovahema ga pyri. Pevo ga imombigi karugwara itetirũave'g̃a hugwi a'ero. \p \v 3 Kiro fariseus'g̃a nduri ga pyri no. \p —Tihepia ti gareaporog̃ita, ei g̃a ojohupe. Mara'ngu po ga nhande nhi'ĩpondekwakatuavo imombe'gwovo nehẽ? Tihepia ti ganhimbotegwetea a'ero, ei g̃a ojohupe. \p Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Marãi naerũ? ei g̃a. Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi g̃a ndekoi opohirame g̃wembireko'g̃a hugwi kunhangwera'g̃a hugwi jipi naerũ? ei fariseus'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 4 A'ero Jesus'ga ei: \p —Pekwaha pe Tupana'ga rembikwatijarukara Moisésva'ea pe. A'ea e'i: \q1 “Jypya Tupana'ga oapo akwaimbae'ga kunhahẽa reheve,” e'i. \q1 \v 5 “Nurã akwaimbae'g̃a ja'ogi uva'g̃a hugwi oy'g̃a hugwi no g̃wembirekokaturo. \q1 G̃a ojogwerekoro g̃waramo ojipejiva'ea'java'ea akwaimbae'ga kunhahẽa pavẽi,” e'i Tupana'ga ikwatijaruka hako, ei Jesus'ga. \m \v 6 A'ero mokonha ja rũi akwaimbae'ga garembirekohẽa pavẽi. Ojipejiva'ea ja g̃a ndekoi g̃wembirekorame. A'ero ti g̃a topohiryme ojohugwi. A'ereki Tupana'ga g̃a mohembirekoi, ei Jesus'ga. \p \v 7 A'ero fariseus'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Moisésva'ea remimbo'eagwera e'i hako: “Opohipotarame ti akwaimbae'g̃a tokwatija kunhangwera'g̃a pe apohi ji kiro nde hugwi javo. Ikwatijarame jate po ti g̃a g̃wembireko'g̃a mondoi ojihugwi,” ei Moisésva'ea hako, ei g̃a. \p —Tupana'ga ipotare'ymame g̃apohira, maraname Moisésva'ea ei a'ea nhande mbo'eavo hehe? ei fariseus'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 8 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Napeangarihu pe penhimbireko'g̃a nderekokatue'yma. Nurã a'ea Moisésva'ea ei, ei Jesus'ga. Jypya ko Tupana'ga nomboja'ogukari g̃a, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 9 —Jihi a'e pe me: Kiroki ga opohi g̃wembirekohẽa hugwi ojipe'ga hẽa rerohoro g̃waramo ojihugwi hẽa rerekovo – a'ero po ti ga topohi hẽa hugwi opohipotarame. Po ojipe'ga ndogwerohoi hẽa hẽarembireko'ga hugwi hẽa rerekoe'yma, a'ero ti hẽarembireko'ga topohiryme tuhẽ hẽa hugwi. Po ga opohi tehe hẽa hugwi ojipe'ga hẽa rerohoe'ymame, a'ero po ti ga ajuajuri ojipehẽa rerekoro g̃waramo nehẽ. Nahã po ti ga rekote'varuhui nehẽ oajuajuro g̃waramo. Kiroki ga hẽa rereko hẽarembireko'ga pohirirẽ hẽa hugwi – gaha hẽa mboajuaju hẽa rerekoro g̃waramo nahã okote'varuhuavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 10 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Po nahã tegwete akwaimbae'g̃a pohihava g̃wembireko'g̃a hugwi, a'ero koji'i pyry g̃a nahembirekoi tuhẽ! ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 11 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Penhi'ig̃a pyry g̃a pe jate – kiroki g̃a Tupana'ga g̃a poko nahã ti peko javo. Ojipe'g̃a ndokoi penhi'ig̃a rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 12 Jara'g̃a nahembirekoi. A'ereki tegwete g̃a hẽaavykya ojihute'varuhuro g̃waramo. Jara'g̃a nahembirekoi. A'ereki ojipe'g̃a g̃a hapĩambo tahembirekoag̃wamyme ti g̃a javo. Jara'g̃a nahembirekoi. A'ereki g̃a e'i: “Ahoaho po ti ji Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo nehẽ kiro Tupana'ga rekoi nhanderuvihavuhuhetero javo g̃a pe.” A'ea g̃a ei nanhirembirekoi po ti ji a'ero javo, ei Jesus'ga. Kiroki ga nahembirekopotari tamombe'u ti Tupana'ga nhi'ig̃a javo – Tupana'ga ga poko ga mohembirekoukare'yma. Kiroki ga ombaragwaha hehe – gaha ti te'i a'ea ko pyry javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombyry tay'riva'ea pe \r (Marcos 10.13-16; Lucas 18.15-17) \p \v 13 Aerẽ ojipe'g̃a tayri'g̃a nderuri Jesus'ga pyri. \p —Topoko ti Jesus'ga g̃a'akag̃a rehe onhi'ig̃a Tupana'ga pe tomombyry ti ga g̃a pe javo, ei g̃a. \p Tayri'g̃a nderura repiagame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei g̃a pe: \p —Taperuri tayri'g̃a Jesus'ga pyri, ei g̃a. \p \v 14 —Tuhu tuhẽ ti tayri'g̃a ji pyri, ei Jesus'ga. Tapemombigi ti g̃andura. A'ereki nanongara'g̃a'jave'g̃a pe Tupana'ga pyry hete okovo g̃anduvihavuhuhetero g̃a jikogame ojihe, ei Jesus'ga. \p \v 15 Opoko Jesus'ga tayri'g̃a akag̃a rehe a'ero onhi'ig̃a Tupana'ga pe emombyry ti g̃a pe javo. Onhi'imbavame ga hoi pea hugwi ogwovo. \s1 Imbateheteva'ea nomondopapotari \r (Marcos 10.17-31; Lucas 18.18-30) \p \v 16 Nanime ipyahuve'ga ruri Jesus'ga pyri. Ga e'i: \p —Marãva'ea rupi pyryva'ea rupi po ti ji rekoi nehẽ jirekoag̃wamamo avuirama Tupana'ga pyri nehẽ? ei ga Jesus'ga pe nde ko orembo'eharamo javo ga pe. \p \v 17 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Maraname nde ei pyryva'ea rehe? Tupana'ga nhi'ig̃a jate ko pyry, ei Jesus'ga. Po nde rekopotari Tupana'ga pyri avuirama, a'ero ti eko pa Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi – kiroki Tupana'ga e'i Moisésva'ea pe ikwatijaruka, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 18 —Marãva'ea Tupana'ga remimbotarimova'ea? ei ga Jesus'ga pe. \p A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Nahã ko garemimbotarimova'ea: \q1 “Terejukai ti ojipe'g̃a. \q1 Tererekoi ti ojipe'g̃a nembireko'g̃a. \q1 Teremimi ti ojipe'g̃a hugwi,” ei ahe. \q1 “Tane'mbei ti ojipe'g̃a mombe'gwovo tehe. \q1 \v 19 Emondo ti ejeaporog̃ita imohina ejuva'ga rehe eyhẽa rehe no. \q1 Erenhiarõ hete nde. \q2 Na jitehe ti earõ hete ejikotyve'g̃a,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga ipyahuve'ga pe. \p \v 20 A'ero ipyahuve'ga ei Jesus'ga pe: \p —Jivoja'irame ji hendukatupavi Moisésva'ea remimbo'eagwera. Kiro ji heronhimomboakari ahendu katu ve ji, ei ga. Marã koji'i po ti jipyryhetea nehẽ? ei ga. \p \v 21 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Po nde ereko katu pa pota, a'ero ti eho embatera imondopava itambere'ia pyhyga. A'ero ti emondo eitambere'ia imbatere'ỹve'g̃a pe, ei Jesus'ga. A'ero po ti Tupana'ga imombyryvi nde ve yvagi pe nehẽ, ei Jesus'ga. Nurã ji ei nde ve: Emondo pa ti eitambere'ia kiro. Imondopavirẽ ti ejo ji rupi ekovo nhiremimbo'eharamo ejikoga ji rehe jate, ei Jesus'ga ipyahuve'ga pe. \p \v 22 Jesus'ga renduvame ga ndovy'ari ogwovo Jesus'ga hugwi. A'ereki ga nomondopapotari ombatehetero g̃waramo. \p \v 23 A'ero Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Hahy imbateve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga pe eko ti oreruvihavuhuhetero javo. Po g̃a nde'ipotari te a'ea. Ndokopotari g̃a garemimbo'ea rupi okoheteavo ombatera rehe, ei Jesus'ga. \v 24 A'ea'ja ji pe me: Tegwete yuranuhũa'javuhuva'ea hohava camelo hohava agulha kwa'ria rupi. Tegwete hete imbateheteve'g̃a hohava Tupana'ga nhi'ig̃a rupi okoheterame ombatera rehe. Nurã po ti g̃a ndojikogi te ga rehe ga mongoe'yma gwuvihavuhuhetero, ei Jesus'ga. \p \v 25 Ganhi'ig̃a renduvame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nhimomby'ahetei hehe. A'ero g̃a ei: \p —Ma'g̃a po ti oho Tupana'ga pyri yvagi pe nehẽ naerũ? \p \v 26 G̃a ndepiagateteavo Jesus'ga ei: \p —Na tuhẽ yvyakotyve'g̃a nonhimondoi yvagi pe. A'ereki tegwete g̃a pe. Tupana'ga jate g̃a mbojiko ojihe g̃a mbuhuruka ojipyri. A'ereki nonhimimi ga pe. Ikarakatu pa hete ga, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 27 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ji rendu ti, ei ga. Ore oropohi pa orombatera hugwi orojikovo neremimbo'eharamo. Gara po ti Tupana'ga imbuhuri ore ve a'ero nehẽ? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 28 A'ero Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti Tupana'ga japoi yvyapyahua nehẽ. A'ea rupi jitekovo yvyakotyva'ero yvagipeva'ero po ti ji rekoi yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero jiapyga oina jiapykakatuhetea rehe ta'e ti ji g̃a pe g̃andekoa rehe javo, ei Jesus'ga. Peko pe jireheva'ero, ei Jesus'ga. A'ero ji rekorame g̃anduvihavuhuhetero po ti pe ndekoi peje'yja'g̃a nduvihavuhuro Israelva'ea rakykwepohara'g̃a nduvihavuhuro nehẽ. Doze ko g̃a oko huvihavamo ojiheve'g̃a pavẽi pende'yja'g̃a israelitas'g̃a, ei Jesus'ga. Pehe ti peapy oina dozeva'ea rehe pejiapykakatua rehe nehẽ xa'e ti g̃a pe g̃andeaporog̃ita rehe javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 29 —Pejikogame ji rehe pe pepohi penhimbatera hugwi pende'yja'g̃a hugwi no xaho ti Jesus'ga rupi gareheva'ero javo, ei Jesus'ga. Kiro ji ei pe me pe'jave'g̃a pe no a'ero: Pyry hete po ti g̃a pe g̃a nag̃anani nehẽ – kiroki g̃a opohi g̃wonga hugwi ogwyra hugwi, ei Jesus'ga. Po g̃a pohirame a'ea hugwi, a'ero po ti Tupana'ga imombyryhetei g̃a pe nehẽ. Koji'i vehevi po ti Tupana'ga imombyryvi g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Po g̃a pohirame oirũ'g̃a hugwi okuvyra'g̃a hugwi g̃wendyra'g̃a hugwi uva'g̃a hugwi oy'g̃a hugwi g̃wembireko'g̃a hugwi, gwa'yra'g̃a hugwi, a'ero po ti Tupana'ga imombyryhetei g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Tupana'ga po ti g̃a mongoi ojipyri g̃a mombytavo avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 30 —Kiroki g̃a huvihava ag̃wamo – he'yive'g̃a po ti ndokoa'javi huvihavamo onhimongyavo nehẽ. Kiroki g̃a huvihava rũi ag̃wamo – g̃ahã po ti huvihava nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \c 20 \s1 Oporavykyve'g̃a oporavyky garemitymipyra pype \p \v 1 Ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'e. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga g̃a pe. Ypyhajive akwaimbae'ga hoi taru ti ji oporavykyve'g̃a jijive javo. “Toporavyky ti g̃a itambere'ia rehe ko pe nhiremitymipyra pype uva tymipyra pype,” ei akwaimbae'ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 2 A'ero ga hoi ovahema g̃a pyri. “Peporavyky ti ji ve nhiremitymipyra pype videira repiakatuavo. Amondo katu po ti ji itambere'ia um dia rupiara ikwepykava pe me a'ero nehẽ,” ei ga g̃a pe. \p —“Pyry,” ei g̃a. \p —A'ero g̃a hoi ko pe oporavykyavo ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 3 —Aerẽ nove horas rupi ga hoa'javi ogwovo ima'ẽhai pe feira pe, ei Jesus'ga. Pevo ga ojipe'g̃a ndepiagi. Ndoporavykyi g̃a o'ama. \v 4 Nurã ga ei g̃a pe: “Pe na jitehe ti peho uva tymipyra pype pejiporavykyavo ji ve no. Amondo katu po ti ji pe me itambere'ia peporavykya kwepykava nehẽ,” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga. \p —“Pyry,” ei g̃a. \p —Ko pe g̃a hoi oporavykyavo ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 5 —Aerẽ ahaji katu ga hoa'javi ojipe'g̃a mondouka g̃a mboporavykyavo ojive, ei Jesus'ga. Aerẽ ka'aru gwere rupi ga hoa'javi ojipe'g̃a mondouka g̃a mboporavykyavo ojive, ei Jesus'ga. \v 6 Ka'aruva'ea rupi ga hoa'javi ojipe'g̃a ndepiaga, ei Jesus'ga. Ndoporavykyi g̃a o'ama. A'ero ga ei g̃a pe: “Gara rehe pe ãtehei agwa ara rupi ve pejiporavykye'yma?” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 7 —A'ero g̃a ei ga pe: “Ndoroporavykyi ore g̃a pe. A'ereki g̃a nde'i ve ore ve,” ei g̃a ga pe, ei Jesus'ga. \p —Nurã ga ei g̃a pe: “Pe na jitehe ti peho uva tymipyra pype pejiporavykyavo ji ve no. Amondo katu po ti ji pe me itambere'ia peporavykya kwepykava nehẽ,” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga. \p —A'ero g̃a hoi oporavykyavo. \p \v 8 —Kwara ihorẽ kohoa jara'ga ei ojipyrive'ga pe – kiroki ga omboporavykyuka ko pe oporavykyve'g̃a – ga pe ga ei: “Embuhuruka ti oporavykyve'g̃a ejipyri. Emondo ti ikwepykava g̃a pe mbapavava'earupive'g̃a pe – kiroki g̃a ka'aru oporavykyahi'vi tehe – g̃a pe ti emondo ypy. Aerẽ ka'arugwererupive'g̃a pe ti emondo. Aerẽ ahajikaturupive'g̃a pe ti emondo. Aerẽ nove horasrupive'g̃a pe ti emondo. Mbapavamo ti emondo jypyve'g̃a pe – kiroki g̃a oho ypy ypyhajive oporavykyypyavo ji ve,” ei ga ojipyrive'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 9 —A'ero ga g̃a mbuhurukari ojipyri. G̃a ndurame – kiroki g̃a oporavyky ka'aruva'ea rupi – g̃a pe g̃a nag̃anani ga imondoi itambere'ia um dia rupiara ikwepykava, ei Jesus'ga. Na jitehe um dia rupiara ikwepykava ojo'jajo'ja ga imondoi ka'arugwererupive'g̃a pe ahajikaturupive'g̃a pe no nove horasrupive'g̃a pe no. G̃a pe g̃a nag̃anani ga imondoi g̃a ndurame ojipyri, ei Jesus'ga. \p \v 10 —Mbapavamo jypyve'g̃a nduri no. Oyvyteri pe g̃a ei: “Um dia rupiara ikwepykava ga imondoi g̃a pe – kiroki g̃a oporavykyahi'vi ga pe. Nurã po ti ga imbuhuri koji'iva'ea nhande ve kiro nehẽ. A'ereki ypyhaji hete nhande poravykyhetei ka'aru nhandepohia jugwi,” ei g̃a oyvyteri pe, ei Jesus'ga. \p —Ojo'jaime reki ga imondoi um dia rupiara ikwepykava jypyve'g̃a pe g̃a nag̃anani, ei Jesus'ga. \v 11 Ipyhygame itambere'ia ga hugwi g̃a ijara'ga rayvari okoe'yma hehe, ei Jesus'ga. \v 12 Ga pe g̃a ei: “Mbapavava'earupive'g̃a – kiroki g̃a uhu ka'aruva'ea rupi – g̃ahã oporavyky uma hora rupi jate. Ojo'jaime nde eremondo g̃a pe ore ve no. Ypyhaji hete ore poravykyi ka'aru hete oropohia jugwi kwarahyahiva po'ruavo,” ei g̃a ijara'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 13 —Oporavykyve'g̃a pyteripeve'ga pe ijara'ga ei reki: \p —“Kwãi,” ei ga. “Ndakote'varuhui ji nde ve. Ypyhajive ji a'e nde ve: Eporavyky ti ji ve, a'ero po ti ji imondokatui um dia rupiara ikwepykava nde ve nehẽ. A'ero nde ei: ‘Pyry.’ A'ea nde ei ji ve ypyhajive,” ei ga oporavykyve'ga pe, ei Jesus'ga. \v 14 “Eroho ti itambere'ia um dia rupiara ikwepykava herogwovo tuhẽ,” ei ijara'ga ga pe. \p —Ojirova ijara'ga mbapavava'earupive'g̃a pyteripeve'ga repiaga. “Ga pe mbapavava'earupive'ga pe – kiroki ga uhu ka'aruva'ea rupi oporavykavo – ga pe ojo'jaime ji imondopotari um dia rupiara ikwepykava,” ei ga jypyve'ga pe. \v 15 “Pyry ji imondoi ga pe nhiremimbotarimova'ea rupi. A'ereki jiapoa tuhẽ ko ji amondo ga pe. Erenhimyrõ nde ga rehe a enhimonha'ngavo ji rehe. A'ereki ji jipyry ga rerekokatuavo,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 16 —A'ea ji amombe'u ikwahavuka ojo'java'ea pe me, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a huvihava rũi ag̃wamo – g̃ahã po ti huvihava nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a huvihava ag̃wamo – g̃ahã po ti ndokoa'javi huvihavamo nehẽ, ei Jesus'ga. Nombojoavyavyi ti Tupana'ga g̃a nderekokatuavo a'ero, ei Jesus'ga. A'ereki Tupana'ga e'i he'yjuhuve'g̃a pe: “Herejo. Ejiko ti ji rehe ekovo jireheva'ero. Tako ti ji nderuvihavuhuhetero,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. Ndahe'yive'g̃a reki ojiko Tupana'ga rehe okovo gareheva'ero, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Marcos 10.32-34; Lucas 18.31-34) \p \v 17 Jesus'ga hoi ogwovo cidade de Jerusalém me. Gweroho ga dozeve'g̃a g̃wemimbo'ehara'g̃a ojupi. Irupe'i ga g̃a nderohoi ojipe'g̃a hugwi onhi'ig̃a g̃a pe g̃a horame pea rupi. \p \v 18 Kiro ga ei g̃a pe a'ero: \p —Ji rendu ti, ei Jesus'ga g̃a pe. Kiro nhande hoi cidade de Jerusalém me. Aerẽ po ti jipyhygukahava g̃a pe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe ahembo'ehara'g̃a pe nehẽ no, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. A'ero po ti g̃a ei nehẽ tomano ti Jesus'ga javo, ei Jesus'ga. \v 19 A'ero po ti g̃a ji mondoukari judeus'g̃arũive'g̃a pe nehẽ tojigwarai ti g̃a ga rehe javo, ei Jesus'ga. A'ero po ti judeus'g̃arũive'g̃a ji rerekomemui okote'varuhuavo ji ve nehẽ. Ipira apopyra pyvõ po ti g̃a ji nupanupãi ji mondohondohoga nehẽ, ei Jesus'ga. Kirẽ po ti g̃a ji mbovyri yva rehe nahã ji jukavo nehẽ. Ko'emameva'ea py'rovo mokõi jikira py'rovo po ti ji kweravi nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Zebedeuva'ea ra'yrava'ea oko pota memei huvihavamo \r (Marcos 10.35-45) \p \v 20 Kiro Zebedeu'ga rembirekohẽa ruri Jesus'ga pyri. Gweru hẽa gwa'yra'g̃a mokonha'g̃a akoja'g̃a – kiroki g̃a Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a dozeve'g̃a nde'yja'g̃a. G̃a nderovahemame hẽa renypy'andurugi Jesus'ga pyri ga mboheteavo. \p —Tandepyry ti ji ve, ei hẽa Jesus'ga pe. \p \v 21 A'ero ga ei hẽa pe: \p —Gara nde erepota? \p A'ero hẽa ei ga pe: \p —Ekorame yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero ti ere agwa'g̃a pe jira'yra'g̃a pe toko memei ti g̃a huvihavamo nde pavẽi. Nahã ti ere g̃a pe g̃a mboapyga nde pyri aheapykakatuva'ea rehe ojipe'ga kikoty ejohukoty ojipe'ga kokoty ejohukoty rũi nde pyri nehẽ, ei hẽa Jesus'ga pe. \p \v 22 Hẽara'yra'g̃a pe Jesus'ga ei reki: \p —Ndapekwahavi pe pe'erame toroapy ti Jesus'ga pyri orokovo huvihavamo javo, ei Jesus'ga g̃a pe. Aerẽ po ti hahy hete ji ve nehẽ. Po pe ji moirũi, a'ero hahy hete pe me nehẽ no. Marã a'ero? Peko pe nanongara rehe naerũ? ei Jesus'ga mokonha'g̃a pe hẽara'yra'g̃a pe. \p Igwete hẽara'yra'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Toronhimboita ti ore jupe, ei g̃a. \p \v 23 A'ero ga ei g̃a pe: \p —Penhimboita tuhẽ po ti pe hahyheterame pe me nehẽ pejikoga g̃waramo ji rehe. Ji rũi reki a'e g̃a pe g̃a tombojogwovai ji rehe yvyakotyve'g̃a nduvihavamo javo. Jiruva'ga jate omboavujikweripe g̃a pe avo po ti g̃a apygi nehẽ javo, ei Jesus'ga hẽara'yra'g̃a pe mokonha'g̃a pe. \p \v 24 Aerẽ jara'g̃a dezve'g̃a ikwahavi hẽa'ea Jesus'ga pe. \p —“Toko ti jira'yra'g̃a huvihavamo ga pyri,” ei hẽa, ei g̃a. \p A'ero g̃a ndopotari a'ea onhimonha'ngavo hẽara'yra'g̃a ndehe. \p \v 25 A'ero Jesus'ga g̃a mbuhurukapavi ojipyri dezve'g̃a mokonha'g̃a ndeheve. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Judeus'g̃arũive'g̃a nduvihava'g̃a ipopoaka ogwyripeve'g̃a mboporavykyheteavo ojive g̃a mondomondovo g̃wemimbotarimova'ea rupi, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe dozeve'g̃a pe. \v 26 G̃a ja rũi ti pejogwereko pejikovo g̃waramo jireheva'ero. Po pe peko pota jireheve'g̃a nduvihavamo penhiirũ'g̃a nduvihavamo, a'ero ti peko katu g̃a pe g̃a pokoga, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \v 27 Po pe peko pota g̃a hohe pa okovo g̃anduvihavuhuro, a'ero koji'i ti peko katu g̃a pe g̃a pokoheteavo. \v 28 Ji ja ti pepoko g̃a pejikorame g̃anduvihavamo, ei Jesus'ga g̃a pe. Yvyakotyva'ero yvagipeva'ero jirurame yvya koty nda'ei ji g̃a pe: Ji poko ti. A'ea rũi ji ei. A'ereki tapoko ti g̃a javo ji ajo. Tamano ti ji he'yjuhuve'g̃a ndepyga g̃a mbopiro'yavo g̃andekote'varuhua hugwi. A'ero po ti g̃a ndohoi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, a'e ji jijoa, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga ombokatu mokonhava'ea reakwara \r (Marcos 10.46-52; Lucas 18.35-43) \p \v 29 Jesus'ga hoi cidade hugwi Jericó hugwi ogwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. G̃a horame he'yjuhuve'g̃a hoi g̃a ndupi. \v 30 Nanime pea rembeyvyri pe mokonha'g̃a apygi heakwagweve'g̃a. G̃a ikwahavi Jesus'ga kiro okwa javo. A'ero g̃a hapukai torerendu ti Jesus'ga javo. \p —Orepojykaharetero ko nde Daviva'ea rymyminoro no! ei g̃a Jesus'ga pe. \p Nahã g̃a ei Jesus'ga pe. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” \p —Ore poko ti! ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 31 A'ero he'yjuhuve'g̃a ei g̃a pe: \p —Tapehapukai ti, ei g̃a g̃a pe tonhi'imbi g̃a javo. \p Koji'i heakwagweve'g̃a hapukaja'javi reki. \p —Orepojykaharetero Daviva'ea rymyminoro ore poko ti! ei g̃a ga pe. \p \v 32 A'ero Jesus'ga pytai g̃a nderuruka ojipyri. Kiro ga ei g̃a pe: \p —Pejo ti avo. Marã po ti ji pe nderekoi nehẽ? Gara pe pepota? ei ga g̃a pe. \p \v 33 A'ero g̃a ei ua Jesus'ga pyri: \p —Orepojykaharetero ore mboheakwa katu, ei g̃a ga pe. \p \v 34 A'ero Jesus'ga g̃a porogwetygi. Opoko ga g̃andeakwara rehe. Nanime pyry g̃andeakwara. Kiro g̃a hoi Jesus'ga rupi a'ero. \c 21 \s1 Jesus'ga ovahẽ Jerusalém me Domingo dos ramos \r (Marcos 11.1-11; Lucas 19.28-40; João 12.12-19) \p \v 1 Ohorame cidade de Jerusalém me Jesus'ga ovahẽ cidade'ia kotyi ve Betfagé kotyi ve g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Ohĩ Betfagé yvytyra rembeyvyri pe monte das Oliveiras rembeyvyri pe. \p Kiro Jesus'ga ei mokonha'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe g̃a mondouka. \p \v 2 —Peho ti cidade'i pe pendovai pyteripeva'ea pe, ei ga g̃a pe. Pevahemame kotihĩ po ti pe hepiagi yuhua'javuhuva'ea jumenta nehẽ. Ojugwa g̃a imo'ama yva rehe. Jumenta ra'yra oko ipyri no. Pekwahara memei ti herua ji ve. \v 3 Po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Maraname pe ikwaharavi?” Po ti g̃a ei na, a'ero ti pe'ji g̃a pe: “Gaha – kiroki ga pe nhande ei: Nhandepojykaharete'ga – gaha e'i: ‘Tareko'ã ti ji taho ti ji i'arimo javo’.” A'ea ti pe'ji g̃a pe. Kotihĩ po ti g̃a imbuhurukari nhande ve a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 4 A'ero g̃a ndekoi Jesus'ga nhi'ig̃a rupi ga nhi'ĩpo'rupava. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 \v 5 “Ere ti cidadepeve'g̃a pe Siãopeve'g̃a pe: \q1 ‘Pehepia ti! Penduvihavuhuhete'ga uhu pe pyri. \q1 Ga ko oko nhyrõ. \q1 Ga po ti oho yuhua'javuhuva'ea arimo jumenta ra'yra arimo ua nehẽ’,” ei ahe Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo hako. \p \v 6 Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a hoi Jesus'ga nhi'ig̃a po'ruavo ipyhyga jumenta jumenta ra'yra reheve. \v 7 Gweru g̃a jumenta jumenta ra'yra reheve Jesus'ga pyri herovahema. Oapoa tapy'ynhapira i'arimova'ea g̃a heropori inog̃a ikupepytera rehe eho i'arimo javo Jesus'ga pe. \p A'ero ga hoi i'arimo. \fig |src="CN01782B.TIF" size="span" copy="© 1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mateus 21.7-11" \fig* \v 8 Ga rerohorame pea rupi he'yjuhuheteve'g̃a heroporopori oapoa opira i'arimova'ea pea rupi timbojigwa ti pehea ga pe javo. Jara'g̃a okytikyti hakã yva hugwi heroporopoa pea rupi imbokatuavo. Nahã g̃a Jesus'ga mbojiroviari ga rerua nhanderuvihavuhuhete'ga u kiro javo. \v 9 Jara'g̃a oho ga renonde. Jara'g̃a oho ga reviri. Nahã he'yjuhuheteve'g̃a hoi ga rupi. Hahyahi hete g̃anhi'ig̃a g̃a erame: \q1 —“Timbohete ti Daviva'ea rymymino'ga!” ei g̃a ga ko nhanderuvihavuhuhete'ga javo. \q1 “Ga pe ti nhandepojykaharete'ga tomombyry. \q2 A'ereki nhandepojykaharete'ga ga mbuhuruka avo,” ei g̃a. \q1 “Timbohete ti Tupana'ga yvagipeheteve'ga!” \p Nahã g̃a ei Jesus'ga ko Tupana'ga remimbuhurukara'ga javo. \p \v 10 Jesus'ga rerovahemame cidade de Jerusalém me ipypeve'g̃a py'a myi. \p —Mome ahe ga? ei g̃a Jesus'ga repiagame. \p \v 11 A'ero he'yjuhuve'g̃a ei g̃a pe: \p —Ga ko Jesus'ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga. Gagwyra ko Galiléia. Pevo ga ruvi cidade de Nazaré pe, ei g̃a g̃a pe. \s1 Jesus'ga omo'emba ahe ahejatykahavuhua hugwi \r (Marcos 11.15-19; Lucas 19.45-48; João 2.13-22) \p \v 12 Kiro Jesus'ga hoi oje'yja'g̃a jatykahavuhu pe Tupana'ga mbohetehai pe ovahema. Pevo okara hugwi mytu'ẽva'ea hugwi ga g̃a mo'embavi ima'ẽhara'g̃a ipyhyhara'g̃a ndeheve – kiroki g̃a oma'ẽ mbatera ipyhyga no – perope Tupana'ga mbohetehava pyri. Pevo ga imbojirevi g̃a'apoa mesas – kiroki g̃a hajiheve'g̃a itambere'ia pyhy judeus'g̃a itambere'ia mondovo nahã ikwepyga. G̃a'apykava no – kiroki g̃a omondo inambua itambere'ia rehe – g̃a'apykava ga imbojirevi. \v 13 G̃a pe ga ei: \p —Ymyahũ Tupana'ga ei ikwatijaruka hako: \q1 “Tonhi'ĩ ti g̃a ji ve nhironga pype yvya koty ji mboheteavo,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Pe ki a'e te pe'ji pejohupe: “Timoandyandyjuhu ti g̃a ikwepykwepyga mbatera pyvõ Tupana'ga ronga pype,” pe'ji, ei Jesus'ga. Nahã pe Tupana'ga ronga mongoukari iporomive'g̃a nduhavamo, ei Jesus'ga ikwepykara'g̃a pe. \p \v 14 Heakwagweve'g̃a nduri oje'yja'g̃a jatykahavuhua pype ipyka'naka'nauhũve'g̃a pavẽi. Jesus'ga pyri g̃a nduri ovahema a'ero. A'ero ga imombyryvi g̃a pe g̃a mboheakwakatuavo ipyka'nave'g̃a mopo'ag̃atua'java. \p \v 15 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi gwepia ahemonhimomby'ava'ea Jesus'ga imombyryvame g̃a pe. G̃wendu g̃a tayri'g̃a Jesus'ga mboheterame ojatykahavuhua pype javo: \p —Timbohete ti Daviva'ea rymymino'ga! \p Nahã tayri'g̃a ei. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” A'ero ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nhimboahivi Jesus'ga pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. \p \v 16 A'ero g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Erehendu nde tayri'g̃a ea? \p Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ahendu ji. Napemonhi'ig̃i pe Tupana'ga rembikwatijarukara naerũ? E'i: \q1 “Tupanetero nde tayri'g̃a mbo'ekatui ipita'ngive'g̃a ndeheve. \q1 ‘Ji mbohete ti,’ ere nde g̃a mbo'eavo. \q1 A'ero g̃a nde mbohetekatukatui.” \m Nahã ikwatijaripyra i'ei Tupana'ga mombe'gwovo, ei Jesus'ga ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe no. \p \v 17 O'erame a'ea Jesus'ga hoi g̃a hugwi a'ero ogwovo cidade de Jerusalém hugwi. Oho ga cidade'i pe Betânia pe. Pevo ga kiri ypytunimo. \s1 Tande'aa'javi ti! ei Jesus'ga figo'yva pe \r (Marcos 11.12-14, 20-24) \p \v 18 Ko'emame ypyhajive Jesus'ga hoa'javame cidade de Jerusalém me ty'ara ga jukai. \v 19 Pea rupi ga hepiagi figo'yva figueira ogwovo ipyri ta'u ti yva'ia javo. Ndi'ai reki ka'atehea herekovo. A'ero ga ei jupe: \p —Tande'aa'javi ti! ei ga jupe. \p Nimbegwei he'ouhũro omanomo figo'yva a'ero. \v 20 He'õa repiagame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nhimomby'ai. A'ero g̃a ei: \p —Kotihĩ figo'yva he'ouhũro omanomo! ei g̃a. \p \v 21 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Po pe jikohetei Tupana'ga rehe, a'ero ji ja po ti pe imohe'õi i'yva. Koji'i po ti pe popoakaramo nehẽ no. Po ti pe ei avova'ea pe yvytyra pe nehẽ: “Ejipe'a ti enhimomboa ypiahua pype.” Po ti pe ei na nehẽ, a'ero po ti yvytyra ihoi ypiahua pype nehẽ, ei Jesus'ga. \v 22 Po pe jikogi Tupana'ga rehe, a'ero po ti Tupana'ga penhi'ig̃a rendukatui pe erame ga pe nahanahã ore oropota javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu avo? ei ahe Jesus'ga pe \r (Marcos 11.27-33; Lucas 20.1-8) \p \v 23 Kiro Jesus'ga hoi cidade de Jerusalém me ovahema ogwovo ja oje'yja'g̃a jatykahavuhua pype templo pype. Ga g̃a mbo'erame Tupana'ga nhi'ig̃a rehe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nduri ga pyri xava'eve'g̃a pavẽi. A'ero g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu avo nahanahã ti eko javo? Ma'g̃a e'i a'ea nde ve? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 24 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ji nhi'ĩpondekwa na'ẽ ti. Pe ji nhi'ĩpondekwakaturame a'ero po ti ji na jitehe ga mombe'ui pe me no – kiroki ga ji mbuhu avo ji rerekovo, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 25 Pemombe'u ti ji ve a'ero. Ma'g̃a ombuhuruka João Batistava'ea tomobatiza ti ga g̃a javo? “Tupana'ga yvagipeve'ga ombuhuruka ahe,” pe'ji po pe. “Yvyakotyve'ga ombuhuruka ahe,” pe'ji po pe. Marã pendeaporog̃ita a'ero naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ero g̃a eg̃a'ei ojohupe: \p —Po ti nhande ei nehẽ: Tupana'ga ombuhuruka ahe, a'ero po ti Jesus'ga ei nhande ve nehẽ: “Maraname pe ndaperoviari João Batistava'ea nhi'ig̃agwera naerũ?” Nahã po ti Jesus'ga ei nhande ve nehẽ. \v 26 Po ti nhande ei: Yvyakotyve'ga ombuhuruka João Batistava'ea, a'ero po ti nhandegwyripeve'g̃a henduvi nhanenhi'ig̃a okote'varuhuavo nhande ve nehẽ, ei g̃a xakyhyji nhande g̃a hugwi javo. A'ereki nhandegwyripeve'g̃a epavi: “João Batistava'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo. Tupana'ga ahe mbuhuruka nhande pyri. A'iti a,” ei nhandegwyripeve'g̃a, ei g̃a ojohupe. \p \v 27 Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ma'g̃a po ombuhuruka João Batistava'ea tomobatiza ti ga g̃a javo? Ndorokwahavi, ei g̃a javo tehe ga pe. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ji po ti na jitehe namombe'ui ga pe me a'ero nehẽ no – kiroki ga ji mbuhu avo ji rerekovo, ei Jesus'ga. \s1 Gara'yra'g̃a mokonha'g̃a \p \v 28 —Marã pendeaporog̃ita? ei Jesus'ga g̃a pe. Kiro po ti ji imombe'ui pe me, a'ero ti ji nhi'ĩpondekwa nehẽ, ei Jesus'ga. \p A'ero Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea. \p —Mokõi ko akwaimbae'ga ra'yra'g̃a, ei Jesus'ga imombe'gwovo. Gwa'yra'ga pe ga ei: “Pi'a, eho ti kiro eporavykyavo ko pe nhiremitymipyra pype uva tymipyra pype,” ei ga gwa'yra'ga pe. \p \v 29 —Emo gara'yra'ga e'i: “Ndahoi tuhẽ po ti ji nehẽ,” ei ga uva'ga pe. Aerẽ ga japyakakatui. A'ero ga herojijyi ojeaporog̃ita ogwovo oporavykyavo uva'ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 30 —Aerẽ garuva'ga hoi ojipe'ga pyri gwa'yra'ga pyri, ei Jesus'ga. Na jitehe ga ei ga pe eho ti kiro eporavykyavo ko pe javo. \p —“Ji po ti aho tuhẽ nehẽ, apĩ,” ei gara'yra'ga ga pe. Ndohoa'javi reki ga oporavykye'yma, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 31 —Manamo gara'yra'g̃a oko ganhi'ig̃a rupi? ei Jesus'ga ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe xava'eve'g̃a pe no. \p A'ero g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Akoja ga – kiroki ga oho ko pe oporavykyavo gara'yra'ga, ei g̃a. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Kiroki g̃a omono'og̃uhũ itambere'ia governo pe – g̃ahã akwaimbae'g̃a upahara'g̃a pavẽi ojiko Tupana'ga rehe kiro eko ti oreruvihavuhuhetero javo ga pe. Ojikogypy g̃a pe nenonde a'ero, ei Jesus'ga ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe xava'eve'g̃a pe no. \p \v 32 —Ymya'ĩ João Batistava'ea ruri pe pyri ikwahavuka pe me nahanahã Tupana'ga opota javo ikwehe. Ndaperoviari pe ga pejikokatue'yma, ei Jesus'ga. Itambere'ia mono'õhara'g̃a akwaimbae'g̃a upahara'g̃a pavẽi ga reroviari reki ojeaporog̃ita rerojijyita. G̃andeaporog̃ita rerojijyja pe hepiagi. Hepiagirẽ vehevi pe ndaperojijyi ve pejeaporog̃ita ga reroviare'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. Nurã ji ei: Okogypy g̃a Tupana'ga rehe pe nenonde, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Garemitymipyra repiakatuhara'g̃a okote'varuhuve'g̃a \r (Marcos 12.1-12; Lucas 20.9-19) \p \v 33 —Ojipea rehe kiro po ti ji pe mbo'ei ojo'java'ea pyvõ. Pehendu ti, ei Jesus'ga ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe xava'eve'g̃a pe no. Kohoa jara'ga itymi yhypoa'javuhuva'ea uva'yva ko pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. Aerẽ ga g̃wemityma rokairug̃i, ei Jesus'ga. Aerẽ ga japoi uva mu'umu'ũhava tyhya rupiaramo. Aerẽ ga japoi tapyjo'ara ko pe. “A'ea hugwi po ti g̃a hepiakatui nhiremitymipyra videira ji ve nehẽ,” ei ga. \p —A'ero ga ei g̃a pe: “Pehepia katu ti nhiremitymipyra jikoa. A'ero jykyhava rupi he'yjuhu po ti yva'ia peapoaramo ikwepykavamo a'ero nehẽ. He'yjuhu po ti yva'ia jiapoaramo a'ero nehẽ no,” ei kohoa jara'ga g̃a pe, ei Jesus'ga. \p —“Pyry,” ei g̃a opytavo ko pe hepiakatuavo ga pe, ei Jesus'ga. \p —Paivohu kohoa jara'ga hoi a'ero mbaigwehu po ti jijivyra'java nehẽ javo, ei Jesus'ga. \v 34 Aerẽ kiro jykyhava reki, ei Jesus'ga. A'ero kohoa jara'ga ei ojipyrive'g̃a pe: “Peho ti g̃a pyri nhiremitymipyra repiakatuhara'g̃a pyri. Toyky ti g̃a yva'ia imbuhuruka jiapoa ji ve,” ei ga. \p —“Kwa,” ei g̃a. Ogwovo g̃a vahemi g̃a pyri imombe'gwovo ganhi'ig̃a g̃a pe. \v 35 Emo g̃a nomondopotari yva'ia g̃a pe okote'varuhuavo g̃a pe, ei Jesus'ga. Jara'ga g̃a ga nupanupã. Jara'ga g̃a ga juka. Jara'ga rehe g̃a omombomombo ita, ei Jesus'ga. Nahã garemitymipyra repiakatuhara'g̃a jigwarai gapyrive'g̃a ndehe, ei Jesus'ga. \p \v 36 —A'ero kohoa jara'ga ojipe'g̃a mondoi ojipyrive'g̃a. G̃a ko he'yi ohoypyve'g̃a hohe. A'ero ga g̃a mondoi togweru ti g̃a yva'ia g̃a hugwi javo novĩa. G̃a vahemame pevo garemitymipyra repiakatuhara'g̃a ndekote'varuhui g̃a pe no. \p \v 37 —A'ero kohoa jara'ga gwa'yra'ga mondoi gaha ti togweru yva'ia g̃a hugwi javo novĩa. “Ga pe po ti g̃a ndekokatui nehẽ,” ei ga, ei Jesus'ga. \v 38 Kiro gara'yra'ga vahemi yva'ia tymipyra repiakatuhara'g̃a pyri. Ga repiagame g̃a ei ojohupe: “Avova'ea ko gayvyag̃wama. He tijuka ti ga. A'ero po ti nhande tireko pa yvya nehẽ,” ei g̃a. \v 39 A'ero g̃a gara'yra'ga pyhygi ga momboa kohoa hugwi ga jukavo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 40 —A'ero kohoa jara'ga vahemame marã po ti ga g̃a nderekoi nehẽ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 41 A'ero g̃a ei ga pe: \p —Omoka'nhymba ranuhũ po ti ga g̃a gwa'yra'ga repyga nehẽ, ei g̃a. Ojipe'g̃a pe po ti ga ei nehẽ: “Pehepia katu ti nhiremitymipyra jikoa,” e po ti ga nehẽ. A'ero po ti g̃a imondokatui yva'ia ga pe jykya nanani nehẽ, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 42 —Na tuhẽ po ti nehẽ, ei Jesus'ga. Napemonhi'ig̃i pe Tupana'ga rembikwatijarukara naerũ? A'ea e'i: \q1 “Onga apohara'g̃a japorame onga ita apopyra hepiagi ojipeji ita. \q1 A'ea g̃a imombori ipo'rue'yma tiruahũ javo jupe. \q1 Aerẽ akoja jitehe hekoi huvihavamo jara hohe \q2 opyryhetero onga pyhykatuavo. \q1 Nhandepojykaharete'ga reki omongo huvihavamo. \q1 Hepiagame nhande nhimomby'ai \q2 nanongara ko pyry hete javo.” \m A'ea ikwatijaripyra i'ei, ei Jesus'ga oarõe'yma mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 43 —Nurã ji ei pe me: Tupana'ga ndokoa'javi penduvihavuhuhetero judeus'g̃a nduvihavuhuhetero pe ndepiakatua'jave'yma nehẽ, ei Jesus'ga. Oko po ti ga ojipe'g̃a nduvihavuhuhetero – kiroki g̃a ga nhi'ĩpo'ru ojikoga ga rehe, ei Jesus'ga. \p \v 44 —Kiroki g̃a o'a akoja rehe ita rehe – g̃ahã po ti onhika'mbika'mbi nehẽ, ei Jesus'ga. Po ti akoja ita ihiri g̃a ndehe nehẽ, a'ero po ti ita g̃a ka'mbika'mbigi g̃a mongu'iuhuavo nehẽ. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka oarõe'ỹve'g̃a moka'nhymbava. \p \v 45 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a henduvi fariseus'g̃a pavẽi Jesus'ga imombe'urame ojo'java'ea. A'ero g̃a ikwahavi Jesus'ga nhande mombe'ui reki javo. Jesus'ga arõe'yma a'ero g̃a ei: \p —Jesus'ga nhande mombe'u o'ete'varuhuavo nhande ve imombe'umbe'urame ojo'java'ea peko akoja'g̃a ja javo nhande ve, ei g̃a Jesus'ga mbotegwetepota. \p \v 46 Nurã g̃a Jesus'ga pyhypotarahivi novĩa. Emo g̃a okyhyji pevove'g̃a hugwi. A'ereki pevove'g̃a oarõ hete Jesus'ga onhimongyavo ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga javo. \c 22 \s1 Hehanhuhũ toryva \r (Lucas 14.15-24) \p \v 1 Jesus'ga g̃a mbo'ea'javi he'yiva'ea pyvõ ojo'java'ea pyvõ javo g̃a pe: \p \v 2 —Marã hekoi kiro Tupana'ga rekorame yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero g̃a nderekovo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei ga. G̃anduvihavuhu'ga japoi toryva tahembireko ti jira'yra'ga javo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 3 Ojipyrive'g̃a pe g̃anduvihavuhu'ga ei: “Peho ti javo g̃a pe – kiroki g̃a ji g̃a momoranduvipe – tuhu ti g̃a kiro toryvi pe javo.” \p —“Kwa,” ei g̃a ogwovo. G̃a vahemame g̃a pyri imombe'gwovo g̃a ndohopotari reki toryvi pe, ei Jesus'ga. \p \v 4 —A'ero ikwahavame g̃anduvihavuhu'ga ojipe'g̃a mbuhurukari ojipyri ojipyrive'g̃a jitehe. “Peho ti javo g̃a pe – kiroki g̃a ji g̃a momoranduvipe. Tuhu ti g̃a kiro toryvi pe. G̃a pe ti pe'ji: ‘Pehendu ti! ei ga pe me. Amboavujikweruka ji toryva. Ajuka ji yuranuhũa'javuhuva'ea bois bezerros reheve – kiroki a'ea ji amboky'rauhu. Amboavujikwepavuka ji mbatera, ei ga pe me. Kirog̃we tuhẽ ti pejo toryvi pe hepiaga jira'yra'ga hembirekorame, ei ga pe me.’ Nahã ti pe'ji g̃a pe,” ei ga ojipyrive'g̃a pe g̃a mondovo, ei Jesus'ga. \p —“Kwa,” ei g̃a ogwovo. \v 5 G̃a pyri g̃a vahemi imombe'gwovo g̃a pe a'ero. Ndojapyakai g̃a g̃anhi'ig̃a rehe ohoe'yma toryvi pe, ei Jesus'ga. Oporavykya rehe reki g̃a hoi. Ojipe'ga oho ko pe. Ojipe'ga oho ima'eamo mbatera, ei Jesus'ga. \v 6 Ojipe'g̃a, ojigwaraita gwuvihavuhu'gapyrive'g̃a ndehe, g̃a g̃a pyhygi g̃a jukavo, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Ikwahavame g̃anduvihavuhu'ga nhimonha'ngai. A'ero ga osoldados'g̃a mondoi g̃a pyri g̃a moka'nhymbavuka imbokajuka g̃acidade, ei Jesus'ga. \p \v 8 —Ojipe'g̃a pe ojipyrive'g̃a pe g̃anduvihavuhu'ga ei: “Amboavujikwe pa ji toryva novĩa. Kiroki g̃a pe ji a'e tuhu ti g̃a javo – g̃ahã oko te'varuhu reki upotare'yma,” ei ga, ei Jesus'ga. \v 9 “Peho ti pepukuhua rupi nanani a'ero,” ei ga. “Pe'ji ti pevove'g̃a pe: ‘Pejo ti toryvi pe. Nhanderuvihavuhu'ga oapo toryva tahembireko jira'yra'ga javo.’ Nahã ti pe'ji g̃a pe nhaporemo g̃a ndepiagame,” ei ga, ei Jesus'ga. \p \v 10 —“Kwa,” ei g̃a. Pepukuhua rupi g̃a hoi a'ero g̃a ndepiaga g̃a mono'ono'ombava, ei Jesus'ga. Ite'varuhuve'g̃a g̃a omono'õ pyryve'g̃a ndeheve g̃a nderovahema toryvi pe. Nahã he'yjuhuve'g̃a nduri hepiaga toryva. Ohygahi g̃a toryva rehe gara'yra'ga hembirekorame, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Toryva repiave'g̃a pyri g̃anduvihavuhu'ga hogahoi g̃wonga pe g̃a ndepindepiaga onhi'ig̃a g̃a pe, ei Jesus'ga. G̃a ndepindepiagame ga ojipe'ga repiagi. Gapira ko tapy'ynhapipyryva rũi – kiroki toryva repiagame g̃a ndopo'rui, ei Jesus'ga. \v 12 Nurã g̃anduvihavuhu'ga ei ga pe: “Kwãi,” ei ga ga pe. “Tapy'ynhapipyryva rũi ko nde eremongi. Marã nde ruri avo ekiavo toryva repiaga naerũ?” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p —Nonhi'ig̃i reki ga. \v 13 A'ero g̃anduvihavuhu'ga ei ojipyrive'g̃a pe: “Pekwa ti gapya gapoa reheve! Peroho ti ga agwa hugwi ga momboa ypytunahiva pype. Pevo po ti ga jehe'oi ojihe onhimonha'ngavo hahyrame ojive nehẽ,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 14 —A'ea ji amombe'u ikwahavuka pe me, ei Jesus'ga. Nahã Tupana'ga g̃a nderekoukari okorame yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero, ei Jesus'ga imombe'gwovo. A'ereki he'yjuhuve'g̃a pe Tupana'ga ei: “Herejo. Ejiko ti ji rehe ekovo jireheva'ero. Tako ti ji nderuvihavuhuhetero,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga. Ndahe'yive'g̃a reki ojiko Tupana'ga rehe okovo gareheva'ero, ei Jesus'ga. \s1 César'ga rembiapoa itambere'ia \r (Marcos 12.13-17; Lucas 20.20-26) \p \v 15 Fariseus'g̃a ndopotari Jesus'ga imombe'urame nahã hekoi kiro Tupana'ga rekorame g̃anduvihavuhuhetero javo. A'ero g̃a hoi Jesus'ga hugwi. Ojohupe g̃a nhi'inhi'ig̃i. \p —Tihepia ti Jesus'ga reaporog̃ita. Mara'ngu po ti ga onhimbotegweteavouka nhande ve ga nhi'ig̃ame nehẽ? ei g̃a ojohupe. \p \v 16 A'ero g̃a g̃wemimbo'ehara'g̃a mondoi Jesus'ga pyri Herodes'gareheve'g̃a ndeheve nahanahã ti pe'ji Jesus'ga pe javo. \p —Kwa, ei g̃a. Nahã po ti ore ga moandyandyi nehẽ. \p Kiro g̃a hoi a'ero Jesus'ga pyri. Ovahemame g̃a nhi'ig̃atui Jesus'ga pe timoandyandyi ti ga javo. \p —Orembo'eharamo nde eremombe'ukatu mbatera, ei g̃a ga pe. A'itituhẽva'ea rehe nde ore mbo'e. Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe nde erembo'e katu, ei g̃a Jesus'ga pe. A'ea rehe jate nde rekoi ekyhyjie'yma ojipe'g̃a hugwi ekoe'yma huvihava'g̃a ndehe jate. Nderekoi nde embohetetehea rehe no, ei g̃a ga pe. \v 17 Nurã ore ei nde ve torembo'e ti javo. Marã ndereaporog̃ita? César'gareheve'g̃a e'i: “Pemondomondo ti itambere'ia César'ga pe nhanderuvihavuhu'ga pe ga imono'og̃ukarame,” ei g̃a. Mara'ngu po nde javo: “Timondo ti”? Mara'ngu po nde javo: “Timondoyme ti”? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 18 Ojohupe g̃a ei: \p —“Tapemondoi ti César'ga pe,” e po ti ga nhande ve nehẽ hamo, ei g̃a ojohupe. A'ero po ti nhande ga'eagwera mombe'ui César'ga pe nehẽ. A'ero po ti César'ga onhimonha'nga ga rehe nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p Jesus'ga ombaragwaha omoandyandyipotara rehe. Nurã ga ei g̃a pe: \p —Ahemoandyiva'ero maranameuhũ pe ipotari nhimbote'vara nhirembi'ea rupi? ei Jesus'ga g̃a pe. \v 19 Pehepiuka ti ji ve itambere'ia – akoja pe g̃a ei: “A'ea ti pemondomondo nhanderuvihavuhu'ga pe.” A'ea pehepiuka ji ve, ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ea g̃a heruri ga pe a'ero. \p \v 20 Kiro Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ma'g̃a ra'angava hehe? Ma'g̃a ndera g̃a okwatija inog̃a hehe? ei Jesus'ga. \p \v 21 A'ero g̃a ei: \p —César'ga ra'angava. Garera tuhẽ g̃a okwatija inog̃a hehe, ei g̃a. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pemondoa'ja ti César'ga rembiapoa ga pe a'ero. Tupana'ga rembiapoa ki a'e te pemondoa'ja Tupana'ga pe, ei ga g̃a pe. \p Yvyakotyve'g̃a pe Jesus'ga ei Tupana'ga rembiapoa tonhimondo ti g̃a onhikwava'eg̃a ga pe javo. \p \v 22 Henduvame g̃a nhimomby'ai tegwete gamoandyihava javo. A'ero g̃a hoi ga hugwi ogwovo. \s1 Ombogwerahavirẽ omanove'g̃a nahembirekoa'javi \r (Marcos 12.18-27; Lucas 20.27-40) \p \v 23 A'ea rupi jitehe saduceus'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Saduceus'g̃a ndogweroviari omanove'g̃a mbogwerahava. Kiro g̃a nduri Jesus'ga pyri ovahema. A'ereki g̃a e'i ojohupe: \p —Mara'ngu po ti Jesus'ga onhimbotegweteavouka nhande ve ga nhi'ig̃ame nehẽ? ei g̃a ojohupe. \p \v 24 A'ero, orembo'eharamo javo, g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ymyahũ Moisésva'ea okwatija hako tokwaha ti g̃a javo. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Po akwaimbae'ga manoi ta'yre'ymame g̃wembirekohẽa pe, \q2 a'ero ti gairũ'ga tahembireko hẽa pavẽi. \q1 Ta'y ti ga hẽa pe nhiirũva'ea togwereko gwakykwepohara'g̃a javo.” \m A'ea Moisésva'ea ikwatijari hako, ei g̃a Jesus'ga pe. \p Kiro g̃a imombe'ui omanove'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 25 —Ymya seteva'ea ruvi avo onhoirũva'ea kako, ei g̃a Jesus'ga pe. Ojihuvypyva'ea rembirekoro kako. Ndata'yri ahe kunhangwerava'ea pe. Aerẽ akwaimba'eva'ea manoi, ei g̃a. A'ero aheakoindava rembirekoro aherembirekokwerava'ea pavẽi oirũva'ea py'rovo Moisésva'ea nhi'ĩpo'ruavo. \v 26 Na jitehe aheakoindava pe a'ero. Omano ahe ta'yre'yma aherembirekokwerava'ea pe, ei g̃a. Na jitehe jarava'ea onhoirũva'ea nhaporemo ahe rembirekoro aherembirekokwerava'ea pavẽi. Ndata'ypavi reki seteva'ea aherembirekokwerava'ea pe. Omanomba ahe kako. Nahã ahe rekoi ojopy'ropy'rovo. \v 27 Aerẽ mbapavamo aherembirekokwerava'ea manoi kako kunhangwerava'ea, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 28 —Marã po ti a'ero nehẽ? ei g̃a Jesus'ga pe. Omanove'g̃a mbogweravame po ti Tupana'ga seteva'ea mbogweravi kunhangwerava'ea reheve nehẽ. Ma'g̃a nembirekoro po kunhangwerava'ea rekoi nehẽ ahe kwerava'javame nehẽ? A'ereki seteva'ea onhoirũva'ea hembireko kunhangwerava'ea pavẽi, ei g̃a. Emombe'u ti ore ve. Marã po ti a'ero nehẽ? ei g̃a Jesus'ga pe. \p A'ea g̃a imombe'utehei heroviare'yma g̃waramo omanove'g̃a mbogwerahava. \p \v 29 Kiro Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pendeaporog̃ita ko Tupana'ga reaporog̃ita atyvi pe Tupana'ga nhi'ig̃a reroviare'ymame nahembogweravi po ti ga nehẽ javo. A'ereki pe ndapekwahakatui Tupana'ga rembikwatijarukara, ei Jesus'ga. Ndapekwahavi Tupana'ga popoakara no, ei ga g̃a pe. \v 30 Nahã ji ei pe me, ei Jesus'ga. Tupana'ga g̃a mbogweravame g̃amanoa hugwi po ti akwaimbae'g̃a nahembirekoa'javi nehẽ. Ojipe'g̃a po ti nomohembirekoa'javi kunhangwera'g̃a nehẽ no. Yvagi pe Tupana'gapyrive'g̃a oko g̃wembirekoe'ymamo. Tupana'gapyrive'g̃a ja yvagipeve'g̃a ja po ti g̃a nahembirekoi nehẽ no, ei Jesus'ga saduceus'g̃a pe. \p \v 31 —Pemonhi'ĩ pe Tupana'ga rembikwatijarukara novĩa – kiroki omombe'u ahembogwerahava. Abraãova'ea manorẽ Tupana'ga ei ikwatijaruka hako: \q1 \v 32 “Jihi ko Tupanamo. \q1 Abraão'ga ji mbohete. \q1 Isaque'ga ji mbohete. \q1 Jacó'ga ji mbohete,” ei ga hako. \p —Ikwatijarukara rupi Tupana'ga ei pe me, ei Jesus'ga saduceus'g̃a pe. O'erame nahã Tupana'ga ikwahavukari pe me g̃a okoji javo. A'ereki Tupana'ga nde'i: “Abraãova'ea ji mbohete.” A'ereki Tupana'ga pe g̃a okoji, ei Jesus'ga saduceus'g̃a pe. \p A'ea Jesus'ga ei g̃a okwerava'ja omanorẽ javo. \p \v 33 Jesus'ga nhi'ig̃a renduvame he'yive'g̃a nhimomby'ai garemimbo'ea rehe onhimongyavo. \s1 Manamo Moisésva'ea remimbo'eagwera huvihavamo joheva'ero? ei ahe \r (Marcos 12.28-34; Lucas 10.25-28) \p \v 34-35 Fariseus'g̃a ikwahavi Jesus'ga ea saduceus'g̃a pe. \p —Jesus'ga omombi saduceus'g̃a nhi'ig̃a g̃a omoandyandyipotarame, ei g̃a ojohupe. \p Kiro g̃apyteripeve'ga judeus'g̃a mbo'ehara'ga ei: \p —Mara'ngu po ti ga onhimbotegweteavouka nhande ve ga nhi'ig̃ame a'ero nehẽ? ei ga a'ea pota. \p Nurã g̃a nhimbojatykatykai ogwovo ovahema Jesus'ga pyri. A'ero ga ei Jesus'ga pe: \p \v 36 —Orembo'eharamo emombe'u ti ore ve, ei ga Jesus'ga pe. Manamo Moisésva'ea remimbo'eagwera huvihavamo joheva'ero? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 37 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Moisésva'ea remimbo'eagwera e'i: \q1 “Pearõ hete tuhẽ ti pepojykaharete'ga Tupana'ga. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga pejipy'a pe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga imondovo pejeaporog̃ita imohina ga rehe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga tako ti ji garemimbotarimova'ea rupi jate javo,” e'i, ei Jesus'ga ga pe. \m \v 38 A'ea ko joheva'ea huvihava Moisésva'ea remimbo'eagwera, ei Jesus'ga. \p \v 39 —Hehohyva'ea ko a'ea'java'ea Moisésva'ea remimbo'eagwera. A'ea e'i: \q1 “Penhiarõ hete pe. \q2 Na jitehe ti pearõ hete pejikotyve'g̃a”, ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'ga pe. \m \v 40 A'ea memei huvihava. A'ero hehe nhanderekorame nhande rekoi Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe nhaporemo nhandekovo Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea remimbo'eagwera rehe nhaporemo no, ei Jesus'ga ga pe. \s1 Cristo'ga ko Daviva'ea rymyminoa ahepojykaharetea no \r (Marcos 12.35-37; Lucas 20.41-44) \p \v 41 Fariseus'g̃a nhimbojatykarame Jesus'ga pyri Jesus'ga ei g̃a pe: \p \v 42 —Marã pendeaporog̃ita Tupana'ga remimbuhurukara'ga rehe Cristo'ga rehe? Ma'g̃a rymyminoa po ti ga uhurame nehẽ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ero fariseus'g̃a ei: \p —Ga po ti Daviva'ea rymyminoa nehẽ, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 43 Kiro Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Na tuhẽ. Cristo'ga ko Daviva'ea rymymino'ga. Emo Tupana'ga ra'uva ombo'e Daviva'ea Cristo'ga ko ndepojykaharetero oko javo ga pe. Maraname Daviva'ea e'i Cristo'ga pe ga ko jipojykaharetero oko javo Cristo'ga rekorame Daviva'ea rymyminoro? Ymyahũ Daviva'ea okwatija a'ea mombe'gwovo inog̃a. Ikwatijarame ahe ei hako: \q1 \v 44 “Tupana'ga e'i jipojykaharete'ga pe: \q2 ‘Eapy na'ẽ ti ji pyri jijohukoty rũi ekovo huvihavamo epytavo. \q2 Tamongo ti ji nearõe'ỹve'g̃a neremimbotarimova'ea rehe nehẽ,’ ei Tupana'ga,” ei Daviva'ea ikwatija hako, ei Jesus'ga. \p \v 45 —A'ea Daviva'ea ei imombe'gwovo Cristo'ga ko jipojykaharetero oko javo. Ga ko Daviva'ea rymymino'ga jate rũi naerũ, ei Jesus'ga onhimombe'gwovo g̃a pe g̃a mbojapyakavo. \p G̃a mbojapyakavo Jesus'ga ei a'ea onhimombe'gwovo ikwahavipeavo Cristo'ga ko Daviva'ea rymymino'ga jate rũi javo. \p \v 46 G̃a pe tegwete Jesus'ga nhi'ĩpondekwava. A'ero kiro g̃a nde'ia'javag̃wami Jesus'ga pe: “Maramarã?” A'ereki g̃a ga pojihu. \c 23 \s1 Ahembo'eharava'ea onhimbohete fariseusva'ea pavẽi \r (Marcos 12.38-39; Lucas 11.43-46; 20.45-46) \p \v 1 A'ero Jesus'ga ei he'yive'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe no. \v 2 Ga e'i g̃a pe: \p —Judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a fariseus'g̃a pavẽi ombo'e Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe Moisésva'ea py'rovo g̃a nhande mbo'erame. \v 3 Nurã g̃a pe mbo'erame nahanahã ti peko javo, a'ero ti peko pa g̃anhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga. Emo g̃andekote'varuhua rupi ti tapekoi. A'ereki g̃a e'i pe me novĩa: “Pehendu katu ti Moisésva'ea remimbo'eagwera.” G̃a ki a'e te nohendukatui a'ea, ei Jesus'ga. \v 4 G̃a e'i: “Nahanahã ti peko pejikorame Moisésva'ea nhi'ig̃agwera rupi,” e'ie'i g̃a nhande ve, ei Jesus'ga. Emo g̃a ndokopavi Moisésva'ea nhi'ig̃agwera rupi, ei Jesus'ga. Oko pa po g̃a hupi hamo. Onhi'ig̃a rupi g̃a ndokopavi no. G̃a ko g̃a ja – kiroki g̃a omondo ipohyjuhuva'ea ojipe'g̃a arimo g̃a pokoge'yma, ei Jesus'ga. \p \v 5 —Okokaturame g̃a ei oyvyteri pe: “Pyry ojipe'g̃a nhande rekokatua repiagi. A'ero po ti g̃a nhande mbohetei g̃a oko hete Tupana'ga nhi'ig̃a rupi javo.” Nahã g̃a ete'varuhui oyvyteri pe imondoe'yma ojeaporog̃ita Tupana'ga rehe jate, ei Jesus'ga. \p —Ombohetea potaruhuro g̃waramo hehãi'iuhũva'ea g̃a japoi Tupana'ga rembikwatijara ryruhu'ia inog̃a ojihe ejetovapya rehe. Ono g̃a irũa hyruhu'ia ojyva rehe no, ei Jesus'ga. Judeus'g̃a omongi hyruhu'ia okovo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi jipi. Na tuhẽ. Emo judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a apoa fariseus'g̃a apoa pavẽi koji'i hehãi ojipe'g̃a apoa hohe hyruhu'ia tianembohete ti g̃a javo. \p —Franjas ipukupukuhu'iva'ea g̃a japoi omboja opira rembeyvyra rupi imondovo, ei Jesus'ga. Jatu'riva'ea franjas judeus'g̃a omboja hupi okoheterame Tupana'ga rehe. Na tuhẽ. Emo judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a apoa fariseus'g̃a apoa pavẽi koji'i ipukuhu ojipe'g̃a apoa hohe. Nahã g̃a japoi ojikwahavuka ojipe'g̃a pe tianembohete ti g̃a javo, ei Jesus'ga. \fig |src="HK079D.tif" size="col" copy="Horace Knowles ©The British & Foreign Bible Society, 1954, 1967, 1972, 1995." ref="Mateus 23.5" \fig* \p \v 6 —O'u pota g̃a toryva jara'g̃a pyri toryva repiagame. Na jitehe g̃a apypotaruhui nhanderuvihava'g̃a apykava rehe nhandejatykahava pype, ei Jesus'ga. A'ereki g̃a e'i te'varuhu oyvyteri pe: “Nhande mboheteavo ti g̃a tianderepia pa. A'ereki nhande g̃anduvihavuhuhetero xako,” ei g̃a oyvyteri pe, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Ikatuuhu g̃a pe ojipe'g̃a mbaragwahavame g̃a ndehe ima'ẽhai pe feira pe onhi'ig̃atuavo g̃a pe pe ko orembo'eharamo javo g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 8 G̃wemimbo'ehara'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Pe ki a'e te g̃a ja rũi peko, ei Jesus'ga. A'ereki jihi jate ako pembo'eharamo Cristoramo, ei Jesus'ga. Pe reki penhoirũ. A'ereki pe pejiko Tupana'ga rehe. A'ero ojo'javuhu pe hoi. Nurã ti tape'ei pejohupe pe ko orembo'eharamo javo. A'ea ti tape'ei pejohupe penhimbohetee'yma, ei Jesus'ga. \p \v 9 —Tape'ei ti avove'ga pe yvyakotyve'ga pe – kiroki ga oko peirũ'ga ojikoga g̃waramo Tupana'ga rehe – ga pe ti tape'ei apĩ javo. A'ea ti tape'ei ga pe. A'ereki ojipeji ko ga penduvetero Tupana'ga yvagipeve'ga, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 10 —Te'iyme ti g̃a pe me pe ko oreruvihavamo javo. A'ea ti g̃a te'iyme pe me pe mbohetee'yma, ei Jesus'ga. A'ereki jihi jate ako penduvihavuhuhetero Cristoramo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \v 11 Po ti pe ndekopotari jireheve'g̃a nduvihavamo penhiirũ'g̃a nduvihavamo, a'ero ti peko katu g̃a pe g̃a pokoga, ei Jesus'ga. \p \v 12 —Po pe ei: “Jihi ko huvihavamo ojipe'g̃a hohe pa.” Po pe ei a'ea penhimboheteavo pejikovo aha huvihavamo, a'ero po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Ndapekoi pe huvihavamo. Tapenhimbohetei ti!” A'ea po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ, ei Jesus'ga. Po pe napenhimbohetei pejikokatuavo ojipe'g̃a pe, a'ero po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Peko ti huvihavamo.” A'ea po ti ga ei pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Tiruahũ ti pe me, ei Jesus'ga fariseusva'ea pe \r (Marcos 12.40; Lucas 11.39-42, 52; 20.47) \p \v 13 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe napembo'ekatui Tupana'ga nhi'ig̃a rehe herojijyita. Nurã hajihea rehe pe g̃a mbo'ei g̃a moandyandyita, ei Jesus'ga g̃a pe. Pereko pe Tupana'ga nhi'ig̃a aherembikwatijara novĩa timonhi'ĩ javo. A'ereki pe ndapekoi Tupana'ga nhi'ig̃a rupi pejikoge'yma ga rehe. G̃a ndekopotarame ganhi'ig̃a rupi pe napemombe'ukatui g̃a pe, ei Jesus'ga. Nahã pe napemongoi g̃a ganhi'ig̃a rupi g̃a mbojikoge'yma ga rehe. A'ero pe ja g̃a nde'i Tupana'ga pe nde oreruvihavuhuhetero ereko jave'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 14 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe pepojykaahy mbatera aherembirekokwera'g̃a hugwi, ei Jesus'ga. Penhi'imbukuhu tehe pe Tupana'ga pe. Pe'e pe pejiyvyteri pe: “Nhande renduvame po ti ojipe'g̃a ei nhande ve oarõ hete g̃a Tupana'ga javo.” Nurã jate pe nhi'inhi'ig̃i Tupana'ga pe ga arõe'yma, ei Jesus'ga. Kaitu po ti hahy hete pe me a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 15 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe pejiheve'g̃a mbote'va hete. A'ero g̃a ko koji'i oko te'varuhu pe hohe duas vezes pe hohe. Pe po ti peho hahyva'ea ruvihava pype nehẽ pendekote'varuhuro g̃waramo. G̃a kaitu po ti oho hahyva'ea ruvihava pype nehẽ okote'varuhuhetero g̃waramo, ei Jesus'ga. “Pyry,” pe'e pe g̃a ndekorame pe ja. A'ereki pe peporavyky hete ojipeji'ga mbote'varuhuavo. Pehopeho pe ga rehe ya rupi pea rupi no tiroviaruka ti pevove'ga pe nhanenhi'ig̃a javo. Nahã pe ga mbote'varuhui. Nurã po ti tiruahũ pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 —Heakwagweve'g̃a'java'ero pe peko! A'ereki pe ndapekwahavi, ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Pe peroho ojipe'g̃a penhinhi'ig̃a rupi no. Tiruahũ ti pe me! Nahã ji ei pe me. A'ereki Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rehe pe ojipe'g̃a mbo'ei. \p —Nahã pendeaporog̃ita te'varuhuro. Po ojipe'ga ehetei: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Tupana'ga ronga renoina nhandejatykahavuhua renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo,” ei ga, ei Jesus'ga. A'ero pe ei: “O'erame Tupana'ga ronga renoina po ga etehei a'ero. Ga okopotare'ymame onhi'ig̃a rupi, na ga ndokoi hupi a'ero,” pe'ji tehe pe, ei Jesus'ga. Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rehe pe g̃a mbo'ei, ei Jesus'ga. \p —Po ojipe'ga ehetei: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Ouro renoina nhandejatykahavuhuapypeva'ea renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo,” ei ga, ei Jesus'ga. A'ero pe ei: “O'erame ouro renoina, a'ero ti ga toko tuhẽ onhi'ig̃a rupi,” pe'e pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 17 —Ikwahave'ỹva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Ndapekwahavi'i'i! Tupana'ga ronga nhandejatykahavuhua koji'i pyry hete Tupana'ga pe. G̃a ouro po'rurame jate Tupana'ga ronga pype nhandejatykahavuhua pype Tupana'ga omombyry ouro, ei Jesus'ga. \p —Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rehe pe g̃a mbo'ei, ei Jesus'ga. \v 18 Po g̃a ehetei ojipe'ga pe: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Ikwava'ẽhava renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo,” e po g̃a, ei Jesus'ga. A'ero pe ei: “O'erame ikwava'ẽhava renoina po g̃a etehei a'ero. G̃a okopotare'ymame onhi'ig̃a rupi, na ga ndokoi hupi a'ero,” pe'ji tehe pe, ei Jesus'ga. Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea rehe pe ei g̃a mbo'eavo, ei Jesus'ga. \p —Po g̃a ehetei ojipe'ga pe: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Kiroki a'ea ji amondo ikwava'ẽhava rehe – a'ea renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo,” e po g̃a, ei Jesus'ga. A'ero pe ei: “O'erame ikwava'ẽhavareheva'ea renoina, a'ero ti g̃a toko tuhẽ onhi'ig̃a rupi,” pe'e pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 19 —Ikwahave'ỹva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Ndapekwahavi'i'i! Ikwava'ẽhava koji'i pyry hete Tupana'ga pe. G̃a nhaneremimondoa nog̃ame jate ikwava'ẽhava rehe Tupana'ga omombyry nhaneremimondoa, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 20 —Po g̃a ehetei: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Ikwava'ẽhava renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo.” Po g̃a ei nahã, a'ero g̃a ehetei ikwava'ẽhava pe a'eareheva'ea pe nhaporemo no, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 21 —Po g̃a ehetei: “Nahanahã po ti ji rekoi nehẽ. Tupana'ga ronga renoina nhandejatykahavuhua renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo.” Po g̃a ei nahã, a'ero g̃a ehetei garonga pe ipypeve'ga pe no Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 22 —Po g̃a ehetei: “Nahanahã ti ji rekoi. Yvaga renoina ji ei a'iti hete nhinhi'ig̃a javo.” Po g̃a ei nahã, a'ero g̃a ehetei Tupana'ga apykava pe. A'ereki yvagi pe Tupana'ga oko nhanderuvihavuhuhetero oapyga. A'ero o'erame yvaga pe g̃a ei Tupana'ga pe tuhẽ a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 23 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe ndapekokatui pejikokatue'yma ojipe'g̃a pe. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe peko tehe Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi, ei Jesus'ga. \p —Petỹ pe imboheva'ea: hortelã erva-doce reheve cominho reheve. Pe herekorame dez itymipyra pe pemondo ojipeji Tupana'ga pe pejikovo Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi. A'ea pyry Tupana'ga pe novĩa, ei Jesus'ga. Emo pe ndapekokatupavi Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi. A'ereki pe ndapekokatui pejikokatue'yma ojipe'g̃a pe, ei Jesus'ga. \p —Peko katu po pe hamo pejikokatuavo ojipe'g̃a pe hamo, ei Jesus'ga. Penemimondoa ojive Tupana'ga ipotari. Emo ga pe koji'i huvihava pendekokatua. Pe ndapeporogwetygi ojipe'g̃a. Peporogwety po pe g̃a hamo, ei Jesus'ga. Penemimondoa Tupana'ga pe pyry ga pe. Emo ga pe koji'i huvihava g̃aporogwetyga, ei Jesus'ga. \p —Napembojikogukari ojipe'g̃a pejihe penhi'mberame g̃a pe. Pembojikoguka po pe g̃a pejihe hamo penhi'mbee'yma hamo, ei Jesus'ga g̃a pe. Penemimondoa pyry Tupana'ga pe. Emo ga pe koji'i huvihava g̃ambojikogukara pejihe. Peko ti gareaporog̃ita rehe. Tapemondopigi ti ga pe no, ei Jesus'ga. \p \v 24 —Heakwagweve'g̃a'java'ero pe peko! A'ereki pe ndapekwahavi, ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Pe peroho ojipe'g̃a penhinhi'ig̃a rupi. Pembogwambogwa pe mberu'i'ia ta'uyme ti ji ite'varuhuva'ea javo. Emo pe pe'u reki ite'varuhuheteva'ea hehanhuhũva'ea yuranuhũa'javuhuva'ea jaime camelo jaime. Nahã ji ei pe me. A'ereki pe peko hete a'ea rehe – kiroki huvihava gwere Tupana'ga pe. Kiroki huvihava hete Tupana'ga pe – a'ea rehe pe ndapekoi, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 25 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe'ara tehe oko Tupana'ga nhi'ig̃a rupi pe jikoe'ymame ganhi'ig̃a rupi pejiyvyteri pe, ei Jesus'ga. A'ea pe ji ei ji erame pe me: Copo ara prato ara reheve pepyhei hete pe. G̃waimbya pe ndapepyhei reki. Nahã ji ei. Peyvytera ite'varuhu pa. A'ereki pe pepotaruhu pa ipyhygahyavo mbatera pejive pejikote'varuhuavo, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Heakwagweve'ga'java'ero nde ereko, fariseu! ei Jesus'ga g̃apyteripeve'ga pe. Epohi ti ejekote'varuhua hugwi ejeaporog̃itakaturo. A'ero po ti nde rekokatui ejikokatuavo ojipe'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. A'ea pe ji ei ji erame nde ve: Epyhei copo pype prato pype reheve. A'ero copo ara ikatu no prato ara reheve, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe aheryvya ja, ei Jesus'ga. Ikatu tehe tapyja ita apopyra novĩa – kiroki oko aheryvya rehe. A'ereki g̃a omotig̃uhũ imbokatuavo tapyja. Ipype reki ite'varuhu herekovo inema ahekag̃a reheve, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Na jitehe pe ndekoi. Ojipe'g̃a ei pe mombe'gwovo novĩa: “Ehepia g̃a! Pyry hete g̃a okovo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi.” Ikwahave'yma g̃a ei nahã pe mombe'gwovo, ei Jesus'ga. A'ereki pe ojipe'g̃a moandyandyi. A'ereki peyvyteri pe reki pendeaporog̃ita ite'varuhu, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tiruahũ ti pe me ahemoandyandyiva'ea pe! ei Jesus'ga \r (Lucas 11.47-51) \p \v 29 —Ahemoandyandyiva'ero pe peko! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me! A'ereki ymyahũ penamonhava'ea ojukajuka Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea pyryva'ea. Pe reki japokatui tapyja aheryvya rehe. A'ea pe imbokatui, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 30 Pe pe'e: “Po ymyahũ nhande rekoi nhaneramonhava'ea pyri, a'ero po nhande ndiahoi ahe rupi Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea jukavo hamo.” \p \v 31 —A'ea pe erame pe pejikwahavuka ojipe'g̃a pe ore ko aherakykwepoharamo javo – kiroki ahe ojukajuka Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea, ei Jesus'ga. \v 32 Ndojukapavi ahe ganhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a. Pejuka pota po ti pe hembyruera'g̃a naerũ? ei Jesus'ga. G̃a jukarame po ti pe ndekote'varuhuhetei penhamonhava'ea ja imbuhuruka hahyhetea pejihe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 33 Ite'varuhuva'ero pe peko! ei Jesus'ga g̃a pe. Ite'varuhuva'ea ra'yro pe peko! ei ga g̃a pe. Tegwete peka'nhyhava hahyva'ea hugwi. Tupana'ga po ti pe mondo tuhẽ hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 34 —Pejuka pota pe g̃a. A'ero kiro ji amondouka g̃a pe pyri nehẽ nhinhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a Tupana'ga remimbotarimova'ea kwahapyra'g̃a ndeheve jireheve'g̃a mbo'ehara'g̃a ndeheve nehẽ no, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a po ti pe g̃a jukai nehẽ. Ojipe'g̃a po ti pe g̃a mondoi yva rehe g̃a mbovya hehe nehẽ, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a po ti pe g̃a nupanupãi ipira apopyra pyvõ g̃a mondohondohoga pejatykahavuhua pype nehẽ, ei Jesus'ga. Peko te'varuhu po ti pe g̃a pe pejigwojigwovo g̃a ndeviri nahã g̃a monhamonhana ojipejipe pe cidades pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 35 —G̃a nhaporemo po ti ji g̃a mondoukari pe pyri nehẽ Tupana'ga ti tomondo hahyva'ea pe me nehẽ pe g̃a jukarame nehẽ javo, ei Jesus'ga. A'ero po ti ga imondoi hahyva'ea pe me okokatuva'ea repypava nehẽ. \p —Ymyahũ ahe ojiko Tupana'ga rehe okokatuavo. Nurã ymyahũ penamonhava'ea ojuka ahe, ei Jesus'ga. Penamonhava'ea ojuka ypy Abelva'ea. Abelva'ea ko okokatuva'ea. Aerẽ penamonhava'ea he'yiva'ea jukai. Mbapavamo ahe ojuka Zacariasva'ea Baraquiasva'ea ra'yrava'ea. Omano Zacariasva'ea nhandejatykahavuhua pyri templo pyri okara mbyteri pe ikwava'ẽhava pyri, ei Jesus'ga. \v 36 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Tupana'ga po ti imondoi hahyva'ea pe me nehẽ. A'ereki penamonhava'ea ojukajuka ahe, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga oarõ hete cidade de Jerusalém \r (Lucas 13.34-35) \p \v 37 Kiro Jesus'ga ei: \p —Jerusalémmeva'ero pe pejuka Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea jipi, ei Jesus'ga cidadepeve'g̃a pe Jerusalémmeve'g̃a pe. Tupana'ga ahe mondoukarame pe pyri pe peapiapi ahe jipi ahe jukavo, ei Jesus'ga. Inamutig̃a omono'ono'õ gway'ria opepoa gwyri pe. Na jitehe ji pe mono'ombotara'jara'javi ji pyri inamutig̃a ja pe nderekokatupota novĩa. Emo pe ndapepotaruhui reki, ei Jesus'ga. \p \v 38 —Pehendu ti a'ero! ei Jesus'ga. Kiro po ti Tupana'ga pohiri pe hugwi nehẽ. Ga ndohepiakatua'javi pejatykahavuhua a'ero nehẽ. Pe tehe po ti peko a'ero nehẽ. \v 39 Pe ndajirepiaga'javi nehẽ, a'e katu ji pe me, ei Jesus'ga. Aerẽ jate po ti ji rura'javi nehẽ. A'ea rupi po ti pe ei nehẽ: “Tupana'ga ti tomombyry Jesus'ga pe. Gaha ko Tupana'ga ga mbuhuruka,” pe'e po ti pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 24 \s1 Judeusva'ea jatykahavuhua mondurupavag̃wama \r (Marcos 13.1-2; Lucas 21.5-6) \p \v 1 Kiro Jesus'ga hemi gwe'yja'g̃a jatykahavuhua hugwi ogwovo. Garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri. \p —Ehepia nhandere'yja'g̃a jatykahavuhua ongare'yjuhua ita apopyra, ei g̃a ga pe a'ero. \p Nahã g̃a ei ga pe hepiuka ga pe. \v 2 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pehepia pe nhandejatykahavuhua nhaporemo avo, ei ga g̃a pe. Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti ndojikojikoga'javi ojogwehe itauhua nehẽ. Omonduru pa po ti g̃a inog̃a nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Hahyheteag̃wama Jesus'gareheve'g̃a pe \r (Marcos 13.3-13; Lucas 21.7-19) \p \v 3 Aerẽ Jesus'ga hoi ogwovo yvytyruhu pe oliveiras ndyvuhu pe monte das Oliveiras pe. Pevo ga apygame garemimbo'ehara'g̃a nduri ga pyri ojipe'g̃a ndovakie'ỹ. Kiro g̃a ei ga pe: \p —Emombe'u ti ore ve. Maname po ti g̃a imondurugi nhandejatykahavuhua nehẽ? Marãva'ea po ti Tupana'ga hepiukari na'ẽ ahemonhimomby'ava'ea nehẽ ikwahavuka nhande ve nehẽ? A'ero po ti nhande ikwahavi nehẽ Jesus'ga uhura'ja g̃werĩ javo. Gara na'ẽ po ti Tupana'ga gwepiuka ikwahavuka nhande ve nehẽ? A'ero po ti nhande ikwahavi nehẽ kiro mbapava koty javo, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 4 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Penhimboko'i ti! Tapenhimoandyandyjukari ti g̃a pe. \v 5 Aerẽ po ti he'yjuhuve'g̃a uhu ji ra'ãra'ãteheavo javo nehẽ: “Jihi ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo.” A'ea po ti g̃a ei o'mbero nehẽ, ei Jesus'ga. He'yjuhuve'g̃a po ti heroviari g̃a'mbea nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 6 —Aerẽ po ti ojipe'g̃a tavukari ojipe'g̃a pe nehẽ. A'ero po ti g̃a ei pe me: “Ira'agwe g̃a tavukari. Paivouhu g̃a ndekoi otavuka no,” e'i po ti g̃a pe me nehẽ. G̃a a'ea imombe'urame pe me ti tapemomynhukari g̃a pe pejipy'a penhimongyhyjiukare'yma nehẽ. Otavuka tuhẽ po ti g̃a nehẽ. A'ea rupi rũi po ti mbapavakotyva'ea nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 7 —G̃agwyripeve'g̃a po ti oko na'ẽ ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a ndehe otavuka nehẽ. Ojipe'g̃a nduvihavuhu'g̃a po ti omondo ojigwyripeve'g̃a otavuka ojipe'g̃a nduvihavuhu'g̃a gwyripeve'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ahã po ti g̃a pe mbatera avo nehẽ. Pevo po ti ty'ara g̃a jukai nehẽ no, ei Jesus'ga. Omyomyi po ti yvya avo nehẽ. Pevo po ti yvya imyimyi nehẽ no, ei Jesus'ga. \v 8 Nahã ypy po ti nehẽ. Aerẽ po ti koji'i tiruahũ nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 9 —A'ea renonde po ti g̃a pe pyhygi pe nderohoahyavo huvihava'g̃a pyri nehẽ tomondo ti g̃a hahyva'ea g̃a pe javo. A'ero po ti g̃a imondoi hahyva'ea pe me pe jukavo nehẽ. Nahã po ti yvyakotyve'g̃a ndekopavi pe ndehe pe arõe'ỹheteavo nehẽ pejikoga g̃waramo ji rehe, ei Jesus'ga. \p \v 10 —A'ero po ti he'yjuhuve'g̃a jireheve'g̃a pohiri ji hugwi okote'varuhuavo hendukatue'yma nhinhi'ig̃a nehẽ hahyro g̃waramo ojive, ei Jesus'ga. Onhokwava'eg̃uka po ti g̃a nhiarõe'ỹve'g̃a pe nehẽ tomondo ti g̃a hahyva'ea g̃a pe javo, ei Jesus'ga. Nonhoarõi hete po ti g̃a okovo opohirame nhinhi'ig̃a hugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \v 11 Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea mombe'uhara'g̃a nduri he'yjuhuve'g̃a nehẽ. Ganhi'ig̃a rũi po ti g̃a imombe'ui he'yjuhuve'g̃a moandyandyita, ei Jesus'ga. \v 12 Jypya jireheve'g̃a onhoarõ hete. Aerẽ po ti igwaigwavete g̃ambyteripeve'g̃a nonhoarõi onhimongyavo nehẽ. A'ereki igwaigwavete yvyakotyve'g̃a okote'varuhu, ei Jesus'ga. \p \v 13 —Kiroki ga onhimboita avuirama opohire'yma ji hugwi – gaha po ti ji ga reroho yvagi pe ga mongovo avuirama jijipyri nehẽ, ei Jesus'ga. \v 14 A'ea pyryva'ea po ti nhinhi'ig̃areheve'g̃a imombe'umbe'ui yvyakotyve'g̃a pe nhaporemo mbapava renonde. G̃a po ti e'i g̃a pe nehẽ: “Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ.” A'ea po ti g̃a imombe'ui g̃a pe nhaporemo tokwaha pa ti g̃a javo. Yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a nhaporemo henduvame g̃anhi'ig̃a po ti ji rura'javi nehẽ mbapava koty nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omombe'u aerẽva'ea hahyheteva'ea \r (Marcos 13.14-23; Lucas 21.20-24) \p \v 15 —Aerẽ po ti pe hepiagi ite'varuhuheteheteva'ea jipiukarame o'ama Tupana'ga apoa pype ipojykahava pype. Ymyahũ ite'varuhuheteheteva'ea ahe imombe'ui ikwatija Danielva'ea Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea hako, ei Jesus'ga. \p (Kiroki ga omonhi'ĩ ag̃a ikwatijara – tokwaha ti ga.) \p \v 16 —Pe hepiagame ite'varuhuheteheteva'ea jipiukari. A'ea rupi ti Judéiapeve'g̃a toka'nhy onhana yvytyruhu pe onhimima nehẽ xamanoyme ti javo, ei Jesus'ga. \v 17 Kiroki g̃a oko ongapereuhuva'ea arimo – g̃ahã ti kotihĩ toka'nhy onhana. Tokiyme ti g̃a g̃wonga pype ombatera renoheme'yma jugwi, ei Jesus'ga. \v 18 Kiroki g̃a oko ko pe – g̃ahã ti kotihĩ toka'nhy onhana. Tokiyme ti g̃a g̃wonga pe opira renoheme'yma, ei Jesus'ga. \v 19 Iporia'i po ti ipuru'ave'g̃a a'ea rupi oka'nhypotarame nehẽ. Iporia'i po ti g̃a nehẽ no – kiroki g̃a omoka'mbuka'mbu gwa'yra'g̃a g̃a nenonhapotarame, ei Jesus'ga. \p \v 20 —Pe'ji ti Tupana'ga pe: “Ite'varuhuheteheteva'ea jipiukarame po ti ore noroka'nhypotari yapouhua rupi. A'ereki a'ea rupi hahy ore ve ore horame. Nurã ti terembuhurukari ite'varuhuheteheteva'ea yapouhua rupi.” A'ea ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. Pe'ji ti ga pe: “Noroka'nhypotari ore sábado rupi oreporavykye'yma rupi. A'ereki Moisésva'ea e'i irupe rũi ahe toho nhandeporavykye'yma rupi javo. A'ea rupi rũi ti toroka'nhy. Nurã ti terembuhurukari ite'varuhuheteheteva'ea sábado rupi.” A'ea ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 21 —A'ea ji ei pe momoranduva penhimboko'i ti aerẽva'ea hugwi tiruahũheteva'ea hugwi javo. Ite'varuhuheteheteva'ea jipiukarame po ti tiruahũ hete tuhẽ pe me nehẽ. Tupana'ga rembiapoypyagwera jate ndogwerekoi a'ea'java'ea. Aerẽ po ti ndogwerekoa'javi a'ea'java'ea nehẽ no, ei Jesus'ga. \p \v 22 —Aerẽ po ti Tupana'ga omombi tiruahũheteva'ea nehẽ. A'ereki ga e'i jipe: “Momi po ti g̃akira hehe nehẽ. A'ero kirupi!” ei ga. Po ti mbegwe ga imombigi tiruahũheteva'ea nehẽ, a'ero po ti yvyakotyve'g̃a manombavi nehẽ. “Tahahya'javyme ti nhiremimo'ẽhara'g̃a pe,” ei ga. Nurãro g̃waramo po ti ga imombigi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 23 —Aerẽ po ti ojipe'g̃a ei pe me nehẽ: “Pehepia! Avo ko Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga.” Po ti g̃a ei a'ea, a'ero ti taperoviari g̃a'mbea, ei Jesus'ga. Po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Pehepia! Pevo ko Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga.” Po ti g̃a ei a'ea, a'ero ti taperoviari g̃a'mbea, ei Jesus'ga. \p \v 24 —Aerẽ po ti ojipe'g̃a ei nehẽ: “Jihi ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo,” e po ti g̃a o'mbero nehẽ, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a ei nehẽ: “Jihi ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo,” e po ti g̃a o'mbero nehẽ, ei Jesus'ga. A'ea rupi po ti g̃a ei nehẽ: “Tiapoapo tuhẽ ti ahemonhimomby'aheteva'ea g̃a pe hepiuka g̃a moandyandyita, Tupana'ga remimo'ẽhara'g̃a vehevi po.” A'ea po ti g̃a ei japovo nehẽ, ei Jesus'ga. \v 25 Pehendu ti! ei Jesus'ga. Opomomorandu ji ko nahã po ti tiruahũva'ea nehẽ javo, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Nurã ti tapehenduvi g̃anhi'ig̃a. Po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Pehepia! Cristo'ga oko ongae'ỹi me.” G̃a erame na, a'ero ti tapehoi ongae'ỹi me hepiaga. A'ereki g̃a i'mbe. Ji rũi po ti nehẽ, ei Jesus'ga. Po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Pehepia! Cristo'ga oko oki pe g̃andovakie'ỹ.” G̃a erame na, a'ero ti taperoviari g̃anhi'ig̃a, ei Jesus'ga. A'ereki g̃a i'mbe. \p \v 27 —Ji rura'javame tupã veraverava ja po ti ji rekoi nehẽ. Tupã veraveravame kwara ipora koty ombokojahu pa yvaga kwara ihoa koty vehevi, ei Jesus'ga. A'ero ahe gwepia pa kojahua. Na jitehe po ti g̃a ji repiapavi jirura'javame yvaga hugwi nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 28 —Jukwaha po ti nehẽ, ei Jesus'ga. Ahe manorame ti huruvua onhimongy ahera'oa pyri nehẽ ti'u javo. \p A'ea Jesus'ga ei na jitehe po ti jukwaha jirura'javame nehẽ javo. \s1 Jesus'ga rura'javag̃wama \r (Marcos 13.24-27; Lucas 21.25-28) \p \v 29 —G̃a tiruahumbavirẽ pe me \q1 “po ti kwara igwevi nehẽ”, ei Jesus'ga. \q1 “Jahya po ti nombokojahua'javi nehẽ no. \q1 Jaytata'ia po ti indurundurugi yvaga hugwi nehẽ. \q1 Yvagipeva'ea po ti ig̃wyg̃wymi ipopoakava'ea nehẽ”, ei Jesus'ga. \m \v 30 A'ero po ti Tupana'ga hepiukari yvagipeva'ea nehẽ tokwaha ti yvyakotyve'g̃a Jesus'ga rurag̃wama javo, ei Jesus'ga. A'ero po ti yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a jehe'oi ovy'are'yma nehẽ. A'ero po ti g̃a ji repiagi ji rura'javame yvag̃atig̃a pyteri pe yvyakotyva'ero yvagipeva'ero nehẽ, ei Jesus'ga. Jipopoakara po ti g̃a gwepia nehẽ no. Nhirendy'jandy'java po ti g̃a hepiagi nehẽ no jikatuhetea, ei Jesus'ga. \p \v 31 —Nanime trombeta ipyhava nehẽ, ei Jesus'ga. Hahyahi ipyambua nehẽ. Trombeta renduvame po ti jipyrive'g̃a hog̃ahoi yvyakotyve'g̃a gwyri pe nhaporemo okovo nhinhi'ig̃a rupi nehẽ. Pevopevo po ti g̃a nhiremimo'ẽhara'g̃a monhimono'ono'og̃i g̃a nderua ji pyri nehẽ, ei Jesus'ga. Nahã po ti g̃a g̃a nderuri kwara ipora hugwi kwara ihoa hugwi no tyapyra hugwi no nhimbya hugwi nehẽ no, ei Jesus'ga. \s1 Figo'yva figueira ahe mbo'e \r (Marcos 13.28-31; Lucas 21.29-33) \p \v 32 —Kiro po ti ji pe mbo'ei ojo'java'ea pyvõ, ei Jesus'ga. Hepiagame figo'yva pe pekwaha. A'ereki henhunhame huangyra pe ei: “Kwaria g̃werĩ kiro,” pe'e pe. \v 33 Na jitehe hepiapavame tiruahũva'ea pejive po ti pe ikwahavi nehẽ kiro mbapava koty javo, ei Jesus'ga. \v 34 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Ag̃wamove'g̃a ndekojirame po ti akoja ihopavi japiavo nehẽ, ei Jesus'ga. \v 35 Opa po ti yvaga yvya pavẽi nehẽ. Nhinhi'ig̃a po ti ndopavag̃wami opopoakapige'yma okovo a'itituhẽva'ero avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Maname po ti Jesus'ga rura'javi nehẽ? \r (Marcos 13.32-37; Lucas 17.26-30, 34-36; 12.39-40) \p \v 36 —“Maname po ti nde rura'javi nehẽ?” pe'e pe ji ve, ei Jesus'ga. A'ea yvyakotyve'g̃a ndokwahavi, ei Jesus'ga. Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a ndokwahavi no. Ji vehevi Tupana'ga ra'yramo ndakwahavi no, ei Jesus'ga. Jiruva'ga jate okwaha jirura'jahava nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 37 —Noéva'ea nhinhag̃a renondehava yhara ruvihavuhua pype ojo'ja jirura'java renondehava pavẽi, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 38 Ymyahũ Noéva'ea nhinhag̃a renonde yhararuvihavuhua pype ahegwyripeva'ea i'ui'ui jipi gworygworyvamo hako. Ahegwyripeva'ea rembirekoro akwaimba'eva'ea jipi no. Ojipeva'ea kunhava'ea mohembirekoi no. Nahã ahegwyripeva'ea rekoi okovo Noéva'ea avame yharuhua pype hako. \v 39 A'ea rupi ahegwyripeva'ea ndokwahavi yhyarehanhuhũa rurag̃wama – kiroki ahegwyripeva'ea ndo'avi yharuhua pype. Ahegwyripeva'ea mbotypyvypava yhya nhatymbavi hako. Na jitehe po ti yvyakotyve'g̃a ndokwahavi jirurag̃wama nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 40 —A'ero po ti akwaimbae'g̃a mokonha'g̃a oko ko pe nehẽ. Kiro po ti ojipe'ga rerohohava nehẽ. Kiro po ti ojipe'ga rejahava nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 41 —Kunha'g̃a mokonha'g̃a po ti ombo'i imbo'ihava pyvõ. Kiro po ti ojipehẽa rerohohava nehẽ. Kiro po ti ojipehẽa rejahava nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 42 —Penhimboko'i ti jipi ite'varuhuva'ea hugwi pejikokatuavo ji mboha'uva. A'ereki pe ndapekwahavi maranime po ti nhandepojykaharete'ga rura'javi nehẽ javo ji ve, ei Jesus'ga. \v 43 Onga jara'ga ndokwahavi iporomive'ga rura g̃wonga pe, ei Jesus'ga. Po ga okwaha, gwepia katu po ga g̃wonga a'ea rupi hamo iporomive'ga mongiukare'yma hamo, ei Jesus'ga. A'ea pe pekwaha, ei Jesus'ga. \p \v 44 —Nurã ji ei pe me: Penhimboko'i ti a'ero penhimboavujikwea jirura'java pota ji mbuhua, ei Jesus'ga. Pe ji mboha'uve'ymame kiro po ti ji ruri yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \s1 Nahã ahe ombojikoguka ojihe \r (Lucas 12.41-48) \p \v 45 —Kiroki ga ombojikoguka opojykahara'ga ojihe gweaporog̃itakaturo – marã ga rekokatui? ei Jesus'ga g̃a pe. Kiro po ti ji garekokatua mombe'ukatui pe me ojo'java'ea mombe'gwovo. Gwepia katu ga opojykahara'ga mbatera, ei Jesus'ga. Ga pe gapojykahara'ga ei a'ero ohorame: “Nde po ti jipyrive'g̃a ndepiakatuharamo. Ema'ẽ ti nhimbatera g̃a pe g̃andetakwera ja jipi to'u ti g̃a javo.” Nahã ga ei ojipyrive'ga pe ogwovo. \p \v 46 —A'ero gapyrive'ga jara'g̃a ndepiakatui imondovo g̃a pe g̃a nderekovo g̃andepiakatuharamo ga horame. Aerẽ gapojykahara'ga jivyri g̃a ndepiaga. Ga e'i: “G̃a ndepia katu reki ga imondovo g̃a pe,” ei ga. \p —Pyry hete g̃andepiakatuhara'ga pe a'ero, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 47 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti gapojykahara'ga ei ga pe nehẽ: “Ehepia katu pa ti a'ero nhironga jigwyra reheve nhimbatera reheve no.” Nahã po ti ga ei nehẽ toko ti ga herekohavamo ji ve javo, ei Jesus'ga. \p \v 48 —Po g̃andepiakatuhara'ga rekote'varuhui, a'ero po ga ei oyvyteri pe opojykahara'ga rure'ymame: “Mbaigwe po ti jipojykahara'ga jivyri nehẽ,” e po ga. \v 49 A'ero po ga ndohepiakatui opojykahara'gapyrive'g̃a, ei Jesus'ga. Onupã po ga g̃a g̃a poravykyrame. O'u hete po ga gambatera gweagwyryvamo no heagwyryve'g̃a pavẽi, ei Jesus'ga. \v 50 Oyvyteri pe ga ei upa nduri po ti jipojykahara'ga kiro nehẽ javo. \p —A'ea rupi po ti gapojykahara'ga ruri ovahema nehẽ, ei Jesus'ga. \v 51 Gapojykahara'ga ga rovaja'rogukari nehẽ. A'ereki ga ndokoi opojykahara'ga nhi'ig̃a rupi. Nahã po ti gapojykahara'ga ga mongoukari ahemoandyandyiva'ea pyri nehẽ, ei Jesus'ga. Hahyva'ea ruvihava pype po ti ga jehe'oi ojihe a'ero onhimonha'ngavo hahyrame ojive nehẽ, ei Jesus'ga. \c 25 \s1 Kunhangwera'g̃a ivojave'g̃a dezve'g̃a \p \v 1 —Ji rura'jahava koty marã po ti hekoi nehẽ yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? ei Jesus'ga g̃a pe. A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga. Kunhangwera'g̃a ivojave'g̃a ipyhygi lamparinas dezve'g̃a, ei Jesus'ga. A'ea g̃a herohoi ga rovatiamo – kiroki ga hembireko a'ea rupi. \p \v 2 —Jara'g̃a cincove'g̃a okwaha hete gweaporog̃itakaturo kunhangwera'g̃a. Jara'g̃a cincove'g̃a ndokwahahetei gweaporog̃itate'varuhuavo kunhangwera'g̃a, ei Jesus'ga. \v 3 Ikwahave'ỹve'g̃a ndogwerohoi querosene'java'ea herohorame lamparinas. \v 4 Ikwahave'g̃a ki a'e te gweroho querosene'java'ea nhumbi'a pype herohorame lamparinas. \v 5 Mbaigwe ga ruri – kiroki ga hembireko. A'ero kunhangwera'g̃a kiri gwopehyiro, ei Jesus'ga. \p \v 6 —Ypyhaji katu g̃a henduvi g̃anhi'g̃a. “Poro ga ruri. Peho ti ga rovatiamo,” ei g̃a. \p \v 7 —A'ea henduvame kunhangwera'g̃a vyri ikytiavo imondyhava pavio japokatuavo tombokojahu katu ti javo, ei Jesus'ga. \v 8 A'ero ikwahave'ỹve'g̃a ei ikwahave'g̃a pe: “Pembuhu ore ve querosene'java'ea. A'ereki ogwe oreapoa lamparinas,” ei g̃a. \p \v 9 A'ero ikwahave'g̃a ei: “Noromondoi po ti ore nehẽ. A'ereki oreapoa querosene'java'ea ndohygi nhandeapoa rehe nhaporemo lamparinas rehe nhaporemo. Peho ti ima'ẽhara'g̃a pyri ipyhyga pejive,” ei g̃a ikwahave'ỹve'g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 10 —A'ero ikwahave'ỹve'g̃a hoi toropyhy ti javo. G̃andakykweri ga ruri reki – kiroki ga hembireko. Onhimboavujikweve'g̃a hoi ga rupi toryvi pe okiavo onga pype. G̃wovapytỹ ga a'ero, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Aerẽ ikwahave'ỹve'g̃a nduri javo: “Ehovapytymba'vo ti ore ve. Toroki,” ei g̃a. \p \v 12 —A'ero ga ei g̃a pe: “Nahovapytymba'vogi po ti ji pe me nehẽ. Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Peko pe ambotehero ji hugwi pejikoangave'yma jireheva'ero,” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 13 —Nahã po ti hekoi nehẽ. Nurã nane'ymi ti pepota jirura'java penhimomiranama ji mbuhua, ei Jesus'ga. A'ereki pe ndapekwahavi maranime po ti nhandepojykaharete'ga rura'javi nehẽ javo, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \s1 Huvihava'ga omondo oitambere'ia trêsve'g̃a pe \r (Lucas 19.11-27) \p \v 14 —Jirura'jahava koty marã po ti hekoi yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga. Akwaimbae'ga hoi paivouhu ojipe'g̃a gwyri pe. Ohoa renonde ga ojipyrive'g̃a mbuhurukari ojipyri. Ga omondomondo g̃a pe ombatera oitambere'ia no tombohe'yjuhu ti g̃a ji ve javo, ei Jesus'ga. \p \v 15 —A'ero cinco itambere'ia hehanhuhũva'ea ga imondoi ojipe'ga pe g̃a hohe ga ombohe'yi kwaha javo. Dois itambere'ia hehanhuhũva'ea ga imondoi ojipe'ga pe ga gwyre'i ga ombohe'yi kwaha javo. Ojipeji itambere'ia hehanhuhũva'ea ga imondoi ojipe'ga pe g̃a gwyre'i ga ombohe'yi kwaha javo. A'ero ga ei: “Pepyhypyhy ti mbatera nhiitambere'ia pyvõ. Aerẽ ti pema'ema'ẽ mbatera itambere'ia ipyhyga koji'iva'ea,” ei ga g̃a pe. “Nahanahã ti peporavyky nhiitambere'ia pyvõ koji'iva'ea imono'ono'og̃a aerẽ imbuhua ji ve,” ei ga g̃a pe, ei Jesus'ga. \p —Kiro ga hoi g̃a hugwi a'ero ogwovo paivouhu hete ojipe'g̃a gwyri pe, ei Jesus'ga. \p \v 16 —A'ero gapyrive'ga – kiroki ga opyhy cinco itambere'ia ga hugwi – gaha nambegwei'i'i ogwovo ipyhypyhyga mbatera ipyvõ. Aerẽ ga ima'ema'ẽi mbatera ipyhypyhyga koji'iva'ea itambere'ia. Ima'ema'embavirẽ ga gwereko dez itambere'ia hehanhuhũva'ea gwuvihava'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 17 —Na jitehe ojipe'ga – kiroki ga opyhy dois itambere'ia gwuvihava'ga hugwi. Ga oho ipyhypyhyga mbatera ipyvõ. Aerẽ ga ima'ema'ẽi mbatera ipyhypyhyga koji'iva'ea itambere'ia. Ima'ema'embavirẽ ga gwereko quatro itambere'ia hehanhuhũva'ea gwuvihava'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 18 —Ojipe'ga ki a'e te – kiroki ga opyhy ojipeji itambere'ia gwuvihava'ga apoa – gaha gwyvykoi itambere'ia inog̃a yvykwara pype imima tareko katu ti javo, ei Jesus'ga. \p \v 19 —Aerẽ mbaigwehu g̃anduvihava'ga rura'java paivohua hugwi ua, ei Jesus'ga. Ovahemame ogwyri pe kiro ga ojipyrive'g̃a mbuhurukari ojipyri – kiroki g̃a pe ga omondo oitambere'ia tombohe'yjuhu ti g̃a ji ve javo. Ga g̃a mbuhuruka ojipyri. A'ereki ga e'i oyvyteri pe: “Maramomi kiro nhiitambere'ia g̃a imbohe'yjuhurame? Koji'i po g̃a ipyhygi ji ve jirakykweri,” ei ga oyvyteri pe, ei Jesus'ga. \p \v 20 —A'ero ga ruri ga pyri – kiroki ga opyhy cinco itambere'ia gwuvihava'ga hugwi, ei Jesus'ga. Ga gweru gwuvihava'ga pe dez itambere'ia. “Jiruvihavamo erembuhu nde ji ve cinco itambere'ia ikwehe'i. Ehepia! Ikwepygame ji ipyhygi dez,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 21 —A'ero garuvihava'ga ei ga pe: “Ereporavyky katu nde! Ndepyry nde eporavykykatuavo ji ve. Mbohapyrete'i nde erembohe'yjuhu ji ve. Nurã po ti ji imondoi he'yiheteva'ea nde ve nehẽ embohe'yjuhu ti ji ve javo. Ejo ti ejoryjoryvamo ji pavẽi,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 22 —Aerẽ ojipe'ga ruri – kiroki ga opyhy dois itambere'ia gwuvihava'ga hugwi, ei Jesus'ga. “Jiruvihavamo erembuhu nde ji ve dois itambere'ia ikwehe'i. Ehepia! Ikwepygame ji ipyhygi quatro,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 23 —A'ero garuvihava'ga ei ga pe: “Ereporavyky katu nde! Ndepyry nde eporavykykatuavo ji ve. Mbohapyrete'i nde erembohe'yjuhu ji ve. Nurã po ti ji imondoi he'yiheteva'ea nde ve nehẽ embohe'yjuhu ti ji ve javo. Ejo ti ejoryjoryvamo ji pavẽi,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 24 —A'ero ojipe'ga ruri – kiroki ga opyhy ojipeji itambere'ia gwuvihava'ga hugwi, ei Jesus'ga. “Jiruvihavamo ko nde,” ei ga. “Akwaha ji ndereaporog̃itate'varuhua. Nde ndereporavykyi. Emo nde erepyhy ojipe'g̃a hugwi ejive. Nde neretymi. Emo nde eremondoro ojipe'g̃a nemitymipyra ejive,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \v 25 “Akyhyji ji nde hugwi. A'ero ji hoi imima neitambere'ia yvy pe – akoja nde erembuhu ji ve ikwehe'i. Ehepia neitambere'ia – akoja jitehe!” ei ga ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 26 —A'ero garuvihava'ga ei ga pe: “Ereko te'varuhu nde evevugwero. Nde tuhẽ ere'ere'e ji ve: ‘Erepyhy nde ejive eporavykye'yma. Nde neretymi. Emo nde eremondoro ojipe'g̃a nemitymipyra ejive.’ Nahã nde ei ji ve. Nde ji kwahavipe ji imondorame nhiitambere'ia nde ve embohe'yi ti javo, ei ga. \v 27 Nurã po nde eremondo nhiitambere'ia ikwepykara'g̃a pe banco pype hamo. A'ero imbuhu'rag̃irẽ ojipe'g̃a pe po g̃a ombuhu koji'iva'ea nde ve hamo, ei ga ga pe. Nahã po nde herekoi nhiitambere'ia jirakykweri hamo. A'ero ji rura'javame po ji ipyhyga'javi nde hugwi nhiitambere'ia irũa reheve hamo,” ei ga ojipyrive'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Ojipe'g̃a pe ga ei: “Pepyhy ti nhiitambere'ia ga hugwi imondovo akoja'ga pe – kiroki ga ombohe'yi nhiitambere'ia nahã herekovo dez itambere'ia,” ei garuvihava'ga, ei Jesus'ga. \p \v 29 —A'ero ji ei pe me, ei Jesus'ga. Kiroki ga gwereko a'ea pyvõ oporavyky pota ji ve – ga pe po ti ji koji'iva'ea imondoi toporavyky ti ga a'ea pyvõ javo. Gwereko ranuhũ po ti ga nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki ga ndogwerekoi gwerevi oporavykypotare'yma – aru po ti ji ga hugwi a'ero toporavykya'javyme ti ga ji ve javo, ei Jesus'ga. \p \v 30 —Nurã g̃anduvihava'ga ei javo ojipyrive'g̃a pe: “Akoja'ga – kiroki ga nombohe'yi nhiitambere'ia – gaha ti toporavykya'javyme ji ve ipotare'yma g̃waramo. Pemombo ti ga ypytunahiva pype. Pevo po ti ga jehe'oi ojihe onhimonha'ngavo hahyrame ojive a'ero nehẽ,” ei ga, ei Jesus'ga ojo'java'ea imombe'gwovo. \s1 Mbapava koty po ti Tupana'ga e'i g̃a pe nehẽ \p \v 31 —Aerẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero po ti ji rura'javi yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga. Nhirendy'javuhua pyteri pe jikatukatuva'ea pyteri pe po ti ji rura'javi nehẽ, ei Jesus'ga. Pyryve'g̃a pavẽi nhaporemo po ti ji rura'javi nehẽ Tupana'gapyrive'g̃a pavẽi yvagipeve'g̃a pavẽi. \p —A'ea rupi po ti ji reni jiapykakatua rehe javo yvyakotyve'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 32 Amono'ono'og̃uka po ti ji yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a jirovai pyteri pe nehẽ. Ovelhas repiakatuhara'ga ope'a ovelhas cabritos hugwi jipi. Na jitehe po ti ji yvyakotyve'g̃a pe'ai nehẽ, ei Jesus'ga. \v 33 Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe po ti ji ei nehẽ: Pejo ti ji pyri kokoty jijohukoty rũi, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a pe po ti ji ei nehẽ: Peho ti kikoty jijohukoty, a'e po ti ji nehẽ, ei Jesus'ga. Nahã po ti ji Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe'ai ojipe'g̃a hugwi avo yvya koty nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 34 —Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe po ti ji ei g̃anduvihavuhuhetero nehẽ jijohukotyrũive'g̃a pe nehẽ: Tupana'ga jiruva'ga omombyry pe me. Nurã ti pejo pejikovo g̃anduvihavamo Tupana'ga pyri ga rekorame g̃anduvihavuhuhetero, ei Jesus'ga. Ymyahũ yvya aporame Tupana'ga omboavujikwe pe me toko ti g̃a g̃anduvihavamo javo. \p —Nahã ji ei pe me. \v 35 A'ereki ty'ara ji jukarame pe pembuhu mbatera ji ve, a'e po ti ji Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ji ygweirame pe pembuhu yhya ji ve, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ji hajiheva'ea pe me. Emo pe pe'e ji ve: “Eapy ti ore pyri i'gwovo. Eki ti oreronga pype.” A'ea pe pe'e ji rerekokatuavo, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 36 Ji pire'ymame pe pemondo jipira ji ve, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ. Ji tetirũarame pe pejo ji pyri ji pokoga. Ji imombe'urame Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a ji mongi cadeia pype. Pevo pe nduri ji pyri ji pokoga, a'e po ti ji Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 37 —A'ero po ti ganhi'ig̃arupive'g̃a ei ji ve nehẽ opojykaharetea pe nehẽ: “Maranime ore nde repiagi ty'ara nde jukarame?” e po ti g̃a nehẽ. “Ndorohepiagi tuhẽ reki ore! Nurã ore noromondoi mbatera nde ve,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. “Maranime ore nde repiagi nde ygweirame? Ndorohepiagi tuhẽ reki ore! Nurã ore noromondoi yhya nde ve,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. \v 38 “Maranime ore nde repiagi nde rekorame hajiheva'ero ore ve? Ndorohepiagi tuhẽ reki ore! Nurã ore ndoro'ei nde ve a'ero: Ejo ti i'gwovo ore pyri ekiavo oreronga pype. Na rũi ore ei nde ve,” e po ti g̃a nehẽ. “Maranime ore nde repiagi nde pire'ymame? Ndorohepiagi tuhẽ reki ore! Nurã ore noromondoi ndepira nde ve,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. \v 39 “Maranime ore nde repiagi nde tetirũarame? Ndorohepiagi tuhẽ reki ore nde tetirũarame. Nurã ore ndoropokogi nde,” e po ti g̃a nehẽ. “Maranime ore nde repiagi nde rekorame cadeia pype? Ndorohepiagi ore nde rename cadeia pype. Nurã ore ndoropokogi nde,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 40 —A'ero po ti ji ei g̃a pe jirekorame g̃anduvihavuhuhetero nehẽ: Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Pe nhiirũ'ga pokokaturame jihi tuhẽ pe ji poko katu a'ero. Po okoteheva'ero ga rekoi novĩa nhiirũ'ga jireheve'ga. Pe ga pokokaturame jihi tuhẽ pe ji poko katu a'ero, a'e po ti ji Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 41 —Ojipe'g̃a pe jijohukotyve'g̃a pe po ti ji ei nehẽ: Pejipe'a ti pejigwovo ji hugwi. Pendekote'varuhua ko pehoag̃wama tata pype. Nurã ti peho hahyva'ea ruvihava pype tata pype – kia Tupana'ga oapo toho ti Diabo'ga gapyriva'ea pavẽi ipype nehẽ javo, a'e po ti ji nehẽ, ei Jesus'ga. Pevo tata pype po ti hahy avuirama pe me nehẽ, a'e po ti ji jijohukotyve'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Nahã ji ei pe me. \v 42 A'ereki ty'ara ji jukarame pe napembuhuri mbatera ji ve, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ji ygweirame pe napembuhuri yhya ji ve, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 43 Ji hajiheva'ea pe me. Ndape'ei pe ji ve: “Eapy ti ore pyri i'gwovo. Eki ti oreronga pype.” A'ea rũi pe'e pe ji rerekokatue'yma, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. Ji pire'ymame pe napemondoi jipira ji ve, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ. Ji tetirũarame pe ndapejori ji pyri ji pokoge'yma. Pe ndajipokogi ji rekorame cadeia pype, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 44 —A'ero po ti g̃a ei ji ve nehẽ opojykaharetea pe nehẽ: “Maranime ore nde repiagi ty'ara nde jukarame?” e po ti g̃a nehẽ. “Ndorohepiagi tuhẽ reki ore. Maranime ore nde repiagi nde ygweirame? Maranime ore nde repiagi nde rekorame hajiheva'ero ore ve? Ndorohepiagi tuhẽ reki ore,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. “Maranime ore nde repiagi nde pire'ymame? Maranime ore nde repiagi nde tetirũarame?” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. “Maranime ore nde repiagi nde rekorame cadeia pype? Nahanahã nde rekorame ore ndorohepiagi tuhẽ reki. Nurã ore ndoropokogi nde,” e po ti g̃a ji ve nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 45 —A'ero po ti ji ei g̃a pe nehẽ: Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Pe nhiirũ'ga pokokatue'ymame jihi tuhẽ pe ndajipokokatui a'ero. Po okoteheva'ero ga rekoi novĩa nhiirũ'ga jireheve'ga. Pe ga pokokatue'ymame jihi tuhẽ pe ndajipokokatui a'ero, a'e po ti ji g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 46 —G̃a po ti oho hahyva'ea ruvihava pype tata pype upa avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. Tupana'ga nhi'ig̃arupive'g̃a po ti oho yvagi pe okovo avuirama Tupana'ga pyri upa nehẽ, ei Jesus'ga. \c 26 \s1 Ojuka pota ahe Jesus'ga \r (Marcos 14.1-2; Lucas 22.1-2; João 11.45-53) \p \v 1 A'ea mombe'upavirẽ Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p \v 2 —Mokõi po ti pe kiri nehẽ. A'ero po ti nhandere'yja'g̃a japoi toryva i'gwovo nehẽ – kiroki toryva pe nhande ei: Páscoa, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ea rupi po ti nhikwava'ẽhava g̃a pe nehẽ. Ji pyhy ti g̃a ji mbovya yva rehe ji jukavo nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 3 A'ea rupi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a ojatyka judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi xava'eve'g̃a pavẽi no. Ojatyka g̃a Caifás'ga rongauhua pype. Caifás'ga ko ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'ga. \v 4 Kiro g̃a eg̃a'ei ojohupe: \p —Marã po ti nhande Jesus'ga pyhynhimimukari ga jukauka nehẽ? ei g̃a. \v 5 Toryva rupi rũi ti nhande ga pyhygukari nehẽ he'yjuhuve'g̃a ti tojogwayvayvaryme ga rehe onhimongyavo nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p Nahã g̃a ei. A'ereki Páscoa rupi judeus'g̃a ojatyka gwe'yjuhuro tikwahava'ja ti nhaneramonhava'ea reruragwera Egito hugwi javo. \s1 Gweka'vo ahe nhandya Jesus'ga akag̃a rehe \r (Marcos 14.3-9; João 12.1-8) \p \v 6 Aerẽ Jesus'ga rekoi Simão'ga ronga pype cidade'i pe Betânia pe. Simão'ga ko ijaijauhugwera'ga. \v 7 Garonga pe Jesus'ga i'urame kunhangwerahẽa heruri perfume nhandya hyrua pype. He'yi hete itambere'ia perfume rehe. Hyrua ko alabastrova'ea ita apopyra. Jesus'ga pyri hẽa heruri herovahema. Hẽa heka'vogi perfume Jesus'ga akag̃a rehe. A'ereki hẽa ga arõ hete. \p \v 8 Hepiagame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a onhimonha'nga. \p —Maranameuhũ hẽa jigwarai perfume rehe heka'voteheavo ga'akag̃a rehe? ei g̃a. \v 9 Omondo po hẽa ima'ẽhara'g̃a pe ramo ipyhyga itambere'ia he'yiva'ea imondovo imbatere'ỹve'g̃a pe ramo. A'ereki he'yi itambere'ia hehe, ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a. \p \v 10 Jesus'ga okwaha g̃a'ea. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Maraname pe hẽa mbote'varuhu pota? Pepi ti. A'ereki hẽa oko katu katu ji ve heka'voga nhiakag̃a rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 11 Nane'ymi imbatere'ỹve'g̃a oko pe pyri. A'ero ipotarame nane'ymi pe imondoi g̃a pe. Ji po ti a'ea nakombegwei pe pyri nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 12 Heka'vogame perfume jira'oa rehe hẽa ji mboavujikweri nhitymag̃wama pe, ei Jesus'ga. \v 13 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti ojipe'g̃a imombe'ui pyryva'ea ji mombe'gwovo yvyakotyve'g̃a pe nhaporemo, ei Jesus'ga. A'ea rupi po ti g̃a hẽa mombe'ui nehẽ no tokwaha pa ti g̃a hẽaremimbuhuragwera, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Judasva'ea e'i apyhyguka Jesus'ga javo \r (Marcos 14.10-11; Lucas 22.3-6) \p \v 14 Kiro Judasva'ea hoi ogwovo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pyri. Judas Iscariotes ei g̃a ahe ve. Ahe ko Jesus'ga remimbo'eharava'ea dozeve'g̃a pyteripeva'ea. Kiro Judasva'ea hoi ovahema ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pyri. \v 15 G̃a pe ahe ei: \p —Maramomi po ti pe imbuhuri ji ve itambere'ia nehẽ? A'ero po ti ji ga pyhyguka pe me nehẽ, ei ga g̃a pe. \p A'ero g̃a ei ahe ve: \p —Toromondo ti momi trinta nde ve itambere'ia prata apopyra, ei g̃a. \p —Kwa, ei ahe. Apyhyguka po ti ji Jesus'ga pe me nehẽ, ei ahe. \p A'ero g̃a imo'emo'ẽi itambere'ia imondovo ahe ve. \p \v 16 Herogwovo ahe ea'jaa'javi oyvyteri pe gweaporog̃itaro: “Marã po ti ji Jesus'ga rerekoukari ga pyhygauka g̃a pe nehẽ?” ei ahe oyvyteri pe. \s1 Garemimbo'eharava'ea oapo mbatera Páscoa rupi \r (Marcos 14.12-21; Lucas 22.7-14, 21-23; João 13.21-30) \p \v 17 Aerẽ kiro toryva Páscoa. A'ea rupi nanani judeus'g̃a i'ui pão ndovuriva'ea. Nurã Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a nduri Jesus'ga pyri javo ga pe: \p —Mome po ti ore hoi mbatera mboavujikwea nde ve Páscoa rupi nehẽ tere'u ti javo? ei g̃a. \p \v 18 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Peho ti cidade pe pejigwovo akoja'ga pyri. Pe'ji ti ga pe: “Nhanembo'ehara'ga ei nde ve: ‘Kiro po ti nhimanohava nehẽ. A'u po ti ji mbatera Páscoa rupi neronga pype nhiremimbo'ehara'g̃a pavẽi nehẽ.’ Nahã nhanembo'ehara'ga ei nde ve.” A'ea ti pe'ji akoja'ga pe, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 19 —Kwa, ei g̃a. Ogwovo g̃a hoi japovo mbatera imboavujikwea Páscoa rupi okovo Jesus'ga nhi'ig̃a rupi. \p \v 20 Aerẽ Jesus'ga ruri ovahema. Kwara horẽ Jesus'ga apygi mesa pyri g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi dozeve'g̃a pavẽi. \v 21 G̃a i'urame Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Pepyteripeve'ga po ti ji pyhyguka jijukahara'g̃a pe nehẽ, ei ga. \p \v 22 Ndovy'arihu g̃a a'ero. G̃a nag̃anani g̃a ei ga pe: \p —Ji rũi re po? ei g̃a Jesus'ga pe ga renoina jipojykaharetero javo ga pe. \p \v 23 A'ero ga ei g̃a pe: \p —Kiroki ga omonde pão tyhya pype i'gwovo ji pavẽi – gaha po ti ji pyhyguka jijukahara'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 24 Amano tuhẽ po ti ji nehẽ. Nahã Tupana'ga rembikwatijarukara ei ji mombe'gwovo, ei Jesus'ga. Ga pe – kiroki ga ji pyhyguka ji mondovouka jijukahara'g̃a pe – ga pe po ti tiruahũ hete nehẽ. Po gayhẽa nombo'ari ga hamo, a'ero po koji'i pyry ga pe hamo, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 25 Judasva'ea ko aerẽ Jesus'ga pyhyguka gajukahara'g̃a pe. Kiro ahe ei: \p —Ji rũi re po? ei ahe Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p A'ero Jesus'ga ei ahe ve: \p —Ndehe ko ere poha, ei ga Judasva'ea pe. \s1 Jesus'ga omondo ahe ve pão vinho reheve \r (Marcos 14.22-26; Lucas 22.14-20; 1 Coríntios 11.23-25) \p \v 26 G̃a i'urame Jesus'ga ipyhygi pão. Kiro ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe hehe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo. Onhi'ig̃irẽ ga haygwe'rogwe'rogi pão imondomondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Pepyhy ti i'gwovo pão. A'ea ko jira'oa, ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ea ga ei g̃a pe aere'ĩ po ti hajiheve'g̃a jigwarai jira'oa rehe ji jukavo nehẽ javo. Ga hugwi g̃a ipyhygi pão i'gwovo. \p \v 27 G̃a i'urame ga ipyhygi copo. Oko vinho ipype. Hehe ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo. A'ero ga imondoi vinho g̃a pe. \p —Pe napenani ti pe'u, ei ga g̃a pe. \v 28 A'ereki a'ea ko jirekoa, ei Jesus'ga. Aheka'voguka po ti ji jirekoa g̃a pe jijijukauka nehẽ. Nahã po ti ji manoi yvyakotyve'g̃a ndepyga. A'ereki Tupana'ga e'i ipyahuva'ea mombe'gwovo: “Garekoa reka'vogame po ti ji imombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi,” ei ga. Nurã jirekoa reka'voga g̃waramo a'iti hete tuhẽ po ti Tupana'ga imombori he'yjuhuheteve'g̃a ndekote'varuhua g̃a hugwi nehẽ g̃wembi'ea rupi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 29 —A'e ji pe me: Kiro po ti ji nda'apoa'javukari nanongara toryva vinho gwovo pe nderekovo nehẽ, ei Jesus'ga. Aerẽ po ti nhanderuvihavuhuhetero Tupana'ga japoukari ji ve toryva g̃wonga pe yvagi pe nehẽ. A'ea rupi po ti ji japoi toryva a'ero hajiheva'ea ipyahuva'ea nehẽ jiroryvamo pe pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 30 Onhimby'yirame g̃a hoi onga hugwi ogwovo oliveiras ndyvi pe monte das Oliveiras pe. \s1 Jesus'ga omomorandu Pedrova'ea nahã ti ne'mbe javo \r (Marcos 14.27-31; Lucas 22.31-34; João 13.36-38) \p \v 31 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe nhaporemo po ti pe pohiri ji hugwi penhana kiro ypytunimo g̃a ji pyhyga g̃waramo. A'ereki nahã Tupana'ga imombe'ui ikwatijarukarame hako. Garembikwatijarukara e'i: \q1 “‘Ajukauka po ti ji ovelhas repiakatuhara'ga nehẽ,’ ei Tupana'ga. \q1 ‘Onhig̃waheg̃wahẽ ovelhas hepiakatuhara'ga renymbava nehẽ,’ ei Tupana'ga,” e'i ikwatijaripyra, ei Jesus'ga. \m Ji ve Tupana'ga ei ovelhas repiakatuhara'ga. Pe me ga ei ovelhas, ei Jesus'ga. \p \v 32 —Tupana'ga ji mbogwerava'javame ji na'ẽ po ti aho Galiléiapeve'g̃a gwyri pe pe nenonde nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 33 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Jara'g̃a po ti opohipavipe nde hugwi nehẽ. Jihi po ti ndapohirag̃wami nde hugwi nehẽ, ei ga. \p \v 34 A'ero Jesus'ga ei Pedro'ga pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei nde ve: Kiro ypytunimo po ti nde ei ji ve nehẽ: “Ji ndakwahavi Jesus'ga.” Três po ti nde ea'jaa'javi a'ea ji ve inamutig̃a nhi'ig̃a renonde nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 35 —Nda'ei tuhẽ po ti ji nanongara nehẽ, ei Pedro'ga Jesus'ga pe. Po ti g̃a ji juka vehevi nde reheve, a'ero po ti ji nda'ei nanongara nehẽ, ei Pedro'ga Jesus'ga pe. \p A'ea jitehe Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a epavi Jesus'ga pe no. \s1 Jesus'ga oko matetỹhava pype Getsêmani pe \r (Marcos 14.32-42; Lucas 22.39-46) \p \v 36 A'ero Jesus'ga g̃a nderovahemi Getsêmani pe. \p —Peapy ti avo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Hehemo'i po ti ji hoi nhinhi'ig̃a Tupana'ga pe, ei ga. \p \v 37 Hehemo'i ga hoi a'ero Pedro'ga rerogwovo ojupi mokonha'g̃a ndeheve Zebedeu'ga ra'yra'g̃a ndeheve. Ndovy'ahetei Jesus'ga opy'a mbojuavo. \v 38 A'ero ga ei g̃a pe: \p —Jivy'are'yma ji juka pota. Pepyta ti avo. Tapekiri ti ji reheve ji moiruamo, ei ga g̃a pe. \p \v 39 Hehemo'i ga hoi g̃a hugwi onhinog̃a ojovapyvo onhi'ĩheteavo Tupana'ga pe ji ndavy'ahetei javo. \p —Apĩ, ei ga gwuva'ga pe Tupana'ga pe. Nde ipotarame terembuhurukari ti hahyva'ea ji ve ji jukaukare'yma g̃a pe. Emo nhiremimbotarimova'ea rupi rũi ji tako, a'e reki nde ve. Po nde erepota nhimanoa tamano ti ji a'ero, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p \v 40 Kirẽ ga ruri g̃wemimbo'ehara'g̃a pyri trêsve'g̃a pyri g̃a ndepiaga. Oki g̃a upa. A'ero ga ei Pedro'ga pe: \p —Napenhimomiranami'i'i pe pejopehyja pe naerũ? Ndapekiri po pe hamo ji moirũharamo, ei Jesus'ga ga pe. \v 41 Penhi'ĩ ti Tupana'ga pe. Pe'ji ti ga pe: “Ore poko ti torokote'varuhupotaryme ti.” Nahã ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. A'ereki pe peko pota Tupana'ga nhi'ig̃a rupi novĩa. Emo pe napenhimomiranami pejikote'varuhua pe Tupana'ga pe pokoge'ymame, ei Jesus'ga. \p \v 42 Aerẽ ga hoa'javi hehemo'i onhi'ig̃a'java Tupana'ga pe. \p —Apĩ, ei ga gwuva'ga pe Tupana'ga pe. Po ti nde ipotari nhimanoa, a'ero po ti ji manoi nde nhi'ĩpo'ruavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 43 Kirẽ ga ruri g̃wemimbo'ehara'g̃a pyri trêsve'g̃a pyri g̃a ndepiaga. Okira'ja g̃a upa. A'ereki g̃a hopehyi hete. \p \v 44 Aerẽ ga hoa'javi hehemo'i g̃a hugwi onhi'ig̃a'java Tupana'ga pe. \p —Apĩ, ei ga. Po ti nde ipotari nhimanoa, a'ero po ti ji manoi nde nhi'ĩpo'ruavo nehẽ, e'ia'ja ga Tupana'ga pe. \p \v 45 Kirẽ ga ruri g̃wemimbo'ehara'g̃a pyri. Ga e'i g̃a pe: \p —Peki jitehe pe kiro pejipytu'uro naerũ? ei ga g̃a pe. Ji rendu ti! Kiro ihoi japiavo nhikwava'eg̃a okote'varuhuve'g̃a po pe! ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 46 Pevy ti pepo'ama, ei ga. Pehepia! Kiro ga ruri – kiroki ga ji pyhyguka jijukahara'g̃a pe. He xaho tuhẽ ga rovatiamo a'ero, ei Jesus'ga. \s1 Opyhyguka ahe Jesus'ga \r (Marcos 14.43-50; Lucas 22.47-53; João 18.3-12) \p \v 47 Jesus'ga nhi'ig̃ame g̃a pe nanime Judasva'ea ruri ovahema Jesus'ga pyri dozeve'g̃a pyteripeva'ea Jesus'ga remimbo'eharava'ea. Judasva'ea rupi he'yive'g̃a nduri herua itakyhea'javuhuva'ea mbuahava reheve herovahema. Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a xava'eve'g̃a pavẽi omondouka g̃a topyhy ti g̃a Jesus'ga javo. \p \v 48 Kiro Judasva'ea Jesus'ga kwahavukari g̃a pe Jesus'ga pyhyguka g̃a pe. A'ereki ahe e'i jipe g̃a pe: \p —Jivahemame Jesus'ga pyri po ti ji ga beijai nehẽ. A'ero po ti pe ga kwahavi nehẽ gaha ko Jesus'ga javo. Pepyhygahy ti ga a'ero, e'i jipe Judasva'ea g̃a pe. \p \v 49 A'ero kiro Jesus'ga pyri katu Judasva'ea vahemi. \p —Kiro ji ruri nde pyri, ei ahe Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe javo tehe ga pe. \p A'ero ahe Jesus'ga beijai. \p \v 50 —Kwãi, ei Jesus'ga ahe ve. Eho ti ejeaporog̃ita rupi, ei Jesus'ga Judasva'ea pe. \p A'ero ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃andeheve'g̃a nduri Jesus'ga pyhyga. \p \v 51 Nanime Jesus'gapavẽive'g̃a pyteripeve'ga ipyhygi oitakyhea'javuhuva'ea. A'ea ga imondoi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'gapyrive'ga apiavo ga nambi'oga. \p \v 52 A'ero Jesus'ga ei onhipavẽive'ga pe: \p —Emondoa'ja ti eapoa eku'ayviri, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a otavuka ojipe'g̃a pe g̃a jukavo – g̃a pe po ti ojipe'g̃a otavuka g̃a jukavo, ei Jesus'ga. \v 53 Po ti ji ei jiruva'ga pe nehẽ ji poko javo, a'ero kotihĩ po ti ga ojipyrive'g̃a mondoukari ji pyri he'yjuhuheteve'g̃a yvagipeve'g̃a doze exércitos nehẽ koji'ive'g̃a vehevi nehẽ topoko ti g̃a Jesus'ga javo, ei Jesus'ga ga pe. \v 54 Po ti ji ei ga pe embuhu ti g̃a javo, a'ero po ti ndohoi Tupana'ga rembikwatijarukara apiavo kiro. A'ereki ymyahũ Tupana'ga e'i: “Tomano ti ga.” Ymyahũ Tupana'ga ei a'ea ji mombe'gwovo ikwatija hako, ei Jesus'ga. \p \v 55 A'ea mombe'urẽ Jesus'ga ei ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃andeheve'g̃a pe: \p —Amovahĩ po ji governo naerũ? Nurã pe heruri itakyhea'javuhuva'ea mbuahava reheve ji pyhyga naerũ? Nane'ymi ji rekoi pe pavẽi pe mbo'eavo nhandejatykahavuhua pype ikwehe'i. A'ea rupi pe ndajipyhygi, ei Jesus'ga. \v 56 Kirog̃we jate pe nduri tipyhy ti Jesus'ga javo. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo – kiroki Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea rembikwatijara, ei Jesus'ga. \p Nanime Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pohipavi Jesus'ga hugwi onhana. \s1 Jesus'ga oko ahemog̃itaharava'ea rovai pyteri pe \r (Marcos 14.53-65; Lucas 22.54-55, 63-71; João 18.12-14, 19-24) \p \v 57 Kiro Jesus'ga pyhyhara'g̃a ga rerohoi Caifás'ga rongauhu pe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'ga rongauhu pe. Pevo judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ojatyka xava'eve'g̃a pavẽi. \p \v 58 Pedro'ga hoi Jesus'ga reviri onhimboyha'iavo ga hugwi tajipyhygyme ti g̃a javo. Ovahẽ ga Caifás'ga rongauhua pyri okari pe. Pevo ga apygi guardas'g̃a pavẽi marã po ti g̃a Jesus'ga rerekoi nehẽ javo. \p \v 59 Judeus'g̃a mog̃itaharamo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a xava'eve'g̃a pavẽi jara'g̃a pavẽi no – g̃a nhaporemo ojuka pota Jesus'ga. G̃a nhaporemo gweka i'mbeve'g̃a ti'mbe ti g̃a Jesus'ga oko te'varuhu javo. G̃a'mbea rendu pota g̃a. A'ereki g̃a gwepiuka pota Jesus'ga rekote'varuhua tijuka ti ga a'ero javo. \v 60 He'yive'g̃a nduri g̃a pyri o'mbero novĩa. Emo g̃anhi'ig̃a ndojo'jajo'javi reki. Nurã tegwete Jesus'ga jukahava nanongara rehe. Aerẽ mbapavamo mokonha'g̃a nduri. O'mbero g̃a ei Jesus'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. \p \v 61 —Agwa'ga, ei g̃a Jesus'ga mombe'gwovo. Gaha e'i: “Jipopoaka ji. Nurã nonhimimiva'ea ji ve. Ipotarame po ti ji imoka'nhymbavi Tupana'ga ruhava nehẽ aerẽ japokatua'java mokõi rupi jikira rupi nehẽ.” A'ea Jesus'ga ei, e'i tehe mokonha'g̃a. \p \v 62 A'ero Caifás'ga ei Jesus'ga pe opo'ama: \p —Nde nerenhi'ig̃i a? Marãi nde a'ero? A'iti nde ere poha? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 63 Nonhi'ig̃i Jesus'ga onhi'ĩpotare'yma g̃waramo. Caifás'ga ei a'ero: \p —Enhimombe'u katu ti ji ve kiro Tupana'ga nenhi'ig̃a renduvame avuiramave'ga. Ma gara ndehe? Nde ko Cristo Tupana'ga remimbuhurukara? Nde ko Tupana'ga ra'yra naerũ? ei Caifás'ga Jesus'ga pe. \p \v 64 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ndehe ko ere poha. A'e ji pe me: Aere'ĩ po ti pe ji repiagi ji apygame ipopoakaheteve'ga pyri Tupana'ga pyri gajohukoty rũi jitekovo huvihavamo nehẽ. Pe po ti ji repiagi ji rura'javame yvag̃atig̃a pyteri pe ua yvya koty nehẽ no yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \p \v 65 A'ero Caifás'ga opira mbotararagi anhimboahi ji javo. E'i ga: \p —Jesus'ga onhimongouhu Tupana'ga'java'ero. Kirupi ojipe'g̃a nemimbojara Jesus'ga rehe a'ero! A'ereki Jesus'ga tuhẽ okote'varuhua repiuka nhande ve. Pehendu pe ga ko, ei Caifás'ga g̃a pe. \v 66 Marã pendeaporog̃ita? Marãi pe ga pe? ei ga g̃a pe. \p A'ero g̃a ei: \p —Oko te'varuhu tuhẽ ga. Tomano ti ga, ei g̃a. \p \v 67 A'ero g̃a nyvuni Jesus'ga rova rehe ga nupanupamo. Ojipe'g̃a ga petegi opovo. \p \v 68 —Tupana'ga okwahapavuka nde ve nde ko Cristo g̃waramo, e'i tehe g̃a Jesus'ga pe. Emombe'u katu ti ore ve a'ero. Ma'g̃a okwa nde rehe? ei g̃a Jesus'ga pe. \p Nahã g̃a ga rerekomemui okote'varuhuavo ga pe. \s1 Ji ndakwahavi Jesus'ga, ei Pedrova'ea \r (Marcos 14.66-72; Lucas 22.56-62; João 18.15-18, 25-27) \p \v 69 A'ea rupi Pedro'ga apygi okari pe Caifás'ga ronga pyri. Caifás'gapyrivehẽa ruri Pedro'ga pyri. \p —Ndehe ko Jesus'ga pavẽiva'ea Galiléiapeve'ga pavẽiva'ea, ei hẽa Pedro'ga pe. \p \v 70 Pedro'ga nanhimombe'ui reki. G̃andovaki nhaporemo ga ei: \p —Gara pe nde ei? A'ereki ji ndakwahavi, ei ga ogwovo. \p \v 71 Ga horame porta rupi – kiroki a'ea oho pehea pe – ojipehẽa Caifás'gapyrivehẽa Pedro'ga repiagi. Pevove'g̃a pe hẽa ei: \p —Agwa'ga ko Jesus'ga pavẽive'ga no Nazarépeve'ga pavẽive'ga, ei hẽa. \p \v 72 A'ero Pedro'ga ei hẽa pe: \p —Ji ndakwahavi akoja'ga, ei ga o'mbero. A'ea ji amombe'u katu nde ve Tupana'ga nhinhi'ig̃a renduvame, ei Pedro'ga o'mbero. \p \v 73 Aere'ĩ pevove'g̃a nduri Pedro'ga pyri – kiroki g̃a o'ã pevo – javo ga pe: \p —Nde tuhẽ ko Jesus'ga pavẽiva'ea. A'iti a. A'ereki nenhi'ig̃a ko Galiléiapeve'g̃a nhi'ig̃a ja. Nurã ore nde kwahavi, ei g̃a Pedro'ga pe. \p \v 74 A'ero Pedro'ga ei: \p —Ji ndakwahavi tuhẽ akoja'ga, ei Pedro'ga o'mbero. A'ea ji amombe'u katu pe me Tupana'ga nhinhi'ig̃a renduvame. Po ji mbero a'ea rehe, a'ero po ti Tupana'ga tomondo hahyva'ea ji ve, ei Pedro'ga g̃a pe. \p Nanime inamutig̃a nhi'ig̃i. \v 75 A'ero Pedro'ga ikwahava'javi Jesus'ga eagwera ojive. A'ereki Jesus'ga e'i jipe ga pe: “Inamutig̃a nhi'ig̃a renonde po ti três nde ea'jaa'javi ji ve ji ndakwahavi Jesus'ga javo,” e'i jipe Jesus'ga ga pe. Jesus'ga eagwera kwahava'javame Pedro'ga hoi ogwovo. Ga ojehe'o ranuhũ. \c 27 \s1 Gweroho ahe Jesus'ga Pilatosva'ea pyri \r (Marcos 15.1; Lucas 23.1-2; João 18.28-32) \p \v 1 Ko'emame ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nhomonhi'inhi'ig̃i xava'eve'g̃a pavẽi. \p —Marã po ti nhande ei Jesus'ga jukauka nehẽ? ei g̃a. Nahanahã po ti nhande ei imboja ga rehe nehẽ. A'ero po ti g̃a ga jukai nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p \v 2 A'ero g̃a ga pokwarukari ga rerohouka ga mo'amuka governador'ga rovai pyteri pe Pilatos'ga rovai pyteri pe. \s1 Judasva'ea ojijuka \r (Atos 1.16-19) \p \v 3 Judasva'ea g̃wendu g̃a erame tomano ti Jesus'ga javo. Ahe ko opyhyguka Jesus'ga g̃a pe. Henduvame g̃anhi'ig̃a ahe ei oyvyteri pe: “Mbaria po ji ga pyhygukaruhui!” ei ahe. A'ea rehe ojapyakavo ahe rekoveveuhui a'ero herohoa'java trinta itambere'ia prata apopyra ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe xava'eve'g̃a pe no. \v 4 G̃a pe ahe ei: \p —Ako te'varuhu ji Jesus'ga pyhyguka pe me oji'i. A'ereki ga oko katu. Omano po ti ga jite'varuhua rehe nehẽ, ei ahe. \p Kiro g̃a ei: \p —Ndorokoi ore hehe. Ndehe ti eko hehe! ei g̃a Judasva'ea pe. \p \v 5 A'ero Judasva'ea imombori itambere'ia prata apopyra yvyvo g̃ajatykahavuhua pype ogwovo ojijugwa onhimbohaekovo ojurimo ojijukavo. \p \v 6 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a opyhy itambere'ia. A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Marã po ti nhande herekoi naerũ? Timondo nhande a'ea Judas'ga pe ikwehe'i topyhyguka ti ga Jesus'ga nhande ve javo. A'ereki nhande tijuka Jesus'ga, xa'e nhande ikwehe'i. Nurã ti kiro timbojihe'aryme ti a'ea ojipea pyvõ itambere'ia pyvõ nhandere'yja'g̃a remimbuhutehea pyvõ – kia g̃a ombuhumbuhu Tupana'ga pe toapo katu ti g̃a Tupana'ga ronga nhandejatykahavuhua javo. A'ereki nanongara imbojihe'ara Moisésva'ea ndopotari ymyahũ ikwatijarame, ei g̃a ojohupe. \p \v 7 A'ero g̃a nhomonhi'inhi'ig̃i kohoa tipyhy a'ea pyvõ javo. A'ea g̃a imondoi a'ero ipyhyga kohoa hyrua apohara'ga hugwi – kiroki ga oapo tujuga hyruro. Opyhy g̃a kohoa g̃andyvyag̃wama rupiara torotỹ ti judeus'g̃arũive'g̃a pevo nehẽ javo. \v 8 Nurã akoja pe kohoa pe judeus'g̃a ei jipi Aherekoa gwyra. \p \v 9 Nahã g̃a ipyhygi kohoa. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Jeremiasva'ea a'ea mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo. Ymyahũ ahe ei hako: \q1 “G̃a ipyhygi trinta itambere'ia prata apopyra. \q1 ‘Momi ga rehe itambere'ia,’ ei Israelva'ea rakykwepohara'g̃a. \q1 \v 10 A'ea g̃a ipyhygi imondovo ipyhyga kohoa hyrua apohara'ga hugwi \q2 – kiroki ga oapo tujuga hyruro. \q1 Nahã Tupana'ga ei ji ve nahanahã ti eko javo,” ei Jeremiasva'ea hako. \s1 Jesus'ga oko Pilatosva'ea rovai pyteri pe \r (Marcos 15.1-5; Lucas 23.1-5; João 18.28-38) \p \v 11 Kiro g̃a Jesus'ga mo'amukari governador'ga rovai pyteri pe Pilatos'ga rovai pyteri pe. A'ero Pilatos'ga ei Jesus'ga pe: \p —Marãi nde? Ndehe ko judeus'g̃a nduvihavuhuhetero? ei ga. \p A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ndehe ko ere poha, ei Jesus'ga. \p \v 12 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a omboja Jesus'ga rehe xava'eve'g̃a pavẽi. G̃a eg̃a'erame na Jesus'ga pe ga nonhi'ig̃i g̃a pe onhi'ĩpotare'yma g̃waramo g̃a pe. \v 13 A'ero Pilatos'ga ei Jesus'ga pe: \p —Marãi nde? Nerehenduvi nde g̃a eg̃a'erame nde ve naerũ? Nerenhi'ig̃i po ti nde imombe'ukatuavo ji ve nehẽ? Marãi nde? ei ga. \p \v 14 Jesus'ga nde'i'i'i onhi'ĩpotare'yma g̃a'eagwera rehe ojive. A'ero Pilatos'ga nhimomby'ahetei ga rehe. \s1 Pilatosva'ea ojukauka Jesus'ga \r (Marcos 15.6-15; Lucas 23.13-25; João 18.38b–19.16) \p \v 15 Toryva rupi nanani Páscoa rupi nanani Pilatos'ga ombopiro'y cadeiapypeve'ga mohemuka – kiroki ga pe judeus'g̃a e'i. \v 16 Cadeia pype Barrabás'ga rekoi kiro. Judeus'g̃a nhaporemo ga kwaha hete. \p \v 17 Kiro he'yjuhuheteve'g̃a nduri Pilatos'ga pyri onhimongyavo. G̃a jatykarame Pilatos'ga ei g̃a pe: \p —Ma'g̃a po ti ji amohemuka pe me toryva rupi? Mara'ngu po Barrabás'ga pe pe javo? Ojipe'ga Jesus'ga – kiroki ga pe g̃a ei: Cristo Tupana'ga remimbuhurukara – mara'ngu po ga pe pe javo? \p \v 18 A'ea ga ei g̃a pe. A'ereki ga okwaha g̃apy'a. Ga ei oyvyteri pe: “Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a xava'eve'g̃a pavẽi onhimyrõ Jesus'ga rehe. Nurã g̃a ga rerurukari ji pyri te'i ti ga ga pe javo,” ei ga oyvyteri pe. \p \v 19 Juizes'g̃a apykava rehe Pilatos'ga apygame ta'e ti kiro gareaporog̃ita pe javo, kiro garembirekohẽa imondoi onhi'ig̃a ga pe javo: \p —Akoja'ga oko katu Jesus'ga. Terekote'varuhui ti ga pe a'ero. A'ereki ji aayvahi te'varuhu ga rehe ypytunimo. Omyi jipy'a kiro. \p A'ea hẽa ei imondovo onhi'ig̃a Pilatos'ga pe. \p \v 20 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a xava'eve'g̃a pavẽi ombo'e he'yive'g̃a ite'varuhua rehe. E'i g̃a: \p —Pe'ji ti Pilatos'ga pe tomohemuka ti ga Barrabás'ga, ei g̃a g̃a pe. Pe'ji ti ga pe tojukauka ti ga Jesus'ga. \p A'ea g̃a ei g̃a pe te'i ti g̃a embovyruka ti Jesus'ga yva rehe javo. Nahã g̃a nhimbopogweukari pevove'g̃a pe. \p \v 21 Kiro Pilatos'ga ei pevove'g̃a pe: \p —Marãve'ga po ti ji amohemuka pe me? ei ga g̃a pe. \p A'ero g̃a ei ga pe: \p —Barrabás'ga ti tohẽ. \p \v 22 Pilatos'ga ei: \p —Oro ga – kiroki ga pe g̃a ei: Cristo Tupana'ga remimbuhurukara – marã po ti ji ga rerekoi naerũ Jesus'ga? \p G̃a nhaporemo g̃a ei: \p —Embovyruka ga! \p A'ea g̃a ei tomano ti Jesus'ga yva rehe javo. \p \v 23 A'ero Pilatos'ga ei: \p —Maranameuhũ naerũ? Gara garekote'varuhua naerũ? ei ga g̃a pe. \p Emo koji'i g̃a hapukapukajahivi. \p —Embovyruka ga! ei g̃a ohapukaita. \p \v 24 G̃apopoakara repiagame Pilatos'ga nde'ia'javi g̃a pe. A'ereki ga e'i oyvyteri pe: “Nambegwei po ti g̃a tavukari ga rehe nehẽ.” A'ero ga herurukari yhya ojipogweita ipyvõ g̃a hepiagame. Ojipogwei ga ndojari tuhẽ po ti ji rehe Jesus'ga manoa javo. \p —Oko katu ga, ei Pilatos'ga g̃a pe. Ji rũi ti ajukauka ga, ei ga ojipogweita. Po pe gamanoa pota, pehe ti pereko ga a'ero, ei Pilatos'ga. \p \v 25 A'ero g̃a epavi: \p —Toja ti ore rehe gamanoa a'ero nehẽ nhanderakykwepohara'g̃a ndehe nehẽ no, ei g̃a. \p \v 26 A'ero Pilatos'ga Barrabás'ga mohemukari cadeia hugwi okovo g̃anhi'ig̃a rupi. Onupanupãuka ga Jesus'ga ipira apopyra pyvõ ga mondohondohoguka. A'ero ga Jesus'ga mondoukari soldados'g̃a pe tombovyruka ti g̃a ga jukavo javo. \s1 Soldadosva'ea gwerekomemua Jesus'ga \r (Marcos 15.16-20; João 19.2-3) \p \v 27 A'ero Pilatos'gapavẽive'g̃a soldados'g̃a Jesus'ga rerohoi garonga pype governador'ga ronga ruvihava pype. Soldados'g̃a nhaporemo g̃a jatykai Jesus'ga pyri. \v 28 Gapira g̃a hekyi imongiuka ga pe tapy'ynhapig̃wag̃ahiva ipukuhuva'ea aheruvihava'ga pira'java'ea. \v 29 G̃a opyhy yhypoa hatiuhũva'ea. A'ea g̃a ipovãpovani japovo onhatimag̃atuva'ea akanitara inog̃a Jesus'ga akag̃a rehe ag̃a ko huvihava'g̃a akanitara javo tehe jupe. Yvyra g̃a imondoi gapo pe gajohukoty rũi ga ko huvihava javo. G̃wenypy'amo garovai pyteri pe g̃a e'i tehe Jesus'ga pe ga rerekomemuamo ga jaita. G̃a e'i: \p —Judeus'g̃a nduvihavuhuhetero ko nde! Ejoryjory ti! ei g̃a ga pe. \p \v 30 Ga rehe g̃a nyvuni. Ipyhyga yvyra ga hugwi g̃a ga'akag̃a nupãi. \v 31 Ga rerekomemuarẽ g̃a hekyi tapy'ynhapig̃wag̃ahiva ga hugwi imongiukara'java gapira tuhẽ ga pe. \p Kiro g̃a ga rerohoi timbovyruka ti ga yva rehe javo. \s1 Okutu ahe Jesus'ga yva rehe ga mbovya \r (Marcos 15.21-32; Lucas 23.26-43; João 19.17-27) \p \v 32 Jesus'ga rerohorame g̃a Simão'ga rovatĩ cidadepeve'ga Cirenepeve'ga. A'ero g̃a herohoukarahai ga pe yva Jesus'ga jukahava rupiara. \p \v 33 A'ero g̃a Jesus'ga rerohoi yvytyri pe Gólgota pe ga rerogwovo i'arimo. Xa'e nhande Gólgota pe Aheapindava. \v 34 Kiro g̃a imondoi ikotimbyra Jesus'ga pe. Ikotimbyra ko vinho tyarovahiva'ea pavẽi. Otyku ga hepiaga. A'ero ga ndo'ui. \v 35 Kiro g̃a ga kutugi yva rehe ga mbovya hehe. \p Kirẽ g̃a Jesus'ga pira ma'ema'ẽi ojive. Ojohupe g̃a ei: “Manamo nhande tipojyka Jesus'ga pira?” Tikwaha javo g̃a imombomombori ita'javuhuva'ea dados'java'ea. Nahã g̃a ima'ema'ẽi gapira ojive. Nahã hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo ymyahũva'ea po'ruavo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea a'ea mombe'u. Imombe'gwovo ahe e'i hako: \q1 “Oma'ẽ g̃a jipira ojohupe. \q1 Ojipea rehe i'arimova'ea rehe g̃a imombori ita'java'ea \q2 a'ea ko jiapoa javo jipira pe,” ei ahe hako. \p \v 36 Pevo Jesus'ga pyri soldados'g̃a apygi ga repiaga tohekyjyme ti g̃a ga yva hugwi javo. \v 37 Yva rehe g̃a imondoi ikwatijaripyra Jesus'ga akag̃a arimo. Ikwatijaripyra ko imbojahava Jesus'ga rehe nurã ore ga jukai javo. E'i: \p —Agwa'ga ko Jesus'ga judeus'g̃a nduvihavuhuhete'ga. \p A'ea i'ei. \p \v 38 G̃a mokonhava'ea mbovyri yva rehe pevo no. G̃a ojipeva'ea mbovyri Jesus'ga pyri gajohukoty rũi. G̃a ojipeva'ea mbovyri Jesus'ga pyri gajohukoty. Ahe memei ko governo movahĩva'ea. \p \v 39 Kiroki g̃a okwa Jesus'ga pyvõ – g̃a Jesus'ga rerekomemui. Ombovava g̃a oakag̃a nahã ga mbotegweteavo. Ga pe g̃a ei: \p \v 40 —Ere'e nde: “Tamonduru ti Tupana'ga ruhava aerẽ japokatua'java mokõi rupi jikira rupi nehẽ.” A'ea nde ei. Po nde rekoi Tupana'ga ra'yramo, a'ero ti ejy yva hugwi tajijukayme ti g̃a javo, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 41 Na jitehe ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi xava'eve'g̃a pavẽi no. Ga rerekomemuamo g̃a ei: \p \v 42 —Jesus'ga opoko ojipe'g̃a tomanoyme ti g̃a javo, ei g̃a. Tegwete gajipokohava tomanoyme ti ga. Po ga rekoi nhanderuvihavuhuhetero tuhẽ israelitas'g̃a nduvihavuhuhetero tuhẽ, a'ero po ti ga tojy yva hugwi. A'ero po ti nhande ga reroviari nehẽ, ei g̃a Jesus'ga rerekomemuamo. \v 43 Ojiko ga Tupana'ga rehe ji ko Tupana'ga ra'yramo javo, ei g̃a. Mara'ngu po ti Tupana'ga ga pokopota tomanoyme ti ga javo? ei g̃a Jesus'ga rerekomemuamo. \p \v 44 A'ea jitehe ahe ei no governo movahĩva'ea g̃anemimbovyva'ea Jesus'ga mbotegweteavo. \s1 Jesus'ga omano \r (Marcos 15.33-41; Lucas 23.44-49; João 19.28-30) \p \v 45 Ahaji katu kwara igwehetei reki ipyryrymame. Ypytunahimba hete yvya koty nhaporemo. Ka'aru g̃werĩ às três horas kwara imbokojahua'javi. \v 46 Nanime Jesus'ga onhi'ig̃a mondoahyahivi Tupana'ga pe. \p —Eli, Eli, lemá sabactani? ei ga Tupana'ga pe. \p A'ea ko: “Tupana, Tupana, ajiko hete ji nde rehe. Maraname nde pohiri ji hugwi?” \p \v 47 Jararamo pevove'g̃a ga renduvi novĩa. A'ero g̃a ei: \p —Agwa'ga onhi'ig̃a mondo Eliasva'ea pe tuhu ti ga ji pokoga javo, ei g̃a. \p \v 48 Nanime g̃apyteripeve'ga nhani ipyhyga jyruhuva'ea imondeva vinho pype tajahiva'ea pype imoakymbava. Yvyra rehe ga ipimombygi jyruhuva'ea imondovo Jesus'ga pe topyte ti ga javo. \p \v 49 Jara'g̃a ki a'e te e'i: \p —Teremondoi na'ẽ. Tihepia ti Eliasva'ea Jesus'ga mbojyvi nehẽ, ei g̃a. \p \v 50 Ohapukajahiva'javame Jesus'ga pytupavamo omanomo. \p \v 51 Nanime g̃ajatykahavuhua pype tapy'ynhapira hovapiahava itararagi mbytera rupi yvatea hugwi ua yvyvo. Yvya ig̃wyg̃wymi. Ita i'gwy'gwyri. \v 52 Ahemanoa ryvya jipe'ai. G̃ahã – kiroki g̃a ojiko Tupana'ga rehe aerẽ omanomo – g̃a okwerava'ja omanoa hugwi. \v 53 Oho g̃a gwyvya hugwi. Aerẽ Jesus'ga kwerava'javirẽ omanoa hugwi g̃a oho Jerusalém me ojipiuka he'yjuhuve'g̃a pe. \p \v 54 Soldados'g̃a nduvihava'ga gapavẽive'g̃a pavẽi – kiroki g̃a gwepia katu Jesus'ga tohekyjyme ti g̃a Jesus'ga yva hugwi javo – g̃ahã gwepia yvya g̃wyg̃wyma Jesus'ga manoa reheve. Hepiapavame g̃a kyhyjihetei. A'ero g̃a ei: \p —Agwava'ea ko Tupana'ga ra'yrava'ea tuhẽ! ei g̃a. \p \v 55 Kunhangwera'g̃a o'ã irupe Jesus'ga hugwi okovo hepiaga he'yive'g̃a – kiroki g̃a ojikoty'a Jesus'ga pavẽi. Oho g̃a Jesus'ga rupi Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi ga pokoga jipi. \v 56 Ojipehẽa ko Maria Madalenahẽa. Ojipehẽa ko Mariahẽa – kiroki hẽa Tiago'ga yhẽa José'ga yhẽa reheve jitehe. Ojipehẽa ko Zebedeu'ga rembirekohẽa. Ojipe'g̃a ami pevo no kunhangwera'g̃a. \s1 Ono ahe Jesus'ga ra'oa ita kwaruhua pype \r (Marcos 15.42-47; Lucas 23.50-56; João 19.38-42) \p \v 57 Kwara hog̃werĩrame imbateve'ga hoi. Ga ko José'ga cidadepeve'ga Arimatéiapeve'ga. Ga oko Jesus'ga remimbo'eharamo no. \v 58 Kiro ga hoi Pilatos'ga ronga pe ovahema javo ga pe: \p —Taroho ti Jesusva'ea ra'oa, ei ga Pilatos'ga pe. \p —Kwa, ei Pilatos'ga. \p Osoldados'g̃a pe ga ei a'ero: \p —Togweroho ti José'ga Jesusva'ea ra'oa, ei ga g̃a pe. \p \v 59 A'ero José'g̃a hoi ua Jesus'ga pyri. Yva hugwi Jesus'ga ra'oa mbojyvame José'g̃a gara'oa uvani tapy'ynhapirapyryva pyvõ linho apopyra pyvõ ndiky'aiva'ea pyvõ. \v 60 A'ero g̃a gara'oa rerohoi inog̃a itaruvihavuhua kwaruhua pype ipyahuva'ea pype. José'ga ombogwambogwajukaripe itaruvihavuhua japovouka ikwaruhua imohinuka. “Aerẽ ji manorame po ti g̃a jira'oa mondoi inog̃a ipype,” ei ga japoukarame. Jesus'ga ra'oa nog̃ame ipype José'g̃a itauhua moanhani imohina ikwaruhua hovapytyma. A'ero g̃a hoi jugwi ogwovo. \p \v 61 Maria Madalenahẽa oapy pevo Jesus'ga ryvya rovai pyteri pe Mariahẽa pavẽi. \s1 Gwepia katu ahe Jesus'ga ryvya \p \v 62 A'ea ko sexta-feira mbatera mboavujikwehava. Ko'emame ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nduri Pilatos'ga pyri fariseus'g̃a pavẽi. \v 63 Kiro g̃a ei Pilatos'ga pe gwuvihava'ga pe. \p —Orokwahava'ja ore akojava'ea nhi'ig̃a imoandyandyiharava'ea nhi'ig̃a, ei g̃a Jesus'ga mombe'gwovo tehe. Ahe e'i omanoe'ymame: “Mokõi jikirirẽ po ti ji kwerava'javi nhimanoa hugwi nehẽ.” A'ea ahe ei. \v 64 Nurã ti ere esoldados'g̃a pe: “Pehepia katu ti aheryvya kiro pekira rupi no.” A'ea ti ere g̃a pe tuhuryme ti aheremimbo'ehara'g̃a ypytunimo ahera'oa mima aheryvya hugwi nehẽ. Po ti g̃a ahera'oa mimi, a'ero po ti g̃a ei gwe'yja'g̃a pe nehẽ: “Okwerava'ja Jesus'ga omanoa hugwi.” A'ea po ti g̃a ei o'mbero nehẽ, ei g̃a Pilatos'ga pe. Po ti g̃a ei a'ea ahera'oa mimirẽ, a'ero po ti g̃a koji'i ojipe'g̃a moandyandyi nehẽ. A'ereki g̃a g̃a moandyandyi jipe ikwehe o'erame: “Jesus'ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo,” ei ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a Pilatos'ga pe fariseus'g̃a pavẽi. \p \v 65 A'ero Pilatos'ga ei g̃a pe: \p —Peroho ti soldados'g̃a a'ero. Pekwaha ti hepiakatuuka g̃a pe aheryvya, ei Pilatos'ga g̃a pe. \p \v 66 A'ero g̃a hoi imondovo inimboa tujuga apopyra pyvõ ikwaruhua rembeyvyra rehe inog̃a imbogwava itauhua rehe hovapytymbava rehe inog̃a hehe no jukwaha a'ero g̃a a'ea avykyrame javo. G̃a soldados'g̃a mo'ami ipyri no tohepia katu ti g̃a aheryvya javo. \fig |src="cn01849b.tif" size="span" copy="1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mateus 27.66" \fig* \c 28 \s1 Jesus'ga okwera omanoa hugwi \r (Marcos 16.1-8; Lucas 24.1-12; João 20.1-10) \p \v 1 Judeus'g̃a poravykye'yma py'rovo sábado py'rovo iko'ẽ g̃werĩ domingo. A'ea rupi Maria Madalenahẽa ruri Mariahẽa pavẽi tihepia ti Jesusva'ea ryvya javo. \fig |src="cn01850B.tif" size="span" copy="1978 David C. Cook Publishing Co." ref="Mateus 28.1" \fig* \p \v 2 Kotihĩ yvya ig̃wyg̃wyhetei. A'ereki Tupana'gapyrive'ga ojy yvaga hugwi ovahema yvya koty Jesus'ga ryvya pyri. Itauhua ga imoanhani ikwaruhua hugwi oapyga hehe. \v 3 Ga hendy'jandy'ja hete overava ja. Ga'apoa tapy'ynhapira itig̃uhũ hete tuhẽ! \p \v 4 Soldados'g̃a hyhyihetei okyhyjiavo g̃waramo ga hugwi. Omanove'g̃a ja g̃a ndekoi a'ero omynha'jave'yma omanoteheavo. \p \v 5 Tupana'gapyrive'ga ei kunhangwera'g̃a pe: \p —Pehe ti tapekyhyji. Peheka pe Jesus'ga g̃anemimbovyve'ga, ei ga. \v 6 Nduvi Jesus'ga avo onongavagwera pype okwerava g̃waramo! Ymya ga ei pe me: “Nhimanorẽ po ti ji kwerava'javi nehẽ,” ei ga. Na tuhẽ. Ovy ga okwerava'java. Pejo ti hepiaga ganongavagwera pepojykaharete'ga nongavagwera, ei Tupana'gapyrive'ga kunhangwera'g̃a pe. \v 7 A'ero kotihĩ ti peho imombe'gwovo garemimbo'ehara'g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe: “Okwerava'ja Jesus'ga omanoa hugwi. Pehendu ti! Oho na'ẽ ti ga Galiléiapeve'g̃a gwyri pe pe nenonde nehẽ. Pevo po ti pe ga repiagi nehẽ.” A'ea ti pe'ji g̃a pe, ei Tupana'gapyrive'ga. A'ea ko ji amombe'u pe me, ei ga kunhangwera'g̃a pe. \p \v 8 Kotihĩ g̃a hoi a'ero Jesus'ga ryvyagwera hugwi ogwovo. Okyhyji g̃a novĩa. A'ereki g̃a hory hete Jesus'ga kwerava kwahava. A'ero g̃a nhani ogwovo timombe'u ti Jesus'ga kwerava garemimbo'ehara'g̃a pe javo. \p \v 9 Nanime Jesus'ga jipiukari g̃a pe g̃a novatiamo. \p —Pejoryjory ti! ei ga g̃a pe. \p Jesus'ga pyri g̃a nduri gapya pyhyga onhinog̃a nahã ga mboheteavo. \p \v 10 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tapekyhyji ti. Peho ti imombe'gwovo nhiirũ'g̃a pe nhiremimbo'ehara'g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe toho ti g̃a Galiléiapeve'g̃a gwyri pe ji repiaga pevo nehẽ, ei Jesus'ga kunhangwera'g̃a pe. \s1 Soldadosva'ea remimombe'ua \p \v 11 Kunhangwera'g̃a horame soldados'g̃a – kiroki g̃a gwepia katu Jesus'ga ryvya – jararamo g̃a oho cidade pe. Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pyri g̃a hoi imombe'upava Jesus'ga ryvya pe'ahava. \p \v 12 A'ero ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a jatykai xava'eve'g̃a pavẽi onhi'inhi'ig̃a ojohupe. \p —Marã pendeaporog̃ita? ei g̃a ojohupe. \p —Nahã po ti nhande g̃a nderekoi a'ero nehẽ, ei g̃a. \p A'ero g̃a imondoi itambere'ia he'yjuhuva'ea soldados'g̃a pe pe'mbe ti ojipe'g̃a pe javo. \v 13 Soldados'g̃a pe g̃a ei: \p —Oromondo ore itambere'ia pe me ko. Nurã ti pe'ji imombe'gwovo ojipe'g̃a pe pe'mbero. Pe'ji ti: “Ndorohepiakatui reki ore Jesusva'ea ryvya ypytunimo orokia. A'ero Jesusva'ea remimbo'ehara'g̃a nduri ahera'oa mima.” A'ea ti pe'ji pe'mbero. \v 14 Po ti Pilatos'ga henduvi ikwahava pekira nehẽ, a'ero po ti ore ga ma'ngoma'ngogi tonhimonha'ngayme ti ga peporavykykatue'yma rehe nehẽ, ei g̃a soldados'g̃a pe g̃a mbo'eavo mbehea rehe. \p \v 15 A'ero soldados'g̃a ipyhygi itambere'ia okovo ikwava'ẽhara'g̃a nhi'ig̃a rupi xava'eve'g̃a nhi'ig̃a rupi no mbehea mombe'gwovo. A'ero g̃a'mbea judeus'g̃a heroviari imombe'gwombe'gwovo ojohupe jipi. \p —Jesusva'ea remimbo'ehara'g̃a omi ahera'oa aheryvya hugwi soldados'g̃a kirame ypytunimo, ei g̃a. \s1 Jesus'ga ojipiuka g̃wemimbo'eharava'ea pe \r (Marcos 16.14-18; Lucas 24.36-49; João 20.19-23; Atos 1.6-8) \p \v 16 Aerẽ Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a onzeve'g̃a hoi Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. Pevo g̃a hoi yvytyri pe. A'ereki Jesus'ga omombe'u jipe g̃a pe pevo ti peho javo. A'ero g̃a hoi ovahema. \v 17 Ga repiagame pevo g̃a ga mbohetei. Ojipe'g̃a ndogweroviari. “Mara'ngu po Jesus'ga tuhẽ?” ei g̃a oyvyteri pe. \v 18 A'ero Jesus'ga ruri g̃a pyri katu javo g̃a pe: \p —Tupana'ga e'i ji ve: “Eko ti yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero yvagipeve'g̃a nduvihavuhuhetero no. Ndepopoaka hete nde g̃a hohe pa,” ei Tupana'ga ji ve, ei Jesus'ga. \p \v 19 —Nurã ji ei pe me: Peho ti yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a pyri nhaporemo g̃a mbo'eavo toko ti g̃a Jesus'ga remimbo'eharamo javo, ei Jesus'ga. Pemobatiza ti g̃a. G̃a mobatizarame ti pe'ji g̃a pe: “Kiro pe penhimboukwaha Tupana'gareheva'ero penduvete'gareheva'ero. Kiro pe penhimboukwaha Tupana'ga ra'yra'gareheva'ero Jesus'gareheva'ero. Kiro pe penhimboukwaha Tupana'ga ra'uvapyryvareheva'ero.” A'ea ti pe'ji g̃a pe g̃a mobatizarame, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 20 Pembo'e ti g̃a nhiremimbo'ea rehe nhaporemo tohendu katu ti g̃a javo – akoja rehe ji pe mbo'ei. Pehendu katu ti! ei ga. Nane'ymi po ti ji rekoi pe pyri mbapava rurame nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe.