\id LUK - Tenharim NT (Kagwahiva) -Brazil 1996 (DBL -2013) \h Lucas \toc1 Lucasva'ea omombe'u Jesus Cristo'ga \toc2 Lucas \toc3 Lc \mt1 LUCASVA'EA OMOMBE'U JESUS CRISTO'GA \mt2 O Evangelho de Lucas \c 1 \s1 Lucasva'ea okwatija Teófilova'ea pe \p \v 1 Kiro ji ikwatijari nde ve, Teófilo, terekwaha hete ti huvihavamo javo. Ojikwe he'yive'g̃a okwatija imombe'gwovo orerembikwahava nahanahã Cristo'ga oko ojiheve'g̃a pyteri pe g̃a mbojikoguka ojihe javo. \v 2 Okwatija g̃a Jesus'garupive'g̃a nemimombe'ua – kiroki a'ea g̃a omombe'u ore ve Jesus'gareheva'ea pe. G̃a omombe'u Jesus Cristo'ga rura avo yvya koty garuva ahe pyri no. G̃a omombe'u Jesus'ga remimbo'ea ojive no. G̃anemimombe'ua he'yive'g̃a okwatija a'ero. \p \v 3 Jihi no, ji ikwahapavi, Teófilo. A'ereki ymyahũ ji anhimbo'e Jesus'ga rura rehe gareaporog̃ita rehe no garemimbo'ea rehe no. Ajapyaka ji hendukatuavo Jesus'garupive'g̃a ga mombe'urame. Pyry ji ve no ji ikwatijari Jesus'ga rehe terekwaha ti javo. Kiro po ti ji ikwatijapavi Jesus'ga mombe'ukatuavo nehẽ. \v 4 Nahã po ti ji nde mbo'epavi Jesus'ga rehe nehẽ. Ymya nde henduvi Jesus'ga mombe'ua. Kiro po ti ji ikwahaheteukari nde ve ikwatijarame imombe'upava nde ve nehẽ. \s1 Tupana'gapyrive'ga omombe'u João Batistava'ea arag̃wama \p \v 5 Ymyahũ Herodesva'ea rekoi israelitas'g̃a nduvihavuhuro g̃agwyri pe Judéia pe. A'ea rupi Zacariasva'ea rekoi ikwava'ẽharamo Tupana'ga pe. A'ereki aheremboypya Abiasva'ea. A'ero ahe poravykyi Abiasva'ea rakykwepohara'g̃a pavẽi gwe'yja'g̃a jatykahavuhua pype templo pype. Zacariasva'ea rembirekova'ea ko ikwava'ẽharava'ea rakykwepoharamo oko no. Aherera Isabel. \v 6 Ahe memei Tupana'ga reroviahetei ga nhi'ĩpo'rupava Zacariasva'ea Isabelva'ea pavẽi. Ahe oko katu jipi. \p —Pepyry pe, ei Tupana'ga ahe ve a'ero. \p \v 7 Ahe ndata'yri. Ahe jogwerekoypyrame Isabelva'ea ndata'yri. Aerẽ ahe memei ixava'e, a'ero kaitu ahe ndata'yri. \p \v 8 Kiro Zacariasva'ea poravykyi gwe'yja'g̃a jatykahavuhua pype templo pype Abiasva'ea rakykwepohara'g̃a pavẽi jara'g̃a py'ruavo ikwava'ẽharamo. \v 9 Ojopy'rupy'ru g̃a imbokaita incenso perfume apopyra Tupana'ga pe jipi ojatykahavuhua pype. A'ero kiro Zacariasva'ea herohoi perfume apopyra imbokaita Tupana'ga pe. \v 10 Ahe imbokairame he'yjuhuve'g̃a nduvi onhimongyavo okari pe ojatykahavuhua pyri templo pyri onhi'ig̃a Tupana'ga pe. \p \v 11 Kotihĩ Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga jipiukari ua o'ama Zacariasva'ea pyri. Perfume apopyra kaihava pyri ojohukoty rũi ga ruri Zacariasva'ea imbokairame perfume apopyra hehe. \v 12 Zacariasva'ea py'a oko tehe ga repiagame. Okyhyji hete ahe ga hugwi. Oyvyteri pe ahe ei: “Marã po ti ji rekoi nehẽ naerũ?” ei ahe. \p \v 13 A'ero Tupana'gapyrive'ga ei: \p —Terekyhyji, ei ga Zacariasva'ea pe. A'ereki Tupana'ga g̃wendu katu nde nhi'ig̃ame ga pe. Nurã po ti nde ra'yramo enhimbirekohẽa pe Isabelhẽa pe nehẽ, ei ga Zacariasva'ea pe. João ti pemondo inog̃a gareraramo peja'yra'ga reraramo, ei ga. \v 14 Ga arame po ti nde vy'ari ejoryjoryvamo nehẽ. He'yjuhuve'g̃a po ti ovy'a gworygworyvamo nehẽ no. \p \v 15 —Aerẽ po ti Tupana'ga ei ga pe nehẽ: “Huvihava ko ga.” Nahã po ti Tupana'ga ei ndera'yra'ga pe nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga. Nurã po ti pe ndoryndoryvamo nehẽ. Ndo'ui po ti ga vinho nehẽ. Ojipe'ia no ahemboheagwyryva'ea po ti ga ndo'ui nehẽ. Tupana'ga ra'uva po ti ndojipe'ai ga hugwi ga pojykavo nehẽ ga arypyrame nehẽ ga nhimomboakarame nehẽ no. \p \v 16 —Gaha po ti e'i israelitas'g̃a pe nehẽ: “Penhi'ĩpo'rua'ja ti Tupana'ga,” e po ti ga nehẽ. A'ero po ti he'yive'g̃a Tupana'ga nhi'ĩpo'rui ojikoga ga rehe nehẽ ndehe ko orepojykaharetea javo ga pe, ei Tupana'gapyrive'ga. \p \v 17 —Ndera'yra'ga po ti oho nhandepojykaharete'ga renonde nehẽ, ei ga Zacariasva'ea pe. Ymyahũ Tupana'ga ra'uva opojyka Eliasva'ea ahe moiruamo ga mbopopoaka, ei Tupana'gapyrive'ga. Na jitehe po ti Tupana'ga ra'uva ndera'yra'ga pojykai ga moiruamo ga mbopopoaka nehẽ. A'ero po ti ndera'yra'ga akwaimbae'g̃a mbo'embo'ei nehẽ. “Pearõ ti peja'yra'g̃a.” A'ea po ti ga ei g̃a arõukara'java g̃a pe nehẽ, ei ga. Kiroki g̃a ndokoi Tupana'ga nhi'ig̃a rupi – g̃ahã po ti ga ombojapyaka katu nehẽ. Pyryve'g̃a ja po ti g̃a oko a'ero gweaporog̃itakaturo nehẽ. Nahã po ti ndera'yra'ga g̃a mboavujikweri Tupana'ga pe nehẽ toko ti g̃a Tupana'gareheva'ero javo. O'arame nahã po ti ga rekoi nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga Zacariasva'ea pe. \p \v 18 —Marã po ti ji heroviari tayri'ga rehe nehẽ? ei Zacariasva'ea. A'ereki ji jixava'e nhirembirekohẽa pavẽi, ei ahe. \p \v 19 A'ero Tupana'gapyrive'ga ei ahe ve: \p —Jirera ko Gabriel. Jihi Tupana'gapyriva'ea jitekovo ga pyri jipi, ei ga Zacariasva'ea pe. Gaha Tupana'ga ji mbuhurukari nde pyri emombe'u ti Zacarias'ga pe javo. A'ero ji ruri imombe'ukatuavo nde ve pyryva'ea. \v 20 Nahã po ti ndera'yra'ga, a'e ko ji nde ve ko, ei ga Zacariasva'ea pe. Aerẽ Tupana'ga erame po ti ji'eagwera apiavo ihoi nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga. Nde ndereroviari reki ji'ea, ei ga. Nurã po ti nde nerenhi'ig̃a'javi nehẽ, ei ga. Ji rendu ti! Ndera'yra'ga arirẽ jate po ti nde nhi'ig̃a'javi nehẽ, ei ga Zacariasva'ea pe. \p \v 21 Ojatykahavuhua pyri templo pyri Zacariasva'ea re'yja'g̃a nduvi okari pe Zacarias'ga ti tohẽ jugwi kiro javo. Oyvyteri pe g̃a ei: “Maraname ga nohemuhũi naerũ ore ve?” ei g̃a onhimomby'avo. \p \v 22 Aerẽ ahe hemame g̃ajatykahavuhua hugwi ua g̃a pyri tegwete ganhi'ĩhava g̃a pe. A'ero g̃a ei: \p —Marag̃atu ga nonhi'ig̃a'javi? ei g̃a. Po Tupana'ga gwepiuka mbatera ga pe, ei g̃a. \p A'ereki opoa pyvõ ahe nhi'inhi'ĩpotari g̃a pe. Nohema'javi ve reki ahenhi'ig̃a ahe hugwi. A'ero g̃a hoi ogwovo. \p \v 23 Aerẽ Zacariasva'ea poravykya'javi ojatykahavuhua pype templo pype. Mbohapyra te ahe kiri oporavykyavo. Oporavykypavirẽ ahe jivyri ogwovo g̃wonga pe. \p \v 24 Aerẽ Zacariasva'ea rembirekova'ea Isabelva'ea puru'aro. Isabelva'ea ndohoi g̃wonga hugwi. Cinco ahe jahya mondoi ohoe'ymame g̃wonga hugwi. Ahe e'i: \p \v 25 —Ji poko Tupana'ga. A'ereki ga ombuhu jira'yra'ga ji ve nhirembireko'ga pe no, ei ahe. Ymya g̃a ji jai nandera'yri javo. Kiro po ti g̃a nde'ia'javi ji ve nehẽ, ei ahe. \s1 Tupana'gapyrive'ga omombe'u Jesus'ga arag̃wama \p \v 26 Opuru'arame seis Isabelva'ea jahya mondoi. A'ea rupi Tupana'ga ojipyrive'ga mondoukari Gabriel'ga cidade de Nazaré pe – perope Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. \v 27 Pevo Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga hoi ojyva imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a Mariava'ea pe. Akwaimbae'ga ndogwerekoi ve ahe. \p —Hehã ti tahembireko tuhẽ Daviva'ea rymymino'ga pavẽi nehẽ José'ga pavẽi nehẽ, ei ahepo'ria. \p Mariava'ea nahembirekoi ve Joséva'ea pavẽi Tupana'gapyrive'ga rurame Mariava'ea pyri. \v 28 Kiro Tupana'gapyrive'ga ruri Mariava'ea pyri javo ahe ve: \p —Ejoryjory ti, ei ga. A'ereki Tupana'ga omombyry nde ve okovo nde pyri. Koji'i Tupana'ga imombyryvi nde ve kunhangwera'g̃a pe hohe, ei ga Mariava'ea pe. \p \v 29 Omyi Mariava'ea py'a Tupana'gapyrive'ga imombe'urame ahe ve. Oyvyteri pe ahe ei: “Marag̃atu ga ei ji ve ra'e?” A'ea ahe ei ojapyakavo hehe ikwahave'yma. \v 30 A'ero Tupana'gapyrive'ga ei: \p —Maria, ei ga ahe ve. Terekyhyji! A'ereki Tupana'ga imombyryvi nde ve. \v 31 Ji rendu ti! Ndepuru'a po ti nde nehẽ, ei ga. A'ero po ti nde eja'yra'ga mbo'ari nehẽ, ei ga Mariava'ea pe. Jesus emondo ti inog̃a gareraramo. \v 32 Huvihavuhu hete po ti ga nehẽ, ei ga. Nhandepojykaharete'ga Tupana'ga koji'i ipopoaka hete g̃a hohe pa. Jesus'ga pe po ti ga ei nehẽ jira'yra'ga. Tupana'ga tuhẽ po ti ga mongoi nehẽ eko ti huvihavuhuhetero javo. Nahã po ti ga huvihavuhuhetero g̃wamonhava'ea py'rovo Daviva'ea py'rovo nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga. \v 33 Nane'ymi jipi po ti ga rekoi Jacóva'ea rakykwepohara'g̃a nduvihavuhuhetero gwe'yja'g̃a nduvihavuhuhetero nehẽ. Avuirama po ti ga rekoi huvihavamo nehẽ, ei Tupana'gapyrive'ga Mariava'ea pe. \p \v 34 Kiro Mariava'ea ei: \p —Akwaimbae'g̃a ndajirerekoi ve, ei ahe Tupana'gapyrive'ga pe. Ma po ti ji puru'aro nehẽ naerũ? ei ahe ga pe. \p \v 35 A'ero Tupana'gapyrive'ga ei ahe ve: \p —Pyry hete Tupana'ga ra'uva. Tupana'ga ipopoaka hete ojipe'g̃a hohe pa. Aerẽ po ti gara'uva jyvi ua nde pyri nehẽ. Opopoakara pyvõ po ti Tupana'ga tayri'ga mondoi nde pype a'ero nehẽ. Nahã po ti ga ndera'yra'ga apoi nde ve nehẽ, ei ga Mariava'ea pe. Nurã ombo'arame po ti ndera'yra'ga pyryhetero nehẽ. “Tupana'ga ra'yra'ga,” e po ti g̃a ga pe nehẽ, ei ga ahe ve. \p \v 36 —Ji rendu ti! ei ga ahe ve. Erekwaha nde eje'yjahẽa Isabelhẽa. Hẽa ipuru'a no. Ig̃waivĩ hẽa kiro a. Ymya g̃a ei: “Ndata'yri tuhẽ hẽa.” Nahã g̃a ei. Emo seis hẽa omondo jahya opuru'arame. Kiro po ti hẽa gwa'yra'ga mbo'ari nehẽ. \v 37 A'ereki Tupana'ga pe ahã onhimiva'ea, ei ga imombe'gwovo. \p \v 38 A'ero Mariava'ea ei Tupana'gapyrive'ga pe: \p —Ji ko Tupana'gareheva'ea. Na ti ji puru'aro a'ero nehẽ ganhi'ig̃a rupi nehẽ – kiroki a'ea nde eremombe'u ji ve, ei ahe ga pe. \p A'ero Tupana'gapyrive'ga hoi ahe hugwi. \s1 Mariava'ea oho Isabelva'ea repiaga \p \v 39 Aerẽ Mariava'ea herekokatui ombate'ria. Kotihĩ ahe herohoi yvytyruhua rupi Judéiapeve'g̃a gwyri pe yvytyruhupeve'g̃a gwyri pe ogwovo pevove'g̃a cidade pe. \v 40 Pevo Zacariasva'ea ronga pe ahe hoi ogwovo Isabelva'ea pyri. \p —Kirog̃we ji ruri, ei ahe Isabelva'ea pe. \p \v 41 A'ero Isabelva'ea ra'yrava'ea Isabelva'ea avykyi aheyvyteri pe ahe Mariava'ea nhi'ig̃a renduvame. Kiro Tupana'ga ra'uvapyryva ruri Isabelva'ea pyri ahe pojykavo. \v 42 Nurã Isabelva'ea nhi'ig̃a hahyahi hẽa erame: \p —Koji'i Tupana'ga imombyryvi nde ve kunhangwera'g̃a pe hohe, ei Isabelva'ea Mariava'ea pe. Aerẽ po ti Tupana'ga imombyryvi ndera'yra'ga pe nehẽ no. \v 43 Nde ko jipojykaharete'ga yhẽa reki. Kiro po ti nde ga mbo'a nehẽ. A'ero nde huvihava. Jihi okoteheva'ea ko ji. Emo nde erejo jitehe ji repiaga! ei ahe Mariava'ea pe onhimomby'avo. \v 44 Nenhi'ig̃a ji henduvame kotihĩ jira'yra'ga roryroryvamo ji avykyavo jiyvyteri pe ko, ei ahe Mariava'ea pe. \v 45 Pyry hete nde ve. A'ereki nde Tupana'ga nhi'ig̃a rerovia na tuhẽ po ti a'ero nehẽ javo, ei Isabelva'ea Mariava'ea pe. Tupana'ga po ti nopiriani tuhẽ onhi'ig̃a nde ve nehẽ, ei Isabelva'ea. \s1 Mariava'ea ombohete Tupana'ga \p \v 46 A'ero Mariava'ea ei: \q1 —Ambohete tuhẽ ji Tupana'ga jipojykaharete'ga jipy'a pe. \q1 Huvihavuhu ko nde epyryvamo, a'e ji ga pe. \q1 \v 47 Tupana'ga ji mbohoryory ojihe, ei ahe. \q1 Jiyvyteri pe ji jiroryrory. \q1 A'ereki ga nhimbopiro'yharamo oko. \q1 \v 48 Ji ko gareheva'ero, ei ahe. Ji rendu ti! Kiro ji ndakotehea'javi reki. \q1 A'ereki ga ji repia katu ji moka'nhyme'yma. \q1 Nurã kiro po ti yvyakotyve'g̃a epavi nehẽ \q2 pyry hete hẽa pe javo ji ve, ei Mariava'ea. \q1 \v 49 A'ereki Tupana'ga ipopoakaheteve'ga ji poko hete. \q1 Anhimomby'a ji ga rehe. \q1 Pyry hete tuhẽ ga. \q1 \v 50 Nane'ymi ga g̃a arõhetei g̃a pokoga \q2 – kiroki g̃a ganhi'ig̃a rupi oko ga mbohetepota. \q1 Oporogwety ga g̃anda'yra'g̃a g̃anymymino'g̃a no \q2 – kiroki g̃a ganhi'ig̃a rupi oko ga mbohetepota. \q1 Oporogwety ga g̃anamonha'g̃a no \q2 – kiroki g̃a ganhi'ig̃a rupi oko ga mbohetepota, ei Mariava'ea. \q1 \v 51 Ga okwahavuka opopoakara. \q1 Ombokwaki'o ga onhimboheteve'g̃a. \q1 \v 52 Ga omombo huvihava'g̃a \q2 tapekoa'javi ti huvihava kiro javo g̃a pe. \q1 Okoteheve'g̃a ga omongouka reki \q1 eko ti huvihavamo kiro javo g̃a pe, ei Mariava'ea. \q1 \v 53 Ga omondo pyryva'ea imbatere'ỹve'g̃a pe. \q1 Imbateve'g̃a ga omondouka reki ojihugwi. \q1 G̃apojate oho a'ero. \q1 \v 54 Tupana'ga nomoka'nhymi onhi'ig̃agwera ojiheva'ea pe israelitasva'ea pe. \q1 Oko ga g̃wembi'ea rupi ahe pokoga, ei Mariava'ea. \q1 \v 55 Ymyahũ ga nhi'ig̃atui nhaneramonhava'ea pe Abraãova'ea pe. \q1 Aerẽ ga nhi'ig̃atui aherakykwepoharava'ea pe israelitasva'ea pe. \q1 “Nane'ymi ji pe pokogi jipi,” ei Tupana'ga ahe ve. \q1 “Penymymino'g̃a po ti ji g̃a pokogi nehẽ no,” ei ga. Na tuhẽ reki. \q1 Nomoka'nhymi ga ahe pokoga. \q1 Ga po ti nhande pokogi nehẽ no, ei Mariava'ea. \q1 Nhanenymymino'g̃a po ti ga g̃a pokogi nehẽ no. \q1 G̃anymymino'g̃a po ti ga g̃a pokogi nehẽ no, ei Mariava'ea. \p \v 56 Kirẽ Mariava'ea três jahya mondoi gwerevi opytavo Isabelva'ea pyri. Aerẽ ahe jivyri ogwovo g̃wonga pe. \s1 João Batistava'ea o'a \p \v 57 Kiro Isabelva'ea ra'yrava'ea ahava. A'ero ahe gwa'yrava'ea mbo'ari. \v 58 Aherongapypeve'g̃a okwaha ahere'yja'g̃a pavẽi Tupana'ga pyryhetea ahe ve ga ahera'yrava'ea mbo'arukaro g̃waramo ahe ve. A'ero g̃a ndoryndoryvamo Isabelva'ea pavẽi. \p \v 59 Sete tay'riva'ea kiri o'arirẽ. Ko'emame aherakwanhapi'ria kytihava. A'ero g̃ande'yja'g̃a nduri hepiaga. Tay'riva'ea rehe g̃a inombotari ahereraramo ahepo'ria rera Zacarias po ti garera nehẽ javo. \v 60 A'ero ahe'yembora ei: \p —Ahã te! Poi rũi po ti garera nehẽ. Garera po ti João nehẽ, ei Isabelva'ea. \p \v 61 A'ero g̃a ei ahe ve: \p —Maraname nde ei nahã? Ndogwerekoi ndere'yja'g̃a a'ea gwera, ei g̃a. \p \v 62 Opoa pyvõ g̃a ei tay'riva'ea po'ria pe marãva'ea nde erepota garera naerũ javo. \v 63 A'ero Zacariasva'ea poeruri peru ti ji ve ikwatijahava javo. A'ereki ahe nonhi'ig̃i. G̃a imondorame ikwatijahava ahe ve, ahe ikwatijari inog̃a: “Garera ko João.” G̃a nhimomby'apavi aherera repiaga. \p \v 64 Kiro kotihĩ Zacariasva'ea nhi'ig̃a'javi a'ero. \p —Pyry hete Tupana'ga, ei ahe ga mboheteavo. \p \v 65 Zacariasva'ea nhi'ig̃ame ahekotyve'g̃a kyhyjipavi. Hehe g̃a nhomonhi'inhi'ig̃i imombe'gwombe'gwovo pa yvytyvytyruhupeve'g̃a pe nhaporemo Judéiapeve'g̃a pe. \v 66 Kiroki g̃a g̃wendu Zacariasva'ea mombe'ua tay'riva'ea mombe'ua no – g̃a nhaporemo ojapyaka hehe. A'ero g̃a ei: \p —Tayri'ga po ti oko huvihavuhuro a'ero nehẽ! ei g̃a. \p A'ereki Tupana'ga popoakahetea oko tay'riva'ea rupi. \s1 Zacariasva'ea omombe'u gwa'yrava'ea \p \v 67 Tay'riva'ea po'ria Zacariasva'ea, ahe kiro Tupana'ga ra'uva ahe pojykai. A'ero ahe imombe'ui Tupana'ga rembikwahavukara javo: \q1 \v 68 —Timbohete ti nhandepojykaharete'ga israelitas'g̃a pojykaharete'ga Tupana'ga! \q1 A'ereki ga uhu nhande pokoguka ojiheva'ea pokoguka nhande mbopiro'yavouka, ei Zacariasva'ea. \q1 \v 69 Ga ombuhuruka ipopoakaheteve'ga \q2 toko ti ga g̃ambopiro'yharamo javo. \q1 Garamonhava'ea ko Daviva'ea Tupana'gareheva'ea, ei Zacariasva'ea. \q1 \v 70 Ymyahũ hete Tupana'ga omombe'u jipe ipopoakaheteve'ga rura \q2 pyryva'ea pe onhi'ig̃a mombe'uharava'ea pe. \q1 A'ero Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea garura mombe'ui nhaneramonhava'ea pe. \q1 \v 71 Ahe e'i: “Tianembopiro'y ti ipopoakaheteve'ga nhanearõe'ỹve'g̃a hugwi nehẽ.” \q1 A'ea Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ei nhaneramonhava'ea pe Tupana'ga remimbotarimova'ea mombe'gwovo, ei Zacariasva'ea. \q1 \v 72 A'ereki ymyahũ Tupana'ga e'i hete nhaneramonhava'ea pe: \q1 “Amombyry po ti ji pe me \q2 imoka'nhyme'yma nhinhi'ig̃a Abraãova'ea pe nehẽ,” ei Tupana'ga, ei Zacariasva'ea. \q1 \v 73 Ymyahũ Tupana'ga onhi'ĩ nhaneramonhava'ea pe Abraãova'ea pe, ei Zacariasva'ea. \q1 \v 74 Abraãova'ea pe ga ei: \q1 “Ambopiro'y po ti ji nderakykwepohara'g̃a g̃a'arõe'ỹve'g̃a hugwi nehẽ. \q1 A'ero ti g̃a toko nhinhi'ig̃a rupi ji mboheteavo okyhyjie'yma nehẽ,” ei Tupana'ga. \q1 \v 75 “Nane'ymi ti nderakykwepohara'g̃a toko pyry okovo jireheva'ero \q2 ji mboheteavo okokatuavo jipi nehẽ,” ei Tupana'ga nhaneramonhava'ea pe, ei Zacariasva'ea imombe'gwovo g̃a pe. \b \p \v 76 —Tapihã, ei Zacariasva'ea gwa'yrava'ea pe. \q1 Nde ypy ti ereho Tupana'ga renonde nehẽ \q2 imboavujikwea ga pe garura renonde nehẽ. \q1 Nurã po ti ga ei nde ve nehẽ \q2 ereko ti nde nhinhi'ig̃a mombe'uharamo nehẽ javo. \q1 Gaha oko ojipe'g̃a hohe pa Tupana'ga, ei Zacariasva'ea gwa'yrava'ea pe. \q1 \v 77 Nde po ti eremombe'u pyryva'ea Tupana'ga nhi'ig̃a gareheve'g̃a pe g̃a mog̃itavo nehẽ. \q1 A'ero po ti nde ei g̃a pe nehẽ: \q1 “Uhu po ti ipopoakaheteve'ga nhande mbopiro'yavo nhanderekote'varuhua hugwi nehẽ. \q2 A'ereki ga a'ea omombo nhande hugwi ikwahava'jave'yma.” \q1 A'ea po ti nde ei g̃a pe nehẽ, ei Zacariasva'ea gwa'yrava'ea pe. \q1 \v 78 Nahã po ti nehẽ. A'ereki Tupana'ga omombyry nhande ve nhande repiakatuavo. \q1 Opyryvamo g̃waramo po ti ga ipopoakaheteve'ga mbuhurukari nhande pyri yvaga hugwi nehẽ. \q1 \v 79 Urame po ti ipopoakaheteve'ga ei ikwahavuka nhande ve nehẽ. \q1 “Pejiko ti ji rehe imomboruka pejikote'varuhua ji ve. \q1 A'ero po ti ji pe nderohoukari yvagi pe \q2 pe mombytavo avuirama Tupana'ga pyri nehẽ. \q1 A'ero po ti pe ndapehoi hahyva'ea ruvihava pype nehẽ.” \q1 A'ea po ti ga ei ikwahavuka nhande ve nehẽ. \q1 A'ereki nhande ndikwahavi nhandekote'varuhuavo \q2 nhandekyhyjiavo hahyva'ea ruvihava hugwi okovo g̃a ja \q2 – kiroki g̃a oho ypytuna rupi. \q1 “Mome po pehea?” ei g̃a ikwahave'yma. \q1 Ipopoakaheteve'ga po ti ikwahavukari nhande ve \q2 imbokojahuavo nhaneakag̃i pe inog̃atuavo nhandepy'a \q2 ji rupi po ti pe hoi yvagi pe nehẽ javo, ei Zacariasva'ea gwa'yrava'ea pe. \p \v 80 Aerẽ tay'riva'ea nhimomboakari oky'rahu'iro Zacariasva'ea ra'yrava'ea. Pyry hete tuhẽ tay'riva'ea reaporog̃ita okovo. Aerẽ oyvuakarame ahe ruvi ongae'ỹi me upa. Aerẽ ahe oje'yja'g̃a mog̃itai israelitas'g̃a mog̃itai Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. \c 2 \s1 Jesus'ga aragwera \r (Mateus 1.18-25) \p \v 1 João Batistava'ea arirẽ César Augustova'ea oko huvihavuhuro tuhẽ romanova'ea. A'ero ahe ei ogwyripeve'g̃a pe nhaporemo g̃a mondovouka ikwatijaruka g̃andera. \v 2 A'ea rupi g̃a hoypyi ikwatija. A'ea rupi Cirênio'ga oko governador'ga Síriapeve'g̃a gwyri pe. \v 3 G̃a nhaporemo g̃a hog̃ahoi g̃wamonhava'ea cidade pe g̃wamonhava'ea aragweri pe imondovo gwera. \p \v 4 Nurã Joséva'ea hoi cidade de Nazaré hugwi. Ogwyra hugwi ahe hoi Galiléia hugwi ogwovo. Judéiapeve'g̃a gwyri pe ahe hoi cidade de Belém me – perope ymyahũ Daviva'ea o'a Joséva'ea ramonhava'ea. \v 5 Nurã pevo Belém me Joséva'ea hoi imondovo gwera Mariava'ea pavẽi. \p Mariava'ea aherembirekoruama, ymya ahe ipuru'a okovo. \v 6 Kiro ahera'yra'ga ahava reki ahe vahemame pevo. \v 7 A'ero ahe gwa'yra'ga mbo'ari upa. Gaha ahera'yrypya. Ahe ga mamag̃atui tapy'ynhapira pyvõ ipukuhuva'ea pyvõ ga mondovo ga nog̃a yuranuhũa poitava pype – perope g̃a omondo mbatera yuranuhũa pe. A'ereki ahã ahe ve ahekihava pevo g̃anonga pype. Nurã yuranuhũa rokaja pype Mariava'ea ombo'a gwa'yra'ga. \s1 Ovelhas repiakatuharava'ea Tupana'gapyrive'g̃a pavẽi \p \v 8 Belém kotyi ve g̃a nduvi nhuhũ me ovelhas repiakatuhara'g̃a. Gwepia katu g̃a ovelhas he'yjuhuva'ea ypytunimo okovo. \p \v 9 Kotihĩ hete nhandepojykaharete'gapyrive'ga Tupana'gapyrive'ga jipiukari g̃a pe yvaga hugwi. Nhandepojykaharete'ga rendy'jandy'java imbokojahupavi g̃a pe. Ohyhyi g̃a okyhyjiavo. \v 10 A'ero Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga ei g̃a pe: \p —Tapekyhyji te, ei ga g̃a pe. Ji rendu ti! Ajo ji tamombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a pe me pyryva'ea pe me, ei ga. Henduvame horyory pa hete po ti g̃a nehẽ pegwyripeve'g̃a israelitas'g̃a. \v 11 Kiro ji imombe'ui pe me pyryva'ea. Ga o'a ko nhandepojykaharete'ga Cristo'ga. Ga ko pembopiro'yharamo oko, ei ga. Daviva'ea cidade pe ga ari ko. \v 12 Kiro ji ga mombe'ukatui pe me. Nurã po ti pe mbaragwahavi ga rehe nehẽ ga rekarame nehẽ. Yuranuhũa poitava pype po ti pe ga repiagi nehẽ. Tapy'ynhapira pyvõ hẽa ga mamani ga nog̃a ipype, ei Tupana'gapyrive'ga g̃a pe. \p \v 13 Kotihĩ he'yjuhuve'g̃a yvagipeve'g̃a jipiukari yvaga hugwi Tupana'gapyrive'ga pyri. G̃a ko Tupana'gapyrive'g̃a soldados'g̃a'jave'g̃a. Tupana'ga mboheteavo g̃a ei: \q1 \v 14 —Kiro yvagi pe hete yvagipeve'g̃a ombohete Tupana'ga tayri'ga rehe, ei g̃a. \q1 Yvaga gwyra yvya koty kiro u katu pa yvyakotyve'g̃a py'a no tayri'ga rehe. \q1 A'ereki Tupana'ga hory g̃a ndehe, ei Tupana'gapyrive'g̃a. \p \v 15 Onhi'imbavirẽ Tupana'gapyrive'g̃a jivypavi ogwovo ojiupia yvagi pe. G̃a horame ovelhas repiakatuhara'g̃a ei ojohupe: \p —Tupana'ga ombuhuruka g̃a nhande pyri ikwahavuka nhande ve ipita'ngive'ga ara. He xaho pevo cidade de Belém me ga repiaga a'ero nehẽ, ei g̃a. \p \v 16 A'ero g̃a ovelhas rejari nhuhũ me onhana pea rupi ua Belém me. Pevo g̃a ga rekari ga repiaga a'ero Mariava'ea reheve Joséva'ea reheve. Ipita'ngive'ga g̃a ga repiagi yuranuhũa poitava pype. \p \v 17 Ga repiagame ovelhas repiakatuhara'g̃a imombe'umbe'upavi Tupana'gapyrive'ga nhi'ig̃a. \p —“Belém me pepojykaharete'ga Cristo'ga ari pembopiro'yharamo,” ei ga tayri'ga mombe'gwovo, ei ovelhas repiakatuhara'g̃a. \p \v 18 Onhimomby'a pa g̃a – kiroki g̃a g̃wendu g̃anhi'ig̃a. \v 19 Mariava'ea reki ahe japyakapavi hehe oyvyteri pe. Nomoka'nhymbavi ahe. \p \v 20 Aerẽ ovelhas repiakatuhara'g̃a jivyri ogwovo g̃wenymbava pyri Tupana'ga mboheteavo. \p —Pyry hete Tupana'ga, ei g̃a. Gaha ahe mbojiko ojihe. A'ereki ga okwahavuka tayri'ga ara nhande ve. A'ero nhande tayri'ga repiagi reki. Tupana'gapyrive'ga omombe'u katu nhande ve, ei g̃a Tupana'ga mboheteavo. \s1 Jesus ko garera \p \v 21 Aerẽ sete tayri'ga kiri o'arirẽ. Kiro Mariava'ea garakwanhapi'ria kytiukari Joséva'ea pavẽi. Jesus ahe inog̃i gareraramo ga rehe. A'ereki Tupana'gapyrive'ga yvagipeve'ga e'i jipe: “Eno ti gareraramo ga rehe Jesus.” A'ea ga e'i Mariava'ea pe ahe ra'yre'ymame. \s1 Gweroho ahe Jesus'ga gwe'yjava'ea jatykahavuhu pe \p \v 22-24 He'yiva'ea quarenta okirirẽ Mariava'ea gwa'yra'ga rerohoi cidade de Jerusalém me Joséva'ea pavẽi tihepiuka ti ga Tupana'ga pe javo. A'ereki ymyahũ Tupana'ga e'i Moisésva'ea pe ikwatijaruka ahe ve nahã kunhangwera'g̃a ti toko gwa'yrypyve'g̃a arirẽ nehẽ javo. \q1 “He'yiva'ea quarenta okira rupi ti hẽa tojikwaku gwa'yra'ga arirẽ,” ei Tupana'ga ikwatijaruka. \q1 “Quarenta okirirẽ mokõi ti hẽa togweru ji pyri pykahu'ia ikwava'eg̃a ji ve. \q1 Herekoe'ymame pykahu'ia mokõi ti hẽa togweru pykahua'java'ea ra'yra ji ve nehẽ. \q1 A'ea rupi po ti ji g̃a mombyryvi a'ero nehẽ,” ei Tupana'ga Moisésva'ea pe ikwatijaruka. \p E'i ga no: \q1 “Akwaimba'eva'ea ojihuvypyva'ea jiapoa tuhẽ g̃anenymbava. \q1 Akwaimbae'g̃a ojihuvypyve'g̃a jiapoa tuhẽ no g̃anda'yrypyve'g̃a. \q1 Nurã ti g̃a tombuhu ojihuvypyve'g̃a ojihuvypyva'ea reheve ji ve nehẽ,” ei Tupana'ga Moisésva'ea pe ikwatijaruka. \p Nurã Moisésva'ea rembikwatijara rendukatuavo g̃waramo Mariava'ea gwa'yra'ga rerohoi cidade de Jerusalém me ojikwakupavame. Ogwyripeve'g̃a jatykahavuhua pype templo pype ahe gwa'yra'ga rerohoi pykahu'ia reheve. Ovahemame ahe mokõi imondoi pykahu'ia ikwava'ẽhara'ga pe. \p —Ekwava'ẽ ti Tupana'ga pe, ei Mariava'ea Joséva'ea pavẽi ga pe. Xako ti Tupana'ga rembikwatijarukara rupi, ei ahe. \p —Kwa, ei ga ahe ve ikwava'eg̃a. \p \v 25 Nanime Tupana'ga ra'uva Simeãova'ea reruri ahegwyripeve'g̃a jatykahavuhua pype templo pype. Oko katu Simeãova'ea Tupana'ga rendukatuavo. Jerusalém me ahe ruvi. Ymya Simeãova'ea e'i: “Ymya ji ei garura pota: Aerẽ po ti ga ruri nehẽ – kiroki ga onog̃atu nhandepy'a nehẽ israelitas'g̃a py'a nehẽ, a'e ji,” ei ahe. A'ereki ymya Tupana'ga ra'uva opojyka Simeãova'ea. \v 26 A'ero i'ei ahe ve: “Nde manoe'ymame po ti Tupana'ga Cristo'ga repiukari nde ve nehẽ. Gaha Tupana'ga ombuhu toko ti ga nderuvihavuhuhetero javo,” e'i Tupana'ga ra'uva ymya ahe ve. \p \v 27 Kiro Tupana'ga ra'uva Simeãova'ea reruri ahe rerovahema ahegwyripeve'g̃a jatykahavuhua pype templo pype a'ero. A'ea rupi Mariava'ea tayri'ga reruri ga rerovahema pevo Joséva'ea pavẽi tihepiuka ti ga Tupana'ga pe nhandekovo Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi javo. \p \v 28 Kiro Simeãova'ea Jesus'ga pyhynhyrõi opoti'a rehe ga mondovo ga nog̃a. Tupana'ga pe ahe ei ga mboheteavo: \q1 \v 29 —Jipojykaharetero ndepyry hete nde. \q1 Eremombe'u katu ko nde ji ve, ei ahe. \q1 Na ti ji manoi kiro a'ero. \q1 A'ereki jipy'a u katu kiro, ei ahe. \q1 A'ereki nde ere'e ji ve ejiheva'ea pe: \q1 “Nde manoe'ymame po ti ji ga repiuka nde ve nehẽ.” Nahã nde ei. \q1 \v 30 Kiro ji ga repiagi tuhẽ. \q1 Ga po ti ore mbopiro'yi okovo nenhi'ig̃a rupi. \q1 \v 31 Gaha nde eremongo \q2 eko ti g̃ambopiro'yharamo javo ga pe, ei Simeãova'ea. \q1 Yvyakotyve'g̃a po ti gwepia pa ga nehẽ \q2 ga ko nhanembopiro'yharamo oko javo. \q1 \v 32 Ji rupi ahe oho Tupana'ga pyri javo, \q2 gaha po ti oko hyapehava ja hepiuka ndeviara judeus'g̃arũive'g̃a pe gentios'g̃a pe nehẽ, ei ahe. \q1 Ore ko ndereheva'ero israelitasva'ero. \q1 Ore mboheteuka po ti ga nehẽ, ei Simeãova'ea Tupana'ga pe. \p \v 33 Onhimomby'a Jesus'ga yembora Joséva'ea pavẽi Jesus'ga mombe'ua renduvame. \p \v 34 —Tupana, ei Simeãova'ea Tupana'ga pe. Emombyry ti José'ga pe Mariahẽa pe no tayri'ga pe no, ei ahe. \p Mariava'ea pe Simeãova'ea ei: \p —Ji rendu ti! ei ahe Jesus'ga yembora pe. Agwa'ga ko ji amombe'u kiro nde ve ndera'yra'ga. Ymyahũ Tupana'ga ei ga mombe'gwovo: “Nahã po ti ga pe nehẽ. Ga rehe po ti jara'g̃a nduri ji pyri he'yive'g̃a israelitas'g̃a nehẽ xako ti gareheva'ero javo. Nduri po ti jara'g̃a ji pyri ga rehe jave'yma he'yive'g̃a israelitas'g̃a nehẽ. G̃a po ti ndokopotari gareheva'ero nehẽ,” ei Tupana'ga. “Tohepiuka ti ga jireaporog̃ita g̃a pe nhaporemo nehẽ. A'ero po ti he'yive'g̃a nhi'ĩte'varuhui ga pe okote'varuhuro ga pe nehẽ. \v 35 Nahã po ti ndera'yra'ga pe nehẽ tomboukwaha ti ga he'yive'g̃a ndeaporog̃ita nehẽ,” ei Tupana'ga, ei Simeãova'ea Mariava'ea pe. Ndehe, ei ahe Mariava'ea pe, hahy hete po ti nde ve nehẽ no, ei Simeãova'ea ahe ve. \p \v 36-38 Simeãova'ea nhi'imbavame nanime Anava'ea ruri ahe pyri. Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Anava'ea. Fanuelva'ea ahepo'ria. Nurã ahe Aserva'ea rakykwepoharamo. Sete ahe ombokwara'a g̃wembirekova'ea rerekorame. Aerẽ ahe omano Anava'ea hugwi. Nahembirekoa'javi Anava'ea a'ero. Aerẽ kiro he'yi ahe imbokwara'ara'ari oitenta e quatro anos ahe imbokwara'ari. Ig̃waivĩ hete ahe. Nane'ymi ahe hoi oje'yja'g̃a jatykahavuhua pype templo pype. Ipype ahe ndo'ui onhi'ig̃a Tupana'ga pe ypytunimo arimo no tambohete ji ga javo. \p Kiro ahe ruri Mariava'ea pyri Joséva'ea pyri no ahe Jesus'ga rerekorame ipype. \p —Ndepyry hete nde, ei Anava'ea Tupana'ga pe. A'ereki nde erembuhu tayri'ga Cristo'ga, ei ahe Tupana'ga pe. \p A'ero ahe hoi tayri'ga mombe'gwombe'gwovo Jerusalémmeve'g̃a pe – kiroki g̃a ombopiro'yhara'ga rura pota tuhu ti ga javo. \p —Uhu nhanembopiro'yhara'ga, ei Anava'ea g̃a pe nhaporemo imombe'gwovo. \s1 Ojivy Mariava'ea cidade de Nazaré pe \p \v 39 Mariava'ea onhi'ĩpo'ru pa Tupana'ga nhandepojykaharete'ga Joséva'ea pavẽi – kiroki Tupana'ga nhi'ig̃a Moisésva'ea okwatija. Aerẽ ahe jivyri ogwovo ogwyri pe Galiléia pe. Ocidade pe ahe hoi Nazaré pe. \p \v 40 Pevo tayri'ga nhimomboakari Jesus'ga. Oata'i ga. Pyry hete tuhẽ gareaporog̃ita. Okwaha pa ga. Tupana'ga imombyryvi ga pe. \s1 Jesus'ga oko gwe'yjava'ea jatykahavuhu pe \p \v 41 Ano nanani Jesus'ga yembora oho Jerusalém me gapo'ria pavẽi. “Ti'u toryvi pe Páscoa pe pevo ojipe'g̃a pavẽi,” ei ahe. “Timoka'nhymyme ti Tupana'ga pyryvagwera nhande ve. A'ereki ymyahũ Tupana'ga ombogwavuka nhaneramonhava'ea pyvõ ahera'yrypyva'ea jukaukare'yma,” ei ahe. \v 42 Nurã ahe hoi ano nanani Jerusalém me i'gwovo toryvi pe. \p Kiro ahe hoa'javi Páscoa repiaga Jesus'ga vojarame. Doze anos Jesus'ga imbokwara'ari kiro. Jesus'ga rerogwovo ojupi ahe hoi ovahema i'gwovo toryvi pe. \p \v 43 Aerẽ Páscoa mominirẽ ahe jivyri pehea rupi ua g̃wonga pe. Opyta Jesus'ga Jerusalém me. Ahe ndokwahavi reki ga pytarame. \v 44 “Po ga ruri nhandere'yja'g̃a ndupi,” ei ahe ua. “Po nhanerembikwahave'g̃a ndupi ga ruri,” ei ahe. A'ereki he'yive'g̃a ojivy Jerusalém hugwi pea rupi ua g̃wonga pe. Ndokiri ve ahe mbytera rupi ve. Ka'arugame ahe ei: “Mome po ga rekoi naerũ?” \p Oje'yja'g̃a ma'õ me ahe ga rekarekari novĩa onhimbikwahave'g̃a ma'õ me no. \v 45 Ga repiage'ymame ahe jivyri Jerusalém me a'ero ga reka. \v 46 Dois okirirẽ ahe ga repiagi ogwyripeve'g̃a jatykahavuhua pype. Ahegwyripeve'g̃a mbo'ehara'g̃a ma'õ me ga apygi g̃a nendukatuavo. Tupana'ga nhi'ig̃a rehe g̃a ombo'e. \p —Marã po? Emombe'u katu ti ore ve, ei g̃ambo'ehara'g̃a Jesus'ga pe. \p A'ero Jesus'ga imombe'ukatui g̃a pe. Kirẽ ga ei g̃a pe: \p —Marã po? Pemombe'u katu ti ji ve kiro, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 47 Onhimomby'a pa reki garenduve'g̃a ga okwaha hete Tupana'ga nhi'ig̃a javo. \p \v 48 Ga repiagame ga'yembora nhimomby'ahetei Joséva'ea pavẽi. \p —Pi'a, ei Jesus'ga yembora Jesus'ga pe. Maranameuhũ nde orepy'a momynhuhũi? Ndavy'ari ji nderuva'ga pavẽi nde rekarame! Momeuhũ ga? oro'e ore nde ve. \p \v 49 A'ero Jesus'ga ei ahe ve: \p —Maraname pe ji rekari? Po ji rekoi avo jiruva'ga ronga pe hamo nhandejatykahavuhu pe. Avo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi ji rekoi. Ndapekwahavi naerũ? ei ga ahe ve. \p \v 50 Ndokwahavi tuhẽ reki ahe gwa'yra'ga ea Mariava'ea Joséva'ea pavẽi. A'ero ahe ei oyvyteri pe: “Marãi ganhi'ig̃a ga erame po ji rekoi jiruva'ga ronga pe hamo? Maraname ga ei a'ea?” ei ahe oyvyteri pe. \p \v 51 Kiro ga jivyri o'yembora rupi Joséva'ea rupi ua cidade de Nazaré pe. Opyta ga upa aheronga pe okovo ahenhi'ig̃a rupi jipi. Ga'yembora ojapyaka oyvyteri pe ga'ea rehe. Nomoka'nhymi ahe. \p \v 52 Aerẽ Jesus'ga imbokwara'ara'ari. Igwaigwavete Jesus'ga reaporog̃itakaturo. Okwaha pa ga okovo. Jyvuaka ga kiro onhimomboakaruhuavo. Tupana'ga oarõ hete ga. Yvyakotyve'g̃a ga arõ hete no. \c 3 \s1 João Batistava'ea remimombe'ua \r (Mateus 3.1-12; Marcos 1.1-8; João 1.19-28) \p \v 1-2 Aerẽ João Batistava'ea pe Zacariasva'ea ra'yrava'ea pe Tupana'ga imbuhurukari onhi'ig̃a imombe'gwovouka ahe ve. \p —Emombe'u ti nhinhi'ig̃a g̃a pe, ei Tupana'ga João Batistava'ea pe. \p Tupana'ga nhi'ig̃a renduvame João Batistava'ea ruvi ongae'ỹi me upa. \p Tupana'ga imbuhurukarame onhi'ig̃a João Batistava'ea pe Tibério César'ga he'yjuhuve'g̃a nduvihavuhuro tuhẽ oko. Kiro César'ga he'yi quinze anos g̃werĩ imbokwara'ari g̃anduvihavuhuro. Pôncio Pilatos'ga ko governador'ga Judéiapeve'g̃a gwyri pe. Herodes'ga omondomondo Galiléiapeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. Herodes'ga irũ'ga Filipe'ga. Filipe'ga omondomondo Ituréiapeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. Omondomondo ga Traconitespeve'g̃a g̃agwyri pe no. Lisânias'ga ko omondomondo Abilenepeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. Tibério César'ga gwereko pa g̃a g̃anduvihavuhuro okovo. \p A'ea rupi ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'g̃a ko Anás'ga Caifás'ga pavẽi. \p A'ea rupi kiro João Batistava'ea pe Tupana'ga imbuhurukari onhi'ig̃a imombe'gwovouka emombe'u ti nhinhi'ig̃a g̃a pe javo. \v 3 Nurã João Batistava'ea hoi g̃agwyri pe nhaporemo rio Jordão rembeyvyra rupi imombe'gwovo hete Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a mbo'eavo. \p —Pepohi tuhẽ ti pejikote'varuhua hugwi, ei ahe. Perojijyjijyi ti pejeaporog̃ita pejikokatuavo Tupana'ga nhi'ig̃a rendukatuavo. A'ero po ti ji pe mobatizai yhya pype rio pype nehẽ, ei ahe. A'ero po ti Tupana'ga imombohetei pendekote'varuhua pe hugwi nehẽ imoka'nhyma nehẽ, ei João Batistava'ea g̃a pe g̃a mog̃itavo. \p \v 4 Ymyahũ Isaíasva'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea. Isaíasva'ea João Batistava'ea mombe'u nhog̃wenonde. Isaíasva'ea e'i ikwatija hako: \q1 “Hahyahi po ti ganhi'ig̃a \q2 ga erame g̃a mbo'eavo ongae'ỹi me nehẽ,” ei Isaíasva'ea. \q1 “E'i po ti ga nehẽ: \q1 ‘Pemboavujikwe ti pehea huvihava'ga pe \q2 tuhu ti ga nhande pyri javo. \q1 Pembohupi katu ti pehea ga pe,’ e po ti ga nehẽ,” ei ahe javo g̃andeaporog̃ita rerojijyja pe nhandepojykaharete'ga rura renonde. \q1 \v 5 “‘Omoypehỹ ti Tupana'ga nhyvyapỹapynuhũa g̃waimbya nehẽ,’ e po ti ga nehẽ. \q1 ‘Ombo'gwy'gwyruhu po ti ga jyvy'gwavy'gwajuhua yvytyra reheve imbojo'jakatuavo nehẽ. \q1 Omohig̃atu po ti ga pehea nhikotĩkoti'ĩuhua nehẽ imondovo nehẽ. \q1 Onog̃atu po ti ga nhyvyapỹapy'ndiuhua pea rupi nehẽ. \q1 \v 6 Tupana'ga po ti gwepiuka yvyakotyve'g̃a mbopiro'yhara'ga nehẽ,’ e po ti ga nehẽ.” \m A'ea Isaíasva'ea ei ymyahũ ikwatija hako João Batistava'ea nhi'ig̃a mombe'unhog̃wenondeavo hako. \p \v 7 Kiro João Batistava'ea ruvi ongae'ỹi me ogwovo rio Jordão rembeyvyri. A'ero he'yjuhuve'g̃a nduri onhimono'ono'og̃uhũavo João Batistava'ea pyri tianemobatiza ti javo ahe ve. A'ero João Batistava'ea ei g̃a pe: \p —Tiruahũ pendeaporog̃ita! Pe'euhu pe pejohupe pejikokatupotare'yma g̃waramo. Pe'e pe: “Haite! Xaho João Batista'ga pyri tianemobatiza ti ga. Nurã po ti Tupana'ga nonhimonha'ngaa'javi nhande rehe nehẽ. Ndahahyi po ti nhande ve a'ero nehẽ.” Nahã pe pe'e, ei João Batistava'ea. Maraname pe euhui nanongarava'ea naerũ? Pe tuhẽ penhimbo'e nava'ea rehe, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 8 —Ji a'e pe me: Po pe ndapepotari hahyva'ea Tupana'ga nhimonha'ngarame pe ndehe, a'ero ti peko katu, ei João Batistava'ea. Tapembopogwea'javi ti pejite'varuhua pejikovo. Pe pohirame jugwi po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Ndovy'ari g̃a okote'varuhua rehe kiro opohia jugwi herojijyita ojeaporog̃ita. Nanhimonha'ngaa'javi ji g̃a ndehe a'ero.” Nahã po ti Tupana'ga ei pe me a'ero nehẽ, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p —Tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Abraãova'ea nhaneramonhamo oko. Tupana'ga oarõ hete Abraãova'ea. Nurã po ti Tupana'ga nonhimonha'ngai nhande rehe nehẽ.” A'ea ti tape'ei. A'ereki Tupana'ga ndokoi reki Abraãova'ea rymymino'g̃a ndehe g̃a ndekote'varuhurame. Po Tupana'ga ojipe'g̃a pota, a'ero Tupana'ga oapo kwaha ag̃a ita Abraãova'ea rymyminoro g̃a mongovo, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 9 Kiro João Batistava'ea imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Akwaimbae'ga ombogwa g̃werĩ jykwa'ria pyvõ tambo'aruka javo. Po i'yva ndogwerekoi yva'ikatua, a'ero po ti ga imbo'ari imondovo tata pype nehẽ. Na jitehe Tupana'ga pe nderekog̃werĩ pe momboa tata pype hahyva'ea ruvihava pype pe pohire'yma g̃waramo pejikote'varuhua hugwi pejikokatue'yma, ei João Batistava'ea g̃a pe imombe'gwovo. \p \v 10 João Batistava'ea renduvame g̃a ei ahe ve onhimongyavo: \p —Marã po ti ore rekokatui a'ero nehẽ? \p \v 11 A'ero ahe ei g̃a pe: \p —Kiroki ga gwereko mokõi tapy'ynhapira – gaha ti tomondo ojipeji herekoe'ỹve'ga pe. Kiroki ga gwereko mbatera – gaha ti tomondo herekoe'ỹve'ga pe to'u ti ga javo. Nahã ji ei pe me pemondo ti javo, ei ga g̃a pe. \p \v 12 Kiro itambere'ia mono'ono'õhara'g̃a nduri João Batistava'ea pyri. Omono'og̃uhũ g̃a itambere'ia governo pe. G̃a uhu tianemobatiza ti João Batista'ga javo. \p —Nhanembo'eharamo emombe'u ore ve, ei g̃a ga pe. Marã po ti ore rekokatui a'ero nehẽ? ei g̃a. \p \v 13 A'ero ahe ei g̃a pe: \p —Penhi'ĩpo'ru ti penduvihava'g̃a. G̃anhi'ig̃a rupi te ti pemono'ono'og̃atu itambere'ia ahe hugwi, ei ahe. Tape'ei ti ahe ve: “Koji'i ti embuhu ji ve.” A'ea ti tape'ei, ei João Batistava'ea g̃a pe. \p \v 14 Kiro soldados'g̃a nduri João Batistava'ea pyri no. Ahe ve g̃a ei: \p —Oro ore, marã po ti ore rekokatui nehẽ? ei g̃a. \p A'ero ahe ei g̃a pe: \p —Tapepojykai ti ojipe'g̃a itambere'ia g̃a hugwi. Tapenupanupãi ti g̃a g̃aitambere'ia rerohoahae'yma nehẽ. Tape'ei ti ojipe'g̃a pe: “Pembuhu ti ore ve itambere'ia. Po pe napembuhuri ore ve, a'ero po ti ore imbojari pe ndehe nehẽ.” Tape'mbei ti javo nanongara pe g̃a mongyhyjiavo imbuhuruka pejive. Pejoryjory ti peitambere'ia rehe – kiroki a'ea penduvihava'g̃a imondoi pe me peporavykya repyra, ei ahe g̃a pe. \p \v 15 João Batistava'ea renduvame g̃a epavi oyvyteri pe: “Mara'ngu po João Batista'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga Cristo'ga? Ga tuhẽ po,” ei g̃a oyvyteri pe ipota garura. \v 16 A'ero João Batista'ga ei g̃a pe: \p —Uhu po ti ga nehẽ – kiroki ga ji hohe hete huvihavuhuhetero g̃waramo, ei João Batistava'ea. Ji ki a'e te ako tehe. Jihi opomobatiza yhya pyvõ jate. Nahã ji ikwahavukari g̃a pe pepohira pejikote'varuhua hugwi pendeaporog̃ita rerojijyja reheve pendekokatua reheve. Gaha po ti pe pojykauka Tupana'ga ra'uvapyryva pe aerẽve'ga nehẽ. Nahã po ti ga pendekote'varuhua mombigukari pe mombyryvuka nehẽ, ei João Batistava'ea ga mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 17 Kiro João Batistava'ea imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Trigo jara'ga gwereko japira mbovevehava opo pe tamboveve ti ji japira trigo hugwi javo, ei João Batistava'ea imombe'gwovo. Omono'ono'õ po ti ga oapoa trigo inhag̃a hyrua pype nehẽ. Japira po ti ga imbokai tata pyvõ nehẽ. Ndogwevi po ti tata upa nehẽ, ei João Batistava'ea. \p —Na jitehe po ti jihoheheteve'ga huvihavuhuhete'ga imboja'oja'ogukari pyryve'g̃a okote'varuhuve'g̃a hugwi okovo pyryve'g̃a pojykaharetero nehẽ, ei João Batistava'ea g̃a pe. “Tuhu ti pyryve'g̃a ji pyri yvagi pe upa avuirama nehẽ,” e po ti jihoheheteve'ga nehẽ. “Toho ti okote'varuhuve'g̃a ji hugwi ogwovo tata pype hahyva'ea ruvihava pype opytavo pevo avuirama nehẽ ojivyre'yma,” e po ti jihoheheteve'ga nehẽ, ei João Batistava'ea Cristo'ga mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 18 Ojipea rehe he'yiva'ea rehe João Batistava'ea g̃a mbo'embo'ei. Nahã ahe imombe'ukatui pyryva'ea Jesus'ga mombe'ua g̃a pe. \p \v 19 Ojikwe João Batistava'ea onhi'ig̃ahy Herodes'ga pe. Herodes'ga omondomondo Galiléiapeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. Herodiashẽa rehe Herodes'ga irũ'ga rembirekohẽa rehe João Batistava'ea onhi'ig̃ahy ga pe. Herodes'ga tiruahũ ranuhũ. Nurã João Batistava'ea ei ga pe: \p —Nane'ymi nde ereko te'varuhu. Kiro nde neirũ'ga rembirekohẽa rerekoi no. G̃wia ahe ndoapoi te ite'varuhuva'ea, ei João Batistava'ea ga pe. \p \v 20 Koji'i Herodes'ga tiruahũ a'ero. A'ereki kiro ga João Batistava'ea momboruka cadeia pype. \s1 João Batistava'ea omobatiza Jesus'ga \r (Mateus 3.13-17; Marcos 1.9-11) \p \v 21 Cadeia pype Herodes'ga João Batistava'ea momborukare'ymame ahe he'yive'g̃a mobatizapavi. Ahe Jesus'ga mobatizai no. A'ea rupi Jesus'ga nhi'ig̃ame Tupana'ga pe Tupana'ga ipe'ai yvaga. \v 22 Tupana'ga ra'uva jyvi yvaga hugwi Jesus'ga rehe. Inamburo gara'uva nhimbotei ua Jesus'ga rehe. Yvaga hugwi Tupana'ga nhi'ig̃i javo: \p —Ndehe ko jira'yra nhiremia'nguhetea, ei Tupana'ga Jesus'ga pe. Anhimohẽ hete ko ji nde rehe, ei ga. \s1 Jesus'ga ramonhava'ea \r (Mateus 1.1-17) \p \v 23 He'yiva'ea trinta anos Jesus'ga imbokwara'ara'ari yvyakotyve'g̃a mbo'eypyrame Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Javo tehe g̃a ei ga pe: \p —Po Jesus'ga José'ga ra'yra'ga, ei g̃a. \q1 Joséva'ea Eliva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 24 Eliva'ea Matateva'ea ra'yrava'ea. \q1 Matateva'ea Leviva'ea ra'yrava'ea. \q1 Leviva'ea Malquiva'ea ra'yrava'ea. \q1 Malquiva'ea Janaiva'ea ra'yrava'ea. \q1 Janaiva'ea Joséva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 25 Joséva'ea Matatiasva'ea ra'yrava'ea. \q1 Matatiasva'ea Amósva'ea ra'yrava'ea. \q1 Amósva'ea Naumva'ea ra'yrava'ea. \q1 Naumva'ea Esliva'ea ra'yrava'ea. \q1 Esliva'ea Nagaiva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 26 Nagaiva'ea Maateva'ea ra'yrava'ea. \q1 Maateva'ea Matatiasva'ea ra'yrava'ea. \q1 Matatiasva'ea Semeiva'ea ra'yrava'ea. \q1 Semeiva'ea Joséva'ea ra'yrava'ea. \q1 Joséva'ea Jodava'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 27 Jodava'ea Joanãva'ea ra'yrava'ea. \q1 Joanãva'ea Resava'ea ra'yrava'ea. \q1 Resava'ea Zorobabelva'ea ra'yrava'ea. \q1 Zorobabelva'ea Salatielva'ea ra'yrava'ea. \q1 Salatielva'ea Neriva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 28 Neriva'ea Melquiva'ea ra'yrava'ea. \q1 Melquiva'ea Adiva'ea ra'yrava'ea. \q1 Adiva'ea Cosãva'ea ra'yrava'ea. \q1 Cosãva'ea Elmadãova'ea ra'yrava'ea. \q1 Elmadãova'ea Erva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 29 Erva'ea Josuéva'ea ra'yrava'ea. \q1 Josuéva'ea Eliézerva'ea ra'yrava'ea. \q1 Eliézerva'ea Jorimva'ea ra'yrava'ea. \q1 Jorimva'ea Matateva'ea ra'yrava'ea. \q1 Matateva'ea Leviva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 30 Leviva'ea Simeãova'ea ra'yrava'ea. \q1 Simeãova'ea Judáva'ea ra'yrava'ea. \q1 Judáva'ea Joséva'ea ra'yrava'ea. \q1 Joséva'ea Jonãva'ea ra'yrava'ea. \q1 Jonãva'ea Eliaquimva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 31 Eliaquimva'ea Meleáva'ea ra'yrava'ea. \q1 Meleáva'ea Menava'ea ra'yrava'ea. \q1 Menava'ea Matatava'ea ra'yrava'ea. \q1 Matatava'ea Natãva'ea ra'yrava'ea. \q1 Natãva'ea Daviva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 32 Daviva'ea Jesséva'ea ra'yrava'ea. \q1 Jesséva'ea Obedeva'ea ra'yrava'ea. \q1 Obedeva'ea Boazva'ea ra'yrava'ea. \q1 Boazva'ea Salava'ea ra'yrava'ea. \q1 Salava'ea Nassomva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 33 Nassomva'ea Aminadabeva'ea ra'yrava'ea. \q1 Aminadabeva'ea Admimva'ea ra'yrava'ea. \q1 Admimva'ea Arniva'ea ra'yrava'ea. \q1 Arniva'ea Esromva'ea ra'yrava'ea. \q1 Esromva'ea Peresva'ea ra'yrava'ea. \q1 Peresva'ea Judáva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 34 Judáva'ea Jacóva'ea ra'yrava'ea. \q1 Jacóva'ea Isaqueva'ea ra'yrava'ea. \q1 Isaqueva'ea Abraãova'ea ra'yrava'ea. \q1 Abraãova'ea Terava'ea ra'yrava'ea. \q1 Terava'ea Nacorva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 35 Nacorva'ea Seruqueva'ea ra'yrava'ea. \q1 Seruqueva'ea Ragaúva'ea ra'yrava'ea. \q1 Ragaúva'ea Falequeva'ea ra'yrava'ea. \q1 Falequeva'ea Éberva'ea ra'yrava'ea. \q1 Éberva'ea Salava'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 36 Salava'ea Cainãva'ea ra'yrava'ea. \q1 Cainãva'ea Arfaxadeva'ea ra'yrava'ea. \q1 Arfaxadeva'ea Semva'ea ra'yrava'ea. \q1 Semva'ea Noéva'ea ra'yrava'ea. \q1 Noéva'ea Lamequeva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 37 Lamequeva'ea Metusalémva'ea ra'yrava'ea. \q1 Metusalémva'ea Enoqueva'ea ra'yrava'ea. \q1 Enoqueva'ea Jareteva'ea ra'yrava'ea. \q1 Jareteva'ea Maleleelva'ea ra'yrava'ea. \q1 Maleleelva'ea Cainãva'ea ra'yrava'ea. \q1 \v 38 Cainãva'ea Enosva'ea ra'yrava'ea. \q1 Enosva'ea Seteva'ea ra'yrava'ea. \q1 Seteva'ea Adãova'ea ra'yrava'ea. \q1 Adãova'ea Tupana'ga ra'yrava'ea. \m Nahã ko Jesus'ga ramonhava'ea. \c 4 \s1 Diabo'ga omongo te'varuhu pota Jesus'ga \r (Mateus 4.1-11; Marcos 1.12-13) \p \v 1 Aerẽ João Batistava'ea omobatizarame Jesus'ga hoi rio de Jordão hugwi ojivya. Tupana'ga ra'uva ga pojykahetei ga rerogworogwovo ongae'ỹi me. \p \v 2 Okote'varuhuva'ea ruvihavuhu'ga ko Diabo'ga. Satanás garera no. He'yiva'ea quarenta ga kiri ogwoogwovo Jesus'ga rupi Jesus'ga mongote'varuhupota novĩa. A'ea rupi Jesus'ga ndo'ui. Quarenta Jesus'ga kirirẽ pevo ty'ara ga jukai. \v 3 A'ero Diabo'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ere jipe ndehe: “Jihi ko Tupana'ga ra'yramo.” A'ea nde ei, ei Diabo'ga. Gara'yramo ti ere kia pe ita pe a'ero: “Enhimbote ti pãoramo nhirembi'uramo.” A'ea ti ere jupe, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 4 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Nda'ei po ti ji jupe nehẽ, ei ga. Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Mbatera ua pyvõ jate rũi nhande rekoi. \q1 Tupana'ga nhi'imbava rendukatua pyvõ nhande rekoi,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga. \p \v 5 Aerẽ Diabo'ga ga rerohoi ga rerojiupia yvytyruhua rehe. Pea hugwi kotihĩ Diabo'ga hepiukapavi yvyakotyve'g̃a nduvihavuhu'g̃a gwyra Jesus'ga pe. \v 6 Kiro ga ei Jesus'ga pe: \p —Kia jiapoa tuhẽ g̃agwyra. Nurã ji imondopotarame ahe ve amondo po ti ji nehẽ, ei ga. Nde ve tuhẽ po ti ji imondopavi nehẽ. A'ero po ti nde g̃anduvihavuhuro nehẽ, ei Diabo'ga. A'ero po ti nde roryroryvamo herekopava nehẽ. \v 7 Po nde ji mbohetei nde ko Tupanamo javo, a'ero po ti ji imondopavi nde ve nehẽ, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 8 —Satanás, ei Jesus'ga Diabo'ga pe. Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Embohete ti Tupana'ga. \q1 Gaha ndepojykaharete'ga. \q1 Gaha jate ti embohete \q2 ejikovo ganhi'ig̃a rupi jate,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga. \p \v 9 Aerẽ Diabo'ga Jesus'ga rerohoi cidade de Jerusalém me a'ero. Yvate ga ga rerojiupiri gare'yja'g̃a jatykahavuhua rehe templo rehe ga mo'ama japyra rehe. Ga rerovahemame pevo ga ei Jesus'ga pe: \p —Ere jipe nde: “Jihi ko Tupana'ga ra'yramo.” A'ea nde ei, ei Diabo'ga. Gara'yramo ti epo avo hugwi japyra hugwi ehia a'ero. Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a po ti nanembohirukarahyi yvyvo nehẽ. A'ero po ti ndahahyi nde ve nde porame japyra hugwi nehẽ. \v 10 A'ereki ymyahũ a'ea Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Tupana'ga po ti ojipyrive'g̃a mondoukari nde pyri nehẽ yvagipeve'g̃a. \q1 ‘Pea'ngu ti ga repiakatuavo,’ e po ti ga ojipyrive'g̃a pe nehẽ. \q1 \v 11 ‘Pepyhy katu ti ga rerogwovo \q2 tahahyyme'i'i ti ga pe javo,’ e po ti Tupana'ga ojipyrive'g̃a pe nehẽ,” e'i aherembikwatijara, ei Diabo'ga Jesus'ga pe. \p \v 12 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve inog̃uka hako. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Tupana'ga ko ndepojykaharete'ga. \q1 Gareaporog̃ita rehe jate ti eko. \q1 A'ero po ti ga nde pokogi nehẽ. \q1 Ejeaporog̃itatehea rehe rũi ti eko \q2 ji poko ti kiro javo tehe Tupana'ga pe,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga Diabo'ga pe. \p \v 13 Diabo'ga Jesus'ga mongote'varuhupotara'jara'ja novĩa. Aerẽ Diabo'ga hoi ga hugwi ogwovo. \p —Aerẽ po ti ji ga mongote'varuhui nehẽ, ei ga novĩa. \s1 Jesus'ga ombo'e Galiléiapeva'ea na'ẽ \r (Mateus 4.12-17; Marcos 1.14-15) \p \v 14 Tupana'ga ra'uva popoakara Jesus'ga pojyka. Nahã Jesus'ga hoi ongae'yma hugwi ojivya Galiléiapeve'g̃a gwyri pe ovahema g̃a pyri. Pevove'g̃a ga mombe'umbe'upavi ogwyripeve'g̃a pe nhaporemo. \v 15 Tupana'ga nhi'ig̃a rehe ga g̃a mbo'embo'ei g̃ajatykahava pype. Ombohete pa g̃a ga a'ero. \s1 Jesus'ga oko ocidade de Nazaré pe \r (Mateus 13.53-58; Marcos 6.1-6) \p \v 16 Kiro ga ruri ua cidade de Nazaré pe. Pevo ganhimomboakahava ymya. Nane'ymi ga oho g̃ajatykahai pe judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi jipi. Kiro ga hoi jupe a'ero sábado rupi. Tanhi'ĩ Tupana'ga rembikwatijarukara pe javo ga ami. \v 17 A'ero g̃ajatykahava repiakatuhara'ga imondoi Jesus'ga pe Isaíasva'ea rembikwatijara. Ymyahũ Isaíasva'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea. Kiro Jesus'ga ipyhygi aherembikwatijara ga hugwi ipe'avo. Tohendu ti g̃a javo ga nhi'ig̃i jupe – perope e'i: \q1 \v 18 “Tupana'ga ra'uva ji pojyka. \q1 A'ereki Tupana'ga a'ea mongo ji pyri ikwehe'i. \q1 A'ero ga ei ji ve: ‘Emombe'u ti pyryva'ea iporia'ive'g̃a pe. \q1 Kiroki g̃a ndovy'ari – g̃a pe ti ere: \q2 Kiro ji pe mbovy'ari pe nderekokatuavo. A'ea ti ere g̃a pe. \q1 Eho ti imombe'gwombe'gwovo aherembipyhyhara'g̃a pe,’ ei ga ji ve. ‘Ere ti g̃a pe: \q2 Pepiro'y pe pepyhyhara'g̃a hugwi. A'ea ti ere g̃a pe. \q1 Heakwagweve'g̃a pe ti ere: \q2 Kiro ji pe mboheakwakatui. A'ea ti ere g̃a pe. \q1 Kiroki g̃a hahyva'ea kwaha – g̃a pe ti ere: \q2 Kiro ji pe mbopiro'yi hahyva'ea hugwi. A'ea ti ere g̃a pe. \q1 \v 19 Eho ti imombe'gwombe'gwovo yvyakotyve'g̃a pe. Ere ti g̃a pe: \q2 Kiro po ti Tupana'ga pepojykaharete'ga imombyryvi pe me nehẽ. A'ea ti ere g̃a pe,’ ei ga ji ve.” \m A'ea Jesus'ga ei onhi'ig̃a Isaíasva'ea rembikwatijara pe tohendu ti g̃a javo. \p \v 20 Onhi'imbavame jupe Jesus'ga imbotyva'javi Isaíasva'ea rembikwatijara imondoa'java g̃ajatykahava repiakatuhara'ga pe. A'ero Jesus'ga apygi tambo'e ti g̃a javo. Nurã g̃ajatykahavapypeve'g̃a nhaporemo ga repiahetei. \p \v 21 —Kirog̃we pe henduvi Tupana'ga nhi'ig̃a Isaíasva'ea pe ymyahũva'ea pe ji nhi'ig̃ame jupe, ei Jesus'ga g̃a pe. Kirog̃we pe henduvame, Isaíasva'ea rembikwatijara po'rua japiavo ihoi, ei Jesus'ga g̃a pe imombe'gwombe'gwovo g̃a pe. \p \v 22 Jesus'ga renduvame g̃a ei: \p —Maraname Jesus'ga omombe'u kwaha naerũ? ei g̃a onhimomby'avo. A'ereki ga José'ga ra'yra'ga jate reki, ei g̃a. \p \v 23 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Aerẽ po ti pe ji mog̃itai ikwahapyra'g̃a eagwera rehe nehẽ. A'ero po ti pe ei tuhẽ ji ve nehẽ: “Ahepohanoharamo enhipohanog̃atu ti enhimbogwerava.” Nahã po ti pe ji mog̃itai ikwahapyra'g̃a na'ana'ag̃a pe'erame ji ve nehẽ, ei ga. Pe'e tuhẽ po ti pe ji ve nehẽ: “Ojipe'g̃a nde mombe'u ore ve. ‘Cidade de Cafarnaum me Jesus'ga japoi ahemonhimomby'ava'ea he'yive'g̃a pohanog̃a,’ ei g̃a ore ve. Kiro na jitehe ti eapo ahemonhimomby'ava'ea orepyteri pe nhandegwyri pe.” Nahã po ti pe ei ji ve nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe ikwahavipeavo g̃andeaporog̃ita. \p \v 24 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a gwyripeve'g̃a nohendukatui g̃andeaporog̃ita g̃a arõe'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 25 Pehepia ti Eliasva'ea. Kiro ji imombe'ui a'itituhẽva'ea pe me, ei Jesus'ga. Ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea Eliasva'ea oko israelitasva'ea gwyri pe upa, ei ga. Três anos e meio rupi ndokyra'javi israelitas'g̃a gwyri pe. Nurã ahã mbatera ahe ve. Ty'ara ahe jukai, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. A'ea rupi he'yjuhu kunhangwerava'ea israelitasva'ea aherembirekokwerava'ea. \v 26 Tupana'ga nomondoukari reki Eliasva'ea israelitasva'ea pyri epoko ti g̃a javo. Sidompeva'ea pyri jate aherembirekokwerava'ea pyri ga ahe mondoukari epoko ti hẽa javo. Perope cidade de Sarepta pe ahe ruvi Sidompeva'ea gwyri pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 27 —Eliseuva'ea oko no Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea, ei Jesus'ga imombe'gwovo. Ymyahũ ahe oko israelitasva'ea gwyri pe upa. A'ea rupi he'yjuhu ijaijauhuva'ea pevo. Eliseuva'ea nomonhimohig̃atui reki israelitasva'ea ijaijauhuva'ea. Síriapeva'ea tehe Naamãva'ea tehe ahe ahe monhimohig̃atui, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 28 Jesus'ga renduvame g̃a nhimboahipavi g̃ajatykahavapypeve'g̃a. \v 29 A'ero g̃a po'ami ga pyhyga ga rerogwovo mytu'ẽ me cidade hugwi. Cidade oko yvytyra rehe gwerevi. Yvytyra rehe g̃a ga rerohoi timombo ti ga jugwi javo novĩa. \v 30 G̃apytera rupi reki ga hoi ogwovo g̃a hugwi. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahe hugwi \r (Marcos 1.21-28) \p \v 31 A'ero Jesus'ga hoi cidade de Cafarnaum me. Cafarnaum oko Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. Pevo ga g̃a mbo'ei sábado rupi g̃ajatykahava pype. \v 32 Ga g̃a mbo'ekatui huvihava'ga ja. Nurã g̃a nhimomby'ai. \p \v 33 Pevo g̃ajatykahava pype ojipe'ga rekoi anhag̃a rembipojykahara'ga Diabo'gapyriva'ea rembipojykahara'ga. Hahyahi gahapukaja ga erame: \p \v 34 —Ah! Jesus, Nazarépeva'ero, maranameuhũ nde ore avykyi? e'i anhag̃a Jesus'ga pe. Ore mombapava nde ruri naerũ? e'i Jesus'ga pe. Orokwaha ji. Ndehe ko pyryheteva'ero Tupana'ga remimbuhurukaramo, e'i anhag̃a Jesus'ga pe. \p \v 35 A'ero Jesus'ga ei anhag̃a pe: \p —Terenhi'ig̃a'javi! Ejipe'a ti ga hugwi! \p Jesus'g̃a mbyteri pe anhag̃a akoja'ga mombori yvyvo. Ga momborame ijipe'ai ga hugwi imondoe'yma hahyva'ea ga pe. \p \v 36 Onhimomby'a pa g̃a hepiaga. A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Maraname Jesus'ga popoakaruhuro javo? A'ereki ga omondouka huvihavuhu'ga ja, ei g̃a. E'i ga anhag̃a pe pejipe'a ti javo. A'ero ijipe'ai tuhẽ reki g̃a hugwi, ei g̃a onhimomby'avo. \p \v 37 Ojipe'g̃ape'g̃a pe g̃a Jesus'ga mombe'ui ga kwahavukapava ojigwyri pe. \s1 Jesus'ga omombi pa he'yjuhuva'ea tetirũa \r (Mateus 8.14-17; Marcos 1.29-34) \p \v 38 G̃ajatykahava hugwi Jesus'ga hemi ogwovo Simão'ga ronga pe ovahema. Pevo Simão'ga rembirekohẽa yhẽa itetirũa. O'a hete hẽa rehe. A'ero g̃a hẽa mombe'ui Jesus'ga pe epohano ti hẽa javo. \v 39 A'ero ga hoi hẽa pyri o'ama. \p —Epi hete, ei ga karugwara pe. \p A'ero ipigi hẽa hugwi. Kotihĩ hẽa vyri reki ogwovo herua mbatera g̃a pe to'u g̃a javo. \p \v 40 Aerẽ kwara ihoi. A'ea rupi g̃a g̃a nderupavi itetirũave'g̃a ombyteripeve'g̃a Jesus'ga pyri topohano ti ga g̃a javo. Ojoparapara g̃atetirũa. Itetirũave'g̃a ndehe nanani Jesus'ga pokopokogi g̃a ndehe nhaporemo imombimombipava karugwara g̃a hugwi. \v 41 Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai jara'g̃a hugwi. Ohapukapukai anhag̃a ojipe'avo g̃a hugwi onhimongyavo. Hahyahi inhi'ig̃a i'erame Jesus'ga pe: \p —Ndehe ko Cristo Tupana'ga ra'yra, e'i Jesus'ga pe. \p A'ero Jesus'ga ei jupe: \p —Tapenhi'ig̃a'javi! ei ga imombiga inhi'ig̃a. \p A'ereki anhag̃a ga kwaha ga ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo javo. \s1 Jesus'ga omombe'u pyryva'ea ojipeva'ea pe \r (Marcos 1.35-39) \p \v 42 Aerẽ ypyhaji ve ga hoi cidade hugwi ogwovo ongae'ỹi me. Pevove'g̃a gweka ga repiaga onhimongyavo. Terehoi ti ore hugwi javo g̃a hoi opytavo ga pyri. \v 43 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tamombe'u tuhẽ ti ji pyryva'ea ojipe'g̃a pe no cidadespeve'g̃a pe. A'ereki Tupana'ga e'i ji ve: “Eho ti ji mombe'gwovo g̃a pe nhaporemo. Tako ti ji g̃anduvihavuhuhetero,” ei Tupana'ga ji ve, ei Jesus'ga. \p \v 44 A'ero Jesus'ga hogahoi judeus'g̃a gwyri pe Judéia pe. Pevo ga g̃a mbo'epavi Tupana'ga nhi'ig̃a rehe g̃ajatykahava pype. \c 5 \s1 Jesus'ga omo'emo'ẽ ypy g̃wemimbo'eharamo \r (Mateus 4.18-22; Marcos 1.16-20) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga hoi o'ama okovo ypiahua rembeyvyri pe Genesaré rembeyvyri pe. Ga pyri he'yjuhuve'g̃a nduvi. Onhombotymbotyvahi g̃a upa ga mbotyva no tihendu katu ti Tupana'ga nhi'ig̃a javo. \v 2 O'amame pevo mokõi Jesus'ga hepiagi yharuhua ypiahua rembeyvyri pe. Ahã g̃a ipype. A'ereki g̃a oheohei pira mboahava upa. \v 3 Simão Pedro'ga yharuhua pype Jesus'ga avi javo ga pe: \p —Emoanha'ndi eyharuhua yembe'yva hugwi, ei ga Simão Pedro'ga pe. \p A'ero g̃a herojipe'ai yembe'yva hugwi. Yharuhua pype Jesus'ga reni yembeyvyripeve'g̃a mbo'eavo. \p \v 4 Aerẽ g̃a mbo'epigame ga ei Simão'g̃a pe: \p —He xaho herogwovo ypyteri pe. Pemombo ti ipypira imboahava, ei ga Simão'g̃a pe. \p \v 5 A'ero Simão'ga ei: \p —Oroho jipe ore ypytunimo pira rehe ko. Oromog̃o'ẽ ore. Norombo'ari reki ore! Emo kiro nde ei ore ve pembo'a ti pira javo. Nurã po ti ji hoa'javi kiro imomboa nenhi'ig̃a rupi nehẽ, ei ga Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p \v 6 A'ero g̃a hoi ypyteri pe imomboa ipypira imboahava. Imotynyhemi reki pira mboahavuhua. Otarararara gwere pira pohyja rerekovo. \v 7 Nurã g̃a jipoerueruri onhimoirũhara'g̃a pe jara pype yharuhua pype togweru ti g̃a ore pokoga javo. A'ero g̃a heruri oyharuhua ovahema g̃a pokoga. Oyharuhua memei g̃a imotynyhenyhemi pira pyvõ. A'ero g̃a nderohoi gwerevi ypy pe! \p \v 8 Hepiagame Simão Pedro'ga renypy'andurugi Jesus'ga pyri. \p —Jipojykaharetero ejipe'a ti ji hugwi. A'ereki nde ndepyry hete ekovo Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. Jihi reki ndajipoyjayjari jirekote'varuhuavo g̃waramo. A'ereki ji ndakopavi Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. \p \v 9 Nahã Pedro'ga ei. A'ereki ga onhimomby'a pira mbo'aruhua rehe. Onhimomby'a pa gapavẽive'g̃a hehe no. \v 10 Simão Pedro'ga moirũhara'g̃a Zebedeu'ga ra'yra'g̃a onhimomby'a no Tiagova'ea João'ga pavẽi. \p A'ero Jesus'ga ei Simão'ga pe: \p —Terekyhyji, ei Jesus'ga. Pira nde ereru oji'i. Kiro nane'ymi po ti nde ji mombe'ui ojipe'g̃a pe nehẽ g̃a mbuhuruka ji pyri nehẽ toko ti g̃a Jesus'ga nhi'ig̃a rupi javo, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. \p \v 11 A'ero g̃a heruri yharuhua memei inog̃a imboja yembe'yi pe. Ombatera g̃a hejapavi. Jesus'ga remimbo'eharamo g̃a ndekoi kiro ogwovo ga rupi jipi. \s1 Jesus'ga omoka'ẽ ahejagwa \r (Mateus 8.1-4; Marcos 1.40-45) \p \v 12 Aerẽ Jesus'ga ruvi cidade pe pevo. Kiro ijaijauhuve'ga ruri. Ohy ga rehe gajagajauhua gara'oa rehe. Jesus'ga repiagame ga hoi onhinog̃a ojovapyvo yvyvo Jesus'ga pyri jihoheva'ero ji poko javo. Ga e'i: \p —Nde eremoka'ẽ kwaha jijagwa ji hugwi jipojykaharetero. Po nde imoka'ẽpotari jijagwa, a'ero po ti nde imoka'ẽi nehẽ, ehetei ga Jesus'ga pe. \p \v 13 A'ero Jesus'ga jipoapyhoi opokoga ga rehe javo ga pe: \p —Apota ji. Eka'ẽ ga hugwi! ei Jesus'ga. \p Kotihĩ ika'ẽi ga hugwi a'ero. \p \v 14 Jesus'ga e'i ga pe: \p —Teremombe'ui tuhẽ ti ojipe'g̃a pe, ei ga. Eho ti ejipiuka ikwava'ẽhara'ga pe oka'ẽ jijagwa javo. Emondo tehe ti mbatepyryva ga pe tokwava'ẽ ti ga Tupana'ga pe okovo Moisésva'ea remimbo'eagwera rupi – kiroki a'ea omombe'u ika'ẽagwera. Nde imondorame ga pe po ti pevove'g̃a nde repiagi nehẽ. A'ero po ti g̃a ikwahavi nehẽ gajagwa oka'ẽ javo. \p Nahã Jesus'ga ei po g̃a nanhimombe'umbe'ui ojipe'g̃a pe hamo javo novĩa. \p \v 15 Emo g̃a omombe'umbe'u ojipe'g̃a pe. Kotihĩ a'ero he'yjuhuve'g̃a ikwahavi. Koji'i reki g̃a uhu Jesus'ga rendupota onhipohanoanog̃uka ga pe. \p \v 16 Aerẽ Jesus'ga hoi g̃a hugwi ogwovo ongae'ỹi me. Pevo ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe okovo. \s1 Jesus'ga omopo'ã nomyiva'ea \r (Mateus 9.1-8; Marcos 2.1-12) \p \v 17 Aerẽ Jesus'ga g̃a mbo'ea'javame fariseus'g̃a apygi ga pyri upa judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. G̃ambo'ehara'g̃a ombo'e jipi Moisésva'ea rembikwatijara rehe. Uhu g̃a Galiléiapeve'g̃a cidade hugwi nanani Judéiapeve'g̃a cidade hugwi nanani no. Uhu g̃a cidade hugwi Jerusalém hugwi no. Opopoakara pyvõ Tupana'ga imombigukari Jesus'ga pe karugwara itetirũave'g̃a hugwi. \p \v 18 Nanime jara'g̃a ga reruri itetirũave'ga nomyive'ga gakupeupava pype. Gweroho pota g̃a ga onga pype Jesus'ga pyri novĩa. \v 19 G̃a ndogwerohoi ga ipype reki Jesus'ga pyri. A'ereki he'yjuhuve'g̃a onhombotymbotyvahi onga pype. Nurã g̃a ga rerojiupiri g̃ajiupihava rupi onga arimo iperehuva'ea arimo. G̃a ipe'ape'ai tujuga apopyra onga arimova'ea japovo ikwara. Ikwara rupi g̃a ga mbojyvi Jesus'ga pyri gakupeupava pype he'yjuhuve'g̃a mbyteri pe. \p \v 20 G̃a ndepiagame Jesus'ga ei oyvyteri pe: “Ojiko hete g̃a ji rehe ga rerua ji pyri tomopo'ã ti ga ga javo,” ei Jesus'ga oyvyteri pe. \p —Kwãi, ei Jesus'ga nomyive'ga pe. Kiro nderekote'varuhua mombora nde hugwi. \p A'ea Jesus'ga ei jihi amombo nderekote'varuhua javo. \p \v 21 Kiro judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a noarõi Jesus'ga ea fariseus'g̃a pavẽi. \p —Maranuhũ po Jesus'ga naerũ? ei g̃a ojohupe. Onhimongouhu ga Tupana'ga'java'ero! ei g̃a. A'ereki Jesus'ga e'i nomyive'ga pe: “Amombo ji nderekote'varuhua.” Tupana'ga jate e'i a'ea, ei g̃a. A'ea po Jesus'ga nde'i hamo, ei g̃a. \p \v 22 Jesus'ga ikwahahetei g̃a nhi'ig̃ame ojohupe. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Maraname pe japyakauhui javo? “Maranameuhũ Jesus'ga euhui a'ea? A'ereki ga Tupana'ga rũi.” Nahã pe pe'e. \v 23 A'e ji nomyive'ga pe ko: Amombo ji nderekote'varuhua nde hugwi, ei Jesus'ga g̃a pe. Emo pe ndapehepiagi aherekote'varuhua mombora. A'ero pe ndaperoviari jipopoakara, ei ga g̃a pe. Po ji ei ga pe nehẽ: Epo'ã egwovo, a'ero po ti pe hepiagi gahoa nehẽ. A'ero po ti pe heroviari jipopoakara nehẽ. \p \v 24 —Nurã po ti ji ga mopo'ami kiro tapekwaha ti javo, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. A'ero po ti pe ei nehẽ: “Tupana'ga ombuhuruka tuhẽ Jesus'ga avo yvya koty ga mongovouka yvyakotyve'g̃a ndekote'varuhua momboharamo,” ei Jesus'ga g̃a pe. \p Nurã Jesus'ga ei nomyive'ga pe: \p —Kiro ji ei nde ve: Epo'ã ti ejikupeupava rerogwovo enhonga pe, ei Jesus'ga ga monhimohig̃atuavo. \p \v 25 Nanime nomyive'ga po'ami pevove'g̃a gwepiagame onhimongyavo. Ga ipyhygi ojikupeupava herogwovo g̃wonga pe Tupana'ga mboheteavo. \v 26 Onhimomby'a pa g̃a okyhyjiheteavo. A'ero g̃a Tupana'ga mbohetei. \p —Korogwe nhande hepiagi ahemonhimomby'ava'ea, ei g̃a ojohupe. \s1 Jesus'ga Leviva'ea pavẽi \r (Mateus 9.9-13; Marcos 2.13-17) \p \v 27 Aerẽ Jesus'ga hoi cidade hugwi. Ogwovo Jesus'ga gwepia itambere'ia mono'õhara'ga Levi'ga. Itambere'ia ryrua pype Levi'ga õi ipyhyga itambere'ia judeus'g̃a hugwi imono'og̃a governo pe. Ga pe Jesus'ga ei: \p —Herejo ti ji rupi ekovo nhiremimbo'eharamo. \p \v 28 A'ero Levi'ga oapoa rejapavi opo'ama ogwovo Jesus'ga rupi okovo garemimbo'eharamo. Nomono'og̃a'javi ga itambere'ia governo pe. \v 29 Jesus'ga pe ga japoi toryva g̃wonga pype. Hehanhuhũva'ea ga oapo. He'yjuhuve'g̃a nduri itambere'ia mono'õhara'g̃a ojipe'g̃a pavẽi. A'ero g̃a apygi i'gwovo Jesus'ga pyri Levi'ga pyri no. Judeus'g̃a e'i g̃a pe jipi g̃a ko okote'varuhuva'ero hendukatue'yma Moisésva'ea remimbo'eagwera javo. G̃ahã uhu Jesus'ga pyri i'gwovo. \p \v 30 A'ero fariseus'g̃a ndopotari judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi. G̃ambo'ehara'g̃a ko fariseus'g̃a no. Fariseus'g̃a ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Maranameuhũ pe i'uuhui nanongara'g̃a pyri itambere'ia mono'õhara'g̃a pyri okote'varuhuve'g̃a pyri no? ei g̃a. \p \v 31 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Kiroki g̃a e'i ojive: “Nanhitetirũi ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga ndopokogi g̃a pohanog̃e'yma. Kiroki g̃a e'i ojive: “Nhitetirũa ji” – g̃ahã ahepohanohara'ga g̃a pokogi g̃a pohanog̃a. Na jitehe ji okote'varuhuve'g̃a pokogi jijihe'a g̃a ndehe topohi ti g̃a okote'varuhua hugwi javo, ei Jesus'ga. \p \v 32 —A'ereki a'ea rehe ji ajo yvya koty tapoko ti ji g̃a javo – kiroki g̃a e'i ojive: “Ako te'varuhu ji. Marã po ti ji ve a'ero nehẽ?” Ta'e ti ji g̃a pe: Perojijyi ti pejeaporog̃ita a'ero. Pepohi ti pejikote'varuhua hugwi pejikoga Tupana'ga rehe. Nahã ti ji ta'e okote'varuhuve'g̃a pe. Ojipe'g̃a pyri rũi ji ajo javo – kiroki g̃a e'i ojive: “Jipyry hete ji.” \s1 Ndo'ui ahe xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo \r (Mateus 9.14-17; Marcos 2.18-22) \p \v 33 G̃a e'i ga pe: \p —Nane'ymi João Batista'ga remimbo'ehara'g̃a ndo'ui xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Na jitehe fariseus'g̃a nemimbo'ehara'g̃a ndo'ui xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Neremimbo'ehara'g̃a ki a'e te nane'ymi o'u reki. Maraname ore ja rũi g̃a ndekoi? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 34 A'ero Jesus'ga ei a'ea kwahavuka g̃a pe: \p —Kiro ji hẽarembirekoruama'ga mombe'ui pe me, ei Jesus'ga. Uhu hẽarembirekohava apiavo. A'ero g̃a i'ui gworygworyvamo ga rehe okovo ga pyri toryva rupi – kiroki g̃a ojikoty'a ga pavẽi. Po ahe nde'i te g̃a pe a'ero: “Tape'ui ti.” Ahe erame a'ea po g̃a ndokoi ahenhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga. \v 35 Aerẽ po ti tiruahũve'g̃a hẽarembirekoruama'ga rerohoi nehẽ. Kiroki g̃a ojikoty'a ga pavẽi – g̃a hugwi po ti g̃a ga rerohoi nehẽ. A'ero po ti g̃a ndo'ua'javi nehẽ. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka g̃a pe onhimombe'gwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a mombe'gwovo no. \p \v 36 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Po ahe oapokatua'ja pota tapy'ynhapirymyana, a'ero ahe ndohaygwe'rogi tapy'ynhapirapyahua imondovo tapy'ynhapirymyana itararaga rehe imboja hehe, ei Jesus'ga. Ahe haygwe'rogame ipyahuva'ea tamboja ymyahũva'ea rehe javo, a'ero ahe imbotegwetei ipyahuva'ea. Ipyahuva'ea ndojihe'akatujuhu ymyahũva'ea rehe no, ei Jesus'ga. \p \v 37 —Vinho aporame ahe ndoheka'vogi vinhopyahua hyruymyana pype mbiara pirymyana pype, ei Jesus'ga. Po ahe heka'vogi vinhopyahua ipirymyana pype, a'ero vinho imombugi ipirymyana otururupava jugwi. Nahã vinho imbotegwetei mbiara pira. \v 38 Ipipyahua pype tuhẽ ahe toheka'vo vinhopyahua, ei Jesus'ga. \v 39 Kiroki ga o'uo'u vinhoymyana – ga ndougwei vinhopyahua. A'ereki ga e'i: “Pyry hete nhymyana,” ei ga, ei Jesus'ga. \p A'ea ojo'java'ea Jesus'ga omombe'u ahe ndopotari morog̃itapyahua morog̃itaymyana ipotarame javo. \c 6 \s1 Nahanahã ti ahe toko sábado rupi, ei Jesus'ga \r (Mateus 12.1-8; Marcos 2.23-28) \p \v 1 Judeus'g̃a poravykye'yma rupi sábado rupi Jesus'ga hoi kohoa rupi garemimbo'ehara'g̃a pavẽi. Trigo kopeva'ea pevo onhimongy. Ohorame garemimbo'ehara'g̃a ika'mbika'mbigi trigo jykyavo ikytykytygi jape'ia opovo i'gwovo. \p \v 2 A'ero fariseus'g̃a ei g̃a pe: \p —Ymyahũ Moisésva'ea e'i ikwatija hako: “Tapeporavykyi ti sábado rupi.” Nahã ahe ei hako. Pe napehendukatui reki. A'ereki pe peporavyky ika'mbika'mbiga trigo sábado rupi, ei fariseus'g̃a g̃a pe. \p \v 3 A'ero Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe: \p —Napehendukatui pe Tupana'ga nhi'ig̃a. Garembikwatijarukara omombe'u Daviva'ea. A'ea onhi'ĩ pe me novĩa. Ymyahũ ty'ara ojuka Daviva'ea onhipavẽiva'ea pavẽi hako. \v 4 A'ea rupi ahe hoi Tupana'ga ronga pype tenda pype. Ipype ikwava'ẽhara'g̃a omondo pão Tupana'ga rovai pyteri pe jipi. G̃a ikwava'eg̃irẽ Tupana'ga pe ga gwerohouka g̃a pe g̃ahã jate ti to'u jirovai pyteripeva'eagwera javo. Ojipe'g̃a po ndo'ui hamo novĩa. Emo Daviva'ea hoi Tupana'ga ronga pype ipyhyga pão i'gwovo. Onhipavẽiva'ea pe ahe imondoi to'u ti g̃a no javo hako, ei Jesus'ga imombe'gwovo fariseus'g̃a pe. \p \v 5 —Yvyakotyva'ero yvagipeva'ero jihi ta'e: Nahanahã ti ahe toko sábado rupi. Nurã ji ei pe me: Tape'epe'ei ti nhiremimbo'ehara'g̃a pe a'ero g̃a ika'mbigame trigo sábado rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga iponhimamava'ea pavẽi \r (Mateus 12.9-14; Marcos 3.1-6) \p \v 6 Irũa rupi judeus'g̃a poravykye'yma rupi Jesus'ga hoi g̃ajatykahava pype. Okiavo ga g̃a mbo'ei Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Ipype iponhimamave'ga rekoi. Ojohukoty rũi ga iponhimama. \p \v 7 Pevo g̃a ndekoi no judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a fariseus'g̃a pavẽi. Jesus'ga repiaheteavo g̃a ei oyvyteri pe: “Mara'ngu po ti Jesus'ga oporavykyavo gapoa mbokatua'java nhandeporavykye'yma rupi sábado rupi? Ga gapoa mbokatua'javame po ti nhande Jesus'ga mbotegweteuhui nehẽ,” ei g̃a ovyteri pe gweaporog̃itate'varuhuavo. \p \v 8 G̃ayvytera rehe Jesus'ga ombaragwaha javo oyvyteri pe: “Omboja pota g̃a ite'varuhuva'ea ji rehe,” ei ga. \p Iponhimamave'ga pe Jesus'ga ei: \p —Epo'ã ejoa avo orepyteri pe e'ama. \p A'ero ga ruri o'ama g̃apyteri pe. \v 9 A'ero Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe no: \p —Ojipeji jate po ti ji ei pe me kiro. Pemombe'u ti ji ve. Marã nhande xako nhandeporavykye'yma rupi hamo? Marãi Moisésva'ea rembikwatijara nhandeporavykye'yma mombe'gwovo sábado mombe'gwovo? Pyry nhande imombyryvi ahe ve sábado rupi? Marãi? Pyry nhande nimombyryvi ahe ve sábado rupi? Marãi ikwatijara? Pyry nhande imbote'varuhui ahe ve sábado rupi? Marãi? Pyry nhande nimbote'varuhui ahe ve sábado rupi? Marãi ikwatijara? Pyry nhande nimomanoukari ahe sábado rupi? Marãi? Pyry nhande ahe moka'nhymbavi sábado rupi? Marãi ikwatijara? ei Jesus'ga. \p A'ea Jesus'ga ei g̃a pe tojapyaka katu ti g̃a javo. \p \v 10 A'ero Jesus'ga g̃a ndepiahetei. Iponhimamave'ga pe ga ei: \p —Ejipoapyho! \p A'ero ga jipoapyhokatui. A'ereki gapoa ikatua'ja ga Jesus'ga nhi'ĩpo'rurame. \v 11 A'ero g̃a nhimboahivi onhimonha'ngavo hepiagame. Ojohupe g̃a ei: \p —Maranuhũ po ti nhande Jesus'ga rerekouhui nehẽ naerũ? ei g̃a. \s1 Jesus'ga omo'emo'ẽ dozeva'ea onhimoirũharamo \r (Mateus 10.1-4; Marcos 3.13-19) \p \v 12 Aerẽ Jesus'ga hoi ojiupia yvytyvytyruhua rupi tanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Oho ga opytavo pevo. Ypytunimo ga nhi'inhi'ig̃i Tupana'ga pe imog̃o'eamo. \p \v 13 Iko'emame ga g̃a mbuhurukari ojipyri g̃wemimbo'ehara'g̃a. G̃wemimbo'ehara'g̃a hugwi Jesus'ga dozeve'g̃a mo'emo'ẽi toko ti g̃a nhimoirũharamo javo. G̃a ko nahã: \q1 \v 14 Mokonha'g̃a ko Simão'ga André'ga pavẽi onhoirũ'g̃a. Pedro irũa Simão'ga rera. A'ereki ga rehe Jesus'ga ono Pedro. \q1 Mokonha'g̃a ko Tiagova'ea João'ga pavẽi. \q1 Mokonha'g̃a ko Filipe'ga Bartolomeu'ga pavẽi. \q1 \v 15 Mokonha'g̃a ko Mateus'ga Tomé'ga pavẽi. \q1 Mokonha'g̃a ko Tiago'ga Simão'ga pavẽi. Tiago'ga ko Alfeu'ga ra'yra'ga. Simão'ga ko zelotes'g̃a nde'yja'ga – kiroki g̃a ndokoi governo rehe romanos'g̃a ndehe. \q1 \v 16 Mokonha'g̃a ko Judas'ga Judas Iscariotesva'ea pavẽi. Judas'ga ko Tiago'ga irũ'ga. Judas Iscariotesva'ea aerẽ Jesus'ga mondouka okote'varuhuve'g̃a pe ga pyhyguka g̃a pe. \m Nahã dozeve'g̃a nhaporemo Jesus'ga moirũhara'g̃a. \s1 Jesus'ga ombo'e ahe imombiga karugwara \r (Mateus 4.23-25) \p \v 17 Aerẽ Jesus'ga jivyri ojyva yvytyruhua hugwi omoirũhara'g̃a ndupi. Uhu g̃a nhuhũ me – perope ga opyta o'ama. He'yjuhu garemimbo'ehara'g̃a onhimono'og̃a perope ga pyri. Ojipe'g̃a ndupavi ogwyra hugwi Judéia hugwi Jesus'ga pyri. Cidadespeve'g̃a nduri Jerusalém hugwi Tiro hugwi no Sidom hugwi no. Oko cidades Tiro Sidom pavẽi ypiahua ruvihava rembeyvyri pe. He'yjuhu hete ko g̃a ua Jesus'ga pyri tihendu ti ga javo. \p Itetirũave'g̃a nduri no emombi karugwara ore hugwi javo ga pe. \v 18 Kiroki g̃a anhag̃a oavykyuhu – g̃a hugwi Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai. Tiruahũ anhag̃a Diabo'gapyriva'ea. \v 19 Opoko pota pa pevove'g̃a Jesus'ga rehe onhimongyavo. A'ereki Tupana'ga omondo opopoakara Jesus'ga hugwi imombipavuka Jesus'ga pe karugwara g̃a hugwi. \s1 Pyry hete pe me, ei Jesus'ga \r (Mateus 5.1-12) \p \v 20 Kiro Jesus'ga hepiagi g̃wemimbo'ehara'g̃a g̃a nhimongyrame pevo. G̃a pe ga ei: \q1 —Pyry hete pe me peporia'iva'ea pe! \q2 A'ereki penduvihavuhuhetero Tupana'ga pe ndepia katu imombyryva pe me, ei Jesus'ga. \q1 \v 21 Pyry hete pe me okoteheva'ea pe! \q2 A'ereki a'ea Tupana'ga remimondoag̃wama pe me. \q1 Pyry hete pe me pejehe'ova'ea pe! \q2 A'ereki a'ea penembipukaag̃wama. \q1 \v 22 Pyry hete pe me ojipe'g̃a pe arõe'ymame pe ndekoro g̃waramo jireheva'ero, ei Jesus'ga g̃a pe yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \q2 G̃a euhurame pe me pe mondovo ojihugwi pe ndekoro g̃waramo jireheva'ero, pyry hete pe me. \q2 G̃a pe mbotegweterame petiruahũ pe javo o'mbero pe ndekoro g̃waramo jireheva'ero, pyry hete pe me, ei Jesus'ga. \p \v 23 —Pejoryjory ti g̃a ndekote'varuhurame pe me nahã. Pepopepo tuhẽ ti pendoryndoryva g̃waramo. \q1 A'ereki Tupana'ga gwereko katu pe me yvagi pe ikwepykavuhua pyryheteva'ea. \q1 Aerẽ po ti ga imondoi pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ereki pe peko ymyahũva'ea ja Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ja hahyrame pe me. A'ereki ymyahũ ag̃wamove'g̃a namonhava'ea gwereko te'varuhu Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea no, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tiruahũ pe me, ei Jesus'ga \q1 \v 24 —Tiruahũ hete pe me pembateva'ea pe! ei Jesus'ga. A'ereki avo jate yvya koty jate pe pendoryndory. \q2 Aerẽ po ti pe ndapehoryvi nehẽ, ei Jesus'ga. \q1 \v 25 Tiruahũ hete pe me herekopava'ea pe! \q2 Aerẽ po ti ahana'ja pe me nehẽ. \q1 Tiruahũ hete pe me pepukava'ea pe! \q2 Aerẽ po ti pe jehe'oi pejikoveveuhuheteavo nehẽ, ei Jesus'ga. \q1 \v 26 Tiruahũ hete pe me ojipe'g̃a ekatupavame pe me pe mboheteavo! Ymyahũ na jitehe g̃anamonhava'ea e'i katu pa Tupana'ga nhi'ig̃aatyviva'ea mombe'uharava'ea pe ahe mboheteavo, ei Jesus'ga. \s1 Pearõ hete ti penhiarõe'ỹve'g̃a, ei Jesus'ga \r (Mateus 5.38-48) \p \v 27 —Kiro nhirenduva'ea pe ji ei, ei Jesus'ga. Pearõ hete ti penhiarõe'ỹve'g̃a. Peko katu ti g̃a pe g̃a pe arõe'ymame. \v 28 Po g̃a ei pe me: “Tuhu ti hahyva'ea pe me.” G̃a euhurame na pe me pe'ji ti g̃a pe: “Tupana'ga ti tomombyry pe me.” Nahã ti pe'ji g̃a pe. Po g̃a jigwarai pe ndehe, a'ero ti penhi'ĩ Tupana'ga pe emombyry ti g̃a pe javo, ei Jesus'ga. \p \v 29 —Po ojipe'ga kwari nderetyvapea rehe, a'ero ti ejirova ga pe tokwa ti ga ojipea rehe no javo jiretyvapea rehe javo. Po ojipe'ga hekyi ndepaletó nde hugwi, a'ero na ga hekyi ojipea ndecamisa nde hugwi no, ei Jesus'ga. \v 30 Po ojipe'ga ei nde ve embuhu ji ve javo, a'ero ti emondo ga pe. Po ojipe'ga ipyhygahyi ndeapoa nde hugwi, a'ero ti terei ga pe embuhura'ja ti jiapoa ji ve javo. \p \v 31 —Pe'e po pe pejiyvyteri pe: “Po ojipe'g̃a oko katu nhande ve hamo.” Po nahã pe ei, a'ero na jitehe tuhẽ ti peko katu g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 32 —Po pe pearõ hete penhiarõheteve'g̃a jate, a'ero Tupana'ga ei pe me: “Pe okote'varuhuve'g̃a ja reki.” Nahã ga ei pe me. A'ereki okote'varuhuve'g̃a oarõ oarõheteve'g̃a jate, ei Jesus'ga. \p \v 33 —Po pe peko katu pejerekokatuve'g̃a pe jate, a'ero Tupana'ga ei pe me: “Pe okote'varuhuve'g̃a ja.” Nahã ga ei pe me. A'ereki okote'varuhuve'g̃a oko katu ojerekokatuve'g̃a pe jate, ei Jesus'ga. \p \v 34 —Po pe ei pejiyvyteri pe imondorame ojipe'g̃a pe: “Aerẽ po ti g̃a imbuhuri nhande ve nehẽ no.” Po pe ei na, a'ero Tupana'ga ei pe me: “Pe okote'varuhuve'g̃a ja.” Nahã ga ei pe me. A'ereki okote'varuhuve'g̃a omondo ojipe'g̃a pe okote'varuhuve'g̃a pe tombuhu ti g̃a nhande ve nehẽ no javo, ei Jesus'ga. \p \v 35 —Pearõ hete ti penhiarõe'ỹve'g̃a pejikokatuavo g̃a pe. Pemondo'ã ti g̃a pe g̃a erame pe me. Imondorame g̃a pe, tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Aerẽ po ti g̃a imbuhuri nhande ve nehẽ no.” Pe ee'ymame g̃a arõheteavo po ti Tupana'ga imbuhuhetei pe me nehẽ. Tupana'ga ra'yramo po ti pe ndekoi nehẽ no g̃ahoheve'ga ra'yramo nehẽ. Nde'i he'yjuhuve'g̃a Tupana'ga pe: “Ndepyry nde ore rerekokatuavo.” A'ea g̃a nde'i Tupana'ga pe. Tupana'ga opoko reki g̃a okote'varuhuve'g̃a ndeheve. \v 36 Tupana'ga penduvete'ga oporogwety g̃a. A'ero ga g̃a pokogi. Na jitehe ti peporogwety g̃a. Pepoko ti g̃a a'ero, ei Jesus'ga. \s1 Tape'epe'ei ti g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Mateus 7.1-5) \p \v 37 —Tape'epe'ei ti ojipe'g̃a pe: “Nahanahã g̃a okote'varuhu.” Tape'euhui ti a'ea. A'ero po ti Tupana'ga nde'i a'ea pe me nehẽ no. Tape'ei ti ojipe'g̃a pe: “Oko te'varuhu tuhẽ g̃a. Oja g̃a ndehe.” Tape'ei ti a'ea. A'ero po ti Tupana'ga nde'i a'ea pe me nehẽ no. Tapehenonha'javi g̃andekote'varuhua. A'ero po ti Tupana'ga ndokwahava'javi pendekote'varuhua nehẽ no, ei Jesus'ga. \p \v 38 —Pemondo ti ojipe'g̃a pe. Aerẽ po ti Tupana'ga imbuhukatui pe me nehẽ. Hupi hete po ti ga ombuhuruka saca pype imbohygahivuka imbovavaguka saca tamotynahẽ tuhẽ javo imoakag̃a nehẽ. Nahã po ti ga imbuhukatui pe me nehẽ. Pemondo ti g̃a pe a'ero. Xunhiva'ea pe imondorame g̃a pe xunhiva'ea po ti Tupana'ga imbuhuri pe me nehẽ no. He'yjuhuva'ea pe imondorame g̃a pe he'yjuhuva'ea po ti Tupana'ga imbuhuri pe me nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 39 Kiro Jesus'ga g̃a mbo'ei ojo'java'ea pyvõ. A'ea pyvõ ga ei: \p —Po heakwagweve'ga gweroho ojipe'ga – kiroki ga ga ja ndohepiagi, a'ero po ti g̃a memei ohi ikwara pype nehẽ. A'ereki g̃a memei ndohepiagi, ei Jesus'ga. \p \v 40 —G̃ambo'ehara'ga koji'i garemimbo'ehara'g̃a hohe. Ga g̃a mbo'epavame g̃a ga javijitehe, ei Jesus'ga. \p \v 41 G̃a mbo'eavo Jesus'ga ei: \p —Ererekouhu nde ejikotyve'ga. A'ero nde ei ga pe: “Hay'iuhua oko ndereakwari pe,” ere nde. Maranameuhũ nde euhui a'ea ga pe ndokokatui ga javo? Jihi a'e reki nde ve: Okyta reki oko ndereakwari pe, ei Jesus'ga. Nahã ji ei nde ve nde koji'i ereko te'varuhu ga hohe javo. Nde nderekwahavi reki ejekote'varuhua naerũ? ei Jesus'ga. \p \v 42 Maranameuhũ nde euhui ejikotyve'ga pe naerũ? Tere'ei ti ga pe a'ero: “Na ji hekyi hay'iuhua ndereakwara hugwi.” Tere'ei ti nahã okyta repiage'ymame ejeakwara pype naerũ. A'ereki nde nderehepiakatui ve hekyita gareakwara hugwi okyta pytarame ejeakwari pe. Okokatu'ãva'ero ko nde! A'ereki okyta rerekoe'ỹve'ga ja nde ere'e: “Ji ndarekoi jireakwari pe,” ere nde. Ehekyi na'ẽ ti okyta ejeakwara hugwi. A'ero po ti nde hepiakatui hekyita hay'iuhua gareakwara hugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 I'yva yva'ia pavẽi \r (Mateus 7.16-20; 12.33-35) \p \v 43 —I'yvakatuapora ko yva'ikatua. I'yvate'varuhuapora ko yva'ite'varuhua. \v 44 Ahe okwaha i'yva. A'ereki ahe gwepia herekorame yva'ia ojihe, ei Jesus'ga. A'ereki ahe ndoykyi figo g̃wakag̃wa'yva hugwi. A'ereki g̃wakag̃wa'yva figo'yva rũi figueira rũi. Na jitehe ahe ndoykyi uva ka'api'iuhua hugwi. A'ereki ka'api'iuhua uva'yva rũi videira rũi, ei Jesus'ga. \p \v 45 —Nane'ymi pyryve'ga reaporog̃itaro pyryva'ea rehe. Nurã ga ekatui jipi, ei Jesus'ga. A'ereki oyvyteri pe ga pyry hete, ei Jesus'ga g̃a pe. Nane'ymi ite'varuhuve'ga reaporog̃itaro ite'varuhuva'ea rehe. Nurã ga ete'varuhui, ei Jesus'ga. A'ereki oyvyteri pe ga ite'varuhu hete, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Ahe ko onga apohara'ga ja \r (Mateus 7.24-27) \p \v 46 Kiro Jesus'ga ei: \p —Pe'e pe ji ve: “Ga ko nhandepojykaharetero.” Nahã pe ji renoi novĩa. Emo pe ndapekoi nhinhi'ig̃a rupi, ei Jesus'ga. \p \v 47 —Kiroki ga uhu ji pyri ji rendukatuavo okovo nhinhi'ig̃a rupi – gaha ji ga mombe'ui pe me kiro, ei Jesus'ga. \v 48 Gaha onga apohara'ga ja – kiroki ga oapo onga hyvykoita yvy pe. Ipukuhu ga imondoi hyvykoita yvy pe itauhua apiavo. Itauhua rehe ga imondoi okyta ikwara pype. Nahã ga japoi onga imohina, ei Jesus'ga. Aerẽ hehanhuhũ yhya ua onhimombomomboa onga rehe novĩa. Yhya nomog̃atãi onga. A'ereki imondovo itauhua rehe ga oapo imohina, ei Jesus'ga. \p \v 49 —Jara'ga ji rendu novĩa. A'ereki ga ndokoi nhinhi'ig̃a rupi. Gaha onga apohara'ga ja – kiroki ga oapo onga hyvykoje'yma imbovyre'yma okyta ikwara pype, ei Jesus'ga. Yvya rehe jate ga japoi onga imohina. Aerẽ hehanhuhũ yhya ua onhimombomomboa onga rehe imog̃atag̃atamo. Kotihĩ onga o'arahy upa opepẽpepenuhũavo, ei Jesus'ga g̃a mbo'eavo. \c 7 \s1 Jesus'ga omombi karugwara soldadova'eapyriva'ea hugwi \r (Mateus 8.5-13) \p \v 1 Imombe'upavirẽ g̃a pe Jesus'ga hoi g̃a hugwi ogwovo cidade de Cafarnaum me. \v 2 Pevo soldados'g̃a nduvihava'ga ruvi judeu'garũive'ga romano'ga. Gapyrive'ga itetirũa. Omano g̃werĩ ga. Soldados'g̃a nduvihava'ga ga arõhetei. \v 3 Nurã Jesus'ga rura kwahavame Cafarnaum me ga ei xava'eve'g̃a pe: \p —Peho ti Jesus'ga pyri. Pe'ji ti ga pe tuhu ti ga jipyrive'ga pyri karugwara mombiga ga hugwi, ei ga xava'eve'g̃a pe. \p \v 4 A'ero xava'eve'g̃a hoi Jesus'ga pyri ovahema javo ga pe: \p —“Tuhu ti ga,” ei soldados'g̃a nduvihava'ga nde ve. “Tuhu ti ga jipyrive'ga pyri karugwara mombiga ga hugwi,” ei ga nde ve, ei xava'eve'g̃a Jesus'ga pe. Eho tuhẽ ti a'ero, e'i hete xava'eve'g̃a Jesus'ga pe. Emombo ti karugwara gapyrive'ga hugwi. A'ereki ga pyry hete soldados'g̃a nduvihava'ga. \v 5 Pyry hete ga nhandere'yja'g̃a pe g̃a arõheteavo g̃a nderekokatuavo. Ga oapouka onga nhandejatykahava, ei xava'eve'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 6 A'ero Jesus'ga hoi g̃a ndupi tahepia ti ga javo. Ovahẽ g̃werĩ ga soldados'g̃a nduvihava'ga ronga pe. Kiro soldados'g̃a nduvihava'ga ei g̃a pe – kiroki g̃a ojikoty'a ga pavẽi – g̃a pe ga ei g̃a mondouka Jesus'ga rovatiamouka. \p —Peho ti Jesus'ga rovatiamo, ei ga g̃a pe. Pe'ji ti ga pe: “Omondo soldados'g̃a nduvihava'ga onhi'ig̃agwera nde ve. Ga e'i: ‘Jipojykaharetero nde ereko huvihavamo ji hohe. Nurã po ti nde nderejori ji pyri nehẽ hamo. \v 7 Ji tuhẽ ndahoa'uvi nde pyri nde huvihavuhuro g̃waramo ji hohe. Irupeuhu ti embuhu epopoakara nhironga pe imombiguka karugwara jijipyrive'ga hugwi. A'ero po ti ga nhimohig̃atui nehẽ. \v 8 Akwaha ji ndepopoakara mondoa irupeuhu. A'ereki na jitehe ji amondo soldados'g̃a jipi. Jiruvihava'ga ji mondoi no nahanahã eapo javo. A'ero ji rekoi ganhi'ig̃a rupi. Jihi soldados'g̃a nduvihavamo ako no. Ojipe'ga pe ji ei: Eho nahanahã japovo pevo ji ve. A'ero ga hoi okovo nhinhi'ig̃a rupi. Ojipe'ga pe ji ei: Ejo nahanahã japovo avo ji ve. A'ero ga ruri okovo nhinhi'ig̃a rupi. Jijipyrive'ga pe ji ei: Nahã eapo. A'ero ga japoi,’ ei ga.” A'ea ti pe'ji Jesus'ga pe, ei soldados'g̃a nduvihava'ga g̃a pe imondovouka onhi'ig̃agwera. \p \v 9 A'ero g̃a hoi okovo ganhi'ig̃a rupi Jesus'ga rovatiamo. G̃a omombe'u pa ganhi'ig̃agwera Jesus'ga pe. Ganhi'ig̃agwera renduvame Jesus'ga nhimomby'ai. Opyryrỹ Jesus'ga. Pevove'g̃a pe – kiroki g̃a oho ga rupi onhimongyavo – g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Soldados'g̃a nduvihava'ga ojiko hete tuhẽ ji rehe! Jire'yja'g̃a hohe israelitas'g̃a hohe ga ojiko ji rehe! a'e ji pe me, ei Jesus'ga. \p \v 10 Kiroki g̃a ojikoty'a soldados'g̃a nduvihava'ga pavẽi – g̃ahã jivyra'javi soldados'g̃a nduvihava'ga ronga pe. Ovahemame g̃a gapyrive'ga repiagi. Onhimohig̃atua'ja ga! \s1 Jesus'ga ombogwera aherembirekokwerava'ea ra'yrava'ea \p \v 11 Aerẽ Jesus'ga hoi cidade de Naim me. Garemimbo'ehara'g̃a hoi ga rupi. Ojipe'g̃a hoi ga rupi no he'yjuhuve'g̃a. \v 12 Ovahẽ g̃werĩ ga cidade apoa pe portão pe. \p Nanime ojipe'g̃a ivojave'ga ra'oa rerohoi pea rupi cidade hugwi Jesus'ga rovatiamo. Gweroho g̃a ivojave'ga ra'oa gakupeupava pype titỹ ti javo. Oho hẽa g̃a ndupi ivojave'ga yhẽa. Ga tehe ko hẽara'yramo. A'ero kiro hẽa tehe hẽa rekoi aherembirekokwerahẽa. He'yjuhuve'g̃a oho hẽa rupi cidade hugwi. \v 13 Hepiagame Jesus'ga nhandepojykaharete'ga hẽa porogwetygi. A'ero ga ei hẽa pe: \p —Terejehe'oa'javi. \p \v 14 Hẽara'yra'ga pyri ga hoi opokoga gakupeupava rehe. Nurã gara'oa rerohohara'g̃a heropytai o'ama. \p —Tapihã, ei ga ivojave'ga pe. A'e ji nde ve: Evy! ei Jesus'ga. \p \v 15 A'ero ga vyri onhi'ig̃a oina okwerava'java. Jesus'ga okwerava'jave'ga mondo gayhẽa pe. \v 16 Okyhyji hete pa pevove'g̃a onhimomby'avo ga repiagame. A'ero g̃a Tupana'ga mbohetei. A'ereki g̃a e'i ojohupe Jesus'ga mombe'gwovo: \p —Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharuhu'ga ruri kiro ojipiuka nhande pyteri pe upa, ei g̃a. Nahã Tupana'ga nhande pokogi, ei g̃a. \p \v 17 A'ero g̃a Jesus'ga mombe'umbe'ukatui jara'g̃a pe garembiapoa reheve Jesus'ga ga mbogwerava'javi javo. Nahã Judéiapeve'g̃a hendupavi Jesus'ga mombe'ua Judéia rembeyvyripeve'g̃a pavẽi. \s1 João Batistava'ea remimbo'eharava'ea oho Jesus'ga pyri \r (Mateus 11.2-19) \p \v 18 Aerẽ João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a Jesus'ga mombe'upavi João Batistava'ea pe. Jesus'ga rembiapoa garemimonhimomby'ava'ea g̃a imombe'ui ahe ve no. \v 19 A'ero João Batistava'ea mokonha'g̃a mbuhurukari ojipyri g̃wemimbo'ehara'g̃a. G̃a pe ahe ei: \p —Peho ti Jesus'ga pyri. Pe'ji ti ga pe: “Ymyahũ Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea imombe'ui aerẽ po ti Tupana'ga remimbuhurukara'ga ruri nhande pyri nehẽ javo. Ma'g̃a po ahe omombe'u ymyahũ? Mara'ngu po ndehe? Mara'ngu po ojipe'ga? Nahã ore ei aheremimombe'uhara'ga rurapota.” A'ea mombe'gwovo katu ti pe'ji Jesus'ga pe: “Marãi nde a'ero?” ei João Batistava'ea mokonha'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 20 —Kwa, ei g̃a. \p A'ero g̃a hoi ogwovo Jesus'ga pyri ovahema. \p —João Batista'ga ore mondoukari nde pyri, ei g̃a Jesus'ga pe. Ga e'i ore ve: “Pe'ji ti Jesus'ga pe: ‘Ymya Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea imombe'ui aerẽ po ti Tupana'ga remimbuhurukara'ga ruri nhande pyri nehẽ javo. Ma'g̃a po ahe omombe'u ymyahũ? Mara'ngu po ndehe? Mara'ngu po ojipe'ga? Nahã ore ei aheremimombe'uhara'ga rurapota.’ Nahã ti pe'ji Jesus'ga pe,” ei João'ga ore ve ore mondouka nde pyri, ei mokonha'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 21 Emo Jesus'ga nomondoi ve onhi'ig̃a João Batistava'ea pe. Oapo na'ẽ ga ahemonhimomby'ava'ea. Oapo ga ikwahavuka João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a pe a'ea ti pemombe'u João'ga pe javo. \p Kiro Jesus'ga imombigi karugwara he'yjuhuve'g̃a hugwi. Ojipe'g̃a pe hahy hete. G̃a hugwi ga imombipavi karugwaretea. Anhag̃a ga g̃a mbojipe'ai ojipe'g̃a hugwi no. Heakwagweve'g̃a ga g̃a moma'eg̃atuhetei he'yive'g̃a. \p \v 22 Kiro Jesus'ga ei mokonha'g̃a pe João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pejivyra'ja ti pejigwovo João Batista'ga pyri. Pemombe'u ti ga pe penhimbiepiaga penhimienduva. Pe'ji ti ga pe imombe'gwovo: “Oma'eg̃atu kiro heakwagweve'g̃a okovo. Opo'ag̃atu kiro ipyka'naka'nauhũve'g̃a ogwovo katu. Oka'ẽ g̃ajagwa ijaijauhuve'g̃a hugwi. G̃wendu katu kiro japyakware'ỹve'g̃a okovo. Okwera tuhẽ omanove'g̃a kiro okovo. Imbatere'ỹve'g̃a g̃wendu kiro pyryva'ea Jesus Cristo'ga mombe'ua.” A'ea nhaporemo ti pemombe'u João Batista'ga pe. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka ga pe Jesus'ga ko Tupana'ga remimbuhurukara'ga javo – kiroki ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea omombe'u ymyahũ. \p \v 23 —“Pyry hete ga pe – kiroki ga ndojikopigi ji rehe.” A'ea ti pe'ji João Batista'ga pe, ei Jesus'ga mokonha'g̃a pe João Batistava'ea remimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 24 A'ero g̃a hoi javo katu João Batistava'ea pe. \p G̃a horẽ Jesus'ga ei pevove'g̃a pe he'yjuhuve'g̃a pe João Batistava'ea mombe'gwovo. Ga e'i: \p —Ymya'ĩ pe peho ongae'ỹi me. Pevo pe pehepia João Batista'ga. Marãi pe pejiyvyteri pe pea rupi pejigwovo garepiaga renonde? Pe'e po pe: “Xaho hepiaga nhungwava – kiroki okooko'iuhu yvytua remimbotarimova'ea rehe onhimbovavaguka yvytua pe.” Pe ndape'ji tuhẽ reki a'ea. A'ereki João Batista'ga ko nhungwava ja rũi. Ga ndokondoko'iuhui ojipe'g̃a remimbotarimova'ea rehe. Ga ko onhimboita Tupana'ga rehe, ei Jesus'ga pevove'g̃a pe. \p \v 25 —Marãi pe a'ero pejiyvyteri pe garepiaga renonde? Pe'e po pe: “Xaho ga repiaga – kiroki ga omongi tapy'ynhapipyryva. Gweroho pa po itambere'ia gapira.” A'ea pe ndape'ei oji'i, ei Jesus'ga. A'ereki João Batista'ga ndokohetei mbatera rehe. Ji rendu ti! João Batista'ga nomongi tapy'ynhapipyryva. Kiroki g̃a omongi ikatuheteva'ea – g̃ahã u huvihavuhu'g̃a nonga pype. He'yjuhu g̃ambatekatua no. \p \v 26 —Marãi pe a'ero pejiyvyteri pe? Pe'e po pe: “Xaho Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga repiaga.” A'ea pe ekatui, ei Jesus'ga. Kiro ji ei pe me: João Batista'ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga tuhẽ. Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharuhu'ga jate rũi ko ga, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 27 —Ymyahũ Tupana'ga okwatijaruka ahe ve João Batista'ga mombe'gwovo hako ga po ti nhinhi'ig̃a mombe'ui nehẽ javo, ei Jesus'ga. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Nahã Tupana'ga ei Cristo'ga pe: \q1 ‘Nde renonde po ti ji ga mondoi imombe'uuka nhinhi'ig̃a nehẽ. \q1 Tomboavujikwe ti ga nderura renonde,’ ei Tupana'ga,” e'i aherembikwatijara, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Ag̃wamo Tupana'ga rembiepiakatuhava. Ag̃wamo po ti Tupana'ga he'yjuhuve'g̃a nduvihavuhuhete'ga nehẽ, ei Jesus'ga. A'e ji pe me: João Batista'ga ko koji'i huvihava ymyahũva'ea hohe pa. Emo ag̃wamove'g̃a reki Tupana'ga rembiepiakatuhara'g̃a ko koji'i huvihava João Batista'ga hohe. Kiroki g̃apyteripeve'g̃a huvihava rũi – g̃a vehevi koji'i huvihava João Batista'ga hohe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 29 Jesus'ga nhi'ig̃a rendupavame g̃a ei Tupana'ga pe itambere'ia mono'õhara'g̃a pavẽi: \p —Ndehe ko erekwaha hete epyryvamo João Batista'ga mbuhua ore pyri te'i ti ga g̃a pe javo. \p A'ea g̃a ei. A'ereki g̃a onhimobatizauka João Batistava'ea pe opohia okote'varuhua hugwi ahe erame. \v 30 Fariseus'g̃a ki a'e te judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi nohendukatui João Batistava'ea nhi'ig̃a ikwahapotare'yma Tupana'ga remimbotarimova'ea ojive. A'ereki g̃a nonhimobatizaukari ahe ve opohire'yma okote'varuhua hugwi. \p \v 31 —Marã po ti ji ei pe me ag̃wamova'ea pe a'ero nehẽ? ei Jesus'ga. Gara ja pe ndekoi a'ero? ei ga. \v 32 Kiro ji pe mombe'ui pe me. Tayri'g̃a ja ko pe ndekoi. Oapy tayri'g̃a ima'ẽhai pe feira pe. A'ero g̃a hapukai ojohupe. Onhi'ig̃a mondovo g̃a ei: \q1 “Oropy ore jiru'a pe me xajory ti nhanerembirekoa rehe javo. \q1 Pe ki a'e te ndapeyrerupypotari henduvame. \q1 Xajehe'o ti nhanenhikamombava rehe, oro'e ore pe me. A'ero ore jehe'oi. \q1 Pe ki a'e te ndapejehe'oi ore pyri. A'ereki pe ndapepotariuhu.” \m Nahã tayri'g̃a ei ojohupe, ei Jesus'ga. \p \v 33 —Tayri'g̃a ja pe ndekoi. A'ereki pe pe'epe'e João Batista'ga pe jipi. A'ereki ga rurame pe pyri ga ndo'uahivuhui mbatera vinho reheve tambohete ti ji Tupana'ga javo, ei Jesus'ga. A'ero pe epe'ei ga mombe'gwovo: “Anhag̃a opyhy ga.” Nahã pe João Batista'ga mombe'ute'varuhui ga arõe'yma, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 34 —Tayri'g̃a ja pe ndekoi. A'ereki pe pe'epe'e ji ve no, ei Jesus'ga g̃a pe. Yvyakotyva'ero yvagipeva'ero ji ajo pe pyri mbatera i'gwovo vinho i'gwovo no. A'ero pe epe'ei ji mombe'gwovo: “Ehepia Jesus'ga! O'uheteuhu ga. Ga ko heagwyryve'ga vinho i'gwovo,” pe'e pe ji ve, ei Jesus'ga. “Kiroki g̃a omono'õ itambere'ia governo pe ite'varuhuve'g̃a – g̃a pavẽi Jesus'ga ojikoty'a ojipe'g̃a pavẽi no okote'varuhuve'g̃a pavẽi,” pe'e pe. Nahã pe euhui ji mombe'gwovo ji arõe'yma, ei Jesus'ga. \p \v 35 —Ojipe'g̃a ndekokatua repiaga g̃waramo nhande ei: Tupana'ga reki okwahavuka g̃a pe g̃a mongokatuavo, ei Jesus'ga. Ojipe'g̃a ndekote'varuhua repiaga g̃waramo nhande ei: Tupana'ga rũi omongo g̃a ite'varuhua rehe, ei Jesus'ga g̃a mbo'eavo. \s1 Jesus'ga pyheja fariseuva'ea ronga pype \p \v 36 Aerẽ Simão'ga fariseu'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ejo ti nhironga pype i'gwovo ji pyri. \p —Kwa, ei Jesus'ga. \p A'ero Jesus'ga hoi ga rupi garonga pype oapyga mesa pyri ga pavẽi. \p \v 37 Nanime cidadepevehẽa – kiroki hẽa oko te'varuhu – hẽa ikwahavi Jesus'ga hoa fariseu'ga ronga pype. Ga i'urame hẽa heruri perfume nhandya hyrua pype. Hyrua ko alabastrova'ea ita apopyra. \v 38 Gapya koty hẽa ami ga reviri ojehe'gwovo okote'varuhua rehe. Hẽareahya imoakymi gapya. A'ero hẽa gapya monduvynduvyri o'ava pyvõ gapya beijavo. A'ero perfume hẽa imongyi gapya rehe. A'ereki hẽa ga arõ hete. \p \v 39 Hẽa repiagame fariseu'ga – kiroki ga e'i Jesus'ga pe ejo ti i'gwovo ji pyri javo – kiro ga ei oyvyteri pe: “Hehã okote'varuhuvehẽa. Mara'ngu po Jesus'ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara naerũ? Po Jesus'ga Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara tuhẽ, a'ero po ga ombaragwaha hẽa rehe hamo. Po ga ei hẽa pe hamo: ‘Tanhimbote'varyme ti epokoga ji rehe,’ e po ga okote'varuhuvehẽa pe hamo. Jesus'ga nombaragwahavi reki hẽa rehe,” ei fariseu'ga oyvyteri pe. \p \v 40 A'ero Jesus'ga ei fariseu'ga pe: \p —Simão, ei Jesus'ga. Tamombe'u ti nde ve. \p —Orembo'eharamo emombe'u ti ji ve a'ero, ei Simão'ga Jesus'ga pe. \p \v 41 Ga mbo'eavo Jesus'ga imombe'ui ga pe. Ga e'i: \p —Itambere'ia mondo'ãhara'ga pe mokonha'g̃a ei momi ti embuhu'rã itambere'ia ore ve javo. A'ero ga imondo'ag̃i g̃a pe tombuhura'ja ti g̃a koa irũ reheve ji ve nehẽ javo. He'yiva'ea quinhentos itambere'ia ga imondo'ag̃i ojipe'ga pe. Ndahe'yiva'ea cinquenta itambere'ia ga imondo'ag̃i ojipe'ga pe. G̃a memei gweroho ga hugwi a'ero. \v 42 Aerẽ g̃a ipo'rupavi herekoe'yma. Nurã g̃a ndogwerekoi ikwepykavamo. A'ereki ahã g̃a pe. Itambere'ia mondo'ãhara'ga oporogwety reki g̃a. Nurã ga ihypavi reki g̃aconta hugwi tapembuhura'javi ti itambere'ia ji ve a'ero javo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p —Manamo g̃a ga arõhetei? Manamo g̃a ga aroi'ĩ? ei Jesus'ga Simão'ga pe. \p \v 43 A'ero Simão'ga ei ga pe: \p —Po ga – kiroki ga gweroho koji'iva'ea ga hugwi quinhentos itambere'ia – po gaha itambere'ia mondo'ãhara'ga arõ hete. A'ereki gaconta hugwi imondo'ãhara'ga ohy he'yiva'ea, ei ga. \p —Na tuhẽ, ei Jesus'ga. Kiroki ga gweroho koji'iva'ea – gaha oarõ hete itambere'ia mondo'ãhara'ga. \p \v 44 Kiro Jesus'ga ojirova hẽa koty. Simão'ga pe ga ea'javi: \p —Erehepia nde hẽa? Ji ruri nenonga pype nde repiaga. Ndehe nerembuhuri yhya ji ve jipyheitava ekoe'yma nhaneramonhava'ea mog̃itagwera rehe – kiroki a'ea e'i nahanahã ahe omboapy ojipe'g̃a javo. Hẽa ki a'e te hẽareahya omoakỹ jipya. Omonduvynduvy hẽa jipya o'ava pyvõ. Nahã hẽa roryroryvamo ji rehe, ei Jesus'ga. \p \v 45 —Ndehe nanhibeijai tuhẽ ekoe'yma nhaneramonhava'ea mog̃itagwera rehe – kiroki a'ea e'i nahanahã ahe omboapy ojipe'g̃a javo. Hẽa ki a'e te jipya nobeijabeijapigi ji rurirẽ nenonga pype. Nahã hẽa roryroryvamo ji rehe, ei Jesus'ga. \p \v 46 —Ndehe neremongyi ikava nhiakag̃a rehe ekoe'yma nhaneramonhava'ea mog̃itagwera rehe – kiroki a'ea e'i nahanahã ahe omboapy ojipe'g̃a javo. Hẽa ki a'e te omongy perfume jipya rehe. Nahã hẽa roryroryvamo ji rehe, ei Jesus'ga fariseu'ga pe. \p \v 47 —Nurã ji ei nde ve: Tupana'ga ihyjipei hẽarekote'varuhua ikwahava'jave'yma. He'yjuhu hẽarekote'varuhua, ei Jesus'ga. Hẽa hugwi Tupana'ga imombori. Nurã hẽa Tupana'ga arõhetei gworygworyva repiuka nhandepyteri pe, ei Jesus'ga. Po ojipe'ga okote'va gwere. Tupana'ga garekoteva'ria hypavame oarõ gwere ga Tupana'ga gwory'viro ga rehe, ei Jesus'ga Simão'ga pe. \p \v 48 Hẽa pe Jesus'ga ei kiro: \p —Amomboripe ji nderekote'varuhua nde hugwi, ei ga. \p \v 49 Kiroki g̃a oapy mesa pyri ga pavẽi – g̃a ei oyvyteri pe: “Ma'g̃a Jesus'ga naerũ? Maranuhũrame ga hẽarekote'varuhua mombori naerũ?” ei g̃a. \p \v 50 A'ero Jesus'ga ei hẽa pe: \p —Nde jikoga g̃waramo ji rehe ji imombori nderekote'varuhua nde hugwi. Tu katu ndepy'a nde horame a'ero, ei ga. \c 8 \s1 Kunhangwerava'ea oho Jesus'ga rupi \p \v 1 Aere'ĩ Jesus'ga imbojoapiapi cidades repiapava cidades'ia repiapava. He'yjuhu cidades cidades'ia pavẽi. Pyryva'ea ga imombe'ui cidadespeve'g̃a pe. G̃a pe ga ei: \p —Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ. \p Nahã Jesus'ga ei g̃a pe ogwovo g̃a pyg̃apyri. Ga rupi dozeve'g̃a hog̃ahoi. \p \v 2 Kunhangwera'g̃a g̃a hog̃ahoi ga rupi no. Jara'g̃a hugwi Jesus'ga ombojipe'a jipe anhag̃a. Jara'g̃a hugwi ga imombigi karugwara. Mariahẽa hugwi Jesus'ga ombojipe'a jipe sete anhag̃a Diabo'gapyriva'ea. Mariahẽa pe ahe ei: Madalapevehẽa. \v 3 Ojipehẽa rera Joana. Joanahẽa rembireko'ga ko Cuza'ga. Ga ko Herodes'ga mbatera repiakatuhara'ga. Ojipehẽa rera Susana. G̃ahã oho Jesus'ga rupi. Ojipe'g̃a kunhangwera'g̃a hoi ga rupi no. Imondovo ga pe ombatera g̃a Jesus'ga repiakatui. Dozeve'g̃a pe g̃a imondoi no. \s1 Ha'ynha mohãihara'ga \r (Mateus 13.1-9; Marcos 4.1-9) \p \v 4 Cidades nanani ojipejipea hugwi he'yjuhuve'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Ojo'java'ea pyvõ ga g̃a mbo'embo'ei. G̃a pe ga ei: \p \v 5 —Ha'ynha mohãihara'ga hoi ko pe imohaina ha'ynha. Nahã ga itymi ha'ynha. Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi pehea rembeyvyra rupi. A'ero ahe pyrug̃i hehe ohorame pehea rupi. Ua gwyra'ia i'ui imokona, ei Jesus'ga. \fig |src="LB00094B.TIF" size="span" copy="Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lucas 8.5" \fig* \p \v 6 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi yja rehe ita arimo. A'ereki ita onhimongyheteuhu pevo. Xunhi yja a'ero ha'ynha pe yhya no. Henhunhame kotihĩ he'ouhũ omanomo. A'ereki ahã yhya jupe. \p \v 7 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe. Aerẽ ga'apoa ha'ynha renhunhamo nhungwava ra'ynha pavẽi. A'ero nhungwava nhambyguhui garemityma, ei Jesus'ga. \p \v 8 —Ga imohãirame ha'ynha jara indurugi yjakatua pype. A'ero henhunhamo o'ao'aheteramo. He'yjuhu ahara a'ero. Ahara pype turi cem ha'ynha, ei Jesus'ga ha'ynha mohãihara'ga mombe'gwovo. \p Onhi'ig̃a mondovo Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero! ei Jesus'ga g̃a pe imombe'gwovo ojo'java'ea. \s1 Jesus'ga okwahavuka ha'ynha mohãihara'ga mombe'ua \r (Mateus 13.10-23; Marcos 4.10-20) \p \v 9 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Orohendu ore novĩa nde'eagwera ojo'java'ea. Ndorokwahavi reki ore. Ore ve ti emombe'u a'ea. \p \v 10 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe me Tupana'ga ei tokwaha ti g̃a onhimiva'ea nhirembiepiakatuhava javo, ei Jesus'ga. Marã hekoi kiro Tupana'ga yvyakotyve'g̃a ndepiakaturame okovo g̃anduvihavuhuhetero? A'earupiva'ea kiro ga ikwahakwahavukari pe me, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Ojipe'g̃a pe ji imombe'ui ojo'java'ea. A'ero \q1 “hepiagame g̃a gwepia tehe reki. \q2 A'ereki g̃a nombaragwahapotari hehe. \q1 Henduvame g̃a g̃wendu tehe reki. \q2 A'ereki g̃a ndokwahapotari”, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 11-12 —Kiro po ti ji imombe'ukatui pe me ikwahavuka ha'ynha mohãihara'ga mombe'ua nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p —Ha'ynha ko Tupana'ga nhi'ig̃a, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a g̃wendu Tupana'ga nhi'ig̃a novĩa ikwahave'yma – g̃a pyri ahemoandyandyihara'ga Diabo'ga ruri a'ero ipe'avo imombe'ua g̃apy'a hugwi imoka'nhymbavuka g̃a pe tomomborukaryme ti g̃a Tupana'ga pe okote'varuhua javo, ei Jesus'ga. G̃a pe ji ei a'ero imombe'urame ha'ynha indurugagwera pehea rembeyvyra rupi. \p \v 13 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki a'ea onduru ita rehe. Henhui ha'ynha novĩa. A'ereki yhya rerekoe'yma g̃waramo, kotihĩ nonhimomiranami a'ero omanomo, ei ga. A'ereki ndokihetei hapoa yvya pype. \p —A'ea ja g̃a ndekoi – kiroki g̃a g̃wendu nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua gworygworyvamo hehe novĩa. Aerẽ ojipe'g̃a mbote'varuhu pota g̃a imohepia'ngiavo ite'varuhuva'ea g̃a pe. Nurãro g̃waramo g̃a nonhimomiranami a'ero kotihĩ opohia nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua hugwi. A'ereki ndokihetei nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua g̃ayvyteri pe. \p \v 14 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki a'ea onduru nhungwava ra'ynha pyteri pe hatĩava'ea ra'ynha pyteri pe. Aerẽ igwaigwavete hatĩava'ea nhambyguhui garemityma jukavo, ei Jesus'ga. \p —A'ea ja ojipe'g̃a ndekoi nhungwava pyteripeva'ea ja. G̃a g̃wendu ojipe'g̃a erame g̃a pe: “Tupana'ga nhande poko katu kiro nhanderuvihavuhuhete'ga.” A'ea g̃a g̃wendu katu novĩa. Aerẽ g̃a ag̃ataruhuramo ojihe javo: “Maramarã po ti nhande rekoi nehẽ naerũ?” ei g̃a oyvyteri pe. A'ea nonog̃atuukari g̃apy'a. A'ereki g̃a opotaruhu itambere'ia a'ero, ei Jesus'ga. “Koji'i nhande tipotaruhu itambere'ia,” e'iuhu g̃a, ei Jesus'ga. Toryva rehe ikatuva'ea rehe g̃a japyakauhui. A'ea nhaporemo nohenduva'javukari nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua. A'ero igwaigwavete g̃a ndojapyakaa'javi tuhẽ gamombe'ua rehe. A'ero g̃a ndokoa'javi reki gamombe'ua rupi okokatue'yma ojipe'g̃a pe oporavykye'yma ga pe. \p \v 15 —Amombe'u jipe ko ji ha'ynha indurugagwera – kiroki onduru yjakatua pype. A'ea ja ojipe'g̃a ndekoi yjakatuapypeva'ea ja. G̃wendu katu g̃a nhanderuvihavuhuhete'ga mombe'ua ojikoheteavo ga rehe gweaporog̃itakaturo. Onhimomirana hete g̃a oporavykyavo ga pe ga nhi'ĩpo'rupava okokatuavo ojipe'g̃a pe. \p A'ea Jesus'ga ei imombe'gwovo pa ojo'java'ea ikwahavuka g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 A lamparina \r (Mateus 5.15; Marcos 4.21-25; Lucas 11.33) \p \v 16 —Imondygame lamparina nhande ndihovapygi hyrua pyvõ, ei Jesus'ga. Nimondoi nhande lamparina nhanenhinongava gwyri pe cama gwyri pe. Pyte'mbia rehe nhande timondo lamparina. Nurã okirame onga pype ojipe'g̃a gwepia kojahua. \p \v 17 —Na jitehe po ti Tupana'ga imboukwahavi nehẽ. Onhimiva'ea po ti ga hepiukari ikwahavuka henduvukapava nehẽ. \p \v 18 —Ji rendu katu ti a'ero pejeaporog̃itaro. Kiroki ga okwaha – ga pe po ti Tupana'ga ikwahavukari koji'iva'ea nehẽ. A'ero po ti ga ikwahahetei nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki ga ndokwahavi – po ga ikwahavi xunhiva'ea, a'ea vehevi po ti Tupana'ga ikwahava'jave'ymukari ga pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a mbo'eavo. \s1 Jesus'ga yembora gairũva'ea pavẽi \r (Mateus 12.46-50; Marcos 3.31-35) \p \v 19 Kiro Jesus'ga yembora ruri Jesus'ga repiaga gairũ'g̃a pavẽi. Ndoki g̃a onga pype ga pyri. A'ereki pevove'g̃a ga mbotymboty gwe'yjuhuro. \v 20 G̃apyteripeve'g̃a e'i Jesus'ga pe: \p —Neyhẽa uhu nde repiaga neirũ'g̃a pavẽi. Pevo g̃a ami okari pe. \p \v 21 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Kiroki g̃a Tupana'ga nhi'ig̃a rendu katu ga nhi'ĩpo'ruavo – g̃a pe ji ei nhiy'g̃a. A'e ji g̃a pe no nhiirũ'g̃a, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omombi yvytua typepemuhũa reheve \r (Mateus 8.23-27; Marcos 4.35-41) \p \v 22 Aerẽ Jesus'ga avi yharuhua pype g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi. G̃a pe ga ei: \p —He xaho ypiahua aherovai. \p A'ero g̃a imoanhani herogwovo. \v 23 G̃a gwerohorame Jesus'ga ropehyiro okia. Yvyturanuhũa ruri ojyva ypiahua rehe. Yharuhua pype yvytua yhya mbo'ambo'avi. Gweroho g̃werĩ ypy pe. \v 24 A'ero g̃a hoi Jesus'ga pyri ga mongirahiva. \p —Kiro nhande hoi ypy pe nhandepapava nehẽ! ei g̃a ga pe ombo'ehara'ga pe. \p A'ero ga ma'ẽi onhi'ig̃a yvyturanuhũa pe typepemuhũa pe no topi ti javo. A'ero yvytua ipigi. Notymynha'javi yhya no. \v 25 G̃a pe Jesus'ga ei: \p —Ndapejikogi ji rehe naerũ? ei ga. \p A'ero g̃a kyhyji onhimomby'avo javo ojohupe: \p —Marã te ga rekoi naerũ? Yvytua vehevi re po g̃wendu katu ganhi'ig̃a yhya pavẽi, ei g̃a. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahe hugwi \r (Mateus 8.28-34; Marcos 5.1-20) \p \v 26 Aerẽ g̃a hoi ypiahua aherovai Galiléia aherovai ovahema Gerasapeve'g̃a gwyri pe. \v 27 Jesus'ga hemame yharuhua hugwi cidadepeve'ga ruri Jesus'ga repenhana. He'yjuhu anhag̃a Diabo'gapyriva'ea onhimongyavo ga pojykavo. Ymyahũ ga ndipiri. Ga nduva'javi onga pype. Itaruvihavuhua kwaruhua pyteri pe ga ruvi aheryvya pyteri pe. \v 28 Jesus'ga repiagame ga hapukai g̃wenypy'anduruga Jesus'ga rovai pyteri pe. Ga hapukajahivi javo: \p —Jesus! ei ga. Terejori ji avykyavo Tupana'ga ra'yramo huvihavuhu'g̃ahoheve'ga ra'yramo? ei ga Jesus'ga pe. A'e hete ji nde ve: Terembuhuri ti hahyva'ea ji ve. \p \v 29 A'ea ga ei. A'ereki Jesus'ga e'i jipe anhag̃a pe: \p —Ejipe'a ga hugwi. \p Ymyahũ anhag̃a ga pyhypokãpokag̃i ga pojykavo jipi. Nurã pevove'g̃a itanhuramuhũa pyvõ gapoa kwari. G̃a gapya kwari no. Nahã g̃a ga mombytapotari ga repiakatuavo novĩa. Ga omondohondoho itanhuramuhũa reki. Anhag̃a ga pojykai ga renonhaheteavo ga mondovo ongae'ỹi me. Nahã ga rerekoi ymya. \p \v 30 Kiro Jesus'ga ei ga pe: \p —Gara nderera? \p A'ero ga ei: \p —He'yjuhu. \p Nahã garera. A'ereki he'yjuhuva'ea anhag̃a opojyka ga. \v 31 Anhag̃a e'i hete Jesus'ga pe: \p —Toremondoi ti yvykwara ruvihavuhua pype hahyva'ea ruvihava pype, e'i ga pe. \p \v 32 Yvytyra rehe porcos tuvi i'gwovo onhimongyavo. He'yjuhu hete porcos. Jesus'ga pe anhag̃a ehetei: \p —Ore mondouka ti porcos pojykauka ore ve, e'i. \p —Peho ti a'ero, ei Jesus'ga jupe. \p \v 33 Cidadepeve'ga hugwi anhag̃a jipe'ai a'ero ogwovo Jesus'ga nhi'ĩpo'ruavo porcos pojykavo herogwovo. Porcos nhaporemo inhahetei ojyva yvyty'ramuhũa hugwi ogwovo ypiahua pype otypyvygamo omanomo. \p \v 34 Porcos manoa repiagame porcos repiakatuhara'g̃a nhani ogwovo jugwi. Ogwovo g̃a imombe'upavi cidadepeve'g̃a pe cidadekotyive'g̃a pe no. \v 35 A'ero pevove'g̃a nduri ua torohepia katu javo. Ovahemame Jesus'g̃a pyri g̃a ga repiagi anhag̃a rembipojykaagwera'ga. Oapy ga Jesus'ga pya pyri tapy'ynhapira mongijipeavo ojapyakakatuavo. A'ero g̃a kyhyji. \v 36 Kiroki g̃a gwepia Jesus'ga anhag̃a mbojipe'arame ga hugwi – g̃a imombe'upavi g̃a pe javo: \p —Ga pyryvamo reki kiro. A'ereki Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ga hugwi imondovo, ei g̃a ga mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 37 Okyhyji hete pa g̃a Gerasapeve'g̃a. Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Heregwovo ore hugwi! \p A'ero Jesus'ga avi yharuhua pype tajivy javo. \v 38 A'ero anhag̃a rembipojykaagwera'ga ehetei Jesus'ga pe: \p —Taho ti nde rupi jijikoty'a nde pavẽi! ei ga. \p Jesus'ga ndogwerohoi ga reki. A'ereki ga e'i ga pe: \p \v 39 —Epyta. Ejivy ti enhonga pe imombe'gwovo. Ere ti g̃a pe: “Tupana'ga ipopoaka hete. Ji poko hete ga!” Nahã ti ere g̃a pe, ei Jesus'ga ga pe. \p A'ero ga hoi imombe'gwovo g̃a pe nhaporemo cidadepeve'g̃a pe. \p —Pyry hete Jesus'ga ji ve ji pokoga anhag̃a mbojipe'avo ji hugwi. Ga popoakahetero, ei ga imombe'gwovo. \s1 Jesus'ga opoko Jairova'ea ra'yrava'ea gwypova'ea reheve \r (Mateus 9.18-26; Marcos 5.21-43) \p \v 40 Gerasapeve'g̃a hugwi Jesus'ga jivyri ua ovahema aherovai. G̃a nhaporemo ga repenhani gworygworyvamo ga rehe. A'ereki pevo g̃a oko tuhu tuhẽ ti ga javo. \p \v 41 Nanime ga pyri Jairo'ga ruri. Jairo'ga ko huvihavamo oko judeus'g̃a jatykahava pype. Ga ruri onhinog̃a ojovapyvo yvyvo Jesus'ga pya pyri jihoheva'ero ji poko javo. \p —Herejo nhironga pe, ei ga Jesus'ga pe. \v 42 A'ereki jira'yrahẽa omano g̃werĩ, ei ga. \p Hehã jate ko gara'yra. Ivoja hẽa. Doze anos hẽa imbokwara'ari ojihe. \p Jesus'ga horame tahepia ti ji tayrihẽa javo, he'yive'g̃a ga mbotyvahivi ua ga rupi onhimongyavo. \v 43 Ga reviri hẽa ruri no itetirũavehẽa gwypovehẽa. He'yi doze anos hẽatetirũa imbokwara'ari hẽa rehe opige'yma hẽa hugwi. Omondo pa hẽa opohanohara'g̃a pe novĩa. A'ereki g̃a nomombigi reki hẽatetirũa. \v 44 Kiro hẽa ruri Jesus'ga reviri opokoga gapira rembeyvyra rehe. Kotihĩ hẽa ndagwypora'javi a'ero. \p \v 45 —Ma'g̃a opoko ji rehe? ei Jesus'ga. \p A'ero g̃a epavi: \p —Ore rũi! Ndoropokogi nde rehe, ei g̃a. \p —Nde mbotymboty pa g̃a nde atimana he'yive'g̃a! Nde mbotyva g̃waramo g̃a pokogi nde rehe. \p Nahã Pedro'g̃a ei Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p \v 46 A'ero Jesus'ga ei: \p —A'ea rũi. Opoko aha g̃a ji rehe. Akwaha ji jiyvyteri pe. A'ereki ji hugwi ihoi jipopoakara g̃a ndehe, ei ga. \p \v 47 A'ero hẽa ei oyvyteri pe: “Okwaha reki ga ji pokogame ga rehe.” A'ero hẽa ruri ohyhyipava okyhyjiavo g̃wenypy'anduruga yvyvo garovai pyteri pe onhimombe'gwovo g̃andovaki pa. Hẽa e'i: \p —Ymyahũ ji tetirũaramo gwyporo. Nurã ji pokogi nde rehe tomombi ti ga ji hugwi javo. Kotihĩ nhitetirũa pigi tuhẽ ko, ei hẽa. \p \v 48 —Kui'i, ei Jesus'ga hẽa pe. Erejiko nde ji rehe. Nurã netetirũa pigi nde hugwi. Ndepy'a rukaturo g̃waramo kiro heregwovo katu, ei ga. \p \v 49 Jesus'ga nhi'imbige'ymame hẽa pe Jairo'ga rongapypeve'ga ruri javo Jairo'ga pe: \p —Ndera'yrava'ea omano. Tohoa'javyme ti nhanembo'ehara'ga kiro neronga pe. A'ereki ahe omano jipe. \p \v 50 Ga renduvame Jesus'ga ei Jairo'ga pe: \p —Teremomyi ti epy'a. Ejiko hete jitehe ji rehe. A'ero po ti hẽa kwerava'javi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 51 Ovahemame Jairo'ga ronga pe Jesus'ga g̃a mongiukari ojupi onga pype Pedro'ga João'ga no Tiagova'ea no. Kujahẽa ruva'ga ga ga mongiukari kujahẽa yhẽa no. Ojipe'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Tapeki ti onga pype, ei ga g̃a pe. \p \v 52 Ojehe'o hete pevove'g̃a kujahẽa rehe okovo. A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tapejehe'oi! Nomanoi hẽa. Oki reki hẽa upa. \p \v 53 A'ero g̃a ga jai ga rerekovo ga rerekomemuamo. A'ereki g̃a okwaha ahemanoa. \p \v 54 G̃a mondopavirẽ onga hugwi ga kujahẽa popyhygi. Hẽa pe ga ei: \p —Kui'i! Epo'ã! \p \v 55 Kiro hẽa kweravi. Kotihĩ hẽa po'ami. A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pemondo ti mbatera hẽa pe to'u ti hẽa. \p \v 56 Onhimomby'a hẽaruva'ga hẽayhẽa pavẽi. Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tapemombe'ui tuhẽ ti nhiremimbogweravahẽa nhiremimonhimomby'ava'ea ojipe'g̃a pe, ei ga. \c 9 \s1 Jesus'ga remimbo'eharava'ea omombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a \r (Mateus 10.5-15; Marcos 6.7-13) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga g̃a mbuhurukari ojipyri g̃wemimbo'ehara'g̃a dozeve'g̃a g̃a mbopopoaka. Ga ombopopoaka g̃a tombojipe'a ti g̃a anhag̃a Diabo'gapyriva'ea ojipe'g̃a hugwi javo. Nahã g̃a popoakaramo anhag̃a hohe pa. Ga ombopopoaka g̃a tokwaha pa ti g̃a karugwara imombiga itetirũave'g̃a hugwi javo. \p \v 2 —Kiro po ti ji pe mondoi ojipe'g̃a pyri nehẽ, ei Jesus'ga. Pemombe'u katu ti Tupana'ga g̃a pe. Pe'ji ti g̃a pe: “Tupana'ga oko g̃werĩ nhanderuvihavuhuhetero nhande repiakatuavo yvya koty nhande mongovo onhi'ig̃a rupi.” A'ea ti pe'ji g̃a pe, ei Jesus'ga dozeve'g̃a pe. Pemombi ti karugwara itetirũave'g̃a hugwi. \v 3 Taperohoi ti mbatera pejive pehorame imombe'gwovo g̃a pe. Taperohoi ti yvyra pejikohavamo. Taperohoi ti sacola, pão, itambere'ia. Taperohoi ti irũa tapy'ynhapira camisa'java'ea, ei Jesus'ga dozeve'g̃a pe. \p \v 4 —Pe vahemame g̃acidades pe po g̃ande'yja'ga ei pe me: “Hepejijo pejipytavo nhironga pype.” Ga erame na pe me peho ti garonga pe a'ero, ei Jesus'ga g̃a pe. Ga pyri jate ti peju. Aerẽ po ti pe hoi ojipe pe cidade pe nehẽ. A'ero jate po ti pejijyi garonga hugwi pejigwovo a'ero nehẽ, ei Jesus'ga. \v 5 Po ongapypeve'g̃a ndohoryvi pe ndehe tapepytai ti javo pe me pe vahemame g̃acidade pe. Pehorame g̃acidade hugwi ti pemonduru otimbuguhua pejipya hugwi oropohi ore pe hugwi javo. Pe'ji ti g̃a pe: “Peko te'varuhu pe hendupotare'yma Tupana'ga nhi'ig̃a,” ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 6 Kiro g̃a hoi a'ero Jesus'ga nhi'ig̃a rupi cidades pe imbojoapiapiavo. Pevove'g̃a pe g̃a imombe'ui pyryva'ea Jesus'ga mombe'ua. Itetirũave'g̃a hugwi g̃a imombimombigi karugwara. \s1 Marã Jesus'ga naerũ? ei Herodesva'ea \r (Mateus 14.1-12; Marcos 6.14-29) \p \v 7 A'ea rupi Herodes'ga hendupavi Jesus'ga rembiapoa mombe'ua garemimonhimomby'ava'ea mombe'ua. Herodes'ga omondomondo g̃wemimbotarimova'ea rupi Galiléiapeve'g̃a gwyri pe. \p —Marã Jesus'ga naerũ? ei ga. \p A'ea ga ei ikwahave'yma. A'ereki jara'g̃a e'i: \p —Jesus'ga ko João Batista'ga reki. João Batista'ga ovy gwyvya hugwi, ei g̃a. \p \v 8 Jara'g̃a e'i: \p —Jesus'ga ko Elias'ga. Elias'ga ojipiuka ore ve ko, ei g̃a. \p Ojipe'g̃a e'i: \p —Jesus'ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea pyteripeve'ga – kiroki ymyahũve'ga. Ovy ga gwyvya hugwi, ei g̃a. \p \v 9 A'ero Herodes'ga ei: \p —Jesus'ga ko João Batistava'ea rũi. A'ereki ji Joãova'ea akag̃a momboruka ikwehe'i. Maranuhũ Jesus'ga naerũ? Omombe'u g̃a ji ve garemimonhimomby'ava'ea. Tahepia ji gara'oa a'ero, ei ga. \p Herodes'ga gwepia pota hete Jesus'ga okovo. \s1 Jesus'ga omondouka mbatera cinco milva'ea pe \r (Mateus 14.13-21; Marcos 6.30-44; João 6.1-14) \p \v 10 Aerẽ ojivyrame Jesus'ga pyri Jesus'ga moirũhara'g̃a dozeve'g̃a imombe'upavi g̃wembiapoa ga pe. Ojupi Jesus'ga g̃a nderohoi jara'g̃a hugwi a'ero g̃a nderogwovo ongae'ỹi me cidade kotyi ve Betsaida kotyi ve. \p \v 11 Gahoa kwahavame he'yive'g̃a hoi gareviri tihendu ti ga javo. G̃a ndurame ga pyri ga roryvamo g̃a ndehe Tupana'ga mombe'gwovo g̃a pe. Ga e'i: \p —Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Itetirũave'g̃a hugwi Jesus'ga imombigi karugwara. \p \v 12 Ka'arugame dozeve'g̃a Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a, kiro g̃a nduri Jesus'ga pyri javo: \p —Ahã onga avo. A'ero ti toho agwa'g̃a cidades'i pe kopeve'g̃a pyri no. Pevo ti g̃a to'u okia. \p A'ea Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei Jesus'ga pe g̃a mondoukapota ga pe. \p \v 13 —Pehe ti pemondo mbatera g̃a pe to'u ti g̃a javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ero g̃a ei: \p —Ndorogwerekoi te! Cinco pães orogwereko dois pira reheve. Ndohygi'i'i po ti g̃a ndehe nehẽ. Toropyhy po ti ore nehẽ naerũ? Orohorame jate ipyhyga mbatera nehẽ itambere'ia rehe g̃a pe nehẽ, po ti ore imbohygi mbatera g̃a ndehe nehẽ to'u pa ti g̃a javo, ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 14 A'ereki he'yjuhuve'g̃a cinco milve'g̃a uhu pevo Jesus'g̃a pyri akwaimba'ero. Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pemboapy ti g̃a yvyvo g̃a mbojatykavo. Cinquentave'g̃a ti pemboapy avo. Cinquentave'g̃a ti pemboapy pevo. Cinquentave'g̃a ti pemboapy irupe'i. Nahã ti pemboapy pa g̃a ojohugwi, ei ga. \p \v 15 Ganhi'ig̃a rupi g̃a g̃a mboapypavi a'ero. \p \v 16 Kiro ga ipyhygi mbatera – kiroki cinco pães dois pira reheve. Ojovavu ga yvaga repiaga. \p —Ndepyry hete nde imbuhua ore ve, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p Kiro Jesus'ga haygwe'rogwe'rogi pães pira reheve imondomondovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe tomondo ti g̃a g̃a pe javo. A'ero g̃a imondomondoi g̃a pe. \v 17 G̃a nhaporemo g̃a i'ui onhimoytaromouka. \p G̃a i'urẽ Jesus'ga moirũhara'g̃a imono'og̃i hembyruera imondovo yrua pype. He'yjuhuva'ea hembyruera opyta reki garembihaygwe'rogagwera. A'ereki g̃a ndo'upavi. He'yjuhuva'ea dozeva'ea yrua tynahẽ. Nahã Jesus'ga japoi ahemonhimomby'ava'ea he'yje'ỹva'ea imbovua imondovo g̃a pe. \s1 Nde ko Cristoramo, ei Pedrova'ea Jesus'ga pe \r (Mateus 16.13-19; Marcos 8.27-29) \p \v 18 Aerẽ Jesus'ga hoi he'yjuhuve'g̃a hugwi. Ga jate ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe. Ga nhi'ig̃ame garemimbo'ehara'g̃a oko ga pyri. G̃a pe ga ei: \p —Marãi g̃a ji ve jipi? \p \v 19 A'ero garemimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —“Ga ko João Batista'ga,” ei g̃a nde ve, ei g̃a Jesus'ga pe. Ojipe'g̃a e'i nde ve: “Ga ko Elias'ga.” Ojipe'g̃a e'i nde ve: “Ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea pyteripeve'ga – kiroki ga ovy gwyvya hugwi ymyahũve'ga.” Nahã g̃a ei nde ve, ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 20 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pehe, marãi pe ji ve jipi? \p A'ero Pedro'ga ei: \p —Nde ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo ereko. \s1 Jesus'ga omombe'u omanoag̃wama \r (Mateus 16.20-28; Marcos 8.30–9.1) \p \v 21 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —A'e tuhẽ ji pe me: Tape'ei tuhẽ ti ojipe'g̃a pe ga ko Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga javo. A'ea ti tape'ei ji mombe'gwovo. \v 22 He'yiva'ea po ti g̃a imondomondoi hahyva'ea ji ve nehẽ ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. Nanhiarõi po ti xava'eve'g̃a ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi, ei ga. Nanhiarombavi po ti g̃a ji rendukatue'yma nehẽ. A'ero po ti g̃a ji jukaukari nehẽ. Mokõi ji kirirẽ po ti nhimbogwerahava nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 23 Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe he'yjuhuve'g̃a pe no. G̃a pe nhaporemo ga ei: \p —Kiroki g̃a oko pota nhiremimbo'eharamo – tokoyme ti g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi okovo nhiremimbotarimova'ea rupi, ei Jesus'ga g̃a pe. Po ti ojipe'g̃a imbohahyukari g̃a pe g̃a jukavo vehevi nehẽ peko pe Jesus'gareheva'ero javo g̃a pe, toko jitehe ti g̃a jipi nhiremimbotarimova'ea rupi opohire'yma ji hugwi, ei Jesus'ga. \p \v 24 —Kiroki g̃a ndokopotari nhiremimbo'eharamo tajijukayme ti g̃a javo – g̃a po ti omano ogwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Kiroki g̃a ojipe'g̃a g̃a jukai g̃ajikoga g̃waramo ji rehe – omanorẽ po ti g̃a oho upa avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 25 —Ojipe'g̃a – kiroki g̃a e'i: “Ndakoi ti ji Jesus'ga remimbo'eharamo tamono'ono'õ ti ji mbatera jijive javo” – po g̃a imono'ono'ombavi mbatera ojive avo yvya koty, a'ero g̃a imono'ono'õtehei ojive novĩa ogwovo hahyva'ea ruvihava pype, ei Jesus'ga. \p \v 26 —Aerẽ po ti ji rura'javi avo yvyakotyve'g̃a pyri nehẽ. Orerendy'jandy'java pyteri pe po ti ji rekoi jijoa nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. Orerendy'jandy'java ko jikatua, jiruva'ga katua, gapyrive'g̃a katua. Po pe ei: “Ji Jesus'ga remimbo'eharamo rũi ako,” heroviare'yma nhinhi'ig̃a, a'ero jirura'javame po ti ji ei nehẽ: G̃a ko nhiremimbo'eharamo rũi oko, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Kiroki g̃a o'ã Jesus'ga pyri – g̃a pe Jesus'ga ei: A'itituhẽva'ea mombe'ukatuavo ji ei pe me: Omanoe'ymame po ti agwa'g̃a pyteripeve'g̃a ikwahavi nehẽ Tupana'ga oko yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero kiro javo, ei Jesus'ga g̃a pe nhaporemo. \s1 Jesus'ga ra'oa ojirojijyi aherovaki \r (Mateus 17.1-13; Marcos 9.2-8) \p \v 28 Aerẽ oito g̃werĩ okirirẽ Jesus'ga g̃a nderohoi ojupi Pedro'ga João'ga reheve Tiagova'ea reheve no. Jesus'ga g̃a nderohoi g̃a nderojiupia yvytyruhua rupi tanhi'ĩ ti ji Tupana'ga pe javo. \p \v 29 Pevo Jesus'ga nhi'ig̃ame Tupana'ga pe Jesus'ga rova jirojijyi. Ga'apoa tapy'ynhapira hendy'jandy'ja otig̃ahivuhuhetero. \v 30 Nanime mokonhava'ea jipiukari yvagahugwiva'ea Moisésva'ea Eliasva'ea pavẽi onhi'ig̃a Jesus'ga pe. \v 31 Ahe katukaturo g̃wendy'jandy'javamo. Jesus'ga pe ahe ei: \p —Nahanahã po ti ga manoi cidade de Jerusalém me nehẽ, ei Tupana'ga nde mombe'gwovo ore ve. \p Nahã g̃a ei onhomonhi'ig̃a Jesus'ga pavẽi. \p —Nahã tuhẽ po ti nehẽ, ei Jesus'ga ikwahavipeavo. \p \v 32 Pedro'g̃a hopehyi okia reki. Kiro g̃a ma'eg̃atui hepiaga Jesus'ga katua garendy'jandy'java. Gwepia g̃a mokonhava'ea amame Jesus'ga pyri. \v 33 Kiro ahe hoi Jesus'ga hugwi. Ahe horame Pedro'ga ei Jesus'ga pe ga renoina nde ko orembo'eharamo javo: \p —Pyry nhanderekoa avo, ei Pedro'ga. Na ore japoi três tapyimbovyra pe me: ojipeji nde ve, ojipeji Moisés'ga pe, ojipeji Elias'ga pe. \p A'ea Pedro'ga ei kotihĩ onhi'inhi'ig̃a ikwahave'yma. \v 34 Ga nhi'ig̃ame yvag̃atig̃a ijyvi g̃a arimo g̃a mongovo o'ag̃i pe ua tuhẽ. A'ero Pedro'g̃a kyhyjihetei. \p \v 35 Kiro yvag̃atig̃a hugwi Tupana'ga nhi'ig̃i. Jesus'ga mombe'gwovo ga ei: \p —Agwa'ga ko jira'yra'ga nhiremia'nguhete'ga. Pehendu katu ti ganhi'ig̃a, ei Tupana'ga. \p \v 36 Ga nhi'imbavame Jesus'ga jate Pedro'g̃a ga repiagi. Ojipe'g̃a pe g̃a nonhi'ig̃i a'ea rehe. Manameuhũ g̃a imombe'ui onhimbiepiaga. \s1 Jesus'ga ombojipe'a anhag̃a ahera'yrava'ea hugwi \r (Mateus 17.14-21; Marcos 9.14-29) \p \v 37 Ko'emame Jesus'ga jyvi yvytyra hugwi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi ogwovo. G̃a jyvirẽ he'yive'g̃a Jesus'ga repenhani. \v 38 Nanime g̃apyteripeve'ga hapukai Jesus'ga pe. \p —A'e hete ji nde ve ahembo'ehara pe, ei ga Jesus'ga pe. Ehepia ti jira'yra'ga ga monhimohig̃atuavo. A'ereki gaha jate jira'yra'ga, ei ga Jesus'ga pe. \v 39 Ji rendu ti. Anhag̃a ga pojyka jipi Diabo'gapyriva'ea. Opojykarame kotihĩ ga ohapukai. Anhag̃a omombomombo ga mohendyipoipoa okote'varuhuavo ga pe. Ndojipe'apotari ga hugwi. Ga mu'umu'umbavame jate ihoi ga hugwi, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 40 —Neremimbo'ehara'g̃a pyri ji ga reruri. A'e hete ji g̃a pe novĩa: Pembojipe'a ti anhag̃a jira'yra'ga hugwi. Nombojipe'ai reki g̃a ga hugwi. A'ereki g̃a ndipopoakari jupe, ei ga Jesus'ga pe imombe'gwovo. \p \v 41 A'ero Jesus'ga ei pevove'g̃a pe nhaporemo: \p —Ndapejikogiuhu pe ji rehe pejikote'varuhuavo. Pe ji mombitu pejijuva. Manameuhũ po ti pe jikogi ji rehe nehẽ naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p A'ero Jesus'ga ei garuva'ga pe: \p —Eru ti ndera'yra'ga avo ji pyri. \p \v 42 Gara'yra'ga rurame anhag̃a ga mbo'ari ga moheõ'a. A'ero Jesus'ga ei jupe: \p —Ejipe'a ga hugwi. \p Nahã Jesus'ga ga monhimohig̃atui ga mondoa'java garuva'ga pe. \v 43 A'ero pevove'g̃a nhimomby'ai Tupana'ga popoakahetea rehe. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Mateus 17.22-23; Marcos 9.30-32) \p G̃a nhimomby'apavame Jesus'ga rembiapopava rehe, Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p \v 44 —Pehe ti peapyakwapupu hete nhinhi'ig̃a rehe. Ji rendu ti kiro. Uhu g̃werĩ nhimondohava apiavo g̃apo pe nehẽ. Ji pyhy po ti g̃a nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 45 Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ndohekatui ga'ea rehe. A'ereki onhimiva'ea ganhimombe'ua g̃a pe. Nurã g̃a ei oyvyteri pe: “Ma gara pe ga ei?” Oyvyteri pe g̃a ei a'ea. A'ereki Jesus'ga pe g̃a nde'ia'uvi: “Ore mbo'e ti nde'ea rehe.” Nde'i g̃a a'ero. \s1 Manamo nhandejoheva'ero? ei ahe \r (Mateus 18.1-5; Marcos 9.33-37) \p \v 46 Aerẽ garemimbo'ehara'g̃a nhomonhi'ig̃i. Ojohupe g̃a ei: \p —Manamo nhande joheva'ero huvihavamo? \p Oyvyteri pe g̃a ei ojive: “Jihi ko.” \p \v 47 Jesus'ga okwaha g̃a erame nahã oyvyteri pe. A'ero ga tayri'ga pyhygi ga rerekovo ojipyri. \v 48 A'ero ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Kiroki g̃a jireheva'ero g̃waramo gwereko katu tayri'ga – jihi tuhẽ reki g̃a ji rerekokatui. Kiroki g̃a ji rereko katu nde ko Tupana'ga repykaramo javo – g̃a nhimbuhurukara'ga rerekokatui reki. Pepyteripeve'ga – kiroki ga nonhimbohetei tayri'ga ja – ga pe po ti Tupana'ga ei nehẽ: “Gaha huvihavuhua.” Nahã po ti Tupana'ga ei ga pe ga mboheteavo nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Gaha nhande repy, ei Jesus'ga \r (Marcos 9.38-40) \p \v 49 Jesus'ga pe João'ga ei: \p —Oji'i ore orohepia akwaimbae'ga. Ombojipe'ape'a ga anhag̃a Diabo'gapyriva'ea ojipe'g̃a hugwi ndepopoakara pyvõ nde renoina. Jupe ga ei: “Jesus'ga pe mondo pe mbojipe'avo g̃a hugwi.” Nurã ore ei ga pe: Terei ti nahã Jesus'ga renoina, oro'e ore. A'ereki ga nhandereheva'ea rũi, ei ga Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p \v 50 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Tapemombigi ga. A'ereki kiroki ga nianemovahĩ – gaha nhande repy a'ero, ei Jesus'ga. \s1 Topytayme ti Jesus'ga avo, ei Samariapeva'ea \p \v 51 Aerẽ oho g̃werĩ Jesus'ga hohava agwa hugwi yvya hugwi yvagi pe. Nurã ga ei: \p —Aho aha po ti ji kiro Jerusalém me na'ẽ nehẽ, ei ga. \p \v 52 A'ero ga jara'g̃a mondoi g̃wenonde. A'ero g̃a hoi ga renonde ovahema Samariapeve'g̃a cidade pe timboavujikwe ti Jesus'ga pe javo. \v 53 Cidadepeve'g̃a ndohoryoryvi Jesus'ga rehe reki. A'ereki g̃a e'i ojohupe: \p —Aerẽ po ti ga hoi Jerusalém me nehẽ ta'u ti ji Páscoa pevo javo, ei g̃a. \p Nurã g̃a ei Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a pe: \p —Topytayme ti Jesus'ga avo a'ero, ei g̃a g̃a pe. \p \v 54 Ikwahavame g̃a'ea Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a hoi imombe'gwovo Jesus'ga pe Tiagova'ea João'ga pavẽi. Nde ko orepojykaharetero javo g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Orombojy pota ore tata yvaga hugwi g̃a ndehe g̃a mbokaipava a'ero. Ymyahũ nahã Eliasva'ea ombojy. Marã po? A'ea pyry nde ve? \p \v 55 A'ero Jesus'ga pyryrymi g̃a novatiamo javo hete g̃a pe: \p —Ndapyryvi ji ve! ei ga. Napembaragwahavi pejihe. \v 56 Tapoko yvyakotyve'g̃a javo ji ruri imomboa g̃andekote'varuhua g̃a hugwi. G̃a jukae'yma ji ruri yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Ojipe pe cidade pe g̃a hoi ogwovo a'ero. \s1 Oko pota ahe Jesus'ga remimbo'eharamo \r (Mateus 8.18-22) \p \v 57 G̃a horame pea rupi ojipe'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ji po ti neremimbo'ehara'ga nehẽ. Ndehoa nanani po ti ji hoi nde rupi nehẽ. \p \v 58 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ereho pota tuhẽ nde ji rupi? ei Jesus'ga. Ja'gwara'java'ea raposas gwyvykoi okwara yvy pe okia ipype. Gwyra'ia ikiri hakã rehe, ei Jesus'ga. Jihi reki ndarekoi jikihava yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga ga pe. Nde horame ji rupi ji javijitehe po ti nde ndererekoi nehẽ no, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 59 Ojipe'ga pe Jesus'ga ei: \p —Ji rupi nanani ti ejo, ei Jesus'ga. \p A'ero ga ei reki Jesus'ga pe: \p —Aerẽ po ti ji hoi ndehoa nanani nehẽ. Na ji hoi na'ẽ jipo'ria tyma, ei ga nde ko jipojykaharetero javo Jesus'ga pe. \p \v 60 Emo Jesus'ga ei ga pe: \p —Terehoi ti pevo. Omanove'g̃a'jave'g̃a – kiroki g̃a noarõi Tupana'ga nhi'ig̃a – g̃a tuhẽ ti totỹ gwe'yja'g̃a. Ndehe, ehoeho ti imombe'gwombe'gwovo he'yjuhuve'g̃a pe. Ere ti g̃a pe: “Perojijyjijyjuka ti pejeaporog̃ita Tupana'ga pe pejikoga ga rehe. A'ero po ti ga pe pokokatui nehẽ imomboa pendekote'varuhua pe hugwi okovo penduvihavuhuhetero nehẽ.” A'ea ti ere g̃a pe, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 61 Kiro ojipe'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ji po ti neremimbo'ehara'ga nehẽ. Na ji hoi na'ẽ nhirongapypeve'g̃a pe javo. Kiro ji hoi, ta'e ti ji g̃a pe, ei ga nde ko jipojykaharetero javo Jesus'ga pe. \p \v 62 Emo Jesus'ga ei ga pe: \p —Oporavykyrame ji ve ahe tomohepia'ngiukaryme ti ojipea ojive. Ojipea imohepia'ngiukarame ojive ahe ndapyryvi nhirembipo'ruhavamo. Ndapo'rui ji ahe a'ero. \c 10 \s1 Setentava'ea oko Jesus'ga nhi'ig̃a rupi \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga nhandepojykaharete'ga g̃a mo'emo'ẽi ojipe'g̃a setentave'g̃a. G̃a pe ga ei: \p —Penhomoirũ ti Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovo ojipe'g̃a pe. \p A'ea ga ei mokonha'g̃a mondomondovo g̃wenonde. Cidades pe nanani – perope ga oho pota – pevo nanani ga setentave'g̃a mondoi. Mokomokõi g̃a hoi onhomoiruamo a'ero. \p \v 2 G̃ahoa renonde Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pevove'g̃a ko koapora ja g̃anemimondorog̃werĩva'ea ja – kiroki g̃a tohendu Tupana'ga nhi'ig̃a, ei Jesus'ga g̃a pe. He'yi hete koapora gworygworyvamo. Imondorove'g̃a ndohygi reki hehe. A'ereki g̃a ndahe'yi. A'ero ahe ei koapora jara'ga pe: “Koji'i jitehe ti embuhurukara'ja imondorove'g̃a g̃a pyri imondoroguka ko pe.” A'ea ahe ei koapora jara'ga pe, ei Jesus'ga. \p —Na jitehe pevove'g̃a koapora ja. A'ereki g̃a he'yjuhu ranuhũ. Ndahe'yi reki imondorove'g̃a'jave'g̃a – kiroki g̃a oporavyky imombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a g̃a pe tojiko ti g̃a Tupana'ga rehe javo, ei Jesus'ga. Pe'ji ti Tupana'ga pe a'ero koapora jara'ga'jave'ga pe: “Koji'i jitehe ti embuhurukara'ja ejiheve'g̃a g̃a pyri. Tomombe'u ti g̃a nenhi'ig̃a he'yjuhuve'g̃a pe tojiko ti g̃a nde rehe. A'ero po ti g̃a ndekoi nde pyri upa avuirama nehẽ.” A'ea ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \p \v 3 —Kiro po ti ji pe mondoi nehẽ. Ji rendu ti. Jihi kiro po ti pe mondo okote'varuhuve'g̃a pyteri pe. Peko po ti pe cordeiros ja ipopoakare'ỹva'ea ja pejigwovo g̃apyteri pe nehẽ. Onharõ ja'gwara'java'ea lobos cordeiros pyhyga otiruahũro jupe. Na jitehe po ti okote'varuhuve'g̃a tiruahũro pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 4 —Taperohoi ti sacola, itambere'ia, sandálias irũa. Tapepytai'i'i ti pea rupi penhinhi'ig̃e'yma ojipe'g̃a pe. \v 5 Pevahemame onga pe ti pe'ji na'ẽ ongapypeve'g̃a pe: “Tu katu ti pepy'a!” \v 6 Po ongapypeve'ga ipota tu katu ti jipy'a a'ero javo, a'ero po ti gapy'a rukatui tuhẽ nehẽ, ei Jesus'ga. Po ongapypeve'ga ndopotari, a'ero po ti gapy'a ndukatui nehẽ, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \p \v 7 —Ongapypeve'g̃a ipotarame pekia g̃wonga pype ti pepyta g̃anonga pype a'ero. Pe'u ti g̃ambatera – kiroki a'ea g̃a ombuhu pe me. A'ereki po g̃a pe poraka pe pokoga hamo. Pepyta ti g̃anonga pype jate pejijyjijyje'yma ojipejipea pype onga pype, ei Jesus'ga. \p \v 8 —Po g̃a horyory pe ndehe pe mboapyga imondovo pe me pe vahemame cidade pe, a'ero ti pe'u g̃ambatera – kiroki a'ea g̃a ombuhu pe me. \v 9 Pemombi ti karugwara itetirũave'g̃a hugwi pevo. Pe'ji ti g̃a pe: “Koro Tupana'ga gwepiuka opopoakara pe me okovo g̃werĩ penduvihavuhuhetero.” A'ea ti pe'ji g̃a pe imombe'gwovo, ei Jesus'ga. \p \v 10 —Po g̃a ndohoryoryvi pe ndehe pe mboapyge'yma imondoe'yma pe me pe vahemame cidade pe, a'ero ti peho pehea rupi cidade rapea rupi. Pe'ji ti: \v 11 “Pehepia ti otimbuguhua orepya rehe pecidadeva'ea. Koa otimbuguhua ore ihyvi kiro javo: Napehendupotari pe Tupana'ga nhi'ig̃a ore imombe'urame pe me. Pe hendupotare'ymame ti pekwaha: Koro Tupana'ga gwepiuka opopoakara okovo g̃werĩ huvihavuhuhetero pe pyri.” A'ea ti pe'ji g̃a pe, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \p \v 12 —A'e ji pe me, ei Jesus'ga. Aerẽ mbapava koty po ti g̃a hepiagi hahyva'ea ojihe Tupana'ga omanove'g̃a mono'ombavame g̃a ndeheve nehẽ. G̃a mono'ombava po ti ga ei g̃a pe nhaporemo peko te'varuhu pe javo. A'ereki g̃a nohendupotari ganhi'ig̃a. Koji'i po ti hahy g̃a pe Sodomapeve'g̃a pe hohe, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \s1 Tiruahũag̃wama cidadespeva'ea pe \r (Mateus 11.20-24) \p \v 13 Kiro Jesus'ga nhi'ig̃ahyi cidadespeve'g̃a pe Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. Javo g̃a pe ga ei: \p —Tiruahũ ti pe me nehẽ! ei Jesus'ga. A'ereki pe ndapepohiri pejikote'varuhua hugwi. Pehepia ko pe Tupana'ga popoakara novĩa ji japorame ahemonhimomby'aheteva'ea. Hepiagame po pe pepohi pejite'varuhua hugwi hamo. \p A'ea Jesus'ga ei cidadespeve'g̃a pe Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. \p —Ymyahũ Tiropeva'ea Sidommeva'ea pavẽi ndohepiagi Tupana'ga popoakara ahemonhimomby'ava'ea repiage'yma, ei Jesus'ga. Po ymyahũ ji japoi ahemonhimomby'ava'ea ahepyteri pe, po kotihĩ ahe pohiri okote'varuhua hugwi po raka'e hamo. Omongi po ahe opite'varuhua imondovo tanimbuga oakag̃a rehe po raka'e hamo ndorovy'ari ore orerekote'varuhua rehe javo, ei Jesus'ga. \p \v 14 —Ymyahũ Tiropeva'ea ndohepiagi reki Tupana'ga popoakara ahemonhimomby'ava'ea repiage'yma Sidommeva'ea pavẽi, ei Jesus'ga. Ndopohiri ahe a'ero okote'varuhua hugwi. Nurã po ti ahe hepiagi hahyva'ea ojihe nehẽ Tupana'ga omanove'g̃a mono'ombavame nehẽ ahe reheve nehẽ. G̃a mono'ombavame po ti ga ei ahe ve nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo, ei Jesus'ga cidadepeva'ea mombe'gwovo. \p —A'ea rupi koji'i po ti hahy pe me nehẽ, a'e ji pe me, ei Jesus'ga Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. Igwyre'i po ti hahy Tiropeva'ea pe Sidommeva'ea pe nehẽ no, ei Jesus'ga. A'ereki Tupana'ga popoakara repiakaturame pe ndapepohiri reki pejikote'varuhua hugwi, ei Jesus'ga Corazimmeve'g̃a pe Betsaidapeve'g̃a pe no. \p Kiro Jesus'ga ei ojipe'g̃a pe cidadepeve'g̃a pe Cafarnaummeve'g̃a pe. E'i ga: \p \v 15 —Marãi pe pejive? “Nhande huvihava jara'g̃a hohe pa.” Nahã ko pe ei pejohupe penhimboheteavouhu pejikovo. Pe peho hete hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga Cafarnaummeve'g̃a pe. \p \v 16 Setentave'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Kiroki ga pe nendu – gaha ji rendu reki. Kiroki ga napenendukatui pe arõe'yma – gaha nanhirendukatui reki. Kiroki ga nanhirendukatui ji arõe'yma – gaha nohendukatui nhimbuhurukara'ga, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \s1 Ojivy setentava'ea \p \v 17 Kiro setentave'g̃a hog̃ahoi a'ero ogwovo Jesus'ga nhi'ĩpo'ruavo imombe'gwombe'gwovo Tupana'ga nhi'ig̃a. Aerẽ g̃a jivyri Jesus'ga pyri gworygworyvamo. Orepojykaharetero javo Jesus'ga pe g̃a ei: \p —Nderera pyvõ ore erame anhag̃a pe Diabo'gapyriva'ea pe a'ea oko orenhi'ig̃a rupi ojipe'avo g̃a hugwi. \p \v 18 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Kwa. Ahepia katu ji Satanás'ga hira yvaga hugwi okote'varuhuva'ea ruvihavuhu'ga hira. Kotihĩ ga hihetei overavava'ea ja. \v 19 Ji rendu ti. Opombopopoaka ji. Nurã pe pyrug̃ame mboja rehe jagwa'jyra rehe po ti ndahahyi pe me nehẽ. Opombopopoaka ji. Nurã pe popoakaramo Satanás'ga hohe Diabo'ga hohe. A'ero Satanás'ga imondorame hahyva'ea pe me po ti pe nhimomiranami nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 20 —Pe nhi'ig̃a rupi anhag̃a rekoro g̃waramo rũi ti pejory. Tupana'ga okwatija pendera inog̃a ga'apoa rehe livro rehe yvagi pe. Pendera nog̃a g̃waramo ti pejoryjory, ei Jesus'ga setentave'g̃a pe. \s1 Horyory Jesus'ga \r (Mateus 11.25-27; 13.16-17) \p \v 21 A'ea rupi Tupana'ga ra'uva Jesus'ga mbohoryoryvi. A'ero Jesus'ga roryroryvamo Tupana'ga mboheteavo javo ga pe: \p —Apĩ, ei ga. Ndepyry hete nde ekovo yvagipeve'g̃a nduvihavuhuhetero yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero no. A'ereki nde nderekwahavukari a'itituhẽva'ea ikwahapyra'g̃a pe heaporog̃itave'g̃a pe no. Onhimbo'ee'ỹve'g̃a pe tayri'g̃a'jave'g̃a pe nde erekwahavuka a'itituhẽva'ea. Na tuhẽ, Apĩ. A'ereki nahã nde erepota, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p \v 22 Kiro Jesus'ga ei: \p —Jiruva'ga ombuhu pa ji ve ji mbopopoaka. A'ero ji popoakaramo ojipe'g̃a hohe pa. Gaha jate ji kwaha hete. Ojipe'g̃a ndajikwahakatui. Jihi jate ji akwaha hete jiruva'ga. Okwaha g̃a ga ji ga mboukwahapotarame jate g̃a pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 23 A'ero Jesus'ga pyryrymi g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Onhi'ig̃a g̃a pe jate ga ei: \p —Pe me pyry hete. A'ereki pe pejirokwa ikwahava aherembikwahavipyre'yma Tupana'ga rembiapoa repiaga. Pyry hete ti g̃a pe no – kiroki g̃a gwepia penembiepiaga ikwahava, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \v 24 A'ereki ymyahũ ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea gwepia pota hete penembiepiaga aheruvihavuhuva'ea pavẽi. He'yiva'ea gwepia pota. Ahe ndohepiagi reki. G̃wendu pota hete ahe penemienduva no. Ahe nohenduvi reki, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Pyry hete Samariapeva'ea ahe hohe \p \v 25 Aerẽ judeus'g̃a mbo'ehara'ga o'ã Jesus'ga pyri. “Tahepia ti Jesus'ga reaporog̃ita,” ei ga oyvyteri pe. “Mara'ngu po ti ga onhimbotegweteavouka ji ve ga nhi'ig̃ame nehẽ?” ei ga. \p A'ero ga ei Jesus'ga pe: \p —Marã po ti jipyryhetea hamo nehẽ? A'ero po ti ji rekoi avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei ga Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe. \p \v 26 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Marãi Moisésva'ea rembikwatijara? Marã nde imonhi'ig̃i aherembikwatijara? \p \v 27 A'ero ga ei Jesus'ga pe: \p —Nahã Moisésva'ea rembikwatijara e'i: \q1 “Pearõ hete tuhẽ ti pejipojykaharete'ga Tupana'ga. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga pejipy'a pe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga imondovo pejeaporog̃ita imohina ga rehe. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga pejirokwa pejikovo ga nhi'ĩpo'ruavo. \q1 Pearõ hete tuhẽ ti ga tako \q2 ti ji garemimbotarimova'ea rupi jate javo. \q1 Penhiarõ hete pe. \q2 Na jitehe ti pearõ pejikotyve'g̃a.” \m A'ea Moisésva'ea rembikwatijara ei, ei g̃ambo'ehara'ga Jesus'ga pe. \p \v 28 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Na tuhẽ. Eko pyry ti Moisésva'ea rembikwatijara rendukatuavo, a'ero po ti nde rekoi Tupana'ga pyri avuirama nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 29 Oyvyteri pe g̃ambo'ehara'ga ei: “Po nhirenduve'g̃a ei ji mombe'gwovo hamo gaha okwaha hete javo ji ve hamo,” ei ga oyvyteri pe. Nurã ga ei Jesus'ga pe: \p —“Pearõ ti pejikotyve'g̃a,” ei Moisésva'ea, ei ga. Ma'g̃a ko jikotyve'g̃a naerũ? Ta'arõ ji g̃a a'ero, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 30 A'ero Jesus'ga ei imombe'gwovo ga pe ga mbo'eavo. \p —Judeu'ga hoi pea rupi cidade de Jerusalém hugwi ogwovo, ei Jesus'ga. Ojipe pe ga hoi cidade de Jericó pe. Ga horame pea rupi iporomive'g̃a ndekoi ga rehe imima ga hugwi ga mu'umu'uma ga nog̃a. Gwekyi g̃a gapira vehevi ga hugwi herogwovo ga reja. Kiro ga manog̃werĩ. \p \v 31 —Kiro ikwava'ẽhara'ga ruri pea rupi judeu'ga. Imu'umu'umbyra'ga repiagame ga hoi pea aherovai ga hugwi okwava ogwovo. \v 32 Na jitehe levita'ga rekoi judeu'ga. Uhu ga pea rupi. Urame ga imu'umu'umbyra'ga repiagi no. Pea aherovai ga hoi ga hugwi okwava ogwovo. \p \v 33 —Aerẽ Samariapeve'ga ruri pea rupi no, ei Jesus'ga. \p Samariapeve'g̃a noarõi judeus'g̃a. \p —Emo imu'umu'umbyra'ga repiagame Samariapeve'ga ga porogwetygi reki. “Po hahy hete ga pe,” ei ga, ei Jesus'ga. \v 34 Uhurame ga pyri ga ga pohanog̃i a'ero. Gweka'vo ga óleo vinho reheve gamohumbygagwera rehe ga pohanog̃a. Ouvã ga gamohumbygagwera tapy'ynhapira pyvõ. A'ero ga ga mondoi g̃wenymbava arimo yuhua'javuhuva'ea arimo ga rerogwovo. Onga pype ahekihavuhua pype ga ga rerohoi ga repiakatuavo pevo. \p \v 35 —Ko'emame ohorame ga ipe'ai oitambere'ia hugwi mokõi moeda pratava'ea. He'yi hehe moeda rehe itambere'ia rehe. Onga jara'ga pe ga imondoi. “Ehepia katu ti ga,” ei ga imondovo ga pe. “Mara'ngu po ti mokõi itambere'ia ihyge'yma nehẽ nde ipyhygame mbatera ga pe nehẽ? Po ti ndohygi itambere'ia ndehe ipyhygame mbatera ga pe nehẽ, a'ero po ti ji imondoi koji'iva'ea nde ve nehẽ jirura'javame nde pyri nehẽ,” ei Samariapeve'ga onga jara'ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃ambo'ehara'ga pe. \p \v 36 —Ejapyaka ti. Manamo trêsve'g̃a – kiroki g̃a gwepia imu'umu'umbyra'ga pea rupi – manamo g̃a gwereko katu ga gakotyva'ero? ei Jesus'ga ga pe. \p \v 37 A'ero g̃ambo'ehara'ga ei Jesus'ga pe: \p —Kiroki ga ga pohano – gaha oko gakotyva'ero ga pokoga. \p A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ga ja ti eko ojipe'g̃a pokoga – kiroki g̃a iporia'i. \s1 Jesus'ga Martava'ea pavẽi Mariava'ea pavẽi \p \v 38 Aerẽ Jesus'ga hogahoi g̃wemimbo'ehara'g̃a pavẽi pea rupi ogwovo cidade'i pe. Pevo Marta'g̃a nonga pe ga hoi ovahema. Martahẽa ga mboapygi g̃wonga pype gworygworyvamo ga rehe. \v 39 Gwereko hẽa oirũhẽa. Hẽarera ko Maria. Mariahẽa apygi Jesus'ga pyri gapya koty hendukatuavo ganhi'ig̃a. \p \v 40 Kiro Martahẽa nhimbaekwahivi japovo mbatera ti'u ti javo. Nurã hẽa ruri opytaahi'viavo Jesus'ga pyri javo ga pe: \p —Pyry nde ve nhiirũhẽa ji pokoge'ymame? Jihi jate ji poravykyi. Orepojykaharetero ere hẽa pe a'ero tajipoko hẽa japovo. \p \v 41 A'ero Jesus'ga nhandepojykaharete'ga ei: \p —Marta! ei ga hẽa pe. Nda'ei po ti ji nahã hẽa pe nehẽ. Ndehe, terenhimbaekwahivuhui ti ejapyakauhuavo mbatera rehe! ei Jesus'ga Martahẽa pe. \v 42 Koji'i ko pyryvamo ahe nhinhi'ig̃a renduvi. Mariahẽa ji rendu potaripe okovo. Na hẽa ji renduvi a'ero, ei ga Martahẽa pe. \p G̃a ndepiapavirẽ ga oho ogwovo. \c 11 \s1 Marã ore nhi'ig̃i Tupana'ga pe? ei ahe \r (Mateus 6.9-13; 7.7-11) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe okovo. Ga nhi'imbavirẽ garemimbo'ehara'ga ei Jesus'ga pe: \p —João'ga ombo'e g̃wemimbo'ehara'g̃a nahanahã ahe nhi'ig̃i Tupana'ga pe javo. Oro ore, marã ore nhi'ig̃i Tupana'ga pe? Ndehe ore mbo'e ti hehe jipojykaharetero, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 2 A'ero Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Kwa. Opombo'e po ti ji kiro. Penhi'ig̃ame Tupana'ga pe ti pe'ji ga pe: \q1 “Apĩ, nde ereko katu hete. \q1 Tanerenoig̃atu ti g̃a nhaporemo a'ero \q2 nde mboheteavo ga ko Tupanete'ga javo nde ve. \q1 Herejo ti yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero ekovo. \q1 \v 3 Nane'ymi ti embuhu ore ve mbatera toro'u ti. \q1 \v 4 Ore ndorokwahava'javi ojipe'g̃a ndekote'varuhua orojive henonhe'yma g̃a pe nhaporemo. \q1 Na jitehe ti orerekote'varuhua emombo ore hugwi ikwahava'jave'yma henonhe'yma. \q1 Ore poko ti toronhi'ĩpo'ruyme ti Satanás'ga \q1 orokoe'yma garemimbotarimova'ea rupi.” \p A'ea Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a mbo'eavo nahã ti penhi'ĩ Tupana'ga pe javo. \p \v 5-6 Koji'iva'ea ga ei g̃a pe: \p —Po ga – kiroki ga ojikoty'a pe pavẽi – po ga uhu penonga pe ohoa pyteri pe ypyhaji katu pe ndepiaga, ei Jesus'ga. Momina po pembatera. Nurã ahã imondoa ga pe. Marã po pe ndekoi a'ero? Peho po pe ojipe'ga ronga pe – kiroki ga ojikoty'a pe pavẽi no. Pe'e po pe ga pe: “Embuhu'ri ore ve três pães. A'ereki ojipe'ga uhu oreronga pe ohoa pyteri pe – kiroki ga ojikoty'a ore pavẽi. Ndorogwerekoi ore mbatera to'u ti ga javo.” \p \v 7 —A'ero po ga ei pe me: “Ndavypotari ji jikira g̃waramo. Ahovapytymbavipe ji. Anhino ji jira'yra'g̃a pavẽi. Nurã ji ndavyri imondovo pe me,” e po ga pe me, ei Jesus'ga. \p \v 8 —A'e ji pe me, ei Jesus'ga. Pe pavẽi ojikoty'aro g̃waramo rũi ga vyri imondovo pe me. Pe porandupige'yma g̃waramo ga hugwi ga vyri imondopava penemimbotarimova'ea, ei Jesus'ga. \p \v 9 —Penhi'ig̃ame Tupana'ga pe na jitehe ti peporandurandu ga pe pejikovo. A'ero po ti Tupana'ga imondoukari pe me nehẽ. Pehekaeka ti tihepia ti javo. A'ero po ti pe hepiagi nehẽ. Pekwapekwa ti porta rehe pejikovo taho ti ji jurukwara rupi javo. A'ero po ti pe hoi hupi nehẽ, ei Jesus'ga. \v 10 A'ereki kiroki g̃a onhi'ĩ Tupana'ga pe ore poko javo – g̃a pe nhaporemo Tupana'ga omondouka okovo imombyryva oporanduve'g̃a pe hekahara'g̃a pe okwaokwave'g̃a pe, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Po penda'yra'ga ei pe me embuhu ji ve pira javo, a'ero mboja rũi po pe imondoi ga pe. \v 12 Po penda'yra'ga ei pe me embuhu ji ve hupi'a javo, a'ero jagwa'jyra rũi po pe imondoi ga pe. \p \v 13 —Ite'varuhue'ỹve'ga ja po pe pekwaha imondovo peja'yra'g̃a pe. Peko te'varuhu pe reki. Po pe g̃anduvamo pekwaha imondovo peja'yra'g̃a pe, a'ero koji'i penduvete'ga yvagipeve'ga pyryheteve'ga ikwahahetei gwa'uva mondovouka pe me pe poranduvame ga pe. Pyry hete gara'uva, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 O'mbero ahe e'i: Belzebu'ga opoko Jesus'ga \r (Mateus 12.22-30; Marcos 3.20-27) \p \v 14 Aerẽ anhag̃a opojyka akwaimbae'ga okovo. Nonhi'ig̃i anhag̃a Diabo'gapyriva'ea. Nurã nomonhi'ig̃ukari akwaimbae'ga pe. Jesus'ga anhag̃a mbojipe'arame ga hugwi akwaimbae'ga nhi'ig̃i reki. A'ero pevove'g̃a nhimomby'ai onhimongyavo. \v 15 Hepiaga jara'g̃a ei: \p —Belzebu'ga anhag̃a ruvihavuhu'ga opokogame Jesus'ga popoakaro. Nurã Jesus'ga anhag̃a mbojipe'ai g̃a hugwi imondovouka, ei g̃a o'mbero. \p Belzebu, ei g̃a Diabo'ga pe. Irũa garera Satanás. \p \v 16 Ojohupe ojipe'g̃a ei: \p —Tihepia ti Jesus'ga popoakara, ei g̃a. Mara'ngu po Tupana'ga okovo ga pyri ga mbopopoaka? Tupana'ga ga mbopopoakare'ymame po ti nhande ga mbotegwetei nehẽ, ei g̃a ojohupe. Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Eapo ti ahemonhimomby'ava'ea. Mara'ngu po Tupana'ga japouka nde ve nde pokoga? Torohepia ti, ei g̃a ga pe. \p \v 17 Jesus'ga okwaha g̃andeaporog̃itate'varuhua. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Po g̃agwyripeve'g̃a otavuka ojohupe, a'ero po ti g̃a nhomoka'nhymbavi nehẽ. Po ongapypeve'g̃a otavuka ojohupe, a'ero po ti g̃a nhomoka'nhymbavi nehẽ no, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 18 Po na jitehe Satanás'gapyriva'ea otavuka ojohupe, a'ero po ti inhomoka'nhymbavi jovai nehẽ no. Marã po ti Satanás'ga huvihava a'ero ojipyriva'ea ahana'javame nehẽ? ei Jesus'ga g̃a pe. A'ea ji ei. A'ereki pe pe'e: “Belzebu'ga Jesus'ga pokogi ojipyriva'ea mbojipe'auka ga pe.” Nahã pe pe'e, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 19 —Ma'g̃a ombojipe'auka Satanás'gapyriva'ea pendeheve'g̃a pe naerũ? ei Jesus'ga. Ndape'ji reki pe g̃a pe: “Belzebu'ga ombojipe'auka g̃a pe.” A'ea rũi pe ei, ei Jesus'ga. Po ga rũi g̃a poko ojipyriva'ea mbojipe'auka g̃a pe, a'ero ga rũi ji poko no, ei Jesus'ga. Tape'ei ti ji ve a'ero: “Belzebu'ga Jesus'ga poko.” Po pe'ji a'ea ji ve, a'ero po ti pendeheve'g̃a ete'varuhui pe me nehẽ no pe'mbe pe javo pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 20 —Tupana'ga ipopoaka hete. Gapopoakara ombojipe'auka Satanás'gapyriva'ea ji ve, ei Jesus'ga. Pekwaha pe a'ero Tupana'ga ko nhanderuvihavuhuhetero kiro javo, ei Jesus'ga. \p \v 21 Kiro Jesus'ga Tupana'ga popoakara mombe'ui ga ojipe'g̃a hohe javo. Imombe'gwovo ga ei g̃a pe g̃a mbo'eavo: \p —Ipopoakave'ga opyhy pa gwy'yva toavykyyme ti ojipe'ga nhironga javo. Ga hepiakaturame g̃wonga u katu gambatera. \v 22 Ojiko ga gwy'yva rehe. Aerẽ ojipe'ga ruri otavuka ipopoakave'ga pe. Gaha koji'i ipopoaka ipopoakave'ga hohe. Nurã ga gapopoakara mombigi ipyhypava gary'yva ga hugwi gambatera no. A'ero ga ima'ẽi gambatera. \p A'ea Jesus'ga imombe'ui nahã Tupana'ga ipopoaka Satanás'ga hohe javo. \p \v 23 —Kiroki ga ndajirepygi – gaha ji movahĩ, ei Jesus'ga. Kiroki ga nomono'og̃i ji pavẽi – gaha ombokwaki'o. \p A'ea Jesus'ga ei ga nombojikogukari g̃a ji rehe javo. \s1 Ojivy anhag̃a ahe pyri \r (Mateus 12.43-45) \p \v 24 —Kiro po ti ji imombe'ui anhag̃a rembipyhyga'ga pe me, ei Jesus'ga. Nahã ja ag̃wamove'g̃a ndekoi ite'varuhuve'g̃a – kiroki g̃a opohi okote'varuhua hugwi novĩa ojikoge'yma ji rehe, ei Jesus'ga. Anhag̃a Diabo'gapyriva'ea ite'varuhu hete akwaimbae'ga pyhyga otiruahũro ga pe. Aerẽ anhag̃a jipe'ai ga hugwi ogwovo yhye'ỹi me okwaokwava. “Mome po ti ji ruvi nehẽ?” e'i oyvyteri pe heka. Ndohepiagi reki. Nurã i'ei: “Ajivy po ti ji nhironga pe ipojykaa'java akwaimbae'ga pojykaa'java,” e'i. Akwaimbae'ga pe anhag̃a i'ei nhironga. \p \v 25 —A'ero ituri ojivya akwaimbae'ga pyri. Ovahemame ga pyri anhag̃a i'ei: “Ikatu hete nhironga imboavujikweripyra,” e'i anhag̃a. \p \v 26 —A'ero ihoi seteva'ea rerua anhag̃a rerua. Akoja hohe seteva'ea tiruahũ hete, ei Jesus'ga. Ovahemame akwaimbae'ga pyri ga pojykai otiruahũro ga pe. A'ero kiro koji'i tiruahũ hete akwaimbae'ga pe. Ymya tiruahũ ga pe ojipejiva'ea ga pojykarame. Aerẽ koji'i tiruahũ hete ga pe seteva'ea ga pojykarame, ei Jesus'ga. \s1 Horyory tuhẽ ahe \p \v 27 Ga nhi'ig̃ame hahyahi pevove'g̃a pyteripevehẽa nhi'ig̃a ga pe: \p —Pyry hete hẽa pe – kiroki hẽa nde mbo'a nde moka'mbuka'mbuavo, ei hẽa. \p \v 28 A'ero Jesus'ga ei: \p —Na tuhẽ. Emo koji'i pyry hete g̃a pe – kiroki g̃a Tupana'ga nhi'ig̃a rendu katu okovo ganhi'ig̃a rupi, ei ga. \s1 Jesus'ga okwahava'javuka Jonasva'ea ahe ve \r (Mateus 12.38-42; 16.1-4; Marcos 8.11-12) \p \v 29 He'yive'g̃a nhombotymbotyvame Jesus'ga pyri ga ei g̃a pe: \p —Peko te'varuhu pe ag̃wamova'ero! A'ereki pe pe'e: “Jesus'ga japorame jate nhande ve ahemonhimomby'ava'ea, a'ero po ti nhande ei ikwahava nehẽ: Tupana'ga ga poko. A'ea po ti nhande xa'e hepiagame nehẽ.” A'ea pe ei, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Ndoapoukari po ti Tupana'ga ojipea ahemonhimomby'ava'ea pe me nehẽ. Ojikwe ga oapo ahemonhimomby'ava'ea Jonasva'ea mohemukarame ymyahũ hako. A'ea jate po ti ga ikwahavukara'javi pe me nehẽ jihi Jesus'ga poko javo, ei Jesus'ga. Ymyahũ Jonasva'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea hako. \v 30 Pekwahava'ja ti Jonasva'ea pejapyakavo. Ymyahũ Tupana'ga Jonasva'ea mondoukari cidadepeva'ea pyri Nínivepeva'ea pyri tokwaha ti g̃a jipopoakara javo. Na jitehe Tupana'ga ji mbuhurukari pe pyri ag̃wamova'ea pyri tokwaha ti g̃a jipopoakara javo, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p Nahã Jesus'ga Jonasva'ea mombe'ui ahe ve tokwahava'ja ti g̃a Tupana'ga popoakara Jonas'ga mbogwerava reheve javo. A'ero ga ei: \p \v 31 —Aerẽ mbapava koty po ti Tupana'ga omanove'g̃a mono'ono'ombavi nehẽ pe ndeheve nehẽ, ei Jesus'ga. Pe mono'ombavame po ti ga ei pe me g̃a pe nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo. A'ea rupi po ti tyapyrakotyva'ea ruvihavuhuva'ea kweravi nehẽ no kunhangwerava'ea. Ojipiukarame po ti ahe imboukwahavukari pendekote'varuhua nehẽ. A'ereki ymyahũ ahe uhu Salomãova'ea pyri paivohuhetea hugwi hako tahendu ti ganhi'ig̃a javo. “A'ereki ga okwaha hete,” ei ahe ua, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p —Ji rendu ti! ei Jesus'ga g̃a pe. Jihi kaitu akwaha hete Salomãova'ea hohe, ei Jesus'ga. Ag̃wamova'ero pe napehendupotari nhinhi'ig̃a ikwahapotare'yma a'itituhẽva'ea. Nurã po ti tyapyrakotyva'ea ruvihavuhuva'ea imboukwahavukari pendekote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 32 —Mbapava koty po ti Tupana'ga omanove'g̃a mono'ono'ombavi pe ndeheve nehẽ, ei Jesus'ga. Pe mono'ombavame po ti ga ei pe me g̃a pe nhaporemo nehẽ peko te'varuhu pe javo. A'ea rupi po ti Nínivepeva'ea kweravi nehẽ no. Ojipiukarame po ti ahe imboukwahavukari pendekote'varuhua nehẽ. A'ereki ymyahũ Nínivepeva'ea g̃wendu katu Tupana'ga nhi'ig̃a hako. Opohi ahe okote'varuhua hugwi ymyahũ hendukatuavo Tupana'ga nhi'ig̃a Jonasva'ea imombe'uro g̃waramo hako, ei Jesus'ga g̃a pe imombe'gwovo. \p —Ji rendu ti! ei Jesus'ga g̃a pe. Jihi kaitu amombe'u katu Tupana'ga nhi'ig̃a Jonasva'ea hohe, ei Jesus'ga. Ag̃wamova'ero pe napehendupotari nhinhi'ig̃a pepohire'yma pejikote'varuhua hugwi. Nurã po ti Nínivepeva'ea imboukwahavukari pendekote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Kojahuva'ea'javuhuva'ea \r (Mateus 5.15; 6.22-23; Lucas 8.16) \p \v 33 —Imondygame lamparina ahe nomondoi imihava pype. Ndohovapygi ahe lamparina hyrua pyvõ. Pyte'mbia rehe ahe omondo lamparina. Nurã okirame onga pype ahe gwepia kojahua, ei Jesus'ga. \p \v 34 —Ndereakwara ko lamparina ja nde ve. Ejeakwakaturame po ti nde hepiakatui egwovo kojahua rupi ikwahava nehẽ. Na jitehe ejeaporog̃itakaturame ekovo pota Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi po ti nde rekokatukwahavi nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Ejeakwate'varuhurame po ti nde nderehepiagi egwovo ypytuna rupi ikwahave'yma nehẽ. Na jitehe ejeaporog̃itate'varuhurame ekopotare'yma Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi po ti nde nderekokatukwahavi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 35 —Ekwaha ti a'ero imbaragwahava mara'ngu po ji jireaporog̃itakatue'yma javo. Ejeaporog̃ita katu ti takote'varuhuyme ti javo. \v 36 Lamparina imbokojahuheterame nde ve nde hoi pehea rupi katu ikwahava. Na jitehe ekokatukwahavame po ti nde ikwahahetei nehẽ nahanahã Tupana'ga opota ji ve javo. Po nandereaporog̃itate'varuhui'i'i, a'ero po ti nde rekokatukwahapavi nehẽ. \s1 Tiruahũ ti fariseusva'ea pe \r (Mateus 23.1-36; Marcos 12.38-40) \p \v 37 Jesus'ga nhi'ig̃irẽ fariseu'ga ei ga pe: \p —Herejo nhironga pype i'gwovo ji pyri. \p A'ero Jesus'ga hoi ga rupi garonga pype oapyga mesa pyri. \v 38 Jesus'ga ndojipogwei na'ẽ ojikwakuve'yma. A'ero fariseu'ga ei oyvyteri pe: “Garamo Jesus'ga nohendukatui nhaneramonhava'ea remimbo'eagwera naerũ? Nhaneramonhava'ea e'i: ‘Nahanahã nhande xajipogwei katu. Nhandejipogweikaturo g̃waramo nhande nhimombyryvi Tupana'ga pe,’ ei ahe.” A'ea ga ei oyvyteri pe onhimomby'avo Jesus'ga rehe ga ndojipogwei i'ua renonde javo. \p \v 39 A'ero Jesus'ga nhandepojykaharete'ga ei fariseu'ga pe: \p —Pe'ara tehe oko Tupana'ga nhi'ig̃a rupi pendekoe'ymame ganhi'ig̃a rupi pejiyvyteri pe fariseusva'ero, ei Jesus'ga. A'ea pe ji ei ji'erame pe me: Copo ara prato ara reheve pepyhei hete pe. G̃waimbya pe ndapepyhei reki. Nahã ji ei, ei Jesus'ga. Peyvytera ite'varuhu pa. A'ereki pe pepotaruhu pa ipyhygahyavo mbatera pejive pejikote'varuhuavo. \v 40 Peko ikwahave'ymuhũva'ero! ei Jesus'ga imombe'gwovo fariseus'g̃a pe. \p —Tupana'ga oapo pa. Oapo ga ahe'ara. Oapo ga aheyvytera no. \v 41 Po peyvytera ikatu, a'ero po ti pe ima'ẽi jara penhimbatera imbatere'ỹve'g̃a pe nehẽ. A'ero po ti pyrypavamo pembatera pe me nehẽ. A'ero po ti ndapejikwakuva'javi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 42 —Tiruahũ ti pe me! A'ereki fariseusva'ero pe ndapekokatui pejikokatue'yma ojipe'g̃a pe. Tiruahũ ti pe me. A'ereki napearõi Tupana'ga. Pemondo pe Tupana'ga pe novĩa. Petỹ imboheva'ea: hortelã, arruda, verduras. Pe herekorame dez itymipyra pe pemondo ojipeji ga pe. A'ea pyry Tupana'ga pe. Emo pe ndapekokatupavi pejikokatue'yma ojipe'g̃a pe, ei Jesus'ga. A'ea ndapyryvi Tupana'ga pe. Peko katu po pe pejikokatuavo ojipe'g̃a pe hamo. Pearõ hete po pe Tupana'ga hamo no. Pemondo ti Tupana'ga pe pejikokatuavo ojipe'g̃a pe no Tupana'ga arõheteavo no. Nahã pyry hete Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 43 —Tiruahũ ti pe me! ei Jesus'ga. A'ereki fariseusva'ero pe pe'e: “Tianderepia pa ti g̃a nhande mboheteavo. A'ereki nhande g̃anduvihavuhuro xako,” pe'e pe pejiyvyteri pe. Nurã pe apypotaruhui nhanderuvihava'g̃a apykava rehe nhandejatykahava pype, ei Jesus'ga. Ikatuuhu pe me g̃a mbaragwahavame pe ndehe ima'ẽhai pe feira pe onhi'ig̃atuavo pe me pe ko orembo'eharamo javo pe me, ei Jesus'ga. \p \v 44 —Pe ko ahemoandyandyiva'ero! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a pe no. Tiruahũ ti pe me nehẽ! A'ereki pe aheryvya ja. Ndiukwahavame aheryvya ahe ndohepiagi. A'ero ahe pyrug̃i hehe ikwahave'yma inema ipype. Na jitehe pe kwavame ahe ndokwahavi pendekote'varuhua peyvyteri pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 45 A'ero judeus'g̃a mbo'ehara'ga ei Jesus'ga pe: \p —Orembo'eharamo nde erame na g̃a pe, ore ve nde ei nava'ea rehe no ore mbotegweteavo. \p \v 46 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Pe me ti tiruahũ no! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe. A'ereki pe ojipe'g̃a mbo'e hahyva'ea rehe. A'ereki penhi'ig̃a rupi g̃a ndekorame hahy g̃a pe. Pe'e pe g̃a pe: “Nahanahã ti peko Moisésva'ea nhi'ig̃agwera rupi orenhi'ig̃a rupi no,” pe'e hete pe g̃a pe. Pe tuhẽ ndapekopavi ahenhi'ig̃agwera rupi reki. Peko pa po pe hupi hamo. Penhimbi'eagwera pe pepirĩa reki no. G̃a ja pe peko – kiroki g̃a omondo ipohyjuhuva'ea ojipe'g̃a arimo g̃a pokoge'yma, ei Jesus'ga. \p \v 47 —Tiruahũ ti pe me! A'ereki pe peapo katu tehe tapyja aheryvya rehe Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea ryvya rehe. Ymyahũ penamonhava'ea Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea jukai. \v 48 Pehe peapo katu aheryvya. Jukwaha reki ahemanoa pyryvamo pe me. A'ereki pe napehendukatui imombe'uharava'ea nhi'ig̃a no, ei Jesus'ga. \p \v 49 —Nurã ymyahũ Tupana'ga reaporog̃itaro. Ga e'i: “Amondouka po ti ji g̃a pyri nhinhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a nhimoirũhara'g̃a ndeheve nehẽ. Jara'g̃a po ti g̃a g̃a jukai nehẽ nhinhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a nhimoirũhara'g̃a ndeheve nehẽ. Jara'g̃a po ti g̃a g̃a monhani okote'varuhuavo g̃a pe nhinhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a pe nhimoirũhara'g̃a pe nehẽ no ogwovo g̃a ndeviri nehẽ,” ei Tupana'ga ymyahũ, ei Jesus'ga. \p \v 50 —A'ero ahemanoa rehe nhaporemo po ti Tupana'ga imondoi hahyva'ea pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. “Pejuka pa pe nhinhi'ig̃a mombe'uharava'ea,” e po ti Tupana'ga pe me ag̃wamova'ea pe nehẽ. “Ji japoypyrẽ yvya yvaga reheve penamonhava'ea ahe jukai. \v 51 Penamonhava'ea ojuka ypy Abelva'ea. Aerẽ penamonhava'ea he'yiva'ea jukai. Mbapavamo ahe ojuka Zacariasva'ea ymyahũ hako. Omano Zacariasva'ea pejatykahavuhua pyri templo pyri okara pyteri pe ikwava'ẽhava pyri.” Nahã po ti Tupana'ga ei pe me imondovo hahyva'ea pe me imboja ahejukaagwera pe ndehe nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 52 —Tiruahũ ti pe me nehẽ! ei Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe. A'ereki pe napembo'ekatui Tupana'ga nhi'ig̃a rehe herojijyita. Nurã hajihea rehe pe g̃a mbo'ei g̃a moandyandyita. Pereko pe Tupana'ga nhi'ig̃a aherembikwatijara novĩa timonhi'ĩ javo. A'ereki pe ndapekoi Tupana'ga nhi'ig̃a rupi pejikoge'yma ga rehe. G̃a ndekopotarame ganhi'ig̃a rupi pe napemombe'ukatui g̃a pe. Nahã pe napemongoi g̃a ganhi'ig̃a rupi g̃a mbojikoge'yma ga rehe, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p \v 53 Nanime g̃ambo'ehara'g̃a ndekote'varuhui ga pe ga arõe'yma fariseus'g̃a pavẽi. A'ero g̃a ei ga pe: \p —Herejo ore mbo'eavo he'yiva'ea rehe. Maramarã po? Koji'i ore mbo'e. \p Nahã g̃a ei ga pe. \v 54 A'ereki g̃a e'i ojohupe: \p —He timombe'uuka ti ga pe. Po ti ga nde'ikatui he'yjuhuva'ea mombe'urame nehẽ, a'ero po ti ore ga mbotegwetei nehẽ, ei g̃a ojohupe. \c 12 \s1 Tupana'ga omboukwaha onhimiva'ea nehẽ \r (Mateus 10.26-27) \p \v 1 A'ea rupi he'yjuhuranuhũve'g̃a ndug̃anduri onhimono'ono'og̃a tihendu Jesus'ga javo. Opyrũpyrũ g̃a ojogwehe onhimongyavo. \p Kiro Jesus'ga nhi'ina'ẽi g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. A'ero ga ei g̃a pe: \p —Penhimboko'i ti pão mbovuhava rehe fariseus'g̃a apoa rehe. A'ea ji ei tapehendukatui ti fariseus'g̃a nemimbo'ea javo. A'ereki g̃a ahe moandyandyi ojihe. Nurã ahe ei pyry hete g̃a javo novĩa. Emo g̃a oko te'varuhu reki. G̃a ja rũi ti peko. Pão mbovuhava onhinhamba pão pype. Na jitehe fariseus'g̃a ndekote'varuhua oki pa peyvyteri pe g̃a pe mbo'erame. \p \v 2 —Jahovipyra ahe ohaja'vo hepiuka. Na jitehe po ti Tupana'ga imboukwahavi nehẽ. Onhimiva'ea po ti ga hepiukari ikwahavuka henduvukapava nehẽ, ei Jesus'ga. \v 3 Kiroki a'ea pe pemombe'u ypytunimo ahe ve – a'ea jitehe po ti ahe imombe'ui arimo ojipe'g̃a pe nehẽ. Kiroki a'ea pe pemombe'u nhimi okipe ahe ve – a'ea jitehe ti ahe imombe'uahyahivi g̃andovaki tohendu pa ti g̃a javo. \s1 Tapekyhyji ti g̃a hugwi, ei Jesus'ga \r (Mateus 10.28-31) \p \v 4 —Pejikoty'a pe ji pavẽi, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. A'e ji pe me: Tapekyhyji ti pejukapotave'g̃a hugwi. Pe jukarẽ tegwete g̃a pemondohavag̃wama hahyva'ea ruvihava pype, ei Jesus'ga. \v 5 Kiro ji Tupana'ga mombe'ui pe me. Ga hugwi ti pekyhyji. Gaha ipopoaka hete. Ahe jukarẽ ga omombo ahe tata pype hahyva'ea ruvihava pype ipotarame. A'e ji pe me: Ga hugwi ti pekyhyji, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 6 —Maramomi itambere'ia gwyra'ia rehe? Ndahe'yi po hehe. Cinco rehe gwyra'ia rehe po ojipeji'i jate itambere'ia. Tupana'ga gwyra'ia repiapavi herekovo ikwahapava. Nurã ga nomoka'nhymi ojipeji gwyra'ia! \p \v 7 —Koji'i hete reki Tupana'ga pe ndepiakatui. A'ereki ga okwaha jitehe reki pe'ava nhaporemo vehevi he'yjuhuva'ea. Okwaha pa ga pe'ava nhaporemo vehevi he'yje'ỹva'ea. Nahã ga pe kwahahetei pe ndepiakatuavo. Tapekyhyji ti a'ero. A'ereki Tupana'ga e'i pe me: “Ahepia katu ji gwyra'ia he'yjuhuva'ea. Koji'i ji rekoi pe ndehe pe ndepiakatuavo,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Po nahã ahe ji mombe'ui, ei Jesus'ga \r (Mateus 10.32-33; 12.32; 10.19-20) \p \v 8 —G̃wemimbo'ehara'g̃a pe Jesus'ga ei: A'e ji pe me: Po ahe ei ji mombe'gwovo: “Ajiko ji Jesus Cristo'ga rehe. Ga ko jipojykaharetero.” Po nahã ahe ji mombe'ui, a'ero po ti ji ei Tupana'gapyrive'g̃a pe yvagipeve'g̃a pe nehẽ: G̃a oko jireheva'ero. A'ea po ti ji ei ahe mombe'gwovo nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 9 —Po ojipe'g̃a ei ji mombe'gwovo: “Ndajikogi ji Jesus'ga rehe. Ga ndokoi jipojykaharetero.” Po nahã g̃a ei ji mombe'gwovo, a'ero po ti ji ei Tupana'gapyrive'g̃a pe yvagipeve'g̃a pe g̃a mombe'gwovo nehẽ: G̃a ndokoi jireheva'ero. A'ea po ti ji ei nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 10 —Po g̃a ete'varuhui ji ve vehevi okote'varuhuavo, a'ero po ti Tupana'ga imombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. Po g̃a ete'varuhui Tupana'ga ra'uva pe reki okote'varuhuavo, a'ero po ti Tupana'ga nomomborag̃wami tuhẽ g̃andekote'varuhua nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Aerẽ po ti ojipe'g̃a pe nderohoahyi ahejatykahava pype ipypeve'g̃a nduvihava'g̃a ndovai pyteri pe governador'g̃a ndovai pyteri pe no huvihavuhu'g̃a ndovai pyteri pe nehẽ no. G̃andovai pyteri pe po ti g̃a pe nderohoi timboja tehe ti g̃a ndehe javo. \p —G̃a pe nderohorame tape'ei na'ẽ ti pejiyvyteri pe: “Maramarã po ti nhande nhi'ig̃i g̃a pe nehẽ? Gara po ti nhande ei g̃a pe nehẽ?” A'ea ti tape'ei pevy'are'yma. \v 12 G̃a pe nderohorame po ti Tupana'ga ra'uva pe mbo'euka nehẽ nahanahã ti pe'ji g̃a pe javo. \s1 Jesus'ga omombe'u imbateve'ga okote'varuhuve'ga \p \v 13 Kiro he'yjuhuve'g̃a pyteripeve'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ahembo'eharamo ere ti nhiirũ'ga pe ima'ẽuka ga pe. Toma'ẽ ga orepo'ria mbateragwera ore ve memei. \p \v 14 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ji rũi ko ima'ẽharamo ahe ve. \p \v 15 Pevove'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Penhimboko'i ti! Tapepotaruhuhetei itambere'ia mbatera reheve. A'ereki mbaterahetea g̃waramo rũi pe ndekoi, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 16 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Imbateve'ga gwereko yvykatua. Horyory garemityma. Ohy hete! \v 17 Oyvyteri pe ga japyakai javo: “Marã re po ti ji herekoi koapora a'ero nehẽ? Mome po ti ji imondoi hepiakatuavo nehẽ imono'ono'og̃ame nehẽ?” ei ga ojapyaka. \p \v 18 —Aerẽ ga ei oyvyteri pe: “Nahã po ti ji rekoi a'ero nehẽ,” ei ga. “Apivohi po ti ji nhimbatera tuha'via nehẽ. A'ero po ti ji japoi hehanhuhũva'ea tuhava nehẽ. A'ea pype po ti ji imongipavi nehẽ jiapoa: trigo ojipea reheve nhimbatera reheve nehẽ. \v 19 A'ero po ti ji ei jiyvyteri pe nehẽ: Mbaterahetea ji herekoi hepiakatuavo. Mbaigwe po ti ipavi nhimbatera nehẽ. Nurã po ti ji ndaporavykya'javi nehẽ. Toryva rehe jate po ti ji rekoi nehẽ i'uheteavo vinho gwovo jiroryroryvamo nehẽ. Nahã po ti ji ei jiyvyteri pe nehẽ,” ei imbateve'ga. \p \v 20 —A'ero Tupana'ga ei ga pe: “Kiro ypytunimo po ti nde manoi nehẽ ikwahave'ymuhũva'ero! Oro nembatera po ti nehẽ naerũ? – kiroki a'ea nde eremono'ono'og̃uhũ. A'ea po ti ojipe'ga gwereko nde manorame nehẽ,” ei Tupana'ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p \v 21 —Na jitehe ga rekoi – kiroki ga omono'ono'og̃uhũ mbatera ojive jate okoe'yma Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. Oko tehe po ti ga Tupana'ga rovai pyteri pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Tape'ag̃ataruhui ti mbatera rehe, ei Jesus'ga \r (Mateus 6.25-34) \p \v 22 Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Nurã ji ei pe me: Tape'ag̃ataruhui ti mbatera rehe. Tape'ei ti: “Maramarã po ti ji rekoi nehẽ? Gara po ti ji a'u nehẽ? Ahã po ti ji ve mbatera nehẽ. Gara po ti ji amongi nehẽ? Aerẽ po ti jipira itoropavi nehẽ.” Tape'ei ti nahã penhi'ag̃ataruhue'yma. \p \v 23 —Tapekouhui ti penhimbi'ua rehe, ei Jesus'ga. Tupana'ga pe apo. A'ero po ti ga imondoukari pe me mbatera nehẽ to'u ti g̃a javo. A'ereki Tupana'ga pe koji'i pyry pendekoa. Tapekouhui ti pejipira rehe. Oapo ga penda'oa. A'ero po ti ga imondoukari pepira pe me nehẽ. A'ereki Tupana'ga pe koji'i pyry penda'oa, ei Jesus'ga. \p \v 24 —Pehepia te gwyra'ia corvos ikwahava. Notymi ojive corvos. Ndohetygi g̃wemityma i'gwovo a'ero. Nomono'og̃i mbatera opoitava ryrua pype aerẽ po ti ti'u javo. O'u reki corvos. A'ereki Tupana'ga ouka jupe. Pe me ga ei: “Koji'i ji rekoi pe ndehe,” ei Tupana'ga pe me. Nurã po ti ga imondoi pe me nehẽ no, ei Jesus'ga. \p \v 25 —Pe'ag̃ataruhu po pe javo: “Koji'i po ji nhimomboakari hamo. Um meio metro po ti ji nhimomboakara'javi nehẽ.” Nahã po pe ei. Pe'ag̃ataruhu po pe a'ea rehe javo novĩa. Napenhimomboakara'javi tuhẽ po ti pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 26 Nenhimomboakahava nonhimimi'i'i Tupana'ga pe. Pehe reki ndapekwahavi a'ea pejikovo. A'ero ti ojipea rehe tape'ag̃ataruhui no! \p \v 27 —Pehepia ti yvoty'ria. Henhui onhimomboaka onhimongyavo yvoty'ria. Ndoporavykyi ipyhyga i'gwovo. Ndoapoi opi'ria. A'e ji pe me: Ymya aheruvihavuhuva'ea Salomãova'ea omongi tapy'ynhapipyryva jipi. Ikatu hete tuhẽ ahepipyryva onhimongyavo. Ahepipyryva hohe reki yvoty'ria ikatuhetero. \v 28 Tupana'ga ombokatu ipira nhungwavuhua pira okovo hehe. Nhungwavuhua horyory nhuhũ me kiro. Ko'emame ahe omombo nhungwavuhua tata pype tamohendy ti tata javo. Nombokwara'ari nhungwava. \p —Koji'i Tupana'ga pe arõi imondoukari tapy'ynhapira pe me pemongi ti javo. Xunhi hete pe pejiko ga rehe! ei Jesus'ga. \p \v 29 —Tape'ag̃ataruhui ti penhimbi'ua rehe! Tape'ag̃ataruhui ti hehe pejipy'a nog̃atuukare'yma. \v 30 A'ereki yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a nhag̃ataruhu a'ea rehe nhaporemo – kiroki g̃a ndojikogi Tupana'ga rehe. Tape'ag̃ataruhui ti hehe a'ero. A'ereki gaha penduvete'ga okwaha pe mbatere'ymame togwereko ti g̃a g̃wig̃wia javo, ei Jesus'ga. \p \v 31 —Tupana'ga ko penduvihavuhuhete'ga. Pejirokwa ti pejikovo ganhi'ig̃a rupi gaha ko jiruvihavuhuhete'ga javo, ei Jesus'ga. Pe ndekorame ganhi'ig̃a rupi po ti Tupana'ga imbuhupavi mbatera pe me nehẽ togwereko paravuhu ti g̃a javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Ikatuheteva'ea yvagi pe \r (Mateus 6.19-21) \p \v 32 Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p —Pe ko napende'yi jireheva'ero. Tapekyhyji ti. A'ereki Tupana'ga e'i pe me: “Opomongo pota ji huvihavamo ji pavẽi.” \v 33 Pemondo ti penhimbatera ojipe'g̃a pe itambere'ia pyhyga g̃a hugwi. Itambere'ia ti pemondo a'ero imbatere'ỹve'g̃a pe. Po nahã pe ndekokatui, a'ero po ti pe herekoi pejive yvagi pe nehẽ. Ikatu hete po ti peapoa pevo gwe'yjamo a'ero nehẽ. Niymyani po ti nehẽ. Namomini po ti nehẽ. Iporomive'ga ndohoi yvagi pe imima aheapoa. Mbatera nombote'vari aheapoa yvagi pe. \p \v 34 —Nurã ji ei pe me: Penhiitambere'ia ti pemondo imbatere'ỹve'g̃a pe. Po avo yvya koty peapoa uvame, a'ero yvyakotyva'ea rehe pe pemondo pejeaporog̃ita jipi. Po yvagi pe peapoa uvame, a'ero yvagipeva'ea rehe pe pemondo pejeaporog̃ita imohina jipi, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Ndokiri huvihava'gapyrive'ga \r (Mateus 24.43-44) \p \v 35 —Peko katu ti jirura'jahava pota. Peko ti g̃a ja – kiroki g̃a omongi oku'ayvira xanhimboavujikwe ti javo, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Peko ti g̃a ja no – kiroki g̃a ombojapy'u lamparina tihepia katu ti ikwahava javo. \v 36 Peko ti g̃a ja – kiroki g̃a e'i: “Aerẽ po ti nhandepojykahara'ga ruri. Uhu po ti ga toryva hugwi ojipe'g̃a mohembirekohava hugwi,” ei g̃a gajivyhava pota. Ga rurame okwaokwa porta rehe, kotihĩ g̃a ipe'ai ga pe. \p \v 37 —Pyry hete po ti g̃a pe nehẽ – kiroki g̃a ndokiri opojykahara'ga rurame, ei Jesus'ga g̃a pe. Amombe'u katu ji pe me: Onhimboavujikwe ti g̃apojykahara'ga imongiavo oku'ayvira nehẽ ta'apo ti ji mbatera g̃a pe javo. A'ero po ti ga g̃a mboapygi mesa pyri herua mbatera imondovo g̃a pe nehẽ to'u ti g̃a javo. “Pepyry hete pe jirura potari,” e po ti ga nehẽ imondovo g̃a pe nehẽ. \p \v 38 —Po g̃apojykahara'ga jivyrame toryva hugwi ypyhaji'i, pyry hete po ti ndokirive'g̃a pe nehẽ. A'ereki ga gwepia g̃akire'yma. Pyry hete po ti ndokirive'g̃a pe nehẽ ga jivyrame ko'ema koty. A'ereki ga gwepia g̃akire'yma, ei Jesus'ga g̃a pe g̃a mbo'eavo ojo'java'ea pyvõ. \p \v 39 —Onga jara'ga ndokwahavi iporomive'ga rura g̃wonga pe, ei Jesus'ga. Po ga okwaha, gwepia katu po ga g̃wonga a'ea rupi hamo iporomive'ga mongiukare'yma hamo, ei Jesus'ga. A'ea pe pekwaha, ei Jesus'ga. \p \v 40 —Nurã ji ei pe me: Penhimboko'i ti a'ero penhimboavujikwea jirura'java pota ji mbuhua, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. Pe nhimboha'uve'ymame po ti ji ruri yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \s1 Nahã ahe ombojikoguka ojihe \r (Mateus 24.45-51) \p \v 41 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ma'g̃a pe nde imombe'ui a'ea ojo'java'ea? Mara'ngu po ore ve jate nde imombe'gwovo torohendu katu ti? Mara'ngu po ojipe'g̃a pe no nde imombe'gwovo tohendu katu ti g̃a ore pavẽi? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 42 A'ero Jesus'ga nhandepojykaharete'ga ei Pedro'ga pe: \p —Kiroki ga ombojikoguka opojykahara'ga pe ojihe gweaporog̃itakaturo – marã ga rekokatui? ei Jesus'ga. Kiro po ti ji garekokatua mombe'ukatui pe me pe mbo'eavo ojo'java'ea pyvõ. Gwepia katu ga opojykahara'ga mbatera, ei Jesus'ga. Ga pe gapojykahara'ga ei a'ero ohorame: “Nde po ti jipyrive'g̃a ndepiakatuharamo. Ema'ẽ ti nhimbatera g̃a pe g̃andetakwera ja jipi to'u ti g̃a javo.” Nahã ga ei ojipyrive'ga pe ogwovo. \p \v 43 —A'ero gapyrive'ga jara'g̃a ndepiakatui imondovo g̃a pe g̃a nderekovo g̃andepiakatuharamo ga horame. \p —Aerẽ gapojykahara'ga jivyri ua. G̃a ndepiagame ga ei: “G̃a ndepia katu reki ga imondovo g̃a pe,” ei ga. \p —Pyry hete g̃andepiakatuhara'ga pe a'ero, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 44 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Aerẽ po ti gapojykahara'ga ei ga pe nehẽ: “Ehepia katu pa ti a'ero nhironga jigwyra reheve nhimbatera reheve no.” Nahã po ti ga ei nehẽ toko ti ga herekohavamo ji ve javo, ei Jesus'ga. \p \v 45 —Po g̃andepiakatuhara'ga ei oyvyteri pe opojykahara'ga rure'ymame: “Mbaigwe po ti jipojykahara'ga jivyri nehẽ,” e po ga. A'ero po ga ndohepiakatui opojykahara'gapyrive'g̃a, ei Jesus'ga. Onupã po ga g̃a akwaimbae'g̃a kunhangwera'g̃a ndeheve g̃a poravykyrame. O'u hete po ga gambatera. Heagwyry po ga no. \v 46 Nomboha'uvi ga ga upa nduri po ti jipojykahara'ga kiro nehẽ javo. \p —A'ea rupi po ti gapojykahara'ga ruri ovahema nehẽ, ei Jesus'ga. Gapojykahara'ga ga rovaja'rogukari. A'ereki ga ndokoi ganhi'ig̃a rupi. Nahã po ti gapojykahara'ga ga mongoukari ahe pyri nehẽ – kiroki ahe nohendukatui, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 47 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojipea g̃a pe. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Ojipe'ga okwaha opojykahara'ga remimbotarimova'ea. Emo ga ndokoi ganhi'ig̃a rupi onhimboavujikwere'yma. A'ero po ti gapojykahara'ga ga nupanupãheteukari nehẽ, ei Jesus'ga. \v 48 Ojipe'ga ndokwahavi opojykahara'ga remimbotarimova'ea. Ga rekote'varuhurame po ti gapojykahara'ga ga nupãi hamo. Emo po ti gapojykahara'ga ga nupa'ĩukari nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Na tuhẽ. Kiroki g̃a pe ahe omondo hete – g̃a na jitehe po ti tomondo hete hamo. Kiroki g̃a pe ahe koji'i omondo – g̃a po ti koji'i tomondo hamo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \s1 Ojogwayva po ti g̃a ji rehe nehẽ, ei Jesus'ga \r (Mateus 10.34-36) \p \v 49 —Ajo ji yvya koty jitekovo tamboukwaha yvyakotyve'g̃a ndeaporog̃ita javo. Po kiro g̃andeaporog̃ita ji amboukwaha ojikwe ramo. A'ereki nahã jiporavykyhava, ei Jesus'ga. \v 50 Tupana'ga e'i ji ve: “Aerẽ po ti ojipe'g̃a imondoi hahyva'ea nde ve nde jukavo nehẽ,” ei ga ji ve. Tuhu ti hahyva'ea ji ve a'ero. A'ereki ji ga nhi'ĩpo'ru pota. Anhimbaekwahi ji jivy'are'yma hahyva'ea imbuhua. \p \v 51 —Marãi pe ji mombe'gwovo? ei Jesus'ga. “Jesus'ga rura g̃waramo po ti yvyakotyve'g̃a py'a rukatui nehẽ.” Nahã po pe ei pejiyvyteri pe naerũ? A'e ji pe me: Tape'ei ti a'ea. Jirura g̃waramo po ti g̃apy'a ndukatui nehẽ. Ojogwayva po ti g̃a ji rehe nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Ojipe'g̃a po ti ji arõhetei nehẽ. Ojipe'g̃a po ti nanhiarõi nehẽ. Nurã po ti g̃a jogwayvari ji rehe nehẽ. \q1 \v 52 Kiro po ti ongapypeve'g̃a cincove'g̃a jogwayvari nehẽ. \q1 Trêsve'g̃a po ti doisve'g̃a rayvari nehẽ. \q1 Doisve'g̃a po ti trêsve'g̃a rayvari nehẽ. \q1 \v 53 Akwaimbae'ga po ti gwayva gwa'yra'ga nehẽ. \q1 Gara'yra'ga po ti ga rayva nehẽ no. \q1 Kunhangwerahẽa po ti gwayva gwa'yrahẽa nehẽ. \q1 Hẽara'yrahẽa po ti hẽa rayva nehẽ no. \q1 Gwayva po ti kunhangwerahẽa o'aihẽa nehẽ. \q1 Hẽa'aihẽa po ti hẽa rayva nehẽ no, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Ikwahavukahava \r (Mateus 16.2-3) \p \v 54 Kiro Jesus'ga ei pevove'g̃a pe: \p —Po kwara ihoa koty hovagwevagwe g̃werĩ kwara, a'ero pe ei: “Nimbegwei amana,” pe'e pe. Oky tuhẽ a'ero. \v 55 Po nhimbya hugwi yvytua uhu, a'ero pe ei: “Kwarahyahi po ti nehẽ.” Kwarahyahi tuhẽ a'ero. \v 56 Pe pehepia yvaga ikwahava aerẽva'ea. Nurã pe ei: “Aerẽ po ti ikyri nehẽ.” Pe pehepia avova'ea ikwahava aerẽva'ea. Nurã pe ei: “Aerẽ po ti kwarahyahi nehẽ.” A'ea pe pekwaha katu. \p —Emo imbaragwahave'ỹve'g̃a ja po pe reki. Pehepia tehe pe ojipeva'ea ag̃wamova'ea – kiroki a'ea ikwahavuka aerẽva'ea. Emo pe napembaragwahavi reki aerẽva'ea rehe, ei Jesus'ga g̃a pe. Pe ko ahemoandyandyiva'ero! ei Jesus'ga. Maranameuhũ pe napembaragwahavi ag̃wamova'ea rehe nhinhi'ig̃a renduvame! Onhimiva'ea nhinhi'ig̃a pe me naerũ? \s1 Pejeaporog̃ita ti, ei Jesus'ga \r (Mateus 5.25-26) \p \v 57 —Pe tuhẽ pekwaha hamo! ei Jesus'ga. Maranameuhũ pe napendeaporog̃itakatui naerũ ikwahave'yma? Pekwaha ti! ei Jesus'ga. \v 58 Kiro po ti ji imombe'ui pe me ikwahavuka pe me nahã ti pejeaporog̃ita katu javo. Ji rendu ti a'ero. \p —Po nde te'varuhuro ojipe'ga pe, a'ero po ti ga ei nde ve nehẽ: “Xaho tuhẽ ji rupi juiz'ga pyri,” e po ti ga nehẽ. “Ga pe po ti ji nderekote'varuhua mombe'ui nehẽ te'i ti ga nhandereaporog̃ita pe javo,” e po ti ga nde ve nehẽ. Ga nde rerohorame juiz'ga pyri ejirokwa ti javo ga pe ga ma'ngoma'ngoga ga rupi egwovo. Ere ti ga pe: “Nhande tuhẽ ti xanhimbovyvy na'ẽ.” A'ea ti ere ga pe. Po ti nde nerema'ngoma'ngogi ga pehea rupi nehẽ, a'ero po ti ga nde rerohoahyi juiz'ga pyri. A'ero po ti juiz'ga nde mondoukari guarda'ga pe nehẽ. Guarda'ga po ti nde mongi cadeia pype nehẽ. \v 59 A'e ji pe me: A'ea pype po ti nde pytai nehẽ. Nde imondokatupave'ymame ikwepykava, a'ero po ti guarda'ga nanerenohema'javi nehẽ, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \c 13 \s1 Pemano pejigwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ \p \v 1 A'ea Jesus'ga imombe'urẽ pevove'g̃a pyteripeve'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Pilatos'ga ahe jukaukari ojiheva'ea Galiléiapeva'ea ko. Okwava'ẽ pota Galiléiapeva'ea mbatepyryva ikwava'ẽhava rehe Tupana'ga pe okovo. Ahe mbatepyryva jukarame Pilatos'ga ahe jukaukari. Aherekoa ono'õ mbatepyryva rekoa pavẽi ga ahe jukaukarame, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 2 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pe'e po pe pejiyvyteri pe: “Tiruahũ ahe Galiléiapeva'ea ogwyripeve'g̃a hohe. Nurã Pilatos'ga ahe jukaukari.” A'ea po pe ei naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 3 —A'e ji pe me: Pe ndapekwahavi pe'erame nanongara. A'ereki ahegwyripeve'g̃a oko te'varuhu ahe ja. Pepohi ti pejikote'varuhua hugwi pejikovo. Pepohire'ymame jugwi pe nhaporemo po ti pemano no pejigwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ. \p \v 4 —O'a onga jo'ajo'ara Jerusalémmeva'ea rehe dezoitova'ea rehe ahe jukavo Siloépeve'g̃a gwyri pe. Pe'e po pe pejiyvyteri pe: “Tiruahũ dezoitova'ea ojipe'g̃a hohe Jerusalémmeve'g̃a hohe. Nurã ahe rehe onga jo'ajo'ara ari.” A'ea po pe ei naerũ? \p \v 5 —A'e ji pe me: Pe ndapejapyakakatui ahe rehe. A'ereki Jerusalémmeve'g̃a oko te'varuhu ahe ja. Pepohi ti pejikote'varuhua hugwi. Pepohire'ymame jugwi pe nhaporemo po ti pemano no pejigwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Ahã yva'ia figueira rehe \p \v 6 Kiro Jesus'ga imombe'ui g̃a pe ojo'java'ea. G̃a mbo'eavo ga ei g̃a pe: \p —Akwaimbae'ga oho ko pe uva tymipyra pype. Pevo i'yva ami figueira. Oho ga heka hehe yva'ia figo ta'u ti javo. Ndogwerekoi yva'ia figo hehe reki. \v 7 A'ero ga ei g̃wemitymipyra repiakatuhara'ga pe: “Três anos imbokwara'ara'ari ji rujirurame avo heka figo figueira rehe. Ahã reki. Eha ti a'ero. A'ereki o'ã novĩa yvya po'ruavo,” ei ga. \p \v 8 —A'ero garemitymipyra repiakatuhara'ga ei: “Na ti ojipeji um ano imbokwara'ari hehe nehẽ. Kiro po ti ji hyvykoi yvya imondovo i'atagwera yvapoa pyri nehẽ. \v 9 Po i'a nehẽ, a'ero pyry. Po ndi'ai nehẽ, a'ero ti emboharuka,” ei ga ga pe, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \s1 Jesus'ga omombi onhimombeva'ea karugwara \p \v 10 Aerẽ sábado rupi kiro Jesus'ga g̃a mbo'ei gwe'yja'g̃a jatykahava pype. \v 11 Ipype kunhangwerahẽa rekoi. He'yiva'ea dezoito anos imbokwara'ari hẽatetirũa rehe. A'ea rupi hẽa nopo'ag̃atui. Onhimombe hẽa okovo. A'ereki anhag̃a nomopo'ag̃atuukari hẽa pe. \v 12 Hẽa repiagame Jesus'ga ei hẽa pe: \p —Kunha, ei ga. Avo ejo. \p Hẽa rurame ga pyri ga ei hẽa pe: \p —Ndepiro'y nde netetirũa hugwi kiro, ei ga. \p \v 13 Hẽa rehe ga pokogi kiro. A'ero kotihĩ hẽa po'ag̃atui. Tupana'ga mboheteavo hẽa ei: \p —Pyry hete Tupana'ga ji ve, ei hẽa gworygworyvamo ga rehe. \p \v 14 Kiro huvihava'ga judeus'g̃a jatykahava pype ga nhimboahivi Jesus'ga pe. A'ereki sábado rupi Jesus'ga omombi hẽatetirũa judeus'g̃a poravykye'yma rupi. A'ero huvihava'ga ei ipypeve'g̃a pe: \p —Oporavyky po ahe ojipea rupi seis dias rupi hamo. A'ea rupi ti pejo tomombi ga petetirũa. Sábado rupi rũi po ti ga tomombi petetirũa nehẽ, ei ga g̃ajatykahava jaramo. \p \v 15 A'ero Jesus'ga nhandepojykaharete'ga ei ijara'ga pe ipypeve'g̃a pe no: \p —Pe'e pe ji ve: “Oko te'varuhu ga. A'ereki ga oporavyky sábado rupi.” Nahã pe ei ji ve, ei Jesus'ga. Pehe reki okokatu'ãva'ero peko. Pe nhaporemo peporavyky sábado rupi no! A'ereki sábado rupi pembopiro'y penhenymbava boi burro reheve hapyja hugwi herogwovo y pe imboy'gwovo. \p \v 16 —Hẽa reki, Abraãova'ea rakykwepoharamo ko hẽa, ei Jesus'ga. Satanás'ga okote'varuhuva'ea ruvihavuhu'ga anhag̃a ruvihavuhu'ga, gaha hẽa pojykauka ojipyriva'ea pe. Nurã hẽa nopo'ag̃atua'javi. He'yiva'ea dezoito anos imbokwara'ara'ari hẽa pojykaukarame. Jihi a'e: Pyry ji imbopiro'yi karugwara hẽa hugwi sábado rupi, ei Jesus'ga. \p \v 17 Ga nhi'ig̃ame ga'arõe'ỹve'g̃a ndipoyjayjari. Ipypeve'g̃a reki g̃a ndoryndoryvamo Jesus'ga rehe onhimongyavo. A'ero g̃a ei: \p —Oapo hete Jesus'ga ahemonhimomby'ava'ea pyryva'ea. Ipopoaka hete ga, ei g̃a gworyvamo garembiapopava rehe. \s1 Mostarda ra'ynha xunhiheteva'ea \r (Mateus 13.31-32; Marcos 4.30-32) \p \v 18 Ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'ei. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga. \v 19 Akwaimbae'ga gwereko mostarda ra'ynha. A'ea ga itymi ko pe, ei Jesus'ga. Henhunhame mostarda roryroryvamo. Aerẽ yvovouhuro tuhẽ. A'ero gwyra'ia ruri onhimongyavo upa hakã rehe japovo gwaityga, ei Jesus'ga he'yje'ỹve'g̃a po ti he'yjuhu nehẽ javo. \s1 Pão imbovuhava \r (Mateus 13.33) \p \v 20 Ojipea pyvõ ojo'java'ea pyvõ Jesus'ga g̃a mbo'ei. A'ero ga ei: \p —Marã hekoi kiro yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei ga. \v 21 Kunhangwerahẽa opyhy he'yiva'ea vinte e cinco quilos de farinha de trigo, ei ga. Trigo pype hẽa imbojihe'ari imbovuhava ta'apo ti ji pão javo. A'ero hẽa igwaragwarai humbirimbiriga trigo ru'uma. Igwaigwavete imbovuhava onhinhamba trigo ru'uma pype imbovuvupava, ei Jesus'ga igwaigwavete po ti g̃a herojijyi ojeaporog̃ita nehẽ javo. \s1 Porta'ia ndipypiriva'ea \r (Mateus 7.13-14, 21-23) \p \v 22 Aerẽ Jesus'ga hogahoi ojipejipe pe cidades pe. Cidades'i pe ga hoi no. Pevopevo ga g̃a mbo'embo'eavo ogwovo Jerusalém me. \p \v 23 Pevove'ga e'i Jesus'ga pe: \p —Orepojykaharetero emombe'u ore ve. Tupana'ga omombo aherekote'varuhua ahe hugwi okovo. Maramomi g̃a hugwi po ti Tupana'ga imombori g̃andekote'varuhua g̃a nderogwovo yvagi pe nehẽ toko ti g̃a jireheva'ero javo? Ndahe'yi po g̃a? ei ga Jesus'ga pe. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p \v 24 —Ndipypiriva'ea ko porta Tupana'ga ronga apoa. Pejirokwa hete ti penhimongiavo Tupana'ga ronga pype porta'ia rupi ndipypiriva'ea rupi ga pyri. A'e ji pe me: Pejirokwa hete ti penhimongiavo. A'ereki he'yjuhuve'g̃a oki pota garonga pype novĩa. Emo g̃a ndoki. \p \v 25 —Aerẽ po ti Tupana'ga po'ami hovapytyma porta nehẽ. Po pe ami mytu'ẽ me a'ea rupi, a'ero po ti pe kwapekwari porta rehe novĩa nehẽ. A'ero po ti pe ei nehẽ: “Ehovapytymba'vo ti porta ore ve orepojykaharetero.” \p —A'ero po ti ga ei pe me nehẽ: “Nahovapytymba'vogi po ti ji pe me nehẽ. Peko pe ambotehero ji hugwi pejikoangave'yma jireheva'ero,” e po ti ga nehẽ. \p \v 26 —A'ero po ti pe ei nehẽ: “Oro'u ko ore nde pyri ikwehe. Erembo'e nde pehea rupi orecidade rapea rupi ikwehe.” \p \v 27 —A'ero po ti ga ei pe me nehẽ: “A'e ji pe me: Peko pe ambotehero ji hugwi pejikoangave'yma jireheva'ero. Pejipe'a pa ti ji hugwi pejigwovo. A'ereki nane'ymi pe pekote'varuhu.” A'ea po ti ga ei pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 28 A'ea rupi po ti pe g̃a ndepiagi nehẽ: Abraão'ga, Isaque'ga, Jacó'ga nehẽ. Pe g̃a ndepiapavi Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'g̃a nehẽ no. Okipavipe po ti g̃a Tupana'ga ronga pype pe g̃a ndepiagame nehẽ. Tupana'ga napemongiukari g̃wonga pe nehẽ. A'ea rupi po ti pe jehe'oi pejihe penhimonha'ngavo hahyrame pejive pevo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 29 —Uhu po ti ojipe'g̃a nehẽ. Kwara ipora hugwi po ti g̃a ndug̃anduri kwara ihoa hugwi no, tyapyra hugwi no, nhimbya hugwi no. G̃a uhu oapyga nehẽ ti'u ti Tupana'ga ronga pype javo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 30 —Pehendu ti! ei Jesus'ga. Kiroki g̃a huvihava rũi ag̃wamo – jara'g̃a po ti huvihava nehẽ. Kiroki g̃a huvihava ag̃wamo – jara'g̃a po ti ndokoa'javi huvihavamo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga oarõ hete Jerusalém \r (Mateus 23.37-39) \p \v 31 Kiro fariseus'g̃a nduri ovahema Jesus'ga pyri. Ga pe g̃a ei: \p —Heregwovo avo hugwi. A'ereki Herodes'ga nde juka pota, ei g̃a. \p \v 32 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ga ko huvihavatehea jagwa'ria'java'ea ja raposa ja. Peho ji mombe'gwovo ga pe. Pe'ji ti ga pe: “‘Ehendu ti!’ ei Jesus'ga nde ve. ‘Kiro ji ambojipe'ape'a ahe hugwi anhag̃a Diabo'gapyriva'ea. Amombimombi ji ahetetirũa ahe hugwi no ag̃wamo. Nahã ji poravykyi kiro. Ko'emame na jitehe ti. A'ea py'rovo po ti ji poravykypavi nehẽ.’ A'ea Jesus'ga ei nde ve.” A'ea ti pe'ji Herodes'ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 33 —Pe'e katu pe pe'erame ji ve: “Heregwovo.” Na tuhẽ. Taho ti ji jigwovo pea rupi kiro ko'emame no a'ea py'rovo no jigwovo cidade de Jerusalém me. A'ereki Jerusalém me jate g̃a Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea juka pota jipi. Pevo jitehe po ti g̃a tajijuka nehẽ naerũ! ei Jesus'ga g̃a pe. \p Kiro Jesus'ga ei cidadepeve'g̃a pe Jerusalémmeve'g̃a pe: \p \v 34 —Jerusalémmeva'ero pe pejuka Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea jipi, ei Jesus'ga. Tupana'ga ahe mondoukarame pe pyri pe peapiapi ahe jipi ahe jukavo, ei Jesus'ga. Inamutig̃a omono'ono'õ gway'ria opepoa gwyri pe. Na jitehe he'yjuhuva'ea rupi ji pe mono'ombotara'jara'javi ji pyri inamutig̃a ja pe nderekokatupota novĩa. Emo pe ndapepotaruhui, ei Jesus'ga. \p \v 35 —Pehendu ti a'ero! Kiro po ti Tupana'ga pohiri pe hugwi nehẽ. Ga ndohepiakatua'javi pejatykahavuhua a'ero nehẽ. Pe tehe po ti peko a'ero nehẽ. Pe ndajirepiaga'javi nehẽ, a'e katu ji pe me. Aerẽ jate po ti ji rura'javi nehẽ. A'ea rupi po ti pe ei nehẽ: “Tupana'ga ti tomombyry Jesus'ga pe. Gaha Tupana'ga ga mbuhuruka,” pe'e po ti pe nehẽ, ei Jesus'ga. \c 14 \s1 Jesus'ga omombi ahevuvura ahe hugwi \p \v 1 Aerẽ sábado rupi Jesus'ga hoi fariseus'g̃a nduvihava'ga ronga pe ta'u ji pevo javo. Ga vahemame garonga pe g̃a Jesus'ga repiahetei fariseu'ga fariseu'ga pavẽive'g̃a pavẽi javo ojohupe: \p —Mara'ngu po ti Jesus'ga okote'varuhuavo nehẽ? Po nahã, a'ero po ti nhande ga mbotegwetei nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p \v 2 Jesus'ga rovai pyteri pe oko itetirũave'ga. Ovuvu pa ga hugwi gapya gajyva. \v 3 Kiro Jesus'ga ei judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe a'ero – kiroki g̃a ombo'e jipi Moisésva'ea rembikwatijara rehe. G̃a pe fariseus'g̃a pe no Jesus'ga ei: \p —Mahã po pyry? Mara'ngu po sábado rupi ahe imombiga g̃atetirũa g̃a hugwi? Mara'ngu po ahe imombige'yma g̃atetirũa sábado rupi? Mahã po pyry? \p A'ea Jesus'ga ei g̃a pe tonhi'ĩpondekwa ti g̃a javo. \p \v 4 Emo g̃a nonhi'ĩpondekwavi. A'ero Jesus'ga pokogi itetirũave'ga rehe imombiga gavuvura ga mondouka garonga pe. \v 5 G̃a pe Jesus'ga ei: \p —Erereko po nde jumento. Boi po nde erereko. Po nerenymbava ihiri ikwaruhua pype, a'ero po kotihĩ nde ipyhygi enhenymbava henohema jugwi sábado rupi. Nahã nde enhenymbava rereko katu. A'ereki pyry nerenymbava nde ve. \p A'ea Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pe no pyry ji itetirũave'ga pokogi sábado rupi no javo. \p \v 6 Nonhi'ĩpondekwavi g̃a. A'ereki g̃a g̃wenohẽ tuhẽ sábado rupi. \s1 Nonhimbohetei po ahe hamo \p \v 7 Kiro g̃a nduri fariseus'g̃a ojipe'g̃a ndeheve – kiroki g̃a fariseu'ga g̃a mono'og̃uka g̃a mbuhuruka g̃wonga pe i'gwovouka g̃a pe. Oapy g̃a huvihava'g̃a apykava rehe ikatuva'ea rehe. “Tianderepia pa ti g̃a nhande mboheteavo,” ei g̃a. “A'ereki nhande g̃a hohe,” ei g̃a oyvyteri pe. \p G̃a apygame hehe Jesus'ga g̃a ndepiagi. A'ero ga ei imombe'gwovo ojo'java'ea g̃a pe. G̃a pe ga ei: \p \v 8 —Po toryva jara'ga pe mono'og̃ukari pe'u ti javo toryvi pe g̃amohembirekohai pe. Pehorame toryva repiaga ti tapeapygi huvihava'g̃a apykava rehe ikatuva'ea rehe tianderepia pa ti g̃a jave'yma. Mara'ngu po ijara'ga javo ndehoheve'ga pe: “Herejo toryva repiaga”? \v 9 A'ero po ti ga ruri nehẽ. Nurã po ti ijara'ga ei pe me nehẽ: “Na ga apygi pe py'rovo huvihava'ga apykava rehe ikatuva'ea rehe.” Ga erame na pe me, a'ero po ti pe ndapepoyjayjari nehẽ pejigwovo peapyga irupe okoteheve'g̃a apykava rehe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 10 —Po toryva jara'ga pe mono'og̃ukari toryva repiagauka pe me nehẽ. Peapy na'ẽ ti okoteheve'g̃a apykava rehe. Aerẽ po ti ijara'ga ruri javo pe me nehẽ. “Pejikoty'a pe ji pavẽi,” e po ti ga pe me nehẽ. “Ikatuva'ea rehe ti peapy huvihava'g̃a apykava rehe.” Ga erame na, po ti ojipe'g̃a ga renduvi – kiroki g̃a oapy pe pyri. A'ero po ti g̃a ei pe mombe'gwovo: “G̃ahã ore hohe.” Nahã po ti g̃a ei pe mboheteavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Po pe ei: “Jihi ko huvihavamo ojipe'g̃a hohe pa.” Po pe ei a'ea penhimboheteavo pepopoakaramo pejikovo aha huvihavamo, a'ero po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Pe ndapekoi huvihavamo. Napenhimbohetei po pe hamo a'ero!” A'ea po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ, ei Jesus'ga. Po pe napenhimbohetei ojipe'g̃a pokokatuavo, a'ero po ti Tupana'ga ei pe me nehẽ: “Peko ti huvihavamo.” A'ea po ti ga ei pe me nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 12 Jesus'ga ei fariseu'ga pe – kiroki ga ombuhuruka ga g̃wonga pe e'u ti ji pyri javo. Ga pe Jesus'ga ei: \p —Nde japorame mbatera to'u ti g̃a javo, terembuhurukari ti g̃a ejipyri – kiroki g̃a ojikoty'a nde pavẽi. Terembuhurukari ti neirũ'g̃a, eje'yja'g̃a, imbateve'g̃a. Terembuhurukari ti nanongara'g̃a arimo ypytunimo no to'u ti g̃a javo. Po nde g̃a mbuhurukari, aerẽ po ti g̃a ei nde ve nehẽ: “Herejo i'gwovo kiro oreronga pe.” Nahã po ti g̃a toryva kwepygi nde ve nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 13 —Po nde japorame toryva koji'i pyry nde g̃a mbuhurukari imbatere'ỹve'g̃a, ika'naka'nauhũve'g̃a, ipyka'naka'nave'g̃a, heakwagweve'g̃a. Nanongara'g̃a embuhuruka ti to'u ti g̃a ji pyri javo. \v 14 A'ero po ti pyryhetero nde ve nehẽ. G̃a po ti ndokwepygi toryva nde ve nehẽ. Tupana'ga reki ga pyryhetero nde ve nehẽ omanove'g̃a mbogweravame pyryve'g̃a mbogweravame nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \s1 Hehanhuhũ toryva \r (Mateus 22.1-10) \p \v 15 Jesus'ga pyri g̃a i'ui oapyga mesa pyri Jesus'ga renduva. G̃apyteripeve'ga ei Jesus'ga pe: \p —Horyory po ti ga nehẽ – kiroki ga o'u Tupana'ga ruhava pype Tupana'ga rekorame nhanderuvihavuhuhetero, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 16 A'ero Jesus'ga ga mbo'ei ojo'java'ea pyvõ. Imombe'gwovo ga ei ga pe: \p —Marã Tupana'ga yvyakotyve'g̃a nderekoukari okorame g̃anduvihavuhuhetero? A'ea rehe po ti ji nde mbo'ei ikwahavuka nde ve imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga ga pe. Akwaimbae'ga ei he'yjuhuve'g̃a pe: “Kiro po ti ji japoukari toryva. Pe'u ti ji pyri,” ei ga g̃a pe. A'ero ga hoi japovouka, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 17 Omboavujikwepavuka ga inog̃uka. A'ero ga ojipyrive'ga mondoukari g̃a pyri. Ga pe ga ei: “Eho javo g̃a pe: ‘Hepejijo kirog̃we. A'ereki ga omboavujikwepavuka mbatera pe me’.” \p —“Kwa,” ei ga ogwovo javo g̃a pe. \p \v 18 —Ganhi'ig̃a renduvame g̃a ndohopotari toryvi pe. Ga pe g̃a eg̃a'ei: “Ndorohoi ore. A'ereki nahanahã ore oroko,” ei g̃a. \p —Peropero gapyrive'ga hoi g̃a momorandupava novĩa a'ero. Ojipe'ga pyri na'ẽ gapyrive'ga hoi javo ga pe: “Herejo i'gwovo. Omboavujikwepavuka jiruvihava'ga nde ve.” \p —Emo ga ei gapyrive'ga pe: “Apyhy ko ji kohoa itambere'ia mondovo. Taho ji hepiaga. Nurã ji ei nde ve: Ji mombe'u katu ti nderuvihava'ga pe tonhimonha'ngayme ti ga ji hoe'ymame i'gwovo ga pyri.” \p —“Kwa,” ei ga a'ero ogwovo. \p \v 19 —Ojipe'ga pyri ga hoi ovahema a'ero javo: “Herejo i'gwovo.” \p —Emo ga ei gapyrive'ga pe: “Apyhy ko ji he'yiva'ea nhirenymbava dez boi itambere'ia mondovo. Taho ti ji hepiaga ipopoakara toporavyky boi ji ve. Nurã ji ei nde ve: Ji mombe'u katu ti nderuvihava'ga pe tonhimonha'ngayme ti ga ji hoe'ymame i'gwovo ga pyri.” \p —“Kwa,” ei ga a'ero ogwovo. \p \v 20 —Ojipe'ga pyri ga hoi ovahema a'ero. \p —Emo gaha e'i gapyrive'ga pe: “Nhirembireko ji hẽa pavẽi ko. Nurã ji ndahoi i'gwovo ga pyri,” ei ga gapyrive'ga pe. \p \v 21 —A'ero gapyrive'ga jivyri ua gwuvihava'ga pyri. Omombe'u pa ga ga pe g̃anhi'ig̃agwera. “Nduri tuhẽ g̃a,” ei ga. “A'ereki nahanahã g̃a oko.” \p —A'ero garuvihava'ga nhimboahivi g̃anhi'ig̃agwera renduvame. A'ero ga ei ojipyrive'ga pe: “Haite! Eho ti pehea rupi cidade rapea rupi ja'oga rupi cidade pe. Eru ti g̃a: imbatere'ỹve'g̃a, ika'naka'nauhũve'g̃a, ipyka'naka'nave'g̃a, heakwagweve'g̃a. Emongi ti g̃a nhironga pype to'u ti g̃a.” \p \v 22 —Kotihĩ gapyrive'ga hoi ga nhi'ĩpo'ruavo. Iporia'ive'g̃a pe nhaporemo ga ei: “Hepejijo ji rupi. Pe'u ti jiruvihava'ga pyri.” Nahã ga g̃a nderuri gwuvihava'ga ronga pe g̃a nderovahema g̃a mongiavo ipype. A'ero ga hoi gwuvihava'ga pyri javo: “Aru pa ji g̃a. Ndohygi reki g̃a mesa rehe,” ei ga gwuvihava'ga pe. \p \v 23 —A'ero garuvihava'ga ei ga pe: “Eho ti cidade hugwi pepukuhua rupi pehe'ia rupi no pevove'g̃a mbuhuruka tuhẽ nhironga pe. Ohygahi ti g̃a nhironga rehe nehẽ. \v 24 A'ereki ji a'e nde ve: Jypyve'g̃a – kiroki g̃a nde hoypyrame nduri – g̃a ndo'ui'i'i po ti nhiremimboavujikwerukava'ea. Iporia'ive'g̃a jate po ti o'u,” ei ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \s1 Jesus'ga arõheterame ahe oko garemimbo'eharamo \r (Mateus 10.37-39) \p \v 25 Aerẽ Jesus'ga hogahoi pehea rupi taho ti ji Jerusalém me javo. Ga rupi he'yjuhuve'g̃a hog̃ahoi. Opyryryma Jesus'ga ei g̃a pe: \p \v 26 —Po ga uhu ji pyri tako ji neremimbo'eharamo javo. Ji arõheterame po ti ga rekoi nhiremimbo'eharamo nehẽ. Koji'i ti ga tanhiarõ hete gwuva'ga arõa hohe, oyhẽa arõa hohe, g̃wembirekohẽa arõa hohe, gwa'yra'g̃a arõa hohe, oirũ'g̃a arõa hohe, okuvyra'g̃a arõa hohe g̃wendyra'g̃a arõa hohe. Koji'i ji arõheterame g̃a'arõa hohe po ti ga rekoi nhiremimbo'eharamo nehẽ. Koji'i ga g̃a arõrame nhiarõa hohe, namongoi po ti ji ga nhiremimbo'eharamo nehẽ. G̃wemimbotarimo rehe ga rekorame po ti ji namongoi ga nhiremimbo'eharamo nehẽ. Ji rehe jate ti ga toko ji arõheteavo, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Po ti ojipe'g̃a imbohahyukari ga pe ga jukavo vehevi nehẽ ereko nde Jesus'gareheva'ero javo ga pe, toko jitehe ti ga nhiremimbotarimova'ea rehe opohire'yma ji hugwi. Okoe'ymame nhiremimbotarimova'ea rehe ti ga tokoyme nhiremimbo'eharamo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 28 —Po peapo pota onga jo'ara, a'ero pe peapyna'ẽi pejapyakakatuavo hehe. Pejiyvyteri pe pe ei nehẽ: “Marã? Ohy re po ti hehe nhiitambere'ia ikwepykavamo ji japorame nehẽ? Marã? Ndohygi po ti nhiitambere'ia hehe ikwepykavamo nehẽ?” A'ea pe ei pejapyakakatuavo ikwahava. Ihygame jate po ti pe japoi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 29 —Pejapyakakatue'ymame ikwahave'ymame po ti pe imbovyri okyta tehe japopave'yma nehẽ herekoa'jave'ymame itambere'ia nehẽ. Hepiagame g̃a nhaporemo g̃a e'ie'i pe me pe jaita a'ero nehẽ. \v 30 “Pehepia ti g̃a! Ndoapoi gweuhu g̃a,” e po ti g̃a pe mombe'gwovo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 31 —Po huvihavuhu'ga oho pota ojipe'g̃a nduvihavuhu'ga rovatiamo ga rurame otavuka ga pe, a'ero ga apyna'ẽi ojapyakakatuavo hehe. Oyvyteri pe ga ei nehẽ: \p —“Nhipavẽive'g̃a ko he'yive'g̃a dez milve'g̃a soldados'g̃a. Emo vinte milve'g̃a soldados'g̃a ko gapavẽive'g̃a. Gapavẽive'g̃a he'yjuhu hete nhipavẽive'g̃a hohe reki. Marã po ti nhipavẽive'g̃a g̃a nderekoi g̃a novatiamo g̃a ndurame otavuka ji ve nehẽ? Mara'ngu po ti g̃a g̃a jukavo nehẽ?” ei ga oyvyteri pe. \p \v 32 —Ojapyakarẽ hehe ga ei oyvyteri pe: “Nhipavẽive'g̃a po ti ndipopoakari g̃a pe nehẽ. Nduri ve ga. Irupe hete ga ji hugwi. Amondouka po ti ji ojipejipejiteve'g̃a nhipavẽive'g̃a ga pyri nehẽ te'i katu ti g̃a ga pe ga ma'ngoma'ngoga. Nurã ndura'javi po ti ga otavuka ji ve nehẽ.” A'ea huvihavuhu'ga ei ikwahava ojapyakakatuavo, ei Jesus'ga. \p \v 33 —Na jitehe penhimbopiro'y ti pejeaporog̃ita hugwi peapoa hugwi no pejapyakakatuavo na'ẽ. Pe'ji ti: “Kiro ti ji tako Jesus'ga remimbotarimova'ea rupi jate. Jiapoa ko ga'apoa kiro.” Po pe ndape'ei a'ea penhimbopiro'ye'yma pejeaporog̃ita hugwi, a'ero po ti pe ndapekoi nhiremimbo'eharamo nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jukyra ndogwerekokatua'javi mbatera \r (Mateus 5.13; Marcos 9.50) \p \v 34 —Jukyra ko pyry. A'ereki omongo katu mbatera imonemukare'yma jupe. Pyry mbatera a'ero, ei Jesus'ga. Po jukyra ndapyryva'javi, marã po ti ahe imombyryva'javi jukyra a'ero nehẽ? Ahe nombyryva'javi tuhẽ jukyra! ei Jesus'ga. \v 35 A'ero ahe ndopo'rua'javi jukyra. Ahe nomondoi yja pype tombohory nhiremityma javo. A'ereki nombohoryvi aheremityma. Ahe nombojihe'arukari i'atagwera rehe imondovo yja pype nhiremityma tombohory javo. A'ereki jukyra ndapyryva'javi. Omombo ahe a'ero. \p —Po na jitehe pe ndapepyryva'javi, maranuhũ pe ojipe'g̃a mongokatui naerũ? Maranuhũ po ti ji nhimoirũukara'javi pe me nehẽ pehepiuka ti Tupana'ga pyryva g̃a pe javo pe me naerũ? Peapyakwa pe. Pehendu katu ti ji'ea a'ero! ei Jesus'ga g̃a pe. \c 15 \s1 Ovelha ika'nhymipyra \r (Mateus 18.12-14) \p \v 1 Aerẽ itambere'ia mono'õhara'g̃a ndug̃anduri Jesus'ga pyri okote'varuhuve'g̃a pavẽi. G̃a uhu pa onhimono'og̃a Jesus'ga pyri tihendu Jesus'ga javo. \v 2 Fariseus'g̃a g̃ambo'ehara'g̃a pavẽi ndopotari okote'varuhuve'g̃a ndurame Jesus'ga pyri. A'ero g̃a ei: \p —Ojihe'a Jesus'ga okote'varuhuve'g̃a ndehe gworygworyvamo g̃a ndehe! G̃a pyri ga i'ui no, ei g̃a. \p \v 3 Nurã Jesus'ga imombe'ui fariseus'g̃a pe ojo'java'ea. G̃a mbo'eavo ga ei: \p \v 4 —Po pe pereko penhenymbava cem ovelhas. Po ojipeji oka'nhy pe hugwi, ndapehoi re po pe heka naerũ? Peheja po pe naerũ he'yiva'ea noventa e nove ovelhas ongae'ỹi me pejigwovo hekapige'yma ojipeji ika'nhymava'ea repiaga. \v 5 Hepiagame po pe imondoi peahavi pejoryjoryvamo herua. \v 6 Pevahemame penhonga pe po pe g̃a mbuhurukari pejipyri pejikoty'ave'g̃a pejikotyve'g̃a ndeheve. Pe'e po pe g̃a pe: “Pejoryjory ti ore pavẽi. A'ereki ore orohepia orerenymbava ovelha ika'nhymipyra.” Nahã po pe ei, ei Jesus'ga. \p \v 7 —Na jitehe yvagipeve'g̃a ndoryndoryhetero yvagi pe okote'varuhuve'ga pohirame okote'varuhua hugwi. Tupana'ga ga rerura'ja ojipyri. Noka'nhyma'javi ga Tupana'ga hugwi. Oka'nhyve'g̃a ja rũi noventa e nove pyryve'g̃a ndekoi, ei Jesus'ga. A'e ji pe me: Koji'i yvagipeve'g̃a ndoryndoryvamo ojipeji'ga rehe oka'nhymipyra'ga rehe ga pohirame okote'varuhua hugwi, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Itambere'ia ika'nhymipyra \p \v 8 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojipea. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Po kunhangwerahẽa gwereko itambere'ia dez moedas de prata, ei Jesus'ga. Po hẽa omoka'nhy ojipeji g̃wonga pype, a'ero po hẽa imondygi lamparina tahepia ti itambere'ia javo. Opehipehi katu po hẽa g̃wonga pype ytya mbojatyka itambere'ia rekapige'yma hepiaga, ei Jesus'ga. \v 9 Itambere'ia repiagame po hẽa g̃a mbuhurukari ojipyri ojikoty'ave'g̃a okotyve'g̃a no. A'ero po hẽa ei g̃a pe: “Pejoryjory ti ji pavẽi. A'ereki ji ahepia itambere'ia nhiremimoka'nhymipyra,” e po hẽa, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 10 —Na jitehe Tupana'gapyrive'g̃a yvagipeve'g̃a ndoryndoryvamo okote'varuhuve'ga pohirame okote'varuhua hugwi ojipejive'ga. Noka'nhyma'javi ga Tupana'ga hugwi. A'ereki Tupana'ga ga rerura'ja ojipyri, ei Jesus'ga imombe'gwovo fariseus'g̃a pe. \s1 Gara'yra'ga oka'nhymipyra'ga \p \v 11 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojipea. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Mokõi akwaimbae'ga ra'yra'g̃a. \v 12 Uva'ga pe ipyahuve'ga ei: “Apĩ,” ei ga. “Aheruva'ga ti tomo'ẽ ombatera gwa'yra'g̃a pe g̃a yvuakarame. Emo'ẽ ti kiro a'ero. Embuhu ji ve kiro jiapoa,” ei ga. A'ero garuva'ga imo'embavi ombatera he'yiva'ea gwa'yra'g̃a pe imondovo, ei Jesus'ga. \p \v 13 —Aere'ĩ ipyahuve'ga imono'ombavi ombatera. Kiro ga herohoi. Paivo ga hoi upa. Pevo gwe ga hogahoi hepia'ngia rehe. Nharuiveuhũ ga okovo. \p \v 14 —Oitambere'ia ga imondopavi a'ero hehe. A'ea rupi tiruahũ g̃agwyri pe. A'ereki itymipyra nahenhui. Ahã tuhẽ mbatera pevo a'ero. Kiro g̃a jukapahetei ty'ara. Ga ndogwerekoa'javi ojive no. A'ero ty'ara ga jukai. \v 15 Nurã ga hoi oporavykyavo pevove'ga pe tapyhy mbatera jijive javo. Pevove'ga omboporavyky ga a'ero ga mondovo nhuhũ me. “Ehepia katu ti porcos tohoyme ti a'ea hugwi i'urame,” ei ga ga pe. \p \v 16 —A'ero ga hepiakatui porcos ga pe okovo. Ougwei ga ipoitava reki tanhimoytaromouka javo novĩa. A'ereki g̃a nomondoi ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 17 —Aerẽ ga japyakwapupugamo. “Garamo ji pytauhui avo naerũ?” ei ga oyvyteri pe. “O'u katu g̃a mbatera – kiroki g̃a oporavyky jiruva'ga pe. G̃a ndohygi reki hehe. He'yiva'ea hembyruera g̃a gwereko a'ero. Emo jihi kiro po ti amano avo jitekovo. A'ereki ji juka hete ty'ara,” ei ga oyvyteri pe. \p \v 18 —“Aho aha po ti ji nhivahema apina'ga pyri nehẽ. A'e po ti ji ga pe nehẽ: Apĩ, ji rekote'varuhui Tupana'ga pe yvagipeve'ga pe. Nde ve ji rekote'varuhui no. \v 19 Ere'e po nde ji ve hamo: ‘Jira'yra'ga rũi kiro ga rekoi ji ve.’ A'ea po nde ei ji ve hamo. Na ji poravykyi nde ve nehẽ oporavykyve'g̃a ja a'ero nehẽ. A'ea po ti ji ei jiruva'ga pe nehẽ.” A'ea ga ei oyvyteri pe ojapyakavo oina, ei Jesus'ga. \v 20 Ovy ga a'ero opohia oporavykya hugwi porcos reja ua pea hugwi. \p —Ovahẽ g̃werĩ ga uva'ga ronga pe ua. Irupe garuva'ga gwa'yra'ga repiagi. “Kirog̃we jira'yra'ga jivyra'javi ji pyri. Aporogwety ji ga,” ei ga. A'ero ga nhani ga repenhana. Obeija ga ga gworygworyvamo ga rehe ga anhuvana. \p \v 21 —Kiro ipyahuve'ga ei uva'ga pe: “Apĩ,” ei ga. “Ji rekote'varuhui Tupana'ga pe yvagipeve'ga pe oji'i. Nde ve ji rekote'varuhui no. Ere'e po nde ji ve hamo: ‘Jira'yra'ga rũi kiro ga rekoi ji ve.’ A'ea po nde ei ji ve hamo,” ei ga. \p \v 22 —Emo garuva'ga e'i ojipyrive'g̃a pe: “Haite! Peru ti tapy'ynhapikatua – kiroki a'ea koji'i ikatu. Pemongiuka ti ga pe. Pemondo ti gapoakag̃areheva'ea gapoakag̃a rehe. Pemondo ti ga pe sandálias no,” ei ga g̃a pe. \v 23 “Peho ti herua imboky'rauhu'iva'ea bezerro yuranuhũa ra'yra. A'ea nhande iporakahetei. A'ea pejuka ti,” ei ga. “Ti'u ti. Tiapo ti toryva. \v 24 A'ereki jira'yra'ga horame ji hugwi ji ei: Omano ga. A'ereki ji a'e ikwehe'i: Ji ndahepiaga'javi po ti ga nehẽ. Kiro ga jivyra'javame ji pyri ji ei: Okwerava'ja ga. Oka'nhymypy ko ga ji hugwi ohorame ji hugwi. Kiro ji ga repiaga'javi,” ei ga ojipyrive'g̃a pe. \p —“Kwa,” ei g̃a ogwovo. Kiro g̃a japoi toryva. \p \v 25 —Ojihuvypyve'ga rekoi ko pe. Kiro ga ruri ojivya onga pe. Ovahemame ga henduvi. A'ero ga ei oyvyteri pe: “Opy po g̃a imonhi'ig̃a,” ei ga. \p \v 26 —Ojipyri ga ojipyrive'ga mbuhurukari javo ga pe: “Maraname g̃a japoi toryva?” ei ga. \p \v 27 —“Neirũ'ga uhu,” ei gapyrive'ga ga pe. “Nderuva'ga ga rerekokatua'ja. ‘Nitetirũi ga,’ ei nderuva'ga. ‘Okoji jira'yra'ga,’ ei ga. Nurã nderuva'ga ojukauka imboky'rauhu'iva'ea bezerro,” ei ga. \p \v 28 —Ojihuvypyve'ga onhimonha'nga henduvame. Ndokipotari tuhẽ ga onga pype toryva repiaga. A'ero garuva'ga hemi ua ga pyri. “Herejo tuhẽ,” ei ga gwa'yra'ga pe. A'ea ga ega'ei ga pe. \p \v 29 —A'ero ojihuvypyve'ga ei uva'ga pe: “Ji rendu ti! Imbokwara'ara'arame jihi aporavyky hete nde ve jitekovo. Nane'ymi nenhi'ig̃a rupi ji ako katu. Ji ve nde nerembuhuri'i'i xunhiva'ea cabrito. Poi nde nerembuhuri ji ve toapo ti ga toryva javo ojikoty'ave'g̃a pavẽi. \v 30 Gaha reki, ndera'yra'ga, ga jigwaraipavi neitambere'ia rehe imondovo ahe'upahara'g̃a pe. Ga rura'javame nde ijukaukari ga pe imboky'rauhu'iva'ea bezerro,” ei ojihuvypyve'ga uva'ga pe. \p \v 31 —“Pi'a,” ei garuva'ga ga pe. “Nane'ymi nde ruvi ji pyri. Nhimbatepava nembatera tuhẽ okovo. \v 32 Pyry nhande roryroryvamo. Nurã ti tiapo toryva. A'ereki neirũ'ga horame nhande hugwi nhande ei: Omano ga. A'ereki nhande xa'e ikwehe'i: Ndihepiaga'javi po ti nhande ga nehẽ. Kiro ga jivyra'javame nhande pyri nhande ei: Okwerava'ja ga. Oka'nhymypy ko ga nhande hugwi ohorame nhande hugwi. Kiro nhande ga repiaga'javi,” ei garuva'ga, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \c 16 \s1 Akwaimbae'ga omoandyandyi gwuvihava'ga \p \v 1 Kiro Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe imombe'gwovo ojipea. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Imbateheteve'ga ei ojipyrive'ga pe: “Ehepia katu nhimbatera ji ve ima'eamo ipyhyga itambere'ia ji ve,” ei ga ga pe. \p —“Kwa,” ei ga. \p —Aerẽ imbateve'ga pyri g̃a uhu javo ga pe: “Ndepyrive'ga ojigwarajuhu nembatera rehe,” ei g̃a imbateve'ga pe. \p \v 2 —Imbateve'ga ombuhuruka ojipyrive'ga a'ero. Ga pe ga ei: “Garamo nde rekouhui? Nde mombe'u g̃a ji ve. Maraname nde jigwarai nhimbatera rehe? Ekwatija ti ji ve imombe'gwovo enhimima'ẽa. Tahepia ji. Nde po ti ndereporavykya'javi ji ve hepiage'yma nhimbatera ji ve nehẽ,” ei ga ga pe. \p \v 3 —A'ero gapyrive'ga ei oyvyteri pe: “Marã po ti ji rekoi a'ero nehẽ? Kiro po ti jiruvihava'ga ji mondohetei ojihugwi ji mboporavykya'jave'yma ojive nehẽ. Ndajipopoakari ji. Nurã ndahyvykoi ko pe. Naporanduva'uvi ji mbatera ojipe'g̃a hugwi. Marã po ti ji rekoi ipyhyga mbatera jijive nehẽ?” ei ga. \v 4 Ojapyaka ga. “Ah! Kiro ji akwaha!” ei ga. “Nahanahã po ti ji rekoi g̃a mbohoryoryva ji rehe nehẽ. A'ero po ti g̃a ji mboapygi g̃wonga pype ji rerekokatuavo nehẽ ji poravykya'jave'ymame ga pe nehẽ,” ei ga oyvyteri pe. \p \v 5 —A'ero g̃a mbojopy'rupy'ruavo ga g̃a mbuhupavukari ojipyri – kiroki g̃a ndokwepygi ve garuvihava'ga pe. Urypyve'ga rurame ga ei ga pe: “Maramomi nde nderekwepygi ve jiruvihava'ga pe?” ei ga. \p \v 6 —A'ero ga ei gapyrive'ga pe: “He'yiva'ea ikava cem tambores de azeite,” ei ga. \p —A'ero gapyrive'ga ei ga pe: “Koro neconta ikwatijara. Haite! Eapy ti ikwatijara'java he'yiva'ea rerojijyita. Ndahe'yiva'ea cinquenta tambores jate ti ekwatija. A'ea po ti nde ikwepygi ga pe nehẽ,” ei ga. A'ero a'ea ga ikwatijari. \p \v 7 —Ojipe'ga pe ga ei ga rurame: “Maramomi nderekwepygi ve jiruvihava'ga pe?” \p —A'ero ga ei ga pe: “He'yiva'ea ha'ynha cem alqueires de trigo.” \p —A'ero gapyrive'ga ei ga pe: “Koro neconta ikwatijara. Haite! Eapy ti ikwatijara'java he'yiva'ea rerojijyita. Ndahe'yiva'ea oitenta alqueires jate ti ekwatija. A'ea po ti nde ikwepygi ga pe nehẽ,” ei ga. A'ero a'ea ga ikwatijari. \p \v 8 —Aerẽ ikwahavame garuvihava'ga ei: “Heaporog̃ita jipyrive'ga ojapyakaheteavo ji moandyita ikwahava.” A'ea ga ei ojipyrive'ga omoandyirame, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \p —A'ereki okote'varuhuve'g̃a okwaha ojogwerekovo gweaporog̃itaro. A'ea g̃a ikwahavi pyryve'g̃a hohe jireheve'g̃a hohe kojahuarupive'g̃a hohe, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 9 —Jihi a'e pe me, ei Jesus'ga g̃a pe. Pemondo ti iporia'ive'g̃a pe penhiitambere'ia tohoryory ti g̃a pejihe. A'ero aerẽ pe manorame ipyhyga'jave'yma itambere'ia, po ti g̃a ndoryndoryvamo jitehe pe ndehe nehẽ pe mboapyga ojipyri pevo yvagi pe nehẽ – kiroki a'ea ndopavi nehẽ. Pevo nane'ymi po ti nde ruvi g̃a pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 10 —Kiroki ga ndahe'yiva'ea repia katu – gaha he'yjuhuva'ea repia katu no ahe mbojikoga ojihe. Kiroki ga ndahe'yiva'ea rehe omotetirũa – gaha he'yjuhuva'ea rehe omotetirũa no ahe mbojikoge'yma ojihe, ei Jesus'ga. \v 11 Po pe ndapepo'rukatui yvyakotyva'ea penhiitambere'ia, a'ero po ti Tupana'ga nomondoi oapoa pyryheteva'ea yvagipeva'ea pe me nehẽ topo'ruyme ti g̃a javo. \v 12 Po pe ndapehepiakatui aheapoa ahe ve ahe mbojikoge'yma ojihe, a'ero po ti Tupana'ga nomondoi peapoa pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 13 —Kiro po ti ji g̃a mombe'ui mokonha'g̃a ahepojykahara'g̃a pe me pe mbo'eavo, ei Jesus'ga. Tiruahũ ahe poravykyrame mokonha'g̃a pe opojykahara'g̃a pe. Po ahe oporavyky mokonha'g̃a pe, a'ero po ahe ojipe'ga arõhetei ojipe'ga arõe'yma. Ovy'a hete po ahe onhimiarõve'ga rehe ojipe'ga koty ojirovage'yma. \p —Na jitehe ahe nonhi'ĩpo'rukatui Tupana'ga ovy'aheterame itambere'ia rehe. Tupana'ga potaheterame ahe ndovy'ahetei itambere'ia rehe. Itambere'ia potaheterame ahe ndojirovagi Tupana'ga koty, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \s1 Tupana'ga okwaha aherekote'varuhua \r (Mateus 11.12-13; 19.9; 5.31-32; Marcos 10.11-12) \p \v 14 Jesus'ga imombe'urame g̃wemimbo'ehara'g̃a pe fariseus'g̃a ga rendupavi. Fariseus'g̃a opotaruhu itambere'ia. Nurã g̃a ndopotari Jesus'ga remimombe'ua. A'ero g̃a Jesus'ga jaihetei ga rerekomemuamo. \p \v 15 Kiro Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe: \p —Pehe peko katu ahe pejepiagame jate. A'ero ahe ei: “Tupana'ga roryroryvamo g̃a ndehe g̃andekokatua rehe.” Ikwahave'yma ahe ei nahã ombaragwahave'yma g̃waramo pendekote'varuhua rehe. Tupana'ga ki a'e te okwaha pendekote'varuhua. Aheremimboheteva'ea pe Tupana'ga ei: “Ite'varuhu hete!” ei ga. \p \v 16 —Ymyahũ ymyahũva'ea ahe mbo'ei Moisésva'ea remimbo'eagwera rehe Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea nhi'ig̃agwera rehe no. A'ea rehe ymyahũve'g̃a g̃a mbo'ei ikwehe'i no nahanahã ti peko katu javo. Kiro João Batista'ga ag̃wamove'g̃a mbo'ei pyryva'ea rehe ji pavẽi, ei Jesus'ga. G̃a mbo'eavo ore ei g̃a pe: Kiro Tupana'ga oko nhanderuvihavuhuhetero nhande repiakatuavo. Orerenduve'g̃a heroviapotahetei orenhi'ig̃a. A'ero g̃a ei: “Toko ti ga oreruvihavuhuhetero.” A'ea g̃a ei ipotaheteavo ojikoga Tupana'ga rehe. \p \v 17 —Po yvaga opa. Po yvya opa. Moisésva'ea remimbo'eagwera ki a'e te ndopavi'i'i. Xunhi'i'ĩva'ea rũi po ti ipavi jugwi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 18 —Kiroki ga opohi g̃wembirekohẽa hugwi hẽa mondoheteavo – gaha ite'varuhu ojipehẽa rerekorame. Tupana'ga ndopotari ga ojipehẽa rerekorame. Hẽa rerekorame ga ajuajuri. A'ereki ga hembireko jitehe jypyvehẽa pavẽi. Na jitehe – kiroki ga gwereko garembirekoypyvehẽa ga pohirame hẽa hugwi – gaha ite'varuhu hẽa rerekorame. A'ereki ga gwereko garembirekohẽa. Tupana'ga ndopotari nanongara, ei Jesus'ga g̃a mbo'eavo. \s1 Imbateheteva'ea Lázarova'ea pavẽi \p \v 19 Kiro Jesus'ga imombe'ui g̃a mbo'eavo. A'ero ga ei: \p —Ahe gwereko pa imbateheteva'ea. Nane'ymi ahe omongi tapy'ynhapipyryva ikatuheteva'ea. He'yi hehe. Huvihava'g̃a pira'java'ea ko ahepira hovy'iva'ea linho apopyra no pyryva'ea. Nane'ymi ahe herekoi ikatukatuva'ea jate i'gwoi'gwovo gworygworyvamo. \p \v 20 —Aherongauhua apoa pyri porta pyri Lázarova'ea nhinog̃i. Ono g̃a ahe pevo jipi. Iporia'i Lázarova'ea ombatere'ymamo ojagwuhuro. He'yjuhu ahejagwa. \v 21 Ougwei ahe imbateva'ea rembi'uagwera. “Po ga imbuhurukari ji ve hamo – kiroki ohiohi gajurua hugwi yvyvo ga i'urame,” ei ahe oyvyteri pe. Nhag̃watig̃a uhu ahejagwa rererereva okovo! \p \v 22 —Aerẽ iporia'iva'ea manoi Lázarova'ea. A'ero Tupana'gapyrive'ga ahera'uva rerohoi imondovo Abraãova'ea pyri yvagi pe. \p —Imbateva'ea manoi no. A'ero g̃a ahe tymi. \v 23 Omanove'g̃a gwyri pe imbateva'ea ra'uva rekoi. Hahy hete imbateva'ea pe pevo. Kiro ahe jovavuri. Paivo ihoi ahema'ẽa Abraãova'ea repiaga. Ahe gwepia Lázarova'ea rekorame Abraãova'ea pyri hete. \v 24 A'ero imbateva'ea onhi'ig̃a mondoi: “Amoi! Abraão!” ei ahe. “Ji porogwety po nde hamo! Embuhuruka ti Lázarova'ea ji pyri. Tomonde ti ahe opoakãtĩapy'ria yhya pype herua imbuhua nhikũa rehe imbohakuvia nhikũa. A'ereki hahyuhu ji ve tata pype.” \p \v 25 —A'ero Abraãova'ea ei: “Pi'a,” ei ahe. “Nahembuhurukari ji. Ekwahava'ja ti. Emanoe'ymame nde erereko embatera ikatuva'ea ejoryjoryvamo. Lázarova'ea pe ki a'e te ite'varuhu hete omanoe'ymame. Kiro Lázarova'ea py'a u katu avo ji pyri. Nde ve kiro hahy hete. \v 26 Nhanema'õ me oko yvya kwaruhua. Nurã ahe ndohahavi ore hugwi pe pyri. Na jitehe ahe ndohahavi pe hugwi ore pyri,” ei Abraãova'ea ahe ve. \p \v 27-28 —A'ero imbateva'ea ei: “Amoi!” ei ga. “Ji rendu! Emondouka ti Lázarova'ea jiruva'ga ronga pe a'ero nhiirũ'g̃a pyri cincove'g̃a pyri. Tomombe'u ti ahe g̃a pe jirekote'varuhua kwepykava topohi ti g̃a okote'varuhua hugwi. A'ero nduri po ti g̃a avo ji pyri hahyva'ea ruvihava pype nehẽ,” ei imbateva'ea Abraãova'ea pe. \p \v 29 —A'ero Abraãova'ea ei: “Gwereko g̃a Moisésva'ea remimbo'eagwera aherembikwatijara. Gwereko g̃a Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea nhi'ig̃agwera aherembikwatijara. Na g̃a aherembikwatijara rendukatui xako hehe javo,” ei Abraãova'ea ahe ve. \p \v 30 —“Amoi,” ei ahe Abraãova'ea pe. “Nohenduvi po ti g̃a aherembikwatijara okoe'yma hehe. Po ti ahe vyri omanoa hugwi ogwovo g̃a pyri imombe'gwovo g̃a pe nehẽ, a'ero po ti g̃a pohiri okote'varuhua hugwi nehẽ,” ei imbateva'ea. \p \v 31 —A'ero Abraãova'ea ei ahe ve: “Po g̃a nohendukatui Moisésva'ea remimbo'eagwera Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea nhi'ig̃agwera reheve, a'ero po ti g̃a ndogweroviari ahe vyrame omanoa hugwi ogwovo g̃a pyri imombe'gwovo g̃a pe nehẽ. Nurã po ti ji namondoukari ahe pevo nehẽ,” ei Abraãova'ea imbateva'ea pe. \p A'ea Jesus'ga imombe'ui fariseus'g̃a pe g̃a mbo'eavo. \c 17 \s1 Tiruahũ hete g̃a pe, ei Jesus'ga \r (Mateus 18.6-7, 21-22; Marcos 9.42) \p \v 1 G̃wemimbo'ehara'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Jara'g̃a ombote'varuhu jipi. Na tuhẽ po ti jipi nehẽ, ei Jesus'ga. G̃a pe ti tiruahũ hete nehẽ – kiroki g̃a ombote'va ojipe'g̃a mbopogweavo ite'varuhuva'ea rehe, ei Jesus'ga. \v 2 Omano jipe po g̃a hamo tombote'varyme ti g̃a jireheve'g̃a – kiroki jireheve'g̃a ag̃wamo gwe ojiko Tupana'ga rehe ikwahapave'yma Tupana'ga nhi'ig̃a, ei Jesus'ga. Po ahe opytĩ g̃ajurimo itaruvihavuhua ipohyiva'ea yngu'a'javuhuva'ea g̃a momboa ypiahua ruvihava pype g̃a mbotypyvyga, a'ea ko tiruahũhetero g̃a pe. Koji'i tiruahũ hete g̃a pe g̃a jireheve'g̃a mbote'varuhurame, ei Jesus'ga g̃wemimbo'ehara'g̃a pe. \p \v 3 —Eko katu ti! Po ndekotyve'ga ite'varuhu nde ve – kiroki ga ojiko ji rehe nde ja. Po ga ite'varuhu nde ve, a'ero ti ere ga pe: “Nahanahã nderekote'varuhua ji ve. Na rũi ahe japoi.” A'ea ti ere ga pe, ei Jesus'ga. \p —Po ga ei nde ve: “Jite'varuhu ko ji ko. Ndajite'varuhua'javi po ti ji nde ve a'ero nehẽ,” e po ga nde ve. Po ga pohiri okote'varuhua hugwi, a'ero terehenonha'javi ti garekote'varuhua. \fig |src="LB00130B.TIF" size="col" copy="Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lucas 17.3" \fig* \p \v 4 —Po he'yjuhurame po seterame ga te'varuhua'jaa'javamo nde ve ara rupi ve. Po he'yjuhurame po seterame ga ea'jaa'javi nde ve: “Jite'varuhu ko ji ko,” e po ga nde ve. “Ndajite'varuhua'javi po ti ji nde ve a'ero nehẽ. Apohi ji kiro jirekote'varuhua hugwi,” e po ga. A'ero he'yjuhurame seterame ti erea'jaa'ja ga pe: “Nahenonha'javi po ti ji nderekote'varuhua nehẽ.” Nahã ti ere ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Nahã oko ahe jikogame Tupana'ga rehe \p \v 5 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a – kiroki gamoirũhara'g̃a – g̃a ei Jesus'ga pe nhandepojykaharete'ga pe: \p —Orojiko ore Tupana'ga rehe gapopoakara rehe no. Ore poko ti. Koji'i ti embojikoguka ore ve. \p \v 6 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Po pe jikogi gwere jitehe Tupana'ga rehe gapopoakara rehe no, a'ero po pe ei agwava'ea pe i'yva pe figueira brava pe: “Ipya rehe vehevi ti ejijyi enhityma'java typya pype ypiahua ruvihava pype.” Po pe ei a'ea, a'ero ijijyi onhityma'java typya pype, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 G̃apyriva'ero po g̃a oporavyky g̃a pe hamo \p \v 7 Kiro Jesus'ga ei: \p —Po pepyrive'ga gwyvykoi ko pe oporavykyavo. Po ga penenymbava repia katu ovelhas repia katu oporavykyavo. Ga rurame onga pe oporavykyhava hugwi pe ndape'ei ga pe: “Haite! Herejo eapyga mesa pyri. E'u ti.” Pe ndape'ei na ga pe. \v 8 Pe pe'e ga pe: “Emboavujikwe pa ti mbatera ji ve ta'u. A'ero ti enhimboavujikwe herua mbatera imbuhua ji ve. Ji i'urẽ po ti nde i'ui ji py'rovo nehẽ,” pe'e pe pejipyrive'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 9 —Pe ndape'ei ga pe: “Ndepyry hete nde eporavykyavo ji ve ekoheteavo nhinhi'ig̃a rupi.” A'ea rũi pe ei ga pe. Pepyriva'ero g̃waramo oporavyky po ga pe me hamo. \p \v 10 —Na jitehe pejipyrive'ga ja pe tuhẽ ti peko. Pekopavame Tupana'ga nhi'ig̃a rupi ti pe'ji Tupana'ga pe: “Ore rekopavame enhi'ig̃a rupi, terei ti ore ve pepyry hete pe javo. Ndepyriva'ero g̃waramo oroporavyky po ore nde ve hamo.” A'ea ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombi dezva'ea hugwi ahejagwa \p \v 11 Aerẽ Jesus'ga hogahoi taho ji Jerusalém me javo. Ohorame ga okwa Galiléiapeve'g̃a gwyri pe Samariapeve'g̃a gwyri pe no. \v 12 Pevo ga vahemi cidade'i pe. Cidade'ia rembeyvyri pe ijaijauhuve'g̃a ga rovatĩ dezve'g̃a. Irupe g̃a pytai ga hugwi. \v 13 Jesus'ga pe g̃a onhi'ig̃a mondoi javo: \p —Jesus! ei g̃a ga pe. Ore porogwety po nde hamo, ei g̃a Jesus'ga pe ga renoina nde ko orembo'eharamo javo ga pe. \p \v 14 G̃a ndepiagame Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Peho ti pejipiuka ikwava'ẽhara'g̃a pe pejijagwa repiuka g̃a pe. \p G̃a horame g̃ajagwa pigi g̃a hugwi. \v 15 Ojagwapihava repiagame ojipeji'ga jivyri Jesus'ga pyri. Hahyahi ganhi'ig̃a ga erame Tupana'ga mboheteavo gworygworyvamo ga rehe. \p \v 16 —Ndepyry hete nde! ei ga Jesus'ga pe. Erepohano kwaha hete nde. \p A'ea ga ei onhinog̃a upa ojovapyvo Jesus'ga pyri ndehe koji'i ji hohe javo. Ga ko Samariapeve'ga. \v 17-18 Nurã Jesus'ga ei: \p —Nhandegwyripeve'ga rũi – gaha jate ga jivyri ji pyri gworygworyvamo Tupana'ga rehe ga mboheteavo. Amombi ji dezve'g̃a jagwa g̃a hugwi. Ma jara'g̃a naerũ, noveve'g̃a judeus'g̃a? Po g̃a jivyri Tupana'ga mboheteavo hamo! \p \v 19 Samariapeve'ga pe Jesus'ga ei: \p —Epo'ã heregwovo enhonga pe. Erejiko nde ji rehe. Nurã ndejagwa pigi nde hugwi. \s1 Maname po ti Tupana'ga oko aheruvihavuhuhetero nehẽ? \r (Mateus 24.23-28, 37-41) \p \v 20 Aerẽ fariseus'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Maname po ti Tupana'ga oko nhanderuvihavuhuhetero avo yvya koty nehẽ? \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ndiukwahavi Tupana'ga rekorame huvihavuhuhetero yvya koty nehẽ. \v 21 Nurã po ti g̃a nde'i nehẽ: “Pehepia! Avo ko ga rekoi huvihavuhuhetero! Pehepia! Pevo ko ga rekoi huvihavuhuhetero!” A'ea rũi po ti g̃a ei nehẽ. A'ereki Tupana'ga oko jipe huvihavuhuhetero aheyvyteri pe ahe jikogame ga rehe, ei Jesus'ga fariseus'g̃a pe. \p \v 22 G̃wemimbo'ehara'g̃a pe Jesus'ga ei: \p —Aerẽ po ti pe ei nehẽ: “Po ti ga rura'javi opytaahi'viavo nhande pyri nehẽ hamo.” Nahã po ti pe ei ji repiaga'japotaheteavo nehẽ novĩa. Pe ndajirepiagi nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 23 —O'mbero po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Pehepia! Pevo ko Cristo'ga! Pehepia! Avo ko Cristo'ga!” Nahã po ti g̃a ei pe me o'mbero nehẽ. Tapehoi ti g̃a ndupi hepiaga. Taperoviari ti g̃a. \p \v 24 —Jijipiukarame ji rura'jahava rupi tupã verava ja po ti ji rekoi nehẽ. Tupã veraveravame kikoty yvaga rehe ombokojahu pa kokoty yvaga rehe no. A'ero ahe gwepia pa kojahua. Na jitehe po ti g̃a nhaporemo ji repiagi ji rura'javame yvaga hugwi nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 25 Kiro po ti g̃a imbuhuna'ẽi he'yiva'ea hahyva'ea ji ve avo nehẽ. Ag̃wamove'g̃a po ti nanhiarõi ji reroviare'yma kiro nehẽ. \p \v 26 —Noéva'ea nhinhag̃a renondehava yhara ruvihavuhua pype ojo'ja jirura'java renondehava pavẽi, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \v 27 Ymyahũ Noéva'ea nhinhag̃a renonde yhara ruvihavuhua pype ahegwyripeva'ea i'ui'ui jipi gworygworyvamo hako. Ahegwyripeva'ea rembirekoro akwaimba'eva'ea jipi no. Ojipeva'ea kunhava'ea mohembirekoi no. Nahã ahegwyripeva'ea rekoi okovo imboha'uve'yma Noéva'ea avame yhara ruvihavuhua pype yhya hehanhuhũa rurame ahegwyripeva'ea mbotypyvypava nhatymbava hako – kiroki ahegwyripeva'ea ndo'avi yhara ruvihavuhua pype. \p \v 28 —Na jitehe Lóva'ea hoa renondehava Sodoma hugwi. Sodomapeva'ea i'ui'ui jipi gworygworyvamo. Mbatera ahe ipyhygi itambere'ia pyvõ aerẽ imondovo mbatera itambere'ia rehe. Ko pe ahe itymi. Onga ahe japoi. Nahã Sodomapeva'ea rekoi okovo ikwahave'yma ombokajag̃wama. \v 29 Lóva'ea hemame cidade hugwi Sodoma hugwi ogwovo Tupana'ga imbohirukari yvaga hugwi tata enxofre reheve ojapy'uva'ea reheve Sodomapeva'ea rehe ahe jukapavuka. \p \v 30 —Na jitehe po ti yvyakotyve'g̃a ndekoi okovo ikwahave'yma jirura'javag̃wama nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 31 —Ji jipiukarame ti ga tokiyme g̃wonga pype ombatera renoheme'yma jugwi – kiroki ga oko ongapereuhua arimo. Na jitehe ti ga tohoa'javyme g̃wonga pe nehẽ – kiroki ga oko ko pe ji jipiukarame nehẽ, ei Jesus'ga. \v 32 Tapemoka'nhymi ti Lóva'ea rembirekova'ea! Ohoa'ja pota ahe g̃wonga pe omanomo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. \v 33 Kiroki g̃a e'i: “Ndakoi ti ji Jesus'ga remimbo'eharamo tajijukayme ti javo” – a'ero po ti g̃a manoi ogwovo hahyva'ea ruvihava pype nehẽ, ei Jesus'ga. Kiroki g̃a ojipe'g̃a g̃a jukai g̃a jikoga g̃waramo ji rehe – omanorẽ po ti g̃a oho upa avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 34 —A'e ji pe me, ei Jesus'ga. Ji rura'javame po ti mokonha'g̃a kiri onhinongava rehe ypytunimo. Ojipeji g̃anhinongava. Kiro po ti ojipe'ga rerohohava nehẽ. Kiro po ti ojipe'ga rejahava nehẽ, ei Jesus'ga. \v 35 Kunhangwera'g̃a mokonha'g̃a po ti ombo'i ombo'ihava pyvõ ojopyri. Kiro po ti ojipehẽa rerohohava nehẽ. Kiro po ti ojipehẽa rejahava nehẽ, ei Jesus'ga. \v 36 Mokonha'g̃a po ti oko ko pe akwaimbae'g̃a nehẽ. Kiro po ti ojipe'ga rerohohava nehẽ. Kiro po ti ojipe'ga rejahava nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 37 A'ero Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei ga pe: \p —Nhandepojykaharetero emombe'u ti ore ve. Mome po ti nanongara nehẽ? \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Jukwaha po ti nehẽ. Ahe manorame po ti huruvua onhimongy ahera'oa pyri nehẽ ti'u javo. \p A'ea Jesus'ga ei na jitehe po ti jukwaha ji rura'javame nehẽ javo. \c 18 \s1 Aherembirekokwerava'ea juizva'ea pavẽi \p \v 1 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea g̃a pe. A'ea pyvõ ga g̃a mbo'ei g̃anhi'ig̃a rehe Tupana'ga pe tapenhi'ĩ jipi pejikweraje'ymamo javo g̃a pe. \v 2 G̃a mbo'eavo hehe ga ei: \p —Juiz'ga oko cidade pype upa. Ndokoi ga Tupana'ga nhi'ig̃a rupi okyhyjie'yma ga hugwi. Ndojirovagi ga akwaimbae'g̃a koty no okyhyjie'yma g̃a hugwi. \v 3 Aherembirekokwerahẽa oko akoja pype cidade pype upa no. Uhuuhura'ja hẽa juiz'ga pyri jipi ja'javo ga pe: “Ji repy ti ga rehe. A'ereki ga ite'varuhu ji ve,” ei hẽa juiz'ga pe jipi. \p \v 4 —Ndohepypotari ga hẽa. Ga ndopokona'ẽi hẽa. Aerẽ reki ga ei oyvyteri pe: “Ndakyhyji ji Tupana'ga hugwi akwaimbae'g̃a hugwi no g̃a mbopogwee'yma. Jikyhyjiavo g̃waramo rũi po ti ji aherembirekokwerahẽa pokogi nehẽ. \v 5 Nhimbokweraja g̃waramo po ti ji hẽa pokogi nehẽ. Po ti ji ndahepygi hẽa nehẽ, a'ero po ti hẽa ji mohe'ouhũ u'ua ji pyri nehẽ. Kiro po ti ji hẽa repygi a'ero,” ei ga oyvyteri pe, ei Jesus'ga. \p \v 6 —Pejapyaka ti juiz'ga nhi'ig̃a rehe ndapyryvive'ga nhi'ig̃a rehe, ei Jesus'ga nhandepojykaharete'ga. \v 7 Marã po ti Tupana'ga hekoi g̃wemimo'ẽhara'g̃a nderekovo nehẽ? Gwepy po ti ga g̃a naerũ? – kiroki g̃a onhi'ĩ hete ga pe arimo ypytunimo no ore poko ti javo. Marãi pe? Mbegwe po ti ga g̃a pokoga nehẽ naerũ? Marãi pe? \v 8 A'e ji pe me: Ga kaitu g̃a pokogi kotihĩ nehẽ ji mbuhura'java avo yvya koty nehẽ. Ji rura'javame mara'ngu po ti yvyakotyve'g̃a ojikoga ji rehe nehẽ? ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \s1 Fariseu'ga itambere'ia mono'õhara'ga pavẽi \p \v 9 Kiro Jesus'ga imombe'ui ojipea ojo'java'ea jara'g̃a pe – kiroki g̃a e'i oyvyteri pe: “Orepyry hete ore. Ojipe'g̃a tiruahumba.” A'ea g̃a ei ojirovage'yma g̃a koty. G̃a pe Jesus'ga ei pehe po ti ji pe mombe'ui kiro javo. \p \v 10 —Mokonha'g̃a oho ojatykahavuhua pype templo pype xanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Ojipe'ga ko fariseu'ga. Ojipe'ga ko itambere'ia mono'õhara'ga, ei Jesus'ga. \p \v 11 —Fariseu'ga o'ã onhi'ig̃a oyvyteri pe. “Tupana,” ei ga Tupana'ga pe. “Jiroryrory ji nde rehe. A'ereki nde ji mongo ojipe'g̃ahoheva'ero. Nurã g̃a ja rũi ji rekoi. A'ereki g̃ahã ahe moandyandyi ipyhyga g̃ambatera. Ndapyryvi g̃a. Gwereko g̃a ojipe'g̃a nembireko'g̃a. Avove'ga ja rũi itambere'ia mono'õhara'ga ja rũi ji rekoi nohõ. \v 12 A'u ji cinco jikira rupi. Dois jikira rupi ji nda'ui tanhi'ĩ Tupana'ga pe javo. Nahã ji rekoi jipi. Amondo ji nde ve nhimbatera jipi. Ji herekorame dez mbatera ji amondo nde ve ojipeji,” ei fariseu'ga, ei Jesus'ga ga mombe'gwovo g̃a mbo'eavo. \p \v 13 —Itambere'ia mono'õhara'ga ki a'e te irupe ga o'ã ojipe'g̃a hugwi. Ndojovavuri ga hepiage'yma yvaga koty. Onupanupã ga opoti'a opoa pyvõ ovy'are'yma g̃waramo. Tupana'ga pe ga ei: “Tupana, ako te'varuhu ji. Terenhimonha'ngai ji rehe. Ji porogwety kiro!” ei itambere'ia mono'õhara'ga Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 14 —A'e katu ji pe me, ei Jesus'ga. Itambere'ia mono'õhara'ga hugwi Tupana'ga imombori garekote'varuhua. A'ero ga jivyrame g̃wonga pe Tupana'ga ei ga mombe'gwovo: “Pyry kiro itambere'ia mono'õhara'ga.” \p —Ojipe'ga pe fariseu'ga pe Tupana'ga nde'i: “Ndepyry nde.” A'ea rũi Tupana'ga ei. Kiroki ga e'i jihi ko huvihavamo ojipe'g̃a hohe pa javo – po ga ei a'ea onhimboheteavo onhimongovo aha huvihavamo, a'ero po ti Tupana'ga ei ga pe nehẽ: “Nderekoi nde huvihavamo. Nerenhimbohetei po nde hamo a'ero.” A'ea po ti Tupana'ga ei ga pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p —Po ga nonhimbohetei ojipe'g̃a nderekokatuavo, a'ero po ti Tupana'ga ei ga pe nehẽ: “Eko ti huvihavamo.” A'ea po ti Tupana'ga ei ga pe nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omombyry tay'riva'ea pe \r (Mateus 19.13-15; Marcos 10.13-16) \p \v 15 Aerẽ tayri'g̃a no, ojipe'g̃a g̃a nderuri Jesus'ga pyri topoko ti ga g̃a ndehe imombyryva g̃a pe javo. Tayri'g̃a nderura repiagame Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a ei g̃a pe: \p —Taperuri tayri'g̃a Jesus'ga pyri, ei g̃a. \p \v 16 Jesus'ga ki a'e te e'i: \p —Tuhu tuhẽ ti tayri'g̃a ji pyri, ei ga. Tapemombigi ti g̃andura. A'ereki Tupana'ga pyry hete nanongara'g̃a'jave'g̃a pe okovo g̃anduvihavuhuhetero g̃a jikogame ojihe, ei Jesus'ga. \v 17 Imombe'ukatuavo ji ei pe me: Tayri'g̃a ojiko uva'g̃a ndehe okovo g̃anemimbotarimova'ea rehe. Kiroki g̃a oko tayri'g̃a ja rũi – g̃a ndojikogi Tupana'ga rehe okoe'yma garemimbotarimova'ea rehe. G̃a po ti nomongoi Tupana'ga gwuvihavuhuhetero a'ero nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Imbateheteva'ea nomondopapotari \r (Mateus 19.16-30; Marcos 10.17-31) \p \v 18 A'ero huvihava'ga ei Jesus'ga pe ombo'ehara'ga pe: \p —Marãva'ea rupi pyryva'ea rupi po ti ji rekoi nehẽ jirekoag̃wamamo Tupana'ga pyri avuirama nehẽ? ei ga Jesus'ga pe. \p \v 19 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Maraname nde ei pyryva'ea rehe? Tupana'ga nhi'ig̃a jate ko pyry, ei Jesus'ga. \v 20 Erekwaha ko nde Tupana'ga remimbo'eukaragwera Moisésva'ea pe ymyahũ. Ga e'i ahe ve: \q1 “Tererekoi ti ojipe'g̃a nembireko'g̃a. \q1 Terejukai ti ojipe'g̃a. \q1 Teremimi ti ojipe'g̃a hugwi. \q1 Tane'mbei ti ojipe'g̃a mombe'gwovo tehe. \q1 Emondo ti ejeaporog̃ita imohina ejuva'ga rehe eyhẽa rehe no,” ei Tupana'ga, ei Jesus'ga. \p \v 21 A'ero ga ei Jesus'ga pe: \p —Jivoja'irame ji hendukatupavi Moisésva'ea remimbo'eagwera. Kiro ji heronhimomboakari ahendu katu ve ji, ei ga. \p \v 22 Ga renduvame Jesus'ga ei ga pe: \p —Ojipeji rehe nderehygi ve Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe. Emondo pa ti embatera itambere'ia pyhyga. Kirẽ ti ema'ẽ eitambere'ia imbatere'ỹve'g̃a pe, ei Jesus'ga. A'ero po ti Tupana'ga imombyryvi nde ve yvagi pe nehẽ, ei Jesus'ga. Nurã ji ei nde ve: Emondo pa ti eitambere'ia kiro. Imondopavirẽ ti ejo ji rupi ekovo nhiremimbo'eharamo ejikoga ji rehe jate, ei Jesus'ga ga pe. \p \v 23 Jesus'ga renduvame ga ndovy'ahetei. A'ereki ga nomondopapotari ombatehetero g̃waramo. \v 24 Gavy'are'yma repiaga Jesus'ga ei: \p —Hahy imbateve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga pe eko ti oreruvihavuhuhetero javo. Po g̃a nde'ipotari te a'ea. Ndokopotari g̃a garemimbo'ea rupi okoheteavo ombatera rehe, ei Jesus'ga. \v 25 Tegwete yuranuhũa'javuhuva'ea hohava camelo hohava agulha kwa'ria rupi. Tegwete hete imbateheteve'g̃a hohava Tupana'ga nhi'ig̃a rupi okoheterame ombatera rehe. Nurã po ti g̃a ndojikogi ga rehe, ei Jesus'ga. \p \v 26 A'ero garenduve'g̃a ei: \p —Ma'g̃a po ti oho Tupana'ga pyri yvagi pe nehẽ naerũ? \p \v 27 A'ero Jesus'ga ei: \p —Na tuhẽ yvyakotyve'g̃a nonhimondoi yvagi pe. A'ereki tegwete g̃a pe. Tupana'ga pe reki nonhimimi. A'ereki ga g̃a mbojiko ojihe g̃a mbuhuruka ojipyri, ei Jesus'ga. \p \v 28 A'ero Pedro'ga ei Jesus'ga pe: \p —Ji rendu ti, ei ga. Ore oropohi pa ore orombatera hugwi orojikovo neremimbo'eharamo. \p \v 29 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei pe me pe'jave'g̃a pe no – kiroki g̃a pe ja opohi ombatera hugwi gwe'yja'g̃a hugwi no xako ti Tupana'ga remimbotarimova'ea rupi javo. A'e ji: Pyry hete po ti ga pe nehẽ – kiroki ga opohi g̃wonga hugwi, gwuva'ga hugwi, oyhẽa hugwi, oirũ'g̃a hugwi, g̃wembirekohẽa hugwi, gwa'yra'g̃a hugwi. \v 30 Po ga opohi pa g̃wonga hugwi g̃a hugwi no taho ti Jesus'ga rupi javo, a'ero ag̃wamo koji'i Tupana'ga imombyryhetei ga pe nehẽ. Aerẽ po ti Tupana'ga ga mongoi ojipyri ga mombytavo avuirama nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga omombe'ua'ja omanoag̃wama \r (Mateus 20.17-19; Marcos 10.32-34) \p \v 31 Kiro Jesus'ga dozeve'g̃a nderohoi irupe'i jara'g̃a hugwi. Dozeve'g̃a pe ga ei a'ero: \p —Ji rendu ti. Kiro nhande hoi cidade de Jerusalém me. A'ero ihoi Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea rembikwatijapava rupi – kiroki a'ea ji mombe'u, ei Jesus'ga. \v 32 Aerẽ Jerusalém me po ti nhimondoukahava judeus'g̃arũive'g̃a pe nehẽ. A'ero po ti g̃a ji rerekomemui okote'varuhuavo ji ve onyvuna ji rehe nehẽ. \v 33 Ipira apopyra pyvõ po ti g̃a ji nupanupãi ji mondohondohoga nehẽ. Kirẽ po ti g̃a ji jukai nehẽ. Ko'emameva'ea py'rovo mokõi jikira py'rovo po ti ji kweravi nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga dozeve'g̃a pe. \p \v 34 Dozeve'g̃a nombaragwahavi ganhimombe'ua rehe reki. A'ereki onhimiva'ea g̃a pe. Oyvyteri pe g̃a ei: \p —Marã ga'ea? Maraname ga ei na onhimombe'gwovo? ei g̃a. \s1 Jesus'ga omboheakwa katu heakwagweva'ea \r (Mateus 20.29-34; Marcos 10.46-52) \p \v 35 Aerẽ Jesus'ga hogahoi. Kiro ga vahemi g̃werĩ cidade de Jericó pe. Pevo heakwagweve'ga apygi pehea rembeyvyri pe oporanduva itambere'ia rehe. \v 36 G̃wendu ga he'yive'g̃a kwavame onhipyvõ onhimongyavo. A'ero ga ei: \p —Maraname g̃a kwag̃akwavi? \p \v 37 A'ero g̃a ei ga pe: \p —Jesus'ga kwavi kiro Nazarépeve'ga. \p \v 38 A'ero ga onhi'ig̃a mondoi tanhirendu ti Jesus'ga javo. \p —Jesus! Nde ko Daviva'ea rymyminoro! ei ga. \p Nahã ga ei Jesus'ga pe. A'ereki ga e'i oyvyteri pe: “Jesus'ga pe Tupana'ga e'i eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo.” \p —Ji poko ti! ei ga Jesus'ga pe. \p A'ea ga ei tanhimboheakwa katu ti ga opopoakara pyvõ javo. \p \v 39 A'ero tenondeve'g̃a ei ga pe: \p —Epi! ei g̃a ga pe tonhi'imbi ga javo. \p Koji'i ga onhi'ig̃a mondoi reki. \p —Daviva'ea rymyminoro ji poko ti! ei ga Jesus'ga pe. \p \v 40 A'ero Jesus'ga pytai ga reruruka ojipyri. Ga rurame Jesus'ga ei ga pe: \p \v 41 —Marã po ti ji nde rerekoi nehẽ? Gara nde erepota? \p A'ero ga ei: \p —Ji mboheakwa katu jipojykaharetero, ei ga. \p \v 42 —Ehepia ti a'ero! ei Jesus'ga ga pe. Erejiko nde ji rehe. Nurã nde reakwakaturo kiro, ei Jesus'ga. \p \v 43 Kotihĩ hete ga hepiagi a'ero. Ogwovo Jesus'ga rupi ga Tupana'ga mbohetei. \p —Ndepyry hete nde ji ve, ei ga Tupana'ga pe. \p Pevove'g̃a na jitehe g̃a ei gareakwakatua repiagame: \p —Ndepyry hete nde ga mboheakwakatuavo! ei g̃a Tupana'ga pe onhimongyavo. \c 19 \s1 Jesus'ga Zaqueuva'ea pavẽi \p \v 1 Kiro Jesus'ga hoi ovahema cidade de Jericó pype ogwovo mbytera rupi. \v 2 Pevo Zaqueu'ga ruvi itambere'ia mono'õhara'g̃a nduvihava'ga. Imbate hete ko ga. \v 3 Ga Jesus'ga repia pota. “Marã po ga rekoi?” ei ga oyvyteri pe. Zaqueu'ga yvyive. Nurã ga ndohepiagi Jesus'ga he'yive'g̃a ga mbotyvahivame. \v 4 Nurã ga nhani g̃a pyvõ okwava ogwovo g̃a nenonde ojiupia i'yva rehe amoreira rehe. “Avo hugwi po ti ji Jesus'ga repiagi nehẽ,” ei ga oyvyteri pe. A'ereki Jesus'ga okwa g̃werĩ i'yva pyvõ. \p \v 5 Ovahemame Jesus'ga rovavuri Zaqueu'ga koty ga repiaga javo ga pe: \p —Zaqueu! Haite! Ejy! Ag̃wamo ji tapyta neronga pype, ei Jesus'ga. \p \v 6 Kotihĩ ga jyvi i'yva hugwi a'ero gworygworyvamo Jesus'ga rehe ga rerogwovo g̃wonga pype. \v 7 A'ea ojipe'g̃a ndopotaruhui onhimongyavo. A'ero g̃a ei: \p —Maranameuhũ okote'varuhuve'ga ronga pype Jesus'ga oki opytapota pevo? \p \v 8 Aerẽ Zaqueu'ga ami onhi'ig̃a nhandepojykaharete'ga pe Jesus'ga pe. \p —Ji rendu jipojykaharetero, ei ga Jesus'ga pe. Ambohovaja ti nhimbatepava imondovo hovajara imbatere'ỹve'g̃a pe nehẽ. Ji ojipe'g̃a moandyandyi ipyhygahyavo g̃a hugwi ikwehe. Kiro po ti ji imondoa'javi g̃a pe a'ero nehẽ. Po ojipeji mbatera ji apyhygahy g̃a hugwi, a'ero po ti ji imondoi quatro g̃a pe nehẽ. Nahã po ti ji imondoa'javi koji'i hete g̃a pe nehẽ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 9 —Zaqueu, ei Jesus'ga ga pe. Ag̃wamo pe pejiko ji rehe, ndehe nenongapypeve'g̃a pavẽi, imomboruka ji ve pejikote'varuhua pe hugwi. Orombojikoguka ji jijihe. A'ereki nde ko Abraãova'ea rakykwepohara no, ei Jesus'ga Zaqueu'ga pe. \v 10 A'ereki ji ajo yvya koty taheka ti ji yvyakotyve'g̃a imomboa g̃andekote'varuhua g̃a hugwi g̃a mbojikoguka jijihe javo. Kiroki g̃a ndogwerekoi gwepiakatuhara'g̃a oka'nhyve'g̃a ja – g̃andekote'varuhua ti ji tamombo, a'e ji jijoa yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \s1 Huvihava'ga omondo oitambere'ia dezve'g̃a pe \r (Mateus 25.14-30) \p \v 11 G̃a g̃wenduvame ga imombe'ui ojo'java'ea. A'ereki ga uhu g̃werĩ Jerusalém me. Omombe'u katu ga g̃a pe. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Nambegwei po ti Tupana'ga oko yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero Jerusalém me ore pyri nehẽ,” ei g̃a hepiapota. \v 12 Nurã Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Marã po ti hekoi yvyakotyve'g̃a pe g̃a erame Tupana'ga nhanderuvihavuhuhetero oko javo? A'ea rehe po ti ji pe mbo'ei ikwahavuka pe me imombe'gwovo a'ea'java'ea, ei Jesus'ga. Huvihava'ga hoi paivouhu ojipe'g̃a gwyri pe. A'ereki ga e'i: “Pevove'ga huvihavuhu'ga ti te'i ji ve eko ti kiro ejigwyripeve'g̃a nduvihavuhuro javo,” ei ga. \p \v 13 —Ohoa renonde ga g̃a mbuhurukari ojipyri dezve'g̃a ojipyrive'g̃a. G̃a pe ga imondomondoi ojipeji itambere'ia g̃a ndetakwera'ja tombohe'yjuhu ti g̃a ji ve javo. A'ero ga ei g̃a pe: “Pepyhypyhy ti mbatera nhiitambere'ia pyvõ. Aerẽ ti pema'ema'ẽ mbatera itambere'ia pyhyga koji'iva'ea. Nahanahã ti peporavyky nhiitambere'ia pyvõ koji'iva'ea imono'ono'og̃a aerẽ imbuhua ji ve,” ei ga g̃a pe. \p —Kiro ga hoi g̃a hugwi a'ero ogwovo paivouhu ojipe'g̃a gwyri pe, ei Jesus'ga. \p \v 14 —Gagwyripeve'g̃a noarõhetei ga. Nurã g̃a ei: “Tokoyme ti ga oreruvihavuhuro. Jararamo nhande xaho ga reviri javo a'ea huvihavuhu'ga pe,” ei g̃a. A'ero paivouhu g̃a hoi ovahema imombe'gwovo huvihavuhu'ga pe novĩa. \v 15 A'ereki ga e'i jipe ga pe eko ti g̃anduvihavuhuro javo. \p —A'ero g̃anduvihavuhuro ga jivyri paivouhua hugwi ua ogwyri pe. Ovahemame kiro ga ojipyrive'g̃a mbuhurukari ojipyri – kiroki g̃a pe ga omondo ojipeji oitambere'ia. A'ereki ga e'i oyvyteri pe: “Maramomi kiro nhiitambere'ia g̃a imbohe'yjuhurame? Koji'iva'ea po g̃a ipyhygi ji ve jirakykweri,” ei ga oyvyteri pe, ei Jesus'ga. \p \v 16 —Kiro gapyrive'ga ruri ga pyri javo ga pe: “Jipojykaharetero nde erembuhu ji ve ojipeji itambere'ia ikwehe'i. Ikwepygame ji ipyhygi dez,” ei ga. \p \v 17 —A'ero ga ei ojipyrive'ga pe: “Ereporavyky katu nde! Ndepyry nde eporavykykatuavo ji ve. Ojipeji te nde erembohe'yjuhu ji ve. Pevo ko dez cidades teni. Akojapeve'g̃a nduvihavamo ti eko kiro,” ei ga ojipyrive'ga pe. \p \v 18 —Kiro ojipe'ga gapyrive'ga ruri ga pyri javo ga pe: “Jipojykaharetero nde erembuhu ji ve ojipeji itambere'ia ikwehe'i. Ikwepygame ji ipyhygi cinco,” ei ga. \p \v 19 —A'ero ga ei ojipyrive'ga pe: \p —“Kwa. Pevo ko cinco cidades teni. Akojapeve'g̃a nduvihavamo ti eko kiro,” ei ga ojipyrive'ga pe. \p \v 20 —Kiro ojipe'ga gapyrive'ga ruri ga pyri javo ga pe: “Jipojykaharetero nde erembuhu ji ve ojipeji itambere'ia ikwehe'i. Ehepia neitambere'ia – akoja jitehe!” ei ga opojykahara'ga pe. “Auvã ji neitambere'ia tapy'ynhapira pyvõ hepiakatuavo. \v 21 A'ereki ji akyhyji nde hugwi. A'ereki nde netiruahũ. Nde ndereporavykyi. Emo nde erepyhy ojipe'g̃a hugwi ejive. Nde neretymi. Emo nde eremondoro ojipe'g̃a nemitymipyra ejive,” ei ga opojykahara'ga pe. \p \v 22 —A'ero ga ei ojipyrive'ga pe: “Ereko te'varuhu nde! Oja nde rehe nde ero g̃waramo ji ve. Nde tuhẽ ere ji ve: ‘Netiruahũ nde ipyhyga ejive eporavykye'yma. Nde neretymi. Emo nde eremondoro ojipe'g̃a nemitymipyra ejive.’ Nahã nde ei ji ve. Nde ji kwahavipe ji imondorame nhiitambere'ia nde ve embohe'yi ti javo. \v 23 Maraname nde neremondoi nhiitambere'ia ikwepykara'g̃a pe banco pype? A'ero imbuhu'rag̃irẽ ojipe'g̃a pe po g̃a ombuhu koji'iva'ea nde ve ramo. Nahã po nde herekoi nhiitambere'ia jirakykweri ramo. A'ero jirura'javame po ji ipyhyga'javi nde hugwi nhiitambere'ia koji'iva'ea reheve ramo,” ei ga ojipyrive'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 24 —G̃a pe – kiroki g̃a o'ã ga pyri – g̃a pe ga ei: “Pepyhy nhiitambere'ia ga hugwi imondovo akoja'ga pe – kiroki ga ombohe'yi nhiitambere'ia nahã herekovo dez itambere'ia,” ei gapojykahara'ga, ei Jesus'ga. \p Kiro Jesus'ga renduve'g̃a ei Jesus'ga pe: \p \v 25 —Tere'ei na orepojykaharetero. Gwereko jipe ga dez itambere'ia. \p \v 26 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —A'e ji pe me: Kiroki ga gwereko a'ea pyvõ oporavykypota ji ve – ga pe po ti ji koji'iva'ea imondoi toporavyky ti ga a'ea pyvõ javo, ei Jesus'ga. Kiroki ga ndogwerekoi gwerevi oporavykypotare'yma – aru po ti ji ga hugwi a'ero toporavykya'javyme ti ga ji ve javo, ei Jesus'ga. \p \v 27 —Nurã g̃apojykahara'ga ei javo ojipyrive'g̃a pe, ei Jesus'ga. Koji'iva'ea ga ei javo: “Nhiarõe'ỹve'g̃a – kiroki g̃a ndopotari tokoyme ti ga nhanderuvihavuhuro javo ji ve – peho ti g̃a nderua avo g̃a jukavo jirovai pyteri pe,” ei ga, ei Jesus'ga. \p A'ea Jesus'ga imombe'ui g̃a pe ojo'java'ea. \s1 Jesus'ga ovahẽ Jerusalém me Domingo dos ramos \r (Mateus 21.1-11; Marcos 11.1-11; João 12.12-19) \p \v 28 Imombe'urẽ ga hoi g̃a nenonde taho ji Jerusalém me javo. \v 29 Ogwovo ga vahemi cidades'ia kotyi ve. Mokõi cidades'ia teni pevo. Ojipea ko Betfagé. Ojipea ko Betânia. Ohĩ cidades'ia yvytyra rembeyvyri pe monte das Oliveiras rembeyvyri pe. \p Kiro ga ei mokonha'g̃a pe g̃wemimbo'ehara'g̃a pe g̃a mondouka. \p \v 30 —Peho ti cidade'i pe pendovai pyteripeva'e pe, ei Jesus'ga. Pevahemame po ti pe hepiagi yuhua'javuhuva'ea ra'yra jumentinho nehẽ. Ojugwa g̃a imo'ama yva rehe pevo. Ahe ndohoi ve i'arimo. Pekwahara ti herua avo. \v 31 Po ti g̃a ei pe me nehẽ: “Maraname pe ikwaharavi?” Po g̃a ei na, a'ero ti pe'ji g̃a pe: “Gaha – kiroki ga pe nhande ei nhandepojykaharete'ga – gaha e'i: ‘Tareko'ã ti ji taho ti ji i'arimo javo’.” Nahã ti pe'ji g̃a pe imbuhuruka, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 32 —Kwa, ei g̃a. Ogwovo g̃a vahemi hepiapava garemimombe'ua. \p \v 33 G̃a jumentinho kwaharavame ijara'g̃a g̃a ndepiagi. A'ero ijara'g̃a ei: \p —Maraname pe ikwaharavi ta'yra? \p \v 34 A'ero g̃a ei: \p —Gaha – kiroki ga pe nhande ei nhandepojykaharete'ga – gaha e'i: “Tareko'ã ti ji taho ti ji i'arimo javo.” \p —Kwa, ei g̃a. \p \v 35 Jesus'ga pe g̃a heruri a'ero herovahema. Oapoa tapy'ynhapira i'arimova'ea g̃a heropori inog̃a ikupepytera rehe eho i'arimo javo Jesus'ga pe. A'ero ga hoi i'arimo. \v 36 Kiro ta'yra ga rerohoi pea rupi. Ga rerohorame g̃a heroporopori opira i'arimova'ea pea rupi imbokatuavo pehea ga pe. Nahã g̃a Jesus'ga mbojiroviari ga rerua nhanderuvihavuhuhete'ga kiro u javo. \p \v 37 Nahã Jesus'ga rerohoi pea rupi ga rerogwovo yvytyra hugwi ga rerojyva g̃werĩ monte das Oliveiras hugwi. Nahã ga rerovahemi g̃werĩ Jerusalém me. A'ea rupi garemimbo'ehara'g̃a ndoryndoryvamo Tupana'ga mboheteavo he'yjuhuve'g̃a. Hahyahi hete g̃anhi'ig̃a g̃a erame ga mboheteavo garemimonhimomby'aheteva'ea rehe nhaporemo gapopoakara rehe g̃wembiepiaga rehe nhaporemo. \v 38 G̃a e'i: \q1 —“Ga pe ti nhandepojykaharete'ga tomombyry! \q1 A'ereki nhandepojykaharete'ga ga mbuhuruka avo eko ti g̃anduvihavuhuhetero javo ga pe,” ei g̃a. \q1 “U katu yvagipeve'ga py'a ga rehe. \q1 Timbohete ti Tupana'ga yvagipeheteve'ga!” ei g̃a. \p \v 39 He'yive'g̃a pyteri pe fariseus'g̃a oko. Ndopotari jara'g̃a Jesus'ga remimbo'ehara'g̃a erame Jesus'ga mboheteavo. Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ahembo'eharamo emombi ti neremimbo'ehara'g̃a, ei fariseus'g̃a. \p \v 40 A'ero Jesus'ga ei fariseus'g̃a pe: \p —A'e ji pe me: Po g̃a ji mbohetepigi jave'yma, a'ero hahyahi po ti ita nhi'ig̃a a'ea tuhẽ i'erame ji mboheteavo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga ojehe'o Jerusalém rehe ipypeva'ea rehe \p \v 41 Kiro Jesus'ga vahẽg̃werĩ cidade de Jerusalém me. Hepiagame ga jehe'oi hehe ipypeve'g̃a ndehe no. \v 42 Ojehe'gwovo ga ei: \p —Jerusalémmeva'ero po ag̃wamo vehevi pe pemongiuka Tupana'ga nhi'ig̃a pejipype ramo nahã imbaragwahava pepy'a nog̃atua rehe ramo. A'ea ji apota novĩa. Emo pe napehendukatui. A'ero kiro pepy'a nog̃atua onhimiva'ea pe me, ei Jesus'ga. \p \v 43 —Aerẽ po ti pearõe'ỹve'g̃a pecidade apẽi yja japovo hovapiaramo pecidade rekihyma nehẽ. Nahã po ti g̃a pe atimani pe mohemukare'yma jugwi otavuka pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \v 44 A'ero po ti g̃a imondurupavi pecidade pe moka'nhymbava ipype nehẽ. Ndojikojikoga'javi ita ojogwehe penonga rehe ita apopyra rehe. Tupana'ga ji mbuhuruka pe pyri emombo ti g̃andekote'varuhua g̃a hugwi javo. Emo pe napemomborukari ji ve pejikote'varuhua pemongiukare'yma Tupana'ga nhi'ig̃a pejipype penhimombaragwahapotare'yma pepy'a nog̃atupotara rehe. Nurã po ti ga pe moka'nhymbavukari g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omo'emba ahe ahejatykahavuhua hugwi \r (Mateus 21.12-17; Marcos 11.15-19; João 2.13-22) \p \v 45 Kiro Jesus'ga hoi oje'yja'g̃a jatykahavuhu pe Tupana'ga mbohetehai pe ovahema. Pevo okara hugwi mytu'ẽva'ea hugwi ga g̃a mo'embavi ima'ẽhara'g̃a ipyhyhara'g̃a ndeheve – kiroki g̃a oma'ẽ mbatera ipyhyga pevo ojatykahavuhua pyri. \v 46 G̃a pe ga ei: \p —Ymyahũ Tupana'ga ei ikwatijaruka hako: \q1 “Tonhi'ĩ ti g̃a ji ve nhironga pype yvya koty ji mboheteavo,” ei Tupana'ga hako, ei Jesus'ga g̃a pe. \p —Pe ki a'e te pe'ji pejohupe: “Timoandyandyjuhu ti g̃a ikwepykwepyga mbatera pyvõ Tupana'ga ronga pype,” pe'ji pe, ei Jesus'ga. Nahã pe Tupana'ga ronga mongoukari iporomive'g̃a nduhavamo, ei Jesus'ga ikwepykara'g̃a pe. \p \v 47 Nane'ymi Jesus'ga judeus'g̃a mbo'embo'ei g̃ajatykahavuhua pype. Emo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a ojuka pota Jesus'ga judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi huvihava'g̃a pavẽi no. \p \v 48 —Maramarã po ti nhande ga jukai nehẽ? ei g̃a ojohupe. \p Ndohekatui g̃a gajukahava rehe. A'ereki pevove'g̃a g̃wendu pota hete Jesus'ga nhi'ig̃a ovy'aheteavo ga rehe onhimongyavo. \c 20 \s1 Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu avo? ei ahe Jesus'ga pe \r (Mateus 21.23-27; Marcos 11.27-33) \p \v 1 Aerẽ Jesus'ga g̃a mbo'ei g̃ajatykahavuhua pype templo pype. Omombe'u katu ga g̃a pe pyryva'ea onhimombe'ua. Ga nhi'ig̃ame uhu ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi xava'eve'g̃a pavẽi no. \v 2 Jesus'ga pe g̃a ei: \p —Emombe'u ti ore ve. Ma'g̃a nde mbuhurukaruhu avo nahanahã ti eko javo? Ma'g̃a e'i a'ea nde ve? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 3 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ji nhi'ĩpondekwa ti imombe'gwovo ji ve. \v 4 Ma'g̃a ombuhuruka João Batistava'ea? A'ero ga g̃a mobatiza okovo garemimbotarimova'ea rupi. “Tupana'ga yvagipeve'ga ombuhuruka ahe,” pe'ji po pe. “Yvyakotyve'ga ombuhuruka ahe,” pe'ji po pe. Marã pendeaporog̃ita a'ero naerũ? ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 5 A'ero g̃a eg̃a'ei ojohupe: \p —Po ti nhande ei: Tupana'ga ombuhuruka ahe, a'ero po ti Jesus'ga ei nhande ve nehẽ: “Maraname pe ndaperoviari João Batistava'ea nhi'ig̃agwera naerũ?” Nahã po ti Jesus'ga ei nhande ve nehẽ. \v 6 Po ti nhande ei: Yvyakotyve'ga ombuhuruka João Batistava'ea, a'ero po ti nhandegwyripeve'g̃a henduvi nhanenhi'ig̃a imombomomboa ita nhande rehe nhande jukavo ipyvõ nehẽ. A'ereki nhandegwyripeve'g̃a e'i oyvyteri pe: “João Batistava'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharamo. Tupana'ga ahe mbuhuruka nhande pyri. A'iti a.” Nahã nhandegwyripeve'g̃a heroviari javo ahe ve oyvyteri pe, ei g̃a ojohupe. \p \v 7 Nurã g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ma'g̃a po ombuhuruka João Batistava'ea? Ma'g̃a e'i ga pe, a'ero ga omobatiza g̃a? Ndorokwahavi, ei g̃a javo tehe ga pe. \p \v 8 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ji po ti na jitehe namombe'ui ga pe me a'ero nehẽ – kiroki ga ji mbuhu avo ji rerekovo – gaha po ti ji namombe'ui pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Garemitymipyra repiakatuhara'g̃a okote'varuhuve'g̃a \r (Mateus 21.33-46; Marcos 12.1-12) \p \v 9 A'ero pevove'g̃a pe Jesus'ga imombe'ui ojo'java'ea. G̃a mbo'eavo ga ei: \p —Akwaimbae'ga itymi yhypoa'javuhuva'ea uva'yva ko pe, ei Jesus'ga. Aerẽ ga ei ojipe'g̃a pe: “Pehepia katu ti nhiremitymipyra jikohoa. A'ero jykyhava rupi he'yjuhu po ti yva'ia peapoaramo ikwepykavamo a'ero nehẽ. He'yjuhu po ti yva'ia jiapoaramo a'ero nehẽ no,” ei kohoa jara'ga g̃a pe. \p —“Pyry,” ei g̃a. A'ero g̃a pytai ko pe hepiakatuavo ga pe, ei Jesus'ga. \p —Paivohu kohoa jara'ga hoi a'ero mbaigwehu po ti jijivyra'java nehẽ javo, ei Jesus'ga. \p \v 10 —Aerẽ kiro jykyhava reki, ei Jesus'ga. A'ero kohoa jara'ga ei ojipyrive'ga pe: “Eho ti g̃a pyri nhiremitymipyra repiakatuhara'g̃a pyri. Toyky ti g̃a yva'ia imbuhuruka jiapoa ji ve,” ei ga. \p —“Kwa,” ei ga. Ogwovo ga vahemi g̃a pyri imombe'gwovo ganhi'ig̃a g̃a pe. \p —Emo g̃a nomondopotari yva'ia ga pe ga nupanupamo ga mondovo ojihugwi. Gapojate oho g̃a hugwi a'ero. \p \v 11 —Aerẽ kohoa jara'ga ojipe'ga mondoi ojipyrive'ga togweru ti ga yva'ia g̃a hugwi javo novĩa. A'ero gapyrive'ga hoi. Ga vahemame pevo garemitymipyra repiakatuhara'g̃a ga nupanupãi ojigwaraita ga rehe ga mondovo ojihugwi. Gapojate oho g̃a hugwi a'ero. \p \v 12 —Aerẽ kohoa jara'ga ojipe'ga mondoi g̃a pyri novĩa ojipyrive'ga. Gapyrive'ga vahemame g̃a pyri g̃a ga kyti ga mu'umu'uma ga momboa. \p \v 13 —A'ero kohoa jara'ga ei: “Marã po ti ji nhiremitymipyra repiakatuhara'g̃a nderekoi? Amondo po ti ji jira'yra'ga g̃a pyri nhiremia'nguhete'ga nehẽ. Po ti g̃a ga rerekokatui imondovo ga pe ga repiagame nehẽ,” ei ga gwa'yra'ga mondovo novĩa. \p \v 14 —Ogwovo gara'yra'ga vahemi uva'ga remitymipyra repiakatuhara'g̃a pyri. Gara'yra'ga repiagame g̃a ei ojohupe: “Avova'ea ko gayvyag̃wama. Tijuka ti ga. A'ero po ti nhande tireko pa yvya nehẽ,” ei g̃a. \p \v 15 —A'ero g̃a gara'yra'ga mombori kohoa hugwi ga jukavo, ei Jesus'ga imombe'gwovo. Marã po ti kohoa jara'ga g̃a nderekoi a'ero nehẽ? \v 16 Ovahẽ po ti ga onhimitymipyra repiakatuhara'g̃a moka'nhymbava gwa'yra'ga repyga nehẽ. A'ero ga ojipe'g̃a mongoi g̃wemitymipyra repiakatuharamo, ei Jesus'ga. \p Jesus'ga nhi'ig̃a renduvame pevove'g̃a ei: \p —Po ti na rũi nehẽ hamo! \p \v 17 G̃a ndepiaheteavo Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Nahã tuhẽ po ti nehẽ. Tupana'ga rembikwatijarukara e'i: \q1 “Onga apohara'g̃a japorame onga ita apopyra hepiagi ojipeji ita. \q1 A'ea g̃a imombori ipo'rue'yma tiruahũ javo jupe. \q1 Aerẽ akoja jitehe hekoi huvihavamo jara hohe \q2 opyryhetero onga pyhykatuavo.” \m A'ea ikwatijaripyra e'i, ei Jesus'ga oarõe'yma mombe'gwovo g̃a pe. \p \v 18 —Kiroki g̃a o'a akoja rehe ita rehe – g̃ahã po ti onhika'mbika'mbi nehẽ, ei Jesus'ga. Po ti akoja ita ihiri g̃a ndehe nehẽ, a'ero po ti ita g̃a ka'mbika'mbigi g̃a mongu'iuhuavo nehẽ. \p A'ea Jesus'ga ei ikwahavuka oarõe'ỹve'g̃a mbote'vara. \s1 Césarva'ea rembiapoa itambere'ia \r (Mateus 22.15-22; Marcos 12.13-17) \p \v 19 A'ea rupi g̃a ei ojohupe Jesus'ga mombe'gwovo judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi. Ga arõe'yma g̃a ei: \p —Jesus'ga nhande mombe'u o'ete'varuhuavo nhande ve imombe'urame ojo'java'ea peko akoja'g̃a ja javo nhande ve, ei g̃a. \p Nurã g̃a Jesus'ga pyhypotarahivi kiro. Emo g̃a okyhyji pevove'g̃a hugwi. A'ereki pevove'g̃a oarõ hete Jesus'ga onhimongyavo ga ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga javo. \v 20 Nurã g̃ambo'ehara'g̃a ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi Jesus'ga rapekouhui okovo ganhi'ig̃a rerojijyi pota. Ojipe'g̃a pe g̃a enhimimi: \p —Peho ti Jesus'ga pyri ga renduva. Pekokatu'ã ti ga pyri tokwahavyme ti ga omoandyandyja. Po ti ga nomombe'ukatui a'itiheteva'ea, a'ero po ti ore ga mbotegwetei ga mondovo governador'ga pyri nehẽ. A'ero po ti ga ga pyhygukari ga rerekovo nehẽ, ei g̃a g̃a mondovouka Jesus'ga pyri. \p —Kwa, ei g̃a ogwovo. \p Ovahẽ g̃a Jesus'ga pyri. \v 21 Kiro g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Hupi hete nde eremombe'u orembo'eharamo. A'itituhẽva'ea rehe nde ore mbo'e. A'ea rehe jate nde rekoi ekyhyjie'yma ojipe'g̃a hugwi ekoe'yma huvihava'g̃a ndehe jate. Nderekoi nde embohetetehea rehe no. Tupana'ga remimbotarimova'ea rehe nde ore mbo'e katu, ei g̃a Jesus'ga pe. \v 22 Marã ndereaporog̃ita? César'gareheve'g̃a e'i: “Pemondomondo ti itambere'ia César'ga pe nhanderuvihavuhu'ga pe ga imono'og̃ukarame,” ei g̃a. Mara'ngu po nde javo: “Timondo ti”? Mara'ngu po nde javo: “Timondoyme ti”? Marãi nde? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 23 Ojohupe g̃a ei: \p —“Tapemondoi ti César'ga pe,” e po ti ga nhande ve nehẽ hamo, ei g̃a ojohupe. A'ero po ti nhande ga'eagwera mombe'ui César'ga pe nehẽ. A'ero po ti César'ga onhimonha'nga ga rehe nehẽ, ei g̃a ojohupe. \p Jesus'ga ombaragwaha omoandyandyipotara rehe. Nurã ga ei g̃a pe: \p \v 24 —Pehepiuka ti ji ve itambere'ia moeda. \p A'ero g̃a hepiukari ga pe. A'ero ga ei: \p —Ma'g̃a ra'angava hehe? Ma'g̃a ndera g̃a okwatija inog̃a hehe? ei Jesus'ga. \p A'ero g̃a ei: \p —César'ga ra'angava. Garera tuhẽ g̃a okwatija inog̃a hehe. \p \v 25 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Pemondoa'ja ti César'ga rembiapoa ga pe a'ero. Tupana'ga rembiapoa ki a'e te pemondoa'ja Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p Yvyakotyve'g̃a pe Jesus'ga ei Tupana'ga rembiapoa tonhimondo ti g̃a onhikwava'eg̃a ga pe javo. \p \v 26 Hupi hete Jesus'ga imombe'ui tomondo ti g̃a César'ga pe javo. A'ero tegwete g̃a pe Jesus'ga moandyandyihava pevove'g̃a ga renduvame a'ero. Onhimomby'avo Jesus'ga nhi'ig̃a rehe g̃a nonhi'ig̃a'javi. \s1 Ombogwerahavirẽ omanove'g̃a nahembirekoa'javi \r (Mateus 22.23-33; Marcos 12.18-27) \p \v 27 Kiro saduceus'g̃a nduri Jesus'ga pyri. Saduceus'g̃a ndogweroviari omanove'g̃a mbogwerahava. Ua g̃a ei ojohupe: \p —Mara'ngu po ti Jesus'ga onhimbotegweteavouka nhande ve onhi'ig̃ame nehẽ? \p A'ea g̃a ei ojohupe ua ovahema Jesus'ga pyri. \p \v 28 Nde ko orembo'eharamo javo, g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ymyahũ Moisésva'ea okwatija hako tokwaha ti g̃a javo. Aherembikwatijara e'i: \q1 “Po akwaimbae'ga irũ'ga manoi ta'yre'ymame g̃wembirekohẽa pe, \q2 a'ero ti ga tahembireko hẽa pavẽi. \q1 Ta'y ti ga hẽa pe nhiirũva'ea togwereko gwakykwepohara'g̃a javo.” \m A'ea Moisésva'ea ikwatijari hako, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 29 Kiro g̃a imombe'ui omanove'g̃a Jesus'ga pe. G̃a e'i: \p —Ymya seteva'ea onhoirũva'ea hako, ei g̃a Jesus'ga pe. Ojihuvypyva'ea rembirekoro kako. Ndata'yri ahe kunhangwerava'ea pe. Aerẽ akwaimba'eva'ea manoi. \v 30 A'ero aheakoindava rembirekoro aherembirekokwerava'ea pavẽi oirũva'ea py'rovo Moisésva'ea nhi'ĩpo'ruavo. Ndata'yri ahe aherembirekokwerava'ea pe. Aerẽ ahe manoi no. \v 31 Na jitehe aheakoindava pe a'ero. Omano ahe ta'yre'yma aherembirekokwerava'ea pe, ei g̃a. Na jitehe jarava'ea onhoirũva'ea nhaporemo ahe rembirekoro aherembirekokwerava'ea pavẽi. Ndata'ypavi reki seteva'ea aherembirekokwerava'ea pe. Omanomba ahe kako. Nahã ahe rekoi ojopy'ropy'rovo. \v 32 Aerẽ mbapavamo aherembirekokwerava'ea manoi kunhangwerava'ea kako, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 33 —Marã po ti a'ero nehẽ? ei g̃a Jesus'ga pe. Omanove'g̃a mbogweravame po ti Tupana'ga seteva'ea mbogweravi kunhangwerava'ea reheve nehẽ. Ma'g̃a nembirekoro po kunhangwerava'ea rekoi nehẽ ahe kwerava'javame nehẽ? A'ereki seteva'ea onhoirũva'ea hembireko kunhangwerava'ea pavẽi, ei g̃a. Emombe'u ti ore ve. Marã po ti a'ero nehẽ? ei g̃a Jesus'ga pe. \p A'ea g̃a imombe'utehei heroviare'yma g̃waramo omanove'g̃a mbogwerahava. \p \v 34 Kiro Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Avo yvya koty akwaimbae'g̃a nembirekoro. Ojipe'g̃a kunhangwera'g̃a mohembirekoi no. \v 35 Jara'g̃a pe po ti Tupana'ga ei nehẽ: “Jihi a'e pe me: Pepyry pe. A'ero po ti ji pe mbogweravi omanove'g̃a mbogwerahava rupi pe mombytavo ji pyri nehẽ.” Nahã po ti Tupana'ga ei g̃a pe nehẽ. G̃ahã kirẽ nahembirekoa'javi nehẽ akwaimbae'g̃a kunhangwera'g̃a no. \v 36 Tegwete g̃amanoa'java no. A'ereki g̃a oko Tupana'gapyrive'g̃a ja yvagipeve'g̃a ja. Yvagi pe Tupana'gapyrive'g̃a oko omanoe'yma. Na jitehe po ti Tupana'ga remimbogwerave'g̃a nomanoa'javi nehẽ no. Tupana'ga ra'yramo g̃a ndekoi Tupana'ga remimbogwerava'ero g̃waramo, ei Jesus'ga. \p \v 37 —Moisésva'ea vehevi imboukwahavi nhande ve ikwahavuka ahembogwerahava ikwatijarame i'yva mombe'ua ikaja pyteripeva'ea mombe'ua. A'ereki imombe'urame a'ea ahe okwatija javo: \q1 “Tupana'ga ei: ‘Jihi ko Tupanamo. \q1 Abraão'ga ji mbohete. \q1 Isaque'ga ji mbohete. \q1 Jacó'ga ji mbohete’.” \m A'ea Moisésva'ea okwatija Abraãova'ea manorẽ Isaqueva'ea manorẽ Jacóva'ea manorẽ. Ikwatijarame nahã Moisésva'ea ikwahavukari nhande ve g̃a okoji javo. \v 38 A'ereki Moisésva'ea nde'i: “Tupana'ga ei: ‘Abraãova'ea ji mbohete’.” A'ea rũi ahe e'i ikwatija. A'ereki Tupana'ga pe g̃a okoji. “Oko pa g̃a avuirama,” ei Tupana'ga ikwahava, ei Jesus'ga saduceus'g̃a pe. \p \v 39 Kiro judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ahembo'eharamo hupi hete nde nhi'ig̃i ahembogwerahava mombe'gwovo, ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 40 A'ero g̃a nhaporemo nde'ia'javag̃wami tuhẽ Jesus'ga pe maramarã jave'yma. A'ereki g̃a okyhyji ga hugwi ga okwaha pa javo. \s1 Cristo'ga ko Daviva'ea rymyminoa ahepojykaharetea no \r (Mateus 22.41-46; Marcos 12.35-37) \p \v 41 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —He'yive'g̃a ei: “Cristo'ga Tupana'ga remimbuhurukara'ga ko Daviva'ea rymyminoa.” A'ea g̃a ei, ei Jesus'ga. Maraname g̃a ei a'ea ga pe? \v 42 A'ereki ymyahũ Daviva'ea tuhẽ okwatija inog̃a livro de Salmos rehe. Ikwatijarame ahe ei hako: \q1 “Tupana'ga e'i jipojykaharete'ga pe: \q2 ‘Eapy na'ẽ ji pyri jijohukoty rũi ekovo huvihavamo epytavo. \q2 \v 43 Tamongo ti ji nearõe'ỹve'g̃a neremimbotarimova'ea rehe nehẽ,’ ei Tupana'ga,” ei Daviva'ea ikwatija hako, ei Jesus'ga. \p \v 44 A'ea Daviva'ea ei imombe'gwovo Cristo'ga ko jipojykaharetero oko javo. Ga ko Daviva'ea rymymino'ga jate rũi naerũ, ei Jesus'ga onhimombe'gwovo g̃a pe g̃a mbojapyakavo. \s1 Judeusva'ea mbo'eharava'ea onhimbohete tehe \r (Mateus 23.1-36; Marcos 12.38-40) \p \v 45 Pevove'g̃a nhaporemo g̃wenduvame Jesus'ga ei g̃wemimbo'ehara'g̃a pe: \p \v 46 —Penhimboko'i ti. Tapekoi ti judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a ja. A'ereki g̃a onhimboheteuhu. Omongi pota g̃a opipukuhua tianderepia ti g̃a nhande mboheteavo javo. Ikatuuhu g̃a pe ojipe'g̃a mbaragwahavame g̃a ndehe ima'ẽhai pe feira pe onhi'ig̃atuavo g̃a pe orembo'ehara javo g̃a pe. \p —Nhandejatykahava pype g̃a oapy nhanderuvihava'g̃a apykava rehe. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe: “Tianderepia pa ti g̃a nhande mboheteavo,” ei g̃a. “A'ereki nhande g̃anduvihavuhuhetero xako.” Na jitehe g̃a ei oyvyteri pe i'upota toryva jara'g̃a pyri toryva repiagame. \p \v 47 —Opojykaahy g̃a mbatera aherembirekokwera'g̃a hugwi, ei Jesus'ga. Onhi'imbukuhu tehe g̃a Tupana'ga pe. Oyvyteri pe g̃a ei: “Nhande renduvame po ti ojipe'g̃a ei nhande ve oarõ hete g̃a Tupana'ga javo,” ei g̃a oyvyteri pe. Nurã jate g̃a nhi'inhi'ig̃i Tupana'ga pe ahe moandyandyita, ei Jesus'ga. A'ero kaitu po ti hahy hete g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \c 21 \s1 Aherembirekokwerava'ea remimondoa \r (Marcos 12.41-44) \p \v 1 Kiro judeus'g̃a jatykahavuhu pe Jesus'ga imbateve'g̃a ndepiagi g̃a imondorame itambere'ia hyrua pype. \v 2 Ga aherembirekokwerahẽa repiagi hẽa imondorame oitambere'ia ipype imbatere'ỹvehẽa. Mokõi itambere'ia hẽa imondoi ipype duas moedas. \v 3 A'ero Jesus'ga ei: \p —A'e katu ji nde ve: Kia aherembirekokwerahẽa remimondoa imbatere'ỹvehẽa remimondoa koji'i pyry Tupana'ga pe g̃anemimondoa hohe pa. \v 4 A'ereki he'yiva'ea g̃a omombyta itambere'ia ojive imondorame Tupana'ga pe hyrua pype. Hẽa ki a'e te mokoi'ĩ te hẽa herekoi itambere'ia. Hẽa imondopavi reki oapoa ipype, ei Jesus'ga. \s1 Judeusva'ea jatykahavuhua mondurupavag̃wama \r (Mateus 24.1-2; Marcos 13.1-2) \p \v 5 Aerẽ ojipe'g̃a ei: \p —Ikatu hete nhandejatykahavuhua ita apopyra. Omondo g̃a itauhua pyryva'ea japokaturame ymyahũ. Ombojigwa g̃a ojatykahavuhua a'ea pyvõ ojipea pyvõ no timbohete Tupana'ga javo. \p A'ero Jesus'ga ei: \p \v 6 —Pehepia pe nhandejatykahavuhua avo. Aerẽ po ti ndojikojikoga'javi ojogwehe itauhua nehẽ. Omonduru pa po ti g̃a inog̃a nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Hahyheteag̃wama Jesus'gareheve'g̃a pe \r (Mateus 24.3-14; Marcos 13.3-13) \p \v 7 A'ero g̃a ei ga pe: \p —Orembo'eharamo emombe'u ore ve, ei g̃a Jesus'ga pe. Maname po ti g̃a imondurugi nhandejatykahavuhua nehẽ? Marãva'ea po ti Tupana'ga hepiukari na'ẽ ahemonhimomby'ava'ea nehẽ ikwahavuka nhande ve nehẽ? A'ero po ti nhande ikwahavi imondurug̃werĩhava po ti kiro javo, ei g̃a. \p \v 8 A'ero Jesus'ga ei: \p —Penhimboko'i ti! Tapenhimoandyjukari ti g̃a pe. Aerẽ po ti he'yjuhuve'g̃a uhu ji ra'ãra'ãteheavo javo nehẽ: “Jihi ko Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo. Kiro mbapava uhu ahemoka'nhymbahava a'ero,” e'i po ti g̃a o'mbero nehẽ, ei Jesus'ga. Tapehendukatui ti g̃a a'ero. \p \v 9 —Aerẽ po ti ojipe'g̃a tavukari ojipe'g̃a pe nehẽ. Ojipe'g̃a po ti ndokopotari gwuvihavuhu'g̃a nhi'ig̃a rupi nehẽ. A'ero po ti g̃a ndekoi ojogwehe nehẽ. Imombe'urame pe me ti tapenhimongyhyjiukari g̃a pe. Otavuka tuhẽ po ti g̃a nehẽ. A'ea rupi rũi po ti mbapavakotyva'ea nehẽ, ei Jesus'ga. \p Ojipea Jesus'ga ei g̃a pe: \p \v 10 —G̃agwyripeve'g̃a po ti oko na'ẽ ojipe'g̃a gwyripeve'g̃a ndehe otavuka g̃a pe nehẽ. Ojipe'g̃a nduvihavuhu'g̃a po ti omondo ojigwyripeve'g̃a otavuka ojipe'g̃a nduvihavuhu'g̃a gwyripeve'g̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 11 Omyomyi po ti yvya avo nehẽ. Pevo po ti yvya imyimyi nehẽ no, ei Jesus'ga. Ahã po ti g̃a pe mbatera avo nehẽ. Pevo po ti ty'ara g̃a jukai nehẽ no, ei Jesus'ga. Itetiruamba po ti g̃a nehẽ. Opihipihi po ti g̃a karugwara ojohugwi nehẽ, ei Jesus'ga. Yvaga hugwi ahemongyhyjiva'ea jipiukari ikwahavukava'ea ahe mongyhyjiavo nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 12 —A'ea renonde po ti g̃a pe pyhygi okote'varuhuavo pe me nehẽ. G̃a po ti pe nderohoahyi pende'yja'g̃a jatykahai pe ipypeve'g̃a nduvihava'g̃a ndovai pyteri pe pe mondovouka cadeia pype nehẽ. G̃a po ti pe nderohoukari huvihavuhu'g̃a ndovai pyteri pe nehẽ governador'g̃a ndovai pyteri pe no. G̃andovai pyteri pe po ti g̃a pe nderohoukari nehẽ timboja tehe ti g̃a ndehe javo. Nahã po ti g̃a ndekote'varuhui pe me pejikoga g̃waramo ji rehe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 13 —A'ea rupi po ti pe ji mombe'ui g̃a pe nehẽ tojiko ti g̃a Jesus'ga rehe javo. Nahã po ti pe pyryva'ea mombe'ui g̃a pe nehẽ. \v 14 Tape'ei na'ẽ ti pejiyvyteri pe: “Maramarã po ti nhande nhi'ig̃i g̃a pe nehẽ?” A'ea ti tape'ei pevy'are'yma. Pe'ji ti kiro pejiyvyteri pe: “Ndiajapyakai nhande nhanenhi'ig̃a rehe.” A'ea ti pe'ji, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 15 Jihi po ti akwahaheteuka pe me pe mbo'eavo nehẽ. Nurã po ti pe ekatui penhiarõe'ỹve'g̃a pe nehẽ. A'ero po ti g̃a ndipopoakari pe me pe nhi'ig̃ame nahã. Tegwete po ti g̃a'ete'varuhua penhi'ig̃a pe nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 16 —Penduva'g̃a vehevi po ti pe pyhygukari pey'g̃a vehevi peirũ'g̃a vehevi pende'yja'g̃a vehevi. Kiroki g̃a ojikoty'a pe pavẽi – g̃ahã pe pyhyguka no. G̃a nhaporemo po ti pe pyhygukari pe mondouka gwuvihavuhu'g̃a pe nehẽ. Jararamo pe g̃a pe jukauka nehẽ. \v 17 Nahã po ti g̃a ndekopavi pe ndehe pe arõhetee'yma nehẽ pendekoro g̃waramo jireheva'ero, ei Jesus'ga. \p \v 18 —A'ero po ti Tupana'ga pe pokogi pe moka'nhymbavukare'yma g̃a pe nehẽ. Pe'ava vehevi po ti Tupana'ga hepiakatui nehẽ. \v 19 Penhimboitaro g̃waramo pejikoga ga rehe po ti pe ndekoi avuirama Tupana'ga pyri nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga omombe'u Jerusalém mondurugag̃wama \r (Mateus 24.15-21; Marcos 13.14-19) \p \v 20 —Aerẽ po ti pe hepiagi soldados'g̃a cidade de Jerusalém atimaname nehẽ. Nahã po ti he'yjuhuve'g̃a tavukari Jerusalémmeve'g̃a pe nehẽ. A'ea repiagame po ti pe ikwahavi Jerusalém mondurug̃werĩhava nehẽ, ei Jesus'ga. \v 21 A'ero Judéiapeve'g̃a ti toka'nhy onhana yvytyruhu pe onhimima nehẽ xamanoyme ti javo, ei Jesus'ga. Jerusalémmeve'g̃a ti toho Jerusalém hugwi nehẽ. Nhuhumeve'g̃a ti tokiyme Jerusalém me nehẽ xamanoyme ti javo, ei Jesus'ga. \v 22 A'ereki Jerusalém monduruga rupi po ti Tupana'ga jipygi nehẽ. Nahã po ti hekoi Tupana'ga nhi'ĩpo'ruavo pa ymyahũva'ea po'ruavo pa. A'ereki ymyahũ ga e'i ikwatijaruka nahanahã po ti ji jipygi nhiarõe'ỹve'g̃a ndehe nehẽ javo, ei Jesus'ga. \p \v 23 —Iporia'i po ti ipuru'ave'g̃a a'ea rupi oka'nhypotarame nehẽ. Iporia'i po ti g̃a nehẽ no – kiroki g̃a omoka'mbuka'mbu gwa'yra'g̃a nenonhapotarame, ei Jesus'ga. \p —Tiruahũ hete po ti judeus'g̃a pe nehẽ. Ndukatui po ti g̃apy'a nehẽ. Onhimonha'nga hete po ti Tupana'ga okovouka g̃a ndehe nehẽ. \v 24 Judeus'g̃arũive'g̃a pe ti Tupana'ga g̃a jukaukari nehẽ. Itakyhea'javuhuva'ea pyvõ po ti judeus'g̃arũive'g̃a jara'g̃a jukai nehẽ. G̃a po ti opyhy jara'g̃a nderogwovo ogwyri pe nhaporemo nehẽ no. Nahanahã po ti g̃a g̃a mbokwaki'opavi Jerusalém hugwi nehẽ. A'ero Jerusalém g̃a imondurupavi nehẽ. Nahanahã po ti Tupana'ga Jerusalém rerekote'vate'varuhuukari judeus'g̃arũive'g̃a pe nehẽ. Emo po ti aerẽ ga ndogwerekoa'javukari g̃a pe g̃a mombiguka nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Jesus'ga rura'javag̃wama \r (Mateus 24.29-31; Marcos 13.24-27) \p \v 25 —Aerẽ po ti ahemongyhyjiva'ea jipiukari okovo kwara rehe jahya rehe jaytata'ia rehe ikwahavuka nehẽ. A'ero po ti yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a py'a ndukatui nehẽ. Ndovy'arihu po ti g̃a nehẽ. \p —Ipyambu paranauhũa nehẽ. Moumbe hete po ti typepemuhũa nehẽ. A'ero po ti g̃a nhimomby'ai ikwahave'yma javo nehẽ: “Maraname po?” e po ti g̃a. \p \v 26 —Og̃wyg̃wy po ti ipopoakava'ea yvagipeva'ea nehẽ, ei Jesus'ga. A'ero po ti yvyakotyve'g̃a mano'ãtehei okyhyjiavo nehẽ. “Marã po ti nhande rekoi nehẽ?” e po ti g̃a onhimboko'iavo nehẽ. \p \v 27 —A'ero po ti g̃a ji repiagi ji rura'javame yvag̃atig̃a pyteri pe nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero. Jipopoakara po ti g̃a gwepia nehẽ no. Nhirendy'jandy'java po ti g̃a hepiagi nehẽ no jikatuhetea, ei Jesus'ga. \v 28 Ahemongyhyjihava ug̃werĩrame Tupana'ga po ti pe mbopiro'yg̃werĩ pendekote'varuhua hugwi nehẽ. Nurã po ti pepo'ã pejovavua tahepia ti ji Jesus'ga rura javo pejoryjoryvamo nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Figo'yva figueira ahe mbo'e \r (Mateus 24.32-35; Marcos 13.28-31) \p \v 29 Kiro Jesus'ga g̃a mbo'ei ojo'java'ea pyvõ. Imombe'gwovo ga ei: \p —Pekwahava'ja ti figo'yva ojipea'yva reheve nhaporemo. \v 30 Henhunhame huangyra pe tuhẽ pe'e hepiaga: “Kwaria g̃werĩ kiro,” pe'e pe. \v 31 Na jitehe hepiagame akoja ahemongyhyjiva'ea po ti pe ikwahavi nehẽ, kiro Tupana'ga oko g̃werĩ yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero javo, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. \p \v 32 —Imombe'ukatuavo ji ei pe me, ei Jesus'ga. Ag̃wamove'g̃a ndekojirame po ti akoja ihopavi japiavo, ei Jesus'ga. \v 33 Opa po ti yvaga yvya pavẽi nehẽ. Nhinhi'ig̃a po ti ndopavag̃wami opopoakapige'yma okovo a'itituhẽva'ero avuirama nehẽ, ei Jesus'ga. \s1 Ji mboha'u ti, ei Jesus'ga \p \v 34 —Penhimboko'i ti ite'varuhuva'ea hugwi pejikokatuavo ji mboha'uva. Tape'ui ti ahemboheagwyryva'ea pejigwojigwovo toryvi pe. A'ereki i'urame ahe ndojapyakakatui jirura'java rehe. Tape'ei ti pejiyvyteri pe: “Maramarã po ti nhande rekoi nehẽ?” Tape'ei ti na. Tapejapyakauhui ti pejihe mbatera rehe no. A'ereki hehe pa pejapyakauhurame pe napenhimboko'i ji mboha'uve'yma. Naname po ti ji pe mo'mag̃i a'ero ji rurame pendekote'varuhua repiaga nehẽ. \v 35 Nahã po ti yvyakotyve'g̃a pe nhaporemo g̃a ji mboha'uve'ymame. Noka'nhymi g̃a ji hugwi jirura'javame nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 36 —Penhimboko'i ti ite'varuhuva'ea hugwi pejikokatuavo ji mboha'uva. Pe'ji ti Tupana'ga pe jipi nehẽ: “Ore mbopopoaka ti toromboita ti oroka'nhyma hahyva'ea hugwi nehẽ aerẽva'ea hugwi nehẽ. Ore mbopopoaka ti torepoyja hete ti oro'ama Jesus'ga rovai pyteri pe orokoheteavo g̃waramo ganhi'ig̃a rupi.” Nahã ti pe'ji Tupana'ga pe jipi nehẽ, ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 37 Nane'ymi arimo Jesus'ga g̃a mbo'ei g̃ajatykahavuhua pype templo pype. Ypytuna nanani ga hoi Jerusalém hugwi ogwovo yvytyri pe monte das Oliveiras pe opytavo pevo ypytunimo. \v 38 Ypyhajive ojatykave'g̃a uhu pa ga pyri ojatykahavuhua pype tihendu ti ganhi'ig̃a javo. \c 22 \s1 Ojuka pota ahe Jesus'ga \r (Mateus 26.1-5; Marcos 14.1-2; João 11.45-53) \p \v 1 Kiro judeus'g̃a japoi g̃werĩ toryva – kiroki toryva pe g̃a ei: Páscoa. Toryvi pe g̃a i'ui pão ndovuriva'ea. \v 2 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a e'i judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi: \p —Marã po ti nhande Jesus'ga jukaukari nehẽ? \p Nahã g̃a ei novĩa. Emo g̃a okyhyji ojatykave'g̃a hugwi. A'ereki ojatykave'g̃a oarõ hete Jesus'ga onhimongyavo. \s1 Judasva'ea e'i apyhyguka Jesus'ga javo \r (Mateus 26.14-16; Marcos 14.10-11) \p \v 3 Kiro Satanás'ga Judasva'ea pojykai. Judas Iscariotes, ei g̃a ahe ve. Ahe ko Jesus'ga remimbo'eharava'ea dozeve'g̃a pyteripeva'ea novĩa. \v 4 Judasva'ea hoi Jesus'ga hugwi ogwovo ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pyri guardas'g̃a pyri no – kiroki guardas'g̃a gwepia katu judeus'g̃a jatykahavuhua. Ovahemame g̃a pyri ahe ei g̃a pe: \p —Tapyhyguka ti ji Jesus'ga mondovouka pe me. Marã po ti a'ero nehẽ? \p A'ea ahe ei g̃a pe g̃a monhi'ig̃a a'ea rehe. \v 5 Horyory g̃a ahe renduvame. A'ero g̃a ei ahe ve: \p —Toromondo ti itambere'ia nde ve a'ero. \p \v 6 —Kwa, ei ahe. Apyhyguka po ti ji ga pe me nehẽ, ei ahe herogwovo. \p Aerẽ ahe ei oyvyteri pe gweaporog̃itaro: “Marag̃atu po ti ji Jesus'ga rerekoukari ga pyhygauka g̃a pe ojatykave'g̃a ndakykweri nehẽ?” ei ahe oyvyteri pe. \s1 Garemimbo'eharava'ea oapo mbatera Páscoa rupi \r (Mateus 26.17-25; Marcos 14.12-21; João 13.21-30) \p \v 7 Aerẽ kiro toryva Páscoa. A'ea rupi jitehe nanani judeus'g̃a i'ui pão ndovuriva'ea. A'ea rupi jitehe g̃a ojuka mbatepyryva cordeiro. \v 8 Nurã Jesus'ga ei Pedro'ga pe João'ga pe no: \p —Peho ti imboavujikwea mbatera nhande ve ti'u ti Páscoa rupi, ei ga. \p \v 9 A'ero g̃a ei ga pe: \p —Mome po ti ore hoi mbatera mboavujikwea nehẽ? \p \v 10 A'ero ga ei g̃a pe: \p —Ji rendu ti. Peho ti cidade pe. Pe horame po ti akwaimbae'ga pe novatĩ yhya rerua yhya reruhava pype nehẽ. Peho ti ga reviri. Ga horame onga pype ti peho ga reviri ipype no. \v 11 Pe'ji ti onga jara'ga pe: “Nhanembo'ehara'ga ei nde ve: ‘Mome po hyrua ruvi? Ta'u ti mbatera ipype nhiremimbo'ehara'g̃a pavẽi Páscoa rupi,’ ei nhanembo'ehara'ga nde ve.” A'ea ti pe'ji ga pe, ei Jesus'ga. \v 12 A'ero po ti ga hepiukari pe me hyruhua i'ukava ruhava onga jo'ari pe nehẽ. Pevo ti pemboavujikwe. \p A'ea Jesus'ga ei Pedro'ga pe João'ga pe g̃a mondovo. \p \v 13 A'ero g̃a hoi cidade pe hepiapava garemimombe'ua. A'ero g̃a japoi mbatera imboavujikwea Páscoa rupi okovo Jesus'ga nhi'ig̃a rupi. A'ero Jesus'g̃a hoi pevo no ovahema. \s1 Jesus'ga omondo ahe ve pão vinho reheve \r (Mateus 26.26-30; Marcos 14.22-26; 1 Coríntios 11.23-25) \p \v 14 Kiro g̃a o'u g̃werĩ. A'ero Jesus'ga apygi mesa pyri. Dozeve'g̃a gamoirũhara'g̃a oapy ga pyri mesa pyri. \fig |src="LB00320B.TIF" size="span" copy="Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lúkas 22.14" \fig* \v 15 Kiro ga ei g̃a pe: \p —Kirog̃weva'ea rupi ji a'u pota hete mbatera pe pavẽi Páscoa rupi jijukahava renonde. \v 16 A'ereki a'e ji pe me: Kirẽ po ti ji nda'ua'javi te Páscoa rupi nehẽ. Aerẽ nhanderuvihavuhuhetero Tupana'ga imondopavame g̃wemimbotarimova'ea rupi jate po ti gareheve'g̃a mbopiro'ypahava apiavo ihoi nehẽ. A'ea rupi po ti ji japoi toryva jiroryvamo g̃a pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 17 Copo ga ipyhygi. Ipype oko vinho. Hehe ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe nde pyry hete nde imbuhua ore ve javo. Onhi'ig̃irẽ ga pe ga ei omoirũhara'g̃a pe: \p —Koro, ei ga g̃a pe imondovo copo g̃a pe. Pema'ema'ẽ ti pejive i'gwoi'gwovo, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 18 A'e ji pe me: Nda'ua'javi te po ti ji vinho nehẽ, ei Jesus'ga. Aerẽ huvihavuhuhetero Tupana'ga imondopavame g̃wemimbotarimova'ea rupi jate po ti ji japoi toryva jiroryvamo gareheve'g̃a pavẽi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 19 Kiro ga ipyhygi pão. Hehe ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo. Onhi'ig̃irẽ ga haygwe'rogwe'rogi pão imondomondovo omoirũhara'g̃a pe pe'u ti javo. A'ero ga ei: \p —A'ea ko jira'oa, ei ga imondomondovo pão g̃a pe. Aere'ĩ po ti hajiheve'g̃a ji pyhygi nehẽ ojigwaraita jira'oa rehe ji jukavo nehẽ. Nahã po ti ji manoi pe me pendepykaramo nehẽ. Ji manorẽ nahã ti pe'ua'ja'ja ojipea pão imoka'nhyme'yma nhimanoa pe me nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 20 Aerẽ g̃a i'ui mbatera imboavujikweva'ea. G̃a i'urẽ mbatera ga ipyhygi copo. Oko vinho ipype. Kiro ga imondoi vinho g̃a pe. A'ero ga ei: \p —A'ea ko jirekoa, ei ga imondovo vinho g̃a pe. Aheka'voguka po ti ji jirekoa g̃a pe jijukauka nehẽ. Nahã po ti ji manoi yvyakotyve'g̃a ndepyga nehẽ. A'ereki Tupana'ga ipyahuva'ea mombe'gwovo e'i: “Garekoa reka'vogame po ti ji imombori g̃andekote'varuhua g̃a hugwi,” ei ga. Nurã jirekoa reka'voga g̃waramo a'iti hete tuhẽ po ti Tupana'ga imombori pendekote'varuhua pe hugwi nehẽ g̃wembi'ea rupi nehẽ, ei Jesus'ga. \p \v 21 —Pehepia ti! Kiroki ga ji pyhyguka g̃werĩ jijukahara'g̃a pe – gaha oapy ji pyri imondovo opoa mesa rehe! \v 22 A'iti a. Tamano ti ji yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. A'ereki Tupana'ga e'i ymyahũ aerẽ ti emano javo ji ve. Ga pe – kiroki ga ji pyhyguka ji mondovouka jijukahara'g̃a pe – ga pe po ti tiruahũ hete nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 23 A'ero g̃a eg̃a'ei ojohupe: \p —Manamo po ti nhande Jesus'ga pyhygukari nehẽ? ei g̃a ojohupe onhimomby'avo. \s1 Manamo nhandejoheva'ero? ei ahe \p \v 24 Aere'ĩ Jesus'ga moirũhara'g̃a jogwayvari ojogwehe. Ojohupe g̃a ei: \p —Manamo nhande johe? \p \v 25 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Judeus'g̃arũive'g̃a nduvihavuhu'g̃a ipopoaka okote'varuhuavo ogwyripeve'g̃a pe g̃a mboporavykyheteavo ojive. Jara'g̃a inog̃i ojihe Ahepokohara. Nahã g̃a ipotari ojeraramo onhimboheteavo ji apoko jigwyripeve'g̃a javo tehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 26 —G̃a ja rũi ti pejogwereko pejikovo g̃waramo jireheva'ero. Kiroki ga oko penduvihavamo jireheva'ero – gaha ti toko pejipyrive'ga ja, ei Jesus'ga. \v 27 Manamo g̃a johe? ei Jesus'ga. Mara'ngu po pe javo: “Kiroki ga oapy na'ẽ i'gwovo mbatera ojipyrive'g̃a imboavujikwerirẽ ga pe”? Mara'ngu po pe javo: “Kiroki ga omboavujikwe mbatera imondovo mesa rehe to'u na'ẽ ojipe'g̃a aerẽ jihi javo”? Marãi pe? ei Jesus'ga. Manamo g̃a johe? \p —Jihi amombe'u pe me: Gaha – kiroki ga oapy i'gwovo na'ẽ – gaha oko g̃a hohe pa. Na tuhẽ. Jihi ako penduvihavamo. Emo pepyrive'ga ja reki ji pe pokogi, ei Jesus'ga. \p \v 28 —Pehe ag̃wamo vehevi pepyta ji moiruamo jipi pepohire'yma ji hugwi hahyrame ji ve. \v 29 Nurã po ti ji tuhẽ pe mongoi nehẽ peko ti huvihavuhuro javo. Tupana'ga jiruva'ga ei ji ve: “Ereko ti nde g̃anduvihavuhuhetero nehẽ.” Nahã ga ei ji ve. Na jitehe po ti ji pe mongoi nehẽ peko ti huvihavuhuro javo. \p \v 30 —A'ero po ti pe i'ui jiapoa pyri mesa pyri ji rekorame yvyakotyve'g̃a nduvihavuhuhetero nehẽ. Pe po ti peapy ikatuva'ea rehe huvihavuhu'g̃a apykava rehe nehẽ pejikovo peje'yja'g̃a nduvihavuhuro Israelva'ea rakykwepohara'g̃a nduvihavuhuro. Doze ko g̃a oko huvihavamo ojiheve'g̃a pavẽi pende'yja'g̃a israelitas'g̃a. Pehe po ti peapy oina nehẽ xa'e ti g̃a pe g̃andeaporog̃ita rehe javo, ei Jesus'ga omoirũhara'g̃a pe. \s1 Jesus'ga omomorandu Pedrova'ea nahã ti ne'mbe javo \r (Mateus 26.31-35; Marcos 14.27-31; João 13.36-38) \p \v 31 Kiro Jesus'ga ei Simão Pedro'ga pe: \p —Simão, ei Jesus'ga. Ehendu hete. Ombogwa ahe trigo yrupema pyvõ tape'a ti ji ite'varuhuva'ea ikatuva'ea hugwi javo. Na jitehe Satanás'ga pe nderekopotari tahepia ti ji g̃ajikoga Jesus'ga rehe javo. A'ero Tupana'ga ei Satanás'ga pe: “Ehepia ti g̃ajikoga a'ero,” ei ga. Kiro po ti Satanás'ga pe nderekoi pe mbopohipota ji hugwi a'ero nehẽ ojigwaraita pe ndehe nehẽ, ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. \p \v 32 —Ji ikwahavame Satanás'ga penderekopotara, ji nhi'ig̃i Tupana'ga pe nde mombe'gwovo ga pe nde repyga, ei Jesus'ga Simão'ga pe. A'e ji ga pe: Tojiko hete jitehe ti Simão'ga ji rehe nehẽ. Terembojikopigukari ti ga Satanás'ga pe a'ero. A'ea ji ei Tupana'ga pe, ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. A'ereki hahy hete nde ve Satanás'ga nde mbopohirame. Aerẽ po ti nde reaporog̃itakatua'javamo ejikoga ji rehe nehẽ. Kirẽ ti enhi'ĩ g̃a pe nemoirũhara'g̃a pe g̃a mbovy'a g̃a monhimomiranama – kiroki avove'g̃a nhiremimbo'ehara'g̃a, ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. \p \v 33 A'ero Simão'ga ei Jesus'ga pe opojykaharete'ga pe: \p —Nde pavẽi po ti ji hoi nehẽ. Po ti g̃a nde mongi cadeia pype nehẽ, na g̃a ji mongi a'ero nehẽ no. Po ti g̃a nde jukai nehẽ, na g̃a ji jukai a'ero nehẽ no, ei ga. \p \v 34 —Pedro, ei Jesus'ga Simão Pedro'ga pe. A'e ji nde ve: Kiro ypytunimo po ti nde ei ji ve nehẽ: “Ji ndakwahavi Jesus'ga.” Três po ti nde ea'jaa'javi a'ea ji ve inamutig̃a nhi'ig̃a renonde nehẽ, ei Jesus'ga Pedro'ga pe. \s1 Peroho ti, ei Jesus'ga javo g̃a'apoa pe \p \v 35 Kiro Jesus'ga ei omoirũhara'g̃a pe: \p —Ymya'ĩ ji pe mondoukari Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'gwovouka ahe ve. A'ea rupi a'e ji pe me: Taperohoi ti itambere'ia, sacola, sandálias irũa. Marã pe me a'ea rupi raikwehe? Napembateri? Marã pe ndekoi raikwehe? \p A'ero g̃a ei ga pe: \p —Orogwereko ore a'ea rupi, ei g̃a. \p \v 36 —Kiro hajihea ji imombe'ui pe me, ei Jesus'ga g̃a pe. Po pe pereko itambere'ia, a'ero ti peroho. Po pe pereko sacola, a'ero ti peroho. Po pe ndaperekoi itakyhea'javuhuva'ea, a'ero ti pemondo peapoa pepira arimova'ea paletó ipyhyga itambere'ia. A'ero ti pepyhy itakyhea'javuhuva'ea pejive itambere'ia rehe. \v 37 A'ereki ji a'e pe me: Kiro po ti nhimombe'ua po'ruavo toho nehẽ – kiroki Tupana'ga rembikwatijarukara e'i: “Ga jukauka po ti g̃a ei nehẽ: ‘Ga ko okote'varuhu’.” A'ea ikwatijaripyra e'i ji mombe'gwovo, ei Jesus'ga. Nahã kiro hekoi nehẽ. A'ereki ji ahygahi pa g̃werĩ nhimombe'ua rehe, ei Jesus'ga. \p \v 38 A'ero Jesus'ga moirũhara'g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Ehepia orepojykaharetero, ei g̃a. Agwa ko mokõi itakyhea'javuhuva'ea. \p A'ero ga ei g̃a pe: \p —Kirupi te! \s1 Jesus'ga oko oliveiras ndyvi pe monte das Oliveiras pe \r (Mateus 26.36-46; Marcos 14.32-42) \p \v 39 Kiro ga hoi ogwovo yvytyri pe oliveiras ndyvi pe monte das Oliveiras pe. Oho ga pevo jipi. Kiro garemimbo'ehara'g̃a hoi ga rupi. \v 40 Ovahemame pevo Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Penhi'ĩ ti Tupana'ga pe. Pe'ji ti ga pe: “Ore poko ti torokote'varuhupotaryme ti.” Nahã ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga. \p \v 41 Hehemo'i ga hoi g̃a hugwi g̃wenypy'anduruga tanhi'ĩ ti Tupana'ga pe javo. Onhi'ĩ ga ga pe a'ero. \p \v 42 —Apĩ, ei ga Tupana'ga pe. Nde ipotarame ti terembuhurukari hahyva'ea ji ve ji jukaukare'yma g̃a pe. Emo nhiremimbotarimova'ea rupi rũi ji tako, a'e reki nde ve. Po nde erepota nhimanoa tamano ti ji a'ero, ei Jesus'ga Tupana'ga pe. \p \v 43 Kiro Tupana'gapyrive'ga jipiukari Jesus'ga pe ua yvaga hugwi Jesus'ga mbopopoaka. \v 44 Hahy hete Jesus'ga yvyteri pe ga rekoveveuhuavo g̃waramo. Nurã ga nhi'ĩhetei Tupana'ga pe. Gwy'ajyguhu ga. Otururu hete ga hugwi yvyvo gary'aja. Garekoa ja hete itururui. \p \v 45 Aerẽ ga nhi'imbavi Tupana'ga pe opo'ama'java ojivya g̃wemimbo'ehara'g̃a pyri g̃a ndepiaga. Oki g̃a g̃we'ouhũro okoveveuhuavo g̃waramo. \v 46 A'ero ga ei g̃a pe: \p —Maraname pe kiri? Pevy ti penhinhi'ig̃a Tupana'ga pe. Pe'ji ti ga pe: “Ore poko ti torokote'varuhupotaryme ti.” Nahã ti pe'ji Tupana'ga pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Opyhyguka ahe Jesus'ga \r (Mateus 26.47-56; Marcos 14.43-50; João 18.3-11) \p \v 47 Ga nhi'imbige'ymame nanime he'yive'g̃a nduri. Judasva'ea ruri g̃a nenonde g̃a nderua g̃a nderovahema. Judasva'ea ko Jesus'ga remimbo'eharava'ea dozeve'g̃a pyteripeva'ea. Kiro ahe ruri Jesus'ga beijavo. \p \v 48 —Judas, ei Jesus'ga ahe ve. Ji beijavo nde ruri. Nahã nde ji repiukari g̃a pe naerũ togweroho ti g̃a ga javo? ei Jesus'ga yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no. \p \v 49 Hepiagame Jesus'gapavẽive'g̃a ei oyvyteri pe: “Kiro po ti g̃a Jesus'ga pyhygi!” ei g̃a. A'ero g̃a ei Jesus'ga pe: \p —Marã? Torokyti g̃a itakyhea'javuhuva'ea pyvõ a'ero naerũ? ei g̃a Jesus'ga pe. \p \v 50 Nanime Jesus'gapavẽive'g̃a pyteripeve'ga imondoi itakyhea'javuhuva'ea ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'gapyrive'ga apiavo ga nambi'oga gajohukoty rũi. \v 51 A'ero Jesus'ga ei onhipavẽive'ga pe: \p —Kirupi te! \p Jesus'ga pokogi ganamihymuhũa rehe ganambia apokatua'java. \p \v 52 Kiro Jesus'ga nhi'ig̃i ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe xava'eve'g̃a pe no guardas'g̃a pe no – kiroki guardas'g̃a gwepia katu judeus'g̃a jatykahavuhua. A'ereki g̃a nhaporemo uhu ga pyri tipyhy ti ga javo. G̃a pe Jesus'ga ei: \p —Amovahĩ po ji governo naerũ? Nurã pe heruri itakyhea'javuhuva'ea mbuahava reheve ji pyhyga naerũ? \v 53 Nane'ymi ji rekoi pe pavẽi nhandejatykahavuhua pype templo pype ikwehe'i. A'ea rupi pe ndajipyhygi, ei Jesus'ga. Korogwe Tupana'ga ji pyhygukari pe me. Diabo'ga omondomondo ypytunarupive'g̃a'jave'g̃a. Gaha pe mbuhu ji pyhypota, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Ji ndakwahavi Jesus'ga, ei Pedrova'ea \r (Mateus 26.57-58, 69-75; Marcos 14.53-54, 66-72; João 18.12-18, 25-27) \p \v 54 A'ero g̃a ga pyhygi ga rerogwovo. Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'ga rongauhu pe g̃a ga rerohoi ga rerovahema. \p Ga reviri Pedro'ga hoi onhimboyha'iavo ga hugwi tajipyhygyme ti g̃a javo. \v 55 Imondygirẽ tata okara pyteri pe g̃a oapy ojogwerekovo ipyri. A'ero Pedro'ga oapy g̃a pyri no. \v 56 Ga apygame pevo tata pyri ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'gapyrivehẽa ga repiagi. Hẽa gwepia hete ga. A'ero hẽa ei ga mombe'gwovo: \p —Agwa'ga ko Jesus'ga pavẽive'ga no, ei hẽa. \p \v 57 Pedro'ga nonhimombe'ui reki. \p —Kunha, ei ga hẽa pe. Ji ndakwahavi ga, ei ga o'mbero. \p \v 58 Aere'ĩ ojipe'ga ga repiagi. Pedro'ga pe ga ei: \p —Ndehe no Jesus'ga pavẽiva'ea. \p A'ero Pedro'ga ei ga pe o'mbero: \p —Ji rũi ko! ei ga. \p \v 59 Aerẽ uma hora ikwavame ojipe'ga ehetei Pedro'ga mombe'gwovo: \p —Ga tuhẽ Jesus'ga pavẽive'ga no. A'iti a. A'ereki ga Galiléiapeva'ero oko, ei ga. \p \v 60 A'ero Pedro'ga ei: \p —Gara pe nde ei? A'ereki ji ndakwahavi, ei ga. \p Ga nhi'imbige'ymame kotihĩ inamutig̃a nhi'ig̃i. \v 61 A'ero nhandepojykaharete'ga Jesus'ga pyryrymi Pedro'ga repiaga. A'ero Pedro'ga ikwahava'javi ga'eagwera ojive. A'ereki Jesus'ga e'i jipe ga pe: “Kiro ypytunimo po ti nde ei ji ve nehẽ ji ndakwahavi Jesus'ga javo. Três po ti nde ea'jaa'javi a'ea ji ve inamutig̃a nhi'ig̃a renonde nehẽ,” e'i jipe Jesus'ga ga pe. \v 62 Jesus'ga eagwera kwahava'javame Pedro'ga hoi ogwovo. Ga ojehe'o ranuhũ. \s1 Soldadosva'ea ombotegwete Jesus'ga \r (Mateus 26.67-68; Marcos 14.65) \p \v 63 Kiroki g̃a Jesus'ga mombyta ikwava'ẽhara'g̃a nduvihavuhu'ga ronga pype – kiro g̃a eg̃a'ei ga pe ga jagajaita ga nupanupamo. \v 64 Tohepiagyme ti ga javo g̃a ga reakwapygi. A'ero garova nupãrame g̃a ei ga pe: \p —Eko ti Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uhara'ga ja. Emombe'u ti mbatera ore ve a'ero. Ma'g̃a nde nupã? \p \v 65 Nahanahã g̃a ete'varuhui Jesus'ga pe ga mbotegweteavo. \s1 Jesus'ga oko judeusva'ea mog̃itaharava'ea rovai pyteri pe \r (Mateus 26.59-66; Marcos 14.55-64; João 18.19-24) \p \v 66 Iko'emame xava'eve'g̃a nhimono'og̃i ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi no. G̃a ko judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a. Kiro g̃a Jesus'ga mbuhurukari gwovai pyteri pe. Ga pe g̃a ei: \p \v 67 —Enhimombe'u ti ore ve. Ma gara ndehe? Nde ko Cristo Tupana'ga remimbuhurukara? Nde ko Cristo rũi? Emombe'u ti ore ve, ei g̃a. \p A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Po ji ei pe me: Jihi Cristoramo, a'ero po ti pe ndaperoviari nhinhi'ig̃a nehẽ. \v 68 Po ji ei pe me: Pemombe'u ti mbatera ji ve, a'ero po ti pe napemombe'ui ji ve nehẽ. Pe napenhimohemukari nehẽ no. \v 69 Aere'ĩ po ti ji apygi avuirama ipopoakaheteve'ga pyri Tupana'ga pyri gajohukoty rũi jitekovo huvihavamo nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no, ei Jesus'ga. \p \v 70 A'ero g̃a epavi ga pe: \p —Marãi po nde? Nde ko Tupana'ga ra'yra a'ero naerũ? ei g̃a. \p A'ero ga ei g̃a pe: \p —Pehe ko pe'ji poha, ei Jesus'ga. \p \v 71 A'ero g̃a ei ojohupe: \p —Kirupi ojipe'g̃a nemimbojara Jesus'ga rehe a'ero! Ore tuhẽ ga rendu ko. Ga e'i ji Tupana'ga ra'yramo ako javo, ei g̃a ojohupe. \c 23 \s1 Jesus'ga oko Pilatosva'ea rovai pyteri pe \r (Mateus 27.1-2, 11-14; Marcos 15.1-5; João 18.28-38) \p \v 1 A'ero g̃a po'ambavi Jesus'ga rerogwovo Pilatos'ga rovai pyteri pe ga rerovahema. Pilatos'ga ko governador'ga Judéiapeve'g̃a gwyri pe. \v 2 Kiro g̃a imbojambojari ite'varuhuva'ea Jesus'ga rehe Pilatos'ga rovai pyteri pe. O'mbero g̃a ei ga pe: \p —Oropyhy ore Jesus'ga ga orere'yja'g̃a mongoukarame oreruvihava'g̃a nhi'ig̃a rupi rũi. E'i ga g̃a pe: “Tapemondoi ti itambere'ia César'ga pe nhande ruvihavuhu'ga pe.” A'ea ga ei, ei g̃a. Ojipea ga ei: “Ji tuhẽ ko Cristo huvihavuhuhetea.” A'ea Jesus'ga ei g̃a pe, ei g̃a Pilatos'ga pe o'mbero. \p \v 3 A'ero Pilatos'ga ei Jesus'ga pe: \p —Marãi nde? Ndehe ko judeus'g̃a nduvihavuhuhetero ra'e? \p A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Ndehe ko ere poha, ei Jesus'ga. \p \v 4 A'ero Pilatos'ga ei ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pe pevove'g̃a pe no: \p —Kiro ji ga mohemukari. A'ereki ndojari ga rehe. Ga ndokote'varuhui governo pe, ei Pilatos'ga. \p \v 5 Koji'i g̃a eg̃a'ehetei reki Pilatos'ga pe: \p —Nombuhukatuukari ga orere'yja'g̃a py'a pe g̃a mbo'eavo g̃waramo. Ga ombo'e pa Judéiapeve'g̃a. Galiléiapeve'g̃a na'ẽ ga g̃a mbo'ei. Avove'g̃a vehevi ga g̃a mbo'ei ag̃wamo, ei g̃a Pilatos'ga pe. \s1 Jesus'ga oko Herodesva'ea rovai pyteri pe \p \v 6 A'ea renduvame Pilatos'ga ei g̃a pe: \p —Ga po Galiléiapeve'ga ra'e? \p \v 7 —Pevove'ga tuhẽ ko, ei g̃a. \p A'ea kwahavame Pilatos'ga Jesus'ga mondoukari Herodes'ga pyri. A'ereki Herodes'ga omondomondo Galiléiapeve'g̃a g̃wemimbotarimova'ea rupi g̃agwyri pe. A'ea rupi ga opytaahi'vi Jerusalém me no. \p \v 8 Kiro Pilatos'ga Jesus'ga mondoukari Herodes'ga pyri a'ero. Horyory Herodes'ga Jesus'ga repiagame. A'ereki ymya ga ga repia pota gamombe'umbe'ua renduva g̃waramo. Ga gwepia pota Jesus'ga remimonhimomby'ava'ea no. \v 9 A'ero ga nhi'imbukui Jesus'ga pe. “Maramarã?” ei ga ga pe novĩa. Jesus'ga nonhi'ig̃i reki ga pe. \p \v 10 Kiro ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a ami judeus'g̃a mbo'ehara'g̃a pavẽi onhi'ĩranuhũavo imbojamboja Jesus'ga rehe. \v 11 A'ero Herodes'ga Jesus'ga mbotegwetei ga jagajaita onhipavẽive'g̃a pavẽi soldados'g̃a pavẽi. Omongiuka g̃a Jesus'ga pe tapy'ynhapipyryva i'arimova'ea hendy'java'ea tirekomemua Jesus'ga javo. Aerẽ ga Jesus'ga mondoukari ga mbojivyruka Pilatos'ga pyri. \v 12 G̃a nonhoarõhetei ymya Herodes'ga Pilatos'ga pavẽi. Kiro g̃a nhoarõi Jesus'ga arõe'yma g̃waramo. \s1 Pilatosva'ea ojukauka Jesus'ga \r (Mateus 27.15-26; Marcos 15.6-15; João 18.39–19.16) \p \v 13 Kiro Pilatos'ga g̃a mono'ono'og̃ukari ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a judeus'g̃a nduvihava'g̃a ndeheve ojipe'g̃a ndeheve. \v 14 G̃a pe ga ei: \p —Pe Jesus'ga reruri jirovai pyteri pe tokwaha ga garekote'varuhua javo. A'ereki pe pe'e: “Ga he'yjuhuve'g̃a pe'a g̃anduvihava'g̃a hugwi,” pe'e tehe pe. Ji rendu! Ji pendovaki pe nendupavirẽ ji ei ga pe: Marãi nde naerũ? a'e ji ga pe. Erepe'a nde g̃a g̃anduvihava'g̃a hugwi? Marãi? Nanongara ji eji'ei ga pe takwaha ti ji garekote'varuhua javo. Akwaha ji a'ero. Ndojari ga rehe a'ea – kiroki a'ea pe ei imbojateheavo ga rehe. \v 15 Herodes'ga na jitehe ga ei no ndojari ga rehe javo. A'ereki ga omondoukara'ja Jesus'ga nhande pyri imbojare'yma ga rehe. \p —Ji rendu ti! ei Pilatos'ga. Jukwaha Jesus'ga pyryva. Tojukayme ti ahe Jesus'ga a'ero. \v 16 Nurã po ti ji ndajukaukari ga nehẽ. Anupanupãuka po ti ji ga mbo'eavo nehẽ tokote'varuhua'javyme ti ga nehẽ javo. \p A'ea Pilatos'ga ei g̃a pe g̃a mbohorypota ojihe. \p —A'ero po ti ji ga mohemukari ga mondouka garonga pe nehẽ, ei ga. \p \v 17 A'ereki ga ombopiro'y cadeiapypeve'ga mohemuka toryva rupi nanani Páscoa rupi nanani. A'ereki ymyahũ judeus'g̃a e'i ga pe: “Emohemuka ti ore ve cadeiapypeve'ga Páscoa rupi nanani tojivyra'ja ti ga g̃wonga pe,” ei judeus'g̃a ymyahũ. \p Nurã kiro Pilatos'ga ei amohemuka po ti ji Jesus'ga nehẽ javo. \p \v 18 A'ero g̃a nhaporemo hapukai. \p —Ejukauka Jesus'ga, ei g̃a. Emohemuka Barrabás'ga ore ve, ei g̃a ohapukaita. \p \v 19 Omongia renonde Barrabás'ga ahe juka. Omovahĩ Barrabás'g̃a gwuvihavuhuva'ea cidade de Jerusalém me no. Nurã Pilatos'ga ga mondoukari cadeia pype. \p \v 20 Kiro Pilatos'ga ea'javi g̃a pe. A'ereki ga Jesus'ga mohemuka pota. \v 21 Ga renduvame g̃a hapukajahiva'javi ga pe: \p —Embovyruka ga! Embovyruka ga! \p A'ea g̃a ei ga pe tomano ti Jesus'ga yva rehe javo. \p \v 22 Mokõi Pilatos'ga onhi'ig̃ipe g̃a pe. Kiro ga ea'javi: \p —Maranameuhũ naerũ! Gara garekote'varuhua naerũ? Ndojari ga rehe, a'e ji pe me ko. Tojukayme ti ahe Jesus'ga. A'ereki ga pyry. Nurã po ti ji ndajukaukari ga nehẽ. Anupanupãuka po ti ji ga mbo'eavo nehẽ tokote'varuhua'javyme ti ga nehẽ javo. A'ero po ti ji ga mohemukari nehẽ, ei ga. \p \v 23 Koji'i g̃a hapukapukajahivi a'ero ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a pavẽi. Ga nhi'ig̃ayvayvari ko g̃a. \p —Embovyruka ga! Embovyruka ga! \p A'ea g̃a ei ohapukaita tomano ti Jesus'ga yva rehe javo. G̃a hapukapukaita g̃waramo Pilatos'ga ei: \p —Kwa. \v 24 Na tuhẽ po ti a'ero nehẽ naerũ! ei ga okovo g̃anhi'ig̃a rupi. \p \v 25 Nurã Pilatos'ga Barrabás'ga mohemukari cadeia hugwi ga mondovo g̃a pyri – kiroki ga ahe juka gwuvihavuhuva'ea movahĩ no. Ga rehe g̃a oporandu tomohemuka ga javo. Soldados'g̃a pe Pilatos'ga Jesus'ga mondoukari reki tojuka ti g̃a ga javo. A'ereki judeus'g̃a nduvihava'g̃a g̃andeheve'g̃a pavẽi e'ie'i embovyruka ga javo. \s1 Okutu ahe Jesus'ga yva rehe ga mbovya \r (Mateus 27.32-44; Marcos 15.21-32; João 19.17-27) \p \v 26 Kiro soldados'g̃a Jesus'ga rerohoi a'ero tijuka ti ga javo. Uhu Simão'ga cidadepeve'ga Cirenepeve'ga pea rupi nhuhũa hugwi. Ga rurame g̃a ga pyhyguhui imondovo yva ga arimo Jesus'ga jukahava rupiara togweroho ti ga Jesus'ga reviri javo. \p \v 27 He'yjuhuve'g̃a hoi Jesus'ga reviri. Kunhangwera'g̃a hoi g̃a pavẽi ga reviri no ojehe'oranuhũavo kiro po ti ga manoi nehẽ javo. \v 28 A'ero Jesus'ga pyryrymi g̃andovai. \p —Kunha, Jerusalémmeva'ero ti tapejehe'oi ji rehe. Pejihe ti pejehe'o peja'yra'g̃a ndehe no. \v 29 Ji rendu! Aerẽ po ti avove'g̃a ei nehẽ: “Pyry hete kunhangwera'g̃a ndekorame ndata'yriva'ero g̃ambo'are'ỹva'ero g̃amoka'mbue'ỹva'ero,” e po ti g̃a nehẽ. \v 30 Aerẽ po ti avove'g̃a manopotari hahyhetero g̃waramo g̃a pe nehẽ. A'ero po ti g̃a ei yvytyruhua pe nehẽ: “E'a ore rehe.” Nhyvyapyna pe po ti g̃a ei nehẽ: “Ore tỹ ti,” e po ti g̃a jupe nehẽ, ei Jesus'ga. \v 31 Po ag̃wamo ji ve okopyryva'ea pe turi hahyva'ea, a'ero kaitu po ti hahyheteva'ea ruri pe me penda'yra'g̃a pe nehẽ no, ei Jesus'ga kunhangwera'g̃a pe. \p \v 32 Jesus'ga reheve soldados'g̃a mokonhava'ea rerohoi no tijuka ti g̃a javo. A'ereki mokonhava'ea ndokoi gwuvihava'ga nhi'ig̃a rupi okote'varuhuavo. \v 33 A'ero g̃a ahe rerohoi pevo yvytyri pe A Caveira pe ahe rerogwovo i'arimo Jesus'ga reheve. Xa'e nhande A Caveira pe Aheapina. Pevo g̃a Jesus'ga kutugi yva rehe ga mbovya hehe. Ombovy g̃a mokonhava'ea yva rehe no – kiroki mokonhava'ea okote'varuhu. Soldados'g̃a ojipeva'ea mbovyri Jesus'ga pyri gajohukoty rũi. Gajohukoty g̃a ojipeva'ea mbovyri. \fig |src="LB00328B.TIF" size="span" copy="Louise Bass ©The British & Foreign Bible Society, 1994." ref="Lúkas 23.33" \fig* \p \v 34 Kiro Jesus'ga nhi'ig̃i Tupana'ga pe. \p —Apĩ, ei ga Tupana'ga pe. Emombo g̃andekote'varuhua g̃a hugwi ikwahava'jave'yma. A'ereki g̃a ndokwahavi okote'varuhuavo ji ve, ei Jesus'ga. \p Kiro soldados'g̃a ima'ẽi Jesus'ga pira imombomomboa ita'java'ea dados'java'ea manamo nhande tipojyka gapira javo. Nahã g̃a ima'ẽi gapira ojive. \p \v 35 Kiro he'yjuhuve'g̃a ndekoi hepiaga onhimongyavo. G̃anduvihava'g̃a ete'varuhui Jesus'ga rerekomemuamo no javo ga pe: \p —Jesus'ga opoko ojipe'g̃a tomanoyme ti g̃a javo, ei g̃a. Po ga oko tuhẽ Cristoramo Tupana'ga remimbuhurukaramo, a'ero po ga pe Tupana'ga e'i katu eko ti nhiremimbotarimova'ea rupi javo. Po nahã ga rekoi, a'ero po ti ga tojipoko kiro tamanoyme ti ji javo, ei g̃a. \p \v 36 G̃a pavẽi soldados'g̃a Jesus'ga rerekomemui no herua vinho tajahiva'ea ga pe ey'u ti javo. \p \v 37 —Po nde ereko judeus'g̃a nduvihavuhuhetero, a'ero ejipoko tamanoyme ti ji javo, ei soldados'g̃a Jesus'ga pe. \p \v 38 Okwatijaripe ko g̃a imondovo Jesus'ga akag̃a arimo yva rehe. Ikwatijaripyra omombe'u Jesus'ga. Imombe'gwovo i'ei: \p —Agwa'ga ko judeus'g̃a nduvihavuhuhete'ga. \p Nahã g̃a imondoi ikwatija gregos'g̃a nhi'ig̃imo romanos'g̃a nhi'ig̃imo no hebreus'g̃a nhi'ig̃imo no Jesus'ga mombe'gwovo. \p \v 39 Ojipeva'ea g̃anemimbovyva'ea ete'varuhui Jesus'ga mbotegweteavo. Jesus'ga pe ahe ei: \p —Po nde Cristo Tupana'ga remimbuhurukara, ejipoko ti naerũ. Ore poko no xamanoyme ti, ei ahe heroviare'yma. \p \v 40 Ojipeva'ea g̃anemimbovyva'ea, ahe ki a'e te e'i ga pe: \p —Tere'ei ti a'ea Jesus'ga pe! Nderekyhyji nde Tupana'ga hugwi naerũ? Po nde erekyhyji ga hugwi hamo. A'ereki g̃a nhande mbovyruka yva rehe ga reheve peko te'varuhu pe javo. \v 41 Oja hete tuhẽ nhande rehe. Pyry hahyro nhande ve a'ero. A'ereki nhande xako te'varuhu. Jesus'ga ki a'e te ndokote'varuhui, ei ahe. \p \v 42 Jesus'ga pe ga ei: \p —Jipojykaharetero ji kwahava'ja ti imombyryva ji ve ekorame huvihavuhuhetero nehẽ, ei ga Jesus'ga pe. \p \v 43 A'ero Jesus'ga ei ga pe: \p —Imombe'ukatuavo ji ei nde ve: Ag̃wamo po ti nde rekoi ji pyri ahererekokatuhai pe yvagi pe nehẽ, ei Jesus'ga ga pe. \s1 Jesus'ga omano \r (Mateus 27.45-56; Marcos 15.33-41; João 19.28-30) \p \v 44-45 Ahaji katu kwara igwehetei reki ipyryrymame. Ypytunahimba hete yvya koty nhaporemo. Ka'arug̃werĩa rupi às três horas kwara imbokojahua'javi. G̃ajatykahavuhua pype tapy'ynhapira hovapiahava itararagi mbytera rupi. \v 46 Tupana'ga pe Jesus'ga hapukajahivi. \p —Apĩ, ei ga Tupana'ga pe. Kiro ji imondoukari jira'uva nde ve herekokatuuka. \p Onhi'ig̃irẽ ga pytupavamo omanomo. \p \v 47 Soldados'g̃a nduvihava'ga gwepia pa hahyhava Jesus'ga pe gajukahava. Hepiagame ga ei: \p —Ahe ko pyryheteva'ea. A'iti a! ei ga Tupana'ga mboheteavo. \p \v 48 Kiroki g̃a uhu tihepia katu gajukahava javo – g̃a gwepia pa. Ojivy g̃a kiro ogwovo g̃wonga pe. Ojipoti'a rehe okwaokwa g̃a opoa pyvõ okoveveuhuavo g̃waramo. \p \v 49 Jesus'ga kwahakatuve'g̃a nhaporemo g̃a ami irupe Jesus'ga hugwi hepiapava kunhangwera'g̃a pavẽi – kiroki kunhangwera'g̃a uhu Jesus'ga rupi Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi ga pokoga. \s1 Ono ahe Jesus'ga ra'oa ita kwaruhua pype \r (Mateus 27.57-61; Marcos 15.42-47; João 19.38-42) \p \v 50 Kiro José'ga hoi Pilatos'ga pyri. José'ga ko judeus'g̃a mog̃itaharamo. Ojihe'a ko ga judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a ndehe javo judeus'g̃a pe nahanahã ti peko javo g̃a pe. Pyry hete gareaporog̃ita. A'ereki ga oko Tupana'ga nhi'ig̃a rupi. \v 51 Nurã ga noarõi ojipe'g̃a ndeaporog̃ita judeus'g̃a mog̃itahara'g̃a ndeaporog̃ita g̃a erame ojohupe tijukauka Jesus'ga javo. Ga nde'i a'ea. A'ereki ga ndopotari gajukahava. G̃a Jesus'ga jukaukarame ga nomoirũi g̃a no. Nahã José'ga oko. Gacidadegwera ko Arimatéia gwe'yja'g̃a cidade judeus'g̃a cidade. Ymya José'ga Cristo'ga rura pota aerẽ po ti ga rekoi nhanderuvihavuhuhetero avo yvya koty nehẽ javo. \p \v 52 Kiro José'ga hoi Pilatos'ga pyri ogwovo ovahema javo ga pe: \p —Taroho ti Jesusva'ea ra'oa, ei ga Pilatos'ga pe. \p —Kwa. Eroho ti, ei ga José'ga pe. \p \v 53 A'ero José'g̃a jivyri ua Jesus'ga pyri. Yva hugwi José'g̃a Jesus'ga ra'oa mbojyvi. A'ero g̃a gara'oa uvani tapy'ynhapipyryva pyvõ linho apopyra pyvõ. A'ero g̃a gara'oa rerohoi inog̃a itaruvihavuhua kwaruhua pype imbogwaipyra pype. Ndogwerekoi ve ojipeva'ea ra'oa ipype. Kiro g̃a Jesus'ga ra'oa rerohoi inog̃a ipype. \v 54 Mbatera mboavujikwehava sexta-feira g̃a inog̃i ipype ka'arugame. A'ero g̃aporavykye'yma g̃werĩ sábado g̃werĩ. \p \v 55 Kunhangwera'g̃a – kiroki g̃a uhu Jesus'ga rupi Galiléiapeve'g̃a gwyra hugwi – g̃ahã oho José'ga rupi ikwaruhu pe. A'ero g̃a hepiagi ikwaruhua Jesus'ga ra'oa nongava. José'g̃a gara'oa nog̃ame ipype kunhangwera'g̃a hepiakatui nahã g̃a ono ahera'oa javo. \p \v 56 Aerẽ g̃a jivyri ogwovo g̃wonga pe imboavujikwea perfume timongy ti ahera'oa rehe imbojigwaga javo. Perfume ko mohag̃a'java'ea nhandya'java'ea reheve. \p Oporavykye'yma rupi sábado rupi g̃a pytu'ui oporavykyhava hugwi. A'ereki ymyahũ Tupana'ga e'i judeus'g̃a mbo'eavo tapeporavykyi ti sábado rupi javo. \c 24 \s1 Jesus'ga okwera omanoa hugwi \r (Mateus 28.1-10; Marcos 16.1-8; João 20.1-10) \p \v 1 G̃aporavykye'yma py'rovo domingo rupi kunhangwera'g̃a heruri Jesus'ga ra'oa nongai pe itaruvihavuhua kwaruhu pe. Ypyhajive kwara ipog̃werĩrame g̃a heruri pevo perfume – kiroki a'ea g̃a omboavujikweripe. \v 2 Herovahemame g̃a hepiagi ikwaruhua rovapytymbava imoanhanipyra. Irupe'i ikwaruhua hugwi reki iteni hovapytymbava. \v 3 A'ero g̃a ki ikwaruhua pype. G̃a ndohepiagi reki Jesus'ga ra'oa nhandepojykaharete'ga ra'oa ipype. \p \v 4 —Marã naerũ? Mome ahera'oa? ei g̃a ojohupe. \p Nanime mokonha'g̃a jipiukari g̃a pe o'ama akwaimbae'g̃a'jave'g̃a. Overavera g̃a'apoa tapy'ynhapira. \v 5 A'ero kunhangwera'g̃a nhova'apỹhetei g̃andovai pyteri pe okyhyjiavo g̃waramo. A'ero g̃a ei kunhangwera'g̃a pe: \p —Po pe ndapehekari okojive'ga omanove'g̃a nongai pe hamo. \v 6 Nduvi Jesus'ga avo onongavagwera pype. Ovy reki ga jugwi. Pekwahava'ja ti ganhi'ig̃agwera. Ymya uvame Galiléia pe ga omombe'u pe me. \v 7 Ga e'i pe me: “Okote'varuhuve'g̃a po pe ti g̃a tanhimondouka nehẽ. G̃a ti tajijuka ji mbovyruka yva rehe nehẽ. Nhimanorẽ mokõi jikira py'rovo ti ji takwera nehẽ yvyakotyva'ero yvagipeva'ero no.” A'ea Jesus'ga e'i onhimombe'gwovo pe me ikwehe'i, ei g̃a kunhangwera'g̃a pe. \p \v 8 A'ero kunhangwera'g̃a ikwahava'javi Jesus'ga nhi'ig̃agwera. \v 9 G̃a hemi ikwaruhua hugwi Jesus'ga ryvyagwera hugwi ogwovo onzeve'g̃a pyri Jesus'ga moirũhara'g̃a pyri. Ovahemame g̃a imombe'upavi g̃a pe Jesus'gareheve'g̃a pe nhaporemo no. \v 10 Maria Madalenahẽa omombe'u Joanahẽa pavẽi. Tiago'ga yhẽa Mariahẽa omombe'u g̃apavẽive'g̃a pavẽi kunhangwera'g̃a. G̃a nhaporemo omombe'u Jesus'ga moirũhara'g̃a pe. \v 11 Emo g̃a ndogweroviari kunhangwera'g̃a remimombe'ua. \p —Onhi'ĩ tehe g̃a, ei g̃a. \p \v 12 Pedro'ga ki a'e te ga vyri onhana ogwovo ikwaruhua pyri Jesus'ga ryvyagwera pyri tahepia ti ji javo. Ovahemame ga apyni hepiaga ikwaruhua pype. A'ero ga hepiagi Jesus'ga ra'oa hokava. Linho apopyra Jesus'ga ra'oa hokava. A'ea jate ga hepiagi ipype. A'ero ga hoi g̃wonga pe ojapyakaheteavo hehe onhimomby'avo. \s1 Jesus'ga gwupiti mokonhava'ea ogwovo Emaús pe \r (Marcos 16.12-13) \p \v 13 A'ea rupi te kiro Cleopas'g̃a homemei cidade'i pe Emaús pe Jesus'gareheve'g̃a. Emaús oko irupe dez quilômetros gwerevi cidade de Jerusalém hugwi. \v 14 Ohorame g̃a nhomonhi'imbavi Jesus'ga rehe gajukahava rehe onhonhi'ĩpondekwava hehe. \v 15 G̃a nhomonhi'ig̃ame Jesus'ga tuhẽ g̃a ndupitigi ogwovo g̃a ndupi. \v 16 G̃a nombaragwahavi Jesus'ga rehe. \p \v 17 Kiro Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Gara rehe pe nhonhi'ĩpondekwavi pejigwovo ve pea rupi pevy'are'yma? ei Jesus'ga. \p A'ero g̃a pytai. \v 18 Kiro Cleopas'ga ei Jesus'ga pe: \p —Nde ko ojipeahugwiva'ero erepytaahi'vi kiro Jerusalém me ikwahave'yma tiruahũva'ea ag̃wamova'ea Jerusalém me naerũ? Nde jate po nderekwahavi! ei ga. \p \v 19 —Gara pe pe ei? ei Jesus'ga. \p Ombaragwahave'yma ga rehe g̃a ei: \p —Tiruahũva'ea Jesusva'ea pe Nazarépeva'ea pe, ei g̃a. Jesusva'ea ko Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea, ei g̃a. Ipopoaka hete ahe japovo ahemonhimomby'ava'ea nhandegwyripeve'g̃a mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. Jukwaha a'ero Tupana'ga nhimohema ahe rehe. Horyory nhandegwyripeve'g̃a ahe rehe no ga ipopoaka hete javo. \v 20 Ikwava'ẽhara'g̃a nduvihava'g̃a nhanderuvihava'g̃a pavẽi omondo Jesusva'ea Pilatos'ga po pe te'i ti ga pembovy ti Jesus'ga javo. G̃a ahe mbovyruka yva rehe ahe jukauka. \p \v 21 —Ore ki a'e te ore roryroryvamo ahe rehe novĩa. Oroyvyteri pe ore ei: Tupana'ga ga mbuhuruka nhande pyri israelitasva'ea pyri embopiro'y ti g̃a javo. A'ea ore ei novĩa. A'ereki g̃a ahe jukauka. Kiro mokõi ahe kiri omanorẽ. \p \v 22 —Oro kunhangwera'g̃a – kiroki g̃a ojiko Jesusva'ea rehe ore ja – g̃ahã ore monhimomby'a hete oji'i. Oho jipe g̃a ypyhaji ve ovahema itaruvihavuhua kwaruhu pe ahenongai pe oji'i. \v 23 Ndohepiagi g̃a Jesusva'ea ra'oa ipype. A'ero g̃a jivyri ore pyri imombe'gwovo. E'i g̃a: “Yvagipeve'g̃a Tupana'gapyrive'g̃a ojipiuka ore ve Jesus'ga mombe'gwovo!” ei g̃a. “‘Okoji Jesus'ga,’ ei Tupana'gapyrive'g̃a ore ve.” A'ea kunhangwera'g̃a ei oji'i. \v 24 A'ero orepyteripeve'g̃a hoi ikwaruhu pe ahenongai pe hepiaga. “Kunhangwera'g̃a omombe'u katu reki ahenongavagwera ore ve ko,” ei g̃a imombe'gwovo ore ve. G̃a ndohepiagi Jesusva'ea, ei mokonha'g̃a Jesus'ga pe imombe'gwovo. \p \v 25 —Ikwahave'ymuhũva'ero pe ndaperoviapapotari Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea nhi'ig̃a, ei Jesus'ga mokonha'g̃a pe. \v 26 Ymyahũ ahe e'i ganhi'ig̃a mombe'gwovo: “‘He'yiva'ea ti tahahy Cristo'ga pe nehẽ. Toki ti ga yvagi pe okovo g̃anduvihavuhuhetero ji pavẽi nehẽ,’ ei Tupana'ga,” ei ahe. A'ea Tupana'ga opota, ei Jesus'ga imombe'gwovo g̃a pe. A'ea pe ndaperoviari naerũ? ei Jesus'ga. \p \v 27 A'ero ogwovo ve g̃a pavẽi pea rupi Jesus'ga g̃a mbo'e ypy Moisésva'ea rembikwatijara rehe – kiroki a'ea omombe'u ga. Aerẽ ga g̃a mbo'ei Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea rembikwatijara rehe nhaporemo – kiroki a'ea omombe'u ga no. \p \v 28 Kiro g̃a ndug̃werĩ cidade'i pe. A'ea pe mokonha'g̃a ei toropyta avo javo. Jesus'ga oho g̃werĩ a'ero g̃a hugwi. \v 29 A'ero g̃a eg̃a'ei ga pe: \p —Epyta ore pyri. A'ereki ka'aru hete kiro. Ypytũ g̃werĩ. \p A'ea g̃a ei ga pe ga mombytavo ojipyri. Oki ga g̃anonga pype g̃a ndupi a'ero opytavo g̃a pyri. \p \v 30 Aerẽ oapygame mesa pyri g̃a pavẽi ga ipyhygi pão onhi'ig̃a Tupana'ga pe hehe ndepyry hete nde imbuhua ore ve javo. Kirẽ ga haygwe'rogwe'rogi pão imondomondovo g̃a pe. \v 31 Kiro g̃a mbaragwahavi ga rehe a'ero ga repiaga ve. \p —Jesus'ga tuhẽ reki! ei g̃a. \p Nanime ga ndiukwahavi oka'nhyma g̃a hugwi. \p —Tenagwe! e te ga. \p \v 32 Ojohupe g̃a ei: \p —Ikatu hete nhandeyvyteri pe nhande mbohoryoryva ga nhi'ig̃ame nhande ve onhimombe'gwovo pea rupi nhande mbo'eavo Tupana'ga rembikwatijarukara rehe, ei g̃a. \p \v 33 Kotihĩ g̃a po'ami ojivya ogwovo Jerusalém me. Ovahemame g̃a onzeve'g̃a ndepiagi. \p Onhimono'og̃ipe onzeve'g̃a onhipavẽive'g̃a pavẽi. Mokonha'g̃a pe g̃a ei: \p \v 34 —Nhandepojykaharete'ga okwera tuhẽ ovya onongava hugwi Jesus'ga. A'iti a! Okoji ga. Ojipiuka ga Simão Pedro'ga pe heaji'i, ei g̃a mokonha'g̃a pe. \p \v 35 A'ero mokonha'g̃a ei g̃a pe: \p —Ore ga repia no. Ore horame pea rupi Jesus'ga hoi ore rupi onhimombe'gwovo ore mbo'eavo Tupana'ga nhi'ig̃a rehe. A'ea rupi ore norombaragwahavi ve ga rehe. Aerẽ ga haygwe'rogame pão ore mbaragwahavi ga rehe, ei g̃a imombe'gwovo. \s1 Jesus'ga ojipiuka g̃wemimbo'eharava'ea pe \r (Mateus 28.16-20; Marcos 16.14-18; João 20.19-23; Atos 1.6-8) \p \v 36 G̃a a'ea mombe'urame nanime Jesus'ga jipiukari o'ama g̃apyteri pe. Ga e'i: \p —Tupana'ga ti tonog̃atu pepy'a! ei ga g̃a pe. \p \v 37 Anhag̃a po javo g̃a piryiro okyhyjiheteavo. \v 38 A'ero Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Maraname pepy'a oko tehe? A'ero pe kyhyjihetei. Maraname pe ndaperoviari? “Mara'ngu po Jesus'ga tuhẽ?” pe'e pe pejiyvyteri pe, ei Jesus'ga g̃a pe. \v 39 Pehepia ti jipoa jipya reheve. Hepiagame po ti pe mbaragwahavi ji rehe a'ero. Pepyhy ti jira'oa nhikag̃a reheve ji kwahava. A'ereki anhag̃a ndaha'oi. Nikag̃i. Ji ki a'e te ji ra'oro. Ji kag̃amo, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 40 Onhi'ig̃irẽ ga hepiukari g̃a pe opoa opya reheve. \v 41 Gworygworyva g̃waramo g̃a ndogweroviari ve. A'ereki g̃a e'i oyvyteri pe onhimomby'avo: “Po Jesus'ga tuhẽ, a'ero pyry hete!” ei g̃a. G̃a nhimomby'arame Jesus'ga ei g̃a pe: \p —Ndaperekoi pe mbatera? Ta'u ji. \p \v 42 Pira g̃a imondoi ga pe a'ero hehyripyra heiretea reheve. \v 43 Ipyhyga ga i'ui g̃a gwepiagame. \p \v 44 Aerẽ ga ei g̃a pe: \p —Ymya'ĩ ji nhimombe'umbe'ui pe me jiruvame pe pyri. A'e ji pe me: Moisésva'ea remimbo'eagwera aherembikwatijaripyra ji mombe'u Tupana'ga nhi'ig̃a mombe'uharava'ea rembikwatijaripyra pavẽi, a'e ji pe me. Ji mombe'ui no ikwatijaripyra Salmos, a'e ji ikwehe. Tako pa ti ji ikwatijaripyra rupi nehẽ – kiroki a'ea ji mombe'u, a'ea'e ji pe me ikwehe, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 45 Kiro ga ikwahavukari g̃a pe Tupana'ga nhi'ig̃a aherembikwatijaripyra. \v 46 Imombe'gwovo ga ei: \p —Ikwatijaripyra e'i: “Tahahy ti Cristo'ga pe. Omano po ti ga nehẽ. Mokõi okira py'rovo ti ga tokwerava'ja gwyvyagwera hugwi. \v 47 Cristo'gareheva'ero ti g̃a tomombe'u katu Cristo'ga yvyakotyve'g̃a gwyripeve'g̃a pe nhaporemo. Te'i ti g̃a g̃a pe: ‘Tapevy'ari ti pejikote'varuhua rehe pejipohia jugwi herojijyjijyita pejeaporog̃ita. A'ero po ti Tupana'ga imombohetei pendekote'varuhua pe hugwi nehẽ ikwahava'jave'yma nehẽ.’ A'ea po ti g̃a tomombe'u katu Jerusalémmeve'g̃a pe na'ẽ. Aerẽ po ti g̃a tomombe'u katu ojipe'g̃a pe nhaporemo.” A'ea ikwatijaripyra e'i, ei Jesus'ga g̃a pe. \p \v 48 —Oro pe, ei Jesus'ga g̃a pe. A'ea pe ikwahapavi. A'ero ti pemombe'u. \v 49 Ji rendu ti! ei Jesus'ga. Ymyahũ Tupana'ga ei: “Jira'uva po ti pe pojykai nehẽ,” ei jiruva'ga pe me, ei Jesus'ga. Pepyta ti cidade de Jerusalém me gara'uva rura pota aerẽ po ti gara'uva tuhu nehẽ javo. A'ero jihi po ti gara'uva mondoukari yvaga hugwi pe pojykauka jupe pe mbopopoakaruka nehẽ, ei Jesus'ga g̃a pe. \s1 Jesus'ga rerohohava yvaga pype \r (Marcos 16.19-20; Atos 1.9-11) \p \v 50 A'ero Jesus'ga hoi g̃a nenonde g̃a nderogwovo cidade de Betânia kotyi ve. Opoa mondovo g̃a pe ga ei Tupana'ga pe: \p —Emombyry ti g̃a pe. \p \v 51 Onhi'ig̃a ve Tupana'ga pe ga hoi g̃a hugwi. Kiro garerohohava yvaga pype. \p \v 52 Ombohete g̃a ga. Kirẽ g̃a jivyri ogwovo Jerusalém me gworygworyhetero. \v 53 Nane'ymi g̃a hoi opytavo ojatykahavuhua pype Tupana'ga mboheteavo ndepyry hete nde javo.