\id REV \h YA NTHANDI \toc1 YA NTHANDI Nöꞌö bi hyanda ar Xuwa ne bi ꞌyotꞌi \toc2 YA NTHANDI \toc3 Ap. \mt1 YA NTHANDI \mt2 Nöꞌö bi hyanda ar Xuwa ne bi ꞌyotꞌi \c 1 \s1 Ar tsi Hmu Hesukristo bi ꞌñu nöꞌö himi födi \p \v 1 Gehnu̱ ar mhö bi ꞌñu ar tsi Hmu Hesukristo, xki umba Jö ár Dada nda xipabi yá ꞌbe̱go gatho nöꞌö ma nda tho ngutꞌa, ne ba pe̱hna nꞌár e̱nxe̱ bi xipabi ar Xuwa. \p \v 2 Gehnu̱ da̱majöni yá mhö Jö ngu bi mönga ar tsi Hmu Hesukristo, ne gatho te bi hyantꞌö. \p \v 3 Nza̱tho nuꞌu̱ togo da nehe ne da ꞌyo̱xa nunar mhö no̱nga tema da tho mꞌe̱fa, ne da ꞌyo̱tꞌa nuya te möngwa, ngetho ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa ma da thogi. \s1 Ar nze̱ngwa mꞌe̱mpa nuya yoto ya nijö \p \v 4 Nuga dar Xuwa, di pe̱ñꞌahu̱ nunar he̱ꞌminu̱, nuꞌahu̱ gar gamfihu̱ gi mhunsu̱ ha ya yoto nijö ꞌbu̱hnu̱ har ha̱i Asia. Jö mi ꞌbu̱i, ꞌbu̱ nuya payu̱, ne hiñhamꞌu̱ da göxa ár mꞌu̱i, da hwëkꞌahu̱ yá ñho ne da ꞌraꞌahu̱ nꞌar hogamꞌu̱i. Nunar njöpinu̱ go ꞌraꞌahu̱ Jö, ne nuya yoto ya hñö ꞌbu̱hnu̱ ñhandwi ár thuxandö, \p \v 5 ne ar tsi Hmu Hesukristo togo mönga majöni ngu xi nsipabi. Gehnu̱ bi mꞌe̱tꞌo bi mengi bi nte bi dö gatho nuꞌu̱ xi du. Ne gehnu̱ töpa ár tsꞌe̱di gatho ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i. Gehnu̱ nꞌehe togo bi mökagihu̱, ne bi nöꞌma ár ji mi unga ár te, bi gu̱gagihu̱ har tsꞌoki ndi ꞌbu̱hu̱. \p \v 6 Ne bi hñuxkagihu̱ ngu ya ndö ne ya möjö, ne njapꞌu̱ ga pe̱fu̱ Jö ár Dada. Xa nsundaꞌö, ne pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Dá njapꞌu̱. \p \v 7 ꞌYo̱hu̱, ar tsi Hmu ma da e ha ya gui, ne gatho ya meximha̱i ma da hyandi. Nuꞌu̱ togo bi su̱tsꞌi ma da hyantꞌu̱ nꞌehe. Gatho ya jöꞌi ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i ma da zontꞌi. Hö, dá njapꞌu̱. \p \v 8 Nuga go da du̱ꞌmi ne di jöꞌsa xo̱ge, ngu ar ndu̱i ne ar ngötsꞌi, enga njapꞌu̱ ar tsi Hmu mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, ꞌbu̱pya, ne hiñhamꞌu̱ da göxa ár mꞌu̱i, gehnu̱ hinter ñhembibi da ꞌyo̱tꞌe. \s1 Ngu nꞌar tꞌi bi nheki Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi \p \v 9 Nuga dar Xuwa ri kuhu̱, di thohu̱ mahye̱gi ya ntꞌu̱tsa, di ꞌbu̱hwihu̱ mahye̱gi hár tsꞌu̱tꞌwi ar tsi Hmu Hesukristo, ne di tse̱thu̱ nöꞌö bi epkagihu̱. Dá tso̱kawa har xe̱ni ha̱i o har dehe ár thuhu Mpatmo, ngetho di mömba ár mhö Jö, ne di da̱majöni togo ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 10 Ha nꞌár pa ar tsi Hmu, da nthe̱xꞌbe ár Hñö Jö, ne da o̱ mo̱te ma xu̱tha nꞌa togo mi ñö ntsꞌe̱di, ngu ár ñheti nꞌar kꞌaxtꞌathu̱xi. \p \v 11 Ne mi enö: \p —Nuga go da du̱ꞌmi ne di jöꞌsa xo̱ge, ngu ar ndu̱i ne ar ngötsꞌi. ꞌYotꞌa ha nꞌar he̱ꞌmi gatho nöꞌö gi hyandi, ne pe̱mpa nuya yoto ya nijö ꞌbu̱ har ha̱i Asia. Gehyu̱ yá thuhu: Ñꞌefeso, Ñꞌesmirna, Mpergamo, Ntiatira, Nsardi, Mfiladelfia, ne Nlaodisea. \p \v 12 Da ñegi nga handa togo mi zokagi, ne nu nda ꞌba̱tꞌi da handa nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö mfoxꞌyo. \p \v 13 Ne madeda nuya yoto ya mfoxꞌyoyu̱, mi nheki nꞌár ꞌba̱i nꞌar ñꞌo̱ho̱ ndi hñöxa Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. Nunár he mi tso̱nga har ha̱i ár ma, ne xki de̱ka hár tiñö nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö ngu̱tꞌi. \p \v 14 Ár ñö ne yá xtö xa mar ntꞌaxi, ngu ar xiꞌyo ne ar tꞌaxtse̱. Nuyá da̱ mi ñhe̱hwi ya faspi. \p \v 15 Nuyá wa mi ñhe̱hwi ár ntꞌaxi nꞌar xiujö núꞌmu̱ o har hwifi xa zo̱. Nu ár mhö mi ñhe̱hwi ár ñheti nꞌar döta nzo̱the. \p \v 16 Mi hö hár ñꞌe̱i yoto ya tso̱. Hár ne mi po̱nga nꞌar ndo̱jwai xa mi he̱nte gatho yoho yá ñöni. Nunár hminu̱ xa mi yotꞌi ngu ar hyadi xa pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di madempa. \p \v 17 Nda handi, da hwanga ha yá wa, to da ꞌñenö xta tu. Nöꞌö bi hñuxka ár ñꞌe̱i, ne bi ꞌñengagi: \p —Yo gi ntsu. Nuga go di du̱ꞌmi ne di jöꞌsa xo̱ge. \p \v 18 Di te mödi da tu, ha nupya di ꞌbu̱i, hiñhamꞌu̱ da göxa ma te. Dá njapꞌu̱. Di hömpa yá nsoki ar ndöte ne ar ꞌbe̱xui. \p \v 19 Hñuxa har he̱ꞌmi gatho nöꞌö xka hyandi, nuya thopya ne nuya ma da tho mꞌe̱fa. \p \v 20 Ma ga xiꞌa tema di bo̱nga nuya yoto ya tso̱ xka hyanda ha ma ñꞌe̱i, ne nuya yoto ya kꞌaxtꞌabo̱jö mfoxꞌyo: nuya yoto ya tso̱, gehyu̱ nuya yoto ya e̱nxe̱ ꞌbu̱ ha nuya yoto ya nijö. Ha nuya yoto ya mfoxꞌyo xka hyandi, gehyu̱ nuya yoto ya nijö. \c 2 \s1 Ya mhö mꞌe̱mpa nuya yoto ya nijö: Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Ñꞌefeso \p \v 1 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Ñꞌefeso, ne ꞌñembabi: Njanu̱ xiꞌahu̱ nöꞌö togo hö yoto ya tso̱ hár ñꞌe̱i, ne ꞌyo madeda ya kꞌaxtꞌabo̱jö mfoxꞌyo: \p \v 2 Nuga xta pötꞌa ri ꞌbe̱fihu̱, ne xta pödi hanja xka umba ri mu̱ihu̱ xka pe̱ꞌsu̱ ar tsꞌe̱ti. Hinxka ꞌñetꞌa ri xu̱thahu̱ nuꞌu̱ togo o̱tꞌa ya tsꞌoki. Xka hñöꞌsfu̱ majöni nuꞌu̱ togo eñꞌu̱ yá mpo̱te Jö, ne xka pöthu̱ yá nemhñö. \p \v 3 Xa xka tse̱thu̱ ya thogi. Hinxka wenthu̱ xi za̱ꞌahu̱ xka mpe̱hu̱, ngetho xka da̱tkagihu̱ majöni ma thuhu. \p \v 4 Ho̱nse̱ hindi hopꞌahu̱ hingi mökagihu̱ ngu ngi möju̱ har ndu̱i. \p \v 5 Beñhu̱ hangu ngi mökagihu̱. Ntso̱ꞌmhu̱ ne penju̱ gi ꞌyo̱thu̱ nuya ꞌbe̱fi ngi o̱thu̱ har ndu̱i. Ngetho nuꞌmu̱ hingi ntso̱ꞌmhu̱, ma ga ehe ne ga hökꞌa ri mfoxꞌyohu̱ habu̱ ꞌbu̱i. \p \v 6 Mödi gi u̱tsabihu̱hmö yá tsꞌoꞌbe̱fi nuꞌu̱ togo te̱nga ar Nikola. Nuyá tsꞌoꞌbe̱fiyu̱ di u̱tsaga nꞌehe. \p \v 7 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa nöꞌö te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma ga umba ar se̱ki da du̱kwa te unga ar ꞌba̱iza unga ar te, ꞌba̱ madeda ár nza̱tho hwöhi Jö. \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Ñꞌesmirna \p \v 8 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Ñꞌesmirna, ne ꞌñembabi: Nöꞌö togo du̱ꞌmi ne jöꞌsa xo̱ge, gehnu̱ togo bi du ne bi mengi bi nte manꞌagi, eñꞌahu̱ njawa: \p \v 9 Nuga xta pötꞌa ri ꞌbe̱fihu̱, ne nuya ntꞌu̱tsa gi thohu̱, ne ri ñhoyahu̱. Mödi gi pe̱ꞌsu̱ nze̱ye̱ ri mꞌe̱tsꞌihu̱ nuya hingi nhekiwa. Di pödi hangu ñömañꞌu̱ꞌihu̱ nuya enö ya xodyo empꞌö, gehyu̱ nꞌar mhuntsꞌi ár me̱ti ar tsꞌondöhi. \p \v 10 Yo gi tsuhu̱ gatho nöꞌö ma gi thohu̱. Pöhu̱ nunar tsꞌondöhi ma da ꞌñeꞌahu̱ ꞌra har fa̱di, ne njapꞌu̱ da tsꞌa̱tꞌahu̱. ꞌRe̱tꞌa mpa ma gi thohu̱ ya thogi. Ze̱ta ri jamfihu̱ ꞌbu̱tho gi tuhu̱, ha nuga ma ga ꞌraꞌahu̱ ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi ngu ri nthöhöhu̱. \p \v 11 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. Nöꞌö togo da ntöte, hinte ma da japa ar ñoho ndöte. \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Mpergamo \p \v 12 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Mpergamo, ne ꞌñembabi: Nöꞌö togo hö ar ndo̱jwai xa he̱nte gatho yoho yá ñöni, eñꞌahu̱ njawa: \p \v 13 Nuga xta pötꞌa ri ꞌbe̱fihu̱, ne di pödi habu̱ gi ꞌbu̱hu̱, ka ꞌbu̱pꞌu̱ ngu ár ndö ar tsꞌondöhi. Mödi njapꞌu̱, nuꞌahu̱ xka da̱hu̱ majöni ne hinxka ko̱ngagihu̱. Hinga ꞌyo̱thu̱ nuya paꞌu̱ ga hyanthu̱ bi thoka ma hoga ꞌbe̱go ar Antipas, ngi ꞌbu̱hwihu̱nu̱ habu̱ ꞌbu̱ ar tsꞌondöhi. \p \v 14 Ho̱nse̱ hindi hopꞌahu̱ ꞌra gi te̱mfu̱ yá ntꞌuti ar Balam mi uta ar Balak. Mi tsixa ya me Israel nda zipa yá ñhuni ya tsita empꞌö, ne togatho nda mꞌe̱ngwi, ne njapꞌu̱ nda da̱hmöꞌu̱. \p \v 15 Ne gi ꞌñehu̱pꞌu̱ ꞌra togo te̱mba yá ntꞌuti nuꞌu̱ te̱nga ar Nikola. Nuya ntꞌutiyu̱ di u̱tsaga. \p \v 16 Jange di xiꞌahu̱ gi ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi. Ngetho nuꞌmu̱ hinꞌö, ma ga ehe ga ntumꞌeꞌu̱ ga hö ar ndo̱jwai po̱nga ha ma ne. \p \v 17 Nuꞌu̱ togo tu ár gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma ga umba da zi ar thuhme ba kö mhetsꞌi xi tꞌögi. Ne ga umba nꞌar tsi tꞌaxdo habu̱ huxa nꞌar ꞌraꞌyo thuhu, ne hinto manꞌa di pödi, ho̱nse̱ nöꞌö togo di hö. \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Ntiatira \p \v 18 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Ntiatira, ne ꞌñembabi: Ár Tꞌu̱ Jö togo pe̱ꞌsa yá da̱ ñhe̱hwi ya faspi, ne yá wa ngu ár ntꞌaxi nꞌar xiujö o har hwifi, embabi: \p \v 19 Nuga di pötꞌa gatho ri ꞌbe̱fihu̱, ri mhötehu̱, ri ñꞌemu̱ihu̱, ri tsꞌe̱tihu̱, ne hanja gi pe̱pkagihu̱pya, töta ngu ngi pe̱pkagihu̱ mahamꞌu̱. \p \v 20 Ho̱nse̱ hindi hopꞌahu̱ gi ꞌñehu̱pꞌu̱ nunar ꞌbe̱hñö ár thuhu ar Hesabel. Ense̱ꞌö nꞌár mꞌe̱hni Jö, ne uta nuya ma ꞌbe̱go togatho da mꞌe̱ngwi, ne da zi ya ñhuni xi mꞌo̱ꞌspa ya tsita empꞌu̱. \p \v 21 Nunar ꞌbe̱hñönu̱ xta umba ꞌra ya tsi pa, ha hinxi ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi ꞌbe̱ngwi ya ndo̱. \p \v 22 Pöhu̱ nunar ꞌbe̱hñönu̱ ma ga ka̱xa ntꞌoxi, ne ma da tho ya thogi nuꞌu̱ togo ꞌbe̱ngwi, nuꞌmu̱ hinda ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi nꞌehe. \p \v 23 Ma ga hopa gatho yá bötsi, ne njapꞌu̱ gatho ya nijö ma da bödi, nuga di hëtwa yá mfeni ne yá mu̱i ya jöꞌi, ne di umba ár mfe̱i ngu di ꞌñepa nꞌa ngu nꞌa. \p \v 24 Ha gatho nu maꞌra gi ꞌbu̱hu̱ har nijö Ntiatira, hinxka te̱mbabihu̱ yá ntꞌumbi, ne hinxka pöhu̱ nöꞌö eñꞌu̱ xi ñhembi da fötwa ar tsꞌondöhi, di xiꞌahu̱, hinga ꞌraꞌahu̱ manꞌar ꞌbe̱fi. \p \v 25 Ho̱nse̱ di a̱ꞌahu̱, yo ma gi hye̱hu̱ nöꞌö xka pöhu̱. Ndo̱ꞌmthohu̱ ga pengi. \p \v 26 Nuꞌu̱ togo da ntöte ne di pe̱pkatho har ngötsꞌi, ma ga umba ar tsꞌe̱di da me̱ꞌsa ár nsu hagatho ya ha̱i. \p \v 27 Ne ma da hyu̱xtya tꞌobo̱jö, ne ma da hwata nuya hnini ngu nꞌar tsꞌo̱i bo̱ha̱i. Ma ga umba ar tsꞌe̱di ngu xta höni xi ꞌraka ma Dada. \p \v 28 Ne ga umba ar njötso̱. \p \v 29 Nuꞌu̱ togo tu ár gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. \c 3 \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Nsardi \p \v 1 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Nsardi, ne ꞌñembabi: Nöꞌö togo tsixa nuya yoto ya hñö pe̱pa Jö, ne hö yoto ya tso̱, enö njawa: Di pötꞌa gatho ri ꞌbe̱fihu̱. Thusꞌahu̱ gi tehu̱, ha nuga di xiꞌahu̱ xka tuhu̱. \p \v 2 Zo̱tꞌa ri da̱hu̱ ne suhu̱ nöꞌö tema gi pe̱ꞌsu̱ ꞌbu̱tho da götsꞌi. Ngetho xta timpꞌahu̱, nuya ri ꞌbe̱fihu̱ hintsꞌu̱ xiñho hár nthandi Jö. \p \v 3 Jange beñhu̱ tema xka hñöñhu̱, tema xka ꞌyo̱hu̱, ne gi kwathu̱ xiñho, ne ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi. Ngetho nuꞌmu̱ hingi ndo̱ꞌmhu̱, xki tha̱ñhu̱ ga tso̱ho̱ ngu nꞌar bë hingi to̱ꞌmhu̱ hamꞌu̱. \p \v 4 Ha gi ꞌñepꞌu̱ ꞌranu̱ Nsardi togo hinxi ja̱xtꞌa yá tꞌaxhe. Ma ga ñꞌoꞌbegaꞌu̱ di he ya tꞌaxhe, ngetho njapꞌu̱ di ꞌñepabiꞌu̱. \p \v 5 Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma da theta ya tꞌaxhe, hinda thökwa yá thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, ne ma ga mömba yá thuhu hár nthandi ma Dada ne yá e̱nxe̱. \p \v 6 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Mfiladelfia \p \v 7 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Mfiladelfia, ne ꞌñembabi: Njanu̱ xiꞌahu̱ nöꞌö togo xintꞌaxi, gehnu̱ majöni, ne hömpa yá nsoki ar ndö Dabi. Nuꞌmu̱ kotꞌö hinto tsa̱ da xoki, ha nuꞌmu̱ xokꞌö hinto tsa̱ da gotꞌi. \p \v 8 Nuga di pötꞌa ri ꞌbe̱fihu̱. Mödi txꞌu̱da ri tsꞌe̱dihu̱, hinxka ko̱mju̱ ma thuhu, ne xka ꞌyo̱tju̱ ma mhö. Jange nuga xta xokꞌahu̱ nꞌar goxthi hinto tsa̱ da gotꞌi. \p \v 9 ꞌYo̱hu̱. Nuya xi mhuntsꞌi, yá me̱ti ar tsꞌondöhi, ne kate eñꞌu̱ ya xodyo, ma ga japi da nda̱ndihmö ha ri wahu̱. Njapꞌu̱ da böꞌu̱ di möꞌahu̱. \p \v 10 Ngetho xka tse̱thu̱ xka sukagihu̱ ma mhö, nuga nꞌehe ma ga suꞌahu̱ xta ꞌñepꞌu̱ ya tsꞌothogi da zu̱ gatho nuꞌu̱ ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i, njapꞌu̱ da tsꞌa̱ta gatho ya meximha̱i. \p \v 11 Pöhu̱, ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa ma ga ehe. Kwathu̱ xiñho nöꞌö gi pe̱ꞌsu̱, ne hinto da hñömpꞌa ri nthöhöhu̱. \p \v 12 Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma ga hutsꞌi da do̱ꞌspa ár nijö Jö, hiñhamꞌu̱ ma da nju̱knu̱. Ne ma ga otꞌwabinu̱ ár thuhu Jö ne ár thuhu ár hniniꞌö, gehnu̱ ar ꞌraꞌyo Herusalen di gö mhetsꞌi habu̱ bi ꞌbu̱ Jö, ne ga otꞌwabinu̱ ma thuhu nꞌehe. \p \v 13 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. \s1 Ar mhö mꞌe̱mpa ar nijö Nlaodisea \p \v 14 ꞌYotꞌwa nunar e̱nxe̱ ꞌbu̱hnu̱ har nijö Nlaodisea, ne ꞌñembabi: Nöꞌö togo ar Njapꞌu̱, da̱majöni xiñho, ne ja ba po̱nu̱ ar mfeni nda hyoka Jö gatho nöꞌö bi hyoki, eñꞌahu̱ njawa: \p \v 15 Nuga di pötꞌa ri ꞌbe̱fihu̱ xi ndupatho. Xiñhohmö nuꞌmu̱ dá ntse̱tho wa dá mpa. \p \v 16 Ngetho gar ndupathohu̱, hingar ntse̱ ne hingar mpa, ngu ar dehe ma ga ju̱ka ha ma ne, ga tsokꞌahu̱. \p \v 17 Nuꞌahu̱ gi ense̱hu̱: Hinte di kꞌathe, xa di pe̱ꞌse ya ñho. Ha hingi pöhu̱ gar hwëkateꞌihu̱, gar hyoyahu̱, hinte gi pe̱ꞌsu̱, gar goda̱hu̱, hinte gi köhu̱ nꞌar xe̱ni ar dutu. \p \v 18 Jange di xiꞌahu̱ gi ta̱mgagihu̱ ar kꞌaxtꞌabo̱jö nöꞌö xi tho har tsibi, ne hinte gi kꞌathu̱. Ne gi ta̱ñhu̱ ya tꞌaxdutu, hingi ꞌbe̱ ri tsa̱hu̱ xta thantꞌahu̱ hinte gi köhu̱ nꞌa xe̱ni. Ne xithu̱ ar ꞌñethi ri da̱hu̱, da xogi ne gi hyanthu̱. \p \v 19 Nuga di tsu̱i ne di fe̱i gatho nuꞌu̱ togo di mödi, jange ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi, ne umba ri mu̱ihu̱ gi pe̱pkagihu̱. \p \v 20 Pöhu̱ ꞌmu̱, nuga di ꞌba̱ har goxthi di mafi. Nöꞌö togo da ꞌyo̱tka ma mhö, ne da xoka ar goxthi da thogagi hár ngu, ga ku̱tꞌi ga ñumꞌe. \p \v 21 Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma ga etsꞌi ga huxꞌbe ngu ar ndö, ngu xta ntötega, ne xta huxꞌbe ma Dada hár thuxandö. \p \v 22 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa te mönga ár Hñö Jö xipa ya nijö. \c 4 \s1 Ar ndöngajö bi ja mañö mhetsꞌi \p \v 1 Da jwadi da handa gathoyu̱, mꞌe̱fa da handa nꞌar goxthi mi xo mhetsꞌi. Ne da pengi da o̱twa ár mhö nöꞌö togo bi zokagi mꞌe̱tꞌo, mi ñhe̱hwi ár ñheti nꞌar kꞌaxtꞌathu̱xi, ne bi ꞌñengagi: \p —Po̱xa injawa, ne ga utꞌaꞌi tema da tho mꞌe̱fa xta wa nuya xka hyandi. \p \v 2 Mꞌe̱fa ár Hñö Jö bi hyexkagi ne bi utkagi nꞌar thuxandö mi ꞌbu̱hnu̱ mhetsꞌi, ne mi huxhnu̱ nꞌa. \p \v 3 Nöꞌö togo mi huxnu̱ har thuxandö, mi hyatsꞌi ñhe̱hwi nꞌar hoga hyasdo ne nꞌar hoga the̱ntsꞌado. Ne hár nthetꞌi mi kotꞌatho nꞌar ꞌbe̱jni mi hwe̱xka ngu nꞌar hoga kꞌangdo. \p \v 4 Hár nthetꞌi ar thuxandö mi ꞌbu̱ ma nꞌa̱temagoho ya thuxandö. Ne ka mi huxhnu̱ nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia, mi hö ya tꞌaxhe, ne mi huꞌsa ya fu̱indö ma ya kꞌaxtꞌabo̱jö. \p \v 5 Har thuxandö mi ꞌbu̱ madetho mi po̱nga ya hwe̱i, ya ñu̱ni ne ya ñheti. Ne mi ñhandwi nꞌehe yoto ya ñotꞌi mi zo̱, gehyu̱ nuya yoto ya hñö pe̱pa Jö. \p \v 6 Mi ñhandwi nunar thuxandö nꞌehe nꞌar ñho̱nthe ngu ar doxito. Ne mi ꞌba̱hnu̱ getꞌu̱ hár nthetꞌi ar thuxandö goho ya zuꞌwe pe̱ꞌsa yá te, xa mi ñuxa ya da̱ habu̱ mi nheki ne mo̱te. \p \v 7 Nor mꞌe̱tꞌo zuꞌwe mi ñhe̱hwi nꞌar ꞌmuhu, ár ñoho mi ñhe̱hwi nꞌar boi, ár hñu mi pe̱ꞌsa ár hmi ngu nꞌar jöꞌi, ár goho mi ñhe̱hwi nꞌar nxu̱ni nsa̱ni. \p \v 8 Nuya goho ya zuꞌweyu̱ mi pe̱ꞌsa yá te, mi tu ꞌrato yá hwa nꞌa ngu nꞌa, ne ha yá hwa xa mi ñuxa ya da̱ mañö ne mbo. Nuyu̱ parxui hingi tsa̱ya̱ eñꞌu̱: \q1 Xintꞌaxi, xintꞌaxi, xintꞌaxi, \q1 hinter ñhembibi da ꞌyo̱tꞌa ma tsi Hmuhu̱, nöꞌö togo mi ꞌbu̱i, ꞌbu̱pya, ne hiñhamꞌu̱ da göxa ár te. \p \v 9 Nuya goho ya zuꞌweyu̱ mi pe̱ꞌsa yá te, mi eꞌspa ár nsu, mi nsundabi ne mi umba njamödi nöꞌö togo huxa har thuxandö, hiñhamꞌu̱ da göxa ár mꞌu̱i. \p \v 10 Núꞌmu̱ mi o̱tꞌa njapꞌu̱yu̱, nuya nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia mi nda̱ndihmö hár wa nöꞌö togo huxa har thuxandö, ne mi nsundabi nöꞌö togo hiñhamꞌu̱ da göxa ár te. Ne mi po̱kwa yá fu̱indö ñhantꞌu̱ har thuxandö, ne mi eñꞌu̱: \q1 \v 11 Ma tsi Hmuꞌihe, di ꞌñepꞌaꞌi da nsundaꞌi, \q1 da tꞌesꞌa ri nsu, ne da fötꞌa ri tsꞌe̱di. \q1 Ngetho go ga hyoka gatho nöꞌö te ja, \q1 ne ngu ga nege, njapꞌu̱ xi nja. \c 5 \s1 Ar mꞌa̱xa he̱ꞌmi ne ár Tꞌu̱ Jö ngu ar tsi Ntxönandöni \p \v 1 Nepꞌu̱ da handa nöꞌö togo mi huxa har thuxandö, mi hö hár ñꞌe̱i nꞌar mꞌa̱xa he̱ꞌmi xki tꞌotꞌa nthi ne mbo, ne xki ꞌba̱ta yoto ya mꞌa̱tꞌi, hinge to gatho nda tsa̱ nda ꞌyo̱tsꞌe. \p \v 2 Ne da handa nꞌar e̱nxe̱ xa mi pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di, ne xa mi mafi ntsꞌe̱di mi enö: \p —Hage ꞌbu̱ nꞌa togo di ꞌñepi da ꞌyo̱ꞌsa ya mꞌa̱tꞌi ne da tu̱nga ar he̱ꞌmi. \p \v 3 Ne hinto mi ꞌbu̱hnu̱ mhetsꞌi, har ximha̱i, ne mbor ha̱i togo nda xotꞌa ar he̱ꞌmi, himi tsa̱ nda hyanthmö. \p \v 4 Nuga xa ndi zoni, ngetho hinto bi thini togo ndi ꞌñepi nda xotꞌa ar he̱ꞌmi, nda nehe, himi tsa̱ nda hyanthmö. \p \v 5 Nꞌa nuya tsi dönzia bi ꞌñengagi: \p —Yo gi zoni. Nöꞌö togo ar Ndö tꞌembabi ar ꞌMuhu, xpa po̱nga ha yá mëni ar Huda ne ár ꞌbe̱to ar ndö Dabi, nunu̱ go xi ntöte. Jange di ꞌñepabi da ꞌyo̱ꞌsa nuya yoto ya mꞌa̱tꞌi, ne da xotꞌa ar he̱ꞌmi. \p \v 6 Nepꞌu̱ da handa nꞌar tsi Ntxönandöni mi nhekitho xki tho, mi ꞌba̱ madetho ar thuxandö, ne madeda nuya goho ya zuꞌwe mi te, ne madeda ya tsi dönzia. Nunar tsi Ndöninu̱ mi pe̱ꞌsa yoto yá ndöni, ne yoto yá da̱. Ne nuya da̱yu̱, gehyu̱ nuya yoto ya hñö pe̱pa Jö, xi me̱hna da ma xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i. \p \v 7 Nuꞌmú̱, ba ehnu̱, ne bi hñönga ar he̱ꞌmi mi hö hár ñꞌe̱i nöꞌö togo mi huxa har thuxandö. \p \v 8 Nuya goho ya zuꞌwe mi te, ne nuya nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia, bi nda̱ndihmö hár wa ar tsi Ndöni togo xki wadi xki hñönga ar he̱ꞌmi. Gathoyu̱ mi hö ya ꞌbida, ne ya ntꞌe̱ni kꞌaxtꞌabo̱jö mi ñuxa ya githni, gehyu̱ yá nsa̱di ya gamfi. \p \v 9 Ne mi tuꞌu̱ nꞌar ꞌraꞌyo thuhu, mi embabiꞌu̱ ar tsi Ntxönandöni: \q1 Nuꞌge go di ꞌñepꞌaꞌi gi hñönga ar ꞌba̱xa he̱ꞌmi ne gi ꞌyo̱ꞌspa yá mꞌa̱tꞌi tu, \q1 ngetho bi nhöpꞌa ri ji bi thoꞌaꞌi, ne ga tsingagihe yá me̱tigihepya Jö. \q1 Ga ju̱gagihe hagatho ya mꞌu̱i, ya hñö, ya hnini, ne hagatho ya ha̱i ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i. \q1 \v 10 Ne xka ꞌñexkagihe ga pe̱fe Jö, dar ndöhe ne dar möjöhe, \q1 ne ga ndöhe har ximha̱i. \p \v 11 Nepꞌu̱ da o̱ ꞌra ya mhö, ne nda handi mi ra nze̱ye̱ ya e̱nxe̱, mi ꞌbu̱ hár nthetꞌi ar thuxandö, ne nuya goho ya zuꞌwe mi te, ne nuya tsi dönzia. Nuya e̱nxe̱yu̱ hinto mi tsa̱ nda mede, ngetho ma ya nthebenthebe ár nze̱ye̱. \p \v 12 Ne xa mi mafi mi eñꞌu̱: \q1 Ar tsi Ntxönandöni bi tho, \q1 di ꞌñepabi da hñönga ar nsu ngu ar ndö, ya ñho, \q1 ar hoga mfödi, ar tsꞌe̱di, \q1 da tꞌeꞌspa ár nsu, da tꞌumba ar nsunda ne ar nsa̱di. \p \v 13 Ne gatho nu maꞌra xi hyoka Jö bi ñö nꞌehe, nuꞌu̱ bi ꞌbu̱ mhetsꞌi, nuꞌu̱ ꞌbu̱ har ximha̱i, nuꞌu̱ ꞌbu̱ mbor ha̱i, nuꞌu̱ ꞌbu̱ har dehe ne nuꞌu̱ ya zuꞌwe ku̱nu̱. Da o̱de bi ꞌñeñꞌu̱: \q1 Dá nsa̱ta Jö togo huxa har thuxandö, \q1 ne dá nsa̱ta ar tsi Ntxönandöni. \q1 Dá tꞌeꞌspa ár nsu, dá tꞌumba ar nsunda. \q1 Dá mhö pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 14 Ne nuya goho ya zuꞌwe mi te, mi thödi mi eñꞌu̱: \p —Dá njapꞌu̱. \p Ne nuya nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia mi nda̱ndihmö, ne xa mi ntsꞌa̱ꞌmi mi tso̱nga yá hmi har ha̱i, mi nsunda nöꞌö togo hiñhamꞌu̱ da göxa ár mꞌu̱i. \c 6 \s1 Nuꞌu̱ yoto ya mꞌa̱tꞌi \p \v 1 Nepꞌu̱ nu ar tsi Ntxönandöni bi ꞌyo̱ꞌsa nꞌa nuya mꞌa̱tꞌiyu̱. Ne da o̱ nꞌa nuya goho ya zuꞌwe mi te, bi ñö ntsꞌe̱di ngu nꞌar ñu̱ni, ne bi ꞌñengagi: \p —Ba e gi hyandi. \p \v 2 Nda handi mi ꞌba̱hnu̱ nꞌar to̱ge mi nto̱ nꞌar tꞌaxfani, ne mi hö hár ꞌye̱ nꞌar e̱ntꞌo nda ntuhni. Ne bi tꞌumba nꞌar fu̱indö, ne habu̱ gatho mi thogi mi töte. \p \v 3 Nu mi ꞌyo̱ꞌsa ár ñoho ar mꞌa̱tꞌi ar tsi Ntxönandöni, da o̱de bi ꞌñengagi ár ñoho nuya zuꞌwe te: \p —Ba e gi hyandi. \p \v 4 Da handi bi bo̱nga manꞌar to̱ge mi nto̱ nꞌar fani mar nthe̱ntsꞌi. Ne nu togo mi nto̱ge, bi tꞌumba nꞌar ndo̱jwai ne ar se̱ki nda hñöka ar hogamꞌu̱i har ximha̱i, ne nda japa ya jöꞌi nda ñho nꞌa ngu nꞌa ha ya tuhni. \p \v 5 Nu mi ꞌyo̱ꞌsa ár hñu ar mꞌa̱tꞌi, ár hñu nuya zuꞌwe te bi ꞌñengagi: \p —Ba e gi hyandi. \p Ne da handa nꞌar to̱ge mi nto̱ nꞌar ꞌbofani, ne mi hö nꞌar tsꞌu̱ti hár ꞌye̱. \p \v 6 Ne da o̱ nꞌar mhö bi bo̱nga madeda nuya goho ya zuꞌwe mi te, ne mi enö: \p —Nꞌa pa ar nthöhö, ho̱nse̱ tsa̱ da tha̱nga nꞌa hwada ar tꞌe̱i ne hñu hwada ar sebada, ha yo gi tsꞌoju̱ ar nziki ne ar ixkatꞌafi. \p \v 7 Nu mi ꞌyo̱ꞌsa ár goho mꞌa̱tꞌi, da o̱de bi ñö ár goho zuꞌwe te, ne bi ꞌñengagi: \p —Ba e gi hyandi. \p \v 8 Da handi mi ꞌba̱hnu̱ nꞌar kꞌaxtꞌafani, ne nu ar to̱ge már thuhu ar Ndöte, ne mi nte̱ngwi ar ꞌBe̱xui. Bi tꞌumbabiyu̱ ar se̱ki nda hyo nꞌar goho xe̱ni ya jöꞌi ꞌbu̱ xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i, ha ya tuhni, har thuhu, ha ya texte hñeni, ne da hyo ya zate zuꞌwe ꞌbu̱ har ximha̱i. \p \v 9 Nu mi ꞌyo̱ꞌsa ár ku̱tꞌa mꞌa̱tꞌi ar tsi Ntxönandöni, da handa hár wa ar mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱, mi ꞌba̱hnu̱ yá pa nuꞌu̱ ya gamfi xki tho ngetho mi mömba ár mhö Jö, ne mi da̱majöni mi ñꞌemu̱ibiꞌö. \p \v 10 Ne xa mi mafi ntsꞌe̱di mi eñꞌu̱: \p —Tsi Hmu, xintꞌaxiꞌi ne majöni. Hamꞌu̱ da zo̱hmö ar pa gi ꞌyo̱tje ar tsꞌu̱tꞌwi, ne gi jotꞌwa ma jihe nuꞌu̱ ꞌbu̱kwa har ximha̱i. \p \v 11 Ne nꞌa ngu nꞌa bi tꞌumba ya tꞌaxhe. Ne bi nsipabi nda ntsa̱ya̱ maꞌra ya tsi pa, nda do̱ꞌmi nda zo̱ gatho yá miꞌbe̱gowi ne maꞌra yá kuwi ma nda thoꞌu̱ nꞌehe ngu xki thoyu̱. \p \v 12 Nu nda handi bi ꞌyo̱ꞌsa ár ꞌrato mꞌa̱tꞌi, bi nja nꞌa ra döta nhwöni. Ar hyadi bi boki ngu nꞌar ꞌbohe dumu̱i, ne ar zönö bi the̱nga xo̱ge ngu ar ji. \p \v 13 Da handi ba ho̱ ya tso̱ mhetsꞌi bi zo har ha̱i, ngu nꞌar ꞌba̱iꞌiuxi ho̱ nuya te tu núꞌmu̱ ꞌyo ar ꞌyomndöhi. \p \v 14 Ne ar mhetsꞌi bi mꞌe̱tho ngu nꞌar he̱ꞌmi bi ꞌba̱tsꞌi. Ha nuya tꞌo̱ho̱ ne ya xe̱ni ha̱i, gatho bi mponi habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. \p \v 15 Ha nuya ndö, ne nuya döta, nuya pe̱ꞌsa ya ñho, nuya ndöndogu, nuya pe̱ꞌsa yá tsꞌe̱di, ya ꞌbe̱go ne nuꞌu̱ hingya ꞌbe̱go, gathoyu̱ bi ñꞌönga ha ya oki ne ha ya ndo̱do ja ha ya tꞌo̱ho̱. \p \v 16 Ne mi emba ya tꞌo̱ho̱ ne ya ndo̱do: \p —Yo̱thu̱ ne tse̱bgagihe, hindi nehe da hyangagihe nöꞌö togo huxa har thuxandö. Kobgagihe hinda zu̱je ár kwe̱ ar tsi Ndöni. \p \v 17 Ngetho xi zo̱ ar pa da nheki ár kwe̱ Jö, togo tsa̱ da ze̱ti. \c 7 \s1 Nuꞌu̱ nꞌanthebe ne yonꞌa̱te ne goho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspa ngu ar nthixtꞌi \p \v 1 Mꞌe̱fa da handa goho ya e̱nxe̱ mi ꞌba̱ ha yá ñöni ar ximha̱i. Mi ta̱ka nuya goho ya ndöhi hinge nda ñꞌo har ha̱i, har dehe, ne hinge nda huönga ár xi nꞌar za. \p \v 2 Da handa manꞌar e̱nxe̱ ba e mahyatsꞌi mi hömpa nꞌa ngu ar bo̱jö nthixtꞌi ár me̱ti Jö togo te. Ne bi matꞌa ntsꞌe̱di nuya ma goho ya e̱nxe̱ xki tꞌumba ar se̱ki nda tsꞌoka ar ha̱i ne ar dehe. \p \v 3 Ne bi ꞌñembabi: \p —Yo gi tsꞌoju̱hmö ar ha̱i, ar dehe, ya za. Mꞌe̱tꞌo ma ga jwahu̱ ga tuthwu̱ nöꞌö ngu ar nthixtꞌi ha yá dë nuyá ꞌbe̱go ma tsi Hmuhu̱. \p \v 4 Ne da o̱de bi nho̱nga hangu ár nze̱ye̱ nuꞌu̱ xki thuꞌspabi ngu ar nthixtꞌi: mi tsu̱ nꞌanthebe ne yonꞌa̱temagoho ya ꞌre̱tꞌanthebe, ha gatho nuya mꞌu̱i xki ꞌñe ha yá bötsi ar Israel. \p \v 5 Nuꞌu̱ xki ꞌñe ha yá ꞌbe̱to ar Huda, mi tsu̱ ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspabi ngu ar nthixtꞌi, ha yá ꞌbe̱to ar Rube ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe nuꞌu̱ xki thuꞌspabi nꞌehe, ha yá ꞌbe̱to ar Gad ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe nuꞌu̱ xki thuꞌspabi nꞌehe. \p \v 6 Ha yá ꞌbe̱to ar Aser ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspabi, ha yá ꞌbe̱to ar Neftali ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe, ha yá ꞌbe̱to ar Manases ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe nuꞌu̱ xki thuꞌspabi ngu ar nthixtꞌi nꞌehe. \p \v 7 Ha yá ꞌbe̱to ar Simeon ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspabi, ha yá ꞌbe̱to ar Lebi ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe, ha yá ꞌbe̱to ar Isakar ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspabi nꞌehe. \p \v 8 Ha yá ꞌbe̱to ar Sabulon ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xki thuꞌspabi, ha yá ꞌbe̱to ar Huse ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe, ha yá ꞌbe̱to ar Benjamin ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌre̱tꞌanthebe nuꞌu̱ xki thuꞌspabi ngu ar nthixtꞌi nꞌehe. \s1 Ar Xuwa bi hyanda nze̱ye̱ ya jöꞌi mi he ya tꞌaxdutu \p \v 9 Mꞌe̱fa da handa nze̱ye̱ ya jöꞌi, xa mi töta ar nze̱ye̱ hinto mi tsa̱ nda mede, xki ꞌñe ha gatho ya ha̱i, ya mꞌu̱i, ya hnini, ne gatho ya hñö. Mi ꞌba̱ꞌu̱ mi ñhandwi ar thuxandö ne ar tsi Ndöni, mi heꞌu̱ ya tꞌaxdutu, ne mi hö ya de̱nthiꞌu̱. \p \v 10 Ne mi mafi ntsꞌe̱di mi eñꞌu̱: \q1 Jö ma Dadahu̱ togo huxa har thuxandö, \q1 ne nöꞌö ñhe̱hwi ar tsi Ndöni, \q1 ho̱nse̱yu̱ go unga ar mpo̱ho̱. \p \v 11 Ne da handa mi ꞌba̱hnu̱ gatho ya e̱nxe̱ xa xki gotꞌatho ar thuxandö, ya goho zuꞌwe mi te, ne nuya tsi dönzia. Nuya e̱nxe̱yu̱ bi nda̱ndihmö hár wa ar thuxandö, ne xa mi tsꞌa̱ꞌma yá hmi ꞌbu̱tho nda zo̱nga har ha̱i, ne bi ndönga Jö. \p \v 12 Mi eñꞌu̱: \q1 Dá njapꞌu̱. Dá mhatꞌwa ár thuhu Jö ma Dadahu̱, ne dá nsunda, ngetho gehnu̱ ár me̱ti ar mfödi. \q1 Dá tꞌumba njamödi ne dá tꞌeꞌspa ár nsu, ngetho gehnu̱ ar ndö ja ár tsꞌe̱di. \q1 Hiñhamꞌu̱ da tsa̱ya̱ da nhu njapꞌu̱ Jö. Dá njapꞌu̱. \p \v 13 Nꞌa mbi ꞌya̱ngatho nꞌa nuya tsi dönzia, ne bi ꞌñengagi: \p —Xi nuya ꞌba̱hnu̱ hö ya tꞌaxhe, togoyu̱ ne ha xpa ehyu̱. \p \v 14 Nuga da thöti ne da embabi: \p —Tsi ndada, go gi pöke togoyu̱. \p Ne nöꞌö bi ꞌñengagi: \p —Nuya jöꞌiyu̱ gehyu̱ xpa kꞌonga har döta thogi, ne xi xu̱ka yá dutu, ne xa xi tꞌaxki hár ji ar tsi Ndöni. \p \v 15 Jange ꞌba̱ ñhandwi ár thuxandö Jö, ne pe̱pabi parxui hár nijö. Ne nu togo hu har thuxandö da hopi da mꞌu̱hwi. \p \v 16 Núnu̱ mhetsꞌi hinda ma da me̱ꞌsa ar thuhu ne hinda ntuthe. Ar hyadi hinda ma da tsötꞌi, ne hinda zitꞌa ar pa. \p \v 17 Ngetho nöꞌö ngu ar tsi Ntxönandöni ꞌbu̱ madeda ar thuxandö, gese̱ꞌö ma da su, ne da ꞌye̱tꞌa ha ya po̱the po̱ ya dehe unga ar te. Ne Jö ma da hñuꞌmba yá mu̱i, ne da dukwa yá gida̱. \c 8 \s1 Ár yoto mꞌa̱tꞌi \p \v 1 Númꞌu̱ mi ꞌyo̱ꞌsa ár yoto mꞌa̱tꞌi nunar tsi Ntxönandöni, xa bi metho, ne ngu made xe̱nimpa hinte bi tꞌo̱hnu̱ mhetsꞌi. \p \v 2 Nepꞌu̱ da handa yoto ya e̱nxe̱ mi ꞌba̱ hár nthandi Jö, ne bi tꞌumba nꞌar kꞌaxtꞌathu̱xi nꞌa ngu nꞌa. \p \v 3 Ne da handi bi zo̱hnu̱ manꞌar e̱nxe̱, bi mꞌa̱ bi ñhandwi habu̱ mꞌo̱xantꞌutsꞌi, ne mi hö nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö ntꞌutsꞌi. Bi tꞌumba nze̱ye̱ ar githni nda thöꞌspa ya mhatꞌajö xi ꞌyo̱tꞌa ya gamfi, ne da da̱twa Jö har mꞌo̱xantꞌutsꞌi xi thoka ar kꞌaxtꞌabo̱jö, mi ꞌbu̱hnu̱ mi ñhandwa ar thuxandö. \p \v 4 Hár ꞌye̱ ar e̱nxe̱ bi bo̱xa ár ꞌbifi ar ntꞌutsꞌi mi nthöskwi yá mhatꞌajö ya gamfi, ne bi zo̱nga habu̱ mi huxa Jö. \p \v 5 Nunar e̱nxe̱nu̱ bi gu̱ ar ntꞌutsꞌi, bi ñuꞌsa ya de̱spi har tsibi zo̱ har mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱, ne bi pönsa har ximha̱i. Mi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱, bi nja ya ñu̱ni, ya ñheti, ya hwe̱i, ne bi nhwönga ar ximha̱i. \s1 Ya kꞌaxtꞌathu̱xi \p \v 6 Nuya yoto ya e̱nxe̱ mi hö ya kꞌaxtꞌathu̱xi bi ñhoki nda hyu̱xtꞌi. \p \v 7 Nunar ꞌbe̱tꞌo e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne bi hyo̱ har ximha̱i ya ndo ne ya tsibi mi nthöskwi ar ji. Bi zötꞌa ar hñu xe̱ni gatho ya ꞌba̱iza ja har ximha̱i, ne bi the bi nzo̱ xo̱ge ar kꞌangdo̱ni. \p \v 8 Ar ñoho e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne bi zo har ñho̱nthe ngu nꞌar döta tꞌo̱ho̱ mi zo̱, ne nꞌa hñu xe̱ni ar dehe bi nji. \p \v 9 Bi du nꞌa hñu xe̱ni gatho ya zuꞌwe ku̱ har dehe, ne nꞌa hñu xe̱ni gatho ya motsa ꞌyo har dehe bi nhwati. \p \v 10 Ar hñu e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne ba ta̱ mhetsꞌi nꞌa ra döta tso̱ mi zo̱ ngu nꞌar tu̱nza. Bi zo ha nꞌa hñu xe̱ni ya döthe ne ha ya po̱the. \p \v 11 Nunar tso̱nu̱ már thuhu ar Judo̱ni. Nꞌar hñu xe̱ni ya dehe bi jugi, ne nze̱ye̱ ya jöꞌi bi du, ngetho nuya deheyu̱ bi jugi. \p \v 12 Ar goho e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne bi tsꞌokwa nꞌa hñu xe̱ni ar hyadi, ar zönö ne ya tso̱, ne bi kꞌatꞌa nꞌar hñu xe̱ni ar hyatsꞌi ꞌbu̱ pa ne ꞌbu̱ xui. \p \v 13 Da o̱ nꞌar mhö ne da handa nꞌar nxu̱ni mi nsa̱nga madeda mhetsꞌi, ne mi enga ntsꞌe̱di: \p —Hwëkate, hwëkate nuꞌu̱ ꞌbu̱ har ximha̱i, ngetho ꞌbu̱tho da thu̱xtꞌa nu má hñu ya kꞌaxtꞌathu̱xi. \c 9 \p \v 1 Ar ku̱tꞌa e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne da handa nꞌar tso̱ bi da̱ har ha̱i, ne bi tꞌumba ár nsoki ar nzonganzafi. \p \v 2 Nu mi xoka ar nzonganzafi xa ba po̱xa ar ꞌbifi ngu nꞌar tꞌu, ne nunar ꞌbifinu̱ bi japi bi boka ar hyadi ne ar ndöhi. \p \v 3 Har ꞌbifi ba po̱xkwi ya kꞌoto, bi nxanga xo̱ge har ximha̱i, ne bi tꞌumba ar tsꞌe̱di nda ntsate ngu ya penzu̱. \p \v 4 Bi nsipabi hinte nda japa ya kꞌangdo̱ni ne gatho nöꞌö xi nkꞌangi, hinte nda japa ya za. Ho̱nse̱ nda za nuya jöꞌi hinte mi tu nöꞌö ngu ar nthixtꞌi ár me̱ti Jö ha yá dë. \p \v 5 Ne bi nsipabi hinge nda hyo, ho̱nse̱ nda japi nda tho ya u̱gi ku̱tꞌa nzönö. Nu ár ñꞌu̱ yá ne nuya kꞌotoyu̱, jangu ár ñꞌu̱ ár mpu̱hni nꞌar penzu̱. \p \v 6 Nuya paꞌu̱ ya jöꞌi di honga hanja da du, ne hinda tsa̱. Xa di nemhö da du, ha nunar ndöte ma da ñꞌöni. \p \v 7 Nuya kꞌotoyu̱ mi ñhe̱hwi ꞌra ya fani xi ñhoki da ntuhni. Mi huꞌsa ꞌra ngu ya ntsantꞌi kꞌaxtꞌabo̱jö. Nuyá hmi mi ñhe̱hwi ngu ár hmi nꞌar jöꞌi. \p \v 8 Nuyá xtö mi ñhe̱hwi yá xtö nꞌar ꞌbe̱hñö, ha nuyá tsꞌi mi ñhe̱hwi yá tsꞌi nꞌar ꞌmuhu. \p \v 9 Mi köxa ha yá ndoꞌyo ngu nꞌar ntha̱ki bo̱jö. Nu ár mbu̱ni yá hwa mi ñhe̱hwi ár nga̱ni ya bo̱jö ju̱tꞌa ya fani nixtꞌi di ma har tuhni. \p \v 10 Mi tu yá zu̱ ne yá mꞌite ngu ya penzu̱. Nuyá mꞌite mi tu ha yá zu̱, mi pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di nda japa ya jöꞌi nda tho ya u̱gi ku̱tꞌa nzönö. \p \v 11 Nu ár ndöꞌu̱, gehnu̱ ar e̱nxe̱ ꞌbu̱ har nzonganzafi. Nu ár thuhu har hñö ebreo Abadon, ha nu har hñö griego ár thuhu ar Apolion (po̱ntho da ꞌñenö, ar jöꞌste). \p \v 12 Nunar mꞌe̱tꞌo döta thogi xi wahnu̱, ne xi ꞌñepꞌu̱tho ma yoho. \p \v 13 Nu mi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi ar ꞌrato e̱nxe̱, da o̱ nꞌar mhö mi po̱nga madeda nuꞌu̱ goho ya ndöni mi huxa ha yá ñöni ar mꞌo̱xantꞌutsꞌi xi thoka ar kꞌaxtꞌabo̱jö, ꞌbu̱hnu̱ ñhandwi Jö. \p \v 14 Nunar mhönu̱ bi ꞌñemba ar ꞌrato e̱nxe̱: \p —Xotꞌa nuya goho ya e̱nxe̱ thötꞌa har döthe Eufrate. \p \v 15 Ne bi nsotꞌa nuya goho ya e̱nxe̱ xki tꞌe̱ntꞌi tema xe̱nimpa, tema pa, tema zönö, tema je̱ye̱ xki thuꞌspabi nda hyo nꞌár hñu xe̱ni gatho ya jöꞌi ꞌbu̱ har ximha̱i. \p \v 16 Da o̱de hangu ya ndogu mi nto̱ ya fani, mi yonthebe ya ꞌre̱tꞌanthebe ya ꞌre̱tꞌanthebe. \p \v 17 Ne da handa ngu nꞌar tꞌi nuya fani ne yá to̱ge. Nuya to̱ge mi hö ya ntha̱ka tiñö mar the̱ni, mar nkꞌangi ne mar nkꞌaxtꞌi. Ha nuyá ñö ya fani mi ñhe̱hwi ár ñö nꞌar ꞌmuhu. Ha yá ne mi po̱nga ar tsibi, ar ꞌbifi, ne ar kꞌaxtꞌado mi zo̱. \p \v 18 Nuya döta thogiyu̱, ar tsibi, ar ꞌbifi, ne ar kꞌaxtꞌado zo̱ mi po̱nga ha yá ne ya fani, bi the ár hñu xe̱ni ya jöꞌi mi ꞌbu̱ har ximha̱i. \p \v 19 Nuya faniyu̱ mi pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di ha yá ne, ne ha yá zu̱, ngetho yá zu̱ mi hñe̱hwi ya kꞌeñö mi tu yá ñö ne mi pu̱hna ya jöꞌi. \p \v 20 Ha nu maꞌra ya jöꞌi bi kꞌontꞌi, himbi du ha ya döta thogiyu̱. Mödi njapꞌu̱, himbi ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. Ne himbi hye̱pꞌu̱ mi ndönga nöꞌö mi hokase̱ꞌu̱, ne ya tsꞌondöhi, ya tsita empꞌö xi thoka ar kꞌaxtꞌabo̱jö, ar tꞌaxi, ar kꞌaxtꞌi xi mpotsꞌi, ya do, ya za. Nuyu̱ hingi tsa̱ da hyandi, hingi o̱de, ne hingi ꞌyo. \p \v 21 Himbi ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi ma ya hyote, ya ꞌñete, togatho mi ꞌbe̱ngwi, ne himbi hye̱pꞌu̱ yá mfë. \c 10 \s1 Ar e̱nxe̱ mi hö nꞌar tꞌu̱lo he̱ꞌmi \p \v 1 Nepꞌu̱ da handa manꞌar e̱nxe̱ ba kö mhetsꞌi, xa mi pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di. Xki goꞌmatho nꞌar gui, ne hár ñö mi kotꞌatho nꞌar ꞌbe̱jni. Ha nu ár hmi mi ñhe̱hwi ar hyadi, nuyá wa mi ñhe̱hwi ya faspi. \p \v 2 Mi hö hár ꞌye̱ nꞌar he̱ꞌmi mi xogi. Ne bi ꞌñexa ár wa ñꞌe̱i har ñho̱nthe, ha nu ár wa ngöhö bi ꞌñexa har ha̱i. \p \v 3 Ne bi mafi ntsꞌe̱di ngu ár ngeni nꞌar ꞌmuhu. Nu mi mafi bi nheki yoto ya ñu̱ni. \p \v 4 Nda o̱twa ár ñheti nuya ñu̱ni, da ñhoki nga otꞌi, ha nꞌar mhö ba e mhetsꞌi bi ꞌñengagi: \p —Hye̱pꞌu̱ njapꞌu̱tho. Yo gi otꞌa nöꞌö bi mönga nuya yoto ñu̱ni. \p \v 5 Nunar e̱nxe̱ mi ꞌba̱ har ñho̱nthe ne har ha̱i, bi gu̱xa ár ñꞌe̱i mhetsꞌi. \p \v 6 Ne bi ꞌñetꞌa made nöꞌö hiñhamꞌu̱ da göxa ár te, bi hyoka mhetsꞌi ne gatho te janu̱, bi hyoka ar ha̱i ne gatho te jawa, bi hyoka ar dehe ne gatho te ku̱nu̱. Ne bi ꞌñenga njanu̱: \p —Txꞌu̱da ya pa ꞌbe̱di da göxa gatho. \p \v 7 Nu xta hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi ar yoto e̱nxe̱, ma da tho gatho nöꞌö ho̱nse̱ Jö mi pödi tema nda ꞌyo̱tꞌe ne ma nda nheki, gatho nöꞌö xki xipa yá mꞌe̱hni. \p \v 8 Nunar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi, bi zokagi manꞌagi ne bi ꞌñengagi: \p —Di ma ba hönga ar he̱ꞌmi xogi o hár ꞌye̱ ar e̱nxe̱ ꞌba̱ har ñho̱nthe ne har ha̱i. \p \v 9 Da ma da tsu̱ ar e̱nxe̱ da a̱pa ar he̱ꞌmi, ne nöꞌö bi ꞌñengagi: \p —Hñöni ne tsa. Ha ri mu̱i ma da jugi, ha nu ha ri ne ma gi tsa̱ xi ñꞌu ngu ar tꞌafisefi. \p \v 10 Nuga da hömba ar he̱ꞌmi hár ꞌye̱ ar e̱nxe̱, ne da tsa. Mi tho ha ma ne mar ñꞌu ngu ar tꞌafisefi, ha mi zo̱nga ha ma mu̱i bi juga ma xefo. \p \v 11 Ne nöꞌö bi ꞌñengagi: \p —Mahyoni gi pengi gi mönga manꞌagi nuya tema da tho ha gatho ya hnini, ya ha̱i, ya hñö ne ya ndö. \c 11 \s1 Yoho togo da̱majöni \p \v 1 Bi tꞌaka nꞌar xithi ntꞌe̱ni ne bi tꞌengagi: \p —Di ma ba e̱mba ár nijö Jö, ar mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱, ne hangu ꞌbu̱hnu̱ matꞌa Jö. \p \v 2 Ha nunár thi ar nijö tsopꞌu̱, yo gi e̱ni, ngetho xi nda̱twa nuꞌu̱ hingya xodyo, ha nuyu̱ ma da neꞌma ar njöpa hnini hñu nje̱ye̱ made. \p \v 3 Ma ga pe̱hna nu yoho ma mꞌe̱hni da hye ya he dumu̱i, da mömga ma mhö nuya hñu nje̱ye̱ madeyu̱. \p \v 4 Nuya mꞌe̱hniyu̱ gehyu̱ ngu yo ꞌba̱i ya njömdo̱ni, ne ngu yoho ya mfoxꞌyo ꞌba̱hnu̱ hár nthandi Jö togo ár ndö ar ximha̱i. \p \v 5 Nuyu̱ po̱ngar tsibi ha yá ne, ne njapꞌu̱ ho yá ñꞌu̱ni honi te gatho da japabi. Njapꞌu̱ ma da du gatho nuꞌu̱ togo ne te da japabiꞌu̱. \p \v 6 Pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di da gotꞌa mhetsꞌi, hinda ꞌwöi gatho ya pa di mömba ár mhö Jö. Tsa̱ da japa da nji ar dehe, ne tsa̱ da me̱hna ya döta thogi har ha̱i gatho nöꞌö da neꞌu̱. \p \v 7 Nu xta wadi da da̱majöniꞌu̱, ma da epꞌu̱ ar tsꞌozuꞌwe, xpa po̱xa har nzonganzafi da ntunkwiyu̱, da döhö ne da hyo. \p \v 8 Yá ndoꞌyo ma da tsꞌohnu̱ madeda ár ta̱i ar döta hnini habu̱ bi mpontꞌa ma tsi Hmuhu̱. Nunar hnininu̱ po̱ntho ar Sodoma ne ar Ehipto. \p \v 9 Ne ya jöꞌi xki ꞌñe ha gatho ya hnini, gatho ya mꞌu̱i, gatho ya hñö, ne gatho ya ha̱i, ma da kꞌötꞌwatho yá ndoꞌyo hñupa made, ngetho hinda ma da the̱gi togo da ꞌya̱gi. \p \v 10 Gatho ya meximha̱i ma da njohya xta duyu̱, ngetho nuya mꞌe̱hniyu̱ xki japi xki tho ya u̱gi gathoyu̱. Jange xa ma da njohya, ne da mpe̱hna ya ntꞌuni nꞌa ngu nꞌa. \p \v 11 Nepu̱ mi tho hñupa made, bi yu̱tꞌa ha yá ndoꞌyo ar hñö unga ar te ba pe̱hna Jö, ne bi mengi bi nangi bi mꞌa̱i. Gatho nuꞌu̱ togo bi hyandi xa bi ntsu. \p \v 12 Ne bi nheki nꞌar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi, bi ꞌñemba nuꞌu̱ xki mengi xki nte: \p —Ba ehu̱, po̱xu̱ injawa. \p Ne bi tsꞌixꞌu̱ ha nꞌar gui. Ha nuyá ñꞌu̱ni bi hyandi hanja bi maꞌu̱. \p \v 13 Ne bi nja ꞌmu̱ nꞌa ra döta nhwöni. Nunar nhwöninu̱ bi yo̱tꞌa nꞌa ꞌre̱tꞌa xe̱ni gatho ar hnini, ne bi du hñunꞌa̱te ne ꞌre̱tꞌanthebe ya jöꞌi. Ha nu maꞌra bi bongi, xa bi ntsu ne bi nsundabi Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. \p \v 14 Nunár ñoho ar döta thogi xi wadi. Hyanthu̱pya ba ekwatho ár hñu. \s1 Ár yoto ar kꞌaxtꞌathu̱xi \p \v 15 Ar yoto e̱nxe̱ bi hyu̱xtꞌa ár kꞌaxtꞌathu̱xi, ne bi nheki ꞌra ya mhönu̱ mhetsꞌi mi eñꞌu̱ njawa: \q1 Gatho ya ndö mi ja har ximha̱i, \q1 xi hñönga ma tsi Dadahu̱ ne ár Kristo, \q1 ne go ma da ndöꞌö gatho ya pa. \p \v 16 Ha nuya nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia mi huxa ha yá thuxandö mi ñhandwi Jö, bi nda̱ndihmö bi me̱ yá hmi har ha̱i mi nsunda Jö. \p \v 17 Mi eñꞌu̱: \q1 Di ꞌraꞌahe njamödi, tsi Hmu, \q1 hinte ar ñhembiꞌi te gi ꞌyo̱tꞌe. \q1 Nuꞌge ngi ꞌbu̱i, gi ꞌbu̱pya, ne ma gi ꞌbu̱ gatho ya pa, \q1 xka ñꞌudi ri döta tsꞌe̱di, \q1 ne xka du̱ꞌmi gi ndö. \q1 \v 18 Bi mbo̱ yá kwe̱ gatho ya meximha̱i, \q1 nupya ma da nheki ri kwe̱ nꞌehe. \q1 Xi zo̱ ar pa gi hñöꞌspa majöni nuya xi du, \q1 ne gi hwata nuꞌu̱ togo hwata ar ximha̱i. \q1 Ha nuya ri mꞌe̱hni, ya gamfi ne gatho nuya ri ꞌbe̱go tsupꞌa ri thuhu, \q1 nuya döta, nuya tꞌu̱lo, \q1 ma gi umba yá nthöhö. \p \v 19 Mꞌe̱fa bi xo ár nijö Jö mhetsꞌi, ne bi nheki mi ꞌbu̱hnu̱ mbo ar ꞌbezankohi. Mi yotnu̱ ya hwe̱i, mi nheki ya ñheti, ya ñu̱ni, xa bi da̱ nze̱ye̱ ya ndo, ne bi nja nꞌar nhwöni. \c 12 \s1 Ar ꞌbe̱hñö ne ar zothe \p \v 1 Mꞌe̱fa bi nheki mhetsꞌi nꞌar döta ntꞌudi. Da handa nꞌar ꞌbe̱hñö mi he ar hyadi, mi to̱ har zönö, ne mi huꞌsa nꞌar ntsantꞌi mi huxa ꞌre̱tꞌamayoho ya tso̱. \p \v 2 Mi da̱thi ne xa mi mafi ntsꞌe̱di mi tho ya u̱gi, ngetho ma nda mꞌu̱ ár bötsi. \p \v 3 Bi nheki manꞌar ntꞌudi mhetsꞌi. Nupya da handa mi ꞌba̱hnu̱ nꞌar the̱nga zothe mi tu yoto yá ñö, ꞌre̱tꞌa yá ndöni, ne mi huꞌsa nꞌar ntsantꞌi nꞌa ngu nꞌa yá ñö. \p \v 4 Ne nunár mazu̱ bi gu̱tꞌa nꞌa hñu xe̱ni gatho ya tso̱ mhetsꞌi, ne ba e̱ngwa har ha̱i. Ne bi mꞌa̱ bi ñhandwi ar ꞌbe̱hñö mi da̱thi, mi ne nda zapa ár bötsi núꞌmu̱ nda mꞌu̱i. \p \v 5 Nunar ꞌbe̱hñönu̱ bi mꞌu̱ ár bötsi mar tsꞌu̱ntꞌu̱, ma da ndö xo̱ge har ximha̱i di hö nꞌar tꞌobo̱jö. Ne bi thömba ár bötsi da hñuxkwi Jö hár thuxandö. \p \v 6 Ha nunar ꞌbe̱hñö bi ma ba ñꞌönga ha ya otꞌatꞌo̱ho̱ habu̱ xki hyokwabi Jö, ne nda tꞌini hñu nje̱ye̱ made. \p \v 7 Mꞌe̱fa ba njanu̱ nꞌar tuhni mhetsꞌi. Ar ndöꞌe̱nxe̱ Mige ne yá e̱nxe̱ mi ntunkwi ar zothe, mi fa̱xa yá e̱nxe̱ nꞌehe. \p \v 8 Ar zothe ne yá e̱nxe̱ hinte bi za̱ te bi me̱ꞌu̱, ne himbi nthe̱gi nda mꞌu̱hnu̱ mhetsꞌi. \p \v 9 Bi tꞌe̱mꞌu̱ ar zothe, getnu̱ ar kꞌeñö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, ne ár thuhu ar tsꞌondöhi ne ar tsꞌoxe̱di, ka ya meximha̱i. Nunu̱ ne yá tsꞌoꞌe̱nxe̱ ba tꞌe̱nga injawa har ximha̱i. \p \v 10 Nꞌa nda o̱ta nꞌar mhönu̱ mhetsꞌi mi enö: \p —Nupya hö, ma da nheki ár mpo̱ho̱, ár tsꞌe̱di ne ár tsꞌu̱tꞌwi ma tsi Dadahu̱. Ne xi da̱twa ár nsu ár Kristo da ndö, ngetho xi tꞌe̱nga nöꞌö togo mi ho̱xa ma kuhu̱ parxui hár nthandi Jö. \p \v 11 Ha nuya ku xi döhmö ar tsꞌondöhi ngetho xi jamfibi ár ji ar tsi Ntxönandöni, ne xi da̱twa majöni ár mhö Jö, xki ꞌye̱ntꞌa yá te nda thoꞌu̱. \p \v 12 Jange njohyahu̱ mhetsꞌi ne gatho ya mengunu̱. Ha hwëkate nuꞌahu̱ gi ꞌbu̱hu̱ har ximha̱i ne har dehe, ngetho ar tsꞌondöhi xpa köpꞌu̱ xa tsu̱ ar kwe̱, ngetho pödi txꞌu̱da ya pa pongwabi. \p \v 13 Núꞌmu̱ mba tꞌe̱nga mhetsꞌi ba ꞌbe̱hna har ximha̱i nunar zothenu̱, bi nkuhwi ar ꞌbe̱hñö xki mꞌu̱ ár tsi tsꞌu̱ntꞌu̱. \p \v 14 Ha nunar ꞌbe̱hñö bi tꞌumba nuya yoho yá hwa ar döta nxu̱ni, nda nsa̱ni nda zopꞌu̱ ar zothe. Ne nda mꞌu̱ har otꞌatꞌo̱ho̱ habu̱ xi hyokwa Jö nda tꞌini hñunje̱ye̱ made. \p \v 15 Ha nunar zothe bi tso hár ne ra nze̱ye̱ ar dehe ngu nꞌar döthe, ne bi ꞌye̱mba mo̱te ar ꞌbe̱hñö nda duxhmö. \p \v 16 Ha nunar ha̱i bi ma̱xa ar ꞌbe̱hñö, ngetho bi dutꞌa gatho ar döthe xki zo ar zothe. \p \v 17 Nunar zothe xa bi u̱tsa ar ꞌbe̱hñö, ne bi ma ba ntunkwi yá ꞌbe̱to nuꞌu̱ o̱twabi nöꞌö xi ꞌbe̱pa Jö, ne da̱majöni ñꞌemu̱ibi ar tsi Hmu Hesukristo. \c 13 \s1 Yoho ya tsꞌozuꞌwe \p \v 1 Ndi ꞌba̱ har ñönthe, nꞌa nda handatho ba po̱xa har ñho̱nthe nꞌar tsꞌozuꞌwe mi tu yoto yá ñö, ꞌre̱tꞌa yá ndöni, ne ha nꞌa ngu nꞌa yá ndöni mi huꞌsa nꞌar ntsantꞌi. Ne ha nꞌa ngu nꞌa yá ñö mi huxa nꞌar thuhu mi tsanga Jö. \p \v 2 Nunar zuꞌwe da handi mi ñhe̱hwi nꞌar döta ma̱ngamixi. Nuyá wa mar nxaki yá xi ne yá xa̱, ngu nꞌar döta zuꞌwe ár thuhu ar oso. Nu ár ne mi ñhe̱hwi ár ne nꞌar ꞌmuhu. Ar zothe bi umba ár tsꞌe̱di, ne bi ꞌñexa hár thuxandö nda ndöwi. \p \v 3 Ne da handa nꞌa nuyá ñö xki tsꞌe̱ni ꞌbu̱tho nda du, ha bi kꞌontꞌa ar ndöte ne bi ditsꞌi. Gatho nuya jöꞌi bi hyandi, xa bi ꞌyo̱tho ne bi de̱ni. \p \v 4 Bi ndöñꞌu̱ ar zothe togo xki umba ar tsꞌe̱di ar tsꞌozuꞌwe. Hinge ho̱nse̱ bi ndönga ar zothe, bi ndönga ar tsꞌozuꞌwe nꞌehe, ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Hinjoꞌo manꞌa ngu ar tsꞌozuꞌwe, ne hinjoꞌo togo da nto̱xkwi. \p \v 5 Ar tsꞌozuꞌwe bi tꞌumba ar se̱ki nꞌehe nda ñꞌexase̱ ne nda ñömañꞌu̱bi Jö. Nunar tsꞌe̱dinu̱ ma da göxa xta zo̱nga hñu nje̱ye̱ made. \p \v 6 Ne bi zanga Jö, bi zamba ár thuhu, bi zamba ár nijö habu̱ ꞌbu̱ꞌö, ne bi zanga gatho nuꞌu̱ bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. \p \v 7 Bi tꞌumba ar se̱ki nda ntunkwi ya gamfi ne nda ntöteꞌö. Bi tꞌumba ar se̱ki nꞌehe nda ndö ha gatho ya mꞌu̱i, ya hnini, ya hñö ne ya ha̱i. \p \v 8 Bi ndönga ar tsꞌozuꞌwe gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi himi huxa yá thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, ár me̱ti ar tsi Ntxönandöni, xki thutsꞌi nda tho núꞌmu̱ hinxki thoktho ar ximha̱i ne ar mhetsꞌi. \p \v 9 Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa nöꞌö di mö. \p \v 10 Nuꞌu̱ togo kote, ma da jotꞌu̱ nꞌehe. Ha nuꞌu̱ togo ju̱ ar ndo̱jwai hote, ma da tho ndo̱jwaitho nꞌehe. Ka nhekiwa yá tsꞌe̱ti ne yá ñꞌemu̱i ya gamfi. \p \v 11 Mꞌe̱fa da handa manꞌar tsꞌozuꞌwe bi bo̱nga har ha̱i, mi tu yoho yá ndöni ngu nꞌar de̱ti, ne mi ñö ngu nꞌar zothe. \p \v 12 Ne ju̱mpa ár tsꞌe̱di ar mꞌe̱tꞌo tsꞌozuꞌwe hár hmiꞌö, ne japa gatho ya meximha̱i da ndönga nor ꞌbe̱tꞌo tsꞌozuꞌwe bi dixa ár ntsꞌe̱ni ꞌbu̱tho nda du. \p \v 13 O̱tꞌa ya döta ntꞌudi, japa da hyo̱ har ha̱i ya tsibi di ꞌñe mhetsꞌi ha yá hmi ya jöꞌi. \p \v 14 Ne ka gatho ya meximha̱i, o̱tꞌa nuya ntꞌudi xi tꞌumba ar se̱ki da uta ya jöꞌi hár hmi nöꞌö manꞌar tsꞌozuꞌwe. Bi ꞌbe̱pa ya jöꞌi nda hyokwa nꞌar do ñhe̱hwi ár ꞌba̱i nunar tsꞌozuꞌwe mi ꞌbu̱tho nda du ne bi nte, ne nda ꞌñexa ngu yá jö empꞌö. \p \v 15 Bi tꞌumba ar se̱ki nda japi nda joxa ár hñö ne nda ñö nunar donu̱ ñhe̱hwi ár ꞌba̱i ar tsꞌozuꞌwe, ne nda japi nda tho gatho nuꞌu̱ togo hinge nda ndöni. \p \v 16 Ne mi japa gatho nda thutwa nöꞌö ngu ar nthixtꞌi ha yá ñꞌe̱i wa ha yá dë, nuya tꞌu̱lo bötsi, ya döta, nuya pe̱ꞌsa yá ñho, nuya hyoya, nuya mꞌe̱go ne nuya hingi mꞌe̱go. \p \v 17 Hinto da tsa̱ da nta̱i wa da mpa̱ nuꞌmu̱ hindi pe̱ꞌspa nöꞌö ngu ar nthixtꞌi, wa ár thuhu wa ár mꞌede ár thuhu. \p \v 18 Ka mahyoniwa ar mfödi da mꞌetwa ár mꞌede ar tsꞌozuꞌwe, ngetho nu ár mꞌedeꞌö, ár mꞌede nꞌar ñꞌo̱ho̱. Gehnu̱ ar mꞌede: ꞌratonthebe ma hñunꞌa̱te ne ꞌrato. \c 14 \s1 Ar thuhu bi ntu nuꞌu̱ nꞌanthebe yonꞌa̱temagoho ya ꞌre̱tꞌanthebe \p \v 1 Mꞌe̱fa da handa ar tsi Ntxönandöni mi ꞌba̱hnu̱ har tꞌo̱ho̱ Nsion. Ne mi ꞌba̱hwi nꞌanthebe ma yonꞌa̱temagoho ya ꞌre̱tꞌanthebe nuya mi pe̱ꞌspa ár thuhuꞌö ne ár thuhu ár Dada xki tꞌotꞌa ha yá dëyu̱. \p \v 2 Ne da o̱ nꞌar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi, xa mi ntsꞌe̱di ngu ár ñheti nze̱ye̱ ya dehe, ne ngu ár nga̱ni nꞌar ñu̱ni. Ha nunar mhönu̱ da o̱de mi ñhe̱hwi ár mꞌe̱i ya me̱ꞌmda. \p \v 3 Ne mi tuꞌu̱ nꞌar ꞌraꞌyo thuhu hár nthandi ar thuxandö, mi ñhandwi nuya goho ya zuꞌwe mi te, ne ya tsi dönzia. Ne nunar thuhunu̱ hinto mi tsa̱ nda bödi, ho̱nse̱ nuꞌu̱ nꞌanthebe ne yonꞌa̱temagoho ya ꞌre̱tꞌanthebe xpa tsꞌinga har ximha̱i. \p \v 4 Gehyu̱ nuꞌu̱ hinxi ntsꞌoka ñꞌowi ya ꞌbe̱hñö, ngetho hinto xi mꞌe̱ngwi. Ne te̱ñꞌu̱ ar tsi Ntxönandöni habu̱ gatho di ma. Gehyu̱ ngu ar ꞌbe̱tꞌo sofo xi tsꞌinga har ximha̱i, yá me̱ti Jö ne yá me̱ti ar tsi Ntxönandöni. \p \v 5 Ne hinte bi thimba nꞌar nhemhñö xki bo̱nga ha yá ne, gehyu̱ xintꞌaxi ꞌba̱hnu̱ hár thuxandö Jö. \s1 Ar mhö bi mönga nuꞌu̱ hñu ya e̱nxe̱ \p \v 6 Mꞌe̱fa da handa manꞌar e̱nxe̱ bi nsa̱nga madeda mhetsꞌi. Mi mönga ar hoga mhö hiñhamꞌu̱ da götsꞌi, ne xipabi gatho ya meximha̱i, ya hnini, ya mꞌu̱i, ya hñö ne ya ha̱i. \p \v 7 Mi ma ntsꞌe̱di mi enö: \p —Tsuhu̱ Jö ne nsundahu̱, ngetho xi zo̱ ar pa da thöꞌspa majöni ya jöꞌi. Ne ndöñhu̱nu̱ ngetho bi hyoka mhetsꞌi, ar ximha̱i, ar ñho̱nthe ne gatho ya po̱the. \p \v 8 Mi waꞌö, manꞌar e̱nxe̱ bi ñö ntsꞌe̱di nꞌehe, ne bi ꞌñenö: \p —Xi nhwata ar döta hnini Mbabilonia, mi japa nu maꞌra yá mihniniwi nda zipa ár kwe̱ Jö ngu xi ziꞌö, ngetho xi ntsꞌokte nꞌehe. \p \v 9 Ar hñu e̱nxe̱ bi ñö ntsꞌe̱di, ne bi ꞌñenö: \p —Nuꞌu̱ togo da ndönga ar tsꞌozuꞌwe wa ar do di hñötsꞌi, wa xi hñömba ár nthixtꞌi hár ꞌye̱ wa hár dë, \p \v 10 xa ma da zipa ár kwe̱ Jö, ngu nꞌar tꞌe̱ni da sitꞌa ya ixkatꞌafi ne da ꞌbaxki. Ma da tꞌe̱ntꞌa har tsibi zo̱ ku̱ ya kꞌaxtꞌado xa xi mpa, habu̱ ma da tho ya u̱gi hár nthandi ya gamfi ne ar tsi Ntxönandöni. \p \v 11 Ne ar ꞌbifi habu̱ bi tho ya u̱gi fu̱nga hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Hiñꞌotho yá tsa̱ya̱ ꞌbu̱ mpa ne ꞌbu̱ nxui, gatho nuꞌu̱ togo da ndönga ar tsꞌozuꞌwe ne ar do di hñötsꞌi, ne nuꞌu̱ togo da hñömba ngu ar nthixtꞌi ár thuhu. \p \v 12 Ka nhekiwa yá tsꞌe̱ti ya gamfi, nuꞌu̱ togo o̱tꞌa nöꞌö xi ꞌbe̱pa Jö ne ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 13 Da o̱ nꞌar mhö ba e mhetsꞌi, ne bi ꞌñengagi: \p —ꞌYotꞌa njawa: Nza̱tho gatho nuꞌu̱ togo da du di njapꞌu̱ xi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu. Hö, njawa enga ár Hñö Jö, ma da göxa yá ꞌbe̱fi, ha nuyá nthöhö ma da me̱witho. \s1 Ma da njo ar sofo har ximha̱i \p \v 14 Mꞌe̱fa da handa nꞌar tꞌaxgui, ne ka mi huxnu̱ nꞌa ndi hñöxa Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. Mi huꞌsa nꞌar fu̱indö xi thoka ar kꞌaxtꞌabo̱jö, ne mi hö hár ꞌye̱ nꞌar tꞌe̱xu̱ xa mi he̱ki. \p \v 15 Nepꞌu̱ da handa manꞌar e̱nxe̱ xa mi ñö ntsꞌe̱di ba po̱nga hár ngu Jö, ne bi ꞌñemba nöꞌö togo mi huxa har gui: \p —Ju̱ ri tꞌe̱xu̱ ne xa ar tꞌe̱i, ngetho xi zo̱ ar sofo, ne xi ñöxa ar tꞌe̱i. \p \v 16 Ne nöꞌö togo mi huxa har gui, bi gu̱ ár tꞌe̱xu̱, ne bi xa xo̱ge ar ximha̱i ngu nsa nꞌar wötꞌe̱i. \p \v 17 Ba po̱nga manꞌar e̱nxe̱ hár ngu Jö, ne mi hö hár ꞌye̱ nꞌehe nꞌar tꞌe̱xu̱ xa mi he̱ki. \p \v 18 Bi bo̱nga manꞌar e̱nxe̱ har mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱ togo e̱nga ar tsibi, ne bi matꞌa ntsꞌe̱di nöꞌö togo mi hö ar tꞌe̱xu̱ xa mi he̱ki, ne bi ꞌñembabi: \p —Ju̱ ri tꞌe̱xu̱ ne fe̱kwa yá ꞌye̱ ya ꞌba̱iꞌobxi, ngetho xi dö. \p \v 19 Nunar e̱nxe̱ bi ꞌye̱nga ár tꞌe̱xu̱ har ha̱i, ne bi me̱ka gatho ya obxi, nepꞌu̱ bi ꞌyu̱tꞌa har nthe̱ꞌmaꞌobxi. Njapꞌu̱ ma da njapa ya jöꞌi xta zu̱pa ár kwe̱ Jö. \p \v 20 Nunar nthe̱ꞌmaꞌobxi mi ꞌbu̱ nthi ar hnini, ne mi nthe̱ꞌmi bi bo̱nga ar ji xa mi nze̱ye̱, ne mi tso̱nga ha yá ne ya fani, ne bi ñꞌini bi zo̱nga ár yapꞌu̱ ngu yoto mpa da ñꞌo nꞌar jöꞌi. \c 15 \s1 Ya e̱nxe̱ ba hö nuꞌu̱ yoto ya ngöxa u̱gi \p \v 1 Mꞌe̱fa da handa manꞌa ar döta ntꞌudi bi nhekinu̱ mhetsꞌi, xa da ꞌyo̱tho. Da handa yoto ya e̱nxe̱ mi hö ya ꞌbe̱fa u̱gi, gehyu̱ ma da thiꞌspa ár kwe̱ Jö. \p \v 2 Da handnu̱ nꞌar ñho̱nthe nꞌehe, ngu ar doxito mi nthöskwi ya tsibi. Ne mi to̱hnu̱ nuꞌu̱ togo xki dö ar tsꞌozuꞌwe ne ar ꞌba̱ido ndi hñötsꞌi, himbi ñhe̱gi nda thuꞌspabi ár nthixtꞌi, wa ár mꞌede ár thuhu. Mi ꞌba̱hnu̱yu̱ mi hömpa yá ꞌbida Jö. \p \v 3 Ne mi tuꞌu̱ ar thuhu mi tu ar Moise ár ꞌbe̱go Jö, ne mi tutwa ár thuhu ar tsi Ntxönandöni, mi eñꞌu̱ njawa: \q1 Ma tsi Hmuꞌihe, gar Jö hinte ár ñhembiꞌi, \q1 xa döta ne nsunda gatho nöꞌö gi pe̱fi. \q1 Xiñho ne majöni nuya ri ꞌñu. \q1 Gár Ndö gatho ya hnini har ximha̱i. \q1 \v 4 Ma tsi Hmuꞌihe, gatho ya jöꞌi da zuꞌaꞌi. \q1 Da e da ndömpꞌa ri thuhu gatho ya ha̱i, \q1 ngetho ho̱nse̱ꞌi xintꞌaxiꞌi, \q1 ne nuya payu̱ xi nheki ri tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 5 Mꞌe̱fa da handnu̱ mhetsꞌi bi xo habu̱ xa mar nsunda mi ꞌbu̱ mbo hár ngu Jö, habu̱ jwata ya nxindo xi tꞌotꞌa yá ꞌbe̱pate Jö. \p \v 6 Ka bi bo̱nu̱ nuya yoto ya e̱nxe̱ mi hö nuya yoto ya mfe̱i, mi he ꞌra ya tꞌaxdutu xa mi hwe̱xki, ne xki dötꞌa yá tiñö nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö bötꞌi. \p \v 7 Nꞌa nuya goho ya zuꞌwe mi te, bi umba ꞌra nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö ntꞌe̱ni nuya yoto ya e̱nxe̱ mi ꞌbu̱hnu̱. Nuya ntꞌe̱niyu̱ mi po ár kwe̱ Jö nöꞌö hiñhamꞌu̱ da göxa ár mꞌu̱i. \p \v 8 Núnu̱ hár ngu Jö xa mar nsunda, xa bi ñuxa ar ꞌbifi bi ꞌñu ár nsundaꞌö ne ár tsꞌe̱di. Hinto mi tsa̱ nda yu̱tnu̱, mꞌe̱tꞌo da göxa gatho ya mfe̱i mi hö nuya yoto ya e̱nxe. \c 16 \s1 Ya tꞌe̱ni po ár kwe̱ Jö \p \v 1 Da o̱ nꞌar mhö ndi ꞌñe hár ngu Jö, ne bi ꞌñemba nuya yoto ya e̱nxe̱: \p —Di ma ba ꞌba̱ñöhu̱ har ximha̱i ár kwe̱ Jö po ha ri tꞌe̱nihu̱. \p \v 2 Bi ma ar ꞌbe̱tꞌo e̱nxe̱ ba ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni har ximha̱i. Ne bi ñuxa ya tsꞌosösi xa mar ñꞌu̱ gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi bi hñömba ár nthixtꞌi ar tsꞌozuꞌwe, ne bi ndömba ar do ndi hñötsꞌi. \p \v 3 Ar ñoho ar e̱nxe̱ bi ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni har ñho̱nthe, ne xo̱ge bi nji ngu ár ji nꞌar jöꞌi xi tho, ne gatho nuꞌu̱ mi ku̱nu̱ bi duꞌu̱. \p \v 4 Ar hñu e̱nxe̱ bi ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni ha ya döthe ne ya po̱the, ne gatho yá dehe bi nji nꞌehe. \p \v 5 Ne da o̱de bi ꞌñenga nunar e̱nxe̱ mi su ya dehe: \p —Nuꞌge ma tsi Hmuꞌi gi ꞌbu̱i ne ngi ꞌbu̱i, xintꞌaxiꞌi, xka umba nꞌa ngu nꞌa nöꞌö di ꞌñepi, ne xka ꞌyo̱tꞌa nꞌar hoga tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 6 Xka umba ar ji da zi nuꞌu̱ togo bi nöꞌmba ár ji ya gamfi ne nuya ri mꞌe̱hni. Gehnu̱ ndi ꞌñepabiꞌu̱. \p \v 7 Ne da o̱ nꞌar mhö mi po̱nga har mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱ mi enö: \p —Ma tsi Hmuꞌi gar Jö, hinte ar ñhembiꞌi gi ꞌyo̱tꞌe. Nuna ri tsꞌu̱tꞌwi gehnu̱ majöni ne xiñho. \p \v 8 Ar goho e̱nxe̱ bi ꞌba̱ñö har hyadi nöꞌö mi po hár tꞌe̱ni, ne ar hyadi bi tꞌumba ar se̱ki nda tsötꞌa ya jöꞌi. \p \v 9 Nunar pahyadi bi tsötꞌa ya jöꞌi. Mödi njapꞌu̱, nuyu̱ himbi ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi nda nsunda Jö. Nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌu̱, bi zamba ár thuhu Jö togo pe̱hna nuya u̱giyu̱. \p \v 10 Ar ku̱tꞌa e̱nxe̱ bi ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni hár thuxandö ar tsꞌozuꞌwe, ne bi tsoxui gatho ár ndö. Nuya jöꞌi mi tsase̱ yá jöhne mi tho ar u̱gi. \p \v 11 Bi zambabiꞌu̱ ár thuhu Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi, ngetho xa mi tho ar u̱gi mar ñꞌu̱ yá ntsꞌe̱ni, ne himbi ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. \p \v 12 Ar ꞌrato e̱nxe̱ ba ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni har döthe Eufrate, ne bi xa̱ ar dehe bi paxtꞌwa ár ꞌñu ya ndö me mahyatsꞌi. \p \v 13 Ne da handa hñu ya tsꞌondöhi ngu ya döta zomfo, bi bo̱nga nꞌa hár ne ar zothe, manꞌa hár ne ar tsꞌozuꞌwe, manꞌa hár ne ar kate mꞌe̱hni. \p \v 14 Gehyu̱ ya tsꞌondöhi o̱tꞌa ya ntꞌudi ha yá nthandi ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i, ne da musyu̱ di ñꞌowi gatho yá ndogu, da ñhoki da ntuhna ar pa xi hñuxa Jö, togo hinto da ñhuxkwi ár tsꞌe̱di. \p \v 15 Ar tsi Hmu bi ꞌñenö: \p —Ma ga ëka ngu nꞌar bë tso̱ ꞌbu̱ nxui. Xa ma da njohya togo xka tso̱ho̱ ga tini di nuhu ne di he yá dutu, njapꞌu̱ hinda ꞌbe̱ ár tsa̱. \p \v 16 Nuya tsꞌondöhi ba e̱ gatho ya ndö ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i, ne bi munsa har xe̱ni ár thuhu Nꞌarmagedon har hñö ebreo. \p \v 17 Ar yoto e̱nxe̱ bi ꞌba̱ñö ár tꞌe̱ni har ndöhi, ne da o̱ nꞌar mhö ndi ꞌñe har thuxandö ꞌbu̱ har nijö mhetsꞌi, ne mi enö: \p —Bi wapya xo̱ge. \p \v 18 Nꞌa bi nhekitho bi nja ya hwe̱i, ya ñheti, ya ñu̱ni, ne bi nhwönga ar ha̱i. Nunar nhwöninu̱ xa mar ntsꞌe̱di, ar meximha̱i hiñhamꞌu̱ xki hyanda manꞌa di njapꞌu̱ ár ntsꞌe̱di. \p \v 19 Ne nunar döngahnini bi hege hñu xe̱ni, nu maꞌra ya hnini ja har ximha̱i bi yo̱tꞌu̱ xo̱ge. Ha nunar hnini Mbabilonia bi benga Jö da thiꞌsnu̱ ár kwe̱. \p \v 20 Nuya xe̱ni ha̱i mi kꞌöxa har dehe bi yu̱i, ha nuya tꞌo̱ho̱ bi mꞌe̱tho. \p \v 21 Ba ho̱ mhetsꞌi ya ndo ne bi zu̱ ya jöꞌi, mi tsu̱ ngu madenthebe hwada ár ñhu̱. Ha nuya jöꞌi bi zamba ár thuhu Jö mi thoꞌu̱ nunar mfe̱i bi zu̱ꞌu̱, ngetho xa mar ntsꞌe̱di. \c 17 \s1 Nunar tsꞌoꞌbe̱hñö bi tꞌumba ar mfe̱i hiñhamꞌu̱ da götsꞌi \p \v 1 Mꞌe̱fa ba e nꞌa nuya yoto e̱nxe̱ mi hö ya tꞌe̱ni, bi zokagi ne bi ꞌñengagi: \p —Ba e injawa ne ga utꞌa ar njutꞌi xi thuꞌspabi ar tsꞌoꞌbe̱hñö huxa ha nze̱ye̱ ya dehe. \p \v 2 Nunar ꞌbe̱hñönu̱ xi mꞌe̱ngwi ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i, ne gatho ya jöꞌi xi ꞌbe̱ yá mfeni ꞌbu̱tho xi nti o̱tꞌwi ya tsꞌoki. \p \v 3 Ár Hñö Jö xki zinga ha ma te, ha nunar e̱nxe̱ bi zixkagi ha ya otꞌatꞌo̱ho̱, ne ka da handnu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö mi ꞌbu̱hnu̱ mi nto̱ nꞌar the̱ngatsꞌozuꞌwe. Nunu̱ mi tu yoto yá ñö, ꞌre̱tꞌa yá ndöni, ne xa mi ñuxa ya thuhu mi tsanga Jö. \p \v 4 Nunar ꞌbe̱hñönu̱ mi he nꞌar he mar nkꞌantsꞌi ne mar nthe̱ntsꞌi, ne mi hö ya kꞌaxtꞌabo̱jö, ya nza̱thodo ne maꞌra ngu ya tꞌaxdo xi mhödi. Mi hö hár ꞌye̱ nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö tꞌe̱ni mi ñuxa nöꞌö hingi ho, ne nöꞌö xi ntsꞌotho ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi. \p \v 5 Ne mi huxa hár dë nꞌar thuhu hingi födi te me̱ꞌö, enö njawa: Ar döta Mbabilonia, ár nönö ya tsꞌoꞌbe̱hñö ne gatho nöꞌö hingi ho jawa har ximha̱i. \p \v 6 Da handa nunar ꞌbe̱hñö xa xki nti, xki zipa yá ji ya gamfi ne nuꞌu̱ bi unga yá te mi te̱nga ar tsi Hmu Hesukristo. Númꞌu̱ nda handi, xa da ꞌyo̱tho. \p \v 7 Ne nunar e̱nxe̱ bi ꞌñengagi: \p —Yoꞌö gi ꞌyo̱tho. Nuga ma ga xiꞌaꞌi tema di bo̱nga nunar ꞌbe̱hñö ne ar tsꞌozuꞌwe tu yoto yá ñö ne ꞌre̱tꞌa yá ndöni mutsꞌi. \p \v 8 Nunar tsꞌozuꞌwe xka hyandi mi ꞌbu̱i, nepꞌu̱ bi njoꞌo, txꞌu̱tho ꞌbe̱di da bo̱nga har nzonganzafi, ne da tꞌetꞌa har tsibi. Gatho nuya meximha̱i himi huxa yá thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, xki thahna núꞌmu̱ hinxki thokta ar ximha̱i, ma da ꞌyo̱tho xta hyanda nunar tsꞌozuꞌwe mi ꞌbu̱i, nepꞌu̱ bi njoꞌo, ne da mꞌu̱ manꞌagi. \p \v 9 Ja mahyoniwa ar mfödi: Nuya yoto yá ñö, gehyu̱ yoto ya tꞌo̱ho̱ habu̱ huxa nunar ꞌbe̱hñönu̱. \p \v 10 Ne da ꞌñenö nꞌehe, gehyu̱ yoto ya ndö. Ku̱tꞌa xi mꞌe̱di, nꞌa pe̱ꞌsta ár tsꞌe̱di, ne ꞌbe̱ta manꞌa da ehe. Ha nu xta ehe, hinda ma da mꞌu̱i yapa da ndö. \p \v 11 Nunar tsꞌozuꞌwe mi ꞌbu̱i nepꞌu̱ bi njoꞌo, gehnu̱ ár hñöto ndö, nꞌa nuya yoto, ne di ma har tsibi. \p \v 12 Ha nuya ꞌre̱tꞌa ya ndöni xka hyandi, gehyu̱ ꞌre̱tꞌa ya ndö hinxi hñönda yá tsꞌe̱di, ne ꞌra ma da hñönga yá ndö ꞌra ya tsi patho mahye̱giwi ar tsꞌozuꞌwe. \p \v 13 Gatho ꞌre̱tꞌa pe̱ꞌsa nꞌadar mfeni, ne ma da ꞌye̱ntꞌa yá ndö ne yá tsꞌu̱tꞌwi da me̱pa ar tsꞌozuꞌwe. \p \v 14 Gathoyu̱ ma da ntunkwi ar tsi Ntxönandöni, ne ar tsi Ndöni ma da ntöte, ngetho go gehnu̱ ár Hmu gatho ya hmu, ne ár Ndö gatho ya ndö. Ne gatho nuꞌu̱ togo ꞌbu̱hwi, xi tsꞌohni, xi thahni ne o̱tꞌa nöꞌö nsipabi. \p \v 15 Ne bi ꞌñengagi nunar e̱nxe̱ nꞌehe: \p —Nuya dehe xka hyandi habu̱ huxa ar tsꞌoꞌbe̱hñö, gehyu̱ ya hnini, ya mꞌu̱i, ya ha̱i ne ya hñö. \p \v 16 Ne nuyá ꞌre̱tꞌa ndöni ar tsꞌozuꞌwe xka hyandi, ma da u̱tsa ar tsꞌoꞌbe̱hñö, ma da hñömba gatho yá ñho, ne ma da zo nthe̱mfotho. Ma da zapa yá ngo̱ ne ma da tsötꞌa har tsibi. \p \v 17 Ngetho Jö xi hñuꞌspa ha yá mu̱i da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö neꞌö. Jange bi me̱ꞌsa nꞌadar mfeni da ꞌye̱ntꞌa yá ndö ha yá ꞌye̱ ar tsꞌozuꞌwe, ne njapꞌu̱ da wadi da tho gatho nöꞌö xi mönga Jö. \p \v 18 Ha nunar ꞌbe̱hñö xka hyandi, gehnu̱ ar döta hnini di ndö gatho ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i. \c 18 \s1 Ar döta hnini Mbabilonia bi nhwati \p \v 1 Mꞌe̱fa mi tho gathoyu̱, da handa manꞌar e̱nxe̱ ba kö mhetsꞌi xa mi pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di, ne gatho ar ximha̱i bi ñuxa ár hyatsꞌi xa már nsunda. \p \v 2 Xa bi mafi ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: \p —Bi nhwata ar döta hnini Mbabilonia. Ho̱nse̱ ꞌbu̱hnu̱ ya tsꞌondöhi, ne xi ꞌyo̱tꞌa yá ngu ya hñö xintsꞌotho, ne ka haxhnu̱ ya tsꞌotsꞌintsꞌu̱ hinto ne da hyandi. \p \v 3 Ngetho ya hnini ꞌbu̱ har ximha̱i xi ꞌyo̱tꞌwi ya tsꞌoki, xi zipa ár kwe̱ Jö. Ne gatho ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i xi mꞌe̱ngwi, ha nuya ma̱ ꞌbu̱ har ximha̱i xi xu yá mꞌe̱tsꞌi mi pa̱pa ya ñho nunar hnininu̱. \p \v 4 Ne da o̱ manꞌar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi, bi ꞌñengagi: \p —Nuꞌahu̱ ma bötsiꞌihu̱, po̱ñhu̱ ha nunar hnininu̱, yo ma gi mfa̱xkwi yá tsꞌoki ne da zu̱ꞌahu̱ yá u̱gi xi tꞌe̱kwabinu̱. \p \v 5 Ngetho yá tsꞌoki xi zo̱nga ár ñhetsꞌi mhetsꞌi, ne Jö xi beni da umba ar mfe̱i. \p \v 6 Koꞌspabihu̱ te xi jaꞌahu̱ nunar hnininu̱, ne koꞌspabihu̱ yoꞌgi nöꞌö tema xi ꞌyo̱tꞌö. Ngu nunar tꞌe̱ni xi tsitꞌahu̱, koꞌspabihu̱ yoꞌgi. \p \v 7 Ngu xi ꞌñexa ár nsu ne xi njohya, njapꞌu̱tho umfu̱ ar u̱gi ne ar tsꞌoni. Ngetho xi ꞌñense̱: Nuga di huxa ngu nꞌar ndö; hindi ꞌranxu, ne hinga ma ga nzoni. \p \v 8 Jange nꞌapatho ma da epabi ar u̱gi, ar thuhu, ar tsꞌoni, ar ndöte, nepꞌu̱ ma da tsꞌötꞌa har tsibi, ngetho xa pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di Jö ar Hmu togo xi hñöꞌspa majöni. \p \v 9 Ne gatho nuꞌu̱ ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i xki mꞌe̱ngwi ne xki njohyawi, xa ma da zontꞌi núꞌmu̱ xta hyandwa ár ꞌbifi di po̱xa xta tsötꞌi. \p \v 10 Ma da mꞌa̱ta yapꞌu̱ ngetho di ntsu, ne ma da ꞌñeñꞌu̱: \p —Hwëkateꞌi tsi döta hnini Mbabilonia xi nze̱ꞌi. Dama bi tꞌa̱ꞌa ri mfe̱i. \p \v 11 Ha nuya ma̱ ꞌbu̱ har ximha̱i, zontꞌi ne tupyá mu̱i, ngetho hinjoꞌo togo da da̱mba nuya te pa̱ꞌu̱. \p \v 12 Nuya pa̱ ya kꞌaxtꞌabo̱jö, ya tꞌaxbo̱jö, ya nza̱thodo, nuya ngu ya tꞌaxdo xi mhödi, ya hoga dutu nza̱tho, ya hwe̱xka dutu, ya dutu nkꞌantsꞌi ne nthe̱ntsꞌi, ya za pe̱ꞌsa ar hogañu̱ni, nuya thoki xi thökwa yá tsꞌi ya döta zuꞌwe, nuya nju̱ ya nza̱thoza xi nthoki, nuꞌu̱ nju̱ ya the̱ngabo̱jö xi nthoki, ya bo̱jötho, ne ya do hwe̱xki. \p \v 13 Mi höxꞌu̱ gatho ya do̱ni ne ya njotsꞌi mi yu̱ni xi nku̱hi, ar githni, ne ar hogañu̱ni ár thuhu ar mira, ar ixkatꞌafi, ar nziki, ar hoga ju̱ntꞌe̱i, ar tꞌe̱i, ya me̱ti, ya de̱ti, ya fani, ya ntönza, ya ꞌbe̱go, ne yá pa ya jöꞌi. \p \v 14 Ne ma da tꞌemba nunar hnininu̱: \p —Hiñꞌotho yá ñho ya ꞌba̱iza ngi tsi. Xi kꞌatꞌa nuya xa ngi tsa̱manku̱hi ne ngi exa ri nsu ngi tsi, hingi timpya. \p \v 15 Nuꞌu̱ mi pa̱pa gathoyu̱, ne njapꞌu̱ xki me̱ꞌsa yá ñho, ma da mꞌa̱ yapꞌu̱ di tsu ár mfe̱i bi zu̱di, xa di tu yá mu̱i ne di zontꞌi. \p \v 16 Ne di eñꞌu̱: \p —Hwëkate nunar döta hnini mi ñhoki mi he ya hoga dutu nza̱tho xi nkꞌantsꞌi ne xi nthe̱ntsꞌi, ne mi ñhoki mi hö ya kꞌaxtꞌabo̱jö, ya nza̱tho do, ne ngu ya tꞌaxdo mar mhödi. \p \v 17 Nꞌapatho bi göxa nze̱da ya ñho. \p Gatho nuya e̱ ya döta motsa, yá ma̱xte, ne nuꞌu̱ ꞌyo har dehe ne gatho nuꞌu̱ mpe̱hnu̱ bi mꞌa̱ta yapꞌu̱. \p \v 18 Nu mi hyanda ar ꞌbifi mi po̱tsꞌe, bi maꞌu̱ ne mi eñꞌu̱: \p —Hiñꞌotho manꞌar hnini ngunu̱. \p \v 19 Bi ꞌyu̱xya fontha̱i ha yá ñö mi tho ar dumu̱i, ne xa mi mar tsꞌoni mi eñꞌu̱: \p —Hwëkate nunar tsi döta hnini. Ngetho nuyá ñho xki japi nda bo̱xa mañö gatho nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa yá motsa har dehe, ha nupya nꞌapatho xi nhwati. \p \v 20 Njohyahu̱nu̱ mhetsꞌi gamfihu̱, nuꞌahu̱ gár mpo̱tehu̱ ne nuꞌahu̱ gár mꞌe̱hniꞌihu̱ Jö. Ngetho Jö xi hñöꞌspa majöni gatho nöꞌö xi jaꞌahu̱. \p \v 21 Mꞌe̱fa da handa manꞌar e̱nxe̱ xa mi pe̱ꞌsa ár tsꞌe̱di, bi gu̱ nꞌar döta do ngu nꞌar ju̱ni, bi ꞌye̱ntꞌa har ñho̱nthe ne bi ꞌñenö: \p —Ma da njapabinu̱ ar döta hnini Mbabilonia, ne hinda ma da thini. \p \v 22 Hinda ma da tꞌo̱hnu̱ togo da mpe̱ꞌmda, hinda tꞌo̱ nuꞌu̱ togo ja te zu̱ntꞌi, ne nuꞌu̱ togo hu̱xtꞌa ya thu̱za ne ya kꞌaxtꞌathu̱xi. Hinda ma da thinga nꞌa togo di hoka nꞌar nza̱tho ꞌbe̱fi, hinda ma da tꞌo̱ ár nga̱ni nꞌar ju̱ni. \p \v 23 Hinda ma da nhekinu̱ nꞌar ñotꞌi, hinda ma da tꞌo̱ nꞌar ngo nthöti. Nuyá ma̱, gehyu̱ mi dötahmö ꞌbu̱ har ximha̱i, ne nuyá ntꞌeteyu̱, bi hya̱tꞌa gatho ya ha̱i. \p \v 24 Ha nunar hnininu̱, ja bi thinu̱ yá ji yá mꞌe̱hni Jö, ya gamfi ne gatho nuꞌu̱ xi tho har ximha̱i. \c 19 \s1 Ar ndönga Jö núnu̱ mhetsꞌi \p \v 1 Mꞌe̱fa da o̱ ra nze̱ye̱ togo mi ñönu̱ mhetsꞌi, ne mi eñꞌu̱: \q1 Dár nsunda Jö ma tsi Hmuhu̱. \q1 Gor me̱tiꞌö ar mpo̱ho̱, ar nsunda, ne ar tsꞌe̱di. \q1 \v 2 Ngetho nöꞌö o̱tꞌa ar hoga tsꞌu̱tꞌwi ne majöni. \q1 Gehnu̱ xi umba ár mfe̱i ar tsꞌoꞌbe̱hñö \q1 togo xi tsꞌotꞌa ar ximha̱i to gatho ꞌbe̱ngwi, \q1 ne xi gotꞌwabi ár ji yá ꞌbe̱go xi hyo nunar ꞌbe̱hñönu̱. \p \v 3 Manꞌagi bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Dá nsunda Jö, ngetho nunár ꞌbifi tsötꞌi, hiñhamꞌu̱ da götsꞌi po̱tsꞌe. \p \v 4 Nuya nꞌa̱temagoho ya tsi dönzia ne nuya goho ya zuꞌwe mi te, bi nda̱ndihmö ne bi ñꞌani bi me̱ yá hmi har ha̱i. Ne bi nsunda Jö huxa har thuxandö, mi eñꞌu̱: \p —Dá njapꞌu̱, dá nsunda Jö. \p \v 5 Bi bo̱nga nꞌar mhö har thuxandö mi enö njawa: \q1 Ndöñhu̱ Jö ma tsi Hmuhu̱, \q1 gatho yá ꞌbe̱goꞌihu̱, \q1 ya tꞌu̱lo ne ya döta, \q1 togo gi tsufu̱ Jö. \p \v 6 Ne da o̱ ꞌra ya mhö ngu ra nze̱ye̱ ya jöꞌi, ngu ár ñheti ya nzo̱the, ngu ya ñu̱ni, ne mi enö: \q1 Dá nsunda Jö, ngetho Jö ma tsi Hmuhu̱ hinjoꞌo togo da hñuxkwi, go ar ndöꞌö. \q1 \v 7 Ma ga njohyahu̱, hö xa ga njohyahu̱, ne ga umfu̱ ar nsunda, \q1 ngetho xi da̱tꞌa ár nthöti ar tsi Ntxönandöni, \q1 ne nunár ꞌbe̱hñö xi ñhoki. \q1 \v 8 Ne xi tꞌumba ar se̱ki da hye ya hoga dutu xintꞌaxi ne xi nhwe̱xki. \p Ngetho nunar hoga dutu, gehnu̱ nuyá hoga ꞌbe̱fi xi ꞌyo̱tꞌa ya gamfi. \s1 Ár ngo ar tsi Ntxönandöni \p \v 9 Mꞌe̱fa bi ꞌñenga ar e̱nxe̱: \p —ꞌYotꞌa nuya mhöyu̱: Nza̱tho nuꞌu̱ togo xi tsꞌohna hár ngo ar tsi Ntxönandöni. \p Ne bi ꞌñengagi: \p —Nuya mhöyu̱ gehyu̱ majöni yá mhö Jö. \p \v 10 Nuga da nda̱ndihmö hár wa nga ndöni. Ha nöꞌö bi ꞌñengagi: \p —Hyandi xiñho nöꞌö gi pe̱fi, yo gi japꞌu̱. Nuga dar ꞌbe̱gotho nguꞌi, ne nuꞌu̱ ri ku togo da̱majöni xi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo. Ndönga Jö. \p Ngetho nuꞌu̱ togo da̱majöni togo ar tsi Hmu Hesukristo, gehyu̱ hömpa ár Hñö Jö mömba ár mhö. \s1 Ar to̱ge nto̱ ar tꞌaxfani \p \v 11 Nepꞌu̱ da nu mi xo mhetsꞌi, ne da handa nꞌar tꞌaxfani. Nu ár to̱ge mar thuhu Majöni ne o̱tꞌa nöꞌö te mö, ne hö ar hoga tsꞌu̱tꞌwi höxa majöni ne ntuhni. \p \v 12 Nuyá da̱ ar to̱ge mi ñhe̱hwi ya faspi. Mi huxa hár ñö nze̱ye̱ ya fu̱indö, ne xki tꞌotnu̱ nꞌar thuhu hinto manꞌa mi pödi tema mi mö, ho̱nse̱nu̱ mi pödi. \p \v 13 Mi he nꞌar dutu xa xki mꞌahna ya ji, ha nu ár thuhu gehnu̱: ÁR MHÖ JÖ. \p \v 14 Ha nuya ndogu me mhetsꞌi mi he ya hoga dutu xintꞌaxi, ne mi ꞌbe̱faꞌu̱ mi te̱ni mi nto̱ ya tꞌaxfani nꞌehe. \p \v 15 Hár ne ar to̱ge ꞌbe̱tꞌo, po̱nga nꞌar ndo̱jwai he̱nte nuya yoho yá ñöni, da su̱ꞌsa ya meximha̱i. Ne ma da ꞌyo̱tꞌa ar tsꞌu̱tꞌwi di hö nꞌar tꞌobo̱jö. Ne da neꞌma ya jöꞌi ngu nheꞌma ya obxi the̱ꞌmi, ne da diꞌspa ár kwe̱ Jö togo hinto tsa̱ da ñhuxkwi. \p \v 16 Hár he ne hár xinthe tu nunar thuhunu̱: ÁR NDÖ YA NDÖ NE ÁR HMU YA HMU. \p \v 17 Nepꞌu̱ da handa nꞌar e̱nxe̱ mi to̱ har hyadi, ne bi mafi ntsꞌe̱di bi ꞌñemba gatho ya zuꞌwe nsa̱nga madeda mhetsꞌi: \p —Ba ehu̱, kwathu̱ har da̱ngo xi ꞌye̱kꞌahu̱ Jö. \p \v 18 Tsafu̱ yá ngo̱ ya ndö, ya ndöndogu ne ya jöꞌi tse̱di, yá ngo̱ ya fani ne yá to̱ge, yá ngo̱ tsa̱ntꞌö ar jöꞌi, ya ꞌbe̱go ne nuya hingya ꞌbe̱go, ya tꞌu̱lo ne ya döta. \p \v 19 Ne da handa ar tsꞌozuꞌwe ne gatho ya ndö ꞌbu̱ har ximha̱i ne yá ndogu, xki mhuntsꞌi nda ntunkwi ar to̱ge nto̱ ar tꞌaxfani ne yá ndogu ñꞌowi nꞌehe. \p \v 20 Ar tsꞌozuꞌwe bi nju̱, ne bi nju̱ ar kate mꞌe̱hni nꞌehe, togo xki ꞌyo̱tꞌa ya ntꞌudi bi hya̱tꞌa nuꞌu̱ bi hñömba ár nthixtꞌi ar tsꞌozuꞌwe, ne bi ndönga ar do ndi hñötsꞌi. Gatho yohoyu̱ bi nju̱ bi tꞌetꞌa tetho ha nꞌar tsibi ngu nꞌar ñho̱nthe, habu̱ zo̱ ku̱ ya kꞌaxtꞌado xa xi mpa. \p \v 21 Ha nu maꞌra bi hyo ar ndo̱jwai mi po̱nga hár ne ar to̱ge, ne gatho ya zuꞌwe nsa̱ni bi niñö bi zipa yá ngo̱ꞌu̱. \c 20 \s1 ꞌRe̱tꞌanthebe nje̱ye̱ \p \v 1 Nepꞌu̱ da handa nꞌar e̱nxe̱ ba kö mhetsꞌi mi hömpa yá nsoki ar nzonganzafi, ne mi hö hár ꞌye̱ nꞌar dönthi bo̱jö. \p \v 2 Bi gu̱ ar zothe, geꞌö ar kꞌeñö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, getꞌö ar tsꞌondöhi, ne bi xo̱tꞌa ꞌre̱tꞌanthebe ya je̱ye̱. \p \v 3 Ne bi ꞌye̱ntꞌa har nzonganzafi, bi gotꞌi xiñho, ne hinge nda hye̱gi nda ka ya meximha̱i. Mꞌe̱tꞌo da tho ꞌre̱tꞌanthebe nje̱ye̱, ne da the̱ maꞌra ya tsi pa. \p \v 4 Nepꞌu̱ da handa ya thuxandö, mi huxnu̱ nuꞌu̱ togo bi tꞌetsꞌi nda hñöxa majöni. Ne da handwa yá pa nuꞌu̱ togo xki the̱kwa yá ꞌyu̱ga, ngetho mi da̱majöni ar tsi Hmu Hesu ne ár mhö Jö. Gehyu̱ hinxki ndönga ar tsꞌozuꞌwe, hinxki ndönga ar do ndi hñötsꞌi. Hinxi hñöñꞌu̱ ár nthixtꞌi ha yá dë wa ha yá ꞌye̱. Ne bi mengi bi nteꞌu̱, bi ndöwi ar tsi Hmu Hesukristo ꞌre̱tꞌanthebe nje̱ye̱. \p \v 5 Nuyu̱ xi mꞌe̱tꞌo xi mengi xi nte. Ha nu maꞌra xki du, mꞌe̱tꞌo bi tho ꞌre̱tꞌanthebe nje̱ye̱, ne ja bi mengi bi nteꞌu̱. \p \v 6 Nza̱tho ne xintꞌaxi yá mꞌu̱i nuꞌu̱ togo xi tꞌumba ar se̱ki da mꞌe̱tꞌo da mengi da nte. Ar ñoho ndöte hinte da japabiꞌu̱. Nuyu̱ ma da tꞌetsꞌi ngu yá möjö Jö ne ar tsi Hmu Hesukristo, ne da ndöwi ꞌre̱tꞌanthebe nje̱ye̱. \p \v 7 Nu xta wadi da tho ꞌre̱tꞌanthebe nje̱ye̱, ar tsꞌondöhi ma da sokwa ár fa̱di. \p \v 8 Ne ma da bo̱ni da ka ya jöꞌi ꞌbu̱ ha gatho ya ha̱i hár nxidi ar ximha̱i, nuꞌu̱ to̱xa ar tsi Hmu. Ma da munsa har döta tuhni, ne ár nze̱ye̱ ya jöꞌi ñhe̱hwi ar ꞌbomu ꞌbonga har ñönthe. \p \v 9 Habu̱ gatho ba po̱xa ya jöꞌi, ne bi hyextar ximha̱i, xa bi gotꞌatho habu̱ mi ꞌbu̱ ya gamfi ne ar hmöka hnini. Jö ba pe̱hna ar tsibi ba ta̱ mhetsꞌi, ne bi jöꞌsa xo̱ge. \p \v 10 Nunar tsꞌondöhi mi ka ya jöꞌi, bi nju̱ ne bi tꞌe̱ntꞌa har ñho̱nthe tsibi mi zo̱ mi ku̱ ya kꞌaxtꞌado, ka mi ku̱nu̱ ar tsꞌozuꞌwe ne ar hya̱te mꞌe̱hni. Ma da tho nunar u̱ginu̱ parxui ne hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \s1 Ar thöxamajöni o̱tꞌa nöꞌö huxa har tꞌaxthuxandö \p \v 11 Mꞌe̱fa da handa nꞌar döta tꞌaxthuxandö, ne hár hmi nöꞌö togo mi huxhnu̱ bi mꞌe̱ta ar ximha̱i ne ar mhetsꞌi, himbi födi habu̱ima. \p \v 12 Ne da handa gatho nuꞌu̱ togo xki du, ya döta ne ya tꞌu̱lo, mi ꞌba̱ꞌu̱ hár nthandi Jö. Bi ntu̱nga ꞌra ya he̱ꞌmi, ne manꞌar he̱ꞌmi bi ntu̱ngi, gehnu̱ habu̱ huxa yá thuhu nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Nuya xki du bi thöꞌspa majöni, ne bi tꞌumbi nöꞌö ndi ꞌñepi, ngu mi huxa ha ya he̱ꞌmi, ngetho njapꞌu̱ xki ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 13 Ar döta ñho̱nthe bi da̱ yá jöꞌi xki dunu̱, ar ndöte ne ar ꞌbe̱xui bi da̱ yá jöꞌi xki du nꞌehe, ne bi thöꞌspa majöni nꞌa ngu nꞌa ngu xki ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 14 Mꞌe̱fa ar ndöte ne ar ꞌbe̱xui bi tꞌe̱ntꞌu̱ har ñho̱nthe tsibi. Gehnu̱ ar ñoho ndöte. \p \v 15 Ha gatho nuꞌu̱ togo himbi thini mi huxa yá thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, bi tꞌe̱ntꞌu̱ har ñho̱nthe tsibi. \c 21 \s1 Nꞌar ꞌraꞌyo mhetsꞌi ne nꞌar ꞌraꞌyo ximha̱i \p \v 1 Nepꞌu̱ da handa nꞌar ꞌraꞌyo mhetsꞌi ne nꞌar ꞌraꞌyo ximha̱i, ngetho nunar ꞌbe̱tꞌo mhetsꞌi ne ar ꞌbe̱tꞌo ximha̱i bi götsꞌi, ha nu ar ñho̱nthe bi mꞌe̱tho. \p \v 2 Nuga dar Xuwa, da handa ar jöpa hnini, nunar ꞌraꞌyo Herusalen, ba köꞌma Jö mhetsꞌi habu̱ bi ꞌbu̱ꞌö, xa mi nza̱tho ngu nꞌar ꞌbe̱hñö xi ñhoki da nthötwi ár döme. \p \v 3 Ne da o̱ nꞌar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi mi enö: \p —Hyandi, nupya ár nijö Jö ꞌbu̱hwi ya meximha̱i, ne nöꞌö ma da mꞌu̱hwiꞌu̱. Nuyu̱ ma da mꞌu̱i ngu ár hnini, ne gese̱ Jö ma da mꞌu̱i ngu ár Jöꞌu̱. \p \v 4 Jö ma da dukwa gatho yá gida̱ ha yá da̱ꞌu̱. Hinda ma da nja ar ndöte, ar tsꞌoni, ar mhafi, ar u̱gi, ngetho nuya ꞌbe̱tꞌo thogi xi mꞌe̱di. \p \v 5 Ha nöꞌö togo mi huxa har thuxandö bi ꞌñenö: \p —Hyandi, nuga di hoka maꞌraꞌyo gatho. \p Ne bi ꞌñengagi nꞌehe: \p —ꞌYotꞌi, ngetho nöꞌö xta xiꞌaꞌi ma da njapꞌu̱ ne majöni. \p \v 6 Ne bi ꞌñengagi manꞌagi: \p —Xi tho gatho. Nuga go da du̱ꞌmi ne di jöꞌsa xo̱ge, ngu ar ndu̱i ne ar ngötsꞌi. Nuꞌu̱ togo tuthe, ma ga umtho ar dehe po̱ har po̱the unga ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 7 Nuꞌu̱ togo da ntöte, ma ga hekwabi gatho nuya ñhoyu̱. Ma da nugagi ngu ár Jögi, ne ga nuga ngu ma bötsi. \p \v 8 Ha nuya tsuzu̱, ya me̱ꞌsku, ya tsꞌojöꞌi, ya hyote, nuya ꞌbe̱ngwi maꞌra ya jöꞌi, ya ꞌñete, nuꞌu̱ togo ndönga yá tsita empꞌö, ne gatho nuꞌu̱ mönga ya nhemhñö, ma da tꞌetꞌa har ñho̱nthe tsibi zo̱ ku̱ ya kꞌaxtꞌado xa xi mpa. Gehnu̱ ar ñoho ndöte. \s1 Ar ꞌraꞌyo hnini Herusalen \p \v 9 Nꞌa mba epꞌu̱tho bi zu̱kagi nꞌa nuya yoto ya e̱nxe̱ mi hö yoto yá tꞌe̱ni mi ñuxa ya ngöxa mfe̱i. Da ñöꞌbe ne bi ꞌñengagi: \p —Ba e injawa ne ga utꞌaꞌi ár ꞌbe̱hñö xi wadi xi nthötwi ar tsi Ntxönandöni. \p \v 10 Ár Hñö Jö xki zinga ha ma te, ha nunar e̱nxe̱ bi zixkagi ha nꞌar döta tꞌo̱ho̱ mar ñhetsꞌi, ne bi utkagi ar döta jöpa hnini Herusalen ba köꞌma Jö mhetsꞌi habu̱ bi ꞌbu̱ꞌö. \p \v 11 Nunar hniniꞌö xa mi hyatsꞌi mi pe̱ꞌspa ár nsunda Jö. Mi ñhe̱hwi ngu nꞌar hyaꞌsdo xi mhödi, mi hyaꞌstho ngu nꞌar doxito. \p \v 12 Mi jotꞌa nꞌar döta jödo xa mar ñhetsꞌi, ne mi tu ꞌre̱tꞌamayoho ya goxthi, ha nꞌa ngu nꞌa ya goxthi mi ꞌba̱ nꞌar e̱nxe̱. Ne xi tꞌotnu̱ yá thuhu nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá tꞌu̱ ar Hakob, habu̱ xpa e yá mꞌu̱i ya me Israel. \p \v 13 Hñu ya goxthi ñhanda mahyatsꞌi, hñu ñhanda mahwifi, hñu ñhanda mampuni, ne hñu ñhanda makꞌangi. \p \v 14 Mi pe̱ꞌsa nunar hnininu̱ ꞌre̱tꞌamayoho ya mu̱dido, ne nꞌa ngu nꞌa nuya doyu̱ mi tu yá thuhu nuya ꞌre̱tꞌamayoho yá mpo̱te ar tsi Ntxönandöni. \p \v 15 Nunar e̱nxe̱ ndi ñöꞌbe, mi hö nꞌar kꞌaxtꞌabo̱jö tꞌo, ma nda ꞌye̱nga ar hnini, yá goxthi ne yá jödo. \p \v 16 Nunar hnininu̱, ꞌramangutho ár nxidi, ár ma ne ár ñhetsꞌi. Ha nunar e̱nxe̱ bi gu̱ ar tꞌo mi hö, ne bi ꞌye̱nga ar hnini. Ne nunár ma bi zu̱ ngu madenthebe ya pa da ñꞌo nꞌar jöꞌi, njapꞌu̱tho ár ñhetsꞌi ne ár nxidi. \p \v 17 Nuya jödo bi zu̱ yonꞌa̱temahñu ñhu̱fi ár mpidi. Nuya ntꞌe̱niyu̱ gehyu̱ ar ntꞌe̱ni pe̱ꞌsa ya jöꞌi, ha nunar e̱nxe̱ bi de̱ntho. \p \v 18 Ar jödo ma ya hyasdo, ha nu ar hnini xki thoka ar hoga kꞌaxtꞌabo̱jö mi hwe̱xki ngu nꞌar hyaꞌsa doxito. \p \v 19 Nuya mu̱dido mi ku̱xa hár wa ar jödo, xki thoki xki thuta tsa̱ntꞌö ya nza̱thodo. Nu ar mꞌe̱tꞌo mar hyaꞌsdo, nu ár ñoho mar kꞌangdo, nu ár hñu gehnu̱ nꞌar do mi tu yá nhwe̱xki, nu ár goho mar bo̱thedo. \p \v 20 Nu ár ku̱tꞌa nza̱thodo mi tu ya mꞌe̱tsꞌi, nu ár ꞌrato mar the̱ngdo, nu ár yoto mar hyaꞌsa kꞌaxtꞌado, nu ár hñöto mar kꞌantsꞌado, nu ár gu̱to mar kꞌaxtꞌado, nu ár ꞌre̱tꞌa mar hyaꞌsa bo̱thedo, nu ár ꞌre̱tꞌamanꞌa mar do̱nthido, nu ár ꞌre̱tꞌamayoho mar hyaꞌsa do̱nthido. \p \v 21 Nuyá goxthi mi ꞌre̱tꞌamayoho ngu ya tꞌaxdo xi mhödi. Nꞌa ngu nꞌa ar tꞌaxdo mar goxthi. Ha nu ár ꞌñu ar hnini xki thoka ar hoga kꞌaxtꞌabo̱jö, mi hyaꞌstho ngu nꞌar doxito. \p \v 22 Núnu̱ har jöpa hnini hinda handa xki juxa nꞌar nijö, ngetho ka ꞌbu̱hnu̱ Jö ar tsi Hmu, hinjoꞌo togo da ñhuxkwi ár tsꞌe̱di, ne ar tsi Ntxönandöni, gehyu̱ ngu ar nijö. \p \v 23 Hingi homba ár ñotꞌi ar hyadi ne ár ñotꞌi ar zönö, ngetho hexa ar hyatsꞌi ár nsunda Jö, ne ar tsi Ntxönandöni gehnu̱ ꞌyotwabiꞌu̱. \p \v 24 Ne gatho ya jöꞌi di ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i, ma da ñꞌo har ñotꞌiꞌö, ne gatho ya ndö ma da e da da̱twa yá nsu ne yá ñho. \p \v 25 Nuyá goxthi hinda ma da njotꞌa ꞌbu̱ pa, ha nu ar xui hingi födi tenguꞌö. \p \v 26 Gatho yá nsu ne yá ñho ya hnini ma da thöxhnu̱. \p \v 27 Hinte ma ntsꞌotho ma da yu̱tnu̱, hinda yu̱tꞌa nꞌa togo hingi o̱tꞌa xiñho wa di mönga ya nhemhñö; ho̱nse̱ nuꞌu̱ togo di huxa yá thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, ár me̱ti ar tsi Ntxönandöni. \c 22 \p \v 1 Nepꞌu̱ ar e̱nxe̱ bi utkagi nꞌar döthe mi po ar dehe unga ar te, xa mar ñhatsꞌi, mi hwe̱xka ngu nꞌar doxito. Nunar döthenu̱ po̱nga hár thuxandö Jö ne ar tsi Ntxönandöni. \p \v 2 Thota har döꞌñu madeda ar hnini, ne gatho yoho yá ñöni ar döthe ꞌba̱ ar ꞌba̱iza ungar te. Ta̱tꞌa zönö unga te da tsꞌi, ꞌre̱tꞌamayoho ya sofo ar je̱ye̱, ha nuyá xi, o̱the gatho ya meximha̱i. \p \v 3 Hinte janu̱ nöꞌö xi tꞌe̱ntꞌi da tsꞌoni. Ha nu ár thuxandö Jö ne ar tsi Ntxönandöni ka ꞌbu̱hnu̱, ne gatho yá ꞌbe̱go pe̱pabi, \p \v 4 ma da tsa̱ da ñhandwi, ne ár thuhu di tu ha yá dëꞌu̱. \p \v 5 Hinte janu̱ ar xui. Nuya ma da mꞌu̱hnu̱ hinda hyonga ár hyatsꞌi nꞌar ñotꞌi, wa ár hyatsꞌi ar hyadi, ngetho Jö ar tsi Hmu da yotꞌwabiꞌu̱. Ne da ndöꞌu̱, hiñhamꞌu̱ da göxa yá ndöꞌu̱. \s1 ꞌBa̱pꞌu̱tho ar pa da e ar tsi Hmu \p \v 6 Nepꞌu̱ ar e̱nxe̱ bi ꞌñengagi: \p —Nuya mhöyu̱ di xiꞌaꞌi ma da thogi ne majöni. Jö ar tsi Hmu togo umbabi te da mönga yá mꞌe̱hni, xpa pe̱hna ár e̱nxe̱ da uta yá ꞌbe̱go nöꞌö ma da thogi hingar yapa. \p \v 7 Ar tsi Hmu bi ꞌñenö: \p —Pöhu̱, ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa ga ehe. Nza̱tho nuꞌu̱ togo da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö te möngwa har he̱ꞌminu̱, no̱nga tema da tho mꞌe̱fa. \p \v 8 Nuga ar Xuwa, da o̱tsꞌe ne da handa gathoyu̱. Nu mi wadi da handi, da nda̱ndihmö hár wa ar e̱nxe̱ togo bi utkagi gatho, ndi ne nga ndömhö. \p \v 9 Ha nöꞌö bi ꞌñengagi: \p —Ha gi o̱de. Yo gi japꞌu̱, ngetho nuga ma miꞌbe̱gowi mahye̱gi ngu nuya ri ku ya mꞌe̱hni, ne ngu nuꞌu̱ togo o̱tꞌa ngu mönga nunar he̱ꞌminu̱. Nöꞌö gi ꞌyo̱tꞌe, ndönga Jö. \p \v 10 Ne bi ꞌñengagi nꞌehe: \p —Yo ma gi ꞌñö nuya mhö no̱nga tema da tho mꞌe̱fa, huxa nunar he̱ꞌminu̱, ngetho ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa da thogi ngu möngwa. \p \v 11 Nuya tsꞌomꞌu̱i hinda ma da mponga yá mꞌu̱i, ne nuya tsꞌojöꞌi di o̱tꞌatho nöꞌö xintsꞌotho. Nöꞌö togo ar hogajöꞌi ma da njapꞌu̱tho, ha nöꞌö togo xintꞌaxi, dar ntꞌaxitho. \p \v 12 —Hyanthu̱, ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa ga ehe, ne ga umba nꞌa ngu nꞌa ár nthöhö ngu yá ꞌbe̱fi xi ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 13 Nuga da du̱ꞌmi ne di jöꞌsa xo̱ge, ngu ar ndu̱i ne ar ngötsꞌi, togo ꞌbe̱tꞌo ne ꞌbe̱fa. \p \v 14 Nza̱tho nuꞌu̱ togo penga yá dutu, ne di ꞌñepi da watꞌa har ꞌba̱iza unga ar te, ne da yu̱tꞌa ha yá goxthi ar hnini. \p \v 15 Ha nuya tsꞌojöꞌi ma da go nthi, njangu ya ꞌñete, nuꞌu̱ togo ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, nuya hyote, nuꞌu̱ togo ndönga ya tsita empꞌö, ne gatho nuꞌu̱ togo mödi ne mönga ya nhemhñö. \p \v 16 —Nuga ar Hesu, xta pe̱ñꞌahu̱ ma e̱nxe̱ xi da̱tꞌahu̱ majöni nuya tema da tho ha ya nijö. Ár ꞌbe̱togi ar ndö Dabi, di njangu ar njötso̱ po̱xa ꞌbu̱ xudi xa di yotꞌi. \p \v 17 Ár Hñö Jö ne ár ꞌbe̱hñö ar tsi Ntxönandöni enö njawa: \p —Ba ehe. \p Ne gatho nuꞌu̱ togo o̱de, dá ꞌñenö nꞌehe: \p —Ba ehe. \p Ne gatho nuꞌu̱ togo tuthe, dá ehe, ne gatho nuꞌu̱ togo ne, dá e da zi nunar dehe unga ar te tꞌuntho. \p \v 18 Nuga di da̱majöni, gatho togo da ꞌyo̱xa nuya mhö no̱nga tema da tho mꞌe̱fa xi tꞌotꞌa har he̱ꞌminu̱, ne da hñutsꞌi, Jö ma da hñuꞌspa ya u̱gi no̱ngwa. \p \v 19 Ha nuꞌu̱ togo da hñökwabi nuya mhö huxa har he̱ꞌminu̱ no̱nga tema da tho mꞌe̱fa, Jö ma da hñökwabi ár thuhu har he̱ꞌmi no̱nga ar te, hinda ma da mꞌu̱ har jöpa hnini, ne hinda tꞌumba nuya ñhötꞌi huxa har he̱ꞌminu̱. \p \v 20 Nöꞌö togo xi da̱majöni gathoyu̱ enö njawa: \p —Majöni ꞌba̱pꞌu̱tho ar pa ga ehe. \p Dá njapꞌu̱. Ba ehe ma tsi Hmuꞌi Hesu. \p \v 21 Ar tsi Hmu Hesukristo da hwëkꞌahu̱ ár ñhötꞌi gi gathohu̱. Dá njapꞌu̱.