\id LUK  
\h AR LUKA 
\toc1 Ar hoga mhö bi ꞌyotꞌa AR LUKA 
\toc2 AR LUKA 
\toc3 Lc. 
\mt2 Ar hoga mhö bi ꞌyotꞌa 
\mt1 AR LUKA 
\c 1  
\s1 Ar tꞌofo bi mꞌe̱mpabi ar Teofilo 
\p  
\v 1 Ja nze̱ye̱ togo xi ne xi ꞌyotkagihu̱ ar ꞌñu gatho nöꞌö xta thohu̱wa, ne di pöhu̱ hö njapꞌu̱, 
\p  
\v 2 njangu xi utkagihu̱ nuꞌu̱ hár ndu̱i bi hyandase̱, ne bi ñꞌo bi mömbabiꞌu̱ ár mhö ar tsi Hmu. 
\p  
\v 3 Jange nuga nꞌehe, Nda Teofilo, nu nda jwadi da ñꞌa̱ni xiñho hanja bi ndu̱i ne hanja bi thohyu̱, xta beni ga otꞌi ga pe̱ñꞌaꞌi, ne njapꞌu̱ ga oꞌtꞌa ar ꞌñu, 
\p  
\v 4 ne gi pö xiñho nuna majöni xi tꞌutꞌaꞌi. 
\s1 Nꞌar e̱nxe̱ ba e bi mömba ár mꞌu̱i ar Xuwa Xixthe 
\p  
\v 5 Nuya paꞌu̱ mar ndö ar Erode har ha̱i Nhudea, ne ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar möjö már thuhu ar Sakaria, mi ꞌbu̱ har mhuntsꞌi ár thuhu ar Abia. Ha nöꞌö ár ꞌbe̱hñö már thuhu ar Sabe. Gatho yohoyu̱ ma yá mengu ar mꞌe̱tꞌo möjö Aron. 
\p  
\v 6 Ar Sakaria ne ár ꞌbe̱hñö xa mi ꞌbu̱i xiñho hár nthandi Jö, ne mi o̱twa gatho yá ꞌbe̱pate. 
\p  
\v 7 Ho̱nse̱ hinxki dinga ar bötsi, ngetho ar Sabe himi tsa̱ nda ñꞌo̱nte, ne gatho yoho mi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya je̱ye̱. 
\p  
\v 8 Nu ar Sakaria ne maꞌra yá mimöjöwi nuya mi mpe̱hwi, bi zo̱tꞌar pa nda yu̱tꞌa har dönganijö nda me̱pa Jö. 
\p  
\v 9 Nuya möjö bi ꞌye̱ntsꞌa ar nthöhö ngu yá ntꞌumbiꞌu̱, togo nda yu̱tꞌi nda tsötꞌa ar githni. Ne bi zo ár thuhu ar Sakaria. 
\p  
\v 10 Ha núꞌmu̱ mi tsötꞌa ar githni mbo har nijö, nze̱ye̱ ya jöꞌi mi ꞌba̱ nthi mi matꞌa Jö. 
\p  
\v 11 Ar Sakaria nꞌa mbi hyandwatho nꞌár e̱nxe̱ Jö mi ꞌba̱ hár ñꞌe̱i ar tꞌuꞌsgithni. 
\p  
\v 12 Ha núꞌmu̱ mi hyandi xa bi zu, ne himi pödi teme nda me̱fi. 
\p  
\v 13 Ha nunar e̱nxe̱ bi ꞌñembabi: 
\p —Sakaria, yo gi ntsu, ngetho xta ehe ga xiꞌaꞌi, nuya ri nsa̱di xi ꞌyo̱xa Jö, ne xi numañho. Jange ar Sabe ri ꞌbe̱hñö ma da ꞌyo̱mpꞌaꞌi nꞌa ri tꞌu̱, ne gi hñuꞌspabi ár thuhu ar Xuwa. 
\p  
\v 14 Nunu̱ xa ma da jaꞌaꞌi gi njohya, ne nze̱ye̱ ya jöꞌi xa ma da njohya nꞌehe xta mꞌu̱i. 
\p  
\v 15 Ngetho nunu̱ xa ma da njár nsu hár nthandi Jö. Hinda za̱ da zi ar ixkatꞌafi ne gatho nöꞌö unga ar nti. Ne di oda nzitꞌe̱i, di hömpa ár Hñö Jö. 
\p  
\v 16 Ma da zo ya me Israel, ne nze̱ye̱ ma da hye̱pꞌu̱ yá tsꞌoki, ne da mengi da hyonga Jö ár Dadaꞌu̱. 
\p  
\v 17 Gehnu̱ di ꞌbe̱tꞌo hokwa habu̱ da tho ar tsi Hmu. Ma da tꞌumba ár tsꞌe̱di ngu nöꞌö bi tꞌumba ar Elia, da xokwabi yá mfeni ya dada da mö yá bötsi, ne nuya me̱ꞌsku da ꞌyo̱de nöꞌö nsipabi. Njapꞌu̱ da hyokwa yá mꞌu̱i ya jöꞌi, ne xta ꞌñepꞌu̱ ar tsi Hmu da ꞌyo̱tsꞌe. 
\p  
\v 18 Ha nuna ar Sakaria bi ꞌñemba ar e̱nxe̱: 
\p —Hanja ga pödi ma da thogi ngu xka xikagi. Ngetho nuga xta ndönzia, ne numa ꞌbe̱hñö xi ndötajöꞌi nꞌehe. 
\p  
\v 19 Bi döta ar e̱nxe̱ ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuga dar Grabie, di ꞌbu̱i habu̱ bi ꞌbu̱ Jö di pe̱pabi. Jange go xpa pe̱nkagi ga xiꞌaꞌi nunar hoga mhö xta mö. 
\p  
\v 20 Ha hinga ñꞌemu̱i, jange ma gi ngone, hinda za̱ gi ñö gatho nuya payu̱ hinxi mꞌu̱ta ri bötsi. Ngetho ma da thogi gatho ngu xta mö xta zo̱nga ar pa xi benga Jö. 
\p  
\v 21 Ha nuꞌu̱ ya jöꞌi mi ꞌba̱ nthi, mi to̱ꞌmi nda bo̱nga ar Sakaria. Ne himi pödi teme nda beni, ngetho mi yaꞌö mi o mbo har nijö. 
\p  
\v 22 Ha nu mi bo̱ñꞌö, hinto mi tsa̱ nda ñöwi ngetho mi gone. Njapꞌu̱ bi böta ya jöꞌi xki hyanda nꞌa ngu ar tꞌi núnu̱ mbo. Ne mi ja yá ꞌye̱ mi zoꞌu̱, ne bi gotho mi gone. 
\p  
\v 23 Ha nu mi wa ya pa mi mpe̱ har nijö, bi menga ár ngu. 
\p  
\v 24 Hingar yapa ar Sabe ár ꞌbe̱hñö bi mu̱di bi nda̱thi, ne himbi bo̱ngár ngu ku̱tꞌa nzönö. Ne mi enö: 
\p  
\v 25 Nunár hwëki Jö xi hñögagi ma mꞌe̱tsa̱ himi tsa̱ nga tingar bötsi. 
\s1 Nꞌar e̱nxe̱ ma ba mö nda mꞌu̱ ar tsi Hesu 
\p  
\v 26 Mi tho ꞌrato nzönö, Jö ba pe̱hna manꞌagi ar e̱nxe̱ Grabie, bi zo̱nga har hnini Nasare har ha̱i Ngalilea. 
\p  
\v 27 Ba e bi kꞌöꞌsa nꞌar nxutsi már thuhu Maria. Nunar nxutsinu̱ xki tꞌa̱di nda nthötwi nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Huse, nꞌa yá ꞌbe̱to ar ndö Dabi. 
\p  
\v 28 Mi yu̱tꞌa ar e̱nxe̱ mbor ngu habu̱ mi ꞌbu̱ ar Maria, bi ze̱ngwa ne bi ꞌñembabi: 
\p —Njohya, xi hwëkꞌaꞌi ár mhöte Jö. Gi ꞌbu̱hwi ar tsi Hmu. Xa xi jöpꞌaꞌi gi töta gatho maꞌra ya ꞌbe̱hñö. 
\p  
\v 29 Nu ar Maria mi hyanda ar e̱nxe̱, bi ꞌyo̱da nuya mhö mi nsipabi, ne mi bense̱ teme ndi bo̱nga nunar nze̱ngwanu̱. 
\p  
\v 30 Nuꞌmú̱ ar e̱nxe̱ bi ꞌñembabi: 
\p —Maria, yo gi ntsu, ngetho xka tsu̱pa ár nhwëki Jö. 
\p  
\v 31 Ma gi nda̱thi ne ma da mꞌu̱ nꞌa ri bötsi, ne gi hñuꞌspabi ár thuhu ar HESU. 
\p  
\v 32 Nöꞌö xa ma da me̱ꞌsa nꞌar döta nsu, ne ma da tꞌembabi ár Tꞌu̱ Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. Ne Jö ar tsi Hmu ma da ꞌñexa hár thuxandö, habu̱ mi huxa ar ndö Dabi ár pale. 
\p  
\v 33 Ne ma da ndö hár hnini yá ꞌbe̱to ar Hakob gatho ya pa, ne nuna ár tsꞌu̱tꞌwi hinda ma da götsꞌi. 
\p  
\v 34 Nuꞌmú̱ ar Maria bi ꞌya̱mbabi ar e̱nxe̱: 
\p —Hanja da za̱ da thogi nöꞌö xka mö. Hinxta ꞌbu̱ꞌbe nꞌar ndo̱. 
\p  
\v 35 Ar e̱nxe̱ bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ár Hñö Jö da zu̱ꞌaꞌi, ne ár tsꞌe̱di ar tsi Dada ꞌbu̱ mhetsꞌi da gopꞌatho ár xudi. Jange nöꞌö ri bötsi ma da mꞌu̱i xa nsunda, da tꞌembabi ár Tꞌu̱ Jö. 
\p  
\v 36 Ne ar Sabe ri mëni, ngu gatho gi pöhu̱ himi tsa̱ nda dingya bötsi, nupya mödi xi ndötajöꞌi, pe̱ꞌsa ꞌrato nzönö bi mu̱di bi nda̱thi. 
\p  
\v 37 Ngetho Jö hinter ñhembibi da ꞌyo̱tꞌe. 
\p  
\v 38 Nuꞌmú̱ ar Maria bi ꞌñembabi ar e̱nxe̱: 
\p —Nuga dár ꞌbe̱gogi Jö. Da njapꞌu̱ ngu xka xikagi. 
\p Mi wa ar Maria bi mönga njapꞌu̱, ar e̱nxe̱ bi zopꞌu̱ bi ma. 
\s1 Ar Maria bi ma ba tso̱nga ar Sabe 
\p  
\v 39 Nuya paꞌu̱ dama bi ma ar Maria, ma ba tso̱nga ha nꞌar hnini mi ꞌbu̱ ha ya tꞌo̱ho̱ har ha̱i Nhudea. 
\p  
\v 40 Mi zo̱ni bi yu̱tꞌa hár ngu ar Sakaria, ne bi ze̱ngwa ar Sabe. 
\p  
\v 41 Nu mi ꞌyo̱ ár nze̱ngwa ar Maria, bi ꞌñönga ár bötsi mbo hár mu̱i, ne xa bi hñönga ár Hñö Jö. 
\p  
\v 42 Bi ñö ntsꞌe̱di ne bi ꞌñemba ar Maria: 
\p —Jö xa xi jöpꞌaꞌi, gi töta gatho maꞌra ya ꞌbe̱hñö, ne xi jöpꞌa ri bötsi o nzitꞌe̱i. 
\p  
\v 43 Hanja xi tꞌakar se̱ki da kꞌöskagi ár nönö ma tsi Hmuhu̱. 
\p  
\v 44 Ngetho ngu da o̱xa ri nze̱ngwa, numa bötsi bi njohya bi nsa̱gi mbo ha ma mu̱i. 
\p  
\v 45 Jö xi jöpꞌaꞌi, ngetho ga ñꞌemu̱i gatho ngu xi xiꞌaꞌi ar tsi Hmu nda thogi. 
\p  
\v 46 Nuꞌmú̱ ar Maria bi ꞌñenö: 
\q1 Di e̱ntꞌa ma mu̱i di nsundabi ma tsi Hmu mhetsꞌi. 
\q1  
\v 47 Ne di e̱ntꞌa ma tsꞌe̱di di johya di o̱xa nöꞌö xi ꞌyo̱tkagi Jö ma Po̱ho̱te. 
\q1  
\v 48 Ngetho xi ko ár mu̱i xi hyandgagi ár tsi ꞌbe̱gogi. 
\q1 Da ndu̱ nunar panu̱ di mapꞌu̱, nuya jöꞌi di ꞌñepꞌu̱ da ꞌñengagi, Jö xa xi jöpꞌaꞌi. 
\q1  
\v 49 Ngetho Jö togo ár me̱ti ar tsꞌe̱di, xa xi ꞌyo̱tkagi ya döta ꞌbe̱fi. 
\q1 Xa nsunda ár thuhuꞌö. 
\q1  
\v 50 Jö pe̱ꞌspa ar nhwëki gatho nuꞌu̱ ne da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö möñꞌö, ne hingi thege, thota nꞌar mꞌu̱i di ma manꞌar mꞌu̱i. 
\q1  
\v 51 Xi ñꞌudi ngu nöꞌö hinte kꞌatꞌa ár tsꞌe̱di. 
\q1 Ne xi japi xi ꞌbe̱ yá tsa̱ gatho nuꞌu̱ xa exa yá nsu. 
\q1  
\v 52 Xi hñöka nuꞌu̱ mi ja yá tsꞌe̱di habu̱ mi hutsꞌi, 
\q1 ne nöꞌö ar nsu mi pe̱sꞌu̱, xi umba nuꞌu̱ hinte mi pe̱tsꞌi. 
\q1  
\v 53 Nuꞌu̱ mi tu ar thuhu, xi umbabi xi niñö, 
\q1 ha nuꞌu̱ mi pongwathobi, xi hñömbabi gatho. 
\q1  
\v 54 Xi ma̱xa ár hnini Israel yá ꞌbe̱go, 
\q1 ne hinxi pumhni da me̱ꞌspa ar nhwëki. 
\q1  
\v 55 Xi ꞌyo̱tꞌa ngu xki ñötꞌwabi ma dadahu̱ ar Abra, ne gatho yá ꞌbe̱to ne yá ma̱ngaꞌbe̱to; 
\q1 hinge nda the ár nhwëki pe̱ꞌspabiꞌu̱. 
\p  
\v 56 Ar Maria bi mꞌu̱hwi ar Sabe ngu hñu nzönö. Mꞌe̱fa bi menga ár ngu. 
\s1 Ár mꞌu̱i ar Xuwa Xixthe 
\p  
\v 57 Mi zo̱nga ar pa bi mꞌu̱ ár bötsi ar Sabe. 
\p  
\v 58 Ne mi bö gatho yá nꞌangu ne yá mëni hanja Jö xki hwëkwabi nꞌar bötsi, ma ba kꞌötsꞌi bi njohyawi. 
\p  
\v 59 Ha nu ár hñöto mpa, ba eꞌu̱ bi hñuꞌspabi ar nse̱gi hár ndoꞌyo ngu yá ntꞌumbiꞌu̱. Mi ne nda thuꞌspabi ár thuhu ar Sakaria ngu ár dada. 
\p  
\v 60 Ha nunár nönö bi ꞌñenö: 
\p —Hinꞌö, hinga huꞌspabihu̱ njapꞌu̱. Ma ga huꞌspabihu̱ ar Xuwa. 
\p  
\v 61 Nuyu̱ bi dötwabi ar Sabe: 
\p —Hanja ma da thuꞌspabi njapꞌu̱. Hinte gi ꞌñe nꞌa ri mëni di pe̱ꞌsa nunar thuhunu̱. 
\p  
\v 62 Nepꞌu̱ bi ja yá ꞌye̱ bi tꞌa̱mba ár dada tema thuhu nda thuꞌspabi. 
\p  
\v 63 Har Sakaria xki ngone, jange bi ꞌya̱ nꞌar xithe̱, ne ka bi hñuxpꞌu̱: Ár thuhu ar Xuwa. Gatho nuya mi ꞌbu̱hnu̱ xa mi ꞌyo̱tho. 
\p  
\v 64 Geꞌmu̱ bi mengi bi xo ár ne ar Sakaria, ne bi mu̱di bi nsundabi Jö. 
\p  
\v 65 Gatho nuya jöꞌi bi hyanda nu te xki thogi, mi ꞌyo̱tho ne himi pödi te nda beni. Ne nunar ꞌbedenu̱ bi nxanga xo̱ge ya tꞌo̱ho̱ Nhudea. 
\p  
\v 66 Gatho nu togo xki bödi, mi o yá mfeni, ne mi ense̱ nꞌa ngu nꞌa: 
\p —Tema nsu ma da tꞌumba nunar bötsinu̱. 
\p Ngetho mi ꞌbu̱hwi ár tsꞌe̱di Jö. 
\s1 Ar Sakaria bi mö nöꞌö mi umba Jö nda mö 
\p  
\v 67 Nu ar Sakaria ár dada ar bötsi, xa bi zinga ár Hñö Jö, ne bi ndu̱i bi mönga nöꞌö mi umba Jö nda mö, ne bi ꞌñenö: 
\q1  
\v 68 Xa nsunda Jö ma tsi Hmu mhetsꞌi, ár Dada ya me Israel, 
\q1 ngetho xpa e da po̱kagihu̱ yá hninigihu̱. 
\q1  
\v 69 Xpa pe̱nkagihu̱ nꞌar Po̱ho̱te nöꞌö hinda the ár tsꞌe̱di, 
\q1 xpa po̱nga ha yá ma̱ngaꞌbe̱to ar ndö Dabi ár ꞌbe̱go Jö. 
\q1  
\v 70 Gehnu̱ xki ñötkagihu̱ Jö, ngu bi mönga yá hoga mꞌe̱hni mamꞌe̱tꞌo. 
\q1  
\v 71 Bi ñötkagihu̱ nda ñöngagihu̱, hinte nda jaju̱ ma ñꞌu̱nihu̱ ne nuꞌu̱ hingi ne da nugagihu̱. 
\q1  
\v 72 Nda me̱ꞌspa ar nhwëki ma palehu̱, 
\q1 ne hinge nda pumhni ár hoga nkohi bi nkohwi. 
\q1  
\v 73 Nunár ñhötꞌi Jö bi ꞌñetꞌase̱ ár thuhu, bi xipa ar Abra ma palehu̱, 
\q1 nda ꞌrakagihu̱. 
\q1  
\v 74 Bi xipabi nda ñöngagihu̱ hinte nda jaju̱ ma ñꞌu̱nihu̱, 
\q1 njapꞌu̱ nga pe̱pabihu̱ꞌö, ne hinto nda pikagihu̱. 
\q1  
\v 75 Ne nga ꞌyohu̱ xiñho, nga ꞌbu̱hu̱ xintꞌaxi hár nthandi Jö gatho ma tehu̱. 
\q1  
\v 76 Ha nuꞌge ma tsi bötsiꞌi, ma da nsiꞌaꞌi ár mꞌe̱hniꞌi Jö ꞌbu̱ mhetsꞌi, 
\q1 ngetho ma gi ꞌbe̱tꞌo gi paxtꞌwa ár ꞌñu ar tsi Hmu. 
\q1  
\v 77 Gi xipa ár hnini Jö ma da mpumbabi yá tsꞌoki, 
\q1 ne njapꞌu̱ da mpo̱ꞌu̱. 
\q1  
\v 78 Ngetho Jö ma tsi Dadahu̱ bi ko ár mu̱i, 
\q1 bi ñꞌudi ba pe̱nkagihu̱ nꞌar ꞌraꞌyo hyatsꞌi bi nheki mhetsꞌi, 
\q1  
\v 79 da yotꞌwabi yá mfeni gatho nuꞌu̱ ꞌbu̱ har ꞌbe̱xui, to̱ꞌmda ar ndöte. 
\q1 Ne da yotkagihu̱ ar ꞌñu ga ꞌbu̱hu̱ nꞌar hogamꞌu̱i. 
\p  
\v 80 Ne nuna ar bötsi mi te ne mi xu ár tsꞌe̱di ár pa. Mi ꞌbu̱se̱ ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. Ba e bi ñꞌudi núꞌmu̱ mi zo̱nga ar pa bi ndu̱i bi zo ya me Israel. 
\c 2  
\s1 Ar tsi Hmu Hesukristo bi zo̱kwa har ximha̱i 
\r (Mt. 1:18‑25) 
\p  
\v 1 Nuya paꞌu̱ ar döngandö Augusto Sesar bi japi nda nju̱spa yá thuhu gatho ya jöꞌi. 
\p  
\v 2 Geꞌmu̱ mar tsꞌu̱tꞌwi ar Sirenio har ha̱i Nsiria, nu mi nja ar mꞌe̱tꞌo nju̱xthuhu. 
\p  
\v 3 Gatho ya jöꞌi mi penga ha yá hnini habu̱ mi ꞌbu̱ yá mengu, nda unga yá thuhu. 
\p  
\v 4 Jange ar Huse bi bo̱nga har hnini Nasare har ha̱i Ngalilea, bi ma har hnini Belen har ha̱i Nhudea, ngetho mar mengunu̱ ar ndö Dabi, ha nu ar Huse ka xki ꞌñehnu̱ ha yá mëni ar Dabi. 
\p  
\v 5 Bi ma nda unga yá thuhu, nöꞌö ne ar Maria xki ꞌya̱di nda nthötwi, ha nuna mi ñꞌu̱. 
\p  
\v 6 Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ har hnini Belen, bi wa yá pa nda mꞌu̱ ár bötsi. 
\p  
\v 7 Ka bi mꞌu̱hnu̱ ár ꞌbe̱tꞌo bötsi, bi ma̱xa ya mꞌantꞌi, ne bi ga̱xa habu̱ mi ñunga ya me̱ti, ngetho himi otho habu̱ nda tꞌumba ar se̱ki nda ñꞌoxi. 
\s1 ꞌRa ya ma̱ꞌyo ma ba kꞌöꞌsa ar tsi Hesu 
\p  
\v 8 Hingar yapꞌu̱nu̱, ꞌra ya ma̱ꞌyo mi haxa har ꞌbatha mi su yá de̱ti. 
\p  
\v 9 Nꞌa mbi da̱ñꞌu̱ bi hyandwa nꞌár e̱nxe̱ ar tsi Dada, ne ár nsunda Jö bi yotꞌa gatho habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, ne xa bi zuꞌu̱. 
\p  
\v 10 Nunar e̱nxe̱ bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yo gi ntsuhu̱, ngetho xta ehe ga xiꞌahu̱ nꞌar hoga mhö, xa gi njohyahu̱ ne gatho nu maꞌra ya jöꞌi. 
\p  
\v 11 Ngetho nupya xi mꞌu̱ hár hnini ar ndö Dabi, nꞌa togo da po̱ꞌahu̱, ne go geꞌö ar Kristo ar tsi Hmu. 
\p  
\v 12 Gehnu̱ nꞌar ntꞌudi: Gi tiñhu̱ ar bötsi ꞌba̱xa ya mꞌantꞌi, di oxa habu̱ ñunga ya me̱ti. 
\p  
\v 13 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar e̱nxe̱, nꞌa mbi nhekitho nꞌa mutꞌi ya e̱nxe̱ mhetsꞌi mi ꞌba̱hwi, ne mi nsundabi Jö mi eñꞌu̱: 
\q1  
\v 14 Dar nsunda Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi, 
\q1 ne da mꞌu̱i nꞌar hogamꞌu̱i nuya meximha̱i hár mhöteꞌö. 
\p  
\v 15 Nu mi menga mhetsꞌi ya e̱nxe̱, ya ma̱ꞌyo mi enga nꞌa ngu nꞌa: 
\p —Möhö Belen, ma ga kꞌöꞌsu̱ nöꞌö xi thogi ngu xi xikagihu̱ ar tsi Dada. 
\p  
\v 16 Nepꞌu̱ nuya ma̱ꞌyo dama bi maꞌu̱, ne bi dinga ar Huse ne ar Maria, ha nunár bötsi mi oxa habu̱ mi ñunga ya me̱ti. 
\p  
\v 17 Ha nu mi hyantꞌu̱ ar bötsi, bi ndu̱i bi möñꞌu̱ gatho nöꞌö xki nsipabi mi nho̱nu̱. 
\p  
\v 18 Ne gatho nuꞌu̱ togo mi o̱tsꞌe, xa mi ꞌyo̱da nöꞌö te mi möñꞌu̱. 
\p  
\v 19 Ha nunar Maria mi kwatatho hár mfeni gatho te mi mhö, ne mi bense̱ teme ndi bo̱nga gathoyu̱. 
\p  
\v 20 Ha nuya ma̱ꞌyo bi menga har ꞌbatha, mi nsunda ne mi umba njamödi Jö, gatho nuya xki ꞌyo̱de ne xki hyandi bi thogi ngu xki nsipabi. 
\s1 Ar tsi Hesu mi le̱le̱tho bi tsꞌixa har dönganijö bi nda̱twa hár ꞌye̱ Jö 
\p  
\v 21 Mi pe̱ꞌsa hñöto mpa xki mꞌu̱ ar bötsi, bi thuꞌspabi ar nse̱gi hár ndoꞌyo ngu yá ntꞌumbiꞌu̱. Ne bi thuꞌspabi ár thuhu ar Hesu, gehnu̱ ar thuhu xki mönga ar e̱nxe̱ núꞌmu̱ hinxki ꞌrotho. 
\p  
\v 22 Nu mi wa ya pa nda tꞌaxkꞌu̱ ngu mönga ha yá ꞌbe̱pate ar Moise, ar Huse ne ar Maria bi zixa ar bötsi har dönganijö Herusalen, nda nda̱twabi hár ꞌye̱ ar tsi Dada. 
\p  
\v 23 Bi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱, ngetho njanu̱ xki tꞌotꞌa ha yá ꞌbe̱pate ar tsi Dada: Gatho nuya ꞌbe̱tꞌo bötsi da mꞌu̱i, nuꞌmu̱ ar tsꞌu̱ntꞌu̱, mahyoni nda tꞌe̱kwa ar tsi Dada. 
\p  
\v 24 Ne bi maꞌu̱ har dönganijö, bi hñöꞌspabi ár mꞌo̱ñho̱ Jö, ngu mönga ha yá ꞌbe̱pate ar tsi Dada, enö: Nuꞌmu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö nda mꞌu̱ ár bötsi, mahyoni nda zixa yoho ya ngongo wa yoho ya domtxu, nda hñöꞌspabi Jö ngu ar mꞌo̱ñho̱. 
\p  
\v 25 Nuya paꞌu̱ mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ núnu̱ Herusalen már thuhu ar Simiu. Xa mi ꞌyo xiñho hár nthandi Jö, mi hömpa ár Hñö Jö, ne mi to̱ꞌma nda hyanda ar Ñönte, nöꞌö togo ma nda ñönga ya me Israel. 
\p  
\v 26 Go gehnu̱ xki xipabi ár Hñö Jö, nda hyanda mꞌe̱tꞌo nöꞌö togo xki ꞌñexa Jö nda ndö, ne ka nda du. 
\p  
\v 27 Nunu̱ xki ma har nijö ngetho ár Hñö Jö xki zitsꞌi. Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ mbo, bi yu̱tꞌa ar Huse ne ar Maria, mi tsi ar tsi Hesu nda nda̱twa hár ꞌye̱ Jö, ngu mi mönga ha yá ꞌbe̱pate ar Moise. 
\p  
\v 28 Nuꞌmú̱ ar Simiu bi gu̱ bi de̱tsꞌi, ne bi nsunda Jö bi ꞌñenö: 
\q1  
\v 29 Jö ma Dadaꞌi, da za̱ gi hyongagi. 
\q1 Xi hñu ma mu̱i, ngetho xta handa ngu xka xikagi. 
\q1  
\v 30 Xi hyanda ma da̱ ar Po̱ho̱te xka pe̱hni, 
\q1  
\v 31 ne xka hyokwa ár ꞌñu ha yá nthandi gatho ya jöꞌi. 
\q1  
\v 32 Nöꞌö ngu nꞌar ñotꞌi da yotꞌwa yá mfeni gatho nuꞌu̱ hingya me Israel, 
\q1 ne njanu̱ ma da tꞌeꞌspa ár nsu ri hnini Israel. 
\p  
\v 33 Ha nu ar Huse ne ar Maria ár nönö ar Hesu, xa mi ꞌyo̱tho gatho nöꞌö mi mhö mi nho̱ñꞌö. 
\p  
\v 34 Nepꞌu̱ nu ar Simiu bi ꞌya̱pa Jö nda jöpꞌu̱, ne bi ꞌñembabi ar Maria ár nönö ar Hesu: 
\p —Nunar bötsinu̱ xpa ꞌbe̱hni da po̱ho̱ nze̱ye̱ ya me Israel, ne maꞌra ma da mꞌe̱di. Gehnu̱ nꞌar ntꞌudi nze̱ye̱ ma da do̱xta nöꞌö te da möñꞌö. 
\p  
\v 35 Ne njapꞌu̱ ma da nheki gatho nöꞌö te pe̱ꞌsa ha yá mfeni ya jöꞌi. Ne nuꞌge xa ma gi tho nꞌar dumu̱i, ngu nꞌar ndo̱jwai da nsu̱sꞌa ri mu̱i. 
\p  
\v 36 Mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö nꞌehe már thuhu ar Ana, nunu̱ mi ñö mi hömpa ár tsꞌe̱di Jö. Gehnu̱ már tꞌinxu nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Fanuel, nuyá mengu ma yá ꞌbe̱to ar Aser. Xki ndötajöꞌinu̱, bi nthöti mi nxutsitho, ne xki mꞌu̱hwi ár döme yoto nje̱ye̱. 
\p  
\v 37 Ha xki jwata gohonꞌa̱te ma goho nje̱ye̱ xki nꞌanxu. Himi po̱nga har nijö, ka mi ꞌbu̱hnu̱ parxui mi pe̱pa Jö, mi bëhë ne xa mi a̱pabi. 
\p  
\v 38 Núꞌmu̱ mi ñö ar Simiu, bi watꞌa ar Ana nꞌehe habu̱ mi ꞌba̱ꞌu̱. Bi ndu̱i bi umba njamödi Jö, ne mi no̱nga ar tsi bötsi, mi xipa nuꞌu̱ mi to̱ꞌmi nda ñhönga ar hnini Herusalen. 
\s1 Ar Huse ne ar Maria bi menga har hnini Nasare 
\p  
\v 39 Núꞌmu̱ mi wadi ar Huse ne ar Maria bi ꞌyo̱tꞌa gatho ngu mi huxa ha yá ꞌbe̱pate ar tsi Dada, bi menga har hnini Nasare har ha̱i Ngalilea. 
\p  
\v 40 Ha nunar bötsi mi te, ne mi huxa ár tsꞌe̱di. Xa mi te ár mfödi, ne ár nhwëki Jö mi ñꞌowi hyaxꞌmu̱. 
\s1 Ar tsi bötsi Hesu mi ꞌbu̱ har dönganijö 
\p  
\v 41 Ta̱tꞌa je̱ye̱ mi pa yá dada ar Hesu nda mꞌu̱ har da̱ngo mbaxjwa núnu̱ Herusalen. 
\p  
\v 42 Jange mi jwata ꞌre̱tꞌamayoho nje̱ye̱ ar Hesu, bi maꞌu̱ ar da̱ngo Herusalen ngu yá ntꞌumbiꞌu̱. 
\p  
\v 43 Nu mi wa ar da̱ngo, ba penga ar Huse ne ar Maria. Ha nu ar Hesu ba kohnu̱ Herusalen, ne nuyá dada himbi bödi. 
\p  
\v 44 Nuꞌu̱ mi hu yá mu̱i mi nthöskwi ya jöꞌi nuꞌu̱ mi papꞌu̱ ndi menga yá ngu. Bi ñꞌo xo̱ge nꞌapa. Mꞌe̱fa ka bi hyoñꞌu̱ ha mi ñꞌowi yá mëni ne yá mpöhwi. 
\p  
\v 45 Ne himbi diñꞌu̱, jange bi gu̱ ar ꞌñu bi menga Herusalen manꞌagi, ma nda hyoni. 
\p  
\v 46 Ne ár hñupa bi diñꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ mbo har dönganijö, mi huhnu̱ madeda nuꞌu̱ ya bötꞌofo, mi o̱tsꞌe ne mi o̱tꞌwabi ya ntꞌa̱ni. 
\p  
\v 47 Ne gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi mi o̱xa nöꞌö te mi möñꞌö, xa mi ꞌyo̱tho, ngetho xa mi jár mfödi, mi thödi xiñho gatho nöꞌö te mi tꞌa̱mbabi. 
\p  
\v 48 Ne nu mi hyanda ár nönö ne ar Huse mi huhwinu̱ ya bötꞌofo, himi pödi te nda beni. Ne ár nönö bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi tꞌu̱ꞌi, yoꞌö xka jakagihe njapꞌu̱. Ri dada ne nuga tu ma mu̱ihe di hoñꞌahe. 
\p  
\v 49 Ha nunar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö gi hongagihu̱. Ha hingi pöhu̱ mahyoni ga mpe̱ hár ꞌbe̱fi ma Dada. 
\p  
\v 50 Mödi nuyu̱ himbi zo yá mfeni teme mi ne nda xipabi. 
\p  
\v 51 Ne bi me̱wiꞌu̱, bi menga Nasare, ne mi o̱ta gatho nöꞌö mi xipabiꞌu̱. Ha ár nönö mi kwatatho hár mfeni gatho nöꞌö te xki bödi. 
\p  
\v 52 Ne nu ar Hesu mi te ár mfeni ne ár ndoꞌyo, ne mi ꞌyo ndi hñuxa mi numañho Jö ne ya jöꞌi. 
\c 3  
\s1 Ar Xuwa Xixthe mi mönga ar hoga mhö 
\r (Mt. 3:1‑12; Mr. 1:1‑8; Jn. 1:19‑28) 
\p  
\v 1 Xki mꞌu̱ ngu ar döngandö ar Tiberio Sesar ꞌre̱tꞌamaku̱tꞌa nje̱ye̱, ha nu har ha̱i Nhudea mar ndö ar Ponsio Pilato, har Erode mar ndö har ha̱i Ngalilea. Ha nunar Lipe ár jödönu̱, mar ndö har ha̱i Iturea ne har ha̱i Trakonite, ne ar Lisania mar ndö har ha̱i Abilinia. 
\p  
\v 2 Geꞌmu̱ ma ya döngamöjö ar Anas ne ar Kaifas. Nunar je̱ye̱nu̱ Jö bi zohna ar Xuwa ár tꞌu̱ ar Sakaria, mi ꞌbu̱ ha ya otꞌatꞌo̱ho̱, nda zo ya jöꞌi. 
\p  
\v 3 Nuꞌmú̱ ar Xuwa bi ñꞌo xo̱ge ár ñöni ar döthe Hordan. Ne mi xipa ya jöꞌi nda ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi, ne nda nxixthe, njapꞌu̱ nda mpumba yá tsꞌoki. 
\p  
\v 4 Bi thogi ngu xki ꞌyotꞌa ar mꞌe̱hni Isaia núꞌmu̱ bi ꞌñenö: 
\q1 Ár mhafi nꞌa togo enga har otꞌatꞌo̱ho̱: 
\q1 Hyokwabihu̱ ár ꞌñu ar tsi Hmu, 
\q1 jömfu̱ habu̱ da thogi. 
\q1  
\v 5 Gatho ya hñe da ñhutsꞌi. 
\q1 Da thextꞌa ya tꞌo̱ho̱ ne ya ngwani, 
\q1 da jönga ya ꞌñu nuꞌu̱ xi no̱ni, 
\q1 ne da tsꞌu̱ka habu̱ gatho xi ñꞌödi. 
\q1  
\v 6 Ne gatho ya jöꞌi da hyanda ar mpo̱ho̱ unga Jö. 
\p  
\v 7 Nze̱ye̱ ya jöꞌi mi pa mi kꞌöꞌsa ar Xuwa mi ne nda nxixthe, ne nöꞌö mi embabi: 
\p —Yá bötsiꞌihu̱ ya kꞌeñö gi ha̱tehu̱. Togo xi utꞌahu̱ gi kꞌonthu̱ ár kwe̱ Jö xi ꞌñepꞌu̱. 
\p  
\v 8 Mahyoni gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö xiñho, njapꞌu̱ da nheki xka ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi. Yo ma gi ꞌñexase̱ ri nsuhu̱ gi ꞌñeñhu̱: Ma dadahe ar Abra. Ngetho nuga di xiꞌahu̱, Jö tsa̱ da gu̱xa nuya doyu̱, ne da ꞌñexa ngu yá bötsi ar Abra. 
\p  
\v 9 Ne di xiꞌahu̱ nꞌehe, Jö ngu ar tse̱nza hödar ntsꞌe̱nza hár ꞌye̱ da ze̱ka ar za. Ha nunar za hinte mañho uni, da tsꞌe̱ki ne da tꞌe̱ntꞌa har tsibi. 
\p  
\v 10 Nuꞌmú̱ nuya jöꞌi bi ꞌya̱ni ne bi ꞌñembabi: 
\p —Xiꞌmu̱, teme ga pe̱je. 
\p  
\v 11 Ne ar Xuwa bi döti ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nöꞌö togo pe̱ꞌsa yoho yá pahni, da umba nꞌa nöꞌö hinte köhö. Ha nöꞌö togo pe̱ꞌsa te da zi, da ñhehwi nöꞌö hinte pe̱tsꞌi. 
\p  
\v 12 Ne ba e ꞌra ya njotbojö nda nxixthe nꞌehe, ne bi ꞌya̱mba ar Xuwa: 
\p —Utate, xi nuje, te ga pe̱he. 
\p  
\v 13 Ar Xuwa bi dötwabi: 
\p —Ho̱nse̱ jothu̱ nöꞌö xi nsiꞌahu̱. 
\p  
\v 14 Nepꞌu̱ ba e ꞌra ya ndogu, ne bi ꞌya̱mba ar Xuwa: 
\p —Xije, te ga pe̱je. 
\p Ar Xuwa bi ꞌñembabi: 
\p —Yo gi hömfu̱ yá bojö ya tsi jöꞌi. Yo gi pehu̱ ya nhemhñö ne njapꞌu̱ da jotꞌi. Ñhogamu̱ihu̱ nöꞌö ar bojö gi töhu̱. 
\p  
\v 15 Gatho ya jöꞌi mi oda yá mfeni ne mi ense̱ꞌu̱: Xi nunar Xuwa, hage go gehnu̱ ar Kristo ꞌmu̱. 
\p  
\v 16 Jange ar Xuwa bi ꞌñembabi: 
\p —Nuga di xixtheꞌihu̱ har dehe, ha ꞌbe̱fa manꞌa togo ma da xixtheꞌihu̱ hár Hñö Jö ne ar tsibi. Xa tökagi ár tsꞌe̱di, ne nuga hindi ꞌñepkagi ga xotꞌwatsꞌu̱ yá nthötꞌi ár thiza. 
\p  
\v 17 Nöꞌö xi ñhoki da miꞌsa ar tꞌe̱i. Ma da paxtꞌa ár thi, ne da kwata ar tꞌe̱i hár tꞌu, ne nunar paxi da ꞌyu̱ꞌsa har tsibi habu̱ hiñhamꞌu̱ da wadi da nzo̱. 
\p  
\v 18 Njapꞌu̱ ar Xuwa mi mönga nze̱ye̱ ya mhö mi zohna ya jöꞌi, ne mi xipa ar hoga mhö. 
\p  
\v 19 Nꞌagi bi zu̱i ar ndö Erode, ngetho xki zimbabi ár ꞌbe̱hñö ár jödö már thuhu ar Lipe, ne xki ꞌyo̱tꞌa ma nze̱ye̱ ya tsꞌoki. 
\p  
\v 20 Nunar Erode, bi hñuꞌsa manꞌar tsꞌoki, bi gu̱ ar Xuwa ne bi ꞌñetꞌa har fa̱di. 
\s1 Ár nxixthe ar Hesu 
\r (Mt. 3:13‑17; Mr. 1:9‑11) 
\p  
\v 21 Núꞌmu̱ mi xixthe ya jöꞌi ar Xuwa, nuya paꞌu̱ ar Hesu bi nxixthe nꞌehe. Ne nu mi ꞌya̱pa Jö, bi xo mhetsꞌi, 
\p  
\v 22 ne ár Hñö Jö ba köi ngu nꞌar domtxu, ne bi zu̱ꞌö. Ne bi nheki nꞌar mhö ndi ꞌñe mhetsꞌi, bi ꞌñenö: 
\p —Go ma hmöka Tꞌu̱ꞌi, gi jakagi ga njohya. 
\s1 Yá pale ar Hesukristo 
\r (Mt. 1:1‑17) 
\p  
\v 23 Ar Hesu mi pe̱ꞌsa ngu nꞌa̱temaꞌre̱tꞌa nje̱ye̱ núꞌmu̱ mi du̱ꞌma ár ꞌbe̱fi. Ne nöꞌö, ngu mi benga ya jöꞌi, már tꞌu̱ ar Huse, ha nu ar Huse már tꞌu̱ ar Eli. 
\p  
\v 24 Ar Eli már tꞌu̱ ar Matat, har Matat már tꞌu̱ ar Lebi, ar Lebi már tꞌu̱ ar Melki, ar Melki már tꞌu̱ ar Hana, har Hana már tꞌu̱ manꞌar Huse. 
\p  
\v 25 Ha nöꞌö manꞌar Huse már tꞌu̱ ar Matatia, ar Matatia már tꞌu̱ ar Amos, ar Amos már tꞌu̱ ar Naum, ar Naum már tꞌu̱ ar Esli, har Esli már tꞌu̱ ar Nagai. 
\p  
\v 26 Ar Nagai már tꞌu̱ ar Mat, ar Mat már tꞌu̱ manꞌar Matatia, ha nöꞌö manꞌar Matatia már tꞌu̱ ar Semei, ar Semei már tꞌu̱ manꞌar Huse, ha nöꞌö manꞌar Huse már tꞌu̱ ar Huda. 
\p  
\v 27 Ar Huda már tꞌu̱ ar Hoana, ar Hoana már tꞌu̱ ar Resa, ar Resa már tꞌu̱ ar Sorobabel, ar Sorobabel már tꞌu̱ ar Salatiel, har Salatiel már tꞌu̱ ar Neri. 
\p  
\v 28 Ar Neri már tꞌu̱ manꞌar Melki, ha nöꞌö manꞌar Melki már tꞌu̱ ar Adi, ar Adi már tꞌu̱ ar Kosam, ar Kosam már tꞌu̱ ar Elmodam, har Elmodam már tꞌu̱ ar Er. 
\p  
\v 29 Ar Er már tꞌu̱ ar Hosue, ar Hosue már tꞌu̱ ar Elieser, ar Elieser már tꞌu̱ ar Horim, har Horim már tꞌu̱ manꞌar Matat. 
\p  
\v 30 Ha nöꞌö manꞌar Matat már tꞌu̱ manꞌar Lebi, ha nöꞌö manꞌar Lebi már tꞌu̱ ar Simiu, ar Simiu már tꞌu̱ manꞌar Huda, ha nöꞌö manꞌar Huda már tꞌu̱ manꞌar Huse, ha nöꞌö manꞌar Huse már tꞌu̱ ar Honan, har Honan már tꞌu̱ ar Eliakim. 
\p  
\v 31 Ar Eliakim már tꞌu̱ ar Melea, ar Melea már tꞌu̱ ar Mainan, ar Mainan már tꞌu̱ ar Matata, har Matata már tꞌu̱ ar Natan. 
\p  
\v 32 Ar Natan már tꞌu̱ ar Dabi, ar Dabi már tꞌu̱ ar Isai, ar Isai már tꞌu̱ ar Obed, ar Obed már tꞌu̱ ar Bos, ar Bos már tꞌu̱ ar Salmon, har Salmon már tꞌu̱ ar Naso. 
\p  
\v 33 Ar Naso már tꞌu̱ ar Aminadab, ar Aminadab már tꞌu̱ ar Aram, ar Aram már tꞌu̱ ar Esrom, ar Esrom már tꞌu̱ ar Fare, har Fare már tꞌu̱ manꞌar Huda. 
\p  
\v 34 Ha nöꞌö manꞌar Huda már tꞌu̱ ar Hakob, ar Hakob már tꞌu̱ ar Isa, ar Isa már tꞌu̱ ar Abra, ar Abra már tꞌu̱ ar Tare, har Tare már tꞌu̱ ar Nakor. 
\p  
\v 35 Ar Nakor már tꞌu̱ ar Serug, ar Serug már tꞌu̱ ar Ragau, ar Ragau már tꞌu̱ ar Peleg, ar Peleg már tꞌu̱ ar Eber, har Eber már tꞌu̱ ar Sala. 
\p  
\v 36 Ar Sala már tꞌu̱ ar Kainan, ar Kainan már tꞌu̱ ar Arfaxad, ar Arfaxad már tꞌu̱ ar Sem, ar Sem már tꞌu̱ ar Noe, har Noe már tꞌu̱ ar Lamek. 
\p  
\v 37 Ar Lamek már tꞌu̱ ar Matusale, ar Matusale már tꞌu̱ ar Enok, ar Enok már tꞌu̱ ar Hared, ar Hared már tꞌu̱ ar Malalel, har Malalel már tꞌu̱ manꞌar Kainan. 
\p  
\v 38 Ha nöꞌö manꞌar Kainan már tꞌu̱ ar Enos, ar Enos már tꞌu̱ ar Set, ar Set már tꞌu̱ ar Adan, ha nu ar Adan már tꞌu̱ Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. 
\c 4  
\s1 Ar tsꞌondöhi mi tsa̱ta ar Hesu 
\r (Mt. 4:1‑11; Mr. 1:12‑13) 
\p  
\v 1 Mi wadi bi nxixthe ar Hesu, ne xki nzinga ár Hñö Jö, bi zohnu̱ ar döthe Hordan, ne ár Hñö Jö bi zixa ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. 
\p  
\v 2 Ne ka ba ꞌbu̱hnu̱ yonꞌa̱te mpa, ne mi ehnu̱ ar tsꞌondöhi mi tsa̱ti. Ha nu ar Hesu gatho nuya payu̱ hinte xki zi, ne mi wahyu̱ bi ntunthu. 
\p  
\v 3 Nuꞌmú̱ ar tsꞌondöhi bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌmu̱ ár Tꞌu̱ꞌi Jö, japa nunar do da nthuhme xö. 
\p  
\v 4 Ha nu ar Hesu bi döti ne bi ꞌñembabi: 
\p —Huxa har Tꞌofo njawa: Hinge ho̱nse̱ ar thuhme da umba ár te ar jöꞌi, mahyonibi ár mhö Jö nꞌehe. 
\p  
\v 5 Ne ar tsꞌondöhi bi zixa ar Hesu ha nꞌar tꞌo̱ho̱ xa mar ñhetsꞌi, ne bi utwabi gatho ya hnini ꞌbu̱ har ximha̱i, ne bi nhekinu̱ xo̱geyu̱. 
\p  
\v 6 Ne bi ꞌñembabi nꞌehe: 
\p —Ga jaꞌi gi ndö gatho nuya hniniyu̱, di pe̱wi yá ñho, ngetho xi tꞌe̱ntkꞌa ha ma ꞌye̱yu̱, ne da tsa̱ ga umbabi togo di nega. 
\p  
\v 7 Ho̱nse̱ nuꞌmu̱ gi nda̱ndihmö ne gi nsundagi, gatho ga e̱ntꞌa ha ri ꞌye̱. 
\p  
\v 8 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Hye̱gagiwa tsꞌondöhi. Ngetho huxa har Tꞌofo: Nsunda Jö ri Hmu, ne ho̱nse̱ꞌö gi pe̱pabi. 
\p  
\v 9 Nepꞌu̱ ar tsꞌondöhi bi zixa ar Hesu har hnini Herusalen, ne bi ꞌñexa mañö hár ngötsꞌi ar dönganijö, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌmu̱ go ár Tꞌu̱ꞌi Jö, ꞌye̱ngar nsa̱gi xö. 
\p  
\v 10 Ngetho huxa har Tꞌofo: 
\q1 Jö da me̱hna yá e̱nxe̱ da suꞌaꞌi. 
\q1  
\v 11 Ne da mipꞌa ri ꞌye̱, 
\q1 hingi fama ri wa ha ya do. 
\p  
\v 12 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Enga har Tꞌofo nꞌehe: Yo ma gi tsa̱ta Jö ri Hmu. 
\p  
\v 13 Núꞌmu̱ himi tini hanja nda tsa̱ti, ar tsꞌondöhi bi ꞌwege ꞌra ya pa. 
\s1 Ar Hesu bi du̱ꞌma ár ꞌbe̱fi 
\r (Mt. 4:12‑17; Mr. 1:14‑15) 
\p  
\v 14 Nepꞌu̱ mi hömpa ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, ar Hesu bi menga har ha̱i Ngalilea. Gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi mi ꞌbu̱ hár nthetꞌi bi ꞌyo̱ mi nho̱ñꞌö. 
\p  
\v 15 Ne nöꞌö mi ku̱tꞌa ha yá nijöꞌu̱ mi uti. Ne gatho mi eꞌspa ár nsu. 
\s1 Ar Hesu mi ꞌbu̱hnu̱ Nasare 
\r (Mt. 13:53‑58; Mr. 6:1‑6) 
\p  
\v 16 Nepꞌu̱ ar Hesu bi menga har hnini Nasare habu̱ xki teꞌö. Bi zo̱ta nꞌar pa ntsa̱ya̱, bi yu̱tꞌa har nijö ngu ár ntꞌumbiꞌö, ne bi mꞌa̱i nda né ar Tꞌofo. 
\p  
\v 17 Bi tꞌumbabi nda ne ar tꞌofo xki ꞌyotꞌa ar mꞌe̱hni Isaia, ne bi dinga nöꞌö ar xe̱ni enö njawa: 
\q1  
\v 18 Nu ár Hñö Jö xi gobgatho, 
\q1 ngetho xi hñuxkagi ga xipa ar hoga mhö ya hyoya. 
\q1 Xpa pe̱nkagi ga hotꞌa nuꞌu̱ tu yá mu̱i, 
\q1 ga xipabi nuꞌu̱ togo jotꞌi, xi zo̱ ar pa da bo̱ni, 
\q1 ga xokwabi yá da̱ ya goda̱, 
\q1 ga ju̱xa nuꞌu̱ xi tho̱maha̱i. 
\q1  
\v 19 Ne ga xipabi gatho ya jöꞌi xi zo̱ ar pa da hwëgagihu̱ ár mhöte Jö. 
\p  
\v 20 Mi wa ar Hesu bi nepa ár Tꞌofo Jö, bi tani bi da̱twabi nöꞌö mi fa̱xte har nijö, ne bi hñudi. Ha gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ himi ju̱xa yá da̱ mi kꞌötꞌi. 
\p  
\v 21 Nöꞌö bi ndu̱i bi zofo, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Ar pania xi tho gatho nöꞌö xka ꞌyo̱hu̱ da nehe har Tꞌofo. 
\p  
\v 22 Ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ xa mi ñömañho, ne xa mi ꞌyo̱da ya nza̱tho mhö mi mönga ar Hesu, ne mi eñꞌu̱: 
\p —Ha hinga gehnu̱ ár tꞌu̱ ar Huse. 
\p  
\v 23 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di pödi ma gi ꞌñengagihu̱: Nuꞌmu̱ xa majöni gi o̱the maꞌra, ñꞌo̱these̱. Ne ma gi ꞌñengagihu̱: ꞌYo̱tꞌwa ha ma ha̱ihu̱ nꞌehe, ngu xta o̱he xka ꞌyo̱tnu̱ Nkapernaum. 
\p  
\v 24 Ne bi ꞌñenö nꞌehe: 
\p —Xa majöni di xiꞌahu̱, hinjoꞌo nꞌár mꞌe̱hni Jö da nhumañho hár ha̱ise̱. 
\p  
\v 25 Di xiꞌahu̱ majöni, núꞌmu̱ mi ꞌbu̱ ar mꞌe̱hni Elia, himi kꞌatꞌa ya ꞌranxu har ha̱i Israel, geꞌmu̱ hinxki ꞌwö hñu nje̱ye̱ made, ne hagatho mi jar thuhu. 
\p  
\v 26 Ha Jö himbi me̱hna ar Elia nda tꞌinga ha yá nguꞌu̱. Bi me̱hna ba ꞌwinga nꞌar ꞌranxu me Sarepta, getꞌu̱ ar hnini Sidon. 
\p  
\v 27 Ne nuya pa mi ꞌbu̱ ar mꞌe̱hni Eliseo nꞌehe, himi kꞌatꞌa togo mi tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo har ha̱i Israel, ha hinto bi dixyu̱, ho̱nse̱ ar Naman mar me Nsiria. 
\p  
\v 28 Nu mi ꞌyo̱xꞌu̱ nöꞌö mi mönga ar Hesu, gatho nuya jöꞌi xki mhuntsꞌa mbo har nijö xa bi mbo̱ yá kwe̱. 
\p  
\v 29 Xa bi mꞌa̱ꞌu̱, bi gu̱ka ar Hesu har hnini, bi zixa har nengamaꞌye habu̱ mi huxa nunar hnininu̱, ne mi ne nda hyo̱tꞌu̱. 
\p  
\v 30 Ha nunar Hesu bi thota madeda ya jöꞌi, ne bi ma. 
\s1 Nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi nthe̱xkwi nꞌar tsꞌondöhi 
\r (Mr. 1:21‑28) 
\p  
\v 31 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ma Nkapernaum, nꞌar hnini har ha̱i Ngalilea, ne ha ya pa ntsa̱ya̱ mi uta ya jöꞌi. 
\p  
\v 32 Ne gatho nuya jöꞌi xa mi ꞌyo̱tho tengu ár ntꞌuti, ngetho mi ñö ngu nöꞌö togo pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di. 
\p  
\v 33 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ har nijö nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi nthe̱xkwi nꞌar tsꞌondöhi. Nꞌa mbi hye̱xta nꞌar mhafi, ne bi ꞌñenö: 
\p  
\v 34 —Te gi hongwa. Hye̱gagihe, Hesu me Nasare. Hage xka e gi hwatkagihe. Di pödi togoꞌi, ár hoga Tꞌu̱ꞌi Jö. 
\p  
\v 35 Ar Hesu bi zu̱ ar tsꞌondöhi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Kotꞌa ri ne, po̱ni hye̱ nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. 
\p Nuꞌmú̱ ar tsꞌondöhi bi fo̱ma ar ñꞌo̱ho̱ madeda habu̱ mi ꞌba̱ꞌu̱, bi hye̱gi ne hinte bi japi. 
\p  
\v 36 Ne gathoyu̱ xa bi zu, ne mi enga nꞌa ngu nꞌa: 
\p —Tema mhö mönu̱. Ho̱nse̱ da ꞌbe̱pabi ya tsꞌondöhi da bo̱ni, ne nuyu̱ o̱te. 
\p  
\v 37 Ne gatho har ha̱iꞌö ne ár nthetꞌi bi nu̱nga ár ꞌbede ar Hesu. 
\s1 Ar Hesu bi o̱thebi ár to ar Simu Pedro 
\r (Mt. 8:14‑15; Mr. 1:29‑31) 
\p  
\v 38 Nepꞌu̱ mba po̱nga ar Hesu har nijö, bi ma hár ngu ar Simu. Ne ár to xa mi the̱ ar mpatꞌi. Ne bi tꞌa̱pabi ar Hesu nda nu. 
\p  
\v 39 Ne nunu̱ bi ñꞌani habu̱ mi ꞌbe̱nga ar da̱thi, ne bi xipa ar mpatꞌi nda bo̱ni. Ne nunar mpatꞌi dama bi hye̱gi, ne nunar ꞌbe̱hñönu̱ bi nangi bi umba te nda ziꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi o̱the nze̱ ya da̱thi mi yu̱ ar hyadi 
\r (Mt. 8:16‑17; Mr. 1:32‑34) 
\p  
\v 40 Núꞌmu̱ mi yu̱ ar hyadi, gatho nuꞌu̱ tsa̱ntꞌö ar hñeni mi thogi, mi tsꞌixa habu̱ mi ꞌbu̱ ar Hesu nda hñuꞌspa ár ꞌye̱ nꞌa ngu nꞌa, ne gatho mi o̱the. 
\p  
\v 41 Ne nze̱ye̱ ya da̱thi nuꞌu̱ mi nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi mi e̱mbabi, ne nu nda bo̱ñꞌu̱, mi mafi mi enö: 
\p —Go geꞌe ár Tꞌu̱ Jö. 
\p Ha nunar Hesu mi tsu̱i, ne himi he̱gi nda ñö, ngetho nuyu̱ mi pödi go mi gehnu̱ ar Kristo. 
\s1 Ar Hesu bi ñꞌo xo̱ge har ha̱i Ngalilea mi mönga ar hoga mhö 
\r (Mr. 1:35‑39) 
\p  
\v 42 Ár hyaxꞌö nꞌitho ar Hesu bi bo̱nga har hnini, bi ma ha nꞌar ha̱i habu̱ hinto mi ꞌbu̱i. Ha nuya jöꞌi xa bi ñꞌo bi hyoni, ne mi zo̱nga habu̱ mi ꞌyoꞌö, mi tsömi himi ne nda hye̱gi nda ma. 
\p  
\v 43 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Mahyoni ga ma maꞌra ya hnini, ga mönga ar hoga mhö no̱nga ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ngetho gehnu̱ xpa ꞌbe̱nkagi ga e ga möngaꞌö. 
\p  
\v 44 Ne mi ꞌyo xo̱ge Ngalilea, mi zo ya jöꞌi ha yá nijö. 
\c 5  
\s1 Ar njöpa nju̱xhwö 
\r (Mt. 4:18‑32; Mr. 1:16‑20) 
\p  
\v 1 Nꞌar pa ar Hesu mi ꞌyo hár ñöni ar ñho̱nthe Genesare. Nor paꞌö xa bi watꞌa ra nze̱ ya jöꞌi, ꞌbu̱tho nda ꞌyentꞌi, ngetho gatho mi ne nda ꞌyo̱xa ár mhö Jö. 
\p  
\v 2 Ar Hesu mi hyanda yoho ya motsa mi ku̱ har ñönthe. Hinto mi ꞌyoni, ngetho nu togo yá me̱ti xki göi, mi petꞌa yá ntꞌa̱tsꞌi. 
\p  
\v 3 Ne ar Hesu bi bo̱xa nꞌa nuya motsa mi ꞌbu̱hnu̱, már me̱ti ar Simu. Ne bi ꞌya̱pa ar möte nda ꞌñetꞌa nꞌar tsi tu̱i mbo ar dehe, ne ka bi hñuxnu̱ mi uta gatho ya jöꞌi. 
\p  
\v 4 Ne mi wadi bi zofo, bi ꞌñemba ar Simu: 
\p —ꞌYe̱tꞌa ar motsa habu̱ xi ñhe, ne ka gi köthu̱nu̱ ri ntꞌa̱tsꞌihu̱. 
\p  
\v 5 Ha nu ar Simu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Utateꞌi, xta mpe̱he gatho ar xui, ne hinte xta ju̱xe. Mödi njapꞌu̱, nuꞌmu̱ gi pe̱nje, ma ga köthe ar ntꞌa̱tsꞌi zëi. 
\p  
\v 6 Ne nu mi ꞌyo̱tꞌa ngu xki nsipabi, mi gu̱xa nuya ntꞌa̱tsꞌi xa mi ñutsꞌi, ꞌbu̱tho nda xe̱gi. 
\p  
\v 7 Jange bi gu̱xa yá ꞌye̱ bi matꞌa nu maꞌra yá ñꞌohu̱ mi e̱tꞌa manꞌar motsa, nda e nda ma̱tsꞌi. Mba eꞌu̱, bi ñuꞌsa gatho yoho ya motsa, ꞌbu̱tho nda yu̱i. 
\p  
\v 8 Ha nu mi hyanda ar Simu njapꞌu̱, bi nda̱ndihmö hár wa ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Tsi Hmuꞌi, hindi ꞌñepkagi ga ñꞌowi, ngetho dar tsꞌokte. 
\p  
\v 9 Bi ꞌñenö njapꞌu̱ ngetho nguꞌö ne nu maꞌra, xa xki zu, ne himi pödi te nda beni, xki hyanda gatho nuya hwö xki gu̱xꞌu̱. 
\p  
\v 10 Njapꞌu̱ nu maꞌra mi fa̱xa ar Simu har ntꞌa̱xhwö, ar Hakobo ne ar Xuwa nuyá tꞌu̱ ar Sebedeo, xa xki zo ar mbidi yá mu̱i. Ha nunar Hesu bi ꞌñemba ar Simu: 
\p —Yo gi ntsu. Di ndu̱ ar pania ma gi ꞌya̱xa ya jöꞌi da e da de̱ngagi. 
\p  
\v 11 Nuꞌmú̱ bi ꞌye̱tꞌa ya motsa hár ñöni ar dehe, ne bi zohnu̱ gatho yá ꞌbe̱fi, bi de̱nga ar Hesu bi me̱wi. 
\s1 Ar Hesu bi o̱the nꞌa mi tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo 
\r (Mt. 8:1‑4; Mr. 1:40‑45) 
\p  
\v 12 Nꞌagi ar Hesu mi ꞌbu̱ ha nꞌar hnini, ne ba e nꞌar ñꞌo̱ho̱ ntsꞌe̱di mi tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo. Mi hyanda ar Hesu, bi watꞌa habu̱ mi ꞌba̱ꞌö, bi nda̱ndihmö, bi me̱ ár hmi har ha̱i. Ne mi a̱pa ar möte mi embabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, nuꞌmu̱ gi ne, da tsa̱ gi o̱thegi. 
\p  
\v 13 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi maka ár ꞌye̱, bi hñuꞌspabi ne bi ꞌñembi: 
\p —Hö, di ne ga o̱theꞌi. Dá dixꞌaꞌi. 
\p Ne ar tsitꞌandoꞌyo dama bi hye̱gi. 
\p  
\v 14 Nu ar Hesu bi hñuꞌmba ár mu̱i hinto nda xipabi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ho̱ntꞌa di ma ba ñꞌudi da hyantꞌa ar möjö. Ne gi hñöxa ri mꞌo̱ñho̱ gi jutꞌa ri ntꞌaxki ngu bi mönga ar Moise, njapꞌu̱ da böꞌu̱ xi dixꞌaꞌi. 
\p  
\v 15 Ha nunar ꞌbedenu̱ bi nu̱ngi, bi zo yá gu ya jöꞌi nöꞌö mi o̱tꞌa ar Hesu. Ne xa mi kwatꞌi nda ꞌyo̱xa nöꞌö te mi mö, ne nda o̱thebi yá hñeni. 
\p  
\v 16 Jange ar Hesu mi ꞌwege habu̱ hinte mi ꞌbu̱ ya jöꞌi, mi matꞌa Jö ár Dada. 
\s1 Ar Hesu bi o̱the nꞌar da̱thi xki nza ár ndoꞌyo 
\r (Mt. 9:1‑8; Mr. 2:1‑12) 
\p  
\v 17 Nꞌar pa ar Hesu mi uta ya jöꞌi, ne mi ꞌbu̱hnu̱ ꞌra ya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo, xki ꞌñe Herusalen ne maꞌra ya hnini har ha̱i Nhudea ne Ngalilea. Ne ar Hesu mi hömpa ár tsꞌe̱di Jö mi o̱the ya da̱thi. 
\p  
\v 18 Nepꞌu̱ bi zo̱ ꞌra ya ñꞌo̱ho̱ mi tsi nꞌar da̱thi xki ꞌye̱ntsꞌa ha nꞌar fidi, ngetho xki nza ár ndoꞌyo. Ne nuꞌu̱ togo mi tsihi, mi ne nda ku̱tꞌa mbo habu̱ mi ꞌbu̱ ar Hesu nda o̱the. 
\p  
\v 19 Ha himi tsa̱ nda yu̱tꞌi, ngetho xa mi ja nze̱ ya jöꞌi. Jange bi bo̱xa mañö ar ngu, ne bi gu̱ka ꞌra ya domhi. Njapꞌu̱ bi tsa̱ bi köꞌma ar da̱thi mi oxa ár fidi habu̱ mi ꞌba̱ ar Hesu, mbo har ngu madeda ya jöꞌi. 
\p  
\v 20 Har Hesu mi hyandwa yá jamfi nuꞌu̱ ya ñꞌo̱ho̱ mi tsihi, bi ꞌñembabi ar da̱thi: 
\p —Ha gi o̱de, ndada. Xi mpumpꞌa ri tsꞌoki. 
\p  
\v 21 Nuꞌmú̱ nuya bötꞌofo ne ya de̱ngaꞌbe̱pate mi ense̱ꞌu̱ njawa: Teme xi benga nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, tsꞌokwa Jö. Ngetho ho̱nse̱ Jö tsa̱ da pungya tsꞌoki. 
\p  
\v 22 Ar Hesu bi bötwatho yá mfeni, jange bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö gi beñhu̱ njapꞌu̱. 
\p  
\v 23 Temar ñhembi ga xipkanu̱: Xi mpumpꞌa ri tsꞌoki. Wa ga embabi: Nangi gi ꞌyo. 
\p  
\v 24 Pöhu̱pya, Nöꞌö Togo xpa e bi Njöꞌi pe̱ꞌskwa ar tsꞌe̱di har ximha̱i da punga ya tsꞌoki, nuhu̱ teme ma ga pe̱fi. 
\p Ne bi ꞌñembabi ar da̱thi: 
\p —Nuꞌge di xiꞌaꞌi: Nangi, ju̱xa ri fidi, di ma ri ngu. 
\p  
\v 25 Nuꞌmú̱ ar da̱thi bi nanga madeda ya jöꞌi, bi gu̱xa ár fidi, ne bi ma ár ngu, mi umba njamödi Jö. 
\p  
\v 26 Ne gatho ya jöꞌi bi hyandi xa bi ꞌyo̱tho, mi eꞌspa ár nsu Jö, xa mi ntsu mi eñꞌu̱: 
\p —Ar pania xta hanthu̱ ya döta ntꞌudi. 
\s1 Ar Hesu bi zohna ar Lebi nda de̱ni 
\r (Mt. 9:9‑13; Mr. 2:13‑17) 
\p  
\v 27 Mꞌe̱fa ar Hesu bi bo̱ni bi ma, ne bi hyanda nꞌar njotbojö már thuhu Lebi, mi huxa habu̱ mi njutꞌar bojö mi jotꞌa ya ndö. Ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ba e gi te̱ngagi. 
\p  
\v 28 Nuꞌmú̱ ar Lebi bi zopꞌu̱ xo̱ge, bi de̱ni bi me̱wi. 
\p  
\v 29 Mꞌe̱fa bi ꞌyo̱tꞌwa nꞌar da̱ngo ar Hesu hár ngu. Bi watꞌa nze̱ye̱ maꞌra yá minjotbojöwi, ne maꞌra ya jöꞌi bi hñuxkwiyu̱ har mexa. 
\p  
\v 30 Nepꞌu̱ nuya bötꞌofo ne ya de̱ngaꞌbe̱pate bi ndu̱i bi ñömañꞌu̱ mi e̱mba nuꞌu̱ mi te̱nga ar Hesu, ne mi embabiꞌu̱: 
\p —Hanja gi ñuñhu̱ ne gi ntsixkwihu̱ ya njotbojö ne ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. 
\p  
\v 31 Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌu̱ ꞌyomañho, hingi honga togo da o̱the, ha nuya da̱thi hö, hoñꞌu̱. 
\p  
\v 32 Nuga hinxta e ga zo ya hogajöꞌi. Xta e ga zo ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. 
\s1 Ar Hesu bi tꞌa̱mba ar bëhë 
\r (Mt. 9:14‑17; Mr. 2:18‑22) 
\p  
\v 33 Bi tꞌa̱mbabi ar Hesu, ne bi tꞌembabi: 
\p —Yoꞌö yá ma̱xte ar Xuwa Xixthe ne yá ma̱xte ya de̱ngaꞌbe̱pate xa bëhë ne matꞌa Jö. Ha nuya ri ma̱xte ñuni ne tsithe. 
\p  
\v 34 Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Hage da tsa̱ gi jafu̱ da bëhë nuꞌu̱ togo xi tsꞌohna ha nꞌar ngo ne ꞌbu̱hwi nöꞌö togo nthöti. Njapꞌu̱ ma ma̱xte nꞌehe. 
\p  
\v 35 Ha ma da zo̱ ya pa núꞌmu̱ xta tsꞌixkagi. Nuya paꞌu̱ hö, xinda ne, da bëhyu̱. 
\p  
\v 36 Ne bi xipa manꞌar ꞌbede, enö njawa: 
\p —Hinjoꞌo togo da hye̱nga nꞌar ꞌraꞌyo he da mo̱ꞌtꞌa nꞌar ze̱ dutu. Ngetho nuꞌmu̱ da japꞌu̱, hinge ho̱ntꞌa da tsꞌonga ar ꞌraꞌyo he, ar gönga dutu da xe̱gi xta yu̱tꞌa nöꞌö ar ꞌraꞌyo mꞌo̱tꞌe. 
\p  
\v 37 Ne hinto xitꞌa ar utꞌafi ha ya ze̱ ximhni, ngetho ar tꞌafi da fo̱ka ya ze̱ ximhni, njapꞌu̱ ya ximhni ne ar tꞌafi da mꞌe̱di. 
\p  
\v 38 Jange mahyoni da nsitꞌa ar utꞌafi ha ya ꞌraꞌyo ximhni, ne njapꞌu̱ hinte da jayu̱. 
\p  
\v 39 Nöꞌö togo tsi ar tꞌafi xi ñhe̱gi, hingi ne da zi nöꞌö xi ñꞌutho, ngetho eñꞌu̱, nöꞌö xi ñhe̱gi xiñhoꞌö. 
\c 6  
\s1 Yá ma̱xte ar Hesu bi doka ya ngötꞌe̱i har pa ntsa̱ya̱ 
\r (Mt. 12:1‑8; Mr. 2:23‑28) 
\p  
\v 1 Nꞌar pa ntsa̱ya̱ ar Hesu ne yá ma̱xte bi tho ha ya hwöhi xki ꞌbotꞌa ya tꞌe̱i, ha nuyá ma̱xte mi toka ya ngötꞌe̱i, ne mi töki mi tsa. 
\p  
\v 2 Nuꞌmú̱ ꞌra ya de̱ngaꞌbe̱pate mi hyandi, bi ꞌya̱ni ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö gi o̱thu̱ nöꞌö hingi ho da tꞌo̱tꞌa har pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 3 Ha nu ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Ha hinxka nehu̱ nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌa nꞌagi ar Dabi núꞌmu̱ mi zu̱hwi ar thuhu yá ñꞌowi. 
\p  
\v 4 Bi yu̱tꞌa hár nijö Jö, ne bi gu̱ka nuya thuhme xki ꞌbo̱ꞌspa Jö. Nuya thuhmeyu̱, hinto mi tsa̱ nda zi, ho̱nse̱ ya möjö. Mödi ar Dabi bi zi, ne bi umbabi gatho nuꞌu̱ togo mi ñꞌowi. 
\p  
\v 5 Ne bi ꞌñembabi nꞌehe: 
\p —Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, gehnu̱ ár Hmu ar pa ntsa̱ya̱. 
\s1 Ar ñꞌo̱ho̱ xki ꞌyotꞌa ár ꞌye̱ 
\r (Mt. 12:9‑14; Mr. 3:1‑6) 
\p  
\v 6 Manꞌar pa ntsa̱ya̱ ar Hesu bi yu̱tꞌa ha yá nijöꞌu̱, ne bi du̱ꞌmi mi uti. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ xki ꞌyotꞌa ár ꞌye̱ ñꞌe̱i. 
\p  
\v 7 Ha nuya bötꞌofo ne ya de̱ngaꞌbe̱pate, mi öda ar Hesu mi handi ha nda o̱the ar ñꞌo̱ho̱ har pa ntsa̱ya̱, ne nda dinga te nda hyo̱xꞌu̱. 
\p  
\v 8 Har Hesu mi pötwatho yá mfeniꞌu̱, ne bi ꞌñemba ar ñꞌo̱ho̱ xki ꞌyotꞌa ár ꞌye̱: 
\p —Nangi, ꞌba̱ madetho. 
\p Ha nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ dama bi nangi, ne bi mꞌa̱ madetho. 
\p  
\v 9 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñembabi nuya bötꞌofo ne nuya de̱ngaꞌbe̱pate: 
\p —Ma ga o̱tꞌahu̱ nꞌar ntꞌa̱ni: Teme xiñho da tꞌo̱tꞌe har pa ntsa̱ya̱, ar ñho wa ar tsꞌomꞌu̱i. Da tꞌo̱the nꞌar da̱thi, wa da the̱gi da du. 
\p  
\v 10 Ne bi kꞌötꞌa gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱, ne bi ꞌñembabi ar ñꞌo̱ho̱: 
\p —Maka ri ꞌye̱. 
\p Ar ñꞌo̱ho̱ bi maka ár ꞌye̱, ne dama bi ditsꞌi. 
\p  
\v 11 Nuya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo xa bi mbo̱ yá kwe̱, ne mi ñꞌa̱nga nꞌa ngu nꞌa teme nda japꞌu̱ ar Hesu. 
\s1 Ar Hesu bi hwahna nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá mpo̱te 
\r (Mt. 10:1‑4; Mr. 8:13‑19) 
\p  
\v 12 Nuya paꞌu̱ ar Hesu bi bo̱xa ha nꞌar tꞌo̱ho̱, ma ba a̱pa Jö, ne gatho ar xui bi mꞌu̱hnu̱ mi ñöwi ár Dada. 
\p  
\v 13 Ár hyaxꞌö bi zohna gatho nuꞌu̱ mi te̱ni. Ne bi hwahna ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte, ne bi ꞌñembabi yá mpo̱te nꞌehe. 
\p  
\v 14 Go gehyu̱ yá thuhuꞌu̱: ar Simu nöꞌö bi tꞌembabi ar Pedro, ar Andre ár jödöpꞌu̱ꞌö, ar Hakobo ne ar Xuwa, ar Lipe, ne ar Bartolo, 
\p  
\v 15 ar Teo, ar Toma, ne nöꞌö manꞌar Hakobo ár tꞌu̱ ar Alfeo, manꞌar Simu togo mi tꞌembabi ar ñöngahnini nꞌehe, 
\p  
\v 16 ar Huda nöꞌö ár jödö ar Hakobo, ne ar Huda Iskariote togo mꞌe̱fa bi da̱ ar Hesu. 
\s1 Ar Hesu bi ma̱xa nze̱ ya jöꞌi 
\r (Mt. 4:23‑25) 
\p  
\v 17 Nepꞌu̱ ar Hesu ba kö har tꞌo̱ho̱, ba ñꞌowi nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte. Ne bi zo̱ñꞌu̱ ha nꞌar ꞌbatha habu̱ xki mhuntsꞌa nze̱ye̱ ya jöꞌi mi te̱ni. Ne mi janu̱ ma nze̱ye̱ ya jöꞌi, ma ya me Herusalen ne maꞌra ya hnini har ha̱i Nhudea, maꞌra xki ꞌñe har hnini Tiro ne Sidon ꞌbu̱ hár ñöni ar döta ñho̱nthe. Nuya jöꞌiyu̱ ba ehe nda ꞌyo̱xa nöꞌö mi mönga ar Hesu, ne nda o̱thebi yá hñeni. 
\p  
\v 18 Nuꞌu̱ mi nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi mi e̱mbabi. 
\p  
\v 19 Ne gatho ya jöꞌi xa mi ne nda da̱nga ar Hesu, ngetho nuꞌu̱ togo nda da̱ni, mi po̱nga nꞌar tsꞌe̱di mi hökwa gatho yá hñeni. 
\s1 Ar Hesu bi mönga nuꞌu̱ nza̱tho ne nuꞌu̱ ñꞌu̱da yá mꞌu̱i 
\r (Mt. 5:1‑12) 
\p  
\v 20 Ar Hesu bi hyanda yá ma̱xte, ne bi ꞌñenö: 
\p —Nza̱tho nuya gi hyoyahu̱, ngetho xi nhwëkꞌahu̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 21 Nza̱tho nuya gi thohu̱ ar thuhu, ngetho ma gi niñöhu̱. 
\p Nza̱tho nuya gi zoñhu̱pya, ngetho ma gi njohya gi nthehu̱. 
\p  
\v 22 Nza̱tho núꞌmu̱ xta u̱tsaꞌihu̱ ya jöꞌi, xta guꞌahu̱, xta zañꞌahu̱, ne hinda ne da beñꞌahu̱ ri thuhuhu̱ ngu nꞌar tsꞌojöꞌi, ngetho gi te̱ñhu̱ Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 23 Nuya pa xki thohu̱ gatho nuya thogiyu̱, xa gi njohyahu̱, ngetho xa ma gi hñöñhu̱ nꞌar nthöhönu̱ mañö mhetsꞌi. Beñhu̱ mamꞌe̱tꞌo, gatho nuyá mꞌe̱hni ar tsi Dada bi ntꞌu̱tsa nguꞌahu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 24 Ha hwëkate nuꞌahu̱ te xka pe̱ꞌsu̱wa har ximha̱i. Xi göxa ri johyahu̱ xka pe̱ꞌsu̱. 
\p  
\v 25 Hwëkate nuꞌahu̱ hinxka thohu̱ ar thuhu, ngetho mꞌe̱fa xa ma da zitꞌahu̱ ar thuhu. 
\p Hwëkate nuꞌahu̱ xa gi johyahu̱pya, ngetho mꞌe̱fa xa ma gi nzoñhu̱ gi thohu̱ ar dumu̱i. 
\p  
\v 26 Hwëkateꞌihu̱ nuꞌmu̱ gatho ya jöꞌi esꞌahu̱ ri nsuhu̱, ngetho nuya jöꞌi mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, njapꞌu̱ mi eꞌspa yá nsu nuyá mꞌe̱hnise̱ hinxki me̱hna Jö. 
\s1 Möhu̱ ri ñꞌu̱nihu̱ 
\r (Mt. 5:38‑48; 7:12) 
\p  
\v 27 Ha nuꞌahu̱ gi o̱xu̱ nöꞌö teme di mö, möhu̱ ri ñꞌu̱nihu̱, ne ꞌyo̱tꞌwabihu̱ ar ñho nuꞌu̱ togo u̱tsaꞌihu̱. 
\p  
\v 28 ꞌYa̱fu̱ Jö da jöpa nuꞌu̱ togo tsañꞌahu̱, ne matꞌwabihu̱ Jö nuꞌu̱ togo ñömañꞌu̱ꞌihu̱. 
\p  
\v 29 Ha nuꞌmu̱ togo da me̱pꞌa nꞌa ri hmihu̱, ñhe̱hu̱ da me̱pꞌa nöꞌö manꞌa nꞌehe. Ha nuꞌmu̱ da hñömpꞌa ri pa̱tꞌihu̱, hye̱hu̱ da hñöxa ri pahnihu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 30 Nuꞌmu̱ togo te da ꞌya̱ꞌahu̱, umbabihu̱. Ne nuꞌmu̱ da hñöñꞌahu̱ nꞌa te ri me̱tihu̱, yo gi a̱pabihu̱. 
\p  
\v 31 Nöꞌö teme gi nehu̱ da ꞌyo̱tꞌahu̱ ya jöꞌi, ꞌyo̱tꞌwabihu̱ njapꞌu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 32 Nuꞌmu̱ ho̱nse̱ gi möhu̱ togo möꞌahu̱, tema ñho gi o̱thu̱ ꞌmu̱. Ha hingi japꞌu̱ yá ñꞌohu̱ ya tsꞌokte nꞌehe. 
\p  
\v 33 Ne nuꞌmu̱ ho̱nse̱ gi koꞌsfu̱ ar ñho nuꞌu̱ togo xi ꞌyo̱tꞌahu̱ nꞌehe, tema ñho gi o̱thu̱ ꞌmu̱. Ngetho nuya tsꞌokte njapꞌu̱tho nꞌehe. 
\p  
\v 34 Ha nuꞌmu̱ gi hmifu̱ ri bojöhu̱ ho̱nse̱ nuꞌu̱ togo gi pöhu̱ da gutꞌahu̱, tema ñho gi o̱thu̱ ꞌmu̱. Ngetho ya tsꞌokte njapꞌu̱ꞌu̱, hmipa yá bojö nuꞌu̱ togo pödi da koꞌspabi. 
\p  
\v 35 Nuꞌahu̱ möhu̱ ri ñꞌu̱nihu̱ ne ꞌyo̱tꞌwabihu̱ ar ñho. Hmipabihu̱ nöꞌö da miꞌahu̱, ne yo gi to̱ꞌmhu̱ da kosꞌahu̱. Ngetho nuꞌmu̱ gi ꞌyo̱thu̱ njapꞌu̱, ma gi hñöñhu̱ nꞌar döta nthöhö, ne da nheki yá bötsiꞌihu̱ Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. Ngetho nöꞌö pe̱ꞌspa ar tsꞌe̱ti ya tsꞌomꞌu̱i ne nuꞌu̱ hiñꞌotho yá njamödi. 
\p  
\v 36 Jange nuꞌahu̱ pe̱ꞌspabihu̱ ar hwëki gatho ya jöꞌi, ngu o̱tꞌa Jö ri Dadahu̱. 
\s1 Yo gi theñhu̱ ri ñꞌohu̱ 
\r (Mt. 7:1‑5) 
\p  
\v 37 Yo gi nthentehu̱, ne njapꞌu̱ hinda ntheñꞌahu̱ nꞌehe. Yo gi ñöthu̱ ar mfe̱i, ne hinda ñhötꞌahu̱ ar mfe̱i nꞌehe. Pumbabihu̱ maꞌra, ne njapꞌu̱ da mpumpꞌahu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 38 Uñhu̱, ne da tꞌaꞌahu̱, nꞌar hoga tꞌe̱ni xi nhwötꞌi ne xa di ꞌbaxki. Ngu nöꞌö ar tꞌe̱ni gi e̱ñhu̱, getꞌar tꞌe̱ni ma da tꞌe̱ñꞌahu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 39 Nepꞌu̱ nöꞌö bi xipabiꞌu̱ nꞌar ꞌbede, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Hage da za̱ nꞌar goda̱ da gu̱hna manꞌár migoda̱wi. Hage hinda hyo̱ gatho yoho har otsꞌi. 
\p  
\v 40 Hinjoꞌo nꞌar jöꞌi togo tꞌuti di töpa ár mfödi ár utate. Ha nuꞌmu̱ da bödi xiñho, nuꞌmú̱ hö, da ñhe̱hwi ár utate. 
\p  
\v 41 Hanja gi handwa ár tsꞌoki ri ku, njangutho nꞌar paxi o hár da̱ꞌö, ne hanja hingi jamasu nöꞌö ri döta tsꞌoki ngu nꞌar xo̱ka za o ha ri da̱ge. 
\p  
\v 42 Ne hanja da za̱ gi ꞌñembabi ri ku: To̱ꞌmi ga höpꞌa ar paxi o ha ri da̱. Ne hanja hingi handa nöꞌö ar xo̱ka za o ha ri da̱ge. Xa gar nemhñö. Hñö mꞌe̱tꞌo nöꞌö ar za o ha ri da̱ge, ne njapꞌu̱ da za̱ gi hyanda xiñho, ne gi hñöꞌmba ar paxi o hár da̱ ri ku. 
\s1 Fötho tema zaꞌö xta födi te uni 
\r (Mt. 7:15‑20; 12:34‑35) 
\p  
\v 43 Hiñꞌotho nꞌar hoga ꞌba̱iza da unga nöꞌö hingi ho da tsꞌi, wa nꞌar tsꞌoꞌba̱i da unga nöꞌö xiñho. 
\p  
\v 44 Föta tema zaꞌö xta födi te uni. Ngetho nuya ꞌmini hinda tsa̱ da nthu̱kwa ya iuxi, ha nuya ꞌminza hinda tsa̱ da njo ya obxi. 
\p  
\v 45 Njapꞌu̱tho nꞌehe nꞌar hogajöꞌi o̱tꞌa nöꞌö xiñho, ngetho xi me̱ꞌsa ar ñho hár mfeni. Ha nor tsꞌomꞌu̱i jöꞌi o̱tꞌa nöꞌö hingi ho, ngetho hár mfeni hyaxtho benga nöꞌö hingi ho. Nöꞌö di pe̱ꞌsu̱ ha ma mfenihu̱, geꞌö po̱nga ha ma nehu̱. 
\s1 Yoho ya ñꞌo̱ho̱ bi hyo̱ yá ngu 
\r (Mt. 7:24‑27) 
\p  
\v 46 Hanja gi engagihu̱: Ma tsi Hmuꞌihe, ma tsi Hmuꞌihe, ne hingi ne gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö di xiꞌahu̱. 
\p  
\v 47 Nöꞌö togo da e da zu̱kagi, da ꞌyo̱xa nöꞌö di mö ne da ꞌyo̱tꞌe, ma ga xiꞌahu̱ te ñhe̱hwi. 
\p  
\v 48 Nöꞌö ma ga he̱kwatho nꞌar ñꞌo̱ho̱ ho̱ nꞌar ngu. Bi xa̱ꞌma habu̱ da ꞌñe ár ndu̱i, bi zo̱nga habu̱ o ar medo, ne ka bi du̱ꞌmnu̱ bi gutsꞌi. Ne nu mi zo̱ ya döꞌye, ne bi gö ya nzo̱the, bi tho habu̱ mi ꞌbu̱ ar ngu. Nunar nguꞌö himbi ꞌñöni, ngetho ár ndu̱i mi foxa har medo. 
\p  
\v 49 Ha nöꞌö togo da ꞌyo̱xa nöꞌö di mö ne hinda ꞌyo̱tꞌe, ma ga he̱kwatho nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi hyo̱ ár ngu har ꞌbaxka ha̱i, himbi xa̱ꞌmi nda hyokwa ár ndu̱i. Ne mi zo̱ ya nzo̱the, xa mar nze̱di, ne bi textꞌa nor nguꞌö, ne xa bi hwata gatho. 
\c 7  
\s1 Ar Hesu bi o̱thebi nꞌár ꞌbe̱go nꞌar ndöndogu me Nroma 
\r (Mt. 8:5‑13) 
\p  
\v 1 Mi wa ar Hesu bi zo ya jöꞌi, bi mengi bi yu̱tꞌa manꞌagi har hnini Nkapernaum. 
\p  
\v 2 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar döndogu me Nroma, mi ꞌñe nꞌár ꞌbe̱go xa mi mödi, ne mi hñeni, xa mi ntsꞌe̱di, ꞌbu̱tho nda du. 
\p  
\v 3 Nunar döndogu mi ꞌyo̱de mi nho̱nga ar Hesu, bi me̱hna ꞌra ya ndöxodyo, nda ꞌya̱pa ar möte nda e nda o̱thebi ár ꞌbe̱go. 
\p  
\v 4 Ha nu mi zo̱ñꞌu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ ar Hesu, xa bi ꞌya̱pa ar möte nda ma, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nunar döndogu ba pe̱nkagihe, di beñhe di ꞌñepabi gi fa̱tsꞌi. 
\p  
\v 5 Ngetho mö ma jöꞌihu̱, go gese̱ bi mö nda thogagihe nꞌar nijö. 
\p  
\v 6 Jange ar Hesu bi me̱wi. Ne núꞌmu̱ ma nda zo̱nga hár ngu ar döndogu, bi me̱hna ꞌra yá ñꞌohu̱ nda ꞌñembabi: 
\p —Yo gi tu ri mu̱i, tsi Tata. Pengwatho, ngetho hindi ꞌñepkagi gi ku̱tꞌa ha ma ngu. 
\p  
\v 7 Jange hinda ne da mase̱ ma nga tsiꞌaꞌi. Nöꞌö di a̱ꞌi, ho̱nse̱ gi mö ma ꞌbe̱go da ditsꞌi, nuga di ñꞌemu̱i da njapꞌu̱. 
\p  
\v 8 Ngetho nuga ꞌbu̱ togo ꞌbe̱pkagi, ha di pe̱ꞌsa ya ndogu di ꞌbe̱pabi nꞌehe. Nuꞌmu̱ ga emba nꞌa: Di ma, da ma. Nuꞌmu̱ ga emba manꞌa: Ba ehe, da ehe. Ha nuꞌmu̱ ga emba ma ꞌbe̱go: ꞌYo̱tꞌa nunar ꞌbe̱finu̱, da ꞌyo̱tꞌe. 
\p  
\v 9 Nu mi ꞌyo̱ ar Hesu njapꞌu̱, xa bi ꞌyo̱tho. Ne bi ñhanda habu̱ mi ꞌbu̱ ar mhuntsjöꞌi mi te̱ni, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di xiꞌahu̱, hinxta tinga nꞌar me Israel di pe̱ꞌsa nꞌar jamfi ngu nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. 
\p  
\v 10 Ha nu mi menga nuꞌu̱ xki mꞌe̱hni hár ngu ar ndöndogu, bi hyandwa ár ꞌbe̱go xki ditsꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi koꞌspa ár te ár tꞌu̱ nꞌar ꞌranxu me Nain 
\p  
\v 11 Mꞌe̱fa ar Hesu bi thogi bi ma manꞌar hnini ár thuhu Nain, mi ñꞌowi yá ma̱xte, ne nze̱ye̱ ya jöꞌi mi te̱ni. 
\p  
\v 12 Núꞌmu̱ mi ꞌba̱i nda yu̱tꞌa har hnini, bi nthe̱wi mi po̱nga nꞌár mhuntsꞌi ya jöꞌi, ndi ma nda ꞌya̱ ár tꞌu̱ nꞌar ꞌranxu, ne ho̱nse̱nu̱ mi ꞌñehe. 
\p  
\v 13 Ar tsi Hmu mi hyanda ar tsi ꞌbe̱hñö, xa bi hwëki ne bi ꞌñembabi: 
\p —Yo gi zoni. 
\p  
\v 14 Nepꞌu̱ bi watꞌa habu̱ mi paꞌu̱, ne bi hñuxa ár ꞌye̱ har xithe̱ habu̱ mi oxa nöꞌö xki du. Ha nuya mi mutsꞌi bi mꞌa̱i, ne ar Hesu bi ꞌñemba nöꞌö xki du: 
\p —Tsꞌu̱ntꞌu̱, di xiꞌaꞌi gi nangi. 
\p  
\v 15 Nuꞌmú̱ nöꞌö xki du bi nangi bi hñudi, ne bi ndu̱i bi ñö. Ne ar Hesu bi da̱twabi ár nönö. 
\p  
\v 16 Ha nu mi hyanda njapꞌu̱ gatho ya jöꞌi, xa bi zu, ne bi ndu̱i bi nsunda Jö mi eñꞌu̱: 
\p —Nꞌar döta mꞌe̱hni Jö xi zo̱kagihu̱. Jö xpa pe̱hni da ma̱xkagihu̱ ár hmöka hninigihu̱. 
\p  
\v 17 Ne gatho har ha̱i Nhudea, ne gatho nuya hnini mi ꞌbu̱ hár nthetꞌi, bi zo yá gu nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa ar Hesu. 
\s1 Ar Xuwa Xixthe bi me̱hna yoho yá ma̱xte ma ba kꞌöꞌsa ar Hesu 
\r (Mt. 11:2‑19) 
\p  
\v 18 Nuyá ma̱xte ar Xuwa Xixthe bi ma ba xipabi gatho nöꞌö xki thogi. Ne ar Xuwa bi zohna yoho, 
\p  
\v 19 bi me̱hna ma nda ꞌya̱nga ar Hesu: Ha go geꞌe ár mꞌe̱hni Jö ma nda ehe, wa ga to̱ꞌmhe manꞌa. 
\p  
\v 20 Nuꞌmú̱ yá mꞌe̱hni ar Xuwa bi ma ba kꞌöꞌsa ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ar Xuwa Xixthe ba pe̱nje ga eñꞌahe: Ha go geꞌe ár mꞌe̱hni Jö ma nda ehe, wa ga to̱ꞌmhe manꞌa. 
\p  
\v 21 Ha núꞌmu̱ mi zo̱nga yá ma̱xte ar Xuwa, ar Hesu mi o̱the nze̱ye̱ ya da̱thi, mi e̱nga ya tsꞌondöhi, ne mi o̱the nze̱ye̱ ya goda̱. 
\p  
\v 22 Jange nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di möhu̱ ne ba xipabihu̱ ar Xuwa nöꞌö xka jwadi xka hyanthu̱ ne xka ꞌyo̱hu̱. Xipabihu̱ nuya goda̱ xo yá da̱, nuya dowa ꞌyo, ha nuꞌu̱ tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo thitsꞌi. Nuya gogu o̱de, ne nuya xki du pengi da nte, ha nuya tsi hyoya xi nsipabi ar hoga mhö. 
\p  
\v 23 Ne nza̱tho nöꞌö togo hinda u̱ ár mu̱i xi zo ár gu nöꞌö di pe̱fi. 
\p  
\v 24 Ha nu mi menga yá ma̱xte ar Xuwa, ar Hesu bi ndu̱i bi no̱nga ar Xuwa, ne bi ꞌñemba ya jöꞌi: 
\p —Togo ma ga hyanthu̱ har otꞌatꞌo̱ho̱. Hage ma ga hyanthu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi otho ár tsꞌe̱di, ngu nꞌar xithi mi hwönda ar ndöhi. Hinꞌö wainꞌö. 
\p  
\v 25 Xiꞌmu̱ teme ga po̱ñhu̱ ma ga hyanthu̱. Hage nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi he ya dutu xi mhödi. Hinꞌö, ngetho nuꞌu̱ kö ya nza̱tho dutu ne pe̱ꞌsa gatho nöꞌö ne, ꞌbu̱ ha yá ngu ya ndöꞌu̱. 
\p  
\v 26 Tema ga po̱ñhu̱ ga hyanthu̱ ꞌmu̱. Nꞌár mꞌe̱hni Jö. Hö, ne di xiꞌahu̱ hinge ho̱nse̱ nꞌár mꞌe̱hni Jö, pe̱ꞌsa manꞌar döta nsu. 
\p  
\v 27 Gehnu̱ xki nho̱nga mamꞌe̱tꞌo har Tꞌofo habu̱ enö: 
\q1 Nuga di pe̱hna ma mꞌe̱hni da mꞌe̱tꞌo, 
\q1 da hyokꞌa ar ꞌñu. 
\p  
\v 28 Nuga di xiꞌahu̱, hinxi mꞌu̱ manꞌár mꞌe̱hni Jö togo xi me̱ꞌsa ár nsu ngu ar Xuwa Xixthe. Ha nuꞌu̱ xi yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwi Jö, mödi nheki hinte pe̱ꞌsa yá nsu, töpa ár nsu ar Xuwa. 
\p  
\v 29 Gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi mi o̱xa nöꞌö mi mönga ar Xuwa, ne nuꞌu̱ ya njotbojö bi hñömbár xixthe, mi da̱majöni xiñho gatho nöꞌö o̱tꞌa Jö. 
\p  
\v 30 Ha nuya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo, himbi numañho, ne himbi hñönga nunar ñho mi ne nda ꞌyo̱tꞌwa Jö. Jange himbi neꞌu̱ nda xixthe ar Xuwa. 
\p  
\v 31 Ne ar tsi Hmu bi ꞌñenö: 
\p —Togo ga he̱kwabi nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱, ne togo di hñötsꞌi. 
\p  
\v 32 Nuꞌu̱ di hñöxa ya bötsi hu har ta̱i ñꞌeni, ne matꞌa yá mibötsiwi, enö: Da hu̱xthe ma nthu̱zahe, ne hinga nehu̱. Da ntuhe ya thuhu dumu̱i, ne hinga nzoñhu̱. 
\p  
\v 33 Jange nuꞌahu̱ di hñöxꞌahu̱ nuꞌu̱ ya bötsiꞌu̱, gi hanthu̱ gatho hingi ho. Ngetho ga hyanthu̱ bi zo̱ ar Xuwa, hinto mi ñungwi, hinto mi ntsixkwi, ne ngi emfu̱ mi pe̱ꞌsa ya tsꞌondöhi. 
\p  
\v 34 Mꞌe̱fa bi zo̱ Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, ñungwi ne ntsixkwi ya jöꞌi, gi emfu̱ xa tsu̱ ar tsꞌoꞌyo ne ar nti, ár ñꞌowi ya njotbojö ne ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. 
\p  
\v 35 Ha nöꞌö togo pe̱ꞌsa ar hoga mfödi, nhekitho ha yá hoga ꞌbe̱fi. 
\s1 Ar Hesu mi ꞌbu̱ hár ngu nꞌar de̱ngaꞌbe̱pate ár thuhu ar Simu 
\p  
\v 36 Nꞌar de̱ngaꞌbe̱pate bi zohna ar Hesu hár ngu nda ñungwi. Ne núꞌmu̱ mi zo̱ni bi yu̱tꞌa har ngu ne bi hñuxa har mexa. 
\p  
\v 37 Mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar tsꞌoꞌbe̱hñö har hniniꞌö. Mi bödi xki zo̱hnu̱ ar Hesu hár ngu ar de̱ngaꞌbe̱pate nda ñunu̱, bi ma ba kꞌötsꞌi. Ne bi hñöxa nꞌar xito tꞌaxdo, mi po nꞌar ñu̱ni xa mi yu̱ni xiñho. 
\p  
\v 38 Mi zo̱ni bi nda̱ndihmö hár wa ar Hesu, xa bi hñu ár mu̱i bi nzoni. Nuyá gida̱ mi nöꞌmi, mi xu̱kwa yá wa ar Hesu, ne mi ju̱ yá xtö mi thukwabi. Xa mi tsu̱spabi, ne mi koꞌspa nöꞌö ar hogañu̱ni mi hö. 
\p  
\v 39 Nu mi hyanda ar de̱ngaꞌbe̱pate xki zohna ar Hesu hár ngu, mi ense̱ hár mfeni: Nuꞌmu̱ majöni ár mꞌe̱hni Jö nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, di pöhmö tema ꞌbe̱hñö tha̱mba ár wa, ngetho nꞌar tsꞌoꞌbe̱hñö. 
\p  
\v 40 Jange ar Hesu bi ꞌñembabi ar de̱ngaꞌbe̱pate: 
\p —Ha gi o̱de Simu. Di ne ga xiꞌaꞌi nꞌar ꞌbede. 
\p Ar Simu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Xikagi, ma tsi Utateꞌi. 
\p  
\v 41 Ne bi ꞌñenga ar Hesu: 
\p —Nꞌagi yoho ya ñꞌo̱ho̱ mi tupa nꞌar hmibojö. Nꞌa mi tu ku̱tꞌanthebe ya tꞌaxbojö, ha nöꞌö manꞌa mi tu madenthebe. 
\p  
\v 42 Ha nuꞌu̱ himi tsa̱ nda gutꞌwa ár bojö nöꞌö togo xki hmipabi. Jange nöꞌö ar hmibojö, bi pumbabi yá tha̱i. Xikagipya, nuya yoho ya ñꞌo̱ho̱yu̱ bi mpumbabi yá tha̱i, togo mi tsitꞌa ár mu̱i mi mö togo xki hmi ar bojö. 
\p  
\v 43 Nuꞌmú̱ ar Simu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Za di enga nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ mi tu nze̱ye̱. 
\p Ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Hö, xka thödi xiñho. 
\p  
\v 44 Nepꞌu̱ bi ñhanda habu̱ mi ꞌbu̱ ar ꞌbe̱hñö, ne bi ꞌñembabi ar Simu: 
\p —Nu nda tso̱kwa ri ngu, hinxka ꞌrakatsꞌu̱ ar dehe ga xu̱ka ma wa. Ha ndimhö, nunar ꞌbe̱hñönu̱, xi nöꞌma yá gida̱ xi xu̱ga ma wa, ne xi gu̱ yá xtö xi duki. 
\p  
\v 45 Nuꞌge hinxka tsu̱ski ngu ma ntꞌumbihu̱. Ha nunar ꞌbe̱hñönu̱, ja nda ku̱tꞌatho, hingi tsa̱ya̱ tsu̱ska ma wa. 
\p  
\v 46 Nuꞌge hinga koꞌska ar nziki ma ñö, ha nunar tsi ꞌbe̱hñönu̱ xi goska ma wa nꞌar hogañu̱ni. 
\p  
\v 47 Jange di xiꞌaꞌipya, nunar ꞌbe̱hñönu̱ xi mpumbabi gatho yá tsꞌoki, mödi nze̱ye̱ xki ꞌyo̱tꞌe, jange xa ja nze̱ye̱ ár mhöte. Ha nöꞌö hingi nze̱ye̱ ár tsꞌoki xi mpumbabi, hingi nze̱ ár mhöte. 
\p  
\v 48 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabi ar ꞌbe̱hñö: 
\p —Xta pumpꞌaꞌi gatho ri tsꞌoki. 
\p  
\v 49 Ha gatho nuꞌu̱ maꞌra ya jöꞌi mi huhwinu̱ har mexa, bi ndu̱i bi bense̱ ha yá mfeni, ne mi eñꞌu̱: 
\p —Togopyanu̱, pumba yá tsꞌoki ya jöꞌi. 
\p  
\v 50 Ha nu ar Hesu bi ꞌñembabi ar ꞌbe̱hñö: 
\p —Gi ñꞌemu̱i, jange xka mpo̱ho̱, ha nupya di ma ter entho. 
\c 8  
\s1 ꞌRa ya ꞌbe̱hñö mi fa̱xa ar Hesu 
\p  
\v 1 Mi tho gathoyu̱, ar Hesu bi ñꞌo mi tso̱nga ya döhni ne ya tꞌu̱lo hnini, mi zohna ya jöꞌi, ne mi xipabiꞌu̱ ar hoga mhö no̱nga ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. Ne mi ñꞌowi nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte. 
\p  
\v 2 Mi te̱nga ꞌra ya ꞌbe̱hñö nꞌehe, nuya xki o̱thebi yá hñeni, ne nuya xki ꞌye̱mba ya tsꞌondöhi. Nꞌa már thuhu ar Maria mi tꞌembabi me Magdala, nöꞌö xki tꞌe̱mbabi yoto ya tsꞌondöhi. 
\p  
\v 3 Mi te̱ñꞌu̱ ar Huana, nöꞌö már ꞌbe̱hñö nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Txusa, mar ndöngi mi pe̱pa ar ndö Erode. Mi te̱ñꞌu̱ nꞌehe ar Txana, ne maꞌra ya ꞌbe̱hñö nuꞌu̱ mi fa̱xa ar Hesu, mi unga yá ñho mi pe̱tsꞌi. 
\s1 Ár ꞌbede ar motꞌi 
\r (Mt. 13:1‑15, 18‑23; Mr. 4:1‑20) 
\p  
\v 4 Mi mhuntsꞌa nze̱ye̱ ya jöꞌi, ne maꞌra mi ꞌyo mi po̱nga ha yá hnini mi e mi kꞌötsꞌi, ar Hesu bi metwa nꞌar ꞌbede, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p  
\v 5 —Nꞌar pa nꞌar motꞌi bi ma nda mpotꞌa hár hwöhi. Núꞌmu̱ mi mpontꞌe̱i, ꞌra bi zo har ꞌñu. Mi tho ya jöꞌi bi netsꞌi, ne ba e ya tsꞌintsꞌu̱ bi go bi za. 
\p  
\v 6 Ha nu maꞌra bi zo ha ya do habu̱ himi köxa nze̱ ar ha̱i. Nu mi kꞌontsꞌi, bi ꞌyotꞌatho, ngetho bi kꞌatꞌa ár xa ar ha̱i. 
\p  
\v 7 Nu maꞌra bi zo habu̱ mi ja ya ꞌmini. Nu mi kꞌontsꞌi bi tewi mahye̱gi, bi xuhña ne bi otꞌi. 
\p  
\v 8 Ha nu maꞌra bi zo habu̱ mar ñho ar ha̱i, ne nu mi hoꞌyaꞌu̱, xa bi unga nꞌar hoga sofo, bi unga nꞌanthebe nꞌa ngu nꞌa ar ꞌba̱i. 
\p Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi zo ntsꞌe̱di ya jöꞌi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌu̱ togo tu yá gu, dá ꞌyo̱xa nöꞌö te di mö. 
\p  
\v 9 Yá ma̱xte bi ꞌya̱mba ar Hesu ne bi ꞌñembabi: 
\p —Teme di bo̱nga nunar ꞌbedenu̱. 
\p  
\v 10 Ha nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌahu̱ xi utꞌahu̱ Jö nöꞌö hinxki fö mamꞌe̱tꞌo tengu ár tsꞌu̱tꞌwiꞌö. Ha nu maꞌra ya jöꞌi, di zofo mꞌede. Da hyandi ne hinda bödi teme̱ꞌö, ne da ꞌyo̱de ne hinda zo yá mfeni tema di bo̱ni. 
\p  
\v 11 Nunar ꞌbedenu̱ xka jwadi xka ꞌyo̱hu̱, di bo̱ni da ꞌñenö: Nöꞌö te ꞌbotꞌi, gehnu̱ ár mhö Jö. 
\p  
\v 12 Ha nuya bi zo har ꞌñu, jangu nuꞌu̱ xi ꞌyo̱ ár mhö Jö. Ne xta ꞌñepꞌu̱ ar tsꞌondöhi da hñömba ar mhö xki zohmö ár mu̱i, njapꞌu̱ hinda ñꞌemu̱i ne hinda mpo̱ho̱. 
\p  
\v 13 Ha nu maꞌra bi zo ha ya do, ñhe̱hwi nuꞌu̱ xi ꞌyo̱ ár mhö Jö, ne johya höni, po̱ntho hinxi nu̱nga yá ꞌyu̱. Jamfi ꞌra ya tsi pa, ne xta epꞌu̱ ya tsꞌothogi da ꞌwege. 
\p  
\v 14 Nuya bi zo ha ya ꞌmini, di hñöxa nuꞌu̱ togo xi ꞌyo̱ ár mhö Jö, ne tupár mu̱i gatho nöꞌö te jawa har ximha̱i, ne ñhe̱gi da ka ar bojö, ne umba gatho te ne ár te. Njapꞌu̱ ꞌramtxꞌu̱ da ꞌbe̱di gatho nöꞌö te xi ꞌyo̱de, po̱ntho hinte unga ar sofo. 
\p  
\v 15 Ha nuꞌu̱ bi zo habu̱ mar ñho ar ha̱i, njangu nuꞌu̱ togo e̱ntꞌa yá mu̱i da ꞌyo̱twa ár mhö Jö, ne da kwata xiñho nöꞌö xi ꞌyo̱de, to̱ꞌmi da unga ar hoga sofo. 
\s1 Gatho nöꞌö tꞌo̱tꞌa ñꞌöntho, nꞌar pa ma da födi 
\r (Mr. 4:21‑25) 
\p  
\v 16 Ar Hesu bi ꞌñenö nꞌehe: 
\p —Hinto tso̱ nꞌar ñotꞌi ne da goꞌma ha nꞌar tsꞌo̱i, wa da ꞌñö ha nꞌar fidi ne hinda yotꞌi. Nöꞌö da me̱fi, da ꞌñexa har mfoxꞌyo, ne njapꞌu̱ gatho nuꞌu̱ da yu̱tꞌi da tsa̱ da hyandi. 
\p  
\v 17 Njapꞌu̱tho nꞌehe gatho nöꞌö tꞌo̱tꞌa ñꞌöntho, nꞌar pa ma da födi, ne ma da bo̱xa gatho nöꞌö xi joꞌmi, ne da födi xiñho. 
\p  
\v 18 Jange hyanthu̱ xiñho tema gi o̱hu̱, ngetho nuꞌmu̱ gi kwathu̱ xiñho nöꞌö nsiꞌahu̱, ma da thusꞌahu̱ ár nze̱ye̱. Ha nöꞌö togo hingi kwati, da thömba nöꞌö mi beni mi pe̱ꞌshmö. 
\s1 Ár nönö ne yá jödö ar Hesu 
\r (Mt. 12:46‑50; Mr. 3:31‑35) 
\p  
\v 19 Nꞌagi mi uta ya jöꞌi, nꞌa mbi zo̱ta ár nönö ne yá jödö, ha himbi za̱ bi yu̱tꞌa habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö, ngetho xa xki watꞌa nze̱ye̱ ya jöꞌi. 
\p  
\v 20 Ne bi tꞌembabi ar Hesu: 
\p —Bi zo̱ ri nönö ne ri jödö, to̱pꞌa nthi gi ñöwi ꞌnö. 
\p  
\v 21 Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌu̱ togo xi ꞌyo̱ ár mhö Jö ne da ꞌyo̱tꞌe, go gehyu̱ ma nönö ne ma jödö. 
\s1 Ar Hesu bi japa ar ꞌyomndöhi bi ntsa̱ya̱ 
\r (Mt. 8:23‑27; Mr. 4:35‑41) 
\p  
\v 22 Nꞌar pa ar Hesu bi bo̱xa ha nꞌar motsa bi me̱wi yá ma̱xte, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Möhö ꞌrandi ar dehe. 
\p Ne bi maꞌu̱. 
\p  
\v 23 Nu mi pa har dehe, ar Hesu bi ñꞌöhö. Ne mi da̱ñꞌu̱ bi ñꞌo nꞌar ꞌyomndöhi, ne yá mfe̱tsꞌi ar dehe mi hexta ar motsa, ꞌbu̱tho nda yu̱i. 
\p  
\v 24 Nuꞌmú̱ nuyá ma̱xte dama ba a̱ ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Utateꞌihe, ꞌbu̱tho ga jöthu̱. 
\p Ar Hesu bi nankꞌmu̱ bi zu̱ ar ꞌyomndöhi ne ar ñho̱nthe. Nuꞌmú̱ dama bi ntsa̱ya̱ gatho, xa bi ñhetho. 
\p  
\v 25 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p —Te bi ja ri jamfihu̱. 
\p Ha nuꞌu̱ xa bi ntsu, mi ꞌyo̱tho nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌa ar Hesu, ne mi eñꞌu̱ nꞌa ngu nꞌa: 
\p —Togonu̱ ꞌmu̱. Ar ꞌyomndöhi ne ar dehe o̱te nöꞌö ꞌbe̱pabi. 
\s1 Nꞌar ñꞌo̱ho̱ me Gadara xki nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi 
\r (Mt. 8:28‑34; Mr. 5:1‑20) 
\p  
\v 26 Nu mi ꞌranga ar dehe, ne bi zo̱nga har ha̱i Gadara, mi ꞌbu̱ hár ñöni ar ñho̱nthe, mi ñhandwitho ar ha̱i Ngalilea. 
\p  
\v 27 Ha nu mi gö ar Hesu har motsa, nꞌa mba epꞌu̱tho bi zu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mar mengunu̱. Mi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya pa xki nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi, hinte mi he ar dutu, himi ꞌbu̱ hár ngu, mi haxa ha ya tꞌa̱gi. 
\p  
\v 28 Ne nu mi hyanda ar Hesu, ba e bi nda̱ndihmö hár wa, ne bi hye̱xa nꞌar mhafi bi ꞌñenö: 
\p —Te gi hongwa, Hesu ár Tꞌu̱ꞌi Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. Xa di a̱ꞌaꞌi, yo ma gi ꞌraka ar mfe̱i. 
\p  
\v 29 Bi mönga njapꞌu̱ ngetho ar Hesu mi ꞌbe̱pa ar tsꞌondöhi nda bo̱ni. Mi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya pa xki nthe̱xkwi nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ne xa te gatho mi japi. Nuya jöꞌi nda gu̱ ne nda dötꞌa ya nthöhibo̱jö, ha mi xe̱ktho. Ha nöꞌö ar tsꞌondöhi mi japi nda bo̱ni nda ma ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. 
\p  
\v 30 Ar Hesu bi ꞌya̱mbabi ne bi ꞌñenö: 
\p —Temár huꞌi. 
\p Nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Nꞌa mutꞌi. 
\p Bi mönga njapꞌu̱, ngetho xa xki yu̱tꞌa nze̱ye̱ ya tsꞌondöhi har ñꞌo̱ho̱ꞌö. 
\p  
\v 31 Ha nuꞌu̱ ya tsꞌondöhi xa bi ꞌya̱pa ar Hesu hinge nda me̱hna har ꞌbe̱xui. 
\p  
\v 32 Xa mi ꞌyonu̱ nze̱ye̱ ya tsꞌu̱di, mi ñunga har ngwani. Jange ya tsꞌondöhi xa bi ꞌya̱pa ar Hesu nda umba ar se̱ki nda yu̱tꞌa ha ya tsꞌu̱diyu̱. Ne nöꞌö bi umba ar se̱ki. 
\p  
\v 33 Jange ya tsꞌondöhi dama bi hye̱ ar ñꞌo̱ho̱, bi ma ba ku̱tꞌa ha ya tsꞌu̱di. Nuya tsꞌu̱diyu̱ bi nixtꞌi ma ba ñho̱ har maꞌye, ba tso har dehe habu̱ ba jötꞌa xo̱ge. 
\p  
\v 34 Ne nuꞌu̱ togo mi su ya tsꞌu̱di, mi hyandi xa bi ntsu, bi hye̱ ar nhixtꞌi ma ba ꞌyonga ar ꞌbede har hnini ne gatho ár nthetꞌi. 
\p  
\v 35 Gatho ya jöꞌi bi ma ba handase̱ nöꞌö xki nsipabi. Ne mi zo̱ñꞌu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ ar Hesu, ka bi zu̱hnu̱ nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ xki tꞌe̱mbabi ya tsꞌondöhi, mi huhnu̱ hár wa, xki hye ár dutu, ne mi ja ár mfeni. Ne xa bi zuꞌu̱. 
\p  
\v 36 Nepꞌu̱ nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ ne xki hyanda nöꞌö xki thogi, mi xipabiꞌu̱ hanja xki mengi xki mꞌu̱i xiñho nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö. 
\p  
\v 37 Nuꞌmú̱ gatho ya me Gadara bi ꞌya̱pa ar möte ar Hesu nda bo̱ni nda zokwabinu̱ yá ha̱i, ngetho xa mi ntsuꞌu̱. Jange ar Hesu bi bo̱xa har motsa, ne bi mengi bi ma. 
\p  
\v 38 Ha nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ xki tꞌe̱mba ya tsꞌondöhi, xa mi a̱pa ar Hesu nda umba ar se̱ki nda de̱ni. Nöꞌö bi xipabi nda gohi, ne bi ꞌñembabi: 
\p  
\v 39 —Di ma ri ngu, ne gi xipabi gatho ya jöꞌi nuꞌu̱ ya döta ntꞌudi xi hwëkꞌa Jö. 
\p Jange bi mengi, ne bi ndu̱i bi xipabi gatho ya jöꞌi tengu ar döta ya ntꞌudi xki hwëkwa ar Hesu. 
\s1 Ár tꞌinxu ar Hairo, ne ar ꞌbe̱hñö bi da̱mba ár pa̱tꞌi ar Hesu 
\r (Mt. 9:18‑26; Mr. 5:21‑43) 
\p  
\v 40 Núꞌmu̱ mba penga ar Hesu ꞌrandi ar dehe, ya jöꞌi xa bi njohya mi hyandi, ngetho mi to̱ꞌmtho nda pengi. 
\p  
\v 41 Nꞌa mba epꞌu̱tho nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Hairo, mar ndö hár nijö ya xodyonu̱. Bi nda̱ndihmö hár wa ar Hesu, ne bi ꞌya̱pa ar möte nda me̱wi hár ngu. 
\p  
\v 42 Ngetho ár tꞌinxu mi ntsa̱wi ar ndöte. Ho̱nse̱ ár tꞌinxunu̱ mi ꞌñehe, ne mi pe̱ꞌsa ꞌre̱tꞌa ma yonje̱ye̱. Jange ar Hesu bi me̱wi. Ne nu mi ma, ra nze̱ ya jöꞌi bi de̱ni, xa mi tsꞌitsꞌi. 
\p  
\v 43 Núnu̱ hár mhuntsꞌi ya jöꞌi, ka mi panu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö xki tho ꞌre̱tꞌa ma yonje̱ye̱ xki xotꞌwa ya ji. Ne xa xki de gatho nöꞌö mi pe̱tsꞌi mi honi nda ñꞌo̱thehmö, ne hinxki za̱ nda ditsꞌi. 
\p  
\v 44 Nunar ꞌbe̱hñönu̱ bi watꞌa hár xu̱tha ar Hesu, bi da̱mba ár ñöni ár pa̱tꞌi. Ne dama bi ditsꞌi, ne bi ntsa̱ya̱ nöꞌö mi xotꞌwa ya ji. 
\p  
\v 45 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ñꞌa̱ni ne bi ꞌñenö: 
\p —Togo xi da̱ngagi. 
\p Gatho ya jöꞌi bi nko̱ni. Ha nu ar Pedro ne nu maꞌra mi ñꞌowi, bi ꞌñembabi ar Hesu: 
\p —Ma tsi Utateꞌihe, gi nuse̱ nze̱ye̱ ya jöꞌi xa tsꞌisꞌi, ne ꞌbu̱tho da ꞌyentꞌaꞌi. Yoꞌö gi ñꞌa̱ni togo xi da̱ñꞌaꞌi. 
\p  
\v 46 Ha nu ar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Di pödi xi ntha̱ngagi, ngetho da tsa̱ bi bo̱nga ar tsꞌe̱di ha ma ndoꞌyo. 
\p  
\v 47 Nu mi hyanda ar ꞌbe̱hñö xki böta ar Hesu xki tha̱mba ár pa̱tꞌi, ba e bi nda̱ndihmö hár wa, ne xa mi nhwötꞌi. Madeda ya jöꞌi bi da̱majöni yoꞌö xki da̱ñꞌö, ne bi mö, núꞌmu̱ mi da̱mba ár ñöni ár pa̱tꞌi, dama bi ntsa̱ya̱ ar hñeni mi thogi. 
\p  
\v 48 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi tꞌinxuꞌi, nuna ri jamfi xi ma̱xꞌi xi dixꞌi. Di ma ter entho. 
\p  
\v 49 Mi ñöda ar Hesu, nꞌa mbi zo̱ta nꞌar ñꞌo̱ho̱ xki ꞌñe hár ngu ar Hairo már ndö har nijö, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Yo gi hökwa ár ꞌbe̱fi ar Utate, ngetho xi du ri tꞌinxu. 
\p  
\v 50 Ha nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar Hesu, bi ꞌñembabi ar Hairo: 
\p —Yo gi tu ri mu̱i, ho̱nse̱ gi jamfi ne ri tꞌinxu da kꞌontꞌi. 
\p  
\v 51 Nu mi zo̱nga hár ngu ar Hairo, ar Hesu hinto maꞌra bi hye̱gi bi yu̱tꞌi, ho̱nse̱ ar Pedro, ar Hakobo, ar Xuwa, ár dada ne ár nönö ar nxutsi. 
\p  
\v 52 Nze̱ye̱ ya jöꞌi xki mhuntsꞌa nthi, xa mi zontꞌi ne mi mafi. Ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yo gi zoñhu̱, ngetho nunar nxutsi hinxi du, ötho. 
\p  
\v 53 Ha nuꞌu̱ bi dentho, ngetho mi pöꞌu̱ xiñho xki du. 
\p  
\v 54 Nepꞌu̱ ar Hesu bi mipa ár ꞌye̱ ar nxutsi, ne bi matꞌi ntsꞌe̱di: 
\p —Nangi nxutsi. 
\p  
\v 55 Ar nxutsi bi menga ár pa, ne dama bi nangi. Nepꞌu̱ ar Hesu bi mö nda tꞌumba te nda zi. 
\p  
\v 56 Ha nu ár dada ne ár nönö xa mi ꞌyo̱tho. Ne nu ar Hesu bi hñuꞌmba yá mu̱i hinto nda xipabi nöꞌö xki thogi. 
\c 9  
\s1 Bi mꞌe̱hna nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte 
\r (Mt. 10:5‑15; Mr. 6:7‑13) 
\p  
\v 1 Ha nu ar Hesu bi muntsꞌa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte, ne bi umba ar tsꞌe̱di nda ꞌye̱nga gatho ya tsꞌondöhi, ne nda o̱thebi yá hñeni ya jöꞌi. 
\p  
\v 2 Ne bi me̱hni nda xipa ár tsꞌu̱tꞌwi Jö ya jöꞌi, ne nda o̱thebi yá hñeni. 
\p  
\v 3 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yo te gi höxu̱ nöꞌö gi hoñhu̱ har ꞌñu. Yo gi höxu̱ ri ndo̱ho̱hu̱, wa nꞌar ꞌro̱zö, wa te gi tsihu̱, wa ar bojö, yo ma gi hñöxu̱ yo mponi ar dutu. 
\p  
\v 4 Nor ngu habu̱ ma gi tso̱ñhu̱, ka gi po̱nthu̱nu̱ núꞌmu̱ xki möhu̱. 
\p  
\v 5 Ne nöꞌö ar hnini habu̱ hinda ne da tꞌaꞌahu̱ ar se̱ki gi kohu̱, po̱ñhu̱, ne hwöju̱ ár fontha̱i ri thizahu̱. Njapꞌu da böꞌu̱ hinda ma da kꞌontꞌa ár kwe̱ Jö, ngetho himbi ne bi ꞌyo̱xa nöꞌö ga xifu̱. 
\p  
\v 6 Ne nu mi wadi bi xipa ar Hesu te nda ꞌyo̱tꞌu̱, bi nxañꞌu̱ ha gatho ya hnini, mi mönga ar hoga mhö, ne mi o̱thebi yá hñeni ya jöꞌi habu̱ gatho mi tso̱ni. 
\s1 Ár ndöte ar Xuwa Xixthe 
\r (Mt. 14:1‑12; Mr. 6:14‑29) 
\p  
\v 7 Ar ndö Erode bi zo ár gu nöꞌö mi o̱tꞌa ar Hesu, ne himi pödi te nda beni, ngetho nꞌañꞌo mi mönga nꞌa ngu nꞌa. ꞌRa mi enö ma ar Xuwa Xixthe xki mengi xki nte. 
\p  
\v 8 Maꞌra mi enö már mꞌe̱hni Jö Elia xki menga har ximha̱i. Ha nu maꞌra mi enö nꞌár mꞌe̱hni Jö mi ꞌbu̱ mahamꞌu̱ xki mengi xki nte. 
\p  
\v 9 Nuꞌmú̱ ar ndö Erode mi ense̱: 
\p —Ha hinge go gekase̱ da ꞌbe̱pa togo bi hye̱kwa ár ñö ar Xuwa. Togo di o̱de mhö o̱tꞌa ya döta ꞌbe̱fi ꞌmu̱. 
\p Ne mi honi hanja nda tsa̱ nda hyanda ar Hesu. 
\s1 Bi tꞌinga ngu̱dminthebe ya jöꞌi 
\r (Mt. 14:13‑21; Mr. 6:30‑44; Jn. 6:1‑14) 
\p  
\v 10 Yá ma̱xte ar Hesu mba pengi mi petwabi gatho nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌu̱. Mꞌe̱fa bi zixyu̱ nda me̱wi habu̱ hinte mi ꞌbu̱ ya jöꞌi, getꞌu̱ ar hnini Betsaida. 
\p  
\v 11 Ha nu mi bö ya jöꞌi ndi manu̱, bi de̱ni. Ne nu mi zo̱ñꞌu̱, ar Hesu himbi kotsꞌi, bi metwabi ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne bi o̱thebi yá hñeni. 
\p  
\v 12 Nu mi nde, bi watꞌa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Di za̱ gi pe̱hna ya jöꞌi da mfontꞌi, da ma ha ya tꞌu̱lo hnini ne ya ngu ꞌbu̱ har nthetꞌi, ma da hyonga te da zi ne habu̱ da ñꞌoxi. Ngetho habu̱ di ꞌbu̱hu̱, teme da dingwa te da zi har tꞌo̱ho̱. 
\p  
\v 13 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Go gi umfu̱ te da ziyu̱. 
\p Nuꞌu̱ bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Teme ga umfe. Ho̱nse̱ ku̱tꞌa ya thuhme ne yoho ya tsi hwö di höhe. Wa gi ne ga ta̱mfe te da zi gathoyu̱. 
\p  
\v 14 Xa mi ra nze̱ye̱ ya jöꞌi, ho̱nse̱ ya ñꞌo̱ho̱ mi tsu̱ ngu ngu̱dminthebe. Ha nunar Hesu bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p —Xifu̱ da hñu madenthebe nꞌa ngu nꞌa ya mutꞌi. 
\p  
\v 15 Njapꞌu̱ bi ꞌyo̱tꞌu̱, ne bi japa gatho bi hñudi. 
\p  
\v 16 Ar Hesu bi hñönga nuꞌu̱ ku̱tꞌa ya thuhme ne yoho ya tsi hwö, bi no̱ꞌsa mhetsꞌi, bi jöpi. Bi heke ne bi thokwa yá ma̱xte, ne nuyu̱ bi hyemba ya jöꞌi. 
\p  
\v 17 Gatho ya jöꞌi bi ñuni ne xa bi niñö. Mꞌe̱fa bi njo ya xe̱ni thuhme xki bongi, ne bi ñhuꞌsa ꞌre̱tꞌamayoho ya ꞌbo̱tsꞌe. 
\s1 Ar Pedro bi da̱majöni 
\r (Mt. 16:13‑20; Mr. 8:27‑30) 
\p  
\v 18 Nꞌagi ar Hesu mi ꞌbu̱se̱ ngetho xki ma nda ꞌya̱pa Jö, ho̱nse̱ yá ma̱xte mi ñꞌowi. Nꞌa mbi ꞌya̱mbathoꞌu̱, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Togo benga ya jöꞌi go geke ꞌnö. 
\p  
\v 19 Bi döꞌu̱ njawa: 
\p —ꞌRa enö gar Xuwa Xixthe, maꞌra enö gar mꞌe̱hni Elia, ne maꞌra enö go geꞌe nꞌa nuyá mꞌe̱hni Jö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, xi mengi xi nte. 
\p  
\v 20 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Xiꞌahu̱, togo gi eñhu̱ go gekaga. 
\p Ar Pedro bi dödi, ne bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌge go gar Kristo xi ꞌñexꞌa Jö. 
\s1 Ar Hesu bi mö nda tho 
\r (Mt. 16:21‑28; Mr. 8:31—9:1) 
\p  
\v 21 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi hñuꞌmba yá mu̱i hinto nda xipabi togoꞌö. 
\p  
\v 22 Ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, mahyoni nda tho nze̱ye̱ ya thogi. Nda u̱tsa ya dönziandö, ya ndömöjö ne ya bötꞌofo, ne nda tho. Ha nu ár hñupa nda mengi nda nte manꞌagi. 
\p  
\v 23 Mꞌe̱fa bi zo gatho ya jöꞌi xki mhuntsꞌi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nöꞌö togo ne da de̱ngagi, mahyoni da pumhnise̱ ár te, ne hyaxꞌmu̱ da ñꞌe̱ntꞌatho ga ñꞌoꞌbe. 
\p  
\v 24 Ngetho nöꞌö togo ne da japi da kꞌontꞌa ár te, ma da ꞌbe̱di. Ha nöꞌö togo e̱ntꞌi da unga ár te da de̱ngagi, ma da dinga ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 25 Tema ñho da gu̱kwa nꞌar jöꞌi, da döhö gatho nöꞌö te jawa har ximha̱i, ne da ꞌbe̱ ár pa. 
\p  
\v 26 Nöꞌö togo da ntsa̱ da da̱majöni pökagi ne da mönga ma mhö, Nuga Xta e ga Njöꞌi ma ga ntsa̱ga nꞌehe xka ehe di nheki ma nsunda, ne ga hömpa ár nsunda ma Dada, ne gar ñꞌoꞌbe ya hoga e̱nxe̱. 
\p  
\v 27 Xa majöni di xiꞌahu̱, ꞌra gi ꞌbu̱hu̱wa hinge ma gi tuhu̱, mꞌe̱tꞌo gi hyandwabihu̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\s1 Bi mponga ár ꞌba̱i ar Hesu 
\r (Mt. 17:1‑8; Mr. 9:2‑8) 
\p  
\v 28 Mi tho ñhöto mpa xki wadi xki mönga ar Hesu njapꞌu̱, bi bo̱xa ha nꞌar tꞌo̱ho̱ nda ñöwi Jö ár Dada, ne bi zixa ar Pedro, ar Hakobo ne ar Xuwa. 
\p  
\v 29 Núꞌmu̱ mi ñöwi Jö, bi mpa̱ta ár hmi, ne ár he xa bi tꞌaxki ne mi hyatsꞌi. 
\p  
\v 30 Ne bi nhekinu̱ yoho ya ñꞌo̱ho̱ mi ꞌba̱hwi mi ñöwi, mar Moise ne ar Elia. 
\p  
\v 31 Habu̱ mi ꞌba̱ꞌu̱ xki goꞌmatho nꞌar hyatsꞌi. Mi no̱ñꞌu̱ ár ndöte ar Hesu ma nda thohnu̱ Herusalen. 
\p  
\v 32 Nu ar Pedro ne nuꞌu̱ mi ñꞌowi xa mi tsu̱ nꞌar tꞌöhö, ha himbi döhö. Ne bi hyanda ar nsunda mi nheki har Hesu ne nuꞌu̱ yoho ya ñꞌo̱ho̱ mi ꞌba̱hwi. 
\p  
\v 33 Núꞌmu̱ mi ꞌba̱i nda ñꞌedi nuya ñꞌo̱ho̱yu̱, ar Pedro bi ꞌñenö: 
\p —Ma tsi Utateꞌi, xiñho ga ꞌbu̱hu̱wa. Te gi mö, ga hoje hñu ya mꞌetꞌe, nꞌa habu̱ gi ꞌbu̱ke, nꞌa habu̱ da mꞌu̱ ar Moise, ne manꞌa habu̱ da mꞌu̱ ar Elia. 
\p Ngetho ar Pedro himi pödi teme mi mö. 
\p  
\v 34 Himi jwadi nda mönga njapꞌu̱, nꞌa mbi nhekitho nꞌar gui, xa bi goꞌmathoꞌu̱, ne xa bi ntsuꞌu̱. 
\p  
\v 35 Ne har gui bi nheki nꞌar mhö, bi ꞌñenö: 
\p —Gehnu̱ ma hmöka Tꞌu̱. ꞌYo̱hu̱ nöꞌö xiꞌahu̱. 
\p  
\v 36 Mi ñhe nu ar mhöꞌö, ka bi hyantꞌu̱ mi ho̱nse̱ ar Hesu mi ꞌba̱hnu̱. Ha nuyu̱ hinte bi mö, ne hinto bi xipabi nuya paꞌu̱ nöꞌö xki hyantꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi o̱the nꞌar bötsi xki nthe̱xkwi nꞌar tsꞌondöhi 
\r (Mt. 17:14‑21; Mr. 9:14‑29) 
\p  
\v 37 Ár hyaxꞌö ba köꞌu̱ har tꞌo̱ho̱, ne ra nze̱ye̱ ya jöꞌi bi ma ba kꞌöꞌsnu̱ ar Hesu. 
\p  
\v 38 Nꞌa mbi ñö ntsꞌe̱di nꞌar ñꞌo̱ho̱ madeda ya jöꞌi, ne bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Tsi Utate, ꞌyo̱tka ar möte gi e gi nutka ma tꞌu̱, ngetho ho̱nse̱ꞌö di ꞌñehe. 
\p  
\v 39 Nthe̱xkwi nꞌar tsꞌondöhi, ne nu xta umbabi japi da mafi. Xa hwötsꞌi, ne xa e̱ntsꞌa ya fu̱gi hár ne. Xa fo̱mi, ꞌbe̱di da hye̱gi. 
\p  
\v 40 Xta a̱pahmö nuya ri ma̱xte da ꞌye̱ni, ne hinte xi japabi. 
\p  
\v 41 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Yá bötsiꞌihu̱ ya me̱ꞌsku ne gar tsꞌojöꞌihu̱. Hangu ma ga ꞌbu̱hwithohu̱ ne ga pe̱sꞌahu̱ ar tsꞌe̱ti. Ba tsinkawa ri tꞌu̱. 
\p  
\v 42 Nu mi tsꞌimpabi ar Hesu nöꞌö ar bötsiꞌö, ar tsꞌondöhi bi fo̱ma har ha̱i, ne xa mi hwötsꞌi. Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌye̱nga ar tsꞌondöhi, bi o̱the ar bötsi, ne bi mengi bi da̱twa ár dada. 
\p  
\v 43 Gatho ya jöꞌi xa mi ꞌyo̱tho mi handwa ár tsꞌe̱di Jö. 
\s1 Ar Hesu bi mengi bi mö ma nda tho 
\r (Mt. 17:22‑23; Mr. 9:30‑32) 
\p Nuya paꞌu̱ xa mi ꞌyo̱da ya jöꞌi gatho nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa ar Hesu. Nöꞌö bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p  
\v 44 —ꞌYo̱hu̱ xiñho nuna ma ga xiꞌahu̱, yo ma gi pumhnihu̱: Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, ma da nda̱twa yá ꞌye̱ ya jöꞌi. 
\p  
\v 45 Ha nuyá ma̱xte himbi bödi tema ndi bo̱nga nöꞌö bi xipabi, ngetho himi nthe̱gi nda zo yá mfeniꞌu̱. Ne mi ntsu nda ꞌya̱mbabi tema ndi bo̱nga nöꞌö xki möñꞌö. 
\s1 Togo töte ár nsu 
\r (Mt. 18:1‑5; Mr. 9:33‑37) 
\p  
\v 46 Nepꞌu̱ nuyá ma̱xte bi ndu̱i bi ñöxhnatho nꞌa ngu nꞌa togo nda ntöte ár nsu. 
\p  
\v 47 Nunar Hesu mi pötwatho yá mfeniꞌu̱. Jange ba tsi nꞌar tsi bötsi, bi ꞌba̱ꞌma habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö. 
\p  
\v 48 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nöꞌö togo po̱tka ma thuhu da japamasu nꞌar tsi bötsi ngunu̱, jakamasugi. Ne nöꞌö togo jakamasugi, japamasu nöꞌö togo ba pe̱nkagi. Ngetho nöꞌö togo hingar ñꞌetsꞌihu̱, go töte ri nsuhu̱. 
\s1 Nuꞌu̱ togo hingo ma ñꞌu̱nihu̱, go fa̱xkagihu̱ 
\r (Mr. 9:38‑40) 
\p  
\v 49 Nepꞌu̱ ar Xuwa bi ꞌñembabi ar Hesu: 
\p —Ma tsi Utateꞌi, xta hanthe nꞌar ñꞌo̱ho̱ ju̱ñꞌa ár tsꞌe̱di ri thuhu, e̱nga ya tsꞌondöhi. Da höjwe ngetho hindi ñꞌohu̱. 
\p  
\v 50 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Yo gi hökwabihu̱, ngetho nöꞌö togo hingo ma ñꞌu̱nihu̱, fa̱xkagihu̱. 
\s1 Ar Hesu bi zu̱i ar Hakobo ne ar Xuwa 
\p  
\v 51 Núꞌmu̱ mi ꞌba̱pꞌu̱tho nda zo̱ ar pa nda menga ar Hesu mhetsꞌi, nꞌa mbi ze̱ta ár mu̱i, bi gu̱ ar ꞌñu bi ma Herusalen. 
\p  
\v 52 Ne bi me̱hna ꞌra togo bi mꞌe̱tꞌo nda ma ha nꞌar hnini har ha̱i Nsamaria, nda hyoni habu̱ ndi zo̱ni. 
\p  
\v 53 Ha nuya mengunu̱ himbi ne bi umba nse̱ki, ngetho mi ꞌyo ar ꞌñu ndi ma Herusalen. 
\p  
\v 54 Nu mi bö njapꞌu̱ ar Hakobo ne ar Xuwa, yoho yá ma̱xte, bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Ma tsi Hmuꞌihe, ha hingi ne ga a̱hu̱ da da̱ ar tsibi mhetsꞌi, da tsötꞌa nunar hnininu̱, ngu bi ꞌyo̱tꞌa ar Elia. 
\p  
\v 55 Nu mi mönga njapꞌu̱ꞌu̱, ar Hesu bi ꞌba̱tꞌi bi kꞌötꞌi, ne bi zu̱i bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌahu̱, hingi pöhu̱ tema mfeni gi pe̱ꞌsu̱ gi möñhu̱ njapꞌu̱. 
\p  
\v 56 Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, hinxpa e da hñökwa yá te ya jöꞌi, ba e da po̱hyu̱. 
\p Ne bi thogi bi me̱wi yá ma̱xte manꞌar tꞌu̱lo hnini. 
\s1 Nuꞌu̱ mi ne nda de̱nga ar Hesu 
\r (Mt. 8:18‑22) 
\p  
\v 57 Núꞌmu̱ mi ꞌyo ar ꞌñu, nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, ga te̱ñꞌaꞌi habu̱ gatho gi ma. 
\p  
\v 58 Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuya miñꞌo pe̱ꞌsa yá oki, ne nuya tsꞌintsꞌu̱ pe̱ꞌsa yá mꞌafi, ha Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi hiñꞌotho habu̱ da me̱ ár ñö. 
\p  
\v 59 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñemba manꞌar ñꞌo̱ho̱: 
\p —Ba e gi te̱ngagi. 
\p Ha nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, di ne gi ꞌraka ar se̱ki mꞌe̱tꞌo ma ga a̱ ma dada, ne xka pengi ga te̱ñꞌaꞌi. 
\p  
\v 60 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Hye̱pꞌu̱ nuꞌu̱ xi du da ꞌya̱ nuꞌu̱ mahye̱gi xi duwi. Ne di mage ba mömba ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 61 Nepꞌu̱ manꞌar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, nuga di ne ga te̱ñꞌaꞌi nꞌehe. Ho̱nse̱ ꞌraka ar se̱ki mꞌe̱tꞌo ma ga e ma mengu. 
\p  
\v 62 Ha nunar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌmu̱ nꞌar wöhi he̱ka nꞌar the ne ñegi, nu ar the hinda ma njöntho. Njapꞌu̱tho nöꞌö togo da ñꞌe̱ntꞌi da de̱ngagi, ne da ñegi, hingar hoga ꞌbe̱go hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\c 10  
\s1 Ar Hesu bi me̱hna ma hñunꞌa̱te ma ꞌre̱tꞌa yá ma̱xte 
\p  
\v 1 Mi tho gathoyu̱, ar tsi Hmu bi hwahna ma hñunꞌa̱te ma ꞌre̱tꞌa ya ñꞌo̱ho̱ mi te̱ni. Bi me̱hni ꞌra ma yoho, nda mꞌe̱tꞌoꞌu̱ ha gatho ya hnini habu̱ mꞌe̱fa nda those̱ꞌö. 
\p  
\v 2 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Majöni xa nze̱ye̱tho ar sofo, ha txꞌu̱tho ya ꞌbe̱go. Jange ꞌya̱fu̱ Jö togo ár me̱ti ar sofo, da me̱hna ya ꞌbe̱go da gu̱ꞌspa ár sofo. 
\p  
\v 3 Di möhu̱ ne zo̱tꞌa ri da̱hu̱, di pe̱ñꞌahu̱ ngu ya tsi de̱ti madeda ya miñꞌo. 
\p  
\v 4 Yo te gi höxu̱ ar ntꞌu̱tbojö, yo ma gi hyoju̱ ri ꞌbe̱nihu̱, yo gi höxu̱ nꞌa mponi ri thizahu̱. Ne yo ma gi ꞌba̱hu̱ gi ze̱ngwahu̱ ya jöꞌi har ꞌñu. 
\p  
\v 5 Nu xki ku̱thu̱ ha nꞌar ngu, gi ze̱ngwahu̱ njawa: Jö da hwëkꞌahu̱ nꞌar hogamꞌu̱i. 
\p  
\v 6 Ha nuꞌmu̱ ya mengunu̱ di ꞌbu̱ nꞌar hogamꞌu̱i, nuꞌmú̱ Jö da hwëkwabi ngu xka xifu̱. Ha nuꞌmu̱ hinꞌö, da mengtho da zu̱ꞌahu̱ ar hwëki. 
\p  
\v 7 Nu habu̱ da tꞌaꞌahu̱ nse̱ki, ka gi kohu̱nu̱, ne gi tsihu̱ nöꞌö da tꞌaꞌahu̱. Ngetho nꞌar ꞌbe̱go di ꞌñepi da tꞌumbabi ár nthöhö. Ne ka gi ꞌbu̱thu̱nu̱, yo gi ꞌyo gi nehu̱ ya ngu. 
\p  
\v 8 Nuꞌmu̱ gi tso̱ñhu̱ ha nꞌar hnini ne da tꞌaꞌahu̱ ar se̱ki, tsihu̱ gatho nöꞌö te da ꞌbo̱sꞌahu̱. 
\p  
\v 9 O̱thehu̱ ya da̱thi nuꞌu̱ di ꞌbu̱hnu̱, ne xifu̱ nuya mengunu̱, ba epꞌu̱tho ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 10 Ha nuꞌmu̱ gi tso̱ñhu̱ ha nꞌar hnini ne hinda tꞌaꞌahu̱ ar se̱ki, ꞌba̱hu̱ habu̱ da ꞌyo̱ꞌahu̱ ya jöꞌi, ne gi ꞌñembabihu̱: 
\p  
\v 11 Ma ga hwöthe ma wahe da hyo̱ ár ha̱i nuna hnininu̱ xi mꞌa̱tꞌi. Njapꞌu̱ gi pöhu̱ döta ri mfe̱ihu̱ ba epꞌu̱, ngetho hinga ñꞌemu̱ihu̱ nöꞌö xta xiꞌahe. Pöhu̱ xiñho, ba epꞌu̱tho ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 12 Di xiꞌahu̱, nunar pa da nthöxmajöni, xa ma da me̱ꞌsa nꞌar mfe̱i nunar hniniꞌö, ma da döta ar hnini Sodoma nöꞌö bi hwata Jö. 
\s1 Ár mfe̱i ya hnini me̱ꞌsku 
\r (Mt. 11:20‑24) 
\p  
\v 13 Hwëkate nuꞌahu̱ gar menguhu̱ Korasi, ne nuꞌahu̱ gar me Betsaidahu̱. Ngetho nuꞌmu̱ ya me Tiro ne ya me Sidon xi hyanthmö nuya ntꞌudi xi tꞌo̱tꞌa ha ri ha̱ihu̱, nuꞌu̱ xi ꞌyo̱tꞌwahmö yá ntso̱ꞌmi. Ne xi hyehmö ya he dumu̱i, ne xi nkoxhmö ya ꞌbospi tsꞌoni. 
\p  
\v 14 Ha nunar paꞌö xta thöspꞌahu̱ majöni, ma da döta ri mfe̱ihu̱ nöꞌö ma da hñönga ya me Tiro ne ya me Sidon. 
\p  
\v 15 Ha nuꞌahu̱ gar menguhu̱ Nkapernaum, gi hu ri mu̱ihu̱ ma da nju̱xꞌahu̱ mañö mhetsꞌi. Hinꞌö. Ma da tꞌeꞌahu̱ har ꞌbe̱xui. 
\p  
\v 16 Ne bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p —Nöꞌö togo da ꞌyo̱xa nöꞌö gi xifu̱, go o̱tkagi. Ne nöꞌö togo hinda ꞌyo̱xa nöꞌö gi xifu̱, hingi o̱tkagi. Ha nöꞌö togo hingi o̱tkagi, hingi o̱ta nöꞌö togo xpa pe̱nkagi. 
\s1 Nuꞌu̱ hñunꞌa̱te ma ꞌre̱tꞌa ya mꞌe̱hni ba pengi 
\p  
\v 17 Núꞌmu̱ mba penga nuꞌu̱ hñunꞌa̱te ma ꞌre̱tꞌa ya mꞌe̱hni, xa mi johya bi zo̱ho̱, ne bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Ma tsi Hmuꞌihe, nuya tsꞌondöhi himi tse̱ta ár tsꞌe̱di ri thuhu. Nöꞌö ndi ꞌbe̱fe, mi o̱tkagihe. 
\p  
\v 18 Ha nu ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hö. Nuga ndi handa ar tsꞌondöhi ba ta̱ mhetsꞌi ngu nꞌar hwe̱i. 
\p  
\v 19 Xta ꞌraꞌahu̱ ar tsꞌe̱di gi nethu̱ ya kꞌeñö ne ya penzu̱, ne gi töhu̱ gatho ár tsꞌe̱di ar tsꞌondöhi, ne nöꞌö hinte da za̱ te da jaꞌahu̱. 
\p  
\v 20 Ha hintsꞌu̱ gi njohyahu̱ ngetho ya tsꞌondöhi o̱tꞌa nöꞌö gi xifu̱. Mꞌe̱tꞌo njohyahu̱ ngetho ri thuhuhu̱ xi ntꞌotꞌa mhetsꞌi. 
\s1 Ar Hesu xa bi njohya 
\r (Mt. 11:25‑27; 13:16‑17) 
\p  
\v 21 Nuꞌmú̱ ar Hesu xa bi njohya hár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, ne bi ꞌñenö: 
\p —Ma tsi Dadaꞌi, go gar Hmu mhetsꞌi ne gatho har ximha̱i. Di nsundaꞌi ngetho xka utwabi ri ntꞌuti nuꞌu̱ ngu ya tsi bötsi hintsꞌu̱ te pödi, ne xka ꞌñökwa nuꞌu̱ ja yá mfödi ne ya nimfeni. Hö, ngetho njapꞌu̱ xka numañhoge, ma tsi Dadaꞌi. 
\p  
\v 22 Mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, bi ꞌñemba nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱: 
\p —Ma Dada xi ꞌye̱ntkꞌa gatho ha ma ꞌye̱. Hinto pötka ma mꞌu̱i, nuga ár Tꞌu̱gi Jö, ho̱nse̱ ma Dada. Ne hinto pötwa ár mꞌu̱i ma Dada, ho̱nse̱ ár Tꞌu̱gi ne nuꞌu̱ togo xta hwahni ga utwabi. 
\p  
\v 23 Ne bi ñhanda habu̱ mi ꞌbu̱ yá ma̱xte, ne bi ꞌñembase̱ꞌu̱: 
\p —Njohyahu̱ ngetho xi tꞌaꞌahu̱ ar se̱ki gi hyanthu̱ nöꞌö gi hanthu̱pya. 
\p  
\v 24 Ngetho nuga di xiꞌahu̱, nze̱ye̱ yá mꞌe̱hni Jö ne ya ndö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, mi nehmö xi hyanda nöꞌö gi hanthu̱pya, ne himbi za̱ bi hyantꞌu̱. Ne mi nehmö xi ꞌyo̱ nöꞌö gi o̱hu̱pya, ne himbi za̱ bi ꞌyo̱ꞌu̱. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar me Nsamaria nöꞌö bi me̱ꞌspa ar nhwëki ár mijöꞌiwi 
\p  
\v 25 Nepꞌu̱ nꞌar bötꞌofo ma ba kꞌöꞌsa ar Hesu nda ꞌyo̱tꞌwa nꞌar ntꞌa̱ni, ne nda tsa̱ti ha nda dödi xiñho, ne bi ꞌñemba njawa: 
\p —Ma Utateꞌi, tema mahyoni ga pe̱fi ne ga pe̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 26 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Teme mönga ár tꞌofo ar Moise. Tema gi hetꞌi. 
\p  
\v 27 Nu ar bötꞌofo bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Ar tꞌofo enö njawa: ꞌÑetꞌa ri mu̱i, ꞌye̱ntꞌa ri te ne ri tsꞌe̱di, ne hñuxa ri mfeni gi mö Jö ri Hmu, ne gi mö ri mijöꞌiwi ngu gi mhöse̱. 
\p  
\v 28 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌmu̱ gi ꞌyo̱tꞌa ngu xka mö, da tsa̱ gi ꞌbu̱ nꞌar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 29 Ha nunar bötꞌofo himi ne to nda kꞌaꞌspa ár ntꞌa̱ni. Jange bi mengi bi ꞌya̱ni: 
\p —Togo ma mijöꞌiꞌbe ga mödi. 
\p  
\v 30 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nꞌagi nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi ne ar ꞌñu, xki ꞌñe Herusalen ndi ma har hnini Heriko. Bi da̱ka ꞌra ya da̱kate, ne bi mo̱kwabi yá dutu bi hñöꞌspa gatho nöꞌö te mi hö. Xa bi fe̱nza, ne bi tsꞌohnu̱ ꞌbu̱tho nda du. 
\p  
\v 31 Mꞌe̱fa bi thopꞌu̱tho har ꞌñuꞌö nꞌar möjö, ne nu mi hyandi mi ꞌbe̱mpꞌu̱ har ꞌñu, bi ga̱xa hár ñöni, ne bi thogi bi ma. 
\p  
\v 32 Nepꞌu̱ bi thopꞌu̱tho nꞌar ma̱xte har nijö. Nunu̱ nꞌe, bi hyandatho ar ñꞌo̱ho̱ mi ꞌbe̱mpꞌu̱, ne bi ga̱xa hár ñöni ar ꞌñu, bi thogi bi ma. 
\p  
\v 33 Ha nꞌar me Nsamaria bi thopꞌu̱tho har ꞌñuꞌö. Ne mi zo̱nga getꞌu̱ habu̱ mi ꞌbe̱ñꞌö, mi hyandi, xa bi hwëki. 
\p  
\v 34 Bi ma ba kꞌötsꞌi, ne bi goꞌspa ar nziki ha yá ntsꞌe̱ni, bi xiꞌspa ar ixkatꞌafi, ne bi dutꞌwabi. Mꞌe̱fa bi ꞌye̱ntsꞌa hár nꞌo̱ge, bi zixa ha nꞌar ngu tꞌungar hatsꞌi, ne ka bi sunu̱. 
\p  
\v 35 Ár hyaxꞌöpꞌu̱, nu mi ꞌba̱ ar ꞌñu nda ma, bi hñö ar bojö, ne bi gutꞌwabi yopa ar ꞌbe̱fi nöꞌö ar unga hatsꞌi. Ne bi ꞌñembabi: Di tsokꞌatsꞌu̱wa nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ gi su, ne nuꞌmu̱ da kꞌatꞌa ar bojö, nu xka pengi ga jutꞌaꞌi. 
\p  
\v 36 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, bi ꞌya̱mba ar bötꞌofo, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuya hñu ya ñꞌo̱ho̱yu̱, togo gi beni ger mijöꞌiwi ar ñꞌo̱ho̱ xki tha̱ki. 
\p  
\v 37 Nu ar bötꞌofo bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Nöꞌö togo bi me̱ꞌspa ar nhwëki. 
\p Ne ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Hö. Di ma ba japꞌu̱ nꞌehe. 
\s1 Ar Hesu bi zo̱nga hár ngu ar Marta ne ar Maria 
\p  
\v 38 Ar Hesu bi mengi bi ne ar ꞌñu, ne bi zo̱nga ha nꞌar hnini. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö már thuhu ar Marta, togo bi umba ar se̱ki hár ngu. 
\p  
\v 39 Mi ꞌñe nꞌár juhwe̱ már thuhu ar Maria, gehnu̱ bi hñu hár wa ar Hesu mi o̱xa nöꞌö mi möñꞌö. 
\p  
\v 40 Ha nu ar Marta xa mi nxintꞌi mi o̱tꞌa ar ꞌbe̱fi har ngu. Nꞌa mbi watꞌatho habu̱ mi ꞌbu̱ ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, ha hingi handi numa juhwe̱ tsogagi gatho ar ꞌbe̱fi. Xipabi da e da ma̱xkagi. 
\p  
\v 41 Nunar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Marta, tsi Marta, xa gi xo̱ni, ne xa gi tu ri mu̱i, ngetho nze̱ye̱ ar ꞌbe̱fi. 
\p  
\v 42 Ho̱nse̱ nꞌar ꞌbe̱fi mahyoni gi ꞌyo̱tꞌe, ngu nunar hoga ꞌbe̱fi xi hwahna ar Maria. Hinjoꞌo togo da hñökwabi. 
\c 11  
\s1 Ar Hesu bi uta yá ma̱xte hanja nda tꞌa̱pa Jö 
\r (Mt. 6:9‑15; 7:7‑11) 
\p  
\v 1 Bi zo̱ta nꞌar pa ar Hesu mi a̱pabi Jö ár Dada, ne nu mi waꞌö, nꞌár ma̱xte bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, di ne gi utkagihe hanja ga a̱fe Jö, ngu ar Xuwa mi utwabi yá ma̱xte. 
\p  
\v 2 Nu ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Núꞌmu̱ xki ꞌya̱fu̱ Jö, gi ꞌñeñhu̱ njawa: 
\q1 Ma tsi Dadaꞌihe gi ꞌbu̱ mhetsꞌi, 
\q1 dár nsunda ri thuhu. 
\q1 Dá ekwa ri tsꞌu̱tꞌwi, 
\q1 ne da tꞌo̱tꞌaꞌiwa har ximha̱i ngu bi tꞌo̱tꞌaꞌipꞌu̱ mhetsꞌi. 
\q1  
\v 3 ꞌRakagihe te ga tsihepya. 
\q1  
\v 4 Ne pumgagihe ma tsꞌokihe, ngetho nuje nꞌehe di pumfe togo xi tsꞌokagihe. 
\q1 Ne yo gi he̱je da döje ar tsꞌa̱ti, ñöngagihe hinga o̱the nöꞌö xi ntsꞌotho. 
\p  
\v 5 Ne ar Hesu bi ꞌñemba yá ma̱xte nꞌehe: 
\p —Ma ga möñhu̱, nꞌar jöꞌi ntsixkwi manꞌa nꞌanguthowi. Ne ngu made nxui ma da kꞌönga hár ngu, ne da ꞌñembabi: Xta ehe gi ꞌyo̱tka ar möte gi hmika hñu ya thuhme. 
\p  
\v 6 Ngetho ka di zo̱ manꞌar ñꞌo̱ho̱ di ntsixꞌbe nꞌehe, xpa e yapꞌu̱, ha hiñꞌotho te ga umbi. 
\p  
\v 7 Ne nöꞌö da dödi mbo hár ngu, ne da ꞌñenö: Hindi ne gi kꞌöskagipya. Xta kotꞌa ma goxthi, ne di hwixa ma bötsi. Jange hinda tsa̱ ga nangi ga ꞌraꞌa nöꞌö teme gi a̱di. 
\p  
\v 8 Ha nuga di xiꞌahu̱, hinda nangi da umbabi nöꞌö te a̱di mödi ár mpöhwi. Da nangi da umba gatho nöꞌö kꞌatꞌi, njapꞌu̱ da hye̱gi da ꞌya̱pa ár tꞌöhö. 
\p  
\v 9 Jange di xiꞌahu̱, ꞌya̱hu̱ ne da tꞌaꞌahu̱. Hyoñhu̱, ne gi tiñhu̱. Mathu̱, ne da nsokꞌahu̱ ar goxthi. 
\p  
\v 10 Ngetho nöꞌö togo da ꞌya̱di, da tꞌumbabi. Nöꞌö togo da hyoni, da dini. Ne nöꞌö togo da mafi, da nsokwabi. 
\p  
\v 11 Núꞌahu̱ gar dadahu̱, nuꞌmu̱ ri bötsihu̱ da ꞌya̱ꞌahu̱ nꞌar thuhme, hage gi umfu̱ nꞌar do. Xiꞌmu̱ da ꞌya̱ꞌahu̱ nꞌar hwö, hage gi umfu̱ nꞌar kꞌeñö. 
\p  
\v 12 Xiꞌmu̱ da ꞌya̱ꞌahu̱ nꞌar tꞌaxi, hage gi umfu̱ nꞌar penzu̱. 
\p  
\v 13 Nuꞌmu̱ gar tsꞌoktehu̱, ne gi pöhu̱ gi umfu̱ nöꞌö xiñho ri bötsihu̱, hanguhmö ar Dada mhetsꞌi xa da umbabi ár Hñö Jö gatho nuꞌu̱ togo da ꞌya̱pabi. 
\s1 Da göxa yá mengu nꞌar ngu nuꞌmu̱ da ntunse̱ 
\r (Mt. 12:22‑30; Mr. 3:20‑27) 
\p  
\v 14 Nꞌar pa ar Hesu bi ꞌye̱mba nꞌar tsꞌondöhi nꞌar ñꞌo̱ho̱ xki japi nda ngone. Nu mi bo̱nga ar tsꞌondöhi, ar gone bi za̱ bi ñö. Ha nuya jöꞌi bi hyandi, xa bi ꞌyo̱tho. 
\p  
\v 15 Ha ꞌra mi eñꞌu̱: 
\p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ e̱nga ya tsꞌondöhi, hömpa ár tsꞌe̱di ar Belsebu ár ndö ya tsꞌondöhi. 
\p  
\v 16 Maꞌra ho̱ntꞌa mi ne nda hya̱thmö, mi a̱pabi nꞌar ntꞌudi ndi ꞌñe mañö mhetsꞌi. 
\p  
\v 17 Ar Hesu mi pötho tema mi beñꞌu̱, jange bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌmu̱ nꞌar hnini da ñhege ne da ntunse̱, ma da jöꞌsase̱ꞌu̱ gatho nöꞌö xi ꞌyo̱tꞌe. Ha nuꞌmu̱ nꞌar ngu da ntunse̱ nuya mengu, da götsꞌi. 
\p  
\v 18 Njapꞌu̱tho nꞌehe, nuꞌmu̱ ar tsꞌondöhi da ntunkwi yá mitsꞌondöhiwi, hanja da me̱ꞌsa ár tsꞌe̱diꞌö. Nuga di xiꞌahu̱ njapꞌu̱, ngetho gi eñhu̱ di e̱nga ya tsꞌondöhi di hömpa ár tsꞌe̱di ar Belsebu ár ndö ya tsꞌondöhi. 
\p  
\v 19 Ha nuꞌmu̱ njapꞌu̱ ngu gi möñhu̱, xi nuya ri mꞌe̱hnihu̱ ꞌmu̱, togo ár tsꞌe̱di hömpabi da ꞌye̱nga ya tsꞌondöhi. Go da hñumpꞌa ri hmihu̱ꞌu̱. 
\p  
\v 20 Ha nuꞌmu̱ di e̱nga ya tsꞌondöhi di hömpa ár tsꞌe̱di Jö, pöhu̱ ꞌmu̱, ár tsꞌu̱tꞌwi Jö xi zo̱kwapya habu̱ gi ꞌbu̱hu̱. 
\p  
\v 21 Nuꞌmu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ jár tsꞌe̱di ne the̱ ya bo̱jö tsa̱ da su ár ngu, ꞌbe̱ꞌsa xiñho gatho yá ñho ꞌmu̱. 
\p  
\v 22 Ha nuꞌmu̱ da zo̱ manꞌa di töte ár tsꞌe̱di, ne da döhö, da hñömba yá bo̱jö the̱ nda su ár ngu. Da hñöꞌspabi nöꞌö mi pe̱tsꞌi, ne da hyemba yá ñꞌohu̱ gatho nöꞌö te janu̱. 
\p  
\v 23 Nöꞌö togo hindi ñꞌoꞌbe, u̱tsagi. Ne nöꞌö togo hindi musꞌbe mahye̱gi, go fontꞌi. 
\s1 Ar tsꞌondöhi bi pengi 
\r (Mt. 12:43‑45) 
\p  
\v 24 Nuꞌmu̱ nꞌar tsꞌondöhi da bo̱nga ha nꞌar jöꞌi, da ñꞌo ha ya otꞌa ha̱i, di honga habu̱ da ntsa̱ya̱, ne hinte tini. Nuꞌmú̱ da bense̱ ne da ꞌñenö: Xiꞌmu̱ ga penga ha ma ngu da po̱ni. 
\p  
\v 25 Ha nu xta pengi da dinga nöꞌö ár ꞌbe̱tꞌo ngu habu̱ mi ꞌbu̱i, xi njoki, ne xi thoki xiñho. 
\p  
\v 26 Nuꞌmú̱ nunar tsꞌondöhiꞌö, dama da hyonga ma yoto yá mitsꞌondöhiwi di töpa ár ntsꞌo, ne da ku̱tꞌi da mꞌu̱hwi. Ne nunár ꞌbe̱famꞌu̱i nunar jöꞌi xki hye̱hmö ar tsꞌondöhi, di töta ár ntsꞌo, hinge ngu ꞌbe̱tꞌo. 
\s1 Nuꞌu̱ xa töta ar jöpi xi hñöni 
\p  
\v 27 Núꞌmu̱ mi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, nꞌar ꞌbe̱hñö mi ꞌbu̱hnu̱ har mhuntsꞌi bi ñö ntsꞌe̱di, ne bi ꞌñenö: 
\p —Xa xi jöpa Jö nöꞌö ar ꞌbe̱hñö xi ꞌyo̱ñꞌaꞌi, ne xi tedeꞌi. 
\p  
\v 28 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Töta ar njöpi xi hñönga nuꞌu̱ togo o̱twabi nöꞌö mönga Jö. 
\s1 Ya tsꞌojöꞌi a̱ nꞌar ntꞌudi 
\r (Mt. 12:38‑42; Mr. 8:12) 
\p  
\v 29 Mi ꞌyo mi mhuntsꞌa ya jöꞌi hár nthetꞌi ar Hesu, ne nöꞌö bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱ thota yá ntsꞌo, a̱di da hyanda nꞌar ntꞌudi, ha hinda ma da tꞌumbabi. Ho̱nse̱ da tꞌumba ár ntꞌudi ar mꞌe̱hni Honas. 
\p  
\v 30 Ngetho njangu ar Honas bi ꞌbe̱hni ngu ar ntꞌudi da hyanda ya me Ninibe, njapꞌu̱tho Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, gehnu̱ nꞌar ntꞌudi da hyanda ya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. 
\p  
\v 31 Nunar ꞌbe̱hñö mar ndö ndi ꞌñe makꞌangi, ma da nanga har thöxamajöni, ne ma da hñuꞌmba yá hmi nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. Ngetho nuna ba e har yapꞌu̱ ha̱i nda ꞌyo̱ꞌspa ár mfödi ar Salomon. Ne gi ꞌbu̱hwihu̱wa nꞌa xa töpa ár nsu ar Salomon. 
\p  
\v 32 Nuya me Ninibe ma da nanga har thöxamajöni, ne ma da hñuꞌmba yá hmi nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. Ngetho nuꞌu̱ bi ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi nu mi zo ar Honas. Ne gi ꞌbu̱hwihu̱wa nꞌa xa töpa ár nsu ar Honas. 
\s1 Ár ñotꞌi ma ndoꞌyohu̱ 
\r (Mt. 5:15; 6:22‑23) 
\p  
\v 33 Hinjoꞌo nꞌar jöꞌi togo da tso̱ nꞌar ñotꞌi ne da ꞌñögi, wa da goꞌma ha nꞌar tsꞌo̱i. Nöꞌö da ꞌyo̱tꞌe, da ꞌñexa habu̱ da tsa̱ da yotꞌa gatho mbo har ngu, ne da hyanda nuꞌu̱ togo da yu̱tꞌi. 
\p  
\v 34 Nuya ri da̱hu̱ ngu ꞌra yá ñotꞌi ri ndoꞌyohu̱. Nuꞌmu̱ ri da̱hu̱ xiñho, xo̱ge ri ndoꞌyohu̱ ꞌbu̱ har hyatsꞌi. Ha nuꞌmu̱ ri da̱hu̱ hingi ho, xo̱ge ri ndoꞌyohu̱ ꞌbu̱ har ꞌbe̱xui. 
\p  
\v 35 Jange jamasuhu̱ nöꞌö ar ñotꞌi gi pe̱ꞌsu̱, da yotꞌa xiñho ri mfenihu̱, ne hingi ꞌbu̱hu̱ har ꞌbe̱xui. 
\p  
\v 36 Nuꞌmu̱ gatho ri ndoꞌyohu̱ ꞌbu̱ har hyatsꞌi, ne hinte tsꞌompꞌa ri mfenihu̱, xa di kopꞌathohu̱ ar hyatsꞌi, ngu nꞌar ñotꞌi e̱sꞌahu̱ ár hyatsꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi no̱mba yá tsꞌoꞌbe̱fi ya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo 
\r (Mt. 23:1‑36; Mr. 12:38‑40; Lk. 20:45‑47) 
\p  
\v 37 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, nꞌar de̱ngaꞌbe̱pate bi ꞌya̱par möte nda me̱wi nda ñungwi hár ngu. Bi yu̱tꞌa ar Hesu, ne bi hñu har mexa. 
\p  
\v 38 Ha nu ar de̱ngaꞌbe̱pate xa bi ꞌyo̱tho mi hyanda ar Hesu himbi nxu̱ꞌye̱ mꞌe̱tꞌo ne nda ñuni ngu yá ntꞌumbiꞌu̱. 
\p  
\v 39 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌö: 
\p —Nuꞌahu̱ gar de̱ngaꞌbe̱patehu̱, gi njanguhu̱ nꞌar xu̱tꞌbada ne ar xu̱tmohi, ho̱nse̱ xu̱tꞌa nthi, ha nu mbo xi ntsꞌotho. Nuꞌahu̱ gi ne gi po̱nga ri hmihu̱ ha yá nthandi ya jöꞌi, mödi gi pe̱ꞌsu̱ ha ri mfenihu̱ ar mfë ne ar tsꞌomꞌu̱i. 
\p  
\v 40 Xa xka ꞌbe̱ ri mfenihu̱. Ha hingi pöhu̱, Jö geꞌö bi hyoka xo̱ge ár ꞌba̱i ar jöꞌi, nthi ár ndoꞌyo ne mbo ár mfeni nꞌehe. 
\p  
\v 41 Fa̱xu̱ ya hyoya hyemfu̱ nöꞌö gi pe̱ꞌsu̱, ne njapꞌu̱ hö, da ntꞌaxkꞌaꞌihu̱ xo̱ge. 
\p  
\v 42 Hwëkate nuꞌahu̱ gar de̱ngaꞌbe̱patehu̱. Ngetho gi ꞌwekwabihu̱ Jö nꞌa ꞌre̱tꞌa xe̱ni ar xökꞌni, ar ruda ne gatho nu maꞌra ya do̱ni. Ha hinto gi o̱tꞌwabihu̱ ar ñho, ne hingi möhu̱ Jö. Xiñho gi ꞌwejwu̱ ár me̱ti Jö, ne hingi hye̱hu̱ gi ꞌyo̱tꞌwabihu̱ ar ñho maꞌra, ne gi möhu̱ Jö. 
\p  
\v 43 Hwëkate nuꞌahu̱ gar de̱ngaꞌbe̱patehu̱. Ngetho gi ne gi hñuhu̱ ha ya nthudi nsu ha ya nijö, ne gi nehu̱ da nze̱ngwaꞌihu̱ xa di ꞌbe̱nga ntꞌekꞌei ha ya ta̱i. 
\p  
\v 44 Hwëkate nuꞌahu̱ gar bötꞌofohu̱, ne gar de̱ngaꞌbe̱patehu̱, xa gar katehu̱. Gi ñhe̱hwihu̱ ya ntꞌa̱gi hingi nheki, thotya jöꞌi mañö, ne hingi pöꞌu̱ tengu ar ntsꞌotho mbo. 
\p  
\v 45 Nepꞌu̱ bi dö nꞌar bötꞌofo, ne bi ꞌñembabi ar Hesu: 
\p —Ma Utateꞌihe, núꞌmu̱ gi mönga njapꞌu̱, gi e̱mgagihe dar bötꞌofohe nꞌehe. 
\p  
\v 46 Ha nunar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Hwëkate nuꞌahu̱ gar bötꞌofohu̱ nꞌehe. Ngetho gi jafu̱ ya jöꞌi da muxa ya ꞌbe̱ni nuꞌu̱ hingi tsa̱ da mutsꞌi, ha nuꞌahu̱ hingi ne gi tha̱ñhu̱tsꞌu̱. 
\p  
\v 47 Hwëkateꞌihu̱. Ngetho gi pengi gi hokwabihu̱ yá ntꞌa̱gi yá mꞌe̱hni Jö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, nuꞌu̱ bi hyose̱ ri palehu̱. 
\p  
\v 48 Njapꞌu̱ nheki gi etꞌathohu̱ ri xu̱thahu̱ nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌa ri palehu̱. Ngetho nuꞌu̱ bi hyo ya mꞌe̱hni, ha nuꞌahu̱ go gi pengi gi hokwabihu̱ yá ntꞌa̱gi. 
\p  
\v 49 Jange Jö xki ꞌñense̱ hár döta mfödi: Ma ga pe̱mpabiꞌu̱ ma mꞌe̱hni ne ma mpo̱te. ꞌRa ma da tho, ne maꞌra xa ma da ntꞌu̱tsa. 
\p  
\v 50 Jange nuya jöꞌi ꞌbu̱pya, Jö go ma da gotꞌwabi gatho ár ji yá mꞌe̱hni xi nhöꞌmba di ndu̱i núꞌmu̱ mi thoka ar ximha̱i. 
\p  
\v 51 Da ndu̱ꞌma núꞌmu̱ mi nhöꞌmba ár ji ar Abel, di göxa ár ji ar Sakaria nöꞌö bi tho madedar mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱ ne ar nijö. Jange di xiꞌahu̱, Jö gatho ma da gotꞌwa nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. 
\p  
\v 52 Hwëkate nuꞌahu̱ gar bötꞌofohu̱. Ngetho hingi he̱hu̱ da bötwa ár mhö Jö nuꞌu̱ togo ne da bödi. Himbi zo ri mfenihu̱, ne hingi he̱hu̱ maꞌra nda zo yá mfeni. 
\p  
\v 53 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, nuya bötꞌofo ne nuya de̱ngaꞌbe̱pate, xa bi fa̱tsꞌi mi o̱tꞌwa nze̱ ya ntꞌa̱ni. 
\p  
\v 54 Ngetho xa mi ne nda ꞌyo̱ꞌu̱ nda mönga nöꞌö himi ho, ne njapꞌu̱ nda dinga te nda hyo̱tsꞌe. 
\c 12  
\s1 Jamasuhu̱ yá tsꞌontꞌuti ya de̱ngaꞌbe̱pate 
\p  
\v 1 Nepꞌu̱ xa mi thota ár nze̱ye̱ ya jöꞌi bi mhuntsꞌi, ne mi ñꞌentꞌa nꞌa ngu nꞌa. Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ndu̱i bi ñö, ne mꞌe̱tꞌo bi ꞌñemba yá ma̱xte: 
\p —Jamasuhu̱, yo ma gi te̱mbabihu̱ yá tsꞌomꞌu̱i ya de̱ngaꞌbe̱pate, ngetho nuꞌu̱ xa o̱tꞌa ñhogajöꞌi ne ya nemhñö, ne ꞌramtxꞌu̱ tsꞌomba yá mfeni ya jöꞌi. 
\p  
\v 2 Hiñꞌotho teme xi tꞌögi ne hinda thini, wa teme xi tꞌo̱tꞌa ñꞌöntho ne hinda födi. 
\p  
\v 3 Jange nuga di xiꞌahu̱, gatho nöꞌö gi möñhu̱ ñꞌöntho, mꞌe̱fa ma da födi. Ne gatho nöꞌö gi njontꞌanehu̱, ma da mhönga ntsꞌe̱di gatho da ꞌyo̱de. 
\s1 Togo gi tsuhu̱ 
\r (Mt. 10:28‑31) 
\p  
\v 4 Ha nuga di eñꞌahu̱, ma tsi ñꞌowiꞌihu̱, yo gi tsuhu̱ togo ne da hñökꞌahu̱ ri tehu̱, ne mꞌe̱fa hinda tsa̱ te manꞌa da jaꞌahu̱. 
\p  
\v 5 Ma ga xiꞌahu̱ togo mahyoni gi tsuhu̱. Tsuhu̱ nöꞌö tsa̱ da hñökꞌa ri tehu̱, ne pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di da me̱ñꞌahu̱ har tsibi nꞌehe. Hö, go gi tsuhu̱nu̱. 
\p  
\v 6 Nuya tsi tsꞌintsꞌu̱ hingi hmödi, tꞌunga ku̱tꞌa ha nꞌar tsi ngu̱dmi. Ha Jö hinxi pumhni nꞌayu̱. 
\p  
\v 7 Xiꞌahu̱hmö. Gatho ri xtöhu̱ Jö pödi hanguꞌu̱. Jange yo gi ntsuhu̱, ngetho gi töfu̱ ár nsu pe̱ꞌsa nꞌa mutꞌi ya tsꞌintsꞌu̱. 
\s1 Nuꞌu̱ togo da da̱ta majöni ya jöꞌi xi bökagi 
\r (Mt. 10:32‑33; 12:32; 10:19‑20) 
\p  
\v 8 Di xiꞌahu̱, gatho nuꞌu̱ togo da da̱majöni ha yá nthandi ya jöꞌi xi bökagi, Nuga xta e ga Njöꞌi, ma ga da̱majöni ha yá nthandi yá e̱nxe̱ Jö xta mpöꞌbeꞌu̱. 
\p  
\v 9 Ha nuꞌu̱ togo da ko̱ngagi ha yá nthandi ya jöꞌi, nuga nꞌe, ma ga ko̱nga ha yá nthandi yá e̱nxe̱ Jö, ga enö hiñhamꞌu̱ xta mpöꞌbeꞌu̱. 
\p  
\v 10 Nuꞌmu̱ nꞌa da ñömañꞌu̱bi Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, da mpumbabi. Ha nöꞌö togo da zanga ár Hñö Jö, hinda ma da mpumbabi. 
\p  
\v 11 Nu xta tsꞌixꞌahu̱ ha yá nijö ya xodyo, wa ha yá nthandi ya nza̱ya̱, wa maꞌra yá ndö ya hnini, yo gi tu ri mu̱ihu̱ tema gi thöhu̱, yo gi beñhu̱ mꞌe̱tꞌo tema gi möñhu̱. 
\p  
\v 12 Ngetho nu xki ñöhu̱, ár Hñö Jö ma da utꞌahu̱ teme mahyoni gi möñhu̱. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi himi benga nöꞌö xiñho 
\p  
\v 13 Nepꞌu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi ꞌyo har mhuntsjöꞌi, bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Ma Utateꞌi, xipatsꞌu̱ ma jödö ga ñheꞌbe nöꞌö bi zogagihe ndu ma dadahe. 
\p  
\v 14 Nunar Hesu bi ꞌñembabiꞌö: 
\p —Xiꞌge Ndada, togo xi hñuxkaga ngu ar nza̱ya̱ ga hekꞌahu̱ ar ha̱i. 
\p  
\v 15 Ne bi ꞌñenö nꞌe: 
\p —Jamasuhu̱ hinge xa gi hyomfu̱ yá ñho ar ximha̱i, ngetho ha ya ñho, hinge ja bi ehnu̱ ar hogamꞌu̱i. 
\p  
\v 16 Ne bi xipa nꞌar ꞌbede nuꞌu̱ ya jöꞌi xki mhuntsꞌi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ xa mi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya ñho, ne nuyá ha̱i xa bi unga nꞌar hoga sofo. 
\p  
\v 17 Nuꞌmú̱ nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö bi bense̱, ne bi ꞌñenö: Te ga pe̱pya. Hiñꞌotho habu̱ ga kwata gatho ma sofo. 
\p  
\v 18 Nꞌa mbi ꞌñense̱ hár mfeni: Da beni tema ga pe̱fi. Ma ga yo̱tꞌa nuyu̱ ma tꞌu, ne ma ga hoka maꞌra di töte ár döta. Ne ka ga u̱tnu̱ gatho ma sofo ne gatho nöꞌö te di pe̱tsꞌi. 
\p  
\v 19 Nepꞌu̱ ka jwadi ga kwata gatho ma sofo, ma ga embase̱ ma te: Nupya hö, janu̱ gatho nöꞌö te di honi ga tsi nze̱ye̱ ya je̱ye̱ da ꞌñepꞌu̱. Nupya da tsa̱ ga tsa̱ya̱, ga ñuni, ga ntsithe, ne xa ga njohya. 
\p  
\v 20 Ha Jö bi ꞌñembabi nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö: Xa xka ꞌbe̱ ri mfeni, ngetho ar nxuinu̱, ma gi tu, ne gatho nöꞌö gi pe̱tsꞌi, hingi pödi togo ma da gohwi. 
\p  
\v 21 Njapꞌu̱tho nꞌehe, nöꞌö togo xi muntsꞌa nze̱ye̱ ya ñho ár me̱tise̱, nu xta du, ma da ñhoya hár nthandi Jö. 
\s1 Yo gi tu ri mu̱ihu̱ tema di ꞌñepꞌu̱ 
\r (Mt. 6:25‑34) 
\p  
\v 22 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñemba yá ma̱xte: 
\p —Nupya di xiꞌahu̱, yo gi tu ri mu̱ihu̱ tema gi tsihu̱, wa tema gi hyehu̱. 
\p  
\v 23 Ngetho ri tehu̱ töpa ár nsu ar ñhuni, ne ri ndoꞌyohu̱ töpa ár nsu ar he. 
\p  
\v 24 Hyanthu̱ ya ka. Nuꞌu̱ hingi potꞌi, hingi xofo, ne hiñꞌotho yá tꞌu. Jö go ꞌwiñꞌu̱. Ne nuꞌahu̱ gi töfu̱ ár nsu gatho ya zuꞌwe nsa̱ni. 
\p  
\v 25 Togo da hñuꞌsa ár ñhetsꞌi xa di tu ár mu̱i. 
\p  
\v 26 Nuꞌmu̱ hingi tsa̱ gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö hingi hembi, yoꞌö tupꞌa ri mu̱ihu̱ gatho nu maꞌra ꞌmu̱. 
\p  
\v 27 Hyanthu̱ hanja te ya do̱ni. Hingi hetꞌi, hingi pe̱ manꞌar ꞌbe̱fi. Ha di xiꞌahu̱, nunar ndö Salomon, mödi xa mi pe̱ꞌsa ár nsu, himbi za̱ bi ñhe ngu ár nza̱thoꞌu̱. 
\p  
\v 28 Nuꞌmu̱ Jö heta ya do̱ni da ndo̱mpya har ꞌbatha, ne xudi da nkꞌu̱tsꞌi da tꞌu̱ꞌsa har tsibi, xiꞌahu̱, tengu da thetꞌahu̱ ꞌmu̱. Yoꞌö xa hinte gi pe̱ꞌsu̱ ri jamfihu̱. 
\p  
\v 29 Jange yo gi tu ri mu̱ihu̱ tema gi tsihu̱ ne tema gi hyehu̱, ne hindi oda ri mfenihu̱ tema gi kꞌathu̱. 
\p  
\v 30 Ngetho gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi hinxi ñꞌemu̱i, hyaxꞌmu̱ oda yá mfeni nöꞌö te da zi ne te da hye. Ha nuꞌahu̱, ri Dadahu̱ bi ꞌbu̱ mhetsꞌi, pöꞌö teme gi kꞌathu̱. 
\p  
\v 31 Jange hyoñhu̱ mꞌe̱tꞌo hanja gi ꞌbu̱hu̱ xiñho hár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne njapꞌu̱ hö, hinda kꞌatꞌahu̱ gatho nöꞌö gi hoñhu̱. 
\s1 Pe̱ꞌsa ri ñhohu̱ núnu̱ mhetsꞌi 
\r (Mt. 6:19‑21) 
\p  
\v 32 Ma tsi tꞌu̱lo mhuntsꞌiꞌihu̱, yo gi ntsuhu̱, ngetho Jö ri Dadahu̱ xi hwëkꞌahu̱ gi ꞌbu̱hu̱ hár tsꞌu̱tꞌwiꞌö. 
\p  
\v 33 Jange pa̱hu̱ ri mꞌe̱tsꞌihu̱, ne hyembabihu̱ ya hyoya. ꞌYo̱thu̱ ri ꞌbe̱nihu̱ hingi thege, ne ri mꞌe̱tsꞌihu̱nu̱ mhetsꞌi hinda götsꞌi, habu̱ hinda yu̱tꞌa ya bë da bëpꞌahu̱, ne hinda de ar zuꞌwe. 
\p  
\v 34 Ngetho habu̱ ꞌbu̱ ri mꞌe̱tsꞌihu̱, ka ꞌbu̱hnu̱ ri mfenihu̱ nꞌehe. 
\s1 Ar hoga ꞌbe̱go ndo̱ꞌmi 
\p  
\v 35 Ñhoju̱ ne ndo̱ꞌmhu̱, ngu ꞌra ya hoga ꞌbe̱go di zo̱ yá ñotꞌi. 
\p  
\v 36 Jahu̱ ngu ꞌra ya ꞌbe̱go to̱ꞌma yá hmu xta menga nꞌar ngo nthöti, ne nu xta ga̱ntꞌa ar goxthi, nuꞌu̱ ngutꞌa da xokwabi. 
\p  
\v 37 Xa ma da njohya nuꞌu̱ ya ꞌbe̱go di nuhu núꞌmu̱ xta zo̱ ár hmu. Nuga di xiꞌahu̱, nunar hmuꞌö da mo̱ ar mexa, ne da ꞌñei da ꞌwini. 
\p  
\v 38 Mödi da zo̱ made ar xui, wa núꞌmu̱ ꞌbu̱tho da hatsꞌi, xa ma da njohya nuꞌu̱ ya ꞌbe̱go da tsꞌu̱di nuhu. 
\p  
\v 39 Ne di xiꞌahu̱, nuꞌmu̱ nꞌar jöꞌi di pöhmö hamꞌu̱ da zo̱ ar bë, nu ar jöꞌiꞌö hinda ñꞌöhö, da su ár ngu, hinda hye̱ ar bë da yu̱tꞌi da bëpabi. 
\p  
\v 40 Jange nuꞌahu̱ ndo̱ꞌmhu̱, ngetho nöꞌö ar pa hingi beñhu̱, nꞌa ngi tha̱ñhu̱tho, ma da mengi da ehe Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\s1 Ar hoga ꞌbe̱go ne ar tsꞌoꞌbe̱go 
\r (Mt. 24:45‑51) 
\p  
\v 41 Nepꞌu̱ ar Pedro bi ꞌya̱mbar Hesu, ne bi ꞌñembi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, xi nunar ꞌbede ga jwadi ga mö, hage ho̱nse̱ ga xije, wa ga xipa gatho ya jöꞌi. 
\p  
\v 42 Ne ar tsi Hmu bi dödi: 
\p —Xiꞌmu̱ nꞌar hmu da bo̱nga ár ngu da ma, togo da zokwa ár ꞌbe̱fi da su ne da ꞌwimbabi gatho yá ꞌbe̱go. Hage hinda zokwabi nꞌar hoga ꞌbe̱go di pödi te gatho mahyoni da me̱fi. 
\p  
\v 43 Xa da njohya nöꞌö ar ꞌbe̱go nu xta zo̱ ár hmu, ne da dini di o̱tꞌa gatho ngu nöꞌö xki zokwabi nda me̱fi. 
\p  
\v 44 Xa majöni di xiꞌahu̱, nu ar hmuꞌö ma da ꞌñexa ar hoga ꞌbe̱goꞌö, da supa gatho nöꞌö te pe̱tsꞌi. 
\p  
\v 45 Ha nuꞌmu̱ nöꞌö ar ꞌbe̱go togo bi tsꞌogi nda supa ár ꞌbe̱fi ár hmu, da benga hár mfeni, nunár hmu hinda nxo̱ni da pengi. Ne da ndu̱i da me̱ ya ñꞌo̱ho̱ ne ya ꞌbe̱hñö nuꞌu̱ yá miꞌbe̱gowi, ne xa di ñuntho, ne di tsithetho, ne xa di ntitho. 
\p  
\v 46 Ha nuꞌmu̱ ár hmu da zo̱ho̱ nöꞌö ar paꞌö hindi to̱ꞌma nor ꞌbe̱goꞌö, xa ma da tꞌumba nꞌar döta mfe̱i, ne da ꞌñetꞌa habu̱ bi ku̱ nuꞌu̱ hingi ñꞌemu̱i. 
\p  
\v 47 Nöꞌö ar ꞌbe̱go pödi xiñho tema xi ꞌbe̱pa ár hmu, ne hinda ꞌyo̱tꞌe, töte ár mfe̱i ma da tꞌumbabiꞌö. 
\p  
\v 48 Ha nöꞌö ar ꞌbe̱go hindi pödi xiñho teme xi ꞌbe̱pa ár hmu ne hinda me̱fi xiñho, da tꞌumba ar mfe̱i, mödi hingar nze̱ye̱ ngu nöꞌö manꞌa. Ngetho nöꞌö togo da tꞌe̱ntꞌwa nze̱ye̱ ar ꞌbe̱fi hár ꞌye̱, njapꞌu̱tho ma da thöꞌspa majöni nꞌehe. Ne nöꞌö togo da tꞌumbabi nze̱ye̱ da su, njapꞌu̱tho ma da thöꞌspa majöni. 
\s1 Ngetho xpa e ar Hesu, ma da ñhe ya jöꞌi 
\r (Mt. 10:34‑36) 
\p  
\v 49 Nuga xta ekwa har ximha̱i ga u ar tsibi, ne xa di nehmö da ndu̱i da nzo̱. 
\p  
\v 50 Mahyoni ga tho nze̱ye̱ ya u̱gi ne ya dumu̱i, ne xa di nehmö da ndu̱i ga thogi. 
\p  
\v 51 Ha gi beñhu̱ xta ekwa ga jöꞌsa ya tuhni har ximha̱i. Hinꞌö, xta e ga exa ya jöꞌi da ntuhni. 
\p  
\v 52 Da ndu̱ ar pania di mapꞌu̱, nuꞌmu̱ ha nꞌar ngu di ꞌbu̱ ku̱tꞌa, ma da ñhehyu̱, hñu da u̱tsa nu yoho, ne yoho da u̱tsa nu hñu. 
\p  
\v 53 Ya dada da u̱tsa yá tꞌu̱, ha nuya tꞌu̱ da do̱xa yá dada. Ya nönö da u̱tsa yá tꞌinxu, ha nuya tꞌinxu da do̱xa yá nönö. Nuya ka̱ da u̱tsa yá tsꞌihwe̱, ha nuya tsꞌihwe̱ da u̱tsa yá ka̱. 
\s1 Hanja hingi pöhu̱ nuya pa gi ꞌbu̱hu̱ 
\r (Mt. 16:1‑4; Mr. 8:11‑13) 
\p  
\v 54 Ar Hesu bi ꞌñembabi ya jöꞌi nꞌehe: 
\p —Núꞌmu̱ gi hanthu̱ da nju̱xa ya gui núnu̱ mampuni, gi eñhu̱ ma da ꞌwöi, ne majöni da njapꞌu̱. 
\p  
\v 55 Nuꞌmu̱ da ndu̱i da ñꞌo ar ndöhi, gi eñhu̱ ma da zo̱ ar pahyadi, ne majöni da njapꞌu̱. 
\p  
\v 56 Nemhñöhu̱. Gi pöhu̱ gi hyanthu̱ hamꞌu̱ mponga mhetsꞌi ne ar ximha̱i, hanja hingi pöhu̱ mponga nuya payu̱ gi ꞌbu̱hu̱. 
\s1 Kohwi nꞌar nkohi ri ñꞌu̱nihu̱ 
\r (Mt. 5:25‑26) 
\p  
\v 57 Hanja hingi bense̱hu̱ ndanaꞌö xiñho gi ꞌyo̱thu̱, ne ndanaꞌö hingi ho. 
\p  
\v 58 Nuꞌmu̱ nꞌa da zixꞌahu̱ har tsꞌu̱tꞌwi, nu xki ꞌyohu̱ har ꞌñu, dama gi nkohwihu̱ núꞌmu̱ gi ꞌyose̱hu̱, njapꞌu̱ hinda zixꞌahu̱ har nza̱ya̱. Ngetho núꞌmu̱ xki tso̱ñhu̱ har nza̱ya̱, nöꞌö da da̱tꞌahu̱ ár mfa̱tsꞌi, ne nöꞌö ár mfa̱tsꞌi da zixꞌahu̱, ma da goꞌahu̱ har fa̱di. 
\p  
\v 59 Di xiꞌahu̱ hinda za̱ gi po̱ñhu̱, ma gi ꞌbu̱hu̱nu̱ gi kꞌothu̱ gatho nöꞌö gi tuhu̱. 
\c 13  
\s1 ꞌYo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi, hyoñhu̱ hingi mꞌe̱hu̱ 
\p  
\v 1 Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ ꞌra ya jöꞌi bi metwabi ar Hesu hanja ar Pilato bi me̱hna togo nda hyo ꞌra ya me Ngalilea. Ne bi nthöspabi ár jise̱ꞌu̱ ár ji ya me̱ti mꞌo̱ñho̱ mi uñꞌu̱ har dönganijö Herusalen. 
\p  
\v 2 Ne ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Ha gi beñhu̱ nuya ñꞌo̱ho̱yu̱ bi tꞌo̱tꞌwa njapꞌu̱ ngetho mi töpa yá tsꞌoki gatho nu maꞌra ya me Ngalilea. 
\p  
\v 3 Di xiꞌahu̱ hinꞌö. Ha nuꞌmu̱ hingi ꞌyo̱tꞌwabihu̱ ár ntso̱ꞌmi, ma gi mꞌe̱hu̱ ngu bi mꞌe̱ꞌu̱. 
\p  
\v 4 Xi nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamahñöto ya jöꞌi bi ze̱ꞌma ar heꞌsjödo Siloe núꞌmu̱ mi yo̱tꞌe, ha gi hu ri mu̱ihu̱ mi töpa yá tsꞌoki gatho nu maꞌra ya me Herusalen. 
\p  
\v 5 Di xiꞌahu̱ hinꞌö. Ha nuꞌmu̱ hingi ꞌyo̱tꞌwabihu̱ ár ntso̱ꞌmi, ma gi mꞌe̱hu̱ ngu bi mꞌe̱ꞌu̱. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ꞌba̱iꞌiuxi hinte mi tu 
\p  
\v 6 Ne ar Hesu bi xipa nꞌar ꞌbede ya jöꞌi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi pe̱ꞌsa nꞌar ꞌba̱iꞌiuxi mi ꞌba̱ hár hwöhi. Ne nꞌar pa bi ma ba kꞌötsꞌi nda nu ha xki ndu, ne hinte bi dini. 
\p  
\v 7 Nepꞌu̱ bi ꞌñemba ár ꞌbe̱go mi su ar hwöhi: Di ne gi tse̱ka nunar ꞌba̱iꞌiuxi, ngetho hñu nje̱ye̱ xta ehe di handi ha da ndu, ne hinte xta tini. Jange te ga jafu̱, ho̱nse̱ honga nze̱ ar ha̱i ne hinte uni. 
\p  
\v 8 Nuꞌmú̱ bi ꞌñenga ar ꞌbe̱go: Ma tsi hmuꞌi, yo gi tse̱jmö. Ma ga he̱hu̱ manꞌa nje̱ye̱. Ma ga fo̱mba ar ha̱i ne ga u̱tꞌwa ar ꞌyai. 
\p  
\v 9 Xömhö njapꞌu̱ da ndu. Ha nuꞌmu̱ hinda uni, nuꞌmú̱ hö, da za̱ gi tse̱ki. 
\s1 Nꞌar pa ntsa̱ya̱ ar Hesu bi o̱the nꞌar ꞌbe̱hñö mar nkꞌoxtha 
\p  
\v 10 Nꞌar pa ntsa̱ya̱ ar Hesu mi ꞌbu̱ ha nꞌár nijö ya xodyo, mi uta ya jöꞌi. 
\p  
\v 11 Ne mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar tsi ꞌbe̱hñö xki nkꞌoxtha. Xki tho ꞌre̱tꞌamahñöto nje̱ye̱ nꞌar tsꞌondöhi xki japi nda ñheni, himi he̱gi nda jönga ár xu̱tha. 
\p  
\v 12 Nu mi hyanda ar Hesu, bi zofo ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nönö, nupya xi hye̱kꞌaꞌi ri hñeni. 
\p  
\v 13 Nuꞌmú̱ bi hñuꞌspa yá ꞌye̱ ar tsi ꞌbe̱hñö. Ne dama bi za̱ bi jönga xiñho ár ndoꞌyo, ne bi mu̱di bi umba njamödi Jö. 
\p  
\v 14 Ne nöꞌö mar ndöngi har nijö, bi mbo̱ ár kwe̱, ngetho ar Hesu bi o̱the ar tsi ꞌbe̱hñö har pa ntsa̱ya̱. Ne bi ꞌñemba ya jöꞌi: 
\p —Di pe̱ꞌsu̱ ꞌrato mpa ga mpe̱hu̱. Nuꞌmu̱ tsu̱ꞌahu̱ ya hñeni, ba ehu̱ nuya paꞌu̱ da tꞌo̱theꞌihu̱, hinge nuya pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 15 Ar tsi Hmu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Nemhñöhu̱. Ha hingi xoꞌthu̱ ri boihu̱ wa ri nꞌo̱gehu̱ gi tsíthu̱, mödi ar pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 16 Xi nunar tsi ꞌbe̱hñönu̱ ár ma̱ngaꞌbe̱to ar Abra, xi ꞌwe̱ꞌsa ar tsꞌondöhi ꞌre̱tꞌamahñöto nje̱ye̱, hage hingi ho da sotꞌi mödi ar pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 17 Ne nu mi mönga njapꞌu̱ ar Hesu, gatho nuyá ñꞌu̱niwi mi ꞌbu̱hnu̱, bi ꞌbe̱ yá tsa̱. Ha nu maꞌra ya jöꞌi xa mi johya mi hyanda ya döta ntꞌudi mi o̱tꞌa ar Hesu. 
\s1 Ár ꞌbede ar nda̱murtasa bi ꞌbotꞌi 
\r (Mt. 13:31‑32; Mr. 4:30‑32) 
\p  
\v 18 Bi ꞌñenga ar Hesu nꞌehe: 
\p —Tema ga emfu̱ di hñöxa ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, wa tema ga he̱kwabihu̱. 
\p  
\v 19 Njangu nꞌar tsi nda̱murtasa bi motꞌa nꞌar ñꞌo̱ho̱ hár hwöza. Ne xa bi te nꞌar ꞌba̱iza, ne ya tsꞌintsꞌu̱ ka köxhnu̱ yá mꞌafi. 
\s1 Ár ꞌbede ar njoxthuhme 
\r (Mt. 13:33) 
\p  
\v 20 Bi ꞌñenga ar Hesu nꞌehe: 
\p —Tema ga he̱kwabipya ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 21 Ñhe̱hwi ar njoxthuhme bi pantꞌa nꞌar ꞌbe̱hñö ha gu̱to hwada ar ju̱ni, ne bi do̱ꞌmi bi joxa xo̱ge. 
\s1 Ar goxthi xi ntsꞌixtꞌi 
\r (Mt. 7:13‑14, 21‑23) 
\p  
\v 22 Ar Hesu mi ne ar ꞌñu ndi ma Herusalen, mi tho ha ya döta hnini ne ya tꞌu̱lo hnini, mi uta ya jöꞌi. 
\p  
\v 23 Ne nꞌar jöꞌi bi ꞌya̱ni ne bi ꞌñembi: 
\p —Tsi Hmuꞌi, hage tsi tu̱i ya jöꞌi ma da mpo̱ho̱. 
\p Ha nöꞌö bi ꞌñembabi: 
\p  
\v 24 —Umba ri mu̱ihu̱ gi ku̱thu̱ har goxthi xi ntsꞌixtꞌi. Nuga di xiꞌahu̱, nze̱ye̱ di nemhö da yu̱tnu̱, ne hinda tsa̱. 
\p  
\v 25 Jangu xta gotꞌa ar goxthi nöꞌö togo ár me̱ti ar ngu, njapꞌu̱ nuꞌahu̱ mꞌe̱fa xa ma gi mahmöhu̱ ne gi ꞌñeñhu̱: Ma tsi Hmuꞌihe, xogagihe ar goxthi. Ha nöꞌö ma da dödi ne da ꞌñeñꞌahu̱: Hindi pödi habu̱ xka ꞌñehu̱. 
\p  
\v 26 Nepꞌu̱ nuꞌahu̱ ma gi ꞌñembabihu̱: Hanja hingi pöje. Ndi ñuñhu̱ ne ndi tsithehu̱, ne ha ma hninihe go ngi utkagihe ri ꞌñu. 
\p  
\v 27 Ha nöꞌö ma da ꞌñeñꞌahu̱: Di xiꞌahu̱ hindi pödi habu̱ xka ꞌñehu̱. ꞌWehu̱, ꞌyo̱tꞌatsꞌokiꞌihu̱. 
\p  
\v 28 Ne xa gi nzoñhu̱nu̱, ne xa ma da du ri mu̱ihu̱, nu xki hyanthu̱ ndu ri mu̱di palehu̱ ar Abra, ne ar Isa, ne ar Hakob, ne gatho yá mꞌe̱hni Jö di ꞌbu̱hnu̱ hár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne nuꞌahu̱ hinda the̱kꞌahu̱ gi ku̱thu̱. Ma gi kohu̱ nthi. 
\p  
\v 29 Ne ma da e ya jöꞌi xo̱ge ar ximha̱i, di du̱ꞌma mahyatsꞌi, di göxa mampuni, ne mahwifi di göxa makꞌangi. Ne ma da yu̱tꞌu̱ hár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ma da hñuhnu̱ har mexa da ñuni. 
\p  
\v 30 Ne nuya paꞌu̱, nuꞌu̱ ꞌbe̱tꞌopya, ma da mꞌe̱fa, ha nuꞌu̱ ꞌbe̱fa, ma da mꞌe̱tꞌoꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi zo̱tꞌa ár mu̱i bi hwëka ya me Herusalen 
\r (Mt. 23:37‑39) 
\p  
\v 31 Nunar paꞌö, bi zo̱ ꞌra ya de̱ngaꞌbe̱pate ha mi ꞌbu̱ ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Di ma, tsokwa nunar ha̱inu̱, ngetho ar ndö Erode e̱kꞌatho da hyoꞌi. 
\p  
\v 32 Ha nu ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di möhu̱ ba xifu̱ nöꞌö ar hya̱te jöꞌi: Nupya ne xudi hinga tsa̱ya̱ ga e̱nga ya tsꞌondöhi, ne ga o̱the ya da̱thi, ne ndamöni ga jwata ma ꞌbe̱fiwa. 
\p  
\v 33 Nupya ne xudi ne ndamöni, ga ne ma ꞌñu gar ma Herusalen, ngetho habu̱ xi thopa yá mꞌe̱hni Jö, mahyoni da thogaginu̱ nꞌehe. 
\p  
\v 34 Nuꞌahu̱ gar menguhu̱ Herusalen, gi hofu̱ yá mꞌe̱hni Jö, ne gi kꞌampabihu̱ togo bi pe̱ñꞌahu̱. Hangu xta nehmö nga muntsꞌahu̱, ngu nꞌar tsi o̱ni muntsꞌa yá tꞌu̱ꞌni da hwixa ha yá hwa, ne hinga nehu̱. 
\p  
\v 35 Pöhu̱, Jö ma da hye̱kꞌase̱ ri nijöhu̱. Ne di xiꞌahu̱, hinge ma gi hyandgagihu̱ nuya payu̱. Gi to̱ꞌmhu̱ da zo̱ ar pa gi ꞌñeñhu̱: Nsunda nöꞌö togo xpa pe̱hna Jö ma tsi Hmuhu̱. 
\c 14  
\s1 Ar Hesu bi o̱the nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi neni 
\p  
\v 1 Nꞌar pa ntsa̱ya̱ ar Hesu bi ma ba ñunga hár ngu nꞌar ndö mar de̱ngaꞌbe̱pate, ne nuyá ñꞌohu̱ mi öthó tema mi o̱tꞌö. 
\p  
\v 2 Ne ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi ñhandwi xa mi neni. 
\p  
\v 3 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌya̱mbabi ya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo, bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hage ja ar se̱ki da tꞌo̱the nꞌar da̱thi har pa ntsa̱ya̱, wa hinꞌö. 
\p  
\v 4 Ha nuꞌu̱ bi ñhetho, hinte bi dödi. Nuꞌmú̱ ar Hesu bi hñuꞌspa ár ꞌye̱ nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ mi neni, bi o̱the ne bi me̱hni bi ma. 
\p  
\v 5 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi ya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya bötꞌofo: 
\p —Nuꞌmu̱ da zo nꞌa ri nꞌo̱gehu̱ wa nꞌa ri boihu̱ ha nꞌar po̱the, ha hinge dama gi hñöhu̱ mödi ar pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 6 Ha nuꞌu̱ himbi za̱ te bi dödi. 
\s1 Nꞌár ꞌbede togo bi tsꞌohna har ngo 
\p  
\v 7 Ar Hesu mi hyanda mi tso̱ nuꞌu̱ xki tsꞌohna har ñhuni, ne mi hwañꞌu̱ ya ꞌbe̱tꞌo nthutsꞌi nda hñu har mexa. Bi xipabiꞌu̱ nꞌar ꞌbede, ne bi ꞌñembabi: 
\p  
\v 8 —Núꞌmu̱ xta tsꞌoñꞌaꞌi ha nꞌar ngo, yo ma gi hñuxa ha ya ꞌbe̱tꞌo nthutsꞌi. Xiꞌmu̱ da zo̱ manꞌa nöꞌö xi tsꞌohni ne töte ár nsu. 
\p  
\v 9 Nepꞌu̱ nöꞌö togo xi zoñꞌaꞌi, da ꞌñeñꞌaꞌi: Tsokwapꞌu̱ ar nthutsꞌi nuna manꞌa. Geꞌmu̱ nꞌar mꞌe̱tsa̱ nu xki ꞌba̱i gi hñu har ngötsꞌi. 
\p  
\v 10 Jange núꞌmu̱ xta tsꞌoñꞌaꞌi ha nꞌar ñhuni, hñuxa har ngötsꞌi. Ne nu xta hyantꞌa togo xi zoñꞌaꞌi, da ꞌñeñꞌaꞌi: Hanja ga hñuxkwa, ño̱. Thogi di ma ba hñuxa ha ya ꞌbe̱tꞌo nthutsꞌi. Ne njapꞌu̱ da hyanda nuꞌu̱ maꞌra di huhnu̱ har mexa, ne da tꞌesꞌaꞌi ri nsu. 
\p  
\v 11 Nuga di xiꞌahu̱, nöꞌö togo da ñꞌexase̱, ma da ꞌbe̱ ár tsa̱. Ha nöꞌö togo hingar ñꞌetsꞌi, da tꞌeꞌspabi ár nsu. 
\p  
\v 12 Ne bi ꞌñembabi nöꞌö togo xki zohni: 
\p —Nuꞌmu̱ gi beni gi unga nꞌar ñhuni wa nꞌar ntꞌoxiwa ha ri ngu, yo gi zohna nuya ri mpödi, ri ku, nuya ri mëni, wa ri nꞌangu nuꞌu̱ pe̱ꞌsa ya bojö. Ngetho njapꞌu̱, nuꞌu̱ nꞌar pa ma da zoñꞌaꞌi nꞌehe, ne da kosꞌatho ngu xka ꞌyo̱tꞌwabi. 
\p  
\v 13 Núꞌmu̱ xki ꞌyo̱tꞌa nꞌar ngo, zohna ya tsi hyoya, nuꞌu̱ doꞌye̱, nuꞌu̱ dowa, nuꞌu̱ ya tsi goda̱. 
\p  
\v 14 Nuya tsi jöꞌiꞌu̱, hinda ma da kosꞌa nöꞌö gi o̱twabiꞌu̱. Ne mꞌe̱fa har ñoho mꞌu̱i, nu xki pengi gi ntewi gatho nu maꞌra xi ꞌyo̱tꞌa xiñho, ma gi njohya gi hñönga ri nthöhö. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌyo̱tꞌa nꞌar döta ñhuni 
\p  
\v 15 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nuꞌu̱ ya jöꞌi mi huhnu̱ har mexa, nꞌaꞌu̱ bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Tengu ár johya nöꞌö togo ma da hñudi da ñunga hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 16 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Nꞌar pa nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌyo̱tꞌa nꞌar döta ñhuni, ne bi zohna nze̱ ya jöꞌi nda ñungwi. 
\p  
\v 17 Núꞌmu̱ mi ñhoki nda ñuni, bi me̱hna yá ꞌbe̱go nda xipa nuya jöꞌi xki zohni: Ba ehu̱, ngetho xi ꞌbo̱kꞌahu̱ ar mexa. 
\p  
\v 18 Ha gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi xki zohni, bi ꞌya̱ ar mpumbate, ngetho hinge nda ma. Nöꞌö mꞌe̱tꞌo bi ꞌñenö: Gi pumgagi ngetho hingi tsa̱ ga ma. Ka di jwadi di ta̱nga nꞌar ha̱i, ne mahyoni ma ga kꞌötsꞌi. 
\p  
\v 19 Ha nöꞌö manꞌa bi ꞌñenö: Xta ta̱nga ku̱tꞌa ntꞌe̱i ya boi. Jange di a̱di gi pumgi, hinda tsa̱ ga ma, ngetho mahyoni ma ga nu ha mpe̱fi xiñho. 
\p  
\v 20 Ha nöꞌö manꞌa bi ꞌñenö: Ka di jwadi di nthöti, hinda tsa̱ ga ma. 
\p  
\v 21 Mi menga ar ꞌbe̱go, bi xipabi ár hmu hanja bi dö gatho nuꞌu̱ xki zohni. Nuꞌmú̱ ar hmu xa bi mbo̱ ár kwe̱, ne bi ꞌñemba ár ꞌbe̱go: Di ma har ta̱i ne ha ya ꞌñu har hnini, ne ba tsinkawa gatho nuꞌu̱ gi timpꞌu̱, ya tsi hyoya, ne nuꞌu̱ doꞌye̱, nuꞌu̱ dowa, ne ya goda̱, ba tsihi ga ñumꞌe. 
\p  
\v 22 Mꞌe̱fa nu ar ꞌbe̱go bi ꞌñemba ár hmu: Xta o̱tꞌa ngu xka xikagi, ne pongda habu̱ da hñuxa maꞌra. 
\p  
\v 23 Nepꞌu̱ ar hmu bi ꞌñembabi ár ꞌbe̱go: Nupya di ma ha ya döꞌñu, ne hár nthetꞌi ar hnini. Ne gatho nuꞌu̱ gi nthe̱wi gi japi da ehe, ne da ñuxa ma ngu habu̱ pongi. 
\p  
\v 24 Ngetho nuya da zohna mꞌe̱tꞌo, di xiꞌahu̱ hinto ma da zipka ma ñhuni. 
\s1 Hangu ar ñhembi da de̱nga nꞌa ar Hesu 
\p  
\v 25 Nze̱ye̱ ya jöꞌi mi ñꞌowi ar Hesu, ne nöꞌö bi ñhandwi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p  
\v 26 —Nöꞌö togo ne da de̱ngagi, mahyoni di töte ar mhöte di pe̱ꞌskagi, ne mꞌe̱fa da mö ár dada, ár nönö, ár ꞌbe̱hñö, yá bötsi, yá ku, ne ár tese̱. Ha nuꞌmu̱ hindi njapꞌu̱, hinda tsa̱ ga embabi ma ma̱xte. 
\p  
\v 27 Ha nöꞌö togo hinda ñꞌe̱ntꞌa ár te da de̱ngagi, hinda tsa̱ ga embabi ma ma̱xte. 
\p  
\v 28 Xiꞌmu̱ nꞌar jöꞌi beni da hyoka nꞌar heꞌsjödo, hage hinda hñudi mꞌe̱tꞌo da nu ha jwa ar bojö, wa hinda za̱ da jwati. 
\p  
\v 29 Ha nuꞌmu̱ hinda nu mꞌe̱tꞌo, ne ho̱nse̱ da du̱ꞌmba ár wa ar jödo, ne hinda za̱ da jwati, gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi bi hyandi, ma da deni. 
\p  
\v 30 Ne da ꞌñeñꞌu̱: Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ho̱nse̱ bi du̱ꞌma ar ꞌbe̱fi, ne himbi za̱ bi jwati. 
\p  
\v 31 Xiꞌmu̱ nꞌar ndö beni da do̱xa manꞌár mindöwi togo pe̱ꞌsa yonthebenthebe ya ndogu, hage hinda hñudi da nu mꞌe̱tꞌo, ha da za̱ da döhö hönse̱ di pe̱ꞌsa nuꞌu̱ nꞌanthebenthebe ya ndogu. 
\p  
\v 32 Ha nuꞌmu̱ handi hinda ntöte, da me̱mpa ꞌra yá mꞌe̱hni ár mindöwi bi e yapꞌu̱tho, da xipabi teme a̱di, ne da mengtho hinda ntunkwi. 
\p  
\v 33 Jange nuga di xiꞌahu̱, nuꞌu̱ togo hinda hye̱pꞌu̱ gatho nöꞌö te pe̱tsꞌi, hinda tsa̱ ga embabi ma ma̱xte. 
\s1 Nuꞌmu̱ ar u da ꞌbe̱ ár ñꞌuxi 
\r (Mt. 5:13; Mr. 9:50) 
\p  
\v 34 Nu ar u xiñho, ha nuꞌmu̱ da ꞌbe̱ ár ñꞌuxi, hanja da menga ár nku̱hi. 
\p  
\v 35 Hingi ho da tꞌu̱tꞌa har hwöhi, wa da jwata ngu ar ꞌyai. Hinte ár ñho, jange da tꞌe̱mpꞌu̱. Nöꞌö togo tu ár gu, dá ꞌyo̱xa nöꞌö te di mö. 
\c 15  
\s1 Ár ꞌbede ar tsi de̱ti xki mꞌe̱di 
\r (Mt. 18:10‑14) 
\p  
\v 1 Nze̱ye̱ ya njotbojö ne maꞌra ya tsꞌojöꞌi, bi ma ba tsu̱ ar Hesu nda ꞌyo̱xa nöꞌö mi möñꞌö. 
\p  
\v 2 Jange nuya de̱ngaꞌbe̱pate ne nuya bötꞌofo, mi ñömañꞌu̱ mi eñꞌu̱: 
\p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ ñöwi ne ñungwi ya tsꞌojöꞌi. 
\p  
\v 3 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi xipabi nꞌar ꞌbede, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p  
\v 4 —Xiꞌmu̱ gi ꞌñehu̱ nꞌanthebe ya de̱ti, ne gi ꞌbe̱hu̱ nꞌa, ha hingi tsohu̱ nuya gohonꞌa̱te ne ꞌre̱tꞌamagu̱to har ꞌbatha, ne gi ꞌyohu̱ xo̱ge ar ngwani, gi hyoñhu̱ nöꞌö xka ꞌbe̱hu̱. 
\p  
\v 5 Ne xki tiñhu̱, gi ꞌye̱ntsꞌa ha ri xiꞌnxihu̱, ne xa gi njohyahu̱ gi tsihu̱. 
\p  
\v 6 Ne xki tso̱hu̱ ri nguhu̱, gi zoñhu̱ gatho ri mpöhwihu̱ ne ri nꞌanguhu̱, ne gi ꞌñembabihu̱: Di ne ga njohyahu̱, ngetho xta tinga nꞌa ma de̱ti xki mꞌe̱di. 
\p  
\v 7 Jange di xiꞌahu̱, njapꞌu̱tho nꞌehe, nuꞌmu̱ nꞌar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki da ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi, xa töte ar johya mañö mhetsꞌi, töta nuꞌu̱ gohonꞌa̱te ne ꞌre̱tꞌamagu̱to ya hogajöꞌi beni himahyoni da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. 
\s1 Ár ꞌbede ar bojö xki mꞌe̱di 
\p  
\v 8 Xiꞌmu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö pe̱ꞌsa ꞌre̱tꞌa ya bojö ne da ꞌbe̱ nꞌa, ha hinda tso̱ ar ñotꞌi, ne ꞌramtxꞌu̱ da goka xo̱ge ár ngu da hyoni. 
\p  
\v 9 Ne xta dini, da zohna gatho yá mpödi ne yá nꞌangu, ne da ꞌñembi: Di ne ga njohyahu̱, ngetho xta tinga nꞌa ma bojö xki mꞌe̱di. 
\p  
\v 10 Jange di xiꞌahu̱, njapꞌu̱tho nꞌehe, nuꞌmu̱ nꞌar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki da ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi, bi ja ar johya habu̱ bi ꞌbu̱i yá e̱nxe̱ Jö. 
\s1 Ár ꞌbede ar ꞌragitꞌu̱ 
\p  
\v 11 Ar Hesu bi ꞌñenö nꞌe: 
\p —Nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi ꞌñe yoho yá tꞌu̱. 
\p  
\v 12 Nöꞌö ar ꞌbe̱fatꞌu̱ bi ꞌñemba ár dada: Te gi mö dada, xiꞌmu̱ gi ꞌraka nöꞌö ar xe̱ni ma gi tsogagi. Ha nu ár dada bi hyembabi yá tꞌu̱ gatho nöꞌö mi pe̱tsꞌi. 
\p  
\v 13 Xki tho ꞌra ya tsi pa, nu ar ꞌbe̱fatꞌu̱ bi muntsꞌa gatho nöꞌö te xki tꞌumbi. Ne bi bo̱nga hár ngu, bi gu̱ ar ꞌñu bi hñötsꞌi, bi ma manꞌar ha̱i yapꞌu̱, habu̱ ba e̱mpꞌu̱ ár bojö mi ꞌbu̱ nꞌar ꞌmu̱i himar ñho. 
\p  
\v 14 Ha nu mi dege gatho nöꞌö te mi hö, xa bi nja nꞌar thuhu har hnininu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö, hinte mi tini te nda zi. 
\p  
\v 15 Bi ma ba a̱pa ar ꞌbe̱fi nꞌar ñꞌo̱ho̱ mar mengunu̱, ne nunar ñꞌo̱ho̱ꞌö bi me̱hna hár ꞌbatha nda supa yá tsꞌu̱di. 
\p  
\v 16 Xa mi tsu̱ nꞌar thuhu, mi ne nda zipahmö nuyá ñhuni mi tsi ya tsꞌu̱di, ne hinto mi hwëki nda umbatsꞌu̱ te nda zi. 
\p  
\v 17 Nꞌa mbi bense̱: Hangu yá ꞌbe̱go ma dada pongwathobi te da zi, ha nuga di tuwa ar thuhu. 
\p  
\v 18 Ma ga penga hár ngu ma dada, ne ga embabi: Ma dadaꞌi, xta tsꞌokwa Jö, ne nuꞌge nꞌehe. 
\p  
\v 19 Hindi ꞌñepkagi gi ꞌñengagi ri tꞌu̱gi. Hyandgagipya ngu nꞌa ri ꞌbe̱gotho. 
\p  
\v 20 Ne bi gu̱ ar ꞌñu bi menga hár ngu ár dada. 
\p ꞌBu̱tho nda zo̱ni, bi hyanda ár dada, ne xa bi hwëki, bi nixtꞌi ba thödi. Mi nthe̱wi bi hyu̱fi, ne bi zu̱ꞌtsi. 
\p  
\v 21 Ar tꞌu̱ bi ꞌñenö: Ma dadaꞌi, xta tsꞌokwa Jö, ne nuꞌge nꞌehe. Hindi ꞌñepkagi gi ꞌñengagi ri tꞌu̱gi. 
\p  
\v 22 Ha nu ár dada bi ꞌñembabi yá ꞌbe̱go: Ba hömfu̱ ar hoga he, ne hyethu̱. Tuthwu̱ nꞌar mfoꞌye̱, ne titꞌwabihu̱ ya thiza. 
\p  
\v 23 Ne ba tsihu̱ ar nokaboi, ga hohu̱ ne ga ñuñhu̱. Ma ga o̱thu̱ nꞌar da̱ngo njohya. 
\p  
\v 24 Ngetho numa tꞌu̱ ndi humamu̱i xki du, ha tetho. Xki mꞌe̱di ne da pengi da tini. Ne bi ndu̱i ar da̱ngo njohya. 
\p  
\v 25 Mꞌe̱fa bi zo̱ ar ꞌbe̱tꞌotꞌu̱ mi ꞌyo har hwöhi. Ha nu mi zo̱nga getꞌu̱ ar ngu, bi ꞌyo̱de mi ja ya me̱ꞌmda ne ya nhei. 
\p  
\v 26 Bi matꞌa nꞌar ꞌbe̱go, ne bi ꞌya̱ni te mi ja har ngu. 
\p  
\v 27 Nu ar ꞌbe̱go bi ꞌñembabi: Ri jödö ba pengi, jange ri dada xi mö nda tho ar nokaboi da njohya, ngetho xi zo̱mañho. 
\p  
\v 28 Nuꞌmú̱ nunar ꞌbe̱tꞌojödö xa bi mbo̱ ár kwe̱, himi ne nda yu̱tꞌi. Ne ba po̱nga ár dada nda xipabi nda yu̱tꞌi. 
\p  
\v 29 Ha nunu̱ bi ꞌñemba ár dada: Gi pöse̱ hangu ya je̱ye̱ di ꞌbu̱hwi, ne di pe̱pꞌaꞌi. Xta o̱tꞌa gatho ngu xka xikagi, ne hinxka ꞌraka nꞌar tsi tꞌöxi ga njohyaꞌbe ma mpödi. 
\p  
\v 30 Ha nupya hö, xi zo̱ ri tꞌu̱ togo xpa e̱mba ri bojö ya tsꞌoꞌbe̱hñö. Nöꞌö hö, gi hopa ar nokaboi. 
\p  
\v 31 Nunár dada bi ꞌñembabi: Ma tsi tꞌu̱ꞌi, nuꞌge hyaxtho di ꞌbu̱hwi, ne gatho nöꞌö di pe̱tsꞌi ri me̱ti nꞌehe. 
\p  
\v 32 Ho̱nse̱ nupya mahyoni ga njohyahu̱, ne ga o̱thu̱ ar da̱ngo njohya. Ngetho ri jödö ndi humamu̱i xki du, ne xpa pengi tetho. Xki mꞌe̱di, ne da pengi da tiñhu̱. 
\c 16  
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ꞌbe̱go mi ka ár hmu 
\p  
\v 1 Ar Hesu bi ꞌñembabi yá ma̱xte nꞌehe: 
\p —Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ xa hinte mi kꞌatꞌi. Ne mi ꞌñe nꞌar ꞌbe̱go, xki nsipabi mi e̱mba ár bojö. 
\p  
\v 2 Jange ar hmu bi zohna ár ꞌbe̱go, ne bi ꞌñembabi: Xta o̱ka ꞌra ya ꞌbede ntho̱xꞌaꞌi. Jange di ne gi da̱tka majöni gatho ri ꞌbe̱fi, ngetho hindi ne gi pe̱pkathogi. 
\p  
\v 3 Nepꞌu̱ nöꞌö ar ꞌbe̱goꞌö bi bense̱ hár mfeni, ne bi ꞌñenö: Xipya te ga pe̱fi. Ma hmu da hñömga ma ꞌbe̱fi, ha hiñꞌotho ma tsꞌe̱di ga xa̱ꞌmar ha̱i, ha ꞌraka ar mꞌe̱tsa̱ ga mpe̱ti. 
\p  
\v 4 Xta beni te ga pe̱fi. Ma ga nu ha ga japi da ꞌrakar se̱ki ha yá ngu nuꞌu̱ togo tupabi ma hmu, núꞌmu̱ xta thögagi ma ꞌbe̱fi. 
\p  
\v 5 Ne bi zohna ꞌramanꞌa nuꞌu̱ togo mi tupabi ár hmu. Nöꞌö ar ndu̱i bi ꞌya̱mbabi: Hangu gi tupa ma hmu. 
\p  
\v 6 Nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñenö: Di tupabi nꞌanthebe ntsꞌo̱i ar nziki. Ha nöꞌö ar ꞌbe̱go bi ꞌñembabi: ꞌBu̱kwa ar he̱ꞌmi habu̱ hutsꞌi hangu gi tupa ma hmu. Dama hyoka manꞌa habu̱ di mö, ho̱nse̱ madenthebe ntsꞌo̱i gi tu. 
\p  
\v 7 Nepꞌu̱ nöꞌö manꞌa bi ꞌñembabi: Xiꞌge hangu gi tuge. Nöꞌö bi ꞌñenö: Nꞌanthebe ndu ar tꞌe̱i. Nepꞌu̱ nöꞌö ar ꞌbe̱go bi ꞌñembabi: ꞌBu̱kwa ri he̱ꞌmi habu̱ huxa hangu gi tupa ma hmu. Hyoka manꞌa habu̱ di mö, ho̱nse̱ gohonꞌa̱te gi tu. 
\p  
\v 8 Nepꞌu̱ nu ár hmu bi ꞌñeꞌspa ár nsu nöꞌö ar tsꞌoꞌbe̱goꞌö, ngetho dama bi tita ár mfeni bi gohwi xiñho nuꞌu̱ togo mi tu ya tha̱i. Jange njapꞌu̱ nuya meximha̱i, xa ka mbödi da zixkwi xiñho yá ñꞌohu̱ nuyá ꞌbe̱fiꞌu̱, ha nuꞌu̱ xi jamfi Jö hingi njapꞌu̱ꞌu̱. 
\p  
\v 9 Ha nuga di xiꞌahu̱, nunár bojö ar tsꞌoximha̱i gi pe̱ꞌsu̱, fa̱xu̱ maꞌra, ne njapꞌu̱ gi ntsixkwihu̱. Ne nu xta the ri tehu̱, ne da the ar bojö, ma da tꞌaꞌahu̱ habu̱ gi tsa̱ya̱hu̱nu̱ mhetsꞌi hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 10 Nöꞌö togo su xiñho nöꞌö nꞌa tsi tu̱i tꞌumbabi, njapꞌu̱tho nuꞌmu̱ da tꞌumba nze̱ye̱. Ha nöꞌö hingi su xiñho nöꞌö tsi tu̱i tꞌumbabi, nuꞌmu̱ da tꞌumba nze̱ye̱, hinda su nꞌehe. 
\p  
\v 11 Njapꞌu̱tho nꞌehe, nuꞌmu̱ hingi sufu̱ xiñho ya ñho jawa har ximha̱i, togo da ka̱xmbeniꞌihu̱ da ꞌraꞌahu̱ gi kwathu̱ ya ñho hiñhamꞌu̱ da thege. 
\p  
\v 12 Nuꞌmu̱ hingi suhu̱ xiñho nöꞌö hingo ri me̱tihu̱, togo da ꞌraꞌahu̱ nöꞌö ri me̱tihu̱ gi suhu̱. 
\p  
\v 13 Nꞌar ꞌbe̱go hinda tsa̱ da me̱pa yoho yá hmu, ngetho njapꞌu̱ da u̱tsa nꞌa, ne da mö manꞌa. Wa da me̱pa nꞌa, ne nöꞌö manꞌa hinꞌö. Njapꞌu̱ nꞌehe, hinda tsa̱ gi pe̱fu̱ Jö ne di oda ri mfenihu̱ ya ñho. 
\p  
\v 14 Ha nuya de̱ngaꞌbe̱pate mi ꞌbu̱hnu̱ mi o̱tsꞌe, xa mi thenthoꞌu̱, ngetho xa mi mö ya bojö. 
\p  
\v 15 Ha nu ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌahu̱ ho̱nse̱ gi ꞌñu ri hmihu̱ ha yá nthandi ya jöꞌi. Ha Jö pötꞌathoꞌihu̱ ri mfenihu̱, ngetho nöꞌö numañho ya jöꞌi, Jö handi xi ntsꞌotho. 
\s1 Yá ꞌbe̱pate ar Moise ne ár tsꞌu̱tꞌwi Jö 
\p  
\v 16 Núꞌmu̱ himi tso̱ta ar Xuwa Xixthe, ya ngi pe̱ꞌsfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise ngi ꞌyo̱thu̱, ne nöꞌö xki mönga maꞌra yá mꞌe̱hni Jö. Ne nu mi zo̱ ar Xuwa dinjawa, xka ꞌyo̱hu̱ xi nsiꞌahu̱ ar hoga mhö no̱nga ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne nze̱ye̱ xi umba yá mu̱i da yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwiꞌö. 
\p  
\v 17 Ar mhetsꞌi ne ar ximha̱i hingi hembi da götsꞌi. Ha hiñꞌotho nꞌar tꞌofo xi tꞌotꞌa hár Tꞌofo Jö, hinda njapꞌu̱tho. Ma da tho gatho ngu möñꞌö. 
\s1 Ar Hesu bi no̱nga nuꞌu̱ togo he̱ yá nthöti 
\r (Mt. 19:1‑12; Mr. 10:1‑12) 
\p  
\v 18 Nuꞌmu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ da hye̱pꞌu̱ ár ꞌbe̱hñö ne da nthötwi manꞌa, tsimbabi ár nthöti. Ne nöꞌö togo da nthötwi nꞌar ꞌbe̱hñö xi hye̱ ár döme, tsimba ár nthöti nꞌehe. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi ne ar Lasaro 
\p  
\v 19 Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi, ne xa mi ñhe xiñho, mi ko̱ ꞌra ya hoga dutu xa mar nza̱tho. Ne hyaxꞌmu̱ mi exa ár nsu mi o̱tꞌa ya da̱ngo. 
\p  
\v 20 Ne mi ꞌbu̱ nꞌar tsi me̱ti már thuhu ar Lasaro, hyaxꞌmu̱ mi huhnu̱ hár goxthi ár ngu ar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi. Nunar tsi me̱tinu̱ xa xki fo̱xtꞌa xo̱ge ár ndoꞌyo, ne mi po. 
\p  
\v 21 Mi e ya ꞌyo mi teꞌspabi habu̱ xki ꞌya. Ne nöꞌö ar tsi ñꞌo̱ho̱ꞌö, mi nemhö nda go nda zi nuꞌu̱ ya xe̱ni mi ta̱ hár mexa ar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi. 
\p  
\v 22 Nꞌar pa bi du ar tsi me̱ti, ne ya e̱nxe̱ mhetsꞌi ba e bi zitsꞌi nda mꞌu̱hwi ar Abra. Mꞌe̱fa bi du nöꞌö hinte mi kꞌatꞌi nꞌehe, ne bi tꞌa̱gi. 
\p  
\v 23 Nu mi onu̱ har ꞌbe̱xui, xa mi tho nꞌar u̱gi. Bi gu̱xnu̱ ár da̱, ne bi hyanda yapꞌu̱ ar Abra ne ar Lasaro mi ꞌbu̱hwinu̱. 
\p  
\v 24 Bi matꞌi ne bi ꞌñembabi: Ma tsi dadaꞌi Abra, pe̱ꞌska ar nhwëki. Ba pe̱hna ar Lasaro da po nꞌár xa̱ ha nꞌar tsi tu̱i ar dehe, da e da tse̱tka ma jöhne. Ngetho xa di thokwa ya u̱gi ha ya faspi. 
\p  
\v 25 Ha nu ar Abra bi ꞌñembabi: Ma tsi tꞌu̱ꞌi, benga núꞌmu̱ ngi ꞌbu̱hnu̱ har ximha̱i, xa ngi ꞌbu̱i xiñho, ha nu ar Lasaro mi ñꞌu̱da ár mꞌu̱i mi hyoya. Ha nupya, nunu̱ ꞌbu̱kwa xiñho, ha nuꞌge ñꞌu̱da habu̱ gi ꞌbu̱i. 
\p  
\v 26 Ha hinda tsa̱ da mapꞌu̱ ar Lasaro, ngetho ja nꞌar maꞌye madetho xa ra ñhe. Jange nuꞌu̱ ꞌbu̱kwa, hinda za̱ da mapꞌu̱, ha nuꞌu̱ bi ꞌbu̱pꞌu̱, hinda za̱ di ꞌñekwa. 
\p  
\v 27 Ha nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö bi ꞌñenö: Ma tsi dadaꞌi Abra, nuꞌmú̱, di a̱ꞌa ar möte gi pe̱hnatsꞌu̱ ar Lasaro hár ngu ma dada. 
\p  
\v 28 Ngetho di ꞌñe ku̱tꞌa ma jödö, di ne da zofo ne hinda ekwa da tho ya u̱gi ngu di thoka. 
\p  
\v 29 Ha nunar Abra bi ꞌñembabi: Nuꞌu̱ bi pe̱ꞌspa nöꞌö bi ꞌyotꞌa ar Moise ne nöꞌö bi ꞌyotꞌa nuꞌu̱ maꞌra yá mꞌe̱hni Jö. Go da ꞌyo̱xꞌu̱. 
\p  
\v 30 Nunar ñꞌo̱ho̱ꞌö bi mengi bi ꞌñenö: Hö, majöni nöꞌö gi mö, ma dadaꞌi Abra. Di beni, nuꞌmu̱ gi pe̱hna nꞌa nuꞌu̱ xi du, da ꞌyo̱tsꞌe ne da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. 
\p  
\v 31 Ha nunar Abra bi mengi bi ꞌñembabi: Nuꞌmu̱ hingo o̱ta nöꞌö bi mönga ar Moise ne maꞌra yá mꞌe̱hni Jö, hinda ne da jamfi nöꞌö da xipa nꞌa togo xi mengi xi nte. 
\c 17  
\s1 Ga ntsuñhu̱ hinga jafu̱ maꞌra da ꞌyo̱tꞌa ya tsꞌoki 
\r (Mt. 18:6‑7, 21‑22; Mr. 9:42) 
\p  
\v 1 Ar Hesu bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p —Hyaxmꞌu̱ ja togo da japa ya jöꞌi da ntsꞌoki. Hwëkate nöꞌö ar jöꞌi da ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱. 
\p  
\v 2 Xiñhohmö nöꞌö ar jöꞌiꞌö da tsꞌu̱twa nꞌar doju̱ni hár ꞌyu̱ga, ne da tꞌe̱ntꞌa har dehe, ne njapꞌu̱ hinda japi da da̱ nuꞌu̱ hinxi ze̱ta yá ñꞌemu̱i. 
\p  
\v 3 Jange ntsuñhu̱. Nuꞌmu̱ nꞌa ri kuhu̱ da ꞌyo̱tꞌahu̱ nꞌar tsꞌomꞌu̱i, hñökwabihu̱. Nuꞌmu̱ da ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi, pumbabihu̱. 
\p  
\v 4 Nuꞌmu̱ da ꞌyo̱tꞌahu̱ ar tsꞌomꞌu̱i yoto mpengi ar pa, ne yoto mpengi da ehe da ꞌñeñꞌahu̱: Pumgagi, pumbabihu̱. 
\s1 Hñuska ma ñꞌemu̱ihe 
\p  
\v 5 Nuyá ma̱xte ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Hñuska ma ñꞌemu̱ihe. 
\p  
\v 6 Nuꞌmú̱ ar tsi Hmu Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌmu̱ gi pe̱ꞌsu̱hmö ar ñꞌemu̱i ngu nꞌar nda̱murtasa ár döta, da za̱ gi ꞌñembabihu̱ nunar döta ꞌba̱izanu̱: Kꞌu̱xa habu̱ gi ꞌba̱i, ne di ma ba ku̱tꞌa har dehe. Ne nunar zaꞌö da ꞌyo̱tꞌahu̱ ngetho gi ñꞌemu̱ihu̱. 
\s1 Nöꞌö di ꞌñepi da ꞌyo̱tꞌa nꞌar ꞌbe̱go 
\p  
\v 7 Ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱ nꞌehe: 
\p —Nuꞌahu̱ gi ꞌñehu̱ nꞌar ꞌbe̱go, hage gi ꞌñembabihu̱ xta penga har hwöhi wa ar ꞌba̱ꞌyo: Thogi gi hñudi gi ñuni. 
\p  
\v 8 Hinꞌö. Ma gi ꞌñembabihu̱: Mꞌe̱tꞌo hogar tꞌoxi, ne gi ꞌraka te ga tsi. Mꞌe̱fa xka jwadi, ka gi hñudi gi ñunge nꞌehe. 
\p  
\v 9 Ha gi umfu̱ njamödi nöꞌö ar ꞌbe̱go bi ꞌyo̱tꞌa nöꞌö ga ꞌbe̱fu̱. Di enga hinꞌö. 
\p  
\v 10 Njapꞌu̱tho nꞌehe, nu xki jwahu̱ gi pe̱fu̱ ár ꞌbe̱fi Jö xi ꞌbe̱pꞌahu̱, mahyoni gi ꞌñeñhu̱: Hindi ꞌñepkagihe gi ꞌraje njamödi, ngetho dar ꞌbe̱gothohe, ne ho̱nse̱ xta pe̱he nöꞌö ndi ꞌñepkagihe nga pe̱he. 
\s1 Ar Hesu bi o̱the ꞌre̱tꞌa ya ñꞌo̱ho̱ mi tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo 
\p  
\v 11 Ar Hesu ndi ma Herusalen, ne bi ꞌranga madeda yoho ya ha̱i, nꞌár thuhu Nsamaria, ha nöꞌö manꞌa Ngalilea. 
\p  
\v 12 Núꞌmu̱ mi zo̱nga hár ñu̱tꞌi nꞌar hnini, bi bo̱nga ꞌre̱tꞌa ya ñꞌo̱ho̱ mi tsu̱ ar tsitꞌandoꞌyo. Nuya ñꞌo̱ho̱yu̱ bi mꞌa̱ yapꞌu̱tho. 
\p  
\v 13 Bi maꞌu̱ ntsꞌe̱di, ne bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Hesu, tsi Utate, hwëgagihe. 
\p  
\v 14 Ar Hesu nu mi hyantꞌu̱, bi ꞌñembabi: 
\p —Di möhu̱ ba ñꞌuhu̱ da hyantꞌahu̱ ya möjö. 
\p Ne nu mi maꞌu̱, mi ꞌyo ar ꞌñu bi dixa yá hñeni. 
\p  
\v 15 Ne nꞌayu̱, mi za̱ xki ditsꞌi, bi mengi xa bi ñö ntsꞌe̱di, mi nsunda Jö. 
\p  
\v 16 Ne bi nda̱ndihmö hár wa ar Hesu, bi me̱ ár hmi har ha̱i, bi umba njamödi ngetho xki o̱thebi. Nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö mar me Nsamaria. 
\p  
\v 17 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Hage himi ꞌre̱tꞌa nuꞌu̱ bi ditsꞌi. Xö nuꞌu̱ ma gu̱to ꞌmu̱. 
\p  
\v 18 Hage ho̱nse̱ nuna hingár me Israel ba pengi da nsunda Jö. 
\p  
\v 19 Ne bi ꞌñemba nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö: 
\p —ꞌBa̱i di ma. Ya xka mpo̱ho̱ ngetho xka jamfigi. 
\s1 Ár nzo̱ho̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö 
\r (Mt. 24:23‑28, 36‑41) 
\p  
\v 20 Nepꞌu̱ nuya de̱ngaꞌbe̱pate bi ꞌya̱mba ar Hesu hamꞌu̱ nda zo̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö nuwa har ximha̱i. Nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nu xta e ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, hinda ma da thandi. 
\p  
\v 21 Hinda za̱ da tꞌeñꞌahu̱: Xi ꞌbu̱kwa. Wa da tꞌeñꞌahu̱: Bi ꞌbu̱hnu̱. Nu ár tsꞌu̱tꞌwi Jö gi ꞌbu̱hwihu̱pya. 
\p  
\v 22 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi yá ma̱xte: 
\p —Nuya pa xi ꞌñepꞌu̱, ma gi nehmöhu̱ gi hyanthu̱ mödi nꞌa pa di ndö Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, ha hinda tsa̱. 
\p  
\v 23 Ne ma da tꞌeñꞌahu̱: Ka ꞌbu̱kwa. Wa da tꞌeñꞌahu̱: Ka bi ꞌbu̱hnu̱. Yo gi pa̱hu̱ gi kꞌöꞌsu̱, ne yo gi te̱ñhu̱ nuꞌu̱ togo da xiꞌahu̱ njapꞌu̱. 
\p  
\v 24 Ngetho ngu gi hanthu̱ nꞌar hwe̱i dama da yotꞌa nꞌár ñöni mhetsꞌi, ne da kꞌonga nöꞌö manꞌár ñöni, ma da njapꞌu̱ nöꞌö ar pa xta penga Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 25 Ne nunu̱ mahyoni mꞌe̱tꞌo da tho nze̱ye̱ ya thogi, ne xa ma da u̱tsa ya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. 
\p  
\v 26 Ngu bi tho nuya paꞌu̱ mi ꞌbu̱ ar Noe, ma da njapꞌu̱tho nuya pa xta penga Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 27 Nuya jöꞌiꞌu̱ mi ñuntho, mi tsithetho, ne mi nthöta nꞌa ngu nꞌa. Mi da̱ñꞌu̱ bi zo̱ ar pa bi yu̱tꞌa ar Noe har döta motsa, ne bi ñuxa ar dehe xo̱ge ar ximha̱i, ne bi jötꞌu̱ gatho. 
\p  
\v 28 Bi njapꞌu̱ nuya pa mi ꞌbu̱ ar Lot nꞌehe. Ya jöꞌi mi ñuni, mi tsithe, mi mpa̱ ne mi nta̱i, mi mpotꞌi ne mi ho̱ ya ngu. 
\p  
\v 29 Ha nunar pa bi bo̱nga ar Lot har hnini Sodoma, bi ꞌwö ya tsibi mi nthöskwi ya kꞌaxtꞌado mi zo̱, ne gatho ya jöꞌi bi zötꞌi. 
\p  
\v 30 Ma da njapꞌu̱ nöꞌö ar pa xta penga Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi nꞌehe. 
\p  
\v 31 Nu ar paꞌö, nuꞌmu̱ nꞌa di to̱ mañör ngu, yo ma da göi da yu̱tꞌa hár ngu da gu̱ka te pe̱tsꞌi. Ne nöꞌö togo di ꞌyo hár hwöhi, yo ma da mengár ngu. 
\p  
\v 32 Beñhu̱ teme bi ja ár ꞌbe̱hñö ar Lot. 
\p  
\v 33 Gatho nuꞌu̱ da su ár te, da ꞌbe̱di. Ha nuꞌu̱ togo xi ꞌye̱ntꞌa ár te da thökwi, da dini. 
\p  
\v 34 Di xiꞌahu̱, nöꞌö ar nxuiꞌö, yoho di ꞌbonga ha nꞌar fidi, xta da̱ñꞌu̱ nꞌa da tsꞌitsꞌi, ha nöꞌö manꞌa da tsꞌopꞌu̱. 
\p  
\v 35 Yoho ya ꞌbe̱hñö di ku̱nga mahye̱gi, xta da̱ñꞌu̱ nꞌa da tsꞌitsꞌi, ha nöꞌö manꞌa da tsꞌopꞌu̱. 
\p  
\v 36 Yoho ya ñꞌo̱ho̱ di ꞌyo ha nꞌar hwöhi, nꞌa da tsꞌitsꞌi, ha nöꞌö manꞌa da tsꞌogi. 
\p  
\v 37 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ yá ma̱xte, bi ꞌya̱mbabi ar Hesu ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌihe, habu̱ ma da nja nöꞌö ga mö. 
\p Nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Núnu̱ habu̱ di ꞌbe̱nga nꞌar me̱ti xi du, ka ma da watnu̱ ya pada da zaꞌu̱. 
\c 18  
\s1 Ár ꞌbede nꞌar ꞌranxu ne nꞌar tsꞌonza̱ya̱ 
\p  
\v 1 Ar Hesu bi xipa nꞌar ꞌbede yá ma̱xte, mi honi nda böꞌu̱, mahyoni hinge nda ntsa̱ya̱, ne hinda za̱ꞌu̱ nda ꞌya̱pa Jö. 
\p  
\v 2 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Mi ꞌbu̱ nꞌar nza̱ya̱ ha nꞌar hnini, himi tsupa Jö, ne himi japamasu nöꞌö nda mönga ya jöꞌi. 
\p  
\v 3 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ har hniniꞌö nꞌar ꞌranxu nꞌehe. Xa mi doni mi kꞌöꞌsa ar nza̱ya̱, ne mi embabi: ꞌYo̱tka ar tsꞌu̱tꞌwi, ñöngagi hinte da jakagi ma ñꞌu̱niꞌbe. 
\p  
\v 4 Bi tho ꞌra ya pa nunar nza̱ya̱nu̱ himbi ne bi ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi. Ne nꞌa mbi bense̱, bi ꞌñenö: Nuga hindi tsupa Jö, ne hindi japamasu nöꞌö mönga ya jöꞌi. 
\p  
\v 5 Mödi njapꞌu̱, nunar ꞌranxunu̱ xa tso̱tka ma mu̱i. Jange ma ga o̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi, xiꞌmu̱ hyaxtho da ehe, ne da ꞌbe̱tka ma tse̱ti. 
\p  
\v 6 Nuꞌmú̱ ar tsi Hmu Hesu bi ꞌñenö: 
\p —ꞌYo̱hu̱ nöꞌö bi mönga ar tsꞌonza̱ya̱. 
\p  
\v 7 Xi Jö, hage hinda ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi nuꞌu̱ togo xi hwahni, gehyu̱ parxui a̱pabi. Hage hinge ngutꞌa da ma̱tsꞌi. 
\p  
\v 8 Di xiꞌahu̱ hö, dama da ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi. Ha nu xta penga Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, hage da dinga nꞌa togo di ñꞌemu̱i. 
\s1 Ár ꞌbede nꞌar de̱ngaꞌbe̱pate ne nꞌar njotbojö 
\p  
\v 9 Ar Hesu bi mönga manꞌar ꞌbede, mi xipa nuꞌu̱ mi beñꞌu̱ ma ya hogajöꞌi ne himi numañho yá ñꞌohu̱. Bi ꞌñemba njawa: 
\p  
\v 10 —Yoho ya ñꞌo̱ho̱ bi ma ba a̱pa Jö har dönganijö, nꞌa mar de̱ngaꞌbe̱pate, ha nöꞌö manꞌa mar njotbojö. 
\p  
\v 11 Nu ar de̱ngaꞌbe̱pate mi ꞌba̱i mi a̱pase̱ Jö, ne mi enö njawa: Ma tsi Dadaꞌi, di jamödi ngetho nuga hindi ñhe̱ꞌbe nu maꞌra ya jöꞌi, ya bë, ya tsꞌomꞌu̱i, ya zinga ꞌbe̱hñö, ne hindi hñöxkagi nunar njotbojö ꞌba̱hnu̱. 
\p  
\v 12 Nuga ta̱tꞌa hñöto di bë yoꞌgi, ne di ꞌraꞌa ár ꞌre̱tꞌa xe̱ni ma nthöhö. 
\p  
\v 13 Ha nöꞌö ar njotbojö mi ꞌba̱ta yapꞌu̱, himi ne nda gu̱xhmö ár da̱ mhetsꞌi. Xa mi etꞌa ár mu̱i mi a̱pa Jö, mi enö: Ma tsi Dadaꞌi, hwëgagi, dar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. 
\p  
\v 14 Jange bi ꞌñenga ar Hesu: 
\p —Di xiꞌahu̱, nöꞌö ar njotbojö bi zu̱ ár mpumbate yá tsꞌoki, ne bi menga ár ngu mi nhu hinte ma tsꞌoki mi tu. Ha nunar de̱ngaꞌbe̱pate himbi zu̱ ar mpumbate. Ngetho nöꞌö togo da ñꞌexase̱, ma da mꞌe̱twa ár tsa̱. Ha nöꞌö togo hinda ñꞌetsꞌi, mꞌe̱fa da tꞌeꞌspa ár nsu. 
\s1 Ar Hesu bi jöpa ya tsi bötsi 
\r (Mt. 19:13‑15; Mr. 10:13‑16) 
\p  
\v 15 Ba tsꞌimpa ya tsi bötsi ar Hesu nda hñuꞌspa yá ꞌye̱ ne nda jöpabiꞌu̱. Ha nu mi hyanda yá ma̱xte, bi zu̱i nuꞌu̱ togo mi tsihi. 
\p  
\v 16 Ha nunar Hesu bi matꞌa ya bötsi nda watꞌi, ne bi ꞌñenö: 
\p —Hye̱hu̱ ya tsi bötsi da e da zu̱kagi, yo gi hökwabihu̱. Ngetho gatho nuꞌu̱ ꞌbu̱ hár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ñhe̱hwi nꞌar tsi bötsi. 
\p  
\v 17 Xa majöni di xiꞌahu̱, nöꞌö togo hinda hñömba ár tsꞌu̱tꞌwi Jö ngu nꞌar tsi bötsi, hinda ma da yu̱tnu̱. 
\s1 Nꞌar ñꞌo̱ho̱ xa mi the̱ yá ñho bi ñöwi ar Hesu 
\r (Mt. 19:16‑30; Mr. 10:17‑31) 
\p  
\v 18 Nꞌar ndö bi ꞌya̱mbabi ar Hesu, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Hoga Utate, te ga pe̱fi ne da tꞌaka ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 19 Ha nu ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Yoꞌö gi engagi dar hogajöꞌi. Ho̱nse̱ Jö go ar hogajöꞌiꞌö. 
\p  
\v 20 Gi pötwa yá ꞌbe̱pate Jö: Yo gi tsimba ár nthöti ri ñꞌohu̱, yo gi ñhote, yo gi mpë, yo gi ju̱xa ya nhemhñö, ꞌñeꞌspa ár nsu ri dada ne ri nönö. 
\p  
\v 21 Nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌñenö: 
\p —Gatho xta o̱tyu̱ ndi bötsitho. 
\p  
\v 22 Ha nu mi ꞌyo̱ ar Hesu njapꞌu̱, bi ꞌñembabi: 
\p —ꞌBe̱ta nꞌa te gi pe̱fi. Di ma ba pa̱ gatho nöꞌö gi pe̱tsꞌi, ne hyembabi ya hyoya. Njapꞌu̱ gi pe̱ꞌsa ri ñhonu̱ mañö mhetsꞌi. Ne ba e gi te̱ngagi. 
\p  
\v 23 Núꞌmu̱ mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nöꞌö ar ndöꞌö, xa bi du ár mu̱i, ngetho mi the̱ nze̱ye̱ yá ñho. 
\p  
\v 24 Nu mi hyanda ar Hesu xa xki du ár mu̱i, bi ꞌñenö: 
\p —Xa xi ñhembi da yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwi Jö nꞌar jöꞌi hinte kꞌatꞌi. 
\p  
\v 25 Xi ñhembi da tho nꞌar döta me̱ti hár gu nꞌar ꞌyomhni, ha töte ár ñhembi da yu̱tꞌa nꞌa hinte kꞌatꞌi hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 26 Ha nuꞌu̱ togo bi ꞌyo̱de mi mönga njapꞌu̱, bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌmu̱ njapꞌu̱, togo da za̱ da mpo̱ho̱ ꞌmu̱. 
\p  
\v 27 Nu ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Nöꞌö hingi tsa̱ da ꞌyo̱tꞌa ya jöꞌi, Jö hinter ñhembibi da ꞌyo̱tꞌö. 
\p  
\v 28 Ar Pedro bi ꞌñembabi: 
\p —Nuje xta tsohe gatho nöꞌö ndi pe̱ꞌshmöhe ne xta te̱ñꞌahe. 
\p  
\v 29 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Xa majöni di xiꞌahu̱, nöꞌö togo xi zopꞌu̱ ár ngu, ár dada, ár nönö, ár ku, ár ꞌbe̱hñö, wa yá bötsi, ngetho xi hñömba ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, 
\p  
\v 30 ma da thuꞌspabi ár nze̱ye̱ nöꞌö da hñöngwa nuya payu̱, ne mꞌe̱fa ma da hñönga ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi mengi bi mö ma nda tho 
\r (Mt. 20:17‑19; Mr. 10:32‑34) 
\p  
\v 31 Ar Hesu bi ꞌweka nꞌampꞌu̱ nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nupya gar möhö Herusalen, habu̱ ma da tho gatho ngu xi ꞌyotꞌa yá mꞌe̱hni Jö, bi möñꞌu̱ te gatho nda tꞌo̱tꞌwa Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 32 Ma da tꞌe̱ntꞌwa yá ꞌye̱ ya jöꞌi nuꞌu̱ hingyá xodyo. Ha nuꞌu̱ ma da zani, te gatho da tho̱tsꞌe, ne ma da tsꞌotsꞌi. 
\p  
\v 33 Xa ma da nꞌwe̱tꞌi, nepꞌu̱ da tho. Ne ár hñupa ma da mengi da nte manꞌagi. 
\p  
\v 34 Ha nuyá ma̱xte himi tso yá mfeni nöꞌö mi xipa ar Hesu, ne himi tsa̱ nda böꞌu̱ te ndi bo̱nga nöꞌö mi möñꞌö. 
\s1 Nꞌar goda̱ me Heriko bi tsa̱ bi hyandi 
\r (Mt. 20:29‑34; Mr. 10:46‑52) 
\p  
\v 35 Nu mi zo̱nga ar Hesu hár ñu̱tꞌi ar hnini Heriko, ka bi nthe̱winu̱ nꞌar tsi goda̱ mi huhnu̱ har ꞌñu, mi pe̱ti. 
\p  
\v 36 Ha nu mi ꞌyo̱de mi thohnu̱ nze̱ye̱ ya jöꞌi, bi ñꞌa̱ni teme mi thohnu̱. 
\p  
\v 37 Ne bi nsipabi mi thohnu̱ ar Hesu me Nasare. 
\p  
\v 38 Bi mafi ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌge Hesu, ár Tꞌu̱ꞌi ar ndö Dabi, pe̱ꞌska ar nhwëki. 
\p  
\v 39 Nuya jöꞌi mi ꞌbe̱tꞌo mi tsu̱i, ne mi xipabi nda ñhe. Ha nöꞌö xa mi umba ár mu̱i mi mafi mi enö: 
\p —Ár Tꞌu̱ꞌi ar Dabi, hwëgagi. 
\p  
\v 40 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi mꞌa̱i, ne bi me̱hna togo nda tsihi. Mi zo̱nga habu̱ mi ꞌba̱ꞌö, bi ꞌya̱ni, 
\p  
\v 41 ne bi ꞌñembabi: 
\p —Te gi ne ga jaꞌaꞌi. 
\p Ha nu ar goda̱ bi dödi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, di ne da xo ma da̱. 
\p  
\v 42 Ne ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Nupya dá njapꞌu̱ ngu gi ne. Ga ñꞌemu̱i, jange xka hñöni. 
\p  
\v 43 Nuꞌmú̱ ar goda̱ bi za̱ bi hyandi, ne bi de̱nga ar Hesu, mi umba njamödi Jö. Ne gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi bi hyandi, mi nsunda Jö nꞌehe. 
\c 19  
\s1 Ar Hesu ne ar Sakeo 
\p  
\v 1 Nu mi zo̱nga ar Hesu har hnini Heriko, bi thota madeda ar hnini. 
\p  
\v 2 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ hinte mi kꞌatꞌi, már ndö ya njotbojö. 
\p  
\v 3 Xa mi ne nda hyanda ar Hesu, ne himi tsa̱, ngetho xki gotꞌatho nze̱ye̱ ya jöꞌi, ne nöꞌö himar ñhetsꞌi. 
\p  
\v 4 Jange bi mꞌe̱tꞌo, ne bi bo̱xa ha nꞌar za habu̱ ma nda tho ar Hesu, ne njapꞌu̱ nda tsa̱ nda hyandi. 
\p  
\v 5 Nu mi thopꞌu̱ ar Hesu habu̱ mi to̱ge, bi no̱tsꞌe ne bi ꞌñembabi: 
\p —Sakeo, ngutꞌa ba köi, ngetho mahyoni ga oxa ar pania ha ri ngu. 
\p  
\v 6 Nöꞌö dama bi göi, ne xa mi johya bi zixa ar Hesu hár ngu. 
\p  
\v 7 Nuya jöꞌi mi hyandi xa bi nthente, mi nöñꞌu̱ ar Hesu xki yu̱tꞌa hár ngu nꞌar tsꞌokte. 
\p  
\v 8 Nunar Sakeo bi mꞌa̱i, ne bi ꞌñemba ar Hesu: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, ma ga hemba ya hyoya made nuya ñho di pe̱tsꞌi, ha nuꞌmu̱ togo xta pëpa nꞌa, ga koꞌspa goho. 
\p  
\v 9 Ha nu ar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Ár pania xi zo̱ ar mpo̱ho̱ har ngunu̱, ngetho nunu̱ ár ma̱ngaꞌbe̱to ar Abra nꞌehe. 
\p  
\v 10 Nöꞌö Togo bi Njöꞌi, ba e da hyoni ne da po̱ho̱ nuꞌu̱ togo xi mꞌe̱di. 
\s1 Ár ꞌbede ꞌre̱tꞌa ya bojö 
\p  
\v 11 Ya jöꞌi mi o̱xa nöꞌö mi mönga ar Hesu. Ne nöꞌö bi xipa nꞌar ꞌbede, ngetho ꞌbu̱tho nda zo̱nga Herusalen, ne nuya jöꞌi mi hu yá mu̱i ma nda nheki nꞌagitho ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 12 Jange ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már mëni nꞌar ndö. Bi ma ha nꞌar ha̱i yapꞌu̱, ma nda tꞌetsꞌi ngu ar ndö hár ha̱ise̱, ne mꞌe̱fa nda pengi. 
\p  
\v 13 Ha mꞌe̱tꞌo, bi zohna ꞌre̱tꞌa yá ꞌbe̱go, bi umba nꞌar bojö. ꞌRangutho bi umbabi, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: Jafu̱ da mpe̱ da xu nöꞌö ar bojö xta ꞌraꞌahu̱, ne gi ꞌraju̱ xka pengi. Ne bi gu̱ ar ꞌñu bi maꞌö. 
\p  
\v 14 Ha nuya mengunu̱ xa mi u̱tsa, ne bi me̱hna ꞌra togo nda de̱ni, ma nda mö njawa: Hindi nehe ngu ma ndöhenu̱. 
\p  
\v 15 Mödi njapꞌu̱, bi tꞌetsꞌi ngu ar ndö. Ne mba penga ár ha̱i, bi zohna gatho nuꞌu̱ xki umbabi ar bojö, mi ne nda bödi hangu xki dö nꞌa ngu nꞌa. 
\p  
\v 16 Mꞌe̱tꞌo ba e nꞌa, ne bi ꞌñenö: Ma ndöꞌi, nuri bojö ga ꞌrakagi, da japi bi xu ma ꞌre̱tꞌa ár nze̱ye̱. 
\p  
\v 17 Xa bi njohya ar ndö, ne bi ꞌñembabi: Di za̱ nöꞌö xka pe̱fi. Xka japi bi xu nöꞌö tsi tu̱i da ꞌraꞌi. Ma ga exꞌaꞌi gi ndö ꞌre̱tꞌa ya hnini. 
\p  
\v 18 Ba epꞌu̱ manꞌar ꞌbe̱go, ne bi ꞌñembabi: Ma ndöꞌi, nuri bojö ga ꞌrakagi, da japi bi döhö ma ku̱tꞌa ár nze̱ye̱. 
\p  
\v 19 Nuꞌmú̱ ar ndö bi ꞌñembabi: Nuꞌge nꞌehe, ma ga exꞌaꞌi gi ndö ku̱tꞌa ya hnini. 
\p  
\v 20 Ne bi zo̱ manꞌa nuꞌu̱ ya ꞌre̱tꞌa xki tꞌumbabi ar bojö, ne bi ꞌñenö: Ma ndöꞌi, xta höñꞌa ri bojö, ho̱ntꞌa da pa̱xa ha nꞌar nthuꞌmxi. 
\p  
\v 21 Da tsu da mbo̱ ri kwe̱, ngetho hingi pe̱ꞌsa ar hwëki. Gi hönga nöꞌö hingi töhö, ne gi xofo nöꞌö hingi potꞌi. 
\p  
\v 22 Nuꞌmú̱ ar ndö bi ꞌñembabi: Tsꞌoꞌbe̱go, nuna xka mö, bi tsꞌokꞌaꞌi. Nuꞌmu̱ ngi pödi hiñꞌotho ma nhwëki, di hönga nöꞌö hinxta töhö, ne di xo nöꞌö hinxta potꞌi, 
\p  
\v 23 yoꞌö hinga tsokwa ma bojö ya njwatbojö ꞌmu̱, ne núꞌmu̱ nga pengi, nda njoska ma bojö ne yá nthöhö. 
\p  
\v 24 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi nu maꞌra yá ꞌbe̱go mi ꞌbu̱hnu̱: Hñömfu̱ ar bojö, ne umbabihu̱ nöꞌö togo bi dö ma ꞌre̱tꞌa. 
\p  
\v 25 Nuꞌmú̱ nuꞌu̱ bi ꞌñembabi: Ma tsi ndöꞌahe, nöꞌö ya pe̱ꞌsa ꞌre̱tꞌa ya bojö. 
\p  
\v 26 Ha nunar ndö bi dödi ne bi ꞌñenö: Di xiꞌahu̱, nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa nze̱ye̱, da tꞌumbabi. Ha nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa txꞌu̱tho, da thömbabi. 
\p  
\v 27 Ha nuya ma ñꞌu̱ni himi ne nda nugagi ngu yá ndöꞌu̱, ba tsihu̱wa ga handi gi hyohu̱. 
\s1 Ar Hesu bi yu̱tꞌa Herusalen ngu nꞌar ndö mi tho̱ꞌmi 
\r (Mt. 21:1‑11; Mr. 11:1‑11; Jn. 12:12‑19) 
\p  
\v 28 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi gu̱ ar ꞌñu mi ꞌbe̱tꞌo ndi bo̱xa Herusalen. 
\p  
\v 29 Núꞌmu̱ mi zo̱nga getꞌu̱ ar hnini Betfage ne ar hnini Betania ku̱xa har tꞌo̱ho̱ Njömdo̱ni, bi me̱hna yoho yá ma̱xte, 
\p  
\v 30 ne bi ꞌñembabi: 
\p —Di möhu̱ har tꞌu̱lo hnini gi hanthu̱ ꞌbu̱hnu̱, ne nu xki tso̱ñhu̱, ma gi tiñhu̱ nꞌar tsi nꞌo̱ge di thötnu̱, hinto xi nto̱ge. Gi xothu̱ ne gi tsihu̱ injawa. 
\p  
\v 31 Nuꞌmu̱ togo da ꞌya̱ñꞌahu̱ yoꞌö gi xothu̱, gi ꞌñembabihu̱: Ar tsi Hmu honi. 
\p  
\v 32 Nuꞌmú̱ nuya yoho yá ma̱xte bi ma ne bi dini ngu xki xipabiꞌö. 
\p  
\v 33 Ka mi xotꞌa ar nꞌo̱ge, ba epꞌu̱ nuꞌu̱ togo yá me̱ti, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö gi xothu̱. 
\p  
\v 34 Nuyu̱ bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ar tsi Hmu honi. 
\p  
\v 35 Ne ba tsimpabi ar Hesu, bi göꞌspa yá pa̱tꞌi, ne bi nto̱ge. 
\p  
\v 36 Xo̱ge har ꞌñu habu̱ mi thogi, ya jöꞌi mi xiꞌmbabi yá pa̱tꞌi. 
\p  
\v 37 Ne nu mi dontsꞌa har tꞌo̱ho̱ Njömdo̱ni nda göi, gatho nuꞌu̱ mi te̱ni bi ndu̱i bi mafi mi johyaꞌu̱. Ne mi nsunda Jö mi handa gatho nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa ar Hesu. 
\p  
\v 38 Ne mi eñꞌu̱: 
\p —Njöpa ar Ndö xpa e po̱ta Jö. Xa enda ár mꞌu̱i Jö, ne xa nsunda núnu̱ mhetsꞌi. 
\p  
\v 39 Nuꞌmú̱ nuya de̱ngaꞌbe̱pate mi panu̱ nꞌehe, bi ꞌñembabi ar Hesu: 
\p —Utate, hñökwabi nuyu̱ te̱ñꞌaꞌi hinda mafi. 
\p  
\v 40 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dötwabi: 
\p —Di xiꞌahu̱, nuꞌmu̱ da ñheyu̱, ya do da mafi. 
\p  
\v 41 Nu mi zo̱nga getꞌu̱ ar hnini Herusalen, mi hyandi, xa bi hwëki ne bi nzoni. 
\p  
\v 42 Ne bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌmu̱ xi zohmö ri mu̱ihu̱ togo tsa̱ da ꞌraꞌahu̱ ar hogamꞌu̱i. Nöꞌö bi zo̱ho̱ ngi pöhmöhu̱, ne hinxi za̱ xka hyanthu̱, ngetho xi njotꞌa ri da̱hu̱. 
\p  
\v 43 Ma da zo̱ ya pa ñꞌu̱tho, ngetho ri ñꞌu̱nihu̱ ma da ehe, xa da goꞌathohu̱ gatho ar nthetꞌi, ne hinda tsa̱ gi po̱ñhu̱, xa ma da tsisꞌahu̱. 
\p  
\v 44 Ma da thextꞌa ri jödohu̱, hinda go nꞌar do mañör midowi. Ma da thoꞌa gatho ri jöꞌihu̱ ꞌbu̱ har hnini, ngetho hinga ne ga hñöñhu̱ ar mpo̱ho̱ xpa pe̱ñꞌahu̱ Jö. 
\s1 Ar Hesu bi paxtꞌa ar dönganijö 
\r (Mt. 21:12‑17; Mr. 11:15‑19; Jn. 2:13‑22) 
\p  
\v 45 Nepꞌu̱ ar Hesu bi yu̱tꞌa hár thi ar dönganijö, ne bi ndu̱i bi ꞌye̱nga gatho nuꞌu̱ mi mpa̱ ne mi nta̱i. 
\p  
\v 46 Ne bi ꞌñembabi: 
\p —Enga hár Tꞌofo Jö: Ma ngu, ar ngu mhatꞌajö. Ha nuꞌahu̱ xka jafu̱ ngu nꞌar oki habu̱ ñꞌönga ya bë. 
\p  
\v 47 Hyaxꞌmu̱ ar Hesu mi uta ya jöꞌi har nijö. Ha nuya ndömöjö, nuya bötꞌofo, ne ya ndöxodyo, mi honi hanja nda hyo. 
\p  
\v 48 Ha himi tini handa japi, ngetho gatho ya jöꞌi xa mi o̱xa nöꞌö mi möñꞌö. 
\c 20  
\s1 Ar Hesu togo mi hömpa ár tsꞌe̱di 
\r (Mt. 21:3‑27; Mr. 11:27‑33) 
\p  
\v 1 Nꞌar pa ar Hesu mi ꞌbu̱ har dönganijö mi uta ya jöꞌi, ne mi xipa ar hoga mhö. Nꞌa mbi zo̱ta ya ndömöjö, ya bötꞌofo, ne ya dönziandö. 
\p  
\v 2 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di ne gi xije, togo xpa pe̱ñꞌaꞌi gi ꞌyo̱tꞌa nuya te gi pe̱fi, ne togo xi ꞌraꞌa ar tsꞌe̱di. 
\p  
\v 3 Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuga ma ga a̱ñꞌahu̱ nꞌar ntꞌa̱ni nꞌehe. Di ne gi thöhu̱: 
\p  
\v 4 Togo xki me̱hna ar Xuwa mi xixthe. Hage Jö, wa ya jöꞌi. 
\p  
\v 5 Nuꞌmú̱ nuꞌu̱ bi ndu̱i bi ñꞌa̱ni nꞌa ngu nꞌa, ne mi eñꞌu̱: 
\p —Te ga thöhu̱pya. Nuꞌmu̱ ga emfu̱ Jö ba pe̱hni, ma da ꞌñengagihu̱: Yoꞌö hinga jamfihu̱. 
\p  
\v 6 Ha nuꞌmu̱ ga emfu̱ ba pe̱hna ya jöꞌi, da mbo̱ yá kwe̱yu̱, ne da hyoju̱ nkꞌahni, ngetho beñꞌu̱ ar Xuwa xi me̱hna Jö. 
\p  
\v 7 Nuꞌu̱ bi dödi himi pödi togo xki me̱hni. 
\p  
\v 8 Jange ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Njapꞌu̱ nuga, hinga xiꞌahu̱ nꞌehe togo xi ꞌraka ar tsꞌe̱di ga o̱tꞌa nöꞌö di pe̱fi. 
\s1 Ár ꞌbede ya tsꞌoñhandi 
\r (Mt. 21:33‑44; Mr. 12:1‑11) 
\p  
\v 9 Nepꞌu̱ ar Hesu bi du̱ꞌmi bi xipa ya jöꞌi nꞌar ꞌbede, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi ꞌñetꞌa nꞌar hwöhiꞌobxi. Bi umba ñhandi ꞌra ya jöꞌi, ne bi ma yapꞌu̱ nze̱ye̱ ya pa. 
\p  
\v 10 Nu mi zo̱ ar sofo, bi me̱hna nꞌár ꞌbe̱go ma nda nu ya ñhandi, ne nda ꞌya̱pa nöꞌö ndi ꞌñepabiꞌö. Ha nuya ñhandi bi gu̱ ar ꞌbe̱go bi me̱i, ne bi kotsꞌi, ho̱nse̱ yá ꞌye̱ bi hñötsꞌi. 
\p  
\v 11 Ha nöꞌö togo már me̱ti ar hwöhi, bi mengi bi me̱hna manꞌar ꞌbe̱go. Nöꞌö nꞌehe bi mfe̱i, bi tsꞌani, ne bi njui hinte bi tꞌe̱ntꞌwa hár ꞌye̱. 
\p  
\v 12 Nepꞌu̱ bi me̱hna manꞌa. Ha nuya ñhandi bi gu̱ bi fe̱nza, ne xa bi ze̱ni, ne bi gui bi ma. 
\p  
\v 13 Nepꞌu̱ nöꞌö togo már me̱ti ar hwöhi bi bense̱ hár mfeni, ne bi ꞌñenö: Xipya, te ga pe̱pya. Ma ga pe̱hna ma hmöka tꞌu̱. Xömhö xta hyantꞌu̱, da numansu. 
\p  
\v 14 Ha nuya tsꞌoñhandi, mi hyandi bi zo̱ ár tꞌu̱ nöꞌö togo már me̱ti ar hwöhi, bi ꞌñeñꞌu̱: Gehnu̱ togo ma da gohwi yá ha̱i ár dada. Ma ga hohu̱ ne ga tsömfu̱ yá ha̱i. 
\p  
\v 15 Jange nuꞌu̱ bi gu̱mpa ár tꞌu̱, bi gu̱ka har hwöhi, ne bi hyo. 
\p Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌya̱mbabi ya jöꞌi, ne bi ꞌñembi: 
\p —Xi nöꞌö togo már me̱ti ar hwöhi, tema gi beñhu̱ da japa nuya tsꞌoñhandi. 
\p  
\v 16 Ma da e da hyo gathoꞌu̱, ne da umba ár hwöhi maꞌra ya ñhandi. 
\p Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ya jöꞌi, bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Hinda ne Jö ga njahu̱pꞌu̱. 
\p  
\v 17 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi hyantꞌu̱, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Tema di bo̱nga nöꞌö huxa hár Tꞌofo Jö, habu̱ enö njawa: 
\q1 Nöꞌö ar do bi ꞌye̱mpꞌu̱hmö ya guxjödo, 
\q1 nupya gehnu̱ ar mu̱dido xi njuꞌspa ár nijö Jö. 
\p  
\v 18 Nöꞌö togo da nto̱xkwi nöꞌö ar doꞌö, da ꞌwaka yá ndoꞌyo. Ha nöꞌö togo da ze̱ꞌmi, da ku̱ntꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi no̱nga ar bojö jotꞌa ya ndö 
\r (Mt. 21:45‑46; 22:15‑22; Mr. 12:12‑17) 
\p  
\v 19 Ya ndömöjö ne ya bötꞌofo xa mi nehmö geꞌmu̱ nda gu̱ ar Hesu, ngetho bi tso̱tꞌwa yá mu̱i nunar ꞌbede xki ꞌye̱mbabiꞌu̱. Mödi mi tsu nda mbo̱ yá kwe̱ ya jöꞌi. 
\p  
\v 20 Jange bi me̱hna ꞌra ya ꞌñöxte nuꞌu̱ mi o̱tꞌa ngu ya hogajöꞌi, xömhö nda ꞌyo̱ ar Hesu nda ñömañꞌu̱, ne nda dini te nda hyo̱tsꞌe, ne nda ꞌye̱ntꞌwa ár ꞌye̱ ar tsꞌu̱tꞌwi. 
\p  
\v 21 Nuya ꞌñöxteyu̱ bi ꞌyo̱tꞌwa nꞌar ntꞌa̱ni, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Utateꞌihe, di pöhe gi mö ne gi uta nöꞌö xiñho, ne hingi hwahna togo gi o̱tꞌwa ar ñho, ngetho gi utkagihe ár ꞌñu Jö majöni. 
\p  
\v 22 Di ne gi xikagihe, hage xiñho ga juthe ar bojö jotꞌa ar Sesar, wa hinꞌö. 
\p  
\v 23 Nunar Hesu bi bötwatho yá tsꞌomfeniꞌu̱, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Yoꞌö gi ne gi hya̱ju̱. 
\p  
\v 24 Utju̱ nꞌar bojö. Togo ár me̱ti ar hmi huxkwa ne nöꞌö te mö. 
\p Bi döꞌu̱ ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ár hmi ar ndö Sesar. 
\p  
\v 25 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Umfu̱ ar Sesar nöꞌö ár me̱tiꞌö, ne umfu̱ Jö nöꞌö ár me̱tiꞌö nꞌehe. 
\p  
\v 26 Ne hinte bi za̱ bi dimpꞌu̱ te nda hyo̱tsꞌe nöꞌö mi möñꞌö ha yá nthandi ya jöꞌi. Go bi ꞌyo̱se̱ꞌu̱ nöꞌö bi dödi, ne hinte bi za̱ te bi möñꞌu̱. 
\s1 Ya de̱ngamöjö bi ñꞌa̱ni ar menga nte 
\r (Mt. 22:23‑33; Mr. 12:18‑27) 
\p  
\v 27 Mꞌe̱fa mi zo̱ ꞌra ya de̱ngamöjö nuꞌu̱ hingi ñꞌemu̱i da mengi da nte nuꞌu̱ xi du. Ne bi ꞌya̱mbabiꞌu̱, 
\p  
\v 28 bi ꞌñenö: 
\p —Utate, ar Moise bi zogagihu̱ har tꞌofo, nuꞌmu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ da du ne da zopꞌu̱ ár ꞌbe̱hñö hinte bi dinga ar bötsi, ár jödöpꞌu̱ꞌö da nthötwi ar ꞌranxu, ne da gu̱ꞌspa ár thuhu ár jödö manꞌagi. 
\p  
\v 29 Gi nuhmö, mi ꞌbu̱ yoto ya ñꞌo̱ho̱ mi njödö. Nunar ꞌbe̱tꞌo bi nthöti, ne bi du hinte bi zo ar bötsi. 
\p  
\v 30 Ne nunár jödö mi nto̱ngwi bi mengi bi nthötwi ar ꞌranxu. Bi duꞌö nꞌehe, ne hinte bi zokwa ar bötsi. 
\p  
\v 31 Bi nthötwi ár hñu nꞌehe, ne bi njapꞌu̱ gatho yoto, hinte bi zokwa ar bötsi. 
\p  
\v 32 Ar ngötsꞌi bi du ar ꞌbe̱hñö nꞌehe. 
\p  
\v 33 Jange xi xta mengi da nte, togo ár ꞌbe̱hñönu̱ mhetsꞌi ꞌmu̱. Ngetho gatho yoto ya jödö bi nthötwi. 
\p  
\v 34 Nepꞌu̱ ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuwa har ximha̱i ya jöꞌi nthöti ne ntꞌa̱di. 
\p  
\v 35 Ha nu xta mengi da nteꞌu̱, ne xta mꞌu̱hnu̱ mhetsꞌi nuꞌu̱ di ꞌñepi da mꞌu̱hnu̱, hinda ma da tꞌa̱di, ne hinda ma da nthöti. 
\p  
\v 36 Ngetho hinda tsa̱ da mengi da du. Ma da ñhe̱hwi ya e̱nxe̱, ne yá bötsi Jö gatho nuꞌu̱ xi mengi xi nte. 
\p  
\v 37 Ha nuꞌmu̱ gi ne gi pöhu̱ ar menga nte, gese̱ ar Moise bi udi har Tꞌofo, ma da mengi da nte nuꞌu̱ xi du. Nu habu̱ no̱nga ar ꞌminza mi zo̱, ka bi no̱mpꞌu̱tho: Gehnu̱ ár Jö ar Abra, ar Isa, ne ar Hakob. 
\p  
\v 38 Ngetho Jö, ár Jö nuꞌu̱ te, hinge nuꞌu̱ xi du. Hár nthandiꞌö, gatho ya jöꞌi ja yá te. 
\p  
\v 39 Nepꞌu̱ ꞌra ya bötꞌofo bi ꞌñembabi: 
\p —Utate, majöni nöꞌö xka mö. 
\p  
\v 40 Ne bi ntsa̱ya̱ hinte bi ne te bi ꞌya̱mbabi. 
\s1 Yoꞌö mhö ar Kristo ár tꞌu̱ ar Dabi 
\r (Mt. 22:41‑46; Mr. 12:35‑37) 
\p  
\v 41 Ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hanja tꞌenö ar Kristo ár tꞌu̱ ar Dabi. 
\p  
\v 42 Ne ar Dabi ense̱ njawa hár Tꞌofo Jö ha ya Dönga Nsa̱di: 
\q1 Jö ar Dada bi ꞌñemba ma tsi Hmu: 
\q1 Hñu ha ma ñꞌe̱i ga huxkwi, 
\q1  
\v 43 to̱ꞌmi ga tsiñꞌa nuya ri ñꞌu̱ni ga tse̱pꞌa ha ri wa. 
\p  
\v 44 Nuꞌmu̱ ar Dabi embabi ár Hmu, hanja ár tꞌu̱ ꞌmu̱. 
\s1 Ar Hesu bi no̱mba yá tsꞌoꞌbe̱fi ya bötꞌofo 
\r (Mt. 23:1‑36; Mr. 12:38‑40; Lk. 11:37‑54) 
\p  
\v 45 Nu mi o̱xta gatho ya jöꞌi, ar Hesu bi xipa yá ma̱xte njawa: 
\p  
\v 46 —Jamasuhu̱ hinda kaꞌahu̱ ya bötꞌofo. Xa ne da ñꞌo ko̱ yá he xi ma ju̱tꞌatho, honi da tꞌeꞌspa yá nsu. Ne xa ne da ze̱ngwabi ya jöꞌi di ꞌbe̱nga ntꞌekꞌei núꞌmu̱ ꞌyo ha ya ta̱i. Ne xa ne da hñuxa ha ya ꞌbe̱tꞌo nthutsꞌi ha ya nijö ne ha ya ñhuni. 
\p  
\v 47 Ne tekwa yá ngu ya tsi ꞌranxu, ne xa o̱tꞌa ꞌra ya nsa̱di ra ma, honi da goꞌmahmö. Nuyu̱ xa ma da hñönga nꞌa ra döta mfe̱i. 
\c 21  
\s1 Ár mꞌo̱ñho̱ ar tsi hyoya ꞌranxu 
\r (Mr. 12:41‑44) 
\p  
\v 1 Ar Hesu mi handa gatho nuꞌu̱ hinte mi kꞌatꞌi, mi u̱tꞌa yá bojö hár ntꞌu̱tmꞌo̱ñho̱ ar nijö. 
\p  
\v 2 Ne bi hyanda nꞌar tsi ꞌranxu, xa mi hyoya, bi ꞌye̱ntnu̱ yoho ya tsi bojö. 
\p  
\v 3 Ne ar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Xa majöni di xiꞌahu̱, nunar tsi hyoya ꞌranxu xi unga nze̱ye̱, töta gatho nu maꞌra. 
\p  
\v 4 Ngetho gatho nu maꞌra xi ꞌyu̱tꞌa hár ntꞌu̱tmꞌo̱ñho̱ Jö nöꞌö pongwathobi. Ha nunu̱, mödi mi hyoya, bi unga gatho nöꞌö mi pe̱ꞌshmö nda zi. 
\s1 Ar Hesu bi mö nda nhwata ar dönganijö 
\r (Mt. 24:1‑2; Mr. 13:1‑2) 
\p  
\v 5 ꞌRa nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ mi mpede mi no̱ñꞌu̱ ar dönganijö. Mi möñꞌu̱ mi nheki nza̱tho ya hoga do xki thoki, ne xa xki thutnu̱ nuꞌu̱ tema xki tꞌuni ngu ya mꞌo̱ñho̱. Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p  
\v 6 —Gatho nöꞌö te gi hanthu̱, ma da zo̱ ar pa da thextꞌi, ne hinda ma da go nꞌar do mañö ár midowi. 
\s1 Ya ntꞌudi di ꞌbe̱tꞌo, ne ka da e ar ngötsꞌi 
\r (Mt. 24:3‑28; Mr. 13:3‑23) 
\p  
\v 7 Nepꞌu̱ nuyá ma̱xte bi ꞌya̱ni ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Utateꞌihe, hamꞌu̱ da tho nöꞌö xka mö. Tema ntꞌudi ma da nheki ne da födi ꞌba̱pꞌu̱tho da tho gathoyu̱. 
\p  
\v 8 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñenö: 
\p —Jamasuhu̱, yo ma gi ñhe̱hu̱ togo da kaꞌahu̱. Ngetho ma da epꞌu̱ nze̱ye̱ togo da gu̱mka ma thuhu, ne da ꞌñeñꞌu̱: Nuga go dar Kristo. Ne da ꞌñenö nꞌehe: Xi zo̱ ar pa ma da mhuntsꞌa xo̱ge. Yo ma gi te̱ñhu̱. 
\p  
\v 9 Ne nu xki ꞌyo̱hu̱ hagatho di ja ya tuhni, ne habu̱ gatho ya jöꞌi di to̱xa ya tsꞌu̱tꞌwi, yo gi ntsuhu̱. Ngetho mꞌe̱tꞌo mahyoni da tho gathoyu̱, mödi hinda dama göxta ar ximha̱i. 
\p  
\v 10 Ne bi ꞌñembabi nꞌehe: 
\p —Nuya hnini ma da ntunkwi yá mihniniwi, ha nuya ndö da ntunkwi yá mindöwi. 
\p  
\v 11 Ne xa ma da nja ya nhwöni di ntsꞌe̱di, ne hagatho xa ma da nja ar thuhu ne ya textehñeni. Ha nu mañö mhetsꞌi, ma da nheki ꞌra ya döta ntꞌudi nuꞌu̱ xa ma da japi da bitꞌa ya jöꞌi. 
\p  
\v 12 Ma da tho gatho nöꞌö di xiꞌahu̱. Ha mꞌe̱tꞌo ma da tꞌu̱tsaꞌihu̱, ma da tsꞌixꞌahu̱ da mꞌa̱pꞌahu̱ ha yá nijö, ne da joꞌahu̱ har fa̱di. Ma da tsꞌixꞌahu̱ ha ya ndö ne ha ya tsꞌu̱tꞌwi ngetho gi te̱ngagihu̱. 
\p  
\v 13 Ne ka da tsa̱ gi da̱hu̱nu̱ majöni xka pökagihu̱. 
\p  
\v 14 Umba ri mu̱ihu̱ hingi beñhu̱ hanja gi thöthwu̱ ya tsꞌu̱tꞌwi gi ñönga ri tehu̱. 
\p  
\v 15 Ngetho nuga go ma ga ꞌraꞌahu̱ nöꞌö tema gi möñhu̱ ne ar mfödi. Njapꞌu̱ nuya ri ñꞌu̱nihu̱ hinda za̱ te da dötꞌahu̱, ne hinda za̱ da döꞌahu̱. 
\p  
\v 16 Nuri dadase̱hu̱, ri kuhu̱, ri mënihu̱, ne ri mpöhu̱, go ma da da̱ꞌahu̱, ne ꞌra ma da thökꞌa ri tehu̱. 
\p  
\v 17 Ne gatho ya jöꞌi ma da u̱tsaꞌihu̱ ngetho gi jamfigihu̱. 
\p  
\v 18 Mödi njapꞌu̱, hinda ma da mꞌe̱ nꞌase̱ ri xtöhu̱, gatho da gotho. 
\p  
\v 19 Ne nuꞌmu̱ gi tse̱thu̱ gatho nöꞌö da tꞌo̱tꞌahu̱, ma gi tsu̱hu̱ ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. 
\p  
\v 20 Nu xki hyanthu̱ ár nthetꞌi ar hnini Herusalen di ñuxa ya ndogu, pöhu̱, bi zo̱ ar pa da nhwati. 
\p  
\v 21 Gatho nuꞌu̱ di ꞌbu̱ har ha̱i Nhudea, dá nixtꞌi ma da ñꞌönga ha ya tꞌo̱ho̱. Nuꞌu̱ togo di ꞌbu̱ mbo har hnini Herusalen, dama da bo̱ni. Ha nuꞌu̱ togo di ꞌyo har ꞌbatha, yo ma da mengi da yu̱tꞌi. 
\p  
\v 22 Ngetho nuya paꞌu̱ ma da nheki ár kwe̱ Jö, ne ma da tho gatho ngu mönga hár Tꞌofo Jö. 
\p  
\v 23 Hwëkate nuꞌu̱ ya ꞌbe̱hñö di ñꞌu̱, ne nuꞌu̱ di tsu̱ta yá bötsi nuya paꞌu̱. Ngetho xa ma da nja nꞌar döta u̱gi ha nunar ha̱inu̱, ne ma da thiꞌsa ár kwe̱ Jö ha nunar hnininu̱. 
\p  
\v 24 Ngetho ma da tho ndo̱jwai ꞌra, ha maꞌra ma da tsꞌixa yapꞌu̱ da nxanga ha ya ha̱i. Ne nuya nzo̱ho̱ jöꞌi ma da ndö har hnini Herusalen. Ma da njapꞌu̱ gatho ya pa da umba ar se̱ki Jö. 
\s1 Ár ñoꞌgi ñꞌehe Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi 
\r (Mt. 24:29‑35, 42‑44; Mr. 13:24‑37) 
\p  
\v 25 Nuya paꞌu̱ ma da nheki ya ntꞌudi har hyadi, har zönö ne ha ya tso̱. Ne gatho ya jöꞌi xo̱ge har ximha̱i xa di ntsu, ne hindi pödi te da beni nu xta hida ar döta ñho̱nthe xa di mpu̱ntsꞌi. 
\p  
\v 26 Ha nuya jöꞌi ma da kꞌatꞌa yá tsꞌe̱di xa di ntsu, ne di ndo̱ꞌmtho te da thokwa har ximha̱i, ngetho nuya tsꞌe̱di janu̱ mhetsꞌi ma da nhwötꞌi. 
\p  
\v 27 Ne gatho ma da hyanda Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi xta pengi, di e har gui di ꞌñu ár döta tsꞌe̱di ne ár döta nsunda. 
\p  
\v 28 Nu xki hyanthu̱ da ndu̱i da nheki nöꞌö di xiꞌahu̱, yo gi ntsuhu̱. Ju̱xa ri da̱hu̱ mhetsꞌi, ngetho ꞌba̱pꞌu̱tho da zo̱ togo ma da ñöñꞌahu̱. 
\p  
\v 29 Ne bi xipabiꞌu̱ nꞌar ꞌbede, bi ꞌñenö: 
\p —Hyanthu̱ ár ꞌba̱i ar iuxi ne maꞌra ya za. 
\p  
\v 30 Nu xta ndu̱i da kꞌontsꞌa yá xi, gi pöhu̱ xi ꞌñepꞌu̱tho ar pahyadi. 
\p  
\v 31 Njapꞌu̱ nꞌehe, nu xki hyanthu̱ da thogi ngu xta xiꞌahu̱, pöhu̱ xi ꞌñepꞌu̱tho ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 32 Xa majöni di xiꞌahu̱, hinda ma da theta nuya jöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱, ne xi wadi xi tho gatho nuya thogiyu̱. 
\p  
\v 33 Mödi da mꞌe̱di mhetsꞌi ne ar ximha̱i, nuya mhö xta mö hinda ma da mꞌe̱di. 
\p  
\v 34 Ntsuñhu̱, yo gi ñhe̱hu̱ da me ri mfenihu̱ har tsꞌoꞌyo, har nti, ne ha ya ꞌbe̱fi jawa har ximha̱i, yo ma da zu̱ꞌahu̱ nunar pa hinge ngi to̱ꞌmhu̱. 
\p  
\v 35 Ngetho ma da njapꞌu̱ gatho nuꞌu̱ ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i, xta da̱ni da zo̱ ar pa, njangu nꞌár xögu ar nthöhi bi thu̱tsꞌi, himi to̱ꞌmi. 
\p  
\v 36 Jange ndo̱ꞌmhu̱ hyaxꞌmu̱, ne xa gi ꞌya̱fu̱ Jö da tsa̱ gi kꞌonthu̱ gatho nuya thogi xi ꞌñepꞌu̱, ne njapꞌu̱ da za̱ da nhuꞌahu̱ xiñho hár nthandi Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 37 Ar Hesu mi uta ya jöꞌi har dönganijö ꞌbu̱ mpa, ha nuꞌmu̱ xui mi pa har tꞌo̱ho̱ Njömdo̱ni. 
\p  
\v 38 Ne gatho ya jöꞌi hyaxꞌmu̱ mi e nꞌitho har dönganijö, mi o̱xa nöꞌö mi möñꞌö. 
\c 22  
\s1 Ya ndöxodyo bi nkohi hanja nda hyo ar Hesu 
\r (Mt. 26:1‑5, 14‑16; Mr. 14:1‑2, 10‑11; Jn. 11:45‑53) 
\p  
\v 1 Ma nda da̱tꞌa ar da̱ngo mbaxjwa núꞌmu̱ mi tsꞌi ar thuhme himi jotsꞌi. 
\p  
\v 2 Ya ndömöjö ne ya bötꞌofo mi honga hanja nda hyo ar Hesu, ne himi pödi hanja nda gu̱, ngetho mi tsu ya jöꞌi. 
\p  
\v 3 Nepꞌu̱ ar tsꞌondöhi bi yu̱tꞌa hár mfeni ar Huda, nöꞌö mi tꞌembabi ar Iskariote, nꞌa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte ar Hesu. 
\p  
\v 4 Ne bi ma ba kꞌöꞌsa ya ndömöjö ne yá ndö ya sunijö, ma ba ñöwi hanja nda za̱ nda da̱twa ar Hesu ha yá ꞌye̱ꞌu̱. 
\p  
\v 5 Nuꞌu̱ xa bi njohya, ne bi nkohi nda umba ar bojö. 
\p  
\v 6 Ha nunar Huda mi honga hanja nda tsa̱ nda da̱twa ar Hesu ha yá ꞌye̱ꞌu̱, ne mi hwahna haꞌmu̱ hindi njoꞌo nze̱ ya jöꞌi habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö. 
\s1 Ár tꞌoxi ar tsi Hmu 
\r (Mt. 26:17‑29; Mr. 14:12‑25; Jn. 13:21‑30; 1 Co. 11:23‑26) 
\p  
\v 7 Bi da̱tꞌa ar da̱ngo núꞌmu̱ mi tsꞌi ar thuhme hinxki jotsꞌi, geꞌmu̱ mi mahyoni nda tho ngu nꞌar mꞌo̱ñho̱ ar ndöni mbaxjwa. 
\p  
\v 8 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi me̱hna ar Pedro ne ar Xuwa, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —ꞌBe̱tꞌo di möhu̱ ba hyoju̱ ar tꞌoxi mbaxjwa ga tsihu̱. 
\p  
\v 9 Ne nuꞌu̱ bi ñꞌa̱ni ne bi ꞌñembabi: 
\p —Habu̱ gi ne ga hoje. 
\p  
\v 10 Ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Núꞌmu̱ xki ku̱thu̱ har hnini, gi nthe̱wihu̱nu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ di muxa nꞌar xo̱ni ar dehe. Te̱ñhu̱ habu̱ di yu̱tꞌö. 
\p  
\v 11 Ne gi ꞌñembabihu̱ nöꞌö togo ár me̱ti ar ngu: Ar Utate ba pe̱hna ar nze̱ngwa ga eñꞌahe njawa: Habu̱ ꞌbu̱ ar ngu di hoñhe ga tsiꞌbe ar tꞌoxi mbaxjwa ma ma̱xte. 
\p  
\v 12 Ne nöꞌö ma da utꞌahu̱ nꞌar döta ngu di to̱ mañö, xi thoki xiñho, ne ka gi hoju̱nu̱ ar tꞌoxi mbaxjwa. 
\p  
\v 13 Mi maꞌu̱, bi thogi gatho ngu xki xipa ar Hesu. Ne ka bi hyoknu̱ ar tꞌoxi. 
\p  
\v 14 Ne nu mi hñuꞌu̱ nda ñuni, ar Hesu bi hñuhwi yá ma̱xte har mexa. 
\p  
\v 15 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hangu xta to̱ꞌmi ga tsiwihu̱ mahye̱gi nunar tꞌoxinu̱ mbaxjwa mꞌe̱tꞌo, ne ka ga tho ar thogi. 
\p  
\v 16 Ngetho di xiꞌahu̱, xta wadi da tho xo̱ge nöꞌö tema mi ne nda bo̱ni, ma ga pengi ga tsi manꞌagi hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 17 Nepꞌu̱ bi gu̱ nꞌar tꞌe̱ni, bi umba njamödi Jö, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hñöñhu̱, mfa̱xu̱ tsihu̱ nꞌar tsi ntsiki nꞌa ngu nꞌa. 
\p  
\v 18 Ngetho di xiꞌahu̱, hinga pengi ga tsipa ár tꞌafi ar ꞌba̱iꞌobxi nuya payu̱. Ma ga to̱ꞌmi ga tsi manꞌagi xta e ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. 
\p  
\v 19 Mꞌe̱fa bi gu̱ nꞌar thuhme, bi umba njamödi Jö, bi hekwabiꞌu̱ ne bi ꞌñembabi: 
\p —Gehnu̱ ma ndoꞌyo ma ga uni di hompꞌa ri ñhohu̱. ꞌYo̱thu̱ njanu̱ gi bengagihu̱. 
\p  
\v 20 Mi wadi bi ntꞌoxi, bi japꞌu̱tho bi gu̱ ar tꞌe̱ni, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nunar tꞌafiꞌobxinu̱, po̱ntho nꞌar ntꞌudi no̱nga ar ꞌraꞌyo nkohi, ma da gohi xta nhöꞌma ma ji, di hompꞌa ri ñhohu̱. 
\p  
\v 21 Ha nꞌa gi huhu̱wa har mexa, ma gi da̱gagihu̱. 
\p  
\v 22 Majöni Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, ꞌba̱ ar ꞌñu da tho gatho ngu xi thuꞌspabi, ha hwëkate nöꞌö togo ma da da̱. 
\p  
\v 23 Nepꞌu̱ nuꞌu̱ yá ma̱xte bi ndu̱i bi ñꞌa̱nga nꞌa ngu nꞌa togo nda ꞌyo̱tꞌa nunar tsꞌokinu̱. 
\s1 Togo pe̱ꞌsa ár nsu 
\p  
\v 24 Nuyá ma̱xte mi ñꞌa̱ni nꞌa ngu nꞌa, mi ne nda böꞌu̱ togo mi töte ár nsu. 
\p  
\v 25 Nunar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Ya ndö tsixa ya hnini meꞌma nu maꞌra, ne nuꞌu̱ pe̱ꞌsa yá nsu nsipabi o̱tꞌa nꞌar ñho. 
\p  
\v 26 Ha nuꞌahu̱, yo gi njahu̱pꞌu̱. Nöꞌö togo di pe̱ꞌsa ár nsu, mahyoni da ntsꞌa̱ꞌmi. Ha nöꞌö togo di ja ár tsꞌe̱di, mahyoni da njangu nꞌar ꞌbe̱go. 
\p  
\v 27 Togo töte ár nsu. Hage nöꞌö huxa har mexa, wa nöꞌö togo pe̱pabi. Hage hinge nöꞌö huxa har mexa. Hö njapꞌu̱, mödi nuga di ꞌbu̱kwa ngu nꞌa ri ꞌbe̱gogihu̱. 
\p  
\v 28 Ha nuꞌahu̱ hinxka hye̱gase̱gihu̱, xta thohwihu̱ gatho ya thogi xta thoka. 
\p  
\v 29 Jange nuga ma ga ꞌraꞌahu̱ ri nsuhu̱ ngu ar ndö, ngu ma Dada xi ꞌrakagi. 
\p  
\v 30 Ma ga ꞌbu̱hwihu̱ ha ma tsꞌu̱tꞌwi, ga ñuñhu̱, ga tsithehu̱, ne ga exꞌahu̱nu̱ ha ri thuxandöhu̱, gi hñöꞌsfu̱ majöni nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá mꞌu̱i ya me Israel. 
\s1 Ar Hesu bi mö ma nda ko̱nga ar Pedro 
\r (Mt. 26:31‑35; Mr. 14:27‑31; Jn. 13:36‑38) 
\p  
\v 31 Ar tsi Hmu Hesu bi ꞌñemba ar Simu Pedro: 
\p —Simu, ar tsꞌondöhi xpa a̱di da jaꞌahu̱ ngu ar tꞌe̱i núꞌmu̱ tho̱ke. 
\p  
\v 32 Ha nuga xta a̱pa Jö ma Dada hinda the ri ñꞌemu̱i. Ne nu xta mengi da xu ri jamfi manꞌagi, fa̱xa nuꞌu̱ maꞌra ri ku da ze̱ta yá ñꞌemu̱i nꞌehe. 
\p  
\v 33 Ha nu ar Simu bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌi, nuga di ꞌbu̱i ga te̱ñꞌaꞌi teme gatho gi thogi. Nuꞌmu̱ har fa̱di, ga maga nꞌe. Ha nuꞌmu̱ da thoꞌi, da thogagi nꞌehe. 
\p  
\v 34 Ha nu ar Hesu bi ꞌñembabiꞌö: 
\p —Nuga di xiꞌaꞌi Pedro, nuna nxuinu̱, hindi mata ar boxi, ha nuꞌge xka ko̱ngagi hñuꞌgi. 
\s1 Ar ntꞌu̱tbojö, ar ꞌbe̱ni ne ar jwai 
\p  
\v 35 Ar Hesu bi ꞌya̱mba yá ma̱xte, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Núꞌmu̱ nda pe̱ñꞌahu̱, hinga hñöxu̱ ar ntꞌu̱tbojö, hinga hñöxu̱ ri ꞌbe̱nihu̱, wa nꞌar mponi ya thiza, hage te ga kꞌathu̱. 
\p Nuꞌu̱ bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Hinꞌö. 
\p  
\v 36 Nepꞌu̱ nöꞌö bi ꞌñembabi: 
\p —Nupya hö di xiꞌahu̱, nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa ar ntꞌu̱tbojö, dá hñötsꞌi, ne dá hyoka ár ꞌbe̱ni. Ha nöꞌö hinte hö ár jwai, dá ma̱ ár pa̱tꞌi da da̱nga nꞌa. 
\p  
\v 37 Ngetho nuga di xiꞌahu̱, mahyoni ga tho ngu mönga ár Tꞌofo Jö, habu̱ enö: Bi the̱ta ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. Ngetho gatho nöꞌö xi tꞌotkagi, mahyoni da thogi. 
\p  
\v 38 Nuꞌmú̱ bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Ma tsi Hmuꞌihe, ꞌbu̱kwa yoho ya jwai. 
\p Nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Di za̱, ho̱nse̱ꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi ꞌya̱pa Jö ár Dada núnu̱ Getsemani 
\r (Mt. 26:36‑46; Mr. 14:32‑42) 
\p  
\v 39 Nepꞌu̱ ar Hesu bi bo̱ni bi ma har tꞌo̱ho̱ Njömdo̱ni ngu xki nzöi. Ne nuyá ma̱xte bi de̱ni. 
\p  
\v 40 Ha nu mi zo̱ñꞌu̱, bi ꞌñenö: 
\p —ꞌYa̱fu̱ Jö gi tse̱thu̱ ya thogi xta ꞌñepꞌu̱. 
\p  
\v 41 Nepꞌu̱ bi ꞌwege ngu ar yapꞌu̱ tso̱nga nꞌar nkꞌahni, ne bi nda̱ndihmö ba a̱pa Jö ár Dada. 
\p  
\v 42 Ne mi enö: 
\p —Ma Dadaꞌi, nuꞌmu̱ gi nehmö, da thota nunar tꞌe̱ni xi ꞌñepꞌu̱ ne hinda zu̱kagi. Mödi hindi ne gi ꞌyo̱tꞌa ngu di nega, ꞌyo̱tꞌa ngu gi nege. 
\p  
\v 43 Ne núnu̱ habu̱ mi a̱pa Jö, bi zo̱hnu̱ nꞌar e̱nxe̱ xki ꞌñe mhetsꞌi mi umba ar tsꞌe̱di. 
\p  
\v 44 Ha nu ar Hesu xa mi döta ár dumu̱i, xa mi e̱ntꞌa ar tsꞌe̱di mi a̱pa Jö. Xa mi xa̱nthe, ne nunár xa̱nthe mi tu̱ har ha̱i, mi ñhe̱hwi nꞌár döta tu̱i ar ji. 
\p  
\v 45 Nu mi wadi bi ꞌya̱pa Jö, ba penga habu̱ xki zo yá ma̱xte, ne bi diñꞌu̱ mi öhö, ngetho xki wentꞌi mi tu yá mu̱i. 
\p  
\v 46 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hanja xka öhu̱. Nanju̱ ne ꞌya̱fu̱ Jö gi tse̱thu̱ ya thogi xta ꞌñepꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi nju̱ 
\r (Mt. 26:47‑56; Mr. 14:43‑50; Jn. 18:2‑11) 
\p  
\v 47 Himi jwatho nda ñö ar Hesu, nꞌa mbi zo̱ta nze̱ye̱ ya jöꞌi. Ne ar Huda, nꞌa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte, mi ꞌbe̱tꞌo, ne dama bi watꞌi bi zu̱ꞌsa ar Hesu. 
\p  
\v 48 Har Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Huda, hage har ntsu̱tsꞌinu̱ gi da̱ Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi. 
\p  
\v 49 Nuyá ma̱xte mi ñꞌowi ar Hesu, mi hyandi tema nda thogi, bi ꞌñembabi: 
\p —Ma tsi Hmuꞌihe, ha gi ne ga ju̱je ya jwai ga ñöñꞌahe. 
\p  
\v 50 Nꞌaꞌu̱ bi kꞌoꞌsa ar jwai, ne bi dakwa ár gu ñꞌe̱i nꞌár ꞌbe̱go ar döngamöjö. 
\p  
\v 51 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hye̱hu̱pꞌu̱, yo te gi jafu̱. 
\p Ne bi hñuxa ár ꞌye̱ hár gu ar ꞌbe̱go, ne bi o̱thebi. 
\p  
\v 52 Nepꞌu̱ bi ꞌñemba ya ndömöjö, ya ndö sunijö, ne ya dönziandö nuꞌu̱ xki ꞌñe nda zitsꞌi: 
\p —Hage dar bëga xka ehu̱ gi mikagihu̱, gi höhu̱ ya za ne ya ndo̱jwai. 
\p  
\v 53 Hyaxꞌmu̱ ndi ꞌbu̱hwihu̱ har dönganijö, hinte ga jaju̱. Ha nupya hö, ja ri tsꞌe̱dihu̱, ne ja ár tsꞌe̱di ar ꞌbe̱xui. 
\s1 Ar Pedro bi ko̱nga ar Hesu 
\r (Mt. 26:57‑58, 69‑75; Mr. 14:53‑54, 66‑72; Jn. 18:12‑18, 25‑27) 
\p  
\v 54 Nepꞌu̱ bi nju̱ ar Hesu, ne bi tsꞌixa hár ngu ar döngamöjö. Ha nu ar Pedro mi ꞌbe̱fa yapꞌu̱tho, mi te̱ni. 
\p  
\v 55 Ne mi zo̱nga hár ngu ar döngamöjö, xki tꞌu nꞌar tsibi har thi, ka mi huhnu̱ ꞌra ya jöꞌi mi mpatꞌi, ne ar Pedro ka bi hñuhwinu̱ꞌu̱. 
\p  
\v 56 Nꞌa mba epꞌu̱tho nꞌar nxutsi mi mꞌe̱go. Nu mi hyanda ar Pedro mi huhnu̱ har tsibi, xa bi kꞌötꞌi, ne bi ꞌñenö: 
\p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ mi ñꞌowi ar Hesu nꞌehe. 
\p  
\v 57 Ha nöꞌö bi nko̱ni, ne bi ꞌñenö: 
\p —Nönö, hindi pödi togoꞌö. 
\p  
\v 58 Hingar yaꞌö bi hyanda manꞌar jöꞌi, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Ha hingo ngi ñꞌowi ar Hesu nꞌehe. 
\p Ha nu ar Pedro bi mengi bi nko̱ni, bi ꞌñenö: 
\p —Tata, hinge ndi ñꞌoꞌbegaꞌö. 
\p  
\v 59 Mꞌe̱fa xki tho nꞌa tsi tu̱i, manꞌa bi ꞌñenö: 
\p —Majöni nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ go mi ñꞌowi ar Hesu, ngetho fötho ar me Ngalilea. 
\p  
\v 60 Ne ar Pedro bi ꞌñenö: 
\p —Tata, hindi pödi teme gi mö. 
\p Himi jwata nda mönga njapꞌu̱, nꞌa mbi ma ar boxi. 
\p  
\v 61 Nuꞌmú̱ bi ꞌba̱tꞌa ar tsi Hmu bi hyanda ar Pedro. Ha nu ar Pedro dama bi benga nöꞌö xki xipabi mꞌe̱tꞌo, núꞌmu̱ xki ꞌñembabi: Hindi mata ar boxi, ha nuꞌge ya xka ko̱ngagi hñuꞌgi. 
\p  
\v 62 Jange ar Pedro bi bo̱nga nthi, xa bi hyu̱ ár ñö bi nzoni. 
\s1 Ar Hesu mi tꞌo̱tꞌwa ar thede ne mi mfe̱i 
\r (Mt. 26:67‑68; Mr. 14:65) 
\p  
\v 63 Nuya jöꞌi mi su ar Hesu, xa mi o̱tꞌwa ar thede, ne xa mi fe̱i. 
\p  
\v 64 Bi gu̱ nꞌar dutu bi dutꞌwa yá da̱, mi umba ya mpe̱tgu, ne mi embabiꞌu̱: 
\p —Xijexö, togo bi me̱pꞌaꞌi. 
\p  
\v 65 Ne xa ra ntsꞌotho nöꞌö te mi xipabiꞌu̱, mi tsani. 
\s1 Ar Hesu bi mꞌa̱ꞌma har mhuntsꞌandö 
\r (Mt. 26:59‑66; Mr. 14:55‑64; Jn. 18:19‑24) 
\p  
\v 66 Ár hyaxꞌö bi mhuntsꞌa ya dönziandö, ya ndömöjö, ne ya bötꞌofo, ne bi tsꞌixa ar Hesu habu̱ xki mhuntsꞌu̱. Ka bi tꞌa̱mbabinu̱, ne bi tꞌembabi: 
\p  
\v 67 —Xije, ha go geꞌe ar Kristo xi ꞌñexa Jö. 
\p Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌmu̱ ga xiꞌahu̱ go geke, hingi ñꞌemu̱igihu̱. 
\p  
\v 68 Ha nuꞌmu̱ ga o̱tꞌahu̱ ya ntꞌa̱ni, hingi thöhu̱, ne hingi hye̱gagihu̱. 
\p  
\v 69 Gi numhöhu̱ nuya pa xi ꞌñepꞌu̱, Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi ma da hñu hár ñꞌe̱i Jö togo pe̱ꞌsa gatho ar tsꞌe̱di. 
\p  
\v 70 Nepꞌu̱ gathoꞌu̱ bi ꞌya̱mbabiꞌö, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuꞌmú̱ ha go ár Tꞌu̱ꞌi Jö. 
\p Ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hö, njapꞌu̱ ngu xka mönse̱hu̱. 
\p  
\v 71 Nuꞌmú̱ bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Te ga jafu̱ maꞌra te da hyo̱tsꞌe. Xta o̱se̱hu̱ nöꞌö xi wadi xi mö. 
\c 23  
\s1 Ar Hesu ba mꞌa̱mba ar Pilato 
\r (Mt. 27:1‑2, 11‑14; Mr. 15:1‑5; Jn. 18:28‑38) 
\p  
\v 1 Dama bi nanga gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ har mhuntsꞌi, bi gu̱ ar Hesu bi ziꞌspa ar Pilato. 
\p  
\v 2 Ne nunu̱ te gatho bi ndu̱i bi hyo̱xꞌu̱, ne bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Xta tiñhe nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ mi ꞌyonu̱ mi tsꞌokwa yá mfeni ya jöꞌi, ne mi u̱tꞌi hinda gutꞌa yá njutꞌi a̱ ar ndö Sesar. Ne xi ꞌñense̱ gehnu̱ ar Kristo xi ꞌñexa Jö ngu nꞌar ndö ꞌnö. 
\p  
\v 3 Jange ar Pilato bi ꞌñembabi: 
\p —Ha go geꞌe ár Ndö ya xodyo. 
\p Nu ar Hesu bi dödi ne bi ꞌñenö: 
\p —Hö, ngu xka mönse̱. 
\p  
\v 4 Ha nu ar Pilato bi ꞌñemba ya ndömöjö ne gatho ya jöꞌi: 
\p —Hinte ma tsꞌoki di timba nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. 
\p  
\v 5 Ha nuꞌu̱ xa himi tsa̱ya̱ mi a̱pabi ne mi eñꞌu̱: 
\p —Gehnu̱ xa hagatho ꞌyo, utya jöꞌiwa har ha̱i Nhudea, ba du̱ꞌma har ha̱i Ngalilea, ne xi göꞌskwa Herusalen. 
\s1 Ar Hesu bi tsꞌixa ma ba mꞌa̱mba ar Erode 
\p  
\v 6 Nu mi ꞌyo̱ ar Pilato mi nho̱nga Ngalilea, bi ñꞌa̱ni hage már me Ngalilea ar Hesu. 
\p  
\v 7 Jange nu mi bö ar Pilato már mengu habu̱ már ndö ar Erode, dama bi me̱mpabi, ngetho nuya paꞌu̱ xki zo̱ho̱ mi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen. 
\p  
\v 8 Ar Erode, nu mi hyanda ar Hesu, xa bi njohya. Nze̱ye̱ ya pa mi ne nda hyandi, ngetho xa xki ꞌyo̱de mi nho̱ni. Ne xki do̱ꞌmi nda nu nda ꞌyo̱tꞌa nꞌar ntꞌudi. 
\p  
\v 9 Bi ꞌya̱mba nze̱ye̱ ya ntꞌa̱ni, mödi ar Hesu hinte bi dödi. 
\p  
\v 10 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ ya ndömöjö ne ya bötꞌofo, xa mi umba yá mu̱i te gatho mi ho̱xꞌu̱. 
\p  
\v 11 Nepꞌu̱ ar Erode ne yá ndogu mi nuꞌu̱ hinter me̱ꞌö, xa mi o̱tꞌwa ar thede, bi göꞌspa nꞌar hoga he nza̱tho, ne bi mengi bi me̱mpa ar Pilato manꞌagi. 
\p  
\v 12 Nor paꞌö, ar Pilato ne ar Erode bi ñhogamu̱i, ngetho himi ntsixꞌu̱. 
\s1 Ar Hesu bi tꞌe̱ntꞌi nda tho 
\r (Mt. 27:15‑26; Mr. 15:6‑15; Jn. 18:38‑19:16) 
\p  
\v 13 Nepꞌu̱ ar Pilato bi zohna ya ndömöjö, nuya tsꞌu̱tꞌwi, ne gatho nu maꞌra ya jöꞌi. 
\p  
\v 14 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌahu̱ xka tsinkagihu̱wa nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, gi eñhu̱ u̱tꞌa ya jöꞌi. Nuga xta o̱tꞌwa ya ntꞌa̱ni ha ri nthandihu̱, ne xka ꞌyo̱se̱hu̱ hinte ma tsꞌoki xta timbabi ngu gi ho̱xu̱. 
\p  
\v 15 Nunar ndö Erode hinxpa timba nꞌar tsꞌoki, jange ba pe̱hna manꞌagi injawa. Pöhu̱ ꞌmu̱, nunu̱ hinte ma tsꞌoki xi ꞌyo̱tꞌe gi ꞌñeñhu̱ di ꞌñepi da tho. 
\p  
\v 16 Jange nuga, ho̱nse̱ ma ga japi nda nꞌwe̱xtꞌi, ne ga he̱gi da ma. 
\p  
\v 17 Ar Pilato mi mahyoni nda hye̱ nꞌar ꞌyofa̱di ta̱tꞌa da̱ngo mbaxjwa, ngetho njapꞌu̱ ma yá ntꞌumbiꞌu̱. 
\p  
\v 18 Ha gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi mi ꞌbu̱hnu̱, bi ndu̱i bi nꞌamamafi, ne bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Hñöka made nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. Hye̱ ar Baraba. 
\p  
\v 19 Nu ar Baraba xki njotꞌa har fa̱di, ngetho xki gu̱xa ya jöꞌi nda ntunkwi ya ndö har hnini, ne xki ñhote. 
\p  
\v 20 Ha nunar Pilato mi ne nda hye̱ ar Hesu, jange bi mengi bi zo ya jöꞌi. 
\p  
\v 21 Nuyu̱ bi ndu̱i bi nꞌamamafi manꞌagi, mi eñꞌu̱: 
\p —Tsu̱ta har pontꞌi, tsu̱ta har pontꞌi. 
\p  
\v 22 Nu ar Pilato bi hñuꞌgi bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Te ma tsꞌoki xi ꞌyo̱tnu̱. Nuga hinte ma tsꞌoki di timbabinu̱ di ꞌñepi da tho. Ma ga japi da nꞌwe̱xtꞌi, nepꞌu̱ ga he̱gi. 
\p  
\v 23 Ha nuya jöꞌi xa bi ga̱hni bi mafi, mi a̱di nda tsu̱ta har pontꞌi. Ne nuyá mhafiꞌu̱, ne yá mhafi ya ndömöjö, bi japi nda tꞌumba nöꞌö mi neꞌu̱. 
\p  
\v 24 Jange ar Pilato bi ꞌye̱ntꞌa ar Hesu nda tꞌo̱tꞌwa nöꞌö mi a̱ꞌu̱. 
\p  
\v 25 Bi hye̱ nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ xki ꞌya̱ ya jöꞌi, már thuhu Baraba, xki njotꞌa har fa̱di ngetho xki gu̱xa ya jöꞌi nda ntuhni, ne xki ñhote. Ha nu ar Hesu bi nda̱ti nda tho ngu mi beñꞌu̱. 
\s1 Ár ntsꞌu̱ti ar Hesu har pontꞌi 
\r (Mt. 27:32‑44; Mr. 15:21‑32; Jn. 19:17‑27) 
\p  
\v 26 Mi pa mi tsꞌixa ar Hesu ma nda tsu̱ta har pontꞌi, bi nthe̱wi nꞌar ñꞌo̱ho̱ mar me Sirene, már thuhu ar Simu, xki ꞌñe har ꞌbatha. Bi njapi bi duꞌspa ár pontꞌi, mi ꞌbe̱fa mi te̱nga ar Hesu. 
\p  
\v 27 Ne mi te̱nga ra nze̱ye̱ ya jöꞌi, ne nze̱ye̱ ya ꞌbe̱hñö mi zontꞌi. 
\p  
\v 28 Nunar Hesu bi ñegi bi hyantꞌu̱, ne bi ꞌñembabi: 
\p —ꞌBe̱hñöhu̱ gar menguhu̱ Herusalen, yo gi zontkagihu̱, nzoñhu̱se̱hu̱ ne zonthu̱ ri bötsihu̱. 
\p  
\v 29 Ngetho ma da zo̱ ar pa ma da ꞌñenga ya jöꞌi: Matꞌa Jö nuꞌu̱ togo hinxi dinga ar bötsi, ne hinto xi tede. 
\p  
\v 30 Nuya paꞌu̱ nuya jöꞌi ma da ꞌñemba ya tꞌo̱ho̱: Tse̱bgagihe. Ha nuya ngwani da ꞌñembabiꞌu̱: Kobgagihe. 
\p  
\v 31 Xa majöni ma da epꞌu̱ ya thogi, ngetho nuꞌmu̱ hinte nhu ar kꞌaza, teme da do̱ꞌma ar ꞌyonza. 
\p  
\v 32 Bi tsꞌixkwi ar Hesu ma yoho ya ñꞌo̱ho̱ xki tꞌe̱ntꞌi nda tho nꞌehe, ngetho ma ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. 
\p  
\v 33 Ha nu mi zo̱nga habu̱ mi tꞌembabi Nñöxhmundoꞌyo, ka bi tsꞌu̱tnu̱ har pontꞌi ar Hesu ne nuꞌu̱ ma yoho ya ñꞌo̱ho̱, nꞌa bi tsꞌu̱ta hár ñꞌe̱i, ha nöꞌö manꞌa hár ngöhö. 
\p  
\v 34 Nu mi zu̱hnu̱ ar Hesu har pontꞌi, bi ꞌñenö: 
\p —Ma Dadaꞌi, pumbabi nöꞌö o̱tka nuya jöꞌiyu̱, ngetho hingi pöhyu̱ nöꞌö te pe̱fi. 
\p Ha nuya ndogu mi ꞌbu̱hnu̱, bi ꞌye̱ntsꞌa ar nthöhö togo nda hñöꞌspa yá dutu ar Hesu. 
\p  
\v 35 Ya jöꞌi mi ꞌba̱hnu̱ mi handi, ya ndöxodyo mi ꞌba̱hnu̱ nꞌehe, xa mi theñꞌu̱ mi enö: 
\p —Nunu̱ mi po̱ maꞌra, ha nuꞌmu̱ xa majöni go gehnu̱ ar Kristo xi ꞌñexa Jö, di ne ga hanthu̱ da mpo̱se̱pya xö. 
\p  
\v 36 Nuya ndogu xa mi theni nꞌehe, bi watꞌi mi umba ar ixkatꞌafi. 
\p  
\v 37 Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Nuꞌmu̱ xa majöni ár Ndöꞌi ya xodyo, mpo̱se̱ xö. 
\p  
\v 38 Ne xki thutwa nꞌar xithe̱ har pontꞌi mañö hár ñö, mi mö yoꞌö xki tsꞌu̱ti. Xki tꞌotꞌi har griego, har lati, har ebreo, ne mi enö njawa: Go gehnu̱ ár Ndö ya xodyo. 
\p  
\v 39 Nepꞌu̱ nꞌa nuya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki mi zu̱hwinu̱ mahye̱gi, bi ñömañꞌu̱bi, ne bi ꞌñenö: 
\p —Nuꞌmu̱ majöni go geꞌe ar Kristo, mpo̱se̱ ne po̱kagihe nꞌehe. 
\p  
\v 40 Ha nöꞌö manꞌa ar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki xki tsꞌu̱ti, mi tsu̱i ne mi embabi: 
\p —Ha hingi tsupke Jö, yoꞌö gi mönga njapꞌu̱. ꞌBu̱tho gi tuge nꞌehe. 
\p  
\v 41 Nuju̱ majöni di ꞌñepkagihu̱ nöꞌö di thohu̱, ngetho di juthu̱ ma tsꞌokihu̱ xta o̱thu̱. Ha nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ hinte ma tsꞌoki xi ꞌyo̱tꞌe. 
\p  
\v 42 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi ar Hesu: 
\p —Bengagi núꞌmu̱ xki hñuxa ha ri thuxandö. 
\p  
\v 43 Ar Hesu bi döti ne bi ꞌñembabi: 
\p —Nuga di xiꞌaꞌi, ár pania ma ga ꞌbu̱hwinu̱ mhetsꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi du 
\r (Mt. 27:45‑56; Mr. 15:33‑41; Jn. 19:28‑30) 
\p  
\v 44 Ngu made mpa bi ndu̱i bi mꞌe̱xui xo̱ge ar ximha̱i, ne bi göxa ngu hñunde, 
\p  
\v 45 ngetho ar hyadi himbi yotꞌi. Ha nu ar döta dutu mi naxa mbo har dönganijö, bi xi madetho. 
\p  
\v 46 Nepꞌu̱ ar Hesu bi mafi ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: 
\p —Ma Dadaꞌi, di da̱tꞌa ha ri ꞌye̱ ma hñö. 
\p Ne mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi du. 
\p  
\v 47 Nu mi hyanda ar döndogu nöꞌö xki thogi, bi nsunda Jö, ne bi ꞌñenö: 
\p —Majöni nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ xa mar hogajöꞌi. 
\p  
\v 48 Gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi xki watꞌi, mi hyanda tema xki thogi, bi du yá mu̱i bi mu̱di bi mfontꞌi. 
\p  
\v 49 Ha gatho nuyá mpödi ar Hesu, ne nuya ꞌbe̱hñö xki de̱ni xki ndu̱ har ha̱i Ngalilea, bi gohi tsi yapꞌu̱tho, mi handa gatho nöꞌö te mi thogi. 
\s1 Ár ntꞌa̱gi ar Hesu 
\r (Mt. 27:57‑61; Mr. 15:42‑47; Jn. 19:38‑42) 
\p  
\v 50 Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Huse, már mengu ar hnini Arimatea har ha̱i Nhudea, xa mi o̱tꞌa xiñho ne mar hogajöꞌi. Mi ꞌbu̱ hár mhuntsꞌandö ya xodyo nꞌehe. 
\p  
\v 51 Ha mi to̱ꞌmi nda hyandwa ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne hinxki ꞌñetꞌa ár xu̱tha nöꞌö mi o̱tꞌa yá mindöwi, ne nöꞌö xki nkoꞌu̱ har mhuntsꞌi. 
\p  
\v 52 Ne bi manu̱ ma ba kꞌöꞌsa ar Pilato nda ꞌya̱pa ár ndoꞌyo ar Hesu. 
\p  
\v 53 Ne bi köꞌma har pontꞌi, bi ma̱xa nꞌar dutu, ne ba e̱ntꞌa ha nꞌar ꞌraꞌyo tꞌa̱gi xki nsa̱ꞌma ha nꞌar ndo̱do. Nunar tꞌa̱ginu̱ hinto xki ꞌraꞌyo. 
\p  
\v 54 Ha nor paꞌö már pa ar ñhoki, mi thota nde, ꞌbu̱tho nda yu̱tꞌa ar pa ntsa̱ya̱. 
\p  
\v 55 Nuya ꞌbe̱hñö xki de̱nga ar Hesu har ha̱i Ngalilea, mi ꞌbe̱fa nda hyanda habu̱ xki tꞌa̱ ar Hesu, ne hanja xki ꞌbe̱kwa ár ndoꞌyo. 
\p  
\v 56 Ha nu mi menga habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, bi hyoka ꞌra ya hogañu̱ni ne ꞌra ya njotsꞌi nda goꞌspa ár ndoꞌyo ar Hesu. Ne bi ntsa̱ya̱ꞌu̱ ar pa ntsa̱ya̱ ngu mi mönga ar ꞌbe̱pate. 
\c 24  
\s1 Ar Hesu bi mengi bi nte 
\r (Mt. 28:1‑10; Mr. 16:1‑8; Jn. 20:1‑10) 
\p  
\v 1 Ár hyaxꞌö ra nꞌitho ár mꞌe̱tꞌo mpa ar hñöto, nuya ꞌbe̱hñö bi menga habu̱ xki tꞌa̱ ar Hesu, mi höꞌu̱ nöꞌö ar hogañu̱ni xki hyoki. Ne bi me̱wi maꞌra yá miꞌbe̱hñöwi. 
\p  
\v 2 Mi zo̱ñꞌu̱ har tꞌa̱gi, bi hyandi xki thöka nunar do mi kothmö. 
\p  
\v 3 Nu mi yu̱tꞌu̱, himbi dimba ár ndoꞌyo ar tsi Hmu Hesu. 
\p  
\v 4 Himi pödi te nda beñꞌu̱. Nꞌa mbi da̱ñꞌu̱, bi hyandi mi ꞌba̱hnu̱ yoho ya ñꞌo̱ho̱, nuyá he xa mi hyatsꞌi. 
\p  
\v 5 Ha nuya ꞌbe̱hñö bi ntsu bi ntsꞌa̱ꞌmthoꞌu̱, himi ju̱xyá da̱. Ne nuya ñꞌo̱ho̱ bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö gi hoñhu̱wa har tꞌa̱gi nöꞌö te. 
\p  
\v 6 Hinjoꞌowa, xi mengi xi nte. Beñhu̱ te bi xiꞌahu̱ núꞌmu̱ ngi ꞌbu̱hu̱ Ngalilea. 
\p  
\v 7 Mi eñꞌahu̱, Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi, mi mahyoni nda nda̱twa ha yá ꞌye̱ ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki, ne nda tsꞌu̱ta har pontꞌi. Ne ár hñupa nda mengi nda nte. 
\p  
\v 8 Nuya ꞌbe̱hñö ka bi beñꞌu̱ ꞌmu̱ nöꞌö teme xki xipa ar Hesu. 
\p  
\v 9 Nu mba penkꞌu̱ har tꞌa̱gi, bi mu̱di bi metwa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamanꞌa yá ma̱xte ne nu maꞌra mi te̱nga ar Hesu, gatho nöꞌö xki hyantꞌu̱. 
\p  
\v 10 Gehyu̱ ya ꞌbe̱hñö togo bi ma ba xipa ya ma̱xte: Ar Maria me Magdala, ar Huana, ar Maria ár nönö ar Hakobo, ne maꞌra ya ꞌbe̱hñö. 
\p  
\v 11 Ha nuya ma̱xte himi ñꞌemu̱i, mi beñꞌu̱ xki ꞌbe̱ yá mfeni nuya ꞌbe̱hñöyu̱. 
\p  
\v 12 Ha nunar Pedro bi nixtꞌi ma ba kꞌöꞌsa ar tꞌa̱gi. Mi zo̱ñꞌö bi hyanda mbo, ne ho̱nse̱ bi hyanda ya dutu xki mꞌa̱xa ar Hesu mi ꞌbo̱mpꞌu̱. Nepꞌu̱ bi menga habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, xa mi ꞌyo̱tho, himi pödi te nda beni teme xki thogi. 
\s1 Nöꞌö bi thohnu̱ har ꞌñu di ma Emaus 
\r (Mr. 16:12‑13) 
\p  
\v 13 Getꞌö ar paꞌö yoho ya ñꞌo̱ho̱ mi te̱mhö ar Hesu, mi ne ar ꞌñu ndi ma har tꞌu̱lo hnini Emaus, mi pe̱ꞌsa ngu madempa ar ꞌñu nda ñꞌo nda zo̱nga Herusalen. 
\p  
\v 14 Mi ꞌyo ar ꞌñu, mi mpeꞌu̱ te gatho xki tho nuya paꞌu̱. 
\p  
\v 15 Ha núꞌmu̱ mi mpeꞌu̱, gese̱ ar Hesu bi zu̱di, ne bi me̱wi mahye̱gi. 
\p  
\v 16 Mödi mi ñꞌowitho, himi tsa̱ nda bödi togoꞌö, ngetho xki njotꞌa yá da̱. 
\p  
\v 17 Ha nu ar Hesu bi ꞌya̱mbabi njawa: 
\p —Tema gi ꞌyo ar ꞌñu gi möñhu̱. Hanja xa gi tu ri mu̱ihu̱. 
\p  
\v 18 Nꞌa mar thuhu ar Kleofa, bi dödi ne bi ꞌñembabi: 
\p —Gatho ya jöꞌi pödi tema xi thohnu̱ Herusalen nuya payu̱. Hanja hinte gi pöke. 
\p  
\v 19 Nepꞌu̱ ar Hesu bi ꞌñembabi: 
\p —Teme xi thogi. 
\p Ne nuꞌu̱ bi dödi: 
\p —Ha hinxka ꞌyo̱ xi nho̱nga ar Hesu me Nasare, gehnu̱ már mꞌe̱hni Jö. Mi nheki ár tsꞌe̱di ha ya mhö mi mö, ne ha ya ntꞌudi mi o̱tꞌa ha yá nthandi ya jöꞌi ne hár nthandi Jö. 
\p  
\v 20 Ha nuya ndömöjö, ne nuꞌu̱ maꞌra ma ndöhu̱, bi gu̱ bi tꞌe̱ntꞌi nda tho, ne bi tsꞌu̱ta ha nꞌar pontꞌi. 
\p  
\v 21 Nuje ndi beñhe go mi geꞌö nöꞌö ma nda ñönju̱ ya me Israel. Ha nupya ya pe̱ꞌsa hñupa xi du. 
\p  
\v 22 Hinge ho̱nse̱ꞌö, ꞌra ya ꞌbe̱hñö ma ñꞌowihe, bi ma manxudi ra nꞌitho har tꞌa̱gi. Ne pikagihe, 
\p  
\v 23 enö himbi dimba ár ndoꞌyo ar Hesu. Ne mi eñꞌu̱ nꞌehe, xki hyanda ꞌra ya e̱nxe̱ ngu nꞌar tꞌi. Nuyu̱ bi xipabi ar Hesu xki mengi xki nte. 
\p  
\v 24 Nepꞌu̱ bi ma ꞌra ma ñꞌowihe, ma ba kꞌöꞌsa ar tꞌa̱gi. Ne eñꞌu̱ bi dinga ngu xki mönga ya ꞌbe̱hñö. Nuyu̱ nꞌehe himbi dimba ár ndoꞌyo ar Hesu. 
\p  
\v 25 Ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Yoꞌö xa xi me ri ñöhu̱, ne xi ñhembi gi jamfihu̱ nöꞌö xi mönga yá mꞌe̱hni Jö. 
\p  
\v 26 Ha hingi pöhu̱ mi mahyoni nda tho njapꞌu̱ ar Kristo, nepꞌu̱ nda mengi nda nte, ne nda hñuxa hár nsunda. 
\p  
\v 27 Ne bi ndu̱i bi ꞌyotꞌwa ar ꞌñu gatho ngu mönga ár Tꞌofo Jö habu̱ no̱ñꞌö. Bi ndu̱ hár tꞌofo ar Moise, ne gatho nöꞌö bi mönga maꞌra yá mꞌe̱hni Jö. 
\p  
\v 28 Ha nu mi zo̱nga har hnini habu̱ ndi maꞌu̱, ar Hesu bi ꞌyo̱tꞌe ngu ma nda thotho. 
\p  
\v 29 Nuyu̱ bi zömi nda ñꞌoxhnu̱, ne bi ꞌñembabi: 
\p —Kohi, ngetho bi nde, ne txꞌu̱tho ꞌbe̱di da nxui. 
\p Jange ar Hesu bi yu̱tꞌa ha yá nguꞌu̱ nda gohnu̱. 
\p  
\v 30 Nu mi hñu har mexa nda ntꞌoxi, ar Hesu bi gu̱ ar thuhme, bi umba njamödi Jö, ne bi heke bi umbabiꞌu̱. 
\p  
\v 31 Dama bi xo yá da̱ꞌu̱, ne bi böꞌu̱ mar Hesu. Ha nunu̱ bi mꞌe̱tho. 
\p  
\v 32 Ne bi ꞌñense̱ꞌu̱: 
\p —Xa majöni ndi tsa̱hu̱ nꞌar johya ha ma mu̱ihu̱ núꞌmu̱ mi utkagihu̱ ár Tꞌofo Jö ndi ꞌyohu̱ har ꞌñu. 
\p  
\v 33 Nuꞌmú̱ dama bi menkꞌu̱ Herusalen. Ne ka bi dinu̱ nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamanꞌa yá ma̱xte xki mhuntsꞌi, ne maꞌra yá ñꞌohu̱. 
\p  
\v 34 Ne bi ꞌñeñꞌu̱: 
\p —Xa majöni xi mengi xi nte ma tsi Hmuhu̱. Ar Simu xi hyandi. 
\p  
\v 35 Nepꞌu̱ nuya yohoꞌu̱ bi metwabiꞌu̱ nꞌehe gatho nöꞌö xki tho har ꞌñu, ne hanja bi böꞌu̱ mar Hesu núꞌmu̱ mi hyeka ar thuhme. 
\s1 Ar Hesu bi ñꞌudi nda hyanda yá ma̱xte 
\p  
\v 36 Himi tsa̱ nda watho nda mönga nöꞌö xki hyantꞌu̱ ne nöꞌö xki thogi, nꞌa mbi nhekitho ar Hesu madeda habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, ne bi ꞌñenö: 
\p —ꞌBu̱hu̱ ter entho. 
\p  
\v 37 Ha nuꞌu̱ xa bi ntsu, ne mi beni xki handwa ár pa nꞌar jöꞌi. 
\p  
\v 38 Ne ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Hanja gi ntsuhu̱. Yoꞌö gi yomihu̱. 
\p  
\v 39 Hyandgagihu̱ ma ꞌye̱ ne ma wa, go gekaga. Tha̱ngagihu̱ ne hyandgagihu̱ xiñho, ngetho ár pa nꞌar jöꞌi hinte pe̱ꞌsa ár ngo̱, hingi pe̱ꞌsa ár ndoꞌyo ngu gi hanthu̱ di pe̱ꞌska. 
\p  
\v 40 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi utwabi yá ꞌye̱ ne yá wa. 
\p  
\v 41 Ha himi tsa̱ nda ñꞌemu̱iꞌu̱, ngetho xa mi johya ne mi ꞌyo̱ꞌu̱. Jange himi he̱gi nda bödi ha majöni nöꞌö mi hantꞌu̱. Nuꞌmú̱ ar Hesu bi ꞌñembabiꞌu̱: 
\p —Ha gi pe̱ꞌsu̱wa te da tsꞌi. 
\p  
\v 42 Ne bi tꞌumba nꞌar xe̱ni ar hwö xki nthöxi, ne nꞌa xe̱ni ar tꞌafi sefi. 
\p  
\v 43 Ar Hesu bi hñöni, ne bi za ha yá nthandiꞌu̱. 
\p  
\v 44 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi: 
\p —Xta thogi nöꞌö da xiꞌahu̱ núꞌmu̱ ndi ꞌbu̱hwithohu̱. Ngetho mi mahyoni nda tho gatho nöꞌö xi tꞌotka hár tꞌofo ar Moise, ne nöꞌö xi ꞌyotka maꞌra yá mꞌe̱hni Jö, ne nöꞌö mönga ha ya Dönga Nsa̱di. 
\p  
\v 45 Nepꞌu̱ nöꞌö bi xokwa yá da̱ nda zo yá mfeni nöꞌö mönga hár Tꞌofo Jö. 
\p  
\v 46 Ne bi ꞌñembabi: 
\p —Njapꞌu̱ xi ntꞌotꞌi, ar Kristo mi mahyoni nda du, ne ár hñupa nda mengi nda nte manꞌagi. 
\p  
\v 47 Ne bi ꞌñenö nꞌehe, ma da nju̱mpa ár tsꞌe̱di ár thuhuꞌö, da nho̱nga xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i, da ndu̱ꞌmnu̱ Herusalen. Da nsipabi ya jöꞌi da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi ne da mpumba yá tsꞌoki. 
\p  
\v 48 Ne bi ꞌñembabi nꞌehe: 
\p —Nuꞌahu̱ ma gi da̱hu̱ majöni nöꞌö xka hyanthu̱. 
\p  
\v 49 Ne nuga ma ga pe̱ñꞌahu̱ nöꞌö xi ñötꞌahu̱ ma Dada. Jange ka gi kohu̱wa Herusalen, to̱ꞌmhu̱ mꞌe̱tꞌo gi hñöñhu̱ ar tsꞌe̱di di ꞌñe mhetsꞌi. 
\s1 Ar Hesu bi nju̱tsꞌi bi tsꞌixa mhetsꞌi 
\r (Mr. 16:19‑20) 
\p  
\v 50 Nepꞌu̱ ar Hesu bi zixa yá ma̱xte getꞌu̱ har tꞌu̱lo hnini Betania. Ne nunu̱ bi gu̱xa yá ꞌye̱ bi jöpabiꞌu̱. 
\p  
\v 51 Ne núꞌmu̱ mi jöpi, bi ñꞌo bi mꞌe̱di bi tsꞌixa mhetsꞌi. 
\p  
\v 52 Nuyá ma̱xte mi wadi bi nsundabi bi menkꞌu̱ Herusalen, xa mi pe̱sꞌu̱ nꞌar döta johya. 
\p  
\v 53 Ne hyaxꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ har nijö, mi nsunda Jö. Dá njapꞌu̱.