\id GAL \h AR GALATA \toc1 AR GALATA Ar he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ya me Galasia \toc2 AR GALATA \toc3 Gá. \mt1 AR GALATA \mt2 Ar he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ya me Galasia \c 1 \s1 Ar nze̱ngwa \p \v 1 Nuga dar Pablo, ár mpo̱tegi ar tsi Hmu Hesukristo. Hinxi hñuxkagi ar jöꞌi, hinxi me̱nkagi nꞌar meximha̱i. Gese̱ ar tsi Hmu Hesukristo bi zokagi, ne gese̱ꞌö Jö ma Dadahu̱, gehnu̱ bi koꞌspa ár te manꞌagi. \p \v 2 Nuga ne gatho ya ku di ꞌbu̱ꞌbewa, di pe̱ñꞌahe nunar he̱ꞌminu̱, gatho nuꞌahu̱ gi mhunsu̱ ha ya nijö hár ha̱i Galasia. \p \v 3 Jö ma Dadahu̱ ne ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo da ꞌraꞌahu̱ nꞌar hogamꞌu̱i ne da hwëkꞌahu̱ yá ñho. \p \v 4 Jö ma Dadahu̱ bi nese̱ nda me̱hna ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo nda unse̱ ár te, ne njapꞌu̱ nda hñögagihu̱ ma tsꞌokihu̱. Ha nupya ñöngagihu̱ hinte da jakagihu̱ nunar tsꞌoximha̱i nuya payu̱. \p \v 5 Jö di ꞌñepabi da tꞌeꞌspa ár nsu hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Dá njapꞌu̱. \s1 Hiñꞌotho manꞌar hoga mhö utkagihu̱ hanja ga mpo̱hu̱ \p \v 6 Xa di ꞌyo̱tho hanja ngutꞌa xka hye̱hu̱ Jö, togo bi zoñꞌahu̱ gi hñöñhu̱ nöꞌö te xi hwëkꞌahu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. Ne gi ne gi ꞌweñhu̱ gi te̱ñhu̱ manꞌar mhö nöꞌö hinxi xikagihu̱ ar tsi Hmu. \p \v 7 Xa majöni, hiñꞌotho manꞌar hoga mhö, mödi xi zo̱ ꞌra nuꞌu̱ togo ne da pompꞌa ri mfenihu̱, ne da tsꞌokwahmö ár hoga mhö ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 8 Nuꞌu̱ togo o̱tꞌa njapꞌu̱, hinda ma da kꞌontꞌi da hñömba ár kwe̱ Jö. Mödi nꞌaje, wa nꞌar e̱nxe̱ di ꞌñe mhetsꞌi, ne da pa̱ta nöꞌö ar hoga mhö xta utꞌahe, hinda ma da kꞌontꞌi da hñömba ár kwe̱ Jö. \p \v 9 Xta xiꞌahe, ne di xiꞌahu̱ manꞌagi, nuꞌmu̱ nꞌar jöꞌi da e da xiꞌahu̱ manꞌar mhö nꞌañꞌo, hingi ñhe̱hwi nuna xka ñꞌemu̱ihu̱, nor jöꞌiꞌö hinda ma da kꞌontꞌi da hñömba ár kwe̱ Jö. \p \v 10 Ngu gi pöhu̱ xiñho, hindi mönga njapꞌu̱ di honi da numañhogi ya jöꞌi. Di honi da numañhogi Jö. Hindi umba ma mu̱i ga koꞌbe xiñho ya jöꞌi, ngetho nuꞌmu̱ ga o̱tꞌa njapꞌu̱, hindi pe̱pa ar tsi Hmu Hesukristo. \s1 Jö bi zohna ar Pablo nda me̱pabi \p \v 11 Ma tsi kuhu̱, di ne gi pöhu̱, nunar hoga mhö di mönga, hingo di mönse̱ga, ne hinxi xikagi ya jöꞌi. \p \v 12 Nunar hoga mhö di mö, gese̱ ar tsi Hmu Hesukristo bi utkagi. Hinxi utkagi ya jöꞌi, hinxta höni xi ꞌrakagiꞌu̱. \p \v 13 Nuꞌahu̱ xka pöhu̱ hanja ndi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo núꞌmu̱ ndi te̱mba yá ntꞌumbi ma mixodyoꞌbe. Nuga xa ndi e ar mꞌu̱i yá gamfi Jö, xa ndi nemhö nga ho gathoꞌu̱. \p \v 14 Ndi töta nze̱ye̱ ma mixodyoꞌbe mi ꞌbu̱ nuya paꞌu̱. Xa ndi umba ma mu̱i ndi te̱nga ya ntꞌumbi xki zogagihe ma palehe. \p \v 15 Ha núꞌmu̱ hinge ndi mꞌu̱tho, Jö xki ꞌwegagi nga pe̱pabi, ne bi hwëgagi bi zonkagi. Ne nu mi zo̱ ar pa xki beñꞌö, \p \v 16 bi utkagi togo ár Tꞌu̱, ne nga xipa ár thuhu nuꞌu̱ hingya xodyo. Núꞌmu̱ nda ndu̱i da mpe̱fi, hinda a̱mba mꞌe̱tꞌo nꞌar jöꞌi. \p \v 17 Hinda ma Herusalen ma da a̱par se̱ki nuꞌu̱ ma yá mpo̱te mꞌe̱tꞌo. Nöꞌö da o̱tꞌe, da ju̱ ar ꞌñu da ma har ha̱i Arabia. Mꞌe̱fa da penga har hnini Ndamasko. \p \v 18 Mi tho hñu nje̱ye̱ da ndu̱i da ñꞌemu̱i, nuꞌmú̱ hö, da ma Herusalen ma da kꞌöꞌsa ar Pedro, ne da ꞌbu̱ꞌbenu̱ nꞌe̱tku̱tꞌa. \p \v 19 Hinto maꞌra ya mpo̱te da nthe̱ꞌbenu̱, ho̱nse̱ ar Hakobo nöꞌö ár jödö ar tsi Hmu go da nthe̱ꞌbenu̱ꞌö. \p \v 20 Jö pödi nöꞌö di xiꞌahu̱ majöni, hindi kaꞌahu̱. \p \v 21 Mꞌe̱fa da ma har ha̱i Nsiria ne Nsilisia. \p \v 22 Nuya paꞌu̱ himi pökagi nuya ku me Nhudea xki ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo nguga nꞌehe. \p \v 23 Nuyu̱ ho̱nse̱ xki ꞌyo̱de mamꞌe̱tꞌo ndi e ar mꞌu̱i ya ku. Ha nupya di xipa maꞌra xiñho nöꞌö ar jamfi mamꞌe̱tꞌo ndi ne nga hwati. \p \v 24 Jange ya ku xa mi nsunda Jö, ngetho xki bödi xta ñꞌemu̱iga nꞌehe. \c 2 \p \v 1 Mi tho ꞌre̱tꞌamagoho nje̱ye̱, da penga ár yoꞌgi manꞌagi har hnini Herusalen. Da me̱ꞌbe ꞌmu̱ ar ku Berhnabe, ne da tsixa ar ku Tito nꞌehe. \p \v 2 Da manu̱ ngetho Jö bi utkagi nga ma. Ne da ñöꞌbese̱nu̱ nuꞌu̱ ma ya ndö har nijö, ndi ne nda böꞌu̱ ar hoga mhö di xipabi ya jöꞌi hingya xodyo. Da japꞌu̱ ndi honi hinge nda mꞌe̱ ma ꞌbe̱fi. \p \v 3 Nunar ku Tito ndi ñꞌoꞌbe, mödi mar me Gresia, himbi njapi bi nthuspa ar nse̱gi hár ndoꞌyo ngu o̱tꞌa ya xodyo. \p \v 4 Himbi njapi nda japꞌu̱, mödi nuya hya̱te gamfi mi ku̱tꞌa mi ꞌñöxte ha ya mhuntsꞌi. Mi ne nda böꞌu̱ yoꞌö hinge ndi te̱mfe yá ꞌbe̱pate ar Moise, ho̱nse̱ ndi te̱ñhe ar tsi Hmu Hesukristo, togo bi gu̱gagihe ha ya ꞌbe̱pateyu̱. Mi ne nda jajeyu̱ nga te̱ñhe ya ꞌbe̱pate manꞌagi. \p \v 5 Ha nuje hinda o̱the nöꞌö mi möñꞌu̱, ne njapꞌu̱ hingi ꞌbe̱hu̱ nöꞌö majöni mönga ar hoga mhö xta hösꞌahe. \p \v 6 Nuꞌu̱ ma ya ndö har nijö hinte bi hñuꞌsa nöꞌö ndi mönga. Nuga hindi jamasu tema nsu xi me̱tsꞌi, ngetho hár nthandi Jö gatho ya jöꞌi mahye̱tho. \p \v 7 Nuya ndö bi böꞌu̱ xiñho, xki me̱nkagi Jö ga zo nuꞌu̱ hingya xodyo, ngu xki me̱hna ar ku Pedro nda zohna ya xodyo. \p \v 8 Nunar tsi Hmu bi ma̱xa ar ku Pedro bi zohna ya xodyo, getnu̱ ar tsi Hmu togo xi ma̱xkagi ga zohna nuꞌu̱ hingya xodyo nꞌehe. \p \v 9 Núꞌmu̱ mi bö ya ndö xki hwëgagi Jö nunar ꞌbe̱finu̱ ga zo nuꞌu̱ hingya xodyo, nuꞌmú̱ ar ku Hakobo, ar ku Pedro ne ar ku Xuwa nuꞌu̱ ma ya ñöxhmu, bi ꞌraje yá ꞌye̱, nuga ne ar ku Berhnabe. Da mhiꞌye̱he ngu nꞌar nkohi ga zoje nuꞌu̱ hingya xodyo, ne nuꞌu̱ da zo ya xodyo. \p \v 10 Ho̱nse̱ bi xikagihe hinga pumhnihe ya hyoya, ne nuga ndi umba ma mu̱i ndi fa̱xꞌu̱. \s1 Ar Pablo bi zu̱i ar Pedro núꞌmu̱ bi ꞌbu̱ꞌu̱ Antiokia \p \v 11 Mꞌe̱fa ar Pedro ba e har hnini Antiokia. Da ñhantꞌbe ne da tsu̱i, ngetho himi ho nöꞌö mi o̱tꞌe. \p \v 12 Ja mi zo̱ntho hö, mi o̱tꞌe xiñho, mi ñungwi mahye̱gi ya ku himya xodyo. Ha mi zo̱ maꞌra ya ku xki me̱hna ar Hakobo, nuꞌmú̱ ar Pedro bi ndu̱i bi ꞌwege, bi hye̱ ya ku himi ne nda ñungwi. Mi japꞌu̱ ngetho mi tsu te nda mönga nuꞌu̱ ya ku mi te̱mba ár ntꞌumbi ya xodyo, thutwa ar nse̱gi ha yá ndoꞌyo. \p \v 13 Maꞌra ya ku nuꞌu̱ ma ya xodyo nꞌehe, bi de̱nga ar Pedro, ne bi pongyá hmi. Har Berhnabe himbi bongi, bi nkadi bi de̱ñꞌu̱ nꞌehe. \p \v 14 Jange núꞌmu̱ nda pödi himi te̱nga xiñho nöꞌö majöni mönga ar hoga mhö, da zofo ar Pedro ha yá nthandi ya ku, ne da embabi: Nuꞌge gar xodyo, ne ga hye̱pꞌu̱ ya ꞌbe̱pate, ngi ñhe̱hwitho nuꞌu̱ hingya xodyo. Xiꞌmu̱, hanja gi ne gi japi da de̱nga ya ꞌbe̱pate nuya ku hingya xodyo. \p \v 15 Nuju̱ dar xodyohu̱ ngu nda mꞌu̱thu̱, ne ndi te̱mfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise, hinge ngu nuꞌu̱ hingya xodyo hingi te̱nga nuya ꞌbe̱pateyu̱, jange nhu ngu ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki. \p \v 16 Ha nupya di pöhu̱, nöꞌö togo da ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo, nhu hinte ma tsꞌoki tu, hinge núꞌmu̱ da ꞌyo̱twa gatho yá ꞌbe̱pate ar Moise. Nuju̱ nꞌehe xta ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, hinga tuxu̱ ma tsꞌokihu̱ ngetho xta jamfihu̱, hinge xi ma̱xkagihu̱ nöꞌö di te̱ñhu̱ nuya ꞌbe̱pateyu̱. Ngetho di pöhu̱, gatho nuꞌu̱ te̱nga ya ꞌbe̱pate, hinto ma da nsipabi hinte ma tsꞌoki tu. \p \v 17 Núꞌmu̱ nda ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo ne bi nhugagihu̱ hinte ma tsꞌoki ndi tuhu̱, hage da o̱thu̱ nꞌar tsꞌoki njapꞌu̱ ꞌmu̱. Wa ar tsi Hmu Hesukristo uta ar tsꞌoki ya jöꞌi. Hinꞌö hingi njapꞌu̱. \p \v 18 Ha nuꞌmu̱ ga penju̱ ga te̱ñhu̱ manꞌagi ya ꞌbe̱pate xta tho̱hu̱pꞌu̱, njapꞌu̱ hö, dar tsꞌoktehu̱. \p \v 19 Gese̱ ya ꞌbe̱pate po̱ntho bi hyogagi, ne nupya xta pengi ga ꞌbu̱i ga pe̱pabi Jö. \p \v 20 Núꞌmu̱ mi mpontꞌa ar tsi Hmu Hesukristo, wande bi mpontkꞌagi nꞌehe. Jange hindi ꞌbu̱i ga o̱tꞌa nöꞌö di bense̱. Nupya ar tsi Hmu Hesukristo ꞌbu̱ ha ma mu̱i. Ne nöꞌö di o̱tꞌa hyaxꞌmu̱, di o̱tꞌe di ñꞌemu̱ibi ár Tꞌu̱ Jö, togo bi mökagi ne bi unga ár te bi po̱kagi. \p \v 21 Nuga hindi u̱tsabi nöꞌö xi hwëgagi Jö. Ngetho nuꞌmu̱ di möñhu̱ xi za̱mhö ga mpo̱hu̱ di te̱mfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise, njapꞌu̱ di möñhu̱ hinter me̱ꞌö ár te ar tsi Hmu Hesukristo bi umꞌu̱. \c 3 \s1 Ár Hñö Jö di höñhu̱ núꞌmu̱ di ñꞌemu̱ihu̱ \p \v 1 Nuꞌahu̱ gar menguhu̱ Galasia, xa xka ꞌbe̱ ri mfenihu̱. Togo xi pompꞌa ri mfenihu̱ hingi ne gi te̱ñhu̱ nöꞌö majöni. Ngetho dá otꞌahe xiñho ar ꞌñu hanja bi du ar tsi Hmu Hesukristo har pontꞌi. \p \v 2 Di ne gi xikagihu̱: Hage ga hñöñhu̱ ár Hñö Jö ngetho ngi te̱mfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise. Hage hinga hñöñhu̱ ngetho ga ñꞌemu̱ibihu̱ ár mhö Jö ga ꞌyo̱hu̱. \p \v 3 Xiꞌmu̱, hanja xka ꞌbe̱ ri mfenihu̱. Nuꞌahu̱ ga ku̱thu̱ hár ꞌñu Jö ngi hömpabihu̱ ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, xipya, hage gi beñhu̱ da tsa̱ gi nehu̱ nunar ꞌñunu̱ ha ri tsꞌe̱dise̱hu̱. \p \v 4 Hage ma da mꞌe̱pꞌu̱tho gatho nöꞌö xka thohu̱. Hinꞌö, hinda ma da njapꞌu̱tho. \p \v 5 Jö xi ꞌraꞌahu̱ ár Hñö, ne xi utꞌahu̱ nze̱ye̱ ya döta ñho. Hage xi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱ ngetho gi umba ri mu̱ihu̱ gi te̱mfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise. Hinꞌö. Nunu̱ xi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱ ngetho xka ñꞌemu̱ihu̱ ar hoga mhö. \s1 Ar nkohi bi gohwi Jö ar Abra \p \v 6 Njapꞌu̱ nꞌehe ar Abra, har Tꞌofo enö bi ñꞌemu̱ibi Jö, ne bi nhu hinte ma tsꞌoki mi tu. \p \v 7 Jange pöhu̱, nuꞌu̱ togo ñꞌemu̱i, gehyu̱ yá bötsi ar Abra. \p \v 8 Mahaꞌmu̱ Jö xki beni, nuꞌahu̱ hingya xodyohu̱, nda nhuꞌahu̱ hinte ma tsꞌoki gi tuhu̱ nuꞌmu̱ gi jamfihu̱. Jange mamꞌe̱tꞌo bi xipa ar Abra ar hoga mhö, ngu mönga hár Tꞌofo Jö habu̱ enö: Ngetho xka ñꞌemu̱igi, jange ma ga jöpꞌaꞌi, ne nunar jöpinu̱ ma da zu̱ gatho ya jöꞌi ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i. \p \v 9 Jange nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa ar jamfi, gehyu̱ njöpi mahye̱giwi ar Abra togo mꞌe̱tꞌo bi jamfi. \p \v 10 Ha nuꞌu̱ hu yá mu̱i ma da mpo̱ho̱ o̱tꞌwa yá ꞌbe̱pate ar Moise, hinda ma da kꞌontꞌi da zu̱pa ár kwe̱ Jö. Ngetho har Tꞌofo enö: Nöꞌö togo hinda ꞌyo̱tꞌa gatho ngu mönga ya ꞌbe̱pate, hinda ma da kꞌontꞌi da zu̱pa ár kwe̱ Jö. \p \v 11 Di pöhu̱ nuꞌmu̱ di ñꞌemu̱ihu̱, nhugagihu̱ hinte ma tsꞌoki di tuhu̱, hinge nuꞌmu̱ di te̱ñhu̱ ya ꞌbe̱pate. Ngetho enga har Tꞌofo: Nöꞌö togo ñꞌemu̱i, ꞌbu̱i xiñho hár nthandi Jö, ne pe̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 12 Nöꞌö togo te̱nga ya ꞌbe̱pate, hingi ꞌbu̱ har jamfi. Ngetho hár Tꞌofo Jö enö njawa: Nöꞌö togo te̱nga ya ꞌbe̱pate, gehnu̱ ár mꞌu̱iꞌö. \p \v 13 Ha nunar tsi Hmu Hesukristo, bi ñöngagihu̱ hinda zu̱ju̱ ár kwe̱ Jö huxa har Tꞌofo. Bi hñönse̱ ár kwe̱ Jö ndi ꞌñepkagihu̱hmö núꞌmu̱ mi du har pontꞌi. Ngetho enga hár Tꞌofo Jö: Nöꞌö togo zu̱ har za, gehnu̱ xi zu̱twa ár kwe̱ Jö. \p \v 14 Bi japꞌu̱, ne nuꞌahu̱ hingya xodyohu̱ bi tsa̱ ga hñöñhu̱ ar njöpi xki ñhötꞌwa ar Abra, ngetho xka ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nuꞌahu̱ nguje, xka hñömfu̱ ár Hñö Jö ngetho xka ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 15 Ma tsi kuꞌahu̱, ma ga he̱ju̱ ár nkohi Jö ne ár nkohi ar jöꞌi. Nuꞌmu̱ yoho ya jöꞌi da ꞌyo̱tꞌa nꞌar nkohi, ne da ñöꞌu̱ xiñho da ꞌyo̱tꞌu̱, hinto tsa̱ togo da hñöki wa da pa̱ta nuna nkohiꞌö, mödi bi nko ya jöꞌitho. \p \v 16 Jö bi umba nꞌar ñhötꞌi ar Abra ne ár nꞌogi. Himbi ꞌñembabi: Nuꞌu̱ ri nꞌogi. Himbi no̱mba yá ꞌbe̱to ne yá ma̱ngaꞌbe̱to. Bi no̱nga nꞌadar nꞌogi, ne bi ꞌñembabi: Nuna ri nꞌogi. Ne nupya di pöhu̱ togo nunar nꞌoginu̱, gehnu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 17 Nupya ma ga xiꞌahu̱ ꞌmu̱: Nöꞌö ar nkohi Jö bi nkohwi ar Abra ne bi ñöwi xiñho, no̱nga ar tsi Hmu Hesukristo. Bi tho gohonthebe ne nꞌa̱temaꞌre̱tꞌa nje̱ye̱, ne ka bi tꞌunga ya ꞌbe̱pate. Nuya ꞌbe̱pateyu̱ himbi tsa̱ bi hñökwa ár tsꞌe̱di nunar nkohi ne da mꞌe̱ ar ñhötꞌi. \p \v 18 Nuꞌmu̱ Jö xi ꞌrakagihu̱hmö ya njöpi ngetho di te̱ñhu̱ ya ꞌbe̱pate, hingi ꞌrakagihu̱ xi ñötkagihu̱ ꞌmu̱. Ha nunar Abra bi hñönga ar njöpi ngetho xki ñhötwabi nda tꞌumbabi. \s1 Yoꞌö bi tꞌunga yá ꞌbe̱pate ar Moise \p \v 19 Nuꞌmú̱, yoꞌö bi tꞌunga ya ꞌbe̱pate. Bi tꞌuni bi utkagihu̱ tengu ar tsꞌoki. Bi me̱ꞌsa ár tsꞌe̱di ne bi göxa núꞌmu̱ mi zo̱ ar tsi Hmu Hesukristo, gehnu̱ ar nꞌogi xki tꞌumbabi ar ñhötꞌi. Nuya ꞌbe̱pate bi tꞌumba ya e̱nxe̱, ne nuꞌu̱ bi umba nꞌa togo bi thokwabi gatho nuꞌu̱ maꞌra ya jöꞌi. \p \v 20 Gese̱ Jö togo unga nunar ñhötꞌinu̱, himi njoꞌo manꞌa to bi thoki. \p \v 21 Xiꞌmu̱, hage yá ꞌbe̱pate ar Moise nto̱xkwi ár ñhötꞌi Jö. Hinꞌö. Ngetho nuꞌmu̱ ya ꞌbe̱pate xi za̱hmö xi ꞌrakagihu̱ nꞌar ꞌraꞌyo te, nuꞌmú̱ xi za̱ xi nhugagihu̱ hinte ma tsꞌoki di tuhu̱ ndi te̱ñhu̱ ya ꞌbe̱pate. \p \v 22 Ha nu hár Tꞌofo Jö, xikagihu̱ gatho xki jokagihu̱ har tsꞌoki, ne nuꞌmu̱ nga ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, nda tsa̱ nga höñhu̱ nunar ñhötꞌinu̱. \p \v 23 Bi ñötkagihu̱ núꞌmu̱ hinxki zo̱ta ar tsi Hmu Hesukristo ne nda tsa̱ nga ñꞌemu̱ihu̱. Geꞌmu̱ xki gokagihu̱ ya ꞌbe̱pate, ne xki tꞌe̱ntkagihu̱ nga jamfihu̱ nunar jamfi ma nda ñꞌudi. \p \v 24 Jange ya ꞌbe̱pate bi njangu nꞌar ꞌbe̱go su ya bötsi. Bi utkagihu̱ hanja nga ꞌbu̱hu̱, ne nga ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo núꞌmu̱ mi ñꞌudi. Ne njapꞌu̱ nda nhugagihu̱ hinte ma tsꞌoki di tuhu̱. \p \v 25 Ha núꞌmu̱ dá ñꞌemu̱ihu̱, bi wadi mi sugagihu̱pya ar ꞌbe̱go. \p \v 26 Nupya gatho yá bötsigihu̱ Jö, ngetho xta ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 27 Nuju̱ xta höñhu̱ ar xixthe ngetho xta ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. Ne ar tsi Hmu kobgathogihu̱ ngu nꞌar ꞌraꞌyo he nza̱tho. \p \v 28 Nupya hingi nthahni togo ya xodyo togo hingya xodyo, togo ya ꞌbe̱go togo hingya ꞌbe̱go, togo ar ñꞌo̱ho̱ togo ar ꞌbe̱hñö. Gathogihu̱ di nꞌase̱hu̱ ngetho xta ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 29 Nuꞌmu̱ yá me̱tigihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, yá nꞌogigihu̱ ar Abra ꞌmu̱, ne go ma me̱tihu̱ nunar njöpi bi ñhötꞌa ar Abra. \c 4 \p \v 1 Beñhu̱ nꞌehe, nuꞌmu̱ nꞌar bötsi xi tsꞌokwabi gatho nöꞌö mi pe̱ꞌsa ár dada, mödi gor me̱ti gatho nöꞌö xi tsꞌokwabi, hinda tsa̱ da ꞌye̱nse̱ nuꞌmu̱ hinxi zo̱ndyá je̱ye̱. Njapꞌu̱ di hñöxkwitho nꞌar ꞌbe̱go. \p \v 2 Nunar bötsiꞌö o hár ꞌye̱ nuꞌu̱ togo su, ne togo supabi gatho nöꞌö teme bi tsꞌokwabi. Ma da ꞌye̱nse̱ núꞌmu̱ xta jwata yá je̱ye̱ bi mönga ár dada. \p \v 3 Nuju̱ nꞌehe, mamꞌe̱tꞌo ndi ñhe̱hwihu̱ ngu nöꞌö ar bötsi himi jwata yá je̱ye̱, hyaxꞌmu̱ ndi pe̱pabihu̱ yá ntꞌumbi ar ximha̱i. \p \v 4 Mꞌe̱fa bi zo̱ ar pa xki benga Jö, ba pe̱hna ár Tꞌu̱, bi ꞌyo̱nga nꞌar ꞌbe̱hñö, ne bi mꞌu̱ núꞌmu̱ mi jár tsꞌe̱di yá ꞌbe̱pate ar Moise. \p \v 5 Bi japꞌu̱ nda zimgagihu̱ xki gokagihu̱ ya ꞌbe̱pate, ne nda tekagihu̱. \p \v 6 Ne nupya nuju̱ yá bötsigihu̱ Jö. Jange xpa pe̱nkagihu̱ ár Hñö ár Tꞌu̱ da mꞌu̱ ha ma mu̱ihu̱, ne xta nziñhu̱ ár tsꞌe̱diꞌö di emfu̱: Ma tsi Dadaꞌihe. \p \v 7 Jange nupya, hindi njanguhu̱ nꞌar ꞌbe̱go. Yá bötsigihu̱ Jö, ne go ma me̱tihu̱ gatho ya ñho ma da ꞌrakagihu̱ ngetho xta ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \s1 Ar Pablo huꞌmba yá mu̱i hinto da mengi da me̱pa ya ꞌbe̱pate \p \v 8 Nuꞌahu̱ mamꞌe̱tꞌo núꞌmu̱ hinge ngi pöhu̱ Jö, ngi pe̱pabihu̱ nuꞌu̱ ya tsita ngi hokase̱hu̱, ne hinga geꞌu̱ ar Jö majöni. \p \v 9 Ha nupya hö, gi pöhu̱ Jö, tsa̱ ga möñhu̱ go bi böꞌahu̱ mꞌe̱tꞌoꞌö. Xiꞌmu̱, yoꞌö gi ne gi penju̱ manꞌagi gi te̱mfu̱ yá ntꞌumbi ar ximha̱i nuꞌu̱ hinte pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di, ne hinter me̱ꞌu̱. Yoꞌö gi nehu̱ da mengi da goꞌahu̱ manꞌagi. \p \v 10 Xa gi jamasuhu̱ ya pa, ya zönö ne ya je̱ye̱, ne gi o̱thu̱ maꞌra ya da̱ngo. \p \v 11 Jange nuga di tsu da mꞌe̱ gatho nunar ꞌbe̱fi xta utꞌahu̱. \p \v 12 Tsi kuhu̱, di a̱ꞌahu̱ gi te̱ngagihu̱ ma mꞌu̱i, ngu nuga xta te̱ñꞌa ri mꞌu̱ihu̱ hinge ngi te̱mfu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise. Núꞌmu̱ da jwadi nda tso̱mpꞌu̱, hinga u̱tsagihu̱. \p \v 13 Gi pöhu̱, hár ndu̱i da zoꞌahu̱ ár mhö Jö ngetho ndi tho nꞌar hñeni. \p \v 14 Hinga kotꞌa ri mu̱ihu̱, ne hinga u̱tsagihu̱, mödi mar ñhembiꞌihu̱, ngetho ndi tho nöꞌö ar hñeniꞌö. Mödi njapꞌu̱, ga ꞌrakagihu̱ ar se̱ki, ne ngi nugagihu̱ ngu nꞌár e̱nxe̱ Jö, ngu gi nuse̱hu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 15 Habu̱ima ri johyahu̱ ngi pe̱ꞌsu̱ núꞌmu̱ ndi ꞌbu̱pꞌu̱. Nuga di da̱majöni xa ngi mökagihu̱. Nuꞌmu̱ xi tsa̱hmö, xka hñöhu̱ ri da̱hu̱ ne xka ꞌrakagihu̱. \p \v 16 Xiꞌmu̱, hage gi u̱tsagihu̱pya ngetho da xiꞌahu̱ nöꞌö majöni. \p \v 17 ꞌYopꞌu̱ ꞌra togo ꞌbu̱tho da du hoñꞌahu̱, mödi hingi honga ri ñhohu̱. Nuyu̱ ne da ꞌwekꞌahu̱ hingi jajemasu gi te̱ñhu̱ꞌu̱. \p \v 18 Xiñhoꞌö nuꞌmu̱ togo ꞌbu̱tho da du da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö xiñho. Di ne gi ꞌbu̱hu̱ njapꞌu̱ hyaxꞌmu̱, hinge ho̱nse̱ núꞌmu̱ di ꞌbu̱pꞌu̱. \p \v 19 Ma tsi bötsiꞌihu̱, di tho ya u̱gi manꞌagi ngu nꞌar ꞌbe̱hñö ñꞌo̱nte, di hantꞌahu̱ hindi hñöxꞌathoꞌihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 20 Di nemhö ga ꞌbu̱hwihu̱pya, ne ga honi hanja ga zoꞌahu̱. Xa gi tubgagihu̱ ma mu̱i, te ga pe̱pya. \s1 Ar Sara ne ar Agar di hñöxa nuꞌu̱ yoho ya nkohi \p \v 21 Nuꞌahu̱ gi ne gi te̱ñhu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise, xikagihu̱: Hage hinxka ꞌyo̱hu̱ nöꞌö mönga nuya ꞌbe̱pate. \p \v 22 Hár Tꞌofo Jö enö njawa: Ar Abra bi dinga yoho yá tꞌu̱. Nꞌár tꞌu̱ ar ꞌbe̱hñö mi mꞌe̱go, ha nöꞌö manꞌa, ár tꞌu̱ ar ꞌbe̱hñö himi mꞌe̱go. \p \v 23 Nu ár bötsi ar ꞌbe̱hñö mi mꞌe̱go, bi mꞌu̱i ngu mꞌu̱ gatho nu maꞌra ya bötsi. Ha nöꞌö ár bötsi ar ꞌbe̱hñö himi mꞌe̱go, bi mꞌu̱i ngetho Jö xki ñötꞌwa ar Abra. \p \v 24 Nuya yoho ya nönö, ma ga he̱ju̱ nuꞌu̱ yoho ya nkohi bi nkohwi Jö ya jöꞌi. Nunar ꞌbe̱hñö mar thuhu ar Agar mi mꞌe̱go, ñhe̱hwi nunar nkohi bi tꞌunga har tꞌo̱ho̱ Sinai. Jange nuya xodyo te̱nga nunar nkohiꞌö, mꞌe̱go ngu mi mꞌe̱go ar Agar. \p \v 25 Ar Agar ngu ar tꞌo̱ho̱ Sinai núnu̱ Arabia, ñhe̱hwi ar Herusalen nuya payu̱. Ngetho ngu nꞌar nönö mꞌe̱gowi yá bötsi, di hñöxa nuya mengunu̱ pe̱patho yá ꞌbe̱pate ar Moise. \p \v 26 Ha nöꞌö ar Herusalen ꞌbu̱ mañö mhetsꞌi, ngu ma nönöhu̱ hinto pe̱pabi. \p \v 27 Nu hár Tꞌofo Jö bi mönga njawa mahamꞌu̱: \q1 Njohya, nuꞌge hingi tsa̱ gi tinga ya bötsi, ne hinxka ñꞌo̱nte. \q1 Hye̱xa ar mhafi gi njohya, nuꞌge hinxka ntsa̱wi ar u̱gi xi mꞌu̱i ri bötsi. \q1 Ngetho nuꞌge xi hye̱kꞌa ri dömebya, ma gi ꞌñe nze̱ye̱ ya bötsi, \q1 ne gi töta togo ꞌñe ár döme. \p \v 28 Tsi kuhu̱, nuju̱ yá bötsigihu̱ Jö xki ñhötkagihu̱, jangu ar Isa bi mꞌu̱i xki ñhötꞌa Jö. \p \v 29 Nöꞌö ár tꞌu̱ ar ꞌbe̱hñö mi mꞌe̱go, bi mꞌu̱i ngu mꞌu̱ gatho nuꞌu̱ maꞌra ya bötsi, ne xa bi u̱tsa nöꞌö ar tꞌu̱ togo bi mꞌu̱i ngu xki ñhötꞌi. Njapꞌu̱ nuya payu̱ nꞌehe. Nuju̱ xta mꞌu̱hu̱ hár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, tꞌu̱tsagihu̱ nꞌehe. \p \v 30 Ha te mönga ár Tꞌofo Jö. Ar Abra bi nsipabi nda gu ar ꞌbe̱hñö mi mꞌe̱go, nda me̱wi ár bötsi. Ngetho nöꞌö ár tꞌu̱pꞌu̱ꞌö, hinda ñhehwi ar hño bi tsꞌokwabi ár tꞌu̱ ar ꞌbe̱hñö himi mꞌe̱go. \p \v 31 Jange tsi kuhu̱, di njanguhu̱ ár bötsi ar ꞌbe̱hñö himi mꞌe̱go, hinge ngu ár bötsi ar ꞌbe̱hñö mꞌe̱go. \c 5 \s1 Ar Pablo xipa ya ku hinda mengi di ꞌbu̱i xi ze̱ꞌma ya ꞌbe̱pate mi ja mamꞌe̱tꞌo \p \v 1 Ar tsi Hmu Hesukristo bi gu̱gagihu̱ ha ya ꞌbe̱pate mi ja mamꞌe̱tꞌo, ne njapꞌu̱ hinga ꞌbu̱hu̱ xi ze̱bgathogihu̱. Jange ma ga umba ma mu̱ihu̱ hinga penju̱ manꞌagi da ze̱bgagihu̱ nuya ꞌbe̱pateyu̱. \p \v 2 Nuga dar Pablo, ꞌyo̱xu̱ nöꞌö di xiꞌahu̱: Nuꞌmu̱ gi nehu̱ da thusꞌahu̱ ar nse̱gi tuta yá ndoꞌyo ya xodyo, hinte gi nuhu̱ ꞌmu̱ ár ꞌbe̱fi ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 3 Di xiꞌahu̱ manꞌagi, nuꞌmu̱ togo da hñuxa ar nse̱gi hár ndoꞌyo, mahyoni da ꞌyo̱tꞌa gatho nuꞌu̱ ya ꞌbe̱pate bi zo ar Moise. \p \v 4 Nuꞌahu̱ gi hurimu̱ihu̱ hingi ma gi tuxu̱ ri tsꞌokihu̱ ngetho gi te̱ñhu̱ ya ꞌbe̱pate bi zo ar Moise. Nuꞌmu̱ gi beñhu̱ njapꞌu̱, xka ꞌwehu̱ xka hye̱hu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, ne hinte xka nuhu̱ teme xi hwëgagihu̱. \p \v 5 Ha nuju̱, di to̱ꞌmhu̱ da tꞌengagihu̱ hinte ma tsꞌoki di tuhu̱ ngetho xta nzimfu̱ ár Hñö Jö, ne di ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 6 Nuꞌu̱ xta jamfihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, hinter me̱ꞌö nuꞌmu̱ ga huxu̱ ar nse̱gi ha ma ndoꞌyohu̱ wa hinꞌö. Nöꞌö xiñhohmö, da nheki ma jamfihu̱ ga o̱thu̱ ya hoga ꞌbe̱fi di pe̱wi ar mhöte. \p \v 7 Ngi pa̱hu̱ xiñho. Togo bi kꞌasꞌahu̱ hingi te̱ñhu̱ nöꞌö majöni. \p \v 8 Nunar nkꞌatsꞌinu̱, hinxpa pe̱hna Jö togo bi zoñꞌahu̱. \p \v 9 Nuꞌu̱ togo kꞌasꞌahu̱, ñhe̱hwi ngu ar njoxthuhme, mödi nꞌar tsi tu̱i japi da fo̱nsa gatho ar ju̱ni. \p \v 10 Nuga di ka̱xmbeni Jö, hinxka pa̱thu̱ ri mfenihu̱. Ha nöꞌö togo kꞌasꞌahu̱, hinda ma da kꞌontꞌi da hñönga ár mfe̱i Jö, ne hinda ma da thantho togoꞌö. \p \v 11 Tsi kuhu̱, nuꞌmu̱ di mömbatho ar nse̱gi tuta hár ndoꞌyo ya xodyo, hinjoꞌo togo di kukagi. Nuꞌmu̱ di njapꞌu̱hmö, hinto da kꞌaꞌspa ár pontꞌi ar tsi Hmu. \p \v 12 Nuꞌu̱ togo kꞌasꞌahu̱, di nehmö da ñhe̱ni nꞌagitho. \p \v 13 Tsi kuhu̱, xi tsꞌonkagihu̱ ga po̱ñhu̱ xki ze̱bgagihu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise. Mödi hinxi the̱gagihu̱ ga o̱thu̱ gatho nöꞌö di nehu̱. Nöꞌö ga o̱thu̱, ga mhöhu̱ ne ga mfa̱xtehu̱ nꞌa ngu nꞌa. \p \v 14 Da tsa̱ ga o̱thu̱ gatho nuya ꞌbe̱pate xi zogagihu̱ ar Moise nuꞌmu̱ ho̱nse̱ ga o̱thu̱ nuna enö njawa: Mö ri ñꞌohu̱ ngu gi mhöse̱hu̱. \p \v 15 Ha nuꞌmu̱ gi nto̱xu̱ ne gi ntsothu̱ nꞌa ngu nꞌa, pöhu̱ ꞌmu̱, ma gi tese̱hu̱ ri ñꞌohu̱. \s1 Yá ꞌbe̱fi nuya o̱tꞌa gatho nöꞌö tema ne yá ndoꞌyo, ne nuꞌu̱ pe̱pa ár Hñö Jö \p \v 16 Di xiꞌahu̱, ga ꞌbu̱hu̱ ngu utgagihu̱ ár Hñö Jö, hinga o̱thu̱ gatho nöꞌö di nese̱hu̱. \p \v 17 Ngetho nöꞌö di nehu̱, hingi ne ár Hñö Jö, ha nöꞌö ne ár Hñö Jö, hindi nehu̱. Nuya yohoyu̱ ntuhna ha ma mfenihu̱, jange hingi tsa ga o̱thu̱ xiñho nꞌa wa manꞌa. \p \v 18 Ha nuꞌmu̱ tsixkagihu̱ ár Hñö Jö, hingi ꞌbe̱pkagihu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise ꞌmu̱. \p \v 19 Nuꞌu̱ togo o̱tꞌa gatho nöꞌö neꞌu̱, fötwatho yá tsꞌoꞌbe̱fi pe̱ꞌu̱: Ya tsinganthöti, ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, o̱tꞌa nöꞌö xintsꞌotho, ne bendar tsꞌoki. \p \v 20 Nuya jöꞌiꞌu̱ xa̱ta yá tsita hokse̱, ya ñꞌete, ya ñꞌu̱tsate, ya ꞌyo̱tꞌatuhni, ya gese̱, ya kwe̱, ya nemhñö, ya ntsa̱hñöki, ne ꞌweka ya jöꞌi. \p \v 21 Ya ꞌñöxte, ya hyote, ya mihni, ne te gatho o̱tꞌe ha ya tsꞌoda̱ngo, ne o̱tꞌa maꞌra ya tsꞌoki njanu̱. Xta xiꞌahu̱, ne di xiꞌahu̱ manꞌagi, nuꞌu̱ togo o̱tꞌa nuya tsꞌoꞌbe̱fiyu̱, hinda ma da yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. \p \v 22 Ha nuꞌmu̱ ga ꞌbu̱hu̱ ngu utkagihu̱ ár Hñö Jö, nuꞌmú̱ ga pe̱ꞌsu̱ ar mhöte, ar johya, ar hogamu̱i, ar tsꞌe̱ti, ar hogajöꞌi, ar nhwëki, ne ar ñꞌemu̱i, \p \v 23 ar ntsꞌa̱ꞌmi, ar ntsuni. Gehyu̱ ꞌraju̱ ár Hñö Jö, ne hiñꞌotho ꞌra ya ꞌbe̱pate habu̱ di högagihu̱ ga o̱thu̱. \p \v 24 Nuꞌu̱ togo xi jamfi ar tsi Hmu Hesukristo, wande xi tsꞌu̱twi har pontꞌi gatho nöꞌö ne ár ndoꞌyo. \p \v 25 Ha nupya ár Hñö Jö xi ꞌrakagihu̱ nꞌar ꞌraꞌyo te, ma ga ꞌbu̱hu̱ ngu utkagihu̱ꞌö. \p \v 26 Hinga ma ga ñꞌetsꞌihu̱, hinga nxaxtehu̱ nꞌa ngu nꞌa, hinga ñöꞌsfu̱ nöꞌö te pe̱ꞌsa maꞌra. \c 6 \p \v 1 Tsi kuhu̱, nuꞌahu̱ gi ꞌbu̱hu̱ ngu utkagihu̱ ár Hñö Jö, nuꞌmu̱ xka pöhu̱ nꞌar ku xi ꞌyo̱tꞌa nꞌar tsꞌoki, fa̱xu̱ da menga har ꞌñu. Ne hingi ñꞌexu̱, beñhu̱ xiꞌmu̱ da zo̱pꞌahu̱ gi ꞌyo̱thu̱ njapꞌu̱ nꞌehe. \p \v 2 Ma ga mfa̱xtehu̱ nꞌa ngu nꞌa, ne njapꞌu̱ ga o̱thu̱ nöꞌö xikagihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 3 Ha nuꞌmu̱ nꞌar ku o̱tꞌa ndöta ne hingi njapꞌu̱, nkase̱. \p \v 4 Jange mahyoni ga hanthu̱ xiñho nöꞌö di pe̱hu̱, ne njapꞌu̱ da tsa̱ ga njohyase̱hu̱, hinga ñöꞌsfu̱ nöꞌö pe̱ manꞌa. \p \v 5 Ngetho gathogihu̱ ma ga da̱se̱hu̱ ma ꞌbe̱fihu̱. \p \v 6 Nöꞌö togo tꞌutwabi ár mhö Jö, dá umba nꞌar hoga mfa̱tsꞌi nöꞌö togo uti. \p \v 7 Yo gi nkase̱hu̱. Jö hinto tsa̱ da hya̱tꞌi. Nöꞌö te da motꞌa nꞌar jöꞌi, go gehnu̱ da xofo nꞌehe. \p \v 8 Nuꞌmu̱ ga o̱thu̱ gatho nöꞌö di nehu̱, ma ga xohu̱ nöꞌö xintsꞌotho. Ha nuꞌmu̱ ga o̱thu̱ gatho nöꞌö ne ár Hñö Jö, ma ga xohu̱ ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 9 Yo ma da za̱ju̱ ga o̱thu̱ nöꞌö xiñho, ngetho xta zo̱nga ar pa, ma ga nxohu̱ nuꞌmu̱ hinxi wentkathogihu̱. \p \v 10 Jange nuꞌmu̱ tsa̱ ga fa̱xu̱ maꞌra, ga o̱thu̱ njapꞌu̱, ne ga hoñhu̱ mꞌe̱tꞌo ga fa̱xu̱ ya gamfi. \s1 Ar Pablo eꞌspa ár nsu ár pontꞌi ar tsi Hmu \p \v 11 Hyanthu̱ tengu ár döta ya tꞌofo di ja ma ꞌye̱se̱ di otꞌi. \p \v 12 Nuꞌu̱ togo jaꞌahu̱ gi hñuxu̱ ar nse̱gi ngu tuta ha yá ndoꞌyo ya xodyo, o̱tꞌa njapꞌu̱ honi da gohwi xiñho ya jöꞌi, ne hinda ntꞌu̱tsa di da̱ta majöni ár ndöte ar tsi Hmu Hesukristo bi unga har pontꞌi. \p \v 13 Ha nuꞌu̱ togo huxa ar nse̱gi hár ndoꞌyo, hingi o̱tꞌa gatho ya ꞌbe̱pate. Nuꞌu̱ ne da jaꞌahu̱ gi nxe̱ñhu̱, ho̱nse̱ honi da ꞌñexyá nsu. \p \v 14 Hinda ne Jö ga exa ma nsu. Ha nuꞌmu̱ ga o̱tꞌa njapꞌu̱, ho̱nse̱ ga eꞌspár nsu ár pontꞌi ar tsi Hmu Hesukristo. Núꞌmu̱ mi duꞌö har pontꞌi, po̱ntho da tuga nꞌehe ndi te̱ngar ximha̱i, ne ar ximha̱i di handi hinter me̱ꞌö. \p \v 15 Nuya xta jamfihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, hinter me̱ꞌö nuꞌmu̱ xta huxu̱ ar nse̱gi ha ma ndoꞌyohu̱ wa hinꞌö. Nöꞌö di pöhu̱ hö xiñho, xi ꞌraju̱ nꞌar ꞌraꞌyo te. \p \v 16 Nuꞌahu̱ ne gatho nuꞌu̱ te̱nga nöꞌö xta möngwa, Jö da ꞌraju̱ ar hogamꞌu̱i, ne da me̱skagihu̱ ar nhwëki, go geju̱ ár hninigihu̱ Jö. \p \v 17 Nuya pa di ꞌñepꞌu̱, hinto di ne da tso̱tka ma mu̱i, ngetho nuga di pe̱ꞌsa ha ma ndoꞌyo ya mfe̱i xi tꞌakagi ngetho di mömba ár mhö ar tsi Hmu Hesukristo. \s1 Har ngötsꞌi ar Pablo a̱pa Jö da ma̱tsꞌi \p \v 18 Tsi kuhu̱, da hwëkꞌahu̱ ar tsi Hmu Hesukristo nꞌar hogamꞌu̱i. Dá njapꞌu̱.