\id ACT \h YA ꞌBE̱FI \toc1 YA ꞌBE̱FI mi pe̱ yá mpo̱te ar tsi Hmu Hesukristo \toc2 YA ꞌBE̱FI \toc3 Hch. \mt1 YA ꞌBE̱FI \mt2 mi pe̱ yá mpo̱te ar tsi Hmu Hesukristo \c 1 \s1 Ár Hñö Jö xki ñhötkagihu̱ nda mꞌe̱nkagihu̱ \p \v 1 Nuga dar Luka, nöꞌö ar ꞌbe̱tꞌo tꞌofo da otꞌi ne da pe̱ñꞌa ꞌmu̱, nuꞌge nda Teofilo, ja mömpꞌu̱ gatho te bi ndu̱i bi ꞌyo̱tꞌe ne te mi uta ar tsi Hmu Hesu, \p \v 2 ne di göxa núꞌmu̱ bi mengi bi ma mhetsꞌi. Mꞌe̱tꞌo bi zohna yá mpo̱te xki hwahni, ne mi hömpa ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, bi xipabi tema nda ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 3 Ar tsi Hmu mi wadi bi tho ne bi mengi bi nte manꞌagi, bi ñꞌudi yonꞌa̱te mpa nda hyanda yá ma̱xte ne nda ñꞌemu̱iꞌu̱, ne himi tsa̱ya̱ mi petwabiꞌu̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. \p \v 4 Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hwiyu̱, bi ꞌñembabi: \p —Yo ma gi po̱ñhu̱ har hnini Herusalen. To̱ꞌmhu̱ gi hñöñhu̱ nöꞌö xi ñötꞌahu̱ Jö ar Dada, ne ngu xta xiꞌahu̱ ma gi hñöñhu̱. \p \v 5 Majöni ar Xuwa mi xixtheꞌihu̱ har dehe. ꞌBa̱pꞌu̱tho ar pa ma gi nxixthehu̱ gi hñöñhu̱ ár Hñö Jö. \s1 Ar tsi Hmu Hesu bi menga mhetsꞌi \p \v 6 Núꞌmu̱ mi ñöwi yá ma̱xte xki mhuntsꞌi, nꞌa mbi ꞌya̱mbathoꞌu̱ ne bi ꞌñembabi: \p —Ma tsi Hmuꞌihe, hage nuya payu̱ ma gi umba manꞌagi ár tsꞌe̱di ar hnini Israel da ndö ngu mamꞌe̱tꞌo. \p \v 7 Nuꞌmú̱ ar Hesu bi dötwabiꞌu̱ ne bi ꞌñembabi: \p —Hingo di ꞌñepꞌahu̱ gi pöhu̱ hamꞌu̱ ma da ꞌyo̱tꞌa Jö ar Dada nöꞌö o hár ꞌye̱ da ꞌyo̱tꞌö. \p \v 8 Ha nu xta e da zu̱ꞌahu̱ ár Hñö Jö, ma gi hñömfu̱ ár tsꞌe̱di, ne ma gi da̱hu̱ majöni togogi nuwa Herusalen, gathowa Nhudea, núnu̱ Nsamaria, ne gatho ár nxidi ar ximha̱i. \p \v 9 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi nju̱xa mañö mhetsꞌi núꞌmu̱ mi handa yá mpo̱te, ha nꞌar gui bi goꞌmatho, ne himbi tsa̱ bi hyantꞌu̱. \p \v 10 Nuꞌu̱ xa mi no̱ꞌsa mañö mi handa ar Hesu bi ma mhetsꞌi, nꞌa mbi da̱ñꞌu̱ mi ꞌba̱hwi yoho ya e̱nxe̱ mi he ya tꞌaxdutu. \p \v 11 Ne nuya e̱nxe̱ bi ꞌñembabi nuꞌu̱ yá ma̱xtehmö: \p —Me Ngalileahu̱, tema gi no̱ꞌsu̱ mañö. Nu ar Hesu xka hyanthu̱pya xi ma mhetsꞌi, go gehnu̱tho ma da mengi da ehe ngu xka hyanthu̱ bi ma. \s1 Bi thahna ar Matia nda po̱ta ar Huda \p \v 12 Mꞌe̱fa nuyá ma̱xte ar Hesu, ba kö har tꞌo̱ho̱ Njömdo̱ni, bi menga har hnini Herusalen. Mi getꞌu̱tho, bi ñꞌo ngu hñötonthebe ya wëni ár yapꞌu̱, ngu ár yapꞌu̱ mi tsa̱ nda ñꞌo har pa ntsa̱ya̱. \p \v 13 Nu mi zo̱ñꞌu̱ har hnini, bi bo̱xꞌu̱ har to̱ngu habu̱ mi koꞌu̱. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ ar Pedro, ar Hakobo, ar Xuwa, ar Andre, ar Lipe, ar Toma, ar Bartolo, ar Teo, manꞌa ar Hakobo ár tꞌu̱ ar Alfeo, ar Simu nöꞌö mi tꞌembabi ar ñöngahnini, ne ar Huda ár jödö ar Hakobo. \p \v 14 Gathoyu̱ hyaxꞌmu̱ mi mhuntsꞌi, mi pe̱sꞌu̱ nꞌadar mfeni mi a̱pa Jö. Mi ꞌbu̱hwiꞌu̱ mahye̱gi yá jödö ar Hesu, ar Maria ár nönöꞌö, ne maꞌra ya ꞌbe̱hñö. \p \v 15 Ha nuya paꞌu̱ bi mhushnu̱ ngu nꞌanthebe ne nꞌa̱te ya ku. Nuꞌmú̱ ar Pedro bi mꞌa̱ madetho ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p \v 16 —Ma tsi kuhu̱, mi mahyoni nda njapꞌu̱ ngu nöꞌö xki mönga ar Dabi har Tꞌofo, nu mi ꞌyotꞌi ngu xki xipabi ár Hñö Jö. Bi no̱nga ar Huda nöꞌö togo bi zixa ya jöꞌi ba ju̱ ar Hesu. \p \v 17 Ne nuju̱ ndi pöhu̱ mi gehnu̱ nꞌár ma̱xte ar Hesu, ne mahye̱gi ndi pe̱fu̱. \p \v 18 Bi ma̱ꞌö ar tsi Hmu Hesu, ne nunar bojö bi tꞌumbabi, bi da̱nga nꞌa xe̱ni ar ha̱i. Ka gehnu̱ habu̱ bi da̱gi nzitꞌe̱i, ne bi fo̱ ár mu̱i, gatho yá xefo bi nxani. \p \v 19 Ne gatho ya me Herusalen bi bö nöꞌö bi thogi, jange bi thuꞌspabi nor ha̱iꞌö ha yá hñöꞌu̱: Aseldama, di bo̱ni da ꞌñenö, ar Ha̱iji. \p \v 20 Bi njapꞌu̱ ngu xi tꞌotꞌa hár Tꞌofo Jö ne ha ya Dönga Nsa̱di habu̱ enö: \q1 Nda nhwata ár nguꞌö, \q1 hinto ma da mꞌu̱hnu̱. \p Ne enö nꞌe: \q1 Nunár ꞌbe̱fihmö, manꞌar jöꞌi da me̱fi. \p \v 21 Jange mahyoni ga hwañhu̱pya nꞌa togo ndi ñꞌohu̱ nuya paꞌu̱ ndi ꞌbu̱hwihu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesu. \p \v 22 Bi du̱ꞌmi da ñꞌohu̱ núꞌmu̱ mi xixthe ar Xuwa ne hiñhamꞌu̱ bi ꞌwege, bi zo̱nga ar pa mi tsꞌixa ar tsi Hmu mhetsꞌi. Nöꞌö togo ma ga hwañhu̱ go ma da ma̱xkagihu̱ ga da̱hu̱ majöni, nuna ma tsi Hmuhu̱ Hesu xi mengi xi nte manꞌagi. \p \v 23 Bi hwañꞌu̱ yoho ya ku, nꞌa már thuhu ar Huse nöꞌö xki thuꞌspabi ar Barsaba, ne mi tꞌembabi ar ꞌYomañho, ne bi nhwahna manꞌa ár thuhu ar Matia. \p \v 24 Nepꞌu̱ bi ꞌya̱pabiꞌu̱ Jö ne bi ꞌñenö: \p —Ma tsi Dadaꞌihe, gi pötka ma mfenihe, utkagihe nuya yoho ya ku ꞌbu̱kwa, togo xka hwahni. \p \v 25 Nuꞌge go gi pödi togo xka hwahni da me̱pꞌaꞌi. Ne gi ꞌñetsꞌi ngu ri mpo̱te, da po̱ta ar Huda nöꞌö togo bi ntsꞌoki, ne bi ꞌwege bi gu̱ ar ꞌñu habu̱ ndi ꞌñepi nda ma. \p \v 26 Ne nuꞌu̱ bi ꞌye̱ntsꞌa nꞌar nthöhö, ne bi bo̱nga ár thuhu ar Matia. Jange bi mꞌede ngu nꞌa nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá ma̱xte ar tsi Hmu Hesu. \c 2 \s1 Ár Hñö Jö bi zo̱kwa \p \v 1 Nu mi zo̱ ar da̱ngo ár thuhu Pentekoste, gatho ya ku xki mhuntsꞌa ha nꞌadar ngu, ne nꞌadar mfeni mi pe̱sꞌu̱. \p \v 2 Nꞌa mbi nhekitho nꞌar döta ñu̱ni ndi ꞌñe mhetsꞌi ngu nꞌar ꞌyomndöhi, ne xa bi fatꞌa mbo ar ngu. \p \v 3 Ne bi nheki ꞌra ngu ya jöhne faspi xki ñhege mi ꞌba̱ ha yá ñö nꞌa ngu nꞌa nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱. \p \v 4 Ne gathoꞌu̱ bi hñömba ár nzini ár Hñö Jö, ne bi ndu̱i bi ñö maꞌra ya hñö nꞌa ngu nꞌa, ngu mi japabi ár Hñö Jö nda ñöꞌu̱. \p \v 5 Nuya paꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen ꞌra ya xodyo, habu̱ gatho ár nxidi ar ximha̱i xki ꞌñehe, gehyu̱ mi ndönga Jö. \p \v 6 Ne núꞌmu̱ mi ntꞌo̱de ar döta ñu̱ni, nze̱ye̱ ya jöꞌi xa dama bi mhuntsꞌi habu̱ mi ꞌbu̱ ya ku, ne bi ꞌyo̱tho ngetho mi o̱xa yá hñö nꞌa ngu nꞌayu̱. \p \v 7 Ne himi pödi te nda beni, mi eñꞌu̱: \p —Hage hingya me Ngalilea nuyu̱ di o̱hu̱ ñö. \p \v 8 Nuꞌmú̱, hanja di o̱hu̱ nꞌa ngu nꞌa ma hñöhu̱ di ñöhu̱ har ha̱i xta mꞌu̱hu̱. \p \v 9 Ngetho ꞌra dar menguhu̱ Partia ne Media, Elam, Mesopotamia, Nhudea, Kapadosia, Mponto, ne Asia. \p \v 10 Maꞌra ya me Frigia, Panfilia, Ehipto, ne ꞌra ya hnini Afrika tho ár yapꞌu̱ ar ha̱i Sirene. Ne maꞌra ya me Nroma, ꞌra majöni ya xodyo, ha nu maꞌra xi nxodyo ngetho te̱mga ma ntꞌumbihu̱. \p \v 11 Ya me Kreta ne Arabia nꞌehe, gatho di o̱hu̱ ma hñöhu̱ ñöyu̱ ngu di ñöhu̱ nꞌa ngu nꞌa, ne xikagihu̱ yá döta ꞌbe̱fi Jö. \p \v 12 Nuya jöꞌi himi pödi te nda beni, ne xa mi ꞌyo̱tho mi enga nꞌa ngu nꞌa: \p —Xipya, te di bo̱mpyanu̱. \p \v 13 Ha maꞌra mi thentho mi eñꞌu̱: \p —Xi ntiyu̱ zëi. \s1 Ar Pedro bi ndu̱i bi zo ya jöꞌi \p \v 14 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi mꞌa̱hwi nuꞌu̱ ma ꞌre̱tꞌamanꞌa yá mi ma̱xtewi. Bi ñö ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: \p —Nuꞌahu̱ me Nhudea, ne gatho nuꞌahu̱ gi ꞌbu̱hu̱wa Herusalen, ꞌyo̱xu̱ xiñho nöꞌö ma ga mö. \p \v 15 Nuya togo gi o̱hu̱ ñö, hinxi nti ngu xka beñhu̱, ngetho jar gu̱to xudi. \p \v 16 Nöꞌö gi hanthu̱ xi thopya, gehnu̱ xki mönga ar mꞌe̱hni Hoel ma nda njapꞌu̱. Xki ꞌyotꞌa njawa: \q1 \v 17 Jö bi ꞌñenö: Nuya pa xi ꞌñepꞌu̱, \q1 ma ga pe̱mpa ma Hñö gatho ya meximha̱i. \q1 Nuya ri tꞌu̱hu̱ ne ri tꞌinxuhu̱ ma da ñö di hömpa ár tsꞌe̱diꞌö. \q1 Nuya bötsi ma da hyanda ya nthandi, \q1 nuya dönzia ma da ꞌwi ya tꞌi. \q1 \v 18 Xa majöni nuya paꞌu̱, nuya ñꞌo̱ho̱ ne ya ꞌbe̱hñö di pe̱pkagi, xa ma ga umba ma Hñö. \q1 Gehnu̱ da umba tema da möñꞌu̱. \q1 \v 19 Ne ma ga utꞌwaꞌu̱ ꞌra ya döta ntꞌudi mañö mhetsꞌi \q1 ne nuwa har ximha̱i, \q1 ár ntꞌudi ar ji, ar tsibi, ne ar ꞌbifi. \q1 \v 20 Ma da nheki da boka ar hyadi. \q1 Ar zönö ma da the̱nga ngu ar ji. \q1 Mꞌe̱fa da zo̱ ar pa da e ar tsi Hmu. \q1 Geꞌö ar pa ma da nheki ár döta tsꞌe̱diꞌö. \q1 \v 21 Ne gatho nuꞌu̱ da matwa ár thuhu ar tsi Hmu, da mpo̱ho̱. \p \v 22 Nuꞌahu̱ gar menguhu̱ Israel, ꞌyo̱hu̱ nöꞌö tema ga xiꞌahu̱: Gi pöhu̱ ar Hesu me Nasare, gatho nuꞌu̱ ya döta ntꞌudi bi ꞌyo̱tꞌe ga hyanthu̱, bi ꞌyo̱tꞌe mi hömpa ár tsꞌe̱di Jö, ne njapꞌu̱ mi ñꞌu Jö go xki me̱ñꞌö. \p \v 23 Ha nuꞌahu̱ ga ju̱hu̱, ne ga da̱thu̱ ha yá ꞌye̱ ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki, ne bi hyoꞌu̱ ha nꞌar pontꞌi. Gatho nöꞌö bi thogi, bi njapꞌu̱ ngetho Jö go xki bense̱ nda japꞌu̱ ngu mi neꞌö. \p \v 24 Ne gese̱ Jö bi japi bi nte manꞌagi. Njapꞌu̱ bi gu̱ka har u̱gi mi ꞌbu̱i xki du, ngetho ar ndöte himi pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di nda zömꞌö. \p \v 25 Ar ndö Dabi xki no̱ñꞌö núꞌmu̱ bi ꞌñenö: \q1 Ndi handga Jö hyaxꞌmu̱ ndi ꞌbu̱ꞌbe, \q1 ꞌba̱ ha ma ñꞌe̱i, hinga ntsu. \q1 \v 26 Jange nuga xa di johya ne di petwa maꞌra nor johyaꞌö. \q1 Ne di to̱ꞌmi núꞌmu̱ xka tu, ma ga pengi ga nte. \q1 \v 27 Ngetho nuꞌge, ma tsi Dadaꞌi, hinge ma gi tsohnu̱ ma te habu̱ bi ku̱ gatho nuꞌu̱ xi du. \q1 Ne hingi ma gi hye̱ ma ndoꞌyo da ꞌya har ha̱i, ngetho go ri hoga ꞌbe̱gogi. \q1 \v 28 Xka utka ar ꞌñu tsixka har te, \q1 ne ma gi ꞌraka nꞌar döta johya nu xka ꞌbu̱hwipu̱ mhetsꞌi. \p \v 29 Nuꞌahu̱ ma tsi kuhu̱ xka mhunshu̱wa, ngu xka pöhu̱, ma palehu̱ ar Dabi bi du, bi tꞌa̱gi, ne nuya payu̱ di handwathobihu̱ ꞌbu̱kwa ár tꞌa̱gi. \p \v 30 Ha nunar Dabi már mꞌe̱hni Jö mi mönga nöꞌö ma nda thogi. Ne mi pödi ma nda mꞌu̱ nꞌár tꞌu̱ togo nda po̱tꞌö, ngetho njapꞌu̱ xki ñötꞌwa Jö. Ne nór tꞌu̱ꞌö gehnu̱ ar Kristo xki ñhötꞌwabi nda mꞌe̱hni nda ndö. \p \v 31 Jange ar Dabi xki tꞌutwa nöꞌö mꞌe̱fa bi thogi. Ne bi ꞌyotꞌi ma nda mengi nda nte ar Kristo, ne hinge nda gohnu̱ ár te habu̱ ku̱ nuꞌu̱ xi du, ne hinge nda ꞌyanu̱ ár ndoꞌyo har ha̱i. \p \v 32 Nuje di da̱he majöni, Jö bi japi bi nte manꞌagi nunar Hesunu̱ di no̱ñhe. \p \v 33 Jange nupya xi tꞌexa hár ñꞌe̱i Jö, bi nju̱xa mhetsꞌi ba huxkwi ár Dada. Ne bi umba ár Hñö Jö xki ñhötkagihu̱. Gehnu̱ ba pe̱nkagihu̱, ne xi tho nöꞌö xka hyanthu̱ ne xka ꞌyo̱hu̱pya. \p \v 34 Ar ndö Dabi himbi nju̱xa mhetsꞌi, ha go bi ꞌñeñꞌö: \q1 Jö ar Dada bi ꞌñemba ma tsi Hmu: \q1 Hñu ha ma ñꞌe̱i ga huxkwi, \q1 \v 35 to̱ꞌmi ga tsiñꞌa nuya ri ñꞌu̱ni ga tse̱pꞌa ha ri wa. \p \v 36 Nupya, mahyoni da bö gatho ya me Israel, hinto di yomi: Jö ar Dada xi hñuxa ar Hesu ngu ar Hmu ne ar Ndö, ngetho gehnu̱ ar Kristo xpa pe̱ñꞌö, togo ga tsu̱thu̱ har pontꞌi ga hyohu̱. \p \v 37 Ha nu mi ꞌyo̱de nöꞌö bi mönga ar Pedro, nuya jöꞌi mi ꞌbu̱hnu̱ xa bi du yá mu̱i, ne bi ꞌya̱mba ar Pedro ne nuꞌu̱ maꞌra yá mpo̱te ar tsi Hmu mi ꞌbu̱hnu̱, ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Ma tsi kuhu̱, xiꞌmu̱ tema mahyoni ga pe̱hepya. \p \v 38 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —ꞌYo̱thu̱ ár ntso̱ꞌmi, ne gi nxixthehu̱ gatho hár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Njapꞌu̱ da pumpꞌahu̱ ri tsꞌokihu̱, ne gi hñöñhu̱ ár Hñö Jö da mꞌu̱ ha ri mu̱ihu̱. \p \v 39 Ngetho nuna ar ñhötꞌinu̱ go xi tꞌaju̱ ne ma bötsihu̱, ne gatho nuya maꞌra ya jöꞌi ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i, nuꞌu̱ da zohna Jö ma Hmuhu̱. \p \v 40 Ar Pedro xa mi zo ya jöꞌi, ne mi xipa nze̱ye̱ ya mhö, ne mi embabiꞌu̱: \p —Mpo̱hu̱, ne hinda zu̱ꞌahu̱ ár mfe̱i to̱ꞌma nuya tsꞌojöꞌi ꞌbu̱ nuya payu̱. \p \v 41 Gatho nuꞌu̱ togo bi ꞌñetꞌa yá mu̱i nöꞌö te mi möñꞌö, bi nxixthe. Jange nu ar paꞌö bi hñuxa ngu nꞌa̱temaꞌre̱tꞌanthebe ya gamfi. \p \v 42 Ne nuyu̱ mi te̱nda nöꞌö mi xipa yá ma̱xte ar tsi Hmu, ne nꞌadar mfeni mi pe̱sꞌu̱. Ne hyaxꞌmu̱ mi ntꞌoxi mahye̱gi ne mi tsipa ár tꞌoxi ar tsi Hmu, ne mi matꞌa Jö. \s1 Njanu̱ mi ꞌbu̱ ya ꞌbe̱tꞌo ku \p \v 43 Gatho ya mengunu̱ xa bi ntsu, ngetho xki hyandwa yá ma̱xte ar tsi Hmu mi o̱tꞌa nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi, ne ya ꞌbe̱fi xa mi ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 44 Ne gatho ya gamfi mi mpe̱ mahye̱gi, ne mi mfa̱xa nꞌa ngu nꞌa, njapꞌu̱ hinte nda kꞌatꞌi. \p \v 45 Ne mi pa̱ꞌu̱ nöꞌö te mi pe̱sꞌu̱, ne mi thekwabi nöꞌö te mi kꞌatꞌa nꞌa ngu nꞌa. \p \v 46 Ne hyaxtho mi mhuntsꞌa har dönganijö, mi pe̱sꞌu̱ nꞌadar mfeni. Ne mi tsiꞌu̱ ár tꞌoxi ar tsi Hmu ha yá nguꞌu̱, ne xa mi johya mi ñuñꞌu̱ mahye̱gi, ne mi pe̱sꞌu̱ nꞌar hogamu̱i. \p \v 47 Ne mi nsunda Jö mahye̱gi. Ne maꞌra ya jöꞌi mi handa te mi pe̱ꞌu̱, mi numañhoꞌu̱. Ne hyaxꞌmu̱ ar tsi Hmu mi huꞌsa ya gamfi, hyaxtho mi ñꞌemu̱i maꞌra ne nda mpo̱ho̱. \c 3 \s1 Bi tꞌo̱the nꞌar tsi dowa \p \v 1 Nꞌar pa ar Pedro ne ar Xuwa yá ma̱xtehmö ar Hesu, ndi ma har dönganijö ngu hñu nde, geꞌmu̱ mi jar mhatꞌa Jö. \p \v 2 Ne nu hár goxthi ar dönganijö ár thuhu Nza̱tho, ka mi huhnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ xki mꞌu̱i mi dowa. Hyaxtho mi tꞌehnu̱ mi a̱pa ar tsi bojö gatho nuꞌu̱ mi thohnu̱ ndi yu̱tꞌa har nijö. \p \v 3 Nunar tsi dowanu̱ nꞌa mbi hyandatho ar Pedro ne ar Xuwa, ma nda yu̱tꞌa har nijö, bi ꞌya̱pa nꞌar tsi bojö. \p \v 4 Nuꞌmú̱ ar Pedro ne ar Xuwa bi mꞌa̱i, bi ñhanda habu̱ mi hu ar tsi me̱tí, ne ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —Hyandgagihe. \p \v 5 Nu ar tsi dowa xa bi gohi mi kꞌötꞌa nuya yohoyu̱, mi to̱ꞌmi te nda hwëkwabi. \p \v 6 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —Hinte di hö ar tꞌaxbojö wa ar kꞌaxtbojö ga ꞌraꞌi. Ho̱nse̱ nöꞌö di pe̱tsꞌi, geꞌö ga ꞌraꞌi. Hár thuhu ar Hesukristo mar me Nasare, di xiꞌaꞌi, nangi gi ꞌyo. \p \v 7 Ne bi mipa ár ñꞌe̱i, bi ꞌba̱ꞌmi, ne bi me̱ꞌsa ár tsꞌe̱di yá wa ne yá bosndoꞌyo. \p \v 8 Dama bi ꞌye̱nga nꞌar nsa̱gi bi mꞌa̱i xiñho, ne bi ñꞌo. Bi me̱wiyu̱ bi yu̱tꞌa mbo ar nijö, mi ꞌyo ne xa mi sa̱gi mi matꞌa Jö. \p \v 9 Ne gatho ya jöꞌi bi hyanda ar dowa mi tsa̱ nda ñꞌo ne mi matꞌa Jö. \p \v 10 Dama bi bötꞌu̱ go mi gehnu̱ togo mi dowahmö, mi hu hár goxthi ar nijö ár thuhu Nza̱tho, mi a̱ ar tsi bojö. Xa bi ꞌyo̱tho ne xa bi zuꞌu̱ nöꞌö xki thogi. \s1 Ar Pedro bi mömba ár mhö Jö ha ya mꞌetꞌe xki thuꞌspa ár thuhu ar Salomon \p \v 11 Nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ mar dowahmö himi ne nda hye̱ ar Pedro ne ar Xuwa. Ne gatho ya jöꞌi xa mi ꞌyo̱da nöꞌö mi handi, jange dama bi mhuntsꞌa ha ya mꞌetꞌe ár thuhu ar Salomon, habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. \p \v 12 Ar Pedro mi hyanda xki mhuntsꞌa ya jöꞌi, bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ gar me Israelhu̱, hanja xa gi ꞌyo̱thu̱ ne xa gi kꞌötkagihe. Ha gi beñhu̱ ma tsꞌe̱dise̱he, wa xa di ꞌbu̱he xiñho, jange xta jafe xi ñꞌo nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. \p \v 13 Jö togo mi ndönga ar Abra ne ar Isa ne ar Hakob, ne gatho nuꞌu̱ maꞌra ma palehu̱ xi du, getꞌö ar Jö togo bi japi bi ñꞌo nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ne bi ꞌñeꞌspa ár nsu ar Hesukristo ár Tꞌu̱ꞌö. Gehnu̱ togo ga da̱thu̱ ya ndö, ne ga xifu̱ ar Pilato hinge nda hye̱gi, mödi mi nemhö nda hye̱ꞌö. \p \v 14 Ha nuꞌahu̱ hinga nehu̱, mödi gehnu̱ ár hoga Tꞌu̱ Jö hinte ma tsꞌoki xki ꞌyo̱tꞌe. Ne ga ꞌya̱hu̱ nda the̱ nꞌar hyote. \p \v 15 Ne njapꞌu̱ ga hyohu̱ togo hö ar te. Ha Jö bi japi bi nte manꞌagi. Go da hanthe, jange di da̱he majöni. \p \v 16 Go di ñꞌemu̱ibiheꞌö, jange nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ gi hanthu̱ ne gi pöhu̱, xi ditsꞌi, ne njapꞌu̱ xi ñꞌu ár tsꞌe̱diꞌö. Xi o̱the nunar ñꞌo̱ho̱ gi hanthu̱pya. Xi njapꞌu̱ ngetho di ñꞌemu̱ibihe. \p \v 17 Tsi kuhu̱, di pöhe xiñho ga da̱hu̱ ar Hesu ngetho hinte ngi pöhu̱, ngu nuꞌu̱ ma ndöhu̱ himbi zo yá mfeni nꞌehe teme bi ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 18 Njapꞌu̱ Jö bi japi nda thogi ngu xki xipabi yá mꞌe̱hni mahamꞌu̱, xki ꞌyotꞌu̱ mi mahyoni ar Kristo nda tho ya u̱gi, ne nda du. \p \v 19 Jange ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi ne penju̱ gi hyoñhu̱ Jö, ne da pumpꞌahu̱ ri tsꞌokihu̱. Njapꞌu̱ hö, da ꞌraꞌahu̱ nꞌar hogamꞌu̱i, ter entho gi ꞌbu̱hu̱. \p \v 20 Ne da mengi da me̱ñꞌahu̱ ar tsi Hmu Hesukristo xki thuxa mamꞌe̱tꞌo nda me̱hni. \p \v 21 Ne xa majöni bi bo̱xnu̱ mhetsꞌi, bi ꞌbu̱hnu̱ to̱ꞌmda ar pa Jö da hoka maꞌraꞌyo gatho, ngu xki xipa mahamꞌu̱ yá hoga mꞌe̱hni nda möñꞌu̱. \p \v 22 Ngu bi mönga ar Moise, bi xipa ma palehu̱ ne bi ꞌñembabiꞌu̱: Jö ma tsi Hmuhu̱ ma da hñuxꞌa nꞌaꞌahu̱ ngu ár mꞌe̱hniꞌö, njangu xi hñuxkagi nꞌehe, ne ma gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö da xiꞌahu̱ꞌö. \p \v 23 Ne gatho nuꞌu̱ hinda ne da ꞌyo̱ta nöꞌö ar mꞌe̱hniꞌö, ma da ꞌweka har hnini. \p \v 24 Di ndu̱ ar Samuel injawa, gatho nuyá mꞌe̱hni Jö xi no̱nga nuya pa di ꞌbu̱hu̱pya. \p \v 25 Ne gatho nuꞌu̱ ya ñhötꞌi bi mönga nuya mꞌe̱hniꞌu̱, go xiꞌahu̱. Ne nuꞌu̱ ya njöpi bi nkohwi Jö ma palehu̱, xi zokꞌahu̱ nꞌehe. Jange Jö bi ꞌñembabi ar Abra: Ha nꞌa ri nꞌogi ma da e mꞌe̱fa, ma ga jöpa xo̱ge ya jöꞌi ꞌbu̱ hár nxidi ar ximha̱i. \p \v 26 Ne nuꞌahu̱ go gar ꞌbe̱tꞌohu̱ ba pe̱ñꞌahu̱ ár Tꞌu̱ Jö, bi jöpꞌahu̱ gi hye̱hu̱pꞌu̱ ri tsꞌokihu̱. \c 4 \s1 Ar Pedro ne ar Xuwa bi mꞌa̱ꞌma hár mhuntsꞌa ndö ya xodyo \p \v 1 Ar Pedro ne ar Xuwa mi ꞌbu̱hnu̱ har dönganijö mi zo ya jöꞌi. Nꞌa mbi zo̱hnu̱ ꞌra ya möjö mi ñꞌowi ár ndö ya sunijö, ne ya de̱ngamöjö nuꞌu̱ himi ñꞌemu̱i nda mengi nda nte nuꞌu̱ xi du. \p \v 2 Xa bi mbo̱ yá kwe̱ mi böꞌu̱ ar Pedro ne ar Xuwa mi uta ya jöꞌi nda mengi da nte nuꞌu̱ xi du, ngu bi mengi bi nte ar Hesu. \p \v 3 Nuꞌmú̱ bi nju̱ ar Pedro ne ar Xuwa, ne bi tsꞌitsꞌi ba njotꞌa har fa̱di. Ne ka bi gohnu̱ nor nxuinu̱, ngetho xki nde nor paꞌö. \p \v 4 Ha nuꞌu̱ togo xki ꞌyo̱de nöꞌö mi mönga ar Pedro, nze̱ye̱ bi ñꞌemu̱i, mi tsu̱ ngu ngu̱dminthebe ya ñꞌo̱ho̱. \p \v 5 Nu ár hyaxꞌö bi mhuntsnu̱ Herusalen yá dönziandö ya xodyo, ya bötꞌofo, ne gatho nu maꞌra yá ndö ya xodyo. \p \v 6 Gathoyu̱ bi mhuskwi mahye̱gi ar Anas, gehnu̱ mar döngamöjö. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ ar Kaifas, ar Xuwa ne ar Handro, ne gatho nuyá mëni ya döngamöjö. \p \v 7 Nepꞌu̱ bi tsꞌixnu̱ ar Pedro ne ar Xuwa, bi mꞌa̱ꞌma madetho ne bi tꞌa̱mbabi njawa: \p —Togo yá mꞌe̱hniꞌihu̱, ne togo ár tsꞌe̱di gi hömfu̱ gi pe̱hu̱ njapꞌu̱. \p \v 8 Nuꞌmú̱ ar Pedro xki nzinga ár Hñö Jö bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ gár ndöhu̱ ha ma hninihu̱ Israel. \p \v 9 Ngetho gi ñꞌa̱nihu̱ nöꞌö ar ñho bi tꞌo̱tꞌwa nunar tsi ñꞌo̱ho̱nu̱ mi dowa, ne gi ne gi pöhu̱ hanja bi ditsꞌi, \p \v 10 ma ga xiꞌahe hanja bi za̱ bi dixhnu̱, ne njapꞌu̱ gi pöhu̱ ne gatho nuꞌu̱ maꞌra ya me Israel. Nunar ñꞌo̱ho̱ gi hanthu̱ ꞌba̱hnu̱, nunu̱ bi ditsꞌi bi mhömba ár thuhu ar Hesukristo mar me Nasare, nöꞌö ga tsu̱thu̱ ha nꞌar pontꞌi, ne Jö bi japi bi mengi bi nte manꞌagi. \p \v 11 Gehnu̱ ar Hesu ga u̱tsahu̱, gi ñhe̱hwihu̱ nꞌar guxjödo bi ꞌye̱mpꞌu̱tho ar mu̱di do nöꞌö ma nda hyoka ár nijö Jö. Ha nupya gehnu̱ ar mu̱di do xi njuꞌspa ár nijö Jö. \p \v 12 Hinjoꞌo manꞌa togo da ꞌraju̱ ar tsꞌe̱di ga mpo̱hu̱, ho̱nse̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesu. Ngetho hinjoꞌo manꞌa xi tꞌumba nunar tsꞌe̱dinu̱ ne da thokwa ya meximha̱i. \p \v 13 Nuꞌmú̱ nuya ndö mi ꞌbu̱hnu̱ xa mi ꞌyo̱tho, ngetho bi hyanda ar Pedro ne ar Xuwa himi ntsu. Ne mi pöꞌu̱ himya ñꞌo̱ho̱ mi pe̱ꞌsa ar döta mfödi, gehyu̱ ma ya hyoya jöꞌi. Njapꞌu̱ bi böꞌu̱ xki ñꞌowi ar Hesu. \p \v 14 Ne himbi za̱ te bi dötwabiꞌu̱, ngetho bi hyandi mi ꞌba̱hwiꞌu̱ nöꞌö ar tsi dowa xki ditsꞌi. \p \v 15 Nuꞌmú̱ nuya ndöꞌu̱ bi ꞌbe̱pabi nda bo̱nga har mhuntsꞌi, ne bi gohnu̱thoꞌu̱ mi ñöꞌu̱. \p \v 16 Ne mi eñꞌu̱: \p —Xipya, te ga jafu̱ nuya ñꞌo̱ho̱yu̱. Ngetho xi ꞌyo̱tꞌa nꞌar döta ntꞌudi, pö gatho ya jöꞌiwa ha ma hninihu̱ Herusalen, ne hinda tsa̱ ga ko̱ñhu̱. \p \v 17 Hindi nehu̱ da nu̱ngar ꞌbede. Ma ga zoñhu̱ ne ga pihu̱, ne njapꞌu̱ hinto ma da zofo hár thuhu ar Hesu. \p \v 18 Nepꞌu̱ bi tsꞌohna manꞌagi ar Pedro ne ar Xuwa, bi pidi, ne bi nsipabi hinte nda möñꞌu̱, ne hinto nda zofo hár thuhu ar Hesu. \p \v 19 Nuꞌmú̱ ar Pedro ne ar Xuwa bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Beñhu̱, hage da ꞌñetꞌa mañho ár mu̱i Jö ga o̱tꞌahe mꞌe̱tꞌo ne mꞌe̱faꞌö. \p \v 20 Ngetho hinda tsa̱ ga he̱he ga möñhe nöꞌö xta hanthe ne xta o̱he. \p \v 21 Nuꞌmú̱ nuya ndö bi hñuꞌspar pidi, njapꞌu̱ hinte nda xipabi ya jöꞌi, ne bi hye̱gi bi maꞌu̱. Himbi tsa̱ te bi japabi, ngetho mi tsu ya jöꞌi nda mbo̱ yá kwe̱. Gatho xa mi umba njamödi Jö nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 22 Ngetho nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ xki tꞌo̱tꞌwa ar ntꞌudi xki ditsꞌi, mi tho yonꞌa̱te nje̱ye̱ xki mꞌu̱i. \s1 Ya gamfi a̱pa Jö da huꞌmba yá mu̱i ne da umbar tsꞌe̱di \p \v 23 Nu mi nthe̱ ar Pedro ne ar Xuwa, bi ma ba kꞌöꞌsa nuꞌu̱ maꞌra ya gamfi, ne bi metwabi nöꞌö xki xipabi ya ndömöjö ne yá dönziandö ya xodyo. \p \v 24 Ha nu mi ꞌyo̱ ya ku, nꞌadar mfeni bi umba njamödi Jö, ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Ma tsi Hmuꞌihe, go geꞌe ar Jö togo ga hoka mhetsꞌi ne ar ximha̱i, ar dehe ne gatho nöꞌö te janu̱. \p \v 25 Nuꞌge ga xipa ri ꞌbe̱go ar Dabi nda mönga njawa: \q1 Yoꞌö ya jöꞌi bi mhuntsꞌi bi ñꞌu̱tꞌu̱ hanja nda ꞌyo̱tꞌa ar tsꞌomꞌu̱i, \q1 ne nuya hnini te gatho bentho da ꞌyo̱tꞌe. \q1 \v 26 Bi mhuntsꞌa gatho yá ndö ya hnini \q1 ne yá ma̱xte ꞌbu̱ har ximha̱i, \q1 ne nꞌatꞌwu̱ bi ñꞌu̱tꞌu̱ nda u̱tsa Jö ne ár Kristo togo xi hñuxꞌö da ndö. \p \v 27 Ngetho xa majöni har hnininu̱, bi mhuntsꞌa ar ndö Erode ne ar Ponsio Pilato, ya me Israel ne nuꞌu̱ himya me Israel, bi u̱tsa ri hoga Tꞌu̱ ar Hesu togo xka ꞌñetsꞌi da ndö. \p \v 28 Ne bi ꞌyo̱tꞌu̱ ngu nöꞌö xka beni, ne xka mönga mamꞌe̱tꞌo nda thogi. \p \v 29 Ha nupya ma tsi Hmuꞌihe, hyanda hanja huꞌsje ya jöꞌi. Ne fa̱xkagihe hinga ntsuhe ga möñhe ri mhö, ngetho go ri ꞌbe̱gogihe. \p \v 30 Ne hñuxke ri ꞌye̱ ha ya da̱thi da dixꞌu̱. Ne gi ꞌyo̱tꞌa nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi hár thuhu ri hoga Tꞌu̱ Hesu. \p \v 31 Ngu mi waꞌu̱ bi ñöwi Jö, bi nhwönga ar ngu habu̱ xki mhuntsꞌi. Ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ bi nthe̱xkwi ár nzini ár Hñö Jö, ne himbi ntsuꞌu̱ bi mömba ár mhö Jö. \s1 Nꞌatꞌwu̱ yá me̱ti gatho nöꞌö mi pe̱ꞌsa ya gamfi \p \v 32 Ne gatho nuꞌu̱ xki ñꞌemu̱i ár mhö Jö, mi pe̱ꞌsa nꞌada ar mfeni, ne nꞌada yá mhöteꞌu̱. Gatho nöꞌö mi pe̱sꞌu̱, mahye̱gi mar me̱tiꞌu̱. Himi njoꞌo nꞌar ku mi enö te mi pe̱tsꞌi mar me̱tise̱. \p \v 33 Ne xa mi pe̱sꞌu̱ ar tsꞌe̱di yá mpo̱te ar tsi Hmu Hesu, mi da̱majöni xki mengi xki nteꞌö, ne Jö xa mi hwëkwabiꞌu̱ ár mfa̱tsꞌi. \p \v 34 Ha hinto mi thoꞌu̱ ar kꞌatꞌi, ngetho gatho nuꞌu̱ mi pe̱ꞌsa yá ha̱i ne yá ngu mi pa̱ꞌu̱, ne mi hö gatho nöꞌö mi njutꞌwabi, \p \v 35 ne mi umba yá mpo̱te ar tsi Hmu. Ha nuyu̱ mi hekwabi nꞌa ngu nꞌa ya gamfi, ngu nöꞌö mi o̱tꞌwa ar ꞌbe̱di, njapꞌu̱ mi tꞌumbabi nꞌehe. \p \v 36 Ne mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ku már thuhu ar Huse me Txipre, xki ꞌñe ha yá ꞌbe̱to ar Lebi. Ha nuyá mpo̱te ar tsi Hmu bi hñuꞌspabi ar Berhnabe, di bo̱ni da ꞌñenö, nöꞌö huꞌmba yá mu̱i maꞌra. \p \v 37 Nöꞌö mi pe̱ꞌsa nꞌa xe̱ni ar ha̱i, bi gu̱ bi ma̱, ne gatho ar bojö bi njutꞌwi ba hö bi da̱twa yá mpo̱te ar tsi Hmu. \c 5 \s1 Ar Anania ne ar Safira \p \v 1 Mi ꞌbu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Anania, ha nunár ꞌbe̱hñö már thuhu ar Safira. Nuyu̱ bi ma̱ nꞌa xe̱ni ar ha̱i mar me̱tiꞌu̱. \p \v 2 Ne bi zöma nꞌa xe̱ni ar bojö xki njutꞌwabi ar ha̱i, ne ár ꞌbe̱hñö bi bödi nꞌehe. Nöꞌö manꞌar xe̱ni bi ma ba da̱twa yá mpo̱te ar tsi Hmu. \p \v 3 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —Anania, hanja xka hye̱ ar tsꞌondöhi xi hya̱ꞌaꞌi. Yoꞌö xka ne ngi hya̱tꞌa ár Hñö Jö. Ngetho hinga unga gatho ar bojö bi njutꞌa ri ha̱i ga pa̱. \p \v 4 Nuꞌmu̱ xka tsöma ri ha̱i go ma ri me̱ti, ne nöꞌö ar bojö bi njutꞌaꞌi go ma ri me̱ti nꞌehe. Yoꞌö ga beni ga japꞌu̱. Hinge go xka kakagihe, xka beni gi ka Jö. \p \v 5 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar Anania, bi hwangi xki du. Ne gatho nuꞌu̱ maꞌra bi bö nöꞌö xki thogi, xa bi zuꞌu̱. \p \v 6 Nepꞌu̱ nuya bötsi mi ꞌbu̱hnu̱ bi gu̱ bi ma̱tsꞌi, ne bi gu̱ki ma ba a̱gi. \p \v 7 Xki tho ngu hñu xe̱nimpa, bi yu̱tnu̱ ár ꞌbe̱hñö nꞌehe. Ha nunu̱ hinte mi pödi te xki thogi. \p \v 8 Ne ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —Ha gi o̱de. Xikagi, hage bi njutꞌahu̱ njanu̱ ar ha̱i ga pa̱hu̱. \p Nuꞌmú̱ nöꞌö bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Hö, njapꞌu̱. \p \v 9 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌñembabi: \p —Yoꞌö ga nkohwi nꞌada ar nkohi ri döme, ne ngi hya̱thmöhu̱ ár Hñö ma tsi Hmuhu̱. Xi ꞌñehnu̱ har goxthi nuꞌu̱ togo xpa pengi ba a̱kꞌa ri döme, ha nupya xpa ehe da duxꞌaꞌi ma da ꞌya̱kꞌaꞌi nꞌehe. \p \v 10 Nuꞌmú̱ ar Safira bi hwangi xki du ha yá wa ar Pedro. Ne mi yu̱tꞌa nuꞌu̱ ya bötsi, bi hyandi xki duꞌö nꞌehe, dama bi dutsꞌi bi ma ba a̱gi habu̱ mi o ár döme, ka bi tꞌa̱pꞌu̱tho nꞌehe. \p \v 11 Nepꞌu̱ gatho nuya ku bi bödi tema bi jayu̱, xa bi ntsu, ngu gatho nuya bi zo yá gu. \s1 Bi nheki nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi \p \v 12 Nuyá mpo̱te ar tsi Hmu mi o̱tꞌa nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi mi handa ya jöꞌi. Ne gathoyu̱ mi pe̱sꞌu̱ nꞌada ar mfeni mi mhuntsꞌa ha ya mꞌetꞌe mi tꞌembabi ár thuhu Salomon. \p \v 13 Gatho nuꞌu̱ himya ku mi ntsu nda mhunskwiꞌu̱, mödi mi numañho gatho nöꞌö mi o̱tꞌe. \p \v 14 Ne mi ꞌyo mi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu nze̱ye̱ ya jöꞌi, ya ñꞌo̱ho̱ ne ya ꞌbe̱hñö. \p \v 15 Ne ꞌyo mi födi nuya ntꞌudi mi o̱tꞌu̱. Jange mi nju̱ka ya da̱thi nthi ha ya ꞌñu, ne mi ꞌbe̱ ha ya fidi, ne núꞌmu̱ nda thohnu̱ ar Pedro, mödi nda zu̱hmö ho̱nse̱ ár xudi, nda dixa ya da̱thi. \p \v 16 Nze̱ye̱ ya jöꞌi mi ꞌbu̱ ha ya hnini getꞌu̱ Herusalen, mi pa mi tsixa ya da̱thi ne nuꞌu̱ mi nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi, gathoyu̱ mi thitsꞌi. \s1 Ar Pedro ne ar Xuwa bi ntꞌu̱tsa \p \v 17 Nepꞌu̱ bi nju̱xa ar döngamöjö ne ya de̱ngamöjö mi mfa̱xꞌu̱, ngetho xki zo̱tꞌa yá mu̱i, hinto mi ne nda hñömba yá nsu. \p \v 18 Ne bi nju̱mpa yá mpo̱te ar tsi Hmu, bi njotꞌa har fa̱di. \p \v 19 Ha nunar nxuiꞌö, nꞌár e̱nxe̱ Jö bi xokwa ár goxthi ar fa̱di, bi gu̱ka nuyá mpo̱te ar tsi Hmu, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p \v 20 —Di ma ba ꞌba̱hu̱ har dönganijö, ba zohu̱ ya jöꞌi, ne xipabihu̱ ar hoga mhö no̱nga ar ꞌraꞌyo te. \p \v 21 Jange ár hyaxꞌö ra nꞌitho, bi maꞌu̱ har dönganijö, ngu xki xipabi ár e̱nxe̱ Jö. Ne nu mi zo̱ñꞌu̱, bi yu̱tꞌa mbo bi zofo ya jöꞌi. Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ mi zohyu̱, ar döngamöjö ne yá ma̱xte bi zohnu̱ yá mindöwi me Israel nda me̱ꞌsa nꞌar mhuntsꞌi. Ne bi me̱hna togo nda tsi nuꞌu̱ ya mpo̱te mi jotꞌa har fa̱di. \p \v 22 Ha nu mi zo̱nga ya gu̱jöꞌi har fa̱di, himi njoꞌonu̱ ya ꞌyofa̱di. Nuꞌmú̱, dama ba penkꞌu̱ bi mö, \p \v 23 ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Da tiñhe ar fa̱di mi jotꞌi xiñho, ne nuya sufa̱di ka mi ꞌba̱hnu̱ har goxthi. Ha núꞌmu̱ nda ku̱the, hinto da tiñhenu̱ mbo. \p \v 24 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar döngamöjö, ne ár ndö ya sunijö, ne maꞌra ya ndömöjö, himi pödi te nda beni, ne mi eñꞌu̱: \p —Xipya, te di bo̱mpyanu̱. \p \v 25 Nꞌa mbi zo̱ta nꞌar jöꞌi, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌu̱ ya ñꞌo̱ho̱ ga kothu̱hmö har fa̱di, bi ꞌbu̱ har dönganijö bi zo ya jöꞌi manꞌagi. \p \v 26 Nuꞌmú̱ ár ndö ya sunijö bi me̱wi ya gu̱jöꞌi, ne bi mengi bi gu̱ ya mpo̱te. Ba ju̱ꞌu̱ ne hinte bi japabi, ngetho mi tsu nda mbo̱ yá kwe̱ ya jöꞌi, ne nda umba ya nkꞌahni. \p \v 27 Nepꞌu̱ bi zixa hár mhuntsꞌi ya ndöxodyo, ne bi ꞌba̱ꞌma madetho. Ne ar döngamöjö bi ꞌya̱mbabi: \p \v 28 —Hage hinda xiꞌahe hinge ngi zohu̱ ya jöꞌi, ne hingi no̱mfu̱ ár thuhu ar Hesu. Nuꞌmú̱, hanja hinxka ꞌyo̱hu̱. Gatho ya me Herusalen xka xifu̱ ri jamfihu̱. Ne gi ne gi hyo̱xkagihe da hoje nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö. \p \v 29 Nuꞌmú̱ ar Pedro ne gatho nu maꞌra ya mpo̱te, bi dödi ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Nuje mahyoni mꞌe̱tꞌo ga o̱the Jö, ne mꞌe̱fa ya meximha̱i. \p \v 30 Jö togo mi ndönga ma palehu̱, go bi japi bi nte manꞌagi ar Hesu, gehnu̱ ga tsu̱thu̱ ha nꞌar za, ne ga hyohu̱. \p \v 31 Ne nupya Jö xi ꞌñe hár ñꞌe̱i da ndöwi ne da mpo̱ho̱te, njapꞌu̱ da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi ya me Israel, ne da mpumba yá tsꞌoki. \p \v 32 Nuje di da̱he majöni togonu̱, ne ár Hñö Jö da̱majöni nꞌehe, ha Jö xi umba ár Hñö gatho nuꞌu̱ togo o̱te. \p \v 33 Ha nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ya ndö, xa bi mbo̱ yá kwe̱, xa mi nehmö nda hyo ya mpo̱te. \p \v 34 Bi nankꞌmu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi ꞌbu̱hnu̱ har mhuntsꞌi mar de̱ngaꞌbe̱pate, már thuhu ar Gamalie, nꞌar bötꞌofo, ne gatho ya jöꞌi xa mi numañhoꞌö. Bi mꞌa̱i ne bi mö nda tꞌe̱nga nꞌa tsi tu̱i ya mpo̱te. \p \v 35 Nepꞌu̱ bi ꞌñembabi gatho ya jöꞌi xki mhunsnu̱: \p —Ha gi o̱hu̱ ndadahu̱. Hyanthu̱ xiñho nöꞌö te gi jafu̱ nuya ñꞌo̱ho̱yu̱. \p \v 36 Beñhu̱ hingar yapa bi nanga nꞌar ñꞌo̱ho̱ mar thuhu Teuda, mi humamu̱i mi pe̱ꞌsa nꞌar nsu, ne bi de̱nga ngu gohonthebe ya ñꞌo̱ho̱. Bi thoꞌö, ne gatho nuꞌu̱ mi ñꞌowi bi mfontꞌi, ne hinte ponkꞌu̱. \p \v 37 Mꞌe̱fa ba e manꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Huda, mar me Ngalilea, núꞌmu̱ mi nja ar nthuxthuhu. Nöꞌö bi gu̱tꞌa nze̱ye̱ ya jöꞌi bi de̱ni. Bi thoꞌö nꞌehe, ne bi mfontꞌa gatho ya jöꞌi mi ñꞌowi. \p \v 38 Jange nuga di xiꞌahu̱, hye̱hu̱pꞌu̱ nuya ñꞌo̱ho̱yu̱. Nuꞌmu̱ nöꞌö te pe̱hyu̱ go xi bense̱ꞌu̱, ma da göxtho. \p \v 39 Ha nuꞌmu̱ ár me̱ti Jö nöꞌö te pe̱hyu̱, hinda za̱ gi hñökwabihu̱. Ngetho nuꞌmu̱ gi jahu̱pꞌu̱, po̱ntho gi ntunkwihu̱ Jö. \p \v 40 Ne nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ har mhuntsꞌi, bi ꞌyo̱xa nöꞌö te bi möñꞌö. Jange bi mengi bi ku̱tꞌa ya mpo̱te, bi ꞌwe̱xtꞌu̱. Ne bi xipabiꞌu̱ nda hye̱gi nda mömba ár thuhu ar Hesu, ne bi hye̱gi bi maꞌu̱. \p \v 41 Ne mi bo̱ñꞌu̱ har mhuntsꞌi, xa mi johyaꞌu̱, ngetho Jö xki ꞌñetꞌamañho ár mu̱i nda tho nꞌar mꞌe̱tsa̱ ngetho mi no̱mba ár thuhu ar tsi Hmu Hesu. \p \v 42 Ne hyaxꞌmu̱ himi tsa̱ya̱ mi zofo ne mi uta ya jöꞌi har dönganijö, ne mi ꞌyo ha ya ngu mi mömba ár hoga mhö ar tsi Hmu Hesukristo. \c 6 \s1 Bi tꞌexa yoto ya ma̱xte \p \v 1 Nuya paꞌu̱ xa mi xönda ya ku. Ne nuꞌu̱ ya ku mi ñö ar griego bi ñömañꞌu̱bi ya ku mi ñö ar ebreo. Ne mi eñꞌu̱, nuyá ꞌranxu himi tꞌumba mahye̱gi ar ñhuni mi thekwabi hyaxꞌmu̱, ngu nu maꞌra ma ya ebreo. \p \v 2 Nuꞌmú̱ nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho ya mpo̱te bi zohna gatho ya ku ha nꞌar mhuntsꞌi, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Ma tsi kuhu̱, nuje di ꞌbu̱he ga mömfe ár mhö Jö, hanja ma ga tsa̱ya̱he ga hemfe te da zi nuꞌu̱ hingi jwadi. \p \v 3 Jange hwañhu̱ yotoꞌihu̱ nuꞌu̱ xka hyanthu̱ ꞌbu̱i xiñho, xi nzimba ár Hñö Jö, ne xa di ja ár mfödi. Nuꞌu̱ go ma da me̱ꞌsa nuna ar ꞌbe̱finu̱. \p \v 4 Nuje hinga ma ga tsa̱ya̱he ga a̱fe Jö, ne ga mömfe ár mhöꞌö. \p \v 5 Ha nu mi ꞌyo̱xa nöꞌö xki nsipabi, gatho bi numañho njapꞌu̱. Ne bi nhwahna ar Teba nöꞌö mi pe̱ꞌsa nꞌar döta ñꞌemu̱i, ne xki nzimba ár Hñö Jö, ar Lipe, ar Prokoro, ar Nikanor, ar Timon, ar Parmena, ne ar Nikola mar me Antiokia, xki nxodyo ngetho xki de̱mba yá ntꞌumbiꞌu̱. \p \v 6 Ne bi tsꞌixa habu̱ mi ꞌbu̱ ya mpo̱te, ne nuyu̱ bi te̱tꞌwa Jöꞌu̱, mi huspa yá ꞌye̱. \p \v 7 Ne njapꞌu̱ dama mi nxanga ár mhö Jö, ne ya ku hyaxꞌmu̱ xa mi xu núnu̱ Herusalen, ne nze̱ye̱ ya möjö bi gamfi nꞌehe. \s1 Ar ku Teba bi mhihi \p \v 8 Ha nu ar ku Teba xa mi pe̱ꞌspa ár tsꞌe̱di Jö ne ár nthekate. Mi o̱tꞌa ya döta ntꞌudi ha yá nthandi ya jöꞌi. \p \v 9 Ne núnu̱ ha yá nijö ya xodyo, nöꞌö mar thuhu Nuꞌu̱ xi The̱gi, bi nju̱xa ꞌra ya ñꞌo̱ho̱, ne bi mfa̱xkwi ꞌra ya me Sirene, maꞌra ya me Alejandria, ya me Nsilisia, ne ya me Asia. Gathoꞌu̱ bi ntsa̱hñökiwi ar Teba. \p \v 10 Himi tsa̱ te nda dötꞌu̱, ngetho nöꞌö mi pe̱ꞌsa ar hoga mfödi, ne mi hömpa ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö mi ñö. \p \v 11 Nepꞌu̱ nuya jöꞌiꞌu̱ bi ꞌyu̱tꞌa ꞌra ya ñꞌo̱ho̱, ne bi guꞌtwabi nda mönga ya nhemhñö, ne nda ꞌñeñꞌu̱, xki ꞌyo̱ꞌu̱ mi tsanga ar Moise, ne mi tsanga Jö nꞌehe. \p \v 12 Njapꞌu̱ bi po̱mpa yá kwe̱ ya jöꞌi, yá dönziandö ya xodyo, ne ya bötꞌofo. Nepꞌu̱ bi nju̱ ar ku Teba, ne ntukitho bi tsꞌixa hár mhuntsꞌa ndö ya xodyo. \p \v 13 Ne bi njapabi ꞌra ya jöꞌi nda hyo̱xa ya nhemhñö ar ku Teba, ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Nuna ar ñꞌo̱ho̱nu̱ hingi tsa̱ya̱ tsanga nuna ar jöpa nijönu̱ ne ár tꞌofo ar Moise. \p \v 14 Nuje go xta o̱he teme xi mö, xi ꞌñenö, nunar Hesu mar me Nasare ma da hwata nunar nijönu̱, ne ma da pa̱ta ma ntꞌumbihu̱ nuꞌu̱ bi utkagihu̱ ar Moise ga o̱thu̱. \p \v 15 Nuꞌmú̱ gatho nuꞌu̱ togo mi ꞌbu̱hnu̱ har mhuntsꞌi, núꞌmu̱ mi kꞌötꞌa ar ku Teba, bi hyandwabi ár hmi mi ñhe̱hwi ár hmi nꞌár e̱nxe̱ Jö. \c 7 \s1 Ar ku Teba bi ñö har mhuntsꞌandö, nepꞌu̱ bi tho \p \v 1 Nepꞌu̱ ar döngamöjö bi ꞌya̱mba ar Teba, ne bi ꞌñembabi: \p —Hage majöni nöꞌö ntho̱xꞌaꞌi. \p \v 2 Nuꞌmú̱ ar Teba bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Ma tsi kuꞌahu̱, ne ma tsi ndadahu̱, ꞌyo̱hu̱ nöꞌö tema ga xiꞌahu̱. Jö nöꞌö xar nsunda, bi zo ma palehu̱ ar Abra núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱tho Mesopotamia, hinxki mada har ha̱i Aran. \p \v 3 Ne bi ꞌñembabi: Po̱ni, tsokwa nunar ha̱inu̱, ne tsopꞌu̱ nuꞌu̱ te ri njawi. Di ma manꞌar ha̱i habu̱ ma ga utꞌaꞌi, ne ka ma gi ꞌbu̱hnu̱. \p \v 4 Nunar Abra ꞌmu̱, bi bo̱nga habu̱ mi ꞌbu̱hmö núnu̱ ha yá ha̱i ya kaldeo, ne bi ma ba ꞌbu̱ har ha̱i Aran. Ne nu mi du ár dada, Jö ba tsi injawa habu̱ di ꞌbu̱hu̱pya, ka bi mꞌu̱kwa nꞌehe. \p \v 5 Ha Jö himbi umba nꞌa xe̱ni ar ha̱i nda ꞌñenö már me̱ti. Bi ñöꞌtwabi mꞌe̱fa nda umbabinu̱ ne gatho yá ꞌbe̱to nda mꞌu̱i. Nunar ñhöꞌtinu̱ bi nsipabi núꞌmu̱ hinte mi ꞌñeta ar bötsi. \p \v 6 Ne Jö bi ꞌñembabinu̱: Nuya ri ꞌbe̱to ma da mꞌu̱ ha nꞌar ha̱i ngu ya nzo̱ho̱tho habu̱ hingya me̱ti. Ne ka ma da mꞌu̱hnu̱ ngu gohonthebe nje̱ye̱ di mꞌe̱go, ne xa ma da mfe̱i. \p \v 7 Ne bi ꞌñenö nꞌehe: Nuga ma ga koꞌspár mfe̱i nunar hnininu̱ habu̱ ma da mꞌe̱goꞌu̱. Ne mꞌe̱fa ma nda bo̱nu̱ nda ndöngagiwa. \p \v 8 Nepꞌu̱ Jö bi gohwi nꞌar nkohi ar Abra, bi xipabi gatho nuyá ꞌbe̱to nda thuꞌspa nꞌar nse̱gi ha yá ndoꞌyo. Jange nu mi mꞌu̱ ár tꞌu̱ ar Abra mar thuhu ar Isa, ár hñöto mpa bi hñuꞌspa ar nse̱gi xki gohwi Jö. Ne njapꞌu̱ bi ꞌyo̱tꞌwa ar Isa ár tꞌu̱, már thuhu ar Hakob. Ne bi japꞌu̱ꞌö nꞌehe, bi tutwa nor nse̱giꞌö nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho yá tꞌu̱, go gehyu̱ ma palehu̱ habu̱ xta ehu̱. \p \v 9 Mꞌe̱fa nuyá tꞌu̱yu̱ xa bi u̱tsa nꞌár jödö már thuhu ar Huse. Bi ma̱yu̱, har Huse bi tsꞌixa Ehipto. Ha Jö himbi hye̱se̱. \p \v 10 Bi ma̱xa ha ya thogi bi thoꞌö. Ne bi umba nꞌar döta mfödi, ne bi hwëkwabi nda numañho ar faraon togo már ndö Ehipto. Ne nunu̱ bi ꞌñexa ngu ár ma̱xte xo̱ge har ha̱i Ehipto, ne nda supa ár ngu ar ndö nꞌehe. \p \v 11 Mꞌe̱fa xa bi nja nꞌar thuhu xo̱ge Ehipto ne Kanan, ne xa mi ñꞌu̱da yá mꞌu̱iꞌu̱. Numa palehu̱ hinte mi tini te nda ziꞌu̱. \p \v 12 Nepꞌu̱ ar Hakob bi ꞌyo̱de mi ja ar tꞌe̱i núnu̱ Ehipto, jange bi me̱hna yá tꞌu̱, gehyu̱ ma dadahu̱, ka bi ndu̱pꞌu̱ ndi ma Ehipto. \p \v 13 Nepꞌu̱ ar ñoꞌgi mi maꞌu̱, ar Huse bi ñꞌudi togoꞌö, njapꞌu̱ bi böꞌu̱ már jödöꞌu̱. Ne bi bö ar faraon togo yá mëni ar Huse. \p \v 14 Mꞌe̱fa ar Huse bi me̱mpar nze̱ngwa ár dada nda e nda mꞌu̱hwi, nunu̱ ne gatho yá mëni, mi tsu̱ ngu hñunꞌa̱te ne ꞌre̱tꞌamaku̱tꞌa. \p \v 15 Njanu̱ bi maꞌu̱ Ehipto. Ne ka ba tunu̱ ar Hakob ne yá tꞌu̱, nuꞌu̱ ma palehu̱. \p \v 16 Mꞌe̱fa mi duꞌu̱, ba nju̱kwa yá ndoꞌyonu̱, bi thöxa Sikem, ne ba tꞌa̱ hár ntꞌa̱gi ar Abra xki da̱mba yá tꞌu̱ ar Hamor. \p \v 17 Núꞌmu̱ mi ꞌba̱pꞌu̱tho nda tho ngu ár ñhöꞌti Jö xki gohwi ar Abra, xa xki xönda nuyá ꞌbe̱to har ha̱i Ehipto. \p \v 18 Ne bi yu̱tꞌa manꞌar ndö himi pödi togo mar Huse. \p \v 19 Nunar ndöꞌö bi kadi ne bi ꞌyo̱tꞌwar tsꞌomꞌu̱i nuya ma palehu̱. Ne bi japabi nda gu̱ka nthi yá tsi bötsi mi le̱le̱tho nda duꞌu̱, ne hinge nda nxöndi. \p \v 20 Ha nuya paꞌu̱ bi mꞌu̱ ar Moise, ne xa bi numañho Jö. Bi tede yá dada ho̱nse̱ hñu nzönö ha yá nguꞌu̱. \p \v 21 Nu mi tho nuꞌu̱ hñu nzönö, bi gu̱ka nthi nda duhmö. Geꞌmu̱ ár tꞌinxu ar faraon ba ju̱tsꞌi, ne bi tede ngu ár bötsiꞌö. \p \v 22 Jange ar Moise bi tꞌutwa gatho yá mfödi ya me Ehipto, ne mi pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di te nda mö ne te nda ꞌyo̱tꞌe. \p \v 23 Nu mi jwata yonꞌa̱te nje̱ye̱, bi zo̱pa ár mfeni nda ma nda kꞌöꞌsa yá ku, ya me Israel, ne nda nu tengu yá mꞌu̱iꞌu̱. \p \v 24 Nu mi zo̱nga habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, bi hyanda nꞌar me Ehipto mi netꞌwa nꞌa yá kuꞌu̱. Bi ma ba ñöni, jange ar Moise bi hyo nöꞌö ar me Ehipto, ne njapꞌu̱ bi koꞌspa ár ñöni. \p \v 25 Nu ar Moise mi beni nda zo yá mfeni yá mi me Israelwi gehnu̱ xki me̱ñꞌö Jö nda ñöñꞌu̱, ha nuꞌu̱ himbi benga njapꞌu̱. \p \v 26 Ne ár hyaxꞌöpꞌu̱ bi mengi bi thohnu̱ ar Moise manꞌagi, bi hyanda yoho ya me Israel mi ntuñꞌu̱. Bi ma nda hyekꞌu̱, ne bi ꞌñembabi: Nuꞌahu̱ gi nkuhu̱, yoꞌö gi ntuñhu̱. \p \v 27 Nuꞌmú̱ nöꞌö togo mi netꞌa ár ñꞌohu̱, bi umba nꞌar ntuki ar Moise, ne bi ꞌñembabi: Togo xi hñuxꞌage ngu ar tsꞌu̱tꞌwi wa ngu ar ndö, ne da tsa̱ gi hñögagihe nöꞌö te di pe̱he. \p \v 28 Wa gi ne gi hyogagi ngu ga hyo ar me Ehipto mande. \p \v 29 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar Moise, bi ma ba ñꞌönga har ha̱i ár thuhu Madian. Ka ba ꞌbu̱hnu̱ ngu nꞌar nzo̱ho̱, ne ka ba tinu̱ yoho yá tꞌu̱. \p \v 30 Nu mi tho yonꞌa̱te nje̱ye̱, bi hyanda nꞌár e̱nxe̱ Jö bi ñꞌudi mi ꞌba̱ madeda nꞌar ꞌminza mi fagi, mi ꞌbu̱hnu̱ har otꞌatꞌo̱ho̱ ár thuhu Sinai. \p \v 31 Nu mi hyanda ar Moise, xa bi ꞌyo̱tho. Bi watꞌa har faspi nda hyanda te mar me̱ꞌö, bi ꞌyo̱xa ár mhö Jö, mi embabi: \p \v 32 Nuga dár Jö ri pale ar Abra, ar Isa, ne ar Hakob. Nuꞌmú̱ ar Moise xa bi ntsu mi nhwötꞌi, ne himi nemhö nda hyanda nöꞌö ar faspiꞌö. \p \v 33 Ha bi ꞌñemba ar tsi Hmu: Kꞌotꞌa ri thiza, ngetho nuwa habu̱ gi netsꞌi, nꞌar jöpa ha̱i xintꞌaxi. \p \v 34 Xa majöni xta handa ya dumu̱i thohnu̱ Ehipto ma bötsi. Xta o̱xa yá tsꞌoni, ne xta e ga ñöni. Jange nupya ba e ga pe̱ñꞌa gi penga Ehipto. \p \v 35 Nunar Moisenu̱ xki ntꞌu̱tsabi ár mfa̱tsꞌi ne xki tꞌembabi: Togo xi hñuxꞌage ngu ar tsꞌu̱tꞌwi wa ngu ar ndö, ne da tsa̱ gi hñögagihe nöꞌö te di pe̱he. Gehnu̱ togo bi ꞌñexa Jö ngu ar ndö, ne nda ma̱xa yá ku nda bo̱nga Ehipto, ngu xki me̱hna ár e̱nxe̱ nda mö, xki ñꞌudi har ꞌminza mi zo̱. \p \v 36 Gehnu̱ ar Moise ba tsinga gatho ya me Israel mi ꞌbu̱hnu̱ Ehipto. Ka ba o̱tnu̱ nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi, ne har The̱nga Ñho̱nthe, ne núnu̱ ha ya otꞌatꞌo̱ho̱ habu̱ ba ꞌyoꞌu̱ yonꞌa̱te nje̱ye̱. \p \v 37 Nöꞌö ar Moiseꞌö go bi xipa ma jöꞌihu̱ ya me Israel, ne bi ꞌñembabi: Jö ma tsi Hmuhu̱ ma da ꞌñexa nꞌaꞌahu̱ ngu ár mꞌe̱hniꞌö, njangu xi hñuxkagi nꞌehe. Ne ma gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö da xiꞌahu̱ꞌö. \p \v 38 Getnu̱ ar Moise mi ꞌyo har mhuntsꞌi ndu ma palehu̱ núꞌmu̱ mi ꞌyo ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. Ne ka ba ꞌbu̱hwinu̱ ár e̱nxe̱ Jö mi ñöwi har tꞌo̱ho̱ Sinai. Ne bi hñönga ya mhö ungar te, ne bi thogagihu̱. \p \v 39 Ha nuꞌu̱ ndu ma palehu̱ himbi ne bi ꞌyo̱te, bi zantho, ne yá mfeni mi ꞌyoda Ehipto. \p \v 40 Nuꞌmú̱ bi ꞌñembabiꞌu̱ ar Aron: Di nehe gi hogagihe ꞌra ma tsitahe ga te̱ñhe. Ngetho nunar Moise ba ju̱gagihe Ehipto, hindi pöhe teme xi jaꞌö. \p \v 41 Jange bi hyokꞌu̱ nꞌar boi bo̱jö, ne bi ꞌbo̱ꞌspabi yá mꞌo̱ñho̱. Ne xa bi njohyaꞌu̱ bi ndönga nöꞌö bi hyokase̱ꞌu̱. \p \v 42 Nuꞌmú̱ Jö bi ꞌwege, ne bi hye̱pꞌu̱ nda nsundaꞌu̱ ya tso̱, ar zönö, ne ar hyadi, ngu xi tꞌotꞌa ha yá tꞌofo yá mꞌe̱hni Jö, ha enö njawa: \q1 Me Israelhu̱, hamꞌu̱ ga ꞌrakagihu̱ nꞌar mꞌo̱ñho̱ \q1 núꞌmu̱ ga ꞌyohu̱ yonꞌa̱te nje̱ye̱ ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. \q1 \v 43 Hinga jahu̱pꞌu̱, ngetho nöꞌö ngi o̱thu̱ ngi muꞌsfu̱ ár ngu ar Molok, \q1 ne ngi ju̱thwu̱ ár tso̱ ri tsitahu̱ ar Renfán. \q1 Gehyu̱ ya tsita ga hyoju̱ ngi ndöñhu̱. \q1 Jange ma ga thokꞌahu̱ da tsꞌixꞌahu̱ injanu̱ har ha̱i Mbabilonia. \p \v 44 Núnu̱ har otꞌatꞌo̱ho̱ habu̱ bi ꞌranga ndu ma palehu̱, ka xki thoknu̱ nꞌar ngudutu, habu̱ mi ndönga Jö. Nunar ngudutuꞌö xki thoki ngu xki utwa Jö, ne xki xipa ar Moise nda hyoki. \p \v 45 Mꞌe̱fa nunar ngudutuꞌö bi gohwi ndu ma palehu̱. Ne ba hö injawaꞌu̱ mi ñꞌowi ar Hosue, núꞌmu̱ bi hñömba yá ha̱i nuꞌu̱ himya me Israel. Jö go bi ꞌye̱ñꞌu̱ mi zo̱kwa ndu ma palehu̱. Geꞌmu̱ bi ndu̱ꞌu̱ bi nsundabiwa Jö. Mi japꞌu̱thoꞌu̱ nuya pa mi ꞌbu̱ ar Dabi. \p \v 46 Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ xa bi numañho Jö. Mi nemhö nda hyokwa nꞌar ngu habu̱ nda nsundabi nöꞌö ar Jö mi ndönga ndu ma palehu̱ ar Hakob. \p \v 47 Ha nꞌár tꞌu̱ꞌö hö, nöꞌö már thuhu Salomon, go bi hyokwa ár ngu Jö nöꞌö mi bemhö nda hyoka ár dada. \p \v 48 Mödi Jö bi ꞌbu̱ mañö mhetsꞌi, hingi ꞌbu̱ ha nꞌar ngu xi hyoka ár ꞌye̱ ar jöꞌi, ngu bi ꞌñenga ár mꞌe̱hni Jö, mi enö njawa: \q1 \v 49 Mhetsꞌi go ma thuxandö, \q1 har ximha̱i habu̱ di exa ma wa. \q1 Tema ngu da tsa̱ gi hyogagihu̱ ꞌmu̱, enga ar tsi Hmu. \q1 Wa habu̱ ga tsa̱ya̱. \q1 \v 50 Hage hinxta hokaga gathoyu̱. \p \v 51 Xa xi me ri ñöhu̱, hinti tuka ri mu̱ihu̱, ne gar me̱ꞌskuhu̱. Xa hingi ne gi ꞌyo̱thu̱ ár Hñö Jö, gi njanguthohu̱ ndu ma palehu̱. \p \v 52 Hangu yá mꞌe̱hni Jö himbi ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌomꞌu̱i ri palehu̱. Ne bi hyo nuꞌu̱ togo mi no̱mba ár ꞌñehe ar Hogañꞌo̱ho̱, gehnu̱ ga da̱hu̱ ne ga hyohu̱ nuya payu̱. \p \v 53 Nuꞌahu̱ ga hñöñhu̱hmö ar tꞌofo bi zokꞌahu̱ yá e̱nxe̱ Jö, ne hinga ꞌyo̱thu̱. \p \v 54 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nuya jöꞌi xa mi ntsinse̱ yá kwe̱, ne xa mi guxtꞌu̱ yá tsꞌi. \p \v 55 Ha nunar ku Teba xa bi nzinga ár Hñö Jö, bi no̱ꞌsa mhetsꞌi, ne bi hyandwa ár nsunda Jö ne ar tsi Hmu Hesu mi huhnu̱ hár ñꞌe̱i Jö. \p \v 56 Ne bi ꞌñenö: \p —ꞌYo̱hu̱. Di handa mhetsꞌi xogi, ne di handa Nöꞌö Togo ba e bi Njöꞌi bi huhnu̱ hár ñꞌe̱i Jö. \p \v 57 Nuꞌmú̱, gatho nuꞌu̱ ya jöꞌi xa bi mafi ne bi gotꞌa yá gu, bi mfa̱tsꞌi bi gu̱ ar Teba. \p \v 58 Nepꞌu̱ bi nju̱ka har hnini bi nkꞌahni. Nuya jöꞌi bi mo̱ yá dutu hár wa nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi bötsitho ár thuhu ar Saulo. \p \v 59 Ne núꞌmu̱ mi tho̱xa ya nkꞌahni ar Teba, mi matꞌa Jö, ne mi enö: \p —Ma tsi Hmu Hesu, ha ri ꞌye̱ di e̱ntꞌa ma hñö. \p \v 60 Bi nda̱ndihmö, ne bi ꞌñenga ntsꞌe̱di: \p —Ma tsi Hmuꞌi, yo ma gi hñöꞌspa majöni nunar tsꞌokinu̱. \p Ne ngu mi wadi bi mönga njapꞌu̱, bi hyoñꞌa Jö. \c 8 \s1 Ar Saulo xa mi e nꞌar mꞌu̱i ya ku \p \v 1 Nunar Saulo xki ꞌñetꞌatho ár xu̱tha núꞌmu̱ bi tho ar ku Teba. \p Nor paꞌö bi ndu̱i bi ntꞌu̱tsa ya ku núnu̱ Herusalen. Hagatho bi mfontꞌa nuya gamfi har ha̱i Nhudea ne Nsamaria. Ho̱nse̱ yá mpo̱te ar tsi Hmu himbi mfontꞌu̱. \p \v 2 ꞌRaya hogajöꞌi bi gu̱ꞌspa ár ndoꞌyo ar Teba bi ꞌya̱gi, ne xa bi zontꞌu̱. \p \v 3 Ar Saulo xa mi e nꞌar mꞌu̱i ya gamfi, ꞌramanꞌar ngu mi ku̱tꞌi mi ju̱ka ya ñꞌo̱ho̱ ne ya ꞌbe̱hñö nda zixa nda gotꞌar fa̱di. \s1 Bi mhönga ar hoga mhö núnu̱ Nsamaria \p \v 4 Ha nu maꞌra ya gamfi xki njui ne xki mfontꞌi, habu̱ gatho mi thogi, mi mönga ar hoga mhö. \p \v 5 Ha nöꞌö már thuhu ar Lipe, bi ma har hnini Nsamaria, ma ba xipa ya jöꞌi togo ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 6 Ne nuya jöꞌi nꞌatꞌwu̱ mi huxa ma su nöꞌö mi mönga ar Lipe, ne mi hantꞌu̱ nuꞌu̱ ya ntꞌudi mi o̱tꞌö. \p \v 7 Ngetho nze̱ye̱ ya jöꞌi nuꞌu̱ xki nthe̱xkwi ya tsꞌondöhi mi e̱mbabi, ha nuya tsꞌondöhi xa mi he̱xa ya mhafi nda bo̱ni. Ne nze̱ye̱ ya da̱thi xki nza yá ndoꞌyo, ne ya dowa mi thitsꞌi. \p \v 8 Ne njapꞌu̱ xa mi pe̱ꞌsa nꞌar döta johya nuya mengu nor hniniꞌö. \p \v 9 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Simu, mar ñꞌete har hniniꞌö. Xki hya̱tꞌa nze̱ye̱ ya me Nsamaria, ne xa mi o̱tꞌa ndöta. \p \v 10 Ne gatho ya mengunu̱, ya döta ne ya txꞌu̱lo, xa mi jamasu mi o̱xa nöꞌö te mi mönga nöꞌö ar ñꞌeteꞌö, ne mi eñꞌu̱: \p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ hömpa ár döta tsꞌe̱di Jö. \p \v 11 Gatho ya jöꞌi xa mi japamasu, ngetho ya mahamꞌu̱ xki hya̱tꞌu̱ mi uta ya ntꞌete. \p \v 12 Ha nu mi zo̱nga ar ku Lipe har hniniꞌö, bi mönga ar hoga mhö no̱mba ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne ár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ne nze̱ye̱ ya ñꞌo̱ho̱ ne ya ꞌbe̱hñö mi ñꞌemu̱i ne mi nxixtheꞌu̱. \p \v 13 Gese̱ ar Simu bi jamfi ne bi nxixthe. Ne hyaxꞌmu̱ mi ñꞌowi ar Lipe, mi handa tengu ya döta ntꞌudi mi o̱tꞌe, ne xa mi ꞌyo̱tho. \p \v 14 Nu mi bö ya mpo̱te mi ꞌbu̱ Herusalen, nuya me Nsamaria xki hñömba ár mhö Jö nꞌehe, jange dama bi me̱hna ar Pedro ne ar Xuwa bi ma injanu̱. \p \v 15 Nu mi zo̱ñꞌu̱, bi ꞌya̱pa Jö nda hñöñꞌu̱ ár Hñö Jö. \p \v 16 Ngetho hinto xki mꞌe̱mpatho ár Hñö Jö, ho̱nse̱ xki nxixthe hár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 17 Jange ar Pedro ne ar Xuwa bi hñuꞌspa yá ꞌye̱ ya gamfi, ne bi hñömbabiꞌu̱ ár Hñö Jö. \p \v 18 Nu mi hyanda njapꞌu̱ ar Simu nöꞌö mar ñꞌetehmö, mi hömba ár Hñö Jö nuꞌu̱ togo mi hñuꞌspa yá ꞌye̱ ya mpo̱te, jange bi xipabi nda umba ar bojö, \p \v 19 ne bi ꞌñembabi: \p —ꞌRaju̱ nꞌa tu̱i ar tsꞌe̱di gi höhu̱. Njapꞌu̱ to gatho ga huxa ma ꞌye̱ da hñömba ár Hñö Jö nꞌehe. \p \v 20 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi döti ne bi ꞌñembabi: \p —Mꞌe̱hwi ri bojö. Yoꞌö xka beni da tsa̱ da tha̱nga ár tsꞌe̱di Jö. \p \v 21 Hingi pe̱ꞌsa ar se̱ki, ne hindi ꞌñepꞌaꞌi gi pe̱ nunar ꞌbe̱finu̱, ngetho Jö hingi numañho nöꞌö xka beni. \p \v 22 Jange mahyoni gi ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi ri tsꞌoki xka beni, ne ꞌya̱pa Jö, xömhö da pumpꞌa nöꞌö ga tsa̱ ha ri mu̱i. \p \v 23 Ngetho nuga di handi xa tso̱tꞌa ri mu̱i, ne xi gopꞌatho ar tsꞌoki. \p \v 24 Nuꞌmú̱ ar Simu bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —ꞌYa̱pkagihu̱tsꞌu̱ Jö, hinda zu̱kagi nöꞌö xka möñhu̱. \p \v 25 Ne nuꞌu̱ ya mpo̱te bi da̱majöni togo ma tsi Hmuhu̱ Hesu, bi mömba ár mhö Jö. Mꞌe̱fa bi menga Herusalen, ne hagatho ya hnini Nsamaria mi thogi, mi mönga ar hoga mhö. \s1 Ar ku Lipe bi xixthe nꞌar me Etiopia \p \v 26 Mꞌe̱fa nꞌár e̱nxe̱ Jö bi zo ar ku Lipe, ne bi ꞌñembabi: \p —Lipe, xta e ga pe̱ñꞌaꞌi gi ma makꞌangi, ju̱ ar ꞌñu kö Herusalen, di ma har hnini ár thuhu Gasa, thota ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. \p \v 27 Nuꞌmú̱ ar Lipe dama bi gu̱ ar ꞌñu bi ma. Ne núꞌmu̱ mi ꞌyo ar ꞌñu, bi nthe̱wi nꞌar ñꞌo̱ho̱ már me Etiopia, ár ma̱xte ar ndöꞌbe̱hñö ár thuhu Kandase mar ndönu̱ Etiopia. Nor ñꞌo̱ho̱ꞌö már me̱sbojö ar ndöꞌbe̱hñö, xki mengi ma ba ndönga núnu̱ Herusalen. \p \v 28 Mi huxa har tönza ndi menga ár ha̱i, ne mi ne ar tꞌofo xki ꞌyotꞌa ar mꞌe̱hni Isaia. \p \v 29 Nuꞌmú̱ ár Hñö Jö bi ꞌñemba ar Lipe: \p —Di ma ba tsu̱ nunar tönza xi manu̱, ne me̱wi. \p \v 30 Ar Lipe xa bi ntihi bi ma ba tsu̱ ar tönza. Ne bi ꞌyo̱xa nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö mi ne ár tꞌofo ar mꞌe̱hni Isaia, ne bi ꞌñembabi: \p —Hage gi pödi tema di bo̱nga nöꞌö gi nehe. \p \v 31 Ha nor ñꞌo̱ho̱ꞌö bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Hanja da za̱ ga pödi te di bo̱ni nuꞌmu̱ hinto da utkagi. \p Ne bi ꞌya̱pa ar Lipe nda bo̱tsꞌe ne nda hñuhwi. \p \v 32 Nöꞌö ar xe̱ni ár Tꞌofo Jö habu̱ mi nehe, enö njawa: \q1 Nöꞌö bi ñhetho ngu nꞌar tsi de̱ti tsꞌitsꞌi da tho. \q1 Ngu nꞌa tsi ndöni da ngone núꞌmu̱ da tꞌöxi, \q1 njapꞌu̱ himbi mafi. \q1 \v 33 Mi ñꞌenda ya jöꞌi, ne hinto bi ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi. \q1 Ne nuyá mëni, hinto tsa̱ da metwabi, \q1 ngetho bi thökwa ár tewa har ximha̱i. \p \v 34 Nepꞌu̱ nor me Etiopia bi ꞌñembabi ar Lipe: \p —Jakar möte gi xikagi togo no̱nga ár mꞌe̱hni Jö. Hage mi no̱nga ár mꞌu̱ise̱, wa mi no̱nga manꞌa. \p \v 35 Nuꞌmú̱ ar Lipe bi gu̱ nunár xe̱ni ar Tꞌofo mi ne ar me Etiopia, ne bi ndu̱i bi xipabi ar hoga mhö no̱nga ar tsi Hmu Hesu. \p \v 36 Núꞌmu̱ mi ꞌyo ar ꞌñuꞌu̱, bi zo̱nga habu̱ mi jar dehe, ne bi ꞌñenga nöꞌö ar me Etiopia: \p —Jawa ar dehe. Hage hinda tsa̱ ga nxixthega ꞌmu̱. \p \v 37 Ha nor Lipe bi ꞌñembabi: \p —Nuꞌmu̱ xa gi ñꞌemu̱i ne xi zo ri mu̱i, hö da tsa̱. \p Nor me Etiopia bi ꞌñenö: \p —Hö, di ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ár Tꞌu̱ Jö. \p \v 38 Nunu̱ bi mö nda mꞌa̱ꞌma ar tönza, ne bi göi bi yu̱tꞌu̱ har dehe gatho yoho. Ne ar Lipe bi xixthe ar me Etiopia. \p \v 39 Ha nu mi bo̱xꞌu̱ har dehe, ar Lipe bi mꞌe̱tho, ngetho ár Hñö Jö bi zitsꞌi. Ne ar me Etiopia himbi mengi bi hyandi, ne xa bi njohyaꞌö bi gu̱ ar ꞌñu bi ma. \p \v 40 Ha nunar Lipe bi zo̱nu̱ Asoto. Ha núꞌmu̱ mi thohnu̱, bi ndu̱i bi mönga ar hoga mhö ha ya hnini mi ja har ꞌñu ndi ma Nsesarea. \c 9 \s1 Ar Saulo bi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo \r (Hch. 22:6‑16; 26:12‑18) \p \v 1 Ha nuya paꞌu̱ ar Saulo mi huꞌsa nda hyo gatho nuꞌu̱ mi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu. Ne bi ma ba kꞌöꞌsa ar döngamöjö, \p \v 2 ma ba a̱pa ya he̱ꞌmi nda hñöꞌspa yá nijö ya xodyo núnu̱ Ndamasko. Njapꞌu̱ núꞌmu̱ nda dinga ꞌra nuꞌu̱ mi te̱mba ár ꞌñu ar tsi Hmu Hesu, ya ñꞌo̱ho̱ wa ya ꞌbe̱hñö, gatho nda tsi Herusalen, ne nda gotꞌa har fa̱di. \p \v 3 Ha núꞌmu̱ mi ꞌyo ar ꞌñu, ꞌbu̱tho nda zo̱nga Ndamasko, nꞌa mbi hyexta nꞌar hyatsꞌi ndi ꞌñe mhetsꞌi. \p \v 4 Bi hwankꞌmu̱, ne bi ꞌyo̱ nꞌar mhö mi enö: \p —Saulo, Saulo, yoꞌö gi u̱tsagi. \p \v 5 Nuꞌmú̱ ar Saulo bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Ndada, togoꞌi. \p Nöꞌö bi dödi: \p —Nuga dar Hesu, togo gi u̱tsa. Go xka ntsꞌokse̱, ngu nꞌar boi pu̱nga ar maza. \p \v 6 Ne ar Saulo xa mi ntsu mi nhwötꞌi, ne bi ꞌñenö: \p —Ma tsi Hmuꞌi, teme gi ne ga pe̱pya. \p Nuꞌmú̱ ar tsi Hmu bi ꞌñembabi: \p —Nangi, di ma ba ku̱tꞌa har hnini, ka ma da nsiꞌanu̱ tema gi pe̱fi. \p \v 7 Ne nuꞌu̱ ya ñꞌo̱ho̱ mi ñꞌowi ar Saulo, bi mꞌa̱ꞌu̱ himi pödi te nda beñꞌu̱, ngetho bi ꞌyo̱ꞌu̱ ar mhö nꞌehe, ha hinto bi hyandi togo mi ñö. \p \v 8 Nepꞌu̱ ar Saulo bi nangi bi mꞌa̱i, ne bi zo̱tyá da̱, mödi himbi za̱ te bi hyandi. Jange bi ngu̱hni bi tsꞌixa har hnini Ndamasko. \p \v 9 Ne ka ba ꞌbu̱hnu̱ hñupa himi handi. Ne nuya hñupayu̱ hinte bi zi. \p \v 10 Núnu̱ Ndamasko ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar gamfi már thuhu ar Anania. Nunu̱ bi zo ar tsi Hmu ngu nꞌar tꞌi, ne bi ꞌñembabi: \p —Ha gi o̱de, Anania. \p Nöꞌö bi dötwabi: \p —Te gi jaki, tsi Hmu. \p \v 11 Ha nu ar tsi Hmu bi ꞌñembabi: \p —Nangi di ma har ꞌñu ár thuhu Njöntho, ne ba honga nꞌar ñꞌo̱ho̱ ár thuhu ar Saulo me Tarso, ꞌbu̱ hár ngu ar Huda. Nu xki tso̱nu̱ ma gi tini matꞌa Jö. \p \v 12 Nöꞌö xta utwabi ngu nꞌar tꞌi, ma da zo̱nga nꞌar ñꞌo̱ho̱ ár thuhu ar Anania, ne da hñuꞌspa yá ꞌye̱, njapꞌu̱ da mengi da hyandi. \p \v 13 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar ku Anania, bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Ma tsi Hmuꞌi, nze̱ye̱ togo xi xikagi nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ xa xi ꞌñe ar mꞌu̱i nuꞌu̱ te̱ñꞌaꞌi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen. \p \v 14 Ha xi umba nse̱ki ya ndömöjö da e da gu̱ gatho nuꞌu̱ matꞌa ri thuhuwa nꞌehe. \p \v 15 Nuꞌmú̱ ar tsi Hmu bi ꞌñemba ar Anania: \p —Di ma gi ꞌyo̱tꞌa nöꞌö di xiꞌaꞌi. Ngetho go ger ñꞌo̱ho̱nu̱ xta hwahni da me̱pkagi, ne da utka ma thuhu nuꞌu̱ ya me Israel, nuꞌu̱ hingya me Israel ne yá ndö. \p \v 16 Ne go ma ga utka hangu ma da thogi ngetho da̱tka ma thuhu. \p \v 17 Nuꞌmú̱ ar Anania bi ma, ba ku̱tꞌa har ngu habu̱ mi ꞌbu̱ ar Saulo, bi hñuꞌspa yá ꞌye̱, ne bi ꞌñembabi: \p —Ku Saulo, ar tsi Hmu Hesu nöꞌö ga hyanda har ꞌñu ngi ꞌñekwa, gehnu̱ xpa pe̱nkagi ga husꞌa ma ꞌye̱ ne da mengi gi hyandi, ne gi nzinga ár Hñö Jö. \p \v 18 Nuꞌmú̱ bi hyo̱ ꞌra ngu yá koto ya hwö mi kotwa yá da̱ ar Saulo, ne dama bi mengi bi hyandi, ne bi mꞌa̱i bi ma ba nxixthe. \p \v 19 Nu mi ñuni bi menga ár tsꞌe̱di, ne bi mꞌu̱hwinu̱ ya ku Ndamasko ꞌra ya pa. \s1 Ar ku Saulo bi mömba ár mhö Jö har hnini Ndamasko \p \v 20 Nepꞌu̱ ngutꞌa bi ma ba da̱majöni ar tsi Hmu Hesukristo ha yá nijö ya xodyo, mi xipabiꞌu̱ ar Hesu gehnu̱ ár Tꞌu̱ Jö. \p \v 21 Ne gatho nuꞌu̱ togo mi o̱xa nöꞌö mi möñꞌö, xa mi ꞌyo̱tho ne mi eñꞌu̱: \p —Ha hinga gehnu̱ togo mi ju̱ mi netꞌa nuꞌu̱ togo mi matꞌwa ár thuhu ar Hesu núnu̱ Herusalen. Wa hinga gehnu̱ xki ꞌñehe nda xo̱tya gamfi, ne nda ziꞌspa ya ndömöjö. \p \v 22 Ha nunar ku Saulo hyaxꞌmu̱ mi huxa ár tsꞌe̱di nda xipa yá mixodyowi nunar Hesu gehnu̱ ar Kristo. Ne nuya xodyo mi ꞌbu̱hnu̱ Ndamasko himi pödi te nda beni. \s1 Ar Saulo bi kꞌotꞌa ha yá ꞌye̱ ya xodyo \p \v 23 Bi tho yapa, ne ya xodyo bi nko nda hyoꞌu̱ ar Saulo. \p \v 24 Bi nsipabi ar Saulo nöꞌö mi beñꞌu̱ nda ꞌyo̱tꞌe. Parxui mi supa gatho yá goxthi ar hnini, mi ne nda hyohmö. \p \v 25 Jange nuya ku bi ma̱xa ar Saulo nda bo̱nga har hnini, bi njöꞌmtho har jödo mi kotꞌa ar hnini, bi tꞌe̱ntꞌa ha nꞌar ꞌbo̱tsꞌe mi nxui. \s1 Ar Saulo mi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen \p \v 26 Nu mi zo̱nu̱ Herusalen ar Saulo, mi nemhö nda ñꞌowi ya ku. Ha nuyu̱ xa mi ntsu, himi ñꞌemu̱iꞌu̱ xki gamfi nꞌehe. \p \v 27 Nunar ku Berhnabe bi zixa habu̱ mi ꞌbu̱ ya mpo̱te, ne bi metwabiꞌu̱ hanja xki hyanda ar tsi Hmu har ꞌñu, ne xki ñöwi, ne himbi ntsu bi da̱ta majöni ár thuhu ar tsi Hmu Hesu núnu̱ Ndamasko. \p \v 28 Ne njapꞌu̱ bi za̱ bi mpe̱hwi ya gamfinu̱ Herusalen habu̱ gatho mi ꞌyoꞌu̱. \p \v 29 Himi ntsunu̱ nda mömba ár thuhu ar tsi Hmu, ne mi ntsa̱hñökiwi nuya xodyo mi ñö ar griego, jange nuyu̱ nꞌe, mi nehmö nda hyo. \p \v 30 Ha nu mi bö ya ku nöꞌö xki tꞌe̱kwabi, bi zixꞌu̱ Nsesarea, nepꞌu̱ bi me̱ñꞌu̱ nda ma Tarso. \p \v 31 Nuꞌmú̱ gatho ya gamfi mi pe̱ꞌsa nꞌar hogamꞌu̱inu̱ Nhudea, Ngalilea ne Nsamaria. Ne ndi hñuxa yá jamfi, ne mi ꞌyoꞌu̱ mi tsupa Jö, ne ár Hñö Jö mi fa̱xꞌu̱ nda xu ya gamfi. \s1 Ar Enea bi ditsꞌi \p \v 32 Har ku Pedro mi ꞌyo mi tso̱nga gatho ya gamfi, ne bi ma ba kꞌöꞌsa ya ku mi ꞌbu̱hnu̱ Lida. \p \v 33 Ne ka bi nthe̱winu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ ár thuhu ar Enea, mi pe̱ꞌsa hñöto nje̱ye̱ mi ꞌbe̱ngar tꞌoxi, xki nza ár ndoꞌyo. \p \v 34 Ne bi ꞌñemba ar Pedro: \p —Ha gi o̱de Enea, ar tsi Hmu Hesukristo xi o̱theꞌi. Nangi, ju̱xa ri fidi. \p Ne nöꞌö dama bi nangi. \p \v 35 Ne gatho ya mengunu̱ Lida ne ya me Saron, mi hyantꞌu̱, bi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu. \s1 Ar Dorka bi joꞌspa ár te \p \v 36 Núnu̱ har hnini Nhope mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö mar gamfi, mar thuhu ar Tabita, har griego tꞌembabi Dorka. Nunu̱ himi tsa̱ya̱ mi o̱tꞌa ya ñho ne mi fa̱xa ya hyoya. \p \v 37 Ha nuya paꞌu̱ bi zu̱ nꞌar hñeni ne bi du. Nepꞌu̱ bi nsu̱kwa ár ndoꞌyo ngu yá ntꞌumbiꞌu̱, ne ba ꞌbe̱ ha nꞌar ngu mi to̱ mañö. \p \v 38 Getꞌu̱ Nhope ꞌbu̱ ar hnini Lida. Ne nuya gamfi me Nhope xki ꞌyo̱de mi ꞌbu̱hnu̱ Nlida ar ku Pedro. Jange bi mꞌe̱hna yoho togo ma nda tsihi, ne nda ꞌñembabi: \p —Di a̱ꞌahe gi jar möte ga möhö ngutꞌa Nhope. \p \v 39 Dama bi nanga ar Pedro bi me̱wi. Ne nu mi zo̱ni, bi tsꞌixa har ngu mi to̱ mañö, habu̱ xki mhuntsꞌa nze̱ye̱ ya ꞌranxu xa mi zontꞌa togo bi du. Ne ar Pedro bi gotꞌatho, ne bi tꞌutwabi nuya pahni ne maꞌra ya he xki hyoka ar Dorka núꞌmu̱ mi tetho. \p \v 40 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌbe̱pa nda bo̱nga nthi gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱, ne bi nda̱ndihmö, bi ꞌya̱pa Jö. Nepꞌu̱ bi ñhanda habu̱ mi ꞌbe̱nga nöꞌö xki du, ne bi ꞌñembabi: \p —Tabita, nangi. \p Ne nöꞌö dama bi zo̱tꞌa yá da̱, ne nu mi hyanda ar Pedro, bi nangi bi hñudi. \p \v 41 Ne ar Pedro bi mipa ár ꞌye̱, ne bi ꞌba̱ꞌmi. Nepꞌu̱ bi zohna ya ꞌranxu ne nu maꞌra ya ku, ne bi utwabi xki mengi xki nte. \p \v 42 Ne xo̱ge har hnini Nhope bi nxanga nöꞌö teme xki thogi, ne nze̱ye̱ ya jöꞌi bi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesu. \p \v 43 Har Pedro bi gohnu̱ Nhope nze̱ye̱ ya pa hár ngu nꞌar ku ár thuhu ar Simu, ar hokaximhni. \c 10 \s1 Ar Pedro ne ar Kornelio \p \v 1 Mi ꞌbu̱hnu̱ Nsesarea nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Kornelio. Nunu̱ mar döndogu har mhuntsꞌa ndogu mi tꞌembabi ya me Italia. \p \v 2 Nunu̱ xa mar hogajöꞌi, ne mi tsupa Jö, mahye̱giwi gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ hár ngu. Ne mi fa̱xa nuꞌu̱ ma ya hyoya, ne hyaxꞌmu̱ mi matꞌa Jö. \p \v 3 Zo̱ta nꞌar pa ngu nꞌar hñu nde, bi hyanda xiñho nꞌár e̱nxe̱ Jö ngu nꞌar tꞌi, bi watꞌa habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö, ne bi ꞌñembabi: \p —Kornelio. \p \v 4 Nu mi hyandi xa bi kꞌötꞌi ne xa bi ntsu, bi ꞌñenö: \p —Tsi Hmu, te gi jaki. \p Ha nunar e̱nxe̱ bi ꞌñembabi: \p —Nuya ri ntꞌa̱pa Jö, ne nuya ri hoga ꞌbe̱fi xka ꞌyo̱tꞌe, xi hyantꞌa Jö ne hinxi pumhni. \p \v 5 Jange nupya pe̱hna ꞌra ya mꞌe̱hni har hnini Nhope, ma da tsi ar Simu nöꞌö xi thuꞌspabi ar Pedro. \p \v 6 Nöꞌö bi ꞌbu̱ hár ngu manꞌar Simu nöꞌö hoka ya ximhni, ꞌbu̱ har ñönthe. Nunar Pedronu̱ go ma da xiꞌaꞌi te di ꞌñepꞌaꞌi gi ꞌyo̱tꞌe. \p \v 7 Ne nu mi ma nor e̱nxe̱ mi ñöwi ar Kornelio, nunu̱ bi zohna yoho yá ꞌbe̱go ne nꞌar ndogu xa mi honga Jö nꞌehe, gehnu̱ mi pe̱pabi xiñho. \p \v 8 Bi metwabi gatho nöꞌö te xki thogi, ne bi me̱hna har hnini Nhope. \p \v 9 Ha nu ár hyaxꞌö mi ꞌyo ar ꞌñuꞌu̱, ne txꞌu̱tho mi ꞌbe̱di nda zo̱nga har hnini Nhope, geꞌmu̱ ar Pedro bi bo̱xa mañö ár njoꞌmi ar ngu nda ꞌya̱pa Jö, ngu mi made mpa. \p \v 10 Ne xa mi tsu̱ nꞌar thuhu, xa mi nemhö nda ñuni. Ha núꞌmu̱ mi thokwabi te nda zi, bi hyanda nꞌar ntꞌudi ngu nꞌar tꞌi. \p \v 11 Bi hyandi bi xo mhetsꞌi, ne ba jöꞌma har ha̱i ngu nꞌar döta dutu mi thuꞌsa gatho goho yá ñöni. \p \v 12 Ne har dutuꞌö, mi ku̱xa gatho ya zuꞌwe tu goho yá wa, nuꞌu̱ nju̱tꞌa har ha̱i, ne nuꞌu̱ nsa̱nga har ndöhi. \p \v 13 Ne bi ꞌyo̱ nꞌar mhö mi enö: \p —Pedro, nangi, hyo ya zuꞌwe gi tsa. \p \v 14 Ha nunar Pedro bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Hinda nejö, tsi Hmu, ngetho hiñhamꞌu̱ xta tsi nöꞌö hindi ꞌñepki ga tsi ne hingi tꞌaxi. \p \v 15 Bi mengi bi nheki nuna ar mhö manꞌagi: \p —Yo gi xipa hindi ꞌñepꞌaꞌi gi tsi nöꞌö xi xu̱ka Jö ne xi tꞌaxki. \p \v 16 Hñuꞌgi bi ntꞌo̱de, ne bi nju̱xa mhetsꞌi manꞌagi nöꞌö ar dutuꞌö. \p \v 17 Nunar Pedro mi ꞌbu̱hnu̱ xa mi ꞌyonga ár mfeni, mi ne nda bödi te ndi bo̱nga nöꞌö ngu ar tꞌi xki hyandi. Ja bi zo̱ ꞌmu̱ har goxthi yá mꞌe̱hni ar Kornelio, mi ñꞌa̱ni habu̱ mi ꞌbu̱ ár ngu ar Simu mi hoka ya ximhni. \p \v 18 Ne bi ñꞌa̱ñꞌu̱ ntsꞌe̱di, ha mi ꞌbu̱hnu̱ ar Simu nöꞌö xki thuꞌspabi ar Pedro nꞌehe. \p \v 19 Ar Pedro mi benda nöꞌö ngu ar tꞌi xki hyandi, geꞌmu̱ bi ꞌñembabi ár Hñö Jö: \p —Bi zo̱ hñu ya ñꞌo̱ho̱ hoñꞌaꞌi. \p \v 20 ꞌBa̱i, ne köi gi me̱wi. Yo gi yomi, ngetho go xta pe̱nkayu̱. \p \v 21 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi göi bi ma habu̱ mi ꞌba̱ nuꞌu̱ yá mꞌe̱hni ar Kornelio, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Go geke togo gi hoñhu̱. Tema xka ꞌñehu̱. \p \v 22 Nuyu̱ bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Xpa pe̱nje ma döndoguhe ar Kornelio, nꞌar hoga ñꞌo̱ho̱ tsupa Jö, ne gatho ya xodyo ñömañhobi. Ha nꞌár e̱nxe̱ Jö bi xipabi nda me̱hna togo nda e nda zixꞌa ár nguꞌö, da ꞌyo̱xa nöꞌö gi xipabi. \p \v 23 Ar Pedro bi thoki bi umba nse̱ki bi ñꞌoxꞌu̱ nöꞌö ar nxuiꞌö habu̱ mi ꞌbu̱ꞌö. Ne ár hyaxꞌö ar Pedro bi nangi bi me̱wiꞌu̱, ne bi de̱nga maꞌra ya ku ma ya mengunu̱ Nhope. \p \v 24 Ár yopa bi zo̱ñꞌu̱ Nsesarea habu̱ mi ꞌbu̱ ar Kornelio mi to̱ꞌmi. Ne xki zohna gatho yá mëni, ne nuꞌu̱ yá ñꞌowi mi ntsixkwi xiñho. \p \v 25 Nu mi zo̱nga ar Pedro hár ngu ar Kornelio, nunu̱ bi bo̱ni bi dödi, ne bi nda̱ndihmö ha yá wa mi ne nda ndöni. \p \v 26 Ha nunar Pedro bi ꞌba̱ꞌmi, ne bi ꞌñembabi: \p —Nangi, ngetho nuga dar ñꞌo̱ho̱ ngu nu maꞌra. \p \v 27 Núꞌmu̱ mi ñöwi, bi yu̱tꞌu̱ mbor ngu. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nze̱ye̱ ya jöꞌi xki mhuntsꞌi. \p \v 28 Ne ar Pedro bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ gi pöhu̱ dar xodyohe, ne ha ma ntꞌumbihe högagihe ga nthöskwihe nuꞌahu̱ hingar xodyohu̱, ne hingi tsa̱ ga ku̱the ha ri nguhu̱. Mödi njapꞌu̱, Jö xi utkagi hinto ga embabi hindi ꞌñepi ga ñöꞌbe, ne hinga xipi hingi tꞌaxi. \p \v 29 Jange mi xikagi ri mꞌe̱hni nga ekwa, hinda o̱tꞌa ma ꞌñöngi, ngutꞌa da ehe. Xikagihu̱ te gi jaju̱. \p \v 30 Nuꞌmú̱ ar Kornelio bi döti ne bi ꞌñembabi: \p —Pe̱ꞌsa goho mpa ngu ar xe̱nimpanu̱, ndi ꞌbu̱kwa ha ma ngu, ndi bëhë ne ndi matꞌa Jö ngu di nzöi di o̱tꞌe. Ngur hñu nde, nꞌa nda handatho nꞌar ñꞌo̱ho̱ mi he nꞌar dutu xa mi hwe̱xki, mi ꞌba̱hnu̱ ndi ñhantꞌbe. \p \v 31 Ne bi ꞌñengagi: Kornelio, Jö xi ꞌyo̱xa nöꞌö xka ꞌya̱pabi, ne xi hyanda nöꞌö ar ñho xka ꞌyo̱tꞌwa ya hyoya. \p \v 32 Pe̱hna togo da ma har hnini Nhope, ma da tsiñꞌa ar Simu, nöꞌö tꞌembabi ar Pedro nꞌehe. ꞌBu̱ hár ngu manꞌa ar Simu ar hokaximhni, ꞌbu̱ har ñönthe. Ne nu xta zo̱ꞌö, ma da xiꞌa te gi pe̱fi. \p \v 33 Jange ngutꞌa da pe̱mpꞌu̱ togo ba hoñꞌaꞌi, ne xka ꞌyo̱tꞌa xiñho xka ekwa. Ngu gi nu, gatho di ꞌbu̱hewa hár nthandi Jö, ne di ne ga o̱he nöꞌö xi ꞌraꞌi gi xije. \p \v 34 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi du̱ꞌmi bi ñö, ne bi ꞌñenö: \p —Nupya hö, xta pödi majöni Jö handa mahye̱tho gatho ya jöꞌi. \p \v 35 Numañhoꞌö gatho nuꞌu̱ togo ꞌyo hár nsuꞌö ne o̱tꞌa nöꞌö xiñho, mödi habu̱ gatho ya menguꞌu̱. \p \v 36 Jö ba pe̱mpa ár mhö ya me Israel, ar hoga mhö no̱nga ar hogamꞌu̱i unga ar Hesukristo, gehnu̱ ár Hmu gatho ya meximha̱i. \p \v 37 Ngu xka ꞌyo̱se̱hu̱ gatho nöꞌö xi tho ha ma ha̱ihe nuje dar xodyohe, bi ndu̱ Ngalilea núꞌmu̱ ar Xuwa xki wadi mi no̱nga ar xixthe, ne bi nu̱nga gatho har ha̱i Nhudea. \p \v 38 Gi pöhu̱ nꞌe, Jö bi umba ár Hñö ar Hesu me Nasare. Bi me̱ꞌsa ar tsꞌe̱di bi ñꞌo bi ꞌyo̱tꞌa ya ñho, ne bi o̱thebi yá hñeni gatho nuꞌu̱ togo xki dëntꞌa ar tsꞌondöhi. Bi tsa̱ bi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱, ngetho mi ꞌbu̱hwi Jö. \p \v 39 Ne nuje di da̱he majöni gatho nöꞌö bi ꞌyo̱tꞌa ar Hesu har hnini Herusalen ne xo̱ge har ha̱i Nhudea. Mꞌe̱fa nunu̱ bi tsꞌu̱ta ha nꞌar za bi tho. \p \v 40 Gehnu̱tho togo Jö bi japi bi nte manꞌagi ár hñupa, ne bi ñꞌudi da hanthe. \p \v 41 Himbi ñꞌudi bi hyanda gatho ya jöꞌi. Ho̱nse̱gihe da hanthe, ngetho hár ndu̱itho, Jö xki hwankagihe nga da̱thwe majöni. Nuje da ñumꞌehe ne da tsithehe mahye̱gi núꞌmu̱ mi mengi bi nte. \p \v 42 Ne bi me̱nkagihe ga xife ya jöꞌi, ne ga da̱he majöni gehnu̱ xi hñuxa Jö ngu ar tsꞌu̱tꞌwi, ne da hñöꞌspa majöni nuꞌu̱ tetho ne nuꞌu̱ xi du. \p \v 43 Ne gatho yá mꞌe̱hni Jö mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, bi da̱majöni bi ꞌñeñꞌu̱, gatho nuꞌu̱ da ñꞌemu̱ibi ár thuhu, da mpumbabi yá tsꞌoki. \p \v 44 Ar Pedro himi jwatho nda mönga nuya mhöyu̱, ba kö ár Hñö Jö, ne bi zu̱ gatho nuꞌu̱ mi o̱xa nöꞌö mi mönga ar Pedro. \p \v 45 Ha nuya xodyo ma ya gamfi ba ñꞌowi ar Pedro, xa mi ꞌyo̱tho, ngetho xki hñömba ár Hñö Jö nꞌehe nuꞌu̱ himya xodyo. \p \v 46 Bi ꞌyo̱de mi ñö maꞌra ya mhö nuꞌu̱ himi pöꞌu̱, ne mi umba njamödi Jö. \p \v 47 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi ꞌñenö: \p —Togo da za̱ da hñökwabi da nxixtheyu̱. Nuyu̱ xi hñömba ár Hñö Jö mahye̱gi ngu xta höñhu̱ nꞌehe. \p \v 48 Ne bi ꞌbe̱pabiꞌu̱ nda nxixthe hár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ha nuyu̱ bi ꞌya̱pa ar Pedro nda gohwinu̱ maꞌra ya pa. \c 11 \s1 Ar Pedro bi metwa ya ku me Herusalen nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa Jö \p \v 1 Bi ꞌyo̱ ya mpo̱te ne maꞌra ya gamfi mi ꞌbu̱ Nhudea, nuya himya xodyo xki hñömba ár mhö Jö nꞌehe. \p \v 2 Ne mi menga ar ku Pedro Herusalen, ka ba tsu̱hnu̱ nuyá mixodyowi ma ya gamfi ne mi te̱nda yá ntꞌumbiꞌu̱. \p \v 3 Ne bi ꞌñembabi: \p —Hanja xka ku̱tꞌa ha yá ngu ya ñꞌo̱ho̱ hingya xodyo, ne xka ñungwi. \p \v 4 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi mu̱di bi ꞌyotꞌwa ar ꞌñu gatho nöꞌö xki thogi, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p \v 5 —Nuga ndi ꞌbu̱hnu̱ ndi a̱pa Jö har hnini Nhope, ne da handa nꞌar ntꞌudi ngu ar tꞌi. Ba jöꞌma mhetsꞌi nꞌar döta dutu mi thuꞌsa gatho goho yá ñöni, ne bi jöꞌma habu̱ ndi ꞌbu̱i. \p \v 6 Ne nu nda kꞌötꞌi, da handi mi ku̱ gatho ya zuꞌwe tu goho yá wa, ya zate, ya zuꞌwe nju̱tꞌa har ha̱i, ne nuꞌu̱ nsa̱nga har ndöhi. \p \v 7 Nꞌa nda o̱ta nꞌar mhö bi ꞌñengagi: Pedro, nangi gi hyo gi tsa. \p \v 8 Ne da embabi: Hinda nejö, tsi Hmu, ngetho hiñhamꞌu̱ xta tsiga nöꞌö hindi ꞌñepki ga tsi hingi tꞌaxi. \p \v 9 Nuꞌmú̱, nöꞌö ar mhö mi e mhetsꞌi bi mengi bi zokagi, ne bi ꞌñengagi: Yo gi xipabi hindi ꞌñepꞌaꞌi gi tsi nöꞌö xi xu̱ka Jö, ne xi tꞌaxki. \p \v 10 Bi nheki ar hñuꞌgi, ne bi nju̱xa mhetsꞌi nöꞌö ar dutuꞌö. \p \v 11 Nꞌa mbi zo̱nda hñu ya ñꞌo̱ho̱ har ngu habu̱ ndi ꞌbu̱ka, xki ꞌñe Nsesarea xki ꞌbe̱hni nda zixkagi. \p \v 12 Ne ár Hñö Jö bi xikagi hinge nga yomi nga me̱ꞌbeꞌu̱. Ne da me̱ꞌbe nuyu̱ ma ꞌrato ya kuyu̱. Nda tso̱ñhe da ku̱the hár ngu nöꞌö togo xki me̱hna yá mꞌe̱hni nda zixkagi. \p \v 13 Ha nor ñꞌo̱ho̱ꞌö bi xije hanja xki hyandnu̱ hár ngu nꞌár e̱nxe̱ Jö mi ꞌba̱hnu̱, ne bi ꞌñembabi ꞌnö: Pe̱hna ꞌra ya mꞌe̱hni har hnini Nhope, ma da tsi ar Simu nöꞌö xi thuꞌspabi ar Pedro. \p \v 14 Nunu̱ ma da xiꞌaꞌi ya mhö da ma̱xꞌaꞌi gi mpo̱ho̱, ne gatho ya mengu ri ngu. \p \v 15 Ha nu nda du̱ꞌmi da ñö, bi hñöñꞌu̱ ár Hñö Jö ngu da höñhu̱ ar ndu̱i nꞌehe. \p \v 16 Da bemꞌu̱ nöꞌö xki mönga ma tsi Hmuhu̱ núꞌmu̱ bi ꞌñenö: Ar Xuwa mi xixthe har dehe, ha nuꞌahu̱ ma gi nxixthehu̱ gi nziñhu̱ ár Hñö Jö. \p \v 17 Nuꞌmu̱ Jö bi ne bi hwëkwabi ár Hñö mahye̱gi nguju̱ di ñꞌemu̱ihu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo, ter mꞌe̱kagiga ga hökwa ár ꞌbe̱fi Jö. \p \v 18 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nuya ku mi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen, bi ñhetho, ne bi nsunda Jö, bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Njapꞌu̱tho xi hwëkwa Jö nuꞌu̱ hingya xodyo da ꞌyo̱tꞌwár ntso̱ꞌmi, ne da me̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi nguju̱. \s1 Nuꞌu̱ xi jamfi ꞌbu̱ har nijö Antiokia \p \v 19 Nuꞌu̱ ya ku xki ntꞌu̱tsa xki mfontꞌi nuꞌu̱ ya pa mi tho ar ku Teba, ꞌra ba tso̱nga har ha̱i Fenisia, maꞌra Txipre, ha maꞌra Antiokia. Ne habu̱ gatho mi thoꞌu̱, hinto maꞌra mi xipa ár mhö Jö, ho̱nse̱ yá mixodyowi. \p \v 20 Ha mi ñꞌowi ꞌra ya ku ma ya me Txipre, ne maꞌra ya me Sirene. Nu mi zo̱ñꞌu̱ har hnini Antiokia, bi metwabiꞌu̱ ár hoga mhö ar tsi Hmu Hesu nuꞌu̱ ya jöꞌi himya xodyo nꞌehe. \p \v 21 Jö bi umba ar tsꞌe̱diꞌu̱, ne nze̱ye̱ ya jöꞌi bi ñꞌemu̱i, ne bi de̱mba ár ꞌñu ar tsi Hmu Hesu. \p \v 22 Nu mi bö ya ku mi ꞌbu̱hnu̱ Herusalen nöꞌö mi thohnu̱ Antiokia, bi me̱ñꞌu̱ injanu̱ ar ku Berhnabe. \p \v 23 Ne mi zo̱ñꞌö, bi hyandi teme xki hwëkwabi Jöꞌu̱, ne xa bi njohya. Ne bi xipa gatho nuꞌu̱ xki ñꞌemu̱inu̱, hinge nda hye̱pꞌu̱ nunar jamfinu̱, ne nda umba yá mu̱i nda hyonga Jö. \p \v 24 Ar Berhnabe xa mar hoga ku, ne xki nzinga ár Hñö Jö, xa mi tse̱ ár jamfi. Njapꞌu̱ nze̱ye̱ ya jöꞌi bi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu. \p \v 25 Nepꞌu̱ ar Berhnabe bi ma Tarso, ba honga ar Saulo, ne mba tini bi zixa Antiokia. \p \v 26 Ne ka bi mꞌu̱hnu̱ nꞌa nje̱ye̱ nuya yohoyu̱, mi mhunskwi ya gamfi, ne mi utwa ár mhö Jö nze̱ye̱ ya jöꞌi. Ka gehnu̱ Antiokia habu̱ bi ndu̱i bi nsipabi ya gamfi ma ya me̱pa Kristo. \p \v 27 Nuya paꞌu̱ ba po̱nga Herusalen ꞌra yá mꞌe̱hni Jö, bi ma Antiokia. \p \v 28 Nꞌaꞌu̱ már thuhu ar Agabo, bi mꞌa̱ madeda habu̱ xki mhuntsꞌa ya ku. Ne bi nzinga ár Hñö Jö, bi ꞌñenö ma nda nja nꞌar döta thuhu xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i. Ne hö, bi tho ngu xki möñꞌö nuya pa mar dönga ndö Nroma ar Klaudio. \p \v 29 Nepꞌu̱ nuya gamfi me Antiokia bi beñꞌu̱ nda me̱mpa nꞌar mfa̱tsꞌi nuꞌu̱ maꞌra ya gamfi mi ꞌbu̱hnu̱ Nhudea. Nꞌa ngu nꞌa bi unga nöꞌö mi tsu̱pa yá tsꞌe̱di. \p \v 30 Ne nunar mfa̱tsꞌi bi uñꞌu̱, bi me̱mpa nuyá ndö ar nijö Nhudea, ne go bi hñöxa ar Berhnabe, bi me̱wi ar Saulo. \c 12 \s1 Ar Hakobo bi tho, ne ar Pedro bi nju̱ bi jotꞌi \p \v 1 Nuya paꞌu̱ ar ndö Erode bi ndu̱i bi u̱tsa ya gamfi, mi honi hanja nda hyo. \p \v 2 Ne ndo̱jwaitho bi tho ar Hakobo ár jödö ar Xuwa. \p \v 3 Ha nu mi bödi mi numañho ya xodyo, bi me̱hna nda nju̱ ar Pedro nꞌehe. Bi nju̱ ha nꞌár ngo ya xodyo núꞌmu̱ mi tsꞌi ar thuhme himi jotsꞌi. \p \v 4 Ha nu mi nju̱ꞌö, bi jotꞌa har fa̱di. Ne bi tꞌe̱ntꞌwa ha yá ꞌye̱ ꞌre̱tꞌamaꞌrato ya ndogu, xki ñhege goho nꞌa ngu nꞌa nda suꞌö. Ngetho ar Erode mi beni ngu nda wata ár ngo ar baxjwa, nda nju̱ka har fa̱di nda mꞌa̱ꞌma ntsꞌu̱tꞌwi madeda ya jöꞌi. \p \v 5 Nuꞌmú̱ ar Pedro, xa mi nsu xiñho har fa̱di. Ha nuya ku himi tsa̱ya̱ mi matꞌwa Jö. \s1 Ar Pedro bi nju̱ka har fa̱di \p \v 6 Nꞌapatho mi ꞌbe̱di nda gu̱ka har fa̱di ar Erode, nor nxuiꞌö ar Pedro mi öhö madeda yoho ya ndogu, mi thötꞌa ya nthöhibo̱jö, ne nu maꞌra ya ndogu mi ꞌba̱ hár goxthi ar fa̱di mi su. \p \v 7 Mi da̱ni bi mꞌa̱hnu̱ nꞌár e̱nxe̱ Jö, ne xa bi yotꞌa mbo har fa̱di. Nunar e̱nxe̱ bi da̱mbár ꞌbo̱tsꞌe ar Pedro ne bi ꞌya̱, ne bi ꞌñembabi: \p —Nxo̱ni nangi. \p Nuꞌmú̱, dama bi hyo̱ta ya bo̱jö ha yá ꞌye̱ ar Pedro. \p \v 8 Nepꞌu̱ bi ꞌñemba ar e̱nxe̱: \p —Du̱tꞌa ri ngu̱tꞌi ne thötꞌa ri thiza. \p Ne nöꞌö dama bi ꞌyo̱tꞌa ngu xki mꞌe̱pabi. Bi ꞌñemba ar e̱nxe̱ nꞌehe: \p —Pa̱tꞌa ri pa̱tꞌi, ne te̱ngagi. \p \v 9 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi bo̱ni mi te̱nga ar e̱nxe̱, mödi himi ñꞌemu̱i mi majöni nöꞌö mi thogi, ngetho mi beñꞌö mi ꞌwiꞌthö. \p \v 10 Bi tho habu̱ mi ꞌba̱ ar ꞌbe̱tꞌo nsute. Nepꞌu̱ bi tho habu̱ mi ꞌba̱ manꞌa, ne bi zo̱nga har döta goxthibo̱jö mi tso̱nga nthi. Nunar goxthinu̱ bi xose̱. Ne bi bo̱ñꞌu̱ bi ꞌrañꞌu̱ nꞌar ꞌñu. Ne nꞌa mbi ꞌweta ar e̱nxe̱. \p \v 11 Nuꞌmú̱ ar Pedro bi nja ár mfeni, ne bi ꞌñense̱: \p —Nupya hö, di pödi xpa pe̱hna ár e̱nxe̱ Jö, bi ñöngagi da kꞌontꞌa hár ꞌye̱ ar Erode, ne gatho nöꞌö mi ne nda jaka ya xodyo. \p \v 12 Mi wadi bi zo ár mfeni njapꞌu̱, bi már ngu ar Maria ár nönö ar Xuwa, nöꞌö xki thuꞌspabi ar Mörko nꞌehe. Ne ka mi ꞌbu̱hnu̱ nze̱ye̱ ya ku mi a̱pa Jö. \p \v 13 Mi zo̱ni bi ma har goxthi, ne nꞌar nxutsi már thuhu ar Rode, bi ma ba nu togo mi ꞌba̱ har goxthi. \p \v 14 Nöꞌö ar nxutsi bi bötwatho ár mhö ar Pedro. Xa bi njohyaꞌö, jange himbi beni bi xokwa ar goxthi. Bi nixtꞌi bi ma ba xipa nuꞌu̱ maꞌra ya ku mi ꞌba̱ ar Pedro nthi. \p \v 15 Nuꞌu̱ bi ꞌñembabi: \p —Xka ꞌbe̱ ri mfeni. \p Ha nöꞌö xa mi huꞌmba yá mu̱i go mi geꞌö ar Pedro. Jange nuya ku bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Hingo geꞌö, zage ár e̱nxe̱ xpa ehe. \p \v 16 Ha nunar Pedro himi tsa̱ya̱ mi mafi. Ne nu mi soka ar goxthi, ka bi hyantꞌu̱ mi geꞌö, ne himi pödi te nda beñꞌu̱. \p \v 17 Ar Pedro bi ja ár ꞌye̱ bi xipabi nda ñheꞌu̱, ne bi metwabi hanja xki gu̱ka Jö har fa̱di. Ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Xifu̱ ar ku Hakobo ne gatho nu maꞌra ya ku teme xi thogi. \p Ne bi bo̱ni bi ma. \p \v 18 Ár hyaxꞌö nuya ndogu xa mi nxintꞌi, himi pödi te xki ja ar Pedro. \p \v 19 Nuꞌmú̱ ar ndö Erode bi me̱hna nda mengi nda thoni, ne hinto bi dini. Jange bi zohna ya sufa̱di bi hñöꞌspa majöni, ne bi mö nda tho. Ne bi bo̱nga núnu̱ Nhudea, bi ma ba ꞌbu̱ har hnini Nsesarea. \s1 Ar ndö Erode bi du \p \v 20 Ar ndö Erode xki po̱mpa ár kwe̱ ya me Tiro ne Sido. Nuyu̱ xki nkohi ma nda kꞌöꞌsa ar Erode. Ha mꞌe̱tꞌo bi umbar bojö ar Blasto nöꞌö mi supa ár ngu, mi ne nda ma̱tsꞌi nda ñöwi, ne nda ꞌya̱par hogamꞌu̱i. Ngetho gatho nöꞌö te mi tsiꞌu̱, mi hö habu̱ mar ndö ar Erode. \p \v 21 Nu mi zo̱ ar pa xki zohna ya me Tiro ne ya me Sido, ar Erode bi hye yá he ngu ar ndö, bi hñuxa har nthutsꞌi habu̱ mi o̱tꞌa ar tsꞌu̱tꞌwi, ne bi ndu̱i bi zoꞌu̱. \p \v 22 Nuꞌmú̱ nuya jöꞌi xa mi he̱xa ya mhafi mi eñꞌu̱: \p —Nöꞌö togo xta o̱xu̱ xi ñö, hingar jöꞌi, gehnu̱ nꞌar jö. \p \v 23 Nꞌár e̱nxe̱ Jö dama bi umba ar mfe̱i ar Erode, ngetho himbi ꞌñeꞌspa ár nsu Jö. Jange bi du xki deta ya zuꞌwe. \p \v 24 Ha nuya paꞌu̱ xa bi ñꞌo bi nxangár mhö Jö hagatho ya hnini. \p \v 25 Nu mi wa ar ꞌbe̱fi ar Berhnabe ne ar Saulo núnu̱ Herusalen, bi bo̱ni bi menga Antiokia. Ne bi zixꞌu̱ ar ku Xuwa nöꞌö mi tꞌembabi ar Mörko nꞌehe. \c 13 \s1 Ar ku Berhnabe ne ar ku Pablo bi du̱ꞌma yá ꞌbe̱fi nda hñöꞌspa ár mhö Jö \p \v 1 Mi ꞌbu̱hnu̱ har nijö Antiokia ꞌra yá mꞌe̱hni Jö ne ꞌra ya utate: Ar Berhnabe, ar Simu nöꞌö mi tꞌembabi ar ꞌBojöꞌi, ar Lusio nöꞌö mar me Sirene, ar Saulo, ne ar Manaen nöꞌö bi tewi mahye̱gi ar ndö Erode. \p \v 2 Nꞌar pa xki mhuntsꞌi mi ndönga Jö, ne xki bëꞌu̱. Ár Hñö Jö bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —ꞌWegagihu̱ ar Berhnabe ne ar Saulo da ꞌyo̱tꞌa ar ꞌbe̱fi xta huꞌspabi nda me̱hyu̱. \p \v 3 Jange mi wadi bi bëꞌu̱ ne bi ꞌya̱pa Jö, bi hñuꞌspa yá ꞌye̱ꞌu̱, ne bi ñꞌehwi bi ma. \s1 Yá mpo̱te ar tsi Hmu bi mömba ár mhö Jö núnu̱ har xe̱niha̱i Txipre \p \v 4 Nuꞌmú̱ ár Hñö Jö bi me̱hna ar Berhnabe ne ar Saulo har hnini Seleusia. Ne mi zo̱nu̱ bi yu̱tꞌa ha nꞌar motsa, ne bi maꞌu̱ ha nꞌar ha̱i oda madeda ar dehe, ár thuhu ar Txipre. \p \v 5 Ne nu mi zo̱ñꞌu̱ har hnini Salamina, bi du̱ꞌmi bi mömba ár mhö Jö mbo ha yá nijö yá mixodyowi. Mi ñꞌowiꞌu̱ ar Xuwa mi fa̱xte nꞌehe. \p \v 6 Bi thoꞌu̱ xo̱ge ar ha̱i Txipre, ne bi zo̱nga ha nꞌar hnini már thuhu Pafos. Ka bi nthe̱winu̱ nꞌar xodyo már thuhu Barhesus, mar ñꞌete ne mi ha̱tya jöꞌi, mi embabi már mꞌe̱hnihmö Jö. \p \v 7 Hyaxꞌmu̱ mi ñꞌowi ar ndö Sergio Paulo togo xaka mbödi te da me̱fi. Nunar ndönu̱ bi zohna ar Berhnabe ne ar Saulo, ngetho mi ne nda ꞌyo̱twa ár mhö Jö. \p \v 8 Nunar ñꞌetenu̱ mi tꞌembabi ar Elima (di bo̱ni da ꞌñenö ꞌñete), mi ne nda hñökwahmö ar ndö hinge nda ñꞌemu̱ibi ár mhö Jö. \p \v 9 Nuꞌmú̱ ar Saulo nöꞌö már thuhu ar Pablo nꞌehe, xki nzimba ár Hñö Jö, xa bi kꞌötꞌa nöꞌö ar ñꞌete. \p \v 10 Ne bi ꞌñembabi: \p —Nuꞌge xa gar nemhñö ne gar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki, ár bötsiꞌi ar tsꞌondöhi, gi u̱tsa gatho nöꞌö xiñho. Hamꞌu̱ gi hye̱pꞌu̱ gi tsꞌokwa yá mfeni ya jöꞌi hinda hyomba ár ꞌñu ar tsi Hmu mhetsꞌi. \p \v 11 Ha gi o̱de, ma gi tsa̱pa ár ꞌye̱ Jö. Nupya ma gi ngoda̱ ne hinda tsa̱ gi hyanda ar hyadi ꞌra ya pa. \p Dama bi zoxa nꞌar ꞌbe̱xui ár da̱. Himi tsa̱ nda hyandi, ne mi honga togo nda gu̱hni nda ñꞌo. \p \v 12 Ar ndö mi hyanda nöꞌö xki thogi, bi ñꞌemu̱ibi ár mhö Jö, ngetho xa bi ꞌyo̱da nöꞌö xki ꞌyo̱tsꞌe. \s1 Ar Pablo ne ar Berhnabe mi ꞌbu̱ har hnini Antiokia har ha̱i Pisidia \p \v 13 Ar Pablo ne nuꞌu̱ maꞌra yá ñꞌohu̱, bi gu̱nu̱ Pafos nꞌar motsa, bi maꞌu̱ har hnini Perge har ha̱i Panfilia. Ha nunar Xuwa bi ꞌwege bi menga Herusalen. \p \v 14 Nu mi zo̱ñꞌu̱ Perge, bi gu̱ ar ꞌñu bi thoꞌu̱ har hnini Antiokia har ha̱i Pisidia. Ne nꞌar pa ntsa̱ya̱ bi yu̱tꞌu̱ ha yá nijö yá mixodyowi, ne bi thogi bi hñuhnu̱. \p \v 15 Nu mi wadi bi nhehe ár tꞌofo Jö bi ꞌyotꞌa ar Moise ne nu maꞌra yá mꞌe̱hni Jö, nuꞌmú̱ nuyá ndö ar nijö bi zohna ar Pablo ne ar Berhnabe, ne bi ꞌñembabi: \p —Tsi kuhu̱, nuꞌmu̱ gi pe̱ꞌsu̱ teme gi möñhu̱ gi hñuꞌmfu̱ yá mu̱i ya jöꞌi, möñhu̱pya. \p \v 16 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi mꞌa̱i, ne bi jár ꞌye̱ bi xipabi nda ñhe gatho, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ ma ñꞌowihu̱ gar me Israelhu̱, ne gathoꞌihu̱ gi tsufu̱ Jö, ꞌyo̱hu̱ nöꞌö ma ga xiꞌahu̱: \p \v 17 Jö togo ndönga ya me Israel bi hwahna ma palehu̱, ne bi japi bi xu núꞌmu̱ ma ya nzo̱ho̱tho har ha̱i Ehipto, ne bi ñꞌu ár döta tsꞌe̱di mi gu̱knu̱. \p \v 18 Ne bi me̱ꞌspa ar tsꞌe̱ti yonꞌa̱te nje̱ye̱ mi ꞌyo ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. \p \v 19 Nepꞌu̱ Jö bi hwata yoto ya hnini har ha̱i Kanan, ne bi hemba ma palehu̱ nuya ha̱iyu̱, ne ja bi mꞌu̱hnu̱ꞌu̱. \p \v 20 Mꞌe̱fa Jö bi hñuxa ya nza̱ya̱ nda ñöni. Bi mꞌu̱ njapꞌu̱ ngu gohonthebe ne ngu̱dmi nje̱ye̱, ne ka bi mꞌu̱ ár mꞌe̱hni Jö ár thuhu ar Samuel. \p \v 21 Nepꞌu̱ ma palehu̱ bi ꞌya̱ꞌu̱ nꞌar ndö nda ꞌyo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwi. Jö bi umba ar Saul már tꞌu̱ ar Sis, nꞌa yá ma̱ngaꞌbe̱to ar Benjamin, bi ndö yonꞌa̱te nje̱ye̱. \p \v 22 Mꞌe̱fa bi thöka ar Saul ngu ar ndö, ne bi thuxa ar Dabi. Ne Jö bi ꞌñenö mi no̱ñꞌö: Nunar Dabinu̱ ár tꞌu̱ ar Isai, pe̱ꞌsa nꞌar hogamꞌu̱i jakagi ga njohya, ne nunu̱ da ꞌyo̱tkagi gatho nöꞌö di nega. \p \v 23 Ha nꞌár ma̱ngaꞌbe̱to ar Dabi, ka ba ehnu̱ ar Hesu, ba e bi po̱ ya me Israel ngu xki ñötꞌwabiꞌu̱. \p \v 24 Himi du̱ꞌmda ár ꞌbe̱fi ar Hesu núꞌmu̱ ar Xuwa mi xipa gatho ya me Israel nda ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi, ne nda nxixtheꞌu̱. \p \v 25 Ne núꞌmu̱ ma nda wa ár ꞌbe̱fi ar Xuwa, bi ꞌñenö: Togo gi beñhu̱ go geke. Nuga hingo geke togo gi to̱ꞌmhu̱. Ja togo ꞌbe̱fa, hindi ꞌñepkagi ga xotꞌwatsꞌu̱ ár thiza hár waꞌö. \p \v 26 ꞌYo̱hu̱ ma mixodyowihu̱, yá ma̱ngaꞌbe̱togihu̱ ar Abra, ne nuꞌahu̱ gi tsufu̱ Jö, go xpa ꞌbe̱nkagihu̱ nunar mhönu̱ no̱nga ar mpo̱ho̱. \p \v 27 Nuya me Herusalen ne yá ndö, himi pödi togoꞌö ar Hesu. Hinxki zo yá mfeni teme ndi bo̱nga nöꞌö xki ꞌyotꞌa mahamꞌu̱ yá mꞌe̱hni Jö, mödi mi neꞌu̱ gatho ya pa ntsa̱ya̱. Ne núꞌmu̱ mi ꞌye̱ntꞌu̱ bi tho, bi thogi ngu xki tꞌotꞌa mahamꞌu̱. \p \v 28 Himbi thimba nꞌar tsꞌoki xki ꞌyo̱tꞌö ndi ꞌñepi nda thomhö. Mödi bi böꞌu̱ njapꞌu̱, bi ꞌya̱pa ar Pilato nda hyo. \p \v 29 Ne nu mi wadi bi ꞌyo̱tꞌwabiꞌu̱ gatho ngu xki tꞌotꞌwabi, bi gömꞌu̱ har pontꞌi ma ba a̱ꞌu̱. \p \v 30 Ha Jö bi koꞌspa ár te. \p \v 31 Nuꞌu̱ togo xki ñꞌowi núꞌmu̱ ba po̱nga har ha̱i Ngalilea ba e Herusalen, go gehyu̱ togo bi hyanda nze̱ye̱ ya pa núꞌmu̱ xki wadi xki mengi xki nte. Ne nupya gehyu̱ togo da̱twa majöni ya jöꞌi ha ma hninihu̱. \p \v 32 Nuje nꞌehe di xiꞌahe ar hoga mhö, bi tho ngu xki ñhötꞌwabi ma palehu̱ mahamꞌu̱. \p \v 33 Ne nupya Jö xi ꞌyo̱tkagihu̱ ngu xki mö, yá ꞌbe̱togihu̱ nuꞌu̱ togo xki ñhötwabi. Bi njapꞌu̱ núꞌmu̱ mi koꞌspa ár te ar tsi Hmu Hesu, ngu xi tꞌotꞌa hár ñoho ar Dönga Nsa̱di, habu̱ enö njawa: Go ma tꞌu̱ꞌi, ne nupya di ñꞌudi go ri Dadagi. \p \v 34 Jö bi koꞌspa ár te, hiñhamꞌu̱ nda tsꞌonga ár ndoꞌyo har ha̱i. Gehnu̱ xki mö bi ꞌñenö: Ga ꞌraꞌahu̱ gatho ya ñhöꞌti da ñötꞌa ar Dabi nga umbabi. \p \v 35 Ha manꞌar Dönga Nsa̱di bi ꞌñenga ar Dabi nꞌehe: Hinge ma gi hye̱ ri hoga ꞌbe̱gogi da tsꞌonga ár ndoꞌyo har ha̱i. \p \v 36 Xa majöni ar Dabi bi me̱mpa yá mijöꞌiwi mi ꞌbu̱ nuya paꞌu̱ ngu mi ne Jö. Nepꞌu̱ bi du ne bi tꞌa̱gi, ha ár ndoꞌyo bi tsꞌonga har ha̱i, ngu gatho nu maꞌra ndu ma palehu̱. \p \v 37 Ha nöꞌö togo bi koꞌspa ár te Jö, nöꞌö himbi tsꞌonga ár ndoꞌyo har ha̱i. \p \v 38 Ndadahu̱, dá zo ri mfenihu̱ nöꞌö di xiꞌahu̱: Nuna bi ꞌyo̱tꞌa ar tsi Hmu, gehnu̱ bi pumgagihu̱ gatho ma tsꞌokihu̱. \p \v 39 Gatho nöꞌö himbi tsa̱ da o̱thu̱ ndi te̱ñhu̱ yá ꞌbe̱pate ar Moise, ne njapꞌu̱ nda nhugagihu̱ hinte ma tsꞌoki ndi tuhu̱, nupya hö da tsa̱, nuꞌmu̱ ga ñꞌemu̱ibihu̱ꞌö. \p \v 40 Jange jamasuhu̱ hinda zu̱ꞌahu̱ nöꞌö xi mönga yá mꞌe̱hni Jö núꞌmu̱ bi ꞌñenö njawa: \q1 \v 41 ꞌYo̱hu̱, nuꞌahu̱ gi tsañhu̱ nöꞌö majöni, xa ma gi ꞌyo̱hu̱ ne ma gi nhwathu̱. \q1 Ngetho nuya pa gi ꞌbu̱hu̱, xa ma ga o̱tꞌa ya döta ntꞌudi. \q1 Nu xta nsiꞌahu̱ nuya ntꞌudiyu̱, hingi ma gi ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 42 Ar Pablo ne yá ñꞌohu̱, núꞌmu̱ mi po̱nga ha yá nijö ya xodyo, bi tꞌa̱pa ar möte nda mengi nda xipabiꞌu̱ nor mhöꞌö ár hñöto manꞌagi. \p \v 43 Ne mi wadi bi bo̱ñꞌu̱, nze̱ye̱ ya xodyo ne maꞌra ya jöꞌi xki de̱mba yá ntꞌumbi ya xodyo ne mi ndönga Jö, bi de̱nga ar Pablo ne ar Berhnabe. Ne nuyu̱ mi ñöwi ne mi huꞌmba yá mu̱i nda tsunga nöꞌö xki hwëkwa Jö. \p \v 44 Ar hñötopꞌu̱ har pa ntsa̱ya̱, txꞌu̱tho mi ꞌbe̱di nda mhunsa xo̱ge ar hnini nda ꞌyo̱ꞌspa ár mhö Jö. \p \v 45 Ha nuya xodyo mi hyanda ra nze̱ye̱ ya jöꞌi, xa bi zo̱tꞌa yá mu̱i ne mi kꞌaꞌspa nöꞌö mi mönga ar Pablo, ne xa mi ñömañꞌu̱. \p \v 46 Nuꞌmú̱ ar Pablo ne ar Berhnabe himbi ntsu bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Da du̱ꞌmhe da xiꞌahe ár mhö Jö, nuꞌahu̱ gar xodyohu̱, ngetho mi mahyoni nga jahepꞌu̱. Ha hinga ne ga hñöñhu̱, ne njapꞌu̱ gi ñꞌuhu̱ hindi ꞌñepꞌahu̱ ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Jange nupya ma ga zohe nuꞌu̱ hingya xodyo. \p \v 47 Ngetho njawa xi ꞌbe̱mkagihe ar tsi Dada: \q1 Xta huxꞌahu̱ ngu nꞌar ñotꞌi gi yotꞌwahu̱ gatho nuꞌu̱ hingya xodyo, \q1 ne gi xipabihu̱ ar mhö no̱nga ar mpo̱ho̱ xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i. \p \v 48 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nuꞌu̱ himya xodyo, xa bi njohya, ne xa mi ñömañhobi ár mhö Jö. Ne bi jamfi gatho nuꞌu̱ xki thahni nda me̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 49 Ne ár mhö ar tsi Hmu bi mhömba xo̱ge nor ha̱iꞌö. \p \v 50 Nuꞌmú̱ nuya xodyo bi u̱tya hoga ꞌbe̱hñö mi nhumañho, ne ya ñꞌo̱ho̱ mi pe̱ꞌsa yá nsu har hnini, ne bi ntꞌu̱tsa ar Pablo ne ar Berhnabe, ne bi tꞌe̱nga ha yá hniniꞌu̱. \p \v 51 Nuꞌmú̱ ar Pablo ne ar Berhnabe bi hwöka ar ha̱i mi tu ha yá wa, ne bi gu̱ yá ꞌñuꞌu̱ bi ma har hnini Ikonio. \p \v 52 Ha nuꞌu̱ xki ñꞌemu̱i ba kohnu̱, xa mi johyaꞌu̱, ne xa xki nziñꞌu̱ ár Hñö Jö. \c 14 \s1 Ar Pablo ne ar Berhnabe bi zo̱nu̱ Ikonio \p \v 1 Ar Pablo ne ar Berhnabe, mi zo̱nga har hnini Ikonio, bi yu̱tꞌa ha yá nijö yá mixodyowi, mi xipa ya jöꞌi ár mhö Jö. Ne mi hyanda hanja mi ñöꞌu̱, bi ñꞌemu̱i nze̱ye̱ ya xodyo ne nuꞌu̱ himya xodyo. \p \v 2 Ha nuya xodyo himbi ne bi jamfi, bi u̱tꞌa nuꞌu̱ himya xodyo ne bi tsꞌokwa yá mfeni nda u̱tsa ya ku. \p \v 3 Jange ar Pablo ne ar Berhnabe bi gohnu̱ nze̱ye̱ ya pa. Ne himi ntsuꞌu̱ nda mömba ár mhö Jö, ngetho mi pöꞌu̱ mi fa̱xa Jö, ne mi umbar tsꞌe̱di nda ꞌyo̱tꞌa ya dötꞌa ntꞌudi. Njapꞌu̱ bi ñꞌudi gehnu̱ ar mhö no̱nga ar nhwëki nöꞌö mi möñꞌu̱. \p \v 4 Nuya mengunu̱ xki ñhege. ꞌRa mi te̱nga ya xodyo, ha maꞌra mi te̱mba yá mpo̱te ar tsi Hmu. \p \v 5 Ha ꞌra ya xodyo ne ꞌra nuꞌu̱ himya xodyo, bi mfa̱xkwi yá ndöꞌu̱ nda me̱i, mi ne nda gu̱ nkꞌahni ya mpo̱te. \p \v 6 Ha nunar Pablo ne ar Berhnabe mi bödi nöꞌö mi ne nda njapabiꞌu̱, bi bo̱ni bi maꞌu̱ har hnini Listra ne har hnini Derbe, yá hnini ar ha̱i Likaonia, ne bi ñꞌoꞌu̱ gatho ár nthetꞌi nöꞌö ar ha̱iꞌö. \p \v 7 Ne ka ba möñꞌu̱nu̱ ar hoga mhö. \s1 Ya me Listra bi gu̱ nkꞌahni ar Pablo \p \v 8 Har hnini Listra mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ himi tsa̱ nda ñꞌo, ngetho xki mꞌu̱i njapꞌu̱, ne hiñhamꞌu̱ xki ñꞌo, hyaxꞌmu̱ mi huhnu̱tho. \p \v 9 Nor ñꞌo̱ho̱ꞌö mi o̱xa nöꞌö mi mönga ar Pablo, ha nunar ku bi kꞌötꞌi, ne bi hyandi mi pe̱ꞌsa ar ñꞌemu̱i nda ditsꞌi. \p \v 10 Jange bi ꞌñenga ra ntsꞌe̱di: \p —Nangi gi ꞌba̱i njöntho. \p Nor ñꞌo̱ho̱ꞌö nꞌa nsa̱githo bi nangi bi ñꞌo. \p \v 11 Nuꞌmú̱ nuya jöꞌiꞌu̱ mi hyanda nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa ar Pablo, bi ꞌñenga ntsꞌe̱di ha yá hñöse̱ꞌu̱: \p —Ya jö xi ñhe̱hwi ya jöꞌi, xpa kökwa xi kꞌöskagihu̱. \p \v 12 Jange ar Berhnabe bi tꞌembabi mar jö Hupiter, ha nu ar Pablo ar jö Merkurio, ngetho go mi höxa ar mhö, ngu yá ꞌbe̱fi yá jöꞌu̱ ya me Likaonia. \p \v 13 Nuꞌmú̱ ár möjö ar Hupiter, mi pe̱ꞌsa ár nijö hár ñu̱tꞌi ar hnini, ba tsi ya boi ne ba hö ya do̱ni, nda zo har goxthi. Ne gatho ya jöꞌi mi ne nda ungwi mahye̱gi ar mꞌo̱ñho̱ nda ndömba ya ku. \p \v 14 Nu mi hyanda njapꞌu̱ ar Berhnabe ne ar Pablo, bi xika yá dutu, ne bi nixtꞌi bi yu̱tꞌa har mhuntsꞌi. \p \v 15 Mi enö njawa: \p —Ñꞌo̱ho̱hu̱, yoꞌö gi pe̱hu̱ njanu̱. Nuje dar jöꞌihe nguꞌahu̱ nꞌehe. Xta ehe ga xiꞌahe gi hye̱hu̱ ya njötꞌi gi ndöñhu̱ hinter me̱ꞌu̱. Ne pe̱fu̱ Jö togo te, ne xi hyoka mhetsꞌi, ar ximha̱i, ar ñho̱nthe, ne gatho nuꞌu̱ te janu̱. \p \v 16 Maꞌra ya mꞌu̱i mahamꞌu̱ Jö xi hye̱ ya jöꞌi xi ꞌyo̱tꞌa gatho nöꞌö xi beñꞌu̱. \p \v 17 Ha hinxi hye̱gi nꞌagitho. Hyaxꞌmu̱ xi ñꞌudi núꞌmu̱ ꞌraju̱ ar ꞌye bi e mhetsꞌi. ꞌRaju̱ ya hoga sofo, ꞌraju̱ te ga tsihu̱, ne ꞌraju̱ ar johya ha ma mu̱ihu̱. \p \v 18 Mödi ar Pablo ne ar Berhnabe mi xipa njapꞌu̱, ne hinge nda hyompa ya me̱ti mꞌo̱ñho̱, xa mar ñhei nda hñökwabiꞌu̱. \p \v 19 Bi zo̱ ꞌmu̱ ꞌra ya xodyo xki ꞌñeꞌu̱ har hnini Antiokia ne Ikonio. Mi zo̱hyu̱ bi u̱tya jöꞌi bi kꞌahna ar Pablo, ne bi gu̱ka hár ñöni ar hnini ba e̱i, mi hu yá mu̱i xki du. \p \v 20 Ha núꞌmu̱ xki mhuntsꞌa ya gamfi har nthetꞌi habu̱ mi ꞌbe̱ñꞌö, bi mꞌa̱i ne bi mengi bi yu̱tꞌa har hnini. Ne ár hyaxꞌö bi me̱wi ar Berhnabe, bi maꞌu̱ manꞌar hnini ár thuhu Derbe. \p \v 21 Bi möñꞌu̱nu̱ ar hoga mhö, bi uta ya mengunu̱, ne bi gu̱xa nze̱ye̱ ya gamfi. Ne mi waꞌu̱, bi menkꞌu̱ har hnini Listra, ne bi tho Ikonio, nepꞌu̱ bi maꞌu̱ Antiokia. \p \v 22 Ha ya hniniyu̱ mi fa̱xa ya ku nda ze̱ta yá ñꞌemu̱i, ne mi huꞌmba yá mu̱i hinge nda hye̱pꞌu̱ ar ꞌñu. Njanu̱ mi embabiꞌu̱: \p —Mahyoni ga thohu̱ nze̱ye̱ ya thogi, ne njapꞌu̱ ga ku̱thu̱ hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. \p \v 23 Ne bi tꞌexa ꞌra ya ku, mi tꞌe̱ntꞌwa ha yá ꞌye̱ꞌu̱ ar nijö mi ꞌbu̱ ha ya hnini mi thoꞌu̱. Nepꞌu̱ bi bëꞌu̱ ne bi tꞌe̱ntꞌwa ha yá ꞌye̱ Jö togo xki gamfiꞌu̱. \s1 Ar Pablo ne ar Berhnabe bi menga har hnini Antiokia har ha̱i Nsiria \p \v 24 Bi thotꞌu̱ har ha̱i Pisidia, bi zo̱ñꞌu̱ har ha̱i Panfilia. \p \v 25 Ne mi wadi bi mömba ár mhö Jö har hnini Perge, bi thogi imanu̱ har hnini Atalia. \p \v 26 Mi zo̱nu̱ꞌu̱, bi gu̱ ar motsa bi ꞌraxa ar ñho̱nthe, bi menga Antiokia habu̱ xki tꞌe̱ntꞌwa ár ꞌye̱ Jö, nda hwëkwa ár mfa̱tsꞌi har ꞌbe̱fi xki wadi xki me̱ꞌu̱. \p \v 27 Nu mi zo̱ñꞌu̱, bi muntsꞌa gatho ya ku, ne bi metwabiꞌu̱ ya döta ntꞌudi xki ꞌyo̱tꞌa Jö ha yá ꞌbe̱fiꞌu̱, ne hanja Jö xki xoka ar goxthi nda ñꞌemu̱i nuꞌu̱ himya xodyo. \p \v 28 Ar Pablo ne ar Berhnabe ka bi gohwinu̱ ya gamfi nze̱ye̱ ya pa. \c 15 \s1 Ar mhuntsꞌandö bi tꞌo̱tnu̱ Herusalen \p \v 1 Nuya paꞌu̱ ꞌra ya ku xki ꞌñe har ha̱i Nhudea, bi du̱ꞌmi bi uta ya ku, nuꞌmu̱ hinge nda thuꞌspa ar nse̱gi ha yá ndoꞌyo, ngu ar ntꞌumbi bi unga ar Moise, hinge nda mpo̱ꞌu̱. \p \v 2 Jange ar Pablo ne ar Berhnabe xa bi ntsa̱hñökiwiꞌu̱. Bi nkoꞌu̱ nda ꞌbe̱hna ar Pablo ne ar Berhnabe ne maꞌra ya ku, ma nda kꞌönga ya mpo̱te ne yá ndö ar nijö Herusalen, ne nda mhuntsꞌi nda no̱nga nöꞌö mi thohnu̱. \p \v 3 Nuya gamfi bi ñꞌehwi ne bi ꞌñetꞌar ꞌñu ya ku xki mꞌe̱hni. Ha nuyu̱ bi thotꞌu̱ har ha̱i Fenisia ne Nsamaria, mi petwa ya ku habu̱ mi thoꞌu̱, nuyu̱ himya xodyo mi ñꞌemu̱i ár mhö Jö nꞌehe. Njapꞌu̱ nuya ku xa mi johya mi o̱xa nöꞌö mi nsipabi. \p \v 4 Nu mi zo̱ñꞌu̱ Herusalen, bi döta ya mpo̱te, yá ndö ar nijö, ne maꞌra ya ku mi ꞌbu̱hnu̱. Ha nu ar Pablo ne nuꞌu̱ mi ñꞌowi, bi metwabiꞌu̱ gatho nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa Jö ha yá ꞌye̱ꞌu̱. \p \v 5 ꞌRa ya de̱ngaꞌbe̱pate xki jamfi mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌehe, bi mꞌa̱i ne bi ꞌñenö: \p —Mahyoni da thuꞌspa ar nse̱gi hár ndoꞌyo ya gamfi nuꞌu̱ hingya xodyo, ne da ꞌbe̱pabi da ꞌyo̱tꞌa gatho ngu bi tꞌotꞌa hár tꞌofo ar Moise. \p \v 6 Nepꞌu̱ nuya mpo̱te ne yá ndö ar nijö bi mhuntsꞌi nda ñöꞌu̱ hanja nda japꞌu̱ nöꞌö mi thohnu̱. \p \v 7 Núꞌmu̱ ya xa xki ñöꞌu̱, ar Pedro bi mꞌa̱i ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Ma tsi kuhu̱, ngu gi pöse̱hu̱, ya mahamꞌu̱ Jö bi hwankagi ga xipabi nuꞌu̱ hingya xodyo ar hoga mhö ne nda ñꞌemu̱iꞌu̱ nꞌehe. \p \v 8 Ha Jö togo pötwa yá mfeni ya jöꞌi, bi da̱majöni xki ñꞌemu̱iꞌu̱ mi umba ár Hñö Jö, jangu xi ꞌrakagihu̱ nꞌehe. \p \v 9 Ne bi nu mahye̱gigihu̱, ngetho mi ñꞌemu̱iꞌu̱, gese̱ Jö bi xu̱kwabi yá mu̱i. \p \v 10 Nuꞌmú̱, yoꞌö gi ne gi tso̱thwu̱ ár mu̱i Jö. Yoꞌö gi jafu̱ ya ku da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö hinxi tsa̱ dá o̱thu̱, ne himbi tsa̱ bi ꞌyo̱tꞌa ma palehu̱. \p \v 11 Nuju̱ di ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo bi hwëgathohu̱ ar mpo̱ho̱, ne njapꞌu̱ gatho nuꞌu̱ maꞌra nꞌehe. \p \v 12 Nuꞌmú̱ gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱, bi ñheꞌu̱ bi ꞌyo̱xa nöꞌö mi mönga ar Berhnabe ne ar Pablo. Bi metwabiꞌu̱ hanja mi hömpa ár tsꞌe̱di Jö mi o̱tꞌa ya döta ntꞌudi ha yá nthandi nuꞌu̱ himya xodyo \p \v 13 Nu mi wadi bi ñöꞌu̱, ar Hakobo bi ꞌñenö: \p —Tsi kuhu̱, ꞌyo̱hu̱ nöꞌö ma ga xiꞌahu̱ nꞌehe. \p \v 14 Ar Simu Pedro xi metkagihu̱ hanja Jö bi ndu̱i bi jöpa nuꞌu̱ hingya xodyo, ne bi hwahna ꞌraꞌu̱ da ꞌyo̱tꞌa ár hniniꞌö. \p \v 15 Njangu bi mönga yá mꞌe̱hni Jö habu̱ bi ꞌyotꞌa njanu̱: \q1 \v 16 Mꞌe̱fa ma ga pengi, \q1 ga koꞌspabi ár tsꞌu̱tꞌwi ar Dabi, ga ju̱xa ngu nꞌar ngu xki nhwati. \q1 Ga pengi ga hoka manꞌagi ngu ar ndu̱i, \q1 ga ju̱xa habu̱ xi yo̱tꞌe. \q1 \v 17 Ne njapꞌu̱ gatho nuꞌu̱ maꞌra ya jöꞌi da hyongagi dar Hmu, \q1 da njapꞌu̱ gatho nuꞌu̱ hingya xodyo matka ma thuhu. \q1 \v 18 Mönga njapꞌu̱ ar tsi Hmu nöꞌö togo mahamꞌu̱ mi ñꞌudi nda thogi. \p \v 19 Jange di enga, hinga kꞌasfu̱ nuꞌu̱ hingya xodyo da e da ñꞌemu̱i Jö. \p \v 20 Ho̱nse̱ ma ga pe̱mfu̱ nꞌar he̱ꞌmi, ga xifu̱ hinda zipa yá ñhuni ya tsita empꞌö, hinda mꞌe̱ngwi nöꞌö hingo ár nthöti, hinda za nꞌar me̱ti hinxi mpo̱mba ár ji, hinda zi ar ji. \p \v 21 Ngetho mahamꞌu̱ hagatho ya hnini, ja togo mömba ár tꞌofo ar Moise nöꞌö nhehe tatꞌa pa ntsa̱ya̱ ha yá nijö ya xodyo. \p \v 22 Nuꞌmú̱ nuya mpo̱te, yá ndö ar nijö ne gatho ya gamfi, bi numañho. Jange ma nda nhwahna ꞌraꞌu̱ nda ꞌbe̱hna Antiokia, da me̱wi ar Pablo ne ar Berhnabe. Bi thahna yoho, nꞌa már thuhu ar Huda nöꞌö mi tꞌembabi ar Barsaba, ne ar Sila. Nuyu̱ mi pe̱ꞌsa yá nsu har nijö mi ꞌbu̱hnu̱. \p \v 23 Ne bi ꞌyotꞌa nꞌar he̱ꞌmi bi hñöꞌspa ya ku, mi enga njawa: \p Nuje dar mpo̱tehe, dar ndöhe har nijö, ne gatho ya ku di ꞌbu̱hewa, dí pe̱ñꞌahe nuna he̱ꞌminu̱, tsi kuhu̱ hingya xodyohu̱, gi ꞌbu̱hu̱ Antiokia har ha̱i Nsiria ne Nsilisia. Gathoꞌihu̱ di ze̱ngwaꞌihe. \p \v 24 Xta pöhe ꞌra ya ku xi bo̱ngwa hinxta pe̱ñhe. Xi mapꞌu̱, ma xpa tupꞌa ri mu̱ihu̱, ne xi xiꞌahu̱ ꞌra ya mhö xi tsꞌompꞌa ri mfenihu̱. Xi ꞌbe̱pꞌahu̱ gi tuthu̱ ar nse̱gi ha ri ndoꞌyohu̱, ne gi ꞌyo̱thu̱ gatho nöꞌö bi mönga ar Moise har tꞌofo. \p \v 25 Jange gathogihe xta beñhe xiñho ga hwañhe ꞌra ya ñꞌo̱ho̱ di ꞌbu̱hewa, ga pe̱ñhe da kꞌösꞌahu̱, ne da mengwi ma tsi kuhu̱ Berhnabe ne ar Pablo. \p \v 26 Nuya mꞌe̱hniyu̱ xi ꞌye̱ntꞌa yá te da mömba ár thuhu ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. \p \v 27 Di pe̱ñꞌahe ar ku Huda ne ar ku Sila, go ma da zoꞌase̱ꞌihu̱ nuna xta ñöhe nꞌehe. \p \v 28 Ár Hñö Jö ne nuje xta beñhe xiñho hinga ꞌbe̱pꞌahe gi ꞌyo̱thu̱ nze̱ye̱ ya ꞌbe̱pate. Ho̱nse̱ ga ꞌbe̱pꞌahe gi ꞌyo̱thu̱ nuyu̱ mahyoni: \p \v 29 Nuꞌmú̱, yo ma gi tsifu̱ yá ñhuni ya tsita empꞌö, hingi ma gi tsihu̱ ya ji, yo ma gi tsahu̱ nꞌar me̱ti hinxi mpo̱mba ár ji, hingi ꞌbe̱ngwi nöꞌö hinga ri nthötihu̱. Nuꞌmu̱ gi ꞌyo̱thu̱yu̱, gi pe̱hu̱ xiñho. Jö da ma̱xꞌahu̱. \p \v 30 Jange nuꞌu̱ xki mꞌe̱hni, bi ma Antiokia. Bi mhuntsꞌa gatho ya gamfi ne bi umba ar he̱ꞌmi. \p \v 31 Nu mi wadi bi neꞌu̱, xa bi njohyaꞌu̱ ngetho xa mi huꞌmbabi yá mu̱i. \p \v 32 Ar Huda ne ar Sila ma yá mꞌe̱hni Jö nꞌehe, jange xa mi pe̱sꞌu̱ te nda möñꞌu̱, mi zo ya ku, ne mi huꞌmba yá mu̱i nda hñuxa yá ñꞌemu̱i. \p \v 33 Ka bi gohwinu̱ ya ku nze̱ye̱ ya pa. Mꞌe̱fa bi tꞌumba nꞌar hoga ntꞌedi nda menga Herusalen habu̱ xki mꞌe̱hni. \p \v 34 Ha nunar Sila bi beni mar ñho nda gohnu̱ Antiokia. \p \v 35 Ar Pablo ne ar Berhnabe ka bi gohnu̱ nꞌehe, mi mfa̱xkwi maꞌra ya ku, mi utꞌu̱ ár mhö Jö, ne mi mömba ár hoga mhö ar tsi Hmu, mi xipa nze̱ye̱ maꞌra. \s1 Ar Pablo bi ñhe̱hwi ar Berhnabe, ne bi mengi bi ñꞌo bi mömba ár mhö Jö \p \v 36 Núꞌmu̱ xki tho ꞌra ya pa, ar Pablo bi ꞌñemba ar Berhnabe: \p —Möhö manꞌagi, ma ga kꞌöꞌsu̱ ya ku ha gatho ya hnini da thohu̱ da mömfu̱ ár mhö Jö, ma ga nuhu̱ tengu yá mꞌu̱i. \p \v 37 Ar Berhnabe mi ne nda zixa ar Xuwa nöꞌö mi tꞌembabi ar Mörko nꞌehe. \p \v 38 Ha nunar Pablo himbi numañho nda zixꞌu̱, ngetho mamꞌe̱tꞌo mi ꞌñowi, ne núnu̱ Panfilia bi ꞌwege, ne himbi ne nda me̱witho nda mömba ár mhö Jö. \p \v 39 Njapꞌu̱ xa bi ntsa̱hñökiwi ar Pablo ne ar Berhnabe, jange bi ma nꞌampꞌu̱ nꞌa ngu nꞌa. Ar Berhnabe bi zixa ar Mörko, bi gu̱ ar motsa bi ꞌraxa ñho̱nthe ndi ma Txipre. \p \v 40 Nor Pablo bi hwahna ar Sila nda me̱wi. Ne nuya ku bi ꞌye̱ntꞌwa ár ꞌye̱ Jö ne nda hwëkwa ár mfa̱tsꞌi. \p \v 41 Ne bi gu̱ yá ꞌñu bi ma har ha̱i Nsiria, bi ꞌranda Nsilisia mi huꞌmba yá mu̱i ya ku, njapꞌu̱ nda hñuxa yá ñꞌemu̱i. \c 16 \s1 Ar Timoteo bi me̱wi ar Pablo ne ar Sila \p \v 1 Mi zo̱nga ar Pablo ne ar Sila har hnini Derbe, ne bi thoꞌu̱ bi ma har hnini Listra, habu̱ ba nthe̱wi nꞌar gamfi ár thuhu Timoteo. Ár nönö mar xodyo ne mar gamfi, ha nu ár dada mar me Gresia. \p \v 2 Nuya ku mi ꞌbu̱ Listra ne Ikonio, xa mi ñömañhobi ar ku Timoteo. \p \v 3 Ar Pablo bi beni mar ñho nda zitsꞌi. Ho̱nse̱ mꞌe̱tꞌo bi hñuꞌspa ar nse̱gi hár ndoꞌyo, ne hinge nda bo̱ yá kwe̱ nuꞌu̱ ya xodyo mi ꞌbu̱hnu̱, ngetho gatho mi pödi már me Gresia ár dada. \p \v 4 Ne bi gu̱ ar ꞌñu bi maꞌu̱, ne ha gatho ya hnini mi thogi, mi xipabi ya gamfi nöꞌö xki nko ya mpo̱te ne yá ndö ar nijö Herusalen, tema nda ꞌyo̱tꞌe. \p \v 5 Njapꞌu̱ xa mi huxa yá jamfi ya ku, ne hyaxꞌmu̱ mi xuꞌu̱ ár nze̱ye̱. \s1 Ar Pablo bi hyanda nꞌar ñꞌo̱ho̱ me Nmasedonia ngu nꞌar tꞌi \p \v 6 Ne bi mengi bi gu̱ yá ꞌñuꞌu̱, bi ga̱xta Frigia ne Galasia, ngetho ár Hñö Jö himbi hye̱gi nda thoꞌu̱ har ha̱i Asia nda mömba ár mhö Jö. \p \v 7 Nu mi zo̱nga har ha̱i Misia, mi nehmö nda thoꞌu̱ Bitinia, nunár Hñö Jö himbi hye̱gi. \p \v 8 Jange bi thota Misia, bi maꞌu̱ har hnini Ntroa. \p \v 9 Mi nxui ar Pablo bi hyanda ntꞌi nꞌar ñꞌo̱ho̱ me Nmasedonia, mi ꞌba̱hnu̱, mi a̱pa ar möte, ne mi embabi: Di a̱ꞌi gi ekwa Nmasedonia gi fa̱xkagihe. \p \v 10 Nu mi wa ar Pablo bi hyanda nöꞌö ngu ar tꞌi, dama da hoñhe hanja nga möhe har ha̱i Nmasedonia, ngetho ndi pöhe xiñho gese̱ Jö mi pe̱nkagihe ma nga mömfenu̱ ar hoga mhö. \s1 Ar Pablo ne ar Sila bi tꞌetꞌar fa̱di núnu̱ Nfilipo \p \v 11 Mꞌe̱fa da po̱ñhenu̱ Ntroa, da ꞌraxe njöntho har ñho̱nthe, da tso̱ñhe har ha̱i Samotrasia. Ár hyaxꞌöpꞌu̱ da tso̱ñhe har hnini Neapolis. \p \v 12 Da thohenu̱ da möhe Nfilipo nꞌár hnini ya me Nroma, ne gehnu̱ nꞌar döta hnini har ha̱i Nmasedonia. Ka da ꞌbu̱henu̱ ꞌra ya pa. \p \v 13 Nꞌar pa ntsa̱ya̱, da po̱ñhe har hnini da möhe har döthe, habu̱ xki nzöngya jöꞌi mi a̱pa Jö. Ka da huhenu̱ habu̱ xki mhuntsꞌa ꞌra ya ꞌbe̱hñö, ne da du̱ꞌmhe da xife ár mhö Jö. \p \v 14 Mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ꞌbe̱hñö mar thuhu Lidia, me Tiatira. Mi pa̱ ya hoga dutu xki njötꞌa the̱ni, ne xa mi honga Jö. Mi ꞌyo̱ nöꞌö mi mönga ar Pablo, Jö bi xokwa ár mfeni nda jamasu ñöꞌö mi möñꞌö. \p \v 15 Nu mi wadi bi nxixtheꞌö ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ hár ngu, bi ꞌñengagihe: \p —Nuꞌmu̱ gi hanthu̱ xa majöni xta ñꞌemu̱i ar tsi Hmu, di ne gi möhu̱ ma gi haxu̱ ha ma ngu. \p Njapꞌu̱ bi jaje da kohenu̱. \p \v 16 Nꞌar pa ngar möhe habu̱ xki nzöi mi tꞌa̱pa Jö, har ꞌñu da nthe̱he nꞌar nxutsi mi nthe̱xkwi nꞌar tsꞌondöhi mi japi nda bödi. Nuyá hmu xa mi tö nze̱ ar bojö har ꞌbe̱fi mi pe̱ ngu ar bödi. \p \v 17 Nunar nxutsinu̱ mi te̱ngagihe, ne xa mi mafi mi enö: \p —Nuya ñꞌo̱ho̱yu̱ yá ꞌbe̱go Jö bi ꞌbu̱ mhetsꞌi, ne utꞌahu̱ ar ꞌñu hanja gi mpo̱hu̱. \p \v 18 Hyaxꞌmu̱ mi njapꞌu̱ nze̱ye̱ ya pa mi te̱ngagihe. Ar Pablo bi the ár tsꞌe̱ti mi o̱tsꞌe hyaxꞌmu̱. Nuꞌmú̱, bi mengi ne bi xipa nöꞌö ar tsꞌondöhi mi pe̱ꞌsa ar nxutsi: \p —Hár thuhu ar Hesukristo di ꞌbe̱pꞌaꞌi gi po̱nga har nxutsinu̱. \p Nuꞌmú̱, dama bi bo̱nga ar tsꞌondöhi. \p \v 19 Ha nu mi hyanda yá hmu hinge nda dö ar bojö, bi gu̱ ar Pablo ne ar Sila, bi ziꞌspa yá ndö mi ꞌbu̱hnu̱ har ta̱i. \p \v 20 Mi mꞌa̱ꞌma ha ya nza̱ya̱, bi tꞌembabi: \p —Nuya xodyoyu̱, xpa ekwa ho̱nse̱ da japa da mu̱nsa ya jöꞌi. \p \v 21 Utkagihu̱ yá ntꞌumbi nuꞌu̱ hingi ho ga höñhu̱ ga o̱thu̱, ngetho dar me Nromahu̱. \p \v 22 Gatho nuya jöꞌi xki mhuntsꞌi, bi watꞌi nda me̱i. Ha nuya nza̱ya̱ bi mo̱kwa yá dutu, ne bi ꞌbe̱pa nda thu̱xtꞌa ya tꞌo. \p \v 23 Mi wadi xa bi nꞌwe̱xtꞌi, bi tꞌetꞌa har fa̱di, ne bi nsipa ar sufa̱di nda su xiñho. \p \v 24 Mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar sufa̱di, bi gotꞌa ya mbo ar fa̱di, ne bi ze̱ꞌmba yá wa ha nꞌar za, ne njapꞌu̱ hinge nda za̱ nda xotꞌi. \p \v 25 Ha nu made ar xui, ar Pablo ne ar Sila mi matꞌa Jö, mi tutwa ya thuhu, ne gatho nu maꞌra ya ꞌyofa̱di mi o̱xtho. \p \v 26 Nꞌa mbi da̱ñꞌu̱ bi nja nꞌar döta nhwöni. Xa mi nhwönga ya jödo, ne bi xo gatho ya goxthi, ha nuya bo̱jö mi thötꞌa yá ꞌye̱ ya ꞌyofa̱di bi xotꞌu̱. \p \v 27 Bi nu ar sufa̱di, ne mi hyandwa yá goxthi ar fa̱di mi xotho, bi gu̱ ár ndo̱jwai nda ñhose̱, ngetho mi humamu̱i xki bo̱nga gatho ya ꞌyofa̱di. \p \v 28 Nunar Pablo bi matꞌi, ne bi ꞌñembabi: \p —Yo ma gi ñho. Di ꞌbu̱thewa gatho. \p \v 29 Nuꞌmú̱ ar sufa̱di bi ꞌya̱ nꞌar ñotꞌi, bi nixtꞌi bi yu̱tꞌa mbor fa̱di, ne xa mi nhwötꞌar ntsu. Ngutꞌa bi nda̱ndihmö ha yá wa ar Pablo ne ar Sila. \p \v 30 Nepꞌu̱ bi gu̱ka nthi, ne bi ꞌya̱mbabi njawa: \p —Ñꞌo̱ho̱hu̱, tema mahyoni ga pe̱fi ne da za̱ ga mpo̱ho̱. \p \v 31 Nuya ku bi ꞌñembabi: \p —Ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo ne gi mpo̱ho̱, nuꞌge ne gatho nuꞌu̱ ꞌbu̱ ha ri ngu. \p \v 32 Ne bi xipabi ár mhö Jö ar sufa̱di ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ hár ngu. \p \v 33 Núꞌmu̱ mi nxuitho, ar sufa̱di bi xu̱kwabi habu̱ xki nthe̱wi ya mfe̱i. Ne hingar yaꞌö bi nxixthewi gatho yá mëni. \p \v 34 Nepꞌu̱ bi zixa hár ngu, ba umba te nda ziꞌu̱. Ne xa bi njohyawi gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ hár ngu, ngetho xki ñꞌemu̱ibi Jö. \p \v 35 Ár hyaxꞌö, ya nza̱ya̱ bi me̱hna yá mfa̱tsꞌi, ma nda ꞌñemba ar sufa̱di: \p —Hye̱ nuya ñꞌo̱ho̱yu̱. \p \v 36 Ar sufa̱di bi ꞌñemba ar Pablo: \p —Xpa ꞌbe̱nka ár mhö ya ndö ga he̱kꞌahu̱. Da za̱ gi po̱ñhu̱, di möhu̱ ter entho. \p \v 37 Nunar Pablo bi ꞌñembabi nuꞌu̱ togo ba hö ar mhö: \p —Xi mfe̱bgagihe ha yá nthandi ya jöꞌi, hinxi thimgagihe yoꞌö, ha dar me Nromahe nꞌehe, ne xi jokagihe har fa̱di. Ha nupya hö, ne da the̱gagihe ñꞌöntho, hingi ne to da bödi. ꞌÑembabihu̱ ya ndö da ese̱ da gu̱gagihe. \p \v 38 Nuyá mfa̱tsꞌi ya nza̱ya̱ bi mengi, ma ba xipabi nöꞌö bi möñꞌö. Núꞌmu̱ mi bödi ma ya me Nroma, xa bi ntsu. \p \v 39 Jange nuya ndö bi ma ba a̱pa ar mpumbate ya ku, bi gu̱ka har fa̱di, ne bi ꞌya̱pabi nda bo̱nga har hnini. \p \v 40 Nu mi bo̱nga ya ku har fa̱di, bi ma hár ngu ar Lidia, habu̱ ba huꞌmbabi yá mu̱i ya ku. Nepꞌu̱ bi bo̱ni bi maꞌu̱. \c 17 \s1 Ya me Ntesalonika xa bi ñöxhnatho \p \v 1 Ar Pablo ne ar Sila bi thota ha ya hnini Anfipoli ne Apolonia, ne bi zo̱ñꞌu̱ har hnini Ntesalonika. Ka mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌár nijö ya xodyo. \p \v 2 Ar Pablo ngu xki nzöñꞌö bi yu̱tꞌa har nijö, mi ñöwi ya xodyo hñu ya pa ntsa̱ya̱. \p \v 3 Mi xipabi ne mi utꞌu̱ ngu mi mönga ár Tꞌofo Jö. Mi enö mi mahyoni nda tho nze̱ye̱ ya u̱gi ar Kristo, nda du, ne nda mengi nda nte. Ne mi enö nꞌehe: \p —Nuna ar Hesu di xiꞌahu̱, gehnu̱ ar Kristo. \p \v 4 ꞌRaya xodyo bi ñꞌemu̱i, ne bi de̱nga ar Pablo ne ar Sila. Bi ñꞌemu̱i nze̱ye̱ ya me Gresia nꞌehe nuꞌu̱ mi honga Jö, ne nze̱ye̱ ya ꞌbe̱hñö nuꞌu̱ mi numañho ar hnini. \p \v 5 Jange ya xodyo nuꞌu̱ himya gamfi, xa bi mbo̱ yá kwe̱, ne bi ma ba muntsꞌa ꞌra ya tsꞌojöꞌi mi ꞌyo döhñetho. Bi gu̱xa ya jöꞌi ne bi zixa hár ngu ar Hason, ma nda gu̱jhmö ar Pablo ne ar Sila, ne nda ꞌye̱ntꞌwa ha yá ꞌye̱ ya jöꞌi. \p \v 6 Ne himbi dini, jange bi gu̱ka ar Hason ne maꞌra ya ku, bi zixa ha yá ndö ar hnini, ne xa mi mafi mi eñꞌu̱: \p —Nuya jöꞌi ne da pongar ximha̱i, xi zo̱kwa nꞌehe. \p \v 7 Ha nunar Hason xi umbar se̱ki hár ngu. Gathoyu̱ hingi o̱ta nöꞌö xi möngar Sesar ma ndöhu̱ Nroma, ngetho eñꞌu̱ ꞌbu̱ manꞌar ndö ár thuhu ar Hesu. \p \v 8 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ya jöꞌi ne yá ndö ar hnini, bi mbo̱ yá kwe̱ ne xa mi ñöxhnatho. \p \v 9 Nunar Hason ne nu maꞌra mi ñꞌowi, bi unga ar bojö mi tꞌa̱pabi, ne bi nthe̱gi bi ma. \s1 Ar Pablo ne ar Sila mi ꞌbu̱ har hnini Berea \p \v 10 Ngu mi nxuitho, ya ku mi ꞌbu̱hnu̱ dama bi me̱hna ar Pablo ne ar Sila nda ma har hnini Berea. Nu mi zo̱ñꞌu̱, bi yu̱tꞌa ha yá nijö ya xodyo. \p \v 11 Nuya xodyo me Berea xa ma ya hogajöꞌi, hinge ngu nuya me Ntesalonika. Jange xa bi njohya bi ꞌyo̱ꞌspa ár mhö Jö, ne hyaxtho mi honga har Tꞌofo, mi he̱ki ha majöni mi njapꞌu̱ nöꞌö mi möñꞌu̱. \p \v 12 Ne nze̱ye̱ ya xodyo bi ñꞌemu̱i, njapꞌu̱tho nꞌehe ꞌra ya ꞌbe̱hñö me Gresia mi nhumahño. Ne nze̱ye̱ ya ñꞌo̱ho̱ ya mengunu̱ bi ñꞌemu̱i nꞌehe. \p \v 13 Ha nu mi ꞌyo̱ ya xodyo me Ntesalonika xki zo̱nga ar ku Pablo Berea, mi mömba ár mhö Jö nu̱ nꞌehe, nuyu̱ bi ma ba japa ya jöꞌi bi mu̱xmatho. \p \v 14 Ne nuya ku ngutꞌa bi gu̱ka ar Pablo bi me̱hna har ñönthe, ha nunar Sila ne ar Timoteo bi gohnu̱ꞌu̱ Berea. \p \v 15 Nuꞌu̱ togo bi zixa ar Pablo, bi me̱wi ba tso har hnini Atena. Nu mba penkꞌu̱, ba hömpa ar nze̱ngwa nda xipa ar Sila ne ar Timoteo nda ma ngutꞌa ma nda nthe̱winu̱. \s1 Ar Pablo mi ꞌbu̱ har hnini Atena \p \v 16 Nu mi ꞌbu̱hnu̱ Atena ar Pablo, mi to̱ꞌma ar Sila ne ar Timoteo, xa mi tso̱tꞌa ár mu̱i, ngetho bi hyandi xa mi janu̱ nze̱ye̱ ya tsita empꞌö mi ndönga ya jöꞌi. \p \v 17 Jange mi ñöwi ya xodyo ha yá nijö, ne gatho nu maꞌra mi honga Jö, ne hyaxtho mi ꞌyonu̱ har ta̱i mi zo ya jöꞌi. \p \v 18 Bi ntsa̱hñökiwi ꞌra ya utate te gatho bentho. ꞌRa mi enö da tꞌumba gatho nöꞌö ne ár ndoꞌyo, maꞌra mi enö nunar mfödi da jakagihu̱ ga ꞌbu̱hu̱ xiñho. Ne mi eñꞌu̱: \p —Tema ne da xiju̱ nunar ñꞌo̱ho̱ xa te gatho mö. \p Ha maꞌra mi enö: \p —Atho no̱nga maꞌra ya ꞌraꞌyo jö. \p Mi mönga njapꞌu̱ ngetho ar Pablo mi xipabi ár hoga mhö ar tsi Hmu Hesu, ne ar menga nte. \p \v 19 Nepꞌu̱ bi tsꞌixa ar Pablo ha nꞌar mhuntsꞌi mi tꞌo̱tꞌa har nꞌar tsi tꞌo̱ho̱ xki thuꞌspa ár thuhu yá jöꞌu̱ Ares. Ne bi tꞌembabi: \p —Hage da tsa̱ gi ꞌyotkagihe ar ꞌñu nunar ꞌraꞌyo ntꞌuti gi ꞌyo gi mö. \p \v 20 Ngetho gi xikagihe nöꞌö hinxta o̱he. Di ne ga pöhe te di bo̱nga nuya mhö gi mö. \p \v 21 Bi mönga njapꞌu̱ ngetho gatho ya me Atena ne nuya nzo̱ho̱ mi ꞌbu̱hnu̱, xki nzöi nda mhuntsꞌi ho̱nse̱ nda mpede tema xki bödi maꞌraꞌyo. \p \v 22 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi mꞌa̱ madeda ar mhuntsꞌi har tsi tꞌo̱ho̱ Ares, ne bi ꞌñenö: \p —Nuꞌahu̱ gar me Atenahu̱, xta pödi xa gi pe̱hu̱ ngu mönga ri ntꞌumbihu̱. \p \v 23 Ndi tho ha ri nijöhu̱ habu̱ gi ndöñhu̱, da handa habu̱ gi exu̱ ri jöhu̱, mi tu nꞌar ntꞌofo enö: Ka ꞌbu̱kwa nöꞌö ar Jö hingi födi. Nunar Jö gi ndöñhu̱ ne hingi pöhu̱, getꞌö nöꞌö xta e ga xiꞌahu̱. \p \v 24 Nöꞌö ar Jö togo bi hyoka ar ximha̱i ne gatho te jawa, go geꞌö ar ndö mhetsꞌi ne ar ximha̱i, hingi ꞌbu̱ ha ya nijö xi hyoka ya jöꞌi. \p \v 25 Hingi japar ꞌbe̱di nöꞌö te da mo̱ꞌspa ya jöꞌi, ngetho geꞌö togo hö ar te, ne ꞌraju̱ ar ndöhi ga joxa ma hñöhu̱, ne ꞌraju̱ gatho nöꞌö di hoñhu̱. \p \v 26 Ha nꞌadar jöꞌi bi japi bi bo̱nga gatho ya meximha̱i, ne bi xanga xo̱ge ár nxidi ar ximha̱i. Xi hñuꞌspa hangu nje̱ye̱ da mꞌu̱i, ne habu̱ tso̱nga ár me̱ti. \p \v 27 Bi japꞌu̱ ne nga hoñhu̱ Jö, xömhö ga tiñhu̱, xa majöni hingi yapꞌu̱ di ꞌbu̱hu̱. \p \v 28 Ngetho di ꞌbu̱hwihu̱ꞌö, di ꞌñöñhu̱, ne go gekagihu̱ ngu neꞌö. Jangu bi ꞌñenga ꞌra ri duhuhu̱: Nuju̱ go yá bötsigihu̱ Jö. \p \v 29 Jange nuꞌmu̱ yá bötsigihu̱ Jö, hinga ma ga möñhu̱ ñhe̱hwi Jö nꞌar tsita xi thoka ar kꞌaxtꞌabo̱jö, wa ar tꞌaxbo̱jö, wa ar do, ngu xi bense̱ xi hyoka ya jöꞌi. \p \v 30 Nuya pa xi thogi, Jö himbi jamasu nuna tema bi ꞌyo̱tꞌa ya jöꞌi himi pöꞌö. Ha nupya hö, ne gatho ya jöꞌi da ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. \p \v 31 Ngetho Jö xi hñuxa nꞌar pa hamꞌu̱ ma da hñöꞌspa majöni gatho nuya jöꞌi xi mꞌu̱kwa har ximha̱i, ma da ꞌyo̱tꞌa har hoga tsꞌutꞌwi. Ha nöꞌö togo xi hñutsꞌi da hñöxa majöni, getꞌö togo bi ñꞌuꞌö núꞌmu̱ mi koꞌspa ár te. \p \v 32 Nu mi ꞌyo̱ꞌu̱ da mengi da nte nuꞌu̱ xi du, ꞌra mi thentho ne maꞌra mi enö: \p —Manꞌar pa gi pengi gi zokagihe nöꞌö gi mö. \p \v 33 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi ma bi zopꞌu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. \p \v 34 Ha ꞌra bi ñꞌemu̱i ne mi ñꞌowi, nꞌa már thuhu ar Nisio mar ndö nꞌehe har mhuntsꞌinu̱, nꞌar ꞌbe̱hñö már thuhu Damari, ne maꞌra ya mengunu̱. \c 18 \s1 Ar Pablo mi ꞌbu̱ Nkorinto \p \v 1 Mꞌe̱fa ar Pablo bi bo̱nga Atena, bi ma har hnini Nkorinto. \p \v 2 Ka bi nthe̱winu̱ nꞌar xodyo már thuhu Akila, mar me Ponto. Ja xki ꞌñe har ha̱i Italia, mi ñꞌowi ár ꞌbe̱hñö, ár thuhu Prisila. Xki bo̱ñꞌu̱ har hnini Nroma, ngetho ar ndö Klaudio bi mö nda tꞌe̱nga gatho ya xodyo mi ꞌbu̱hnu̱. Ar Pablo bi ma ba tsu̱ꞌu̱. \p \v 3 Bi ma ba ꞌbu̱hwiꞌu̱, ngetho nꞌadar ꞌbe̱fi mi pe̱ꞌu̱, ma ya hoka ngudutu nꞌa ngu nꞌaꞌu̱. \p \v 4 Gatho ya pa ntsa̱ya̱, ar Pablo mi pa ha yá nijö ya xodyo mi ñöwi. Ne mi umbár mu̱i mi nehmö nda ñꞌemu̱i ya xodyo ne nuꞌu̱ hingya xodyo. \p \v 5 Mi zo̱ ar Sila ne ar Timoteo, xki ꞌñe Nmasedonia. Nu mi nthe̱wi ar Pablo, xa mi umbár mu̱i mi xipabi ar hoga mhö ya xodyo, mi embabiꞌu̱ nunar Hesu gehnu̱ ar Kristo. \p \v 6 Ha nuya xodyo bi do̱xtho ne mi tsani. Nuꞌmú̱ ar Pablo bi hwötꞌa ár he, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ go xka ntsꞌokse̱hu̱. Nuga hinte ma tha̱i di tuga. Nupya di mapꞌu̱ ma ga zo nuꞌu̱ hingya xodyo. \p \v 7 Ar Pablo bi bo̱ni bi ma hár ngu nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Husto, xa mi honga Jö. Nor nguꞌö mi ꞌbu̱ getꞌu̱ ár nijö ya xodyo. \p \v 8 Nepꞌu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Krispo, már ndö ha yá nijö ya xodyo, bi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesu, nunu̱ ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ hár ngu. Ne nze̱ye̱ ya me Nkorinto bi ꞌyo̱twa ár mhö Jö, bi ñꞌemu̱iꞌu̱, ne bi nxixthe. \p \v 9 Nꞌar nxui ar tsi Hmu bi zo ar Pablo ngu nꞌar tꞌi, ne bi ꞌñembabi: \p —Yo gi ntsu, mönga ar mhö, yo ma gi ñhe. \p \v 10 Ngetho nuga di ꞌbu̱hwi, hinjoꞌo togo da gu̱xa ár ꞌye̱ da ꞌyo̱tꞌar tsꞌomꞌu̱i. Ha nunar hnininu̱ ꞌbu̱ nze̱ye̱ ya jöꞌi xta hwahni da ñꞌemu̱igi. \p \v 11 Jange ar Pablo bi gohnu̱ nꞌa nje̱ye̱ made har hnini Nkorinto, mi utwa ya jöꞌi ár mhö Jö. \p \v 12 Bi zo̱ta nꞌar pa ya xodyo bi me̱ꞌsa nꞌadar nkohi bi gu̱ ar Pablo, ne bi ziꞌspa ar tsꞌu̱tꞌwi. Nuya paꞌu̱ ar Galio mar ndö núnu̱ har ha̱i Akaya. \p \v 13 Ne bi ꞌñenga ya xodyo: \p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ u̱tꞌa ya jöꞌi hinda ndönga Jö ngu mönga ár tꞌofo ar Moise. \p \v 14 Ar Pablo mi fu̱di nda ñömhö, ha nunar ndö Galio bi ꞌñemba ya xodyo: \p —Nuꞌmu̱ tema xi jaꞌahu̱, wa nuꞌmu̱ xi ꞌyo̱tꞌa nꞌar döta tsꞌoki, nuꞌmú̱ hö, da tsa̱ ga o̱tꞌahu̱, nuꞌahu̱ gar xodyohu̱. \p \v 15 Ha nuꞌmu̱ ho̱nse̱ gi no̱ñhu̱ ya mhö, ya thuhu, ne yá ꞌbe̱fi ri tꞌofohu̱, nuhu̱ tema gi pe̱hu̱. Hindi ne gi ju̱gagihu̱ ngu ar tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 16 Ne bi tꞌe̱nga hár tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 17 Nuꞌmú̱ nuꞌu̱ himya xodyo bi gu̱ ar Sostene, ár ndö ár nijö ya xodyo mi ꞌbu̱ har hniniꞌö, xa bi fe̱nza hár nthandi ar ndö Galio, ha nunu̱ himbi dupa ár mu̱i. \p \v 18 Ar Pablo bi gohnu̱ ma nze̱ye̱ ya pa. Mꞌe̱fa bi ꞌñe ya ku, bi me̱wi ar Akila ne ar Prisila, bi ꞌraxa ar ñho̱nthe bi ma har ha̱i Nsiria. Nu mi ꞌyo ar ꞌñu, ar Pablo bi ꞌñöxa ár xtö núnu̱ Nsenkrea, ngetho xki ñötꞌwa Jö. \p \v 19 Nu mi zo̱nga Efeso, ka bi hye̱hnu̱ ar Akila ne ar Prisila, ne nöꞌö bi yu̱tꞌa ha yá nijö yá mixodyowi mi ñöwi. \p \v 20 Nuya mengunu̱ mi a̱par möte nda gohnu̱ ꞌra ya pa, ha nunar Pablo himbi ne. \p \v 21 Jange bi ñꞌehwi, ne bi ꞌñembabi: \p —Mahyoni ga ꞌbu̱ Herusalen, ma ga thohnu̱ ar da̱ngo ba epꞌu̱. Mꞌe̱fa ga pengi ga kꞌösꞌahu̱, nuꞌmu̱ njapꞌu̱ ne Jö. \p Ne bi gu̱ ar motsa ba po̱nu̱ Efeso. \s1 Ar Pablo bi menga Antiokia, ne bi du̱ꞌma ár hñu mꞌa̱tꞌi mi mömba ár mhö Jö \p \v 22 Nu mi zo̱nga Nsesarea, bi thogi ndi ma Herusalen, ma ba ze̱ngwa ya ku. Nepꞌu̱ bi gu̱ ar ꞌñu bi ma Antiokia. \p \v 23 Ka bi gohnu̱ ꞌra ya pa. Ne bi mengi bi bo̱ni, ma ba kꞌöꞌsa nꞌa ngu nꞌa ya hnini har ha̱i Galasia, ne har ha̱i Frigia. Mi xipa ya ku hyaxꞌmu̱ nda ze̱ta yá ñꞌemu̱i, nda umbyá mu̱i nda mpe̱fi. \s1 Ar Apolo bi mömba ár mhö Jö núnu̱ Efeso \p \v 24 Nuya paꞌu̱ nꞌar xodyo már thuhu Apolo bi zo̱nga Efeso. Mar me Alejandria, xaka mbödi te nda mö, ne mi pötwa xiñho ár Tꞌofo Jö. \p \v 25 Nunu̱ xki tꞌutꞌwabi ár ꞌñu ar tsi Hmu, xa mi umba ár mu̱i mi mömba ár mhö ar tsi Hmu, ne njapꞌu̱ mi uta maꞌra, mödi ho̱nse̱ mi pötwa ár xixthe ar Xuwa. \p \v 26 Bi ndu̱i bi zo ya xodyo ha yá nijöꞌu̱, hinto mi tsu. Ha nu mi ꞌyo̱xa ar Prisila ne ar Akila, bi zixyu̱ nꞌampꞌu̱, bi utwabi xiñho ár ꞌñu Jö. \p \v 27 Nunu̱ mi ne nda ma Akaya, ne nuya ku me Efeso bi hñuꞌmba ár mu̱i. Ne bi me̱mpa nꞌar he̱ꞌmi nuya ku mi ꞌbu̱hnu̱ Akaya nda numañho núꞌmu̱ nda zo̱ho̱. Nu mi zo̱ñꞌö, xa bi ma̱xa gatho nuꞌu̱ xki hwëkwa Jö nda ñꞌemu̱i. \p \v 28 Ngetho xa mi umba ár mu̱i mi kotwa yá ne ya xodyo madeda ya jöꞌi, ne mi otꞌwa ar ꞌñu hár Tꞌofo Jö, nda böꞌu̱ ar Hesu gehnu̱ ar Kristo. \c 19 \s1 Ar Pablo mi ꞌbu̱ har hnini Efeso \p \v 1 Núꞌmu̱ mi ꞌbu̱hnu̱ Nkorinto ar Apolo, ar Pablo bi thota ar ꞌñu tho ha ya tꞌo̱ho̱ ba tso̱nga Efeso. Ka bi nthe̱winu̱ ꞌra ya gamfi. \p \v 2 Ne bi ꞌya̱mbabi: \p —Ha ga hñöñhu̱ ár Hñö Jö núꞌmu̱ nga ñꞌemu̱ihu̱. \p Bi döꞌu̱: \p —Hinꞌö, hindi pöhe teme ár Hñö Jö. \p \v 3 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi ꞌya̱mbabiꞌu̱: \p —Tema xixthe xka hñöñhu̱ ꞌmu̱. \p Nuꞌu̱ bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Ár xixthe ar Xuwa. \p \v 4 Ar Pablo bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Ar Xuwa mi xixthe ya jöꞌi xki ꞌyo̱tꞌwa ár ntso̱ꞌmi yá tsꞌoki. Ne bi xipabi mi mahyoni nda ñꞌemu̱i togo nda ꞌñepꞌu̱ mꞌe̱fa. Mi no̱nga ar Hesu togo ar Kristo. \p \v 5 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱, bi nxixtheꞌu̱ hár thuhu ar tsi Hmu Hesu. \p \v 6 Nepꞌu̱ ar Pablo bi hñuꞌspa ár ꞌye̱ ya ku, ne bi hñöñꞌu̱ ár Hñö Jö. Bi ndu̱i bi ñö maꞌra ya hñö, ne mi ñöꞌu̱ ngu mi xipa ár Hñö Jö nda möñꞌu̱. \p \v 7 Nuya mi ꞌbu̱hnu̱ mi tsu̱ ngu ꞌre̱tꞌamayoho ya ñꞌo̱ho̱. \p \v 8 Ar Pablo mi ku̱tꞌa ha yá nijö ya xodyo. Mi ñöwi ne himi ntsu mi mömba ár mhö Jö, ne mi umba ár mu̱i mi utyu̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. Hñu nzönö bi japꞌu̱. \p \v 9 ꞌRa bi gotꞌa yá mfeni, himbi ne bi jamfi, ne madeda ya jöꞌi, mi tsamba ár ꞌñu Jö. Jange ar Pablo bi ꞌweka ya gamfi, ne hyaxꞌmu̱ mi uta ha nꞌar ngu ntꞌuti, már me̱ti nꞌar utate már thuhu ar Tirano, mar mengunu̱. \p \v 10 Yo nje̱ye̱ bi japꞌu̱, ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱ har ha̱i Asia bi ꞌyo̱twa ár mhö ar tsi Hmu Hesu, ngu ya xodyo ne nuꞌu̱ himya xodyo. \p \v 11 Ar Pablo bi ꞌyo̱tꞌa nze̱ye̱ ya döta ntꞌudi mi hömpa ár tsꞌe̱di Jö. \p \v 12 Nꞌandi ho̱nse̱ mi thöꞌspa yá nthuꞌmxi ne maꞌra yá dutu xki hye ar Pablo, ne nda thöꞌspa habu̱ mi ꞌbu̱ ya da̱thi, mi thitsꞌi, ne ya tsꞌondöhi mi po̱ni mi he̱ꞌu̱. \p \v 13 Ne ꞌra ya xodyo ma ya gu̱ka ndöhi, habu̱ gatho mi ꞌyo mi ju̱ka ya tsꞌondöhi, nꞌa mbi beñꞌu̱ nda ꞌye̱nga ya tsꞌondöhi nda no̱mba ár thuhu ar tsi Hmu Hesu nꞌehe. Njanu̱ mi embabi ya tsꞌondöhi: \p —Di no̱ñhe ár thuhu ar Hesu nöꞌö no̱nga ar Pablo, di xiꞌahe gi po̱ñhu̱. \p \v 14 Mi pe̱ njanu̱ nuꞌu̱ yoto yá tꞌu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Seba, mar xodyo ne már ndö ya möjö. \p \v 15 Ha núꞌmu̱ mi e̱nga nꞌar tsꞌondöhi, nunu̱ bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Nuga di pödi togo ar Hesu, ne di pödi togo ar Pablo. Xi nuꞌahu̱, togoꞌihu̱. \p \v 16 Nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ xki nthe̱xkwi ar tsꞌondöhi, bi ꞌye̱ngar nsa̱gi ne bi ꞌyentꞌa nuya ñꞌo̱ho̱yu̱. Bi ntöte, ne nuya ñꞌo̱ho̱ núꞌmu̱ mi bo̱nga nhixtꞌitho har ngu, mi nthe̱mfotho, ne xa xki ntsꞌe̱ni. \p \v 17 Gatho ya me Efeso, ya xodyo ne nuꞌu̱ himya xodyo, bi ꞌyo̱xa nöꞌö xki thogi, jange xa bi zuꞌu̱, ne xa mi tꞌeꞌspár nsu ár thuhu ar tsi Hmu Hesu. \p \v 18 Nze̱ye̱ nuꞌu̱ xki ñꞌemu̱i mi e madeda gatho ya ku mi da̱majöni nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌu̱. \p \v 19 Nze̱ye̱ ya ku ma ya ñꞌete bi hñöxa yá he̱ꞌmi bi tsꞌötꞌa habu̱ xki mhuntsꞌa gatho. Nu mi nuꞌu̱ hangu xki ꞌbe̱pꞌu̱, mi tsu̱ ngu ku̱tꞌanthebe ya nthebe ya tꞌaxbojö. \p \v 20 Njapꞌu̱ xa mi ntu̱nga ár mhö ar tsi Hmu ne mi nheki ár tsꞌe̱di. \p \v 21 Mi wadi da tho gathoyu̱, ar Pablo bi beni nda tho Nmasedonia ne Akaya, ne nda zo̱nga Herusalen. Ne mi enö: \p —Xka jwadi ga ꞌbu̱hnu̱ Herusalen, mahyoni ga ma Nroma nꞌehe. \p \v 22 Ne bi me̱hna yoho yá ma̱xte bi ma Nmasedonia, ar Timoteo ne ar Erasto. Ha nöꞌö bi gohnu̱ Asia maꞌra ya pa. \s1 Ar mu̱xmajöꞌi núnu̱ Efeso \p \v 23 Nuya paꞌu̱ bi mu̱xma ya me Efeso, ngetho mi mhömba ár ꞌñu Jö. \p \v 24 Mi ꞌbu̱hnu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ mar thuhu ar Demetrio. Már ꞌbe̱fiꞌö mi hoka ya tsita ma ya tꞌaxbo̱jö. Mi kꞌoꞌspabi ár nijö yá tsita ar Diana, mi pa̱pa ya jöꞌi. Njapꞌu̱ nuꞌu̱ togo mi mpe̱ nor ꞌbe̱finu̱, mi tö nze̱ye̱ ya bojö. \p \v 25 Ar Demetrio bi muntsꞌa gatho nuꞌu̱ mi pe̱ nunar ꞌbe̱finu̱, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Ha gi o̱hu̱ ñꞌo̱ho̱hu̱. Gi pöhu̱ xiñho, nunar ꞌbe̱finu̱ fa̱xju̱ di töhu̱ nze̱ye̱ ar bojö. \p \v 26 Xka ꞌyo̱hu̱ ne xka hyanthu̱ ar Pablo, ꞌyo xipa ya jöꞌi nuya tsita hoka ya ñꞌo̱ho̱, hingya jöꞌu̱. U̱tꞌa ya jöꞌi, ne nze̱ye̱ xi ꞌweke te̱ñꞌö, hinge ho̱nse̱wa Efeso, xi japꞌu̱ xo̱ge har ha̱i Asia. \p \v 27 Nunar tsꞌokinu̱, hinge ho̱ntꞌa da hwata ma ꞌbe̱fihu̱. Da tsa̱ da mꞌe̱ ár nsu ár nijö ma tsi nönöhu̱ Diana, ne da mꞌe̱ ár nsunda nuna togo ndönga gatho ya jöꞌiwa me Asia, ne gatho ya meximha̱i. \p \v 28 Mi ꞌyo̱xa gatho nuꞌu̱ mi pe̱ nunar ꞌbe̱finu̱, xa bi mbo̱ yá kwe̱, ne mi he̱xa ya mhafi, mi eñꞌu̱: \p —Döta ar tsita Diana, ár me̱ti ya me Efeso. \p \v 29 Gatho ya mengunu̱ himi pödi te nda beñꞌu̱, ne nꞌa mfenitho bi nixtꞌi bi ma habu̱ xki nzöi mi tꞌo̱tꞌa ya mhuntsꞌi. Ne bi nju̱ ar ku Gayo ne ar ku Aristarko, ya me Nmasedonia, yá ñꞌohu̱ ar Pablo. \p \v 30 Ar Pablo mi nehmö nda yu̱tꞌi nda zo ya jöꞌi, ha nuya ku mi ꞌbu̱hnu̱ himbi hye̱gi. \p \v 31 ꞌRa ya ndö me Asia mi ntsixkwi ar Pablo, bi me̱mpa ar nze̱ngwa hinge nda ma har döta mhuntsꞌi. \p \v 32 Nu har mhuntsꞌi, ꞌra mi mafi mi mönga nꞌar mhö, maꞌra mi mönga manꞌa, ngetho ya jöꞌi himi pödi tema nda beni, ne maꞌra himi pödi yoꞌö xki mhuntsꞌi. \p \v 33 Nuya xodyo bi gu̱ka ar Handro nda zohmö ya jöꞌi. Bi jár ꞌye̱ bi xipa ya jöꞌi nda ñhe, ne nda tsa̱ nda ñönga yá mixodyowi. \p \v 34 Núꞌmu̱ mi bö ya jöꞌi mar xodyo nꞌe, bi ndu̱i nꞌatꞌwu̱ bi mafi ntsꞌe̱di ngu yo xe̱nimpa, mi eñꞌu̱: \p —Döta ar tsita Diana ár me̱ti ya me Efeso. \p \v 35 Nepꞌu̱ nꞌár ma̱xte ár ndö ar hnini, núꞌmu̱ mi wadi bi japi bi ñhe ya jöꞌi, bi ꞌñembabi: \p —Ndadahu̱ gar menguhu̱wa Efeso, togo hingi pödi nuya me Efeso supa ár nijö ma tsitahu̱ Diana, ne ár njötꞌi ba kö mhetsꞌi. \p \v 36 Nuꞌmu̱ hinjoꞌo togo da tsa̱ da ko̱ni, xiñho gi ñheꞌu̱ ne hinge dama gi ju̱xa ri ꞌye̱hu̱. \p \v 37 Xka tsihu̱wa nuya ñꞌo̱ho̱yu̱ hinte xi bë har nijö, ne hinxi ñömañꞌu̱ ma tsitahu̱. \p \v 38 Nuꞌmu̱ ar Demetrio ne nuyá ñꞌowi ja te da ga̱ꞌspa ya nza̱ya̱, ꞌbu̱ꞌu̱ da ꞌyo̱tsꞌe. Jange ꞌbu̱ nuya tsꞌu̱tꞌwiyu̱, dá nga̱xte nꞌa ngu nꞌa. \p \v 39 Ha nuꞌmu̱ ja manꞌa te gi nga̱xtehu̱, ma ga e̱nthu̱ nꞌar mhuntsꞌi habu̱ da tsa̱ da hogi. \p \v 40 Ma ga ntsuñhu̱ hinda tho̱xkagihu̱ di ju̱xu̱ ya jöꞌi xta böꞌu̱ nöꞌö xi thopya, ngetho nuꞌmu̱ da tꞌa̱ngagihu̱, tema ga thöhu̱. \p \v 41 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ár ma̱xte ar ndö, bi fontꞌa ya jöꞌi. \c 20 \s1 Ar Pablo bi ñꞌonu̱ Nmasedonia ne Gresia \p \v 1 Nu mi wa ar mu̱xmajöꞌi, ar Pablo bi zohna gatho ya ku, bi hñuꞌmba yá mu̱i, bi hyu̱fi, ne bi ñꞌedi bi bo̱ni bi ma Nmasedonia. \p \v 2 Bi mengi bi thota habu̱ xki tho mꞌe̱tꞌo mi tso̱nga ya ku, ne xa mi zofo mi huꞌmba yá mu̱i. Bi japꞌu̱ gatho ar ꞌñu ndi ma Gresia. \p \v 3 Ka bi mꞌu̱hnu̱ hñu nzönö, mi ñhoki ndi ma Nsiria. Ha bi zo ár gu nuya xodyo xki hñutsꞌi nda hyo núꞌmu̱ nda gu̱ ar motsa ndi manu̱, jange bi beni nda ga̱xta har ha̱i Nmasedonia manꞌagi. \p \v 4 Bi me̱wi ndi ma Asia ar Sopate me Berea, ar Aristarko ne ar Segundo ya me Ntesalonika, ar Gayo me Derbe, ar Tikiko ne ar Trofimo ya me Asia, ne ar Timoteo. \p \v 5 Nuya kuyu̱ bi mꞌe̱tꞌo, ma ba to̱bgagihe Ntroa. Ka dá nthe̱henu̱. \p \v 6 Nuje da to̱ꞌmhe bi tho ar da̱ngo núꞌmu̱ tsꞌi ar thuhme hingi jotsꞌi. Mꞌe̱fa da po̱ñhenu̱ Mfilipo, da ꞌrañhe ar ñho̱nthe. Ku̱tꞌa mpa da ꞌyohe har dehe, ne da tso̱ñhe Ntroa. Dá nthe̱henu̱ ya ku xki mꞌe̱tꞌo, ne da kohenu̱ ma yoto mpa. \s1 Ar Pablo bi mhunskwi ya ku núnu̱ Ntroa ne bi ñꞌehwi \p \v 7 Nöꞌö ár ꞌbe̱tꞌo mpa ar hñöto, bi mhuntsꞌa gatho ya gamfi nda zipa ár tꞌoxi ar tsi Hmu. Ar Pablo mi uti, mi zo̱nga made nxui himi tsa̱ya̱tho, ngetho ma nda bo̱nga ár hyaxꞌö. \p \v 8 Nunar ngu habu̱ xki mhuntsꞌi, mi to̱ mañö, ne xki tso̱ nze̱ye̱ ya ñotꞌi. \p \v 9 Nꞌar tsꞌu̱ntꞌu̱ már thuhu Eutiko, mi huhnu̱ ha nꞌar ku̱tꞌahyatsꞌi. Bi zo̱par tꞌöhö, ngetho ar Pablo bi ñö yaꞌö. Mi mitꞌar tꞌöhö bi da̱ har hñu nto̱ngu. Ha bi nju̱tsꞌi, xki du. \p \v 10 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi göi, bi ꞌyoxa nöꞌö ar bötsi ne bi hyu̱fi. Ne bi ꞌñembabi ya ku: \p —Yo gi ntsuhu̱, tetho. \p \v 11 Bi bo̱xa manꞌagi habu̱ xki mhuntsꞌi. Bi heka ar thuhme, bi ziꞌu̱ ár tꞌoxi ar tsi Hmu bi ñuñꞌu̱. Mꞌe̱fa ar Pablo bi mengi bi ñö yaꞌö, ne mi nthe̱ngxudi bi gu̱r ꞌñu bi ma. \p \v 12 Ha nu mi tsꞌixa nöꞌö ar tsꞌu̱ntꞌu̱ xki da̱gi mi tetho, gatho ya ku xa bi hñu yá mu̱i. \s1 Ar Pablo bi bo̱nga Ntroa ndi ma Mileto \p \v 13 Nuje da ju̱he ar motsa da ꞌbe̱tꞌohe, da möhe har hnini Nꞌason, ka nga nthe̱henu̱ ar Pablo ngu dá möñhe, ngetho mi neꞌö nda ma watho. \p \v 14 Nda nthe̱henu̱ Nꞌason, da tsixe har motsa ndi ehe, da möhe mahye̱gi har hnini Mitilene. \p \v 15 Da po̱ñhenu̱, ne ár hyaxꞌö da tso̱ñhe getꞌu̱ har xe̱ni ha̱i Kio. Ár yopa da tso̱ñhe ha manꞌa xe̱ni ár thuhu Nsamo, ne da kohe habu̱ ár thuhu Trogilio. Ár hñupa da tso̱ñhe har hnini Mileto. \p \v 16 Ar Pablo xki beni hinge nda tho har hnini Efeso, ngetho himi ne nda mꞌu̱ nze̱ye̱ ya pa har ha̱i Asia. Mi xo̱ni nda zo̱nga har hnini Herusalen, ma nda mꞌu̱ har da̱ngo Pentekoste, nuꞌmu̱ nda za̱mhö nda zo̱ni. \s1 Ar Pablo bi ñꞌehwi ya ku me Efeso núnu̱ Mileto \p \v 17 Nu mi ꞌbu̱hnu̱ Mileto, ar Pablo bi me̱mpa ar nze̱ngwa yá ndö ar nijö Efeso, bi ꞌñembi mi to̱ꞌmnu̱ Mileto. \p \v 18 Nu mi zo̱ñꞌu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ ar Pablo, bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌahu̱ gi pöhu̱ xiñho tengu ma mꞌu̱i núꞌmu̱ ndi ꞌbu̱hwihu̱ nuya pa xi thogi, nda tso̱kwa har ha̱i Asia. \p \v 19 Xta pe̱pa ma tsi Hmuhu̱, hinxta ñꞌetsꞌi. Xta nöꞌma ma gida̱, xta tho ya tsꞌomꞌu̱i nuꞌu̱ xi ꞌyo̱tka ya xodyo, huꞌskathogi da hyogagiꞌu̱. \p \v 20 Mödi njapꞌu̱, hinte xta ögi nöꞌö gi hoñhu̱ da jaꞌahu̱ ar ñho. Gatho xta utꞌahu̱ ha ya mhuntsꞌi wa ha ri nguhu̱. \p \v 21 Nuꞌahu̱ gar xodyohu̱ ne nuꞌu̱ hingya xodyohu̱, xta zoꞌahu̱ gi ehu̱ hár nthandi Jö gi ꞌyo̱thwu̱ ár ntso̱ꞌmi, ne gi ñꞌemu̱ihu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. \p \v 22 Ha nupya tsixka ár Hñö Jö gar ma Herusalen, mödi hindi pödi teme bi to̱bgaginu̱. \p \v 23 Ho̱nse̱ di pödi xi xikagi ár Hñö Jö ha gatho ya hnini di thogi, bi to̱bgagi ar fa̱di ne ya thogi. \p \v 24 Ha nuyu̱, hindi japamasu, ne hindi japa ma te da me̱pkase̱. Nöꞌö di nega, ga johya ga jwata nunar ꞌbe̱fi bi ꞌraka ar tsi Hmu Hesu. Nor ꞌbe̱fiꞌö, ga mömba ár hoga mhö no̱nga teme xi hwëgagihu̱ Jö. \p \v 25 Ha di pöpya xiñho, nuꞌahu̱ xtá thopꞌu̱ xta xiꞌahu̱ ár tsꞌutꞌwi Jö, hingi ma gi penju̱ gi hyandagihu̱ manꞌagi. \p \v 26 Jange di xiꞌahu̱, hingo ꞌba̱ ma ñöni núꞌmu̱ gi mꞌe̱hu̱pya. \p \v 27 Ngetho nuga hinte xta ögi. Gatho nöꞌö xi utka Jö, xta utꞌahu̱ nꞌehe. \p \v 28 Di xiꞌahu̱, ntsuñhu̱, ne suhu̱ gatho ya gamfi xi ꞌye̱ntꞌahu̱ ri ꞌye̱hu̱ ár Hñö Jö, ngu nꞌar ma̱ꞌyo su yá tsi de̱ti. Gese̱ꞌö xi ꞌñexꞌahu̱ gi sufu̱ ár nijö ar tsi Hmu xi unga ár ji xi da̱i. \p \v 29 Nuga di pödi nꞌehe, nu xka magawa, ma da epꞌu̱ ꞌra ya tsꞌojöꞌi, da ne da hwatwa gatho ár nijö Jö, ngu nꞌar miñꞌo hinte ma de̱ti e̱gi. \p \v 30 Hinge ho̱nse̱ꞌu̱, ꞌra da bo̱nga madeda ri mhuntsꞌihu̱, ma gi möñhu̱ ꞌra ya ntꞌuti hinga majöni, ne gi ꞌweju̱ ya ku gi tsixu̱. \p \v 31 Jange ntsuñhu̱, ne beñhu̱ nuꞌu̱ hñu nje̱ye̱ parxui hinge ndi tsa̱ya̱ ndi nöꞌma ma gida̱, xa ndi hupꞌa ri mu̱ihu̱ nꞌa ngu nꞌa. \p \v 32 Nupya tsi kuhu̱, di te̱tꞌahu̱ Jö ne ár mhö mönga teme xi hwëkꞌahu̱. Gehnu̱ pe̱ꞌsa ar tsꞌe̱di da ze̱tꞌa ri jamfihu̱, ne gi hñöñhu̱ gatho nöꞌö xi ñhötꞌwa nuꞌu̱ xi tꞌaxka yá mꞌu̱i. \p \v 33 Nuga hinto xta hyo̱kwabi ár bojö wa ár he. \p \v 34 Ngetho nuga ngu gi pöse̱hu̱, nuya ꞌye̱yu̱ xi ma̱xkagi xta mpe̱fi xta tö nöꞌö ndi honse̱ ne nöꞌö honga nuꞌu̱ di ñꞌoꞌbe. \p \v 35 Hyaxꞌmu̱ xta utꞌahu̱ ga mpe̱hu̱ njapꞌu̱, ne da tsa̱ ga fa̱xu̱ nuꞌu̱ hinte pe̱tsꞌi. Ne ga beñhu̱ nöꞌö bi mönga ar tsi Hmu Hesu, núꞌmu̱ bi ꞌñenö: Töte ár nza̱tho ga uñhu̱, hinge nöꞌö ga höñhu̱. \p \v 36 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, bi nda̱ndihmöwi gatho ya ku, ne mahye̱gi bi ꞌya̱pa Jöꞌu̱. \p \v 37 Gatho ya ku xa mi zoni, mi döta ár dumu̱iꞌu̱. Mi hu̱ ar Pablo ne mi tsu̱ꞌspa ár hmi. \p \v 38 Ngetho xa mi tu yá mu̱i mi ꞌyo̱xa nöꞌö bi mönga ar Pablo, hinge nda mengi nda hyandi. Bi ma ba exa har motsa, bi ñꞌehwi bi ma. \c 21 \s1 Ar Pablo bi ma Herusalen \p \v 1 Nu nda ñꞌehe ya ku, da ju̱he ar motsa da möhe njöntho har xe̱ni ha̱i ár thuhu Kos. Ár hyaxꞌöpꞌu̱ da tso̱ñhe manꞌar xe̱ni ha̱i ár thuhu Roda. Mꞌe̱fa da möhe har hnini ár thuhu Patara. \p \v 2 Núnu̱ Patara da tiñhe nꞌar motsa ndi ma Fenisia, dá po̱xenu̱ ne da möhe. \p \v 3 Nu ndi pa̱he har dehe, da hanthe ha ma ngöhöhe ar xe̱ni ha̱i Txipre. Da thothe da möhe har ha̱i Nsiria, ngetho nöꞌö ar motsa ka ma nda zohnu̱ nöꞌö te mi hö har hnini Tiro ꞌbu̱ har ñönthe, ne ka da kohenu̱. \p \v 4 Ma da tsu̱henu̱ ya ku, ne da ꞌbu̱hwihenu̱ yoto mpa. Nuya ku xki nzinga ár Hñö Jö mi xipabi ar Pablo hinge nda ma Herusalen. \p \v 5 Mi wa ya yoto mpa, bi de̱ngagihe gatho ya gamfi, yá ꞌbe̱hñö ne yá bötsi. Da po̱ñhe har hnini ma ba tsogagihe har motsa, ne ka da nda̱ndihmöhenu̱ har ñönthe da a̱pabihe Jö. \p \v 6 Nu nda ehe ya ku, da ñhu̱he nꞌa ngu nꞌa, ne da po̱xe har motsa, ha nuꞌu̱ bi mengi bi ma yá ngu. \p \v 7 Núnu̱ Tiro bi göxa ar ꞌñu ndi ꞌyohe har dehe, ne da möhe har hnini Tolemaida. Da ze̱ngwahe ya ku, ne da kohwihenu̱ nꞌa pa. \p \v 8 Ár hyaxꞌö ar Pablo ne nuꞌu̱ ndi ñꞌohe, da po̱ñhe da möhe har hnini Nsesarea. Ne da haxe hár ngu ar Lipe nöꞌö mi mömba ár mhö Jö, mi nꞌa nuꞌu̱ yoto ya ma̱xte xki thahna har nijö Herusalen. \p \v 9 Ar Lipe mi ꞌñe goho yá tꞌinxu himi nthöti, ne mi möñꞌu̱ nöꞌö mi xipa ár Hñö Jö. \p \v 10 Da ꞌbu̱henu̱ ꞌra ya pa, ne bi zo̱hnu̱ nꞌár mꞌe̱hni Jö xki ꞌñe Nhudea, már thuhu Agabo. \p \v 11 Ba e bi kꞌöskagihe, bi hñömba ár bötꞌi ar Pablo, ne bi dutꞌa yá ꞌye̱ ne yá wa, ne bi ꞌñenö: \p —Ár Hñö Jö mö ma da dutꞌa njawa ya xodyo ꞌbu̱ Herusalen nöꞌö togo ár me̱ti nuna ar bötꞌinu̱, ne da da̱twa ha yá ꞌye̱ nuꞌu̱ ya jöꞌi hingya xodyo. \p \v 12 Nda o̱he njapꞌu̱, nuya ku ma ya mengunu̱ ne nuje, da tsa̱hmöhe nga hökwe hinge nda ma Herusalen. \p \v 13 Ha nunar Pablo bi ꞌñenö: \p —Yoꞌö gi zoñhu̱ ne gi tso̱tju̱ ma mu̱i. Nuga hinge ho̱nse̱ di ꞌbu̱i da nso̱tkaginu̱ Herusalen, di ꞌbu̱i ga unga ma te di ñömba ár thuhu ar tsi Hmu Hesu. \p \v 14 Nda nuhe hinge nda tsa̱ nga hökwabihe hinge nda manu̱. Hinte da xife, ho̱nse̱ da eñhe: \p —Da ꞌyo̱tꞌa ngu ne ar tsi Dada. \p \v 15 Mꞌe̱fa nu mi tho nuya paꞌu̱, da ñhoje da möhe Herusalen. \p \v 16 Ba te̱ngagihe ꞌra ya ku mi ꞌbu̱hnu̱ Nsesarea, nꞌa már thuhu Naso me Txipre. Mi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya je̱ye̱ xki ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesu. Gehnu̱ bi ꞌrakagihe ar se̱ki hár ngunu̱ Herusalen. \s1 Ar Pablo bi nju̱ har dönganijö \p \v 17 Núꞌmu̱ nda tso̱ñhe Herusalen, ya ku xa bi njohya bi ze̱ngwagihe. \p \v 18 Ár hyaxꞌö da me̱ꞌbehe ar Pablo ma da kꞌöse ar Hakobo, ne ka xki mhushnu̱ gatho ya ku ma ya ndö har nijö. \p \v 19 Ar Pablo bi ze̱ngwaꞌu̱, ne bi metwabi gatho nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa Jö hár ꞌbe̱fi xki tꞌumbabi, nda hñöꞌspa ár mhö nuꞌu̱ hingya xodyo. \p \v 20 Nu mi ꞌyo̱ꞌu̱ njapꞌu̱, bi nsundabi Jö, ne bi ꞌñemba ar Pablo: \p —Tsi ku, gi pödi hangu ár nze̱ye̱ ya xodyo xi jamfibi ár mhö ar tsi Hmu Hesu, ne xa umba yá mu̱iyu̱ te̱mba yá ꞌbe̱pate ar Moise. \p \v 21 Xi nsipabiꞌu̱ gi uta ya xodyo bi ꞌbu̱ ha maꞌra ya ha̱i, hinda de̱mba ár tꞌofo ar Moise. Enö gi hökwabi da hñuꞌspabi ar nse̱gi yá bötsi, ne hinda de̱nga ma ntꞌumbihu̱. \p \v 22 Xipya, te ga pe̱hu̱ ꞌmu̱. Ngetho nu xta böhyu̱ gi ꞌbu̱kwa, ma da mhuntsꞌa gathoꞌu̱. \p \v 23 Jange di xiꞌahe gi ꞌyo̱tꞌa njawa: ꞌBu̱kwa goho ya ku ma da ꞌyo̱tꞌa nꞌar ñhötꞌi xi ñötꞌwa Jö. \p \v 24 Tsitsꞌi me̱wi, ma gi nxu̱ju̱ ngu ma ntꞌumbihu̱, ne jutꞌi da ñꞌöxyu̱. Ne njapꞌu̱ da hyanda gatho ma mixodyohu̱ gi o̱tꞌa ngu mönga har tꞌofo, ne hinga majöni nöꞌö xi ꞌyo̱ꞌu̱. \p \v 25 Ha nuya gamfi hingya xodyo, xta xipabihe hinga mahyoni da ꞌyo̱tꞌa ngu ma ntꞌumbihu̱. Ho̱nse̱ mahyoni hinda zi ya ñhuni xi ñhötꞌwa ya tsita empꞌö, hinda zipa yá ji ya me̱ti, hinda za ya me̱ti hinxi po̱mba ár ji, ne hinda mꞌe̱ngwi manꞌa nöꞌö hingo ár nthöti. \p \v 26 Nuꞌmú̱ ár hyaxꞌöpꞌu̱, ar Pablo bi zixa nuꞌu̱ goho ya ñꞌo̱ho̱, ne mahye̱giwi bi nxu̱kꞌu̱ ngu yá ntꞌumbiꞌu̱. Mꞌe̱fa bi yu̱tꞌu̱ har dönganijö, ma ba mö hamꞌu̱ nda wa ya pa nda ntꞌaxki, ne hamꞌu̱ nda zo̱ ar pa nda unga yá mꞌo̱ñho̱ nꞌa ngu nꞌa. \p \v 27 Ne núꞌmu̱ ma nda wa nuꞌu̱ yoto mpa ntꞌaxki, ꞌra ya xodyo ya me Asia bi hyanda ar Pablo mi ꞌbu̱ har dönganijö, bi ꞌyu̱tꞌa ya jöꞌi bi mbo̱ yá kwe̱, ne bi gu̱ ar Pablo. \p \v 28 Xa mi maꞌu̱ ntsꞌe̱di mi eñꞌu̱: \p —Me Israelhu̱, fa̱xje. Go gehnu̱ ar ñꞌo̱ho̱ habu̱ gatho ꞌyo uta ya jöꞌi da ñömañꞌu̱ ma hninihu̱, ma ꞌbe̱patehu̱ ne ma nijöhu̱. Ne xi ku̱tꞌa ꞌra ya jöꞌi hingya xodyo, ho̱nse̱ tsꞌonga ma jöpa nijöhu̱. \p \v 29 Mi möñꞌu̱ njapꞌu̱, ngetho xki hyanda ar Pablo har hnini mi ñꞌowi ar Trofimo ar me Efeso, mi hu yá mu̱iꞌu̱ ar Pablo xki zixa har nijö. \p \v 30 Jange gatho ar hnini bi mu̱xmatho, ne xa mi maꞌu̱. Bi watꞌu̱ bi mi ar Pablo, ne bi gu̱tꞌi bi gu̱ka har nijö, ne dama bi njotꞌa ya goxthi. \p \v 31 Mi ne nda hyoꞌu̱, ne bi nsipabi ar ndöndogu, gatho ar hnini Herusalen mi mu̱xmatho. \p \v 32 Nuꞌmú̱, bi musnu̱ gatho ya ndogu ne yá ndö, bi nixtꞌi bi ma habu̱ xki mhuntsꞌa ya jöꞌi. Nu mi hyantꞌu̱ mi epꞌu̱ ya ndogu ne yá ndö, bi hye̱pꞌu̱ ar Pablo. \p \v 33 Mi zo̱nga ar ndöndogu, bi gu̱ ar Pablo, ne bi xipa togo nda xo̱tꞌa yoho ya nthöhibo̱jö, ne bi ñꞌa̱ni togoꞌö ne te xki ꞌyo̱tꞌe. \p \v 34 Ha nuya jöꞌi xa mi ñöxhnatho, nꞌañꞌo mi mönga nꞌa ngu nꞌa. Hinte bi zo ár mfeni ar ndöndogu, jange bi beni mar ñho nda zixa habu̱ mi ꞌbu̱ ya ndogu. \p \v 35 Nu mi zo̱nga ha ya ꞌrendo ár goxthi yá nguꞌu̱, ya ndogu bi gu̱xta ar Pablo, ngetho ya jöꞌi xa mi ne nda netꞌi. \p \v 36 Ya jöꞌi mi ꞌbe̱fa xa mi mafi mi eñꞌu̱: \p —Dá du nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö. \s1 Ar Pablo bi hñuꞌmba yá hmi ya jöꞌi \p \v 37 Núꞌmu̱ ma nda tꞌetꞌa habu̱ mi ku̱ ya ndogu, ar Pablo bi ꞌñemba yá ndöꞌu̱: \p —Ha da tsa̱ ga ñö nꞌa tsi tu̱i. \p Bi döhnu̱ ne bi ꞌñenö: \p —Atho gi ñö ar griego. \p \v 38 Hinga geꞌe nöꞌö ar me Ehipto bi gu̱xa ya jöꞌi nda ntuhni pe̱ꞌsa ꞌra ya pa, ne bi zixa ha ya otꞌatꞌo̱ho̱ nuꞌu̱ yonꞌa̱tenthebe ya hyote. \p \v 39 Ar Pablo bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Hinꞌö. Nuga dar xodyo me Tarso nꞌar döta hnini har ha̱i Nsilisia. Di a̱ꞌar möte gi ꞌraka ar se̱ki ga zo nuya jöꞌiyu̱. \p \v 40 Ar Pablo mi tꞌumba ar se̱ki nda ñö, bi mꞌa̱ ha ya ꞌrendo ne bi jár ꞌye̱ bi xipya jöꞌi nda ñhe. Núꞌmu̱ hinto mi ñö, bi ndu̱i bi ñö ebreo, ne bi ꞌñenö: \c 22 \p \v 1 —Ha gi o̱hu̱ ndadahu̱ di nkuhu̱, ne nuꞌahu̱ tatahu̱. ꞌYo̱hu̱ ma ga xiꞌahu̱ nöꞌö xta o̱tꞌe. \p \v 2 Nuya jöꞌi mi ꞌyo̱ ar Pablo mi ñö ar hñö ebreo, gatho dama bi ñhetho. Nuꞌmú̱ ar Pablo bi ꞌñenö: \p \v 3 —Nuga dar xodyo, da mꞌu̱ har hnini Tarso har ha̱i Nsilisia, da tewa Herusalen. Bi utkagi ar utate ár thuhu ar Gamalie. Bi tꞌutkagi xiñho teme di bo̱nga ar tꞌofo bi zogagihu̱ ma palehu̱. Ne xa ndi umba ma mu̱i ndi ne nga pe̱pa Jö, ngu gi o̱thu̱ gathoꞌihu̱ ar pania. \p \v 4 Nuga nꞌehe da u̱tsa nuꞌu̱ togo mi te̱nga nunar ꞌÑunu̱, ndi nehmö nga ho. Ndi ju̱ nda njotꞌa har fa̱di, hinge ndi jamasu ha ma ya ndo̱ wa ma ya ꞌbe̱hñö. \p \v 5 Nunar döngamöjö ne gatho ya dönziandö, da tsa̱ da da̱majöni bi ꞌraka ya he̱ꞌmi nga höꞌspa ma kuhu̱. Ne da ma Ndamasko, ma nga ju̱ nuꞌu̱ mi te̱nga nunar ꞌÑunu̱, ne nga tsi Herusalen nda mfe̱i. \s1 Ar Pablo bi da̱majöni hanja bi ñꞌemu̱i \r (Hch. 9:1‑19; 26:12‑18) \p \v 6 Núꞌmu̱ ndi ne ar ꞌñu txꞌu̱tho mi ꞌbe̱di nga ku̱tꞌa Ndamasko, ngu made mpa, nꞌa nda tha̱ni bi gobgatho nꞌa ra döta hyatsꞌi ba e mhetsꞌi. \p \v 7 Da hwangi, ne da o̱ nꞌar mhö mi enö: Saulo, Saulo, yoꞌö gi u̱tsagi. \p \v 8 Nuga da thöti ne da embabi: Ndada, togoꞌi. Nöꞌö bi dötkagi: Nuga dar Hesu me Nasare, togo gi u̱tsa. \p \v 9 Nuꞌu̱ ndi ñꞌoꞌbe bi hyanda ar hyatsꞌi, ne xa bi ntsu, mödi himbi ꞌyo̱ꞌu̱ nöꞌö ar mhö mi zokagi. \p \v 10 Nuga da a̱ni ne da embabi: Ma tsi Hmuꞌi, tema gi ne ga pe̱pya. Nöꞌö bi ꞌñengagi: Nangi di ma Ndamasko, ka gehnu̱ ma da nsiꞌaꞌi gatho nöꞌö xta beni gi pe̱fi. \p \v 11 Nunar hyatsꞌiꞌö xa mi ntsꞌe̱di, jange da ngoda̱, ne nuꞌu̱ ndi ñꞌoꞌbe bi gu̱nkagi bi zixka Ndamasko. \p \v 12 Nuꞌmú̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu Anania, xa mi o̱tꞌa xiñho mi te̱mba yá ꞌbe̱pate ar Moise, ne gatho ya xodyo mi ꞌbu̱hnu̱ xa mi ñömañhobi. \p \v 13 Bi ma ba kꞌöskagi, ne mi zo̱nga habu̱ ndi ꞌbu̱i, bi ꞌñengagi: Ma tsi ku Saulo, hñönga ri nthandi. Ne bi tsa̱ da handa togo mi kꞌöskagi. \p \v 14 Nepꞌu̱ bi ꞌñengagi: Jö togo mi ndönga ma palehu̱, xi hwañꞌaꞌi ngi pö teme beni da ꞌyo̱tꞌe, ne gi hyandwa ár tsꞌe̱di, ne gi ꞌyo̱ꞌspa ár mhö Nöꞌö Togo ar Hogajöꞌi. \p \v 15 Ngetho ma da me̱ñꞌaꞌi gi da̱twa majöni gatho ya jöꞌi nöꞌö xka hyandi ne xka ꞌyo̱de. \p \v 16 Nuꞌmú̱, tema gi to̱ꞌmi. Nangi, möhö ma gi nxixthe, ne gi xu̱ka ri tsꞌoki, gi matꞌwa ár thuhu ar tsi Hmu. \s1 Ar Pablo bi mö hanja bi mꞌe̱hni ma nda zo nuꞌu̱ hingya xodyo \p \v 17 Nepꞌu̱ da penga Herusalen, nda tso̱ho̱ da ku̱tꞌa har dönganijö ma nga ndönga Jö, nꞌa nda handatho nꞌa ngur tꞌi. \p \v 18 Da handa ar tsi Hmu, mi engagi: Ngutꞌa po̱ngwa Herusalen, ngetho nuya jöꞌi ꞌbu̱kwa, hinda ma da ñꞌemu̱i nöꞌö ma gi da̱twa majöni gi no̱ngagi. \p \v 19 Ha nuga da embabi: Ma tsi Hmuꞌi, pöꞌu̱ xiñho ndi ku̱tꞌa ha yá nijö, ndi ju̱ nga etꞌa ar fa̱di ne ndi fe̱ nuꞌu̱ togo mi ñꞌemu̱iꞌi. \p \v 20 Núꞌmu̱ mi nhöꞌmba ár ji ar Teba togo mi da̱majöniꞌi, ka ndi ꞌbu̱hnu̱ nꞌehe. Hinda hökwa nuꞌu̱ mi kꞌahni, nuga go da supa yá dutu ya hyote. \p \v 21 Ha nunar tsi Hmu bi ꞌñengagi: Di ma, di pe̱ñꞌaꞌi ma gi zo nuꞌu̱ hingya xodyo. \s1 Ar Pablo mi o hár ꞌye̱ ar ndöndogu \p \v 22 Nu mi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, ya jöꞌi himbi ne bi ꞌyo̱tsꞌe. Bi ndu̱i bi ñöxhnatho, ne mi eñꞌu̱: \p —Hñökwa ár te nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ngetho hindi ꞌñepi di tetho. \p \v 23 Xa mi he̱xa ya mhafi, mi fo̱ta yá dutu ne mi pönsa ya ha̱i. \p \v 24 Nuꞌmú̱ ar ndöndogu bi mö nda thoka ar Pablo mbo ha yá nguꞌu̱ nda mfe̱i, ne njapꞌu̱ nda mö tema xki ꞌyo̱tꞌe, hanja ya jöꞌi xa xki mbo̱ yá kwe̱. \p \v 25 Núꞌmu̱ mi nso̱tꞌe nda mfe̱i, ar Pablo bi ꞌñemba nꞌar döndogu mi ꞌba̱hnu̱: \p —Hage da tsa̱ gi fe̱hu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ me Nroma, hingi pöhu̱ wa xi ꞌyo̱tꞌa nꞌar tsꞌoki wa hinꞌö. \p \v 26 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ ar döndogu, dama ba xipa ár ndöpꞌu̱ nꞌehe, ne bi ꞌñembabi: \p —Te ma gi japa nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ngetho ar me Nroma. \p \v 27 Nuꞌmú̱ ar ndöndogu bi ma ba kꞌöꞌsa ar Pablo ne bi ꞌya̱mbabi: \p —Hage gar me Nroma. \p Ar Pablo bi dödi: \p —Hö, majöni. \p \v 28 Nuꞌmú̱ nunu̱ bi ꞌñembabi: \p —Nuga da jutꞌa nze̱ye̱ ar bojö, njapꞌu̱ bi tꞌexkagi ngu ar me Nroma. \p Ar Pablo bi ꞌñenö: \p —Ha nuga dar mengunu̱ nda mꞌu̱tho. \p \v 29 Nu mi ꞌyo̱ njapꞌu̱ nuꞌu̱ ma nda hyu̱xtꞌi, dama bi zopꞌu̱. Gese̱ ar ndöndogu bi zu nꞌehe núꞌmu̱ mi bödi mar me Nroma, ngetho xki ꞌbe̱pa yá ma̱xte nda xo̱tꞌe. \s1 Ar Pablo bi ñö hár mhuntsꞌandö ya xodyo \p \v 30 Ár hyaxꞌöpꞌu̱ ar ndöndogu mi ne nda bödi tema xki ꞌyo̱tꞌe, bi mö nda thökwa ya bo̱jö xki so̱tꞌe. Ne bi zohna ya ndömöjö ne gatho yá ndö ya xodyo, bi ꞌyo̱tꞌa nꞌar mhuntsꞌi, ne bi gu̱kwa ar Pablo habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. \c 23 \p \v 1 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi kꞌötꞌa yá ndö ya xodyo, ne bi ꞌñembabi: \p —Ma tsi kuhu̱, nuga gatho ya pa xta ꞌbu̱i hinte xta tsa̱mañꞌu̱ hár nthandi Jö. \p \v 2 Geꞌmú̱ ar Anania togo mar döngamöjö, bi ꞌbe̱pa nuꞌu̱ mi ꞌba̱ getꞌu̱ habu̱ mi ꞌba̱ ar Pablo nda me̱tꞌwa ár ne. \p \v 3 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi ꞌñembabi: \p —Jö ma da ꞌraꞌa ri mfe̱i, nemhñö jöꞌi. Xka hñupꞌu̱ gi hñöska majöni ngu huxa har tꞌofo bi ꞌyotꞌa ar Moise. Hanja gi tsꞌoka nunar tꞌofo ꞌmu̱, xka ꞌbe̱pa togo xi me̱bgagi. \p \v 4 Nu maꞌra ya jöꞌi mi ꞌbu̱hnu̱ bi ꞌñembabi: \p —Hage njapꞌu̱ gi thöta ar döngamöjö pe̱pa Jö. \p \v 5 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi dödi: \p —Tsi kuhu̱, nuga hinge ndi pödi ha go mi gehnu̱ ar döngamöjö, ngetho xi tꞌotꞌa njawa: Yo ma gi tsanga nꞌár ndö ri hnini. \p \v 6 Ar Pablo mi nu mi ꞌbu̱hnu̱ made ya de̱ngamöjö ne made ya de̱ngaꞌbe̱pate, bi ñö ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: \p —Ma kuhu̱, nuga dar de̱ngaꞌbe̱pate ngu gatho ma pale nꞌehe. Xi mꞌa̱bgagiwa hár nthandi ya ndö, ngetho di jamfi da mengi da nte nuꞌu̱ xi du. \p \v 7 Nu mi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, ya de̱ngaꞌbe̱pate ne ya de̱ngamöjö bi ndu̱i bi ntsa̱hñöki nꞌa ngu nꞌa, ne njapꞌu̱ bi ñhe ar mhuntsꞌi. \p \v 8 Ngetho nuya de̱ngamöjö eñꞌu̱, nuꞌu̱ togo xi du, hinda mengi da nte, ne hingi ñꞌemu̱iꞌu̱ ꞌbu̱ ya e̱nxe̱, hingi ꞌbu̱ yá pa ya jöꞌi ꞌnö. Ha nuya de̱ngaꞌbe̱pate hö, eñꞌu̱ da mengi da nte nꞌa, ꞌbu̱ ya e̱nxe̱, ne ꞌbu̱ yá pa ya jöꞌi. \p \v 9 Ne gatho xa mi ñöxhnatho. Nꞌa mbi mꞌa̱ ꞌra ya bötꞌofo ma ya de̱ngaꞌbe̱pate, ne bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ hinte ma tsꞌoki di timfe. Nuꞌmu̱ xi zo nꞌár pa nꞌar jöꞌi, wa nꞌar e̱nxe̱, ma ga o̱thu̱ Jö. \p \v 10 Xa bi ga̱hni ar tuhni. Jange ar ndöndogu, mi tsu nda nxe̱nga ar Pablo, bi zohna yá ndogu nda e nda zixnu̱ nda ꞌñetꞌa habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. \p \v 11 Nu mi nxui ar tsi Hmu bi zo ar Pablo ne bi ꞌñembabi: \p —Pablo, yo gi tu ri mu̱i, ngetho ngu xka da̱tka majöniwa Herusalen, njapꞌu̱ ma gi da̱tka majöninu̱ Nroma nꞌehe. \s1 Yá ñꞌu̱ni ar Pablo mi honga hanja nda hyo \p \v 12 Ár hyaxꞌö ꞌra ya xodyo bi mhuntsꞌi nda hyonga hanja nda hyo ar Pablo. Bi ꞌñetꞌu̱ made Jö hinte nda ziꞌu̱, mꞌe̱tꞌo nda ꞌyo̱tꞌa nöꞌö xki beñꞌu̱. Nuꞌmu̱ hinꞌö, ndá zu̱twa ár mfe̱i Jö. \p \v 13 Mi tho yonꞌa̱te nuya ñꞌo̱ho̱ mi mönga njapꞌu̱. \p \v 14 Nuya ñꞌo̱ho̱yu̱ bi ma ba kꞌöꞌsa ya ndömöjö ne ya dönziandö, bi ꞌñeñꞌu̱: \p —Nuje xta ethe made Jö hinte ga tsihe, mꞌe̱tꞌo ga hohe ar Pablo. Nuꞌmu̱ hinꞌö, dá zu̱je ár mfe̱i Jö. \p \v 15 Jange nuꞌahu̱ ne gatho ya ndö, ꞌya̱fu̱ ar ndöndogu da tsiñꞌahu̱ xudi ha ri mhuntsꞌihu̱. Gi ꞌñemfu̱ gi ne gi pöhu̱ xiñho nöꞌö te xi ꞌyo̱tꞌe. Ne nuje ma ga ta̱je har ꞌñu ga hohe, hinga he̱he da zo̱kwa. \p \v 16 Bi ꞌyo̱ nꞌár tꞌu̱ ár nju ar Pablo nöꞌö xki tꞌe̱kwabi. Ngutꞌa bi ma ba kꞌöꞌsa ha yá ngu ya ndogu ne bi xipabi. \p \v 17 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi zohna nꞌar döndogu, ne bi ꞌñembabi: \p —Tsiꞌspa ri ndö nunar tsꞌu̱ntꞌu̱nu̱, ngetho ne da xipa ꞌra ya mhö. \p \v 18 Nunar döndogunu̱ bi zixa habu̱ mi ꞌbu̱ ár ndö, ne bi ꞌñenö: \p —Nöꞌö ar ꞌyofa̱di ár thuhu Pablo, bi ꞌya̱ka ar möte nga tsiñꞌa nunar tsꞌu̱ntꞌu̱nu̱, ngetho höñꞌa nꞌar mhö ꞌnö. \p \v 19 Nöꞌö ar ndöndogu bi mipa ár ꞌye̱ ar bötsi, ne bi zixa habu̱ bi ꞌya̱mbase̱: \p —Tema gi ne gi xikagi. \p \v 20 Ar tsꞌu̱ntꞌu̱ bi ꞌñembabi: \p —Ya xodyo xi ꞌyo̱tꞌa nꞌar nkohi, ma da e da ꞌya̱ꞌa ar möte gi tsiꞌspa ar Pablo xudi ha yá mhuntsꞌandö, ngetho eñꞌu̱ ne da bödi xiñho tema xi ꞌyo̱tꞌe. \p \v 21 Yo ma gi ꞌyo̱te, ngetho ngu yonꞌa̱te ya ñꞌo̱ho̱ ma da ꞌñöthó. Xi ꞌñetꞌa made Jö hinte ma da ziꞌu̱, mꞌe̱tꞌo da hyo ar Pablo. Nuꞌmu̱ hinꞌö, dá zu̱twa ár mfe̱i Jö. Ho̱ntꞌa to̱ꞌmatho tema gi mönge. \p \v 22 Ne ar ndöndogu bi ꞌñemba ar bötsi nda ma, ne hinto nda xipabi xki metwabi nöꞌö ma nda thogi. \s1 Ar Pablo bi ꞌbe̱mpa ar ndö Feli \p \v 23 Nöꞌö ar ndöndogu bi zohna yoho ya döndogu, bi ꞌbe̱pabi nda japi nda ñhoka yonthebe ya ndogu watho, ne ngu̱dmi ma nꞌa̱te ya to̱ge, ne ma yonthebe ya ndogu hö ya maza, nda maꞌu̱ har hnini Nsesarea ngu ar gu̱to nxui. \p \v 24 Ne bi ꞌya̱ ꞌra ya fani nda nto̱ ar Pablo, ne nda tsꞌiꞌspa ar ndö Feli. Bi ꞌbe̱pabi nda su xiñho, hinte nda njapabi. \p \v 25 Ne bi ꞌyotꞌa nꞌar he̱ꞌmi bi me̱mpa ar ndö Feli, mi enö njawa: \p \v 26 Nuga dar Klaudio Lisia, di ze̱ngwaꞌi ma hoga ndöꞌi Feli. \p \v 27 Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ ár thuhu ar Pablo, bi gu̱ ya xodyo ꞌbu̱tho nda hyo. Ha nuga nda pödi mar me Nroma, da tsixa ma ndogu, ma da ñöni. \p \v 28 Ha ndi ne nga pödi tema mi ho̱xꞌu̱, jange da tsiꞌspa ha yá mhuntsꞌandö. \p \v 29 Da pödi mi tho̱xa xki tsꞌokwa yá tꞌofose̱ꞌu̱, ha hinte xki ꞌyo̱tꞌe ndi ꞌñepi nda tho, hinge ndi ꞌñepi nda tꞌetꞌa har fa̱di. \p \v 30 Ha nuga bi nsikagi xki mhuntsꞌa ya xodyo mi öthó nda hyo. Jange ngutꞌa dá pe̱ñꞌaꞌi, ne da xipabi nuꞌu̱ yá nga̱xte, go da ga̱xꞌaꞌi nöꞌö teme ho̱tsꞌe. Di ne gi ꞌbu̱i xiñho. \p \v 31 Nepꞌu̱ nuya ndogu, ngu xki mꞌe̱pabi, bi zixa ar Pablo mi nxui har hnini Antipatri. \p \v 32 Ár hyaxꞌö nuya ndogu mi ꞌyotho bi menkꞌu̱ habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱. Ho̱nse̱ nuya to̱ge bi zixa ar Pablo. \p \v 33 Nu mi zo̱ñꞌu̱ Nsesarea, bi umba ar he̱ꞌmi xki mꞌe̱mpa ar ndö Feli, ne bi tꞌentꞌwa ha yá ꞌye̱ ar Pablo. \p \v 34 Nu mi wadi bi ne ar he̱ꞌmi ar ndö Feli, bi ꞌya̱ni habu̱ mar mengu. Ne nu mi bödi mar me Nsilisia, \p \v 35 bi ꞌñembabi: \p —Ga o̱xꞌaꞌi nu xta ꞌñepꞌu̱ ri nga̱xte. \p Nepꞌu̱ bi ꞌbe̱pa togo nda su xiñho habu̱ mar nguhmö ar Erode. \c 24 \s1 Ar Pablo bi hñuꞌmba yá hmi yá nga̱xte hár nthandi ar ndö Feli \p \v 1 Nu mi tho ku̱tꞌa mpa mi ꞌbu̱hnu̱ ar Pablo Nsesarea, bi zo̱nga ar döngamöjö már thuhu Anania, mi ñꞌowi ꞌra ya dönziandö, ne nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu Tertulo mi fa̱xa ya jöꞌi ha ya tsꞌu̱tꞌwi. Bi zo̱ñꞌu̱ ma nda hyo̱xhya nhemhñö ar Pablo hár nthandi ar Feli. \p \v 2 Nepꞌu̱ bi tsꞌohna ar Pablo, ne nu mi zo̱ habu̱ mi ꞌbu̱ꞌu̱, ar Tertulo bi mu̱di bi ñö te gatho mi ho̱tsꞌe, ne bi ꞌñemba ar Feli: \p —Di jamödihe, hoga ndö, ngetho xta pe̱ꞌse nꞌar hogamꞌu̱i, ne tꞌo̱tꞌa xiñho ar tsꞌu̱tꞌwi ha ma hninihe, xaka mbödi gi ndö. \p \v 3 Hoga ndö Feli, di to̱pꞌahe gatho ya pa habu̱ gatho gi ma, ga ꞌraꞌahe njamödi nuya ñho xka ꞌyo̱tꞌe. \p \v 4 Hindi ne ga hökꞌahe ri ꞌbe̱fi. Di a̱ꞌahe gi jar möte gi ꞌyo̱xkagihe nꞌa tsi tu̱i nöꞌö ma ga xiꞌahe. \p \v 5 Xta tiñhe nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ñhe̱hwi nꞌar hñeni ꞌyo habu̱ gatho ꞌbu̱ ya xodyo u̱tꞌi. Di pöhe go gehnu̱ ár ñöxhmu ꞌra ya jöꞌi te̱nga nꞌar me Nasare. \p \v 6 Nunu̱ mi ne nda tsꞌoka ma dönganijöhe. Jange nuje da ju̱he ndi ne nga höꞌsfe majöni ngu mönga ma tꞌofohe. \p \v 7 Ha nunar ndöndogu ár thuhu Lisia, ba ehe bi zimgagihe nunar ñꞌo̱ho̱nu̱. \p \v 8 Nepꞌu̱ bi ꞌñenö, nuꞌmu̱ togo mi ne nda nga̱xte, nda e nda ga̱xꞌaꞌi. Ne núꞌmu̱ xki hñöꞌspa majöni, ma gi pöse̱ ha majöni nöꞌö di xiꞌahe. \p \v 9 Gatho nuya xodyo mi ꞌbu̱hnu̱, bi ꞌñeñꞌu̱ majöni nöꞌö mi mönga ar Tertulo. \p \v 10 Ar ndö Feli bi jár ꞌye̱ bi umba ar se̱ki ar Pablo nda ñö, jange nunu̱ bi ndu̱i bi ꞌñenö: \p —Di pödi pe̱ꞌsa nze̱ye̱ ya je̱ye̱ gar ndö ha nunar hnininu̱, hinga ntsu ga thöta nuya ma nga̱xte. \p \v 11 Da tsa̱ gi ñꞌa̱ni ne gi pödi xiñho, ja pe̱ꞌsa ꞌre̱tꞌamayoho mpa xta tso̱nga Herusalen ma nga ndönga Jö. \p \v 12 Hinto xi zu̱kagi di ntsa̱ꞌbe manꞌa. Hinxi tsꞌu̱kagi di u̱tꞌa ya jöꞌi har dönganijö, ha ya tꞌu̱lo nijö, wa har hnini. \p \v 13 Nuya jöꞌiyu̱ hinda tsa̱ da hñubga ma hmi nöꞌö te ho̱xkagi. \p \v 14 Nuga di da̱majöni di te̱nga nunar ꞌÑunu̱, ne njapꞌu̱ di pe̱pa Jö mi ndönga ma pale, mödi nuyu̱ enö nꞌar tsꞌontꞌuti. Di jamfi gatho nöꞌö xi mhönga hár tꞌofo ar Moise, ne gatho nöꞌö xi ꞌyotꞌa yá mꞌe̱hni Jö. \p \v 15 Nuga di ndo̱ꞌmi ngu mi ndo̱mꞌu̱ nꞌehe, Jö ma da gu̱xa manꞌagi nuꞌu̱ xi du, ya hogajöꞌi ne ya tsꞌojöꞌi. \p \v 16 Jange hyaxꞌmu̱ di umba ma mu̱i ga pe̱ꞌsa nꞌar hogamꞌu̱i, hinte ga tsa̱mañꞌu̱ hár nthandi Jö ne ya jöꞌi. \p \v 17 Mi tho ꞌra ya je̱ye̱ ndi ꞌyo yapꞌu̱, da pengi nga umba ma ñhötꞌi Jö, ne nga hömpa nꞌar mfa̱tsꞌi nuꞌu̱ ma mixodyoꞌbe hyoya. \p \v 18 Go ndi o̱tꞌö har nijö núꞌmu̱ mi hyangagi ꞌra ya xodyo me Asia. Bi zu̱kagi ndi nxu̱ki ngu ma ntꞌumbihe, himbi tsꞌu̱kagi ndi u̱tꞌa nze̱ye̱ ya jöꞌi, ne himi mu̱xhyu̱. \p \v 19 Go di ꞌbu̱kwaꞌu̱, da ga̱xꞌaꞌi nuꞌmu̱ pe̱ꞌsa tema da hyo̱xkagi. \p \v 20 Dá mönga nuyu̱ ꞌbu̱kwa nuꞌmu̱ xi dimgagi nꞌar tsꞌoki núꞌmu̱ bi tsꞌixkagi hár mhuntsꞌi ya ndöxodyo. \p \v 21 Ho̱nse̱ nöꞌö da mönga ntsꞌe̱di ha yá mhuntsꞌi, núꞌmu̱ nda enö: Ngi zonkagihu̱ ngetho di jamfi da mengi da nte nuꞌu̱ xi du. \p \v 22 Núꞌmu̱ mi wadi bi ꞌyo̱xa gatho ar ndö Feli, ngetho mi pöhnu̱ ár mꞌu̱i nuꞌu̱ togo mi te̱mba ár ꞌÑu ar tsi Hmu, bi ꞌye̱ntꞌa manꞌar pa, ne bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nu xta zo̱ ar ndöndogu Lisia, ka ga o̱thu̱ nꞌar ñhandi, ne ga pö xiñho nöꞌö gi xikagihu̱. \p \v 23 Ne bi ꞌbe̱pa nꞌar döndogu nda su xiñho ar Pablo, nda the̱tsꞌu̱ nda bo̱ni, ne nda tꞌumba ar se̱ki nuꞌu̱ togo mi ne nda kꞌötsꞌi nda hñöꞌspa te mi honi. \p \v 24 Mi tho ꞌra ya pa, ba e ar ndö Feli, mi ñꞌowi ár ꞌbe̱hñö ár thuhu Drusila mar xodyo. Bi ꞌbe̱pa togo nda zixa ar Pablo, bi ꞌyo̱xa ár jamfi ꞌbe̱ꞌspabi ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 25 Ha núꞌmu̱ mi ndu̱ ar Pablo bi mönga nöꞌö xiñho ga o̱thu̱, ne ga ntsuñhu̱ hinga o̱thu̱ ya tsꞌoki, ne Jö ma da hñöxa majöni ar ngötsꞌi, nuꞌmú̱ ar Feli bi zu, ne bi ꞌñembabi: \p —Di za̱ nöꞌö xka xikagi. Nu xta bongagi, ga zoñꞌaꞌi manꞌagi. \p \v 26 Ar ndö Feli mi to̱ꞌmi nda umbar bojö nda hye̱gi, jange himi tsa̱ya̱ mi zohni nda ñöwi. \p \v 27 Mi wa yo nje̱ye̱ bi bo̱nga ar Feli ngu ar ndö, ne bi go ar Porsio Festo ngúr mponi. Ar Feli mi ne nda gohwi xiñho ya xodyo, jange himbi hye̱ ar Pablo. \c 25 \s1 Ar Pablo bi ꞌya̱di nda da̱twa majöni ar Sesar \p \v 1 Ar Festo bi zo̱nu̱ Nsesarea, bi bo̱xa ngur ndönu̱. Nepꞌu̱ ár hñupa bi ma ba tso̱nga Herusalen. \p \v 2 Nunu̱ ya ndömöjö ne maꞌra ya ndöxodyo, bi ma ba kꞌötsꞌi nda ga̱xa nöꞌö xki ꞌyo̱tꞌa ar Pablo. \p \v 3 Bi ꞌya̱pa ar möte nda tsꞌi Herusalen, mi beñꞌu̱ nda ꞌñöthó ne nda da̱ki nda hyo. \p \v 4 Nunar Festo bi ꞌñembabiꞌu̱ bi jotꞌa ar Pablo har fa̱di Nsesarea, ha nöꞌö ngutꞌa ma nda menga injanu̱. \p \v 5 Bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌmu̱ togo tsa̱ da ma, möhö, ne nuꞌmu̱ ja te gi hyo̱xu̱, ka gi nga̱xtehu̱nu̱. \p \v 6 Ar Festo bi mꞌu̱hnu̱ Herusalen ho̱nse̱ ngu ma hñöto wa ꞌre̱tꞌa mpa, ne bi menga Nsesarea. Ár hyaxꞌöpꞌu̱ bi hñu habu̱ mi o̱tꞌa ar tsꞌu̱tꞌwi, ne bi ꞌbe̱pa togo nda tsi ar Pablo. \p \v 7 Nu mi yu̱tꞌa ar Pablo, nuya xodyo xki ꞌñe Herusalen xa bi gotꞌatho, ne te gatho mi ho̱xꞌu̱, mödi hinte mi tsa̱ nda hñuꞌmbár hmi. \p \v 8 Nu ar Pablo bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Nuga hinto xta tsꞌokwabi. Hinxta tsꞌokwa ár tꞌofo ya xodyo, ma dönganijöhe, wa ar Sesar ma ndöhu̱ Nroma. \p \v 9 Ha nunar Festo mi ne nda gohwi xiñho ya xodyo, jange bi ꞌya̱mba ar Pablo ne bi ꞌñembabi: \p —Ha gi ne ga möhö Herusalen ga o̱tꞌa ar tsꞌu̱tꞌwinu̱. \p \v 10 Nuꞌmú̱ ar Pablo bi dödi njawa: \p —Di ꞌbu̱kwa har tsꞌu̱tꞌwi ya me Nroma, ka di ꞌñepki ga ñhantꞌbewa ma nga̱xte nuꞌu̱ togo ho̱xkagi. Ngu gi pöke xiñho, hinte ma tsꞌoki xta o̱tꞌwa ma mixodyoꞌbe. \p \v 11 Nuꞌmu̱ xta o̱tꞌa nꞌar döta tsꞌoki ne di ꞌñepkagi da thogi, hindi o̱tꞌa ma ꞌñöngi. Ha nuꞌmu̱ hinge majöni nuꞌu̱ tho̱xkagi, hinto pe̱ꞌsa ar se̱ki da tꞌe̱ntkagi ha yá ꞌye̱ ya xodyo. Jange nuga di a̱di ma ga da̱majöninu̱ Nroma hár nthandi ar ndö Sesar. \p \v 12 Nuꞌmú̱ ar Festo bi ñöwi yá ma̱xte, nepꞌu̱ bi ꞌñembabi ar Pablo: \p —Nuꞌge xka ꞌya̱di ma gi da̱twa majöni ar ndö Sesar. Jange nupya, dá njapꞌu̱ ngu xka mönse̱. \s1 Ar Pablo bi tsꞌixa hár nthandi ar ndö Agripa ne ar Berenise \p \v 13 Bi tho ꞌra ya pa, ne bi zo̱hnu̱ Nsesarea ar ndö Agripa ne ár ꞌbe̱hñö ár thuhu Berenise, bá e bi ze̱ngwaꞌu̱ ar ndö Festo. \p \v 14 Bi mꞌu̱hnu̱ nze̱ye̱ ya pa, jange ar Festo bi metwabi ár thogi ar Pablo, ne bi ꞌñembabi: \p —Nuwa har fa̱di ꞌbu̱kwa nꞌar ñꞌo̱ho̱ bi zo ar Feli. \p \v 15 Nda ꞌbu̱hnu̱ Herusalen bá kꞌöskagi ya ndömöjö ne yá dönziandö ya xodyo, mi ho̱xa ar Pablo ꞌra ya tsꞌoki, ne mi a̱di nga e̱ntꞌi nda tho. \p \v 16 Ha nuga da xipabiꞌu̱ ar tsꞌu̱tꞌwi Nroma hinxi nzöi ho ya jöꞌi nꞌagitho. Mꞌe̱tꞌo da ñhandwi yá nga̱xte da hñuꞌmba yá hmi. \p \v 17 Jange ngu mi zo̱kwaꞌu̱, ár hyaxꞌöpꞌu̱ nꞌagitho da huxa ha ma tsꞌu̱tꞌwi, ne da ꞌbe̱pa togo nda tsinka nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö. \p \v 18 Ka mi ꞌbu̱hnu̱ gatho nuꞌu̱ mi ho̱tsꞌe, mödi hinte bi hyo̱xꞌu̱ ngu nuya ndi benga. \p \v 19 Ho̱nse̱ mi ho̱xꞌu̱ tema mi jamfiꞌu̱, ne mi no̱ñꞌu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu ar Hesu xki du, ha nunar Pablo mi mö mi tetho. \p \v 20 Ha nuga hinte ndi pödi te nga thöti, jange da emba ar Pablo, hage mi ne nda ma Herusalen nda tꞌo̱tꞌwa ar tsꞌu̱tꞌwinu̱. \p \v 21 Ha nöꞌö bi ꞌya̱di nda hñöꞌspa majöni ar döngandö Augusto. Jange da ꞌbe̱pa togo da su xiñho ne ga pe̱mpabinu̱. \p \v 22 Nuꞌmú̱ ar ndö Agripa bi ꞌñembabi ar Festo: \p —Nuga nꞌe di ne ga o̱xa nöꞌö te mönga nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ꞌö. \p Ar Festo bi dödi: \p —Xudi gi ꞌyo̱tsꞌe. \p \v 23 Jange ár hyaxꞌö ar Agripa ne ar Berenise bi zo̱ho̱ ne bi yu̱tꞌu̱ xa xki ñhe nda ñꞌu yá nsu. Bi mhuskwi ya döngandogu, ne bi yu̱tꞌu̱ mahye̱gi maꞌra ya ndö har hnini. Ne ba tsꞌi ar Pablo ngu xki mönga ar Festo. \p \v 24 Ne ar Festo bi ꞌñenö: \p —Ndö Agripa, ne gatho nuꞌu̱ gi ꞌbu̱hu̱wa. ꞌBa̱kwa nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, togo xi hyo̱xya xodyo núnu̱ Herusalen ne nuwa Nsesarea, ne hingi tsa̱ya̱ꞌu̱ mafi enö mahyoni da tho. \p \v 25 Ha nuga hinte ma tsꞌoki xta timbabi da tsa̱ da tho. Ne nunu̱ xi ꞌya̱se̱ da ma da da̱twa majöni ar ndö Augusto Sesar, jange xta e̱ntꞌi ga pe̱mpabi. \p \v 26 Nuga hinte di pe̱tsꞌi te ga xipa ar ndö Nroma. Jange xta tsiñꞌaꞌi, nuꞌge ndö Agripa, ne gatho nuya gi ꞌbu̱hu̱wa, xki jwahu̱ gi ñöwihu̱, ga pe̱tsꞌi tema ga otꞌwabi ma ndöhu̱. \p \v 27 Ngetho di enga, hingi ho ga pe̱mpa nꞌar ꞌyofa̱di ma ndöhu̱ Sesar, ne hinga xipabi tema tsꞌoki tho̱tsꞌe. \c 26 \s1 Ar Pablo bi da̱ta majöni ar ndö Agripa nöꞌö mi jamfi \p \v 1 Nepꞌu̱ ar ndö Agripa bi ꞌñembabi ar Pablo: \p —Di ꞌraꞌa ar se̱ki gi ñönga ri te. \p Nuꞌmú̱ ar Pablo bi gu̱xa ár ꞌye̱, ne bi ndu̱i bi ñhuꞌmba yá hmi hinte mi njapꞌu̱ nöꞌö bi tho̱tsꞌe, bi ꞌñenö: \p \v 2 —Hoga ndö Agripa, di johya ma ga ñhönse̱ ha ri nthandi, ne ga otꞌar ꞌñu te gatho ho̱xkagi ma mixodyoꞌbe. \p \v 3 Döta ma johya ngetho gi pötwa xiñho yá ntꞌumbi ya xodyo, ne tema thohnu̱. Jange nuga di a̱ꞌar möte gi pe̱ꞌska ar tsꞌe̱ti gi ꞌyo̱xa nöꞌö ma ga mö. \s1 Ar Pablo bi da̱majöni hanja mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo \p \v 4 Gatho ya xodyo pötka ma mꞌu̱i, di ndu̱ núꞌmu̱ ndi bötsi ndi ꞌbu̱ ha ma ha̱i, ne núꞌmu̱ nda e Herusalen. \p \v 5 Go pöꞌu̱ nꞌehe, nuꞌmu̱ ne da mömhö, nda ndu̱i xta te̱mba yá ntꞌumbi ya de̱ngaꞌbe̱pate. Ngu gi pöse̱ go töte umba yá mu̱i o̱tꞌwa yá ꞌbe̱pate ar Moise. \p \v 6 Ha nupya, ngetho di pe̱ꞌsa nꞌa ndo̱ꞌmi ma da mengi da nte nuꞌu̱ xi du, ngu xi ñötꞌwa Jö ma palehe, xi ja̱xkagi ar tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 7 Gatho ma mixodyoꞌbe, yá ꞌbe̱togihe nuꞌu̱ ꞌre̱tꞌamayoho ya pale mi ꞌbu̱ mamꞌe̱tꞌo, to̱ꞌmi da hñönga ár ñhötꞌi Jö, jange parxui pe̱pabi. Ngu gi numhö, hoga ndö Agripa, ngetho di pe̱ꞌsa nunar ndo̱ꞌminu̱, nuya ma mixodyoꞌbe xi ꞌba̱bgagi ha ya tsꞌu̱tꞌwi. \p \v 8 Xiꞌmu̱, wa hingi ñꞌemu̱ihu̱, Jö tsa̱ da gu̱xa nuꞌu̱ xi du. \s1 Ar Pablo bi mö hanja mi tsꞌokwa ya ku \p \v 9 Nuga nꞌehe har ndu̱i, ndi beni mar ñho te gatho nga o̱tꞌwa nuꞌu̱ togo mi no̱mba ár thuhu ar Hesu me Nasare. \p \v 10 Njapꞌu̱ da o̱tnu̱ Herusalen. Xki ꞌraka ya he̱ꞌmi ya ndömöjö nda tsa̱ nga ju̱ ya gamfi. Nze̱ye̱ ndi kotꞌa ha ya fa̱di, ne ndi etꞌatho ma xu̱tha núꞌmu̱ mi tho. \p \v 11 Hinge ndi tsa̱ya̱ ndi o̱tꞌwa nöꞌö ndi ne ha yá nijö ya xodyo, ndi ne nga japi nda ko̱nga ar tsi Hmu. Xa xki zu̱kar kwe̱, ndi pa maꞌra ya ha̱i ndi honi ne nga o̱tꞌwa ar tsꞌomꞌu̱i. \s1 Ar Pablo da̱majöni hanja bi ñꞌemu̱i \r (Hch. 9:1‑19; 22:6‑16) \p \v 12 Jange ngar mamhö Ndamasko, xki ꞌraka ar tsꞌe̱di ne xki me̱nkagi ya ndömöjö nga ju̱ ya gamfi, nga etꞌa ar fa̱di. \p \v 13 Ha ngu made mpa, tsi ndöꞌi di xiꞌaꞌi, ndi ꞌyohe ar ꞌñu, nꞌa nda handatho nꞌar hyatsꞌi mi töta ár hyatsꞌi ar hyadi, bi gobgathogihe, nuga ne gatho nuꞌu̱ ndi ñꞌoꞌbe. \p \v 14 Dama da hwanje gathogihe, ne dá o̱ nꞌar mhö mi ñö ebreo, bi ꞌñengagi: Saulo, Saulo, yoꞌö gi u̱tsagi. Go gi ntsꞌokse̱, ngu nꞌar boi pu̱nse̱ ar maza. \p \v 15 Nuꞌmú̱ nuga da embabi: Ndada, togoꞌi. Har tsi Hmu bi ꞌñengagi: Nuga dar Hesu, togo gi u̱tsa. \p \v 16 Ha nupya nangi gi ꞌba̱i, ngetho xta ñꞌupya ga huxꞌaꞌi gi pe̱pkagi, ne gi da̱majöni nöꞌö xka hyandi ne nöꞌö ma ga utꞌa mꞌe̱fa. \p \v 17 Nuga ga ñöñꞌaꞌi hinte da jaꞌaꞌi nuyu̱ ri mixodyowi, ne nuꞌu̱ hingya xodyo habu̱ gatho ma ga pe̱ñꞌaꞌi. \p \v 18 Ka ma gi zohnu̱ ya jöꞌi, gi xokwa yá da̱ da bo̱nga har ꞌbe̱xui, ne da e da mꞌu̱ har hyatsꞌi. Da kꞌotꞌa ha yá ꞌye̱ ar tsꞌondöhi, ne da e da zu̱ Jö. Da ñꞌemu̱igi, ne njapꞌu̱ ga pumbabi yá tsꞌoki, ne da hñönga gatho nöꞌö xa ñhötꞌwa nuꞌu̱ xi ntꞌaxkwabi yá mꞌu̱i. \s1 Ar Pablo bi ꞌyo̱ta ár mhö ar tsi Dada bi hyanda ngur tꞌi \p \v 19 Jange, nuꞌge ndö Agripa, nuga da o̱ta nöꞌö ngur tꞌi ndi ꞌñe mhetsꞌi. \p \v 20 Ne da du̱ꞌma Ndamasko da zo ya jöꞌi, nepꞌu̱ Herusalen ne gatho maꞌra ya hnini Nhudea. Mꞌe̱fa da ma habu̱ mi ꞌbu̱ nuꞌu̱ hingya xodyo, da zofo nda ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi ne da ñꞌemu̱i Jö. Ne da ꞌyo̱tꞌu̱ nöꞌö xiñho, njapꞌu̱ da ñꞌudi xi ꞌyo̱tꞌwa yá ntso̱ꞌmi. \p \v 21 Gehnu̱ ndi pe̱fi, jange bi mikagi ya xodyo har dönganijö, ꞌbu̱tho nda hyogagi. \p \v 22 Ha Jö bi ma̱xkagi, jange di ꞌbu̱kwatho ga zo ya jöꞌi, wa nuꞌu̱ pe̱ꞌsa yá nsu ne nuꞌu̱ hinte pe̱tsꞌi. Hinte di hutsꞌi, ho̱nse̱ di mönga ngu bi ꞌyotꞌa ar Moise ne maꞌra yá mꞌe̱hni Jö ma nda thogi. \p \v 23 Bi möñꞌu̱, nunar Kristo ma nda tho nze̱ye̱ ya u̱gi ne nda tho. Ha mꞌe̱fa gehnu̱ ar ꞌbe̱tꞌo nda mengi nda nte, ne nda utwa ar hyatsꞌi ya xodyo ne nuꞌu̱ hingya xodyo. \s1 Ar Pablo hñuꞌmba ár mu̱i ar ndö Agripa nda ñꞌemu̱i \p \v 24 Nu mi mönga njapꞌu̱ ar Pablo mi ñönga ár te, ar ndö Festo bi ñö ntsꞌe̱di ne bi ꞌñenö: \p —Pablo, nuya nze̱ye̱ ya he̱ꞌmi xka nehe xi tsꞌompꞌa ri mfeni. \p \v 25 Ha nunar Pablo bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Hinxta ꞌbe̱ ma mfeniga, hoga ndö Festo, ngetho di mönga nöꞌö majöni, ne di pödi yoꞌö. \p \v 26 Nunar ndö Agripa pödi xiñho tema di mö, jange hindi ntsu ga ñö hár nthandinu̱. Di pödi nunu̱, xi zo ár gu nöꞌö di mö, ngetho hinxi tho ñꞌöntho. \p \v 27 Ndö Agripa, ha gi ñꞌemu̱i nöꞌö xi mönga yá mꞌe̱hni Jö. Di pödi hö, gi jamfi. \p \v 28 Nuꞌmú̱ ar ndö Agripa bi dödi ne bi ꞌñenö: \p —Txꞌu̱tho bi ꞌbe̱di ngi jaki nga ñꞌemu̱i ar Hesukristo nꞌehe. \p \v 29 Jange ar Pablo bi ꞌñembabi: \p —Txꞌu̱tho bi ꞌbe̱di wa nze̱ye̱, dá nemhö Jö da njapꞌu̱. Hinge ho̱nse̱ꞌi, gatho nuyu̱ xi ꞌyo̱xa nöꞌö xta mö, di ne da ñꞌemu̱iyu̱ ngu xta ñꞌemu̱iga nꞌehe. Ho̱nse̱ hindi ne da nthötꞌa ya nthöhibo̱jö ngu di thötka. \p \v 30 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, ar ndö Agripa ne ar Festo, ar Berenise ne gatho nuꞌu̱ mi ꞌbu̱hnu̱, bi mꞌa̱ꞌu̱. \p \v 31 Mi maꞌu̱ nꞌampꞌu̱se̱, bi ꞌñembabi nꞌa ngu nꞌa: \p —Hinte xi ꞌyo̱tꞌa nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ di ꞌñepi da tho, wa da tꞌetꞌar fa̱di. \p \v 32 Ar ndö Agripa bi ꞌñemba ar Festo: \p —Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ xi za̱ xi the̱hmö nuꞌmu̱ hinxi ꞌya̱di ma da mꞌa̱ hár nthandi ma ndöhu̱ Sesar. \c 27 \s1 Ar Pablo bi tsꞌixa Nroma \p \v 1 Nu mi beñꞌu̱ nda ꞌbe̱nkagihe ga ꞌyohe ar dehe gár möhe har ha̱i Italia, ar Pablo ne maꞌra ya ꞌyofa̱di bi tꞌe̱ntꞌwár ꞌye̱ nꞌar döndogu már thuhu Hulio, yá ndogu ar Augusto Sesar. \p \v 2 Da po̱xe ne da möhe ha nꞌar döta motsa xki ꞌñe har hnini Adramitio, ne nda mengi nda thota ha ya hnini ꞌbu̱ har ñönthe har ha̱i Asia. Mi panu̱ ndi ñꞌohe nꞌehe ar Aristarko me Ntesalonika har ha̱i Nmasedonia. \p \v 3 Ár hyaxꞌö da tso̱ñhe har hnini Sidon. Ar Hulio xa bi ñhogajöꞌi bi hye̱ ar Pablo nda kꞌöꞌsa yá mpödi mi ꞌbu̱hnu̱, ne nda tꞌumba nöꞌö mi kꞌatꞌi. \p \v 4 Da po̱ñhenu̱ Sidon, da thothe habu̱ mi ta̱gagihe ar ndöhi ar xe̱niha̱i Txipre, ngetho ndi nto̱xkwihe. \p \v 5 Da ꞌranthe njöntho har dehe, da thothe getꞌu̱ ar ha̱i Nsilisia ne Panfilia, da tso̱ñhe har hnini Mira har ha̱i Lisia. \p \v 6 Ar döndogu ka bi dinu̱ nꞌar motsa mar me Alejandria, ndi ma har ha̱i Italia. Ka bi ꞌñexkagihenu̱. \p \v 7 Dá ꞌyohe ꞌramtxꞌu̱ nze̱ye̱ ya pa, xa nꞌar döta ꞌbe̱fiꞌö dá tso̱ñhe ꞌranditho ar hnini Gnido. Xa mi ntsꞌe̱di ar ꞌyomndöhi, ne himi he̱gagihe nga ꞌyohe, da thothe har xe̱niha̱i Kreta habu̱ mi ta̱gagihe ar ndöhi getꞌu̱ ar xe̱niha̱i Salmon. \p \v 8 Da ka̱tathohe ar xe̱niha̱i Kreta, ꞌramtxꞌu̱ ndi ꞌyohe ndi nto̱xkwihe ar ꞌyomndöhi. Da tso̱ñhe ha nꞌar ñönthe xki thuꞌspabi Ya Hoga Goxthi getꞌu̱ ar hnini Lasea. \p \v 9 Xki tho nze̱ye̱ ya pa ndi ꞌyohe har dehe, ne mar ñhembi, ngetho xki tho ar ndöbëhë ne xki zo̱ ya tse̱. Jange ar Pablo mi xipabiꞌu̱: \p \v 10 —Ha gi o̱hu̱, ndadahu̱. Di handi ma ga thohu̱ nze̱ye̱ ya thogi har ꞌñu. Da tsa̱ ga ꞌbe̱hu̱ ar motsa ne gatho nöꞌö hö. Hinge ho̱nse̱ꞌö, tsa̱ ga jöthu̱ nꞌehe. \p \v 11 Ha nunar döndogu himbi japamasu nöꞌö mi mönga ar Pablo. Mi te̱nda nöꞌö mi mönga togo mi e̱tꞌa ar motsa ne togo már me̱ti. \p \v 12 Ngetho hintsꞌu̱ mar ñho nda gohnu̱ ar motsa ha Ya Hoga Goxthi nuya pa mar ntse̱. Jange nze̱ye̱ nuꞌu̱ mi panu̱ bi beñꞌu̱ mar ñho nda bo̱nu̱, xömhö nda tsa̱ nda zo̱nga har hnini ñhanda mahyatsꞌi ár thuhu Fenise har xe̱niha̱i Kreta, ne nda thohnu̱ ya tse̱. \s1 Ar ꞌyomndöhi har dehe \p \v 13 Nꞌa mbi ñꞌoda nꞌar ndöhi ndi ꞌñe makꞌangi, jange bi beñꞌu̱ gehnu̱ mi hoñꞌu̱. Dama bi gu̱xa ya bo̱jö mi to̱ꞌsa ar motsa, ne da ka̱tathohe ár ñönthe ar xe̱niha̱i Kreta. \p \v 14 Hingar yaꞌö bi zu̱je nꞌar ꞌyomndöhi xa mi ntsꞌe̱di, ndi ꞌñe mahwifi ne mahyatsꞌi. \p \v 15 Nor ꞌyomndöhi xa mi tsꞌe̱di bi duxa ar motsa, da tsa̱hmöhe nga ñhanthwe, ne himbi tsa̱. Jange da he̱he bi dutsꞌi. \p \v 16 Da thothe getꞌu̱ nꞌar xe̱niha̱i ár thuhu Klauda habu̱ mi ta̱gagihe ar ndöhi. Xa da o̱the ar tsꞌe̱di da ju̱xenu̱ ar tꞌu̱lo motsa mi ju̱tꞌi. \p \v 17 Da jwahe da ju̱xe ar tꞌu̱lo motsa, bi xo̱tꞌu̱ nor döta, hinge nda nhwati. Nuꞌu̱ togo mi e̱tꞌa ar motsa, mi tsu nda nthe̱xkwi ya boꞌsaꞌbomu ja mbo ar dehe yá thuhu Sirte. Jange bi göꞌma ya dutu nuꞌu̱ tuxa ar motsa nda ñꞌo, ne bi hye̱ꞌu̱ nda ñꞌose̱. \p \v 18 Ár hyaxꞌöpꞌu̱ mi nto̱xkwitho ar ꞌyomndöhi, jange bi ndu̱i bi ꞌye̱nga har dehe gatho nöꞌö mi tu ar motsa. \p \v 19 Ár hñupapꞌu̱, manꞌagi bi menkꞌu̱ bi ꞌyu̱tꞌa har dehe nuya tema pongwa ar motsa. \p \v 20 Bi tho nze̱ye̱ ya pa himbi nheki ar hyadi wa ya tso̱, ngetho xa mi ꞌyo ar ꞌyomndöhi. Ho̱nse̱ ndi to̱ꞌmthohe ar ndöte. \p \v 21 Xki tho nze̱ye̱ ya pa hinte ndi tsihe, jange ar Pablo bi mꞌa̱ madetho, ne bi ꞌñengagihe: \p —Ha gi o̱hu̱, ndadahu̱. Nuꞌmu̱ xka jahmöhu̱masu nöꞌö da xiꞌahu̱, ne xta kohmöhu̱nu̱ Nkreta, hinxta thohmöhu̱ nuna di thohu̱pya, ne hinxka ꞌbe̱hmöhu̱ gatho nöꞌö xka hyo̱thu̱ har dehe. \p \v 22 Ha nupya di xiꞌahu̱, yo gi tu ri mu̱ihu̱, ngetho hinto ma ga tuhu̱, ho̱nse̱ ar motsa ma da mꞌe̱di. \p \v 23 Ngetho manxui bi zokagi nꞌár e̱nxe̱ Jö, togo ár me̱tigi ne di pe̱pabi. \p \v 24 Ne bi ꞌñengagi: Pablo, yo gi ntsu, ngetho mahyoni gi ꞌba̱hnu̱ hár nthandi ar ndö Sesar. Ne hinge ho̱nse̱ꞌi, Jö xi hwëkꞌaꞌi da kꞌontꞌa gatho nuꞌu̱ gi ñꞌowi. \p \v 25 Jange nupya di xiꞌahu̱, ndadahu̱, yo gi tu ri mu̱ihu̱, ngetho nuga di ñꞌemu̱i Jö, ne ma da ꞌyo̱tꞌa ngu xi xikagi. \p \v 26 Mödi ar ndöhi ma da ꞌye̱ngagihu̱ ha nꞌar xe̱niha̱i. \p \v 27 Nu mi zo̱ ár ꞌre̱tꞌamagoho mpa ndi ꞌyohe njapꞌu̱, mi tuxkagihe ar ndöhi har ñho̱nthe ár thuhu Adriatico. Ngu made ar xui, nuꞌu̱ togo mi e̱ ar motsa mi beni ma nga tso̱ñhe ha nꞌar ha̱i. \p \v 28 Ne bi ndu̱i bi ꞌye̱nga hangu ár ñhe ar dehe. Mi pe̱ꞌsa nꞌa̱te ñhu̱fi ár ñhe. Da thohe manꞌa tsi tu̱i, bi mengi bi ꞌye̱ni manꞌagi. Ho̱nse̱ mi pe̱ꞌsa ꞌre̱tꞌamaku̱tꞌa ñhu̱fi ár ñhe. \p \v 29 Mi ntsuꞌu̱ nda nto̱xkwi ya do ar motsa, jange bi köꞌma goho ya bo̱jö mo̱te ar motsa nuꞌu̱ tso̱nga har ha̱i, tsöma ar motsa. Gathogihe xa ndi nehe ngutꞌa nda hatsꞌi. \p \v 30 Nuꞌu̱ togo mi e̱tꞌa ar motsa, mi ne nda göi nda zopꞌu̱. Jange bi mengi bi ꞌye̱ntꞌa har dehe ar tꞌu̱lo motsa, mi o̱tꞌu̱ ngu mi e̱ntꞌa maꞌra ya bo̱jö hár ñö ar motsa. \p \v 31 Ha nunar Pablo dama bi xipabi ar döndogu ne yá ndogu, bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Nuꞌmu̱ hinda gokwayu̱, hinto ma gi kꞌonthu̱. \p \v 32 Jange ya ndogu dama bi hye̱ka ya nthöhi habu̱ mi zu̱ ar tꞌu̱lo motsa, ne bi ntho̱ge bi ma. \p \v 33 Nu mi hatsꞌi, ar Pablo mi xikagihe gatho nga nzimxudihe, ne bi ꞌñenje: \p —Pe̱ꞌsa ꞌre̱tku̱tꞌa hinxka öhu̱ ngi ndo̱ꞌmhu̱, hinte xka tsihu̱. \p \v 34 Jahu̱ ar möte gi ñuñhu̱. Mahyoni gi pe̱ꞌsu̱ ar tsꞌe̱di, ngetho di xiꞌahu̱ hinto gi ꞌbe̱hmöhu̱ nꞌar xtö. \p \v 35 Mi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, bi gu̱ nꞌar thuhme, bi umba njamödi Jö ha yá nthandiꞌu̱. Ne bi xe̱ka nꞌa xe̱ni bi ndu̱i bi zi. \p \v 36 Nuꞌmú̱ gatho bi hñu yá mu̱i, ne bi ñuñꞌu̱ nꞌehe. \p \v 37 Nuꞌu̱ ndi pa̱he har motsa, yonthebe hñunꞌa̱temaꞌre̱tꞌa ne ꞌrato ya jöꞌi. \p \v 38 Nu mi niñöꞌu̱, bi ꞌyu̱tꞌa har dehe ya tꞌe̱i, ne njapꞌu̱ nda götꞌa ár ñhu̱ ar motsa. \s1 Ar motsa bi mfoxa har ꞌbomu ne bi nhwati \p \v 39 Nu mi hatsꞌi, nuꞌu̱ togo mi e̱tꞌa ar motsa bi hyanda nꞌar ha̱i, mödi himi pödi tema ha̱iꞌö. Mi pe̱ꞌsa nꞌar ñu̱tꞌi har ñönthe habu̱ mi nheki ar ꞌbomu. Bi beñꞌu̱ xömhö nda tsa̱ nda ꞌba̱ꞌmnu̱ ar motsa. \p \v 40 Bi hye̱ka ya nthöhi mi thötꞌa ya bo̱jö mi tsöma ar motsa, ne bi zopꞌu̱ har ñho̱nthe. Bi nsotꞌwa yá nthöhi nöꞌö ar za e̱tꞌa ar motsa. Nepꞌu̱ bi po̱ꞌsa nuꞌu̱ ya dutu hár ñö ar motsa, ne njapꞌu̱ ar ndöhi bi ꞌye̱tꞌa har ñönthe. \p \v 41 Ha núꞌmu̱ mi zo̱nga habu̱ mi pe̱ꞌsa yoho ya tsꞌe̱di ar dehe, ar motsa bi nthe̱wi ar ꞌbomu, ne bi mfoxa ár ñö, ne himbi tsa̱ bi ñꞌo. Ha nu mo̱te mi nhwati xa mi fe̱ꞌsa ar dehe. \p \v 42 Nuꞌmú̱ nuya ndogu bi beni mar ñho nda hyo gatho ya ꞌyofa̱di, ne hinge nda hya̱tꞌi nda maꞌu̱ ñꞌa̱nthe. \p \v 43 Nunar döndogu himi ne nda tho ar Pablo, jange himbi hye̱gi nda ꞌyo̱tꞌu̱. Ne bi ꞌbe̱pa nda ꞌye̱ngar nsa̱gi mꞌe̱tꞌo gatho nuꞌu̱ mi pödi nda ñꞌa̱nthe, ne nda bo̱nga har ñönthe. \p \v 44 Ha nu maꞌra himi pödi nda ñꞌa̱nthe, bi ꞌbe̱pabi nda gu̱ ꞌra ya xithe̱ ne ꞌra yá xe̱ni ar motsa. Ne njapꞌu̱ hinto bi du, gatho da tso̱ñhe har ñönthe. \c 28 \s1 Ar Pablo mi ꞌbu̱hnu̱ har xe̱niha̱i ár thuhu Malta \p \v 1 Nu nda jwadi da po̱ñhe har dehe, da pöhe nunar xe̱niha̱inu̱ már thuhu Malta. \p \v 2 Nuya mengunu̱ xa bi numañhogihe. Bi ꞌñutkagihe nꞌar tsibi nga mpathe, ngetho mi ra ntse̱ mi ꞌwöi. \p \v 3 Ar Pablo bi gu̱xa ꞌra ya tꞌo nda ꞌyu̱ꞌsa har tsibi. Ka mi opꞌu̱ nꞌar kꞌeñö, mi za̱ ár mpa ar tsibi, bi bo̱ni ne bi mꞌa̱tꞌa hár ꞌye̱ ar Pablo. \p \v 4 Nu mi hyanda nuya mengunu̱ mi zu̱ta ar kꞌeñö hár ꞌye̱ ar Pablo, mi eñꞌu̱ nꞌa ngu nꞌa: \p —Xar tsꞌokte nunar ñꞌo̱ho̱nu̱, ngetho bi kꞌonthmö nda jötꞌa har dehe, ha nunár tsꞌu̱tꞌwi Jö hingi he̱gi da mꞌu̱i. \p \v 5 Ha nunar Pablo bi hwötꞌa ár ꞌye̱ har tsibi nda da̱ ar kꞌeñö, ne hinte bi ja. \p \v 6 Nuya mengunu̱ mi to̱ꞌmtho hamꞌu̱ nda neni, wa nda hwangi xi du. Xa bi do̱ꞌmi ne hinte bi ja. Nu mi hyanda njapꞌu̱ bi pongyá mfeni, mi eñꞌu̱ nunar Pablo mi nꞌar jö. \p \v 7 Habu̱ da tso̱ñhe, ka mi the̱nu̱ ꞌra yá ha̱i nꞌar ñꞌo̱ho̱ már thuhu Publio, togo mar ndö gatho ar ha̱iꞌö. Xa mar hogajöꞌi, bi ꞌraje nse̱ki hñupa hár ngu. \p \v 8 Nór dadaꞌö mi oxar tꞌoxi, mi umbar mpatꞌi ne ar ꞌbiji. Ar Pablo bi ma ba kꞌötsꞌi, ne mi ꞌya̱pa Jö bi hñuxpa yá ꞌye̱, ne dama bi ditsꞌi. \p \v 9 Njapꞌu̱, gatho nuꞌu̱ maꞌra ya mengunu̱ har ha̱iꞌö mi hñeni, mi e nda kꞌötsꞌi ne mi thitsꞌi. \p \v 10 Xa bi numansugihe, bi ꞌraje nꞌar hoga tsa̱ya̱. Ne nda po̱ñhenu̱, bá tutkagihe gatho nöꞌö nga hoñhe har ꞌñu. \s1 Ar Pablo bi zo̱nga Nroma \p \v 11 Da ꞌbu̱henu̱ hñu nzönö. Nepꞌu̱ da ju̱henu̱ nꞌar motsa mar me Alejandria, xki thohnu̱ ya tse̱ nꞌehe. Mi tu hár ñö ar motsa yoho yá ja̱tꞌi yá jöꞌu̱, nꞌa már thuhu Kasto, ha nöꞌö manꞌa már thuhu Polu. \p \v 12 Nepꞌu̱ da tso̱ñhe ha nꞌar hnini ár thuhu Sirakusa, ka da ꞌbu̱henu̱ hñupa. \p \v 13 Da ka̱tathohe nor xe̱niha̱iꞌö, ne da möhe har hnini Regio. Ha nu ár hyaxꞌö bi ñꞌo ar ndöhi ndi ꞌñe makꞌangi, jange ár yopa da tso̱ñhe har hnini Puteoli. \p \v 14 Ka da nthe̱henu̱ ꞌra ya ku, bi ꞌya̱kagihe nga kohenu̱ yoto mpa. Ne ka da po̱ñhe da möhe har hnini Nroma. \p \v 15 Nuya ku me Nroma, xki ꞌyo̱ꞌu̱ ma nga tso̱ñhe, bi bo̱ñꞌu̱ ma ba thöje har döꞌñu getꞌu̱ ar ta̱i ár thuhu Apio, ne maꞌra har hnini Hñu Ngu. Ar Pablo mi hyanda ya ku, bi umba njamödi Jö, ne bi ze̱ta ár mu̱i. \p \v 16 Nu nda tso̱ñhe Nroma, ar döndogu bi ꞌye̱ntꞌwa ár ꞌye̱ ar ndösufa̱di nuꞌu̱ ya ꞌyofa̱di mi tsiꞌö. Ha nunar Pablo bi tꞌumba nse̱ki bi mꞌu̱ nꞌampꞌu̱, mi su nꞌar ndogu. \s1 Ar Pablo bi mömba ár mhö Jö núnu̱ Nroma \p \v 17 Mi tho hñupa xki zo̱nga ar Pablo Nroma, bi zohna gatho ya ndöxodyo mi ꞌbu̱hnu̱. Nu mi watꞌu̱, bi ꞌñembabiꞌu̱: \p —Ndadahu̱ di nkuhu̱, di ne gi pöhu̱ hinte ma tsꞌoki xta o̱tꞌwa ma jöꞌihu̱, hinxta tsꞌokwa ma ntꞌumbihu̱ xi zoju̱ ma palehu̱. Mödi hinte xta o̱tꞌe, bi tsꞌonkaginu̱ Herusalen, ne bi tꞌe̱ntkꞌagi ha yá ꞌye̱ ya me Nroma. \p \v 18 Ha nu mi thöꞌska majöni, hinte ma tsꞌoki bi thimgagi ndi ꞌñepki nda hyogagiꞌu̱, jange mi ne nda hye̱gahmöꞌu̱. \p \v 19 Ha numa mixodyohu̱, himbi neꞌu̱, jange da a̱di nda hñöska majöni ar ndö Sesar. Mödi hinte di ne te ga ho̱xa ma mixodyohu̱. \p \v 20 Jange xta zoñꞌahu̱ ga hantꞌahu̱ ne ga ñöhu̱. Ngetho di pe̱ꞌspa ár ndo̱ꞌmi ya me Israel, xi nthötkagi nuya nthöhibo̱jöyu̱. \p \v 21 Nuꞌmú̱ nuya ndö xodyo bi ꞌñembabi: \p —Nuje hinte ma he̱ꞌmi xta höñhe xpa ehnu̱ Nhudea, hinxi zo̱hnu̱ nꞌar ku xpa ehnu̱ xi ñömañꞌu̱ꞌi. \p \v 22 Ndi to̱ꞌmhe ngi xikagihe nöꞌö gi beni, ngetho ho̱nse̱ di pöhe habu̱ gatho ya jöꞌi ñömañꞌu̱ nuna ar ꞌraꞌyo ꞌñunu̱. \p \v 23 Nepꞌu̱ bi nkoꞌu̱ hamꞌu̱ nda penkꞌu̱. Bi zo̱ ar pa, bi zo̱hnu̱ nze̱ye̱ habu̱ mi ꞌbu̱ ar Pablo. Gatho ar pa mi zofo ne mi da̱twa majöni ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. Mi otꞌwa ar ꞌñu ár tꞌofo ar Moise ne nöꞌö bi ꞌyotꞌa yá mꞌe̱hni Jö mahamꞌu̱, mi neꞌö nda ñꞌemu̱iꞌu̱ ar tsi Hmu Hesu. \p \v 24 ꞌRa mi ñꞌemu̱i nöꞌö mi mönga ar Pablo, ha maꞌra himi ne nda jamfi. \p \v 25 Ne himi nꞌatꞌwu̱ mi ñꞌemu̱i, jange mi maꞌu̱ bi ꞌñenga ar Pablo: \p —Majöni nöꞌö bi mönga ar mꞌe̱hni Isaia xki nzinga ár Hñö Jö, núꞌmu̱ bi me̱hni nda ꞌñemba njawa ma palehu̱: \q1 \v 26 Di ma ba zo nuya jöꞌiyu̱, ne gi ꞌñembabi: \q1 Ma gi ꞌyo̱hu̱, ne hinte da zo ri mfenihu̱. \q1 Ma gi hyanthu̱, ha hingi pöhu̱ tema di bo̱nga nöꞌö gi hanthu̱. \q1 \v 27 Ngetho nuya jöꞌiyu̱ xi japi xi më yá ñö, \q1 hingi ne da ꞌyo̱xa nöꞌö o̱de. \q1 Xi tsꞌa̱ntꞌa yá da̱, \q1 njapꞌu̱ hinda xo yá da̱ da hyandi, \q1 ne hinda zo yá gu, \q1 hinda kwata ha yá mu̱i, \q1 ne da hñuxka yá da̱, \q1 ha nuga da tsa̱ ga umba ár nzaki. \p \v 28 Jange pöhu̱ ꞌmu̱, nuna ar mpo̱ho̱nu̱ unga Jö, ma da tꞌumbabi nuꞌu̱ hingya xodyo, ngetho nuꞌu̱ ma da ꞌyo̱tsꞌe ne da ñꞌemu̱i. \p \v 29 Nu mi wadi bi mönga njapꞌu̱ ar Pablo, ya xodyo bi maꞌu̱, xa mi ñöxhnatho nꞌa ngu nꞌa. \p \v 30 Ha nor Pablo bi mꞌu̱hnu̱ xo̱ yo nje̱ye̱ ha nꞌar ngu njutꞌi, ne mi thöta gatho nuꞌu̱ mi tso̱ho̱ nda ñöwi. \p \v 31 Mi xipabi ya jöꞌi ár tsꞌu̱tꞌwi Jö, ne mi utwabiꞌu̱ togo ar tsi Hmu Hesukristo. Himi ntsu nda ñö, ne hinto bi hñökwabi.