\id 1TI \h ÁR NDU̱I AR TIMOTEO \toc1 ÁR NDU̱I AR TIMOTEO Ar ꞌbe̱tꞌo he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ar Timoteo \toc2 ÁR NDU̱I AR TIMOTEO \toc3 1 Ti. \mt1 ÁR NDU̱I AR TIMOTEO \mt2 Ar ꞌbe̱tꞌo he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ar Timoteo \c 1 \s1 Ar nze̱ngwa \p \v 1 Nuga dar Pablo, ár mpo̱tegi ar tsi Hmu Hesukristo, ngu xki hñuxkagi Jö ma Po̱ho̱tehu̱ ne ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo, gehnu̱ ma ndo̱ꞌmihu̱. \p \v 2 Di otꞌa nunar he̱ꞌminu̱, Timoteo, ngu ma tꞌu̱ꞌi, ngetho da zoꞌaꞌi ár mhö Jö ne ga ñꞌemu̱i. Jö ma Dadahu̱ ne ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo da hwëkꞌa yá ñho, ne da ko ár mu̱i da ma̱xꞌi gi ꞌbu̱ nꞌar hogamꞌu̱i. \s1 Nsipabi ya gamfi da jamasu ya tsꞌontꞌuti xi ꞌñepꞌu̱ \p \v 3 Ngu da a̱ꞌanu̱ Efeso ngi kohnu̱, ne ngi hñökwa nuꞌu̱ togo utwa ya ku maꞌra ya ntꞌuti himbi zogagihu̱ ar tsi Hmu. Da xiꞌa njapꞌu̱ núꞌmu̱ ndi ꞌba̱ ar ꞌñu ngar ma Nmasedonia. \p \v 4 Da a̱ꞌi nꞌehe ngi xipa ya ku hinge nda japamasu nuya ꞌbede hinte o yá ꞌñu, ne hiñꞌotho ár ngötsꞌi. Möñꞌu̱ ho̱nse̱ da ntsa̱mfödi, hinte fa̱ꞌspa ár ꞌbe̱fi Jö habu̱ mpe̱ ar ñꞌemu̱i. \p \v 5 Da a̱ꞌaꞌi ngi xipa ya ku njapꞌu̱, nda mhö nꞌa ngu nꞌa, ndi pe̱ꞌsa nꞌar hogamu̱i, nꞌar mfeni xintꞌaxi, ne nꞌar ñꞌemu̱i hindi ñꞌentho. \p \v 6 Ngetho ꞌra xi hye̱hyu̱, ne nupya hinte mañho möñꞌu̱. \p \v 7 Xa o̱tꞌu̱ pömpa ár tꞌofo ar Moise empꞌö, hingi pöhmö tema di bo̱nga nöꞌö möñꞌu̱. \p \v 8 Di pöhu̱ ár tꞌofo ar Moise xiñho, nuꞌmu̱ da tꞌuta ngu möñꞌö. \p \v 9 Di pöhu̱ nꞌe, ya ꞌbe̱pate hinge mahyonibi ya hogajöꞌi. Go honga nuya tsꞌoka tꞌofo, nuꞌu̱ hingi o̱tꞌa nöꞌö nsipabi, nuya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki ne ya tsꞌojöꞌi, nuya hingi honga Jö ne hingi nsundabi, nuꞌu̱ ho yá dada, yá nönö, ne gatho numaꞌra ya hyote. \p \v 10 Bi tꞌuni honi nuꞌu̱ ꞌbe̱ngwi hingyá nthöti, nuꞌu̱ ꞌbe̱ngwi yá mindo̱wi, nuꞌu̱ pë yá mijöꞌiwi, nuꞌu̱ mönga ya nhemhñö, ne nuꞌu̱ etꞌa Jö made kate, ne gatho nuꞌu̱ to̱ꞌsa ar hoga ntꞌuti. \p \v 11 Jangu mönga ár hoga mhö Jö xa nsunda, bi zogagi ga mö. \s1 Ár ꞌbe̱fi ar Pablo \p \v 12 Di umba njamödi ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo, togo bi ꞌraka ar tsꞌe̱di, ne bi nugagi ngu nꞌar hoga ꞌbe̱go, bi ꞌye̱ntkꞌa ha ma ꞌye̱ ár ꞌbe̱fiꞌö. \p \v 13 Mödi mamꞌe̱tꞌo ndi tsanga ar tsi Hmu Hesukristo, ne xa ndi u̱tsa gatho nuꞌu̱ mi te̱ni, ne ndi nkuꞌbe, te gatho ndi japabiꞌu̱. Ha nunar tsi Dada bi hwëgagi, ngetho hinge ndi pöka tema ndi o̱tꞌe, ne hinge ndi ñꞌemu̱i. \p \v 14 Ne bi gobgatho ár nhwëki, ne njapꞌu̱ bi tsa̱ da ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo, ne bi tsa̱ da hönga nunar mhöte uñꞌö. \p \v 15 Nunar mhönu̱ majöni ne mahyoni gatho da ñꞌemu̱i: Nunar tsi Hmu Hesukristo ba ekwa har ximha̱i da po̱ gatho ya ꞌyo̱tꞌatsꞌoki, ha nuga ndi töka gatho. \p \v 16 Ar tsi Dada bi hwëgagi togo ndi töpa ár ntsꞌo gatho nu maꞌra, ne njapꞌu̱ nda nheki ár tsꞌe̱ti ar tsi Hmu Hesukristo. Gehnu̱ nꞌar ntꞌudi da hyanda nuꞌu̱ nda jamfi, ne nda me̱ꞌsa ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \p \v 17 Jange nunar Ndö hiñhamꞌu̱ da göxa ár tsꞌu̱tꞌwi, dá hñönga ar nsunda ne da tꞌeꞌspa ár nsu. Gehnu̱ hingi tu ne hingi nheki, ho̱nse̱nu̱ ar Jö ne töte ár mfödi. Dá njapꞌu̱. \p \v 18 Ma tsi tꞌu̱ꞌi Timoteo, di tsokꞌaꞌi gi umba ri mu̱i gi mpe̱ hár ꞌbe̱fi ar tsi Dada, ngu xki xiꞌa Jö ngi ꞌyo̱tꞌe, ne gi mpe̱ ngu nꞌár hoga ndogu ar tsi Hmu. \p \v 19 Su ri ñꞌemu̱i, ne gi pe̱ꞌsa nꞌar mfeni xintꞌaxi, ngetho ꞌra bi hye̱pꞌu̱ ne bi ꞌbe̱ yá jamfi, hingi pödi te da me̱pya. \p \v 20 ꞌRayu̱, ar Imeneo ne ar Handro nuꞌu̱ togo xta e̱ntꞌwa hár ꞌye̱ ar Tsꞌondöhi, njapꞌu̱ da ditsꞌi ne hinda mengi da zanga Jö. \c 2 \s1 Hanja da tsa̱ ga a̱fu̱ Jö \p \v 1 Mꞌe̱tꞌo di ꞌbe̱pꞌahu̱ gi matꞌwabihu̱ Jö gatho ya jöꞌi, ne gi te̱twabihu̱ da ma̱tsꞌi, hingi tsa̱ya̱hu̱ gi umfu̱ njamödi. \p \v 2 ꞌYa̱fu̱ Jö da ma̱xa nuya ndö ne gatho ya tsꞌu̱tꞌwi, njapꞌu̱ ga ꞌbu̱hu̱ nꞌar mꞌu̱i ter entho, ne ga ꞌyohu̱ xiñho di numañhogihu̱ ya jöꞌi. \p \v 3 Ngetho gehnu̱ xiñho, ne numañho Jö ma Po̱ho̱tehu̱, \p \v 4 togo ne da mpo̱ gatho ya jöꞌi, ne da bö nöꞌö majöni. \p \v 5 Nꞌadar Jö ꞌbu̱i, ne nꞌatho togo ꞌba̱ made ñönga ya jöꞌi. Gehnu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, togo ba ekwa har ximha̱i bi njöꞌi. \p \v 6 Bi unse̱ ár te bi gutꞌa ar tha̱i mi tu gatho ya meximha̱i, ne bi mhönga gathoyu̱ mi zo̱nga ar pa nda mhö. \p \v 7 Jange bi thuxkagiga ngu ár mpo̱te ar tsi Hmu ga mömba ár hoga mhö. Di mönga nöꞌö majöni, hindi kate, ngetho dá jamfi ar tsi Hmu Hesukristo. Bi thuxkagi ngu ár utate nuꞌu̱ hingya xodyo, ga utwabi ar ñꞌemu̱i ne nöꞌö majöni. \p \v 8 Di ne habu̱ gatho di ꞌbu̱ ya ñꞌo̱ho̱, dá gu̱xa yá ꞌye̱ mhetsꞌi, da matꞌa Jö dar ntꞌaxi yá mfeni, hindi po̱ yá kwe̱, ne hindi nemahñö. \p \v 9 Di ne nꞌehe, gatho ya ꞌbe̱hñö da beni xiñho hanja da ñhe, hinda ñꞌetsꞌi, ne di pe̱ꞌsa yá tsa̱. Hinda ꞌyeka yá ñö exa yá nsu, xa di tuta nze̱ye̱ ya hwe̱xkabo̱jö, ya tꞌaxdo, wa ya he ximhödi. \p \v 10 Nöꞌö xiñho da me̱fi, dá me̱ ya hoga ꞌbe̱fi ngu nꞌar ꞌbe̱hñö tsupa Jö. \p \v 11 Ar ꞌbe̱hñö dá ꞌyo̱xta ár mhö Jö mhönga har nijö, ne da bödi tema nsipabi, ne da ꞌyo̱tꞌe. \p \v 12 Hindi etꞌa ma xu̱tha ar ꞌbe̱hñö da uta maꞌra ha ya mhuntsꞌi, ne hinda mꞌu̱i ngu ár ñöxhmu ar ndo̱. Nöꞌö da me̱ꞌö, da ꞌyo̱xtho. \p \v 13 Ngetho Jö bi hyoka mꞌe̱tꞌo ar Adan, ne ka bi hyoka ar Eba. \p \v 14 Ar Adan hinto bi hya̱tꞌi, ha nunar ꞌbe̱hñö hö, ne mi nkadi bi tsꞌokwa Jö. \p \v 15 Jange xa tho ya u̱gi ya ꞌbe̱hñö núꞌmu̱ mꞌu̱ yá bötsi. Mödi nuya ꞌbe̱hñö ma da mpo̱ho̱ nuꞌmu̱ hinda hye̱pꞌu̱ yá ñꞌemu̱i, da me̱ꞌsa ar mhöte, ne da mꞌu̱ nꞌar mꞌu̱i xintꞌaxi di tsupa Jö. \c 3 \s1 Njanu̱ da mꞌu̱ nꞌár ꞌbe̱go Jö \p \v 1 Majöni nunar mhönu̱: Nuꞌmu̱ togo ne da nma̱ꞌyo, nꞌar hoga ꞌbe̱fi neꞌö. \p \v 2 Ne mahyoni da me̱ꞌsa nꞌar hogamꞌu̱i, hinte di ja te da nkꞌaꞌspabi. Di ꞌñe nꞌadar ꞌbe̱hñö, di pödi xiñho nöꞌö pe̱fi, di pe̱ꞌsa ar hoga mfödi. Di pödi da ꞌyo̱tꞌwa ar ñho maꞌra, di ungar se̱ki hár ngu, ne di pödi da uta maꞌra. \p \v 3 Hindi nti, hindi honga ya tuhni, hindar ntsꞌo da dö ar bojö. Ar hogajöꞌi, hindar kwe̱, hindi ne da me̱ꞌsa nze̱ye̱ ya bojö. \p \v 4 Di pödi hanja da zixa xiñho ár ngu, ne nuyá bötsi di o̱tꞌa nöꞌö ne Jö. \p \v 5 Ngetho nöꞌö hingi pödi da zixa ár ngu, hanja da tsa̱ da ziꞌspa ár nijö Jö ꞌmu̱. \p \v 6 Hinda tsa̱ da nma̱ꞌyo nꞌar ꞌraꞌyo gamfi, ngetho yo ma da ñꞌetsꞌi, ne njapꞌu̱ da hñönga ar mfe̱i bi hñönga ar tsꞌondöhi. \p \v 7 Mahyoni di numañho nuꞌu̱ hingya gamfi. Njapꞌu̱ hinda ꞌbe̱ ár tsa̱, ne hinda zo hár ꞌye̱ ar tsꞌondöhi. \s1 Hanja da mꞌu̱ nuꞌu̱ fa̱xte har nijö \p \v 8 Nꞌar ma̱xte har nijö mahyoni di nhumañho, hindi yotꞌa ár ne, hindi nti, hindar nzibjö. \p \v 9 Di su xiñho nuna ñꞌemu̱i xi tꞌuti, ne di ñꞌu nꞌar mfeni xintꞌaxi. \p \v 10 Mahyoni da ntsꞌa̱ti mꞌe̱tꞌo ha hinte pe̱ꞌsa te da kꞌatsꞌi, ne nuꞌmú̱ hö, da tsa̱ da tꞌetsꞌi. \p \v 11 Njapꞌu̱ nuya ꞌbe̱hñö nꞌehe di mpe̱ har nijö, mahyoni di nhumañho, hindi ju̱xya nhemhñö, di pödi xiñho nöꞌö pe̱fi, ne di o̱tꞌa xiñho gatho. \p \v 12 Nuya ma̱xte di ꞌñe nꞌadar ꞌbe̱hñö, di pödi hanja da zixa xiñho ár ngu ne yá bötsi. \p \v 13 Nöꞌö togo fa̱xte xiñho hár ꞌbe̱fi Jö, dá tꞌeꞌspa ár nsu, ne njapꞌu̱ hinda ntsu da xipa maꞌra ar ñꞌemu̱i pe̱ꞌspabi ar tsi Hmu Hesukristo. \s1 Ar jamfi xi tꞌutkagihu̱ himi fö mamꞌe̱tꞌo \p \v 14 Di pe̱ñꞌa nunar he̱ꞌminu̱, mödi di beni ngutꞌa ga mapꞌu̱ ma ga kꞌösꞌaꞌi. \p \v 15 Ha nuꞌmu̱ da tho ꞌra ya pa hindi tso̱mpꞌu̱tho, gi pödi hanja gi ꞌyo̱tꞌa ar ꞌbe̱fi hár ngu Jö. Getnu̱ ár nijö Jö togo te, ne nunar nijönu̱ su ne ñönga nöꞌö majöni. \p \v 16 Xa döta nunar ñꞌemu̱i xi tꞌutkagihu̱. Nunar mhönu̱ hinjoꞌo togo da kꞌatsꞌi: \q1 Jö ba e bi njöꞌi. \q1 Ár Hñö Jö bi da̱majöni bi ꞌyo̱tꞌa xiñho. \q1 Bi hyanda yá e̱nxe̱ Jö. \q1 Bi mhömba ár ꞌbede gatho ya ha̱i ja har ximha̱i. \q1 Gatho ár nxidi ar ximha̱i bi ñꞌemu̱ibi \q1 ne bi tsꞌixa mhetsꞌi hár nsunda. \c 4 \s1 Mhö, mꞌe̱fa ꞌra ma da hye̱ yá ñꞌemu̱i \p \v 1 Ár Hñö Jö xi ꞌyotkagihu̱ xiñho ar ꞌñu, ne enö hár ngötsꞌi ya pa, ꞌra ya ku ma da hye̱ ar ñꞌemu̱i, da ꞌyo̱ꞌspa yá nhemhñö ntꞌuti ya jöꞌi te̱mba yá ntꞌuti ya tsꞌondöhi. \p \v 2 Nuya kate jöꞌi ma da mönga ya nhemhñö, ngetho xi tsꞌoka yá mfeni. \p \v 3 Ma da hñökwa ya jöꞌi da nthöti. Ne hinda hye̱gi da zi ꞌra ya ñhuni xi ꞌrakagihu̱ Jö ga tsihu̱ di umfu̱ njamödi, nuju̱ dar gamfihu̱ ne xta pöhu̱ nöꞌö majöni. \p \v 4 Gatho nöꞌö bi hyoka Jö xiñho, hinte ga tsanthu̱, ho̱nse̱ núꞌmu̱ xka tsihu̱ ga umfu̱ njamödi. \p \v 5 Ngetho ár mhö Jö ne núꞌmu̱ di a̱fu̱, japi da tꞌaxki. \s1 Nꞌár hoga ꞌbe̱go ar tsi Hmu Hesukristo \p \v 6 Nuꞌmu̱ gi uta ya ku gatho nöꞌö xta xiꞌaꞌi, ne nuꞌmu̱ gi ꞌñetꞌa ri mu̱i gatho nuya mhö no̱nga ma jamfihu̱, ne ar hoga ntꞌuti xka te̱ni, njapꞌu̱ hö, gár hoga ꞌbe̱go ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 7 Yo gi japamasu nuya tsꞌoꞌbede hinte o yá ꞌñu no̱nga ya meximha̱i. Nöꞌö gi ꞌyo̱tꞌe, hyonga hanja gi ꞌbu̱i xiñho. \p \v 8 Ngetho nöꞌö togo japi da ꞌñönga ár ndoꞌyo ne da me̱ꞌsa ar tsꞌe̱di, hintsꞌu̱ ju̱kwa nze̱ye̱ ar ñho. Ha nöꞌö umbár mu̱i da mꞌu̱i xiñho, ju̱kwa nze̱ye̱wa, ne har te xi ꞌñepꞌu̱ nꞌehe. \p \v 9 Nunar mhönu̱ xta xiꞌahu̱ majöni, ne mahyoni gatho ya jöꞌi da ñꞌemu̱i. \p \v 10 Jange xa di umba ma mu̱ihu̱ di mpe̱hu̱, ne di thohu̱ ya thogi, ngetho di ñꞌemu̱ihu̱ Jö togo te. Gehnu̱ ár ñönte gatho ya meximha̱i, ꞌbe̱tꞌogihu̱ nuya xta jamfihu̱. \p \v 11 Gehnu̱ gi xipabi ne gi uta maꞌra. \p \v 12 Yo gi ñhe̱gi da nhuꞌaꞌi ngu hinte gi pödi ngetho gi bötsitho. Nöꞌö gi pe̱fi: Gi ñö xiñho, gi ꞌyomañho, gi pe̱ꞌsa ar mhöte, umba ri mu̱i gi mpe̱fi, tse̱ta ri ñꞌemu̱i, gi ꞌbu̱ nꞌar mꞌu̱i xintꞌaxi, ne njapꞌu̱ da de̱ñꞌa ya ku. \p \v 13 Nuya pa hindi tso̱mpꞌu̱tho, gi népa ya ku ár mhö Jö, hñuꞌmba yá mu̱i, ne gi utwabi. \p \v 14 Jamasu nunar hogantꞌuni xi ꞌraꞌa Jö, ne bi xiꞌaꞌi núꞌmu̱ bi hñusꞌa yá ꞌye̱ yá ndö ar nijö. \p \v 15 Umba ri mu̱i gi pe̱ nuya ꞌbe̱fiyu̱, ne yo ma gi hye̱gi. Njapꞌu̱ gatho da hyandi ꞌyo di xu nuya ñho xi ꞌraꞌa Jö. \p \v 16 Nsuse̱ge ne jamasu ar ntꞌuti. Yo gi tsa̱ya̱ gi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱, ngetho gi mpo̱se̱ge, ne da mpo̱ gatho nuꞌu̱ da ꞌyo̱xꞌaꞌi. \c 5 \s1 Hanja gi ntsixkwi nꞌa ngu nꞌa ya gamfi \p \v 1 Yo gi tsu̱ ar tsi dönzia, zofo ngu ri dada empꞌö, ha nuꞌu̱ bötsitho, ngu ri jödö. \p \v 2 Nuya tsi txu, zofo ngu ri nönö, nuꞌu̱ nxutsitho ngu ri nju, gi pe̱ꞌsa nꞌar mfeni xintꞌaxi núꞌmu̱ gi xipa hanja da mꞌu̱i. \p \v 3 Xipa ar nijö da ma̱xa nuya nꞌanxu hinto ꞌñehe togo da ma̱tsꞌi. \p \v 4 Ha nuꞌmu̱ ꞌñe yá bötsi wa yá ꞌbe̱to, dá böhyu̱ da su, ne da ꞌyo̱tꞌwa ar ñho mꞌe̱tꞌo yá mëni. Ne njapꞌu̱ da koꞌspa nꞌa tu̱i nunar ñho xi hñöñꞌu̱, ngetho gehnu̱ xiñho ne numañho Jö. \p \v 5 Nöꞌö majöni ar ꞌranxu, ꞌbu̱se̱ ne hinjoꞌo togo da su, ho̱nse̱ to̱ꞌmba ár mfa̱tsꞌi Jö, ne parxui matꞌi ne a̱pabi da ma̱tsꞌi. \p \v 6 Ha nöꞌö ar ꞌranxu o̱tꞌa gatho nöꞌö ne, ha hingi ꞌyomañho ár mꞌu̱i, hinga mahyoni da ma̱xa ar nijö, ngetho nuya ꞌranxuꞌu̱ mödi te, po̱ntho xi du. \p \v 7 Xipa ya ku nöꞌö di xiꞌaꞌi, ne njapꞌu̱ hinte di ja te da nkꞌaꞌspabi. \p \v 8 Ngetho nuꞌmu̱ nꞌar ku hingi japamasu nuꞌu̱ te yá njawi ne nuyu̱ ꞌbu̱ hár nguse̱, xi tsꞌoka ár jamfi ne töta nꞌa nöꞌö hinxi ñꞌemu̱i. \p \v 9 Nu habu̱ di huxa yá thuhu ya ꞌranxu tꞌumba ar mfa̱tsꞌi, hindi huxpꞌu̱ nuꞌu̱ hinxi thota hñunꞌa̱te nje̱ye̱, ne hinxi ꞌñe ho̱nse̱ nꞌár döme. \p \v 10 Ne di födi bi mꞌu̱ nꞌar hogamꞌu̱i, bi te xiñho yá bötsi. Xi umba ar se̱ki gatho nuꞌu̱ mi tso̱ hár ngu, ne xi xu̱kwa yá wa ya gamfi. Bi ma̱xa nuꞌu̱ mi tho ar thogi, ne xi bödi xi me̱ xiñho gatho ya hoga ꞌbe̱fi. \p \v 11 Yo gi huxa nuꞌu̱ tse̱tho, ngetho zo̱ta ar pa da ne da mengi da nthöti, ne hinda jwata ar ꞌbe̱fi bi ndu̱i bi me̱pa ar tsi Hmu. \p \v 12 Ne da duxa ar tsꞌoki, ngetho himbi ꞌyo̱tꞌa ngu xki mönga mꞌe̱tꞌo. \p \v 13 Da nzöñꞌu̱ hinte pe̱fi, ho̱nse̱ ꞌyo ne ya ngu. Hinge ho̱nse̱ da bö ya döhñe, te yá nemhñö ꞌyo pede ñoꞌö hindi ꞌñepi da möñꞌu̱. \p \v 14 Jange di ꞌbe̱pꞌaꞌi, nuya ꞌranxu di tse̱tho, dá nthöti, dá te yá bötsi ne da su xiñho ár ngu. Njapꞌu̱ hinte da za̱ te da mönga nuꞌu̱ togo hingi ne da nugagihu̱. \p \v 15 Ngetho ꞌra xi ꞌwege xi de̱nga ar Tsꞌondöhi. \p \v 16 Nuꞌmu̱ nꞌar ku ar ñꞌo̱ho̱ wa ar ꞌbe̱hñö ꞌñe nꞌár mëni hár ngu di ꞌranxu, mahyoni da umba nöꞌö te kꞌatꞌi, ne hindar ñhembibi ar nijö da su, ne da tsa̱ da ma̱xa maꞌra nuꞌu̱ majöni hinto ꞌñehe to da ma̱tsꞌi. \p \v 17 Nuya ma̱ꞌyo tsixa xiñho ár nijö ar tsi Hmu, mahyoni xa da nhumansu, ne töte nuꞌu̱ mpe̱fi mömba ár mhö Jö ne uta maꞌra. \p \v 18 Ngetho hár Tꞌofo Jö enö njawa: Yo gi tutꞌwa ár ne ar boi neꞌmi töka ar tꞌe̱i. Ne enö nꞌehe: Nöꞌö togo mpe̱fi, di ꞌñepi da tꞌumba ár nthöhö. \p \v 19 Nuꞌmu̱ togo ne te da hyo̱xa nꞌar ma̱ꞌyo, mahyoni di ꞌbu̱ yoho wa hñu togo da tsa̱ da da̱majöni. \p \v 20 Nuya ma̱ꞌyo hingi he̱gi o̱tꞌa ar tsꞌoki, tsu̱i habu̱ da hyanda gatho ya ku, ne njapꞌu̱ da zu nu maꞌra nꞌehe. \p \v 21 Di ꞌbe̱pꞌaꞌi hár nthandi Jö, ar tsi Hmu Hesukristo ne yá e̱nxe̱ xi hwañꞌö, ꞌyo̱tꞌa ngu di xiꞌaꞌi, yo ma gi fa̱xa nꞌa wa manꞌa. \p \v 22 Yo gi huꞌspa ri ꞌye̱ gi ꞌñexa ngutꞌa nuꞌu̱ togo ne da me̱pa Jö. Ngetho nuꞌmu̱ hingi ꞌyo xiñho, da mhö gi etꞌatho ri xu̱tha. Pe̱ꞌske nꞌar hogamꞌu̱i hinxi ja̱xtꞌi. \p \v 23 Yo gi tsi ho̱nse̱ ar dehe, tsi nꞌa tsi tu̱i ar tꞌafiꞌobxi, da hñökꞌa nöꞌö ar u̱mu̱i gi ntsa̱wi hingi ne da hye̱kꞌaꞌi. \p \v 24 ꞌRa dama nhekitho yá tsꞌoki mödi hinxi thöꞌspatho majöni, maꞌra da fö mꞌe̱fa. \p \v 25 Njapꞌu̱tho nuꞌu̱ to o̱tꞌa ar ñho nꞌehe, ꞌra ya hoga ꞌbe̱fi ngutꞌa da nheki, ha maꞌra da nheki mꞌe̱fa, ngetho hingi tsa̱ da tsꞌe̱ꞌma nꞌar hoga ꞌbe̱fi. \c 6 \p \v 1 Gatho nuꞌu̱ togo mꞌe̱go, mahyoni da numañho yá hmu, ne njapꞌu̱ hinda ñhömañꞌu̱ ár thuhu Jö, ne hinda ñhömañꞌu̱ ar hoga ntꞌuti di ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 2 Nuꞌu̱ togo ꞌñe yá hmu ya gamfi, xa da umba yá mu̱i da me̱pabi xiñho, yo ma da hye̱gi da ꞌyo̱te. Ngetho nuꞌu̱ togo hönga nunar hoga ꞌbe̱finu̱, gehyu̱ yá hmöka ku. Utwabi gathoyu̱ ya ku, ne hñuꞌmba yá mu̱i da ꞌyo̱tꞌe. \s1 Ga ꞌbu̱hu̱ ngu ne Jö, ne ga umfu̱ njamödi nöꞌö ꞌraju̱ \p \v 3 Nuꞌmu̱ nꞌa togo te gatho utatho, ne hingi uta ngu mönga ár hoga mhö ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo, ne hingi ne da de̱nga ar hoga ntꞌuti otkagihu̱ ar ꞌñu hanja ga ꞌbu̱hu̱ ngu ne Jö, \p \v 4 nöꞌö ar jöꞌiꞌö ar ñꞌetsꞌi ne hinte pödi, xi ꞌbe̱ ár mfeni, honi togo da ntsa̱hñökiwi. Ka di bo̱hnu̱ hyo̱kwa yá ñho maꞌra, ya tuhni, ya ntsꞌani, ne hinto ne da ntsixkwi. \p \v 5 Bi ehnu̱ nꞌehe ya ntsa̱hñöki, hinte mañho nju̱ki nöꞌö mönga nuya jöꞌiyu̱. Xi tsꞌoka yá mfeni ne xi tꞌökwa nöꞌö majöni. Ho̱nse̱ honga ar ñꞌemu̱i, ne njapꞌu̱ da gu̱ka ar bojö. Hye̱ nuya jöꞌiyu̱. \p \v 6 Majöni, döta ár njutꞌi nunar hogamꞌu̱inu̱, nuꞌmu̱ ga ñhogamu̱ihu̱ nöꞌö di pe̱ꞌsu̱. \p \v 7 Ngetho hinte xta höhu̱wa har ximha̱i, ne hinte ga höxu̱. \p \v 8 Nuꞌmu̱ di pe̱ꞌsu̱ te ga tsihu̱ ne te ga hehu̱, gar ñhogamu̱ihu̱. \p \v 9 Ngetho gatho nuꞌu̱ togo ne da me̱ꞌsa nze̱ye̱ ya mꞌe̱tsꞌi, töta yá tsꞌomfeni ne yá tsꞌohyo̱ke. Hinte mañho ju̱ki, ne njapabi da nhwati ne da mꞌe̱di. \p \v 10 Nuꞌu̱ togo xa mö ar bojö, ka bi po̱pꞌu̱ gatho ya tsꞌoki. ꞌRa ya ku xi de̱nga ar bojö, xi hye̱pꞌu̱ yá ñꞌemu̱i ne xi tho nze̱ye̱ ya dumu̱i. \s1 Umba ri mu̱i gi ñöngar ñꞌemu̱i \p \v 11 Ha nuꞌge Timoteo, ár ꞌbe̱goꞌi Jö, ꞌwege hye̱ gatho nuya tsꞌokiyu̱. Ne umba ri mu̱i gi ꞌbu̱i xiñho, gi ꞌyo ngu ne Jö, gi pe̱ꞌsa ar ñꞌemu̱i, ar mhöte, ar tsꞌe̱ti, ne ntsꞌa̱ꞌmtho. \p \v 12 Tho ar xa̱nthe, xa gi umba ri mu̱i gi ñönga ar ñꞌemu̱i. ꞌYo̱tꞌa ar tsꞌe̱di gi te̱nga xiñho ar te hinda thege xi ꞌraꞌa Jö núꞌmu̱ mi zoñꞌaꞌi, ne ga da̱majöni ha yá nthandi nze̱ye̱ ya jöꞌi. \p \v 13 Di ꞌbe̱pꞌaꞌi hár nthandi Jö nöꞌö to umba yá te gatho nöꞌö te ꞌbu̱i, ne hár nthandi ar tsi Hmu Hesukristo togo bi da̱twa majöni ar Pilato ár hoga ꞌbe̱fi, \p \v 14 gi ꞌyo̱tꞌa nöꞌö di ꞌbe̱pꞌaꞌi, gi ꞌbu̱ nꞌar mꞌu̱i hinxi ja̱xtꞌi ne hinto da kꞌasꞌaꞌi, to̱ꞌma ar pa da penga ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 15 Ngetho nu xta zo̱ ar pa, da ñꞌu Jö nunar mpenginu̱, gehnu̱ togo nꞌase̱ ꞌbu̱i, döta ár nsunda ne pe̱ꞌsa gatho ar tsꞌe̱di, ár Ndö ya ndö ne ár Hmu ya hmu. \p \v 16 Nuna höse̱ ár te hiñhamꞌu̱ da thege, ne ꞌbu̱ ha nꞌar hyatsꞌi hinto tsa̱ da zo̱ni. Hinto xi hyandi, ne hingi tsa̱ da thandi. Gehnu̱ di ꞌñepabi ar nsunda ne ar tsꞌe̱di hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. Dá njapꞌu̱. \p \v 17 ꞌBe̱pa nuꞌu̱ pe̱ꞌsa yá mꞌe̱tsꞌiwa har ximha̱i, yo ma da ñꞌetsꞌi. Hinda hñuxyá da̱ har hya̱te bojö. Dá hñuxyá da̱ Jö togo hö ar te, ne xi ꞌrakagihu̱ töte nöꞌö di kꞌathu̱, ne njapꞌu̱ ga ꞌbu̱hu̱ ter entho. \p \v 18 Xipabi da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö xiñho, ne da me̱ ya hoga ꞌbe̱fi, gehyu̱ yá mꞌe̱tsꞌi. Di pödi da ꞌyo̱tꞌa nꞌar ñho, ha nuꞌmu̱ te da uni, di po̱nga ha yá mu̱i. \p \v 19 Njapꞌu̱ to̱ꞌma nꞌar hoga mꞌe̱tsꞌi, gehnu̱ umbabi nꞌar ndo̱ꞌmi nuya pa di ꞌñepꞌu̱, ne ze̱twa yá mu̱i honga ar te hiñhamꞌu̱ da götsꞌi. \s1 Ár ngötsꞌi nöꞌö bi mꞌe̱mpa ar Timoteo \p \v 20 Nupya tsi Timu, su ar ꞌbe̱fi bi tꞌe̱ntꞌa ha ri ꞌye̱. Yo gi japamasu nuya tsꞌoꞌbede hinter me̱ꞌu̱. Hingi ꞌyo̱ꞌspa yá mhö xi hñuxase̱ nuꞌu̱ enö xa pe̱ꞌsa nꞌar hoga mfödi empꞌö. \p \v 21 Nuꞌu̱ togo xi de̱nga nuya mfödiyu̱, xi hye̱pꞌu̱ yá ñꞌemu̱i. \p Jö da hwëkꞌaꞌi ár mfa̱tsꞌi. Dá njapꞌu̱.