\id 1CO \h ÁR NDU̱I AR KORINTIO \toc1 ÁR NDU̱I AR KORINTIO Ar ꞌbe̱tꞌo he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ya me Nkorinto \toc2 ÁR NDU̱I AR KORINTIO \toc3 1 Co. \mt1 ÁR NDU̱I AR KORINTIO \mt2 Ar ꞌbe̱tꞌo he̱ꞌmi bi ꞌyotꞌa ar Pablo bi me̱mpa ya me Nkorinto \c 1 \s1 Ar nze̱ngwa \p \v 1 Nuga dar Pablo, xi tsꞌonkagi ga po̱ta ar tsi Hmu Hesukristo, ngetho njapꞌu̱ bi ne Jö. Nuga ne ar ku Sostene, \p \v 2 di pe̱ñꞌahe nunar he̱ꞌminu̱, nuꞌahu̱ ár nijöꞌihu̱ Jö gi ꞌbu̱hu̱nu̱ Nkorinto. Xi xu̱kꞌahu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, ne xi ꞌwekꞌahu̱ go ár me̱tiꞌihu̱ Jö, mahye̱giwi nuꞌu̱ habu̱ gatho matꞌwa ár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, ár Hmuꞌu̱ ne ma Hmuhu̱ nꞌehe. \p \v 3 Jö ma tsi Dadahu̱ ne ar tsi Hmu Hesukristo da ꞌraꞌahu̱ nꞌar hogamꞌu̱i ne da hwëkꞌahu̱ yá ñho. \s1 Ar Pablo umba njamödi Jö xi hwëkwa yá ntꞌuni xi tꞌumba ya ku \p \v 4 Hindi tsa̱ya̱ di umba njamödi Jö, di beñꞌahu̱ ne ya ñho xi hwëkꞌahu̱ Jö, ngetho gi ꞌbu̱hwihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 5 Ngetho gi ꞌbu̱hwihu̱, xa xi nhwëkꞌahu̱ nze̱ye̱ ya ñho, xa ja te gi möñhu̱, ne gi pe̱ꞌsu̱ ar mfödi xiñho. \p \v 6 Ne xi nheki xi mpe̱ ha ri mꞌu̱ihu̱ nunar mhö da xiꞌahu̱ ndi no̱nga ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 7 Xa gi pe̱ꞌsfu̱ gatho yá ntꞌuni Jö, hinte gi kꞌathu̱, gi to̱ꞌmthohu̱ da penga ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 8 Nöꞌö nꞌehe ma da ze̱tꞌa ri ñꞌemu̱ihu̱, ne njapꞌu̱ da za̱ gi tso̱ñhu̱ hár ngötsꞌi ar ꞌñu, ne hinte di ja te da thösꞌahu̱ majöni har ngöxapa da penkꞌö. \p \v 9 Jö o̱tꞌa nöꞌö mö, ne go gehnu̱ togo bi zoꞌahu̱ gi ntsixkwihu̱ ár Tꞌu̱, gehnu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. \s1 Ya ku me Nkorinto xi ñhege \p \v 10 Tsi kuhu̱, di a̱ꞌahu̱ ar möte hár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo, gi ñöhu̱ nꞌadar mhö, ne hinda nja ya ñhege. Mahyoni gi pe̱ꞌsu̱ nꞌadar mfeni ne nꞌatꞌwu̱ gi pe̱hu̱. \p \v 11 Tsi kuhu̱, xta o̱de xi mönga yá mëni ar Kloe, enö hingi beñhu̱ mahye̱gi ne gi ntsa̱hñökihu̱. \p \v 12 Gehnu̱ di ne ga beñꞌahu̱, ꞌra gi eñhu̱: Nuga ár me̱tigi ar Pablo. Maꞌra gi eñhu̱: Ár me̱tigi ar Apolo. Ha maꞌra: Ár me̱tigi ar Pedro. Ne maꞌra gi eñhu̱: Ár me̱tigi ar Kristo. \p \v 13 Hage xi nxe̱nga ar tsi Hmu Hesukristo ꞌmu̱. Hage bi tsꞌu̱ta har pontꞌi ar Pablo ne njapꞌu̱ xka mpo̱hu̱. Wa ga nxixthehu̱ hár thuhu ar Pablo. \p \v 14 Di umba njamödi Jö hinto xta xixtheꞌihu̱, ho̱nse̱ ar ku Krispo ne ar ku Gayo. \p \v 15 Njapꞌu̱ hinto da tsa̱ da ñꞌenö xi nxixthe ha ma thuhu. \p \v 16 Da xixthe yá mëni ar ku Estefana nꞌehe. Hindi beni ha xta xixthe maꞌra. \p \v 17 Ar tsi Hmu Hesukristo himbi me̱nkagi ga xixthe. Bi me̱nkagi ga mönga ar hoga mhö; hinge ngu ár mfödi ya meximha̱i, ne njapꞌu̱ da hñökwa ár tsꞌe̱di ár ndöte ar tsi Hmu Hesukristo har pontꞌi. \s1 Ar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ar tsꞌe̱di ne ar hoga mfödi xi unga Jö \p \v 18 Nunar mhö no̱nga ár ndöte ar tsi Hmu bi tsꞌu̱ta har pontꞌi, handa ngu nꞌar ꞌbe̱mfeni nuꞌu̱ togo xi mꞌe̱di. Ha nuju̱ togo xta mpo̱hu̱, gehnu̱ ár tsꞌe̱di Jö xi tꞌakagihu̱. \p \v 19 Ngetho njanu̱ enga hár Tꞌofo Jö: \q1 Ma ga hwatwabi yá mfödi nuꞌu̱ togo ja yá mfödi, \q1 ne ma ga e̱mba yá mfeni nuꞌu̱ togo xa ti yá mfeni. \p \v 20 Hinjoꞌo nꞌar nimfenipya. Hingi thinga nꞌar bötꞌofo. Habu̱ tsa̱ da thinga nꞌa togo thö xiñho nuya payu̱. Ngetho Jö handwa yá mfeni ya meximha̱i ngu nꞌar ꞌbe̱mfeni. \p \v 21 Jö xa döta ár mfödi, ne bi hñutsꞌi hinge nda bö ya jöꞌi togoꞌö di te̱nda yá mfödise̱. Jange bi beñꞌö mar ñho nda po̱ nuꞌu̱ nda ñꞌemu̱i ar hoga mhö xi tꞌenö, mödi handa ya jöꞌi ngu ar ꞌbe̱mfeni. \p \v 22 Nuya xodyo a̱di da hyanda ya ntꞌudi, ne nuꞌu̱ hingya xodyo a̱di da tꞌuta ar mfödi. \p \v 23 Ha nuju̱, di möñhu̱ ar hoga mhö no̱nga ar tsi Hmu Hesukristo bi tsꞌu̱ta har pontꞌi. Nunar mhönu̱ japi da mfeꞌsa nuya xodyo, ne handa ngu nꞌar ꞌbe̱mfeni nu maꞌra hingya xodyo. \p \v 24 Ha nuꞌu̱ togo xi zohna Jö, ngu ya xodyo wa hingya xodyo, nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ár döta mfödi ne ár tsꞌe̱di Jö xi ñꞌudi. \p \v 25 Ngetho nöꞌö benga ya jöꞌi nꞌar ꞌbe̱mfeni pe̱ Jö, töpatho yá mfödi gatho ya jöꞌi. Ha nöꞌö hantꞌu̱ hinte ja ár tsꞌe̱di Jö, töpatho ár tsꞌe̱di gatho ar meximha̱i. \p \v 26 Hyanthu̱ xiñho tsi kuhu̱, tengu xi zoꞌahu̱ Jö. Hinge ngar nze̱ye̱hu̱ ngi pe̱ꞌsu̱ ar mfödi ngu benga ya meximha̱i, hinte mi ja ri tsꞌe̱dihu̱, hinte mi ja ri nsuhu̱. \p \v 27 Nöꞌö handa ya meximha̱i hinte pe̱ꞌsa ár mfödi, go xi hwahna Jö da ꞌbe̱twa yá tsa̱ ya nimfeni. Ne nöꞌö beñꞌu̱ hinte ja ár tsꞌe̱di, gehnu̱ xi hwahna Jö da ꞌbe̱twa yá tsa̱ nuꞌu̱ ja yá tsꞌe̱di empꞌö. \p \v 28 Ne nöꞌö xi ntꞌu̱tsa, xi tꞌe̱i, ne nöꞌö hinter me̱ꞌö, gehnu̱ xi hwahna Jö da hwata nöꞌö pe̱ꞌsa ár nsu. \p \v 29 Njapꞌu̱ hinto tsa̱ da ꞌñexa ár nsu hár nthandiꞌö. \p \v 30 Jö bi te̱tju̱ nga ꞌbu̱hwihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. Ne njapꞌu̱ bi tꞌakagihu̱ ar hoga mfödi, bi tꞌengagihu̱ hinte ma tsꞌoki di tuhu̱, xi ntꞌaxkagihu̱, ne xi tsꞌimgagihu̱ har tsꞌoki ndi ꞌbu̱hu̱. \p \v 31 Bi tho njapꞌu̱ ngu enga har Tꞌofo: Nu togo exa ár nsu, dá ꞌñexa ár nsu ꞌbu̱hwi ar tsi Hmu. \c 2 \s1 Ar mhö no̱nga ar tsi Hmu Hesukristo xi tsꞌu̱ta har pontꞌi \p \v 1 Tsi kuhu̱, núꞌmu̱ nda mapꞌu̱ ma da da̱tꞌahu̱ majöni ár mhö Jö, hinda tso̱mpꞌu̱ da xiꞌahu̱ ya nza̱tho mhö ha nꞌar döta mfödi. \p \v 2 Ngetho da beni gatho ya pa nga ꞌbu̱hwihu̱, ho̱nse̱ nga zoꞌahu̱ togo ar tsi Hmu Hesukristo, ne hanja bi tsꞌu̱ta har pontꞌi. \p \v 3 Núꞌmu̱ nda ꞌbu̱pꞌu̱, ndi ꞌbu̱ ngu xki wentkatho, ne xa ndi tsu ne ndi nhwötꞌi. \p \v 4 Nunar hoga mhö ndi xiꞌahu̱, hinge ndi ne nga kaꞌahu̱ nga ju̱mpa ár mfödi ya meximha̱i. Da ñꞌu ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö. \p \v 5 Ne njapꞌu̱ ri ñꞌemu̱ihu̱ hindi huxa ha yá mfödi ya meximha̱i, di huxa hár tsꞌe̱di Jö. \s1 Ar ntꞌuti unga ár Hñö Jö \p \v 6 Hö, di no̱ñhu̱ ar mfödi, ne di xipabihu̱ nuꞌu̱ togo xi ñöxa yá ñꞌemu̱i, hinge ngu ár mfödi ya meximha̱i ne nuꞌu̱ yá ndö. Gese̱yu̱ txꞌu̱tho ꞌbe̱di da tho yá tsꞌe̱di. \p \v 7 Ha nunar mfödi di möñhu̱, gehnu̱ unga Jö hinto mi pödi ngetho xki tꞌögi, ne ya mamꞌe̱tꞌo xki hñutsꞌi nda tꞌakagihu̱ ne nga ꞌbu̱hwihu̱ hár nsunda. \p \v 8 Nunar mfödinu̱ hinxi bö ya ndö ꞌbu̱ nuya payu̱, ngetho nuꞌmu̱ xi böhmö, hinxi tsu̱ta har pontꞌi ar tsi Hmu togo ár me̱ti ar nsunda. \p \v 9 Bi thogi ngu enga hár Tꞌofo Jö: \q1 Nöꞌö hinxi hyanda yá da̱ ar meximha̱i, \q1 hinxi ꞌyo̱xa ár gu, wa xi zo̱pa hár mfeni, \q1 gehnu̱ xi ꞌye̱kwa Jö da umba nuꞌu̱ togo möpa ár ꞌñu. \p \v 10 Ha Jö ba pe̱hna ár Hñö bi utkagihu̱, ngetho ar Hñö gatho hetꞌi, hetꞌwabi nöꞌö xi ñhembi da fötwa Jö. \p \v 11 Hinjoꞌo nꞌar jöꞌi di pödi tema tsa̱ hár mu̱i manꞌár mijöꞌiwi, ho̱nse̱ ár hñöse̱ ꞌbu̱ hár mu̱iꞌö. Njapꞌu̱tho nꞌehe hinto manꞌa pötwa tema benga Jö, ho̱nse̱ ár Hñöse̱. \p \v 12 Ne nuju̱ hingi tsixkagihu̱ ár mfeni ar meximha̱i, go tsixkagihu̱ ar Hñö xpa pe̱hna Jö, njapꞌu̱ ga pöhu̱ tema xi hwëgagihu̱. \p \v 13 Jange di ñöhu̱ hindi te̱mfu̱ ár mfödi ar meximha̱i. Di ñöhu̱ ngu utkagihu̱ ár Hñö Jö, ne di othwu̱ ar ꞌñu maꞌra, di te̱nthu̱ nuya mhö xi nsikagihu̱. \p \v 14 Ha nöꞌö ar ñꞌo̱ho̱ ꞌyo te̱nga ár mfenise̱, hingi handa nöꞌö unga ár Hñö Jö. Ngetho beñꞌö xi ꞌbe̱ yá mfeni nuꞌu̱ togo o̱xa nuya mhöyu̱. Ne hingi tsa̱ da zo ár mfeni, ngetho nuꞌmu̱ da hñetꞌi, mahyoni ár mfa̱tsꞌi ár Hñö Jö. \p \v 15 Ha nöꞌö togo tsiꞌspa ár mfeni ár Hñö Jö, gatho pödi da hwahni, ne hinto tsa̱ da bötwa tengu pe̱ꞌö. \p \v 16 Ngu mönga hár Tꞌofo Jö: Hinto xi bötwa ár mfeni ar tsi Hmu, hinto tsa̱ te da uti. Ha nuju̱ di pe̱ꞌsfu̱ ár mfeni ar tsi Hmu Hesukristo. \c 3 \s1 Yá ma̱xte Jö \p \v 1 Tsi kuhu̱, hinxi tsa̱ xta zoꞌahu̱ ngu nuꞌu̱ togo pe̱ꞌspa ár Hñö Jö. Xta zoꞌahu̱ ngu gar jöꞌithohu̱, jangu nꞌar tsi tꞌu̱lo bötsi ja xi mꞌu̱i; gi njahu̱pꞌu̱ hár ꞌñu ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 2 Po̱ntho di ꞌraꞌahu̱ ar ꞌba, hinge mahye̱gi ngu ar ñhuni tsi ya döta jöꞌi. Ngetho himi tsa̱ ngi tsihu̱, ha nuya payu̱ hingi tsa̱ gi tsithu̱. \p \v 3 Gar jöꞌithohu̱ ngetho xa gi gese̱hu̱, xa gi ntuñhu̱, ne hingi pe̱ꞌsu̱ nꞌadar mfeni. Hage hingya jöꞌithoꞌihu̱ ꞌmu̱, di hñöxꞌathohu̱ gatho nu maꞌra. \p \v 4 Ngetho núꞌmu̱ gi eñhu̱: Nuga ár me̱tigi ar Pablo, ne maꞌra enö: Nuga ár me̱tigi ar Apolo; hage hingar jöꞌithoꞌihu̱ njapꞌu̱ ꞌmu̱. \p \v 5 Ter me̱ka, ne ter me̱ ar Apolo. Nuje ho̱nse̱ yá ꞌbe̱gogihe ar tsi Hmu togo da hösꞌahe ár mhöꞌö, ne da mfa̱xtehe ga ñꞌemu̱ihu̱. Da jahepꞌu̱ nꞌa ngu nꞌa da o̱the ngu bi ꞌrakagihe ar tsi Dada. \p \v 6 Ngu nꞌar ꞌbotꞌi, nuga da potꞌi, ar Apolo bi ꞌñunthe. Ha Jö go bi japi bi teꞌö. \p \v 7 Nuꞌmú̱, hinter mꞌe̱fi nöꞌö togo mpotꞌi wa nöꞌö ꞌñunthe, ngetho Jö go japꞌö da te. \p \v 8 Nöꞌö togo mpotꞌi, ñhe̱hwitho nöꞌö togo ꞌñunthe, mödi ma da hñönga nꞌa ngu nꞌa ár nthöhö ngu xi ꞌyo̱tꞌa ar ꞌbe̱fi. \p \v 9 Ngetho nuje yá ma̱xtegihe Jö, ha nuꞌahu̱ ár ꞌbotꞌiꞌihu̱, ne ár nguꞌahu̱ Jö nꞌehe. \p \v 10 Nuga, Jö xi hwëgagi ngu nꞌar ho̱ngu pödi xiñho, da du̱ꞌmba ár wa ar ngu, ha manꞌa bi gutsꞌi di hetsꞌi. Dá jamasu nꞌa ngu nꞌa da hyandi hanja juxa ar ngu. \p \v 11 Ngetho hinjoꞌo togo da gu̱xa manꞌár ndu̱i ar ngu. Nunar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ar ndu̱iꞌö. \p \v 12 Ha mañö nunar ndu̱inu̱, tsa̱ da tꞌu̱xya kꞌaxtꞌi wa ya tꞌaxbo̱jö, ya nza̱tho do, ar za, ya tꞌe̱i, ya xiza. \p \v 13 Ha nu xta zo̱nga ar pa da thöꞌspa majöni, ka ma da nhekinu̱ ár ꞌbe̱fi nꞌa ngu nꞌa; ngetho ma da thoka har tsibi, ne njapꞌu̱ da födi tema bi gu̱ bi hyoka ár ꞌbe̱fi. \p \v 14 Nöꞌö togo hinda zötꞌa ár ꞌbe̱fi bi gutsꞌi, ma da me̱ꞌsa ár nthöhö. \p \v 15 Nuꞌmu̱ ár ꞌbe̱fi nꞌa da zötꞌi, da mꞌe̱pꞌu̱, ne ho̱nse̱ ma da kꞌontꞌi ngu núꞌmu̱ da kꞌontꞌa ha nꞌar tsibi. \p \v 16 Ha hingi pöhu̱ go ár nijöꞌihu̱ Jö, ne ár Hñö Jö ꞌbu̱ ha ri mu̱ihu̱. \p \v 17 Nuꞌmu̱ togo da hwatwa ár nijö Jö, ma da nhwatꞌö nꞌehe, ngetho ár nijö Jö go ár me̱tiꞌö, ne go geꞌahu̱. \p \v 18 Yo gi nkase̱hu̱. Ha nuꞌmu̱ nꞌa gi beñhu̱ gi pe̱ꞌsfu̱ ár mfödi ar meximha̱i, ꞌyo̱thu̱ ngu hinte gi pöhu̱, ne njapꞌu̱ majöni gi pe̱ꞌsu̱ ar hoga mfödi. \p \v 19 Ngetho nunar mfödi jawa har ximha̱i, Jö handi ar ꞌbe̱mfeni, ngu enga har Tꞌofo: Jö bi japi bi mfeꞌsase̱ ha yá tsꞌomfeni. \p \v 20 Manꞌagi enö: Jö emba yá mfeni ya bömfödi, hinter me̱ꞌu̱. \p \v 21 Jange hinto gi ꞌñexa ri nsuhu̱ gi te̱ñhu̱ ya jöꞌi, ngetho gatho ri me̱tihu̱. \p \v 22 Nuꞌmu̱ ar Pablo, ar Apolo, wa ar Pedro, ar ximha̱i, ar te, ar ndöte, ár pania, nöꞌö xi ꞌñepꞌu̱, gathoꞌu̱ go ri me̱tihu̱. \p \v 23 Ne nuꞌahu̱ ár me̱tiꞌihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, har Hesukristo ár me̱ti Jö. \c 4 \s1 Ár ꞌbe̱fi yá mpo̱te ar tsi Hmu Hesukristo \p \v 1 Di ne ga xiꞌahu̱, gi nugagihe ngu yá ꞌbe̱gogihe ar tsi Hmu Hesukristo; xi hñuxkagihe Jö ga möñhe nöꞌö himi fö mamꞌe̱tꞌo ne xi utkagihepya. \p \v 2 Nuyá ꞌbe̱go Jö xi tꞌumba nꞌar ꞌbe̱fi, mahyoni da ꞌyo̱tꞌa ngu xi nsipabi. \p \v 3 Nuga hinte tupka ma mu̱i te gi kꞌaskagihu̱, wa nꞌar tsꞌu̱tꞌwiwa har ximha̱i. Gekase̱gi hindi handase̱ ma ꞌbe̱fi wa xiñho wa hinꞌö. \p \v 4 Ngetho nuga, mödi hinte tsu̱ka ma mfeni, hinge njapꞌu̱ da tsa̱ ga enö gatho xta o̱tꞌe xiñho. Ha nöꞌö togo ma da hñöska majöni, gehnu̱ ar tsi Hmu. \p \v 5 Jange hinto gi theñhu̱ nuya payu̱. To̱ꞌmhu̱ da zo̱ ar pa da epꞌu̱ ar tsi Hmu, togo ma da gu̱ka har hyatsꞌi nöꞌö hingi födi tꞌo̱tꞌa har ꞌbe̱xui, ne ma da mönga nöꞌö te pe̱ꞌsa ha yá mu̱i ya jöꞌi. Nuꞌmú̱ hö, Jö ma da ꞌñeꞌspa ár nsu nꞌa ngu nꞌa. \p \v 6 Tsi kuhu̱, gatho nuna xta xiꞌahu̱, xta no̱nga ar Apolo ne xta nho̱nse̱ga. Njapꞌu̱ gi pöhu̱ tema gi pe̱hu̱. Hingi thohu̱ gi beñhu̱ nöꞌö hinxi tꞌotꞌi, ne gi ꞌñeꞌsfu̱ ár nsu nꞌa, ne manꞌa di txꞌu̱tho. \p \v 7 Yoꞌö xa gi ñꞌexu̱. Hage ja te gi pe̱ꞌsu̱ ne hinxi ꞌraꞌahu̱ Jö. Ha nuꞌmu̱ xi ꞌraꞌahu̱ Jö, yoꞌö xa gi exu̱ ri nsuhu̱, wande go xka ꞌyo̱tꞌase̱hu̱. \p \v 8 Nuꞌahu̱ to da ꞌñenö hinte gi kꞌathu̱. Gi eñhu̱ gi pe̱ꞌsu̱ gatho nöꞌö gi hoñhu̱, gar ndöhu̱ hingi hoñhu̱ ma mfa̱tsꞌihe. Xömhö gar ndömhöhu̱, ngetho njapꞌu̱ nga ndömhöhu̱ mahye̱gi. \p \v 9 Nꞌandi nuga di beni, nuyá mpo̱te ar tsi Hmu xi hñuxkagihe har ngötsꞌi. Di ñhe̱he ngu nuꞌu̱ tsꞌitsꞌi xi tꞌe̱ntꞌi da tho, ne xi mꞌe̱tkagihe ma tsa̱he madeda ya e̱nxe̱ ne ya jöꞌi. \p \v 10 Nuje ngetho di pe̱fe ar tsi Hmu Hesukristo, nhugagihe ngu hinte di pöhe, ha nuꞌahu̱ hö, gi eñhu̱ xa gi pöhu̱ ne gi ꞌyohu̱ xiñho. Nuje hiñꞌotho ma tsꞌe̱dihe, ha nuꞌahu̱ gi beñhu̱ xa gi pe̱ꞌsu̱ ar tsꞌe̱di. Xa nuꞌahu̱ xiñho ya jöꞌi, ha nuje hingi ne da nugagihe. \p \v 11 Hinxi ntsa̱ya̱tho di thohe ar thuhu, ar duthe, hinte di köhe ar dutu, mfe̱bgagihe, ne hindi pe̱ꞌse nꞌar ngu ha ga ꞌbu̱he. \p \v 12 Tsa̱kagihe di mpe̱se̱he ga töhe te ga tsihe. Tsꞌangagihe, ha nuje di te̱the Jö. Te gatho tꞌo̱tkagihe, ha nuje di tse̱tathohe. \p \v 13 Tho̱xkagihe ar nhemhñö, ne nuje di a̱fe Jö da ma̱tsꞌi. Thandgagihe hinter mꞌe̱figihe, gatho e̱ngagihe. Di njahethopya nuya payu̱. \p \v 14 Gatho nuna te di xiꞌahu̱, hindi japꞌu̱ di ne ga ꞌbe̱tꞌahu̱ ri tsa̱hu̱. Di otꞌahu̱ nunar he̱ꞌminu̱, di ne ga hupꞌa ri mu̱ihu̱ ngu ma hmöka bötsiꞌihu̱. \p \v 15 Ngetho mödi gi ꞌñehmöhu̱ nꞌanthebe ya nthebe ya utate utꞌahu̱ ár ꞌñu ar tsi Hmu Hesukristo, hingi ꞌñehu̱ nze̱ye̱ ya dada. Nuga go ri dadagihu̱, po̱ntho ga mꞌu̱hu̱ núꞌmu̱ nda hösꞌahu̱ ar hoga mhö ne ga ñꞌemu̱ihu̱ ar tsi Hmu. \p \v 16 Jange di a̱ꞌahu̱ ar möte gi te̱mgathogihu̱ ma mꞌu̱i. \p \v 17 Ne di pe̱ñꞌaꞌihu̱pꞌu̱ ar ku Timoteo, po̱ntho ma tꞌu̱ xa di mödi, gehnu̱ nꞌár hoga ꞌbe̱go ar tsi Hmu. Xta zo̱mpꞌu̱nu̱ go ma da bempꞌahu̱ tengu di pe̱pa ar tsi Hmu, ne hanja di mömbabi ár mhöꞌö ha gatho ya nijö di ꞌyo. \p \v 18 ꞌRaya ñꞌetsꞌi ya mengupꞌu̱ ka̱xmbeni hinga ma ga pengi ga mapꞌu̱. \p \v 19 Hö, ma ga mapꞌu̱ ngutꞌa, nuꞌmu̱ njapꞌu̱ da ne ar tsi Hmu. Ne ga handa nuya ñꞌetsꞌi, hage xa majöni hömpabiꞌu̱ ár tsꞌe̱di Jö, wa ho̱nse̱ möntho. \p \v 20 Ngetho ár tsꞌu̱tꞌwi Jö hinda ñꞌudi di mönthu̱, da nheki hár tsꞌe̱di Jö. \p \v 21 Hanja gi nehu̱ ga mapꞌu̱, di tsu̱kar kwe̱, wa gar mapꞌu̱ gar pe̱ꞌsa ar mhöte ne ar hogamu̱i. \c 5 \s1 Hanja da thöꞌspa majöni nꞌar gamfi xi ntsꞌoki \p \v 1 Xi nu̱nga ar ꞌbede mhö, xi tꞌenö, nꞌaꞌahu̱ ꞌbu̱hwi ár ho̱me ngu ár ꞌbe̱hñö. Nunar tsꞌokinu̱ hindi numhöhu̱ di o̱tꞌa nuꞌu̱ hingya gamfi. \p \v 2 Ho̱nse̱ xa gi ñꞌexu̱, hingi tupꞌa ri mu̱ihu̱. Hage hinge mꞌe̱tꞌo ngi ꞌye̱mhöhu̱ har nijö nöꞌö togo bi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱. \p \v 3 Majöni nuga hindi ꞌbu̱hwihu̱, mödi ma mfeni hinxi hye̱kꞌahu̱. Jange nuga hö, xta beni te da njapa nöꞌö xi ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱. \p \v 4 ꞌYo̱thu̱ nꞌar mhuntsꞌi ꞌmu̱ hár thuhu ar tsi Hmu Hesukristo. Ka gi ꞌbu̱hwihu̱nu̱ ma mfeni, mahye̱giwi ár tsꞌe̱di ar tsi Hmu. \p \v 5 Nunar ñꞌo̱ho̱nu̱ dá tꞌe̱ntꞌwa hár ꞌye̱ ar tsꞌondöhi da nhwatwa ár tsꞌojöꞌi, ne njapꞌu̱ da mpo̱ nor pa xta penga ar tsi Hmu. \p \v 6 Hingi ho gi ꞌñexa ri nsuhu̱, gi ꞌñeñhu̱ gi ꞌbu̱hu̱ xiñho. Ha hingi pöhu̱ ar hmö, enö: Nꞌa tsi tu̱i ar njoxthuhme japi da joxa gatho ar ju̱ni xi ꞌbantꞌi. \p \v 7 Jange ngu ar ju̱ni, hñöju̱ gatho ar njoxthuhme, ne gi ñhe̱hwihu̱ nꞌar ꞌraꞌyo ju̱ni hinte xi tꞌu̱tsꞌi, go gi njahu̱pꞌu̱. Ngetho ar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ar tsi Ntxönandöni, bi tho ha ma da̱ngo baxjwahu̱, ngu nꞌar mꞌo̱ñho̱, ne njapꞌu̱ bi hñöga ma tsꞌokihu̱. \p \v 8 Jange ma ga njohyahu̱ ga o̱thu̱ ar da̱ngo baxjwapya, ga ñhogamu̱ihu̱ ne ga te̱ñhu̱ nöꞌö majöni, njanu̱ di tsithu̱ ar thuhme hinxi njotsꞌi. Ga he̱hu̱ ar tsꞌomfeni ne ar tsꞌoki, ñhe̱hwi ar njoxthuhme xi ndönziatho. \p \v 9 Xta otꞌahu̱ hingi nthöskwihu̱ nuꞌu̱ togo ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi. \p \v 10 Núꞌmu̱ nda xiꞌahu̱ njapꞌu̱, hinge ndi no̱nga ya meximha̱i ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, wa nuꞌu̱ togo xa mö ya bojö, nuya bë, nuya ndönga ya tsita empꞌö. Nuꞌmu̱ di njapꞌu̱, mahyoni gi po̱ñhu̱ har ximha̱i ꞌmu̱. \p \v 11 Nuga ndi xiꞌahu̱ nuꞌu̱ enö ya kuhmö nꞌehe, ꞌbe̱ngwitho ya jöꞌi, xa mö ar bojö, ndönga ya tsita empꞌö, wa ya tsꞌone, ya nti, ya bë. Nuyu̱ hingi ñungwihu̱. \p \v 12 Hindi ꞌñepkagihu̱ ga höꞌsfu̱ majoni nuꞌu̱ hingi ku̱ har nijö. Di ꞌñepkagihu̱ ga höꞌsfu̱ majöni nuꞌu̱ ku̱ mbo. \p \v 13 Ngetho nuꞌu̱ ꞌbu̱ nthi, Jö go ma da hñöꞌspa majöniꞌu̱. Jange ꞌye̱ñhu̱ nunar ꞌyo̱tꞌatsꞌoki gi ꞌbu̱hwihu̱. \c 6 \s1 Nuya gamfi pa bi ka̱xa nuꞌu̱ hingya gamfi \p \v 1 Nuꞌmu̱ xka ntunkwihu̱ nꞌa ri kuhu̱, yoꞌö dama gi ka̱xu̱ nuꞌu̱ hingya gamfi, ne hingi ka̱xu̱ ya ku. \p \v 2 Ha hingi pöhu̱, nuju̱ dar gamfihu̱ ma ga höꞌsfu̱ majöni gatho nuꞌu̱ hingya gamfi. Nuꞌmu̱ go ma gi hñöꞌsfu̱ majöni ya meximha̱i, hage hinda tsa̱ gi hñöꞌsfu̱ majöni nꞌar tsi tꞌu̱lo hñö ꞌmu̱. \p \v 3 Wa hingi pöhu̱ ma ga höꞌsfu̱ majöni ya e̱nxe̱. Hage töte ár ñhembi nuya tema gi thohu̱pu̱ ꞌmu̱. \p \v 4 Nuꞌmu̱ gi thohu̱ nuya hñöyu̱ thokwa har ximha̱i, yoꞌö gi exu̱ da hñösꞌahu̱ majöni nuꞌu̱ hinter mꞌe̱fi har nijö. \p \v 5 Di ꞌbe̱tꞌa ri tsa̱hu̱ di xiꞌahu̱ njawa: Hage hinte gi ꞌñehu̱pꞌu̱ nꞌar ku di pe̱ꞌsa ar mfödi da japi da ñhanda nuya ku ntuhni. \p \v 6 Ngetho gi ꞌba̱hwihu̱ ri kuhu̱ ha ya tsꞌu̱tꞌwi, ne gi ñhandwihu̱ ha yá nthandi nuꞌu̱ hingya gamfi. \p \v 7 Nuꞌmu̱ gi ntuñhu̱ nꞌa ngu nꞌa, xka ntsꞌoju̱. Yoꞌö hingi tse̱tathohu̱ togo bi tsꞌokꞌahu̱. Xiñho gi ñhe̱thu̱ te gatho njaꞌahu̱. \p \v 8 Ngetho nuꞌahu̱ hingi jahu̱ njapꞌu̱. Gi tsꞌojwu̱ ne gi pëfu̱ ri kuhu̱. \p \v 9 Ha hingi pöhu̱, nuya tsꞌokte hinda ma da yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. Yo gi kase̱ ri mfenihu̱. Pöhu̱, nuꞌu̱ ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, nuꞌu̱ ndönga yá tsita empꞌö, nuya tsinganthöti, nuꞌu̱ togo ꞌbe̱ngwi yá mi ndo̱wi, \p \v 10 ya bë, nuꞌu̱ togo xa mö ar bojö, ya nti, ya tsꞌone, nuꞌu̱ ha̱tꞌa yá ñꞌohu̱ da hñömba ár bojö, gathoyu̱ hinda ma da yu̱tꞌa hár tsꞌu̱tꞌwi Jö. \p \v 11 ꞌRa ngi njahu̱pꞌu̱ núꞌmu̱ hinge ngi ñꞌemu̱ithohu̱. Ha nupya xi nsu̱kꞌahu̱, xi thökꞌahu̱ gatho ri tsꞌokihu̱, ne hinte ma tsꞌoki gi tuhu̱, ngetho bi gutꞌa ar tsi Hmu Hesukristo, ne ár Hñö ma tsi Dadahu̱ o̱tꞌa ar ꞌbe̱fi ha ri tehu̱. \s1 Ga ndöñhu̱ Jö ha ma ndoꞌyohu̱ \p \v 12 Nuju̱ tsa̱ ga eñhu̱, nza̱tho ga o̱thu̱ gatho nöꞌö di beñhu̱, mödi hinga gatho fa̱xkagihu̱ ga tsu̱hu̱ ar ñho. Mödi nza̱thohmö, hinga ñhe̱hu̱ da dökagihu̱. \p \v 13 Majöni nunar ñhuni bi thoki da tsꞌi da ma har mu̱i, ha nu ar mu̱i honga ar ñhuni, mödi Jö ma da jöꞌsa nꞌa ne manꞌa. Numa ndoꞌyohu̱ himbi thoki da me̱mpa ar tsꞌoki, bi thoki da me̱mpa ar tsi Hmu, ne ar tsi Hmu nda mꞌu̱ ha ma ndoꞌyohu̱. \p \v 14 Ne Jö togo bi koꞌspa ár te ar tsi Hmu Hesukristo, ma da ꞌñu ár tsꞌe̱di da koꞌska ma tehu̱ nꞌehe. \p \v 15 Wa hingi pöhu̱, nuna ri ndoꞌyohu̱ gehnu̱ nꞌa xe̱ni ár ndoꞌyo ar tsi Hmu Hesukristo. Hage ma ga hömfu̱ nꞌa xe̱ni ár ndoꞌyo, ne ga te̱thwu̱ ár ndoꞌyo nꞌar tsꞌoꞌbe̱hñö. Hinꞌö, hinga jahu̱pꞌu̱. \p \v 16 Ha hingi pöhu̱, nöꞌö togo da mꞌe̱ngwi nꞌar tsꞌoꞌbe̱hñö, da nꞌadar ndoꞌyowi. Ngetho enga har Tꞌofo: Nuya yoho da nꞌadar ndoꞌyo. \p \v 17 Ha nöꞌö togo da mꞌu̱hwi ar tsi Hmu, da nꞌatꞌwitho ár Hñö. \p \v 18 ꞌWehu̱ gi tsohu̱ yapꞌu̱ ar tsꞌoki gi ꞌbe̱ngwihu̱ ya jöꞌi. Gatho nu maꞌra ya tsꞌoki o̱tꞌa nꞌar jöꞌi, ꞌyoda nthi ár ndoꞌyo, ha nöꞌö ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, tsꞌokase̱ ár ndoꞌyo. \p \v 19 Ha hingi pöhu̱, nuna ri ndoꞌyohu̱ hingo ri me̱tihu̱, gehnu̱ ar ngu habu̱ ꞌbu̱ ár Hñö Jö xi tꞌaꞌahu̱. \p \v 20 Jö bi gutꞌa xi mhödi bi da̱ngagihu̱. Jange ndöñhu̱ Jö ha ri ndoꞌyohu̱ ne ha ri hñöhu̱, ngetho gatho go yá me̱tiꞌö. \c 7 \s1 Tema tho ha ya nthöti \p \v 1 Nupya ma ga thötꞌaꞌihu̱ nuya ntꞌa̱ni ga ꞌya̱ngagihu̱ núꞌmu̱ nga ꞌyotkagihu̱, ne di xiꞌahu̱: Xiñhohmö nuya ñꞌo̱ho̱ hinda hyongyá ꞌbe̱hñö. \p \v 2 Ho̱nse̱ ngetho jar tsꞌoki ꞌra ꞌbe̱ngwi ya jöꞌi, xiñho nꞌa ngu nꞌa da ꞌñese̱ ár ꞌbe̱hñö ne ár döme. \p \v 3 Ar ñꞌo̱ho̱ da umba nöꞌö di ꞌñepi da umba ár ꞌbe̱hñö, ha nunar ꞌbe̱hñö dá japꞌu̱ ár döme nꞌehe. \p \v 4 Nunar ꞌbe̱hñöpya, hingo ár me̱tise̱ ár ndoꞌyo, gor me̱ti ár döme. Njapꞌu̱ nunar ñꞌo̱ho̱, hingo ár me̱tise̱ ár ndoꞌyo, gor me̱ti ár ꞌbe̱hñö nꞌehe. \p \v 5 Yo gi nko̱ñhu̱ nꞌa ngu nꞌa, ho̱nse̱ nuꞌmu̱ xka nkohu̱ njapꞌu̱ ne gi umba ri mu̱ihu̱ gi ꞌya̱fu̱ Jö. Mꞌe̱fa gi penju̱ gi ꞌbu̱hu̱ mahye̱gi manꞌagi, yo ma da tsa̱tꞌahu̱ ar tsꞌondöhi ne hinda tsa̱ gi tse̱thu̱. \p \v 6 Gehnu̱ di xiꞌahu̱ da tsa̱ gi ꞌyo̱thu̱, mödi hinge nꞌar ꞌbe̱pate. \p \v 7 Nguga di nemhö hinto da nthöti, ho̱nse̱ hinge mahye̱gigihu̱. Jö xi ꞌrakagihu̱ nꞌar ntꞌuni nꞌañꞌo nꞌa ngu nꞌa. ꞌRa umbi da nthöti, maꞌra hinꞌö. \p \v 8 Jange di xiꞌahu̱, nuꞌahu̱ hinxka nthöthu̱ ne nuꞌahu̱ xka nꞌanxuhu̱, xiñhohmö gi kohu̱ njapꞌu̱tho nguga di ꞌbu̱se̱. \p \v 9 Ha nuꞌmu̱ gi hanthu̱ hinxi ꞌraꞌahu̱ Jö ar ntꞌuni gi ꞌbu̱se̱hu̱, xiñho gi nthöthu̱, ne hinge hyaxꞌmu̱ di oda ri mfenihu̱nu̱. \p \v 10 Ha núꞌahu̱ xka nthöthu̱, hingo di ꞌbe̱pꞌahu̱. Njanu̱ ꞌbe̱pꞌahu̱ ar tsi Hmu ne xiꞌahu̱ njawa: Nunar ꞌbe̱hñö, yo ma da hye̱ ár döme. \p \v 11 Ha nuꞌmu̱ da hye̱gi, yo ma da mengi da nthöti. Ne nuꞌmu̱ da tsa̱hmö da mengi da mꞌu̱hwi ár döme manꞌagi, dá ꞌyo̱tꞌa njapꞌu̱. Njapꞌu̱ nunar ñꞌo̱ho̱, yo ma da hye̱ ár ꞌbe̱hñö. \p \v 12 Di ne ga zoꞌahu̱ nꞌehe, di xiꞌahu̱se̱ga, hinxi mönga ar tsi Hmupyanu̱. Nuꞌmu̱ nꞌar ku ꞌñe ár ꞌbe̱hñö hingar gamfi ne hopi da mꞌu̱hwitho, yo ma da hye̱gi. \p \v 13 Njapꞌu̱tho nꞌar nju nꞌehe, nuꞌmu̱ ꞌñe ár döme hingar gamfi ne hopi da mꞌu̱hwitho, yo ma da hye̱pꞌu̱. \p \v 14 Ngetho nunar döme hingar gamfi, ma da tꞌaxka ár mꞌu̱i hár hogamꞌu̱i ár ꞌbe̱hñö. Ha nunar ꞌbe̱hñö hingar gamfi, ma da tꞌaxka ár mꞌu̱i hár hogamꞌu̱i ár döme. Nuꞌmu̱ hindi njapꞌu̱, nuya ri bötsihu̱ hindar ñhoꞌu̱ ꞌmu̱, ha nuyu̱ xintꞌaxipya. \p \v 15 Ha nuꞌmu̱ nöꞌö togo hingar gamfi da ꞌwege, hye̱hu̱pꞌu̱. Nuya ku hingi njapabi da mꞌu̱hwi, wa ar ndo̱ wa ar ꞌbe̱hñö, ngetho Jö xi zokagihu̱ ga ꞌbu̱hu̱ nꞌar hogamꞌu̱i. \p \v 16 Ngetho te gi pöke tsi nju, xiꞌmu̱ gi japi da ñꞌemu̱i ri döme. Xiꞌge tsi ku, xiꞌmu̱ gi japa ri ꞌbe̱hñö da ñꞌemu̱i. \p \v 17 Nꞌa ngu nꞌa da ꞌyo̱tꞌa ngu xi hwëkwabi Jö, ne da gohi ngu bi dinga ar tsi Hmu. Gehnu̱ di ꞌbe̱pabi gatho ya nijö. \p \v 18 Hage ngi pe̱ꞌspa ár nse̱gi ya xodyo núꞌmu̱ mi zu̱ꞌa ar tsi Hmu. Kothu̱ njapꞌu̱. Wa hinte ngi pe̱ꞌsu̱ ar nse̱gi, yo ma gi tuthu̱. \p \v 19 Ngetho nunar nse̱gi hinter me̱ꞌö, ha nuꞌmu̱ hinte gi pe̱ꞌsu̱ ar nse̱gi hinte ja. Nöꞌö xiñho, gi ꞌyo̱thu̱ gatho nöꞌö ꞌbe̱pꞌahu̱ Jö. \p \v 20 Ngu ngi ꞌbu̱hu̱ nꞌa ngu nꞌa núꞌmu̱ mi zu̱ꞌahu̱ ar tsi Hmu, njapꞌu̱ gi kohu̱. \p \v 21 Núꞌmu̱ mi zoꞌa ar tsi Hmu ngi ñꞌemu̱i, hage ngar ꞌbe̱go ngi ꞌñe ri hmu. Yo gi tu ri mu̱i, mödi nuꞌmu̱ da tsa̱ gi kꞌotꞌi, hyoni ha gi japi. \p \v 22 Ngetho nuꞌu̱ togo bi zoꞌahu̱ ar tsi Hmu, ngi mꞌe̱gohu̱ ngi ꞌñehu̱ ri hmuhu̱, xi xotꞌahu̱ ar tsi Hmu. Ha nuya bi zu̱ꞌahu̱ ngi mhuhu̱, beñhu̱ nupya ár ꞌbe̱goꞌihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 23 Ar tsi Hmu bi gutꞌa nꞌar döta njutꞌi bi xotꞌahu̱, jange yo ma gi ñhe̱hu̱ da njaꞌahu̱ ár me̱ti nꞌar jöꞌi. \p \v 24 Tsi kuhu̱, di xiꞌahu̱ manꞌagi, ngu bi zu̱ꞌahu̱ nꞌa ngu nꞌa ar tsi Hmu, njapꞌu̱ gi ꞌbu̱hu̱ hár nthandi Jö. \p \v 25 Nuya hingi nthöti, hinte xi ꞌbe̱pkagi ar tsi Hmu. Nuga di unga nöꞌö di beni, ngu nꞌar hoga ꞌbe̱go xi dimba ár nhwëki Jö. \p \v 26 Xi ñhembitho nuya pa di ꞌbu̱hu̱pya, jange xiñhohmö da gota njapꞌu̱, hinda nthöti. \p \v 27 Nuꞌmu̱ xka nthötwi nꞌar ꞌbe̱hñö, yo ma gi hye̱gi. Nuꞌmu̱ hinte xka nthötwi, yo ma gi hyoni hanja da mhiꞌaꞌi. \p \v 28 Mödi njapꞌu̱, nuꞌmu̱ gi ne gi nthöti, hingi ntsꞌoki. Ha nuꞌmu̱ nꞌar nxutsi ne da nthöti, hingi o̱tꞌa ar tsꞌoki. Ho̱nse̱ nuꞌmu̱ da nthöti, ma da me̱ꞌsa maꞌra ya dumu̱iwa har ximha̱i, ne nuga di nemhö hingi thohu̱. \p \v 29 Tsi kuhu̱, di xiꞌahu̱ txꞌu̱da ya pa pongi. Jange nuꞌu̱ togo ꞌñe yá ꞌbe̱hñö, humamu̱ihu̱ hinte gi ꞌñehu̱. \p \v 30 Nuꞌu̱ togo gi zoñhu̱, humamu̱ihu̱ ngu hingi zoñhu̱. Ha nuꞌu̱ togo gi johyahu̱, humamu̱ihu̱ hingi johyahu̱. Ne nuꞌu̱ togo gi nta̱ñhu̱, humamu̱ihu̱ hinte gi the̱hu̱. \p \v 31 Nuꞌu̱ togo tsa̱ntꞌö pe̱ꞌskwa har ximha̱i, humamu̱ihu̱ hinte gi pe̱ꞌsu̱, ngetho nöꞌö gi hanthu̱wa nza̱tho har ximha̱i, ma da thotho. \p \v 32 Jange di nemhöga gi ꞌbu̱hu̱ hinte di tupꞌa ri mu̱ihu̱. Nunar ñꞌo̱ho̱ ꞌbu̱se̱, umba ár mu̱i da me̱pa xiñho ar tsi Hmu, ne honi hanja da numañhobi. \p \v 33 Ha nöꞌö xi nthöti, huxa ár mfeni nöꞌö te jawa har ximha̱i, ne honi hanja da numañhobi ár ꞌbe̱hñö. \p \v 34 Ne njapꞌu̱tho ya ꞌbe̱hñö nꞌehe, nuna nxutsitho hingi ñhe̱hwi nuna xi nthöti. Nunar nxutsi, umba ár mu̱i da me̱pa ar tsi Hmu, xi ꞌweka ár ndoꞌyo ne ár mfeni da da̱twa hár ꞌye̱ꞌö. Ha nuya xi nthöti, huxa ár mfeni nöꞌö te jawa har ximha̱i, ne honi hanja da numañhobi ár döme. \p \v 35 Gathonu̱ di xiꞌahu̱ di ne ri ñhohu̱, hinge di ne ga kꞌasꞌahu̱. Di honi gi ꞌbu̱hu̱ nꞌar mꞌu̱i xiñho, ne hinte da kꞌasꞌahu̱ gi hyoñhu̱ ar tsi Hmu. \p \v 36 Ha nuꞌmu̱ ꞌra gi beñhu̱ hingi ho ár tꞌinxu da tho ya je̱ye̱ ne hinxi nthötatho, ne gi hanthu̱ di ꞌñepi da nthöti, ꞌyo̱thu̱ ngu gi beñhu̱, hingi o̱thu̱ nꞌar tsꞌoki. Hye̱hu̱ da nthöti. \p \v 37 Ha nöꞌö togo tse̱ ár mu̱i ne xi beni hindi ꞌñepi da thöta ár tꞌinxu, ne pödi xiñho nöꞌö te pe̱fi, xiñho njapꞌu̱ nꞌehe. \p \v 38 Di xiꞌahu̱, nöꞌö togo da unga ár tꞌinxu da nthöti, o̱tꞌe xiñho, mödi nöꞌö togo hinda thöti, töte ár ñho nöꞌö te o̱tꞌe. \p \v 39 Nunar ꞌbe̱hñö xi nthöti, ar tꞌofo xipabi da mꞌu̱hwi ár döme núꞌmu̱ tetho. Ha nuꞌmu̱ da du, tsa̱ da mengi da nthötwi togo neꞌö, nuꞌmu̱ da dinga nꞌar gamfi. \p \v 40 Gehnu̱ di benga, nza̱tho nuꞌmu̱ hinda mengi da nthöta manꞌagi, ne di enga di pe̱ꞌspa ár Hñö Jö. \c 8 \s1 Nuya ntꞌetsꞌi mꞌo̱ꞌspa ya tsita empꞌö \p \v 1 Nupya ma ga xiꞌahu̱ nöꞌö ngi ne gi pöhu̱: ngi a̱ngagihu̱, ha xiñho da tsꞌipa yá ñhuni ya tsita empꞌö. Gatho di pöhu̱ tema ga pe̱hu̱. Ho̱nse̱ nunar mfödi jakagihu̱ ga ñꞌexu̱, ha nunar mhöte utkagihu̱ ga fa̱xu̱ maꞌra. \p \v 2 Nuꞌmu̱ ꞌra beni xa pö nze̱ye̱, hinte pö nöꞌö mahyoni da bödi. \p \v 3 Ha nuꞌmu̱ ꞌbu̱ nꞌa togo mö Jö, Jö go pöꞌö nꞌehe. \p \v 4 Ma ga no̱ñhu̱ nuya ñhuni mꞌo̱ꞌspa ya tsita empꞌö. Di pöhu̱, nuya tsita hinter mꞌe̱piwa har ximha̱i, ne di pöhu̱ nꞌehe, nꞌadar Jö ꞌbu̱i, hingi ꞌbu̱ nze̱ye̱. \p \v 5 Mödi enga ꞌra janu̱ nze̱ye̱ ya jö mhetsꞌi ne nuwa har ximha̱i. Hö, ja nze̱ye̱ ya tsita ne ya tsi hmu empꞌu̱. \p \v 6 Ha nuju̱ di pöhu̱, ho̱nse̱ nꞌar Jö ꞌbu̱i, togo ma Dadahu̱ habu̱ xpa e gatho te ja, ne nuju̱ go yá me̱tigihu̱. Ne di ꞌñehu̱ nꞌar tsi Hmu, ar Hesukristo togo bi hyoka gatho ne bi ꞌraju̱ ar te. \p \v 7 Hinga gatho ya ku handi njapꞌu̱. ꞌRa xki bödi mi pe̱pa ya tsita empꞌö, ne nupya núꞌmu̱ tsipa yá ñhuni xi mꞌo̱ꞌspabi, tsu̱pa yá mfeni, ngetho hingi tse̱ yá ñꞌemu̱i. \p \v 8 Di pöhu̱, nunar ñhuni hingi kwakagihu̱ Jö. Nuꞌmu̱ ga tsihu̱ wa hinga tsihu̱, hinte huꞌskagihu̱, ne hinte högagihu̱. \p \v 9 Hyanthu̱ xiñho, yo ma gi jafu̱ da mfeꞌsa nuꞌu̱ hingi tse̱ yá ñꞌemu̱i, da ꞌyentꞌa nöꞌö gi beñhu̱ xiñho da tꞌo̱tꞌe. \p \v 10 Ngetho nuꞌmu̱ nuꞌge ja ri mfödi gi huxkwi habu̱ ñunga ya me̱pate, ne da thopꞌu̱ nꞌa ri ku hingi tse̱ ár ñꞌemu̱i, beni hingi ho da tsꞌi. Ha da hyantꞌaꞌi gi tsi nuya ñhuniꞌu̱, hage hinda ne da zi nꞌehe. \p \v 11 Ne njapꞌu̱ nuna ri mfödi bi japi bi mꞌe̱ nꞌar ku togo hingi tse̱ ár ñꞌemu̱i, nuna nꞌe xki da̱nga ar tsi Hmu Hesukristo núꞌmu̱ mi unga ár te. \p \v 12 Nuꞌmu̱ gi o̱tꞌwa ar tsꞌoki ya ku ne gi tsꞌokwa yá mfeni, po̱ntho gi tsꞌokwa ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 13 Jange nuꞌmu̱ nunar ñhuni di tsi, japa ma ku da mfetsꞌe, hinga ma ga tsi, ne hinga japka ma ku da da̱gi. \c 9 \s1 Njanu̱ gi nuhu̱ yá mpo̱te ar tsi Hmu Hesukristo \p \v 1 Xiꞌmu̱, hage hindar mpo̱tegi ar tsi Hmu. Hage hinda tsa̱ ga o̱tka nöꞌö di handi xiñho. Hage hinxta handga ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. Wa hinxka ñꞌemu̱ihu̱, ne njapꞌu̱ xi nheki ma ꞌbe̱fi ndi pe̱pa ar tsi Hmu. \p \v 2 Mödi ꞌra enö hindar mpo̱te ar tsi Hmu, ho̱nse̱ nuꞌahu̱ gi hanthu̱ hö njapꞌu̱. Ngetho xka ñꞌemu̱ihu̱, ja nhekipꞌu̱ ár mpo̱tegi ar tsi Hmu. \p \v 3 Gehnu̱ di xipabi nuꞌu̱ togo thengagi eñꞌu̱ hindar mpo̱te: \p \v 4 Hage hindi ꞌñepkagihe ga höñhe te ga tsihe ꞌmu̱. \p \v 5 Hage hindi ꞌñepkagihe ga tsihe nꞌar nju ngu ma ꞌbe̱hñöhe, jangu nu maꞌra ya mpo̱te, yá jödö ar tsi Hmu ne ar ku Pedro. \p \v 6 Wa ho̱nse̱ nuga ne ar ku Berhnabe, mahyoni ga mpe̱he ga töhe te ga tsihe. \p \v 7 Hage xka nuhu̱ nꞌar ndogu honse̱ nꞌampꞌu̱ te da zi. Habu̱ xka nuhu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ etꞌa ya obxi ne hingi ju̱xa ar sofo. Ne nuꞌu̱ togo su ya me̱ti, hage hingi tsa̱ da zipa ár ꞌba. \p \v 8 Hage di mönse̱ga ngu mönga ya jöꞌi. Hage hingi e hár tꞌofo ar Moise nꞌehe. \p \v 9 Ngetho hár tꞌofo ar Moise enö njawa: Yo gi kotwa ár ne ar boi neꞌma ar tꞌe̱i töki. Hage Jö ho̱nse̱ mi benga ya me̱ti núꞌmu̱ mi mönga njapꞌu̱. \p \v 10 Wa mi bengagihu̱ nꞌehe. Hö, bi tꞌotꞌa mi bengagihu̱; ngetho pe̱ꞌsa nꞌar ndo̱ꞌmi nöꞌö togo mpotꞌi, jangu nöꞌö togo töki, to̱ꞌmi da dö nꞌa tu̱i nꞌehe. \p \v 11 Nuje po̱ntho xta pothe ár mhö ar tsi Hmu ha ri mu̱ihu̱, hage di a̱the nze̱ye̱ nuꞌmu̱ di a̱he te ga tsihe, po̱ntho di xohe. \p \v 12 Nuꞌmu̱ maꞌra xi hñönga nunar mfa̱tsꞌinu̱, töte di ꞌñepkagihe ga höñhe nꞌehe. Hinxta ne xta a̱he, ne di tse̱tathohe gatho, di nehe hinte da do̱ꞌspa ár hoga mhö ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 13 Ha hingi pöhu̱, nuꞌu̱ togo mpe̱ har nijö, ka po̱nu̱ nöꞌö te da zi. Ha nuꞌu̱ mpe̱ har mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱, ka po̱nu̱ te da zi nꞌehe. \p \v 14 Ar tsi Hmu bi ꞌbe̱pkagihu̱ njanu: Nuꞌu̱ togo mönga ar hoga mhö, har ꞌbe̱finu̱ ka da dimpꞌu̱ te da zi. \p \v 15 Hinte xta höngaga. Hindi pe̱ñꞌahu̱ nunar he̱ꞌminu̱ di ne ga jaꞌahu̱ gi ꞌyo̱thu̱ njapꞌu̱. Di ꞌbu̱i ga tu mꞌe̱tꞌo, ne hindi ne da thömga nunar nsu di mpe̱ njapꞌu̱tho. \p \v 16 Ngetho nuꞌmu̱ di mönga ar hoga mhö, hinda tsa̱ ga exa ma nsu. Xi njakagi ga mönganu̱. Hwëkategi nuꞌmu̱ hinga mömba ár hoga mhö ar tsi Hmu. \p \v 17 Jange nuꞌmu̱ ga netho ga o̱tꞌe, ma ga pe̱ꞌsa ma nthöhö. Ha nuꞌmu̱ hindi ne ga o̱tꞌe, mahyoni ga o̱tꞌe, ngetho go xi zoga ar tsi Hmu nunar ꞌbe̱finu̱. \p \v 18 Ndana ma nthöhö ꞌmu̱. Nöꞌö ma nthöhö, gehnu̱ da tsa̱ ga mömba ár hoga mhö ar tsi Hmu ne hinte ga a̱di, ne njapꞌu̱ hinte ga ju̱ nöꞌö di ꞌñepkagi ga höni. \p \v 19 Mödi hinto ár ꞌbe̱gogi, xta mꞌe̱gose̱ ga pe̱pa gatho, di ne ga tö nze̱ye̱ da hñömba ár hoga mhö ar tsi Hmu. \p \v 20 Di te̱mba yá mꞌu̱i ya xodyo, ne njapꞌu̱ da yu̱tꞌu̱ hár ꞌñu ar tsi Hmu nꞌehe. Di fe̱ta nuꞌu̱ togo te̱mba ár tꞌofo ar Moise, njapꞌu̱ ga tsiꞌu̱ nꞌehe, mödi nuga hindi te̱mhö. \p \v 21 Di fe̱ta nuꞌu̱ togo hingi te̱mba yá ꞌbe̱pate ar Moise, ne njapꞌu̱ di ne ga tö nuꞌu̱ hingi te̱ni. Mödi nuga hinge xa majöni hindi te̱mba yá ꞌbe̱pate Jö, ngetho di te̱mba yá ꞌbe̱pate ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 22 Xta ñhe̱ꞌbe nuꞌu̱ togo hiñꞌotho yá tsꞌe̱di, di honi ga töhö da e hár ꞌñu ar tsi Hmu. To gatho di fe̱ti, ne njapꞌu̱ hagatho da tsa̱ ga tö ꞌraꞌu̱. \p \v 23 Gathonu̱ di o̱tꞌe di honi da nu̱nga ár hoga mhö ar tsi Hmu, ne ga hönga nuya ñho nꞌehe. \p \v 24 Ha hingi pöhu̱, nuꞌu̱ togo ntö har nhixtꞌi, majöni gatho nixtꞌi, ne nꞌatho nöꞌö togo ma da hñöxa ar nthöhö. Umba ri mu̱ihu̱ gi hñöñhu̱ nunar nthöhönu̱. \p \v 25 Nuꞌu̱ togo ñhoki da ntöhö, hingi o̱tꞌa nöꞌö te da kꞌaꞌspabi da ntöte. Nuyu̱ xa umba yá mu̱i da dö nꞌar nthöhö da nhwati, ha nuju̱ di hoñhu̱ nꞌar nthöhö hiñhamꞌu̱ da thege. \p \v 26 Nuga di honi ga ntöte, hinge njangu nuꞌu̱ togo ñꞌentho, ne nꞌa ngu nuꞌu̱ ntuhni, e̱nse̱ ya mpe̱tgu har ndöhi. \p \v 27 Hinꞌö, nuga di fe̱ ma ndoꞌyo da ꞌyo̱tꞌa nöꞌö di nega, hinge nöꞌö neꞌö. Ngetho hindi ne da tꞌe̱ngagi, mödi di fa̱xa maꞌra da ntöte. \c 10 \s1 Ar ñhumamu̱i hinto da ndönga ya tsita empꞌö \p \v 1 Tsi kuhu̱, di ne gi pöhu̱ nꞌehe, ma palehu̱ gatho mi hexa ar gui, ne gatho bi ꞌranga ar ñho̱nthe. \p \v 2 Gathoyu̱ po̱ntho bi nxixthe har gui ne har ñho̱nthe, mi ñꞌowi ar Moise. \p \v 3 Ne gatho bi zi nꞌadar ñhuni mi pe̱hna Jö. \p \v 4 Ne bi zi nꞌadar dehe mi umba Jö, ngetho mi tsithe har do xki me̱hna Jö mi ñꞌowiꞌu̱, ne nunar donu̱, gehnu̱ ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 5 Ha Jö himbi numañho nze̱ye̱ꞌu̱, jange yá ndoꞌyo bi nxanu̱ ha ya otꞌatꞌo̱ho̱. \p \v 6 Gathoyu̱ bi thogi ne da xo ma da̱hu̱, hinga hyo̱ju̱ nöꞌö hingi ho ngu bi hyo̱kꞌu̱. \p \v 7 Jange yo ma ga ndöñhu̱ ya tsita empꞌö, ngu bi ꞌyo̱tꞌa ꞌraꞌu̱. Njanu̱ enga har Tꞌofo: Nuya jöꞌi bi hñu ar ñhuni ne ar tsꞌithe, mꞌe̱fa bi nankꞌu̱ bi ñꞌeni. \p \v 8 Yo ga ꞌbe̱ngwihu̱ maꞌra ya jöꞌi ngu bi ꞌyo̱tꞌa ꞌraꞌu̱, ne nꞌapatho bi du yonthebe ya nthebe. \p \v 9 Hinga xaꞌsfu̱ ár kwe̱ ar tsi Hmu ngu bi ꞌyo̱tꞌa ꞌraꞌu̱, ne bi duꞌu̱ xki mu̱hna ya kꞌeñö. \p \v 10 Hinga ñömañꞌu̱hu̱ ngu bi ꞌyo̱tꞌa ꞌraꞌu̱, ne bi du bi hyo togo ba ꞌbe̱hni nda hyoꞌu̱. \p \v 11 Gathoyu̱ bi thogi ne da xo ma da̱hu̱, ne xi tꞌotꞌi da hñubga ma mu̱ihu̱ togo di ꞌbu̱hu̱ nuya ngöxapayu̱. \p \v 12 Jange nöꞌö togo beni xi nze̱ ár jamfi, dá ntsuni, yo ma da mfetsꞌe ne da da̱gi. \p \v 13 Gatho nuya tsꞌa̱ti xpa epꞌahu̱, mahye̱tho ngu tsꞌa̱ta maꞌra. Ha Jö o̱tꞌa ngu xi mö, hinda hye̱gi da zo̱pꞌahu̱ nꞌar tsꞌa̱ti hinda tsa̱ gi tse̱thu̱. Ngu xta nheki ar tsꞌa̱ti, dama da nheki hanja gi po̱ñhu̱ nꞌehe, ne gi tse̱thu̱. \p \v 14 Jange ma tsi hmöka kuhu̱, ꞌwehu̱ tsohu̱ yapꞌu̱ ar mfeni gi nthöskwihu̱ nuꞌu̱ ndönga ya tsita. \p \v 15 Di zoꞌahu̱ njapꞌu̱, ngetho di beni gi pöhu̱ tema gi pe̱hu̱, jange hyanthu̱ di njapꞌu̱ nöꞌö di mö. \p \v 16 Núꞌmu̱ di umfu̱ njamödi Jö, ne di tsihu̱ ar ntꞌe̱ni njöpi, ne da ꞌñenö di tsifu̱ ár ji ar tsi Hmu Hesukristo, ne di nꞌatꞌwihu̱ꞌö. Ha nunar thuhme di heju̱, ne da ꞌñenö di nꞌatꞌwihu̱ ár ndoꞌyoꞌö. \p \v 17 Mödi di nze̱ye̱hu̱, nꞌadar thuhme di tsihu̱, jange di nꞌadar ndoꞌyohu̱. \p \v 18 Jangu nuya xodyo te̱nda yá ntꞌumbi unga yá mꞌo̱ñho̱, ne núꞌmu̱ xta ziꞌu̱, ne da ꞌñenö nꞌatꞌwi ar mꞌo̱xmꞌo̱ñho̱. \p \v 19 Hage gi beñhu̱ di ne ga xiꞌahu̱ nuya tsita ja yá ꞌbe̱fiꞌu̱. Wa gi beñhu̱ jár ꞌbe̱fi nöꞌö te tꞌumbabiꞌu̱. \p \v 20 Hinꞌö. Nuga di beni, nuꞌu̱ togo po̱ꞌspa ar ñhuni ya tsita, go po̱ꞌspa ya tsꞌondöhi, hingo umba Jö. Ne nuga hindi ne gi ntsixkwihu̱ ya tsꞌondöhi. \p \v 21 Hingi tsa̱ gi tsifu̱ ár tꞌe̱ni ar tsi Hmu Hesukristo ne ár tꞌe̱ni ya tsꞌondöhi, ne hinda tsa̱ gi hñuxu̱ hár mexa ar tsi Hmu ne hár mexa ya tsꞌondöhi. \p \v 22 Wa xiñho ga tso̱thwu̱ ár mu̱i ar tsi Hmu. Ha gi beñhu̱ töte ma tsꞌe̱dihu̱. \s1 Gatho nöꞌö ga o̱thu̱, ga jafu̱ da nheki ár nsunda Jö \p \v 23 Nuju̱, tsa̱ ga eñhu̱ nza̱tho ga o̱thu̱ gatho nöꞌö di beñhu̱, mödi hinga gatho fa̱xkagihu̱ ga tsu̱hu̱ ar ñho. Mödi gatho nza̱thohmö, hinga gatho fa̱xkagihu̱ da te ma ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 24 Hinto gi hyoñhu̱ ri ñhose̱hu̱, umba ri mu̱ihu̱ gi hyomfu̱ ár ñho nu maꞌra. \p \v 25 Gatho nöꞌö ꞌba̱ har ꞌba̱ngo̱, tsihu̱, ne yo gi ñꞌa̱nihu̱ tema ngo̱ꞌö, ne hinte da zu̱ꞌa ri mfenihu̱. \p \v 26 Ngetho gor me̱ti ar tsi Hmu ar ximha̱i ne gatho nöꞌö te jawa. \p \v 27 Nuꞌmu̱ nꞌar jöꞌi hingar gamfi da zixꞌahu̱ hár ngu, ne gi ne gi möhu̱, gatho nöꞌö te da ꞌbo̱sꞌahu̱ har mexa, tsihu̱, ne yo te gi ñꞌa̱ñhu̱. Njapꞌu̱ hinte da zu̱ꞌa ri mfenihu̱. \p \v 28 Ha nuꞌmu̱ nꞌa togo da xiꞌahu̱ xi ꞌbo̱ꞌspa ya tsita, yo gi tsihu̱. Hyomfu̱ ár ñho nöꞌö togo bi xiꞌahu̱, ne hinte da ja ár tsu̱mfeni. Gehnu̱ enga har Tꞌofo: Ár me̱ti ar tsi Hmu ar ximha̱i ne gatho te jawa. \p \v 29 Nuꞌmu̱ di xiꞌahu̱ ar tsu̱mfeni, hingo ri mfenihu̱, ár me̱ti nöꞌö manꞌa. Da tsa̱ gi ꞌñeñhu̱hmö, yoꞌö hingi nhumañho ga o̱the nöꞌö di nehe, ho̱nse̱ di hoñhe hinte da zu̱pa ár mfeni nuꞌu̱ maꞌra. \p \v 30 Xiꞌmu̱ di umfe njamödi Jö ga ñuñhe, hage ma da nthengagihe hanja di o̱the ꞌmu̱. \p \v 31 Jange nuꞌmu̱ gi ñuñhu̱, gi tsithehu̱, wa te manꞌa gi pe̱hu̱, gi ꞌyo̱thu̱ gi hyoñhu̱ mꞌe̱tꞌo da tꞌeꞌspa ár nsunda Jö. \p \v 32 Yo ma gi jafu̱ da mfeꞌsa ya xodyo, nuꞌu̱ hingya xodyo, wa nuꞌu̱ togo xi ñꞌemu̱i ar tsi Dada. \p \v 33 Jangu nuga di honi hanja da ꞌñetꞌa mañho yá mu̱i gatho. Hindi honse̱ ma ñho, di homba ár ñho gatho, di ne da mpo̱ꞌu̱ nꞌehe. \c 11 \p \v 1 Te̱ngagihu̱ ma mꞌu̱i ngu di te̱mbaga ár mꞌu̱i ar tsi Hmu Hesukristo. \s1 Hanja da ñhoka ya ꞌbe̱hñö \p \v 2 Tsi kuhu̱, di esꞌa ri nsuhu̱, ngetho hinxka pumhnigihu̱, ne gi te̱nthu̱ nuya ntꞌuti da tsokꞌahu̱. \p \v 3 Di ne gi pöhu̱ nꞌehe, ar tsi Hmu Hesukristo gehnu̱ ár ñöxhmu gatho ya ñꞌo̱ho̱, ha nunar ñꞌo̱ho̱ ár ñöxhmu ár ꞌbe̱hñö, ngu Jö gehnu̱ ár ñöxhmu ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 4 Jange nuꞌmu̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ koꞌma ár ñö da matꞌa Jö, wa da mömba ár mhö Jö, hingi numansu togo ár ñöxhmu. \p \v 5 Ha gatho nuya ꞌbe̱hñö matꞌa Jö, wa mönga ya mhö umba Jö, ne hingi koꞌma ár ñö, hingi numansu ár ñöxhmu, jangutho nuꞌmu̱ da ꞌñöxtꞌa ár ñö. \p \v 6 Ngetho nuꞌmu̱ ar ꞌbe̱hñö hingi ne da goꞌma ár ñö, dá ñꞌöxtꞌmu̱. Ha nuꞌmu̱ nꞌar mꞌe̱tsa̱ da ñꞌöxi wa da ꞌñöxtꞌa ár ñö, dá goꞌma ꞌmu̱. \p \v 7 Nu ar ñꞌo̱ho̱ hingi ho da goꞌma ár ñö, ngetho di hñöxa Jö, ne ka nhekinu̱ ár nsundaꞌö, ha nu ar ꞌbe̱hñö ka nhekinu̱ ár nsu ar ñꞌo̱ho̱. \p \v 8 Ngetho nunar ñꞌo̱ho̱ hinxpa e har ꞌbe̱hñö. Nunar ꞌbe̱hñö xpa e har ñꞌo̱ho̱. \p \v 9 Nunar ñꞌo̱ho̱ himbi thoki ngetho mi honga ar ꞌbe̱hñö, nunar ꞌbe̱hñö hö, bi thoki ngetho mi honga ar ñꞌo̱ho̱. \p \v 10 Jange ar ꞌbe̱hñö mahyoni da goꞌma ár ñö, ne da nheki numansu ár ñöxhmu, ngetho handa ya e̱nxe̱. \p \v 11 Ha nuya xta jamfihu̱ ar tsi Hmu, hingi tsa̱ ga eñhu̱, nunar ñꞌo̱ho̱ hingi honga ar ꞌbe̱hñö, wa ga eñhu̱ ar ꞌbe̱hñö hingi japa ar ꞌbe̱di ar ñꞌo̱ho̱. \p \v 12 Ngetho jangu ar ꞌbe̱hñö ba po̱nga har ñꞌo̱ho̱, ar ñꞌo̱ho̱ mꞌu̱ har ꞌbe̱hñö nuya payu̱. Mödi Jö go umba ár te gatho. \p \v 13 Bense̱hu̱, hage xiñho hinda goꞌma ár ñö ar ꞌbe̱hñö núꞌmu̱ ñöwi Jö. \p \v 14 Gi pöhu̱ xiñho, njanu̱ bi hyogagihu̱ Jö, ngetho nꞌar mꞌe̱tsa̱ nꞌar ñꞌo̱ho̱ da hye̱ ár xtö da te xi ma. \p \v 15 Ha nu ar ꞌbe̱hñö nza̱tho nuꞌmu̱ da hye̱gi da te ár xtö, ngetho xi tꞌumba ár xtö ngu ar njöxañö. \p \v 16 Ha nuꞌmu̱ ja togo ne da ntsa̱ñhöki, nuje hindi te̱ñhe manꞌar ntꞌumbi, ne njapꞌu̱ nu maꞌra ya gamfi. \s1 Nöꞌö hingi ho da tꞌo̱tꞌa hár tꞌoxi ar tsi Hmu \p \v 17 Nupya ja tema ga xiꞌahu̱ nꞌehe, ne hinga ma ga esꞌahu̱ ri nsuhu̱, ngetho hingi mhunsu̱ gi ꞌyo̱thu̱ nöꞌö xiñho, gi o̱thu̱ nöꞌö hingi ho. \p \v 18 Mꞌe̱tꞌo ma ga xiꞌahu̱, enö núꞌmu̱ gi o̱thu̱ ri mhuntsꞌihu̱ har nijö, di o̱de jar ñhege, ne di beni hö njapꞌu̱ nꞌa tsi tu̱i. \p \v 19 Ngetho mahyoni da njapꞌu̱, ne da nheki togo majöni ma da de̱mba ár ꞌñu ar tsi Hmu. \p \v 20 Jange núꞌmu̱ gi o̱thu̱ ri mhuntsꞌihu̱, nöꞌö gi tsihu̱ hingár tꞌoxi ar tsi Hmu. \p \v 21 Ngetho núꞌmu̱ gi ntꞌoxihu̱, nꞌa ngu nꞌa ꞌbe̱tꞌo da zise̱ ár ñhuni. Njapꞌu̱ ꞌra kotho tunthu, ha maꞌra thotho nöꞌö xi zi. \p \v 22 Hage hinte gi pe̱ꞌsu̱ ri nguhu̱ habu̱ gi ñuñhu̱ ne gi ntsithehu̱. Wa hinte gi nuthwu̱ ár nijö Jö, ne gi ne gi ꞌbe̱thwu̱ yá tsa̱ nuꞌu̱ hinte pe̱tsꞌi. Te ga xiꞌahu̱. Nuwa hö, hinga esꞌahu̱ ri nsuhu̱. \s1 Ár tꞌoxi ar tsi Hmu \r (Mt. 26:26‑29; Mr. 14:22‑25; Lk. 22:14‑20) \p \v 23 Ngetho nuga xta utꞌahu̱ nöꞌö xi utkagi ar tsi Hmu nꞌehe: Nöꞌö ar pa bi nda̱ ar tsi Hmu Hesu, nor nxuiꞌö bi gu̱ ar thuhme. \p \v 24 Ne mi wadi bi unga njamödi, bi hyeke ne bi ꞌñenö: Hñöñhu̱ gi tsihu̱, gehnu̱ ma ndoꞌyo ma da theni da gutꞌa ri tsꞌokihu̱. ꞌYo̱thu̱ njanu̱ gi bengagihu̱. \p \v 25 Nu mi wadi bi ntꞌoxi, bi gu̱ ar tꞌe̱ni ne bi ꞌñenö: Nunar tꞌe̱ninu̱ jangu nꞌar ꞌraꞌyo nkohi ma da zokꞌahu̱ Jö xta nhöꞌma ma ji. ꞌYo̱thu̱ njanu̱ núꞌmu̱ gi tsihu̱ gi bengagihu̱. \p \v 26 Jange núꞌmu̱ gi tsihu̱ ar thuhme ne gi tsihu̱ te po nunar tꞌe̱ninu̱, gi da̱hu̱ majöni ár ndöte ar tsi Hmu Hesukristo. Gi jahu̱pꞌu̱ gi to̱ꞌmhu̱ ar pa da zo̱ho̱. \s1 Nuꞌu̱ hingi tsipa ár tꞌoxi ar tsi Hmu ngu di ꞌñepi \p \v 27 Nuꞌmu̱ nꞌa togo da zi nunar thuhmenu̱ ne nunar tꞌe̱ninu̱, ne hingi o̱tꞌa ngu di ꞌñepi, ma da tho̱xa ár ji bi nhöꞌmbabi ar tsi Hmu, ne ár ndoꞌyo bi tsꞌu̱tꞌwabi. \p \v 28 Jange tsa̱se̱hu̱ nꞌa ngu nꞌa tengu gi ꞌbu̱hu̱, ne tsihu̱ nunar thuhmenu̱ ne nunar tꞌe̱ninu̱. \p \v 29 Ngetho nöꞌö togo tsi ar thuhme ne tsi ar tꞌafi po har tꞌe̱ni, ne hingi japamasu tema di bo̱nga ár ndoꞌyo ar tsi Hmu, ntsꞌokse̱ njapꞌu̱. \p \v 30 Jange nze̱ye̱ gi hñeñhu̱, ne xi wentꞌahu̱, maꞌra xi hyoñꞌahu̱ Jö. \p \v 31 Nuꞌmu̱ ga tsa̱se̱hu̱ tengu di ꞌbu̱hu̱, hinte da tho̱xkagihu̱. \p \v 32 Ha nuꞌmu̱ da thimgagihu̱ xta ntsꞌoju̱, ar tsi Hmu ꞌraju̱ ma nju̱tguhu̱, ne njapꞌu̱ hinga möhu̱ har tsibi mahye̱giwi nu maꞌra ya meximha̱i. \p \v 33 Jange di xiꞌahu̱ tsi kuhu̱, núꞌmu̱ gi mhunsu̱ gi ntꞌoxihu̱, to̱ꞌmhu̱ nꞌa ngu nꞌa ri ñꞌohu̱. \p \v 34 Nuꞌmu̱ gi tunthuhu̱, ñuñhu̱ ha ri nguhu̱, hinte di ja te da tho̱xꞌahu̱ núꞌmu̱ gi kwathu̱ har mhuntsꞌi. Nu maꞌra ya ntꞌa̱ni ga ꞌya̱ngagihu̱, ga xiꞌahu̱ xka ñöhu̱ mꞌe̱fa xka mapꞌu̱. \c 12 \s1 Ya hogantꞌuni unga Jö \p \v 1 Tsi kuhu̱, di ne gi pöhu̱ xiñho nuya hogantꞌuni unga Jö. \p \v 2 Ha hingi beñhu̱, núꞌmu̱ hinge ngi pöhu̱ ár mhö Jö, ngi mꞌe̱thu̱ habu̱ gatho mi tsꞌixꞌahu̱ ma ngi ndöñhu̱ ya gone tsita. \p \v 3 Jange di ne ga xiꞌahu̱, hinjoꞌo nꞌar jöꞌi da ꞌñenö ñö xi nzimba ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, ne tsanga ar tsi Hmu Hesu. Ne hinjoꞌo nꞌa da ꞌñemba ar Hesu gehnu̱ ar Hmu, nuꞌmu̱ hingi pe̱ꞌspa ár Hñö Jö. \p \v 4 Ma ga xiꞌahu̱ hö, ja nze̱ye̱ ya hogantꞌuni, mödi nꞌadár Hñö Jö togo uni. \p \v 5 Ne ja nze̱ye̱ ya ꞌbe̱fi hanja ga mpe̱hu̱, mödi nꞌadar tsi Hmu di pe̱fu̱. \p \v 6 Ja nze̱ye̱ hanja nheki ár tsꞌe̱di Jö, ha gese̱ꞌö togo ungar tsꞌe̱di ne o̱tꞌa gatho. \p \v 7 Gathogihu̱ xi nheki ha ma tehu̱ ár tsꞌe̱di ár Hñö Jö, ne njapꞌu̱ ga mfa̱xu̱ nꞌa ngu nꞌa. \p \v 8 Ár Hñö Jö xi umba ꞌra da me̱ꞌsa ar hoga mfödi da ñö, maꞌra xi tꞌumba nꞌar hoga mfeni da uta maꞌra. Gathoyu̱ getꞌár Hñö Jö togo uni. \p \v 9 Maꞌra xi tꞌumba nꞌar döta ñꞌemu̱i, maꞌra xi tꞌumba ar tsꞌe̱di da o̱the ya da̱thi. Nuyu̱ nꞌehe getꞌár Hñö Jö togo xi umbi. \p \v 10 Maꞌra xi tꞌumba ar tsꞌe̱di da ꞌyo̱tꞌa ya ntꞌudi, maꞌra da mönga ya hñö xi umba Jö. Maꞌra xi tꞌumba ar mfödi da bödi ha hömpa ár Hñö Jö nꞌa togo ñö wa hinꞌö. Maꞌra xi tꞌumbabi da ñö ya hñö nꞌañꞌo, ne maꞌra xi tꞌumbabi da bödi tema di bo̱nga nuya hñöꞌu̱. \p \v 11 Ne gatho nuya ꞌbe̱fiyu̱, nꞌase̱ togo o̱tꞌe, gehnu̱ ár Hñö Jö togo hemba nꞌa ngu nꞌa ngu neꞌö da umbabi. \p \v 12 Ngetho njangu ár ndoꞌyo nꞌar jöꞌi, mödi nze̱ye̱ yá xe̱ni, nꞌadar ndoꞌyo. Njapꞌu̱tho ár nijö ar tsi Hmu Hesukristo nꞌehe. \p \v 13 Di nꞌadar ndoꞌyohu̱, ngetho nꞌatꞌwu̱ da nxixthehu̱ gatho hár Hñö Jö, wa ya xodyo wa nuꞌu̱ hingya xodyo, ya ꞌbe̱go wa ya hmu, gatho bi tꞌakagihu̱ ga höñhu̱ nꞌadár Hñö Jö. \p \v 14 Nunar ndoꞌyo ꞌmu̱, hingi nꞌadar xe̱ni, nze̱ye̱. \p \v 15 Nuꞌmu̱ da ꞌñenga ar wa: Nuga hingár me̱tigi ar ndoꞌyo ngetho hindar ꞌye̱. Hage njapꞌu̱ hingár me̱ti ar ndoꞌyo ꞌmu̱. \p \v 16 Wa nuꞌmu̱ da ꞌñenga ar gu: Hingár me̱tigi ar ndoꞌyo ngetho hindar da̱. Hage hingár me̱ti ar ndoꞌyo njapꞌu̱ ꞌmu̱. \p \v 17 Nuꞌmu̱ har da̱ da nxo̱gepꞌu̱ ar ndoꞌyo, hanja nda tsa̱ nga o̱hu̱ ꞌmu̱. Wa nuꞌmu̱ har gu nda nxo̱gepꞌu̱ ar ndoꞌyo, hanja nda tsa̱ nga mpöhu̱ ꞌmu̱. \p \v 18 Ne Jö go xi tuta nꞌa ngu nꞌa ya xe̱ni har ndoꞌyo, ngu xi neꞌö. \p \v 19 Ngetho nuꞌmu̱ nꞌadar xe̱ni di jwata xo̱ge ar ndoꞌyo, hage ar ndoꞌyo njapꞌu̱ ꞌmu̱. \p \v 20 Majöni nze̱ye̱ ya xe̱ni, ha nꞌadar ndoꞌyo. \p \v 21 Nunar da̱ hingi tsa̱ da ꞌñemba ar ꞌye̱: Hindi hoñꞌi. Nunar ñö hingi tsa̱ da ꞌñemba ar wa: Hingi jaka ar ꞌbe̱di. \p \v 22 Hinꞌö, hingi njapꞌu̱. Di xiꞌahu̱, nuꞌu̱ nheki hinte pe̱ꞌsa yá tsꞌe̱di, go xa mahyoniꞌu̱. \p \v 23 Nuya xe̱ni hintsꞌu̱ pe̱ꞌsa yá nsu, go xa di japamasuhu̱ di hethu̱. Ha nuꞌu̱ ya xe̱ni hingi nza̱tho, go di hethu̱ xiñhoꞌu̱. \p \v 24 Ngetho nuꞌu̱ ya xe̱ni xi nza̱tho, hinga mahyoni da njapamasu. Jö bi to̱ka ar ndoꞌyo, ne bi umba ár nsu nuꞌu̱ mi kꞌatꞌwi. \p \v 25 Ne njapꞌu̱ hinda nja ar ñhege, ne nꞌa ngu nꞌa da ma̱xa ár ñꞌohu̱. \p \v 26 Njapꞌu̱ nuꞌmu̱ nꞌa xe̱ni tho ar u̱gi, gatho ar ndoꞌyo tsa̱mañꞌu̱. Ha nuꞌmu̱ nꞌa xe̱ni tꞌeꞌspa ár nsu, gatho ar ndoꞌyo johyawi. \p \v 27 Di njahu̱pꞌu̱ nꞌehe. Nguju̱ ár ndoꞌyogihu̱ ar tsi Hmu Hesukristo, ne nꞌa ngu nꞌa, nꞌa xe̱nigihu̱ di jwathwu̱ ár ndoꞌyoꞌö. \p \v 28 Ne xi ꞌñexkagihu̱ Jö har nijö: Mꞌe̱tꞌo xi ꞌñexa yá mpo̱te ar tsi Hmu, mꞌe̱fa nuꞌu̱ mönga ya hñö xi umba Jö. Ár hñu ya utate, mꞌe̱fa nuꞌu̱ o̱tꞌa ya ntꞌudi. Mꞌe̱fa nuꞌu̱ togo o̱the, ne nuꞌu̱ fa̱xte, nuꞌu̱ togo ya ndö, ne nuꞌu̱ ñö ya nꞌañꞌo hñö. \p \v 29 Hage gatho ya mpo̱te. Wa gatho mönga ya hñö xi umba Jö. Wa gatho ya utate. Wa gatho o̱tꞌa ya ntꞌudi. \p \v 30 Hage gatho xi tꞌumbabi ar tsꞌe̱di da o̱the maꞌra. Hage gatho ñö ya nꞌañꞌo hñö. Wa gatho pödi te di bo̱nga nuya hñöyu̱. \p \v 31 Umba ri mu̱ihu̱ gi pe̱ꞌsu̱ nuya hogantꞌuni töte yá nsu. Ha nuga ma ga utꞌahu̱ nꞌar ꞌñu töte ár ñho. \c 13 \s1 Ar mhöte \p \v 1 Tsi kuhu̱, nuꞌmu̱ gar ñömhö maꞌra yá hñö ya jöꞌi, wa gar ñömhö ngu ya e̱nxe̱, ne hindi pe̱ꞌsa ar mhöte, di ñhe̱ꞌbetho nꞌar xiujö nga̱ni, wa nꞌar bo̱jö fatꞌi. \p \v 2 Nuꞌmu̱ di mömba nöꞌö xika Jö, gar pö gatho nöꞌö hindi födi, di tso ma mfeni gatho nöꞌö pö ya jöꞌi, ne gar pe̱ꞌsa nꞌar ñꞌemu̱i da tsa̱ ga japa ya tꞌo̱ho̱ da mponi, ha hindi pe̱ꞌsa ar mhöte, hinter me̱kagi. \p \v 3 Mödi ga umhö gatho ma ñho da themba ya hyoya, ne ga umhö ma ndoꞌyo da tsꞌötꞌi, ne hindi pe̱ꞌsa ar mhöte, hinte da ma̱xkagiꞌö. \p \v 4 Nöꞌö togo pe̱ꞌsa ar mhöte, xa ja ár tsꞌe̱ti, ar hogajöꞌi, ne hingi hyo̱kwa yá ñho nu maꞌra. Hingar ñꞌetsꞌi, hingar gese̱. \p \v 5 Hingar bo̱ka, hingi honse̱ ár ñho. Hingi mbo̱ ár kwe̱, ne hingi kwatatho hár mu̱i. \p \v 6 Hingi johya handa maꞌra o̱tꞌa nöꞌö hingi ho, ngetho nöꞌö togo pe̱ꞌsa ar mhöte johya da hyanda ar ñho. \p \v 7 Nöꞌö togo pe̱ꞌsa ar mhöte, tse̱tatho gatho te da ꞌñepabi, ñꞌemu̱itho gatho, hingi tsa̱ya̱ to̱ꞌma ar ñho, hingi ñhe̱gi da dö ya thogi. \p \v 8 Nunar mhöte hiñꞌotho ár ngötsꞌi. Ma da göxa ar tsꞌe̱di xi tꞌumbabi nuꞌu̱ togo mönga te xipa Jö, ma da göxa ya nꞌañꞌo hñö, ne ma da the ar pa di ja ar hoga mfeni. \p \v 9 Ngetho nꞌa xe̱nitho di pöhu̱, ne manꞌa xe̱ni xi utkagihu̱ Jö ga möñhu̱. \p \v 10 Ha nu xta epꞌu̱ ar pa ga pöhu̱ xiñho, nuna tsi xe̱nitho di pöhu̱ da göxꞌö. \p \v 11 Núꞌmu̱ ndar bötsi ndi ñö ngu nꞌar bötsi, ndi pe̱ꞌspa ár mfeni nꞌar bötsi, ne ndi handa gatho ngu handa nꞌar bötsi. Ha núꞌmu̱ nda te, ne da ñꞌo̱ho̱, da he̱pꞌu̱ nöꞌö ndi hñöxkagi nꞌar bötsi. \p \v 12 Nupya di hanthu̱ ngu nꞌar ñhe xi mboitho; nuya paꞌu̱ ma ga hanthu̱ xiñho. Nupya di pöhu̱ nꞌa xe̱nitho, ha nuꞌmú̱ hö, ma ga pöhu̱ ngu xi bökagihu̱ Jö. \p \v 13 Nupya di pe̱ꞌsu̱ ar ñꞌemu̱i, ar ndo̱ꞌmi ne ar mhöte, nuya hñuyu̱, ha nunar mhöte go töte ár nsuꞌö. \c 14 \s1 Ar hogantꞌuni da ñö ya nꞌañꞌo hñö \p \v 1 Umba ri mu̱ihu̱ gi pe̱ꞌsu̱ ar mhöte. Hyoñhu̱ ya hogantꞌuni unga Jö, ne nuya hogantꞌuniyu̱, hyoñhu̱ mꞌe̱tꞌo gi möñhu̱ nöꞌö xiꞌahu̱ Jö. \p \v 2 Ngetho nöꞌö togo ñö ya nꞌañꞌo hñö, hingi zo ya jöꞌi, ñöwise̱ Jö. Hinto pödi tema mö, mödi mönga nöꞌö himi fö mamꞌe̱tꞌo ngu umba ár Hñö Jö da mö. \p \v 3 Ha nöꞌö togo mönga tema xipa Jö, zo ya jöꞌi da te yá ñꞌemu̱i, da humbyá mu̱i, ne da hotꞌi. \p \v 4 Nöꞌö togo ñö ya nꞌañꞌo hñö, japase̱ ár ñꞌemu̱i da te. Ha nöꞌö mönga te xipa Jö, fa̱xa gatho ya ku da te yá ñꞌemu̱i. \p \v 5 Jange nuga di nemhö gatho gi ñömhöhu̱ ya nꞌañꞌo hñö, mödi to̱te ár ñho gi mömfu̱ te da xiꞌahu̱ Jö. Ngetho nöꞌö togo mönga te xipa Jö, töpa ár nsu togo ñö ya nꞌañꞌo hñö. Nuyu̱ xiñho, ho̱nse̱ nuꞌmu̱ ja togo da mö tema di bo̱ni, ne da ma̱xa ar nijö. \p \v 6 Tsi kuhu̱, xiꞌmu̱ ga mapꞌu̱ di ñö ya nꞌañꞌo hñö, tema ñho di hösꞌahu̱. Gar hösꞌahu̱ nꞌar ñho nuꞌmu̱ gar xiꞌahu̱ nöꞌö xi utkagi ne xi ꞌraka Jö ga mö, ne di utꞌahu̱ ya hoga mfeni xi tꞌakagi. \p \v 7 Njangu nuya nthu̱za ne ya ꞌbida, nuꞌmu̱ hindi nꞌañꞌo yá nzu̱ni, hindi födi tema thuhu da thutꞌi di zu̱ntꞌa nꞌa wa manꞌa. \p \v 8 Ha nuꞌmu̱ nꞌar kꞌaxtꞌathu̱xi hinda unga xiñho ár mꞌe̱i, nuya ndogu hinda ñhoki da ntunmꞌu̱. \p \v 9 Gi njahu̱pꞌu̱ nꞌehe, nuꞌmu̱ hinto tso yá mfeni nöꞌö te gi möñhu̱, po̱ntho gi ñöse̱hu̱. \p \v 10 Xa ja nze̱ye̱ ya hñö har ximha̱i, ne gathoꞌu̱ o yá ꞌñu tema di bo̱ni. \p \v 11 Ha nuꞌmu̱ hindi pöhu̱ tema di bo̱nga nꞌa ngu nꞌa nuya hñö mönga nöꞌö togo ñö, handgagihu̱ ngu dar me yapꞌu̱hu̱, ne njapꞌu̱ di hanthu̱ꞌö nꞌehe. \p \v 12 Jange nuꞌahu̱, xa gi nehu̱ gi pe̱ꞌspabihu̱ ꞌra ya hogantꞌuni unga Jö, umba ri mu̱ihu̱ xa gi pe̱ꞌsu̱ nuꞌu̱ da ma̱xa ya ku da te yá ñꞌemu̱i. \p \v 13 Jange nöꞌö togo ñö ya nꞌañꞌo hñö, ꞌya̱fu̱ Jö da tsa̱ gi pöhu̱ ne gi xifu̱ ya ku tema di bo̱ni nꞌehe. \p \v 14 Ngetho nuꞌmu̱ di ñöwihu̱ Jö ha manꞌar hñö hingi födi, ma hñöhu̱ matꞌajö, ha numa mfenihu̱ hinte fa̱tsꞌi. \p \v 15 Te ga pe̱hu̱ ꞌmu̱. Ma ga ñöwihu̱ Jö ha ma hñöhu̱, ga pöhu̱ nꞌehe tema di xipabihu̱. Ma ga tuthwu̱ Jö ha ma hñöhu̱, ga pöhu̱ tema di tuthwu̱ nꞌehe. \p \v 16 Ngetho nuꞌmu̱ di nsundahu̱ Jö di möñhu̱ ya mhö hingi po̱nga ma mfenihu̱, ho̱nse̱ po̱ ha ma hñöhu̱, nöꞌö togo xi ma da ꞌyo̱xtho, hanja tsa̱ da ꞌñenö, hö njapꞌu̱ nöꞌö di umfu̱ njamödi Jö, nuꞌmu̱ hingi pödi tema di möñhu̱. \p \v 17 Nuju̱ majöni di umfu̱ njamödi Jö, ha nöꞌö manꞌa o̱xkagihu̱, hinte fa̱xa nöꞌö di möñhu̱. \p \v 18 Di umba njamödi Jö di töꞌahu̱ ga ñö ya nꞌañꞌo hñö. \p \v 19 Mödi har nijö, töte ár ñho ga mönga ku̱tꞌa ya mhö ne ga pödi tema di bo̱ni, ne njapꞌu̱ ga uta maꞌra, hinge ga mönga nꞌanthebe ya nthebe ya mhö ha maꞌra ya hñö hingi födi. \p \v 20 Tsi kuhu̱, hye̱hu̱pꞌu̱ gi beñhu̱ ngu nꞌar tsi bötsi. Hö, di hñöxꞌahu̱ nꞌar tsi bötsi hingi pö ar tsꞌoki, ha gi hyanthu̱ xiñho tema gi beñhu̱ ngu nꞌar döta jöꞌi nꞌehe. \p \v 21 Jangu xi tꞌotꞌa hár Tꞌofo Jö: Ma ga zo nunar hnininu̱ ha ya nꞌañꞌo hñö ñö ya jöꞌi ꞌbu̱ maꞌra ya ha̱i, mödi njapꞌu̱ hinda ma da ꞌyo̱de, njanu̱ enga ar tsi Hmu. \p \v 22 Nuya nꞌañꞌo hñö gehnu̱ nꞌar ntꞌudi, hingi tꞌumba ya gamfi, tꞌumba nuꞌu̱ hingya gamfi. Ha nuꞌu̱ togo mönga te xipa Jö, hingi nsipa nuꞌu̱ hingya gamfi; nuyu̱ hö, nsipabi nuya gamfi. \p \v 23 Nuꞌmu̱ gatho ya ku nꞌatꞌwu̱ da mhuntsꞌi ne gatho di ñö ya nꞌañꞌo hñö, ne da yu̱tꞌa nꞌar ꞌraꞌyo wa nꞌa hingar gamfi hinte pödi, ha hinda ꞌñenö xka ꞌbe̱ ri mfenihu̱. \p \v 24 Hingi njapꞌu̱ nuꞌmu̱ gatho gi möñhu̱ nöꞌö te xi ꞌraꞌahu̱ Jö, ne da yu̱tꞌa nꞌar ꞌraꞌyo, wa nꞌa hingar gamfi, ne da ꞌyo̱xꞌahu̱, ma da zo ár mu̱i nöꞌö te gi xifu̱, ne da zo ár mfeni. \p \v 25 Ne da nhekitho gatho tema pe̱ꞌsa hár mu̱i, jange dama da nda̱ndihmö da nsundabi Jö, ne da ꞌñenö, majöni gi ꞌbu̱hwihu̱ Jö. \p \v 26 Tsi kuhu̱, nöꞌö gi pe̱hu̱ núꞌmu̱ xki mhunsu̱, nꞌa ngu nꞌa möñhu̱ nöꞌö gi höhu̱: gi tuthu̱ ya nsa̱di, gi uthu̱ ya ku. Thokwabihu̱ nöꞌö xi utꞌahu̱ Jö, gi möñhu̱ ya nꞌañꞌo hñö, wa gi möñhu̱ te di bo̱nga nuya hñöyu̱. Gathonu̱ ꞌyo̱thu̱, hyoñhu̱ da te yá jamfi ya ku. \p \v 27 Ha ho̱nse̱ ngu yoho hñu, ne ꞌramanꞌa di ñö maꞌra ya nꞌañꞌo hñö, ne di ꞌbu̱ nꞌa togo da mönga tema di bo̱nga nöꞌö mö. \p \v 28 Ha nuꞌmu̱ hinjoꞌo togo da mönga tema di bo̱nga nuya hñöyu̱, dá ñhe har nijö, ne di ñöwise̱ Jö. \p \v 29 Njapꞌu̱ nuya mönga te xipa Jö da ñö, dá ñö yoho wa hñu, ne nuya maꞌra da nu ha xiñho te mö wa hinꞌö. \p \v 30 Ne nuꞌmu̱ nöꞌö to hudi, da tꞌumba ár mhö Jö, dá ñhe nöꞌö manꞌa, ne da ñöꞌö. \p \v 31 Ngetho tsa̱ gi möñhu̱ te xi ꞌraꞌahu̱ Jö, ꞌramanꞌa gi ñöhu̱. Njapꞌu̱ da bö gatho nöꞌö hingi pödi, ne gatho da nhuꞌmba yá mu̱i. \p \v 32 Nuya togo mönga te xi xipa Jö, dá bödi da zixa nunar ntꞌuninu̱. \p \v 33 Ngetho Jö hingi numañho ar ñöxhnatho, neꞌö ar hogamꞌu̱i. Jangu o̱tꞌa ha ya mhuntsꞌi gatho nu maꞌra ya nijö, gehnu̱ gi te̱nthu̱. \p \v 34 Nuya ꞌbe̱hñö da ñhetho ha ya mhuntsꞌi, ngetho hingi tꞌumba ar se̱ki da ñö. Dá ꞌyo̱xtho nöꞌö nsipabi, ngu mönga har Tꞌofo. \p \v 35 Ha nuꞌmu̱ ne te da bödi, xta zo̱nga hár ngu da ꞌya̱mba ár döme, ngetho hingi nheki xiñho da ñö nꞌar ꞌbe̱hñö har mhuntsꞌi. \p \v 36 Beñhu̱ hinxpa po̱mpꞌu̱ ár mhö Jö, ne hingi ho̱nse̱ꞌihu̱ togo xka ꞌyo̱hu̱. \p \v 37 Ne nuꞌmu̱ nꞌa gi ka̱xmbenihu̱ gi möñhu̱ nöꞌö xiꞌahu̱ Jö, wa gi pe̱ꞌsu̱ maꞌra ya ntꞌuni unga ár Hñö Jö, pöhu̱ ꞌmu̱ nuya mhöyu̱ di otꞌahu̱, yá ꞌbe̱pate ar tsi Hmu. \p \v 38 Ha nöꞌö hingi ne da japamasu, yo gi jafu̱masu nꞌehe. \p \v 39 Jange tsi kuhu̱, umba ri mu̱ihu̱ gi möñhu̱ te xiꞌahu̱ Jö, ne hingi hñöjwu̱ togo ne da ñö ya nꞌañꞌo hñö. \p \v 40 Gatho gi ꞌyo̱thu̱ ngu di ꞌñepi, ne di o ár ꞌñu. \c 15 \s1 Ár menga nte nuꞌu̱ xi du \p \v 1 Tsi kuhu̱, di ne gi beñhu̱ nunar hoga mhö da xiꞌahu̱, gehnu̱ xka hñöñhu̱ ne hinxka hye̱hu̱pꞌu̱. \p \v 2 Jange xka mpo̱hu̱, nuꞌmu̱ xa gi umba ri mu̱ihu̱ gi te̱ñhu̱ nunar hoga mhö xta xiꞌahu̱. Ha nuꞌmu̱ hinꞌö, xi mꞌe̱pꞌu̱tho ri ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 3 Ngetho mꞌe̱tꞌo xta utꞌahu̱ nöꞌö xi tꞌutkagi nꞌehe: Nunar tsi Hmu Hesukristo bi unga ár te bi gutka ma tsꞌokihu̱, ngu enga hár Tꞌofo Jö. \p \v 4 Bi tꞌa̱gi ne bi mengi bi nte manꞌagi, ngu enga har Tꞌofo nꞌehe. \p \v 5 Ne bi ñꞌudi bi hyanda ar Pedro, mꞌe̱fa bi hyanda nuꞌu̱ maꞌra yá mpo̱te. \p \v 6 Ne mꞌe̱fa bi ñꞌudi bi nꞌamahyanda mi tho ku̱tꞌanthebe ya ku. Nze̱ye̱ ꞌbu̱tho, maꞌra xi du. \p \v 7 Ne bi ñꞌudi bi hyanda ar Hakobo, mꞌe̱fa bi ñꞌudi bi hyanda gatho ya mpo̱te. \p \v 8 Ne ár ngötsꞌi bi ñꞌudi da handga, ngu nꞌar tsi ña̱xki hingi jwata yá pa. \p \v 9 Nuga go ár ngötsꞌigi gatho yá mpo̱tegihe ar tsi Hmu. Hindi ꞌñepkagi da tꞌengagi ár mpo̱tegi, ngetho ndi kumba ár nijö Jö. \p \v 10 Ha Jö xi hwëgagi xi ꞌraka nunar nsunu̱. Ne hinxi mꞌe̱di nöꞌö te xi hwëgagi, ngetho xta töta gatho nu maꞌra ya mpo̱te xta o̱tꞌa nze̱ye̱ ar ꞌbe̱fi. Mödi hingo xta pe̱se̱ga, xi ma̱xkagi ár nhwëki Jö. \p \v 11 Ngetho hinte ja nuꞌmu̱ go geke wa go geꞌu̱. Gatho di mömfe ár mhö ar tsi Hmu, ne go gehnu̱ xka ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 12 Ha nuꞌmu̱ xta xiꞌahe ar tsi Hmu Hesukristo xki du ne bi mengi bi nte manꞌagi, hanja ꞌra gi eñhu̱ ꞌmu̱ hingi pengi da nte nuꞌu̱ xi du. \p \v 13 Nuꞌmu̱ gi eñhu̱ hingi pengi da nte nuꞌu̱ xi du, njapꞌu̱ gi ko̱ñhu̱ bi mengi bi nte ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 14 Ha nuꞌmu̱ ar tsi Hmu Hesukristo himbi mengi bi nte manꞌagi, xi mꞌe̱pꞌu̱ nöꞌö te xta xiꞌahe ꞌmu̱, ne hinter me̱ꞌö ri ñꞌemu̱ihu̱. \p \v 15 Ne po̱ntho yá ꞌbe̱gogihe Jö di katehe. Ngetho xta da̱he majöni di eñhe, Jö bi koꞌspa ár te manꞌagi ar tsi Hmu Hesukristo. Ne hindi njapꞌu̱ nuꞌmu̱ majöni nöꞌö gi eñhu̱ hinda mengi da nte nuꞌu̱ xi du. \p \v 16 Ngetho nuꞌmu̱ nuya xi du hingi pengi da nte, njapꞌu̱ ar tsi Hmu Hesukristo hinxi mengi xi nte ꞌmu̱. \p \v 17 Ha nuꞌmu̱ himbi mengi bi nte manꞌagi ar tsi Hmu Hesukristo, hinter mꞌe̱fi ri ñꞌemu̱ihu̱ ꞌmu̱, ne hinxi thökꞌathoꞌihu̱ ri tsꞌokihu̱. \p \v 18 Ne gatho nuꞌu̱ xi du mi ñꞌemu̱i ar tsi Hmu Hesukristo, hage xi mꞌe̱ꞌu̱ ꞌmu̱. \p \v 19 Nuꞌmu̱ da göxkwa gatho har ximha̱i nöꞌö di to̱ꞌmhu̱ da ꞌraju̱ ar tsi Hmu Hesukristo, hwëkategihu̱, ne di töhu̱ gatho nu maꞌra ñꞌu̱da ma mꞌu̱ihu̱. \p \v 20 Nunar tsi Hmu Hesukristo, hö, bi mengi bi nte manꞌagi, ne go gehnu̱ ngu ar ꞌbe̱tꞌo sofo. Mꞌe̱tꞌo xi mengi xi nte, ne mꞌe̱fa gatho nu maꞌra. \p \v 21 Ngetho nuꞌmu̱ nꞌadar ñꞌo̱ho̱ bi ku̱tꞌa ar ndöte har ximha̱i, ma nꞌadar ñꞌo̱ho̱ bi ku̱tꞌa ar menga nte. \p \v 22 Hö, njangu ar Adan bi ku̱tꞌa ar ndöte ne gatho nda du, ar tsi Hmu Hesukristo bi ku̱tꞌa ar menga nte ne gatho nda mengi nda te. \p \v 23 Ne gatho o ár ꞌñu nꞌa ngu nꞌa. Mꞌe̱tꞌo ar tsi Hmu Hesukristo, gehnu̱ bi xokwa ar goxthi nu maꞌra. Mꞌe̱fa nuꞌu̱ togo xi jamfibi, ma da nangi xta penkꞌö nꞌehe. \p \v 24 Ne da e ar ngötsꞌi, nu xta wadi da hyo̱maha̱i gatho ya nsu, ya ndö, ne gatho nuꞌu̱ pe̱ꞌsa yá tsꞌe̱di, ne da da̱twa ár tsꞌu̱tꞌwi Jö ár Dada. \p \v 25 Ne ma da ndöthoꞌö, ha nu xta wadi da tho̱maha̱i gatho yá ñꞌu̱ni, da da̱ ar ndö. \p \v 26 Nunár ñꞌu̱ni ma da hwata ár ngötsꞌi, gehnu̱ ar ndöte. \p \v 27 Ngetho gatho te ja, xi tho̱maha̱i ne xi tsꞌe̱ꞌmba hár wa. Ne nu habu̱ enö, gatho bi tsꞌe̱ꞌmba hár wa, hingi ne da ꞌñenö xi tsꞌe̱ꞌmba nöꞌö togo bi umba nunar nsunu̱ nꞌehe. \p \v 28 Ne mꞌe̱fa nu xta wadi da tsꞌe̱ꞌmba hár wa, gese̱ ár Tꞌu̱ Jö nꞌehe ma da ñhe̱se̱ da mꞌu̱ hár wa nöꞌö togo bi hyo̱maha̱i gatho. Njapꞌu̱ Jö di ndö gatho nöꞌö te ja. \p \v 29 Nuꞌmu̱ hingi pengi da nte nuꞌu̱ xi du, tema ñho ju̱ka nuꞌu̱ togo nxixthe po̱ta nuꞌu̱ xi du. Yoꞌö o̱tꞌa njapꞌu̱ ꞌmu̱. \p \v 30 Yoꞌö di ñꞌe̱nthe ma tehe gatho ar pa ꞌmu̱. \p \v 31 Tsi kuhu̱, majöni di xiꞌahu̱, hyaxꞌmu̱ di e̱ntꞌa ma te. Ne di johya ngetho xka ñꞌemu̱ihu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. \p \v 32 Núꞌmu̱ xa da e̱ntꞌa ma te núnu̱ Efeso, po̱ntho da ntsa̱ꞌbe ya ꞌmuhu, ho̱nse̱ ndi honi nga te̱mba yá mfeni ya jöꞌi, ne nuꞌmu̱ hiñꞌotho ar menga nte, tema ñho ꞌmu̱. Ha hingi töte ár ñho ga ñuñhu̱, ga tsithehu̱, ngetho xudi ga tuhu̱, ngu mhö. \p \v 33 Yo ma gi ñhe̱hu̱ togo da hya̱ꞌahu̱, ngetho nuꞌu̱ togo ñꞌowi ya tsꞌojöꞌi ma da tsꞌomba yá hogamꞌu̱i. \p \v 34 Zo̱tꞌa ri da̱hu̱, ne hye̱hu̱ ar tsꞌoki, ngetho ꞌra hingi pöhu̱ Jö. Di ꞌbe̱tꞌa ri tsa̱hu̱ di xiꞌahu̱ njapꞌu̱. \p \v 35 Da tsa̱ gi ꞌñeñhu̱ ꞌra: Hanja ma da mengi da nte nuya xi du. Tema ndoꞌyo ma da me̱ꞌsa nu xta nanga manꞌagi. \p \v 36 Xa xka ꞌbe̱ ri mfenihu̱. Gi pöhu̱, nöꞌö te gi pothu̱, mꞌe̱tꞌo da du, ne ka da bo̱tsꞌe. \p \v 37 Nuna te gi pothu̱, hinga getꞌö ma da bo̱xa manꞌagi, ho̱nse̱ ár mu̱i ar tꞌe̱i, wa manꞌar nda̱ go po̱xꞌö. \p \v 38 Ha Jö gehnu̱ umba yá ꞌba̱i ngu bi neꞌö. Ne nꞌa ngu nꞌa ya nda̱ bi umba ár ꞌba̱ise̱, hingi ñhe̱hwi nu maꞌra. \p \v 39 Njapꞌu̱ nuꞌu̱ togo pe̱ꞌsa yá ndoꞌyo, hingi ꞌrangutho. Nꞌañꞌo ár ngo̱ ya jöꞌi, manꞌa yá ngo̱ ya ma̱ngazuꞌwe; manꞌa yá me̱ti ya hwö, ne manꞌa yá me̱ti ya tsꞌintsꞌu̱. \p \v 40 Ne nꞌañꞌo yá ndoꞌyo nuꞌu̱ ꞌbu̱hnu̱ mhetsꞌi, ne nꞌañꞌo nuꞌu̱ ꞌbu̱kwa har ximha̱i. Ne hingi ñhe̱ ár nza̱tho nuꞌu̱ ꞌbu̱hnu̱ mhetsꞌi ngu nuꞌu̱ ꞌbu̱kwa har ximha̱i. \p \v 41 Nꞌár nza̱tho ar hyadi, manꞌár nza̱tho ar zönö, ne manꞌa ár nza̱tho ya tso̱. Ne nuya tso̱ho̱ hingi ñhe̱ ár nza̱tho nꞌa ngu manꞌa. \p \v 42 Njapꞌu̱ ár menga nte nuꞌu̱ xi du, da tꞌa̱ ár ndoꞌyo tsꞌoni, ne da mengi da nanga nꞌar ndoꞌyo hinda ma da tsꞌoni. \p \v 43 Nöꞌö da tꞌa̱gi, ꞌbe̱pkagihu̱ ma tsa̱hu̱, ha nöꞌö da nangi eska ma nsuhu̱. Nöꞌö da tꞌa̱gi wentꞌatho, ha nöꞌö ma da nangi, xa di ja ár tsꞌe̱di. \p \v 44 Ma da tꞌa̱ nunar ndoꞌyonu̱ xta pe̱ꞌsu̱wa har ha̱i, ne xta mengi da nte di ñhe̱hwi ár ndoꞌyo nuya bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. Nꞌañꞌo ar ndoꞌyo di pe̱ꞌsu̱wa har ximha̱i, ne nꞌañꞌo ar ndoꞌyo ma ga pe̱ꞌsu̱nu̱. \p \v 45 Njanu̱ xi ntꞌotꞌa har Tꞌofo: Bi thoka ar mꞌe̱tꞌo ñꞌo̱ho̱, gehnu̱ ar Adan te ár hñö. Nöꞌö ar ꞌbe̱fa Adan, gehnu̱ ar Hñö unga ar te. \p \v 46 Ne hingi ꞌbe̱tꞌo nunar ndoꞌyo ñhe̱hwi nuꞌu̱ bi ꞌbu̱ mhetsꞌi. ꞌBe̱tꞌo nuꞌu̱ pe̱ꞌspa yá ndoꞌyo ya meximha̱i, ne mꞌe̱fa nuꞌu̱ pe̱ꞌspa yá ndoꞌyo nuꞌu̱ bi ꞌbu̱hnu̱ mhetsꞌi. \p \v 47 Nunar mꞌe̱tꞌo ñꞌo̱ho̱, ar meximha̱i bi nju̱ ar ha̱i bi thoki. Ha nunar ñoho ñꞌo̱ho̱, gehnu̱ ar tsi Hmu ar memhetsꞌi. \p \v 48 Nuꞌu̱ di hñöxa nöꞌö bi nju̱ ar ha̱i bi thoki, gehya nuya ꞌbu̱kwa har ximha̱i. Ha nuꞌu̱ di ma mhetsꞌi, di ñhe̱hwi nöꞌö xpa e mhetsꞌi. \p \v 49 Ne jangu di hñöxkagihu̱ nöꞌö ꞌbu̱kwa har ximha̱i, nꞌar pa di hñöxkagihu̱ nöꞌö xpa e mhetsꞌi. \p \v 50 Ne di xiꞌahu̱ tsi kuhu̱, nunar ndoꞌyonu̱ di pe̱ꞌsu̱wa har ximha̱i, hinda ma da hñönu̱ ár tsꞌu̱tꞌwi Jö. Hinda yu̱tnu̱ nöꞌö da tsꞌoni, hinda nthöskwi nöꞌö hinda tsꞌoni. \p \v 51 ꞌYo̱hu̱ ma ga xiꞌahu̱ nꞌar mhö himi födi: Hinga gatho ma ga hwëthu̱, mödi hö, gatho ma da mpongagihu̱ ma ꞌba̱ihu̱. \p \v 52 Ngu ár nihi nꞌar hwe̱i dama da thotho, njapꞌu̱ xta nzu̱nga ar ngöxa kꞌaxtꞌathu̱xi. Ngetho ma da thu̱xtꞌi, ne nuya xi du ma da nju̱tsꞌi da tꞌumba manꞌar ndoꞌyo hinda ma da du. Ne nuju̱ gar ꞌbu̱thu̱, ma da ꞌbongagihu̱ ma ndoꞌyohu̱. \p \v 53 Ngetho mahyoni nunar ndoꞌyonu̱ thege, da mponi, hinda mengi da du. Nupya tu, ne nuꞌmú̱, hinda thege. \p \v 54 Ne nu xta wadi da mponga nuna tu, hinda ma da thege, ne nuna thepya, hinda the ꞌmu̱. Nuꞌmú̱ hö, da tho nöꞌö enga har Tꞌofo: Xi nhwata ar ndöte, hinda mengi da me̱ꞌsa ár tsꞌe̱di. \p \v 55 Tsi ndöte, habu̱ ba ko ri mꞌite. Tsi ntꞌa̱gi, te bi ja nuya pa ngi töte. \p \v 56 Ngetho nunár mꞌite ar ndöte, gehnu̱ ar tsꞌoki, ha nunar tsꞌoki ju̱ ár tsꞌe̱di ha ya ꞌbe̱pate. \p \v 57 Ma ga umfu̱ njamödi Jö xi jaju̱ xta ntötehu̱ xta ñꞌemu̱ihu̱ ma tsi Hmuhu̱ Hesukristo. \p \v 58 Jange ma tsi hmöka kuhu̱, hñuxa xiñho ri ñꞌemu̱ihu̱. Yo ma gi ñhe̱hu̱ togo da ma̱sꞌa ri ñöhu̱. Ne xa gi umba ri mu̱ihu̱ gi mpe̱hu̱ hár ꞌbe̱fi ar tsi Hmu. Gi pöhu̱, gatho nunar ꞌbe̱fi gi pe̱fu̱ ar tsi Dada, hinda ma da njapꞌu̱tho. \c 16 \s1 Nꞌar mfa̱tsꞌi ꞌbe̱mpa ya ku \p \v 1 Nupya di xiꞌahu̱, nunar mfa̱tsꞌi ꞌbe̱mpa ya ku hyoya, te̱nthu̱ nunar mhö da ꞌbe̱pa ya nijö ꞌbu̱hnu̱ har ha̱i Ngalasia. \p \v 2 Ta̱tꞌa hñöto har ꞌbe̱tꞌo mpa, nꞌa ngu nꞌa gi ꞌweju̱ nꞌa tsi tu̱i tengu ár nze̱ye̱ xka töhu̱. Nzöñhu̱ gi kwathu̱, ne núꞌmu̱ xka tso̱mpꞌu̱, hinge ka gi ndu̱i gi johu̱. \p \v 3 Ne xka tso̱mpꞌu̱, ga pe̱hna nuꞌu̱ xka hwañhu̱, ne xka umfu̱ nꞌar he̱ꞌmi da hñöxa ar mfa̱tsꞌi ma da umba ya ku me Herusalen. \p \v 4 Ha nuꞌmu̱ xiñho ga maga nꞌehe, ga me̱ꞌbeꞌu̱. \s1 Nuya ꞌbe̱fi beni da ꞌyo̱tꞌa ar Pablo \p \v 5 Ma ga mapꞌu̱ ga kꞌösꞌahu̱ nu xka jwadi ga tho har ha̱i Nmasedonia, ngetho mahyoni ga thohnu̱tho. \p \v 6 Di beni ga kohwihu̱ ꞌra ya tsi pa. Nuꞌmu̱ da tsa̱ ga ꞌbu̱hwihu̱ ga to̱ꞌmi da tho ya tse̱, ne mꞌe̱fa gi ꞌraju̱ nꞌar hoga ntꞌedi, ga ju̱ ma ꞌñu habu̱ gar ma. \p \v 7 Ngetho nupya hindi ne ga nuꞌahu̱ nhixtꞌitho. Di ne ga ꞌbu̱pꞌu̱ ꞌra ya tsi pa, nuꞌmu̱ da ꞌraka nse̱ki Jö. \p \v 8 Ma ga ꞌbu̱kwatho Efeso, ga to̱ꞌmi da tho ar da̱ngo Pentekoste. \p \v 9 Ngetho xa xi xo ar goxthi tsa̱ ga pe̱pa ar tsi Hmu. Di to̱ꞌmi ga tö nze̱ ya jöꞌi, mödi ja nze̱ye̱ togo hingi ne da hye̱gagi. \p \v 10 Núꞌmu̱ da zo̱mpꞌu̱ ar ku Timoteo, hyanthu̱ di ꞌbu̱i xiñho, ngetho nöꞌö, o̱tꞌwa ár ꞌbe̱fi Jö nguga nꞌehe. \p \v 11 Jange numansuhu̱ ne umfu̱ nꞌar hoga ntꞌedi da pengi da e da kꞌöskagi, ngetho di to̱ꞌmi da zo̱hwi nu maꞌra ya ku. \p \v 12 Ha nu ar tsi ku Apolo, da a̱pa ar möte nda me̱wi ya ku ma nda kꞌösꞌahu̱. Himbi ne bi mapya, mödi da mapꞌu̱, nu xta nja ár mpongi. \s1 Ya ngöxanze̱ngwa \p \v 13 Zo̱tꞌa ri da̱hu̱, ze̱ta ri ñꞌemu̱ihu̱. Yo gi wenthu̱, ne xa gi no̱xju̱. \p \v 14 Gatho nöꞌö te gi ꞌyo̱thu̱, gi pe̱ꞌsu̱ ar mhöte gi ꞌyo̱thu̱. \p \v 15 Tsi kuhu̱, gi pöhu̱ ar ku Tefa ne yá mëni. Gehyu̱ ya ꞌbe̱tꞌo ku xi jamfi núnu̱ Akaya, ne xi ꞌye̱ntyá teyu̱ da ma̱xa ya gamfi. \p \v 16 Di a̱ꞌahu̱ ar möte gi ꞌyo̱thu̱ gatho nuya fa̱xte nguꞌu̱, ne nuꞌu̱ tsa̱bi mpe̱ hár ꞌbe̱fi Jö. \p \v 17 Da njohya bi zo̱ ar ku Tefa, ar Fortunato ne ar Akaiko, gehyu̱ togo po̱tꞌahu̱ ꞌbu̱kwa. \p \v 18 Ngetho bi hubga ma mu̱i ne ri mu̱ihu̱ nꞌehe, jange numañhobihu̱ nuya kuyu̱. \p \v 19 Ze̱ngwaꞌihu̱ ya ku mhuntsꞌa ha ya nijö ꞌbu̱kwa har ha̱i Asia. Ne ar Akila, ar Prisila ne ya ku mhuntsꞌa ha yá nguꞌu̱, gathoyu̱ ze̱ngwaꞌihu̱ har mhöte unga ar tsi Hmu. \p \v 20 Ze̱ngwaꞌihu̱ gatho ya ku ꞌbu̱ ingekwa. Nze̱ngwahu̱ nꞌa ngu nꞌa, ñhu̱hu̱ ngu gar kuhu̱. \p \v 21 Nuga dar Pablo, di pe̱ñꞌahu̱ nunar nze̱ngwanu̱ di otꞌase̱. \p \v 22 Nöꞌö togo hingi mö ar tsi Hmu Hesukristo, dá zu̱twa ár kwe̱ Jö. Ar tsi Hmu Hesukristo ꞌba̱pꞌu̱tho da ehe. \p \v 23 Dá hyexꞌathoꞌihu̱ ár nhwëki ar tsi Hmu Hesukristo. \p \v 24 Di möꞌahu̱ gi gathohu̱ har mhöte unga ar tsi Hmu Hesukristo. Dá njapꞌu̱.