\id MAT \h Ra̱ Mateo \toc1 Nu̱na̱ ra̱ Mateo, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ Jesucristo. \toc2 Ra̱ Mateo \toc3 Mt. \mt1 Ra̱ Mateo \mt2 Nu̱na̱ ra̱ Mateo, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ Jesucristo. \c 1 \s1 Ja ua ra̱ lista ngue yø thu̱hu̱ ya yø mboxita ra̱ Jesucristo. \p \v 1 Ja ua ra̱ lista ngue yø mboxita ra̱ Jesucristo, guehna̱ ra̱ mbom'mɛto na̱ ngue ra̱ David. Ra̱ David, ra̱ mbom'mɛto na̱ ngue ra̱ Abraham. \p \v 2 Ra̱ Abraham, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Isaac. Ra̱ Isaac, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Jacob. Ra̱ Jacob, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Judá co 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø n'yohʉ. \v 3 Ra̱ Judá, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Fares 'nɛ̱hra̱ Zara. Nu̱ ra̱ mamá ya yonc'ɛ̱i̱ ya, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Tamar. Ra̱ Fares, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Esrom. Ra̱ Esrom, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Aram. \v 4 Ra̱ Aram, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Aminadab. Ra̱ Aminadab, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Naasón. Ra̱ Naasón, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Salmón. \v 5 Ra̱ Salmón, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Booz. Nu̱ ra̱ mamá na̱ ra̱ Booz ni̱ hu̱ ngue ra̱ Rahab. Ra̱ Booz, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Obed. Nu̱ ra̱ mamá na̱ ra̱ Obed, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Rut. Ra̱ Obed, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Isaí. \v 6 Ra̱ Isaí, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ da̱st'abi David. Ra̱ David, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Salomón. Nu̱ ra̱ mamá na̱ ra̱ Salomón, gue'a̱ ra̱ 'danxu̱ ma̱rá̱ xisu ndu̱ ra̱ Urías, bi̱ ntha̱tui ra̱ David. \p \v 7 Ra̱ Salomón, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Roboam. Ra̱ Roboam, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Abías. Ra̱ Abías, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Asa. \v 8 Ra̱ Asa, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Josafat. Ra̱ Josafat, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Joram. Ra̱ Joram, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Uzías. \v 9 Ra̱ Uzías, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Jotam. Ra̱ Jotam, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Acaz. Ra̱ Acaz, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Ezequías. \v 10 Ra̱ Ezequías, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Manasés. Ra̱ Manasés, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Amón. Ra̱ Amón, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Josías. \v 11 Ra̱ Josías, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Jeconías co 'nɛ̱hmi̱'da yø n'yohʉ. Gue'a̱ ra̱ pa'a̱ ngue yø judío bi̱ ma ma̱bɛnt'i̱, bi ts'its'i i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Babilonia. \p \v 12 M'mɛfa p'ʉya ra̱ Jeconías, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Salatiel. Ra̱ Salatiel, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Zorobabel. \v 13 Ra̱ Zorobabel, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Abiud. Ra̱ Abiud, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Eliaquim. Ra̱ Eliaquim, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Azor. \v 14 Ra̱ Azor, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Sadoc. Ra̱ Sadoc, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Aquim. Ra̱ Aquim, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Eliud. \v 15 Ra̱ Eliud, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Eleazar. Ra̱ Eleazar, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Matán. Ra̱ Matán, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ Jacob. \v 16 Ra̱ Jacob, ra̱ papá na̱ ngue ra̱ José, nu̱na̱ rá̱ da̱mme ra̱ Ma̱ya. Guehna̱ ra̱ Ma̱ya rá̱ mamá ra̱ Jesús. A nu̱na̱ ra̱ Jesús, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Cristo, guehna̱ bá̱ t'ɛ̱ts'i̱ ngue di̱ nda̱st'abi. \p \v 17 Ja̱na̱ngue 'dɛ'ma̱ goho yø papá bi̱ m'mʉi ngue bi̱ m'mʉhyø ba̱si̱, bá̱ fʉdi ngue ra̱ Abraham asta̱ ra̱ David. 'Dɛ'ma̱ goho yø papá bi̱ m'mʉi, bá̱ fʉdi ngue ra̱ David asta̱ gue'mø mi̱ mbɛntyø judío ngue bi ts'ixpʉ ja ra̱ häi Babilonia. Bá̱ fʉ'ʉ yø pa'ʉ p'ʉya ngue bi̱ m'mʉhmi̱ 'dɛ'ma̱ goho yø papá asta̱ gue'mø mi̱ m'mʉhra̱ Cristo. \s1 Ya bi̱ mi̱hra̱ Jesucristo. \p \v 18 Ngu̱na̱ bá̱ njap'ʉ bá̱ mi̱hra̱ Jesucristo. Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya ya xi̱ nhohra̱ hya̱ ngue di̱ ntha̱tui ra̱ José. Pɛ hante ngue da̱ mɛ, ya mi̱ ha̱ rá̱ ba̱si̱. Pɛ ra̱ Espíritu Santo'a̱ bi japi ngue bi hya̱ rá̱ ba̱si̱. \v 19 A nu̱na̱ ra̱ José, ya ja ngue da̱ 'yøt'e ngue rá̱ da̱mme. Mi̱ zä mi̱ ba̱di̱ ngue ya ha̱ rá̱ ba̱si̱ ra̱ Ma̱ya, bi̱ ne ra̱ José ngue xta̱ 'yøt'e te mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ngue xti̱ nxu̱mmi̱ rá̱ xisu. Pɛ hi̱mbi̱ nepe xta̱ mba̱di̱ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ te xta̱ 'yøt'e. \v 20 Mɛ̱nte di̱ n'yomfɛ̱ni̱ te ja ngue da̱ 'yørbʉya, nu̱'mø mi̱ n'a̱ha̱, bi̱ nu̱ n'na rá̱ anxɛ Oja̱ 'mø mi̱ n'ui̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague José rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, oguí su̱ guí̱ mmɛ'a̱ ni̱ xisu ra̱ Ma̱ya. Porque nu̱'a̱ rá̱ ba̱si̱ ha̱'a̱, gue'a̱ ra̱ Espíritu Santo bi japi bi hya̱ rá̱ ba̱si̱. \v 21 Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya, di̱ m'mʉ'a̱ n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ 'nɛ̱ gdi hu̱ti̱ ngue ra̱ Jesús. Porque nu̱ná̱, guehna̱ da̱ ya̱nyø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 22 Ya bi̱ nja gätho ya yø hya̱ ya para ngue di̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi bɛ̱nnba̱bi̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ bi̱ ma̱, bi 'yɛ̱na̱: \v 23 “Nu̱'a̱ n'na ra̱ hmu̱te xisu da̱ hya̱ rá̱ ba̱si̱ ngue dra̱ ts'ʉnt'ʉ. Nu̱'mø bi̱ m'mʉi, di hu̱ ngue ra̱ Emanuel”, bi 'yɛ̱na̱. A nu̱na̱ ra̱ Emanuel i̱ nne da̱ ma̱ ngue ya 'daua di 'bʉhmʉ Oja̱. \p \v 24 Mi̱ nnu̱'a̱ nt'a̱ha̱ ra̱ José, bi 'yøt'e tengu̱tho xi xihra̱ anxɛ nu̱na̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱. Bi zixra̱ Ma̱ya p'ʉya ngue di̱ m'mʉhmi̱. \v 25 Pɛ hi̱mbi dädi mɛ̱nte ra̱ pa bi hya̱ rá̱ ba̱si̱ ra̱ Ma̱ya. Mi̱ zä mi̱ m'mʉhrá̱ mʉdi ts'ʉnt'ʉ ra̱ Ma̱ya̱, nu̱na̱ ra̱ José i hu̱ti̱ ngue ra̱ Jesús. \c 2 \s1 Bi̱ ma ntha̱nne ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue ra̱ häi Judea, ja bi̱ mi̱p'ʉ ra̱ Jesús. Guehya yø pa mi̱ nda̱st'abi ra̱ Herodes, gä ma̱di̱ ma̱nda'a̱ ra̱ xɛqui'a̱. Nu̱p'ʉ ja ra̱ da̱ni̱hni̱ Jerusalén bi zøp'ʉ 'da yø n'yohʉ ngue ja yø mfa̱di̱ ngue di xädi te ga̱ 'yo yø sø, bi 'yɛ̱p'ʉ ja n'na ra̱ häi ni̱ bøxyadi. \v 2 Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ 'bʉhra̱ 'uɛne nu̱'a̱ bi̱ mi̱hya, nu̱na̱ rá̱ da̱st'abi yø judio? Porque nu̱p'ʉ ni̱ bøxyadi dá̱ handähe n'na ra̱ da̱sø, gue'a̱ ra̱ hmɛ̱ya'a̱ ngue ya bi̱ mi̱. A nu̱yá, nná̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ tha̱nnehe ya ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 3 Nu̱na̱ ra̱ da̱st'abi Herodes mi̱ zä mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ na̱, ya da̱ zährá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ngue su̱. Da̱ guehyø mmɛ̱ngu̱ Jerusalén, gä bi̱ nsu̱. \v 4 Nu̱na̱ ra̱ da̱st'abi bi zonhni̱ gätho'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱, da̱ guehyø xännba̱te ngue ra̱ ley. Bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ngue hapʉ ja ngue di̱ mi̱hra̱ Cristo nu̱na̱ bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi. \v 5 Nu̱ya bi t'ørpa̱ ra̱ nt'änni̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: \p ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue ra̱ häi Judea ja di̱ mi̱p'ʉ. Porque gue'a̱ ra̱ hya̱ bi 'yotrá̱ pønga̱hya̱ Oja̱'a̱, bi 'yɛ̱na̱: \v 6 “Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue ra̱ häi Judea, ma̱n'na ta̱te'a̱ ngue gätho yø da̱ni̱hni̱ ja'a̱ ra̱ häi'a̱. Porque ja da̱ pømp'ʉ n'na ra̱ da̱st'abi nu̱'a̱ di̱ ma̱ndagui̱'ʉ ma̱ ja̱'i̱ ngue yø judío”. \p \v 7 A nu̱na̱ ra̱ Herodes nt'a̱gui̱tho bi zon'ʉ yø n'yohʉ øtra̱ nt'änni̱, ɛ̱na̱ ngue pa̱di̱ te ga̱ 'yo yø sø. Ra̱ Herodes bi 'yänni̱ tema̱ pa bá̱ fʉdi bi̱ nɛ̱qui̱ ra̱ sø. \v 8 Mi̱ xifi hanja p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mähä Belén, bá̱ homhmʉ ra̱ 'uɛne asta̱ gue'mø guá̱ ti̱mhmʉ. Nu̱'mø guá̱ ti̱mhmʉ p'ʉya, gdí 'yɛ̱hmi̱ ua ngue guí xicjʉ njua̱ni̱, n'namhma̱ ngue 'nɛ̱qui̱ ga̱ mma ngue ga̱ ma tha̱nne ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 9 Nu̱ya yø n'yohʉ, mi̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ bi xihra̱ da̱st'abi, bi̱ ma. Nu̱'a̱ ra̱ sø xi hyanda̱ m'mɛt'o p'ʉ ni̱ bøxyadi, ma̱hømbi hyandi̱ ngue bí ja ra̱ sø p'ʉ ha ni̱ ma. Nu̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱ 'bʉhra̱ 'uɛne ja søp'ʉ rá̱ thai ra̱ sø, gue'a̱ hantho'a̱. \v 10 Mi̱ zä mi̱ hyandi̱ hapʉ ɛxa̱ ja ngue da̱ zøni̱, ja̱njua̱ni̱ di johya. \v 11 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ ngu̱, bi yʉt'a̱mbo. Bi̱ nu̱ ngue 'bʉp'ʉ ra̱ 'uɛne conna̱ Ma̱ya rá̱ mamá. Gä bi̱ nda̱ntyøhmu̱'ʉ yø n'yohʉ ngue bi da̱nne ra̱ 'uɛne. Bi xʉhyø 'bɛni̱ ngue bi hya̱hra̱ oro op'ʉ, conna̱ hoga̱ bopo ma̱hotho ga̱ yʉni̱ 'nɛ̱ ma̱n'na ra̱ hoga̱ bopo ni̱ hu̱ ngue ra̱ mirra, gä bi u̱nni̱. \p \v 12 M'mɛfa p'ʉya, nu̱'mø mi̱ n'a̱hya yø n'yohʉ, bi 'yu̱t'a̱ Oja̱ ngue nu̱'mø bi̱ mengui̱, ya hi̱ndi̱ map'ʉ ha 'bʉhra̱ Herodes. Sinoque n'nan'yo ma̱n'na ra̱ 'yu̱ di̱ mengui̱. \s1 Bi ts'ixra̱ Jesús i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Egipto. \p \v 13 Mi̱ ma ya yø n'yohʉ, nu̱'a̱ n'na rá̱ anxɛ Oja̱ bi̱ nu̱ ra̱ José 'mø mi̱ n'a̱ha̱ ngue bi̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ nangui̱ n'na zihma̱ntho, guí sixra̱ 'uɛne co 'nɛ̱hrá̱ mamá. Gui 'dagui, i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Egipto. Ja bá̱ m'mʉp'ʉ asta̱ gue'mø ga̱ xi'i ngue guá̱ pengui̱. Porque nu̱yá, ra̱ Herodes da̱ hyonna̱ 'uɛne ngue da̱ hyo ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 14 Nxu̱i̱tho'a̱ ra̱ ora'a̱, pɛ ra̱ José n'na zihma̱ntho bi̱ nangui̱ ngue bi zixra̱ 'uɛne conná̱ mamá. Bi̱ ma, i̱ ma Egipto. \v 15 Ja bá̱ m'mʉp'ʉ asta̱ gue'mø mi̱ du̱ ra̱ Herodes. Ngu̱na̱ bi̱ nja para ngue di̱ nja ya yø hya̱ bi bɛ̱nnba̱bi̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ da̱ ma̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Ga̱ ma si ma̱ Ts'ʉnt'ʉ bí 'bʉ'a̱ Egipto”, bi 'yɛ̱n'Oja̱. \s1 Xa̱ngu̱ yø 'uɛne bi thop'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén. \p \v 16 Mi̱ ba̱hra̱ Herodes ngue nu̱ya yø n'yohʉ bi̱ nya̱ui ngue honna̱ 'uɛne ya hi̱n'i̱ mengbʉ ha 'bʉi, ma̱n'natho bi̱ mbøcuɛ p'ʉya. Bi̱ mɛnhyø soldado p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ngue bá̱ ho yø ts'ʉnt'ʉ nu̱'ʉ 'bʉ'a̱ nyo jɛya pani̱ ga̱i̱. Gätho ma̱thɛ̱t'i̱ ra̱ hni̱ni̱ Belén bi tho yø ts'ʉnt'ʉ. Porque yø n'yohʉ bi xifi ngue hi̱ngui̱ tho'a̱ nyo jɛya xi̱ mʉdi bi̱ nu̱ ra̱ sø. \v 17 Ra̱ ndødu̱mmʉi bi̱ nja tengu̱tho ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Jeremías, bi 'yɛ̱na̱: \v 18 “Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Ramá bi t'øde ngue ja̱njua̱ni̱ ngue ya̱ du̱mmʉi n'na ra̱ xisu, 'nɛ̱ zoni̱. Guehna̱ ra̱ Raquel i zoni̱ ngue xi thopyø ba̱si̱. 'Nɛ̱ hi̱mbi̱ ne xtí̱ nhojpa̱bi̱ rá̱ mmʉi porque ya gä xi du̱ yø ba̱si̱”. \s1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús i ts'ixpʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret. \p \v 19 Mi̱ du̱ ra̱ Herodes, nu̱p'ʉ Egipto ma̱mbi̱ 'bʉhra̱ José bi̱ n'ui̱ 'mø mi̱nxu̱i̱ ngue n'na rá̱ anxɛ Oja̱ bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 20 ―A nu̱yá, da̱mi̱ sixra̱ ts'ʉnt'ʉ conná̱ mamá, i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Israel. Porque ya bi du̱ ra̱ Herodes nu̱na̱ mi̱ nne xta̱ hyo ra̱ ts'ʉnt'ʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Nu̱na̱ ra̱ José p'ʉya, bi zixra̱ ts'ʉnt'ʉ conná̱ mamá, bi̱ ma i̱ map'ʉ ja ra̱ häi Israel. \v 22 Pɛ mi̱ 'yø p'ʉya ngue nu̱na̱ ra̱ Arquelao rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Herodes, guehna̱ mi̱ nda̱st'abi p'ʉ ja ra̱ xɛqui mi̱ nne xtí̱ ma. Porque bi ponnba̱bi̱ ndu̱ rá̱ papá. Ra̱ José p'ʉya bi zu̱ xtí̱ map'ʉ ja ra̱ xɛqui ngue ra̱ häi Judea ma̱di̱ ma̱nda na̱. Ma̱hømbi̱ n'ui̱ ra̱ José p'ʉya, bi sifi ngue di̱ map'ʉ ja ra̱ häi Galilea. \v 23 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ häi Galilea, bi̱ m'mʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret. Ngu̱na̱ bi 'yøt'e para ngue di̱ nja ya yø hya̱ xi̱ ma̱nyø pønga̱hya̱ Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱ná̱, di hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret”. \c 3 \s1 Nu̱na̱ ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ngue di̱ nsä, da̱ dø'mra̱ Jesús bá̱ ɛ̱p'ʉ. \p \v 1 Nu̱'ʉ yø pa'ʉ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Xuua mi̱ øtra̱ nxixya̱ p'ʉ ja ra̱ häi Judea, mi̱ dʉ'mi̱ bi xihra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ bi̱ mpɛti p'ʉ ja ra̱ da̱po. \v 2 Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Da̱mi̱ 'bä'ni̱ mmʉihʉ, gui hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ. Porque ya da̱ guehyø pa jap'ʉya da̱ 'yu̱ Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Xuua guehna̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías 'mø mi̱ nya̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Da̱ t'øde te da̱ ma̱n'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ da̱po ngue da̱ 'yɛ̱na̱: Da̱mi̱ nsähʉ ya, porque ya bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ Hmu̱, da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱”. \p \v 4 Nu̱ rá̱ he ra̱ Xuua, gue'ʉ yø xingu̱ ra̱ cameyo ntøt'e ngue ra̱ u̱lu. Di̱ ngʉt'a̱ n'na ra̱ xifani̱. Nu̱'a̱ te si p'ʉya, yø mmäcja̱ t'a̱xi̱ mi̱ sa. 'Nɛ̱ ra̱ t'afi t'asa ti̱mp'ʉ ja ra̱ da̱po mi̱ si. \v 5 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi zøp'ʉ 'bʉhra̱ Xuua ngue øxra̱ hya̱ bi̱ ma̱. Bi zøp'ʉ yø ja̱'i̱ bá̱ nɛ̱xpʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, gätho'ʉ yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ häi Judea, gätho'ʉ yø xɛqui ngue ra̱ da̱the Jordán, gä bá̱ ɛ̱hyø ja̱'i̱. \v 6 Nu̱ya yø ja̱'i̱ bi̱ ma̱ ngue ja yø ts'oqui, guehya bi xixya̱bi̱ ra̱ Xuua p'ʉ ja ra̱ da̱the Jordán. \p \v 7 Mi̱ nu̱ ra̱ Xuua ngue ma̱ndøngu̱ dyø judío 'bʉp'ʉ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱ di xixya̱bi̱. 'Bʉp'ʉ yø fariseo, 'bʉp'ʉ yø saduceo. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Guí øthʉ tengu̱tho øtyø c'ɛ̱ya̱ ngue 'da'mø bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ sibi. Xiya, ¿hague gni̱ pa̱hmʉ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ nda̱te castigo di̱ nja? \v 8 Da̱mi̱ 'yøthʉ ra̱ nho, n'namhma di̱ nɛ̱qui̱ ngue ya gá̱ hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o. \v 9 'Yo sä guí ɛ̱na̱ ngue ya hi̱nte guí jahʉ ngue yø mbom'mɛto'a̱hʉ ra̱ Abraham. Porque dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ua ja yø do ja ua, da̱ zä da̱ 'yøt'Oja̱ ngue da̱ bøcua yø mbom'mɛto ra̱ Abraham. \v 10 Guí øthʉ tengu̱tho yø za hi̱ngui̱ zʉdi, guí̱ njathʉ p'ʉya. Pɛ ya ja ra̱ acha da̱ 'yɛxyø za. Gätho yø za hi̱ngui̱ nne di̱ nzʉdi, da̱ t'ɛts'i ngue da̱ ma nt'u̱di̱. \v 11 A nu̱gui̱, ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ i̱ mma̱ ngue da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o, guehya da̱di xixya̱bi̱ conna̱ dehe ya. Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ma̱n'na da̱ 'yøtra̱ nxixya̱ conna̱ sibi 'mø bi ha̱'a̱hʉ ra̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo. Nu̱na̱, ma̱n'na ta̱te na̱ ngue nu̱gä. ¿Hapʉ gue ga̱ sʉcä tengu̱ na̱? \v 12 Guehna̱ da̱ huanhyø ja̱'i̱ na̱ tengu̱tho 'mø ma̱hoqui ra̱ trigo, n'nani̱ ni̱ ma yø xi. Ra̱ trigo p'ʉya, ma̱pɛti ngue da̱ 'bɛts'i. Nu̱'a̱ rá̱ xi p'ʉya, da̱ t'u̱p'ʉ ja ra̱ sibi hi̱nja̱m'mø da̱ huɛ̱t'i̱. \s1 Ra̱ Xuua bi xixya̱bi̱ ra̱ Jesús. \p \v 13 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bá̱ nɛxpʉ ja ra̱ häi Galilea, bi zøp'ʉ ja ra̱ da̱the Jordán mi̱ 'bʉhra̱ Xuua ngue bi xixya̱bi̱. \v 14 Pɛ ra̱ Xuua hi̱ngui̱ nne xtí xixya̱bi̱ ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä go dí̱ nnegä ngue gui xixya̱gui̱, 'nɛ̱ go gni̱ 'yɛ̱hɛ̱ ngue ga̱ xixya̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 15 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Xuua: \p ―Da̱mi̱ ne ngue gui xixya̱gui̱, porque jatho ga̱ øt'ui'a̱ te gä di̱ ma̱nda Oja ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ja̱na̱ngue ra̱ Xuua bi xixya̱bi̱ ra̱ Jesús. \v 16 Høntho bi̱ nxixya̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma nenthe p'ʉya. Bi̱ nu̱ ngue bi xohra̱ c'ama̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱'a̱ ra̱ Espíritu Santo, ɛ̱ntho n'na ra̱ paloma p'ʉ i hnu̱, ngue bi zøp'ʉ ja rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. \v 17 Bi t'ø p'ʉya ngue bá̱ nya̱ Oja̱ ma̱ya̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱. A nu̱yá, ja̱njua̱ni̱ ngue ja ga̱mpähä conná̱ nguehna̱ ―bi 'yɛ̱na̱. \c 4 \s1 Ra̱ zithu̱ bi hyonnbi̱ ha di 'yøtra̱ ts'oqui ra̱ Jesús. \p \v 1 Ra̱ Espíritu Santo bi zixpʉ bí ja ra̱ da̱po ra̱ Jesús para ngue ja da̱ sämhya̱ p'ʉ ra̱ zithu̱, da̱ hyonnbi̱ ha di̱ mɛstho ra̱ hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱. \v 2 Mɛ̱nte nyote ma̱ pa, ra̱ pa ra̱ xu̱i̱ hi̱mbi̱ zi ra̱ hmɛ̱. M'mɛfa p'ʉya, ya bi zä ngue ma̱thoguitho tu̱ ma̱nthu̱hu̱. \v 3 Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús. Bi hyonnbi̱ ha di 'yøtra̱ ts'oqui, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue yø do janʉ da̱ gohi di̱ nthu̱hmɛ̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ zithu̱: \p ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nda̱ ne da̱ 'yøde te mma̱n'Oja̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱ zi ra̱ hmɛ̱ ra̱ ja̱'i̱, pɛ ya hi̱nda̱ zä di̱ m'mʉi”. \p \v 5 Ra̱ zithu̱ p'ʉya, bi zixpʉ ja ra̱ ma̱ca̱ da̱ni̱hni̱ Jerusalén, bi̱ ntøp'ʉ ja rá̱ 'bet'e ra̱ ni̱ja̱. \v 6 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ ya, da̱mi̱ nsäcua ya. Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ Oja̱, da̱ pɛnhyø anxɛ ngue da̱ mä'i. Da̱ 'yøt'e ngue njana̱te gdi søt'a̱ häi, n'namhma̱ ngue hi̱ndi̱ ʉn'na̱ ni̱ gua yø do” ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 7 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ zithu̱: \p ―Xquet'a̱ nt'ot'i ra̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue nu̱na̱ Oja̱, hi̱njonda̱ zännbi̱ te da̱ 'yøt'e para ngue da̱ fa̱di̱ ngue'mø ma̱jua̱ni̱ te mma̱ ogue hi̱n'na̱. \p \v 8 Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi zixpʉ bí ja n'na ra̱ da̱nyu̱ni̱. Bi japi ngue da̱ hyandi̱ gätho yø nación i ja rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi. 'Nɛ̱ da̱ hyandi̱ te gä ra̱ nho ga̱ 'bʉi. \v 9 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ te gä guí handya, gä ga̱ 'da'i ngue'mø gui̱ nda̱ntyøhmu̱ gui tha̱nnegui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 10 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'uegue grá̱ zithu̱. Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue hønt'a̱ ra̱ Hmu̱ Oja̱ ja ngue da̱ ma ntha̱nne, hi̱njom ma̱n'na. \p \v 11 Nu̱'a̱ ra̱ zithu̱ p'ʉya, bi zop'ʉ ra̱ Jesús, bi̱ ma. Bá̱ ɛ̱hyø anxɛ p'ʉya ngue bi̱ mäts'i. \s1 Ya bi dʉ'mra̱ Jesús ngue bi̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ Galilea. \p \v 12 Bi 'yɛ̱hra̱ pa ngue bi̱ n'ofädi ra̱ Xuua. Mi̱ 'yøhra̱ Jesús ngue ya ofädi, bi̱ ma p'ʉya i̱ mpa p'ʉ ja ra̱ häi Galilea. \v 13 Bá̱ sop'ʉ ra̱ hni̱ni̱ Nazaret, bi̱ ma da̱ni̱ m'mʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum. Nu̱na̱ ra̱ hni̱ni̱ na̱, ja jarbʉ ja ra̱ nenzabi nu̱p'ʉ di̱ ntøt'a̱ häiui ra̱ Zabulón conna̱ häi Neftalí. \v 14 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ nja para ngue di̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: \v 15 “Nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Zabulón, 'nɛ̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Neftalí, guehya yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ jonna̱ nenzabi, 'nɛ̱'ʉ rá̱ m'mʉp'ʉ ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán, 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ häi Galilea, ja jap'ʉ n'na ra̱ xɛqui ngue 'bʉhyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío. \v 16 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya mi̱ 'bʉ 'bɛxu̱i̱, pɛ nu̱yá, ya bi̱ nu̱ xa̱nho ra̱ nyot'i ya. Guehya yø ja̱'i̱ ɛ̱ntho ya xi du̱, pɛ nu̱yá, ya bi yorpa̱bi̱ ra̱ nyot'i ya”, bi 'yɛ̱na̱. \p \v 17 Ya bi dʉ'mi̱ bi xihra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'bä'ni̱ mmʉi ngue gui hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ. Ya da̱ guehyø pa ja p'ʉya da̱ 'yu̱ Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua ya. \s1 Ra̱ Jesús bi zixi goho yø mahua̱, bi 'yøt'e ngue yø xädi. \p \v 18 Nu̱p'ʉ ja ra̱ nenzabi Galilea, bi thop'ʉ n'na pa ra̱ Jesús. Ja bi di̱mp'ʉ yoho yø mahua̱ ngue di̱ n'yohʉ. Nu̱'a̱ n'na i Simu̱, 'nɛ̱ xquet'a̱ i Bɛdu. Nu̱na̱ ma̱n'na, ra̱ Andre. Nu̱ya yonc'ɛ̱i̱ ya, mi̱ ɛntyø xit'a̱ p'ʉ ja ra̱ dehe ngue pahua̱. \v 19 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmähä n'yø. Ya hi̱ngyø hua̱ guí thɛui ya, sinoque ga̱ xän'na̱ui ha gdi thɛui yø ja̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 20 'Bexpi zop'ʉ yø xit'a̱ ngue bi̱ mähä ra̱ Jesús. \v 21 Mi̱ thohmi̱ts'ʉ ni̱nguep'ʉ p'ʉya, ma̱hømbi̱ di̱mp'ʉ mi̱ yonc'ɛ̱i̱ di̱ n'yohʉ ngue n'nat'a̱ yø papá. Ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua, guehya yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo. 'Dap'ʉ mi̱ ohʉ rá̱ papá p'ʉ ja ra̱ barco ngue pøtyø xit'a̱. Ra̱ Jesús bi xifi ngue da̱ mähä. \v 22 Nu̱ya ts'its'i, 'bexpi̱ mähä ra̱ Jesús, bi zop'ʉ ja ra̱ barco yø papá. \s1 Nu̱p'ʉ ja ra̱ häi Galilea ja bi̱ ma̱mp'ʉ ra̱ hya̱ ra̱ Jesús. \p \v 23 Ra̱ Jesús bi̱ n'yo ndap'ʉ bi zä gä ra̱ häi Galilea. Nu̱'mø bi zømp'ʉ ja yø ni̱ja̱ di̱ mpɛti yø judío, xännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ rá̱ hya̱ Oja̱. Xihyø ja̱'i̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ ngue ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱ yø ja̱'i̱. 'Nɛ̱ øthe yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱. Hønt'a̱ bi zä ma̱n'ʉ hɛ̱mbyø ja̱'i̱, gä øthe. \v 24 Gätho ra̱ häi Siria bi̱ n'yo ra̱ hya̱ te øtra̱ Jesús. Ja̱na̱ngue nu̱p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús bi ts'i̱nnba̱bi̱ to gä xa̱n'ʉ, ndana̱ bi zä ma̱n'ʉ hɛ̱mbi̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱ bi ts'i̱nnbi̱ ngue øthe. Bi ts'i̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ di gu̱xtyø ts'i 'mø bi gʉ ra̱ n'ʉ n'youi. Da̱ guehyø ja̱'i̱ tu̱dyø gua bi ts'i̱nnba̱bi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ 'yøthe. \v 25 Nu̱p'ʉ ni̱ ma ra̱ Jesús xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ tɛnni̱. Bá̱ nɛ̱xi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ häi Galilea. Bá̱ nɛ̱xi'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ häi Decápolis. Bá̱ nɛ̱xi'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. Bá̱ nɛ̱xi'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ häi Judea. Bá̱ nɛ̱xi'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán. \c 5 \s1 Ra̱ Jesús bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja n'na ra̱ nyu̱ni̱. \p \v 1 Bi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi zøhø. Bi̱ map'ʉ bí ja n'na ra̱ nyu̱ni̱, bi hyoni̱ hapʉ da̱ mi̱. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi̱ mäspʉ hu̱di̱. \v 2 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi dʉ'mi̱ bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 3 ―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nu̱ya ɛ̱ntho hyoya, porque ti̱nyø mmʉi ngue di 'bɛhra̱ nho. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \p \v 4 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ tu̱ yø mmʉi. Porque Oja̱ di hojpa̱bi̱ yø mmʉi ya yø ja̱'i̱ ya. \p \v 5 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ hi̱ndi 'yɛ̱xpʉ 'bʉhyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ gohmi̱ ra̱ häi ma̱ ya̱t'i̱ ya. \p \v 6 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nu̱ya ho yø mmʉi ngue honi̱ ha di 'yøtra̱ nho, tengu̱tho 'mø di tu̱ma̱nthu̱hu̱ di ja ndu̱mmʉi ngue honi̱ ha di̱ nsi̱hmɛ̱. Porque da̱ mäx Oja̱ ngue da̱ zä da̱ 'yøt'e. \p \v 7 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nu̱ya da̱ 'yøtra̱ ma̱te ngue da̱ mäxyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui. Porque guehya yø ja̱'i̱ ya da̱ 'yørpa̱ ra̱ ma̱te Oja̱ ngue da̱ mäts'i. \p \v 8 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ ngue hi̱n tema̱ nts'o so yø mmʉi. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ nu̱ Oja̱ ya. \p \v 9 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nuya da̱ japi ngue di̱ nhojpa̱'ʉ di̱ nsʉi. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ gohi ngue yø ba̱si̱ Oja̱ ya. \p \v 10 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui yø ja̱'i̱ nu̱ya da̱ zä ra̱ n'ʉ da̱ ts'ʉi ngue honi̱ ha di̱ n'yo xa̱nho. Porque guehya yø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \p \v 11 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gui̱ nthɛui 'mø bi ts'ʉ'i ngue guí tɛnnga̱hʉ. Da̱ ts'an'a̱hʉ, da̱ ts'än'na̱hʉ yø fɛhni̱. \v 12 Da̱mi̱ johyahʉ 'mø ngue ngu̱'a̱ bi̱ nja, di̱ nja'a̱hʉ mpähä, porque xa̱ngu̱ ni̱ nzäbihʉ bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱. Ya quí pa̱hmʉ ngue nu̱'ʉ yø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ m'mʉ'a̱ m'mɛt'o xquet'a̱ bi ts'ʉi. \s1 Bi̱ ma ma̱ hyɛqui ra̱ hya̱ te ja ngue da̱ n'yo yø xädi ra̱ Cristo. \p \v 13 Nu̱ ra̱ u̱, i ja rá̱ 'bɛfi ngue nu̱ tema̱ japi ya hi̱ndi̱ nts'oni̱. Guí̱ njathʉ p'ʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi ya, ngue guí 'bʉhmʉ ua, ya xøt'a̱tho ra̱ nts'o da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. Pɛ nu̱'mø bi̱ m'mɛhrá̱ ts'ɛdi ra̱ u̱, ya hi̱nda̱ zä to da̱ japi ngue xta̱ n'u̱ ma̱høn'a̱. Ya hi̱nte di̱ mu̱ui ra̱ u̱, da̱ t'ɛi, da̱ nɛ̱p'ʉ yø ja̱'i̱. \p \v 14 Nu̱'a̱ te gni̱ 'yohʉ ya, i̱ nnu̱dyø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. Gue'a̱hʉ, tengu̱tho n'na ra̱ nyot'i di yorbʉ ja ra̱ 'bɛxu̱i̱, i̱ nnu̱tho gätho yø ja̱'i̱. Gue'a̱hʉ, tengu̱tho n'na ra̱ hni̱ni̱ 'mø bi ja ma̱xøts'e ra̱ nyu̱ni̱, i̱ nnu̱tho gätho yø ja̱'i̱. \v 15 Nu̱'mø bi̱ ma ma̱ sa̱qui̱ n'na ra̱ lámpara, hi̱nda̱ thørbʉ ja ra̱ huada, sinoque da̱ thøxpʉ ja ra̱ nthøxa̱nyot'i n'namhma̱ ngue di yorpi gätho'ʉ 'bʉ'a̱mbo ra̱ ngu̱. \v 16 Da̱mi̱ njathʉ p'ʉya, da̱mi̱ nehʉ ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱'a̱ te ra̱ nho guí øthʉ. Nu̱'mø bi̱ nu̱ yø ja̱'i̱'a̱ ra̱ nho guí øthʉ p'ʉya, yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱spa̱bi̱ na̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ngue xa̱nho rá̱ ley Oja̱. \p \v 17 A nu̱yá, 'yo guí ɛ̱mhmʉ ngue dá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ ha̱cä ra̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, ogue ga̱ ha̱cä'ʉ yø hya̱ bi̱ nxännba̱te yø pønga̱hya̱ Oja̱. Nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. Sinoque dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue nu̱'a̱ te gäma̱ hya̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley, gä gue'a̱ ga̱ thogä'a̱. \v 18 Nu̱gä ma̱jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ, mɛ̱nte ngue di siguetho ja ra̱ c'ama̱hɛ̱ts'i̱ 'nɛ̱hra̱ häi, nu̱'a̱ te gäma̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ ley, ni̱ xi̱nga̱ n'na ra̱ letra, ni̱ xi̱nga̱ n'na ra̱ punto di sä ngue da̱ tha̱qui̱ asta̱ gue'mø bi̱ nja gätho'a̱ tema̱ hya̱ nt'ot'i. \v 19 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱ to bi zä ngue fɛstho ra̱ hya̱ di̱ ma̱nda ra̱ ley, ma̱da̱gue'a̱ zits'ʉtho, 'nɛ̱ da̱ ngu̱'a̱ da̱ xännba̱bi̱ mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue da̱ mɛstho ra̱ hya̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱nga̱ ɛda̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue da̱ 'yøt'e te mma̱nna̱ ley 'nɛ̱ da̱ ngu̱'a̱ da̱ xännba̱bi̱ mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yøt'e, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱. \v 20 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø guí̱ nne di̱ ncʉ'a̱hʉ p'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱, ma̱ da̱tho nne ngue xtá̱ ndønho te gdi̱ n'yohʉ, ngue'a̱ te ga̱ 'yo yø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱'a̱ te ga̱ 'yo yø fariseo. \s1 Hi̱ngui̱ ho ngue to da̱ nu̱ ma̱n'ʉ rá̱ cu̱. \p \v 21 Ya xcá̱ 'yøhmʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ndiua ma̱nja̱m'mø ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “'Yo grá̱ hyote. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue di̱ nhote, jatho da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda ngue da̱ ma ra̱ castigo”, bi t'ɛ̱mbi̱. \v 22 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ nu̱ ma̱n'ʉ rá̱ cu̱, jatho da̱ tha̱spa̱bi̱ ra̱ güɛnda. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue xihyø ts'omhya̱ rá̱ cu̱ 'mø ya̱ui, jatho ngue di̱ mpɛti yø ts'ʉt'abi da̱ hya̱spa̱bi̱ ra̱ güɛnda. Nu̱ to ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ ndonda rá̱ cu̱, da̱ ma ra̱ ni̱du̱ hapʉ di̱ nzø. \p \v 23 A nu̱yá, xi'mø guí̱ mmap'ʉ ja ra̱ altar ngue guá̱ ørpa̱hʉ ra̱ 'bøt'e Oja̱, 'nɛ̱ ja da̱ sop'ʉ ni̱ mmʉi ngue hi̱ngui̱ ho te xcá̱ 'yørpa̱ ni̱ cu̱hʉ, ya hi̱nguá̱ øthʉ ra̱ 'bøt'e. \v 24 Sinoque bá̱ sohni̱ 'bøt'ehʉ p'ʉ ja ra̱ altar, guá̱ pengui̱ gui̱ nhojpa̱ui ni̱ cu̱. Ja guá̱ pengui̱ gui dä ni̱ 'bøt'ehʉ p'ʉya. \p \v 25 Nu̱'mø bi̱ ma ma̱ ya̱pi̱'a̱hʉ, nu̱'a̱ di ya̱p'a̱hʉ da̱mi̱ nhojpa̱hʉ p'ʉ ja ra̱ 'yu̱, n'namhma̱ ngue hi̱ndi̱ dä'a̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi. Porque nu̱'mø ya bi̱ ndä'a̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi, ra̱ ts'ʉt'abi di dä'a̱hʉ ra̱ policía. Ra̱ policía p'ʉya da̱ zixa̱hʉ fädi. \v 26 Ma̱jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱p'ʉ ja ra̱ fädi, ya hi̱nda̱ zä guá̱ pønthohʉ, guá̱ pømhmʉ asta̱ gue'mø guá̱ ju̱t'i̱ gätho ra̱ mɛ̱nyu̱ da̱ ts'än'na̱hʉ. \s1 Hi̱ngui̱ ho di̱ n'yots'om'mäi ra̱ ja̱'i̱. \p \v 27 Ya xcá̱ 'yøhmʉ ra̱ hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “'Yo grá̱ 'yots'om'mäi”. \v 28 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ to hɛ̱ta̱ n'na ra̱ xisu 'nɛ̱ so rá̱ mmʉi ngue di̱ n'yots'om'mäiui, ya sʉtho 'mø ma̱jua̱ni̱ bi̱ n'yots'om'mäui ra̱ xisu hɛ̱ti̱. \p \v 29 A nu̱yá, nu̱'mø guí ɛ̱na̱ ngue rá̱ ts'oqui ni̱ dä ngue ni̱ n'yɛi p'ʉ guí øthʉ ra̱ ts'oqui, da̱mi̱ hya̱hni̱ dä, gui 'yɛi. Ma̱n'na xa̱nho ngue di̱ m'mɛ'a̱ n'na ni̱ dähʉ, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue gä ni̱ do'yohʉ da̱ ma ra̱ ni̱du̱. \v 30 Nu̱'mø guí ɛ̱na̱ ngue rá̱ ts'oqui ni̱ 'yɛ ngue ni̱ n'yɛi p'ʉ guí øthʉ ra̱ ts'oqui, da̱mi̱ hyɛjni̱ 'yɛ, gui 'yɛi yap'ʉtho. Ma̱n'na xa̱nho ngue di̱ m'mɛ'a̱ n'na ni̱ 'yɛhʉ, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue gä ni̱ do'yohʉ da̱ ma ra̱ ni̱du̱. \s1 Hi̱ngui̱ ho ngue da̱ 'yɛnyø xisu yø n'yohʉ. \p \v 31 Ya xcá̱ 'yøhmʉ ya yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱ to da̱ ne da̱ 'yɛnná̱ xisu, i jatho da̱ nangra̱ sʉcua̱ ngue ra̱ nxu̱ni̱”. \v 32 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue n'na ra̱ xisu 'mø bi 'yɛnná̱ ndø, nu'mø bi̱ ntha̱tui ma̱n'na ra̱ n'yohʉ, ya ra̱ ts'oqui øt'ui na̱ da̱ mɛ. Pɛ go rá̱ ts'oqui na̱ ra̱ n'yohʉ bi 'yɛnná̱ xisu ngue te di̱ nja, porque høndra̱ xisu ngue ra̱ 'yots'om'mäi i sä ngue da̱ t'ɛi. \s1 'Yo to di ɛ̱xa̱ ntestigo yø ja̱'i̱. \p \v 33 Ya xcá̱ 'yøhmʉ ya yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ndiua 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱'mø guí ɛ̱xhʉ ntestigo Oja̱ ngue ma̱jua̱ni̱ di̱ nja'a̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ, ya ja ts'ɛditho ngue gui 'yøthʉ'a̱ te ra̱ hya̱ ga̱di ya̱rpa̱ ni̱ mmi̱c'ɛi̱hʉ ngue di̱ nja”. \v 34 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue 'yo guí ɛ̱xhʉ ntestigo Oja̱ p'ʉ guí ya̱hʉ ngue gdí̱ ha̱tra̱ ts'ɛdi ni̱ hya̱hʉ. Nu̱ te bi ja ma̱hɛ̱ts'i̱, 'yo guí ɛ̱xhʉ ntestigo, porque ja bí 'bʉp'ʉ Oja̱, ɛ̱ntho go t'ɛ̱xa̱ ntestigo'a̱. \v 35 'Yo guí ɛ̱xhʉ ntestigo ra̱ häi, porque Oja̱ di̱ ma̱nda gä ra̱ xi̱mhäi, ɛ̱ntho go t'ɛ̱xa̱ ntestigo'a̱. 'Yo guí ɛ̱xhʉ ntestigo ra̱ da̱ni̱hni̱ Jerusalén, porque ja ra̱ da̱st'abi p'ʉ Oja̱, ɛ̱ntho go t'ɛ̱xa̱ ntestigo'a̱. \v 36 'Yo guí ɛ̱na̱ ngue da̱ zä da̱ t'øc'a̱ ni̱ ya̱ 'mø hi̱mma̱ jua̱ni̱ te guí̱ mma̱mhmʉ. Porque ni̱ ya̱hʉ, ni̱ xi̱nga̱ n'na ni̱ xta̱hʉ da̱ zä gui 'yøthʉ ngue xtá̱ nt'axi ogue xtá̱ mpothi. \v 37 A nu̱'mø guí̱ nne gui̱ ma̱mhmʉ n'na ra̱ hya̱, njua̱ntho da̱mi̱ ma̱mhmʉ ngue'mø da̱ zä, ogue hi̱nda̱ zä. Porque ra̱ ja̱'i̱ ngue rá̱ n'youi ra̱ zi̱thu̱, hi̱ngui̱ t'ɛ̱c'ɛ̱i̱ te mma̱, ja̱na̱ngue ngue honi̱ te ɛ̱xa̱ ntestigo. \s1 'Yo to da̱di cosra̱ nts'o t'ørpe. \p \v 38 Ya xcá̱ 'yøhmʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ hya̱mba̱ rá̱ dä rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, xquet'a̱ da̱ tha̱mba̱bi̱ rá̱ dä. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøjpa̱ yø ts'i rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, xquet'a̱ da̱ t'øjpa̱ yø ts'i”. \v 39 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱'a̱ te ra̱ nts'o øt'a̱hʉ n'na ra̱ ja̱'i̱, 'yo ga̱di cospa̱hʉ. Hante gue nu̱'mø to bi̱ mɛp'a̱ ni̱ hmi̱hʉ, da̱mi̱ u̱nma̱n'na nguadi ni̱ hmi̱ ngue da̱ mɛ'mi̱. \v 40 A nu̱'mø to guí tu̱pi̱, 'nɛ̱ di ya̱p'a̱'i̱ ngue ä'i ni̱ pahni̱, co 'nɛ̱hni̱ tu̱hu̱ da̱mi̱ u̱nni̱. \v 41 Nu̱'mø to da̱ 'yɛ̱n'i̱ gui fäxʉ n'na kilómetro ma̱de ngue gui tu̱spa̱ rá̱ 'bɛni̱, da̱mi̱ doblehʉ'a̱ te xi'i gui fäxhʉ. \v 42 Nu̱'mø te'o da̱ 'yä'a̱hʉ n'na ra̱ cosa, da̱mi̱ u̱nni̱. Nu̱'a̱ te'o da̱ mi̱p'a̱hʉ n'na ra̱ cosa, da̱mi̱ hmi̱ti̱. \s1 Nu̱ to 'bʉhyø nsʉiui jatho ngue di̱ ma̱di̱. \p \v 43 Ya xcá̱ 'yøhmʉ'ʉ yø hya̱ bi sännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'mø yø pa xa̱ thogui ngue bi t'ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ ma̱hni̱ amigohʉ. A nu̱'ʉ sʉ'a̱hʉ, 'yo ga̱di̱ ma̱hmʉ'ʉ”, bi t'ɛ̱mbi̱. \v 44 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue da̱mi̱ ma̱hni̱ nsʉihʉ. Da̱mi̱ 'yäphʉ Oja̱ ngue di ja̱pi̱ to san'a̱hʉ. Nu̱ te'o gä nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ, da̱mi̱ 'yørpa̱hʉ ra̱ nho. Da̱mi̱ marpa̱hʉ Oja̱ te'o ya̱ ma̱nts'o 'mø guí ya̱hʉ. Marpa̱hʉ Oja̱'ʉ hi̱ngui̱ ho te øt'a̱hʉ. \v 45 A nu̱'mø gui 'yøthʉ ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, ya di̱ nɛ̱qui̱ ngue yø ba̱si̱'a̱hʉ'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ 'mø. Porque ra̱ hyadi bi hoc'a̱ Oja̱, hi̱nga̱ hønnbʉ 'bʉhyø hoja̱'i̱ øtra̱ nho, sinoque 'nɛ̱p'ʉ 'bʉhyø ts'oc'ɛ̱i̱ øtra̱ nho ra̱ hyadi. Ra̱ 'ye p'ʉya, hi̱nga̱ høndyø hoja̱'i̱ 'ye p'ʉ ja yø hua̱hi̱, sinoque 'nɛ̱hyø ts'oc'ɛ̱i̱ 'ye p'ʉ ja yø hua̱hi̱. \v 46 A nu̱'mø ngue hønt'ʉ to di̱ ma̱'a̱hʉ ga̱di̱ ma̱hmʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho di̱ nɛ̱qui̱ ngue guí øthʉ 'mø? Conque asta̱ yø ngʉthäi njap'ʉ. \v 47 Xi'mø ngue hønt'ʉ ni̱ amigo ga̱di zɛnguahʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho guí øthʉ 'mø? Porque xquet'a̱ njap'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱. \v 48 Nu̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ma̱ da̱tho ngue xa̱ndønho te øt'e. Gui̱ njathʉ p'ʉya, da̱mi̱ nehʉ ngue ma̱ da̱tho xtá̱nho te gui 'yøthʉ. \c 6 \s1 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ øtra̱ nho, 'yo da̱di 'yɛ̱ts'i̱. \p \v 1 Nu̱'a̱ te gä ra̱ nho ja ngue gui 'yøthʉ, 'yo guí̱ nnehʉ ngue hønnbʉ 'bʉi xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ nu̱ ha gdi̱ 'yøthʉ ra̱ nho. A nu̱'mø ngue ra̱ n'yɛ̱ts'i̱ gni̱ 'yøthʉ ra̱ nho p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱, nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya hi̱n tema̱ nzäbi di 'da'a̱hʉ. \v 2 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱'mø guí fäxhʉ yø ja̱'i̱ nu̱'ʉ hyoya, 'yo guí̱ nnehʉ ngue 'da di ba̱tyø ja̱'i̱ te guí øthʉ. Porque ngu̱'a̱ øt'i'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ja yø ni̱ja̱ 'nɛ̱p'ʉ ja yø caye, høntho nne ngue di 'yɛ̱ts'i̱ ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱'a̱ ra̱ nho øt'e. Pɛ ma̱jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ njap'ʉ, nu̱'a̱ ga̱ nnu̱ ma̱nho yø ja̱'i̱ te øt'e, ya hønt'a̱ yø nzäbi'a̱. \v 3 Pɛ nu̱'a̱hʉ, nu̱'mø guí fäxhʉ yø hyoya, nu̱ te ja ngue gui 'yøthʉ, 'yo 'be gui xihni̱ amigo ga̱di̱ nsixui. \v 4 Nu̱'mø guí øthʉ ra̱ 'bäxte, nt'a̱gui̱tho da̱mi̱ 'yøthʉ. Nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ i̱ nnu̱tho te guí øthʉ, go da̱ gu̱t'a̱hʉ'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi xännba̱bi̱ ha di̱ mat'Oja̱ yø ja̱'i̱. \p \v 5 A nu̱'mø ngue guí̱ mmat'Oja̱hʉ, 'yo guí øthʉ tengu̱tho øtyø ja̱'i̱ ngue hi̱ngyø mmʉi ga̱ 'yøt'a̱ te øt'e. Di ho te ørbʉ ja yø ni̱ja̱ ngue 'bäi ha ga̱ mmat'Oja̱. I̱ nnepe ngue da̱ nu̱ gätho yø ja̱'i̱ te øt'e. Da̱ guep'ʉ ja yø caye i̱ mmat'Oja̱ p'ʉ ni̱ ma. Pɛ nu̱gä ma̱jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'a̱ ga̱ nnu̱ma̱nho yø ja̱'i̱ te øt'e, ya hønt'a̱ yø nzäbi'a̱. \v 6 Pɛ nu̱'a̱hʉ, nu̱'mø guí̱ mmat'Oja̱hʉ, da̱mi̱ cʉt'a̱mbo ni̱ ngu̱hʉ, tøtra̱ goxthi, da̱mi̱ ma̱t'Oja̱hʉ p'ʉya. A nu̱na̱ Oja̱ ni̱ Papáhʉ, ja 'bʉp'ʉ ha guí 'bʉhmʉ na̱, go nnu̱ dra̱ mhmat'Oja̱ guí ørbʉ ja ni̱ ngu̱hʉ na̱, 'nɛ̱ go da̱ gu̱t'a̱hʉ na̱. \p \v 7 Nu̱'mø gá̱ ma̱t'Oja̱hʉ, 'yo ja ga̱di 'yopthobi yø hya̱ guí̱ xihmʉ Oja̱. Porque ngu̱'a̱ øtyø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, i̱ ɛ̱na̱ ngue nu̱'a̱ ya'atho gui ya̱hni̱, gue'a̱ di 'yø Oja̱ te xi'a̱. \v 8 Pɛ 'yoguí øthʉ tengu̱tho øt'ʉ. Porque nu̱na̱ Oja̱ ni̱ Papáhʉ, ya pa̱di̱ te gä guí homhmʉ hante ngue gui 'yäpi te guí̱ nnehʉ. \v 9 Ja̱na̱ngue nu̱'mø gá̱ mat'Oja̱hʉ, da̱mi̱ 'yɛ̱mhmʉ: Ma̱ Papá'a̱he guí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue da̱ hnu̱ ma̱nsu̱'i̱. \v 10 Bá̱ ɛ̱hɛ̱ gui̱ ma̱nda ua. Di̱ nja'a̱ te ni̱ pähä ua ja ra̱ xi̱mhäi tengu̱tho bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 11 Da̱mi̱ 'dacje ra̱ hmɛ̱ n'na pa ngu̱ n'na pa. \v 12 'Nɛ̱ da̱mi̱ pu̱nnga̱ ma̱ ts'oquihe, tengu̱tho gähe xquet'a̱ da̱di pu̱nnba̱he to hi̱ngui̱ ho te ørca̱he. \v 13 Da̱mi̱ fäxca̱he ngue hi̱nga̱ øt'ähe ra̱ nts'o. Da̱mi̱ ya̱nje ngue ra̱ nts'o. Porque nu̱'i̱, gue'e ga̱di̱ mma̱ndasɛ, jasɛ ni̱ ts'ɛdi, guí ta̱te para za̱ntho. Da̱ ngu̱t'a̱tho. \p \v 14 Nu̱'mø guí 'bʉi ngue guí pu̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ho te øt'a̱hʉ, nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ xquet'a̱ di pu̱n'na̱ ni̱ ts'oquihʉ 'mø. \v 15 Pɛ nu̱'mø hi̱nguí̱ nne guí pu̱nnba̱bi̱ ni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui te øt'a̱hʉ, nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ xquet'a̱ hi̱ndi̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oquihʉ 'mø. \s1 Ra̱ Jesús bi xännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ha di 'yɛtyø mmʉi. \p \v 16 Nu̱'mø guí̱ nne ngue gui 'yɛ'ni̱ mmʉihʉ, 'yo ga̱di hmi̱ du̱mmʉihʉ tengu̱tho øtyø ja̱'i̱ ngue hi̱ngyø mmʉi ga̱ 'yøt'a̱ te øt'e. A nu̱yá, di hmi̱ du̱mmʉi 'mø ɛtyø mmʉi, i̱ nne ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱ te øt'e. Pɛ ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱'a̱ ga̱ nnu̱ ma̱nho yø ja̱'i̱ te øt'e, ya hønt'a̱ yø nzäbi'a̱. \v 17 Pɛ nu̱'a̱hʉ, nu̱'mø guí ɛ'ni̱ mmʉihʉ, 'yo ga̱di hmi̱ du̱mmʉihʉ, sinoque da̱mi̱ 'yejni̱ ya̱hʉ 'nɛ̱ da̱mi̱ nxʉdähʉ. \v 18 'Yo guí̱ nnehʉ ngue di u̱nna̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ngue guí ɛ'ni̱ mmʉihʉ. Hi̱nda̱ hønt'a̱ ni̱ Papáhʉ pa̱di̱ ngue guí ɛ'ni̱ mmʉihʉ, go da̱ gu̱t'a̱hʉ na̱. \s1 Da̱mi̱ ne ngue bí ja ni̱ mmɛtihʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 19 'Yo guí̱ nnehʉ ngue xøgue nma̱ mu̱nts'i̱tho'a̱ te guí pɛshʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Porque nu̱'a̱ te guí pɛshʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi, da̱ zi yø zu̱'ɛ̱, ya di̱ nts'oni̱. Ogue da̱ bɛ̱ yø bɛ̱. \v 20 A nu̱yá, da̱mi̱ nehʉ ngue nu̱p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja bí jap'ʉ ra̱ nho guí̱ nthɛhʉ, nu̱'a̱ hi̱nha di̱ m'mɛdi. Ya hi̱nda̱ zä da̱ zi yø zu̱'ɛ̱, 'nɛ̱ hi̱nda̱ zä da̱ zønyø bɛ̱ ngue da̱ bɛ̱'a̱hʉ. \v 21 Nu̱'mø guí ɛ̱mhmʉ ngue bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱ ra̱ nho ta̱te di̱ mu̱ui, hønnbʉ da̱ zo ni̱ mmʉihʉ p'ʉ 'mø. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ nyot'i. \p \v 22 Nu̱'mø bi xogui xa̱nho ni̱ dähʉ ya, ya guí hɛ̱thʉ xa̱nho ra̱ nyot'i i ja. Njarbʉtho ni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ ya, nu̱'mø bi xogui xa̱nho, ya guí pa̱hmʉ ndana̱ ra̱ nho gdi̱ n'yohʉ 'mø. \v 23 Pɛ nu̱'mø hi̱ngui̱ xogui xa̱nho ni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ, ya hi̱mma̱ jua̱ni̱ guí pa̱hmʉ ndana̱ ra̱ nho gdi̱ n'yohʉ 'mø. Ya nsʉtho 'mø ngue ra̱ ts'a'bɛxu̱i̱ p'ʉ gni̱ mähä, porque hi̱ngui̱ xohni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ ngue guí pa̱hmʉ ndana̱ ra̱ nho. \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue yoho yø hmu̱. \p \v 24 Hi̱ngui̱ sä ngue yoho yø hmu̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ m'mʉi. A nu̱'mø ngue yoho yø hmu̱ di̱ m'mʉi, n'na'a̱ di̱ ma̱di̱, n'na'a̱ hi̱ndi̱ ma̱di̱. N'na rá̱ hmu̱ da̱ 'yørpe te di̱ ma̱nda, ma̱n'na rá̱ hmu̱ hi̱nda̱ 'yørpe te di̱ ma̱nda. Gui̱ njathʉ p'ʉya, hi̱ngui̱ sä ngue mbø yoho p'ʉ di̱ ma ni̱ mmʉihʉ. Di̱ ma ni̱ mmʉihʉ Oja̱, xi̱ndi̱ ma ni̱ mmʉihʉ ra̱ mɛ̱nyu̱. \s1 Nu̱na̱ Oja̱ fä'ʉ yø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ. \p \v 25 Nu̱gä dí̱ mma̱, nu̱'a̱ te ja ngue gui sihʉ, ogue te ja ngue gui hyehʉ, 'yo gue'a̱ ma̱thoguitho ga̱ ndu̱ ni̱ mmʉihʉ'a̱. A nu̱yá, nu̱ rá̱ te ra̱ ja̱'i̱, ma̱n'natho di̱ mu̱ui ngue'a̱ te da̱ zi. Nu̱ rá̱ do'yo ra̱ ja̱'i̱, ma̱n'natho di̱ mu̱ui ngue'a̱ te da̱ hye. \v 26 Ya guí̱ nnu̱hʉ yø ts'ints'ʉ 'yo ma̱ya̱, ngue hi̱ngui̱ ua̱hi̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ xofo ngue te da̱ mɛts'i. Pɛ nu̱na̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, go di u̱nni̱ te si yø ts'ints'ʉ na̱. Goma̱ gue'a̱hʉ ya, ngue hi̱nda̱ mäxa̱hʉ Oja̱, porque ma̱n'na xa̱mma̱di̱'a̱hʉ ngue yø ts'ints'ʉ. \v 27 Xiya, xi ra̱ ja̱'i̱ tu̱ rá̱ mmʉi ngue hi̱ngui̱ hɛ̱ts'i̱, ¿ua da̱ zä di̱ nte ma̱n'na doyʉni̱ ngue'a̱ ga̱ nhɛ̱ts'i̱? \p \v 28 'Yo di tu̱ ni̱ mmʉi te gui hyehʉ. Ya guí̱ nnu̱hʉ yø døni̱ bí ja da̱po ngue hi̱ndi̱ mpɛfi, ni̱ xi̱ngui̱ mpe, pɛ ma̱hotho gui̱ nɛ̱qui̱. \v 29 Dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, ngue tengu̱ ra̱ da̱st'abi Salomón, ma̱ndønho drá̱ he bi hye, pɛ hi̱nha da̱ zʉdi tengu̱ ga̱nho yø døni̱. \v 30 Porque guesɛ Oja̱ øt'e ngue ma̱zihotho gui̱ nɛ̱qui̱ yø døni̱ bí ja da̱po. Bí ja da̱po ya, pɛ ni̱xu̱di̱ p'ʉya, di̱ nzø p'ʉ ja ra̱ orno. Goma̱ gue'a̱hʉ ngue hi̱ndi̱ he'a̱hʉ Oja̱. Pɛ hi̱ngá̱ ɛgui ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ xa̱nho ngue fäxa̱hʉ Oja̱. \v 31 Ja̱na̱ngue nu̱yá, 'yo ma̱thoguitho di tu̱ ni̱ mmʉihʉ ngue sä gui 'yɛ̱mhmʉ: “¿Te 'bɛ'a̱ ga̱ sihʉ ya, o gue te 'bɛ'a̱ ga̱ hehʉ ya?” gui 'yɛ̱mhmʉ. \v 32 Porque yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, hønt'a̱ te da̱ zi 'nɛ̱'a̱ te da̱ hye ni̱ ma yø mmʉi honi̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ, nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ya pa̱di̱ ngue guí homhmʉ gätho ya yø cosa ya. \v 33 Ja̱na̱ngue nu̱yá, ma̱ da̱tho da̱mi̱ hyoni̱ ha gdi sohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱. Nu̱ya yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi gui 'yøthʉ, n'namhma̱ ngue di 'da'i te gäma̱ cosa gui homhmʉ. \v 34 A nu̱yá, 'yo sä ma̱'dihi di tu̱ ni̱ mmʉihʉ'a̱ te ja ngue gui thohmʉ ni̱xu̱di̱. Porque n'na ngu̱ n'na yø pa ja te thohyø ja̱'i̱. Høntho ngue nu̱'a̱ ra̱ n'ʉ guí thohmʉ n'na pa ngu̱ n'na pa da̱mi̱ hyoni̱ ha gdi thohmʉ'a̱ ra̱ pa'a̱. \c 7 \s1 'Yo guí ha̱spa̱hʉ ra̱ güɛnda te ga̱ 'yo mi̱'da yø ja̱'i̱. \p \v 1 'Yo guí ha̱spa̱hʉ ra̱ güɛnda te ør'mi̱'da yø ja̱'i̱, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ hya̱ts'a̱hʉ ra̱ güɛnda Oja̱ te guí øthʉ. \v 2 Porque da̱ tha̱ts'a̱hʉ ra̱ güɛnda tengu̱tho gni̱ hya̱spa̱hʉ ra̱ güɛnda mi̱'da yø ja̱'i̱. Tengu̱tho gui 'yøthʉ, xquet'a̱ gue'a̱ di̱ nja'a̱hʉ'a̱. \v 3 ¿Hanja yø ja̱'i̱ ngue ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui, guehya nne da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ngue ts'ʉdyø ts'oqui ja ya? Tengu̱tho 'mø guí xihni̱ cu̱ ngue oxra̱ häi rá̱ dä, pɛ nu̱'i̱ p'ʉya, ra̱ biga di o ni̱ dä. \v 4 Ya hi̱nda̱ zä gui 'yɛ̱mni̱ cu̱: “Ague n'yø, tø ga̱ ha̱hmi̱ ra̱ häi o ni̱ dä”, gui 'yɛ̱mbi̱. A nu̱'i̱ p'ʉya, hi̱n ga̱di̱ u̱nna̱ güɛnda ngue ra̱ biga oxni̱ dä. \v 5 Ya hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ te guí̱ mma̱. 'Be da̱mi̱ hya̱hra̱ biga o ni̱ dä n'namhma̱ da̱ zä gui hya̱mba̱ ra̱ häi o rá̱ dä ni̱ cu̱. \p \v 6 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ guí̱ nnu̱ ma̱ndʉxquihʉ, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ma̱ndønts'o drá̱ mmʉi hi̱nda̱ zä gui xihmʉ ra̱ hya̱. Porque n'na ra̱ cosa xa̱ndʉxqui, hi̱ngui̱ sä di t'u̱nyø fo'yo. Nu̱'mø bi̱ ncuɛ ra̱ fo'yo, da̱ za'a̱hʉ. Xi̱mma̱ngu̱ n'na ra̱ cosa ngue ma̱ndø mma̱di̱tho, hi̱ngui̱ sä di t'u̱nyø ts'ʉdi, porque ra̱ ts'ʉdi di 'da'mi̱, da̱ nɛp'ʉ häi'a̱ te guí u̱nhnʉ. \s1 Da̱mi̱ 'yäphʉ Oja̱ te guí homhmʉ. \p \v 7 Nu̱na̱ Oja̱ di 'da'i te guí homhmʉ. Da̱mi̱ 'yäpi te guí̱ nnehʉ. Nu̱ te gui hyoni̱, gui ti̱ni̱. Nu̱'mø gá̱ jätra̱ goxthi ngue gui̱ nzohmʉ Oja̱, da̱ xoc'a̱hʉ. \v 8 Porque nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ädi te nne, ma̱ t'u̱nni̱. Nu̱'a̱ honi̱, i ti̱ni̱. Nu̱'a̱ di jätra̱ goxthi, i sojpi. \p \v 9 Conque nu̱ ra̱ ja̱'i̱ 'bʉhrá̱ ba̱si̱, nu̱'mø bi 'yäpra̱ thu̱hmɛ̱, hi̱ngui̱ sä rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue ra̱ do di u̱nná̱ ba̱si̱. \v 10 Ogue ra̱ hua̱ da̱ 'yäprá̱ ba̱si̱, hi̱ngra̱ c'ɛ̱ya̱ di u̱nni̱. \v 11 A nu̱yá, i ja ni̱ ts'oquihʉ, pɛ guí pa̱di̱ guí u̱nna̱ cosa nu̱'a̱ xa̱nho ni̱ ba̱si̱hʉ. Ma̱n'natho'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue xa̱ndønho te di 'da'a̱hʉ 'mø gui 'yäphʉ. \p \v 12 Tengu̱ gni̱ ne ngue da̱ mäxa̱hʉ yø ja̱'i̱, da̱ ngu̱'a̱ gui 'yøthʉ, da̱mi̱ 'yørpa̱hʉ ra̱ 'bäxte mi̱'da yø ja̱'i̱. Ja ni̱ ga̱xpʉ gätho yø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ ley, da̱ gue'ʉ yø hya̱ bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱. \s1 Ma̱hyɛjpi ra̱ hya̱ n'na ra̱ goxthi hi̱ngui̱ xi̱di̱. \p \v 13 Mɛ̱nte guí 'bʉhmʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi, da̱mi̱ hya̱xhʉ ra̱ 'yu̱ njua̱ntho. A nu̱yá, para ngue da̱ zä gui hya̱xhʉ na̱ ra̱ 'yu̱ na̱, da̱mi̱ cʉthʉ p'ʉ ja ra̱ goxthi̱ hi̱ngui̱ xi̱di̱. Porque nu̱na̱ ra̱ 'yu̱ ni̱ ma ni̱du̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nhɛ̱nni̱ yø ja̱'i̱ na̱, ngue xa nxi̱di̱ ra̱ goxthi 'nɛ̱ xa̱ nxi̱di̱ ra̱ 'yu̱. Pɛ ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ ni̱ map'ʉ. \v 14 Pɛ nu̱ ra̱ 'yu̱ njua̱ntho da̱ hya̱xra̱ ja̱'i̱ di̱ nthɛui ra̱ 'da'yo te, hi̱ngui̱ xi̱di̱ ra̱ goxthi 'nɛ̱ hi̱ngui̱ xi̱di̱ ra̱ 'yu̱. Pɛ ziyohotho yø ja̱'i̱ ni̱ map'ʉ. \s1 Nu̱'a̱ ga̱ nho rá̱ ndät'ä ra̱ za, gue'a̱ di fa̱di̱ tema̱ za'a̱. \p \v 15 Da̱mi̱ mfähmʉ xa̱ndønho, nu̱ya yø fɛhni̱ xännba̱te da̱ zøp'ʉ guí 'bʉhmʉ, da̱ 'yɛ̱na̱ ngue mma̱mbrá̱ hya̱ Oja̱. 'Yo di hä'a̱hʉ, porque ma̱xøts'itho di̱ nɛ̱qui̱ ngue yø hoga̱ n'yohʉ, pɛ nu̱ te ga̱ 'yo, gä ra̱ nts'oni̱ ørbʉ ni̱ ma. \v 16 Nu̱'a̱ te ga̱ 'yo, gue'a̱ gdi̱ pa̱hmʉ te'o'a̱. Tengu̱tho p'ʉ ja ra̱ 'ui̱ni̱, guí pa̱hmʉ ngue hi̱nga̱ ja di̱ nzʉp'ʉ yø uva. Ni̱ xi̱ngyø igo di̱ nzʉp'ʉ ja yø 'ui̱ni̱. \v 17 Porque guí pa̱hmʉ ngue n'na ra̱ hoga̱ za, ra̱ hoga̱ ndät'ä zʉdi. Pɛ nu̱'a̱ hi̱ngra̱ hoga̱ za, hi̱ngui̱ ho yø ndät'ä zʉdi. \v 18 Nu̱ ra̱ hoga̱ za, hi̱nga̱ ja zʉp'ʉ ra̱ ndät'ä hi̱ngui̱ ho. Nu̱'a̱ hi̱ngra̱ hoga̱ za, hi̱nga̱ ja zʉp'ʉ ra̱ hoga̱ ndät'ä. \v 19 Nu̱ gätho yø za hi̱ngui̱ ho yø ndät'ä zʉdi da̱ ma nt'ɛts'i ngue da̱ t'u̱di̱. \v 20 Ja̱na̱ngue dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'a̱ te ga̱ 'yo ya yø fɛhni̱ xännba̱te, gue'a̱ gdí pa̱hmʉ te'o'a̱. \s1 Jatho gui 'yøthʉ'a̱ te rá̱ pähä ni̱ Hmu̱hʉ. \p \v 21 Nu̱ya yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱ngui̱ ngue drá̱ Hmu̱gui̱, hi̱nga̱ gä da̱ yʉrbʉ ha di̱ ma̱nda Oja̱. Nu̱'ʉ ma̱jua̱ni̱ ngue da̱ yʉrbʉ di̱ ma̱nda Oja̱, gue'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ pähä ma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 22 Nu̱'mø bi zønna̱ pa da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱, xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱ngui̱: “Grá̱ hmu̱, grá̱ hmu̱. Xquet'a̱ 'nɛ̱cähe dá̱ xicähe yø ja̱'i̱ te'o'i. 'Nɛ̱ conni̱ thu̱hu̱ dá̱ øthegähe yø ja̱'i̱ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. 'Nɛ̱ conni̱ thu̱hu̱ dá̱ øt'ähe xa̱ngu̱ yø milagro”, da̱ 'yɛ̱ngui̱. \v 23 Nu̱'mø dá̱ tha̱cä p'ʉya, ga̱ ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ 'uemhmʉ ua dí 'bʉcä, porque hi̱mma̱ amigo'a̱hʉ. Porque høndra̱ nts'o xquí̱ n'yohʉ”, ga̱ ɛ̱mbi̱. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yoho yø hyønni̱gu̱. \p \v 24 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ øde te gäma̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä 'nɛ̱ da̱ 'yøt'e te dí xifi, guehna̱ nná̱ hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ njammʉi na̱, ngue ra̱ mmʉndo p'ʉ bi hyøhrá̱ ngu̱. \v 25 Nu̱'mø bi̱ nja ra̱ 'ye, bi̱ mo ra̱ da̱the, bi̱ n'yo ra̱ nda̱hi̱ ngue bi̱ nønhna̱ ngu̱. Pɛ hi̱mbi̱ dägui, porque ra̱ mmʉndo p'ʉ høxrá̱ ngu̱. \v 26 Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ øde te gäma̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, 'nɛ̱ hi̱nda̱ 'yøt'e te dí xifi, guehna̱ nná̱ hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue hi̱n'yʉ rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ na̱. Guep'ʉ ja ra̱ 'bomu̱ dehe bi hyøhrá̱ ngu̱. \v 27 Mi̱ n'ye p'ʉya, bi̱ mo ra̱ da̱the, bi̱ n'yo ra̱ nda̱hi̱ ngue bi̱ nønhna̱ ngu̱. Bi xot'i, ma̱xøgue bi̱ n'uɛ̱ni̱. \p \v 28 Mi̱ juahya yø hya̱ bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, di 'yødyø ja̱'i̱ ya yø hya̱ bi xifi. \v 29 Porque yø xännba̱te ngue ra̱ ley hi̱ngui̱ ya̱ ma̱nzaqui 'mø xännba̱te, pɛ nu̱na̱ ra̱ Jesús ɛ̱na̱ nts'ʉt'abitho 'mø xännba̱te, nu̱ te mma̱ ngue di̱ nja gue'a̱ di̱ njahma̱'a̱. \c 8 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ 'ya rá̱ do'yo. \p \v 1 Ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ ma̱mbi 'bʉhra̱ Jesús, xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bá̱ n'youi. \v 2 Bi guat'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'o'ya p'ʉya. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱'mø guí̱ nne gui 'yørca̱ ra̱ ma̱te gui 'yøthegui, nu̱gä dí pa̱di̱ ngue da̱ zägui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Ra̱ Jesús bi dots'i conná̱ 'yɛ, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―A̱há̱, dí̱ nne ga̱ øthe'i. Da̱ zä'i ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Høntho bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, nu̱na̱ ra̱ därquɛ̱hi̱ mi̱ 'ya rá̱ do'yo, 'bexpi zä ha mi̱ hɛ̱mbi̱. \v 4 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ: \p ―Nu̱yá, 'yo to guí xifi te dá̱ øt'a̱'i̱ ya. 'Be ni̱ ma ya, sømp'ʉ 'bʉhra̱ mmäcja̱. Da̱ nu̱ ngue ya bi zä'i. Da̱mi̱ 'yøtra̱ 'bøt'e tengu̱tho bi̱ ma̱nda ra̱ Moisés ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ 'mø bi zä ra̱ 'ya hɛ̱mbi̱. Ja̱na̱ngue da̱ ba̱di̱ gätho yø ja̱'i̱ ngue ya bi zä'i. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthebi rá̱ hmi̱qui̱ n'na ra̱ capita. \p \v 5 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum. Bi̱ ma bá̱ äpra̱ ma̱te n'na ra̱ capita. \v 6 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱'a̱ n'na ra̱ ts'ʉnt'ʉ di̱ mpɛp'ʉ ja ma̱ ngu̱, sä ra̱ nda̱te ngue tu̱ gä rá̱ do'yo ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 7 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ äpra̱ ma̱te: \p ―Ga̱ mmagä p'ʉ 'mø, ga̱ ma øthegä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Nu̱'a̱ ra̱ capita p'ʉya, ma̱hømbi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Pɛ ague grá̱ hmu̱, 'yo ga̱di̱ n'ʉni̱. Nu̱gä hi̱mma̱ nsä'be ngue guí cʉrbʉ ja ma̱ ngu̱. A nu̱yá, høntho da̱mi̱ ma̱nya ngue da̱ zä ra̱ ts'ʉnt'ʉ dí xi'i, ya dí pa̱di̱ ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ hɛ̱mbi̱. \v 9 Porque nu̱gui̱ xquet'a̱ 'bʉi to 'bɛt'o ngue di̱ ma̱ndagui̱. A nu̱gä p'ʉya, xquet'a̱ dí si ma̱ soldado da̱di̱ ma̱nda. Nu̱'mø dí xi'a̱ n'na ra̱ soldado ngue ha da̱ ma, i pap'ʉ dí ɛt'i. Ogue ga̱ ɛ̱mbi̱: “Bi 'yɛ̱cua”, ra̱ soldado p'ʉya bá̱ ɛ̱p'ʉ. Ogue ma̱ hmi̱qui̱, ga̱ 'bɛpi te da̱ mɛfi, ra̱ hmi̱qui̱ øt'e te dí xifi. \p \v 10 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ 'yøde te xihra̱ capita, di 'yøtho te sifi. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ n'youi p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue hi̱njonni̱ judío di pøni̱ ngue gdi ti̱nnbä rá̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱ tengu̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä na̱ ra̱ n'yohʉ na̱. \v 11 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío dí bømp'ʉ ni̱ bøxyadi 'nɛ̱p'ʉ ni̱ yʉhra̱ hyadi, ngue nu̱p'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, 'dap'ʉ di̱ nsi̱hmɛ̱ui ra̱ Abraham, conna̱ Isaac, conna̱ Jacob. \v 12 A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ jahma̱ ngue xta̱ nzo rá̱ 'yɛ Oja̱ 'nɛ̱ hi̱mbi̱ ne, da̱ t'ɛmp'ʉ thi ja ra̱ 'bɛxu̱i̱'ʉ. Ja di̱ nzomp'ʉ 'nɛ̱ ja di gu̱xpʉ yø ts'i'ʉ. \p \v 13 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ capita mi̱ nya̱ui: \p ―Ni̱ ma ni̱ ngu̱ ya. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue da̱ zä ga̱ øt'e, ya bi̱ nja ya. \p Ngu̱ ra̱ ora bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, 'bexpi zä ra̱ ts'ʉnt'ʉ mi̱'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthebi rá̱ to ra̱ Bɛdu. \p \v 14 Ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Bɛdu. Nu̱'a̱ rá̱ to ra̱ Bɛdu oxpʉ ja rá̱ t'ots'i ngue mi̱ hɛ̱mbra̱ pa. \v 15 Ra̱ Jesús bi bɛnnba̱ rá̱ 'yɛ ra̱ därquɛ̱hi̱ ngue bi gʉts'i. 'Bexpi zä ra̱ pa mi̱ hɛ̱mbi̱. Nu̱na̱ ra̱ xisu p'ʉya, bi̱ nangui̱ ngue bi hojpi te da̱ zi yø ja̱'i̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱. \p \v 16 Mi̱ dähra̱ nde p'ʉya, nu̱p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱ bá̱ ts'i̱nnbi̱ ngue da̱ 'yøthe. Pɛ ra̱ Jesús høntho da̱ ma̱ ngue da̱ zä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, 'bexi sä. 'Dama̱ 'dan'yo yø n'ʉ hɛ̱mbyø ja̱'i̱, pɛ gä bi 'yøthe. \v 17 Mi̱ nja na̱ ra̱ hya̱ na̱, ya bi̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱ te gäma̱ n'ʉ gmi̱ hɛ̱mphʉ, gä bi hya̱qui hapʉ mi̱'ʉ”, bi 'yɛ̱na̱. \s1 Yonc'ɛ̱i̱ bi̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \p \v 18 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ di̱ mäts'i. Bi xihyø xädi p'ʉya ngue bi̱ mähä dí̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ zabi. \v 19 Nu̱'a̱ n'na ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱gä dí̱ nne ga̱ mmɛ hapʉ gdí̱ ma ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 20 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mp'a̱ ya̱ui: \p ―Yø haho ja yø 'bido hapʉ säya. Yø ts'ints'ʉ ja yø 'bafi hapʉ säya. Pɛ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱n'yʉ rá̱ ngu̱ hapʉ di̱ n'oxi. \p \v 21 Pɛ nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱, da̱mi̱ 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue 'be da̱ du̱ ma̱ papá, ga̱ ägui, ya ga̱ mɛ p'ʉya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 22 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmɛhma̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱ntho ya xa̱ ndu̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, gue'ʉ da̱ 'yähyø mmi̱ndu̱ui'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ säyabi ra̱ nda̱hi̱ conyø fʉnthe. \p \v 23 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi yʉrbʉ ja ra̱ barco ngue bi̱ ma, bi̱ mähä yø xädi. \v 24 Pɛ nu̱p'ʉ ja ra̱ zabi, bi̱ nanga̱ n'na ra̱ nda̱te nda̱hi̱. Nu̱'ʉ yø fʉnthe nangui̱, so mbo ra̱ barco mɛ̱nte a̱tho ra̱ Jesús. \v 25 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bá̱ äp'ʉ bí̱ a̱ha̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ ya̱nje. Ya ja ngue da̱ thu̱nt'a̱ mbonthe ra̱ barco. Ya ga̱ tu̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 26 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―¿Hanja ngue guí su̱hʉ? ¿Ua hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue ga̱ fäxa̱hʉ? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mi̱ nangra̱ Jesús, bi hɛjpa̱bi̱ ra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hyø fʉnthe. Mi̱ hɛjpi, 'bexpi̱ nsäya. \v 27 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, di 'yøtho te bi̱ nja. Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na: \p ―¿Te'o ni̱ n'yohʉ na̱ n'yø? Asta̱ ra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hra̱ dehe ɛ̱c'ɛ̱i̱ 'mø bi zofo ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe yonc'ɛ̱i̱ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. \p \v 28 Mi̱ zøm ma̱n'na nguadi ra̱ zabi, ja ra̱ häi ni̱ hu̱ ngue Gadara. Ja bi̱ nthɛui p'ʉ ra̱ Jesús yoho yø n'yohʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. Pɛ ma̱ndønts'otho, xpí 'yɛ̱p'ʉ ja ra̱ camposanto. Asta̱ nts'u̱tho to da̱ thop'ʉ ja ra̱ 'yu̱. \v 29 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi̱ mʉhra̱ mafi. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Jesús, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱, ¿hanja ngue ga̱di̱ nthi̱nt'ua dí̱ 'bʉcähe? Porque tobe hi̱ngui̱ sønna̱ pa ngue gui pɛnnga̱he ra̱ castigo ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 30 Nu̱p'ʉ yap'ʉtho, ma̱mbi̱ 'yop'ʉ n'na 'bʉi yø ts'ʉdi, ma̱ 'yoni̱ p'ʉ ngue si̱hmɛ̱. \v 31 Nu̱'ʉ yø ts'onthi̱ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱'mø guí̱ nne ngue ga̱ hɛcähe ua ya yø n'yohʉ 'bʉcua, pɛ da̱mi̱ 'dacje ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue ga̱ cʉt'ähe yø mmʉi yø ts'ʉdi bí 'yonʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 32 Ra̱ Jesús bi̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ yø ts'onthi̱, bi 'yɛ̱mbi̱: ―I̱ mähä nʉ bí 'bʉhyø ts'ʉdi 'mø. \p Ja̱na̱ngue nu̱'ʉ yø ts'onthi̱ bi hyɛp'ʉ yø n'yohʉ mi̱ n'youi, i̱ ncʉrbʉ ja yø mmʉi yø ts'ʉdi. Yø ts'ʉdi p'ʉya, bi gʉ ra̱ 'dihi, bi̱ nhyørbʉ ja ra̱ zabi. Gä ja bi ja̱rbʉ ra̱ dehe. \p \v 33 Nu̱'ʉ mi̱ fähyø ts'ʉdi p'ʉya, bi̱ nsu̱ 'mø mi̱ nu̱ te bi̱ nja. N'na 'dihitho bi̱ map'ʉ bí ja ra̱ hni̱ni̱ ngue bá̱ ma̱ te bi̱ nja. Bi̱ ma̱ tengue xi thohyø ts'ʉdi, 'nɛ̱ bi̱ ma̱ tengue xi tho'ʉ yø n'yohʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. \v 34 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ma̱mbí̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, gä bi̱ ma ngue bi zømp'ʉ bí 'bʉhra̱ Jesús. Mi̱ zønyø ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, bi xifi ngue da̱ ma. \c 9 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue da̱ fa̱di̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱. \p \v 1 Ra̱ Jesús bi yʉrbʉ ja ra̱ barco ngue da̱ ma, di̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ zabi ha bí ja rá̱ hni̱ni̱. \v 2 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, bá̱ thu̱nnba̱bi̱ n'na nc'ɛ̱i̱ bá̱ oxrá̱ fi̱di̱ ngue tu̱dyø gua. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús te øtyø ja̱'i̱ bá̱ du̱ ra̱ därquɛ̱hi̱, i pa̱di̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ zä da̱ 'yøthe ra̱ därquɛ̱hi̱. Bi 'yɛ̱mbra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya: \p ―Ague ts'ʉnt'ʉ'i, 'yo tu̱ ni̱ mmʉi, ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Nuna̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, mi̱ 'yøhyø xännba̱te ngue ra̱ ley, bi̱ mbøcuɛ. Bi 'yɛ̱mp'ʉ ja yø n'yomfɛ̱ni̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, thenma̱hya̱ Oja̱ na̱ co nu̱'a̱ ra̱ hya̱ i̱ mma̱”. \v 4 Pɛ ra̱ Jesús i pa̱tho te mbɛ̱nya yø n'yohʉ mbøcuɛ, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ gá̱ bɛ̱mhmʉ ya, hi̱nga̱ ja rá̱ njap'ʉ na̱. \v 5 Nu̱gä dá̱ xihra̱ n'yohʉ 'bʉcua, dí ɛ̱mbi̱: “Ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya”. Pɛ nu̱yá, hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱ xa̱nho ngue'mø bi̱ mpu̱nnbi̱ ogue hi̱n'na̱. Pɛ nu̱'mø ga̱ ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ nangui̱, gui ca̱xni̱ fi̱di̱, gui̱ mma”, ga̱ ɛ̱mbi̱, nu̱'mø ngue bi̱ n'yo p'ʉya, ya guí pa̱hmʉ xa̱nho ngue ja ma̱ ts'ɛdi. \v 6 A nu̱yá, da̱mi̱ pa̱hmʉ ya ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja rá̱ ts'ɛdi ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱. \p Bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ xa̱n'ʉ p'ʉya: \p ―Da̱mi̱ nangui̱, ca̱xni̱ fi̱di̱, ni̱ ma ni̱ ngu̱. \p \v 7 Ra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya, bi̱ nangui̱, bi̱ ma rá̱ ngu̱. \v 8 Mi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ te bi̱ nja, bi̱ nsu̱ yø ja̱'i̱. Pɛ ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ porque di̱ nɛ̱qui̱ ngue Oja̱ di u̱nna̱ ts'ɛdi te ø'na̱ ra̱ n'yohʉ na̱. \s1 Ra̱ Jesús bi zixra̱ Mateo, da̱ 'yøt'e ngue rá̱ xädi. \p \v 9 Mi̱ ma ra̱ Jesús, ni̱ nthop'ʉ ja rá̱ oficina n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Mateo, nu̱na̱ jʉmba̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ ja te pä. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmɛ n'yø, ga̱ øt'e ngue ma̱ xädi'i ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ Mateo p'ʉya, bi zop'ʉ rá̱ oficina ngue bi̱ mɛ ra̱ Jesús. \s1 Nu̱ya yø ja̱'i̱ t'ɛ̱mbi̱ ja yø ts'oqui, 'dap'ʉ si̱hmɛ̱ui ra̱ Jesús. \p \v 10 Ma̱n'na ra̱ pa p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ mɛ yø xädi p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Mateo ngue da̱ nsi̱hmɛ̱. Xa̱ngu̱ yø ngʉthäi 'bʉp'ʉ, co 'nɛ̱ hmi̱'da yø ja̱'i̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ja yø ts'oqui, gä 'dap'ʉ si̱hmɛ̱ui ra̱ Jesús. \v 11 Yø fariseo p'ʉya mi̱ nu̱ te øtra̱ Jesús, bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nt'änni̱'ʉ yø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ni̱ xännba̱tehʉ ngue 'dap'ʉ si̱hmɛ̱hʉ yø ngʉthäi co 'nɛ̱hyʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 12 Mi̱ 'yøhra̱ Jesús te sipyø xädi, bi 'yɛ̱mp'ʉ di̱ ya̱hni̱: \p ―Nu̱ya yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱, guehya ni̱ 'yɛ̱hra̱ 'yøthe ya. Pɛ yø ja̱'i̱ xa̱nzaqui, hi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ 'yɛ̱'ʉ. \v 13 Da̱mi̱ xähmʉ te ni̱ bønyø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Dí̱ nnegä ngue di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, porque guehna̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui na̱ ngue yø 'bøt'e guí ørca̱hʉ”, ɛ̱n'Oja̱. A nu̱gä, dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue gue'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui ga̱ xifi da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, hi̱nga̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue ya 'yo xa̱nho dá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ nzofo ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús hanja ngue hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi yø xädi. \p \v 14 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Xuua bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ni̱ xädi ngue hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi? Conque nu̱gähe 'nɛ̱hyø fariseo ɛ̱mmɛ̱i̱ dí ɛ'ma̱ mmʉigähe ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 15 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbya ya̱ui: \p ―Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ts'ofo ngue da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱, hi̱ngui̱ 'bʉ ndu̱mmʉi ngue da̱ 'yɛtyø mmʉi mɛ̱nte 'dap'ʉ 'bʉhmʉ ra̱ novio. Njarbʉtho ma̱ xädigä ya, hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi ngue 'daua dí̱ n'yo'be. Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa ngue da̱ ziga̱gui̱ ma̱ nsʉi'be. Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, mfa̱di̱ ngue da̱ zä da̱ 'yɛtyø mmʉi ya ma̱ xädi 'mø. \p \v 16 Nu̱na̱ ra̱ 'da'yo hya̱ dí xännba̱te, n'nan'yo na̱ ngue ra̱ nyogui xädi. Tengu̱tho n'na ra̱ 'da'yo u̱lu, hi̱nda̱ zä di 'bøtra̱ zɛ'u̱lu. Porque ra̱ 'da'yo u̱lu di̱ nga̱nts'i̱, ya ma̱n'na di̱ nts'onna̱ zɛ'u̱lu. \v 17 Tengu̱tho ra̱ 'da'yo vino hi̱ngui̱ sä da̱ sirbʉ ja ra̱ zɛxfani̱ ngue da̱ zɛdi. Porque ra̱ 'da'yo vino da̱ xɛtra̱ zɛxfani̱ 'mø da̱ sit'i, ja di̱ m'mɛp'ʉ p'ʉya. Ja̱na̱ngue ra̱ 'da'yo vino, ra̱ 'da'yo xifani̱ da̱ sit'i n'namhma ngue gä yoho hi̱ndi̱ m'mɛdi. \s1 N'na ra̱ n'yohʉ bi zixra̱ Jesús ngue da̱ øthebi rá̱ t'i̱xu̱. \p \v 18 Mɛ̱nte ra̱ Jesús bi xihyø ja̱'i̱ ya yø hya̱ ya, bi zø'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ma̱ t'i̱xu̱ ɛxa̱ ja bi̱ du̱, pɛ nu̱'mø guí̱ mma, gui japni̱ 'yɛ p'ʉ ja rá̱ do'yo, ma̱høndi̱ m'mʉi. \p \v 19 Ra̱ Jesús bi̱ nangbʉ mi̱ hu̱di̱, bi̱ mɛ'a̱ sits'i. Bi̱ mähä yø xadi. \p \v 20 Mɛ̱nte ni̱ 'yo ra̱ Jesús, nu̱na̱ n'na ra̱ xisu ya n'nɛ'ma̱ yonjɛya mi̱ hɛ̱mbra̱ m'mäcji, bi guarbʉ ja rá̱ xʉtha ra̱ Jesús ngue bi därpa̱ rá̱ nya̱ni̱ rá̱ he. \v 21 I ɛ̱n'a̱ mbo rá̱ mmʉi: “Nu̱'mø ga̱ thärpa̱bi̱ rá̱ he ra̱ Jesús, da̱ zägui”, bi 'yɛ̱na̱. \v 22 Mi̱ dädi, 'bexpi 'bätra̱ Jesús ngue bi hyɛ̱tra̱ xisu. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ague t'i̱xu̱, da̱ hyu̱ ni̱ mmʉi. Ya bi zä'i ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue da̱ zä'i comma̱ ts'ɛdi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p 'Bexque'a̱ bi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbra̱ xisu. \p \v 23 Mi̱ zømp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ n'yohʉ na̱ ra̱ Jesús, bi̱ nu̱ ngue 'bʉp'ʉ yø mɛ'bida. Di yänni̱ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ngue zoni̱. \v 24 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Da̱mi̱ pømhmʉ ua. Nu̱na̱ ra̱ hmu̱te 'bʉcua, hi̱ngui̱ tu̱ na̱, i a̱tho na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ ya̱ui ra̱ Jesús, i̱ thentho, porque pa̱di̱ ngue ya xi du̱ ra̱ hmu̱te. \v 25 Mi̱ bøn'athi gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, ra̱ Jesús bi thop'ʉ brá̱ 'bɛnna̱ hmu̱te. Bi bɛnnba̱ rá̱ 'yɛ ra̱ hmu̱te bi gʉts'i. Ra̱ hmu̱te p'ʉya bi bɛ̱nna̱te, bi̱ nangui̱. \v 26 Nu̱ te bi 'yøtra̱ Jesús, bi̱ n'yo ra̱ hya̱ ndap'ʉ bi zä'a̱ ra̱ xɛqui'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe yoho yø xädä. \p \v 27 Ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱ na̱ ra̱ Jesús, nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ bi dɛnni̱ yoho yø xädä. Ni̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱'be. \p \v 28 Mi̱ yʉrbʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Jesús, bi guatyø xädä. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ui ngue da̱ zä ga̱ øt'ä na̱ te guí xicui ya? \p Yø xädä p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱ grá̱ Hmu̱, dí ɛ̱c'ɛ̱i̱'be ngue da̱ zä gui 'yøt'e ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 29 Bi̱ macyø 'yɛ ra̱ Jesús ngue bi därpa̱ yø dä yø xädä. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ui ngue da̱ zä ga̱ øthe'a̱ui, da̱ zä'a̱ui ya. \p \v 30 Nu̱'ʉ yø xädä p'ʉya 'bexpi̱ nzø yø dä. Pɛ ra̱ Jesús di hɛjpi ngue hi̱nte da̱ ma̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱n'nan'yo mi̱ 'yøt'e ngue guí̱ mma̱mmi̱ te dá̱ øt'a̱ui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 31 Pɛ nu̱ya ma̱yø xädä, høntho bi̱ nhyɛhmi̱ ra̱ Jesús, to bi zä xifi te xi 'yørpa̱bi̱ ra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ gone. \p \v 32 Høntho bi̱ ma ya ma̱yø xädä, bi zø hmi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉ ha 'bähra̱ Jesús, bá̱ zi̱nnba̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ di gonebi ra̱ ts'onthi̱. \v 33 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi japra̱ ts'onthi̱ ngue bi hyɛp'ʉ ra̱ ja̱'i̱ n'youi. Bi zä bi̱ nya̱ ra̱ gone. Pɛ yø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te bi̱ nja, di 'yøtho, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ te dá̱ nu̱hʉ bi̱ nja ya, mɛ̱nte yø pa xa̱ thogui hi̱njongui̱ pøni̱ ngue da̱ ngu̱'a̱ da̱ 'yøt'ua ja ra̱ häi Israél. \p \v 34 Pɛ yø fariseo bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, i øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, porque gue'a̱ ra̱ zithu̱ yø hmu̱ yø ts'onthi̱ i fäts'i te øt'e ―bi 'yɛ̱na̱. \s1 Ra̱ Jesús di huɛ̱cyø ja̱'i̱. \p \v 35 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ n'yo ndap'ʉ bi zä yø hni̱ni̱. Nu̱p'ʉ ja yø hni̱ni̱ søni̱, xännba̱bi̱ rá̱ hya̱ Oja̱ yø ja̱'i̱ di̱ mpɛti p'ʉ ja yø ni̱ja̱ yø judío. I xihyø ja̱'i̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ ngue ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱ yø ja̱'i̱. Yø ja̱'i̱ 'dama̱ 'dan'yo ma̱n'ʉ hɛ̱mbi̱, pɛ gä bi 'yøthe ra̱ Jesús. \v 36 Nu̱'mø bi̱ nu̱ ngue xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di̱ mpɛti p'ʉ ha søni̱, ɛ̱mmɛ̱i̱ di huɛ̱qui̱. Porque yø ja̱'i̱ 'bʉ ndu̱mmʉi, hi̱ngui̱ pa̱di̱ te da̱ 'yøt'e. Ɛ̱ntho yø dɛ'yo 'mø hi̱njo'o to da̱ mädi. \v 37 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue xa̱ngu̱ ra̱ 'bɛfi i ja, pɛ yø mɛfi zi yohotho 'bʉi. \v 38 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱na̱ Oja̱ rá̱ mmɛti ra̱ 'bɛfi, da̱mi̱ 'yäphʉ ngue da̱ mɛnhyø mɛfi p'ʉ ja rá̱ 'bɛfi. \c 10 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱xi 'dɛma̱ yoho yø xädi. \p \v 1 Ra̱ Jesús bi zo'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ya xi huanhni̱. Bi u̱nna̱ ts'ɛdi ngue da̱ 'yøthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, da̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ hɛ̱mbi̱ n'na ma̱ 'dan'yo ma̱ n'ʉ, da̱ 'yøthe. \v 2 Ja ua yø thu̱hu̱ ya 'dɛ'ma̱ yonc'ɛ̱i̱ yø representante ra̱ Jesús. Rá̱ mʉdi rá̱ thu̱hu̱ ra̱ Simu̱, nu̱'a̱ i̱ nhu̱ta̱ m'mɛfa ngue ra̱ Bɛdu. Ra̱ Andre nu̱na̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ Bɛdu. Ra̱ Jacobo, 'nɛ̱hra̱ Xuua, guehya yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo ya. \v 3 Ra̱ Lipe. Ra̱ Bartolomé. Ra̱ Toma̱. Ra̱ Mateo nu̱na̱ ra̱ ngʉthäi. Ra̱ Jacobo nu̱na̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Alfeo. Ra̱ Lebeo nu̱na̱ ja ma̱n'na ra̱ thu̱hu̱ ngue ra̱ Tadeo. \v 4 Ra̱ Simu̱ nu̱na̱ n'youi ra̱ partido ngue ra̱ cananista. 'Nɛ̱hra̱ Judas Iscariote nu̱na̱ bi dä ra̱ Jesús. \s1 Bi xi'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ ma da̱ xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \p \v 5 Nu̱ya 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛt'i ngue da̱ ma̱nna̱ hya̱. Rá̱ mʉdi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo gni̱ mähä p'ʉ ja rá̱ m'mʉhyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío. 'Nɛ̱ 'yo guí cʉthʉ p'ʉ ja yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ ra̱ häi Samaria. \v 6 Sinoque i̱ mähä p'ʉ 'bʉhyø judío. Porque yø judío tengu̱tho yø dɛ'yo ngue xa̱ m'mɛdi. \v 7 Guí xihmʉ yø ja̱'i̱ p'ʉ gdi̱ mähä ngue nu̱na̱ Oja̱ bi 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ya da̱ guehyø pa jap'ʉ da̱ 'yu̱di̱ ngue di̱ ma̱nda ua ya. \v 8 Da̱mi̱ 'yøthehʉ yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱. Gui 'yøthʉ ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. Gui 'yøthehʉ yø ja̱'i̱ 'ya yø do'yo. Gui 'yøthehʉ yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Nu̱na̱ ra̱ ts'ɛdi ga̱ 'da'a̱hʉ, hi̱nte dá̱ jʉp'a̱hʉ. Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱ yø ja̱'i̱ gui 'yøthehʉ, 'yo te gui jʉmba̱hʉ. \p \v 9 'Yo guí ha̱xhʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ oro ogue ra̱ t'axi ogue ra̱ cobre. \v 10 'Yo tema̱ lega guí ca̱xhʉ. O guí ca̱xni̱ mponi̱hʉ. 'Yo guí cʉxhʉ mi̱'da yø thi̱xfani̱ ogue yø tøhø. Porque rá̱ mɛfi Oja̱ jatho ngue di t'u̱nni̱ te da̱ zi. \p \v 11 Nu̱'mø gá̱ sømhmʉ p'ʉ ja n'na ra̱ da̱ni̱hni̱ ogue ja n'na ra̱ t'ʉni̱hni̱, da̱mi̱ hyomhmʉ n'na ra̱ n'yohʉ nu̱'a̱ hnu̱ma̱nho p'ʉ ja rá̱ hni̱ni̱, da̱mi̱ 'yäphʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue di 'da'a̱hʉ ra̱ ts'äya. Ja da̱mi̱ nsäyahʉ p'ʉ ja rá̱ ngu̱'a̱, asta̱ gue'mø guá̱ ɛ̱hmʉ. \v 12 Nu̱'mø gá̱ cʉthʉ mbo ra̱ ngu̱, gui 'yɛ̱mhmʉ: “Oja̱ di ja̱pyø ja̱'i̱ 'bʉcua”. \v 13 Nu̱'mø da̱ nu̱ ma̱nho'a̱hʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ngu̱, ya di tocabi na̱ ra̱ nzɛngua guí xihmʉ 'mø. Pɛ nu̱'mø ngue hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho'a̱hʉ, nu̱'a̱ ra̱ nzɛngua guí xihmʉ, ya hi̱ndi̱ tocabi. \v 14 Nu̱'mø ngue hi̱mbi̱ hnu̱ ma̱nho'a̱hʉ p'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ogue ja n'na ra̱ ngu̱ hi̱ndi̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'äya 'nɛ̱ hi̱nda̱ ne da̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ guí xihmʉ, ni̱ mähä p'ʉya, pømhmʉ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ ogue ja ra̱ ngu̱. Da̱mi̱ hua̱mhmra̱ fonthäi di̱ n'youi ni̱ mbonguahʉ. \v 15 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda Oja̱ ya yø ja̱'i̱ di ja'a̱hʉ p'ʉ, ma̱n'na xa̱ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohya, ngue'a̱ te ra̱ castigo da̱ tho'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sodoma 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Gomorra. \s1 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ da̱ ts'ʉi. \p \v 16 A nu̱yá, ga̱ pɛn'na̱hʉ p'ʉ ha 'bʉhyø ts'oc'ɛ̱i̱, ngue nts'u̱tho, tengu̱tho yø dɛ'yo 'mø bi zømp'ʉ 'bʉhyø zate. Pɛ da̱mi̱ 'yøt'e ngue gyø njammʉihʉ, gui̱ mfähmʉ, tengu̱tho guí̱ mfähyø c'ɛ̱ya̱. Pɛ 'yo to guí sʉhmʉ, gui 'yøthʉ tengutho yø paloma ngue hi̱ngyø nequisʉi. \v 17 Da̱mi̱ mfähmʉ p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱. Porque yø ja̱'i̱ da̱ zixa̱hʉ fädi. Nu̱p'ʉ ja yø ni̱ja̱ yø ja̱'i̱ da̱ mɛp'a̱hʉ. \v 18 Di dä'a̱hʉ p'ʉ 'bʉhyø ts'ʉt'abi 'nɛ̱p'ʉ 'bʉhyø gobierno. Di ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Nu̱'mø ngue ya gdí 'bʉhmʉ p'ʉ ha 'bʉhyø ts'ʉt'abi, ngu̱'ʉ yø judío, ngu̱'ʉ hi̱ngyø judío, gä da̱ zä da̱ 'yøhna̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ guí xihmʉ. \v 19 Nu̱'mø bi jo'a̱hʉ, 'yo sä di tu̱ ni̱ mmʉihʉ'a̱ te ra̱ hya̱ ja ngue gui xihmʉ ra̱ ts'ʉt'abi. Nu̱'a̱ ra̱ ora guí dä ni̱ hya̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi, Oja̱ di 'da'a̱hʉ ra̱ hya̱ ja ngue guí̱ mma̱mhmʉ. \v 20 Porque ra̱ Espíritu Santo di bɛ̱n'na̱hʉ ra̱ hya̱ gui xihmʉ ra̱ ts'ʉt'abi. Hi̱ngni̱ n'yomfɛ̱ni̱sɛ gui jʉcra̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ. \p \v 21 Nu̱ yø n'yohʉ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, di̱ ya̱psɛ yø n'yohʉ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue da̱ tho. Yø papá, nu̱'mø bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ yø ba̱si̱, di dä yø ba̱si̱ ngue da̱ tho. Yø ba̱si̱ p'ʉya, nu̱'mø bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ yø papá, di dä yø papá ngue da̱ tho. \v 22 Hønnbʉ bi zä da̱ zʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zɛti hangu̱ ra̱ n'ʉ da̱ thogui, guehna̱ di̱ nya̱nná̱ te na̱. \v 23 Nu̱'mø bá̱ ju̱'a̱hʉ n'na ra̱ hni̱ni̱, da̱mi̱ 'dagui gdi̱ mähä ma̱n'na ra̱ hni̱ni̱. Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ, tobe hi̱n ga̱di täti ga̱di 'yomhmʉ ra̱ hya̱ p'ʉ ha 'bʉhyø judío 'mø mi̱ zønna̱ pa da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 24 Nu̱ ra̱ xädi, 'yo di ɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ thogui tengu̱tho thohrá̱ xännba̱te. Xi mma̱ngu̱ ra̱ hmi̱qui̱, 'yo di ɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ thogui tengu̱tho thohrá̱ hmu̱. \v 25 Nu̱ ra̱ xädi, di̱ m'mʉi ngue ra̱ conforme, ngue da̱ thogui tengu̱tho da̱ thohrá̱ xännba̱te. Ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya, di̱ m'mʉi ngue ra̱ conforme, ngue da̱ thogui tengu̱tho da̱ thohrá̱ hmu̱. Nu̱'mø ngue bi̱ nu̱ ma̱n'ʉgä yø ja̱'i̱, gui hu̱qui̱ ngue drá̱ zithu̱, goma̱ gue'a̱hʉ hi̱nda̱ nu̱ mma̱n'ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue guí tɛnnga̱hʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ndana̱ ja ngue da̱ ts'u̱. \p \v 26 Ja̱na̱ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ sʉ'a̱hʉ, 'yo guí su̱hʉ ya. Nu̱ te gäma̱ hya̱ njo'mi̱, siempre da̱ fa̱mhma̱. \v 27 Nu̱ya yø hya̱ dí xi'a̱sɛhʉ, da̱mi̱ xihmʉ gätho yø ja̱'i̱. Nu̱ya yø hya̱ dí hu̱t'a̱tho ni̱ gu̱hʉ, i nt'øde ra̱ hya̱ gä ra̱ hni̱ni̱. \v 28 'Yo guí su̱hʉ'ʉ da̱ ne da̱ hyo'a̱hʉ. Porque nu̱'mø bi hyo'a̱hʉ, nu̱ ra̱ te ya hi̱nda̱ zä te da̱ japi. Nu̱na̱ Oja̱, ja rá̱ ts'ɛdi ngue di juat'a̱ ni̱ do'yohʉ 'nɛ̱ ni̱ tehʉ p'ʉ ja ra̱ ni̱du̱, guehna̱ da̱mi̱ su̱hʉ na̱. \p \v 29 Nu̱'mø bi 'bä yoho yø ts'ints'ʉ, hønda̱ n'na ra̱ xani̱ ma̱ t'u̱ni̱. Pɛ hi̱nga̱ n'na di m'mɛ'ʉ yø ts'ints'ʉ mɛ̱nte ngue hi̱ndi̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ni̱ Papáhʉ. \v 30 Ja̱njua̱ni̱ ngue fäxa̱hʉ Oja̱. Conque asta̱ ni̱ xta̱hʉ i̱ m'mede n'na ngu̱ n'na. \v 31 Ja̱na̱ngue 'yo guí su̱hʉ yø ja̱'i̱. Porque ma̱n'na xa̱mma̱di̱'a̱hʉ ngue yø ts'ints'ʉ, ma̱dague'a̱ ngue yø mmu̱ndotho'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue hi̱nda̱ gømp'ʉ ha 'bʉhyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui. \p \v 32 Nu̱ to gätho da̱ ma̱mp'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, xquet'a̱ ga̱ mma̱ngä p'ʉ 'bʉhma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue da̱di̱ n'amigo'be ra̱ ja̱'i̱. \v 33 Pɛ nu̱ te'o da̱ gøngä p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱, da̱ ma̱ ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, xquet'a̱ ga̱ mma̱ngä p'ʉ ha bí 'bʉhma̱ Papá ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue hi̱n da̱di̱ n'amigo'be ra̱ ja̱'i̱ da̱ gøngui̱. \s1 Nu̱p'ʉ ha t'ɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma̱ ngue di̱ nja ra̱ sʉi. \p \v 34 'Yo guí ɛ̱mhmʉ ngue dá̱ ɛ̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue hi̱n tema̱ n'ʉ guí sähʉ. Nu̱'á̱, hi̱n'na̱'a̱. Sinoque di̱ nja ra̱ sʉi. \v 35 Dá̱ ɛ̱cä ua ngue di̱ nja'a̱ di̱ nsʉhyø ja̱'i̱. Ra̱ ts'ʉnt'ʉ di̱ nsʉhmi̱ ra̱ papá. Ra̱ hmu̱te di̱ nsʉhmi̱ ra̱ mamá. Ra̱ ts'i̱huɛ di̱ nsʉhmi̱ rá̱ cä. \v 36 Nu̱'ʉ yø nsʉiui ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, gue'ʉ 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ da̱ zʉi. \p \v 37 A nu̱yá, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ma̱ da̱tho di̱ ma̱hrá̱ papá, di̱ ma̱hrá̱ mamá, ngue nu̱gui̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ ya hi̱ngrá̱ nsäui da̱ dɛnngui̱. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ma̱ da̱tho di̱ ma̱hrá̱ ts'ʉnt'ʉ, di̱ ma̱hrá̱ t'i̱xu̱ ngue nu̱gui̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ ya hi̱ngrá̱ nsäui da̱ dɛnngui̱. \v 38 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne da̱ dɛnngui̱ ngue su̱ da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ ya hi̱ngrá̱ nsäui da̱ dɛnngui̱. \v 39 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ gohrá̱ mmʉi ngue su̱ da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ m'mɛhrá̱ te na̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nha ga̱ gohrá̱ mmʉi ma̱da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nya̱nná̱ te na̱. \s1 Oja̱ da̱ gu̱tyø ja̱'i̱'a̱ te ra̱ nho xa̱ 'yøt'e. \p \v 40 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøt'a̱hʉ ma̱su̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ tengu̱tho 'mø go di ørca̱gui̱ ma̱su̱ na̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yørca̱gui̱ ma̱su̱, tengu̱tho 'mø go di ørpa̱bi̱ ma̱su̱'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. \v 41 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ørpa̱ ma̱su̱ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ porque pa̱hra̱ ja̱'i̱ ngue gue'a̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱, di t'u̱nná̱ nzäbi ra̱ ja̱'i̱ tengu̱tho rá̱ nzäbi ma̱ t'u̱nni̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱. Ximma̱ngu̱ ra̱ ja̱'i̱ ørpa̱ ma̱su̱ n'na ra̱ hoga̱ n'yohʉ, porque pa̱di̱ ngue xa̱nho ga̱ 'yo ra̱ n'yohʉ, di t'u̱nná̱ nzäbi ra̱ ja̱'i̱ tengu̱tho rá̱ nzäbi ma̱ t'u̱nni̱ ra̱ hoga̱ n'yohʉ. \v 42 A nu̱yá, ndana̱ bi zä ya ma̱ xädi, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yørpa̱ ra̱ nho ngue pa̱di̱ ngue i tɛnngui̱, ma̱da̱gue'a̱ n'na zi vaso ra̱ dehe di u̱nni̱, hi̱ndi̱ 'bɛhrá̱ nzäbi ra̱ ja̱'i̱, Oja̱ da̱ gu̱t'i̱. \c 11 \s1 Ra̱ Xuua bi 'yɛt'i yoho yø xädi bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱ya 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, mi̱ juadi bi xifi te ja ngue da̱ 'yøt'e, bi̱ map'ʉ bí ja yø hni̱ni̱ na̱ ra̱ Jesús ngue da̱ xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \v 2 Ra̱ Xuua ya mi̱ ofädi bi 'yøde te øtra̱ Cristo. Ja̱na̱ngue bi̱ mɛnhni̱ yoho yø xädi ngue bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \v 3 Mi̱ zømp'ʉ ha 'bʉi, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Ua gue'e na̱ ra̱ Cristo mi̱ ja ngue dá̱ ɛ̱hɛ̱ di̱ nda̱st'abi, ua gue ga̱ tø'mähe ma̱n'na? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbya ya̱ui: \p ―Ni̱ mɛ ya, bá̱ xihmi̱ ra̱ Xuua'a̱ te ra̱ hya̱ gá̱ nu̱ui bi̱ nja. Xihmi̱ ya yø hya̱ gá̱ 'yøhmi̱ dí̱ mma̱ngä. \v 5 Da̱mi̱ xihmi̱ ngue yø xädä ya zø yø dä. Yø dogua, ya i 'yo. Yø ja̱'i̱ mi̱ 'ya yø do'yo, ya bi zä ha hɛ̱mbi̱. Yø gogu̱, ya øhra̱ hya̱. Yø ánima, ya di bɛ̱nna̱te. Yø hyoya, ya sihra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱. \v 6 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui ra̱ ja̱'i̱ hi̱nha di gohrá̱ mmʉi ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \p \v 7 Mi̱ mengyø m'mɛnhni̱ ra̱ Xuua, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi dʉ'mi̱ bi c'a̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ na̱ ra̱ Xuua. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o gá̱ ma guá̱ nu̱hʉ p'ʉ bí ja ra̱ da̱po? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ hi̱ngui̱ nzaqui rá̱ mmʉi, ɛ̱ntho n'na ra̱ zafani̱ 'mø a̱nna̱ nda̱hi̱? \v 8 Xi'mø ngue hi̱n'na̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue he ra̱ hoga̱ u̱lu? Pɛ guí pa̱hmʉ ngue yø ja̱'i̱ he ra̱ hoga̱ u̱lu, guep'ʉ ja yø ngu̱ yø da̱st'abi 'bʉi. \v 9 Pɛ xi'mø hi̱nga̱ gue'a̱ guá̱ nu̱hʉ'a̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱? Ma̱jua̱ni̱ ngue gue'a̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ guá̱ nu̱hʉ. Pɛgue ta̱te na̱, ngue gätho mi̱'da yø pønga̱hya̱ xa̱ m'mʉi. \v 10 Nu̱na̱ ra̱ Xuua guehna̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro na̱, ngue ɛ̱na̱: “Nu̱gä ga̱ ɛt'ä ma̱ m'mɛnhni̱, di̱ m'mɛt'o p'ʉ gdi̱ ma. Gue'a̱ di hoqui hapʉ ja ngue gui thogui”, bi 'yɛ̱na̱. \v 11 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱ hangu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉi, hi̱njongui̱ pøni̱ ngue di ta̱te nguehna̱ ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱. Pɛ nu̱yá, to bi zä ma̱ ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ Oja̱ ya, guehya ma̱ da̱tho bi̱ nthɛui ra̱ mmɛ̱nthi̱ ya ngue ra̱ Xuua. \p \v 12 Bá̱ fʉ'mø yø pa bá̱ øtra̱ nxixya̱ ra̱ Xuua ya, asta̱ quehyø pa dí 'bʉhmʉ ya, ja̱njua̱ni̱ di xønyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. Nu̱ya yø ja̱'i̱ di xøni̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱, i̱ nne ngue xøgue ra̱ søni̱tho di̱ nja. \v 13 Hante ngue di̱ m'mʉhra̱ Xuua, nu̱ te gäma̱ hya̱ bi̱ ma̱n'a̱ m'mɛt'o yø pønga̱hya̱ Oja̱, da̱gue'ʉ yø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ ley, gätho bi̱ ma̱ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa di̱ ma̱nda ua Oja̱. \v 14 A nu̱na̱ ra̱ Elías bi̱ ma̱n'a̱ m'mɛt'o rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱, nu̱'mø guí̱ nne gui pa̱hmʉ ha rá̱ nja ra̱ hya̱, nu̱na̱ ra̱ Xuua ya, quehna̱ bi t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ Elías. \v 15 A nu̱yá, di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \p \v 16 Ma ga̱ honi̱ te gda̱ hyɛjpä yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. Gdá̱ hyɛjpa̱bi̱ yø ba̱si̱ n'yɛ̱mp'ʉ ja ra̱ täi. I̱ mmatyø mmi̱mba̱si̱ui ngue di̱ n'yɛ̱mmi̱, i ɛ̱mbi̱: \v 17 “Dá̱ pixt'ähe ra̱ xithi ngue xqui̱ nnɛ̱hmʉ, pɛ hi̱ngá̱ nnɛ̱hmʉ. Dá̱ tu̱t'a̱he yø thu̱hu̱ ngue yø thu̱ndu̱mmʉi, pɛ hi̱ngá̱ nzomhmʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 18 Guí̱ njathʉ p'ʉya, nu̱'mø hi̱mbi̱ nja'a̱ te guí̱ mma̱mhmʉ, guí̱ mbøcuɛhʉ. Porque ba̱ ɛ̱hra̱ Xuua, nu̱na̱ bi 'yɛtrá̱ mmʉi, a nu̱'a̱hʉ p'ʉya, gá̱ 'yɛ̱mhmʉ ngue n'youi ra̱ ts'onthi̱ ngue'a̱ te øt'e. \v 19 A nu̱yá, guecä drá̱ N'yohʉ dá̱ ɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, dí si'a̱ te dí ti̱ni̱, a nu̱'a̱hʉ p'ʉya guí ɛ̱njʉ ngue drá̱ nhyøt'a̱ zi̱hmɛ̱. Guí ɛ̱njʉ ngue da̱di thɛgä'be'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui 'nɛ̱'ʉ yø ngʉthäi. Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ njua̱ntho, nu̱'mø di̱ n'yomfɛ̱ni̱ xa̱nho yø ja̱'i̱, da̱ ba̱di̱ ha rá̱ nja ra̱ hya̱. \s1 Oja̱ da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho ra̱ hya̱. \p \v 20 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja yø hni̱ni̱ xi 'yøt'e xa̱ngu̱ yø milagro, bi̱ mʉdi bi hɛjpi te ga̱ 'yo yø ja̱'i̱, porque hi̱ngui̱ nne yø ja̱'i̱ da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 21 ―Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Corazín. Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betsaida. Porque hi̱mbi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ 'mø mi̱ nu̱ yø milagro dá̱ ørbʉ ha 'bʉi. A nu̱'mø xta̱ nnu̱ yø milagro yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja yø nyogui hni̱ni̱ Tiro 'nɛ̱p'ʉ Sidón, n'na zihma̱ntho xta̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ma̱ni̱ n'yo yø ja̱'i̱. Xti̱ n'yʉxyø 'bospi 'nɛ̱ xta̱ hye yø he nu̱'a̱ he yø ja̱'i̱ 'mø 'bʉ ndu̱mmʉi. \v 22 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ tha̱xra̱ güɛnda, ma̱n'na xa̱ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ fɛsta̱ ra̱ hya̱ ya, ngue'a̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Tiro 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sidón. \v 23 A nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum, rá̱ nzɛgui ɛ̱na̱ ngue da̱ t'ɛ̱spa̱bi̱ ua ja ra̱ häi, 'nɛ̱p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ t'ɛ̱spi̱. Pɛ gue di̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱du̱ ya. Porque hi̱mbi̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo. Nu̱'ʉ yø nyogui ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sodoma, nu̱'mø xta̱ nnu̱ yø milagro tengu̱tho bi̱ njap'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum, xta̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ma̱ni̱ n'yo yø ja̱'i̱'a̱ ra̱ hni̱ni̱'a̱ 'nɛ̱ hi̱nxta̱ nguahyø ja̱'i̱ 'mø. \v 24 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ tha̱xra̱ güɛnda, ma̱n'na xa̱ngu̱ ra̱ castigo da̱ tho'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ Capernaum ngue ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sodoma. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱spa̱ Oja̱. \p \v 25 Ma̱n'na ra̱ ora p'ʉya, ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱ Papá'i, da̱di ja ma̱mma̱di̱'i̱, grá̱ Hmu̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, grá̱ Hmu̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Porque yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue yø ba̱mhya̱, i ɛ̱na̱ ngue ti̱ni̱ xa̱nho yø mmʉi hanja ra̱ hya̱, pɛ gá̱ 'ya̱jpa̱bi̱ ya yø hya̱ ya. Gá̱ japi ngue go bi ba̱hya yø ja̱'i̱ ngue yø 'yøde tengu̱tho yø ba̱si̱ ngue yø 'yøde. \v 26 Ngu̱na̱ gá̱ 'yøt'e ma̱ Papá'i, porque gue'a̱ guá̱ sänni̱ ngue di̱ nja'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi zohyø ja̱'i̱ ya xa̱ nyägui. \p \v 27 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱'a̱ ma̱ Papá, bi däqui gätho yø cosa ngue ga̱ ma̱nda. Hi̱njongui pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱ xa̱nho'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Papá di̱ mpa̱hmi̱. Hi̱njongui pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱'a̱ ra̱ Papá, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ di̱ mpa̱hmi̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ neprá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ngue da̱ ba̱di̱ te'o na̱ rá̱ Papá, da̱ zä da̱ ba̱di̱. \v 28 Nu̱ gätho yø ja̱'i̱ ya xa̱ nyägui ngue hi̱ngui̱ hät'i da̱ 'yøt'e te gäma̱ hya̱ sännbi̱, da̱mi̱ n'u̱ni̱ ngue ga̱ fäxa̱hʉ n'namhma̱ ngue da̱ di̱ni̱ ha di̱ nsäya ni̱ tehʉ. \v 29 Da̱mi̱ 'yøt'e ngue ni̱ Hmu̱jʉ. Da̱mi̱ hya̱xhʉ na̱ ra̱ hya̱ dí xän'na̱hʉ. A nu̱gui̱, dí ya̱ ma̱ntu̱di̱, hi̱ngrá̱ n'yɛ̱ts'i̱ nna̱ ya̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, da̱ hyu̱t'a̱ ni̱ mmʉihʉ na̱. \v 30 Nu̱ya yø hya̱ da̱di̱ ma̱ndagä gui 'yøthʉ, hi̱ndi̱ ʉn'a̱hʉ ya. Porque nu̱ te dí xännba̱te, hi̱ngui̱ hɛnni̱ gdi 'yøthʉ. \c 12 \s1 Ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ Jesús ngue nu̱ te da̱ zänni̱ di̱ nja 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, gue'a̱ di̱ nja'a̱. \p \v 1 Nu̱ya yø pa ya, nu̱na̱ ra̱ Jesús co 'nɛ̱hyø xädi bi tocabi ngue bi thop'ʉ ja yø nua̱trigo 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. Nu̱'ʉ yø xädi bi zä ngue tu̱ ma̱nthu̱hu̱, ja̱na̱ngue bi daxtyø trigo, bi za. \v 2 Mi̱ nu̱ yø fariseo te øtyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ni̱ xädi gue di̱ mpɛfi. Conque mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ngue nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, hi̱ngui̱ sä ngue to di̱ mpɛfi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø mi̱ zʉhra̱ thu̱hu̱ n'na ndi̱ ra̱ David, co 'nɛ̱'ʉ mi̱ n'youi, ¿ua hi̱nja̱m'mø ga̱di xähmʉ p'ʉ ha nt'ot'i'a̱ te bi 'yøt'e? \v 4 Nu̱ ra̱ David bi yʉrbʉ ja rá̱ ngu̱ Oja̱ ngue bi zi yø thu̱hmɛ̱ xi t'ʉspa̱bi̱ Oja̱ ngue da̱ nu̱. Bi zi ra̱ David co 'nɛ̱'ʉ mi̱ n'youi. Conque nu̱'ʉ yø thu̱hmɛ̱'ʉ, hi̱ndi̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ ley ngue to bi zä da̱ zi, hi̱nda̱ høndyø mmäcja̱ yø ts'i'ʉ yø thu̱hmɛ̱ t'ʉspa̱bi̱ Oja̱. \v 5 ¿Ua hi̱n ga̱di xähmʉ te mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley, ngue yø mmäcja̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya di̱ mpɛfi, pɛ hi̱nda̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ ts'oqui øt'e ngue njap'ʉ? \v 6 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ya, ngue nu̱ua ha guí 'bʉhmʉ, 'bʉcua n'na nc'ɛ̱i̱ ta̱te ngue ra̱ ni̱ja̱. \v 7 Pɛ hi̱ngui̱ ti̱nni̱ mmʉihʉ hanja'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Dí̱ nnegä ngue di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, porque guehna̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui'a̱ ngue yø 'bøt'e guí ørca̱hʉ”, i ɛ̱na̱. Porque nu̱'mø di ja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, nuya yø ja̱'i̱ hi̱n tema̱ hya̱ øt'e, hi̱ngui̱ 'yɛ̱mphʉ ngue ja yø ts'oqui 'mø. \v 8 A nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja rá̱ ts'ɛdi ngue nu̱'a̱ go da̱ zänni̱, gue'a̱ di̱ nja 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ. \p \v 9 Mi̱ ma ra̱ Jesús, i̱ map'ʉ ja rá̱ ni̱ja̱ yø judío. \v 10 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ̱. Yø ja̱'i̱ honi̱ ha di di̱nnba̱bi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ma ma̱ ya̱pi, ja̱na̱ngue bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱mbi̱ ngue ja ra̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ t'øthe n'na ra̱ därquɛ̱hi̱ 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya? \p \v 11 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ gui 'yøthʉ 'mø gdi sihʉ n'na ra̱ dɛ'yo, 'nɛ̱ da̱ zop'ʉ ja ra̱ ots'i 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya? Ua̱ngui̱ 'bexque'a̱ guá̱ jʉts'i n'nahma̱ntho, ma̱da̱gue'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. \v 12 Xi ra̱ ja̱'i̱ ya, ya fa̱di̱ ngue ma̱n'na xa̱mma̱di̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ra̱ dɛ'yo. Ja̱na̱ngue ma̱da̱gue'a̱ dra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, i jatho ngue da̱ t'ørpa̱ ra̱ nho yø ja̱'i̱. \p \v 13 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ rá̱ 'yɛ: \p ―Da̱mi̱ majni̱ 'yɛ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi̱ macrá̱ 'yɛ, pɛ 'bexpi zä rá̱ 'yɛ mi̱ 'ʉ. Bi gohi tengu̱tho ja'a̱ ma̱n'na rá̱ 'yɛ. \v 14 Mi̱ zä mi̱ nu̱ yø fariseo ngue bi̱ n'øthe ra̱ Jesús, bi̱ ma bá̱ nhɛca̱hya̱ ngue honi̱ ha di hyo ra̱ Jesús. \s1 Ya nt'ot'i te gä øtra̱ Jesús. \p \v 15 Mi̱ ba̱di̱ te mbɛ̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma. Pɛ bi̱ ntɛt'i xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱. Gä bi 'yøthe yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱. \v 16 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ øthe, di 'bɛpi ngue hi̱njonda̱ xifi te ørpe. \v 17 Nu̱ya te gä øtra̱ Jesús, ya bi̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue Oja̱ bi 'yɛ̱na̱: \v 18 “Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ mɛfi ya xtá̱ huanhni̱. Ɛ̱mmɛ̱i̱ da̱di̱ ma̱di̱. Co nu̱ná̱, i ja ga̱mpähä. Ga̱ japi ngue di̱ n'youi ra̱ Espíritu Santo ya, n'namhma ngue di ha̱tra̱ ts'ɛdi te da̱ 'yøt'e. Guehna̱ da̱ xihyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío na̱, ngue nu̱na̱ Oja̱, da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda te ga̱ 'yo yø ja̱'i̱. \v 19 Nu̱ná̱, hi̱ndra̱ nequisʉi na̱. Hi̱ngra̱ hmafi di̱ nya̱ p'ʉ ha di̱ nya̱. Hi̱n hapʉ da̱ t'øde ngue di da̱ma̱ ya̱hni̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. \v 20 Da̱ zɛrpa̱bi̱ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ha̱ ra̱ ts'ɛdi. Di ha̱tra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ asta̱ gue'mø bi zønna̱ pa ngue di̱ ma̱nda ua. \v 21 Gätho yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi p'ʉya da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue gue'a̱ da̱ ya̱n'a̱”. \s1 Ra̱ Jesús i ɛ̱mbyø fariseo ngue ra̱ zithu̱ fäts'i. \p \v 22 Nu̱na̱ n'na ra̱ n'yohʉ ma̱di gonebi 'nɛ̱ ma̱di xädäbi ra̱ ts'onthi̱ mi̱ n'youi, bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Jesús ngue bi 'yøthe. Mi̱ 'yøthe p'ʉya, bi zä bi̱ nya̱ ra̱ n'yohʉ 'nɛ̱ bi zä bi̱ nzø yø dä. \v 23 Gä di 'yødyø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te øtra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Pɛ guehna̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ David ja ngue di thojpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi na̱, uague hi̱nga̱ guehna̱. \p \v 24 Mi̱ 'yøhyø fariseo na̱ te ra̱ hya̱ mma̱nyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ i hma̱, i øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, pɛ gue gue'a̱ ra̱ zithu̱ rá̱ hmu̱ yø ts'onthi̱ fäts'i ngue njap'ʉ. \p \v 25 Pɛ ra̱ Jesús, gä pa̱di̱ tema̱ hya̱ mbɛ̱nyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Xip'ʉ ha di̱ ma̱nda n'na ra̱ da̱st'abi, nu̱'mø di̱ ndu̱nhyø ja̱'i̱, hi̱nja̱m'mø da̱ zä da̱ zɛhyø hya̱. Xip'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ogue ja n'na ra̱ ngu̱, nu̱'mø di̱ nsʉhyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ, di̱ n'uɛ̱ni̱. \v 26 Njarbʉtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya. Xi'mø ngue di hɛjpa̱sɛ yø mɛfi ra̱ zithu̱, ya rá̱ 'bɛfisɛ di ts'oni̱. \v 27 Guí ɛ̱mhmʉ ngue ra̱ zithu̱ fäxqui ngue dí øthegä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. A nu̱'mø ngue ngu̱'a̱, xi ni̱ mmi̱judíohʉ tɛnna̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ, ¿ua ra̱ zithu̱ fäx'mø øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱? A nu̱yá, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue guí ya̱ xädähʉ, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te guí mma̱mhmʉ. \v 28 A nu̱gui̱, Oja̱ bá̱ pɛnnga̱gui̱ ra̱ Espíritu Santo ngue ga̱ n'yo'be, da̱ mäxqui ga̱ øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya, ngue ya di̱ ma̱nda ua Oja̱. \p \v 29 Hi̱ngra̱ zithu̱ øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Xi n'na ra̱ n'yohʉ xa̱nzaqui, nu̱'mø to da̱ du̱t'i̱, ya da̱ zä to da̱ yʉrbʉ ja rá̱ ngu̱ ngue da̱ jʉjpi te ja mbo. Di̱ njadä p'ʉya, di tu̱t'ä ra̱ zithu̱ di̱ ma̱nda yø ts'onthi̱, ja̱na̱ngue sä dí øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. \p \v 30 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne ngue ma̱ n'yo'be, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ rá̱ n'youi ma̱ nsʉi'be na̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ fäxqui ngue ga̱ ør'be ra̱ 'bɛfi, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di ts'onnga̱tho ma̱ 'bɛfi na̱. \v 31 Da̱mi̱ pa̱hmʉ ya, ngue nu̱'a̱ te gäma̱ ts'oqui øtyø ja̱'i̱, da̱ gue'a̱ te gäma̱ hya̱ ma̱n'ʉ ga̱ ya̱ yø ja̱'i̱, da̱ zä ngue di̱ mpu̱nnbi̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue da̱ nømma̱n'ʉ ra̱ Espíritu Santo, ya hi̱ndi̱ pu̱nnba̱bi̱ Oja̱. \v 32 Ja̱na̱ngue nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ nømma̱n'ʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, i sä ngue di̱ mpu̱nnbi̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ nømma̱n'ʉ ra̱ Espíritu Santo, ya hi̱ndi̱ mpu̱nnbi̱, ni̱ xi̱nga̱ guehra̱ pa dí 'yohʉ ya, ni̱ xi̱nga̱ guehra̱ pa di 'yɛ̱p'ʉ di̱ mpu̱nnbi̱. \s1 Nu̱ te ga̱nho ra̱ ndät'ä zʉ'a̱ n'na ra̱ za, gue'a̱ di fa̱'a̱. \p \v 33 Nu̱ ra̱ hoga̱ za, ra̱ hoga̱ ndät'ä zʉdi. Pɛ ra̱ za hi̱ngui̱ ho, hi̱ngra̱ hoga̱ ndät'ä zʉdi. Ja̱na̱ngue nu̱yá, n'na ra̱ za, nu̱ te rá̱ ndät'ä zʉdi, gue'a̱ di fa̱'a̱ ngue'mø ra̱ hoga̱ za ogue hi̱n'na̱. \v 34 Guí øthʉ tengu̱tho yø c'ɛ̱ya̱ ngue n'youi ra̱ nda̱te yø ne. Porque hi̱ngui̱ sä guí̱ mma̱mhmʉ n'na ra̱ hoga̱ hya̱. Nu̱ te ra̱ hya̱ bí̱ mi̱hrá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱, gue'a̱ pønná̱ ne'a̱. \v 35 Nu̱ ra̱ hoja̱'i̱, ra̱ hoga̱ hya̱ i̱ mma̱, porque xa̱nho rá̱ mmʉi. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ho rá̱ mmʉi, xa̱nts'o ra̱ hya̱ ja mbo rá̱ mmʉi, gue'a̱ pønná̱ ne'a̱. \v 36 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ hya̱xra̱ güɛnda Oja̱, nu̱ te gäma̱ ts'omhya̱ pønni̱ nehʉ, gä da̱ tha̱t'a̱hʉ ra̱ güɛnda. \v 37 Nu̱'mø xa̱nho ra̱ hya̱ xcá̱ ma̱mhmʉ, ya hi̱n tema̱ castigo gui thohmʉ. Pɛ nu̱'mø xa̱nts'o ra̱ hya̱ xcá̱ ma̱mhmʉ, gue'a̱ ra̱ castigo gui thohmʉ'a̱. \s1 Yø ts'oc'ɛ̱i̱ äpyø milagro ra̱ Jesús. \p \v 38 Nu̱ 'da yø fariseo conyø xännba̱te ngue ra̱ ley bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, dí̱ nne ga̱ nnu̱gähe ha gdi 'yøt'a̱ n'na ra̱ milagro para ngue da̱ fa̱di̱ te'o'i ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 39 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhya, ja yø ts'oqui ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, 'bet'o äcyø milagro da̱ nu̱, ja da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Pɛ hi̱n tema̱ milagro ga̱ øt'e ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱. Nu̱'a̱ da̱ nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ ya, gue'a̱ te bi thohra̱ pønga̱hya̱ Jonás. \v 40 Porque ra̱ Jonás nhyu̱ pa bá̱ o rá̱ mmʉi ra̱ hua̱. Di̱ njarbʉtho'a̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, nhyu̱ pa da̱ o häi. \v 41 Nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ hya̱xra̱ güɛnda Oja̱, nu̱ya yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nínive da̱ nangui̱ ngue di ya̱pya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. Porque yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nínive, bi 'bätyø mmʉi 'mø mi̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jonás. Conque ma̱n'na dí ta̱tegä ya ngue ra̱ Jonás, pɛ hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \v 42 Dá̱ gue'a̱ n'na ra̱ xisu mi̱ nda̱st'abi p'ʉ sur, nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ hya̱xra̱ güɛnda Oja̱, da̱ nangui̱ ngue di ya̱pya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. Porque nu̱na̱ ra̱ xisu na̱, ndøyap'ʉtho rá̱ häi bí 'yɛ̱hɛ̱ ngue bi 'yøxra̱ hya̱ mi̱ pa̱hra̱ Salomón. Conque ma̱n'na dí ta̱tegä ya ngue ra̱ Salomón, pɛ hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \s1 Ra̱ ts'onthi̱ bá̱ pengbʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱. \p \v 43 Nu̱ ra̱ ts'onthi̱ 'mø bi hyɛp'ʉ ra̱ ja̱'i̱ mi̱ n'youi, bi 'yo ra̱ ts'onthi̱ p'ʉ ja ra̱ xɛqui ma̱thoguitho xa̱ 'yot'i, honi̱ ha di̱ nsäya. Pɛ nu̱'mø hi̱mbi̱ di̱ni̱ ha di̱ nsäya, i ɛ̱na̱: \v 44 “Ga̱ pengä p'ʉ ja ma̱ ngu̱ dá̱ pøni̱”, i ɛ̱na̱. Nu̱'mø bá̱ pengbʉya, da̱ di̱nnba̱bi̱ rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱njongui̱ 'bʉp'ʉ, tengu̱tho n'na ra̱ ngu̱ ngue ma̱hoqui xa̱nho, i̱ njoqui. \v 45 Da̱ mengbʉya, da̱ si mi̱ yoto yø ts'onthi̱ ma̱n'na xa̱nts'o ngue'a̱ ra̱ ts'onthi̱ rá̱ mʉdi. Gä da̱ yʉrbʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue di̱ m'mʉp'ʉ. M'mɛfa p'ʉya, ma̱n'na di̱ m'mʉmma̱n'ʉ ra̱ ja̱'i̱ ngue'a̱ te ra̱ n'ʉ mi̱ sä m'mɛt'o. Xquet'a̱ ngu̱na̱ ra̱ hya thohyø ja̱'i̱ 'bʉhya. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ndana̱ gue'a̱ da̱ bøni̱ ngue da̱ 'yøt'e tengu̱tho 'mø drá̱ mɛ̱ni̱. \p \v 46 Ra̱ Jesús tobe ya̱duitho yø ja̱'i̱ 'mø mi̱ zøhrá̱ mamá conyø n'yohʉ. 'Bäp'ʉ thi, i̱ nnepe da̱ ts'ohra̱ Jesús ngue di̱ nya̱ui. \v 47 Hi̱ndi̱ 'bɛdi to bi xihra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mamá 'nɛ̱ ni̱ n'yohʉ 'bäcua thi. I̱ nzo'i ngue gui̱ nya̱ui 'na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 48 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱ntho: \p ―Ma ga̱ xi'a̱hʉ ndana̱ ma̱ mamá, ndana̱ ma̱ n'yohʉ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 49 Bi macyø 'yɛ p'ʉya, bi 'yu̱hyø xädi, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ di̱ mäts'i: \p ―'Bʉcua ya yø ja̱'i̱ di̱ nnøpe ngue ma̱ mamá, di̱ nnøpe ngue ma̱ n'yohʉ. \v 50 Porque nuya yø ja̱'i̱ di ho da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ pähä ma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, guehya ɛ̱ntho ma̱ n'yohʉ, ogue ma̱ nju̱, ogue ma̱ mamá ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱. \c 13 \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ momhmu̱dä. \p \v 1 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ra̱ Jesús bi bømp'ʉ ja ra̱ ngu̱ mi̱ 'bʉi, bi̱ ma i̱ mmi̱p'ʉ ja ra̱ nenzabi. \v 2 Pɛ ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ bi̱ mpɛti p'ʉ ha 'bʉi. Ja̱na̱ngue bi yʉt'a̱ n'na ra̱ barco ja bá̱ mi̱p'ʉ. Nu̱ gätho mi̱'da yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nenzabi. \v 3 Xa̱ngu̱ yø hya̱ bi xännba̱bi̱ yø ja̱'i̱, honi̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xifi. Ngu̱na̱ n'na ra̱ hya̱ bi hyɛqui, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―N'na ra̱ n'yohʉ bi̱ ma da̱ ponna̱ trigo. \v 4 Nu̱p'ʉ bi thogui ngue ponyø hmu̱dä, bi zop'ʉ ja ra̱ 'yu̱ 'da yø hmu̱dä. Bi̱ map'ʉ yø ts'ints'ʉ ngue bi za yø hmu̱dä. \v 5 Mi̱'da yø hmu̱dä bi̱ moni̱, bi zop'ʉ hi̱ngui̱ pidi ra̱ häi ngue o ra̱ do. Guehya yø hmu̱dä n'nahma̱ntho bi bøts'e ngue hi̱ngui̱ pidi ra̱ häi p'ʉ bi zo. \v 6 Hi̱nga̱ ya mbo pa yø 'yʉ. Nu̱'mø bá̱ pøxra̱ hyadi, bi̱ 'yu̱hyø hmu̱dä ya xi bøts'e. \v 7 Mi̱'da yø hmu̱dä bi zop'ʉ ja yø 'ui̱ni̱. Mi̱ nte yø 'ui̱ni̱ p'ʉya, bi ts'onyø hmu̱dä ngue bi hyøt'a̱mbo. \v 8 Mi̱'da yø hmu̱dä bi zop'ʉ ja ra̱ hoga̱ häi, guehya ɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ nja ya. Nu̱ 'da yø hmu̱dä, n'na ciento bi bøni̱ ngue n'na mhmu̱dä. Mi̱'da p'ʉya, hya̱te bi bøni̱ ngue n'na mhmu̱dä. Mi̱'da p'ʉya, 'däte ma̱'dɛt'a bi bøni̱. \v 9 A nu̱yá, di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ hanja ngue honi̱ te gui hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱. \p \v 10 Ra̱ Jesús bi guatyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue guí honi̱ te gni̱ hyɛjpa̱ yø hya̱ guí xihyø ja̱'i̱? \p \v 11 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱ya yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ ha di̱ ma̱nda Oja̱ yø ja̱'i̱, nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ i̱ nne na̱ ngue da̱ di̱nni̱ mmʉihʉ hanja ya yø hya̱ ya. Pɛ nu̱'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi ya yø hya̱ ya. \v 12 A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ bi di̱nna̱ mmʉi hanja ra̱ hya̱ ya, da̱ mäx'Oja̱ ngue ma̱n'na di ba̱di̱. Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ørpa̱tho ma̱su̱ ya yø hya̱ dí̱ mma̱, nu̱'a̱ zits'ʉ ra̱ hya̱ bi ba̱di̱, da̱ tha̱nnbi̱. \v 13 Ja̱na̱ngue dí honi̱ te nná̱ hyɛjpa̱ yø hya̱ dí xihyø ja̱'i̱. Porque yø ja̱'i̱ nnu̱ te dí øt'e, pɛ øtyø ja̱'i̱ tengu̱tho 'mø ngue hi̱nte bi̱ nu̱. Nu̱ya yø hya̱ bi 'yøde, tengu̱tho 'mø ngue hi̱n tema̱ hya̱ bi 'yøde, hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi hanja na̱ ra̱ hya̱ dá̱ ma̱. \v 14 Nu̱ te øtyø ja̱'i̱, ya bi̱ nja'a̱ ra̱ hya̱ bi 'bɛt'o ra̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Yø ja̱'i̱ da̱ 'yøde hanja ra̱ hya̱, pɛ hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱ da̱ 'yøde. Nu̱ te da̱ nu̱ yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ di̱nyø mmʉi yø ja̱'i̱ hanja'a̱ te da̱ nu̱. \v 15 Porque nu̱ya yø ja̱'i̱ ya, i̱ njot'i yø n'yomfɛ̱ni̱. Ɛ̱ntho xa̱ ngotyø gu̱ ngue hi̱ngui̱ nne da̱ 'yøhra̱ hya̱. Ɛ̱ntho xa̱ ts'a̱ntyø dä ngue hi̱ngui̱ nne da̱ hyɛ̱t'a̱ te ja ngue da̱ hyɛ̱ti̱. Porque hi̱ngui̱ nne da̱ di̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ nne di 'bätyø mmʉi ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, n'namhma̱ ngue ga̱ pu̱nnba̱bi̱ yø ts'oqui”, ɛ̱n'Oja̱. \p \v 16 Pɛ ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ, porque nu̱ te gä guí̱ nnu̱hʉ, bi di̱nni̱ mmʉihʉ hanja ra̱ hya̱. Nu̱ te ra̱ hya̱ gá̱ 'yøhmʉ, guí pa̱hmʉ ha rá̱ nja ra̱ hya̱. \v 17 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue yø pa xa̱ thogui, xa̱ngu̱ yø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ m'mʉi, yø hoga̱ n'yohʉ xa̱ m'mʉi, bi̱ ne xta̱ nnu̱'a̱ te guí̱ nnu̱hʉ ya, pɛ hi̱mbi̱ zä bi̱ nu̱. Bi̱ ne xta̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ guí øhmʉ ya, pɛ hi̱mbi̱ zä bi 'yøde. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ te ni̱ bønya yø hya̱ bi hyɛjpa̱ ra̱ momhmu̱dä. \p \v 18 Nu̱ya yø hya̱ da̱di hyɛjpa̱bi̱ ra̱ momhmu̱dä, da̱mi̱ 'yøhmʉ xa̱nho hanja ra̱ hya̱. \v 19 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ngue høntho bi 'yøhra̱ hya̱, guehya gui̱ nhyɛjpi ngue ra̱ nen'yu̱ p'ʉ bi zo yø hmu̱dä ya. Bi 'yøhra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ngue ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱, pɛ hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi yø ja̱'i̱ hanja ra̱ hya̱. Bi̱ map'ʉ ra̱ zithu̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ hya̱ xi 'yøhyø ja̱'i̱, bi japi ngue bi pu̱mbɛ̱ni̱. \v 20 Mi̱'da yø ja̱'i̱, gui̱ nhyɛjpa̱ ra̱ häi hi̱ngui̱ pidi ngue mi̱ o ra̱ do p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Mi̱ zä mi̱ 'yøhra̱ hya̱ yø ja̱'i̱, ja̱njua̱ni̱ di johya ngue bi̱ nu̱ ma̱nho. \v 21 Guehya yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ bɛnt'i̱ xa̱nho ra̱ hya̱ ya. Zits'ʉtho honi̱ ngue ha di hyɛp'ʉ ra̱ hya̱. Nu̱'mø bi ts'ʉi ngue ra̱ hya̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱, 'bexi cohyø mmʉi. \v 22 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ ra̱ häi ngue ja yø 'ui̱ni̱ p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Guehya yø ja̱'i̱ bi 'yøde hanja ra̱ hya̱ ya. Pɛ nu̱'a̱ te yø 'bɛfi i ja n'na pa ngu̱ n'na pa, høndyø 'bɛfi ni̱ ma yø mmʉi yø ja̱'i̱. Di ja ndu̱mmʉi honi̱ ha di̱ mmɛ̱mmɛti. Ya hi̱n tema̱ nhotho bi 'yørpa̱bi̱ na̱ ra̱ hya̱ bi 'yøde. \v 23 Pɛ mi̱'da yø ja̱'i̱, gui̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hoga̱ häi p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Mi̱ zä mi̱ 'yøhra̱ hya̱, bi di̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱. Bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nho na̱ ra̱ hya̱ bi 'yøde. Pɛ 'bʉ'i'da yø ja̱'i̱ ngue ma̱thoguitho bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ nho ra̱ hya̱ bi 'yøde. \s1 Bi̱ nhyɛcra̱ hya̱ ngue bi̱ nuans'ui ra̱ trigo rá̱ hmu̱dä yø paxi. \p \v 24 Ra̱ Jesús bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi di̱ ma̱nda Oja̱, ja nnøpe ngue rá̱ hua̱hi̱ ua Oja̱ bi thu̱hra̱ hoga̱ hmu̱dä. \v 25 Pɛ mi̱ n'a̱ha̱ gätho yø ja̱'i̱, nu̱'a̱ rá̱ nsʉiui ra̱ mmɛ̱hui̱ bi yʉrbʉ ja ra̱ nua̱trigo ngue ra̱ xu̱i̱. Bi du̱prá̱ mi̱hyu̱ui ra̱ trigo. Bi̱ ma p'ʉya. \v 26 Mi̱ nte yø trigo p'ʉya, ya ts'a̱ts'i̱ ngue di̱ nja yø trigo. Ja bi̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ndana̱ gue'a̱ ra̱ paxitho p'ʉya. \v 27 Mi̱ nu̱ yø hmi̱qui̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ te ja ra̱ hua̱hi̱, bi̱ ma bá̱ xihra̱ hmu̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø ma̱ tu̱hmʉ ni̱ hua̱hi̱, xa̱nho ra̱ hmu̱dä dá̱ tu̱hmʉ. ¿Hanja ngue n'youi yø paxi ra̱ trigo ya'mø?” bi 'yɛ̱mbi̱. \v 28 Ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø hmi̱qui̱ ya̱ui: “Gue'a̱ ma̱ nsʉigä'be bi du̱'ʉ yø paxi guí̱ mma̱mmi̱ ya”. Yø hmi̱qui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ hmu̱: “¿Ua guí̱ nne ga̱ ma xat'ähe yø paxi n'youi ra̱ trigo?” bi 'yɛ̱mbi̱. \v 29 Pɛ ra̱ hmu̱ bi 'yɛ̱na̱: “Hi̱n'na̱. Ogui xathʉ yø paxi n'youi ra̱ trigo, porque nu̱'mø gá̱ xathʉ yø paxi, 'nɛ̱hra̱ trigo da̱ c'ʉts'i. \v 30 Da̱mi̱ hyɛmhma̱ui hma̱ 'dap'ʉ di̱ nte asta̱ gue'mø bi thɛts'i. Ga̱ xicä yø mɛfi ngue da̱ ga̱cyø paxi, da̱ 'yøtyø tu̱t'i̱, da̱ t'u̱di̱. Nu̱'a̱ ra̱ trigo p'ʉya, da̱ 'bɛspʉ ja ra̱ njʉtrigo'a̱”. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na zi hmu̱dä ra̱ mostasa. \p \v 31 Ma̱hømbi̱ hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ xän'na̱hʉ ha di̱ njap'ʉ di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ ya. N'na ra̱ n'yohʉ bi du̱p'ʉ ja rá̱ hua̱hi̱ n'na zihmu̱dä ra̱ mostasa. \v 32 Ma̱jua̱ni̱ ngue ma̱n'na zitchʉ na̱ ra̱ hmu̱dä na̱ ngue gätho mi̱'da yø hmu̱dä i ja. Pɛ nu̱'mø bi̱ nte, ma̱n'na ta̱te ra̱ da̱t'o ngue gätho mi̱'da yø c'ani̱ i ja. Nu̱p'ʉ ja yø 'yɛt'o, ja ørbʉ yø 'bafi yø ts'ints'ʉ. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ ra̱ hojʉni̱ pɛ ra̱ levadura ngue dí ixqui. \p \v 33 Ma̱hømbi hyonna̱ Jesús te gui hyɛjpa̱ mi̱'da yø hya̱ bi xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ tengu̱tho ra̱ íxi 'mø bi japi hyu̱ t'ɛ̱ni̱ ra̱ hojʉni̱ n'na ra̱ xisu, asta̱ gue'mø di ixqui gä ra̱ jʉni̱. \p \v 34 Ngu̱ya yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue honi̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xihyø ja̱'i̱. Nu̱'mø i ya̱, za̱nt'a̱ honi̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xännba̱ yø ja̱'i̱. \v 35 Ngu̱na̱ bi 'yøt'e, porque mi̱ jatho ngue di̱ nja ya yø hya̱ bi̱ ma̱nná̱ pønga̱hya̱ Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Ga̱ honi̱ te gdá̱ hyɛjpa̱ yø hya̱ ga̱ xihyø ja̱'i̱. Ga̱ xicä yø ja̱'i̱ yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ hanja asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ nhohra̱ xi̱mhäi”, bi 'yɛ̱na̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te ga̱ mbønya yø hya̱ bi hyɛqui ngue yø paxi bi̱ nua̱s'ui ra̱ trigo. \p \v 36 Mi̱ juadi bi̱ n'yɛ̱hmi̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yʉt'a̱mbo rá̱ ngu̱ p'ʉya. Bi guatyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ xicje te ga̱ mbønya yø hya̱ gá̱ hyɛqui ngue yø mi̱hyu̱ui ra̱ trigo bi thu̱p'ʉ ja ra̱ hua̱hi̱. \p \v 37 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱'a̱ bi̱ du̱hra̱ hoga̱ hmu̱dä, gue'a̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱. \v 38 Nu̱ ra̱ hua̱hi̱, ga̱ mbøni̱ ngue guecua ja ra̱ xi̱mhäi'a̱. A nu̱ ra̱ hoga̱ hmu̱dä, ga̱ mbøni̱ ngue gue'ʉ yø ja̱'i̱ o rá̱ 'yɛ Oja̱. A nu̱'a̱ rá̱ mi̱hyu̱ui ra̱ trigo, ga̱ mbøni̱ ngue gue'ʉ yø ja̱'i̱ o rá̱ 'yɛ ra̱ zithu̱'ʉ. \v 39 A nu̱'a̱ rá̱ nsʉiui ra̱ mmɛ̱hui̱ bi̱ du̱prá̱ mi̱hyu̱ui ra̱ trigo p'ʉ ja rá̱ hua̱hi̱, gue'a̱ ra̱ zithu̱'a̱. A nu̱'mø bi thɛxyø trigo, ga̱ mbøni̱ ngue gue'mø bi gua'a̱ nxi̱mhäi 'mø. A nu̱'ʉ yø mɛfi da̱ hyɛxyø trigo, gue'ʉ yø anxɛ'ʉ. \v 40 A nu̱'a̱ rá̱ mi̱hyu̱ui ra̱ trigo da̱ ma ma̱pɛti ngue da̱ t'u̱di̱, ga̱ mbøni̱ ngue gue'a̱ ra̱ nda̱te di̱ nja 'mø bi gua'a̱ nxi̱mhäi'a̱. \v 41 Porque ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ mɛnhyø anxɛ p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ. Da̱ ziqui gätho yø ja̱'i̱ nu̱ya xa̱ japi ngue øtra̱ ts'oqui mi̱'da yø mmi̱c'ɛ̱i̱ui, da̱ ziqui gätho'ʉ xa̱nts'o te ga̱ 'yo. \v 42 Nu̱ya yø ts'oc'ɛ̱i̱, da̱ hyørbʉ ja ra̱ orno di da̱nzø. Ja di̱ nzomp'ʉ yø ja̱'i̱ 'nɛ̱ da̱di gu̱xtyø ts'i ngue ra̱ nda̱te da̱ zä. \v 43 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ xa̱ 'yøt'e te di̱ ma̱nda Oja̱, di̱ m'mʉp'ʉ ha di̱ ma̱nda yø Papá, da̱di yoxni̱ tengu̱tho gui yotra̱ hyadi. Di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛcra̱ hya̱ ngue ra̱ mɛ̱nyu̱ nt'ägui p'ʉ ja ra̱ häi. \p \v 44 Nu̱ya yø ja̱'i̱ honi̱ ha di zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛts'i̱, guehya tengu̱tho n'na ra̱ ja̱'i̱ bi di̱ni̱ ha nt'ägui xa̱ndøngu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ya. Mi̱ zä mi̱ di̱ni̱ ha o ra̱ mɛ̱nyu̱, ma̱ hømbi go'mi̱, di johya ngue'a̱ te bi di̱ni̱. Da̱ mä te gä pɛspʉya ngue da̱ dänna̱ häi ha o ra̱ mɛ̱nyu̱ bi di̱ni̱. Ya drá̱ mmɛti ra̱ häi p'ʉya. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛcra̱ hya̱ ngue ra̱ perla. \p \v 45 Nu̱ya yø ja̱'i̱ honi̱ ha di zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, guehya tengu̱tho n'na ra̱ pøhø i 'yo ngue honyø perla, ta̱te ma̱ndøngu̱ drá̱ mu̱ui. \v 46 Nu̱'mø bi di̱nna̱ perla ma̱ndøngu̱ drá̱ mu̱ui, da̱ mä te gä pɛts'i, da̱ dänna̱ perla bi di̱ni̱. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yø hua̱ bi thɛ ra̱ xit'a̱. \p \v 47 Nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi di̱ ma̱nda, tengu̱tho yø hua̱ bi thɛ ra̱ xit'a̱ 'mø bi̱ ma yø mahua̱ p'ʉ ja ra̱ ja̱the. 'Dama̱ 'dan'yo yø hua̱ bí thɛ. \v 48 Nu̱'mø bá̱ yu̱hra̱ xit'a̱ yø mahua̱, da̱ jʉca̱ nenthe p'ʉya, da̱ mi̱ ngue da̱ huanhni̱. Yø hoga̱ hua̱ i pɛts'i, pɛ yø hua̱ hi̱ngui̱ ho i ɛi. \v 49 Di̱ njarbʉtho'a̱ te ra̱ hya̱ di̱ nja 'mø bi gua'a̱ nxi̱mhäi ya. Da̱ ma yø anxɛ ngue da̱ sicyø ts'oc'ɛ̱i̱ p'ʉ ha di 'bʉhyø ja̱'i̱ xa̱nho te ga̱ 'yo. \v 50 Yø ts'oc'ɛ̱i̱ da̱ hyørbʉ ja ra̱ orno di da̱nzø. Ja di̱ nzomp'ʉ 'nɛ̱ ja di̱ gu̱xpʉ yø ts'i ngue ra̱ nda̱te di sä. \s1 Bi̱ nhyɛcra̱ hya̱ ngue ra̱ nyogui xädi conna̱ 'da'yo xädi. \p \v 51 Bi 'yänyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua ti̱ni̱ xa̱nho ni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dá̱ ma̱ngä ya, uague hi̱n'na̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱, ti̱nma̱ mmʉigähe hanja ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 52 Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱ ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley, nu̱'mø da̱ gohi ngue ma̱ xädi, ma̱'da'yo di xädi ha di zo rá̱ 'yɛ Oja̱, ya ma̱n'na xa̱ngu̱ yø hya̱ da̱ ba̱di̱. Da̱ gohi tengu̱tho n'na ra̱ n'yohʉ xa̱ngu̱ te pɛspʉ ja rá̱ ngu̱, jap'ʉ yø cosa ngue yø nyogui, xi̱mmi̱ jap'ʉ yø cosa ngue ma̱'da'yo. \s1 Nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱hʉ ra̱ Jesús hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ te øt'e. \p \v 53 Ra̱ Jesús høntho bi juadi bi xihyø ja̱'i̱ ya yø hya̱ bi hyɛqui, bi̱ ma p'ʉya. \v 54 Mi̱ zømp'ʉ Nazaret ja ra̱ hni̱ni̱ bá̱ nte. Bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue bí xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. Nu̱ya yø ja̱'i̱ bi 'yøde hanja ra̱ hya̱ bi̱ ma̱, gä di 'yøtho, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hague go ga̱ mba̱'a̱ te ra̱ hya̱ pa̱hna̱? ¿Hague ga̱ nzä øtyø milagro? \v 55 Conque guehna̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ yaxi na̱. Nu̱na̱ rá̱ mamá p'ʉya, gue'a̱ ra̱ Ma̱ya. Yø n'yohʉ p'ʉya, gue'a̱ ra̱ Jacobo, 'nɛ̱hra̱ José, 'nɛ̱hra̱ Simu̱, 'nɛ̱hra̱ Judas. \v 56 Yø nju̱ p'ʉya, gä 'dadua ra̱ hni̱ni̱ dí 'bʉhmʉ. Xina̱, ¿hapʉ go bá̱ ha̱'a̱ te ra hya̱ xännba̱te na̱? ―di̱ n'yɛ̱mbyø ja̱'i̱. \p \v 57 Ja̱na̱ngue yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue to bi zä ma̱n'yohʉ na̱ ra̱ Jesús. Hi̱ngui̱ ørpa̱tho ma̱su̱ yø ja̱'i̱ te xifi. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Gätho yø pønga̱hya̱ Oja̱ n'nanni̱ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱, gä hnu̱ ma̱nsu̱. Pɛ nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱hʉ yø pønga̱hya̱, hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nsu̱. Ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ to 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ pønga̱hya̱ di̱ nnu̱ ma̱nsu̱. \p \v 58 Ya hi̱mbi̱ 'yøt'e xa̱ngu̱ yø milagro p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ p'ʉya, porque yø mmɛ̱ngu̱hʉ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱tho ya yø hya̱ bi̱ ma̱. \c 14 \s1 Ra̱ Herodes ɛ̱mbi̱ ngue nu̱na̱ ra̱ Jesús, gue'a̱ ra̱ Xuua mi̱ øtra̱ nxixya̱. \p \v 1 Nu̱'ʉ yø pa'ʉ, nu̱p'ʉ ja ra̱ häi Galilea mi̱ nda̱st'abi ra̱ Herodes. Ra̱ Herodes mi̱ 'yøde te mma̱nyø ja̱'i̱ ngue xa̱ngu̱ yø milagro øtra̱ Jesús. \v 2 Ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ja yø 'bɛfi p'ʉ ha 'bʉi: \p ―Nu̱gä dí ɛ̱na̱ ngue xpi bɛ̱nna̱te'a̱ ra̱ Xuua mi̱ øtra̱ nxixya̱. Ja̱na̱ngue sä øtyø milagro ―bi 'yɛ̱na̱. \s1 Ja mma̱ngua ha bi̱ nja ya ngue bi du̱ ra̱ Xuua mi̱ øtra̱ nxixya̱. \p \v 3 Nu̱'mø yø pa bi thogui, ra̱ Herodes bi̱ ma̱nda bi̱ mbɛntra̱ Xuua, bi du̱t'i̱ conyø cadena bi got'a̱ fädi. Bi ʉpi ngue nu̱na̱ ra̱ Xuua ya xi xihra̱ Herodes ngue hi̱ngui̱ ho di̱ m'mʉhmi̱ rá̱ 'bɛpo Herodías nu̱na̱ ma̱rá̱ xisu'a̱ rá̱ n'yohʉ Lipe. \v 4 Nu̱na̱ ra̱ Xuua xi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: “Hi̱n'yʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ guí̱ m'mʉhmi̱ ni̱ 'bɛpo”, xi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 5 Ra̱ Herodes mi̱ sihna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi̱ ne xta̱ hyo ra̱ Xuua, pɛ hi̱mbi̱ zä porque ra̱ Herodes bi zu̱ yø ja̱'i̱. I pa̱di̱ ngue gätho yø ja̱'i̱ i̱ mma̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ Xuua. \v 6 Pɛ mi̱ zøhrá̱ pa bi̱ nsänni̱go ra̱ Herodes. Nu̱na̱ rá̱ t'i̱xu̱ ra̱ Herodías bi yʉrbʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ xi pɛtra̱ Herodes ngue sänni̱go, bi̱ mʉhra̱ hnɛ̱i̱ p'ʉya. Ra̱ Herodes di ho te øtra̱ hmu̱te. \v 7 Ra̱ Herodes bi 'yɛ̱mbra̱ hmu̱te: “Nu̱'mø tema̱ cosa gui 'yäqui, nu̱gä ga̱ 'da'i”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 8 Ra̱ hmu̱te p'ʉya bi̱ ma bá̱ änná̱ mamá te 'bɛ'a̱ da̱ 'yädi. Mi̱ xihrá̱ mamá te da̱ 'yäp'ʉ ya, bi̱ ma ra̱ hmu̱te, bi 'yɛ̱mbra̱ Herodes: “Da̱mi̱ 'dacrá̱ ya̱ ra̱ Xuua nu̱na̱ mi̱ 'yøtra̱ nxixya̱, dá̱ o ra̱ mohi”, bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 9 Ma̱mbi du̱trá̱ mmʉi ra̱ da̱st'abi 'mø mi̱ 'yø'a̱ te sifi. Pɛ ya xi xihra̱ hmu̱te ngue di u̱nni̱ te da̱ 'yäpi. Yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ mi̱ 'bʉi, gä xi 'yøde te xi̱ ma̱. Bi̱ ma̱nda p'ʉya ngue bi t'u̱nna̱ hmu̱te'a̱ te ädi. \v 10 Bi 'yɛt'i to bá̱ hɛjpa̱ rá̱ ya̱ ra̱ Xuua p'ʉ ja ra̱ fädi p'ʉya. \v 11 Bá̱ jät'a̱ n'na ra̱ mohi, bi t'u̱nna̱ hmu̱te. Ra̱ hmu̱te p'ʉya, bi däprá̱ mamá. \p \v 12 Mi̱ ba̱hyø xädi ra̱ Xuua ngue bi du̱, bi̱ ma bá̱ ha̱ ra̱ ánima ngue bi 'yägui. M'mɛfa p'ʉya, nu̱'a̱ te bi̱ nja, bi̱ ma bá̱ xihra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue bi̱ nsi̱hmɛ̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. \p \v 13 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ zä mi̱ ba̱di̱ ngue ya bi̱ du̱ ra̱ Xuua, bi 'yo ra̱ barco i̱ ma n'nanni̱ hapʉ hi̱njo'o yø ja̱'i̱. Pɛ yø ja̱'i̱ bi ba̱di̱ hapʉ i̱ ma, ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ bi dɛnni̱ ni̱ nɛtra̱ nenthe. Nu̱p'ʉ ja yø hni̱ni̱ thogui, ja nɛ̱xpʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue tɛt'i. \v 14 Mi̱ zøhra̱ barco bá̱ o ra̱ Jesús, bi bøni̱. Pɛ ya ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ. Ra̱ Jesús bi huɛ̱cyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yøthe yø därquɛ̱hi̱ bi zispa̱bi̱ yø ja̱'i̱. \v 15 Nu̱'mø ya ni̱ ma di̱ nde p'ʉya, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi guarbʉ 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya bi̱ nde, 'nɛ̱ nu̱ua dí 'bʉhmʉ ra̱ da̱po ua. Da̱mi̱ 'yɛ̱hyø ja̱'i̱ n'namhma̱ da̱ map'ʉ bí ja yø hni̱ni̱, da̱ dänsɛ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 16 Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―Hi̱ngui̱ ja ngue da̱ ma yø ja̱'i̱ da̱ täi te da̱ zi. Da̱mi̱ u̱nhnʉ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi yø ja̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 17 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ høndi cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ dí ha̱gähe, 'nɛ̱ yoho yø hua̱. \p \v 18 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Bí 'dacjʉ ua yø thu̱hmɛ̱ conyø hua̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 19 Bi 'bɛpyø ja̱'i̱ p'ʉya ngue bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ 'batha. Bi hya̱n'ʉ cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ 'nɛ̱'ʉ yoho yø hua̱. Bi hyanma̱ hɛ̱ts'i̱ p'ʉya, bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. Bi xɛnyø thu̱hmɛ̱ p'ʉya, bi u̱nyø xädi ngue di 'darpa̱bi̱ yø ja̱'i̱. Da̱guehyø hua̱ bi dat'i. \v 20 Bi̱ nsi̱hmɛ̱ xa̱nho yø ja̱'i̱, gä bi̱ nni̱ya̱. Mi̱ juate ra̱ ts'i̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱ p'ʉya, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi pɛti 'dɛ'ma̱yo canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱. \v 21 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi̱ nsi̱hmɛ̱'a̱ ra̱ ora'a̱, cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ bi̱ nsi̱hmɛ̱. Hi̱mma̱ cʉt'i ra̱ güɛnda yø xisu 'nɛ̱hyø ba̱si̱. \s1 Ra̱ Jesús ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe. \p \v 22 Mɛ̱nte ɛ̱hyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi xihyø xädi ngue di̱ m'mɛt'o da̱ 'yo ra̱ barco di̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ zabi. \v 23 Høntho bi juadi bi 'yɛ̱hyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi̱ map'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ bá̱ mat'Oja̱. Mi̱ dähra̱ nde, bi 'bʉsɛ p'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ ra̱ Jesús. \v 24 Pɛ ra̱ barco ya bi 'yo ma̱de ra̱ zabi. Nu̱p'ʉ ja ra̱ zabi, bi̱ nangra̱ nda̱te nda̱hi̱ ngue di cosra̱ barco. Asta̱ pa ma̱ya̱ yø fʉnthe. \v 25 Mi̱ zʉ'i hyu̱ xu̱di̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ bí 'bʉhyø xädi ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe. \v 26 Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zømp'ʉ 'bʉhyø xädi, mi̱ hyandi̱ ngue mmap'ʉ ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe. Bi zu̱ p'ʉya. Nu̱'a̱ ga̱ nzu̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na: \p ―Bá̱ ɛ̱cua ra̱ nda̱hi̱. \p \v 27 Pɛ ra̱ Jesús bi zofo 'bexque'a̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Go guecä, 'yoguí su̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 28 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―A nu̱'mø ngue gue'e grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue da̱ zä ga̱ n'yogä ma̱xøts'e ra̱ dehe. Ga̱ søngä p'ʉ ga̱rá̱ ɛ̱hɛ̱. \p \v 29 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue bá̱ 'yo 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi ga̱p'ʉ ja ra̱ barco, ni̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe ngue da̱ zømp'ʉ bá̱ ɛ̱hra̱ Jesús. \v 30 Pɛ nu̱'a̱ ga̱ 'yo ra̱ nda̱hi̱, i tønhni̱, bi̱ nsu̱ p'ʉya. 'Bexpi̱ mʉdi bi yʉ'a̱ mbonthe. Xøgue rá̱ mafi bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ jʉxca̱gui̱. \p \v 31 'Bexpi̱ macrá̱ 'yɛ ra̱ Jesús, bi gʉts'i. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague n'yø, ¿hanja ngue guí yobɛ̱ni̱? Gue zits'ʉtho guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \p \v 32 Høntho bi yʉt'a̱mbo ra̱ barco ra̱ Jesús, 'bexpi̱ nsäya ra̱ nda̱hi̱. \v 33 Nu̱ya mi̱ o ra̱ barco p'ʉya bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. \s1 Nu̱p'ʉ ja ra̱ häi Genesaret bi 'yøthe yø därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús. \p \v 34 Mi̱ zøn'a̱ nenthe ja ra̱ häi Genesaret. \v 35 Mi̱ ba̱hyø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ ra̱ xɛqui'a̱ ngue ya 'bʉp'ʉ ra̱ Jesús, ndap'ʉ bi zä, bi̱ n'yonnba̱sɛ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ngue bá̱ ɛ̱hɛ̱. Di̱ nxifi ngue da̱ zixyø därquɛ̱hi̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús. \v 36 Yø ja̱'i̱ bi 'yäpra̱ ma̱te ra̱ Jesús ngue squera̱ngue rá̱ nya̱ni̱ rá̱ he da̱ därpa̱bi̱ yø därquɛ̱hi̱, 'bexque'a̱ sä ha hɛ̱mbi̱. \c 15 \s1 Ja 'da yø costumbre xa̱ nzänsɛ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱ya yø fariseo 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley ngue yø mmɛ̱ngu̱ Jerusalén bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús ngue ørpa̱ ra̱ nt'änni̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 2 ―¿Hanja ni̱ xädi ngue fɛstho ra̱ hya̱ bi zoga̱hʉ yø ndiua? Porque hi̱ngui̱ pecra̱ ts'oqui ja yø 'yɛ, ngue di̱ nxʉ'yɛ hante di̱ nsi̱hmɛ̱. \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, xquet'a̱ bi 'yørpa ra̱ nt'änni̱ ya ya̱ui, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱ gue'a̱hʉ, xiya yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, ¿hanja ngue guí fɛsthohʉ, ngue nu̱ya yø hya̱ xcá̱ sänsɛhʉ, gue'a̱ ga̱di ja ndu̱mmʉi guí øthʉ'a̱? \v 4 Porque Oja̱ bi xihyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ su̱ ni̱ papá, da̱mi̱ su̱ ni̱ mamá”. Ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zanná̱ papá, ogue da̱ zanná̱ mamá, i ja ngue di̱ njapra̱ castigo 'nɛ̱ da̱ tho”, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ Oja̱. \v 5 Pɛ ya xcá̱ xännba̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue ra̱ ja̱'i̱ da̱ zä da̱ 'yɛ̱mbra̱ papá ogue rá̱ mamá: “Nu̱gä papá, nu̱gä mamá, ya hi̱nda̱ zä ga̱ 'da'i te guí siui ya. Porque nu̱ te gä dí pɛts'i, guehna̱ Oja̱ da̱di̱ u̱nni̱”. \v 6 Nu̱'mø ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ ja̱'i̱ p'ʉya, ya hi̱n ga̱di japhʉ ngue di jamma̱nsu̱ rá̱ papá ogue rá̱ mamá ra̱ ja̱'i̱. Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue nu̱ya yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, guí ɛ̱mhmʉ ngue hi̱nte di̱ mu̱ui. Porque nu̱ya yø costumbre xa̱ nzänyø ndiua, guehya guí ɛ̱mhmʉ ngue ja ts'ɛditho gui 'yøthʉ ya. \v 7 Ni̱ xirbʉ guí ɛ̱na̱ ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ Oja̱. Go guí øthʉ na̱ te ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue Oja̱ bi 'yɛ̱na̱: \v 8 “Nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua, nu̱'mø bi̱ nya̱, xøgue ɛ̱na̱ ma̱jua̱ni̱ ngue nnu̱ ma̱nsu̱gui̱. Pɛ hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue yø mmʉi ga̱ nda̱nnegui. \v 9 Ya hi̱nte ni̱ bøntho ngue tha̱nnegui yø ja̱'i̱. Nu̱ te gäma̱ hya̱ xännba̱te, xa̱ngu̱ yø hya̱ xa̱ nzänsɛ ngue ɛ̱mbi̱ di̱ ma̱nda Oja̱”, bi 'yɛ̱n'Oja̱. \s1 Nu̱ te si ra̱ ja̱'i̱ hi̱nga̱ gue'a̱ di ts'onnba̱ rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ra̱ ja̱'i̱'a̱. \p \v 10 Ra̱ Jesús bi zonhyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'yøhmʉ xa̱nho ya yø hya̱ ga̱ mma̱ngä ya. Da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ. \v 11 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ øtra̱ ts'oqui, hi̱nga̱ gue'a̱ te si ra̱ ja̱'i̱ ga̱ 'yøtra̱ ts'oqui. Nu̱'a̱ ga̱ 'yøtra̱ ts'oqui ra̱ ja̱'i̱, gue'a̱ ra̱ ts'omhya̱ pønná̱ ne ra̱ ja̱'i̱'a̱. \p \v 12 Yø xädi ra̱ Jesús bi guarbʉ 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí̱ pa̱di̱ ngue mbøcuɛ yø fariseo 'mø mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ guí xifi? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 13 Ra̱ Jesús ɛ̱ntho 'mø mi̱ da̱di̱: \p ―Nu̱'a̱ ma̱ Papágä bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ o rá̱ 'yɛ, da̱ zijpʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱. \v 14 Da̱mi̱ hyɛgui, o sä guí su̱hʉ. Nu̱ya guehya yø xädä xännba̱bi̱ ra̱ hya̱ mi̱'da yø mmi̱nxädäui ya. Nu̱'mø bi̱ nthɛui ra̱ ots'i, nu̱p'ʉ da̱ zo ra̱ xännba̱te, ja da̱ zop'ʉ yø xädi. \p \v 15 Ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ xicje te ga̱ mbønya yø hya̱ gá̱ hyɛqui ngue te si ra̱ ja̱'i̱. \p \v 16 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua xquet'a̱ hi̱ngui̱ ti̱nni̱ mmʉihʉ hanja ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä? \v 17 ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ngue nu̱ te gäma̱ cosa si ra̱ ja̱'i̱, mbo rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ni̱ ma, pɛ pigui te si ra̱ ja̱'i̱? \v 18 Pɛ nu̱ ra̱ hya̱ pønná̱ ne ra̱ ja̱'i̱, mbo rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ra̱ ja̱'i̱ ní̱ 'yɛ̱hra̱ hya̱. Nu̱'mø xa̱nts'o ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ ja̱'i̱, guehna̱ ra̱ ts'oqui na̱. \v 19 Porque mbo rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ra̱ ja̱'i̱ bi̱ mi̱hra̱ ts'o n'yomfɛ̱ni̱, ra̱ nthote, ra̱ n'yots'om'mäi, ra̱ mfɛ̱, ra̱ fɛhni̱, ra̱ ts'ate. Gä mbo rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ra̱ ja̱'i̱ ní̱ 'yɛ̱hra̱ ts'omhya̱. \v 20 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ya, guehna̱ ra̱ ts'oqui øtyø ja̱'i̱ na̱. Pɛ nu̱'mø hi̱ngui̱ xʉ'yɛ ra̱ ja̱'i̱ 'mø bi̱ nsi̱hmɛ̱, hi̱nga̱ gue'a̱ ra̱ ts'oqui'a̱. \s1 Nu̱'a̱ n'na ra̱ xisu ngue hi̱ngra̱ judío bi 'yäpra̱ ma̱te ra̱ Jesús ngue da̱ mäts'i. \p \v 21 Mi̱ bømp'ʉ mi̱ 'bʉhra̱ Jesús, i̱ map'ʉ ja n'na ra̱ häi ja ra̱ hni̱ni̱ Tiro conna̱ hni̱ni̱ Sidón. \v 22 Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bi zønna̱ Jesús, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ xisu hi̱ngra̱ judío, ma̱rá̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Canaán. Bi̱ ma ra̱ xisu p'ʉya, ní̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱. Nu̱ ma̱ t'i̱xu̱ dí si, n'youi ra̱ ts'onthi̱. Pɛ ɛ̱mmɛ̱i̱ di ʉni̱, da̱mi̱ 'yøthets'ʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 23 Pɛ ra̱ Jesús hi̱ngui̱ tha̱tho. Yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ 'yørpa̱bi̱ nts'ɛdi'a̱ te xi'i, porque ra̱ nxu̱na̱nya̱tho ngue nuɛrca̱hʉ. \p \v 24 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu: \p ―Nu̱gä bá̱ pɛnga̱gui̱ Oja̱ ngue høndyø judío ga̱ fäts'i. Porque yø judío ɛ̱ntho yø dɛ'yo ya xa̱ n'uɛ̱ni̱, ngue hi̱njongui̱ fädi. \p \v 25 Pɛ ra̱ xisu bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús ngue bi̱ nda̱ntyøhmu̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ fäxquits'ʉ. \p \v 26 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu ya̱ui: \p ―Pɛ nu̱'mø ngue 'bet'o go ga̱ fäxa̱'i̱, 'nɛ̱ hi̱ngrá̱ judío, ya sʉtho 'mø da̱ tha̱nnba̱ ra̱ hmɛ̱ yø ba̱si̱, ngue yø fo'yo di t'u̱nni̱. \p \v 27 Ra̱ xisu p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱, gue'a̱ guí̱ mma̱. Pɛ yø fo'yo, gue'ʉ yø xɛmhmɛ̱ täp'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa̱ si̱hmɛ̱ yø hmu̱ si'ʉ. \p \v 28 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu ya̱ui: \p ―Ague grá̱ xisu, guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ xa̱ndønho ngue da̱ zä di̱ nja'a̱ te guí̱ mma̱. Ja̱na̱ngue di̱ nja ya. \p Nu̱'a̱ rá̱ t'i̱xu̱ ra̱ xisu mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱ p'ʉya, 'bexque'a̱ bi zä. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱. \p \v 29 Mi̱ thohra̱ Jesús, i̱ mpa ma̱n'na nguadi ra̱ zabi Galilea. Nu̱p'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ bi zøni̱, bi̱ mi̱. \v 30 Xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi zømp'ʉ 'bʉi. Bi zispa̱ yø därquɛ̱hi̱ xa̱ nnu̱nts'i̱, yø xädä, yø gone, yø do'yɛ, yø dogua, xa̱ngu̱ mi̱'da yø därquɛ̱hi̱ bi ts'ispa̱bi̱ ra̱ Jesús ngue bi 'yøthe. \v 31 Mi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ te øtra̱ Jesús ngue bi zä bi 'yøthe yø därquɛ̱hi̱, di 'yødyø ja̱'i̱. Yø gone bi zä bi̱ nya̱, bi zä yø do'yɛ, bi zä yø dogua. Bi̱ nzø yø dä yø xädä. Mi̱ nja'a̱ p'ʉya, gätho yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ nu̱na̱ tha̱nne yø judío. \s1 Ra̱ Jesús bi 'ui̱n'i̱ goho ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. \p \v 32 Bi zonhyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱di huɛ̱cä yø ja̱'i̱ 'bʉcua, porque ya rá̱ hyu̱ pa 'daua dí 'yohʉ ya. Dí pa̱'a̱ njua̱ni̱ ngue ya hi̱n'yʉ te da̱ zi yø ja̱'i̱. Nu̱gä hi̱ndí̱ nne ga̱ ɛt'i ngue da̱ ma yø ngu̱ 'nɛ̱ hi̱ndi̱ si̱hmɛ̱, porque da̱ güennbʉ ja ra̱ 'yu̱. \p \v 33 Nu̱'ʉ yø xädi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ ¿hapʉ go ga̱ ha̱nnba̱hʉ te da̱ zi ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua? Porque xa̱ndøngu̱. A nu̱ua dí 'bʉhmʉ, ra̱ da̱po ua. \p \v 34 Bi 'yänyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hangu̱ yø thu̱hmɛ̱ guí ha̱hʉ 'mø? \p Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Høndi yoto yø thu̱hmɛ̱ ja ua, 'nɛ̱ zi yoho yø hua̱. \p \v 35 Bi̱ ma̱nda ra̱ Jesús ngue bi̱ mi̱hyø ja̱'i̱. \v 36 Bi hya̱n'ʉ yoto yø thu̱hmɛ̱ p'ʉya conyø hua̱. Bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ ngue ya di̱ nsi̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱. Bi xɛnyø thu̱hmɛ̱ p'ʉya, bi u̱nyø xädi ngue di 'darpa̱ yø ja̱'i̱ da̱ zi. \v 37-38 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi̱ nsi̱hmɛ̱, goho ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. A nu̱ yø xisu 'nɛ̱hyø ba̱si̱ hi̱ngui̱ cʉtra̱ güɛnda'ʉ. Pɛ gä bi̱ nni̱ya̱. Mi̱ juate ra̱ ts'i̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi pɛti yoto canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱. \v 39 M'mɛfa p'ʉya, ra̱ Jesús bi 'yɛ̱hyø ja̱'i̱. Bi̱ ma p'ʉya, bi 'yo ra̱ barco, bi zømp'ʉ ja ra̱ häi ni̱ hu̱ ngue Magdala. \c 16 \s1 Yø fariseo bi xihra̱ Jesús ngue nne da̱ nu̱p'ʉ da̱ 'yøt'a̱ n'na ra̱ milagro. \p \v 1 Ngu̱ i zøhra̱ Jesús, nu̱ya yø fariseo conyø saduceo bi̱ ma bá̱ sämhya̱ ra̱ Jesús. Di 'bɛpi ngue da̱ 'yøt'a̱ n'na ra̱ milagro nu̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, para ngue di̱ nɛ̱qui̱ ngue rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ na̱ ra̱ Jesús. \v 2 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue ra̱ nde, guí ɛ̱mhmʉ: “Xta̱ nho ra̱ tiempo ya, porque ja yø zøgu̱i̱”. \v 3 Nu̱'mø xu̱di̱ p'ʉya, guí ɛ̱mhmʉ 'mø: “Nu̱ya hi̱ndi̱ ho ra̱ pa ya, porque ra̱ ndu̱hmi̱ ra̱ c'amma̱hɛ̱ts'i̱ ngue ja ra̱ gu̱i̱”, guí ɛ̱mhmʉ. Guí ɛ̱na̱ ngue guí pa̱hmʉ xa̱nho te ga̱ mbøn'a̱ te bí ja ma̱ya̱. Pɛ nu̱ya guí ɛ̱na̱ ngue hi̱nguí̱ pa̱hmʉ te ga̱ mbønya te gäma̱ hya̱ guí̱ nnu̱hʉ yø pa dí 'bʉhmʉ ya. \v 4 Yø ja̱'i̱ 'bʉhya, yø ts'oc'ɛ̱i̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱. 'Bet'o nne da̱ nu̱ yø milagro, ja da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Pɛ hi̱n tema̱ ma̱n'na ma̱ mi̱lagro di̱ nja ya, hi̱nda̱ hønt'a̱ te bi thohra̱ Jonás da̱ nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ ya. \p Bi zop'ʉ yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi̱ ma. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue di̱ mfädi xa̱nho, nu̱ya yø hya̱ xännba̱te yø fariseo 'nɛ̱hyø saduceo, hi̱nda̱ dɛnnba̱bi̱ yø hya̱. \p \v 5 Mi̱ zøm ma̱n'na nguadi ra̱ zabi, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús xi pu̱mbɛ̱ni̱ ra̱ thu̱hmɛ̱ xta̱ hya̱ts'i ngue da̱ zi. \v 6 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ mfähmʉ ya, ma̱mi̱ sihʉ'a̱ ra̱ íxi di u̱nyø fariseo ya, conyø saduceo. \p \v 7 Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na'ʉ yø xädi p'ʉya: \p ―Rá̱ nzɛgui xicjʉ ya ngue hi̱nxtá̱ ha̱ ra̱ thu̱hmɛ̱ ga̱ sihʉ. \p \v 8 Bi ba̱hra̱ Jesús te di̱ nxihyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue guí ɛ̱na̱ dí xi'a̱hʉ ngue hi̱nxcuá̱ ha̱ ra̱ thu̱mhɛ̱ gui sihʉ. ¿Ua hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä 'mø? Masque ma̱di̱ zits'ʉ guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 9 ¿Ua hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä? ¿Ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ'a̱ te guí̱ nnu̱hʉ p'ʉ nná̱ mähä? Xi'mø ra̱ pa ngue høndi cʉt'a nthu̱hmɛ̱ i̱ nsi̱hmɛ̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ, ¿ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ njammi̱ canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱? \v 10 Xi'mø ra̱ pa ngue høndi yoto yø thu̱hmɛ̱ i̱ nsi̱hmɛ̱ goho ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ, ¿ua hi̱nguí̱ mbɛ̱mhmʉ njammi̱ canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱? \v 11 ¿Hanja ngue hi̱ngui̱ 'yo ni̱ mmʉihʉ ngue hi̱ngra̱ thu̱hmɛ̱ dí̱ mma̱ ngue dí xi'i ngue guí mfähmʉ ngue ra̱ íxi di u̱nyø fariseo 'nɛ̱hyø saduceo? \p \v 12 Ya bi̱ di̱nyø mmʉi'ʉ yø xädi te mma̱nna̱ Jesús, ngue hi̱ngra̱ íxi pɛ ra̱ thu̱hmɛ̱'a̱ xifi ngue di̱ mfädi. Sinoque nu̱'a̱ ra̱ hya̱ xifi, ngue hi̱ndi̱ xä'ʉ yø hya̱ xännba̱te yø fariseo 'nɛ̱hyø saduceo. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu ngue ra̱ Jesús, gue'a̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi'a̱. \p \v 13 Nu̱p'ʉ ja ra̱ xɛqui ja ra̱ hni̱ni̱ Cesarea ngue Filipos, mi̱ zømp'ʉ ra̱ Jesús. Bi 'yänyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä drá̱ N'yohʉ dá̱ ɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ¿te'o ɛ̱nyø ja̱'i̱ ngue guecä? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 14 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Bʉ i'da yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Xuua gmi̱ øtra̱ nxixya̱. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Elías. Mi̱'da p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue grá̱ Jeremías. Mi̱'da p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue 'bʉi toni̱ pønga̱hya̱ Oja̱. \p \v 15 Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Xi'a̱hʉ p'ʉya, ¿te'ogä p'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ ngue guecä? \p \v 16 Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'i̱, gue'e grá̱ Cristo, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ nu̱na̱ ma̱jua̱ni̱ ngue 'bʉi. \p \v 17 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛui grá̱ Simu̱, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i Jonás. Porque hi̱njonni̱ ja̱'i̱ bi bɛ̱n'na̱'i̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱, sinoque guesɛ na̱ ma̱ Papá bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ bi ja'i̱ gá̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱. \v 18 Nu̱gä dí xi'i ya, gue'e gni̱ hu̱ ngue grá̱ Bɛdu, i̱ nne da̱ ma̱ ngue tengu̱tho n'na ra̱ do ngue dʉp'ʉ fots'i, hi̱njongui̱ a̱ni̱. Gue'e grá̱ mʉdi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ya ngue gätho mi̱'da yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ m'mɛfa. Nu̱ to gä da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ da̱ da̱pra̱ nda̱te i ja. \v 19 Di̱ nja ni̱ cargo p'ʉ ha di̱ ma̱nda Oja̱ ya. Gue'e rá̱ representante'i Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ gui̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱, gue'a̱ di̱ nja'a̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ hi̱ngui̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi, hi̱ngui̱ sä da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. \p \v 20 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi xihyø xädi p'ʉya ngue hi̱njonni̱ ja̱'i̱ da̱ xifi ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ngue da̱ tho, 'nɛ̱ bi̱ ma̱ ngue di bɛ̱nna̱te. \p \v 21 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue ja ts'ɛditho di̱ ma Jerusalén, ja da̱ni̱ ma ma̱'ʉni̱ p'ʉ. Di ʉnyø mmäcja̱ 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, 'nɛ̱hyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Da̱ hyo, pɛ rá̱ hyu̱ pa p'ʉya di bɛ̱nna̱te. \v 22 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi zica̱ n'nanni̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, 'yo da̱ ne Oja̱ ngue da̱ ngu̱'a̱ gui thogui. \p \v 23 Mi̱ 'bätra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Da̱mi̱ 'uegue, rá̱ mɛfi'i ra̱ zithu̱. Porque nu̱'i̱ guí orca̱thogui. Hi̱nga̱ gue'a̱ rá̱ ts'änni̱ Oja̱ so ni̱ mmʉi di̱ nja. Sinoque gue'a̱ te yø hya̱sɛ yø ja̱'i̱ so ni̱ mmʉi di̱ nja. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue hi̱nja̱m'mø da̱ gohyø mmʉi'a̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 24 Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―Nu̱ to nne da̱ dɛnngui̱, hi̱ngui̱ sä ngue da̱ zänsɛ te da̱ n'yo. Hi̱nha di gohrá̱ mmʉi, ma̱da̱gue'a̱ da̱ thop'ʉ ja ra̱ pont'i̱. \v 25 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'uegue ngue su̱ da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ m'mɛhrá̱ te na̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ cohrá̱ mmʉi'a̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, ma̱da̱ tho conná̱ ngueque, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nya̱nná̱ te na̱. \v 26 Porque hi̱nte da̱ da̱hra̱ ja̱'i̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱ 'yøt'e ngue rá̱ mmɛti gä ra̱ xi̱mhäi 'nɛ̱ di̱ m'mɛhrá̱ te. Ni̱ xi̱nda̱ ha̱ngu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ da̱ gu̱tra̱ ja̱'i̱, hi̱nda̱ zä da̱ ya̱nná̱ te. \v 27 A nu̱'mø bá̱ ɛ̱hɛ̱ ma̱høn'a̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, dí ha̱tra̱ ts'ɛdi Oja̱, da̱ n'youi yø anxɛ. Di u̱nyø nzäbi n'na ngu̱ n'na yø ja̱'i̱, da̱ gu̱t'i̱ te xa̱ 'yøt'e, xa̱nho ogue xa̱nts'o. \v 28 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ya 'da 'bʉcua ya, hi̱nda̱ du̱, asta̱ gue'mø da̱ nu̱ ngue da̱ hya̱ ra̱ ts'ɛdi ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ di̱ ma̱nda ua. \c 17 \s1 Bi̱ mpä'a̱ te gui̱ nɛ̱qui̱ ra̱ Jesús. \p \v 1 Mi̱ tho'a̱ n'nato ma̱ pa, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi zixra̱ Bɛdu 'nɛ̱hya mi̱ yonc'ɛ̱i̱ di̱ n'yohʉ, ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua. Bi̱ mɛp'ʉ bí ja n'na ra̱ nyu̱ni̱ xa̱nhɛ̱ts'i̱ ngue di̱ m'mʉsɛ. \v 2 Ja bá̱ nu̱p'ʉ yø xädi p'ʉya ngue bi̱ mpä'a̱ gui̱ nɛ̱qui̱ ra̱ Jesús. Nu̱ rá̱ hmi̱, di yoxni̱ tengu̱ ra̱ hyadi. Rá̱ he p'ʉya, ra̱ mbøsɛ asta̱ di yoxni̱. \v 3 Bi̱ nu̱ yø xädi p'ʉya ngue 'bäp'ʉ ra̱ Moisés conna̱ Elías ngue ya̱ui ra̱ Jesús. \v 4 Ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ya xa̱nho ngue dí 'bʉhmʉ ua. Xiya, ¿ua guí̱ nne ga̱ høcähe hyu̱ yø t'ʉnni̱gu̱, n'na'i̱, n'na ra̱ Moisés, n'na ra̱ Elías? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 5 Tobe ya̱dra̱ Bɛdu 'mø mi̱ go'mra̱ gu̱i̱ p'ʉ ha 'bʉi. Xøgue di yoxni̱ ra̱ gu̱i̱. Bi 'yø p'ʉya ngue nu̱p'ʉ ja ra̱ gu̱i̱ ja bá̱ nya̱p'ʉ Oja̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱. Co nu̱na̱ ya i ja ga̱mpähä. Nu̱ya yø hya̱ da̱ ma̱nna̱ ya, da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 6 Mi̱ 'yøhyø xädi na̱ ra̱ hya̱ bá̱ ma̱n'Oja̱ ma̱ya̱, bi̱ m'mɛmfo häi p'ʉya, pɛ ma̱thoguitho bi̱ nsu̱. \v 7 Nu̱p'ʉ ha 'boni̱, bi guatra̱ Jesús. Bi dots'i n'na ngu̱ n'na, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ nangüi̱, 'yo guí̱ nsu̱ui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Mi̱ hyɛ̱tyø xädi p'ʉya, ya hi̱njon gui 'bäp'ʉ'ʉ yoho yø n'yohʉ xi̱ nu̱. Ya 'bäsɛ p'ʉ ra̱ Jesús. \p \v 9 Ya bá̱ 'yo ngue ní̱ ga̱p'ʉ ja ra̱ ngua̱ni̱ p'ʉya. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―'Yo to gui xifi te gá̱ nu̱ui ya, asta̱ gue'mø bi hnu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue di bɛ̱nna̱te. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ngue ra̱ Elías ya bá̱ ɛ̱hɛ̱, bi xihyø ja̱'i̱ ngue di̱ nsä porque ya bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ Cristo. \p \v 10 Nu̱ya yø xädi ra̱ Jesús bi 'yänna̱ n'na ra̱ hya̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja na̱ ra̱ hya̱ mma̱nyø xännba̱te ngue ra̱ ley, ngue ra̱ Elías ɛ̱mbi̱ ngue jatho da̱ 'bɛt'o hante ngue da̱ ɛ̱hra̱ Cristo? \p \v 11 Mi̱ da̱hra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ra̱ Elías mi̱ jatho ngue rá̱ mʉditho da̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ xihyø ja̱'i̱ ngue di̱ nsä. \v 12 Pɛ da̱mi̱ pa̱hmʉ ya ngue nu̱na̱ t'ɛ̱mbi̱ ra̱ Elías, ya bá̱ ɛ̱hɛ̱. Pɛ hi̱mbi̱ n'yo yø mmʉi yø ja̱'i̱ te'o na̱. Ja̱na̱ngue nu̱ hangu̱ ra̱ n'ʉ bi̱ ne da̱ japi, gä bi̱ nja. Xquet'a̱ di̱ njarbʉtho ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, di ʉnyø ja̱'i̱. \p \v 13 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi̱ n'yo yø mmʉi'a̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús ngue nu̱na̱ ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱, guehna̱ bi t'ɛmbi̱ ngue ra̱ Elías. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na nc'ɛ̱i̱ mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱. \p \v 14 Mi̱ zøp'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi guat'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 15 ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ dí si n'youi ra̱ n'ʉ ngue ra̱ ataque, ja̱njua̱ni̱ ngue di ʉni̱. Nu̱'mø bi gʉ, høt'a̱ sibi, ja'mø hørbʉ ja ra̱ dehe. Da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ, gui 'yøthe ts'ʉ. \v 16 Ya xtá̱ xihni̱ xädi ngue xta̱ 'yøthe ts'ʉ, pɛ hi̱nxa̱ nzä xa̱ 'yøthe. \p \v 17 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱ gätho yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ: \p ―¿Asta̱ nja̱m'mø da̱ zønna̱ pa gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ? ¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue ha̱ngu̱ ra̱ pa ga̱ sɛt'a̱hʉ? Bá̱ si ua ra̱ ts'ʉnt'ʉ, ga̱ øthegä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 18 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi xihra̱ ts'onthi̱ n'youi ra̱ ts'ʉnt'ʉ ngue bi hyɛp'ʉ. Ra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya 'bexpi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbi̱. \v 19 M'mɛfa p'ʉya, bi 'yänsɛ n'nanni̱ yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue hi̱nxa̱ nzä xtá̱ øthegähe ra̱ ts'ʉnt'ʉ mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱? \p \v 20 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Hi̱nxa̱ nzätha̱, porque hi̱n ga̱di segura ni̱ mmʉihʉ ngue da̱ zä ra̱ därquɛ̱hi̱. Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱'mø ngue di ja zits'ʉ ni̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ, ma̱da̱gue'a̱ tengu̱tho ga̱ nnoho n'na zi hmu̱dä ra̱ mostasa, ya da̱ zä gui 'yɛ̱mphʉ ra̱ nyu̱ni̱ ja nʉ: “Da̱mi̱ 'uecua guí ja grá̱ nyu̱ni̱, i̱ ma ma̱n'na nguadi”, gui 'yɛ̱mphʉ, ra̱ nyu̱ni̱ p'ʉya da̱ 'uegue. Hi̱nte gui hyɛ̱mphʉ 'mø di ja'a̱hʉ zits'ʉ ra̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱. \v 21 A nu̱na̱ tengu̱ ra̱ ts'onthi̱ mi̱ n'youi ra̱ ts'ʉnt'ʉ, para ngue da̱ zä da̱ hyɛp'ʉ ra̱ ja̱'i̱ n'youi, mahyoni̱tho ngue da̱ mat'Oja̱ ra̱ ja̱'i̱ 'nɛ̱ da̱ 'yɛtrá̱ mmʉi. \s1 Ma̱hømbi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue da̱ tho, pɛ bi̱ ma̱ ngue di bɛ̱nna̱te. \p \v 22 Mɛ̱nte 'youi p'ʉ ja ra̱ häi Galilea yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, di̱ ndäpyø ja̱'i̱ ngue da̱ hyo. \v 23 Nu̱'mø bi hyo p'ʉya, di bɛ̱nna̱te'a̱ rá̱ hyu̱ pa. \p Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi xihyø xädi, ɛ̱mmɛ̱i̱ bi du̱ yø mmʉi. \s1 Ra̱ Jesús bi gu̱tra̱ mɛ̱nyu̱ njʉi p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \p \v 24 Ní̱ n'youi yø xädi ra̱ Jesús, bi zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum. Nu̱'ʉ yø n'yohʉ jʉhra̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Xi ni̱ xännba̱tehʉ n'yø, ¿ua hi̱nda̱ gu̱tra̱ mɛ̱nyu̱ njʉi p'ʉ ra̱ ni̱ja̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 25 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ jʉhra̱ mɛ̱nyu̱: \p ―A̱há̱, da̱ gu̱tra̱ mɛ̱nyu̱ ra̱ xännba̱te. \p M'mɛfa p'ʉya bi̱ ma ra̱ Bɛdu p'ʉ bí ja ra̱ ngu̱ 'bʉhra̱ Jesús. Hante ngue di̱ nya̱ ra̱ Bɛdu, ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Simu̱, ¿te guí̱ mma̱nya? Xi yø da̱st'abi 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, ¿ndana̱ gue'a̱ jʉmba̱bi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ i jʉi, gue'ʉ yø ba̱si̱ jʉmbi̱, ua gue gue'ʉ yø ja̱'i̱ n'nan'yo jʉmbi̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue'ʉ yø ja̱'i̱ n'nan'yo njʉmba̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ma̱hømbi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Ja̱na̱ngue nu̱'ʉ yø ba̱si̱ Oja̱ hi̱ngui̱ ja ngue da̱ gu̱tra̱ mɛ̱nyu̱'ʉ. \v 27 A nu̱yá, para ngue hi̱nda̱ zʉcjʉ yø ja̱'i̱, ni̱ map'ʉ ja ra̱ zabi ya. Da̱mi̱ hya̱xra̱ xone t'ɛgui, guá̱ thɛ n'na ra̱ hua̱. Nu̱'a̱ rá̱ mʉdi ra̱ hua̱ guá̱ hʉqui, nu̱p'ʉ ja rá̱ ne ra̱ hua̱, gui ti̱nnba̱bi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ di op'ʉ. Di zʉ'a̱ p'ʉya ngue gui ju̱tra̱ mɛ̱nyu̱ t'äcä p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, co 'nɛ̱'a̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ t'ä'i gui ju̱t'i̱. \c 18 \s1 Ra̱ Jesús bí xännba̱ yø xädi ndana̱ ma̱ da̱tho da̱ hnu̱ ma̱nsu. \p \v 1 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱, bi guatyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ndana̱ ha̱nt'a̱ ni̱ mmʉi ngue ma̱ da̱tho da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ha di̱ ma̱nda Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱? \p \v 2 Ra̱ Jesús bi zohna̱ n'na ra̱ ts'ʉnt'ʉ mi̱ 'bäp'ʉ, bi 'bämbʉ ma̱de ha 'bʉi. \v 3 Bi y'ɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱'mø hi̱ngui̱ pähni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ, gui cohmʉ tengu̱tho ra̱ ts'ʉnt'ʉ 'bʉcua ya, hi̱ndi̱ cʉ'a̱hʉ p'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 4 A nu̱yá, nu̱na̱ ma̱ da̱tho da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱ ya, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøt'e ngue hi̱nte di̱ mu̱ui, di mmu̱tho tengu̱tho ra̱ ts'ʉnt'ʉ 'bʉcua ngue hi̱ndi̱ 'yani̱. \v 5 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di ja mma̱nsu̱ n'na ra̱ basi̱ tengu̱ na̱ 'bʉcua ya, ngu̱na̱ da̱ 'yøt'e porque pa̱hra̱ ja̱'i̱ ngue nu̱ te øt'e, gue'a̱ dí̱ nnu̱ ma̱nho ngue da̱ 'yøt'a̱, tengu̱tho 'mø ngue go di jamma̱nsu̱ gra̱ ja̱'i̱. \s1 Ra̱ Jesús di japa̱ nts'ɛdi yø xädi ngue da̱ zu̱ da̱ 'yøtra̱ ts'oqui. \p \v 6 Nu̱'ʉ yø ba̱si̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ndap'ʉ bi zä, tengu̱tho na̱ ra̱ ba̱si̱ 'bʉcua ya, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ japi ngue da̱ hyɛga̱gui̱ p'ʉ yø ba̱si̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, ra̱ nda̱te castigo tø'mra̱ ja̱'i̱ da̱ thogui. Hante ngue da̱ 'yøtra̱ ts'oqui ra̱ ja̱'i̱, ma̱n'na xa̱nho ngue da̱ t'ɛnnbʉ ja ra̱ ja̱the ra̱ ja̱'i̱, di̱ ntha̱rpa̱ rá̱ 'yʉga n'na ra̱ njʉni̱ ngue da̱ gʉ'mi̱. \v 7 Xa̱n'ʉtho te ja ua ja ra̱ xi̱mhäi, porque hi̱ndi̱ 'bɛdi tema̱ cosa ga̱ 'yøtra̱ ts'oqui yø ja̱'i̱. Porque ngu̱tho siempre øtra̱ ts'oqui ra̱ ja̱'i̱, pɛ hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ tho ra̱ ja̱'i̱ nu̱'a̱ di japi ngue øtra̱ ts'oqui rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui. \p \v 8 Ja̱na̱ngue nu̱'mø guí ɛ̱na̱ ngue rá̱ ts'oqui ni̱ 'yɛ ogue rá̱ ts'oqui ni̱ gua p'ʉ gá̱ 'yøtra̱ ts'oqui, da̱mi̱ hyɛqui, 'yɛi yap'ʉtho. Ma̱n'na xa̱nho ngue ga̱rá̱ do'yɛ ogue ga̱rá̱ dogua 'mø gá̱ cʉrbʉ ha gui̱ m'mʉhmi̱ Oja̱, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue di ja yoho ni̱ 'yɛ ogue di ja gä yoho ni̱ gua 'nɛ̱ ngu̱tho gui̱ mmap'ʉ ja ra̱ sibi para za̱ntho. \v 9 Nu̱'mø guí ɛ̱na̱ ngue rá̱ ts'oqui ni̱ dä p'ʉ gá̱ 'yøtra̱ ts'oqui, da̱mi̱ hya̱hni̱ dä, gui 'yɛi yap'ʉtho. Ma̱n'na xa̱nho ngue da̱ n'natho ni̱ dä 'mø gá̱ cʉrbʉ ha gui̱ m'mʉhmi̱ Oja̱, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue di ja gä yoho ni̱ dä 'nɛ̱ ngu̱tho gui̱ mmap'ʉ ja ra̱ ni̱du̱ di̱ da̱nzø. \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue n'na ra̱ dɛ'yo bi 'uegue. \p \v 10 'Yo guí ɛ̱mhmʉ ngue hi̱nte di̱ mu̱ui yø ba̱si̱. Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉhma̱ Papá, nu̱'ʉ yø anxɛ za̱mp'ʉ ha 'bʉi, gue'ʉ fäxyø ba̱si̱'ʉ. \v 11 Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, bi 'yɛ̱hɛ̱ ngue da̱ ya̱nyø ja̱'i̱ xa̱ m'mɛdi. \p \v 12 A nu̱yá, xi'mø ngue di 'bʉi to di si n'na ciento yø dɛ'yo, 'nɛ̱ da̱ 'ue'a̱ n'na ndɛ'yo, ua̱ngui̱ da̱ zop'ʉ'ʉ goho 'däte ma̱'dɛ'ma̱ gʉto ndɛ'yo p'ʉ ja ra̱ da̱po di 'yo. Da̱ ma da̱ honná̱ ndɛ'yo xá̱ 'uegue. \v 13 Nu̱'mø bá̱ ti̱mp'ʉya, ma̱n'natho di johya ngue bá̱ ti̱n'a̱ n'na ndɛ'yo xí 'uegue, hi̱nda̱ gue'ʉ goho 'däte ma̱'dɛ'ma̱ gʉto ndɛ'yo hi̱ngui̱ 'uegue. \v 14 Njarbʉtho ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, hi̱ngui̱ nnepe ngue di̱ mm'mɛ'a̱ n'na mba̱si̱ ya yø ba̱si̱ 'bʉcua. \s1 Jatho ngue di pu̱nnba̱bi̱ rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui ra̱ ja̱'i̱. \p \v 15 Nu̱'mø hi̱ngui̱ ho te øt'a̱ ni̱ cu̱, da̱mi̱ zofo, jʉca̱ n'nani̱ ngue gui̱ nya̱sɛui. Da̱mi̱ xifi ngue hi̱ngui̱ ho te øt'e. Nu̱'mø bi̱ ne bi 'yø'a̱ ra̱ hya̱ guí xifi, ya xa̱nho. Ya gá̱ nhojpa̱ui ni̱ cu̱. \v 16 Pɛ nu̱'mø hi̱mbi̱ ne bi 'yøde te guí xifi, da̱mi̱ hyon'i yonc'ɛ̱i̱ ogue hyu̱ nc'ɛ̱i̱ gui sits'i, da̱ 'yøde hapʉ gui̱ nya̱ui ni̱ cu̱, ngue guí̱ nne gui̱ nhojpa̱ui. \v 17 A nu̱'mø hi̱nda̱ ne da̱ 'yøde te da̱ xi'ʉ gui sits'i, da̱mi̱ dä ra̱ güɛnda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ 'mø. A nu̱'mø hi̱nda̱ ne da̱ 'yø'a̱ te ra̱ hya̱ da̱ sip'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, gui 'yø'ni̱ güɛnda ngue nu̱na̱ ni̱ cu̱ tengu̱tho 'mø hi̱ngra̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ogue tengu̱tho 'mø drá̱ ngʉthäi. \p \v 18 Dí xi'a̱hʉ ngue go gyø representantehʉ nguehna̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ gui̱ u̱nhnʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱, gue'a̱ di̱ nja'a̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ hi̱ngui̱ u̱nhnʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi, hi̱nda̱ sä da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. \p \v 19 I ja ma̱n'na̱ ra̱ hya̱ ga̱ xi'a̱hʉ ya. Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi, nu̱'mø bi thɛ yø hya̱ yo nc'ɛ̱i̱ ngue 'da'igu̱ da̱ 'yäp'a̱ Oja̱, Oja̱ di u̱n'a̱ te da̱ t'äpi. \v 20 Porque nu̱p'ʉ ha di̱ mpɛti yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, ma̱da̱gue'a̱ høndi yonc'ɛ̱i̱ ogue hyu̱ nc'ɛ̱i̱ di̱ mpɛti, pɛ nu̱p'ʉ ha 'bʉi, ja dí 'bʉcä p'ʉ. \p \v 21 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ hmu̱, xi ma̱ cu̱ ya ga̱ 'bʉ'a̱ ngue hi̱ngui̱ ho te ørque, ¿nja mmi̱ndi̱ ga̱ pu̱nnbi̱? ¿Gue asta̱ nyoto nni̱di̱? \p \v 22 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä hi̱nte dí xi'i ngue høndi̱ nyoto nni̱di̱ ja ngue guí pu̱nnbi̱. Sinoque dí xi'i nja mmi̱ndi̱ guí pu̱nnbi̱, yoto yø hya̱te ma̱'dɛt'a nni̱di̱ ja ngue guí pu̱nnbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛcra̱ hya̱ ngue n'na ra̱ hmi̱qui̱ hi̱n'yʉ rá̱ mpu̱nnbi̱. \p \v 23 Ja̱na̱ngue jatho gui pu̱nnba̱bi̱ ni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱hʉ, porque nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ma̱hyɛjpi n'na ra̱ da̱st'abi ngue ørpa̱ ra̱ güɛnda yø hmi̱qui̱ hangu̱ tu̱pi̱. \v 24 Mi̱ dʉ'mi̱ bi 'yørpa̱ ra̱ güɛnda yø hmi̱qui̱, bá̱ ts'innba̱bi̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ngue yø mi̱yonetho rá̱ mɛ̱nyu̱ mi̱ tu̱pi̱. \v 25 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ bá̱ ts'i, hi̱n'yʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ di gu̱trá̱ güɛnda. Ra̱ da̱st'abi p'ʉya bi̱ ma̱nda ngue da̱ bä ra̱ hmi̱qui̱, 'nɛ̱ da̱ bäprá̱ xisu, 'nɛ̱ da̱ bäpyø ba̱si̱, 'nɛ̱ da̱ bäpi hangu̱ pɛts'i ngue di̱ gu̱trá̱ güɛnda. \v 26 Pɛ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bährá̱ hmu̱. Bi 'yäpra̱ ma̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ hmu̱, da̱mi̱ tøgba̱gui̱ ts'ʉ mɛ̱nte ga̱ ti̱ngä ni̱ mɛ̱nyu̱ ga̱ ju̱t'a̱'i̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 27 Nu̱'a̱ ra̱ hmu̱ p'ʉya bi huɛ̱crá̱ hmi̱qui̱, bi pu̱nnba̱bi̱ rá̱ güɛnda mi̱ tu̱pi̱. Bi thøgue. \p \v 28 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ bi̱ ma ma̱pu̱nnbi̱ rá̱ güɛnda, høntho bi̱ ma ma̱thøgue, bi̱ nthɛui ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ ngue mi̱ tu̱pi̱ zits'ʉ rá̱ mɛ̱nyu̱. Bi bɛnnbʉya bi dorpa̱ rá̱ 'yʉga. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Gui ju̱rca̱gui̱ ma̱ mɛ̱nyu̱ guí tu̱qui̱, uague hi̱n'na̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 29 Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ mi̱ ndu̱pa̱te zits'ʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya, bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bä'a̱ tu̱pi̱, bi 'yäpra̱ ma̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ tøgba̱gui̱ ts'ʉ mɛ̱nte ga̱ ti̱ngä ni̱ mɛ̱nyu̱, ga̱ ju̱t'a̱'i̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 30 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ mi̱ thu̱prá̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya, hi̱mbi̱ ne xta̱ ndø'ma̱ tu̱pi̱. Sinoque bi bɛnt'i̱, bi zixa̱ fädi asta̱ gue'mø di japi da̱ gu̱trá̱ mɛ̱nyu̱ tu̱pi̱. \p \v 31 Mi̱ nu̱ mi̱'da yø hmi̱qui̱'a̱ te bi 'yørbʉya, bi där'ma̱n'ʉ yø mmʉi'a̱ te bi japrá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui. Bi̱ ma'ʉ p'ʉya bá̱ xiprá̱ hmu̱ te bi 'yøt'e. \v 32 Nu̱na̱ ra̱ hmu̱ p'ʉya, bi̱ ma̱nda bá̱ ts'ofo ma̱høn'a̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Grá̱ ts'oc'ɛ̱i̱ n'yø. Conque nu̱ hangu̱ ma̱ mɛ̱nyu̱ gmi̱ tu̱qui̱, gä dá̱ pu̱n'na̱'i̱ ngue gá̱ 'yäcra̱ ma̱te. \v 33 Ua̱ngui̱ xta̱ nzä xqui pu̱nnba̱bi̱ ni̱ amigo mi̱ tu̱'i̱ tengu̱tho dá̱ pu̱n'na̱'i̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 34 Nu̱'a̱ ra̱ hmu̱, ja̱njua̱ni̱ ngue mbøcuɛ. Bi̱ ma̱nda p'ʉya ngue bi ts'ixa̱ fädi rá̱ hmi̱qui̱ asta̱ gue'mø da̱ gu̱trá̱ mɛ̱nyu̱ tu̱pi̱. \v 35 Di ja'a̱hʉ p'ʉ ma̱ Papágä bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, hi̱ndi̱ pu̱n'na̱hʉ, ngue'mø hi̱nni̱ mmʉi gdi pu̱nnba̱bi̱ te øt'a̱ ni̱ cu̱hʉ. \c 19 \s1 Bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue hi̱n'yʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ di̱ nxu̱mmi̱ yø xisu. \p \v 1 Ra̱ Jesús mi̱ juadi bi̱ ma̱nya yø hya̱ ya, nu̱p'ʉ Galilea mi̱ 'yo, bi̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán, i̱ mpa p'ʉ ja ra̱ häi Judea. \v 2 Pɛ xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi dɛnni̱. Nu̱p'ʉ bi zøni̱, bi 'yøthe yø ja̱'i̱ ma̱di hyɛ̱nni̱. \p \v 3 Bi guat'i'da yø fariseo p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, porque honnbi̱ ha di zʉdi ngue hi̱nda̱ gue'a̱ ra̱ hya̱ da̱ ma̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua ja ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue di̱ nxu̱mmi̱ rá̱ xisu n'na ra̱ n'yohʉ hønt'a̱ bi zä ma̱ hya̱ di ʉpi, uague hi̱n'na̱? \p \v 4 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱n ga̱di xähmʉ'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, ngue nu̱'mø ma̱mbá̱ nhohra̱ xi̱mhäi, Oja̱ bi hocra̱ n'yohʉ 'nɛ̱ bi hocra̱ xisu? \v 5 Oja̱ bi 'yɛ̱na̱: “Ja̱na̱ngue ra̱ n'yohʉ sop'ʉ rá̱ papá, sop'ʉ rá̱ mamá ngue 'bʉhmi̱ rá̱ xisu. Nu̱ya yo nc'ɛ̱i̱ ya, di̱ nne n'na ngu̱ n'na, ja̱na̱ngue ya hi̱ngui̱ yo nc'ɛ̱i̱, sinoque ɛ̱ntho n'na nc'ɛ̱i̱tho”. \v 6 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱ya yo nc'ɛ̱i̱ bi pɛn'na̱ Oja̱, hi̱n'yʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue to di xu̱nnba̱bi̱. \p \v 7 Yø fariseo p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Pɛ hanja na̱ ra̱ Moisés ngue bi 'yɛ̱mbi̱ i sä da̱ 'yøtra̱ sʉcua̱ ra̱ n'yohʉ ngue di̱ nxu̱mmi̱ rá̱ xisu 'mø? \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ Moisés bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ngue da̱ nangra̱ sʉcua̱ ngue ra̱ nxu̱ni̱, pɛ ngue ma̱ndø nna̱xi̱tho yø n'yomfɛ̱ni̱ yø ja̱'i̱, ja̱na̱ngue bi̱ njap'ʉ. Pɛ nu̱p'ʉ rá̱ mʉdi, hi̱nga̱ ngu̱'a̱ ra̱ hya̱ bá̱ sännba̱ Oja̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. \v 9 Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ, ngue yø n'yohʉ di̱ nxu̱mmi̱ yø xisu 'nɛ̱ hi̱ngra̱ n'yots'om'mäi di ʉpi, nu̱'mø hømbi̱ ntha̱tra̱ n'yohʉ, da̱ mɛ ma̱n'na ra̱ xisu, ya ra̱ ts'oqui øtra̱ n'yohʉ. A nu̱'mø bi̱ ntha̱tra̱ xisu bi t'ɛi, ya ra̱ ts'oqui øt'ui ra̱ n'yohʉ bi̱ mɛ. \p \v 10 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱n'na xa̱nho ngue hi̱ndi̱ ntha̱tra̱ ja̱'i̱ 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 11 Pɛ ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱, hi̱ngui̱ nne da̱ ma̱ ngue da̱ gätho yø ja̱'i̱ di ja ngue di̱ ntha̱ti̱. Sinoque nu̱ya yø ja̱'i̱, Oja̱ nnepe ngue di̱ ntha̱ti̱, guehya dí̱ mma̱ngä ya. \v 12 I 'bʉhyø n'yohʉ ngue hi̱ngui̱ sä di̱ ntha̱ti̱. Porque 'bʉhyø n'yohʉ ya i̱ mi̱'a̱ ngue hi̱nda̱ zä di̱ m'mʉhrá̱ xisu. Xi̱mmi̱ 'bʉhyø n'yohʉ ngue m'moqui. Xi̱mmi̱ 'bʉhyø n'yohʉ hi̱ndi̱ ntha̱ti̱ para ngue da̱ zäp'ʉ da̱ 'yørpe xa̱nho rá̱ 'bɛfi Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Pɛ nu̱ to ɛ̱na̱ ngue da̱ zä di̱ ntha̱ti̱, ya da̱ 'yøt'e tengu̱tho ra̱ hya̱ dí̱ mma̱. \s1 Bi xi Oja̱ ra̱ Jesús ngue di ja̱pyø ba̱si̱. \p \v 13 Bi zixyø ba̱si̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, i̱ nnepyø ja̱'i̱ ngue da̱ dospa̱ yø ya̱ yø ba̱si̱ 'nɛ̱ da̱ xi Oja̱ ngue di ja̱pyø ba̱si̱. Pɛ nu̱ya yø xädi ra̱ Jesús bi hɛjpa̱ yø ja̱'i̱ ba̱ zi yø ba̱si̱. \v 14 Ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ hyɛhmʉ yø ba̱si̱ da̱ thocua dí 'bʉi. Porque tengu̱tho yø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ Oja̱, xquet'a̱ njarbʉ ya yø ba̱si̱ ya. \p \v 15 Ra̱ Jesús bi japyø 'yɛ p'ʉ ja yø ya̱ yø ba̱si̱. M'mɛfa p'ʉya, bi̱ map'ʉ ja ra̱ xɛqui mi̱ 'bʉi. \s1 Ra̱ mmɛ̱mmɛti hi̱mbi̱ ne da̱ 'yøt'e te bi xihra̱ Jesús. \p \v 16 N'na ra̱ n'yohʉ bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hoga̱ xännba̱te, ¿ndana̱ ra̱ nho ɛxa̱ ja ts'ɛdi ga̱ øt'e n'namhma̱ ngue Oja̱ di 'dacra̱ 'da'yo te para za̱ntho? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 17 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí pa̱di̱ te guí̱ mma̱nya, ngue guí ɛ̱ngui̱ xa̱nhogä? Porque hønsɛ Oja̱ xa̱nho. Nu̱'mø guí̱ nne ya ngue di 'da'i ra̱ 'da'yo te Oja̱, da̱mi̱ 'yøt'ʉ yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱ 'mø. \p \v 18 Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Xi'ʉ yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱ p'ʉya, ¿ndana̱ gue'a̱ ya yø hya̱ guí̱ mma̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo grá̱ hyote. 'Yo grá̱ 'yots'om'mäi. 'Yo grá̱ bɛ̱. 'Yo to guí sännba̱ ra̱ fɛhni̱. \v 19 Da̱mi̱ su̱ ni̱ papá, da̱mi̱ su̱ ni̱ mamá. Da̱mi̱ ma̱hni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui tengu̱tho gni̱ ne ngue di̱ ma ma̱ ma̱di̱'i̱. \p \v 20 Mi̱ da̱hra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ya yø hya̱ guí xicya, ya gä xtá̱ øt'e asta̱ gue'mø ma̱rá̱ ngüɛgui. Xiya, ¿ndana̱ guehna̱ ra̱ hya̱ di 'bɛdi ngue hi̱ndí̱ øtya? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ ya̱ui: \p ―Nu̱'mø guí̱ nne ngue gätho gui 'yøt'a̱ te ni̱ 'yu̱p'ʉ gui 'yøt'e, ni̱ ma ya, da̱mi̱ pä te gä guí pɛts'i. Da̱mi̱ u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ yø hyoya. Nu̱'mø gá̱ 'yøt'e te dí xi'i ya, ya bí ja ni̱ mmɛti ma̱hɛ̱ts'i̱ p'ʉya. Bá̱ ɛ̱p'ʉ ya, ga̱ mmɛp'ʉ nná̱ magä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 22 Pɛ mi̱ 'yøhra̱ n'yohʉ na̱ ra̱ hya̱ bi sifi, ma̱mbi du̱drá̱ mmʉi. Bi̱ matho, porque ma̱rá̱ ndømmɛ̱mmɛti. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue Oja̱, hi̱nte hɛ̱mbi̱. \p \v 23 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱ yø mmɛ̱mmɛti, guehya dí̱ mma̱ ngue xa̱nhɛ̱nni̱tho ha di̱ n'u̱ni̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \v 24 Ya fa̱di̱ ngue ra̱ cameyo, hi̱nja̱m'mø da̱ zä da̱ thop'ʉ ja rá̱ xa̱gu̱ n'na ra̱ 'yofani̱. Pɛ dí xi'a̱hʉ ngue ma̱n'na xa̱ndøn hɛ̱nni̱tho ngue n'na ra̱ mmɛ̱mmɛti di̱ n'u̱ni̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 25 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús mi̱ 'yøhyø xädi, ma̱n'natho bi̱ nsu̱ yø n'yomfɛ̱ni̱ p'ʉya. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Rá̱ nzɛgui ya hi̱njonni̱ ja̱'i̱ da̱ zä di̱ nya̱nná̱ te ya'mø ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 26 Bi hyɛ̱tyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ ngue yø ja̱'i̱tho, hi̱nda̱ zä da̱ zänsɛ ha di̱ nya̱nyø te. Pɛ Oja̱ hi̱nte hɛ̱mbi̱, nu̱ te nne da̱ 'yøt'e, da̱ zä ha di japi. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue di tocabi ra̱ nho'ʉ yø ja̱'i̱ n'youi p'ʉ ni̱ ma. \p \v 27 Nu̱na̱ ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱gähe, ya xtá̱ sohme p'ʉ te gä dí pɛshe ngue dí tɛn'na̱he. ¿Te 'bɛ'a̱ ja ngue di tocagähe 'mø? \p \v 28 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ gom'na'yo gätho yø cosa i ja, gue'a̱ ra̱ pa'a̱ ngue ra̱ N'yohʉ dí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ mi̱p'ʉ ja rá̱ nthu̱ts'i̱, di̱ ma̱nda te di̱ nja. A nu̱'a̱hʉ p'ʉya ngue guí tɛnnga̱hʉ, nu̱p'ʉ ha di hø'i 'dɛ'ma̱ yoho yø nthu̱ts'i̱, ja gui̱ mmi̱hmʉ p'ʉ ngue gui̱ nts'ʉt'abihʉ p'ʉ ha di 'bʉ'ʉ 'dɛ'ma̱yo 'bʉi yø mbom'mɛto ra̱ Israel. \v 29 Nu̱ to gä xpá̱ nzohyø ngu̱, xpá̱ nzohyø cu̱, xpá̱ nzohyø papá, xpá̱ nzohyø mamá, xpá̱ nzohyø xisu, xpá̱ nzohyø ba̱si̱, xpá̱ nzohyø häi ngue tɛnngui̱, pɛ yø ciento nni̱di̱tho gá̱ ngu̱'a̱ te da̱ di̱ni̱ ngue'a̱ te gä xpá̱ nzogui. Ra̱ pa di 'yɛ̱p'ʉ p'ʉya, di t'u̱nna̱ te para za̱ntho. \v 30 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ hnu̱ ma̱nsu̱ ua, pɛ nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ts'ʉtho da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ. Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ hnu̱ ma̱nsu̱ ua, pɛ nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ja da̱ni̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ. \c 20 \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yø nzäbi ta̱hyø mɛfi. \p \v 1 Nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ gu̱tra̱ nzäbi. Tengu̱tho n'na ra̱ n'yohʉ bi̱ ma mxu̱di̱tho ngue da̱ honyø mɛfi da̱ tʉcyø uva. \v 2 Bi gohmi̱ ra̱ cohi yø mɛfi ngue nu̱'a̱ n'na pa ra̱ 'bɛfi, da̱ gu̱t'i co n'na ra̱ mɛ̱nyu̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ denario. Bi̱ mɛnhyø mɛfi p'ʉ bí ja rá̱ hua̱hi̱ p'ʉya. \v 3 Mi̱ zʉ'i gʉto xu̱di̱ p'ʉya, ma̱hømbi̱ ma täi ra̱ mmɛ̱hui̱. Bi di̱mp'ʉ ja ra̱ täi mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue hi̱nte pɛfi. \v 4 Bi 'yɛ̱mbʉya: “Ni̱ mɛ ra̱ 'bɛfi ma̱ hua̱hi̱gä n'yø. Ga̱ ju̱t'a̱ui'a̱ te ni̱ 'yu̱p'ʉ guí ta̱hmi̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. Nu̱'ʉ bi si ra̱ 'bɛfi p'ʉya, bi̱ ma ra̱ 'bɛfi. \v 5 Mi̱ hyu̱xyadi p'ʉya, ma̱hømbi̱ ma täi ra̱ mmɛ̱hui̱. Bi̱ nthɛui p'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue hi̱nte pɛfi. Ma̱hømbi 'yɛtra̱ 'bɛfi rá̱ hua̱hi̱. Mi̱ zʉ'i hyu̱ nde, ma̱hømbi̱ ma täi ra̱ mmɛ̱hui̱. Bi̱ nthɛui mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue hi̱nte pɛfi. Ma̱hømbi 'yɛtra̱ 'bɛfi rá̱ hua̱hi̱. \v 6 Mi̱ zʉ'i cʉt'a nde, ma̱hømbi̱ ma täi ra̱ mmɛ̱hui̱. Hømbi̱ nthɛui mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue hi̱nte pɛfi. Bi 'yɛ̱mbʉya: “¿Hanja ngue xcá̱ ndethohʉ ua n'yø, hi̱nxcá̱ mpɛhmʉ?” bi 'yɛ̱mbi̱. \v 7 Bi 'yɛ̱n'ʉ zo p'ʉya: “Xtá̱ ndedähe ua ngue hi̱njon xa̱ xicje ra̱ 'bɛfi”, bi 'yɛ̱mbi̱. Ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: “Ni̱ mɛ ra̱ 'bɛfi ma̱ hua̱hi̱gä 'mø. Ga̱ ju̱t'a̱ui'a̱ te ni̱ 'yu̱p'ʉ guí ta̱hmi̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Mi̱ dähra̱ nde p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ bi xihrá̱ hmi̱qui̱ nu̱na̱ di̱ ma̱ndabi yø mɛfi, bi 'yɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ zonhyø mɛfi ya, gui ju̱tyø nzäbi. Rá̱ mʉdi gui u̱nyø nzäbi'ʉ yø mɛfi rá̱ nzɛguitho xa̱ nzømp'ʉ ja ra̱ 'bɛfi. A nu̱'ʉ xa̱ mpɛfi gä ra̱ pa, rá̱ nzɛguitho gui u̱nyø nzäbi'ʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 9 Mi̱ nju̱tyø nzäbi ya yø hmi̱qui̱ xi yʉtra̱ 'bɛfi cʉt'a nde. Bi̱ juarpa̱ yø pa, bi u̱nni̱ 'da'a̱ n'na ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ denario. \v 10 Mi̱ tocabi bi t'u̱nyø nzäbi ya yø hmi̱qui̱ xi̱nde ra̱ 'bɛfi p'ʉya. Bi 'yɛ̱na̱ ngue ma̱n'na xa̱ngu̱ yø nzäbi xti t'u̱nni̱ porque xi̱ mpɛfi gä ra̱ pa. Pɛ mi̱ t'u̱nyø nzäbi, hønda̱ n'na ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ denario bi t'u̱nni̱. \v 11 Mi̱ hyanyø nzäbi p'ʉya, bi zʉhra̱ mmɛ̱hui̱. \v 12 Bi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱ya yø n'yohʉ 'bʉcua, rá̱ nzɛguitho bi zømp'ʉ ja ra̱ 'bɛfi ya. Conque n'na oratho bi̱ mpɛfi, ¿hanja ngue 'da'igu̱ gá̱ ju̱rca̱he? Nu̱gähe p'ʉya xtá̱ sägähe ra̱ n'ʉ gä ra̱ pa ngue xa̱ mpa ra̱ hya̱di”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 13 Nu̱'a̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbrá̱ hmi̱qui̱ nya̱ui: “Ague n'yø, nu̱gä hi̱ngra̱ nts'oc'ɛ̱i̱ dí øt'a̱hʉ. Ua̱ngui̱ xtá̱ nya̱hʉ ngue nu̱'a̱ n'na pa ra̱ 'bɛfi, ga̱ ju̱t'aui co n'na ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ denario. \v 14 Da̱mi̱ hyanni̱ nzäbi'a̱ n'na zi pa xca̱ mpɛfi, ni̱ ma p'ʉya. Nu̱na̱ ma̱ mɛfi rá̱ nzɛguitho xa̱ nyʉtra̱ 'bɛfi, dí̱ nne ga̱ ju̱t'i̱ tengu̱tho dá̱ ju̱t'a̱'i̱. \v 15 ¿Ua ga̱di̱ ma̱ndagui̱? ¿Ua hi̱n'yʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue ga̱ sänsɛ te dí̱ nne ga̱ ørpa̱bi̱ ma̱ mɛ̱nyu̱? ¿Ua gue ga̱di sɛyabi ni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui ngue'a̱ ra̱ nho dí̱ nne ga̱ ørpe?” bi 'yɛ̱nna̱ mmɛ̱hui̱. \p \v 16 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱ya yø mɛfi rá̱ nzɛgui xa̱ nyʉtra̱ 'bɛfi ya, guehya rá̱ mʉdi di t'u̱nyø nzäbi ya. A nu̱ya yø mɛ̱fi rá̱ mʉdi xa̱ nyʉtra̱ 'bɛfi, guehya rá̱ nzɛguitho di t'u̱nyø nzäbi ya. Ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ bi ts'ofo, pɛ ziyohotho yø ja̱'i̱ bi thanhni̱. \s1 Ma̱hømbi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue da̱ tho, pɛ di bɛ̱nna̱te. \p \v 17 Ra̱ Jesús ni̱ hya̱ ra̱ 'yu̱ ngue ni̱ ma Jerusalén, pɛ bi zica̱ n'nanni̱'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 18 ―A nu̱yá, ya nná̱ mähä Jerusalén. Nu̱na̱ ra̱ hni̱ni̱ na̱, nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ di̱ ndäpyø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø xännba̱te ngue ra̱ ley. Nu̱ya p'ʉya, guehya da̱ zännbi̱ ngue da̱ du̱. \v 19 Di däpyø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío. Da̱ denni̱, di ʉni̱, 'nɛ̱ di cuatra̱ pont'i̱ ngue da̱ hyo. Pɛ rá̱ hyu̱ pa di bɛ̱nna̱te. \s1 Ra̱ Jesús bi sifi ngue ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua di̱ nja yø cargo xtá̱ nhɛ̱ts'i̱. \p \v 20 Nu̱na̱ ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua, guehya yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo ya, 'dap'ʉ 'youi rá̱ mamá, bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús. Bi nda̱ntyøhmu̱ na̱ ra̱ xisu, bi xifi ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ ma̱te na̱ ra̱ hya̱ nne da̱ xifi. \v 21 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Tema̱ ma̱te guí̱ nne ga̱ øt'a̱'i̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ xisu p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Dí̱ nne ngue nu̱p'ʉ ha gui̱ mmi̱ ngue gui̱ nda̱st'abi, guí u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ya yoho ma̱ ts'ʉnt'ʉ 'bʉcua, ngue n'na di̱ mi̱hni̱ n'yɛi, n'na di̱ mi̱hni̱ ga̱ha̱. \p \v 22 Pɛ mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ts'ʉnt'ʉ: \p ―Ague n'yø, hi̱ngui̱ pa̱di̱ te rá̱ nsäui na̱ ra̱ hya̱ guí ähmi̱. ¿Ua da̱ zä gui thohmi̱'a̱ ra̱ n'ʉ ja ngue ga̱ thocä? Porque nu̱gä ma̱thoguitho ja ngue di ʉngä yø ja̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi 'yɛ̱nyø ts'ʉnt'ʉ p'ʉya: \p ―A̱há̱, da̱ zä ga̱ sägä'be ra̱ n'ʉ. \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ngu̱'a̱, xa̱ndøngu̱ ra̱ n'ʉ ja ngue gui säui, tengu̱tho ra̱ n'ʉ ja ngue ga̱ thocä. Ma̱thoguitho di ʉn'a̱ui yø ja̱'i̱ tengu̱tho ja ngue dí ʉngä yø ja̱'i̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mmi̱, hi̱ndi̱ tocagui̱ ngue go ga̱ sänni̱ to di̱ mi̱p'ʉ ja ma̱ n'yɛi, ogue to di̱ mi̱p'ʉ ja ma̱ ga̱ha̱. Ma̱ Papá'a̱ ya xa̱ nzänni̱ to di̱ mi̱ n'na ngu̱ n'na ma̱ hyo. \p \v 24 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ähya yo nc'ɛ̱i̱ di̱ n'yohʉ, bi̱ mbøcuɛ 'mø mi̱ ba̱hya mi̱ 'dɛt'a yø xädi ra̱ Jesús. \v 25 Pɛ ra̱ Jesús bi pɛti gätho yø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya guí pa̱hmʉ ngue yø da̱st'abi xa̱ t'ɛ̱ts'i̱, co gätho mi̱'da yø ts'ʉt'abi 'bʉp'ʉ ja yø hni̱ni̱, gä di̱ ma̱nda yø ja̱'i̱. Nu̱ te di̱ ma̱nda yø ts'ʉt'abi ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱, gue'a̱ øt'a̱. \v 26 Pɛ nu̱'a̱hʉ, 'yo guí̱ nne ngue guí̱ ma̱ndathohʉ yø ja̱'i̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ nne ngue xtá̱ nhɛ̱ts'i̱ rá̱ cargo da̱ mɛfi, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ jatho ngue di̱ mpɛfi da̱ mäxyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui na̱. \v 27 A nu̱'a̱hʉ ya, nu̱'a̱ da̱ ne di̱ m'mɛt'o ngue gätho yø amigo ya, guehna̱ jatho da̱ gohi ngue ni̱ mɛfihʉ na̱. \v 28 Conque ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱mbi 'yɛ̱hɛ̱ ngue n'narbʉ da̱ mi̱ di̱ ma̱ndatho. Sinoque bi 'yɛ̱hɛ̱ ngue di̱ mpɛfi da̱ mäxyø ja̱'i̱. 'Nɛ̱ hi̱nga̱ høndra̱ 'bäxte da̱ 'yøt'e, asta̱ da̱ du̱ ngue da̱ ya̱ni̱ xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe yoho yø xädä. \p \v 29 Mi̱ bømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jericó ra̱ Jesús, bi̱ ntɛt'i xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱. \v 30 Nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ i̱ nthogui, mi̱ hu̱p'ʉ yoho yø xädä. Mi̱ ba̱hyø xädä ngue guehna̱ ra̱ Jesús ja ngue da̱ thop'ʉ hu̱di̱. Bi̱ mʉhra̱ hmafi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱'be ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 31 A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ hu̱hyø xädä, di hɛjpi ngue hi̱ndi̱ mmafi. Pɛ yø xädä p'ʉya, ɛ̱na̱ ma̱n'na ma̱'bɛpi ngue nts'ɛdi ga̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David, da̱mi̱ huɛ̱ga̱'be. \p \v 32 Ra̱ Jesús bi̱ m'mäi ngue øde hmat'i. Bi zonhyø xädä p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te guí̱ nne ngue di̱ nja'a̱ui? \p \v 33 Yø xädä p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, dí̱ nne ngue di̱ nzø ma̱ dä'be. \p \v 34 Bi huɛ̱cyø xädä na̱ ra̱ Jesús. Bi dospa̱bi̱ yø dä, pɛ 'bexpi̱ nzø yø dä. Ja̱na̱ngue bi̱ mähä ra̱ Jesús. \c 21 \s1 Ra̱ Jesús bi yʉrbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, pɛ ɛ̱spa̱bi̱ yø ja̱'i̱, xifi ngue yø da̱st'abi. \p \v 1 Nu̱'mø ya ni̱ ma da̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, ya 'yop'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos. Ja jarbʉtho ra̱ hni̱ni̱ Betfagé. Ra̱ Jesús bi 'yɛt'i yoho yø xädi. \v 2 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mɛ nʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bí ja nʉ. Nu̱'mø gá̱ cʉt'ui ra̱ hni̱ni̱, gui ti̱mmi̱ p'ʉ da̱ ntha̱t'i̱ n'na ra̱ burru, n'youi rá̱ ba̱si̱. Bá̱ xoqui ngue guá̱ siui ua. \v 3 Nu̱'mø to di hɛc'a̱ui ngue gui xocui ra̱ burru, gui xihmi̱ ngue honna̱ Hmu̱. Pɛ da̱mi̱ xihmi̱ ngue hi̱nda̱ ya'atho di̱ ndäpi. \p \v 4 Ngu̱na̱ bi 'yøt'e para ngue di̱ nja na̱ te ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nná̱ pønga̱hya̱ Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: \v 5 “Da̱mi̱ xihmʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sión, gui 'yɛ̱mphʉ: Nu̱ua guí 'bʉhmʉ, ya bá̱ ɛ̱p'ʉ ni̱ nda̱st'abihʉ da̱ zøcua. Pɛ hi̱ngra̱ tu̱nhni̱ ga̱ 'yo ni̱ da̱st'abihʉ, bá̱ hu̱xa̱ n'na ra̱ burru ngue rá̱ ba̱si̱ n'na ra̱ mbo'øni̱ ngue ra̱ ndu̱, gui 'yɛ̱mphʉ”. \p \v 6 Nu̱ya yoho yø xädi ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ bi 'yɛt'i ngue bá̱ si ra̱ burru, bá̱ n'youi rá̱ ba̱si̱. \v 7 Mi̱ zøp'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, yø tu̱hu̱ yø ja̱'i̱ bi ga̱spa̱ yø burru ngue bi̱ nøpa̱ nts'ʉt'i. Bi hyu̱xra̱ burru ra̱ Jesús, bi̱ ma. \v 8 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di tʉns'yø tu̱hu̱ ngue pøp'ʉ ja ra̱ 'yu̱ ja ngue da̱ thohra̱ Jesús. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi sa̱jpa̱ yø xi yø palma ngue pøp'ʉ ja ra̱ 'yu̱. \v 9 O ma̱de p'ʉ ni̱ ma yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. I 'bɛt'o 'da, bá̱ 'bɛfa 'da. Pɛ yø ja̱'i̱ 'da ga̱ matho ngue di johya, i ɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ Oja̱, di ja̱phna̱ rá̱ m'mɛnhni̱ 'bʉcua, guehna̱ ta̱te na̱ya. Guehna̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ David. Oja̱ di ja̱pi̱. Ma̱guesɛ na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 10 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ yʉrbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. Gä bá̱ yʉns'yø ja̱'i̱ ngue bi̱ nu̱. Di 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Te'o ni̱ n'yohʉ na̱ n'yø? \p \v 11 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ná̱ ya, guehna̱ ra̱ Jesús, rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱, guehna̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret ja ra̱ häi Galilea na̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yɛtyø ja̱'i̱ mi̱ mpäp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \p \v 12 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ ja rá̱ ni̱ja̱ Oja̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ mpäp'ʉ thi̱nni̱ja̱, da̱ gue'ʉ ma̱di̱ ntäi, gä bi 'yɛt'i. Nu̱ya yø ja̱'i̱ di pøspa̱ yø mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ yap'ʉ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱, bi 'yennba̱ yø mɛ̱xa. 'Nɛ̱ bi 'yennba̱ yø nthu̱ts'i̱'ʉ pä yø paloma. \v 13 Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱n'Oja̱: “Nu̱na̱ ma̱ ngu̱ngä, ni̱ hu̱ ngue ra̱ ngu̱nga̱ mhmat'Oja̱ na̱”. Pɛ nu̱'a̱hʉ, guí øthʉ ngue ja di̱ mpɛti ua yø bɛ̱. \p \v 14 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, bi guatyø xädä 'nɛ̱hyø dogua p'ʉ 'bähra̱ Jesús ngue bi 'yøthe. \v 15 Pɛ yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø xännba̱te ngue ra̱ ley, mi̱ nu̱ yø milagro øtra̱ Jesús, 'nɛ̱ bi 'yøde te mma̱nyø ba̱si̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, ngue ɛ̱nyø ba̱si̱: “Nu̱na̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ David i ta̱te na̱”, ɛ̱nyø ba̱si̱. Ja̱na̱ngue bi̱ mbøcuɛ. \v 16 Bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Ua hi̱nguí̱ øde te mma̱nyø ba̱si̱? Da̱mi̱ hɛjpi. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, dí øde. Pɛ, ua hi̱n ga̱di xähmʉ'ʉ yø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, ua̱ngui̱ ja nt'ot'i p'ʉ te øtyø ba̱si̱ ya, ngue ɛ̱na̱: “Nu̱ yø t'ʉba̱si̱, da̱gue'ʉ sʉtho, gá̱ japi ngue da̱ 'yɛ̱ts'a̱'i̱”, ua̱ngui̱ ɛ̱na̱. \p \v 17 Bi zop'ʉ yø ja̱'i̱ p'ʉya, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betania, ja bá̱ n'oxpʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi otra̱ za ngue ra̱ igo. \p \v 18 Mi̱ hyaxpʉya, hømbá̱ pengui, i̱ ma Jerusalén. Nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi zä ngue tu̱ ma̱nthu̱hu̱. \v 19 Bi hyanda̱ n'na nza ra̱ igo p'ʉ ja ra̱ nen'yu̱. Bi̱ ma bá̱ nu̱ 'mø ngue di zʉdi. Pɛ hi̱nte mi̱ zʉdi, sinoque høntho xi c'amyø xi. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ za: \p ―Ya hi̱nni̱ mantho di̱ nzʉhni̱ ndät'ä ya grá̱ za ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p 'Bexpi̱ m'manhna̱ za ngue da̱ 'yot'i. \v 20 Mi̱ nu̱ yø xädi ra̱ Jesús ngue ya fʉdi otra̱ za, di 'yøtho hanja. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hague nja ngue n'na zihmantho ya nne da̱ 'yotra̱ za? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, a nu̱'mø guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ xa̱nho ngue gue'a̱ nnu̱ ma̱nho Oja̱ ngue di̱ nja'a̱ te guí xihmʉ, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ yobɛ̱ni̱ ni̱ mmʉihʉ, hi̱nga̱ hønt'a̱ te gá̱ nu̱hʉ dá̱ japä ra̱ za da̱ zä gui 'yøthʉ, sinoque da̱ zä gui 'yɛ̱mphʉ ra̱ nyu̱ni̱ ja nʉ: “Da̱mi̱ 'uegue grá̱ nyu̱ni̱, i̱ map'ʉ ja ra̱ ja̱the”, gui 'yɛ̱mphʉ. Ra̱ nyu̱ni̱ p'ʉya da̱ 'uegue, di̱ map'ʉ gui ximhmʉ ngue di̱ ma. \v 22 Ja̱na̱ngue nu̱'mø te guí äphʉ Oja̱, da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ngue di 'da'a̱hʉ Oja̱ te guí äphʉ. Oja̱ p'ʉya, da̱ 'yøt'e ngue di̱ nja'a̱ te gui 'yäphʉ. \s1 Nu̱'ʉ yø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío bi 'yänna̱ Jesús ngue to bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ te øt'e. \p \v 23 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús, bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. Mɛ̱nte xännba̱te p'ʉya, bi guatyø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague n'yø, ¿hanja te guí øt'e? ¿To bi 'da'i ra̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te guí øt'e? \p \v 24 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä xquet'a̱ ga̱ øt'a̱hʉ n'na ra̱ nt'änni̱ ya. Pɛ gue gui xicjʉ hanja'a̱ ra̱ hya̱ ga̱ än'na̱hʉ, n'namhma̱ ngue xquet'a̱ ga̱ xi'a̱hʉ to bi 'dacä ra̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te dí øt'ä ua. \v 25 Xiya, ¿te'o bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ Xuua ngue bi xixya̱bi̱ yø ja̱'i̱? ¿Ua Oja̱ bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱, uague yø ja̱'i̱tho rá̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te bi 'yøt'e? \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya, di̱ n'yänni̱ te di da̱di̱. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ xihmʉ ya 'mø? Nu̱'mø ga̱ xihmʉ ngue Oja̱ bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ te bi 'yøtra̱ Xuua, da̱ 'yɛ̱njʉ p'ʉya: “Xina̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua conná̱ ngueque, ¿hanja ngue hi̱ngá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ 'mø?” da̱ 'yɛ̱njʉ p'ʉya. \v 26 A nu̱'mø ga̱ xihmʉ ngue yø ja̱'i̱tho bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ te bi 'yøtra̱ Xuua, ya nts'u̱dyø ja̱'i̱. Porque gätho yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ Xuua. \p \v 27 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Hi̱ndí̱ pa̱cähe to bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te bi 'yøtra̱ Xuua. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ya hi̱ngá̱ xicjʉ na̱ ra̱ hya̱ dí än'na̱hʉ, ni̱ xi̱nga̱ guecä ga̱ xi'a̱hʉ to di 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ na̱ te dí øt'e. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yoho yø ts'ʉnt'ʉ. \p \v 28 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ya̱ui: \p ―¿Tengu̱ p'ʉ gdí̱ bɛ̱mhmʉ na̱ ra̱ hya̱ ga̱ mma̱ngä ya? N'na ra̱ n'yohʉ di si yoho yø ts'ʉnt'ʉ. Da̱ 'yɛ̱mba̱ n'na'ʉ yø ts'ʉnt'ʉ: “Ague ts'ʉnt'ʉ, ni̱ ma ra̱ 'bɛfi p'ʉ ja ma̱ hua̱hi̱gä”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 29 Nu̱'a̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ t'ɛtra̱ 'bɛfi, da̱ 'yɛ̱ntho: “Nu̱gä hi̱nga̱ mma”, da̱ 'yɛ̱mbrá̱ papá. Pɛ m'mɛfa p'ʉya di pährá̱ n'yomfɛ̱ni̱, da̱ ma ra̱ 'bɛfi t'ɛt'i. \v 30 Nu̱'a̱ ma̱n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya hønda̱ xifi ngue da̱ ma ra̱ 'bɛfi. Nu̱na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya di̱ n'u̱nni̱ ngue da̱ ma ra̱ 'bɛfi, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “A̱há̱ papá, ga̱ mmagä 'mø”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. Pɛ hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue da̱ ma. \v 31 Xiya, ¿ndana̱ guehna̱ ya yoho yø ts'ʉnt'ʉ ngue bi 'yøt'e te di̱ ma̱nda rá̱ papá? \p Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Gue'a̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ rá̱ mʉdi bi ts'ofo, bi 'yøt'e te di̱ ma̱nda rá̱ papá ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ma̱hømbi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue yø ngʉthäi 'nɛ̱hyø xisu ngue yø 'yots'om'mäi, ma̱n'na m'mɛt'o da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱'ʉ ngue'a̱hʉ. \v 32 Porque ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱, bá̱ ɛ̱hɛ̱ bi xän'na̱hʉ ra̱ 'yu̱ njua̱ntho, pɛ hi̱ngá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ te bi̱ ma̱. Pɛ nu̱ya yø ngʉthäi 'nɛ̱hyø xisu ngue yø 'yots'om'mäi, bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ te bi̱ ma̱nna̱ Xuua̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ, ma̱da̱gue'a̱ gui̱ nnu̱hʉ te øtyø ja̱'i̱ di pähyø n'yomfɛ̱ni̱ ngue hɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, pɛ hi̱ngá̱ ne xqui pähni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ ngue xqui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ te bi̱ ma̱nna̱ Xuua. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ hua̱hi̱ ngue ra̱ jomhmi̱. \p \v 33 Da̱mi̱ 'yøhmʉ ha rá̱ nja na̱ ra̱ hya̱ ga̱ hyɛcä ya. N'na ra̱ n'yohʉ bi 'yøt'a̱ n'na rá̱ nua̱'uva. Bi føt'e gä rá̱ häi. Bi hoqui hapʉ da̱ dɛ'myø uva 'mø bi̱ nja. 'Nɛ̱ bi hocra̱ n'nøque hapʉ da̱ mi̱hra̱ mähui̱. Bi hyoni̱ to da̱ gonhui rá̱ hua̱hi̱, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi̱ nja yø uva, di̱ t'u̱nna̱ mmɛ̱hui̱'a̱ te di tocabi. Bi̱ ma yap'ʉtho ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya. \v 34 Mi̱ zønna̱ pa da̱ thʉcyø uva p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ bi̱ mɛnhyø hmi̱qui̱ ngue da̱ tu̱ yø uva di tocabi. \v 35 Pɛ nu̱'ʉ yø mɛfi ma̱mbi̱ 'bʉp'ʉ bí ja rá̱ hua̱hi̱, bi bɛnnba̱bi̱ yø hmi̱qui̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ ngue bi ʉni̱. Bá̱ ho 'da, bá̱ pʉndo 'da. \v 36 Ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya ma̱n'na xa̱ngu̱ yø hmi̱qui̱ hømbi̱ mɛnnbʉ bí ja rá̱ hua̱hi̱. Pɛ nu̱'ʉ yø mɛfi ya ma̱mbi 'bʉp'ʉ ja rá̱ hua̱hi̱, ma̱hømbi ʉnyø mɛfi bi zømp'ʉ 'bʉi. \p \v 37 Rá̱ nzɛgui p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ ya rá̱ ts'ʉnt'ʉsɛ bi̱ mɛnnbʉ bí 'bʉhyø mɛfi conhui rá̱ hua̱hi̱. Bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱yá, ma ga̱ pɛnhnä na̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ ya. Nu̱'mø bi̱ nu̱ yø mɛfi p'ʉya, da̱ nu̱ ma̱nsu̱, porque ma̱ ts'ʉnt'ʉ na”, bi 'yɛ̱na̱. \v 38 Pɛ nu̱'mø mi̱ zømp'ʉ 'bʉhyø mɛfi na̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ mmɛ̱hui̱, yø mɛfi di̱ n'yɛ̱mbi̱: “Nu̱na̱ ya, guehna̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ ja ngue da̱ gohmi̱ ra̱ hua̱hi̱ na̱ya. Ma ga̱ hohʉ ya, n'namhma̱ ngue ya ma̱ mmɛtihʉ ra̱ hua̱hi̱”, di̱ n'yɛ̱mbi̱. \v 39 Bi bɛnnba̱bi̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya, bi gʉjma̱xøts'e ra̱ hua̱hi̱, ja bá̱ hop'ʉ. \p \v 40 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi 'yänyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø ya bi̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, ¿teni̱ 'bɛ'a̱ da̱ 'yøtra̱ mmɛ̱hui̱ 'mø bi zømp'ʉ 'bʉhyø mɛfi conhui rá̱ hua̱hi̱? \p \v 41 Bi 'yɛnyø ja̱'i̱ 'mø mi̱ da̱di̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ da̱ jap'ʉ 'mø? Gä da̱ hyo'ʉ yø mɛfi ngue yø dondo, hi̱ndi̱ huɛ̱qui̱. Nu̱'a̱ rá̱ hua̱hi̱ p'ʉya, n'nan'yo mi̱'da yø mɛfi hønda̱ gonhui ra̱ hua̱hi̱. Nu̱ya yø mɛfi da̱ gonhui rá̱ hua̱hi̱ p'ʉya, nu̱'mø bi zønna̱ pa da̱ thʉcyø uva, di däpra̱ mmɛ̱hui̱'a̱ te di tocabi. \p \v 42 Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Guí pa̱hmʉ xa̱nho ra̱ hya̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na ra̱ do hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho yø hyønni̱gu̱, guehna̱ ra̱ do brá̱ 'bɛbo p'ʉ brá̱ fʉhra̱ ja̱do na̱. Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ xa̱ nzän'Oja̱ ngue di̱ nja ya. A nu̱jʉ p'ʉya, dí ɛ̱mhmʉ ngue ma̱zihotho te øt'Oja̱”, ɛ̱nna̱ hya̱. \p \v 43 Ja̱na̱ngue nu̱yá, mi̱ ja ngue xqui sohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱, pɛ ya hi̱n'na̱ ya. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ ya, gue'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ 'yøtra̱ nho i̱ nne Oja̱ da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. \v 44 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zoxma̱ xøts'e ra̱ do, da̱ føhra̱ ja̱'i̱. A nu̱'mø da̱ dähra̱ do ngue da̱ zoxra̱ ja̱'i̱, da̱ xɛni̱. \p \v 45 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ 'nɛ̱hyø fariseo mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ bi hyɛcra̱ Jesús, bi̱ n'yo yø mmʉi ngue go sihna̱ ra̱ hya̱ na̱. \v 46 'Bexque'a̱ bi̱ ne xti bɛntra̱ Jesús ngue xta̱ ngot'i. Nja ngue bi zu̱pi̱ xti̱ mbøcuɛ yø ja̱'i̱, ja̱na̱ngue hi̱mbi̱ bɛnt'i̱. Porque gätho yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ Jesús. \c 22 \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ da̱nts'i̱hmɛ̱ di̱ nja. \p \v 1 Ra̱ Jesús ma̱hømbi̱ hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 2 ―Nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ di̱ mbita yø ja̱'i̱ ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ. Ɛ̱̱ntho n'na ra̱ da̱st'abi di̱ mbita yø ja̱'i̱ ngue da̱ nu̱ ra̱ ngo 'mø bi̱ ntha̱trá̱ ts'ʉnt'ʉ. \v 3 Bi̱ mɛnhyø mɛfi ngue da̱ si yø ja̱'i̱ nu̱ya xa̱ mbita ngue da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱. Pɛ nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bá̱ ts'i, hi̱mbi̱ ne bá̱ ɛ̱hɛ̱. \v 4 Ma̱hømbi̱ mɛnhmi̱'da yø mɛfi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: “Ga̱ 'youi, bá̱ xihmi̱ yø ja̱'i̱ ya xtá̱ mbitagä, ngue ya xtá̱ nsä tengue da̱ ts'i. Ya xtá̱ ho ma̱ nda̱ni̱ xi̱ noqui. Ya xtá̱ nsä xa̱nho. Bá̱ xihmʉ ngue da̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱”, bi 'yɛ̱mbyø mɛfi. \v 5 Pɛ yø ja̱'i̱ bi ts'i hi̱mbi̱ ne bá̱ ɛ̱hɛ̱. Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ bi̱ ma dra̱ 'bɛfi rá̱ hua̱hi. Ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉya, di sigue ngue mpätho. \v 6 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya bi bɛntyø nzite xi̱ mɛnhna̱ nda̱st'abi, bi ʉni̱, bi hyo 'da. \v 7 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya bi 'yɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ mbøcuɛ. Bi̱ mɛnhyø soldado ngue da̱ ho'ʉ yø ja̱'i̱ bi ho yø nzite. Bá̱ u̱rpa̱bi̱ yø hni̱ni̱ ya yø hyote. \v 8 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbyø mɛfi p'ʉya: “Nu̱gä ya xtá̱ nsä ngue ra̱ ntha̱ti̱ di̱ nja, pɛ nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ya xtá̱ zofo, hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ ngue xta̱bá̱ thocua'ʉ. \v 9 Pɛ nu̱ya ni̱ mähä p'ʉ ja yø 'yu̱ ya. To bi zä ma̱ ja̱'i̱ gui̱ nthɛhʉ, bá̱ xihmʉ ngue da̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 10 Nu̱'ʉ yø mɛfi p'ʉya bi̱ map'ʉ bí ja yø 'yu̱ bi sifi. Nu̱ ha̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ nthɛui, gä bá̱ si. Bá̱ si yø ts'oc'ɛ̱i̱, bá̱ si yø hoja̱'i̱. Ja̱na̱ngue bi yu̱hyø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ ngu̱. \p \v 11 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya, mi̱ yʉt'a̱mbo rá̱ ngu̱ ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱ xi ts'ofo. Bi nu̱ p'ʉya ngue 'bʉp'ʉ n'na nc'ɛ̱i̱ hi̱ngui̱ he rá̱ he tengu̱tho yø he yø ja̱'i̱ sänni̱go ngue ra̱ ntha̱ti̱. \v 12 Bi 'yɛ̱mbʉya: “Ague n'yø, ¿hague xqui cʉtua ya? 'Nɛ̱ hi̱ngui̱ he ni̱ he tengu̱ he yø ja̱'i̱ nu̱ya sänni̱go ngue nnu̱ ra̱ ntha̱ti̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ hi̱nte ga̱ nda̱tho. \v 13 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø mɛfi: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, da̱mi̱ tu̱rpa̱ui yø gua 'nɛ̱hyø 'yɛ. 'Yɛmmi̱ p'ʉ thi ja ra̱ 'bɛxu̱i̱, ja di̱ nzomp'ʉ, 'nɛ̱ ja di gu̱xpʉ yø ts'i”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 14 Porque xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi ts'ofo, pɛ ziyohotho yø ja̱'i̱ bi thanhni̱. \s1 I̱ nnepyø nsʉiui ra̱ Jesús ngue da̱ 'yɛ̱mbi̱ hi̱ngui̱ ja ts'ɛdi di̱ nju̱tra̱ mɛ̱nyu̱ i̱ njʉi. \p \v 15 Yø fariseo p'ʉya bi̱ nhɛca̱hya̱ ha di japi ngue da̱ jʉjpa̱tho häi te ga̱ ya̱ ra̱ Jesús para ngue da̱ zäp'ʉ di ya̱pa̱ m'mɛfa. \v 16 Ja̱na̱ngue bi̱ mɛnhyø n'yohʉ p'ʉya, bi̱ mähä 'da yø ja̱'i̱ ra̱ Herodes ngue bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, dí pa̱cähe ngue grá̱ hoga̱ n'yohʉ, porque gä pønma̱nho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱. Ma̱jua̱ni̱ ngue guí xännba̱te'a̱ ra̱ hya̱ nne Oja̱ ngue gdá̱ n'yohʉ. Ni̱ xi̱ngui̱ su̱'a̱ te mbɛ̱n'na̱'i̱ yø ja̱'i̱. Ma̱da̱gue'a̱ ja yø cargo 'da yø n'yohʉ gui ya̱ui, pɛ hi̱ngui̱ su̱ gui xifi ndana̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱. \v 17 A nu̱yá, dí̱ nne guí xicje ya, ¿ua xa̱nho ngue di nju̱tra̱ mɛ̱nyu̱ ähra̱ da̱st'abi, uague hi̱n'na̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 18 Pɛ ra̱ Jesús ya pa̱tho te mbɛ̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ nguehna̱ ra̱ nt'änni̱ ørpe, i sämhya̱tho. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―¿Hanja ngue guí sämhya̱ga̱hʉ? \v 19 Da̱mi̱ 'yu̱rca̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ nu̱'a̱ ga̱di̱ u̱mhmʉ 'mø bi gʉp'a̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ra̱ da̱st'abi. \p Bi u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya ngue da̱ nu̱. \v 20 Mi̱ nu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿To rá̱ hmi̱ na̱ n'youi ra̱ mɛ̱nyu̱ ja ua? ¿To rá̱ thu̱hu̱ na̱ ra̱ thu̱hu̱ n'youi ra̱ mɛ̱nyu̱? \p \v 21 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ ya̱ui ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Guehna̱ ra̱ da̱st'abi na̱ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ya̱ui: \p ―Nu̱'a̱ ja ngue gui 'yøthʉ ya, da̱mi̱ u̱nhnʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ di tocabi ra̱ da̱st'abi. Da̱ gue Oja̱ p'ʉya, da̱mi̱ u̱nhnʉ'a̱ te di tocabi. \p \v 22 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ i da̱hra̱ Jesús, mi̱ 'yøhyø nsʉiui, di 'yøtho, ya hi̱mbi̱ zä ha xti japi te mbɛ̱nnbi̱. Bi zop'ʉ p'ʉya. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. \p \v 23 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, bi̱ ma 'da yø saduceo, nu̱ya ɛ̱mbi̱ ngue hi̱ndi̱ bɛ̱nna̱te yø ánima. Bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p \v 24 ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱p'ʉ ja ra̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: nu̱'mø bi du̱ n'na ra̱ n'yohʉ, 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱, nu̱ rá̱ xisu ra̱ ánima da̱ zogui, nu̱'a̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ ánima gue'a̱ di̱ ntha̱tui ra̱ 'danxu̱'a̱, n'namhma̱ ngue di̱ m'mʉhyø ba̱si̱ tengu̱tho 'mø xti̱ m'mʉhyø ba̱si̱ ra̱ ánima. \v 25 A nu̱yá, nu̱ua dí 'bʉhmʉ ya, xi'mø ga̱ ɛ̱mhmʉ ngue di 'bʉ'i yoto ma̱'yohʉ ngue ɛda̱di̱ ncu̱. Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ ma̱ da̱, di̱ ntha̱ti̱. Pɛ da̱ 'yɛ̱hra̱ pa da̱ du̱, 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱. Ja̱na̱ngue nu̱'a̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ ánima m'mɛfa bi̱ m'mʉi, go di̱ ntha̱tui ra̱ 'danxu̱'a̱. \v 26 Pɛ xquet'a̱ da̱ du̱ ra̱ n'yohʉ 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱. Di siguetho di̱ ntha̱tra̱ xisu 'mø bi du̱ ra̱ ndø, asta̱ gue'mø bi du̱ gä yoto ma̱'yohʉ. \v 27 Mi̱ zʉdi ngue bi̱ m'mʉhmi̱ gä yoto ma̱'yohʉ na̱ ra̱ xisu p'ʉya, xquet'a̱ 'nɛ̱hsɛ ra̱ xisu da̱ du̱. \v 28 A nu̱yá, xi'mø ra̱ pa da̱ni̱ bɛ̱nna̱te yø ánima ya, ¿ndana̱ gue'a̱ ya yoto ma̱'yohʉ rá̱ mmɛti ra̱ xisu? Porque gä bi̱ m'mʉhmi̱. \p \v 29 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ya̱ui: \p ―Hi̱nguí̱ pa̱di̱ ha rá̱ nja ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ. Porque hi̱nga̱ guep'ʉ gá̱ ndi̱nni̱ mmʉihʉ'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. 'Nɛ̱ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ hangu̱ rá̱ ts'ɛdi Oja̱ i ja. \v 30 A nu̱'mø bi bɛ̱nna̱te yø ánima, da̱ gohi tengu̱tho yø anxɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, ya hi̱ndi̱ ntha̱tyø ja̱'i̱. \v 31 Nu̱na̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. Porque nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱n'Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: “Guecä drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Abraham. Drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Isaac. Drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Jacob”, bi 'yɛ̱n'Oja̱. \v 32 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue nu̱p'ʉ 'bʉ Oja̱, hi̱ngui̱ tu̱ yø te yø ánima. \p \v 33 Mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ xännba̱te ra̱ Jesús, yø ja̱'i̱ di 'yøtho. \s1 Nu̱ya yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, bi̱ ma̱nna̱ Jesús ndana̱ ra̱ hya̱ ma̱ da̱tho ja ts'ɛdi da̱ 'yøtyø ja̱'i̱. \p \v 34 Mi̱ 'yøhyø fariseo ngue ra̱ Jesús bi̱ da̱pra̱ hya̱ yø saduceo, bi̱ nhɛca̱ hya̱ p'ʉya ngue honi̱ ha di japra̱ hya̱ da̱ xihra̱ Jesús. \v 35 Nu̱'a̱ n'na'ʉ yø fariseo xännba̱te ra̱ ley, bi̱ ma bá̱ sämhya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 36 ―Ague grá̱ xännba̱te, xi'ʉ yø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja rá̱ ley Oja̱, ¿ndana̱ ra̱ hya̱ ɛxa̱ ma̱ da̱tho di ja ts'ɛdi Oja̱ ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱? \p \v 37 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ guí änngui̱, guehna̱ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi ngue ma̱thoguitho gui̱ ma̱hmʉ Oja̱ co gätho ni̱ mmʉihʉ. Hønt'a̱ guí̱ mbɛ̱mhmʉ'a̱”. \v 38 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ya, guehna̱ ɛxa̱ ma̱ da̱tho di ja ts'ɛdi Oja̱ ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ na̱ya. \v 39 Nu̱na̱ rá̱ yoho ra̱ hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱ p'ʉya, 'nɛ̱ di ja ts'ɛdi Oja̱ ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱, guehna̱ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Da̱mi̱ ma̱hni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, tengu̱tho gni̱ ne ngue di̱ ma ma̱ma̱di̱'i̱”, ɛ̱nna̱ hya̱. \v 40 Guehya yoho yø hya̱ 'bɛt'o ya ngue gätho mi̱'da yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱. Porque nu̱ya gä mi̱'da yø hya̱ bi 'yotra̱ Moisés co 'nɛ̱hyø pønga̱hya̱ Oja̱, høntho xännba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ha di̱ ma̱ Oja̱, co 'nɛ̱hyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui di̱ ma̱di̱. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Cristo hi̱ngra̱ ja̱'i̱tho. \p \v 41 Nu̱p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, tobe 'bärpʉtho yø fariseo. \v 42 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'a̱ t'ɛ̱mbi̱ ra̱ Cristo, ¿ua guí pa̱hmʉ to rá̱ ts'ʉnt'ʉ'a̱? \p Yø fariseo p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ Cristo, gue'a̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ David ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 43 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ ¿hanja na̱ ra̱ hya̱ bi bɛ̱nnba̱bi̱ ra̱ Espíritu Santo ra̱ David 'mø? Porque ra̱ David, bi̱ ma̱ ngue rá̱ Hmu̱'a̱ ra̱ Cristo. Ra̱ David bi 'yɛ̱na̱: \v 44 “Nu̱na̱ Oja̱, nu̱'mø mi̱ zojba̱gui̱ ma̱ Hmu̱, ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi xifi, bi 'yɛ̱mbi̱: Da̱mi̱ mi̱cua ja ma̱ n'yɛigä ya, asta̱ gue'mø ga̱ øt'e ngue guí̱ ma̱nda gätho'ʉ ni̱ nsʉiui”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 45 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ra̱ David, nu̱'mø nnønna̱ Cristo, ni̱ hu̱ti̱ ngue rá̱ Hmu̱. Ja̱na̱ngue ra̱ Cristo di̱ nɛ̱qui̱ ngue hi̱ngra̱ ja̱'i̱tho, ma̱da̱gue'a̱ ngue rá̱ mbom'mɛto ra̱ David. \p \v 46 Ni̱ xi̱nga̱ n'na nc'ɛ̱i̱ xta̱ mba̱di̱ te xti da̱hya yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús. Bi mʉ'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya ngue nu̱ya yø nsʉiui ra̱ Jesús bi zu̱ ngue ni̱mantho xta̱ 'yørpa̱bi̱ yø nt'änni̱. \c 23 \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø ja̱'i̱ ngue hi̱nda̱ 'yøt'e tengu̱tho øtyø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱hyø fariseo. \p \v 1 Ra̱ Jesús bi zofo gätho yø ja̱'i̱ co 'nɛ̱hyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 2 ―Nu̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱hyø fariseo, guehya ɛ̱mbyø ja̱'i̱ ngue bi t'u̱nyø 'bɛfi ngue di̱ nxännba̱te te ga̱ mbønna̱ ley bi 'yotra̱ Moisés. \v 3 Ja̱na̱ngue nuya yø hya̱ di̱ ma̱nda ngue gui 'yøthʉ, da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ. Nu̱'mø te di 'bɛp'a̱hʉ ngue gui 'yøthʉ, da̱mi̱ 'yøthʉ. Pɛ 'yoguí øthʉ tengu̱tho ga̱ 'yo ya yø xännba̱te ya, porque nu̱yá, nu̱'a̱ ra̱ hya̱ xännba̱te, hi̱nga̱ gue'a̱ øt'a̱. \v 4 A nu̱na̱ ra̱ ley xännba̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yøt'e, hi̱njongui̱ hät'i da̱ 'yøt'e. Porque ɛ̱ntho ra̱ nda̱te 'bɛni̱ di du̱tyø ja̱'i̱, pɛ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ hät'i da̱ du̱ts'i̱. Ni̱ xi̱nga̱ n'na rá̱ saha di̱ nne di̱ mfäxte ngue di tøxra̱ 'bɛni̱. \v 5 Nu̱ te gä øt'e, ga̱ 'yøt'e ngue høntho di 'yɛ̱xpʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱. Porque di ho te øt'e, ngue nu̱p'ʉ ja yø dɛ̱ 'nɛ̱p'ʉ ja yø gu̱yʉni̱, xa̱ cuatyø sʉcua̱ ngue nt'ot'i rá̱ hya̱ Oja̱. 'Nɛ̱ di ho ngue søt'a̱ häi yø he. \v 6 Nu̱p'ʉ ha øt'a̱ ngo yø ja̱'i̱, da̱ guep'ʉ ja yø ni̱ja̱, huantho yø nthu̱ts'i̱ ta̱te xa̱nho ngue ja hu̱p'ʉ. \v 7 'Nɛ̱ di ho ngue nu̱p'ʉ ja yø täi, di respeta yø ja̱'i̱ ha gui zɛngua. 'Nɛ̱ di ho 'mø t'ɛ̱mbi̱ ngue yø xännba̱te. \p \v 8 Pɛ nu̱'a̱hʉ, 'yo guí̱ nne gui 'yɛ̱xʉ ngue di hu̱'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue gyø xännba̱tehʉ. Porque n'natho ni̱ xännba̱tehʉ 'bʉi, gue'a̱ ɛ̱mbyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Cristo'a̱. A nu̱'a̱hʉ, gä ga̱di̱ ncu̱thohʉ. \v 9 Nu̱ua ja ra̱ häi, 'yo toni̱ ja̱'i̱ gni̱ hu̱ti̱ ngue ni̱ Papáhʉ. Porque nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ, hønda̱ n'na i 'bʉi, pɛ ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉi. \v 10 'Yo guí̱ nne da̱ 'yøt'e ngue yø hmu̱'a̱hʉ yø ja̱'i̱. Nu̱'a̱ da̱ 'yøt'e ngue yø hmu̱ yø ja̱'i̱, høndra̱ Cristo'a̱ ra̱ hmu̱. \v 11 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ mpɛfi ngue fäxrá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, guehna̱ ta̱te na̱ ngue gätho'a̱hʉ. \v 12 Porque nu̱'a̱ nne ngue ma̱n'na di hnu̱ ma̱nsu̱, gue'a̱ ma̱n'na ts'ʉtho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. Pɛ nu̱'a̱ øt'e ngue hi̱ngui̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ga̱ mbɛ̱ni̱, gue'a̱ ma̱n'natho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ te øtyø xännba̱te ngue ra̱ ley, da̱ guehyø fariseo. \p \v 13 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Go guí cothʉ ra̱ 'yu̱, hi̱n ga̱di japhʉ yø ja̱'i̱ ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱hʉ guí̱ nne gui sohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ nne ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱, hi̱n ga̱di japhʉ. \p \v 14 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Porque guí tu̱nnba̱hʉ yø ngu̱ yø 'danxu̱. Guí hät'i ngue guí ɛ̱mbi̱ gui xa̱nnba̱hʉ te pɛts'i. Pɛ para ngue guí corpa̱hʉ yø dä yø ja̱'i̱, ndø ya'atho gui̱ mmat'Oja̱hʉ. Pɛ nu̱yá, ma̱thoguitho ra̱ castigo gui thohmʉ ngue guí̱ njahʉ p'ʉ. \p \v 15 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Ndap'ʉ bi zä gui 'yohʉ ua ja ra̱ häi, gui 'daxhʉ yø ja̱the ngue gui homhmʉ yø ja̱'i̱ da̱ dɛnna̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ. Nu̱'mø ya gá̱ 'bäthʉ n'na ra̱ ja̱'i̱ ngue da̱ dɛnna̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ, nu̱na̱ ra̱ ja̱'i̱ gui 'bäthʉ, da̱ gohi ngue ndoble ra̱ castigo da̱ thop'ʉ ja ra̱ ni̱du̱ ngue'a̱hʉ. \p \v 16 Nu̱ to gä guí xännba̱tehʉ ra̱ hya̱ 'nɛ̱ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ teni̱ bønna̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque nu̱ya yø ja̱'i̱ di ya̱t'a̱ n'na ra̱ hya̱ ngue da̱ 'yøt'e, 'nɛ̱ bi 'yɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ ni̱ja̱, guí xännba̱tehʉ yø ja̱'i̱ ngue hi̱ngui̱ ja ts'ɛdi di̱ nja'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ ja̱'i̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ oro ja mbo ra̱ ni̱ja̱, guí xihmʉ ra̱ ja̱'i̱ ngue ja ts'ɛditho da̱ 'yøt'a̱ te ra̱ hya̱ bi̱ ma̱. \v 17 Pɛ ngue ma̱'bɛdi ni̱ mmʉihʉ, hi̱nguí̱ ti̱mhmʉ teni̱ bønna̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ. ¿Ua guí ɛ̱mhmʉ ngue mi̱ts'ʉ ta̱te ra̱ oro ngue ra̱ ni̱ja̱, nu̱na̱ øt'e ngue xa̱ndʉxqui ra̱ oro? \v 18 Xquet'a̱ nu̱ya yø ja̱'i̱ ɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ altar ngue tema̱ hya̱ di ya̱tra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøt'e, guí xännba̱hʉ ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱ngui̱ ja ts'ɛdi da̱ 'yøtra̱ ja̱'i̱'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱. Pɛ nu̱'mø ngue bi 'yɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ ja̱'i̱'a̱ ra̱ 'bøt'e xa̱ jäxpʉ ja ra̱ altar, guí xihmʉ ra̱ ja̱'i̱ ngue ja ts'ɛditho da̱ 'yøtra̱ ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱. \v 19 Pɛ ngue ma̱'bɛdi ni̱ mmʉihʉ, hi̱nguí̱ ti̱mhmʉ teni̱ bønna̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ. ¿Ua guí ɛ̱mhmʉ ngue mi̱ts'ʉ ta̱te ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ 'bøt'e ngue ra̱ altar, ngue'a̱ ga̱ ndʉxqui ra̱ 'bøt'e? \v 20 Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ altar hi̱nga̱ høndra̱ altar ɛ̱xa̱ ntestigo, sinoque ɛ̱xa̱ ntestigo'a̱ te gä ja p'ʉ ja ra̱ altar. \v 21 A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ ni̱ja̱, hi̱nga̱ høndra̱ ni̱ja̱ ɛ̱xa̱ ntestigo, sinoque gue'a̱ Oja̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ɛ̱xa̱ ntestigo ra̱ ja̱'i̱. \v 22 Xi mma̱ngu̱ ra̱ ja̱'i̱ ɛ̱xa̱ ntestigo ma̱hɛ̱ts'i̱, gue'a̱ rá̱ nthu̱ts'i̱ Oja̱ ɛ̱spa̱bi̱ ntestigo. Da̱ guesɛ Oja̱ p'ʉya, porque go bí hu̱p'ʉ bí ja rá̱ nthu̱ts'i̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱. \p \v 23 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Nu̱'a̱ ra̱ diezmo ga̱di̱ u̱nhnʉ Oja̱, ga̱di̱ u̱nni̱ te gä guí ti̱mhmʉ asta̱ ra̱ xa̱c'a̱ndehe ga̱di̱ u̱nhnʉ ra̱ diezmo Oja̱. Da̱ guehra̱ anís, da̱ guehra̱ comino ga̱di̱ u̱nhnʉ ra̱ diezmo Oja̱. Ya xa̱nho ngue ngu̱na̱ guí øthu̱, pɛ nu̱p'ʉ ja ra̱ ley, i̱ mma̱mp'ʉ ma̱n'na ra̱ hya̱ ngue ja ts'ɛditho gui 'yøthʉ. Porque nt'ot'i ra̱ hya̱ ngue ma̱hyoni̱tho gui̱ n'yo ma̱nhohʉ, 'nɛ̱ di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ, 'nɛ̱ ma̱jua̱ni̱ ngue gä da̱ gue'a̱ te gdi̱ n'yohʉ. Guehna̱ ra̱ hya̱ ja ts'ɛditho ngue gui 'yøthʉ na̱ya, da̱ guehra̱ diezmo da̱mi̱ siguetho guí u̱nhnʉ Oja̱. \v 24 Nu̱ya te gäma̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ te ni̱ bøni̱. Go gui ørpa̱hʉ ma̱su̱ ya yø hya̱ zits'ʉtho ja ts'ɛdi, pɛ nu̱ya yø hya̱ ma̱ da̱tho ja ts'ɛdi ngue gui 'yøthʉ, hi̱nga̱ ɛguí ørpa̱hʉ ma̱su̱ xa̱nho ya. \p \v 25 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Porque ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue gyø hoja̱'i̱hʉ, pɛ mbo ni̱ mmʉihʉ, gyø bɛ̱hʉ ngue hønt'a̱ te pɛs'yø ja̱'i̱ so ni̱ mmʉi gui hya̱nnba̱hʉ. \v 26 Ague gyø fariseohʉ, hi̱ngui̱ ti̱nni̱ mmʉi teni̱ bøn'a̱ guí øthʉ. 'Be da̱ bo mbo ni̱ mmʉihʉ, n'namhma̱ ngue 'nɛ̱hma̱ xøts'e ni̱ do'yohʉ di̱ nɛ̱qui̱ ngue xta̱nho. \p \v 27 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Porque nu̱'a̱hʉ, tengu̱tho yø panteón, ngue ma̱zihotho gui̱ nɛ̱qui̱ ma̱xøts'e ngue ma̱t'axqui, pɛ mbo yø panteón ma̱ndø nts'otho ngue yu̱p'ʉ yø do'yo yø ánima. \v 28 Guí̱ njathʉ p'ʉya, ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue xa̱nho te gni̱ 'yohʉ, pɛ mbo ni̱ mmʉihʉ, ma̱dits'ʉ ha da̱di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ'a̱ tengue ma̱jua̱ni̱, høndra̱ nts'o i ja mbo ni̱ mmʉihʉ. \p \v 29 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ, ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ gyø hoja̱'i̱hʉ. Nu̱ya yø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ tho ma̱nja̱m'mø, go ga̱di hojpa̱hʉ yø panteón. Nu̱ya yø ánima xa̱ 'yøtra̱ nho, asta̱ xcá̱ japhʉ yø døni̱ yø do 'bäp'ʉ ha o yø ánima. \v 30 Guí ɛ̱mhmʉ p'ʉya: “Nu̱'mø xca̱bá̱ m'mʉhmʉ'ʉ yø pa bá̱ m'mʉhma̱ mboxitahʉ, hi̱nxca̱ fäxʉ ngue xca̱ hohʉ yø pønga̱hya̱ Oja̱”, guí ɛ̱mhmʉ. \v 31 Pɛ nu̱'mø ngue ngu̱na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mhmʉ, ya guí pa̱hmʉ xa̱nho ngue yø ba̱si̱'a̱hʉ yø hyote nu̱ya bi hyopyø pønga̱hya̱ Oja̱. \v 32 ¿Te guí tømhmʉ ya? Da̱mi̱ 'yøthʉ nts'ɛdi tengu̱tho xa̱ 'yøt'a̱ m'mɛt'o ni̱ mboxitahʉ. \p \v 33 Guí 'bʉhmʉ tengu̱tho yø c'ɛ̱ya̱ ngue n'youi ra̱ nda̱te. ¿Ha di zä gui̱ mpomhmʉ ra̱ castigo p'ʉ ja ra̱ ni̱du̱? \v 34 A nu̱yá, ga̱ pɛnhnä yø pønga̱hya̱ p'ʉ ha guí 'bʉhmʉ, ga̱ pɛnhnä p'ʉ yø ba̱mhya̱, ga̱ pɛnhnä p'ʉ yø xännba̱te. Nu̱ 'da'ʉ p'ʉya gui hyohʉ, gui cuathʉ ra̱ pont'i̱. Mi̱'da p'ʉya, gui ʉmhmʉ p'ʉ ja yø ni̱ja̱. Mi̱'da p'ʉya guí cu̱hmʉ, nu̱'mø bi 'dagui ngue di̱ ma mi̱'da yø hni̱ni̱, guí̱ mma guá̱ homhmʉ. \v 35 Ja̱na̱ngue nu̱p'ʉ ha guí 'bʉhmʉ, gä ja da̱ ma ma̱ pɛn'na̱hʉ p'ʉ ra̱ castigo i ja ngue di̱ nja ngue yø hoja̱'i̱ xa̱ tho. Da̱ fʉp'ʉ bá̱ tu̱ ra̱ hoja̱'i̱ Abel asta̱ guep'ʉ i̱ ntu̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Berequías, nu̱na̱ ra̱ Zacaría bi hyo ni̱ mboxitahʉ p'ʉ ha gui̱ nhyacui ra̱ ni̱ja̱ ra̱ altar. \v 36 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ya, ngue nu̱na̱ ra̱ castigo ja ngue di̱ nja, ngu̱na̱ da̱ thogui gätho yø ja̱'i̱ 'bʉhya. \s1 Ra̱ Jesús bi där'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi 'mø mi̱ hyandra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. \p \v 37 Ague gyø mmɛ̱ngu̱hʉ Jerusalén, gue'e gui hophʉ yø pønga̱hya̱ Oja̱, da̱ gue'ʉ yø ma̱mhya̱ Oja̱ bi 'bɛn'na̱hʉ gui pʉndothohʉ. Xa̱ngu̱ yø nni̱di̱ dá̱ ne ngue ga̱ pɛn'na̱hʉ tengu̱tho ra̱ øni̱ 'mø di pɛtyø ba̱si̱ ngue di huits'i conyø zahua, da̱di ja'a̱hʉ p'ʉ. Pɛ hi̱ngá̱ nehʉ. \v 38 A nu̱yá, da̱ hyɛc'a̱hʉ p'ʉ Oja̱ ya. \v 39 Dí xi'a̱hʉ ngue ya hi̱nni̱ mantho gui nnu̱jʉ asta̱ gue'mø da̱ 'yɛ̱hra̱ pa gui 'yɛ̱mhmʉ: “Di ja̱prá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ bá̱ pɛnhua”, gui 'yɛ̱mhmʉ. \c 24 \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa da̱ xotra̱ ni̱ja̱. \p \v 1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ bømma̱ xøts'e ra̱ ni̱ja̱, ya ja ngue da̱ ma. Bi guatyø xädi ngue u̱ti̱ te ja ra̱ ni̱ja̱. \v 2 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya guí̱ nnu̱hʉ te ja ra̱ ni̱ja̱ ya. Pɛ ga̱ xi'a̱hʉ'a̱ te ma̱jua̱ni̱. Nu̱na̱ ra̱ ni̱ja̱ na̱ya, bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa da̱ xotyø ja̱'i̱ na̱. Xøgue di̱ nxʉdi, hi̱n hapʉ nmi̱ nɛ̱qui̱ ra̱ ni̱ja̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te di̱ nja hante rá̱ nzɛgui yø pa. \p \v 3 Nu̱p'ʉ ni̱ hyandra̱ ni̱ja̱, ja ni̱ gop'ʉ ra̱ nyu̱ni̱ bí ja ra̱ mbonza ja yø olivos. Ja i̱ mɛp'ʉ yø xädi ra̱ Jesús. Bi̱ mi̱p'ʉ bi zøni̱. Bi guatyø xädi p'ʉya ngue ya̱sɛui, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dí̱ nne gui xicje nja̱m'mø di̱ nja ya yø hya̱ guí̱ mma̱, ngue da̱ xotra̱ ni̱ja̱ yø ja̱'i̱. 'Nɛ̱ da̱mi̱ xicje tema̱ hmɛ̱ya di̱ nja'mø guá̱ ɛ̱hɛ̱, da̱ gue'mø bi gua'a̱ nxi̱mhäi, te 'bɛ'a̱ ma̱ hmɛ̱ya di̱ nja. \p \v 4 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ mfähmʉ xa̱ndønho, 'yo guí̱ nne ngue to da̱ hyä'a̱hʉ. \v 5 Porque xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di̱ n'yo ngue da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: “Go guecä drá̱ Cristogä ya”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. Gue'a̱ di hyät'i xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱'a̱ p'ʉya. \v 6 Nu̱'mø gá̱ 'yøhmʉ ngue ya ja yø da̱tu̱nhni̱, ogue gui 'yøhmʉ ngue ya ja ngue di̱ nja yø tu̱nhni̱, 'yo sä guí su̱hʉ. Porque jatho ngue ya ngu̱'a̱ ja ngue di̱ nja. Pɛ hi̱nga̱ gue'ʉ yø hmɛ̱ya'ʉ ngue rá̱ nzɛgui. \v 7 Da̱ nangyø nación ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ tu̱nhni̱ mi̱'da yø nación. Da̱ nangyø da̱st'abi ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ tu̱nhni̱ mi̱'da yø da̱st'abi. Di̱ nja yø thu̱hu̱, di̱ nja yø guɛ̱hi̱. Di̱ 'ya̱n'a̱häi ndap'ʉ bi zä. \v 8 Ja da̱ fʉp'ʉ ra̱ n'ʉ ja ngue da̱ tho'a̱ m'mɛfa yø ja̱'i̱ p'ʉya. \s1 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ, da̱ ts'ʉi. \p \v 9 Da̱ ma ma̱dä'i ngue da̱ ma ma̱'ʉni̱'a̱hʉ, 'nɛ̱ da̱ tho'a̱hʉ. Ndap'ʉ bi zä da̱ zʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 10 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ hyɛp'ʉ yø nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱. Asta̱ di däsɛ yø mmi̱'yɛ̱c'ɛ̱i̱ui da̱ zʉi. \v 11 Xa̱ngu̱ yø fɛhni̱ pønga̱hya̱ di̱ m'mʉi, da̱ 'yɛ̱na̱ ngue Oja̱ di bɛ̱nnba̱bi̱ ra̱ hya̱ da̱ ma̱. Gue'a̱ di hyät'i xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱'a̱. \v 12 Nu̱'mø ya bi zɛhra̱ nts'o, xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛspʉ'a̱ gui̱ ma̱hyø mmi̱'yɛ̱c'ɛ̱i̱ui. \v 13 Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nda̱ hyɛga̱gui̱, xi̱nda̱ ha̱ngu̱ ra̱ n'ʉ da̱ thogui, gä da̱ zɛti, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nya̱nná̱ te na̱. \v 14 Hante ngue da̱ zɛgui te ja ngue gä di̱ nja, da̱ ma ma̱'yoni̱ na̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ gä rá̱ ngʉni̱ mxi̱mhäi n'namhma̱ ngue gätho yø ja̱'i̱ da̱ ba̱di̱ ha di̱ njap'ʉ di̱ nzo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 15 Xquet'a̱ gui̱ nnu̱hʉ ngue di̱ nja ya yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Daniel, ngue nu̱p'ʉ ja ra̱ xɛqui ma̱dʉxquibi, ja di ts'omp'ʉ yø ja̱'i̱. (A nu̱yá, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di xädi, di̱ n'yo rá̱ mmʉi 'mø bi̱ nu̱ ngue di̱ nja ya yø hya̱ ja ua.) \v 16 Nu̱'mø gá̱ nu̱hʉ ngue ya bi̱ nja'a̱ p'ʉya, nu̱ yø ja̱'i̱ di 'bʉp'ʉ ja ra̱ häi Judea, da̱ 'dagui, di̱ map'ʉ ja yø xa̱nthø. \v 17 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di tøhma̱ xøts'e rá̱ ngu̱, 'yo di ɛ̱na̱ ngue di̱ ma mbo rá̱ ngu̱ ngue te da̱ ha̱, sinoque da̱ 'dagui. \v 18 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di 'yo ra̱ 'bɛfi, hi̱ndi̱ ma rá̱ ngu̱ ngue da̱ ca̱ rá̱ tu̱hu̱, sinoque da̱ 'dagui n'nahma̱ntho. \v 19 Pɛ huɛ̱ca̱te yø xisu di ha̱dyø ba̱si̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ogue di sʉdyø ba̱si̱. \v 20 Da̱mi̱ 'yäphʉ Oja̱ ngue nu̱ya yø hya̱ ja ua, hi̱nda̱ gue'mø ra̱ pa ngue xta̱ nsɛ di̱ nja, ni̱ xi̱nga̱ gue'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya di̱ nja. \v 21 Porque xa̱ndøn'ʉtho te da̱ thohyø ja̱'i̱'a̱ ra̱ pa'a̱. Nu̱ te di̱ nja, hi̱nja̱m'mø xa̱ njap'ʉ asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ fʉ'a̱ nxi̱mhäi. 'Nɛ̱ ya hi̱nni̱ mantho da̱ hnu̱ ngue ma̱høndi̱ njap'ʉ. \v 22 Nu̱na̱ Oja̱, ya xa̱ nzänni̱ ngue hi̱nga̱ ya'atho yø pa di̱ nja̱ na̱ ra̱ nda̱te na̱. A nu̱'mø ngue ya'atho di̱ nja, ya hi̱njonda̱ bongui̱. Pɛ da̱ 'yøt'e ngue da̱ thotho, porque Oja̱ di̱ ma̱hya yø ja̱'i̱ ya xa̱ huanhni̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ngue di̱ n'yo xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ ne ngue da̱ hyätya yø ja̱'i̱ ya ɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 23 Nu̱'ʉ yø pa'ʉ, 'yo sä guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ya yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ: “Nu̱ua, ja bí 'bʉcua ra̱ Cristo”, ogue da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ: “Ni̱nguehnʉ ja bí 'bʉhnʉ”, da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ. \v 24 Porque xa̱ngu̱ yø ndøbɛthani̱ di̱ n'yo ngue da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: “Go guecä drá̱ Cristogä ya”, ogue da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Go guecä rá̱ pønga̱hya̱gä Oja̱ ya”, da̱ 'yɛ̱na̱. 'Nɛ̱ da̱ zä da̱ 'yøtyø milagro. Nu̱ya yø milagro da̱ 'yøt'e, guehya da̱ ne ngue di hyätyø ja̱'i̱ nu̱ya yø thanhni̱ Oja̱ ya. \v 25 Pɛ nu̱yá, da̱di 'bɛt'o'a̱hʉ ya yø hya̱ ja ngue di̱ nja m'mɛfa. \p \v 26 Nu̱'mø toni̱ ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ: “Nu̱nʉ bí ja ra̱ da̱po, ja bí 'bʉhnʉ ra̱ Cristo”, da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ, 'yo sä gui pähä p'ʉ ha da̱ si'a̱hʉ. Ogue da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ: “Nu̱p'ʉ bí ja n'na ra̱ cuarto ma̱'ya̱gui̱, ja bí 'bʉp'ʉ”, da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ, 'yo sä guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ. \v 27 Porque nu̱'mø bi zønna̱ pa da̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, gätho yø ja̱'i̱ da̱ nu̱. Tengu̱tho ra̱ huɛi 'mø bí yot'i, gä handyø ja̱'i̱ ndap'ʉ bi zä. \v 28 Nu̱p'ʉ ha di 'bʉhyø ja̱'i̱ ni̱ 'yu̱p'ʉ da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda, ja di̱ njap'ʉ ra̱ castigo. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue ma̱hønda̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 29 Nu̱'mø bi tho'ʉ yø nda̱te di̱ nja, di̱ m'mɛxu̱i̱ ra̱ hyadi 'nɛ̱hra̱ za̱na̱. Da̱ tähyø sø bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱ te gä bí ja ma̱ya̱, gä di pädi ha thogui. \v 30 Nu̱nʉ ma̱ya̱, di̱ nja ra̱ hmɛ̱ya ngue ra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. Ndap'ʉ bi zä da̱ra̱ zonyø ja̱'i̱ 'mø bi thandra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, da̱ n'youi ra̱ gu̱i̱. Da̱ nu̱ yø ja̱'i̱ ngue ma̱guesɛ, porque ma̱thoguitho ja rá̱ ts'ɛdi. \v 31 Ngu̱ di̱ nya̱ ra̱ corneta, nu̱'ʉ yø anxɛ da̱ n'youi, da̱ mɛnhni̱ gä rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi, ngue di pɛrpa̱bi̱ yø ja̱'i̱ nu̱ya xa̱ huanhni̱. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱bi̱ ra̱ hya̱ n'na nza ra̱ igo. \p \v 32 Da̱mi̱ pa̱hmʉ na̱ ra̱ hya̱ ga̱ hyɛcä ya, ngue gdá̱ hyɛjpa̱bi̱ ra̱ hya̱ n'na nza ra̱ igo. Nu̱'mø ya bi c'amyø 'yɛza ngue bi 'dogui, gui pa̱hmʉ p'ʉya ngue ya ni̱ ma di pat'i xa̱nho häi. \v 33 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ ja ngue di̱ nja ya. Nu̱'mø gá̱ nu̱hʉ ngue bi̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue ya xma̱ nguerpʉtho ga̱ ma ɛ̱hɛ̱. \v 34 Nu̱ya yø hmɛ̱ya dí xi'a̱hʉ ya, da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue guehya di̱ nja ya hante ngue da̱ du̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhyø pa ja p'ʉya. \v 35 Nu̱ te bí ja ma̱ya̱, 'nɛ̱cua ja ra̱ häi hi̱ngui̱ za̱i̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, ja para za̱ntho na̱. \s1 Hi̱ngui̱ fa̱di tema̱ pa da̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 36 I pa̱sɛ Oja̱ tema̱ pa di̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ. Ni̱ xi̱ngyø anxɛ di pa̱di̱, ni̱ xi̱nga̱ gueque dí pa̱di̱ tema̱ pa di̱ nja, ma̱da̱gue'a̱ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉgui Oja̱. \v 37 Tengu̱tho bá̱ nja'mø yø pa ma̱mbá̱ m'mʉhra̱ Noé, xquet'a̱ ngu̱'a̱ di̱ nja'a̱ ra̱ pa da̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \v 38 Porque nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, mi̱ si̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱, ma̱di̱ ntha̱ti̱ 'da, ja t'äpyø t'i̱xu̱ 'da. Pɛ hi̱mbi̱ u̱nna̱ güɛnda yø ja̱'i̱ te ja ngue di̱ nja, asta̱ ja gue'mø ra̱ pa mi̱ yʉrbʉ ja ra̱ barco ra̱ Noé. \v 39 Ja bi ba̱hyø ja̱'i̱ te ja ngue di̱ nja'mø ya jap'ʉ ra̱ nda̱te 'ye bi juadi gätho yø ja̱'i̱. Ma̱høndi̱ njarbʉtho yø ja̱'i̱ 'mø bá̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \v 40 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, yoho yø n'yohʉ 'dap'ʉ da̱di̱ mpɛfi. N'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ts'its'i, n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ gohi. \v 41 Yoho yø xisu 'dap'ʉ di̱ ncʉni̱. N'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ts'its'i, n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ gohi. \p \v 42 Ja̱na̱ngue da̱mi̱ ndø'ma̱tehʉ, porque hi̱nguí̱ pa̱di̱ tema̱ pa, tema̱ ora da̱ ɛ̱p'ʉ ni̱ Hmu̱hʉ. \v 43 Da̱mi̱ pa̱hmʉ na̱ ra̱ hya̱ ja ua, ngue n'na ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱, nu̱'mø da̱ ba̱di̱ tema̱ ora da̱ zøhra̱ bɛ̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱'a̱ di̱ nxu̱i̱, di̱ mfädi xa̱nho, hi̱ndi̱ n'a̱ha̱. Porque hi̱ndi̱ n'u̱ni̱ da̱ sojpa̱ rá̱ ngu̱ ngue da̱ fɛ̱. \v 44 Xquet'a̱ da̱mi̱ njathʉ p'ʉya, da̱mi̱ ndø'ma̱tehʉ. Porque nu̱'a̱ ra̱ ora ngue hi̱nte di so ni̱ mmʉihʉ, xi'mø gue'a̱ ra̱ ora da̱ zøhra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yoho yø hmi̱qui̱, n'na ra̱ hmi̱qui̱ ngue ra̱ 'yøde, n'na ra̱ hmi̱qui̱ ngue hi̱ngrá̱ 'yøde. \p \v 45 Ga̱ xi'a̱hʉ te 'bɛ'a̱ da̱ 'yøtra̱ ja̱'i̱ bi di̱nna̱ mmʉi hanja ra̱ hya̱, nu̱ te sifi da̱ 'yøt'e, gue'a̱ da̱ 'yøt'a̱. Guehna̱ tengu̱tho n'na ra̱ hmi̱qui̱ ngue da̱ ma ma̱fäti te'o 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ rá̱ hmu̱. Nu̱'mø bi zønna̱ ora di̱ nsi̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱ ma̱fäti, da̱ 'ui̱ni̱. \v 46 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui ra̱ hmi̱qui̱ nu̱na̱ da̱ 'yøt'e te di 'bɛprá̱ hmu̱. Nu̱'mø bi zøhrá̱ hmu̱ da̱ di̱ni̱ ngue da̱di̱ mpɛfi. \v 47 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ te gä pɛsrá̱ hmu̱, gä di fätrá̱ hmi̱qui̱. \v 48 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ ngue ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱, da̱ 'yɛ̱mp'ʉ ja rá̱ mmʉi ngue hi̱m'be da̱ zøhrá̱ hmu̱. \v 49 Da̱ mʉdi da̱ mʉtyø mmi̱mhmi̱qui̱ui. Da̱ ma ra̱ hmi̱nhni̱ p'ʉya. \v 50 Nu̱'a̱ rá̱ hmu̱ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya, nu̱'a̱ ra̱ pa ra̱ ora ngue hi̱ngui̱ tø'mrá̱ hmu̱, da̱ gue'a̱ ra̱ ora da̱ zø'a̱. \v 51 Nu̱'a̱ rá̱ hmu̱ p'ʉya, ma̱thoguitho da̱ mɛi, pɛts'i ngue da̱ xɛni̱. Di 'yɛmp'ʉ ni̱ gohyø ja̱'i̱ hi̱mma̱ jua̱ni̱ yø hoja̱'i̱. Ja di̱ nzomp'ʉ p'ʉya, 'nɛ̱ ja di gu̱xpʉ yø ts'i. \c 25 \s1 'Dɛt'a yø hmu̱te i hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ Oja̱, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ 'dɛt'a yø hmu̱te bi du̱xyø nyot'i ga̱ zø conna̱ aceite. Guehya ndø'ma̱te ngue di hyʉnna̱ novia 'mø bi zøhrá̱ ndø bá̱ ɛ̱p'ʉ. \v 2 Nu̱ya 'dɛt'a yø hmu̱te p'ʉya, cʉt'a'ʉ yø m'mɛmmʉi, xi̱mmi̱ cʉt'a'ʉ yø njammʉi. \v 3 A nu̱'ʉ cʉt'a yø hmu̱te ma̱'bɛdi yø mmʉi, bi du̱xyø nyot'i, pɛ hi̱mbi̱ du̱x hma̱n'na ra̱ aceite da̱ hyom'mø bi guahra̱ aceite ga̱ zø yø nyot'i. \v 4 A nu̱ya yø hmu̱te ngue yø njammʉi bi du̱xyø nyot'i, pɛ bi du̱x hma̱n'na ra̱ aceite da̱ hyoni̱. \v 5 A nu̱'a̱ ra̱ novio nthø'mi̱ p'ʉya, hi̱nha ni̱ 'ya̱ni̱. Mi̱ nnetha̱ yø hmu̱te p'ʉya, gä bi̱ n'a̱ha̱. \v 6 Mi̱ zo ma̱de ra̱ xu̱i̱ p'ʉya, bi t'øde ngue bá̱ ɛ̱nna̱ hmafi n'na nc'ɛ̱i̱, bi 'yɛ̱na̱: “Bá̱ ɛ̱cua ra̱ novio ya. Ga̱ 'yo ni̱ ma güí c'athʉ”, bi 'yɛ̱mbyø hmu̱te. \v 7 Mi̱ nangui̱ gätho yø hmu̱te, ya mi̱ ts'ʉtho zø yø nyot'i, bi̱ ne xta̱ xirpa̱ ma̱n'na ra̱ aceite ngue di̱ nzø xa̱nho. \v 8 Nu̱ya cʉt'a yø hmu̱te ma̱'bɛdi yø mmʉi bi 'yɛ̱mbya yø hmu̱te ngue yø njammʉi: “Da̱mi̱ 'dacjets'ʉ ni̱ aceiteui, porque ma̱ nyot'igähe ya nne da̱ huɛ̱t'i̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 9 Pɛ nu̱'ʉ yø hmu̱te ngue yø njammʉi, ɛ̱ntho 'mø mi̱ da̱di̱: “Hi̱nda̱ zä'a̱, porque nu̱'mø ga̱ 'da'a̱he ra̱ aceite guí homhmʉ, m'mɛfa ya hi̱n'yʉ te di̱ nzø ma̱ nyot'ihe. A nu̱yá, ma̱n'na xa̱nho ni̱ mähä p'ʉ bí 'bä ra̱ aceite, bá̱ tänna̱ aceite guí hyomhmʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 10 Bi̱ ma ra̱ thän'aceite'ʉ yø hmu̱te ma̱'bɛdi yø mmʉi p'ʉya. Pɛ ra̱ novio ya bi zøhø. A nu̱ya yø hmu̱te ya xi̱ nsä, 'da i yʉthʉ mbo ra̱ ngu̱ ra̱ novio ya. Bi nøtra̱ goxthi p'ʉya. \v 11 Mi̱ ma n'nøt'e ra̱ goxthi p'ʉya, ja bi zø'ʉ mi̱ cʉt'a yø hmu̱te xi̱ ma ra̱ thän'aceite, bi 'yɛ̱mbʉya: “Ague grá̱ hmu̱, da̱mi̱ xoga̱he ra̱ goxthi”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 12 Pɛ ra̱ novio bi 'yɛ̱mbi̱: “Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱gä hi̱ndí̱ pa̱'a̱hʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 13 Da̱mi̱ njathʉ p'ʉya, ya xqui̱ nsähʉ 'mø ra̱ pa da̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. Porque hi̱ngui̱ pa̱hmʉ tema̱ pa, tema̱ ora da̱ ɛ̱hɛ̱. \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue ra̱ mɛ̱nyu bi̱ ma ma̱fäti yø mɛfi. \p \v 14 Nu̱na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ di̱ ma̱nda yø ja̱'i̱ ua, gui̱ nhyɛjpi tengu̱tho n'na ra̱ n'yohʉ ja ngue da̱ ma n'na ra̱ häi yap'ʉtho. Bi zonhyø mɛfi ngue di däprá̱ mɛ̱nyu̱, da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi mɛ̱nte ra̱ pa da̱ ma. \v 15 N'na ngu̱ n'na yø mɛfi bi u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ hangu̱ da̱ zä da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi. Nu̱'a̱ n'na ra̱ mɛfi bi u̱nni̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. Ma̱n'na ra̱ mɛfi p'ʉya, bi u̱nni̱ yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. Ma̱n'na ra̱ mɛfi p'ʉya, bi u̱nna̱ n'na ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. Mi̱ däpra̱ mɛ̱nyu̱ yø mɛfi na̱ ra̱ hmu̱, bi̱ ma yap'ʉtho p'ʉya. \v 16 Nu̱na̱ ra̱ mɛfi bi̱ ndäpi cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱, bi 'yørpa̱ rá̱ 'bɛfi ra̱ mɛ̱nyu̱ bi t'u̱nni̱. Mi̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ bi da̱ha̱. \v 17 Nu̱na̱ ra̱ mɛfi bi̱ ndäpi yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱, bi 'yørpa̱ rá̱ 'bɛfi ra̱ mɛ̱nyu̱ bi t'u̱nni̱. Mi̱ yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ bi da̱ha̱. \v 18 Pɛ nu̱na̱ ra̱ mɛfi bi̱ ndäpa̱ n'na ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱, bi 'ya'ma̱ n'na ra̱ ots'i. Ja bi gärpa̱ p'ʉ rá̱ mɛ̱nyu̱ rá̱ hmu̱. \p \v 19 Mi̱ ma ya'a̱tho yø pa p'ʉya, bi zøhrá̱ hmu̱ yø mɛfi. Bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ güɛnda'a̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ xi däpi. \v 20 Rá̱ mʉdi bi zo'a̱ rá̱ mɛfi xi däpi cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. Gä bi däprá̱ hmu̱'a̱ 'dɛt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ mi̱ ha̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ hmu̱, cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ gá̱ däqui, pɛ jaua mi̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ ta̱ha̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 21 Nu̱'a̱ ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbrá̱ mɛfi: “Ya xa̱nho grá̱ hoga̱ mɛfi, hi̱ngá̱ nhyɛtho. Gá̱ pømma̱nho co nu̱'a̱ zits'ʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ fät'a̱'i̱. A nu̱yá, ma̱n'na xa̱ngu̱ ga̱ fät'a̱'i̱ ya. Nu̱ya hangu̱ ra̱ pa di̱ nja'i̱ mpähä ya”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 22 Bi zø'a̱ ra̱ mɛfi xi̱ ndäpi yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya. Bi 'yɛ̱mbrá̱ hmu̱: “Ague grá̱ hmu̱, yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ gá̱ däqui, pɛ jaua mi̱ yo ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ ta̱ha̱, ya goho ma̱hua̱hi̱'a̱ ya”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 23 Ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbrá̱ mɛfi: “Ya xa̱nho grá̱ hoga̱ mɛfi, hi̱ngá̱ nhyɛtho. Gá̱ pømma̱nho co nu̱'a̱ zits'ʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ fät'a̱'i̱. A nu̱yá, ma̱n'na xa̱ngu̱ ga̱ fät'a̱'i̱ ya. Nu̱ya hangu̱ ra̱ pa di̱ nja'i̱ mpähä ya”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 24 Rá̱ nzɛguitho bi zø'a̱ ra̱ mɛfi xi̱ ndäpa̱ n'na ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya. Bi 'yɛ̱mbrá̱ hmu̱: “Ague grá̱ hmu̱, nu̱gä dí pa̱di̱ ngue guí ya̱ ma̱nzaqui. Guí ä'a̱ te hi̱nxca̱ ta̱ha̱. Guí xoc'a̱ te hi̱nxca̱ pɛfi. \v 25 Ja̱na̱ngue nu̱gä dí su̱'i̱. Dá̱ cät'ä häi ni̱ mɛ̱nyu̱. Pɛ nu̱yá, jaua na̱ te ni̱ mmɛti ya”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 26 Nu̱'a̱ ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbrá̱ mɛfi: “Ua go grá̱ ts'omɛfi n'yø, gue grá̱ ndø da̱nhyɛ̱i̱. Guí ɛ̱ngui̱ ngue dí äcä'a̱ te hi̱nxtá̱ ta̱ha̱. Guí ɛ̱ngui̱ ngue dí xocä'a̱ te hi̱nxtá̱ pɛfi. \v 27 Ua̱ngui̱ xta̱ nzä xqui dä ma̱ mɛ̱nyu̱gä p'ʉ ja ra̱ banco. Nu̱'mø ma̱ søhø, ua̱ngui̱ xti̱ ndäcrá̱ nzäbi ma̱ mɛ̱nyu̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 28 Nu̱na̱ ra̱ hmu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø mɛfi 'bʉp'ʉ: “Nu̱na̱ ra̱ mɛfi 'bʉcua, da̱mi̱ hyannba̱ui'a̱ n'na ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ha̱. Da̱mi̱ u̱nnui ra̱ mɛ̱nyu̱'a̱ ra̱ mɛfi ha̱ 'dɛt'a ma̱hua̱hi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. \v 29 Porque nu̱'a̱ ra̱ mɛfi ya xa̱ngu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ha̱, gue'a̱ ma̱n'natho ma̱ t'u̱nni̱'a̱. Pɛ nu̱'a̱ ra̱ mɛfi zits'ʉtho ha̱, da̱ tha̱nnba̱bi̱'a̱ zits'ʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ha̱. \v 30 A nu̱na̱ ra̱ mɛfi hi̱ngui̱ nne te da̱ mɛfi, da̱mi̱ 'yɛmhmʉ p'ʉ thi na̱. Ja di̱ nzomp'ʉ 'nɛ̱ ja di gu̱xpʉ yø ts'i”, bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Gätho yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda. \p \v 31 Nu̱na̱ ra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, 'mø bá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue di̱ nda̱st'abi, da̱ n'youi yø anxɛ. Nu̱p'ʉ da̱ mi̱, ja di̱ njap'ʉ ra̱ ts'ʉt'abi. \v 32 Gätho yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi ja di̱ mpɛti p'ʉ di̱ hu̱ti̱. Di 'ueque n'na ngu̱ n'na yø ja̱'i̱ tengu̱tho ra̱ mändɛ'yo 'mø sicyø chivo p'ʉ ha 'bʉhyø dɛ'yo. \v 33 Nu̱'ʉ yø dɛ'yo di go'a̱ n'yɛi, nu̱'ʉ yø chivo di go'a̱ nga̱ha̱. \v 34 Nu̱'a̱ ra̱ da̱st'abi da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ di gop'ʉ ja rá̱ n'yɛi: “Bí 'yɛ̱hmʉ ua dí 'bʉi, di ja̱p'a̱hʉ ma̱ Papá. Porque ngu̱'a̱ bá̱ sänni̱ ngue di̱ nja hante ngue di̱ nhohra̱ xi̱mhäi, ngue nu̱ua ha dí ma̱nda ja guí̱ m'mʉhmʉ ua. \v 35 Porque nu̱gä dá̱ ntu̱ ma̱nthu̱hu̱, pɛ gá̱ 'dacjʉ ra̱ hmɛ̱ dá̱ si. Nu̱'mø ma̱ nthu̱the, gá̱ 'dacjʉ ra̱ dehe dá̱ si. Nu̱'mø ma̱ n'yo n'nanni̱ n'na ra̱ häi, gá̱ 'dacjʉ ra̱ ts'äya. \v 36 Nu̱'mø hi̱n'yʉ ra̱ u̱lu ga̱ he, gá̱ 'dacjʉ ra̱ u̱lu dá̱ he. Nu̱'mø ma̱ hyɛ̱nni̱, gá̱ ma güi zɛnguaga̱hʉ. Nu̱'mø ma̱ o ra̱ fädi, gá̱ ma güa̱ nu̱jʉ”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \p \v 37 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya bi̱ nhohyø ts'oqui, da̱ 'yɛ̱mbra̱ Hmu̱: “Ague grá̱ Hmu̱, ¿nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gui tu̱ ma̱nthu̱hu̱, 'nɛ̱ dá̱ 'da'a̱he ra̱ hmɛ̱ gá̱ si? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue guí tu̱the, 'nɛ̱ dá̱ 'da'a̱he ra̱ dehe gá̱ si? \v 38 ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gá̱ n'yo n'nanni̱ n'na ra̱ häi, 'nɛ̱ dá̱ 'da'a̱he ra̱ ts'äya? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue hi̱n'yʉ ra̱ u̱lu gui hye, 'nɛ̱ dá̱ 'da'a̱he ra̱ u̱lu gá̱ hye? \v 39 ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gá̱ hyɛ̱nni̱, ogue gá̱ 'yo ra̱ fädi, 'nɛ̱ dá̱ ma di zɛngua'a̱he?” \v 40 Nu̱'a̱ ra̱ da̱st'abi da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: “Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱'a̱ te gä gá̱ 'yørpa̱hʉ ya ma̱ cu̱gä 'bʉcua, ma̱da̱gue'a̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nsu̱ yø ja̱'i̱, pɛ nu̱ te ra̱ 'bäxte gá̱ 'yørpa̱hʉ ya, go gá̱ fäxca̱hʉ'a̱”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \p \v 41 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ni̱ gop'ʉ ja rá̱ ga̱ha̱: “Da̱mi̱ 'uehmʉ ua dí 'bʉi, porque hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho'a̱hʉ Oja̱. A nu̱yá, guí̱ mmähä ra̱ castigo ja ra̱ sibi i ja para za̱ntho. Guehna̱ ra̱ sibi bi zän'Oja̱ ngue di̱ ma ra̱ zithu̱ co 'nɛ̱'ʉ yø anxɛ tɛnni̱. \v 42 Porque nu̱gä, nu̱'mø ma̱ ntu̱ ma̱nthu̱hu̱, hi̱ngá̱ 'dacjʉ ra̱ hmɛ̱ xcá̱ si. Nu̱'mø ma̱ ntu̱nthe, hi̱ngá̱ 'dacjʉ ra̱ dehe xcá̱ si. \v 43 Dá̱ n'yo n'nanni̱ n'na ra̱ häi, pɛ hi̱ngá̱ 'dacjʉ ra̱ ts'äya. Ja'mø hi̱n'yʉ ra̱ u̱lu ga̱ he, pɛ hi̱ngá̱ 'dacjʉ ra̱ u̱lu xcá̱ he. Bi̱ nja ra̱ ora dá̱ hyɛ̱nni̱, 'nɛ̱ dá̱ o ra̱ fädi, pɛ hi̱ngá̱ ma güi zɛnguaga̱hʉ”. \v 44 Mi̱ da̱'ʉ yø ja̱'i̱ ts'o p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Hmu̱: “Ague grá̱ Hmu̱, ¿nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue guí tu̱ ma̱nthu̱hu̱, 'nɛ̱ hi̱ndá̱ 'da'a̱he ra̱ hmɛ̱ xqui si? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gui tu̱the, 'nɛ̱ hi̱ndá̱ 'da'a̱he ra̱ dehe xqui si? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gá̱ n'yo n'nanni̱ n'na ra̱ häi, 'nɛ̱ hi̱ndá̱ 'da'a̱he ra̱ ts'äya? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue hi̱n'yʉ ra̱ u̱lu gui hye, 'nɛ̱ hi̱ndá̱ 'da'a̱he ra̱ u̱lu xqui hye? ¿Nja̱m'mø dá̱ nu̱'a̱he ngue gá̱ hyɛ̱nni̱, ogue gá̱ 'yo ra̱ fädi, 'nɛ̱ hi̱ndá̱ ma xca̱bi zɛngua'a̱he?” \v 45 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱'mø hi̱n tema̱ 'bäxte gui 'yørpa̱hʉ ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nsu̱ yø ja̱'i̱, go gueque hi̱nguí̱ nne gui fäxca̱hʉ”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 46 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya, guehya da̱ ma ra̱ castigo para za̱ntho ya. A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ya bi̱ nhohyø ts'oqui, di t'u̱nna̱ te para za̱ntho. \c 26 \s1 Yø nsʉiui ra̱ Jesús ya sänni̱ ngue da̱ hyo. \p \v 1 Ra̱ Jesús, mi̱ juadi bi̱ ma̱ gätho ya yø hya̱ ya, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p \v 2 ―Guí pa̱hmʉ ngue ma̱nyo patho di̱ nja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua ya. Da̱ gue'mø ɛdi ja ra̱ ngo da̱ ma ma̱ dä ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue da̱ ma ma̱ cuati ra̱ pont'i̱. \p \v 3 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø xännba̱te ngue ra̱ ley, conyø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío, gä bi̱ mpɛti p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Caifás, nu̱na̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱. \v 4 Ja bi̱ nhɛca̱ hya̱ p'ʉ, bi zänni̱ ha di japi ngue di bɛntra̱ Jesús da̱ hyo. \v 5 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi zänni̱, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱nga̱ gue'mø ɛra̱ ngo di̱ mbɛnt'i̱, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ nangyø ja̱'i̱, da̱ ya̱ni̱ ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \s1 N'na ra̱ xisu bi xispa̱ ra̱ aceite rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. \p \v 6 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, ya 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betania ja rá̱ ngu̱ ra̱ Simu̱ nu̱na̱ xi 'yøthe m'mɛt'o ngue mi̱ 'ya rá̱ do'yo. \v 7 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, ya si̱hmɛ̱ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱, bi yʉt'a̱mbo n'na ra̱ xisu ni̱ du̱ n'na ra̱ m'mo aceite ngue ra̱ alabastro. I yu̱p'ʉ ra̱ aceite ma̱zihotho ga̱ yʉni̱, xa̱ndøngu̱ rá̱ mu̱ui. Bi xispa̱bi̱ ra̱ aceite rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. \v 8 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús mi̱ nu̱ te øtra̱ xisu, bi̱ mbøcuɛ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue bi̱ ma ma̱'ʉni̱tho na̱ ra̱ aceite na̱? \v 9 Xa̱ndøngu̱ rá̱ mu̱ui na̱, xta̱ nzä xta̱ 'bä ngue xti t'u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ yø hyoya. \p \v 10 Mi̱ 'yøhra̱ Jesús te mma̱nyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Oguí sʉhmʉ na̱ ra̱ xisu 'bʉcua, porque xa̱nho te ørque. \v 11 A nu̱ya yø hyoya guí̱ mma̱mhmʉ, hangu̱ ra̱ pa guí̱ nnu̱hʉ ya yø hyoya. Pɛ nu̱gä hi̱nga̱ nza̱mhmʉ ua. \v 12 A nu̱na̱ ra̱ aceite bi xisca̱ ma̱ ya̱ na̱ ra̱ xisu, ya bi̱ nja'a̱ te mi̱ ja ngue xti̱ nja'mø dá̱ n'yägui. \v 13 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱p'ʉ ha da̱ hma̱nna̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ gä rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi, xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱ te bi 'yørca̱gui̱ na̱ ra̱ xisu, da̱ hma̱. Gue'a̱ di fɛn'a̱. \s1 Ra̱ Judas di cʉtyø hya̱ ha di japi ngue di dä ra̱ Jesús. \p \v 14 Nu̱na̱ ra̱ Judas Iscariote, guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, bi̱ ma bá̱ nya̱ui yø hmu̱ yø mmäcja̱. \v 15 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hangu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ guí̱ nne gui 'dacjʉ n'namhma̱ ga̱ dä'a̱hʉ ra̱ Jesús? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱'ʉ yø mmäcja̱ p'ʉya, 'däte ma̱'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ t'axi bi u̱nni̱. \v 16 Ja̱na̱ngue nu̱na̱ ra̱ Judas, bi hyoni̱ ha di japi ngue di däpyø mmäcja̱ ra̱ Jesús. \s1 Yø xädi ra̱ Jesús bi hoqui te da̱ zi'a̱ ra̱ nde bi̱ nsänni̱go ngue ra̱ pascua. \p \v 17 Ya fʉhra̱ ngo nguehya yø pa ts'i ra̱ thu̱hmɛ̱ hi̱ngui̱ n'youi ra̱ íxi. Bi guatyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ guí̱ nne ga̱ hocähe ra̱ nzibde gdá̱ nsänni̱gohʉ ngue ra̱ pascua ya? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 18 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Ni̱ mɛ nʉ bí ja ra̱ hni̱ni̱ ya, gui sømmi̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱ n'na ra̱ n'yohʉ. Gui 'yɛ̱nui: “Ra̱ xännba̱te i ɛ̱na̱: Ya bi zønna̱ ora ya. Nu̱ua ja ni̱ ngu̱ ja ga̱ sägähe ua ra̱ ngo ngue ra̱ pascua, comma̱ xädi, ɛ̱n'a̱ mma̱”, guí 'yɛ̱nui. \p \v 19 Nu̱ya yø xädi mi̱ ya̱ui ra̱ Jesús, bi 'yøt'e te bi xifi. Nu̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱ bi zøni̱, ja bi hojpʉ ra̱ nzibde ngue ra̱ pascua. \s1 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús ngue pa̱di̱ ndana̱ rá̱ xädi ja ngue di dä. \p \v 20 Mi̱ dähra̱ nde p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús, gätho'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi, gä 'bʉp'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. \v 21 Mɛ̱nte si̱hmɛ̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱yá, dí xi'a̱hʉ ngue 'bʉcua n'na nc'ɛ̱i̱ ngue jʉga̱tho häi, ya xa̱ hyoni̱ ha di japi ngue di dägui. \p \v 22 Nu̱ya yø xädi ra̱ Jesús ɛ̱mmɛ̱i̱ bi du̱ yø mmʉi na̱ ra̱ hya̱ bi xifi. Bi̱ mʉdi bi 'yänni̱ 'da mi̱'da p'ʉya te'o na̱ i̱ mma̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ua go guecä'a̱ guí̱ mma̱nya? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ dí com'me ma̱ mohi ua dí si̱hmɛ̱ ya, guehna̱ di dägä na̱ya. \v 24 Ma̱jua̱ni̱ ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, da̱ tho'a̱ te ra̱ n'ʉ ja ngue da̱ thogui, tengu̱tho nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue di̱ nja. Pɛ hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohna̱ ra̱ n'yohʉ ja ngue di dägui. Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, ma̱n'na xa̱nho ngue'mø hi̱n xta̱bá̱ m'mʉi. \p \v 25 Nu̱na̱ ra̱ Judas ja ngue di dä p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿ua go guecä na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mthobi: \p ―A̱há̱, go gue'e tengu̱tho guí̱ mma̱nya. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue di̱ nzibde. \p \v 26 Mɛ̱nte si̱hmɛ̱ p'ʉya, bi hya̱jma̱n'na ra̱ thu̱hmɛ̱ ra̱ Jesús. Mi̱ ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ p'ʉya, bi xɛnna̱ thu̱hmɛ̱, bi u̱nyø xädi ngue da̱ zi. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ sihʉ ra̱ thu̱hmɛ̱ ja ua ya. Nu̱ná̱, guehna̱ ma̱ do'yogä na̱. \p \v 27 Bi dɛcra̱ vaso po rá̱ ngui ra̱ uva p'ʉya. Mi̱ ja ma̱mma̱di̱ Oja̱, bi u̱nyø xädi ngue da̱ zi 'da'its'ʉ. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ si gätho'a̱hʉ na̱ya. \v 28 Nu̱na̱ po ra̱ vaso ja ua ya, guehna̱ ma̱ jigä na̱. Porque guehna̱ ra̱ hmɛ̱ya na̱ya ngue nu̱'mø dá̱ tu̱, di̱ nja rá̱ ts'ɛdi ra̱ 'da'yo cohi øt'a̱hʉ Oja̱. Porque nu̱'a̱ di̱ mfämma̱ ji, xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ di̱ nhohyø ts'oqui. \v 29 A nu̱yá, dí xi'a̱hʉ ngue ya hi̱nni̱ mantho 'dap'ʉ ga̱ sihʉ rá̱ ngui ra̱ uva, asta̱ gue'mø bi zønna̱ pa ngue ma̱'da'yo hønga̱ sihʉ p'ʉ ha di̱ ma̱nda ma̱ Papá. \p \v 30 Mi̱ juate ra̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉya, bi du̱ta̱ n'na ra̱ thu̱hu̱ ngue ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱. Bi̱ ma p'ʉya, i̱ map'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos. \s1 I pa̱hra̱ Jesús ngue da̱ zop'ʉ m'mɛfa yø xädi. \p \v 31 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Gätho'a̱hʉ ya, gui soga̱hʉ p'ʉ'a̱ di̱ nxu̱i̱. Porque di̱ nja'a̱ te mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Ga̱ øt'ä ngue da̱ du̱ ra̱ mändɛ'yo. Yø dɛ'yo p'ʉya di̱ n'uɛ̱ni̱”, i ɛ̱na̱. \v 32 Pɛ nu̱'mø dá̱ bɛ̱nna̱te, ga̱ni̱ mpagä Galilea ja ga̱ni̱ tøp'a̱hʉ p'ʉ. \p \v 33 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱da̱gue'a̱ ngue gätho da̱ zoc'a̱'i̱ p'ʉ ya mi̱'da ma̱ n'yohʉ, pɛ nu̱gä hi̱nga̱ soc'a̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 34 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i ngue nu̱'a̱ di̱ nxu̱i̱ ya, nu̱'mø tobe hi̱ndi̱ ma̱hra̱ øni̱, ya xqui cønga̱ nhyu̱ndi̱, guí̱ mma̱ ngue hi̱nguí̱ pa̱qui̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 35 Pɛ ra̱ Bɛdu p'ʉya ma̱høn'a̱ ɛ̱na̱: \p ―A, nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. Ma̱da̱gue'a̱ ngue 'dap'ʉ ga̱ tu̱ui, pɛ nu̱gä hi̱nga̱ cøn'a̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Gätho'ʉ mi̱'da yø xädi p'ʉya, 'da'igu̱ bi̱ ma̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ mat'Oja̱ p'ʉ ja ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ ngue Getsemaní. \p \v 36 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ mähä yø xädi, bi zømp'ʉ ja ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ ngue Getsemaní. Nu̱p'ʉ bi zøni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ mi̱hmi̱ ua ya, mɛ̱nte ga̱ thocä mi̱ts'ʉ ni̱ nguehnʉ ngue ga̱ ma mat'Oja̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 37 Bi thohmi̱ts'ʉ ni̱ nguep'ʉ ra̱ Jesús, bi̱ mɛ ra̱ Bɛdu 'nɛ̱ bi̱ mɛ'ʉ yoho yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo. Bi̱ mʉdi bi där'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi ra̱ Jesús, ma̱thoguitho ngue bi du̱ rá̱ mmʉi. \v 38 Bi 'yɛ̱mbyø n'youi p'ʉya: \p ―Ja̱njua̱ni̱ ngue tu̱ ma̱ mmʉigä, nu̱p'ʉ nná̱ sä, ya ja ngue 'bexca̱ tu̱. Da̱mi̱ cohmi̱ ua ya, pɛ 'yogui a̱hmi̱. Ma ga̱ ä ma̱ t'a̱ha̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 39 Ra̱ Jesús bi thohmi̱ts'ʉ ní̱ nguep'ʉ. Bi̱ m'mɛmfo häi p'ʉya ngue mmat'Oja̱. Bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague ma̱ Papá'i, nu̱'mø guí̱ nnu̱ ma̱nho, da̱mi̱ ya̱ngui̱ ngue'a̱ ra̱ nda̱te ja ngue ga̱ thocä. Pɛ hi̱nga̱ nu̱'a̱ go ga̱ sännä gue'a̱ di̱ nja'a̱, sinoque nu̱ te guí sänni̱, gue'a̱ di̱ nja'a̱ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 40 Mi̱ juadi bi̱ mat'Oja̱ p'ʉya, bí 'yɛ̱p'ʉ 'bʉ'ʉ hyu̱ yø xädi. Pɛ bi di̱ni̱ ngue ya mi̱ a̱ha̱. Bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu p'ʉya: \p ―¿Ua xi̱nga̱ n'na ora di sä guí 'yä ni̱ t'a̱ha̱hʉ n'yø? \v 41 Da̱mi̱ mat'Oja̱, 'yogui a̱hmʉ. Nu̱'mø hi̱ngá̱ mat'Oja̱hʉ, ntha̱mbɛni̱tho hi̱nda̱ gue'a̱ gui 'yøthʉ. I̱ nne ni̱ mmʉi ngue gui 'yøthʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, pɛ ɛ̱mmɛ̱i̱ cuen'ni̱ do'yohʉ. \p \v 42 Ma̱hømbi̱ zop'ʉ yø xädi, bi̱ mengbʉ xpi 'yɛ̱hɛ̱ ngue bá̱ mat'Oja̱. Bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague ma̱ Papá'i, nu̱'mø ya hi̱nguí̱ nnu̱ ma̱nho ngue gui̱ nya̱ngui̱ ngue'a̱ ra̱ nda̱te ja ngue ga̱ thogui, di̱ nja'a̱ te ni̱ pähä 'mø. \p \v 43 Ma̱mbá̱ pengbʉya, ma̱hømbi̱ di̱nyø xädi ngue mi̱ a̱ha̱, porque ɛ̱mmɛ̱i̱ ne tha̱. \v 44 Ma̱hømbi̱ zop'ʉ p'ʉya, bi̱ ma'a̱ rá̱ hyu̱ ndi̱ ngue bá̱ mat'Oja̱. Tengu̱tho xi man'a̱ m'mɛt'o, ngu̱t'a̱ ra̱ hya̱ xi Oja̱. \v 45 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱p'ʉ 'bʉhyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue ma̱hønguí̱ a̱hmi̱ n'yø. A nu̱yá, ya bi zønna̱ ora ngue di̱ ndäpyø ts'oc'ɛ̱i̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \v 46 Da̱mi̱ nangüi. Ya bá̱ ɛ̱cua na̱ di dägui, ma ga̱ ma c'athʉ. \s1 Ya bi̱ mbɛntra̱ Jesús. \p \v 47 Mɛ̱nte nzohyø xädi ra̱ Jesús, bi zøhna̱ ra̱ Judas rá̱ n'youi'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi, bá̱ n'youi xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱, bá̱ gʉ yø juai, bá̱ gʉ yø za. Guehya yø ja̱'i̱ xi̱ mɛnhyø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \v 48 Nu̱na̱ ra̱ Judas, ya xi xihyø ja̱'i̱ tema̱ senya da̱ 'yøt'e, xi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ ga̱ zɛnguagä ya, 'nɛ̱ ga̱ sʉrpa̱ rá̱ hmi̱, gue'a̱ guí homhmʉ'a̱ p'ʉya. Da̱mi̱ bɛnthʉ”, xi 'yɛ̱mbi̱. \v 49 Ja̱na̱ngue mi̱ zømp'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi guat'i ngue bi zɛngua. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xca̱de grá̱ xännba̱te ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi zʉrpa̱ rá̱ hmi̱ p'ʉya. \v 50 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague amigo, ya da̱ guehra̱ ora jap'ʉ di̱ nja'a̱ te gni̱ 'yɛ̱hya. \p 'Bexque'a̱ bi bɛntyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. \v 51 Mi̱ ma ma̱ bɛnt'i̱ ra̱ Jesús, bi gʉxrá̱ juai'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi. Bi zɛnnba̱bi̱ rá̱ 'yɛ̱hɛ̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱, bi hyɛjpa̱bi̱ rá̱ gu̱. \v 52 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ zɛte: \p ―Da̱mi̱ fos'ni̱ juai. Porque ra̱ ja̱'i̱ hote conna̱ juai, xquet'a̱ conna̱ juai ja ngue di du̱. \v 53 ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱di̱ ngue nu̱'mø ga̱ äpä ma̱ Papá ngue da̱ mäxqui, da̱ pɛnnga̱gui̱ tho'i 'dɛ'ma̱ yo'bʉi yø anxɛ ngue da̱ mäxqui? \v 54 Pɛ nu̱'mø ngu̱'a̱ ga̱ øt'e, ya hi̱nda̱ zä di̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro 'mø. Porque nu̱ te dí thocä ya, ya nt'ot'i ngue ngu̱'a̱ di̱ nja. \p \v 55 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø nzite: \p ―¿Ua guí ɛ̱mhmʉ ngue drá̱ bɛ̱gä, ngue guí cʉhʉ yø juai, 'nɛ̱ guí cʉhʉ yø za ngue guí bɛnnga̱hʉ? Conque n'na pa ngu̱ n'na pa nmi̱ xännbä ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Ua̱ngui̱ xta̱ nzä ngue ja xqui bɛnnga̱hʉ p'ʉ. \v 56 Pɛ nu̱ te guí ørca̱hʉ ya, ya bi̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱ p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Gä bi zop'ʉ yø xädi ra̱ Jesús ngue bi 'dagui. \s1 Nu̱ya yø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío bi hya̱spa̱bi̱ ra̱ güɛnda ra̱ Jesús. \p \v 57 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Caifás, nu̱na̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱. Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ na̱ ra̱ mmäcja̱ na̱, ja bi̱ mpɛti p'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley, conyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \v 58 Pɛ ra̱ Bɛdu ni̱ 'bɛfa ya'atho p'ʉ ni̱ ma yø ja̱'i̱ ni̱ zi ra̱ Jesús. Mi̱ zømp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱, bi yʉt'a̱mbo ra̱ da̱thi. 'Dap'ʉ bi̱ mi̱hmi̱ yø policía. I tø'mi̱ tengu̱ da̱ thohra̱ Jesús. \p \v 59 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ co 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío, 'dap'ʉ bi̱ mpɛti ngue bi̱ nhɛca̱ hya̱, honi̱ ha di japyø fɛhni̱, da̱ 'yɛ̱mbi̱ ngue ni̱ 'yu̱p'ʉ da̱ du̱ ra̱ Jesús. \v 60 Pɛ hi̱ngui̱ ti̱ni̱ ha di japra̱ hya̱, madague'a̱ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ma̱nyø fɛhni̱ ngue di̱ ya̱pra̱ Jesús. M'mɛfa p'ʉya, ma̱hømbi̱ guar'mi̱ yonc'ɛ̱i̱ ngue di̱ ya̱pi̱. \v 61 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, bi 'yɛ̱n'a̱ n'na ndi̱: “Nu̱gä da̱ zä ga̱ xorpa̱bi̱ rá̱ ni̱ja̱ Oja̱, 'nɛ̱ nhyu̱ patho gdá̱ hojma̱n'na ra̱ ni̱ja̱ ma̱'da'yo”, bi 'yɛ̱na̱. \p \v 62 Bi̱ m'mähra̱ 'bɛt'o mmäcja̱ p'ʉya ngue bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Te guí̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ gui̱ nya̱p'a̱'i̱ ya n'yø? ¿Ua hi̱n tema̱ hya̱ gdi tha̱di̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 63 Pɛ ra̱ Jesús hi̱nte ga̱ nda̱tho. Ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱ p'ʉya ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ Oja̱ i 'bʉi, da̱mi̱ 'yɛ̱xa̱ ntestigo, da̱mi̱ xicje njua̱ni̱ ya ngue'mø ma̱jua̱ni̱ gue'e grá̱ Cristo rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. \p \v 64 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, go guecä tengu̱tho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya. 'Nɛ̱ dí xi'a̱hʉ, gui̱ nnu̱hʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ni̱ mmi̱p'ʉ bí ja rá̱ n'yɛi Oja̱ nu̱na̱ jasɛ rá̱ ts'ɛdi. 'Nɛ̱ da̱ 'yɛhra̱ pa ngue hønda̱ ɛ̱hɛ̱, di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ n'youi ra̱ gu̱i̱. \p \v 65 Mi̱ 'yøhra̱ mmäcja̱ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, n'na xɛt'itho rá̱ pahni̱ ngue bi̱ ncuɛ. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, thenma̱hya̱ Oja̱ na̱. Nu̱ya mfa̱di̱ ya ngue hi̱n tema̱ ma̱n'na ma̱ testigo dí homhmʉ ya. Ya gá̱ 'yøsɛhʉ ya ngue thenma̱hya̱ Oja̱. \v 66 Xiya, ¿te guí̱ mma̱mhmʉ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nya? ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱. \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱, ni̱ 'yu̱p'ʉ ngue da̱ tho na̱. \p \v 67 Yø ja̱'i̱ p'ʉya bi zospa̱bi̱ rá̱ hmi̱ ra̱ Jesús 'nɛ̱ bi̱ mʉt'i. Mi̱'da p'ʉya bi̱ mɛmba̱ rá̱ hmi̱. \v 68 Yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱'i̱ guí̱ mma̱ ngue grá̱ Cristo, da̱mi̱ pa̱hya te'o bi̱ mɛp'a̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu ngue hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o ra̱ Jesús. \p \v 69 Ya hu̱p'ʉ ja ra̱ da̱thi̱ ra̱ Bɛdu. Nu̱na̱ n'na ra̱ xisu ngue ra̱ gʉni̱ p'ʉ ja ra̱ ngu̱ bi guarbʉ hu̱ ra̱ Bɛdu. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Nɛ̱'i̱ ni̱ n'youi ra̱ Jesús nu̱na̱ ra̱ mmɛngu̱ Galilea. \p \v 70 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱, gä bi 'yøhyø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ngue bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱, hi̱ndí̱ pa̱cä tema̱ hya̱ guí̱ nne gui xicya. \p \v 71 Ra̱ Bɛdu p'ʉya i̱ map'ʉ bí ja rá̱ goxthi ra̱ da̱thi. Mi̱ nu̱ ma̱n'na ra̱ xisu p'ʉya, ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, xquet'a̱ rá̱ n'youi ra̱ Jesús nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. \p \v 72 Ra̱ Bɛdu p'ʉya asta̱ bi 'yɛ̱xa̱ ntestigo Oja̱ ngue bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱, hi̱ndí̱ pa̱cä na̱ ra̱ n'yohʉ guí̱ mma̱nya. \p \v 73 Mi̱ tho hma̱n'na ts'ʉquits'ʉ p'ʉya, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ, bi guatra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ni̱ n'youi ra̱ Jesús, porque di̱ nɛ̱qui̱ ngue ni̱ mmɛ̱ngu̱hʉ'a̱, xøgue nt'ødetho'a̱ te gni̱ ya̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 74 Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, ma̱hømbi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ jacä ra̱ castigo Oja̱ 'mø ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ. Pɛ nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ guí xicjʉ, hi̱ndí̱ pa̱cä te'o na̱. \p Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi̱ mmahra̱ øni̱. \v 75 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi zo rá̱ mmʉi na̱ ra̱ hya̱ xi xihra̱ Jesús ngue xi 'yɛ̱mbi̱: “Tobe hi̱ndi̱ ma̱hra̱ øni̱, ya xqui cønga̱ nhyu̱ndi̱, guí̱ mma̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱qui̱”, xi 'yɛ̱mbi̱. Ra̱ Bɛdu p'ʉya, asta̱ ra̱ zondu̱mmʉi bi bøn'a̱thi. \c 27 \s1 Bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Pilato ra̱ Jesús. \p \v 1 Mi̱ nɛ̱ca̱häi p'ʉya, bi̱ mpɛti gätho yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi̱ nhɛca̱hya̱ ngue sänni̱ ha di japi da̱ hyo ra̱ Jesús. \v 2 Bi du̱tra̱ Jesús ngue bi zixpʉ 'bʉhra̱ Pilato ma̱rá̱ gobierno. \s1 Ra̱ Judas bi̱ nhyosɛ. \p \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Judas xi dä ra̱ Jesús, mi̱ ba̱di̱ ngue ya bi̱ nhɛca̱hya̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ hyo ra̱ Jesús, bi där'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi p'ʉya. Bi̱ map'ʉ bí 'bʉhyø hmu̱ yø mmacja̱ co 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi cospa̱bi̱'ʉ 'däte ma̱'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ t'axi xi u̱nni̱. \v 4 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ra̱ ts'oqui dá̱ øt'ä ngue dá̱ dä'a̱hʉ na̱ ra̱ n'yohʉ hi̱nte ndu̱pa̱te ngue da̱ tho ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Pɛ nu̱'ʉ yø mmäcja̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Judas: \p ―Nu̱'a̱ guí̱ mma̱nya, ya hi̱ndi̱ mportagähe'a̱ ya. Ya gui̱ nnu̱sɛ p'ʉ te guí øt'e. \p \v 5 Nu̱na̱ ra̱ Judas bá̱ ɛnyø mɛ̱nyu̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi̱ ma p'ʉya, bi da̱trá̱ 'yʉga conna̱ ntha̱hi̱ i̱ nzʉdi ngue bi du̱. \p \v 6 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ bi hya̱xra̱ mɛ̱nyu̱ xi 'yɛnna̱ Judas, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱yá, hi̱ngui̱ sä ngue ga̱ ua̱nspa̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ ofrenda na̱ya, porque rá̱ nzabi'a̱ to bi dä ra̱ ja̱'i̱ ngue da̱ tho na̱. \p \v 7 Bi̱ nya̱ p'ʉya, bi zänni̱ ngue nu̱na̱ ra̱ mɛ̱nyu̱, da̱ dän'a̱ n'na ra̱ häi ni̱ hu̱ ngue ra̱ nja̱ts'øye. Bi̱ ne ngue nu̱na̱ ra̱ häi da̱ däi, ja da̱ 'yäp'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ du̱, ngue hi̱ngyø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ. \v 8 Ja̱na̱ngue nu̱na̱ ra̱ häi na̱ya, gui hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Ji. \v 9 Ya bi̱ nja na̱ te ra̱ hya̱ xi ma̱nna̱ pønga̱hya̱ Jeremías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Bi̱ njo'ʉ 'däte ma̱'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ t'axi. Guehna̱ ra̱ nzäbi xi zänyø judío ngue da̱ gu̱t'i̱. \v 10 Nu̱na̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ na̱ p'ʉya, guehna̱ i thänna̱ häi ni̱ hu̱ ngue ra̱ nja̱ts'øye na̱. Ya bi̱ nja tengu̱tho ra̱ hya̱ bi 'bɛjpa̱gui̱ Oja̱ ngue di̱ nja”, bi 'yɛ̱nna̱ Jeremías. \s1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ya 'bäp'ʉ 'bʉhra̱ Pilato ma̱rá̱ gobierno. \p \v 11 Ra̱ Jesús bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ gobierno. Ra̱ gobierno p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Ua gue'e rá̱ da̱st'abi'i yø judío? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―A̱há̱, go guecä tengu̱tho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya. \p \v 12 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ p'ʉya co 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, gä di ya̱pra̱ Jesús. Pɛ ra̱ Jesús hi̱nte ga̱ nda̱tho te sifi. \v 13 Ra̱ Pilato bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Ua hi̱nguí̱ øde te gäma̱ hya̱ gui̱ nya̱p'a̱'i̱ ya? \p \v 14 Pɛ ngu̱tho ra̱ Jesús hi̱ngui̱ tha̱di̱. Ja̱na̱ngue ra̱ gobierno di 'yøtho ngue hi̱n tema̱ hya̱ ga̱ nda̱tho. \s1 Bi̱ ma̱nda ra̱ Pilato ngue da̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 15 Nu̱na̱ ra̱ Pilato, ja n'na rá̱ costumbre ngue di thø'a̱ n'na ra̱ ofädi 'mø ja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. Pɛ yø ja̱'i̱'ʉ huanhni̱ ndana̱ ra̱ ofädi da̱ ma ma̱thøgue. \v 16 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, mi̱ ofädi n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Barrabás. 'Nɛ̱ gätho yø ja̱'i̱ pa̱di̱ ngue xa̱nhɛ̱ts'i̱ rá̱ ts'oqui mi̱ ja na̱. \v 17 Nu̱p'ʉ bi̱ mpɛti yø ja̱'i̱, ra̱ Pilato bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Ndana̱ guí̱ nnehʉ ngue ga̱ thøcä ya, ra̱ Barrabás, uague ra̱ Jesús nu̱na̱ gui hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Cristo? \p \v 18 Ngu̱na̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Pilato, ngue bi̱ ne xti thohra̱ Jesús. Porque pa̱di̱ ngue ra̱ nts'ɛyatho øtyø mmäcja̱ nu̱ya xi däpra̱ Pilato na̱ ra̱ Jesús. \p \v 19 Ya hu̱p'ʉ ja rá̱ nhu̱di̱ ra̱ Pilato ngue da̱ 'yøtra̱ ts'ʉt'abi. Pɛ nu̱'a̱ rá̱ xisu ra̱ Pilato bi̱ mɛnnba̱bi̱ ra̱ hya̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'yost'abi, ra̱ hoja̱'i̱ na̱, 'yo tega̱ di̱ nthi̱nt'i̱ ngue'a̱ te ga̱ 'yost'abi na̱. Porque ma̱nxu̱i̱ nts'u̱tho te xtá̱ 'ui̱pi̱ ngue da̱ thogui”, bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 20 Pɛ yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ɛ̱mmɛ̱i̱ di ha̱tra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yäpra̱ Pilato ngue di thø ra̱ Barrabás, go da̱ tho ra̱ Jesús. \v 21 Ra̱ gobierno ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Ndana̱ gue'a̱ ya yonc'ɛ̱i̱ guí nnehʉ ngue da̱ ma ma̱thøgue ya? \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ ma ma̱thøgue ra̱ Barrabás. \p \v 22 Ra̱ Pilato ma̱hømbi̱ 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ yø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xina̱ ra̱ Jesús gui hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Cristo, ¿te guí̱ nnehʉ ga̱ japä na̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya, gätho bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ guatra̱ pont'i̱ na̱ guí̱ mma̱nya. \p \v 23 Ra̱ Pilato p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Pɛ ¿tema̱ nts'o xa̱ 'yø'na̱ p'ʉya? \p Yø ja̱'i̱ p'ʉya, ma̱n'natho ngue mafi, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ guatra̱ pont'i̱ na̱. \p \v 24 Ra̱ Pilato p'ʉya bi ba̱di̱ ngue hi̱nda zä ha di japi di thøhra̱ Jesús. Porque ma̱thoguitho mahyø ja̱'i̱ ngue ncuɛ. Bi̱ ma̱nda bá̱ tha̱nnba̱ ra̱ dehe p'ʉya ngue yø hmi̱ yø dä yø ja̱'i̱ p'ʉ bi̱ nxʉ'yɛ. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, hi̱nte ndu̱pa̱te na̱. Hi̱mma̱ ts'oquigä p'ʉ ngue da̱ tho na̱. Ya gui̱ nnu̱sɛhʉ p'ʉ te guí øthʉ. \p \v 25 Yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱gähe co 'nɛ̱hma̱ ba̱si̱he, go ma̱ ts'oquigähe p'ʉ da̱ du̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱. \p \v 26 Ra̱ Pilato p'ʉya bi̱ ma̱nda ngue bi̱ ma ma̱thøgue ra̱ Barrabás. A nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi sityø soldado ngue da̱ fɛi, 'nɛ̱ da̱ zits'i ngue di cuatra̱ pont'i̱. \s1 Yø soldado thenma̱hya̱ ra̱ Jesús. \p \v 27 Nu̱'ʉ yø soldado ra̱ gobierno bi zixra̱ Jesús, i̱ map'ʉ ja rá̱ da̱thi ra̱ cuarte. Bi̱ ma ma̱pɛti gätho yø soldado p'ʉya ngue di̱ mäts'i. \v 28 Yø soldado p'ʉya bi̱ møjpa̱bi̱ rá̱ he ra̱ Jesús, bi heta̱ n'na ra̱ tu̱hu̱ ngue ra̱ jʉpoi. \v 29 Yø soldado ya xi me n'na ra̱ corona ngue yø 'ui̱ni̱, bi gäspa̱ rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. Bi gärpa̱ n'na ra̱ t'o rá̱ 'yɛ ngue rá̱ n'yɛi. 'Nɛ̱ bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ ha 'bähra̱ Jesús tengu̱tho 'mø ngue ma̱jua̱ni̱ hnu̱ ma̱nsu̱ n'na ra̱ da̱st'abi. I thenma̱hya̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―I ta̱te na̱ rá̱ da̱st'abi yø judío ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 30 Bi zots'i. Bi guaspa̱bi̱ ra̱ t'o mi̱ fo rá̱ 'yɛ p'ʉya, di jännba̱bi̱ rá̱ ya̱. \v 31 Mi̱ juadi bi denma̱hya̱ p'ʉya, bi ga̱jpa̱bi̱ ra̱ tu̱hu̱ xi hete. Bi hetrá̱ he ya mi̱ he p'ʉya. Bi zixpʉya ngue di cuatra̱ pont'i̱. \s1 Ya cuatra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 32 Nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱, bi̱ nthɛui p'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Cirene, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Simu̱. Nu̱'ʉ yø soldado ma̱ni̱ zi ra̱ Jesús, bi japra̱ Simu̱ ngue bi du̱xra̱ pont'i̱ nu̱na̱ da̱ ma ma̱cuati ra̱ Jesús. \v 33 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, i zixyø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ ngue Gólgota. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ i̱ nne da̱ ma̱ ngue ra̱ Njʉya̱xhmu̱. \v 34 Nu̱p'ʉ bi zønna̱ Jesús, bi t'u̱nna̱ vino n'youi ra̱ mirra para ngue di pu̱mbɛ̱ni̱bi. Mi̱ zä te ja p'ʉya, hi̱mbi̱ ne bi zi. \p \v 35 Bi cuatra̱ pont'i̱ p'ʉya, mi̱ juadi bi̱ nø'mi̱. Bi̱ ma ra̱ ta̱ha̱ yø soldado p'ʉya ngue to xta̱ ra̱ ta̱ha̱, gue'a̱ da̱ ga̱ca̱ n'na xɛqui rá̱ he ra̱ Jesús. Ya bi̱ nja tengu̱tho ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nná̱ pønga̱hya̱ Oja̱ 'mø yø pa xa̱thogui ngue bi 'yɛ̱na̱: “Da̱ ma ra̱ ta̱ha̱ yø ja̱'i̱ ngue to di tocabi ma̱ he”, bi 'yɛ̱na̱. \v 36 Bi̱ mi̱hyø soldado p'ʉya ngue hɛ̱tho te di ja ra̱ Jesús. \v 37 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ya̱ ra̱ pont'i̱ cuatra̱ Jesús, bi̱ ma ma̱cuati n'na ra̱ letrero xi 'yot'i ngue mma̱mp'ʉ te bi̱ ma ma̱'ʉpi. Nu̱na̱ ra̱ letrero, i ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, guehna̱ ra̱ Jesús rá̱ da̱st'abi yø judío na̱”, ɛ̱nna̱ letrero. \p \v 38 'Nɛ̱ yoho yø bɛ̱ bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱, n'na i gohrá̱ n'yɛi, n'na i gohrá̱ ga̱ha̱. \v 39 Asta̱ hua̱tyø ya̱ yø ja̱'i̱ thop'ʉ ja ra̱ pont'i̱ cuatra̱ Jesús ngue thenni̱. \v 40 I ɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱ya n'yø, da̱mi̱ xorpa̱bi̱ rá̱ ni̱ja̱ Oja̱ ya. 'Nɛ̱ guí ɛ̱na̱ ngue nhyu̱ patho gdi hojma̱n'na ra̱ ni̱ja̱. Da̱mi̱ nya̱nsɛ ya, bá̱ ca̱p'ʉ ja ra̱ pont'i̱ guí cuatya ngue'mø ma̱jua̱ni̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ ya. \p \v 41 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø xännba̱te ngue ra̱ ley, conyø fariseo, conyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, gä thenma̱hya̱ ra̱ Jesús. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p \v 42 ―Mi̱ mma̱nnʉ ra̱ n'yohʉ ngue da̱ ya̱nyø ja̱'i̱. Pɛ nu̱yá, hi̱nda̱ zä ha di japi di̱ nya̱nsɛ ya. A nu̱'mø ma̱jua̱ni̱ ngue rá̱ da̱st'abi yø judío ya, da̱ zä da̱ ca̱hnʉ ja ra̱ pont'i̱ ya n'namhma̱ ngue ga̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ te da̱ ma̱. \v 43 Mi̱ mma̱ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, 'nɛ̱ mi̱ mma̱ ngue fäx Oja̱. A nu̱yá, ma ga̱ nnu̱hʉ ya ngue'mø nne Oja̱ ya, da̱ mäx'mø ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 44 Nu̱ya yø bɛ̱ 'dap'ʉ cuathʉ ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús 'nɛ̱hya thenma̱hya̱ ya. \s1 Ya bi du̱ ra̱ Jesús. \p \v 45 Mi̱ hyu̱xyadi p'ʉya, bi̱ m'mɛxu̱i̱ gä ra̱ xi̱mhäi asta̱ hyu̱nde. \v 46 Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zʉ'i hyu̱nde p'ʉya, ra̱ Jesús ra̱ ndøts'ɛdi bi 'yɛ̱na̱: \p ―Elí, Elí, ¿lama sabactani? ―bi 'yɛ̱na̱. \p I̱ nne da̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱: “Ma̱ Oja̱'i̱, ma̱ Oja̱'i̱, ¿hanja ngue gá̱ hyɛga̱gui̱ p'ʉ?” \v 47 Ja mi̱ 'bärpʉtho 'da yø ja̱'i̱, bi 'yøde te bi̱ ma̱nna̱ Jesús. Yø ja̱'i̱ p'ʉya di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, i̱ nzohra̱ Elías. \p \v 48 'Bexque'a̱ bi̱ ma n'na nc'ɛ̱i̱ mi̱ 'bäp'ʉ, bá̱ ha̱ n'na xɛqui ra̱ esponja xa̱ ntu̱di̱, bi pop'ʉ ja ra̱ vino xa̱n'ixi. Bi̱ nøtra̱ t'o p'ʉya ngue bi cuarpa̱bi̱ rá̱ ne ra̱ Jesús ngue da̱ zʉts'i. \v 49 Pɛ mi̱'da yø ja̱'i̱ 'bäp'ʉ bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱ ga̱ nnu̱hʉ ya ngue'mø da̱ ɛ̱hna̱ ra̱ Elías i̱ nzofo ngue da̱ ya̱nya. \p \v 50 Ra̱ ndøts'ɛdi bi 'yɛn'a̱ n'na rá̱ hmafi ra̱ Jesús. Bi du̱ p'ʉya. \v 51 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, nu̱'a̱ ra̱ u̱lu mi̱ zʉp'ʉ ja ra̱ goxthi ni̱ja̱, bi xɛt'i, i ga̱i̱. 'Nɛ̱ bi 'ya̱n'a̱häi, yø t'øhø bi hyegue. \v 52 Bi xohyø panteón mi̱ o yø ánima. Bi bɛ̱nna̱te xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ mi̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ Oja̱. \v 53 Nu̱'mø mi̱ bɛ̱nna̱te, bi bømp'ʉ ja yø panteón. Pɛ nu̱'mø mi̱ bɛ̱nna̱te m'mɛfa ra̱ Jesús, nu̱ya yø ja̱'i̱ xi bɛ̱nna̱te bi̱ map'ʉ ja ra̱ ma̱ca̱ hni̱ni̱ Jerusalén. Ja bi̱ nu̱p'ʉ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ ngue ya 'bʉi ma̱høn'a̱ p'ʉya. \p \v 54 Nu̱'a̱ ra̱ capita co 'nɛ̱hyø soldado 'bäp'ʉ ni̱ hyandra̱ Jesús. Mi̱ nu̱ ya p'ʉya ngue bi 'ya̱n'a̱häi 'nɛ̱ bi̱ nu̱ te gä bi 'yøtra̱ Jesús mɛ̱nte bi du̱. Ɛ̱̱mmɛ̱i̱ bi̱ nsu̱, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, rá̱ ts'ʉnt'ʉ Oja̱ na̱. \p \v 55 Xa̱ngu̱ yø xisu yap'ʉtho ma̱mbi̱ 'bäi ngue hantho te gä bi̱ nja. Nu̱ya yø xisu ya, bá̱ nɛ̱xa̱ Galilea ngue bá̱ tɛn'mø ma̱ni̱ ma Jerusalén ra̱ Jesús. 'Nɛ̱ guehya yø xisu mi̱ fäts'i ngue di u̱nni̱ te mi̱ honi̱. \v 56 Nu̱ya yø xisu ya, n'youi p'ʉ ra̱ Ma̱ya nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Magdala, co 'nɛ̱hna̱ ra̱ Ma̱ya rá̱ mamá ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ José, co 'nɛ̱hna̱ ma̱n'na ra̱ xisu, rá̱ mamá'ʉ yoho yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo. \s1 Ya bi̱ ma nt'ägui ra̱ Jesús. \p \v 57 Ya ni̱ ma da̱ dähra̱ nde p'ʉya, bi zø'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱mmɛti ni̱ hu̱ ngue ra̱ José, ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Arimatea. Xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ ma̱rá̱ xädi ra̱ Jesús. \v 58 Nu̱na̱ ra̱ José, bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Pilato, bá̱ äpra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue da̱ hya̱jpa̱ rá̱ do'yo ra̱ Jesús. Ra̱ Pilato p'ʉya bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ngue da̱ tha̱cra̱ Jesús. \v 59 Nu̱na̱ ra̱ José, mi̱ hya̱jpʉ ja ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, bi 'uɛnnba̱bi̱ rá̱ do'yo co n'na ra̱ sábana ma̱'da'yo. \v 60 Ra̱ José ya xi 'yambʉ ja ra̱ t'øhø n'na ra̱ 'da'yo panteón ngue xta̱ 'yo 'mø xta̱ ndu̱, ja bi gärbʉ ra̱ Jesús. Bi gotra̱ goxthi co n'na ra̱ ndø do. Bi̱ ma p'ʉya. \v 61 A nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Magdala co 'nɛ̱hna̱ ma̱n'na ra̱ Ma̱ya, hu̱rpʉtho gä i̱ ma nt'ägui ra̱ ánima ya. \s1 Bi̱ mähyø soldado p'ʉ o ra̱ Jesús. \p \v 62 Ya ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya 'mø mi̱ hyats'i. Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ conyø fariseo bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Pilato. \v 63 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ ts'ʉt'abi, nu̱'mø mi̱ ya̱ na̱ ra̱ fɛhni̱ n'yohʉ bi̱ du̱, mi̱ ɛ̱na̱ ngue nu̱'mø bi gua'a̱ nhyu̱ pa xta̱ ndu̱, di bɛ̱nna̱te p'ʉ da̱ nt'ägui. \v 64 Ja̱na̱ngue nu̱yá, da̱mi̱ 'yɛtyø soldado ngue da̱ fädi ha o ra̱ ánima asta̱ gue'mø bi tho'a̱ rá̱ hyu̱ pa xa̱ t'ägui. Ya hi̱nda̱ zäp'ʉ da̱ ma yø xädi 'mø ra̱ xu̱i̱ ngue da̱ hya̱xra̱ ánima, m'mɛfa p'ʉya da̱ hyätyø ja̱'i̱, da̱ 'yɛ̱mbi̱ ngue ya bi bɛ̱nna̱te. Ya ma̱n'natho bi thär'ma̱nts'ojʉ p'ʉya ngue m'mɛt'o. \p \v 65 Ra̱ Pilato bi 'yɛ̱mbyø mmäcja̱: \p ―'Bʉp'ʉ yø soldado guí ähmʉ. Ni̱ mähä, bi fäthʉ ra̱ panteón, pɛ da̱mi̱ segurahʉ xa̱ndønho. \p \v 66 Gä bi̱ ma p'ʉya ngue bá̱ fädi xa̱nho ra̱ panteón. Bi̱ mɛ̱pyabi rá̱ njo'mi̱ ra̱ panteón. Bá̱ sop'ʉ'ʉ yø soldado ngue yø mädi p'ʉya. \c 28 \s1 Ya bi bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya ya bi thogui. Mi̱ hyaxa̱ ndomingo rá̱ mʉdi ra̱ pa ngue ra̱ semana. Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya ra̱ mmɛ̱ngu̱ Magdala co 'nɛ̱'a̱ ma̱n'na ra̱ Ma̱ya bi̱ ma ngue bá̱ nu̱ ra̱ panteón. \v 2 Nu̱'mø ya ni̱ ma da̱ zøni̱, ntha̱mbɛ̱ni̱tho bi 'ya̱n'a̱häi. Porque n'na rá̱ anxɛ Oja̱ bi 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, bi zøp'ʉ ja ra̱ panteón. Bi du̱ntrá̱ do mi̱ co'mra̱ panteón. Ja bi hyu̱xpʉ p'ʉya. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ anxɛ di yoxni̱ tengu̱tho ra̱ huɛi 'mø di yot'i. Rá̱ he p'ʉya, xa̱ndønt'axi. \v 4 Yø soldado ngu̱ i̱ nu̱ ra̱ anxɛ, asta̱ ra̱ hua̱qui̱ ngue ra̱ ts'u̱. Ɛ̱̱ntho ya xi du̱ ngue ra̱ ngüent'i̱. \p \v 5 Mi̱ sønya yø xisu, ra̱ anxɛ bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo gui su̱ui. Porque dí pa̱cä ngue guí hommi̱ ra̱ Jesús nu̱na̱ bi cuatra̱ pont'i̱ yø ja̱'i̱. \v 6 Da̱mi̱ nu̱ui ua bi 'bɛgui, ya hi̱njo'o ua, ya xa̱ bɛ̱nna̱te tengu̱tho ra̱ hya̱ bi xi'a̱hʉ 'mø mi̱ 'bʉi. \v 7 A nu̱ya ni̱ mɛ n'nahma̱ntho ya, ni̱ xihmi̱ yø xädi ngue ya xa̱ bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús 'nɛ̱ da̱ni̱ døp'a̱hʉ Galilea, ja gni̱ nu̱hʉ p'ʉ. Guehna̱ ja ngue ga̱ xi'a̱hʉ na̱ya. \p \v 8 Nu̱'ʉ yø xisu p'ʉya, n'na zihma̱ntho bi̱ ma. Ma̱de di johya, ma̱di i su̱, pɛ ni̱ tihi ngue da̱ni̱ xipyø xädi te xi̱ nja. \v 9 Nu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ p'ʉya, mi̱ da̱mbɛ̱ni̱ ya bi̱ nthɛui ra̱ Jesús ngue di zɛngua. Nu̱'ʉ yø xisu p'ʉya bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús ngue bi dospa̱ yø gua ha ga̱ nda̱nne. \v 10 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xisu: \p ―'Yo guí su̱ui ya. Ni̱ mɛ ya bá̱ xihmi̱'ʉ ma̱ cu̱gä ngue jatho da̱ ma Galilea, ja ga̱ni̱ nnu̱hʉ p'ʉ. \s1 Yø mmäcja̱ bi gu̱tra̱ mɛ̱nyu̱ yø soldado ngue da̱ ma̱nna̱ fɛhni̱. \p \v 11 Mɛ̱nte ni̱ hya̱ ra̱ 'yu̱ yø xisu, nu̱ya 'da yø soldado mi̱ fähra̱ panteón, bi̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, bá̱ xipyø hmu̱ yø mmäcja̱ te gä xi̱ nja. \v 12 Yø mmäcja̱ p'ʉya, bi̱ ma bá̱ nya̱ui yø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, bi gohra̱ acuerdo te 'bɛ'a̱ ja ngue da̱ 'yøt'e. Bi zännbʉya ngue nu̱ya yø soldado xi̱ nu̱p'ʉ xi bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús, da̱ gu̱t'i̱ xa̱ngu̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. \v 13 Bi 'yɛ̱mbyø soldado: \p ―Nu̱ya gui 'yɛ̱mphʉ yø ja̱'i̱ ya: “Ma̱nxu̱i̱ xa̱ nzʉcje ra̱ t'a̱ha̱. Mɛ̱nte dí a̱hme p'ʉya, xa̱ nzøhyø xädi ra̱ Jesús ngue xa̱ hya̱ts'i̱”, gui 'yɛ̱mphʉ yø ja̱'i̱ ya. \v 14 Nu̱'mø da̱ ba̱hra̱ ts'ʉt'abi ngue guí̱ mma̱mmi̱ ngue xa̱ nzʉ'a̱hʉ ra̱ t'a̱ha̱, a nu̱'mø ngue da̱ zʉ'a̱hʉ, 'yo te gui̱ mbɛmhmʉ hi̱nte da̱ ja, go ga̱ hojpähe rá̱ mmʉi. \p \v 15 Yø soldado p'ʉya, bi hya̱nna̱ mɛ̱nyu̱ bi t'u̱nni̱, bi̱ ma̱ tengu̱tho ra̱ hya̱ bi sifi ngue da̱ ma̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nyø soldado, gue'a̱ ra̱ hya̱ sihyø judío'a̱ ya asta̱ guehra̱ pa ja p'ʉya. \s1 Ya bi̱ nya̱ui gä 'dɛ'ma̱'da yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 16 Nu̱'ʉ 'dɛ'ma̱'da yø xädi ra̱ Jesús i̱ ma Galilea. Nu̱p'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ mi̱ mma̱nna̱ Jesús ngue di̱ nthɛhʉ, ja bi zømp'ʉ. \v 17 Ja̱ mi̱ nu̱ yø xädi ra̱ Jesús ngue ya 'bʉp'ʉ, gä bi da̱nne. Pɛ yobɛ̱ni̱ di'da ngue'mø ma̱jua̱ni̱ ngue gue'a̱ ra̱ Jesús ogue hi̱n'na̱. \v 18 Pɛ ra̱ Jesús bi guarbʉ ha 'bʉhyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä, bi̱ n'najhma̱ cargo ngue ga̱ ma̱nda ma̱hɛ̱ts'i̱ 'nɛ̱ cua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 19 Ja̱na̱ngue nu̱yá, dí xi'a̱hʉ ya ngue guí̱ mmähä gä rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi. Da̱mi̱ hyoni̱ ha gdí japhʉ yø ja̱'i̱ ha di gohi ngue ma̱ xädi. Da̱mi̱ xixya̱ba̱hʉ yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, gue'a̱ di̱ nɛ̱qui̱'a̱ ngue n'youi ra̱ Papá, n'youi rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, n'youi ra̱ Espíritu Santo. \v 20 Nu̱ya te gäma̱ hya̱ xtá̱ xi'a̱hʉ gui 'yøthʉ, da̱mi̱ xännba̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue da̱ngu̱'a̱ da̱ 'yøt'e. Da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue dí̱ n'yohʉ hangu̱ ra̱ pa, asta̱ gue'mø da̱ni̱ njua'a̱ nxi̱mhäi. Da̱ ngu̱t'a̱tho.