\id LUK \h Ra̱ Lucas \toc1 Nu̱na̱ ra̱ Lucas, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ Jesucristo. \toc2 Ra̱ Lucas \toc3 Lc. \mt1 Ra̱ Lucas \mt2 Nu̱na̱ ra̱ Lucas, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ Jesucristo. \c 1 \s1 Ra̱ Lucas bi̱ ma̱ hanja ngue bi 'yotra̱ libro ja ua. \p \v 1 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ne bi 'yʉtra̱ hya̱, 'nɛ̱ bi cuatra̱ sʉcua̱ ya yø hya̱ xa̱ nja ua dí 'bʉhmʉ. \v 2 Guehya bi cuatra̱ sʉcua̱'a̱ te gäma̱ hya̱ bi̱ nxännba̱te yø ma̱mhya̱ nu̱ya bi̱ nu̱ te gä bi 'yøtra̱ Jesús, asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ fʉdi bá̱ xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \v 3 Nu̱gä xquet'a̱ da̱di ja ndu̱mmʉi dí honi̱ ha bi̱ njap'ʉ bá̱ fʉdi, asta̱ guehra̱ tiempo ja p'ʉya. Ague ma̱ ndø'amigo Teófilo, nu̱gä dí̱ nnu̱ ma̱nho ngue ga̱ ʉtra̱ hya̱ ga̱ cuarpʉ ja ra̱ sʉcua̱, ga̱ pɛn'na̱'i̱. \v 4 Porque dí̱ nne guí pa̱di̱ xa̱nho ngue ma̱jua̱ni̱ na̱ ra̱ hya̱ bi sän'na̱'i̱. \s1 N'na rá̱ anxɛ Oja̱ bi̱ ma̱ ngue di̱ m'mʉhna̱ ra̱ Xuua nu̱na̱ bi 'yøtra̱ nxixya̱. \p \v 5 Nu̱'a̱ ra̱ tiempo mi̱ nda̱st'abi p'ʉ ja ra̱ häi Judea ra̱ Herodes, mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ mmäcja̱ ngue yø judío ni̱ hu̱ ngue ra̱ Zacarías. Nu̱na̱ ra̱ Zacarías, yø mmi̱mmɛfihʉ'ʉ yø mmäcja̱ tɛnna̱ ndu̱ ra̱ mmäcja̱ Abías. Nu̱'a̱ rá̱ xisu ra̱ Zacarías, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Elisabet, guehna̱ n'na rá̱ mbom'mɛto ra̱ mmäcja̱ Aarón. \v 6 Nu̱ya yonc'ɛ̱i̱ ya, nu̱'a̱ ra̱ nho nne Oja̱ ngue da̱ 'yøt'e, gue'a̱ bi 'yøt'a̱. Gä bi 'yøt'ʉ yø hya̱ mma̱mp'ʉ ja rá̱ ley Oja̱. Hi̱njongui̱ pøni̱ da̱ 'yɛ̱mbi̱ ngue hi̱nga̱ gue'a̱ øt'e. \v 7 Pɛ hi̱mbi̱ m'mʉhyø ba̱si̱, porque ma̱rá̱ 'ya̱ba̱si̱ na̱ ra̱ Elisabet. 'Nɛ̱ ya gä yø da̱c'ɛ̱i̱. \p \v 8 Nu̱na̱ ra̱ mmäcja̱ Zacarías, bi tocabi ngue bi zønna̱ ora di̱ m'mɛt'o p'ʉ ja ra̱ da̱ni̱ja̱ ngue da̱ da̱nne Oja̱. \v 9 Nu̱'ʉ yø mmäcja̱, ja yø costumbre ngue jʉcra̱ suerte ndana̱ gue'a̱ ra̱ mmäcja̱ da̱ yʉrbʉ ja ra̱ ni̱ja̱ dá̱ u̱hra̱ bopo. Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱, bi tocabi ra̱ suerte ra̱ Zacarías ngue da̱ u̱hra̱ bopo. \v 10 Gätho 'bʉ'a̱thi yø ja̱'i̱ ngue mmat'Oja̱, mɛ̱nte brá̱ ombo ra̱ Zacarías ngue brá̱ u̱hra̱ bopo. \v 11 Ra̱ Zacarías bi̱ nu̱ ngue bi zø'a̱ n'na rá̱ anxɛ Oja̱, bi̱ m'mäp'ʉ ja rá̱ hyo ra̱ altar ngue n'yɛi, ha zø ra̱ bopo. \v 12 Ɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ nsu̱ 'mø mi̱ nu̱ ra̱ anxɛ ra̱ Zacarías. Hi̱ngui̱ pa̱di̱ te da̱ 'yøt'e. \v 13 Pɛ ra̱ anxɛ bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Zacarías, 'yo guí su̱. Porque da̱ 'yøt'a̱ Oja̱ ngue di̱ nja'a̱ te guí äpi. A nu̱yá, di̱ m'mʉ'a̱ n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ ni̱ xisu Elisabet. Gdi hu̱ti̱ ngue di Xuua. \v 14 Gui johya 'mø bi̱ m'mʉi, di̱ nja'i mpähä. Xquet'a̱ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di johya 'mø bi̱ m'mʉi. \v 15 Porque da̱ nu̱ ma̱nho Oja̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉ. Nu̱na̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉ hi̱nja̱m'mø da̱ zi ra̱ vino, 'nɛ̱ hi̱nte ma̱n'na ma̱ cosa da̱ zi ngue di̱ n'i̱ti̱. Mɛ̱nte yø pa di̱ m'mʉi, di̱ n'youi ra̱ Espíritu Santo. \v 16 Da̱ 'yøt'e ngue xa̱ngu̱ yø judío di 'bärpa̱ yø mmʉi da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ Oja̱ nu̱na̱ 'bʉi ngue ra̱ Hmu̱. \v 17 Nu̱na̱ ra̱ Xuua di̱ m'mɛt'o p'ʉ di̱ ma ra̱ Hmu̱. Tengu̱tho ra̱ pønga̱hya̱ Elías ngue bi ma ma̱ha̱ti̱ ra̱ ts'ɛdi, xquet'a̱ di̱ njarbʉtho ni̱ ts'ʉnt'ʉ ya, da̱ ma ma̱ha̱ti̱ ra̱ ts'ɛdi. Da̱ japyø ja̱'i̱ di 'bätyø mmʉi, da̱ 'yøt'e tengu̱tho mi̱ øtyø mboxita. Nu̱'ʉ yø mmɛjhma̱hya̱, da̱ ba̱di̱ ngue da̱ dɛnnba̱bi̱ yø hya̱ yø hoja̱'i̱ bá̱ di̱nna̱ hya̱. Da̱ japyø ja̱'i̱ ngue di̱ nsäp'ʉ ja yø mmʉi ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ Oja̱. \p \v 18 Nu̱na̱ ra̱ Zacarías bi 'yørpa̱ ra nt'änni̱ ra̱ anxɛ, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja na̱ ra̱ hya̱ guí xiqui? Porque nu̱gä ya dá̱ ndø, da̱ guehma̱ xisu p'ʉya, ya ra̱ da̱c'ɛ̱i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 19 Bi 'yɛ̱nna̱ anxɛ p'ʉya: \p ―Guecä drá̱ Gabriel. Dí 'bʉcä p'ʉ ja rá̱ hmi̱ rá̱ dä Oja̱. Go xpa̱ mmɛngä Oja̱ ya ngue ga̱ xi'i na̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ dí xi'i. \v 20 Pɛ nu̱ya ngue hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'i ya, gui̱ ngone ya, hi̱nda̱ zä gui̱ nya̱, asta̱ gue'mø di̱ m'mʉhni̱ ts'ʉnt'ʉ dí xi'i. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí xi'i, bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa di̱ nja na̱. \p \v 21 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱thi p'ʉya, i tø'mi̱ ngue da̱ pønna̱ Zacarías. Di 'yødyø ja̱'i̱ ngue ya'atho ra̱ ora bá̱ ombo nni̱ja̱ ra̱ Zacarías. \v 22 Ya hi̱ngui̱ sä di̱ nya̱ 'mø ma̱mbá̱ pøni̱. Ja̱na̱ngue bi ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ja te bá̱ t'u̱ta̱ mbonni̱ja̱. Ya yø 'yɛtho ga̱ 'yøtra̱ senya p'ʉya, porque ya hi̱ngui̱ sä di̱ nya̱. \p \v 23 Nu̱'mø mi̱ dätra̱ pa ngue øtrá̱ nda̱nne p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Zacarías, bi̱ ma rá̱ ngu̱ p'ʉya. \v 24 M'mɛfa p'ʉya, mi̱ hya̱ rá̱ ba̱si̱ rá̱ xisu Elisabet. Bi̱ m'mʉrpʉ ja rá̱ ngu̱, hi̱n hapʉ i̱ ma mɛ̱nte ncʉt'a za̱na̱. Ya ɛ̱n'a̱ nbɛ̱mp'ʉya: \v 25 “Ngu̱na̱ bi jacä Oja̱ ya, i̱ nnepe ngue ya hi̱nni̱ mantho da̱ dennga̱gui̱ yø ja̱'i̱”, i ɛ̱na̱. \s1 Bi̱ ma̱nná̱ anxɛ Oja̱ ngue di̱ m'mʉhra̱ Jesús. \p \v 26 Mi̱ dät'a̱ n'nato za̱na̱ ngue ha̱ rá̱ ba̱si̱ ra̱ Elisabet, nu̱na̱ Oja̱ hømbi̱ mɛnhna̱ anxɛ Gabriel, bi̱ map'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ni̱ hu̱ ngue Nazaret, ja ra̱ häi Galilea. \v 27 Bi̱ ma da̱ nya̱ui n'na ra̱ hmu̱te xisu ni̱ hu̱ ngue ra̱ Ma̱ya. Nu̱ná̱, ya ja ngue di̱ ntha̱tui n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ José. Nu̱na̱ ra̱ José, rá̱ mbom'mɛto ra̱ da̱st'abi David. \v 28 Nu̱'a̱ ra̱ anxɛ bi zøp'ʉ mi̱ 'bʉhra̱ hmu̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nná̱ ha̱n'na̱'i̱ ra̱ nzɛngua ngue gá̱ nthɛui rá̱ ma̱te Oja̱. I̱ nnu̱ ma̱nho'i Oja̱, 'nɛ̱ ma̱n'na di ja̱p'a̱'i̱ ngue gätho mi̱'da yø xisu ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 29 Nu̱'mø mi̱ nu̱ ra̱ Ma̱ya ngue 'bäp'ʉ ra̱ anxɛ, di 'yøtho hanja na̱ ra̱ hya̱ xifi. I ɛ̱na̱: “¿Tegue ma̱nzɛngua'a̱ xicä na̱?” \v 30 Ra̱ anxɛ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Ma̱ya, 'yo guí su̱. Nu̱'i̱, gá̱ nthɛui rá̱ ma̱te Oja̱. \v 31 A nu̱ya gui hya̱ ni̱ ba̱si̱ ya, 'nɛ̱ drá̱ ts'ʉnt'ʉ'a̱ gui øni̱. Nu̱'mø bi̱ m'mʉi, gdí hu̱ti̱ ngue ra̱ Jesús. \v 32 Hi̱njonda̱ zʉdi tengu̱ na̱. 'Nɛ̱ di hu̱ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ma̱guesɛ. Nu̱na̱ Oja̱ ma̱ Hmu̱hʉ, da̱ japi ngue di̱ nda̱st'abi na̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉ tengu̱tho mi̱ pɛhrá̱ mboxita David. \v 33 Ja̱na̱ngue di̱ ma̱nda para za̱ntho yø judío, 'nɛ̱ di̱ nda̱st'abi hi̱nha rá̱ nzɛgui. \p \v 34 Ra̱ Ma̱ya p'ʉya bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ anxɛ, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ha di zä di̱ nja'a̱ guí xiqui, conque tobe hi̱n da̱di̱ ntha̱ti̱? \p \v 35 Bi 'yɛ̱nna̱ anxɛ p'ʉya: \p ―Ra̱ Espíritu Santo da̱ zøp'ʉ gdi 'bʉi. Nu̱na̱ Oja̱ ma̱guesɛ ja rá̱ ts'ɛdi, da̱ zä da̱ 'yøt'e ngue gui hya̱ ni̱ ba̱si̱. Ja̱na̱ngue nu̱na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ di̱ m'mʉi, gä ra̱ nho da̱ n'yo, 'nɛ̱ di̱ nhu̱ti̱ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. \v 36 A nu̱yá, xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱ ni̱ mɛ̱ni̱ Elisabet di̱ m'mʉ'a̱ n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ ya, 'nɛ̱ guí pa̱di̱ ngue ya ra̱ da̱c'ɛ̱i̱'a̱ ra̱ xisu. 'Nɛ̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ 'ya̱ba̱si̱ na̱ ra̱ xisu̱ na̱. A nu̱yá̱, ya n'nato za̱na̱ ha̱ rá̱ ba̱si̱ na̱ya. \v 37 Nu̱na̱ Oja̱, hi̱nte hɛ̱mbi̱. \p \v 38 Bi 'yɛ̱nna̱ Ma̱ya̱ p'ʉya: \p ―Ya dí øcä na̱ ra̱ hya̱ mma̱n'Oja̱ 'mø. Da̱ jacä Oja̱ na̱ ra̱ hya̱ guí xiqui. \p Mi̱ ma̱nna̱ Ma̱ya na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ ma ra̱ anxɛ. \s1 Bi̱ ma ra̱ Ma̱ya di zɛngua ra̱ Elisabet. \p \v 39 A nu̱yá, nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya bi̱ ma n'nahma̱ntho p'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ rá̱ njap'ʉ ja yø xanthø ja'a̱ ra̱ häi Judea. \v 40 Mi̱ zømp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Zacarías, bi yʉt'a̱mbo ra̱ Ma̱ya, bi zɛngua ra̱ Elisabet. \v 41 Nu̱'mø mi̱ 'yøhra̱ Elisabet ngue di zɛnguate ra̱ Ma̱ya, ra̱ Elisabet bi 'ya̱nná̱ ba̱si̱ o rá̱ mmʉi. Ra̱ Espíritu Santo bi bɛ̱nnba̱bi̱ ra̱ hya̱ da̱ xihra̱ Ma̱ya. \v 42 Bi ts'ɛdi bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ma̱n'natho bi ja̱p'a̱'i̱ Oja̱ ngue gätho mi̱'da yø xisu. 'Nɛ̱ xquet'a̱ bi u̱nná̱ nja̱pi̱ ni̱ ba̱si̱. \v 43 ¿Hague ngu̱ ra̱ njama̱ mma̱di̱ ja ngue ga̱ øt'ä, ngue bá̱ ɛ̱hɛ̱ bi zɛnguagui̱ rá̱ mamá ma̱ Hmu̱? \v 44 Høntho bi zo ma̱ gu̱ ngue ga̱di zɛnguagui̱, nu̱na̱ ma̱ ba̱si̱ o ma̱ mmʉi bi 'ya̱ni̱ ngue di johya. \v 45 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛui ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱ bi si'i, porque nu̱'a̱ te mma̱n'Oja̱, di̱ nja'a̱ ―bi 'yɛ̱nna̱ Elisabet. \p \v 46 Ra̱ Ma̱ya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱gä dí ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱. \v 47 Di johya ma̱ mmʉi conná̱ nguehna̱ Oja̱ ma̱ ya̱ntegä. \v 48 Porque bi 'yørcagui̱ ma̱ su̱ Oja̱, 'nɛ̱ hi̱nga̱ njua̱ni̱gui̱, nu̱gä drá̱ mɛfitho. Nu̱ ra̱ pa di̱ ma p'ʉya, gätho yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱ngui̱ ngue ra̱ mmɛ̱nthi̱ dá̱ nthɛ'be. \v 49 Porque jasɛ rá̱ ts'ɛdi Oja̱, ¿hague ngu̱ ga̱nho'a̱ te bi 'yørcagui̱? Nu̱na̱ Oja̱, ma̱guesɛ na̱. \v 50 Hangu̱ ra̱ pa di huɛ̱cyø ja̱'i̱ su̱prá̱ xu̱di̱ Oja̱. \v 51 I ja ts'ɛdi te bi 'yøt'e. Bi hyɛjpa̱ yø hya̱ yø ja̱'i̱ di 'yɛ̱ts'i̱. \v 52 Bi 'yenspʉ ja yø nhu̱di̱ yø da̱st'abi. Bi japi bi hya̱ ra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ hi̱nga̱ njua̱ni̱. \v 53 Bi 'yøt'e ngue mbongui̱tho te da̱ zi yø ja̱'i̱ mi̱ tu̱ma̱nthu̱hu̱. Bi 'yɛtyø mmɛ̱mmɛti, hi̱ndi̱ japi te da̱ hya̱ts'i̱. \v 54 Bi̱ nja rá̱ yemmʉi conná̱ ngue'ʉ yø judío mi̱ tha̱nne, hi̱mbi̱ pu̱mbɛ̱ni̱ bi̱ mäts'i. \v 55 Bi̱ nja tengu̱tho ra̱ hya̱ bi sihma̱ mboxitahʉ Abraham, ngue para za̱ntho da̱ ma ma̱huɛ̱qui̱'ʉ yø mbom'mɛto. \p \v 56 Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya, nhyu̱shna̱ bá̱ m'mʉp'ʉ 'bʉhra̱ Elisabet. Bi̱ ma rá̱ ngu̱ m'mɛfa p'ʉya. \s1 Bi̱ mi̱hra̱ Xuua nu̱na̱ bi 'yøtra̱ nxixya̱. \p \v 57 Mi̱ zønna̱ pa di ønná̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Elisabet. \v 58 Bi̱ ma di zɛngua'ʉ yø besino, 'nɛ̱hyø mɛ̱ni̱. Bi ba̱hyø ja̱'i̱ ngue xa̱ndøngu̱ ra̱ nho bi 'yørpa̱bi̱ Oja̱. \v 59 Ya rá̱ hya̱to ma̱ pa xi̱ mi̱hra̱ ts'ʉnt'ʉ, bi̱ ma mhmɛ̱pya p'ʉya, bi̱ njapra̱ circuncisión. Yø ja̱'i̱ p'ʉya nnepe di hu̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ tengu̱tho gui hu̱ rá̱ papá Zacarías. \v 60 Pɛ rá̱ mamá ra̱ ts'ʉnt'ʉ bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱. Ma̱n'na xa̱nho di hu̱ ngue di Xuua ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 61 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―¿Hanja? Conque hi̱nga̱ n'na ni̱ mɛ̱ni̱ ni̱ hu̱'a̱ ra̱ thu̱hu̱ guí̱ mma̱nya. \p \v 62 Bi t'ørpa̱ ra̱ senya rá̱ papá ra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya, ngue t'änni̱ te di hu̱. \v 63 Bi 'yä'a̱ n'na ra̱ xithɛ p'ʉya, bi cuatra̱ thu̱hu̱ di ho, bi 'yɛ̱na̱: “Di hu̱ ngue di Xuua”. Gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, di 'yøtho. \v 64 'Bexque'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi zä bi̱ nya̱ ra̱ Zacarías. Ja̱njua̱ni̱ ngue di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ p'ʉya. \v 65 Gä di 'yøtho'ʉ yø besino'a̱ te bi̱ nja. Gätho'a̱ ra̱ xɛqui mi̱ 'bʉi ja ra̱ häi Judea, i̱ mma̱nyø ja̱'i̱ te bi̱ nja. \v 66 Gätho ya yø ja̱'i̱ bi ba̱di̱ te bi̱ nja, di̱ n'yomfɛ̱ni̱, 'nɛ̱ di̱ n'yänni̱ n'na ngu̱ n'na, hague nja'a̱ ya. Di̱ n'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ gätho da̱ 'yør'mø bi̱ nda̱n'yohʉ na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ na̱? ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p Porque ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ u̱nná̱ nja̱pi̱ Oja̱. \s1 Ja ua yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Zacarías. \p \v 67 Nu̱na̱ ra̱ Zacarías rá̱ papá ra̱ Xuua, bi bɛ̱nnba̱bi̱ ra̱ Espíritu Santo ra̱ hya̱ da̱ ma̱. Bi 'yɛ̱na̱: \p \v 68 ―Ma ga̱ ɛ̱spa̱bi̱ na̱ ma̱ Hmu̱ Oja̱. Porque da̱ ɛ̱sɛ ua 'bʉhyø judío ngue di pøhø. \v 69 Da̱ pɛnnga̱hʉ n'na ra̱ Ya̱nte ja rá̱ ts'ɛdi. Guehna̱ n'na rá̱ mbom'mɛto ra̱ David nu̱na̱ bi 'yøt'e te nne Oja̱. \v 70 Nu̱'mø yø pa xa̱ thogui ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi bɛ̱nnba̱bi̱ yø pønga̱hya̱ Oja̱ 'mø mi̱ ya̱t'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ nepe bi̱ ma̱. \v 71 Bi̱ ma̱ ngue da̱ ya̱njʉ p'ʉ 'bʉhma̱ nsʉihʉ. 'Nɛ̱ da̱ ya̱njʉ ngue'ʉ to gä nnu̱ ma̱n'ʉjʉ. \v 72 Bi̱ ma̱ ngue di huɛ̱c'ʉ ma̱ mboxitahʉ xa̱ m'mʉi. 'Nɛ̱ bi̱ ma̱ ngue nu̱'a̱ rá̱ ma̱ca̱ hya̱ bi xifi, hi̱ndi̱ pu̱mbɛ̱ni̱. \v 73 Guehna̱ ra̱ hya̱ bi ya̱rpa̱bi̱ Oja̱ na̱ ma̱ mboxitahʉ Abraham. \v 74 Bi xifi ngue da̱ ya̱njʉ p'ʉ 'bʉhma̱ nsʉihʉ, n'namhma̱ ngue ya hi̱nga̱ su̱ ga̱ tha̱nnehʉ Oja̱. \v 75 'Nɛ̱ ga̱ nsu̱phʉ, gä ra̱ nho gdá̱ n'yohʉ mɛ̱nte ra̱ pa ga̱ m'mʉhmʉ. \v 76 A nu̱'i̱ grá̱ zits'ʉnt'ʉ, gdi hu̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱'i na̱ Oja̱ ma̱guesɛ ya. Porque gui̱ m'mɛt'o ngue gui xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ hante dá̱ ɛ̱hra̱ Hmu̱. \v 77 Nu̱'i̱ gui japi da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ya da̱ ma nhya̱ni̱, 'nɛ̱ di̱ mpu̱nnba̱bi̱ yø ts'oqui. \v 78 Nu̱na̱ Oja̱ di̱ ma̱cjʉ, 'nɛ̱ di huɛ̱ga̱hʉ. Tengu̱ ra̱ hyadi di yor'mø ma̱ pa, asta̱ ma̱ya̱ bi̱ nɛ̱xrá̱ nyot'i søcua ja ra̱ häi. \v 79 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉ 'bɛxu̱i̱ da̱ zä da̱ di̱nna̱ 'yu̱. Njarbʉtho ya, nu̱ya yø ja̱'i̱ xa̱nts'o ga̱ 'yo, ya ja ngue di̱ nthɛui ra̱ nda̱te. Da̱ xojpa̱ Oja̱ yø mmʉi. Da̱ japi da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ha di̱ nhojpa̱ui Oja̱ ―bi 'yɛ̱nna̱ Zacarías. \p \v 80 Ma̱n'na ni̱ zacra̱ ts'ʉnt'ʉ, bi̱ nte 'nɛ̱ ma̱n'na ni̱ ba̱ Oja̱. Pɛ bá̱ m'mʉp'ʉ ja ra̱ da̱po asta̱ gue'mø mi̱ zønna̱ pa da̱ xihra̱ hya̱ yø judío. \c 2 \s1 Ya bi̱ mi̱hra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱'ʉ yø pa'ʉ p'ʉya, gätho'ʉ yø nación di̱ ma̱nda ra̱ da̱st'abi Augusto, bi̱ ma̱nda ngue da̱ ma nsots'i ra̱ censo. \v 2 Guehna̱ rá̱ mʉdi ra̱ censo bi̱ ma nsots'i 'mø mi̱ nda̱st'abi ra̱ Cirenio p'ʉ ja ra̱ häi Siria. \v 3 Gätho yø ja̱'i̱, ja ngue da̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ xa̱ m'mʉhyø mboxita, ngue di cuatyø thu̱hu̱. \v 4 Ja̱na̱ngue nu̱na̱ ra̱ José bá̱ nɛ̱xpʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret ja ra̱ häi Galilea, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén ja ra̱ häi Judea ma̱rá̱ mmɛ̱ngu̱ ra̱ David. Porque ra̱ José, rá̱ mbom'mɛto ra̱ David. \v 5 Bi̱ ma ra̱ José di cuatrá̱ thu̱hu̱ conna̱ Ma̱ya rá̱ xisu. Nu̱na̱ ra̱ José hi̱mbi dährá̱ xisu, pɛ ra̱ Ma̱ya ya ha̱ rá̱ ba̱si̱. \v 6 Mɛ̱nte 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Belén, nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya bi zønna̱ ora di̱ m'mɛni̱. \v 7 Bi̱ m'mʉhrá̱ mʉdi ts'ʉnt'ʉ. Bi 'uɛ ra̱ u̱lu 'mø mi̱ mi̱. Bi gärbʉ ja rá̱ mosa yø fani̱, porque hi̱n'yʉ ha di̱ nsäya, hi̱nda̱ hønnbʉ ja ra̱ ngu̱mfani̱ i sä. \s1 Bi zøhyø anxɛ p'ʉ 'bʉhyø mändɛ'yo. \p \v 8 Mi̱ 'bʉp'ʉ yø mändɛ'yo p'ʉ jon'a̱ Belén, ma̱di haxpʉ ngue fädi gä ra̱ xu̱i̱ yø dɛ'yo. \v 9 Mi̱ da̱mbɛ̱ni̱, ya 'bʉp'ʉ n'na rá̱ anxɛ Oja̱. Rá̱ nyot'i Oja̱ p'ʉya, bi yot'i gätho p'ʉ 'bʉi. Pɛ ɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ nsu̱. \v 10 Ra̱ anxɛ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo guí su̱hʉ. Porque nná̱ ha̱n'na̱hʉ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ ya, 'nɛ̱ hønnbʉ bi zä di johya yø ja̱'i̱ 'mø bi 'yøhna̱ ra̱ hya̱ nná̱ ha̱gä ya. \v 11 A nu̱yá, ya bi̱ mi̱hni̱ Yantehʉ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ mi̱ 'bʉhra̱ David. Guehna̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi na̱ya. \v 12 Ga̱ xi'i te jap'ʉ ha gui ti̱mhmʉ. I̱ nt'ɛ ra̱ u̱lu na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ, op'ʉ ja rá̱ mosa yø fani̱. \p \v 13 Mɛ̱nte ya̱ ra̱ anxɛ p'ʉya, bi̱ nɛ̱qui̱ mi̱'da yø anxɛ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. Gä ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ yø anxɛ, i ɛ̱na̱: \p \v 14 ―Ma̱guesɛ na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. 'Nɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi, da̱ hyu̱rpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ da̱ nu̱rpa̱ rá̱ ma̱te. \p \v 15 Høntho bi̱ ma̱nyø anxɛ na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ mengui̱, i̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱. Yø mändɛ'yo p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na: \p ―Ma ga̱ mmähä Belén. Ga̱ ma nu̱hʉ'a̱ ra̱ hya̱ bi ørca̱hʉ Oja̱ ngue bi̱ nja ya. \p \v 16 N'nahma̱ntho bi̱ ma yø mändɛ'yo p'ʉya. Bi di̱mp'ʉ mi̱ 'bʉhra̱ Ma̱ya 'nɛ̱hra̱ José. Nu̱'a̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ, op'ʉ ja rá̱ mosa yø fani̱. \v 17 Mi̱ nu̱p'ʉ ha 'bʉi, bi xifi ngue ya xi̱ ma̱nna̱ anxɛ ngue xi̱ mi̱hra̱ 'uɛne. \v 18 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi 'yøhya yø hya̱ bi̱ ma̱nyø mändɛ'yo, di 'yøtho hanja na̱ ra̱ hya̱ sifi. \v 19 Pɛ ra̱ Ma̱ya hi̱nha gui pu̱mbɛ̱ni̱ na̱ ra̱ hya̱ bi sifi, hønt'a̱ mbɛ̱n'a̱. \v 20 Nu̱'ʉ yø mändɛ'yo bi̱ mengbʉ xpi 'yɛ̱hɛ̱, pɛ ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱, 'nɛ̱ di ja ma̱mma̱di̱ ngue'a̱ te ra̱ hya̱ xi 'yøde, 'nɛ̱'a̱ te gä xi̱ nu̱. Gä bi̱ nja tengu̱tho xi sifi. \s1 Bi ts'ixpʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ma ma̱däpi Oja̱. \p \v 21 Ja rá̱ hya̱to ma̱ pa xi̱ m'mʉhra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya, bi̱ ma mhmɛ̱pya, bi̱ njapra̱ circuncisión. 'Nɛ̱ i hu̱ti̱ ngue ra̱ Jesús, tengu̱tho ra̱ thu̱hu̱ bi̱ ma̱nna̱ anxɛ nu̱na̱ bi̱ nya̱ui ra̱ Ma̱ya hante da̱ hya̱ rá̱ ba̱si̱. \p \v 22 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, i̱ nt'ot'i p'ʉ njammi̱ pa xa̱ m'mʉhra̱ ba̱si̱ 'mø da̱ zä da̱ ma ni̱ja̱. Ja̱na̱ngue nu̱'mø mi̱ dätra̱ pa, bi ts'ixra̱ 'uɛne p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén ngue da̱ ma ma̱ däpi Oja̱. \v 23 Ngu̱na̱ bi 'yøt'e porque nu̱p'ʉ ja rá̱ ley Oja̱, i̱ nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱'a̱ rá̱ mʉdi ba̱si̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ m'mʉi ngue drá̱ ts'ʉnt'ʉ, da̱ ma ma̱ däpi Oja̱”, i ɛ̱na̱. \v 24 Bi̱ ma p'ʉya ngue bá̱ øtra̱ 'bøt'e tengu̱tho nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ ley, ngue da̱ hyo yoho yø ts'ints'ʉ ngue ra̱ tórtola, ogue yoho yø paloma. \p \v 25 Nu̱'a̱ ra̱ tiempo'a̱ p'ʉya, mi̱ 'bʉp'ʉ Jerusalén n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Simeón. Guehna̱ n'na ra̱ hoga̱ n'yohʉ mi̱ tha̱nne Oja̱, 'nɛ̱ mi̱ tø'mi̱ ngue da̱ ma nhya̱ni̱ yø judío. Ra̱ Espíritu Santo di bɛ̱nnbi̱ te da̱ 'yø'na̱ ra̱ Simeón. \v 26 Ya xi 'yu̱ti̱ ngue hante da̱ du̱, 'be da̱ nu̱ ra̱ Cristo nu̱'a̱ ja ngue da̱ pɛn'Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi. \v 27 Nu̱na̱ ra̱ Simeón bi bɛ̱nnba̱bi̱ ra̱ Espíritu Santo ngue bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. A nu̱na̱ rá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá na̱ ra̱ t'ʉts'ʉnt'ʉ Jesús, ya bi zøp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, nnepe ngue da̱ ma ma̱ däpi Oja̱ na̱ ra̱ Jesús, tengu̱tho mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley. \v 28 Nu̱na̱ ra̱ Simeón bi hyanna̱ ts'ʉnt'ʉ ngue bi dɛts'i. Bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p \v 29 ―Ma̱ Oja̱'i̱, bi hyu̱ ma̱ mmʉigä ya. Porque ya bi̱ nja'a̱ te gá̱ ya̱rqui̱ ngue di̱ nja hante ga̱ tu̱. \v 30 Ya dá̱ nu̱gä na̱ ja ngue di̱ nya̱nte ya. \v 31 Guehna̱ guá̱ sänni̱ ngue da̱ ba̱di̱ gätho yø ja̱'i na̱. \v 32 Nu̱na̱ ya guehna̱ da̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío na̱. Conná̱ nguehna̱ da̱ ma ma̱ya̱ yø judío. \p \v 33 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi xihra̱ zi'uɛne ra̱ Simeón, ra̱ José 'nɛ̱hrá̱ mamá ra̱ Jesús di 'yøtho hanja'a̱ ra̱ hya̱ øde. \v 34 Nu̱na̱ ra̱ Simeón, bi 'yäp'a̱ Oja̱ ngue di ja̱pi̱. Bi t'ɛ̱mbra̱ Ma̱ya rá̱ mamá ra̱ Jesús: \p ―Nu̱na̱ ra̱ zi'uɛne 'bʉcua, bá̱ ts'ännba̱bi̱ na̱ ngue nu̱'mø bi̱ nda̱n'yohʉ, xa̱ngu̱ yø judío hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho, guehya di̱ m'mɛhya. Pɛ nu̱ to da̱ nu̱ ma̱nho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nya̱ni̱. \v 35 Guehna̱ di fa̱di̱ te mbɛ̱mp'ʉ ja yø mmʉi n'na ngu̱ n'na yø ja̱'i̱ na̱. Dí xi'i te ja ngue di̱ nja, ngue ra̱ du̱mmʉi gui thogui, tengu̱tho 'mø da̱ thohra̱ juai p'ʉ ja ni̱ mmʉi. \p \v 36 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ xisu ngue di bɛ̱nnba̱bi̱ Oja̱ ra̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱. Ni̱ hu̱ ngue ra̱ Ana na̱ ra̱ xisu, rá̱ t'i̱xu̱'a̱ ndu̱ ra̱ Fanuel, rá̱ mbom'mɛto ra̱ Aser. Rá̱ ngüɛtho 'mø mi̱ ntha̱ti̱, pɛ hønda̱ nyoto jɛya bi̱ m'mʉhmi̱ rá̱ ndø. Pɛ ya ra̱ bøda̱c'ɛ̱i̱ ya. \v 37 A nu̱yá, ya goho 'däte ma̱goho njɛya ra̱ 'danxu̱ ya. Hi̱nha ni̱ bømp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. I tha̱nne Oja̱ ra̱ pa ra̱ xu̱i̱, mmat'Oja̱ hi̱n'yʉ p'ʉ rá̱ nzɛgui 'nɛ̱ ɛtrá̱ mmʉi. \v 38 Mi̱ yʉtra̱ Ana p'ʉ 'bʉhra̱ zi'uɛne Jesús, bi̱ mat'Oja̱, di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. M'mɛfa p'ʉya, bi xihyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, ngue nu̱'a̱ ra̱ 'uɛne 'bʉp'ʉ, gue'a̱ ra̱ Ya̱nte mi̱ tø'myø judío p'ʉ Jerusalén. \s1 Ra̱ José 'nɛ̱hra̱ Ma̱ya bi̱ mengui̱, i̱ ma Nazaret. \p \v 39 Mi̱ juadi bi 'yøt'e te gä nt'ot'i p'ʉ ja rá̱ ley Oja̱, bi̱ mengbʉya, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret ja ra̱ häi Galilea. \v 40 Nu̱'a̱ ra̱ zits'ʉnt'ʉ, ma̱n'na ni̱ zaqui, i te, 'nɛ̱ ma̱n'na ni̱ di̱nna̱ hya̱, porque Oja̱ ɛ̱mmɛ̱i̱ bi ja̱pi̱. \s1 Bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ Jesús. \p \v 41 Nu̱na̱ ra̱ José 'nɛ̱hra̱ Ma̱ya, njɛya njɛya pa Jerusalén, bí̱ nnu̱ ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. \v 42 Ya ha̱ n'nɛma̱ yo njɛya ra̱ Jesús, xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ 'da i̱ ma dra̱ ts'änni̱go p'ʉ Jerusalén. \v 43 Mi̱ guahra̱ ngo, bi̱ mengui, i̱ ma yø ngu̱. Pɛ ra̱ Jesús bá̱ cop'ʉ Jerusalén, hi̱ngui̱ pa̱hrá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá ngue bá̱ cohi. \v 44 T'ɛ̱mbi̱ ngue ni̱ n'yohʉ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ na̱ ra̱ Jesús. Bi̱ n'yo n'na pa, ja bi̱ mʉdi bi hyomp'ʉya, änyø mɛ̱ni̱ 'nɛ̱hyø mpa̱di̱hʉ. \v 45 Pɛ hi̱mbi̱ di̱ni̱. Hømbi̱ mengbʉya, i̱ ma Jerusalén ngue bá̱ honi̱. \p \v 46 Rá̱ hyu̱ pa p'ʉya, bi di̱mp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ na̱ ra̱ Jesús, 'dap'ʉ hu̱mhmʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley. Nu̱na̱ ra̱ Jesús øts'e te mma̱n'ʉ ya̱ui, 'nɛ̱ ørpa̱ ra̱ nt'änni̱. \v 47 Pɛ xquet'a̱ t'ørpa̱bi̱ ra̱ nt'änni̱ p'ʉya. Pɛ nu̱'ʉ to gä øde te ga̱ nda̱di̱, di 'yøtho hanja rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ bá̱ di̱ni̱ ngue'a̱ te ga̱ nda̱di̱. \v 48 Nu̱na̱ ra̱ José 'nɛ̱hra̱ Ma̱ya di 'yøtho 'mø mi̱ nu̱ ngue hu̱p'ʉ ra̱ Jesús. Rá̱ mamá ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague ma̱ ba̱si̱'i̱, ¿hanja ngue ngu̱'a̱ guí ørca̱'be? Ni̱ papá co 'nɛ̱qui̱ hi̱ndí̱ pa̱di̱ te ga̱ ør'be ngue dí hon'a̱'be ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 49 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmi̱ ha dí 'bʉi ngue gui hongüi? ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmi̱ ngue jatho ga̱ m'mʉcua ha ja ra̱ xädi ngue rá̱ hya̱ ma̱ Papá? \p \v 50 Pɛ nu̱ya ya̱ui, hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi ya yø hya̱ bi xifi. \v 51 Bi̱ mengbʉya, i̱ ma Nazaret, 'da i̱ mähä ra̱ Jesús. Pɛ ɛ̱c'ɛ̱i̱ te xifi. Nu̱na̱ rá̱ mamá ra̱ Jesús, nu̱'a̱ ra̱ hya̱ bi xifi hønt'a̱ mbɛ̱n'a̱. \v 52 Mɛ̱nte 'danyø pa p'ʉya, bi̱ nda̱n'yohʉ ra̱ Jesús, ma̱n'na ni̱ di̱nna̱ hya̱. 'Nɛ̱ nnu̱ ma̱nho Oja̱'a̱ te ga̱ 'yo, da̱ guehyø ja̱'i̱ xquet'a̱ nnu̱ ma̱nho. \c 3 \s1 Ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱, bi xihra̱ hya̱'ʉ to gä bi̱ mpɛti p'ʉ ja ra̱ da̱po. \p \v 1 Ya n'nɛ'ma̱ cʉt'a̱ njɛya mi̱ 'yop'ʉ ra̱ nda̱st'abi n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Tiberio. Nu̱na̱ ra̱ Poncio Pilato ma̱rá̱ da̱st'abi p'ʉ ja ra̱ häi Judea na̱. A nu̱na̱ ra̱ Herodes ma̱rá̱ da̱st'abi p'ʉ ja ra̱ häi Galilea na̱. Nu̱na̱ ra̱ Lipe rá̱ n'yohʉ ra̱ Herodes ma̱rá̱ da̱st'abi p'ʉ ja ra̱ häi Iturea na̱, 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ häi Traconite ma̱di̱ ma̱nda. Nu̱na̱ ra̱ Lisanias ma̱rá̱ da̱st'abi p'ʉ ja ra̱ häi Abilinia na̱. \v 2 Nu̱na̱ ra̱ Anás 'nɛ̱hna̱ ra̱ Caifás, guehya yø 'bɛt'o mmäcja̱ ya. Oja̱ bi zoprá̱ mmʉi na̱ ra̱ Xuua rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zacarías ma̱mbí 'bʉp'ʉ ja ra̱ da̱po. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Xuua, bi̱ n'yo gätho'ʉ yø xɛqui jap'ʉ ja ra̱ da̱the Jordán. Bi xihyø ja̱'i̱ ngue da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, n'namhma̱ ngue di̱ mpu̱nnba̱ yø ts'oqui, di xixya̱bi̱ p'ʉya. \v 4 Bi 'yøtra̱ Xuua tengu̱tho ra̱ hya̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ libro bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Isaías, ngue ɛ̱na̱: “Dá̱ t'øde te da̱ ma̱n'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ da̱po ngue da̱ 'yɛ̱na̱: Da̱mi̱ jua̱nnba̱hʉ rá̱ 'yu̱ ra̱ Hmu̱. Da̱mi̱ cähmʉ ra̱ 'yu̱ da̱ gohi xa̱nho. \v 5 Da̱ ma ma̱jua̱nni̱ gätho yø nenhäi. Da̱ ma ma̱ni̱hibi gätho yø nyu̱ni̱ 'nɛ̱hyø nguani̱. Da̱ ma ma̱jua̱nni̱'ʉ yø 'yu̱ xa̱mpäni̱. Nu̱'ʉ yø 'yu̱ xa̱nts'oni̱, da̱ ma ma̱jua̱nni̱. \v 6 Gä da̱ nu̱ yø ja̱'i̱'a̱ ra̱ Ya̱nte da̱ pɛn'Oja̱”, bi 'yɛ̱na̱. \p \v 7 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi zøp'ʉ mi̱ 'bʉhra̱ Xuua ngue di xixya̱bi̱. Ra̱ Xuua bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Guí øthʉ tengu̱tho øtyø c'ɛ̱ya̱ ngue 'da'mø bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ sibi. Xiya, ¿hague gni̱ pa̱hmʉ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ nda̱te castigo di̱ nja? \v 8 Da̱mi̱ 'yøthʉ ra̱ nho, n'namhma̱ di̱ nɛ̱qui̱ ngue ya gá̱ hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o. 'Yo sä guí ɛ̱na̱ ngue ya hi̱nte gui jahʉ ngue yø mbom'mɛto'a̱hʉ ra̱ Abraham. Porque dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ua ja yø do ja ua, da̱ zä da̱ 'yøt'Oja̱ ngue da̱ bøcua yø mbom'mɛto ra̱ Abraham. \v 9 Guí øthʉ tengu̱tho yø za hi̱ngui̱ zʉdi, gui̱ njathʉ p'ʉya. Pɛ ya ja ra̱ acha da̱ 'yɛxyø za. Gätho yø za hi̱ngui̱ nne di̱ nzʉdi, da̱ t'ɛts'i ngue da̱ ma nt'u̱di̱. \p \v 10 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yänna̱ Xuua, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'ähe p'ʉya? \p \v 11 Bi 'yɛ̱nna̱ Xuua p'ʉya: \p ―Nu̱'a̱ ca̱ yoho yø pahni̱, ja ngue di u̱nna̱ n'na mpahni̱'a̱ to hi̱n'yʉ rá̱ pahni̱. Nu̱'a̱ ja te da̱ zi, ja ngue da̱ xɛpi to hi̱n'yʉ da̱ zi. \p \v 12 Xquet'a̱ bi zø i'da yø ngʉthäi p'ʉya, ngue nne da̱ ma ma̱xixya̱bi̱. Bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Xuua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿te 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'ähe? \p \v 13 Ra̱ Xuua bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo di tho'a̱ guí jʉhmʉ ngue'a̱ te di̱ marca ra̱ ley. \p \v 14 Xquet'a̱ 'nɛ̱ 'da yø soldado bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xigähe, ¿teni̱ 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'ähe? \p Mi̱ da̱hra̱ Xuua, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo to ga̱di pihmʉ. 'Nɛ̱ 'yo te guí ha̱nnba̱hʉ yø ja̱'i̱. 'Yo sä ga̱di ya̱phʉ n'na ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱nte øt'e. Ya da̱ hønt'a̱ te ni̱ nzäbi guí ta̱ha̱ gui hya̱mhmʉ. \p \v 15 Pɛ yø ja̱'i̱, hi̱ngui̱ nnu̱ ra̱ pa da̱ ba̱di̱ te'o na̱ ra̱ Xuua. Ɛ̱nyø ja̱'i̱ ngue nu̱na̱ ra̱ Xuua, xa̱mhma̱tho guehna̱ ra̱ Cristo bá̱ pɛn'Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi na̱. \v 16 Pɛ ra̱ Xuua bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱gä ma̱jua̱ni̱ da̱di xixya̱'a̱hʉ conna̱ dehe. Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ma̱n'na da̱ 'yøtra̱ nxixya̱ conna̱ sibi 'mø bi ha̱'a̱hʉ ra̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo. A nu̱na̱, ma̱n'na ta̱te na̱ ngue nu̱gä. ¿Hapʉ gue ga̱ sʉcä tengu̱ na̱? \v 17 Guehna̱ da̱ huanhyø ja̱'i̱ na̱, tengu̱tho 'mø ma̱hoqui ra̱ trigo, n'nani̱ ni̱ ma yø xi. Ra̱ trigo p'ʉya, ma̱pɛti ngue da̱ 'bɛts'i. Nu̱'a̱ rá̱ xi p'ʉya, da̱ t'u̱p'ʉ ja ra̱ sibi hi̱nja̱m'mø da̱ huɛ̱t'i̱. \p \v 18 Xa̱ngu̱ mi̱'da yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua ngue honi̱ ha gui opa̱n'yu̱ yø ja̱'i̱ di øtra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱. \v 19 Bi hɛjpa̱bi̱ ra̱ Xuua'a̱ te xi 'yøtra̱ da̱st'abi Herodes, porque nu̱na̱ rá̱ 'bɛpo Herodías rá̱ xisu'a̱ rá̱ n'yohʉ Lipe, ya xi 'yøt'e ngue rá̱ xisu. Xquet'a̱ xa̱ngu̱ mi̱'da yø hya̱ xa̱nts'o xi 'yøt'e, pɛ gä bi hɛjpi. \v 20 Pɛ ma̱hømbi 'yør'ma̱n'na ra̱ nts'o ra̱ Herodes, ngue bi got'a̱ fädi ra̱ Xuua. \s1 Bi̱ nxixya̱ ra̱ Jesús. \p \v 21 Nu̱'mø tobe hi̱m ma̱ni̱ jotra̱ Xuua, bi xixya̱bi̱ gätho yø ja̱'i̱. Xquet'a̱ bi xixya̱bi ra̱ Jesús. Mɛ̱nte mmat'Oja̱ p'ʉya, bi xohra̱ c'ama̱hɛ̱ts'i̱. \v 22 Nu̱'a̱ ra̱ Espíritu Santo, ɛ̱ntho n'na ra̱ paloma p'ʉ i hnu̱, ngue bi zøp'ʉ ja rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. 'Nɛ̱ bi t'ø'a̱ n'na ra̱ hya̱ bá̱ nya̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Gue'e ma̱ Ts'ʉnt'ʉ, da̱di̱ ma̱'i̱. A nu̱yá, ja̱njua̱ni̱ ngue ja ga̱mpähä conná̱ ngue'e. \s1 Ja ua ra̱ lista ngue yø thu̱hu̱ yø mboxita ra̱ Jesús. \p \v 23 Nu̱'mø mi̱ dʉ'mi̱ bi xännba̱bi̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, ya mi̱ ha̱ 'däte ma̱'dɛt'a njɛya. I t'ɛ̱mbi̱ ngue rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ José. Pɛ nu̱'a̱ ɛrá̱ xita ra̱ Jesús, gue'a̱ ra̱ Elí. \v 24 Nu̱ya mi̱'da yø mboxita ra̱ Jesús guehna̱: ra̱ Matat, ra̱ Leví, ra̱ Melqui, ra̱ Jana, ra̱ José, \v 25 ra̱ Matatías, ra̱ Amós, ra̱ Nahum, ra̱ Esli, ra̱ Nagai, \v 26 ra̱ Maat, ra̱ Matatías, ra̱ Semei, ra̱ José, ra̱ Judá, \v 27 ra̱ Joana, ra̱ Resa, ra̱ Zorobabel, ra̱ Salatiel, ra̱ Neri, \v 28 ra̱ Melqui, ra̱ Adi, ra̱ Cosam, ra̱ Elmodam, ra̱ Er, \v 29 ra̱ Josué, ra̱ Eliezer, ra̱ Jorim, ra̱ Matat, \v 30 ra̱ Leví, ra̱ Simeón, ra̱ Judá, ra̱ José, ra̱ Jonán, ra̱ Eliaquim, \v 31 ra̱ Melea, ra̱ Mainán, ra̱ Matata, ra̱ Natán, \v 32 ra̱ David, ra̱ Isaí, ra̱ Obed, ra̱ Booz, ra̱ Salmón, ra̱ Naasón, \v 33 ra̱ Aminadab, ra̱ Aram, ra̱ Esrom, ra̱ Fares, ra̱ Judá, \v 34 ra̱ Jacob, ra̱ Isaac, ra̱ Abraham, ra̱ Taré, ra̱ Nacor, \v 35 ra̱ Serug, ra̱ Ragau, ra̱ Peleg, ra̱ Heber, ra̱ Sala, \v 36 ra̱ Cainán, ra̱ Arfaxad, ra̱ Sem, ra̱ Noé, ra̱ Lamec, \v 37 ra̱ Matusalén, ra̱ Enoc, ra̱ Jared, ra̱ Mahalaleel, ra̱ Cainán, \v 38 ra̱ Enós, ra̱ Set, ra̱ Adán. Pɛ ra̱ Adán, Oja̱ bi hoqui. \c 4 \s1 Ra̱ zithu̱ bi hyonnbi̱ ha di 'yøtra̱ ts'oqui ra̱ Jesús. \p \v 1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ya n'youi ra̱ Espíritu Santo, ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ ja ra̱ da̱the Jordán. Ra̱ Espíritu Santo bi zixpʉ bí ja ra̱ da̱po. \v 2 Ja bá̱ m'mʉp'ʉ nyote ma̱ pa. Pɛ nu̱'ʉ yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱, ɛ̱mmɛ̱i̱ bi hyonna̱ zithu̱ ha di̱ mɛstho ra̱ hya̱ ra̱ Jesús. Nu̱'ʉ yø pa'ʉ, hi̱mbi̱ zi ra̱ hmɛ̱ ra̱ Jesús. M'mɛfa p'ʉya, bi zä ngue ma̱thoguitho tu̱ ma̱nthu̱hu̱. \v 3 Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue nu̱na̱ ra̱ do 'bɛngua, da̱ gohi di̱ nthu̱hmɛ̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ zithu̱: \p ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nda̱ ne da̱ 'yøde te mma̱n'Oja̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱ zi ra̱ hmɛ̱ ra̱ ja̱'i̱, pɛ ya hi̱nda̱ zä di̱ m'mʉi”. \p \v 5 Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi zixpʉ bí ja n'na ra̱ da̱nyu̱ni̱. Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi japra̱ Jesús ngue bi hyandi̱ gätho yø nación i ja rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi. \v 6 Ra̱ zithu̱ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱gä dí ɛ̱xa̱'i̱ ngue gui̱ nda̱st'abi, gui̱ ma̱nda gätho yø nación. Nu̱ te gä pɛts'i, gä ni̱ mmɛti. Porque go bi̱ ndäcä yʉ. Nu̱ te'o ga̱ nne ga̱ u̱nni̱, ga̱ u̱nni̱. \v 7 Nu̱'mø gui̱ nda̱ntyøhmu̱ ngue gui tha̱nnegui ya, nu̱ te gä ja nʉya, gä ni̱ mmɛti ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'uegue grá̱ zithu̱. Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue hønt'a̱ ra̱ Hmu̱ Oja̱ ja ngue da̱ ma ntha̱nne, hi̱njom ma̱n'na. \p \v 9 M'mɛfa p'ʉya, nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, ja i zixpʉ ra̱ zithu̱ na̱ ra̱ Jesús. Bi̱ ntøp'ʉ ja rá̱ 'bet'e ra̱ ni̱ja̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ ya, da̱mi̱ nsäcua ya. \v 10 Porque nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ Oja̱ da̱ pɛnhyø anxɛ ngue da̱ mä'i. \v 11 Da̱ 'yøt'e ngue njana̱te gdi søt'a̱ häi, n'namhma̱ ngue hi̱ndi̱ ʉn'na̱ ni̱ gua yø do” ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 12 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xquet'a̱ nt'ot'i ra̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue nu̱na̱ Oja̱, hi̱njonda̱ zännbi̱ te da̱ 'yøt'e para ngue da̱ fa̱di̱ ngue'mø ma̱jua̱ni̱ te mma̱ ogue hi̱n'na̱. \p \v 13 Ra̱ zithu̱, ya hi̱mbi̱ di̱nna̱ forma ha xti japi ngue xta̱ 'yøtra̱ ts'oqui ra̱ Jesús. Bi zop'ʉ njammi̱ pa p'ʉya, bi̱ ma. \s1 Bi dʉ'mi̱ bi̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ Galilea ra̱ Jesús. \p \v 14 Bi̱ mengra̱ Jesús, i̱ ma Galilea. Pɛ n'youi rá̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo. Yø ja̱'i̱ p'ʉya, ndap'ʉ bi zä di c'a̱ ra̱ Jesús. \v 15 Da̱ zømp'ʉ da̱ zønna̱ Jesús, pap'ʉ ja yø ni̱ja̱ yø judío ngue xännba̱bi̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. Gä nnu̱ ma̱nho yø ja̱'i̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús ya 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret. \p \v 16 Bi̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nazaret bá̱ nte ra̱ Jesús. Mi̱ zøhra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, gä ngu̱'a̱ xi 'yørbʉ ja yø hni̱ni̱ xi thogui ngue pap'ʉ ja yø ni̱ja̱. Bi̱ m'mähra̱ Jesús ngue da̱ ma̱nna̱ letra nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. \v 17 Bi t'u̱nna̱ libro bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Isaías. Mi̱ xospʉya, bi̱ nthɛui p'ʉ nt'ot'i na̱ ra̱ hya̱ ja ua ngue ɛ̱na̱: \v 18 “Dí̱ n'yogä'be ra̱ Espíritu Santo. Porque bá̱ t'ɛ̱xqui̱ ngue ga̱ xicä ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ yø hyoya. Bá̱ 'bɛnngui̱ ngue ga̱ hojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ 'bʉ ndu̱mmʉi. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ xa̱ mbɛnt'ui ra̱ ts'oqui, ga̱ xifi ngue ya da̱ ma nhya̱ni̱. Ga̱ xojpa̱ yø n'yomfɛ̱ni̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ ba̱ Oja̱. Ga̱ japi ngue ya hi̱nni̱ mantho da̱ zä ra̱ n'ʉ yø ja̱'i̱ di ʉnyø hmu̱. \v 19 Ga̱ xicä yø ja̱'i̱ ngue ya bi zønna̱ pa da̱ ya̱n'Oja̱”. \p \v 20 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ letra nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ sʉcua̱ ra̱ Jesús, bi dä ra̱ sʉcua̱ p'ʉya, bi u̱n'na̱ ra̱ mäxte p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi̱ mi̱ p'ʉya. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, gä di zadi hɛ̱ti̱ ra̱ Jesús. \v 21 Ma̱hømbi̱ mʉdi bi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱ ra̱ ora ja p'ʉya, ya bi̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, ngue ni̱ hmi̱ ni̱ dä guí̱ nnu̱jʉ ngue dí 'bʉcä ua ya. \p \v 22 Bi̱ nu̱ ma̱nho gätho yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Nu̱na̱ ra̱ hoga̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱, gä di 'yødyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ øde. Di̱ n'yänsɛ yø ja̱'i̱, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱nga̱ guehna̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ José na̱? \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Rá̱ nzɛgui guehna̱ ra̱ hya̱ ja ua guí̱ nne gui xicjʉ, ngue ɛ̱na̱: “Ague grá̱ 'yøthe, 'be da̱mi̱ n'yøthe sɛ”. Gui̱ nne gui 'yɛ̱njʉ: “Nu̱'a̱ dí øcähe guá̱ ørbʉ Capernaum, nu̱ua ja ni̱ hni̱ni̱ ya, xquet'a̱ da̱ ngu̱'a̱ gui 'yøt'ua ya”, guí̱ nne gui 'yɛ̱njʉ. \p \v 24 Bi sigue bi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue hi̱nga̱ n'na ra̱ pønga̱hya̱ di pøni̱ ngue da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ja rá̱ hni̱ni̱. \v 25 Njarbʉtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, tengu̱tho ra̱ pa bá̱ m'mʉhra̱ pønga̱hya̱ Elías, bi̱ nja ra̱ nda̱te thu̱hu̱ p'ʉ ja ra̱ häi mi̱ 'bʉi, ngue hi̱mbi̱ n'ye nhyu̱ jɛya ma̱de. Xa̱ngu̱ yø 'danxu̱ ngue yø judío mi̱ 'bʉ 'mø ya. \v 26 Pɛ hi̱nga̱ n'na'ʉ yø 'danxu̱ ngue yø judío xta̱ mmɛnnba̱bi̱ Oja̱ ra̱ Elías ngue xta̱bá̱ mmäts'i. Sinoque bi 'bɛnhni̱ ngue bá̱ fäxa̱ n'na ra̱ 'danxu̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sarepta, querpʉtho ra̱ hni̱ni̱ Sidón. \v 27 Nu̱'a̱ ra̱ tiempo bi̱ m'mʉhra̱ pønga̱hya̱ Eliseo, xa̱ngu̱ yø judío mi̱ hɛ̱mbra̱ n'ʉ ngue mi̱ 'ya yø do'yo. Pɛ hi̱njombi̱ 'yøthe ya yø judío mi̱ ʉ. A nu̱na̱ ra̱ Naamán ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Siria, go bi̱ ma bá̱ øthe na̱. \p \v 28 Gä bi̱ mbøcuɛ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ 'mø mi̱ 'yøhya yø hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús. \v 29 Bi̱ nangyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi bɛntra̱ Jesús ngue bi gʉjpʉ ja ra̱ hni̱ni̱. Bi zixpʉ bí ja ra̱ nya̱ngua̱ni̱ ngue da̱ hørbʉ ja ra̱ t'øhø. \v 30 Pɛ bi gua̱syø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi thop'ʉ ma̱de, bi̱ ma. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱. \p \v 31 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum ngue ra̱ häi Galilea. Nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, nhya̱to, nhya̱to pap'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \v 32 Di 'yødyø ja̱'i̱'a̱ ra̱ hya̱ xännba̱bi̱, porque nu̱'mø xännba̱te ra̱ Jesús, ɛ̱na̱ nts'ʉt'abitho ngue ya̱ ma̱nzaqui 'mø nzohyø ja̱'i̱. \p \v 33 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ n'youi ra̱ ts'onthi̱. Nts'ɛdi i zohra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 34 ―Ague Jesús grá̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret, da̱mi̱ hyɛga̱he p'ʉ. ¿Hanja ngue ga̱di̱ nthi̱nt'ua dí 'bʉcähe? ¿Ua gní̱ 'yɛ̱hɛ̱ gui juacje? Nu̱gä dí pa̱di̱ te'o'i, gue'e rá̱ ma̱ca̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. \p \v 35 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ ts'onthi̱: \p ―Xa̱nhɛ̱n'i̱ grá̱ ts'onthi̱. Da̱mi̱ hyɛp'ʉ ra̱ n'yohʉ guí̱ n'youi. \p Ra̱ ts'onthi̱ p'ʉya, yø hmi̱ yø dä yø ja̱'i̱ p'ʉ bi 'yɛn'a̱häi ra̱ n'yohʉ. Pɛ hi̱nha bi zɛt'i. Bi̱ ma ra̱ ts'onthi̱ p'ʉya. \v 36 Gä di 'yødyø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te bi̱ nja. Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na: \p ―Hi̱njongui̱ pa̱di̱ tema̱ hya̱'a̱ ya. Di̱ nɛ̱qui̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi na̱ ra̱ n'yohʉ, porque asta̱ 'nɛ̱hyø ts'onthi̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ 'mø xifi ngue da̱ hyɛp'ʉ ra̱ ja̱'i̱ n'youi. \p \v 37 Ndap'ʉ bi zä di c'a̱ yø ja̱'i̱ te øtra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthebi rá̱ to ra̱ Simu̱ nu̱na̱ i Bɛdu. \p \v 38 I̱ map'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Simu̱ 'mø ma̱mbá̱ pøn'a̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús. Mi̱ hɛ̱mbra̱ pa na̱ rá̱ to ra̱ Simu̱ p'ʉya. Bi t'äpra̱ ma̱te ra̱ Jesús ngue bi 'yøthe na̱ ra̱ xisu ma̱di̱ hyɛ̱nni̱. \v 39 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ ndojpʉ 'bɛnna̱ därqüɛ̱hi̱. Bi hɛjpa̱ ra̱ pa, pɛ 'bexpi bønna̱ pa. Bi̱ nangra̱ xisu ngue bi hojpi te da̱ zi yø ja̱'i̱. \s1 Bi 'yøthe xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús. \p \v 40 Mi̱ dähra̱ nde p'ʉya, gätho yø ja̱'i̱ si yø därquɛ̱hi̱ ngue hɛ̱mbi̱ 'dama̱ 'dan'yo ma̱n'ʉ, bi zispa̱bi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ 'yøthe. Bi japyø därquɛ̱hi̱ yø 'yɛ ra̱ Jesús ngue bi 'yøthe. \v 41 'Bʉp'ʉ xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱ ngue n'youi yø ts'onthi̱, pɛ ra̱ Jesús bi japyø ts'onthi̱ ngue hɛp'ʉ yø ja̱'i̱ n'youi. Asta̱ mahyø ts'onthi̱, i ɛ̱na̱: \p ―Nu̱'i̱, gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. \p Pɛ ra̱ Jesús di hɛjpa̱ yø ts'onthi̱, hi̱ndi̱ japi di̱ nya̱. Porque nnepyø ts'onthi̱ da̱ fa̱di̱ ngue gue'a̱ ra̱ Cristo. \s1 Bi 'yonna̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ häi Galilea ra̱ Jesús. \p \v 42 Mi̱ nɛ̱ca̱häi p'ʉya, bi bømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma da̱po. Pɛ ɛ̱mmɛ̱i̱ honyø ja̱'i̱ hapʉ 'bʉi. Mi̱ zønyø ja̱'i̱ p'ʉ bí 'bʉi, i sa̱mmi̱, hi̱ngui̱ nnepe xta̱ nzop'ʉ. \v 43 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Jatho ngue ga̱ mma ma̱ngä ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ mi̱'da yø hni̱ni̱. Porque guehna̱ bi 'bɛnngä na̱ ngue ga̱ xihyø ja̱'i̱ ha di̱ njap'ʉ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 44 Ja̱na̱ngue gä bá̱ n'yop'ʉ ja ra̱ häi Galilea ra̱ Jesús ngue bi̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja yø ni̱ja̱. \c 5 \s1 Bi 'yøtra̱ Jesús ngue bi dɛ xa̱ngu̱ yø hua̱ yø mahua̱. \p \v 1 Nu̱p'ʉ ja ra̱ nenzabi ni̱ hu̱ ngue Genesaret, ja 'bäp'ʉ n'na pa ra̱ Jesús. Bi zøhø xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ p'ʉya, asta̱ di̱ ntøt'e ngue nne da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ hya̱ Oja̱. \v 2 Bi̱ nu̱ yoho yø barco p'ʉ ja ra̱ nenzabi ra̱ Jesús, ngue hi̱njongui̱ o. Ya xi bønyø mahua̱ ngue petyø xit'a̱. \v 3 Bi yʉrbʉ ja rá̱ barco ra̱ Bɛdu ra̱ Jesús. Bi xi p'ʉya ngue da̱ zoquits'ʉ ra̱ nnengui̱, di̱ map'ʉ xa̱nhɛ̱ ra̱ dehe. Bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ barco ra̱ Jesús ngue ja bá̱ nya̱ p'ʉ, ngue bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \v 4 Mi̱ juadi bi̱ ma̱n'a̱ ra̱ hya̱ nne da̱ ma̱mp'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Da̱mi̱ 'yonna̱ barco, di̱ manʉ xa̱nhɛ̱ ra̱ dehe. Ja gui 'yɛnt'ui nʉ ra̱ xit'a̱ ngue gui paui yø hua̱. \p \v 5 Bi 'yɛ̱nna̱ Bɛdu p'ʉya: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ya xtá̱ mmpɛhme gä ra̱ xu̱i̱, pɛ hi̱n teni̱ hua̱ xtá̱ thɛhe. Pɛ ngue guí ɛ̱ngui̱ ga̱ ɛnt'ä ra̱ xit'a̱, ma ga̱ ɛnt'ä ra̱ xit'a̱ ya. \p \v 6 Mi̱ 'yɛntra̱ xit'a̱ p'ʉya, xa̱ndøngu̱ yø hua̱ bá̱ thɛ, asta̱ ya nne xta̱ xɛtra̱ xit'a̱. \v 7 Bi 'yørpa̱bi̱ ra̱ senya'ʉ yø n'yohʉ bí o ma̱n'na ra̱ barco ngue bá̱ ɛ̱hɛ̱, da̱ mäts'i. Bá̱ ɛ̱'ʉ p'ʉya, pɛ bi yu̱ts'i̱ gä yoho yø barco'ʉ yø hua̱, asta̱ ya nne da̱ thu̱nt'a̱ mbonthe yø barco ngue'a̱ ga̱nhyʉ. \v 8 Mi̱ nu̱ ra̱ Bɛdu'a̱ te bi̱ nja, bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ 'uecua dí 'bʉcä, porque ja ma̱ ts'oqui. \p \v 9 Ngu̱na̱ bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu, porque bi̱ nsu̱. Xquet'a̱ 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ bi̱ nsu̱ 'mø mi̱ nu̱ ngue xa̱ndøngu̱ yø hua̱ bi dɛ. \v 10 Xquet'a̱ bi̱ nsu̱ ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua, yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo, gä mi̱ n'youi ra̱ Bɛdu. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―'Yo guí su̱ ague Bɛdu. Nu̱ya hi̱nni̱ mantho gui thɛhyø hua̱ ya, yø ja̱'i̱ gui thɛya ngue gui 'bärpa̱ yø mmʉi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 11 Bi sønna̱ nenthe'ʉ yø barco p'ʉya, bi zop'ʉ yø barco ngue bi dɛnna̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ 'ya rá̱ do'yo. \p \v 12 Ya mi̱ 'bʉp'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ra̱ Jesús. Bi zøn'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ p'ʉ ha 'bʉi, ngue mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'o'ya. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, asta̱ bi̱ m'mɛmfo häi ngue äpra̱ ma̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱'mø guí̱ nne gui 'yørca̱ ra̱ ma̱te gui 'yøtheguits'ʉ, nu̱gä dí pa̱di̱ ngue da̱ zägui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 13 Bi dosra̱ därquɛ̱hi̱ conná̱ 'yɛ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―A̱há̱, dí̱ nne ga̱ øthe'i. Da̱ zä'i ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Høntho bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, nu̱na̱ ra̱ därquɛ̱hi̱ mi̱ 'ya rá̱ do'yo, 'bexpi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbi̱. \v 14 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi 'bɛpi ngue hi̱njonda̱ xifi te bi japi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Høntho ni̱ ma ya, sømp'ʉ 'bʉhra̱ mmäcja̱. Da̱ nu̱ ngue ya bi zä'i. Da̱mi̱ 'yøtra̱ 'bøt'e tengu̱tho bi̱ ma̱nda ra̱ Moisés ngue da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ 'mø bi zä ra̱ 'ya hɛ̱mbi̱. Ja̱na̱ngue da̱ ba̱di̱ gätho yø ja̱'i̱ ngue ya bi zä'i. \p \v 15 Pɛ nu̱'a̱ ga̱ 'yo ra̱ hya̱ te øtra̱ Jesús, ma̱n'na, ma̱n'na ni̱ fa̱di̱. Xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ di̱ mpɛti p'ʉ ha ni̱ ma ngue øxra̱ hya̱ i̱ mma̱. I̱ nne yø ja̱'i̱ da̱ 'yøthebi hapʉ xa̱n'ʉ. \v 16 Pɛ mi̱ pa da̱po ra̱ Jesús ngue ja bi̱ mmat'Oja̱ p'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue da̱ fa̱di̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱. \p \v 17 Nu̱p'ʉ mi̱ xännba̱te n'na pa ra̱ Jesús, hu̱p'ʉ 'da yø fariseo, hu̱p'ʉ 'da yø xännba̱te ngue ra̱ ley. Xpi 'yɛ̱p'ʉ ja yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ häi Galilea, 'nɛ̱p'ʉ ja yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ häi Judea, 'nɛ̱p'ʉ Jerusalén xpi 'yɛ̱ i'da. Pɛ n'youi rá̱ ts'ɛdi Oja̱ na̱ ra̱ Jesús ngue sä øthe yø därquɛ̱hi̱. \v 18 Bi zø i'da yø ja̱'i̱ bá̱ du̱ n'na ra̱ därquɛ̱hi̱ ngue tu̱dyø gua, bá̱ oxrá̱ fi̱di̱. Bi̱ ne yø ja̱'i̱ ngue xti thocra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉ brá̱ 'bähra̱ Jesús. \v 19 Pɛ hi̱mbi̱ zä ha xti yʉt'i, porque hi̱nga̱ nzäni̱ yø ja̱'i̱. Bi tets'a̱ ya̱nni̱gu̱ p'ʉya, bi xots'a̱ n'na xɛqui ra̱ 'bet'e. Ja i ca̱mbʉ ra̱ därquɛ̱hi̱ ni̱ oxrá̱ fi̱di̱. Bi zørbʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ brá̱ 'bähra̱ Jesús. \v 20 Mi̱ nu̱ te øtyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ Jesús, i pa̱di̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ zä da̱ 'yøthe ra̱ därquɛ̱hi̱. Bi 'yɛ̱mbra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya: \p ―Ague n'yø, ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Yø xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya, 'nɛ̱hyø fariseo, bi 'yɛ̱mp'ʉ ja yø n'yomfɛ̱ni̱: “¿Te go ma̱ngu̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, i then'na̱ Oja̱ na̱ ngue ngu̱'a̱ mma̱? Porque hi̱njonda̱ zä di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ hønt'a̱ Oja̱ sä ngue da̱ 'yøtra̱ mpu̱nnbi̱”, ɛ̱mp'ʉ ja yø n'yomfɛ̱ni̱. \v 22 Pɛ ra̱ Jesús i pa̱tho te mbɛ̱nyø ja̱'i̱ mbøcuɛ, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue ngu̱na̱ guí̱ mbɛ̱mhmʉ? \v 23 Nu̱gä dá̱ xihra̱ n'yohʉ 'bʉcua, dí ɛ̱mbi̱: “Ya dá̱ pu̱n'na̱ ni̱ ts'oqui ya”. Pɛ nu̱yá, hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱ xa̱nho ngue'mø bi̱ mpu̱nnbi̱ ogue hi̱n'na̱. Pɛ nu̱'mø ga̱ ɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ nangui̱, gui ca̱xni̱ fi̱di̱, gui̱ mma”, ga̱ ɛ̱mbi̱, nu̱'mø ngue bi̱ n'yo p'ʉya, ya gui pa̱hmʉ xa̱nho ngue ja ma̱ ts'ɛdi. \v 24 A nu̱yá, da̱mi̱ pa̱hmʉ ya ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja rá̱ ts'ɛdi ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱. \p Bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ xa̱n'ʉ p'ʉya: \p ―Nu̱gä dí xi'i, da̱mi̱ nangui̱, ca̱xni̱ fi̱di̱, ni̱ ma ni̱ ngu̱. \p \v 25 'Bexque'a̱ p'ʉya, nu̱na̱ ma̱rá̱ därquɛ̱hi̱, yø hmi̱ yø dä yø ja̱'i̱ p'ʉ bi̱ nangui̱, bi ga̱xra̱ fi̱di̱, bi̱ ma rá̱ ngu̱. Pɛ di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. \v 26 Gä di 'yødyø ja̱'i̱'a̱ te bi̱ nja, pɛ gä ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ yø ja̱'i̱. Asta̱ nsu̱ ha ga̱ 'yɛ̱nyø ja̱'i̱: \p ―A nu̱yá, dá̱ nu̱hʉ yø cosa ngue hi̱nja̱m'mø xtá̱ nu̱hʉ ya ―bi 'yɛ̱na̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue rá̱ xädi ra̱ Leví. \p \v 27 Mi̱ ma m'mɛfa ra̱ Jesús, ni̱ nthop'ʉ ja rá̱ oficina ra̱ Leví, nu̱na̱ jʉmba̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ ja te pä. Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmɛ n'yø, ga̱ øt'e ngue ma̱ xädi'i ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 28 Bi zop'ʉ rá̱ oficina ra̱ Leví ngue bi̱ mɛ ra̱ Jesús. \s1 Nu̱ya yø ja̱'i̱ t'ɛ̱mbi̱ ja yø ts'oqui, 'dap'ʉ si̱hmɛ̱ui ra̱ Jesús. \p \v 29 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Leví, bi 'yørpa̱bi̱ n'na ra̱ da̱nts'i̱hmɛ̱ ra̱ Jesús. Nu̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa 'dap'ʉ 'bʉhmʉ mi̱'da yø ngʉthäi, da̱ guehmi̱'da yø ja̱'i̱. \v 30 Pɛ yø fariseo 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley bi zʉmba̱ yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue 'dap'ʉ guí si̱hmɛ̱hʉ yø ngʉthäi 'nɛ̱hyʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 31 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ya yø ja̱'i̱ di hyɛ̱nni̱, guehya ni̱ 'yɛ̱hra̱ 'yøthe ya. Pɛ yø ja̱'i̱ xa̱nzaqui, hi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ 'yɛ̱'ʉ. \v 32 A nu̱gä, dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue gue'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui ga̱ xifi da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, hi̱nga̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue ya 'yo xa̱nho dá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ nzofo. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús hanja ngue hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi yø xädi. \p \v 33 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―¿Hanja ni̱ xädi ngue za̱nt'a̱ si'a̱ te ti̱ni̱? Conque yø xädi ra̱ Xuua 'nɛ̱hyø fariseo ɛ̱mmɛ̱i̱ ɛtyø mmʉi, 'nɛ̱ ɛ̱mmɛ̱i̱ mmat'Oja̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 34 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ts'ofo ngue da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱, hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi mɛ̱nte 'dap'ʉ 'bʉhmʉ ra̱ novio. Njarbʉtho ma̱ xädigä ya, hi̱ngui̱ ɛtyø mmʉi ngue 'daua dí̱ n'yo'be. \v 35 Pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa ngue da̱ ziga̱gui̱ ma̱ nsʉi'be. Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, mfa̱di̱ ngue da̱ zä da̱ 'yɛtyø mmʉi ya ma̱ xädi 'mø. \p \v 36 Hømbi hyɛcra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱. Bi xifi ngue ra̱ 'da'yo xädi, hi̱nga̱ 'da'igu̱ui ra̱ nyogui xädi. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱nda̱ zä to da̱ hyɛca̱ n'na xɛqui ra̱ 'da'yo u̱lu ngue da̱ møtra̱ nyon'u̱lu. A nu̱'mø ngue da̱ japi, di̱ ts'onna̱ 'da'yo u̱lu. Ra̱ 'da'yo xɛn'u̱lu hi̱ndi̱ nɛ̱jma̱nho ngue di bøtra̱ nyon'u̱lu. \v 37 Tengu̱tho ra̱ 'da'yo vino hi̱ngui̱ sä da̱ sirbʉ ja ra̱ zɛxfani̱ ngue da̱ zɛdi. Porque ra̱ 'da'yo vino da̱ xɛtra̱ zɛxfani̱ 'mø da̱ sit'i, ja di̱ m'mɛp'ʉ p'ʉya. \v 38 Ja̱na̱ngue ra̱ 'da'yo vino, ra̱ 'da'yo xifani̱ da̱ sit'i, n'namhma̱ ngue gä yoho hi̱ndi̱ m'mɛdi. \v 39 Nu̱'ʉ si ra̱ nyogui vino, hi̱njongui̱ pøni̱ ngue di̱ nne ra̱ 'da'yo vino, porque i ɛ̱na̱: “Xa̱ndønho dra̱ nyogui vino”. \c 6 \s1 Ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ Jesús ngue nu̱ te da̱ zänni̱ di̱ nja'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, gue'a̱ di̱ nja'a̱. \p \v 1 N'na ra̱ pa ngue säya yø ja̱'i̱, bi thop'ʉ ja n'na ra̱ nua̱trigo ra̱ Jesús, ni̱ n'youi yø xädi. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi daxtyø trigo ngue sa. \v 2 Nu̱ 'da yø fariseo p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue ga̱di̱ mpɛhmʉ? Conque mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ngue nu̱'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, hi̱ngui̱ sä to di̱ mpɛfi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø mi̱ zʉhra̱ thu̱hu̱ n'na ndi̱ ra̱ David, co 'nɛ̱'ʉ mi̱ n'youi, ¿ua hi̱nja̱m'mø ga̱di xähmʉ p'ʉ ha nt'ot'i'a̱ te bi 'yøt'e? \v 4 Nu̱na̱ ra̱ David bi yʉrbʉ ja rá̱ ngu̱ Oja̱ ngue bi zi yø thu̱hmɛ̱ xi t'ʉspa̱bi̱ Oja̱ ngue da̱ nu̱. Bi zi ra̱ David co 'nɛ̱'ʉ mi̱ n'youi. Conque nu̱'ʉ yø thu̱hmɛ̱'ʉ, hi̱ndi̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ ley ngue to bi zä da̱ zi, hi̱nda̱ høndyø mmäcja̱ yø ts'i'ʉ yø thu̱hmɛ̱ t'ʉspa̱bi̱ Oja̱. \p \v 5 Ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ja rá̱ ts'ɛdi ngue nu̱'a̱ go da̱ zänni̱, gue'a̱ di̱ nja'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ. \p \v 6 Ma̱n'na ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi yʉrbʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue bi̱ nxännba̱te ra̱ hya̱. Mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ ngue rá̱ n'yɛi. \v 7 Nu̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱'ʉ yø fariseo p'ʉya, tøjtho te øtra̱ Jesús. I̱ nne da̱ nu̱ 'mø ngue di̱ n'øthe 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, para ngue da̱ zäp'ʉ di̱ ya̱pi̱, da̱ 'yɛ̱mbi̱ ngue hi̱ngui̱ su̱pra̱ ley. \v 8 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ya pa̱tho te mbɛ̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱. Ja̱na̱ngue bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ xi 'yotrá̱ 'yɛ: \p ―Bá̱ nangui̱ n'yø, ga̱ 'bäcua ma̱de ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi nangui̱, bi̱ m'mäp'ʉ sifi di̱ m'mäi. \v 9 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱ya ga̱ øt'a̱hʉ n'na ra̱ nt'änni̱ ya. ¿Te 'bɛ'a̱ ma̱ hya̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ja ngue ga̱ øthʉ 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya? ¿Ga̱ øthʉ ra̱ nho, ogue ra̱ n'ʉ? ¿Da̱ t'øthe ra̱ ja̱'i̱ 'mø xa̱n'ʉ, ogue di̱ njapi da̱ du̱? \p \v 10 Ra̱ Jesús bi hyɛ̱ti̱ gätho yø ja̱'i̱ di̱ mäts'i. Bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ p'ʉya: \p ―Da̱mi̱ majni̱ 'yɛ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi macrá̱ 'yɛ, pɛ 'bexpi zä rá̱ 'yɛ mi̱'ʉ. \v 11 Pɛ bi̱ mbøcuɛ'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱. Di̱ n'yänni̱ n'na ngu̱ n'na ngue te da̱ japra̱ Jesús. \s1 Bi 'yɛ̱xi 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 12 Mi̱ ma njammi̱ pa p'ʉya, bi̱ map'ʉ ja n'na ra̱ nyu̱ni̱ ra̱ Jesús ngue bá̱ mat'Oja̱. Bi haxa̱ mhmat'Oja̱ gä ra̱ xu̱i̱. \v 13 Mi̱ hyaxpʉya, bi zonhyø xädi ngue bi huanhni̱ 'dɛ'ma̱ yonc'ɛ̱i̱, i hu̱ti̱ ngue yø representante. \v 14 Ja ua yø thu̱hu̱ ya yø n'yohʉ bi thanhni̱: ra̱ Simu̱ nu̱'a̱ ja ma̱n'na ra̱ thu̱hu̱ ngue i Bɛdu, ra̱ Andre rá̱ n'yohʉ na̱ ra̱ Bɛdu, ra̱ Jacobo, ra̱ Xuua, ra̱ Lipe, ra̱ Bartolomé, \v 15 ra̱ Mateo, ra̱ Toma, ra̱ Jacobo nu̱'a̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Alfeo, ra̱ Simu̱ nu̱'a̱ n'youi n'na 'bʉi yø ja̱'i̱ honi̱ ha di̱ mma̱ndasɛ p'ʉ ja yø häi, \v 16 ra̱ Judas nu̱'a̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ Jacobo, 'nɛ̱hra̱ Judas Iscariote nu̱na̱ bi dä ra̱ Jesús. \s1 Xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi xännba̱ ra̱ hya̱ ra̱ Jesús. \p \v 17 Ra̱ Jesús bá̱ ɛ̱p'ʉ ja rá̱ hyo ra̱ nyu̱ni̱ ma̱mbi 'bʉi, bi zøp'ʉ xa̱njua̱ni̱, bá̱ n'youi yø xädi. Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ bi zøhø, bá̱ nɛ̱xpʉ ja yø hni̱ni̱ ja'a̱ ra̱ häi Judea, ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, gä bá̱ ɛ̱hyø ja̱'i̱ 'bʉi gä rá̱ nnengui̱ ra̱ ja̱the ha ja yø hni̱ni̱ Tiro 'nɛ̱ Sidón. Di ho yø ja̱'i̱ da̱ 'yøxra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús, 'nɛ̱ nne da̱ t'øthebi p'ʉ ha hɛ̱mbi̱. \v 18 Xquet'a̱ bi t'øthe yø ja̱'i̱ ma̱di ʉnyø ts'onthi̱. \v 19 Gätho yø ja̱'i̱, gä nne ngue da̱ dähra̱ Jesús, porque ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ Jesús ngue nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ thädi, gä sä ha hɛ̱mbi̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús to di̱ nthɛui ra̱ mmɛ̱nthi̱. \p \v 20 Bi hyɛ̱tyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ ngue guí hyoyahʉ. Porque ya guí ohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 21 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ 'mø guí tu̱ma̱nthu̱hu̱hʉ. Porque Oja̱ da̱ 'yøt'e ngue gui ti̱ni̱ te gui sihʉ. \p Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ 'mø guí zomhmʉ. Porque m'mɛfa di̱ nja'a̱hʉ mpähä ngue gui̱ nthehmʉ. \p \v 22 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ 'mø nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue guí tɛnhnʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. Porque da̱ 'yɛ̱hra̱ pa da̱ zʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱, da̱ hyøn'a̱hʉ thi p'ʉ ha 'bʉi. Da̱ nu̱ ts'oc'ɛ̱i̱'a̱hʉ. \v 23 Da̱mi̱ johyahʉ, di̱ nja'a̱hʉ ra̱ ndøpähä'a̱ ra̱ pa'a̱, porque xa̱ngu̱ ni̱ nzäbihʉ bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱. Xquet'a̱ bi̱ njarbʉ m'mɛt'o yø mboxita'ʉ yø ja̱'i̱'ʉ ya, bi̱ nu̱ ma̱n'ʉ byø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ m'mʉi. \p \v 24 Pɛ huɛ̱ca̱te'ʉ ɛ̱na̱ ngue yø mmɛ̱mmɛti. Ya bi tho'a̱ ra̱ pähä xa̱nja mɛ̱nte ra̱ pa xa̱ m'mʉi. \p \v 25 Huɛ̱ca̱te'ʉ ɛ̱na̱ ngue hi̱nte di 'bɛdi, porque di̱ ntu̱ma̱nthu̱hu̱. \p Huɛ̱ca̱te'ʉ ja mpähä ngue thede, porque da̱ 'yɛ̱hra̱ pa di̱ nzoni̱ ngue ra̱ du̱mmʉi. \p \v 26 Huɛ̱ca̱te'a̱hʉ, 'mø gä nnu̱ ma̱nho'a̱hʉ yø ja̱'i̱. Mi̱ njarbʉtho'ʉ yø mboxita yø ja̱'i̱ ya, mi̱ nnu̱ ma̱nho te mi̱ øt'ui yø fɛhni̱ pønga̱hya̱. \s1 Nu̱ to 'bʉhyø nsʉiui jatho ngue di̱ ma̱di̱. \p \v 27 Di xifi te'o gä øde te dí̱ mma̱, da̱mi̱ ma̱hni̱ nsʉihʉ. Da̱mi̱ 'yørpa̱hʉ ra̱ nho'ʉ gä nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ. \v 28 Da̱mi̱ 'yäphʉ Oja̱ ngue di ja̱pi̱ to san'a̱hʉ. Da̱mi̱ marpa̱hʉ Oja̱'ʉ sʉ'a̱hʉ. \v 29 Nu̱'mø to bi̱ mɛp'a̱ ni̱ hmi̱hʉ, da̱mi̱ u̱n ma̱n'na nguadi ni̱ hmi̱ ngue da̱ mɛ'mi̱. Nu̱'mø te'o da̱ ga̱n'na̱ ni̱ tu̱hu̱, 'nɛ̱hni̱ pahni̱ da̱mi̱ u̱nni̱ da̱ ga̱ts'i̱. \v 30 Nu̱'mø te'o da̱ 'yä'a̱hʉ n'na ra̱ cosa, da̱mi̱ u̱nni̱. Nu̱ te'o da̱ ne ngue da̱ hya̱n'na̱'i̱'a̱ te ni̱ mmɛti, 'yo gui̱ mma̱di̱. \v 31 Tengu̱tho gni̱ ne ngue da̱ mäxa̱hʉ yø ja̱'i̱, da̱ ngu̱'a̱ gui 'yøthʉ, da̱mi̱ 'yørpa̱hʉ ra̱ 'bäxte mi̱'da yø ja̱'i̱. \p \v 32 A nu̱'mø ngue hønt'ʉ di̱ ma̱'a̱hʉ ga̱di̱ ma̱hmʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho di̱ nɛ̱qui̱ ngue guí øthʉ 'mø? Conque asta̱ yø ts'oc'ɛ̱i̱ njap'ʉ. \v 33 Nu̱'mø hønt'ʉ to øt'a̱hʉ ra̱ nho guí ørpa̱hʉ ra̱ nho, ¿ndana̱ ra̱ nho di̱ nɛ̱qui̱ ngue guí øthʉ 'mø? Porque xquet'a̱ 'nɛ̱'ʉ yø ts'oc'ɛ̱i̱ njap'ʉ. \v 34 Xi'mø ja'a̱ ma̱cosa ga̱di hmi̱thʉ n'na ra̱ ja̱'i̱, 'nɛ̱ gui tø'mi̱ ngue xquet'a̱ di hmi̱'a̱hʉ, ¿ndana̱ ra̱ nho guí øthʉ 'mø? Porque xquet'a̱ njap'ʉ yø ts'oc'ɛ̱i̱ ngue di hmi̱ n'na ra̱ cosa, pɛ xi̱ mmi̱ tø'mi̱ ngue da̱ ma ma̱hmi̱ti̱. \v 35 Pɛ nu̱'a̱hʉ, da̱mi̱ ma̱hmʉ'ʉ sʉ'a̱hʉ. Da̱mi̱ yørpa̱hʉ ra̱ nho. Da̱mi̱ hmi̱hʉ n'na ra̱ cosa, pɛ nu̱'a̱ ra̱ ja̱'i̱ ga̱di hmi̱thʉ n'na ra̱ cosa, 'yo gui tø'mi̱ ngue xquet'a̱ di hmi̱'a̱hʉ. Nu̱'mø gá̱ 'yøthʉ tengu̱ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, xa̱ngu̱ rá̱ nja̱pi̱ Oja̱ di 'da'a̱hʉ. 'Nɛ̱ di̱ nɛ̱qui̱ ngue ya yø ba̱si̱'a̱hʉ na̱ Oja̱ ma̱guesɛ. Porque xquet'a̱ ørpa̱bi̱ ra̱ nho Oja̱'ʉ yø ts'oc'ɛ̱i̱, ma̱da̱que'a̱ hi̱ndi̱ ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. \v 36 Di̱ nja ni̱ nhuɛ̱ca̱tehʉ tengu̱tho Oja̱ ni̱ Papáhʉ i ja rá̱ nhuɛ̱ca̱te'a̱. \s1 'Yo guí ha̱spa̱hʉ ra̱ güɛnda te ga̱ 'yo mi̱'da yø ja̱'i̱. \p \v 37 'Yo guí ha̱spa̱hʉ ra̱ güɛnda te ør'mi̱'da yø ja̱'i̱, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ hya̱ts'a̱hʉ ra̱ güɛnda Oja̱ te guí øthʉ. 'Yo sä gui̱ mma̱mhmʉ ngue da̱ ma ra̱ castigo mi̱'da yø ja̱'i̱, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ mɛn'na̱hʉ ra̱ castigo Oja̱. Da̱mi̱ pu̱nnba̱bi̱ ni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱hʉ, n'namhma̱ ngue xquet'a̱ di pu̱n'na̱hʉ Oja̱. \v 38 Da̱mi̱ fäxhʉ'ʉ sä ra̱ n'ʉ, n'namhma̱ ngue da̱ mäxa̱hʉ Oja̱. Da̱ 'yɛn'na̱hʉ xa̱nho, di dʉtra̱ t'ɛni̱, da̱ hua̱ti̱ asta̱ da̱ bonspʉ gui 'yʉthʉ. Porque tengu̱tho gui 'yøthʉ, xquet'a̱ gue'a̱ di̱ nja'a̱hʉ'a̱. \p \v 39 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue hi̱nga̱ te bi zä ma̱xädi da̱ dɛnyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱na̱: \p ―Xi n'na ra̱ xädä, ¿ua da̱ zä di̱ m'mɛt'o p'ʉ di̱ ma rá̱ mmi̱nxädäui? Hi̱nda̱ zä di̱ m'mɛt'o, porque nu̱'mø bi̱ nthɛui n'na ra̱ ots'i, 'dap'ʉ da̱ zo. \v 40 Nu̱'a̱ ngue ra̱ xäditho, hi̱n ma̱n'na xa̱ngu̱ pa̱di̱ ngue rá̱ xännba̱te, pɛ da̱ zä da̱ ba̱di̱ te gäma̱ hya̱ pa̱hrá̱ xännba̱te. \p \v 41 ¿Hanja yø ja̱'i̱ ngue ja xa̱ngu̱ yø ts'oqui, guehya nne da̱ hya̱spa̱ ra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ngue ts'ʉdyø ts'oqui ja ya? Tengu̱tho 'mø guí xihni̱ cu̱ ya ngue oxra̱ häi rá̱ dä, pɛ nu̱'i̱ p'ʉya, ra̱ biga di o ni̱ dä. \v 42 Ya hi̱nda̱ zä gui 'yɛ̱mni̱ cu̱: “Ague n'yø, tø ga̱ ha̱hmi̱ ra̱ häi o ni̱ dä”, gui 'yɛ̱mbi̱. A nu̱'i̱ p'ʉya, hi̱n ga̱di̱ u̱nna̱ güɛnda ngue ra̱ biga oxni̱ dä. Ya hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ te guí̱ mma̱. 'Be da̱mi̱ hya̱hra̱ biga oxni̱ dä, n'namhma̱ da̱ zä gui hya̱mba̱bi̱ ra̱ häi o rá̱ dä ni̱ cu̱. \s1 Nu̱'a̱ ga̱ nho rá̱ ndät'ä ra̱ za, gue'a̱ di fa̱di̱ tema̱ za'a̱. \p \v 43 Nu̱ ra̱ hoga̱ za, hi̱nga̱ ja zʉp'ʉ ra̱ ndät'ä hi̱ngui̱ ho. Nu̱'a̱ hi̱ngra̱ hoga̱ za, hi̱nga̱ ja zʉp'ʉ ra̱ hoga̱ ndät'ä. \v 44 N'na ngu̱ n'na yø za, nu̱'a̱ te yø ndät'ä zʉdi, gue'a̱ di fa̱'a̱. Tengu̱tho p'ʉ ja ra̱ 'ui̱ni̱, hi̱nga̱ ja zʉp'ʉ yø igo. Ni̱ xingyø uva di zʉp'ʉ ja yø 'ui̱ni̱. \v 45 Njarbʉtho n'na ra̱ hoga̱ n'yohʉ ya, ra̱ hoga̱ hya̱ mma̱, porque xa̱nho rá̱ mmʉi. Pɛ ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱, xa̱nts'o te mma̱, porque xa̱nts'o rá̱ mmʉi. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ pønna̱ ne, mbo rá̱ mmʉi ni̱ 'yɛ̱hɛ̱, ogue xa̱nho, ogue xa̱nts'o. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yoho yø hyønni̱gu̱. \p \v 46 ¿Hanja ngue guí ɛ̱njʉ ngue ni̱ hmu̱jʉ, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ øthʉ'a̱ te dí̱ nnegä ngue gui 'yøthʉ? \v 47 Nu̱ te'o gä tɛnngui̱, i øde hanja ra̱ hya̱ dí̱ mma̱, 'nɛ̱ da̱ 'yøt'e te dí xifi, ga̱ xi'a̱hʉ ra̱ hya̱ nna̱ hyɛjpi. \v 48 Nna̱ hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue nne di̱ nhønni̱gu̱. Xta̱nhɛ̱ ra̱ häi da̱ 'ya'mi̱. Nu̱p'ʉ ja ra̱ mmʉndo, ja da̱ fʉp'ʉ ra̱ ja̱do. Nu̱'mø bi tho'a̱ n'na ra̱ da̱the p'ʉya, ra̱ dehe nts'ɛdi ga̱ nnønhna̱ ngu̱, pɛ hi̱nda̱ 'ya̱nna̱ ngu̱, porque ra̱ mmʉndo p'ʉ høts'e. \v 49 Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue øhra̱ hya̱ dí̱ mma̱, 'nɛ̱ hi̱nda̱ 'yøt'e te dí xifi, nna̱ hyɛjpa̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue guep'ʉ ja ra̱ häitho bi hyøhrá̱ ngu̱. Hi̱mbi̱ hyøxpʉ ja ra̱ mmʉndo. Nu̱'mø mi̱ tho ra̱ da̱the, bi̱ nønhna̱ ngu̱. Bi hyømbʉya, bi xʉdi. \c 7 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthebi rá̱ hmi̱qui̱ n'na ra̱ capita. \p \v 1 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum. \v 2 Nu̱na̱ ra̱ hni̱ni̱ na̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ capita ngue mi̱ si n'na ra̱ hmi̱qui̱ ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱di̱. Nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱, ma̱di̱ hyɛ̱nni̱, ya ja ngue da̱ du̱. \v 3 Mi̱ zä mi̱ 'yøhra̱ capita ngue hma̱ te øtra̱ Jesús, bi̱ mɛnhni̱ 'da yø judío 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue bá̱ äpra̱ ma̱te ra̱ Jesús ngue da̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ 'yøthebi na̱ rá̱ hmi̱qui̱ ra̱ capita. \v 4 Nu̱'ʉ yø judío bi guarbʉ 'bʉhra̱ Jesús. Bi 'yäpra̱ ma̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ capita, ni̱ 'yu̱p'ʉ gui fäxna̱. \v 5 Porque di̱ ma̱hyø judío na̱, 'nɛ̱ bi hoga̱he n'na ra̱ ni̱ja̱ ngue bi gu̱sɛhɛ. \p \v 6 Ra̱ Jesús bi̱ mɛ'ʉ yø judío sits'i. Pɛ nu̱'mø ya xma̱nguerpʉ da̱ zømp'ʉ ja ra̱ ngu̱, nu̱na̱ ra̱ capita bi̱ mɛnhni̱ 'da yø amigo ngue bá̱ ɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague n'yø, 'yo ga̱di̱ n'ʉni̱, porque hi̱mma̱ nsäga̱'be ngue gui cʉrbʉ ja ma̱ ngu̱. \v 7 Ja̱na̱ngue nu̱gä ni̱ xinga̱ gue'a̱ xca̱ masɛgä p'ʉ ngue xca̱bá̱ ä'i ra̱ ma̱te. A nu̱yá, høntho da̱mi̱ ma̱nya ngue da̱ zä ma̱ hmi̱qui̱ dí xi'i, ya dí pa̱di̱ ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ hɛ̱mbi̱. \v 8 Porque nu̱gui̱ xquet'a̱ 'bʉi to 'bɛt'o ngue di̱ ma̱ndagui̱. Nu̱gä p'ʉya, xquet'a̱ dí si ma̱ soldado da̱di̱ ma̱nda. Nu̱'mø dí xi'a̱ n'na ra̱ soldado ngue ha da̱ ma, pap'ʉ dí ɛt'i. Ogue ga̱ ɛ̱mbi̱: “Bi 'yɛ̱cua”, ra̱ soldado p'ʉya bá̱ ɛ̱p'ʉ. Ogue ma̱ hmi̱qui̱ ga̱ 'bɛpi te da̱ mɛfi, ra̱ hmi̱qui̱ øt'e te dí xifi. \p \v 9 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ t'ɛ̱mbi̱ bi̱ ma̱nna̱ n'yohʉ, di 'yøtho 'mø mi̱ 'yøhra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ n'youi p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue hi̱njonni̱ judío di pøni̱ ngue gdi ti̱nnbä rá̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱ tengu̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä na̱ ra̱ n'yohʉ na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 10 Mi̱ zøp'ʉ ja ra̱ ngu̱'ʉ yø m'mɛnhni̱, nu̱'a̱ ra̱ hmi̱qui̱ bi di̱ni̱ ngue ya xi ya̱ni̱. \s1 Ra̱ Jesús bi japi ngue bi bɛ̱nna̱te rá̱ ts'ʉnt'ʉ n'na ra̱ 'danxu̱. \p \v 11 M'mɛfa p'ʉya, nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Naín, ja i̱ map'ʉ ra̱ Jesús. Ní̱ n'youi yø xädi, xa̱ngu̱ mi̱'da yø ja̱'i̱ ní̱ n'youi. \v 12 Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, bi̱ nu̱ ngue mmap'ʉ n'na ra̱ ánima ni̱ du̱ yø ja̱'i̱ ngue da̱ ägui. Hønt'a̱ rá̱ 'dants'ʉnt'ʉ mi̱ si n'na ra̱ 'danxu̱'a̱. Ni̱ n'youi xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ ngue yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. \v 13 Mi̱ nu̱ ra̱ 'danxu̱ ra̱ Jesús, bi huɛ̱qui̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ogui zoni̱. \p \v 14 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi guatra̱ huada ni̱ thu̱ ngue bi jäti. Bi̱ m'mä'ʉ ni̱ du̱ p'ʉya. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ ánima: \p ―Ague n'yø, dí xi'i ngue da̱mi̱ nangui̱. \p \v 15 Nu̱'a̱ ra̱ du̱ p'ʉya bi̱ nangui̱ bi̱ mi̱. 'Nɛ̱ bi̱ nya̱. Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi däprá̱ mamá na̱ ma̱rá̱ du̱. \v 16 Ɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ nsu̱ yø ja̱'i̱ 'mø mi̱ nu̱'a̱ te bi̱ nja. Pɛ ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ yø ja̱'i̱, i ɛ̱na̱: \p ―Hi̱n hapʉ xa̱ hnu̱ n'na ra̱ pønga̱hya̱ tengu̱ na̱ bi zøcua dí̱ m'mʉhmʉ ya. \p Ma̱høn'a̱ ɛ̱mp'ʉya: \p ―Ya dá̱ nu̱rpa̱hʉ rá̱ ts'ɛdi Oja̱, ngue fäxte ua dí 'bʉhmʉ ya. \p \v 17 Gä ra̱ häi Judea bi̱ n'yo ra̱ hya̱ te bi 'yøtra̱ Jesús, porque ndap'ʉ bi zä bi fa̱di̱ te bi 'yøt'e. \s1 Bi 'yɛt'i yoho yø xädi ra̱ Xuua ngue bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \p \v 18 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Xuua, bi xifi te 'bɛ'a̱ gä øtra̱ Jesús. Ra̱ Xuua p'ʉya, bi zonhni̱ yoho yø xädi. \v 19 Bi 'yɛt'i ngue da̱ ørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús ngue'mø ma̱jua̱ni̱ gue'a̱ ra̱ Cristo ja ngue da̱ ɛ̱hɛ̱ di̱ nda̱st'abi, ogue da̱ thøm'ma̱n'na. \v 20 Nu̱ya yø m'mɛnhni̱ ra̱ Xuua, mi̱ zømp'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ Xuua øtra̱ nxixya̱, xpá̱ mmɛnga̱'be ngue ga̱ øt'a̱'be ra̱ nt'änni̱ 'mø gue'e na̱ ra̱ Cristo ja ngue da̱ ɛ̱hɛ̱ di̱ nda̱st'abi, ogue ga̱ tø'mähe ma̱n'na ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Nu̱'a̱ ra̱ ora bi zøn'ʉ yø m'mɛnhni̱ p'ʉya, bi 'yøthe xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús, bi 'yøthe'ʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. Xa̱ngu̱ yø xädä bi̱ nzø yø dä. \v 22 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbya ya̱ui: \p ―Ni̱ mɛ ya, bá̱ xihmi̱ ra̱ Xuua na̱ ra̱ hya̱ gá nu̱ui bi̱ nja. Xihmi̱ ya yø hya̱ gá̱ 'yøhmi̱ dí̱ mma̱ngä. Da̱mi̱ xihmi̱ ngue yø xädä ya zø yø dä. Yø dogua, ya i 'yo. Yø ja̱'i̱ mi̱ 'ya yø do'yo, ya bi zä ha hɛ̱mbi̱. Yø gogu̱, ya øhra̱ hya̱. Yø ánima, ya di bɛ̱nna̱te. Yø hyoya, ya sihra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱. \v 23 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui ra̱ ja̱'i̱ hi̱nha di gohrá̱ mmʉi ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \p \v 24 Mi̱ mengyø m'mɛnhni̱ ra̱ Xuua, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi dʉ'mi̱ bi c'a̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ na̱ ra̱ Xuua. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o gá̱ ma guá̱ nu̱hʉ p'ʉ bí ja ra̱ da̱po? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ hi̱ngui̱ nzaqui rá̱ mmʉi, ɛ̱ntho n'na ra̱ zafani̱ 'mø a̱nna̱ nda̱hi̱? \v 25 Xi'mø ngue hi̱n'na̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue he ra̱ hoga̱ u̱lu? Pɛ guí pa̱hmʉ ngue yø ja̱'i̱ he ra̱ hoga̱ u̱lu ngue 'bʉ mma̱pähä, guep'ʉ ja yø ngu̱ yø da̱st'abi 'bʉi. \v 26 Pɛ xi'mø hi̱nga̱ gue'a̱ guá̱ nu̱hʉ'a̱, ¿te'o guá̱ nu̱hʉ 'mø? ¿Ua guá̱ nu̱hʉ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱? Ma̱jua̱ni̱ ngue gue'a̱ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ guá̱ nu̱hʉ. Pɛgue ta̱te na̱ ngue gätho mi̱'da yø pønga̱hya̱ xa̱ m'mʉi. \v 27 Nu̱na̱ ra̱ Xuua, guehna̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro na̱, ngue ɛ̱na̱: “Ga̱ ɛt'ä ma̱ m'mɛnhni̱, di̱ m'mɛt'o p'ʉ gdi̱ ma. Gue'a̱ di hoqui hapʉ ja ngue gui thogui”, bi 'yɛ̱na̱. \v 28 Dí xi'a̱hʉ, nu̱ hangu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉi, hi̱njongui̱ pøni̱ ngue di ta̱te ngue ra̱ Xuua. Pɛ nu̱yá, to bi zä ma̱ ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ Oja̱ ya, guehya ma̱ da̱tho bi̱ nthɛui ra̱ mmɛ̱nthi̱ ya, ngue ra̱ Xuua. \p \v 29 Mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱. Gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, co 'nɛ̱hyø ngʉthäi xi xixya̱bi̱ ra̱ Xuua, bi ba̱hyø ja̱'i̱ ngue xa̱nho te mma̱n'Oja̱. \v 30 Pɛ yø fariseo 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, hi̱mbi̱ ne'a̱ ra̱ nxixya̱ bi 'yøtra̱ Xuua'ʉ, nu̱'a̱ te nne Oja̱ xta̱ 'yørpa̱bi̱ hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho. \v 31 Ja̱na̱ngue bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―¿Tegue gda̱ hyɛjpä ya yø ja̱'i̱ ya? ¿Tep'ʉ gui̱ nɛ̱qui̱? \v 32 Gda̱ hyɛjpa̱bi̱ yø ba̱si̱ n'yɛ̱mp'ʉ ja ra̱ täi. I̱ mmatyø mmi̱mba̱si̱ui ngue di̱ n'yɛ̱mmi̱, i ɛ̱mbi̱: “Dá̱ pixt'ähe ra̱ xithi ngue xqui̱ nnɛ̱hmʉ, pɛ hi̱ngá̱ nnɛ̱hmʉ. Dá̱ tu̱t'a̱he yø thu̱hu̱ ngue yø thu̱ndu̱mmʉi, pɛ hi̱ngá̱ nzomhmʉ”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 33 Guí̱ njathʉ p'ʉya, nu̱'mø hi̱mbi̱ nja'a̱ te guí̱ mma̱mhmʉ, guí̱ mbøcuɛhʉ. Porque bá̱ ɛ̱hra̱ Xuua nu̱na̱ mi̱ øtra̱ nxixya̱ 'nɛ̱ bi 'yɛtrá̱ mmʉi, nu̱'a̱hʉ p'ʉya, gá̱ 'yɛ̱mhmʉ ngue n'youi ra̱ ts'onthi̱ ngue'a̱ te øt'e. \v 34 A nu̱yá, guecä drá̱ N'yohʉ dá̱ ɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, dí si'a̱ te dí ti̱ni̱, nu̱'a̱hʉ p'ʉya guí ɛ̱njʉ ngue drá̱ nhyøt'a̱ zihmɛ̱. Guí ɛ̱njʉ ngue da̱di thɛgä'be'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui 'nɛ̱'ʉ yø ngʉthäi. \v 35 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ njua̱ntho, nu̱'mø di̱ n'yomfɛ̱ni̱ xa̱nho yø ja̱'i̱, da̱ ba̱di̱ ha rá̱ nja ra̱ hya̱. \s1 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ n'na ra̱ fariseo, ja 'bʉp'ʉ ra̱ Jesús. \p \v 36 Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ yø fariseo bi zixra̱ Jesús ngue da̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱. Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ ngu̱ ra̱ Jesús, bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa p'ʉya. \v 37 Nu̱na̱ n'na ra̱ xisu ma̱rá̱ 'yots'om'mäi p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, mi̱ ba̱di̱ ngue bi̱ ma da̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ fariseo na̱ ra̱ Jesús. Bi zømp'ʉ ja ra̱ ngu̱ p'ʉya, ni̱ du̱ n'na ra̱ m'mo'aceite, yu̱p'ʉ ra̱ aceite ma̱hotho ga̱ yʉni̱. \v 38 Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús ngue bi da̱nnebi yø gua. Mɛ̱nte zoni̱, nu̱'ʉ yø guidä tägui, soxpʉ ja yø gua ra̱ Jesús, thu̱qui̱ conyø xta̱. Bi gospa̱bi̱ ra̱ aceite ma̱hotho ga̱ yʉni̱. \v 39 Nu̱na̱ ra̱ fariseo xi zixra̱ ts'i̱hmɛ̱ ra̱ Jesús, mi̱ nu̱ te øtra̱ xisu, ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi bɛ̱ni̱, bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱'mø ngue nma̱jua̱ni̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, di pa̱di̱ te rá̱ m'mäi na̱ ra̱ xisu cuar'mø, ngue ra̱ 'yots'om'mäi”. \v 40 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ fariseo: \p ―Ague Simu̱, jap'ʉ n'na ra̱ hya̱ dí̱ nne ga̱ xi'i ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ɛ̱nna̱ fariseo p'ʉya: \p ―Da̱mi̱ xiqui grá̱ xännba̱te. \p \v 41 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Yoho yø n'yohʉ di tu̱pra̱ mɛ̱nyu̱'a̱ to di hmi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱. Nu̱'a̱ n'na ra̱ ndu̱pa̱te p'ʉya, nu̱'a̱ hangu̱ pøxa̱ cʉt'a ciento ma̱ pa ra̱ nzäbi, gue'a̱ ndu̱pa̱te'a̱. Ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉya, nu̱'a̱ hangu̱ pøxa̱ yote ma̱'dɛt'a ma̱ pa ra̱ nzäbi, gue'a̱ ndu̱pa̱te'a̱. \v 42 Pɛ nu̱'ʉ mi̱ ndu̱pa̱te, ya hi̱mbi̱ zä bi gu̱tyø güɛnda. Nu̱'a̱ bi hmi̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya, bi pu̱nnbi̱ gä yoho. Da̱mi̱ xicya, ¿ndana̱ gue'a̱ ya yø ndu̱pa̱te ngue ta̱te di ja ma̱mma̱di̱ rá̱ hmu̱? \p \v 43 Bi 'yɛ̱nna̱ Simu̱ p'ʉya: \p ―Nu̱p'ʉ nná̱ bɛ̱ngä, ma̱n'natho ta̱te di ja ma̱mma̱di̱'a̱ xa̱ngu̱ mi̱ ndu̱pa̱te, 'nɛ̱ bi pu̱nnbi̱. \p Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Nu̱'a̱ gá̱ ma̱nya, gue'a̱ ya. \p \v 44 Bi hyɛ̱tra̱ xisu na̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Simu̱: \p ―Guí̱ nnu̱ na̱ ra̱ xisu 'bʉcua ya. Dá̱ cʉt'ä ua ja ni̱ ngu̱, pɛ hi̱ngá̱ 'dacra̱ dehe xca̱ nxʉgua. Pɛ nu̱na̱ ra̱ xisu 'bʉcua, bi̱ merca̱ ma̱ gua conyø guidä, 'nɛ̱ bi du̱qui̱ conyø xta̱. \v 45 Nu̱'i̱, hi̱nxcá̱ zɛnguagui̱ conn'na ra̱ beso, pɛ nu̱ná̱, mɛ̱nte ra̱ ora xtá̱ cʉt'ä ua ja ni̱ ngu̱ ya, hi̱ngui̱ säya tha̱nnegui ma̱ gua. \v 46 Nu̱'i̱, hi̱nxcá̱ cosca̱ ra̱ aceite ma̱ ya̱. Pɛ nu̱ná̱, ma̱hotho ga̱ yʉnna̱ aceite bi gosca̱gui̱ ma̱ gua. \v 47 Guehna̱ dí xi'i na̱ya, ngue ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱qui̱, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ngue xa̱ngu̱ rá̱ ts'oqui, pɛ di̱ mpu̱nnbi̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ts'ʉtho ma̱pu̱nnbi̱, ts'ʉtho di̱ nɛ̱qui̱ ngue di̱ ma̱'a̱ n'na. \p \v 48 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu: \p ―Ya dá̱ pu̱n'na̱'i̱ ni̱ ts'oqui ya. \p \v 49 Nu̱'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ xi ts'ofo 'dap'ʉ 'bʉhmʉ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o ni̱ n'yohʉ na̱ ɛ̱na̱ ngue di pu̱nnba̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱? \p \v 50 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xisu: \p ―Ya gá̱ nya̱nya ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Da̱ hyu̱ ni̱ mmʉi ya, ni̱ ma. \c 8 \s1 Ja ua yø thu̱hu̱ yø xisu bi̱ mäxra̱ Jesús. \p \v 1 M'mɛfa p'ʉya, xa̱ngu̱ yø hni̱ni̱ bi thohna̱ ra̱ Jesús ngue xihyø ja̱'i̱ ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱. Ní̱ n'youi'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi. \v 2 Xquet'a̱ n'yohʉ 'da yø xisu xi 'yøthe ngue mi̱ n'youi yø ts'onthi̱, da̱ gue'ʉ ma̱di hyɛ̱nni̱. N'yohʉ p'ʉ ra̱ Ma̱ya nu̱na̱ ja ma̱n'na rá̱ thu̱hu̱ ngue ra̱ Magdalena. Guehna̱ xi 'yøthe m'mɛt'o ngue mi̱ n'youi yoto yø ts'onthi̱. \v 3 N'youi p'ʉ ra̱ Juana nu̱na̱ rá̱ xisu ra̱ Chuza, guehna̱ di̱ ma̱nda gätho yø mɛfi p'ʉ ja rá̱ palacio ra̱ Herodes. 'Nɛ̱ ra̱ Susana n'youi p'ʉ. N'youi p'ʉ xa̱ngu̱ yø xisu ngue ja te pɛts'i, nu̱'mø te honna̱ Jesús, guehya fäxya. \s1 Ra̱ Jesús i hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ momhmu̱dä. \p \v 4 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bá̱ ɛ̱p'ʉ ja yø hni̱ni̱ ngue nne da̱ 'yøde te mma̱nna̱ Jesús. Mi̱ mpɛti xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱, bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 5 ―N'na ra̱ n'yohʉ bi̱ ma da̱ ponna̱ trigo. Nu̱p'ʉ bi thogui ngue ponyø hmu̱dä, bi zop'ʉ ja ra̱ 'yu̱ 'da yø hmu̱dä. Bi̱ nɛ̱hyø ja̱'i̱ thop'ʉ ja ra̱ 'yu̱. Bi̱ map'ʉ yø ts'ints'ʉ ngue bi za yø hmu̱dä. \v 6 Mi̱'da yø hmu̱dä bi̱ moni̱, bi zop'ʉ hi̱ngui̱ pidi ra̱ häi ngue o ra̱ do. Bi 'yotra̱ hmu̱dä 'mø mi̱ bøts'e, ngue hi̱ngui̱ xa ra̱ häi. \v 7 Mi̱'da yø hmu̱dä bi zop'ʉ ja yø 'ui̱ni̱. Mi̱ nte yø 'ui̱ni̱ p'ʉya, bi ts'onyø hmu̱dä ngue bi hyøt'a̱mbo. \v 8 Mi̱'da yø hmu̱dä, bi zop'ʉ ja ra̱ hoga̱ häi, guehya ɛ̱mmɛ̱i̱ bi̱ nja ya. Nu̱'a̱ n'na mhmu̱dä bi bøn'a̱ n'na ciento yø hmu̱dä. \p Nu̱'mø mi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi ts'ɛdi bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―A nu̱yá, di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ hanja ngue honi̱ te gui hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱. \p \v 9 Nu̱'ʉ yø xädi bi 'yänni̱ te ga̱ mbønya yø hya̱ xi hyɛqui. \v 10 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ya yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ ha di̱ ma̱nda Oja̱ yø ja̱'i̱, i̱ nne Oja̱ ngue da̱ di̱nni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ ya. Pɛ nu̱ya mi̱'da yø ja̱'i̱, dá̱ thonna̱ hya̱ di̱ nhyɛjpi te dá̱ sifi, n'namhma̱ ngue nu̱ te da̱ nu̱, tengu̱tho 'mø ngue hi̱nte da̱ nu̱. Nu̱ya yø hya̱ da̱ 'yøde, tengu̱tho 'mø ngue hi̱n tema̱ hya̱ da̱ 'yøde. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ te ni̱ bønya yø hya̱ bi hyɛjpa̱ ra̱ momhmu̱dä. \p \v 11 Ma ga̱ xi'a̱hʉ te ga̱ mbønna̱ ra̱ hya̱ dá̱ ma̱. Nu̱ ra̱ hmu̱dä bi 'boni̱, gue'a̱ rá̱ hya̱ Oja̱'a̱. \v 12 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ngue høntho bi 'yøhra̱ hya̱, guehya gui̱ nhyɛjpi ngue ra̱ nen'yu̱ p'ʉ bi zo ra̱ hmu̱dä ya. Høntho juadi bi 'yøhra̱ hya̱, bi map'ʉ ra̱ zithu̱, bi japi bi pu̱mbɛ̱ni̱ ra̱ hya̱ xi 'yøde. Hi̱ngui̱ nnepe ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱, ngue di̱ nya̱nyø te yø ja̱'i̱. \v 13 Mi̱'da yø ja̱'i̱, gui̱ nhyɛjpa̱ ra̱ häi hi̱ngui̱ pidi ngue mi̱ o ra̱ do p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Mi̱ zä mi̱ 'yøhra̱ hya̱ yø ja̱'i̱, ja̱njua̱ni̱ di johya ngue bi̱ nu̱ ma̱nho. Guehya yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ bɛnt'i xa̱nho ra̱ hya̱ ya. Bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ njammi̱ pa. Nu̱'mø bi ts'ʉi, 'bexi cohyø mmʉi. \v 14 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ ra̱ häi ngue ja yø 'ui̱ni̱ p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Guehya yø ja̱'i̱ bi 'yøde hanja ra̱ hya̱ ya. Pɛ nu̱'a̱ te yø 'bɛfi i ja n'na pa ngu̱ n'na pa, høndyø 'bɛfi ni̱ ma yø mmʉi yø ja̱'i̱. Di ja ndu̱mmʉi honi̱ ha di̱ mmɛ̱mmɛti. Nu̱'a̱ te yø pähäsɛ, gue'a̱ nne da̱ 'yøt'a̱. Ya hi̱n tema̱ nhotho bi 'yørpa̱bi̱ na̱ ra̱ hya̱ bi 'yøde. \v 15 Pɛ mi̱'da yø ja̱'i̱, gui̱ nhyɛjpi ngue ra̱ hoga̱ häi p'ʉ bi zo yø hmu̱dä. Guehya yø ja̱'i̱ ngue yø mmʉi ga̱ 'yøhra̱ hya̱ ya, 'nɛ̱ ɛ̱t'a̱mmʉi ra̱ hya̱ øde. Hi̱ngui̱ hɛgui, guehya ha̱xra̱ 'yu̱ njua̱ntho ya. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ nyot'i. \p \v 16 Nu̱'mø to di sa̱ca̱ n'na ra̱ nyot'i, hi̱ngui̱ sä ngue da̱ go'mi̱, ogue da̱ hyøt'a̱ 'bit'ots'i. Sinoque da̱ hyøxma̱ya̱, n'namhma̱ ngue nu̱'ʉ cʉt'a̱mbo ra̱ ngu̱ da̱ hyɛ̱tra̱ nyot'i. \v 17 Njarbʉtho ya yø hya̱ hi̱ngui̱ fa̱di̱ hanja ya. Zi yohotho yø ja̱'i̱ ti̱nyø mmʉi hanja ra̱ hya̱. Pɛ da̱ 'yɛ̱hra̱ pa ngue gätho yø ja̱'i̱ da̱ ba̱di̱ hanja ra̱ hya̱. \p \v 18 Ja̱na̱ngue da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ teni̱ bønya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ di̱ni̱ xa̱nho rá̱ mmʉi hanja ra̱ hya̱, da̱ mäx Oja̱ ngue ma̱n'na di ba̱hra̱ hya̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne da̱ 'yørpa̱bi̱ ma̱su̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱, nu̱'a̱ zits'ʉ ra̱ hya̱ pa̱di̱, da̱ tha̱nnbi̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ndana̱ gue'a̱ da̱ bøni̱ ngue da̱ 'yøt'e tengu̱tho 'mø drá̱ mɛ̱ni̱. \p \v 19 Nu̱p'ʉ mi̱ 'bʉhra̱ Jesús, ja bi zømp'ʉ rá̱ mamá, 'nɛ̱hyø n'yohʉ. Pɛ hi̱ngui̱ sä da̱ guat'i ngue di̱ nya̱ui, porque ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ. \v 20 Hi̱ndi̱ 'bɛdi to bi xihra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mamá 'nɛ̱hni̱ n'yohʉ 'bäcua thi. I̱ nzo'i ngue gui̱ nya̱ui 'na̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱ntho: \p ―Nu̱ya 'bʉcua øspa̱bi̱ rá̱ hya̱ Oja̱, nu̱'a̱ ra̱ hya̱ øde gue'a̱ øt'a̱, guehya ɛ̱ntho ma̱ mamá ya, guehya ɛ̱ntho ma̱ n'yohʉ ya. \s1 Ra̱ Jesús bi säyabi ra̱ nda̱hi̱ conyø fʉnthe. \p \v 22 N'na ra̱ pa ra̱ Jesús bi yʉrbʉ ja n'na ra̱ barco conyø xädi. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, ma ga̱ 'dasʉ ra̱ zabi gdá̱ mähä ma̱n'na nguadi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi̱ ma p'ʉya. \v 23 Mɛ̱nte ni̱ 'yop'ʉ ja ra̱ dehe ra̱ barco, bi̱ n'a̱hra̱ Jesús. Ɛ̱̱na̱ ha bi 'yɛ̱ta̱ n'na ra̱ ndønthi̱ bi̱ n'yo. Nu̱'ʉ yø fʉnthe nangui̱, so mbo ra̱ barco. Ya ja ngue da̱ thu̱nt'a̱ mbonthe ra̱ barco. \v 24 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús, bá̱ äp'ʉ bi a̱ha̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ague grá̱ xännba̱te, ya ja ngue da̱ thu̱nt'a̱ mbonthe ra̱ barco. Ya ga̱ tu̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mi̱ nangra̱ Jesús, bi hɛjpa̱bi̱ ra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hyø fʉnthe. Ngu̱ i hɛjpi, 'bexpi̱ nsäya. M'mɛfa ya hi̱n tema̱ di 'ya̱ni̱. \v 25 Bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―¿Hanja ngue hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue ga̱ fäxa̱hʉ? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱'ʉ yø xädi di 'yøtho hanja'a̱ te bi̱ nu̱, 'nɛ̱ bi̱ nsu̱. Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na p'ʉya: \p ―¿Te'o ni̱ n'yohʉ na̱ n'yø? Nu̱'mø bi zohra̱ nda̱hi̱ 'nɛ̱hra̱ dehe, i ɛ̱c'ɛ̱i̱ ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ n'youi yø ts'onthi̱. \p \v 26 Mi̱ zønna̱ barco p'ʉ ja ra̱ häi Gadara, ma̱n'na nguadi ra̱ zabi ha di̱ nhyandui ra̱ häi Galilea. \v 27 Mi̱ bømp'ʉ ja ra̱ barco ra̱ Jesús, bi guat'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ. Ya rá̱ ya'atho yø pa mi̱ n'youi yø ts'onthi̱ na̱ ra̱ n'yohʉ. Ni̱ xi̱ngra̱ u̱lu di he. Ni̱ xi̱ngui̱ 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱, sinoque guep'ʉ ja ra̱ camposanto bí 'bʉi. \v 28 Ngu̱ i̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ ha 'bäi. Ra̱ ndøts'ɛdi i zofo, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Jesús, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ nu̱na̱ jasɛ rá̱ ts'ɛdi. ¿Hanja ngue ga̱di̱ nthi̱nt'ua dí 'bʉi? Dí ä'i ra̱ ma̱te ngue 'yo ga̱di ʉngui̱. \p \v 29 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ n'yohʉ, porque ya xi xihra̱ ts'onthi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ hyɛp'ʉ ra̱ n'yohʉ n'youi. Xa̱ngu̱ yø nni̱di̱ ngue ɛ̱mmɛ̱i̱ di ʉm'mø bi gʉ. Yø ja̱'i̱ p'ʉya tu̱rpa̱ yø 'yɛ 'nɛ̱hyø gua conyø cadena, pɛ di c'ʉqui. Ra̱ ts'onthi̱ p'ʉya di japra̱ n'yohʉ ngue 'dagui, ni̱ ma da̱po. \v 30 Ra̱ Jesús bi 'yänni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ hu̱'i̱? \p Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nná̱ hu̱gä ngue yø mmu̱ndotho gähe ―bi 'yɛ̱na̱. \p Bi̱ ma̱nna̱ tengu̱ na̱ porque xa̱ngu̱ yø ts'onthi̱ mi̱ n'youi ra̱ n'yohʉ. \v 31 Nu̱'ʉ yø ts'onthi̱ p'ʉya, bi xihra̱ Jesús ngue hi̱nda̱ 'yɛrbʉ ha ja ngue da̱ jot'i. \v 32 Ja mi̱ 'yorbʉtho n'na 'bʉi yø ts'ʉdi ma̱'yoni̱ p'ʉ ja ra̱ nguani̱ p'ʉya. Yø ts'onthi̱ p'ʉya, bi 'yädi ngue da̱ yʉrbʉ ja yø mmʉi yø ts'ʉdi. A nu̱na̱ ra̱ Jesús bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱. \v 33 Ja̱na̱ngue yø ts'onthi̱ bi hyɛp'ʉ ra̱ n'yohʉ mi̱ n'youi, bi yʉrbʉ ja yø mmʉi yø ts'ʉdi. Nu̱ya yø ts'ʉdi p'ʉya, bi gʉ ra̱ 'dihi, bi̱ nhyørbʉ ja ra̱ zabi. Gä ja bi ja̱rbʉ ra̱ dehe. \p \v 34 Nu̱'ʉ yø n'yohʉ mi̱ fähyø ts'ʉdi, mi̱ nu̱ te bi̱ nja. Bi gʉ ra̱ 'dihi bi̱ ma bá̱ ma̱mp'ʉ bí ja ra̱ hni̱ni̱. Da̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ 'da'a̱ n'nanni̱ ha 'bʉi, gä bá̱ xifi. \v 35 Mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱'a̱ te bi̱ nja, ma̱ndøngu̱ dyø ja̱'i̱ bá̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ nu̱. Mi̱ zønyø ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús, 'dap'ʉ 'bʉhmi̱'a̱ ra̱ n'yohʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱. Ya xi di̱ts'i̱. Ya hi̱nte di ja, ya he yø u̱lu. Pɛ bi zu̱ yø ja̱'i̱'a̱ te xi̱ nja. \v 36 Nu̱ya yø ja̱'i̱ xi̱ nu̱sɛ'a̱ te xi tho ra̱ n'yohʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱, gä xihyø ja̱'i̱ nu̱'ʉ ja søhø. \v 37 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ nja, ngu̱ya yø mmɛ̱ngu̱ Gadara, ngu̱ya yø ja̱'i̱ ndap'ʉ bi zä bi 'yɛ̱'a̱ ra̱ xɛqui'a̱, 'da ga̱ xityø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ma. Porque ɛ̱mmɛ̱i̱ su̱ yø ja̱'i̱ te bi 'yøt'e. Ja̱na̱ngue hømbi̱ yʉrbʉ ja ra̱ barco ra̱ Jesús ngue bi̱ mengui̱. \v 38 Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ mi̱ n'youi yø ts'onthi̱ bi xifi ngue xta̱ mmɛ ra̱ Jesús. Pɛ ra̱ Jesús hi̱mbi̱ nepe, sinoque bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 39 ―Ma̱n'na xa̱nho ni̱ ma ni̱ ngu̱, n'namhma̱ gui xihyø ja̱'i̱'a̱ te gä bi 'yøt'a̱'i̱ Oja̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi̱ ma ra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi xifi gätho yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱'a̱ te xi 'yørpa̱bi̱ ra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jairo bi zixra̱ Jesús ngue da̱ øthebi rá̱ t'i̱xu̱. \p \v 40 Mi̱ zøm ma̱n'na nguadi ra̱ zabi ra̱ Jesús. Mi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ ya ma̱mbi 'bʉp'ʉ, ra̱ ndi johya. Porque ya mi̱ ndø'ma̱te gätho yø ja̱'i̱. \v 41 Bi zø'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ 'bɛt'o ngue di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Jairo. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús. Bi 'yäpra̱ ma̱te ngue da̱ map'ʉ bí ja rá̱ ngu̱. \v 42 Porque ya ja ngue da̱ du̱ n'na rá̱ t'i̱xu̱ mi̱ si. Ya n'nɛ'ma̱ yonjɛya mi̱ 'bʉi, pɛ hønt'a̱ rá̱ 'dant'i̱xu̱ mi̱ si'a̱. Mi̱ ma ra̱ Jesús. Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi dɛnni̱ asta̱ di̱ ntørbʉ ja ra̱ 'yu̱. \p \v 43 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ni̱ dɛnna̱ Jesús, n'youi p'ʉ n'na ra̱ xisu ngue ya n'nɛ'ma̱ yonjɛya mi̱ hɛ̱mbra̱ m'mäcji. Nu̱na̱ ra̱ xisu ma̱di̱ hyɛ̱nni̱, xa̱ndøngu̱ rá̱ mɛ̱nyu̱ xi ʉni̱ ngue mi̱ honyø 'yøthe da̱ 'yøthe. Pɛ xi̱nga̱ n'na'ʉ yø 'yøthe xta̱ nzä da̱ 'yøthe. \v 44 Nu̱na̱ ra̱ xisu, bi̱ m'mɛfa p'ʉ ni̱ ma ra̱ Jesús, bi guarbʉ ja rá̱ xʉtha, bi därpa̱ rá̱ nya̱ni̱ rá̱ he. Ngu̱'i därpa̱ rá̱ he p'ʉya, 'bexpi̱ nsäya ra̱ ji mi̱ hɛ̱mbi̱. \v 45 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―¿Te'o bi därca̱gui̱ ma̱ he? ―bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱. \p Gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, i̱ mma̱ ngue hi̱njo'o. Pɛ ra̱ Bɛdu 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø n'yohʉ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, guí änni̱ to bi dät'a̱ ni̱ he. Conque guí̱ nnu̱ ngue di̱ ntøtyø ja̱'i̱, 'nɛ̱ tøn'na̱'i̱. \p \v 46 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱. 'Bʉi to bi därca̱ ma̱ he. Porque da̱di̱ u̱nna̱ güɛnda ngue bi zä n'na nc'ɛ̱i̱ comma̱ ts'ɛdi. \p \v 47 Bi̱ nu̱ ra̱ xisu p'ʉya, ngue fa̱tho te bi 'yøt'e. Ni̱ hua̱qui̱ mmap'ʉ. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús. Yø hmi̱ yø dä yø ja̱'i̱ p'ʉ bi xi'a̱ njua̱ni̱ te nnepe ngue bi dädi. 'Nɛ̱ bi xifi ngue 'bexpi zä ra̱ ji mi̱ hɛ̱mbi̱. \v 48 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague t'i̱xu̱, ya bi zä'i ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue di zä'i comma̱ ts'ɛdigä. Da̱ hyu̱ ni̱ mmʉi ya, ni̱ ma ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 49 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, mɛ̱nte ya̱ui ra̱ xisu ma̱di̱ hyɛ̱nni̱, bi zø hma̱n'na nc'ɛ̱i̱ bá̱ nɛ̱xpʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Jairo. Bi 'yɛ̱mbra̱ Jairo: \p ―Ya bi du̱ ni̱ t'i̱xu̱ n'yø, 'yoni̱ mantho gui sixra̱ xännba̱te. \p \v 50 Pɛ ra̱ Jesús, mi̱ 'yø'a̱ te si ra̱ Jairo, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo sä guí su̱'a̱ si'i ngue bi du̱ ni̱ t'i̱xu̱. Sinoque da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue da̱ zä ga̱ øthegä ni̱ t'i̱xu̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 51 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ ngu̱ p'ʉya, hi̱njondi̱ japi ngue 'da xti yʉt'ui mbo. Høndra̱ Bɛdu, ra̱ Jacobo, ra̱ Xuua, 'nɛ̱hrá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá ra̱ hmu̱te bi japi bi yʉt'a̱mbo. \v 52 Gä zonyø ja̱'i̱, i ya̱ du̱mmʉi yø ja̱'i̱ conná̱ ngue'a̱ bi du̱. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo gui zomhmʉ. Nu̱na̱ ra̱ hmu̱te hi̱ngui̱ tu̱ na̱, i a̱tho na̱. \p \v 53 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ ya̱ui ra̱ Jesús i thentho, porque pa̱di̱ ngue ya xi du̱ ra̱ hmu̱te. \v 54 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi bɛnnba̱ rá̱ 'yɛ ra̱ du̱, nts'ɛdi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱te, da̱mi̱ nangui̱. \p \v 55 Nu̱na̱ ra̱ hmu̱te p'ʉya, ma̱hømbi̱ nja rá̱ te. Bi̱ nangui̱ 'bexque'a̱. Bi̱ ma̱nda ra̱ Jesús ngue di t'u̱nna̱ hmɛ̱ da̱ zi ra̱ hmu̱te. \v 56 Nu̱na̱ rá̱ papá 'nɛ̱hra̱ mamá ra̱ hmu̱te di 'yøtho te bi̱ nja. Pɛ ra̱ Jesús bi̱ ma̱nda ngue hi̱njonda̱ sifi te bi̱ nja. \c 9 \s1 Bi 'yɛt'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, ngue da̱ xännba̱bi̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \p \v 1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, mi̱ pɛti gätho'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ya xi huanhni̱. Bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ngue da̱ hya̱ ra̱ ts'ɛdi da̱ 'yøthe gätho yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, da̱ 'yøthe yø ja̱'i̱ hɛ̱mbi̱ 'dama̱ 'dan'yo ma̱n'ʉ. \v 2 Bi̱ mɛnhni̱ ngue da̱ xihra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱. 'Nɛ̱ da̱ 'yøthe yø därquɛ̱hi̱ p'ʉ di̱ ma. \v 3 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo te gui ha̱x'mø gá̱ mähä, ni̱ xi̱ngra̱ tøhø, ni̱ xi̱ngra̱ bolsa, ni̱ xi̱ngra̱ thu̱hmɛ̱, ni̱ xi̱ngra̱ mɛ̱nyu̱. 'Yo gui ca̱x ma̱n'na ni̱ pahni̱hʉ. \v 4 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱ di̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'äya, ja gui̱ n'oxhʉ p'ʉ, asta̱ gue'mø guá̱ ɛ̱hmʉ. \v 5 A nu̱p'ʉ hi̱ndi̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'äya, gui pømhmʉ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. Pɛ da̱mi̱ hua̱mhra̱ fonthäi di̱ n'youi ni̱ mbonguahʉ, gue'a̱ ra̱ hmɛ̱ya'a̱ ngue ya da̱ thɛp'ʉ ya yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ 'yøt'a̱hʉ ma̱su̱. \p \v 6 Bi̱ ma'ʉ bi t'ɛt'i, i̱ mpa p'ʉ ja yø hni̱ni̱. Bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱, 'nɛ̱ bi 'yøthe yø därquɛ̱hi̱ p'ʉ ni̱ ma. \s1 Ra̱ da̱st'abi Herodes hi̱ngui̱ nnu̱ ra̱ pa da̱ nu̱ ra̱ Jesús. \p \v 7 Mi̱ 'yøhra̱ da̱st'abi Herodes te mma̱nyø ja̱'i̱ ngue xa̱ngu̱ yø milagro øtra̱ Jesús. Di 'yøtho'a̱ te øde, porque ɛ̱n'i'da yø ja̱'i̱ ngue nu̱na̱ ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ Xuua xi bɛ̱nna̱te p'ʉ bí̱ nt'ägui. \v 8 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue ya 'yop'ʉ ra̱ Elías. Mi̱'da p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue 'bʉi toni̱ nyogui pønga̱hya̱ Oja̱ xpi bɛ̱nna̱te. \v 9 Pɛ ra̱ Herodes bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ Xuua dá̱ ma̱ndagä bi t'øjpa̱bi̱ rá̱ ya̱'a̱, hi̱nga̱ gue'a̱ 'yop'ʉ'a̱. ¿Pɛ te'o ni̱ n'yohʉ na̱ dí øcä ngue xa̱ngu̱ yø cosa øt'e? \p Ya hi̱ngui̱ nnu̱ ra̱ pa ra̱ Herodes ngue da̱ nu̱ ra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue bi̱ nsi̱hmɛ̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. \p \v 10 Ma̱mbá̱ pengyø xädi ra̱ Jesús ngue bá̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja yø hni̱ni̱, bi däpra̱ güɛnda te xi 'yøt'e. Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi zixyø xädi ngue bi̱ ma da̱po, jonna̱ hni̱ni̱ Betsaida. \v 11 Pɛ nu̱'mø mi̱ ba̱hyø ja̱'i̱ hapʉ bí 'bʉhra̱ Jesús, bi̱ map'ʉ bí 'bʉi. Di säyabi yø ja̱'i̱ sømp'ʉ 'bʉi. I xihyø ja̱'i̱ ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱. Xquet'a̱ bi 'yøthe yø därquɛ̱hi̱. \p \v 12 Nu̱'mø ya ni̱ ma di̱ nde p'ʉya, bi guat'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'yɛ̱hyø ja̱'i̱, n'namhma̱ da̱ hyoni̱ ha di̱ n'oxi, ja da̱ dämp'ʉ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi. Porque nu̱ua dí 'bʉhmʉ, ra̱ da̱po ua. \p \v 13 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ u̱nhnʉ ra̱ hmɛ̱ da̱ zi yø ja̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ høndi cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ dí ha̱gähe, 'nɛ̱ yoho yø hua̱. Rá̱ nzɛgui ga̱ mmäcähe 'mø, ga̱ ma tämhme ra̱ hmɛ̱ da̱ zi yø ja̱'i̱. \p \v 14 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, comma̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ xihmʉ yø ja̱'i̱ da̱ mi̱. Da̱ 'yøtyø zimundo ngue dyø yote ma̱'dɛt'a nja̱'i̱ p'ʉ da̱ mi̱. \p \v 15 Gue'a̱ bi 'yøt'a̱ p'ʉya. Bi̱ mi̱ gätho yø ja̱'i̱. \v 16 Ra̱ Jesús bi hya̱n'ʉ cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ 'nɛ̱'ʉ yoho yø hua̱. Bi hyanma̱ hɛ̱ts'i̱ p'ʉya, bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. Bi xɛnyø thu̱hmɛ̱ p'ʉya, bi u̱nyø xädi ngue di 'darpa̱ yø ja̱'i̱ da̱ zi. Da̱ guehyø hua̱ bi 'dat'i. \v 17 Bi̱ nsi̱hmɛ̱ xa̱nho yø ja̱'i̱, gä bi̱ nni̱ya̱. M'mɛfa p'ʉya, bi̱ ma ma̱pɛti yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱, bi zʉ'i 'dɛ'ma̱yo canasta bi bongui̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu ngue ra̱ Jesús, gue'a̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi'a̱. \p \v 18 N'na ndi̱ ya, bi̱ ma n'nanni̱ ra̱ Jesús ngue bá̱ mat'Oja̱, n'youi yø xädi. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'ogä p'ʉ ga̱ mbɛ̱nyø ja̱'i̱ 'mø? \p \v 19 Mi̱ da̱hyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Bʉ i'da yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Xuua gmi̱ øtra̱ nxixya̱. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue gue'e grá̱ Elías. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue gue'e n'na'ʉ yø nyogui pønga̱hya̱ Oja̱ xpi bɛ̱nna̱te. \p \v 20 Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Xi'a̱hʉ p'ʉya, ¿te'ogä p'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ ngue guecä? \p Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'i̱, gue'e grá̱ Cristo ba̱ ɛ̱xa̱'i̱ Oja̱ ngue gui̱ nda̱st'abi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Ra̱ Jesús ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, 'yo to gui xifi te'ogä ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱ ngue da̱ tho, 'nɛ̱ bi̱ ma̱ ngue di bɛ̱nna̱te. \p \v 22 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, da̱ 'yɛ̱mmɛ̱i̱ da̱ ma ma̱'ʉni̱. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ da̱ zʉi, da̱ guehyø hmu̱ yø mmäcja̱, 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, gä da̱ zʉi 'nɛ̱ da̱ hyo. Pɛ rá̱ hyu̱ pa p'ʉya di bɛ̱nna̱te ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue hi̱nja̱m'mø da̱ gohyø mmʉi'a̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 23 M'mɛfa p'ʉya, bi̱ 'yɛ̱mbi̱ gätho yø ja̱'i̱: \p ―Nu̱ to nne da̱ dɛnngui̱, hi̱ngui̱ sä ngue da̱ zänsɛ te da̱ n'yo. Hangu̱ ra̱ pa, hi̱nha di gohrá̱ mmʉi, ma̱da̱gue'a̱ da̱ thop'ʉ ja ra̱ pont'i̱. \v 24 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'uegue ngue su̱ da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ m'mɛhrá̱ te na̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ cohrá̱ mmʉi'a̱ ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, ma̱da̱ tho conná̱ ngueque, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nya̱nná̱ te na̱. \v 25 Porque hi̱nte da̱ da̱hra̱ ja̱'i̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱ 'yøt'e ngue rá̱ mmɛti gä ra̱ xi̱mhäi, 'nɛ̱ di̱ m'mɛhrá̱ te. \v 26 A nu̱yá, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue pɛsrá̱ sä conná̱ ngueque, ogue i pɛsrá̱ sä conná̱ nguehra̱ hya̱ dí xännba̱te, xquet'a̱ da̱ 'yɛ̱hra̱ pa ngue nu̱gui̱ drá̱ N'yohʉ dá̱ ɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, xquet'a̱ ga̱ pɛs'ma̱ sä conná̱ ngue'ʉ to di jagbʉ. Guehna̱ ra̱ pa ga̱ ma pengui ngue ga̱ nda̱st'abi, conná̱ ts'ɛdi Oja̱ ga̱ ma n'yo'be yø ma̱ca̱ anxɛ Oja̱. \v 27 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱ya 'da 'bʉcua ya, hi̱nda̱ du̱, asta̱ gue'mø da̱ nu̱ ngue da̱ hya̱ ra̱ ts'ɛdi Oja̱ di̱ ma̱nda ua. \s1 Bi̱ mpä'a̱ te gui̱ nɛ̱qui̱ ra̱ Jesús. \p \v 28 Ya rá̱ hya̱to ma̱ pa xi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ map'ʉ bí ja n'na ra̱ nyu̱ni̱ ra̱ Jesús ngue bá̱ mat'Oja̱. Bi zixra̱ Bɛdu, ra̱ Jacobo, ra̱ Xuua. \v 29 Mɛ̱nte mmat'Oja̱ ra̱ Jesús, bi̱ mpä'a̱ gui̱ nɛ̱qui̱ rá̱ hmi̱. Rá̱ he p'ʉya, asta̱ di yoxni̱'a̱ ga̱ nt'axi. \v 30 Bi hnu̱ p'ʉya, ngue 'bäp'ʉ yoho yø n'yohʉ ya̱ui. Nu̱ya p'ʉya, guehna̱ ra̱ Moisés 'nɛ̱hra̱ Elías. \v 31 'Nɛ̱hya xquet'a̱ di yoxni̱ p'ʉ i̱ nɛ̱qui̱ ya. Nu̱p'ʉ ha bi̱ nya̱ui ra̱ Jesús, bi c'a̱'a̱ ra̱ nda̱te ja ngue da̱ni̱ nthop'ʉ Jerusalén. \v 32 Pɛ ra̱ Bɛdu co 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø n'yohʉ, bi̱ n'a̱ha̱ ngue netha̱. Nu̱'mø mi̱ nnu̱hu̱, bi̱ nu̱ p'ʉya ngue di yoxni̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, co 'nɛ̱'ʉ mi̱yoho yø n'yohʉ 'dap'ʉ 'bähmi̱ di yoxni̱. \v 33 Nu̱na̱ ra̱ Moisés 'nɛ̱hra̱ Elías, ya ja ngue da̱ zop'ʉ ra̱ Jesús. Pɛ ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ya xa̱nho ngue dí 'bʉhmʉ ua. Ma ga̱ hocähe hyu̱ yø t'ʉnni̱gu̱, n'na'i, n'na ra̱ Moisés, n'na ra̱ Elías ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Pɛ ra̱ Bɛdu hi̱ngui̱ pa̱di̱ te mma̱. \v 34 Mɛ̱nte bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi̱ nja n'na ra̱ gu̱i̱ ngue bi go'mi̱. Ɛ̱̱mmɛ̱i̱ bi̱ nsu̱ 'mø mi̱ go'mra̱ gu̱i̱. \v 35 Bi 'yø p'ʉya ngue bá̱ nya̱ Oja̱ p'ʉ ja ra̱ gu̱i̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ 'bʉcua ya, guehna̱ ma̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱. Nu̱ya yø hya̱ da̱ ma̱nna̱ ya, da̱mi̱ 'yɛ̱t'a̱mmʉihʉ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 36 Mi̱ juadi bá̱ nya̱'a̱ ya̱ p'ʉya, bi̱ nu̱ ngue 'bäsɛ p'ʉ ra̱ Jesús. Pɛ hi̱njombi̱ xi'a̱ te bi̱ nu̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na nc'ɛ̱i̱ mi̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱. \p \v 37 Mi̱ hyaxpʉya, bá̱ ɛ̱p'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ ma̱mbi̱ 'bʉi. Pɛ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ma di c'at'ui ra̱ Jesús. \v 38 Nu̱p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ p'ʉya, nts'ɛdi bá̱ nya̱ n'na nc'ɛ̱i̱, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, da̱mi̱ nu̱rquits'ʉ ma̱ ts'ʉnt'ʉ 'bʉcua, porque hønna̱ dí si na̱. \v 39 Nu̱'mø bi gʉ ra̱ ts'onthi̱ n'youi, di japi ngue mafi. I hua̱qui̱ 'nɛ̱ sohyø fʉgui. Hi̱ngui̱ nne da̱ hyɛgui, ɛ̱mmɛ̱i̱ di ʉni̱. \v 40 Ya xtá̱ xihni̱ xädi ngue xta̱ 'yøthe ts'ʉ, pɛ hi̱nxa̱ nzä xa̱ 'yøthe. \p \v 41 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Asta̱ nja̱m'mø da̱ zønna̱ pa gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ? ¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue hangu̱ ra̱ pa ga̱ sɛt'a̱hʉ? \p Bi t'ɛ̱mbrá̱ papá ra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya: \p ―Bá̱ si ua ni̱ ts'ʉnt'ʉ ya. \p \v 42 Pɛ nu̱'mø ni̱ ma da̱ guatra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, asta̱ ra̱ hua̱qui̱ bi 'yɛn'a̱ häi ra̱ ts'onthi̱. Ra̱ Jesús bi xihra̱ ts'onthi̱ n'youi ra̱ ts'ʉnt'ʉ ngue bi hyɛp'ʉ. Mi̱ zä'a̱ te mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'ʉnt'ʉ, bi̱ ndäprá̱ papá p'ʉya. \v 43 Gä di 'yødyø ja̱'i̱ te bi̱ nja. Bi ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ma̱ da̱tho ja rá̱ ts'ɛdi Oja̱. \s1 Ma̱hømbi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue da̱ tho. \p Mɛ̱nte di 'yøtho gätho yø ja̱'i̱'a̱ te bi 'yøtra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p \v 44 ―Da̱mi̱ 'yøhmʉ xa̱nho na̱ ra̱ hya̱ ga̱ xi'a̱hʉ ya. Ma̱mi̱ pu̱mbɛ̱ni̱hʉ ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ di̱ ndäpyø ts'oc'ɛ̱i̱. \p \v 45 Pɛ nu̱'ʉ yø xädi hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi na̱ ra̱ hya̱ xifi, porque tobe hi̱ngui̱ xojpa̱bi̱ Oja̱ yø mmʉi ngue da̱ ba̱'a̱ xifi. I su̱ yø xädi da̱ 'yänni̱ te ga̱ mbøn'a̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús bi xännba̱ yø xädi ndana̱ ma̱ da̱tho da̱ hnu̱ ma̱nsu̱. \p \v 46 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús di̱ nju̱n'ma̱hya̱ n'na ngu̱ n'na, porque n'na ngu̱ n'na nne ngue ma̱ da̱tho da̱ hnu̱ ma̱nsu̱. \v 47 Pɛ bi ba̱hra̱ Jesús te mbɛ̱mp'ʉ ja yø mmʉi yø xädi. Bi zonhna̱ n'na ra̱ ba̱si̱, bi 'bämbʉ ha 'bäi. \v 48 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di ja mma̱nsu̱ na̱ ra̱ ba̱si̱ 'bʉcua ya, ngu̱na̱ da̱ 'yøt'e porque pa̱hra̱ ja̱'i̱ ngue nu̱ te øt'e, gue'a̱ dí̱ nnu̱ ma̱nho ngue da̱ 'yøt'a̱, ɛ̱ntho go di ja mma̱nsu̱ gra̱ ja̱'i̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di ja ma̱nsu̱gui̱, ɛ̱ntho go di ja mma̱nsu̱'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. Gätho'a̱hʉ ya, nu̱'a̱ da̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue hi̱nte di̱ mu̱ui ya, gue'a̱ ma̱ da̱'a̱ p'ʉya. \s1 Ra̱ Jesús di hɛjpa̱ yø xädi nu̱ya sʉhyø ja̱'i̱ nnønnba̱bi̱ rá̱ thu̱hu̱ 'mø øthe yø ja̱'i̱. \p \v 49 Ra̱ Xuua bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, xtá̱ nu̱gähe n'na nc'ɛ̱i̱ ngue nnøn'na̱ ni̱ thu̱hu̱ ha ga̱ 'yøthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Pɛ xtá̱ hɛjpa̱he, porque hi̱ndi̱ n'yohʉ p'ʉ nná̱ mähä. \p \v 50 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo ga̱di hɛjpa̱hʉ yø ja̱'i̱ nnønnga̱gui̱ ma̱ thu̱hu̱, porque nu̱ya hi̱ngui̱ sʉcjʉ, ma̱ n'yohʉ ya. \s1 Ra̱ Jesús bi hɛjpa̱bi̱ ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua te i̱ mma̱. \p \v 51 Ma̱n'na, ma̱n'na ni̱ guatra̱ pa ngue da̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús. Bi hya̱ ra̱ ts'ɛdi p'ʉya ngue di̱ ma Jerusalén. \v 52 Bi 'bɛt'o 'da yø amigo ngue xta̱ni̱ 'yähra̱ nt'ɛ̱di̱ ha da̱ni̱ nsäya. Mi̱ zømp'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ jap'ʉ ja ra̱ häi Samaria, bi̱ ne ngue ja xta̱ni̱ 'yäp'ʉ ra̱ nt'ɛ̱di̱ xti̱ n'oxi. \v 53 Pɛ yø mmɛ̱ngu̱ Samaria hi̱mbi̱ nepe xti̱ n'oxi, porque pa̱di̱ ngue da̱ thotho di̱ ma Jerusalén. \v 54 Nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús, ra̱ Jacobo 'nɛ̱hra̱ Xuua, mi̱ nu̱ ngue ya hi̱mbi t'u̱nna̱ ts'äya. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ua guí̱ nne ga̱ ähmʉ ngue da̱ tähyø sibi ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue di juadi, tengu̱tho bi 'yøtra̱ pønga̱hya̱ Elías? \p \v 55 Bi hyɛ̱t'ʉ ya̱ui ra̱ Jesús, bi hɛjpi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ui hi̱nguí̱ pa̱hmi̱ ngue hi̱ngui̱ ho na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mmi̱. \v 56 Porque ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱mbi̱ 'yɛ̱hɛ̱ ngue di juahyø ja̱'i̱, sinoque bí 'yɛ̱hɛ̱ ngue da̱ ya̱ni̱. \p I̱ ma ma̱n'na ra̱ hni̱ni̱ p'ʉya. \s1 Hyu̱ nc'ɛ̱i̱ bi̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \p \v 57 Mɛ̱nte ni̱ 'yop'ʉ ja ra̱ 'yu̱ p'ʉya, n'na ra̱ n'yohʉ bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱gä dí̱ nne ga̱ mmɛ hapʉ gdi̱ ma ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 58 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mp'a̱ ya̱ui: \p ―Nu̱ yø haho ja yø 'bido ngue säya. Yø ts'ints'ʉ ja yø 'bafi ngue säya. Pɛ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ hi̱n'yʉ rá̱ ngu̱ ha di̱ n'oxi. \p \v 59 Bi 'yɛ̱mba̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús: \p ―Ma ga̱ mmɛp'ʉ nná̱ magä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Pɛ nu̱'a̱ ts'o p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague grá̱ hmu̱, da̱mi̱ 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue 'be da̱ du̱ ma̱ papá ga̱ ägui. Ya da̱ zä ga̱ mmɛ p'ʉya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 60 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mp'a̱ ya̱ui: \p ―Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱ntho ya xa̱ ndu̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱, gue'ʉ da̱ 'yähyø mmi̱ndu̱ui'ʉ. Pɛ nu̱'i̱, ma ga̱ mmɛhma̱, n'namhma̱ gui xihyø ja̱'i̱ ha di̱ njap'ʉ di zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 61 Ma̱hømbi 'yɛ̱n ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉya: \p ―Ague grá̱ hmu̱, nu̱gä dí̱ nne ga̱ mmɛ, pɛ da̱mi̱ 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue 'be ga̱ ma ɛ̱'ʉ bí 'bʉp'ʉ ja ma̱ ngu̱. \p \v 62 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ bi bɛntra̱ t'abi nda̱ni̱ ngue di̱ nua̱fani̱, 'nɛ̱ cohrá̱ mmʉi m'mɛfa, gue'a̱ ya hi̱ngrá̱ nzäui da̱ ma̱ ha di̱ njap'ʉ di̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ yø ja̱'i̱'a̱. \c 10 \s1 Ra̱ Jesús bi̱ mɛnhni̱ hya̱te ma̱'dɛt'a nja̱'i̱ da̱ ma̱nna̱ hya̱. \p \v 1 M'mɛfa p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Hmu̱, bi huanhni̱ hya̱te ma̱'dɛt'a nja̱'i̱, bi̱ mɛnhni̱ di̱ m'mɛt'o p'ʉ di̱ ma. Yø yonc'ɛ̱i̱ p'ʉ da̱ ma n'na ngu̱ n'na, i̱ map'ʉ ja yø hni̱ni̱ ja ngue da̱ni̱ nthohra̱ Jesús. \v 2 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue ra̱ 'bɛfi xa̱ngu̱ i ja, pɛ yø mɛfi zi yohotho 'bʉi. Ja̱na̱ngue nu̱yá, da̱mi̱ 'yäphʉ na̱ Oja̱ rá̱ mmɛti ra̱ 'bɛfi, ngue da̱ mɛnhyø mɛfi p'ʉ ja rá̱ 'bɛfi. \v 3 Nu̱ya gui̱ mmähä ya. Pɛ da̱mi̱ mfähmʉ, porque gui cʉthʉ p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ ngue yø ndu̱c'ɛ̱i̱, tengu̱tho yø dɛ'yo 'mø 'yop'ʉ ha 'bʉhyø zate, gui̱ njathʉ p'ʉya. \v 4 'Yo tema̱ bolsa gui ca̱xʉ, 'yo tema̱ njʉmɛ̱nyu̱ gui ca̱xʉ. 'Yo gui cʉx hmi̱'da ni̱ thi̱xfani̱hʉ. 'Yo to di ot'a̱hʉ 'mø gá̱ nzɛnguahʉ p'ʉ ja ra̱ 'yu̱. \v 5 Nu̱'mø gá̱ sømp'ʉ ja n'na ra̱ ngu̱, gui zɛnguate 'mø gá̱ cʉthʉ mbo. Gui 'yɛ̱na̱: “Oja̱ di ja̱pra̱ ngu̱ ja ua ya”. \v 6 Nu̱'mø 'bʉp'ʉ yø ja̱'i̱ ngue nneprá̱ nja̱pi̱ Oja̱, nu̱'a̱ ra̱ nzɛngua ga̱di̱ u̱ni̱ ngue Oja̱ di ja̱pyø ja̱'i̱, da̱ gohmi̱ ra̱ nzɛngua. Pɛ nu̱'mø hi̱ngui̱ nne yø ja̱'i̱, ya hi̱n'na̱ 'mø. \v 7 Da̱mi̱ nsäya p'ʉ ja ra̱ ngu̱ gui sømhmʉ. Da̱mi̱ sihʉ'a̱ te si yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ. Porque ni̱ 'yu̱p'ʉ ngue di t'u̱nná̱ nzäbi ra̱ mɛfi. 'Yo høntho gui pøn'a̱ n'na ra̱ ngu̱, gni̱ mpa ma̱n'na ra̱ ngu̱. Nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. \v 8 Nu̱'mø bi̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'äya p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ gui sømhmʉ, da̱mi̱ si'a̱ te di̱ n'na'a̱hʉ. \v 9 Gui 'yøthehʉ yø därquɛ̱hi̱ di 'bʉp'ʉ. Gui 'yɛ̱mhmʉ: “Nu̱yá, ya guep'ʉ gui pa̱hmʉ ha gdi sohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱ ya”. \v 10 Pɛ nu̱'mø hi̱mbi̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'äya p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ gui sømhmʉ, gui 'yɛ̱m'mø ga̱ thohmʉ p'ʉ ja yø caye: \v 11 “Dá̱ hua̱mbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ yø fonthäi bá̱ n'youi ma̱ mbonguahe. Gue'a̱ ra̱ hmɛ̱ya'a̱ ngue ya dá̱ thɛc'a̱hʉ p'ʉ. Pɛ da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue ya mi̱ ja ngue xta̱ si'a̱hʉ ha gdi sohʉ rá̱ 'yɛ Oja̱”, gui 'yɛ̱mphʉ yø ja̱'i̱. \v 12 Dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ tha̱xra̱ güɛnda, ma̱n'na xa̱n'ʉ ra̱ castigo da̱ thohya yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ u̱nna̱ ts'äya, ngue'a̱ ra̱ castigo da̱ tho'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sodoma. \s1 Xa̱ndøngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne di 'bätyø mmʉi. \p \v 13 Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Corazín. Hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betsaida. Porque hi̱mbi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ 'mø mi̱ nu̱ yø milagro dá̱ ørbʉ 'bʉi. A nu̱'mø xta̱ nnu̱ yø milagro yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ nyogui hni̱ni̱ Tiro, 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sidón, n'nahma̱ntho xta̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ma̱ni̱ n'yo yø ja̱'i̱. Xti̱ n'yʉxyø 'bospi, 'nɛ̱ xta̱ hye yø he yø ja̱'i̱ nu̱'a̱ xti̱ nɛ̱qui̱ ngue 'bʉ ndu̱mmʉi. \v 14 Pɛ nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ tha̱xra̱ güɛnda, ma̱n'na xa̱ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ fɛsta̱ ra̱ hya̱ ya, ngue'a̱ ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Tiro 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sidón. \v 15 A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum, rá̱ nzɛgui ɛ̱na̱ ngue da̱ t'ɛ̱spa̱bi̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, 'nɛ̱cua ja ra̱ häi da̱ t'ɛ̱spi̱. Pɛ gue di̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱du̱. \p \v 16 Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ ne da̱ 'yøhra̱ hya̱ gui xihmʉ, tengu̱tho 'mø go da̱ 'yørca̱sɛ ma̱ hya̱gä'ʉ. Nu̱ te'o hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho'a̱hʉ, tengu̱tho 'mø ngue go hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho gra̱ ja̱'i̱. Nu̱'a̱ to hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nhogui, tengu̱tho 'mø ngue go hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho'a̱ to bá̱ pɛngui̱. \s1 Ya bá̱ penc'ʉ hya̱te ma̱'dɛt'a bi 'bɛnhni̱. \p \v 17 Ma̱mbá̱ penc'ʉ hya̱te ma̱'dɛt'a nja̱'i̱ bi 'bɛnhni̱, ɛ̱mmɛ̱i̱ di johya. I ɛ̱na̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø dá̱ nøngähe ni̱ thu̱hu̱, asta̱ 'nɛ̱hyø ts'onthi̱ n'youi yø ja̱'i̱ hɛp'ʉ. \p \v 18 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue'a̱ guí̱ mma̱mmi̱. Dá̱ nu̱gä ra̱ Satanás ngue gá̱ ta̱phʉ, bi̱ ma häi tengu̱tho ra̱ huɛi 'mø ni̱ ga̱i̱. \v 19 Nu̱gä dá̱ 'da'a̱hʉ ra̱ ts'ɛdi ngue ma̱da̱gue'a̱ gui̱ nnɛ̱shʉ yø c'ɛ̱ya̱ 'nɛ̱ gui nnɛ̱shʉ yø ixtehe, pɛ hi̱nte da̱ ja'a̱hʉ. 'Nɛ̱ gui ta̱phʉ gätho rá̱ ts'ɛdi na̱ ra̱ zithu̱ ma̱ nsʉihʉ. \v 20 Pɛ 'yo ga̱di johyahʉ ngue høntho gui̱ nnønnga̱hʉ ma̱ thu̱hu̱gä, 'bexi hɛp'ʉ yø ts'onthi̱ n'youi yø ja̱'i̱. Sinoque nu̱'a̱ gdi johyahʉ, ngue bi̱ nt'ot'i ni̱ thu̱hu̱hʉ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \s1 Di johya ra̱ Jesús. \p \v 21 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, ra̱ Espíritu Santo bi japi ngue ɛ̱mmɛ̱i̱ di johya ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱ Papá'i, da̱di ja ma̱mma̱di̱'i̱ grá̱ Hmu̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, grá̱ Hmu̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Porque yø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue yø ba̱mhya̱, i ɛ̱na̱ ngue ti̱ni̱ xa̱nho yø mmʉi hanja ra̱ hya̱, pɛ gá̱ 'ya̱jpa̱bi̱ ya yø hya̱ ya. Gá̱ japi ngue go bi ba̱hya yø ja̱'i̱ ngue yø 'yøde tengu̱tho yø ba̱si̱ ngue yø 'yøde. Ngu̱na̱ gá̱ 'yøt'e ma̱ Papá'i, porque gue'a̱ guá̱ sänni̱ ngue di̱ nja'a̱. \p \v 22 Ma̱ Papágä bi däqui gätho yø cosa ngue ga̱ ma̱nda. Hi̱njongui̱ pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱ xa̱nho'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Papá di̱ mpa̱hmi̱. Hi̱njongui̱ pøni̱ ngue da̱di̱ mpa̱hmi̱'a̱ ra̱ Papá, sinoque hønsɛ'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ di̱ mpa̱hmi̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ neprá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ngue da̱ ba̱di̱ te'o na̱ ra̱ Papá, ya da̱ zä da̱ ba̱di̱. \p \v 23 Bi hyɛ̱tyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱msɛbi: \p ―Bi toca'a̱hʉ ra̱ mmɛ̱nthi̱ ngue gá̱ nu̱sɛ conni̱ dähʉ'a̱ te guí̱ nnu̱hʉ ya. \v 24 Porque dí xi'a̱hʉ ngue yø pa xa̱ thogui, xa̱ngu̱ yø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ m'mʉi, 'nɛ̱hyø da̱st'abi xa̱ m'mʉi, bi ne xta̱ nnu̱'a̱ te guí̱ nnu̱hʉ ya, pɛ hi̱mbi zä bi̱ nu̱. Bi̱ ne xta̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ guí øhmʉ ya, pɛ hi̱mbi zä bi 'yøde. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te bi 'yøtra̱ mmɛ̱ngu̱ Samaria. \p \v 25 Nu̱'a̱ n'na ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya, bi guat'i ngue thämma̱hya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿te 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'e para ngue ga̱ ti̱nna̱ te para za̱ntho? \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ nt'ot'i p'ʉ ja rá̱ ley Oja̱? ¿Tema̱ hya̱ guí ti̱m'mø ga̱di xädi? \p \v 27 Nu̱'a̱ ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱, guehna̱ ɛ̱na̱: “Da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi ngue ma̱thoguitho gui̱ ma̱hmʉ Oja̱ co gätho ni̱ mmʉihʉ. Ha̱ngu̱ ra̱ pa hønt'a̱ gui̱ mbɛ̱mhmʉ'a̱. 'Nɛ̱ da̱mi̱ ma̱hni̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui tengu̱tho gni̱ ne ngue di̱ ma ma̱ma̱di̱'i̱”, i ɛ̱nna̱ hya̱. \p \v 28 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xa̱nho te guí̱ mma̱. Da̱mi̱ 'yøt'e tengu̱tho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya n'namhma̱ ngue gui ti̱nna̱ te para za̱ntho. \p \v 29 Pɛ nu̱na̱ ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley, i ɛ̱na̱ ngue ya gue'a̱ te øt'e ngue hi̱nga̱ gätho yø ja̱'i̱ 'da gui̱ ma̱tho. Ja̱na̱ngue bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Pɛ, ¿ndana̱ gue'a̱ ma̱ mmi̱c'ɛ̱i̱'be p'ʉya? \p \v 30 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―N'na ra̱ n'yohʉ bá̱ hya̱ ra̱ 'yu̱ xpi 'yɛ̱'a̱ Jerusalén, ni̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jericó. Bi̱ nthɛui yø bɛ̱, bi hya̱nnba̱bi̱'a̱ te mi̱ ha̱, asta̱ bi̱ møjpe. Bi ʉni̱, bi zop'ʉ p'ʉya. Ya sä ra̱ nda̱te 'mø mi̱ zop'ʉ. \v 31 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi thop'ʉ ja ra̱ 'yu̱ n'na ra̱ mmäcja̱. Bi̱ nu̱ ngue 'bɛmp'ʉ ra̱ n'yohʉ sä ra̱ n'ʉ. Bi̱ mäqui, i gäta̱ n'na nguadi, bi thogui. \v 32 Xquet'a̱ bi thop'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ mi̱ ja rá̱ 'bɛfi p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Nu̱'mø mi̱ nu̱'a̱ sä ra̱ n'ʉ, bi̱ mäqui, bi thogui. \v 33 Pɛ nu̱na̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Samaria, bi thop'ʉ ja ra̱ 'yu̱. Mi̱ nu̱ ngue 'bɛmp'ʉ na̱ xi̱ ma ma̱'ʉni̱, bi huɛ̱qui̱. \v 34 Bi guarbʉ bɛnna̱ n'yohʉ p'ʉya, bi gospa̱bi̱ ra̱ aceite, 'nɛ̱hra̱ vino bi gospa̱ p'ʉ xi ts'ɛrpi. Bi du̱rpa̱bi̱ rá̱ ts'ɛt'i. Bi 'yɛ̱xpʉ ja rá̱ fani̱ p'ʉya, bi zits'i ngue da̱ hyonnbi̱ ha di̱ nsäya. Bi̱ mädi. \v 35 Mi̱ hyaxpʉya, nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Samaria 'mø ya ja ngue da̱ ma, bi hya̱'i yoho yø mɛ̱nyu̱ nu̱ya di̱ nthɛui n'na pa ra̱ nzäbi n'na mmɛ̱nyu̱. Bi u̱nna̱ mmɛ̱nni̱gu̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Da̱mi̱ färquits'ʉ na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua. Nu̱'mø hi̱ndi̱ gua'i na̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ja ua, ma̱n'na xa̱ngu̱ gui ʉni̱, ga̱ ju̱t'a̱'i̱ 'mø dá̱ pengui̱ te gui ʉni̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 36 Xiya, ¿ndana̱ gue'a̱ ya hyu̱ nc'ɛ̱i̱ di̱ nɛ̱qui̱ ngue rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui na̱ ra̱ n'yohʉ bi ʉnyø bɛ̱ ya? \p \v 37 Nu̱'a̱ ra̱ xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱ bi huɛ̱qui̱, gue'a̱ rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui'a̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ ma ya, da̱mi̱ 'yøt'e tengu̱tho na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya. \s1 Ya 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Marta ra̱ Jesús. \p \v 38 Bi thop'ʉ ma̱ni̱ ma ra̱ Jesús, bi zømp'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱. Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bi zøni̱, 'bʉp'ʉ n'na ra̱ xisu ni̱ hu̱ ngue ra̱ Marta. Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ na̱, bi säyabi ra̱ Jesús. \v 39 Nu̱na̱ ra̱ Marta, 'bʉ'a̱ n'na rá̱ ju̱huɛ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Ma̱ya. Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya bi̱ mi̱p'ʉ ni̱ hyandra̱ Jesús ngue øxra̱ hya̱ xihyø ja̱'i̱. \v 40 Pɛ ra̱ Marta hu̱mbi̱ di̱ mpɛtho. Bi guarbʉ hu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ua xa̱nho te ør'ma̱ ju̱huɛ ngue hi̱ndi̱ zɛqui? Da̱mi̱ xifi ngue da̱ mäxqui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 41 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Marta: \p ―Ague Marta, ague Marta, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te gui 'yøt'e. Ja̱njua̱ni̱ gui ho ni̱ mmʉi'a̱ te gä ja ngue gui 'yøt'e. \v 42 Pɛ hønda̱ n'na ra̱ hya̱ ja ngue ma̱ da̱tho di̱ mporta. Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya xa̱ huanhna̱ hya̱ nu̱'a̱ ma̱ da̱tho di̱ mporta 'nɛ̱ hi̱njonda̱ hya̱nnbi̱. \c 11 \s1 Bi xännba̱bi̱ ha di̱ mat'Oja̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 1 Ma̱n'na ra̱ ora p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ mmat'Oja̱ p'ʉ ja n'na ra̱ xɛqui. Mi̱ juadi bi̱ mat'Oja̱ p'ʉya, nu̱'a̱ n'na'ʉ yø xädi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ xännga̱he ra̱ mhmat'Oja̱, tengu̱tho ra̱ Xuua bi xännbi̱ da̱ mat'Oja̱ yø xädi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 2 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø guí̱ mmat'Oja̱hʉ, gui 'yɛ̱mhmʉ: “Ma̱ Papá'a̱he guí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue da̱ hnu̱ ma̱nsu̱'i̱. Bá̱ ɛ̱hɛ̱ gui̱ ma̱nda ua. Di̱ nja'a̱ te ni̱ pähä ua ja ra̱ xi̱mhäi tengu̱tho bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 3 Da̱mi̱ 'dacje ra̱ hmɛ̱ n'na pa ngu̱ n'na pa. \v 4 'Nɛ̱ da̱mi̱ pu̱nnga̱ ma̱ ts'oquihe, tengu̱tho gähe xquet'a̱ da̱di pu̱nnba̱he to hi̱ngui̱ ho te ørca̱he. Da̱mi̱ fäxca̱he ngue hi̱nga̱ øt'ähe ra̱ nts'o. Da̱mi̱ ya̱nje ngue ra̱ nts'o”. \p \v 5 Ra̱ Jesús bi sigue bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø ngue n'na ra̱ n'yohʉ ga̱di̱ n'amigo n'na'a̱hʉ ya. Nu̱'mø ma̱de ra̱ xu̱i̱ p'ʉya, da̱ zømp'ʉ ja rá̱ ngu̱ rá̱ amigo, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Ague ma̱ amigo'i, da̱mi̱ hmi̱qui hyu̱ yø thu̱hmɛ̱. \v 6 Porque n'na ma̱ amigo bi zøp'ʉ ja ma̱ ngu̱, jap'ʉ xpi 'yɛ̱hɛ̱. Pɛ hi̱n'yʉ te ga̱ u̱nni̱”. \v 7 Nu̱'a̱ ts'o p'ʉya, da̱ 'yɛ̱ntho 'mø bá̱ tha̱'a̱ mbo rá̱ ngu̱: “'Yo ga̱di xu̱na̱nyagui. Ya n'nøt'e ma̱ goxthi. Ma̱ ba̱si̱ ya xa̱ 'yoi. Ya hi̱nda̱ zä ga̱ nnangui̱ ga̱ 'da'i'a̱ guí ädi”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 8 Ma̱da̱gue'a̱ ngue rá̱ amigo, pɛ hi̱ngui̱ nne da̱ nangui̱ ngue di u̱nni̱ te honi̱. Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue da̱ nanghma̱, di u̱nni̱ te gä honi̱, n'namhma̱ ngue ya hi̱nni̱ mantho di xu̱na̱nya. \v 9 Ja̱na̱ngue nu̱gä dí xi'a̱hʉ, nu̱na̱ Oja̱ di 'da'i te guí homhmʉ. Da̱mi̱ 'yäpi te guí̱ nnehʉ. Nu̱ te gui honi̱, gui ti̱ni̱. Nu̱'mø gá̱ jätra̱ goxthi ngue gui̱ nzohmʉ Oja̱, da̱ xoc'a̱hʉ. \v 10 Porque nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ädi te nne, ma̱ t'u̱nni̱. Nu̱'a̱ honi̱, i ti̱ni̱. Nu̱'a̱ di jätra̱ goxthi, i sojpi. \p \v 11 Conque nu̱ ra̱ ja̱'i̱ 'bʉhrá̱ ba̱si̱, nu̱'mø bi 'yäpra̱ thu̱hmɛ̱, hi̱ngui̱ sä rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue ra̱ do di u̱nná̱ ba̱si̱. Ogue ra̱ hua̱ da̱ 'yäprá̱ ba̱si̱, hi̱ngra̱ c'ɛ̱ya̱ di u̱nni̱. \v 12 Ogue ra̱ do'ni̱ da̱ 'yäprá̱ ba̱si̱, hi̱ngra̱ ixtehe di u̱nni̱. \v 13 A nu̱yá, i ja ni̱ ts'oquihʉ, pɛ guí pa̱di̱ gui u̱nna̱ cosa xa̱nho ni̱ ba̱si̱hʉ. Nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, ma̱n'natho'a̱, nu̱'mø te'o da̱ 'yäpra̱ Espíritu Santo, da̱ pɛnnba̱bi̱. \s1 Yø ja̱'i̱ ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ zithu̱ fäts'i te øtra̱ Jesús. \p \v 14 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ ma̱di gonebi ra̱ ts'onthi̱ mi̱ n'youi. Nu̱'mø mi̱ hyɛp'ʉ ra̱ ts'onthi̱ mi̱ n'youi ra̱ n'yohʉ, bi̱ nya̱ p'ʉya. Yø ja̱'i̱ p'ʉya di 'yøtho. \v 15 Pɛ ɛ̱n'i'da yø ja̱'i̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, pɛ gue gue'a̱ ra̱ zithu̱ rá̱ hmu̱ yø ts'onthi̱ fäts'i ngue jap'ʉ. \p \v 16 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi xifi ngue nu̱nʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ xta̱bá̱ 'yøtyø hmɛ̱ya hi̱njongui̱ sä da̱ 'yøt'e, para ngue da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ di u̱nna̱ ts'ɛdi. \v 17 Pɛ ra̱ Jesús gä pa̱tho te mbɛ̱nyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xip'ʉ di̱ ma̱nda n'na ra̱ da̱st'abi, nu̱'mø di̱ ndu̱nhyø ja̱'i̱, hi̱nja̱m'mø da̱ zä da̱ zɛhyø hya̱. Xip'ʉ ja n'na ra̱ ngu̱ ya, nu̱'mø di̱ nsʉsɛ yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ, da̱ 'yɛ̱hra̱ pa di̱ n'uɛ̱ni̱. \v 18 Njarbʉtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya. Xi'mø ngue di hɛjpa̱sɛ yø mɛfi ra̱ zithu̱, ya rá̱ 'bɛfisɛ di ts'oni̱. Dí̱ mma̱ngä na̱ ra̱ hya̱ na̱ ngue guí ɛ̱njʉ ngue ra̱ zithu̱ fäxca̱'mø dí øthegä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. \v 19 A nu̱'mø ngue ngu̱'a̱, xi ni̱ mmi̱judíohʉ tɛnna̱ hya̱ guí xännba̱tehʉ, ¿ua ra̱ zithu̱ fäx'mø øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱? Nu̱yá, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue guí ya̱ xädähʉ, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te guí̱ mma̱mhmʉ. \v 20 Pɛ xi'mø ngue di 'dacra̱ ts'ɛdi Oja̱ ngue ga̱ øthegä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya, ngue ya di̱ ma̱nda ua Oja̱. \p \v 21 Hi̱ngra̱ zithu̱ øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Xi'mø ngue n'na ra̱ n'yohʉ xa̱nzaqui, cʉ yø juai gui̱ mfäp'ʉ ja rá̱ ngu̱, hi̱nte da̱ ja'a̱ te fädi. \v 22 Pɛ nu̱'mø bá̱ ɛ̱p'ʉ ma̱n'na ra̱ n'yohʉ ngue ma̱n'na xta̱ nzaqui, da̱ da̱pi̱, da̱ gʉnnba̱bi̱ yø juai gui̱ mfädi. Ya rá̱ mmɛti'a̱ te da̱ hya̱nnbi̱. Di̱ njadä p'ʉya, ta̱te xa̱ nzaquigui ngue ra̱ zithu̱, ja̱na̱ngue sä dí øthe yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. \p \v 23 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne ngue ma̱ n'yo'be, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ rá̱ n'youi ma̱ nsʉi'be na̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ fäxqui ngue ga̱ ør'be ra̱ 'bɛfi, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di ts'onga̱tho ma̱ 'bɛfi na̱. \s1 Ra̱ ts'onthi̱ bá̱ pengbʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱. \p \v 24 Nu'mø bi hyɛp'ʉ ra̱ ts'onthi̱ n'youi ra̱ ja̱'i̱, nu̱p'ʉ ja ra̱ xɛqui ma̱thoguitho xa̱ 'yot'i, ja bí 'yop'ʉ ra̱ ts'onthi̱, honi̱ ha di̱ nsäya. Pɛ nu̱'mø hi̱mbi̱ di̱ni̱ ha di̱ nsäya, di̱ n'yomfɛ̱ni̱ p'ʉya, i ɛ̱na̱: “Ga̱ pengä p'ʉ ja ma̱ ngu̱ dá̱ pøni̱”, i ɛ̱na̱. \v 25 Nu̱'mø bá̱ pengbʉya, da̱ di̱nnba̱bi̱ rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱njongui̱ 'bʉp'ʉ, tengu̱tho n'na ra̱ ngu̱ ngue ma̱hoqui xa̱nho, i̱ njoqui. \v 26 Da̱ mengbʉya, da̱ si mi̱ yoto yø ts'onthi̱ ma̱n'na xa̱nts'o ngue'a̱ ra̱ ts'onthi̱ rá̱ mʉdi. Gä da̱ yʉrbʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue di̱ m'mʉp'ʉ. M'mɛfa p'ʉya, ma̱n'na di̱ m'mʉ ma̱n'ʉ ra̱ ja̱'i̱ ngue'a̱ te ra̱ n'ʉ mi̱ sä m'mɛt'o. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te'o di̱ nthɛui ra̱ mmɛ̱nthi̱. \p \v 27 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, mɛ̱nte mma̱nya yø hya̱ ya, nu̱p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱, bá̱ tha̱'a̱ n'na ra̱ xisu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ra̱ mmɛ̱nthi̱ bi̱ nthɛui ra̱ xisu bi øn'a̱'i̱, 'nɛ̱ bi sʉt'a̱'i̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 28 Ɛ̱m'mø mi̱ da̱hra̱ Jesús: \p ―Ma̱ da̱tho ra̱ mmɛ̱nthi̱ bi̱ nthɛui ya yø ja̱'i̱ di ho da̱ 'yøxra̱ hya̱ mma̱n'Oja̱, nu̱'a̱ te ra̱ hya̱ øde, gue'a̱ øt'a̱. \s1 Yø ts'oc'ɛ̱i̱ äpyø milagro ra̱ Jesús. \p \v 29 Ma̱n'na ni̱ mpɛtitho yø ja̱'i̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús. Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya, yø ts'oc'ɛ̱i̱. 'Bet'o äcyø milagro da̱ nu̱, ja da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Pɛ hi̱n tema̱ milagro ga̱ øt'e ngue da̱ nu̱ yø ja̱'i̱. Nu̱'a̱ da̱ nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ ya, gue'a̱ te bi thohra̱ pønga̱hya̱ Jonás. \v 30 Porque tengu̱tho ra̱ Jonás, nu̱'a̱ te bi tho'a̱, gue'a̱ bi nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nínive'a̱. Njarbʉtho ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, nu̱'a̱ te da̱ tho'a̱, gue'a̱ da̱ nøpa̱ hmɛ̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa jap'ʉ'a̱ ya. \v 31 Nu̱'mø ra̱ pa ngue da̱ni̱ hya̱xra̱ güɛnda Oja̱ p'ʉya, nu̱'a̱ n'na ra̱ xisu mi̱ nda̱st'abi p'ʉ sur, da̱ nangui̱ ngue di ya̱pya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. Porque nu̱na̱ ra̱ xisu na̱, ndø yap'ʉtho rá̱ häi bi 'yɛ̱hɛ̱ ngue bi 'yøxra̱ hya̱ mi̱ pa̱hra̱ Salomón. Conque ma̱n'na dí ta̱tegä ya ngue ra̱ Salomón, pɛ hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \v 32 Da̱ gue'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nínive da̱ nang'mø ra̱ pa da̱ni̱ hya̱xra̱ güɛnda Oja̱, di ya̱pya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. Porque nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Nínive, bi 'bätyø mmʉi 'mø mi̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jonás. Conque ma̱n'na dí ta̱tegä ya ngue ra̱ Jonás, pɛ hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱bi̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ nyot'i. \p \v 33 Hi̱ngui̱ sä ngue to di sa̱cra̱ nyot'i 'nɛ̱ da̱ 'ya̱qui̱, ogue da̱ go'mi̱ con n'na ra̱ huada. Sinoque da̱ hyøxma̱ya̱, n'namhma̱ ngue da̱ nu̱ ra̱ nyot'i yø ja̱'i̱ da̱ yʉt'a̱mbo. \v 34 Nu̱'mø bi xogui xa̱nho ni̱ dähʉ ya, ya guí hɛ̱thʉ xa̱nho ra̱ nyot'i i ja. Njarbʉtho ni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ ya, nu̱'mø bi xogui xa̱nho, ya gui pa̱hmʉ ndana̱ ra̱ nho gdi̱ n'yohʉ 'mø. Pɛ nu̱mø hi̱ngui̱ xogui xa̱nho ni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ, ya hi̱mma̱ jua̱ni̱ guí pa̱hmʉ ndana̱ ra̱ nho gdi̱ n'yohʉ 'mø. Ya nsʉtho 'mø ngue ra̱ ts'a'bɛxu̱i̱ p'ʉ gni̱ mähä. \v 35 Njarbʉtho ya, da̱mi̱ ne ngue da̱ xohni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ, n'namhma̱ ngue da̱ zä gui ti̱mhmʉ ra̱ 'yu̱ xa̱nho. \v 36 Tengu̱tho n'na ra̱ ja̱'i̱ 'mø ha̱ ra̱ nyot'i, hɛ̱tra̱ 'yu̱ ha ni̱ ma, gui̱ njathʉ p'ʉya. Nu̱'mø ti̱nni̱ mmʉihʉ ndana̱ ra̱ nho, ya gui hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o ngue gui̱ n'yo ma̱nhohʉ. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te øtyø fariseo 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley. \p \v 37 Nu̱'mø mi̱ juadi bi̱ nya̱ ra̱ Jesús, nu̱na̱ n'na ra̱ fariseo bi zits'i ngue da̱ nsi̱hmɛ̱ui p'ʉ ja rá̱ ngu̱. Mi̱ yʉt'a̱mbo ra̱ ngu̱ ra̱ Jesús, bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. \v 38 Nu̱na̱ ra̱ fariseo p'ʉya, di 'yøtho hanja'a̱ bi 'yøtra̱ Jesús ngue hi̱mbi̱ nxʉ'yɛ 'mø mi̱ nsi̱hmɛ̱. \v 39 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague gyø fariseohʉ, guí pecjʉ ma̱xøts'e ra̱ vaso 'nɛ̱ ma̱xøts'e ra̱ mohi. Pɛ ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue gyø hoja̱'i̱hʉ. Nu̱ mbo ni̱ mmʉihʉ, gyø bɛ̱hʉ, ngue hønt'a̱ te pɛs'yø ja̱'i̱ so ni̱ mmʉi gui hya̱nnba̱hʉ. \v 40 Hi̱nguí̱ pa̱di̱ te guí̱ mma̱mhmʉ. ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ngue ma̱xøts'e ma̱ do'yohʉ, Oja̱ bi hoqui, xquet'a̱ 'nɛ̱ mbo ma̱ mmʉihʉ bi hoqui? \v 41 Pɛ da̱mi̱ fäxyø hyoya co nu̱'a̱ te guí pɛts'i. Ya gä da̱ gomma̱nho p'ʉya. \p \v 42 Ague gyø fariseohʉ, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Nu̱'a̱ ra̱ diezmo ga̱di̱ u̱nhnʉ Oja̱, ga̱di̱ u̱nni̱ te gä guí ti̱mhmʉ, asta̱ ra̱ xa̱c'a̱ndehe ga̱di̱ u̱nhnʉ ra̱ diezmo Oja̱. Da̱ gue'ʉ gätho mi̱'da yø c'ani̱ ga̱di̱ u̱nhnʉ ra̱ diezmo Oja̱. Ya xa̱nho ngue ngu̱na̱ guí øthʉ, pɛ nu̱ te ra̱ nho ja ngue gui 'yøthʉ, 'nɛ̱'a̱ gdi̱ ma̱hmʉ Oja̱, hi̱nguí̱ øthʉ'a̱. \p \v 43 Ague gyø fariseohʉ, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque guí huanthohʉ yø nthu̱ts'i̱ ta̱te xa̱nho p'ʉ ja yø ni̱ja̱. 'Nɛ̱ guí̱ nnehʉ ngue con n'na ra̱ respeto di zɛngua'a̱hʉ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja yø 'yu̱. \p \v 44 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley, conyø fariseo, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue xa̱nho'a̱hʉ, hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue xa̱nho ni̱ mmʉihʉ. Nu̱'a̱hʉ, tengu̱tho p'ʉ o ra̱ ánima hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱, thohyø ja̱'i̱ ma̱xøts'e, pɛ hi̱ngui̱ pa̱di̱ te ja mbo ra̱ häi. \p \v 45 Mi̱ da̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ngue guí̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ya, xquet'a̱ 'nɛ̱cähe guí sʉcje ya 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 46 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xquet'a̱ 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque nu̱na̱ ra̱ ley gui xännba̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yøt'e, hi̱njongui̱ hät'i da̱ 'yøt'e. Ɛ̱̱ntho ra̱ nda̱te 'bɛni̱ ga̱di du̱thʉ yø ja̱'i̱. Yø ja̱'i̱ p'ʉya, hi̱ngui̱ hät'i da̱ du̱ts'i̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ, ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱ n'na ni̱ saha guí̱ nne gdi tøxhʉ'a̱ ra̱ 'bɛni̱ guí høspa̱hʉ yø ja̱'i̱. \p \v 47 Hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque guí hømba̱hʉ yø panteo'ʉ yø pønga̱hya̱ Oja̱ xa̱ hyo ni̱ mboxitahʉ. \v 48 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ga̱di thɛhʉ'ʉ ni̱ mboxitahʉ bi hyopyø ponga̱hya̱ Oja̱. Ma̱hønguí̱ nne gui̱ njathʉ p'ʉya, ma̱da̱gue'a̱ ga̱di hojpa̱hʉ yø panteo'ʉ yø pønga̱hya̱ ya xa̱ndu̱. \p \v 49 Ja̱na̱ngue ya pa̱tho Oja̱ te di̱ nja. Bi 'yɛ̱na̱: “Ga̱ pɛnhnä ma̱ pønga̱hya̱ 'nɛ̱ mi̱'da yø m'mɛnhni̱. Nu̱ 'da'ʉ p'ʉya, da̱ tho. Mi̱'da p'ʉya, da̱ ju̱i̱”. \v 50 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya, gä ja da̱ ma̱ ma̱pɛnnbi̱ p'ʉ'a̱ ra̱ castigo ja ngue di̱ nja, ngue yø pønga̱hya̱ xa̱ tho asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ fʉ'a̱ nxi̱mhäi. \v 51 Da̱ fʉp'ʉ bá̱ tu̱ ra̱ Abel, asta̱ guep'ʉ i̱ ntu̱ ra̱ Zacarías nu̱na̱ bi thop'ʉ ha gui̱ nhyacui ra̱ ni̱ja̱ ra̱ altar. Guehna̱ dí xi'a̱hʉ na̱ya, da̱ hya̱spa̱bi̱ ra̱ güɛnda Oja̱ ya yø ja̱'i̱ 'bʉhya, ngue'a̱ te i du̱'ʉ. \p \v 52 Ague gyø xännba̱tehʉ ngue ra̱ ley, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ gui thohmʉ. Porque go guí ha̱hʉ ra̱ nsogui ngue ra̱ mfa̱di̱. Pɛ ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱hʉ gdi pa̱hmʉ, ni̱ xi̱nga̱ di japhʉ da̱ ba̱'ʉ yø ja̱'i̱ nne da̱ ba̱di̱. \p \v 53 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, høntho bi juadi bi̱ ma̱nya yø hya̱ ya, ma̱thoguitho bi̱ mbøcuɛ yø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱hyø fariseo. Bi guarbʉya ngue bi 'yørpe xa̱ngu̱ yø nt'änni̱. \v 54 Honi̱ ha di zʉdi ngue tema̱ hya̱ da̱ ma̱nna̱ Jesús ngue hi̱nda̱ gue'a̱, para ngue da̱ zä di ya̱pi̱. \c 12 \s1 Ra̱ Jesús bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ngue hanja'ʉ yø ja̱'i̱ ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue xa̱nho. \p \v 1 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱, yø ma̱hua̱hi̱tho yø ja̱'i̱ bi̱ mpɛti, asta̱ di̱ ntøtyø ja̱'i̱. Ra̱ Jesús bi̱ mʉdi bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―'Yo gni̱ 'yohʉ tengu̱tho ga̱ 'yo yø fariseo. Porque ma̱xøts'etho di̱ nɛ̱qui̱ ngue xa̱nho te ga̱ 'yo, hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue xa̱nho. \v 2 Hi̱n'yʉ n'na ra̱ hya̱ da̱ bɛ̱mp'ʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ ngue hi̱nda̱ fa̱di̱. Ma̱da̱gue'a̱ da̱ 'yɛ̱na̱ da̱ go'mi̱, pɛ gä fa̱tho. \v 3 A nu̱yá, nu̱'a̱ te gäma̱ hya̱ nt'a̱gui̱tho ga̱di̱ nxihmʉ ngue hi̱ngui̱ nnephʉ da̱ fa̱di̱, hi̱nga̱ nt'a̱gui̱'a̱, i fa̱di̱ xa̱ndønho. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ ga̱di̱ nhyʉrpa̱tho ni̱ gu̱hʉ, ogue n'nøt'e ra̱ ngu̱ p'ʉ gui ya̱hʉ, i̱ nt'øde gätho ra̱ hni̱ni̱'a̱ te guí̱ mma̱mhmʉ. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ndana̱ ja ngue da̱ ts'u̱. \p \v 4 Ague ma̱ amigo'a̱hʉ, dí xi'a̱hʉ ngue 'yo guí su̱hʉ'ʉ da̱ ne da̱ hyo'a̱hʉ. Porque nu̱'mø bi hyo'a̱hʉ, ya hi̱nda̱ zä te da̱ japra̱ te. \v 5 Nu̱gä ga̱ xi'a̱hʉ ndana̱ ja ngue gui su̱hʉ. Da̱mi̱ su̱hʉ Oja̱, ngue nu̱'mø bi hya̱c'a̱ ni̱ tehʉ, ja rá̱ ts'ɛdi ngue da̱ mɛn'na̱hʉ ra̱ ni̱du̱. Nu̱na̱ ya, guehna̱ da̱mi̱ su̱hʉ na̱ya. \p \v 6 Xi'mø bi 'bä cʉt'a yø ts'ints'ʉ, ua̱ngui̱ høndi yoho yø zixani̱ ma̱ t'u̱ni̱. Pɛ nu̱na̱ Oja̱, hi̱nga̱ n'na di pu̱mbɛ̱ni̱'ʉ yø ts'ints'ʉ. \v 7 Ja̱njua̱ni̱ ngue fäxa̱hʉ Oja̱. Conque asta̱ ni̱ xta̱hʉ m'mede n'na ngu̱ n'na. Ja̱na̱ngue 'yo guí su̱hʉ yø ja̱'i̱. Porque ma̱n'na xa̱mma̱di̱'a̱hʉ ngue yø ts'ints'ʉ, ma̱da̱gue'a̱ yø mmu̱ndotho'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø xädi ngue hi̱nda̱ gømp'ʉ ha 'bʉhyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui. \p \v 8 Dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ to gätho da̱ ma̱mp'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, xquet'a̱ ga̱ mma̱ngä p'ʉ 'bʉhyø anxɛ Oja̱ ngue da̱di̱ n'amigo'be ra̱ ja̱'i̱. \v 9 Pɛ nu̱ te'o da̱ gøngä p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱, da̱ ma̱ ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, xquet'a̱ ga̱ mma̱ngä p'ʉ 'bʉhyø anxɛ Oja̱ ngue hi̱n da̱di̱ n'amigo'be ra̱ ja̱'i̱ da̱ gøngui̱. \p \v 10 Nu̱ to bi zä da̱ nømma̱n'ʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, i sä ngue di̱ mpu̱nnbi̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ nømma̱n'ʉ ra̱ Espíritu Santo, ya hi̱ndi̱ mpu̱nnbi̱. \p \v 11 Nu̱'mø bi ts'ixa̱hʉ p'ʉ ja yø ni̱ja̱, ogue da̱ ts'ixa̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi, 'yo sä di tu̱ ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ ja ngue gdi tha̱hmʉ. \v 12 Porque nu̱'mø bi zønna̱ ora gui̱ nya̱hʉ, guesɛ ra̱ Espíritu Santo di bɛ̱n'na̱hʉ ra̱ hya̱ gui̱ mma̱mhmʉ'a̱ ra̱ ora'a̱. \s1 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ja rá̱ mɛ̱nyu̱, hi̱nga̱ gue'a̱ rá̱ mɛ̱nyu̱ ja ngue di̱ ma rá̱ mmʉi. \p \v 13 Ma̱mbá̱ nya̱ n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, da̱mi̱ xihma̱ n'yohʉgä ngue di 'dajma̱ parte ngue ra̱ erensia. \p \v 14 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague n'yø, ¿te'o bi 'yɛ̱xqui̱ ngue ga̱ nts'ʉt'abi ngue ga̱ hec'a̱hʉ te guí pɛshʉ? \p \v 15 Ma̱hømbi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ mfähmʉ, 'yo sä guí ɛ̱mhmʉ ngue gue'a̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ma̱ da̱tho di̱ mu̱ui. Porque ra̱ ja̱'i̱ nne ngue di̱ m'mʉ ma̱nho, hi̱nga̱ gue'a̱ rá̱ mɛ̱nyu̱ xta̱ngu̱ di pɛts'i di̱ m'mʉ ma̱nho. \p \v 16 Bi hyɛjpa̱bi̱ na̱ ra̱ hya̱ ja ua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱mmɛti. Ɛ̱̱mmɛ̱i̱ bi̱ nja yø hua̱hi̱. \v 17 Nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya, ngu̱na̱ bi bɛ̱ni̱, bi 'yɛ̱na̱: “¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ øt'e? Hi̱n'yʉ hapʉ ga̱ pɛts'a̱ te jap'ʉ xtá̱ pɛfi”. \v 18 Ya ɛ̱mp'ʉya: “Ya dí pa̱di̱ te ga̱ øt'e. Nu̱ya ga̱ xotma̱ t'u̱, ma̱n'na xta̱nnoho ga̱ hoqui. Ja ga̱ pɛspʉ'a̱ te gä ga̱ xoqui, 'nɛ̱'a̱ te gä dí pɛts'i. \v 19 Ga̱ ɛ̱ngä p'ʉya, Nu̱ya, xa̱ngu̱ te jap'ʉ gdá̱ si xa̱ngu̱ yø jɛya. Di̱ nja ga̱mpähä ya. Ma ga̱ nsäya, ma ga̱ si te ga̱ ti̱ni̱”, da̱ 'yɛ̱na̱. \v 20 Pɛ Oja̱ p'ʉya, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Ague n'yø, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te guí̱ mma̱. Nu̱ya gui tu̱'a̱ di̱ nxu̱i̱ ya. Xi'a̱ te xcá̱ pɛts'i, ¿to da̱ gohmi̱'a̱?” \v 21 Njarbʉtho ra̱ ja̱'i̱ nu̱'a̱ nne ngue xta̱ngu̱ te da̱ mɛts'i, hi̱nte di̱ mu̱ui p'ʉ ja rá̱ hmi̱ rá̱ dä Oja̱. \s1 Nu̱na̱ Oja̱ i fähya yø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ. \p \v 22 Bi 'yɛ̱mba̱ m'mɛfa yø xädi ra̱ Jesús: \p ―Nu̱gä dí̱ mma̱, nu̱'a̱ te ja ngue gui sihʉ, ogue te ja ngue gui hyehʉ, 'yo gue'a̱ ma̱thoguitho ga̱ ndu̱ ni̱ mmʉihʉ'a̱. \v 23 A nu̱yá, nu̱ rá̱ te ra̱ ja̱'i̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui ngue'a̱ te da̱ zi. Nu̱ rá̱ do'yo ra̱ ja̱'i̱ ma̱n'natho di̱ mu̱ui ngue'a̱ te da̱ hye. \v 24 Ya guí̱ nnu̱hʉ yø ca ngue hi̱ngui̱ ua̱hi̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ xofo ngue te da̱ mɛts'i. Pɛ Oja̱ di u̱nni̱ te si yø ts'ints'ʉ. Goma̱ gue'a̱hʉ ya, ngue hi̱nda̱ mäxa̱hʉ Oja̱, porque ma̱n'na xa̱mma̱di̱'a̱hʉ ngue yø ts'ints'ʉ. \v 25 Xiya, xi ra̱ ja̱'i̱ tu̱ rá̱ mmʉi ngue hi̱ngui̱ hɛ̱ts'i̱, ¿ua da̱ zä di̱ nte ma̱n'na doyʉni̱ ngue'a̱ ga̱ nhɛ̱ts'i̱? \v 26 Nu̱'mø hi̱nda̱ zä ngue ma̱n'na gui̱ ntehʉ mi̱ts'ʉ, ¿hanja ngue tu̱ ni̱ mmʉihʉ mi̱'da yø cosa 'mø? \p \v 27 Ya guí̱ nnu̱hʉ yø døni̱ bí ja da̱po ngue hi̱ndi̱ mpɛfi, ni̱ xi̱ngui̱ mpe, pɛ ma̱hotho gui̱ nɛ̱qui̱. Dí xi'a̱hʉ ngue tengu̱ ra̱ da̱st'abi Salomón, ma̱ndønho drá̱ he bi hye, pɛ hi̱nha da̱ zʉdi tengu̱ ga̱ nho yø døni̱. \v 28 Porque guesɛ Oja̱ øt'e ngue ma̱zihotho gui̱ nɛ̱qui̱ yø døni̱ bí ja da̱po. Bí ja da̱po ya, pɛ ni̱xu̱di̱ p'ʉya, di̱ nzøp'ʉ ja ra̱ orno. ¿Goma̱ gue'a̱hʉ ngue hi̱ndi̱ he'a̱hʉ Oja̱? Pɛ hi̱ngá̱ ɛgui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ xa̱nho ngue fäxa̱hʉ Oja̱. \v 29 Nu̱ya 'yo ma̱thoguitho di tu̱ ni̱ mmʉi ha gdi hyoni̱ te gui sihʉ. \v 30 Porque yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, hønt'a̱ te da̱ zi ni̱ ma yø mmʉi honi̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ, 'bʉhni̱ Papáhʉ, 'nɛ̱ ya pa̱di̱ ngue guí homhmʉ gätho ya yø cosa ya. \v 31 Ja̱na̱ngue da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi gui 'yøthʉ'a̱ te di̱ ma̱nda Oja̱. Gue'a̱ di 'da'i te gäma̱ cosa guí homhmʉ'a̱. \s1 Da̱mi̱ ne ngue bí ja ni̱ mmɛtihʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 32 Ma̱da̱gue'a̱ ziyohotho'a̱hʉ, pɛ 'yo guí su̱hʉ. Nu̱gä ga̱ fä'a̱hʉ tengu̱tho ra̱ mändɛ'yo 'mø fähyø dɛ'yo. Nu̱na̱ Oja̱ ni̱ Papáhʉ i ja mpähä ngue gui̱ m'mʉhmʉ p'ʉ ha di̱ ma̱nda. \v 33 Da̱mi̱ pä te gä guí pɛshʉ, gui u̱nhnʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ yø hyoha. Da̱mi̱ nehʉ ra̱ buxa hi̱nja̱m'mø di̱ nts'oni̱. Porque nu̱'mø bí ja ni̱ mmɛtihʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱nha rá̱ nzɛgui da̱ bøhø. Nu̱p'ʉ hi̱nda̱ zønna̱ bɛ̱, 'nɛ̱ hi̱nda̱ zi ra̱ zu̱'ɛ̱'a̱ te guí pɛts'i. \v 34 Nu̱'mø guí ɛ̱mhmʉ ngue bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱ ra̱ nho ta̱te di̱ mu̱ui, hønnbʉ da̱ zo ni̱ mmʉihʉ p'ʉ 'mø. \s1 Ya xqui̱ nsähʉ 'mø bi zøhni̱ Hmu̱hʉ. \p \v 35 Ya xqui̱ nsähʉ 'mø bi zøhni̱ Hmu̱hʉ. Ma̱dra̱ xu̱i̱ da̱ zøhø, ya di zø ni̱ nyot'ihʉ. \v 36 Gui 'yøthʉ tengu̱tho yø hmi̱qui̱ n'na ra̱ hmu̱ 'mø tø'mi̱ ngue da̱ pengbʉ da̱ nu̱ ra̱ ntha̱ti̱. Ngu̱ di zøhø di jätra̱ goxthi̱, 'bexta̱ xojpi. \v 37 Ra̱ mmɛnthi̱ di̱ nthɛui ra̱ hmi̱qui̱ nu̱na̱ di̱nná̱ hmu̱ 'mø bi zøhø ngue di̱ ndø'ma̱te. Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'a̱ rá̱ hmu̱, di̱ nsä ngue da̱ 'yɛ̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa yø hmi̱qui̱ ngue da̱ 'ui̱ni̱. \v 38 Ma̱da̱gue'a̱ ma̱de nxu̱i̱ da̱ zøhø, ogue tobe hi̱ndi̱ hats'i da̱ zøhø, pɛ ra̱ mmɛ̱nthi̱ bi̱ nthɛui yø hmi̱qui̱ da̱ thi̱ni̱ ngue di̱ ndø'ma̱te. \v 39 Da̱mi̱ pa̱hmʉ na̱ ra̱ hya̱ ja ua. Ngue n'na ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱, nu̱'mø da̱ ba̱di̱ tema̱ ora da̱ zøhra̱ bɛ̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱, di̱ mfädi xa̱nho, hi̱ndi̱ n'u̱ni̱ da̱ sojpa̱ rá̱ ngu̱ ngue da̱ fɛ̱. \v 40 Xquet'a̱ da̱mi̱ njathʉ p'ʉya, da̱mi̱ ndø'ma̱tehʉ. Porque nu̱'a̱ ra̱ ora hi̱nte di so ni̱ mmʉihʉ, xi'mø gue'a̱ ra̱ ora da̱ zøhra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ yoho yø hmi̱qui̱, n'na ra̱ hmi̱qui̱ ngue ra̱ 'yøde, n'na ra̱ hmi̱qui̱ hi̱ngrá̱ 'yøde. \p \v 41 Ra̱ Bɛdu bi 'yänna̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿høngtho gähe guí xicje na̱ ra̱ hya̱ ga̱di hyɛcya, ua gue gätho yø ja̱'i̱ guí xifi? \p \v 42 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, gue'a̱ ra̱ hmi̱qui̱ 'bɛt'o bá̱ di̱nna̱ hya̱ dí xicä na̱, nu̱'mø da̱ 'yøt'e te dí xifi. Guehna̱ tengu̱tho n'na ra̱ hmi̱qui̱ da̱ ma ma̱fäti'ʉ to 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ rá̱ hmu̱. Nu̱'mø bi zønna̱ ora di̱ nsi̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱ ma̱fäti, da̱ 'ui̱ni̱. \v 43 Ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui ra̱ hmi̱qui̱ da̱ 'yøt'e te di 'bɛprá̱ hmu̱. Nu̱'mø bi zøhrá̱ hmu̱, da̱ di̱ni̱ ngue da̱di̱ mpɛfi. \v 44 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ te gä pɛsrá̱ hmu̱, gä di fätrá̱ hmi̱qui̱. \v 45 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ da̱ 'yɛ̱mp'ʉ ja rá̱ mmʉi ngue hi̱m'be da̱ zøhrá̱ hmu̱, da̱ mʉdi da̱ mʉtyø mmi̱hmi̱qui̱ui conyø xisu. Da̱ mi̱ di̱ nsi̱hmɛ̱, ogue di̱ n'i̱ti̱. \v 46 Nu̱'a̱ rá̱ hmu̱ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya, nu̱'a̱ ra̱ pa ra̱ ora ngue hi̱ngui̱ tø'mrá̱ hmu̱, gue'a̱ ra̱ ora da̱ zø'a̱. Nu̱'a̱ rá̱ hmu̱ p'ʉya, ma̱thoguitho da̱ mɛi, pɛts'i ngue da̱ xɛni̱. Di 'yɛmp'ʉ ni̱ gohyø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱. \p \v 47 Nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ bi ba̱di̱ xa̱nho hanja na̱ ra̱ hya̱ nneprá̱ hmu̱ da̱ 'yøt'e, pɛ hi̱mbi̱ 'yørpa̱bi̱'a̱ te rá̱ pähä rá̱ hmu̱, da̱ 'yɛ̱mmɛ̱i̱ da̱ ma m'mɛi. \v 48 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ hmi̱qui̱ hi̱mbi̱ ba̱di̱ xa̱nho'a̱ te rá̱ pähä rá̱ hmu̱, da̱ 'yøtyø cosa ní̱ n'yu̱p'ʉ ngue di 'bɛi, ts'ʉtho da̱ ma m'mɛi, porque hi̱ngui̱ pa̱di̱ te øt'e. Nu̱ te'o bi ba̱di̱ xa̱nho ra̱ hya̱, jatho ngue da̱ 'yøt'e te sifi. Nu̱ te'o ma̱n'na xa̱ngu̱ ra̱ hya̱ ma̱fäti, ma̱n'natho xa̱ngu̱ ja ngue da̱ 'yøt'e. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue di̱ nja ra̱ sʉi. \p \v 49 Nugä ra̱ sibi dá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ u̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi. Dí̱ nnegä ngue di̱ nzø na̱ ra̱ sibi na̱. \v 50 Xquet'a̱ ja ngue ga̱ thocä n'na ra̱ n'ʉ, pɛ dí xønni̱ ngue di̱ nja. \v 51 ¿Ua guí ɛ̱mhmʉ ngue dá̱ ɛ̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue hi̱n tema̱ n'ʉ gui sähʉ? Nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. Sinoque di̱ nja ra̱ sʉi. \v 52 Porque ra̱ pa di̱ ma p'ʉya, cʉt'a nja̱'i̱ 'dat'a̱ ra̱ ngu̱ di 'bʉi, gä di̱ nsʉi. Hyu̱ nc'ɛ̱i̱ di̱ nsʉhmi̱'ʉ yo nc'ɛ̱i̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Ogue yo nc'ɛ̱i̱ di̱ nsʉhmi̱'ʉ hyu̱ nc'ɛ̱i̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \v 53 Nu̱ ra̱ papá hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ ts'ʉnt'ʉ di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Nu̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ papá di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Nu̱ ra̱ mamá hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ t'i̱xu̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Nu̱ ra̱ t'i̱xu̱ hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ mamá di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Nu̱ ra̱ cä hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ ts'i̱huɛ̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. Nu̱ ra̱ ts'i̱huɛ̱ hi̱nda̱ nu̱ ma̱nho rá̱ cä di ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \s1 I ja yø hmɛ̱ya ngue te di̱ nja. \p \v 54 Nuna̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱'mø gá̱ nu̱hʉ ngue bá̱ nangyø 'bogu̱i̱, guí ɛ̱mhmʉ p'ʉya ngue di̱ n'ye. 'Nɛ̱ gue'a̱ di̱ nja'a̱. \v 55 Nu̱'mø 'yo ra̱ nda̱hi̱ ni̱ 'yɛ̱'a̱ sur, guí ɛ̱mhmʉ p'ʉya: “Xta̱ mpa ya”. 'Nɛ̱ gue'a̱ di̱ nja'a̱. \v 56 Ɛ̱na̱ xø gä guí pa̱hmʉ p'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ, pɛ hi̱n'na̱. Nu̱'a̱hʉ guí pa̱hmʉ te nne da̱ ma̱nna̱ tiempo 'mø guí hanthʉ yø gu̱i̱ bí ja ma̱ya̱, 'nɛ̱cua ja ra̱ häi guí pa̱hmʉ te di̱ nja'mø 'yo ra̱ nda̱hi̱. ¿Hanja ya'mø ngue hi̱nguí̱ pa̱hmʉ te ga̱ mbøn'a̱ te gäma̱ hya̱ guí̱ nnu̱hʉ yø pa dí 'bʉhmʉ ya? \s1 Da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi gui̱ nhojpa̱ui ni̱ nsʉiui. \p \v 57 ¿Hanja ngue hi̱nguí̱ ha̱csɛhʉ ra̱ güɛnda ndana̱ gue'a̱ xa̱nho? \v 58 Nu̱'mø bi̱ nya̱p'a̱hʉ, nu̱'a̱ di ya̱p'a̱hʉ da̱mi̱ nhojpa̱hʉ p'ʉ ja ra̱ 'yu̱, n'namhma̱ ngue hi̱ndi̱ dä'a̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi. Porque nu̱'mø ya bi̱ ndä'a̱hʉ p'ʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi, ra̱ ts'ʉt'abi di dä'a̱hʉ ra̱ policía. Ra̱ policía p'ʉya, da̱ zixa̱hʉ fädi. \v 59 Dí xi'a̱hʉ ngue nu̱p'ʉ ja ra̱ fädi, ya hi̱nda̱ zä guá̱ pønthohʉ p'ʉ, guá̱ pømhmʉ asta̱ gue'mø guá̱ ju̱t'i̱ gätho ra̱ mɛ̱nyu̱ da̱ ts'än'na̱hʉ. \c 13 \s1 Jatho ngue da̱ thɛp'ʉ ra̱ nts'o. \p \v 1 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi guat'i 'da yø ja̱'i̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi xifi te xi 'yøtra̱ Pilato ngue xi hyo 'da yø ja̱'i̱ ngue yø mmɛ̱ngu̱ Galilea. 'Nɛ̱ ja xi thop'ʉ ha thohyø zu̱'ɛ̱ nu̱'ʉ tho ngue ra̱ 'bøt'e. \v 2 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ te ra̱ n'ʉ bi thohya yø mmɛ̱ngu̱ Galilea bi tho, ¿ua guí ɛ̱mhmʉ ngue ma̱n'na mi̱ ja yø ts'oqui ya ngue mi̱'da yø mmɛ̱ngu̱hʉ? \v 3 Dí xi'a̱hʉ ngue hi̱n'na̱. Nu̱'mø hi̱ngui̱ hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ, xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱hʉ 'da gdi̱ m'mɛhmʉ'ʉ. \v 4 Xi'ʉ 'dɛ'ma̱ hya̱to nja̱'i̱ bi hyo ra̱ torre Siloé 'mø mi̱ dägui, ¿ua guí ɛ̱mhmʉ ngue ma̱n'na mi̱ ja yø ts'oqui ya bi du̱ ngue gätho mi̱'da yø mmɛ̱ngu̱ Jerusalén? \v 5 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue hi̱n'na̱. Nu̱'mø hi̱ngui̱ hyɛhmʉ p'ʉ ra̱ nts'o gni̱ 'yohʉ, 'nɛ̱'a̱hʉ 'da gni̱ m'mɛhmʉ'ʉ. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ za hi̱ngui̱ zʉdi. \p \v 6 Bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―N'na ra̱ n'yohʉ bi 'yɛ̱t'a̱ n'na nza ra̱ igo p'ʉ ja rá̱ häi. Bi̱ ma da̱ nu̱ p'ʉya ngue'mø zʉdi. Pɛ hi̱n tema̱ igo bá̱ ti̱ni̱. \v 7 Bi 'yɛ̱mbrá̱ mɛfi mi̱ fähra̱ häi p'ʉya: “Ague n'yø, ya rá̱ hyu̱ jɛya dí ɛ̱hɛ̱ dí hongä yø ndät'ä ua ja ra̱ za ja ua. Pɛ hi̱nte dí ti̱ni̱. Da̱mi̱ 'yɛts'i ma̱n'na xa̱nho, porque cot'ua ja ra̱ häi”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 8 Pɛ nu̱'a̱ fähra̱ häi p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: “Ague n'yø, da̱mi̱ tø'mra̱ jɛya ja ua ya. Ma ga̱ cu̱nnba̱gä ra̱ häi 'nɛ̱ ga̱ pojpa̱ ra̱ 'yai. \v 9 Xa̱mhma̱tho di̱ nzʉdi ngue ga̱ jap'ʉ. Nu̱'mø ya hi̱mbi̱ nzʉdi, ya ga̱ ɛxpʉya”, bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ xisu mi̱ mo'mi̱. \p \v 10 Ma̱n'na ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, mi̱ xännba̱te p'ʉ ja n'na ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús. \v 11 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ xisu ngue ya n'nɛ'ma̱ hya̱to njɛya ma̱di̱ hyɛ̱nni̱. Nu̱'a̱ ra̱ ts'onthi̱ mi̱ n'youi, di japi ngue mo'mi̱. Hi̱nja̱m'mø di sä di jua̱nná̱ xʉtha. \v 12 Nu̱'mø mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi zonnbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xisu, ya da̱ zä ra̱ n'ʉ guí hɛ̱mbya. \p \v 13 Bi japyø 'yɛ p'ʉ ja rá̱ ya̱ p'ʉya. Pɛ 'bexpi zä'a̱ ra̱ ora'a̱, bi̱ njua̱nná̱ xʉtha ra̱ xisu. Nu̱na̱ p'ʉya, bi ja ma̱mma̱di Oja̱. \v 14 Pɛ nu̱'a̱ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ p'ʉya, bi̱ mbøcuɛ ngue ra̱ ts'äya'a̱ ra̱ pa bi̱ n'øthe ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―N'nato ma̱ pa ja ngue di̱ nja ra̱ 'bɛfi. Gue'ʉ yø pa guá̱ ɛ̱hɛ̱ da̱ t'øthe'a̱hʉ 'mø. Pɛ hi̱nga̱ gue'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya da̱ t'øthe'a̱hʉ. \p \v 15 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ya gä gue'a̱ guí̱ mma̱mp'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ ya 'mø. Xi'mø guí si n'na ni̱ nda̱ni̱, ogue n'na ni̱ burru, ¿ua hi̱nguí̱ xoc'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya ngue da̱ ma da̱ nsithe? \v 16 Xina̱ ra̱ xisu, rá̱ mbom'mɛto ra̱ Abraham, ya n'nɛ'ma̱ hya̱to njɛya di ʉnna̱ zithu̱ ngue'a̱ te hɛ̱mbi̱. ¿Ua hi̱nda̱ zä da̱ t'øthe 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya na̱'mø? \p \v 17 Mi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, ma̱mbi̱ mɛsta̱ yø sä'ʉ nnu̱ ma̱n'ʉ ra̱ Jesús. Pɛ gä di johya yø ja̱'i̱, porque hi̱njonda̱ zä da̱ 'yøt'e te nnu̱rpi̱ øtra̱ Jesús. \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue n'na rá̱ hmu̱dä ra̱ mostasa. \p \v 18 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―¿Ha di̱ njap'ʉ gdí pa̱hmʉ ngue ha di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱? ¿Tegue gdá̱ hyɛjpa̱ ra̱ hya̱? \v 19 Tengu̱tho n'na zihmu̱dä ra̱ mostasa, zitchʉ 'mø bi thu̱p'ʉ ja ra̱ hua̱hi̱. Pɛ di̱ nte asta̱ gue'mø di̱ nda̱t'o. Xta̱ nhɛ̱ts'i̱ da̱ gohi, da̱ 'yøtyø 'bafi yø ts'ints'ʉ p'ʉ ja yø 'yɛt'o. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ ra̱ hojʉni̱ i pɛ ra̱ levadura ngue di ixqui. \p \v 20 Ma̱hømbi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Nu̱'a̱ di̱ nxa̱ndyø ja̱'i̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱, gui̱ nhyɛjpa̱bi̱ \v 21 ra̱ íxi 'mø bi japi hyu̱ t'ɛ̱ni̱ ra̱ hojʉni̱ n'na ra̱ xisu, asta̱ gue'mø di ixqui gä ra̱ jʉni̱. \s1 Ma̱hyɛjpi ra̱ hya̱ n'na ra̱ goxthi hi̱ngui̱ uant'i̱. \p \v 22 Bi sigue bi̱ n'yo ra̱ Jesús ni̱ ma Jerusalén, xännba̱bi̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja yø hni̱ni̱ thogui. \v 23 Bi 'yɛ̱mba̱ n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉya: \p ―Ague grá̱ hmu̱, ¿ua ziyohotho yø ja̱'i̱ di̱ nya̱ni̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p \v 24 ―Da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi gdi cʉthʉ p'ʉ ja ra̱ goxthi hi̱ngui̱ uant'i̱. Porque dí xi'a̱hʉ ngue xa̱ngu̱ to da̱ ne da̱ yʉt'i, pɛ hi̱nda̱ zä da̱ yʉt'i. \v 25 Porque nu̱'mø bi̱ nangra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ da̱ nøtra̱ goxthi, nu̱'ʉ da̱ go'a̱thi di jätra̱ goxthi, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ Hmu̱, da̱mi̱ xoga̱he ra̱ goxthi”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. Pɛ da̱ 'yɛ̱nna̱ Hmʉ 'mø bi da̱di̱: “Hi̱n'na̱. Hi̱mma̱ amigo'a̱hʉ”. \v 26 Da̱ 'yɛ̱n'ʉ di 'bä'a̱thi p'ʉya: “Pɛ 'nɛ̱ 'dap'ʉ dá̱ nsi̱hmɛ̱hʉ. Nu̱p'ʉ ja ma̱ hni̱ni̱gähe ja gá̱ xännga̱he p'ʉ ni̱ hya̱”. \v 27 Da̱ 'yɛ̱nna̱ Hmu̱ 'mø bi da̱di̱: “Ya dí xi'a̱hʉ ngue hi̱mma̱ amigo'a̱hʉ. Da̱mi̱ 'uehmʉ ua dí 'bʉi, porque xa̱nts'o te xcá̱ 'yøthʉ”. \v 28 Ja di̱ nzonp'ʉ'ʉ di 'bä'a̱thi p'ʉya, di gu̱xtyø ts'i 'mø bi̱ nu̱ ra̱ Abraham, ra̱ Isaac, ra̱ Jacob, co gätho mi̱'da yø pønga̱hya̱ Oja̱ di 'bʉp'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱. Nu̱'ʉ di 'bä'a̱thi, da̱ gop'ʉ'ʉ. \v 29 Porque di bønyø ja̱'i̱ p'ʉ ni̱ hyʉhra̱ hyadi, da̱ guep'ʉ ni̱ bøxyadi, norte, 'nɛ̱ sur di bønyø ja̱'i̱ da̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ngue di̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ di̱ ma̱nda Oja̱. \v 30 A nu̱yá, 'bʉ i'da ngue 'bɛfa ua ya, gue'ʉ da̱ni̱ m'mɛt'o p'ʉ'ʉ. 'Bʉ i'da ngue 'bɛt'o ua ya, gue'ʉ da̱ni̱ m'mɛfa p'ʉ'ʉ. \s1 Bi̱ nzonna̱ Jesús ngue handra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. \p \v 31 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, bi zø i'da yø fariseo, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ pøngua ni̱ ma, porque nne da̱ hyo'i ra̱ Herodes ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 32 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ha̱ntho ɛ̱na̱ da̱ hyäcä na̱ ra̱ Herodes. Ni̱ mähä ya bá̱ xihmʉ ngue nu̱ya 'nɛ̱ ni̱xu̱di̱, ga̱ øthegä yø ja̱'i̱ n'youi yø ts'onthi̱. Ga̱ øthe yø ja̱'i̱ hɛ̱mbi̱ 'dama̱ 'dan'yo ma̱n'ʉ. Ni̱ma̱ni̱ p'ʉya, ga̱ juadi te dí pɛfi. \v 33 Pɛ jatho ngue ga̱ thogui hapʉ nná̱ ma. Ni̱xu̱di̱ 'nɛ̱ ni̱ma̱ni̱ ga̱ n'yo asta̱ gue'mø ga̱ søn'a̱ Jerusalén. Nu̱ua hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue da̱ thogä ua, nu̱p'ʉ Jerusalén hi̱mma̱ pu̱nnbi̱ yø pønga̱hya̱ sømp'ʉ, gä i tho. \p \v 34 Ague gyø mmɛ̱ngu̱hʉ Jerusalén, gue'e gui hophʉ yø pønga̱hya̱ Oja̱, da̱ gue'ʉ yø ma̱mhya̱ Oja̱ bi 'bɛn'na̱hʉ, gä gui pʉndothohʉ. Xa̱ngu̱ yø nni̱di̱ dá̱ ne ngue ga̱ pɛn'na̱hʉ tengu̱tho ra̱ øni̱ 'mø di pɛtyø ba̱si̱ ngue di huits'i conyø zahua, da̱di ja'a̱hʉ p'ʉ. Pɛ hi̱ngá̱ nehʉ. \v 35 A nu̱yá, da̱ hyɛc'a̱hʉ p'ʉ Oja̱ ya. Dí xi'a̱hʉ ngue ya hi̱nni̱ mantho gui̱ nnu̱jʉ, asta̱ gue'mø da̱ 'yɛ̱hra̱ pa gui 'yɛ̱mhmʉ: “Di ja̱prá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ bá̱ pɛnhua”, gui 'yɛ̱mhmʉ. \c 14 \s1 Bi 'yøthe n'na ra̱ därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús. \p \v 1 N'na ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ ma da̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ ja rá̱ ngu̱ n'na ra̱ n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø fariseo. Nu̱ya p'ʉya, fätho te øtra̱ Jesús. \v 2 Nu̱p'ʉ hu̱di̱, 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue neni̱. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ yø xännba̱te ngue ra̱ ley 'nɛ̱hyø fariseo, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua da̱ zä ngue da̱ t'øthe n'na ra̱ därquɛ̱hi̱ 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, uague hi̱n'na̱? \p \v 4 Nu̱'ʉ nzofo hi̱mbi̱ da̱di̱. Bi bɛntra̱ därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús, bi 'yøthe. Bi xifi ngue da̱ ma. \v 5 Bi t'ɛ̱mbyø fariseo p'ʉya: \p ―A nu̱yá, xi'mø gdi sihʉ n'na ra̱ burru ogue n'na ra̱ nda̱ni̱, da̱ zop'ʉ ja n'na ra̱ ots'i 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, ua̱ngui̱ guá̱ jʉts'i 'bexque'a̱, ma̱dra̱ ts'äya'a̱ ra̱ pa da̱ zop'ʉ ja ra̱ ots'i. \p \v 6 Hi̱nte ga̱ nda̱tho'ʉ yø ja̱'i̱ nzofo. \s1 Ra̱ Jesús bi xifi te da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ nnu̱ ra̱ ntha̱ti̱. \p \v 7 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ xi ts'ofo, hɛ̱tho ra̱ Jesús ha ga̱ huanyø nthu̱ts'i̱ 'mø bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p \v 8 ―Nu̱'mø to bi zo'i ngue gui̱ nnu̱hʉ ra̱ ntha̱ti̱, 'yogui huanthohʉ yø nthu̱ts'i̱ ta̱te xa̱nho ngue ja gui̱ mmi̱hmʉ p'ʉ. Ntha̱mbɛni̱tho da̱ zø hma̱n'na nc'ɛ̱i̱, nu̱'a̱ ta̱te hnu̱ ma̱nsu̱ ngue nu̱'i̱. \v 9 Nu̱'a̱ xa̱ nzo'i p'ʉya, ntha̱mbɛ̱ni̱tho da̱ 'yɛ̱n'i: “Da̱mi̱ u̱nna̱ nthu̱ts'i̱ na̱ 'bʉcua n'yø”. Ya gui pɛs'ni̱ sä p'ʉya ngue gni̱ mmi̱p'ʉ ja ra̱ nthu̱ts'i̱ hi̱nga̱ njua̱ni̱. \v 10 Nu̱'mø bi ts'o'i, da̱mi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ nthu̱ts'i̱ bí ja nya̱ni̱, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi zø'a̱ xa̱ nzo'i, da̱ 'yɛ̱n'i p'ʉya: “'Dɛ gui̱ mmi̱cua ja ra̱ nthu̱ts'i̱ xanho n'yø”. Xquet'a̱ 'nɛ̱'ʉ 'dap'ʉ gdi hu̱hmʉ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa da̱ nu̱ ma̱nsu̱'i̱ p'ʉya. \v 11 Porque nu̱'a̱ nne ngue ma̱n'na di hnu̱ ma̱nsu̱, gue'a̱ ma̱n'na ts'ʉtho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. Pɛ nu̱'a̱ øt'e ngue hi̱ngui̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ga̱ mbɛ̱ni̱, gue'a̱ ma̱n'natho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. \p \v 12 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ xi zixpʉ ja rá̱ ngu̱: \p ―Nu̱'mø guí øt'a̱ n'na ra̱ nts'i̱hmɛ̱, ogui̱ nzohni̱ amigo, ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ n'yohʉ, ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ mɛ̱ni̱, ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ ni̱ besino ngue ja te da̱ zi. Porque nu̱'ʉ́, xquet'a̱ da̱ 'yɛ̱hra̱ ora da̱ zo'i ngue gui̱ nsi̱hmɛ̱ui. Ya bi̱ ma ma̱ cots'i'a̱ ra̱ ma̱te xcá̱ 'yørbʉya. \v 13 A nu̱yá, nu̱'mø guí øtra̱ nts'i̱hmɛ̱, da̱mi̱ zo'ʉ yø hyoya di̱ nsi̱hmɛ̱, da̱mi̱ zo'ʉ yø do'yɛ, da̱mi̱ zo'ʉ yø dogua, da̱mi̱ zo'ʉ yø xädä ngue gui 'ui̱ni̱. \v 14 Ja̱na̱ngue di toca̱'i̱ ra̱ mmɛ̱nthi̱ p'ʉya, porque hi̱nda̱ zä da̱ gu̱t'a̱'i̱ te gui 'yørpe. Pɛ nu̱'mø ra̱ pa da̱ni̱ bɛ̱nna̱te yø hoja̱'i̱ p'ʉya, da̱ gu̱t'a̱'i̱ Oja̱ te xcá̱ 'yøt'e. \s1 Bi̱ ma ma̱hyɛqui ra̱ hya̱ ngue n'na ra̱ da̱nts'i̱hmɛ̱ di̱ nja. \p \v 15 Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ mi̱ hu̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa p'ʉya, bi 'yøde te mma̱nna̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ra̱ mmɛ̱nthi̱ di tocabi'a̱ to si̱hmɛ̱ p'ʉ ha di̱ ma̱nda Oja̱ 'mø. \p \v 16 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―N'na ra̱ n'yohʉ, bi 'yøt'a̱ n'na ra̱ da̱nts'i̱hmɛ̱ ngue ra̱ nde. Bi̱ ma̱nda p'ʉya ngue bá̱ ts'ofo xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱. \v 17 Nu̱'a̱ ra̱ nde ja ngue di̱ nja ra̱ nts'i̱hmɛ̱ p'ʉya, bi̱ mɛnhná̱ hmi̱qui̱ ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ ngue bá̱ si'ʉ to ya xi ts'ofo. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Ma ga̱ mmähä ya, porque ya bi̱ nho'a̱ te da̱ ts'i”. \v 18 Nu̱'ʉ bá̱ ts'i p'ʉya, ɛ̱na̱ ngue hi̱ngui̱ pongui̱. Nu̱'a̱ rá̱ mʉdi bá̱ ts'ofo bi 'yɛ̱na̱: “Ja dá̱ tän'a̱ n'na ra̱ häi, jatho ngue ga̱ ma nu̱ ya. Da̱mi̱ pu̱nngui̱, nu̱gä hi̱ngui̱ pongui̱ ga̱ mmagä p'ʉ”. \v 19 Nu̱'a̱ ma̱n'na p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: “Ja dí tän'i cʉt'a nt'ɛi yø nda̱ni̱. Nu̱ya dí̱ nne ga̱ sä ya. Da̱mi̱ pu̱nngui̱, nu̱gä hi̱ngui̱ pongui̱ ga̱ mmagä p'ʉ”. \v 20 Ma̱n'na p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: “Ja ɛda̱di̱ ntha̱ti̱, ja̱na̱ngue hi̱nda̱ zä ga̱ mmap'ʉ”. \v 21 Nu̱'mø ma̱mbá̱ pengra̱ hmi̱qui̱, bi xihrá̱ hmu̱ te bá̱ sifi. Bi̱ mbøcuɛ ra̱ hmu̱ p'ʉya. Bi 'yɛ̱mbrá̱ hmi̱qui̱: “Ni̱ ma n'nahma̱ntho p'ʉ ja ra̱ täi ya, 'nɛ̱p'ʉ ja yø caye ua ja ra̱ hni̱ni̱. Bá̱ si ua yø hyoya. Bá̱ si ua yø do'yɛ, bá̱ si ua yø dogua 'nɛ̱hyø xädä”. \v 22 Ma̱mbá̱ pengra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Ague grá̱ hmu̱, ya dá̱ øt'e te gá̱ 'bɛjpa̱gui̱ ya. Pɛ tobe mbongui̱tho yø nthu̱ts'i̱”. \v 23 Bi 'yɛ̱nna̱ hmu̱ p'ʉya: “Nu̱ya ni̱ ma ma̱høn'a̱ p'ʉ ja yø caye 'nɛ̱p'ʉ ja yø 'yu̱ ya. Bí ja ts'ɛdi ngue da̱ ɛ̱cua yø ja̱'i̱ n'namhma̱ ngue da̱ yu̱hma̱ ngu̱. \v 24 Porque dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'ʉ yø n'yohʉ dá̱ zocä m'mɛt'o, ya hi̱nda̱ zä da̱ ɛ̱hɛ̱ di̱ nsi̱hmɛ̱ua'ʉ”. \s1 Ja ua ra̱ hya̱ ja ngue da̱ 'yøtra̱ ja̱'i̱ 'mø nne da̱ dɛnna̱ Cristo. \p \v 25 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ ni̱ 'bɛfa p'ʉ ni̱ ma ra̱ Jesús. Bi 'bärbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 26 ―Nu̱ te'o tɛnngui̱ 'nɛ̱ zits'ʉtho di̱ ma̱qui̱ ngue'a̱ te gui̱ ma̱hrá̱ papá, ogue rá̱ mamá, ogue rá̱ xisu, ogue yø ba̱si̱, ogue yø n'yohʉ, ogue yø nju̱, ogue su̱ da̱ tho conná̱ ngueque, nu̱ná̱, guehna̱ hi̱mma̱ xädigä na̱. \v 27 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ nne da̱ dɛnngui̱ ngue su̱ da̱ tho, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱mma̱ jua̱ni̱ ma̱ xädigä na̱. \v 28 A nu̱'a̱hʉ ya, xi'mø to da̱ ne da̱ hyø'a̱ n'na ra̱ torre, ua̱ngui̱ 'bet'o da̱ 'yøtrá̱ güɛnda, da̱ nu̱ 'mø ngue ja te di ʉni̱ para ngue da̱ hyätra̱ 'bɛfi, ogue hi̱n'na̱. \v 29 Porque nu̱'mø sä di dʉ'mi̱, 'nɛ̱ hi̱nda̱ hyät'a̱ m'mɛfa, da̱ denni̱ to da̱ nu̱ p'ʉya. \v 30 Da̱ 'yɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua bi dʉ'mrá̱ 'bɛfi, pɛ hi̱ngui̱ sä da̱ hyät'i”, da̱ 'yɛ̱na̱. \v 31 Xi'mø ngue n'na ra̱ da̱st'abi ja ngue da̱ 'yørpa̱bi̱ ra̱ tu̱nhni̱ ma̱n'na rá̱ mmi̱da̱st'abiui, ua̱ngui̱ da̱ mi̱ di̱ n'yomfɛ̱ni̱, da̱ zänni̱ ngue'mø da̱ zä di jʉui 'dɛt'a ma̱hua̱hi̱ yø soldado 'mø bá̱ ɛ̱p'ʉ 'däte ma̱hua̱hi̱ ngue ne tu̱nhni̱. \v 32 Pɛ nu̱'mø hi̱nda̱ zä p'ʉya, nu̱'mø tobe yap'ʉtho bá̱ ɛ̱hrá̱ nsʉiui, da̱ mɛnnba̱ ra̱ hya̱ rá̱ mmi̱nst'abiui p'ʉya ngue di̱ nhojpa̱ui. \v 33 Gui̱ njathʉ p'ʉya, ngue gui hya̱cjʉ ra̱ güɛnda, porque ra̱ ja̱'i̱ ngue ta̱te di ma̱'a̱ te pɛts'i, a nu̱gä p'ʉya, zi ts'ʉtho di̱ ma̱qui̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ himma̱ xädigä na̱. \s1 Bi̱ ma ma̱hyɛqui ra̱ hya̱ ngue'mø bi̱ m'mɛ'a̱ te ga̱ n'u̱ ra̱ u̱. \p \v 34 Conque ra̱ u̱, xa̱nho'a̱. Pɛ nu̱'mø ya hi̱ngui̱ u̱, ya hi̱nte di̱ mu̱ui. \v 35 Ni̱ xi̱ngra̱ 'yai ra̱ häi da̱ zä, sinoque da̱ t'ɛntho. A nu̱yá, di̱ nja ni̱ gu̱ ngue gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \c 15 \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue'mø bi 'ue'a̱ n'na ra̱ dɛ'yo. \p \v 1 Gätho yø ngʉthäi 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø ja̱'i̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ja yø ts'oqui bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús ngue øts'e te mma̱. \v 2 Gue'a̱ ga̱ nnemhya̱ yø fariseo'a̱ 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, guehya yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui nne di̱ nya̱ui 'nɛ̱ 'dap'ʉ si̱hmɛ̱ui na̱. \p \v 3 Ja̱na̱ngue ra̱ Jesús bi hyɛca̱ n'na ra̱ hya̱ bi xifi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 4 ―Nu̱'a̱hʉ ya, xi'mø di 'bʉi to di si n'na ciento yø dɛ'yo, da̱ 'ue'a̱ n'na ndɛ'yo p'ʉya, ua̱ngui̱ da̱ zop'ʉ'ʉ goho 'däte ma̱'dɛ'ma̱ gʉto ndɛ'yo p'ʉ ja ra̱ da̱po. Da̱ ma da̱ honna̱ n'na ndɛ'yo xa̱ 'uegue asta̱ gue'mø bá̱ ti̱ni̱. \v 5 Nu̱'mø bá̱ ti̱mp'ʉya, da̱di johya, da̱ hu̱xrá̱ xi̱xi̱, da̱ ɛ̱hɛ̱. \v 6 Nu̱'mø bi zøp'ʉ ja rá̱ ngu̱, di pɛtyø amigo 'nɛ̱hyø besino, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Bá̱ ɛ̱hmʉ ya, 'da gda̱ johyathohʉ, porque ya dá̱ ti̱ngä ma̱ dɛ'yo xi̱ m'mɛdi”, da̱ 'yɛ̱na̱. \v 7 Njarbʉtho na̱ dí xi'a̱hʉ ya, ngue'mø bi hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo n'na ra̱ ja̱'i̱ ja rá̱ ts'oqui. Ma̱n'na ra̱ ndøpähä bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱nda̱ gue'ʉ goho 'däte ma̱'dɛ'ma̱ gʉto nja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue yø hoja̱'i̱, hi̱n'yʉ yø ts'oqui. \s1 Bi̱ ma ma̱hyɛqui ra̱ hya̱ ngue ra̱ mɛ̱nyu̱ bi̱ m'mɛdi. \p \v 8 Xi n'na ra̱ xisu 'mø cʉ 'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱, di 'bɛ'a̱ n'na p'ʉya, ua̱ngui̱ di sa̱cra̱ nyot'i da̱ gocrá̱ ngu̱, ma̱hotho di hyoni̱ asta̱ gue'mø bi di̱ni̱. \v 9 Nu̱'mø bi di̱mp'ʉya, di pɛtyø amigo 'nɛ̱ mi̱'da yø besino, da̱ 'yɛ̱mbi̱: “Ma 'da gdá̱ johyathohʉ ya, porque dá̱ ti̱ngä ma̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ 'bɛdi”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 10 Njarbʉtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, ngue bí ja ra̱ johya p'ʉ bí 'bʉhyø anxɛ Oja̱ ngue n'na ra̱ ja̱'i̱ ja rá̱ ts'oqui, da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo. \s1 Bi̱ ma ma̱hyɛqui ra̱ hya̱ ngue n'na ra̱ n'yohʉ di ʉntho'a̱ te ma̱ t'u̱nni̱. \p \v 11 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Mi̱ si yoho yø ts'ʉnt'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ. \v 12 Nu̱na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ cohi bi 'yɛ̱mbrá̱ papá: “Ague papá, da̱mi̱ 'dac'a̱ te ma̱ mmɛti di tocagui̱”, bi 'yɛ̱mbi̱. Nu̱na̱ rá̱ papá p'ʉya, bi u̱nni̱ n'na ngu̱ n'na yø ts'ʉnt'ʉ'a̱ te di tocabi. \v 13 Hi̱mma̱ ya'atho yø pa p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ cohi, bi pɛti gätho'a̱ te rá̱ mmɛti, bi hya̱ts'i̱, bi̱ ma ma̱n'na ra̱ häi yap'ʉtho. Ja bi ʉmma̱ ʉni̱tho p'ʉ rá̱ mɛ̱nyu̱ p'ʉya. \v 14 Pɛ nu̱'mø mi̱ hyäti gä bi ʉnná̱ mɛ̱nyu̱, nu̱p'ʉ ja ra̱ häi 'bʉi, bi̱ nja n'na ra̱ thu̱hu̱. Ya hi̱n'yʉ te da̱ zi p'ʉya. \v 15 Bi̱ map'ʉ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue bi 'yänna̱ 'bɛfi p'ʉya. Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi 'bɛpi ngue da̱ märpa̱ yø ts'ʉdi p'ʉ bí ja rá̱ häi. \v 16 I̱ nne da̱ za'ʉ yø jʉza sa yø ts'ʉdi p'ʉya, pɛ hi̱njondi̱ u̱nni̱. \v 17 Ya ɛ̱mp'ʉya: “Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ma̱ papágä, xa̱ngu̱ yø hmi̱qui̱ di̱ mpɛp'ʉ, pɛ mbongui̱tho te da̱ zi. Nu̱gä p'ʉya, dí tu̱gä ra̱ thu̱hu̱ ua. \v 18 Ma ga̱ pengä p'ʉ bí 'bʉhma̱ papá ya. Ga̱ ɛ̱mbi̱: Ague papá, ra̱ ts'oqui dá̱ øt'a̱'i̱, xquet'a̱ ra̱ ts'oqui dá̱ ørpa̱bi̱ Oja̱. \v 19 Ya hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ gui 'yɛ̱na̱ ngue ni̱ ba̱si̱gui̱ ya. Gui 'yø'ni̱ güɛnda ngue nu̱gä tengu̱tho'ʉ ni̱ mɛfi guí si, di̱ njarbʉtho p'ʉ gdi bɛ̱ngui̱, ga̱ ɛ̱mbi̱”. \v 20 Bi hya̱ ra̱ 'yu̱ p'ʉya bi̱ mengui̱, i̱ ma rá̱ ngu̱ rá̱ papá. \p Nu̱'mø tobe yap'ʉtho bá̱ ɛ̱ p'ʉya, bi hyandrá̱ papá, bi huɛ̱qui̱. Bi̱ ma p'ʉya ngue di c'at'ui, asta̱ hʉfi 'nɛ̱ di u̱nna̱ beso. \v 21 Nu̱na̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbrá̱ papá: “Ague papá, ra̱ ts'oqui dá̱ øt'a̱'i̱, xquet'a̱ ra̱ ts'oqui dá̱ ørpa̱bi̱ Oja̱. Ya hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ gui 'yɛ̱ngui̱ ngue ni̱ ba̱si̱gui̱ ya”. \v 22 Nu̱'a̱ rá̱ papá p'ʉya, ɛ̱mbyø hmi̱qui̱: “N'nahma̱ntho bá̱ ca̱hmi̱ ra̱ u̱lu ta̱te xa̱nho, da̱mi̱ hetui. Da̱mi̱ hyu̱rpa̱ui n'na ra̱ mfo'yɛ rá̱ 'yɛ. Da̱mi̱ u̱nnui yø 'boxthi̱ da̱ di̱t'i̱. \v 23 Bá̱ siui n'na ra̱ nda̱ni̱ xa̱noqui ga̱ hohʉ. Ma ga̱ n'øt'a̱ ngohʉ, ga̱ nsi̱hmɛ̱hʉ. \v 24 Porque nu̱na̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉgä 'bʉcua, tengu̱tho 'mø xi du̱ na̱, a nu̱yá, tengu̱tho 'mø ma̱'da'yo bi̱ m'mʉi. Ya xi̱ m'mɛdi, pɛ ma̱høndá̱ nu̱hʉ ya”. Bi̱ mʉdi bi̱ n'øt'a̱ngo p'ʉya. \p \v 25 Ma̱mbí 'yo ra̱ 'bɛfi'a̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ma̱ da̱p'ʉya. Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zøp'ʉ ja ra̱ ngu̱'a̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ ma̱mbí 'yo ra̱ 'bɛfi p'ʉya, bi 'yøde ngue ja yø 'bida, 'bʉhyø nɛ̱i̱. \v 26 Bi zonhna̱ n'na'ʉ yø hmi̱qui̱ p'ʉya, bi 'yänni̱ te 'bɛ'a̱ ma̱ ngo i ja. \v 27 Nu̱'a̱ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: “Ni̱ papá'a̱ øt'a̱ngo ngue ni̱ n'yohʉ xa̱ nzøhø. Xa̱ ma̱nda ngue xa̱ tho n'na ra̱ nda̱ni̱ ya xi̱ noqui, porque nnu̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ngue hi̱nte di ja”. \v 28 Bi̱ mbøcuɛ p'ʉya, hi̱ngui̱ nne da̱ yʉt'a̱mbo. Bá̱ pønna̱ papá p'ʉya, bi xifi ngue da̱ yʉt'a̱mbo. \v 29 Pɛ nu̱'mø mi̱ da̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbrá̱ papá: “Ya xa̱ mma yø jɛya dí øt'a̱ ni̱ 'bɛfi, nu̱gä hi̱nja̱m'mø xtá̱ fɛts'i te guí̱ mma̱. Pɛ hi̱nja̱m'mø xcá̱ 'daca̱ n'na ra̱ zichivo ngue ga̱ nsänni̱go'be ma̱ amigo. \v 30 Pɛ nu̱yá, nu̱'mø mi̱ zøhna̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉ bi ʉn'na̱ ni̱ mɛ̱nyu̱ ngue yø 'uɛsi, go xcá̱ hyopra̱ nda̱ni̱ na̱ya”. \v 31 Nu̱na̱ rá̱ papá p'ʉya, bi 'yɛ̱mbrá̱ ts'ʉnt'ʉ: “Ague ts'ʉnt'ʉ, nu̱'i̱ ya 'daua dí 'bʉhmi̱. Nu̱'a̱ te gä dí pɛts'ä, gä ni̱ mmɛti. \v 32 Pɛ nu̱yá, xa̱nhotho ngue di̱ njajʉ mpähä, ga̱ øthʉ ra̱ ngo. Porque nu̱na̱ ni̱ n'yohʉ, tengu̱tho 'mø ya xi du̱ na̱, ma̱'da'yo ngue bi̱ m'mʉi. Ya xi̱ m'mɛdi, pɛ ma̱høndá̱ nu̱hʉ ya”. \c 16 \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue n'na ra̱ hmi̱qui̱ di̱ ma̱nda yø mɛfi. \p \v 1 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ mmɛ̱mmɛti ngue si n'na rá̱ hmi̱qui̱ di̱ ma̱ndabi̱ yø mɛfi. Nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya, bi sifi ngue di ʉnnba̱tho rá̱ mɛ̱nyu̱ na̱ rá̱ hmi̱qui̱. \v 2 Ra̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague n'yø, ¿hanja na̱ ra̱ hya̱ dí øcä si'i̱? Da̱mi̱ däcra̱ güɛnda'a̱ ra̱ 'bɛfi guí øt'e, porque ya hi̱nni̱ mantho gui̱ ma̱ndagui̱ ma̱ hmi̱qui̱gä”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 3 A nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ di̱ ma̱nda yø mɛfi p'ʉya, i ɛ̱nsɛ: “¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ øt'ä 'mø ya hi̱ndi̱ 'dacä ra̱ 'bɛfi ma̱ hmu̱ ya'mø? Nu̱gä ya hi̱ngui̱ sä ga̱ mpɛfi. Nu̱'mø ga̱ ha̱xra̱ limosna, dí pɛs'ma̱ sä. \v 4 A nu̱yá, ya dí pa̱di̱ te ga̱ øtya para ngue ya di 'bʉi to bi 'dacra̱ ts'äya p'ʉ ja yø ngu̱ 'mø bi tha̱ga̱ ma̱ 'bɛfi”, i ɛ̱na̱. \v 5 Bi̱ mʉdi bi zonhni̱ 'da mi̱'da'ʉ to tu̱prá̱ hmu̱ p'ʉya. Nu̱na̱ rá̱ mʉdi bi zonhni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “¿Hangu̱ guí tu̱hma̱ hmu̱gä?” \v 6 Ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: “Dí tu̱pa̱ n'na ciento barre ra̱ aceite”. Nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: “Ja ua ra̱ sʉcua̱ n'youi ni̱ güɛnda 'mø. Pɛ da̱mi̱ mi̱ ya, gui 'yør'ma̱n'na, gui cuati ngue yote ma̱'dɛt'a barre guí̱ ndu̱pa̱te”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 7 M'mɛfa p'ʉya, bi 'yän ma̱n'na nc'ɛ̱i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: “Xi'i, ¿hangu̱ guí tu̱hma̱ hmu̱gä?” Bi 'yɛ̱n'a̱ ts'o p'ʉya: “N'na ciento t'ɛni̱ ra̱ trigo”. Bi 'yɛ̱mbʉya: “Ja ua ra̱ sʉcua̱ n'youi ni̱ güɛnda 'mø. Pɛ da̱mi̱ 'yør'ma̱n'na ya, ngue høndi goho 'däte t'ɛni̱ gui cuati ngue guí̱ ndu̱pa̱te”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 8 Nu̱'a̱ ra̱ hmu̱, i ɛ̱spa̱'a̱ ra̱ ts'omɛfi ngue pa̱di̱ ha di japi da̱ hyätyø amigo. Yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi ja̱njua̱ni̱ ga̱ mba̱di̱ ha di hyätyø amigo, a nu̱ yø ja̱'i̱ ngue yø 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ hi̱ngui̱ njap'ʉ'ʉ. \p \v 9 Nu̱gä dí xi'a̱hʉ, da̱mi̱ usahʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ nu̱'a̱ di usa yø ts'oc'ɛ̱i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue gdí hyonni̱ amigohʉ. A nu̱'mø gá̱ hyä'ni̱ mɛ̱nyu̱hʉ p'ʉya, ya di 'bʉi to di 'da'a̱hʉ ra̱ ts'äya p'ʉ ha gui̱ m'mʉhmʉ para za̱ntho. \p \v 10 Nu̱'a̱ da̱ bømma̱nho, ma̱da̱gue'a̱ ts'ʉtho da̱ ma ma̱fäti, ma̱n'natho da̱ bømma̱nho 'mø da̱ ma ma̱fäti xa̱ngu̱. A nu̱'a̱ hi̱nda̱ bømma̱nho, 'nɛ̱ ts'ʉtho da̱ ma ma̱fäti, ma̱ xtá̱ngu̱ da̱ ma ma̱fäti, pɛ hi̱nda̱ bømma̱nho. \v 11 Xi'mø hi̱ngui̱ pømma̱nhohʉ 'mø ma̱fäti'a̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ja ua ja ra̱ xi̱mhäi, ¿te'o guí ɛ̱na̱ di fät'a̱hʉ'a̱ ma̱jua̱ni̱ ngue xa̱nho 'mø? \v 12 Xi'mø ngue hi̱ngui̱ pømma̱nhohʉ 'mø ma̱fäti'a̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ndan'yo to rá̱ mmɛti, ¿te'o guí ɛ̱na̱ di 'da'a̱hʉ'a̱ ja ngue da̱ zo ni̱ 'yɛhʉ 'mø? \p \v 13 Hi̱nga̱ n'na ra̱ hmi̱qui̱ da̱ zä ngue yoho yø hmu̱ di̱ m'mʉi. A nu̱'mø ngue yoho yø hmu̱ di̱ m'mʉi, n'na'a̱ di̱ ma̱di̱, n'na'a̱ hi̱ndi̱ ma̱di̱. N'na rá̱ hmu̱ da̱ 'yørpe te di̱ ma̱nda, ma̱n'na rá̱ hmu̱ hi̱nda̱ 'yørpe te di̱ ma̱nda. Gui̱ njathʉ p'ʉya, hi̱ngui̱ sä ngue mbø yoho p'ʉ di̱ ma ni̱ mmʉihʉ. Di̱ ma ni̱ mmʉihʉ Oja̱, xi̱ndi̱ ma ni̱ mmʉihʉ ra̱ mɛ̱nyu̱. \p \v 14 Nu̱'ʉ yø fariseo, ngue høndra̱ mɛ̱nyu̱ nne, gä bi 'yøxtho na̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. Pɛ thentho'a̱ te øde hma̱. \v 15 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, gui härpa̱hʉ yø dä yø ja̱'i̱, porque xøgue ɛ̱na̱ ma̱jua̱ni̱ ngue gyø hoja̱'i̱hʉ p'ʉ gui̱ nɛ̱qui̱. Pɛ nu̱na̱ Oja̱ hi̱nda̱ zä gui hyäthʉ na̱, i pa̱di̱ te ja mbo ni̱ mmʉihʉ na̱. Porque nu̱'a̱ ngue yø ja̱'i̱tho nnu̱ ma̱nho te øt'e, hi̱nga̱ gue'a̱ nnu̱ ma̱nho Oja̱'a̱. \s1 Bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue hanja rá̱ ley Oja̱. \p \v 16 Nu̱'ʉ yø pa bá̱ m'mʉhra̱ Xuua, ya mi̱ hma̱nna̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, ya mi̱ hma̱n'a̱ te ra̱ hya̱ bi̱ nxännba̱te yø pønga̱hya̱ Oja̱. Asta̱ gue'ʉ yø pa'ʉ ya, i sihra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ yø ja̱'i̱ ha di zo rá̱ 'yɛ Oja̱. Gätho yø ja̱'i̱ di ja ndu̱mmʉi ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \v 17 Pɛ ma̱n'na hi̱ngui̱ hɛ̱nni̱ ngue da̱ guahra̱ c'ama̱hɛ̱ts'i̱ 'nɛ̱hra̱ häi, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue da̱ t'ɛ̱mbi̱ hi̱ngui̱ ja ts'ɛdi'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja rá̱ ley Oja̱, ma̱da̱gue'a̱ ts'ʉtho. \s1 Bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue hi̱ngui̱ sä da̱ 'yɛnyø xisu. \p \v 18 Nu̱'ʉ yø n'yohʉ di̱ nxu̱mmi̱ yø xisu, nu̱'mø hømbi̱ ntha̱tra̱ n'yohʉ, da̱ mɛ ma̱n'na ra̱ xisu, ya ra̱ ts'oqui øtra̱ n'yohʉ. Nu̱'mø bi̱ ntha̱tra̱ xisu bi t'ɛi, ya ra̱ ts'oqui øt'ui ra̱ n'yohʉ bi̱ mɛ. \s1 Ra̱ mmɛ̱mmɛti conna̱ Lázaro, gä bi du̱. \p \v 19 Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱mmɛti. Mi̱ he yø u̱lu ta̱te xa̱nho. N'na pa ngu̱ n'na pa, ɛ̱ntho øt'a̱ngo ngue di yoxni̱ p'ʉ si̱hmɛ̱. \v 20 Xquet'a̱ mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ hyoya ni̱ hu̱ ngue ra̱ Lázaro. Xi guahyø sa̱si̱ na̱ ra̱ Lázaro, hu̱p'ʉ ja rá̱ goxthi ra̱ mmɛ̱mmɛti. \v 21 Nu̱na̱ ra̱ hyoya na̱, i̱ nnehma̱ da̱ zi'ʉ yø xɛmhmɛ̱ täp'ʉ ja rá̱ mɛ̱xa ra̱ mmɛ̱mmɛti, pɛ hi̱ndi̱ u̱nni̱. Nu̱'mø bi thop'ʉ yø fo'yo, tespa̱bi̱ yø sa̱si̱. \v 22 Pɛ bi zønna̱ pa bi du̱ na̱ ra̱ Lázaro. Yø anxɛ Oja̱ p'ʉya, bi zixpʉ 'bʉhra̱ Abraham. Xquet'a̱ bi du̱ ra̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya, bá̱ t'ägui. \v 23 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱du̱ sä ra̱ n'ʉ p'ʉya, bi̱ nhanni̱, bi hyannbʉ yap'ʉtho p'ʉya, ngue bí 'bʉp'ʉ ra̱ Abraham, 'dap'ʉ 'bʉhmi̱ ra̱ Lázaro. \v 24 Ra̱ mmɛ̱mmɛti bi 'yɛ̱na̱: “Ague ma̱ papá'i Abraham, da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱. Bá̱ pɛnhna̱ Lázaro di po rá̱ saha conna̱ dehe. Da̱ ɛ̱hɛ̱ di pogba̱gui̱ ma̱ ja̱ni̱. Porque dí sägä ra̱ n'ʉ ua ja yø sibi”, bi 'yɛ̱na̱. \v 25 Ra̱ Abraham bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague ts'ʉnt'ʉ'i, da̱mi̱ bɛ̱ni̱ ngue gá̱ m'mʉmma̱nho mɛ̱nte ra̱ pa gá̱ m'mʉi. A nu̱na̱ ra̱ Lázaro bi zä ra̱ n'ʉ na̱. A nu̱yá, go 'bʉmma̱ pähä ua na̱ya, go guí sä ra̱ n'ʉ ya. \v 26 I ja ma̱n'na ra̱ hya̱ ya. Xa̱ndønhɛ̱ ua hapʉ nná̱ nhyacjʉ. Ja̱na̱ngue nu̱ to da̱ ne di̱ map'ʉ, hi̱nda̱ zä da̱ thogui. A nu̱'ʉ ni̱ gop'ʉ, hi̱nda̱ zä dí 'yɛ̱cua'ʉ”. \v 27 Bi 'yɛ̱nna̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya: “Pɛ dí ä'i ra̱ ma̱te ma̱ papá'i Abraham, ngue gui pɛnhna̱ Lázaro p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ma̱ papágä. \v 28 Porque 'bʉp'ʉ mi̱cʉt'a ma̱ n'yohʉ. Da̱ zä da̱ xifi te dí thocä ua, n'namhma̱ hi̱nda̱ ɛ̱cua ha dí sägä ra̱ n'ʉ 'mø bi du̱'ʉ”. \v 29 Ra̱ Abraham bi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱ya guí̱ mma̱, da̱ zä di xä'ʉ yø hya̱ bi 'yotra̱ Moisés, da̱ gue'ʉ bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱. Da̱ 'yørpa̱ ma̱su̱'a̱ ra̱ hya̱ hma̱mp'ʉ”. \v 30 Ɛ̱nna̱ mmɛ̱mmɛti p'ʉya: “a̱há̱ ma̱ papá'i Abraham, gue'a̱ guí̱ mma̱. Pɛ nu̱'mø da̱ ma n'na ra̱ ánima da̱ xifi te ja ua, da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo'ʉ”. \v 31 Ra̱ Abraham bi 'yɛ̱mbi̱: “Nu̱'mø hi̱ngui̱ t'ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱ te ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ Moisés 'nɛ̱'a̱ te bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱, ma̱da̱gue'a̱ di bɛ̱nna̱te n'na ra̱ ánima da̱ ma da̱ nya̱ui, xquet'a̱ ngu̱tho hi̱nda̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱ da̱ sifi”. \c 17 \s1 Xa̱ndøngu̱ ra̱ n'ʉ da̱ zä to da̱ japi da̱ 'yøtra̱ ts'oqui rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui. \p \v 1 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱yá, hi̱ndi̱ 'bɛdi tema̱ cosa ga̱ 'yøtra̱ ts'oqui yø ja̱'i̱. Pɛ hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohra̱ ja̱'i̱ da̱ japi da̱ 'yøtra̱ ts'oqui rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui. \v 2 Ma̱n'na xa̱nho ngue da̱ thørbʉ ja ra̱ ja̱the di̱ ntha̱rpa̱ n'na ra̱ jʉni̱ p'ʉ ja rá̱ 'yʉga ngue da̱ gʉ'mi̱, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue da̱ japi da̱ 'yøtra̱ ts'oqui ya yø ja̱'i̱ zits'ʉtho ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \v 3 Da̱mi̱ mfähmʉ ma̱mi̱ njahʉ p'ʉ. \p Nu̱'mø hi̱nguí̱ nnu̱ ma̱nho te bi 'yøt'a̱'i̱ ni̱ cu̱, da̱mi̱ hɛjpi. Nu̱'mø bi hyɛp'ʉ ra̱ nts'o øt'e, da̱mi̱ pu̱nnbi̱. \v 4 Ma̱da̱gue'a̱ nyoto nni̱di̱ n'na pa da̱ 'yøt'a̱'i̱'a̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho, 'nɛ̱ nyoto nni̱di̱ da̱ 'yɛ̱n'i̱: “Da̱mi̱ pu̱nngui̱”, da̱ 'yɛ̱n'i̱, da̱mi̱ pu̱nnbi̱. \s1 Yø xädi ra̱ Jesús bi 'yäpi ngue di ha̱tra̱ ts'ɛdi yø nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 5 Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø te nt'äpi Oja̱, da̱mi̱ 'yøt'e ngue ga̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱he xa̱nho ngue di̱ nja. \p \v 6 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø di ja zits'ʉ ni̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ, ma̱da̱gue'a̱ da̱ngu̱ ga̱ nnoho n'na zihmu̱dä ra̱ mostasa, nu̱nʉ n'na nza ra̱ sicómoro 'bähnʉ, da̱ zä gui 'yɛ̱mphʉ: “Da̱mi̱ 'uecua guí 'bäi, i̱ m'map'ʉ ja ra̱ ja̱the”, gui 'yɛ̱mphʉ. Nu̱na̱ ra̱ za, di̱ map'ʉ gui xihmʉ. \s1 Nu̱ ra̱ hmi̱qui̱ øt'a̱ te rá̱ 'bɛfi ja ngue da̱ 'yøt'e. \p \v 7 Nu̱'a̱hʉ ya, xi'mø di 'bʉ'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ngue di si n'na rá̱ hmi̱qui̱, nu̱'mø bi zøhra̱ 'bɛfi ra̱ hmi̱qui̱ ngue xpa̱ nua̱fani̱ ogue fändɛ'yo, ¿ua da̱ 'yɛ̱mbrá̱ hmi̱qui̱: “Da̱mi̱ mi̱hya gui̱ nsi̱hmɛ̱”? \v 8 Ua̱ngui̱ hi̱n'na̱. Sinoque da̱ 'yɛ̱mbrá̱ hmi̱qui̱: “Da̱mi̱ hoga̱gui̱ te ga̱ si. Da̱mi̱ nsä gui 'daqui te ga̱ si mɛ̱nte ga̱ nsi̱hmɛ̱gä. Nu̱'mø dá̱ juategä ra̱ nts'i̱hmɛ̱ p'ʉya, ja gui̱ nsi̱hmɛ̱”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 9 ¿Ua di ja ma̱mma̱di̱ rá̱ hmi̱qui̱ ngue bi 'yøt'e te bi 'bɛpi? Conque hi̱n'na̱. \v 10 Xquet'a̱ gui̱ njathʉ p'ʉya, nu̱'mø gá̱ juadi gá̱ 'yøthʉ'a̱ ra̱ 'bɛfi di 'bɛp'a̱hʉ Oja̱, gui 'yɛ̱mhmʉ p'ʉya: “Hi̱n'yʉ te dí hnu̱ ma̱nhogähe, porque nu̱'a̱ ra̱ 'bɛfi bi̱ m'mɛjpa̱he ga̱ øthe, hønt'a̱ dá̱ øthe'a̱”. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe 'dɛt'a nja̱'i̱ mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'o'ya. \p \v 11 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi thogui i̱ ma Jerusalén. I̱ nthop'ʉ ja ra̱ hyodi di̱ ntøt'ui ra̱ häi Samaria'a̱ ra̱ häi Galilea. \v 12 Mi̱ zømp'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱ p'ʉya, ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ 'dɛt'a nja̱'i̱ yø därquɛ̱hi̱ mi̱ hɛ̱mbra̱ ts'o'ya. Yap'ʉtho bá̱ ɛ̱hyø därquɛ̱hi̱ 'mø mi̱ hyandi̱, pɛ 'bexpá̱ m'mäi. \v 13 Bi̱ marpʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te Jesús, huɛ̱ga̱he, da̱mi̱ 'yøthega̱he. \p \v 14 Mi̱ hyandyø därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ya da̱mi̱ sømhmʉ p'ʉ 'bʉhyø mmäcja̱ ya, gui xifi ngue ya bi zä'a̱hʉ. \p Mɛ̱nte ni̱ 'yo yø därquɛ̱hi̱ ngue ni̱ map'ʉ 'bʉhyø mmäcja̱ p'ʉya, bi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na. \v 15 Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ mi̱ ʉ p'ʉya, mi̱ nu̱ ngue ya bi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbi̱, bi̱ mengbʉya. Pɛ ja̱njua̱ni̱ ngue nts'ɛdi guí ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. \v 16 Bi nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, asta̱ di søt'a̱häi rá̱ hmi̱ ha gui ja ma̱mma̱di̱. Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Samaria. \v 17 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―¿Ua̱ngui̱ 'dɛt'a nja̱'i̱ bi zä ra̱ n'ʉ mi̱ hɛ̱mbi̱? ¿Hapʉ 'bʉ'ʉ mi̱ gʉto ya? \v 18 Hi̱njo mma̱n'na xta̱bá̱ mmengui̱ ngue di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱, hi̱nda̱ hønna̱ n'na nc'ɛ̱i̱ hi̱ngra̱ judío bá̱ pengui̱. \p \v 19 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ ma̱rá̱ därquɛ̱hi̱: \p ―Da̱mi̱ nangui̱, ni̱ ma. Ya bi zä'i ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ha di̱ njap'ʉ di̱ nɛ̱qui̱ ngue di̱ ma̱nda ua Oja̱. \p \v 20 Yø fariseo bi 'yänna̱ Jesús ngue nja̱m'mø da̱ zøcua Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱'mø bi zøcua Oja̱ ngue di̱ ma̱nda ua, hi̱ngra̱ cosa di̱ nɛ̱qui̱ ngue da̱ hnu̱'a̱. \v 21 Porque hi̱nda̱ zä da̱ 'yɛ̱nyø ja̱'i̱: “Nu̱ua, ja bí ja ua”, ogue “Nu̱nʉ, ja bí ja nʉ”. Porque Oja̱ ya di̱ ma̱nda ua guí 'bʉhmʉ'a̱ ya. \p \v 22 Bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―Da̱ 'yɛ̱hra̱ pa guí̱ nne gui̱ nnu̱hʉ'a̱ ra̱ pa da̱ zøhra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, pɛ hi̱ngui̱ nnu̱hʉ. \v 23 Da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ yø ja̱'i̱'a̱ ra̱ pa'a̱: “Ma nu̱hʉ ni̱nguehnʉ”, ogue “Ma̱ nu̱hʉ ni̱nguecua”, da̱ 'yɛ̱n'a̱hʉ. 'Yo sä gui tɛnhnʉ hapʉ di̱ ma yø ja̱'i̱ ngue guá̱ honjʉ. \v 24 Porque nu̱'mø bi zønna̱ pa da̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, gätho yø ja̱'i̱ da̱ hyandi̱. Tengu̱tho 'mø bi yotra̱ huɛi, to bi zä handi̱, di̱ njarbʉ. \v 25 Pɛ nuyá, jatho ngue 'be ga̱ sägä xa̱ngu̱ ra̱ n'ʉ, ngue hi̱nda̱ nu̱ ma̱nhogä yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 26 Tengu̱tho bá̱ nja'mø yø pa ma̱mbá̱ m'mʉhra̱ Noé, xquet'a̱ ngu̱'a̱ di̱ nja'a̱ ra̱ pa da̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \v 27 Porque nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, mi̱ si̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱, ma̱di̱ ntha̱ti̱ 'da, ja t'äpyø t'i̱xu̱ 'da. Pɛ hi̱mbi̱ u̱nna̱ güɛnda yø ja̱'i̱ te ja ngue di̱ nja, asta̱ ja gue'mø ra̱ pa mi̱ yʉtra̱ Noé p'ʉ ja ra̱ barco. Mi̱ nja ra̱ nda̱te 'ye p'ʉya, bi juadi gätho yø ja̱'i̱. \v 28 Njarbʉtho'a̱ te bi̱ nja'mø yø pa mi̱ m'mʉhra̱ Lot. Mi̱ si̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱, te'o di̱ ntäi, te'o i̱ mpä, te'o tu̱hyø hua̱hi̱, mi̱ hønni̱gu̱ 'da. \v 29 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ pa bi sihra̱ Lot ngue bi bømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sodoma, bá̱ høhma̱ya̱ yø asufre ngue da̱nzø, bi juadi gätho'ʉ mi̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. \v 30 Ma̱høndi̱ njarbʉtho yø ja̱'i̱ 'mø bá̱ ɛ̱hra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \p \v 31 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ dí tøhma̱ xøts'e rá̱ ngu̱, 'yo di ɛ̱na̱ ngue di̱ ma mbo rá̱ ngu̱ ngue te da̱ ha̱, sinoque da̱ 'dagui. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ dí 'yo ra̱ 'bɛfi, hi̱ndi̱ ma rá̱ ngu̱ ngue te da̱ ha̱, sinoque da̱ 'dagui n'nahma̱ntho. \v 32 Da̱mi̱ bɛ̱mhmʉ'a̱ te bi thohrá̱ xisu ra̱ Lot. \v 33 Nu̱'a̱ te'o nne di̱ mpommi̱ ra̱ nda̱te, gue'a̱ di̱ m'mɛ'a̱. Pɛ nu̱'a̱ te'o da̱ 'yɛnná̱ te conná̱ nguecä, gue'a̱ di̱ nya̱n'a̱. \p \v 34 Dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'a̱ ra̱ xu̱i̱'a̱, yo nc'ɛ̱i̱ di oxpʉ ja rá̱ t'ots'i. N'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ts'its'i, n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ gohi. \v 35 Yoho yø xisu 'dap'ʉ di̱ ncʉni̱. N'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ts'its'i, n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ gohi. \v 36 Yoho yø n'yohʉ 'dap'ʉ da̱di̱ mpɛfi. N'na nc'ɛ̱i̱ da̱ ts'its'i, n'na nc'ɛ̱i̱ da̱ gohi. \p \v 37 Mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱, ɛ̱nyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―¿Pɛ hapʉ di̱ nja na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱mp'ʉya grá̱ hmu̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱p'ʉ dí 'bʉhyø ja̱'i̱ ni̱ 'yu̱p'ʉ da̱ tha̱spa̱ ra̱ güɛnda, ja di̱ njap'ʉ ra̱ castigo. \c 18 \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue n'na ra̱ 'danxu̱ mi̱ n'äst'abi. \p \v 1 Bi hyɛcra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Bi xännba̱ yø ja̱'i̱ ngue jatho za̱nt'a̱ da̱ mat'Oja̱, hi̱nha di gohyø mmʉi. \v 2 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱p'ʉ ja n'na ra̱ hni̱ni̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ ts'ʉt'abi ngue hi̱ngui̱ su̱ rá̱ mmi̱c'ɛ̱i̱ui, ni̱ xi̱nga̱ gue Oja̱ di su̱. \v 3 Nu̱'a̱ ra̱ hni̱ni̱'a̱ p'ʉya, xquet'a̱ mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ 'danxu̱ ngue njandyatho pap'ʉ 'bʉhra̱ ts'ʉt'abi ngue äpra̱ ts'ʉt'abi rá̱ nsʉiui. \v 4 Nu̱na̱ ra̱ ts'ʉt'abi, bi̱ ma njammi̱ pa ngue hi̱ngui̱ ørpa̱ ma̱su̱ na̱ ra̱ 'danxu̱. Pɛ m'mɛfa p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱gä hi̱ndí̱ su̱gä Oja̱, ni̱ xi̱nga̱ guehma̱ mmi̱c'ɛ̱i̱'be dí su̱. \v 5 A nu̱yá, para ngue hi̱nni̱ mantho di xu̱na̱nyagä ua na̱ ra̱ 'dansu̱, ma ga̱ ørpa̱ ra̱ ts'ʉt'abi, n'namhma̱ ngue ya hi̱nni̱ mantho da̱ ɛ̱hɛ̱ di xu̱na̱nyagui”. \p \v 6 Bi sigue bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Guehna̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ ts'ʉt'abi ngue ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱ na̱ya. \v 7 Xi Oja̱ ya, ¿ua hi̱nda̱ 'yørpa̱bi̱ ra̱ ts'ʉt'abi ya yø ja̱'i̱ xa̱ huanhni̱, i̱ nzofo ra̱ pa ra̱ xu̱i̱? Xi'mø bi zofo, ¿ua hi̱nga̱ 'be xta̱ mäts'i? \v 8 Dí xi'a̱hʉ ngue n'na zihma̱ntho da̱ mäts'i. Nu̱'mø bi zøhra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ¿ua da̱ di̱nyø ja̱'i̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi? \s1 Yoho yø n'yohʉ bi̱ ma ra̱ mhmat'Oja̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \p \v 9 Ma̱hømbi̱ hyɛj ma̱n'na ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, porque 'bʉhyø ja̱'i̱ ɛ̱na̱ ngue ma̱n'na xa̱nho ngue mi̱'da yø mmi̱c'ɛ̱i̱ui. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p \v 10 ―Yoho yø n'yohʉ bi̱ ma bá̱ mat'Oja̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱, ra̱ fariseo'a̱. Nu̱'a̱ ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉya, ra̱ ngʉthäi'a̱. \v 11 Nu̱'a̱ ra̱ fariseo 'bäi ha ga̱ mmat'Oja̱, i ɛ̱na̱: “Ma̱ Oja̱'i̱, da̱di ja ma̱mma̱di̱'i̱ ngue nu̱gä hi̱ndí̱ øt'ä tengu̱tho ør'mi̱'da yø ja̱'i̱ ngue yø bɛ̱, yø ts'oc'ɛ̱i̱, yø 'yots'om'mäi. Ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱ te ø'na̱ ra̱ ngʉthäi 'bäcua dí øt'ä. \v 12 Nu̱gä nyondi̱ n'na semana dí ɛt'ä ma̱ mmʉi. Nu̱'a̱ te dí ta̱ha̱, dí ha̱cra̱ diezmo da̱di u̱ni̱”, bi 'yɛ̱na̱. \v 13 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ ngʉthäi p'ʉya, yap'ʉtho bá̱ m'mäi. Ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱ di̱ nnøsma̱ya̱, sinoque mɛ̱nte pʉnná̱ ti̱ya̱ mɛ̱nte ɛ̱na̱: “Ma̱ Oja̱'i̱, da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱. Nu̱gä ja ma̱ ts'oqui”, bi 'yɛ̱na̱. \v 14 Dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱'a̱ ra̱ ngʉthäi bá̱ ɛ̱hrá̱ ngu̱, pɛ ya bi hojpa̱bi̱ Oja̱. A nu̱na̱ ma̱n'na p'ʉya, hi̱n'na̱ na̱. Porque nu̱'a̱ nne ngue ma̱n'na di hnu̱ ma̱nsu̱, gue'a̱ ma̱n'na ts'ʉtho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. Pɛ nu̱'a̱ øt'e ngue hi̱ngui̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ga̱ mbɛ̱ni̱, gue'a̱ ma̱n'natho hnu̱ ma̱nsu̱'a̱. \s1 Ra̱ Jesús bi xi Oja̱ ngue di ja̱pyø ba̱si̱. \p \v 15 Bi zixyø ba̱si̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús. I̱ nnepyø ja̱'i̱ ngue da̱ dospa̱ yø ya̱ yø ba̱si̱, 'nɛ̱ da̱ xi Oja̱ ngue di ja̱pyø ba̱si̱. Pɛ nu̱'mø mi̱ nu̱ ya yø xädi ra̱ Jesús, bi hɛjpa̱ yø ja̱'i̱ bá̱ zi yø ba̱si̱. \v 16 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Jesús bi zonhyø ba̱si̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ hyɛhmʉ yø ba̱si̱ da̱ thocua dí 'bʉi. Porque tengu̱tho yø ja̱'i̱ ya o rá̱ 'yɛ Oja̱, xquet'a̱ njarbʉtho ya yø ba̱si̱ ya. \v 17 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue n'na ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngra̱ 'yøde tengu̱tho n'na ra̱ ba̱si̱ ngue ra̱ 'yøde, hi̱nda̱ zä da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \s1 Ra̱ mmɛ̱mmɛti hi̱mbi̱ ne da̱ 'yøt'e te bi xihra̱ Jesús. \p \v 18 Nu̱na̱ n'na ra̱ n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ hoga̱ xännba̱te, ¿te 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'e n'namhma̱ ngue Oja̱ di 'dacra̱ 'da'yo te para za̱ntho? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 19 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí pa̱di̱ te guí̱ mma̱nya, ngue guí ɛ̱ngui̱ xa̱nhogä? Porque hønsɛ Oja̱ xa̱nho. \v 20 Ua hi̱nguí̱ pa̱di̱ hanja'ʉ yø hya̱ di̱ ma̱nda Oja̱ ngue ɛ̱na̱: “'Yo grá̱ 'yots'om'mäi. 'Yo grá̱ hyote. 'Yo grá̱ bɛ̱. 'Yo to guí sännba̱ ra̱ fɛhni̱. Da̱mi̱ su̱ ni̱ papá, da̱mi̱ su̱ ni̱ mamá” ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ya yø hya̱ guí xicya, ya gä xtá̱ øt'e asta̱ gue'mø ma̱rá̱ ngüɛgui. \p \v 22 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱mp'ʉya, mi̱ 'yøhra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Di 'bɛhma̱n'na ra̱ hya̱ ja ngue gui 'yøt'e. Da̱mi̱ pä te gä guí pɛts'i, gui u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ yø hyoya. Nu̱'mø gá̱ 'yøt'a̱ya, ya bí ja ni̱ mmɛti ma̱hɛ̱ts'i̱ p'ʉya. Bá̱ ɛ̱ p'ʉya, ga̱ mmɛp'ʉ nná̱ magä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 23 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ, nu̱'mø mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ sifi, ma̱mbi du̱drá̱ mmʉi, porque ma̱rá̱ ndømmɛ̱mmɛti. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue Oja̱, hi̱nte hɛ̱mbi̱. \p \v 24 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue bi du̱ rá̱ mmʉi ra̱ mmɛ̱mmɛti, bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―Xa̱ndøn hɛ̱nni̱tho ha di̱ n'u̱nyø mmɛ̱mmɛti ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \v 25 Ya fa̱di̱ ngue ra̱ cameyo, hi̱nja̱m'mø da̱ zä da̱ thop'ʉ ja rá̱ xa̱gu̱ n'na ra̱ 'yofani̱. Pɛ ma̱n'na xa̱ndøn hɛ̱nni̱tho ngue n'na ra̱ mmɛ̱mmɛti di̱ n'u̱ni̱ da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 26 Mi̱ 'yøhyø xädi na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Rá̱ nzɛgui ya hi̱njonni̱ ja̱'i̱ da̱ zä di̱ nya̱nná̱ te ya'mø ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 27 Ra̱ Jesús bi sigue bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ ngue yø ja̱'i̱tho, hi̱nda̱ zä te da̱ 'yøt'e. Pɛ Oja̱, hi̱nte hɛ̱mbi̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue di tocabi ra̱ nho'ʉ yø ja̱'i̱ n'youi p'ʉ ni̱ ma. \p \v 28 Nu̱na̱ ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gähe, ya xtá̱ sohme p'ʉ te gä dí pɛshe ngue dí tɛn'na̱he. \p \v 29 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱ to gä xpá̱ nzohyø ngu̱, xpá̱ nzohrá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá, xpá̱ nzohyø n'yohʉ, xpá̱ nzohyø xisu, xpá̱ nzohyø ba̱si̱, ngue ørpa̱ rá̱ 'bɛfi Oja̱, \v 30 pɛ mɛ̱nte 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi ra̱ ja̱'i̱, nu̱'a̱ ga̱ ngu̱'a̱ te xpá̱ nzogui, ma̱n'natho xa̱ngu̱'a̱ te da̱ di̱ni̱. Ra̱ pa di 'yɛ̱p'ʉ p'ʉya, di t'u̱nna̱ te para za̱ntho. \s1 Ma̱hømbi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue da̱ tho, pɛ bi̱ ma̱ ngue di bɛ̱nna̱te. \p \v 31 Bi zica̱ n'nanni̱'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, ya nná̱ mähä Jerusalén. Nu̱p'ʉ, ja da̱ni̱ njap'ʉ'a̱ te gä bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱, ngue te da̱ thohra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 32 Di̱ ndäpyø ts'oc'ɛ̱i̱, ngue da̱ n'yɛmma̱hya̱, da̱ zʉi, da̱ zots'i. \v 33 Di ʉni̱, m'mɛfa p'ʉya, da̱ hyo. Pɛ rá̱ hyu̱ pa di bɛ̱nna̱te. \p \v 34 Nu̱'ʉ yø xädi hi̱mbi̱ di̱ni̱ hanja na̱ ra̱ hya̱ xifi. 'Be xi̱mbi̱ n'yo yø mmʉi'a̱ te ra̱ hya̱ bi xifi, porque nu̱ya yø hya̱ ya, xa̱nhɛ̱nni̱tho ha di fa̱di̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ xädä. \p \v 35 Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jericó ra̱ Jesús, mi̱ hu̱p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ n'na ra̱ xädä ngue äpra̱ mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ thop'ʉ. \v 36 Mi̱ 'yøde ngue thogui xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱, nu̱'a̱ ra̱ xädä p'ʉya bi 'yänni̱ hanja ngue thohyø ja̱'i̱. \v 37 Bi si p'ʉya, ngue nu̱na̱ ja ngue da̱ thop'ʉ hu̱di̱, guehna̱ ra̱ Jesús ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. \v 38 Bi̱ mʉhra̱ mafi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱ ague Jesús, rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 39 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ni̱ 'bɛt'o p'ʉya, di hɛjpi ngue hi̱ndi̱ mmafi. Pɛ ra̱ xädä, ɛ̱na̱ ma̱n'na nts'ɛdi ga̱ mafi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ huɛ̱ga̱gui̱ ague rá̱ mbom'mɛto'i ra̱ David. \p \v 40 Bi̱ m'mähra̱ Jesús, bi̱ ma̱nda bá̱ ts'i ra̱ xädä. Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zøp'ʉ 'bä p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 41 ―¿Te guí̱ nne di̱ nja'i? \p Ra̱ xädä p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, dí̱ nne ngue di̱ nzø ma̱ dä. \p \v 42 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ xädä: \p ―Di̱ nzø ni̱ dä 'mø. Bi zä'i̱ ya ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue jagä ra̱ ts'ɛdi ga̱ øthe'i. \p \v 43 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, 'bexpi̱ nzø yø dä ra̱ xädä. Bi̱ mɛp'ʉ ni̱ ma ra̱ Jesús, pɛ di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. Nu̱ya gätho yø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ te bi̱ nja, gä ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱. \c 19 \s1 Ra̱ Jesús bi̱ nya̱ui ra̱ Zaqueo. \p \v 1 Mi̱ yʉrbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jericó ra̱ Jesús, ya ni̱ 'yop'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ p'ʉya. \v 2 Nu̱'a̱ ra̱ hni̱ni̱'a̱, mi̱ 'bʉp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱mmɛti ni̱ hu̱ ngue ra̱ Zaqueo, rá̱ hmu̱'ʉ to jʉhra̱ mɛ̱nyu̱ njʉi. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Zaqueo p'ʉya, i̱ nne da̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ba̱di̱ te'o. Pɛ hi̱ngui̱ sä da̱ hyannbʉya, porque xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ n'youi ra̱ Jesús, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ hɛ̱ts'i̱. \v 4 I̱ nne ngue da̱ nu̱ xa̱nho. Bi̱ nti p'ʉya, ni̱ 'bɛt'o. Bi̱ nexa̱ n'na ra̱ za ngue ra̱ sicómoro 'bäp'ʉ ja ngue da̱ni̱ nthohra̱ Jesús. \v 5 Mi̱ thop'ʉ ja ra̱ za tøhra̱ Zaqueo na̱ ra̱ Jesús, bi̱ nøs'ma̱ya̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Zaqueo, bá̱ ca̱i̱ n'na zihma̱ntho, porque nu̱ya ja ngue ga̱ nsäyagä p'ʉ ja ni̱ ngu̱ ya. \p \v 6 Nu̱na̱ ra̱ Zaqueo, n'nahma̱ntho bá̱ ca̱i̱. Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱, ja bi säyabi̱ p'ʉ ra̱ Jesús. \v 7 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho te øtra̱ Jesús, ɛ̱mbi̱ ngue guep'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ ja̱'i̱ ja rá̱ ts'oqui ja säya p'ʉ. \v 8 Ra̱ Zaqueo p'ʉya, bi̱ m'mäi, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱ya grá̱ Hmu̱, nu̱'a̱ te dí pɛts'i, ga̱ u̱nnä ma̱de yø hyoya. Nu̱'mø 'bʉi te'o ma̱n'na xa̱ngu̱ xtá̱ ha̱nnbi̱ ngue'a̱ hi̱nni̱ 'yu̱p'ʉ ga̱ ha̱nnbi̱, pɛ ga̱ cospa̱bi̱ ngoho parte'a̱ te xtá̱ ha̱nnbi̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 9 Mi̱ nya ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ ra̱ ora ja p'ʉya, ya di̱ nya̱nna̱ to 'bʉhra̱ ngu̱ jaua ya. Porque xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ rá̱ mbom'mɛto ra̱ Abraham. \v 10 Porque ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, bi 'yɛ̱hɛ̱ da̱ hyonyø ja̱'i̱ xa̱ m'mɛdi, ngue da̱ ya̱ni̱. \s1 Bi hyɛcra̱ hya̱ ra̱ Jesús ngue 'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ bi t'u̱ni̱. \p \v 11 Mɛ̱nte øxyø ja̱'i̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús, bi hyɛcra̱ hya̱ bi xi p'ʉya. Porque ya xma̱nguerpʉ da̱ zøn'a̱ Jerusalén. Nu̱p'ʉ ga̱ mbɛ̱nyø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue 'bexti̱ nɛ̱qui̱'a̱ ra̱ ora'a̱ ngue di̱ ma̱nda ua Oja̱. \v 12 Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue mi̱ nnu̱ ma̱nsu̱ yø ja̱'i̱. Ya ja ngue da̱ ma n'na ra̱ häi yap'ʉtho, ja di t'u̱nnbʉ rá̱ cargo ngue di̱ nda̱st'abi p'ʉ ja rá̱ häi 'bʉi, da̱ ɛ̱hrá̱ ngu̱ p'ʉya. \v 13 Pɛ hante ngue da̱ ma ra̱ n'yohʉ, bi zonhni̱ 'dɛt'a yø hmi̱qui̱. N'na ngu̱ n'na yø hmi̱qui̱, bi däpa̱ n'na ra̱ mɛ̱nyu̱ xa̱ndøngu̱ rá̱ mu̱ui. Bi 'yɛ̱mbʉya: “Nu̱na̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ dá̱ 'da'a̱hʉ ya, da̱mi̱ 'yørpa̱hʉ rá̱ 'bɛfi asta̱ gue'mø dá̱ pengä”. \v 14 Pɛ nu̱ya yø mmɛ̱ngu̱hʉ ra̱ n'yohʉ, mi̱ nnu̱ ma̱n'ʉ p'ʉya. Bi̱ mɛnhyø m'mɛnhni̱ ngue da̱ ma̱mp'ʉ ha bi zønna̱ n'yohʉ, bi 'yɛ̱na̱: “Hi̱ndí̱ nnegähe na̱ ra̱ n'yohʉ ngue di̱ nda̱st'abi di̱ ma̱ndaga̱he”, bi 'yɛ̱na̱. \v 15 Pɛ siempre bá̱ t'ɛ̱ts'i̱ ngue bi̱ nda̱st'abi na̱ ra̱ n'yohʉ. Mi̱ zøp'ʉ ja rá̱ häi p'ʉya, bi̱ ma̱nda bá̱ ts'i'ʉ yø hmi̱qui̱ xi u̱nná̱ mɛ̱nyu̱. I̱ nne da̱ ba̱di̱ hangu̱ xa̱ nda̱ha̱ n'na ngu̱ n'na. \v 16 Nu̱'a̱ rá̱ mʉdi bi zøp'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱ ni̱ mɛ̱nyu̱ gá̱ däqui, ya jap'ʉ 'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ xa̱ nda̱ha̱”. \v 17 Ra̱ da̱st'abi p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Ya xa̱nho 'mø, grá̱ hoga̱ mɛfi. Ma̱da̱gue'a̱ zits'ʉtho bi̱ ma ma̱fäti'i, pɛ gá̱ pøngma̱nho. A nu̱yá, dí ɛ̱xa̱'i̱ ya ngue gui̱ ma̱nda 'dɛt'a yø da̱ni̱hni̱ ya”. \v 18 Bi zøhma̱n'na p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Ague grá̱ hmu̱, nu̱'a̱ ni̱ mɛ̱nyu̱ gá̱ däqui, ya jap'ʉ cʉt'a yø mɛ̱nyu̱ xa̱ nda̱ha̱”. \v 19 Bi t'ɛ̱mbʉya: “Nu̱'i̱ ya, dí ɛ̱xa̱'i̱ ngue gui̱ ma̱nda cʉt'a yø hni̱ni̱”. \v 20 Mi̱ zøhma̱n'na p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Ague grá̱ hmu̱, ja ua ni̱ mɛ̱nyu̱ gá̱ däqui. Nu̱gä dá̱ 'uɛ ra̱ bayu dá̱ pɛts'i. \v 21 Porque dí su̱'i̱ ngue guí ya̱ ma̱nzaqui, guí ä'a̱ te hi̱nxcá̱ ta̱ha̱. Guí xoc'a̱ te hi̱nxcá̱ pɛfi”. \v 22 Bi 'yɛ̱nna̱ da̱st'abi p'ʉya: “Hi̱ngrá̱ hoga̱ mɛfi n'yø. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya, gue'a̱ gdá̱ ha̱ts'a̱'i̱ ra̱ güɛnda'a̱ ya. Porque guí ɛ̱ngui̱ ngue dí ya̱ ma̱nzaquigä. Guí ɛ̱ngui̱ ngue dí ha̱ngä'a̱ te hi̱nxtá̱ n'ʉni̱, ogue dí äcä'a̱ te hi̱nxtá̱ pɛfi. \v 23 ¿Hanja ngue hi̱ngá̱ dä ma̱ mɛ̱nyu̱gä p'ʉ ja ra̱ banco, n'namhma̱ ngue nu̱'mø dá̱ søcua ja ma̱ ngu̱, xti̱ ndäcä'a̱ te rá̱ nzäbi ma̱ mɛ̱nyu̱?” \v 24 Bi t'ɛ̱mp'ʉ 'bäp'ʉ p'ʉya: “Hya̱nnba̱ui ra̱ mɛ̱nyu̱ na̱, n'yø. Da̱mi̱ u̱nui'a̱ ha̱ 'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱”. \v 25 Nu̱'ʉ ts'o p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: “Ague grá̱ hmu̱, pɛ ya ha̱ 'dɛt'a yø mɛ̱nyu̱ na̱”. \v 26 Bi 'yɛ̱nna̱ da̱st'abi p'ʉya: “Nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'a̱ ya ha̱ xa̱ngu̱, gue'a̱ ma̱n'na di t'u̱n'na̱. Pɛ nu̱'a̱ zits'ʉtho ha̱, da̱ tha̱nnba̱bi̱'a̱ zits'ʉ ha̱. \v 27 A nu̱yá, nu̱'ʉ ma̱ nsʉigä'be hi̱ngui̱ nneque xca̱ nda̱st'abigä, bá̱ siui ua ya. Ga̱ nnu̱gä ha gdi hyohʉ”. \s1 Ra̱ Jesús bi zøp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. \p \v 28 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, ra̱ Jesús bi thogui, i̱ ma Jerusalén. \v 29 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos, ja jarbʉtho ra̱ hni̱ni̱ Betfagé 'nɛ̱hra̱ hni̱ni̱ Betania. Bi 'yɛt'i yoho yø xädi p'ʉya. \v 30 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mɛ nʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bí janʉ ya. Nu̱'mø gá̱ cʉt'ui ra̱ hni̱ni̱, gui ti̱mmi̱ p'ʉ da̱ ntha̱t'i̱ n'na ra̱ burru ma̱'da'yotho, hi̱njongui̱ sä. Bá̱ xoqui guá̱ siui ua. \v 31 Nu̱'mø to da̱ 'yɛ̱n'a̱ui, hanja ngue guí xocui ra̱ burru, guí xihmi̱ p'ʉya ngue honna̱ Hmu̱. \p \v 32 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi̱ ma. Nu̱p'ʉ bi zømp'ʉya, bi di̱mp'ʉ ntha̱t'i̱ ra̱ burru, tengu̱tho xi̱ ma̱nna̱ Jesús. \v 33 Mi̱ xojpʉya, nu̱'ʉ yø mmɛ̱mburru bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue guí xocui ra̱ burru? \p \v 34 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Porque honna̱ Hmu̱. \p \v 35 Bi ts'ispa̱bi̱ ra̱ burru ra̱ Jesús. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi ga̱spa̱ ra̱ burru yø tu̱hu̱ yø ja̱'i̱ ngue bi̱ nøpa̱ nts'ʉt'i. Bi hyu̱xra̱ burru ra̱ Jesús, bi̱ ma. \v 36 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di tʉnsyø tu̱hu̱ ngue pøp'ʉ ja ra̱ 'yu̱ ja ngue da̱ thohra̱ Jesús. \v 37 Nu̱'mø ya xma̱nguerpʉ da̱ zøn'a̱ Jerusalén, ya 'yop'ʉ ja ra̱ nga̱i̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos. Bi̱ mʉhra̱ hmafi gätho yø xädi p'ʉya ngue di johya. I ɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ ngue yø milagro xi̱ nu̱rpi̱ øtra̱ Jesús. \v 38 Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Oja̱ di ja̱pra̱ da̱st'abi bá̱ 'bɛnhni̱ ngue bi zøcua. Ya bi̱ nhojpa̱ui yø ja̱'i̱ na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱ya ma̱guesɛ na̱ Oja̱ bí 'bʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \p \v 39 Bi 'yɛ̱n'i'da yø fariseo n'youi yø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, da̱mi̱ hɛjpa̱ ni̱ xädi. 'Yo di̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱. \p \v 40 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dí xi'a̱hʉ ngue nu̱'mø da̱ ma ma̱hɛjpi ya yø ja̱'i̱ ɛ̱sca̱gui̱ ya, di̱ nya̱ yø do ja ua ngue da̱ 'yɛ̱sca̱gui̱. \p \v 41 Mi̱ zøn'a̱ neni̱hni̱ ra̱ Jesús, bi hyandra̱ hni̱ni̱ Jerusalén. Bi̱ nzomp'ʉya, ngue pa̱di̱ te da̱ tho'a̱ m'mɛfa yø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. \v 42 Bi 'yɛ̱mbra̱ mɛ̱hni̱ni̱ p'ʉya: \p ―Nu̱ ra̱ pa ja p'ʉya, dí̱ nnehma̱gä ngue gui pa̱hmʉ hanja na̱ ra̱ hya̱ da̱ 'yøt'a̱hʉ ra̱ nho. Pɛ njot'i ni̱ n'yomfɛ̱ni̱hʉ ya. \v 43 Da̱ 'yɛ̱hra̱ pa ngue gui̱ m'mʉ mma̱n'ʉhʉ, di̱ mäts'a̱ ni̱ nsʉihʉ, ma̱thɛ̱t'i̱ ra̱ hni̱ni̱ da̱ 'yøtyø nju̱di̱. Di̱ nexpʉ di̱ nexyø soldado da̱ 'yøt'a̱hʉ ra̱ tu̱nhni̱, da̱ 'yɛ̱'a̱hʉ ma̱de. \v 44 Da̱ t'ɛn'a̱hʉ häi p'ʉya, ngue da̱ tho yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ hni̱ni̱. Da̱ ma nsʉdi yø ngu̱. Ngu̱na̱ di̱ nja, porque hi̱mbi̱ n'yo ni̱ mmʉihʉ'a̱ ra̱ pa bi zøcua rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ ngue xi'i ha gdi̱ nya̱mhmʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yɛtyø ja̱'i̱ mi̱ mpäp'ʉ ja ra̱ thi̱nni̱ja̱. \p \v 45 Bi̱ map'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús. Gä bi 'yɛtyø ja̱'i̱ mi̱ mpäp'ʉ thi̱nni̱ja̱ p'ʉya. \v 46 Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue Oja̱ i ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ma̱ ngu̱ngä, ni̱ hu̱ ngue ra̱ ngu̱nga̱ mhmat'Oja̱ na̱”. Pɛ nu̱'a̱hʉ, guí øthʉ ngue ja di̱ mpɛti ua yø bɛ̱. \p \v 47 N'na pa ngu̱ n'na pa bi xännba̱te p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús. Pɛ nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ p'ʉya, 'nɛ̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley, 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, gä honna̱ forma ha di hyo ra̱ Jesús. \v 48 Pɛ hi̱ngui̱ ti̱ni̱ ha di japi ngue di̱ nja'a̱ te mbɛ̱ni̱, porque gä 'bʉtyø ja̱'i̱ ngue øxra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. \c 20 \s1 Ra̱ Jesús bi t'änni̱ to bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te øt'e. \p \v 1 N'na ra̱ pa ya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, xihyø ja̱'i̱ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱. Bi zøhyø hmu̱ yø mmäcja̱ p'ʉya, 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, bá̱ 'yohʉ'ʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \v 2 Bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague n'yø, ¿hanja'a̱ te guí øt'e? To bi 'da'i ra̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te guí øt'e? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä xquet'a̱ ga̱ øt'a̱hʉ n'na ra̱ nt'änni̱ ya. Pɛ da̱mi̱ xicjʉ hanja'a̱ ra̱ hya̱ ga̱ än'na̱hʉ. \v 4 ¿Te'o bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ Xuua bi xixya̱bi̱ yø ja̱'i̱? ¿Ua Oja̱ bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱, uague yø ja̱'i̱tho rá̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te bi 'yøt'e? \p \v 5 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, di̱ n'yänni̱ te di da̱di̱. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ xihmʉ ya 'mø? Nu̱'mø ga̱ xihmʉ ngue Oja̱ bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ te bi 'yøtra̱ Xuua, da̱ 'yɛ̱njʉ p'ʉya: “Xina̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua conná̱ ngueque, ¿hanja ngue hi̱ngá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ 'mø?”, da̱ 'yɛ̱njʉ p'ʉya. \v 6 A nu̱'mø ga̱ xihmʉ ngue yø ja̱'i̱tho bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ te bi 'yøtra̱ Xuua, di hyojthoga̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue da̱ mʉndoga̱hʉ. Porque gä ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ja̱'i̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ Xuua. \p \v 7 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Hi̱ndí̱ pa̱cähe to bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te bi 'yøtra̱ Xuua. \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ya hi̱ngá̱ xicjʉ na̱ ra̱ hya̱ dí än'na̱hʉ, ni̱ xi̱nga̱ guecä ga̱ xi'a̱hʉ to di 'dacra̱ nt'ɛ̱di̱ te dí øt'e. \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na ra̱ hua̱hi̱ ngue ra̱ jomhmi̱. \p \v 9 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ yø hya̱ bi̱ xihyø ja̱'i̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue bi 'yøt'a̱ n'na rá̱ nua̱'uva. M'mɛfa p'ʉya, bi hyoni̱ to da̱ gonhui rá̱ hua̱hi̱, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi̱ nja yø uva, di̱ t'u̱nna̱ mmɛ̱hui̱'a̱ te di tocabi. Bi̱ ma p'ʉya, ya'atho yø pa i̱ ma. \v 10 Mi̱ zønna̱ pa da̱ thu̱cyø uva p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱hui̱ bi̱ mɛnhna̱ n'na rá̱ hmi̱qui̱ ngue da̱ tu̱ yø uva di tocabi. Pɛ nu̱'ʉ yø mɛfi ma̱mbi̱ 'bʉp'ʉ ja rá̱ hua̱hi̱, bi ʉnna̱ hmi̱qui̱, bá̱ ɛrbʉya. Pɛ hi̱nte bi u̱nni̱. \v 11 Ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya, ma̱hømbi̱ mɛnhma̱n'na rá̱ hmi̱qui̱ p'ʉ bí ja rá̱ hua̱hi̱. Pɛ xquet'a̱ ngu̱t'a̱tho bá̱ ts'ʉi. Bi̱ ma ma̱'ʉni̱, hi̱nte bi t'u̱nni̱. \v 12 Ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya, ma̱hømbi̱ mɛnhma̱n'na rá̱ hmi̱qui̱. Yø mɛfi p'ʉya, ma̱hømbi̱ ʉntho, bá̱ ɛt'i. \p \v 13 M'mɛfa p'ʉya, ɛ̱nna̱ mmɛ̱hui̱: “¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ øt'ä 'mø? Nu̱na̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ da̱di̱ ma̱di̱, ma ga̱ pɛnnbi̱. Xa̱mhma̱tho da̱ nu̱ ma̱nsu̱ 'mø bi̱ nu̱na̱”, bi 'yɛ̱na̱. \v 14 Pɛ nu̱'mø mi̱ zømp'ʉ 'bʉhyø mɛfi na̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ mmɛ̱hui̱, di̱ n'yɛ̱mbyø mɛfi: “Nu̱na̱ ya, guehna̱ ra̱ ts'ʉnt'ʉ ja ngue da̱ gohmi̱ ra̱ hua̱hi̱ na̱ya. Ma ga̱ hohʉ ya, n'namhma̱ ngue ya ma̱ mmɛtihʉ ra̱ hua̱hi̱”, di̱ n'yɛ̱mbi̱. \v 15 Bi bɛnnba̱bi̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ mmɛ̱hui̱ p'ʉya, bi gʉjma̱xøts'e ra̱ hua̱hi̱, ja bá̱ hop'ʉ. \p Ra̱ Jesús bi 'yänyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø ya gä bi̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, ¿teni̱ 'bɛ'a̱ da̱ 'yøtra̱ mmɛ̱hui̱? \v 16 Siempre da̱ ma ra̱ mmɛ̱hui̱, da̱ ho yø mɛfi conhui rá̱ hua̱hi̱. N'nan'yo mi̱'da yø ja̱'i̱ di fätrá̱ hua̱hi̱ p'ʉya. \p Nu̱'mø mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―'Yo da̱ ne Oja̱ ngue da̱ ngu̱'a̱ di̱ nja ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 17 Pɛ ra̱ Jesús bi hyɛ̱tyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Te 'bɛ'a̱ ga̱ mbøn'a̱ ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ra̱ do hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho yø hyønni̱gu̱, guehna̱ ra̱ do brá̱ 'bɛbo p'ʉ brá̱ fʉhra̱ ja̱do na̱”, i ɛ̱na̱. \v 18 Nu̱'mø da̱ zoxra̱ ja̱'i̱ ma̱xøts'e ra̱ do, da̱ føhra̱ ja̱'i̱. A nu̱'mø da̱ dähra̱ do ngue da̱ zoxra̱ ja̱'i̱, da̱ xɛni̱. \p \v 19 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ 'nɛ̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley, bi̱ ne xti bɛntra̱ Jesús ngue xta̱ ngot'i. Porque pa̱hyø ja̱'i̱ ngue go xihya yø hya̱ bi hyɛcra̱ Jesús. Pɛ hi̱mbi̱ zä xti bɛnt'i̱, porque su̱pi̱ di̱ mbøcuɛ mi̱'da yø ja̱'i̱. \s1 I̱ nnepyø nsʉiui ra̱ Jesús ngue da̱ 'yɛ̱mbi̱ hi̱ngui̱ ja ts'ɛdi di̱ nju̱tra̱ mɛ̱nyu̱ njʉi. \p \v 20 Yø fariseo p'ʉya, bi̱ mɛ̱nhni̱ to da̱ jʉjpa̱tho häi te ga̱ ya̱ ra̱ Jesús. Nu̱ya bi 'bɛnhni̱ xøgue ya̱ ma̱nhotho, tengu̱tho 'mø ngue nma̱jua̱ni̱ yø hoja̱'i̱. I̱ nnepe ngue di̱ nja tema̱ hya̱ da̱ di̱nnba̱ ra̱ Jesús ngue hi̱nda̱ gue'a̱ da̱ ma̱, para ngue da̱ zäp'ʉ di ya̱pa̱ m'mɛfa. \v 21 Ja̱na̱ngue bi t'ørpa̱ ra̱ nt'änni̱ na̱ ra̱ hya̱ ja ua, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, dí pa̱cähe ngue gä xa̱nho te guí̱ mma̱, 'nɛ̱ gä gue'a̱ ra̱ hya̱ njua̱ntho guí xännba̱te. 'Nɛ̱ hi̱ngui̱ su̱'a̱ te mbɛ̱n'na̱'i̱ yø ja̱'i̱. Sinoque ma̱jua̱ni̱ guí xännba̱te'a̱ ra̱ hya̱ nne Oja̱ ngue gdá̱ n'yohʉ. \v 22 Da̱mi̱ xicje ya, ¿ua xa̱nho ngue di̱ nju̱tra̱ mɛ̱nyu̱ ähra̱ da̱st'abi, uague hi̱n'na̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 23 Pɛ ra̱ Jesús, ya pa̱di̱ te mbɛ̱nnba̱bi̱ yø ja̱'i̱ ngue'a̱ ra̱ nt'änni̱ ørpe, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―¿Hanja ngue guí sämhya̱ga̱hʉ? \v 24 Da̱mi̱ 'yu̱rca̱hʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱―. ¿To rá̱ hmi̱ na̱ n'youi ra̱ mɛ̱nyu̱ ja ua ya? ¿To rá̱ thu̱hu̱ na̱ ra̱ thu̱hu̱ n'youi na̱ ra̱ mɛ̱nyu̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mi̱ da̱hya ya̱ui ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Guehna̱ ra̱ da̱st'abi na̱ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 25 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ya̱ui: \p ―Nu̱'a̱ ja ngue gui 'yøthʉ ya, da̱mi̱ u̱nhnʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ di tocabi ra̱ da̱st'abi. Da̱ gue Oja̱ p'ʉya, da̱mi̱ u̱nhnʉ'a̱ te di tocabi ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 26 Ya hi̱mbi̱ zä xta̱ ndi̱ni̱ ha xti gʉjpa̱ häi'a̱ ra̱ hya̱ ännbʉya. Hante gue di 'yøtho'a̱ ra̱ hya̱ i da̱hra̱ Jesús. Ya hi̱nte ma̱mbi̱ ma̱ntho. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. \p \v 27 M'mɛfa p'ʉya, bi̱ ma 'da yø saduceo, nu̱ya ɛ̱mbi̱ ngue hi̱ndi̱ bɛ̱nna̱te yø ánima. Bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p \v 28 ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱p'ʉ ja ra̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue ɛ̱na̱: nu̱'mø bi du̱ n'na ra̱ n'yohʉ, 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱, nu̱ rá̱ xisu ra̱ ánima da̱ zogui, nu̱'a̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ ánima gue'a̱ di̱ ntha̱tui ra̱ 'danxu̱'a̱, n'namhma̱ ngue di̱ m'mʉhyø ba̱si̱ tengu̱tho 'mø xti̱ m'mʉhyø ba̱si̱ ra̱ ánima. \v 29 A nu̱yá, xi'mø di 'bʉ'i yoto ma̱'yohʉ ngue ɛda̱di̱ ncu̱ ya. Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ ma̱ da̱, di̱ ntha̱ti̱. Pɛ da̱ 'yɛ̱hra̱ pa da̱ du̱, 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱. \v 30 Ja̱na̱ngue nu̱'a̱ rá̱ n'yohʉ ra̱ ánima m'mɛfa bi̱ m'mʉi, go di̱ ntha̱tui ra̱ 'danxu̱'a̱. Pɛ xquet'a̱ da̱ du̱ ra̱ n'yohʉ, 'nɛ̱ hi̱ndi̱ m'mʉhyø ba̱si̱. \v 31 Nu̱'a̱ rá̱ hyu̱ rá̱ n'yohʉ p'ʉya, høndi̱ ntha̱tui ra̱ 'danxu̱ 'mø bi du̱ rá̱ n'yohʉ. Di siguetho di̱ ntha̱tra̱ xisu 'mø bi du̱ rá̱ ndø, asta̱ gue'mø bi du̱ gä yoto ma̱'yohʉ. Gä di̱ ntha̱tui ra̱ xisu, 'nɛ̱ gä bi du̱ yø n'yohʉ. Pɛ hi̱mbi̱ m'mʉhyø ba̱si̱. \v 32 Rá̱ nzɛgui p'ʉya, bi du̱ ra̱ xisu. \v 33 A nu̱yá, xi'mø ra̱ pa da̱ni̱ bɛ̱nna̱te yø ánima ya, ¿ndana̱ gue'a̱ ya yoto ma̱'yohʉ rá̱ mmɛti ra̱ xisu? Porque gä bi̱ m'mʉhmi̱. \p \v 34 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi, di̱ ntha̱tui yø xisu yø n'yohʉ. \v 35 Pɛ nu̱ to di tocabi ra̱ mmɛ̱nthi̱ ngue di̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ 'mø bi bɛ̱nna̱te yø ánima, ya hi̱n da̱ni̱ ntha̱ti̱. \v 36 Porque ya hi̱njonda̱ du̱, da̱ gohi tengu̱tho yø anxɛ. Ya yø ba̱si̱ Oja̱, porque da̱ 'yøt'Oja̱ ngue ma̱'da'yo høndi̱ m'mʉi. \v 37 Nu̱p'ʉ ja ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ Moisés, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. Porque nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱n'Oja̱ 'mø mi̱ nya̱ p'ʉ bi̱ nzø ra̱ ndʉt'o, ngue bi 'yɛ̱na̱: “Guecä drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Abraham. Drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Isaac. Drá̱ Oja̱gä ngue ra̱ Jacob”, bi 'yɛ̱n'Oja̱. \v 38 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue nu̱p'ʉ 'bʉ Oja̱, hi̱ngui̱ tu̱ yø te yø ánima. Nu̱p'ʉ 'bʉ Oja̱, hi̱njongui̱ tu̱. \p \v 39 Bi 'yɛ̱n'i'da yø xännba̱te ngue ra̱ ley p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱'a̱ guí̱ mma̱, grá̱ xännba̱te ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 40 Pɛ ya bi zu̱ xti sigue xta̱ 'yørpa̱ mi̱'da yø nt'änni̱ p'ʉya. \s1 Ra̱ Jesús bi xihyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Cristo hi̱ngra̱ ja̱'i̱tho. \p \v 41 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi, i̱ mma̱nyø ja̱'i̱ ngue da̱ gue'a̱ n'na'ʉ yø mbom'mɛto ra̱ David. Nu̱gä ga̱ xi'a̱hʉ hanja ya, ma̱da̱gue'a̱ ngue rá̱ mbom'mɛto ra̱ David, pɛ nu̱na̱ ra̱ Cristo hi̱ngra̱ ja̱'i̱tho na̱. \v 42 Porque ra̱ David, ɛ̱nna̱ hya̱ bi 'yorpʉ ja ra̱ Salmo: “Nu̱na̱ Oja̱, nu̱'mø mi̱ zojba̱gui̱ ma̱ Hmu̱, ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi xifi, bi 'yɛ̱mbi̱: Da̱mi̱ mi̱cua ja ma̱ n'yɛigä ya, \v 43 asta̱ gue'mø ga̱ øt'e ngue guí̱ ma̱nda gätho'ʉ ni̱ nsʉiui”, bi 'yɛ̱mbi̱. \v 44 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya, ngue ra̱ David, nu̱'mø nnønna̱ Cristo, ni̱ hu̱ti̱ ngue rá̱ Hmu̱. Ja̱na̱ngue ra̱ Cristo di̱ nɛ̱qui̱ ngue hi̱ngra̱ ja̱'i̱tho, ma̱da̱gue'a̱ ngue rá̱ mbom'mɛto ra̱ David. \s1 Bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue di̱ mfädi xa̱nho, hi̱nda̱ hyätyø xännba̱te ngue ra̱ ley. \p \v 45 Gä bi 'yøhyø ja̱'i̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue ɛ̱mbyø xädi: \p \v 46 ―Da̱mi̱ mfähmʉ xa̱nho ya, 'yo di hä'a̱hʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley. 'Yo guí øthʉ tengu̱tho ga̱ 'yo'ʉ. Nu̱ya yø n'yohʉ ya, di ho ngue søt'a̱ häi yø he. Di ho ngue di respeta yø ja̱'i̱ ha gui zɛngua p'ʉ ja ra̱ täi. Nu̱p'ʉ ja yø ni̱ja̱ p'ʉya, huantho yø nthu̱ts'i̱ ta̱te xa̱nho ngue ja hu̱p'ʉ. Nu̱p'ʉ øt'a̱ ngo yø ja̱'i̱ p'ʉya, xquet'a̱ nne ngue ta̱te xta̱nho p'ʉ da̱ mi̱. \v 47 'Nɛ̱ tu̱nnba̱ yø ngu̱ yø 'danxu̱, i häti, ɛ̱mbi̱ ngue di xa̱nnbi̱ te pɛts'i. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ga̱ ngorpa̱ yø dä yø ja̱'i̱ p'ʉya, nu̱'mø mmat'Oja̱, ndø ya'atho mmat'Oja̱. I̱ nne da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ngue yø ndøhoga̱ n'yohʉ. Pɛ nu̱yá, guehya ma̱thoguitho ra̱ castigo da̱ thohya ngue gätho mi̱'da yø ja̱'i̱. \c 21 \s1 Ra̱ 'danxu̱ bi u̱nna̱ mɛ̱nyu̱ Oja̱. \p \v 1 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, hɛ̱tho ra̱ Jesús ha ga̱ yʉtyø mɛ̱nyu̱ yø mmɛ̱mmɛti p'ʉ ja ra̱ huada cʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ ngue ra̱ ofrenda. \v 2 Bi̱ nu̱ n'na ra̱ 'danxu̱ ngue ra̱ zibøhyoya, xquet'a̱ bi gät'i yoho yø zi xani̱ p'ʉ ja ra̱ njʉmɛ̱nyu̱. \v 3 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue ra̱ zibøhyoya na̱ ra̱ 'danxu̱ bi u̱nná̱ mɛ̱nyu̱ ya, pɛ ma̱n'natho nnu̱ ma̱nho Oja̱'a̱ rá̱ mɛ̱nyu̱ bi u̱nna̱, hi̱nda̱ gue'ʉ yø mɛ̱nyu̱ mi̱'da yø ja̱'i̱ di u̱ni̱. \v 4 Porque nu̱ya mi̱'da yø ja̱'i̱, yø mmɛ̱mmɛti ya, pɛ gue'a̱ rá̱ mɛ̱nyu̱ xa̱ pongui̱ di u̱ni̱. A nu̱na̱ ra̱ 'danxu̱, zits'ʉ drá̱ mɛ̱nyu̱ mi̱ ha̱. Mi̱ ja ngue xta̱ nzi rá̱ mɛ̱nyu̱ bi u̱ni̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa da̱ xotra̱ ni̱ja̱. \p \v 5 Di c'a̱ 'da yø ja̱'i̱ te ja ra̱ ni̱ja̱. I̱ mma̱nyø ja̱'i̱ ngue ma̱zihotho gui̱ nɛ̱qui̱ ra̱ ni̱ja̱. Ma̱zihotho gui̱ nɛ̱qui̱ yø hmi̱ yø do n'youi. Gui̱ nhohra̱ ni̱ja̱'a̱ tema̱ cosa di u̱nyø ja̱'i̱ ngue nnøpa̱ ofrenda. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 6 ―Ya guí̱ nnu̱hʉ te ja ra̱ ni̱ja̱ ya. Pɛ nu̱na̱ ra̱ ni̱ja̱ na̱ya, bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa da̱ xotyø ja̱'i̱ na̱. Xøgue di̱ nxʉdi, hi̱n hapʉ nmi̱ nɛ̱qui̱ ra̱ ni̱ja̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús te di̱ nja hante rá̱ nzɛgui yø pa. \p \v 7 Bi t'ännbʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿nja̱m'mø di̱ nja ya yø hya̱ guí̱ mma̱nya, ngue da̱ xotra̱ ni̱ja̱ yø ja̱'i̱? ¿Tema̱ hmɛ̱ya di̱ nja'mø ya ni̱ ma da̱ zønna̱ pa di̱ nja'a̱ te guí̱ mma̱nya? \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ mfähmʉ xa̱ndønho, 'yo guí̱ nne ngue to da̱ hyä'a̱hʉ. Porque xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di̱ n'yo ngue da̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: “Go guecä drá̱ Cristogä ya”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. Xquet'a̱ da̱ 'yɛ̱na̱: “Nu̱ya, ya da̱ guehra̱ ora jap'ʉ da̱ gua'a̱ nxi̱mhäi ya”, da̱ 'yɛ̱na̱. Pɛ 'yo sä guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ. \v 9 Nu̱'mø gá̱ 'yøhmʉ ngue ya ja yø da̱tu̱nhni̱, ya di̱ ndu̱nhyø ja̱'i̱, 'yo sä guí su̱hʉ. Porque jatho ngue ya ngu̱'a̱ ja ngue di̱ nja. Pɛ hi̱nga̱ gue'ʉ yø hmɛ̱ya'ʉ ngue rá̱ nzɛqui. \p \v 10 Bi sigue bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Da̱ nangyø nación ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ tu̱nhni̱ mi̱'da yø nación. Da̱ nangyø da̱st'abi ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ tu̱nhni̱ mi̱'da yø da̱st'abi. \v 11 Ja̱njua̱ni̱ ngue di 'ya̱n'a̱häi. Di̱ nja yø thu̱hu̱, di̱ nja yø guɛ̱hi̱. Di̱ nsu̱ yø ja̱'i̱ 'mø bi̱ nu̱ yø hmɛ̱ya dá̱ nja ma̱ya̱. \s1 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ, da̱ ts'ʉi. \p \v 12 Pɛ hante ngue di̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, da̱ gu̱'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ngue di bɛnt'a̱hʉ, di dä'a̱hʉ p'ʉ ja yø ni̱ja̱, da̱ jo'a̱hʉ. Di̱ ndä'a̱hʉ p'ʉ 'bʉhyø da̱st'abi. Di ja'a̱hʉ p'ʉ yø ja̱'i̱ ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 13 Ngue ngu̱'a̱ di̱ nja'a̱hʉ, nu̱'mø ya gdi̱ ya̱hʉ yø ts'ʉt'abi, ja gui xihmʉ p'ʉ ra̱ hoga̱ 'da'yo hya̱ p'ʉya. \v 14 Nu̱'mø bi̱ ma ma̱ bɛnt'i̱'a̱hʉ, 'yo sä di tu̱ ni̱ mmʉihʉ'a̱ ra̱ hya̱ ja ngue gui xihmʉ ra̱ ts'ʉt'abi. \v 15 Porque ga̱ 'da'a̱hʉ ra̱ hya̱, ngue gui pa̱di̱ te gui̱ mma̱mhmʉ p'ʉ 'bʉ'ʉ di sʉ'a̱hʉ. Hi̱njonda̱ zä da̱ däcra̱ hya̱ ga̱ 'da'a̱hʉ. \v 16 A nu̱yá, asta̱ ni̱ papásɛ di dä'a̱hʉ. Ni̱ n'yohʉsɛ di dä'a̱hʉ. Ni̱ mɛ̱ni̱sɛ di dä'a̱hʉ, ni̱ amigosɛ di dä'a̱hʉ. Pɛ di̱ m'mʉ'i'da da̱ tho'a̱hʉ. \v 17 Da̱ zʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱ ndap'ʉ bi zä ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 18 Pɛ ni̱ xi̱nga̱ n'na ni̱ xta̱hʉ di̱ m'mɛdi. \v 19 Nu̱'mø hi̱ngui̱ hyɛga̱hʉ, gue'a̱ di̱ n'na'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te'a̱. \p \v 20 Nu̱'mø gá̱ nu̱hʉ ngue ya di̱ mäs'yø soldado ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, gui pa̱hmʉ p'ʉya ngue n'na zihma̱ntho da̱ ma ma̱juadi ra̱ hni̱ni̱. \v 21 Nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Judea, da̱ 'dagui, di̱ map'ʉ ja yø xa̱nthø. Nu̱'ʉ di 'bʉp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, da̱ 'dagui. A nu̱'ʉ dí 'yo ra̱ 'bɛfi, ya hi̱ndi̱ map'ʉ ja rá̱ hni̱ni̱. \v 22 Porque ya bi zøhra̱ pa di̱ nja ra̱ castigo. Nu̱ te gä nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, da̱ gue'a̱ ra̱ ora'a̱ ngue di̱ nja'a̱. \v 23 Huɛ̱ca̱te yø xisu di ha̱dyø ba̱si̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ogue di sʉdyø ba̱si̱. Porque ra̱ nda̱te di̱ nja ua ja ra̱ häi. Ra̱ ndu̱ssu̱tho ra̱ castigo da̱ thohyø ja̱'i̱. \v 24 Da̱ tho yø ja̱'i̱ conyø juai. Mi̱'da p'ʉya, da̱ ts'ixa̱ fädi, di̱ ma ra̱ fädi ndø yap'ʉtho n'nanni̱ yø häi. 'Nɛ̱ nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío p'ʉya, da̱ nɛ̱'a̱häi yø mmɛ̱ngu̱ Jerusalén asta̱ gue'mø da̱ ne Oja̱ di̱ m'mɛhyø hya̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue ma̱hønda̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 25 Di̱ nja yø hmɛ̱ya p'ʉ ja ra̱ hyadi, 'nɛ̱p'ʉ ja ra̱ za̱na̱, 'nɛ̱p'ʉ ja yø sø. Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi p'ʉya, hi̱nda̱ ba̱di̱ te da̱ 'yøtyø ja̱'i̱ 'bʉp'ʉ ja yø nación. Di̱ nsu̱ yø ja̱'i̱ ngue'a̱ gui thoni̱ yø fʉnthe di ja ra̱ ja̱the. \v 26 Nu̱'mø bi zo yø mmʉi yø ja̱'i̱'a̱ te ja ngue di̱ nja ua ja ra̱ xi̱mhäi, asta̱ da̱ güentyø ja̱'i̱ ngue ra̱ ts'u̱. Nu̱ te gä bí ja ma̱ya̱, gä di pädi hapʉ thogui. \v 27 Da̱ thandra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ mɛ̱hɛ̱ts'i̱ ngue da̱ n'youi ra̱ gu̱i̱. Da̱ hnu̱ ngue ma̱guesɛ, porque ma̱thoguitho ja rá̱ ts'ɛdi. \v 28 Nu̱'mø ya bi̱ mʉdi di̱ nja ya yø hya̱ ya, da̱mi̱ hya̱ ra̱ ts'ɛdi gui jʉxni̱ ya̱hʉ, gui hyanthʉ ma̱yá̱. Porque ya xma̱ nguerpʉtho da̱ ɛ̱hni̱ Nya̱tehʉ. \s1 Bi̱ nhyɛjpa̱ ra̱ hya̱ n'na nza ra̱ igo. \p \v 29 Ma̱hømbi̱ hyɛj hma̱n'na ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Guí̱ nnu̱hʉ n'na ra̱ za ra̱ igo, ogue ndana̱ bi zä ma̱ za. \v 30 Nu̱'mø ya bi c'ammi̱ ngue bi 'dogui, guí pa̱hmʉ p'ʉya ngue ya ni̱ ma di pat'i xa̱nho häi. \v 31 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ ja ngue di̱ nja ya. Nu̱'mø gá̱ nu̱hʉ ngue ya bi̱ nja ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ, da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue ya xma̱ nguepʉtho di̱ ma̱nda Oja̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 32 Nu̱ya yø hmɛ̱ya dí xi'a̱hʉ ya, da̱mi̱ pa̱hmʉ ngue guehya di̱ nja ya, hante ngue da̱ du̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhra̱ pa ja p'ʉya. \v 33 Nu̱ te bí ja ma̱ya̱, 'nɛ̱cua ja ra̱ häi, hi̱ngui̱ za̱i̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, ja para za̱ntho na̱. \p \v 34 Da̱mi̱ mfähmʉ xa̱nho, 'yo da̱di̱ mbɛntui ra̱ nts'o ni̱ mmʉihʉ. Ma̱nma̱ thä'i ngue gui̱ n'i̱ti̱hʉ, ogue høndra̱ mɛ̱nyu̱ gui ja ndu̱mmʉi ha gdi ti̱mhmʉ. Porque nu̱'mø bi zønna̱ pa rá̱ nzɛgui, ja̱ gui tha̱mbɛ̱ni̱hʉ, ya di jap'ʉ. \v 35 Tengu̱tho 'mø te bi zo ra̱ 'dihi, di̱ njarbʉtho'a̱ te da̱ thogui gätho yø ja̱'i̱ 'bʉi rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi. \v 36 Gue'a̱ ngue gdi̱ mfähmʉ xa̱ndønho'a̱. Da̱mi̱ mat'Oja̱hʉ hangu̱ ra̱ pa, n'namhma̱ ngue gui̱ mpomhmʉ ra̱ nda̱te ja ngue di̱ nja. Ja̱na̱ngue da̱ zä guí sømhmʉ p'ʉ di 'bʉhra̱ N'yohʉ di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. \p \v 37 Nu̱'mø ra̱ pa, i xännba̱te p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús. Ra̱ xu̱i̱ p'ʉya, pa bi op'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos. \v 38 Gätho yø ja̱'i̱, xu̱di̱ xu̱di̱ pap'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue øxra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. \c 22 \s1 Yø nsʉiui ra̱ Jesús ya sänni̱ ngue da̱ hyo. \p \v 1 Ya mi̱ ts'ʉdra̱ ngo ngue ra̱ pascua, guehna̱ ra̱ pa ts'i ra̱ thu̱hmɛ̱ hi̱ngui̱ n'youi ra̱ íxi. \v 2 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley, guehya ya rá̱ ya'atho yø pa honi̱ ha di hyo ra̱ Jesús. Pɛ su̱pi̱ di̱ mbøcuɛ yø ja̱'i̱. \p \v 3 Ra̱ zithu̱ p'ʉya bi yʉrbʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ Judas Iscariote, guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús. \v 4 Nu̱na̱ ra̱ Judas, bi̱ ma bá̱ nya̱ui yø hmu̱ yø mmäcja̱, 'nɛ̱hyø n'yohʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bá̱ nhɛca̱ hya̱ui yø mmäcja̱ ha di japi di däpra̱ Jesús. \v 5 Ra̱ ndijohya ya yø mmäcja̱ 'mø di̱ni̱ ha di zʉdi. Bi xihna̱ ra̱ Judas ngue di u̱nna̱ mɛ̱nyu̱. \v 6 Bi̱ nu̱ ma̱nho te bi sihna̱ ra̱ Judas ngue di t'u̱nna̱ mɛ̱nyu̱. Bi hyoni̱ ha di japi ngue di däpyø mmäcja̱ ra̱ Jesús, pɛ da̱ gue'a̱ ra̱ ora ngue 'bʉsɛ ra̱ Jesús. \s1 Yø xädi ra̱ Jesús bi hoqui te da̱ zi'a̱ ra̱ nde bi̱ nsänni̱go ngue ra̱ pascua. \p \v 7 Ya fʉhra̱ ngo nguehya yø pa ts'i ra̱ thu̱hmɛ̱ hi̱ngui̱ n'youi ra̱ íxi. Guehna̱ ra̱ pa hodɛ'yo yø ja̱'i̱ ngue sänni̱go, ngue di̱ nzibde ngue ra̱ pascua. \v 8 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛtra̱ Bɛdu 'nɛ̱hra̱ Xuua, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ mɛ ya, bí hocui'a̱ te gdá̱ nzibdehʉ, ga̱ nsänni̱gohʉ ngue ra̱ pascua ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 9 Bi 'yɛ̱n'ʉ yø xädi p'ʉya: \p ―¿Hapʉ guí̱ nne ga̱ ma hocä'be'a̱ te ga̱ sihʉ p'ʉya? \p \v 10 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø gá̱ cʉt'ui mbo ra̱ hni̱ni̱, gui̱ nthɛui n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ ma rá̱ ngu̱, di tu̱ n'na xøni̱ ra̱ dehe. Da̱mi̱ tɛnnui hapʉ da̱ zøni̱. \v 11 Gui 'yɛ̱nui ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ p'ʉya: “Ra̱ xännba̱te i ɛ̱na̱: ¿Hapʉ ja ra̱ cuarto ga̱ nzibdehe ma̱ xädi, ja ga̱ sähe p'ʉ ra̱ ngo ngue ra̱ pascua?” gui 'yɛ̱nui. \v 12 Ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ p'ʉya da̱ 'yu̱t'a̱ui n'na ra̱ da̱cuarto bí ja ma̱ya̱ ra̱ tøca̱ngu̱. Ja da̱mi̱ hocui p'ʉ'a̱ te ja ngue gdá̱ nzibdehʉ p'ʉya. \p \v 13 Bi̱ ma'ʉ yoho yø xädi mi̱ ya̱ui ra̱ Jesús. Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱, tengu̱tho ra̱ hya̱ xi̱ ma̱nna̱ Jesús, gue'a̱ bi̱ nja'a̱. Bi di̱nna̱ ngu̱ tengu̱tho xi xifi, ja bi hojpʉ ra̱ nzibde ngue ra̱ pascua p'ʉya. \s1 Ra̱ Jesús bi zi ra̱ nzibde ngue ra̱ pascua. \p \v 14 Nu̱'mø mi̱ zønna̱ ora di̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús, gätho'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi, gä 'bʉp'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. \v 15 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hante ngue da̱ thogui, ja̱njua̱ni̱ ngue sixa̱ mpähä ma̱ mmʉi ngue 'daua ga̱ nsi̱hmɛ̱hʉ na̱ ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. \v 16 Porque dí xi'a̱hʉ ngue ya hi̱nni̱ mantho ga̱ nsänni̱gohʉ, asta̱ gue'mø di̱ nja'a̱ te ja ngue di̱ nja, ya gdi 'bʉhmʉ p'ʉ ha di̱ ma̱nda Oja̱ p'ʉya. \p \v 17 Bi dɛcra̱ vaso p'ʉya ngue di ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. Bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―Da̱mi̱ ndarpa̱hʉ na̱ya, sihʉ 'da'its'ʉ. \v 18 Porque dí xi'a̱hʉ ngue ya hi̱nni̱ mantho ga̱ sigä rá̱ ngui ra̱ uva, asta̱ gue'mø bi zønna̱ pa di̱ ma̱nda Oja̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 19 M'mɛfa p'ʉya, bi hya̱jma̱n'na ra̱ thu̱hmɛ̱. Mi̱ ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ p'ʉya, bi xɛnna̱ thu̱hmɛ̱, bi u̱nyø xädi ngue da̱ zi. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ya, guehna̱ ma̱ do'yogä na̱ya. Nu̱'mø gá̱ sihʉ yø pa di̱ map'ʉ na̱ya, gue'a̱ gdí bɛ̱njʉ'a̱ ngue da̱di dä ma̱ do'yo ngue dá̱ du̱ conná̱ ngue'a̱hʉ. \p \v 20 Mi̱ juadi bi̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉya, bi dɛcra̱ vaso, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ po ra̱ vaso ja ua ya, guehna̱ ra̱ hmɛ̱ya na̱ya ngue nu̱'mø dá̱ tu̱, di̱ nja rá̱ ts'ɛdi ra̱ 'da'yo cohi øt'a̱hʉ Oja̱. Porque di̱ mfämma̱ ji conná̱ ngue'a̱hʉ. \p \v 21 Nu̱ua ja ra̱ mɛ̱xa dí si̱hmɛ̱hʉ ya, 'bʉcua n'na nc'ɛ̱i̱ ngue jʉga̱tho häi, ya xa̱ hyoni̱ ha di japi ngue di dägui. \v 22 Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ja ngue da̱ tho. Nu̱ te xpa̱ ts'ännbi̱ ngue da̱ thogui, da̱ thomhma̱'a̱. Pɛ hague ngu̱ ra̱ castigo da̱ thohna̱ ra̱ n'yohʉ di dägui. \p \v 23 Bi̱ mʉdi di̱ n'yänni̱ n'na ngu̱ n'na p'ʉya te'o'a̱ ja ngue di dä ra̱ Jesús. \s1 Di̱ ntør'ma̱hya̱ yø xädi ra̱ Jesús ndana̱ ja ngue di̱ m'mɛt'o. \p \v 24 Bi̱ mʉdi bi̱ nju̱n'ma̱hya̱ yø xädi ra̱ Jesús ngue nne di̱ m'mɛt'o n'na ngu̱ n'na. \v 25 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱p'ʉ ja yø nación, i 'bʉhyø da̱st'abi ngue di̱ ma̱nda p'ʉ ja yø häi. Nu̱'a̱ ra̱ ts'ʉt'abi di̱ ma̱nda yø ja̱'i̱ p'ʉya, i ɛ̱nyø ja̱'i̱ ngue xa̱nho te ørpa̱bi̱ ra̱ ts'ʉt'abi. \v 26 Pɛ nu̱'a̱hʉ, 'yo guí̱ nne guí̱ ma̱ndathohʉ yø ja̱'i̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ nne ngue xta̱ nhɛ̱ts'i̱ rá̱ cargo da̱ mɛfi, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ jatho ngue di̱ mpɛfi da̱ mäxyø mmi̱c'ɛ̱i̱ui na̱. Nu̱'a̱ da̱ ne di̱ m'mɛt'o ngue gätho yø amigo, guehna̱ jatho da̱ gohi ngue ni̱ mɛfithohʉ na̱. \v 27 Porque nu̱yá, ¿ndana̱ gue'a̱ nt'ɛ̱mbi̱ ma̱ da̱ya, gue'a̱ hu̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ma̱ da̱, ua gue gue'a̱ 'ui̱te ma̱ da̱? Ua̱ngui̱ hu̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa'a̱ ma̱ da̱. A nu̱yá, dí 'bʉcä ua ha guí 'bʉhmʉ ya, pɛ hi̱n da̱di̱ ma̱ndathogä. Sinoque da̱di̱ mpɛfi. \p \v 28 A nu̱yá, gue'a̱hʉ xtá̱ n'yohʉ mɛ̱nte yø pa xtá̱ sägä ra̱ n'ʉ. \v 29 Ma̱ Papá bá̱ ɛ̱xqui̱ ngue ga̱ ma̱nda gätho yø ja̱'i̱. Nu̱gä xquet'a̱ dí ɛ̱xa̱hʉ ya ngue \v 30 nu̱p'ʉ da̱di̱ ma̱ndagä, 'dap'ʉ ga̱ mmi̱hmʉ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ga̱ nsi̱hmɛ̱hʉ. Guí̱ mmi̱hmʉ p'ʉ ja yø nthu̱ts'i̱ ngue gui̱ ma̱ndahʉ'ʉ 'dɛ'ma̱ yo'bʉi yø ja̱'i̱ Israel. \s1 I pa̱hra̱ Jesús ngue da̱ zop'ʉ m'mɛfa ra̱ Bɛdu. \p \v 31 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Ague Bɛdu, nu̱'a̱ ra̱ zithu̱, äpra̱ nt'ɛ̱di̱ Oja̱ ngue da̱ hyoni̱ ha di japi ngue gui hyɛga̱hʉ p'ʉ. \v 32 Pɛ xquet'a̱ dí äpra̱ ma̱te Oja̱ conná̱ ngue'e ngue hi̱ngui̱ 'bɛhni̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱. Pɛ nu̱'i̱ 'mø bi̱ n'yo ni̱ mmʉi'a̱ te guí øt'e, da̱mi̱ ha̱tra̱ ts'ɛdi ni̱ cu̱. \p \v 33 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱gä xquet'a̱ dí 'bʉi ma̱da̱gue'a̱ 'da gdá̱ mɛ fädi, ogue asta̱ 'dap'ʉ ga̱ tu̱ui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 34 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Ague Bɛdu, nu̱gä dí xi'i, nu̱'mø tobe hi̱ndi̱ mahra̱ øni̱, ya xqui cønga̱ nhyu̱ndi̱, guí̱ mma̱ ngue hi̱nguí̱ pa̱qui̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ya bi zønna̱ ora da̱ ma ma̱'ʉni̱ ra̱ Jesús. \p \v 35 Bi 'yänyø xädi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'mø ma̱ xi'a̱hʉ ngue hi̱nte gui hya̱xhʉ p'ʉ gá̱ mähä, xi̱ngra̱ bʉxa, ni̱ xi̱ngra̱ njʉmɛ̱nyu̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ cʉx mi̱'da ni̱ thi̱xfani̱hʉ, ¿ua ja tema̱ cosa gá̱ 'bɛhmʉ? \p Bi 'yɛ̱mbyø xädi p'ʉya: \p ―Hi̱n'na̱, hi̱nte bi̱ m'mɛdi. \p \v 36 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, nu̱ to ja rá̱ bʉxa, da̱ ga̱ts'i̱. Da̱ ga̱xrá̱ njʉmɛ̱nyu̱. Nu̱ to hi̱n'yʉ rá̱ juai, da̱ mä rá̱ pahni̱ ngue da̱ dän'a̱ n'na ra̱ juai. \v 37 Porque dí xi'a̱hʉ ngue jatho ngue ga̱ thocä'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Da̱ tho tengu̱tho n'na ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱”, i ɛ̱na̱. Porque nu̱'a̱ te nt'ot'i ngue ga̱ thocä, jatho ngue di̱ njahma̱'a̱. \p \v 38 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ja ua yoho yø juai. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Co nu̱'a̱ 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ mat'Oja̱ p'ʉ ja ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ ngue Getsemaní. \p \v 39 Nu̱p'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ ma̱mbi̱ o'a̱ m'mɛt'o ra̱ Jesús ja ra̱ mbonza ja yø olivos, ja i̱ map'ʉ ra̱ Jesús, bi̱ mähä yø xädi. \v 40 Mi̱ zømp'ʉ ha ja ngue da̱ zømp'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Da̱mi̱ mat'Oja̱hʉ ya. Nu̱'mø hi̱ngá̱ mat'Oja̱hʉ, ntha̱mbɛ̱ni̱tho hi̱nda̱ gue'a̱ gui 'yøthʉ. \p \v 41 Bi thohmi̱ts'ʉ ní̱ nguep'ʉ ra̱ Jesús. Nu̱p'ʉ bi zøni̱, tengu̱ ga̱ yap'ʉ da̱ zøn'a̱ n'na ra̱ do 'mø bi t'ɛi. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉya ngue da̱ mat'Oja̱. \v 42 Bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague ma̱ Papá'i, nu̱'mø guí̱ nnu̱ ma̱nho, da̱mi̱ ya̱ngui̱ ngue'a̱ ra̱ nda̱te ja ngue ga̱ thocä. Pɛ hi̱nga̱ nu̱'a̱ go ga̱ sännä gue'a̱ di̱ nja'a̱, sinoque nu̱ te guí sänni̱, gue'a̱ di̱ nja'a̱ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 43 Bi̱ nu̱ p'ʉya ngue bi zø'a̱ n'na ra̱ anxɛ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, di ha̱tra̱ ts'ɛdi. \v 44 Nu̱'a̱ ga̱ ndär'ma̱ n'ʉ rá̱ mmʉi'a̱ te ja ngue da̱ thogui, ma̱n'na ngue rá̱ mmʉi ga̱ mmat'Oja̱. Nu̱'ʉ yø xänthe i ja, i 'yu̱gui̱ so häi, tengu̱tho 'mø pønna̱ ji p'ʉ ja n'na ra̱ ts'ɛt'i. \p \v 45 Mi̱ juadi bi̱ mat'Oja̱ p'ʉya, bi̱ nangui̱, bi̱ map'ʉ bí 'bʉhyø xädi. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, ya mi̱ a̱ha̱, bi da̱pra̱ t'a̱ha̱ ngue ra̱ du̱mmʉi. \v 46 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―¿Hanja ngue guí a̱hmi̱? Da̱mi̱ nangui̱, gui̱ mmat'Oja̱hʉ. Nu̱'mø hi̱ngá̱ mat'Oja̱hʉ, ntha̱mbɛni̱tho hi̱nda̱ gue'a̱ gui 'yøthʉ. \s1 Ya bi̱ mbɛntra̱ Jesús. \p \v 47 Mɛ̱nte ya̱ui yø xädi ra̱ Jesús, bi zøhna̱ ra̱ Judas ni̱ zi xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱. Guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ya 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús. Bi guat'i ngue bi zɛngua p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi zʉrpa̱ rá̱ hmi̱ p'ʉya. \v 48 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Judas, con n'na ra̱ beso guí dä ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya'mø. \p \v 49 Yø amigo ra̱ Jesús mi̱ nu̱ te bi̱ nja, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ua guí̱ nne ga̱ japhʉ ra̱ juai? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 50 Bi gʉxrá̱ juai n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi ra̱ Jesús. Bi zɛnnba̱bi̱ rá̱ 'yɛ̱hɛ̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱, bi hyɛjpa̱ rá̱ gu̱ ngue rá̱ n'yɛi. \p \v 51 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ hyɛgui, 'yo ga̱di japhʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi därpa̱ rá̱ gu̱ na̱ bi thɛjpa̱ rá̱ gu̱ ngue bi 'yøthe. \v 52 Nu̱ya yø hmu̱ yø mmäcja̱, 'nɛ̱hyø policía fähra̱ ni̱ja̱, 'nɛ̱hyø n'yohʉ 'bɛt'o p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, gä ní̱ 'yɛ̱hra̱ nzite. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱mhmʉ ngue drá̱ bɛ̱gä, ngue guí cʉhʉ yø juai 'nɛ̱ guí cʉhʉ yø za ngue gui bɛnnga̱hʉ? \v 53 Conque n'na pa ngu̱ n'na pa nmi̱ xännbä ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Ua̱ngui̱ xta̱ nzä ja xqui bɛnnga̱hʉ p'ʉ. Pɛ ya guehna̱ ra̱ ora guí 'yohʉ na̱ya, ngue nu̱'mø ra̱ 'bɛxu̱i̱ i ja rá̱ pähä ra̱ zithu̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu ngue hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o ra̱ Jesús. \p \v 54 Ya bi bɛntyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Bi zixpʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱. Pɛ ra̱ Bɛdu, ni̱ 'bɛfa ya'atho p'ʉ ni̱ ma yø ja̱'i̱ ni̱ zi ra̱ Jesús. \v 55 Nu̱p'ʉ ma̱de ra̱ da̱thi, bi t'u̱'a̱ n'na ra̱ sibi ngue bi̱ mi̱hyø ja̱'i̱ di̱ nhat'i. Xquet'a̱ 'nɛ̱hra̱ Bɛdu bi̱ mi̱ ngue di̱ nhat'i. \v 56 Nu̱na̱ n'na ra̱ xisu ngue ra̱ gʉni̱ p'ʉ ja ra̱ ngu̱, mi̱ nu̱ ra̱ Bɛdu ngue hu̱p'ʉ ja ra̱ sibi. Bi za di hɛ̱ti̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, xquet'a̱ rá̱ n'youi ra̱ Jesús. \p \v 57 Pɛ mi̱ da̱hra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱ cuø, hi̱ndí̱ pa̱cä na̱ ra̱ n'yohʉ guí̱ mma̱nya. \p \v 58 Mi̱ tho ma̱n'na ts'ʉquits'ʉ p'ʉya, hømbi̱ nu̱ ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ p'ʉ mi̱ hu̱hra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'i̱, xquet'a̱ ni̱ n'youi'ʉ tɛnna̱ Jesús. \p Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱ n'yø, hi̱nga̱ 'nɛ̱cä. \p \v 59 Mi̱ tho hma̱n'na ora m'mɛfa p'ʉya, ma̱n'na̱ nc'ɛ̱i̱ ngu̱t'a̱ bi̱ ma̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, rá̱ n'youi ra̱ Jesús, porque di̱ nɛ̱qui̱ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Galilea na̱. \p \v 60 Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague n'yø, hi̱ndí̱ pa̱cä tema̱ hya̱ guí̱ nne gui xicya. \p Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, tobe hi̱n ma̱ni̱ juadi mma̱nna̱ Bɛdu'a̱ te mma̱, bi̱ mmahra̱ øni̱ p'ʉya. \v 61 Bi 'bätra̱ Jesús ngue bi hyannbʉ bi hu̱hra̱ Bɛdu. Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi zo rá̱ mmʉi na̱ ra̱ hya̱ xi xihra̱ Jesús ngue xi 'yɛ̱mbi̱: “Tobe hi̱ndi̱ mahra̱ øni̱, ya xqui cønga̱ nhyu̱ndi̱, guí̱ mma̱ ngue hi̱nguí̱ pa̱qui̱”, xi 'yɛ̱mbi̱. \v 62 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, asta̱ ra̱ zondu̱mmʉi bi bøn'a̱thi. \s1 Ra̱ Jesús rá̱ n'yɛmma̱hya̱ yø ja̱'i̱. \p \v 63 Nu̱'ʉ yø n'yohʉ fähra̱ Jesús, i thenni̱ 'nɛ̱ i pɛ'mi̱. \v 64 Bi gorpa̱ yø dä conna̱ u̱lu, bi mɛ'mi̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ pa̱hya te'o bi̱ mɛp'a̱'i̱ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 65 Xa̱ngu̱ mi̱'da yø hya̱ xifi ngue ga̱ ndenni̱. \s1 Ya bí 'bʉp'ʉ ja ra̱ da̱junta ra̱ Jesús. \p \v 66 Mi̱ nɛ̱ca̱häi p'ʉya, bi̱ mpɛti gätho yø n'yohʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, conyø hmu̱ yø mmäcja̱, conyø xännba̱te ngue ra̱ ley. Ra̱ da̱junta bi̱ nja, ja bi ts'ixpʉ ra̱ Jesús ngue da̱ t'ørpa̱ ra̱ nt'änni̱, bi t'ɛ̱mbi̱: \p \v 67 ―Da̱mi̱ xicje ya ngue'mø gue'e grá̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi, ogue hi̱n'na̱. ¿Te guí̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ya? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ga̱ xi'a̱hʉ ngue guecä, hi̱ngui̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 68 Nu̱'mø xi̱nga̱ øt'a̱hʉ n'na ra̱ nt'änni̱ p'ʉya, xquet'a̱ hi̱ngui̱ nne gui̱ mma̱mhmʉ'a̱ te ga̱ än'na̱hʉ. 'Nɛ̱ hi̱ngui̱ nne gui thøga̱hʉ p'ʉya. \v 69 Ya ni̱ ma da̱ zønna̱ ora ya, ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ni̱ mmi̱p'ʉ ja rá̱ n'yɛi Oja̱ nu̱na̱ jasɛ rá̱ ts'ɛdi. \p \v 70 Gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ 'mø? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―A̱há̱, go guecä tengu̱tho guí̱ mma̱mhmʉ. \p \v 71 Di̱ n'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ma̱n'na ma̱ testigo ga̱ nnehʉ ya'mø? Ya dá̱ øsɛhʉ ra̱ hya̱ pønná̱ ne ya. \c 23 \s1 Bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Pilato ra̱ Jesús. \p \v 1 Gä bi̱ nangyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi zixpʉ 'bʉhra̱ Pilato ra̱ Jesús. \v 2 Bi̱ mʉhyø ja̱'i̱ ngue di ya̱pra̱ Jesús, ɛ̱nyø ja̱'i̱: \p ―Dí ti̱nnbähe n'na ra̱ hya̱ na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, ngue di ts'onnba̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱. I ɛ̱mbi̱ ngue hi̱ngui̱ ja ngue di u̱nyø ja̱'i̱'a̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ ähra̱ da̱st'abi 'bʉ'a̱ Roma. Xquet'a̱ i̱ mma̱ ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱, i̱ nne da̱ ma̱ ngue n'na ra̱ da̱st'abi. \p \v 3 Ra̱ Pilato bi 'yänna̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua gue'e rá̱ da̱st'abi'i yø judío? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, go guecä tengu̱tho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Ra̱ Pilato bi 'yɛ̱mbyø hmu̱ yø mmäcja̱, da̱ guehmi̱'da yø ja̱'i̱: \p ―Hi̱n tema̱ ts'oqui dí ti̱nnbä na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 5 Pɛ yø ja̱'i̱ ma̱hømbi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ xännba̱te p'ʉ ja ra̱ häi Judea na̱, di ts'onyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱. Bi fʉ'a̱ Galilea xännba̱te ra̱ hya̱, asta̱ søcua ya. \s1 Bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Herodes ra̱ Jesús. \p \v 6 Mi̱ 'yøhra̱ Pilato na̱ ra̱ hya̱ mma̱nyø ja̱'i̱, bi 'yännbʉya ngue'mø ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ Galilea na̱ ra̱ Jesús. \v 7 Nu̱'mø mi̱ xi p'ʉya ngue ja ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ, bi̱ mɛnnba̱ na̱ ra̱ Herodes mi̱ nda̱st'abi p'ʉ Galilea. Porque ra̱ Herodes, nu̱'ʉ yø pa'ʉ, mi̱ 'bʉp'ʉ Jerusalén. \v 8 Ra̱ Herodes, nu̱'mø mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, ɛ̱mmɛ̱i̱ di johya. Porque ya rá̱ ya'atho yø pa i̱ nne da̱ nu̱, ngue øde te mma̱nyø ja̱'i̱ t'ɛ̱mbi̱ øtra̱ Jesús. Mi̱ tø'mi̱ ngue da̱ nu̱rpi̱ tema̱ milagro da̱ 'yøt'e. \v 9 Xa̱ngu̱ yø nt'änni̱ bi 'yørpe, pɛ ra̱ Jesús hi̱nte ga̱ nda̱tho. \v 10 Xquet'a̱ 'bʉp'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ 'nɛ̱hyø xännba̱te ngue ra̱ ley. Di ya̱pi̱ hi̱n'yʉ p'ʉ rá̱ nzɛgui. \v 11 Nu̱na̱ ra̱ Herodes co 'nɛ̱hyø soldado xquet'a̱ hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho ra̱ Jesús. I thentho, bi heta̱ n'na rá̱ he ma̱zihotho tengu̱tho rá̱ he n'na ra̱ da̱st'abi. Ra̱ Herodes ma̱hømbi̱ mɛnhna̱ Jesús, i̱ map'ʉ 'bʉhra̱ Pilato. \v 12 Ma̱da̱gue'a̱ ma̱di̱ nsʉhmi̱ m'mɛt'o ra̱ Pilato ra̱ Herodes, pɛ bi̱ n'amigo m'mɛfa. \s1 Ya nts'änni̱ ngue da̱ tho ra̱ Jesús. \p \v 13 Nu̱na̱ ra̱ Pilato bi pɛti gätho yø hmu̱ yø mmäcja̱, gätho yø ts'ʉt'abi, gätho mi̱'da yø ja̱'i̱. \v 14 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya guá̱ singa̱hʉ ua na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua. Guí ɛ̱mhmʉ ngue di ts'onyø ja̱'i̱. Pɛ ni̱ hmi̱ ni̱ dähʉ hapʉ dí änni̱, 'nɛ̱ guí̱ nnu̱hʉ ngue hi̱n tema̱ ts'oqui dí ti̱nnba̱bi̱ ngue'a̱ te gni̱ ya̱phʉ. \v 15 Ni̱ xi̱nga̱ guehra̱ Herodes ngue xta̱bá̱ ndi̱nnba̱ rá̱ ts'oqui, porque bi costho hømbi 'yɛ̱cua. Ja guí̱ nnu̱hʉ p'ʉya ngue hi̱n tema̱ hya̱ di̱ nɛ̱qui̱ para ngue da̱ t'ɛ̱mbi̱ ja te rá̱ngue'a̱ ngue da̱ tho. \v 16 Nu̱gä ga̱ ma̱nda ngue da̱ 'bɛi, pɛ ga̱ thøgue. \p \v 17 Ra̱ Pilato i ja ngue da̱ 'yøt'e te ra̱ costumbre ja yø ja̱'i̱, nu̱'mø ra̱ ngo ngue ra̱ pascua, pa ma̱thøgue n'na ra̱ ofädi. \v 18 Gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi̱ mʉhra̱ mafi, i ɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ Jesús da̱ tho na̱. Go da̱mi̱ thøhra̱ Barrabás. \p \v 19 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Barrabás, guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱ mi̱ ofädi ngue ra̱ 'yøt'i sʉi, 'nɛ̱ ra̱ hyote p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱. \v 20 Ra̱ Pilato hømbi̱ xihyø ja̱'i̱ ngue da̱ zä di thøhra̱ Jesús. \v 21 Pɛ yø ja̱'i̱ p'ʉya, ma̱n'na nts'ɛdi ga̱ mafi, i ɛ̱na̱: \p ―Da̱ guatra̱ pont'i̱. Da̱ guatra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 22 Rá̱ hyu̱ ndi̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱nna̱ Pilato: \p ―¿Pɛ tema̱ nts'o xa̱ 'yø'na̱ p'ʉya? Nu̱gä hi̱n tema̱ ts'oqui di ti̱nnbi̱ ngue da̱ t'ɛ̱mbi̱ da̱ tho. Nu̱gä ga̱ ma̱nda da̱ 'bɛi, pɛ ga̱ thøgue. \p \v 23 Pɛ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ säya ngue mafi, ädi ngue da̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. Nu̱'a̱ ga̱ ma̱hyø ja̱'i̱ co 'nɛ̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱, bi̱ nja'a̱ te ädi. \v 24 Ra̱ Pilato p'ʉya bi zänni̱ ngue di̱ nja'a̱ te mma̱nyø ja̱'i̱. \v 25 Bi̱ ma ma̱thøgue na̱ ra̱ Barrabás xi̱ ma̱nyø ja̱'i̱ ngue di̱ nthøgue. Guehna̱ xi jot'i ngue ra̱ 'yøt'i sʉi 'nɛ̱hra̱ hyote na̱. Go bi̱ ndä na̱ ra̱ Jesús, i hnepe ngue da̱ tho p'ʉya. \s1 Ya cuatra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 26 Nu̱'mø mi̱ ts'ixra̱ Jesús ngue da̱ tho, bi̱ nthɛui p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ n'na ra̱ n'yohʉ xpi 'yɛ̱hra̱ 'bɛfi ni̱ hu̱ ngue ra̱ Simu̱, ra̱ mmɛ̱ngu̱ Cirene. Go bi̱ njapi bi du̱xra̱ pont'i̱ na̱ p'ʉya, ni̱ 'bɛfatho p'ʉ ni̱ ma ra̱ Jesús. \p \v 27 Pɛ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi dɛnni̱. I̱ ma'a̱ nts'oni̱ yø xisu, tu̱ yø mmʉi ngue te da̱ thohra̱ Jesús. \v 28 Pɛ bi hyɛ̱tyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague gyø xisu guí 'bʉhmʉ ua Jerusalén, 'yo guí zomhmʉ conná̱ ngueque. Sinoque da̱mi̱ nzoni̱ ngue conná̱ ngue'a̱hʉ 'nɛ̱ conná̱ nguehni̱ ba̱si̱hʉ. \v 29 Porque da̱ 'yɛ̱hyø pa gui 'yɛ̱mhmʉ: Xa̱nho 'bʉi te'o hi̱njo'o yø ba̱si̱, ogue hi̱mbi̱ hya̱ yø ba̱si̱, ogue hi̱mbi̱ sʉta̱te. \v 30 Yø ja̱'i̱ p'ʉya da̱ 'yɛ̱mbyø t'øhø: “Bá̱ tägui, gui soxca̱he”. Da̱ 'yɛ̱mbyø nyu̱ni̱: “Da̱mi̱ cogba̱he”, da̱ 'yɛ̱mbi̱. \v 31 A nu̱ya ngue hi̱nte ga̱di ʉphʉ'a̱ ga̱di ʉmhmʉ ya, hague ngu̱ ra̱ n'ʉ da̱ tho'a̱ ja rá̱ ts'oqui 'mø. \p \v 32 Xquet'a̱ ni̱ ts'i yoho yø ts'oc'ɛ̱i̱ ngue 'dap'ʉ da̱ du̱ui ra̱ Jesús. \v 33 Mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ nyu̱ni̱ gui hu̱tyø ja̱'i̱ ngue ra̱ Njʉya̱xhmu̱, ja bi̱ ma ma̱cuati p'ʉ ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. 'Nɛ̱'ʉ yoho yø ts'oc'ɛ̱i̱ bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱, n'na rá̱ n'yɛi, n'na rá̱ ga̱ha̱ i gohi. \v 34 Nu̱'mø ɛma̱ cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱ Papá'i, da̱mi̱ pu̱nnba̱ yø ja̱'i̱ 'bʉcua, porque nu̱ya hi̱ngui̱ pa̱di̱ te øtya ―bi 'yɛ̱na̱. \p Yø soldado p'ʉya bi̱ ma ra̱ ta̱ha̱ ngue to xta̱ ra̱ ta̱ha̱, gue'a̱ da̱ ga̱ca̱ n'na xɛqui rá̱ he ra̱ Jesús. \v 35 Yø ja̱'i̱ 'bäp'ʉ p'ʉya, i hɛ̱tho. Nu̱'ʉ yø judío 'bɛt'o, i thentho'ʉ, i ɛ̱na̱: \p ―Mi̱ mma̱nnʉ ra̱ n'yohʉ ngue da̱ ya̱nyø ja̱'i̱. Pɛ di̱ nya̱nsɛ ya, ngue'mø ma̱jua̱ni̱ ngue guehna̱ rá̱ thanhni̱ Oja̱ nu̱na̱ t'ɛ̱mbi̱ ra̱ Cristo. \p \v 36 Yø soldado p'ʉya, xquet'a̱ thenni̱. Bi guat'i ngue bi u̱nna̱ vino xa̱ n'ixi da̱ zi. \v 37 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱'mø gue'e rá̱ da̱st'abi'i yø judío, da̱mi̱ nya̱nsɛ ya'mø. \p \v 38 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ya̱ ra̱ pont'i̱, bi t'ot'a̱ n'na ra̱ letrero ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, guehna̱ rá̱ da̱st'abi yø judío na̱”. Ra̱ letrero p'ʉya, nt'ot'i conna̱ hya̱ ngue ra̱ griego, ra̱ latín, ra̱ ebreo. \p \v 39 Nu̱na̱ n'na ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱ ya cuarbʉ ja ra̱ pont'i̱ p'ʉya, xquet'a̱ thenni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø gue'e grá̱ Cristo, da̱mi̱ nya̱nsɛ ya'mø. 'Nɛ̱cä'be gui̱ nya̱n'be p'ʉya. \p \v 40 Nu̱'a̱ ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ ra̱ ts'oc'ɛ̱i̱ bi 'yɛ̱mbrá̱ amigo di ya̱hni̱: \p ―Nu̱'i̱ ni̱ xi̱ngui̱ su̱ Oja̱, conque ya guí tu̱p'ʉ ja ra̱ pont'i̱ ya. \v 41 Nu̱güi ja te rá̱ngue'a̱ ngue dí säui ra̱ n'ʉ, porque di ju̱tui'a̱ te xtá̱ øt'ui. Ya ni̱ 'yu̱p'ʉ'a̱ te dí thohmi̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, hi̱n tema̱ nts'o xa̱ 'yø'na̱. \p \v 42 Bi 'yɛ̱n'a̱ m'mɛfa p'ʉya: \p ―Ague Jesús, nu̱'mø ra̱ pa gui søhø ngue gui̱ ma̱nda ua, gui̱ mbɛ̱ngui̱. \p \v 43 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i, nu̱ya ya ga̱ m'mʉhmi̱ p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya. \s1 Ya bi du̱ ra̱ Jesús. \p \v 44 Comma̱ hu̱xyadi, bi̱ mʉdi bi̱ m'mɛxu̱i̱ gä ra̱ xi̱mhäi asta̱ hyu̱ nde. \v 45 Ra̱ hyadi bi̱ m'mɛxu̱i̱. Nu̱'a̱ ra̱ u̱lu mi̱ zʉp'ʉ ja ra̱ goxthi ni̱ja̱ bi hyehma̱de i ga̱i̱ ngue bi xɛt'i. \v 46 Bi 'yɛn'a̱ n'na rá̱ hmafi ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague ma̱ Papá'i, da̱di fät'a̱'i̱ ma̱ tegä ya ―bi 'yɛ̱na̱. \p Høntho bi̱ ma̱n'a̱ p'ʉya, 'bexpi du̱. \v 47 N'na ra̱ capita ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Roma bi̱ nu̱ te bi̱ nja, bi 'yɛ̱spa̱bi̱ Oja̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, hi̱n'yʉ rá̱ ts'oqui na̱. \p \v 48 Gä bi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bäp'ʉ te bi̱ nja. Bi̱ ma yø ja̱'i̱ p'ʉya, pɛ pʉtyø ti̱ya̱ ngue tu̱ yø mmʉi. \v 49 Gätho'ʉ yø mpa̱di̱ui ra̱ Jesús, conyø xisu bá̱ nɛ̱xa̱ Galilea ngue tɛnni̱ ha ni̱ ma, yap'ʉtho bi 'bäi, gä hantho te bi̱ nja. \s1 Ya bi̱ ma nt'ägui ra̱ Jesús. \p \v 50 Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ hoga̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ José, mi̱ øt'e te gä mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley, ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Arimatea ja ra̱ häi Judea. 'Nɛ̱hna̱ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ na̱. \v 51 Xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ mi̱ tø'mi̱ ngue di̱ ma̱nda ua Oja̱. Ja̱na̱ngue hi̱ngui̱ 'bʉi ngue ra̱ acuerdo'a̱ te ra̱ hya̱ bi ts'ännbʉ ha bi̱ mpɛti yø ja̱'i̱. \v 52 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Pilato, bi 'yäpra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue da̱ hya̱jpʉ ja ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \v 53 Mi̱ hya̱jpʉ ja ra̱ pont'i̱ p'ʉya, bi 'uɛnnba̱bi̱ rá̱ do'yo ra̱ Jesús co n'na ra̱ sábana ngue ra̱ hoga̱ u̱lu. Bi hyaxpʉ ja ra̱ panteón xi̱ ma nt'a'mi̱ p'ʉ bí ja n'na ra̱ 'bido ngue bá̱ ägui. Nu̱na̱ ra̱ panteón, hi̱njongui̱ o. \v 54 Nde mbɛ̱hi̱'a̱ ra̱ pa'a̱, ya da̱ yʉtra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. \p \v 55 Nu̱'ʉ yø xisu bá̱ nɛ̱xa̱ Galilea ngue bá̱ n'youi ra̱ Jesús, bi̱ ma bá̱ nu̱ ra̱ n'yägui. Bi̱ nu̱ ha bi t'ägui. \v 56 Mi̱ zøp'ʉ ja ra̱ ngu̱ ya yø xisu, bi hocyø 'yɛ̱thi̱ ma̱zihotho ga̱ yʉni̱ ngue da̱ goxra̱ ánima. Bi̱ nsäya'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya p'ʉya, porque gue'a̱ di̱ ma̱nda rá̱ ley Oja̱'a̱. \c 24 \s1 Ya bi bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús. \p \v 1 Mi̱ hyaxa̱ ra̱ pa ndomingo, zi xu̱di̱tho bi̱ ma ma̱høn'a̱ yø xisu p'ʉ bí o ra̱ Jesús. Bi hya̱xyø 'yɛ̱thi̱ xi hoqui. Bi̱ mähä mi̱'da yø xisu. \v 2 Mi̱ zømp'ʉya, bi di̱ni̱ ngue ya n'nanni̱ 'bɛnna̱ do mi̱ nnøpa̱ nju̱'mi̱ ra̱ panteón. \v 3 Bi yʉt'a̱mbo p'ʉya, pɛ ya hi̱mbi̱ di̱mp'ʉ ra̱ Jesús. \v 4 Bi̱ nsu̱ p'ʉya, hi̱ngui̱ pa̱di̱ te da̱ 'yøt'e. Mi̱ nu̱ p'ʉya, 'bäp'ʉ yoho yø anxɛ di yoxni̱ yø he. \v 5 I hɛ̱mtho häi'ʉ yø xisu ngue ɛ̱mmɛ̱i̱ su̱. Yø anxɛ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue guí homhmʉ ua ma̱nt'ägui'a̱ ya 'bʉi? \v 6 Ya hi̱njo'o ua, ya xa̱ bɛ̱nna̱te. Da̱mi̱ bɛ̱mhmʉ ra̱ hya̱ bi xi'a̱hʉ 'mø tobe ma̱mbi 'bʉta̱ Galilea. \v 7 Conque bi̱ ma̱ ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, mi̱ ja ngue da̱ ma ma̱däpi yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui ngue di cuatra̱ pont'i̱. Rá̱ hyu̱ pa p'ʉya, di bɛ̱nna̱te. \p \v 8 Nu̱'ʉ yø xisu p'ʉya, bi zo yø mmʉi na̱ ra̱ hya̱ xi ma̱n'a̱ m'mɛt'o ra̱ Jesús. \v 9 Nu̱ya yø xisu 'mø ma̱mbá̱ pengbʉ ja ra̱ panteón, nu̱'a̱ te bá̱ nu̱, bi xi'ʉ 'dɛ'ma̱'da nc'ɛ̱i̱ yø xädi ra̱ Jesús. Bi xifi gätho mi̱'da yø ja̱'i̱. \v 10 Nu̱ya yø xisu bi hya̱spa̱bi̱ ra̱ hya̱ ya yø xädi ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ Ma̱ya Magdalena, 'nɛ̱hra̱ Juana, 'nɛ̱hra̱ Ma̱ya rá̱ mamá ra̱ Jacobo, 'nɛ̱ hmi̱'da yø xisu p'ʉya. \v 11 Pɛ nu̱ya bi tha̱spa̱ ra̱ hya̱ p'ʉya, hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱tho te mma̱nya yø xisu. Sinoque ɛ̱ntho: “Ha̱ntho loco ya yø xisu”, gue ɛmma̱ ɛ̱ntho. \p \v 12 Pɛ ra̱ Bɛdu bi bøn'a̱thi, bi̱ ma n'nahma̱ntho p'ʉ bí ja ra̱ panteón. Mi̱ zømp'ʉya, bi hyɛ̱t'a̱mbo. Bi̱ nu̱ ngue ya n'nanni̱ 'bønna̱ u̱lu ma̱nt'ɛ ra̱ Jesús. Bi̱ mengbʉ ha säya p'ʉya, pɛ di 'yøtho hanja'a̱ te xi̱ nja. \s1 Bi̱ nti̱mmi̱ p'ʉ ja ra̱ 'yu̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús ngue ma̱ni̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Emaús. \p \v 13 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, yoho yø xädi ra̱ Jesús ma̱ni̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Emaús. Nu̱na̱ ra̱ hni̱ni̱ na̱, di̱ nsocui Jerusalén como 'dɛ'ma̱'da kilómetro. \v 14 Mɛ̱nte 'yo, mɛ̱nte di c'a̱'a̱ te xi̱ nja. \v 15 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ zä mi̱ zʉdi, ya 'dap'ʉ ni̱ n'yo. \v 16 Ma̱da̱gue'a̱ ngue hɛ̱ti̱, pɛ ɛ̱na̱ te corpa̱tho yø dä ngue hi̱nda̱ ba̱di̱ te'o na̱ ra̱ Jesús. \v 17 Ra̱ Jesús bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ma̱ hya̱ ga̱di̱ nxihmi̱ mɛ̱nte guí 'youi ua ja ra̱ 'yu̱ n'yø? Nu̱p'ʉ nná̱ bɛ̱ngä, ɛ̱na̱ gue tu̱ ni̱ mmʉiui. \p \v 18 Nu̱na̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Cleofas bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gätho yø ja̱'i̱ bá̱ 'yo Jerusalén, gä pa̱di̱ te bi̱ nja ma̱ntenni̱ pa. 'Nɛ̱ go gui 'yɛ̱na̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱hya. \p \v 19 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mp'ʉ ya̱ui: \p ―¿Tema̱ hya̱ n'yø? \p Nu̱'ʉ ts'o p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Xigue ra̱ Jesús nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. Guehna̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱, di̱ nɛ̱qui̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi ngue bi 'yøtyø milagro, 'nɛ̱ ja rá̱ ts'ɛdi ngue ra̱ hya̱ bi̱ ma̱. Porque bi̱ nu̱ ma̱nho Oja̱ te bi 'yøt'e, da̱ guehyø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ ma̱nho te bi 'yøt'e. \v 20 Dí̱ mma̱ngä'be ngue nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱, da̱ gue'ʉ ma̱ hmu̱hʉ di̱ ma̱nda p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, bi dä ra̱ Jesús. Bi zixpʉ ja ra̱ ts'ʉt'abi, ja bá̱ ts'ännbʉ ngue da̱ du̱p'ʉ ja ra̱ pont'i̱. \v 21 Pɛ nu̱gähe nmi̱ ɛ̱ngähe ngue nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, guehna̱ xta̱ nya̱nyø judío na̱. A nu̱yá, ya ma̱ngʉnde bi̱ nja na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱'be ya. \v 22 Nu̱'ʉ 'da yø xisu 'da'igu̱ ma̱ nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱he, xa̱ pijthogähe. Porque xa̱ mma mxu̱di̱tho p'ʉ ma̱mbí o ra̱ ánima. \v 23 Pɛ ya hi̱njonxpa̱ ndi̱ni̱ ngue di op'ʉ. Xpa̱ mmengbʉya, xa̱ xicje ngue xi̱ nu̱ yø anxɛ. A nu̱'ʉ yø anxɛ p'ʉya, i̱ mma̱ ngue ya 'bʉhna̱ ra̱ Jesús. \v 24 'Bexque'a̱ p'ʉya, nu̱'ʉ 'da ma̱ n'yohe xa̱ mmap'ʉ ma̱mbí̱ o ra̱ ánima, pɛ xa̱ ndi̱ni̱ tengu̱tho ra̱ hya̱ xa̱ mma̱nyø xisu. Pɛ ra̱ Jesús ya hi̱nxa̱ hnu̱ na̱ 'na̱. \p \v 25 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱ngui̱ ts'ʉ di 'yo ni̱ mmʉihʉ'a̱ te ra̱ hya̱ i ja? ¿Ua hi̱nja̱m'mø guí øhmʉ para ngue gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ'a̱ te gä ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nyø pønga̱hya̱ Oja̱? \v 26 ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ngue ra̱ Cristo mi̱ ja ngue da̱ zä ra̱ n'ʉ hante ngue di̱ nda̱st'abi ngue di̱ ma̱nda̱ ua? \p \v 27 Ya bi dʉ'mi̱ bi xifi gätho'ʉ yø hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue'a̱ te gui c'a̱ ra̱ Jesús. Bi du̱nnba̱bi̱'a̱ te mma̱mp'ʉ ja yø libro bi 'yotra̱ Moisés. Bi sigue bi xi mi̱'da yø hya̱ te gä nt'ot'i p'ʉ ja yø libro bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱. \p \v 28 Nu̱'mø mi̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ ma̱ni̱ ma p'ʉya, ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue ɛ̱na̱ xø nne da̱ thogui. \v 29 Pɛ nu̱'ʉ yø n'yohʉ p'ʉya, bi japi ngue di̱ nsäya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma 'daua ga̱ nsäyahʉ. Guí̱ nnu̱ ngue ya bi̱ nde. Ya ni̱ ma da̱ dähra̱ nxu̱i̱. \p Bi yʉt'a̱mbo ra̱ ngu̱ ra̱ Jesús ngue di̱ nsäya. \v 30 Mi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa p'ʉya ngue di̱ nsi̱hmɛ̱. Bi hya̱cra̱ thu̱hmɛ̱, bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. Bi xɛmp'ʉya, bi u̱n'nʉ hu̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa. \v 31 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi xohyø n'yomfɛ̱ni̱ ngue bi ba̱di̱ te'o. Pɛ 'bexpi̱ m'mɛrpʉtho ra̱ Jesús. \v 32 Di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na p'ʉya: \p ―Pɛ ua̱ngui̱ hu̱rca̱ ma̱ mmʉiui mɛ̱nte da̱rá̱ ya̱hʉ gä ra̱ 'yu̱, 'nɛ̱ bi xicui tema̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. \p \v 33 Ya hi̱nte ma̱mbi̱ dø'mi̱. Bi̱ mengui 'bexque'a̱, i̱ ma Jerusalén. Bi di̱ni̱ ngue ya xi̱ mpɛti'ʉ 'dɛ'ma̱'da yø xädi ra̱ Jesús co 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø n'yohʉ. \v 34 A nu̱ya xi̱ mpɛti p'ʉya, bi 'yɛ̱mbya ja bi zøhø: \p ―Ma̱jua̱ni̱ xa̱ bɛ̱nna̱te ra̱ Hmu̱ n'yø. Ya xa̱ nnu̱ ra̱ Bɛdu. \p \v 35 A nu̱ya ja bi zø p'ʉya, xquet'a̱ bi̱ ma̱ te xi thop'ʉ ja ra̱ 'yu̱. Bi̱ ma̱ ngue hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o na̱ ra̱ Jesús mɛ̱nte ya̱ui, bi ba̱di̱, ja gue'mø mi̱ xɛnna̱ thu̱hmɛ̱. \s1 Ya bi zømp'ʉ 'bʉhyø xädi ra̱ Jesús. \p \v 36 Mɛ̱nte tobe di ya̱hni̱tho'ʉ yo nc'ɛ̱i̱, ngue mma̱ te xi̱ nu̱, mi̱ da̱mbɛni̱ p'ʉya, ya 'bäp'ʉ ma̱de ra̱ Jesús. Bi zɛngua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱ hyu̱ ni̱ mmʉihʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 37 A nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, di fɛtyø mmʉi ngue su̱. I ɛ̱na̱ ngue ra̱ 'yø'a̱ hɛ̱ti̱. \v 38 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue guí su̱hʉ? ¿Hanja ngue guí ɛ̱mhmʉ ngue hi̱mma̱ jua̱ni̱ dí 'bʉcä ua? \v 39 Da̱mi̱ nu̱rca̱hʉ ma̱ 'yɛ 'nɛ̱hma̱ gua. Gui̱ nnu̱hʉ ngue xquecthocä. Da̱mi̱ thänjʉ n'namhma̱ guí̱ nnu̱hʉ ngue guecä. A nu̱'a̱ ra̱ 'yø, ra̱ nda̱hi̱tho'a̱, hi̱n'yʉ rá̱ do'yo'a̱. Pɛ nu̱gä guí̱ nnu̱hʉ ngue drá̱ ja̱'i̱. \p \v 40 Mi̱ juadi bi xi'a̱ ngu̱'a̱ p'ʉya, bi 'yu̱tyø 'yɛ 'nɛ̱hyø gua ha bi̱ mɛ yø clavo. \v 41 Pɛ nu̱'ʉ yø xädi hi̱nga̱ ɛ'ɛ̱c'ɛ̱i̱ xa̱nho, ngue'a̱ gui johya 'nɛ̱ ɛ̱na̱ su̱dyø n'yomfɛ̱ni̱. Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱ngui̱ ts'ʉ ua te ga̱ sigä ts'ʉ? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 42 Bi u̱nna̱ n'na xɛqui ra̱ hua̱ ngue ntha̱xi̱ p'ʉya, 'nɛ̱ bi u̱nna̱ n'na mhmɛ̱ ra̱ t'afi t'asa. \v 43 Bi hya̱mp'ʉya, yø hmi̱ yø dä yø xädi p'ʉ ha bi zi. \v 44 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱na̱ te dá̱ thocä ya, guehna̱ ra̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ m'mɛt'o na̱. Ya xtá̱ xi'a̱hʉ ngue mi̱ jatho di̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. Porque ra̱ Moisés co 'nɛ̱'ʉ mi̱'da yø pønga̱hya̱ Oja̱, bi 'yot'a̱ te ja ngue ga̱ thocä, xquet'a̱ ngu̱'a̱ mma̱mp'ʉ ja yø Salmo. \p \v 45 Bi xojpa̱ yø n'yomfɛ̱ni̱ p'ʉya, ngue da̱ di̱ni̱ te mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. \v 46 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ya ngu̱'a̱ nt'ot'i ngue ra̱ Cristo i ja ngue da̱ tho. Rá̱ hyu̱ pa p'ʉya, di bɛ̱nna̱te p'ʉ da̱ nt'ägui. \v 47 Guehna̱ ra̱ hya̱ da̱ tha̱spa̱bi̱ yø ja̱'i̱ 'bʉi ndap'ʉ bi zä yø nación, conná̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ Jesús, nu̱ to da̱ hyɛp'ʉ ra̱ nts'o ga̱ 'yo, di pu̱nnba̱bi̱ yø ts'oqui. Pɛ rá̱ mʉditho da̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ Jerusalén. \v 48 Nu̱yá, go gui xihmʉ yø ja̱'i̱ na̱ te gá̱ nu̱hʉ dá̱ thocä ya. \v 49 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi ya̱t'a̱hʉ ma̱ Papágä, ga̱ ma pɛnhnä na̱ya. Pɛ 'yogui 'uehmʉ ua ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén asta̱ gue'mø bi̱ n'na'a̱hʉ ra̱ ts'ɛdi di 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ya gui̱ mmähä p'ʉya. \s1 Bi̱ ma mɛ̱hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 50 Bi gʉjpʉ mi̱ 'bʉhyø xädi ra̱ Jesús, i̱ map'ʉ jonna̱ hni̱ni̱ Betania. Bi̱ macyø 'yɛ p'ʉya ngue di ja̱pi̱. \v 51 Mɛ̱nte di ja̱pʉya, hɛ̱tho ha i̱ nangui̱, bi̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱. \v 52 Mi̱ juadi bi da̱nne'ʉ yø xädi, bi̱ mengui̱, i̱ ma Jerusalén. Ja̱njua̱ni̱ ngue di johya. \v 53 N'na pa ngu̱ n'na pa, i pa ni̱ja̱ ngue ba̱di̱ ja ma̱mma̱di̱ Oja̱.