\id JHN \h Ra̱ Xuua \toc1 Na̱na̱ ra̱ Xuua, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ ra̱ Jesucristo. \toc2 Ra̱ Xuua \toc3 Jn. \mt1 Ra̱ Xuua \mt2 Na̱na̱ ra̱ Xuua, ja ua yø hya̱ bi 'yo't'i ngue te bi 'yøtra̱ ra̱ Jesucristo. \c 1 \s1 Rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ øt'e ngue fa̱di̱ hanja Oja̱. \p \v 1 Nu̱na̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ guehna̱ øt'e ngue fa̱di̱ hanja Oja̱ na̱. Ya mi̱ 'bʉ'mø mi̱ nhohra̱ xi̱mhäi. 'Dap'ʉ 'bʉhmi̱ Oja̱, pɛ 'nɛ̱hna̱ Oja̱ na̱. \v 2 Hante ngue di̱ nhohra̱ xi̱mhäi, ya rá̱ n'youi Oja̱. \v 3 Go bi hoqui gätho yø cosa ja na̱, tengu̱tho bá̱ ne Oja̱ ngue bi̱ nja. Nu̱ hangu̱ yø cosa ja ya, hi̱n'yʉ n'na ra̱ cosa ngue hi̱nxti hoqui. \v 4 Nu̱na̱ go bá̱di̱ u̱nna̱ 'da'yo te na̱. Guehna̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ ngue da̱ ba̱di̱ ndana̱ ma̱jua̱ni̱. Nu̱na̱ bá̱di̱ u̱nna̱ 'da'yo te, tengu̱tho n'na ra̱ nyot'i ngue xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱. \v 5 Nu̱ ra̱ nyot'i di yorbʉ ja ra̱ 'bɛxu̱i̱, pɛ hi̱ngui̱ hätra̱ 'bɛxu̱i̱ di 'bɛrpa̱bi̱'a̱ gui yot'i. \p \v 6 Nu̱na̱ Oja̱, bi̱ mɛnhna̱ n'na ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Xuua. \v 7 Bi̱ mɛnhni̱ ngue da̱ xihyø ja̱'i̱ te'o na̱ da̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱. I̱ nnepe ngue guehna̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ gätho yø ja̱'i̱ na̱. \v 8 Nu̱na̱ ra̱ Xuua, hi̱nga̱ guehna̱ ja ngue da̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ na̱. Sinoque bi 'bɛnhni̱ ngue da̱ xihyø ja̱'i̱ ndana̱ da̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱. \v 9 Nu̱na̱ bi zøcua ja ra̱ xi̱mhäi, guehna̱ ma̱jua̱ni̱ ngue xojpa̱ yø mmʉi gätho yø ja̱'i̱ na̱. \p \v 10 Nu̱na̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ bi̱ m'mʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. Ma̱da̱gue'a̱ ngue go bi hocra̱ xi̱mhäi na̱, pɛ hi̱mbi̱ ba̱hyø ja̱'i̱ te'o na̱. \v 11 Bi̱ m'mʉp'ʉ ja rá̱ häi, pɛ hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho yø mmɛ̱ngu̱hʉ. \v 12 Pɛ nu̱ya to gä bi nu̱ ma̱nho, 'nɛ̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue guehna̱ ra̱ Ya̱nte na̱, guehya bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ bi gohi ngue yø ba̱si̱ Oja̱ ya. \v 13 Nu̱'a̱ i gohi ngue yø ba̱si̱ Oja̱ yø ja̱'i̱, hi̱mma̱ 'da'yo 'bʉi tengu̱tho ga̱ 'bʉhyø ba̱si̱ yø ja̱'i̱, ogue dra̱ ja̱'i̱tho xta̱ nnepe ngue bi̱ njap'ʉ. Sinoque guesɛ Oja̱ bi̱ ne bi 'yøt'e ngue yø ba̱si̱ yø ja̱'i̱. \p \v 14 Nu̱na̱ øt'e ngue fa̱di̱ hanja Oja̱ ya, bi̱ nja̱'i̱ na̱. Bi̱ m'mʉcua dí 'bʉhmʉ. Pɛ dá̱ nu̱he ngue ma̱guesɛ. Ma̱guesɛ porque rá̱ 'dants'ʉnt'ʉ Oja̱. Gä ma̱jua̱ni̱ te bi̱ ma̱, 'nɛ̱ hi̱nha rá̱ nzɛgui di̱ ma̱hyø ja̱'i̱. \v 15 Nu̱na̱ ra̱ Xuua, bi xihyø ja̱'i̱ te'o na̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ya, guehna̱ nmi̱ mma̱ngä m'mɛt'o na̱ya. Porque ya xtá̱ ma̱ngä ngue dí ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ da̱ ɛ̱p'ʉ m'mɛfa, ma̱n'na ta̱te na̱ ngue nu̱gä, porque hante ngue ga̱ m'mʉcä, ya mi̱ 'bʉhna̱”. \p \v 16 Nu̱'a̱ te gä ba̱di̱ u̱ni̱, gä di tocaga̱hʉ. Ba̱di̱ thi̱jpa̱tho rá̱ ma̱te ba̱di̱ u̱ni̱ hi̱nha rá̱ nzɛgui. \v 17 Conná̱ nguehra̱ Moisés bi fa̱hrá̱ ley Oja̱. Pɛ conná̱ nguehra̱ Jesucristo bi fa̱hrá̱ ma̱te Oja̱, 'nɛ̱ bi fa̱hna̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱. \v 18 Nu̱na̱ Oja̱ hi̱nja̱m'mø to di̱ nnu̱ na̱. Hønt'a̱ rá̱ 'dants'ʉnt'ʉ Oja̱ bí 'bʉp'ʉ bí 'bʉhrá̱ Papá, go bi̱ ma̱ hanja Oja̱ na̱. \s1 Ra̱ Xuua nu̱na̱ bi 'yøtra̱ nxixya̱ bi̱ ma̱ hanja na̱ ra̱ Jesucristo. \p \v 19 Nu̱'ʉ yø judío 'bɛt'o p'ʉ Jerusalén bi̱ mɛnhyø mmäcja̱ bi̱ mɛ yø n'yohʉ ja yø 'bɛfi p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi̱ map'ʉ 'bʉhra̱ Xuua ngue bá̱ änni̱ te'o. \v 20 Ra̱ Xuua p'ʉya, njua̱ntho bi̱ ma̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱nga̱ guecä na̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 21 Ma̱hømbi̱ 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Pɛ te'o'i p'ʉya? ¿Ua gue gue'e na̱ ra̱ pønga̱hya̱ Elías? \p Mi̱ da̱hra̱ Xuua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱nga̱ guecä. \p Bi 'yänni̱ ma̱høn'a̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Masque gue'e na̱ ra̱ pønga̱hya̱ ja ngue da̱ ɛ̱cua 'mø ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi 'yɛ̱na̱ ma̱høn'a̱ p'ʉya: \p ―Hi̱n'na̱. \p \v 22 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―Pɛ ¿te'o'i p'ʉya? Da̱mi̱ xicje n'namhma̱ ga̱ ha̱spa̱he ra̱ hya̱'ʉ to xpa̱ mɛnnga̱he. Da̱mi̱ ma̱ te'o'i. \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Xuua, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Go guecä na̱ bi̱ mma̱nna̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Di̱ m'mʉ'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ngue nts'ɛdi di̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ da̱po. Da̱ 'yɛ̱na̱: Da̱mi̱ nsähʉ ya, porque ya ni̱ ma da̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ Hmu̱”, bi 'yɛ̱na̱. \p \v 24 Nu̱ya yø n'yohʉ bi̱ ma bá̱ nya̱ui ra̱ Xuua, guehya yø m'mɛnhni̱ yø fariseo ya. \v 25 Ma̱hømbi̱ 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Pɛ hanja ngue guí øtra̱ nxixya̱ 'mø ngue hi̱nga̱ gue'e na̱ ra̱ Cristo, ni̱ xi̱ngrá̱ Elías, ni̱ xi̱ngrá̱ pønga̱hya̱ dí xi'i? \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Xuua, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱gä dí øtra̱ nxixya̱ conna̱ dehe. Pɛ nu̱ua dí 'bʉhmʉ, 'yo ua n'na nc'ɛ̱i̱ ngue hi̱ngui̱ fa̱di̱ te'o. \v 27 Nu̱gä dá̱ 'bɛt'o, pɛ nu̱na̱ dí xi'a̱hʉ da̱ ɛ̱p'ʉ m'mɛfa na̱. Ma̱n'na ta̱te na̱ ngue nu̱gä. ¿Hapʉ gue ga̱ sʉcä tengu̱ na̱? \p \v 28 Gä guehya yø hya̱ ja ua bi̱ ma̱nna̱ Xuua p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betábara, ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán ma̱mbi̱ øtra̱ nxixya̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Xuua te'o na̱ ra̱ Jesús. \p \v 29 Mi̱ hyaxpʉya, bi̱ nu̱ ra̱ Xuua ngue mmap'ʉ ra̱ Jesús da̱ zømp'ʉ ha 'bäi. Bi xihyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ bá̱ ɛ̱cua ya, guehna̱ da̱ hnøpa̱ 'bøt'e na̱ya. Tengu̱tho ra̱ dɛ'yo thop'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue pa m'møt'e, di̱ njarbʉ na̱. Porque guehna̱ bá̱ pɛn'Oja̱ na̱, ngue di hojpa̱ yø ts'oqui yø ja̱'i̱ 'bʉi gä rá̱ ngʉni̱ nxi̱mhäi. \v 30 Guehna̱ dá̱ mma̱ngä 'mø dí xi'a̱hʉ na̱ya ngue dí ɛ̱na̱: “Nu̱gä dá̱ 'bɛt'o, pɛ bá̱ ɛ̱p'ʉ ma̱n'na ra̱ n'yohʉ ta̱te ngue nu̱gä. Porque hante ngue ga̱ m'mʉcä, ya mi̱ 'bʉhna̱”. \v 31 Nu̱gä xquet'a̱ hi̱nmi̱ pa̱cä te'o na̱ t'ɛ̱mbi̱ ra̱ Cristo, pɛ bá̱ 'bɛnngui̱ ngue ga̱ xixya̱bi̱ yø ja̱'i̱, 'nɛ̱ ga̱ japi gätho yø judío ngue da̱ ba̱di̱ te'o na̱ ra̱ Cristo. \p \v 32 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱nna̱ Xuua: \p ―Dá̱ nu̱gä ra̱ Espíritu Santo bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ tengu̱tho n'na ra̱ paloma ngue bi zøp'ʉ 'bähra̱ Jesús ngue di̱ n'youi. \v 33 Nu̱gä tobe hi̱nmi̱ pa̱cä te'o na̱ ra̱ Cristo, pɛ nu̱'mø ma̱mbá̱ 'bɛnngui̱ ngue ga̱ xixya̱bi̱ yø ja̱'i̱ conna̱ dehe, Oja̱ bi 'yɛ̱ngui̱: “Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ gui̱ nnu̱rpi̱ ngue da̱ zøhra̱ Espíritu Santo p'ʉ ja rá̱ ya̱, guehna̱ da̱ japyø ja̱'i̱ ngue di ha̱tra̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo na̱”, bi 'yɛ̱ngui̱. \v 34 Ngu̱na̱ dá̱ nu̱gä ya, ja̱na̱ngue da̱di jagä ma̱jua̱ni̱ ngue guehna̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ na̱. \s1 Yø mʉdi xädi ra̱ Jesús. \p \v 35 Mi̱ hyaxpʉya, ma̱høn'a̱ 'bʉp'ʉ ra̱ Xuua n'youi yoho yø xädi. \v 36 Nu̱'mø mi̱ nu̱ ngue bi thop'ʉ ra̱ Jesús, ra̱ Xuua bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ bá̱ ɛ̱cua ya, guehna̱ bá̱ pɛn'Oja̱ ngue da̱ nøpa̱ 'bøt'e yø ja̱'i̱ na̱, tengu̱tho ra̱ dɛ'yo thop'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ngue pa m'møt'e. \p \v 37 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua, mi̱ zä mi̱ 'yø'ʉ yoho yø xädi, bi dɛnna̱ Jesús. \v 38 Ra̱ Jesús bi̱ nyɛ̱gui̱, bi̱ nu̱ ngue ni̱ thɛnni̱. Bi 'yɛ̱mbya ni̱ dɛnni̱: \p ―¿Te guí hommi̱ ya? \p Nu̱'ʉ ni̱ dɛnni̱ bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿hapʉ guí säya? \p \v 39 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmähä, ga̱ u̱t'a̱ui. \p Bi̱ mɛ p'ʉya, bi 'yu̱ti̱ hapʉ säya. Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱, ya mmap'ʉ 'dɛt'a xu̱di̱. Pɛ ja bá̱ thɛ'i̱nde p'ʉ bi zøni̱. \p \v 40 Nu̱na̱ n'na nc'ɛ̱i̱ bi 'yøde te mma̱nna̱ Xuua, bi dɛnna̱ Jesús, guehna̱ ra̱ Andre rá̱ n'yohʉ ra̱ Bɛdu na̱. \v 41 Nu̱na̱ ra̱ Andre 'bexpi̱ ma bá̱ honná̱ n'yohʉ Bɛdu. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dá̱ ti̱ngä'be ra̱ Mesías ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱na̱ ra̱ Mesías i̱ nne da̱ ma̱ ngue guehna̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi. \v 42 Nu̱na̱ ra̱ Andre p'ʉya, bi zixrá̱ n'yohʉ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús. Pɛ mi̱ nu̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gue'e grá̱ Simu̱, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i ra̱ Jonás. Nu̱ya gdi hu̱ ngue grá̱ Cefas, 'nɛ̱ gdi Bɛdu ya. \s1 Ra̱ Jesús bi zixra̱ Lipe conna̱ Natanael. \p \v 43 Mi̱ hyaxpʉya, bi̱ map'ʉ ja ra̱ häi Galilea ra̱ Jesús. Hante ngue da̱ ma, bi̱ nthɛui ra̱ Lipe, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma ga̱ mmɛp'ʉ ga̱ mmagä ague Lipe. \p \v 44 Nu̱na̱ ra̱ Lipe, ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betsaida. Xquet'a̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ na̱ ra̱ Andre 'nɛ̱hra̱ Bɛdu. \v 45 Nu̱na̱ ra̱ Lipe bi̱ ma bá̱ honna̱ Natanael. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dá̱ ti̱ngä'be na̱ ra̱ n'yohʉ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro bi 'yotra̱ Moisés da̱ gue'ʉ mi̱'da yø pønga̱hya̱. Guehna̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ José, nu̱na̱ ra̱ Jesús ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. \p \v 46 Mi̱ da̱hra̱ Natanael, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Xip'ʉ Nazaret, ¿ua da̱ zä da̱ pømp'ʉ n'na nc'ɛ̱i̱ ngue xta̱nho? \p Bi 'yɛ̱nna̱ Lipe p'ʉya: \p ―Gue mmɛxa̱ gui̱ nnu̱. \p \v 47 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue mmap'ʉ ra̱ Natanael da̱ guarbʉ 'bʉi, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ya guí̱ nnu̱hʉ ya, bá̱ ɛ̱cua n'na ra̱ judío ngue ma̱jua̱ni̱ xa̱nho te ga̱ 'yo, 'nɛ̱ hi̱ngra̱ fɛhni̱tho. \p \v 48 Ra̱ Natanael bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hague go gni̱ pa̱qui̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Conque nu̱'mø tobe hi̱mma̱ni̱ zo'i̱ ra̱ Lipe ya, dí̱ nnu̱'i̱ 'mø guí 'bʉp'ʉ 'bähra̱ za ngue ra̱ igo. \p \v 49 Bi 'yɛ̱nna̱ Natanael: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, gue'e rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. Gue'e rá̱ da̱st'abi'i yø judío. \p \v 50 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hønt'a̱ guí 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱'a̱ ya, ngue dí xi'i ngue dí̱ nnu̱'i̱ 'mø guí 'bʉp'ʉ 'bähra̱ igo ya. A nu̱yá, ma̱n'na xa̱nhɛ̱nni̱ yø cosa gui̱ nnu̱ ya, para ngue ma̱n'na gdi pa̱di̱ xa̱nho te'ogä. \p \v 51 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, guí̱ nnu̱hʉ ngue da̱ xohra̱ c'ama̱hɛ̱ts'i̱ ya. Yø anxɛ Oja̱ p'ʉya, ni̱ ma ni̱ 'yɛ̱p'ʉ 'bähra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. \c 2 \s1 Bi̱ nja n'na ra̱ ntha̱ti̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Caná. \p \v 1 Rá̱ hyu̱ pa p'ʉya, bi̱ nja n'na ra̱ ntha̱ti̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Caná ngue ra̱ häi Galilea. Xquet'a̱ bi̱ m'mʉp'ʉ ja ra̱ ntha̱ti̱ rá̱ mamá ra̱ Jesús. \v 2 Xquet'a̱ bi̱ ma ma̱mbita ra̱ Jesús conyø xädi, ngue bi̱ map'ʉ ha bi̱ nja ra̱ ntha̱ti̱. \v 3 Mi̱ guahra̱ vino p'ʉya, bi 'yɛ̱mbrá̱ mamá ra̱ Jesús: \p ―Bi guahra̱ vino ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague mamá, ¿hanja ngue go guí xic'a̱ ya? Porque tobe hi̱ngui̱ sønna̱ ora ngue tema̱ hmɛ̱ya ga̱ øt'ä. \p \v 5 Pɛ rá̱ mamá ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ nu̱'ʉ 'ui̱te: \p ―Da̱mi̱ 'yøt'e te gä da̱ xi'a̱hʉ nʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 6 Mi̱ jap'ʉ 'dato yø mamohi ngue yø do. Gue'ʉ di usa yø judío'ʉ ngue po ra̱ dehe ga̱ nxʉ'yɛ yø ja̱'i̱. N'na ngu̱ n'na'ʉ p'ʉya häti goho 'däte ogue n'na ciento litro ra̱ dehe. \v 7 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø 'ui̱te: \p ―Da̱mi̱ 'yu̱shʉ ra̱ dehe ya yø mamohi ja ua ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Bi yu̱spʉya. \v 8 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱ ma̱høn'a̱: \p ―A nu̱yá, hya̱spa̱ui zits'ʉ ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ ya, ngue da̱ zä. \p Bi hya̱spa̱bi̱ p'ʉya. \v 9 Ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ p'ʉya, bi zä ra̱ dehe ya xi gohi ngue ra̱ vino. Pɛ hi̱ngui̱ pa̱di̱ ha bá̱ tha̱ ra̱ vino. Nu̱'ʉ to bá̱ ha̱ ra̱ dehe go pa̱di̱ hanja'ʉ. Ra̱ mmɛ̱nni̱gu̱ p'ʉya bi zonhna̱ novio. \v 10 Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Gätho yø ja̱'i̱, rá̱ mʉditho di u̱n'a̱ ra̱ vino xa̱nho. Pɛ nu̱'ʉ to si ra̱ vino 'mø ya bi zi xa̱ngu̱, ya di u̱n'na̱ ra̱ vino hi̱nga̱ njua̱ni̱ p'ʉya. Pɛ nu̱'i̱, ma̱n'na gue go xcá̱ pɛstho ra̱ hoga̱ vino ngue rá̱ nzɛgui. \p \v 11 Nu̱na̱ ya guehna̱ rá̱ mʉdi ra̱ milagro bá̱ ørbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Caná ngue ra̱ häi Galilea ra̱ Jesús. Ja bi̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ngue ma̱guesɛ ra̱ Jesús. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, ma̱n'na bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱. \p \v 12 M'mɛfa p'ʉya, bi̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum, ni̱ n'youi rá̱ mamá, co 'nɛ̱hyø n'yohʉ, conyø xädi. Ja bá̱ m'mʉp'ʉ njammi̱ pa p'ʉya. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yɛt'ʉ mi̱ mpä p'ʉ thi̱nni̱ja̱. \p \v 13 Ya xma̱nguerpʉtho di̱ nsänni̱go yø judío ngue ra̱ pascua. Ra̱ Jesús bi̱ ma Jerusalén. \v 14 Nu̱p'ʉ thi̱nni̱ja̱ p'ʉya, bi di̱mp'ʉ'ʉ mi̱ pä yø nda̱ni̱ 'nɛ̱hyø dɛ'yo, 'nɛ̱hyø paloma. Hu̱p'ʉ ja yø nthu̱ts'i̱'ʉ di pøspa̱ yø mɛ̱nyu̱ yø ja̱'i̱ yap'ʉ ni̱ 'yɛ̱hɛ̱. \v 15 Mi̱ nu̱ te jap'ʉ, bi fʉt'a̱ n'na ra̱ ntha̱hi̱ ra̱ Jesús ngue bi hyøn'a̱thi gätho'ʉ mi̱ mpä p'ʉ thi̱nni̱ja̱. 'Da i̱ mɛ yø dɛ'yo 'nɛ̱hyø nda̱ni̱. Nu̱'ʉ ma̱di pähyø mɛ̱nyu̱ p'ʉya, bi c'uaspa̱bi̱ yø mɛ̱nyu̱, bi 'yennba̱ yø mɛ̱xa. \v 16 Nu̱'ʉ yø mäpaloma p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ jʉcui ya te ja ua. 'Yo gui̱ nnøpa̱ täihʉ ua ja rá̱ ngu̱ ma̱ Papágä. \p \v 17 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi zo yø mmʉi'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Ma̱ ga̱ 'bɛcä ma̱ te ngue dí̱ nnu̱ ma̱nsu̱gä ni̱ ngu̱”. \p \v 18 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø judío p'ʉya, bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Tema̱ milagro gui 'yu̱rca̱he n'namhma̱ ga̱ pa̱cähe ngue'mø ma̱jua̱ni̱ Oja̱ di 'da'i ra̱ nt'ɛ̱di̱'a̱ te guí øt'e? \p \v 19 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱mi̱ hyømhmʉ häi ra̱ ni̱ja̱ ja ua, 'nɛ̱ nhyu̱ patho gda̱ høcä ma̱høn'a̱. \p \v 20 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nyote ma̱'dato njɛya i̱ nangra̱ ni̱ja̱ ja ua, 'nɛ̱ go gui 'yɛ̱na̱ ngue nhyu̱ patho gdi hoqui ma̱høn'a̱. \p \v 21 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ ni̱ja̱ bi̱ ma̱nna̱ ra̱ Jesús, gue'a̱ rá̱ do'yo bi̱ ma̱ ngue da̱ thømmi̱. \v 22 Ja̱na̱ngue nu̱'mø mi̱ bɛ̱nna̱te p'ʉ bi̱ ma nt'ägui ra̱ Jesús, bi zo yø mmʉi yø xädi'a̱ te xi xifi. Bi ba̱di̱ ngue ma̱jua̱ni̱ na̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Ma̱ca̱ Libro p'ʉya, 'nɛ̱'a̱ te xi̱ ma̱nna̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús pa̱rpa̱bi̱ yø n'yomfɛ̱ni̱ yø ja̱'i̱. \p \v 23 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ya 'bʉp'ʉ Jerusalén gä i̱ nja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱, porque nnu̱ yø ja̱'i̱ ngue hi̱njonda̱ zä da̱ 'yøtyø milagro øtra̱ Jesús. \v 24 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Jesús hi̱ndi̱ u̱nna̱ mmʉi ya yø ja̱'i̱ ya, porque gä pa̱tho te mbɛ̱nyø ja̱'i̱. \v 25 Hi̱mma̱ hyoni̱ to da̱ xifi te ja rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ ra̱ ja̱'i̱, porque pa̱sɛ te ja rá̱ n'yomfɛ̱ni̱ n'na ra̱ ja̱'i̱. \c 3 \s1 Ra̱ Nicodemo bi̱ nya̱ui ra̱ Jesús. \p \v 1 Bi̱ m'mʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ fariseo ni̱ hu̱ ngue ra̱ Nicodemo. Guehna̱ n'na rá̱ hmu̱ yø judío na̱. \v 2 Bi̱ ma n'na xu̱i̱ na̱ ra̱ Nicodemo bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, dí pa̱cähe ngue bá̱ pɛn'na̱'i̱ Oja̱ ngue gui̱ nxännga̱he. Porque hi̱njonda̱ zä da̱ 'yøtyø milagro guí øt'e ngue'mø hi̱ngui̱ n'youi Oja̱. \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i, ngue ra̱ ja̱'i̱ hi̱mma̱ 'da'yo di̱ m'mʉi, hi̱nda̱ zä da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱. \p \v 4 Ra̱ Nicodemo bi 'yänni̱ ha rá̱nja ra̱ hya̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ xina ra̱ hya̱ guí̱ mma̱, ¿ha di̱ njapi? ¿Ua da̱ zä ngue ma̱'da'yo høndi̱ m'mʉ'a̱ n'na ra̱ da̱ja̱'i̱? ¿Ua da̱ zä hønda̱ yʉrbʉ ja rá̱ mmʉi rá̱ mamá ngue ma̱'da'yo da̱ mi̱? \p \v 5 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i, jatho ngue da̱ ma ma̱xixya̱bi̱ ra̱ ja̱'i̱ conna̱ dehe 'nɛ̱hra̱ Espíritu Santo di u̱nna̱ 'da'yo te, ja̱na̱ngue da̱ zo rá̱ 'yɛ Oja̱ ra̱ ja̱'i̱. \v 6 Nu̱mø ja bi̱ mi̱hra̱ ba̱si̱ ra̱ ja̱'i̱tho rá̱ papá, xquetho ngue ra̱ ja̱'i̱tho ra̱ ba̱si̱. Pɛ para ngue ma̱'da'yo di̱ m'mʉhra̱ ja̱'i̱, høndra̱ Espíritu Santo da̱ zä da̱ 'yøt'a̱. \v 7 'Yo ga̱di 'yøtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'i. Gätho yø ja̱'i̱ ja ngue ma̱'da'yo di̱ m'mʉi. \v 8 Guí pa̱di̱ ngue ndap'ʉ bi zä 'yo ra̱ nda̱hi̱, nu̱p'ʉ go nne di̱ ma. Guí øde ngue di hi̱, pɛ hi̱nguí̱ pa̱di̱ ha ni̱ 'yɛ̱hɛ̱, ni̱ xi̱nguí̱ pa̱di̱ ha ni̱ ma. Njarbʉtho na̱ ra̱ Espíritu Santo di u̱nna̱ 'da'yo te ra̱ ja̱'i̱ ya, hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱. \p \v 9 Mi̱ da̱hra̱ Nicodemo, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱ndí̱ pa̱cä hanja na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya. \p \v 10 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Go grá̱ xännba̱te p'ʉ 'bʉhyø judío, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ pa̱hna̱ ra̱ hya̱ dí xi'i ya. \v 11 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i, dí̱ mma̱ngähe'a̱ te dí pa̱hme. Nu̱na̱ te dí̱ nnu̱he, guehna̱ da̱di jahe ma̱jua̱ni̱ na̱. Pɛ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ te dí̱ mma̱ngähe. \v 12 Xi'mø ngue dí̱ mma̱ngä ya yø hya̱ ja ngue di̱ nja ua ja ra̱ xi̱mhäi, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, ¿goma̱ gue'mø ga̱ xi'a̱hʉ'a̱ te bí ja ma̱hɛ̱ts'i̱ gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ? \p \v 13 Hi̱njon xpa̱ mmengbʉ ma̱hɛ̱ts'i̱, hi̱nda̱ høndra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ da̱ zä da̱ ma̱ te bí jap'ʉ, porque ja rá̱ ngu̱mp'ʉ'a̱. \v 14 Nu̱p'ʉ ja ra̱ da̱po, ra̱ Moisés bi hoca̱ n'na ra̱ c'ɛ̱ya̱ ngue ra̱ t'ɛgui, bi 'bä'ma̱ n'na ra̱ za bi 'yɛ̱ts'i̱. Di̱ njarbʉtho ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ya, i ja ngue da̱ ma ma̱'bä'mi̱ ra̱ pont'i̱ di̱ ncuat'i. \v 15 Ja da̱ thop'ʉ, n'namhma̱ ngue nu̱ te'o gätho da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱, hi̱ndi̱ m'mɛdi, sinoque di̱ nja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. \s1 Nu̱na̱ Oja̱ di̱ ma̱hyø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 16 Ja̱njua̱ni̱ ngue di̱ ma̱ Oja̱ yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. Ja̱na̱ngue bá̱ pɛnhua rá̱ 'dants'ʉnt'ʉ ngue da̱ du̱, n'namhma̱ ngue nu̱ to gä da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱, hi̱ndi̱ m'mɛdi, sinoque di̱ nja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. \v 17 Nu̱na̱ Oja̱, hi̱mbi̱ bɛnhná̱ Ts'ʉnt'ʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue da̱ mɛnhna̱ castigo yø ja̱'i̱. Sinoque bá̱ pɛnhua ja ra̱ xi̱mhäi ngue da̱ ya̱nyø ja̱'i̱. \p \v 18 Nu̱ to gä ɛ̱c'ɛ̱i̱bi̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, ya hi̱nda̱ ma ra̱ castigo. Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱, ya da̱ ma ra̱ castigo ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱bi̱ rá̱ 'dants'ʉnt'ʉ Oja̱. \v 19 Porque rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ bá̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi, a nu̱ya yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ya, gue'a̱ di̱ ma ma̱sentencia yø ja̱'i̱'a̱. Tengu̱tho n'na ra̱ nyot'i di̱ nɛ̱qui̱ gätho yø cosa, njarbʉtho na̱ya, bi japi bi ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ja yø ts'oqui. Pɛ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho yø ja̱'i̱ nu̱ya sifi ngue ja yø ts'oqui, porque xa̱nts'o te øt'e. \v 20 Nu̱ to gä øtra̱ nts'o hi̱ngui̱ nnepe da̱ fa̱di̱ te øt'e. Ja̱na̱ngue hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nho brá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ nne da̱ guarbʉ ha ya̱. \v 21 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ 'yo ma̱nho, cuarbʉ ha ya̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. Porque nnepe da̱ fa̱di̱ ngue gue'a̱ rá̱ pähä Oja̱ ørpa̱bi̱ yø ja̱'i̱. \s1 Nu̱na̱ ra̱ Xuua bi 'yøtra̱ nxixya̱, høn'a̱ mma̱ hanja ra̱ Jesús. \p \v 22 M'mɛfa p'ʉya, bi̱ mähä yø xädi ra̱ Jesús, i̱ mpa p'ʉ ja ra̱ häi Judea. Ja bá̱ m'mʉp'ʉ njammi̱ pa, ja bi̱ ma ma̱xixya̱bi̱ p'ʉ yø ja̱'i̱. \v 23 Nu̱na̱ ra̱ Xuua xquet'a̱ mi̱ øtra̱ nxixya̱ p'ʉ ja ra̱ häi Enón, ha di̱ ntøt'ui ra̱ häi Salim, porque xa̱ngu̱ yø dehe pop'ʉ. Ja bí ɛ̱p'ʉ yø ja̱'i̱ ngue di xixya̱bi̱. \v 24 Tobe hi̱m ma̱ni̱ ma fädi ra̱ Xuua 'mø mi̱ nja na̱ya. \p \v 25 Nu̱ 'da yø xädi ra̱ Xuua, bi̱ nju̱n'ma̱hya̱ui 'da yø judío ngue ndana̱ ma̱n'na xa̱nho ra̱ nxixya̱ øt'e. \v 26 Bi̱ ma da̱ xihra̱ Xuua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ gá̱ ma̱n'a̱ m'mɛt'o, guehna̱ gá̱ nya̱ui nʉ ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán, nu̱ya gä ni̱ map'ʉ yø ja̱'i̱ ba̱di xixya̱bi̱ ya. \p \v 27 Bi 'yɛ̱nna̱ Xuua p'ʉya: \p ―Nu̱na̱ Oja̱, ya xpá̱ nzännbi̱ n'na ngu̱ n'na ndana̱ gue'a̱ ta̱te ngue mi̱'da. \v 28 Ya gá̱ 'yøsɛhʉ te dá̱ ma̱ngä m'mɛt'o, ngue hi̱nga̱ guecä drá̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi. Sinoque bí̱ ma ma̱'bɛt'ogä hante ngue da̱ ɛ̱'a̱. \v 29 Xi'mø ja ngue di̱ ntha̱ta̱ n'na ra̱ n'yohʉ, da̱ ma ra̱ hmu̱te p'ʉ 'bʉhrá̱ ndø. Nu̱'a̱ rá̱ amigo ra̱ n'yohʉ p'ʉya, 'bäp'ʉ ngue øde te mma̱, di johya ngue ya da̱ mɛ rá̱ ndø ra̱ hmu̱te. Di̱ njadä p'ʉya, da̱di johya ngue dí̱ ma yø ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Jesús. \v 30 A nu̱ná̱, ma̱n'na di ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ta̱te na̱, nu̱gä ma̱n'na gdá̱ cocä häi. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Xuua ngue bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 31 Nu̱na̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ta̱te na̱ ngue gätho. A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi, ya ra̱ mmɛ̱ngu̱ ua'a̱, 'nɛ̱ mma̱nyø cosa ja ua ja ra̱ xi̱mhäi. Pɛ nu̱'a̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ta̱te'a̱ ngue gätho. \v 32 'Nɛ̱ i̱ mma̱ te bi̱ nnu̱p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ bi øde, gue'a̱ mma̱n'a̱. Pɛ hi̱njongui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ hya̱ i̱ mma̱. \v 33 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱, guehya ha̱xa̱ njua̱ni̱ ngue ma̱jua̱ni̱ te bi̱ ma̱n'Oja̱ conná̱ nguehna̱ ra̱ hya̱ øde i hma̱. \v 34 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bá̱ pɛn'Oja̱, rá̱ hya̱ Oja̱ mma̱nna̱. Hi̱nha rá̱ nzɛgui di ha̱tra̱ ts'ɛdi ra̱ Espíritu Santo ra̱ Jesús. \v 35 Nu̱na̱ ra̱ Papá di̱ ma̱hrá̱ Ts'ʉnt'ʉ, 'nɛ̱ bi u̱nná̱ ts'ɛdi ngue di̱ ma̱nda'a̱ te gä ja ya. \v 36 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱bi̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. Pɛ nu̱'a̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱bi̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, hi̱ndi̱ nthɛui ra̱ 'da'yo te ra̱ ja̱'i̱, sinoque gue'a̱ ra̱ castigo da̱ ja Oja̱ da̱ zäui. \c 4 \s1 Ra̱ Jesús bi̱ nthɛui n'na ra̱ xisu ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Samaria. \p \v 1 Bi ba̱hyø fariseo ngue xa̱ngu̱ yø xädi di pɛtra̱ Jesús, 'nɛ̱ ma̱n'na xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ di xixya̱bi̱ ngue ra̱ Xuua. \v 2 Pɛ hi̱ngo di jasɛ ra̱ nxixya̱ ra̱ Jesús, sinoque gue'ʉ yø xädi di xixya̱bi̱ yø ja̱'i̱. \v 3 Mi̱ ba̱hra̱ Jesús ngue ya fa̱di̱ te øt'e, bá̱ ɛ̱p'ʉ Judea ngue i̱ ma Galilea. \p \v 4 Mi̱ ma p'ʉya, ja ngue da̱ni̱ nthop'ʉ ja ra̱ häi Samaria. \v 5 Ni̱ ma da̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sicar ngue ra̱ häi Samaria, ja orbʉ n'na rá̱ häi ra̱ Jacob, nu̱na̱ bi u̱nná̱ ts'ʉnt'ʉ José. \v 6 Nu̱na̱ ra̱ xɛqui na̱, jap'ʉ n'na ra̱ poso ngue t'ɛ̱mbi̱ bi hocra̱ Jacob. Ra̱ Jesús ya xpí yäp'ʉ ja ra̱ 'yu̱, bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ poso. Ya 'dato nde'a̱ ra̱ ora'a̱. \v 7 Ya mi̱ hu̱p'ʉ 'mø mi̱ zø'a̱ n'na ra̱ xisu ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Samaria, ni̱ 'yɛ̱hra̱ 'yai. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―'Daqui ts'ʉ ra̱ dehe ga̱ si ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Ya xi̱ map'ʉ bí ja ra̱ hni̱ni̱ yø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ tänna̱ hmɛ̱ da̱ zi. \v 9 Nu̱'ʉ yø judío di̱ nnu̱ ma̱n'ʉui yø mmɛ̱ngu̱ Samaria, ja̱na̱ngue nu̱'mø mi̱ 'yähra̱ dehe ra̱ Jesús, ra̱ xisu bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja? Nu̱'i̱ grá̱ judío, 'nɛ̱ guí äcra̱ dehe guí si. A nu̱gä p'ʉya drá̱ mmɛ̱ngu̱gä Samaria. \p \v 10 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue gdi pa̱di̱ te di u̱n'Oja̱ ya, ogue gdi pa̱di̱ te'o na̱ ä'i ra̱ dehe da̱ zi, nu̱'i̱ p'ʉya gui 'yäcra̱ dehe gui si. A nu̱gä p'ʉya ga̱ 'da'i ra̱ dehe di u̱nna̱ 'da'yo te. \p \v 11 Mi̱ da̱hra̱ xisu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague zi'ue, pɛ hi̱n'yʉ te gdi 'yähra̱ dehe ngue xa̱nhyɛ̱ ra̱ poso. ¿Ha gui hya̱'a̱ ra̱ dehe di u̱nna̱ 'da'yo te gui 'daqui? \v 12 Nu̱na̱ ma̱ mboxitahʉ ra̱ Jacob, bi zoga̱he na̱ ra̱ poso ja ua. Ja mi̱ tu̱xua ra̱ dehe mi̱ si'a̱. Bi zi yø ba̱si̱ co 'nɛ̱'ʉ yø mbo'øni̱ mi̱ si, bi zi ra̱ dehe. ¿Ua ma̱ da̱'i̱ ngue nu̱'a̱ ya? \p \v 13 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ gätho yø ja̱'i̱ da̱ zi ra̱ dehe ja ua, ma̱høndi̱ ntu̱the. \v 14 Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zi ra̱ dehe ga̱ u̱ngä, hi̱nja̱m'mø di̱ ntu̱the. Porque ra̱ dehe da̱di̱ u̱ngä, tengu̱tho 'mø dí pøhra̱ dehe mbo rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ da̱ zi ngue di u̱nna̱ 'da'yo te para za̱ntho. \p \v 15 Mi̱ da̱hra̱ xisu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague zi'ue, da̱mi̱ 'dajna̱ ra̱ dehe guí̱ mma̱, n'namhma̱ ngue ya hi̱nni̱ mantho ga̱ ntu̱thegä. 'Nɛ̱ ya hi̱nni̱ mantho ga̱ ma ɛ̱cä ra̱ 'yai ua ja ra̱ poso ja ua. \p \v 16 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ga̱ 'yo, bá̱ si ni̱ da̱mme, bá̱ ɛ̱cua p'ʉya. \p \v 17 Mi̱ da̱hra̱ xisu p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱njo'o ma̱ da̱mme. \p Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ guí̱ mma̱nya, ma̱jua̱ni̱'a̱ ngue hi̱njo'o ni̱ da̱mme. \v 18 Porque ya rá̱ cʉt'a ni̱ da̱mme xcá̱ m'mʉhmi̱. A nu̱'a̱ guí 'bʉhmi̱ ya, hi̱ngni̱ ndø'a̱. Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ma̱jua̱ni̱ guí̱ mma̱. \p \v 19 Bi 'yɛ̱nna̱ xisu 'mø mi̱ 'yøde te sifi: \p ―Ague zi'ue, nu̱p'ʉ nná̱ bɛ̱ngä, ɛ̱na̱ gue gue'e n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱. \v 20 Nu̱ya ma̱ mboxitagähe yø mmɛ̱ngu̱ Samaria, mi̱ tha̱nne Oja̱ ua ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ua. Pɛ nu̱'a̱hʉ ngue gyø judíohʉ, guí ɛ̱mhmʉ ngue nu̱p'ʉ Jerusalén, gue'a̱ ra̱ xɛqui ja ngue di̱ ntha̱nne Oja̱'a̱. \p \v 21 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ grá̱ xisu, porque da̱ 'yɛ̱hra̱ ora ngue gui tha̱nnehʉ ra̱ Papá, pɛ hi̱mma̱ hyoni̱ guá̱ ɛ̱mhmʉ ua ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ua, ni̱ xi̱nga̱ guep'ʉ Jerusalén di ja ngue 'be gui̱ mmähä. \v 22 Nu̱'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ Samaria hi̱ngui̱ pa̱ Oja̱ i tha̱nne'ʉ. Pɛ yø judío i pa̱ Oja̱ i tha̱nne. Porque Oja̱ bi zänni̱ ngue da̱ pøn'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ra̱ judío ngue dra̱ ya̱nte. \v 23 Pɛ da̱ 'yɛ̱hra̱ pa, 'nɛ̱ ya guehra̱ ora ja p'ʉya, ngue nu̱'ʉ ma̱jua̱ni̱ da̱ da̱nne ra̱ Papá, pɛ gue ma̱jua̱ni̱ ngue yø mmʉi da̱ nda̱nne. Guehna̱ nnepra̱ Papá da̱ 'yøt'e te'o ngue da̱ da̱nne na̱ya. \v 24 Nu̱na̱ Oja̱, hi̱ndi̱ nɛ̱qui̱ na̱ ngue hi̱n'yʉ rá̱ do'yo. A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ tha̱nne Oja̱, pɛ gue ma̱jua̱ni̱ ngue yø mmʉi da̱ nda̱nne. \p \v 25 Mi̱ da̱hra̱ xisu p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱gä dí pa̱di̱ ngue ja ngue da̱ ɛ̱hra̱ Cristo di̱ nda̱st'abi ua. Nu̱'mø bá̱ ɛ̱hna̱ p'ʉya, go da̱ ma̱ xa̱nho hanja gätho na̱. \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ Cristo guí̱ mma̱nya, go guecä'a̱ ya. \p \v 27 Mɛ̱nte mma̱n'a̱ p'ʉya, bi zøhyø xädi. Di 'yøtho'ʉ p'ʉya ngue bi di̱mp'ʉ mi̱ ya̱ui n'na ra̱ xisu ra̱ Jesús. Pɛ hi̱njombi̱ 'yänni̱ hanja te'bɛ'a̱ ma̱di̱ nxifi. \v 28 Nu̱na̱ ra̱ xisu p'ʉya, bi zop'ʉ rá̱ ts'øye, bi̱ map'ʉ ja rá̱ hni̱ni̱. Bá̱ xihyø mmɛ̱ngu̱hʉ, bi 'yɛ̱mbi̱: \p \v 29 ―Mmähä ga̱ ma nu̱hʉ n'na ra̱ ja̱'i̱ bi xiqui te gätho xtá̱ øt'e. Ntha̱mbɛ̱ni̱tho ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱. \p \v 30 Bi̱ nɛ̱xyø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ bi zømp'ʉ bi 'bʉhra̱ Jesús. \v 31 A nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, da̱mi̱ nsi̱hmɛ̱ ya. \p \v 32 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱gä jaga̱ n'na ra̱ cosa ga̱ si. Nu̱na̱ ra̱ cosa na̱, hi̱nguí̱ pa̱hmʉ na̱. \p \v 33 A nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya di̱ n'yɛ̱mbi̱ n'na ngu̱ n'na: \p ―Rá̱ nzɛgui 'bʉi to ya xa̱ 'ui̱ni̱. \p \v 34 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Ɛ̱ntho dí si̱hmɛ̱gä 'mø dí ørpa̱bi̱ rá̱ pähä'a̱ bá̱ pɛngui̱, 'nɛ̱ ga̱ juarpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi bi 'daqui. \v 35 Guí ɛ̱mhmʉ ngue ma̱ngoho za̱na̱ di 'bɛdi di̱ nja ra̱ nsofo. Pɛ nu̱gä dí xi'a̱hʉ, da̱mi̱ hyanthʉ yø ja̱'i̱ bá̱ ɛ̱cua. Hi̱nni̱ mantho ga̱ hu̱xhʉ ra̱ pa, ya da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä yø ja̱'i̱. \v 36 Nu̱'a̱ xofo da̱ hya̱nná̱ nzäbi. Di̱ njarbʉtho ra̱ ja̱'i̱ di ha̱tra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya, xquet'a̱ da̱ hya̱nná̱ nzäbi. A nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä di̱ nja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. Ja̱na̱ngue nu̱'a̱ to di dʉ'mra̱ hya̱, 'nɛ̱'a̱ to di ha̱tra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä, 'da gui johyatho. \v 37 I t'ɛn'a̱ ra̱ hma̱: “N'nan'yo'a̱ tu̱hu̱, n'nan'yo'a̱ xoqui”. \v 38 Nu̱gä dí ɛ'a̱hʉ ngue güí ha̱thʉ ra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ ngue da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä. Pɛ gdi̱ mähä p'ʉ hapʉ ya xa̱ tho'a̱ n'na ra̱ ma̱mhya̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ bi dʉ'mi̱ bi̱ ma̱n'ʉ, go güí ha̱thʉ ra̱ ts'ɛdi yø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ bi xifi. \p \v 39 Co nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ xisu, xa̱ngu̱ yø mmɛ̱ngu̱ Sicar ngue ra̱ häi Samaria bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. Porque bi 'yɛ̱nna̱ xisu: “Bi xiqui te gätho xtá̱ øt'e”, bi 'yɛ̱na̱. \v 40 Mi̱ zøhya yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Samaria, bi xihra̱ Jesús ngue di̱ n'oxpʉ ha bí 'bʉi. Ja̱na̱ngue bi̱ m'mʉp'ʉ nyo pa ra̱ Jesús. \v 41 Xa̱ngu̱ mi̱'da yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ 'mø mi 'yø'a̱ ra̱ hya̱ pønná̱ ne ra̱ Jesús. \v 42 Ya t'ɛ̱mbra̱ xisu p'ʉya: \p ―A nu̱ya dí ɛ̱c'ɛ̱i̱gähe ya, pɛ hi̱nga̱ hønt'a̱ ra̱ hya̱ gá̱ xicje nná̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gähe ya, sinoque ya dí øsɛhe ra̱ hya̱ mma̱nya. 'Nɛ̱ dí pa̱hme njua̱ni̱ ngue guehna̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi na̱, 'nɛ̱ guehna̱ ra̱ ya̱nte ua ja ra̱ xi̱mhäi na̱. \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthebi rá̱ ts'ʉnt'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ. \p \v 43 Mi̱ tho'a̱ nyopa p'ʉya, bi thop'ʉ Samaria ra̱ Jesús, i̱ mpa p'ʉ ja ra̱ häi Galilea. \v 44 Porque ya xi̱ ma̱nsɛ ra̱ Jesús ngue n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ hi̱ngui̱ hnu̱ ma̱nsu̱ p'ʉ ja rá̱ xɛqui bi̱ m'mʉi. \v 45 Nu̱'mø mi̱ zømp'ʉ Galilea, bi̱ nu̱ ma̱nho yø mmɛ̱ngu̱ p'ʉ, porque 'nɛ̱hya ya xi̱ ma ra̱ ts'ännigo ngue ra̱ pascua bá̱ njap'ʉ Jerusalén. Ya xi̱ nu̱rpi̱ te xi 'yørbʉ ja ra̱ ngo. \p \v 46 Bi̱ mengra̱ Jesús, i̱ map'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Caná ngue ra̱ häi Galilea, nu̱p'ʉ bá̱ øt'e ngue bi gohi ngue ra̱ vino ra̱ dehe. Nu̱na̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ mmɛ̱ngu̱ Capernaum i ja rá̱ 'bɛfi xa̱nhɛ̱ts'i̱, di̱ mpɛhmi̱ ra̱ gobierno. I si n'na rá̱ ts'ʉnt'ʉ ma̱di̱ hyɛ̱nni̱. \v 47 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yøde ngue ya bi zøp'ʉ Galilea ra̱ Jesús, xpí 'yɛ̱'a̱ Judea. Bi̱ ma bá̱ nu̱ p'ʉya, bá̱ äpra̱ ma̱te ngue da̱ ɛ̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ da̱ 'yøthebi rá̱ ts'ʉnt'ʉ, porque ya ja ngue da̱ du̱. \v 48 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'mø ngue hi̱ngdi̱ nnu̱hʉ yø milagro dí øt'ä, ya hi̱ngui̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \p \v 49 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague n'yø, 'yørca̱ ra̱ ma̱te mmɛ nts'ɛdi, 'nɛ̱ da̱ du̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ. \p \v 50 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ni̱ ma ni̱ ngu̱ ya. Nu̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉ guí̱ mma̱, ya bi zä ya. \p Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ te bi̱ ma̱nna̱ Jesús. Bi̱ ma rá̱ ngu̱. \v 51 Nu̱'mø ni̱ ma da̱ zønná̱ ngu̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya, bi̱ ma yø hmi̱qui̱ di c'at'ui, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya bi zä ni̱ ts'ʉnt'ʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 52 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi 'yänni̱ tema̱ ora bi zä. Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―Comma̱ yoto nde ma̱nde bi bønna̱ pa mi̱ n'youi. \p \v 53 Bi bɛ̱n'a̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya ngue gue'a̱ ra̱ ora bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue ya bi zä na̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ mi̱ ʉ. Gätho'ʉ to 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ p'ʉya, gä bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. \v 54 Ngu̱na̱ bi 'yør'mø ma̱mbá̱ pengbʉ Judea ra̱ Jesús. Ya rá̱ yondi̱ na̱ ra̱ hmɛ̱ya bi 'yørbʉ ja ra̱ häi Galilea p'ʉya. \c 5 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ tu̱dyø gua. \p \v 1 M'mɛfa p'ʉya, bi̱ nsänni̱go yø judío. Ja̱na̱ngue nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ ma Jerusalén. \v 2 Nu̱p'ʉ Jerusalén pop'ʉ n'na ra̱ dehe gui̱ nhu̱ti̱ conna̱ hya̱ ngue ra̱ ebreo “Betesda”. Pop'ʉ jonna̱ goxthi gui̱ nhu̱ti̱ ngue rá̱ Goxthi yø Dɛ'yo. Ja jap'ʉ cʉt'a yø 'døscua̱ngu̱ di thɛ̱sra̱ dehe. \v 3 Nu̱p'ʉ ja yø 'døscua̱ngu̱ ja 'bomp'ʉ xa̱ngu̱ yø därquɛ̱hi̱. 'Bomp'ʉ yø xädä, 'bomp'ʉ'ʉ xa̱nnu̱nts'i̱, 'bomp'ʉ'ʉ tu̱dyø gua. I tø'mi̱ ngue di 'ya̱nna̱ dehe. \v 4 Porque njandyatho mi̱ sø'a̱ n'na ra̱ anxɛ ngue a̱nna̱ dehe p'ʉ po. Nu̱'a̱ ra̱ därquɛ̱hi̱ rá̱ mʉdi da̱ yʉrbʉ ja ra̱ dehe 'mø bi 'ya̱ni̱, da̱ zä ndana̱ bi zä ma̱n'ʉ di hɛ̱mbi̱. \v 5 Mi̱ 'bɛmp'ʉ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ya n'näte ma̱'dɛ'ma̱ hya̱to njɛya ma̱di hyɛ̱nni̱. \v 6 Nu̱'mø mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue 'bɛmp'ʉ, bi ba̱di̱ ngue ya rá̱ ya'atho yø pa ma̱di hyɛ̱nni̱. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí̱ nne da̱ zä'i n'yø? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 7 Mi̱ da̱hra̱ därquɛ̱hi̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague n'yø, hi̱njo'o to di cʉjhnʉ ja ra̱ dehe 'mø bi 'ya̱ni̱. N'na ndi̱ ngu̱ n'na ndi̱ dí ɛ̱na̱ ngue ga̱ cʉnhnʉ ja ra̱ dehe 'mø bi 'ya̱ni̱, n'nan'yo'a̱ ni̱ 'bɛt'o. \p \v 8 Bi 'yɛ̱mbra̱ därquɛ̱hi̱ ra̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ nangui̱. Ca̱xni̱ fi̱di̱, ni̱ ma. \p \v 9 'Bexque'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi zä ra̱ därquɛ̱hi̱. Bi ga̱xrá̱ fi̱di̱, bi̱ ma. Pɛ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya'a̱ ra̱ pa bi̱ n'øthe ra̱ Jesús. \v 10 Nu̱ya yø hmu̱ yø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ n'yohʉ mi̱'ʉ: \p ―Hi̱nda̱ zä guí ca̱xni̱ fi̱di̱ ya, porque ra̱ ts'äya ra̱ pa ja p'ʉya. \p \v 11 Bi 'yɛ̱nna̱ n'yohʉ p'ʉya: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ n'yohʉ bi 'yøthegui, gue'a̱ bi xiqui ngue ga̱ ca̱xma̱ fi̱di̱, ga̱ mma. \p \v 12 Bi t'ännbʉya, t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o na̱ ɛ̱n'i̱ guí̱ ca̱xni̱ fi̱di̱, gui̱ mma? \p \v 13 Pɛ nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya, hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o na̱ xi 'yøthe, porque xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ 'yop'ʉ, 'nɛ̱ ya xi̱ ma ra̱ Jesús. \v 14 M'mɛfa p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ xi 'yøthe ra̱ Jesús bi̱ nthɛui p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ya bi zä'i n'yø. Pɛ 'yo ni̱mantho guí øtra̱ ts'oqui, n'namhma̱ ngue hi̱m ma̱n'na gui̱ mma ma̱n'ʉ. \p \v 15 Nu̱'mø mi̱ 'yø'a̱ te bi sihna̱ ra̱ n'yohʉ xi t'øthe, bi̱ ma bá̱ xipyø hmu̱ yø judío ngue guehna̱ ra̱ Jesús xi 'yøthe. \v 16 Ja̱na̱ngue bi̱ mʉdi honnba̱bi̱ rá̱ gua ra̱ Jesús, porque t'ɛ̱mbi̱ ngue di̱ mpɛtho 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. \v 17 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ guehma̱ Papágä di̱ mpɛtho asta̱ guehya, da̱ guecä p'ʉya da̱di̱ mpɛfi. \p \v 18 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, guehna̱ ga̱ nne yø hmu̱ yø judío ngue da̱ hyo. Porque t'ɛ̱mbi̱ ngue hi̱nga̱ høndra̱ pa ngue ra̱ ts'äya hi̱ngui̱ su̱pi̱, sinoque di ʉpi ngue i̱ mma̱ ngue 'da'igu̱ui Oja̱, ngue mma̱ ngue Oja̱ rá̱ Papá. \s1 Bi 'yu̱hrá̱ ts'ɛdi rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. \p \v 19 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ hi̱nda̱ zä te da̱ jasɛ. Tengu̱tho nnu̱rpi̱ øtrá̱ Papá, gue'a̱ øt'a̱. Ja̱na̱ngue nu̱'a̱ te øtrá̱ Papá, xquet'a̱ gue'a̱ øtrá̱ Ts'ʉnt'ʉ'a̱. \v 20 Nu̱na̱ ra̱ Papá di̱ ma̱hrá̱ Ts'ʉnt'ʉ 'nɛ̱ u̱ti̱ te gä øt'e. A nu̱yá, ma̱n'na xta̱ nhɛ̱nni̱ mi̱'da da̱ 'yu̱di̱, asta̱ ga̱di 'yøthohʉ 'mø gá̱ nu̱hʉ. \v 21 Nu̱na̱ ra̱ Papá, øt'e ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima. Njarbʉtho rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ ya, nu̱ to da̱ nepe di bɛ̱nna̱te, da̱ 'yøt'e. \v 22 Nu̱na̱ ra̱ Papá hi̱njonni̱ ja̱'i̱ di sentencia na̱. Nu̱'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ go bi u̱nná̱ ts'ɛdi ngue go da̱ zänna̱ sentencia'a̱. \v 23 Porque nnepe ngue go da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ na̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ, tengu̱tho ga̱ hnu̱ ma̱nsu̱ rá̱ Papá. Nu̱'a̱ hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱nsu̱ brá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, ya hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue nnu̱ ma̱nsu̱ brá̱ Papá bá̱ pɛnhni̱. \p \v 24 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ørpa̱bi̱ ma̱su̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, 'nɛ̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱ to bá̱ pɛnngui̱, ya ja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho ra̱ ja̱'i̱. Ya hi̱nda̱ ma ra̱ castigo. Ya bi̱ mpommi̱ ra̱ sentencia mi̱ ja, ya ja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. \v 25 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, da̱ 'yɛ̱hra̱ ora di̱ nja te dí̱ mma̱, 'nɛ̱ ya da̱ guehra̱ ora ja p'ʉya. Nu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉhya tengu̱tho 'mø ya xa̱ndu̱, pɛ nu̱'mø bi 'yøhra̱ hya̱ mma̱nná̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ 'nɛ̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱, ya di t'u̱nna̱ 'da'yo te. \v 26 I ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ Papá ngue di u̱nna̱ 'da'yo te yø ja̱'i̱. Njarbʉtho rá̱ Ts'ʉnt'ʉ ya, bi u̱nná̱ ts'ɛdi ngue di u̱nna̱ 'da'yo te yø ja̱'i̱. \v 27 'Nɛ̱ bi u̱nná̱ ts'ɛdi ngue go da̱ zänna̱ castigo'a̱, porque gue'a̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱. \v 28 'Yo ga̱di 'yøtho na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ. Porque da̱ 'yɛ̱hra̱ ora ngue nu̱'ʉ xa̱ndu̱, da̱ 'yø'mø bi zo'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. \v 29 Da̱ pømp'ʉ da̱ nt'ägui. Nu̱'ʉ xa̱ n'yo ma̱nho, di bɛ̱nna̱te ngue ma̱'da'yo di̱ m'mʉi. A nu̱'ʉ xa̱ n'yo ma̱nts'o, di bɛ̱nna̱te ngue da̱ ma ra̱ castigo. \s1 Bi̱ nepe da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi ra̱ Jesús. \p \v 30 Nu̱gä hi̱nda̱ zä ga̱ sänsɛ te ga̱ øt'e. Ga̱ øt'ä ra̱ ts'ʉt'abi, pɛ gue ma̱'bɛjpa̱gui̱. Nu̱ te ga̱ sännä di̱ nja, gue'a̱ di̱ nja'a̱, pɛ gue da̱ gue'a̱ ni̱ 'yu̱p'ʉ. Hi̱nda̱ zä ga̱ sänsɛ te ga̱ øt'e. Nu̱'a̱ te nnu̱ma̱nho ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, gue'a̱ ga̱ øt'a̱. \v 31 Nu̱'mø da̱di jasɛ ma̱jua̱ni̱ te dí̱ mma̱ngä, 'yogui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ 'mø. \v 32 Pɛ 'bʉ hma̱n'na di ja ma̱jua̱ni̱ te'ogä. 'Nɛ̱ dí pa̱cä ngue ma̱jua̱ni̱ te gä mma̱nna̱ conná̱ ngueque. \v 33 Conque gá̱ 'yɛthʉ to bá̱ ørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Xuua. Nu̱na̱ p'ʉya, nu̱'a̱ te ra̱ hya̱ bá̱ ma̱, gä ma̱jua̱ni̱. \v 34 Pɛ nu̱gä hi̱mma̱ hyoni̱ ngue toni̱ ja̱'i̱ di ja ma̱jua̱ni̱ te dí̱ mma̱ngä. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua conná̱ ngueque, gue'a̱ da̱di bɛ̱n'na̱hʉ'a̱ ya, n'namhma̱ ngue gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, 'nɛ̱ guehna̱ gdi̱ nya̱mhmʉ na̱. \v 35 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua, tengu̱tho n'na ra̱ nyot'i ngue di pɛtyø 'uɛ̱, ja gá̱ mpɛtihʉ p'ʉ bi̱ nya̱'a̱. Gá̱ johyahʉ n'na ts'ʉquits'ʉ ngue te bi̱ ma̱. \v 36 Pɛ nu̱gä, nu̱ya yø hmɛ̱ya dí øt'e ngue hi̱njonda̱ zä da̱ 'yøt'e, guehya di ja ma̱jua̱ni̱ te dí̱ mma̱ngä ya. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua, zits'ʉtho na̱. Nu̱ya yø hmɛ̱ya dí øt'ä, ma̱ Papá di 'bɛjpi ngue ngu̱'a̱ ga̱ øt'e. Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ma̱jua̱ni̱ bá̱ pɛnnga̱gui̱ ma̱ Papá. \v 37 Nu̱na̱ ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, go di ja ma̱jua̱ni̱ te dí̱ mma̱ngä na̱. 'Nɛ̱ hi̱nga̱ como quiera guí ørpa̱hʉ ra̱ hya̱ na̱. Porque hi̱nja̱m'mø guí̱ nnu̱hʉ na̱. \v 38 Pɛ nu̱na̱ rá̱ hya̱ bá̱ pɛnhni̱, hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ. Porque hi̱nguí̱ nne gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ te dí xi'a̱hʉ, 'nɛ̱ nu̱gä rá̱ m'mɛnhni̱gä ra̱ Papá. \v 39 Nu̱'a̱hʉ ga̱di ja ndu̱mmʉi ga̱di xähmʉ ra̱ Ma̱ca̱ Libro guí ca̱hʉ, porque ja guí̱ nne gui ti̱mhmʉ p'ʉ hanja ngue ja na̱ ra̱ 'da'yo te para za̱ntho i ja. Conque nu̱na̱ ra̱ Ma̱ca̱ Libro ga̱di xähmʉ, nu̱'a̱ to mma̱nna̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ, go guecä'a̱. \v 40 'Nɛ̱ hi̱nguí̱ nne gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, n'namhma̱ ngue di̱ nja'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te. \p \v 41 Nu̱gä hi̱ndí̱ honi̱ to da̱ 'yɛ̱squi̱. \v 42 Nu̱gä dí pa̱di̱ ngue hi̱n ga̱di̱ ma̱hmʉ Oja̱. \v 43 Nu̱gä, ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, pɛ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Nu̱'mø toni̱ n'yohʉ da̱ ɛ̱hɛ̱ ngue rá̱ hya̱sɛ da̱ ma̱, ma̱n'na go guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ'a̱ p'ʉya. \v 44 Hague da̱ nzä gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ ngue'mø ga̱di̱ nnu̱ ma̱nhosɛ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ honi̱ ha dí nu̱ ma̱nho'a̱hʉ Oja̱. \v 45 'Yo guí ɛ̱na̱ ngue go ga̱ ya̱p'a̱hʉ p'ʉ ha 'bʉhma̱ Papá. Nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. Nu̱'a̱ di ya̱p'a̱hʉ, gue'a̱ ra̱ Moisés guí ɛ̱na̱ ngue guí̱ nnøxʉ'a̱ ya. \v 46 A nu̱'mø gdi ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Moisés, xquet'a̱ 'nɛ̱cä gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ 'mø. Porque bi 'yotra̱ hya̱ p'ʉ ja ra̱ libro ra̱ Moisés ngue i̱ mma̱ te'ogä. \v 47 Pɛ nu̱'mø hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ Moisés, ¿hague da̱ nzä gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ te dí xi'a̱hʉ 'mø? \c 6 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøt'e ngue bi̱ nsi̱hmɛ̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ ma̱'yohʉ. \p \v 1 M'mɛfa p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'dasra̱ zabi Galilea, nu̱na̱ ja ma̱n'na rá̱ thu̱hu̱, ni̱ hu̱ ngue Tiberias. \v 2 Xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi dɛnni̱, porque nnu̱ yø ja̱'i̱ ngue øthe yø därquɛ̱hi̱. \v 3 Bi̱ map'ʉ bí ja n'na ra̱ nyu̱ni̱ ra̱ Jesús, ja i̱ mmi̱hmi̱ p'ʉ yø xädi. \v 4 Ya xma̱ nguerpʉtho di̱ nsännigo yø judío ngue ra̱ pascua. \v 5 Mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ mmap'ʉ ni̱ dɛnni̱, bi 'yɛ̱mbra̱ Lipe p'ʉya: \p ―¿Hapʉ ga̱ tämhmʉ ra̱ thu̱hmɛ̱ da̱ zi ya yø ja̱'i̱ bá̱ ɛ̱cua ya? \p \v 6 Ngu̱na̱ bi xifi, porque nne da̱ nu̱ te da̱ ma̱nna̱ Lipe. A nu̱na̱ ra̱ Jesús ya pa̱di̱ te ja ngue da̱ 'yøt'e. \v 7 Pɛ ra̱ Lipe bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'mø ngue da̱ thänna̱ thu̱hmɛ̱'a̱ te di̱ mporta yo ciento ma̱ pa ra̱ nzäbi, hi̱ndi̱ zʉdi ngue da̱ zi 'da'i zits'ʉ yø ja̱'i̱. \p \v 8 Nu̱na̱ n'na nc'ɛ̱i̱ yø xädi ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ Andre rá̱ n'yohʉ ra̱ Bɛdu. Bi 'yɛ̱na̱: \p \v 9 ―'Bʉcua n'na ra̱ ts'ʉnt'ʉ ha̱ cʉt'a yø thu̱hmɛ̱ 'nɛ̱ yoho yø hua̱. Pɛ hapʉ gue da̱ goxna̱, xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ 'bʉcua ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 10 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱mi̱ xihmʉ yø ja̱'i̱ ngue gä da̱ mi̱. \p Comma̱ cʉt'a ma̱hua̱hi̱ yø ja̱'i̱ bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ 'batha. \v 11 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi hya̱n'ʉ cʉt'a yø thu̱hmɛ̱, bí ja ma̱mma̱di̱ Oja̱. M'mɛfa p'ʉya, bi u̱nyø xädi ngue di darpi̱ gätho yø ja̱'i̱ da̱ zi p'ʉ hu̱di̱. Xquet'a̱ ngu̱t'a̱tho yø hua̱ bi darpa̱bi̱ yø ja̱'i̱ da za. Bi̱ nsahua̱ yø ja̱'i̱ hønt'a̱ hangu̱ bi̱ ne bi za. \v 12 Nu̱'mø mi̱ nni̱ya̱ yø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ pɛthʉ yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱, n'namhma̱ ngue hi̱nte di̱ n'ʉntho. \p \v 13 Cʉt'a nthu̱hmɛ̱ bi̱ ma nsɛni̱ ngue bi zi yø ja̱'i̱. Nu̱'ʉ bi bongui̱, 'dɛ'ma̱ yo canasta yø thu̱hmɛ̱ bi bongui̱. \v 14 Mi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ ra̱ milagro bi 'yøtra̱ Jesús, bi 'yɛ̱nyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue guehna̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ mí̱ ja ngue da̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi na̱. \p \v 15 Bi zänyø ja̱'i̱ p'ʉya ngue xta̱ nzixra̱ Jesús, xtí japa̱ nts'ɛdi ngue di̱ nda̱st'abi. Pɛ nu̱'mø mi̱ ba̱di̱ te sänyø ja̱'i̱ p'uya, bi zop'ʉ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi̱ ma ma̱yá̱ ra̱ nyu̱ni̱. \s1 Bi n'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe ra̱ Jesús. \p \v 16 Nu̱'mø mi̱ dähra̱ nde, nu̱'ʉ yø xädi ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ brá̱ ja ra̱ zabi. \v 17 Pɛ ra̱ Jesús hi̱nni̱ zorpʉ 'bʉhyø xädi, 'nɛ̱ ya bi̱ nxu̱i̱. Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi yʉt'a̱ n'na ra̱ barco, bi̱ ma ngue di 'dasra̱ dehe da̱ zømp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Capernaum. \v 18 Bi̱ mʉdi bi̱ n'yo n'na ra̱ ndønthi̱ p'uya, bi̱ nangyø fʉnthe. \v 19 Nu̱'mø mi̱ n'yo'a̱ cʉt'a o 'dato kilómetro p'ʉ ja ra̱ dehe, bi̱ nu̱ p'ʉya ngue mmap'ʉ ra̱ Jesús da̱ guatra̱ barco, ní̱ 'yo ma̱xøts'e ra̱ dehe. Bi̱ nsu̱'ʉ yø xädi p'ʉya. \v 20 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Go guecä. Oguí̱ su̱hʉ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 21 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, ra̱ ndi johya ngue ya mmap'ʉ ra̱ Jesús, da̱ zømp'ʉ ja ra̱ barco. N'na zihmantho bi zøn'a̱ nnengui̱ hapʉ ma̱ni̱ ma p'ʉya. \s1 Yø ja̱'i̱ ɛ̱mmɛ̱i̱ honna̱ Jesús. \p \v 22 Mi̱ hyaxpʉya, nu̱ya yø ja̱'i̱ xpí gop'ʉ ma̱n'na nguadi ra̱ dehe ya pa̱di̱ ngue hønda̱ n'na ra̱ barco mi̱ jap'ʉ, gue'a̱ bi 'yo yø xädi ra̱ Jesús. Pɛ ra̱ Jesús bá̱ cohi. \v 23 Ya hi̱mma̱ ya'atho p'ʉya, bi zø hmi̱'da yø barco bá̱ nɛ̱xpʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Tiberias, bi zøp'ʉ ja ra̱ xɛqui bi ja ma̱mma̱di̱ Oja̱ 'mø bi 'ui̱nyø ja̱'i̱. \v 24 Nu̱ya yø ja̱'i̱ ya, mi̱ nu̱ ngue hi̱njo'o p'ʉ ra̱ Jesús, ni̱ xi̱nga̱ guehyø xädi di 'bʉp'ʉ. Bi 'yo'ʉ yø barco bi zø p'ʉya, bi̱ ma da̱ homp'ʉ Capernaum. \s1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ hmɛ̱ di u̱nna̱ 'da'yo te na̱. \p \v 25 Mi̱ zøm ma̱n'na nguadi ra̱ zabi yø ja̱'i̱ p'ʉya, ja ni̱ di̱mp'ʉ ra̱ Jesús. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿ha bi̱ nja guí søcua ya? \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, guí honjʉ ya, porque ngue gá̱ nsi̱hmɛ̱ 'nɛ̱ gá̱ nni̱ya̱hʉ. Hi̱ngue masque gni̱ hyonjʉ ngue di ti̱nni̱ mmʉihʉ hanja ya yø hmɛ̱ya dí øt'e. \v 27 'Yo 'be go ga̱di ja ndu̱mmʉi ha gdi ti̱mhmʉ'a̱ ra̱ hmɛ̱ da̱ thogui. Sinoque da̱mi̱ ja ndu̱mmʉi ha gdi ti̱mhmʉ'a̱ ra̱ hmɛ̱ di̱ nja para za̱ntho, nu̱na̱ guehna̱ di 'da'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te na̱. Nu̱na̱ guehna̱ ra̱ hmɛ̱ di 'da'a̱hʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱. Porque nu̱na̱ Oja̱ ra̱ Papá, guehna̱ bi 'dacä ra̱ ts'ɛdi ngue ngu̱'a̱ ga̱ øt'e. \p \v 28 Bi t'ännbʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øt'ähe p'ʉya para ngue da̱ nu̱ma̱nho Oja̱ ya yø hya̱ nneque ga̱ øt'ähe? \p \v 29 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ nne Oja̱ gui 'yøthʉ, gue'a̱ ngue gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ'a̱ to bá̱ pɛnhni̱. \p \v 30 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―¿Tema̱ hmɛ̱ya gui 'yøt'e ga̱ nnu̱gähe, n'namhma̱ ja ga̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱he p'ʉya? ¿Te 'bɛ'a̱ da̱ zä gui 'yøt'e? \v 31 Conque ma̱ mboxitahʉ, bá̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ bí ja ra̱ da̱po, tengu̱tho nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ ra̱ Moisés bi u̱nyø ja̱'i̱ ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱”, i ɛ̱nna̱ hya̱. \p \v 32 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱na̱ ra̱ Moisés hi̱ngo bi u̱nna̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱, sinoque guehna̱ ma̱ Papágä bi u̱n'a̱. 'Nɛ̱ guehna̱ ma̱jua̱ni̱ ngue di 'da'a̱hʉ ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱. \v 33 Porque nu̱'a̱ ra̱ hmɛ̱ di u̱n'Oja̱, gue'a̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱'a̱, guehna̱ di u̱nna̱ 'da'yo te yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 34 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―Ague grá̱ hmu̱, za̱nt'a̱ gui 'dacje na̱ ra̱ hmɛ̱ guí̱ mma̱m'mø. \p \v 35 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱gä guecä'a̱ ra̱ hmɛ̱ di u̱nna̱ 'da'yo te. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ dɛnnga̱gui̱, hi̱nja̱m'mø di̱ ntu̱ma̱ nthu̱hu̱. Nu̱'a̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, hi̱nja̱m'mø di̱ ntu̱the. \v 36 Pɛ ya dí xi'a̱hʉ ngue hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, ma̱da̱gue'a̱ guí̱ nnu̱hʉ te dí øt'e. \v 37 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi däcä ra̱ Papá tɛnngä'ʉ. Nu̱'ʉ to tɛnngui̱, hi̱njonda̱ 'yɛ̱mbi̱: “'Yo gui tɛnngui̱”. \v 38 Porque hi̱mbi̱ 'bɛnngä ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue da̱ gue'a̱ te ma̱ pähäsɛ ga̱ øt'e, sinoque dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue ga̱ ørpa̱bi̱ rá̱ pähä'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. \v 39 Pɛ nu̱'a̱ te rá̱ pähä ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, i̱ nne'a̱ ngue nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ bi däqui, hi̱njondi̱ m'mɛdi, sinoque ga̱ øt'e ngue di bɛ̱nna̱te 'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui. \v 40 Nu̱'a̱ te rá̱ pähä'a̱ to bá̱ pɛnngui̱, guehna̱ ngue di̱ nja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho te'o gä da̱ ba̱di̱ te'o'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ 'nɛ̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱. Nu̱gä ga̱ øt'e ngue di bɛ̱nna̱te 'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui. \p \v 41 Gue'a̱ ga̱ nzʉhyø judío na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, di ʉpi ngue bi 'yɛ̱na̱: “Go guecä'a̱ ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱”. \v 42 Di̱ n'yɛ̱mbʉya: \p ―¿Ua hi̱nga̱ guehna̱ ra̱ Jesús, rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ José na̱? A nu̱jʉ p'ʉya, dí pa̱hmʉ rá̱ papá 'nɛ̱hra̱ mamá na̱. ¿Hanja ngue ɛ̱na̱ ngue bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ 'mø? \p \v 43 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―'Yo ni̱mantho guí̱ nemhya̱hʉ. \v 44 Nu̱'mø hi̱nna̱ ngue hra̱ Papá bá̱ pɛnngui̱ da̱ 'yøt'e ngue di̱ ntɛtyø ja̱'i̱, ya hi̱njonda̱ dɛnngui̱. Pɛ nu̱'ʉ tɛnngui̱, nu̱gä ga̱ øt'e ngue di bɛ̱nna̱te 'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui. \v 45 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja yø libro bi 'yotyø pønga̱hya̱ Oja̱, i ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ Oja̱, da̱ 'yøt'e ngue da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ hanja na̱”. Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱ to gä øde te mma̱nna̱ Papá, 'nɛ̱ da̱ 'yɛ̱t'a̱ mmʉi ra̱ hya̱ xännba̱bi̱, gue'ʉ tɛnngä'ʉ. \p \v 46 Hi̱ngue masque to ya xpá̱ nnu̱'a̱ ra̱ Papá. Sinoque nu̱'a̱ bí 'yɛ̱p'ʉ 'bʉ Oja̱, gue'a̱ go pa̱'a̱. \v 47 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya, ya ja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho. \v 48 Go guecä'a̱ ra̱ hmɛ̱ di u̱nna̱ 'da'yo te. \v 49 Conque nu̱ ma̱ mboxitahʉ p'ʉ ja ra̱ da̱po, bi zi n'na ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. Pɛ hi̱mbi̱ m'mʉi para za̱ntho, sinoque bi du̱ da̱m'mɛfa. \v 50 Pɛ nu̱na̱ ra̱ hmɛ̱ dí̱ mma̱ngä, guehna̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ na̱. Nu̱ to da̱ zi na̱ ra̱ hmɛ̱ na̱ya, ya hi̱nda̱ du̱. \v 51 Nu̱gä guecä'a̱ ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ma̱da̱gue'a̱ drá̱ ja̱'i̱gä. Nu̱ to da̱ zi na̱ ra̱ hmɛ̱ na̱, di̱ m'mʉi para za̱ntho. Nu̱'a̱ ra̱ hmɛ̱ ga̱ u̱ngä p'ʉya, guehna̱ ma̱ do'yogä na̱. Da̱di̱ u̱ngä ma̱ do'yo para ngue di̱ nja ra̱ 'da'yo te yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 52 Di̱ nju̱n'ma̱hya̱sɛ yø judío p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Pɛ ua da̱ zä di 'dacjʉ rá̱ ngø 'mø ngue ga̱ sahʉ? ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 53 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, jatho ngue gui saphʉ rá̱ ngø ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, 'nɛ̱ gui siphʉ rá̱ ji, n'namhma̱ ngue di̱ nja'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te. \v 54 Nu̱'a̱ da̱ zacä ma̱ ngø 'nɛ̱ da̱ zicä ma̱ ji, ya ja ra̱ 'da'yo te para za̱ntho ra̱ ja̱'i̱. 'Nɛ̱ ga̱ øt'e ngue di bɛ̱nna̱te 'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui. \v 55 Porque ma̱ ngøgä, ma̱jua̱ni̱ ngue guehna̱ nnøpa̱ nts'i̱hmɛ̱ yø ja̱'i̱ na̱. Ma̱ jigä p'ʉya, gue'a̱ gui thocra̱ du̱the yø ja̱'i̱'a̱. \v 56 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ zacä ma̱ ngø 'nɛ̱ da̱ zicä ma̱ ji, guehna̱ dí̱ n'yogä'be na̱. \v 57 Nu̱'a̱ ma̱ Papá i 'bʉi, 'nɛ̱ dí 'bʉcä conná̱ ngue'a̱. Nu̱na̱ ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱ para ngue ga̱ japi di̱ m'mʉi te'o da̱ zacä ma̱ ngø. \v 58 Ja̱na̱ngue ja n'na ra̱ hmɛ̱ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue di u̱nna̱ 'da'yo te para za̱ntho. Nu̱na̱ ra̱ hmɛ̱ na̱, hi̱nga̱ ngu̱'a̱ ra̱ hmɛ̱ bi zi'ʉ ma̱ mboxitahʉ 'nɛ̱ siempre bi du̱ da̱m'mɛfa. \p \v 59 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi xännba̱ yø ja̱'i̱ bi̱ mpɛti p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ Capernaum. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱nyø hya̱ ngue ra̱ te para za̱ntho. \p \v 60 Nu̱'mø mi̱ 'yøhyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ nxännba̱te ra̱ Jesús, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ tɛnnbʉ ni̱ ma, xa̱ngu̱ bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ mma̱nya, xa̱nhɛ̱nni̱tho di fa̱hna̱. ¿Hague da̱ mba̱'a̱ n'na'a̱ te mma̱nnʉ? \p \v 61 Bi ba̱hra̱ Jesús ngue di̱ nju̱n'ma̱hya̱ yø ja̱'i̱ co nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí̱ mbøcuɛhʉ nguehna̱ ra̱ hya̱ na̱ya? \v 62 ¿Tegue ngu̱ guí̱ mbɛ̱mhmʉ 'mø gui̱ nnu̱hʉ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ ngue hønda̱ mengui̱ di̱ map'ʉ bí 'yɛ̱hɛ̱? \v 63 Hønsɛ ra̱ Espíritu Santo di u̱nna̱ 'da'yo te. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, i̱ nne da̱ ma̱ ngue gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, hi̱ngue dí ɛ̱n'a̱hʉ ngue gui sajʉ. \v 64 Pɛ nu̱ya 'bʉ i'da ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \p Bi̱ ma̱nna̱ ngu̱na̱ ra̱ Jesús, ngue ya m'mɛt'o mi̱ pa̱di̱ ndana̱ gue'a̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱, 'nɛ̱ pa̱di̱ te'o ja ngue di dä. \v 65 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ja̱na̱ngue ya xtá̱ xi'a̱hʉ m'mɛt'o ngue nu̱'mø hi̱nna̱ ngue hra̱ Papá da̱ 'yøt'e ngue di̱ ntɛtyø ja̱'i̱, ya hi̱njonda̱ dɛnngui̱. \p \v 66 'Bexpi̱ mʉdi bi go'a̱ nxʉtha xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ mi̱ tɛnna̱ Jesús. Bi zop'ʉ p'ʉya, ya hi̱nga̱ 'dap'ʉ n'youi. \v 67 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yänya 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua xquet'a̱ guí̱ nne gui 'yøthʉ tengu̱tho øtyø ja̱'i̱ ngue hɛgä p'ʉ? \p \v 68 Bi da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, hi̱njon ma̱n'na da̱ zä ga̱ tɛnnähe. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱, ra̱ hya̱ ngue ra̱ 'da'yo te para za̱ntho na̱. \v 69 A nu̱gähe p'ʉya, dí ɛ̱c'ɛ̱i̱gähe 'nɛ̱ dí pa̱hme ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱. \p \v 70 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Nu̱gä go dá̱ huan'na̱hʉ 'dɛ'ma̱ yo nc'ɛ̱i̱. A nu̱na̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ngue'a̱hʉ ya, rá̱ pähä ra̱ zithu̱ ørpe. \p \v 71 Ra̱ Jesús bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, pɛ nu̱na̱ bi̱ ma̱, guehna̱ ra̱ Judas Iscariote rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Simu̱ na̱. Porque ra̱ Judas guehna̱ ja ngue di dä ra̱ Jesús, 'nɛ̱ guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ 'dɛ'ma̱ yoho yø xädi na̱. \c 7 \s1 Ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ yø cu̱ ra̱ Jesús di ɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 1 M'mɛfa na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ n'yop'ʉ ja yø xɛqui ngue ra̱ häi Galilea ra̱ Jesús. Pɛ hi̱ngui̱ nne da̱ n'yop'ʉ ja ra̱ häi Judea porque nne di̱ nhote yø hmu̱ yø judío. \v 2 Ya xma̱ nguerpʉtho di̱ nsännigo yø judío nguehna̱ ra̱ ngo ma̱hoqui yø ngu̱mpaxi. \v 3 Nu̱'ʉ yø cu̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue n'nadua guí 'bʉi? Da̱mi̱ pøngua ni̱ ma Judea, n'namhma̱ ngue 'nɛ̱'ʉ yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱'i̱ p'ʉ, da̱ nu̱ te guí øt'e. \v 4 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ nne ngue da̱ fa̱di̱ te ga̱ 'yo, hi̱nga̱ nt'a̱gui̱tho da̱ 'yøt'a̱ te øt'e. Ya guí øtya tengu̱ ya, pɛ gue da̱ ba̱di̱ gätho yø ja̱'i̱ na̱ te guí øt'e. \p \v 5 Ngu̱na̱ bi xifi porque ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ yø cu̱ di ɛ̱c'ɛ̱i̱. \v 6 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Tobe hi̱ngui̱ sønna̱ ora ga̱ mmagä p'ʉ guí xicui. Pɛ nu̱'a̱hʉ, hønt'a̱ goma̱ ora sä ngue guí̱ mmähä. \v 7 Nu̱'a̱hʉ, hi̱ngui̱ nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱. Pɛ nu̱gä nnu̱ ma̱n'ʉgä yø ja̱'i̱, porque da̱di jagä ma̱jua̱ni̱ ngue xa̱nts'o te ga̱ 'yo yø ja̱'i̱. \v 8 Ni̱ mähä ra̱ ngo ya. Nu̱gä hi̱nga̱ mma porque tobe hi̱ngui̱ sønna̱ ora ga̱ mmagä p'ʉ. \p \v 9 Mi̱ juadi bi xihyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bá̱ cop'ʉ Galilea ra̱ Jesús. \s1 Ra̱ Jesús ya 'bʉp'ʉ ha bi̱ nsänni̱go yø judío. \p \v 10 Mi̱ juadi bi̱ ma ra̱ ts'änni̱go yø cu̱ ra̱ Jesús, xquet'a̱ 'nɛ̱sɛ ra̱ Jesús bi̱ ma ra̱ ts'änni̱go. Bi 'yøt'e ngue hi̱ngui̱ pa̱hyø ja̱'i̱ ngue 'yop'ʉ, ya mmɛ nt'a̱gui̱tho ga̱ 'yo. \v 11 Nu̱ya yø hmu̱ yø judío homp'ʉ ja ra̱ ngo ngue'mø di 'yop'ʉ ra̱ Jesús. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ 'bʉ'a̱ ra̱ n'yohʉ'a̱? ―di̱ n'yɛ̱mbi̱. \p \v 12 Nu̱p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱, xa̱ngu̱ to di c'a̱ na̱ ra̱ Jesús. 'Bʉ i'da ɛ̱na̱: “Ra̱ hoga̱ n'yohʉ'a̱ n'yø”. Pɛ mi̱'da p'ʉya i ɛ̱na̱: “¿Tegue dra̱ hoga̱ n'yohʉ na̱ 'mø, hante gue hätyø ja̱'i̱”, i ɛ̱na̱. \v 13 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ nnu̱ ma̱nho ra̱ Jesús, hi̱ngui̱ nnepe da̱ fa̱di̱ ngue nnu̱ ma̱nho, porque su̱pyø hmu̱ yø judío. \p \v 14 Comma̱ ɛma̱de ra̱ ngo 'mø mi̱ yʉrbʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús ngue bi̱ nxännba̱te. \v 15 Nu̱'ʉ yø judío, di 'yøtho'a̱ te ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ go bá̱ ha̱'a̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱? 'Nɛ̱ hi̱ndí̱ nnu̱hʉ ngue xta̱ mma ra̱ xädi. \p \v 16 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí xännba̱tegä, hi̱mma̱ hya̱sɛgä na̱. Nu̱'a̱ bá̱ pɛnngui̱, go rá̱ hya̱'a̱. \v 17 Nu̱'mø to da̱ ne da̱ 'yørpa̱bi̱ rá̱ pähä Oja̱, guehna̱ da̱ ba̱hna̱ ngue'mø ní̱ 'yɛ̱p'ʉ 'bʉ Oja̱ na̱ ra̱ hya̱ dí xännba̱te, ogue ma̱ hya̱sɛ dí̱ mma̱. \v 18 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue rá̱ hya̱sɛ mma̱, ga̱ 'yøt'e ngue da̱ nu̱ ma̱nhosɛ yø ja̱'i̱. Pɛ nu̱'a̱ di ja ndu̱mmʉi ngue da̱ hnu̱ ma̱nho'a̱ to bá̱ pɛnhni̱, guehna̱ ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱. 'Nɛ̱ hi̱n tema̱ fɛhni̱ da̱ thi̱nnbi̱. \p \v 19 ¿Ua hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue bi 'da'a̱hʉ ra̱ ley ra̱ Moisés? Conque nu̱'a̱ ra̱ ley'a̱, hi̱njongui̱ pøni̱ ngue gdi ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ'ʉ ya yø hya̱ mma̱n'a̱. ¿Hanja ngue guí̱ nne gui hyojʉ, guí ɛ̱njʉ ngue hi̱ndí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä te mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley? \p \v 20 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ra̱ ts'onthi̱ guí̱ n'youi ya. ¿Te'o guí ɛ̱na̱ ngue nne da̱ hyo'i? \p \v 21 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hønda̱ n'na ra̱ hya̱ dá̱ øt'ä 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, 'nɛ̱ gä ga̱di 'yøthohʉ. \v 22 Nu̱na̱ ra̱ Moisés, bi zoc'a̱hʉ n'na ra̱ hmɛ̱pya, ni̱ hu̱ ngue ra̱ circuncisión, ma̱da̱gue'a̱ hi̱ngo bi fʉt'a̱, sinoque gue'ʉ yø mboxita bi fʉti. Ja̱na̱ngue njap'ʉ gui̱ mmɛ̱pyahʉ yø ts'ʉnt'ʉ 'mø bi̱ m'mʉi, ma̱da̱gue'a̱ di tocabi ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, pɛ ngu̱tho gui̱ mmɛ̱pyahʉ. \v 23 A nu̱yá, para ngue hi̱ngui̱ 'dasthohʉ'a̱ te mma̱nna̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, guí̱ mmɛ̱pyahʉ n'na ra̱ ts'ʉnt'ʉ 'mø bi̱ m'mʉi, ma̱da̱gue'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. ¿Hanja ngue guí sʉcjʉ ngue dá̱ øthegä n'na ra̱ n'yohʉ 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya 'mø? \v 24 'Yo høntho guí̱ nnu̱hʉ n'na ra̱ cosa sä 'bexqui ha̱xhʉ ra̱ güɛnda. Nu̱'mø guí̱ nne gui hya̱xhʉ ra̱ güɛnda, pɛ 'bet'o nma̱jua̱ni̱ gdi pa̱di̱ hanja'a̱ te guí̱ mma̱mhmʉ. \s1 Bi̱ ma̱ hapʉ ra̱ mmɛ̱ngu̱ ra̱ Jesús. \p \v 25 Bi̱ mʉdi di̱ n'yänni̱ 'da'ʉ yø mmɛ̱ngu̱ Jerusalén, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱nga̱ guehna̱ nthoni̱ ngue da̱ tho na̱ 'mø? \v 26 Pɛ ya 'bʉhnʉ ya, ya ya̱hʉ yø ja̱'i̱ 'nɛ̱ hi̱nte xifi. ¿Ua di ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ts'ʉt'abi ngue da̱ guehna̱ ra̱ Cristo na̱ 'mø? \v 27 Pɛ dí pa̱hmʉ hapʉ ra̱ mmɛ̱ngu̱ na̱. A nu̱'mø bá̱ ɛ̱'a̱ ra̱ Cristo, hi̱njonda̱ ba̱di̱ ha di 'yɛ̱'a̱. \p \v 28 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ mi̱ xännba̱te ra̱ Jesús, mi̱ 'yøde te mma̱nyø ja̱'i̱. Bi ts'ɛdi bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya guí ɛ̱na̱ ngue guí pa̱hmʉ ha dá̱ ɛ̱cä. Pɛ hi̱mma̱ partesɛ ngue dá̱ ɛ̱cä. Sinoque dá̱ ɛ̱cä ngue nu̱na̱ ma̱jua̱ni̱ Oja̱ i 'bʉi, guehna̱ bá̱ pɛnngä na̱. Pɛ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ te'o na̱. \v 29 Nu̱gä go dí pa̱cä te'o na̱, porque ja dá̱ ɛ̱cä p'ʉ bí 'bʉ'a̱, 'nɛ̱ go bá̱ pɛnngä'a̱. \p \v 30 Co nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ ne xtí bɛntyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue xta̱ ngot'i. Pɛ hi̱njombi̱ bɛnt'i̱ porque hi̱m ma̱ni̱ zøhrá̱ ora. \v 31 Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús ngue guehna̱ ra̱ Cristo na̱. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua, ya øtyø hmɛ̱ya tengu̱tho t'ɛ̱mbi̱ da̱ 'yøtra̱ Cristo 'mø bá̱ ɛ̱hɛ̱. \s1 Yø fariseo bi̱ mɛnhyø policía di bɛntra̱ Jesús ngue da̱ got'i. \p \v 32 Nu̱ya yø fariseo bi 'yøde te mma̱nyø ja̱'i̱ ngue ɛ̱mbi̱ guehna̱ ra̱ Cristo na̱ ra̱ Jesús. Yø fariseo p'ʉya, conyø hmu̱ yø mmäcja̱ bi̱ mɛnhyø policía di bɛntra̱ Jesús ngue da̱ got'i. \v 33 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛmbyø ja̱'i̱: \p ―Zits'ʉrbʉ guí̱ nnu̱jʉ ua guí 'bʉhmʉ. Ya hi̱mma̱ ya'atho ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉ'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. \v 34 Gui hyonjʉ p'ʉya, pɛ ya hi̱nha gui ti̱njʉ, porque hi̱nda̱ zä guí thohmʉ p'ʉ ha ga̱ m'mʉcä. \p \v 35 Di̱ n'yänsɛ yø judío p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ go di̱ ma na̱ p'ʉya, ngue ɛ̱na̱ hi̱nga̱ ti̱mhmʉ ha di̱ ma? ¿Ua da̱ni̱ mpa ma̱n'na nguadi yø häi yap'ʉtho ngue da̱ xännba̱ ra̱ hya̱ yø judío da̱ ti̱mp'ʉ? ¿Ua gue gue'ʉ yø mmɛ̱ngu̱hʉ da̱ ma da̱ xännbi̱? \v 36 ¿Mbe te nne da̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ xicjʉ na̱, ngue ɛ̱na̱: “Guí hyonjʉ, pɛ ya hi̱nha gui ti̱njʉ, porque ya hi̱nda̱ zä guí thohmʉ p'ʉ ha ga̱ m'mʉcä”? \s1 I pøhra̱ dehe di u̱nna̱ 'da'yo te. \p \v 37 Nu̱na̱ rá̱ nzɛgui ra̱ pa ngue ra̱ ngo, guehna̱ ra̱ pa ɛ̱mbyø ja̱'i̱ ngue ta̱te ra̱ da̱nni̱go na̱. Nu̱na̱ ra̱ pa na̱ p'ʉya, bi̱ nangra̱ Jesús, bi ts'ɛdi bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱'mø te'o tu̱the ya, dá̱ ɛ̱cua di̱ nsithe. \v 38 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya, nu̱p'ʉ ja rá̱ mmʉi ra̱ ja̱'i̱ tengu̱tho 'mø di pøhra̱ dehe ngue di u̱nna̱ 'da'yo te. Porque ngu̱'a̱ mma̱nna̱ Ma̱ca̱ Libro. \p \v 39 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱, bi̱ ne bi̱ ma̱ ngue nu̱ to da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱, ya di̱ n'youi ra̱ Espíritu Santo. Porque tobe hi̱m ma̱ni̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús ngue da̱ pɛnnba̱bi̱ ra̱ Espíritu Santo yø ja̱'i̱. \s1 Hi̱nga̱ 'da'igu̱ mma̱nyø ja̱'i̱. \p \v 40 Mi̱ t'øhna̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús, bi 'yɛ̱n'i̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, guehna̱ rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ mí̱ ja ngue da̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi na̱. \p \v 41 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ ya, guehna̱ ra̱ Cristo na̱ya ―bi 'yɛ̱na̱. \p Pɛ mi̱'da yø ja̱'i̱ di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱mma̱ jua̱ni̱'a̱. Porque ra̱ Cristo hi̱nga̱ Galilea di 'yɛ̱'a̱. \v 42 I̱ mma̱mp'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue nu̱na̱ ra̱ Cristo, da̱ guehna̱ n'na rá̱ mbom'mɛto ra̱ da̱st'abi David. 'Nɛ̱ drá̱ mmɛ̱ngu̱ Belén nu̱p'ʉ ja ra̱ mmɛ̱ngu̱ ra̱ David. \p \v 43 Ya hi̱nga̱ n'nat'a̱ mma̱nyø ja̱'i̱ ngue di̱ nxifi te'o na̱ ra̱ Jesús. \v 44 Bi̱ ne 'da yø ja̱'i̱ xtí bɛntra̱ Jesús ngue xta̱ ngot'i, pɛ hi̱njombi̱ bɛnt'i̱. \s1 Yø ts'ʉt'abi hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. \p \v 45 Nu̱'ʉ yø policía bá̱ nɛ̱xpʉ ja ra̱ ni̱ja̱, bi̱ mengui̱ bi zømp'ʉ 'bʉhyø fariseo conyø hmu̱ yø mmäcja̱ xi̱ mɛnhni̱. Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―¿Hanja ngue hi̱nguá̱ sihʉ p'ʉya? \p \v 46 Mi̱ da̱hyø policía, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Pɛ hi̱nja̱m'mø ha di t'øde da̱ ma̱n'a̱ n'na ra̱ ja̱'i̱ tengu̱ mma̱nna̱ ra̱ n'yohʉ na̱. \p \v 47 Yø fariseo p'ʉya bi 'yɛ̱mbyø policía: \p ―Xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱hʉ ya bá̱ thä'a̱hʉ ya. \v 48 Ya guí̱ nnu̱hʉ ngue hi̱njongui̱ pøni̱ ngue di ɛ̱c'ɛ̱i̱'ʉ ma̱ hmu̱hʉ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, ni̱ xi̱nga̱ gue'ʉ yø fariseo di ɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱. \v 49 Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, guehya hi̱ngui̱ pa̱hra̱ ley ya, 'nɛ̱ guehya yø ja̱'i̱ da̱ ma ra̱ castigo ya. \p \v 50 Nu̱na̱ ra̱ Nicodemo, guehna̱ bi̱ ma n'na xu̱i̱ bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús, xquet'a̱ yø n'yohʉ yø fariseo na̱. Bi 'yɛ̱nna̱ p'ʉya: \p \v 51 ―Nu̱p'ʉ ja ra̱ ley dí ca̱hʉ, mma̱mp'ʉ ja ra̱ ley ngue hi̱nga̱ sä da̱ ma ma̱sentencia n'na ra̱ ja̱'i̱, mɛ̱nte tobe hi̱ngui̱ ja ra̱ ts'ʉt'abi ngue da̱ t'øde tema̱ hya̱ da̱ ma̱n'a̱ ma̱ ya̱pi̱. \p \v 52 Bi t'ɛ̱mbra̱ Nicodemo p'ʉya: \p ―¿Xquet'a̱ 'nɛ̱'i̱ grá̱ mmɛ̱ngu̱ Galilea 'mø? Da̱mi̱ xädi te mma̱nna̱ Ma̱ca̱ Libro. Ja guí̱ nnu̱p'ʉ p'ʉya ngue hi̱nga̱ n'na rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ ni̱ bøn'a̱ Galilea. \s1 N'na ra̱ xisu ngue ra̱ 'yots'om'mäi bi ts'ixpʉ 'bʉhra̱ Jesús. \p \v 53 Bi̱ ma yø ngu̱ n'na ngu̱ n'na yø ja̱'i̱. \c 8 \p \v 1 Pɛ ra̱ Jesús bi̱ map'ʉ bí ja ra̱ nyu̱ni̱ ja ra̱ mbonza ja yø olivos. \v 2 Mi̱ hyaxpʉya, ya nɛ̱ca̱häi, bá̱ pengui̱, bi zøp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. Bi guat'i gätho yø ja̱'i̱ p'ʉ ha 'bʉi. Bi̱ mi̱hra̱ Jesús ngue bi xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱. \v 3 A nu̱'ʉ yø xännba̱te ngue ra̱ ley conyø fariseo, bi zispa̱bi̱ n'na ra̱ xisu xi̱ ma ma̱bɛnt'i̱, ngue xi thi̱nnba̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ hi̱ngra̱ ndø. Bi̱ ma ma̱'bä'mi̱ p'ʉ ma̱de na̱ ra̱ xisu p'ʉya. \v 4 Bi t'ɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, nu̱na̱ ra̱ xisu 'bʉcua, bi̱ ma ma̱bɛnt'i̱ 'mø mi̱ thi̱nnba̱bi̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue hi̱ngra̱ ndø. \v 5 A nu̱p'ʉ ja ra̱ ley bi 'yotra̱ Moisés, ja mma̱mp'ʉ ngue da̱ tho ya yø xisu njap'ʉ, ngue da̱ 'bʉndo. Xi'i, ¿te guí̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ya? \p \v 6 Bi xihna̱ ra̱ hya̱ na̱, porque nne da̱ nu̱rpi̱ ngue'mø hi̱nga̱ gue'a̱ ra̱ hya̱ da̱ ma̱nna̱ Jesús, para ngue da̱ zä di ya̱pi̱. Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi̱ ndoqui, ot'a̱ häi conná̱ saha. \v 7 Pɛ hi̱ngui̱ säya'ʉ ya̱ui ngue änni̱ tema̱ hya̱ da̱ ma̱. Bi̱ m'mä p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ua guí 'bʉhmʉ ya, nu̱'mø 'bʉcua n'na nc'ɛ̱i̱ ngue hi̱nja̱m'mø di øtra̱ ts'oqui, gue'a̱ rá̱ mʉdi da̱ mʉndo ra̱ xisu'a̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 8 Bi̱ ndojtho ma̱høn'a̱ p'ʉya, ngue ot'a̱ häi conná̱ saha. \v 9 Pɛ mi̱ 'yø'a̱ ra̱ hya̱ sihyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi där'ma̱n'ʉ yø mmʉi yø ja'i̱ porque pa̱di̱ ngue gä ja yø ts'oqui. Bi bøni̱ 'da mi̱'da p'ʉya. Rá̱ mʉdi bi bønyø da̱ja̱'i̱. Nu̱'mø mi̱ bøni̱ gätho p'ʉya, bi gosɛ p'ʉ ra̱ Jesús co 'nɛ̱hra̱ xisu ma̱ ya̱pi̱ bi gosɛui p'ʉ. \v 10 Mi̱ gʉxrá̱ ya̱ ra̱ Jesús, bi̱ nu̱ ngue hi̱njongui̱ 'bʉp'ʉ, ya ma̱høndra̱ xisu 'bʉp'ʉ. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ague grá̱ xisu, ¿hapʉ 'bʉ'ʉ ma̱di̱ ya̱p'a̱'i̱ ya? Ya hi̱njombi̱ zänni̱ ngue da̱ tho'i ya 'mø. \p \v 11 Mi̱ da̱hra̱ xisu, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ya hi̱n'na̱ ya, grá̱ hmu̱. \p Bi 'yɛ̱mbra̱ xisu ma̱høn'a̱ ra̱ Jesús: \p ―Ni̱ xi̱nga̱ guecä ga̱ sänni̱ ngue da̱ tho'i ya. Ni̱ ma ya, pɛ 'yoni̱ mantho hønguí̱ øtra̱ ts'oqui. \s1 Da̱ xojpa̱ yø mmʉi yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 12 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, ma̱hømbi̱ zohyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gä ga̱ øt'e ngue da̱ xohyø mmʉi yø ja̱'i̱. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ dɛnngui̱, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ nja ra̱ 'da'yo te na̱, pɛ ya hi̱nni̱ mantho di̱ n'yo ma̱nts'o ra̱ ja̱'i̱. \p \v 13 Yø fariseo bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Nu̱'i̱ ga̱di jasɛ ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱. Hi̱nte di̱ mu̱ui ra̱ hya̱ guí̱ mma̱. \p \v 14 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, di̱ mu̱ui na̱, ma̱da̱gue'a̱ da̱di jasɛ ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱. Pɛ nu̱gä dí pa̱di̱ ha dá̱ ɛ̱hɛ̱, 'nɛ̱ dí pa̱di̱ ha nná̱ ma. Pɛ nu̱'a̱hʉ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ha dá̱ ɛ̱cä, ni̱ xi̱nguí̱ pa̱hmʉ ha nná̱ magä. \v 15 Nu̱'a̱hʉ guí ha̱xhʉ ra̱ güɛnda tengu̱tho ga̱ hya̱xra̱ güɛnda yø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Nu̱gä hi̱njondí̱ ha̱spa̱ ra̱ güɛnda. \v 16 A nu̱'mø xi̱nga̱ ha̱xä ra̱ güɛnda, nu̱ te ga̱ sännä ngue di̱ nja, pɛgue dra̱ hya̱ njua̱ntho ga̱ sänni̱. Porque hi̱ndi̱ 'dasɛ ga̱ ha̱xä ra̱ güɛnda. Nu̱na̱ ra̱ Papá bá̱ pɛnnga̱gui̱, guehna̱ 'da gda̱ ha̱xä'be ra̱ güɛnda na̱. \v 17 Nu̱p'ʉ ja ra̱ ley guí ca̱hʉ, nt'ot'i p'ʉ ra̱ hya̱ ngue nu̱'mø yoho yø testigo 'da'igu̱ mma̱, jatho ngue da̱ t'ɛ̱c'ɛ̱i̱ te mma̱. \v 18 A nu̱yá, guecä da̱di jasɛ ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä. Nu̱na̱ ra̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, 'nɛ̱hna̱ di ja ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä na̱. \p \v 19 Bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―¿Hapʉ go 'bʉhni̱ Papá? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱hʉ hi̱nguí̱ pa̱cjʉ, ni̱ xi̱nga̱ guehna̱ ma̱ Papágä guí pa̱hmʉ. Nu̱'mø ngue gdi pa̱cjʉ, xquet'a̱ 'nɛ̱hma̱ Papágä gdi pa̱hmʉ 'mø. \p \v 20 Nu̱'mø mi̱ xännba̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ ra̱ Jesús, guehya yø hya̱ ja ua bi xifi. Bi̱ m'mä p'ʉ ja yø njʉmɛ̱nyu̱ ngue ra̱ ofrenda. Pɛ hi̱njombi̱ bɛnt'i̱ ngue xta̱ ngot'i, porque tobe hi̱m ma̱ni̱ zønna̱ ora. \s1 Hi̱nda̱ zä da̱ dɛnyø ja̱'i̱ p'ʉ di̱ ma ra̱ Jesús. \p \v 21 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús: \p ―Ga̱ mmagä, 'nɛ̱ gui hyonjʉ. Gui tu̱hʉ, pɛ hi̱mma̱ hoquitho ni̱ ts'oquihʉ. Nu̱p'ʉ ha gda̱ magä, hi̱nda̱ zä guí tɛnnga̱hʉ. \p \v 22 Yø judío p'ʉya, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua da̱ zä di̱ nhyosɛ nʉ, ngue hi̱nda̱ zä ga̱ tɛnhnʉ ha di̱ ma? \p \v 23 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱hʉ, gyø mmɛ̱ngu̱hʉ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Pɛ nu̱gä drá̱ mmɛ̱ngu̱gä ma̱hɛ̱ts'i̱. Nu̱'a̱hʉ gyø mmɛ̱ngu̱hʉ ua ja ra̱ häi, pɛ nu̱gä hi̱ndrá̱ mmɛ̱ngu̱gä ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 24 Ja̱na̱ngue nu̱gä dí xi'a̱hʉ ngue guí tu̱hʉ 'nɛ̱ hi̱mma̱ hoquitho ni̱ ts'oquihʉ. Guehna̱ hi̱ngui̱ nhohni̱ ts'oquihʉ na̱ ngue hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ ngue dí̱ mma̱ te'ogui. \p \v 25 Bi t'ännbʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Pɛ te'o'i p'ʉya? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya xtá̱ xi'a̱hʉ m'mɛt'o te'ogä. \v 26 Xa̱ngu̱ mi̱'da yø hya̱ da̱ zä ga̱ xi'a̱hʉ, 'nɛ̱ da̱ zä ga̱ ha̱ts'a̱hʉ ra̱ güɛnda. Pɛ nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí xicä yø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi, guehna̱ ra̱ hya̱ dí øde mma̱n'a̱ to bá̱ pɛnngui̱, pɛ gue ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ mma̱n'a̱. \p \v 27 Pɛ hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi yø ja̱'i̱ ngue guehna̱ rá̱ Papá i̱ mma̱. \v 28 Ja̱na̱ngue bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø gá̱ cuathʉ ra̱ pont'i̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, guí pa̱hmʉ te'ogä p'ʉya. Hi̱nda̱ zä ga̱ sänsɛ ra̱ hya̱ ga̱ mma̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ xännga̱gui̱ ra̱ Papá, guehna̱ dí̱ mma̱ngä na̱. \v 29 Porque dí̱ n'yogä'be'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. Nu̱gä hi̱ngui̱ hɛga̱sɛ ma̱ Papá, porque nu̱ te nnu̱ ma̱nho, que'a̱ za̱nt'a̱ dí øt'a̱. \p \v 30 Mi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ndana̱ gue'a̱ yø ba̱si̱ Oja̱. \p \v 31 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø judío xi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱: \p ―Nu̱'mø hi̱ngui̱ hyɛhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, ma̱jua̱ni̱ ngue gue'a̱hʉ ma̱ xädi'a̱hʉ 'mø. \v 32 'Nɛ̱ gui pa̱hmʉ xa̱nho na̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱ p'ʉya, guehna̱ da̱ ya̱n'a̱hʉ na̱. \p \v 33 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gähe yø mbom'mɛto gähe ra̱ Abraham. 'Nɛ̱ hi̱nja̱m'mø to xtá̱ øt'e ngue ma̱ hmu̱he. ¿Hanja'a̱ guí̱ mma̱ ngue guí ɛ̱na̱ da̱ ma nhya̱ni̱gähe? \p \v 34 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ to gä øtra̱ ts'oqui, guehya ya xa̱ mbɛnt'ui ra̱ ts'oqui ya. \v 35 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue ra̱ hmi̱qui̱tho, 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ rá̱ hmu̱, hi̱ngui̱ za̱mp'ʉ ja ra̱ ngu̱ na̱ ra̱ hmi̱qui̱. Pɛ nu̱'a̱ ngue rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ hmu̱, za̱mp'ʉ ja rá̱ ngu̱'a̱. \v 36 Ja̱na̱ngue nu̱yá, nu̱'mø ngue da̱ ya̱n'a̱hʉ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱, ya ma̱jua̱ni̱ gá̱ nya̱mhmʉ 'mø. \v 37 Nu̱gä dí pa̱di̱ ngue yø mbom'mɛto'a̱hʉ ra̱ Abraham. Pɛ guí̱ nne gui hyojʉ, porque hi̱nguí̱ nnu̱ ma̱nhohʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä. \v 38 Ya dá̱ xi'a̱hʉ te gä dí̱ nnu̱gä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá. Pɛ nu̱'a̱hʉ ga̱di siguetho guí øthʉ'a̱ te xi'a̱ ni̱ papáhʉ. \p \v 39 Mi̱ da̱hyø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'a̱ ma̱ papágähe gue'a̱ ra̱ Abraham. \p Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Nu̱'mø ngue dyø ba̱si̱'a̱hʉ ra̱ Abraham, da̱gue'a̱ te bi 'yøtra̱ Abraham gui 'yøthʉ 'mø. \v 40 Pɛ nu̱ya guí̱ nne gui hyojʉ. Conque dí xi'a̱hʉ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱, nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí øcä mma̱n'Oja̱, guehna̱ dí xi'a̱hʉ na̱. Pɛ nu̱'a̱ guí̱ nne gui 'yøthʉ ya, hi̱nga̱ ngu̱'a̱ bi 'yøtra̱ Abraham. \v 41 Nu̱'a̱hʉ guí øthʉ tengu̱tho ø'ni̱ papáhʉ. \p Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱nyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Nu̱gähe, hi̱ndyø thi̱mba̱si̱tho gähe. N'nat'a ma̱ papágähe 'bʉi, gue'a̱ Oja̱'a̱. \p \v 42 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Nu̱'mø ngue nma̱jua̱ni̱ ngue guehna̱ Oja̱ ni̱ papáhʉ, ga̱di̱ ma̱cjʉ 'mø. Porque nu̱gä dá̱ ɛ̱cä p'ʉ 'bʉ Oja̱, 'nɛ̱ ya dí 'bʉcua ya. Hi̱ndá̱ sänsɛ ngue dá̱ ɛ̱cua, sinoque Oja̱ bá̱ bɛnngui̱. \v 43 ¿Hanja ngue hi̱ngui̱ sä gui ti̱mhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä? Hi̱ngui̱ ti̱mhmʉ hanja ra̱ hya̱, porque hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ na̱ ra̱ hya̱ dí xän'na̱hʉ. \v 44 Nu̱'a̱ gui̱ nnøpa̱ papáhʉ, gue'a̱ ra̱ zithu̱'a̱. Nu̱'a̱ ra̱ hya̱ nnu̱ ma̱nho na̱ p'ʉya, guehna̱ guí̱ nne gui 'yøthʉ na̱. Nu̱na̱ ra̱ zithu̱, guehna̱ ra̱ hyote na̱ asta̱ guep'ʉ bá̱ fʉdi. Hi̱nja̱m'mø di̱ mma̱n'a̱ te ma̱jua̱ni̱. Nu̱'mø ya̱, gä ra̱ fɛhni̱ ga̱ ya̱. Gä rá̱ hya̱sɛ ga̱ ya̱ porque ra̱ fɛhni̱. 'Nɛ̱ guehna̱ nnøpa̱ papá'ʉ to mma̱nna̱ fɛhni̱ na̱. \v 45 Pɛ nu̱gä ngue ma̱jua̱ni̱ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ, hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 46 Gätho'a̱hʉ ya, hi̱njonda̱ bøni̱ da 'yɛ̱ngui̱ ngue ja ma̱ ts'oqui. Xi'mø ngue ma̱jua̱ni̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ, ¿hanja ngue hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ 'mø? \v 47 Nu̱'a̱ rá̱ ba̱si̱ Oja̱ ya, gue'a̱ di ho da̱ 'yøde te mma̱n'Oja̱'a̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ ngue hi̱ngyø ba̱si̱'a̱hʉ Oja̱, ja̱na̱ngue hi̱nguí̱ nne gui 'yøhmʉ ra̱ hya̱ mma̱n'Oja̱. \s1 Ya mi̱ 'bʉhra̱ Cristo hante di̱ m'mʉhra̱ Abraham. \p \v 48 Mi̱ da̱hyø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ni̱ 'yu̱p'ʉ te dí̱ mma̱ngähe ngue grá̱ mmɛ̱ngu̱ p'ʉ ja ra̱ häi Samaria, nu̱'i̱ guí̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱. \p \v 49 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱n teni̱ ts'oqui dí̱ n'yogä'be. Nu̱'a̱ te dí øt'ä, dí̱ nnu̱ ma̱nsu̱gä ma̱ Papá. Pɛ nu̱'a̱hʉ hi̱nguí̱ nnu̱ ma̱nsu̱jʉ. \v 50 Nu̱gä hi̱ndí̱ honi̱ ha di̱ nu̱ ma̱nsu̱gyø ja̱'i̱. Nu̱na̱ Oja̱ go honngui̱ ha di̱ nu̱ ma̱nsu̱gä yø ja̱'i̱ na̱. 'Nɛ̱ ha̱xta̱ ra̱ güɛnda Oja̱ ya, te'o ngue hi̱ngui̱ su̱gui̱. \v 51 Nu̱gä ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ to ørpa̱ ma̱su̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nja̱m'mø da̱ du̱ na̱. \p \v 52 Mi̱ da̱hyø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, da̱di seguragähe ya ngue guí̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱. Xi ra̱ Abraham 'nɛ̱ gätho mi̱'da yø pønga̱hya̱ xa̱ m'mʉi, gä xa̱ ndu̱. Nu̱'i̱ p'ʉya guí ɛ̱na̱: “Nu̱'a̱ to da̱ 'yørpa̱ ma̱su̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nja̱m'mø da̱ du̱ na̱”, guí ɛ̱na̱. \v 53 ¿Ua ma̱n'na go ma̱ da̱'i̱ ngue'a̱ ma̱ papágähe Abraham? A nu̱na̱ bi du̱. 'Nɛ̱hyø pønga̱hya̱ xa̱ m'mʉi gä xa̱ ndu̱. ¿Te'o guí ɛ̱na̱ ngue gue'e 'mø? \p \v 54 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱'mø ngue go gdi honi̱ ha di̱ nu̱ ma̱nsu̱gä yø ja̱'i̱, hi̱nte di̱ mu̱ui 'mø ɛ̱scä yø ja̱'i̱ 'mø. Pɛ nu̱'a̱ honi̱ ha di hnu̱ ma̱nsu̱gä, guehna̱ ma̱ Papágä na̱. Nu̱ná̱ guí ɛ̱na̱ ngue ni̱ Oja̱hʉ. \v 55 Pɛ hi̱nguí̱ pa̱hmʉ na̱ p'ʉya. Nu̱gä go dí pa̱cä na̱. Nu̱'mø ga̱ ɛ̱na̱ ngue hi̱ndí̱ pa̱cä Oja̱, xquet'a̱ dí fɛhni̱gä 'mø tengu̱tho'a̱hʉ ngue gyø fɛhni̱hʉ. Pɛ nu̱gä ma̱jua̱ni̱ dí pa̱cä na̱, 'nɛ̱ dí ørpa̱ ma̱su̱ te xiqui. \v 56 A nu̱na̱ ma̱ mboxitahʉ ra̱ Abraham, bi johya na̱ ngue ma̱mbá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ pa ga̱ søcä ua. Bi ba̱di̱ hanja, ja̱na̱ngue ɛ̱mmɛ̱i̱ bi johya. \p \v 57 Mi̱ da̱hyø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Tobe hi̱nguí̱ 'bʉ'a̱ nyote ma̱'dɛt'a njɛya, 'nɛ̱ go gui 'yɛ̱na̱ gá̱ nu̱ ra̱ Abraham. \p \v 58 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue ya nmi̱ 'bʉcä hante di̱ m'mʉhra̱ Abraham. \p \v 59 Bi gʉxyø do yø ja̱'i̱ p'ʉya, ngue da̱ mʉndo ra̱ Jesús. Pɛ ra̱ Jesús bi thop'ʉ ma̱de ha 'bʉhyø ja̱'i̱, bi bømp'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱, bi̱ ma. \c 9 \s1 Ra̱ Jesús bi 'yøthe n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ xädä. \p \v 1 Nu̱p'ʉ ni̱ nthohra̱ Jesús, bi̱ nu̱ n'na ra̱ n'yohʉ ngue ra̱ xädä asta̱ gue'mø ma̱mba̱ mi̱. \v 2 Bi 'yänya yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, ¿hanja ngue ya ra̱ xädä 'mø ma̱mbá̱ mi̱hna̱ ra̱ n'yohʉ na̱? ¿Ndana̱ gue'a̱ ja rá̱ ts'oqui, guehna̱ ra̱ n'yohʉ, ua rá̱ papá, ua gue rá̱ mamá ja rá̱ ts'oqui ngue bi̱ njap'ʉ? \p \v 3 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'i̱ nxädä na̱ ra̱ n'yohʉ ngue conná̱ ts'oquisɛ, ogue rá̱ ts'oqui rá̱ papá ogue rá̱ mamá. Sinoque bi̱ nxädä para ngue conná̱ nguehnʉ da̱ fa̱di̱ ngue ja rá̱ ts'ɛdi Oja̱ ngue te da̱ 'yørpe. \v 4 Mɛ̱nte jap'ʉ ra̱ tiempo ya, jatho ngue ga̱ ørpa̱bi̱ rá̱ 'bɛfi'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. Porque da̱ 'yɛ̱hra̱ pa ngue ya hi̱mma̱ nzä te ga̱ pɛfi. \v 5 Mɛ̱nte dí 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, ma ga̱ øt'e ngue da̱ xohyø mmʉi yø ja̱'i̱. \p \v 6 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, bi zo'a̱ häi rá̱ ji̱ni̱ ra̱ Jesús. Bi 'yøtra̱ bøhäi conná̱ ji̱ni̱, bi gospa̱ ma̱xøts'e yø dä ra̱ xädä. \v 7 Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ní̱ ma ya, bá̱ nxʉdä p'ʉ ja ra̱ dehe Siloé ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱na̱ ra̱ Siloé ga̱ mbøni̱ ngue “Bi 'bɛnhni̱”. Nu̱na̱ ra̱ xädä bi̱ ma bá̱ nxʉdä. Ma̱mbá̱ pengui̱, ya zø yø dä. \v 8 A nu̱'ʉ yø besino p'ʉya, 'nɛ̱ hmi̱'da yø ja̱'i̱ ya mi̱ pa̱di̱ ngue ma̱rá̱ xädä, gä di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱nga̱ guehna̱ ra̱ nhya̱xa̱ limosna na̱? \p \v 9 Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Guehnʉ. \p Pɛ mi̱'da yø ja̱'i̱ bi 'yɛ̱na̱: \p ―Guehnʉ p'ʉ gui̱ nɛ̱qui̱, pɛ gue hi̱nga̱ guehnʉ. \p Pɛ nu̱sɛ na̱ ma̱rá̱ xädä p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―A̱há̱, go guecä ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 10 Ya bi t'ännbʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Hanja ngue ya zø ni̱ dä ya 'mø? \p \v 11 Bi 'yɛ̱nna̱ ma̱rá̱ xädä p'ʉya: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Jesús bi 'yøtra̱ bøhäi. Bi gosca̱gui̱ ma̱ dä. Bi 'yɛ̱ngui̱: “Ni̱ map'ʉ ja ra̱ dehe Siloé, bá̱ nxʉdä”, bi 'yɛ̱ngui̱. Dá̱ magä p'ʉya ngue dá̱ nxʉdä, pɛ 'bexpi̱ nzø ma̱ dä 'mø ma̱ nxʉdä. \p \v 12 Bi t'ännbʉya, t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ 'bʉhna̱ ra̱ n'yohʉ guí̱ mma̱nya? \p Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Hi̱ndí̱ pa̱cä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Yø fariseo bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ na̱ ma̱rá̱ xädä. \p \v 13 Bi ts'ixpʉ 'bʉhyø fariseo na̱ ma̱rá̱ xädä p'ʉya. \v 14 Ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya 'mø mi̱ 'yøtra̱ bøhäi ra̱ Jesús ngue bi xojpa yø dä ra̱ xädä. \v 15 Nu̱ya yø fariseo p'ʉya, xquet'a̱ bi 'yän'na̱ ma̱rá̱ xädä ngue ha bi̱ nja ngue ya zø yø dä. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Bi gosca̱ ra̱ bøhäi ma̱xøts'e ma̱ dä. Dá̱ ma da̱ nxʉdä p'ʉya. A nu̱yá, ya zø ma̱ dä ya. \p \v 16 Bi 'yɛ̱n'ida yø fariseo p'ʉya: \p ―Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ bi 'yø'na̱ ra̱ hya̱ na̱, hi̱ngrá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ na̱, porque hi̱nguí̱ su̱pra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. \p Mi̱'da p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―A nu̱'mø di ja rá̱ ts'oqui na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, hi̱nda̱ zä da̱ 'yøtya yø milagro ør'mø. \p Ya di̱ nju̱n'ma̱hya̱sɛ p'ʉ yø ja̱'i̱ p'ʉya. \v 17 Ma̱hømbi̱ t'än'na̱ ma̱rá̱ xädä p'ʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―Xi'i n'yø, ¿te guí̱ mma̱ nguehna̱ ra̱ n'yohʉ bi xoc'a̱ ni̱ dä? \p Nu̱na̱ ma̱rá̱ xädä p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱gä dí ɛ̱na̱ ngue rá̱ pønga̱hya̱ Oja̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱. \p \v 18 Pɛ yø hmu̱ yø judío, hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue ma̱rá̱ xädä na̱ ra̱ n'yohʉ ya̱ui. Bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱, ja gue'mø mi̱ zonnba̱bi̱ rá̱ papá 'nɛ̱hra̱ mamá na̱ ma̱rá̱ xädä. \v 19 Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guehna̱ ni̱ ts'ʉnt'ʉui na̱ 'bʉcua, nu̱na̱ t'ɛ̱mbi̱ ngue ya ra̱ xädä 'mø ma̱mbá̱ mi̱? ¿Hanja ngue ya zø yø dä ya 'mø? \p \v 20 Bi 'yɛ̱n'a̱ rá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá p'ʉya: \p ―Dí pa̱di̱ ngue guehna̱ ma̱ ts'ʉnt'ʉ'be na̱. 'Nɛ̱ ya ra̱ xädä 'mø ma̱mbá̱ mi̱. \v 21 Pɛ nu̱yá, hi̱ndí̱ pa̱'be hanja ngue ya zø yø dä ya. Ni̱ xi̱ndí̱ pa̱'be to bi 'yøthebi yø dä. Da̱mi̱ 'yänsɛhʉ. Ya ra̱ da̱n'yohʉ, da̱ xi'a̱sɛhʉ hanja. \p \v 22 Nu̱na̱ rá̱ papá 'nɛ̱hrá̱ mamá na̱ ma̱rá̱ xädä, bi̱ ma̱nna̱ tengu̱ na̱ ngue su̱pyø hmu̱ yø judío. Porque ya xi̱ nhɛca̱ hya̱ ngue da̱ du̱jpa̱bi̱ rá̱ thu̱hu̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱'a̱ to da̱ ma̱ ngue ra̱ Jesús gue'a̱ ra̱ Cristo'a̱. \v 23 Ja̱na̱ngue ngu̱na̱ bi̱ ma̱n'ʉ yø da̱ja̱'i̱ p'ʉya, ngue bi 'yɛ̱na̱: “'Yänsɛhʉ, ya ra̱ da̱n'yohʉ, da̱ xi'a̱sɛhʉ hanja”. \p \v 24 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø judío, ma̱hømbi̱ zon'na̱ ra̱ n'yohʉ ma̱rá̱ xädä. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hønt'a̱ Oja̱ gui 'yɛ̱spa̱bi̱ ngue bi̱ nzø ni̱ dä. Nu̱gähe dí pa̱hme ngue ja rá̱ ts'oqui na̱ ra̱ Jesús. \p \v 25 Bi 'yɛ̱n'mø mi̱ da̱ p'ʉya: \p ―Nu̱gä hi̱ndí̱ pa̱di̱ ngue'mø ja rá̱ ts'oqui ogue hi̱n'na̱. Hønt'a̱ dí pa̱di̱ ngue nu̱gä nma̱rá̱ xädä, 'nɛ̱ ya zø ma̱ dä ya. \p \v 26 Ma̱hømbi̱ t'ännbʉya, bi t'ɛ̱mbi̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ bi ja'i? ¿Te bi 'yøt'e para ngue bi̱ nzø ni̱ dä? \p \v 27 Mi̱ da̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ya xtá̱ xi'a̱hʉ, 'nɛ̱ hi̱nguí̱ ørca̱hʉ ma̱su̱. ¿Hanja ngue ma̱høn'a̱ guí̱ nne ga̱ xi'a̱hʉ ya? ¿Uague guí̱ nne ngue 'nɛ̱'a̱hʉ dyø xädi'a̱hʉ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱? \p \v 28 Bi zʉ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'i̱ go rá̱ xädi'i na̱ ra̱ n'yohʉ na̱. Pɛ nu̱gähe yø xädigähe ra̱ Moisés. \v 29 Nu̱gähe dí pa̱hme ngue bi̱ nya̱ui Oja̱ ra̱ Moisés. Pɛ nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, hi̱njongui̱ pa̱di̱ hapʉ ra̱ mmɛ̱ngu̱ na̱. \p \v 30 Bi 'yɛ̱n'a̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya: \p ―Xquet'a̱ guehna̱ ngue nná̱ 'yøthogä na̱ya, ngue hi̱nguí̱ pa̱hmʉ hapʉ ra̱ mmɛ̱ngu̱ na̱, pɛ bi xoga̱gui̱ ma̱ dä. \v 31 Conque dí pa̱hmʉ ngue nu̱na̱ Oja̱, hi̱ngui̱ ø'mø nzo'ʉ yø ja̱'i̱ ja yø ts'oqui na̱. Pɛ nu̱'mø nzo'ʉ yø ja̱'i̱ tha̱nne 'nɛ̱ ørpa̱bi̱ rá̱ pähä, i øde. \v 32 Asta̱ guehyø pa xa̱ thogui hi̱ngui̱ t'øde ngue da̱ bøn'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ da̱ xojpa̱ yø dä n'na ra̱ xädä asta̱ gue'mø ma̱mbá̱ mi̱. \v 33 Ngue'mø hi̱ndrá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, hi̱nda̱ zä te da̱ 'yøt'e. \p \v 34 Ya bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱'i̱ gä ra̱ ts'oqui gni̱ 'bʉi asta̱ gue'mø ga̱mbá̱ mi̱, 'nɛ̱ go gui 'yɛ̱na̱ gui xännga̱he ―bi t'ɛ̱mbi̱. \p Bi hyøn'a̱ thi p'ʉya. \s1 T'ɛ̱mbi̱ ngue xädä yø ja̱'i̱ ngue njot'i yø n'yomfɛ̱ni̱. \p \v 35 Bi ba̱hra̱ Jesús ngue ya bá̱ thøn'a̱ thi p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ na̱ ma̱rá̱ xädä. Mi̱ nthɛui p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱c'ɛ̱i̱bi̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ n'yø? \p \v 36 Bi 'yɛ̱nna̱ n'yohʉ p'ʉya: \p ―Te'o'a̱ p'ʉya grá̱ hmu̱, n'namhma̱ ga̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 37 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya guí̱ nnu̱gya. Go guecä dí̱ nya̱ui ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 38 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ p'ʉya bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ya grá̱ hmu̱, dí ɛ̱c'ɛ̱i̱'i̱ ya. \p \v 39 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Dá̱ ɛ̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi, n'namhma̱ ngue nu̱'ʉ yø xädä di̱ nzø yø dä. A nu̱'ʉ ɛ̱na̱ ngue zø yø dä p'ʉya, tengu̱tho 'mø di xädä'ʉ. \p \v 40 Nu̱'ʉ 'da yø fariseo mi̱ 'bäp'ʉ p'ʉya, mi̱ 'yøde te mma̱nna̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue 'nɛ̱cähe dyø xädägähe? \p \v 41 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue gyø xädähʉ, hi̱ndi̱ ja ni̱ ts'oquihʉ 'mø. Pɛ nu̱ya ngue guí ɛ̱na̱ ngue zø ni̱ dähʉ, ya guí pa̱di̱ ngue ja ni̱ ts'oquihʉ ya. \c 10 \s1 Bi hyɛjpa̱ yø føt'e yø dɛ'yo'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús. \p \v 1 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱'a̱ hi̱nni̱ yʉrbʉ ja rá̱ goxthi føt'e yø dɛ'yo, sinoque ni̱ nexma̱n'na nguadi, guehna̱ ra̱ bɛ̱dɛ'yo na̱. \v 2 Pɛ nu̱'a̱ ni̱ yʉrbʉ ja ra̱ goxthi føt'e, gue'a̱ ra̱ mändɛ'yo'a̱. \v 3 Nu̱'mø bi zøhø, da̱ xojpa̱ ra̱ mängoxthi da̱ yʉt'a̱mbo. Nu̱'ʉ yø dɛ'yo p'ʉya, pa̱rpa̱bi̱ rá̱ hya̱. I̱ nzohyø dɛ'yo conyø thu̱hu̱, da̱ gʉcathi p'ʉya. \v 4 Nu̱'mø bá̱ jʉjma̱ xøts'e ra̱ føt'e gätho'ʉ yø dɛ'yo p'ʉya, ní̱ 'bɛt'o p'ʉ ni̱ ma yø dɛ'yo. Yø dɛ'yo p'ʉya tɛnni̱ porque pa̱rpa̱bi̱ rá̱ hya̱. \v 5 Pɛ nu̱'a̱ hi̱ngui̱ pa̱rpa̱bi̱ rá̱ hya̱, hi̱ngui̱ tɛn'na̱. Hante 'da 'mø bi̱ nu̱, porque hi̱ngui̱ pa̱rpa̱bi̱ rá̱ hya̱. \p \v 6 Bi hyoni̱ te gui hyɛjpa̱ ra̱ hya̱ bi xihyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. Pɛ nu̱'ʉ nzofo hi̱mbi̱ di̱nyø mmʉi te ni̱ bønna̱ hya̱ bi xifi. \s1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ hoga̱ mändɛ'yo na̱. \p \v 7 Bi sigue bi zohyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, guecä tengu̱tho n'na ra̱ goxthi ni̱ yʉtyø dɛ'yo. \v 8 Gätho'ʉ yø mädi bi̱ m'mʉ'a̱ m'mɛt'o hante ngue ga̱ ma ɛ̱cä, hi̱nni̱ yʉrbʉ ja ra̱ goxthi, gue'ʉ yø bɛ̱dɛ'yo'ʉ. Ja̱na̱ngue hi̱mbi̱ 'yørpa̱ ma̱ su̱ yø dɛ'yo 'mø nzofo. \v 9 Go guecä tengu̱tho n'na ra̱ goxthi. Nu̱'a̱ ga̱ japä da̱ thogui, gue'a̱ di̱ nya̱n'a̱. 'Nɛ̱ da̱ 'yøt'e tengu̱tho n'na ra̱ dɛ'yo ngue ni̱ yʉt'i, ni̱ bømp'ʉ ja rá̱ føt'e, 'nɛ̱ ti̱ni̱ te si. \p \v 10 A nu̱'a̱ ra̱ bɛ̱, høndrá̱ mfɛ̱ ga̱ 'yo'a̱, di ʉmma̱ho dyø dɛ'yo. Pɛ nu̱gä dá̱ ɛ̱hɛ̱ para ngue di̱ nja'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te, 'nɛ̱ gui̱ m'mʉmma̱ pähähʉ. \v 11 Nu̱gä guecä tengu̱tho n'na ra̱ hoga̱ mändɛ'yo. Nu̱'a̱ ra̱ hoga̱ mändɛ'yo ɛnná̱ te ngue nya̱nyø dɛ'yo. \v 12 Pɛ nu̱'a̱ ra̱ mädi ngue ra̱ hmi̱qui̱tho, hi̱nga̱ gue'a̱ ra̱ mädi ngue yø dɛ'yo'a̱. Porque hi̱ngrá̱ mmɛti. Nu̱'mø bi̱ nu̱ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ zate, da̱ zop'ʉ yø dɛ'yo, da̱ 'dagui. Ra̱ zate p'ʉya, di bɛntyø dɛ'yo, di̱ n'uɛn'ʉ hi̱ndi̱ bɛnt'i̱. \v 13 Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, 'dagui porque ngue ra̱ hmi̱qui̱tho. Hi̱ngui̱ tu̱ rá̱ mmʉi 'mø te da̱ ja yø dɛ'yo. \p \v 14-15 Nu̱gä guecä tengu̱tho n'na ra̱ hoga̱ mändɛ'yo. Nu̱na̱ ma̱ Papágä pa̱cä na̱, nu̱gä xquet'a̱ dí pa̱cä na̱ ma̱ Papá. Njarbʉtho ya, dí pa̱cä gätho'ʉ ma̱ dɛ'yo. Da̱ gue'ʉ p'ʉya, xquet'a̱ pa̱qui̱. 'Nɛ̱ dí ɛngä ma̱ te ngue di̱ nya̱ngä'ʉ ma̱ dɛ'yo. \v 16 Xquet'a̱ 'bʉp'ʉ mi̱'da ma̱ dɛ'yo ngue hi̱ngyø n'youi ya 'bʉcua. Xquet'a̱ jatho ngue ga̱ mma si, 'nɛ̱ da̱ 'yø'mø da̱ zofo. Ya n'na 'bʉitho di̱ nja p'ʉya, 'nɛ̱ n'na dra̱ mändɛ'yo di̱ m'mʉi. \p \v 17 Nu̱na̱ ma̱ Papá di̱ ma̱cä na̱, porque dí ɛngä ma̱ te conná̱ nguehma̱ dɛ'yo. A nu̱gä da̱ zä ngue ma̱hønga̱ m'mʉi. \v 18 Pɛ nu̱'mø ga̱ nnegä, hi̱njonda̱ hyogui, pɛ dí̱ nnesɛ ngue dí ɛngä ma̱ te. I ja gra̱ ts'ɛdi ngue da̱di̱ u̱ngä ma̱ te, 'nɛ̱ ja gra̱ ts'ɛdi ngue ma̱hønga̱ m'mʉi. Nu̱na̱ ya, guehna̱ ra̱ hya̱ bi xicä ma̱ Papá na̱. \p \v 19 Nu̱'mø mi̱ 'yøhyø judío na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, ya hi̱nga̱ 'da'igu̱ mma̱. \v 20 Xa̱ngu̱ yø judío bi 'yɛ̱na̱: \p ―¿Hanja ngue guí ørpa̱hʉ ma̱su̱ te mma̱nna̱? Nu̱na̱ di locobi ra̱ ts'onthi̱ n'youi na̱ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 21 Mi̱'da yø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Pɛ nu̱'mø ngue di̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱, hi̱nda̱ zä da̱ ma̱ tengu̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱ 'mø. A nu̱'a̱ n'youi ra̱ ts'onthi̱, hi̱nda̱ zä da̱ 'yøt'e ngue di̱ nzø yø dä yø xädä'a̱. \s1 Nu̱'ʉ yø judío hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho ra̱ Jesús. \p \v 22 Mi̱ ja yø sɛ'ye'a̱ ra̱ ora'a̱. Ya di̱ nsä yø ja̱'i̱ p'ʉ Jerusalén ngue di̱ nsänni̱go p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \v 23 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, nu̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱n'yu̱ ni̱ja̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Salomón, ja 'yop'ʉ. \v 24 Nu̱'ʉ yø judío bi̱ mäsra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí̱ nnepe ngue xøgue gä ra̱ tiempo di 'yot'itho ma̱ mmʉigähe? Nu̱'mø ngue gue'e grá̱ Cristo, n'na ndi̱tho da̱mi̱ xicje njua̱ni̱. \p \v 25 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ya dí xi'a̱hʉ, pɛ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Nu̱ te gä guí̱ nnu̱hʉ dí øt'ä conná̱ nguehra̱ ts'ɛdi di 'dacä ma̱ Papá, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya. \v 26 Pɛ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, porque hi̱nga̱ gue'e ma̱ dɛ'yo'a̱hʉ, tengu̱tho ra̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ m'mɛt'o. \v 27 Nu̱'ʉ ma̱ dɛ'yogä, xa̱ mba̱rca̱tho ma̱ hya̱gä'ʉ. A nu̱gä p'ʉya, xquet'a̱ dí pa̱thogä ndana̱ gue'a̱ ya ma̱ dɛ'yo. Nu̱'mø bi̱ nu̱gä ma̱ dɛ'yo, tɛnngui̱. \v 28 Nu̱gä ga̱ u̱nnä ra̱ 'da'yo te para za̱ntho'ʉ ma̱ dɛ'yo, 'nɛ̱ hi̱nja̱m'mø di̱ m'mɛdi. Porque hi̱njonda̱ guasca̱ p'ʉ ja ma̱ 'yɛ. \v 29 Nu̱'a̱ ma̱ Papá bi 'dacä'ʉ. Hi̱njo mma̱n'na tengu̱ na̱, 'nɛ̱ hi̱njonda̱ guaspa̱bi̱ p'ʉ ja rá̱ 'yɛ ma̱ Papá. \v 30 Tengu̱tho ma̱ Papágä, xquet'a̱ di̱ njadä p'ʉya. \p \v 31 Yø judío p'ʉya, ma̱hømbi̱ go yø do ngue da̱ mʉndo ra̱ Jesús. \v 32 Pɛ mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ni̱ hmi̱ ni̱ dähʉ hapʉ dí øt'ä xa̱ngu̱ yø cosa xa̱nho conná̱ nguehra̱ ts'ɛdi di 'dacä ma̱ Papá. ¿Ndana̱ gue'a̱ ya yø hya̱ ya ngue gdi pʉndoga̱hʉ ya? \p \v 33 Mi̱ da̱hyø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'ʉ yø cosa xa̱nho guí øt'e, hi̱nga̱ gue'a̱ gdá̱ pʉndo'a̱he'a̱. Sinoque gdá̱ pʉndo'a̱he ngue hi̱nguí̱ su̱pra̱ xu̱di̱ Oja̱, co nu̱na̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱. Conque nu̱'i̱ grá̱ ja̱'i̱tho tengu̱tho gähe, 'nɛ̱ sä guí ɛ̱na̱ ngue go 'da'igu̱'a̱ui Oja̱. \p \v 34 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―I̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ ley guí ca̱hʉ ngue bi 'yɛ̱n'Oja̱: “Nu̱'a̱hʉ, ɛ̱ntho Oja̱'a̱hʉ”, bi 'yɛ̱na̱. \v 35 'Nɛ̱ guí pa̱hmʉ'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, hi̱njonda̱ zä da̱ gøn'a̱ te mma̱mp'ʉ. A nu̱na̱ Oja̱, bi̱ ma̱ ngue nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ di fätrá̱ hya̱, tengu̱tho Oja̱'ʉ. \v 36 Xi'mø ngue bá̱ ɛ̱xcä Oja̱ ngue bá̱ pɛnngä ua ja ra̱ xi̱mhäi, ¿ua da̱ zä gui 'yɛ̱mhmʉ ngue hi̱ndí̱ su̱pä rá̱ xu̱di̱ Oja̱ ngue'mø dí̱ mma̱ ngue rá̱ ts'ʉnt'ʉgui Oja̱? \v 37 A nu̱'mø hi̱ndi̱ sä ga̱ øt'ä yø cosa tengu̱tho ør'ma̱ Papá, 'yo guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ 'mø. \v 38 Pɛ nu̱'mø ngue sä dí øt'e tengu̱tho øt'a̱, ma̱da̱gue'a̱ hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, pɛ da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ co nu̱'a̱ te dí øt'e. Ja guí pa̱hmʉ p'ʉ, 'nɛ̱ ja da̱ di̱mp'ʉ ni̱ mmʉihʉ ngue ma̱ Papá dí̱ n'yo'be. \p \v 39 Co nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, ma̱hømbi̱ ne yø ja̱'i̱ xtí bɛnt'i̱ ngue xta̱ ngot'i, pɛ hi̱mbi̱ zä, porque 'bexpi̱ ma. \p \v 40 Ma̱hømbi̱ mengra̱ Jesús ngue i̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ da̱the Jordán, ha ma̱mbi̱ øtra̱ nxixya̱ m'mɛt'o ra̱ Xuua. Ja bá̱ n'yop'ʉ p'ʉya. \v 41 Xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ma bá̱ nu̱ ra̱ Jesús. Di̱ n'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ ngue ra̱ Xuua hi̱n tema̱ milagro bi 'yøt'e, pɛ nu̱'a̱ te gäma̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Xuua conná̱ nguehra̱ Jesús, gä ma̱jua̱ni̱. \p \v 42 Ja bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ p'ʉ xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue ma̱jua̱ni̱ guehna̱ ra̱ Cristo na̱. \c 11 \s1 Bi du̱ ra̱ Lázaro. \p \v 1 Mi̱ 'bʉ'a̱ n'na ra̱ n'yohʉ ma̱di̱ hyɛ̱nni̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Lázaro ra̱ mmɛ̱ngu̱ Betania, ja ra̱ hni̱ni̱ mi̱ 'bʉhra̱ Ma̱ya conná̱ ju̱huɛ Marta. \v 2 Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya, rá̱ nju̱ na̱ ra̱ Lázaro ma̱di̱ hyɛ̱nni̱. Guehna̱ bi du̱xra̱ aceite ma̱zihotho ga̱ yʉni̱ ngue bi gospa̱ yø gua ra̱ Hmu̱ Jesús. 'Nɛ̱ bi du̱jpi̱ conyø xta̱. \v 3 Nu̱ya yø nju̱ ra̱ Lázaro, bi̱ mɛnnba̱ ra̱ hya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, xa̱n'ʉ ni̱ amigo ga̱di̱ nsixui ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 4 Mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ bi 'bɛnnba̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Pɛ hi̱nga̱ hyɛ̱mbra̱ n'ʉ na̱ ra̱ Lázaro ngue da̱ hyo. Sinoque ja da̱ ba̱p'ʉ yø ja̱'i̱ ngue ma̱guesɛ Oja̱. 'Nɛ̱ da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue xquet'a̱ ma̱guesɛ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. \p \v 5 Nu̱na̱ ra̱ Lázaro, conna̱ Marta, conna̱ Ma̱ya, n'na ngu̱ n'na, ɛ̱mmɛ̱i̱ ma̱di̱ ma̱hra̱ Jesús. \v 6 Ma̱da̱gue'a̱ bi 'yøde ngue ma̱di̱ hyɛ̱nni̱, pɛ bá̱ m'mʉhma̱ nyopa p'ʉ ha ma̱mbi̱ 'bʉi. \v 7 M'mɛfa p'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø xädi: \p ―Ma ga̱ mmähä ma̱høn'a̱ Judea ya. \p \v 8 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xännba̱te, conque ja xma̱ nguehya nne da̱ hyo'i yø hmu̱ yø judío ngue xta̱bá̱ mmʉndo'i, 'nɛ̱ ma̱hønguí̱ nne gdí̱ ma p'ʉya. \p \v 9 Bi hyɛcra̱ hya̱ bi xihyø xädi ra̱ Jesús, ngue tobe hi̱m ma̱ni̱ zønna̱ ora p'ʉ da̱ du̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱mma̱ jua̱ni̱ ngue 'dɛ'ma̱ yo ora ja ra̱ nyot'i 'mø ma̱ pa? A nu̱'a̱ 'yo ngue ra̱ pa, hi̱nha di fets'e, porque ga̱ 'yo ra̱ nyot'i di yot'ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 10 Pɛ nu̱'mø to 'yo xu̱i̱, di fesrá̱ gua, porque hi̱n'yʉ ra̱ nyot'i p'ʉ ni̱ ma. \p \v 11 M'mɛfa p'ʉya, bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Nu̱na̱ ma̱ amigohʉ ra̱ Lázaro bí a̱ha̱. Pɛ ga̱ ma ägä ya. \p \v 12 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø ngue bi a̱ha̱, ya hi̱nte da̱ ja 'mø. \p \v 13 Bi̱ ne xta̱ mma̱nna̱ Jesús ngue ya xi du̱ ra̱ Lázaro, pɛ nu̱p'ʉ i bɛ̱nyø xädi, bi 'yɛ̱mbi̱ ngue mma̱ ngue bi a̱tho. \v 14 Pɛ njua̱ntho bi̱ ma̱n'a̱ m'mɛfa te nne xta̱ mma̱nna̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya bi du̱ ra̱ Lázaro ya. \v 15 Para ngue nu̱'a̱hʉ ya, ya xa̱nho ngue hi̱n da̱bi 'bʉcä p'ʉ 'mø mi̱ du̱ ra̱ Lázaro, porque nu̱ya ma̱n'natho gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ ya. Nu̱ya ga̱ ma nu̱hʉ ya. \p \v 16 Nu̱na̱ ra̱ Toma t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ cuate p'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø mmi̱xädihʉ: \p ―Ma 'da gda̱ mmähä ya, n'namhma̱ ngue 'dap'ʉ da̱ni̱ thojʉ nʉ. \s1 Ra̱ Jesús da̱ 'yøt'e ngue di̱ nja ra̱ mbɛ̱nna̱te, 'nɛ̱ di u̱nna̱ 'da'yo te. \p \v 17 Bi zøn'a̱ Betania ra̱ Jesús, pɛ ya rá̱ gʉpa xi̱ ma nt'ägui ra̱ Lázaro. \v 18 Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Betania, como yo kilómetro ma̱de gui̱ nhyacui Jerusalén. \v 19 Xa̱ngu̱ yø judío xi̱ ma ngue ba̱di zɛngua ra̱ Marta conna̱ Ma̱ya, di hojpa̱ yø mmʉi ngue rá̱ i̱da̱ bi du̱. \v 20 Nu̱na̱ ra̱ Marta 'mø bi ba̱di̱ ngue ya mmap'ʉ ra̱ Jesús, bi̱ ma bí c'at'ui. Pɛ ra̱ Ma̱ya bi gop'ʉ ja rá̱ ngu̱'a̱. \v 21 Ra̱ Marta bi 'yɛ̱mbra̱ Jesús: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø gdi 'bʉcua, hi̱nxta̱ ndu̱ ma̱ i̱da̱gä 'mø. \v 22 Pɛ nu̱gä dí pa̱di̱ ngue di 'da'i Oja̱ te gä gui 'yäpi. \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ni̱ i̱da̱ di bɛ̱nna̱te'a̱. \p \v 24 Bi 'yɛ̱nna̱ Marta p'ʉya: \p ―A̱há̱, dí pa̱di̱ ngue nu̱'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui, ma̱høndi̱ bɛ̱nna̱te yø ánima. \p \v 25 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―Go ga̱ øt'ä ngue di bɛ̱nna̱te yø ánima, 'nɛ̱ ga̱ u̱nna̱ 'da'yo te. Nu̱'a̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä, ma̱da̱gue'a̱ xta̱ ndu̱, pɛ høndi̱ bɛ̱nna̱te. \v 26 A nu̱yá, nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ 'bʉhya 'nɛ̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, ya hi̱nja̱m'mø da̱ du̱, ya ja ra̱ 'da'yo te yø ja̱'i̱. ¿Ua guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ dí xi'i ya? \p \v 27 Ra̱ Marta p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱, dí ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ngue gue'e grá̱ Cristo, rá̱ Ts'ʉnt'ʉ'i Oja̱ nu̱'a̱ mi̱ ja ngue da̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi. \s1 Ra̱ Jesús bi̱ nzomp'ʉ ha nt'ägui ra̱ Lázaro. \p \v 28 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Marta bi̱ ma bá̱ zo rá̱ ju̱huɛ Ma̱ya. Bi xifi njana̱te, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ xännba̱te. Bá̱ pɛn'na̱ ra̱ hya̱ ngue bi̱ nzo'i 'na̱. \p \v 29 Nu̱'mø mi̱ 'yøhra̱ Ma̱ya ngue bi ts'ofo, bi̱ nangui̱, bi̱ ma bá̱ nu̱ ra̱ Jesús. \v 30 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, tobe hi̱n ma̱ni̱ yʉt'a̱mbo ra̱ hni̱ni̱, bí 'bärpʉ ha bi̱ nthɛui ra̱ Marta. \v 31 Mi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ ngue bi̱ nangra̱ Ma̱ya, bi bøni̱ n'nahma̱ntho, bi̱ ma. Ja̱na̱ngue xquet'a̱ bi̱ ntɛtyø ja̱'i̱ p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue bi̱ ma dá̱ nzomp'ʉ bí o ra̱ ánima. \v 32 Bi̱ ma ra̱ Ma̱ya p'ʉ ma̱mbi̱ 'bähra̱ Jesús. Bi̱ nda̱ntyøhmu̱ p'ʉ ha 'bäi, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'mø ngue gdi 'bʉcua, hi̱nxta̱ ndu̱ ma̱ i̱da̱gä 'mø. \p \v 33 Nu̱'mø mi̱ nu̱ ra̱ Jesús ngue zonna̱ Ma̱ya co 'nɛ̱'ʉ yø judío ni̱ n'youi, bi där'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi p'ʉya. \v 34 Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ nt'ägui ya? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mi̱ da̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, bá̱ ɛ̱hɛ̱ guí̱ nnu̱. \p \v 35 Xquet'a̱ bi̱ nzonna̱ Jesús. \v 36 Di̱ n'yɛ̱mbyø judío p'ʉya: \p ―Ya guí̱ nnu̱hʉ te øtya. Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ja̱njua̱ni̱ ngue ma̱di̱ ma̱di̱. \p \v 37 Bi 'yɛ̱n'i 'da yø judío p'ʉya: \p ―A nu̱ná̱, ngue bi zä bi xojpa̱ yø dä ra̱ xädä, rá̱ nzɛgui xta̱ nzä xta̱ 'yøt'e ngue hi̱nxtá̱ ndu̱ ra̱ Lázaro. \s1 Ya bi bɛ̱nna̱te ra̱ Lázaro. \p \v 38 Ma̱hømbi̱ där'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi ra̱ Jesús. Bi guarbʉ ja ra̱ 'bido o ra̱ ánima p'ʉya ngue da̱ hya̱jpa̱ ra̱ ndødo nnøpa̱ njo'mi̱. \v 39 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Da̱mi̱ hya̱cjʉ ra̱ do ―bi 'yɛ̱na̱. \p Bi 'yɛ̱nna̱ Marta nu̱na̱ rá̱ nju̱ ra̱ ánima p'ʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, rá̱ nzɛgui ya yʉnya, porque ya rá̱ gʉpa nt'ägui ya. \p \v 40 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ua̱ngui̱ dí xi'i ngue nu̱'mø gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, guí pa̱ p'ʉya ngue ma̱guesɛ Oja̱. \p \v 41 Mi̱ ma ntha̱qui̱ ra̱ do p'ʉya. Bi̱ nøs'ma̱ya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱ Papá'i, da̱di ja ma̱mma̱di'i ngue guí ø'mø di̱ nzo'i. \v 42 Nu̱gä dí pa̱di̱ ngue za̱nt'a̱ guí ø'mø di̱ nzo'i, pɛ dá̱ ma̱ngä na̱ ra̱ hya̱ na̱ n'namhma̱ ngue nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua, da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue go guá̱ pɛnnga̱gui̱ ua. \p \v 43 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ matra̱ ánima, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Lázaro, bá̱ pømp'ʉ guí o ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 44 Bá̱ nangra̱ ánima p'ʉya, bá̱ ɛ̱p'ʉ, bá̱ m'mät'i yø u̱lu yø 'yɛ conyø gua. Rá̱ hmi̱ p'ʉya bá̱ n'youi rá̱ njo'mi̱. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Da̱mi̱ xʉhmi̱ ya, thøhmi̱ p'ʉya, da̱ ma. \s1 Bi̱ nhɛca̱ hya̱ yø ja̱'i̱ p'ʉya, ngue di bɛntra̱ Jesús. \p \v 45 Nu̱ya yø judío mi̱ 'bʉp'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Ma̱ya mi̱ nu̱ te bi 'yøtra̱ Jesús, gue'a̱ i 'yɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱ p'ʉya. \v 46 Pɛ mi̱'da yø judío, bi̱ ma bá̱ xihyø fariseo te bi 'yøtra̱ Jesús. \v 47 Nu̱ya yø fariseo p'ʉya conyø hmu̱ yø mmäcja̱, co 'nɛ̱'ʉ yø n'yohʉ 'bɛt'o ngue yø judío, bi 'yøtra̱ da̱junta. Di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ øthʉ? Nu̱na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, xa̱ndøngu̱ yø milagro øt'e. \v 48 Nu̱'mø ngue ga̱ hɛhmʉ p'ʉ, gä yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ te mma̱nna̱. A nu̱'ʉ yø ts'ʉt'abi Roma p'ʉya, da̱ pɛnhyø soldado ngue da̱ dɛ̱mhra̱ ma̱ca̱ ni̱ja̱ ja ua, 'nɛ̱ da̱ 'yøtra̱ sʉi ua ja ma̱ häihʉ. \p \v 49 Bi da̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Caifás, guehna̱ ra̱ hmu̱ yø mmäcja̱'a̱ ra̱ jɛya'a̱. Bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Ua hi̱nguí̱ pa̱hmʉ ha di̱ nja te ga̱ øthʉ ya? \v 50 ¿Ua hi̱n ga̱di̱ u̱mhmʉ ra̱ güɛnda hanja? Ma̱n'na xa̱nho ngue n'na nc'ɛ̱i̱tho da̱ du̱ conná̱ nguehyø ja̱'i̱, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue di̱ m'mɛdi gätho yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ma̱ häihʉ. \p \v 51 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Caifás hi̱ngrá̱ hya̱sɛ na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱, sinoque Oja̱ bi bɛ̱nnbi̱ ngue ngu̱'a̱ bi̱ ma̱. Porque guehna̱ ra̱ jɛya ngue bi̱ nøpa̱ hmu̱ yø mmäcja̱. Bi̱ ma̱ ngue ra̱ Jesús guehna̱ ja ngue da̱ du̱ conná̱ nguehyø judío na̱. \v 52 'Nɛ̱ hi̱nga̱ hønt'ʉ yø judío p'ʉya, sinoque da̱ du̱ conná̱ nguehyø ja̱'i̱ 'bʉi ndap'ʉ bi zä. Porque nne Oja̱ ngue ndap'ʉ bi zä di̱ m'mʉhyø ja̱'i̱ ngue dyø ba̱si̱ Oja̱. \v 53 Gue'a̱ ra̱ hya̱ bi̱ nja'a̱ p'ʉya, nu̱'ʉ yø judío mi̱ nts'ʉt'abi, bi̱ mʉdi bi̱ nhɛca̱ hya̱ ngue da̱ hyo ra̱ Jesús. \p \v 54 Ja̱na̱ngue ya hi̱m ma̱mbi̱ zøp'ʉ ha 'bʉhyø judío ra̱ Jesús, sinoque bi̱ ma n'nanni̱ n'na ra̱ xɛqui ja ra̱ häi Judea. Ya mmɛ ra̱ nenda̱po, ja n'na ra̱ hni̱ni̱ ni̱ hu̱ ngue Efraín. Ja bá̱ m'mʉhmʉ p'ʉ p'ʉya co 'nɛ̱hyø xädi. \p \v 55 Ya xmá̱ nguerp'ʉtho ra̱ pa ngue ra̱ ngo øtyø judío, nu̱na̱ ɛ̱mbi̱ ra̱ pascua. Xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ma Jerusalén ngue dí hocyø ts'oqui p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱ hante di̱ nja ra̱ ngo. \v 56 I 'yo yø ja̱'i̱ p'ʉya, ngue honna̱ Jesús. Nu̱'mø bi zømp'ʉ ni̱ja̱ di̱ n'yänni̱ n'na ngu̱ n'na, i ɛ̱na̱: \p ―¿Tep'ʉ gni̱ bɛ̱mhmʉ? ¿Ua da̱ ɛ̱cua ja ra̱ ngo ra̱ Jesús, ua gue hi̱n'na̱? \p \v 57 Nu̱'ʉ yø fariseo p'ʉya, co 'nɛ̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱, ya xi xihyø ja̱'i̱ ya p'ʉya, ngue nu̱'mø to da̱ ba̱di̱ ha bí 'bʉhra̱ Jesús, da̱ ma̱. Porque bi̱ ne di 'bɛntra̱ Jesús ngue da̱ got'i. \c 12 \s1 N'na ra̱ xisu bi gospa̱ ra̱ aceite ra̱ Jesús. \p \v 1 Ma̱n'nato ma̱ patho di̱ nja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. Bi̱ ma ra̱ Jesús bá̱ søn'a̱ Betania rá̱ ngu̱ ra̱ Lázaro. Guehna̱ ra̱ Lázaro bi 'yøtra̱ Jesús ngue bi bɛ̱nna̱te. \v 2 Ja bá̱ t'ørpa̱ p'ʉ ra̱ nts'i̱hmɛ̱ ra̱ Jesús, bi̱ n'ui̱te ra̱ Marta. Conna̱ Lázaro 'dap'ʉ hu̱hmi̱ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ngue si̱hmɛ̱ui. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya p'ʉya bá̱ ha̱ ma̱de litro ra̱ aceite ma̱hotho ga̱ yʉni̱, pɛ xa̱ndømma̱di̱ rá̱ mu̱ui. Bi gospa̱bi̱ yø gua ra̱ Jesús, bi du̱jpi̱ conyø xta̱. Bi yu̱'a̱mbo ra̱ ngu̱'a̱ ga̱ yʉnna̱ aceite. \v 4 Mi̱ 'bʉp'ʉ ra̱ Judas Iscariote rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Simu̱. Guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱ yø xädi ra̱ Jesús, 'nɛ̱ guehna̱ bi dä na̱. Nu̱na̱ ra̱ Judas bi 'yɛ̱na̱: \p \v 5 ―¿Hanja ngue hi̱mbi̱ 'bä ra̱ aceite, ngue xtí t'u̱nna̱ mɛ̱nyʉ yø hyoya? Porque xtí 'bä ra̱ aceite'a̱ te pøxi hyu̱ ciento ma̱ pa ra̱ nzäbi. \p \v 6 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Judas hi̱n'i̱ mma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ ngue di tu̱ rá̱ mmʉi da̱ mäxyø hyoya. Sinoque bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ ngue ra̱ bɛ̱. Porque go ma̱fäti ra̱ buxa cʉ ra̱ mɛ̱nyu̱ na̱. I pɛ̱ ra̱ mɛ̱nyu̱ njäti p'ʉ ja ra̱ buxa. \v 7 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱mi̱ hyɛ̱mhma̱, 'yo te guí̱ mma̱. Porque nu̱na̱ ra̱ xisu guí sʉi, ya mi̱ pɛsra̱ aceite xta̱ ngosca̱ ma̱ do'yo 'mø dá̱ n'yägui. \v 8 A nu̱ya yø hyoya guí̱ mma̱, jap'ʉ ra̱ pa gui fäxhʉ ya, porque 'daua guí 'bʉhmʉ ya yø hyoya. Pɛ nu̱gä ya hi̱mma̱ ya'atho ra̱ pa dí̱ n'yohʉ ua. \s1 Bi̱ nhɛ̱ca̱hya̱ yø ja̱'i̱ ngue hønda̱ hyo ra̱ Lázaro. \p \v 9 Xa̱ngu̱ yø judío bi̱ ba̱di̱ ngue bí 'bʉp'ʉ Betania ra̱ Jesús. Bi̱ ma yø ja̱'i̱ bá̱ nu̱. Pɛ hi̱nga̱ høntho nne yø ja̱'i̱ ngue da̱ nu̱ ra̱ Jesús, sinoque xquet'a̱ nne da̱ nu̱ ra̱ Lázaro nu̱na̱ xi japi xi bɛ̱nna̱te p'ʉ ma̱nt'ägui. \v 10 Ja̱na̱ngue bi̱ nhɛca̱hya̱ yø hmu̱ yø mmäcja̱ ngue xta̱ hyo ra̱ Lázaro conna̱ Jesús. \v 11 Porque nu̱'a̱ i bɛ̱nna̱te ra̱ Lázaro, ya hɛp'ʉ yø mmi̱judíoui yø judío p'ʉya ngue go ɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱ mma̱nna̱ Jesús. \s1 Bi yʉrbʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén ra̱ Jesús. \p \v 12 Nu̱p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Jerusalén, xa̱ndøngu̱ yø ja̱'i̱ bi̱ ma da̱ nsänni̱go ngue ra̱ pascua. Ja bi ba̱hyø ja̱'i̱ 'mø mi̱ hyats'i, ngue ya ja ngue da̱ zøp'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ ra̱ Jesús. \v 13 Yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi dʉjpa̱ yø xi yø palma, bi̱ ma di c'at'ui ra̱ Jesús. Bi̱ mʉhra̱ hmafi yø ja̱'i̱ p'ʉya, i ɛ̱na̱: \p ―Nu̱na̱ rá̱ m'mɛnhni̱ Oja̱ 'bʉcua, guehna̱ ta̱te na̱. Oja̱ di ja̱phna̱ rá̱ da̱st'abi yø judío bá̱ 'bɛnhni̱. \p \v 14 Bi di̱n'a̱ n'na ra̱ burru bi hyu̱xra̱ Jesús. Ya bi̱ nja tengu̱tho nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: \v 15 “Ague gyø mmɛ̱ngu̱hʉ p'ʉ ja ra̱ hni̱ni̱ Sión, 'yogui su̱hʉ. Gui̱ nnu̱ ngue bá̱ ɛ̱p'ʉ ni̱ da̱st'abihʉ, bá̱ hyu̱xa̱ n'na ra̱ burru”. \v 16 Nu̱p'ʉ rá̱ mʉdi hi̱ngui̱ pa̱hyø xädi ra̱ Jesús hanja'a̱ te øt'e. Pɛ nu̱'mø mi̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús, ja bi zo yø mmʉi p'ʉya, ngue nu̱'a̱ te gäma̱ hya̱ xi̱ nja, ya ma̱nt'ot'i ngue ngu̱'a̱ ja ngue di̱ nja. \p \v 17 Nu̱ya yø ja̱'i̱ n'youi ra̱ Jesús, guehya bi̱ nu̱p'ʉ bi japi bi bɛ̱nna̱te ra̱ Lázaro, gä mma̱nyø ja̱'i̱ te gä xi̱ nu̱rpi̱ ngue øt'e. \v 18 Ja̱na̱ngue bi̱ ma yø ja̱'i̱ ngue di c'at'ui ra̱ Jesús, porque pa̱hyø ja̱'i̱ ngue nu̱'a̱ ra̱ milagro xi 'yøt'e, hi̱njonda̱ zä da̱ 'yøt'e. \v 19 Yø fariseo p'ʉya, di̱ n'yɛ̱msɛbi̱: \p ―Ya guí̱ nnu̱hʉ ya, ya hi̱ngui̱ sä te ga̱ øthʉ. Guí̱ nnu̱hʉ ngue gä ni̱ mɛ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús. \s1 Nu̱ya 'da yø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío bi hyonna̱ Jesús. \p \v 20 Nu̱ya yø ja̱'i̱ bi̱ ma Jerusalén ngue da̱ tha̱nne Oja̱ 'mø bi̱ nja ra̱ ngo, n'youi p'ʉ 'da yø mmɛ̱ngu̱ Grecia. \v 21 Nu̱ya p'ʉya bi guarbʉ 'bähra̱ Lipe nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Betsaida ngue ra̱ häi Galilea. Bi 'yäpra̱ ma̱te p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague n'yø, dí̱ nne ga̱ nya̱gähe ts'ʉ ra̱ Jesús. \p \v 22 Nu̱na̱ ra̱ Lipe p'ʉya, bi xihra̱ Andre'a̱ te sifi. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi sifi, 'da i̱ matho gä yoho ngue bá̱ xihra̱ Jesús. \v 23 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱ntho 'mø mi̱ da̱di̱: \p ―Nu̱ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, ya ni̱ ma da̱ zønna̱ pa p'ʉ da̱ hnu̱ ngue ma̱guesɛ. \v 24 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue nu̱gä, ja ngue da̱ thogui, n'namhma̱ ngue xa̱ngu̱ yø ja̱'i̱ da̱ di̱nna̱ 'da'yo te. Tengu̱tho n'na zihmu̱dä ra̱ trigo, mɛ̱nte hi̱nga̱ nthu̱hu̱ ra̱ hmu̱dä, xquetho n'na mhmu̱dä tho i ja. Pɛ nu̱'mø ya bi thu̱hu̱, da̱ bøxra̱ hmu̱dä, pɛ ya xa̱ngu̱ yø trigo da̱ ma ma̱ pɛti 'mø bi̱ nja. \v 25 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ honi̱ ha di̱ mpommi̱ ra̱ nda̱te, guehna̱ di 'bɛhrá̱ te na̱. Pɛ nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ɛnná̱ te ua ja ra̱ xi̱mhäi, guehna̱ di t'u̱nna̱ 'da'yo te para za̱ntho na̱. \v 26 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ nne da̱ 'yørca̱gui̱ ma̱ pähä, da̱ dɛnngui̱. Nu̱p'ʉ ha ga̱ m'mʉcä, ja di̱ m'mʉp'ʉ. Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yørca̱gui̱ ma̱ pähä, guehna̱ nnu̱ ma̱nho ma̱ Papágä na̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue ya ni̱ ma da̱ tho. \p \v 27 A nu̱yá, hi̱ndí̱ pa̱di̱ te ga̱ øtya. ¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ja ngue ga̱ mma̱? Ya hi̱ngui̱ sä ngue ga̱ ɛ̱na̱: “Ma̱ Papá'i, da̱mi̱ ya̱ngui̱ ngue'a̱ te ja ngue ga̱ thogui”, ga̱ ɛ̱na̱. Porque ya dá̱ ɛ̱cä'a̱, ngue nu̱'a̱ te ja ngue ga̱ thogui, ga̱ thomhma̱gä'a̱. \p \v 28 Bi 'yɛ̱mp'ʉya: \p ―Ague ma̱ Papá'i, da̱ fa̱di̱ ngue ma̱gue'a̱sɛ'i ya. \p Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi t'øde ngue bá̱ nya̱ Oja̱ ma̱ya̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ya xa̱ nja'a̱ te di fa̱di̱ ngue ma̱guecsɛgui. Pɛ ma̱hønga̱ øt'e ngue da̱ fa̱di̱ ngue ma̱guecsɛgui ya. \p \v 29 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ mi̱ 'bäp'ʉ, bi 'yøde ngue bá̱ nya̱ Oja̱ ma̱ya̱, pɛ ɛ̱mthobi ngue ra̱ ngäni̱'a̱ øde. Mi̱'da yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Rá̱ anxɛ Oja̱ i̱ nzohnʉ ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 30 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ bi t'øhya, hi̱mma̱ partegä p'ʉ ngue bi t'øhna̱ ya, sinoque ni̱ partehʉ na̱. \v 31 Ya ni̱ ma da̱ zønna̱ ora da̱ tha̱xra̱ güɛnda ua ja ra̱ xi̱mhäi ya. Da̱ thɛjpa̱ rá̱ hya ra̱ zithu̱ di̱ ma̱nda ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 32 Nu̱'mø bi̱ ma ma̱'bä'mi̱ ra̱ pont'i̱ da̱ n'nø'mi̱gä, ndap'ʉ bi zä, da̱ dɛnyø ja̱'i̱ ma̱ hya̱gä. \p \v 33 Bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, ngue di opa̱n'yu̱ yø ja̱'i̱ tema̱ forma di du̱ 'mø bi tho. \v 34 Bi 'yɛ̱nyø ja̱'i̱ p'ʉya: \p ―Ya xtá̱ øcähe te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ libro ngue ra̱ ley, ngue ra̱ Cristo i 'bʉi para za̱ntho. 'Nɛ̱ nu̱'i̱ guí ɛ̱na̱ ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, i ja ngue da̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱. ¿Ndana̱ gue'a̱'a̱ ra̱ n'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱ guí̱ mma̱m'mø? \p \v 35 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱yá, ya mi̱ts'ʉ dra̱ pa gui hɛ̱thʉ ua'a̱ ja ngue da̱ xoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ ya. Nu̱'mø bi di̱ni̱ xa̱nho ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, guehna̱ ra̱ hya̱ gdi̱ n'yohʉ na̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱nda̱ ne da̱ 'yøt'e te dí̱ mma̱ngä, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ pa̱di̱ te ga̱ 'yo na̱. \v 36 Da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ da̱ xoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ mɛ̱nte da̱ zä ga̱ xi'a̱hʉ ha di xohni̱ mmʉihʉ. 'Nɛ̱ ma̱jua̱ni̱ da̱ xoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱. \p Mi̱ juadi bi̱ ma̱nya yø hya̱ ya p'ʉya, bi̱ ma ra̱ Jesús, hi̱ngui̱ fa̱di̱ ha i̱ ma. \s1 Nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue yø judío hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. \p \v 37 Ma̱da̱gue'a̱ xa̱ngu̱ yø milagro bi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ bi 'yøtra̱ Jesús, pɛ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ te xifi. \v 38 Pɛ ya ja ngue da̱ ngu̱'a̱ di̱ nja, tengu̱tho ra̱ hya̱ bi 'yotra̱ pønga̱hya̱ Isaías ngue bi 'yɛ̱na̱: “Ague grá̱ Hmu̱, ¿ndana̱ gue'a̱ bi bøni̱ ngue bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ hya̱ dá̱ xicähe ya? ¿Ndana̱ gue'a̱ pøni̱ ngue da̱ ba̱di̱ ngue ya u̱hrá̱ ts'ɛdi Oja̱ ya?” \v 39 Ra̱ Isaías xquet'a̱ bi 'yot'i hanja ra̱ hya̱ ngue hi̱mbi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ hya̱ yø ja̱'i̱, bi 'yɛ̱na̱: \v 40 “Nu̱na̱ Oja̱ bi gorpa̱bi̱ yø nthandi̱ yø ja̱'i̱, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ hyɛ̱ti̱ conyø dä. 'Nɛ̱ bi gorpa̱bi̱ yø mmʉi, n'namhma̱ ngue hi̱nda̱ di̱mp'ʉ ja yø mmʉi hanja ra̱ hya̱. 'Nɛ̱ hi̱ndi̱ 'bätyø mmʉi ngue da̱ dɛn'Oja̱ para ngue hi̱ndi̱ pu̱nnbi̱”. \v 41 Ra̱ Isaías bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱, ngue pa̱rpi ngue ma̱guesɛ ra̱ Jesús, ja̱na̱ngue bi̱ ma̱ hanja'a̱ ra̱ Jesús. \p \v 42 Co ngu̱'a̱ xa̱ngu̱ yø judío ja yø cargo bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ ra̱ Jesús. Nja hi̱ngui̱ xihyø ja̱'i̱ ngue ɛ̱c'ɛ̱i̱, porque su̱ yø fariseo, i̱ nne ngue hi̱nda̱ du̱jpa̱ yø thu̱hu̱ p'ʉ ja ra̱ ni̱ja̱. \v 43 I ɛ̱na̱ ngue ma̱n'na xa̱nho ngue da̱ nu̱ ma̱nho yø ja̱'i̱, hi̱nda̱ gue'a̱ ngue Oja̱ da̱ 'yɛ̱mbi̱ ngue xa̱nho te øt'e. \s1 Da̱ ma ra̱ castigo yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ te mma̱nna̱ Jesús. \p \v 44 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi ts'ɛdi bi̱ nya̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya, hi̱nga̱ høngthogui ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ra̱ ja̱'i̱, sinoque xquet'a̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱ ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱. \v 45 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hɛ̱rcä ya, tengu̱tho 'mø go di hɛ̱t'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. \v 46 Nu̱gä guecä ga̱ xoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ. Dá̱ ɛ̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi, n'namhma̱ ngue nu̱'a̱ da̱ 'yɛ̱cɛ̱i̱gä, hi̱ndi̱ m'mʉi tengu̱tho ga̱ 'bʉhyø ja̱'i̱ 'yo ma̱nts'o. \v 47 A nu̱yá, i 'bʉi to øhra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya, pɛ hi̱ngui̱ ørpa̱ ma̱su̱. Ya hi̱mma̱ partegä p'ʉ da̱ ma ra̱ castigo ra̱ ja̱'i̱. Porque hi̱ndá̱ ɛ̱cä ngue 'bexca̱ sänni̱ da̱ ma ra̱ castigo yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, sinoque dá̱ ɛ̱hɛ̱ ngue ga̱ nya̱ni̱. \v 48 A nu̱yá, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ørca̱ ma̱su̱, 'nɛ̱ hi̱ngui̱ ørpa̱ ma̱su̱ na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä, guehna̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ ma ra̱ castigo na̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya, guehna̱ di ts'ännba̱bi̱ ra̱ castigo yø ja̱'i̱ 'mø ra̱ pa rá̱ nzɛgui na̱, ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ yø ja̱'i̱ te dí̱ mma̱. \v 49 Porque hi̱mma̱ hya̱sɛ dí̱ mma̱. Nu̱'a̱ ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱, nu̱na̱ ra̱ hya̱ di 'bɛjpi ga̱ mma̱, guehna̱ ra̱ hya̱ dí xän'na̱hʉ na̱. \v 50 Pɛ dí pa̱cä p'ʉya, ngue nu̱ to da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ra̱ hya̱ di 'bɛjpa̱gui̱ ma̱ Papá ga̱ mma̱, di̱ nja ra̱ 'da'yo te ra̱ ja̱'i̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ xijma̱ Papá ga̱ mma̱, guehna̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä na̱. \c 13 \s1 Bi̱ merpa̱ yø gua yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 1 Hante di̱ nja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua, nu̱na̱ ra̱ Jesús ya pa̱di̱ ngue ya bi zønna̱ ora da̱ bøngua ja ra̱ xi̱mhäi, di̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉhrá̱ Papá. Nu̱na̱ ra̱ Jesús hi̱nha rá̱ nzɛgui di̱ ma̱'ʉ yø xädi 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 2-3 Ra̱ zithu̱ ya xi bɛnnba̱ rá̱ mmʉi ra̱ Judas Iscariote nu̱na̱ rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Simu̱ ngue di dä ra̱ Jesús. Nu̱na̱ ra̱ Jesús, ya pa̱di̱ ngue bi 'yɛ̱p'ʉ bí 'bʉ Oja̱, 'nɛ̱ ma̱høndi̱ map'ʉ bí 'bʉ Oja̱. 'Nɛ̱ pa̱di̱ ngue nu̱'a̱ rá̱ Papá, di u̱nna̱ ts'ɛdi ngue di̱ ma̱nda gätho yø cosa i ja. \v 4 Mɛ̱nte si̱hmɛ̱ p'ʉya, bi̱ nangbʉ ja ra̱ mɛ̱xa mi̱ hu̱di̱, bi̱ møhrá̱ tu̱hu̱, bi̱ ngʉt'a̱ n'na ra̱ toaya p'ʉya. \v 5 Bi xitra̱ dehe p'ʉ ja n'na ra̱ bandeja, bi̱ merpa̱ yø gua yø xädi. I du̱jpa̱ ra̱ dehe conna̱ toaya di̱ ngʉt'i. \p \v 6 Nu̱'mø ya mmap'ʉ da̱ merpa̱ yø gua ra̱ Bɛdu p'ʉya, ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿ua 'nɛ̱cä gui perca̱gui̱ ma̱ guagä? \p \v 7 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, hi̱nguí̱ pa̱di̱ te ga̱ mbøn'a̱ te dí øt'ä ya, pɛ gui pa̱'a̱ m'mɛfa te ga̱ mbøni̱. \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱gä hi̱nda̱ zä gui perca̱ ma̱ gua. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu: \p ―Nu̱'mø ngue hi̱nga̱ pet'a̱ ni̱ gua, ya hi̱mma̱ n'youi 'mø. \p \v 9 Bi 'yɛ̱nna̱ Bɛdu p'ʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, hi̱nga̱ hørma̱ gua gui perca̱gui̱ 'mø, gui pega̱gui̱ ma̱ 'yɛ 'nɛ̱ gui hiqui. \p \v 10 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ya m'met'e, ya bi bo gä rá̱ do'yo. Ya hi̱nda̱ høndyø gua ja ngue da̱ 'berpa̱bi̱ ra̱ ja̱'i̱. Ya gä m'meque'a̱hʉ ngue ra̱ nts'o, hi̱nda̱ hønda̱ n'na'a̱hʉ ngue hi̱nga̱ m'meque. \p \v 11 Bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ ngue hi̱nga̱ gätho m'mequebi yø mmʉi yø xädi ngue ra̱ nts'o, porque pa̱di̱ ndana̱ gue'a̱ ja ngue di dä. \v 12 Mi̱ juadi bi̱ mejpa̱ yø gua yø xädi p'ʉya, ma̱hømbi̱ hye rá̱ tu̱hu̱ ra̱ Jesús. Bi̱ mi̱p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ma̱høn'a̱ p'ʉya. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua guí pa̱di̱ te dá̱ øt'a̱hʉ ya? \v 13 Nu̱'a̱hʉ guí ɛ̱njʉ ngue drá̱ xännba̱tegä, 'nɛ̱ drá̱ hmu̱gä. Pɛ gue ni̱ 'yu̱p'ʉ te guí xicjʉ, porque go guecä drá̱ xännba̱tegä 'nɛ̱ drá̱ hmu̱gä. \v 14 A nu̱'mø ngue drá̱ xännba̱tegä 'nɛ̱ drá̱ hmu̱gä, 'nɛ̱ dí pet'a̱ ni̱ guahʉ, xquet'a̱ nne ngue guí̱ njahʉ p'ʉya. Guí̱ mpejpa̱ ni̱ gua n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. \v 15 Nu̱gä, ya dá̱ u̱t'a̱hʉ te ja ngue gui 'yøthʉ, n'namhma̱ ngue tengu̱tho dá̱ øt'a̱hʉ ya, da̱ ngu̱'a̱ gui̱ n'yørpe n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. \v 16 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, ngue n'na ra̱ mɛfitho, 'yo di ɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ zä da̱ 'yøt'e tengu̱ øtrá̱ hmu̱. Nu̱'a̱ n'na ra̱ m'mɛnhni̱, 'yo di ɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ zä da̱ 'yøt'e tengu̱ øt'a̱ to pɛnhni̱. \v 17 Nu̱'mø ngue ti̱nni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ gui 'yɛ̱t'a̱ mmʉihʉ ya, ra̱ mmɛ̱nthi̱ gá̱ nthɛhʉ 'mø. \p \v 18 Nu̱ te dí̱ mma̱ngä ya, hi̱nga̱ gätho di toca'a̱hʉ na̱ ra̱ mmɛ̱nthi̱ na̱. Porque dí pa̱di̱ te'o ya xta̱ huanhni̱, gue'ʉ di tocabi'ʉ. Pɛ jatho ngue di̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Nu̱na̱ 'daua dí si̱hmɛ̱gä'be ya, guehna̱ 'bʉi ngue ma̱ nsʉigä'be na̱”. \v 19 Dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱ hante ngue di̱ nja, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi̱ nja p'ʉya, gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ngue go guecä. \v 20 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di u̱nna̱ säya'a̱ to dí pɛnhnä, tengu̱tho 'mø go da̱di 'dacra̱ ts'äya ra̱ ja̱'i̱. Nu̱ to di 'dacä ra̱ ts'äya p'ʉya, tengu̱tho 'mø go da̱di̱ u̱nna̱ ts'äya'a̱ to bá̱ pɛnngui̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue guehna̱ ra̱ Judas i ja ngue di dä. \p \v 21 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi zä ngue tär'ma̱n'ʉ rá̱ mmʉi ra̱ Jesús. Bi̱ ma̱ njua̱ntho p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ya, ngue 'bʉcua n'na nc'ɛ̱i̱ jʉga̱tho häi, ya honi̱ ha di japi ngue di dägui. \p \v 22 Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya bi̱ mʉdi di̱ nhyɛ̱ti̱ n'na ngu̱ n'na, hi̱ngui̱ fa̱di̱ te'o sihna̱ ra̱ hya̱ i hma̱. \v 23 Nu̱'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ 'dap'ʉ hu̱hmi̱ ngue si̱hmɛ̱ui ra̱ Jesús, guehna̱ rá̱ xädi ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱di̱. \v 24 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yørpa̱ ra̱ senya'a̱ 'dap'ʉ hu̱hmi̱ ra̱ Jesús ngue da̱ 'yänni̱ te'o na̱ i̱ mma̱. \v 25 Nu̱'a̱ bi t'ørpa̱ ra̱ senya p'ʉya, ma̱n'na bi guarbʉ hu̱ ra̱ Jesús ngue bi 'yänni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿te'o na̱ guí̱ mma̱? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 26 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma ga̱ pocä n'na xɛqui ra̱ thu̱hmɛ̱ ya. Nu̱na̱ ga̱ u̱nnä p'ʉya, guehna̱ dí̱ mma̱ngä na̱. \p Bi po'a̱ n'na xɛqui ra̱ thu̱hmɛ̱ p'ʉya, bi u̱nna̱ Judas Iscariote rá̱ ts'ʉnt'ʉ ra̱ Simu̱. \v 27 Nu̱na̱ ra̱ Judas, ngu̱ i hya̱nna̱ ra̱ thu̱hmɛ̱, bi yʉtra̱ zithu̱ p'ʉ ja rá̱ mmʉi. Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱'a̱ te ja ngue gui 'yøt'e, 'yøt'e n'nahma̱ntho. \p \v 28 Pɛ nu̱'ʉ 'dap'ʉ hu̱hmʉ p'ʉ ja ra̱ mɛ̱xa ngue si̱hmɛ̱, hi̱njombi̱ n'yo yø mmʉi hanja na̱ ra̱ hya̱ bi sihna̱ ts'ofo. \v 29 A nu̱na̱ ra̱ Judas ngue ma̱ fäti ra̱ buxa njʉmɛ̱nyu̱, bi 'yɛ̱mp'ʉ i bɛ̱n'i̱'da, ngue nu̱na̱ ra̱ Jesús bi xifi ngue da̱ däi tema̱ hyoni̱ ngue ra̱ ngo, ogue di u̱nni̱ zi algo yø hyoya. \v 30 Høntho bi zi ra̱ thu̱hmɛ̱ bi t'u̱nna̱ Judas, bi bøni̱, bi̱ ma. Pɛ ya nxu̱i̱ p'ʉya. \s1 Ma̱'da'yo ra̱ hya̱ di̱ ma̱nda ra̱ Jesús ngue di̱ nja. \p \v 31 Mi̱ bønna Judas, bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―A nu̱ya ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉya ngue ma̱guesɛ ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱. 'Nɛ̱ conná̱ ngue'a̱ te øt'e, ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ ngue ma̱guesɛ Oja̱. \v 32 Xi'mø ngue ra̱ N'yohʉ bí 'yɛ̱ ma̱hɛ̱ts'i̱, nu̱ te øt'e, gue'a̱ gui̱ nɛ̱qui̱ ngue ma̱guesɛ Oja̱'a̱, nu̱na̱ Oja̱ ya, xquet'a̱ da̱ 'yu̱di̱ ngue ma̱guesɛ'a̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ ya. 'Nɛ̱ ya mi̱ ts'ʉdyø pa di̱ nja na̱ dí xi'a̱hʉ ya. \v 33 Ague ma̱ ba̱si̱'a̱hʉ, ya mi̱ ts'ʉdra̱ ora dí 'bʉhmʉ ua ya. Tengu̱tho ra̱ hya̱ xtá̱ xicä yø judío, xquet'a̱ ngu̱t'a̱tho ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya. Gui hyonjʉ, pɛ hi̱nda̱ zä gui tɛnnga̱hʉ hapʉ gdá̱ magä. \v 34 Ma̱'da'yo høn da̱di 'bɛp'a̱hʉ ya, ngue gui̱ mma̱hmʉ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. Tengu̱tho nná̱ ma̱'a̱hʉ, guí̱ njathʉ p'ʉya ngue guí̱ mma̱hmʉ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. \v 35 Nu̱'mø ngue guí̱ mma̱hmʉ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ, di u̱nna̱ güɛnda gätho yø ja̱'i̱ ngue gue'e ma̱ xädi'a̱hʉ 'mø. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue da̱ gøn'a̱ m'mɛfa ra̱ Bɛdu. \p \v 36 Ra̱ Bɛdu bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿hapʉ gue gdi̱ ma p'ʉya? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱p'ʉ ha gdá̱ magä, ya hi̱nda̱ zä gui tɛnnga̱hʉ. Pɛ da̱ zä gui tɛnnga̱hʉ m'mɛfa. \p \v 37 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿hanja ngue guí ɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ zä ga̱ tɛn'na̱'i̱ ya? Nu̱gä dí ɛmma̱ te conná̱ ngue'e. \p \v 38 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Guí ɛ̱na̱ ngue gui ɛnni̱ te conná̱ nguecä. Pɛ ma̱jua̱ni̱ dí xi'i ngue hante di̱ mmahra̱ øni̱, ya xquí cønga̱ nhyu̱ ndi̱. \c 14 \s1 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ 'yu̱ na̱ ngue di zønna̱ ja̱'i̱ p'ʉ 'bʉhra̱ Papá. \p \v 1 'Yo di tu̱ ni̱ mmʉihʉ. Guí hya̱hni̱ mmʉi gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ Oja̱, da̱ guecä da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. \v 2 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ma̱ Papágä, xa̱ngu̱ yø ts'äya bí jap'ʉ. Nu̱'mø da̱ hi̱n'yʉ p'ʉ yø ts'äya, hi̱nte ga̱ sänni̱ ga̱ xi'a̱hʉ 'mø. Pɛ nu̱yá, ga̱ mmagä ya ngue güí̱ nsägä ha gui̱ nsäyahʉ. \v 3 Nu̱'mø dá̱ magä p'ʉya ngue güí̱ nsägä ha gui̱ nsäyahʉ, ga̱ ma ɛ̱cä ma̱høn'a̱ p'ʉya ga̱ sixa̱hʉ, n'namhma̱ ngue 'dap'ʉ ga̱ m'mʉhmʉ. \v 4 Guí pa̱hmʉ p'ʉya hapʉ gda̱ magä, 'nɛ̱ guí pa̱hmʉ ra̱ 'yu̱. \p \v 5 Mi̱ da̱hra̱ Toma p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, hi̱ndí̱ pa̱cähe ha gdi̱ ma, ¿ha da̱ nzä ga̱ pa̱cähe ra̱ 'yu̱ gdi̱ ma? \p \v 6 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Conná̱ nguecä da̱ zä guí sømhmʉ p'ʉ 'bʉ Oja̱. 'Nɛ̱ conná̱ nguecä guí pa̱hmʉ ndana̱ ma̱jua̱ni̱. Go da̱di̱ u̱ngä ra̱ 'da'yo te. Nu̱ to gä da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, gue'ʉ da̱ zømp'ʉ 'bʉhma̱ Papá'ʉ. \v 7 Ngue hi̱ngmi̱ pa̱hmʉ te'ogä ma̱ m'mɛt'o, ja̱na̱ngue hi̱ngmi̱ pa̱hmʉ te'o na̱ ra̱ Papá. A nu̱yá, ya guí pa̱hmʉ ya, porque ya guí̱ nnu̱hʉ ya. \p \v 8 Bi 'yɛ̱mbra̱ Lipe p'ʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, 'yøt'e ngue da̱ zä ga̱ nnu̱gähe ra̱ Papá 'mø. Co nu̱'a̱ p'ʉya. \p \v 9 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Lipe, ya xa̱ mma yø pa dí̱ n'yohʉ, ¿'nɛ̱ tobe hi̱nguí̱ pa̱qui̱? Nu̱'a̱ to bi̱ nu̱gä, ya bi̱ nu̱ ra̱ Papá'a̱. ¿Hanja'a̱ guí xiqui ngue guí ɛ̱ngui̱ ga̱ øt'ä ngue gui̱ nnu̱ ra̱ Papá? \v 10 ¿Ua hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ngue tengu̱thogä ya, njarbʉtho ma̱ Papá? Tengu̱tho ma̱ Papágä p'ʉya, xquet'a̱ di̱ njadä p'ʉ. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ, hi̱ngo dí̱ mma̱nsɛgä na̱. Nu̱'a̱ ra̱ Papá dí̱ n'yo'be, go øt'a̱ te dí øt'ä'a̱. \v 11 Da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ ngue tengu̱thogä ya, njarbʉtho ma̱ Papá. Tengu̱tho ma̱ Papágä ya, xquet'a̱ di̱ njadä p'ʉ. A nu̱'mø hi̱nguí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱tho, da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ 'mø gá̱ nu̱hʉ'a̱ te dí øt'e. \v 12 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱ ra̱ ja̱'i̱ ngue rá̱ mmʉi ga̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱, xquet'a̱ da̱ zä da̱ 'yøtra̱ ja̱'i̱ tengu̱tho dí øt'e. Ma̱n'na xa̱ngu̱ da̱ 'yør'mø ngue da̱ zä, porque nu̱gä ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá. \v 13 Rá̱ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, nu̱'mø gá̱ mat'Oja̱hʉ, gui hya̱ ra̱ ts'ɛdi gui 'yädi te guí̱ nnehʉ. Nu̱gä ga̱ 'da'a̱hʉ'a̱ te gä gui 'yähmʉ, n'namhma̱ da̱ fa̱di̱ ngue ma̱guesɛ na̱ ma̱ Papá. \v 14 Rá̱ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, nu̱'mø gui hya̱ ra̱ ts'ɛdi gui 'yädi te guí̱ nnehʉ, nu̱gä ga̱ 'da'i ndana̱ bi zä ma̱cosa gui 'yähmʉ. \s1 Bi xihyø xädi ra̱ Jesús ngue da̱ pɛnhna̱ Espíritu Santo. \p \v 15 Nu̱'mø ga̱di̱ ma̱cjʉ, da̱mi̱ 'yøt'e te da̱di 'bɛp'a̱hʉ 'mø. \v 16 Ga̱ äpa̱ ra̱ ma̱te ma̱ Papá ngue da̱ pɛnhni̱ te'o da̱ mäxa̱hʉ, 'nɛ̱ di hoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ, tengu̱tho dí øt'a̱hʉ ya. Nu̱na̱ da̱ 'bɛnhni̱, guehna̱ ra̱ Espíritu Santo da̱ gäp'a̱hʉ ra̱ 'yu̱ ma̱jua̱ni̱. 'Nɛ̱ guehna̱ guí̱ n'yohʉ para za̱ntho na̱. \v 17 Nu̱ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ Oja̱, hi̱ngui̱ sä di̱ n'youi ra̱ Espíritu Santo, porque hi̱ngui̱ hɛ̱ti̱ 'nɛ̱ hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o. Pɛ nu̱'a̱hʉ, ya guí pa̱hmʉ te'o na̱, porque ra̱ Espíritu Santo ya 'bʉcua guí 'bʉhmʉ, 'nɛ̱ guí̱ n'yohʉ para za̱ntho na̱. \v 18 Nu̱gä hi̱nga̱ soc'a̱sɛhʉ ua, ga̱ ma pengä ngue ga̱ n'yohʉ. \v 19 Ya mi̱ ts'ʉtho ya, ya hi̱nni̱ mantho da̱ nu̱gä yø ja̱'i̱. Pɛ nu̱'a̱hʉ guí̱ nnu̱jʉ ma̱høn'a̱. 'Nɛ̱ di̱ nja'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te, ngue ma̱høngdí 'bʉcä. \v 20 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, guí u̱mhmʉ ra̱ güɛnda ngue dí̱ n'yogä'be ma̱ Papá. Da̱ gue'a̱hʉ p'ʉya, dí̱ n'yohʉ p'ʉ guí 'bʉhmʉ. \v 21 Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ da̱ 'yøt'e te da̱di 'bɛpi, guehna̱ di̱ nɛ̱qui̱ ngue ma̱jua̱ni̱ di̱ ma̱qui̱. Ma̱ Papágä p'ʉya, xquet'a̱ di̱ ma̱di̱ gätho ya yø ja̱'i̱ di̱ ma̱qui̱. Nu̱gä p'ʉya xquet'a̱ da̱di̱ ma̱di̱, 'nɛ̱ ga̱ øt'e ngue da̱ fa̱di̱ ngue dí̱ n'yo'be ra̱ ja̱'i̱ di̱ ma̱qui̱. \p \v 22 Bi 'yɛ̱nna̱ Judas, nu̱na̱ hi̱ngra̱ Iscariote: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ¿hanja ngue hønjthogähe gui 'yu̱di̱ ngue dí̱ n'yohʉ, 'nɛ̱ hi̱nga̱ gätho mi̱'da yø ja̱'i̱ da̱ ba̱di̱? \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱ ra̱ ja̱'i̱ di̱ ma̱qui̱, guehna̱ da̱ 'yørpa̱bi̱ ma̱su̱ te dí xifi, 'nɛ̱ guehna̱ di̱ ma̱hma̱ Papágä na̱. Nu̱gä ya, co 'nɛ̱hma̱ Papá, ya dí̱ n'yohe ra̱ ja̱'i̱ di̱ ma̱qui̱. \v 24 A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hi̱ndi̱ ma̱qui̱, guehna̱ hi̱ngui̱ ørca̱tho ma̱su̱ te dí xännbi̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, hi̱mma̱ hya̱sɛgä na̱, go rá̱ hya̱'a̱ ma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱. \p \v 25 Dí xi'a̱hʉ gätho ya yø hya̱ ya, mɛ̱nte tobe 'daua dí 'bʉhmʉ. \v 26 A nu̱gä ga̱ äpra̱ ma̱te ra̱ Papá ngue da̱ pɛnhna̱ Espíritu Santo, n'namhma̱ da̱ mäxa̱hʉ 'nɛ̱ di hoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ. Gue'a̱ go da̱ xän'na̱hʉ gätho'a̱ p'ʉya, 'nɛ̱ gä di bɛ̱n'na̱hʉ ya yø hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ. \p \v 27 Ya ga̱ soc'a̱hʉ ya, pɛ di hu̱t'a̱ ni̱ mmʉihʉ. Nu̱gä ga̱ øt'e ngue da̱ hyu̱ ni̱ mmʉihʉ, hi̱nga̱ tengu̱ ra̱ hya̱ mma̱nyø ja̱'i̱ ngue ɛ̱mbi̱ nthu̱mmʉi. 'Yo sä di tu̱ ni̱ mmʉihʉ 'nɛ̱ 'yo guí su̱hʉ. \v 28 Ya guí øde te xtá̱ xi'a̱hʉ ngue ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhra̱ Papá, 'nɛ̱ hønga̱ ma ɛ̱cä ngue 'dap'ʉ ga̱ n'yohʉ. Nu̱'mø ma̱jua̱ni̱ ga̱di̱ ma̱cjʉ, da̱mi̱ johyahʉ ngue ga̱ mmagä. Porque nu̱na̱ ra̱ Papá, ta̱te na̱ ngue nu̱gä. \v 29 Dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱ hante ngue di̱ nja, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi̱ nja, ya gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ p'ʉya. \p \v 30 Ya hi̱nga̱ ya'atho ga̱ nya̱hʉ ya, porque ya bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ zithu̱ nu̱'a̱ di̱ ma̱nda yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä. Pɛ cohrá̱ ts'ɛdi na̱, hi̱nda̱ zä da̱ da̱jpi̱. \v 31 Pɛ ya jatho ngue ngu̱'a̱ di̱ nja, para ngue da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue da̱di̱ ma̱cä ma̱ Papá. 'Nɛ̱ dí øt'e te di 'bɛjpi ga̱ øt'e. Nanjʉ ya, ma ga̱ 'uehmʉ ua. \c 15 \s1 Ra̱ Jesús bi hyɛjpa̱bi̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱ ngue n'na 'bäi ra̱ uva conyø 'yɛt'o. \p \v 1 Go guecä tengu̱tho n'na 'bäi ra̱ uva, 'nɛ̱ hi̱njom ma̱n'na tengu̱gä. Ma̱ Papágä p'ʉya, tengu̱tho n'na ra̱ mɛfi ngue fähra̱ nua̱'uva. \v 2 Sa̱jpa̱ yø 'yɛt'o hi̱ngui̱ nne di̱ nzʉdi. Pɛ nu̱'ʉ yø 'yɛt'o zʉdi, fädi 'nɛ̱ øjpa̱ yø 'yont'o, n'namhma̱ ngue ma̱n'na di̱ nzʉdi xa̱nho. \v 3 A nu̱'a̱hʉ, tengu̱tho yø 'yɛt'o ngue zʉdi, porque guí ørpa̱hʉ ma̱su̱ te dí xän'na̱hʉ. \v 4 'Yo gui hɛga̱hʉ p'ʉ, tengu̱tho gä hi̱ndi̱ hɛc'a̱hʉ p'ʉ. Xi n'na ra̱ 'yɛt'o ya, nu̱ hi̱nda̱ zä di̱ nzʉhrá̱ ndät'ä 'mø 'yosɛ, ya hi̱mbi̱ thɛp'ʉ ja ra̱ da̱'yʉ. Guí̱ njathʉ p'ʉya, hi̱nda̱ zä guí̱ n'yo ma̱nhohʉ 'mø gui hyɛga̱hʉ p'ʉ. \p \v 5 Nu̱gä tengu̱tho n'na ra̱ da̱'yʉ. A nu̱'a̱hʉ p'ʉya, tengu̱tho yø 'yɛt'o. Nu̱'a̱ hi̱ngui̱ hɛga̱gui̱ ya, ma̱n'na di̱ n'yo ma̱nho, porque dí̱ n'yo'be. A nu̱'mø gui hyɛga̱hʉ p'ʉ, ya hi̱nda̱ zä te gui 'yøthʉ. \v 6 A nu̱ ra̱ ja̱'i̱ hɛp'ʉ ma̱ hya̱gä, di̱ njapi tengu̱tho ra̱ 'yɛt'o hi̱ngui̱ zʉdi. I̱ nthɛqui ngue ma̱'ot'i. Nu̱'mø bi 'yot'i, da̱ ma ma̱pɛti ngue da̱ t'u̱di̱. \p \v 7 Nu̱'mø hi̱ngui̱ hyɛga̱hʉ p'ʉ, gui 'yɛ̱t'a̱ mmʉi te dí xän'na̱hʉ, da̱mi̱ 'yädi te guí̱ nne gui 'yähmʉ, guí̱ nnu̱ gue di̱ n'na'a̱hʉ. \v 8 Nu̱na̱ ma̱ Papágä, da̱ hnu̱ ma̱nsu̱ 'mø ngue gui̱ n'yo ma̱nhohʉ na̱. Gue'a̱ di̱ nɛ̱qui̱'a̱ p'ʉya ngue ma̱jua̱ni̱ ma̱ xädi'a̱hʉ. \v 9 Tengu̱tho guí̱ ma̱cä ma̱ Papá, njarbʉtho nná̱ ma̱'a̱hʉ ya. Nu̱ te dí̱ nnu̱ ma̱nhogä, gue'a̱ gui 'yøthʉ'a̱. \v 10 Nu̱'mø gui 'yøt'e te da̱di 'bɛp'a̱hʉ, ya ni̱ mantho ga̱ ma̱'a̱hʉ 'mø. Nu̱gä dí øt'e te di 'bɛjpa̱gui̱ ma̱ Papá, ja̱na̱ngue di̱ ma̱qui̱. \p \v 11 Dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, n'namhma̱ ngue tengu̱tho nná̱ johyagä, ngu̱'a̱ gdi johyahʉ. 'Nɛ̱ hangu̱ ra̱ pa guí johyahʉ. \v 12 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ya, da̱di 'bɛp'a̱hʉ ngue tengu̱tho nná̱ ma̱'a̱hʉ ya, da̱ ngu̱t'a̱ gdí̱ mma̱hmʉ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. \v 13 Nu̱'a̱ ma̱ da̱tho ja ngue da̱ 'yøt'a̱ n'na ngue'mø di̱ ma̱hrá̱ amigo, da̱ 'yɛnná̱ te conná̱ nguehrá̱ amigo. \v 14 Nu̱'a̱hʉ, ya ma̱ amigo'a̱hʉ ngue'mø gui 'yøt'e te da̱di 'bɛp'a̱hʉ. \v 15 Nu̱yá, ya hi̱nga̱ ɛ̱n'a̱hʉ ngue gyø mɛfithohʉ ya, porque nu̱'a̱ ra̱ mɛfitho hi̱ngui̱ pa̱di̱ te øtrá̱ hmu̱'a̱. Nu̱ya dí̱ mma̱ ngue ma̱ amigo'a̱hʉ, porque ya dá̱ o'a̱hʉ n'yu̱ te gäma̱ hya̱ xicä ma̱ Papá. \v 16 Hi̱ngo gá̱ huannga̱hʉ, nu̱gä go dá̱ huan'na̱hʉ. A nu̱yá, ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, dí̱ nne ngue za̱nt'a̱ gui̱ n'yo ma̱nhohʉ, n'namhma̱ ngue di̱ n'na'a̱hʉ'a̱ te gä gui 'yäphʉ ra̱ Papá. \v 17 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ na̱ya, da̱di 'bɛp'a̱hʉ ngue guí̱ mma̱di̱ n'na ngu̱ n'na'a̱hʉ. \s1 I̱ nnu̱ ma̱n'ʉ yø ja̱'i̱ ra̱ Jesús co 'nɛ̱'ʉ yø xädi sʉmba̱bi̱. \p \v 18 Nu̱'mø ngue nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱, ya guí pa̱hmʉ ngue ya ma̱m'mɛt'o xa̱ hnu̱ ma̱n'ʉgui̱. \v 19 Nu̱'mø ngue ga̱di̱ n'amigohʉ yø ja̱'i̱ hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä, da̱di̱ ma̱'a̱hʉ yø ja̱'i̱ 'mø tengu̱tho gui̱ ma̱hyø amigo. Pɛ nu̱gä, go dá̱ huan'na̱hʉ p'ʉ 'bʉhyø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. A nu̱yá, ya hi̱n ga̱di̱ n'amigohʉ yø ja̱'i̱ ya. Ja̱na̱ngue nnu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ. \v 20 Da̱mi̱ bɛ̱nna̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ m'mɛt'o. Hi̱njo'o n'na ra̱ mɛfitho da̱ 'yɛ̱na̱ ngue hi̱nda̱ thogui tengu̱tho thohrá̱ hmu̱. Nu̱'mø ngue bi̱ nu̱ ma̱n'ʉgä yø ja̱'i̱, xquet'a̱ guí̱ njathʉ p'ʉya, da̱ nu̱ ma̱n'ʉ'a̱hʉ yø ja̱'i̱. Nu̱'mø ngue hi̱ngui̱ t'ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱ te dí xännba̱tegä, ni̱ xi̱nga̱ gue'a̱hʉ da̱ t'ɛ̱c'ɛ̱i̱'a̱hʉ 'mø. \v 21 Nu̱ te gä dí xi'a̱hʉ ya, da̱ ja'a̱hʉ yø ja̱'i̱, porque ngue ma̱ xädi'a̱hʉ. Nu̱na̱ Oja̱ bá̱ pɛnngui̱, hi̱ngui̱ pa̱hyø ja̱'i̱ te'o na̱, ja̱na̱ngue di ja'a̱hʉ p'ʉ yø ja̱'i̱. \p \v 22 Nu̱'mø hi̱n xca̱bá̱ ɛ̱hɛ̱ ga̱ nzohyø ja̱'i̱, ya hi̱ndi̱ jasɛ yø ja̱'i̱ p'ʉ da̱ ma ra̱ castigo 'mø. Pɛ nu̱yá, di jasɛ p'ʉ da̱ ma ra̱ castigo ya ngue hi̱ngui̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \v 23 A nu̱yá, nu̱'a̱ ga̱ nnu̱ ma̱n'ʉgä yø ja̱'i̱ ya, xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱ ma̱ Papágä nnu̱ ma̱n'ʉ ya. \v 24 Hi̱n tema̱ castigo di̱ nja 'mø ngue hi̱n tema̱ hmɛ̱ya xcá̱ øt'ä p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱. 'Nɛ̱ nu̱'a̱ te gä dí øt'e, hi̱njongui̱ pøni̱ ngue di sä da̱ 'yøt'e. Ma̱da̱gue'a̱ bi̱ nu̱ yø ja̱'i̱ te gä dí øt'e, pɛ co ngu̱'a̱ nnu̱ ma̱n'ʉ gyø ja̱'i̱, co 'nɛ̱'a̱ ma̱ Papá i hnu̱ ma̱n'ʉ ya. \v 25 Nu̱ya yø hya̱ dí̱ mma̱ngä, di̱ nja ya, porque jatho ngue di̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ra̱ ley ca̱ yø ja̱'i̱, i ɛ̱na̱: “Hi̱ngui̱ ja te rá̱ngue'a̱ i hnu̱ ma̱n'ʉgui”. \p \v 26 Ga̱ xicä ma̱ Papá ngue da̱ pɛnhna̱ Espíritu Santo da̱ mäxa̱hʉ 'nɛ̱ di hoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ. A nu̱'á̱, go di ja ma̱jua̱ni̱ te'ogä'a̱. \v 27 Xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱hʉ da̱mi̱ jahʉ ma̱jua̱ni̱ te'ogä, porque dí̱ n'yohʉ asta̱ guep'ʉ bá̱ fʉhra̱ hya̱. \c 16 \p \v 1 Dí xi'a̱hʉ ya yø hya̱ ya, n'namhma̱ hi̱nguí̱ nyobɛ̱ni̱hʉ. \v 2 'Nɛ̱ da̱ ma nthu̱qui̱ ni̱ thu̱hu̱ p'ʉ ja yø ni̱ja̱ yø judío. Da̱ 'yɛ̱hra̱ ora ngue di̱ m'mʉ i'da da̱ hyo'a̱hʉ, da̱ 'yɛ̱na̱ ngue ørpa̱ rá̱ 'bɛfi Oja̱. \v 3 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ da̱ ja'a̱hʉ yø ja̱'i̱, porque hi̱nja̱m'mø di̱ nne da̱ ba̱'a̱ ma̱ Papá, ni̱ xi̱nga̱ gueque di pa̱cyø ja̱'i̱. \v 4 Dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, n'namhma̱ ngue nu̱'mø bi zønna̱ ora di̱ nja, da̱ zo ni̱ mmʉihʉ na̱ ra̱ hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ. \s1 Ja di̱ nɛ̱qui̱ p'ʉ'a̱ te øtra̱ Espíritu Santo p'ʉya. \p Ma̱m'mɛt'o hi̱nte dí xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, porque 'daua dí 'bʉhmʉ. \v 5 A nu̱yá, ya ga̱ mmagä ya, ga̱ni̱ m'mʉp'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá bá̱ pɛnngui̱. A nu̱'a̱hʉ ya, ya hi̱njonda̱ bøni̱ da̱ 'yɛ̱ngui̱: “¿Hapʉ gni̱ ma ya?” \v 6 Pɛ nu̱ya ngue dá̱ xi'a̱hʉ na̱ ra̱ hya̱ na̱, bi du̱ ni̱ mmʉihʉ ya. \v 7 Pɛ ma̱jua̱ni̱ te dí xi'a̱hʉ, go ni̱ nhohʉ ngue ga̱ mmagä. Porque nu̱'mø hi̱nga̱ mmagä, ¿hague di 'yɛ̱'a̱ ra̱ Espíritu Santo da̱ mäxa̱hʉ 'nɛ̱ di hoc'a̱ ni̱ mmʉihʉ 'mø? Pɛ nu̱'mø ga̱ mmagä, ya ga̱ ma pɛnhnä p'ʉya. \v 8 Nu̱'mø bá̱ ɛ̱'a̱ p'ʉya, go da̱ 'yøt'a̱ ngue da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi ngue ja yø ts'oqui, 'nɛ̱ da̱ ba̱di̱ hanja na̱ ra̱ 'yu̱ njua̱ntho. 'Nɛ̱ da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue da̱ zønna̱ pa da̱ japra̱ castigo Oja̱. \v 9 Da̱ ba̱di̱ ngue ra̱ ts'oqui øtyø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \v 10 A nu̱gä ngue njua̱ntho dá̱ n'yogä, ya ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá. 'Nɛ̱ ya hi̱nni̱ mantho guí̱ nnu̱jʉ ua. Ja̱na̱ngue da̱ hya̱xa̱ njua̱ni̱ yø ja̱'i̱ p'ʉya ndana̱ gue'a̱ ra̱ 'yu̱ njua̱ntho ja ngue da̱ n'yo. \v 11 Da̱ hya̱xa̱ njua̱ni̱ yø ja̱'i̱ p'ʉya hanja na̱ ra̱ hya̱ xa̱ nzän'Oja̱. Porque ya da̱ ts'ännbi̱ ngue da̱ ma ra̱ castigo na̱ ra̱ zithu̱ di̱ ma̱nda ua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 12 Xa̱ngu̱ mi̱'da yø hya̱ jap'ʉ dí̱ nne ga̱ xi'a̱hʉ, pɛ tobe hi̱ngui̱ sønna̱ ora p'ʉ da̱ zä gui ti̱mhmʉ te ga̱ mbøn'a̱ te dí xi'a̱hʉ ya. \v 13 Nu̱'mø bá̱ ɛ̱hra̱ Espíritu Santo ya, go di o'a̱hʉ n'yu̱ hanja'a̱ te ma̱jua̱ni̱'a̱. 'Nɛ̱ gä ma̱jua̱ni̱'a̱ te da̱ xän'na̱hʉ'a̱, porque hi̱ngrá̱ hya̱sɛ da̱ ma̱, a nu̱na̱ tengu̱tho ra̱ hya̱ da̱ sifi, da̱ ngu̱'a̱ da̱ ma̱. Da̱ 'yøt'e ngue gui ti̱mhmʉ hanja'a̱ te ja ngue di̱ nja. \v 14 Nu̱'a̱ go da̱ 'yøt'e ngue da̱ hnu̱ ma̱nsu̱gä'a̱, porque da̱ ha̱'a̱ ra̱ hya̱ ga̱ xifi, 'nɛ̱ da̱ 'yøt'e ngue gui pa̱hmʉ hanja ra̱ hya̱. \v 15 Nu̱ te gäma̱ hya̱ mma̱nna̱ Papá, gä gue'a̱ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä'a̱. Ja̱na̱ngue dí xi'a̱hʉ ngue ra̱ Espíritu Santo da̱ ha̱nnga̱gui̱ ma̱ hya̱, 'nɛ̱ di ja'a̱hʉ ngue gui pa̱hmʉ hanja ra̱ hya̱. \s1 Da̱ gohi ngue ra̱ johya'a̱ ra̱ du̱mmʉi ja yø xädi. \p \v 16 Ya mi̱ ts'ʉdra̱ ora ngue hi̱n hapʉ gui̱ nnu̱jʉ ya. M'mɛfa p'ʉya, ya hi̱nda̱ ya'atho gui̱ nnu̱jʉ ma̱høn'a̱, porque ga̱ mmagä ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉhma̱ Papá. \p \v 17 Nu̱ya 'da yø xädi p'ʉya, di̱ n'yänni̱ n'na ngu̱ n'na, di̱ n'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te ga̱ mbøn'a̱ xicjʉ na̱? ngue ɛ̱na̱ ya mi̱ ts'ʉdra̱ ora ya, ya hi̱n hapʉ ga̱ nnu̱hʉ. Xi̱mmi̱ ts'ʉdra̱ ora ngue ga̱ nnu̱hʉ ma̱høn'a̱ p'ʉya, xi̱mmi̱ mma̱mp'ʉya ngue da̱ ma ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉhrá̱ Papá. \v 18 ¿Teni̱ 'bɛ'a̱ ga̱ mbøn'a̱ mma̱nna̱? ngue ɛ̱mbi̱ ya mi̱ ts'ʉtho. Hi̱ndí̱ pa̱hmʉ tema̱ hya̱ mma̱nna̱. \p \v 19 Bi ba̱hra̱ Jesús ngue nne da̱ 'yänyø xädi na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱gä dí xi'a̱hʉ, ya hi̱nda̱ ya'atho hi̱n hapʉ gui̱ nnu̱jʉ. M'mɛfa p'ʉya, ya hi̱nda̱ ya'atho gui̱ nnu̱jʉ. ¿Ua guehna̱ ra̱ hya̱ ga̱di̱ n'yänhnʉ na̱ya? \v 20 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ ngue gui̱ nzomhmʉ 'nɛ̱ da̱ du̱ ni̱ mmʉihʉ. Nu̱'mø bi̱ nu̱'a̱hʉ yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi p'ʉya, da̱di johya. Pɛ hi̱nte ja'a̱. Nu̱ ni̱ du̱mmʉihʉ da̱ gohi ngue ra̱ johya'a̱. \v 21 Conque nu̱'mø ja ngue di̱ m'mʉhrá̱ ba̱si̱ n'na ra̱ xisu, tu̱ rá̱ mmʉi porque ya bi zønna̱ ora da̱ zä ra̱ n'ʉ. Pɛ nu̱'mø ya bi̱ m'mʉhrá̱ ba̱si̱ p'ʉya, ya hi̱nni̱ mantho mbɛ̱n'a̱ ra̱ n'ʉ mi̱ sä. Porque di johya ngue ya bi̱ m'mʉhrá̱ ba̱si̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 22 Xquet'a̱ gui̱ njathʉ p'ʉya. Bá̱ ɛ̱p'ʉ ra̱ ora da̱ du̱ ni̱ mmʉihʉ. Pɛ nu̱gä ga̱ ma pengui̱ ga̱ nnu̱'a̱hʉ. Gä ra̱ johya di̱ nja ni̱ mmʉihʉ p'ʉya. Gue'a̱ n'na ra̱ johya hi̱njonda̱ zä da̱ hya̱qui̱. \p \v 23 Nu̱'a̱ ra̱ pa'a̱ p'ʉya, ya hi̱mma̱ hyoni̱ te gui 'yännga̱hʉ. Nu̱gä ma̱jua̱ni̱ dí xi'a̱hʉ, nu̱'mø gá̱ mat'Oja̱hʉ rá̱ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ, da̱mi̱ hya̱ ra̱ ts'ɛdi gui 'yädi te guí̱ nnehʉ. Ma̱ Papágä p'ʉya di 'da'i te gui 'yäphʉ. \v 24 Asta̱ guehya tobe hi̱nte guí äphʉ Oja̱ di 'da'a̱hʉ rá̱ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Da̱mi̱ 'yähmʉ n'namhma̱ di̱ n'na'a̱hʉ. Ja̱njua̱ni̱ ngue gä ra̱ johya di̱ nja'a̱hʉ p'ʉya. \s1 Bi̱ nta̱te ra̱ Jesucristo ua ja ra̱ xi̱mhäi. \p \v 25 Nu̱ya yø hya̱ ya xtá̱ xi'a̱hʉ, dá̱ honi̱ te nná̱ hyɛjpa̱bi̱ ra̱ hya̱ dá̱ ma̱. Pɛ da̱ 'yɛ̱hra̱ ora ngue nu̱ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ, ya hi̱nga̱ honi̱ te gda̱ hyɛjpi. Sinoque ga̱ xi'a̱hʉ njua̱ntho ha di̱ njap'ʉ gdi̱ pa̱hmʉ ra̱ Papá. \v 26 Nu̱ ra̱ pa ja p'ʉya, ya da̱ zä gui 'yäphʉ ra̱ Papá'a̱ te guí̱ nnehʉ rá̱ngue guí ɛ̱c'ɛ̱i̱ga̱hʉ. Ya hi̱mma̱ hyoni̱ ngue 'bet'o ga̱ äpä ra̱ ma̱te ma̱ Papá conná̱ ngue'a̱hʉ. \v 27 Porque di̱ ma̱'a̱sɛhʉ ra̱ Papá. Di̱ ma̱'a̱hʉ, porque ga̱di̱ ma̱cjʉ, 'nɛ̱ gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ngue dá̱ ɛ̱cä p'ʉ bí 'bʉ Oja̱. \v 28 Bí̱ nɛ̱xcä ma̱ Papá 'mø da̱mbá̱ ɛ̱cua ja ra̱ xi̱mhäi. A nu̱yá, ga̱ pøngä ua ja ra̱ xi̱mhäi ya, ga̱ mma ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉhma̱ Papá. \p \v 29 Mi̱ da̱hyø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―A nu̱yá, njua̱ntho guí xicje ya. Hi̱n tema̱ hya̱ gni̱ hyɛjpi te guí̱ mma̱nya. \v 30 A nu̱yá, ja dí ti̱ngähe p'ʉya ngue gä guí pa̱rpa̱bi̱ yø n'yomfɛ̱ni̱ yø ja̱'i̱. Hi̱mma̱ hyoni̱ ngue 'bet'o da̱ t'øt'a̱'i̱ ra̱ nt'änni̱. Guehna̱ nná̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱gähe na̱ya ngue güí 'yɛ̱p'ʉ ma̱hɛ̱ts'i̱ bí 'bʉ Oja̱. \p \v 31 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱na̱: \p ―A nu̱yá, ya guí ɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ra̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä ya. \v 32 Ya mmɛ 'bexque'a̱ ya, ya ni̱ ma da̱ zønna̱ ora ga̱ nhyɛhmʉ, 'da'a̱ n'nani̱ gdí̱ mähä. Ya gui soga̱sɛhʉ p'ʉya. Pɛ nu̱gä hi̱ndí̱ 'dasɛgä, porque dí̱ n'yogä'be ma̱ Papá. \v 33 Nu̱'mø ngue gui u̱nni̱ mmʉihʉ ya yø hya̱ dí xi'a̱hʉ ya, guehya yø hya̱ da̱ hyu̱t'a̱ ni̱ mmʉihʉ ya. Nu̱ua ja ra̱ xi̱mhäi guí sähʉ ra̱ n'ʉ ua. Pɛ da̱mi̱ hya̱hʉ ra̱ ts'ɛdi, ya xtá̱ ta̱pä'a̱ sɛcua ja ra̱ xi̱mhäi. \c 17 \s1 Bi̱ marpa̱bi̱ Oja̱ yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 1 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nya yø hya̱ ya p'ʉya, bi hyanma̱ hɛ̱ts'i̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ma̱ Papá'i, ya bi zønna̱ ora ya. Da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ya ngue ma̱guesɛ'a̱ ni̱ Ts'ʉnt'ʉ, n'namhma̱ ngue xquet'a̱ 'nɛ̱hni̱ Ts'ʉnt'ʉ da̱ 'yøt'e ngue da̱ ba̱hyø ja̱'i̱ ngue ma̱gue'a̱sɛ'i. \v 2 Nu̱'i̱ gá̱ u̱nna̱ ts'ɛdi ni̱ Ts'ʉnt'ʉ ngue nu̱'ʉ to gä gá̱ däpi, di u̱nna̱ 'da'yo te para za̱ntho. 'Nɛ̱ gá̱ u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱ ngue nu̱'a̱ te da̱ zänni̱ gue'a̱ di̱ nja'a̱. \v 3 Nu̱'a̱ ra̱ 'da'yo te para za̱ntho, gue'a̱ di di̱nna̱ ja̱'i̱ da̱ ba̱'i̱'a̱, 'nɛ̱ da̱ ba̱qui̱. 'Nɛ̱ høn'a̱tho'i ngue ma̱jua̱ni̱ grá̱ Oja̱. A nu̱gä p'ʉya, guecä drá̱ Jesucristo guá̱ pɛnhua. \p \v 4 Nu̱gä dá̱ øt'e ngue bi ba̱hyø ja̱'i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi ngue ma̱gue'a̱sɛ'i. Dá̱ juacä ra̱ 'bɛfi gá̱ 'bɛjpi ga̱ øt'e. \v 5 A nu̱ya ma̱ Papá'i, da̱mi̱ 'daqui ngue nu̱p'ʉ ja ni̱ hmi̱ ni̱ dä, ma̱guecsɛga̱ui tengu̱tho nmi̱ jaui m'mɛt'o hante di̱ nhohra̱ xi̱mhäi. \p \v 6 Nu̱ya yø ja̱'i̱ gá̱ huanhua ja ra̱ xi̱mhäi ngue gá̱ däqui, dá̱ japi bi ba̱di̱ te'o'i. Mi̱ o ni̱ 'yɛ yø ja̱'i̱, pɛ go gá̱ däqui, 'nɛ̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ na̱ ni̱ hya̱ guá̱ pɛnnbi̱. \v 7 A nu̱yá, ya pa̱hyø ja̱'i̱ ya ngue go guí xiqui te gäma̱ hya̱ dí̱ mma̱ngä. \v 8 Dá̱ u̱nnä na̱ ni̱ hya̱ gá̱ xiqui ga̱ xifi. Yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱. 'Nɛ̱ ha̱xa̱ njua̱ni̱ yø ja̱'i̱ ya ngue ma̱jua̱ni̱ dá̱ ɛ̱cä p'ʉ güí 'bʉi, 'nɛ̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue go guá̱ pɛnnga̱gui̱ ua. \p \v 9 Dí ä'i ra̱ ma̱te ya ngue gui fähyø ja̱'i̱. Nu̱na̱ ra̱ ma̱te dí ä'i, hi̱n da̱di tɛrpä p'ʉ gätho yø ja̱'i̱ 'bʉ'a̱ nxi̱mhäi. Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ gá̱ däqui, gue'ʉ dí xi'i guí fä'ʉ, porque o ni̱ 'yɛ. \v 10 Nu̱'ʉ to gä o ma̱ 'yɛgä, gä o ni̱ 'yɛ'ʉ. Nu̱'ʉ to o ni̱ 'yɛ p'ʉya, o ma̱ 'yɛgä'ʉ. 'Nɛ̱ da̱ hnu̱ ma̱nsu̱gä conná̱ ngue'ʉ. \p \v 11 Nu̱gä ya hi̱nni̱ mantho ga̱ m'mʉc'ɛ̱i̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. Nu̱gä ga̱ mmagä p'ʉ guí 'bʉi, ja ga̱ m'mʉcä p'ʉ. Pɛ nu̱ya da̱ gocua ja ra̱ xi̱mhäi, guehya dí xi'i gui fähya. Ma̱ Papá'i, xa̱ndʉxqui'i. Conni̱ ts'ɛdi da̱mi̱ fädi te'o gá̱ däqui, n'namhma̱ ngue xøgue n'na hya̱tho da̱ gohi, tengu̱thogüi, n'na hya̱tho dí jaui. \v 12 Mɛ̱nte ra̱ pa 'daua dá̱ m'mʉhme ua ja ra̱ xi̱mhäi ya gá̱ däqui, conni̱ ts'ɛdi nma̱rá̱ fädi. Hi̱njombi̱ m'mɛdi, hi̱nda̱ hønda̱ n'na nc'ɛ̱i̱, nu̱na̱ ya bá̱ nt'ot'i ngue di̱ m'mɛdi, para ngue di̱ nja na̱ ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro. \p \v 13 A nu̱yá, ga̱ mmagä p'ʉ guí 'bʉhya. Pɛ mɛ̱nte tobe dí 'bʉtä ua ja ra̱ xi̱mhäi, dí̱ mma̱ngä ya yø hya̱ ya, n'namhma̱ ngue nu̱ya ma̱ ja̱'i̱ui, gä ra̱ johya di̱ nja, tengu̱tho nná̱ johyagä. \v 14 Nu̱na̱ ra̱ hya̱ guá̱ pɛnnba̱ yø ja̱'i̱ ngue ga̱ xännbi̱, bi̱ nu̱ ma̱nho ra̱ hya̱. Pɛ nu̱ya yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ nu̱ ma̱nho ni̱ hya̱ p'ʉya, bi̱ nu̱ ma̱n'ʉ ya yø ja̱'i̱ bi̱ nu̱ ma̱nho ni̱ hya̱. Porque ya hi̱nni̱ mantho øtra̱ nts'o ga̱ 'yo yø ja̱'i̱, tengu̱thogä ngue hi̱ndá̱ øt'ä ra̱ nts'o ga̱ 'yo yø ja̱'i̱. \v 15 Hi̱nna̱ ä'i ra̱ ma̱te ngue guí jʉcua ja ra̱ xi̱mhäi ya yø ja̱'i̱ dí xi'i. Sinoque dí ä'i ra̱ ma̱te ngue gui fädi ngue ra̱ zithu̱ hi̱ndi̱ ts'onnba̱ yø nt'ɛ̱c'ɛ̱i̱. \v 16 Tengu̱tho gä hi̱ndá̱ øt'ä ra̱ nts'o øtyø ja̱'i̱, da̱ guehya ma̱ ja̱'i̱ui, xquet'a̱ hi̱ngui̱ øtra̱ nts'o ga̱ 'yo yø ja̱'i̱ ya. \v 17 Da̱mi̱ 'yøt'e ngue da̱ hyo yø mmʉi conná̱ ngue'e, da̱ hyonna̱ nho da̱ n'yo conná̱ nguehni̱ hya̱. Porque nu̱na̱ ni̱ hya̱, guehna̱ ma̱jua̱ni̱ na̱. \v 18 Tengu̱tho güí pɛnnga̱gui̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi, xquet'a̱ di̱ njadä p'ʉya, dá̱ ɛt'ä ya ma̱ ja̱'i̱ui ngue da̱ ma da̱ ma̱nna̱ hya̱ p'ʉ ha 'bʉhyø ja̱'i̱. \v 19 Dí ɛngä ma̱ te conná̱ nguehma̱ ja̱'i̱ui, n'namhma̱ ngue xquet'a̱ 'nɛ̱'ʉ da̱ hyo yø mmʉi ngue xtá̱ nho te da̱ n'yo conná̱ nguehna̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱. \p \v 20 Pɛ hi̱nga̱ hønt'ʉ dí ä'i ra̱ ma̱te guí fä'ʉ, sinoque 'nɛ̱'ʉ yø ja̱'i̱ da̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gä m'mɛfa conná̱ nguehra̱ hya̱ da̱ ma̱nya ma̱ ja̱'i̱ui, xquet'a̱ dí xi'i ngue gui fädi. \v 21 Gätho ya dí xi'i ya, dí ä'i ngue xøgue n'na hya̱tho da̱ gohi tengu̱thogüi, ngue n'na hya̱tho di jaui. Ga̱ njathʉ p'ʉya, n'na hya̱tho ga̱ cohmʉ ya ma̱ ja̱'i̱ui, ma̱ Papá'i, gue'a̱ di ba̱di̱ gätho yø ja̱'i̱'a̱ ngue guá̱ pɛnnga̱gui̱ ua ja ra̱ xi̱mhäi. \v 22 Nu̱gä dá̱ ja̱pä ya ma̱ ja̱'i̱ui tengu̱tho guí ja̱jpa̱gui̱ m'mɛt'o, n'namhma̱ ngue gue'a̱ di gohi ngue xøgue n'na hya̱tho di jahʉ'a̱ p'ʉya, tengu̱tho'i co 'nɛ̱cä n'na hya̱tho di jaui. \v 23 Nu̱gä dí̱ n'yogä'be ya ma̱ ja̱'i̱ui. Nu̱'i̱ p'ʉya dí̱ n'youi. Gue'a̱ di gohi ngue xøgue n'na hya̱tho di jahʉ'a̱. 'Nɛ̱ gue'a̱ di ba̱ hmi̱'da yø ja̱'i̱'a̱ ngue nu̱'i̱ go guá̱ pɛnnga̱gui̱ ua, 'nɛ̱ ga̱di̱ ma̱'ʉ ma̱ ja̱'i̱ui, tengu̱thogä, ga̱di̱ ma̱qui̱. \p \v 24 Ma̱ Papá'i, nu̱ya ma̱ ja̱'i̱ui gá̱ däqui, dí̱ nnegä ngue 'nɛ̱hya di̱ m'mʉp'ʉ ha ga̱ m'mʉcä ya, n'namhma̱ ngue da̱ nu̱ te guí ørca̱gui̱, ngue gui øt'e ngue 'nɛ̱cä dí ta̱tegä hapʉ guí 'bʉi. Porque nu̱'i̱ ga̱di̱ ma̱qui̱ hante di̱ nhohra̱ xi̱mhäi. \v 25 Ma̱ Papá'i, gä ra̱ nho guí øt'e. Nu̱ya yø ja̱'i̱ 'bʉcua ja ra̱ xi̱mhäi, hi̱ngui̱ pa̱'i̱ ya. Pɛ nu̱gä dí pa̱'i̱. A nu̱ya ma̱ ja̱'i̱ui p'ʉya, ya pa̱di̱ ngue go guá̱ pɛnnga̱gui̱ ua. \v 26 'Nɛ̱ dá̱ xifi hanja ra̱ hya̱ ngue te'o'i. 'Nɛ̱ tobe ni̱ mantho dí xifi te'o'i ya, n'namhma̱ ngue tengu̱'i̱ ngue ga̱di̱ ma̱qui̱, da̱ ngu̱'a̱ da̱ 'yøt'e. A nu̱gä p'ʉya, dí̱ n'yogä'be ya yø ja̱'i̱ ya. \c 18 \s1 Bi ts'ixra̱ Jesús ngue da̱ jot'i. \p \v 1 Mi̱ juadi bi̱ ma̱nya yø hya̱ ya, bi̱ ma ra̱ Jesús, bi̱ mɛ yø xädi, bi̱ ma ma̱n'na nguadi ra̱ 'yu̱the Cedrón. Nu̱p'ʉ ja n'na ra̱ nua̱za p'ʉya, ja bi yʉrbʉ ra̱ Jesús conyø xädi. \v 2 Xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ ra̱ Judas bi dä ra̱ Jesús, ya mi̱ pa̱'a̱ ra̱ xɛqui'a̱, porque xa̱ngu̱ yø nni̱di̱ ja ma̱di̱ pɛrpʉ yø xädi ra̱ Jesús. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Judas bi zømp'ʉ 'bʉhra̱ Jesús. Ní̱ n'youi n'na 'bʉi yø soldado co 'nɛ̱hyø policía yø m'mɛnhni̱ yø mmäcja̱ conyø fariseo. Ni̱ gʉ yø juai, 'nɛ̱ ha̱ yø lámpara gui̱ nyot'i. Mi̱'da yø ja̱'i̱, ni̱ gʉ yø za tøhra̱ sibi yø nya̱ ngue gui̱ nyot'i. \v 4 Pɛ ra̱ Jesús ya gä pa̱di̱ te ja ngue da̱ thogui. Bi̱ ma di c'at'ui ngue bi 'yänni̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o guí homhmʉ? \p \v 5 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dí hongähe ra̱ Jesús nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Go guecä masque guí honjʉ. \p Ni̱ n'youi yø ja̱'i̱ na̱ ra̱ Judas bi dä ra̱ Jesús. \v 6 Nu̱'mø mi̱ 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús: “Go guecä”, i gohyø xʉtha yø ja̱'i̱, bi t'ʉnga̱ häi. \v 7 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ma̱hømbi̱ 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te'o guí homhmʉ? \p Nu̱'ʉ yø nzite p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Dí hongähe ra̱ Jesús nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret. \p \v 8 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya dí xi'a̱hʉ ngue go guecä. Nu̱'mø go guí honjʉ, pɛ da̱mi̱ thøhmʉ ya 'bʉcua, da̱ ma. \p \v 9 Ngu̱na̱ bi̱ ma̱, para ngue di̱ nja'a̱ te ra̱ hya̱ xi̱ ma̱nna̱ Jesús ngue xi 'yɛ̱na̱: “Ma̱ Papá'i, nu̱'ʉ gá̱ däqui, hi̱njombi̱ m'mɛdi”, xi 'yɛ̱na̱. \v 10 Ra̱ Bɛdu p'ʉya bi gʉxrá̱ juai mi̱ ha̱, bi hyɛjpa̱ rá̱ gu̱ ngue rá̱ n'yɛi'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ Malco, nu̱na̱ rá̱ 'yɛ̱hɛ̱ ra̱ 'bɛt'o mmäcja̱. \v 11 Pɛ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Bɛdu, da̱mi̱ fos'ni̱ juai. ¿Ua guí ɛ̱na̱ ngue ya hi̱ndi̱ nja'a̱ te ra̱ n'ʉ xpá̱ nzänma̱ Papá ga̱ thogui? \s1 Ya 'bʉp'ʉ 'bʉhrá̱ hmu̱ yø mmäcja̱ ra̱ Jesús. \p \v 12 Ni̱ n'youi n'na rá̱ hmu̱ ya yø soldado conyø policía yø m'mɛnhni̱ yø hmu̱ yø judío, bi bɛntra̱ Jesús, bi du̱t'i̱. \v 13 Bi zixpʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Anás. Nu̱na̱ ra̱ Anás ma̱rá̱ ndøhya̱ ra̱ Caifás nu̱na̱ ma̱di̱ ma̱nda yø mmäcja̱'a̱ ra̱ jɛya'a̱. \v 14 Nu̱na̱ ra̱ Caifás xi 'yɛ̱mbyø hmu̱ yø judío ngue ma̱n'na xa̱nho ngue n'na nc'ɛ̱i̱tho da̱ tho conná̱ngue gätho yø ja̱'i̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Bɛdu ngue hi̱ngui̱ pa̱di̱ te'o ra̱ Jesús. \p \v 15 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ na̱ rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱, nu̱'a̱ ra̱ da̱thi ja mbo, ja i ts'ixpʉ ra̱ Jesús. Nu̱na̱ ra̱ Bɛdu co 'nɛ̱hna̱ ma̱n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi, bi dɛnna̱ Jesús. Nu̱na̱ n'na nc'ɛ̱i̱ rá̱ xädi na̱, ma̱di̱ mpa̱hmi̱ ra̱ mmäcja̱. Ja̱na̱ngue bi tho'a̱mbo 'mø mi̱ yʉt'a̱mbo ra̱ Jesús. \v 16 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Bɛdu bi gohma̱xøts'e ra̱ goxthi na̱. Ja̱na̱ngue bá̱ pøn'a̱ ra̱ xädi ma̱rá̱ mpa̱di̱ui ra̱ mmäcja̱ ngue bi̱ nya̱ui na̱ ra̱ xisu fähra̱ goxthi ngue da̱ tho'a̱mbo ra̱ Bɛdu. \v 17 Nu̱'a̱ ra̱ xisu fähra̱ goxthi p'ʉya, bi 'yänna̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua hi̱nga̱ 'nɛ̱'i̱ rá̱ xädi'i na̱ ra̱ n'yohʉ na̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱, hi̱nga̱ 'nɛ̱cä. \p \v 18 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ mi̱ sɛ, ja̱na̱ngue nu̱'ʉ yø hmi̱qui̱ 'bʉp'ʉ, conyø policía, xi 'yu̱hra̱ sibi p'ʉ 'bäi ngue di̱ nhat'i. Ra̱ Bɛdu p'ʉya xquet'a̱ 'nɛ̱'a̱ 'dap'ʉ 'bähmʉ'a̱ ngue di̱ nhat'i. \s1 Nu̱na̱ rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱ bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ ra̱ Jesús. \p \v 19 Nu̱na̱ rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱ bi dʉ'mi̱ bi 'yänna̱ Jesús ndana̱ gue'a̱ yø xädi, änni̱ te 'bɛ'a̱ ma̱ hya̱ xännbi̱. \v 20 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ya xtá̱ ma̱ngä, yø hmi̱ yø dä yø ja̱'i̱ xtá̱ ma̱ngä na̱ ra̱ hya̱ na̱. Xtá̱ nxännba̱tegä p'ʉ ja yø t'ʉni̱ja̱, da̱ guep'ʉ ja ra̱ da̱ni̱ja̱ di̱ mpɛti gätho yø judío. Hi̱n tema̱ hya̱ xtá̱ ma̱ngä ngue da̱ nt'a̱gui̱tho. \v 21 ¿Hanja ngue ja guí änngui̱ tema̱ hya̱ xtá̱ ma̱ngä ya? Da̱mi̱ 'yänhnʉ yø ja̱'i̱ ya, go da̱ xi'a̱hʉ hanja ra̱ hya̱ xtá̱ ma̱ngä'ʉ. Nu̱'ʉ go pa̱'ʉ tema̱ hya̱ xtá̱ ma̱ngä. \p \v 22 Høntho bi̱ ma̱nna̱ ngu̱na̱ ra̱ Jesús, mi̱ 'bäp'ʉ n'na ra̱ policía di̱ mpɛp'ʉ ja ra̱ da̱ni̱ja̱, bi̱ mɛmba̱ rá̱ hmi̱, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua ya ngu̱'a̱ gdi tha̱'mø guí ya̱ui rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱ ya? \p \v 23 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ja ma̱ n'ʉ te dá̱ ma̱ngä, da̱mi̱ ma̱ te gui sä ma̱n'ʉ 'mø. Pɛ nu̱'mø ngue njua̱ntho dí ya̱gä, ¿hanja ngue guí pɛgba̱gui̱ ma̱ hmi̱? \p \v 24 Ra̱ Anás bi du̱tra̱ Jesús, bi̱ mɛnnba̱bi̱ na̱ ra̱ Caifás rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱. \s1 Ma̱hømbi̱ gønna̱ Bɛdu ra̱ Jesús. \p \v 25 Mɛ̱nte di sigue 'bäp'ʉ ja ra̱ sibi ra̱ Bɛdu ngue di̱ nhat'i, bi t'ɛ̱mbʉya: \p ―¿Ua hi̱nga̱ 'nɛ̱'i̱ rá̱ xädi'i na̱ ra̱ n'yohʉ na̱? ―t'ɛ̱mbi̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, hømbi̱ ncøni̱, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Hi̱n'na̱, hi̱nga̱ 'nɛ̱cä. \p \v 26 Mi̱ 'bʉp'ʉ n'na rá̱ hmi̱qui̱ na̱ rá̱ hmu̱ yø mmäcja̱. Nu̱na̱ ra̱ hmi̱qui̱ p'ʉya, di̱ mmɛ̱ni̱ui na̱ ra̱ n'yohʉ xi zɛnna̱ Bɛdu xi hyɛjpa̱ ra̱ gu̱ ngue rá̱ n'yɛi. Bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Pɛ, ua̱ngui̱ gue'e xtá̱ nu̱'i̱ p'ʉ ja ra̱ nua̱za ngue guí̱ n'youi ra̱ Jesús ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 27 Ra̱ Bɛdu p'ʉya ma̱hømbi̱ ncøni̱. Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi̱ mmahra̱ øni̱. \s1 Ya 'bʉp'ʉ 'bʉhra̱ Pilato ra̱ Jesús. \p \v 28 Nu̱p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ra̱ Caifás, bá̱ njʉcra̱ Jesús ngue i̱ map'ʉ ja ra̱ palacio 'bʉhra̱ gobernador. Pɛ ya 'yo haxpʉya. Nu̱'ʉ yø judío p'ʉya, hi̱mbi̱ yʉrbʉ ja ra̱ palacio'ʉ. I ja yø costumbre, i ɛ̱na̱ ngue nu̱'mø ja ngue di̱ nsänni̱go, hi̱ngui̱ sä di̱ ntøt'ui yø ja̱'i̱ hi̱ngyø judío. Nu̱'mø xta̱ nyʉt'i, ɛ̱na̱ ngue ya hi̱nda̱ zä di̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉ ja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. \v 29 Ja̱na̱ngue bá̱ pønna̱ Pilato ngue bi̱ nya̱ui yø judío. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Te 'bɛ'a̱ ma̱ hya̱ gni̱ ya̱phʉ na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua? \p \v 30 Bi 'yɛ̱nyø hmu̱ yø judío p'ʉya: \p ―Nu̱'mø ngue hi̱ndra̱ ts'oc'ɛ̱i̱ nʉ, hi̱nxca̱ dägähe ua 'mø. \p \v 31 Bi 'yɛ̱nna̱ Pilato p'ʉya: \p ―Ua̱ngui̱ guí ca̱hʉ ra̱ ley p'ʉya, da̱ zä gui sixhʉ gui 'yøsɛhʉ ra̱ ts'ʉt'abi. \p Yø judío p'ʉya bi 'yɛ̱na̱: \p ―Pɛ nu̱gähe ngue yø judío, hi̱n'yʉgähe ra̱ nt'ɛ̱di̱ ngue sä ga̱ hogähe n'na ra̱ ja̱'i̱. Nu̱'i̱ go nnetho gui sänni̱ te di̱ nja. \p \v 32 Ja bi bømp'ʉ'a̱ te xi̱ ma̱n'a̱ m'mɛt'o ra̱ Jesús, ngue ya xi̱ ma̱ ngue da̱ thop'ʉ ja ra̱ pont'i̱. \v 33 Nu̱'mø mi̱ yʉt'a̱mbo ra̱ palacio ra̱ Pilato, bi̱ ma̱nda bá̱ ts'ohra̱ Jesús ngue da̱ 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua gue'e rá̱ da̱st'abi'i yø judío? ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 34 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xi'a̱ ra̱ hya̱ guí̱ mma̱nya, go guí änsɛ, ¿ua gue 'bʉi to xa̱ xi'i ngue guecä? \p \v 35 Mi̱ da̱hra̱ Pilato p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ua go ma̱ mmi̱judíohʉ p'ʉya? Nu̱'ʉ ni̱ mmi̱judíohʉ 'nɛ̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ go xa̱ dä'i ua dí 'bʉcä'ʉ. ¿Teni̱ 'bɛ'a̱ gá̱ 'yøt'e? \p \v 36 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱p'ʉ da̱di̱ ma̱ndagä, hi̱nga̱ guecua ja ra̱ xi̱mhäi jaua p'ʉ. Nu̱'mø ngue ja ga̱di̱ ma̱ndagä ua, gdi sigä to da̱ 'yøtra̱ sʉi 'mø, ngue hi̱nxta̱ mma ma̱dägä p'ʉ 'bʉhyø judío. Pɛ nu̱p'ʉ da̱di̱ ma̱ndagä, hi̱nga̱ guecua p'ʉ. \p \v 37 Ra̱ Pilato bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Ja̱na̱ngue gue'e grá̱ da̱st'abi 'mø? \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱na̱: \p ―A̱há̱, go guecä tengu̱tho ra̱ hya̱ guí̱ mma̱. Gue'a̱ dá̱ ɛ̱cä ua ja ra̱ xi̱mhäi'a̱, ngue ga̱ m'mʉi para ngue ga̱ mma̱ngä na̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱. Nu̱ to gätho nne da̱ ba̱di̱ hanja na̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱, da̱ 'yøde te dí̱ mma̱ngä ya. \p \v 38 Ra̱ Pilato p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿To go da̱ bøni̱ ngue da̱ ba̱di̱ hanja'a̱ ra̱ hya̱ ma̱jua̱ni̱ p'ʉya? \s1 Ya nts'änni̱ ngue da̱ tho ra̱ Jesús. \p Mi̱ juadi bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱ p'ʉya, bi bøn'a̱thi ra̱ Pilato ngue bi̱ nya̱ui yø judío. Bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱n tema̱ ts'oqui dí ti̱nnbä na̱ ra̱ n'yohʉ 'bʉcua. \v 39 Pɛ ja'a̱hʉ ra̱ costumbre ngue pa ma̱thøgue n'na ra̱ ofädi 'mø ja ra̱ ngo ngue ra̱ pascua. ¿Ua guí̱ nnehʉ ngue ga̱ thøcä na̱ rá̱ da̱st'abi yø judío? \p \v 40 Bi̱ mʉhra̱ hmafi gätho yø ja̱'i̱ p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Nu̱'a̱, hi̱n'na̱'a̱. Go da̱mi̱ thøhra̱ Barrabás. \p Pɛ nu̱na̱ ra̱ Barrabás, guehna̱ n'na ra̱ bɛ̱ na̱. \c 19 \p \v 1 Nu̱na̱ ra̱ Pilato, bi̱ ma̱nda ngue bi̱ ma m'mɛi ra̱ Jesús. \v 2 Nu̱'ʉ yø soldado, ya xi̱ me n'na ra̱ corona ngue yø 'ui̱ni̱, bi gäspa̱ rá̱ ya̱ ra̱ Jesús. 'Nɛ̱ bi heta̱ n'na ra̱ he ngue ra̱ 'bojʉpoi. \v 3 Bi guarbʉ 'bähra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Guí ta̱te ague rá̱ da̱st'abi'i yø judío ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Mɛ̱nte pɛmba̱ rá̱ hmi̱ p'ʉya. \v 4 Ra̱ Pilato p'ʉya, ma̱hømbi̱ bøn'a̱thi, bi 'yɛ̱mbyø judío: \p ―Para ngue guí u̱mhmʉ ra̱ güɛnda ngue hi̱n tema̱ ts'oqui dí ti̱nnbä na̱ ra̱ n'yohʉ na̱, gui̱ nnu̱hʉ ngue ga̱ ma jʉcä ua ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 5 Ma̱mbá̱ pønna̱ Jesús, bá̱ oxrá̱ ya̱ n'na ra̱ corona ngue yø 'ui̱ni̱. 'Nɛ̱ he ra̱ 'bojʉpoi xi̱ ma ma̱hete. Ra̱ Pilato p'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―'Bʉcua na̱ ra̱ n'yohʉ ya. \p \v 6 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ 'mø mi̱ nu̱ p'ʉya, co 'nɛ̱'ʉ yø policía, bi̱ mʉhra̱ hmafi, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ guatra̱ pont'i̱. Da̱ guatra̱ pont'i̱. \p Bi 'yɛ̱nna̱ Pilato p'ʉya: \p ―Pɛ da̱mi̱ sisɛhʉ 'mø, bí cuathʉ ra̱ pont'i̱, porque nu̱gä ya hi̱n tema̱ ts'oqui dí ti̱nnbi̱. \p \v 7 Nu̱'ʉ yø hmu̱ yø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱gähe dí ca̱he n'na ra̱ ley. Conforme ra̱ ley dí ca̱gähe, jatho ngue da̱ tho, porque mma̱ ngue rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱. \p \v 8 Nu̱na̱ ra̱ Pilato 'mø mi̱ 'yøhna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, ma̱n'natho bi̱ nsu̱. \v 9 Hømbi̱ yʉt'a̱mbo ra̱ palacio p'ʉya, bi 'yänna̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―¿Hapʉ grá̱ mmɛ̱ngu̱ n'yø? \p Pɛ ra̱ Jesús hi̱nte ga̱ nda̱tho. \v 10 Ra̱ Pilato p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱nguí̱ nne gui tha̱ 'mø di̱ nzo'i 'mø. ¿Ua hi̱nguí̱ pa̱di̱ ngue jagä ra̱ ts'ɛdi ga̱ cuat'a̱'i̱ ra̱ pont'i̱? 'Nɛ̱ xquet'a̱ jagä ra̱ ts'ɛdi ngue ga̱ thøc'a̱'i̱. \p \v 11 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱n tema̱ ts'ʉt'abi da̱ zä gui 'yøt'e, ngue'mø hi̱n ná̱ngue Oja̱ xtí 'da'i ni̱ cargo. Ja̱na̱ngue nu̱'a̱ bi dägä ua guí 'bʉi, ma̱ da̱tho ja rá̱ ts'oqui'a̱. \p \v 12 Nu̱'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, bi hyonna̱ forma ra̱ Pilato ngue xtí thøhra̱ Jesús. Pɛ ja̱njua̱ni̱ uɛ yø judío ngue bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ngue gui thøhna̱ ra̱ n'yohʉ na̱, ya hi̱nni̱ amigo ra̱ da̱st'abi Roma 'mø. Nu̱ to bi zä da̱ 'yɛ̱na̱ ngue ra̱ da̱st'abi ya, ya rá̱ nsʉiui ra̱ da̱st'abi Roma. \p \v 13 Nu̱'mø mi̱ 'yøhra̱ Pilato na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi̱ ma da̱ni̱ mmi̱p'ʉ ja rá̱ nhu̱di̱ nhøt'a̱ hya̱ 'mø bi̱ nya̱. Bi̱ ma̱nda p'ʉ hu̱di̱ ngue bá̱ ts'i̱nnba̱bi̱ ra̱ Jesús. Guehna̱ ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ conna̱ hya̱ ebreo, “Gabata”. I̱ nne da̱ ma̱ ngue “Ma̱ts'ʉxti xa̱nho p'ʉ bi t'ʉdo”. \v 14 Tobe jadyø ngo ngue ra̱ pascua'a̱ ra̱ ora'a̱, ya mmɛ 'dato xu̱di̱. Gue'a̱ ra̱ pa di̱ nsä yø ja̱'i̱ hante ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. Nu̱na̱ ra̱ Pilato, bi 'yɛ̱mbyø judío: \p ―'Bʉcua ni̱ da̱st'abihʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 15 Bi̱ mʉhra̱ hmafi yø judío p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Da̱ tho na̱ya, da̱ tho na̱ya. Da̱ guatra̱ pont'i̱. \p Ra̱ Pilato p'ʉya, bi 'yɛ̱mbyø ja̱'i̱: \p ―¿Ga̱ cuatä ra̱ pont'i̱ ni̱ da̱st'abihʉ 'mø? \p Bi 'yɛ̱n'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱ p'ʉya: \p ―Nu̱'a̱ ma̱ da̱st'abihʉ, gue'a̱ ra̱ da̱st'abi Roma'a̱, 'nɛ̱ hi̱njom ma̱n'na. \p \v 16 Mi̱ ma̱nyø ja̱'i̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, ra̱ Pilato bi däpyø ja̱'i̱ ra̱ Jesús ngue da̱ ma di cuatra̱ pont'i̱. Bi zixyø judío na̱ ra̱ Jesús. \s1 Bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \p \v 17 Bi̱ ma ra̱ Jesús ni̱ hya̱ rá̱ pont'i̱. I̱ map'ʉ ja ra̱ xɛqui ni̱ hu̱ ngue ra̱ Njʉya̱xhmu̱. Nu̱na̱ ra̱ hya̱ ngue ra̱ ebreo, ni̱ hu̱ ngue ra̱ Gólgota. \v 18 Ja bi̱ ma ma̱cuati p'ʉ ja ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. 'Da i̱ ma ma̱cuatiui ra̱ pont'i̱ mi̱ yonc'ɛ̱i̱. 'Da'a̱ n'na nguadi rá̱ hyo i gohi n'na ngu̱ n'na. Nu̱na̱ ra̱ Jesús, bi gohma̱de na̱. \v 19 Bi̱ ma̱nda ra̱ Pilato ngue bi̱ ma ma̱cuati p'ʉ ja rá̱ ya̱ ra̱ pont'i̱ n'na ra̱ letrero, i ɛ̱na̱: “Guehna̱ ra̱ Jesús, ra̱ mmɛ̱ngu̱ Nazaret ngue rá̱ da̱st'abi yø judío na̱ya”. \v 20 Xa̱ngu̱ yø judío bi̱ nu̱ na̱ ra̱ letrero, porque nu̱p'ʉ bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, guerp'ʉtho ra̱ da̱ni̱hni̱. Nu̱na̱ ra̱ letrero, nt'ot'i conna̱ hya̱ ngue ra̱ ebreo, conna̱ hya̱ ngue ra̱ griego, 'nɛ̱ nt'ot'i conna̱ hya̱ ngue ra̱ latín. \v 21 Ja̱na̱ngue bi 'yɛ̱mbra̱ Pilato'ʉ yø hmu̱ yø mmäcja̱: \p ―'Yo guí ot'i ngue da̱ 'yɛ̱na̱: “Rá̱ da̱st'abi yø judío”. Sinoque da̱mi̱ 'yot'i ngue da̱ 'yɛ̱na̱: “Nu̱'a̱ t'ɛ̱mbi̱ rá̱ da̱st'abi yø judío”. \p \v 22 Mi̱ da̱hra̱ Pilato p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Ya di̱ nja p'ʉ'a̱ te nt'ot'i ya ―bi 'yɛ̱na̱. \p \v 23 Mi̱ juadi bi cuatra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, nu̱ya goho yø soldado bi ga̱jpa̱ rá̱ he ra̱ Jesús ngue di̱ nda̱rpi̱ n'na ngu̱ n'na. Bi ga̱jpa̱ rá̱ pahni̱ p'ʉya. Nu̱na̱ ra̱ pahni̱ hi̱nha nt'ɛti, n'na thoguitho bi̱ mɛ rá̱ 'be gä rá̱ do'yo ra̱ pahni̱. \v 24 Di̱ n'yɛ̱mbyø soldado p'ʉya: \p ―Hi̱nga̱ xɛ̱mhmʉ na̱ya. Ma̱n'na xa̱nho ga̱ mmähä ra̱ ta̱ha̱. Nu̱'a̱ da̱ da̱ha̱, gue'a̱ da̱ ga̱nna̱ pahni̱'a̱. \p Ya bi̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue ɛ̱na̱: “Bi̱ nda̱rpa̱bi̱ n'na ngu̱ n'na'ʉ ma̱ he. Bi̱ ma ra̱ ta̱ha̱ ngue to da̱ ga̱ni̱”. Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi 'yøtyø soldado. \p \v 25 Nu̱p'ʉ bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, ja 'bärp'ʉtho rá̱ mamá co 'nɛ̱'a̱ rá̱ ju̱huɛ'a̱ rá̱ mamá, conna̱ Ma̱ya rá̱ xisu ra̱ Cleofas, co 'nɛ̱hra̱ Ma̱ya Magdalena 'bäp'ʉ. \v 26 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱ hyɛ̱trá̱ mamá ngue 'bäp'ʉ, 'dap'ʉ 'bähmi̱ n'na rá̱ xädi ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱hra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbrá̱ mamá p'ʉya: \p ―Ague mamá, gui 'yøt'e ngue ni̱ ba̱si̱ na̱ ma̱ xädigä ya. \p \v 27 Ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbrá̱ xädi p'ʉya: \p ―Gui 'yøt'e ngue ni̱ mamá na̱ ma̱ mamágä ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p 'Bexque'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya, nu̱'a̱ rá̱ xädi ra̱ Jesús bi zixra̱ Ma̱ya p'ʉ ja rá̱ ngu̱ ngue di jamma̱nsu̱. \s1 Ya bi du̱ ra̱ Jesús. \p \v 28 Mi̱ thohna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, ya pa̱hra̱ Jesús ngue ya bi̱ nja gätho'a̱ te ja ngue di̱ nja. Para ngue di̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Dí tu̱thegä ya. \p \v 29 Mi̱ jap'ʉ n'na ra̱ xano yu̱hra̱ vino xa̱n'ixi. Bi̱ ma ma̱pobo p'ʉ ja ra̱ vino n'na ra̱ esponja xa̱nthu̱ti̱. Bi̱ nøta̱ n'na ra̱ 'yɛt'o ngue ra̱ isopo. Bi cuarpa̱ rá̱ ne ngue da̱ zʉts'i. \v 30 Nu̱na̱ ra̱ Jesús mi̱juadi bi zi ra̱ vino xa̱n'ixi, bi 'yɛ̱mp'ʉya: \p ―Ya gä bi̱ nja'a̱ te ja ngue di̱ nja ya. \p Mi̱ ma̱n'a̱ p'ʉya, bi̱ mɛngrá̱ ya̱ ngue bi du̱. \s1 Nu̱'a̱ n'na ra̱ soldado bi hyɛ̱spa̱ rá̱ hyo ra̱ Jesús conna̱ lansa. \p \v 31 Mi̱ hyats'i, ya ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya. Nu̱'ʉ yø judío, hi̱ngui̱ nnepe ngue di cuatho p'ʉ ja ra̱ pont'i̱ yø ánima 'mø ra̱ pa ngue ra̱ ts'äya, porque gue'a̱ ra̱ pa ngue ra̱ nga̱xa̱ngo ngue ra̱ pascua'a̱. Ja̱na̱ngue nu̱'ʉ yø hmu̱ yø judío bi xihra̱ Pilato ngue di̱ ma̱nda da̱ ma nthɛ̱mhmi̱ yø gua'ʉ mi̱ cuatra̱ pont'i̱, n'namhma̱ ngue da̱ du̱ nts'ɛdi. Ja̱na̱ngue da̱ tha̱cyø ánima p'ʉ ja ra̱ pont'i̱ 'mø bi du̱. \v 32 Bi̱ ma yø soldado p'ʉya ngue bá̱ tɛ̱nnba̱bi̱ yø gua'a̱ n'na nc'ɛ̱i̱. Ja bi̱ map'ʉ'a̱ ma̱n'na ni̱ guatrá̱ hyo ra̱ Jesús. \v 33 Mi̱ map'ʉ cuatra̱ Jesús, bi̱ nu̱ p'ʉya ngue ya xi du̱. Ja̱na̱ngue ya hi̱mbi̱ dɛ̱nnba̱ yø gua na̱ p'ʉya. \p \v 34 Pɛ nu̱'a̱ n'na ra̱ soldado siempre bi hyɛ̱spi̱ conna̱ lansa rá̱ hyo ra̱ Jesús. Nu̱p'ʉ bi thɛ̱xpʉya, bi bønna̱ ji 'nɛ̱hra̱ dehe. \v 35 Nu̱gä go dá̱ ot'ä ra̱ sʉcua̱ ja ua, dá̱ cuati te dá̱ nu̱. Ma̱jua̱ni̱ te dí̱ mma̱. Dí pa̱di̱ ngue ma̱jua̱ni̱ te di̱ mma̱ n'namhma̱ ngue xquet'a̱ gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ. \v 36 Porque nu̱ya yø hya̱ ya, bi̱ nja para ngue di̱ nja'a̱ te nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro ngue i ɛ̱na̱: “Hi̱nda̱ thɛ̱nnba̱bi̱ yø do'yo”, i ɛ̱na̱. \v 37 Ma̱n'na parte nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro, i ɛ̱na̱: “Da̱ hnu̱ ngue da̱ thɛ̱spa̱ rá̱ do'yo”. \s1 Ya bi̱ ma nt'ägui ra̱ Jesús. \p \v 38 M'mɛfa p'ʉya, nu̱na̱ n'na ra̱ mmɛ̱ngu̱ Arimatea ni̱ hu̱ ngue ra̱ José, bi̱ ma bá̱ äpra̱ nt'ɛ̱di̱ ra̱ Pilato ngue da̱ hya̱jpʉ ja ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús ngue da̱ 'yägui. Xquet'a̱ 'nɛ̱hna̱ ra̱ José mi̱ tɛnna̱ hya̱ mi̱ mma̱nna̱ Jesús. Pɛ hi̱ngui̱ nnepe da̱ ba̱'ʉ yø mmi̱judíoui, porque su̱. Ra̱ Pilato p'ʉya bi u̱nna̱ nt'ɛ̱di̱. Bi̱ ma ra̱ José ngue bá̱ ha̱jpʉ ja ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús. \v 39 Xquet'a̱ bi zømp'ʉ na̱ ra̱ Nicodemo nu̱na̱ bi̱ ma n'na xu̱i̱ bá̱ nya̱ui ra̱ Jesús. Ní̱ hya̱ 'däte ma̱'dɛt'a kilo yø 'yɛ̱thi̱ ma̱ua̱nts'i̱, i̱ n'youi'a̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ mirra, 'nɛ̱'a̱ ra̱ 'yɛ̱thi̱ ni̱ hu̱ ngue ra̱ áloes. \v 40 Nu̱na̱ ra̱ José conna̱ Nicodemo bi hya̱jpa̱ rá̱ do'yo ra̱ Jesús. Bi 'uɛ conna̱ u̱lu ma̱ njots'i ra̱ 'yɛ̱thi̱ ma̱ua̱nts'i̱. Gue'a̱ yø costumbre yø judío ør'mø ähra̱ ánima'a̱. \v 41 Nu̱p'ʉ bi̱ ma ma̱cuati ra̱ pont'i̱ ra̱ Jesús, guerpʉ mi̱ ja n'na zant'i̱ yø za, ja jarbʉ n'na ra̱ 'bido ngue hi̱njom mi̱ o, ya xi̱ ma ma̱hoqui ngue to da̱ 'yop'ʉ. \v 42 Nu̱na̱ ra̱ 'bido na̱, ja bi järbʉ ra̱ Jesús, porque ja mi̱ jarbʉtho, 'nɛ̱ ya bi zønna̱ ora da̱ yʉtra̱ pa säya yø judío. \c 20 \s1 Ya bi bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús. \p \v 1 Mi̱ hyaxa̱ ra̱ pa ndomingo p'ʉya, zixu̱di̱tho bi̱ ma ra̱ Ma̱ya Magdalena p'ʉ ma̱mbi̱ o ra̱ Jesús. Tobe 'bøndra̱ 'bɛxu̱i̱. Bi̱ nu̱ p'ʉya ngue ya hi̱nte juaxpʉ ra̱ do mi̱ cotra̱ 'bido. \v 2 Bi gʉ ra̱ 'dihi p'ʉya, bi̱ map'ʉ bí 'bʉhra̱ Bɛdu co 'nɛ̱'a̱ ma̱n'na ra̱ xädi ɛ̱mmɛ̱i̱ ma̱di̱ ma̱hra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ya xa̱ tha̱xpʉ ha mi̱ o ra̱ Hmu̱ 'na̱, pɛ hi̱ndí̱ pa̱hme hapʉ xa̱ jätya. \p \v 3 Ra̱ Bɛdu p'ʉya, co 'nɛ̱'a̱ ma̱n'na ra̱ xädi, bi̱ map'ʉ ma̱mbí̱ o ra̱ Jesús. \v 4 'Dap'ʉ bi̱ nɛ̱ts'i gä yoho ngue ni̱ tihi. Pɛ nu̱'a̱ ma̱n'na nc'ɛ̱i̱, ma̱n'na bi̱ nti'a̱ ngue ra̱ Bɛdu. Rá̱ mʉdi bi zømp'ʉ mi̱ o ra̱ Jesús. \v 5 Bi̱ ndojpʉya ngue c'a̱t'a̱mbo. Bi̱ nu̱ ngue 'bømp'ʉ yø u̱lu bi 'bännba̱bi̱ ra̱ Jesús. Pɛ hi̱mbi̱ yʉt'a̱mbo. \v 6 'Bexque'a̱ mmarbʉtho ra̱ Bɛdu p'ʉya, go bi yʉt'a̱mbo ra̱ 'bido na̱. Xquet'a̱ bi̱ nu̱ ngue 'bønnbʉtho yø u̱lu ma̱m'mant'i. \v 7 Da̱ gue'a̱ ra̱ u̱lu bi jomba̱ rá̱ ya̱ ra̱ Jesús bi̱ nu̱ ngue 'bømp'ʉ, pɛ hi̱nga̱ 'dap'ʉ 'bømhmʉ'ʉ yø u̱lu ma̱m'mänhni̱ ra̱ Jesús. Ma̱ nu̱nni̱'ʉ 'bøn'a̱ n'nani̱. \v 8 Xquet'a̱ bi yʉt'a̱mbo na̱ ra̱ xädi m'mɛt'o bi zømp'ʉ ja ra̱ 'bido p'ʉya. Bi̱ nu̱ te jap'ʉ mi̱ o ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ p'ʉya ngue ya 'bʉi ma̱høn'a̱. \v 9 Ja bi di̱mp'ʉ'a̱ te ra̱ hya̱ nt'ot'i p'ʉ ja ra̱ Ma̱ca̱ Libro p'ʉya, ngue ra̱ Jesús mi̱ jatho ngue di bɛ̱nna̱te p'ʉ da̱ nt'ägui. \v 10 Bá̱ penc'ʉ yø xädi p'ʉya, bí 'yɛ̱p'ʉ ja ra̱ ngu̱. \s1 Bi̱ nthɛui ra̱ Ma̱ya Magdalena ra̱ Jesús. \p \v 11 Pɛ nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya, 'bärma̱ xøts'e ra̱ 'bido ngue zoni̱. Mɛ̱nte zomp'ʉya, bi̱ ndoqui ngue hɛ̱t'a̱mbo ra̱ 'bido. \v 12 Bi̱ nu̱ ngue 'bʉp'ʉ yoho yø anxɛ p'ʉya, he yø t'axca̱he, ngue hu̱p'ʉ mi̱ o ra̱ Jesús. Nu̱na̱ n'na ra̱ anxɛ hu̱p'ʉ ma̱ni̱ go rá̱ ya̱. Ma̱n'na p'ʉya, hu̱p'ʉ ma̱ni̱ go yø gua. \v 13 Nu̱ya yø anxɛ p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xisu, ¿hanja ngue guí zoni̱? \p Mi̱ da̱hra̱ xisu p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Dí zoni̱ tha̱, porque xa̱ tha̱sca̱gui̱ ma̱ Hmu̱. A nu̱yá, hi̱ndí̱ pa̱di̱ hapʉ xa̱ jätya. \p \v 14 Mi̱ ma̱nna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi 'bät'i, bi̱ nu̱ p'ʉya ngue 'bäp'ʉ ra̱ Jesús, pɛ hi̱ngui̱ pa̱di̱ ngue gue'a̱ ra̱ Jesús. \v 15 A nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yännbʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague grá̱ xisu, ¿hanja ngue guí zoni̱? ¿Te'o guí honi̱? \p Nu̱na̱ ra̱ xisu p'ʉya, ɛ̱mbi̱ ngue gue'a̱ ra̱ mädi p'ʉ'a̱ 'bäp'ʉ, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Ague grá̱ ja̱'i̱, nu̱'mø ngue go xcá̱ hya̱ts'i̱, da̱mi̱ xiqui hapʉ xcuá̱ pɛgui, n'namhma̱ ngue ga̱ ma ha̱ts'i̱. \p \v 16 Mi̱ da̱hra̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Ma̱ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Ra̱ Ma̱ya p'ʉya, bi 'bät'i, bi zofo conna̱ hya̱ ngue ra̱ ebreo p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Raboni̱. \p Nu̱na̱ ra̱ Raboni̱, i̱ nne da̱ ma̱ “Ague grá̱ xännba̱te”. \v 17 Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―O ga̱di bɛnngui̱, porque ja ngue ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá. A nu̱yá, ni̱ ma ya, bá̱ xi'ʉ ma̱ cu̱gä ngue ya ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Papá, nu̱'a̱ ni̱ Papáhʉ. Ga̱ mmagä p'ʉ bí 'bʉhma̱ Oja̱, nu̱'a̱ ni̱ Oja̱hʉ. \p \v 18 A nu̱na̱ ra̱ Ma̱ya Magdalena p'ʉya, bi̱ ma bá̱ xipyø xädi ra̱ Jesús. Bá̱ xifi ngue ya xi̱ nu̱'a̱ ra̱ Hmu̱, 'nɛ̱ bá̱ xifi te gäma̱ hya̱ xi xifi. \s1 Ya bi̱ nnu̱hʉ yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 19 Mi̱ dähra̱ nde'a̱ ndomingo rá̱ mʉdi ra̱ pa ngue ra̱ semana p'ʉya, bi̱ mpɛti yø xädi ra̱ Jesús. Pɛ n'nøt'e xa̱nho yø goxthi p'ʉ ha 'bʉi ngue su̱ yø judío. Mi̱ hnu̱ p'ʉya, ya 'bäp'ʉ ra̱ Jesús, bi̱ m'mäp'ʉ ma̱de ha 'bʉhyø xädi. Bi zɛngua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, da̱ hyu̱ ni̱ mmʉihʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 20 Mi̱ juadi bi xihna̱ ra̱ hya̱ na̱ p'ʉya, bi 'yu̱tyø 'yɛ ha bi̱ mfoxyø clavo 'mø mi̱ 'dø'mi̱, 'nɛ̱ bi 'yu̱trá̱ hyo bi̱ mɛ ra̱ lansa. Ja̱njua̱ni̱ ra̱ ndi̱johya'ʉ yø xädi 'mø mi̱ nu̱ yø Hmu̱. \v 21 Nu̱na̱ ra̱ Jesús ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱ hyu̱ ni̱ mmʉihʉ ya. Nu̱gä, tengu̱tho bi̱ mɛngä ua ma̱ Papá, gui̱ njathʉ p'ʉya, xquet'a̱ dí pɛn'na̱hʉ ngue guá̱ ma̱mhmʉ ra̱ hya̱. \p \v 22 Bi japrá̱ hya̱ne p'ʉ 'bʉ'ʉ yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, guí̱ n'yohʉ ra̱ Espíritu Santo ya. \v 23 Nu̱'ʉ yø ja̱'i̱ guí pu̱nnba̱hʉ yø ts'oqui, gue'ʉ ya bi pu̱nnba̱bi̱ Oja̱'ʉ. A nu̱'ʉ hi̱ngui̱ pu̱nnba̱hʉ yø ts'oqui, gue'ʉ yø ja̱'i̱ hi̱mbi̱ pu̱nnba̱bi̱ Oja̱'ʉ. \s1 Bi̱ nu̱ ra̱ Toma ngue ya 'bʉhrá̱ Hmu̱. \p \v 24 Nu̱na̱ ra̱ Toma, guehna̱ n'na nc'ɛ̱i̱'ʉ yø xädi t'ɛ̱mbi̱ ngue ra̱ cuate. Hi̱njo'o p'ʉ 'mø mi̱ zø'a̱ m'mɛt'o ra̱ Jesús. \v 25 Nu̱'ʉ mi̱'da yø xädi p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ya xtá̱ nu̱gähe ra̱ Hmu̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Toma p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―Mɛ̱nte hi̱ndí̱ nnu̱sɛ, 'nɛ̱ ga̱ nnu̱rpa̱ yø 'yɛ ha bi̱ mfoxyø clavo, hi̱ndí̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱ ngue 'bʉi. Nu̱'mø ngue ga̱ thädi conma̱ saha p'ʉ ha bi yʉhyø clavo, 'nɛ̱ ga̱ thännba̱ rá̱ hyo bi̱ mɛ ra̱ lansa, ya ga̱ ɛ̱c'ɛ̱i̱. \p \v 26 Mi̱ dätra̱ hya̱to ma̱ pa p'ʉya, ma̱hømbi̱ mpɛti p'ʉ ja n'na ra̱ ngu̱'ʉ yø xädi. Mi̱ 'bʉp'ʉ ra̱ Toma'a̱ ra̱ ora'a̱ p'ʉya. Ma̱ nnøt'e xa̱nho yø goxthi, pɛ ja̱ mi̱ hnu̱ ya 'bäp'ʉ ra̱ Jesús. Bi zɛngua p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A nu̱yá, da̱ hyu̱ ni̱ mmʉihʉ ya ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 27 Bi 'yɛ̱mbra̱ Toma p'ʉya: \p ―Da̱mi̱ thäni̱ conni̱ saha ya, da̱mi̱ nu̱ yø mɛdi n'youi ma̱ 'yɛ. 'Nɛ̱ da̱mi̱ cʉ'ni̱ 'yɛ ngue gui thängua ja ma̱ hyo bi̱ mɛ ra̱ lansa. 'Yodi yobɛ̱ni̱ ni̱ mmʉi, da̱mi̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p \v 28 Bi 'yɛ̱nna̱ Toma p'ʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, ma̱ Oja̱'i̱. \p \v 29 Ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Toma, nu̱ya guí ɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱ ya ngue gá̱ nu̱sɛ hanja. Pɛ ra̱ mmɛ̱nthi̱ di̱ nthɛui te'o hi̱mbi̱ nu̱gui̱, 'nɛ̱ bi 'yɛ̱c'ɛ̱i̱gui̱. \s1 Bi̱ ma̱nna̱ Xuua hanja ngue bi 'yotra̱ libro ja ua. \p \v 30 Nu̱na̱ ra̱ Jesús, yø hmi̱ yø dä yø xädi p'ʉ bi 'yøt'e xa̱ngu̱ yø milagro. Pɛ hi̱nga̱ gä nt'ot'i ua ja ra̱ libro ja ua'ʉ yø milagro bi 'yøt'e. \v 31 Pɛ nu̱ya yø hya̱ ja ua, bi̱ ma nt'ot'i para ngue gui 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ ngue nu̱na̱ ra̱ Jesús, guehna̱ ra̱ Cristo bá̱ ɛ̱x Oja̱ ngue di̱ nda̱st'abi na̱, 'nɛ̱ guehna̱ rá̱ Ts'ʉnt'ʉ Oja̱ na̱. Nu̱'mø ngue gá̱ 'yɛ̱c'ɛ̱i̱hʉ na̱ p'ʉya, ya di̱ nja'a̱hʉ ra̱ 'da'yo te. \c 21 \s1 Ya bi̱ nya̱ui yoto nja̱'i̱ yø xädi ra̱ Jesús. \p \v 1 Ma̱n'na ra̱ pa p'ʉya, nu̱p'ʉ ja ra̱ nenzabi Tiberias, ja ma̱hømbi̱ nya̱ui p'ʉ yø xädi ra̱ Jesús. \v 2 Ja ua yø thu̱hu̱ ya 'dap'ʉ mi̱ 'yo: Ra̱ Bɛdu, ra̱ Toma nu̱na̱ t'ɛ̱mbi̱ ra̱ cuate, ra̱ Natanael nu̱na̱ ra̱ mmɛ̱ngu̱ Caná ngue Galilea, 'nɛ̱'ʉ yø ts'ʉnt'ʉ ra̱ Zebedeo, 'nɛ̱ ma̱mi̱ yoho yø xädi ra̱ Jesús. \v 3 Nu̱na̱ ra̱ Bɛdu bi 'yɛ̱mbyø amigo: \p ―Nu̱gä ga̱ mma ra̱ 'bahua̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \p Nu̱'ʉ nzo p'ʉya, bi 'yɛ̱na̱: \p ―'Nɛ̱cähe ga̱ mmähä 'mø. \p Bi yʉt'a̱ n'na ra̱ barco p'ʉya, bi̱ ma. Pɛ nu̱'a̱ ra̱ xu̱i̱'a̱ p'ʉya, hi̱n teni̱ hua̱ bi di̱ni̱. \v 4 Mi̱ nɛ̱ca̱häi p'ʉya, bi hnu̱ ra̱ Jesús ngue 'bäp'ʉ ja ra̱ nenthe. Pɛ hi̱ngui̱ pa̱'ʉ yø xädi ngue gue'a̱. \v 5 Bi 'yɛ̱nna̱ Jesús: \p ―Ague n'yø'a̱hʉ, ¿ua hi̱n teni̱ hua̱ guí thɛui ya? \p Nu̱'ʉ yø mahua̱ p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Hi̱ngui̱ ts'ʉ cuø. \p \v 6 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Da̱mi̱ 'yɛntra̱ xit'a̱ p'ʉ ja rá̱ hyo ra̱ barco ngue n'yɛi ya'mø, guí thɛui yø hua̱ p'ʉya. \p Bi 'yɛntra̱ xit'a̱ p'ʉya. M'mɛfa, asta̱ hi̱ngui̱ hät'i da̱ jʉxra̱ xit'a̱ p'ʉ ja ra̱ dehe, ngue xa̱ngu̱ yø hua̱ bá̱ cʉp'ʉ. \v 7 Nu̱'a̱ ra̱ xädi ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱hra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbra̱ Bɛdu'a̱ p'ʉya: \p ―Guehna̱ ma̱ Hmu̱hʉ na̱ n'yø. \p Høntho bi 'yøhra̱ Bɛdu ngue t'ɛ̱mbi̱ gue'a̱ ra̱ Hmu̱'a̱ 'bäp'ʉ, bi hye rá̱ pahni̱ p'ʉya, porque xi̱ mmøgue. Mi̱ hye p'ʉya, bi̱ nhyørbʉ ja ra̱ dehe ngue bi zøn'a̱ nts'ɛdi p'ʉ bi 'bäi. \v 8 Ma̱n'na ciento metro ma̱di̱ 'bɛdi ngue da̱ zøn'a̱ nenthe ra̱ barco. Nu̱'ʉ mi̱'da yø xädi p'ʉya, bi 'yonna̱ barco bi zøn'a̱ nnengui, ní̱ gʉtra̱ xit'a̱ cʉ yø hua̱. \v 9 Mi̱ zøn'a̱ nenthe p'ʉya, ya mi̱ zø ra̱ sibi, oxpʉ 'da yø hua̱ ngue ntha̱xi̱. Jap'ʉ ra̱ thu̱hmɛ̱. \v 10 Nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Bá̱ cʉui ua yø hua̱ ja gui thɛui ya. \p \v 11 Bi̱ nexpʉ ja ra̱ barco ra̱ Bɛdu p'ʉya, ngue bá̱ jʉnna̱ xit'a̱, bi zøp'ʉ hi̱ngui̱ hɛ̱ ra̱ dehe. Pɛ bá̱ yu̱hyø ndøhua̱ ra̱ xit'a̱, n'na ciento 'nɛ̱ yote ma̱'dɛ'ma̱ hyu̱ yø hua̱ bá̱ cʉp'ʉ. Xa̱ndøngu̱, pɛ hi̱mbi̱ xɛtra̱ xit'a̱. \v 12 Bi 'yɛ̱mbyø xädi ra̱ Jesús: \p ―'Dɛ gui̱ nzimxu̱di̱ui ya. \p Nu̱'ʉ yø xädi p'ʉya, hi̱njombi̱ 'yänni̱ te'o na̱ ra̱ Jesús, porque ya pa̱di̱ te'o. \v 13 'Bexpi guatra̱ Jesús, mi̱ hya̱cra̱ thu̱hmɛ̱, bi u̱nni̱ da̱ zi. Bi hya̱cra̱ hua̱ p'ʉya, bi u̱nni̱ da̱ za. \p \v 14 Ya rá̱ hyu̱ ndi̱ na̱ ra̱ ora na̱, ngue ma̱hømbi̱ nya̱ui yø xädi 'mø mi̱ bɛ̱nna̱te ra̱ Jesús. \s1 I̱ nzohra̱ Bɛdu ra̱ Jesús. \p \v 15 Mi̱ juadi bi̱ nsi̱hmɛ̱ p'ʉya, nu̱na̱ ra̱ Jesús bi 'yänna̱ Bɛdu, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Bɛdu, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i ra̱ Jonás. ¿Ua ma̱n'na ga̱di̱ ma̱qui̱ ngue tengu̱ gui ma̱cä ya mi̱'da? \p Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱. Nu̱'i̱ guí pa̱di̱ ngue da̱di̱ ma̱'i̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Da̱mi̱ fähyø ja̱'i̱ nu̱'ʉ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya'mø. \p \v 16 Rá̱ yondi̱ p'ʉya, ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Bɛdu, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i ra̱ Jonás. ¿Ua ga̱di̱ ma̱qui̱? \p Mi̱ da̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―A̱há̱, grá̱ Hmu̱. Guí pa̱di̱ ngue da̱di̱ ma̱'i̱. \p Mi̱ nya̱ ra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Da̱mi̱ fähyø ja̱'i̱ nu̱'ʉ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya'mø. \p \v 17 Rá̱ hyu̱ ndi̱ p'ʉya, ma̱hømbi̱ 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ague Bɛdu, rá̱ ts'ʉnt'ʉ'i ra̱ Jonás. ¿Ua ga̱di̱ ma̱qui̱? \p Nu̱na̱ ra̱ Bɛdu p'ʉya, bi du̱ rá̱ mmʉi porque ya rá̱ hyu̱ ndi̱ bi 'yänni̱ ngue'mø di̱ ma̱di̱. Bi 'yɛ̱nna̱ Bɛdu p'ʉya: \p ―Ague grá̱ Hmu̱, nu̱'i̱ gätho guí pa̱di̱. 'Nɛ̱ guí pa̱di̱ ngue da̱di̱ ma̱'i̱. \p Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbʉya: \p ―Nu̱'mø ngue ga̱di̱ ma̱qui̱, da̱mi̱ fähyø ja̱'i̱ nu̱'ʉ ɛ̱c'ɛ̱i̱gä ya'mø. \v 18 Ma̱jua̱ni̱ dí xi'i ngue nu̱'mø ma̱rá̱ ngüɛ'i, bi zä gá̱ dʉtni̱ ngʉt'i, gui pa hapʉ guí̱ nne gui̱ mma. Pɛ da̱ zønna̱ pa ngue gui̱ nda̱c'ɛ̱i̱, gui̱ majni̱ 'yɛ p'ʉya ngue n'nan'yo ra̱ ja̱'i̱ di dʉt'a̱'i̱, nu̱p'ʉ hapʉ hi̱nguí̱ nne gui̱ mma, ja di zixa̱'i̱ p'ʉ. \p \v 19 Ngu̱na̱ ra̱ hya̱ bi̱ ma̱nna̱ Jesús, di opa̱n'yu̱ ra̱ Bɛdu te ra̱ forma ja ngue di tho, gue'a̱ di 'yɛ̱spa̱bi̱ Oja̱'a̱ di du̱. M'mɛfa p'ʉya bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Ogui hɛga̱gui̱ ―bi 'yɛ̱mbi̱. \s1 Bi 'yänna̱ Bɛdu teni̱ 'bɛ'a̱ da̱ tho'a̱ ma̱n'na ra̱ xädi. \p \v 20 Bi̱ nyɛ̱hra̱ Bɛdu p'ʉya, bi̱ nu̱ ngue mmap'ʉ'a̱ ma̱n'na rá̱ xädi ɛ̱mmɛ̱i̱ di̱ ma̱hra̱ Jesús. Guehna̱ rá̱ xädi bi 'yørpa̱ ra̱ nt'änni̱'a̱ ra̱ ora 'dap'ʉ mi̱ si̱hmɛ̱ui yø xädi ra̱ Jesús. Bi 'yɛ̱mbi̱: “Ague grá̱ Hmu̱, ¿te'o'a̱ ja ngue di dä'i?” bi 'yɛ̱mbi̱. \v 21 Mi̱ nu̱ ra̱ Bɛdu na̱ p'ʉya, bi 'yänna̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Xina̱ 'bʉcua, ¿te 'bɛ'a̱ da̱ tho na̱? \p \v 22 Mi̱ da̱hra̱ Jesús, bi 'yɛ̱mbi̱: \p ―Nu̱'mø ga̱ nnegä ngue di̱ m'mʉcua nʉ asta̱ gue'mø dá̱ pengui̱, ya di̱ njatho. Xi'i, ¿te go di̱ mporta'i̱? Nu̱'i̱ 'yo gui hɛga̱gui̱. \p \v 23 Ya bi̱ n'yo ra̱ hya̱ p'ʉ ha 'bʉ hmi̱'da yø 'yɛ̱c'ɛ̱i̱ p'ʉya, ngue t'ɛ̱mbi̱ ya hi̱nda̱ du̱ na̱ ra̱ xädi na̱. Pɛ nu̱na̱ ra̱ Jesús hi̱ngue masque bi̱ ma̱ ngue hi̱nda̱ du̱. Sinoque bi 'yɛ̱na̱: “Nu̱'mø ngue ga̱ nnegä di̱ m'mʉcua nʉ asta̱ gue'mø dá̱ pengui̱, xi'i, ¿te go di̱ mporta'i?” bi 'yɛ̱na̱. \p \v 24 Nu̱na̱ ra̱ xädi na̱ya, guehna̱ ra̱ xädi di ja ma̱jua̱ni̱ na̱ ra̱ hya̱ na̱ya, 'nɛ̱ bi 'yot'ua ja ra̱ sʉcua̱ na̱ ra̱ hya̱ mma̱. Pɛ dí pa̱hmʉ ngue ma̱jua̱ni̱ te mma̱. \p \v 25 Xa̱ngu̱ te gä bi 'yøtra̱ Jesús. Pɛ nu̱'mø ngue xta̱ mma nt'ot'i ua ja ra̱ sʉcua̱ n'na ngu̱ n'na'ʉ yø hya̱ ya, rá̱ nzɛgui hi̱nxti 'yɛngua ja ra̱ xi̱mhäi yø libro xta̱ mma nt'ot'i 'mø. Da̱ ngu̱t'a̱tho.