\id MAT \h SAN MATEO \toc1 Ran ho ma'da'yo bi 'yo't'a ra Mateo \toc2 SAN MATEO \toc3 Mt. \mt1 MATEO \mt2 Ran ho ma'da'yo bi 'yo't'a ra Mateo \c 1 \s1 Yʉ́m bombøta ra Jesucristo \p \v 1 Guehna n'da ra søcuą i ja ua im ma to'o yʉ́ ngʉrpa bøta ra Jesucristo. Nu'a n'da ra Abraham nɛ man'da ra David nɛ xʉn ngu mi'da gätho yʉ́ ngʉrpa bombøta ʉ. \p \v 2 Nu ra Abraham bim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ ngue ra Isaac. Nu ra Isaac xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Jacob a. Nɛ nu ra Jacob xø bim 'bʉh yʉ́ ts'ʉnt'ʉ. Nu'a n'da ra Judá a nɛ'ʉ yʉ́n 'yohʉ. Nɛ gue'ʉ bi xąndgahe ʉ dyʉ ją'i israelgähe, dyʉ judíohe. \v 3 Nɛ nu ra Judá bim 'bʉ i yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ. N'dam'bʉi thoho yoho. Nu'a n'da ra Fares. Nu'a man'da ra Zara. Nɛ nu'a rá mbe ʉ rá thuhu ra Tamar a. Nɛ nu ra Fares bim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ ngue ra Esrom. Nɛ nu ra Esrom, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Aram a. \v 4 Nɛ nu ra Aram bim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ ngue ra Aminadab. Nɛ nu ra Aminadab, xø bim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ, ra Naason a. Nɛ nu ra Naason, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Salmón a. \v 5 Nu ra Salmón xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Booz a. Nɛ nu ra Booz, rá mbe a ra Rahab. Nɛ nu ra Booz xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Obed a. Nɛ nu rá mbe ra Obed, ra Rut a. Nɛ nu ra Obed xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Isaí a. \v 6 Nɛ nu ra Isaí xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra David a. Nɛ nu ra David gue'a bin ts'ʉt'abi a. Nɛ nu ra David xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Salomón a. Nɛ nu rá mbe ra Salomón, gue'a xí du rá ndø rá thuhu Urías. \p \v 7 Nɛ nu ra Salomón xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Roboam a. Nɛ nu ra Roboam xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Abías a. Nɛ nu ra Abías xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Asa a. \v 8 Nɛ nu ra Asa xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Josafat a. Nɛ nu ra Josafat xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Joram a. Nɛ nu ra Joram xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Uzías a. \v 9 Nɛ nu ra Uzías xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Jotam a. Nɛ nu ra Jotam xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Acaz a. Nɛ nu ra Acaz, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Ezequías a. \v 10 Nɛ nu ra Ezequías xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Manasés a. Nɛ nu ra Manasés, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Amón a. Nɛ nu ra Amón, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Josías a. \v 11 Nɛ nu ra Josías, xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ ra Jeconías a, nɛ'ʉ yʉ́n 'yohʉ. Nɛ gue'ʉ yʉ pa bi ts'ix ʉ ma mi israelhe dyʉ judíohe bʉ ja ra häi Babilonia. Bi zix yʉ́n sʉihʉ. \p \v 12 Nɛ nubʉya nu ra Jeconías bin xąnd bʉ ra häi Babilonia a, nɛ'a rá ts'ʉnt'ʉ ngue ra Salatiel. Nu ra Salatiel xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Zorobabel a. \v 13 Nɛ nu ra Zorobabel xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ ra Abiud a. Nɛ nu ra Abiud xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Eliaquim a. Nɛ nu ra Eliaquim xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Azor a. \v 14 Nɛ nu ra Azor xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Sadoc a. Nɛ nu ra Sadoc xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Aquim a. Nɛ nu ra Aquim xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Eliud a. \v 15 Nɛ nu ra Eliud xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Eleazar a. Nɛ nu ra Eleazar xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Matán a. Nɛ nu ra Matán xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra Jacob a. \v 16 Nɛ nu ra Jacob xø bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ, ra José a. Gue'a rá ndø ra María a. Nɛ gue'a rá mbe ra Jesús a, ngue ra Cristo a bʉya, rá thahni Oją. \p \v 17 Nɛ gue'ʉ gätho yʉ́m bombøta ra Jesucristo ʉ. Mbʉdi tho ra Abraham, ná 'dɛ'magoho a ra David. Nɛ xø bim 'bʉh mi 'dɛ'magoho yʉ́m bombøta nɛ gue'ʉ yʉ pa bi ts'ix pʉ Babilonia. Nɛ xø bim 'bʉh mi 'dɛ'magoho, ná 'dɛ'magoho a ra Cristo bʉya. \s1 Nu'a bin ja 'bʉ mim 'bʉh ra Jesucristo \p \v 18 Nɛ nu'bʉ mim 'bʉh ra Jesucristo, nu'a rá mbe ngue ra María bi 'yän'na ra José, nɛ ya in nde din thąt'ui, pɛ nu'bʉ hin ním 'bʉhmi, ya bi hnu ngue in hąt'ʉhni ra María, pɛgue bi nɛqui zɛhɛ rá t'ʉhni nangue rá Hogandąhi Oją. \v 19 Nɛ nu ra José bʉya bi bɛ̨ni hanja bin hąt'ʉhni a ra María. Pɛgue ra hocją'i a ra José nɛ him mi nde di yąp'a ra María bʉ 'bʉh ra zɛ'mi pɛgue bi bɛ̨ni da hyɛtho. \v 20 Nɛ nu ra José, nu'bʉ ngubʉ mim bɛ̨ni, bi 'uį n'da ra t'į 'bʉ min ąpʉ rán ngunsɛ, bi nu rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i, hague José, rám bom'bɛto i ra David, xʉn ho 'bʉ gam 'bʉhmi a ra xisu, nguetho nu ra 'uɛre dim 'bʉi, dim 'bʉi nangue rá Hogandąhi Oją a. \v 21 Nɛ dim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ ra María, gui xip rá thuhu ra Jesús. Nu'a ra Jesús nam bøni ngue da yąni gätho yʉ́ mijudíohʉ, yʉ israel, nangue yʉ́ ts'oqui ʉ, bi 'yɛ̨mp'a rám 'bɛhni Oją a ra José 'bʉ min ąha. \p \v 22 Nguetho maya'bʉ thoho bi zän Oją a ra María 'bʉ mi man'a ra pøngahyą ngue bi 'yɛ̨na: \q1 \v 23 N'da ra hmute ngue hin jąm'bʉ n'dandį bi zo a n'da ran 'yohʉ, nɛ din hąt'ʉhni. \q1 Nɛ nu'a rá t'ʉhni dim 'bʉi da t'ɛ̨mbi ra Emanuel, bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą maya'bʉ. \m Nɛ nu'a ra Emanuel in nde da ma: “Dí 'bʉhmbʉ Oją.” \p \v 24 Janangue'a nu'bʉ mi hyax bʉya a ra José, bi 'yøt'e 'bɛ'a bi xi a rám 'bɛhni Oją, nɛ 'bex bi zin'a ra María. \v 25 Pɛ him 'bexque njuąntho bim 'bʉhmi, ja gue'bʉ bim 'bʉh rá ts'ʉnt'ʉ ra María. Nɛ nu ra José bʉya bi xih rá thuhu ra Jesús a ra t'ʉhni bim 'bʉi. \c 2 \s1 Nu'ʉ 'da yʉn 'yohʉ bi dąnde ra Jesús 'bʉ min 'uɛre \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús bám 'bʉpʉ ra hnini Belén guepʉ ra häi Judea. Nɛ min ts'ʉt'abi bʉ ja a ra xɛqui a ra Herodes, nɛ mí ząm bʉ ra dąhnini Jerusalén. Nɛ bi zøm bʉ Jerusalén 'da yʉn 'yohʉ ngue yʉ́ 'bɛfi mí hand yʉ sø. Nɛ nu'ʉ bí nɛxpʉ mbɛ ní bøx ra hyadi ʉ. \v 2 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ Jerusalén bi 'yän'dʉ 'bʉpʉ: \p ―Hapʉ i 'bʉcua a rá hmuts'ʉt'abi yʉ judío ja bim 'bʉi, bi 'yɛ̨n'ʉ. Nguetho dán nuhe n'da ra sø njąm'bʉ dá nuhe n'dandį. Nɛ gue'a ra hmɛpya bi 'yurcahe ngue ya bim 'bʉi, nɛ bá ɛ̨hmbe ya ga thąndehe a, bi 'yɛ̨n'ʉ bi nu ra sø. \p \v 3 Nɛ nu ra ts'ʉt'abi Herodes, nu'bʉ mi sifi 'bɛ'a bi man'ʉ yʉn 'yohʉ bi zøm bʉ, bi hyonya thoho nangue a ram hma ngue bim 'bʉh man'da ra ts'ʉt'abi. Nɛ gätho 'bʉpʉ Jerusalén bin su nguetho im bɛ̨ni: “Masque i ja 'bɛ'a din ja ya,” ɛ̨n ʉ. \v 4 Nɛ nu'a ra ts'ʉt'abi Herodes bʉya bi zon'dʉ yʉ hmumbäją nɛ'ʉ yʉ xänbate niją, bi 'yänni hapʉ im man yʉ́ søcuą yʉ pøngahyą dim 'bʉ a rá hmuts'ʉt'abi yʉ judío, ngue ra Cristo. \v 5 Nɛ nu'ʉ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Guepʉ Belén ra häi Judea dim 'bʉi, nguetho gue'a bi man ra pøngahyą 'bʉ maya'bʉ 'bʉ mi hma ngue, \q1 \v 6 Nu ra hnini Belén bʉ ra häi Judea, \q1 ra t'ʉhnini a, pɛgue din ja tengu n'da ra dąhnini \q1 nguetho guepʉ dim 'bʉpʉ ra Hmu \q1 di jamansu ma t'ʉhni yʉ ją'i israel, \m i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą maya'bʉ, bi 'yɛ̨n ʉ yʉ mbäją. \p \v 7 Nu'bʉ mi mbenc'ʉ yʉ mbäją nɛ yʉ xänbate niją, nu ra Herodes bi zon'dʉ bi nu ra sø, pɛ njon mi ndepe da nu 'bʉ mam bá ts'i. Nɛ nu'bʉ mam bá ts'i bʉ 'bʉh ra Herodes, bi 'yänni: \p ―Ma njąm'bʉ bi nɛqui a ra sø, bi t'ɛ̨mp'ʉ. \p \v 8 Nɛ nu'bʉ mi xifi, nu ra Herodes bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ bi nu ra sø: \p ―Ní mbähä bʉ Belén, gui hyomhbʉ hapʉ bim 'bʉ a ra 'uɛre, nɛ nu'bʉ gá tįmhbʉ hapʉ i 'bʉi, gua ɛ̨hmbʉ gui xijʉ, nɛcä ga mba ga thąnde a, bi t'ɛ̨mp'ʉ bi nu ra sø. Pɛ hinga gue'a mim bɛ̨n a. \p \v 9 Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ bʉya bi mba da hyoni hapʉ bim 'bʉ a ra 'uɛre, nɛ xø bi nɛqui mahøn'a a ra sø xpí nu bʉ yʉ́ häi. Nɛ i 'bɛt'o a. Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ Belén, bin säya a ra sø bʉ din 'yɛ̨'t'ui a ra ngu nubʉ mí 'bʉ a ra 'uɛre. \v 10 Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ 'bʉ mí nu bin säya a ra sø, bin johya yʉ́ mbʉi bʉya. \v 11 Nɛ bi yʉt'ambo, bi nu a ra 'uɛre nɛ ra María rá mbe. Nɛ bin dąnyahmu, bi dąnde a ra 'uɛre. Nɛ 'bexque bi xo't' yʉ́ 'bɛni bá tu, nɛ bi un yʉn t'unni a ra 'uɛre ngue ɛ̨mmɛ xʉn ngu di muui. Bi unna n'da ra oro, nɛ rá ndɛga ra za bi unni, nɛ n'da ra 'yɛ̨thi yʉman'u. \v 12 Nɛ nu'bʉ min ą ʉ yʉn 'yohʉ ngue bi nu ra sø, Oją bi 'yut'a n'da ra t'į ngue nu'bʉ bi mbengui hin dí mba bʉ bí 'bʉh ra Herodes. Janangue'a n'danni n'da ra 'yu bi hyąx 'bʉ mi mbeng bʉ yʉ́ häi bʉya. \s1 Ra Jesús bi ts'ix bʉ Egipto \p \v 13 Nɛ nu'bʉ mí mba ʉ yʉn 'yohʉ bʉya, n'da rám 'bɛhni Oją bi xi a ra José 'bʉ min ąha: \p ―Dami ndants'i. Dami six'a ra 'uɛre nɛ a rá mbe. Gui' dahmbʉ, ni mbähä bʉ ra häi Egipto nɛ gam 'bʉhmbʉ bʉ 'da yʉ pa. Nɛ him 'bex gua pengüi, jague'bʉ dá xi'aui gua pengüi. Nguetho nu ra Herodes da hyon'a ra 'uɛre, nɛ nu'bʉ da dįni da hyo, bi 'yɛ̨mp'a rám 'bɛhni Oją a ra José. \p \v 14 Nɛ 'bex bi ndanc'a ra José a ra xui a. Bi zix a ra María nɛ rá t'ʉhni, nɛ bi mba bʉ ra häi Egipto. Him bi dø'mi 'bɛ da hyats'i. \v 15 Nɛ bám 'bʉpʉ Egipto jague'bʉ mi du ra Herodes, ja bá penc'ʉ bʉya. Nɛ bin ja 'bɛ'a bi man Oją maya'bʉ, bi 'yɛ̨na: “Gan zohn'na ma t'ʉhni bʉ Egipto,” i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a rá pøngahyą. \s1 Ra ts'ʉt'abi Herodes bi manda dí ho yʉ t'ʉhni \p \v 16 Nɛ nu ra Herodes ɛ̨mmɛ bin cuɛ ngue ya bi thät'i, nguetho nu'ʉ yʉn 'yohʉ bi nu ra sø hin í mbeng bʉ 'bʉ mi dįn'a ra t'ʉhni. Janangue'a bi mbɛn'ndʉ yʉ́ dofʉi ngue da hyo yʉ 'uɛre bʉ Belén nɛ yʉ hnini i hänbʉ. Nɛ gätho ʉ yʉ t'ʉhni hinga na pɛ'ts'a nyojɛya gätho bi hyo. Nguetho bi man ʉ yʉn 'yohʉ, ya mbɛ má nyojɛya ya bi nɛqui a ra sø. \v 17 Nɛ nu'a bin ja, maya'bʉ thoho bi man a ra pøngahyą ra Jeremías ngue ngubʉ din ja 'bʉ mi 'yɛ̨na: \q1 \v 18 Bin ja n'da ran ts'oni bʉ ra hnini Ramá, \q1 nts'ɛdi bi mbah yʉ́ xisu yʉ judío, \q1 bin zoni nɛ him bi 'yø a bi xi ʉ bi hyurpa yʉ́ mbʉi, \q1 nguetho ɛ̨mmɛ im bɛ̨n'ʉ yʉ́ t'ʉhni bi thopi, bi 'yɛ̨n'a ra Jeremías 'bʉ maya'bʉ. \p \v 19 Nɛ nu'bʉ mi du ra Herodes bʉya bi 'uį man'da rám 'bɛhni Oją a ra José 'bʉ min xui, bʉ ra häi Egipto. \p \v 20 ―Dami ndants'i. Dami six a ra t'ʉhni nɛ a rá mbe. Dami penjʉ bʉ ra häi Israel, nguetho ya bi du ʉ mí nde xtá hyo a ra t'ʉhni, bi t'ɛ̨mp'a ra José. \p \v 21 Nɛ nu ra José bʉya bi hyąx ra 'yu ní mba bʉ ra häi Israel 'bʉ mi hyats'i, nɛ bi zix a ra t'ʉhni nɛ'a rá mbe ra t'ʉhni bi zits'i, ɛ̨na xtán zøm bʉ ra xɛqui Judea. \v 22 Pɛ nu'bʉ mí 'yø a ra José ngue in ts'ʉt'abi bʉ ra Arquelao, bi zu da zøm bʉ mahøn'a, nguetho nu ra Arquelao rá ts'ʉnt'ʉ ra Herodes a. Nɛ'a xí 'uį xø bi bɛ̨m bʉya, ngue'a hin da mba bʉ Judea. Janangue'a í mba bʉ ra xɛqui Galilea bʉya. \v 23 Nɛ bi mba dim 'bʉpʉ ra hnini Nazaret. Janangue'a bin ja 'bɛ'a xmán t'o't'i bʉ ja yʉ́ søcuą yʉ́ pøngahyą Oją, gue nu ra Jesús da t'ɛ̨mbi ra mɛngu Nazaret. \c 3 \s1 Bi man rám hma Oją bʉ ja ra dąpo ra Xuua Nxixyą \p \v 1-2 Nɛ nubʉya nu ra Xuua Nxixyą bi dʉ'mi bi xih yʉ ją'i nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Dami päh nin 'yomfɛ̨nihʉ nguetho ya mi ts'ʉtho di manda ua rá ts'ɛdi Oją, bi t'ɛ̨mb yʉ ją'i. \p Nɛ mí 'bʉpʉ ja ra dąpo bʉ ra xɛqui Judea 'bʉ min yąhʉ yʉ ją'i a ra Xuua. \p \v 3 Nɛ nu a ra Xuua gue'a bi man ra pøngahyą Isaías maya'bʉ ngue bi ma ba ɛ̨hɛ, 'bʉ mi 'yɛ̨na: \q1 N'da ra ją'i din yą bʉ ja ra dąpo nɛ da 'yɛ̨na: \q1 “Damin sähʉ ga simhbʉ ra Hmu mi ts'ʉtho da zøcua, \q1 dami hoc ni mbʉihʉ ga tømhbʉ xʉn ho,” da 'yɛ̨na, bi 'yɛ̨n a ra Isaías maya'bʉ. \p \v 4 Nu yʉ́ he ra Xuua ám 'be yʉ́ xingu yʉ camello, nɛ midín gʉt'ʉ yʉ xifani, nɛ mi sa yʉ t'ąxi nɛ mi si yʉ t'afi t'asa dąpo. \v 5 Nɛ nu'bʉ mi dʉ'mi bi man rám hman a ra Xuua, bi mba ʉ yʉ mɛngu bʉ Jerusalén, bi zøm bʉ 'bʉh ra Xuua, nɛ yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Judea, nɛ'ʉ mi 'bʉpʉ hänbʉ ra dąthe Jordán, ngue nde da 'yøde 'bɛ'a da man'a ra Xuua. \v 6 Nɛ nu ra Xuua bi xixyąba ʉ to'o bi 'yømanho 'bɛ'a bi ma, nɛ bin juąnni nangue yʉ́ ts'oqui. Nɛ xʉn ngu bi xixyąba bʉ ja ra dąthe Jordán. \p \v 7 Nɛ xʉn ngu ma ngʉrpihe dyʉ israelhe, dyʉ judíohe, bi zøm bʉ mí 'bäh ra Xuua ɛ̨na din xixyą ʉ. Nu'ʉ 'da yʉ fariseo ʉ, nɛ ʉ 'da yʉ saduceo ʉ. Nɛ nu ra Xuua bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'ahʉ tengu'bʉ ni mɛnihʉ yʉ pozʉ nguetho gyʉ tontohʉ. To'o bi xi ahʉ gua ɛ̨hmbʉ ua ngue gua 'dahmbʉ bʉ ja ran ʉnbi xʉn ʉ tho, bi 'yɛ̨na. \v 8 Ha guím bɛ̨mhbʉ da zä gan yąmhbʉ 'bʉ hin gui 'yøthʉ a rán säui ʉ to'o bi päh yʉ́ mbʉi, bi t'ɛ̨mp'ʉ ma ngʉrpihe. \v 9 Pɛ hin din ja ran 'yɛ̨ts'i ni mbʉihʉ ngue gui 'yɛ̨mhbʉ: “Nugähe yʉ́ t'ʉhnigähe ra Abraham, ya hin gan nuhe ran ʉnbi,” hingui sä gui 'yɛ̨mhbʉ, nguetho nɛhya yʉ do i 'bongua da zä din ją'i ngue da 'yɛ̨mbi yʉ́ t'ʉhni ra Abraham 'bʉ gue'a da nde Oją da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua. \v 10 Nɛ nu'a ra aza ya mahoqui xʉn ho ngue da 'yɛx ʉ yʉ za hingui ho yʉ́n dät'ä, nɛ da thøspʉ ja ra sibi din zø. Nɛ nu'ahʉ tengu'bʉ gyʉ zahʉ ngue hingui ho yʉ́n dät'ä, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ saduceo. \p \v 11 Nɛ xø bi xi ʉ mi'da: \p ―Nugä dí xixyą ahʉ nangue ra dehe 'bʉ ya gá päh ni mbʉihʉ, pɛ nu'a man'da ba ɛ̨hɛ, di hoc'ahʉ nangue rá Hogandąhi Oją tengu'bʉ n'da ra sibi. Nɛ nu'a, man'da i ja rá ts'ɛdi xinda guecä. Hin dí sʉcä tengu a, i ɛ̨n a ra Xuua. \v 12 Nɛ da 'yøt' ran juąnbi, tengutho 'bʉ i pa ma hoqui yʉ jʉ, ngue n'danni i pa m'bɛ'ts'i ʉ yʉ jʉ nɛ n'danni da t'ɛn ʉ yʉ́ häi. Nɛ nu ʉ yʉ́ häi da t'upʉ ja ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, bi 'yɛ̨mb yʉ ją'i a ra Xuua. \s1 Bin xixyą ra Jesús \p \v 13 Nɛ nubʉya bi nɛxpʉ ra häi Galilea ra Jesús, bi zøm bʉ ja ra dąthe Jordán guepʉ ja ra dąpo bí 'bʉh ra Xuua. Bi zøm bʉ ngue bi nde din xixyą a ra Jesús. \v 14 Pɛ nu ra Xuua him mi ndehma di xixyąbi ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ nu'i guí ɛ̨na ga xixyą i, pɛ go man sä'be go gui xixyągui, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua. \p \v 15 ―Pɛ nuya xʉn ho 'bʉ gui xixyągui, nguetho i jatho ga øthʉ 'bɛ'a bi man Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p ―Da nde 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua bʉya. \p \v 16 Nɛ nu'bʉ mi gua a bin xixyą ra Jesús nɛ bi bøx bʉ ja ra dehe, 'bex bi nu ngue bi xoh mahɛ̨ts'i, nɛ bi nu bá cąh rá Hogandąhi Oją tengu n'da ra t'azʉ, bi zøpʉ mí 'bä a ra Jesús. \v 17 Nɛ 'bex bi t'ø a n'da ra nde bí 'yɛ̨h mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna guehna ma Ts'ʉnt'ʉgä na, ngue ɛ̨mmɛ dídi huɛ̨cä nɛ dí numanho, bi 'yɛ̨n Oją. \c 4 \s1 Bi mba nts'ä a ra Jesús nangue ra zįthu \p \v 1 Nɛ nu rá Hogandąhi Oją bʉya 'bex bi zixpʉ ja ra dąpo, in ndepe da mba nts'ä a ra Jesús nangue ra zįthu. \p \v 2 Nɛ nyote pa nɛ nyote nxui bim 'bʉpʉ ja ra dąpo, nɛ him bin sihmɛ, nɛ ɛ̨mmɛ bin tumanthuhu maha. \v 3 Nɛ nubʉya, bi zøm bʉ a ra zįthu ngue da zäp rá mbʉi ra Jesús. Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ majuąni rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, dami japi dim hmɛ yʉ do i 'bongua nɛ gui si, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu. \p \v 4 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Hin ga øt'ä a, bi 'yɛ̨na. Nguetho mán t'o't'i bʉ ja rám hman Oją, hinga hønt'a ra hmɛ dám 'bʉh yʉ ją'i pɛ nɛ a gätho i ma Oją, bi t'ɛ̨mp'a ra zįthu. \p \v 5 Nu ra zįthu xø bi zixpʉ Jerusalén a ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨xpʉ magąts'i rá 'bet'e ra dąniją. \v 6 Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ majuąni gue'e rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, damin säqui nɛ gui so nʉ häi, \q1 Nɛ Oją ba pɛhn yʉ́m 'bɛhni mahɛ̨ts'i ngue da mbäx'i'i nɛ da bɛnt'i i, \q1 nɛ hin hapʉ gui 'uaqui nangue yʉ do, \m tengutho im mam bʉ ja rám hman Oją, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús bʉya. \p \v 7 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Hąha, gue'a i hmam bʉ, pɛ nɛ a i hmam bʉ, ngue “Nu Oją ma Hmuhʉ njongui sä da zä a ngue da bą 'bʉ majuąni da 'yøt'a im man'a,” bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 8 Nɛ xø man'dandį bʉya, bi zix mahøn'a ra zįthu a ra Jesús bʉ rá nyą n'da ra t'øhø xʉn hɛ̨ts'i, nɛ bi 'yuti gätho na ndoho ra ximhäi nɛ gätho 'bɛ'a xʉn ho i ja bʉ ja yʉ hnini. \v 9 Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gätho ga 'da a ya 'bɛ'a dá ut'i i 'bʉ gan dąnyahmu gui thąndegui, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu. \p \v 10 Nɛ bi dąh mahøn'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i grá zįthu, dami 'dagui nanguecä, nguetho nu rám hman Oją i ɛ̨na: “Hønt'a Oją ra Hmu ga thąndehʉ nɛ ga ørpahʉ rá 'bɛfi a,” bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 11 Nɛ nubʉya bi 'da'a ra zįthu bʉ 'bʉh ra Jesús, nɛ bá ɛ̨h yʉ́m 'bɛhni Oją bi zøpʉ mí 'bʉ a ra Jesús bʉ dąpo nɛ bi 'uįn a. \s1 Ra Jesús bi dʉmp rá 'bɛfi bʉ ra xɛqui Galilea \p \v 12 Nɛ bi bøm bʉ ja ra dąpo a ra Jesús bʉya. Nɛ nu'bʉ mí bøm bʉ, bi 'yøde ngue bi jot'a fädi ra Xuua nxixyą. Janangue'a bi mbengda bʉ ra häi Galilea. Guepʉ ra hnini Nazaret bim 'bʉpʉ mahøn'a. \v 13 Pɛ hinga nya'a bim 'bʉpʉ nɛ bi mba bʉ ra hnini Capernaum, nubʉ ra ndendądehe guepʉ ra xɛqui yʉ́ häi mam bombøtahe ra Zabulón nɛ mam bombøtahe ra Neftalí. \v 14-15 Nu'bʉ mi zøm bʉ a ra Jesús bin ja 'bɛ'a bi 'yo't'a ra pøngahyą Isaías maya'bʉ ngue din ja bʉ ra häi Zabulón nɛ ra häi Neftalí, i hänbʉ ra dądehe, 'danguadi ra dąthe Jordán, ngue nɛ a i t'ɛ̨mbi Galilea, guepʉ 'bʉ ʉ i thąnde yʉ́ ojązɛhɛ. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą ngue: \q1 \v 16 Nu yʉ ją'i mi 'bʉpʉ tengu'bʉ i bʉpʉ ja ra 'bɛxui, nɛ i ja bʉ ran dąte, \q1 pɛ nuya bi nɛqui n'da ran nɛqui ngue di yot'i, \m bi 'yɛ̨n'a ra Isaías 'bʉ maya'bʉ. Nɛ gue'a bin ja 'bʉ mi zøm bʉ ra Jesús. \p \v 17 Nɛ nu ra Jesús bi dʉ'mi bi mam bʉ rám hma nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Dami päh nin 'yomfɛ̨nihʉ nangue yʉ ts'oqui, ngue da zä di manda ua rá ts'ɛdi Oją bi zøcua guí 'bʉhmbʉ, bi 'yɛ̨mb yʉ ją'i a ra Jesús 'bʉ mim 'bʉpʉ. \s1 Goho yʉ mbahuą bi dɛn'na ra Jesús \p \v 18 Nɛ n'da ra pa mí 'yo bʉ ja ra ndendądehe a ra Jesús nubʉ ra häi Galilea, nɛ bi nu yoho yʉn 'yohʉ din 'yohʉ zɛhɛ ʉ. Nu'a n'da ra Simón, gue'a ra Pedro a. Nɛ nu man'da ra Andrés. Nɛ nu'ʉ yʉ mbahuą ʉ, nɛ mi ɛnxit'ą bʉ ja ra dądehe. \v 19 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Ba tɛngaui, gui xihmbʉ yʉ ją'i da 'yɛ̨c'yɛigui, tengu thoho bʉ gní thɛui yʉ huą guí øt'ui, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 20 Nɛ 'bex bi hyɛpʉ yʉ́ xit'ą nɛ bi dɛn'na ra Jesús. \p \v 21 Nɛ bi thopʉya bin 'yo mi ts'ʉ a ra Jesús, nɛ bi nu mi yoho yʉn 'yohʉ din 'yohʉ zɛhɛ ʉ, nɛ nu n'da ra Jacobo, nɛ nu man'da ra Xuua, gätho yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo ʉ. Nɛ mín 'yohʉ a rá ta mi hu bʉ 'bɛn yʉ́ mbosa, mí 'uɛt yʉ́ xit'ą. Nɛ xø bi xi ʉ da dɛnni mahøn'a. \v 22 Nɛ 'bex bi zopʉ rá ta nɛ'ʉ yʉ́ mbosa, 'bex bi dɛn'na ra Jesús bʉya. \s1 Ra Jesús bi xänbi xʉn ngu yʉ ją'i \p \v 23 Nɛ nu ra Jesús mí 'yo gätho ra häi Galilea nɛ mí xänba ʉ yʉ ją'i bʉ ja yʉ niją nɛ bi ma 'bɛpʉ dí manda ua rá ts'ɛdi Oją. Nɛ midí hoc yʉ hyɛ̨nni ngue 'bɛ'a gä ní gɛ̨hɛ mí hɛ̨mp'a n'da ngu n'da. \v 24 Nɛ gätho yʉ ją'i bʉ ra xɛqui Siria bi 'yøde 'bɛ'a øt ra Jesús, nɛ bá thunba ʉ yʉ hyɛ̨nni ngue 'dahma 'dan'yo yʉn ʉ mí hɛ̨mbi nɛ'ʉ mín 'yohʉ yʉ zįthu, nɛ'ʉ ząnt'a mi sändąte 'da yʉ ora, nɛ'ʉ xí ts'a rá ją'i, nɛ gätho bi hoc'a ra Jesús. \v 25 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi dɛn'na ra Jesús. Mín numanho da dɛnthoho yʉ ją'i nangue 'bɛ'a bi 'yøt'e. Nu'ʉ 'da yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Galilea, nɛ ʉ 'da yʉ mɛngu bʉ ra xɛqui Decápolis, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ Judea, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ 'danguadi ra dąthe Jordán, nɛ'ʉ 'da mí 'bʉpʉ ra hnini Jerusalén. Gätho bi zøm bʉ mi 'bʉ a ra Jesús. \c 5 \s1 Ra Jesús bi mba bʉ ja ra nyuni \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús 'bʉ mi nu yʉ ją'i ɛ̨mmɛ xʉn ngu bi zøpʉ, nɛ bi ndex bʉ ja ra nyuni nɛ mi hupʉ. Nɛ'ʉ yʉ́ xädi bʉya bi zøm bʉ mí hudi, 'darpʉ mi huhmbʉ. \v 2 Nɛ bi xänba ʉ. \s1 Nu'ʉ i hąn rán jąpi Oją \p \v 3 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús: \p ―Nu'ʉ to'o pąsɛ hingui ho yʉ́ mbʉi bʉ na nu Oją nɛ da hyon Oją di zɛdi, nu Oją da zimanho bʉ di manda rá ts'ɛdi, janangue'a mająpi ʉ bʉya. \p \v 4 Nɛ nu'ʉ tu yʉ́ mbʉi, Oją da hyurpa yʉ́ mbʉi, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 5 Nɛ nu'ʉ im bɛ̨ni i cosɛ häi, da hyąn a ra hogahäi bi man Oją di unni, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 6 Nɛ nu'ʉ i humbi da 'yøt' ran ho, Oją di japi da 'yøt'e xʉn ho, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 7 Nɛ nu'ʉ di huɛ̨c yʉ́ miją'ihʉ, xin di huɛ̨c Oją ʉ, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 8 Nɛ nu'ʉ n'dat'a im bɛ̨ni, dim 'bʉhmbʉ Oją ʉ, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 9 Nɛ nu'ʉ øt' ran hocpate, nu Oją da 'yɛ̨mbi yʉ́ t'ʉhni ʉ, janangue'a mająpi ʉ. \p \v 10 Nɛ nu'ʉ i nu ran ʉnbi nangue ran ho i øt'e, da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ, janangue'a mająpi ʉ, i ɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 11 Nɛ gan johyahʉ 'bʉ i ʉ'ts'ahʉ yʉ ją'i nɛ i then'nahʉ nɛ i xi ahʉ yʉ fɛhni 'bʉ guí tɛngahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 12 Nɛ da hyu ni mbʉihʉ, gan johyahʉ, guim bɛ̨mhbʉ ngue 'dat'a ran ʉnbi guín nuhʉ ʉ yʉ pøngahyą mam 'bɛt'o, nɛ i ja 'bɛ'a din 'da ahʉ ngue am 'bɛ'ts'i mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra ų ua ja ra ximhäi \p \v 13 ―Nu'ahʉ gyʉ ųhʉ hapʉ 'bʉh yʉ ją'i, nguetho nu'a ra ų di hoqui 'bɛ'a i pa njapi, nɛ ngutho ahʉ guídí hojʉ yʉ ją'i, i ɛ̨n a ra Jesús. Pɛ nu'bʉ bi 'bɛh rá ts'ɛdi ra ų, ya hin'yʉ 'bɛ'a sä dí hoqui, janangue da mba ma bʉnt'i thoho bʉ häi. Dami jamansuhʉ hin din ja bʉ gui 'yøthʉ tengu a, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Ran nɛqui ua ja ra ximhäi \p \v 14 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nu ahʉ gyʉn nɛquihʉ bʉ 'bʉh yʉ ją'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. Dami jafʉ da hnu a ran nɛqui. Tengu n'da ra hnini i ja bʉ ja rá nyą ra t'øhø, am 'batho xʉn ho ngue hin'yʉ 'bɛ'a i juti. \v 15 Ngutho n'da ra sibi, hingui sä da mba ma cʉ't'i bʉ ja ra huada 'bʉ da mba ma søque, i jatho da t'ɛ̨xpʉ m'batho, janangue'a di yot'i gätho 'bʉpʉ. \v 16 Nɛ ngutho gui 'yøthʉ ngue tengu'bʉ gyʉ sibihʉ ɛ̨mmɛ di hyärpʉ i 'bʉh yʉ ją'i. Janangue'a da hnut'ahʉ xʉn ho nin t'øt'ehʉ, nɛ ʉ da 'yɛ̨spa Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ʉ bʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi 'yurcahʉ 'bɛ'a nam bøn'ʉ yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés \p \v 17 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―O guím bɛ̨mhbʉ ngue ga 'bɛcä yʉn t'ɛ̨di bi man ra Moisés nɛ 'bɛ'a bin xänbate ʉ yʉ pøngahyą, pɛ bá ɛ̨cä ngue ga ut'ahʉ 'bɛ'a majuąni nam bøn ʉ. \v 18 Majuąni dí xi ahʉ, gätho 'bɛ'a nt'o't'i bʉ, nɛ xínga n'da ʉ ngue hin din ja, 'bʉ guexta'a i jatho ra ximhäi nɛ mahɛ̨ts'i. \v 19 Janangue'a madí ts'ʉtho maha a ram hma ngue hingui nde da 'yʉrpa ra güɛnda n'da, nɛ i xi ʉ mi'da ngue din jabʉ da 'yøt'e, pɛ zi ts'ʉtho rá ts'ɛdi di nɛqui bʉ bí ja rá ts'ɛdi Oją bʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ. Pɛ nu'ʉ di ją'ts'i gätho ʉ mam bʉ ja rám hma Oją, nɛ i xi ʉ mi'da ngue din ja bʉ da 'yøt'e, nɛ man'da xʉn ngu rá ts'ɛdi di nɛqui bʉ bí ja rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 20 Nɛ gue'a dí xi ahʉ a, nde'bʉ man'da xʉn ho gui 'yøthʉ xinda gue ma ngʉrpihʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją. Nguetho nu'bʉ hin gui 'yøthʉ xʉn ho, njąm'bʉ da zä gui cʉthʉ hapʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma hingui ho ra cuɛ \p \v 21 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Gue'bʉ go maya'bʉ bi sih mam bombøtahʉ ran t'ɛ̨di ngue im ma: “O guí hącpahʉ rá te ni miją'ihʉ, nɛ nu to'o da hyącpa rá te rá miją'iui, i jatho da ts'änba rá muui a bi 'yøt'e,” bi t'ɛ̨mp'ʉ. \v 22 Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue nu'bʉ 'bo'o di cuɛp rá miją'iui nangue'a bi 'yørpe, ngue im bɛ̨ni di co'ts'i, guehma da nu ran ts'ɛmbi. Nɛ nu'a to'o da xih ra ts'ore bʉ ja rá hmi rá miją'iui, da ts'ixpʉ 'bʉh yʉ ngʉrpi da ts'ɛmbi. Nɛ nu to'o ɛ̨mmɛ then rá miją'iui dí mba bʉ ja ran ts'ɛmbi ngue ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 23 Janangue'a nu'bʉ guí pähä bʉ ja ra niją ngue guí ɛ̨na gui thąndehʉ Oją, pɛ nu'bʉ gá sømhbʉ bʉ nɛ 'bex gá bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a xquín xihmi ni miją'ihʉ, \v 24 gua peng thohʉ nɛ 'bɛ gui mba bʉ i 'bʉ a ni miją'iui gam punbaui, ja da zä gui thąndehʉ Oją bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 25 Nɛ nu'bʉ guí pąhmbʉ ja 'bɛ'a guidín xihmbʉ n'da ni miją'ihʉ, pɛ gan hocpa zɛhɛhʉ, nɛ hin gui tømhbʉ da ts'ix ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ts'ʉt'abi. Nguetho nu'bʉ gui sømhbʉ bʉ, \v 26 guehma da jo ahʉ nɛ hin da hyɛc'a thohohʉ ra zɛ'mi jague'bʉ gui unhdʉ ra mbɛti hangu da 'yä ahʉ, nɛ xínga n'da centavo da nde gui 'yɛspahʉ, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi 'yɛ̨na hingui ho ran 'yomt'ɛ̨ni \p \v 27 Nɛ man'da bi xih yʉ́ xädi ra Jesús: \p ―Nu man'da ran t'ɛ̨di maya'bʉ i ɛ̨na: “O guí øthʉ ran 'yomt'ɛ̨ni.” \v 28 Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue nu'bʉ n'da ran 'yohʉ da hyant'a n'da ra xisu, nɛ im bɛ̨n'a n'da ran 'yomfɛ̨ni xʉn ts'o nangue a, madague'bʉ bi bɛ̨ntho, tengu'bʉ ya bi 'yøt' ran 'yomt'ɛ̨ni bʉ rá mbʉi a bʉya, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \p \v 29-30 Janangue nu'bʉ i ja a i ut'ahʉ ra ts'oqui, pɛ gui sąmzɛhɛ ni mbʉihʉ madague'bʉ guím bɛ̨mhbʉ ɛ̨mmɛ xʉn ʉ 'bʉ gui 'yɛshʉ. Tengu'bʉ xquí hyą'a n'da ni dähʉ nɛ xquí 'yɛmhbʉ bʉ ma'ueni nɛ xquí n'dadä thohohʉ, uague tengu'bʉ xquí hyɛc'a nin 'yɛihʉ nɛ xquí 'yɛmhbʉ bʉ ma'ueni nɛ xquí n'da'yɛ thohohʉ. Pɛ man'da xʉn ho guin nuhʉ nangue gá 'bɛhmbʉ yʉ ts'oqui, xinda gue'bʉ xquí 'yøthʉ yʉ ts'oqui nɛ xquí 'bɛhmbʉ ran ho maząi bʉ ja ra sibi. \s1 Ra Jesús bi 'yɛ̨na hin da hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ \p \v 31 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ a bi mam 'bʉ maya'bʉ gue: “Nu'bʉ n'da ran 'yohʉ in nde da hyɛh rá xisu, i jatho da 'yøt'a n'da ra søcuą din xummi.” \v 32 Pɛ i jagä man'da ga xi ahʉ, ngue hingui sä da hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ gue'bʉ hingui øt' ran 'yomt'ɛ̨ni a ra xisu. Nguetho nu'bʉ bi hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ, di japi da 'yøt' ran 'yomt'ɛ̨ni a ra xisu 'bʉ bi hyɛgui nɛ dim 'bʉhmi man'da ran' yohʉ. Nɛ 'bʉ n'da ran 'yohʉ dim 'bʉhmi n'da ra xisu bi thɛgui, ra 'yomt'ɛ̨ni a, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \s1 Nte ga ndønbahʉ rá thuhu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 33 ―Nɛ guí pąhmbʉ ran t'ɛ̨di mí hmam 'bʉ maya'bʉ ngue i ɛ̨na: “Pɛ nu'bʉ gá ndønbahʉ rá thuhu Oją, guehma gui ją'ts'a gá mamhbʉ.” \v 34 Pɛ nuya i jagä man'da ga xi ahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Hin'yʉ 'bɛ'a i sä gui ndønbahʉ rá thuhu 'bʉ ja a guí xihmbʉ ni miją'ihʉ ngue guín ndefʉ da 'yɛ̨c'yɛi a guí xihmbʉ. Hingui sä gui ndømhbʉ Oją, pɛ ngutho hingui sä gui ndømhbʉ mahɛ̨ts'i, nguetho nu bʉ mahɛ̨ts'i bí ja bʉ rá ts'ɛdi Oją. \v 35 Nɛ xíngui sä gui ndømhbʉ ra ximhäi, nguetho nɛcua i ja ua rá ts'ɛdi Oją. Nɛ xíngui sä gui ndømhbʉ ra hnini Jerusalén, nguetho rá hnini rá Thahni Oją a. \v 36 Nɛ xíngui sä gui ndømhbʉ ni yąhʉ, nguetho 'dat'a Oją bi zän'na, nɛ xínga n'da ni xtąhʉ sä gui sänzɛhɛhʉ gue'bʉ xʉn t'axi o gue xʉm pothi da gohi. \v 37 Pɛ nu'bʉ ja a guí xihmbʉ ni miją'ihʉ, “da zä,” ga ɛ̨mhbʉ 'bʉ da zä, “hin da zä,” ga ɛ̨nthohʉ 'bʉ hin da zä. Pɛ gätho mi'da yʉm hma bí nɛxpʉ ja rán 'yomfɛ̨ni ra zįthu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bi 'yɛ̨n'a ra Jesús hin ga cos'hʉ 'bʉ ja a da t'ørcahʉ \p \v 38 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nu'ahʉ gá 'yøhmbʉ 'bɛ'a bi sih mam bombøtahʉ ngue: “Nu'bʉ n'da ra ją'i di ts'onba rá dä rá miją'iui, pɛ nɛ a da mba ma ts'onbi rá dä. Nɛ nu'bʉ rá ts'i da 'yøcpe, ngutho nɛ'a xin da t'øcpa rá ts'i.” \v 39 Pɛ nuya i jagä man'da ga xi ahʉ ya, ngue nu'bʉ 'bʉ a n'da in nde di ʉn'nahʉ, pɛ o guí sʉhmbʉ a. Nɛ nu'bʉ 'bo'o da mbɛp'ahʉ 'danguadi ni hmihʉ, gui unhdʉ man'da nguadi da mbɛp'ahʉ. \v 40 Nɛ nu'bʉ 'bo'o da zix ahʉ bʉ 'bʉh ra zɛ'mi ngue da gąn'na ni pahnihʉ, pɛ nɛ a ni cotohʉ gui unhdʉ. \v 41 Nɛ nu'bʉ i si ahʉ gui tuspahʉ rá 'bɛni n'da ra ją'i n'da ora, xʉn ho 'bʉ nyo ora gui tuxhʉ a rá 'bɛni. \v 42 Nɛ hønt'a go to'o da 'yä ahʉ 'bɛ'a i honi, dami unhdʉ. Nɛ nu'bʉ 'bo'o da mip'ahʉ 'bʉ ja a guí pɛs'hʉ, pɛ xʉn ho 'bʉ gui unhdʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ga huɛ̨c man sʉihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 43 ―Nɛ a n'da ram hma maya'bʉ i ɛ̨na: “Dami huɛ̨c ni amigohʉ nɛ gui ʉcpa nin sʉihʉ,” mí t'ɛ̨n'ahʉ. \v 44 Pɛ i ja man'da ga xi ahʉ, ngue gui huɛ̨c nin sʉihʉ, gan yąmanhohʉ ʉ man yʉ ts'ore nangue ahʉ, nɛ gui 'yørpahʉ ran ho to'o di ʉc'ahʉ. Nɛ dami 'yäfʉ rá mate Oją ʉ to'o i numan'ʉ ahʉ nɛ ʉ di ʉn'nahʉ, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \v 45 Nɛ nu'bʉ ngubʉ gui 'yøthʉ, 'da'angu gá 'yøthʉ a ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ngue bá pɛnh ra 'ye nɛ ra hyadi. Pɛ hinga hønbʉ 'bʉ ʉ yʉ hocją'i gue i so ra 'ye nɛ ra hyadi, pɛ nɛpʉ i 'bʉh yʉ ts'om'bäi, bi 'yɛ̨na. \v 46 Pɛ nu'bʉ hønt'ʉ to'o di huɛ̨c'ahʉ guidí huɛ̨jʉ, 'bɛ'a gue gá tąhmbʉ 'bʉ ngubʉ gá 'yøthʉ. Pɛ nɛ n'dat'a gá 'yøthʉ ʉ yʉ ziyate hyącahäi. \v 47 Pɛ ha guí ɛ̨mhbʉ xʉn ho guí øthʉ 'bʉ hønt'ʉ ni cuhʉ guidí zɛnguahʉ. Nu'bʉ guin jahʉ bʉ, 'da'angu guí øthʉ ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ. \v 48 Pɛ nde'bʉ xʉn hotho gui 'yøthʉ, nguetho xʉn hotho Oją ma Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \c 6 \s1 Hin ga øthʉ ran 'yɛ̨ts'i 'bʉ dí øthʉ yʉn t'øt'e xʉn ho \p \v 1 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ mi 'bʉpʉ: \p ―Pɛ nu'bʉ guí øthʉ rá 'bɛfi Oją, hin gui 'yøthʉ da 'yɛ̨s'a ni miją'ihʉ, nguetho hin te di 'da ahʉ ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ din jabʉ gui 'yøthʉ, bi 'yɛ̨n'a. \v 2 Nɛ nu'bʉ guín nde gui fäxhʉ n'da ra hyoya, hin gui 'yøthʉ ngue da nu ahʉ yʉ ją'i, tengu øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni 'bʉ di un'na n'da ran t'unni yʉ hyoya, ngue di um bʉ ja yʉ niją o guepʉ ja yʉ 'yu ngue in nde da 'yɛ̨spa yʉ ją'i 'bɛ'a i øt'e. Majuąni dí xi ahʉ, ya hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha 'bʉ ngubʉ i øt'e, bi 'yɛ̨na. \v 3 Pɛ nu'bʉ i ja a guí nde gui unhdʉ n'da zi hyoya, nde'bʉ hin gui xihmbʉ ʉ mi'da 'bɛ'a gá 'yøthʉ. \v 4 Nɛ man'da xʉn ho 'bʉ hin njon da nu 'bɛ'a guídí unhdʉ, pɛ go da nu Oją ma Tahʉ, nɛ i ja 'bɛ'a din 'da ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hingui yoho guim bɛ̨mhbʉ 'bʉ guí yąhʉ Oją \p \v 5 Nɛ man'da dí xi ahʉ: \p ―Nu'bʉ guí yąhʉ Oją, o guí øthʉ tengu i øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nu'ʉ, i 'bäpʉ ja yʉ niją nɛpʉ ja yʉ xo'yu, ɛ̨na i yąhʉ Oją pɛ hønt'a ran 'yɛ̨ts'i im bɛ̨ni. Majuąni dí xi ahʉ, hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha nangue 'bɛ'a i øt'e. \v 6 Nɛ nu'bʉ guí yąhʉ Oją gui mbähä bʉ njon da nu ahʉ, pɛ Oją ma Tahʉ go i nu ahʉ nɛ di 'da ahʉ 'bɛ'a guí äfʉ a, i ɛ̨na. \p \v 7 Pɛ hinga guexta'a ram hma gui mamhbʉ ngue nte ní mba tho 'bʉ guí yąhʉ Oją, tengu i øt'ʉ tɛn yʉ́ oją zɛhɛ. Nɛ sä im bɛ̨ni i ø'a Oją 'bɛ'a im ma 'bʉ xʉn ngu i xifi. \v 8 Nɛ o guí øthʉ tengu i øt'ʉ, nguetho nu Oją ma Tahʉ ya i pądi 'bɛ'a gätho guí homhbʉ gue'bʉ hinga ná äfʉ, i ɛ̨na. \v 9 Pɛ guim bɛ̨mhbʉ 'bʉ guí yąhʉ Oją 'da yʉm hma tengu dí xi ahʉ ngue: \q1 Nuya ma Ta ahe guí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i. \q1 Da hnumansu ni thuhu. \q1 \v 10 Nɛ dín ndehe din ja ua n'dihi ni ts'ɛdi ngue di manda ua. \q1 Nɛ da t'øt' ua ni pähä ua ja ra häi tengu tho i t'ørpʉ mahɛ̨ts'i. \q1 \v 11 Nɛ dami 'daje ran ts'ihmɛ dí homhbe ra pa i jabʉ ya. \q1 \v 12 Dami punga ma ts'oquihe, tengu thoho bʉ na punbahe ʉ i ørcahe ran ts'o. \q1 \v 13 Nɛ o guí hɛgahe da dąje ran ts'o, pɛ dami yąnje nangue ran ts'o. \q1 Nguetho nu'i gra hmuts'ʉt'abi, gä di manda ua ja ra häi ni ts'ɛdi, nɛ i ja ni ts'ɛdi mixte njąm'bʉ da guadi gätho yʉ pa maząi. \q1 Nɛ hønt'a dí xi'ahe ya. \p \v 14 Nguetho nu'bʉ gadí punbahʉ yʉ́ ts'oqui ni miją'ihʉ, ngutho da 'yøt'ahʉ Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, di pun'na ni ts'oquihʉ. \v 15 Pɛ nu'bʉ hin gadí punbahʉ ni miją'ihʉ, nɛ ahʉ hin di pun'nahʉ Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hin gui 'yuhmbʉ 'bʉ guí ɛt' yʉn ts'ihmɛ 'bʉ guín yąhʉ Oją \p \v 16 ―Nɛ nu'ahʉ, nu'bʉ guí nde gui 'yɛt' nin sihmɛhʉ n'da ora ngue guim bɛ̨mhbʉ Oją, o guí øthʉ tengu øt'ʉ di yorpa a im bɛ̨ni. Nu'ʉ i ut yʉ ją'i 'bɛ'a øt'e, nde'a dí hnumanho, pɛ hønt'a ran 'yɛ̨ts'i bi dąha nangue 'bɛ'a bi 'yøzɛhɛ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 17 Pɛ nu ahʉ, 'bʉ guí ɛt' nin sihmɛhʉ ngue guím bɛ̨mhbʉ Oją, pɛ gan 'yomanhohʉ tengu'bʉ ya gán sihmɛhʉ. \v 18 N'dahma njon da bądi 'bɛ'a gá 'yøthʉ gue gá 'yɛt' nin sihmɛhʉ, nɛ hønt'a Oją ma Tahʉ i nu ahʉ 'bɛ'a gá 'yøthʉ, nɛ i ja 'bɛ'a di 'da ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Gui hyomhbʉ 'bɛ'a dí nɛcmanho bʉ mahɛ̨ts'i \p \v 19 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Hin gui muns'hʉ 'bɛ'a gdám mɛmbɛtihʉ ua ja ra ximhäi, nguetho nuua i 'bʉh yʉ zu'uɛ̨ ngue di ts'oni 'bɛ'a gätho guí pɛs'hʉ, nɛ ja'bʉ da boxjua, nɛ ja'bʉ da bɛ̨ ahʉ yʉ bɛ̨. \v 20 Pɛgue gui hyoni gui xąnthʉ 'bɛ'a dí hnumanho ahʉ bʉ mahɛ̨ts'i. Nguetho hin te dim 'bɛpʉ, hin da yʉrpʉ yʉ bɛ̨ ngue da bɛ̨ ahʉ 'bɛ'a guí pɛs'hʉ bʉ, nɛ hin da boxjua, nɛ njo'o bʉ yʉ zu'uɛ̨ ngue di ts'oni. \v 21 Nguetho hønbʉ i ja ním pɛ'ts'i n'da im bɛ̨n rá mbʉi n'da. Nu'bʉ guecua ja ra ximhäi i ja 'bɛ'a i pɛ'ts'a n'da, hønt'ua im bɛ̨n a n'da, nɛ nu'bʉ guepʉ mahɛ̨ts'i, guepʉ im bɛ̨n a n'da 'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran nɛqui ní mbʉi n'da \p \v 22 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ nu'bʉ hønt'a xʉn ho guím bɛ̨mhbʉ nɛ guí øthʉ, din ja ahʉ tengutho 'bʉ n'da ra ją'i xʉn ho rá dä, i handi xʉn ho ran nɛqui, din jabʉ ni mbʉihʉ. \v 23 Pɛ nu'bʉ hinga gue'a guím bɛ̨mhbʉ, sä guí ɛ̨mhbʉ i ja ahʉ ran nɛqui, pɛgue xʉm 'bɛxui thoho ni mbʉihʉ, tengutho 'bʉ n'da ra ją'i ngue hingui ho rá dä, nɛ xʉm 'bɛxui thoho bʉ i handi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hin di yoho yʉ́ hmu n'da \p \v 24 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ hingui sä dim 'bʉ i yoho yʉ́ hmu n'da ra 'yɛ̨hɛ. Nguetho nu'bʉ yoho yʉ́ hmu i 'bʉ a n'da, nu'a n'da da numanho, nɛ nu'a man'da hin da numanho. Uague nu'a n'da da hyumbi dim pɛhmi a, pɛ nu'a man'da da zocpa thoho rá 'bɛfi a. Janangue'a hingui sä yoho yʉ́ hmu da dɛn'na n'da. Hingui sä da 'yɛ̨mp Oją rá Hmu 'bʉ i numanho ʉ yʉ mbɛti, nguetho tengu'bʉ rá hmu a ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Oją di jamansu yʉ́ 'yɛ̨c'yɛi \p \v 25 ―Janangue'a dí xi ahʉ, hin go guim bɛ̨nsɛhʉ 'bɛ'a gui sihʉ ngue gdám 'bʉhmbʉ, nɛ xín guim bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a gui hyehʉ. Pɛ guim bɛ̨mhbʉ ngue man'da di muui ni tehʉ xinda gue ʉ nin ts'ihmɛhʉ, nɛ man'da di muui ni ją'ihʉ xinda gue ʉ ni hehʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 26 Dami nuhʉ yʉ doja i 'yo hønbʉ go hapʉ, nɛ hin'yʉ yʉ́ huąhi, nɛ xín te i pɛ'ts'i, pɛ dí xi ahʉ, nu Oją ma Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i gätho i 'uįn ʉ. Nɛ nu ahʉ, man'da di mu ahʉ xinda gue ʉ yʉ doja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 27 Nɛ ha guím bɛ̨mhbʉ man'da nya'a gam 'bʉhmbʉ ua ja ra ximhäi 'bʉ ɛ̨mmɛ guím bɛ̨ndumbʉihʉ 'bɛ'a gätho guidí 'bɛhmbʉ. \p \v 28 Nɛ hanja ɛ̨mmɛ go guím bɛ̨nsɛhʉ nangue ni hehʉ. Xøgue ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Pɛ dami nuhʉ yʉ døni i ja bʉ dąpo, nɛ nu'ʉ hingui dim pɛfi nɛ xíngui di hoc yʉ́ he. \v 29 Pɛ dí xi ahʉ, man'da mahotho yʉ døni xínda gue a rá he ra ts'ʉt'abi Salomón ngue mí he 'bʉ mi ja rá ts'ɛdi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 30 Nɛ ngubʉ bi 'yøt'a Oją nangue yʉ døni, mahotho nám pa ya, nɛ nixudi da mba nts'ɛqui nɛ da t'udi. Janangue'a guim bɛ̨mhbʉ, man'da xʉn ho da 'yøt'ahʉ Oją xinda gue ʉ yʉ døni, bi 'yɛ̨n'a. \v 31 Janangue o guí ɛ̨mhbʉ: “'Bɛ'a hmaha ga sihʉ.” Uague: “'Bɛ'a hmaha ga hehʉ.” \v 32 Nguetho nu'ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ, gue'a ząi i hon'ʉ, pɛ nu'ahʉ i 'bʉpʉ ni Tahʉ bʉ mahɛ̨ts'i, nɛ i pądi 'bɛ'a gä guidí 'bɛhmbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 33 Janague'a nu ahʉ, m'bɛt'o thoho gan umhbʉ di manda ahʉ rá ts'ɛdi Oją, nɛ gui hyomhbʉ n'da ra hogambʉi nangue rá pähä Oją, nɛ nubʉya di 'da ahʉ 'bɛ'a gätho gui hyomhbʉ. \v 34 O guím bɛ̨ndumbʉihʉ, o guí ɛ̨mhbʉ: “'Bɛ'a da zä ga øthʉ 'bʉ nixudi.” Pɛgue gui tømhbʉ, 'bɛ nixudi ja gui pąhmbʉ bʉya 'bɛ'a da zä gui 'yøthʉ. N'da pa ngu n'da pa i ja 'bɛ'a din ja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 7 \s1 Ra Jesús bi ma hingui ho ran yąpi \p \v 1 ―“Nuna bi 'yøt' yʉ ts'oqui,” hin gui 'yɛ̨mhbʉ, n'dahma hinga gue'a dí ts'ɛp'ahʉ a, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 2 Pɛ nu'bʉ guídi yąfʉ ʉ mi'da ngue guím bɛ̨mhbʉ hønsɛ ahʉ xʉn ho ahʉ, pɛ Oją hin da numanho ahʉ 'bʉ. Nɛ 'da'ingu da 'yøt'ahʉ Oją tengu gá 'yørpahʉ ʉ gá yąfʉ, bi 'yɛ̨na. \v 3 Hanja bi zä gá nurpahʉ ra zi häi i o rá dä ni miją'ihʉ, nɛ hin go guí pąhmbʉ i o ra xɛcza ni dähʉ. In jabʉ ní nɛqui ni ts'oquihʉ. \v 4 Nɛ ha da zä gui xihmbʉ ni miją'ihʉ: “Mba ga hąp'a ra häi o ni dä,” sä gui 'yɛ̨mfʉ, nɛ go man'da xʉn ndoho ra xɛcza i o ni dähʉ. \v 5 Ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Pɛ nde'bʉ m'bɛt'o gan hojʉ nangue yʉ ts'oqui guídi hosɛhʉ, janangue'a da zä gui hyąmp'ahʉ ra häi o rá dä ni miją'ihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 6 O guidí unhdʉ a xʉn ho ʉ yʉ fo'yo, ndetho da za ahʉ. O gue'bʉ guidí unhdʉ a di muui ʉ yʉ ts'ʉdi, ndetho da nɛm bʉ häi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu'bʉ ja da t'äp'a Oją di uni \p \v 7 Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Dami 'yäfʉ Oją 'bɛ'a guí homhbʉ, nɛ nu'a di 'da ahʉ. \v 8 Nguetho nu'a to'o da 'yädi, Oją di un'na bi 'yäpi. Nɛ nu'a to'o ja a i honi, di und Oją a i honi. Nɛ nu'a to'o da hyoni da socpa n'da ra goxthi njut'i thoho, Oją da xocpa a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 9-11 Pɛ nu'ahʉ madague'bʉ gyʉ́ ts'om'bäihʉ, xínga n'da ahʉ guidí unhdʉ ra do ni t'ʉhnihʉ 'bʉ i ä'ahʉ ra hmɛ, nɛ xíng ra c'ɛ̨yą guidí unhdʉ 'bʉ i ä ahʉ ra huą, pɛ hønt'a xʉn ho guidí unhdʉ ni t'ʉhnihʉ. Ha maguet'a Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ngue hin di 'da ahʉ xʉn ho 'bʉ ja a guí äfʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 12 Nɛ nu'bʉ guí nde da 'yøt'ahʉ ran ho ni miją'ihʉ, nde'bʉ gui 'yørpahʉ ran ho. Gue'a nam bøn'a rán t'ɛ̨di ra Moisés nɛ rám hma yʉ pøngahyą maya'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 N'da ran t'uti nangue ra goxthi nɛ yʉ 'yu \p \v 13-14 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'a ní yʉt'a n'da bʉ ja ra te maząi, tengu'bʉ n'da ra goxthi xʉn ts'įt'i, uague n'da ra t'ʉ'yu, nɛ hingui ngu yʉ ją'i i numanho da thopʉ. Pɛ dami hyomhbʉ gui cʉthʉ bʉ. Nguetho nu'a ra goxthi xʉn ndoho nɛ ra dą'yu ní zix a n'da bʉ ja ran ʉnbi maząi, nɛ xʉn ngu ʉ yʉ ją'i i numanho da thopʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nda'a ʉ yʉ hyäte pøngahyą \p \v 15 ―Pɛ gam fähmbʉ nangue yʉ hyäte pøngahyą. Nu'bʉ i søm bʉ guí 'bʉhmbʉ, sä øt'e tengu'bʉ yʉ dɛ'yo ngue xʉn ho, pɛ nu yʉ́ mbʉi tengu'bʉ n'da ra zate. \v 16 Nɛ da zä gui pąhmbʉ yʉ hyäte pøngahyą nangue yʉ́n t'øt'e i øt'e, tengu thoho yʉ za da bą a n'da nangue yʉ́n dät'ä i zʉpʉ. Nguetho hin din zʉpʉ ja n'da ra za n'da ran dät'ä 'bʉ hinga gue'a rá za a. \v 17 Pɛ nu ra za xʉn ho i zʉh yʉ́n dät'ä xʉn ho, nɛ ngutho ra za hingui ho i zʉh yʉ́n dät'ä hingui ho. \v 18 Nguetho nu'a ra za xʉn ho hin da zä din zʉpʉ yʉ́n dät'ä ngue hingui ho, nɛ ngutho a ra za hingui ho hin njąm'bʉ da zä din zʉpʉ yʉ́n dät'ä xʉn ho. \v 19 Nɛ nu yʉ za hingui ho ʉ yʉ́n dät'ä, da mba nt'ɛts'i nɛ da t'udi. \v 20 Janangue'a da zä gui pąhmbʉ ʉ yʉ hyäte pøngahyą nangue 'bɛ'a da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nda'a ʉ di manda rá ts'ɛdi Oją \p \v 21 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nɛ sä ɛ̨na yʉ́ hmujʉ ʉ 'da, pɛ hin da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ. Pɛ hønt'ʉ majuąni i øt' rá pähä ma Ta mahɛ̨ts'i da yʉrpʉ ʉ. \v 22 Nɛ nu'bʉ bi zøn ra pa ran juąnbi 'bʉ rán zɛgui, xʉn ngu da mbarqui da 'yɛ̨ngui: “Ma Hmu, nugähe dá mamhbe a nim hma, nɛ nangue ni thuhu dá hømhbe thi yʉ zįthu, nɛ nangue ni thuhu xʉn ngu yʉn t'øt'e mixte dá øthe,” da 'yɛ̨ngui. \v 23 Pɛ nugä ga ɛ̨mp'ʉ: “Njąm'bʉ dá pą ahʉ. Dami 'uehmbʉ ua ja ma hmigä, gyʉ ts'om'bäihʉ,” ga ɛ̨mbi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hønt'a go to'o in nde da 'yø a dím ma, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 24 ―Pɛ nu'a to'o i øh ma nde nɛ i øt'a ma pähägä, i øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ ngue mí ja rán 'yomfɛ̨ni nɛ bi hyø a n'da rá ngu bʉ ja n'da ra dongu xʉn juąni. \v 25 Nɛ bin ja n'da ra dą'ye, nɛ ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ dehe bi 'yugui, nɛ bá ɛ̨h ran dąhi xʉn ndoho mí nde xtí yøt'a ra ngu. Pɛ him bi yøt'a, nguetho nu'a ra ngu mí høpʉ ja ra dongu xʉn ho. \v 26 Pɛ nu'a to'o i ø'a dí ma nɛ hingui ʉrpa ra güɛnda a, i øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ ngue ra 'yąmbʉi, nɛ bi hyøh rá ngu bʉ mi ja n'da ra 'bomu. \v 27 Nɛ bin ja n'da ra dą'ye ngue bi 'yuh yʉ dehe, nɛ ran dąhi xʉn ndoho, nɛ bi yøt'a rá ngu. Nɛ ɛ̨mmɛ nts'utho bin ja bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu yʉ ją'i bi numanho rán xädi ra Jesús \p \v 28-29 Nɛ nu'bʉ mi gua a bi ma ra Jesús 'bʉ mí hyupʉ ja ra nyuni, nu yʉ ją'i mi huhmbʉ bʉ bi hyonya ʉ. \p ―Haguen ja i xänbi xʉn ho, nɛ hinga ngubʉ i xängahʉ ma xänbatehʉ bʉ ja ra niją, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ ją'i. \p Nguetho nu'bʉ mi xänba ra Jesús, bi 'yuti ngue mi ja rá ts'ɛdi xʉn ho a. \c 8 \s1 Ra Jesús bi hoc'a n'da ran 'yohʉ mi hɛ̨mb ra t'axca'ya \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi gua a bi man ra Jesús, nɛ bi gąpʉ ja ra nyuni bʉya, nɛ ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ ją'i mí numanho da dɛnthoho mahøn'a. \v 2 Nɛ bá ɛ̨'a n'da ran 'yohʉ ngue mi hɛ̨mb ra t'axca'ya. Bin dąnyahmu bʉ mí 'bäh ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gra Hmu, nu'bʉ ni pähä, da zä gui 'uec'i ts'ʉ ran ʉ dí hɛ̨mbi. \p \v 3 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi uąt rá 'yɛ bi dädi nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―I jagä ra pähä ngue 'bex da zä i. Dami yą́ni. \p Nɛ nu'bʉ mí 'yɛ̨mbi, 'bexgue bi yąn'a ran 'yohʉ. \v 4 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi hɛcpa a ran 'yohʉ njon da xifi to'o a bi japi bi yąni, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ní mba bʉ 'bʉh yʉ mbäją da nu i ngue ya bi yąn i, nɛ gui un'na n'da ra 'bøts'e tengu i man yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ ja bi thopʉ ra hnini Capernaum bʉya. \s1 Ra Jesús bi hocpa rá 'yɛ̨hɛ n'da ra hmudofʉi \p \v 5 Nɛ nu'bʉ mí zøm bʉ ra hnini Capernaum a ra Jesús, 'bex bá ɛ̨ a n'da ra hmudofʉi ra mɛngu bʉ Roma, nɛ bin c'at'ui nɛ bi 'yäp ra mate, \v 6 bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i grá Hmu, nu n'da ma 'yɛ̨hɛ i 'bɛm bʉ ja ma ngu, i ts'a rá ją'i, hingui sä di 'yąni, ɛ̨mmɛ xʉn 'doni, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 7 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Ga mba bʉ ga hoqui. \p \v 8-9 Pɛ nu ra hmudofʉi bʉya bi 'yɛ̨mbi: \p ―Hingui jatho gui mba bʉ ja ma ngu, grá Hmu, nugä hin dí sʉcä tengu e nɛ hin drá judíogä. Pɛ dí pądi ngue i ja ni ts'ɛdi zɛhɛ, ngue nu'bʉ guim ma da yąni, nɛ 'bexgue da yąni, bi 'yɛ̨na. Tengu thohogä bin 'dac'i ts'ʉ man t'ɛ̨di, nɛ nu'bʉ i ja 'bɛ'a dí xi ʉ ma dofʉi nɛ'ʉ ma 'yɛ̨hɛ, 'bexgue 'dahmantho in ja. Nɛ ngutho i, da zä guim mantho ua nɛ 'bexgue da yąm bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra hmudofʉi. \p \v 10 Nu'bʉ mí 'yøh ra Jesús 'bɛ'a bi man a ra hmudofʉi, bi hyonya thoho nɛ bi xi ʉ min 'yohʉ: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, njąm'bʉ xtá tįngä n'da ma mɛnguhʉ yʉ ją'i israel dyʉ judíohʉ ngue xtám bądi i ja ma ts'ɛdi xʉn ho tengu na ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 11 Guim bɛ̨mhbʉ a dí xi ahʉ, xʉn ngu yʉ ją'i ngue gätho na ndoho ra ximhäi, ngue him ma mijudíohʉ, da 'yɛ̨c'yɛigui nɛ da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, 'darbʉ dim 'bʉhmbʉ ma ngʉrpa bombøtahʉ ra Abraham, nɛ ra Isaac nɛ ra Jacob. \v 12 Pɛ xʉn ngu ma mijudíohʉ ngue yʉ́n sähʉ xtán yʉrpʉ, pɛ man'da go da t'ɛntpʉ ja ra 'bɛxui ʉ, nɛ din zom bʉ nɛ din guxpʉ yʉ́ ts'i, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i 'bʉ mi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Nɛ nubʉya bi t'ɛ̨mp'a ra hmudofʉi: \p ―Ní mba ni ngu, ya bin ja a gám ma nguetho gá 'yɛ̨c'yɛi i ja ma ts'ɛdi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ 'bexgue bi yąn a rá 'yɛ̨hɛ bʉya. \s1 Ra Jesús bi hocpa rá suto ra Pedro \p \v 14 Nɛ nu'bʉ mí mbenc'a ra hmudofʉi bʉya, xø bi tho a ra Jesús, bi zøm bʉ rá ngu ra Pedro. Nɛ bi nu 'bɛm bʉ rá oi a rá suto ra Pedro, mi hɛ̨mb ra pa. \v 15 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi bɛndba rá 'yɛ, nɛ 'bex bi bøn a ra pa mi hɛ̨mbi. Nɛ bi ndanc'a ra xisu bʉya, bi hyonba ra hmɛ a ra Jesús nɛ ʉ mín 'yohʉ, nguetho ya bi yąn'a ra xisu bʉya. \s1 Xʉn ngu yʉ hyɛ̨nni bi hoc'a ra Jesús \p \v 16 Nɛ nu'bʉ min xui bʉya xʉn ngu yʉ ją'i bá ts'i bʉ mi 'bʉh ra Jesús ngue min 'yohʉ yʉ zįthu. Nɛ hønt'a n'dare bi man ra Jesús, 'bexgue gätho bi hyøn a thi ʉ yʉ zįthu, nɛ bi hoc'ʉ yʉ hyɛ̨nni. \v 17 Gätho bin ja 'bɛ'a bi man a ra pøngahyą Isaías maya'bʉ ngue din ja 'bʉ mi 'yɛ̨na: “Da du zɛhɛ 'bɛ'a gätho xʉn hɛ̨i dín nuhʉ, nɛ da nusɛ 'bɛ'a gä man ʉ dí hɛ̨mfʉ,” bi 'yɛ̨n'a ra Isaías 'bʉ maya'bʉ. \s1 Yoho yʉn 'yohʉ ɛ̨na da dɛn'na ra Jesús \p \v 18 Nɛ nu'bʉ mín nu ra Jesús ngue ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ ją'i mi 'bäpʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Masque xʉn ho 'bʉ ga thohmbʉ 'danguadi ra dądehe, bi 'yɛ̨na. \p \v 19 Nɛ nu n'da ra xänbate niją bi 'yɛ̨mbi: \p ―Xänbate i, dín nde ga tɛn'ni i hønbʉ go hapʉ gui mba, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 20 Nɛ bi dą a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ nu yʉ haho i ja yʉ́ ngu nɛ yʉ doja i ja hapʉ da 'yoi. Pɛ nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, hin'yʉ ma ngungä ua, bi 'yɛ̨mthoho ra Jesús. \p \v 21 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a man'da ra ją'i min 'yohʉ bʉya: \p ―Ma Hmu, dami tøcpi ts'ʉ, 'bɛ ga äcä ts'ʉ ma ta nɛ ga tɛn'na bʉya, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 22 Bi dą'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Tɛnga maha, nu'ʉ xʉn du da 'yä ʉ 'bʉpʉ, tengu'bʉ nɛ ʉ xʉn du ʉ, bi 'yɛ̨na. \s1 Ra Jesús bi säyaba ran dąhi nɛ ra t'øthe \p \v 23 Nɛ nu'bʉ mi gua'a man ra Jesús bʉya, 'bex bi hyu bʉ ja ra mbosa nɛ bi mbähä yʉ́ xädi, dí mba bʉ 'danguadi ra dądehe. \v 24 Nɛ bi mbʉ'a n'da ran dąhi ts'ɛdi bi 'yɛn ra dehe, nɛ ɛ̨mmɛ di thoni yʉ t'øthe, bi dons i ts'ʉ ra dehe a ra mbosa. Pɛ nu ra Jesús mí ąha, him bi 'yʉrpa ra güɛnda 'bɛ'a midí ja ra dehe. \v 25 Nɛ bi 'yä ʉ yʉ́ xädi nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gra Hmu, dami nuhu, guin yąnje, nguetho ya in nde ga tonthʉ mbo ra dehe, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 26 Nɛ nu ra Jesús bi dądi: \p ―Hanja, ha ɛ̨mmɛ zi ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛigahʉ ngue i ja ma ts'ɛdi, nɛ guín suhʉ. \p Nɛ nubʉya bi ndanc'a ra Jesús nɛ bi xi a ran dąhi ngue din hɛ̨ nɛ ra dehe, nɛ 'bexgue bin hɛ̨ bʉya. \v 27 Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ bʉya bi hyonya thoho 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús. \p ―'Bɛ'a di 'yɛ̨t'ui na ran 'yohʉ, nguetho nɛ ran dąhi i ø'a i xifi, nɛ ra dehe i ø'a i xifi, bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \s1 Ra Jesús bi hoc'i yoho yʉn 'yohʉ min 'yohʉ yʉ zįthu \p \v 28 Nɛ nubʉya bi zøm bʉ 'danguadi ra dądehe bʉya, nguepʉ ra xɛqui Gadara. Nɛ 'bex bá ɛ̨pʉ yoho yʉn 'yohʉ ngue min 'yohʉ yʉ zįthu, nɛ mán ts'utho ʉ, tengutho ʉ yʉ zate. Mí 'bʉpʉ ja yʉn 'yägui ʉ, janangue'a nu yʉ ją'i i su da thopʉ hänbʉ ja ran 'yägui. Nɛ 'bex bá ɛ̨'ʉ yʉn 'yohʉ bin c'athʉ a ra Jesús, nɛ bi mbafi: \p \v 29 ―'Bɛ'a gní 'yɛ̨cua gra Jesús, rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją. Ha cpí 'yɛ̨hɛ gui ʉngahe, nɛ hinga na søn ra pa gui ʉngahe, bi 'yɛ̨n yʉ zįthu min 'yohʉ ʉ yʉn 'yohʉ. \p \v 30 Nɛ hinga yatho bʉ mi 'bʉ i 'da yʉ ts'ʉdi. \v 31 Nɛ nu'ʉ yʉ zįthu bʉya bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Nu'bʉ guín nde gui hyønje thi, dami 'daje ran t'ɛ̨di ga cʉthe nʉ 'yo yʉ ts'ʉdi, bi 'yɛ̨n'ʉ: \p \v 32 ―Ni mbähä, dami cʉthʉ nʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nu yʉ zįthu bʉya bi bøm bʉ ja rá mbʉi ʉ yʉn 'yohʉ, nɛ 'bexgue bi yʉrpʉ 'bʉh yʉ ts'ʉdi. Nɛ nu yʉ ts'ʉdi bʉya bin tihi nɛ bi gąpʉ ja ra nguani, him bi zä bin säya, nin uɛ̨m bʉ ja ra dehe, bim 'bɛpʉ. \v 33 Nɛ nu'ʉ mi fä ʉ yʉ ts'ʉdi bʉya, 'bexgue bi mba n'dihi bʉ ja ra hnini, nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ, bi mam bʉya ngue 'bɛ'a bin ja nangue ʉ yʉn 'yohʉ min 'yohʉ yʉ zįthu, nɛ nangue ʉ yʉ ts'ʉdi. \v 34 Nɛ bá ɛ̨h yʉ mɛngu bʉ ra hnini bʉya, bi zøpʉ 'bäh ra Jesús, nɛ nts'ɛdi bi 'yäp ra mate ngue da mbengui, nguetho him bi numanho 'bɛ'a bi 'yøt'a. \c 9 \s1 Ra Jesús bi hoc'a n'da ran 'yohʉ xí ts'a rá ją'i \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús bʉya, xø bá hu mahøn'a ra mbosa, bá peng bʉ 'danguadi ra dądehe. Bi zøm bʉ ra hnini mi 'bʉi. \v 2 Nɛ bá thunba bʉ man'da ra hyɛ̨nni mahøn'a, ngue n'da ran 'yohʉ bá 'yox ra 'beza nguetho midí ts'a rá ją'i. Nɛ 'bexgue mí pą a ra Jesús mí ɛ̨c'yɛi ʉ ngue i jasɛ rá ts'ɛdi, janangue'a bi 'yɛ̨mp'a ra hyɛ̨nni: \p ―O te guím bɛ̨ni n'yø, nguetho ya dá pun'na ni ts'oqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 3 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ xänbate niją bʉya, nu'bʉ mi 'yøde 'bɛ'a bi man ra Jesús, 'bex bi bɛ̨n ʉ: \p ―Nuna ran 'yohʉ hingui ho i øt' na, ha hinga hønt'a Oją sä di punba n'da, mi ɛ̨nsɛ ʉ. \p \v 4 Pɛ nu ra Jesús 'bex bi bądi 'bɛ'a mim bɛ̨n'ʉ yʉ xänbate niją, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hingui ho guím bɛ̨mhbʉ mbo ni mbʉihʉ, ngue guí ɛ̨mhbʉ hingui ho 'bɛ'a dá øt'ä, bi 'yɛ̨na. \v 5-6 Ha guím bɛ̨mhbʉ nte ní mbatho dá xicä ran 'yohʉ, ngue rá ts'oqui ya dá punbi. Ha guím bɛ̨mhbʉ man'da xquí pąhmbʉ i ja ma ts'ɛdi 'bʉ ga xifi da ndants'i, din 'yo. Pɛ nuya ga ut'ahʉ ngue i ja man t'ɛ̨digä ua ja ra häi ga punba yʉ́ ts'oqui yʉ ją'i, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'a ran 'yohʉ i ts'a rá ją'i bʉya: \p ―Dami ndants'i, cąx ni fįdi, ní mba ni ngu, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 7 'Bex bi ndanc'a ran 'yohʉ mi ts'a rá ją'i, bi mba rá ngu. \v 8 Nɛ nu'bʉ mín nu yʉ ją'i 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús, bin su nɛ bi 'yɛ̨spa Oją nangue a n'da ra ją'i bin t'un'na ran t'ɛ̨di ngue di punba yʉ́ ts'oqui yʉ ją'i. \s1 Ra Mateo bi dɛn'na ra Jesús \p \v 9 Nɛ nu'bʉ mi bøm bʉ ra Jesús, bi thopʉ mi hucä bʉ dí hącä ra renta, drá hyącahäigä ngue drá Mateo, nɛ bi 'yɛ̨ngui: \p ―Dami tɛngui. \p Nɛ nubʉya dá ndangui nɛ dá tɛnni. \p \v 10 Nɛ nubʉya 'darbʉ dán sihmɛgähe ra Jesús yʉ́ xädigähe a ya. Nɛ bi zøm bʉ xʉn ngu yʉ ziyate hyącahäi nɛ yʉ ts'om'bäi, 'darbʉ dá huhmbe bʉ dán sihmɛhe. \v 11 Nɛ nu yʉ fariseo bʉya, ngue im bɛ̨ni hønsɛ xʉn ho, 'bʉ mi nu 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús, bi 'yängähe ngue yʉ́ xädigähe bʉya: \p ―Hanja in jabʉ ni xänbatehʉ 'darbʉ i sihmɛhʉ yʉ ziyate hyącahäi nɛ yʉ ts'om'bäi, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 12 Nu'bʉ mí 'yø'a ra Jesús 'bɛ'a bi man ʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hingui honi to'o da mbäx ʉ im bɛ̨nsɛ xʉn zaqui tengu ahʉ, pɛ hønt'ʉ i pąsɛ xʉm bøca i honi to'o da mbäx ʉ tengu ya i nde da dɛngui, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \v 13 Ní mbähä bán xähmbʉ bʉ ja ni søcuąhʉ 'bɛ'a nam bøn'a rám hma Oją ngue i ɛ̨na: “Pɛ nugä man'da dí numanho 'bʉ gui 'yøthʉ ran huɛ̨cate xinda gue ʉ yʉ 'bøts'e guidí 'dajʉ,” i ɛ̨n Oją, i ɛ̨m bʉ ja yʉ́ søcuą Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nɛ nugä him bá ɛ̨cä gan zon'dʉ im bɛ̨nsɛ xʉn ho, pɛ bá ɛ̨cä gan zon'dʉ i pądi hingui ho, janangue da zä di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. \s1 Ra Jesús bi ma nda'a ní pa da 'yɛ't' yʉ́n sihmɛ yʉ́ xädi \p \v 14 Nɛ n'da ra pa bʉya bi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús yʉ́ xädi ra Xuua Nxixyą, nɛ bi 'yänni: \p ―Hanja dí ɛ't'ähe man ts'ihmɛ, nɛ yʉ fariseo, pɛ nu ni xädi hingui ɛ't' yʉ́n ts'ihmɛ ʉ, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 15 Ra Jesús bi man'a n'da ran t'uti 'bʉ mi dądi, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ nu'ʉ i 'bʉpʉ ja ran thąti hin da du yʉ́ mbʉi, nguetho 'bʉpʉ a ran 'yohʉ din thąti. Pɛ da zøn ra ora da ts'ispa a ran 'yohʉ, nɛ ja da 'yɛ't' yʉ́n ts'ihmɛ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 16 Pɛ nu'a din xä ʉ ma xädigä hin da bømanho 'bʉ nɛ'a ram hma maya'bʉ da dɛn ya, bi 'yɛ̨na. Tengutho'bʉ n'da ra 'ya'bø't'e 'bʉ dí 'bø't'a ra 'bø't'e ma'da'yo, hin da bømanho, nɛ nu'a ra 'bø't'e ma'da'yo di ts'on a ra 'ya'bø't'e. \v 17 Nɛ tengutho i øt' yʉ ją'i 'bʉ da xit' ra gui'uva ma'da'yo bʉ ja ra 'yambot'asɛ̨i, da fø'a nɛ dim fäni. Janangue i xit'a ra gui'uva ma'da'yo bʉ ja ra mbot'asɛ̨i ma'da'yo, nɛ hin da føgue nɛ hin dim fäni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua. \s1 Ra Jesús bi xoxa n'da ra hmute xí du, nɛ bi hoc'a n'da ra xisu mi hɛ̨mb ra mbäji \p \v 18 Nɛ nu'bʉ mí yąhʉ ʉ, 'bexgue bi zøm bʉ n'da ra ngʉrpi bʉ ja ra niją, nɛ bin dąnyahmu bʉ mí 'bäh ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Bi du n'da ma t'įxu, 'yørqui ts'ʉ ra mate ga mbɛ gui cäx ni 'yɛ, nɛ da dąmbɛ̨ni. \p \v 19 'Bex bi mba a ra Jesús, bi dɛn'na bi du rá t'ʉhni. Nɛ gätho dá mbäcähe dyʉ xädigähe. \v 20 Nɛ nu'bʉ má mbähmbe bʉ 'yu, hin da ná sømhbe bʉ ja rá ngu a ra ngʉrpi, bi zʉje n'da ra xisu ngue ná 'dɛ'mayo njɛya min 'youi ra mbäji. Bi hyän bʉ rá xʉtha ra Jesús nɛ bi därpa rá nyąni rá pahni. \v 21 Nguetho mí ɛ̨nsɛ ra xisu: “Go høntho ga thärpa rá pahni, ya da yąngui.” \v 22 Nɛ nu'bʉ mi därpa rá pahni ra Jesús a ra xisu, 'bex bi nyɛ̨ a ra Jesús, bi nu a ra xisu nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Damin johya gra xisu, ya bi yąn i nguetho gá 'yɛ̨c'yɛi i ja ma ts'ɛdi, bi 'yɛ̨mbi. 'Bexgue gue'a ra ora bi yąn'a ra xisu bʉya. \p \v 23 Nɛ bi tho a ra Jesús bʉya, dá søngähe bʉ rá ngun'a ra ngʉrpi, nɛ mí 'bʉpʉ yʉ mbɛ'bida nɛ xʉn ngu yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ngue mí ɛ̨na xtá 'yäh ra hmute xí du. \v 24 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Dami pømhbʉ thi, nguetho nuna ra hmute him bi du, nɛ i ątho, bi 'yɛ̨mbi. \p Pɛ bin thetho ʉ yʉ ją'i 'bʉ mi 'yø a bi xifi, nguetho mi pą ʉ ya xí du ra hmute. \v 25 Nɛ nu'bʉ mi bøn'ʉ yʉ ją'i bʉya, bi thopʉ mbo mi 'bɛn a ra hmute ra Jesús, nɛ bi bɛndba rá 'yɛ 'bex bi ndanc'a n'dihi ra hmute. \v 26 Nɛ gätho na ndoho ra xɛqui bʉ bi 'yø ʉ yʉ ją'i 'bɛ'a bin ja. \s1 Yoho yʉ xädä bi hoc'a ra Jesús \p \v 27 Nɛ bi bøm bʉ rá ngu ra ngʉrpi a ra Jesús. Nɛ bi dɛnni yoho yʉ xädä, nɛ i mba't' bʉ ní mba: \p ―Dami huɛ̨gä'be, gram bom'bɛto i ra David, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 28 Nɛ bi zøm bʉ ja ra ngu a ra Jesús, bi dɛn'ndʉ yʉ xädä. Nu ra Jesús bi 'yänni: \p ―Ha guí ɛ̨c'yɛiui i ja ma ts'ɛdigä ngue ga xoc'a ni däui, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \p ―Dí ɛ̨c'yɛi'be ngue i ja ni ts'ɛdi, gra Hmu, bi 'yɛ̨n ʉ yʉ xädä. \p \v 29 Nu ra Jesús bʉya bi därpa yʉ́ dä nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Din ja tengu a gá 'yɛ̨c'yɛiui, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 30 Nɛ 'bex bi xo ʉ yʉ́ dä. Nɛ nu ra Jesús bʉya bi hɛcpa ʉ yʉn 'yohʉ, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Njon gui xihmi 'bɛ'a dá øt'aui. \p \v 31 Pɛ høntho bi bøm bʉ yʉ xädä, 'bex bi xih yʉ ją'i 'bɛ'a bi 'yørpa ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi xocpa rá nde n'da ra gore \p \v 32 Nu'bʉ mi bøn ʉ yʉ xädä, xø bá ts'inba man'da ran 'yohʉ a ra Jesús. Midí goreba n'da ra zįthu min 'youi. \v 33 Nu ra Jesús bʉya bi hyønba thi ra zįthu min 'youi a ra gore, 'bex bi nyą a bʉya. Nu yʉ ją'i bʉya bi hyonya thoho 'bʉ mi nu a bin ja, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Hinjąm'bʉ xtá nuhʉ ua ja ma häihʉ ra Israel tengu dí nuhʉ ya, bi 'yɛ̨n ʉ. \p \v 34 Pɛ nu ʉ yʉ fariseo sä i ɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ i høn a thi yʉ zįthu nangue rán t'ɛ̨di bi un'na rá hmu yʉ zįthu, sä i ɛ̨n ʉ. \s1 Bi huɛ̨c yʉ ją'i ra Jesús \p \v 35 Nɛ nu ra Jesús nząi mi pa bʉ ja yʉ hnini nɛ min xänbate bʉ ja yʉ niją, nɛ mim mam bʉ ran ho ma'da'yo ngue 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją. Nɛ midí hoqui hønt'a go man ʉ mi hɛ̨mb yʉ ją'i. \v 36 Nɛ bi huɛ̨c'ʉ yʉ ją'i a ra Jesús nguetho mi 'bʉi tengu'bʉ yʉ dɛ'yo 'bʉ njon midí jamansu, i 'yodumbʉi thoho. \v 37-38 Nɛ bi 'yɛ̨ngähe ngue yʉ́ xädigähe: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, xʉn ngu yʉ ją'i i 'bʉi ngue di däp rá mbʉi Oją 'bʉ 'bo'o da xifi nangue'a, pɛ hingui ngu i 'bʉi ngue da xifi. Nde'bʉ gui 'yäfʉ Oją di un ra 'bɛfi mi'da da mbäx'a rá 'bɛfi. Tengu'bʉ i ja n'da ra huąhi xʉ 'yot'i, nɛ hingui ngu yʉ mbɛfi, nɛ da 'yäp'a ra mɛhuąhi mi'da yʉ mbɛfi 'dahma da xoc'a n'dihi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 10 \s1 Nu ra Jesús bi zänni 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi zängahe dí 'dɛ'mayoho gähe yʉ́ xädigähe, nɛ bi 'daje rán t'ɛ̨di ga hømhbe thi yʉ zįthu nɛ ga hoje 'bɛ'a gä nín ʉ i hɛ̨mb yʉ ją'i. \p \v 2 Nɛ nugähe 'dɛ'mayoho bi zängahe, m'bɛt'o ra Simón, gue'a ra Pedro, nɛ'a ra Andrés rán 'yohʉ a ra Pedro. Nɛ ra Jacobo nɛ a ra Xuua rán 'yohʉ a ra Jacobo, ngue gätho yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo ʉ. \v 3 Nɛ ra Felipe, nɛ ra Bartolomé, nɛ ra Tomás, nɛcä dra Mateogä ngue min hącahäigä, nɛ ra Jacobo rá ts'ʉnt'ʉ ra Alfeo, nɛ ra Lebeo ngue gue'a rá thuhu ra Tadeo; \v 4 nɛ ra Simón t'ɛ̨mbi ra cananista; nɛ ra Judas Iscariote, gue'a xí dä a ra Jesús. Nɛ guecähe 'dɛ'mayoho bi huangähe ra Jesús. \s1 Bi mbɛn'dʉ yʉ́ xädi da mamp'a rám hma \p \v 5 Nɛ nu'bʉ mí zängahe dí 'dɛ'ma yohogähe bi 'yɛ̨nje: \p ―Nuya hin gui mbähä bʉ i 'bʉ ʉ him ma mijudíohʉ, dyʉ israelhʉ. Xínga guepʉ ra xɛqui Samaria gui mbähä. \v 6 Pɛ nuya gui mbähä bʉ 'bʉ ʉ ma mɛnguhʉ yʉ israel. Nu'ʉ i 'bʉi tengu yʉ dɛ'yo bi 'bɛh ra 'yu in nde xtán donspʉ ja ran dąte. \v 7 Nɛ nubʉ hapʉ gui mbähä gui 'yɛ̨mfʉ: “Damin umhbʉ ya ngue di manda ahʉ rá ts'ɛdi Oją,” bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 8 Gui hojʉ ʉ i hɛ̨mp'a ra t'axca'ya, nɛ hønt'a go man ʉ i hɛ̨mb yʉ ją'i, nɛ gui xoxhʉ ʉ xøn du, nɛ gui hyømhbʉ thi yʉ zįthu in 'yohʉ 'da yʉ ją'i. Nɛ nu'bʉ gui 'yøthʉ ʉ, hin gui 'yäh nin zäbihʉ, nguetho hin dá pä ahʉ a ma ts'ɛdigä, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 9 Nɛ hin te ma mbɛti gui hyąxhʉ 'bʉ gá mbähä, bi 'yɛ̨ngähe. \v 10 Nɛ xín ni tu'døzą gui tuxhʉ, nɛ hønt'a ni he guí hehʉ nɛ hønt'a ni thįxfani gui 'yʉthʉ, nɛ hin'yʉ 'bɛ'a gui hyąxhʉ, nguetho nubʉ gui sømhbʉ i ja nin t'ɛ̨di ngue da zimanho ahʉ ʉ. \p \v 11 Nɛ nu'bʉ gá sømhbʉ bʉ ja yʉ́ hnini ma mi israelhʉ gui 'yänhdʉ hapʉ 'bʉ a n'da ran 'yohʉ ngue ra hocją'i nɛ nu'a gätho yʉ ją'i i numansu a. Nɛ guepʉ gam 'bʉhmbʉ bʉ, jague'bʉ gui thohmbʉ bʉ man'da ra hnini mahøn'a, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 12 Nu'bʉ gá sømhbʉ bʉ ja rá ngu, gui zɛnguahʉ, gui 'yäfʉ rán jąpi Oją nangue'a. \v 13 Nɛ nu'bʉ rán säui a da 'yøt'ahʉ ʉ yʉ mɛngu bʉ hapʉ gui sømhbʉ, Oją di un rán jąpi gá 'yäfʉ bʉya. Pɛ nu'bʉ hin'na, tengutho 'bʉ nte gamí 'yäfʉ. \v 14 Nɛ nubʉ hapʉ gui sømhbʉ, nu'bʉ hin da zimanho ahʉ nɛ hingui nde da 'yømanho a guí xihmbʉ, dami pømhbʉ bʉ nɛ gui huąjʉ yʉ bøhäi ni guahʉ. Nu'a nam bøn'a gui sohmbʉ bʉ ʉ. \v 15 Nɛ majuąni dí xi ahʉ, nu yʉ mɛngu bʉ i ja n'da ra hnini hin da zimanho ahʉ, pɛ nu'bʉ bin ja ra pa ran juąnbi, man'da ɛ̨mmɛ xʉn ʉ tho da nu, xinda gue'ʉ mí 'bʉpʉ maya'bʉ bʉ ja ra hnini Sodoma nɛ ra hnini Gomorra, bi 'yɛ̨nje a ra Jesús. \s1 Yʉn ʉnbi da nu yʉ́ xädi ra Jesús \p \v 16 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nuya hønbʉ go hapʉ ga pɛn'nahʉ, ɛ̨mmɛ di ʉn'nahʉ ʉ 'bʉpʉ, tenguthoho yʉ zate di ʉnba yʉ dɛ'yo. Damim fähmbʉ tengu yʉ c'ɛ̨ya nɛ gui 'yøthʉ tengu øt' yʉ t'azʉ, hønt'a ran ho gui 'yøthʉ. \v 17 Nɛ gam fähmbʉ, nguetho nu yʉ ją'i di dä ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ngʉrpi bʉ ja yʉ niją, nɛ da mbɛp'ahʉ. \v 18 Nɛ da zix'ahʉ bʉ 'bʉh yʉ zɛ'mi nɛ yʉ ts'ʉt'abi, nguetho guí ɛ̨c'yɛigahʉ, pɛ hinga ndetho da zix ahʉ bʉ. Nguetho nu'bʉ da zix ahʉ bʉ, da zä gui xihmbʉ yʉ zɛ'mi nɛ yʉ ts'ʉt'abi nangue ma thuhugä, n'dahma nɛ ʉ yʉ judío nɛ ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ da 'yøde nanguecä. \v 19 Nɛ nu'bʉ da ts'ix ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ts'ʉt'abi, o guí hądumbʉihʉ 'bɛ'a guim mamhbʉ o gue'bʉ da zä gan yąhʉ uague hin'na, nguetho Oją di 'da ahʉ ran 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a gui mamhbʉ 'bʉ bi mba ma juąn'ni ahʉ. \v 20 Nguetho hinga guesɛ ahʉ gan yąhʉ 'bʉ bi mba ma juąn'ni ahʉ, pɛ gue'a rá Hogandąhi Oją ma Tahʉ din yą, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 21 Nɛ dim 'bʉ i 'da di däsɛ yʉ́n 'yohʉ da mba ntho. Nɛ nu'ʉ 'da di däsɛ yʉ́ ts'ʉnt'ʉ bʉ 'bʉh ra zɛ'mi da tho. Nɛ dim 'bʉ i 'da yʉ ts'ʉnt'ʉ di yąp zɛhɛ yʉ́ ta ngue da tho. Nɛ din jabʉ da t'ørpa ʉ i ɛ̨c'yɛigui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 22 Nɛ gätho na ndoho ra ximhäi da ts'an ahʉ nangue guí tɛngahʉ, pɛ nu'bʉ gui hyäthʉ gue'bʉ go ran zɛgui, gui tąha gan yąmhbʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 23 Nɛ nu'bʉ n'da ra hnini di ʉc'ahʉ, dami 'dahmbʉ bʉ, nɛ gui mbähä bʉ man'da ra hnini bʉya. Nɛ majuąni dí xi ahʉ, hin gní täthʉ gätho yʉ hnini Israel gui xihmbʉ rám hma Oją nɛ gui 'dahmbʉ, 'bʉ bá pengä. \p \v 24-25 Nɛ tengu thoho n'da ra xädi hin da t'ɛ̨mbi xʉn ho 'bʉ him bi t'ɛ̨mbi xʉn ho rá xänbate; nɛ hin da hnumanho n'da ra 'yɛ̨hɛ 'bʉ him bi hnumanho rá hmu. Nɛ din jabʉ da 'yøt'ahʉ, hin da numanho ahʉ yʉ ją'i, tengu thohogui him bi hnumanhogui, nɛ i t'ɛ̨ngui drá zįthu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma hønt'a Oją da ts'u \p \v 26 ―Janangue'a hin gui suhʉ 'bɛ'a da 'yøt'ahʉ yʉ ją'i, guehma gui mamhbʉ a dí xi ahʉ. Hin gui cømhbʉ a. \v 27 Nu'a dí xi ahʉ ua njonguin nu, dami mamhbʉ bʉ 'bʉh yʉ ją'i, nɛ nu'a dí xi ahʉ njongui øde, dami mbahmbʉ bʉ ja yʉ hnini, da t'øpʉ 'bɛ'a gätho dá xi ahʉ ya, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 28 Nɛ o guí suhʉ ʉ in nde da hyo ahʉ, hin'yʉ yʉ́ ts'ɛdi nɛ'a ni mbʉihʉ di juat'ahʉ. Man'da xʉn ho 'bʉ gui suhʉ a Oją, nɛ hønt'a i sä di ʉn'na ni ją'ihʉ nɛ ni mbʉihʉ bʉ ja ran ʉnbi maząi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 29-31 Janangue 'yo guí hądumbʉihʉ, guim bɛ̨mhbʉ yʉ doja i 'bä bʉ ja yʉ täi, hingui ngu di muui, pɛ nu'ʉ xínga n'da da du 'bʉ hin rá pähä Oją da du. Janangue'a guim bɛ̨mhbʉ, hin'yʉ 'bɛ'a din ja ahʉ 'bʉ hin rá pähä Oją din ja. Nguetho man'da di mu ahʉ bʉ na nu Oją xinda gue ʉ yʉ doja, nɛ i pądi gätho nangue ahʉ. Janangue'a hin gan suhʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Da ma to'o tɛn ra Jesús \p \v 32 ―Nɛ gätho to'o da mam bʉ 'bʉh yʉ ją'i ngue i tɛngä, nɛcä gam ma bʉ 'bʉh ma Ta nubʉ mahɛ̨ts'i nangue ʉ. \v 33 Pɛ nu'a to'o din cøm bʉ i 'bʉh yʉ ją'i nanguecä, nɛcä xin ga cøm bʉ bí 'bʉh ma Ta bʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma da ts'ʉ ʉ to'o da dɛnni \p \v 34 ―Nɛ hin guim bɛ̨mhbʉ ngue bá ɛ̨cä da zɛh yʉ sʉi, pɛ man'da din ja yʉ sʉi nanguecä. \v 35-36 Nu yʉ 'yɛ̨c'yɛi da ts'ʉpʉ ja rá ngusɛ, nu'bʉ hing yʉ 'yɛ̨c'yɛi 'bʉpʉ. Nu yʉn 'yohʉ din sʉhmbʉ yʉ́ ta, nɛ nu yʉ xisu bʉya din sʉhmbʉ yʉ́ mbe nɛ ʉ yʉ́ cä, nangue ʉ hingui ɛ̨c'yɛigui, bi 'yɛ̨na. \p \v 37 Pɛ nu'bʉ n'da ra ją'i man'da im bɛ̨n'a rá ta nɛ rá mbe xínda guecä, hin ga ɛ̨mbi ngue rá hmugui. Nɛ nu'bʉ n'da ra ją'i man'da im bɛ̨n'a rá ts'ʉnt'ʉ nɛ rá t'įxu xínda guecä, ngutho ʉ hin da zä ga ɛ̨mbi ngue rá hmugui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 38 Pɛ nu'bʉ 'bo'o ɛ̨na i tɛngui nɛ hingui hät' yʉn ʉnbi da t'ørpe, nɛcä xín ga ɛ̨mbi rá hmugui. \v 39 Nɛ nu'a to'o da zu da thącpa rá te nanguecä, da mba ma ʉnbi bʉ ja ran dąte rá te a, pɛ nu to'o hin da zu da thącpa rá te nanguecä, hin da mba ma ʉnbi bʉ ja ran dąte a, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Ra Jesús i man yʉn t'unni \p \v 40 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nu'a to'o da zimanho ahʉ, nɛcä xin bi zimanhogui, nɛ'a bá pɛngä xim bi zimanho a. \v 41 Nɛ nu'a to'o da zimanho n'da rá pøngahyą Oją nangue a ra 'bɛfi i øt'e, 'da'angu ran ho din t'unui a ra pøngahyą. Nɛ nu'bʉ 'bo'o da zimanho n'da ra hocją'i nangue a ran hocją'i i øt'e, 'da'angu ran ho din t'unui a. \v 42 Nɛ nu'bʉ n'da ra ją'i i ja 'bɛ'a di un'na n'da ma xädigä ngue'a i tɛngui, madague'bʉ hønt'i ts'ʉ ra dehe di unni, pɛ nɛ a i ja 'bɛ'a din t'unni ngue man'da xʉn ho, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 11 \s1 Ra Xuua Nxixyą bi manda dí änni to'o a ra Jesús \p \v 1 Nu'bʉ mi gua a man ra Jesús bʉya, bi mbɛngähe dí 'dɛ'mayohogähe. Nɛ n'danni bi mbasɛ ra Jesús bʉya. Bi mba bin xänbate bʉ mi'da yʉ hnini bʉ ra häi Galilea. \p \v 2 Nɛ mi ofädi ra Xuua Nxixyą, nɛ bi sifi 'bɛ'a gätho bi 'yøt'a ra Cristo, janangue'a bi mbɛn'ndʉ yoho yʉ́ xädi a ra Xuua. Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús, \v 3 bi 'yänni: \p ―Ha gue'e gra Cristo, gra Thahni i Oją, ngue mi hma ba ɛ̨hɛ, uague ga thoqui ga tømhbʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua. \p \v 4-5 Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua: \p ―Ni mbɛ bʉ, gui xihmi a ra Xuua 'bɛ'a gätho guí øhmi, bi 'yɛ̨mbi. Dami xihmi 'bɛ'a guín nuui, ngue nu yʉ xädä bin zø yʉ́ dä ya, nɛ'ʉ yʉ dogua i 'yo, nɛ'ʉ mi hɛ̨mb ra t'axca'ya ya bi yąn ʉ, nɛ'ʉ yʉ gogu ya i øhnahyą ya, nɛ'ʉ 'da xøn du i pa nsots'i, nɛ yʉ hyoya i si a ram hma ngue 'bɛpʉ dím pø ʉ. \v 6 Mająpi ʉ to'o hin di ʉ't' yʉ́ mbʉi nanguecä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua. \p \v 7 Nɛ nu'bʉ mi mbenc'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua, nu ra Jesús bi xih yʉ ją'i 'bɛ'a øt' ra Xuua, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―'Bɛ'a guí mbähä guin nuhʉ bʉ ja ra dąpo 'bʉ mi 'bʉpʉ ra Xuua. Ha gá mbähä gbá nuhʉ n'da tengu ra xithi i ɛn ran dąhi. \v 8 Uague gá mbähä gbá nuhʉ n'da ran 'yohʉ mahotho rá he mí he. Pɛ guí pąhmbʉ to'o mahotho yʉ́ he i 'bʉpʉ ja yʉ ngunts'ʉt'abi ʉ. \v 9 Uague gá mbähä gbá nuhʉ n'da rá pøngahyą Oją. Majuąni ngue gán nuhʉ n'da rá pøngahyą Oją, nɛ nu'a, man'da xʉn hɛ̨ts'i rá ts'ɛdi a xínda gue'ʉ gä mi'da yʉ pøngahyą. \v 10 Nguetho gue'a ra Xuua a mí hmam bʉ ja rám hman Oją maya'bʉ 'bʉ mí 'yɛ̨na: \q1 M'bɛt'o ga pɛhna n'da ran 'yohʉ ngue mam 'bɛhni \q1 da xih yʉ ją'i ngue da døp'e'e xʉn ho, \m bi 'yɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 11 Majuąni dí xi ahʉ, njon mí 'bʉh man'da ran 'yohʉ man'da xʉn hɛ̨ts'i nangue a rá 'bɛfi bin t'unni xínda gue a ra Xuua. Pɛ hønt'a go to'o din uni ngue di manda rá ts'ɛdi Oją, madague'a hingui hɛ̨ts'i rá 'bɛfi din t'unni, pɛ man'da xtán hɛ̨ts'i bʉ dí nɛqui, xinda guepʉ ni nɛqui a ra Xuua ya, bi 'yɛ̨na. \p \v 12 Asta gue'bʉ mi dʉmp' rá 'bɛfi ra Xuua nɛ guehya, i honi da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją yʉ ją'i. Nɛ nu'ʉ i humbi i honi, da dąha da yʉrpʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 13 Nɛ gue'a bi man ʉ yʉ pøngahyą maya'bʉ ʉ bin ja, nɛ mí ɛ̨m bʉ ja yʉ́n t'ɛ̨di Oją, nɛ gue'ʉ mí man ʉ 'bʉ hín nim 'bʉh ra Xuua. \v 14 Nɛ nu'bʉ guí ɛ̨c'yɛi a dí xi ahʉ, gui pąhmbʉ ngue tengu'bʉ da gue a ra Elías a ra Xuua, ngue gue'a ra Elías guí tømhbʉ ngue mí 'bʉh maya'bʉ. \v 15 Nɛ nu'bʉ 'bo'o i ja rá zagu di jamansu a dím mangä ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 16 Ga xi ahʉ 'bɛ'a guí øthʉ ya, ngue nte guí ʉrpahʉ ra güɛnda. Guí øthʉ tengu i øt' yʉ t'ʉhni 'bʉ in ɛ̨ni. Din sʉsɛ ʉ, nɛ i xih yʉ́ mit'ʉhnihʉ: \v 17 “Dá pixt' mam 'bixt'i pɛ hin gá 'yʉrpahʉ ra güɛnda, nɛ hin gán nɛ̨hmbʉ,” i ɛ̨n'ʉ 'da. “Pɛ nugähe dá pɛ'be n'da ra 'bɛi ngue tengu'bʉ xøn du n'da, pɛ nte gá bɛ̨mhbʉ nɛ hin gán zomhbʉ,” i ɛ̨n'ʉ mi'da yʉ t'ʉhni. \v 18 Nɛ ngutho guí øthʉ, hin gá 'yʉrpahʉ ra güɛnda a ra Xuua, ngue him mi ho yʉ́n sihmɛ nɛ him bi zi ra vino, pɛ gá 'yɛ̨mdahʉ in 'youi ra zįthu. \v 19 Pɛ nugä, dán ją'igä ua ja ra ximhäi, xʉn ho man ts'ihmɛ 'bʉ n'dandį nɛ ma ts'ithegä, pɛ xínga guecä guí ʉrcahʉ ra güɛnda. Pɛ guí xijʉ yʉ fɛhni, guí ɛ̨njʉ: “Nuna ran 'yohʉ ran zäthu nɛ ra mihni na, nɛ yʉ́ amigo yʉ ts'om'bäi nɛ yʉ ziyate hyącahäi,” guí ɛ̨njʉ. Pɛ Oją i pądi 'bɛ'a xʉn ho da 'yøt'e ngue bi zänga'be, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \s1 N'da ram hma nangue ran ʉnbi da nu yʉ ją'i him bi päh yʉ́ mbʉi \p \v 20 Nɛ man'da ram hma bi man ra Jesús nangue yʉ hnini bʉ bi 'yøt'e xʉn ngu yʉ́n t'øt'e mixte. Nguetho nu yʉ ją'i bʉ, njąm'bʉ bi nde bi päh yʉ́ mbʉi, madague'a bi nu yʉ́n t'øt'e mixte. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p \v 21 ―Huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ mɛnguhʉ bʉ ra hnini Corazín nɛ ra hnini Betsaida, nguetho nu'bʉ xcá øt'ä yʉn t'øt'e xcá ut'ahʉ bʉ ja ra hnini Tiro nɛ ra hnini Sidón, xtán du yʉ́ mbʉi nangue ran ts'o mí øt'ʉ nɛ xtí päh yʉ́ mbʉi ʉ. \v 22 Janangue'a nu'bʉ bi zøn ra pa din ja ran juąnbi, man'da xʉn ʉ tho ran ʉnbi gui nuhʉ xinda gue ʉ 'bʉpʉ Tiro nɛpʉ Sidón, bi 'yɛ̨mbi. \v 23 Ngutho ahʉ gyʉ mɛnguhʉ ra hnini Capernaum. Masque guí ɛ̨mhbʉ man'da xʉn hɛ̨ts'i rá ts'ɛdi ni hninihʉ xínda gue ʉ mi'da. Pɛgue hin'na, guehma da mba ma juadi ahʉ. Nguetho nu'bʉ xcá øt'ä yʉn t'øt'e mixte bʉ ra hnini Sodoma tengu dá ørpʉ ja ni hninihʉ, hin xtán guadi nangue ra sibi, nguetho xtím päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni yʉ mɛngu bʉ, nɛ guexta'a di jat'a ra hnini ya. \v 24 Pɛ guehma majuąni dí xi ahʉ, 'bʉ bin ja ran juąnbi, man'da xʉn ʉ tho ran ʉnbi gui nuhʉ, xínda gue a da nu yʉ mɛngu bʉ ra hnini Sodoma, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús i hurpa rá mbʉi n'da \p \v 25 Nɛ nubʉya nu ra Jesús bin yąui Oją nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Ma Ta i, gra Hmu mahɛ̨ts'i, nɛ gra Hmu ua ja ra häi, jamadi ya ngue gá japi him bi bą'a ram hma nangue ni ts'ɛdi ʉ im bɛ̨nsɛ ja yʉ́n 'yomfɛ̨nisɛ, pɛ gá japi bi bądi nangue'e ʉ i hon'a'i, tengu yʉ t'ʉhni ngue hin te i pądi. \v 26 Nɛ gue'a gá 'yøt'e ma Ta i, ngue gue'a gá numanhosɛ guí øt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ min yąui Oją rá Ta. \p \v 27 Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i bʉya: \p ―Gätho 'bɛ'a i ja, bi 'dacä ma Ta. Nɛ njon da bąqui xʉn ho, hinda hønt'a ma Ta i pąqui. Nɛ njon da bądi xʉn ho ma Ta, hinda høngdä ngue rá Ts'ʉnt'ʉgui dí pącä a, nɛ ʉ ngue ma pähä ga japi da bądi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 28-30 Nɛ nu'bʉ gá yähmbʉ nɛ gán xømbʉihʉ nangue 'bɛ'a gätho guí øthʉ, ba ɛ̨hmbʉ gui tɛngahʉ, nɛ nugä ga hut'a ni mbʉihʉ. Nɛ nu'a ra 'bɛfi dí 'da ahʉ hingui hɛ̨i a, tengu'bʉ dí huthʉ ran thuyą dín hyanbahʉ ya. Nɛ nugä dí sɛt ma mbʉi nɛ hin'yʉ ran 'yɛ̨ts'i ma mbʉi, nɛ ga xän'nahʉ ngue njabʉ gui 'yøthʉ, nɛ ga hut'a ni mbʉihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 12 \s1 Ra Jesús bi 'yuti nda'a man'da xʉn ho xtá 'yøt'ʉ yʉ fariseo \p \v 1 Nɛ nu'a n'da ra pa mi 'yo a ra Jesús bʉ ja yʉ huąhi. Nɛcähe dá mbähmbe yʉ́ xädigähe a, 'bʉ ra pa ran ts'äya. Dá ndehmɛhe nɛ dá tʉje 'da yʉ trigo. Dá tɛ̨nt' ma 'yɛhe ʉ yʉ trigo nɛ dá sahe. \v 2 Nu yʉ fariseo bi nu 'bɛ'a dá øthe nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Nu ni xädi bi 'yøt'a hin xtá 'yøt'e, nguetho bi 'yøt'a n'da ra 'bɛfi ra pa ran ts'äya, 'bʉ mi dʉc yʉ trigo. \p \v 3 Nɛ bi dą'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ha hin gán nuhʉ bʉ ja ni søcuąhʉ, ngue nɛ a ra David bi mbɛsta a rán t'ɛ̨di Oją 'bʉ mi mbähä ʉ 'da, nɛ bin tumanthuhu, má hin'yʉ 'bɛ'a da zi ʉ. \v 4 Janangue'a bi yʉrpʉ ja rá ngu Oją, bi zi ʉ yʉ 'bøxthuhmɛ him mi sä da zi ʉ, pɛ hønt'ʉ yʉ mbäją mi si ʉ. Pɛ hin guí ɛ̨mhbʉ bi 'yøt' ra ts'oqui ra David, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 5 Uague hin guím bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a mam bʉ ja rán t'ɛ̨di ra Moisés nangue yʉ mbäją 'bʉpʉ ja ra niją, ngue nɛ'bʉ ra pa ran ts'äya i øt' yʉ́ 'bɛfi. Pɛ hing ra ts'oqui a i øt'e, nguetho guepʉ ja ra niją dim pɛfi. \v 6 Nɛ nugä dí xi ahʉ, man'da xʉn hɛ̨ts'i ma ts'ɛdigä xínda gue ra niją, hanja guí ɛ̨mhbʉ bi 'yøt' ra ts'oqui ma xädigä, bi 'yɛ̨mbi. \v 7 Pɛ nu ahʉ hin guí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'a im ma bʉ ja rám hman Oją ngue i ɛ̨na: “Nugä man'da dí nde din ja nin huɛ̨catehʉ, xinda gue gui hyohʉ yʉ zu'uɛ̨ ngue gui pøscahʉ,” i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nu'bʉ xquí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'a, hin xcami yąfʉ ʉ hin'yʉ yʉ́ ts'oqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 8 Nɛ nugä guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, drá hmu, nɛ i ja man t'ɛ̨di ga mangä 'bɛ'a da 'yøt' yʉ ją'i ra pa ran ts'äya, bi 'yɛ̨mbi. \s1 N'da ran'yohʉ ra mbɛdi rá 'yɛ bi hoc'a ra Jesús \p \v 9 Nɛ bi thoh pʉya nɛ bi yʉrpʉ ja ra niją. \v 10 Nɛ nu yʉ́n sʉihʉ a ra Jesús mi nde xtán dįnba n'da ra ts'oqui ngue mi sä xtí yąpi, nɛ bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ha da zä da mba ma hoqui a ra pa ran ts'äya n'da ra hyɛ̨nni, uague hin'na, bi 'yɛ̨n'ʉ. Nguetho mí 'bʉpʉ n'da ran 'yohʉ ngue ra mbɛdi rá 'yɛ. \p \v 11 Nɛ bi dą'a ra Jesús: \p ―Ha i 'bʉ a n'da ahʉ ngue nu'bʉ ni dɛ'yohʉ da däpʉ ja ra hyąhäi gue'bʉ ra pa ran ts'äya, ha hin gui jʉxhʉ. \v 12 Ha má guet'a n'da ra ją'i ngue hin da zä da t'ørpa ran ho 'bʉ ra pa ran ts'äya. Nɛ nu'a, man'da di muui xinda gue yʉ dɛ'yo, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Dami juąn ni 'yɛ, bi t'ɛ̨mp'a ran 'yohʉ. \p Nɛ bi juąn bʉya. Nɛ 'bex bi gohi xʉn ho tengu man'da rá 'yɛ xʉn ho. \v 14 Nɛ nu yʉ fariseo ɛ̨mmɛ bin cuɛ bʉya. Bi bøm bʉ ja ra niją, bi nyąsɛ ʉ 'bɛ'a dí zä da hyo ra Jesús. \s1 Maya'bʉ bi hma 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús \p \v 15 Nɛ nu'bʉ mi bɛ̨n'a ra Jesús 'bɛ'a mi nde xtá 'yørpa ʉ yʉ fariseo, bi bøm bʉ bʉya, bi mba n'danni, nɛ ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi numanho da dɛnthoho. Nɛ gätho midín hyɛ̨nni bi hoc'a ra Jesús. \v 16 Nɛ bi xi ʉ njon da xifi to'o a bi hoqui. \v 17 Nɛ nu'a bi 'yøt'a ra Jesús ngue njon bi ndepe da xifi, bin thɛui a mi hma maya'bʉ 'bʉ mi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą Isaías: \q1 \v 18 Nuna guehna ma 'yɛ̨hɛgä dá huahni \q1 ngue ɛ̨mmɛ didí huɛ̨cä nɛ i hurca ma mbʉi, \q1 ga un ma Hogandąhi \q1 ngue da xi ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ, nangue ran juąnbi ga øt'ä 'bʉ ran zɛgui ra pa. \q1 \v 19 Nɛ hin din sʉte a nɛ xín dim mbatho, nɛ hingan ts'ɛdi din yą hapʉ din 'yo. \q1 \v 20 Nɛ nu'ʉ in ja tengu'bʉ ra xithi bi domp' ran dąhi, da xots'i mahøn'a. \q1 Ngutho ʉ in ja tengu n'da ra sibi mi ts'ʉtho da huɛ̨zɛhɛ, di japi ngue da dɛ xʉn ho mahøn'a, asta gue'bʉ bi zøni dim hmu xʉn ho ua ja ra ximhäi, nɛ din jabʉ da 'yøt'e. \q1 \v 21 Nɛ gätho yʉ ją'i 'dahma 'dan'yo bʉ na yą da dømp' ran ho da 'yørpa ʉ, i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Isaías maya'bʉ. \m Gue'a bi ma nangue ra Cristo rá Thahni Oją. \s1 Bi t'ɛ̨mbi n'youi rá ts'ɛdi ra zįthu a ra Jesús \p \v 22 Nɛ n'da ran 'yohʉ min 'youi ra zįthu nɛ mi xädä nɛ mi gore, bi ts'ixpʉ 'bʉ a ra Jesús, ngue di hoqui. Nɛ 'bexgue bin zø yʉ́ dä, nɛ bi nyą bʉya. \v 23 Nu'ʉ gätho bi nu 'bɛ'a bi 'yøt'e bi hyonya thoho ʉ, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Masque guehna mi man ʉ yʉ pøngahyą, ngue rám bom'bɛto ra David, ngue rá Thahni Oją, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ ją'i. \p \v 24 Nɛ nu yʉ fariseo 'bʉ mi 'yøde 'bɛ'a i man yʉ ją'i, bin cuɛ ʉ, bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ na i høn a thi yʉ zįthu nguetho in 'youi rá ts'ɛdi a yʉ́ hmu, sä ɛ̨n'ʉ. \p \v 25-26 Nɛ 'bex bi bą'a ra Jesús 'bɛ'a mim bɛ̨n'ʉ yʉ fariseo nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Pɛ him majuąni guí mamhbʉ, nguetho nu ra zįthu hin da zä din sʉsɛhʉ yʉ́m fäts'ihʉ. Nu'bʉ din sʉsɛ din juasɛ yʉ́ ts'ɛdi ʉ 'bʉ, tenguthoho 'bʉ n'da ra ts'ʉt'abi din heque nɛ din tunhdʉ ʉ yʉ́m fäts'ihʉ, di 'bɛsɛ yʉ́ ts'ɛdi 'bʉ. Nɛ ngutho n'da ra hnini o gue n'da ra ngu 'bʉ din heque, pɛ gä dim 'bɛ ʉ. \v 27 Nu'ahʉ guí ɛ̨mhbʉ dín 'yo'be rá ts'ɛdi ra zįthu, janangue'a i sä dí høn a thi yʉ zįthu, sä guí ɛ̨mhbʉ. Pɛ xi'bʉ da gue'a dí øt'ä, ha in jabʉ ʉ guí xänbahʉ 'bʉ i høn a thi yʉ zįthu ʉ. Nɛ guesɛ ʉ i ut'ahʉ ngue him majuąni a guí mamhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 28 Pɛgue rá Hogandąhi Oją dá høn a thi yʉ zįthu nɛ dá ut'ahʉ ngue ya di manda rá ts'ɛdi Oją ua guí 'bʉhmbʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 29 Nɛ tenguthoho n'da ran 'yohʉ 'bʉ i 'bʉpʉ ja rá ngu, hin njongui sä da yʉrpʉ 'bʉ hinga m'bɛt'o da mba nthurpi yʉ́ 'yɛ, nɛ nuya sä da yʉrpʉ nɛ da hyąspi 'bɛ'a gätho i ja bʉ. Dín jagä bʉ, him mí sä xcá mispa yʉ zįthu 'bʉ hin xcá tąpä ʉ yʉ́ hmu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 30 Nɛ nu'a to'o hingui numansugui, man sʉi'be a. Nɛ nu'a to'o hingui øt' ma 'bɛfi i di japi dim 'bɛ ʉ mi'da, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 31 Janangue'a dí xi ahʉ, hønt'a go má ts'oqui nɛ hønt'a go má ts'ore da man a n'da, i sä da mba ma punbi, pɛ nu'bʉ i man ra ts'ore nangue rá Hogandąhi Oją n'da, ya hin da zä da mba ma punbi n'da 'bʉ. \v 32 Pɛ dí xi ahʉ, nu'bʉ 'bo'o da man ra ts'ore nanguecä, dán ją'igä ua ja ra ximhäi, pɛ i sä da mba ma punbi a. Pɛ nu'a da man ra ts'ore nangue rá Hogandąhi Oją, pɛ hin jąm'bʉ da mba ma punbi a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma 'da'anguui a rá mbʉi n'da a rán t'øt'e n'da \p \v 33 ―Pɛ nu'bʉ xʉn ho ran t'øt'e ngue dá høn a thi ʉ yʉ zįthu, nde'bʉ gui numanhojʉ 'bʉ, nguetho gui 'yɛ̨mfʉ xʉn ho ra za gue'bʉ xʉn ho rán dät'ä. Pɛ nu'bʉ hingui ho yʉ́n dät'ä gui 'yɛ̨mfʉ hingui ho ra za 'bʉ. Nguetho nu yʉ́n dät'ä i zʉpʉ da bą a n'da nda'a ní za a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 34 Nu ahʉ, tengu'bʉ yʉ́ mɛni ahʉ yʉ pozʉ. Hague dán zä gui mamhbʉ n'da ra nde xʉn ho 'bʉ xʉn ts'otho ahʉ. Nguetho nu'a i yupʉ rá mbʉi n'da, gue'a i pøn rá nde n'da, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. \v 35 Nu'a ran 'yohʉ i yuh ran ho rá mbʉi, hønt'a xʉn ho im ma, pɛ nu'a ran 'yohʉ xʉn ts'o, hønt'a im ma, nguetho xʉn yuh ran ts'o rá mbʉi. \v 36 Nɛ dí xi ahʉ ngue nu'a ra pa din ja ran juąnbi, gätho yʉ ją'i da mba ma juąnbi nangue a him bin 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a í mba a bi man ʉ. \v 37 Nɛ nangue yʉm hma gá mamhbʉ dí ts'än'nahʉ ran ʉnbi 'da ahʉ nɛ dí mba ma thøgue 'da ahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús nte ma hmɛpya bi 'yu 'bʉ mi t'äp yʉ hmɛpya \p \v 38 Nɛ nubʉya, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ 'da ma ngʉrpihe yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją: \p ―Gra xänbate, dami 'yurcahe n'da ra hmɛpya ngue'bʉ majuąni Oją bi 'da'a ni ts'ɛdi. \p \v 39 Bi dą'a ra Jesús: \p ―Nu'ʉ xø 'uegue nangue Oją nɛ xʉn ts'o yʉ́ mbʉi, gue'ʉ i äh yʉ hmɛpya ʉ. Pɛ hin da t'ut yʉ hmɛpya ʉ, pɛ hønt'a n'da ra hmɛpya da t'uti, tengu bi 'yøt'a ra Jonás. \v 40 Ngue tengu thoho ra Jonás, hyu pa nɛ hyu xui bi 'yo bʉ mbo rá foho n'da ra dąhuą, nɛ ngutho din jacä guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, hyupa nɛ hyu xui ga o bʉ 'bʉ ʉ xʉn du, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ. \v 41 Nɛ dí xi ahʉ, nu'ʉ mí 'bʉpʉ ra dąhnini Nínive 'darbʉ gam 'bähmbʉ ʉ 'bʉ bin ja ran juąnbi 'bʉ ran zɛgui, nɛ da 'yut'ahʉ i ja ni ts'oquihʉ. Nguetho nu'ʉ 'bex bi päh yʉ́ mbʉi 'bʉ mí 'yø a bi man a ra Jonás, pɛ nu ahʉ xø hin guín nde gui päh ni mbʉihʉ nangue'a dí mangä. Nɛ nugä, man'da xʉn hɛ̨ts'i ma ts'ɛdi xinda gue ra Jonás, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 42 Nɛ'a ra xisu min ts'ʉt'abi bʉ Sur, 'darbʉ gam 'bähmbʉ a 'bʉ bin ja ran juąnbi 'bʉ ran zɛgui. Nɛ da 'yut'ahʉ ngue i ja ni ts'oquihʉ. Nguetho nu'a yatho bá ɛ̨hɛ ngue mi nde da 'yø a 'bɛ'a bi man a ra ts'ʉt'abi Salomón nangue ran 'yomfɛ̨ni bi un Oją, pɛ nu'ahʉ hin guí nde gui 'yøhmbʉ a dím mangä. Pɛ nugä man'da i ja rá ts'ɛdi mam hmangä xinda gue ra Salomón, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo a ra Jesús. \s1 Nu rá mbʉi n'da da yʉt' ra zįthu mahøn'a 'bʉ hin da bɛ̨n Oją \p \v 43 ―Pɛ nu'a ran ts'o guidí hohʉ, din ja ahʉ tengu bi 'yøt'a n'da ra ją'i min 'youi n'da ra zįthu. Nɛ bi bøn a ra zįthu, bin 'yo bʉ ja ra 'yonhäi, mí honi hapʉ din säya pɛ him bi dįni hapʉ din säya. Nɛ bi mbeng bʉ ja rá mbʉi ra ją'i bʉ bá nɛts'i. \v 44 “Man'da xʉn ho 'bʉ ga peng bʉ bá nɛts'i,” bi 'yɛ̨nsɛ a ra zįthu. Nɛ nu'bʉ mi mbeng bʉya, bi zøm bʉ ja rá mbʉi a ra ją'i mahøn'a, nɛ bi nu tengu'bʉ n'da ra ngu ngue mán joqui bʉ rá mbʉi, nɛ njom mí 'bʉpʉ nguetho him bin ząm bʉ rám hman Oją. \v 45 Nɛ xø bi mba bʉya bá si mí yoto yʉ́ minzįthuhʉ ngue man'da ɛ̨mmɛ xʉn ts'o i øt'e, nɛ bi yʉrpʉ, bin säya bʉ rá mbʉi a ra ją'i. Nɛ man'da ɛ̨mmɛ xʉn ts'o bi 'yøt'a ra ją'i bʉya. Nɛ gan jahʉ bʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i a ra Jesús. \s1 Nda'a ʉ i din cuhʉ ra Jesús \p \v 46 Nɛ nu ra Jesús mi yąhʉ yʉ ją'i 'bʉ mi zøm bʉ a rá mbe nɛ yʉ́n 'yohʉ. Bi zøm bʉ ja ra ngu mí 'bʉi. Pɛ him bi yʉrpʉ, bim 'bätho bʉ thi, mi nde xtín yąui a rá ts'ʉnt'ʉ. \v 47 Nɛ nu'ʉ 'da bʉya bi xi a ra Jesús: \p ―I 'bäcua thi ni mbe nɛ nin 'yohʉ, nɛ in nde gan yąhʉ 'na, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 48 Nɛ bi dą a ra Jesús: \p ―Ga xi ahʉ to'o a ma mbe nɛ to'o ʉ man 'yohʉ. \p \v 49 Nɛ bi 'yut'ʉ yʉ́ xädi bʉya: \p ―I 'bʉcua ya ma mbe nɛ ma cu, bi 'yɛ̨na. \v 50 Nguetho hønt'a go to'o i øt' rá pähä ma Ta bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, gue ʉ man 'yohʉ ʉ, nɛ gue'ʉ man ju ʉ, nɛ gue'ʉ ma mbe ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 13 \s1 Rán t'uti ra mbomhmudä \p \v 1 Nɛ nubʉya bi bøn'a ra Jesús bʉ ja ra ngu mí 'bʉi, nɛ bi mba nín hupʉ ja ra ndendeją. \v 2 Nɛ ɛ̨mmɛ bim pɛti bʉ yʉ ją'i, janangue'a nu ra Jesús bi ndexpʉ ja n'da ra mbosa nɛ bi hyu bʉ. Pɛ hingui 'yo a ra mbosa, bá copʉ ndenthe. \v 3 Nɛ bi xänba ʉ yʉ ją'i, bi xi i 'da yʉn t'uti. Nɛ nu'a n'da ran t'uti bi mam bʉ, bi 'yɛ̨na: \p ―N'da ra mbomhmudä bi mba bʉ huąhi. \v 4 Nɛ nu'bʉ mi mbon yʉ hmudä, nu'ʉ 'da bi zo bʉ ja ra 'yu, nɛ bá ɛ̨h yʉ doja bi za ʉ. \v 5 Nɛ nu mi'da yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ 'bodo, 'bexgue bi bøts'e nguetho hingui pidi ra häi. \v 6 Pɛ nu'bʉ mambá pøx ra hyadi 'bexgue bi 'yot'ʉ nguetho him mi ja yʉ 'yʉ xʉn ho. \v 7 Nɛ nu mi'da yʉ hmudä bʉya bi zo bʉ ja yʉ 'bo'uįni, nɛ bi bøx'ʉ yʉ hmudä. Pɛ nu'bʉ min te yʉ 'uįni bʉya bi go'mi, nɛ bim 'bɛdi. \v 8 Pɛ nu'ʉ 'da bi zo bʉ ja ra hogahäi, nɛ bin ja xʉn ho ʉ. Nu 'da bi ndø'a n'da ciɛnto, nɛ nu'ʉ 'da bi ndø'i hyąte, nɛ 'däte ma 'dɛt'a bi ndø ʉ 'da. \v 9 Pɛ nu'bʉ i ja ni zaguhʉ, dami jamansu 'bɛ'a dí xi ahʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i a ra Jesús. \s1 I än'dʉ yʉ́ xädi ra Jesús hanja i xih yʉn t'uti yʉ ją'i \p \v 10 Nɛ dá xihmbe ra Jesús bʉya, dá ɛ̨mfe: \p ―Hanja gní xänba yʉn t'uti yʉ ją'i, nɛ hingui pą ʉ 'bɛ'a nam bøn ʉ, dá ɛ̨mfe. \p \v 11 Nɛ nu ra Jesús bi dąrcahe bʉya, nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Nu ahʉ bin ja ahʉ gá pąhmbʉ a njom mi pąh mam'bɛt'o 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją, pɛ nu'ʉ mi'da, him bin japi da bądi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 12 Nɛ tengu thoho a ram hma i ɛ̨na: “Nu'a i ja, man'da xʉn ngu din t'unni, nɛ nu'a zi ts'ʉtho i ja, nɛ'a i ja da thąnba a,” gan jahʉ bʉ. Nu'ʉ i honi da bądi, man'da xʉn ngu da bądi. Pɛ nangue ʉ hingui honi da bądi, nɛ a zi ts'ʉ mi pądi da thąnba ʉ. \v 13 Janangue'a yʉn t'uti thoho dí xi ʉ, nguetho i øde pɛ ɛ̨na gue'bʉ him bi 'yøde, nɛ i nu pɛ tengutho 'bʉ hin te xtá nu; him bi yʉt' yʉ́ mbʉi a dá xifi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 14 Nɛ majuąni i man'a ra pøngahyą Isaías nangue ʉ 'bʉ mi 'yɛ̨n'a: \q1 Gui 'yøhmbʉ pɛ hin gui pąhmbʉ 'bɛ'a gá 'yøhmbʉ. \q1 Nɛ gui nuhʉ pɛ hin gui pąhmbʉ 'bɛ'a nám bøn'a guin nuhʉ. \q1 \v 15 Nguetho nu ni mbʉihʉ ɛ̨mmɛ xʉm mɛ̨tho, \q1 nɛ njąm'bʉ gui 'yøhmbʉ, tengu'bʉ njot'i ni guhʉ, \q1 nɛ njąm'bʉ gui nuhʉ, tengu'bʉ guidí ts'ąnt' ni dähʉ, \q1 nɛ hin jąm'bʉ i sä da bɛ̨n ni mbʉihʉ ngue dim pädi nangue ran ts'o, ngue ga nyąn ahʉ, \m i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą Isaías 'bʉ maya'bʉ, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \p \v 16 Pɛ nu'ahʉ mająpi ahʉ nguetho i nu ni dähʉ nɛ i øh ni guhʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 17 Majuąni dí xi ahʉ ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ́ pøngahyą Oją nɛ xʉn ngu yʉ ją'i ngue 'dat' Oją mim bɛ̨ni, mí nde xtá nuna gätho guí nuhʉ ya, pɛ him bi zä bi nu; nɛ ɛ̨mmɛ mí nde xtá 'yøhna guí øhmbʉ ya, pɛ him bi zä bi 'yøde, nguetho him mí zøn ra ora xtám bądi, bi 'yɛ̨ngähe dyʉ xädigähe ra Jesús. \s1 'Bɛ'a rán thɛui a ran t'uti ra mbomhmudä \p \v 18 ―Nɛ nuya ga xi ahʉ 'bɛ'a nam bøn'a rán t'uti a ra mbomhmudä, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 19 Nɛ nu'a to'o bi sih ram hma ngue di manda ua rá ts'ɛdi Oją, nɛ him bi bądi 'bɛ'a nam bøn'a, in ja tengu ʉ yʉ hmudä bi zo bʉ ja ra 'yu, nɛ 'bex bá ɛ̨'a ra zįthu bi hyąx a ra hmudä bi thupʉ ja yʉ́ mbʉi ʉ. \v 20 Nɛ nu'ʉ yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ do, tengu'bʉ n'da ra ją'i ɛ̨mmɛ di johya 'bʉ ja bi 'yø a ram hma, pɛ maxøts'e thoho. \v 21 Nɛ hinga gätho mbo yʉ́ mbʉi, nguetho hin'yʉ yʉ́ 'yʉ xʉn ho, nɛ go zi ts'ʉ din ʉnbi nangue a ram hma, 'bexgue da 'uegue. \v 22 Nɛ nu'a ra hmudä dá xi ahʉ bi zo bʉ ja yʉ 'uįni, nam bøni tengu n'da ra ją'i bi 'yø a ram hma, pɛ hønt'a ɛ̨mmɛ im bɛ̨n ra ximhäi nɛ ra mbɛti ngue i hät'i, janangue'a bi japi bim 'bɛ a nɛ hin te bin ja rá 'bɛfi Oją nangue'a ra ją'i tengu a. \v 23 Pɛ nu'a ra hmudä dá ma ngue bi zo bʉ ja ra hogahäi, nam bøni tengu ʉ i ømanho a ram hma nɛ i pądi 'bɛ'a yʉ́n thɛhʉ a, nɛ din te xʉn ho ʉ nɛ da ndøgue tengutho yʉ hmudä, ngue nu'ʉ 'da bi ndø'a n'da ciɛnto, nɛ'ʉ 'da bi ndø a hyąte, nɛ ʉ 'da bi ndø a 'däte ma 'dɛt'a. \s1 Rán t'uti ra hmudä xʉn ho nɛ a hingui ho \p \v 24 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi xih mi'da yʉn t'uti ʉ yʉ ją'i, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ bi 'yøt' ran ts'ʉt'abi Oją, in ja tengutho 'bʉ n'da ra ją'i bi du a n'da yʉ hmudä xʉn ho bʉ ja rá huąhi. \v 25 Pɛ nu'bʉ mín xui nɛ gätho bin ąha, bi mba a rán sʉiui nɛ 'darbʉ bi duhmi a n'da yʉ hmudä hingui ho bʉ ja rá huąhi, nɛ bi mba bʉya. \v 26 Nɛ nu'bʉ mí bøx bʉya, bi bøx'ʉ xʉn ho nɛ ʉ hingui ho, 'darbʉ bi bøts'e. \v 27 Nɛ nu'ʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ bʉya bi mba bi xi ʉ yʉ́ hmu: “Nu yʉ hmudä gá tupʉ ja ra huąhi, xʉn ho 'bʉ gmi tuhu, hapʉ bi nɛqui ʉ yʉ hmudä hingui ho,” bi 'yɛ̨mbi. \v 28 Nɛ nu ʉ yʉ́ hmu bʉya bi 'yɛ̨mbi: “Nɛ masque n'da man sʉi'be bá ɛ̨hɛ bi ts'onga ma huąhi,” bi 'yɛ̨na. “Ha ga xathʉ ʉ yʉ paxi hingui ho,” bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ bʉya. \v 29 Nɛ nu yʉ́ hmu bi 'yɛ̨mbi: “Hin'na, hin da zä gui mbähä gui xathʉ ʉ yʉ paxi hingui ho, nguetho xøhma ts'ʉrpʉ thoho nɛ ʉ xʉn ho gui xathʉ. \v 30 Man'da xʉn ho gui hyɛthohʉ 'darpʉ din te, ja gue'bʉ bin ja ran sofo. Nɛ nubʉya ga xi ʉ yʉ mbɛfi ngue nu'ʉ hingui ho di pɛti nɛ da 'yudi, nɛ nu ʉ xʉn ho bʉya da mbɛ'ts' bʉ ja ma ngu,” bi 'yɛ̨n ʉ yʉ́ hmu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ guehna man'da ran t'uti bi mam 'bʉ mi xi ʉ yʉ ją'i. \s1 Rán t'uti rá hmudä ra mostaza \p \v 31 Nɛ man'da ran t'uti bi man'a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ tengu n'da rá hmudä ra mostaza bi dupʉ ja rá huąhi n'da ra ją'i. Nɛ zi ts'ʉtho a, ɛ̨mmɛ man'da zi ts'ʉ xínda gue ʉ mi'da yʉ hmudä. \v 32 Pɛ nu'bʉ bin te nɛ man'da xʉn ndoho bʉ ni nɛqui, madague'bʉ ra c'ani thoho, pɛ i te tengu'bʉ n'da ra za guepʉ da zä da 'yøt' yʉ́ 'bafi yʉ doja bʉ ja yʉ́ 'yɛ. In jabʉ rá ts'ɛdi Oją bʉ ni nɛqui ngue di manda ua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti rá íxi ra hocjʉni \p \v 33 Nɛ man'da ran t'uti bi ma ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ tengu ra íxi 'bʉ din jap'a ra hocjʉni, nɛ gätho bi nden a ra jʉni bʉya. In jabʉ rá ts'ɛdi Oją bʉ ni nɛqui ngue di manda ua, bi 'yɛ̨na. \s1 Maya'bʉ bi ts'änni da man yʉn t'uti a ra Jesús \p \v 34 Nɛ ngubʉ bi 'yøt'a ra Jesús, hønt'ʉ yʉn t'uti bi 'yut'ʉ yʉ ją'i 'bʉ mi xänbi. \v 35 Nɛ gue'a bi man'a ra pøngahyą maya'bʉ ngue din ja 'bʉ mi 'yɛ̨na: \q1 Ga utä yʉ ją'i yʉn t'uti, \q1 Ga xänba a njon mi pądi asta gue'bʉ go mi mbʉh ra ximhäi, \m i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Isaías 'bʉ mim pøngahyą. \s1 'Bɛ'a rán thɛui a rán t'uti ra hmudä xʉn ho nɛ'a hingui ho \p \v 36 Nɛ nubʉya bi xi ʉ yʉ ją'i a ra Jesús ngue da mbengui. Nɛ nu'bʉ gätho mí mba ʉ, bi mba ra Jesús bʉ ja ra ngu. Nɛ dá tɛndähe bʉya. Nɛ nu'bʉ mí hyupʉ ja a ra ngu, dá änhde: \p ―Dami xije ts'ʉ 'bɛ'a nam bøn'a ran t'uti gá ma nangue ra hmudä hingui ho bi dupʉ rá huąhi a ran 'yohʉ, dá ɛ̨mfe. \p \v 37 Nɛ bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús bʉya: \p ―Nu'a nam bøni ngue yʉ hmudä xʉn ho ʉ dí tucä, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 38 Nɛ nu a ra huąhi nam bøni gue'a ra ximhäi. Nɛ nu'a ra hogahmudä nam bøni gue'ʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ. Nɛ nu'a ra hmudä hingui ho nam bøni yʉ ją'i ngue rá mbɛti ra zįthu. \v 39 Nɛ nu a rán sʉiui a rá mbɛti ra huąhi ngue bi dupʉ yʉ hmudä hingui ho, gue'a ra zįthu a. Nɛ nu'a ran sofo nam bøni rán zɛgui ra pa. Nɛ nu'ʉ yʉ mbɛfi da xoqui nam bøni ngue yʉ́m 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i. \v 40 Nɛ tengu thoho ʉ yʉ hmudä bi bøts'e ngue hingui ho nɛ bi mba ma munts'i nɛ bi mba nt'udi, din ja bʉ 'bʉ ran zɛgui ra pa. \v 41 Nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, 'bʉ rán zɛgui ra pa ga pɛn'dʉ mam 'bɛhni di pɛti gätho nangu yʉ ją'i ra ximhäi. Nɛ gätho ʉ bi 'yøt' ran ts'o da thøn a thi, nɛ ʉ gätho midí parpa yʉ́ miją'ihʉ da 'yøt' yʉ ts'oqui. \v 42 Nɛ da thøspʉ ja ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, guepʉ din zoni nɛ din guxt' yʉ́ ts'i bʉ. \v 43 Nɛ nubʉya, nu'ʉ to'o i øt' rá pähä Oją, di nɛc thoho tengu ra hyadi bʉ di manda rá ts'ɛdi ma Tahʉ mahɛ̨ts'i. To'o gätho ja yʉ́ zagu, di jamansu a dím mangä ya, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Rán t'uti a ra mbɛti man t'ągui \p \v 44 Nɛ man'da ran t'uti bi man'a ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu n'da ran 'yohʉ bi dįn'a n'da ra mbɛti bʉ mbo ra häi ngue ɛ̨mmɛ di muui a. Nɛ bi gärpʉ mahøn'a. Nɛ midí johya, nɛ bi mba bʉya da mbä 'bɛ'a gätho mi pɛ'ts'i guepʉ bi zä bi dän'a ra xɛqui a guepʉ bi dįn'a di muui, ngue mi pądi man'da da dąpi bʉ. Nɛ din jabʉ gui 'yøthʉ ngue ɛ̨mmɛ gui hyomhbʉ ngue di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti a ra do ɛ̨mmɛ di muui xʉm hmadi \p \v 45 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nu n'da ra pøhø ngue mi honi da dän yʉ do i thįm bʉ mbo ra dehe xʉm hmadi di muui. \v 46 Nɛ nu'bʉ mí dįn a n'da man'da mahotho xinda gue'ʉ gä min nu mam'bɛt'o, bi mbä 'bɛ'a gätho mí pɛ'ts'i nɛ bi dän'a ɛ̨mmɛ mahotho bʉya. Nɛ din jabʉ gui 'yøthʉ ngue ɛ̨mmɛ gui hyomhbʉ ngue di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti n'da ra xit'ą án t'ɛi bʉ ja ra dądądehe \p \v 47 Nɛ man'da bi man'a ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'a ní 'yøt' ran ts'ʉt'abi Oją, in ja tengu n'da ra xit'ą ngue i pa nt'ɛi bʉ ja ra dądądehe, nɛ i thɛ hønt'a go ní huą i 'bʉpʉ mbo ra dehe. \v 48 Nɛ nu'bʉ ya bi yu'a yʉ́ xit'ą yʉ mbahuą, da gʉx bʉya, da mba nín hupʉ ja ra ndenthe nɛ da huan'dʉ yʉ huą xʉn ho da 'yʉrpʉ ja yʉ́ 'bøts'e nɛ nu'ʉ hingui ho bʉya di bʉnt'i. \v 49-50 Nɛ din jabʉ 'bʉ rán zɛgui ra pa, 'darbʉ dim 'bähmbʉ ʉ yʉ ts'om'bäi ʉ xʉn ho bi 'yøt'e. Nɛ nu yʉ́m 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i da huan'dʉ yʉ ts'om'bäi nɛ da 'yɛntpʉ ja ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, nguepʉ din zom bʉ ʉ nɛ din guxt pʉ yʉ́ ts'i, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Mahyoni a mi pɛzɛhɛ nɛ'a xø bi dįm ma'da'yo \p \v 51 Nɛ nu'a ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨ngähe yʉ́ xädigähe: \p ―Ha guí pąhmbʉ a dí xi ahʉ ya. \p ―Hąha, ma Hmu, ya dí pąhmbe a guím ma, dá ɛ̨mbähe a. \p \v 52 Nɛ xø bi 'yɛ̨ngähe bʉya: \p ―Nu'ʉ midín xäh ram hma maya'bʉ, nɛ a ram hma ma'da'yo da hyumbi din xädi, ngue 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją, hin te di 'bɛh rán xädi ʉ bʉya, nɛ da zä da xänba ʉ mi'da. Din ja tengu'bʉ n'da ra ją'i i ja 'bɛ'a i pɛ'ts'i ngue gä mahyoni. Nɛ'a bi zocpa yʉ́m bombøta nɛ'a bi dįnsɛ. Janangue'a hin te di 'bɛ ʉ 'bʉpʉ ja rá ngu, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Yʉ mɛngu bʉ rá hnini zɛhɛ him bi 'yɛ̨c'yɛi rá ts'ɛdi ra Jesús \p \v 53 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi man ra Jesús bʉya bi bøm bʉ. \v 54 Nɛ bi mba bʉ rá hnini zɛhɛ ngue Nazaret. Nɛ bin xäpʉ ja ra niją, nɛ nu yʉ ją'i bʉya bi hyonya thoho 'bɛ'a bi 'yøt'a, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Hapʉ bí hyą rán 'yomfɛ̨ni na, ngue da zä da 'yøt'a i øt'e. \v 55 Ha hinga guehna rá ts'ʉnt'ʉ ra yaxi na, ngue i 'bʉcua rá mbe í María. Nɛ nu yʉ́n 'yohʉ ra Jacobo nɛ ra José nɛ ra Simón nɛ ra Judas. \v 56 Nɛ ʉ yʉ́n ju dí 'bʉhmbʉ ua. Pɛ hapʉ bí hyą a ran 'yomfɛ̨ni na, bi 'yɛ̨n ʉ yʉ́ mɛnguhʉ. \v 57 Nɛ him bi numanho a ra Jesús. Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Gätho yʉ ją'i in jabʉ. Nubʉ ja yʉ́ hnini zɛhɛ hin da hnumanho n'da rá pøngahyą Oją, xínga gue'ʉ i 'bʉpʉ rá ngu da numanho, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 58 Janangue'a hingui ngu yʉn t'øt'e mixte bi 'yørpʉ, ngue him bi 'yɛ̨c'yɛi ʉ 'bʉpʉ. \c 14 \s1 Ra Xuua Nxixyą bi thɛcpa rá 'yʉga \p \v 1 Nɛ min ts'ʉt'abi bʉ ra xɛqui Galilea a ra Herodes. Nɛ nu'bʉ mi sifi 'bɛ'a gä bi 'yøt'a ra Jesús 'bʉ min 'yo bʉ, bi 'yɛ̨n'a: \p \v 2 ―Masque ra Xuua Nxixyą a, bi dąmbɛ̨ni bʉ 'bʉ ʉ xʉn du, janangue'a i ja rá ts'ɛdi xʉn ho i øt' yʉn t'øt'e mixte, bi 'yɛ̨m bʉya. \p \v 3-5 Nguetho guesɛ a ra Herodes bi hyo a ra Xuua Nxixyą. Bin cuɛ a ra Herodes 'bʉ mi sifi ngue hingui ho a bi 'yøt'e ngue bi zinsɛ a rá 'bɛpo, nu'a ra xisu mi 'bʉhmi a ra Felipe 'bʉ mi sin'a ra Herodes. Nɛ nu'a ra xisu, ra Herodías a. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Xuua: “Hingui ho gá 'yøt'e ngue gá sinba rá xisu a nin 'yohʉ,” bi t'ɛ̨mp'a ra Herodes. Bin cuɛtho ra Herodes bʉya bi got'a fädi a ra Xuua nɛ bi manda dí tu't'i con yʉ cadena. Nɛ mim bɛ̨ni xta hyo a ra Xuua, pɛ him bi hyo nguetho mi su din cuɛ yʉ ją'i, ngue nu yʉ ją'i mi pądi rá pøngahyą Oją a ra Xuua. \v 6 Pɛ nu'bʉ mi zøn ra pa bin ja rá ngopa a ra Herodes 'bʉ mi dät ra jɛya mahøn'a, bi 'yøt'a n'da ran ts'ihmɛ nɛ bin nɛ a rá t'įxu a ra Herodías. Nɛ bi numanho a ra Herodes a ran hnɛi bi 'yøt' bʉya. \v 7 Nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra hmute: “Dami 'yädi 'bɛ'a gätho guí nde gui 'yäqui. Majuąni dí xi i, ga 'da i 'bɛ'a gätho gui 'yäqui,” bi 'yɛ̨n'a ra Herodes. \v 8 Nɛ nu'a ra hmute bʉya bi 'yä a rá yą ra Xuua Nxixyą ngue di o ra mbohi, nguetho gue'a xí xi a rá mbe a da 'yäp'a. \p \v 9 Nɛ bi du rá mbʉi a ra Herodes bʉya, him mi ndehma da hyo a ra Xuua, pɛ hin'yʉ 'bɛ'a sä da 'yøt'e nguetho ya xí xifi di unni 'bɛ'a gä da 'yäpi, nɛ ya xí 'yøh yʉ ją'i di unni 'bɛ'a gätho da 'yäpi. \v 10 Nɛ bi manda bʉya ngue da mba ba thɛcpa rá yą ra Xuua Nxixyą bʉ ja ra fädi, nɛ ba jät'a n'da ra mbohi din t'un'na ra hmute. \v 11 Nɛ nu'bʉ min t'unni bi dɛn a ra mbohi bi un'na rá mbe bʉya. \p \v 12 Nɛ nu yʉ́ xädi ra Xuua bʉya, bá tunba a rá ngøc'yɛi bʉ ja ra fädi, bi 'yägui. Nɛ bi mba bʉya bá xi a ra Jesús ngue ya bi du ra Xuua. \s1 Bi 'uįn'i cʉt'a mahuąhi yʉn 'yohʉ ra Jesús \p \v 13 Nɛ nu ra Jesús 'bʉ mí 'yøde bi du ra Xuua, 'bex dá mbähmbe dá huhe bʉ ja ra mbosa mí nde xcá sømhbe bʉ 'danguadi, mi ɛ̨na xcám 'bʉsɛhe n'da zi ora. Pɛ nu'bʉ mi pą ʉ yʉ ją'i ngue dá mbähmbe bʉ a ra Jesús, nɛ ʉ bá nɛxpʉ ja yʉ́ hnini bi dɛngähe, bin 'yogua thoho gätho bʉ ja rá nyąni a ra dądehe. \v 14 Nɛ nu'bʉ má cąhmbe bʉ ja ra mbosa a ra Jesús, xʉn ngu ʉ yʉ ją'i xí zøm bʉ. Nɛ ɛ̨mmɛ bi huɛ̨c'ʉ bʉya nɛ bi hoqui hønt'a go to'o mí ʉ. \v 15 Nɛ nu'bʉ min de bʉya dá ɛ̨mbähe a ra Hmu: \p ―Ya bin de ya, nɛ njongui 'bʉcua ja ra xɛqui ua, dami xih yʉ ją'i da mba bʉ ja yʉ hnini nɛ da däm bʉ 'bɛ'a da zi, dá ɛ̨mbähe a. \p \v 16 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Pɛ hingui jatho da mba, pɛ guesɛ ahʉ dami 'uįmhbʉ, bi 'yɛ̨ngähe. \p \v 17 Nɛ dá thąhmbe bʉya: \p ―Pɛ hin'yʉ 'bɛ'a da zi, nɛ hønt'i cʉt'a yʉ hmɛ i ja ua nɛ yoho yʉ huą, dá ɛ̨mfe bʉya. \p \v 18 ―Bá cʉhʉ ua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 19 Nɛ bi xih yʉ ją'i ngue din säya bʉ ja yʉ t'ɛi, nɛ bi hyąn ʉ cʉt'a yʉ hmɛ nɛ yoho yʉ huą. Bi ndøs' mahɛ̨ts'i nɛ bi 'yäp rán jąpi Oją, nɛ bi xɛm bʉya nɛ bi 'dacähe dá darpähe yʉ ją'i. \v 20 Gätho bin sihmɛ ʉ yʉ ją'i nɛ bin niyą nɛ bi bong mi'da yʉ xɛqui bi yu'i 'dɛ'ma yoho yʉ 'bøts'e. \v 21 Nɛ nu'ʉ gätho bin sihmɛ í jua'i cʉt'a mahuąhi ʉ yʉn 'yohʉ, nɛ hin njon bi mbeh yʉ xisu xinga gue yʉ t'ʉhni. \s1 Bin 'yo maxøts'e ra dądehe a ra Jesús \p \v 22 Nɛ nubʉya, bi xije ga mbähmbe ngue ga 'daxhe ra dądehe mahøn'a. Dá huhe a ra mbosa dá mbähmbe bʉya. Go bi gosɛ bʉ a ra Jesús, bin 'yɛ̨hmbʉ yʉ ją'i. \v 23 Nɛ nu'bʉ mi mba ʉ yʉ ją'i bi ndezɛhɛ bʉ ja ra nyuni nɛ bi nyąui bʉ Oją. Bá hazɛhɛ bʉ a. \v 24 Nɛ nu'bʉ má mbähmbe ngue dá huhe ra mbosa, 'bʉ mi zøm made ra dehe, bi zɛh ran dąhi nɛ ɛ̨mmɛ bin ja yʉ t'øthe, nɛ ts'ɛdi midí cos'a ra mbosa. \v 25 Nɛ nu'bʉ ya mbɛ mí ts'ʉtho da hyats'i, nɛ 'yo a ra Jesús bʉ maxøts'e ra dehe ngue da zʉ'a ra mbosa. \v 26 Nɛ nu'bʉ mambá ɛ̨pʉ ra Jesús, nɛ i 'yo bʉ maxøts'e ra dehe dá handähe bʉya, ba ɛ̨pʉ nɛ hin dí pąhmbe ngue gue'a. Ɛ̨mmɛ dán suhe nɛ dá mbahmbe: \p ―Ba ɛ̨hnʉ n'da ra ánima, dá ɛ̨mhbe. \p \v 27 Nɛ bi dąrcähe a ra Jesús: \p ―Dami hyuthʉ nzambʉi, o guín suhʉ, guecä, bi 'yɛ̨ngähe. \p \v 28 Nɛ bi dąt'a ra Pedro bʉya: \p ―Nu'bʉ gue'e ma Hmu i, dami jaqui nɛcä dan 'yo maxøts'e ra dehe nɛ ga søm bʉ guí 'bäi, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 29 ―Ba ɛ̨cua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'a ra Pedro bʉya. \p Nɛ nu'a ra Pedro bʉya bi gąpʉ ja ra mbosa nɛ bi dʉ'mi bin 'yo maxøts'e ra dehe ngue in nde da zøm bʉ bí 'bä a ra Jesús. \v 30 Pɛ bi nu ngue ɛ̨mmɛ nts'ɛdi ran dąhi nɛ 'bex bin su bʉya, nɛ bi dʉ'mi bi dont'a mbonthe. Nɛ nts'ɛdi bi mbah pʉya: \p ―Ma Hmu, dami yąngui, bi 'yɛ̨na. \p \v 31 Nɛ 'bex bi bɛndba rá 'yɛ a ra Jesús bʉya. \p ―Hanja ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛi ngue i ja ma ts'ɛdi nɛ 'bexgue gá su 'bɛ'a gán nu, bi 'yɛ̨mp'a rá hmu. \p \v 32 Nɛ nu'bʉ mi hyu ra mbosa a ra Pedro nɛ ra Jesús bʉya, 'bex bin hɛ̨ a ran dąhi. \v 33 Nɛ nugähe mí huhmbe bʉ mbo ra mbosa dán dąnyahmuhe bʉ mí 'bä a ra Jesús nɛ dá ɛ̨mfe: \p ―Majuąni maha, gue'e rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, dá ɛ̨mfe. \s1 Bi hoc'ʉ yʉ hyɛ̨nni bʉ ra hnini Genesaret a ra Jesús \p \v 34 Nɛ dá thohmbe bʉya dá sømhbe bʉ 'danguadi ra dehe bʉ mi ja ra xɛqui Genesaret. \v 35 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i mi 'bʉpʉ, 'bʉ mi nu bi zøm bʉ ra Jesús, 'bexgue bi mbɛnh ra nde hønbʉ go hapʉ ja yʉ hnini ngue ya mí 'bʉpʉ ra Jesús. Nɛ bá ts'inbi gätho yʉ hyɛ̨nni bʉ mi 'bʉcähe a ra Jesús. \v 36 Nɛ bi 'yäh ra mate ʉ ngue bi därpa rá nyąni rá pahni ra Jesús, nɛ 'bex bi yąn ʉ bʉya. \c 15 \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a di ts'onba rá mbʉi n'da \p \v 1 Nɛ nubʉya bá ɛ̨ i 'da ma ngʉrpihe ngue yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją. Bá nɛxpʉ Jerusalén ʉ, nɛ bi 'yän'na ra Jesús: \p \v 2 ―Hanja ʉ ni xädi hingui tɛn yʉ́n t'øt'e mam bombøtahʉ nɛ him 'bɛ i xʉt'yɛ 'bʉ i sihmɛ, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 3 Bi dą a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ nɛ ahʉ guí fɛsthohohʉ rán t'ɛ̨di Oją 'bʉ guí homhbʉ gui 'yøt' nin t'øt'e zɛhɛhʉ, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. \v 4 Nguetho i mam bʉ ja rám hman Oją: “Gui numansu ni ta nɛ ni mbe.” Nɛ a i mam bʉ ngue: “Nu'a to'o san rá ta nɛ rá mbe i jatho da tho,” bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 5 Pɛ nu ahʉ, 'dan'yo thoho guí mamhbʉ, ngue guí ɛ̨mhbʉ xʉn ho 'bʉ di yąrpa Oją a mi ja ngue xtá mbäx'a rá mbe o gue rá ta n'da ran 'yohʉ. Nɛ hin gá xihmbʉ ngue him bi numansu rá ta 'bʉ ngubʉ bi 'yøt'e. \v 6 Gá 'yɛ̨mhbʉ nte ní mba tho yʉ́n t'ɛ̨di Oją 'bʉ guím bɛ̨nsɛ nin t'ɛ̨dihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. \v 7 Pɛ ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús. Majuąni bi man Oją bʉ ja rá søcuą ra Isaías 'bɛ'a guí øthʉ ngue bi 'yɛ̨na: \q1 \v 8 Nuya yʉ ją'i ya i ɛ̨squi nangue yʉ́ nde, \q1 pɛ maxøts'e thoho nɛ hinga gätho yʉ́ mbʉi. \q1 \v 9 Nɛ säti thoho 'bʉ i thąndegui, \q1 nguetho hønt'ʉ yʉ́n t'ɛ̨di zɛhɛ i xänba ʉ mi'da, \m i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Isaías 'bʉ maya'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 10 Nɛ nubʉya, nu ra Jesús bi zon'dʉ yʉ ją'i: \p ―Dami 'yøhmbʉ 'bɛ'a dí xi ahʉ janangue'a gui pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'a. \v 11 Hinga gue'a i ts'i di ts'onba rá mbʉi n'da, pɛ gue'a ní bøm bʉ rá nde n'da, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 12 Nɛ dá mbähmbe bʉ mi 'bäh ra Jesús. \p ―Nu'ʉ yʉ fariseo bi bɛ̨man'ʉ a gám ma, dá ɛ̨mfe. \p \v 13 Nɛ bi dąh ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Hønt'a go 'bɛ'a ma paxi him bi 'yɛ̨zɛhɛ ma Ta, i jatho da mba nsat'i. \v 14 Nte guim bɛ̨mhbʉ nangue ʉ nguetho tengu'bʉ i xädä ʉ, nɛ ɛ̨na da 'yut' ra 'yu yʉ́ mixädähʉ. Nɛ nu'bʉ n'da ra xädä i six'a rá mixädäui, thąmbɛ̨ni tho gätho yoho da zo bʉ ja n'da ra hyąhäi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús 'bʉ má ɛ̨mfe. \p \v 15 Nu ra Pedro bʉya bi xi a ra Jesús: \p ―Dami xije nangue a ran t'uti gá ma mahɛ̨'bʉ, 'bɛ'a nam bøn'a, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 16 Nɛ bi dą'a ra Jesús: \p ―Ha nɛ ahʉ xíngui ts'ʉ guí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'a dí xi ahʉ, bi 'yɛ̨na. \v 17 Ha hin guí pąhmbʉ nu 'bɛ'a da zi n'da, da yʉrpʉ ja rá nde nɛ da mba bʉ ja rá foho, nɛ hingui ząm bʉ, bi 'yɛ̨ngähe. \v 18 Pɛ nu 'bɛ'a gätho da bøn bʉ ja rá nde n'da í nɛxpʉ rá mbʉi nɛ gue'a di ts'on'a n'da. \v 19 Nguetho guepʉ mbo rá mbʉi n'da ni nɛx'ʉ yʉ ts'on'yomfɛ̨ni, ran thodu, ran 'yomt'ɛ̨ni madague'bʉ bin thąt'a n'da o hin gana din thąti, nɛ yʉm fɛ̨, nɛ yʉ fɛhni, nɛ yʉn ts'ante, nɛ gue'ʉ gätho ní nɛxpʉ rá mbʉi n'da ʉ. \v 20 Nɛ gätho ʉ gue'ʉ ní ts'om'bäi n'da ra ją'i ʉ. Pɛ nu'bʉ bin sihmɛ nɛ him bi 'yøt'a ran t'øt'e ngue din xʉt'yɛ, hinga gue'a dán ts'on'a, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 N'da ra xisu hin rá mɛnguhʉ a ra Jesús bi 'yɛ̨c'yɛi a rá ts'ɛdi nɛ bi yąn'a rá t'įxu \p \v 21 Nɛ nubʉya dá pømhbe bʉ a ra Jesús dá mbähmbe bʉ ja rá xɛqui ra hnini Tiro nɛ ra hnini Sidón. \v 22 Nɛ dán c'athe n'da ra xisu ra mɛngu Canaan, hing ra israel a. Nɛ ts'ɛdi bi mbafi, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Gra Hmu, rám bom'bɛto i ra David, din ja nin huɛ̨cate nangue ma t'įxu in 'youi n'da ra zįthu ngue ɛ̨mmɛ di ʉnbi. \p \v 23 Nu ra Jesús bi thotho, tengu'bʉ him bi 'yø a bi xifi. Nugähe bʉya dá xihmbe ra Jesús: \p ―Dami 'yørpa ra mate a ra xisu, janangue'a da mbengui, nɛ i mbafi i tɛngahʉ. \p \v 24 Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨na: \p ―Nu Oją bá pɛngui ga ørpa rá 'bɛfi ngue hønt'ʉ ma mɛnguhʉ yʉ israel ga jamansu, nguetho i 'bʉi tengu yʉ dɛ'yo bi 'bɛh ra 'yu, bi 'yɛ̨na. \p \v 25 Pɛ nu ra xisu bi zøm bʉ 'bäh ra Jesús bin dąnyahmu nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gra Hmu, dami zɛqui. \p \v 26 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Hingui ho 'bʉ n'da ran 'yohʉ da hyąnba rá hmɛ yʉ́ t'ʉhni, go di un'dʉ yʉ t'ʉ'yo, bi 'yɛ̨mbi. \p Ngubʉ bi xifi nguetho hing ra israel a ra xisu. \v 27 Bi 'yɛ̨n'a ra xisu bʉya: \p ―Majuąni guím ma gra Hmu, pɛ nɛ'ʉ yʉ t'ʉ'yo i si yʉ xɛca hmɛ 'bom bʉ ja ra 'bimɛxa ngue i hɛ ʉ yʉ́ hmu. \p \v 28 Ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨mp'a ra xisu: \p ―Gra xisu, ɛ̨mmɛ guí ɛ̨c'yɛi xʉn ho a ma mate. Janangue'a din ja a gá 'yädi, bi 'yɛ̨mbi. \p Nɛ 'bexgue gue'a ra ora bi yąn'a rá t'įxu. \s1 Bi hoc mi'da yʉ hyɛ̨nni a ra Jesús \p \v 29 Nɛ nubʉya nu ra Jesús bi bøm bʉ. Dá mbähmbe bʉ ja ra ndendądehe bʉ Galilea nɛ dá texhe bʉ ja ra nyuni, nɛ bi hyupʉ a ra Jesús. \v 30 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi zøm bʉ mi hudi, nɛ bá ts'inba yʉ dogua, nɛ yʉ xädä, nɛ yʉ gore, nɛ yʉ do'yɛ, nɛ xʉn ngu mi'da yʉ mbɛdi nɛ yʉ hyɛ̨nni bá ts'inba bʉ mi hu'a ra Jesús. Nɛ nu ra Jesús bʉya gätho bi hoc'ʉ. \v 31 Nɛ nu yʉ ją'i bi hyonya thoho 'bʉ mi nu bin yą yʉ gore nɛ bin 'yo ʉ mí dogua nɛ bi yąn'ʉ mi do'yɛ, nɛ bin zø yʉ́ dä ʉ mi xädä. Nɛ nu'bʉ mi nu 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús, bi 'yɛ̨spa Oją, ngue ma Ojąhe dyʉ israelhe. Nɛ hyu pa dán degähe bʉ yʉ ją'i. \s1 Bi 'uįn'i goho mahuąhi yʉn 'yohʉ ra Jesús \p \v 32 Nɛ nu ra Jesús bi zongahe bi 'yɛ̨ngähe: \p ―Ɛ̨mmɛ dím bɛ̨ngä yʉ ją'i i 'bʉcua nguetho ya ná hyupa i 'bʉcua nɛ hin'yʉ 'bɛ'a da zi yʉ. Nɛ nu'bʉ ga xifi da mba bʉ yʉ́ ngu, masque hin da hyät'i da zøm bʉ ja yʉ́ ngu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 33 Nɛ dá ɛ̨mhbe bʉya: \p ―Pɛ hin hapʉ ga tįmhbʉ ra hmɛ ga unhndʉ yʉ ją'i, nguetho ɛ̨mmɛ xʉn ngu i 'bʉcua, nɛ njongui 'bʉcua ngue ga tämfʉ ra hmɛ, dá ɛ̨mfe. \p \v 34 ―Hangu guí hąhʉ ra hmɛ thą, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p ―Yoto thoho yʉ hmɛ nɛ zi yoho yʉ t'ʉhuą, dá ɛ̨mfe. \p \v 35 Nɛ nu ra Jesús bi xih yʉ ją'i din säya bʉ häi. \v 36 Nɛ bi hyąn'ʉ yʉ hmɛ a ra Jesús nɛ yʉ huą, nɛ bi 'yäp rán jąpi Oją nangue ʉ bi hyąni. Nubʉya, nu ra Jesús bi xɛn yʉ hmɛ nɛ yʉ huą nɛ bi dargähe ngue ga unhde yʉ ją'i bʉ mí hudi. \v 37 Nɛ gätho ʉ mí 'bʉpʉ bin sihmɛ ʉ nɛ bin niyą, nɛ bi bongui yoto yʉ 'bøts'e 'bʉ mi niyą. \v 38 Nɛ goho mahuąhi ʉ yʉn 'yohʉ bin sihmɛ, nɛ njom bi mbeh yʉ xisu nɛ yʉ t'ʉhni. \v 39 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi xih yʉ ją'i da mbeng yʉ́ ngu. Nɛ nu'bʉ mi mbeng yʉ ją'i bʉya dá mbähmbe mahøn'a a ra Jesús, dá huhe ra mbosa mahøn'a ngue ga sømhbe bʉ ra xɛqui Magdala. \c 16 \s1 Yʉ́ ngʉrpi yʉ judío bi 'yäh mi'da yʉ hmɛpya \p \v 1 Nɛ nu'bʉ ma sømhbe bʉ, bi zøm bʉ 'da ma ngʉrpihe ngue yʉ fariseo nɛ yʉ saduceo, in nde da zäp rá mbʉi a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―'Yurcahe n'da ra hmɛpya ngue ga pąhmbe majuąni Oją bá pɛn'ni i, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 2 ―Pɛ nu'ehʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, guí nuhʉ xʉn thɛni yʉ güi 'bʉ xøn de nɛ guí ɛ̨mhbʉ bʉya ngue din hyadi 'bʉ bi hyats'i. \v 3 Nɛ nu'bʉ guí nuhʉ ts'ʉtho xʉn thɛni yʉ güi 'bʉ xudi, guí ɛ̨mhbʉ din dą'ye bʉya. Ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ. Hanja ngue guí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'ʉ yʉ güi guí nuhʉ nɛ hin go guí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn yʉ hmɛpya guí nuhʉ ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 4 Nu ahʉ guí 'bʉhmbʉ ya, gue ahʉ gyʉ ts'om'bäihʉ, xcá 'uehmbʉ bʉ rá 'yu Oją, nɛ sä guí ähmbʉ ra hmɛpya ya pɛ hin da t'ut'ahʉ ra hmɛpya. Pɛ hønt'a ra hmɛpya da t'ut'ahʉ tengu bi 'yøt'a ra Jonás maya'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. Nɛ xø dá mbäcähe a ra Jesús bʉya. \s1 Ra Jesús bi xih yʉ́ xädi di jamansu nangue rá íxi yʉ fariseo \p \v 5 Nɛ nubʉya dá penje mahøn'a 'danguadi ra dądehe a ra Jesús. Nɛ dá pumbɛ̨nihe a ra hmɛ nząi mí sihe ngue min 'youi ra íxi. \v 6 Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨ngähe: \p ―Damim fähmbʉ nangue yʉ́ íxi yʉ fariseo nɛ yʉ saduceo, bi 'yɛ̨na. \p \v 7 Nɛ dá ɛ̨nsɛhe: \p ―I man na ya ngue him bá hąhʉ ra hmɛ. \p \v 8 Nɛ nu ra Jesús bi bądi 'bɛ'a dá bɛ̨mhbe nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Hanja guí ɛ̨mhbʉ: “Hin'yʉ ra hmɛ ga sihʉ.” Pɛ ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛihʉ. \v 9 Ha gá pumbɛ̨nihʉ 'bʉ má 'uįngä goho mahuąhi yʉn 'yohʉ ngue hønt'i yoto yʉ hmɛ nɛ yoho yʉ t'ʉhuą, nɛ bi bong thoho yoto yʉ 'bøts'e yʉ hmɛ. \v 10 Nɛ'bʉ má 'uįn'i cʉt'a mahuąhi yʉn 'yohʉ ngue hønt'i cʉt'a yʉ hmɛ mi ja, nɛ xʉn ngu yʉ 'bøts'e bi yu 'bʉ mi bongui. \v 11 Hanja hin gá pąhmbʉ 'bʉ má xi ahʉ nangue yʉ́ íxi yʉ fariseo nɛ yʉ saduceo, pɛ hin nangue ʉ yʉ hmɛ dá xi ahʉ, bi 'yɛ̨ngähe. \p \v 12 Ja dá pąhmbe bʉya 'bɛ'a nam bøn'a bi xije ra Jesús. Dá pąhmbe ngue gue'a yʉ́n xädi yʉ fariseo nɛ yʉ saduceo, nɛ hinga gue'a njuąntho ra íxi bi ma. \s1 Ra Pedro bi ma to'o a ra Jesús \p \v 13 Nɛ nubʉya dá mbähmbe ra Jesús bʉ ra xɛqui Cesarea, guepʉ min ts'ʉt'abi ra Felipe. Nɛ bi 'yängahe dyʉ xädigähe ra Jesús: \p ―'Bɛ'a im bɛ̨n'ʉ yʉ ją'i ngue to'ogä, ngue guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨na. \p \v 14 Dá thąthe bʉya: \p ―Nu'ʉ 'da yʉ ją'i im bɛ̨ni gue'e gra Xuua Nxixyą, nɛ nu'ʉ 'da im bɛ̨ni ngue gue'e gra Elías mi 'bʉh maya'bʉ. Nɛ nu'ʉ 'da im bɛ̨ni gue'e grá Jeremías ngue maya'bʉ xøn du, uague man'da rá pøngahyą Oją, i ɛ̨n'ʉ, dá ɛ̨mfe bʉya. \p \v 15 Nu ra Jesús bʉya bi 'yängähe: \p ―Xi'ahʉ, 'bɛ'a guím bɛ̨mhbʉ ngue to'ogä. \p \v 16 Ra Simón Pedro bʉya bi dąti: \p ―Gue'e rá thahni i Oją ngue ra Cristo, rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją i 'bʉi. \p \v 17 Ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Mająpi i gra Simón, rá ts'ʉnt'ʉ i ra Jonás, nguetho nu'a gá ma hinga n'da ra ją'i bi bɛ̨n'ni i, pɛgue Oją ma Ta bí 'bʉh mahɛ̨ts'i bi bɛ̨n'ni i. \v 18 Pɛ nɛ'a dí xi i, nu'i gra Pedro, nu'a ni thuhu nam bøni gue ra do. Nguetho tengu 'bʉ da gue'e gra dongu guepʉ dí mbʉh rán ngu Oją, nangue'e ga dʉ'mä ga pɛt'ʉ da 'yɛ̨c'yɛigui. Nɛ hin'yʉ 'bɛ'a da zä di jua ʉ, xíng ran dąte, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 19 Nɛ ga 'da a n'da nin t'ɛ̨di ngue gui xih yʉ ją'i 'bɛpʉ dí yʉt'a n'da bʉ di manda Oją. Tengu'bʉ ga 'da a n'da ran sogui ngue gui xocpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. Nɛ nu'a gui 'yɛ̨mbi hingui ho ua ja ra ximhäi, nɛpʉ mahɛ̨ts'i da t'ɛ̨mbi hingui ho a. Nɛ ngutho a gui 'yɛ̨mbi xʉn ho, nɛpʉ mahɛ̨ts'i da t'ɛ̨mbi xʉn ho a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 20 Pɛ nubʉya, nu ra Jesús bi hɛgähe hin ga mamhbe bʉ 'bʉh yʉ ją'i ngue guesɛ a rá Thahni Oją, ngue ra Cristo. \s1 Ra Jesús bi ma da tho nɛ da dąmbɛ̨ni \p \v 21 Nɛ nu'a ra pa a, bi dʉ'mi bi xije jatho da mba bʉ Jerusalén di ʉnba bʉ ʉ ma ngʉrpihe, ngue yʉ dąc'yɛi nɛ yʉ mbäją nɛ yʉ xänbate niją. Nɛ bi xije da tho nɛ da dąmbɛ̨ni 'bʉ ná hyupa. \v 22 Nɛ nubʉya bi zixpʉ ma'ueni a ra Pedro nɛ bi zʉi, bi 'yɛ̨mbi: \p ―O guidí japi da bɛnt'i i, damin yąni, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús, bi 'yɛ̨n'a ra Pedro. \p \v 23 Nɛ bi dą'a ra Jesús: \p ―Dami pøni gra zįthu. Ní mba, nguetho guí ɛ̨ngui hin ga øt'ä a bi zän Oją. Hin'yʉ nin 'yomfɛ̨ni tengu im bɛ̨n Oją, pɛ hønt'a im bɛ̨n yʉ ją'i guím bɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'a ra Pedro. \p \v 24 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨ngähe: \p ―Pɛ to'o gätho in nde da dɛngui i jatho hin da bɛ̨n'a rá pähä zɛhɛ nɛ da hyät yʉn ʉnbi madague'bʉ da tho. \v 25 Nguetho nu'a to'o di huɛ̨czɛhɛ rá te, da mba ma ʉnbi rá te bʉ ja ran dąte, pɛ nu'a to'o hingui su da thącpa rá te nanguecä, da dįn'a ra te maząi a. \v 26 Pɛ nu'bʉ n'da ra ją'i, madague da 'yøt'e rá mbɛti 'bɛ'a gätho i ja ua ja ra ximhäi, pɛ nte ní mbatho 'bʉ him bi pøh rá te. Nguetho njo'o n'da ra ją'i da zä da guzɛhɛ rá te, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 27 Nguetho nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, nɛ din jagä rá ts'ɛdi ma Ta bʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ bá pengä mahøn'a, nɛ gätho yʉ́m 'bɛhni ban 'yohe 'bʉ bá ɛ̨cä. Nɛ i ja 'bɛ'a ga undä nangue 'bɛ'a bi 'yøt'a n'da ngu n'da yʉ ją'i. \v 28 Majuąni dí xi ahʉ, hinga gä gní tuhʉ 'bʉ bi dʉ'mi di manda ma ts'ɛdi ua, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \c 17 \s1 N'da ran t'uti bi 'yøt' ra Jesús \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi tho i 'dato pa nu ra Jesús bi zix ra Pedro nɛ ra Jacobo nɛ ra Xuua, rán 'yohʉ ra Jacobo, nɛ bi mbähä bʉ ja ra t'øhø. \v 2 Nɛ nu'bʉ mí zøm bʉ, bim pä'a ra Jesús. Nu rá hmi bi hyät'i tengu'bʉ ra hyadi, nɛ nu rá he bi t'axqui tengu'bʉ ran nɛqui. \v 3 Nɛ nu'ʉ ma mixädihe min 'yohʉ, bi nu bi zøm bʉ ra Elías nɛ ra Moisés, bin yąhʉ ra Jesús. \p \v 4 Nɛ nu ra Pedro bʉya bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Gra Hmu, xʉn ho ngue dí 'bʉhmbe ua, nɛ ga høcähe hyu yʉ t'ʉngu. Nu n'da gam 'bʉsɛ, nu n'da dim 'bʉh ra Moisés, nɛ nu'a man'da dim 'bʉh ra Elías, bi 'yɛ̨n'a ra Pedro. \p \v 5 Pɛ nu'bʉ mí yą ra Pedro, bi nɛqui n'da ra güi di fɛxni, ngue bi go'bʉ, nɛ bi 'yø'a n'da ra nde bin yą bʉ ja ra güi: “Guehna ma Ts'ʉnt'ʉgä na, ɛ̨mmɛ dídi huɛ̨cä na nɛ dí numanho. Dami 'yøhmbʉ 'bɛ'a i xi ahʉ.” Gue'a bi man'a ra nde bi 'yøpʉ. \p \v 6 Nɛ nu'bʉ mí 'yø a ra nde ʉ ma mixädihe 'bex bin dąnyahmu bʉ häi nɛ bi nyetho nguetho bin su ʉ. \v 7 Nɛ nu ra Jesús bʉya bi mba bʉ mín dąnyahmu ʉ nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Dami ndanjʉ, o guín suhʉ. \p \v 8 Nɛ nu'bʉ mi ndøx'ʉ bʉya njom bi nu, pɛ hønt'a ra Jesús mí 'bäpʉ. \p \v 9 Nɛ nu'bʉ mam bá ɛ̨pʉ 'yu bʉ ja ra t'øhø bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nuya njon gui xihmbʉ 'bɛ'a gá nuhʉ bʉ, jague'bʉ dá thąmbɛ̨nigä bʉ 'bʉ ʉ xøn du, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi t'ɛ̨mp'ʉ. \p \v 10 Nɛ nu ma mixädihe bʉya bi 'yänni: \p ―Hanja i ɛ̨n'ʉ yʉ xänbate niją ngue m'bɛt'o thoho ba penc'a ra Elías, nɛ ja ba ɛ̨'a rá Thahni Oją ngue ra Cristo bʉya, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 11 ―Majuąni im ma ngue m'bɛt'o ba ɛ̨h ra Elías di hoqui gätho. \v 12 Pɛ dí xi ahʉ, ya bi zøh ra Elías nɛ njon bi bądi ngue gue'a. Pɛgue bi mba ma ʉnbi nɛ bi mba ma ʉcpi, nɛ ngutho da t'ørcä ya, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Ja bi bą ʉ ma mixädihe bʉya gue tengu'bʉ ra Elías a ra Xuua Nxixyą. \s1 Nu ra Jesús bi hoc'a n'da ra sändąte \p \v 14 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ 'bʉh yʉ ją'i, bi zøm bʉ n'da ran 'yohʉ bʉ mí 'bäh ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p \v 15 ―Gra Hmu, dami 'yørqui ts'ʉ ran huɛ̨cate a ma ts'ʉnt'ʉ, jant'a thoho i sändąte nɛ hønbʉ go i so 'bʉ xø 'yagui. Ja'bʉ i so bʉ ja ra sibi, nɛ ja'bʉ i so bʉ ja ra dehe, hønbʉ go hapʉ 'yo 'bʉ xøn zändąte. \v 16 Nɛ bá sigä bʉ mi 'bʉ ʉ ni xädi, pɛ him bi zä bi hyącpa a ran ʉ in 'youi, bi 'yɛ̨n'a ran 'yohʉ. \p \v 17 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Gyʉ ts'om'bäihʉ, hin guí ɛ̨c'yɛihʉ Oją xʉn ho. Hangu yʉ pa ga tøp'a thoho ahʉ ngue gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Bá si ni ts'ʉnt'ʉ guím ma, bi t'ɛ̨mp'a ran 'yohʉ. \p \v 18 Nu'bʉ mi zøpʉ bʉya, nu'a ra Jesús bi zʉ a ra zįthu min 'youi, nɛ bi xifi da bøni. 'Bex bi yąn'a ra ts'ʉnt'ʉ bʉya. \p \v 19 M'bɛjua bʉya bin yąhʉ ʉ ma mixädihe a ra Jesús nubʉ dám 'bʉsɛhe. \p ―Hanja him bi zä dá høngähe thi a ra zįthu min 'youi a ra ts'ʉnt'ʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 20 Bi dą a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Him bi zä gá hyømhbʉ thi ra zįthu, nguetho ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛihʉ. Man'da zi ts'ʉtho ni t'ɛ̨c'yɛihʉ xinda gue n'da rá hmudä ra c'u ngue ɛ̨mmɛ zicuɛ. Nɛ nu'bʉ da zøni gui 'yɛ̨c'yɛihʉ tengu n'da rá hmudä ra c'u, da zä gui xihmbʉ n'da ra t'øhø: “Dami 'uegue gui thąn nʉ n'danni,” gui 'yɛ̨mfʉ, nɛ da 'uegue. Hin te gui hyɛ̨mfʉ 'bʉ majuąni gui 'yɛ̨c'yɛihʉ. Gätho xʉn hɛ̨i i sä gui 'yøthʉ, bi 'yɛ̨nje. \v 21 Pɛ nu'ʉ 'da'ʉ yʉ zįthu tengu min 'youi a ra ts'ʉnt'ʉ, xʉn hɛ̨i da hyøn a thi ʉ, pɛ hønt'bʉ ɛ̨mmɛ hąh rá mbʉi din yąui Oją nɛ da 'yɛ't' ran ts'ihmɛ n'da, da zä da hyøn a thi ʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma mahøn'a da tho nɛ da dąmbɛ̨ni \p \v 22-23 Nɛ nu'bʉ mán 'yohe bʉ ra häi Galilea, bi 'yɛ̨nje mahøn'a a ra Jesús: \p ―Nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, dan dägä bʉ 'bʉh yʉ ją'i ngue da thogä. Pɛ ga thąmbɛ̨ni 'bʉ ná hyu pa, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nɛ ɛ̨mmɛ bi du ma mbʉigähe bʉya. \s1 N'da ran t'änni to'o i jut ra mbɛti nangue ra niją \p \v 24 Nɛ nu'bʉ má sømhbe bʉ ra hnini Capernaum a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'a ra Pedro: \p ―Xi ni xänbatehʉ, ha hingui jut'a ra mbɛti dí hąxähe nangue ra niją, bi t'ɛ̨mbi. \p \v 25 Bi dą a ra Pedro bʉya: \p ―Hąhą i jut'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p Nɛ nubʉya nu'bʉ mi yʉrpʉ ja ra ngu xín säya a ra Jesús, 'bex bi t'än'na ra Pedro: \p ―'Bɛ'a guím bɛ̨ni gra Simón, ha nɛ'ʉ yʉ́ t'ʉhni yʉ ts'ʉt'abi i jut'a ra mbɛti ua ja ma häihʉ, uague hønt'ʉ yʉ ją'i thoho, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 26 Bi dą a ra Pedro: \p ―Nu'ʉ yʉ ją'i thoho. \p ―Janangue'a hin mán zähma'be ga jut'ä 'bʉ hingui jut'ʉ yʉ́ t'ʉhni yʉ ts'ʉt'abi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 27 ―Pɛ ni mba bʉ ja ra dądehe, gui hyʉ'ts'a n'da ra huą, nɛ gui xemba rá nde. Gui tįm bʉ n'da ra mbɛti, ngue'a xøt'a ga jut'ui a ra cota a ra niją, n'dahma hin da bɛ̨man'ʉ ʉ i hąx ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 18 \s1 Ra Jesús bi ma to'o xtán hɛ̨ts'i bʉ dán nu Oją \p \v 1 Nɛ xø dá änhde a ra Jesús: \p ―Xiya, to'o man'da xʉn hɛ̨ts'i rán t'ɛ̨di bʉ na hnu bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, dá ɛ̨mfe. \p \v 2 Nu ra Jesús bʉya bi zohna n'da ra t'ʉhni nɛ bi gʉts'i bi mbämp'ʉ made, \v 3 nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, nde'bʉ gui päh ni mbʉihʉ gui cohmbʉ tengu'bʉ gyʉ t'ʉhnihʉ, nu'bʉ hin'na hin gui sä gui cʉthʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją 'bʉ, bi 'yɛ̨nje. \v 4 Nɛ nu'a to'o da gohi tengu'bʉ ra t'ʉhni nɛ da 'yøt'e ngue hin'yʉ rá ts'ɛdi, gue'a xtán hɛ̨ts'i rán t'ɛ̨di bʉ na hnu bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. \v 5 Nɛ nu'a to'o da numanho n'da ra t'ʉhni nangue ma thuhugä, nam bøni bi zingä bʉya, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Yʉn t'ʉ't'ate i ja ua \p \v 6 ―Pɛ nu'bʉ 'bo'o di japi da 'ue a n'da ra t'ʉhni ngue i ɛ̨c'yɛigui, xʉn ʉtho ran ʉnbi da nu. Man'da xʉn ʉ xinda gue'bʉ da t'ɛrpa ra dojʉni rá 'yʉga nɛ da thørpʉ ja ra dądehe, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 7 ―Nhuɛ̨cate ahʉ nangue yʉm 'bɛpate xʉn ngu da t'øt'ahʉ. Guehma gui nuhʉ ʉ, pɛ í huɛ̨hi maha to'o di 'bɛp'ahʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 8 Pɛ nu'bʉ guí ɛ̨mhbʉ gue'a ni 'yɛhʉ o gue ni guahʉ di 'bɛp'ahʉ gui 'yøthʉ ra ts'oqui, pɛ xʉn ho 'bʉ gui hyɛjʉ gui 'yɛmhbʉ bʉ yatho. Nguetho man'da xʉn ho 'bʉ dan 'datho ni guahʉ o gue dan 'datho ni 'yɛhʉ 'bʉ gá mba bʉ ja ra te maząi, xinda gue'bʉ di yoho ni 'yɛ o gue di yoho ni gua nɛ gui mba bʉ ja ra sibi njąm'bʉ da huɛ̨t'i. \v 9 Nɛ ngutho 'bʉ guí ɛ̨mhbʉ gue'a n'da ni dähʉ di 'bɛp'ahʉ gui 'yøthʉ ra ts'oqui, pɛ xʉn ho 'bʉ gui hyąhmbʉ gui 'yɛmhbʉ bʉ yatho. Nguetho man'da xʉn ho 'bʉ dan 'datho ni dähʉ 'bʉ gui cʉthʉ bʉ ja ra te maząi xinda gue'bʉ di yoho ni dähʉ nɛ gui mba bʉ ja ra sibi njąm'bʉ da huɛ̨t'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti nangue ra dɛ'yo bim 'bɛdi \p \v 10 ―Dami jamansuhʉ a guí øthʉ. Hin gui 'yøthʉ tengu'bʉ nte di muui ʉ zicuɛ, nguetho dí xi ahʉ nu yʉ́m 'bɛhni Oją di jamansu ʉ, nɛ ząi i 'bʉpʉ ja rá hmi ma Ta bʉ mahɛ̨tsi ʉ yʉ́m 'bɛhni. \v 11 Nguetho nugä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bá ɛ̨cä ngue ga nyąnba yʉ́ te ʉ xøm 'bɛdi nangue yʉ ts'oqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 12-13 ―'Bɛ'a guím bɛ̨mhbʉ bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ ngue mí si n'da ciɛnto yʉ́ dɛ'yo. Nɛ bim 'bɛ a n'da. Ha him bi hyon'a bim 'bɛdi. Pɛ bi zopʉ ʉ goho 'däte ma 'dɛ'ma gʉto bʉ mi sapaxi ʉ, bi mba bi hyon'a bim 'bɛdi. Nɛ nu'bʉ mi dįni, man'da bin johya nangue'a, xinda gue'ʉ mi'da ngue him bim 'bɛdi. \v 14 In jabʉ ma Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, in ndepe xinga n'da dim 'bɛdi, madague'a hin te di muui bʉ na hnu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 N'da ran hocpi nangue yʉ 'yɛ̨c'yɛi \p \v 15 Nɛ man'da ram hma bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨ngähe: \p ―Nu'bʉ n'da ni cuhʉ bʉ ja ram pɛti, 'bʉ hinga gue'a da 'yøt'e e, gui xi 'bʉ guí 'bʉsɛui, janangue'a da bądi hingui ho a bi 'yøt'e e, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. Nɛ nu'bʉ bi 'yømanho a gui xifi, ya gá tąha gá hocpa rá mbʉi a ni cu. \v 16 Pɛ nu'bʉ hingui ʉrpa ra güɛnda a gá xifi, gui six man'da o gue mí yoho yʉ cu din testigo nangue'a guí mammi. \v 17 Pɛ nu'bʉ guexta'a him bi 'yʉrpathoho ra güɛnda a guí mammi mahøn'a, gui mam bʉ ja ram pɛti bʉya. Nɛ nu'bʉ him bi 'yʉrpa ra güɛnda a 'bɛ'a gá xihmbʉ bʉ, pɛgue gui 'yøthʉ tengu'bʉ hin ni cuhʉ a bʉya, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 18 ―Majuąni dí xi ahʉ, nu 'bɛ'a guí ɛ̨mhbʉ hingui ho ua ja ra ximhäi, nɛpʉ mahɛ̨ts'i i t'ɛ̨mbi hingui ho a. Nɛ ngutho a guí ɛ̨mfʉ xʉn ho, nɛpʉ mahɛ̨ts'i i t'ɛ̨mbi xʉn ho a, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 19 ―Nɛ nu'bʉ guí yohmi 'bʉ n'dat'a guím bɛ̨mmi 'bʉ ja a guí ähui ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, nu'a di 'da aui a gá 'yähui. \v 20 Nguetho nu'bʉ dim pɛti nangue ma thuhugä 'da, madague'bʉ yoho o gue hyu, pɛgue dí 'bä i nde bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 21 Nɛ bi 'yän'na ra Pedro: \p ―Gra Hmu, xi'bʉ ja 'bɛ'a da 'yørca n'da ra ją'i, hangu yʉ nidi ga punbi. Ha xøt'a yoto nidi, bi 'yɛ̨n'a ra Pedro. \p \v 22 Bi dą a ra Jesús: \p ―Hinga hønt'i yoto nidi, pɛ nde'bʉ thocpa tho gui punbahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 N'da ran t'uti a him bi punba rá mimbɛfiui \p \v 23 ―Janangue'a dí xi ahʉ, nu'a nán ts'ʉt'abi Oją, i øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ra ts'ʉt'abi 'bʉ mi 'yʉrpa ra güɛnda hangu in dupate yʉ́m fäts'ihʉ. \v 24 Nɛ nu'bʉ mi nu rá søcuą, 'bexgue bi manda ba ts'i a n'da ngue min dupate yʉ millone thoho. \v 25 Pɛ nu'a ra ją'i, hin'yʉ 'bɛ'a mi ja ngue xtán zä xtán gut'a min dupate. Nɛ nu ra ts'ʉt'abi bʉya, mi nde xtá mbä a, nɛ yʉ́ t'ʉhni, nɛ rá xisu mí 'bʉpʉ ja rá ngu, nɛ 'bɛ'a gä mi pɛ'ts'i, ngue da gut'a ndupate. \v 26 Nɛ nu'a ran 'yohʉ bʉya bin dąnyahmu nɛ nts'ɛdi bi 'yäp ra mate a rá hmu: “Gra hmu, tøcpi ts'ʉ, jante tho ga jut'i i.” \v 27 Nu rá hmu bʉya bi huɛ̨c'a, nɛ bi punba a rán dupate nɛ bi thøh pʉya. \v 28 Pɛ nu'bʉ mi nɛxpʉ, bin c'at'ui n'da rá mimbɛfiui xí hmit'i ts'ʉ ra mbɛti. Nu'a xí mba ma thøgue bʉya, 'bexgue bim bɛnt'ąte, bi bɛndba rá 'yʉga a bin c'at'ui, nɛ bi 'yɛ̨mbi: “Curca a ma mbɛti guí tuc ya,” bi 'yɛ̨mbi. \v 29 Nɛ nu'a rá mimbɛfiui bʉya bin dąnyahmu nɛ nts'ɛdi bi 'yäp rá mate, bi 'yɛ̨mbi: “Tøcpi ts'ʉ, jante tho ga jut'i i,” bi 'yɛ̨mbi. \v 30 Pɛ nu'a xí mba ma punbi him bi dø'mi, bi got'a fädi, ɛ̨mbi din ofädi jague'bʉ da gut'a in dupate. \v 31 Nɛ nu yʉ́ mimbɛfiui bʉya ɛ̨mmɛ bi bɛ̨ndumbʉi 'bɛ'a bi 'yøt'a xí mba ma punbi, nɛ bi mba bi xi a rá hmu 'bɛ'a bi 'yøt'a. \v 32 Nu yʉ́ hmu bʉya bi manda bá ts'i a ran 'yohʉ mahøn'a nɛ bi 'yɛ̨mbi: “Gra ts'om'bäi, nugä dá pun'ni i 'bʉ gmí 'yäc ra mate, madague'a xʉn ngu guí tuqui. \v 33 Nde'bʉ nɛ'e xquí huɛ̨c'a ni mimbɛfiui,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu. \v 34 Ɛ̨mmɛ bin cuɛ a rá hmu, bi manda da jot'i gue'bʉ go bi gut'a gätho yʉ millone min dupatesɛ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, 'bʉ mi man a ran t'uti. \p \v 35 Din jabʉ da 'yøt'ahʉ ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ hin gui punbahʉ ni miją'ihʉ ngue gätho ni mbʉihʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \c 19 \s1 Man'da ram hma nangue ran hyɛgui \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi gua'a man ra Jesús, bi bøm bʉ Galilea, bi hyąx ra 'yu ni mba bʉ ra xɛqui Judea, 'danguadi ra dąthe Jordán. \v 2 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi dɛnthoho nɛ bi hoqui xʉn ngu yʉ hyɛ̨nni. \p \v 3 Nɛ nubʉya, bi zøm bʉ'da ma ngʉrpihe ngue yʉ fariseo, bʉ mi 'bäh ra Jesús. Mí honi 'bɛ'a dí yąpi, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ha sä da hyɛh rá xisu n'da 'bʉ madí ts'ʉtho 'bɛ'a da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 4 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Ha hin gá nuhʉ bʉ ja rám hman Oją, ngue'bʉ rá mbʉdi thoho ra ximhäi bi zän Oją n'da ran 'yohʉ nɛ n'da rá xisu. \v 5 Nɛ i mam bʉ: “Nu n'da ran 'yohʉ him man da dɛn'na rá ta o rá mbe 'bʉ dim 'bʉhmi rá xisu, pɛ dim 'bʉhmi da gohi tengu'bʉ n'dan ją'itho,” i ɛ̨m bʉ ja rám hma Oją. \v 6 Janangue'a nu'bʉ n'da ran 'yohʉ i 'bʉhmi rá xisu, pɛ hingui yonją'i bʉ na hnu, n'datho. Nɛ nu'a bi zän Oją, dim 'bʉi tengu'bʉ n'dan ją'itho, pɛ hin njon da bɛ̨ni din hyɛgui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo. \p \v 7 ―Hanja gní 'yɛ̨nje, nɛ nu ra Moisés bi ma da t'øt'a n'da rá søcuą ran xuni 'bʉ da hyɛh rá xisu n'da ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ fariseo. \p \v 8 Xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús bʉya: \p ―Gue'a bi 'yo't'a ra Moisés, nguetho ɛ̨mmɛ xʉm mɛ ni mbʉihʉ. Pɛ nu'bʉ rá mbʉdi ra ximhäi him mín jabʉ. \v 9 Nɛ dí xi ahʉ, nu'bʉ n'da ran 'yohʉ bi hyɛh rá xisu nɛ him mi 'yomt'ɛ̨ni a rá xisu, pɛ nu'bʉ bin thąt'ui man'da ra xisu a ran 'yohʉ, ya i 'yomt'ɛ̨ni a bʉya. Nɛ ngutho 'bʉ n'da ran 'yohʉ din thąt'ui n'da ra xisu bi thɛgui, nɛ a ra 'yomt'ɛ̨ni a bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 10 Nɛ nubʉya, dá ɛ̨mbähe ra Jesús: \p ―Nu'bʉ hingui sä da hyɛh rá xisu n'da, man'da xʉn ho 'bʉ hin din thąt'a n'da 'bʉ. \p \v 11 Ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Pɛ hinga gätho da zä din jabʉ, pɛ hønt'ʉ bi zän Oją din jabʉ. \v 12 Nguetho i 'bʉ i 'da ngue him bim 'bʉh rá xisu nguetho yʉ mbɛdi gue'bʉ go mim 'bʉi. Nɛ nu'ʉ mi'da yʉn 'yohʉ him bim 'bʉh yʉ́ xisu nguetho bi mbocpa ʉ yʉ́ hmu. Nɛ nu'ʉ mi'da, yʉ́ pähä zɛhɛ him bim 'bʉh rá xisu nguetho gue'a í ts'änni ngue hin dim 'bʉh rá xisu, ngue nte di hɛ̨ni nangue rá 'bɛfi Oją mahɛ̨ts'i da 'yøt'e. Nu'a to'o da bɛ̨n'na ram hma na, gue'a da bą a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi 'yäp rán jąpi Oją nangue'ʉ yʉ t'ʉhni \p \v 13 Nɛ nubʉya bá ts'inba 'da yʉ t'ʉhni bʉ mi 'bʉh ra Jesús, ngue'a mi hndepe da dospa yʉ́ yą yʉ t'ʉhni, nɛ da 'yäp rán jąpi Oją nangue ʉ yʉ t'ʉhni. Nugähe bʉya, dá hɛcpähe ʉ yʉ́ ta ʉ yʉ t'ʉhni ngue hin da thopʉ 'bä a ra Jesús. \v 14 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨nje: \p ―O guí hɛcpahʉ yʉ t'ʉhni ngue him ba thocua, pɛ dami jafʉ ba thocua, nguetho nu'ʉ to'o di manda rá ts'ɛdi Oją, tengu'bʉ yʉ t'ʉhni ʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 15 Nɛ bi dospa yʉ́ yą yʉ t'ʉhni bʉya nɛ bi 'yäp rá mfäts'i Oją. Nɛ nu'bʉ mi jua a bi 'yøt'a ra Jesús, dá pøngähe bʉ bʉya. \s1 N'da ra mɛmbɛti bi nyąui ra Jesús \p \v 16 Nɛ man'da ra ts'ʉnt'ʉ bi mba bʉ 'bä a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Hoga xänbate i, 'bɛ'a nin ho da zä ga øt'ä ngue ga tįngä ra te, bi 'yɛ̨na. \p \v 17 Ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Ha guím bɛ̨ni 'bɛ'a guí ma ngue guí ɛ̨ngui xʉn hogui, nguetho hønt'a xʉn ho a Oją. Pɛ nu'bʉ guín nde gui tįn ra te, dami ją'ts'ʉ yʉn t'ɛ̨di. \p \v 18 ―Nda'a nín t'ɛ̨di, bi 'yɛ̨n'a ra ts'ʉnt'ʉ. \p \v 19 Bi dą'a ra Jesús: \p ―O guí hącpa rá te ni miją'iui, o guí 'yomt'ɛ̨ni, nɛ o guím pɛ̨, nɛ o guí man yʉ fɛhni, nɛ gui numansu ni ta nɛ ni mbe, nɛ gui huɛ̨c ni miją'iui tengu'bʉ da guesɛ i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 20 ―Gätho ʉ xtá ją'ts'i gue'bʉ go mán t'ʉhni, 'bɛ'a man'da di 'bɛdi ga øt'e, bi 'yɛ̨n'a ra ts'ʉnt'ʉ. \p \v 21 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu'bʉ guí nde gui tįn ra te, ní mba bá pä 'bɛ'a gätho i ja i, nɛ gui darpa yʉ hyoya a rá muui 'bɛ'a gätho gá pä, nɛ din ja'a man'da di muui bʉ mahɛ̨ts'i bʉya, nɛ nubʉya ba ɛ̨hɛ gui tɛngui. \p \v 22 Pɛ nu ra ts'ʉnt'ʉ 'bʉ mí 'yø a bi xifi, ɛ̨mmɛ bi du rá mbʉi, nguetho ɛ̨mmɛ xʉn ngu 'bɛ'a gä mi ja, nɛ bi mbeng thoho bʉya. \p \v 23 Nɛ nu a ra Jesús bʉya: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, bi 'yɛ̨na, xʉn hɛ̨i da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją n'da ra mɛmbɛti. \v 24 Dami 'yøhmbʉ mahøn'a. Man'da hingui hɛ̨i da yʉt'a ra camello bʉ ja rá gu ra 'yofani, xinda gue'a n'da ra mɛmbɛti da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨nje. \p \v 25 Nɛ dá hyonya thohohe 'bʉ má øhmbe bi ma ra Jesús. “To'o maha da zä din yąni,” dán 'yɛ̨m zɛhɛhe bʉya. \p \v 26 Bi hyɛ̨rcähe ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Hin da zä da 'yøzɛhɛ yʉ ją'i, pɛ nu'a Oją hingui hɛ̨mp'a da 'yørpa ʉ yʉ ją'i. \p \v 27 Nu ra Pedro bʉya bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Gra Hmu, nugähe dá socähe gätho 'bɛ'a mí pɛts'ähe nɛ dá tɛn'nahe, 'bɛ'a maha ga tįmhbe ya. \p \v 28 Ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨nje: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, 'bʉ bin ja ma'da'yo mahɛ̨ts'i nɛ ma'da'yo ra ximhäi, din ja ma ts'ɛdi mixte, ga hupʉ ja ma mɛxa ga øt' ran ts'ʉt'abi, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi. Nɛ ahʉ guí 'dɛ'mayoho ahʉ, 'darbʉ ga huhmbʉ, ga comhbʉ ma ts'ɛdigä, nɛ'ahʉ ga juąnbahʉ ma mi israelhʉ dyʉ judíohʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 29 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'a to'o bi zoh rá ngu, o gue rán 'yohʉ o gue rán ju, o gue rá ta o gue rá mbe, o gue rá xisu o gue yʉ́ t'ʉhni bi zogui ngue bi dɛngui, o gue rá huąhi, da dąha man'da xʉn ngu xinda guet'a n'da ciɛnto nidi, nɛ a ra te maząi da hyąni, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 30 Pɛgue nu'ʉ im bɛ̨ni i 'bɛt'o dim 'bɛjua ʉ. Pɛ nu'ʉ t'ɛ̨mbi i 'bɛjua, dim 'bɛt'o ʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \c 20 \s1 N'da ran t'uti bi 'yøt'a n'da ra mɛ'bɛfi \p \v 1 Nɛ man'da ran t'uti bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ bi 'yøt' ran ts'ʉt'abi Oją, din ja tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ mí ja ra dąhuąhi. Midi 'yonba yʉ mbɛfi 'bʉ xudi thoho. \v 2 Nɛ 'bex bi xifi hangu da gu't'i, nɛ bi mba bʉ ja rá huąhi ʉ bʉya. \v 3 Nu'bʉ mbɛ gʉto xudi, xø i 'yo bʉ hnini a ra mɛ'bɛfi mahøn'a, nɛ bi nu 'da yʉn 'yohʉ mi 'yotho bʉ nɛ bi mbɛn bʉ ja rá huąhi. \v 4 “Ní mbähä, gam pɛhmbʉ, ga jut'ahʉ hangu dí nde ahʉ gui tąhmbʉ,” bi 'yɛ̨mbi. Nɛ bi mba ʉ bʉya. \v 5 Nɛ nu'bʉ mi hyuxyadi, xø 'yo bʉ ja ra hnini mahøn'a ra mɛ'bɛfi nɛ bi mbɛnh mi'da bʉ rá huąhi. Nɛ'bʉ mi zøn'a hyu nde, xø bi mbɛnh mi'da. \v 6 Nɛ'bʉ mi zøn a cʉt'a nde, xø 'yo bʉ mahøn'a nɛ bi nu bʉ mi'da yʉ ją'i: “Hanja ngue xcán dethohʉ,” bi 'yɛ̨mbi. \v 7 “Nguetho njon bi xije ra ' bɛfi,” bi 'yɛ̨n'ʉ. Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: “Ní mbähä bʉ ja ma 'bɛfigä gam pɛhmbʉ bʉ, ga jut'ahʉ hangu dín ndegä ga jut'ahʉ,” bi 'yɛ̨mbi. \v 8 Nu'bʉ min de bʉya nu ra mɛ'bɛfi bi xi a rá ngʉrpa mbɛfi: “Dami zon'dʉ yʉ mbɛfi, m'bɛt'o gui jut'ʉ m'bɛjua bi zøni,” bi 'yɛ̨mp'a. \v 9 Nɛ nu'bʉ mi mba nju't'i ʉ xi zøm bʉ ja ra huąhi 'bʉ cʉt'a nde, bin ju't'i tengu'bʉ gä ra pa xtím pɛfi. \v 10 Nɛ nu'bʉ min ju't'ʉ bi mbʉmxudi ra 'bɛfi, bi bɛ̨ni ngue man'da xtán dąha xʉn ho xinda gue'ʉ n'da ora tho bim pɛfi. Pɛgue 'da'angu bi dąha. \v 11 Janangue'a bin cuɛ ʉ 'da \v 12 nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra mɛ'bɛfi: “Hanja ngue 'da angu gá jurcahe ʉ m'bɛjua bi zøhø, nɛ ts'ʉtho bim pɛ ʉ. Pɛ nugähe, gätho ra pa dám pɛhmbe, madague'a xʉm pa ra hyadi,” bi 'yɛ̨mbi. \v 13 Pɛ bi dąti, bi 'yɛ̨mp'a n'da mí 'bäpʉ: “Xi'e n'yø, nte man ts'o dá øt'e e. Ha hinga gue'a dá xi i dá jut'i i. \v 14 Dami hyąn'a nin zäbi, ní mba. Nugä, i ja ma pähä 'da angu ga jut'ahʉ ʉ rán zɛgui bi zøhø. \v 15 Ha hin'yʉ man t'ɛ̨di ga øt'ä a dín nde ga øt'ä nangue ma mbɛti, uague guí sɛya nguetho dá ørpa ran hocją'i n'da,” bi 'yɛ̨n'a ra mɛ'bɛfi bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man a ran t'uti. \v 16 Nɛ ngubʉ din ja 'bʉ bin ts'ʉt'abi Oją. Nu'ʉ m'bɛjua dim 'bɛt'o ʉ, nɛ nu'ʉ 'bɛt'o dim 'bɛjua ʉ. Xʉn ngu bi zonhd Oją, pɛ hinga gätho bi huahni, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Xø bi ma mahøn'a ngue da du nɛ da dąmbɛ̨ni ra Jesús \p \v 17 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho ga sømhbe bʉ Jerusalén, dí 'yohe bʉ ja ra nguani. Nɛ bi gʉgähe bʉ ma'ueni ts'ʉ a ra Jesús, dí 'dɛ'mayohohe, nɛ bi 'yɛ̨nje: \p \v 18 ―Nuya ga mbähä bʉ Jerusalén. Nu'bʉ dá sømhbʉ bʉ, da mba ma dägä bʉ 'bʉh yʉ hmumbäją nɛ yʉ xänbate niją, ngue da hyogä, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 19 Nɛ di dägä bʉ 'bʉ ʉ him ma mijudíohʉ, nɛ din thengui nɛ da thɛxcä nɛ di cuarcä bʉ ja ra za, ga tu bʉ, nɛ da t'ägui. Pɛ nu'bʉ ná hyupa ga thąmbɛ̨nigä, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Rá mbe ra Jacobo nɛ ra Xuua bi 'yäp rá mate ra Jesús nangue yʉ́ ts'ʉnt'ʉ \p \v 20 Nɛ nu'a rá mbe ra Jacobo nɛ ra Xuua, ngue yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo ʉ, bin dąnyahmu bʉ ja a rá gua ra Jesús, in nde 'bɛ'a da 'yäpi. \v 21 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―'Bɛ'a guí nde ga øt'e e, bi 'yɛ̨mbi. \p ―Dami 'yørca ra mate ngue nu'bʉ gui 'yøt' ran ts'ʉt'abi, 'da xtí hyut'ʉ ma t'ʉhni, bi 'yɛ̨n'a ra xisu. \p \v 22 Bi dą a ra Jesús: \p ―Pɛ hin guí pądi 'bɛ'a nam bøn'a gá 'yäqui. \p Nɛ bi 'yän'na ra Jacobo nɛ ra Xuua: \p ―Ha guí ɛ̨na nɛ'aui gui hyät'ui gui nuui ran ʉnbi tengu gan nugä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ bi dą ʉ bʉya: \p ―Hąha, ga hät'be. \p \v 23 ―Majuąni maha, nɛ'aui gui nuui ran ʉnbi tengu gan nugä, pɛ hingui sä ga 'da'a ran t'ɛ̨di guí ähmi. Pɛ gue'a ma Ta di un rán t'ɛ̨di to'o in ndepe 'da xtí hyutho 'bʉ dán ts'ʉt'abigä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 24 Nɛ nugähe dí 'dɛt'agähe bʉya dán cuɛ 'bʉ má øhmbe a 'bɛ'a bi man ʉ yoho. \v 25 Nɛ gä bi zongahe ra Jesús dí 'dɛ'mayohohe, nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Nu'ʉ yʉ ts'ʉt'abi ua ja ra ximhäi i øt' yʉ́ 'yɛ̨hɛ to'o gätho di manda, nɛ tengu'bʉ maguesɛ yʉ́ ts'ɛdi ʉ. \v 26 Pɛ nu'ahʉ hinga gue'a gui 'yøthʉ a. Pɛgue gan 'yɛ̨hɛ thohohʉ nangue ʉ mi'da 'bʉ guí nde din ja ni ts'ɛdihʉ. \v 27-28 Nɛ nu'ahʉ 'bʉ guín nde gam 'bɛt'ohʉ, gui 'yøthʉ ngue hin'yʉ ni ts'ɛdihʉ nɛ gan 'yɛ̨hɛ thohohʉ, tengu thohogä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, him bá ɛ̨cä dam hmugä, pɛ bá ɛ̨cä dan 'yɛ̨hɛgä nɛ ga dä ma te gan yąnba yʉ́ te yʉ ją'i, bi 'yɛ̨nje ra Jesús. \s1 Yoho yʉ xädä bi hoc'a ra Jesús \p \v 29 Nɛ nu'bʉ xø má nɛxhe bʉ ra hnini Jericó, xʉn ngu yʉ ją'i bi dɛntho na ra Jesús. \v 30 Nɛ mí hupʉ yoho yʉ xädä bʉ ja ra nden'yu. Nu'bʉ mí 'yøde mba bʉ ra Jesús, bi mbafi: \p ―Grá Hmu, rám bom'bɛto i ra David, dami huɛ̨gä'be, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ xädä. \p \v 31 Nɛ nu yʉ ją'i min 'yohʉ ra Jesús bi hɛcpa ʉ yʉ xädä. Pɛ man'da bi mba ʉ, bi 'yɛ̨m mahøn'a: \p ―Grá Hmu, rám bom'bɛto i ra David, dami huɛ̨gä'be, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 32 Nu ra Jesús bʉya 'bʉ mí 'yø a man ʉ yʉ xädä, bi 'yänni: \p ―'Bɛ'a guín nde ga øt'aui, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 33 Nu'ʉ bi dąti: \p ―Grá Hmu, xoga ma dä'be, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 34 Ɛ̨mmɛ bi huɛ̨c'a ra Jesús ʉ, bi därpa thoho yʉ́ dä, 'bex bi xoh yʉ́ dä nɛ bi dɛn'na ra Jesús bʉya. \c 21 \s1 Yʉ ją'i bi 'yɛ̨spa a ra Jesús 'bʉ mí yʉrpʉ Jerusalén \p \v 1 Nɛ bi zøm bʉ ja ra ndehnini Betfagé, nubʉ ja ra nyuni Olivos, nɛ him ma yabʉ ra hnini Jerusalén. Nu ra Jesús bʉya bi mbɛn'ndʉ yoho ma mixädihe, \v 2 nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ní mbɛ nʉ ja ra t'ʉhnini, guehnʉ gua tįmmi n'da ra buru in 'youi rá bąsi. Bá xocui, nɛ bá siui ua ʉ. \v 3 Nu'bʉ da t'ɛ̨n'aui 'bɛ'a gui jahui, “Nu'a ra hmu da hyon'i ts'ʉ nɛ 'bexgue ba sin'a thoho'be,” gui 'yɛ̨m thohoui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 4 Nɛ guehna bi man ra pøngahyą maya'bʉ ngue din ja 'bʉ mi 'yɛ̨na: \q1 \v 5 Gui 'yɛ̨mfʉ yʉ mɛngu bʉ Jerusalén: \q1 “Dami nuhʉ ya ba ɛ̨cua ni hmuts'ʉt'abihʉ, \q1 nɛ hin din 'yɛ̨ts'i, ba hyux'a n'da zi buru thoho \q1 bán 'youi rá bąsi,” gui 'yɛ̨mfʉ, \m bi 'yɛ̨n'a ra pøngahyą maya'bʉ. \p \v 6 Nu ma mixädihe bʉya bi mba nɛ bi 'yøt'a bi xih ra Jesús. \v 7 Nɛ bá si ra buru nɛ'a rá bąsi, nɛ bi gąspa yʉ́ coto nɛ bi hyux'a ra Jesús bʉya. \v 8 Nɛ nu yʉ ją'i ɛ̨mmɛ xʉn ngu ʉ bi dɛnni nɛ bi mbøh yʉ́ coto bʉ ja ra 'yu nɛ yʉ́ pahni, nɛ yʉ́ paxi yʉ za bi mbøcpa bʉ ngue da thopʉ ra Jesús. Nɛ bi 'yɛ̨t'inde ra Jesús. \v 9 Nɛ nu'ʉ i 'bɛt'o nɛ'ʉ bim 'bɛjua bi mbʉh na thuhu bʉya, bi 'yɛ̨na: \p ―Mixte thoho rá ts'ɛdi rám bom'bɛto ra David. Nɛ xʉn ngu rán jąpi in 'youi, nguetho bá ɛ̨hɛ nangue rá thuhu Oją, ra Hmu. Mixte thoho Oją mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ ją'i bʉ ní mba. \p \v 10 Nɛ nu'bʉ bi yʉrpʉ Jerusalén ra Jesús, gätho mi 'bʉpʉ ja ra hnini bi hyonya thoho, nɛ bi 'yän'ndʉ mín 'yohʉ ra Jesús: \p ―To'o nín 'yohʉ na, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 11 ―Guehna ra pøngahyą, ra Jesús, ra mɛngu Nazaret bʉ ra häi Galilea, bi 'yɛ̨n'ʉ bi t'änni. \s1 Bi hyøn a thi ʉ mim pä bʉ ja ra niją ra Jesús \p \v 12 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ Jerusalén a ra Jesús bi yʉrpʉ ja rá dąniją Oją, bi hyøn a thi gätho ʉ mím pä bʉ nɛ'ʉ mín täi bʉ. Nɛ bi ndønpa yʉ́ mɛxa ʉ midí päh yʉ mbɛti, nɛ bi bʉntpa yʉ́n thuts'i ʉ mi pä yʉ ts'ąha, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 13 “Í thø a ma ngu ngue da mba nthąndegä bʉ,” i ɛ̨n Oją, i ɛ̨m bʉ ja rám hma. Pɛ nu'ahʉ gá 'yørpadahʉ tengu'bʉ ra hyądo guepʉ nín 'yąn'ʉ yʉ bɛ̨, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 14 Nɛ nu'bʉ mí 'bʉpʉ ja ra dąniją, xø bi zøm bʉ mi'da yʉ xädä, nɛ'ʉ mi dogua. Nu ra Jesús bi hoc'ʉ bʉya. \v 15 Pɛ nu yʉ hmumbäją nɛ yʉ xänbate niją him bi numanho yʉ́n t'øt'e bi 'yøt'a ra Jesús bʉ. Nɛ bin cuɛ 'bʉ mí 'yø a bi man'ʉ yʉ t'ʉhni 'bʉ mí 'yɛ̨na: “Mająpi rám bom'bɛto ra David,” bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús: \p \v 16 ―Ha hin guí ø'a 'bɛ'a man yʉ t'ʉhni ngue i ɛ̨'ts'i i, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p ―Dí øcä a i man'ʉ, bi 'yɛ̨n'a. Pɛ xi ahʉ ha hin guím bɛ̨mhbʉ a i mam bʉ ja rám hma Oją ngue i ɛ̨na: \q1 Gá japi bi bømanho a i man \q1 ʉ yʉ t'ʉhni 'bʉ i ɛ̨'ts'i i, \m bi t'ɛ̨mp'a Oją 'bʉ mi t'ɛ̨mbi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 17 Nɛ bi zotpʉ ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ xänbate, dá mbäcähe a ra Jesús, bán oxähe bʉ ja ra hnini Betania. \s1 Ra Jesús bi japi da 'yot'a n'da ra za \p \v 18 Nɛ nu'bʉ mí hyax bʉya, xø dá pengähe a ra Jesús bʉ Jerusalén. Nɛ bin tumanthuhu bʉ 'yu. \v 19 Nɛ bi nu n'da ra za bʉ ja ra nden'yu, bi mba ɛ̨na da dʉcpa n'da rán dät'ä. Pɛ hønt'ʉ yʉ́ paxi mi ja. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nuya, njąm'bʉ din zʉh nin dät'ä ya. \p Nɛ 'bexgue bi 'yot'a ra za bʉya. \p \v 20 Nu'bʉ mán nuhe bi 'yot'a ra za, dá hyonya thohohe nɛ dá änhde ra Jesús: \p ―Hanja í 'yot'a n'dihi ra za, dá ɛ̨mfe. \p \v 21 Bi dą'a ra Jesús: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, nu'bʉ gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ xʉn ho, nɛ n'dat'a guim bɛ̨mhbʉ a rá ts'ɛdi Oją, hinga hønt'a dá øt'ä sä gui 'yøthʉ, pɛ sä gui 'yøthʉ man'da xʉn hɛ̨i. Sä gui xihmbʉ nʉ ra t'øhø: “Dami 'uegue guin hyøzɛhɛ bʉ ja ra deją,” gui 'yɛ̨mfʉ, nɛ da 'ueh pʉya. \v 22 Nɛ nu Oją di 'da ahʉ 'bɛ'a gä guí äfʉ 'bʉ n'dat'a guím bɛ̨mhbʉ a rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Bi t'än'na ra Jesús to'o bi un rán t'ɛ̨di \p \v 23 Nɛ nu'bʉ má sømhbe bʉ Jerusalén, xø bin xänbate bʉ ja ra dąniją a ra Jesús. Nɛ xø bi mba bʉ yʉ hmumbäją nɛ mi'da ma ngʉrpihe, nɛ bi 'yän mahøn'a: \p ―Hanja gní 'yøt'a njabʉ. To'o bi 'da'a nin t'ɛ̨di, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 24-25 Bi 'yɛ̨n'a ra Jesús bʉya: \p ―Nɛcä ga än'nahʉ to'o bi un rán t'ɛ̨di ra Xuua ngue bi 'yøt' ran xixyą. Hague Oją uague yʉ ją'i. Nu'bʉ gui xijʉ, nɛcä ga xi ahʉ to'o bi 'dacä man t'ɛ̨di bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ xänbate niją: \p ―“Bɛ'a gue ga xihmbʉ, nguetho nu'bʉ ga ɛ̨mfʉ, “Oją bi un rán t'ɛ̨di a ra Xuua,” nɛ da 'yɛ̨na: “Hanja hin gá 'yɛ̨c'yɛihʉ thą.” \v 26 Nɛ nu'bʉ ga ɛ̨mfʉ, “yʉ ją'i thoho bi un rán t'ɛ̨di ra Xuua,” pɛ da zʉjʉ yʉ ją'i 'bʉ, nguetho im bɛ̨n ʉ ngue rá pøngahyą Oją a ra Xuua, bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \p \v 27 Janangue'a bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Hin dí pąhmbe, bi 'yɛ̨ntho ʉ. \p Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨na: \p ―Xínga guecä ga xi ahʉ to'o bi 'dacä man t'ɛ̨di ga øt'ä a dí øt'ä, bi t'ɛ̨mp'ʉ. \s1 Ran t'uti a yoho yʉ ts'ʉnt'ʉ bi sih ra 'bɛfi \p \v 28 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu n'da ran 'yohʉ mí 'bʉ i yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a n'da rá ts'ʉnt'ʉ: “Ní mba bʉ huąhi, bám pɛfi,” bi 'yɛ̨mbi. \v 29 Nɛ bi dą'a rá ts'ʉnt'ʉ: “Hin'na, hin ga mba,” bi 'yɛ̨ntho. Pɛ m'bɛjua bin 'yomfɛ̨ni ts'ʉ nɛ bi mba bim pɛfi. \v 30 Nɛ'a man'da rá ts'ʉnt'ʉ bi xifi da mba mahøn'a. “Hąha, ga mba,” bi 'yɛ̨na. Pɛ him bi mba, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 31 Nɛ xø bi 'yän'ndʉ yʉ xänbate niją: \p ―Nuya, dami xiqui nangue ran t'uti dá xi ahʉ, nda'a ní ts'ʉnt'ʉ ngue njuąntho bi 'yøt'a rá pähä rá ta, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nu'ʉ bi dąti: \p ―Masque nu'a ra ts'ʉnt'ʉ him mi nde da mba 'bʉ ra mbʉdi, gue'a njuąntho bi 'yøt'a rá pähä rá ta, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p Nɛ nubʉya bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Guehma majuąni dí xi ahʉ, nu yʉ ziyate hyącahäi nɛ yʉ xisu 'yomt'ɛ̨ni, man'da da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, pɛ nu ahʉ hin gui cʉthʉ bʉ. \v 32 Nguetho nu'bʉ mi xi'ahʉ a ra Xuua Nxixyą, bi xän'nahʉ a ra 'yu xʉn ho, nɛ nu ahʉ hin gá 'yɛ̨c'yɛihʉ. Pɛ nu yʉ hyącahäi nɛ yʉ xisu i 'yomt'ɛ̨ni, man'da go bi 'yɛ̨c'yɛi ʉ nɛ bi päh yʉ́ mbʉi. Nɛ nu'bʉ gmí nuhʉ ʉ, nɛ guexta'a hin gá nde gá päh ni mbʉihʉ, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ xänbate niją. \s1 Rán t'uti yʉ ts'om'bäi mbɛfi \p \v 33 Nɛ bi 'yɛ̨m mahøn'a ra Jesús: \p ―'Yøhmbʉ ts'ʉ man'da ran t'uti ga xi ahʉ. Mí 'bʉ a n'da ran 'yohʉ mi ja rán uąndät'ä, nɛ bi fø't'e, nɛ bi hyø a n'da ra ngu guepʉ da thɛmp' yʉ guindät'ä. Nɛ bi mbä'ma n'da ra jądo xʉn hɛ̨ts'i, da ndex'ʉ da nu rá häi. \p Nɛ nubʉya bi hmit yʉ́ häi ʉ 'da yʉ mbɛfi, nɛ bi nde bi mba n'danni a ran 'yohʉ bʉya. \v 34 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho din ja yʉn dät'ä, bá pɛhn'i 'da yʉ́ 'yɛ̨hɛ da duspa ʉ yʉ́n dät'ä, nguetho gue'a án yąhʉ a, ngue di un'ni ts'ʉ 'bɛ'a da bøm bʉ. \v 35 Pɛ nu'ʉ yʉ mbɛfi bi bɛnt'ʉ yʉ́m 'bɛhni a ra hmu. Nu'a n'da bi mbɛmthoho. Nu'a man'da bi hyotho. Nɛ nu'a man'da, bi hyøta dotho a. \v 36 Nɛ xø mahøn'a, bá pɛhn mi'da xʉn ngu yʉ́ 'yɛ̨hɛ ngue xtan duspa yʉ́n dät'ä a rá mbɛti ran uąndät'ä. Pɛ nu'ʉ yʉ mbɛfi xø bi bɛnt mahøn'a 'bʉ mi zøpʉ ʉ, nɛ 'da'angu bi t'ørpe tengu bi t'ørpa ʉ mbʉdi bi zøpʉ. \p \v 37 Nɛ nubʉya bá pɛn'na rá ts'ʉnt'ʉ zɛhɛ a rá mbɛti ra huąhi. Bi bɛ̨ni: “Masque da numansu na ma ts'ʉnt'ʉ.” \v 38 Pɛ nu'bʉ mí nu ba ɛ̨pʉ rá ts'ʉnt'ʉ, nu yʉ mbɛfi xø bi bɛ̨n'ʉ: “Nuna, rá ts'ʉnt'ʉ zɛhɛ, da gohmi ra häi na 'bʉ bi du rá ta. Pɛ mbähä ga hohʉ, janangue ga cosɛhʉ ra häi bʉya.” \v 39 Nɛ bi bɛnt bʉya, bi zixpʉ ma'ueni nɛ bi hyo, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 40 Nu ra Jesús bi 'yän'ndʉ mí 'bäpʉ: \p ―Xi'bʉ da mbasɛ na ra hmu, 'bɛ'a da jap'ʉ yʉ́ mbɛfi 'bʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 41 Bi dą ʉ bʉya: \p ―Masque da hyo ʉ yʉ́ mbɛfi, nguetho ɛ̨mmɛ yʉ ts'om'bäi ʉ, nɛ nu rá häi bʉya di hmit'ʉ i pądi da gu't'a ra renta 'bʉ bi zøn ra pa da gu't'i, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 42 Nɛ xø bi 'yɛ̨m bʉya: \p ―Ha njąm'bʉ gá nuhʉ bʉ ja rám hma Oją a ram hma i ɛ̨na: \q1 Nu'a ra do bi bʉnt'ʉ yʉ gądo 'bʉ mi hyøh ra ngu, \q1 gue'a ra do man'da mahyoni, tengu thoho yʉ guangu. \q1 Gue'a bi zän Oją a, \q1 nɛ gui hyonya thohohʉ, \m i ɛ̨m bʉ rám hma Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ gue'a i mam bʉ nangue a rá Thahni Oją ngue ra Cristo. \v 43 Janangue'a dí xi ahʉ, Oją him bi numanho a gá 'yøthʉ nɛ da thąn'nahʉ a ra 'bɛfi bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, din t'un'dʉ mi'da ngue da 'yøt'manho a ra 'bɛfi gmí øthʉ. \v 44 Nɛ nu'a ra do bi mba ma bʉnt'i, tengu'bʉ n'da ra xįndo i ti bʉ ja ra 'yu. Nɛ hønt'a go to'o da dąng bʉ ja ra do, din tʉni, nɛ hønt'a go to'o da zɛ'ma ra do, 'bexgue da 'yɛt'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 45 Nu'bʉ mi 'yø'a bi man a ra Jesús, bi bą ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ hmumbäją, gue guesɛ ʉ bi 'yøt'ʉ bi sifi. \v 46 Nɛ mí nde 'bexgue xtám bɛnt'a ra Jesús, pɛ him bi bɛnt'i, nguetho mi su ʉ yʉ ją'i, ngue mi ɛ̨n'ʉ, rá pøngahyą Oją a ra Jesús. \c 22 \s1 N'da ran t'uti ngue ran thąti \p \v 1 Nɛ xø bi thoqui bi xänba yʉ ją'i nangue yʉn t'uti thoho bi man a ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 2 ―Nu'a ní manda rá ts'ɛdi Oją, i t'øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ra ts'ʉt'abi. Nu'a ra ts'ʉt'abi bi zän'na n'da ra ngo 'bʉ min thąta n'da rá ts'ʉnt'ʉ. \v 3 Nɛ bi mbɛn'dʉ yʉ́m 'bɛhni ngue ba sinba yʉ́ amigo, pɛ him bi nde bá ɛ̨hɛ. \v 4 Nɛ xø bi mbɛhn mi'da, bi 'yɛ̨mbi: “Dami xihmbʉ ma amigo ba ɛ̨hɛ, nguetho ya dá hoc ran ts'ihmɛ. Dá manda bi tho 'da man dąni xʉn zaqui nɛ ya gätho mahoqui, i ɛ̨n'a ra hmu, gui 'yɛ̨mfʉ.” Nɛ gue'a bi man ʉ yʉ́m 'bɛhni. \v 5 Pɛ him bi 'yʉrpatho ra güɛnda ʉ yʉ́ amigo, nɛ bi mba da huąhi a n'da, nu man'da bi mba bám pätho, \v 6 nɛ nu'ʉ mi'da bi bɛnt thoho yʉ́m 'bɛhni nɛ i thenthoho nɛ bi hyo ʉ. \v 7 Nu'bʉ mí 'yø a bin ja, ɛ̨mmɛ bin cuɛ ra ts'ʉt'abi bʉya, bi mbɛnh yʉ́ dofʉi bá ho ʉ yʉ hyote nɛ bi 'yump'a yʉ́ hnini. \v 8 Nɛ bi xih mahøn'a ʉ yʉ́m 'bɛhni: “Nuya him bá ɛ̨'ʉ ma amigo nguetho hing yʉ́n sähʉ ba ɛ̨hɛ. \v 9 Ní mbähä bʉ ja yʉ 'yu nɛ gbá sihʉ ua hønt'a go má ją'i gba tįmhbʉ bʉ, nguetho ya ma hoqui 'bɛ'a da zi ua ja ran thąti.” \v 10 Nu yʉ́m 'bɛhni bʉya bi mba bʉ ja yʉ 'yu nɛ bá pɛn bʉ ja ran thąti to'o gätho bin c'athʉ bʉ, pɛ hinga mfądi 'bʉ yʉ ts'om'bäi o gue yʉ hocją'i 'da. Nɛ bi yupʉ ja rá ngu ra ts'ʉt'abi yʉ ją'i. \p \v 11 Nɛ nu ra ts'ʉt'abi bʉya bi yʉrpʉ mbo da nu ʉ yʉ ją'i bi zøm bʉ. Nɛ bi nu n'da ran 'yohʉ ngue him mi he ʉ yʉ́ he i the 'bʉ in ja n'da ran thąti. \v 12 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra ts'ʉt'abi bʉya: “Xi'i grán 'yohʉ, hanja gá cʉt'ua nɛ hin guí he yʉ́n säui da the ua ja ran thąti,” bi 'yɛ̨mbi. Pɛ nu ran 'yohʉ him bi zä bi dąti. \v 13 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ ra ts'ʉt'abi: “Dami turpahʉ yʉ́ gua na ran 'yohʉ nɛ yʉ́ 'yɛ, nɛ gui 'yɛnthʉ bʉ ja ra 'bɛxui. Din zom bʉ nɛ din guxpʉ yʉ́ ts'i ʉ,” bi 'yɛ̨n'a ra ts'ʉt'abi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 14 Nguetho xʉn ngu i ts'ohni pɛ hinga gä yʉ́n sähʉ ngue da yʉrpʉ, bi 'yɛ̨na. \s1 N'da ran t'änni nangue ra renta bi t'än'na ra Jesús \p \v 15 Nɛ nubʉya bi mba ʉ yʉ fariseo. N'danni bá nyąsɛ ʉ, bi hyoni 'bɛ'a dí ʉcpa ra Jesús ngue di yąpi. \v 16 Janangue bi 'bɛhn pʉ 'bʉh ra Jesús ʉ mi'da yʉ́ mifariseohʉ, nɛ mi'da ma ngʉrpihe mi tɛn'na ra ts'ʉt'abi Herodes. Nu'bʉ mi zøm bʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Grá xänbate, dí pąhmbe gätho majuąni guím ma, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús ʉ. Nɛ guí u a majuąni rá 'yu Oją, nɛ hin guí su 'bʉ da hnumanho i ogue hin'na, bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 17 Pɛ dín ndehe gui xije ts'ʉ 'bɛ'a guím bɛ̨ni. Ha din thɛui yʉ́n t'ɛ̨di Oją ngue dí juthe ra renta a ra ts'ʉt'abi Roma in ts'ʉt'abi ua, uague hin'na. \p \v 18 Pɛ nu ra Jesús bi bądi 'bɛ'a mim bɛ̨n'ʉ ngue in nde da dįni 'bɛ'a dí yąpi. Janangue'a bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ. Høntho guí nde gui sägdahʉ. \v 19 Xi ni mbɛti gní jut ni rentahʉ, ga nugä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Bi un'na ra mbɛti bʉya. \v 20 Nɛ nu'bʉ mi nu a ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―To'o rá hmi na i cuat na ra mbɛti, nɛ to'o rá thuhu mán t'o't'i ua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 21 ―Rá hmi ra ts'ʉt'abi Roma nɛ rá thuhu a, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'a rá mbɛti ra ts'ʉt'abi gui unhdʉ a. Nu'a xin rá mbɛti Oją, gui unhdʉ Oją a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 22 Nɛ nu'bʉ mí 'yø a bi man ra Jesús, bi hyonya thoho ʉ ngue mi nde xtí yąpi. Nɛ xø bi mbatho ʉ. \s1 N'da ran t'änni gue'bʉ bi dąmbɛ̨ni ʉ xøn du \p \v 23 Nɛ m'bɛjua bʉya xø bi zøm bʉ 'da ma ngʉrpihe ngue yʉ saduceo. Nu'ʉ him mi ɛ̨c'yɛi ngue da dąmbɛ̨ni ʉ xøn du, nguetho mi ɛ̨n'ʉ, nu rá mbʉi n'da, ma zä dim 'bɛ 'bʉ bi du. Nɛ nu'ʉ bi 'yän'na ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p \v 24 ―Xänbate i, dím bɛ̨nthohe ran t'ɛ̨di bi man ra Moisés, ngue nu'bʉ da du n'da ran 'yohʉ, 'bʉ 'bʉh rá xisu, nɛ hin ním 'bʉ a n'da rá t'ʉhni 'bʉ mi du, nu'a rán 'yohʉ din thątui a rá xisu a ra du, nɛ nu'bʉ dim 'bʉh rá mbʉdi t'ʉhni, da t'ɛ̨mbi rá t'ʉhni a xí du. \v 25 Pɛ mí 'bʉcua yoto yʉn 'yohʉ midín 'yohʉzɛhɛ ʉ. Nu'a ra mbʉdi n'yohʉ bin thątui n'da ra xisu, pɛgue bi du n'dihi a ran 'yohʉ. Nɛ hin ním 'bʉh yʉ́ t'ʉhni 'bʉ mi du, janangue'a bi zinba rá xisu a rán 'yohʉzɛhɛ. \v 26 Pɛ nɛ'a guexta'a bi du n'dihi, nɛ hin ní dįntho rá t'ʉhni a ra xisu 'bʉ mi du. Janangue'a xø bim 'bʉhmi a man'da rá mbegue. Nɛ bin ja gue'bʉ go mi dät'i bim 'bʉhmi gätho ʉ yʉ́ mbegue a ra xisu. \v 27 M'bɛjua bʉya nɛsɛ ra xisu bi du, bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 28 Nuya, dami xije 'bɛ'a din ja 'bʉ majuąni da dąmbɛ̨ni ʉ xøn du, ngue guí mamhbʉ. Nda'a nín 'yohʉ da 'yɛ̨mbi rá xisu a ra xisu, nguetho gätho yoto bim 'bʉhmi, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús 'bʉ mi denthoho ʉ. \p \v 29 Bi dąt'a ra Jesús: \p ―Nu ahʉ guídí 'bɛthohʉ, nguetho hin guím bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a mam bʉ ja rá t'ohni Oją, nɛ xín guí pąhmbʉ rá ts'ɛdi Oją. \v 30 Nu'bʉ bi dąmbɛ̨ni ʉ xøn du, ya him man ja ran thąti, pɛgue dim 'bʉtho tengu yʉ́m 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 31-32 Nɛ nangue'a ram hma ngue da dąmbɛ̨ni ʉ xøn du. Ha hin gá nuhʉ bʉ ja rá t'ohni Oją 'bɛ'a bi ma nangue ʉ ma ndu mbombøtahʉ 'bʉ mi 'yɛ̨na: “Nugä drá Ojągä, nu ra Abraham nɛ ra Isaac nɛ ra Jacob, i ɛ̨c'yɛigui,” bi 'yɛ̨n Oją. Ngubʉ im ma nguetho guexta'a i 'bʉh yʉ́ mbʉi ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 33 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i 'bʉ mí 'yø a bi man ra Jesús, bi hyonya thoho a bi xifi 'bʉ mi xänbi. \s1 Ra Jesús bi ma nda'a nín t'ɛ̨di man'da mahyoni \p \v 34 Nɛ nu mi'da ma ngʉrpihe ngue yʉ fariseo, 'bʉ mi nu hin'yʉ man'da sä da man'ʉ yʉ saduceo, bin 'yänzɛhɛ 'bɛ'a mí sä ngue dí yąp'a ra Jesús. \v 35 Nu'a n'da ra xänbate nangue ʉ yʉ fariseo bʉya, bi 'yän'na ra Jesús: \p \v 36 ―Xänbate i, bi 'yɛ̨na, nda'a rán t'ɛ̨di Oją hnɛhi thoho ga øt'ähe. \p \v 37 Bi dą a ra Jesús bʉya: \p ―Nu'a ran t'ɛ̨di i ɛ̨na: “Gam bɛ̨mhbʉ Oją ngue gätho ma mbʉihʉ, nɛ gätho ma ją'ihʉ, nɛ gätho man 'yomfɛ̨nihʉ.” \v 38 Guehna ran t'ɛ̨di i 'bɛt'o na, nangue ʉ gä mi'da yʉn t'ɛ̨di. \v 39 Nɛ'a ɛ̨na: “Dami huɛ̨c ni miją'ihʉ tengu bʉ gní huɛ̨czɛhɛ ni ją'ihʉ.” Guehna ná yoho ran t'ɛ̨di guexta'a mahyoni na. \v 40 Nɛ nu'bʉ gá 'yøthʉ ya yoho yʉn t'ɛ̨di, tengu'bʉ gá jąshʉ gätho yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés nɛ yʉ́m hman yʉ́ pøngahyą Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 To'o rá 'yʉ a ra Cristo \p \v 41 Nɛ guexta'a mi 'bäpʉ yʉ fariseo, \v 42 nɛ bi t'ɛ̨mp'ʉ bʉya: \p ―'Bɛ'a guím bɛ̨mhbʉ, to'o rá 'yʉ a ra Cristo, rá Thahni Oją, bi 'yɛ̨mp'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Bi dą ʉ yʉ fariseo bʉya: \p ―Nu rá Thahni Oją, rám bom'bɛto ra David a, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 43 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Pɛ nɛ guesɛ ra David bi 'yɛ̨mbi rá hmu a ra Cristo 'bʉ hin ním 'bʉi, nguetho bi 'yɛ̨na: \p \v 44 Nu Oją bi 'yɛ̨mp'a ma Hmu: \q1 “Hyucua ja man 'yɛi ga conhui ma ts'ɛdi gue'bʉ go dá tąpä gätho ʉ man sʉihʉ ngue gui manda ʉ bʉya,” bi t'ɛ̨mp'a ma Hmu, bi 'yɛ̨n'a ra David, 'bʉ mi bɛ̨nba rá Hogandąhi Oją 'bɛ'a bi ma. \m \v 45 Hanja i ɛ̨mbi rá hmu nɛ xin rám bom'bɛto a rá Thahni Oją, ngue ra Cristo, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 46 Nɛ hin'yʉ 'bɛ'a bi zä dí dąti, janangue'a him man'dandį bi zä da 'yän'ndʉ yʉ fariseo bʉya. \c 23 \s1 Bi man ra Jesús 'bɛ'a nam bøn'a øt'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús bi xi ʉ yʉ ją'i, nɛcähe bʉya: \p \v 2 ―I ja yʉ́n t'ɛ̨di da xän'nahʉ ʉ yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés ʉ yʉ xänbate niją nɛ yʉ fariseo. \v 3 Dami 'yøhmbʉ 'bʉ i xän'nahʉ ʉ, pɛ hin gui 'yøthʉ tengu yʉ́n t'øt'e i sänzɛhɛ, nguetho 'dan'yo thoho gä mi'da i øt'e. \v 4 Nɛ xʉn hɛ̨i i xi ahʉ gui 'yøthʉ, tengu'bʉ n'da ra 'bɛni xʉn hyʉ i xi ahʉ gui tuxhʉ, pɛ nusɛ'ʉ xíngui ts'ʉ in nde da 'yøt'a i sän zɛhɛ. \v 5 Nɛ hønt'a i honi da hnumanho yʉ́n t'øt'e i ørpʉ 'bʉh yʉ ją'i. Janangue'a di cuat yʉ́ dɛ̨ yʉ́n t'ɛ̨di Oją ngue xʉn ndoho nɛ i pät' yʉ́ 'yɛ, nɛ ɛ̨mmɛ di ho di hoc yʉ́n zʉdi yʉ́ nyąmpahni. \v 6 Nɛ ɛ̨mmɛ di ho rá mbʉdi din sihmɛ bʉ i t'øt' yʉn ts'ihmɛ; nɛ di ho da mipʉ ja ran thuts'i mahoqui bʉ ja ra niją. \v 7 Nɛ ɛ̨mmɛ di ho da t'ɛ̨spa 'bʉ din zɛnguate. Nɛ i honi da t'ɛ̨mbi yʉ́ xänbate ʉ. Høntho in nde da hnumansu. \p \v 8 Pɛ nu ahʉ o guí ndehʉ da t'ɛ̨n ahʉ gyʉ xänbatehʉ, nguetho høngdä ni Xänbatejʉ ngue drá Thahnigä, nɛ nu'ahʉ guidín cuhʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 9 Nɛ hin gui 'yɛ̨mfʉ ni tahʉ 'da ʉ i 'bʉcua ja ra häi, nguetho nu'a ni Tahʉ bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i a. \v 10 Nɛ xín gui ndehʉ ngue da t'ɛ̨n ahʉ gyʉ hmuhʉ, nguetho guecä drá Thahni Oją ngue ra Cristo, ni Hmujʉ. \v 11 Nu'a to'o din 'yɛ̨hɛ thoho nangue yʉ́ miją'ihʉ, pɛ gue'a man'da xtán hɛ̨ts'i bʉ dá nu Oją a. \v 12 Nguetho nu'a i øt'e ngue xʉn hɛ̨ts'i, man'da zi cuɛ bʉ dá nu Oją a, pɛ nu'a i øt'e ngue hingui hɛ̨ts'i, pɛ man'da xtán hɛ̨ts'i bʉ dá nu Oją a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Nɛ nubʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ xänbate niją nɛ yʉ fariseo: \p ―Huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ xänbatehʉ bʉ ja ra niją, nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ, nguetho gá xihmbʉ ʉ mín nde xtán yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, ngue xquí 'yuthʉ ra 'yu, pɛ nɛ tengu'bʉ gá corpa zɛhɛhʉ ra goxthi, nguetho 'dan'yo thoho gá xänbahʉ. Nɛsɛ ahʉ hin da zä gui cʉthʉ bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 14 Huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Sä nya'a guí yąhʉ Oją bʉ ja yʉ́ ngun yʉ xisu xøn du yʉ́ ndø, ngue guí ɛ̨mhbʉ guí äfʉ rám fäts'i Oją ʉ, pɛ nɛ guí hąspahʉ 'bɛ'a bi zopa yʉ́ ndø. Janangue'a man'da xʉn ʉtho ran ʉnbi gui nuhʉ. \p \v 15 Huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Säti thoho gán 'yohʉ hønbʉ go hapʉ nɛ yatho gá mbähä, ngue gá sømhbʉ bʉ 'bʉ ʉ i thąnde yʉ́ oją zɛhɛ, ngue gá xihmbʉ da dɛn'na nin xädihʉ. Pɛ nu'a to'o bi dɛn'nahʉ man'da gá jafʉ bim 'bɛdi, nɛ 'da gdí mbähä bʉ ja ran ʉnbi maząi, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 16 Huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ ngʉrpihʉ, pɛgue tengu'bʉ gyʉ xädähʉ nɛ guí xihmbʉ ʉ guí xänbahʉ: “Nu'bʉ ja 'bɛ'a bi ma n'da ra ją'i, nɛ bi ndønba rá thuhu ra niją, hingui jatho di ją'ts'a,” guí ɛ̨mfʉ. “Pɛ nu'bʉ bi ndønba a rá oro i ja bʉ ja ra niją, i jatho di ją'ts'a bi ma,” guí ɛ̨mhbʉ. \v 17 Gyʉ 'yąmbʉihʉ nɛ gyʉ xädähʉ. Guí ɛ̨mhbʉ man'da di muui ra oro xinda gue ra niją, pɛgue hin'na maha nguetho gue'a ra niją ní t'ɛ̨mbi xʉn ho a ra oro i ja bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 18 Nɛ guí ɛ̨mhbʉ: “Nu'bʉ ja 'bɛ'a bi man a n'da ra ją'i, nɛ bi ndønba rá thuhu ran ts'äya bʉ ja ra niją, guí ɛ̨mhbʉ hingui jatho di ją'ts'i. Pɛ nu'bʉ bi ndønba rá thuhu ran t'unni i høxpʉ ja ran ts'äya, ya ra ts'oqui a bʉya 'bʉ him bi ją'ts'i,” guí ɛ̨mhbʉ. \v 19 Gyʉ 'yąmbʉihʉ, tengu'bʉ gyʉ xädähʉ. Guí ɛ̨mhbʉ man'da di muui ʉ yʉ 'bøts'e i ja bʉ xinda gue ran ts'äya. Pɛgue hin'na maha, gue'a ran ts'äya ní t'ɛ̨mbi xʉn ho ʉ yʉ 'bøts'e bí ja bʉ. \v 20 Nguetho nu'a bi ndønba rá thuhu ran ts'äya bʉ ja ra niją, hinga hønt'a ran ts'äya, pɛ gätho í ndønba rá thuhu 'bɛ'a gätho høxpʉ. \v 21 Nɛ nu'a to'o bi ndønba rá thuhu ra niją, hinga hønt'a ra niją bi ndønba rá thuhu, pɛ nɛ a rá thuhu Oją bi ndønbi, nguetho rá ngu Oją a ra niją. \v 22 Nɛ'bʉ n'da bi ndønba rá thuhu mahɛ̨ts'i, pɛ hinga høn bʉ mahɛ̨ts'i bi ndøni, pɛ nɛ a rá thuhu Oją bi ndønbi, nguetho bí 'bʉpʉ Oją bʉ mahɛ̨ts'i. \p \v 23 Huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Hin njąm'bʉ gá pumbɛ̨nihʉ gá hyąxhʉ bʉ ja ra niją a ná 'dɛt'a yʉ́ 'yɛ̨thi yʉ tʉhʉ bi bøxpʉ ja ni huąhihʉ, tengu bi man ra Moisés, pɛ gá pumbɛ̨nihʉ ʉ yʉn t'ɛ̨di man'da mahyoni, ngue i ɛ̨na: “'Da gdí numanhohʉ ni miją'ihʉ, nɛ din ja nin huɛ̨catehʉ, nɛ gui 'yɛ̨c'yɛihʉ Oją.” Guehya nde'bʉ man'da gan ɛ̨hya gui 'yøthʉ, madague'bʉ gui thoqui gui 'yøthʉ ʉ mi'da. \v 24 Pɛ gá 'yøthʉ tengu'bʉ gám fähmbʉ ngue xínga n'da ra 'uɛ̨ i sä di uąshʉ 'bʉ ja a guí sihʉ, pɛ nu'a go ra fani nɛ man'da go hin gá nuhʉ 'bʉ gmí tuthʉ a, nguetho hin guí pąhmbʉ nda'a nín t'ɛ̨di man'da xʉn ndoho. \p \v 25 Huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ. Gá 'yɛ̨mhbʉ xʉn hotho ahʉ, pɛ gá 'yøthʉ tengu'bʉ n'da ra baso bi mba m'berpe bʉ maxøts'e, pɛ hinga nɛpʉ mbo. Nɛ tengu'bʉ n'da ra mbohi høn bʉ ní ndi a häi bi 'berpe, nɛ guín jahʉ bʉ nguetho ɛ̨mmɛ i yuh ni mbʉihʉ nangue ram fɛ̨ nɛ ran ts'iyate. \v 26 Gyʉ xädähʉ, nde'bʉ gui 'yøthʉ tengu'bʉ nɛpʉ mbo bin sʉt'i n'da ra mbohi, nɛ majuąni xtán ho ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 27 Huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ. Nɛ guín jahʉ tengu'bʉ ra jądo bʉ ja ran 'yägui ngue xʉn t'axi maxøts'e, nɛ mahotho, pɛ nubʉ mbo, yupʉ yʉ do'yodu nɛ gä mi'da xʉn xątho. \v 28 Guín jahʉ bʉ. Nubʉ na nu ahʉ yʉ ją'i, ɛ̨na xʉn ho ahʉ. Ɛ̨mmɛ guidí yorpahʉ a guím bɛ̨mhbʉ nɛ ɛ̨mmɛ yuh ran ts'o ni mbʉihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 29 Pɛ í huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ xänbatehʉ nɛ gyʉ fariseohʉ. Guidí yorpahʉ a guí øthʉ. Gá hocpahʉ yʉ́ jądon'yägui ʉ yʉ́ pøngahyą Oją maya'bʉ bi hyo nim bombøtahʉ, nɛ'ʉ yʉ́ jądon'yägui ʉ guí ɛ̨mfʉ yʉ hocją'i gá hocpahʉ. \v 30 Nɛ sä guí ɛ̨mhbʉ: “Nu'bʉ di 'bʉhmbʉ ʉ 'bʉ mi hyo yʉ́ pøngahyą Oją ʉ mam bombøtahʉ, nɛ xcá uthʉ ngue hingui ho a bi 'yøt'e, nɛ xcá 'uethohʉ,” guidín 'yɛ̨mfʉ. \v 31 Janangue'a gadín juąnzɛhɛhʉ ya ngue yʉ́ 'yʉ ahʉ yʉ hyote. \v 32 Dami juahmbʉ a ra 'bɛfi bi 'yut'ahʉ nim bombøtahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 33 Tengu'bʉ gyʉ pozʉhʉ. Hin da zä gui 'dahmbʉ bʉ ja ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i. \v 34 Nguetho, nu'bʉ ba pɛn'nahʉ ma pøngahyą nɛ ma xänbate, hin gui simanhohʉ ʉ, gui hyohʉ ʉ 'da, nɛ gui cuathʉ bʉ ja ra za ʉ 'da, nɛ gui fɛhmbʉ ʉ 'da bʉ ja ni nijąhʉ. Nɛ ɛ̨mmɛ gui ʉcpadahʉ ʉ 'da 'bʉ i 'yo bʉ ja ni hninihʉ. \v 35 Nɛ nangue a gui 'yøthʉ, tengu'bʉ gá hyosɛhʉ ʉ gä yʉn hocją'i bi tho gue'bʉ go rá mbʉdi ra ximhäi, 'bʉ mí tho ra Abel ngue man ra hocją'i nɛ asta gue'bʉ mi tho a ra Zacarías, rá ts'ʉnt'ʉ ra Berequías, gá hyohʉ bʉ ja rá goxthi ra niją. \v 36 Majuąni dí xi ahʉ, tengu'bʉ ni ts'oqui zɛhɛhʉ ʉ gä yʉn thote i jatho ya, nɛ da ts'än'nahʉ ran ʉnbi nangue ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ xänbate niją nɛ yʉ fariseo. \s1 Bi huɛ̨c'ʉ yʉ mɛngu Jerusalén ra Jesús \p \v 37 Nɛ nubʉya bi xi a n'da ram hma ʉ yʉ mɛngu bʉ Jerusalén, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ɛ̨mmɛ dím bɛ̨n ahʉ gyʉ mɛnguhʉ Jerusalén. Nząi guí hohʉ yʉ pøngahyą, nɛ guidí bat'adohʉ ʉ mi'da ba pɛn'nahʉ Oją. Nɛ xʉn ngu yʉ nidi dím bɛ̨ngä xcá pɛt'ahʉ xcá jamansu ahʉ, tengu'bʉ n'da ra sumfø di pɛt yʉ́ t'ʉhni nɛ i comp' rá hua, pɛ nu'ahʉ, hin gá ndehʉ xcá ja ahʉ bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 38 Dami nuhʉ ya, nu ni hninihʉ tengu'bʉ ya njongui 'bʉpʉ ya, \v 39 nguetho hin gui nujʉ mahøn'a jaque'bʉ bi zøn ra ora ba pengä ua nɛ gui 'yɛ̨scahʉ. “Mająpi a ba ɛ̨hɛ nangue rá thuhu ma Hmuhʉ Oją,” gui 'yɛ̨njʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 24 \s1 Bi ma ra Jesús da guah ra dąniją \p \v 1 Nɛ nubʉya, nu ra Jesús 'bʉ mi bøm bʉ ja ra dąniją, dá utähe 'bɛ'a gä mí ja bʉ ja ra ngu. \p ―Mahotho ua, dá ɛ̨mfe. \p \v 2 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨nje: \p ―Guí nuhʉ ngue mahotho i ja ua, pɛ gätho da mba nso't'i, nɛ xínga n'da ra do din tøcua ngue hin da mba ma juadi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 M'bɛt'o din ja yʉ hmɛpya 'bʉ ran zɛgui \p \v 3 Nɛ dá nɛxähe dá mbähmbe bʉ ja ra nyuni Olivos. Nɛ ní mipʉ ra Jesús dá ändähe 'bʉ njom mí øde, yʉ́ xädigähe: \p ―Dín ndehe gui xije nda'a ní pa din ja a gám mam bʉ ja ra niją. 'Bɛ'a ní hmɛpya din ja 'bʉ guá pengui mahøn'a nɛ'bʉ ran zɛgui ra pa, dá ɛ̨mfe bʉya. \p \v 4 Nɛ bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús: \p ―Damim fähmbʉ 'dahma njon da hyä ahʉ. \v 5 Nguetho xʉn ngu yʉ hyäte ba ɛ̨hɛ da 'yɛ̨na: “Nugä, guecä, rá thahnigä Oją, drá Cristogä,” da 'yɛ̨n ahʉ. Nɛ xʉn ngu da hyät'ʉ nangue ra fɛhni da man ʉ. \v 6 Nɛ nu'bʉ gui 'yøhmbʉ ngue din ja yʉ sʉi, o gue'bʉ gui 'yøhmbʉ i ja bʉ ja 'da yʉ hnini ya, pɛ o guín suhʉ, nguetho jatho din ja ʉ. Nɛ nu'bʉ bin ja ʉ, xínga gue'bʉ rán zɛgui'bʉ. \v 7 Nguetho da ndants'ʉ 'da yʉ ts'ʉt'abi din sʉhmbʉ ʉ yʉ́ mi ts'ʉt'abihʉ, nɛ da ndanc'ʉ 'da yʉ hnini din sʉhmbʉ mi'da yʉ hnini. Nɛ xʉn ngu yʉ nidį din ja ra thuhu, nɛ ra dągɛ̨hɛ̨, nɛ din ja yʉ 'yąmhäi bʉ ja yʉ xɛqui ua ja ra ximhäi. \v 8 Pɛ nu'ʉ, yʉ́ mbʉdi thoho yʉn ʉnbi din ja ʉ. \p \v 9 Nɛ da mba ma dä ahʉ nɛ da ts'ix ahʉ ngue din ʉn'nahʉ, nɛ da tho ahʉ 'da ahʉ. Nɛ gätho yʉ ją'i da zan ahʉ nguetho guí tɛngahʉ. \v 10 Nɛ nu'ʉ 'da mí ɛ̨c'yɛigui, m'bɛjua da 'uesɛ. Nɛ guesɛ ʉ di dä ʉ ma 'yɛ̨c'yɛi da mba ma ʉnbi. \v 11 Nɛ dim 'bʉi xʉn ngu yʉ hyäte pøngahyą nɛ xʉn ngu yʉ ją'i da hyät'ʉ. \v 12 Nɛ nangue a ran ts'o xtá ngu, him ma din ja yʉ́n huɛ̨cate ʉ 'da. \v 13 Pɛ nu'a da hyät'i gue'bʉ go ran zɛgui, da dąha dim pø a. \v 14 Nɛ gätho na ndoho ra ximhäi da hma 'bɛ'a da zä dí yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją n'da. Nɛ gätho yʉ ją'i 'dahma 'dan'yo bʉ na yą da sifi, nɛ nubʉya, gue'a ra pa ran zɛgui a bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 15-16 Nu ra pøngahyą Daniel maya'bʉ bi ma ngue din ja n'da ran ts'o di ts'oni gätho. Janangue'a nu'bʉ gá nuhʉ da mbʉdi din ja bʉ ja ra dąniją a, dami 'dahmbʉ bʉ ra xɛqui Judea, ní mbähä bʉ ja yʉ dąpo. Nguetho nts'utho ran ʉnbi din jabʉ. \v 17 'Bex gui mbähä. Nu'bʉ gdi tøhmbʉ bʉ maxøts'e ra tøcangu, hin gui cʉthʉ mbo ra ngu ngue gui hyąxhʉ 'bɛ'a di ja bʉ. Dami 'dathohʉ. \v 18 Nɛ nu'bʉ gdi 'bähmbʉ bʉ ja ni huąhihʉ, hin 'bɛ gui mbähä bʉ ni ngumhbʉ ngue gba cą ni xi'yohʉ. Dami 'dathohʉ. \v 19 Huɛ̨cate ʉ yʉ xisu in hąt'ʉhni ʉ yʉ pa ʉ, nɛ'ʉ i 'bʉh yʉ́ 'uɛre, nguetho xʉn hɛ̨i thoho da 'da ʉ. \v 20 'Yäfʉ rá mate Oją hinga gue'ʉ yʉ pa xtan sɛ din ja ahʉ ran 'dagui, nɛ xínga gue'bʉ ra pa ran ts'äya, nguetho i man ʉ yʉn t'ɛ̨di hinga yatho gan 'yohʉ a ra pa ran ts'äya. \v 21 Dami 'yäfʉ rá mate Oją, nguetho nu'a ran ʉnbi din ja, hin jąm'bʉ n'dandį xøn ja gue'bʉ go rá mbʉdi ra ximhäi. Nɛ nu'bʉ ya bin ja, hin man'dandį din ja a ran ʉnbi tengu a. \v 22 Nɛ nu Oją da zänba thoho ʉ yʉn ʉnbi din ja nangue a di huɛ̨c'ʉ xí huahni. Nu'bʉ hin'na, njon da bongui. \p \v 23 Nu'ʉ yʉ pa ʉ, “Dami nuhʉ ua, i 'bäcua ra Cristo,” da 'yɛ̨n ahʉ. Nɛ nu'ʉ mi'da da 'yɛ̨n ahʉ: “Dami nuhʉ i 'bähnʉ ra Cristo.” Pɛ o guí ɛ̨c'yɛihʉ ʉ. \v 24 Nguetho xʉn ngu yʉ hyäte dim 'bʉi, sä da 'yɛ̨n'ʉ: “Guecä, rá thahni Oją, drá Cristogä,” sä da 'yɛ̨n'ʉ. Nɛ xʉn ngu da 'yɛ̨na ngue dim pøngahyą nangue Oją, nɛ da 'yøt' yʉ hyonya nt'øt'e nɛ yʉ hmɛpya ngue da nde da hyät yʉ ją'i. Nɛ da hyoni 'bɛ'a da zä dí hyät'ʉ xí huahn Oją. \v 25 Nuya gätho dá xi ahʉ guepʉ da zä gui pąhmbʉ 'bɛ'a din ja. \v 26 Janangue nu'bʉ da 'yɛ̨n ahʉ: “Ní mbähä, bí 'bäpʉ ma'ueni a ra Cristo,” da 'yɛ̨n'ahʉ, pɛ o guí pähä. O gue da 'yɛ̨n'ahʉ: “Bá cʉthʉ ua, i 'bäcua ra Cristo,” da 'yɛ̨n'ahʉ, pɛ o guí cʉthʉ bʉ. \v 27 Nguetho nu'bʉ bá pengä ua mahøn'a, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, dan jagä tengu rán nɛqui ra huɛi ngue dam 'bathogä gätho ra ximhäi. \v 28 Nɛ tengu i øt' yʉ pada, ɛ̨mmɛ di pɛti bʉ 'bɛn ʉ xʉn du, din jabʉ a ran ts'ɛmbi din ja bʉ 'bʉ ʉ yʉ ts'om'bäi. \s1 'Bʉ bá peng ra Jesús \p \v 29 Nɛ xø bi thoqui bi man ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ bin ja a ran ʉnbi bʉya, him man di nɛc ra hyadi nɛ ra ząna, nu'ʉ yʉ sø 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i da dägui. Gätho bí ja bʉ mahɛ̨ts'i gä di 'bɛh yʉ́ ts'ɛdi ʉ. \v 30 Nɛ nubʉya di nɛqui bʉ mahɛ̨ts'i ra hmɛpya nanguecä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, nɛ gätho yʉ hnini ua ja ra ximhäi din su. Nɛ da nugui ba ɛ̨cä bʉ ja yʉ güi, dan 'yo'be ma ts'ɛdi tąte thoho, mixte thoho, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 31 Nɛ nts'ɛdi din yą ra thʉxi. Nɛ ba pɛnhdä yʉ́m 'bɛhni Oją di pɛti gätho ʉ bi huahn Oją, gä na ndoho ra ximhäi. \p \v 32 Guim bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a dí øthʉ ua ma häihʉ dyʉ israelhʉ, ngue nu'bʉ dí nuhʉ bi mbʉdi dim pʉh yʉ́ mbʉi 'da yʉ za, ya dí pąhmbʉ mi ts'ʉtho ba ɛ̨pʉ yʉ́ pa ra pa'ye. \v 33 Nɛ ngutho 'bʉ guín nuhʉ bin ja gätho ya yʉn ʉnbi dí xi ahʉ, gui pąhmbʉ bʉya ngue mbɛ rán zɛgui. \v 34 Nɛ majuąni dí xi ahʉ, di 'bʉtho ua 'da ahʉ 'bʉ bi mbʉdi din ja. \v 35 Nu ra ximhäi nɛ mahɛ̨ts'i da zøni da gua ʉ, pɛ nu'a mam hmangä njąm'bʉ da gua a. \p \v 36 Pɛ njongui pądi nda'a ní pa din ja a dím mangä ya, xínga gue'ʉ yʉ́m 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i nɛ xínga guengä rá Ts'ʉnt'ʉgä Oją dí pądi, pɛ hønt'a Oją ma Ta i pą a ra ora din ja. \p \v 37 Nɛ tengu thoho bin ja 'bʉ mí 'bʉh ra Noé, ngutho din ja 'bʉ bá pengä mahøn'a, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 38 Nu yʉ pa ʉ ngue'bʉ mi ts'ʉtho din ja ra dąmbʉnt'i, nu yʉ ją'i mi 'bʉhmbʉ ra Noé hønt'a ran ts'ihmɛ mim bɛ̨ni nɛ hønt'a ran thąti mí honi, gue'bʉ go mí yʉrpʉ ja ra mbosa ra Noé. \v 39 Nɛ him bi 'yʉrpa ra güɛnda a bi sifi ngue din ja ra 'ye, jague'bʉ mi mbʉh ra 'ye, nɛ bi yuh ra dehe ua ja ra häi nɛ gätho bi gua ʉ. Nɛ din jabʉ 'bʉ bá pengä mahøn'a, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 40 Nɛ dim 'bʉ i yoho yʉn 'yohʉ bʉ ja a ra huąhi, nu'a n'da da mba nts'its'i nɛ man'da da ts'opʉ. \v 41 Nɛ'bʉ di cʉm bʉ ja n'da ra ngu yoho yʉ xisu, nu'a n'da da mba nts'its'i nɛ nu man'da da ts'opʉ. \p \v 42 Janangue'a dí xi ahʉ, o guí tonspahʉ ra t'ąha, nguetho hin guí pąhmbʉ 'bɛ'a ní ora ba ɛ̨ a ni hmuhʉ. \v 43 Nu'bʉ n'da ran 'yohʉ xtám bądi nda'a ní xui xtán yʉrpʉ yʉ bɛ̨ bʉ ja rá ngu, xtín äthą, xtán dø'mi, nɛ hin xtá japi xtá nyʉrpʉ ja rá ngu ngue da bɛ̨pi 'bɛ'a i ja bʉ. Pɛ hingui pądi 'bɛ'a ní pa, janangue'a i tø'mi gätho yʉ pa. \v 44 Janangue'a dí xi ahʉ, damin sähʉ nguetho ts'ʉrpʉ thoho ga søcä, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, ngue ra ora njongui tøcpä ga søcä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti ra hogambɛfi nɛ ra ts'om'bäi mbɛfi \p \v 45-46 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Dami 'yøthʉ tengu'bʉ gyʉ hogambɛfihʉ. Nu'a ra ngʉrpambɛfi 'bʉ xʉn ho i øt'e, nɛ nu'bʉ da mba n'danni rá hmu da zopʉ ja rá ngu, da 'yøt'e tengu'bʉ i 'bʉsɛ bʉ rá hmu. Nɛ nu'bʉ bá penc'a rá hmu, bi nu bi jamansu rá 'bɛfi, nɛ xʉn ngu ran jąpi da nu a bʉya. \v 47 Majuąni dí xi ahʉ, nu'a ra ngʉrpambɛfi, man'da din t'un ra ts'ɛdi, nɛ 'bɛ'a gätho i pɛ'ts'a rá hmu di jamansu a. \v 48 Pɛ nu'bʉ ra ts'om'bäi a ra ngʉrpambɛfi, nɛ im bɛ̨ni ngue him 'be ba penc'a rá hmu, \v 49 nɛ di ʉnba yʉ́ 'yɛ̨hɛ nɛ i tɛnthoho yʉ mihni, \v 50 ts'ʉrpʉ thoho ba penc'a rá hmu n'da ra pa ngue hingui pą a ra ngʉrpambɛfi. \v 51 Nɛ nubʉya din t'un'na n'da ran ʉnbi xʉn ʉtho, nɛ n'dat'a ran ʉnbi da nuhʉ ʉ di yorpa a im bɛ̨ni. Nɛ din zom bʉya nɛ din guxtpʉ yʉ́ ts'i bʉ ja ran ʉnbi maząi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 25 \s1 N'da ran t'uti nangue yʉ hmute xtí hyʉn yʉn thąti \p \v 1 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ bi 'yøt' ran ts'ʉt'abi Oją, din ja tengu bin ja 'bʉ min ja n'da ran thąti. Nu'a to'o gä bin sä, bi thopʉ mbo, pɛ nu'ʉ him bin sä, bi gopʉ thi ʉ. Nu'bʉ min ja ran thąti, 'dɛt'a yʉ hmute bi mba, ɛ̨na xtín hyʉmhbʉ ʉ din thąti. Nɛ bá thɛ yʉ́ bombilla mi tøm'ma ran 'yohʉ din thąti. \v 2 Pɛ nu'ʉ cʉt'a yʉ hmute yʉ 'yąmbʉi ʉ, nɛ nu'ʉ mi cʉt'a bin 'yomfɛ̨ni ʉ. \v 3 Nɛ nu'ʉ yʉ 'yąmbʉi him bi dux man'da ra sibi ngue xta xirpa yʉ́ bombilla 'bʉ bin the a po bʉ. \v 4 Pɛ nu'ʉ bin 'yomfɛ̨ni, bi dux yʉ́ sibi ngue da xirba rá bombilla 'bʉ bin the a po bʉ. \v 5 Nɛ nu'a ran 'yohʉ him 'be bi zøm bʉ. Nɛ nu yʉ dø'mate bi zʉh ra t'ąha ʉ. \v 6 Nu'bʉ made ra xui bi 'yø a n'da ra nde bi 'yɛ̨na: “Ya ba ɛ̨cua ran 'yohʉ, ndanshʉ, ba thąhmbʉ,” bi 'yɛ̨na. \v 7 Gätho bi ndang bʉya nɛ bi hoc yʉ́ sibi ʉ. \v 8 Pɛ nu'ʉ yʉ 'yąmbʉi, bi 'yɛ̨mp'ʉ bin 'yomfɛ̨ni: “'Daje ts'ʉ ni sibihʉ nguetho i nde da huɛ̨t ma bombillahe,” bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 9 Pɛ bi dą ʉ bi dux yʉ́ sibi: “Hin da zä, nguetho nu'bʉ ga 'da ahe go da huɛ̨t' ma sibihʉ 'bʉ. Pɛ xʉn ho 'bʉ gui mbähä gba tämhbʉ.” \v 10 Pɛ nu'bʉ mi mba ba tän ra sibi, 'bexgue bi zøm bʉ a ran 'yohʉ din thąti. Nɛ nu'ʉ yʉ hmute bi dux yʉ́ sibi bi yʉrpʉ mbo ngue da nu ra ngo ran thąti, nɛ 'bex bi mba njut'i ra goxthi bʉya. \v 11 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ ʉ xí mba bá tän ra sibi, bi nu ngue njut'i tho ra goxthi, nɛ bi mba ʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ: “Gra hmu, grá hmu, dami xoqui,” bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 12 Pɛ nu'a ra hmu bi dąt'ʉ: “Hin dí padi to'o ahʉ,” bi 'yɛ̨mbi, nɛ him bi xocpi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Nɛ bi 'yɛ̨nje ra Jesús bʉya: \p ―Gue'a dí xi ahʉ, nde'bʉ gan äthąhʉ nguetho hin guí pąhmbʉ a ra pa ba pengä ua, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mí 'yɛ̨ngähe. \s1 N'da rán t'uti yʉ 'yɛ̨hɛ bi ts'ocpa ra mbɛti \p \v 14 Nɛ man'da ran t'uti bi man ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ bi 'yøt' ran ts'ʉt'abi Oją, da 'yøt'e tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ 'bʉ mi zon'ndʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ, bi 'yän'na rá mbɛti xí zocpi. Nguetho nu'bʉ mí mba n'danni n'da ra häi, bi zon'ndʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ da zocpa rá mbɛti. \p \v 15 Nu n'da rá 'yɛ̨hɛ bi zocpa cʉt'a mahuąhi ngue di pɛpi; nɛ nu man'da, yo mahuąhi bi zocpa a; nɛ nu man'da bi zocpa n'da mahuąhi. Bi unni hangu xøt'a di pɛpi n'da ngu n'da. Nɛ bi mba bʉya. \v 16 Nɛ nu'a bi unni cʉt'a mahuąhi, bi pɛpi nɛ bi dąh mi cʉt'a mahuąhi. \v 17 Nɛ'a bi unni yomahuąhi, yomahuąhi xø bi dąpi. \v 18 Pɛ nu'a bi un'na n'da mahuąhi, bi mba bá cät'a häi a rá mbɛti xi un'na rá hmu. \p \v 19 Nɛ him 'be bá penc rá hmu. Pɛ nu'bʉ mi zøhø bi zon'ndʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ mahøn'a ngue da nu 'bɛ'a xí 'yøt'ʉ. \v 20 M'bɛt'o bi zøn'a xín t'unni cʉt'a mahuąhi, nɛ bi däp'a rá hmu cʉt'a mahuąhi ngue rá mbɛti zɛhɛ rá hmu. Nɛ xø bi un'na xí dąha ngue mi cʉt'a mahuąhi, nɛ bi 'yɛ̨mbi: “Grá hmu, i ja ua ni mbɛti, nɛhna cʉt'a mahuąhi dá tąha,” bi 'yɛ̨mbi. \v 21 “Xʉn ho,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu. “Nu'i grá hogambɛfi,” bi t'ɛ̨m bʉya. “Xʉn ho gá 'yørpa a ts'ʉtho dá 'da i, janangue'a ga 'da i man'da xʉn ngu ya. Bá thocua mbo 'dat'ua dan johyaui,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu. \v 22 Nɛ xø bi zøm bʉ man'da xí unni yo mahuąhi, nɛ bi 'yɛ̨na: “Grá hmu, i ja ua ra mbɛti gá 'daqui, nɛhna mi yomahuąhi dá tąha i ja ua,” bi 'yɛ̨mp'a rá hmu. \v 23 Nɛ nu'a rá hmu bʉya bi 'yɛ̨mbi: “Xʉn ho, grá hogambɛfi, xʉn ho gá 'yøt'e, madague'bʉ hingui ngu dá 'da i, nuya man'da xʉn ngu ga 'da i. Bá thocua mbo 'dat'ua dan johyaui,” bi 'yɛ̨mbi. \v 24 Pɛ nu'bʉ mí zøm bʉ a xi hyąn'a n'da mahuąhi, bi 'yɛ̨mp'a rá hmu: “Grá hmu, mí pącä ngue hin'yʉ nin huɛ̨cate nɛ nząi guí honi 'bɛpʉ gdí hyąnba rá mbɛti yʉ ją'i nɛ gui hyąnba yʉ́ huąhi ʉ 'da. \v 25 Janangue'a dá pɛs' thoho a gá 'daqui, dí su gui sʉqui 'bʉ xcá 'bɛtho, nɛ i ja ua ni mbɛti gá 'dac ya,” bi 'yɛ̨na. \v 26 Nɛ nu'a rá hmu bʉya bi 'yɛ̨mbi: “Gra ndødąnhyɛ̨i, hingui ho gá 'yøt'e ngue hin gá pɛp'a ra mbɛti. \v 27 Nu'bʉ guí pądi ngue dí numanhogä ga tącä, sä xquí hmi a ra mbɛti nɛ xtán dąh rán zäbi, nɛ hin xtím 'bɛh pʉya,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu. \v 28 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ mi'da yʉ́ 'yɛ̨hɛ mí 'bäpʉ: “Hyąnba na ra mbɛti, dami un'na bin t'unni 'dɛt'a mahuąhi. \v 29 Nguetho nu'a bim pɛfi xʉn ho, man'da xʉn ngu din t'unni. Pɛ nu'a him bim pɛfi, pɛ da thąnba a zi ts'ʉ mí pɛ'ts'i. \v 30 Nɛ nuna ra ts'om'bäi mbɛfi na, bá høthʉ bʉ ja ra 'bɛxui guepʉ din zom bʉ nɛ din guxtpʉ yʉ́ ts'i,” bi 'yɛ̨n'a ra hmu bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man na ran t'uti. Nɛ njabʉ din ja 'bʉ bi 'yøt'a ran ts'ʉt'abi Oją. \s1 Ran t'uti nangue ran ts'ɛmbi da t'ørpa yʉ ją'i \p \v 31 Nɛ bi 'yɛ̨m mahøn'a ra Jesús: \p ―Nu'bʉ bá pengä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, dam mixtegä, dan ts'ʉt'abigä; dan 'yohe yʉ́m 'bɛhni Oją nɛ ga hupʉ ja ma mɛxa ngue din ja ma ts'ɛdi xʉn ho. \v 32 Nɛ dim pɛti gätho yʉ ją'i gä na ndoho ra ximhäi bʉ ga hucä. Nɛ gätho ga huan'dʉ tengu øt'a n'da ra mbändɛ'yo, ngue n'danni ga fä'bʉ yʉ dɛ'yo nɛ n'danni ga fä'bʉ yʉ dɛnzu. \v 33 Nɛ nu yʉ dɛ'yo ga fämp'ʉ ja man 'yɛi nɛ nu yʉ dɛnzu ga fämp'ʉ ja ma gąha. \v 34 Nɛ ga ɛ̨mp'ʉ dim 'bäpʉ man 'yɛi: “Ba ɛ̨hmbʉ ua, bi jąp'ahʉ Oją. Ga 'da ahʉ ra ts'ɛdi án ts'änni ngue gui hyąmhbʉ gue'bʉ go rá mbʉdi ra ximhäi,” ga ɛ̨mp'ʉ. \v 35 “Nguetho gá 'dajʉ ra hmɛ 'bʉ mán tumanthuhu; nɛ gá 'dajʉ ra dehe 'bʉ mán tuthe; nɛ gá säyagahʉ 'da ahʉ 'bʉ mán 'yo bʉ n'danni ni hninihʉ. \v 36 Nɛ gá 'dajʉ ma he 'bʉ gmí nuhʉ hin'yʉ ma hegä; nɛ gá nuc 'bʉ mán hyɛ̨nni, nɛ gá zɛnguagahʉ 'bʉ mán ofädi,” ga ɛ̨mp'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 37 Nɛ da 'yɛ̨nc'ʉ: “Grá Hmu, 'bɛ'a ní pa dá øt'ahe a guím ma. Hin dím bɛ̨mhbe ngue gán tumanthuhu n'dandį nɛ gamá 'uįn ahe. Nɛ hin dím bɛ̨mhbe ngue gán tuthe nɛ xcá 'da ahe ra dehe. \v 38 Nɛ hin dím bɛ̨mhbe 'bʉ xcamá säya ahe, nɛ xcá 'da ahe ni he. \v 39 Nɛ hin dím bɛ̨mhbe 'bʉ gamán hyɛ̨nni o gue gamán ofädi ngue xcá nu ahe,” da 'yɛ̨ngui. \v 40 Nɛ nugä drá hmuts'ʉt'abigä, ga ɛ̨mbä ʉ bʉya: “Majuąni dí xi ahʉ, nu'a ran ho gá 'yørpahʉ n'da ma cuhʉ, madague'a nte di muui bʉ na hnu, pɛ guecä gá 'yørcä a,” ga ɛ̨mp'ʉ bʉya, bi 'yɛn'a ra Jesús. \p \v 41 ―Nɛ nubʉya, nugä drá hmuts'ʉt'abigä, ga ɛ̨mp'ʉ 'bäpʉ ja ma gąha: “Dami 'uehmbʉ ua ja ma hmi, ní mbähä bʉ ja ra sibi njąm'bʉ da huɛ̨t'i, nguepʉ dá sänni din zø a ra zįthu nɛ ʉ yʉ́ mizįthuhʉ. \v 42 Nguetho dán tumanthuhu nɛ hin gá 'uįnjʉ, nɛ dán tuthe, nɛ hin gá sithegahʉ, \v 43 nɛ hin gá säyagahʉ 'bʉ mán 'yo bʉ n'danni, nɛ hin te má he gá 'dajʉ 'bʉ gmín nuhʉ hin'yʉ ma hegä; nɛ hin gá nugui 'bʉ mán hyɛ̨nni, nɛ hin gbán nujʉ 'bʉ mán ofädi,” ga ɛ̨mp'ʉ. \v 44 Nɛ nu'ʉ da 'yɛ̨ngui: “Grá hmu, 'bɛ'a ní pa dá nu ahe ngue gán tumanthuhu o gue gán tuthe o gue gán 'yo bʉ n'danni ra hnini. Nɛ 'bɛ'a ní pa dá nuhe hin mí he ni he; o gue xquín hyɛ̨nni o gue xcamín ofädi,” da 'yɛ̨n'ʉ. \v 45 Pɛ nugä drá hmuts'ʉt'abigä, ga ɛ̨mp'ʉ bʉya: “Majuąni dí xi ahʉ, n'da ma cu madague'a nte di muui bʉ na hnu, 'bʉ hin gá 'yørpahʉ ran ho, nɛcä hin gá 'yørcahʉ ran ho,” ga ɛ̨mp'ʉ. \v 46 Nɛ nu ʉ bʉya da nu ran ʉnbi maząi. Pɛ nu'ʉ bi 'yøt' ran ho din ja ra te maząi ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 26 \s1 Nu yʉ ngʉrpi bi ma da bɛnt' ra Jesús \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi gua a bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨ngähe: \p \v 2 ―Nuya man yopa thoho di 'bɛdi ngue din ja ra dąmpɛti a ran dąbaxjua, nɛ nubʉya da mba ma dägä ngue da mba ma cuatigä bʉ ja ra za, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \p \v 3 Pɛ nu'ʉ ma ngʉrpihe ngue yʉ hmumbäją, nɛ yʉ xänbate niją, nɛ yʉ dąc'yɛi, bim pɛti bʉ mbo rá mbä't'i rá ngu ra Caifás, nu'a mi hmumbäją a ra jɛya a. \v 4 Nɛ bi nyąsɛ ʉ, bi ma nda'a ní fɛhni da xi a ra Jesús ngue da bɛnt'i da hyo. \v 5 Nɛ bi ma, 'bɛ da gua a ra dąmpɛti, ja da tho a. Nguetho bi zu din junthʉ yʉ ją'i mi 'yo bʉ ja ram pɛti. \s1 N'da ra xisu bi hocpa rá ngøc'yɛi ra Jesús \p \v 6 Nɛ nu'bʉ mi mbeng bʉ ra hnini Betania a ra Jesús, bi zøm bʉ ja rá ngu a ra Simón mí hɛ̨mb ra t'axca'ya mam'bɛt'o. \v 7 Nɛ bi hyupʉ mi ja a rá mɛxa a, ɛ̨na din sihmɛ. Bi zøm bʉ n'da ra xisu mí tu n'da ra xaro xʉm hmadi, án t'øt'e ra do ra alabastro. Nɛ mi po bʉ ra 'yɛ̨thi yʉman'u, nɛ'a ɛ̨mmɛ di muui a. Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ a ra xisu bʉ i hudi, bi xo'ts'a rá 'yɛ̨thi bi xispa rá yą ra Jesús. \v 8 Nɛ dán cuɛhe 'bʉ mán nuhe 'bɛ'a bi t'ørpa ra Jesús, nɛ dá ɛ̨mhbe: \p ―Ndetho bi xispa ra 'yɛ̨thi, \v 9 xʉn ho 'bʉ xta 'bä, xtá mba ma darpi yʉ hyoya a ra mbɛti, dá ɛ̨mhbe bʉya. \p \v 10 Nɛ bi bą'a ra Jesús 'bɛ'a dá bɛ̨mhbe, nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Hanja gní ʉnbahʉ rá mbʉi na ra xisu, nɛ xʉn ho 'bɛ'a bi 'yørque. \v 11 Nu yʉ hyoya nząi gam'bʉhmbʉ ua ʉ, nɛ hønt'a go má pa da zä gui fäxhʉ ʉ. Pɛ nugä hin dan ząngä ua, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \v 12 Nuna ra xisu bi hoga ma ngøc'yɛi 'bʉ mi xiscä ra 'yɛ̨thi, ngue da mba nt'äguigä bʉ ja ran 'yägui. \v 13 Nɛ majuąni dí xi ahʉ, hønbʉ go hapʉ da hman a rán ho ma'da'yo Oją, nɛhna da hman na bi 'yørcä na ra xisu, n'dahma hønbʉ go hapʉ da fɛ̨n'a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu ra Judas bi ma di dä ra Jesús \p \v 14 Nɛ nubʉya, nu'a ma mixädihe ra Judas Iscariote, bi mba bi nyąhʉ yʉ hmumbäją \v 15 nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Hangu gui 'dajʉ ngue ga dä ahʉ ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p Nɛ 'bexgue bi unni 'däte ma 'dɛt'a yʉ mbɛti ngue ra t'axi bʉya. Nɛ xø bi mbeng bʉ 'bʉ a ra Jesús bʉya. \v 16 Pɛ ɛ̨mmɛ mí honi 'bɛ'a ní ora da zä dí dä a ra Jesús. \s1 Rán ts'ihmɛ ra Hmu \p \v 17 Nɛ nu'a rá mbʉdi pa ra dąmpɛti nangue ran dąbaxjua 'bʉ ząi dí sihe a ra hmɛ hinguin 'youi ra íxi, ngue dyʉ judíohe, dyʉ israelhe, dá änhde ra Jesús yʉ́ xädigähe: \p ―Hapʉ guín nde ga hoje a rán ts'ihmɛ ram baxjua ga sihʉ ya, dá ɛ̨mfe. \p \v 18 Nɛ bi xi ʉ yoho ma mixädihe a ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Ní mbɛ bʉ ja ra hnini Jerusalén nɛ gui xihmi a ran 'yohʉ, gui 'yɛ̨nui: “Nugä, ya mi ts'ʉtho da zøn ma ora, nɛ dí nde ga si rán sihmɛ ram baxjua bʉ ja ni ngu, nɛ ʉ ma xädigä, i ɛ̨n'a bá pɛngähe,” gui 'yɛ̨nui. \p \v 19 Nɛ bi 'yøt'a bi xi ʉ bʉya, nɛ bi hoc'a rán zibde a ram baxjua ʉ bʉya. \v 20-21 Nu'bʉ mín de bʉya, dá sømhbe bʉ Jerusalén, 'darpʉ dán sihmɛhe bʉ ja ra mɛxa ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, i 'bʉ a n'da ahʉ ngue gui däjʉ, bi 'yɛ̨nje. \p \v 22 Nɛ ɛ̨mmɛ bi du ma mbʉihe, nɛ n'da ngu n'dagähe dá ɛ̨mfe: \p ―Grá hmu, ha guengä ga dä i, dá ɛ̨mfe n'da ngu n'daje. \p \v 23 Nɛ bi dą a ra Jesús: \p ―Gue'a dí com'be ma mbohi ua dí sihmɛhʉ, gue'a di dägä a, bi 'yɛ̨m bʉya. \v 24 Guecä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, da t'ørcä 'bɛ'a gätho i mam bʉ ja rám hma Oją ya, pɛ í huɛ̨hi maha a ran 'yohʉ ngue nu'a di dägä. Man'da xʉn ho 'bʉ hin xtím 'bʉ a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 25 Nɛ bi dą'a ra Judas bʉya: \p ―Xänbate i, ha guecä. \p ―Hąha, gue'e, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 26 Nɛ nubʉya bi hyąc'a ra hmɛ ra Jesús nɛ bi 'yäp rán jąpi Oją, bi xɛm bʉya, bi darcähe a. \p ―Dami sihʉ na, guehna nim bøni ma ngøc'yɛi na, bi 'yɛ̨nje. \p \v 27 Nɛ bi dɛc'a ra vaso mi po rán gui ra uva bʉya, bi un ra jamadi Oją mahøn'a, nɛ bi 'daje a ra vaso, bi 'yɛ̨nje: \p ―Gätho dami sihʉ, \v 28 guehna nam bøni, ma jigä ngue bi hoc'a ra 'da'yo 'yu bi 'yøt'ahʉ Oją na. Nɛ dim fäni dí punba yʉ́ ts'oqui yʉ ją'i. \v 29 Nɛ dí xi ahʉ, him man'dandį ga sigä ra guindät'ä jague'bʉ bi zøn ra pa ga sihʉ ma'da'yo bʉ di manda rá ts'ɛdi ma Ta, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi bądi din cøn'a ra Pedro \p \v 30 Nɛ dán tuhmbe a ra thuhu nɛ dá mbähmbe bʉ ja ra nyuni Olivos bʉya. \v 31 Nɛ bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús mahøn'a: \p ―Dí pądi, nu'bʉ ni xui, gätho gui soga thohohʉ, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús. Nɛ gue'a nt'o't'i bʉ ja rám hman Oją, i ɛ̨na: “Ga ho ra mbändɛ'yo nɛ din 'uɛ̨xt'ʉ yʉ́ dɛ'yo bʉya,” i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 32 Pɛ nu'bʉ dá thąmbɛ̨nigä, ga mbagä bʉ Galilea ní tįn ahʉ bʉ, bi 'yɛ̨ngähe ngue yʉ́ xädigähe. \p \v 33 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Pedro: \p ―Madague'bʉ gätho da 'uegue pɛ nugä, hin'nagä, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 34 Bi dą a ra Jesús: \p ―Majuąni dí xi i, guet'a ra xui i jabʉya ná hyundį xquí cønc 'bʉ bi mbah ra øni. \p \v 35 Nu ra Pedro bi dąti mahøn'a: \p ―Madague'bʉ 'darpʉ ga tuui, pɛ njąm'bʉ ga cøn'i, bi 'yɛ̨na. \p Nɛ n'dat'a gätho dá mamhbe ngue hin ga 'uehmbe ʉ ma mixädihe. \s1 Ra Jesús bi du rá mbʉi bʉ ja ra nuąndät'ä Getsemaní \p \v 36 Nɛ nu'bʉ má sømhbe bʉ ra nyuni Olivos, dá cʉthe a ra Jesús bʉ ja ra nuąndät'ä mí ɛ̨mbi Getsemaní. \p ―Dami huhmbʉ ua ya, ga mbagä ua njongua ts'ʉ, da nyą'be Oją ma Ta, bi 'yɛ̨nje. \p \v 37 Nɛ hyu ʉ ma mixädihe bi zits'i, bi zix'a ra Pedro nɛ'ʉ yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo. Nɛ ɛ̨mmɛ man'da bi du rá mbʉi a ra Jesús. \v 38 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ ma mixädihe min 'yohʉ: \p ―Ɛ̨na da føh ma mbʉi a ra dumbʉi, ɛ̨na ga tugä. Dami tøcpahʉ, 'dat'a dan äthąhʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 39 Nɛ xø bi dąm mi ts'ʉ ra Jesús bʉ mi huhmbʉ ʉ, nɛ bin dąnyahmu bʉ, bi nye'ma häi, bi nyąui Oją, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ma Ta i, nu'bʉ da zä, dami japi hin gan nugä a ra mbohi xcá sänni; pɛ hin dín nde ma pähä zɛhɛ pɛ hønt'a go ni pähä zɛhɛ gui 'yøt'e, bi 'yɛ̨mp'a Oją. \p \v 40 Nɛ bá peng bʉ mí hu ʉ xí zopʉ bʉya, nɛ mí ą ʉ. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Pedro: \p ―Ha xínga n'da zi ora xquí sɛthʉ a ra t'ąha, ngue 'bɛ xcán hyʉmhbʉ ts'ʉ. \v 41 Damin äthąhʉ nɛ gui nyąhʉ Oją, guepʉ da zä hin hapʉ gui tąnjʉ 'bʉ bi ts'ä ahʉ ya, nguetho nu ní mbʉi n'da i ja ra pähä nangue Oją, pɛ nu ní ngøc'yɛi n'da xʉn güent'i thoho. \p \v 42 Nɛ ná yondį bʉya bi mba bi nyąui Oją mahøn'a: \p ―Ma Ta i, nu'bʉ ya hin da zä ga socä a xcá sänni, pɛ hønt'a ni pähä zɛhɛ gui 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 43 Nɛ xø bi mbeng bʉ mi 'bʉ ʉ ma mixädihe. Xø mí ątho 'bʉ xø mi zøm bʉ mahøn'a, nguetho ɛ̨mmɛ mí nde t'ąha ʉ. \v 44 Nɛ xø bi zopʉ ʉ mahøn'a, ya ná hyundį bʉya bi mbengui di nyąui Oją, nɛ guexta'a bi ma. \v 45 Nɛ xø bi mbeng bʉ mí 'bʉh ma mixädihe mahøn'a, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nuya, 'da'angutho 'bʉ gán ąhmbʉ ya o hin'na, nguetho ya bi zøn ra ora da mba ma dägä bʉ 'bʉh yʉ ts'om'bäi, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 46 Dami ndanshʉ, ga mbähä ba nuhʉ ya ba ɛ̨cua ngue di dägä, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \s1 Bi fɛnt'a ra Jesús \p \v 47 Nɛ guexta'a mí yąhʉ ʉ ma mixädihe 'bʉ mi zøm bʉ a ra Judas, n'da ma mixädihe dí 'dɛ'mayoho gähe. Nɛ bán 'yohʉ xʉn ngu yʉ ją'i ba hyą yʉ́ juai nɛ yʉ ts'ąza. Nɛ gue'ʉ yʉ́m 'bɛhni yʉ hmumbäją nɛ yʉ dąc'yɛi, ma ngʉrpa judíohe. \v 48 Nɛ nu'a di dä ra Jesús bi xi a n'da ran t'uti da 'yøt' 'bʉ bi zøm bʉ: “Nu'a ga sʉs 'bʉ dán zɛngua'be, gue'a guim bɛnthʉ a,” bi 'yɛ̨n'a ra Judas. \v 49 Janangue'a nu'bʉ mí zøm bʉ 'bä a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Xʉde ya 'bʉ, grá xänbate, bi 'yɛ̨mbi. \p Nɛ bi zʉspa rá 'yogu bʉya. \v 50 Nɛ bi dą'a ra Jesús bʉya: \p ―Xi'e n'yø, ha gue'a gní 'yɛ̨ a. \p Nɛ nu'ʉ mi'da bʉya bi hyäm bʉ 'bä a ra Jesús nɛ bi bɛnt'i. \p \v 51 Nɛ nu'a n'da ma mixädihe min 'yohʉ ra Jesús, bi c'os' rá juai nɛ bi zɛcpa rá gu a rá 'yɛ̨hɛ ra hmumbäją. \v 52 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús bʉya: \p ―Dami pɛ'ts'a ni juai bʉ ja rán t'o. Nu'ʉ din tuhni nangue ra juai, nɛ'ʉ dí du ra juai ʉ, bi 'yɛ̨mp'a. \v 53 Ha guí ɛ̨na hin xtan zä ga äp'a rám fäts'i Oją ma Ta nɛ ba pɛnhua 'dɛ'mayo munts'i yʉ́m 'bɛhni da yąngui, bi 'yɛ̨mp'a n'da ma mixädihe. \v 54 Pɛ nu'bʉ da gue'a xcá mangä a, hague dán zä ga ją'ts'ä a bi man rá t'ohni Oją, ngue 'bɛ'a i jatho din ja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 55 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i bʉya: \p ―'Bɛ'a guí homhbʉ ua ngue guí hą ni juaihʉ nɛ ni zahʉ. Ha guí ɛ̨mhbʉ drá bɛ̨gä, nɛ nya'a thoho dá xän'nahʉ bʉ ja ra dąniją nɛ njąm'bʉ gá bɛndgahʉ bʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \v 56 Pɛ gue'a din ja a tengu bi man'ʉ yʉ́ pøngahyą Oją 'bʉ maya'bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nugähe bʉya dyʉ xädigähe, 'bexgue dá 'dahmbe, dá sohmbe bʉ ra Hmu. \s1 Bi juąnba a ra Jesús ʉ yʉ́ ngʉrpi yʉ judío \p \v 57 Nɛ bi bɛnt'a ra Jesús, bá si bʉ 'bʉh ra Caifás, ngue ra ngʉrpa mbäją. Nɛ ya xím pɛti gätho ma xänbate nijąhe nɛ yʉ dąc'yɛi, ma ngʉrpihe dyʉ judíohe. \v 58 Nɛ bi dɛn'na ra Pedro bʉya pɛgue a ná 'bɛjua thoho, bi zøm bʉ ja rá ngun'yu a ra hmumbäją bʉ hapʉ xí zøn'a ra Jesús. Nɛ 'darbʉ bi hyuhmbʉ ʉ yʉ asmayo, ngue in nde da nu a da t'ørpa a ra Jesús. \p \v 59 Nɛ nu'ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ dąc'yɛi nɛ gä mi'da ma ngʉrpihe dyʉ judíohe, dyʉ israelhe, mi hon'a n'da ra fɛhni ngue da zä dí yąp'a nɛ da hyo. \v 60 Pɛ guehma nte bi dįnbi, madague'bʉ xʉn ngu ʉ bin juąnni, bi 'yɛ̨mbi majuąni ʉ yʉ́ fɛhni. Nɛ m'bɛjua bʉya, bi zøm bʉ yoho yʉn 'yohʉ din testigo, \v 61 nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Nuna ran 'yohʉ na bi 'yɛ̨na: “Nugä da zä ga xo't'ra dąniją nɛ man hyupa thoho da zä ga høe mahøn'a,” bi 'yɛ̨na, bi 'yɛ̨n'ʉ bin juąn bʉ. \p \v 62 Nɛ bi ndanc'a ra hmumbäją bʉya bim 'bäi, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Hanja hin guí thąti 'bɛ'a i man ya yʉn 'yohʉ. \p \v 63 Pɛ nu ra Jesús bin hɛ̨tho. Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra hmumbäją bʉya: \p ―Nangue rá thuhu Oją mahɛ̨ts'i, dami xije 'bʉ majuąni gue'e grá Thahni, grá Cristo, rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 64 Bi dą a ra Jesús bʉya: \p ―Gue'a gám ma. Nɛ dí xi ahʉ, guin nujʉ, guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, dam mixtegä ga com'be rá ts'ɛdi Oją tąte thoho rá ts'ɛdi. Nɛ guin nujʉ 'bʉ bá cącä mahɛ̨ts'i mahøn'a, ba ɛ̨cä bʉ ja yʉ güi, bi t'ɛ̨mp'a ra hmumbäją. \p \v 65 Nɛ nu ra hmumbäją bʉya, bi dʉnsɛ rá pahni. Nam bøni ɛ̨mbi hingui ɛ̨spa Oją ra Jesús nangue'a bi ma. Nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ na, bi man ra ts'ore nangue Oją. Him man ga homhbʉ yʉ testigo. Nɛ gätho gahʉ dá øhmbʉ a bi ma. \v 66 'Bɛ'a guí ndehʉ ga øthʉ ya, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ́ mingʉrpihʉ. \p Bi dą ʉ: \p ―Nuna i ja rá ts'oqui, i jatho da du, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 67 Nɛ nubʉya, 'dahma 'dan'yo bi t'ørpa ra Jesús. Bi zox ʉ 'da, bi mbɛ'mi ʉ mi'da, bi mbɛnpa rá hmi ʉ mi'da, \v 68 bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ majuąni grá Thahni i Oją, ngue ra Cristo, dami xije to'o bi mbɛp'i i. \p Nɛ ɛ̨mmɛ bi denthoho. \s1 Ra Pedro bi gøn'a ra Jesús \p \v 69 Nɛ nu ra Pedro mi hupʉ thi bʉ ja ra ngun'yu, nɛ nu n'da ra xisu rá 'yɛ̨hɛ ra hmumbäją, bi mba bʉ hu a ra Pedro, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ɛ̨na nɛ'e gmín 'yohʉ na ra Jesús ra mɛngu Galilea, bi 'yɛ̨mp'a ra Pedro. \p \v 70 Nɛ bi dą'a ra Pedro, bin cøni: \p ―Hin dí pądi, bi 'yɛ̨n'a. \p Nɛ gätho ʉ mi 'bʉpʉ bi 'yø a bi man ra Pedro. \p \v 71 Nɛ nu'bʉ mi nde da bøn'a ra Pedro, bi nu man'da ra xisu bʉya nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ mí 'bʉpʉ: \p ―Nuna ran 'yohʉ na min 'youi ra Jesús, ra mɛngu bʉ Nazaret, bi 'yɛ̨n'a ra xisu. \p \v 72 Nɛ xø bin cøn'a ra Pedro: \p ―Majuąni dím mangä ngue hin dí pącä a ran 'yohʉ guím ma, bi 'yɛ̨mp'a ra xisu. \p \v 73 M'bɛjua bʉya nu ʉ 'da mi 'yo bʉ, bi mba bʉ 'bäh ra Pedro, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Majuąni maha, nɛ'e gmín 'yohʉ a, mfądi thoho ni ndehʉ nɛ 'da'angu bʉ gna yąhʉ a, bi 'yɛ̨mp'a. \p \v 74 Nɛ nts'ɛdi bi mam bʉya nɛ bin juąnni, bi 'yɛ̨na: \p ―Oją i pądi majuąni hin dí pącä a ran 'yohʉ guí mamhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Pedro. \p Nɛ 'bexgue bi mbah ra tamfø bʉya. \v 75 Nɛ nu ra Pedro bʉya, ja bi bɛ̨n'a xí man a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mbi: “Dí pądi hin ní mbah ra tamfø 'bʉ na hyundį xquí cøngui.” Nɛ bi nɛxpʉ bʉya nɛ ɛ̨mmɛ bin zoni, xʉn ʉ bi bɛ̨ni nangue a bi 'yøt'e. \c 27 \s1 Ra Jesús bi mba ma dä bʉ 'bʉh ra ts'ʉt'abi Pilato \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi hyax bʉya, gätho yʉ hmumbäją nɛ yʉ dąc'yɛi, ma ngʉrpihe dyʉ judíohe, dyʉ israelhe, 'da'angu bi bɛ̨ni ngue di dä ra Jesús bʉ 'bʉ a ra ts'ʉt'abi, ngue da hyo. \v 2 Nɛ án thu't'i 'bʉ mi mba ma dä bʉ 'bʉ a ra Poncio Pilato, ra ts'ʉt'abi bʉ a. \s1 Bi zʉt rá 'yʉga ra Judas \p \v 3 Nɛ nu'a ra Judas xí dä a ra Jesús, 'bʉ mi 'yøde 'bɛ'a bi man ʉ ma ngʉrpihe ngue da hyo a ra Jesús, bi mba bʉya bi cospa a 'däte ma 'dɛt'a yʉ mbɛti ngue ra t'axi xí un'ndʉ yʉ hmumbäją, bi bɛ̨ni 'bɛ'a bi 'yøt'e. \v 4 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Judas: \p ―Hingui ho hma a dá øt'e. Dá fänba rá ji n'da ran 'yohʉ hin'yʉ rá ts'oqui, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ hmumbäją. \p Pɛ nu'ʉ bi dąti: \p ―Him ma güɛndagähe 'bɛ'a gá 'yøt'e. Ya guí pą'a guím bɛ̨nsɛ bʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ hmumbäją. \p \v 5 Bá ɛn bʉ ra mbɛti bʉ ja ra niją a ra Judas bʉya, nɛ bi mba bá sʉt rá 'yʉga bʉ ja ra ndehnini. \p \v 6 Nɛ nu'ʉ yʉ hmumbäją bi hyąx'a ra mbɛti nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Hingui sä ga pɛs'hʉ ua na ra mbɛti ngue dim pɛcua mahøn'a, nguetho rán jut'iui ra ji na, bi 'yɛ̨n'ʉ, nɛ gue'a i mam bʉ ja man t'ɛ̨dihʉ. \p \v 7 Nɛ bin 'yänni 'bɛ'a di jap'a ra mbɛti. Nɛ bi bɛ̨ni da dämba n'da xɛqui rá häi a ra 'yøt'ats'øe, guepʉ da t'äh yʉ 'damhnini 'bʉ da du bʉ. \v 8 Nɛ asta guetya ní huti “rá häi ra ji” a ra xɛqui bʉ. \v 9 Nɛ nu'a bin ja, maya'bʉ bi man'a ra pøngahyą Jeremías ngue din ja 'bʉ mí 'yɛ̨na ngue: “Da thąx i 'däte ma 'dɛt'a yʉ mbɛti ngue ra t'axi, rá muui a ra ją'i. Gue'a bi man ʉ yʉ mɛngu israel ngue di muui. \v 10 Nɛ bi dänba rá häi a ra 'yøt'ats'øe, ngubʉ bi xicä ra Hmu,” bi 'yɛ̨n'a ra Jeremías 'bʉ maya'bʉ 'bʉ mí ma. \s1 Ra Pilato bi juąnba a ra Jesús \p \v 11 Nu'bʉ mim 'bäpʉ ja rá hmi ra ts'ʉt'abi Pilato, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ha gue'e grá hmuts'ʉt'abi yʉ judío, bi t'ɛ̨mbi. \p Bi dą a ra Jesús: \p ―Gue'a guím ma. \p \v 12 Nɛ nu'bʉ mi yąp'ʉ yʉ hmumbäją nɛ mi'da ma ngʉrpihe a ra Jesús, pɛ hin te i tątho a ra Jesús. \v 13 Nu ra Pilato bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ha hin guí ø'a i man'ʉ di yąp'i i, nɛ hin guí thąti. \p \v 14 Pɛ nu ra Jesús guexta'a hin te bi ma. Nɛ ɛ̨mmɛ bi hyonya thoho ra ts'ʉt'abi, him mi pądi 'bɛ'a sä da bɛ̨ni. \s1 Bi hma da mba ma cuati bʉ ja ra pont'i ra Jesús \p \v 15 Nɛ nu ra ts'ʉt'abi nząi midi thø a n'da ra ofädi 'bʉ ra pa ra dąmpɛti ran dąbaxjua. Midi thø'a to'o bi huan'ndʉ yʉ ją'i. \v 16 Nɛ mi o bʉ n'da ran 'yohʉ í Barrabás, gätho mi fąpʉ 'bɛ'a mí øt'a. \v 17 Nu ra Pilato bʉya bi 'yän'ndʉ bim pɛti bʉ: \p ―To'o guí ndehʉ ga xocpahʉ ya. Ha gue ra Barrabás uague ra Jesús ngue nu'a ɛ̨mbi ra Cristo, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 18 Ngubʉ bi ma nguetho mi pądi yʉ zɛya ʉ yʉ yąpate. \p \v 19 Nɛ nu'bʉ mi hupʉ ja ran ts'ɛmbate ra Pilato, bi mbɛnpa ra nde a rá xisu bi 'yɛ̨mbi: “Hin te gui 'yørpa a ra hogan'yohʉ, nguetho má xui dá 'uį n'da ra t'į nts'utho nangue a,” bi 'yɛ̨mp'a ra nde bi mbɛnbi. \p \v 20 Pɛ nu yʉ hmumbäją nɛ ʉ yʉ dąc'yɛi, bi 'bɛp'ʉ yʉ ją'i da 'yäpi go da mba ma thøgue a ra Barrabás, nɛ go da mba ntho a ra Jesús. \v 21 Nɛ bi 'yän mahøn'a a ra ts'ʉt'abi: \p ―Nda'a guín ndehʉ ga thøcä, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i. \p Nɛ bi dą ʉ bʉya: \p ―Gue'a ra Barrabás gui thøgue, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 22 Nɛ bi dą a ra Pilato bʉya: \p ―Xi'a ra Jesús ɛ̨mbi ra Cristo, 'bɛ'a ga ørpä a thą. \p Gätho bi 'yɛ̨n'ʉ 'bʉpʉ: \p ―Dami cuatpʉ ja ra pont'i a. \p \v 23 ―Pɛ hin te mán ts'o dá tįnba na, bi 'yɛ̨n'a ra Pilato. \p Pɛ nts'ɛdi bi dą ʉ: \p ―Dami cuatpʉ ja ra pont'i. \p \v 24 Min nu ra Pilato bʉya ngue hingui sä dim päh yʉ́ mbʉi yʉ ją'i, pɛ man'da bin junthʉ ʉ. Janangue'a bi manda bá thunba ra dehe bʉya, bin xʉt'yɛ bʉ yʉ́ hmi yʉ ją'i, nɛ bi 'yɛ̨m bʉya: \p ―Nɛ nugä hin ma ts'oquigä rán dąte da nu na ran 'yohʉ hin te in dupate, pɛ go ni ts'oqui zɛhɛhʉ, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i. \p \v 25 Nɛ bi dą ʉ yʉ ją'i bʉya: \p ―Hąha, madague'a i 'yosɛ ma güɛndahe a rán dąte na ran 'yohʉ, nɛcähe nɛ mam bom'bɛtohe dim 'bʉ 'bʉ niya'bʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 26 Nu ra Pilato bʉya bi xocpa a ra Barrabás, nɛ bi manda dí fɛi a ra Jesús bʉya. Nɛ bi manda da mba ma cuati bʉ ja ra pont'i. \p \v 27 Nɛ nu yʉ dofʉi bʉya bi zix'a ra Jesús bʉ mí ja yʉ́ ngun'ʉ yʉ dofʉi bʉ ja ra ngunts'ʉt'abi. Nɛ gätho yʉ dofʉi mí 'bʉpʉ bim pɛti, midi fäts'a ra Jesús. \v 28 Nɛ bi mbøcpa rá he bʉya nɛ bi het'a n'da ra he xʉn jʉpoi tengu mi he yʉ ts'ʉt'abi. \v 29 Nɛ nts'ɛdi bi huspa n'da ra corona tengu mí hu'ts' yʉ ts'ʉt'abi, pɛgue ran thenni thoho bi 'yørpe, janangue'a ám 'be ra 'yʉ'uįni a ra corona. Nɛ bi un'na n'da ra tøhø rán 'yɛi tengu mí hą yʉ ts'ʉt'abi. Nɛ bin dąnyahmu bʉ ja rá hmi nɛ bi 'yɛ̨mbi: “Grá hmuts'ʉt'abi yʉ judío.” Nɛ bi 'yɛns' yʉ biba, pɛgue ran thenni thoho bi 'yørpe. \p \v 30 Nɛ bi ts'ots'i, nɛ bi hyąnba a rá tøhø nɛ bi mbärpa rá yą. \v 31 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi 'yʉspi bi mbøcpa a ra he xí het pʉya, bi het'ʉ yʉ́ hesɛ mahøn'a. Nɛ bi zix bʉya ngue di cuatpʉ ja ra pont'i bʉ ndehnini. \s1 Bi cuatpʉ ja ra pont'i ra Jesús \p \v 32 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da bøm bʉ ja ra hnini, bin c'athʉ bʉ n'da ran 'yohʉ ra mɛngu bʉ Cirene, í Simón a. Nɛ bi t'ørpa ra ts'ɛdi da duspa rá pont'i ra Jesús. \p \v 33 Nɛ bi zøm bʉ ja ra nyuni ɛ̨mbi Gólgota bʉya. Nu'a ra Gólgota in nde da ma “ra t'øhø nyąxmu” a. \v 34 Nɛ nubʉya bi un'na n'da ra vino mauąspi ra 'yɛ̨thi xʉn ju. Nu'bʉ ya mí zä a ra Jesús, him bi nde bi zi. \p \v 35 Nɛ nu'bʉ mi jua a bi cuatpʉ ja ra pont'i bʉya, nu'ʉ yʉ dofʉi bi 'yøt'a n'da ran tąha nangue rá he ra Jesús. Gue'a bi man'a ra pøngahyą maya'bʉ ngue din ja 'bʉ mi 'yɛ̨na: “Da mba ma dat'i a ma he nangue n'da ran tąha da 'yøt'e.” \p \v 36 Nɛ mi hupʉ yʉ dofʉi mi fädi. \v 37 Nɛ nubʉ rá yą a ra pont'i bi mba nt'o't'i bʉ ram hma bi ma 'bɛ'a í ts'ɛmba a ra Jesús, bi 'yɛ̨n'a ra t'ohni: “Nuna ra Jesús na, rá hmuts'ʉt'abi yʉ judío na.” \p \v 38 Nɛ bi mba ma cuatihʉ ra Jesús yoho yʉ bɛ̨, 'da a n'da yʉ́ pont'i. Nɛ bi 'bämp'ʉ ja rán 'yɛi a n'da nɛ bi 'bämp'ʉ ja rá gąha a man'da. \v 39 Nɛ nu yʉ ją'i mi thopʉ, bi zani, \v 40 nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i guí ɛ̨na gui xo't' ra dąniją nɛ xø man hyupa thoho gui hyøh mahøn'a, 'bɛ'a guí øt' ya thą. Nu'bʉ majuąni gue'e rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, dami cąpʉ ja ra pont'i, gan yąnsɛ, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 41 Nɛ'ʉ yʉ hmumbäją bi 'yʉspi nɛ yʉ xänbate niją, nɛ yʉ fariseo, nɛ yʉ dąc'yɛi, gätho ma ngʉrpihe, din 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 42 ―Bi yąnba yʉ́ te ʉ 'da, pɛ hingui sä din yąnsɛ ya. Pɛ nu'bʉ majuąni da guehna ma hmuts'ʉt'abihʉ, dyʉ israelhʉ, sä xtán gąsɛ bʉ ja ra pont'i nɛ xcá ɛ̨c'yɛihʉ bʉya. \v 43 Bi ma, i ɛ̨na i tøp'ma rám fäts'i Oją, da zä da yąn a Oją ya 'bʉ, nguetho ya bi ma, guesɛ rá ts'ʉnt'ʉ Oją na, bi 'yɛ̨n'ʉ 'bʉ mi 'yʉspi. \p \v 44 Nɛ'ʉ yʉ bɛ̨ 'darbʉ bi guat'ʉ bi zan a ra Jesús. \s1 Bi du ra Jesús \p \v 45 Nɛ nu'bʉ mi hyuxadi bʉya bim 'bɛxui ra häi, nɛ jague'bʉ hyunde bi nɛqui mahøn'a. \v 46 Nu'bʉ mi ts'ʉtho da zøn a hyunde, nts'ɛdi bi mbah ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Elí, Elí, lama sabactani, bi 'yɛ̨na ngue ra nde ra arameo. \p Nu'a nam bøni: “Ma Oją i, ma Oją i, hanja gá hyɛga thoho,” bi 'yɛ̨na. \p \v 47 Nu'bʉ mi 'yø'a bi man ra Jesús 'da yʉ ją'i mi 'bäpʉ, bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ na, i mba't'a ra pøngahyą Elías, mí 'bʉ 'bʉ maya'bʉ. \p \v 48 Nɛ nu'a n'da mí 'bäpʉ 'bex bi mba bá hą n'da ɛ̨na ra fʉnjo, bi dʉrpʉ ja ra vino nɛ bi ndøcta n'da ra xithi, nɛ bi 'uąspa a ra Jesús, ɛ̨mbi da zi. \v 49 Nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ mi'da mí 'bäpʉ: \p ―Dami hyɛhmbʉ. O te guidí unhdʉ. 'Bɛ gan nuhʉ 'bʉ ba ɛ̨h ra Elías da yąni, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 50 Nɛ xø bi mbafi nts'ɛdi mahøn'a ra Jesús, nɛ 'bex bi du bʉya. \v 51 Nɛ nu'a ra ora a bʉya, nu'a ra 'bø't'e mi ndam bʉ man'da mbo ra dąniją bá fʉpʉ magąts'i bi xɛt'i nɛ 'bexgue bi zøt'a häi. Nɛ bi 'yąn ra häi bʉya, nɛ bi fø'i 'da yʉ do hønbʉ go hapʉ. \v 52 Nɛpʉ ja yʉn 'yägui bi føh yʉ jądo. Nɛ nu'bʉ mi dąmbɛ̨ni ra Jesús, bi bøx ʉ 'da yʉ 'yɛ̨c'yɛi xi du, bi dąmbɛ̨ni bʉ ja yʉ́n 'yägui ʉ, \v 53 bi mba bʉ ra hnini Jerusalén ʉ nɛ bi nu ʉ 'da yʉ ją'i ʉ xi du. Pɛ hinga gätho yʉ pa. \p \v 54 Nɛ nu'bʉ mi du ra Jesús, nɛ nu'a ra hmudofʉi mí fä a ra Jesús, nɛ'ʉ mi'da min 'yohʉ, 'bʉ mi nu di 'yąn ra häi, nɛ'ʉ gä mi'da bin ja, ɛ̨mmɛ bin su ʉ, nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Majuąni maha, rá Ts'ʉnt'ʉ Oją na ran 'yohʉ. \p \v 55 Nɛ mí 'bäpʉ njombʉ ts'ʉ 'da yʉ xisu ngue man yʉ́m fäts'ihʉ a ra Jesús 'bʉ mán 'yohe bʉ ja ra 'yu, 'bʉ mambá nɛxhe bʉ Galilea. Mi 'bäpʉ ʉ, nguetho mi nde da nu 'bɛ'a da t'ørpa ra Jesús. Nɛ nu'ʉ bi nu 'bɛ'a gä bin ja. \v 56 Nɛ nu'a n'da mi 'bäpʉ, ra María Magdalena a; nɛ'a man'da ra María mi 'bäpʉ, ngue rá mbe ra Jacobo nɛ ra José; nɛ nu man'da ra xisu mi 'bäpʉ, gue'a rá mbe ra Jacobo nɛ ra Xuua, yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo ʉ; nɛ'ʉ mi'da yʉ xisu mi 'bäpʉ. \s1 Bi mba nt'ägui a ra Jesús \p \v 57-58 Nɛ nu'a ra José, n'da ra mɛmbɛti bʉ ra hnini Arimatea, bi mba bʉ 'bʉh ra Pilato 'bʉ mi ts'ʉtho da yʉh ra hyadi. Bi 'yädi da 'yäcpa rá ngøc'yɛi ra Jesús, nguetho mi ɛ̨c'yɛi a. Nɛ bi manda ra Pilato bʉya din t'unni. \v 59 Nu ra José bʉya bi duspa rá ngøc'yɛi a ra Jesús nɛ bi mbärpa n'da ra 'bø't'e xʉn ho. \v 60 Nɛ bi gärpʉ ja rán 'yägui zɛhɛ a ra José. N'da ra hyądo xí manda xí mba nthɛ̨qui. Nu'bʉ mi gua'a bi gärpʉ, bi juaspʉ n'da ra xįndo xʉn hyʉ bʉ ja rá goxthi ra hyądo, nɛ bi mba bʉya. \v 61 Nɛ mi hupʉ ra María Magdalena, nɛ man'da ra María mi hupʉ ja rá goxthi ra hyądo. \s1 Yʉ dofʉi bi mbäh ran 'yägui \p \v 62 Nɛ nu'bʉ mi hyax a ra pa ran ts'äya bʉya, xudi thoho bi mba ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ fariseo, bá nu ra Pilato, \v 63 nɛ sä bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ma ts'ʉt'abi ahe, dá bɛ̨mhbe man'da bi man'a ra hyäte 'bʉ him maní du, bi 'yɛ̨na: “Nu'bʉ ná hyupa ga thąmbɛ̨ni bʉ 'bʉ ʉ xøn du,” bi 'yɛ̨na. \v 64 Janangue'a xʉn ho 'bʉ gui pɛhni to'o da mbäh ran 'yägui an hyupa, xøhma ba ɛ̨ ʉ yʉ́ xädi 'bʉ bin xui da gʉcpa a rá ngøc'yɛi, nɛ da 'yɛ̨na bi dąmbɛ̨ni bʉya. Man'da xʉn ts'o ra fɛhni tengu a, xinda gue a bi mansɛ 'bʉ mi 'bʉi, sä bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ hmumbäją nɛ yʉ fariseo. \p \v 65 Bi dą a ra Pilato bʉya, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Sixhʉ ʉ n'dan nɛ'ts'i ni dofʉi dá 'da'ahʉ. Dami cothʉ xʉn ho bʉ ja rá goxthi a ra hyądo, nɛ njon da zä da xo't'i. \p \v 66 Nɛ bi mbähä ʉ yʉ mbäją nɛ yʉ fariseo, bi got'i xʉn ho a ra hyądo nɛ bi mɛpya, nɛ bá peng bʉya, bá copʉ yʉ dofʉi ngue da mbädi. \c 28 \s1 Bi dąmbɛ̨ni ra Jesús \p \v 1 Nɛ nu'bʉ ya mi thoh ra pa ran ts'äya, xø rá mbʉdi ra semana, bi mba mxudi thoho ʉ yoho yʉ xisu. Nu'a n'da ra María Magdalena nɛ'a man'da ra María. Nu'bʉ mí nɛts'i ní mba bʉ bí ja a ra hyądo. \v 2 Nɛ nu'bʉ mí mba ʉ, 'bexgue nts'ɛdi bi 'yąn ra häi mahøn'a. Nguetho bi 'yøt'a rám 'bɛhni Oją xí zøpʉ 'bʉ mí 'uec'a ra do mi juaxpʉ ja rá goxthi ra hyądo. \v 3-5 Nɛ nu'a rám 'bɛhni Oją di fɛxni tengu n'da ra huɛi. Nɛ nu rá he bʉya, xʉn t'axi tengu n'da ran nɛqui. Nɛ nu'ʉ yʉ dofʉi 'bʉ mín nu a rám 'bɛhni Oją ɛ̨mmɛ bin su, bi fɛt'i, nɛ nte sä da 'yøt'e, tengu'bʉ xi du. Nu'a rám 'bɛhni Oją, mi hupʉ ja a ra do xí 'ueque, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ xisu 'bʉ mi zøm bʉ: \p ―O guín suui. Dí pądi ngue guí hommi a ra Jesús xí cuatpʉ ja ra pont'i ʉ. \v 6 Pɛ njo'o ua, bi mba nsots'i tengu mi ma. Ba thohmi gui nuui ua mí 'bɛni, bi 'yɛ̨n'a rám 'bɛhni Oją 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ xisu. \v 7 Nuya, ní mbɛ 'dahmantho, gui xihmi yʉ́ xädi: “Bi dąmbɛ̨ni bʉ 'bʉ ʉ xøn du ya,” gui 'yɛ̨nui. Nɛ nde'bʉ gätho ahʉ gui mbähä bʉ Galilea nɛ guepʉ guin c'athʉ bʉ. Nɛ gue'a bá ɛ̨cä ua ngue ga xi aui, bi 'yɛ̨mp'a rám 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i. \p \v 8 Nɛ bi bøm bʉ ja ra hyądo ʉ yʉ xisu, bin su nɛ xim midi johya. Bin tihi, bi mba bá xi ʉ yʉ́ xädi ra Jesús 'bɛ'a bi sifi. \v 9 Nɛ bi zʉpʉ 'yu a ra Jesús ʉ yʉ xisu. \p ―Xíhats'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p Nu yʉ xisu bʉya bin dąnyahmu nɛ bi hyʉp'ʉ yʉ́ gua, bi dąnde bʉya. \v 10 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―O guín suui, ni mbɛ ba xihmi ʉ ma cuhʉ, ní mbähä bʉ Galilea, ja nín tįmhbʉ bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra fɛhni bi man yʉ dofʉi \p \v 11 Nɛ nu'bʉ mí mbenc'ʉ yʉ xisu, nɛ'ʉ yʉ dofʉi mí fäh ran 'yägui bi mba bá xi ʉ yʉ hmumbäją 'bɛ'a gätho bin ja. \v 12 Bim pɛti yʉ hmumbäją bʉya, nɛ yʉ dąc'yɛi. Bi ma 'bɛ'a da zä da 'yøt'e. Nɛ nubʉya xʉn ngu ra mbɛti bi un'ndʉ yʉ dofʉi \v 13 nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Gui 'yɛ̨mhbʉ: “Bá ɛ̨ ʉ yʉ́ xädi 'bʉ min xui 'bʉ mán ąhmbe, bi bɛ̨p'a rá ngøc'yɛi,” gui 'yɛ̨mhbʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \v 14 Nɛ nu'bʉ da 'yø'a ra ts'ʉt'abi ngue gán ąhmbʉ, nɛ da 'yɛ̨na da zʉ ahʉ, nugähe dan yąhe ga fäx ahe, bi 'yɛ̨n yʉ hmumbäją 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ dofʉi. \p \v 15 Nɛ bi hyąn a ra mbɛti ʉ yʉ dofʉi bʉya. Bi mba da 'yøt'a bi sifi. Nɛ nu'a ra fɛhni bi man ʉ, xʉn ngu bi 'yɛ̨c'yɛi ʉ ma mijudíohe dyʉ israelhe. Nɛ guexta'a ra fɛhni i man ʉ. \s1 Yʉ́ xädi ra Jesús bi un yʉ́n t'ɛ̨di da mamp'a rám hma \p \v 16 Nɛ dá mbähmbe bʉ ra häi Galilea bʉya, dí 'dɛ'ma'da gähe, yʉ́ xädigähe ra Jesús. Nɛ dá sømhbe bʉ ja ra nyuni xí xije ra Jesús dan c'athe bʉ. \v 17 Nɛ nu'bʉ má nuhe, dá ɛ̨spahe a, pɛ nu'ʉ 'da him mi ɛ̨c'yɛi gue gue'a. \v 18 Nɛ bi hyäm bʉ dí 'bähmbe a ra Jesús nɛ bi 'yɛ̨nje: \p ―Gätho ra ts'ɛdi bin 'dacä ga manda gätho ra ximhäi nɛ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨nje. \v 19 Janangue'a ní mbähä ya hønbʉ go hapʉ 'bʉh yʉ ją'i gä na ndoho ra ximhäi, gui xihmbʉ da 'yɛ̨c'yɛigui. Nɛ nu'ʉ to'o di däcä yʉ́ mbʉi, gui xixyąbahʉ nangue rá thuhu ma Ta, nɛ nangue rá thuhu rá Ts'ʉnt'ʉ, nɛ rá thuhu rá Hogandąhi Oją. \v 20 Nɛ gui xänbahʉ da 'yøt'e 'bɛ'a gätho dá xi ahʉ. Nɛ guim bɛ̨mhbʉ dín 'yohʉ gätho yʉ pa asta gue'bʉ da guah ra ximhäi, bi 'yɛ̨ngähe ra Jesús bʉya.