\id LUK \h SAN LUCAS \toc1 Ran ho Ma'da'yo bi 'Yo't'a ra Lucas \toc2 SAN LUCAS \toc3 Lc. \mt1 LUCAS \mt2 Ran ho Ma'da'yo bi 'Yo't'a ra Lucas \c 1 \s1 'Bɛ'a í 'yo't' rá søcuą ra Lucas \p \v 1 Dí pącä xʉn ngu yʉ ją'i bi 'yo't' yʉ søcuą ngue i man'a bin ja 'bʉ mím 'bʉcua ja ra ximhäi ra Cristo. \v 2 Nu'ʉ bi 'yo't'ʉ, tengu thoho bi xängahʉ ʉ bi nusɛ 'bʉ mi 'yøt' rá 'bɛfi ra Cristo, nɛ tengu thoho bi man'ʉ hønbʉ go hapʉ. \v 3 Nɛcä dra Lucasgä dí o't'na ra søcuą ngue im man'a bin ja, nɛ dí pɛn'na i, hague Teófilo, ma amigo i xʉn ho. Nɛ dá änzɛhɛ yʉ ją'i to'o bi nu 'bɛ'a gä bin ja. Nɛ ɛ̨mmɛ dá hongä 'bɛ'a nt'o't'i gä mi'da yʉ søcuą, janangue'a da bømanho 'bɛ'a dí o't'ä. \v 4 Nguetho dín nde gui pądi xʉn ho ngue majuąni a bi sän'na i. \s1 Rám 'bɛhni Oją bi ma dim 'bʉh ra Xuua \p \v 5 Nu'ʉ yʉ pa min ts'ʉt'abi ra Herodes bʉ ja ra xɛqui Judea, mi 'bʉpʉ n'da rá mbäją yʉ judío, ra Zacarías a. Madim pɛhmbʉ n'dan nɛts'i yʉ mbäją bi dʉm'ma ra mbäją Abías. Nu'a ra Elisabet, rá xisu ra Zacarías, gue'a n'da rám bom'bɛto ra Aarón a, ngue ra hmumbäją maya'bʉ. \v 6 Nu'a ra Zacarías nɛ ra Elisabet, gätho yonją'i, Oją bi numanho ʉ, nguetho xʉn ho yʉ́ mbʉi, nɛ mi øt'e gätho yʉ́n t'ɛ̨di Oją. \v 7 Nu ra Elisabet nɛ ra Zacarías, xʉn dąc'yɛi ʉ nɛ xínga n'dandį mi 'bʉh rá t'ʉhni a ra Elisabet. \p \v 8-9 Nɛ nu'bʉ xøn zøn ra pa dim pɛpʉ ja ra dąniją ʉ n'dan nɛts'i yʉ mbäją bi dʉ'ma ra Abías, janangue'a madim pɛpʉ ra Zacarías. Nɛ ząi mi thahna n'da ra mbäją, ngue da yʉrpʉ man'da mbo ra dąniją da 'yuh yʉ xiza yʉmanho. Nɛ gue'a ra Zacarías bi mba nthahni ngue da yʉrpʉ mbo. \v 10 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i mi 'bäpʉ thi mi yąhʉ Oją 'bʉ ra ora bi 'yuh ra xiza ra Zacarías. \v 11 Nɛ 'bex bi zø a n'da rám 'bɛhni Oją bʉ mi 'bäh ra Zacarías. Nɛ mi 'bäpʉ rá hyo rán 'yɛi ra mɛxa guepʉ mí uh yʉ xiza. \v 12 Nu'bʉ mi nu a bʉya, ɛ̨mmɛ bin su nɛ hingui pądi 'bɛ'a da bɛ̨ni. \v 13 Nɛ nu'a rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mbi: \p ―O guín su Zacarías, nguetho bi 'yø Oją 'bɛ'a guí äpi, nangue ni xisu ra Elisabet din hąt'ʉhni nɛ dim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ, nɛ gui xip rá thuhu dí Xuua. \v 14 Nɛ gan johya nɛ ɛ̨mmɛ da hyu ni mbʉi, nɛ xʉn ngu yʉ ją'i din johya 'bʉ bim 'bʉi. \v 15 Nguetho Oją di un ra 'bɛfi nuįxte a. Nɛ nu'a, hin da zi ra vino xínga gue'a ra sɛ̨i, nɛ din 'youi rá Hogandąhi Oją gue'bʉ go bim 'bʉi. \v 16 Nɛ nu'a rá 'bɛfi da 'yøt'e, gue'a dí japi xʉn ngu yʉ ją'i israel di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni nɛ da 'yɛ̨c'yɛi Oją ra Hmu. \v 17 Nɛ nu'a ni t'ʉhni bam 'bɛt'o a 'bʉ bá ɛ̨h ra Hmu mahɛ̨ts'i, nɛ din ja rá ts'ɛdi tenguthoho ra pøngahyą Elías, nɛ di japi din hocpahʉ yʉ́ t'ʉhni ʉ yʉ ją'i. Nɛ nu'ʉ nząi hingui øde 'bɛ'a pa nsifi, di japi da 'yøde. Nɛ nangue rám hman ra Xuua di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni yʉ ją'i n'dahma da zä da zimanho ra Hmu 'bʉ bá ɛ̨hɛ, bi t'ɛ̨mp'a ra Zacarías 'bʉ min yąui rám 'bɛhni Oją. \p \v 18 Nu ra Zacarías bʉya: \p ―Hague dán zä ga pącä a guí xiqui nguetho xtán dąc'yɛigä nɛ'a ma xisu, bi 'yɛ̨na. \p \v 19 Nu rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mp'a bʉya: \p ―Nugä dí Gabriel nɛ dí 'bäcä bʉ ja rá hmi Oją, nɛ Oją bá pɛngä gue ga xi a ran ho din ja ahʉ. \v 20 Pɛ nuya, gan gore ya, nguetho hin guí ɛ̨c'yɛi a dí xi i. Nuya hin da zä gan yą astague'bʉ go bin ja a dá xi a i, nguetho gätho din ja a dá xi a i, bi 'yɛ̨n'a rám 'bɛhni Oją. \p \v 21 Nu yʉ ją'i mi 'bäpʉ thi, mi tø'ma ra Zacarías, nɛ him mi pą'ʉ hanja him 'bexque pøni. \v 22 Nɛ nu'bʉ mi bøm bʉ ra Zacarías hingui sä din yą, hønt'a bi uąnda rá 'yɛ. Nu yʉ ją'i bi bąh pʉya ngue bi nu n'da ran t'uti bʉ mbo. \p \v 23 Nɛ nu'bʉ mi guah yʉ pa dim pɛpʉ ra Zacarías bi mba rá ngu bʉya. \v 24 Nɛ bin hąt'ʉhni ra Elisabet, nɛ nubʉya hin hapʉ í mba an cʉt'a ząna, bim 'bʉtho bʉ rá ngu. Nɛ bi 'yɛ̨na: \v 25 “Xʉn ngu rá mate bi 'yørcä Oją, nuya him man da zangä yʉ ją'i nguetho dim 'bʉ'a n'da ma t'ʉhni ya,” bi 'yɛ̨nsɛ. \s1 Rám 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i bi ma dim 'bʉh ra Jesús \p \v 26 Nu'bʉ mi tho i cʉt'a ząna, nu'a Oją bi mbɛhn mahøn'a a rám 'bɛhni ngue í Gabriel. Bi mbɛhn pʉ ra hnini Nazaret bʉ ra xɛqui Galilea. \v 27 Nu'a, bi zøm bʉ mi 'bʉ a ra María. Nu ra María xínga n'dandį bin yąui n'da ran 'yohʉ, pɛ ya mi än'na ra José, n'da rám bom 'bɛto ra ts'ʉt'abi David a. \v 28 Nu rám 'bɛhni Oją bi zɛngua, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i María ya bi 'yøt'a n'da rá mate Oją nɛ guín 'youi a. Pɛ man'da bi jąp'a Oją xinda gue'ʉ gätho mi'da yʉ xisu, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 29 Nu'a ra María 'bʉ mi nu rám 'bɛhni Oją, bin su nɛ bin 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a ním bøn'a bi sifi. \v 30 Nu rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mp'a bʉya: \p ―O guín su María nguetho guín 'youi rá mate Oją, \v 31 nɛ dim 'bʉ'a n'da ni Ts'ʉnt'ʉ nɛ gui xip rá thuhu ra Jesús. \v 32 Nɛ nu'a, din ja rá ts'ɛdi nɛ da fądi ngue rá Ts'ʉnt'ʉ Oją tąte thoho rá ts'ɛdi. Nɛ nu'a Oją di japi din ts'ʉt'abi tengu rám bombøta ngue ra David. \v 33 Nɛ di manda yʉ ją'i israel gätho yʉ pa nɛ hin jąm'bʉ da guah rá ts'ɛdi a, bi 'yɛ̨n'a rám 'bɛhni Oją. \p \v 34 Nu ra María bi 'yɛ̨n'a: \p ―Hague dán zä din jabʉ nɛ hin jąm'bʉ dán yą'be n'da ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 35 Pɛ nu rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu rá ts'ɛdi rá Hogandąhi Oją di ja i gui tįn ni t'ʉhni, nɛ nu'a dim 'bʉi, rá Ts'ʉnt'ʉ Oją a. \v 36 Nɛ'a ni mɛni ra Elisabet xʉn dąc'yɛi a, pɛ dim 'bʉ a n'da rá ts'ʉnt'ʉ. N'dato ząna ya i hą'a rá t'ʉhni nɛ mi ɛ̨n yʉ ją'i ngue hin jąm'bʉ da dįn rá t'ʉhni. \v 37 Nu Oją gätho sä da 'yøt'a, hin'yʉ 'bɛ'a gue hingui sä da 'yøt'e, bi 'yɛ̨n'a rám 'bɛhni Oją. \p \v 38 Nu'a ra María bi 'yɛ̨n'a: \p ―Nugä rá 'yɛ̨hɛgä Oją, nu'bʉ gue'a in nde Oją, da 'yørque gätho guím ma, bi 'yɛ̨na. \p 'Bex bi mbeng mahɛ̨ts'i rám 'bɛhni Oją bʉya. \s1 Ra María bi mba bí zɛngua ra Elisabet \p \v 39-40 Nu'a ra María bʉya, 'bex bi mba bí zɛngua yʉ́ mɛni mí 'bʉpʉ ja yʉ nyuni bʉ ra xɛqui Judea, gue'a ra Zacarías nɛ rá xisu ra Elisabet. \v 41 Nɛ nu'bʉ mi mba ma zɛngua ra Elisabet, 'bexque bi 'yąn'a rá t'ʉhni mí o rá mbʉi. 'Bex bin 'youi rá Hogandąhi Oją ra Elisabet bʉya, \v 42 nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Oją man'da bi jąp'i i María, xinda gue'ʉ mi'da yʉ xisu. Nɛ nu'a ni ts'ʉnt'ʉ dim 'bʉi, mająpi a. \v 43 Pɛ xʉn ngu ra mate gá 'yørque ngue gá zɛnguagui, nguetho gue'e rá mbe a ma Hmu. \v 44 Nɛ dí pądi gue'e rá mbe a ma Hmu nguetho nu'bʉ má øcä nin zɛngua, 'bex bin johya a ra t'ʉhni o ma mbʉi nɛ bi 'yąni. \v 45 Bi jąp'a Oją nguetho gá 'yɛ̨c'yɛ̨i a bi xi i, nɛ majuąni da 'yøt' Oją a bi xi i, bi 'yɛ̨n'a ra Elisabet, bi 'yɛ̨mp'a ra María. \p \v 46 Nu ra María bʉya bi 'yɛ̨spa Oją nɛ bi 'yɛ̨na: \q1 Ɛ̨mmɛ dí ɛ̨spa Oją ma Hmu, \q1 \v 47 nɛ din johya ma mbʉi nangue Oją mam pørpate. \q1 \v 48 Nguetho Oją bi bɛ̨ngä ngue dra hyoya 'yɛ̨hɛgä, nɛ gätho yʉ ją'i da 'yɛ̨ngui dá tįngä rá mate Oją. \q1 \v 49 Xʉn ngu ran ho bi 'yørca Oją madą rá ts'ɛdi, nɛ xʉn hotho a. \v 50 Nɛ da nu rá yembʉi to'o gätho da numansu a. \q1 \v 51 Nu Oją nuįxte tho yʉ́n t'øt'e, bi 'bɛrpa yʉ́ ts'ɛdi ʉ din yɛ̨zɛhɛ ngue im bɛ̨ni jasɛ yʉ́ ts'ɛdi. \q1 \v 52 Nɛ bi 'bɛrba yʉ́ ts'ɛdi yʉ ts'ʉt'abi, \q1 nɛ go bi un yʉ́ ts'ɛdi yʉ ją'i thoho. \q1 \v 53 Nɛ bi japi da bą ʉ to'o i honi da bądi, \q1 pɛ nu'ʉ to'o him bi hyoni da bądi bi japi di 'bɛ'ʉ. \q1 \v 54 Nɛ nu Oją bi mbäxcahʉ ya ngue dyʉ ją'i israelgähʉ, \q1 ngue bi 'yɛ̨njʉ yʉ́ t'ʉhnigahʉ a, \q1 nɛ him bi pumbɛ̨ni a ran ho bi ma da 'yørcahʉ. \q1 \v 55 Pɛ bi 'yøt'e tenguthoho bi si a ra Abraham ta t'ørcahʉ, \q1 yʉ́m bom'bɛtojʉ, gätho yʉ pa maząi, bi 'yɛ̨n'a ra María 'bʉ mi 'yɛ̨spa Oją. \p \v 56 Nɛ nu'a ra María hyuzna bi gopʉ rá ngu ra Elisabet, m'bɛjua bi mbeng bʉ rá ngusɛ. \s1 Bim 'bʉh ra Xuua Nxixyą \p \v 57 Nɛ bi zøn ra pa dim 'bʉ a rá ts'ʉnt'ʉ ra Elisabet. \v 58 Nɛ gätho yʉ́ mɛni nɛ yʉ́ mɛnguhʉ bin johya 'bɛ'a bi 'yørpa Oją a ra Elisabet, nɛ bi zøm bʉ rá ngu bi zɛngua a. \v 59 Nu'bʉ mi gua'an hyąto pa xím 'bʉ a ra t'ʉhni, bi mba nts'its'i da thɛcua rá xifani. Nɛ gätho ʉ mi 'bʉpʉ, bi ma da hyąnba rá thuhu rá ta ngue dí Zacarías. \v 60 Pɛ nu rá mbe bi ma ngue hin da zä, pɛgue jatho da hyux rá thuhu ngue dí Xuua. \v 61 Nɛ gätho mi 'bʉpʉ bi 'yɛ̨na: \p ―Pɛ njo'o n'da ni mɛnihʉ í Xuua, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 62 Nɛ nu'ʉ, bi uąn yʉ́ 'yɛ, bi 'yän'na rá ta: “'Bɛ'a rá thuhu a ni t'ʉhni,” bi 'yɛ̨mbi. \v 63 Nu rá ta bʉya bi 'yäh ra søcuą nɛ bi 'yo't'a n'da ram hma ngue bi 'yɛ̨na: “Dí Xuua a ma t'ʉhni.” \v 64 'Bex bi zä bin yą mahøn'a ra Zacarías bʉya, nɛ bi 'yɛ̨spa Oją a. \v 65 Nɛ bi hyonya thoho gätho mi 'bʉpʉ. Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ja yʉ nyuni a ra xɛqui Judea bi 'yø a bin ja. \v 66 Nɛ gätho bin 'yomfɛ̨nisɛ 'bɛ'a da 'yøt'a ra t'ʉhni, nguetho Oją bi jąpi. \s1 Bi 'yɛ̨spa Oją ra Zacarías 'bʉ mim 'bʉh rá t'ʉhni \p \v 67 Nɛ bin 'youi rá Hogandąhi Oją ra Zacarías, nɛ bim pøngahyą a, bi 'yɛ̨na: \q1 \v 68 Ɛ̨mmɛ dí ɛ̨spa Oją ra Hmu nguetho bi bɛ̨njʉ \q1 dyʉ ją'i israelgähʉ, dyʉ judíohʉ, ngue da yąnjʉ. \q1 \v 69 Nɛ nanguehna ma t'ʉhni bim 'bʉi, janangue'a dí pądi him ma ya'a ba pɛnga mam pørpatehʉ i ja rá ts'ɛdi, \q1 rám bom'bɛto ra ts'ʉt'abi David a. \q1 \v 70 Gue'a bi bɛ̨nba Oją ʉ yʉ́ pøngahyą maya'bʉ thoho, \q1 \v 71 ngue bi ma da yąnjʉ nangue man sʉihʉ, \q1 nɛ nangue gätho ʉ i numan'ʉjʉ. \q1 \v 72 Pɛ nu Oją bi huɛ̨c'ʉ mam bombøtahʉ, \q1 nɛ him bi pumbɛ̨ni ran ho mi ɛ̨na da 'yørcahʉ. \q1 \v 73 Nɛ majuąni da 'yøt' Oją a bi xih mam bombøtahʉ ra Abraham, \q1 \v 74 ngue bi xifi da yąnjʉ nangue ʉ man sʉihʉ, \q1 nɛ hin ga su ga thąndehʉ a Oją bʉya. \q1 \v 75 Janangue da gohi xʉn ho ma mbʉihʉ bʉ dá nu a Oją, nɛ ga øthʉ ra hogam'bʉi bʉ ja rá hmi. \q1 \v 76 Nɛ nuna ma t'ʉhni, da 'yɛ̨mb yʉ ją'i rá pøngahyą Oją mahɛ̨ts'i, \q1 nɛ da xih yʉ ją'i di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni, da dø'ma ra Hmu. \q1 \v 77 Nɛ da xi ʉ da mba ma punbi yʉ́ ts'oqui, \q1 nɛ da mba nhyąni. \q1 \v 78 Gätho da 'yøt' Oją nguetho di huɛ̨gahʉ \q1 nɛ ba pɛngahʉ ra Hmu ngue guesɛ rán nɛqui ma mbʉihʉ. \q1 \v 79 Nɛ gue'a di yorpa yʉ́ mbʉi ʉ i 'bʉpʉ ja ra 'bɛxui \q1 nɛ i 'yo bʉ ja rá 'yu ran dąte, \q1 nɛ da zixpʉ ja ran nɛqui, bi 'yɛ̨n'a ra Zacarías 'bʉ mim pøngahyą. \p \v 80 Nɛ nu rá t'ʉhni, ngue ra Xuua, bin te mán zaqui nɛ bin te rá mbʉi nangue Oją. Nɛ nu'bʉ min te, bim 'bʉpʉ ja ra dąpo asta gue'bʉ go bi zøn ra pa bi dʉmp' rá 'bɛfi bi xi Oją, guepʉ 'bʉh yʉ́ mi'israelhʉ. \c 2 \s1 Bim 'bʉ'a ra Jesús \p \v 1 Nu'bʉ mím 'bʉh ra Jesús, gue'ʉ yʉ pa bin ja ra dąpede bi 'yøt'a ra hmuts'ʉt'abi ngue ra Augusto César. \v 2 Nɛ gue'ʉ yʉ pa bin ts'ʉt'abi ra Cirenio bʉ ja ra xɛqui Siria, nɛ gue'ʉ yʉ pa ja bi dʉ'mi bi 'yøt' ra pede ʉ. \v 3 Gätho yʉ ją'i bi mba bʉ ja rá hnini zɛhɛ yʉ́m bombøta ngue da thuspa bʉ yʉ́ thuhu. \v 4 Janangue nu ra José bi nɛxpʉ ja ra hnini Nazaret ngue ra xɛqui Galilea, nɛ bi mba bʉ ja ra hnini Belén ngue ra xɛqui Judea, nguetho guepʉ rá hnini a rám bombøta a ra José, ngue ra David. \v 5 Nɛ bi mba da thuspa bʉ rá thuhu. Bi mbɛ a ra María rá xisu. Pɛ nu'a ra María ya min hąt'ʉhni a. \v 6 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ ja ra hnini Belén, bi zøn ra pa dim 'bʉh rá t'ʉhni bʉya. \v 7 Nɛ bim 'bʉ a rá mbʉdi ts'ʉnt'ʉ a ra María ngue ra Jesús. Nɛ bi mbant yʉ bazu, nɛ bi cärpʉ ja rán ts'adɛthą yʉ fani bʉ ja ra ngumfani, nguetho hin'yʉ bʉ din säya bʉ ja n'da ra ngu. \s1 Yʉ́m 'bɛhni Oją bi xih yʉ mbändɛ'yo ngue bim 'bʉh ra Jesús \p \v 8 Nu'a ra xui a bʉya, mi 'bʉpʉ häntho ra hnini Belén 'da yʉ mbändɛ'yo, madí jamansu yʉ́ dɛ'yo ʉ. \v 9 'Bex bi nu n'da rám 'bɛhni Oją ʉ, nɛ bi yorpʉ rán nɛqui Oją bʉ 'bʉi, nɛ ɛ̨mmɛ bin su'ʉ. \v 10 Pɛ nu'a rám 'bɛhni Oją bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―O guín suhʉ, nguetho bá ɛ̨cä ga xi ahʉ n'da ram hma gue di ja ahʉ gan johyahʉ gyʉ́ ją'ihʉ ua ja ra ximhäi. \v 11 Nu bʉ ra hnini Belén, ngue rá hnini ra David, ja bim 'bʉ'a nim pørpatehʉ, gue'a ra Cristo ra Hmu bi ma ba pɛn'nahʉ Oją. \v 12 Nɛ nu'bʉ gá tįmhbʉ n'da ra 'uɛre xí järpʉ ja rá yänza yʉ fani m'bant'i yʉm 'bahni, gue'a gdí pąhmbʉ a bʉya, bi 'yɛ̨n'a rám 'bɛhni Oją 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ mbändɛ'yo. \p \v 13 'Bex bi nɛqui n'dan nɛts'i yʉ́m 'bɛhni Oją, bi 'yɛ̨spa Oją ngue bin tuhu, nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \q1 \v 14 Nuįxte rá ts'ɛdi Oją mahɛ̨ts'i. \q1 Oją da hyurpa yʉ́ mbʉi gätho ʉ i 'bʉcua ja ra häi, hønt'a go to'o da hyąn'a rá mate, bi 'yɛ̨m 'bʉ min tuhu. \m \v 15 Nɛ bi mbeng mahɛ̨ts'i yʉ́m 'bɛhni Oją bʉya. Nɛ nu'ʉ yʉ mbändɛ'yo bin 'yɛ̨mp'ʉ bʉya: \p ―Ga mbähä bʉ ja ra hnini Belén, ga nuhʉ a bin ja ngue bi jajʉ ra Hmu ga pąhmbʉ. \p \v 16 Bi mba n'dihi ʉ bʉya, nɛ bi dįm bʉ a ra María nɛ ra José nɛ ra 'uɛre. Nɛ nu'a ra uɛre mi o bʉ ja rá yänza ra fani. \v 17 Nɛ nu'bʉ mi nu'ʉ yʉ mbändɛ'yo bʉya, bi mam bʉ a xí xih rám 'bɛhni Oją nangue ra t'ʉhni bim 'bʉi. \v 18 Nɛ gätho ʉ bi 'yø'a bi man'ʉ yʉ mbändɛ'yo, bi hyonya thoho ʉ. \v 19 Pɛ nu'a ra María, bi bɛ̨m bʉ mbo rá mbʉi 'bɛ'a gätho bin ja. \v 20 Nɛ nu yʉ mbändɛ'yo bi mbeng bʉya, nɛ bi 'yɛ̨spa Oją, ngue gätho bin ja'ʉ 'bɛ'a gätho bi sifi, nɛ xí nu. \s1 Bi mba ma däpi Oją a ra 'uɛre Jesús bʉ ja ra dąniją \p \v 21 Nu'bʉ mi gua'an hyąto pa xím 'bʉi, bi thɛcua rá xifani ra 'uɛre, nɛ bi thuspa rá thuhu dí Jesús, nɛ ngue'a xí xih rám 'bɛhni 0ją a ra María 'bʉ hin ní hyą rá t'ʉhni. \p \v 22 Nɛ nu'bʉ mí gua'a ra pa nts'änni da dø'ma ra María, tengu bi man yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés, ya i sä da mba bʉ ja ra dąniją bʉ Jerusalén. Nɛ bi zixa rá t'ʉhni ʉ ngue di däp Oją. \v 23 In ja bʉ bi 'yøt'e nguetho nɛ'a i mam bʉ ja rán t'ɛ̨di ra Moisés, ngue: “Gätho yʉ mbʉdi ts'ʉnt'ʉ da mba ma däpi Oją,” i ɛ̨m bʉ ja yʉn t'ɛ̨di. \v 24 Nɛ bi hyąxa n'da ra 'bøts'e bʉ ja ra dąniją tengu bi mam bʉ ja rán t'ɛ̨di ra Moisés ngue i ɛ̨na: “Yoho yʉ t'azʉ uague yoho yʉ ts'ąha ngue da hyo bʉ ja niją to'o im 'bʉh yʉ́ t'ʉhni.” \s1 Nu ra Simeón i thɛx ra 'uɛre Jesús \p \v 25 Nɛ mi 'bʉpʉ Jerusalén n'da ran 'yohʉ i Simeón, ra hocją'i a, mi numansu Oją nɛ mi tø'ma ra pa ngue da mba nhyąni ʉ yʉ ją'i israel, nɛ min 'youi rá Hogandąhi Oją a. \v 26 Nu rá Hogandąhi Oją bi bɛ̨nba ra Simeón gue hin da du asta gue'bʉ go da nu'a rá Thahni Oją ba pɛhni ngue ra Cristo a. \v 27 Nɛ nu'a rá Hogandąhi Oją bi bɛ̨nbi da zøm bʉ a ra Simeón bʉ ja ra dąniją 'bʉ mi zøm bʉ rá ta nɛ rá mbe di dä'a ra Jesús. \v 28 Nu ra Simeón bi dɛxa ra 'uɛre nɛ bi 'yɛ̨spa Oją bʉya, bi 'yɛ̨na: \q1 \v 29 Ma Hmu i, pɛ hin te dím bɛ̨ngä 'bʉ ga tugä ya, \q1 nguetho dá nugä na gá xiqui ngue ga nugä, ni 'yɛ̨hɛgä. \q1 \v 30 Nuya dá nusɛgä mam pørpatehe, \q1 \v 31 ngue gá sänni ngue da yąnba yʉ́ te ʉ to'o da bąh na. \q1 \v 32 Nuna di japi da nu ran nɛqui ʉ hing yʉ judío, \q1 nɛ gue'a dí t'ɛ̨scahe dyʉ ją'i israelgähe, dyʉ judíohe, bi 'yɛ̨n'a ra Simeón 'bʉ mi dɛxa ra 'uɛre Jesús. \s1 Bim pøngahyą ra Simeón 'bʉ mi nu ra Jesús \p \v 33 Nu ra José nɛ rá mbe ra Jesús bi hyonya thoho 'bɛ'a bi man ra Simeón nangue'a ra 'uɛre. \v 34-35 Nu ra Simeón bʉya, bi 'yäp Oją da 'yɛnspa rán jąpi ra José nɛ ra María, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ra t'ʉhni 'bʉ din dąn'yohʉ nts'änni xʉn ngu ʉ yʉ́ mi'israelhʉ dim 'bɛdi 'bʉ hin da numanho. Pɛ nu'ʉ to'o da numanho da yąn'a. Guehna dí fądi 'bɛ'a im bɛ̨m bʉ mbo yʉ́ mbʉi n'da ngu n'da yʉ ją'i. Nɛ nu'i María, gui nu ra dumbʉi xʉn ʉ tho ngue 'bɛ'a da t'ørpa na ni ts'ʉnt'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Simeón. \s1 Nɛ'a ra Ana bim pøngahyą 'bʉ mi nu ra Jesús \p \v 36 Nɛ'a n'da ra dąc'yɛi xisu ngue í Ana mi 'bʉpʉ ja ra dąniją, nɛ'a xin rá pøngahyą Oją a. Nu'a, rá t'įxu ra Fanuel a, rám bom'bɛto ra Aser ngue n'da rá ts'ʉnt'ʉ ra Israel. Nu ra Ana, nu'a nyoto jɛya bim 'bʉhmi rá ndø nɛ 'bex bi du. \v 37 Nɛ bim 'bʉsɛ goho 'däte ma goho njɛya, ya xʉn dąc'yɛi a. Nɛ nu ra Ana, mi ząm bʉ ja ra dąniją a. Min yąui Oją ra pa nɛ ra xui, nɛ ja yʉ pa him mi sihmɛ 'bʉ i thąnde Oją. \v 38 Nu'bʉ min yąhʉ ra Simeón ra María nɛ ra José, bi zøm bʉ ra Ana, nɛ 'bex bi xi Oją jamadi 'bʉ mi nu'a ra 'uɛre, nguetho bi bądi gue yʉ́ yąnte ʉ. Janangue'a bi 'yɛ̨mp'ʉ to'o mi tømp' yʉ́ yąnte ngue ya bi zøh ya. \s1 Bi mbenc'a ra José bʉ ra hnini Nazaret nɛ rá xisu \p \v 39 Nu'bʉ mi 'yøt'ʉ gätho mi man rán t'ɛ̨di Oją ngue da 'yøt'e, nu ra José nɛ ra María bi mbeng bʉ ja ra hnini Nazaret bʉ ja ra xɛqui Galilea. \v 40 Nɛ nu'a ra t'ʉhni bin te mán zaqui a, nɛ mi ja rán 'yomfɛ̨ni xʉn ho. Nɛ ɛ̨mmɛ bi jąp Oją a. \s1 Dɛ'mayon jɛya pɛ'ts'a ra Jesús 'bʉ mi mba bʉ ja ra dąniją \p \v 41 Nu ra José nɛ ra María ząi n'dandį n'da jɛya i pa bʉ ja ra hnini Jerusalén da nu ra dąmpɛti ngue ran dąbaxjua. \v 42 Nɛ nu'bʉ mi mbɛ'ts'a 'dɛ'mayon jɛya ra Jesús, bi mbähä bʉ ja ra hnini Jerusalén ngue da nu ra dąmpɛti bʉ. \v 43 Nu'bʉ mi gua'a ram pɛti, bi mbeng bʉ yʉ́ ngu yʉ ją'i. Nɛ nu'bʉ mi mba bʉ 'yu ra José nɛ ra María, him mi pą'ʉ ngue bá copʉ a ra Jesús. \v 44 Pɛ mim bɛ̨ni min 'yohʉ yʉ́ amigo. Nɛ n'dapa bin 'yo bʉ ja ra 'yu. Nɛ nu'bʉ mín de bin säya bʉya, nɛ njo'o bʉ ra Jesús. Nɛ nu rá mbe nɛ rá ta bi 'yän'dʉ yʉ́ amigo: “Ha gbán 'yohʉ a ra Jesús,” nɛ'ʉ yʉ́ mɛni bi 'yänni. \v 45 Pɛ him bi dįni, janangue'a bi mbeng bʉ Jerusalén, bi hyom bʉ. \p \v 46 Nɛ ná hyupa bʉya ja bi dįm bʉ ja ra dąniją. Mi 'bʉhmbʉ bʉ yʉ xänbate niją. Nɛ nu'a ra Jesús mi øde 'bɛ'a mi man'ʉ nɛ bi 'yän yʉn t'änni 'bɛ'a bi 'yøde. \v 47 Nu yʉ xänbate niją bʉya bi hyonya thoho nangue gätho 'bɛ'a mi pą'a ra Jesús. \v 48 Nɛ nu'a rá mbe nɛ ra José, bi hyonya thoho 'bʉ mi nu i yąhʉ yʉ xänbate. Nu'a rá mbe bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ts'ʉnt 'ʉ, hanja in jabʉ gá 'yørca'be, nguetho nu'a ni ta nɛcä ɛ̨mmɛ dá hon'a'be nɛ mi tu ma mbʉi'be. \p \v 49 Nu ra Jesús bi dądi: \p ―Pɛ nde'bʉ hin xquí hyongüi, nguetho guí pąhmi ngue jatho ga øt'ä rá 'bɛfi ma Ta. \p \v 50 Pɛ nu'ʉ, him bi bądi 'bɛ'a nam bøn'a bi man'a. \p \v 51 Pɛ nu'a ra Jesús 'bex bi mbähä bʉ ja rá ngu bʉ ra hnini Nazaret, nɛ nząi mi øt'a i pa nsifi. Pɛ nu'a rá mbe mim bɛ̨ntho bʉ ja rá mbʉi 'bɛ'a gätho bin ja. \v 52 Nu ra Jesús, in te rá ją'i nɛ in te rán 'yomfɛ̨ni. Nɛ gätho yʉ ją'i mi numanho a nɛ'a Oją mi numanho a. \c 3 \s1 Xuua Nxixyą bi dʉ'mi bi man rám hma Oją bʉ ma'ueni \p \v 1-2 Nu'bʉ ná 'dɛ'ma cʉt'a njɛya in ts'ʉt'abi ra hmuts'ʉt'abi Tiberio, nɛ bin yąui Oją ra Xuua bʉ ja ra dąpo mi 'bʉi, bi xifi di dʉmp'a rá 'bɛfi. Nɛ gue'a ra Xuua rá ts'ʉnt'ʉ ra Zacarías a. Nɛ guet'a ra jɛya bin ts'ʉt'abi ra Poncio Pilato bʉ ja ra xɛqui Galilea, nɛ n'dat'a ra jɛya bin ts'ʉt'abi a ra Felipe bʉ ja ra xɛqui Iturea nɛ ra xɛqui Traconite. Nu'a ra Felipe ngue rán 'yohʉ ra Poncio Pilato. Nɛ guet'a ra jɛya a bin ts'ʉt'abi ra Lisanias bʉ ja ra xɛqui Abilinia. Nɛ 'dat'a ra jɛya mi ngʉrpa mbäją ra Anás nɛ ra Caifás bʉ Jerusalén. \v 3 Nɛ nubʉya, bi dʉmp' rá 'bɛfi ra Xuua Nxixyą, bin 'yo bʉ n'danguadi ra dąthe Jordán nɛ bi xih yʉ ją'i di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni nangue yʉ́ ts'oqui, n'dahma da mba ma punbi. Nɛ bi xifi din xixyą bʉya. \v 4 Nɛ guehna ra Xuua bi man'a ra Isaías 'bʉ mi 'yɛ̨na: \q1 N'da ra ją'i din yą bʉ ja ra dąpo nɛ da 'yɛ̨na: \q1 “Dami päh nin 'yomfɛ̨nihʉ, ga simhbʉ ra Hmu mi ts'ʉtho da zøcua. \q1 Dami hoc ni mbʉihʉ, ga tømhbʉ xʉn ho. \q1 \v 5 Tengu yʉ mbothäi nɛ yʉ t'øhø din juąni \q1 tengu n'da ra 'yu i pa ma hoqui, hingui ndaxni, i uɛ̨ntho, din ja bʉ ni mbʉihʉ. \q1 \v 6 Nɛ gätho yʉ ją'i da nu'a ram pørpate ba pɛnd Oją,” da 'yɛ̨na, bi 'yɛ̨n'a ra Isaías. \p \v 7 Nɛ bi zøm bʉ yʉ ją'i bʉ 'bʉh ra Xuua ngue in nde din xixyą ʉ. Nɛ nu ra Xuua bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'ahʉ tengu thoho 'bʉ gyʉ́ pozʉhʉ, nɛ guí ɛ̨nsɛhʉ hin guin nuhʉ rá muui ni ts'oquihʉ 'bʉ gan xixyąhʉ, nɛ hin gui hoc ni mbʉihʉ. \v 8 Pɛ nte di muui 'bʉ guí ɛ̨mhbʉ gán yąmhbʉ ngue ya nim bombøtahʉ ra Abraham. Pɛ nɛhya yʉ do i 'bongua mi sä xtá 'yɛ̨na yʉ́ t'ʉhni ra Abraham gue'bʉ gue'a xtán nde Oją a. \v 9 Nɛ nu'a to'o gätho him bi päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni nangue yʉ́ ts'oqui, tengu'bʉ yʉ za ngue hingui ho yʉ́n dät'o. Nɛ nu rán ts'onza Oją ya mahoqui xʉn ho ngue da 'yɛx'ʉ yʉ za hingui ho yʉ́n dät'o, nɛ da thøspʉ ja ra sibi din zø, bi 'yɛ̨n a ra Xuua. \p \v 10 Nu yʉ ją'i bʉya, bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―'Bɛ'a sä ga øt'ähe 'bʉ, bi 'yɛ̨mp'a ra Xuua. \p \v 11 Nu ra Xuua bi dąti: \p ―Nu'a to'o i ja yoho yʉ́ pahni, di un'na n'da to'o hin'yʉ rá pahni. Nɛ nu'a to'o i ja 'bɛ'a da zi, di unni ts'ʉ a to'o hin'yʉ da zi, bi 'yɛ̨na. \p \v 12 Nɛ'ʉ 'da yʉ hyącahäi xí zøm bʉ ngue in nde da mba ma xixyąbi, bi 'yän'dʉ: \p ―Xänbate i, 'bɛ'a sä ga øt'ähe. \p \v 13 Nu ra Xuua bi dąti: \p ―'Yo guí huspahʉ man'da ra renta, pɛ hønt'a i man rán t'ɛ̨di ra häi gui hyąjʉ. \p \v 14 Nɛ'ʉ 'da yʉ dofʉi bi 'yänni: \p ―Nɛcähe, 'bɛ'a sä ga øt'ähe, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p Nu ra Xuua bi dąti: \p ―O guí hącuahʉ ra mbɛti yʉ ją'i nangue ni ts'ɛdizɛhɛhʉ. Nɛ o gadí yąfʉ n'da ra ją'i 'bʉ guí pąhmbʉ him majuąni a guí mamhbʉ. Nɛ hin guim bɛ̨mhbʉ ngue man'da ɛ̨mmɛ xʉn ngu gui tąhmbʉ, pɛ hønt'a nin zäbi gui tąhmbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua. \p \v 15 Nɛ xʉn ngu ʉ ngue mi tø'ma ra Cristo mim bɛ̨nsɛ ʉ ngue ɛ̨mbi ra Cristo a ra Xuua. \v 16 Pɛ nu'a ra Xuua bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nugä dí xixyą ahʉ ngue ra dehe thoho, pɛ ba ɛ̨'a n'da ja rá ts'ɛdi xinda guecä, hin dí sʉcä tengu a. Nu'a di hoc'ahʉ nangue rá Hogandąhi Oją tengu'bʉ xtí hoc'ahʉ ra sibi. \v 17 Nɛ da huahn'dʉ yʉ ją'i tengu 'bʉ i pa nt'ɛi yʉ trigo. Nu rá xi di 'uec ran dąhi, nɛ nu yʉ trigo da mba m'bɛ'ts'i, pɛ nu yʉ́ xi da t'upʉ ja ra sibi njąm'bʉ i huɛ̨t'i, in jabʉ da 'yøt' 'bʉ bi huahn yʉ ją'i a ra Cristo, bi 'yɛ̨n a ra Xuua. \p \v 18 Nɛ xʉn ngu mi'da yʉm hma bi xi ʉ yʉ ją'i nangue ran ho ma'da'yo. \v 19 Pɛ nu ra Xuua bi dąmhyą ra ts'ʉt'abi Herodes nguetho nu ra Herodes bi zin'a rá 'bɛpozɛhɛ, ngue rá xisu ra Felipe, í Herodías a ra xisu. Nɛ hinga hønt'a pɛ xʉn ngu mi'da yʉn ts'o bi 'yøt'a, janangue bi dąmhyą. \v 20 Pɛ nu ra Herodes man'da xʉn ngu rá ts'oqui bi 'yøt'e nguetho bi got'a fädi a ra Xuua. \s1 Ra Jesús bin xixyą \p \v 21 Nu'bʉ mi xixyąba yʉ ją'i a ra Xuua, nɛ'a ra Jesús bi mba bʉ, bin xixyą. \v 22 Nɛ nu ra Jesús 'bʉ mi yąui Oją, 'bex bá xoh mahɛ̨ts'i nɛ bá cą a rá Hogandąhi Oją tengu n'da ra t'azʉ, nɛ bi zoxpʉ ja rá ją'i ra Jesús. Nɛ bi t'ø'a n'da ra nde mahɛ̨ts'i bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'i ma Ts'ʉnt'ʉ i, ɛ̨mmɛ dadí huɛ̨c'i i, nɛ dí numanho i, bi 'yɛ̨n Oją. \s1 Nu'ʉ yʉ́m bombøta ra Jesús \p \v 23 Nu ra Jesús mi pɛ'ts'a n'däte ma'dɛt'a njɛya 'bʉ mi dʉmp' rá 'bɛfi ua ja ra häi. Nu yʉ ją'i mim bɛ̨ni rá ts'ʉnt'ʉ ra José a ra Jesús. Nɛ nu ra José rá ts'ʉnt'ʉ ra Elí a. \v 24 Nu ra Elí, nu'a rá ta, gue'a ra Matat a. Nu ra Matat, nu'a rá ta gue'a ra Leví a. Nu ra Leví, nu'a rá ta gue'a ra Melqui a. Nu ra Melqui, nu'a rá ta gue'a ra Jana a. Nu ra Jana, nu'a rá ta gue'a ra José a. \v 25 Nu ra José, nu'a rá ta ra Matatías a. Nu ra Matatías, nu'a rá ta ra Amós a. Nu ra Amós, nu'a rá ta ra Nahum a. Nu ra Nahum, nu'a rá ta ra Esli a. Nu ra Esli, nu'a rá ta ra Nagai a. \v 26 Nu ra Nagai, nu'a rá ta ra Maat a. Nu ra Maat, nu'a rá ta, ra Matatías a. Nu ra Matatías, nu'a rá ta ra Semei a. Nu ra Semei, nu'a rá ta ra José a. Nu ra José, nu'a rá ta ra Judá a. \v 27 Nu ra Judá, nu'a rá ta ra Joana a. Nu ra Joana, nu'a rá ta ra Resa a. Nu ra Resa, nu'a rá ta ra Zorobabel a. Nu ra Zorobabel, nu'a rá ta ra Salatiel a. Nu'a ra Salatiel, nu'a rá ta ra Neri a. \v 28 Nu ra Neri, nu'a rá ta ra Melqui a. Nu ra Melqui, nu'a rá ta ra Adi a. Nu ra Adi, nu'a rá ta ra Cosam a. Nu ra Cosam, nu'a rá ta ra Elmodam a. Nu ra Elmodam, nu'a rá ta, ra Er a. \v 29 Nu ra Er nu'a rá ta ra Josué a. Nu ra Josué, nu'a rá ta ra Eliezer a. Nu ra Eliezer, nu'a rá ta ra Jorim a. Nu ra Jorim, nu'a rá ta ra Matat a. \v 30 Nu ra Matat, nu'a rá ta ra Leví a. Nu ra Leví, nu'a rá ta ra Simeón a. Nu ra Simeón, nu'a rá ta ra Judá a. Nu ra Judá, nu'a rá ta ra José a. Nu ra José, nu'a rá ta ra Jonán a. Nu ra Jonán, nu'a rá ta ra Eliaquim a. \v 31 Nu ra Eliaquim, nu'a rá ta, ra Melea a. Nu ra Melea, nu'a rá ta, ra Mainán a. Nu ra Mainán, nu'a rá ta ra Matata a. Nu ra Matata, nu'a rá ta, ra Natán a. \v 32 Nu ra Natán, nu'a rá ta, ra David a. Nu ra David, nu'a rá ta, ra Isaí a. Nu ra Isaí, nu'a rá ta, ra Obed a. Nu ra Obed, nu'a rá ta, ra Booz a. Nu ra Booz, nu'a rá ta ra Salmón a. Nu ra Salmón, nu'a rá ta, ra Naasón a. \v 33 Nu ra Naasón, nu'a rá ta ra Aminadab a. Nu ra Aminadab, nu'a rá ta ra Aram a. Nu ra Aram, nu'a rá ta ra Esrom a. Nu ra Esrom, nu'a rá ta ra Fares a. Nu ra Fares, nu'a rá ta ra Judá a. \v 34 Nu ra Judá, nu'a rá ta ra Jacob a. Nu ra Jacob, nu'a rá ta ra Isaac a. Nu ra Isaac, nu'a rá ta ra Abraham a. Nu ra Abraham, nu'a rá ta, ra Taré a. Nu ra Taré, nu'a rá ta ra Nacor a. \v 35 Nu ra Nacor, nu'a rá ta ra Serug a. Nu ra Serug, nu'a rá ta ra Ragau a. Nu ra Ragau, nu'a rá ta, ra Peleg a. Nu ra Peleg, nu'a rá ta, ra Heber a. Nu ra Heber, nu'a rá ta, ra Sala a. \v 36 Nu ra Sala, nu'a rá ta, ra Cainán a. Nu ra Cainán, nu'a rá ta ra Arfaxad a. Nu ra Arfaxad, nu'a rá ta, ra Sem a. Nu ra Sem, nu'a rá ta, ra Noé a. Nu ra Noé, nu'a rá ta, ra Lamec a. \v 37 Nu ra Lamec, nu'a rá ta, ra Matusalén a. Nu ra Matusalén, nu'a rá ta, ra Enoc a. Nu ra Enoc, nu'a rá ta, ra Jared a. Nu ra Jared, nu'a rá ta, ra Mahalaleel a. Nu ra Mahalaleel, nu'a rá ta ra Cainán a. \v 38 Nu ra Cainán, nu'a rá ta ra Enós a. Nu ra Enós, nu'a rá ta ra Set a. Nu ra Set, nu'a rá ta ra Adán a. Nɛ nu ra Adán, bi zänd Oją a. \c 4 \s1 Ra Jesús bi nu rán ts'äte ra zįthu \p \v 1 Nu ra Jesús bi nɛxpʉ ja ra dąthe Jordán nɛ min 'youi rá Hogandąhi Oją. Nɛ nu'a rá Hogandąhi Oją bi bɛ̨nbi da mba bʉ ma'ueni bʉ ja ra dąpo. \v 2 Nɛ nyote pa nɛ nyote xui bim 'bʉpʉ ja ra dąpo ra Jesús. Nɛ bi ts'äp rá mbʉi, bi zä'a ra zįthu. Nɛ xíngui ts'ʉ bin sihmɛ gätho yʉ pa bim 'bʉpʉ, nɛ bin tumanthuhu bʉya. \v 3 Nɛ bi 'yɛ̨n'a ra zįthu: \p ―Nu'bʉ majuąni gue'e rá ts'ʉnt'ʉ Oją, dami japi dim hmɛ ra do 'bɛngua, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 4 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Nt'o't'i bʉ ja rám hman Oją: “Hinga hønt'a ra hmɛ dím 'bʉh yʉ ją'i pɛ nɛ'a gätho i man Oją,” bi t'ɛ̨mp'a ra zįthu. Nɛ him bi 'yøt'a bi sifi. \p \v 5 Pɛ nubʉya, nu ra zįthu bi zix a ra Jesús bʉ ja n'da ra t'øhø xʉn hɛ̨ts'i, nɛ bi 'yuti hapʉ gätho 'bʉ'ʉ ja yʉ́ ts'ɛdi yʉ ts'ʉt'abi ua ja ra häi, \v 6 nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gätho guí nu ya ga 'da'a'i, nguetho ma mbɛtigä. Ya bin'daqui nɛ sä ga unni to'o gätho dín nde ga unni. \v 7 Nɛ nu'bʉ gan dąnyahmu bʉ ja ma gua nɛ gui thąndegui, ga 'da a i gätho guín nu ya, i ɛ̨n'a ra zįthu. \p \v 8 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―“Hønt'a Oją, ra Hmu, ga thąndehʉ nɛ ga ørpahʉ rá 'bɛfi a,” i ɛ̨m bʉ ja rám hman Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 9 Nubʉya, nu ra zįthu bi zix mahøn'a a ra Jesús bʉ ra hnini Jerusalén, nɛ bin tøpʉ magąts'i thoho ra dąniją. Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ majuąni gue'e rá ts'ʉnt'ʉ i Oją, damin säqui, gui sonʉ häi, nɛ hin hapʉ gui 'uaqui, \v 10 nguetho nt'o't'i bʉ ja rám hman Oją: \q1 Nu'a Oją ba pɛn'dʉ yʉ́m 'bɛhni da mbäx'i i. \q1 \v 11 Nɛ da bɛnt'i i nɛ hin hapʉ gui 'uaqui, i ɛ̨m bʉ ja rá t'ohni Oją, bi 'yɛ̨n'a ra zįthu. \p \v 12 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Pɛ nɛ'a i mam bʉ ngue: “Nu Oją ma Hmuhʉ njongui sä da zä'a ngue da bą 'bʉ majuąni da 'yøt'a im man'a,” i ɛ̨m bʉ ja rá t'ohni Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 13 Nu'bʉ mi gua'a bi man yʉ́n ts'äte ra zįthu, bi 'uepʉya, bi zo'a ra Jesús 'da yʉ pa. \s1 Ra Jesús bi dʉmp' rá 'bɛfi bʉ ja ra xɛqui Galilea \p \v 14 Nu ra Jesús bi mbeng bʉ ja ra häi Galilea, min 'youi rá Hogandąhi Oją. Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ bi 'yø'a i øt' ra Jesús. \v 15 Nɛ bi xänba yʉ ją'i bʉ ja yʉ niją, nɛ gätho bi numanho a. \s1 Nu ra Jesús bi mba bʉ ja ra hnini Nazaret guepʉ bin te \p \v 16 Nu ra Jesús bʉya bi mba bʉ ja ra hnini Nazaret, guepʉ bin te. Nu ra pa ran säya bi mba bʉ ja ra niją tengu ząi mi ørpʉ hapʉ mí 'yo. Nɛ bim 'bäi ngue da nɛh rám hman Oją. \v 17 Nɛ bin t'un'na rá søcuą bi 'yo't'a ra pøngahyą Isaías, nɛ bi tʉnts'a ra søcuą guepʉ i ɛ̨na: \q1 \v 18 Nu'a Oją bi 'yɛnscä rá Hogandąhi \q1 nguetho bi huangä nɛ bá pɛngä ga xih yʉ hyoya ran ho ma'da'yo. \q1 Bá pɛngä ngue ga hurpa yʉ́ mbʉi to'o i ja yʉ dumbʉi. \q1 Nɛ ga xocua ʉ to'o xí bɛnt'a ra zįthu tengu'bʉ i ofädi ʉ. \q1 Ga xocpa yʉ́n 'yomfɛ̨ni yʉ ją'i nɛ da bą'a majuąni rá 'yu Oją ʉ. \q1 Nɛ ga japi him man zä ran ʉ ʉ di ʉnba yʉ́ hmu. \q1 \v 19 Nɛ ga xih yʉ ją'i ngue bi zøn ra ora da 'yørpa rá mate Oją ʉ, i ɛ̨m bʉ ja rá søcuą ra Isaías guepʉ bi nɛh ra Jesús. \p \v 20 Nu ra Jesús 'bʉ mi gua'a bi nɛh ra søcuą, bi mbants'i, bi uni da 'bɛs' mahøn'a ra søcuą. Nɛ bi hyuh pʉya ngue da xi ʉ 'bɛ'a mí mam bʉ. Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ja ra niją bi hyɛ̨t'a ra Jesús. \v 21 Nu'a bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'a dá nɛcä ya, mi mam bʉ ja rá søcuą ra Isaías ngue mi ma din ja, nɛ bin ja a ya, nguetho dí 'bʉcä ua, bi 'yɛ̨na. \p \v 22 Nɛ gätho yʉ ją'i bin yąmanho nangue ra Jesús nɛ bi hyonya thoho nguetho mahotho a bi man ra Jesús bʉ ja ra niją. Nɛ ɛ̨n'ʉ: \p ―Hanja ngubʉ i øt'e, ɛ̨n'ʉ nguetho im bɛ̨ni gue ra Jesús rá ts'ʉnt'ʉ ra José. \p \v 23 Nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Masque guí nde gui xijʉ a ram hma i ɛ̨na: “Grá 'yøthebate, damin hoczɛhɛ,” masque guí nde gui xijʉ a, nguetho guím bɛ̨nsɛhʉ, hin dí øt'ua ja ma hnini zɛhɛ ʉ yʉn t'øt'e nuįxte tengu dá øt'ä bʉ ja ra hnini Capernaum, bi 'yɛ̨na. \v 24 Majuąni dí xi ahʉ, n'da rá pøngahyą Oją hingui hnumansu bʉ ja rá häizɛhɛ. \v 25 Njabʉ bi 'yøt' ra pøngahyą Elías 'bʉ maya'bʉ. Xʉn ngu yʉ xisu xí du yʉ́ ndø mi 'bʉi ngue yʉ́ mijudíohʉ, gue'bʉ him bin 'ye hyu jɛya made, nɛ bin ja ra thuhu bʉ. \v 26 Pɛ him bi mbäx'a n'da ra xisu xí du rá ndø bʉ ja rá häizɛhɛ, pɛgue bi 'bɛn bʉ ra hnini Sarepta guepʉ ra häi Sidón, da mbäx a n'da ra xisu mi 'bʉpʉ, bi 'yɛ̨na. \v 27 Nɛ ngutho bi 'yøt' ra pøngahyą Eliseo, guexta'a xʉn ngu yʉ́ mijudíohʉ mi hɛ̨mb ra t'axca'ya, pɛ xínga n'da bi hoc'a ra pøngahyą ngue yʉ́ mɛnguzɛhɛhʉ, hønt'a ra hmudofʉi Naamán, ra mɛngu bʉ ra häi Siria, bi hoqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 28 Nɛ nu'bʉ mi man'a ra Jesús a bi ma, nu yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ja ra niją ɛ̨mmɛ bin cuɛ bʉya. \v 29 Nɛ bi ndants'ʉ bi bɛnt'a ra Jesús nɛ bi zixpʉ mayą ra nyuni, im bɛ̨ni da hyøm bʉ ja ra mba'ye. \v 30 Pɛ nu'a ra Jesús bi tho in de bʉ 'bʉh yʉ ją'i, nɛ bi zopʉ ʉ, nɛ hin te bin jap'a. \s1 Bi hoc'a n'da ran 'yohʉ min 'youi ra zįthu a ra Jesús bʉ ja ra niją \p \v 31 Nɛ nu'a ra Jesús bi mbeng bʉ ja ra hnini Capernaum bʉ ja ra häi Galilea, nɛ i xänba yʉ ją'i 'bʉ ra pa ran säya. \v 32 Nɛ gätho yʉ ją'i bi hyonya thoho nangue rán xädi a, nguetho ra Jesús bi 'yuti xʉn ho ngue mi ja rán t'ɛ̨di gue'bʉ mi xänbi. \p \v 33 Nu n'da ra pa mi 'bʉpʉ ra Jesús bʉ ja ra dąniją nɛ mi 'bʉpʉ n'da ran 'yohʉ min 'youi ra zįthu, nɛ ɛ̨mmɛ nts'ɛdi bi mbafi, nɛ bi 'yɛ̨na: \p \v 34 ―Gra Jesús, ra mɛngu Nazaret, 'bɛ'a guí nde gui 'yørcahe, ha gui juaje ya. Nugä dí pącä to'o i, rá Hogam 'bɛhni Oją i. \p \v 35 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Damin hɛ̨ nɛ gui pøm bʉ ja rá mbʉi na ran 'yohʉ. \p Nɛ nu'a ra zįthu nts'ɛdi bi hyømma häi ran 'yohʉ bʉ 'bäh yʉ ją'i nɛ bi bøm bʉ rá mbʉi ran 'yohʉ bʉya, pɛ hin hapʉ bi ʉnba ran 'yohʉ. \v 36 Nɛ bi hyonya thoho yʉ ją'i 'bɛ'a bin ja na ran 'yohʉ. Nɛ bin 'yɛ̨mzɛhɛ n'da ngu n'da: “'Bɛ'a ní ts'ɛdi i ja na ran 'yohʉ nɛ i sä i høn'a thi yʉ zįthu,” bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \p \v 37 Nɛ bi t'øde gätho ra xɛqui bʉ 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi hocpa rá suto ra Simón Pedro \p \v 38 Nu ra Jesús bʉya bi bøm bʉ ja ra niją, bi mba bʉ ja rá ngu ra Simón Pedro. Nɛ nu'a rá suto ra Simón Pedro, xʉn ʉ, nts'ɛdi ra pa mi ja. Nɛ bi si a ra Jesús ngue xʉn ʉ a ra xisu. \v 39 Nu ra Jesús bim 'bäpʉ mi 'bɛn'a ra hyɛ̨nni, nɛ bi ma ngue da bøn'a ra pa. 'Bex bi bøn'a ra pa, hin hapʉ xʉn ʉ bʉya. 'Bex bi ndants'a ra xisu nɛ bi hoc ran sihmɛ, bi 'uįn'ʉ. \s1 Nu ra Jesús bi hoqui xʉn ngu yʉ ją'i \p \v 40 Nɛ nu'bʉ mí yʉh ra hyadi, gätho yʉ hyɛ̨nni bi ts'ixpʉ 'bʉh ra Jesús. Nɛ 'bex bi yąn'ʉ yʉ hyɛ̨nni 'bʉ mi mba nthädi n'da ngu n'da ʉ, bi dä'a ra Jesús. \v 41 Nɛ yʉ zįthu min 'yohʉ 'da yʉ ją'i bi japi da bøn'ʉ. Nɛ nts'ɛdi i mba'ʉ, i ɛ̨n'ʉ: \p ―Nu'i, rá Ts'ʉnt'ʉ i Oją, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p Pɛ nu ra Jesús him bi japi din yą nguetho mi pą'ʉ gue ra Cristo a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi man rám hma bʉ ra xɛqui Galilea \p \v 42 Nɛ nu'bʉ mi hyax bʉya, t'ʉxuditho bi mbasɛ bʉ ma'ueni ra Jesús. Nu yʉ ją'i bi hyoni gue'bʉ go mi dįni, nɛ him min nde'ʉ da mba ra Jesús. \v 43 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nugä jatho ga mbagä mi'da yʉ hnini, ga mam bʉ ran ho ma'da'yo, ga xih yʉ ją'i 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją ua, jananjabʉ bá pɛngä Oją, bi 'yɛ̨na. \p \v 44 Nɛ bi thopʉ ja mi'da yʉ hnini ja ra xɛqui Galilea bʉya, nɛ bi mam bʉ rám hma bʉ ja yʉ niją. \c 5 \s1 'Da yʉ mbahuą bi jap'a ra Jesús xʉn ngu bi dɛ yʉ huą \p \v 1 Nɛ man'da ra pa, ra Jesús mi 'bäpʉ ja ndendądehe Genesaret. Nɛ ɛ̨mmɛ mi dʉ bʉ yʉ ją'i in nde da 'yøh rám hman Oją, nɛ hingui sä bʉ dim 'bä'a ra Jesús. \v 2 Nɛ bi nu, i høpʉ yoho yʉ mbosa hin te i ja bʉ mbo. Nɛ bi zo'ʉ yʉ́ mbɛti bʉ ndenthe gue'bʉ mi mben yʉ́ xit'ą. \v 3 Nu'a n'da, rá mbɛti ra Simón Pedro, nɛ bi hyu'a ra Jesús. Nɛ bi xi'a ra Simón da gon'i ts'ʉ ra mbosa. Nɛ nu yʉ ją'i bim 'bäpʉ ndenthe ʉ. Nu ra Jesús bi xänba ʉ yʉ ją'i bʉya. \v 4 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi man ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a ra Simón: \p ―Dami thąm bʉ xʉn hɛ̨ ra dehe, nɛ gui 'yɛm bʉ ni xit'ą. Guepʉ da zä gui thɛ yʉ huą. \p \v 5 Pɛ bi 'yɛ̨n'a ra Simón: \p ―Xänbate, gätho ra xui dám pɛhmbe nɛ hin te dá thɛhe yʉ huą, pɛ nu'bʉ guím ma, ga ɛmhbe mahøn'a, bi 'yɛ̨na. \p \v 6 Nɛ bi 'yɛm bʉya, nɛ xʉn ngu bi dɛ yʉ huą gue'bʉ go mi mbʉdi bin tʉn yʉ́ xit'ą. \v 7 Nɛ bi xi'ʉ yʉ́ mimbahuąhʉ di zɛ'i ts'ʉ. Nɛ bi yuts'i gätho yoho yʉ́ mbosa, nɛ in nde da dom bʉ mbo ra dehe yʉ mbosa nangue nán hyʉ yʉ huą. \v 8 Nɛ nu'bʉ mi nu ra Simón Pedro 'bɛ'a bin ja, bin dąnyahmu bʉ ja rá gua ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Dami 'ue'i ts'ʉ nanguecä nguetho nugä drá dądits'oquigä, bi 'yɛ̨n'a ra Pedro. \p \v 9 Ngubʉ bi ma nguetho bi hyonya thoho ngue xʉn ngu yʉ huą bi dɛ. \v 10 Nɛ'a ra Jacobo nɛ ra Xuua ngue yʉ́ ts'ʉnt'ʉ ra Zebedeo, bi hyonya thoho ʉ. Nɛ nu'ʉ mi comhbʉ rá 'bɛfi a ra Pedro. Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a ra Simón: \p ―O guín su nɛ nuya gui dʉ'mi gui hyon yʉ ją'i to'o da 'yɛ̨c'yɛigui, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 11 Nɛ nu'bʉ mí zøm bʉ ndenthe ʉ yʉ́ mbosa bʉya, bi dɛn'na ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi hoc'a n'da mí hɛ̨mb ra t'axca'ya \p \v 12 Nu n'da ra pa mi 'bʉpʉ ja n'da ra hnini ra Jesús. Nɛ'a n'da ran 'yohʉ mi 'bʉpʉ, mi hɛ̨mb ra t'axca'ya gätho rá ją'i. Nɛ nu'a ran 'yohʉ 'bʉ mi nu a ra Jesús, 'bex bim 'bɛmfo bʉ ja rá gua ra Jesús, nɛ bi 'yäp ra mate ran 'yohʉ ngue in nde da yąni, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ma Hmu i nu'bʉ guín nde, da zä gui jaqui da yąngä. \p \v 13 Nu ra Jesús bi dąti nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nugä, dín nde ngue 'bex da zä i. Nuya bi yąn'a ya, bi 'yɛ̨mbi. \p 'Bex bi zä'a ran 'yohʉ bʉya. \p \v 14 Nɛ nu ra Jesús bi hɛcua a ran 'yohʉ gue hin da mam bʉ 'bʉh yʉ ją'i, pɛ da mam bʉ 'bʉh yʉ mbäją. Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ní mba bʉ 'bʉh yʉ mbäją, gui 'yøt'a rán t'ɛ̨di ra Moisés ngue da 'yøt'a n'da 'bʉ bi yąn'a ra t'axca'ya, n'dahma da bąh yʉ ją'i ngue majuąni bi yąn'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 15 Pɛ nu'ʉ yʉ ją'i guemhma mi ma hønbʉ go hapʉ ja yʉ hnini 'bɛ'a gätho øt'a ra Jesús, nɛ man'da xʉn ngu bi mba bʉ mi 'bʉi ngue da 'yøsɛ ʉ 'bɛ'a i man'a, ngue in nde din hocpa yʉ́n ʉ i hɛ̨mp'i 'da'ʉ. Nɛ xʉn ngu bi hoc'a ra Jesús, madague'a hønt'a go mán ʉ mi hɛ̨mp'ʉ. \v 16 Nu'a ra Jesús bʉya mi pa bʉ ma'ueni guepʉ hingui 'bʉh yʉ ją'i, din yąui Oją. \s1 Nu ra Jesús bi hoc'a n'da mi ts'a rá ją'i \p \v 17 Nu n'da ra pa bi xänba yʉ ją'i ra Jesús. Nɛ mi 'bʉpʉ 'da yʉ fariseo nɛ 'da yʉ xänbate niją, xpí 'yɛ̨'ʉ hønbʉ go hapʉ i ja yʉ hnini bʉ ra xɛqui Galilea nɛ ra xɛqui Judea, nɛpʉ ra dąhnini Jerusalén. Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yut'ʉ ngue min 'youi xʉn ngu rá ts'ɛdi Oją 'bʉ mi hoc yʉn zäman'ʉ. \v 18 Nɛ bi zøm bʉ 'da yʉn 'yohʉ, bá tu n'da ran 'yohʉ xʉn ʉ, mi ts'a rá ją'i a, ox ra 'beza. Nɛ min nde xtán yʉrpʉ mbo 'bʉh ra Jesús. \v 19 Pɛ ɛ̨mmɛ dʉ yʉ ją'i bʉ ja ra goxthi, nɛ hin hapʉ sä dí yʉt'i. Janangue'a bi zix ra därgɛ̨hɛ bʉ maxøts'e ra ngu, nɛ bi xospa rá 'bet'e nɛ bi cą'ma ran 'yohʉ bʉ made i 'bä'a ra Jesús. Nɛ ox ra 'beza 'bʉ mi cąmp'ʉ. \v 20 Bi bąh ra Jesús bʉya gue i ɛ̨c'yɛi xʉn ho ʉ yʉn 'yohʉ gue i ja rá ts'ɛdi a, 'bʉ mi nu'a bi 'yøt'ʉ. Janangue'a bi 'yɛ̨mp'a ra därgɛ̨hɛ: \p ―Amigo, ya ma punbi ni ts'oqui, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 21 Pɛ nu'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ: “Hanja na ran 'yohʉ ngue ɛ̨na da 'yøt'a i øt' Oją, nɛ ya ɛ̨na sä di punba rá ts'oqui n'da ra ją'i. Hingui numansu Oją na,” bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ xänbate nɛ yʉ fariseo. \p \v 22 Pɛ nu'a ra Jesús i pądi 'bɛ'a im bɛ̨n'ʉ, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja in jabʉ guím bɛ̨mhbʉ. \v 23 Ha guím bɛ̨mhbʉ ngue nte ní mbatho dá xicä ran 'yohʉ, ngue rá ts'oqui ya xʉm punbi. Ha guím bɛ̨mhbʉ man'da xquí pąhmbʉ ngue i ja ma ts'ɛdi 'bʉ ga xifi da ndants'i, din 'yo. \v 24 Pɛ ga ut'ahʉ ngue i ja man t'ɛ̨di ua ja ra häi ga punba yʉ́ ts'oqui n'da ra ją'i, ngue ga japi din 'yo na ran 'yohʉ, guecä gue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nubʉya bi 'yɛ̨mp'a mí ts'a rá ją'i: \p ―Dami ndants'i, gui cąx ni fįdi nɛ gui mba ni ngu, bi t'ɛ̨mbi. \p \v 25 'Bex bi ndants'a ran 'yohʉ bi gąx rá fįdi nɛ bi mba rá ngu, nɛ bi 'yɛ̨spa Oją bʉ ní mba. Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ bi nu 'bɛ'a bin ja. \v 26 Nɛ gätho bi hyonya thoho ʉ, nɛ bin su, bi 'yɛ̨spa Oją nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―N'da ran t'øt'e nuįxte dá nuhʉ ra pa jabʉ ya, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ ją'i. \s1 Ra Jesús bi xih ra Leví da dɛnni \p \v 27 M'bɛjua bʉya, bi bøm bʉ ja ra ngu ra Jesús, nɛ bi thopʉ mi hu'a ra Leví, guepʉ mí hąc rán ju't'i ra häi, nguetho ra hyącahäi a. Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Dami tɛngui, bi t'ɛ̨mp'a ra Leví. \p \v 28 Nu ra Leví bʉya, 'bex bi ndants'a, bi zopʉ gätho mi ja nɛ bi dɛn'na ra Jesús. \p \v 29 Nɛ nu'a ra Leví bʉya, bi 'yøt'a n'da ran sihmɛ xʉn ndoho bʉ ja rá ngu, ngue bin sihmɛ bʉ ra Jesús. Nɛ bi zøm bʉ ja ran sihmɛ xʉn ngu yʉ hyącahäi nɛ xʉn ngu mi'da yʉ ją'i, 'darpʉ bin sihmɛhʉ ra Jesús. \v 30 Pɛ nu'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją bi 'yɛ̨na: \p ―Hanja gní sihmɛhʉ yʉ dądits'oqui nɛ yʉ ziyate hyącahäi, bi t'ɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \p \v 31 Nu ra Jesús bi xi a n'da ran t'uti 'bʉ mi dąt'ʉ: \p ―To'o i 'bʉh mán zaqui hingui hon'a to'o da 'yøthe, pɛ hønt'a to'o xʉn ʉ i hon'a da 'yøthe. \v 32 Nugä ma 'bɛfigä ngue ga xih yʉ dądits'oqui di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni. Pɛ nu'ʉ to'o ɛ̨nsɛ mahoqui yʉ́ mbʉi, nɛ hingui sä ga zɛ'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bi t'än'na ra Jesús hanja him bi 'yɛ't' yʉ́n sihmɛ yʉ́ xädi \p \v 33 Nɛ bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Nu yʉ́ xädi ra Xuua Nxixyą nząi ɛ't' yʉ́n sihmɛ 'bʉ i yąui Oją, nɛ'ʉ yʉ́ xädi yʉ fariseo, pɛ nu ni xädi hin jąm'bʉ ɛ't' yʉ́n sihmɛ. Hanja ngue in jabʉ, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 34 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Pɛ nu'ʉ i 'bʉpʉ ja ran thąti, hin da du yʉ́ mbʉi nguetho 'bʉpʉ a ran 'yohʉ din thąti. Hin da 'yɛ̨na ngue hin din sihmɛ ʉ. \v 35 Pɛ da zøn ra ora da ts'ispa a ran 'yohʉ, nɛ ja da 'yɛ't' yʉ́n sihmɛ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 36 Nɛ xø bi xih man'da ran t'uti, ngue da 'yuti hingui sä yʉ́ xädizɛhɛ ra Jesús da dɛn'na ran yonxädi, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Njo'o n'da ra ją'i da xɛn ma'da'yo rá pahni ngue da mbørba rá 'yapahni, nguetho nu'bʉ da mbørba a, hin da bømanho nɛ di ts'ontho a ma'da'yo. \v 37 Nɛ njo'o to da xirpʉ ra 'yaxfani mbot'asɛ̨i ra vino ma'da'yo, nguetho nu'bʉ bin hogui, da føh ra 'yaxfani bʉya. Nɛ dim fän ra vino nɛ di ts'on'a ra 'yaxfani, gätho dim 'bɛdi. \v 38 Nu'a ra vino ma'da'yo da sirpʉ ma'da'yo ra xifani, ngue hin dim 'bɛh ra vino, nɛ xín din ts'on'a ra xifani. \p \v 39 Nɛ to'o in ząi i si ra nyomvino, pɛ hingui nde a ra vino ma'da'yo, nguetho man'da xʉ cʉhi ra nyomvino, ɛ̨n'ʉ. Guín jahʉ bʉ ngue hin guí numanhohʉ man xädigä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 6 \s1 Nu ra Jesús bi ma 'bɛ'a da t'øt' ra pa ran säya \p \v 1 Nu n'da ra pa ran säya, nu ra Jesús nɛ yʉ́ xädi bi thopʉ ja n'da ran uątrigo. Nu ʉ yʉ́ xädi bi dʉc'i 'da yʉ trigo. Bi dɛ̨nt yʉ́ 'yɛ'ʉ yʉ trigo, bi za bʉya. \v 2 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ fariseo bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja in jabʉ guí øthʉ, nguetho i mam bʉ ja man t'ɛ̨dihʉ hingui sä gui 'yøthʉ ra 'bɛfi a ra pa ran säya, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 3 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Ha hin guí pąhmbʉ 'bɛ'a mam bʉ ja rá søcuą Oją ngue nɛ'a ra David bi mbɛsta man'da rán t'ɛ̨di Oją, nɛ'ʉ min 'yohʉ, nu'bʉ mi tumanthuhu. \v 4 Nu'a ra David bi yʉrpʉ ja rá ngu Oją nɛ bi zi yʉ thuhmɛ rán t'unni Oją oxpʉ ja ra mɛxa, nɛ bi un'dʉ min 'yohʉ. Nɛ hønsɛ yʉ mbäją i sä da zi ʉ. Pɛ hin guím bɛ̨mhbʉ ra ts'oqui bi 'yøt'a ra David nɛ yʉn 'yohʉ nguetho xʉn ho bi 'yøt'ʉ, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 5 Nɛ man'da bi man'a ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, dra Hmugä, nɛ ja man t'ɛ̨di ga mangä 'bɛ'a da 'yøt' yʉ ją'i ra pa ran säya. \s1 Ra Jesús bi hoc'a n'da ran 'yohʉ mi mbɛdi rá 'yɛ \p \v 6 Nɛ xø man'da ra pa ran säya, nu ra Jesús bi xänba yʉ ją'i bʉ ja ra niją. Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ran 'yohʉ ra mbɛdi rán 'yɛi. \v 7 Nɛ'ʉ 'da yʉ xänbate niją nɛ 'da yʉ fariseo mi 'bʉpʉ, mi tømthoho, in nde da nu 'bɛ'a da 'yøt'a ra Jesús ra pa ran säya, nguetho in nde di yąp'a. \v 8 Pɛ nu ra Jesús i pądi 'bɛ'a im bɛ̨n'ʉ. Nɛ bi xi'a ran 'yohʉ mi ja rá mbɛdi'yɛ: \p ―Ba ɛ̨cua, damim 'bäcua da nu'a yʉ ją'i, bi 'yɛ̨mbi. \p Nɛ 'bex bi mba bʉ ran 'yohʉ. \v 9 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ bʉya: \p ―'Bɛ'a i mam bʉ ja man t'ɛ̨dihʉ, nda'a xʉn ho ga øthʉ. Ha i mam bʉ ga øthʉ ran ho uague ran ts'o ga øthʉ ra pa ran säya. Uague i man bʉ gan yąnbahʉ rá te n'da uague i mam bʉ ga jafʉ da du n'da a ra pa ran säya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 10 Nubʉya, nu ra Jesús bi hyɛ̨t'ʉ yʉ ją'i, nɛ bi 'yɛ̨mp'a ran 'yohʉ: \p ―Dami juąn ni 'yɛ. \p Nu'a ran 'yohʉ bi juąn rá 'yɛ, nɛ bin hogui xʉn ho. \v 11 Pɛ nu yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją ɛ̨mmɛ bin cuɛ'ʉ nɛ bi hyoni 'bɛ'a sä da 'yørpa ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi huahn'dʉ 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi \p \v 12 M'bɛjua bʉya bi mba bʉ ja n'da ra nyuni ra Jesús, haxa ín yąui Oją. \v 13 Nu'bʉ mi hyats'i bi zohn'dʉ yʉ́ xädi ngue i ja a da xifi mahøn'a. Nɛ bi huahni 'dɛ'mayoho din 'yohʉ ngue yʉ́ 'bäihʉ. \v 14 Nɛ nu'ʉ bi huahni, gue'a ra Simón t'ɛ̨mbi ra Pedro, gue'a rá thuhu bi xih ra Jesús a. Nɛ'a ra Andrés, rán 'yohʉ a ra Simón, nɛ ra Jacobo, nɛ ra Xuua, nɛ ra Felipe, nɛ ra Bartolomé. \v 15 Nɛ ra Mateo, nɛ ra Tomás, nɛ man'da ra Jacobo rá ts'ʉnt'ʉ ra Alfeo, nɛ ra Simón Zelotes, \v 16 nɛ ra Judas rán 'yohʉ ra Jacobo, nɛ ra Judas Iscariote, gue'a xí dä'a ra Jesús 'bʉ m'bɛjua. Nɛ gue'ʉ bi huan'na ra Jesús ʉ ngue yʉ́ 'bäihʉ. \s1 Xʉn ngu yʉ ją'i bi xänba a ra Jesús \p \v 17 Nubʉya, nu ra Jesús nɛ yʉ́ xädi bi gąpʉ ja ra nyuni nɛ bin thɛhʉ xʉn ngu yʉ ją'i bʉ xʉn juąni, bí nɛxpʉ yʉ hnini ra xɛqui Judea, nɛpʉ ra dąhnini Jerusalén, nɛpʉ ndendądehe, guepʉ i ja ra hnini Tiro nɛ ra hnini Sidón. Nɛ nu'ʉ, bi zøm bʉ ngue in nde da 'yøde 'bɛ'a man ra Jesús, nɛ nu'ʉ mi'da bʉya, in nde da mba ma hoqui ʉ. Nɛ nu ra Jesús bi hoc'ʉ. \v 18 Nɛ xʉn ngu ʉ min 'yohʉ ra zįthu bi zøm bʉ, nɛ nu'a ra Jesús bi hyøn'a thi ʉ. \v 19 Nɛ gätho ʉ min nde da därpa rá ją'i ra Jesús, nguetho gätho yʉ hyɛ̨nni bi hoc'a nangue rá ts'ɛdi. \s1 Ra Jesús bi ma to'o din johya nɛ to'o da nu ra dumbʉi \p \v 20 Nɛ nubʉya, nu ra Jesús bi hyɛ̨t'ʉ yʉ́ xädi nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Guí hyoyahʉ, pɛ ya gá cʉthʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją janangue'a mająpi ahʉ. \p \v 21 Nɛ guí tumanthuhuhʉ, pɛ Oją di ja ahʉ gui tįmhbʉ a guí homhbʉ, janangue'a mająpi ahʉ. \p Nɛ guí sähʉ ra dumbʉi ya, pɛ Oją da hyut'a ni mbʉihʉ, janangue'a mająpi ahʉ. \p \v 22 Nɛ ngutho 'bʉ i san ahʉ yʉ ją'i, nɛ'bʉ i 'uegue nangue ahʉ, nɛ'bʉ di c'ąman'ʉ ahʉ, nɛ'bʉ da ndøm mants'o ni thuhuhʉ ngue guí tɛngahʉ, guecä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, guemhma mająpi ahʉ. \v 23 Gan johyahʉ, da hyu ni mbʉihʉ 'bʉ din jabʉ da 'yøt'ahʉ yʉ ją'i, nguetho ngutho bi t'ørpa ʉ yʉ pøngahyą mam'bɛt'o, nɛ i ja 'bɛ'a din 'da ahʉ ngue am 'bɛ'ts'i mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 24 Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Pɛ í huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ mɛmbɛtihʉ ngue hønt'a ni mbɛti guím bɛ̨mhbʉ, nguetho ya hin guin nuhʉ man'da ran johya njąm'bʉ da guadi. \p \v 25 Nɛ í huɛ̨hi maha ahʉ, ngue guí ɛ̨mhbʉ hin te gadí 'bɛhmbʉ, pɛgue gan tumanthuhuhʉ. \p Í huɛ̨hi maha ahʉ, ngue ja nin johya zɛhɛhʉ, nguetho m'bɛjua da du ni mbʉihʉ. \p \v 26 Í huɛ̨hi maha ahʉ ngue gätho i mamanho nangue ahʉ yʉ ją'i. Bin jabʉ yʉ hyäte pøngahyą bi numanho gätho yʉ ją'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Dami huɛ̨c nin sʉihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 27 Pɛ dami 'yøhmbʉ na ga xi ahʉ ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Gui huɛ̨c nin sʉihʉ nɛ gui 'yørpa ran ho ʉ to'o i numan'ʉ ahʉ. \v 28 Nɛ dami 'yäp Oją da mbäx'ʉ di c'ąman'ʉ ahʉ, nɛ gui 'yäp Oją da 'yɛ̨nspa rán jąpi ʉ di ʉn'nahʉ. \v 29 Nɛ nu'bʉ n'da da mbɛp'a ni 'yoguhʉ, gui 'bät ni hmihʉ da mbɛp'a man'da nguadi ni 'yoguhʉ. Nɛ nu'bʉ n'da da gąn'na ni cotohʉ, nɛ'a ni pahni gui unhdʉ. \v 30 Dami unhdʉ 'bɛ'a gätho da 'yä ahʉ, nɛ nu'a da thąn'nahʉ hingui 'yähmbʉ. \v 31 Nu'bʉ guí ndehʉ da 'yøt'ahʉ ran ho ni miją'ihʉ nde'bʉ gui 'yørpahʉ ran ho. \p \v 32 Pɛ nu'bʉ hønt'ʉ di huɛ̨c'ahʉ gui huɛ̨jʉ, hin te di muui a 'bʉ, 'da'angu gá 'yøthʉ ʉ him mahoqui yʉ́ mbʉi. \v 33 Nɛ nu'bʉ hønt'ʉ bi 'yøt'ahʉ ran ho guí ørpahʉ ran ho, hin te di muui 'bʉ, nguetho in jabʉ øt'ʉ him mahoqui yʉ́ mbʉi. \v 34 Nɛ nu'bʉ hønt'ʉ guí pąhmbʉ i jut'i guí hmit ni mbɛtihʉ, hin te di muui 'bʉ, nguetho gue'a i øt' yʉ ts'om'bäi, di hmit yʉ́ mits'om'bäihʉ ngue im bɛ̨ni da mba ma cospi rá mbɛti. \v 35 Pɛ dí xi ahʉ, dami huɛ̨c nin sʉihʉ, nɛ gui 'yørpahʉ ran ho ʉ, nɛ gui hmithʉ madague'a guí pądi hin di cos'ahʉ. Nu'bʉ ngubʉ gui 'yøthʉ, gue'a nám fądi gue yʉ́ t'ʉhni ahʉ Oją. Nɛ i ja 'bɛ'a di 'da ahʉ Oją bʉya. Nguetho gue'a i øt' Oją, gätho i ørpa ran ho madague'a hin da 'yɛ̨n'ʉ: “Jamadi Oją.” Nɛ gätho i ørpa ran ho madague yʉ ts'om'bäi ʉ. \v 36 Dami huɛ̨c ni miją'ihʉ tengutho bʉ í huɛ̨c'ahʉ Oją ma Tahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hin gui 'yɛ̨mhbʉ bi 'yøt' yʉ ts'oqui ʉ mi'da yʉ ją'i \p \v 37 Nɛ man'da bi man'a ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―“Nuna bi 'yøt' yʉ ts'oqui,” hin gui 'yɛ̨mhbʉ, nɛ hin da t'ɛ̨n'ahʉ gá 'yøthʉ yʉ ts'oqui 'bʉ. Nɛ 'yo gadí yąfʉ ni miją'ihʉ nɛ hin da zɛp'ahʉ Oją, pɛ gam punbahʉ nɛ Oją di pun'nahʉ bʉya. \v 38 Dami un'dʉ 'bɛ'a i hon ni miją'ihʉ, nɛ Oją man'da xʉn ngu di co'ts'ahʉ nɛ dim fons thoho a di 'da ahʉ xinda gue'a gadí un ni miją'ihʉ. Nguetho da 'yøt'ahʉ Oją tengu guí ørpahʉ ni miją'ihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 39 Nɛ xø bi xi'a n'da ran t'uti, bi 'yɛ̨na: \p ―Hingui sä n'da ra xädä da 'yut ra 'yu rá mixädäui, ts'ʉrpʉ thoho da däpʉ ja ra hyɛ̨ ʉ. Nɛ ngutho n'da ra ją'i hingui sä da 'yut ran ho rá miją'iui 'bʉ hingui pąsɛ ran ho. \v 40 Nɛ ngutho n'da ra xädi, man'da hingui ngu pądi xinda gue'a rá xänbate, nɛ nu'bʉ bi juah rán xädi, 'da'ingu i pąhmi a. Nu'bʉ ts'ʉtho i pą'a ra xänbate nɛ ts'ʉtho i pą'a rá xädi. \p \v 41 Nɛ hingui sä gui mamhbʉ nangue to'o i ja zʉ ts'ʉ ran ts'o 'bʉ xʉn ts'o ni mbʉihʉ. \v 42 Hanja gní 'yɛ̨mhbʉ gui zɛhmbʉ ʉ mi'da yʉ ją'i di hoc yʉ́ mbʉi, nɛ ɛ̨mmɛ go xʉn ts'o ni mbʉizɛhɛhʉ. Jatho 'bɛ gui hoczɛhɛ ni mbʉihʉ, ja da zä gui zɛhmbʉ ʉ mi'da, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nangue rán dät'o dí fą'a ra za \p \v 43 Nɛ man'da bi man'a ra Jesús ngue bi 'yɛ̨na: \p ―Nu n'da ra hogaza hingui sä din zʉh yʉ́n dät'o ngue hingui ho. Nɛ ngutho a n'da ra za hingui ho, hingui sä din zʉh yʉ́n dät'o xʉn ho. \v 44 Nu yʉ́n dät'o i zʉpʉ, gue'a ctí pąhmbʉ 'bɛ'a ní za a ra za, nguetho hingui sä din zʉh yʉ́n dät'o ngue yʉ higo bʉ ja ra 'uįnza. Nɛ xín din zʉh yʉn dät'o ngue yʉ uva bʉ ja yʉ t'ax'uįni. \v 45 Ngutho n'da ra ją'i xʉn ho rá mbʉi, i øt' ran ho tengu i ja bʉ mbo rá mbʉi. Nɛ ngutho n'da ra ts'om'bäi i øt' ran ts'o tengu i ja bʉ mbo rá mbʉi, nguetho gätho a i ja bʉ mbo rá mbʉi n'da, gue'a ní bøn rá nde n'da a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti ʉ i øt'a man ra Jesús nɛ'ʉ hingui øt'e \p \v 46 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Hanja gní 'yɛ̨njʉ ni hmujʉ nɛ hin guí øthʉ 'bɛ'a dí xi ahʉ. \v 47 Ga xi ahʉ rán t'uti ʉ i øt'a dí mangä. \v 48 Nu'ʉ, i øt'e tengu bi 'yøt'a n'da ran 'yohʉ bi hyø'a n'da rá ngu, nɛ xʉn hɛ̨ bi 'yamp' ra häi ngue da mbämp'ʉ yʉ jądo. Nɛ nu'bʉ mam bá ɛ̨h ra mboxthe, nte bi jap'a ra ngu, nguetho mbo bim foxa ra jądo. \v 49 Pɛ nu'ʉ i øh ma nde nɛ hingui øt'a dí mangä, rán t'uti ʉ tengu n'da ran 'yohʉ bi hyøh rá ngu nɛ bi 'yɛ̨x maxøts'e yʉ jądo, nɛ nu'bʉ mambá ɛ̨'a n'da ra mboxthe, 'bex bi yøt rán ngu bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 7 \s1 Ra Jesús bi hocpa rá 'yɛ̨hɛ n'da ra hmudofʉi \p \v 1 Nɛ nu'bʉ mi gua'a man'a ra Jesús, bi mba mahøn'a bʉ ja ra hnini Capernaum. \v 2 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ra hmudofʉi, ra mɛngu bʉ Roma a. Nɛ xʉn'ʉ n'da rá 'yɛ̨hɛ, nde da du. Nɛ nu'a ra hmudofʉi ɛ̨mmɛ madi huɛ̨c'a rá 'yɛ̨hɛ. \v 3 Nɛ nu'bʉ mi 'yøde 'bʉpʉ ra Jesús bá pɛhni 'da yʉ ngʉrbi bʉ ja ra hnini ngue da zix'a ra Jesús di hocpa rá 'yɛ̨hɛ. \v 4 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús, bi 'yäp ra mate da mba, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Dín nde gui 'yørcahe ra mate gui mba, nguetho nu'a ra hmudofʉi ra hocją'i a, \v 5 nɛ ɛ̨mmɛ di huɛ̨gahʉ ngue dyʉ judíohʉ. Nɛ nu'a bi guzɛhɛ a í thøh ma nijąhʉ, madague hing ra judío a, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 6 Nu ra Jesús bi mbähä, nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da zøm bʉ ja rá ngu a ra hmudofʉi, pɛ nu'a ra hmudofʉi bá pɛhni 'da yʉ́ amigo mahøn'a, din c'athʉ a ra Jesús, da 'yɛ̨mbi: \p ―Hingui jatho gui søm bʉ ja ma ngu, nguetho nugä hin dí sucä tengu i, \v 7 xíngui sä ga ɛ̨na ga mba gan yąui, nɛ hin drá judíogä. Pɛ dí pądi ngue i ja ni ts'ɛdizɛhɛ, ngue nu'bʉ guim ma da yąni, nɛ 'bex gue da yąni. \v 8 Tengu thohogä bin 'dac'i ts'ʉ man t'ɛ̨di, nɛ nu'bʉ i ja 'bɛ'a dí xi ʉ ma dofʉi, nɛ'ʉ ma 'yɛ̨hɛ, 'bexgue 'dahmantho in ja. Nɛ ngutho i, sä guim mantho bʉ guí 'bäi nɛ 'bexgue da yąn bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra nde bá pɛhna ra hmudofʉi ngue bi man'ʉ yʉ́ amigo. \v 9 Nu ra Jesús bi hyonya thoho 'bʉ mi 'yø'a bi man'ʉ yʉn 'yohʉ ngue bá pɛhna ra hmudofʉi, nɛ bin yɛ̨gui bi xi'ʉ mí tɛnni, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Xínga n'da ma mijudíohʉ dá tįngä ngue i ɛ̨c'yɛi i ja ma ts'ɛdi tengu a ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. Nuya bin ja a bi 'yäqui, bi 'yɛ̨na. \p \v 10 Nɛ bi mbeng bʉ ja ra ngu ʉ yʉ́ amigo a ra hmudofʉi bʉya, nɛ bi nu'a rá 'yɛ̨hɛ ra hmudofʉi ngue ya xí zä. \s1 Nu ra Jesús bi xox rá ts'ʉnt'ʉ n'da ra xisu xí du rá ndø \p \v 11 Man'da ra pa bʉya, ra Jesús bi mbähä yʉ́ xädi bʉ ja ra hnini Naín. Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i mi tɛnni. \v 12 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ ndehnini, ba ɛ̨pʉ yʉ 'yägui, ba tu rá ts'ʉnt'ʉ n'da ra xisu xí du rá ndø. Nɛ njo'o man'da rá ts'ʉnt'ʉ. Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i min 'yohʉ yʉ 'yägui. \v 13 Nɛ nu ra Jesús 'bʉ mi nu a ra xisu bʉya, bi huɛ̨c'a nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―O guí zoni, ɛ̨n'a. \p \v 14 Nɛ nubʉya, bi dä'a ra huada mi o ra du a ra Jesús nɛ bim 'bä'ʉ yʉn dute. Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a ra du bʉya: \p ―Grá ts'ʉnt'ʉ, dami ndants'i, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 15 Nɛ nu'a xí du 'bex bi ndants pʉ ja rá huada nɛ bin yą. Nu ra Jesús bʉya, bi xi'a rá mbe da zits'i. \v 16 Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bäpʉ bin su, nɛ bi 'yɛ̨spa Oją ʉ. \p ―Nuya, n'da ra pøngahyą nuįxte dí 'bʉhmbʉ ua, nɛ Oją da yąnjʉ ya, yʉ́ ją'igähʉ Oją ya, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 17 Nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ, nɛpʉ ra xɛqui Judea, bi ma 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús. \s1 Ra Xuua Nxixyą bi mbɛhni 'da da 'yänni to'o a ra Cristo \p \v 18 Nɛ bi si'a ra Xuua Nxixyą 'bɛ'a bi 'yøt'a ra Jesús, bi man ʉ yʉ́ xädi. \v 19 Janangue'a nu ra Xuua bi zon'dʉ yoho yʉ́ xädi ngue da mbɛn bʉ 'bʉh ra Jesús nɛ da 'yänni: “Ha gue'e ra Cristo mi hma ba ɛ̨hɛ, uague ga thoqui ga tømhbe,” gui 'yɛ̨nui, bi 'yɛ̨n'a ra Xuua. \v 20 Nɛ nu'bʉ mi dįn'a ra Jesús ʉ yʉ́m 'bɛhni ra Xuua, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'a ra Xuua Nxixyą bá pɛngä'be nguetho in nde da bądi gue'bʉ gue'e ra Cristo i hma ba ɛ̨hɛ, uague ga thoqui ga tømhbe, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 21 Nɛ 'bex bi hoc'ʉ 'da yʉ hyɛ̨nni a ra Jesús bʉya, nɛ bi hyøn'a thi yʉ zįthu ngue mín 'yohʉ 'da yʉ ją'i, nɛ bi xocpa yʉ́ dä yʉ xädä. \v 22 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Xuua: \p ―Ní mbɛ ya, gui xihmi ra Xuua 'bɛ'a gá nuui ua, nɛ 'bɛ'a gá 'yøhmi ya. Gui 'yɛ̨nui: “Nu yʉ xädä i nu ran nɛqui ya, nɛ yʉ dogua i sä i 'yo ya, nɛ nu'ʉ mi hɛ̨mb ra t'axca'ya bi yąn'ʉ ya, nɛ yʉ gogu i øhnahyą ya, nɛ'ʉ xí du bi ndants'i, nɛ yʉ hyoya i ø'a ran ho ma'da'yo ya. \v 23 Din johya ʉ to'o i ɛ̨c'yɛi xʉn ho, nɛ hin di ʉ't' yʉ́ mbʉi ʉ,” gui 'yɛ̨nui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 24 Nɛ nu'bʉ mi mbenc'ʉ yʉ́m 'bɛhni ra Xuua bʉya, nu ra Jesús bi ma 'bɛ'a øt' ra Xuua, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i: \p ―Nu'bʉ gá mbähä bʉ ma'ueni ngue gá nuhʉ ra Xuua, 'bɛ'a gá bɛ̨mhbʉ ngue gua nuhʉ bʉ. Ha guá nuhʉ n'da ran 'yohʉ xʉn güent'i tengu n'da ra xithi i ɛn ran dąhi. \v 25 Uague gá nuhʉ n'da ran 'yohʉ mi he ra pahni xʉm hmadi. Pɛ nu'ʉ, 'bʉpʉ ja ra ngunts'ʉt'abi ʉ. \v 26 Uague guá nuhʉ n'da rá pøngahyą Oją. Majuąni a gá nuhʉ, nɛ hinga hønt'a n'da rá pøngahyą Oją, pɛ nu'a, xʉn hɛ̨ts'i rá ts'ɛdi xinda gue'ʉ mi'da yʉ pøngahyą. \v 27 Gue'a ra Xuua i hmam bʉ ja rá søcuą Oją, gue i ɛ̨na: \q1 Nugä, ga pɛhn'na n'da mam 'bɛhni dim 'bɛt'o bʉ gní mba, da xih yʉ ją'i da døp'e xʉn ho, i ɛ̨m bʉ ja rám hman Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \m \v 28 Xínga n'da ra ją'i mi 'bʉi ngue nuįxte rá 'bɛfi tengu ra Xuua. Pɛ nu'a to'o dim 'bʉpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, nu rá 'bɛfi da 'yørpʉ madague'a ts'ʉtho, pɛ man'da nuįxte a xinda gue'a ra 'bɛfi i øt' ra Xuua ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 29 Nɛ nu yʉ hyącahäi nɛ mi'da yʉ ją'i xí xixyąba ra Xuua Nxixyą, 'bʉ mi 'yø a bi man ra Jesús, bi bą'ʉ xʉn ho i øt' Oją. \v 30 Pɛ nu yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją, ngue him bi nde'a ran xixyą bi 'yøt' ra Xuua, him bi numanho'a bi nde Oją da 'yørpa'ʉ. \v 31 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―'Bɛ'a nín t'uti ga xi ahʉ ngue gui pąhmbʉ 'bɛ'a guí øthʉ. \v 32 Guí øthʉ tengu øt' yʉ t'ʉhni 'bʉ in ɛ̨ni nɛ i ɛ̨mp'ʉ yʉ́ mit'ʉhnihʉ: “Nugähe, dá pɛhmbe ra 'bida pɛ nu'ahʉ hin gán nɛhmbʉ,” ɛ̨n'ʉ 'da. Nɛ xø ɛ̨n'ʉ mi'da bʉya: “Pɛ nugähe, dá pɛhmbe yʉ thuhu tengu'bʉ xʉn du n'da, nɛ nu ahʉ hin gán zomhbʉ,” ɛ̨n'ʉ mi'da. \v 33 Nɛ ngutho guí øthʉ tengu øt' yʉ t'ʉhni, ngue nu ra Xuua Nxixyą bi zøcua, nɛ him bin sihmɛhʉ yʉ ją'i nɛ xím bi zi ra vino. Pɛ nu ahʉ gá 'yɛ̨mdahʉ in 'youi ra zįthu. \v 34 Pɛ nugä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, nɛ bá ɛ̨cä nɛ dí sihmɛhe yʉ ją'i, nɛ nu ahʉ sä guí ɛ̨njʉ drá hyʉgugä nɛ drá mihnigä, nɛ guí ɛ̨njʉ dín amigogähe yʉ ziyate hyącahäi nɛ yʉ ts'om'bäi. \v 35 Pɛ nu'bʉ majuąni i ja rán 'yomfɛ̨ni n'da, da bądi to'o ʉ ngue majuąni bi un rán 'yomfɛ̨ni Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bin sihmɛ bʉ ja rá ngu n'da ra fariseo í Simón \p \v 36 Nɛ n'da ran 'yohʉ mí tɛn rán xädi yʉ fariseo, bi xi'a ra Jesús din sihmɛ bʉ ja rá ngu. Nɛ bi mbähä ra Jesús bʉya, din sihmɛ bʉ. \v 37 Nɛ nu'a n'da ra xisu ra 'yomt'ɛ̨ni a, nɛ nu'bʉ mi 'yøde 'bʉpʉ ra Jesús, bi yʉrpʉ mi hu a ra Jesús, i tu n'da ra xito án t'øt'e ra do alabastro, mi po ra 'yɛ̨thi yʉmanho, xʉm hmadi di muui. \v 38 Nɛ nu'a ra xisu mi hupʉ ja rá gua ra Jesús, nɛ mi zoni. Janangue bi mboxpʉ ja rá gua ra Jesús a rá guidä, nɛ bi ducua rá gua yʉ́ xtą, nɛ ɛ̨mmɛ zʉspa rá gua ra Jesús, nɛ bi xispa rá gua ra 'yɛ̨thi yʉmanho. \v 39 Nɛ nu'a ra mɛngu bʉ, 'bʉ mi nu 'bɛ'a i øt'a ra xisu, bi bɛ̨nsɛ: “Him majuąni rá pøngahyą Oją a ra Jesús,” nguetho ɛ̨mbi hingui pądi ra 'yomt'ɛ̨ni a ra xisu. \v 40 Nu ra Jesús bʉya, bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu'i grá Simón i ja'a ga xi'i. \p Nu ra Simón bi 'yɛ̨na: \p ―Gra xänbate, dami xic 'bʉ. \p \v 41 Nu ra Jesús bʉya, bi xih ra Simón n'da ran t'uti, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Mi 'bʉ a n'da ran 'yohʉ ząi di hmih ra mbɛti. Nɛ mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ bi hmiti cʉt'a ciɛnto, nɛ man'da bʉya bi hmiti yote ma'dɛt'a thoho. \v 42 Nɛ nu'ʉ gätho yoho hin'yʉ 'bɛ'a dí co'ts'a ra mbɛti xí mba ma hmiti. Janangue nu'a xí hmih ra mbɛti bʉya, bi punba thoho ʉ. Dami xic ya, Simón, nda'a man'da da bɛ̨n'a ra mate bi t'ørpe, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 43 Nu ra Simón bi dąh pʉya, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Masque gue'a ran 'yohʉ min dupate xʉn ngu, man'da da bɛ̨n'a ra mate bi t'ørpe, bi 'yɛ̨na. \p ―Majuąni a guím bɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 44 Nu ra Jesús bʉya, bi hyɛ̨t'a ra xisu nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Simón: \p ―Guí nu na ra xisu 'bʉcua, nu'bʉ má cʉt'ua ja ni ngu xíngui ts'ʉ gá 'dac ra dehe gue xcá pe't'ä ma gua, pɛ nu ra xisu i hucua, rá guidä í mbercä ma gua nɛ yʉ́ xtą í dugä ma gua. \v 45 Pɛ nu'i, hin gá sʉsca ma 'yogu ngue xquí zɛnguagui, pɛ nuna ra xisu him bin hɛ̨ a ní zʉsca ma gua. \v 46 Nɛ nu'i, hin gá cosca ma yą ra aceite, pɛ nuna ra xisu i hucua, bi xisca ma gua ra 'yɛ̨thi yʉman'u. \v 47 Guehna dí xi a i na, xʉn ngu rá ts'oqui na ra xisu nɛ xʉn ngu rá punbi ya, janangue ɛ̨mmɛ im bɛ̨ngä na. Pɛ nu'ʉ im bɛ̨nsɛ ts'ʉtho ra punbi i honi, man'da ts'ʉtho im bɛ̨ngä ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 48 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'a ra xisu: \p ―Ya ma punbi ni ts'oqui ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 49 Nɛ nu'ʉ i sihmɛ bʉ bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ: \p ―To'o nín 'yohʉ na, gue i ɛ̨na sä di punba yʉ́ ts'oqui n'da, bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \p \v 50 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a ra xisu: \p ―Gá 'yɛ̨c'yɛigui, janangue ya ma punbi ni ts'oqui ya. Ní mba ya nɛ gan johya, bi 'yɛ̨mbi. \c 8 \s1 Yʉ xisu bi mbäxa ra Jesús \p \v 1 Nu'bʉ mi tho'i 'da yʉ pa, nu ra Jesús bi mbähä 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi bʉ ja yʉ hnini, nɛ bi mam bʉ 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją. \v 2 Nɛ bi mbähä a ra Jesús 'da yʉ xisu xí hoc 'bʉ mí ʉ, nɛ'ʉ 'da xí hyønba thi yʉ zįthu min 'yohʉ, nɛ'a ra María ra mɛngu bʉ ra hnini Magdala, gue mín 'yohʉ yoto yʉ zįthu 'bʉ mi hoc'a ra Jesús. \v 3 Nɛ'a ra Juana, rá xisu ra Chuza, n'da ran 'yohʉ im hmu bʉ ja rá ngu ra ts'ʉt'abi Herodes. Nɛ'a ra Susana, nɛ xʉn ngu mi'da yʉ xisu bi mbähä, mi fäx'a ra Jesús nɛ yʉ́ xädi nangue yʉ́ mbɛti zɛhɛ. \s1 Rán t'uti ra mbomhmudä \p \v 4 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bi nɛxpʉ i ja mi'da yʉ hnini, nɛ bim pɛti bʉ 'bʉh ra Jesús. Nɛ nu'a ra Jesús bi xi'a n'da ran t'uti, bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 5 ―Nu n'da ran 'yohʉ bi mba bʉ ja rá huąhi bá pom bʉ yʉ hmudä. Nu'ʉ 'da yʉ hmudä bi zo bʉ ja ra 'yu, nɛ nu yʉ ją'i bi nɛ̨m bʉya nɛ yʉ doja bi za. \v 6 Nɛ 'da'ʉ yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ ndaxnado, nɛ nu'bʉ mi bøts'e 'bex bi hmanc'a n'dihi, nguetho hin'yʉ ra dehe bʉ ja yʉ do. \v 7 Nu'ʉ mi'da yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ 'uįni, nɛ nu'bʉ mi bøts'e, bi gom' yʉ 'uįni ʉ, nɛ him bin te. \v 8 Nɛ'ʉ 'da yʉ hmudä bi zo bʉ ja ra hogahäi nɛ bin te xʉn ho bʉ, nɛ bin xąndi, xʉn ngu bin ja, bi 'yɛ̨m 'bʉ mi man ran t'uti. \p Nu'ʉ i ja yʉ́ zagu, bi 'yø'a dá ma, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ ją'i ra Jesús. \s1 Hanja bi xih yʉn t'uti yʉ ją'i a ra Jesús \p \v 9 Nu'ʉ yʉ́ xädi, bi 'yän'na ra Jesús: \p ―'Bɛ'a nam bøn'a ran t'uti gá ma. \p \v 10 Nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'ahʉ, Oją bi ja ahʉ gui pąhmbʉ 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi. Pɛ nu'ʉ mi'da, dí xih yʉn t'uti ʉ, nguetho in nu yʉ́ dä pɛ hingui pądi 'bɛ'a in nu, nɛ i ja yʉ́ zagu, pɛ hingui pądi 'bɛ'a i øde, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a nam bøn'a rán t'uti ra mbomhmudä \p \v 11 ―Nuya, ga xi ahʉ 'bɛ'a nim bøn'a ran t'uti dá mangä. Nu'ʉ yʉ hmudä, ra hmɛpya rám hman Oją ʉ. \v 12 Nu'ʉ bi zo bʉ ja ra 'yu, ra hmɛpya ʉ to'o bi 'yøh rám hman Oją, pɛ nu ra zįthu bi japi 'bex bi pumbɛ̨ni, nɛ him bi zä bi 'yɛ̨c'yɛi ngue da mba nhyąni. \v 13 Nɛ nu yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ do, ra hmɛpya ʉ to'o bi 'yøh rám hman Oją nɛ bin johya 'da yʉ pa. Pɛ him bi gopʉ mbo yʉ́ mbʉi rá hman Oją nɛ nu'bʉ bi zä ra zįthu ʉ, 'bex bi 'ueh pʉya. \v 14 Nɛ nu'ʉ yʉ hmudä bi zo bʉ ja yʉ 'uįni, ra hmɛpya ʉ to'o bi 'yøh rám hman Oją, pɛ hønt'a bi bɛ̨ni 'bɛ'a dí hyusɛ yʉ́ mbʉi, nɛ 'bɛ'a i ja ua, nɛ 'bɛ 'a bi numanhosɛ, hinga xøt'a din te bʉ yoho yʉ hmudä, nɛ nte bin ja a ra hoga hmudä. \v 15 Nɛ nu'ʉ yʉ hmudä bi zo bʉ ja ra hogahäi, ra hmɛpya ʉ to'o bi 'yøh rám hman Oją, nɛ bi mbɛs'pʉ mbo rá mbʉi, nɛ bi xi'ʉ mi'da yʉ ją'i, nɛ xʉn ngu mi'da bi 'yɛ̨c'yɛi nangue'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran nɛqui hinga nt'ągui \p \v 16 Nɛ man'da ran t'uti bi ma ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Xínga n'da ra ją'i di søc yʉ bombilla ngue da go'mi, o gue da mbøxpʉ 'bit'ots'i, pɛ da 'yɛ̨xpʉ m'batho ngue di nɛc bʉ mbo ra ngu. \v 17 Ngutho mam hmangä. 'Bɛ'a gätho dí xi a zɛhɛhʉ, pɛ jatho gui xihmbʉ mi'da yʉ ją'i, janangue'a din ja ran nɛqui yʉ́ mbʉi. \p \v 18 Dami jamansuhʉ xʉn ho 'bʉ guí øhmbʉ mam hmangä, nguetho nu'bʉ guí øhmbʉ xʉn ho, sä gui pąhmbʉ xʉn ho a mam hmangä. Pɛ nu'ʉ to'o hingui øde xʉn ho, di pumbɛ̨ni a zʉ ts'ʉ bi 'yøde, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma to'o rá mbe nɛ yʉ́ cu \p \v 19 N'da ra pa bi mba bʉ rá mbe nɛ'ʉ yʉ́ cu ngue da nu'a ra Jesús. Pɛ him bi zä da nu nguetho ɛ̨mmɛ dʉ yʉ ją'i bʉ mi 'bʉi. \v 20 Nɛ bi si'a ra Jesús i 'bäpʉ thi rá mbe nɛ yʉ́ cu, in nde da nu a. \v 21 Nu ra Jesús bi dąti, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu ma mbe nɛ ma cu, gue'ʉ to'o i øh rám hman Oją, nɛ øt'a i mam bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús di japi din hɛ̨ ran dąhi nɛ ra dehe \p \v 22 Nu'a ra Jesús n'da ra pa bi hyu n'da ra mbosa, bi mbähä yʉ́ xädi, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Ga mbähä bʉ 'danguadi ra dądehe, bi 'yɛ̨na. Nɛ 'bex bi mba bʉya. \p \v 23 Pɛ nu'bʉ i 'yo'a ra mbosa bʉ ja ra dehe, bin ą'a ra Jesús. Nɛ ɛ̨mmɛ nts'ɛdi ran dąhi bi 'yɛn'a ra dehe, gue'bʉ go mi mbo ra dehe bʉ mbo ra mbosa, nts'utho a bin ja. \v 24 Pɛ nu'ʉ yʉ́ xädi, bi 'yents'a ra Jesús: \p ―Xänbate i, xänbate i, nde da goguahʉ ra dehe, bi 'yɛ̨mbi. \p Bi ndants'a ra Jesús, bi hɛcua ran dąhi nɛ ra dehe, bin hɛ̨'ʉ bʉya, nɛ xʉn ho ra dehe bʉya. \v 25 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Hanja, ha zʉ ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛigahʉ. \p Pɛ nu'ʉ yʉ́ xädi bin su, nɛ bi hyonya thoho. Nɛ bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ: \p ―'Bɛ'a din 'yɛ̨t'ui na ran 'yohʉ, nɛ ya 'bexque in hɛ̨'a ran dąhi nɛ ra dehe di hɛcpi, bi 'yɛ̨n'ʉ. \s1 Ra Jesús bi hoc'a n'da ran 'yohʉ min 'youi ra zįthu \p \v 26 Nɛ nu'bʉ min hɛ̨ ran dąhi, bi thopʉya, bi zøm bʉ ja ra häi Gadara, din hyant'ui bʉ 'danguadi ra häi Galilea. \v 27 Nɛ nu'bʉ mi gą'a ra Jesús bʉ ja ra mbosa, bin c'at'ui n'da ran 'yohʉ ra mɛngu bʉ, min 'yohʉ yʉ zįthu a. Nɛ nu'a ran 'yohʉ, him mí he rá he, nɛ him mi 'bʉpʉ ja rá ngu, pɛ mi 'bʉpʉ ja yʉn 'yägui. \v 28 Nɛ nu'bʉ mi nu'a ra Jesús bʉya, 'bex bin dąnyahmu bʉ ja rá gua nɛ nts'ɛdi bi mba'a ra zįthu: \p ―Nu'i Jesús, rá ts'ʉnt'ʉ i Oją nuįxte, 'bɛ'a gui 'yørcähe ya. 'Yørcähe ts'ʉ ra mate, o gadí ʉngahe, \v 29 bi 'yɛ̨n'a ra zįthu 'bʉ mi xifi da bøm bʉ rá mbʉi ran 'yohʉ. \p Nguetho na ya'a thoho bi ʉnba ran 'yohʉ nɛ i xɛcta yʉ cadena i pa thu't'i, nangue rá ts'ɛdi ra zįthu, nɛ i sixpʉ ma'ueni mahøn'a. \v 30 Nu ra Jesús bi 'yänba rá thuhu a ran 'yohʉ. \p ―Dí n'dan nɛts'igähe, bi 'yɛ̨m 'bʉ mi dądi. \p Nguetho min 'yohʉ xʉn ngu yʉ zįthu. \v 31 Nɛ nu'ʉ yʉ zįthu bi 'yäp ra mate ra Jesús hin da 'yɛntpʉ hapʉ bí nɛts'i, nguepʉ ja ra mba'ye xʉn hɛ̨tho nɛ nts'utho. \v 32 Nɛ mi 'bʉpʉ xʉn ngu yʉ ts'ʉdi mi sihmɛ bʉ. \v 33 Nɛ nu yʉ zįthu bi bøm bʉ ja rá mbʉi ran 'yohʉ nɛ bi yʉrpʉ 'bʉh yʉ ts'ʉdi. Nɛ gätho yʉ ts'ʉdi 'bex bin tihi, bin gøxpʉ ja ra nguani, gätho bi zo bʉ dehe, bim 'bɛdi. \p \v 34 Nu'ʉ yʉn 'yohʉ mi fäh yʉ ts'ʉdi, 'bex bi 'dah pʉya 'bʉ mi nu 'bɛ'a bi 'yøt'ʉ yʉ ts'ʉdi. Bi mba bʉ ja ra hnini nɛpʉ ja yʉ huąhi, bi ma 'bɛ'a bin ja. \v 35 Nɛ xʉn ngu bi mba bʉ, ba nusɛ 'bɛ'a bin ja. Nɛ bi nu'a ran 'yohʉ min 'yohʉ yʉ zįthu, mi hupʉ ja rá gua ra Jesús, mi he rá he. Ya xí yąm bʉya. Nɛ gätho yʉ ją'i bin su 'bʉ mi nu 'bɛ'a bi t'ørpa ran 'yohʉ. \v 36 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i in 'yohʉ a ra Jesús, 'bʉ mi hoc'a ran 'yohʉ, bi xi'ʉ m'bɛjua bi zøm bʉ 'bɛ'a gätho bi 'yøt'a ra Jesús. \v 37 Nɛ gätho mi 'bʉpʉ ja ra häi Gadara bi 'yäp ra mate ngue hin din 'yo bʉ ja ra xɛqui a, nguetho ɛ̨mmɛ min su gätho ʉ. Janangue'a nu ra Jesús, bi hyu ra mbosa mahøn'a nɛ bi mbähä yʉ́ xädi bʉya. \v 38 Nu'a ran 'yohʉ min 'yohʉ ra zįthu, ɛ̨mmɛ in ndehma da dɛn'na ra Jesús. Pɛ nu'a ra Jesús him bi japi da mba. Pɛ bi 'yɛ̨mbi: \p \v 39 ―Ní mba ni ngu nɛ gui mam bʉ 'bɛ'a bi 'yøt'a'a Oją. \p Nɛ nu'a ran 'yohʉ bi mba rá ngu bʉya, nɛ bi mam bʉ rá hnini a ran ho bi 'yørpa ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi xoxa rá t'įxu ra Jairo, nɛ bi hocpʉ 'yu n'da ra xisu mi hɛ̨mb ra mbɛji \p \v 40 Nu'bʉ mi mbeng bʉ ra Jesús 'danguadi ra dądehe, ɛ̨mmɛ bin johya yʉ ją'i nguetho xʉn ngu mi tømp'ʉ. \v 41 Nɛ 'bex bi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús a ra Jairo, n'da ra ngʉrpi bʉ ja ra niją, nɛ bin dąnyahmu bʉ ja rá gua, nɛ bi 'yäp ra mate da mba ra Jesús bʉ ja rá ngu. \v 42 Nguetho hønt'a n'datho rá t'įxu mi 'bʉi, ngue 'dɛ'ma yonjɛya mi pɛ'ts'i, nɛ in nde da du. Nɛ nu'bʉ mi mbähä ra Jesús, ɛ̨mmɛ dʉ bʉ yʉ ją'i bʉ ní mba. \p \v 43 Nɛ nu'bʉ mi mba bʉ 'yu, hin ní zøm bʉ ja rá ngu ra Jairo, bi zʉ'a n'da ra xisu mí hɛ̨mb ra mbäji, ngue 'dɛ'ma yonjɛya mi hɛ̨mp'a ran ʉ. \v 44 Pɛ nu'a ra xisu bʉya bi därpa rá nyąmpahni bʉ ja rá xʉthä ra Jesús, nɛ 'bex bin hɛ̨'a ran ʉ mi hɛ̨mbi. \p \v 45 'Bex bi 'yän'na ra Jesús: \p ―To'o bi därca ma pahni, bi 'yɛ̨na. \p Pɛ gätho ʉ mi 'bäpʉ bi 'yɛ̨mbi: “Njom bi dä'i.” Nɛ'a ra Pedro nɛ mi'da yʉ́ xädi bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Hanja gní 'yɛ̨na 'bo'o bi dä'a i, nɛ ɛ̨mmɛ i dʉ yʉ ją'i bʉ gní mba, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 46 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Pɛ dí pądi ngue n'da ra ją'i bi däqui nguetho ma ts'ɛdigä ín ho'a, bi 'yɛ̨na. \p \v 47 Nɛ nu'bʉ mi bą'a ra xisu hingui sä din cøni, ɛ̨mmɛ bin su, nɛ di fɛt'i, nɛ bin dąnyahmu bʉ ja rá gua ra Jesús, nɛ bi xifi 'bɛ'a í dädi. Nɛ bi 'yɛ̨na ngue 'bex bi yąm 'bʉ mi dädi. \v 48 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mthoho: \p ―Grá xisu, bi zä bi yąn'i nguetho gá 'yɛ̨c'yɛi i ja ma ts'ɛdi. Ní mba ya nɛ da hyu ni mbʉi, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 49 Nɛ yąui ra xisu a ra Jesús 'bʉ mi zøm bʉ 'da yʉ́ 'yɛ̨hɛ ra Jairo xí nɛxpʉ ja rá ngu, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu ni t'įxu ya bi du'a, säti thoho guí pah na ra Hmu, bi t'ɛ̨mp'a ra Jairo. \p \v 50 Pɛ nu'a ra Jesús mi øde 'bɛ'a bi man'a, nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Jairo bʉya: \p ―O guín su, pɛ dami 'yɛ̨c'yɛi nɛ din nu'a ni t'įxu, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 51 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ ja rá ngu a ra Jairo bʉya, nu ra Jesús him bi japi da tho'a mbo yʉ ją'i bʉ 'bɛn'a ra hmute xí du. Hønt'a ra Pedro nɛ ra Jacobo nɛ ra Xuua, nɛ rá mbe nɛ rá ta ra hmute bi thopʉ. \v 52 Nɛ mi 'bʉpʉ xʉn ngu yʉ ją'i mi zoni ngue xí du'a ra hmute. Nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―O guí zomhbʉ nguetho hingui tu na, i ątho na, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 53 Pɛ nu yʉ ją'i bi den'na ra Jesús nguetho mi pądi ya xí du'a ra hmute. \v 54 Nu'a ra Jesús bi bɛntpa rá 'yɛ ra hmute nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i grá hmute, dami ndants'i. \p \v 55 Nɛ 'bex bi ndants' pʉya, bin ja rá te, bim 'bʉi mahøn'a. \p Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Dami 'uįmmi na ni t'įxuui ya, bi t'ɛ̨mp'a rá ta nɛ rá mbe. \p \v 56 Nu rá ta nɛ rá mbe bi hyonya thoho ngue bi dąmbɛ̨ni rá t'įxu. Pɛ nu'a ra Jesús bi xifi njon da xifi 'bɛ'a bin ja. \c 9 \s1 Nu ra Jesús bi mbɛhni 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi da mamp'a rám hma \p \v 1 Nu ra Jesús bi zohn'dʉ 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi nɛ bi un yʉ́n t'ɛ̨di ngue da hyøn'a thi yʉ zįthu in 'yohʉ 'da yʉ ją'i, nɛ di hocua yʉn ʉ i hɛ̨mb yʉ ją'i. \v 2 Nɛ bi mbɛhn'dʉ yʉ́ xädi din 'yo bʉ ja yʉ hnini bʉ, nɛ da mam bʉ 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją, nɛ di hoc yʉn zäman'ʉ. \v 3 Nɛ bi xi'ʉ hin te da hyąts'i, nɛ hin da hyąx rá tøhø xíng ra mbɛti xínga gue mi'da yʉ́ pahni. Da mbatho. \v 4 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hønt'a to'o rá ngu bʉ guí cʉthʉ, gam 'bʉhmbʉ bʉ gue'bʉ go gá thohmbʉ bʉ ja man'da ra hnini. \v 5 Nɛ nu'bʉ gá cʉthʉ bʉ ja 'da yʉ hnini nɛ hin da 'yømanho yʉ ją'i bʉ 'bɛ'a guí mamhbʉ bʉ, nɛ 'bex gui pømhbʉ bʉ ja yʉ hnini nɛ gui huąjʉ rá häi i pät ni mbonguahʉ, ra hmɛpya ngue gui zohmbʉ bʉ ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 6 Nu yʉ xädi bʉya bi mba hønbʉ go hapʉ ja yʉ hnini nɛ bi mam bʉ ran ho ma'da'yo. Nɛ bi hoc yʉ hyɛ̨nni. \s1 Nu ra Herodes bi ma bi hyɛcpa rá 'yʉga ra Xuua Nxixyą \p \v 7 Nɛ mí ø'a ra ts'ʉt'abi Herodes 'bɛ'a gätho i øt'a ra Jesús, nɛ bi hyonya thoho. Nguetho nu'ʉ 'da yʉ ją'i bi bɛ̨ni gue'a ra Xuua Nxixyą a, gue bi ndants' mahøn'a. \v 8 Nu'ʉ mi'da bi bɛ̨ni gue gue'a ra Elías a ra Jesús, uague man'da rá pøngahyą Oją ngue bi dąmbɛ̨ni. \v 9 Pɛ nu'a ra Herodes bi 'yɛ̨na: \p ―Nugä dá manda bi thɛcpa rá 'yʉga ra Xuua Nxixyą, janangue'a dí pądi hinga gue'a ra Xuua a guí mamhbʉ. Pɛ to'o maha a, bi 'yɛ̨n'a ra Herodes. \p Janangue ɛ̨mmɛ min nde da nusɛ a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi 'uįn'ʉ cʉt'a mahuąhi yʉ ją'i \p \v 10 Nu yʉ́ xädi bʉya bá peng bʉ xí 'bɛhni, nɛ bi xih ra Jesús 'bɛ'a bi 'yørpʉ bin 'yo. Nɛ nu'a ra Jesús bʉya bi mbäsɛhʉ yʉ́ xädi bʉ ja ra hnini Betsaida. \v 11 Pɛ nu'bʉ mi bą'ʉ yʉ ją'i hapʉ ní mba a ra Jesús, bi dɛnni. Nɛ nu'a ra Jesús bi zomanho ʉ 'bʉ mi zʉdi, nɛ bi xi'ʉ bʉya 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją, nɛ bi hoc'ʉ gätho yʉn zäman'ʉ. \p \v 12 Pɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da yʉh ra hyadi, gätho ʉ 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi ra Jesús bi xifi da 'yɛt' yʉ ją'i, da mba bʉ n'danni ja yʉ hnini, din sihmɛ bʉ nɛ bá opʉ 'bʉ bin xui. “Nguetho hin'yʉ 'bɛ'a da zi ua ma'ueni,” ɛ̨n'ʉ. \p \v 13 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Pɛ nu'a zɛhɛhʉ gui 'uįmhbʉ. \p Nu'ʉ yʉ xädi bʉya bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Pɛ hønt'ʉ cʉt'a yʉ hmɛ nɛ yoho yʉ t'ʉhuą i ja ua. Pɛ hinda høn 'bʉ ga tämhbe mi'da yʉ hmɛ, sä ga 'uįmhbe gätho yʉ ją'i i 'bʉcua bʉya. \p \v 14 Nguetho mbɛ cʉt'a mahuąhi mi 'bʉpʉ yʉn 'yohʉ. Nu'a ra Jesús bʉya bi xi'ʉ yʉ́ xädi di japi 'da n'danni da hyu'i yote ma 'dɛt'a yʉ ją'i. \v 15 Nɛ bi hyu pʉ ya gätho tengu xi xifi. \v 16 Nɛ nu'a ra Jesús bi hyąn'a ra hmɛ nɛ yʉ huą, bi ndøs' mahɛ̨ts'i, nɛ bi jąp'ʉ. Nɛ bi xɛni bi un yʉ́ xädi di darpa ʉ yʉ ją'i. \v 17 Nɛ gätho na ngu yʉ ją'i bin niyą nɛ bi bong thoho, 'dɛ'mayo 'bøts'e bi mbɛs'ʉ yʉ́ xädi. \s1 Nu ra Pedro bi ma gue'a ra Jesús ra Cristo \p \v 18 N'da ra pa bin yąsɛui Oją ra Jesús, min 'yohʉ ʉ yʉ́ xädi. Nu'bʉ mi gua'a bin yąui Oją, bi 'yän'dʉ yʉ́ xädi: \p ―'Bɛ'a man yʉ ją'i nanguecä, 'bɛ'a im bɛ̨n'ʉ to'ogä. \p \v 19 Nu yʉ́ xädi bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu'ʉ 'da i ma gue'e grá Xuua Nxixyą. Nɛ nu'ʉ mi'da i ma gue'e gra Elías, nɛ nu'ʉ mi'da i ma gue'e man'da ra pøngahyą mi 'bʉh maya'bʉ ngue bi dąmbɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 20 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yänzɛhɛ yʉ́ xädi: \p ―Pɛ xi ahʉ, 'bɛ'a guím bɛ̨mhbʉ to'ogä. \p Nɛ nu'a ra Pedro bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'i gra Cristo rá Thahni i Oją, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 21 Nɛ nu'a ra Jesús bʉya bi hɛcpa yʉ́ xädi njon da xifi to'o a. \s1 Nu ra Jesús bi man rán dąte \p \v 22 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, i jatho ga nu ran ʉnbi xʉn ngu. Nu ma ngʉrpihʉ yʉ dąc'yɛi nɛ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ xänbate niją hin da 'yɛ̨c'yɛigui. Nɛ nu'ʉ da hyogä ʉ, pɛ ná hyu pa ga thąmbɛ̨nigä nɛ dam 'bʉi mahøn'a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 23 Nɛ man'da bi xi'ʉ yʉ́ xadi, bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―To'o gätho in nde da dɛngui da hyɛh rán t'ɛ̨di zɛhɛ nɛ da hyät yʉn ʉnbi n'da pa ngu n'da pa, madague da tho. Nɛ da bɛ̨ni tengu dím bɛ̨ngä. \v 24 Pɛ nu'bʉ 'bʉ a n'da im bɛ̨n rá te, nɛ i su da nu yʉn ʉnbi, pɛ da nu ran ʉnbi maząi a. Pɛ nu'a hinguim bɛ̨n rá te madague da tho 'bʉ da dɛngä, di pøh rá te a. \v 25 Hin te di muui n'da ran 'yohʉ 'bʉ da 'yøt'e rá mbɛti 'bɛ'a gä i ja ua ja ra ximhäi, 'bʉ hin da dįn'a ra temaząi. \p \v 26 Nɛ nu'a gätho to'o i pɛs' rá sä nanguecä nɛ nangue mam hmangä, nɛcä hín ga ɛ̨mbi ma t'ʉhni ʉ 'bʉ bá ɛ̨cä ua nɛ gan 'yohe yʉ́ hoga m'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i, nɛ din jagä rá ts'ɛdi Oją ma Ta, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 27 Pɛ majuąni dí xi ahʉ, 'bʉcua 'da hin da nu ran dąte asta gue'bʉ go di dʉ'mi di manda rá ts'ɛdi Oją ua ja ra ximhäi. \s1 Ra Jesús 'dan'yo bʉ í nɛqui bʉ ja ra t'øhø \p \v 28 Mbɛ ná hyąto pa bʉya, ra Jesús bi mbähä bʉ ja n'da ra nyuni ra Pedro, ra Jacobo nɛ ra Xuua, ngue din yąui Oją. \v 29 Nɛ nu'bʉ min yąui Oją a ra Jesús, 'dan'yo bʉ í nɛqui a rá hmi nɛ nu rá pahni ɛ̨mmɛ xʉn t'axi, di fɛxni a. \v 30 Nɛ 'bex bi nɛqui bʉ ra Moisés nɛ ra Elías bin yąhʉ ra Jesús, mi 'bʉh maya'bʉ ʉ. \v 31 Nɛ bi hyärpʉ n'da ran nɛqui hapʉ mi 'bä ʉ. Nɛ nu'ʉ bi mamhbʉ 'bɛ'a da t'ørpa 'bʉ bi tho bʉ Jerusalén a ra Jesús. \v 32 Pɛ nu'a ra Pedro nɛ'ʉ min 'yohʉ bi zʉh ra t'ąha ʉ, pɛ nu'bʉ min nuhu bi nu di hyärpʉ n'da ran nɛqui bʉ 'bäh ra Jesús nɛ ra Moisés nɛ ra Elías. \v 33 Nɛ nu'bʉ ma guepʉ da mba ra Moisés nɛ ra Elías, nu ra Pedro bi 'yɛ̨na: \p ―Ma Hmu i, ɛ̨mmɛ xʉn ho ngue dí 'bʉhmbʉ ua ya, ga høcähe hyu yʉ t'ʉngu, 'da'a n'da ni mbɛtihʉ. Nu'i, nɛ ra Moisés nɛ ra Elías, bi 'yɛ̨na. \p Pɛ him mim bɛ̨n'a mi man'a. \v 34 Nɛ nu'bʉ mi 'yɛ̨n'a ra Pedro, 'bex bá cą n'da ra güi bi go'ma ra Moisés nɛ ra Elías, nɛ ɛ̨mmɛ bin su'ʉ yʉ́ xadi ra Jesús. \v 35 Nɛ bi t'øpʉ n'da ra nde bʉ ja ra güi ngue bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ma ts'ʉnt'ʉ dadí huɛ̨cä na, dami 'yøhmbʉ 'bɛ'a i man na, bi 'yɛ̨n'a ra nde. \p \v 36 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi man'a ra nde bʉ ja ra güi, nu yʉ xädi bi nu 'bäsɛ bʉ ra Jesús. Nɛ nu'ʉ yʉ xädi, njom bi xi'ʉ 'bɛ'a bi nu'ʉ. \s1 Ra Jesús bi hoc'a n'da ra t'ʉhni min 'youi ra zįthu \p \v 37 Nu'bʉ mi hyax bʉya, bi gąpʉ ja ra nyuni ra Jesús nɛ'ʉ hyu yʉ́ xädi min 'yohʉ. Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i bin c'athʉ ra Jesús. \v 38 Nu n'da ran 'yohʉ nts'ɛdi bi mbafi: \p ―Xänbate i, nurqui ts'ʉ ma ts'ʉnt'ʉ nguetho hønna zʉ n'datho dí si. \v 39 Nɛ ja'bʉ im bɛnt ra zįthu nɛ ɛ̨mmɛ di ʉnba a, i tɛxa hai, nɛ ɛ̨mmɛ mbafi, nɛ di fɛt rá ją'i, nɛ i soh yʉ fʉgui. Nɛ ząi di ja bʉ ra zįthu. \v 40 Nɛ dá xi'ʉ ni xädi di hoqui, pɛ nu'ʉ him bi zä bi hoqui, bi 'yɛ̨n'a ran 'yohʉ. \p \v 41 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'ahʉ guexta'a hin guí ɛ̨c'yɛihʉ 'bɛ'a dí xi ahʉ. Ham'mi pa ngue ga tøp'a thohohʉ ngue gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ. \p Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'a ran 'yohʉ bʉya: \p ―Bá si ua ni ts'ʉnt'ʉ. \p \v 42 Nɛ nu'bʉ bá si ra ts'ʉnt'ʉ, bi bɛnt mahøn'a a ra zįthu, bi dɛxa häi nɛ nts'ɛdi bi ʉnbi. Pɛ nu'a ra Jesús bi xi'a ra zįthu da bøni, nɛ bi hoc'a ra ts'ʉnt'ʉ bʉya. Bi xi'a rá ta da zix bʉya. \v 43 Nɛ gätho yʉ ją'i bi hyonya thoho a rá ts'ɛdi Oją. \s1 Ra Jesús bi ma mahøn'a rán dąte \p Nɛ guexta'a i yą ʉ yʉ ją'i nɛ i ma 'bɛ'a gätho i øt'a ra Jesús. Nu ra Jesús bʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p \v 44 ―Dami 'yøhmbʉ xʉn ho a dí xi ahʉ ya, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, da mba ma dägä bʉ 'bʉh yʉ ts'om'bäi, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 45 Pɛ nu'ʉ yʉ́ xädi him mi pądi 'bɛ'a nam bøn'a i man'a ra Jesús, nguetho Oją hin ní japi da bą'ʉ, nɛ bi zu da 'yän'na ra Jesús 'bɛ'a nam bøn'a bi man'a. \s1 Ra Jesús bi 'yut yʉ́ xädi nda'a dim 'bɛt'o \p \v 46 Nu'ʉ yʉ́ xädi bin junzɛhɛ ʉ nangue'a to'o dim 'bɛt'o. \v 47 Nɛ nu'a ra Jesús mi pądi 'bɛ'a mim bɛ̨n ʉ, nɛ bá si n'da ra t'ʉhni bi mbämp'ʉ i 'bäi, \v 48 bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Hønt'a go to'o da zimanho n'da ra t'ʉhni tengu na ngue i ɛ̨c'yɛigui, nɛcä bi zimanhog 'bʉ ya bi ' yøt'a. Nɛ to'o bi zimanhogä nam bøni bi zimanho ma Ta. Nɛ nu'a to'o i øt'e ngue nte di muui, gue'a dim 'bɛt'o a, bi ' yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu'ʉ hingui sʉjʉ, ma amigohʉ ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 49 Nu ra Xuua bʉya bi xi'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nugähe dá nuhe n'da ran 'yohʉ bi ndøn'na ni thuhu 'bʉ mi hyøn'a thi yʉ zįthu, nɛ dá hɛcuahe nguetho him man 'yogähe a ran 'yohʉ. \p \v 50 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nde'bʉ hin xquí hɛcuahʉ, nguetho nu'ʉ hingui sʉjʉ ma amigohʉ ʉ, bi 'yɛ̨mbi. \s1 Nu ra Jesús bi dąmhyą ra Jacobo nɛ ra Xuua \p \v 51 Nɛ ya mi ts'ʉtho da zøn ra pa da mba mahɛ̨ts'i ra Jesús. Nɛ bi nde bi mba bʉ Jerusalén, madague i pądi da mba ma ʉnbi bʉ. \v 52 Nu'bʉ mi mba bʉ 'yu, bi xifi da tho'ʉ 'da yʉ́ xädi, da hyonbi hapʉ din säya. Nɛ nu'ʉ yʉ́ xädi bʉya, bi yʉrpʉ ja n'da ra hnini bʉ ra xɛqui Samaria. \v 53 Pɛ nu yʉ ją'i bʉ hinguin ndepe din säya bʉ'a ra Jesús, nguetho him bi numanho ngue ní mba ba nu ra dąmpɛti bʉ Jerusalén. \v 54 Nɛ nu ra Jacobo nɛ ra Xuua ɛ̨mmɛ bin cuɛ 'bɛ'a bi man yʉ ją'i bʉ bʉya. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ha guín nde ngue ga mandagä'be ra sibi ba cąh mahɛ̨ts'i, nɛ din zø'ʉ gätho 'bʉcua, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 55 Pɛ nu ra Jesús bi dąmhyą ʉ yʉ́ xädi bʉya, gue hingui ho a im bɛ̨n'ʉ. \v 56 Nɛ bi thopʉ man'da ra hnini bʉya. \s1 Hyu yʉn 'yohʉ ɛ̨na da dɛn'na ra Jesús \p \v 57 Nɛ nu'bʉ mi 'yo bʉ 'yu ra Jesús bi 'yɛ̨n'a n'da ran 'yohʉ: \p ―Ma Hmu i, nugä ga tɛn'ni i hønbʉ go hapʉ guí mba, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 58 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu yʉ haho i ja yʉ́ oi bʉ ja yʉ hyądo, nɛ yʉ doja i ja hapʉ din säya ʉ, pɛ nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, hin hapʉ i jasɛ ma oigä ua, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 59 Nu ra Jesús bʉya, bi 'yɛ̨mp'a man'da ran 'yohʉ: \p ―Dami tɛngui, bi 'yɛ̨mbi. \p Pɛ nu'a ran 'yohʉ bi 'yɛ̨m bʉya: \p ―Grá Hmu, 'bɛ ga äcä ma ta 'bʉ bi du. \p \v 60 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ gue'ʉ hingui ja ra te ma'da'yo, da 'yä'ʉ xøn du. Pɛ nu'i gui tɛngui, gui xih yʉ ją'i 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją. \p \v 61 Xø man'da ran 'yohʉ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ma Hmu i, dín nde ga tɛn'ni i, pɛ 'bɛ ga mbagä bʉ ma ngu dan 'yɛ̨'be ma ta nɛ ma mbe. \p \v 62 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gätho to'o ɛ̨na da dɛngui nɛ im bɛ̨n'a bi zogui, hing yʉ́n sähʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ. Nu'a i øt'ʉ tengu øt'a n'da ran 'yohʉ 'bʉ i hɛnhäi nɛ in yɛ̨h rá xʉthä, hingui uɛ̨ntho yʉ́ the i hɛqui. \c 10 \s1 Ra Jesús bi mbɛn'dʉ hyąte ma'dɛt'a bʉ ja yʉ hnini \p \v 1 Nubʉya nu'a ra Jesús bi huan'dʉ hyąte ma 'dɛt'a yʉ́ xädi nɛ bi mbɛhni 'da'i yoho bʉ ja yʉ hnini guepʉ da thosɛ ra Jesús. \v 2 Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Tenguthoho 'bʉ ya xø 'yo't'a n'da ra huąhi, pɛ zʉ yonją'i tho ʉ yʉ xofo, xʉn ngu ʉ yʉ ją'i da 'yɛ̨c'yɛi, pɛ go zʉ yoho thoho ʉ da xifi. Dami 'yäfʉ Oją ra Hmu ba pɛnh mi'da yʉ mbɛfi da xih yʉ ją'i da 'yɛ̨c'yɛi. \p \v 3 'Bex gui mbähä ya, nɛ nugä dí pɛn'nahʉ tengu'ʉ yʉ dɛ'yo 'bʉ da mba bʉ 'bʉh yʉ zate. \v 4 Nɛ o guí hąx ni mbɛtihʉ, xín ni buxahʉ, xín gui cʉxhʉ ná yopare ni thįxfanihʉ, gui mbäthohʉ nɛ hinga nya'a gui zɛnguahʉ yʉ ją'i bʉ 'yu. \p \v 5 Nɛ nu'bʉ guí cʉthʉ bʉ ja n'da ra ngu ngue di säya ahʉ a ra mɛngu bʉ, gui zɛnguahʉ, nɛ gui 'yäfʉ Oją da 'yɛnspa rán jąpi a ra mɛngu bʉ. \v 6 Nɛ nu'bʉ in nde rán jąpi Oją a ra mɛngu bʉ, da gohmi a rán jąpi Oją 'bʉ, pɛ nu'bʉ hinguin nde, nte da gohmi 'bʉ. \v 7 Nɛ nu'bʉ gá sømhbʉ bʉ ja n'da ra hnini, gam 'bʉhmbʉ bʉ hapʉ rá mbʉdi da mba ma säya ahʉ. Hin gui päpʉ gam 'bʉhmbʉ. Nɛ gui sihʉ 'bɛ'a gätho din 'da ahʉ, nɛ hin gui pɛs' ni sä gui sihʉ nguetho gue'a guí tąhmbʉ a ngue guí xihmbʉ rám hman Oją ʉ. Nɛ njo'o n'da ra mbɛfi ngue hin da mba njut'i. \v 8 Nɛ hønt'a go má hnini nguepʉ da ts'in ahʉ, gui sihʉ 'bɛ'a gätho di 'da ahʉ yʉ ją'i. \p \v 9 Nɛ gui hoc'ʉ yʉn zäman'ʉ i 'bʉpʉ, nɛ gui xihmbʉ yʉ ją'i ngue mi ts'ʉtho di manda rá ts'ɛdi Oją ua. \v 10 Pɛ hønt'a go nda'a má hnini gui cʉthʉ, nɛ nu'bʉ hin da zin ahʉ yʉ ją'i bʉ, gan 'yohʉ bʉ ja ra hnini, nɛ gui 'yɛ̨mfʉ yʉ ją'i: \v 11 “Nugähe dí huąc ma guahe ra fonthäi ua ja ni hninihʉ, ra hmɛpya ngue ga sogahe ua. Pɛ gui pąhmbʉ ɛ̨na xtí manda maha ua rá ts'ɛdi Oją,” gui 'yɛ̨mfʉ ʉ. \v 12 Nɛ dí xi ahʉ, nu'bʉ bi zøn ra pa ran juąnbi, man'da xʉn ʉ tho ran ʉnbi da nu'ʉ, xinda gue'ʉ mi 'bʉpʉ ja ra hnini Sodoma, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. \s1 Da ts'änba rá muui yʉ́ ts'oqui ʉ him bi 'yɛ̨c'yɛi ra Jesús \p \v 13 Í huɛ̨hi gätho ahʉ guí 'bʉhmbʉ bʉ ja ra hnini Corazín, nɛ gätho ahʉ guí 'bʉhmbʉ bʉ ja ra hnini Betsaida, nguetho ya gá nuhʉ yʉn t'øt'e nuįxte dá øt'ä nɛ hin gá päh nin 'yomfɛ̨nihʉ. Nu yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ja ra hnini Sidón nɛ'ʉ mi 'bʉpʉ ja ra hnini Tiro, nu'bʉ xtá nu'ʉ yʉn t'øt'e nuįxte gá nuhʉ ya, xtí päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni ʉ, nɛ xtá hye yʉ pahni tengu yʉ 'døzą nɛ xtá 'yʉx yʉ 'bospi yʉ́ ją'i, ra hmɛpya ngue ɛ̨mmɛ tu yʉ́ mbʉi nangue yʉ́ ts'oqui ʉ. \v 14 Nɛ nu'a ra pa rán juąnbi Oją, nu ahʉ man'da da zän'nahʉ ran ʉnbi xinda gue'ʉ mi 'bʉpʉ ja ra hnini Tiro nɛpʉ ja ra hnini Sidón. \v 15 Nɛ ahʉ guí 'bʉhmbʉ bʉ ja ra hnini Capernaum, gnín 'yɛ̨xhʉ a ngue guí ɛ̨mhbʉ gui sømhbʉ bʉ mahɛ̨ts'i, pɛ hin'na, pɛ guepʉ ja ran ʉnbi maząi gui mbähä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 16 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi bʉya: \p ―Nu'ʉ i øh ni ndehʉ, tengu'bʉ ma ndesɛgä bi 'yø'ʉ. Nu'ʉ to'o hin da zin ahʉ tengu tho'bʉ him bi zingä'ʉ, nɛ nu'ʉ him bi zingä, xím bi zin'a ma Ta bá pɛngä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bá penc'ʉ hyąte ma 'dɛt'a xí mbɛn'na ra Jesús \p \v 17 Nu'bʉ mambá penc'ʉ hyąte ma'dɛt'a yʉ́ xädi a ra Jesús bʉ bi mbɛhni, ɛ̨mmɛ bin johya ʉ. Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Grá Hmu, hinga hønt'ʉ yʉn zäman'ʉ dá hoje pɛ nɛ'ʉ yʉ zįthu dá hømhbe thi 'bʉ má ndømhbe ni thuhu, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 18 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ bʉya: \p ―Dá nugä rá hmu yʉ zįthu 'bʉ gmí tąfʉ, bi mba häi tengu ra huɛi 'bʉ xʉn gąi, bi 'yɛ̨na, nɛ ya dá 'da ahʉ ra ts'ɛdi gui tąfʉ rá ts'ɛdi man sʉihʉ. \v 19 Pɛ madague gui nɛs'hʉ yʉ pozʉ bʉ gui thohmbʉ, nɛ yʉ mbozʉ, pɛ nte da ja ahʉ. \v 20 Pɛ hin gan johyahʉ ngue bi zä guí hømhbʉ thi yʉ zįthu, pɛ nu'a gdín johyahʉ ngue bi zin ahʉ Oją nɛ bi hyux ni thuhuhʉ bʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. \s1 Bin johya ra Jesús \p \v 21 Nubʉya nu rá Hogandąhi Oją bi japi ɛ̨mmɛ di johya ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Dí ɛ̨'ts'a i nguetho gá japi bi bą'a ni ts'ɛdi ʉ i hon'i, tengu yʉ t'ʉhni ngue hin te i pądi, nɛ hinga gue'ʉ im bɛ̨nsɛ ja yʉ́n 'yomfɛ̨nisɛ gá japi bi bą'ʉ. Nɛ gue'a gá 'yøt'e ma Oją i, ngue gue'a gá numanhosɛ guí øt'e, bi 'yɛ̨mp'a Oją. \p \v 22 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Gätho i ja a ma Ta bi 'daqui. Nɛ hønsɛ ma Ta i pącä xʉn ho ngue rá Ts'ʉnt'ʉgä, nɛ hønsɛgä rá Ts'ʉnt'ʉgä dí pącä xʉn ho a ma Ta, nɛ'ʉ to'o ga japi da bą'a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 23 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Gan johyahʉ ngue guín nuhʉ a dí øt'ä ya. \v 24 Majuąni dí xi ahʉ, xʉn ngu yʉ́ pøngahyą Oją nɛ xʉn ngu yʉ ts'ʉt'abi mi 'bʉi, mi nde da nu'a guín nuhʉ ya, nɛ da 'yø'a guí øhmbʉ ya, pɛ him bi zä, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Rán t'uti a ran 'yohʉ bi huɛ̨c rá miją'iui \p \v 25 Nɛ bi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús n'da ra xänbate niją, im bɛ̨ni da zä'a ra Jesús, nɛ bi 'yänni: \p ―Xänbate i, 'bɛ'a sä ga øt'ä n'dahma din jagä ra te maząi, bi 'yɛ̨na. \p \v 26 ―Bɛ'a mam bʉ ja yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 27 Nu'a ra xänbate niją bi 'yɛ̨na: \p ―I mam bʉ: “Gam bɛ̨mhbʉ Oją ra Hmu ngue gätho ma mbʉihʉ nɛ gätho ma tehʉ, nɛ gätho ma ts'ɛdihʉ, nɛ gätho man 'yomfɛ̨nihʉ, nɛ ga huɛ̨c ma miją'ihʉ tengu bʉ nan huɛ̨c zɛhɛhʉ,” i ɛ̨n rán t'ɛ̨di Oją, bi 'yɛ̨n'a ra xänbate niją. \p \v 28 Bi dą'a ra Jesús bʉya: \p ―Majuąni guí ma. Nuya gui 'yøt'ʉ nɛ din ja'a ra te maząi, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 29 Nu ra xänbate niją mi pąpʉ mbo rá mbʉi ngue hinga gue'a mí øt'e, nɛ bi 'yɛ̨mthoho: \p ―Pɛ to'o ma miją'i'be ga huɛ̨cä, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 30 Nɛ nu'a ra Jesús bi xi'a n'da ran t'uti nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu n'da ran 'yohʉ mi 'yo bʉ ja ra 'yu, bí nɛxpʉ Njerusalén ní mba bʉ Jericó. Nɛ nu'ʉ 'da yʉ bɛ̨ bi gorpa'yu nɛ bi ʉnba'a ran 'yohʉ, nɛ gätho ʉ yʉ́ pahni mi he bi gąspi nɛ'a rá mbɛti. Nɛ bi zopʉ nden'yu a ran 'yohʉ bʉya, ɛ̨na da du. \v 31 Nɛ bi thopʉ n'da ra mbäją, nɛ bi nu'a ran 'yohʉ 'bɛm bʉ pɛ bi mbäcthoho. \v 32 Nɛ'a man'da ran 'yohʉ, ra mbɛfi bʉ ra niją a, bi thopʉ, bi nu'a ran 'yohʉ 'bɛm bʉ, nɛ'a bi mbäcthoho tengu bi 'yøt' ra mbäją. \v 33 Pɛ nu'a n'da ran 'yohʉ, ra mɛngu Samaria, 'bʉ mi thopʉ bʉya, bi nu mi 'bɛm bʉ a ran 'yohʉ, nɛ bi huɛ̨c'a. \v 34 Nɛ bi xispa ra aceite nɛ ra vino bʉ xí ts'ɛrbi, nɛ bi mbantpa ra 'bø't'e. Nɛ bi 'yɛ̨xa rá fani bʉya, bi zixpʉ ja n'da ra ngun'oi nɛ bi jamansu'a. \v 35 Nɛ nu'bʉ mi hyats'i, bi thopʉ ní mba, nɛ bi zocpi ts'ʉ ra mbɛti a ra mɛngu bʉ, nɛ bi xifi di jamansu'a ran 'yohʉ, nɛ da gurpa rá gasto 'bʉ hin dí gua'a 'bʉ bá peng bʉ ní mba, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man ran t'uti. \p \v 36 Nubʉya bi 'yän'na ra xänbate niją: \p ―Xiya, nda'a nín 'yohʉ bi 'yørpa ran huɛ̨cate rá miją'iui. \p Bi dą'a ra xänbate niją: \p \v 37 ―Nu'a bi mbäts'i. \p Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a bʉya: \p ―Ní mba din jabʉ gui 'yørpa ni miją'ihʉ, bi 'yɛ̨mbi. \s1 Ra Jesús bi mba bá nu'a ra Marta nɛ ra María \p \v 38 Ra Jesús nɛ'ʉ yʉ́ xädi mi 'yo bʉ ja ra 'yu ní mba bʉ ja ra hnini Jerusalén, nɛ bi zøm bʉ ja n'da ra hnini guepʉ 'bʉ'a n'da ra xisu í Marta a. Nɛ nu'a ra Marta bi xi'ʉ din säya bʉ ja rá ngu. \v 39 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da rá juhuɛ í María. Nu'a mi hupʉ i yą ra Jesús, bi 'yø'a bi man'a. \v 40 Pɛ nu'a ra Marta, xʉn ngu ra 'bɛfi i øt'e. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ma Hmu'i, ha hin guí ʉrpa ra güɛnda 'bɛ'a øt' ma cu, nde'bʉ gui xifi di zɛqui, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 41 Nu ra Jesús bi dąt'a: \p ―Ma zʉ Marta, ɛ̨mmɛ guím bɛ̨n'a ni 'bɛfi. \v 42 Pɛ n'datho a mahyoni xʉn ho, nɛ gue'a bi huan'na ra María, nɛ njon di 'uecpa'a mam hmangä i øde, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 11 \s1 Ra Jesús bi xänba yʉ́ xädi din yąhʉ Oją \p \v 1 N'da ra pa bi 'ue'a ra Jesús nɛ bin yąui Oją. Nɛ nu'bʉ mi gua'a bin yąui Oją, n'da rá xädi bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ma Hmu'i, dami xängahe dan yąhe Oją tengu thoho ra Xuua bi xänba yʉ́ xädi. \p \v 2 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Ngubʉ gui mamhbʉ 'bʉ guí yąhʉ Oją: \q1 Ma Ta ahe, \q1 Da hnumansu ni thuhu \q1 Nɛ dín ndehe din ja ua n'dihi ni ts'ɛdi ngue di manda ua. \q1 \v 3 Nɛ dami 'daje ra hmɛ dí homhbe ra pa i ja bʉ ya. \q1 \v 4 Dami punga ma ts'oquihe tengu thoho bʉ na punbahe ʉ i ørcahe ran ts'o. \q1 O guí hɛgähe da dąje ran ts'o, \q1 pɛ dami yąnje nangue ran ts'o, gui 'yɛ̨mhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 5 Nɛ xø bi xih man'da ran t'uti ʉ, bi 'yɛ̨na: \p ―Xi'bʉ n'da ran 'yohʉ xtí mba bʉ rá ngu n'da rá amigo, made ra xui, nɛ xtá 'yɛ̨mbi: “Hmiqui ts'ʉ hyun thuhmɛ, \v 6 nguetho nu'a n'da ma amigo ja bi zøm bʉ ja ma ngu, nɛ hin'yʉ 'bɛ'a ga unni da zi,” xtá 'yɛ̨mbi. \v 7 Nɛ xi'bʉ xtá 'yɛ̨mp thoho: “'Yo gadí paqui, nguetho ya án thʉ't'i ma ngu nɛ ya dá ohmbe gätho ma t'ʉhni, nɛ hingui sä ga ndants'i ngue ga 'da'i,” xtá 'yɛ̨ntho. \v 8 'Bɛ'a hmaha xtá 'yøt'a ran 'yohʉ 'bʉ. Nu'bʉ hingui pɛs' rá sä di thoqui da 'yäpi, nɛ guehma da ndants'a rá amigo nɛ di un'na bi 'yädi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 9 In ja bʉ 'bʉ guí yąhʉ Oją, gui thoqui gui 'yäfʉ nɛ sä thocua thoho gui hyąmhbʉ. Thocua thoho gui hyomhbʉ nɛ thocua thoho da zä gui tįmhbʉ. Thocua thoho guin zohmbʉ nɛ Oją da xoc'ahʉ. \v 10 Nguetho gätho to'o da 'yädi da hyąni, nɛ gätho to'o da hyoni, da dįni, nɛ gätho to'o da zofo da xocpi, bi 'yɛ̨na. \p \v 11-13 Nɛ nu ahʉ madague gyʉ́ ts'om'bäihʉ, xínga n'da ahʉ gadí unhdʉ ra pozʉ ni t'ʉhnihʉ 'bʉ i ä ahʉ ra huą, nɛ xíng ra mbozʉ gadí unhdʉ 'bʉ i ä'ahʉ ra do'øni, pɛ hønt'a xʉn ho gadí un ni t'ʉhnihʉ. Ha maguet'a Oją ma Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i ngue him ba pɛn'nahʉ rá Hogandąhi 'bʉ guí äfʉ a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús in 'youi ra zįthu \p \v 14 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ran 'yohʉ hingui sä din yą, nguetho madi goreba ra zįthu. Nɛ nu ra Jesús bi hyøn'a thi ra zįthu nɛ bin yą ran 'yohʉ bʉya. Nu yʉ ją'i ɛ̨mmɛ bi hyonya thoho. \v 15 Pɛ nu'ʉ 'da bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ sä i høn'a thi yʉ zįthu, nguetho gue'a rá hmu yʉ zįthu bi un rán t'ɛ̨di na, sä ɛ̨n'ʉ 'da. \p \v 16 Nɛ nu'ʉ mi'da bi zä ra Jesús 'bʉ ya majuąni Oją bi un rá ts'ɛdi, nɛ bi 'yäp ra hmɛpya mahɛ̨ts'i. \v 17 Pɛ nu ra Jesús mi pąrpa yʉ́n 'yomfɛ̨ni n'da ngu n'da'ʉ nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'bʉ din heczɛhɛ yʉ ją'i 'bʉpʉ ja n'da ra hnini, nɛ ba ɛ̨h yʉ́n sʉihʉ, hin da zä din tunhdʉ yʉ́n sʉihʉ 'bʉ. Da mba ma juadi ʉ. Nɛ ngutho ʉ 'bʉpʉ ja n'da ra ngu, 'bʉ din sʉsɛ ʉ dim 'bɛdi. \v 18 Nɛ ngutho rá ts'ɛdi ra zįthu, ha da zä din sʉsɛ ʉ ngue di 'bɛh yʉ́ ts'ɛdi, nɛ sä guí ɛ̨mhbʉ, ngue'a rá ts'ɛdi ra zįthu a ná høn'a thi yʉ zįthu ʉ. \v 19 'Bɛ'a ni ts'ɛdi guí ɛ̨mhbʉ i ja ni xädihʉ 'bʉ i høn'a thi yʉ zįthu. Guesɛ'ʉ i ut ahʉ ngue him majuąni guím mamhbʉ. \v 20 Nugä dí høn'a thi yʉ zįthu nangue rá ts'ɛdi Oją, gue'a ctí pąhmbʉ ngue ya di manda rá ts'ɛdi Oją ua guí 'bʉhmbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 21 Nɛ man'da ran t'uti bi ma, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ 'bʉ'a n'da i ja rá ts'ɛdi nɛ i ja 'bɛ'a dám fädi xʉn ho bʉ ja rá ngu, hin te da ja. \v 22 Pɛ nu'bʉ da zøm bʉ n'da ngue man'da i ja rá ts'ɛdi nɛ da dąpi, da hyąnba a nám fädi nɛ da duspi 'bɛ'a gätho i ja bʉ ja rá ngu bʉya. \p \v 23 Nu'a to'o hinga 'da'ingu dí mam'be, man sʉi'be a. Nɛ nu'a to'o hingui øt' ma 'bɛfi, di japi dim 'bɛ'ʉ mi'da. \s1 Rán t'uti ra zįthu bá peng bʉ ja rá mbʉi n'da ra ją'i \p \v 24 Nɛ man'da ran t'uti bi ma, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ bi bøm bʉ ja rá mbʉi n'da ra ją'i ra zįthu, bin 'yo bʉ ja ra 'yonhäi, bi hyoni hapʉ sä dim 'bʉi, nɛ nu'bʉ him bi dįni, bi bɛ̨nsɛ ba peng mahøn'a hapʉ mi 'bʉi. \v 25 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ, bi nu njongui 'bʉpʉ, nɛ ma hoqui xʉn ho. \v 26 Nɛ nubʉya, bi mba bá hom mi yoto yʉ zįthu man'da xʉn ts'o xinda guesɛ'a bin honte, nɛ gätho bim 'bʉhmbʉ bʉ. Nɛ nu'a ra ją'i bʉya, bi gohi man'da xʉn ts'o xinda gue'bʉ mi 'bʉpʉ n'datho ra zįthu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man ran t'uti. Din ja bʉ ʉ hinga gätho rá mbʉi i ɛ̨c'yɛi. \s1 Ran jąpi majuąni \p \v 27 Gätho na yą ra Jesús nɛ bi dą'a n'da ra xisu, bi 'yɛ̨na: \p ―Mająpi'a ra xisu bi te'e, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 28 Pɛ nu ra Jesús bʉya bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Pɛ nɛ'ʉ man'da mająpi gätho to'o i øh rám hman Oją nɛ i øt'a gätho i mam bʉ, bi 'yɛ̨mbi. \s1 Yʉ ts'om'bäi bi 'yäh yʉ hmɛpya mahɛ̨ts'i \p \v 29 Bi munts'ʉ yʉ ją'i bʉ 'bäh ra Jesús, nɛ nu ra Jesús bi xi'ʉ man'da ram hma, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'ahʉ guí 'bʉhmbʉ yʉ pa ja bʉ ya, gyʉ́ ts'om'bäihʉ, guí äjʉ ra hmɛpya mahɛ̨ts'i, pɛ hin te ma hmɛpya da t'ut'ahʉ, pɛ hønt'a n'da ra hmɛpya da t'ut'ahʉ tengu bi 'yøt'a ra Jonás. \v 30 Nɛ gue'a ra hmɛpya bi 'yøt' ra Jonás, bi bąh yʉ ją'i bʉ ja ra hnini Nínive majuąni Oją bí mbɛhn'na. Ngutho ahʉ, sä gui pąhmbʉ majuąni bá pɛngä Oją 'bʉ gá nuhʉ 'bɛ'a din jacä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨na. \v 31 Nɛ dí xi ahʉ, nu'a ra xisu min ts'ʉt'abi bʉ Sur, 'dat'a gui ndans'hʉ a 'bʉ bin ja ran juąnbi 'bʉ ran zɛgui. Nɛ da 'yut'ahʉ ngue i ja ni ts'oquihʉ. Nguetho nu'a yatho bá ɛ̨hɛ ngue mín nde da 'yø'a bi man'a ra ts'ʉt'abi Salomón nangue rán 'yomfɛ̨ni bi und Oją, pɛ nu ahʉ, hin guín nde gui 'yøhmbʉ a dí mangä ngue dí 'bʉhmbʉ ua. Pɛ nugä man'da i ja rá ts'ɛdi mam hmangä xinda gue ra Salomón, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 32 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ'ʉ mi 'bʉpʉ ja ra hnini Nínive 'dat'a gui ndans'hʉ ʉ 'bʉ bin ja ran juąnbi 'bʉ ran zɛgui, nɛ da 'yut'ahʉ ngue i ja ni ts'oquihʉ, nguetho nu'ʉ 'bex bi päh yʉ́ mbʉi 'bʉ mí 'yø'a bi man'a ra Jonás, pɛ nu ahʉ, xø hin guín nde gui päh ni mbʉihʉ nangue ni ts'oquihʉ. Nɛ nugä, man'da xʉn hɛ̨ts'i mam hmangä xinda gue ra Jonás, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu'a dá pąhmbʉ rán nɛqui Oją \p \v 33 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Pɛ njon di søc'a n'da ra sibi ngue da go'mi, uague di cʉ't' pʉ ja ra huada. Pɛ i tixpʉ ja ra mbøxasibi, ndepe di yot'i gätho to'o ba ɛ̨hɛ. \v 34 Gue'a ni dähʉ di ja ahʉ gui hyanthʉ ran nɛqui. Nu'bʉ xʉn ho ni dähʉ, guí hanthʉ xʉn ho ran nɛqui, nɛ nu'bʉ hingui ho ni dähʉ, xʉm 'bɛxuitho bʉ guí hanthʉ. \v 35 Nɛ ngutho ni mbʉihʉ di ja ahʉ gui pąhmbʉ rán nɛqui Oją. Nu'bʉ i hon ni mbʉihʉ rán ho Oją, i ja ahʉ ran nɛqui 'bʉ, nu'bʉ hin'na, sä guí ɛ̨mhbʉ i ja ahʉ ran nɛqui, pɛ hønt'a ra 'bɛxui i ja ahʉ. \v 36 Nguetho hønt'bʉ guín ndehʉ bʉ ni mbʉihʉ, di 'uec'ahʉ ra 'bɛxui a Oją nɛ di 'da ahʉ rán nɛqui, nɛ nubʉya gui 'yøthʉ tengu'bʉ gyʉ́ sibihʉ nɛ gui 'yuthʉ mi'da rá 'yu Oją, tengu ra nyot'i di yorpʉ ní mba n'da, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi xi'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją maxøts'e thoho i yą'ʉ \p \v 37 Nɛ nu'bʉ mi gua'a man ra Jesús, n'da ra fariseo bi xih ná ts'ihmɛ a ra Jesús, nɛ bi mba bin sihmɛhʉ. \v 38 Nɛ nu ra fariseo bi nu him bin xʉ'yɛ ra Jesús, tengu i man yʉ́n t'ɛ̨dizɛhɛ yʉ fariseo, nɛ bi hyonya thoho. \v 39 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Nu ahʉ gyʉ́ fariseohʉ, guí pethʉ xʉn ho ni ją'ihʉ, pɛ guexta'a xʉn ts'o ni mbʉihʉ. Hønt'a ran ts'iyate guím bɛ̨mhbʉ, gyʉ́ ts'om'bäi thohohʉ. \v 40 Xøgue, xʉm mɛ tho ni mbʉihʉ. Nu Oją i pądi 'bɛ'a gadí jafʉ ni ją'ihʉ, pɛ nɛ'a ni mbʉihʉ i pądi 'bɛ'a im bɛ̨ni, nguetho Oją gätho bi zän'dʉ, bi 'yɛ̨na. \v 41 Pɛ nu'bʉ gui huɛ̨c ni miją'ihʉ nɛ gui fäxhʉ, da fąh pʉya mahoqui ni mbʉihʉ. \p \v 42 Í huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ fariseohʉ, nguetho guí hąxhʉ bʉ ja ra niją a ná 'dɛt'a yʉ́ 'yɛ̨thi yʉ tʉhʉ bi bøxpʉ ja ni huąhihʉ, pɛ go hin gá 'yøthʉ a man'da in nde Oją ngue 'da xquín numanhohʉ ni miją'ihʉ nɛ xquí huɛ̨jʉ ʉ. Guehya nde'bʉ man'da gui 'yøthʉ, madague'bʉ gui thoqui gui 'yøthʉ ʉ mi'da. \v 43 Huɛ̨hi maha ahʉ, gyʉ́ fariseohʉ, ɛ̨mmɛ guí homhbʉ ngue da hnumansu ahʉ bʉ ja ra niją, nɛ gadí hohʉ yʉn zɛngua 'bʉ guí 'yohʉ bʉ ja ra täi. \v 44 Í huɛ̨hi maha ahʉ, nu'ahʉ tenguthoho n'da ran 'yägui hingam fądi, nɛ nu'a da thopʉ hin da bądi o bʉ xʉ 'ya. Ngutho ahʉ, im bɛ̨n yʉ ją'i ngue xʉn ho ahʉ, pɛ him majuąni. \p \v 45 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ra xänbate niją, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'i grá Jesús, gra xänbate i, ɛ̨mmɛ gadí ʉnga ma mbʉihe a gá ma, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 46 Bi dąt'a ra Jesús: \p ―Nɛ ahʉ, gyʉ xänbatehʉ, í huɛ̨hi maha ahʉ, nguetho ɛ̨mmɛ xʉn hɛ̨i a gá hyuspahʉ yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés ngue guí xihmbʉ yʉ ją'i da 'yøt'e, pɛ nusɛ ahʉ xíngui ts'ʉ guí øthʉ a guí xihmbʉ da 'yøt'ʉ. \v 47 Í huɛ̨hi maha ahʉ, guí hocpahʉ yʉ́ jądon'yägui ʉ yʉ́ pøngahyą Oją bi hyo'ʉ nim bombøtahʉ, ngue guí nde da 'yɛ̨n'ahʉ yʉ ją'i xʉn ho ahʉ. \v 48 Pɛ gue'a gní 'yuhmbʉ ngue guín numanhohʉ yʉ́n t'øt'e ʉ nim bombøtahʉ, bi hyo'ʉ yʉ́ pøngahyą Oją nɛ go gadí hocpahʉ yʉ́ jądon'yägui bi 'yo ʉ. \p \v 49 Pɛ nu Oją i pądi 'bɛ'a gätho din ja, janangue'a bi 'yɛ̨na: “Ga pɛhndä ʉ ma pøngahyą, nɛ'ʉ mi'da da mam mam hmangä. Nu'ʉ 'da da tho, nɛ nu'ʉ 'da da t'ɛthoho,” bi 'yɛ̨n Oją. \v 50 Janangue'a gue'a ctí nuhʉ rán ts'ɛmbi Oją nangue gätho yʉ́ pøngahyą Oją nɛ yʉ́m 'bɛhni bi mba ntho gue'bʉ go rá mbʉdi ra ximhäi. \v 51 Nu rá mbʉdi ra Abel bi tho asta gue'bʉ nɛ'a ra Zacarías bi tho bʉ mbo ra dąniją, tengu thoho 'bʉ ni ts'oquihʉ a gätho í tho'ʉ yʉ́ pøngahyą Oją, nɛ gue'a dí ʉn'nahʉ a. \p \v 52 Í huɛ̨hi maha ahʉ gyʉ́ xänbatehʉ, guí pąhmbʉ 'bɛ'a nam bøn'a rá hman Oją pɛ hinga gue'a guí xänbahʉ yʉ ją'i. Him majuąni guí tɛnhdʉ a nɛ hín gadí jafʉ da dɛn'dʉ in nde da dɛnni, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 53-54 Nɛ bi bøm bʉ ra Jesús bʉya. Pɛ nu yʉ xänbate niją nɛ yʉ fariseo ɛ̨mmɛ bin cuɛ, nɛ xø bi dʉ'mi ɛ̨mmɛ bi 'yän yʉn t'änni, ngue i honi 'bɛpʉ dí yąp'a ra Jesús. \c 12 \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a din ja to'o i mam maxøts'e thoho \p \v 1 Nɛ bim pɛti bʉ 'bʉh ra Jesús xʉn ngu yʉ ją'i, nɛ ɛ̨mmɛ din tønthoho. Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Gam fähmbʉ nangue yʉ́ ixi yʉ fariseo ngue hin gui tɛnbahʉ yʉ́n t'øt'e, ɛ̨na xʉn ho bʉ na hnu ʉ pɛ n'dan'yo thoho im bɛ̨n yʉ́ mbʉi. \v 2 Hin gui 'yøthʉ tengu'ʉ nguetho gätho 'bɛ'a im bɛ̨m bʉ mbo rá mbʉi n'da, da fądi. Madague'bʉ ɛ̨n'ʉ njon da bądi, pɛ guehma din c'ą yʉ́ ts'oqui. \v 3 Nɛ gätho a i man'a n'da bʉ njongui øde, da hmam bʉ 'bʉh yʉ ją'i. Nɛ gätho i mam mant'ągui n'da bʉ ja rá ngu, da fąpʉ 'bʉh yʉ ją'i, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi ra Jesús. \s1 Gui suhʉ Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús \p \v 4 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'ahʉ, ma amigo ahʉ, o guí suhʉ ʉ in nde da hyo ahʉ. Nu'ʉ, sä da hyo'a ni ją'ihʉ pɛ hin'yʉ 'bɛ'a man'da i sä da 'yøt'e. \v 5 Ga xi ahʉ to'o a gui suhʉ. Dami suhʉ Oją nguetho nu'a, i sä da hyo ahʉ nɛ i ja rá ts'ɛdi da 'yɛnt'ahʉ bʉ ja ran ʉnbi maząi. Majuąni dí xi ahʉ, jatho gui suhʉ Oją. \p \v 6 Nɛ njom man'da gui suhʉ. Guim bɛ̨mhbʉ yʉ doja, ts'ʉtho di muui, hønt'a zʉ yocentavo di muui ʉ cʉt'a ndoja, pɛ guexta'a i pa mfɛ̨ni ʉ, Oją im bɛ̨n'ʉ. \v 7 Nɛ nu ahʉ man'da di mu ahʉ xinda gue yʉ doja bʉ ní bɛ̨n Oją, nɛ asta i pądi hangu na ngu i ja ni xtąhʉ. Janangue'a o guín suhʉ. \s1 To'o hingui su da ma nangue ra Jesús \p \v 8 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, gätho to'o hingui su da mangua ja ra häi gue i pąqui, nugä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, ga mam bʉ ja yʉ́ hmi yʉ́m 'bɛhni Oją, gue dí pącä ʉ. \v 9 Pɛ nu'a to'o da gøngä ua ja ra häi, nɛcä ga cøngä bʉ mahɛ̨ts'i a. \p \v 10 Nu'a to'o di c'ąman'ʉgä nguecä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, sä da mba ma punbi 'bʉ da bɛ̨n'a bi ma. Pɛ nu'ʉ to'o di c'ąman'ʉ rá Hogandąhi Oją, hin'yʉ rá punbi ʉ. \p \v 11 Nu'bʉ pa ma yąpi'ahʉ nɛ da ts'ix ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ngʉrpi ja ra niją o guepʉ 'bʉh yʉ zɛ'mi nɛ yʉ ts'ʉt'abi, pɛ o ɛ̨mmɛ guím bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a sä gui mamhbʉ 'bʉ da mba ma juąnni ahʉ, \v 12 nguetho nu'bʉ gám 'bähmbʉ bʉ ja rá hmi ʉ, nu'a rá Hogandąhi Oją 'bex di bɛ̨n'nahʉ gui mamhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti ra mɛmbɛti bi bɛ̨nsɛ 'bɛ'a da hyoni \p \v 13 Nɛ nu'bʉ min yą'a ra Jesús, mi 'bä inde bʉ 'bʉh yʉ ją'i n'da ran 'yohʉ, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Xänbate i, dami xih man 'yohʉ da xɛgäts'ʉ ra häi bi zoh ma ta'be. \p \v 14 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'i, grán 'yohʉ, hin dra zɛ'migä ngue ga øt'ä a guí ma, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 15 Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'ʉ 'bʉpʉ: \p ―Dami jamansu ni mbʉihʉ hin din ja ahʉ ran 'yʉya. Nguetho hinga gue'a i ja n'da dám 'bʉ'a n'da, madague'a xʉn ngu i ja. \p \v 16 Nɛ nubʉya, bi xi'a n'da ran t'uti, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ ra mɛmbɛti. Nɛ nu'a rá häi ɛ̨mmɛ xʉn ho, nɛ xʉn ngu 'bɛ'a gätho bin ja bʉ. \v 17 Nɛ nu'ʉ yʉ́ ngumpɛ'ts'i, ɛ̨mmɛ bi yudi nɛ bi bongthoho 'bɛ'a mi ja bʉ ja rá huąhi. Nɛ nu'a ran 'yohʉ bʉya, bi bɛ̨ni 'bɛ'a sä da 'yøt'e. \v 18 Nɛ bi bɛ̨nsɛ: “Nuya, ga xo't' ma ngumpɛ'ts'i nɛ ga høh mi'da xʉn ndoho, n'dahma din ja hapʉ ga pɛ'ts'ä 'bɛ'a gätho i jagä. \v 19 Nɛ nubʉya, dam 'bʉtho, hønt'a dí hyu ma mbʉi ga øt'ä,” bi 'yɛ̨nsɛ ran 'yohʉ. \v 20 Pɛ nu'a Oją bi 'yɛ̨mp'a: “Nu'i, hin guí pądi 'bɛ'a guím ma, nguetho nán xui ya gui tu. Nɛ to'o hmaha da gohmi 'bɛ'a gätho guím bɛ̨ni gui hyonsɛ,” bi 'yɛ̨mbi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 21 Ngubʉ din ja gätho yʉ 'yʉya, ngue'a hønt'a i ja ua ja ra ximhäi im bɛ̨ni, pɛ hinga gue'a rá mbɛti dí yąnba yʉ́ te ʉ, bi 'yɛ̨n a ra Jesús. \s1 Nu Oją di jamansu yʉ́ t'ʉhni \p \v 22 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―'Yo ɛ̨mmɛ gui hyądumbʉihʉ 'bɛ'a gui sihʉ nɛ 'bɛ'a gui hyehʉ. \v 23 Nɛ man'da xʉn ho guim bɛ̨mhbʉ ni tehʉ xinda gue nin sihmɛhʉ, nguetho man'da di muui ni tehʉ, nɛ'a ni ją'ihʉ man'da di muui xinda gue ni hehʉ. \v 24 Damin 'yomfɛ̨nihʉ ts'ʉ 'bɛ'a i øt' yʉ ca. Nu'ʉ, hingui øt' yʉ́ huąhi nɛ hin te i pɛ'ts'i 'bɛ'a i honi, pɛ nu Oją di jamansu'ʉ. Pɛ man'da di jamansu ahʉ Oją xinda gue yʉ doja, nguetho man'da di mu ahʉ. \v 25 Nte sä gui tįnsɛhʉ, xinga gue nin sihmɛhʉ, xinga gue ni hehʉ, xinga gue ni tehʉ, gue gam 'bʉhmbʉ ua nya'a thoho. \v 26 Janangue'a hin gui hyądumbʉihʉ ʉ nte di muui. \p \v 27 Dami nuhʉ yʉ døni. Hin te má 'bɛfi i øt'e, pɛ guehma i te. Nɛ nu'a ra ts'ʉt'abi Salomón mi he rá pahni mahotho nɛ xʉm hmadi. Pɛ nu yʉ døni man'da mahotho xinda gue rá pahni mi he ra Salomón. \v 28 Nu'a Oją di jamansu yʉ døni nɛ di japi din te, madague n'da pa thoho i døni. Xi ahʉ, ha hin guím bɛ̨mhbʉ ngue man'da xʉn ho di 'da ahʉ Oją. Xøgue ts'ʉtho guí ɛ̨c'yɛihʉ. \v 29 Janangue o guí hądumbʉihʉ 'bɛ'a gui sihʉ n'da pa ngu n'da pa, \v 30 nguetho nu'ʉ hingui ɛ̨c'yɛi Oją, gue'a i øt'ʉ. Pɛ nu'ahʉ ni Tahʉ 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i i pądi 'bɛ'a gätho guí homhbʉ. \v 31 M'bɛt'o thoho guin unsɛhʉ di manda ahʉ rá ts'ɛdi Oją, nɛ nubʉya di 'da ahʉ Oją 'bɛ'a gätho guí homhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 To'o di mɛmbɛti bʉ mahɛ̨ts'i \p \v 32 Xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―O guín suhʉ, madague'a hingui ngu ahʉ, nguetho i hu rá mbʉi Oją ngue ya guí 'bʉhmbʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi. \v 33 Dami pähʉ 'bɛ'a i ja ahʉ, gui unhdʉ yʉ hyoya, nɛ din ja ahʉ xʉn ngu bʉ mahɛ̨ts'i. Nubʉ, nte dim 'bɛpʉ nɛ njąm'bʉ din thegue, hingui sä n'da ra bɛ̨ da yʉrpʉ, xinga gue'ʉ yʉ zu'uɛ̨. \v 34 Nu'bʉ guecua ja ra ximhäi i ja 'bɛ'a pɛ'ts'a n'da, hønt'ua im bɛ̨n'a n'da, nɛ nu'bʉ guepʉ mahɛ̨ts'i, guepʉ im bɛ̨n'a n'da bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma da thø'mi xʉn ho \p \v 35 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Dami tøgbahʉ nɛ gan sähʉ tengu'bʉ i sø ni sibihʉ. \v 36 Tengu i øt' yʉ 'yɛ̨hɛ 'bʉ i tøm'bʉ yʉ́ hmu da mbeng bʉ xín sihmɛ bʉ ja ran thąti, n'dahma 'bex da xocpa n'dihi 'bʉ bi zofo. \v 37 Ɛ̨mmɛ din johya ʉ bi dø'mi, nguetho da xi'ʉ da hyupʉ ja rá mɛxa, go guesɛ'a ra hmu din 'yɛ̨hɛ bʉya, ngue da 'uįn'ʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ. \v 38 Din johya ʉ bi dø'mi madague'a made nxui uague t'ʉxuditho 'bʉ bi zøh ra hmu. \v 39 Nu n'da ran 'yohʉ 'bʉ xtám bądi 'bɛ'a ní pa da yʉrpʉ ra bɛ̨ bʉ ja rá ngu, xtán dø'mi, hin di japi da fɛ̨pi 'bɛ'a pɛ'ts'i. Pɛ hingui pądi 'bɛ'a ní pa da yʉrpʉ ra bɛ̨, janangue i tø'mi gätho yʉ pa. \v 40 Ngutho ahʉ gui tøgbahʉ nguetho hin guí pąhmbʉ 'bɛ'a ní ora ba pengä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti yʉ 'yɛ̨hɛ xʉn ho nɛ'a hingui ho \p \v 41 Nu'a ra Pedro bʉya, bi 'yänni 'bɛ'a bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ma Hmu i, ha høngdähe guí xije ran t'uti, uague gätho ʉ mi'da guí xifi. \p \v 42 Nu ra Jesús bi dąti: \p ―Nu'a ra 'yɛ̨hɛ xʉn ho, nząi i øt' rá 'bɛfi xʉn ho, nɛ di manda bʉ ja rá ngu rá hmu, nɛ di darpa yʉ́ mi'yɛ̨hɛhʉ. Nɛ nu'bʉ bi zøn ra ora din sihmɛ ts'ʉ yʉ́ mi'yɛ̨hɛhʉ, i 'uįni xʉn ho. \v 43 Nɛ nu'a ra 'yɛ̨hɛ, da dįn'a rá hmu bʉ dim pɛh 'bʉ bi zøhø, da nu ran johya a bʉya. \v 44 Nguetho majuąni dí xi ahʉ, nu rá hmu di un man'da ra 'bɛfi ngue di manda bʉya 'bɛ'a gätho i pɛ'ts'i. \v 45 Pɛ nu'bʉ n'da ra 'yɛ̨hɛ im bɛ̨nsɛ him ba ɛ̨'a n'dihi rá hmu, nɛ di dʉ'mi di ʉnba yʉ́ mí'yɛ̨hɛhʉ, madague yʉ xisu o gue yʉn 'yohʉ, nɛ i sihmɛzɛhɛ nɛ i mihni, \v 46 ts'ʉrpʉ thoho ba ɛ̨h rá hmu nɛ bi dįn'a rá 'yɛ̨hɛ bʉ hin di jamansu rá 'bɛfi, nɛ da zʉ'a rá 'yɛ̨hɛ bʉya. Nɛ da hyøn'a thi, nɛ da 'yɛ̨mbi nte rán jaui a. Nɛ da mbɛnpʉ ba nu ran ʉnbi bʉ 'bʉh mi'da guexta'a him bi 'yøt'a xí sifi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 47 Nɛ man'da ran t'uti bi xi'ʉ, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu n'da ra 'yɛ̨hɛ 'bʉ mi bądi 'bɛ'a in nde rá hmu, nɛ him bi 'yøt'e, pɛ xʉn ʉ tho ram fɛi din jap'a. \v 48 Pɛ nu'a n'da ra 'yɛ̨hɛ 'bʉ hingui pądi 'bɛ'a in nde rá hmu, nɛ him bi 'yøt'a i numanho rá hmu, pɛ ts'ʉtho ram fɛi din jap'a. Nu'a to'o bin japi da bądi xʉn ngu, jatho da 'yøt'e xʉn ngu. I jatho da 'yøt'e n'da ngu n'da hangu na ngu bin japi da bądi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Din ja yʉn heque \p \v 49 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nugä bá ɛ̨cä, pɛ hinga gätho yʉ ją'i da numanhogui, janangue din sʉ'ʉ 'da. Pɛ guexta'a hinga nan ja xʉn ho. \v 50 M'bɛt'o ga nu xʉn ngu yʉn ʉnbi, nɛ nu'bʉ bi zøn ra pa din ja'a dím ma, n'da ran ʉnbi xʉn ʉtho ga nugä bʉya. Nɛ xʉn ho 'bʉ ga nu n'dihi. \v 51 Pɛ o guí ɛ̨mhbʉ din hɛ̨ yʉ sʉi ngue bá ɛ̨cä ua, pɛ man'da din ja yʉ sʉi. \v 52 Nuya din hec yʉ́n 'yomfɛ̨ni ʉ 'bʉpʉ ja n'da ra ngu. Tengu'bʉ hyu'ʉ 'bʉpʉ da dɛngui, yoho ʉ hin da dɛngui. \v 53 Nɛ din hec yʉ́n 'yomfɛ̨ni yʉn 'yohʉ nɛ din sʉhmbʉ yʉ́ ts'ʉnt'ʉ nanguecä. Nɛ yʉ xisu din sʉhmbʉ yʉ́ t'įxu nɛ din sʉhmbʉ yʉ́ ts'įhuɛ, hinga 'da'angu da bɛ̨mhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu yʉ ją'i him bi bą'a rá hmɛpya ra Jesús \p \v 54 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Nu'bʉ guí nuhʉ n'da ra güi ní bøxpʉ ní yʉh ra hyadi, guí ɛ̨mhbʉ din 'ye, nɛ din 'ye bʉya. \v 55 Nɛ nu'bʉ guí nuhʉ ba ɛ̨h ran dąhi bʉ sur, guí ɛ̨mhbʉ xtám pa ra pa bʉya, nɛ xtám pa bʉya. \v 56 Maxøts'e tho guím mamhbʉ, guí pąhmbʉ 'bɛ'a din ja ra pa, pɛ nɛ hin guí pąhmbʉ 'bɛ'a ní hmɛpya guí nuhʉ ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Damin hocpazɛhɛ nin sʉihʉ \p \v 57 ―Hanja ngue hingui sä gan 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a xʉn ho gui 'yøthʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 58 Nu'bʉ 'bʉ'a n'da da zix ahʉ bʉ 'bʉh ra zɛ'mi in nde di yąp'ahʉ, nu'bʉ gá mbɛ bʉ 'yu, gan hocuazɛhɛhʉ bʉ 'yu. Nu'bʉ hin'na, guehma gui sømmi bʉ 'bʉh ra zɛ'mi, nɛ di manda da jo ahʉ. \v 59 Nɛ hin da zä gui pømhbʉ bʉ asta gue'bʉ go gá juthʉ gätho bi zänni gui juthʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 13 \s1 Hnɛhi thoho di päh rán 'yomfɛ̨ni n'da \p \v 1 Nɛ bi si'a ra Jesús 'bɛ'a xí t'ørpa 'da yʉ mɛngu bʉ Galilea nɛ bi t'ɛ̨mbi: \p ―Nu'a ra Pilato bi manda dí ho'ʉ 'da nu'bʉ mim bøx yʉ́ 'bøts'e bʉ ja ra dąniją Njerusalén, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 2 Nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Ha guím bɛ̨mhbʉ man'da i ja yʉ́ ts'oqui ʉ to'o bi mba ntho xinda gue'ʉ mi'da yʉ́ mɛnguhʉ. \v 3 Pɛ hin'na maha. Pɛ dí xi ahʉ, ngubʉ dín ʉn'nahʉ. Gui nuhʉ ran ts'ɛmbi maząi 'bʉ hin gui päh nin 'yomfɛ̨nihʉ. \v 4 Nɛ'ʉ 'dɛ'ma hyąto bi du bʉ Siloé 'bʉ mi yøt' ra jądo, ha guí ɛ̨mhbʉ man'da mi ja yʉ́ ts'oqui ʉ xinda gue'ʉ mi'da 'bʉpʉ Jerusalén. \v 5 Hin'na maha, nɛ ngutho ahʉ guin nuhʉ ran ʉnbi 'bʉ hin gui päh nin 'yomfɛ̨nihʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra hmɛpya ra za him bin zʉh yʉ́n dät'o \p \v 6 Nɛ nubʉya, bi xi'a n'da ran t'uti, bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ mi ja n'da rá huąhi. Nɛ bi 'yɛ̨t'a n'danza ra higo. Nɛ mi pa ran 'yohʉ da nu 'bʉ di zʉpʉ yʉ́n dät'o, pɛ xínga n'dandį bin zʉh yʉ́n dät'o ra higo. \v 7 Janangue bi zon'na rá mbɛfi bʉ ja rá huąhi nɛ bi xifi da 'yɛxa ra za: “Nuya, ná hyu jɛya ya ngue dí tø'mi din ja yʉ́n dät'o na ra za, pɛ hin te i zʉdi. Dami 'yɛx ya, ndetho í sʉnba yʉ́ dehe ra häi a ra za,” bi 'yɛ̨mbi. \v 8 Pɛ nu'a rá mbɛfi bi 'yɛ̨na: “Dím 'bäpʉ man'da jɛya, ga zʉnspa ra häi bʉ rán dʉi, nɛ ga ponbä xʉn ho yʉ häi. \v 9 Xøhma din zʉh yʉ́n dät'o bʉya. Pɛ nu'bʉ hin din zʉdi, ga ɛxä 'bʉ,” bi 'yɛ̨n'a ra mbɛfi bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man'a ran t'uti. \s1 Nu'a ra Jesús bi hoc'a n'da ra mbɛdi xisu \p \v 10 N'da ra pa ran säya bʉya, min xänbate bʉ ja ra niją ra Jesús. \v 11 Nɛ mi 'bäpʉ n'da ra xisu ngue ná 'dɛ'ma hyąto jɛya madí ʉnba ra zįthu, him madi japi di juąn rá ją'i. \v 12 Nɛ nu'bʉ mi nu'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Grá xisu, ya bi zä ni ją'i ya, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 13 Nɛ bi mba nthädi ra xisu bʉya, bi dä'a ra Jesús, 'bex bi juąn rá ją'i a bʉya. Nɛ nu'a ra xisu bi 'yɛ̨spa Oją. \v 14 Pɛ nu'a ra ngʉrpi bʉ ja ra niją ɛ̨mmɛ bin cuɛ nguetho bi nu ra Jesús bi hoc'a n'da ra ją'i ra pa ran säya. Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ mi 'bʉpʉ: \p ―Nts'änni 'dato pa gam pɛhmbʉ n'da semana, nɛ gue'ʉ yʉ pa gua ɛ̨hmbʉ ngue din hoc'ahʉ ua, pɛ hinga gue ra pa ran säya gua ɛ̨hmbʉ da mba ma hoc'ihʉ ua, bi 'yɛ̨n'a ra ngʉrpi bʉ ja ra niją. \p \v 15 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Xi ahʉ, ha hin guí xojʉ nin dąnihʉ nɛ guí sixhʉ bʉ ja ra dehe madague ra pa ran säya. \v 16 Nɛ mi 'bäcua n'da ra xisu rám bom'bɛto ra Abraham, ná 'dɛ'mahyąto njɛya madi ʉnba ra zįthu tengu'bʉ án thu't'i, nɛ guí ɛ̨mhbʉ hingui ho ngue dá xocpä a nangue rá ts'ɛdi ra zįthu, nguetho ra pa ran säya ya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 17 Bin hɛ̨tho ʉ yʉ́n sʉihʉ ra Jesús bʉya, nɛ bi mbɛs' yʉ́ sä. Pɛ nu'ʉ yʉ ją'i bin johya 'bʉ mi nu yʉn t'øt'e nuįxte bi 'yøt'a ra Jesús. \s1 Rán t'uti ra hmudä ra mostaza \p \v 18 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a: \p ―'Bɛ'a ní hmɛpya sä ga xi ahʉ ngue ga ut'ahʉ 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją ua. \v 19 Nu'a, tengu rá hmudä ra mostaza. Zʉ ts'ʉ 'bʉ xʉ 'boni, pɛ nu'bʉ xʉm bøts'e, i te tengu n'da ra za, nɛ yʉ doja i øt' yʉ́ 'bafi bʉ ja yʉ́ 'yɛ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti rá íxi ra thuhmɛ \p \v 20 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―'Bɛ'a man'da ra hmɛpya sä ga xi ahʉ ngue ga ut'ahʉ 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją ua. \v 21 Nu'a, tengu ra íxi 'bʉ din jap'a ra jʉni, nɛ gätho bi nden'a ra jʉni bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti ra goxthi xʉn ts'įt'i \p \v 22 Nu ra Jesús i 'yo ra 'yu ní mba bʉ Jerusalén, nɛ bi xänba yʉ ją'i bʉ ja yʉ hnini bi thogui. \v 23 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ ją'i bi 'yänni: \p ―Ha hin ɛ ngu'ʉ yʉ ją'i dim pøhø, gue da mba nhyąni, ɛ̨n'ʉ. \p \v 24 Nu'a ra Jesús bi dąti: \p ―Nu'a ní yʉt'a n'da bʉ mahɛ̨ts'i, tengu n'da ra goxthi xʉn ts'įt'i. Dami hyomhbʉ gui cʉthʉ bʉ, nguetho dí xi ahʉ, da zøn ra ora xʉn ngu da nde da yʉrpʉ, pɛ ya him man zä. \v 25 Nguetho da zøn ra ora da gut ra goxthi ra Hmu, nɛ dim 'bäpʉ thi ʉ 'da da zo'a, da 'yɛ̨mbi: “Ma Hmu i, dami xogahe.” Pɛ nu'a ra Hmu da 'yɛ̨mda'ʉ: “Hin dí pą ahʉ,” da 'yɛ̨mbi. \v 26 Nɛ nu'ʉ da 'yɛ̨n'ʉ: “Pɛ dán sihmɛhʉ, nɛ gá xängahe bʉ ja ma hninihe,” da 'yɛ̨mbi. \v 27 Pɛ nu'a ra Hmu da 'yɛ̨na: “Pɛ dí xi ahʉ, hin dí pą ahʉ, ní mbähä bʉ, hin da zä gui cʉthʉ ua, gyʉ́ ts'om'bäihʉ,” da 'yɛ̨mthoho ʉ. \p \v 28 Nɛ ɛ̨mmɛ da bɛ̨ndumbʉi ʉ 'bʉ dim 'bäpʉ thi bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. Nɛ din zom bʉ di cuxt' pʉ yʉ́ ts'i ʉ nangue ran ʉnbi da nu bʉ. Nɛ da hyant'a ra Abraham 'bʉpʉ mbo, nɛ ra Isaac, nɛ ra Jacob, nɛ gätho mi'da yʉ́ pøngahyą Oją, \v 29 nɛ da hnu ʉ xʉn ngu mi'da yʉ ją'i ngue bi nɛxpʉ gä na ngʉni ra ximhäi i hupʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. \v 30 Nɛ dí xi ahʉ, to'o ɛ̨na i 'bɛt'o ua, dim 'bɛjua bʉ ʉ, nɛ nu'ʉ t'ɛ̨mbi i 'bɛjua ua, dim 'bɛt'o bʉ ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús min nde xtí huɛ̨c'ʉ 'bʉpʉ Jerusalén \p \v 31 Nu'bʉ mi man'a ra Jesús, bi zø'i 'da yʉ fariseo nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Nde'bʉ gui pøn'a n'dihi ua di manda rá ts'ɛdi ra Herodes, nɛ in nde da hyo'a i. \p \v 32 Bi dą'a ra Jesús: \p ―Nu ra Herodes ra hyäte a. Ní mbähä gui xihmbʉ ngue nuya nɛ nixudi ga thoqui ga øt' ma 'bɛfi, ga høn'a thi yʉ zįthu, nɛ ga hoc yʉ hyɛ̨nni bʉ ga thogui. Nimani bʉya ga juacä ma 'bɛfi, gui 'yɛ̨mfʉ, bi 'yɛ̨mbi. \v 33 Nuya, nɛ nixudi, nɛ nimani dan 'yogä, i jatho ga søm bʉ Jerusalén, nguetho guepʉ i tho bʉ yʉ́ pøngahyą Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 34 Nɛ ɛ̨mmɛ bi du rá mbʉi ra Jesús nangue'ʉ i 'bʉpʉ Jerusalén, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu ahʉ gyʉ mɛnguhʉ Jerusalén, guí hohʉ yʉ́ pøngahyą Oją, nɛ gadí bat'adohʉ ʉ bí pɛn'nahʉ Oją. Hangu yʉ pa dá nde ga jamansu ahʉ tengutho n'da ra c'ʉ'øni i comp' yʉ́ bąsi 'bʉ xʉn de, pɛ nu ahʉ hin gá ndehʉ. \v 35 Nuya njon da mbäh ni hninihʉ nɛ hin din ja ahʉ rán jąpi Oją. Nɛ dí xi ahʉ, hin gui nujʉ mahøn'a jague'bʉ bá ɛ̨cä mahøn'a. Nɛ nu'bʉ gá nujʉ, gui 'yɛ̨njʉ: “Mająpi a bá ɛ̨hɛ nangue rá thuhu ra Hmu,” gui 'yɛ̨njʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ mɛngu bʉ Jerusalén. \c 14 \s1 Nu'a ra Jesús bi hoc'a n'da xʉn nden rá ją'i \p \v 1 Nu n'da ra pa ran säya, bi mba bán sihmɛ bʉ rá ngu n'da ra ngʉrpa fariseo a ra Jesús. Nɛ gätho i 'bʉpʉ ja ran sihmɛ ɛ̨mmɛ bi dø'mi da nu 'bɛ'a da 'yøt'a ra Jesús. \v 2 Nguetho mi 'bʉpʉ n'da ran 'yohʉ xʉ nden rá ją'i. \v 3 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yän'dʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją bʉya: \p ―Ha din thɛui yʉn t'ɛ̨di 'bʉ di hoc'a n'da ra hyɛ̨nni 'bʉ ra pa ran säya, ɛ̨n'a. \p \v 4 Pɛ xínga n'da'ʉ bi dąt'a. Nu ra Jesús bʉya, bi hoc'a ran 'yohʉ nɛ bin 'yɛ̨hmi. \v 5 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją: \p ―Xi'bʉ n'da ahʉ, 'bʉ xtan däh nin dąnihʉ ogue ni buruhʉ bʉ ja ra hyąhäi a ra pa ran säya, ha hin guí jʉxhʉ madague ra pa ran säya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 6 Pɛ xínga n'da bi zä bi dądi. \s1 Ra Jesús bi ma hin da hyoni din nuįxte zɛhɛ n'da \p \v 7 Nu ra Jesús bʉya, bi nu'ʉ 'da i hon yʉ́n thuts'i, in nde 'darpʉ da hyuhmbʉ ʉ i pa nt'ɛ̨spi bʉ ja ran sihmɛ, nɛ bi 'yɛna: \p \v 8-9 ―O guí homhbʉ ngue 'darpʉ gui hyuhmbʉ ʉ ja yʉ́ ts'ɛdi, nguetho nu'bʉ 'darpʉ guí huhmbʉ ʉ, xi'bʉ da zøm bʉ n'da ngue man'da da t'ɛ̨spi, nɛ da xi ahʉ ra mɛngu bʉ, “Gui ndanjʉ nguetho rán säui da hyupʉ na,” da 'yɛ̨n'ahʉ. “Bá huhnʉ,” da 'yɛ̨n'ahʉ, nɛ ɛ̨mmɛ gui pɛs' ni sähʉ bʉya. \v 10 Man'da xʉn ho gui hyuxhʉ bʉ ma'ueni ts'ʉ 'bʉ gá cʉthʉ bʉ ja ran sihmɛ, nɛ nu'bʉ bi nu ahʉ ra mɛngu bʉ, da xi ahʉ: “Amigo ahʉ, ba ɛ̨hmbʉ ua, gui hyuxhʉ ua man'da xʉn ho,” da 'yɛ̨n'ahʉ. Nɛ gätho'ʉ 'bʉpʉ da numanho ahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 11 Nguetho gätho'ʉ din 'yɛ̨zɛhɛ, da zøn ra pa da go'ahäi. Pɛ gätho to'o hin din 'yɛ̨zɛhɛ, da zøn ra pa da t'ɛ̨spi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 12 Nɛ xø bi 'yɛ̨n'a ra Jesús, bi 'yɛ̨mp'a ra mɛngu bʉ: \p ―Nu'bʉ gui 'yøt'a n'da ran sihmɛ, o guí zon'dʉ ni amigo, xínga gue'ʉ ni cu, xínga gue'ʉ ni mɛni, xínga gue'ʉ yʉ mɛmbɛti guin tøt'am'bʉihʉ, nu'ʉ, m'bɛjua da zix'i i gan sihmɛ, tengu gá 'yørpe. \v 13 Pɛ nu'bʉ gui 'yøt'a n'da ran sihmɛ, dami zon'dʉ yʉ hyoya, nɛ yʉ mbɛdi, nɛ yʉ dogua, nɛ yʉ xädä, \v 14 nɛ di jąp'ahʉ Oją bʉya. Nguetho nu'ʉ, hin da zä di co'ts'a'i 'bɛ'a gá 'yørpa ʉ. Pɛ Oją di co'ts'a 'bʉ bi zøn ra pa da xox'ʉ yʉ́ 'yɛ̨c'yɛi xʉn du, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti ra dąnsihmɛ \p \v 15 N'da ran 'yohʉ mi sihmɛhʉ bʉ, 'bʉ mi 'yø'a bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Mająpi gätho to'o din sihmɛ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ran 'yohʉ. \p \v 16 Nɛ nu'a ra Jesús bi xi'a n'da ran t'uti nangue'ʉ to'o njuąntho din sihmɛ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ bi 'yøt'a n'da ra dąnsihmɛ, nɛ ɛ̨mmɛ xʉn ngu ʉ bi xifi din sihmɛ bʉ. \v 17 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi hoc ran sihmɛ, bi mbɛn'na rá 'yɛ̨hɛ da xi'ʉ 'bex ba ɛ̨hɛ. \v 18 Pɛ gätho ʉ bi ma hingui sä da mba. Nu n'da ran 'yohʉ bi 'yɛ̨na: “Nugä ja dá tängä n'da ma huąhi, jatho ga mba ba nugä. Dami pungagui, hingui sä ga mba,” bi 'yɛ̨n'a n'da. \v 19 Nɛ nu'a man'da ran 'yohʉ xø bi 'yɛ̨na: “Nugä ja dá tängä cʉt'a pare yʉ mbʉndąni, jatho ga säpi ga pɛpi, dami pungagui, hingui sä ga mba,” bi 'yɛ̨n'a man'da. \v 20 Nɛ xø man'da bʉya bi 'yɛ̨na: “Ja dá singä n'da ma xisu nɛ hingui sä ga mba bʉ,” bi 'yɛ̨n'a. \p \v 21 Nu'a ra 'yɛ̨hɛ bʉya, bi mbengbʉ ja rá ngu'a rá hmu, nɛ bi xifi 'bɛ'a gätho bi man'ʉ yʉn 'yohʉ. 'Bex bin cuɛ'a rá hmu bʉya, nɛ xø bi mbɛnh mahøn'a ngue da mba n'dihi bʉ ja yʉ́ 'yu ra hnini, nɛ ba si'ʉ yʉ hyoya, yʉ mbɛdi, nɛ yʉ xädä, nɛ yʉ dogua da dįm bʉ, ba ɛ̨hɛ din sihmɛ. \v 22 Nubʉya, nu ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mp'a rá hmu: “'Bʉcua ya bá sigä ya, pɛ him bi yuh ni ngu.” \v 23 Nu rá hmu bʉya, bi 'yɛ̨mbi: “Ní mba bʉ ma'ueni ts'ʉ ra hnini, nɛ dami 'yørpa ts'ɛdi ba ɛ̨'ʉ hønt'a go to'o gui tįm bʉ 'yu, da yuh ma ngu. \v 24 Pɛ xínga n'da ran 'yohʉ rá mbʉdi dá zohndä da zi na man sihmɛgä,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man na ran t'uti. Bi ma nangue'ʉ t'ɛ̨mbi hin yʉ́n sähʉ, pɛ man'da go da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ. \s1 Da nu yʉn ʉnbi to'o da dɛn'na ra Cristo \p \v 25 Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i mi tɛn bʉ 'yu ra Jesús. Nu ra Jesús bʉya, bi nyɛ̨gui nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 26 ―To'o gätho in nde da dɛngui, jatho man'da xʉn ngu da bɛ̨ngä xinda guepʉ nam bɛ̨n'a rá ta o gue rá mbe, ogue rá xisu, ogue yʉ́ t'ʉhni, o gue yʉ́ cu. Jatho man'da da bɛ̨ngä xinda guepʉ nín huɛ̨czɛhɛ. Nu'bʉ hin'na, hin da zä da dɛngui. \v 27 Nɛ to'o gätho hin da hyät yʉn ʉnbi, ngue i su da tho 'bʉ da dɛngui, hin da zä da dɛngä ʉ. \p \v 28 Nɛ 'bɛ gan 'yomfɛ̨nihʉ ts'ʉ 'bʉ gui hyäthʉ gui tɛngahʉ, tenguthoho n'da ran 'yohʉ 'bʉ da 'yɛ̨na da hyøh rá ngu. \v 29 M'bɛt'o din 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a da 'yøt'e, nu'bʉ hin'na, ts'ʉrpʉ thoho hinga xøt'a dí jua'a rá ngu. Nu yʉ ją'i bʉya da denthoho, \v 30 nɛ da 'yɛ̨n'ʉ: “Nuna ran 'yohʉ bi dʉ'ma rá ngu, pɛ hinga xøt'a bi juadi,” da 'yɛ̨n'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 31 Nɛ ngutho n'da ra ts'ʉt'abi 'bʉ i 'bʉ'i 'dɛt'a mahuąhi yʉ́ dofʉi, pɛ m'bɛt'o din 'yomfɛ̨ni 'bʉ da zä din tunhui a man'da ra ts'ʉt'abi 'bʉ'i 'däte mahuąhi yʉ́ dofʉi. \v 32 Nɛ nu'bʉ im bɛ̨ni hingui sä da dąpi, pɛ da mbɛhna n'da rám 'bɛhni da 'yän 'bʉ da zä din hocpadahʉ. \p \v 33 Nɛ ngutho ahʉ, pɛ jatho 'bɛ gan 'yomfɛ̨nihʉ 'bʉ da zä gui 'yɛ'ts' ni pähä zɛhɛhʉ, nɛ him man guim bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a i ja ahʉ, janangue da zä gui tɛngahʉ bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hingui ho ra ų 'bʉ di 'bɛh rán ho \p \v 34 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu ra ų mahyoni a, pɛ nu'bʉ di 'bɛh rán ho, hin'yʉ 'bɛ'a din hogui. \v 35 Nɛ nte da mbɛfi, xínga gue ra häi sä di hoqui, nɛ da mba ma bʉnt'i thoho. Guín jahʉ bʉ 'bʉ hin'yʉ nin hohʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 15 \s1 Ran t'uti ra dɛ'yo bim 'bɛdi \p \v 1 N'da ra pa, xʉn ngu yʉ hyącahäi nɛ mi'da yʉ ts'om'bäi bim pɛti bʉ, da 'yøde 'bɛ'a i man'a ra Jesús. \v 2 Janangue'a nu'ʉ yʉ fariseo nɛ yʉ xänbate niją bi c'ąman'ʉ ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Hingui ho øt'na ran 'yohʉ, nguetho i yąhʉ nɛ i sihmɛhʉ yʉ ts'om'bäi, sä bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 3 Nɛ nu'a ra Jesús bi xi'a n'da ran t'uti, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 4 ―Xi'bʉ n'da ran 'yohʉ i 'bʉ'a n'da ciɛnto yʉ́ dɛ'yo, nɛ xtim 'bɛ'a n'da, nɛ hønt'ʉ goho 'däte ma'dɛ'ma gʉto di 'bʉpʉ, 'bɛ'a da 'yøt'a. Ha hin da zopʉ goho 'däte ma'dɛ'ma gʉto, ngue da mba ba hon'a bim 'bɛdi gue'bʉ go bi dįni. \v 5 Nɛ nu'bʉ bi dįni, da gäx rá xįxi, din johya bʉya. \v 6 Da duxpʉ ja rá ngu, da zon'dʉ yʉ́ amigo, nɛ'ʉ din tøt'am'bʉihʉ, nɛ da 'yɛ̨mp'ʉ: “Dan johyahʉ ya, nguetho dá tįngä na ma dɛ'yo bim 'bɛdi,” da 'yɛ̨mp'ʉ. \v 7 Ngutho bʉ mahɛ̨ts'i, ɛ̨mmɛ di johya ʉ bí 'bʉpʉ 'bʉ bi päh rán 'yomfɛ̨ni n'da ra dądits'oqui ua ja ra ximhäi. Man'da di johya nangue'a, xinda gue'ʉ mbɛ̨ni hingui dim 'bɛdi, ngue ɛ̨na hin'yʉ yʉ́ ts'oqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti n'da ra xisu bi 'bɛh rá mbɛti \p \v 8 Nɛ man'da ran t'uti bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ ximangutho n'da ra xisu mi ja 'dɛt'a yʉ́ mbɛti nɛ bi 'bɛ a n'da, pɛ 'bɛ'a hmaha da 'yøt' ra xisu bʉya. Ha hin di søc rá sibi nɛ da goc rá ngu, da hyoni gue'bʉ go bi dįni. \v 9 Nɛ nu'bʉ bi dįm bʉya, da zon'dʉ yʉ́ amigo nɛ'ʉ din tøt'am'bʉihʉ, nɛ da 'yɛ̨mbi: “Dan johyahʉ nguetho dá tįngä ma mbɛti dá 'bɛcä,” da 'yɛ̨mbi. \v 10 Ngutho ʉ yʉ́m 'bɛhni Oją bí 'bʉpʉ mahɛ̨ts'i, ɛ̨mmɛ di johya 'bʉ bi päh rá mbʉi n'da ra ją'i ua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti n'da ran 'yohʉ bi huɛ̨c rá ts'ʉnt'ʉ \p \v 11 Ra Jesús bi ma man'da ran t'uti 'bɛpʉ ní huɛ̨gahʉ Oją nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ yoho yʉ́ ts'ʉnt'ʉ mi 'bʉi. \v 12 Nu'a ná yoho rá ts'ʉnt'ʉ bi 'yɛ̨mp'a rá ta: “Dami 'dac ya 'bɛ'a guím bɛ̨ni gui soga 'bʉ gá tu,” bi 'yɛ̨mbi. Janangue nu'a ran 'yohʉ bʉya, bi unni 'bɛ'a gätho in ndepe da gohmi'ʉ yʉ́ ts'ʉnt'ʉ. \v 13 Mi tho'i ts'ʉ yʉ pa bʉya, bi hyąxa bin t'un'na to'o xí 'yäh ra erencia, nɛ bi mba. Bi mba n'danni ra häi, yatho, nɛ 'bexque 'dahmantho bi jua'a bi hyąts'i, nguetho bi 'yøt'e 'bɛ'a bi numanhosɛ. \v 14 Gätho bi juadi, xíngui ts'ʉ nte bi 'yɛgui. Nɛ guepʉ ra häi xí zøni bin ja n'da ra dąthu, nɛ xíngui ts'ʉ 'bɛ'a da zi. \p \v 15 Pɛ nubʉya bi hyon ra 'bɛfi ra ts'ʉnt'ʉ. Nɛ nu n'da ran 'yohʉ, ra mɛngu bʉ, bi xifi di jamansup yʉ́ ts'ʉdi. \v 16 Pɛ njon bi 'uįn'a ra ts'ʉnt'ʉ nɛ in nde da zi'a mi si yʉ ts'ʉdi, nguetho ɛ̨mmɛ tumanthuhu. \v 17 Nɛ nu'bʉ mi thoh yʉ pa, bin 'yomfɛ̨ni bʉya, bi bɛ̨ni: “Nubʉ ja rá ngu ma ta, mbongui thoho 'bɛ'a da zi yʉ́ 'yɛ̨hɛ, nɛ nugä dí sägä ran ʉnbi ngue hin'yʉ ga sigä ua. \v 18 Pɛ man'da xʉn ho 'bʉ ga pengä nɛ ga xi'a ma ta: “Nu'i ma ta'i, nugä dá øt'ä ram fɛ'ts'i nangue'e nɛ nangue Oją, \v 19 nɛ him man sä'be gui 'yɛ̨ngui ni ts'ʉnt'ʉgä ya. Gui 'yɛ̨ngui ni 'yɛ̨hɛthohogä ya, ga ɛ̨mbi,” bi 'yɛ̨nsɛ a ra ts'ʉnt'ʉ. \p \v 20 'Bex bi mba bʉya bi hyąx ra 'yu í mba bʉ 'bʉh rá ta. Pɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da zøn rá ngu, 'bex bi hyant'a rá ta ngue ba ɛ̨pʉ, nɛ ɛ̨mmɛ bin johya, bi huɛ̨c'a rá ts'ʉnt'ʉ. Bin ti'a rá ta, bin c'at'ui bʉ 'yu, bi hyʉfi nɛ bi zʉspa rá 'yogu. \v 21 Pɛ nu'a ra ts'ʉnt'ʉ bi xi'a rá ta: “Nugä, dá øt'ä ram fɛ'ts'i nangue'e nɛ nangue Oją. Nɛ him man sä'be gui 'yɛ̨ngui ni ts'ʉnt'ʉgä ya,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 22 Pɛ nu'a rá ta, bi xih yʉ́ 'yɛ̨hɛ: “Dami hethʉ ra pahni man'da xʉn ho, nɛ dami cärpahʉ n'da ram fo'yɛ rá xä, nɛ gui 'yʉrpahʉ yʉ́ zapato. \v 23 Nɛ ba sihʉ ra t'ʉndąni xʉn zaqui nɛ gui hyohʉ, gui hojʉ ran sihmɛ nɛ dan johyahʉ. \v 24 Nguetho nuna ma ts'ʉnt'ʉ tengu'bʉ bi du, pɛ nuya, tengu'bʉ bim 'bʉi mahøn'a. Bim 'bɛdi pɛ nuya dá tįn ya,” bi 'yɛ̨n'a rá ta. \p Nɛ 'bex bin ja ran sihmɛ. \p \v 25 Pɛ nu'a ra 'bɛt'o ts'ʉnt'ʉ mi 'yo bʉ huąhi, nɛ nu'bʉ mi mba bʉ ja rá ngu, i øh ra 'bida nɛ ran johya mi ja bʉ ja rá ngu rá ta. \v 26 Nɛ nu'a, bi zohn'na n'da rá 'yɛ̨hɛ bi 'yänni: “'Bɛ'a i ja bʉ ja rá ngu ma ta,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 27 Nɛ nu ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mbi: “Nu'a nin 'yohʉ bi zøhø, nɛ ni ta bi hyo ran dąni xʉn zaqui, bi 'yøt'a n'da ran sihmɛ xʉn ndoho. Nguetho bin johya ngue ya bá penc'a nin 'yohʉ,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 28 Pɛ nu'a rá mbʉdi ts'ʉnt'ʉ bin cuɛ nɛ him bi nde bi yʉrpʉ mbo ra ngu. Nɛ nu'a rá ta bi bøni, bi 'yørpa ts'ɛdi da yʉrpʉ mbo. \v 29 Pɛ nu rá ts'ʉnt'ʉ bi 'yɛ̨mp'a: “Ɛ̨mmɛ xʉn ngu yʉ jɛya dá øt'ä ni 'bɛfi nɛ xínga n'dandį dá fɛsthoho a gá xiqui. Nɛ hin jąm'bʉ xcá 'dac'a n'da ra t'ʉchibo ngue dan sihmɛhe ma amigo. \v 30 Pɛ nu'bʉ go mi zø'a ni ts'ʉnt'ʉ bi juat'a ni mbɛti nɛ xʉn ts'o bi 'yøt'e, 'bex gá hyo ra t'ʉndąni xʉn zaqui,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 31 Pɛ nu'a rá ta bi 'yɛ̨mbi: “Pɛ ma zʉ ts'ʉnt'ʉ i, thocua thoho dí 'bʉhmi ua, nɛ gätho 'bɛ'a i jagä, gätho ni mbɛti. \v 32 Pɛ xʉn ho 'bɛ'a dá øt'ä nguetho nu nin 'yohʉ tengu'bʉ ya xí du nɛ i 'bʉi mahøn'a, nu'a bim 'bɛdi pɛ ya dá tįmhbʉ,” bi 'yɛ̨n'a rá ta, bi 'yɛ̨n'a rá Jesús 'bʉ mi man ran t'uti. \c 16 \s1 Ra nt'uti ra ngʉrpa 'yɛ̨hɛ hinga gue'a bi 'yøt'e \p \v 1 Nɛ xø bi ma man'da ran t'uti a ra Jesús, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ra mɛmbɛti, nɛ mi si n'da rá ngʉrpa 'yɛ̨hɛ bi xifi di manda 'bɛ'a gätho i pɛ'ts'i. Pɛ bi si'a ra mɛmbɛti hingui ho øt' rá ngʉrpa 'yɛ̨hɛ nguetho i hączɛhɛ 'bɛ'a i ndesɛ. \v 2 Janangue'a bi zon'na rá 'yɛ̨hɛ nɛ bi 'yɛ̨mbi: “Dá øcä hingui ho'a guí øt'e. Nuya, dami däqui hangu din thɛui ma 'bɛfi nguetho ya him man gam pɛcua,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 3 Nu'a ra 'yɛ̨hɛ bi bɛ̨m bʉya 'bɛ'a da 'yøt'e. Bi 'yɛ̨nsɛ: “Nuya him man zä dam pɛcua ya, nɛ hingui sä dam pɛh na huąhi, nɛ dí pɛ'ts' ma sä ga ätho ra mbɛti, 'bɛ'a hmaha ga øt'ya,” bi 'yɛ̨nsɛ. \v 4 Bi bɛ̨m bʉya 'bɛ'a da 'yøt'e n'dahma dim 'bʉh yʉ́ amigo di zɛ 'bʉ hin'yʉ rá 'bɛfi. \p \v 5 Nɛ nu ra ngʉrpa 'yɛ̨hɛ bi zon'dʉ to'o i tup'a rá hmu. Nɛ bi 'yän'na n'da hangu in dupate. \v 6 Nɛ bi dąti, bi 'yɛ̨na: “N'da ciɛnto dąmbot'ɛgui ra aceite dí tupi.” Nɛ nu'a ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mbi: “Dami ts'on ni søcuą nɛ gui 'yo't' ma'da'yo gui hyuxpʉ ngue hønt'a yote ma'dɛt'a yʉ dąmbot'ɛgui guí tupa ma hmu,” bi 'yɛ̨mbi. \v 7 Nɛ xø bi 'yän'na man'da ran 'yohʉ hangu xø in dupate a. Nu'a bi dąti: “N'da ciɛnto t'ɛni ra trigo dí tupi.” Nɛ nu'a ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mbi: “Dami päh ni søcuą, nɛ dami hyuxpʉ goho 'däte t'ɛni thoho guí tupi.” \p \v 8 Nɛ nu'bʉ mi pą'a rá hmu 'bɛ'a bi 'yøt' rá 'yɛ̨hɛ, bi 'yɛ̨mbi: “Ɛ̨mmɛ guí pądi 'bɛ'a sä gui 'yøt'e ngue din jasɛ 'bɛ'a gätho gui hyoni,” bi 'yɛ̨n'a rá hmu. Nu yʉ ją'i 'bʉh ya, ɛ̨mmɛ i pądi da hyät' yʉ́ miją'ihʉ n'dahma da dąsɛ. Pɛ nu'ʉ i 'yo bʉ ja ran nɛqui, hingui pądi da 'yøt'e tengu na, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 9 Nɛ dí xi ahʉ ngue nu ra mbɛti di ts'onba rán 'yomfɛ̨ni ʉ 'da, pɛ da zøn ra pa ngue hin te di muui a, pɛ nu ni mbɛtihʉ xʉn ho 'bʉ gui fäxhʉ yʉ ją'i, nɛ dim 'bʉh ni amigohʉ ngue 'darpʉ gním 'bʉhmbʉ bʉ mahɛ̨ts'i. \p \v 10 'Bʉ'i 'da zʉ ts'ʉtho i ja da 'yøt'e, pɛ i pądi di jamansu a, janangue'a mfądi da bądi di jamansu 'bʉ di ja xʉn ngu 'bɛ'a da 'yøt'e. Pɛ 'bʉi 'da zʉ ts'ʉtho i ja da 'yøt'e, nɛ hingui pądi di jamansu a, janangue mfądi ngue hin da bądi di jamansu 'bʉ di ja xʉn ngu 'bɛ'a da 'yøt'e. \v 11 Nu'bʉ hingui pądi di jamansu 'bɛ'a i ja ua ja ra ximhäi, nɛ xín da bądi di jamansu rá 'bɛfi Oją. \v 12 Nɛ nu'bʉ hingui pądi di jamansu a hin rá mbɛti zɛhɛ, njon da zä di un'na njuąntho rá mbɛti 'bʉ. \p \v 13 Njo'o n'da ra ją'i sä dim 'bʉ'i yoho yʉ́ hmu, nguetho nu'a n'da ra hmu hin da numanho a, nɛ nu man'da di huɛ̨c'a. Uague da 'yørpa rá 'bɛfi a n'da nɛ da zocpada bʉ rá 'bɛfi a man'da rá hmu. Ngutho n'da ra ją'i hingui sä da 'yɛ̨mbi rá hmu a Oją 'bʉ ɛ̨mmɛ di ho ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 14 Nu yʉ fariseo ɛ̨mmɛ di ho ra mbɛti ʉ, nɛ nu'bʉ mi 'yø'a bi man ra Jesús, bi denthoho. \p \v 15 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu ahʉ gyʉ́ fariseohʉ, guí øthʉ 'bɛ'a ní numansu ahʉ yʉ ją'i, pɛ nu Oją i pądi 'bɛ'a i ja bʉ mbo ni mbʉihʉ. Nɛ nu'ʉ gätho im bɛ̨nsɛ yʉ ją'i ngue di muui, pɛ hin te di muui bʉ na nu Oją ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma din thɛui ʉ yʉn t'ɛ̨di a rá ts'ɛdi Oją \p \v 16 ―Nu mam 'bɛt'o gán xähmbʉ yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés, nɛ gán xähmbʉ 'bɛ'a bi 'yo't' yʉ pøngahyą maya'bʉ, bi 'yɛ̨mp'ʉ. Pɛ nu ra Xuua Nxixyą bi dʉ'mi bi man ran ho ma'da'yo nɛ bi ma 'bɛpʉ ní manda rá ts'ɛdi Oją. Nɛ xʉn ngu yʉ ją'i ya i øt'ra ts'ɛdi da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. \p \v 17 Pɛ madague'a, pɛ xínga n'dant'ohni dim 'bɛ'ʉ yʉn t'ɛ̨di. Nu ra ximhäi nɛ mahɛ̨ts'i da guadi, pɛ hin dim 'bɛ'ʉ yʉn t'ɛ̨di, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma hingui ho ran hyɛgui \p \v 18 ―Nɛ nu'a to'o da hyɛh rá xisu nɛ da zim man'da, ra 'yomt'ɛ̨ni a. Nɛ nu'a to'o da zin'a ra xisu bi thɛgui, nɛ gue'a dín 'yomt'ɛ̨ni a bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti ra mɛmbɛti nɛ ra hyoya í Lázaro \p \v 19 Nɛ bi ma man'da ran t'uti ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ra mɛmbɛti nɛ mahotho rá pahni xʉm hmadi a mi he, nɛ ɛ̨mmɛ mi 'bʉmanho bʉ ja rá ngu, tengu thoho 'bʉ i ja ra ngo. \v 20 Nɛ i 'bʉ'a n'da ra hyoya, ɛ̨mmɛ mi sä ran ʉnbi, í Lázaro a. Nɛ gätho rá ją'i mi ja yʉ 'ya. Nɛ mi hupʉ ja rá goxthi ra mɛmbɛti, \v 21 ngue mim bɛ̨ni da zi 'bɛ'a da hyɛpʉ ja rá mɛxa a ra mɛmbɛti. Nɛ nu'ʉ yʉ xą'yo bi decpa yʉ́ 'ya bʉ i hudi. \p \v 22 Bi zøn ra pa bi du'a ra hyoya. Nɛ nu yʉ́m 'bɛhni Oją bi zixpʉ mahɛ̨ts'i nguepʉ 'bʉ'a ra Abraham. Mbɛjua bʉya bi du'a ra mɛmbɛti. \v 23 Nɛ nu'bʉ mi du'a ra mɛmbɛti bʉya, ɛ̨mmɛ bi nu ran ʉnbi bʉ bi mba. \p Nɛ bi ndøts'e, bi nu yabʉ bí 'bʉ'a ra Abraham nɛ ra Lázaro 'darpʉ bí 'bʉhmi. \v 24 Nu ra mɛmbɛti bi mbafi, bi 'yɛ̨mp'a ra Abraham: “Nu'i mam bombøta i Abraham, dami huɛ̨gui ts'ʉ, ba pɛnhua ra Lázaro da dʉt'ra dehe rá xä, da därca ma jąni, nguetho ɛ̨mmɛ di ʉng na ra sibi i ja ua.” \v 25 Pɛ nu ra Abraham bi 'yɛ̨mp'a: “Nu'i, mam bom'bɛto i, dami bɛ̨n'i ts'ʉ 'bɛ'a gá 'yøt'e 'bʉ gmi 'bʉpʉ ja ra ximhäi. Gätho xʉn ho 'bɛ'a mi ja i, pɛ nu'a ra Lázaro hønt'a ran ʉnbi bi nu bʉ. Pɛ nuya din johya ua ra Lázaro ya, pɛ go hønt'a ran ʉnbi guí nu ya. \v 26 Nɛ man'da dí xi'i, hingui sä n'da da nɛxua da zørpʉ guí 'bʉi, nguetho i ja inde n'da ra mba'ye xʉn ndoho. Nɛ nu'i hingui sä gua nɛxpʉ guí 'bʉi gui søcua, nguetho i cot'a ra mba'ye bʉ,” bi 'yɛ̨n'a ra Abraham. \p \v 27 Nu ra mɛmbɛti xø mahøn'a bi xi'a ra Abraham: “Pɛ nu'bʉ hin da zä ba pɛnhua, pɛ gui pɛn'na ra Lázaro bʉ ja rá ngu ma ta da xi'ʉ 'bʉpʉ 'bɛ'a dí sägä. \v 28 Nguetho i 'bʉpʉ cʉt'a man 'yohʉ, nɛ dí ndepe nɛ'ʉ da zøm bʉ guí 'bʉhmi 'bʉ bi du, nɛ him ba ɛ̨cua ja ran ʉnbi,” bi 'yɛ̨n'a. \v 29 Pɛ nu ra Abraham bi 'yɛ̨mp'a: “Nubʉ 'bʉh nin 'yohʉ, i ja bʉ rám hman ra Moisés nɛ yʉ́ pøngahyą Oją, i sä da 'yøxʉ 'bɛ'a i man'ʉ.” \v 30 Pɛ nu ra mɛmbɛti bi 'yɛ̨n'a: “Pɛ nu'i ma ta Abraham, hinga xøt'a rám hman ra Moisés ngue da 'yø'ʉ man 'yohʉ, pɛ nu'bʉ da ndants'a n'da xʉn du ngue da xifi, da 'yø 'bʉ.” \v 31 Pɛ nu ra Abraham bi 'yɛ̨mbi: “Nu'bʉ hin da 'yʉrpa ra güɛnda 'bɛ'a i man ra Moisés nɛ yʉ́ pøngahyą Oją, xín da 'yʉrpa ra güɛnda 'bʉ da ndants'a n'da xʉn du,” bi 'yɛ̨n'a ra Abraham, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man ran t'uti. \c 17 \s1 Xʉn dʉxqui ra ts'oqui \p \v 1 Nu'a ra Jesús bi xih yʉ́ xädi, bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hin'yʉ n'da ra pa hin da ts'ä a ni mbʉihʉ gue i nde di 'bɛp ahʉ gui 'yøthʉ ra ts'oqui. Pɛ ndumbʉitho da nu'a to'o di japi da 'yøt' yʉ ts'oqui rá miją'iui. \v 2 Dí xi ahʉ, to'o di japi da 'yøt' ran ts'o n'da hinga na te rá mbʉi, man'da xʉn ho 'bʉ xtín thąrpa n'da ra dojʉni rá 'yʉga nɛ xtá t'ɛntpʉ ja ra deją, xinda gue'bʉ xtí japi xta 'yøt' ran ts'o a n'da hinga na te rá mbʉi. \v 3 Dami jamansu 'bɛ'a guí øthʉ. Nu'bʉ 'bʉ'a n'da ni miją'ihʉ bi 'yøt'ahʉ ran ts'o, dami xihmbʉ hingui ho'a bi 'yøt'ahʉ. Nɛ nu'bʉ da 'yømanho a guí xihmbʉ, damim punbahʉ 'bʉ. \v 4 Nɛ nu'bʉ yoto nidi n'dapa da 'yøt'ahʉ ran ts'o, nɛ n'dandį ngu n'dandį da 'yä ahʉ ra punbi, dami punbahʉ gätho, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Gätho xʉn hɛ̨i sä da 'yøt'a n'da 'bʉ i ɛ̨c'yɛi xʉn ho \p \v 5 Nu'ʉ yʉ xädi bi 'yɛ̨m bʉya: \p ―Grá Hmu, dami jaje ga ɛ̨c'yɛihe xʉn ho, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 6 Nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Madague'a ɛ̨mmɛ zʉ ts'ʉtho gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ, tengu bʉ ni nɛqui rá hmudä ra c'u, sä gui xihmbʉ ra za 'bäcua da 'uegue dím 'bäpʉ ja ra deją nɛ da 'ueh pʉya. Hin'yʉ 'bɛ'a xʉn hɛ̨i 'bʉ gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Hin ga ɛ̨mfʉ xʉn ho dí øthʉ 'bʉ dí øthʉ'a i sijʉ \p \v 7 ―Nu'bʉ n'da ran 'yohʉ 'bʉh rá 'yɛ̨hɛ di jamansup yʉ́ dɛ'yo uague dim pɛpʉ rá huąhi, nɛ nu'bʉ bin de bá ɛ̨pʉ ja rá ngu bʉya, ha da sifi din sihmɛ. \v 8 Pɛ hin'na, pɛ da sifi di hocpa rán sihmɛ rá hmu, nɛ nu'bʉ bi niyą, ja din sihmɛ ra 'yɛ̨hɛ bʉya. \v 9 Nu'a ra 'yɛ̨hɛ 'bʉ bi 'yøt' rá 'bɛfi bi xih rá hmu, hingui t'ɛ̨mbi “jamadi gá 'yørca ma 'bɛfi,” hingui t'ɛ̨mbi, ngue ya ra 'yɛ̨hɛ thoho. \v 10 Nɛ ngutho ahʉ 'bʉ gá 'yøthʉ rá 'bɛfi Oją, gui 'yɛ̨nthohʉ bʉya: “Hin nte dá øthe ngue dí hnumanhoje, nguetho hønt'a bi xije Oją dá øthe,” gui 'yɛ̨mhbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi hoqui 'dɛt'a yʉn 'yohʉ mí hɛ̨mb ra t'axca'ya \p \v 11 Nu'a ra Jesús 'bʉ mi 'yo bʉ ja ra 'yu ní mba Jerusalén, bi tho inde bʉ ja yʉ́n yąni yʉ xɛqui Samaria nɛ Galilea. \v 12 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da yʉt'a n'da ra hnini, ba ɛ̨pʉ 'dɛt'a yʉn 'yohʉ i nde din c'athʉ ra Jesús. Gätho mi hɛ̨mb ra t'axca'ya ʉ. Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ yabʉ ts'ʉ bim 'bäi nɛ nts'ɛdi bi mbafi, bi 'yɛ̨n'ʉ: \p \v 13 ―Nu'i Jesús, grá xänbate i, dami huɛ̨gahe ts'ʉ, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 14 Nu ra Jesús 'bʉ mi nu'ʉ bʉya, bi xi'ʉ da 'yut yʉ́ ją'i ʉ yʉ mbäją. Nɛ nu'bʉ mi mba ʉ, nu'a ra Jesús bi japi bin hoc yʉ́ ją'i bʉ ní mba. \v 15 Nɛ nu n'da, 'bʉ mi bądi bi zä rá ją'i, 'bex bá peng bʉ 'bäh ra Jesús nɛ nts'ɛdi bi 'yɛ̨spa Oją. \v 16 Bin dąnyahmu bʉ ja rá gua ra Jesús, bi 'yäp ra jamadi nguetho bi yąn'a. Nɛ nu'a, ra mɛngu Samaria a, hing rá mijudíohʉ ra Jesús. \v 17 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p \v 18 ―Ha hinga gue'ʉ 'dɛt'a dá hoqui. Hapʉ i 'bʉ'ʉ mi gʉto. Ha hingui sä ba ɛ̨'ʉ 'da xtí un ra jamadi Oją. Pɛ hønna n'da ran'yohʉ hing ra judío bi bɛ̨n'a ra mate bi 'yørpa Oją, nɛ im bɛ̨nsɛ ʉ mi'da ngue ɛ̨na i pą Oją ʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 19 Nɛ xø bi 'yɛ̨mp'a ran 'yohʉ: \p ―Damim 'bäi, ní mba ya. Bin yąn'a ya nguetho gá 'yɛ̨c'yɛi gue i ja ma ts'ɛdi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a di ja bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją \p \v 20 Nu'ʉ 'da yʉ fariseo bi 'yän'na ra Jesús: \p ―'Bɛ'a ní pa di manda ua rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hin da fą 'bʉ bi manda rá ts'ɛdi Oją ua. \v 21 Hingui sä n'da da 'yɛ̨na: “Guecua di manda ua rá ts'ɛdi Oją,” xíngui sä n'da da 'yɛ̨na: “Guembʉ di manda rá ts'ɛdi Oją bʉ,” njon da zä da 'yɛ̨na, nguetho guepʉ ja ní mbʉi n'da di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 22 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Da zøn ra pa ɛ̨mmɛ guin ndehʉ ba pengä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi. Pɛ di 'bɛtho yʉ pa ba pengä. \v 23 Pɛ nu'ʉ 'da da 'yɛ̨n'ahʉ: “Guecua i 'bʉcua ya,” da 'yɛ̨n'ahʉ. Nɛ nu'ʉ mi'da da 'yɛ̨n'ahʉ: “Guembʉ i 'bʉpʉ a.” Pɛ 'yo guí øhmbʉ 'bɛ'a da man'ʉ. \v 24 Nguetho nu'bʉ bá pengä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, di nɛqui tengu ra huɛi ngue di hyät'i gätho na ngʉni ra ximhäi. \v 25 Pɛ m'bɛt'o thoho ga nugä xʉn ngu ran ʉnbi, nguetho yʉ ją'i 'bʉcua ya, hin da 'yɛ̨c'yɛigui. \p \v 26 Nu'a ra pa ba pengä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, nu yʉ ją'i dim 'bʉi da 'yøt'ʉ tengu bi 'yøt' yʉ ją'i mi 'bʉhmbʉ a ra Noé. \v 27 Nu'ʉ yʉ pa mi 'bʉ'a ra Noé, gätho yʉ ją'i mi øt'e 'bɛ'a mi numanhosɛ, mi sihmɛ, mi mihni, nɛ mi sin yʉ́ xisu, nɛ gue'a mi øt'ʉ gätho yʉ pa gue'bʉ go mi zøn ra pa bi yʉt ra dąmbosa ra Noé. Nɛ bin dą'ye bʉya, bi go'mi gätho ra häi a ra dehe, bi du gätho ʉ yʉ ją'i mi 'bʉi. Din jabʉ da 'yøt' yʉ ją'i 'bʉ bá pengä. \p \v 28 Nɛ tengu bi 'yøt' yʉ ją'i yʉ pa mi 'bʉ'a ra Lot, nɛ ngutho da 'yøt' yʉ ją'i dim 'bʉ 'bʉ bá pengä. Gätho yʉ ją'i bi 'yøt'e 'bɛ'a mi numanhosɛ da 'yøt'e, bin sihmɛ, bim mihni, bim pä, nɛ bin täi, bi 'yøt' yʉ́ huąhi, bi hyøh yʉ́ ngu. \v 29 Gue'bʉ go mi zøn ra pa bi bøn ra Lot bʉ ja ra hnini Sodoma, nɛ bá cąh mahɛ̨ts'i ra sibi ma uąnspi ra azufre, bi juah ra hnini, nɛ gätho mi 'bʉpʉ bi du bʉya. \v 30 Nɛ din jabʉ da 'yøt' yʉ ją'i 'bʉ bi zøn ra pa gua pengä. \p \v 31 Nɛ to'o i 'bäpʉ maxøts'e ra zɛts'ąngu, hin da yʉrpʉ mbo rá ngu ngue da hyąts'i 'bɛ'a ja bʉ, da mba tho. Nɛ gätho to'o dim pɛpʉ ja rá huąhi, hin ba peng bʉ ja rá ngu. \v 32 Dami bɛ̨mhbʉ ts'ʉ 'bɛ'a bi 'yøt'a rá xisu ra Lot 'bʉ mi sifi da 'da'ʉ, nɛ man'da bi bɛ̨nsɛ rá ngu, nɛ gue'a í du'a bʉya. \v 33 Nɛ gätho to'o in nde da yąnsɛ rá te, da nu ran ʉnbi maząi a. Pɛ gätho to'o hin da bɛ̨ni da yąnsɛ rá te, din ja ra te maząi a. \p \v 34 Nu'bʉ bi zøn ra ora gua pengä, di ąpʉ yoho bʉ ja rá oi, nu'a n'da da ts'ix'a, nɛ nu'a n'da da gopʉ. \v 35 Nɛ nu'bʉ yoho yʉ xisu 'darpʉ i jʉni, nu'a n'da da ts'ix'a, nɛ nu'a man'da da gopʉ. \v 36 Nɛ nu'bʉ yoho yʉn 'yohʉ i 'yo bʉ ja yʉ́ huąhi, nu'a n'da da ts'ixa, nɛ nu'a man'da da gopʉ, nɛ hønt'a to'o da 'yɛ̨c'yɛi, da ts'its'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 37 ―Grá Hmu, hapʉ din ja'a guím ma, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. \p ―Nubʉ hapʉ di pɛti yʉ pada, gui pąhmbʉ gue di 'bom bʉ xʉn du, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 18 \s1 Ran t'uti ra xisu nɛ ra zɛ'mi \p \v 1 N'da ra pa, bi xi'a n'da ran t'uti yʉ́ xädi ra Jesús, ra hmɛpya jatho thocua thoho din yąui Oją nɛ hin din xømbʉi da 'yädi gue'bʉ go din ja 'bɛ'a ädi. \v 2 Nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ a n'da ra zɛ'mi bʉ ja n'da ra hnini, him bi numansu Oją xínga gue yʉ́ miją'ihʉ. \v 3 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ra xisu xí du rá ndø. Nɛ thocua thoho mi søm bʉ nɛ mi äpi da mbäts'i nangue rán sʉiui i 'bʉi. \v 4 Nɛ him 'be bi 'yʉrpa ra güɛnda 'bɛ'a bi man ra xisu a ra zɛ'mi. Jague'bʉ min xømbʉi nɛ bi 'yɛ̨nsɛ: “Nugä, hin dí numansu Oją, xínga gue'ʉ yʉ ją'i. \v 5 Pɛ ɛ̨mmɛ di pac na ra xisu, masque ga øt'ä 'bɛ'a in nde n'dahma hin di thoqui da zøcua ngue di xuhnanyagui,” bi 'yɛ̨nsɛ ra zɛ'mi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 6 Nubʉya, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Dami bɛ̨mhbʉ 'bɛ'a bi 'yøt'a ra zɛ'mi. Madague ra ts'om'bäi. \v 7 Dí xi ahʉ, man'da da 'yø'a Oją 'bʉ gui hyumbi gui 'yäfʉ rám fäts'i ngue yʉ́ t'ʉhni ahʉ a. Nu'a Oją hingui tø'mi 'bɛ din xømbʉizɛhɛ a. \v 8 Pɛ dí xi ahʉ, 'bexque da mbäx ahʉ 'bʉ guí äfʉ rám fäts'i. Janangue'a gui 'yäfʉ Oją di zɛt'a ni mbʉihʉ, nɛ hin da du ni mbʉihʉ ngue him 'be ba pengä ua. Nɛ nu'bʉ bá pengä nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, ga tįn ahʉ bʉ guí ɛ̨c'yɛigahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti n'da ra fariseo nɛ ra hyącahäi \p \v 9 Nɛ xø bi xih man'da ran t'uti ʉ im bɛ̨ni xʉn hosɛ, nɛ i numan'ʉ ʉ yʉ́ miją'ihʉ. Nɛ bi 'yɛ̨na: \p \v 10 ―Yoho yʉn 'yohʉ bi mba bʉ ja ra dąniją, din yąui Oją. Nu'a n'da ra fariseo, nɛ nu'a man'da ra hyącahäi. \v 11 Nu'a ra fariseo, bim 'bäi nɛ bin yą, bi 'yɛ̨na: “Jamadi Oją, nguetho nugä xíngui ts'ʉ xʉn ts'o ma mbʉi, nugä hin drá siyategä, nɛ hin drá hyätegä, nɛ hin drá 'yomt'ɛ̨nigä tengu'ʉ gätho mi'da. Jamadi ngue nugä hin dí øt'ä tengu øt'na ra hyącahäi i 'bäcua. \v 12 Nugä ząi dí ɛ't' man sihmɛ yondį n'da semana, nɛ dí un'a ná 'dɛt'a a dí tąh pʉ ja ra niją,” sä bi 'yɛ̨n'a ra fariseo 'bʉ min yąui Oją. \p \v 13 Pɛ nu'a ra hyącahäi, n'danni ts'ʉ mi 'bäi, nɛ i su da ndøts' mahɛ̨ts'i, bi hyɛ̨'mahäi, nɛ ɛ̨mmɛ tu rá mbʉi. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a Oją: “Ma Oją i, dín yeh ni mbʉi, nguetho drá dądits'oquigä,” bi 'yɛ̨n'a ra hyącahäi. \v 14 Pɛ dí xi ahʉ, nu'a ra hyącahäi ya xí punba Oją 'bʉ mi mbeng bʉ ja rá ngu. Pɛ hin'na a ra fariseo, guexta'a xʉn ts'o rá mbʉi 'bʉ mi bøm bʉ. Nguetho to'o din 'yɛ̨ts'i, gue'a dín ʉnba ʉ. Pɛ gätho to'o hin din 'yɛ̨ts'i, gue'a dí t'ɛ̨spa ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi jąp yʉ t'ʉhni \p \v 15 N'da ra pa, nu 'da yʉ ją'i bá si yʉ́ t'ʉhni bʉ 'bʉh ra Jesús ngue da mba nthädi ʉ yʉ́ t'ʉhni. Pɛ nu'bʉ mi nu'ʉ yʉ́ xädi 'bɛ'a øt' yʉ ją'i, him bi japi da ts'ix ʉ yʉ t'ʉhni bʉ 'bä'a ra hmu, bi dąmyhą thoho ʉ. \v 16 Pɛ nu'a ra Jesús bi zon'dʉ yʉ t'ʉhni nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Dami jafʉ ba thocua ya yʉ t'ʉhni, o gadí hɛcuahʉ, nguetho gätho to'o da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, jatho 'bɛ da gohi tengu n'da ra t'ʉhni. \v 17 Dami 'yøhmbʉ 'bɛ'a dí xi ahʉ: Jatho gui 'yøthʉ tengu'bʉ gyʉ́ t'ʉhnihʉ 'bʉ guí ɛ̨c'yɛihʉ. Nu'bʉ hin'na, hin gui cʉthʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 N'da ra mɛmbɛti i yąui ra Jesús \p \v 18 Nɛ nu'a n'da rá ngʉrpi yʉ judío, bi 'yän'na ra Jesús: \p ―Grá hogaxänbate, 'bɛ'a sä ga øt'ä ngue din jagä ra te maząi. \p \v 19 Bi dąh ra Jesús: \p ―Ha guím bɛ̨ni 'bɛ'a guím ma ngue guí ɛ̨ngui xʉn hogui, nguetho hønt'a Oją xʉn ho. \v 20 Guí pądi 'bɛ'a i mam bʉ ja yʉn t'ɛ̨di ngue i ɛ̨m bʉ: “O guí 'yomt'ɛ̨ni, o guí hodu, o guím pɛ̨, o guí man ra fɛhni, nɛ gui numansu ni ta nɛ ni mbe,” i mam bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 21 Nu ran 'yohʉ bi dąti: \p ―Gätho dí øt'ä ʉ gue'bʉ go mán t'ʉhnigä, bi 'yɛ̨n'a ran 'yohʉ. \p \v 22 Nɛ nu'a ra Jesús'bʉ mi 'yøde 'bɛ'a bi ma, bi 'yɛ̨mp'a: \p ―Gadí 'bɛ'i ts'ʉ. Ní mba, gui pä gätho 'bɛ'a i ja i, nɛ gui darpa yʉ hyoya. Gua ɛ̨h pʉya, gui tɛngui. Nɛ nubʉya, xʉn ngu din ja i bʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 23 Pɛ nu'a ran 'yohʉ 'bʉ mi 'yø'a bi man ra Jesús, ɛ̨mmɛ bi du rá mbʉi, nguetho ɛ̨mmɛ ra mɛmbɛti a. \v 24 Nu'a ra Jesús 'bʉ mi nu bi du rá mbʉi a ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨na: \p ―Xʉn hɛ̨i yʉ mɛmbɛti da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. \v 25 Man'da hingui hɛ̨i n'da ra camello da yʉrpʉ ja rá gu ra 'yofani, xinda gue'ʉ yʉ mɛmbɛti da yʉrpʉ di manda rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 26 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i 'bäpʉ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Pɛ nu'bʉ in jabʉ, to'o maha da zä dim pøhø 'bʉ, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 27 Nu'a ra Jesús bi dąt'ʉ: \p ―Nu'a Oją sä da 'yøt'a hingui sä da 'yøzɛhɛ yʉ ją'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 28 Nu'a ra Pedro bʉya, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nugähe, gätho a mi jaje dá sohmbe nɛ dá tɛn'nahe. \p \v 29-30 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Guehma dí xi ahʉ, gätho to'o bi zoh rá ngu, ogue rá xisu, ogue yʉ́ cu, ogue rá ta, ogue rá mbe, ogue yʉ́ t'ʉhni, ngue bin unsɛ di manda rá ts'ɛdi Oją ʉ, Oją di unni man'da xʉn ngu xinda gue'a mí ja. Pɛ nɛ'a ra te maząi bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Xø bi ma mahøn'a rán dąte ra Jesús \p \v 31 Nu ra Jesús, bi zixpʉ ma'ueni gätho 'dɛ'mayoho yʉ́ xädi, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Dami 'yøhmbʉ ya. Ga mbähä bʉ Jerusalén, nɛ din ja bʉ 'bɛ'a gätho bi man yʉ pøngahyą maya'bʉ nanguecä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi. \v 32 Nu yʉ ją'i di dägä bʉ ja rá ts'ɛdi ʉ hing yʉ judío, nɛ nu'ʉ da dengui, nɛ di c'ąman'ʉgui, nɛ da zoxqui. \v 33 Nɛ da mbɛgbä, nɛ da hyogä. Pɛ ná hyu pa bʉya ga ndants'i mahøn'a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 34 Pɛ nu'ʉ yʉ́ xädi, him bi bądi 'bɛ'a nam bøn'a bi man ra Jesús. Nguetho njo'mitho yʉ́n 'yomfɛ̨ni ʉ. \s1 Nu'a ra Jesús bi hoc'a n'da ra xädä mi hąxta'a mi \p \v 35 Nɛ mi 'yo bʉ häntho bʉ ja ra hnini Jericó a ra Jesús, nɛ mi hupʉ nden'yu n'da zʉ xädä mi hąxta'a mí si. \v 36 Nɛ nu'bʉ mi 'yø'a ra xädä ngue xʉn ngu yʉ ją'i mba bʉ, bi 'yänni 'bɛ'a øt'ʉ. \v 37 Nɛ bi sifi mba bʉ ra Jesús ra mɛngu Nazaret. \v 38 Nɛ nu'a ra xädä bʉya, nts'ɛdi bi mbafi, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'i gra Jesús, rám bom'bɛto i ra David, dami huɛ̨gui ts'ʉ. \p \v 39 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i mi 'bäpʉ, bi xifi din hɛ̨. Pɛ madague him mi ndepe din yą, pɛ man'da nts'ɛdi bi mbafi, bi 'yɛ̨na: \p ―Gra Jesús, rám bom'bɛto i ra David, dami huɛ̨gui ts'ʉ. \p \v 40 Nu'a ra Jesús bim 'bäh pʉya nɛ bi manda ba ts'inba a ra xädä. Nɛ nu'bʉ mim 'bähmi ra Jesús a ra xädä, bi 'yän'na ra Jesús bʉya: \p \v 41 ―'Bɛ'a guí nde ga øt'a'i, bi 'yɛ̨mbi. \p Nɛ nu ra xädä bi dąti: \p ―Dín nde ga nu ran nɛqui. \p \v 42 ―Sä guin nu ya, bi zä ni dä nguetho gá 'yɛ̨c'yɛi i ja ma ts'ɛdi, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 43 'Bex bi zä bi nu ran nɛqui rá dä bʉya. Nɛ bi dɛn'na ra Jesús. Bi 'yɛ̨spa Oją bʉ ní mba. Nɛ'ʉ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ, bi 'yɛ̨spa Oją bʉya. \c 19 \s1 Ra Jesús nɛ ra Zaqueo \p \v 1 Nu'a ra Jesús bi yʉrpʉ ja ra hnini Jericó, mi 'yo bʉ, ɛ̨na da thogui. \v 2 Nɛ mi 'bʉpʉ n'da ra ngʉrpa hyącahäi, ɛ̨mmɛ ra mɛmbɛti a, í Zaqueo a. \v 3 Nɛ nu'a ra Zaqueo, ɛ̨mmɛ min ndehma da nu'a ra Jesús, pɛ him mi sä nguetho hingui hɛ̨ts'i, nɛ ɛ̨mmɛ dʉ yʉ ją'i bʉ mi 'yo'a ra Jesús. \v 4 Janangue'a, bin tihi bi ndexa n'da ra za ra sicómoro, ngue da zä da nu ra Jesús 'bʉ bi thopʉ. \v 5 Nɛ nu'bʉ mi zøn'a ra Jesús bʉ 'bä'a ra za mi huxa ra Zaqueo, bi ndøts'e nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Zaqueo, bá cą n'dihi nguetho ga søm bʉ ja ni ngu ra pa ya, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 6 Nɛ nu'a ra Zaqueo bin johya, 'dahmantho bi gąi, bi mba rá ngu nɛ bi zimanho a ra Jesús 'bʉ mi zøm bʉ rá ngu. \v 7 Pɛ nu'ʉ yʉ ją'i him bi numanho nguetho bin säya bʉ ra Jesús bʉ ja rá ngu n'da ra ziyate. \v 8 Nɛ nu'a ra Zaqueo bim 'bäi bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ma Hmu i, nuya ga undä yʉ hyoya made 'bɛ'a gätho i jagä. Nɛ nu'bʉ mi siyagä n'da ra ją'i ngue hin rá 'yu 'bɛ'a mi øt'ä, goho nidi ga cospa a dá siyabi, bi 'yɛ̨n'a ra Zaqueo. \p \v 9 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gá päh nin 'yomfɛ̨ni nɛ i ja ra punbi ni ts'oqui ya, nɛ gätho i 'bʉcua ja ni ngu, gra Zaqueo, rám bom'bɛto i ra Abraham. \v 10 Nɛ gue'a ná ɛ̨cä, ngue guecä dán ją'igä ua ja ra ximhäi, ngue gan yąnba yʉ́ te'ʉ i pądi ja yʉ́ ts'oqui, nɛ hin da nu ran ʉnbi maząi, pɛgue din ja ra te maząi ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran t'uti yʉ 'yɛ̨hɛ him bi xąnd ra mbɛti \p \v 11 Nu ra Jesús bi xih man'da ran t'uti ʉ yʉ ją'i, nguetho bi bɛ̨n'ʉ yʉ ją'i ngue nu'bʉ da zøm bʉ Jerusalén ra Jesús, 'bex di japi di manda bʉ rá ts'ɛdi Oją. \v 12 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ, ra ts'ʉt'abi rá ta. Nɛ bi mba bʉ n'danni n'da ra hnini ngue bin nde bín t'un bʉ rá 'bɛfi ngue din ts'ʉt'abi bʉ rá häizɛhɛ. \v 13 Pɛ nu'bʉ mi nɛts'i, bi zon'dʉ 'dɛt'a yʉ́ 'yɛ̨hɛ, 'da'a n'da bi un ra mbɛti ngue ra oro xʉn ngu di muui. Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: “Gui hyomhbʉ 'bɛ'a da zä gui 'yøthʉ ngue di xąnd ma mbɛti,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 14 Nɛ nu'ʉ yʉ ją'i mi 'bʉpʉ ja rá häi, him mi numanho a ran 'yohʉ. Janangue bi mbɛhni 'da yʉ́m 'bɛhni ngue m'bɛt'o da zøni da ma ngue hin din t'un rá ts'ɛdi a ran 'yohʉ. \v 15 Pɛ nu'a ran 'yohʉ, bin t'un ran t'ɛ̨di din ts'ʉt'abi nɛ bi mbeng bʉ rá häi bʉya. Nu'bʉ mi zøm bʉya, bi zon'dʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ xí un ra mbɛti, nde da bądi hangu bi hyuxa rá mbɛti xí un'na n'da ngu n'da ʉ. \p \v 16 Nu ra mbʉdi 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mp'a: “Nuya bin ja 'dɛt'a a ni mbɛti,” bi 'yɛ̨n'a. \v 17 Bi 'yɛ̨mp'a rá hmu bʉya: “Xʉn ho gá 'yøt'e, gra 'yɛ̨hɛ̨ xʉn ho, gá xąnda zʉ ts'ʉ dá 'da'i, pɛ nɛ ga 'da'a nin t'ɛ̨di ngue gui manda 'dɛt'a yʉ hnini,” bi 'yɛ̨mbi. \v 18 Nu ná yoho ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mp'a: “Nuya bin ja cʉt'a a ni mbɛti gá 'daqui ga xąndä,” bi 'yɛ̨n'a. \v 19 “Nu'i, ga 'da'a nin t'ɛ̨di ngue gui manda cʉt'a yʉ hnini 'bʉ,” bi 'yɛ̨mp'a rá hmu bʉya. \p \v 20 Nɛ xø man'da ra 'yɛ̨hɛ bi 'yɛ̨mp'a rá hmu bʉya: “I ja ua ni mbɛti gá 'daqui. Dá pɛ'ts'ä xʉn ho. \v 21 Nguetho dí pącä 'bɛ'a nim 'bäi, ngue ya hin'yʉ nin huɛ̨cate. Guí honi 'bɛpʉ gdí hyąnba rá mbɛti yʉ ją'i. Nɛ guí hąnba yʉ́ huąhi, janangue dá pɛ'ts'ä ni mbɛti ngue dí su ga 'bɛdi,” bi 'yɛ̨n'a. \v 22 Nu'a rá hmu bi 'yɛ̨mbi: “Nu'a gá ma i udi ngue grá ts'om'bäi. \v 23 Hanja hin gá hmi'a ma mbɛti n'dahma xtí hyux'i ts'ʉ,” bi 'yɛ̨mbi. \p \v 24 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ mi 'bäpʉ: “Dami hyąnbahʉ rá mbɛti na ran 'yohʉ nɛ gui unhdʉ a ra mbʉdi 'yɛ̨hɛ, nu'a to'o bi dąha xʉn ngu,” bi 'yɛ̨mbi. \v 25 Pɛ nu'ʉ mi 'bäpʉ, him bi nde da 'yøt'e 'bɛ'a bi man yʉ́ hmu, nguetho xʉn ngu i ja a ra mbʉdi 'yɛ̨hɛ. \v 26 Pɛ nu'a ra hmu bi 'yɛ̨mp'ʉ: “Nu'a to'o i humbi i øt' ma 'bɛfi, hinga hønt'a rán zäbi da dąha, pɛ man'da xʉn ngu ga unni. Pɛ nu'a hingui nde da 'yøt' ma 'bɛfi, hin te da dąha, nɛ ga hąnba'a dá unni,” bi 'yɛ̨na. \v 27 “Nɛ nu'ʉ him mi ndeje dan ts'ʉt'abi ua, ba sihʉ, gui sɛcpahʉ yʉ́ 'yʉga ua,” bi 'yɛ̨n'a ra hmu bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi man ran t'uti. \s1 Ra Jesús bi yʉrpʉ ja ra hnini Jerusalén \p \v 28 Nɛ nu'bʉ mi gua'a bi man ra Jesús, bi thopʉya, ní mba bʉ Jerusalén. \v 29 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da zøm bʉ ja ra nyuni guepʉ i ja ra hnini Betfagé nɛ ra hnini Betania, \v 30 bi mbɛhni yoho yʉ́ xädi, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ní mbɛ bʉ nán jombʉ ja ra hnini. Nɛ gui tįmmi bʉ n'da ra t'ʉburu án thąt'i bʉ ja ra nden'yu, nɛ xínga n'da ra ją'i ní hyuts'i. Bá xocui nɛ ba siui ua. \v 31 Nɛ nu'bʉ 'bo'o da 'yän'naui: “Hanja gní xocui ra buru,” gui 'yɛ̨nui: “Nu'a ra hmu i hon'a ra buru,” gui 'yɛ̨nui, bi 'yɛ̨mp'ʉ yoho yʉ́ xädi. \p \v 32 Nɛ bi mba bʉya, nɛ bi dįn'a 'bɛ'a xí xi'a ra Jesús. \v 33 Nɛ nu'bʉ mi xoc ra buru, bi 'yän'na rá mbɛti: \p ―Hanja gní xocui na ra buru, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 34 Bi dąh yʉ xädi bʉya: \p ―Nu'a ra Hmu i honi, bi 'yɛ̨n'ʉ. Nɛ bi ndepe da zix bʉya. \p \v 35 Nɛ nu'ʉ yʉ xädi bá si ra buru bʉya, nɛ bi gąspa yʉ́ coto bʉ ja rá xʉthä ra buru nɛ bi hyuxa ra Jesús. \v 36 Nɛ nu'bʉ mi mba bʉ 'yu ra Jesús, nu'ʉ yʉ ją'i 'bex bi mbøcua yʉ́ pahni bʉ ja ra 'yu ngue da thopʉ a ra Jesús. \v 37 Nɛ nu'bʉ mi gąpʉ ja ra nyuni ní mba bʉ Jerusalén, gätho ʉ min 'yohʉ nts'ɛdi i mbafi, bin johya nɛ bi 'yɛ̨spa Oją nangue yʉn t'øt'e nuįxte bi nu. \v 38 Bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Mająpi ra ts'ʉt'abi bá ɛ̨hɛ nangue rá thuhu ra Hmu. Nɛ din ja rán johya Oją yʉ́ mbʉi yʉ ją'i. Nuįxtetho rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 39 Nɛ nu 'da'ʉ yʉ fariseo bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Dami hɛcua ni xädi din hɛ̨. \p \v 40 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'bʉ ga hɛcpä yʉ ngue i ɛ̨spa Oją, pɛ go da 'yɛ̨spa Oją ya yʉ do bongua, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bin zoni nangue yʉ ją'i 'bʉpʉ ja ra hnini Jerusalén \p \v 41 Nɛ nu'bʉ mi hyän bʉ ra hnini Jerusalén a ra Jesús, bin zoni. \v 42 Nɛ bi 'yɛ̨n'a: \p ―Min ndegä ngue xquí pąhmbʉ a dí yąn'ahʉ bʉ ja ran ʉnbi maząi, pɛ hin gán nde gá pąhmbʉ, pɛ nuya him man zä, nguetho tengu'bʉ njo'mi ni dähʉ. \v 43 Nɛ da zøn ra pa ba ɛ̨h nin sʉihʉ di mbät'a ni hninihʉ nɛ njon da zä da bøni ngue din yąni, nɛ gan tunhdʉ ʉ bʉya. \v 44 Nɛ gätho ahʉ ngue guí 'bʉhmbʉ nʉ, da hyo ahʉ nɛ da guah ni hninihʉ. Nɛ da mba nso't'i, nɛ xínga n'da ra jądo da gopʉ. Nguetho nu ahʉ xíngui ts'ʉ gá pąhmbʉ a ra pa xtí pø ahʉ Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Nu ra Jesús bi hyøn'a thi yʉ mbä bʉ ja ra dąniją \p \v 45 Nɛ nu'a ra Jesús bʉya, bi mba bʉ ja ra dąniją nɛ bi hyøn'a thi gätho yʉ mbä mi 'bʉpʉ. \v 46 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―I mam bʉ ja rám hman Oją: “Í thø'a ma ngu ngue da mba nthąndegä bʉ,” i ɛ̨n Oją. Pɛ nu ahʉ gá 'yørpadahʉ tengu'bʉ ra hyądo guepʉ nín 'yąn'ʉ yʉ bɛ̨, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bi t'ømanho a bi man ra Jesús \p \v 47 Nu'a ra Jesús thocua thoho min xänbate bʉ ja ra dąniją. Pɛ nu'ʉ yʉ ngʉrpa mbäją, nɛ yʉ xänbate niją, nɛ yʉ dąc'yɛi, min nde da hyo'a ra Jesús. \v 48 Pɛ hin'yʉ 'bɛ'a da 'yøt'e ngue da hyo. Nguetho gätho yʉ ją'i bi 'yʉrpa ra güɛnda 'bɛ'a bi man ra Jesús. Njon bin nde bi ʉ't' yʉ́ mbʉi ʉ 'da. \c 20 \s1 Rán t'ɛ̨di ra Jesús \p \v 1 Nɛ nu ra Jesús n'da ra pa bi xänba yʉ ją'i bʉ ja ra dąniją nangue ran ho ma'da'yo. Nɛ'ʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ xänbate niją, nɛ yʉ dąc'yɛi, gätho bi zøm bʉ. \v 2 Nɛ bi t'än'na ra Jesús: \p ―Hanja sä guí øt'e 'bɛ'a guí øt'e. To'o bi 'da'a nin t'ɛ̨di, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 3 Pɛ nu ra Jesús bi dąti: \p ―Nɛcä, ga än'nahʉ, \v 4 to'o bi un rán t'ɛ̨di ra Xuua ngue bi 'yøt' ran xixyą, hague Oją uague yʉ ją'i, bi 'yɛ̨na. \p \v 5 Pɛ nu'ʉ bin 'yänzɛhɛ ʉ 'bɛ'a dí dąti. Nɛ bi 'yɛ̨nsɛ: \p ―Nu'bʉ ga ɛ̨mfʉ ngue Oją bi un'na rán t'ɛ̨di a ra Xuua, nɛ da 'yɛ̨njʉ bʉya: “Hanja hin gá 'yɛ̨c'yɛihʉ 'bʉ.” \v 6 Pɛ nu'bʉ ga ɛ̨mfʉ, yʉ ją'i thoho bi un rán t'ɛ̨di, dí bat'adojʉ yʉ ją'i nguetho xʉn ngu yʉ ją'i ɛ̨c'yɛi rá pøngahyą Oją ra Xuua, bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \p \v 7 Janangue'a bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Hin dí pąhmbe to'o bi un rán t'ɛ̨di ra Xuua, bi 'yɛ̨ntho. \p \v 8 Nɛcä hin ga xi ahʉ to'o bi 'dacä ran t'ɛ̨di ga øt'ä 'bɛ'a dí øt'ä, bi 'yɛ̨na. \s1 Ran t'uti yʉ ts'ombɛfi \p \v 9 Nɛ bi xih man'da ran t'uti a ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ bi 'yøt'a n'da ra nuąndät'o, nɛ bi hmit'i 'da yʉ mbɛfi. Nu'a rá mbɛti bi mba n'danni bʉya, nɛ nya'atho bám 'bʉpʉ. \v 10 Nɛ nu'bʉ mi zøn yʉ pa da thʉc yʉn dät'o, nu'a rá mbɛti bá pɛhna n'da rá 'yɛ̨hɛ da duspa 'da yʉ́n dät'o, ngue'a án yąhʉ a. Pɛ nu'ʉ bi zocpa a ra nuąndät'o, bi mbɛmba thoho ra 'yɛ̨hɛ nɛ bi 'yɛt'i, xín te bi unni. \v 11 Nɛ ná yoho rá 'yɛ̨hɛ bá pɛhna rá mbɛti ra nuąndät'o, pɛ ngutho bi 'yørpa ra 'yɛ̨hɛ, nɛ'a bi mbɛmba thoho mahøn'a, bi 'yɛr bʉya nɛ nte bi unni. \v 12 Nɛ ná hyu rá 'yɛ̨hɛ xø bi mbɛhni mahøn'a a ran 'yohʉ, ngutho bi t'ørpe, bi ʉnba yʉ mbɛfi nɛ bi 'yɛt'i, xíngui ts'ʉ bi unni. \p \v 13 Nɛ nubʉya, nu ra mɛndät'o bi bɛ̨ni 'bɛ'a da 'yøt'e. Nɛ bi 'yɛ̨na: “Masque ga pɛhn'na ma ts'ʉnt'ʉ, dadí huɛ̨qui, xøhma da numansu na,” bi 'yɛ̨nsɛ. \v 14 Pɛ nu'bʉ mi nurpa rá ts'ʉnt'ʉ ʉ yʉ mbɛfi, bi mam bʉya ngue da hyo, bi 'yɛ̨n'ʉ: “Mbähä ga hohʉ rá ts'ʉnt'ʉ, janangue da zä ga cosɛhʉ ra nuąndät'o,” bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 15 Janangue'a bi zix pʉ ma'ueni, bi hyøn'a thi ra ts'ʉnt'ʉ, nɛ bi hyo bʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ xø bi 'yän'dʉ yʉ ją'i mi 'bäpʉ: \p ―'Bɛ'a guím bɛ̨mhbʉ da 'yøt'a rá mbɛti ra nuąndät'o ya, bi 'yɛ̨na. \p \v 16 Pɛ dí xi ahʉ, ba ɛ̨sɛ nɛ da hyo'ʉ, nɛ n'dan'yo di un'na rá nuąndät'o bʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nu'bʉ mi 'yø'ʉ yʉ ją'i 'bɛ'a bi man ra Jesús, nu'ʉ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Oją da 'yøt'e hin din ja a guím ma, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 17 Pɛ nu'a ra Jesús bi hyɛ̨t'ʉ, nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Pɛ 'bɛ'a nam bøn'a rám hman Oją nt'o't'i maya'bʉ 'bʉ, ngue i ɛ̨na: \q1 Nu'a ra do bi bʉnt'ʉ yʉ gądo 'bʉ mi hyøh ra ngu, \q1 gue'a ra do man'da mahyoni, tengu thoho yʉ guangu, i ɛ̨m bʉ ja rám hman Oją. \p \v 18 Nɛ tengu'bʉ da guesɛgä a ra do i hmam bʉ. Hønt'a go to'o hingui ɛ̨c'yɛigui, din ʉnbazɛhɛ, tengu'bʉ da dąng bʉ ja ra do din tʉni, nɛ go ga sɛmpä a tengu'bʉ ra do da zɛ'mi nɛ da 'yɛt'i, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Bin t'än'na ra Jesús 'bʉ din jut' ra renta ogue hin'na \p \v 19 Nu yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ xänbate niją 'bʉ mi 'yø'a ran t'uti bi man ra Jesús nangue'ʉ yʉ hyote mbɛfi, min nde da got'a fädi ra Jesús, nguetho bi bądi tengu'bʉ guesɛ ʉ yʉ hyote mbɛfi ʉ yʉ mbäją nɛ yʉ xänbate niją. Pɛ him bi got'i nguetho bi zutho yʉ ją'i. \v 20 Janangue bi bɛ̨m mahøn'a bʉya nɛ bi mbɛhni 'da yʉn 'yohʉ ngue da 'yän yʉn t'änni a ra Jesús, n'dahma din ja 'bɛ'a sä dí fɛnt'a ra Jesús ngue di dä bʉ 'bʉh ra ts'ʉt'abi. \v 21 Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ bi xi a ra Jesús: \p ―Xänbate i, dí pąhmbe hønt'a majuąni guí ma. Nɛ dí pąhmbe guí xänbi xʉn ho hønt'a go to'o má ją'i nɛ hin guí huahni to'o guí xänbi, pɛ guí xifi xʉn ho nangue Oją. \v 22 Dami xije ya, ha din thɛui man t'ɛ̨dihʉ bi 'dajʉ Oją 'bʉ ga juthʉ ra renta a ra ts'ʉt'abi Roma, uague hin'na, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 23 Pɛ nu'a ra Jesús mi pądi i ts'ämhyą thoho. \v 24 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja gní 'yängui, xi ni mbɛti gní juthʉ ra renta ra ts'ʉt'abi, gan nugä, bi 'yɛ̨na. \p Nɛ bi un bʉya. \p ―To'o rá pøte nɛ rá thuhu i cuat na ra mbɛti, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nu'ʉ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Rá pøte nɛ rá thuhu ra ts'ʉt'abi Roma i cuat na. \p \v 25 Bi dąh ra Jesús bʉya nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'a rá mbɛti ra ts'ʉt'abi Roma, gui un'na. Nu'a xin rá mbɛti Oją, gui un'na Oją a, bi 'yɛ̨mp'ʉ. \p \v 26 Janangue nu yʉn 'yohʉ him bi zä xtá hyät'a ra Jesús, pɛ bi hyonya thoho ʉ 'bɛ'a bi man'a ra Jesús. \s1 Ran t'änni 'bʉ da ndants'ʉ xʉn du \p \v 27 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ saduceo, bi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús, gue'ʉ hingui ɛ̨c'yɛi da ndants'ʉ xøn du. Nu'ʉ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p \v 28 ―Nu'a ra Moisés bi 'dajʉ n'da man t'ɛ̨dihʉ nɛ bi 'yɛ̨na: “Nu'bʉ bi du n'da ran 'yohʉ ngue mi 'bʉh rá xisu nɛ njo'o yʉ́ t'ʉhni, nu'a rán 'yohʉ da zinba a rá xisu. Nɛ nu'a rá mbʉdi t'ʉhni dim 'bʉi, da thuspa rá thuhu a ran 'yohʉ bi du nɛ da'yɛ̨mbi rá ta a,” bi man ra Moisés. \p \v 29 Pɛ gue'a ga än'nahe. Bim 'bʉ'i yoto yʉn 'yohʉ din 'yohʉ zɛhɛ. Nu'a ra mbʉdi n'yohʉ bi zin'a n'da ra xisu, nɛ m'bɛjua bʉya bi du a ran 'yohʉ nɛ him bim 'bʉh rá t'ʉhni. \v 30 Nɛ nu'bʉ mi du ran 'yohʉ bʉya, ná yoho rán 'yohʉ bi zin'a ra xisu mahøn'a, nɛ xø bi du a. \v 31 Nɛ xø bi zin'a man'da rán 'yohʉ bʉya, 'da'ingu bi 'yøt'ʉ gätho yoto yʉn 'yohʉ, gätho bi du nɛ xínga n'da bim 'bʉh yʉ́ t'ʉhni. \v 32 Mbɛjua bʉya, bi dusɛ ra xisu, bi 'yɛ̨n'ʉ. \v 33 Nuya, dami xije 'bɛ'a din ja a ra pa da ndants'ʉ xʉn du. To'o da 'yɛ̨mbi rá xisu a ra xisu, nguetho gätho yoto bim 'bʉhmbʉ ra xisu ua ja ra häi, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ saduceo. \p \v 34 Nɛ nu'a ra Jesús bi dąti: \p ―Hønt'ua ja ra häi din thąt'ʉ yʉ ją'i. \v 35 Nɛ gätho to'o yʉ́n sähʉ da mba bʉ mahɛ̨ts'i 'bʉ bi ndants'ʉ xʉn du, nɛ him man ja ran thąti bʉ. \v 36 Nguetho da gohi tengu tho yʉ́m 'bɛhni Oją ʉ, nɛ him man da du bʉ. Nɛ ma'da'yo da gohi 'bʉ bi xoxa Oją ʉ ngue yʉ́ t' ʉhnisɛ Oją ʉ. \p \v 37 Pɛ nɛ'a ra Moisés bi ma da ndants'ʉ xʉn du 'bʉ mi 'yo't'i 'bɛ'a bin ja, nu'bʉ mi nu mí zø ra za 'bʉ maya'bʉ. Nɛ i mam bʉ ngue nu Oją rá Oją ra Abraham nɛ ra Isaac nɛ ra Jacob, nɛ nu'ʉ, ná ya'a thoho xí du ʉ 'bʉ mi 'yɛ̨mp'a Oją ra Moisés. \v 38 Ngubʉ bi ma nguetho guexta'a i 'bʉh yʉ́ mbʉi. Nubʉ na nu Oją 'da'ingutho 'bʉ i 'bʉ'a n'da ogue xʉn du n'da. Guexta'a i jatho yʉ́ te ʉ xʉn du, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 39 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ xänbate niją, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Ɛ̨mmɛ xʉn ho a gá ma, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 40 Nɛ nu'ʉ yʉ saduceo ya him mi sä da 'yän mi'da yʉn t'änni. \s1 To'o rám bom'bɛto a ra Cristo \p \v 41 Nɛ nubʉya, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús: \p ―Hague nán zä guí ɛ̨mfʉ ra Cristo rám bom'bɛto ra David a. \v 42 Nguetho bi mansɛ ra David bʉ ja ra søcuą bi 'yo't'a: \q1 Nu'a Oją bi 'yɛ̨mp'a ma Hmu: \q1 “Hyucua ga conhui ma ts'ɛdi, \q1 \v 43 gue'bʉ go dá tąpä gätho ʉ nin sʉihʉ,” i ɛ̨n Oją, bi 'yɛ̨n'a ra David 'bʉ mi ma nangue ra Cristo. \m \v 44 Hanja i ɛ̨mbi rá Hmu, nɛ rám bom'bɛto a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma hinga gue'a bʉ nán xänbate ʉ yʉ xänbate niją \p \v 45 Nu'a ra Jesús bʉya, ní jat'a nyąhʉ yʉ́ xädi, gätho mi 'bäpʉ mi øde 'bɛ'a bi man ra Jesús. Bi 'yɛ̨mp' ʉ bʉya: \p \v 46 ―O guí ʉrpahʉ masu 'bɛ'a da man'ʉ yʉ xänbate niją, nguetho i he yʉ́ mbapahni xʉm hmadi ngue da t'ɛ̨spi, nɛ ɛ̨mmɛ di ho da mba ma zɛngua ngue da 'yɛ̨spa yʉ ją'i. Nɛ ɛ̨mmɛ i honi da hyupʉ ja yʉn thuts'i xʉn ho bʉ ja yʉ niją, nɛpʉ ja yʉn sihmɛ. \v 47 Nɛ i siyabi 'bɛ'a i pɛ'ts' yʉ xisu xʉn du yʉ́n ndø, nɛ i tunba yʉ́ ngu, nɛ ní jat'i nya'a thoho i yąhʉ Oją bʉ ja yʉ niją. Pɛ nu'ʉ, man'da xʉn ʉtho ran ʉnbi da nu, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \c 21 \s1 Nu'a ran t'unni man'da di muui \p \v 1 Nu'a ra Jesús mi 'bäpʉ ja ra dąniją nɛ bi nu yʉ mɛmbɛti i cät yʉ́ mbɛti bʉ ja ra huada, ngue rán t'unni Oją. \v 2 Nɛ bi nu n'da zʉ hyoya xisu bi gärpʉ yoho yʉ t'ʉc'axt'i. \v 3 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ mi 'bäpʉ bʉya: \p ―Majuąni dí xi ahʉ, nuna ra hyoya xisu man'da di muui bi uni xinda gue'ʉ gätho mi'da. \v 4 Nguetho gätho yʉ mɛmbɛti 'bʉ ya bi gät'a n'da ra mbɛti ja ra huada, pɛ ya mbongui thoho yʉ́ mbɛti, pɛ nu'a zʉ hyoya xisu, bi uni gätho mi ja, xíngui ts'ʉ bi bongui 'bɛ'a da hyonsɛ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a din ja ra dąniją \p \v 5 Nu'a ra Jesús mi ø'a man yʉ ją'i: “Mahotho ra dąniją, nɛ mahotho yʉn t'unni i zʉpʉ.” Pɛ ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p \v 6 ―Nuna gätho guín nuhʉ ya, da zøn ra pa hin te din ja ua, xíngui ts'ʉ da bonga n'da zʉ xɛqui ngue hin da yøt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ran ʉnbi din ja ua ja ra häi \p \v 7 Nɛ nu'ʉ 'da yʉ ją'i mi ø'a bi man ra Jesús, nɛ bi 'yänni: \p ―Gra xänbate i, nda'a ní pa din ja a guím ma, 'bɛ'a ní hmɛpya din ja sä ga pąhmbe. \p \v 8 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Dami jamansu 'bɛ'a guí ɛ̨c'yɛihʉ. Nguetho da zøn ra pa ba ɛ̨h yʉ hyäte da hyä ahʉ: “Nugä drá Cristogä,” da 'yɛ̨n'ahʉ. Nɛ da 'yɛ̨n'ʉ: “Ya bi zøn ra pa ran zɛgui,” da 'yɛ̨n'ʉ. Pɛ o guí ɛ̨c'yɛihʉ 'bɛ'a da man'ʉ. \v 9 Ga xi ahʉ 'bɛ'a gätho din ja ua ja ra häi gue'bʉ go ba ɛ̨cä mahøn'a. O guí suhʉ 'bɛ'a gui 'yøhmbʉ, nguetho din ja yʉ dąsʉi, nɛ yʉ ją'i hinga 'da'angu da bɛ̨ni. Pɛ hinga gue'bʉ ran zɛgui din ja ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 10 Nɛ xø bi 'yɛ̨na: \p ―Nɛ 'da'a n'danni yʉ häi din ja yʉ sʉi. Nɛ din sʉsɛ n'da ngu n'da yʉ ts'ʉt'abi. \v 11 Nɛ din ja yʉ 'yąmhäi nts'utho, nɛ din ja ra dąthu, nɛ ra dągɛ̨hɛ, nɛ din ja yʉ hmɛpya nts'utho bʉ mahɛ̨ts'i. \p \v 12 Pɛ hin nín ja a dím mangä 'bʉ bim fɛnt'ahʉ nɛ da mba ma ʉn'ni ahʉ. Nɛ da ts'ix ahʉ bʉ ja yʉ niją, di ʉn'nahʉ bʉ. Nɛ da mba ma dä ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ts'ʉt'abi nɛpʉ 'bʉ'ʉ ja yʉ́ ts'ɛdi. Gätho ngubʉ da t'øt'ahʉ ngue guí tɛngahʉ. \v 13 Pɛ nu'bʉ da ts'ix ahʉ bʉ, da zä gui mamhbʉ bʉ ran ho ma'da'yo. \v 14 Nɛ 'yo gadín 'yomfɛ̨nihʉ 'bɛ'a gui mamhbʉ 'bʉ bi mba ma juąn'ni ahʉ. \p \v 15 Nguetho nugä, ga bɛ̨n'nahʉ 'bɛ'a da zä gui mamhbʉ ra ora gam 'bähmbʉ bʉ. Nɛ nu'a ga bɛ̨n'nahʉ, xínga n'da nin sʉihʉ da zä da dąti 'bɛ'a gui mamhbʉ bʉ. \v 16 Nɛ madague'bʉ, ni tahʉ ogue ni mbehʉ, ogue ni cuhʉ, ogue ni mɛnihʉ, ogue ni amigohʉ, pɛ guemhma di dä ahʉ bʉ 'bʉh yʉ ts'ʉt'abi. Nɛ 'da'ahʉ da tho ahʉ ngue guí ɛ̨c'yɛigahʉ. \v 17 Nɛ gätho da ts'an ahʉ nanguecä. \v 18 Pɛ o guín suhʉ nguetho xínga n'da ni xtąhʉ dim 'bɛpʉ ja ni yąhʉ. \v 19 Pɛ nu'bʉ gui hyäthʉ yʉn ʉnbi, Oją di 'da ahʉ ra te maząi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma 'bɛ'a din ja ra dąhnini Jerusalén \p \v 20 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ guin nuhʉ xí mbät ra hnini Jerusalén yʉ dofʉi, gui pąhmbʉ mi ts'ʉtho da guah ra hnini. \v 21 Nɛ nu'bʉ bin ja bʉ Njerusalén, gätho ʉ 'bʉpʉ ja ra xɛqui Judea xʉn ho 'bʉ da 'dagui da mba bʉ dąpo bʉ ja yʉ nyuni. Nɛ'ʉ i 'bʉpʉ ja ra hnini, xʉn ho 'bʉ da bøni, nɛ gätho i 'bʉpʉ dąpo hin da 'yɛ̨na da mba bʉ ja ra hnini. \v 22 Nguetho gue'a ra pa di un rán ʉnbi Oją ʉ, nɛ gätho din ja tengu tho i mam bʉ ja rá hman Oją din ja. \v 23 Nɛ nu'bʉ bin ja a, huɛ̨cate ʉ in hąt'ʉhni, nɛ'ʉ gätho ʉ 'bʉh yʉ́ 'uɛre. Nguetho ndumbʉitho rán ts'ɛmbi Oją din ja ua ja ra häi nɛ xʉn ngu yʉn ʉnbi da nu yʉ ją'i. \v 24 Nɛ nu'ʉ 'da'ʉ dí mba ntho ra juai, nɛ nu'ʉ mi'da da ts'ixpʉ n'danni yʉ häi nɛ da gohi tengu'bʉ i ofädi. Gue'ʉ hing yʉ judío di ts'on na ra dąhnini nɛ di manda ua, gue'bʉ go da zøn ra pa da hyąnba yʉ́ ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 'Bʉ bi zøn ra pa ba ɛ̨h ra Cristo \p \v 25 Nɛ man'da bi man ra Jesús, bi 'yɛ̨na: \p ―Nu Oją da 'yøt' yʉ hmɛpya bʉ ja ra hyadi, nɛpʉ ja ra ząna nɛpʉ ja yʉ sø. Nɛ yʉ ją'i 'bʉcua ja ra häi ɛ̨mmɛ din su'ʉ 'bʉ da 'yøde nts'ɛdi da 'yɛn ran dąhi yʉ deją. \v 26 Nɛ ɛ̨mmɛ da güent yʉ́ mbʉi nangue ra mbidi din ja. 'Nɛ da zu 'bʉ da bɛ̨ni 'bɛ'a din ja gätho ua ja ra ximhäi. Nɛ gätho 'bɛ'a bí ja bʉ mahɛ̨ts'i di 'yąni. \v 27 Nɛ nu'bʉ bin ja a dí xi ahʉ, 'bex gua ɛ̨cä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, ba ɛ̨cä bʉ ja yʉ güi, ban 'yo'be ma ts'ɛdi xʉn ngu ngue dán nuįxtegä. \v 28 Nɛ nu'bʉ gán nuhʉ da mbʉdi din ja, dami hyuthʉ nząmbʉi nɛ gui ndøs'hʉ mahɛ̨ts'i, nguetho ba ɛ̨h ni pørpatehʉ da yąn ahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 29 Nɛ man'da bi man ra Jesús ngue bi man'a n'da ran t'uti, bi 'yɛ̨na: \p ―Gan 'yomfɛ̨nihʉ ts'ʉ 'bɛ'a di ja ra za ra higo nɛ'ʉ mi'da yʉ za. \v 30 Nu'bʉ guín nuhʉ i pøx yʉ́ paxi yʉ za, guí pąhmbʉ 'bex ba ɛ̨h yʉ pa xʉm pa. \v 31 Ngutho 'bʉ bi mbʉ'a dí xi ahʉ, gui pąhmbʉ mi ts'ʉtho di manda rá ts'ɛdi Oją ua bʉya. \p \v 32 Majuąni dí xi ahʉ, nu yʉ ją'i 'bʉcua ya, hinga gätho xtí du 'bʉ bi mbʉdi din ja a dí xi ahʉ. \v 33 Nu bʉ mahɛ̨ts'i nɛ ra ximhäi da guadi, pɛ nu'a mam hmangä hin da gua'a, bi 'yɛ̨na. \p \v 34 Janangue dami jamansu 'bɛ'a guí øthʉ, o guín nde gui 'yøthʉ ni pähä zɛhɛhʉ, nɛ hinga hønt'a guim bɛ̨mhbʉ nin sihmɛhʉ. Dami jamansu a gui 'yøthʉ, hin ga tįn'nahʉ ngue gdí øthʉ a 'bʉ bá pengä. \v 35 Nguetho njon da bą'a ra ora ba ɛ̨cä, pɛ gätho yʉ ją'i 'bʉcua ja ra ximhäi da nu. \v 36 Dami tøm thohohʉ nɛ thocua thoho gan yąhʉ Oją, n'dahma din ja ni ts'ɛdihʉ gui hyäthʉ yʉn ʉnbi din ja. Nu'bʉ ngubʉ gui 'yøthʉ, hin gui pɛs' ni sähʉ 'bʉ gá 'bähmbʉ bʉ ja ma hmigä, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi xih yʉ́ xädi 'bɛ'a gätho din ja. \p \v 37 Nɛ nu'a ra Jesús 'bʉ mi 'bʉpʉ Jerusalén, gätho yʉ pa mi xänba ʉ yʉ ją'i bʉ ja ra dąniją. Pɛ nu'bʉ ra xui bʉya, mi pa bʉ ja ra nyuni Olivos. \v 38 Nɛ gätho yʉ xudi mi pa bʉ yʉ ją'i bʉ ja ra dąniją, da 'yø'a i man ra Jesús. \c 22 \s1 Bi hma da tho ra Jesús \p \v 1 Nuya mi ts'ʉtho da zøn ra pa da ts'i ra hmɛ hin'yʉ rá íxi. Gue'ʉ yʉ pa ra dąmpɛti ran dąbaxjua. \v 2 Nu'ʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ xänbate niją, mi honi 'bɛ'a dí hyo ra Jesús. Pɛ mi su'ʉ 'bɛ'a da 'yøt' yʉ ją'i 'bʉ da hyo'a. \p \v 3 Nɛ nu'a ra zįthu bi yʉt' rá mbʉi ra Judas Iscariote, gue'a n'da rá xädi ra Jesús. \v 4 Nu'a ra Judas bi mba, bin yąhʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ hmu dofʉi, nɛ bi xifi 'bɛ'a da 'yøt 'bʉ di dä'a ra Jesús. \v 5 Nu'ʉ bi hyu yʉ́ mbʉi 'bʉ mi man'a ra Judas 'bɛ'a da 'yøt'e. Nɛ bi xifi da gut rán zäbi ra Judas. \v 6 Nɛ nu ra Judas bʉya, bi dø'ma ra ora 'bʉ njongui 'bʉpʉ yʉ ją'i ngue di dä'a ra Jesús. \s1 Rán sihmɛ ra Hmu \p \v 7 Nɛ mi søn ra pa bin ja ra dąnts'ihmɛ i ts'i ra hmɛ hin'yʉ rá íxi, nɛ i ho ra t'ʉdɛ'yo. \v 8 Nɛ nu'a ra Jesús bi mbɛn'na ra Pedro nɛ ra Xuua nɛ bi xifi di hoc ran sihmɛ ran dąbaxjua, da zi 'bʉ bin de. \v 9 Nu ra Pedro nɛ ra Xuua bʉya: \p ―Hapʉ guín nde ga hoc'be, ɛ̨n'ʉ. \p \v 10 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nu'bʉ gán 'youi bʉ ja ra ndenhnini nɛ gui nuui n'da ran 'yohʉ i tu n'da ra xaro ra dehe, dami tɛndui a ran 'yohʉ, nɛ gui cʉt'ui bʉ ja ra ngu da yʉt'a. \v 11 Nɛ gui xihmi a ra mɛngu bʉ: “Nu'a ra xänbate bá pɛnga'be ngue gui xic'be hapʉ i ja ra cuarto ngue ga sägähe ra dąnsihmɛ,” gui 'yɛ̨nui. \v 12 Nɛ nu'a ran 'yohʉ da zix aui bʉ magąts'i hapʉ i ja ra cuarto xʉn ndoho. Guepʉ gui hocui rán sihmɛ ran dąbaxjua, bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi. \p \v 13 Nu ra Pedro nɛ ra Xuua bʉya bi mba bi dįni tengutho bi man'a ra Jesús. Nɛ bi hocpʉ ran sihmɛ bʉya. \p \v 14 Nu'bʉ mi zøn ra ora bʉya, nu'a ra Jesús nɛ mi'da yʉ́ xädi bi zøm bʉ nɛ bin sihmɛhʉ. \v 15 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi: \p ―Ɛ̨mmɛ dán ndegä ga sihʉ na ran sihmɛ ran dąbaxjua 'bʉ di 'bɛdi ga tugä. \v 16 Nɛ dí xi ahʉ, him man'dandį ga sigä na ran sihmɛ jague'bʉ bi zøn ra pa ngue gán yąmhbʉ xʉn ho 'bʉ gám 'bʉhmbʉ bʉ di manda rá ts'ɛdi Oją. \p \v 17 Nu ra Jesús bʉya bi dɛca n'da baso ra vino nɛ bi un ra jamadi Oją, nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi bʉya: \p ―Dami comhbʉ na po na ra baso, gui sihʉ. \v 18 Nguetho dí xi ahʉ, hin ga sigä mahøn'a asta gue'bʉ go da zøn ra pa di manda ua rá ts'ɛdi Oją xʉn ho. \p \v 19 Nɛ nubʉya, bi hyąc ra hmɛ nɛ nu'bʉ mi gua'a bi un ra jamadi Oją bʉya, bi xɛni nɛ bi darpa ʉ yʉ́ xädi, bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ra hmɛ na, ma ngøc'yɛigä na, ga ungä nangue ahʉ. Nɛ n'dandį ngu n'dandį 'bʉ guí sihʉ, guim bɛ̨njʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 20 Nɛ nu'bʉ mi guadi bin sihmɛ ʉ, nu ra Jesús bi dɛc'a ra baso ra vino nɛ bi un'dʉ yʉ́ xädi nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nuna, ran hoqui ma'da'yo, guehna nam bøni ma jigä ngue bi hoc'a ra 'da'yo'yu bi 'yøt'ahʉ Oją na, bi 'yɛ̨na. \p \v 21 Pɛ dí huhmbʉ ua n'da di dägä. \v 22 Nɛ nugä, ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, da thogä, ngue gue'a bi zänd Oją, pɛ í huɛ̨hi maha a di dägä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 23 Nu yʉ́ xädi, 'bex bin 'yänzɛhɛ to'o di dä'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi ma to'o dim 'bɛt'o \p \v 24 Nɛ man'da ran junt'i bi 'yøt'ʉ yʉ́ xädi ngue to'o dim 'bɛt'o nanguesɛ ʉ. \v 25 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nuua ja ra häi, nu yʉ ts'ʉt'abi nɛ'ʉ i ja yʉ́ ts'ɛdi, xʉn hɛ̨i i ørpa yʉ ją'i 'bʉ di manda ʉ, i øt'e yʉ́ 'yɛ̨hɛ ʉ, nɛ i t'ɛ̨mbi xʉn ho a i øt'e. \v 26 Pɛ nu ahʉ, hin gan jahʉ bʉ. Nu'a to'o dim 'bɛt'o, da 'yøt'e dim 'bɛjua thoho. Nɛ nu'a to'o din ngʉrpi, da 'yøt'e din 'yɛ̨hɛ thoho a. \v 27 Nu yʉ hmu 'bʉcua ja ra häi, hin dim pɛ'ʉ, pɛ gue i tø'mi da mbɛp'ʉ yʉ́ 'yɛ̨hɛ, pɛ nugä madague dím hmugä, pɛ dí øt'ä ngue ni 'yɛ̨hɛgahʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 28 Nɛ man'da bi xifi, bi 'yɛ̨na: \p ―Pɛ nu'ahʉ, dán hyʉmhbʉ 'bʉ má nugä yʉn ʉnbi ua ja ra ximhäi. \v 29 Janangue ga 'da'a nin t'ɛ̨dihʉ, tengutho bi 'dacä ma Ta. \v 30 Nɛ nu'bʉ bi zøn ra pa ga øt' ran ts'ʉt'abi, 'darpʉ dan johyahʉ, nɛ gui comhbʉ ma ts'ɛdi gui juąnbahʉ ma mi'israelhʉ, dyʉ́ judíohʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús i pądi 'bɛ'a da 'yøt'a ra Pedro \p \v 31 Nɛ bi t'ɛ̨mp'a ra Pedro: \p ―Ma zʉ Pedro, nu'a ra zįthu bi 'yäh ran t'ɛ̨di ngue da zä'a ni mbʉihʉ, in nde ahʉ gan 'uɛ̨xthʉ tengu'bʉ i 'uɛ̨xt ran dąhi yʉ́ häi ra trigo. \v 32 Pɛ nugä, ya dá äp ma Ta him má zä gui pumbɛ̨ni ni t'ɛ̨c'yɛihʉ. Nɛ nu'bʉ gán 'yomfɛ̨ni ts'ʉ, gui 'yɛ̨c'yɛi xʉn ho mahøn'a, nɛ gui zɛrpa yʉ́ mbʉi ni mi'yɛ̨c'yɛihʉ, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 33 Nɛ nu'a ra Pedro bi dąh pʉya: \p ―Nugä, ga tɛn'na i madague dan ofädiui ogue ga tuui, bi 'yɛ̨na. \p \v 34 Bi dą'a ra Jesús bʉya: \p ―Gra Pedro, dí xi'i, nu'bʉ hin ní mbah ra øni, ná hyundį xquí cøngui, bi t'ɛ̨mp'a ra Pedro. \s1 Ra Jesús bi ma mi ts'ʉtho da nu ran ʉnbi \p \v 35 Xø bi 'yɛ̨mp'ʉ yʉ́ xädi bʉya: \p ―Nu'bʉ ra mbʉdi dá pɛn'nahʉ bʉ gá mamhbʉ ran ho ma'da'yo, nɛ hin te gá hyąxhʉ. 'Bɛ'a gá 'yøthʉ, ha bin ja 'bɛ'a gätho gá hyomhbʉ, uague hin'na. \p Nɛ gätho yʉ́ xädi bi 'yɛ̨na: \p ―Hin te dá 'bɛhmbe. \p \v 36 Pɛ nuya n'dan'yo gui 'yøthʉ, gui tux ni buxahʉ, nɛ gui hyąx ni mbɛtihʉ. Nɛ nu'bʉ hin'yʉ ni espadahʉ, gui pä ni pahnihʉ gui tämhbʉ n'da. \v 37 Nguetho i jatho din jagä tengu i mam bʉ ja rá hman Oją, i ɛ̨m bʉ: “Yʉ ją'i da 'yɛ̨mbi ra ts'om'bäi a,” i ɛ̨m bʉ ja rám hman Oją nanguecä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 38 Nɛ nu'ʉ yʉ́ xädi bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gra Hmu, i jaje yoho yʉ espada, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p ―Dí gua'ʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús in yąui Oją bʉ ja ra nyuni Olivos \p \v 39 Nu'a ra Jesús bʉya, bi bøm bʉ ja ra cuarto mi sihmɛ ʉ, bi mba bʉ ra nyuni Olivos, bi mbähä yʉ́ xädi. \v 40 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ, nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Dami 'yäfʉ rá ts'ɛdi Oją gue da zä gui hyäthʉ yʉ́n ts'äte ra zįthu, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 41 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'ue'i ts'ʉ bʉ mí 'bäh yʉ́ xädi, nɛ bin dąnyahmu, bin yąui Oją. \v 42 Nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Ma Ta'i, nu'bʉ ni pähä, dami japi ngue hin ga sigä a ra mbohi gá sänni ga sigä, pɛ hin dín nde ma pähäzɛhɛ pɛ go ni pähä dín nde ga øt'ä, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 43 'Bex bi nɛqui bʉ n'da rám 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i ngue bá hąnba a í zɛrpa rá mbʉi. \v 44 Pɛ nu'a ra Jesús ɛ̨mmɛ bi du rá mbʉi, nɛ man'da nts'ɛdi bin yąui Oją. Xøgue ra ji a rá xänthe mi täpʉ häi. \p \v 45 Nɛ bi ndants'a ra Jesús bʉya, bi mba bʉ 'bʉh yʉ́ xädi. Pɛ nu'ʉ, gätho min ąha nguetho bi güent yʉ́ ją'i ʉ nangue ra dumbʉi mim bɛ̨ni. \v 46 Nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja gnán ąhmbʉ. Dami nuhmbʉ, gan yąhʉ Oją janangue'a da zä gui tąhmbʉ rán ts'äte ra zįthu, bi 'yɛ̨mbi. \s1 Bi fɛnt'a ra Jesús \p \v 47 Nɛ nu'bʉ min yąhʉ yʉ́ xädi, 'bex bá ɛ̨pʉ n'da nɛts'i yʉ ją'i, nɛ bá 'bɛt'o ra Judas, gue'a n'da rá xädi ra Jesús. Nɛ nu'a bi zøm bʉ 'bʉh ra Jesús nɛ bi zʉspa rá 'yogu 'bʉ mi zɛngua. \v 48 Pɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Grá Judas, ha ran ts'ʉ'ts'i guí dägui, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 49 Nɛ nu'ʉ mi'da yʉ́ xädi 'bʉ mi nu 'bɛ'a bin ja, bi 'yän'na ra Jesús: \p ―Ha ga japähe ma espadahe, ɛ̨n'ʉ. \p \v 50 Pɛ him bi dø'mi 'bɛ'a da si'a n'da ʉ, 'bex bi zɛcua rán 'yɛizagu rá 'yɛ̨hɛ ra ngʉrpa mbäją. \v 51 Pɛ nu'a ra Jesús 'bex bi hɛcua yʉ́ xädi: \p ―O guí øthʉ a, bi 'yɛ̨mbi. \p Nɛ 'bex bi hocua mahøn'a a rá zagu a ran 'yohʉ. \v 52 Nɛ nu'a ra Jesús 'bex bin yąhʉ yʉ ją'i ngue bá ɛ̨hɛ da zits'i. Min 'yohʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ ngʉrpa mbädi bʉ ja ra dąniją, nɛ mi'da yʉ́ ngʉrpi yʉ judío. Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ha drá bɛ̨gä ngue guá hąhʉ ni espadahʉ nɛ ni zahʉ ngue gui sixcahʉ, bi 'yɛ̨na. \v 53 Hanja hin gá bɛntcahʉ bʉ ja ra dąniją, nɛ ząnt'a min xänbategä bʉ. Pɛ nuya bi zøn ra ora din ja a bi zänd Oją nɛ n'da ora thoho gui tąjʉ, nɛ'a ra dąmants'o n'da ora thoho da dąqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \s1 Ra Pedro bi gøn'a ra Jesús \p \v 54 'Bex bi fɛnt'a ra Jesús nɛ bi ts'ixpʉ ja rá ngu ra hmumbäją. Nɛ nu'a ra Pedro bi dɛnni a na 'bɛjua thoho. \v 55 Nɛ mi zø bʉ n'da ra sibi bʉ mbo rá mbä't'i rá ngu ra hmumbäją. Nɛ nu ra Pedro madin tąspihʉ bʉ yʉ ją'i. \v 56 Nɛ mi 'bäpʉ n'da ra hmute ngue ra 'yɛ̨hɛ bʉ. Nɛ nu'bʉ mi nu'a ra Pedro, bi 'yɛ̨na: \p ―Nuna ran 'yohʉ hucua, min 'yohʉ ra Jesús. \p \v 57 Pɛ nu'a ra Pedro bin cøni, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'i grá xisu, xøgue hin dí pącä to'o a guí ma, bi 'yɛ̨na. \p \v 58 Nu'bʉ mi tho n'da zʉ t'ʉ ora, n'da ran 'yohʉ bi nu'a ra Pedro nɛ bi 'yɛ̨mbi mahøn'a: \p ―Nu'i grán 'yohʉ, gue'e gmin 'yohʉ ra Jesús. \p Pɛ nu'a ra Pedro bin cøni: \p ―Hinga guecä, bi 'yɛ̨na. \p \v 59 Nɛ nu'bʉ mi thoh man'da ora, xø man'da ran 'yohʉ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nugä, dí pącä na ran 'yohʉ. Guehna n'da rá xädi ra Jesús. Nɛhna ra mɛngu Galilea na, bi 'yɛ̨na. \p \v 60 Pɛ nu'a ra Pedro bi dąti: \p ―Nu'i grán 'yohʉ, hin dí pącä 'bɛ'a guím ma, bi 'yɛ̨na. \p Nɛ 'bex bi mbah ra øni bʉya. \v 61 Nu'a ra Jesús 'bex bin yɛ̨gui nɛ bi hyant'a ra Pedro. 'Bex bi bɛ̨n'a ra Pedro xí xi'a rá Hmu, ngue bi 'yɛ̨mbi: “Dí pącä nu'bʉ hin ná mbah ra øni, hyundį xquí cøngui,” ngue xí 'yɛ̨mbi. \v 62 Nɛ nu'a ra Pedro bʉya, bi mba bʉ thi nɛ bin zoni, bi bɛ̨nman'ʉ 'bɛ'a bi 'yøt'e. \s1 Ra Jesús bi t'ʉspi \p \v 63 Nɛ nu'ʉ yʉn 'yohʉ mi fä'a ra Jesús, bin ʉspate tho'ʉ. \v 64 Nɛ bi gorpa rá dä ra Jesús, nɛ bi mbɛmp' pʉya, nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Grá pøngahyą, xije to'o bi mbɛp'a'i, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 65 Nɛ ɛ̨mmɛ xʉn ngu ran ts'o bi xi'a ra Jesús. \s1 Ra Jesús bi juąnba yʉ́ ngʉrpi yʉ judío \p \v 66 Nɛ nu'bʉ mi hyax pʉya, bim pɛti bʉ yʉ dąc'yɛi, nɛ yʉ ngʉrpa mbäją, nɛ yʉ xänbate niją. Nɛ nu'ʉ bi zixpʉ madím pɛti gätho yʉ́ ngʉrpi yʉ judío, ngue di juąnba ra Jesús. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a: \p \v 67 ―Dami xije ya, ha majuąni gue'e grá Cristo, rá Thahni i Oją. \p Nɛ nu'a ra Jesús bi dąti: \p ―Madague'a ga xi ahʉ, hin gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ. \v 68 Nɛ ngutho'bʉ ga än'nahʉ n'da ran t'änni, hin gui thąhmbʉ, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \v 69 Pɛ nuya, bi zøn ra ora ga com'be rá ts'ɛdi Oją nuįxte thoho, nugä ngue dán ją'igä ua ja ra ximhäi, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 70 Nɛ nu'ʉ mi hupʉ bi 'yänni: \p ―Ha gue'e rá Ts'ʉnt'ʉ e Oją 'bʉ. \p Nɛ nu'a ra Jesús bi dąti: \p ―Gue'a guí mamhbʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 71 Pɛ nu'ʉ bʉya, 'bex bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Hingui jatho ga homhbʉ mi'da yʉ testigo, nguetho ya bin juąnzɛhɛ, nɛ dá øhmbʉ a bi ma, bi 'yɛ̨n'ʉ. \c 23 \s1 Ra Pilato bi juąnba ra Jesús \p \v 1 Janangue'a bi ndants'ʉ, bi zix'a ra Jesús bʉ 'bʉh ra ts'ʉt'abi Pilato. \v 2 Nɛ gätho ʉ bi yąp'a ra Jesús. Nɛ bi 'yɛ̨mp'a ra Pilato: \p ―Nuna ran 'yohʉ i 'bäcua, ɛ̨mmɛ i hät yʉ ją'i, nɛ bi xih yʉ ją'i ngue hin din jut yʉ renta im man ra ts'ʉt'abi Roma, nɛ bi mansɛ ngue guesɛ ra Cristo, ra hmuts'ʉt'abi na, bi 'yɛ̨n'ʉ madí yąp'a ra Jesús. \p \v 3 Nɛ nu'a ra Pilato bʉya, bi 'yän'na ra Jesús: \p ―Ha majuąni gue'e rá hmuts'ʉt'abi yʉ judío. \p Ra Jesús bi dąti: \p ―Gue'a gá ma, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 4 Nu ra Pilato bʉya bi 'yɛ̨mb yʉ ngʉrpa mbäją nɛ yʉ ją'i mi 'bäpʉ: \p ―Xínga n'da ra ts'oqui dá tįnbä na ran 'yohʉ, bi 'yɛ̨na. \p \v 5 Pɛ ɛ̨mmɛ man'da nts'ɛdi bi man'ʉ yʉ yąpate: \p ―Nuna ran 'yohʉ bi dʉ'ma n'da ran heque nangue 'bɛ'a bi xänba yʉ ją'i. Gue'a bi 'yørpʉ ja ra häi Galilea, nɛpʉ ra xɛqui Judea, nɛ nuya bi zøcua ja ra hnini Jerusalén, ngue da 'yøt'ua, bi 'yɛ̨n'ʉ. \s1 Ra Herodes bi juąnba ra Jesús \p \v 6 Nu'bʉ mi 'yøde 'bɛ'a bi man yʉ ją'i, nu ra Pilato bi 'yänni: \p ―Ha ra mɛngu bʉ Galilea na ran 'yohʉ 'bʉ. \p \v 7 Nɛ nu'bʉ mi bądi gue ra mɛngu bʉ Galilea a ra Jesús, bi manda da ts'ixpʉ 'bʉh ra Herodes. Nguetho ra Herodes ra ts'ʉt'abi bʉ ja ra häi Galilea, nɛ gue'a ra pa i 'bʉpʉ ja ra dąhnini Jerusalén a. \v 8 Nɛ nu'a ra Herodes, 'bʉ mi nu'a ra Jesús, bin johya, nguetho mi øde 'bɛ'a gätho mi øt' ra Jesús, nɛ in nde da nu n'da ran t'øt'e nuįxte. \v 9 Nɛ nu'a ra Herodes, xʉn ngu bi 'yän yʉn t'änni, pɛ nu'a ra Jesús him bi 'yʉrpatho ra güɛnda, xíngui ts'ʉ bi dądi. \v 10 Nɛ hinga yatho mi 'bäh yʉ ngʉrpa mbäją, nɛ yʉ xänbate niją, nɛ ɛ̨mmɛ ts'ɛdi bi mbafi, di yąp'a ra Jesús. \v 11 Pɛ nu'a ra Herodes nɛ yʉ́ dofʉi, ɛ̨mmɛ bi denthoho a ra Jesús, nɛ xíngui ts'ʉ bi numansu'a. Nɛ nu'ʉ yʉ dofʉi bi het'a ra pahni tengu yʉ́ pahni yʉ hmuts'ʉt'abi, nɛ bi mbɛnh mahøn'a bʉ 'bʉh ra Pilato. \v 12 Nɛ madín sʉhmi a ra Herodes a ra Pilato, pɛ nu ra pa a, bin amigoui bʉya. \s1 Nu ra Pilato bi manda dí ho ra Jesús \p \v 13 Nɛ nu'a ra Pilato bi zon'dʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ'ʉ mi'da yʉ́ ngʉrpi yʉ judío. \v 14 Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Guá sihʉ na ran 'yohʉ 'bäcua, nɛ gá xijʉ ra hyäte na. Pɛ xʉn ngu yʉn t'änni xtá ändä nɛ xínga n'da ra ts'oqui dá tįnbä na, bi 'yɛ̨na. \v 15 Nɛ xínga gue'a ra Herodes bi ma xtán dįnba n'da rá ts'oqui, nɛ bá pɛntho ua mahøn'a. Nɛ hin'yʉ 'bɛ'a bi 'yøt'na ran 'yohʉ gue dí nu ran dąte. \v 16 Nuya, ga manda da 'bɛi nɛ nubʉya ga thøtho, bi 'yɛ̨na. \p \v 17 Nguetho nu ra Pilato nząi di thø'a n'da ra ofädi 'bʉ i ja ram pɛti ran dąbaxjua. \v 18 Pɛ nu yʉ ją'i ɛ̨mmɛ bi mbafi nɛ n'dat'a bi man ʉ: \p ―Dami hyo na ran 'yohʉ, nɛ go gui thø'a ra Barrabás, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 19 Nɛ nu'a ra Barrabás, ra hyodu a, nɛ mi ofädi nguetho bi parpa yʉ ją'i din sʉhmbʉ ra ts'ʉt'abi. \v 20 Pɛ nu'a ra Pilato, ɛ̨mmɛ min nde di thø'a ra Jesús, nɛ bi zäpi din yąhʉ yʉ ją'i mahøn'a. \v 21 Pɛ nu'ʉ yʉ ją'i ɛ̨mmɛ i mbafi. Nɛ bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Cuarpʉ ja ra pont'i, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 22 Nɛ ná hyundį bʉya, bi 'yän'na ra Pilato: \p ―'Bɛ'a ní ts'oqui bi 'yøt'na ra Jesús, xínga n'da ra ts'oqui xtá tįnbä ngue dí nu ran dąte, pɛ 'bɛ da gua'a m'bɛi ga xocä bʉya, bi 'yɛ̨n'a. \p \v 23 Pɛ man'da nts'ɛdi bi mbah yʉ ją'i, nɛ n'dat'a bi ma ngue di cuarpʉ ja ra pont'i ra Jesús. Nɛ bi dąha 'bɛ'a min nde bʉya. \v 24 Nguetho nu'a ra Pilato bi manda da t'øt'a 'bɛ'a go i nde yʉ ją'i. \v 25 Go bi thø'a ra Barrabás, ngue bi man yʉ ją'i, madague'a ín ofädi a nam parpate nɛ nɛ'a ín hodu. Pɛ nu'a ra Jesús, go bi däp'ʉ yʉ ją'i da 'yørpe tengu mim bɛ̨ni da 'yørpe. \s1 Nu ra Jesús bin cuatpʉ ja ra pont'i \p \v 26 Nɛ nubʉya, bi ts'ixa ra Jesús bʉ ndehnini. Nɛ bin c'athʉ n'da ran 'yohʉ, í Simón, ra mɛngu bʉ ra hnini Cirene, ngue ní mba bʉ ja ra hnini Jerusalén. Nɛ bi fɛnt'i nɛ bin japi da duspa rá pont'i ra Jesús. \v 27 Nɛ n'dan nɛts'i yʉ ją'i bi dɛn'na ra Jesús. Nɛ nu'ʉ 'da yʉ xisu zom bʉ ní mba, i tu yʉ́ mbʉi 'bɛ'a da t'ørpa ra Jesús. \v 28 Pɛ nu'a ra Jesús bi hyɛ̨t'ʉ nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Gyʉ́ zʉ xisuhʉ, ngue gyʉ́ mɛnguhʉ Jerusalén, o guí zomhbʉ ngue ga tugä, pɛ man'da go gui zomhbʉ nangue 'bɛ'a gui nusɛhʉ, gyʉ mɛnguhʉ Jerusalén, nɛ ni t'ʉhnihʉ. \v 29 Nguetho da zøn ra pa xʉn ʉ tho ran ʉnbi guin nuhʉ. Nɛ him man gui samhbʉ ʉ yʉ xisu him bi dįn yʉ́ t'ʉhni, pɛgue guim bɛ̨mhbʉ mająpi ʉ, nguetho ya njo'o yʉ́ t'ʉhni da nu'a ran ʉnbi xʉn ʉ tho tengu da nu ni t'ʉhnihʉ. \v 30 Nɛ da 'yɛ̨n'i 'da: “Man'da xʉn ho 'bʉ xtan yøt' yʉ t'øhø nɛ yʉ nyuni xtan gogbahʉ, xinda gue'bʉ ga thoqui ga nuhʉ ran ʉnbi xʉn ʉ tho,” da 'yɛ̨n i 'da. \v 31 Nɛ gui pąhmbʉ, nu'bʉ xʉn ʉ tho ran ʉnbi bi t'ørpa n'da ngue hin'yʉ rá ts'oqui, man'da xʉn ʉ tho da t'ørpa ʉ ja yʉ́ ts'oqui, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús 'bʉ mi xih yʉ xisu i zoni. \p \v 32 Nɛ'ʉ yoho yʉn 'yohʉ bi ts'its'i ngue 'darpʉ da thohʉ a ra Jesús. Pɛ gätho ʉ yoho mi ja yʉ́ ts'oqui ʉ. \v 33 Nɛ gätho bi zøm bʉ ja n'da ra nyuni t'ɛ̨mbi ra yąxmu. Guepʉ bi mba ma cuati bʉ ra Jesús nɛ'ʉ yoho yʉn 'yohʉ. N'da a n'da bi guarpʉ ja yʉ pont'i. \v 34 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yɛ̨na: \p ―Ma Ta'i, dami punba a i ørcä ya yʉ ją'i, nguetho hingui pądi 'bɛ'a i øt'e, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p Nɛ nu'ʉ yʉ dofʉi bi 'yøt'a n'da ran tąha to'o da gąxa rá pahni ra Jesús. \v 35 Nɛ mi hand thoho yʉ ją'i. Nɛ nu yʉ́ ngʉrpi, ɛ̨mmɛ bi den thoho nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nunʉ ran 'yohʉ bi pø'i 'da, i sä dim pøsɛ ya gue'bʉ gue'a ra Cristo rá Thahni Oją nʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ. \p \v 36 Nɛ'ʉ yʉ dofʉi ɛ̨mmɛ bi denthoho nɛ di säti di un'na ra vino xʉn ju, ɛ̨mbi da zi a ra Jesús. \v 37 Nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu'bʉ gue'e rá Hmuts'ʉt'abi yʉ judío, damim pøsɛ 'bʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ dofʉi. \p \v 38 Nɛ mán t'o't'i n'da ra xithɛ bʉ ja ra pont'i bʉ ja rá yą ra Jesús. Nɛ nt'o't'i bʉ: “Nuna rá Hmuts'ʉt'abi yʉ judío na.” \p \v 39 Nɛ nu'a n'da ran 'yohʉ mi cuat rá pont'i mi 'bäpʉ nán ja rá hyo ra Jesús, bin sante thoho. Nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Nu'bʉ majuąni gue'e grá Cristo, hanja hin gám pøsɛ, nɛcä'be xquí pøc'be, bi t'ɛ̨mp'a ra Jesús. \p \v 40 Pɛ nu'a man'da ran 'yohʉ mi cuarpʉ bʉya, bi hɛcpa a bin sante nɛ bi 'yɛ̨mbi: \p ―Ha xíngui ts'ʉ guí su Oją, nɛ 'dat'a man ʉnbihʉ, bi 'yɛ̨na. \v 41 Pɛ nugüi, ran dąte rán säui a dá øt'ui. Pɛ nuna ra Jesús, xíngui ts'ʉ ran ts'o bi 'yøt'na, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 42 Pɛ nubʉya, bi 'yɛ̨mp'a ra Jesús: \p ―Dami bɛ̨nc 'bʉ bin ja ni ts'ɛdi ngue gui manda ua, bi 'yɛ̨na. \p \v 43 Nu ra Jesús bi 'yɛ̨mbi: \p ―Majuąni dí xi'a'i, ga sømmi nám pa ya bʉ mahɛ̨ts'i, bi 'yɛ̨mbi. \s1 Bi du ra Jesús \p \v 44 Pɛ nu'bʉ huxyadi, bim 'bɛxui gätho ra ximhäi, asta gue'bʉ hyunde. \v 45 Nɛ nu'bʉ mim 'bɛxui, bin xɛngui nde ra 'bø't'e i ndam bʉ mbo ra dąniją. \v 46 Nɛ nu'a ra Jesús nts'ɛdi bi mbafi, nɛ bi 'yɛ̨na: \p ―Ma Ta i, dadí dä'a ma te ya, bi 'yɛ̨na. \p Nɛ 'bex bi du bʉya. \p \v 47 Nɛ nu ra hmudofʉi mi 'bäpʉ, 'bʉ mi nu 'bɛ'a bin ja, bi 'yɛ̨spa Oją, nɛ bi 'yɛ̨nsɛ: \p ―Majuąni nunʉ ran 'yohʉ hin te mi ja ra ts'oqui, bi 'yɛ̨na. \p \v 48 Nɛ gätho na ngu yʉ ją'i 'bäpʉ ngue yʉ nute, 'bʉ mi nu 'bɛ'a bin ja, 'bex bi mba yʉ́ ngu, bi bɛ̨ndumbʉi nɛ bi hyonya thoho. \v 49 Pɛ nu'ʉ yʉ́ amigo ra Jesús n'danni ts'ʉ mi 'bäi. Nɛ'ʉ 'da yʉ xisu mi tɛn'na ra Jesús 'bʉ mambá nɛxpʉ ja ra häi Galilea, gätho bi nu 'bɛ'a bi t'ørpa ra Jesús. \s1 Bi t'ä'a ra Jesús \p \v 50-51 Nɛ mi 'bʉ'a n'da ran 'yohʉ, í José, ra mɛngu bʉ ra hnini Arimatea, n'da rá hnini yʉ judío bʉ ra xɛqui Judea. Nu'a, ra hoc'ją'i a, nɛ mi hnumansu. Nɛ mi tøm' ra pa di manda ua rá ts'ɛdi Oją. N'da rá ngʉrpi yʉ judío a, pɛ hinga 'da'ingu bi bɛ̨mhbʉ ʉ bi juąnba ra Jesús. \v 52 Nɛ nu'a ra José bi mba bʉ bí 'bʉh ra Pilato nɛ bi 'yäp rá ngøc'yɛi ra Jesús ngue da 'yägui. \v 53 Nɛ bi tong bʉ ja ra pont'i a ra Jesús. Nɛ bi mbantpa rá ją'i ra Jesús n'da ra hoc'bø't'e xʉn ho, nɛ bi gärpʉ ja n'da ra hyądo xínga n'dandį bi 'yo n'da ra du. \v 54 Nɛ nu'bʉ mi 'yägui, gue'a ra pa din sä yʉ ją'i ngue da nu ra pa ran säya. \p \v 55 Nɛ nu'ʉ yʉ xisu, mi tɛn'na ra Jesús 'bʉ xí nɛxpʉ ja ra häi Galilea, bi dɛn'na ra José nɛ bi nu hapʉ bi jät'a ra Jesús, nɛ mi nu hapʉ án ja rá yą. \v 56 Nɛ nu yʉ xisu bi mba bʉya, di hoc ra 'yɛ̨thi i yʉman'u, nɛ ra aceite da gospa rá ją'i ra Jesús. Pɛ nu'bʉ mi mbʉ'a ra pa ran säya, bin säya tengu thoho bi mam bʉ ja yʉ́n t'ɛ̨di. \c 24 \s1 Bi dąmbɛ̨ni ra Jesús bʉ ja rán 'yägui \p \v 1 Nɛ t'ʉxuditho ra pa ndomingo, nu'ʉ yʉ xisu bi dux ra 'yɛ̨thi bi hoqui, nɛ bi mba bʉ ja ran 'yägui ngue ra hyądo guepʉ mi o ra Jesús. \v 2 Nɛ nu'bʉ mi zøm bʉ, bi nu, ya xí mba njʉnni a ra do mi juaxpʉ ja ra hyądo. \v 3 Nɛ 'bex bi yʉrpʉ mbo, pɛ him bi dįm bʉ rá ją'i ra Jesús. \v 4 Nɛ nu'bʉ mi 'bäpʉ nɛ din 'yomfɛ̨ni 'bɛ'a bin ja, 'bex bim 'bähmbʉ yoho yʉ́m 'bɛhni Oją, mi he yʉ́ pahni di fɛxni. \v 5 Nɛ nu'ʉ yʉ xisu, ɛ̨mmɛ bin su nɛ bi hyɛ̨'t'ʉ yʉn 'yohʉ. Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja gní hyomhbʉ ua n'da ran 'yohʉ i 'bʉi, guecua ja ran 'yägui. \v 6 Nu'a guí homhbʉ, bi ndants'a, njo'o ua a. Nde'bʉ guim bɛ̨mhbʉ a bi xi ahʉ 'bʉ gám 'bʉhmbʉ bʉ ja ra häi Galilea. \v 7 Ngue bi ma jatho da nu ran ʉnbi, nɛ da mba ma dä bʉ 'bʉh yʉ ts'om'bäi, nɛ da du bʉ ja ra pont'i, nɛ nu'bʉ ná hyu pa da dąmbɛ̨ni, bi 'yɛ̨n'ahʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ́m 'bɛhni Oją. \p \v 8 Nɛ nu'ʉ yʉ xisu bi bɛ̨m bʉya 'bɛ'a xí man'a ra Jesús. \v 9 Nɛ bi nɛxpʉ ja ran 'yägui, bi mba bʉ 'bʉ'ʉ 'dɛ'ma'da yʉ́ xädi ra Jesús nɛ'ʉ gätho mi'da, nɛ bi xi'ʉ 'bɛ'a bin ja bʉ ja ran 'yägui. \v 10 Nɛ nu'ʉ yʉ xisu, ra María Magdalena a n'da, nɛ ra Juana a man'da, nɛ ra María rá mbe ra Jacobo a man'da, nɛ'ʉ mi'da min 'yohʉ gue' ʉ bi xi'ʉ yʉ́ xädi a ra Jesús 'bɛ'a bi nu bʉ ja ran 'yägui. \v 11 Pɛ nu'ʉ yʉ́ xädi, him bi 'yɛ̨c'yɛi 'bɛ'a bi man yʉ xisu, nɛ bi 'yɛ̨mbi bi bɛ̨nsɛ 'bɛ'a bi man'ʉ. \p \v 12 Pɛ nu'a ra Pedro, bi mba n'dihi bʉ ja ran 'yägui nɛ bi nu bʉ mbo. Nɛ bi nu mi 'bøntho bʉ ra 'bø't'e má mbant'i ra Jesús. Nɛ bi mbeng bʉ ja rá ngu bʉya, bi hyonya thoho 'bɛ'a bin ja. \s1 Ra Jesús bin 'yohʉ bʉ 'yu 'da yʉ́ 'yɛ̨c'yɛi \p \v 13 Nɛ gue'a ra pa bi mba yoho yʉ 'yɛ̨c'yɛi bʉ ja ra hnini Emaús ngue hinga yatho, hyu ora tho ná 'yo. \v 14 Nɛ i mam bʉ ní mba 'bɛ'a bin ja bʉ Jerusalén. \v 15 Nɛ gätho ná yą'ʉ, bi zʉpʉ 'yu a ra Jesús nɛ bin 'yohʉ. \v 16 Nɛ nu'ʉ bi nu a, pɛ him bi bądi to'o a. \v 17 Nɛ nu'a ra Jesús bi 'yän'dʉ: \p ―'Bɛ'a guí mammi. \p Nɛ nu'ʉ yoho bim 'bäpʉ bʉya, nɛ ɛ̨mmɛ tu yʉ́ mbʉi. \p \v 18 Nɛ nu'a n'da í Cleofas bi dąti, bi 'yɛ̨na: \p ―Masque høn'a zɛhɛ hin guí pądi 'bɛ'a bin ja bʉ Jerusalén yʉ pa i ja bʉya, bi 'yɛ̨mbi. \p \v 19 Nu'a ra Jesús bi 'yänni: \p ―'Bɛ'a bin ja bʉ. \p Nɛ bi xih pʉya 'bɛ'a bin ja, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Nu ra Jesús, ra mɛngu Nazaret, n'da rá pøngahyą Oją ɛ̨mmɛ mi ja rá ts'ɛdi, bi 'yøt' yʉn t'øt'e nuįxte nɛ bi hoc yʉn zäman'ʉ. Nɛ bi 'yøt' ran ho bʉ na nu Oją, nɛ nu yʉ ją'i bi numansu a. \v 20 Nɛ nu'ʉ yʉ ngʉrpa mbäją nɛ mi'da ma ngʉrpihʉ, bi dä'a ra Jesús bʉ 'bʉh ra ts'ʉt'abi ngue da tho. Nɛ bi mba ma cuati bʉ ja ra pont'i bʉya. \v 21 Nɛ nugähe, dá bɛ̨mhbe gue'a da yąnjʉ dyʉ́ ją'i israelgähʉ, nɛ xtín jasɛ ma ts'ɛdi zɛhɛhʉ mahøn'a. Pɛ ya ná hyu pa ya bi tho. \v 22-23 Pɛ nu'ʉ 'da yʉ xisu ma mi 'yɛ̨c'yɛihe, mán t'ʉxuditho bi mba bʉ ja rán 'yägui, guepʉ bí o ra Jesús, pɛ him bi dįm bʉ a, nɛ bá peng bʉ ja ra ngu bi xije 'bɛ'a bi nu, nɛ bi man'ʉ bi nu 'da yʉ́m 'bɛhni Oją mahɛ̨ts'i, bi xifi i 'bʉ'a ra Jesús. Nɛ ɛ̨mmɛ dadí hyonya thohe. \v 24 Pɛ nu'ʉ 'da man 'yohe, bi mba bʉ ja ran 'yägui nɛ ngutho bi man'ʉ ngue hin'yʉ bʉ rá ją'i, bi 'yɛ̨n'ʉ yʉ 'yɛ̨c'yɛi. \p \v 25 Pɛ nubʉya, nu'a ra Jesús bi xi'ʉ min 'yohʉ: \p ―Nu'aui, guí 'yąmbʉiui nɛ xíngui ts'ʉ guí ɛ̨hya gui 'yɛ̨c'yɛiui 'bɛ'a gätho bi man yʉ́ pøngahyą Oją. \v 26 Nguetho gätho ʉ bi ma jatho da nu ran ʉnbi ra Cristo, gue'bʉ go bi gonhui rá ts'ɛdi Oją, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 27 Nɛ nubʉya, bi xi'ʉ 'bɛ'a gätho bi man yʉ pøngahyą ngue din ja, nɛ 'bɛ'a nam bøn'a nt'o't'i bʉ. Bi dʉ'mi bʉ rá mbʉdi rá søcuą ra Moisés nɛ bi xifi gätho ʉ mi'da yʉ́ søcuą Oją. \p \v 28 Nɛ nu'bʉ mi ts'ʉtho da zøm bʉ ní mba, nu ra Jesús bi 'yøt'e tengu 'bʉ da thogui. \v 29 Pɛ nu'ʉ yoho min 'yohʉ bi ząmmi din oxhʉ bʉ, nguetho bin de. Nɛ nu'a ra Jesús bʉya, bi gohmbʉ bʉ ʉ. \p \v 30 Nɛ nu'bʉ min sihmɛhʉ, nu ra Jesús bi hyąc ra hmɛ, nɛ bi un ra jamadi Oją, bi xɛni, bi un'dʉ mi 'bʉpʉ bʉya. \v 31 'Bexgue 'dahmantho bi bądi to'o a ra Jesús tengu'bʉ ja bin zø yʉ́ dä. Pɛ nu'a ra Jesús 'bexque bim 'bɛtho bʉ, him bi nu hapʉ í mba. \v 32 Nɛ nu'ʉ yoho bin yąsɛ ʉ, bi 'yɛ̨n'ʉ: \p ―Pɛ hanja hin dá pąhmi 'bʉ mán c'athʉ bʉ ja ra 'yu. Ha him bin johya ma mbʉiui 'bʉ mí xicui 'bɛ'a nam bøn'a rám hma Oją, bin 'yɛ̨mzɛhɛ ʉ. \p \v 33 'Bex bi ndants'i, bi mbeng bʉ Jerusalén, nɛ bi dįm bʉ ʉ 'dɛ'ma'da ngue madím pɛtihʉ mi'da yʉ ją'i. \v 34 Nɛ ɛ̨mmɛ madí johya ʉ, nɛ i ma ngue bi ndants'i mahøn'a ra Hmu nɛ bin yąui ra Pedro. \v 35 Pɛ nu'ʉ bi zøhø ngue min 'yohʉ ra Jesús bʉ 'yu, bi xi'ʉ mi'da 'bɛ'a bi 'yørpʉ 'yu. Nɛ bi xi'ʉ ngue gue'a í bą'a ngue bi xɛn ra hmɛ ra Jesús. \s1 Ra Jesús bin 'yusɛ bʉ 'bʉh yʉ́ xädi \p \v 36 Nɛ nu'bʉ gätho na yą'ʉ yʉ xädi, ya xí 'bäpʉ ra Jesús 'bʉ mi nu. Nɛ bi zɛngua ʉ, bi 'yɛ̨mbi: \p ―Gan johyahʉ. \p \v 37 Nɛ ɛ̨mmɛ bin su, bi bɛ̨ni gue i nu n'da ran dąhi, ngue him majuąni. \v 38 Pɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Hanja ngue in jabʉ nin 'yomfɛ̨nihʉ, nɛ hingui sä gui 'yɛ̨c'yɛigahʉ. \v 39 Dami hyɛ̨tcahʉ, nɛ guin nuhʉ ma 'yɛ nɛ ma gua, nɛ gui nuhʉ ngue gueczɛhɛgä. Dami thäqui, janangue da zä gui pąhmbʉ ngue i ja a ma ngøc'yɛi. Pɛ nu'a n'da ran dąhi tengu guím bɛ̨mhbʉ, hinguin 'youi rá ngøc'yɛi a, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 40 Nɛ nubʉya, bi 'yut'ʉ yʉ́ 'yɛ nɛ yʉ́ gua. \v 41 Pɛ guexta'a him 'bexque bi 'yɛ̨c'yɛi nguetho bi hyonya thoho, nɛ xin di johya ʉ. Nu ra Jesús bʉya, bi 'yäpi 'bɛ'a da zi. \v 42 'Bex bi un'na n'da xɛqui ra huą. \v 43 Bi hyąm bʉya nɛ bi za, nɛ gätho yʉ ją'i mi 'bʉpʉ bi nu. \v 44 Nɛ nu ra Jesús bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nuya bin ja 'bɛ'a gätho dá xi ahʉ 'bʉ mám 'bʉhmbʉ. Ya dá xi ahʉ gue din ja a nt'o't'i bʉ ja yʉ́n t'ɛ̨di ra Moisés, nɛpʉ ja yʉ́ søcuą yʉ pøngahyą, nɛ'a nt'o't'i bʉ ja yʉ thuhu, yʉ salmo, nɛ ya bin ja, bi 'yɛ̨n'a ra Jesús. \p \v 45 Nu ra Jesús bʉya, bi xocpa yʉ́n 'yomfɛ̨ni ngue da zä da bą'ʉ 'bɛ'a nam bøn'a rám Hman Oją. \v 46 Nɛ bi 'yɛ̨mp'ʉ: \p ―Nt'o't'i bʉ ja rám Hman Oją gue da nu ran ʉnbi ra Cristo, nɛ da tho, nɛ ná hyu pa da dąmbɛ̨ni. \v 47 Nɛ nt'o't'i bʉ ngue dí mbʉpʉ Jerusalén da hman ran ho ma'da'yo, nɛ gätho ná ngʉni ra ximhäi, nɛ da sih yʉ ją'i di päh yʉ́n 'yomfɛ̨ni nɛ da mba ma punbi yʉ́ ts'oqui, ngue nangue rá thuhu ra Cristo. \v 48 Nu ahʉ, sä guim mamhbʉ majuąni ran ho ma'da'yo, nguetho gá nuhʉ 'bɛ'a gätho bin ja. \v 49 Nɛ gua pɛn 'nahʉ rá Hogandąhi Oją bi mam ma Ta di 'da ahʉ. Pɛ jatho gui tømhbʉ ua Jerusalén, gue'bʉ go bá ɛ̨h mahɛ̨ts'i rá ts'ɛdi gan 'yohʉ, bi 'yɛn'a ra Jesús, bi 'yɛ̨m'bʉ min yąhʉ yʉ́ xädi. \s1 Bi ndex mahɛ̨ts'i ra Jesús \p \v 50 Nu'bʉ mi gua'a bi man ra Jesús, bi zix ʉ yʉ́ xädi bʉ ja ra 'yu ní mba bʉ Betania, nɛ guepʉ bi 'uą'ts' yʉ́ 'yɛ nɛ bi jąp'ʉ bʉya. \v 51 Pɛ nubʉya bi zopʉ ʉ yʉ́ xädi nɛ bi ndex mahɛ̨ts'i. \v 52 Nɛ gätho ʉ mi 'bäpʉ bi 'yɛ̨spi nɛ ɛ̨mmɛ bin johya yʉ́ mbʉi ʉ. Nɛ bi mbeng bʉ Jerusalén bʉya. \v 53 Nɛ gätho yʉ pa bin de bʉ ja ra dąniją, mi numansu Oją nɛ bi un ra jamadi Oją bʉ. Nɛ hønt'a dí xi'a ya.