\id JHN \h NSANJUA \toc1 RA MA̱CA HOGA TꞌØDE NÚꞌA̱ BI ꞌYOFO NSANJUA \toc2 NSANJUA \toc3 Jn. \mt1 NSANJUA \mt2 RA MA̱CA HOGA TꞌØDE NÚꞌA̱ BI ꞌYOFO NSANJUA \c 1 \s1 Ra Noya núꞌa̱ mi ꞌbʉhui Ajua̱ bi e bi nja̱ꞌi \p \v 1 Ante da nja mahetsꞌi ne ra ximhai, núꞌa̱ toꞌo go ra Noya ya mi ꞌbʉi, y nuꞌá̱ mi ꞌbʉhui Ajua̱, ne nuꞌá̱ go guesɛꞌa̱ Ajua̱. \v 2 Rá mʉdi mi othotho gatho núꞌa̱ te ja, pe núꞌa̱ toꞌo go ra Noya ya mi ꞌbʉhui Ajua̱. \v 3 Y Ajua̱ bi ꞌyɛntꞌua ja rá ꞌyɛꞌa̱ pa go bi hyoca te gatho ja; y nuꞌbʉ núꞌá̱ hinte xa hyoqui, nuꞌbʉ́ hinte di jahma̱. \v 4 Ne go gueꞌa̱ toꞌo ri unga ra te pa nza̱ntho, ne go gueꞌa̱ ra ñotꞌi núꞌa̱ ri yoꞌtua yá mfeni ya ja̱ꞌi. \v 5 Ha nura ñotꞌiꞌa̱, ri yotꞌa ja ra ꞌbɛxuui, ne nura ꞌbɛxuui hinxa za xa nta̱te. \p \v 6 Mi ꞌbʉi ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Xuua bá pɛhna Ajua̱ pa da zofo ya ja̱ꞌi. \v 7 Ne nuꞌá̱ bá ꞌbɛhni pa da damajua̱ni de núꞌa̱ ra ñotꞌi, pa da gamfrihma̱ gatho ya ja̱ꞌi ngueꞌa̱ go mri damajua̱niꞌa̱. \v 8 Ra Xuua hingo mi gueꞌa̱ ra ñotꞌi, hønsɛ bá ꞌbɛhni pa da damajua̱ni de ra ñotꞌi. \v 9 Núꞌa̱ toꞌo go ra ñotꞌi xi majua̱ni, bá ehe de guecua ja ra ximhai ne go gueꞌa̱ ri yoꞌtua yá mfeni gatho ya ja̱ꞌi. \p \v 10 Núꞌa̱ toꞌo bi hyoca ra ximhai, ja bi ꞌñe bi ꞌmʉcua ja ra ximhai, pe nuya ja̱ꞌi himbi ba̱di ua go mi gueꞌa̱ toꞌo bi hyoca ra ximhai. \v 11 Bá ehma̱ de guecua ja rá ximhaiꞌa̱, pe nuya mengu rá hai himbi numansuꞌa̱. \v 12 Pe nuꞌʉ tóꞌo bi numansu ne bi gamfribi rá thuhuꞌa̱, nuꞌá̱ bi umbabi ra tsꞌɛdi pa bi mba̱tsi de Ajua̱. \v 13 Ha núꞌʉ toꞌo gatho xa gamfriꞌa̱, ya xa yopa ꞌmʉi maꞌraꞌyo, hingue dega ji, nixi dega ngø, nixi de rá paha ꞌnara ꞌñøhø, hønsɛ Ajua̱ go gueꞌa̱ xa ꞌyøtꞌe pa xa yopa ꞌmʉi. \p \v 14 Núꞌa̱ toꞌo ra Noya bá e bi nja̱ꞌi, ne bi ꞌmʉi con guecjʉ, ne xi mrá hoja̱ꞌi, ne nza̱ntho mi ma̱nga núꞌa̱ majua̱ni. Ne dá handuahe rá nsundaꞌa̱, go gueꞌa̱ rá nsunda Ajua̱ ra Dada núꞌa̱ pɛꞌtsa rá ꞌra Tꞌʉ nehe. \v 15 Hangue nura Xuua bi damajua̱ni de gueꞌa̱ ne bi ña̱ ntsꞌɛdi bi ꞌñena: \p ―Go gueꞌa̱ núꞌa̱ ndí xiꞌahʉ, gue ꞌmɛfa de gueque mi ma da ꞌñehe maꞌna, núꞌa̱ maꞌna ja rá nsu, ngueꞌa̱ núꞌá̱ ya go mi ꞌbʉi rá mʉdi de gueque. \p \v 16 Gathoguihʉ stá ha̱ñhʉ de yá hñoꞌa̱, ne hinhyaꞌmʉ ri ꞌbɛtcahʉ rá hñoja̱ꞌiꞌa̱. \v 17 Ha nu Ajua̱ xqui hñuxa ra Moise pa go bi ꞌñutcahʉ tengu rá leyꞌa̱, pe nubyá bá pɛhna ra Jesucristo pa bá ha̱ncahʉ rá hñoja̱ꞌi, ne núꞌá̱ go gueꞌa̱ bi ꞌñudi gatho maxøgue núꞌa̱ majua̱ni. \v 18 Hinhyaꞌmʉ to xa hyanda Ajua̱ ra Dada, pe nurá hma̱ca ꞌra Tꞌʉꞌa̱ bi ꞌñutcahʉ tengu rá ꞌmʉiꞌa̱. \s1 Ra Xuua Xiꞌtsate bi ma̱ de ra Jesucristo \r (Mt. 3:11-12; Mr. 1:7-8; Lc. 3:15-17) \p \v 19 Ha nuya nda̱ gá xodyo mi ꞌbʉhni Jerusale bi mɛhna ꞌraya macja̱ ne ꞌrayá mfatsꞌiꞌʉ núꞌʉ mi tꞌembi ya levita, pa da cꞌa̱ꞌtsa ra Xuua pa da ꞌyambabi ua go mi gueꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ mi ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \v 20 Ha nura Xuua bi ma̱nga núꞌa̱ majua̱ni, himbi ncøni ne bi ꞌñena: \p ―Hina, hingo guecagui drá Cristo. \p \v 21 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́ ¿toꞌoꞌi? ¿Ha gue go gueꞌe grá ba̱di Elía? \p Nuꞌbʉ́ ra Xuua bi ꞌñena: \p ―Hina, hingo guecagui. \p Ha nuꞌʉ́ bi yopa ꞌñembabi maꞌnaꞌqui: \p ―¿Ha gue go gueꞌe rá da̱nga ꞌmɛhniꞌi Ajua̱ núꞌa̱ ma da ꞌñehe? \p Ha nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hina. \p \v 22 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́ ¿toꞌoꞌi ne te ri ꞌbɛfigue? Xi da xicje pa ma ga xiphe nehe núꞌʉ toꞌo bá pɛncahe. \p \v 23 Ha nura Xuua bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga, hønsɛ ꞌnadrá ꞌmɛhni pa ga ma̱nga ja ra mbonthi núꞌʉ ya noya bi ma̱nga ra ba̱di Isaía ne bi ꞌñena: “Jua̱ñhʉ rá ꞌñu ra Zidada.” Hangue dí xiꞌahʉ, ntsøꞌmhʉ, ngueꞌa̱ ya xa ꞌñepʉ pa da nda̱. \p \v 24 Ha nuya ja̱ꞌi xqui ꞌbɛhni myá fariseoꞌʉ. \v 25 Hangue nuꞌʉ́ bi ꞌyambabi ra Xuua ne bi ꞌñembabi: \p ―ꞌBʉ hingo gueꞌe grá Cristo, nixi grá ba̱di Elía, nixi rá da̱nga ꞌmɛhniꞌi Ajua̱ núꞌa̱ ma da ꞌñehe, nuꞌbʉ́ ¿hanja guí xiꞌtsate? \p \v 26 Ha nura Xuua bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuga bá ꞌbɛncagui pa ga xiꞌtsꞌaꞌihʉ co ra dehe. Pe ꞌbʉi ꞌna con gueꞌahʉ núꞌa̱ nixi guí pa̱tua rá ꞌbɛfi. \v 27 Go gueꞌa̱ bra ꞌbɛfa de gueque, ne maꞌna ra da̱ngui rá nsu de gueque, nixi dí ꞌñepqui ngugui ga xoꞌtua rá ntha̱sthi de yá thizaꞌa̱. \p \v 28 Njabʉ bi ma̱nga ra Xuua nuni riꞌnandi de ja ra da̱the Jordá ja ra hai Betabara habʉ mi xiꞌtsateꞌa̱. \s1 Ra Tꞌʉca Dɛti núꞌa̱ bá pɛhna Ajua̱ \p \v 29 Nurá hyaxꞌa̱ ra Xuua bi hyanda ra Jesu mbra e da zʉdi ne bi ꞌñembabi ya ja̱ꞌi: \p ―Ndi, hyanthʉ núni bá pɛhna Ajua̱, nja ngu ꞌnara zi tꞌʉca dɛti núꞌʉ tho dega hña̱ꞌti, y go guehni puꞌtua yá tsꞌoqui ya ja̱ꞌi. \v 30 Ne go guehni ndí xiꞌahʉ mi ma da ꞌñehe ꞌmɛfa de gueque ne maꞌna ra da̱ngui rá nsu, ngueꞌa̱ ya go mi ꞌbʉini rá mʉdi de gueque. \v 31 Nuga hindí pa̱tuahma̱ tengu rá ꞌbɛfini, pe bá ꞌbɛncagui ga xiꞌtsꞌaꞌihʉ co ra dehe pa njabʉ gathoꞌihʉ gyá me Israelhʉ da za gui pa̱hʉ gue go guehni ra Cristo xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \p \v 32 Nehe ra Xuua bi ma̱ de núꞌa̱ te xqui nja ne bi ꞌñena: \p ―Nuga dá handa ra Ma̱ca Nda̱hi bá ca̱i de mahetsꞌi ngu ꞌnara zi domitsu, e bi zʉdini. \v 33 Nuga hindí pa̱tuahma̱ tengu rá ꞌbɛfini, pe núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui ga xiꞌtsꞌaꞌihʉ co ra dehe go gueꞌa̱ bi ꞌñengagui: “Ma gui hyanda ra Ma̱ca Nda̱hi dua ca̱i de mahetsꞌi, e da zʉdi ꞌnara zi ꞌñøhø pa da ꞌmʉhui, y nuꞌá̱ go gueꞌa̱ ma da xiꞌtsꞌahʉ dega Ma̱ca Nda̱hi.” \v 34 Nuga stá handi hangue drí damajua̱ni gue go guehni rá Tꞌʉ Ajua̱. \s1 Yá mʉdi nxadi ra Jesu \p \v 35 Ha nurá hyaxꞌa̱ ra Xuua mi ꞌbahni maꞌnaꞌqui co yoho yá nxadi. \v 36 Nepʉ bi hyanda ra Jesu mi ꞌyoni ne bi ꞌñena: \p ―Ndi, hyanthʉ núni bá pɛhna Ajua̱, nja ngu ꞌnara zi tꞌʉca dɛti núꞌʉ tho dega hña̱ꞌti. \p \v 37 Ha núꞌʉ yoho yá nxadi ra Xuua mi ꞌyøde njabʉ, ꞌbestho bi dɛniꞌʉ ra Jesu. \v 38 Nepʉ nura Jesu bi mpʉntsꞌi ne bi hyandi mri dɛniꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Te ꞌbɛ grí ꞌñehʉ? \p Ha nuꞌʉ́ bi ꞌyambabi ne bi ꞌñembi: \p ―Xahnate, ¿habʉ guí ꞌbʉigue? \p \v 39 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌñembabi: \p ―Maha pa gui pa̱hʉ habʉ dí ꞌbʉi. \p Y bi mɛuiꞌʉ pa bi ba̱di habʉ mbi ꞌbʉiꞌa̱. Bi zøni ngu nzʉnga ꞌrɛtꞌa ne bi ꞌmʉhuini gatho ra pa. \p \v 40 Ha núꞌʉ yoho ya nxadi xqui ꞌyøde núꞌa̱ bi ma̱nga ra Xuua ne xqui dɛna ra Jesu, ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Andre ne mrá cu ra Simu Pedro. \v 41 Núꞌa̱ ra Andreꞌa̱ bi ma bá da̱ma cꞌa̱ꞌtsa ra Simu Pedro ne bi ꞌñembabi: \p ―Stá hanthe ne stá pa̱he ra Cristo núꞌa̱ xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \p \v 42 Nepʉ bi zitsꞌiꞌa̱ pa habʉ mbi ꞌbʉ ra Jesu. Ha nura Jesu mi hyanda ra Simu bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nuꞌi grá Simu rá tꞌʉꞌi ra Joná. Nubyá go dí hupꞌaꞌi grá Pedro. ―Núꞌa̱ ra thuhuꞌa̱ rí bøni da ꞌñena ꞌnara do. \s1 Ra Jesu bi zofo ra Lipe ne ra Natanael pa dyá nxadi \p \v 43 Ha nurá hyaxꞌa̱ ra Jesu mi beni da ma pa Galilea, pe ꞌmɛtꞌo bi ma bá cꞌa̱ꞌtsa ra Lipe ne bi ꞌñembabi: \p ―Bá ehe tɛngagui pa ma nxadiꞌi. \p \v 44 Ha nura Lipe mrá me Betsaida habʉ mrá mengu ra Andre ne ra Pedro. \v 45 Nepʉ nura Lipe bi ma bá cꞌa̱ꞌtsa ra Natanael ne bi ꞌñembabi: \p ―Stá hanthe ne stá pa̱hebya ra Cristo núꞌa̱ mi ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱ ngu bi ꞌyofo ra Moise ja ra ley ne ngu bi ꞌyofo maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱ mayaꞌbʉ, ne go gueꞌa̱ ra Jesu rá tꞌʉ ra Jose ra me Nasare. \p \v 46 Ha nura Natanael bi ꞌñembabi: \p ―Pøde hinda za da bønga ꞌna xi di ja rá nsu nuni Nasare. \p Nuꞌbʉ́ ra Lipe bi ꞌñembabi: \p ―Maha pa gui hyandi ꞌbʉ hingui camfri. \p \v 47 Ha nura Jesu mi hyanda ra Natanael bra e da zʉdi bi ꞌñena: \p ―Ndi, hyanthʉ go guehni ꞌnara me Israel, nuni xi majua̱ni camfri Ajua̱, y hingrá hyate. \p \v 48 Nuꞌbʉ́ nura Natanael bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―¿Hanja guí pa̱cagui? \p Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Himi xiꞌatho ra Lipe pa e gui cꞌa̱scagui, dá hantꞌaꞌi nguí ꞌbai ja rá ua ꞌnara ꞌbai gá igo. \p \v 49 Nuꞌbʉ́ ra Natanael bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, nuꞌi go gueꞌe xi majua̱ni rá Tꞌʉꞌi Ajua̱, ne go gueꞌe grá Nda̱ de ya me Israel. \p \v 50 Nepʉ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue guí camfrigui hønsɛ ngueꞌa̱ dá xiꞌaꞌi gue dá hantꞌaꞌi ja rá ua ra igo? Ma gui hyanda maꞌra ya tꞌøtꞌe maꞌna dya da̱ngui de núꞌa̱ dá xiꞌaꞌi. \p \v 51 Ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ gue ma gui hyanthʉ da xogui mahetsꞌi, ne gui hyanduahʉ yá ɛnxɛ Ajua̱ di pøtsꞌe ne di ca̱i nuua habʉ di ꞌbʉi Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi. \c 2 \s1 ꞌNara ntha̱ti nuni Ncaná de ra hai Galilea \p \v 1 Rá datꞌma̱ni bi nja ꞌnara ntha̱ti nuni ja ra hnini Ncaná de ra hai Galilea, ne xqui zøni de guehni rá na̱na̱ ra Jesu. \v 2 Nehe ra Jesu bi zøni de guehni co yá nxadi ngueꞌa̱ bi tsꞌohna ja ra ntha̱ti. \v 3 Ne de mi ꞌbʉhniꞌa̱, bi thegue ra vinu, ha nurá na̱na̱ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Ya bi thegue ra vinu. \p \v 4 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi rá na̱na̱: \p ―¿Pa te go guí xicagui? Gue nuga ri ꞌbɛta ma ora pa da hneca ma tsꞌɛdi. \p \v 5 Nepʉ nurá na̱na̱ꞌa̱ bi ꞌñembabi núꞌʉ to mi faste ja ra ngo: \p ―ꞌYøthʉ gatho núꞌa̱ da xiꞌahʉni. \p \v 6 Ne mi tihni ꞌrato ya da̱nga mpothe dega do xqui tꞌehni pa mi øtꞌa ra ntꞌaxqui ya xodyo ngu myá nza̱iꞌʉ. Ne cada ꞌna de núꞌʉ ya mpothe mri ꞌñɛnga yoho o hñu xøni ra dehe. \v 7 Nepʉ nura Jesu bi ꞌñembabi núꞌʉ toꞌo mi ꞌyoni mi faste: \p ―Ñuꞌtshʉ ra dehe nuya ya mpothe. \p Ha nuꞌʉ́ bi xitꞌa ra dehe asta habʉ bi ñutsꞌi. \v 8 Nepʉ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nubyá, ꞌyaꞌtshʉ tsꞌʉ ne hña̱ꞌtsuahʉ ra nda̱ de nuna ra ngo. \p Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi ꞌyøtꞌa ngu núꞌa̱ bi sipabiꞌʉ. \v 9 Ha núꞌa̱ ra nda̱ de ra ngo bi zamacʉhi núꞌa̱ ra dehe xqui tꞌøtꞌe da mvinu, y nuꞌá̱ himi pa̱di habʉ xqui ꞌñehe núꞌa̱ ra vinu, hønsɛ núꞌʉ ya maste xqui ꞌyaꞌtsa ra dehe, go gueꞌʉ mi pa̱di. Hangue nura nda̱ de ra ngo bi zohna núꞌa̱ ra na̱vio mi øtꞌango, \v 10 ne bi ꞌñembabi: \p ―Nza̱ntho núꞌʉ toꞌo øtꞌango, ꞌmɛtꞌo ri unga núꞌa̱ ra vinu xá cʉhi, nepʉ de ya sta niña̱ co ra vinu núꞌʉ toꞌo xa tsꞌohni, ja da tꞌumba núꞌa̱ hingui cʉhi. Pe nuꞌi, xcá pɛꞌtsta ra hoga vinu ne hinxcá untho asta núbya ja gá uni. \p \v 11 Ra Jesu bi ꞌyøtꞌa núꞌa̱ rá mʉdi ra da̱nga ntꞌudi nuni Ncaná de Galilea. Ne njabʉ bi ꞌyøtꞌe pa bi hnequi rá nsunda, ne yá nxadi maꞌna bi gamfri gue go gueꞌa̱ xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \p \v 12 Nepʉ nura Jesu bi ma pa Ncapernau, ne bi mɛui rá na̱na̱ ne yá cu ne yá nxadi, ne ja bá ꞌbʉhniꞌʉ ꞌraya pa. \s1 Ra Jesu bi ꞌyɛnga núꞌʉ mri mpa mbo ra nda̱nija̱ \r (Mt. 21:12-13; Mr. 11:15-18; Lc. 19:45-46) \p \v 13 Nepʉ de guehni ra Jesu bi ma pa Jerusale ngueꞌa̱ mi ma da datꞌa ra pa de ra pascua ꞌnará ngo de ya xodyo. \v 14 Ne bi hyanda ꞌraya ma mi ꞌbʉhni ja ra patio de ra nda̱nija̱, ꞌra mi pa ya nda̱mfri, ꞌra mi pa ya dɛti, ha nu maꞌra mi pa ya domitsu; ne mi huhni ꞌra toꞌo mi pata ya boja̱. \v 15 Hangue nura Jesu bi metꞌa ꞌnara ntha̱hi pa bi ꞌyɛni co ya mfɛi nuya mboꞌoni de mbo ra nda̱nija̱ mahyɛgui co ya ma, nehe bi xamba yá boja̱ núꞌʉ toꞌo mi pata ya boja̱, ne bi pʉntsꞌua yá mexa, \v 16 ne bi ꞌñembabi núꞌʉ toꞌo mi pa ya domitsu: \p ―¡Jʉcjʉ pa thi ri domitsuhʉ, oja guí huxhʉua ri ꞌmahʉ mbo rá ngu ma Dada! \p \v 17 Ha nuyá nxadi bi beni gue njabʉ xqui tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Xi dí te ma vida pa ga supꞌaꞌi ri ngu.” Ne nuyá nxadi bi zo yá mfeni gue núꞌʉ ya noya mi ma̱ de ra Jesu. \p \v 18 Ha nuya nda̱ gá xodyo bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―¿Te ma da̱nga ntꞌudi da za gui ꞌñutcahe pa ga pa̱he to rá nsɛquiꞌa̱ pa guí øtꞌa njabʉ? \p \v 19 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉ gui yøꞌthʉ nuna ra nija̱, nuga co hñupa ga yopa ꞌbaꞌma maꞌnaꞌqui. \p \v 20 Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi ꞌñena: \p ―Ñotemaꞌrato njɛya pa bri ꞌbaꞌma nuna nija̱na̱, ¿nepʉ nuꞌi guí ena gue co hñupa ma gui yopa ꞌbaꞌma maꞌnaꞌqui? \p \v 21 Pe núꞌa̱ ra nija̱ mi ma̱nga ra Jesu, mi ma̱ de rá ndoꞌyo sɛhɛꞌa̱. \v 22 Ha nu de mi nanga ra Jesu de ra du, nuꞌbʉ́ yá nxadi bi beniꞌʉ núꞌʉ ya noya xqui ma̱ñꞌa̱. Hangue bi gamfriꞌʉ gue bi njabʉ ngu núꞌa̱ xqui tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo, ne ngu núꞌa̱ xqui ma̱nsɛꞌa̱ gue ma da yopa nte. \s1 Ra Jesu pa̱tuatho yá mfeni gatho ya ja̱ꞌi \p \v 23 Ha nu de mi ꞌbʉhni ra Jesu nuni Jerusale ja ra ngo de ra pascua, ndunthi ya ja̱ꞌi bi gamfri gue go mi gueꞌa̱ bá pɛhna Ajua̱ pa da nda̱, nguetho nuꞌʉ́ bi hyanda ya da̱nga ntꞌudi mi øtꞌa̱. \v 24 Pe nura Jesu himi ne da ꞌñouiꞌʉ ngueꞌa̱ mi pa̱tuatho yá mfeniꞌʉ. \v 25 Ne himi honiꞌa̱ toꞌo da xipabi tengu yá ꞌmʉi ya ja̱ꞌi, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mi pa̱tuasɛ yá mfeniꞌʉ. \c 3 \s1 Ra Jesu ne ra Nicodemo \p \v 1 Ha mi ꞌbʉ ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Nicodemo mrá nda̱ de ra hmuntsꞌa nda̱ gá xodyo, ne mrá fariseo. \v 2 Nuꞌá̱ bi ma dega xuui pa bá cꞌa̱ꞌtsa ra Jesu ne bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, dí pa̱he gue Ajua̱ xpá mɛñꞌaꞌi pa gui xancaguihe, ne guí ꞌbʉi con gueꞌa̱, ngueꞌa̱ ꞌbʉ hingrí ꞌbʉhma̱ con gueꞌa̱ hinda za gui ꞌyøthma̱ nuya da̱nga ntꞌudi guí øtꞌe. \p \v 3 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌaꞌi, nuꞌa̱ tóꞌo hinda yopa ꞌmʉi maꞌraꞌyo hinda za da ꞌmʉ ja rá hmanda Ajua̱. \p \v 4 Nuꞌbʉ́ ra Nicodemo bi ꞌñembabi: \p ―¿Hanja da za ꞌnara nda̱xjua ja̱ꞌi da yopa ꞌmʉi maꞌraꞌyo? ¿Ha gue da za da yopa yʉtꞌa ja rá mʉi rá na̱na̱ ne da yopa ꞌmʉi? \p \v 5 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌaꞌi, nuꞌa̱ tóꞌo hinda ꞌmʉi de ra dehe ne de ra Ma̱ca Nda̱hi, hinda za da yʉtꞌa ja rá hmanda Ajua̱. \v 6 Nuto gatho bi mba̱tsi dega ja̱ꞌi, gueꞌa̱ ꞌnara ja̱ꞌi, ha nuꞌa̱ tóꞌo bi yopa ꞌmʉi maꞌraꞌyo dega Ma̱ca Nda̱hi, gueꞌa̱ ꞌbʉi dega hoga nda̱hi. \v 7 Oguí ꞌyø ngueꞌa̱ dí xiꞌaꞌi gue mahyoni gui yopa ꞌbʉhʉ maꞌraꞌyo. \v 8 Nura nda̱hi ꞌyo habʉraza, ne guí øde bʉ, pe hinguí pa̱di habʉ brí ꞌñehe nixi habʉ rí ma. Njabʉ nehe ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌa̱ ri mpɛfi ja yá mfeni nuto gatho xa ꞌmʉi maꞌraꞌyo de gueꞌa̱. \p \v 9 Nuꞌbʉ́ bi da̱di ra Nicodemo ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Pe hanja da za da njabʉ? \p \v 10 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Conque grá xahnate de Israel ne hinguí pa̱di nuya ya tꞌøtꞌe! \v 11 Xi majua̱ni dí xiꞌaꞌi, dí ma̱ñhe núꞌa̱ dí pa̱he, ne dí damajua̱nihe de núꞌa̱ stá hanthe, pe nuꞌahʉ́ hinguí ne gui camfrihʉ núꞌa̱ dí damajua̱nihe. \v 12 ꞌBʉ hinguí camfrihʉ núꞌa̱ dí xiꞌahʉ de núꞌa̱ jaua ja ra ximhai, nuꞌbʉ́ ¿hanja da za gui camfrihʉ ꞌbʉ ga xiꞌahʉ ya tꞌøtꞌe de mahetsꞌi? \p \v 13 Ni ꞌnara meximhai hinxa ma mahetsꞌi pa bá ha̱ ra noya de ya tꞌøtꞌe de guehni, hønsɛ núꞌa̱ toꞌo bá ca̱i de mahetsꞌi, go gueꞌa̱ Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi, go gueꞌa̱ ma̱ de ya tꞌøtꞌe de mahetsꞌi ngueꞌa̱ ja ra menguni. \v 14 Y Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi ma da tꞌøꞌtuabi ngu bi ꞌyøtꞌa ra Moise bi pøꞌtsa ra quꞌeña̱ dega bøja̱ maña̱ ja ꞌnara za nu de mi ꞌbʉi ja ra ꞌyoꞌmtha, njabʉ nehe mahyoni dra ꞌbøꞌtse maña̱ ja ꞌnara za Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi. \v 15 Pa njabʉ nuto gatho da gamfriꞌa̱ hinda ꞌmɛdi, ma da mɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho. \s1 Ajua̱ ma̱di gatho ya ja̱ꞌi de ra ximhai \p \v 16 Ajua̱ xi bi ma̱di ntsꞌɛdi gatho ya ja̱ꞌi de ra ximhai, hangue bá pɛhna rá ꞌra Tꞌʉ, pa nuto gatho da gamfriꞌa̱ hinda ꞌmɛdi, núꞌʉ́ ma da mɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho. \v 17 Ajua̱ bá pɛhna rá Tꞌʉ pa guecua ja ra ximhai pa da pøhø ya ja̱ꞌi, hingue pa da mɛhniꞌʉ ja ra nidu. \p \v 18 Nuꞌa̱ tóꞌo camfriꞌa̱ hinda ꞌbɛhna ja ra nidu, pe nuꞌa̱ tóꞌo hingui camfriꞌa̱, gueꞌa̱ ya xa tꞌɛꞌmbi pa dra ꞌbɛhna ja ra nidu, ngueꞌa̱ hinxa gamfribi rá thuhu rá ꞌra Tꞌʉ Ajua̱. \v 19 Nuꞌʉ́ ma dra ꞌbɛhna ja ra nidu ngueꞌa̱ ra ñotꞌi bi zøhø ja ra ximhai, pe nuꞌʉ́ maꞌna ri ho da ꞌmʉta ja ra ꞌbɛxuui ngueꞌa̱ hingui ho núꞌa̱ øtꞌeꞌʉ. \v 20 Nuto gatho øtꞌa ya tꞌøtꞌe hingui ho, ri ʉtsa ra ñotꞌi ne hingui cuatꞌa ja ra ñotꞌi ngueꞌa̱ tsu da hnequi yá tsꞌoꞌbɛfi. \v 21 Pe nuꞌa̱ tóꞌo øtꞌa ngu núꞌa̱ ma̱nga majua̱ni, gueꞌa̱ cuatꞌa ja ra ñotꞌi pa da hnequi gue núꞌa̱ øtꞌe, øtꞌe co rá tsꞌɛdi Ajua̱. \s1 Ra Xuua Xiꞌtsate bi yopa ma̱ de ra Jesu \p \v 22 Nepʉ ꞌmɛfa ra Jesu bi ma pa ra hai Judea co yá nxadi, ne ja bá ꞌbʉiniꞌʉ ꞌraya pa, ne bá øtꞌa ra sistehe de guehni. \v 23 Ne nura Xuua mi øtꞌa ra sistehe nuni Enón gueta Salim, ngueꞌa̱ xi mi ja ndunthi ra dehe de guehni, ne mi pa ya ja̱ꞌi pa mri nxisteheꞌʉ. \v 24 Ne ra Xuua hinxqui jotꞌatho ja ra fadi. \p \v 25 Ha nuyá nxadi ra Xuua mi ntsanoyaui ꞌrayá mixodyoui de ra sistehe pa ra ntꞌaxqui. \v 26 Nepʉ bi ma ya nxadi bá cꞌa̱ꞌtsa ra Xuua ne bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, nuꞌi gá damajua̱ni de núꞌa̱ ra ꞌñøhø gá nuui riꞌnandi ra da̱the Jordá, ha nubyá bí øtꞌa ra sistehe nehe, y gatho ya ja̱ꞌi pa ja rí mani. \p \v 27 Nuꞌbʉ́ ra Xuua bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Hinda za te da mɛsɛ ꞌna ꞌbʉ Ajua̱ hingo da ꞌbɛpa ꞌna. \v 28 Nuꞌahʉ ya xcá ꞌyøhʉ stá ma̱ gue hingo guecagui drá Cristo núꞌa̱ xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda, hønsɛ bá pɛncagui pa go ga ꞌmɛtꞌo de gueꞌa̱. \v 29 Nja ngu ꞌnara ꞌñøhø toꞌo ri ntha̱tui ꞌnara ꞌbɛhña̱, go gueꞌa̱ rá ꞌbɛhña̱ꞌa̱. Ne nurá amigo núꞌa̱ ra ꞌñøhø ra medintha̱ti di ꞌbahui ne øtsꞌe te ma̱, ne da johyaꞌa̱ nu stí ꞌyøtua rá noya ne sta hyandi da mɛui rá ꞌbɛhña̱. Njabʉ nehe xi drí johya ngueꞌa̱ dí øde de núꞌa̱ bí øtꞌa ra Jesu, ne ngueꞌa̱ dí øde gue ndunthi ri dɛniꞌa̱. \v 30 Ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mahyoni maꞌna go da nja rá nsuꞌa̱, ha nuga da uadi ma nsu. \s1 Rá Tꞌʉ Ajua̱ núꞌa̱ bá ehe de mahetsꞌi \p \v 31 Ngueꞌa̱ nuꞌá̱ xqui ꞌñehe de mahetsꞌi, hangue maꞌna ja rá nsu de gatho, pe nu ngugui drá ja̱ꞌitho de ra ximhai, hangue dí pa̱di nsøcta núꞌʉ ya tꞌøtꞌe jaua ja ra ximhai. \v 32 Y núꞌá̱ go gueꞌa̱ ma̱ de núꞌa̱ te xpá hyandi ne de núꞌa̱ te xpá ꞌyøde nuni mahetsꞌi, pe masque njabʉ, hinto camfribi núꞌa̱ ma̱ñꞌa̱. \v 33 Pe nuꞌa̱ tóꞌo da gamfribi núꞌa̱ ma̱ñꞌa̱, nehe ma̱ gue Ajua̱ ma̱nga majua̱ni. \v 34 Ngueꞌa̱ nurá Tꞌʉ Ajua̱ xpá mɛhni ma̱nga núꞌʉ ya noya bá xipabi Ajua̱, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ xa umba maxøgue rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi. \v 35 Ajua̱ ra Dada xi di ma̱di rá Tꞌʉ, hangue xa ꞌyɛntꞌua gatho ja rá ꞌyɛꞌa̱. \v 36 Nuꞌa̱ tóꞌo camfri ra Tꞌʉ, go gueꞌa̱ pɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho, pe nuꞌa̱ tóꞌo hingui ne da gamfri ra Tꞌʉ, hinhyaꞌmʉ da zʉ ra te pa nza̱ntho, hønsɛ rá cuɛ Ajua̱ ma da zʉdiꞌa̱. \c 4 \s1 Ra Jesu bi zofo ꞌnara ꞌbɛhña̱ me Nsamaria \p \v 1 Ha nura Jesu bi ba̱di gue nuya fariseo xqui ꞌyødeꞌʉ gue maꞌna mi ndunthi yá nxadiꞌa̱ ne maꞌna mi øtꞌa ra sisteheꞌa̱ que ra Xuua. \v 2 Masque ra Jesu hingo mi øtꞌa ra sisteheꞌa̱, pe nuyá nxadi ha̱. \v 3 Y nu mi ꞌyøde ra Jesu gue mi hma̱nga njabʉ, bi bøni de guehni Judea pa bi mengui Galilea. \p \v 4 Ne mi pɛꞌtsi da ꞌranda Nsamaria. \v 5 Ne bi zønga ja ra tꞌʉca hnini Sicar de Nsamaria guetbʉ habʉ mi o rá hai ndu ra Cobo núꞌa̱ xqui zocua ndu ra Jose rá tꞌʉ. \v 6 Ne ja mi jani ꞌnara poso núꞌa̱ bi gohui rá thuhu ra Cobo. Nepʉ nura Jesu ja bi ntsayani ngueꞌa̱ xqui zabi ja ra ꞌñu. Y ya mi ngu nzʉnga ꞌrato nde. \v 7 Nepʉ de guehni bi zøhø ꞌnara ꞌbɛhña̱ mrá me Nsamaria, e da ꞌyatꞌa ra dehe ja ra poso. Ha nura Jesu bi ꞌyadi ne bi ꞌñembabi: \p ―ꞌRaca tsꞌʉ ra zi dehe ga tsi. \p \v 8 Ha nuyá nxadiꞌa̱ xqui ma tai pa da dai te da ziꞌʉ. \v 9 Y núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ me Nsamaria bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―¿Hanja guí acagui ra dehe, gue nuꞌi grá xodyo ha nuga drá me Nsamaria? \p (Bi ꞌñembi njabʉ ngueꞌa̱ ya xodyo himi tsa nixi da ña̱ui ya me Nsamaria.) \v 10 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ gri pa̱hma̱ núꞌa̱ unga Ajua̱, ne ꞌbʉ gri pa̱hma̱ núꞌa̱ toꞌo aꞌaꞌi ra dehe, nuꞌbʉ́ go xcá ꞌyacagui, ne nuga stá ꞌraꞌaꞌi ra dehe dega te pa nza̱ntho. \p \v 11 Ha nura ꞌbɛhña̱ bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, hingrí hña̱ con te gui ꞌyatꞌa ra dehe, ha nura poso xá hñe. Nuꞌbʉ́, ¿habʉ ja núꞌa̱ ra dehe dega te guí engagui? \v 12 ¿Ha gue maꞌna ja ri nsugue que ndu ma dadahʉ ra Cobo, núꞌa̱ toꞌo bi zogahe nuna poso? Y nuꞌá̱ ja mi tsitheua co yá tꞌʉ ne co yá mboꞌoni. \p \v 13 Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuto gatho da zi nuni ra dehe da yopa zʉ ra nduthe. \v 14 Ha nuꞌa̱ tóꞌo da zi núꞌa̱ ra dehe dí ungá, hinhyaꞌmʉ da yopa zʉ ra nduthe, ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra dehe ga umbabi, da nja ngu ꞌnara pøthe ja rá coraso, di pøhø pa da umba ra te pa nza̱ntho. \p \v 15 Nuꞌbʉ́ nura ꞌbɛhña̱ bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, ꞌraca tsꞌʉ de núꞌa̱ ra zi dehe pa hinhyaꞌmʉ da yopa zʉca ra nduthe, ne pa hinhyaꞌmʉ ga eheua maꞌnaꞌqui ga ꞌñai. \p \v 16 Ha ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Gue da rí ma ua tsi ri da̱me. \p \v 17 Nuꞌbʉ́ núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Joꞌo ma da̱me. \p Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Majua̱ni núꞌa̱ guí ma̱ gue joꞌo ri da̱me. \v 18 Pe xcá pɛꞌtsa cʉtꞌa ri da̱me ne núꞌa̱ ra ꞌñøhø guí ꞌbʉhuibya, hingo ri da̱meꞌa̱. Hangue majua̱ni núꞌa̱ guí ma̱ gue joꞌo ri da̱me. \p \v 19 Nuꞌbʉ́ nura ꞌbɛhña̱ bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, pøde go gueꞌe ꞌnará ꞌmɛhniꞌi Ajua̱. \v 20 Nuꞌbʉ́ te xi guí ma̱ngue de ndu ma dadahʉ bi xøcambeni Ajua̱ nuni ja ra tꞌøhøni, ha nuꞌahʉ gyá xodyohʉ guí ma̱ñhʉ gue mahyoni dra søcambeni Ajua̱ nsøctho de guehni Jerusale. \p \v 21 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Na̱ná̱, camfri núꞌa̱ dí xiꞌaꞌi, gue ma da zø ra pa gui xøcambenihʉ Ajua̱ ra Dada pe ya hinga nuni ja ra tꞌøhø, nixi de guehni Jerusale. \v 22 Nuꞌahʉ hinguí pa̱hʉ núꞌa̱ guí xøcambenihʉ. Pe nuje ha̱, dí pa̱he núꞌa̱ dí xøcambenihe, ngueꞌa̱ ra pøhøte bá ehe de ja ya xodyo. \v 23 Mi ma da zø ra pa y ya bi zøhø gue nuꞌʉ tóꞌo xi majua̱ni da xøcambeni Ajua̱ ra Dada, ma da xøcambeni dega jamfri ne ngu rí ꞌñehe. Ne Ajua̱ ra Dada ri ho dra søcambeniꞌa̱ njabʉ. \v 24 Ajua̱ go gueꞌa̱ dega Nda̱hi ne hingui hnequi, hangue nuꞌa̱ tóꞌo da xøcambeniꞌa̱, mahyoni da xøcambeni dega jamfri ne ngu rí ꞌñehe. \p \v 25 Nuꞌbʉ́ nura ꞌbɛhña̱ bi ꞌñembabi: \p ―Nuga dí pa̱di gue ma da ꞌñehe ra Mesía go ra Cristo núꞌa̱ ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. Ne nu stí zøꞌa̱ gatho go ma da xicjʉꞌa̱. \p \v 26 Ha ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nuga go guecsɛ dí ña̱uibya. \p \v 27 Y nura oraꞌa̱ bi zøhø yá nxadi, ne nuꞌʉ́ bi ꞌyø ngueꞌa̱ ra Jesu mi ña̱ui ꞌnara ꞌbɛhña̱. Pe nuꞌʉ́ hinte bi ꞌyambabi ra Jesu te mi ambabi nixi hanja mi ña̱uiꞌa̱. \v 28 Nuꞌbʉ́ nura ꞌbɛhña̱ bi zopʉ rá xøni ne bi menga ja ra hnini ne bi ꞌñembabi núꞌʉ mi ꞌbʉhni: \p \v 29 ―Maha ma gui hyanthʉ núꞌa̱ toꞌo xa xictho te gatho stá øtꞌe. ¿Ha hingo di gueꞌa̱ ra Cristo ꞌbʉ, núꞌa̱ mi ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱? \p \v 30 Nepʉ nuya ja̱ꞌiꞌʉ bá ehe pa e da cꞌa̱ꞌtsa ra Jesu. \v 31 Ha nu mi ma núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱, nuyá nxadi ra Jesu bi ba̱ntebi ne bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, bá e gui ñuni. \p \v 32 Pe nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Dí pɛꞌtsa ꞌnara hñuni ma ga tsi, núꞌa̱ nixi guí pa̱hʉ. \p \v 33 Ne nuyá nxadi bi ꞌñémbabiꞌʉ ꞌna ngu ꞌna: \p ―¿Ua to xpá hña̱mpi te da zi ꞌbʉ? \p \v 34 Ha ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Numa hñuniga gueꞌa̱ ga øꞌtuabi rá paha núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui ne ga pɛpa rá ꞌbɛfi asta hinga juati. \v 35 Guí ma̱ñhʉ gue di ꞌbɛ goho nza̱na̱ pa da nja ra sofo, ¿ha ngue ha̱? Pe nuga dí xiꞌahʉ: Ndi, hyanthʉ ya ꞌbotꞌi ya xa ña̱tsꞌi pa da sofo. \v 36 Nuya xofo ha̱ni yá tha̱ha̱ ne jʉtsꞌi ꞌnara hoga sofo. Hangue nuya xofo ma da johyaui ya motꞌi. Njabʉtho nehe núꞌʉ toꞌo da tʉnga ma noya, ma da hña̱nga yá tha̱ha̱ ne da muntsꞌa ya ja̱ꞌi pa da mɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho. \v 37 Nja ngu enga ya ja̱ꞌi: “ꞌNaꞌño toꞌo potꞌi, ꞌnaꞌño toꞌo xofo.” \v 38 Hangue nuga stá pɛñꞌaꞌihʉ pa gui muntshʉ ya ja̱ꞌi, ngu ꞌnara sofo núꞌa̱ hinxcá pɛfihʉ. Maꞌra xa mpɛfi, ha nuꞌahʉ́ guí xopabihʉ yá ꞌbotꞌiꞌʉ. \p \v 39 Ne ndunthi ya mengu núꞌa̱ ra hniniꞌa̱ de Nsamaria bi gamfri gue ra Jesu go mi gueꞌa̱ xqui mɛhna Ajua̱ pa da nda̱, ngueꞌa̱ nura ꞌbɛhña̱ xqui damajua̱ni ne xqui ꞌñena gue nuꞌá̱ xa xiptho gatho núꞌa̱ te xqui ꞌyøtꞌe. \v 40 Hangue nu mi zøhni ya me Nsamaria habʉ mi ꞌbʉ ra Jesu, bi ba̱ntebi gue da ꞌmʉhuiꞌʉ, hangue nuꞌá̱ bi ꞌmʉhuiꞌʉ yo pa. \v 41 Ne xi ndunthi maꞌra bi gamfri ra Jesu ngueꞌa̱ go mi zofosɛꞌa̱. \v 42 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱: \p ―Nubyá dí camfrihe hingue hønsɛ ngueꞌa̱ go gá xicje, dí camfrihe ngueꞌa̱ ya stá øsɛhe te xa ma̱, ne dí pa̱he gue xi majua̱ni go guehni ra Pøhøte de ya ja̱ꞌi gatho rá ngʉni ra ximhai. \s1 Ra Jesu bi ꞌyøthebi rá tꞌʉ ꞌnará da̱nga maste ra nda̱ \p \v 43 Ha nu mi thogui núꞌʉ yo pa, ra Jesu bi ma pa ja rá hai Galilea. \v 44 Ne nuꞌá̱ xqui ma̱nsɛ ne xqui ꞌñena: “Ni ꞌnará ꞌmɛhni Ajua̱ hingui hnumansu ja rá hai.” \v 45 Ha nu mi zønga Galileaꞌa̱ nuya mengu de guehni bi umba ntsaya ngueꞌa̱ xqui hyandiꞌʉ gatho ya da̱nga ntꞌudi xqui ꞌyøtꞌeꞌa̱ nuni ja ra ngo Jerusale, ngueꞌa̱ nehe nuya mengu rá hai xqui ma ja núꞌa̱ ra ngoꞌa̱. \p \v 46 Nepʉ nura Jesu bi yopa zønga maꞌnaꞌqui nuni Ncaná de Galilea habʉ xqui ꞌyøtꞌe da mvinu ra dehe. Y nuni Ncapernau mi ꞌbʉhni ꞌnará da̱nga maste ra nda̱ ne mri hñenga rá tꞌʉ. \v 47 Y nuꞌá̱ bi ꞌyøde gue ra Jesu xqui menga de Judea ne ya xqui zønga Galilea, hangue bi ma há mi ꞌbʉꞌa̱ pa bá ba̱ntebi da mɛui ja rá ngu pa da ꞌyøthebi rá tꞌʉ ngueꞌa̱ ya mi nedu hma̱ha̱. \v 48 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ hingui hyanthʉ ya da̱nga ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe, hingui camfrihʉ. \p \v 49 Ha nura da̱nga maste bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, maha, pa hinda du ma zi tꞌʉ. \p \v 50 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Grí ma, ya ꞌbʉi xá hño ri tꞌʉ. \p Ha nuꞌá̱ bi gamfri núꞌa̱ bi xipa ra Jesu, ne bi gʉ rá ꞌñu bi ma. \v 51 Y de mri ne ra ꞌñu bi ꞌñe yá ꞌbɛgo bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Ya ꞌbʉi xá hño ri tꞌʉ. \p \v 52 Hangue nuꞌá̱ bi ꞌyambabiꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Te ma ora bi mʉdi bi tsayabi ra hñeni? \p Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Mande ngu nzʉnga yoto bi tsayabi ra nzø. \p \v 53 Nuꞌbʉ́ nura dada bi beni gue mi gueꞌa̱ ra ora xqui xipabi ra Jesu gue ya mi ꞌbʉi xá hño rá tꞌʉ. Hangue nuꞌá̱ ne gatho núꞌʉ mi ꞌbʉi ja rá ngu bi gamfri gue ra Jesu go mi gueꞌa̱ xqui mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \v 54 Go gueꞌa̱ rá ñoho ra da̱nga ntꞌudi bi ꞌyøtꞌa ra Jesu nuni Galilea ne go bi ꞌyøtꞌeꞌa̱ de bá penga Judea. \c 5 \s1 Ra Jesu bi ꞌyøthe ꞌnara tsꞌonate nuni Betesda \p \v 1 Nepʉ ꞌmɛfa bi nja ꞌnará ngo ya xodyo nuni Jerusale, ne ra Jesu bi mani. \v 2 Y de guehni Jerusale mi ja ꞌnara mothe xqui thuꞌmbabi rá thuhu Betesda de ra hña̱qui ebreo, habʉ mi ja cʉtꞌa ya porta, ne mi gueta ra gosthi hnini habʉ mi thuꞌmbabi ra ꞌÑu gá Maꞌyo. \v 3 Ha mi ꞌboni ndunthi ya daꞌthi, ya goda, ya doua, ne maꞌra ya tsꞌonate mi tøꞌmi rá nhua̱tꞌi ra dehe. \v 4 Ngueꞌa̱ ja ra ora mi ca̱ini ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ ja ra mothe pa mi ua̱ntꞌa ra dehe. Ne nuꞌa̱ tóꞌo rá mʉdi mi cʉtꞌa mbo ra dehe ora dra hua̱ntꞌi, núꞌá̱ go gueꞌa̱ mi ña̱ni de nuꞌa̱raza ra hñeni mi pɛꞌtsi. \v 5 Ha mi ꞌbʉhni ꞌnara ꞌñøhø ya mi pɛꞌtsa ꞌnatemaꞌrɛtꞌa ma hña̱to njɛya de mri hñeni. \v 6 Ha nura Jesu bi hyandi mi ꞌbɛni ne bi ba̱di gue yaꞌbʉ xqui njabʉ, ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha guí ne gui ña̱ni? \p \v 7 Ha nura daꞌthi bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, joꞌo toꞌo da cʉtcagui mbo ra mothe nura ora sta hua̱tꞌa ra dehe, ha nura ora ga nehma̱ ga cʉtꞌi nu maꞌna da da̱ma ꞌmɛtꞌo de gueque. \p \v 8 Hangue ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nangui, jʉxa ri mfidi ne ꞌyo. \p \v 9 Nuꞌbʉ́ nura ꞌñøhøꞌa̱ ꞌbestho bi ña̱ni, ha bi gʉxa rá mfidi ne bi ꞌño. Ha nura paꞌa̱ mrá pa dega tsaya. \v 10 Hangue ya nda̱ gá xodyo bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Núbya rapaña go ra pa dega tsaya, ne ma leyhʉ hingui unga nsɛqui gui hña̱xa ri mfidibya. \p \v 11 Ha núꞌa̱ ra ꞌñøhø xqui ña̱ni bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Núꞌa̱ toꞌo bi ꞌyøthegui go gueꞌa̱ bi xicagui gue ga jʉxa ma mfidi ne ga ꞌyo. \p \v 12 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌyambabi: \p ―¿Toꞌo bi xiꞌaꞌi gui jʉxa ri mfidi ne gui ꞌyo? \p \v 13 Ha núꞌa̱ ra ꞌñøhø xqui ña̱ni himbi ba̱di toꞌo xqui ꞌyøtheꞌa̱, ngueꞌa̱ mi ꞌbʉhni ndunthi ya ja̱ꞌi y nura Jesu ya xqui ma. \p \v 14 ꞌMɛfa ra Jesu bi hyonga núꞌa̱ ra daꞌthi mbo ra nda̱nija̱ ne bi nthɛui maꞌnaꞌqui ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌi ya xcá ña̱ni. Ya oxqui ma gui yopa ꞌyøtꞌa ya tsꞌoqui maꞌnaꞌqui, pa hingui thogui maꞌra ya tsꞌothogui maꞌna strá ntsꞌo. \p \v 15 Nepʉ nura ꞌñøhøꞌa̱ bi ma bá xipa ya nda̱ gá xodyo gue go mi gueꞌa̱ ra Jesu xqui ꞌyøtheꞌa̱. \v 16 Hangue por gueꞌa̱ ya nda̱ gá xodyo xi mi ʉtsa ra Jesu, ne xi mi ne da hyohma̱, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mi øtꞌa ya da̱nga ntꞌudi de nuya pa dega tsaya. \v 17 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñena: \p ―Ajua̱ ma Dada hingui tsaya di mpɛfi, njabʉthogui nehe hindí tsaya. \p \v 18 Hangue nuya nda̱ gá xodyo maꞌna xi mi ꞌramanu da hyohma̱, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ himi øta ra ley núꞌa̱ mi ma̱ de ra pa dega tsaya, ne ngueꞌa̱ mi ma̱ gue Ajua̱ mrá Dadaꞌa̱, y njabʉ mri nhyɛcuaui Ajua̱. \s1 Ra Jesu ma̱ de rá tsꞌɛdi xa umba Ajua̱ rá Dada ngueꞌa̱ go gueꞌa̱ rá Tꞌʉꞌa̱ \p \v 19 Hangue ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, hinda za te da ꞌyøtꞌasɛ rá Tꞌʉ Ajua̱. Ngueꞌa̱ nuꞌá̱ handi te gatho øtꞌa Ajua̱ rá Dada, y núꞌa̱ handi gueꞌa̱ øtꞌe nehe, ngueꞌa̱ te gatho øtꞌa rá Dada, gueꞌa̱ øtꞌa ra Tꞌʉ nehe. \v 20 Ajua̱ ra Dada xi ma̱di rá Tꞌʉ, ne utuabi te gatho øtꞌeꞌa̱. Ne ma da ꞌñutuabi yá ꞌbɛfi maꞌna dya da̱ngui que núꞌʉ xcá hyanthʉ, pa xi gui ꞌyøhʉ. \v 21 Ajua̱ ra Dada jʉxa gatho núꞌʉ xa du ne umbabiꞌʉ ra te. Njabʉ nehe rá Tꞌʉꞌa̱ umbabi ra te toꞌoraza núꞌa̱ go da neꞌa̱. \v 22 Ajua̱ ra Dada hingui ha̱ꞌmba nguɛnda ni ꞌnara ja̱ꞌi, nguetho gatho xa ꞌyɛntꞌua ja rá ꞌyɛ rá Tꞌʉ pa go da hña̱ꞌmba nguɛndaꞌa̱, \v 23 pa njabʉ gatho ya ja̱ꞌi da numansu ra Tꞌʉ ngu di numansuꞌʉ Ajua̱ rá Dada. ꞌBʉ toꞌo hingui numansu ra Tꞌʉ, nehe hingui numansubi rá Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛhni. \p \v 24 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ: Nuꞌa̱ tóꞌo huxa ntꞌøde núꞌa̱ dí ma̱ ne camfri Ajua̱ núꞌa̱ bá pɛncagui, pɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho, ne hinda ꞌbɛhna ja ra nidu, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ja ra uɛnda ya xa du ne xa yopa nte pa da mɛꞌtsa rá te pa nza̱ntho. \v 25 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, ma da zø ra pa ne majua̱ni nubya ya ja, gue núꞌʉ xa du da ꞌyøde núꞌa̱ ma̱nga rá Tꞌʉ Ajua̱, ha nuꞌʉ tóꞌo da hñuxa ntꞌøde ma da nja yá te pa nza̱ntho. \v 26 Ngueꞌa̱ Ajua̱ ra Dada ha̱sɛ ra tsꞌɛdi pa da unga ra te pa nza̱ntho. Njabʉ nehe rá Tꞌʉ bi umba ra tsꞌɛdi pa da unga ra te pa nza̱ntho nehe. \v 27 Ne xa ꞌyɛntꞌua ja rá ꞌyɛ rá Tꞌʉ pa go da hña̱ꞌmba nguɛnda gatho ya ja̱ꞌi de ja ra ximhai, ngueꞌa̱ go gueꞌa̱ Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi. \v 28 Oguí ꞌyøhʉ ngueꞌa̱ dí xiꞌaꞌihʉ njabʉ. Ngueꞌa̱ ma da zø ra pa nuto gatho xa du ma da ꞌyøde sta ña̱ rá Tꞌʉ Ajua̱. \v 29 Y núꞌʉ toꞌo gatho xa ꞌyøtꞌa núꞌa̱ xá hño ma da nangui pa da nja yá te pa nza̱ntho, ha nuꞌʉ tóꞌo xa ꞌyøtꞌa núꞌa̱ hingui ho ma da nangui pa da ꞌbɛhna ja ra nidu. \s1 ꞌBʉi toꞌo damajua̱ni de ra Jesu \p \v 30 Nuga hingui tsa te ga øtꞌasɛ. Núꞌa̱ xicagui ma Dada, gueꞌa̱ dí øtꞌe, ne dí øtꞌa ra tsꞌʉtbi ngu di ꞌbɛpqui, ne nura tsꞌʉtbiꞌa̱ go gueꞌa̱ xá hño ngueꞌa̱ dí øꞌtua rá paha ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, hingo dí øtꞌa núꞌa̱ go ma pahasɛga. \v 31 ꞌBʉ nuga gra ma̱nsɛ toꞌogui, hinte da muui núꞌa̱ ga ma̱. \v 32 Pe ꞌbʉi ꞌna toꞌo damajua̱ni toꞌogui, ne dí pa̱di gue núꞌa̱ ma̱ñꞌa̱ xi di muui. \v 33 Nuꞌahʉ xcá pɛnhʉ ya ꞌmɛhni pa da ꞌyambabi ra Xuua de gueque, y nuꞌá̱ bi damajua̱ni toꞌogui ne bi xiꞌahʉ núꞌa̱ majua̱ni. \v 34 Pe pa gueque ni ꞌnara ja̱ꞌi hindí honi toꞌo da da̱di por gueque. Nuga hønsɛ dí benꞌahʉ núꞌa̱ bi ma̱nga ra Xuua, qué pa gui mpøhøhʉ. \v 35 Ra Xuua gueꞌa̱ mi nja ngu ꞌnara ñotꞌi, mi yoꞌtꞌa ri mfenihʉ de núꞌa̱ mi xiꞌahʉ. Ha nuꞌahʉ́, gá ꞌyødehʉ co ra johya núꞌa̱ te mi ma̱, pe hønsɛ ꞌraya zi patho. \v 36 Nuga dí pɛ ya ꞌbɛfi ngu xa ꞌracagui Ajua̱ ma Dada ga juadi ga pɛfi, y nuya ꞌbɛfi dí pɛfi go gueꞌʉ damajua̱ni gue go Ajua̱ xpá mɛncagui. Y nuya ꞌbɛfiꞌʉ maꞌna ya da̱ngui pa da fa̱di toꞌogui que núꞌa̱ bi ma̱nga ra Xuua de gueque. \v 37 Ma Dada toꞌo bá pɛncagui go gueꞌa̱ damajua̱ni toꞌogui, masque hinhyaꞌmʉ xcá ꞌyøhʉ xa ña̱ꞌa̱ nixi xcá hyanthʉ tenguꞌa̱. \v 38 Ne nurá noyaꞌa̱ hinxa zoda ri mfenihʉ, nguetho nuꞌahʉ hinxcá camfriguihʉ gue nuga go rá ꞌmɛhniguiꞌa̱. ꞌBʉ xcá camfriguihʉhma̱, nuꞌbʉ́ gri pa̱hma̱hʉ te rí bønga ra Ma̱ca Tꞌofo. \v 39 Nuꞌahʉ hinhyaꞌmʉ guí hɛhʉ ra Ma̱ca Tꞌofo, xi guí heꞌthʉ pa xahma̱ ja gui tsʉhma̱hʉni ra te pa nza̱ntho, pe hingui tso ri mfenihʉ de núꞌa̱ guí heꞌthʉ, ngueꞌa̱ ja nura Tꞌofoꞌa̱ ja ma̱ni de gueque. \v 40 Ha nuꞌahʉ́ hinguí ne gui camfriguihʉ pa da za gui tsʉhma̱hʉ núꞌa̱ ra te pa nza̱ntho. \p \v 41 Nuga hindí ma̱nga njabʉ pa da ꞌñesca ma nsu ya ja̱ꞌi. \v 42 Dí ma̱nga njabʉ ngueꞌa̱ dí pa̱di gue nuꞌahʉ hingrí ma̱dihʉ Ajua̱. \v 43 Masque stá ehma̱ de rá thuhu Ajua̱ ma Dada, pe nuꞌahʉ hinxcá numansuguihʉ. Pe nuꞌbʉ ꞌnara ja̱ꞌi da ꞌñehe de rá thuhusɛ, nuꞌbʉ́ ha̱, go guí numansuhʉꞌa̱. \v 44 Hinguí ne gui camfriguihʉ ngueꞌa̱ go ꞌmɛtꞌo guí ꞌñeꞌtsua nsusɛhʉ ꞌna ngu maꞌna, hingo guí hoñhʉ da ꞌñeꞌtsꞌa ri nsuhʉ Ajua̱ núꞌa̱ ꞌnatho. \v 45 Oguí beñhʉ gue go nuga ma ga ña̱pꞌaꞌihʉ ja rá thandi Ajua̱ ma Dada. Nurá ley ra Moise go gueꞌa̱ ma da ña̱pꞌaꞌihʉ, núꞌa̱ tsꞌa guí camfrihʉ da ña̱ñꞌaꞌihʉ. \v 46 ꞌBʉ gri camfrihma̱hʉ núꞌa̱ bi ꞌyofo ra Moise, nuꞌbʉ́ gri camfriguihʉ hma̱ha̱ nehe, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ bi ꞌyofo de gueque. \v 47 Ha nuꞌbʉ hinguí camfrihʉ núꞌa̱ bi ꞌyofoꞌa̱, nuꞌbʉ́ ¿hanja da za gui camfrihʉ núꞌa̱ dí ma̱ngá? \c 6 \s1 Ra Jesu bi ꞌuinga thogui cʉtꞌa ꞌmo ya ja̱ꞌi \r (Mt. 14:13-21; Mr. 6:30-44; Lc. 9:10-17) \p \v 1 Nepʉ de gueꞌa̱ ra Jesu bi ꞌranga riꞌnandi ra ndehe Galilea, núꞌa̱ rá thuhu nehe Tiberia. \v 2 Ha mri dɛna ndunthi ya ja̱ꞌi ngueꞌa̱ mi handa ya da̱nga ntꞌudi núꞌʉ mi øꞌtua ya daꞌthi mi ña̱ni. \v 3 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi bøxa ja ꞌnara tꞌøhø ne ja bá huhuini yá nxadi. \v 4 Ne ya mi ma da datꞌa ra pa de ra pascua ꞌnará ngo ya xodyo. \v 5 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi hyanda núꞌʉ ya ja̱ꞌi mi ndunthi xqui dɛniꞌa̱, nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñemba ra Lipe: \p ―¿Habʉ ga tañhʉ ra thuhme ꞌbʉ, pa ga ꞌuiñhʉ gatho nuya ja̱ꞌiyʉ? \p \v 6 Ra Jesu xa bi ne bi ma̱nga njabʉ pa bi nu te xa da̱di hma̱ha̱ ra Lipe, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ya mi pa̱disɛ te mi ma da ꞌyøtꞌe. \v 7 Ha nura Lipe bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Pøde nixi co yo nthebe denario ra thuhme ga tañhʉ, hinda uadi, ua ꞌra ꞌna zi xɛni da ziyʉ. \p \v 8 Nepʉ ꞌnará nxadi ra Jesu mrá thuhu ra Andre, go gueꞌa̱ mrá cu ra Simu Pedro, bi ꞌñembabi ra Jesu: \p \v 9 ―ꞌBʉcua ꞌnara tsꞌʉntꞌʉ ha̱ cʉtꞌa ya thuhme dega cebada ne yoho ya zi hua̱, ¿pe te ri ma̱ña? \p \v 10 Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi ꞌñembabi yá nxadi: \p ―Xiphʉ gatho ya ja̱ꞌi da hñudi. \p Y mi jani ꞌnara ꞌbotꞌɛi, ne ja bi hñuhniꞌʉ, ne ngu mi cʉtꞌa ꞌmo sɛhɛ ya ꞌñøhø. Ya ꞌbɛhña̱ ne ya ba̱tsi himi pa ꞌmede. \v 11 Nepʉ nura Jesu bi gʉ núꞌʉ ya thuhme, ne bi umba njama̱di Ajua̱ de núꞌa̱ ra thuhme ma da ziꞌʉ, ne ja ngá umba yá nxadi nepʉ ya nxadi bi umba nuya ja̱ꞌi mi huhni. Ne guetꞌatho bi ꞌyøtꞌe co nuya zi hua̱, ne bi ziꞌʉ asta xi bi niña̱. \v 12 Ha nu mi uadiꞌʉ, ra Jesu bi ꞌñembabi yá nxadi: \p ―Bá muntshʉ gatho ya zi xɛni núꞌʉ bi bongui, pa hinte da ꞌmɛdi. \p \v 13 Ha nuꞌʉ́ bi muntsꞌa gatho ya zi xɛca thuhme xqui ꞌbonguabiꞌʉ de núꞌʉ cʉtꞌa ya thuhme dega cebada. Ne bi ñuxa ꞌrɛtꞌamayoho ya ꞌbøtsꞌe co nuya xɛca thuhme bi bongui. \v 14 Ha nu mi hyanda ya ja̱ꞌi núꞌa̱ ra da̱nga ntꞌudi xqui ꞌyøtꞌa ra Jesu, nuꞌʉ́ bi ꞌñena: \p ―Xi majua̱ni go guehni rá da̱nga ꞌmɛhni Ajua̱ núꞌa̱ mi hma̱ da ꞌñecua ja ra ximhai. \p \v 15 Pe ra Jesu mi pa̱tho gue mi neꞌʉ da zixhma̱ha̱ pa da nda̱hma̱ꞌa̱ de gueꞌʉ, hangue nuꞌa̱ bi ꞌyøtꞌe, bi ma de guehni bi yopa bøxa maꞌnaꞌqui ja núꞌa̱ ra tꞌøhøꞌa̱ ri sɛhɛ. \s1 Ra Jesu bi ꞌño maña̱ ra ndehe \r (Mt. 14:22-27; Mr. 6:45-52) \p \v 16 Y de mi nde, yá nxadiꞌa̱ bi ma pa ja ra ndehe. \v 17 Nepʉ de guehni bi yʉtꞌa ja ꞌnara motsa pa bi maꞌʉ Ncapernau de riꞌnandi ra ndehe. Ha ya xmá ꞌmɛxuui, ha ra Jesu hinxqui mengtho de ja ra tꞌøhø. \v 18 Ne bi mʉdi bi ꞌño ꞌnara bʉnthi xi mri a̱nga ra dehe. \v 19 Y ya xqui ꞌño ngu cʉtꞌa o ꞌrato kilometro de ja ra dehe, nepʉ bi hyantꞌʉ ra Jesu mbra ꞌyotho maña̱ de ra dehe pa da e da zʉdiꞌʉ, ne nuꞌʉ́ xi bi ntsu. \v 20 Pe nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¡Nuga go guecagui, oguí tsuhʉ! \p \v 21 Nepʉ nuꞌʉ́ co ra johya bi pøꞌtsa ja ra motsa ne bi zitsꞌi, ne ꞌbestho bi zøñꞌʉ co ra motsa ja ra hai habʉ mri maꞌʉ. \s1 Ya ja̱ꞌi bi hyonga ra Jesu \p \v 22 Ha nurá hyaxꞌa̱ núꞌʉ ya ja̱ꞌi xqui gohni riꞌnandi ra ndehe ne xqui hyandi gue ꞌnada ra motsa mi ꞌbahni, ne xqui ba̱di gue nuyá nxadi ra Jesu bi masɛꞌʉ ja núꞌa̱ ra motsa, ne ra Jesu himbi mɛuiꞌʉ. \v 23 Ne guetbʉ habʉ xqui zi ra thuhmeꞌʉ nu mi umba njama̱di Ajua̱ nura Jesu, ja bi zøhni maꞌra ya motsa xqui ꞌñehe Tiberia. \v 24 Hangue nu mi hyandiꞌʉ gue ya mi joꞌoni ra Jesu nixi yá nxadi, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ ꞌbestho bi yʉtꞌa ja núꞌʉ ya motsa ne bi ma pa Ncapernau pa da hyonga ra Jesu. \s1 Ra Jesu go ra thuhme dega te \p \v 25 Y ja bá tsʉhniꞌʉ ra Jesu riꞌnandi ra ndehe ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xahnate, ¿haꞌmʉ gá tsøhø de guecua, desde manxuui o ja nubya? \p \v 26 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, guí hongaguihʉ ngueꞌa̱ dá ꞌuiñꞌaꞌihʉ ne gá niña̱hʉ, hingue ngueꞌa̱ gá hyanthʉ ya da̱nga ntꞌudi. \v 27 Guí øthʉ ra tsꞌɛdi pa gui tsʉhʉ núꞌa̱ te gui tsihʉ, pe nuꞌá̱ ꞌbestho da thegue. Maꞌna xá hño ꞌyøthʉ ra tsꞌɛdi gui tsʉhʉ núꞌa̱ ra nzaqui unga ra te pa nza̱ntho, y nuꞌá̱ hinhyaꞌmʉ da thegue. Go gueꞌa̱ ra nzaqui da ꞌraꞌahʉ Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi. Ne Ajua̱ ra Dada xa ꞌñuꞌtꞌaꞌihʉ gue xa umba ra tsꞌɛdiꞌa̱ pa da ꞌraꞌahʉ núꞌa̱ ra nzaquiꞌa̱. \p \v 28 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́ ¿te mahyoni ga øthe pa njabʉ da za ga øthe ngu núꞌa̱ xa ꞌbɛpcahe Ajua̱, pa njabʉ da za ga tsʉhe núꞌa̱ ra nzaqui guí engaguihe? \p \v 29 Nepʉ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌa̱ mahyoni gui ꞌyøthʉ pa da za gui ꞌyøthʉ ngu núꞌa̱ xa ꞌbɛpꞌahʉ Ajua̱, camfrihʉ núꞌa̱ toꞌo xpá mɛhniꞌa̱. \p \v 30 Ha nuya ja̱ꞌi bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nuꞌbʉ́ ¿te ma da̱nga ntꞌudi da za gui ꞌyøtꞌe pa ga hanthe ne ga camfriꞌihe? ¿Ndaꞌa̱ ra da̱nga tꞌøtꞌe ma gui ꞌyøtꞌegue? \v 31 Mayaꞌbʉ ndu ma dadahʉ ra Moise mri zi núꞌʉ maꞌra ndu ma dadahʉ ja ra ꞌyoꞌmtha, y ja bi ziniꞌʉ ra thuhme rá thuhu ra maná, ngu xa tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Nuꞌá̱ bá pɛmpabi ra thuhme de mahetsꞌi pa bi ziꞌʉ.” \p \v 32 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ: Hingo ra Moise bi umbabiꞌʉ núꞌa̱ ra thuhme bá ehe de mahetsꞌi núꞌa̱ bi ziꞌʉ. Numa Dada go gueꞌa̱ bi mɛmpabiꞌʉ. Y go guetꞌa̱ bá pɛnꞌahʉbya ra thuhme de mahetsꞌi núꞌa̱ unga ra te pa nza̱ntho. \v 33 Núꞌa̱ ra thuhme bá pɛnꞌahʉ Ajua̱, go gueꞌa̱ rá Tꞌʉ bá ca̱i de mahetsꞌi, ne go gueꞌa̱ umba ra meximhai ra te pa nza̱ntho. \p \v 34 Nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌi bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, oxqui ma gui ꞌbɛtcahe núꞌa̱ ra thuhmeꞌa̱. \p \v 35 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga go guecagui drá thuhme dega te pa nza̱ntho. Nuꞌa̱ tóꞌo da ꞌñe da zʉcagui hinhyaꞌmʉ da zʉ ra thuhu, ha nuꞌa̱ tóꞌo da gamfrigui hinhyaꞌmʉ da zʉ ra nduthe. \v 36 Pe nuga ya stá xiꞌahʉ gue masque ya xcá hyandgaguihʉ pe hinguí camfriguihʉ. \v 37 Gatho núꞌʉ toꞌo xa ꞌracagui Ajua̱ ma Dada da ꞌñehe da zʉcagui, ha nuꞌa̱ tóꞌo da ꞌñehe da zʉcagui hinga coꞌtsi. \v 38 Ngueꞌa̱ nuga stá ca̱i de mahetsꞌi pa ga øꞌtua rá paha núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, hingue núꞌa̱ go ma pahasɛ. \v 39 Nurá paha ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui gue núꞌʉ to gatho xa ꞌracagui ni ꞌna de gueꞌʉ hinga ꞌbɛdi, ne nura pa de ra nga̱xhmai, ma ga jʉtsꞌiꞌʉ pa rí nja yá te pa nza̱ntho. \v 40 Ne nurá paha núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui gue da nja yá te pa nza̱ntho nuto da ba̱di toꞌogui ne da gamfrigui, ne nura pa de ra nga̱xhmai, ma ga jʉtsꞌiꞌʉ pa rí nja yá te pa nza̱ntho. \p \v 41 Nuꞌbʉ́ nuya xodyo bi nønga ra Jesu ngueꞌa̱ mi ena: “Nuga go guecagui drá thuhme stá ca̱i de mahetsꞌi.” \v 42 Ne mi eñꞌʉ: \p ―Go guehni ra Jesu rá tꞌʉ ra Jose, ¿ha ngue ha̱? Nujʉ dí pa̱dihʉ toꞌo rá dada ne rá na̱na̱ni. Nuꞌbʉ́ ¿hanja ena gue bá ca̱i de mahetsꞌi? \p \v 43 Ha ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Oguí nøntehʉ de núꞌa̱ stá xiꞌahʉ. \v 44 Ngueꞌa̱ ni ꞌna hinto tsa da ꞌñe da zʉcagui ꞌbʉ hingo Ajua̱ ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui da zopa rá mfeni pa e da zʉcagui, ne go gueꞌʉ ma ga jʉtsꞌi nura pa de ra nga̱xhmai pa rí nja yá te pa nza̱ntho. \v 45 Njaua xa tꞌofo ja yá tꞌofo yá ꞌmɛhni Ajua̱ habʉ ena: “Ajua̱ ma da ꞌñuta gatho ya ja̱ꞌi,” ena njabʉ. Hangue gatho núꞌʉ toꞌo da hñuxa ntꞌøde te ma̱nga ma Dada ne da zo ja yá mfeni, núꞌʉ́ go gueꞌʉ da ꞌñe da zʉcagui. \p \v 46 Hingo dí xiꞌahʉ gue toꞌo xa hyanda Ajua̱ ra Dada, ngueꞌa̱ hønsɛgui stá handiꞌa̱, ngueꞌa̱ stá ehe de gueꞌa̱. \v 47 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo camfrigui pɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho. \v 48 Nuga go guecagui drá thuhme dega te pa nza̱ntho. \v 49 Mayaꞌbʉ núꞌʉ ndu ri dadahʉ bi zi ra maná nu mi ꞌbʉi ja ra ꞌyoꞌmtha, pe nuꞌʉ́ bi duꞌʉ. \v 50 Pe núꞌa̱ ra thuhme dí ma̱ngá, hingue ngu núꞌa̱ ra thuhme bi zi núꞌʉ bi du. Núꞌa̱ ra thuhme dí ma̱ngá bá ehe de mahetsꞌi pa nutoꞌo da zi hinhyaꞌmʉ da du. \v 51 Nuga go guecagui drá thuhme dí te, dá ehe de mahetsꞌi. Nuꞌa̱ tóꞌo da zi núꞌa̱ ra thuhme dí ma̱ngá, da nja rá te pa nza̱ntho. Ha núꞌa̱ ra thuhme dí ma̱ngá, go guehna ma ndoꞌyo núꞌa̱ ma ga da pa da nja yá te pa nza̱ntho ya meximhai. \p \v 52 Ha nuya xodyo bi ꞌñémbabiꞌʉ ꞌna ngu maꞌna: \p ―¿Hanja da za da ꞌracjʉ rá ndoꞌyosɛni pa ga tsihʉ? \p \v 53 Ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, ꞌbʉ hingui tsipabihʉ rá ngø ne rá ji Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi, hinda nja ri tehʉ pa nza̱ntho. \v 54 Nuꞌa̱ tóꞌo da zicagui ma ngø ne ma ji, gueꞌa̱ da nja rá te pa nza̱ntho, ne nura pa de ra nga̱xhmai nuga ga jʉtsꞌiꞌa̱ pa rí nja rá te pa nza̱ntho. \v 55 Ngueꞌa̱ ma ngø nja ngu ra nzaqui, ne ma ji nja ngu ra dehe núꞌa̱ tsꞌi pa da nte ꞌna. Pe numa ngø ne ma ji hingue ngu nuya nzaquiꞌʉ, ngueꞌa̱ numa ngø ne ma ji unga ra te pa nza̱ntho. \v 56 Nuꞌa̱ tóꞌo da zicagui ma ngø ne ma ji, go gueꞌa̱ da ꞌmʉi con gueque, ha nuga ga ꞌbʉi con gueꞌa̱. \v 57 Ajua̱ ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, nuꞌá̱ te, hangue nuga dí te nehe ngueꞌa̱ nuꞌá̱ teꞌa̱. Njabʉ nehe nuꞌa̱ tóꞌo da zigágui, nuꞌá̱ ma da nja rá te ngueꞌa̱ dí tega. \v 58 Nuga go guecagui drá thuhme stá ehe de mahetsꞌi. Pe hingo dí nja ngu núꞌa̱ ra maná núꞌa̱ bi zi ndu ri dadahʉ ne bi du. Ngueꞌa̱ nuꞌa̱ tóꞌo da zigágui núga drá thuhme, da nja rá te pa nza̱ntho. \p \v 59 Njabʉ bi ma̱nga ra Jesu nu mi xahnate ja ra nija̱ nuni Ncapernau. \s1 Ya noya núꞌʉ unga ra te pa nza̱ntho \p \v 60 Ha ndunthi de núꞌʉ toꞌo mi ꞌñouiꞌa̱ ne myá nxadihma̱, mi ꞌyødeꞌʉ bi ma̱nga ra Jesu njabʉ, bi ꞌñenaꞌʉ: \p ―Xi hindrí hohʉ núꞌa̱ ma̱ni. ¿To ja gueꞌa̱ da gamfribini? \p \v 61 Ha nura Jesu bi ba̱tho gue nuꞌʉ́ mi nønte de núꞌa̱ xqui ma̱ñꞌa̱, hangue nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha gue hingrí hohʉ núꞌa̱ stá ma̱? \v 62 ¿Xi te gui beñhʉ núꞌbʉ xcrí hyanthʉ da yo menga pa mahetsꞌi Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi? \v 63 Núꞌa̱ ra nzaqui dí ma̱, go gueꞌa̱ ra nzaqui pa ri nda̱hihʉ, hingo pa ri ndoꞌyohʉ. Ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra nzaqui guí tsihʉ pa ri ndoꞌyohʉ hinte di muui pa gui tsʉhʉ ra te pa nza̱ntho. Y nuya noya stá xiꞌahʉ go gueꞌʉ ra nzaqui pa ri nda̱hihʉ, ne go gueꞌʉ di ꞌraꞌahʉ ra te pa nza̱ntho. \v 64 Pe ꞌra de gueꞌahʉ hinguí camfrihʉ. \p Ra Jesu bi ma̱nga njabʉ ngueꞌa̱ desde rá mʉdi ya mi pa̱tho núꞌʉ toꞌo himi camfriꞌa̱, ne ya mi pa̱tho toꞌo mi ma da daꞌa̱. \v 65 Nehe bi ꞌñena: \p ―Xa njabʉ ngu núꞌa̱ ya stá xiꞌahʉ gue hinda za to da ꞌñesɛ da zʉqui ꞌbʉ hingo Ajua̱ ma Dada da zopa rá mfeni pa da e da zʉcagui. \p \v 66 Nepʉ ndunthi de núꞌʉ toꞌo mri ꞌñoui ne myá nxadihma̱ bi ꞌuegueꞌʉ, ya himbi dɛniꞌa̱. \v 67 Hangue nura Jesu bi ꞌñembabi núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho yá nxadi xqui huahni: \p ―Xiꞌahʉ, ¿ha gue ma gui ꞌueguehʉ nehe? \p \v 68 Ha nura Simu Pedro bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, ¿toꞌo ja ga tɛñhe? gue hønsɛꞌi guí ma̱nga ya noya de ra te pa nza̱ntho. \v 69 Ha nuje stá camfrihe ne stá pa̱he gue go gueꞌe grá Cristo, rá Tꞌʉꞌi Ajua̱ núꞌa̱ te, xpá mɛnꞌaꞌi pa gui nda̱. \p \v 70 Nepʉ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌahʉ guí ꞌrɛtꞌamayohohʉ stá huanꞌahʉ, ¿ha ngue ha̱? Pe ꞌyobʉ ꞌna de gueꞌahʉ ri ꞌñoui ra tsꞌonda̱hi. \p \v 71 Nuꞌá̱ bi ma̱ de ra Juda Iscariote rá tꞌʉ ra Simu, ngueꞌa̱ go mi gueꞌa̱ mi ma da daꞌa̱, masque go mi gueꞌa̱ ꞌna de núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho ya nxadi. \c 7 \s1 Yá høcu ra Jesu himbi gamfriꞌʉ gue mi gueꞌa̱ rá ꞌmɛhni Ajua̱ \p \v 1 ꞌMɛfa ra Jesu bi ꞌñonitho ja ra hai Galilea, himbi ne ma bá ꞌbʉhni Judea ngueꞌa̱ nuya nda̱ gá xodyo de guehni mi honi hanja da za da hyoꞌa̱. \v 2 Ha ya mi ma da datꞌa ꞌnará ngo ya xodyo go mrá ngo dega nthøja̱ꞌtsi. \v 3 Hangue yá høcu ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Grí ma pa Judea, pa nuya ja̱ꞌi mri dɛñꞌaꞌi de guehni da za da hyandiꞌʉ nehe núꞌʉ ya da̱nga ntꞌudi guí øtꞌe. \v 4 Ngueꞌa̱ ꞌbʉ ꞌnara ja̱ꞌi ne toꞌo da hyandua rá ꞌbɛfi, nuꞌá̱ hinda ꞌyøtꞌa rá ꞌbɛfi mantꞌa̱gui. Ya gue guí øtꞌa nuya da̱nga tꞌøtꞌe, ꞌyøtꞌeꞌʉ ja yá thandi gatho ya ja̱ꞌi pa da hyanda núꞌa̱ guí øtꞌe. \p \v 5 Nuyá høcuꞌa̱ bi xipabi njabʉ ngueꞌa̱ nixi gueꞌʉ himi camfri ua go mi gueꞌa̱ rá ꞌmɛhni Ajua̱. \v 6 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Pa gueque hinxa zøta ma ora pa ga mani, pe nuꞌahʉ́, otho ri orahʉ. \v 7 Ya ja̱ꞌi hingui tsa da ʉtsaꞌihʉ, pe nuga ha̱, di ʉtsagui, ngueꞌa̱ dí xipabi de yá tsꞌoꞌbɛfiꞌʉ. \v 8 Nuꞌahʉ́, go da rí maha ra ngo. Nuga hinga ma, asta hinda zø ma ora pa ga ma. \p \v 9 Ha nu mi xipabi njabʉ, bi maꞌʉ, ha nura Jesu bi gotritho Galilea. \s1 Ra Jesu bi ma ra ngo dega nthøja̱ꞌtsi \p \v 10 Nepʉ ra Jesu bi ma nehe ja ra ngo, pe asta ꞌmɛfa. Bi ma pe mantꞌa̱guitho pa hinto da hyandi. \v 11 Ha nuya nda̱ gá xodyo núꞌʉ mi ne da hyohma̱ꞌa̱ xi mi honiꞌʉ de guehni ja ra ngo ne mi eñꞌʉ: \p ―¿Habʉ di ꞌyouaꞌa̱ ꞌbʉ? \p \v 12 Ha ndunthi de nuya ja̱ꞌi mi ꞌyoni ja ra ngo xi mi ña̱ de gueꞌa̱. ꞌRa mi ena: “Núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱ xi ra hoja̱ꞌi”; ha nu maꞌra mi ena: “Hinga majua̱ni, hønsɛ hatꞌatho ya ja̱ꞌi.” \p \v 13 Pe nuꞌʉ́ mi ña̱ zi njante pa hinto da ꞌyøde, ngueꞌa̱ mi tsu yá mixodyoui núꞌʉ myá nda̱ de gueꞌʉ. \p \v 14 Tsꞌa mi ꞌyo made ra ngo ra Jesu bi yʉtꞌa ja ra nda̱nija̱ pa bi nxahnate. \v 15 Ha nuya nda̱ gá xodyo xi bi ꞌyø ne bi ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―¿Hanja nuni ra Jesu ntsꞌɛdi ja rá mfa̱di ha hinxa nxadi? \p \v 16 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Núꞌa̱ dí udi, hingo dí ma̱nsɛga. Nuꞌá̱ bí ehe de Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \v 17 Nuꞌa̱ tóꞌo da ne da ꞌyøꞌtuabi rá paha Ajua̱, ma da ba̱di de núꞌa̱ ma ntꞌutuate ua bí ehe de Ajua̱ o ua go dí bensɛga núꞌa̱ dí ma̱. \v 18 Nuꞌa̱ tóꞌo bensɛ núꞌa̱ ma̱, núꞌá̱ go gueꞌa̱ ne da tꞌeꞌtsua rá nsu. Pe nuꞌa̱ tóꞌo ne da ꞌñeꞌtsuabi rá nsu nuto bá pɛhniꞌa̱, nuꞌá̱ ma̱nga majua̱ni ne hingui hate. \p \v 19 Ra Moise xa ꞌraꞌaꞌihʉ ra ley, pe ni ꞌna de gueꞌahʉ hinxcá ꞌyøtehʉ nura leyꞌa̱. Nuꞌbʉ gri øthma̱hʉ núꞌa̱ ma̱, nuꞌbʉ́ ¿hanja guí beñhʉ gui hyogaguihʉ? \p \v 20 Ha nura hmuntsja̱ꞌi bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌi pø guí ꞌñoui ra tsꞌonda̱hi. ¿Toꞌo xa beni da hyoꞌague? \p \v 21 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Hønsɛ ngueꞌa̱ dá pɛ ꞌnara ꞌbɛfi núꞌa̱ ra pa dega tsaya dá japi bi ña̱ni ꞌnara daꞌthi, hangue por gueꞌa̱ grí ꞌyøhʉ. \v 22 Pe xi nuꞌahʉ nehe, núꞌa̱ ra pa dega tsaya guí huꞌtsuahʉ ra seña ja yá ndoꞌyo ri ba̱tsihʉ ngu bi ꞌyøtꞌa ndu ri dadahʉ, desde rá mʉdi bi hñuxa nura seña ja yá ndoꞌyo, ne ꞌmɛfa ra Moise mi manda da tꞌøtꞌa njabʉ nehe, masque hingo bi mʉti. Hangue ringueꞌa̱ nuꞌahʉbya, ngu da datꞌa rá hña̱to ma pa de xa ꞌmʉi ri tꞌʉba̱tsihʉ guí huꞌtsuahʉ ra seña, masque ra pa dega tsaya. \v 23 ꞌBʉ nuꞌahʉ guí huꞌtsuahʉ ra seña ri ba̱tsihʉ ra pa dega tsaya hønsɛ pa hingui tsꞌocuahʉ rá ley ra Moise, nuꞌbʉ́ xi ¿hanja guí pø ri cuɛhʉ con gueque ngueꞌa̱ stá øthebi maxøgue rá ndoꞌyo ꞌnara ꞌñøhø nura pa dega tsaya? \v 24 Guí beñhʉ gue hinxá hño núꞌa̱ dá øtꞌe, ngueꞌa̱ dá øtꞌe ra pa dega tsaya. Oguí da̱ma beñhʉ ua hingui ho ꞌnara tꞌøtꞌe asta hingo ꞌmɛtꞌo gui pa̱hʉ ua majua̱ni hingui ho o hina, pa njabʉ da za gui beñhʉ ngu rí ꞌñepi núꞌa̱ ra tꞌøtꞌe. \s1 Ra Jesu bi ma̱ de habʉ xqui ꞌñehe \p \v 25 Ha nu ꞌraya me Jerusale bi ꞌñena: \p ―¿Ha hingo guehni thoni pa da tho? \v 26 Xini ꞌbahni ña̱ ja yá thandi ya ja̱ꞌi ne hinte sipabi. ¿Ha gue camfri ma nda̱hʉ gue xi majua̱ni go guehni ra Cristo rá ꞌmɛhni Ajua̱ pa e da nda̱? \v 27 Pøde hina, ngueꞌa̱ nujʉ dí pa̱hʉ habʉ ra menguni. Ngueꞌa̱ nu stí zø ra Cristo hinto ma da ba̱di habʉ dra menguꞌa̱. \p \v 28 Ra Jesu bi ꞌyøde te mi ma̱nga ya ja̱ꞌi, hangue nu mi nxahnateꞌa̱ ja ra nda̱nija̱ bi ña̱ ntsꞌɛdi bi ꞌñena: \p ―¡Guí pa̱caguihʉ ne guí pa̱hʉ habʉ drá mengu! Nuga hinstá esɛhɛ. Núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui go guesɛꞌa̱ Ajua̱ núꞌa̱ xi majua̱ni, ne nuꞌahʉ́ hinguí pa̱hʉꞌa̱. \v 29 Nuga dí pa̱caꞌa̱ ngueꞌa̱ stá ehe de gueꞌa̱, ne go gueꞌa̱ bá pɛncagui. \p \v 30 Hangue nu mi ꞌyøde ya nda̱ gá xodyo bi ma̱nga ra Jesu njabʉ, maꞌna mi neꞌʉ da gʉꞌa̱ pa da zixhma̱ꞌa̱ ntsꞌa̱hni, pe hinto bi gʉ ngueꞌa̱ himi tsøta rá ora. \v 31 Pe ndunthi ya ja̱ꞌi de guehni bi gamfriꞌa̱ ne mi eñꞌʉ: \p ―Xi nu sta zøhø nura Cristo pa da nda̱, ¿ha gue ma da ꞌyøtꞌa maꞌra ya da̱nga ntꞌudi que núꞌa̱ øtꞌni? \s1 Ya fariseo bi mɛhna ya gʉntsꞌa̱hni pa da gʉhma̱ ra Jesu \p \v 32 Y nuya fariseo mi ꞌyøde bi ma̱nga njabʉ ya ja̱ꞌi, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ ne ya nda̱ gá macja̱ bi mɛhna ꞌraya gʉntsꞌa̱hni pa da gʉhma̱ ra Jesu. \v 33 Hangue ra Jesu bi ꞌñena: \p ―Ya tsꞌʉtho ya pa ma ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ, nepʉ ma ga yo pengui habʉ bí ꞌbʉi núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \v 34 Ma gui hyongaguihʉ pe hingui ma gui tsʉcaguihʉ, ne hinda za gui mahani habʉ ma ga ꞌbʉca. \p \v 35 Nuꞌbʉ́ ya nda̱ gá xodyo mi ꞌbʉhni bi ꞌñémbabi ꞌna ngu ꞌna: \p ―¿Habʉ ma dí mani ꞌbʉ pa ena gue ya hinda za ga tsʉhʉ? ¿Ha gue ma da ma pa ja yá hai ya me Grecia habʉ bí ꞌbʉi ma mixodyohʉ núꞌʉ xa nxani, ne ma dí xahna nehe ya me Grecia? \v 36 ¿Te rí bønga nuya noya xa ma̱ni ꞌbʉ, ena: “Ma gui hyongaguihʉ pe hingui ma gui tsʉcaguihʉ, ne hinda za gui mahani habʉ ma ga ꞌbʉca”? \s1 Ra dehe dega te pa nza̱ntho da nja ngu ꞌnara da̱the \p \v 37 Nurá nga̱tsꞌi ra pa de ra ngo go gueꞌa̱ maꞌna ra da̱ngo núꞌa̱ ra paꞌa̱, ra Jesu bi ꞌmai bi ña̱ ntsꞌɛdi ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌa̱ tóꞌo tsʉ ra nduthe dá ꞌñehe da zʉcagui pa da ntsithe. \v 38 Ngu ma̱nga ja ra Ma̱ca Tꞌofo, nuꞌa̱ tóꞌo da gamfrigui ma da bøhø ra dehe dega te ja rá coraso ne da nja ngu ꞌnara da̱the. \p \v 39 Ra Jesu bi ma̱ de ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌa̱ mi ma da tꞌumba nuto mi ma da gamfriꞌa̱. Pe nura Ma̱ca Nda̱hi hinxqui ꞌbɛhnitho, ngueꞌa̱ ra Jesu hinxqui menguitho ja rá nsunda nuni mahetsꞌi. \s1 Ya ja̱ꞌi ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱ñꞌʉ \p \v 40 Ha ya ja̱ꞌi mi ꞌyøde nuya ya noya, ꞌra mi ena: \p ―Xi majua̱ni go guehni rá da̱nga ꞌmɛhni Ajua̱ núꞌa̱ mi hma̱ da ꞌñehe. \p \v 41 Ha nu maꞌra mi ena: \p ―Go guehni ra Cristo rá ꞌmɛhni Ajua̱ bá e pa da nda̱. \p Ha nu maꞌra mi ena: \p ―¿Pe hanja? ¿Ha dra menguni Galilea ra Cristo? \v 42 Hina. Ngueꞌa̱ ja ra Ma̱ca Tꞌofo ma̱ gue nura Cristo ma da ꞌñehe de yá ja̱ꞌi ndu ra Davi, ne ma dra me Belé nuni ja ra tꞌʉhnini habʉ mrá mengu ndu ra Davi. \p \v 43 Ne njabʉ ya ja̱ꞌi ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱ñꞌʉ de gueꞌa̱. \v 44 Ha nu ꞌra mi ne da zixhma̱ ntsꞌa̱hni, pe hinto bi gʉꞌa̱. \s1 Ya da̱nga nda̱ gá xodyo himbi gamfriꞌʉ ra Jesu \p \v 45 Ha nuya gʉntsꞌa̱hni xqui ꞌbɛhni da gʉhma̱ ra Jesu bi mengui habʉ mi ꞌbʉ ya nda̱ gá macja̱ ne ya fariseo, ne bi tꞌembabi: \p ―¿Hanja hinguá tsihʉ? \p \v 46 Ha nuya gʉntsꞌa̱hni bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¡Hindá tsihe ngueꞌa̱ dá ødehe ya hoga noya bi ma̱ núꞌa̱ hinhyaꞌmʉ stá øhe toꞌo xa ma̱ njabʉ! \p \v 47 Nuꞌbʉ́ nuya fariseo bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha gue neꞌahʉ ya xa hyaꞌahʉꞌa̱? \v 48 Guí pa̱hʉ gue ni ꞌna de guecje núje dyá nda̱he de ma nija̱hʉ ne dyá fariseohe hinstá camfrihe núꞌa̱ xa ma̱ñꞌa̱. \v 49 Núꞌʉ xa gamfriꞌa̱ go gueꞌʉ núꞌʉ hingui pa̱ ra ley, y go gueꞌʉ ya xa tꞌeque pa ra ꞌñʉ. \p \v 50 Ha nura Nicodemo mi ꞌbʉhni nehe xqui muntsꞌui yá mifariseoui, ne go gueꞌa̱ xqui ma dega xuui pa bá cꞌa̱ꞌtsa ra Jesu. Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌñembabi gatho núꞌʉ mi ꞌbʉhni: \p \v 51 ―Pe numa leyhʉ ma̱ gue hinto tsa ga tsa̱mhʉ ntsꞌa̱hni ꞌbʉ hinda nja ra nthanthya̱ ꞌmɛtꞌo pa ga pa̱hʉ te ꞌbɛꞌa̱ xa ꞌyøtꞌe. ¿Ha gue njabʉ ma̱, o hina? \p \v 52 Nepʉ nuꞌʉ́ bi da̱tuabi ra Nicodemo ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue neꞌi go grá me Galilea pa guí ne gui camfriꞌa̱? Hñeꞌta ra Ma̱ca Tꞌofo pa gui pa̱di gue joꞌo ni ꞌnará ꞌmɛhni Ajua̱ núꞌa̱ dra me Galilea. \s1 ꞌNara ꞌbɛhña̱ ra zinga medintha̱ti \p \v 53 Nepʉ gatho ya ja̱ꞌi bi ma yá nguꞌʉ. \c 8 \p \v 1 Ha ra Jesu bi ma ja ra tꞌøhø ꞌbo Olivo. \v 2 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ bi menguiꞌa̱ maꞌnaꞌqui pa ja ra nda̱nija̱, ne ja bi muntsꞌuini gatho ya ja̱ꞌi, ne bi hñuhniꞌa̱ pa mi xahniꞌʉ. \v 3 Nepʉ nuya xahnate de ra ley ne ya fariseo bá tsimpabi ꞌnara ꞌbɛhña̱ xqui tsꞌʉdi mri hñuxui ꞌnara medintha̱ti, ne bri ꞌbaꞌma madetho habʉ mi ꞌbʉ ra Jesu co ya ja̱ꞌi. \v 4 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, nuna ꞌbɛhña̱ bi tsꞌʉdi mri hñuxui ꞌnara medintha̱ti. \v 5 Nura Moise ꞌbɛpcahʉ ja rá ley gue ga hohʉ co ya ncꞌahni nuya ꞌbɛhña̱ ga tsʉhʉ di øtꞌa njabʉ. Xiꞌi, ¿te go xi guí ma̱ngue? \p \v 6 Núꞌʉ́ bi ma̱nga njabʉ hønsɛ pa xa ꞌyødeꞌʉ te xa da̱di hma̱ha̱ ra Jesu, pa njabʉ xa za xa ña̱pahma̱. Ha nura Jesu bi ndoqui ne bi ꞌyofo ꞌraya noya ja ra hai co rá dedo. \v 7 Pe nuꞌʉ́ mi sigui mi ambabiꞌa̱, nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌmai ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌa̱ tóꞌo hinxa ꞌyøtꞌa ni ꞌnara tsꞌoqui, dá føtua ꞌnara mʉdi ncꞌahni nuna ra ꞌbɛhña̱. \p \v 8 Ne bi yopa ndoquiꞌa̱ ne bi sigui bi ꞌñofo ja ra hai co rá dedo. \v 9 Ha nu mi ꞌyødeꞌʉ núꞌa̱ bi ma̱ñꞌa̱, bi zosɛ yá mfeni de yá tsꞌoquiꞌʉ, ne bi mʉdi bi maꞌʉ ꞌramaꞌna, rá mʉdi bi ma núꞌʉ maꞌna mi tsøxa yá jɛya, nepʉ gatho maꞌra, ne ra Jesu bi gosɛuini núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ mi ꞌbahni madetho. \v 10 Nepʉ nura Jesu bi ꞌmai ne bi hyandi ya mi joꞌoni ni ꞌna, hønsɛ núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ mi ꞌbʉhni, ne bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Na̱ná̱, ¿habʉ ꞌba núꞌʉ toꞌo mi ña̱pꞌaꞌi? ¿Ha gue ya hinto ne da hyoꞌi dega ncꞌahni? \p \v 11 Ha nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ya joꞌo, Ndada. \p Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nixi gueque hinte ma ga øꞌtꞌaꞌi. Grí ma, ne ya oxqui yopa øtꞌa maꞌra ya tsꞌoqui. \s1 Ra Jesu go ra ñotꞌi núꞌa̱ yoꞌtua yá mfeni ya ja̱ꞌi \p \v 12 Nepʉ ra Jesu bi yopa zofo ya ja̱ꞌi ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga go guecagui drá ñotꞌi dí yoꞌtua yá mfeni ya ja̱ꞌi. Nuꞌa̱ tóꞌo da dɛngagui hinda ꞌño ja ra ꞌbɛxuui, nuꞌá̱ da mɛꞌtsa ra ñotꞌi dega te pa nza̱ntho. \p \v 13 Nepʉ nuya fariseo bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nuꞌi guí ma̱nsɛ gue toꞌoꞌigue, hangue hinga majua̱ni núꞌa̱ guí ma̱. \p \v 14 Nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Masque dí ma̱nsɛ toꞌogui, pe gueꞌa̱ majua̱ni núꞌa̱ dí ma̱, ngueꞌa̱ nuga dí pa̱di habʉ stí ꞌñehe ne habʉ grá ma, pe nuꞌahʉ hinguí pa̱hʉ habʉ stí ꞌñehe ni habʉ grá ma. \v 15 Nuꞌahʉ gyá meximhaithohʉ, ne guí ha̱ nguɛndahʉ ngu núꞌa̱ guí bensɛhʉ. Pe nuga hinstá ehe pa to ga ha̱ꞌmba nguɛnda. \v 16 Pe nuꞌbʉ toꞌo dí ha̱ꞌmba nguɛnda, nuꞌbʉ́ núꞌa̱ dí ma̱ gueꞌa̱ majua̱ni, ngueꞌa̱ hingo dí ha̱nsɛ nguɛnda, go dí ha̱ꞌbe nguɛnda ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \v 17 Nehe xa tꞌofo ja ri leyhʉ, nuꞌbʉ yoho ya ja̱ꞌi da damajua̱ni ne ꞌnada núꞌa̱ da ma̱ñꞌʉ, go gueꞌa̱ majua̱ni. \v 18 Nuga dí ma̱nsɛ toꞌogui, ne ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, neꞌa̱ damajua̱ni toꞌogui. \p \v 19 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―¿Habʉ bí ꞌbʉ ri Dada? \p Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌahʉ hinguí pa̱cjʉ, hangue nixi ma Dada hinguí pa̱hʉ. ꞌBʉ gri pa̱hma̱hʉ toꞌoguiga, nehe gri pa̱hma̱hʉ ma Dada. \p \v 20 Ra Jesu bi ma̱nga njabʉ nu de mi xahna ya ja̱ꞌi mbo ra ꞌmɛꞌtsboja̱ ja ra nda̱nija̱, pe hinto bi gʉ ntsꞌa̱hni ngueꞌa̱ mri ꞌbɛta rá oraꞌa̱. \s1 “Hinda za gui mahani habʉ grá maga” \p \v 21 Ha nura Jesu bi yopa ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga ma ga maga, ha nuꞌahʉ ma gui hyongaguihʉ pe ya gra joꞌo, ne ma gui tuhʉ gri nduda ri tsꞌoquihʉ, hangue njabʉ hinda za gui mahani habʉ grá maga. \p \v 22 Ha nuya nda̱ gá xodyo bi ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―¿Ha gue ma da hñosɛ ꞌbʉ? Hanja ena, “Hinda za gui mahani habʉ grá maga.” \p \v 23 Nepʉ nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌahʉ gyá meximhaihʉ, ha nuga drá mengu mahetsꞌi. Nuꞌahʉ yá mɛtiꞌihʉ nuna ra ximhai, ha nuga hingo rá mɛtigui nuna ra ximhai. \v 24 Hangue dí xiꞌahʉ gue ma gui tuhʉ gri nduda ri tsꞌoquihʉ. Ngueꞌa̱ ꞌbʉ hingui camfriguihʉ gue go gueque ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, ma gui tuhʉ gri nduda ri tsꞌoquihʉ. \p \v 25 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Xicje, ¿toꞌoꞌigue? \p Nepʉ nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ya stá xiꞌahʉ desde rá mʉdi toꞌogui. \v 26 Nuga masque jahma̱ maꞌra te ga xiꞌahʉ de ri ꞌmʉihʉ ne de núꞌa̱ xcá øthʉ, pe hønsɛ dí xiꞌahʉ ngu núꞌa̱ bi xicagui núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, y nuꞌá̱ ma̱nga majua̱ni. \p \v 27 Pe núꞌʉ mi øde, himbi ba̱di gue ra Jesu mi ña̱ de Ajua̱ ra Dada. \v 28 Hangue nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nu xcrí pøꞌtshʉ Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi pa gui hyohʉ, gueꞌbʉ ma gui pa̱hʉ gue go gueque ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, ne ma gui pa̱hʉ gue hingo de ma tsꞌɛdi sɛhɛ núꞌa̱ dí øtꞌe, ngueꞌa̱ ngu núꞌa̱ xa xica ma Dada gueꞌa̱ dí ma̱. \v 29 Ha numa Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui ꞌbʉi con gueque, hinxa hyɛgasɛ, ngueꞌa̱ nza̱ntho dí øtꞌa núꞌa̱ di hoꞌa̱. \p \v 30 Nu mi ma̱nga njabʉ ra Jesu, bi gamfribiꞌa̱ ndunthi ya ja̱ꞌi. \s1 Núꞌʉ toꞌo yá ba̱tsi Ajua̱ ne núꞌʉ toꞌo o ja rá ꞌyɛ ra tsꞌoqui \p \v 31 Ha nura Jesu bi xipabi nuya xodyo xqui gamfriꞌa̱, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ gui sigui gui camfrihʉ ma noya, nuꞌbʉ́ xi majua̱ni go ma nxadiꞌihʉ. \v 32 Ne ma gui pa̱hʉ núꞌa̱ majua̱ni, ha nuꞌbʉ gui pa̱hʉ núꞌa̱ majua̱ni, ya hingui ma gui ꞌmɛgohʉ. \p \v 33 Ha nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nuje go guecje yá ja̱ꞌiguihe ndu ra Abrá, ha hinhyaꞌmʉ stá ꞌmɛgohe. ¿Hanja guí ena gue ya hinga ma ga ꞌmɛgohe? \p \v 34 Nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo øtꞌa ya tsꞌoqui go gueꞌa̱ rá ꞌbɛgo ra tsꞌoqui. \v 35 ꞌNara tꞌʉ cohi pa nza̱ntho ja rá ngu, pe ꞌnara ꞌbɛgo da nja ra pa da bøni da ma. \v 36 Njabʉtho nehe Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi, ꞌbʉ da pøñꞌaꞌihʉ de ja rá ꞌyɛ ra tsꞌoqui, nuꞌbʉ́ dyá ba̱tsiꞌihʉ Ajua̱ ne ya hindyá ꞌbɛgoꞌihʉ ra tsꞌoqui. \v 37 Nuga dí pa̱di gue nuꞌahʉ yá ja̱ꞌiꞌihʉ ndu ra Abrá. Pe nuꞌahʉ guí ne gui hyogaguihʉ ngueꞌa̱ hingrí hohʉ núꞌa̱ dí ma̱. \v 38 Nuga dí ma̱nga núꞌa̱ xa xicagui ma Dada, ha nuꞌahʉ guí øthʉ ngu núꞌa̱ xa ma̱nga ri dadahʉ. \p \v 39 Ha nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Pe nuje ma dadahe ndu ra Abrá. \p Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉ xi majua̱ni go dri dadahma̱hʉ ndu ra Abrá, nuꞌbʉ́ gri øthma̱hʉ ngu mi øtꞌa̱. \v 40 Pe nuꞌahʉ guí ne gui hyogaguihʉ masque nuga go stá xiꞌahʉ núꞌa̱ ra noya xa xicagui Ajua̱. ¡Pe ndu ra Abrá himi øtꞌe ngu guí øthʉbya! \v 41 Nuꞌahʉ guí øthʉ ngu núꞌa̱ øtꞌa ri dadahʉ. \p Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―Nuje hingue toꞌoraza ma dadahe, ꞌnada núꞌa̱ ma dadahe, go gueꞌa̱ Ajua̱. \p \v 42 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉ Ajua̱ go dri dadahma̱hʉꞌa̱, nuꞌbʉ́ gri ma̱cjhma̱hʉ, ngueꞌa̱ stá ehe de habʉ ndí ꞌbʉꞌbeꞌa̱. Ngueꞌa̱ hinstá esɛ, nuꞌá̱ go bá pɛncaguiꞌa̱. \v 43 ¿Hanja hingui tso ri mfenihʉ núꞌa̱ dí xiꞌahʉ? Nuꞌahʉ hingui tso ri mfenihʉ ngueꞌa̱ hinguí ne gui ꞌyøhʉ núꞌa̱ dí ma̱. \v 44 Ra tsꞌonda̱hi go gueꞌa̱ ri dadahʉ, ha nuꞌahʉ́ go yá ba̱tsiꞌihʉꞌa̱, ne nuꞌahʉ go guí nesɛhʉ gui ꞌyøꞌtuabihʉ núꞌa̱ di hoꞌa̱. Ne nuꞌá̱ go gueꞌa̱ ra hyote desde ra mʉdi. Nuꞌá̱ hønsɛ hatꞌa ya ja̱ꞌi ne hinhyaꞌmʉ xa ma̱nga núꞌa̱ majua̱ni. Nuya ncꞌuamba ma̱ñꞌa̱ go xa zansɛ, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ xi ra cꞌuamba ne go gueꞌa̱ ra dada de ya ncꞌuamba. \v 45 Nuꞌahʉ hinguí camfriguihʉ ngueꞌa̱ dí ma̱nga núꞌa̱ majua̱ni. \v 46 ¿Toꞌo ꞌna de gueꞌahʉ da zʉtca ꞌnara tsꞌoqui? Joꞌo. Nuga dí xiꞌahʉ núꞌa̱ majua̱ni. Nuꞌbʉ́ ¿hanja hinguí ne gui camfriguihʉ? \v 47 Nuꞌa̱ tóꞌo rá mɛti Ajua̱ di ho da ꞌyøde núꞌa̱ ma̱nga Ajua̱. Nuꞌahʉ hingo yá mɛtiꞌihʉ Ajua̱, hangue hingrí hohʉ gui ꞌyøhʉ núꞌa̱ ma̱. \s1 Ra Jesu ya mi ꞌbʉi ante de ra Abrá \p \v 48 Nepʉ ya xodyo bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́, majua̱ni núꞌa̱ dí ma̱ñhe gue grá me Nsamaria, ne grí ꞌñoui ra tsꞌonda̱hi. \p \v 49 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hindrí ꞌñoꞌbe ra tsꞌonda̱hi. Nuga dí numansu ma Dada, pe nuꞌahʉ hinguí numansuguihʉ. \v 50 Pe nuga hindí ma̱nga njabʉ pa gui esca ma nsuhʉ, ngueꞌa̱ ꞌbʉi ꞌna toꞌo esca ma nsu, ne go ha̱ nguɛndaꞌa̱. \v 51 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo øtcagui núꞌa̱ dí ma̱, hinhyaꞌmʉ da duꞌa̱. \p \v 52 Nuꞌbʉ́ ya xodyo bi ꞌñembabi: \p ―Nubyá ha̱, dá pa̱he gue xi majua̱ni grí ꞌñoui ra tsꞌonda̱hi, ngueꞌa̱ nuꞌi guí ena gue nuꞌa̱ tóꞌo da ꞌyøꞌtꞌaꞌi núꞌa̱ guí ma̱, hinhyaꞌmʉ da du. Conque ra Abrá ne yá ꞌmɛhni Ajua̱ bi du. \v 53 ¿Ha gue go maꞌna ja ri nsugue que ndu ma dadahe ra Abrá ne ndu yá ꞌmɛhni Ajua̱? Xiꞌaꞌigue ¿toꞌo go grí nhyɛcuaui? \p \v 54 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌbʉ gra exasɛ ma nsu, nuꞌbʉ́ hinte dri muui. Numa Dada go gueꞌa̱ esca ma nsu, núꞌa̱ guí emfʉ gue go gueꞌa̱ ri Ajua̱hʉ. \v 55 Pe nuꞌahʉ́ nixi xcá pa̱hʉꞌa̱. Nuga ha̱, dí pa̱caꞌa̱. ꞌBʉ gra ena gue hindí pa̱caꞌa̱, nuꞌbʉ́ gra cꞌuambahma̱ ngu nuꞌahʉ. Nuga dí pa̱caꞌa̱, ne dí øte núꞌa̱ ma̱. \v 56 Ndu ri dadahʉ ra Abrá mi ne co ꞌnara johya da hyandgagui ma ꞌmʉi nuya pa de ga ꞌyoua ja ra ximhai, ne xi bi johya mi hyandgaꞌa̱. \p \v 57 Ha nuya xodyo bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Nixi made nthebe njɛya hinguí pɛꞌtstho, ¿ne guí ena gue gá hyanda ndu ra Abrá? \p \v 58 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, desde ante da ꞌmʉi ra Abrá, nuga ya ndí ꞌbʉi. \p \v 59 Hangue nuꞌʉ́ bi gʉxa ya do pa da cꞌanhma̱ꞌa̱ ngueꞌa̱ mi nhyɛcuaui Ajua̱. Pe nura Jesu bi ꞌbampiꞌʉ bi ꞌranga madetho de gueꞌʉ ne bi bøni de ra nda̱nija̱ bi maꞌa̱. \c 9 \s1 Ra Jesu bi ꞌyøthe ꞌnara ꞌñøhø mrá goda ya de mi ꞌmʉi \p \v 1 Ra Jesu mi ꞌyo ja ꞌnara ꞌñu, ne de guehni bi hyanda ꞌnara ꞌñøhø ya mrá goda desde rá ꞌbʉi. \v 2 Ha nuyá nxadi bi ꞌyambabi ne bi ꞌñena: \p ―Xahnate, ¿toꞌo bi ꞌyøtꞌa ꞌnara tsꞌoqui pa bi ꞌmʉi njani, nuni o rá dada o rá na̱na̱? \p \v 3 Nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hingo xa ꞌyøtꞌa ra tsꞌoquini, ni rá dada nixi rá na̱na̱ pa bi ꞌmʉi njani mrá goda. Xa njabʉ hønsɛ pa da hnequi rá tsꞌɛdi Ajua̱ de núꞌa̱ ma da tꞌøꞌtuabini. \v 4 Núbya ma patho mahyoni ga pɛpa rá ꞌbɛfi núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, ngueꞌa̱ ma da zø ra xuui, ne nuꞌbʉ́ ya hinda za to da mpɛfi. \v 5 De núbya dí ꞌbʉcua ja ra ximhai go guecagui drá ñotꞌi dí yoꞌtua yá mfeni ya ja̱ꞌi. \p \v 6 Nu mi uadi bi ma̱nga njabʉꞌa̱, bi zo rá jihni ja ra hai ne bi mantꞌa tsꞌʉ ra zi hai pa bi goꞌtsuabi ja yá da ra goda. \v 7 Ne bi ꞌñembabi: \p ―Grí ma bá nxʉca ja ra mothe Siloé. ―Nura thuhuꞌa̱ pøni da ꞌñena, xa ꞌbɛhni. \p Nepʉ nuꞌá̱ bi ma bá nxʉqui, ha nu mi mengui ya mi handi. \v 8 Nepʉ yá ꞌnangu ne núꞌʉ toꞌo xqui hyanda maꞌmɛtꞌo gue mrá godaꞌa̱ bi ꞌñémbabiꞌʉ: \p ―Go guehni mi hudi mi pɛti, ¿ha ngue ha̱? \p \v 9 Ha ꞌra mi ena: \p ―Go guehni. \p Ha nu maꞌra mi ena: \p ―Hina. Pøde rí hña̱tsꞌi ha̱, pe hingo guehni. \p Ha nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Majua̱ni go guecaguihma̱. \p \v 10 Nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌi bi ꞌyambabi ne bi ꞌñembi: \p ―¿Hanja tsa guí handbya? \p \v 11 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Núꞌa̱ ra ꞌñøhø rá thuhu ra Jesu go gueꞌa̱ bi gosca ra bøhai ja ma da ne bi ꞌñengagui: “Grí ma bá nxʉca Siloé.” Nepʉ nuga dá ma dá nxʉqui, hangue ꞌbestho ra oraꞌa̱ dá handi. \p \v 12 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌyambabi ne bi ꞌñembi: \p ―¿Habʉ bí ꞌbʉꞌa̱? \p Ne nuꞌá̱ bi ꞌñena: \p ―Hindí pa̱di. \s1 Ya fariseo bi ꞌyøꞌtua ya ntꞌani núꞌa̱ mrá goda \p \v 13 Nepʉ nuya ja̱ꞌiꞌʉ bi ziꞌtsua ya fariseo núꞌa̱ ra ꞌñøhø mrá goda. \v 14 Ha núꞌa̱ ra paꞌa̱ ra Jesu bi mantꞌa tsꞌʉ ra hai co rá jihni pa bi goꞌtsua yá da núꞌa̱ ra goda pa bi umba rá thandi, go mrá pa dega tsaya. \v 15 Nehe ya fariseo bi ꞌyambabi ra goda hanja xqui nja pa ya mi handi. Ne nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Núꞌa̱ ra ꞌñøhø rá thuhu ra Jesu bi gosca ra bøhai ja ma da, ne dá nxʉqui, y hangue dí handbya. \p \v 16 Ha nu ꞌraya fariseo bi ꞌñena: \p ―Núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱ hinxqui ꞌñehe de Ajua̱ ngueꞌa̱ hingui jamasu ra pa dega tsaya. \p Pe nu maꞌra mi ena: \p ―Nuꞌbʉ ꞌnadra ꞌyøtꞌatsꞌoquihma̱, hinda za da ꞌyøtꞌa nuya ya da̱nga ntꞌudi nguna̱. \p Ne ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱ñꞌʉ. \v 17 Hangue nuꞌʉ́ bi yopa ꞌyøꞌtua ya ntꞌani ra goda ne bi ꞌñembabi: \p ―Xiꞌaꞌi, ¿te go guí ma̱ngue de núꞌa̱ toꞌo bi xocꞌa ri da? \p Nuꞌá̱ bi ꞌñena: \p ―Nuga dí ena gue go gueꞌa̱ ꞌnará ꞌmɛhni Ajua̱. \p \v 18 Pe nuya nda̱ gá xodyoꞌʉ himi camfri gue go mi gueꞌa̱ mrá goda ne ya xqui xo yá da, hangue nuꞌʉ́ bi zompa rá dada ne rá na̱na̱. \v 19 Nepʉ bi ꞌyambabiꞌʉ ne bi ꞌñena: \p ―¿Ha go gueꞌa̱ ri tꞌʉhʉ guí ma̱ñhʉ gue ya mrá goda desde mi ꞌmʉi? ¿Hanja handbya ꞌbʉ? \p \v 20 Ha nurá dada ne rá na̱na̱ꞌa̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Dí pa̱he xá hño gue go gueꞌa̱ ma tꞌʉhe, ne desde mi ꞌmʉi ya mrá goda. \v 21 Pe hindí pa̱he hanja xa za xa hyandibya, nixi dí pa̱he toꞌo bi xocua yá da. Ya tsøxa yá jɛyaꞌa̱, go da ꞌyamfʉꞌa̱, nuꞌá̱ da za da xiꞌasɛhʉ. \p \v 22 Gueꞌa̱ bi da̱di rá dada ne rá na̱na̱ nguetho mi tsu yá nda̱ꞌʉ, ngueꞌa̱ nuyá nda̱ꞌʉ ya xqui go ꞌnara cohi gue nuꞌa̱ tóꞌo da ma̱ gue ra Jesu go gueꞌa̱ majua̱ni ra Cristo rá ꞌmɛhni Ajua̱ pa e da nda̱, núꞌá̱ da tꞌɛni de ja ra nija̱. \v 23 Hangue nurá dada ne rá na̱na̱ xqui ꞌñena: “Ya tsøxa yá jɛyaꞌa̱, ne da za gui ꞌyambasɛhʉ.” \p \v 24 Ha nuya nda̱ gá xodyo bi yopa zohna núꞌa̱ mrá goda ne bi ꞌñembabi: \p ―Xøcambeni Ajua̱ ne xicje núꞌa̱ majua̱ni. Ngueꞌa̱ nuje dí pa̱he gue núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱ toꞌo xa xocꞌa ri da, go gueꞌa̱ ꞌnara ꞌyøtꞌatsꞌoqui. \p \v 25 Ha nura goda bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuga hindí pa̱di ua ra ꞌyøtꞌatsꞌoqui o hina. Hønsɛ núꞌa̱ dí pa̱di, gue ndrá goda, ha nubyá ya dí handi. \p \v 26 Ha nuꞌʉ́ bi yopa ꞌyambabiꞌa̱ ne bi ꞌñembi: \p ―¿Te bi ꞌyøꞌtꞌaꞌi núꞌa̱ ra ꞌñøhø mri xocꞌa ri da? \p \v 27 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ya stá xiꞌahʉ ne hinguí ne gui camfrihʉ. ¿Hanja guí ne ga yopa xiꞌahʉ maꞌnaꞌqui? ¿Ha guí nehʉ gue neꞌaꞌihʉ dyá nxadiꞌihʉꞌa̱? \p \v 28 Ha nuꞌʉ́ bi zaniꞌa̱ ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌi go rá nxadiꞌiꞌa̱, ha nuje yá nxadiguihe ra Moise. \v 29 Nuje dí pa̱he gue Ajua̱ mi ña̱ui ra Moise, pe nura ꞌñøhøꞌa̱ guí ena, hindí pa̱he habʉ xqui ꞌñeheꞌa̱. \p \v 30 Ha nura goda bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¡Tengu gue nuꞌahʉ hinguí pa̱hʉ habʉ xqui ꞌñehe, ha nuꞌá̱ bi xoga ma da! \v 31 Ngueꞌa̱ dí pa̱hʉ gue Ajua̱ øtuabi yá tꞌadi núꞌa̱ toꞌo tsuꞌa̱ ne øꞌtuabi rá pahaꞌa̱, pe nuyá tꞌadi ya ꞌyøtꞌatsꞌoqui hingui øtuabi. \v 32 Ngueꞌa̱ hinhyaꞌmʉ stá øhʉ to xa xocua yá da ꞌnara ja̱ꞌi núꞌa̱ ya mrá goda desde mi ꞌmʉi. \v 33 ꞌBʉ núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱ hinxqui ꞌñehma̱ de Ajua̱, hinda za da ꞌyøthma̱ njabʉꞌa̱. \p \v 34 Ha nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌi desde ngá ꞌbʉi ya ngrá ꞌyøtꞌatsꞌoqui, y njabʉ ¿xi nguí ne gui xancaguihe? \p Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌyɛnga de ja ra nija̱. \s1 Ra ngoda de rá mfeni ꞌna \p \v 35 Ha nura Jesu bi ꞌyøde gue xqui tꞌɛnga de ja ra nija̱ núꞌa̱ mrá goda, bi hyoni, y nu mi yopa zʉdi bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌi, ¿ha guí camfribi rá Tꞌʉ Ajua̱? \p \v 36 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ndada, ¿toꞌoꞌa̱ pa da za ga camfri? \p \v 37 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Ya xcá hyandi, ne núꞌa̱ toꞌo guí ña̱uibya go guesɛꞌa̱. \p \v 38 Nuꞌbʉ́ núꞌa̱ mrá goda bi ꞌñena: \p ―Ma zi Hmuꞌi, dí camfriꞌi. \p Ne ꞌbestho bi ndandiña̱hmu pa bi nsundaꞌa̱. \v 39 Ne ra Jesu bi ꞌñena: \p ―Nuga stá eheua ja nuna ra ximhai pa ga øtꞌa ra tsꞌʉtbi, pa nuꞌʉ tóꞌo xa ngoda ja yá mfeni, ga xocua yá mfeni pa da ba̱di, ha nuꞌʉ tóꞌo beni gue ja yá mfa̱di, nja ngu núꞌʉ toꞌo xa xo yá da, ga japi da ngodaꞌʉ. \p \v 40 Ha ꞌraya fariseo núꞌʉ mi ꞌbahuiniꞌa̱ bi ꞌyøde núꞌa̱ te mi ma̱ñꞌa̱, ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue necje dyá godahe? \p \v 41 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉ gri godahma̱ha̱hʉ, nuꞌbʉ́ hingri tuhma̱ ri tsꞌoquihʉ. Pe nuꞌahʉ́ guí eñhʉ gue guí hanthʉ, hangue grí tuhʉ ri tsꞌoquihʉ. \c 10 \s1 Ra Jesu bi ma̱nga ꞌnara ꞌbede de ꞌnara nguꞌño \p \v 1 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo hingui cʉtꞌa ja ra gosthi nguꞌño, ne tontsꞌa maꞌna lado pa da yʉtꞌi, go gueꞌa̱ ꞌnara be ne ꞌnara dacate. \v 2 Núꞌa̱ toꞌo taca ya dɛti, go gueꞌa̱ ra maꞌyo, ne go gueꞌa̱ cʉtꞌa po ja ra gosthi. \v 3 Nura nsugosthi xoca ra gosthi pa da yʉtꞌa ra maꞌyo, ha nuya dɛti pa̱tuatho rá noya, ha nuꞌá̱ da zopa yá thuhu núꞌʉ yá mɛtiꞌa̱ pa da pøniꞌʉ. \v 4 Ha nu stí pønga gatho nuyá mɛtiꞌa̱, nuꞌá̱ di ꞌbɛtꞌo ne maꞌtiꞌʉ, ne nuyá dɛti di dɛniꞌa̱ ngueꞌa̱ pa̱tuatho rá noya. \v 5 Ngueꞌa̱ nuya dɛti hingui tɛna maꞌnaꞌño ra maꞌyo, nuꞌʉ́ da neꞌtsua ra ꞌrihi da ma, ngueꞌa̱ hingui pa̱tua rá noyaꞌa̱. \p \v 6 Ra Jesu bi xipabiꞌʉ nuna ra ꞌbede, pe nuꞌʉ́ himbi zo yá mfeni te mri bønga núꞌa̱ bi xipabiꞌʉ. \s1 Ra Jesu go ra hoga maꞌyo \p \v 7 Nepʉ ra Jesu bi yopa ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuga go guecagui drá gosthi habʉ thogui ya dɛti. \v 8 Gatho núꞌʉ toꞌo bá ꞌbɛtꞌo de gueque go gueꞌʉ myá be ne myá dacate ngueꞌa̱ mi ne da hyatꞌa ma dɛti pa da dɛniꞌʉ. Pe numa dɛti himbi ꞌyøtuabi núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ, ngueꞌa̱ hingo myá mɛtiꞌʉ. \v 9 Nuga go guecagui drá gosthi. Nuꞌa̱ tóꞌo da yʉtꞌa ja nuna ra gosthina̱ da mpøhø, ne nuꞌá̱ da nja ngu ꞌnara zi dɛti di cʉtꞌi di pøni pa da ñuni. \p \v 10 ꞌNara be bí ehe hønsɛ pa da mpe, ne pa da hñote, ne pa da huata ra taxo. Pe nuga stá ehe pa ga umba yá te ya ja̱ꞌi, ne nura teꞌa̱ go ꞌnara hoga te pa nza̱ntho. \v 11 Nuga go guecagui drá hoga maꞌyo, ngueꞌa̱ ꞌnara hoga maꞌyo da unga rá te po rá ngue yá dɛti. \v 12 Pe ꞌnara maꞌyo ꞌmɛgo núꞌa̱ su ya dɛti hønsɛ pa da hña̱nga rá tha̱ha̱, nuꞌá̱ ꞌbʉ da hyanda ꞌnara miꞌño bra ꞌñehe pa e da za ya dɛti, nuꞌá̱ da neꞌtsua ra ꞌrihi da ma ne da zopʉ ya dɛti ngueꞌa̱ hingo yá mɛti y hingo xi majua̱ni yá maꞌyoꞌʉ. Ha nura miꞌño da pɛntꞌi ꞌraya dɛti, ha nu maꞌra habʉraza da nxaniꞌʉ. \v 13 Njabʉ núꞌa̱ ra maꞌyo ꞌmɛgo da nestꞌihi da ma ngueꞌa̱ hingui tu rá mʉi de ya dɛti ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ꞌnara ꞌbɛgotho. \p \v 14-15 Nuga go guecagui drá hoga maꞌyo. Ngu pa̱cagui ma Dada ne dí pa̱caꞌa̱, njabʉ nehe dí pa̱di ma dɛti ne nuꞌʉ́ pa̱cagui nehe, ngueꞌa̱ ma mɛtigaꞌʉ, ne ma ga unga ma te po rá ngueꞌʉ. \v 16 Nehe ꞌbʉi maꞌra ma dɛti núꞌʉ hingyá mengu de nuna ra nguꞌño, ne nuꞌʉ́ mahyoni ga tsi nehe. Ne nuꞌʉ́ da ꞌyøscagui nu xcrá zofo, ne da ꞌñeheꞌʉ, ne njabʉ da ꞌnadra taxo ne da ꞌnadra maꞌyo, y nura maꞌyoꞌa̱ go guecsɛgui. \p \v 17 Ajua̱ ma Dada xi ri ma̱cagui ngueꞌa̱ ma ga unga ma te pa ga tu, ha nu xcrá tu, ma ga yopa nte maꞌnaꞌqui. \v 18 Pe hinto ma da hña̱ga ma te, ma ga tusɛ. Dí ha̱ ra tsꞌɛdi pa ga tusɛ, ne dí ha̱ ra tsꞌɛdi pa ga yopa nte maꞌnaꞌqui. Njabʉ bá ꞌbɛpcagui ma Dada. \p \v 19 Ha nuya xodyo ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱nga maꞌnaꞌquiꞌʉ ngueꞌa̱ bi ꞌyøde te mi ma̱nga ra Jesu. \v 20 Ndunthi de gueꞌʉ bi ꞌñena: \p ―Nuní ꞌñoui ra tsꞌonda̱hi ne xa ꞌbɛ rá mfeni. ¿Hanja guí øxhʉ núꞌa̱ te ma̱? \p \v 21 Ha nu maꞌra mi ena: \p ―Nuya noya ma̱ni hingyá noya dega tsꞌonda̱hi. ¿Ha gue ra tsꞌonda̱hi da za da xocuahma̱ yá da ꞌnara goda? \s1 Ya nda̱ gá xodyo himbi ne bi gamfri ra Jesu \p \v 22 Ne nuni Jerusale ja bi tꞌøtꞌni ꞌnara ngo, ne núꞌa̱ ra ngoꞌa̱ gueꞌa̱ ꞌnara feni de núꞌa̱ ra pa bi yopa ꞌnaꞌyo maꞌnaꞌqui ra nda̱nija̱ núꞌa̱ xqui yopa tha̱ni. Ha nuya paꞌʉ myá pa dega tsɛ. \v 23 Ha ra Jesu mi ꞌyoni ja ra porta núꞌa̱ mrá thuhu Salomó, go ꞌnamrá porta núꞌa̱ ra nda̱nija̱ꞌa̱. \v 24 Ha nuya nda̱ gá xodyo bi ꞌyɛntꞌa madethoꞌa̱ ne bi ꞌyambabi: \p ―¿Haꞌmʉ ma gui hñubga ma mʉihe? ꞌBʉ xi majua̱ni go gueꞌe grá Cristo rá ꞌmɛhniꞌi Ajua̱ pa gui nda̱, xi da xicje majua̱ni pa ga pa̱he. \p \v 25 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱tuabiꞌʉ ne bi ꞌñembi: \p ―Ya stá xiꞌaꞌihʉ ne nuꞌahʉ́ hinxcá camfrihʉ. Nuya ꞌbɛfi dí pɛfi de rá thuhu ma Dada, go gueꞌʉ udi toꞌogui. \v 26 Pe nuꞌahʉ hinguí camfrihʉ nguetho hingo ma dɛtiꞌihʉ, ngu ya stá xiꞌahʉ. \v 27 Numa dɛtiga øde núꞌa̱ dí ma̱, ne nuga dí pa̱caꞌʉ, ne nuꞌʉ́ tɛngagui. \v 28 Nuga dí umbabiꞌʉ ra te pa nza̱ntho, ne hinhyaꞌmʉ da ꞌmɛdi, nixi hinto da zingagui de ma ꞌyɛ. \v 29 Numa Dada núꞌa̱ toꞌo xa ꞌracaguiꞌʉ, maꞌna ja rá tsꞌɛdi de gatho, ne hinda za to da zinbabiꞌʉ de rá ꞌyɛꞌa̱. \v 30 Nuga ne ma Dada dí ꞌnathoꞌbe. \p \v 31 Nu mi ña̱ njabʉ nura Jesu, nuya nda̱ gá xodyo bi yopa gʉxa ya do pa xa hyohma̱ dega ncꞌahniꞌa̱. \v 32 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ndunthi ya hoga ꞌbɛfi stá øtꞌe ja ri thandihʉ núꞌʉ xpá ꞌñehe de ma Dada. ¿Ndaꞌa̱ de gue núꞌʉ ya ꞌbɛfi stá øtꞌe hinxá hño pa guí ne gui cꞌancahʉ? \p \v 33 Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hinga po rá ngue ꞌnara hoga ꞌbɛfi dí ne ga cꞌanꞌahe, hønsɛ ngueꞌa̱ guí ha̱cuabi rá nsu Ajua̱, ngueꞌa̱ nuꞌi ꞌnagrá ꞌñøhø nguje ne grí nhyɛcuaui Ajua̱. \p \v 34 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Xa tꞌofo ja ri leyhʉ gue Ajua̱ bi zofo ya nzaya núꞌʉ xqui hñutsꞌiꞌa̱, ne bi ꞌñembiꞌʉ: “Nuꞌahʉ gyá ajua̱hʉ.” \v 35 Y núꞌa̱ xa tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo hingui tsa to da ma̱ gue hinga majua̱ni. Ya gue Ajua̱ bi ꞌñembabi gue go ya ajua̱ núꞌʉ toꞌo bi hña̱ni rá noyaꞌa̱, \v 36 xihma̱ núꞌa̱ toꞌo bi hñuxa Ajua̱ ne bá pɛhniua ja ra ximhai, ¿hanja guí ma̱ñhʉ gue ha̱cua rá nsu Ajua̱ ngueꞌa̱ bi ꞌñena gue rá Tꞌʉꞌa̱? \v 37 Nuga dí øtꞌa ya tꞌøtꞌe ngu øtꞌa ma Dada. Pe nuꞌbʉ hindí øtꞌa ngu øtꞌa ma Dada, oguí camfriguihʉ. \v 38 Pe nuga dí øtꞌa ya tꞌøtꞌe núꞌʉ bí ehe ja ma Dada, hangue masque hingo gui camfriguihʉ gue go gueque ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, go da camfrihʉ gue núꞌʉ ya tꞌøtꞌe dí øtꞌe bí ehe de Ajua̱, pa njabʉ nehe xi da hñu ri mʉihʉ gui pa̱hʉ gue Ajua̱ ma Dada ꞌbʉi con gueque ne nuga dí ꞌbʉi con gueꞌa̱. \p \v 39 Nuꞌbʉ́ ya nda̱ gá xodyo maꞌnaꞌqui bi ꞌramanu pa xa gʉhma̱ꞌa̱, pe nuꞌá̱ bi maꞌa̱, himbi za te bi ꞌyøꞌtuaꞌʉ. \p \v 40 Nepʉ nura Jesu bi mengui pa riꞌnandi ra da̱the Jordá habʉ mi øtꞌa ra sistehe ra Xuua maꞌmɛtꞌo, ne ja bá ꞌbʉhniꞌa̱. \v 41 Ne ndunthi ya mengu de guehni bi ma bá cꞌa̱ꞌtsi ne mi eñꞌʉ: \p ―Nura Xuua hinte ma da̱nga ntꞌudi bi ꞌyøtꞌe, pe gatho núꞌa̱ bi xicjʉ de ra Jesu, majua̱ni xa njabʉ. \p \v 42 Y ja guehni ndunthi ya ja̱ꞌi bi gamfri gue ra Jesu go mi gueꞌa̱ xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \c 11 \s1 Rá du ra Lasaro \p \v 1 Y de mi ꞌbʉhni ra Jesu riꞌnandi ra da̱the Jordá, gueꞌbʉ mri hñenga ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Lasaro mrá me Betania nuni habʉ mrá mengu nehe ra Maria ne ra Marta núꞌʉ myá njuꞌa̱. \v 2 Núꞌa̱ ra Maria mrá nju nura Lasaro go gueꞌa̱ bi goꞌtsuabi ra hoga ñʉni ja yá ua ra Jesu, nepʉ bi oꞌtuabi co yá sta̱ꞌa̱. \v 3 Núꞌʉ ya ꞌbɛhña̱ mri ncu bi mɛmpa ra noya ra Jesu gue da tꞌembi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, núꞌa̱ ri hma̱di di hñeni. \p \v 4 Ha nu mi sipabi ra Jesu njabʉ, bi ꞌñenaꞌa̱: \p ―Núꞌa̱ ra hñeniꞌa̱ hingue xi pa da duꞌa̱. Xa njabʉ pa da hnequi rá nsunda Ajua̱, ne da hnequi rá nsunda rá Tꞌʉ Ajua̱ po rá ngueꞌa̱. \p \v 5 Ha nura Jesu xi mri ma̱di gatho núꞌʉ hñu mri ncu. \v 6 Masque myá hma̱diꞌʉ ne bi ꞌyøde gue ra Lasaro mri hñeni, pe ra Jesu hinga ꞌbestho bi ma, bá ꞌbʉhnitho má yo pa habʉ mi ꞌbʉiꞌa̱. \v 7 Nepʉ ja ꞌmɛfa nuꞌá̱ bi ꞌñembabi yá nxadi: \p ―Maha pa Judea maꞌnaꞌqui. \p \v 8 Ha nuyá nxadi bi ꞌñembabi: \p ―Xahnate, guí nu ya nda̱ gá xodyo de guehni ja mahaꞌmʉ mi ne xa hyoꞌaꞌi dega ncꞌahni. ¿Ha nuꞌi guí ne gui yopa mani maꞌnaꞌqui? \p \v 9 Nepʉ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha hinguí pa̱hʉ pɛꞌtsa ꞌrɛtꞌamayoho ora cada ra pa? Y nuꞌa̱ tóꞌo da ꞌño dega pa hinda hña̱xa ꞌnara mfeꞌtse, ngueꞌa̱ zø ra ñotꞌi ja ra ximhai, go gueꞌa̱ núꞌa̱ toꞌo øꞌtua rá paha Ajua̱ ne hinxa juatatho ra ꞌbɛfi núꞌa̱ bi umbi. \v 10 Pe nuꞌa̱ tóꞌo da ꞌño dega xuui da hña̱xa ra mfeꞌtse ngueꞌa̱ otho ra ñotꞌi, go gueꞌa̱ núꞌa̱ toꞌo hingui øꞌtuabi rá paha Ajua̱. \p \v 11 Mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra Jesu ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ma amigohʉ ra Lasaro bí a̱ha̱, pe nuga ma ga mani pa ga a de rá tꞌa̱ha̱. \p \v 12 Ha nuya nxadi bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, ꞌbʉ a̱ha̱, nuꞌá̱ ma da ña̱ni. \p \v 13 Pe nura Jesu mi ma̱ gue xqui du ra Lasaro, ha nuꞌʉ́ mi hu yá mʉi gue mi ma̱ de ra tꞌa̱ha̱tho. \v 14 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi xipabiꞌʉ de núꞌa̱ xqui nja ne bi ꞌñena: \p ―Ra Lasaro xa du. \v 15 Ne nuga xi drí johya ngueꞌa̱ dá njoꞌoni ora mi hñeni, ngueꞌa̱ go ꞌnara hño pa gueꞌahʉ, ngueꞌa̱ po rá ngueꞌa̱ maꞌna ma gui camfriguihʉ. Maha, ma ga cꞌa̱ꞌtshʉꞌa̱. \p \v 16 Nepʉ nura Toma núꞌa̱ mi tꞌembi ra Go, bi ꞌñemba yá minxadiui: \p ―Maha nehe pa grá tuhʉ mahyɛgui con guehni. \s1 Ra Jesu da gʉxa núꞌʉ xa du ne da umba ra te \p \v 17 Ha nu mi zønga ra Jesu ja ra hnini Betania, bi sipabi gue ya mi pɛꞌtsa goho ma pa xqui tꞌagui ra Lasaro. \v 18 Ha nura zi hnini Betania mi guetbʉ Jerusale mi pɛꞌtsa ngu hñu kilometro rá ñabʉ. \v 19 Ha xi ndunthi yá mixodyoui xqui ma da cꞌa̱ꞌtsa ra Marta ne ra Maria pa da hñuꞌmba yá mʉi ngueꞌa̱ xqui du yá cuꞌʉ. \v 20 Ha nu mi ꞌyøde ra Marta gue ya mi ma da zønga ra Jesu ja yá nguꞌʉ, bi ma bá tha̱di, pe nura Maria bi gotritho ja rá ngu. \v 21 Nepʉ ra Marta bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―Ma zi Hmuꞌi, nuꞌbʉ gri ꞌbʉhma̱ua hinxa duhma̱ ma cu. \v 22 Pe masqué, nuga dí pa̱di gue gatho núꞌa̱ te gui apabi Ajua̱, nuꞌá̱ da ꞌraꞌaꞌi. \p \v 23 Ha ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Ri cu ma da nangui de rá du. \p \v 24 Nepʉ nura Marta bi ꞌñembabi: \p ―Dí pa̱di gue ma da nangui de rá du núꞌa̱ ra pa de ra nga̱xhmai stí nanga gatho núꞌʉ maꞌra xa du. \p \v 25 Nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nuga ga jʉxa núꞌʉ xa du ne ga umbabiꞌʉ ra te. Nuꞌa̱ tóꞌo da gamfrigui, masque xa du, nuꞌá̱ ma da nja rá te. \v 26 Ne nuꞌa̱ tóꞌo ꞌbʉi ne camfrigui, hinhyaꞌmʉ da du. Xiꞌi, ¿ha gue guí camfri njabʉ? \p \v 27 Nepʉ nura Marta bi ꞌñembabi: \p ―Ha̱ha̱, ma zi Hmuꞌi, nuga dí camfri gue go gueꞌe grá Cristo, rá Tꞌʉꞌi Ajua̱, go gueꞌe ndí tøpꞌaꞌihe pa gui ꞌñehe nuua ja ra ximhai. \s1 Ra Jesu bi nzoni habʉ mi tꞌagui ra Lasaro \p \v 28 Ha ngu mi ma̱nga njabʉ ra Marta, ꞌbestho bi mengui pa bá umba ntꞌøde ra Maria rá cu, ne bi xipi zi njante pa hinto da ꞌyøde maꞌra, ne bi ꞌñembabi: \p ―Xa zø ra Xahnate bí tøpꞌaꞌi ꞌna̱. \p \v 29 Ha nu mi ꞌyødeꞌa̱ bi da̱ma ꞌmai ne bi ma bá cꞌa̱ꞌtsiꞌa̱. \v 30 Ne nura Jesu hinxqui yʉtꞌatho mbo ra hnini, ja bi gotritho habʉ xqui ma da da̱di hma̱ha̱ ra Marta. \v 31 Ha nuya xodyo núꞌʉ mi ꞌbʉhni ja rá ngu ra Maria mi huꞌmba rá mʉi, ngu xi bi hyandiꞌʉ gue ra Maria bi da̱ma ꞌmai ne bi bøni de rá ngu, nuꞌʉ́ bi dɛni ne mri ꞌñémbabiꞌʉ ꞌna ngu ꞌna: \p ―Nuni rí ma da nzoni habʉ bí tꞌagui rá cu. \p \v 32 Nepʉ ra Maria bi zøni habʉ mi ꞌbʉ ra Jesu, y ngu bi hyandi bi ndandiña̱hmu ja yá uaꞌa̱ ne bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, nuꞌbʉ gri ꞌbʉhma̱ua hinxa duhma̱ ma cu. \p \v 33 Ha nu mi hyanda ra Jesu gue ra Maria xi mi zoni ne núꞌʉ ya xodyo mbra ꞌñoui mi zoniꞌʉ nehe, nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ntsøꞌmi ne bi du rá mʉi. \v 34 Nepʉ bi ꞌñenaꞌa̱: \p ―¿Habʉ xcá aguihʉꞌa̱? \p Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, maha ma ga uꞌtꞌahe. \p \v 35 Nepʉ ra Jesu bi nzoni. \v 36 Ha nuya xodyo bi ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―A, xi mri ma̱dihma̱. \p \v 37 Pe ꞌra de gueꞌʉ bi ꞌñena: \p ―Nuni go guehni bi xocua yá da núꞌa̱ ra goda. ¿Ha hinxa zahma̱ xa ꞌyøtꞌe nehe pa hinxa duhma̱ ra Lasaro? \s1 Ra Jesu bi gʉxa ra Lasaro de rá du \p \v 38 Ha nura Jesu bi yopa du rá mʉi, nepʉ bi zøni habʉ xqui tꞌagui ra Lasaro. Xqui thiꞌtsi ja ꞌnara cʉtsꞌi, ne mi jotꞌi co ꞌnara xingdo. \v 39 Ha ra Jesu bi ꞌñena: \p ―Hña̱cjʉ ra do. \p Ha nura Marta núꞌa̱ mrá cu núꞌa̱ xqui du bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ya strá nxa̱ ngueꞌa̱ ya pɛꞌtsa goho ma pa de xa du. \p \v 40 Ha ra Jesu bi ꞌñembabi ra Marta: \p ―¿Ha gue hinstá xiꞌaꞌi gue nuꞌbʉ gui camfri ma gui hyandua rá nsunda Ajua̱? \p \v 41 Nepʉ nuya ja̱ꞌi bi hña̱ca núꞌa̱ ra do xqui jotꞌa ra ntꞌagui. Nepʉ nura Jesu bi nøtsꞌe pa mahetsꞌi ne bi ꞌñena: \p ―Ma Dadaꞌi, dí ꞌraꞌaꞌi ra jama̱di ngueꞌa̱ xcá ꞌyøde núꞌa̱ stá aꞌaꞌi. \v 42 Nuga dí pa̱di nza̱ntho guí øde núꞌa̱ dí aꞌaꞌi. Pe dá ma̱nga njabʉ po rá ngue ya ja̱ꞌi ꞌbʉcua con gueque, pa njabʉ da za da gamfriyʉ gue go gueꞌe xcá pɛncagui. \p \v 43 Ha mi uadi bi ꞌyapa Ajua̱ njabʉ, nepʉ bi ña̱ ntsꞌɛdi bi ꞌñena: \p ―¡Lasaro, bá pøni! \p \v 44 Ha ra Lasaro ꞌbestho bá pøni mi ꞌbantꞌa yá ꞌyɛ ne yá ua co ꞌraya xʉni dutu, ne mi ꞌbantꞌa rá ña̱xu co maꞌna ra dutu. Ha ra Jesu bi ꞌñembabi ya ja̱ꞌi: \p ―Xoꞌtuahʉ ya xʉni dutu. \s1 Ya nda̱ gá xodyo bi ꞌñʉꞌti pa hanja da za da gʉ ra Jesu \r (Mt. 26:1-5; Mr. 14:1-2; Lc. 22:1-2) \p \v 45 Nuꞌbʉ́ núꞌʉ ya xodyo mri ꞌñoui ra Maria mi hyanda núꞌa̱ bi ꞌyøtꞌa ra Jesu, ndunthi de gueꞌʉ bi gamfriꞌa̱. \v 46 Pe ꞌra bi ma bá xipabi ya fariseo núꞌa̱ te xqui ꞌyøtꞌeꞌa̱. \v 47 Nuꞌbʉ́ nuya nda̱ gá macja̱ ne ya fariseo bi ꞌyøtꞌa ꞌnara hmuntsꞌi ne bi ꞌñena: \p ―¿Te ga øthʉ? Ngueꞌa̱ nura ꞌñøhøꞌa̱ xi øtꞌa ndunthi ya da̱nga ntꞌudi. \v 48 Nuꞌbʉ ga hoptahʉ njabʉ, gatho ya ja̱ꞌi da gamfriꞌa̱, ne ꞌmɛfa da ꞌñehe ya me Nroma da hña̱nga ma nija̱hʉ ne da zinga ma ja̱ꞌihʉ. \p \v 49 Pe ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Caifá mrá da̱nga nda̱ gá macja̱ núꞌa̱ ra jɛyaꞌa̱, nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌahʉ hinte ri fa̱dihʉ. \v 50 ¿Ha hinguí pa̱hʉ gue maꞌna xá hño da du ꞌnada ra ꞌñøhø pa hinda du gatho ya ja̱ꞌi, pa njabʉ hinda ꞌmɛdi ya ja̱ꞌi mengu ma haihʉ? \p \v 51 Pe núꞌa̱ ra Caifá himbi bensɛ núꞌa̱ bi ma̱. Pe ngueꞌa̱ mrá da̱nga nda̱ gá macja̱ núꞌa̱ ra jɛyaꞌa̱, Ajua̱ bi umbabi nuya ya noya, hangue bi ma̱ gue ra Jesu mi ma da du po rá ngue ya me Judea. \v 52 Y hingue hønsɛ po rá ngue ya menguni, pe nehe pa gatho yá ba̱tsi Ajua̱ núꞌʉ xa nxani habʉraza de ra ximhai, pa da ꞌnathoꞌʉ. \v 53 Hangue de gueꞌbʉ bi ꞌñʉꞌtiꞌʉ pa hanja da hyohma̱ꞌʉ ra Jesu. \p \v 54 Hangue ra Jesu ya himbi sigui bi ꞌño habʉraza pa bi ña̱ ja yá thandi ya xodyo, ne bi ma de guehni Judea pa ja ꞌnara tꞌʉca hnini rá thuhu Efraí, guetbʉ habʉ ja ꞌnara ꞌyoꞌmtha, ne ja bá ꞌbʉhuini yá nxadi. \p \v 55 Ha ya mi ma da datꞌa ra pa de ra pascua ꞌnará ngo ya xodyo, y ndunthi ya ja̱ꞌi de habʉraza ya zi tꞌʉhnini bi ma Jerusale ante ra ngo pa da ntꞌaxqui ngu myá nza̱iꞌʉ. \v 56 Ne go gueꞌʉ mi ꞌyo mi honga ra Jesu, y de mi ꞌbʉhni ja ra nda̱nija̱, mri ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―¿Te guí beñhʉ? ¿Ha gue hinda ꞌñecua ja ra ngoꞌa̱ ꞌbʉ? \p \v 57 Ha ya nda̱ gá macja̱ ne ya fariseo xqui manda gue nuꞌbʉ toꞌo da ba̱di habʉ di ꞌyoꞌa̱ da xipabiꞌʉ, pa da gʉ ntsꞌa̱hniꞌa̱. \c 12 \s1 ꞌNara ꞌbɛhña̱ bi goꞌtsua ꞌnara njotsꞌi ja yá ua ra Jesu nuni Betania \r (Mt. 26:6-13; Mr. 14:3-9) \p \v 1 Y mri ꞌbɛ ꞌrato ma pa pa da datꞌa ra ngo de ra pascua, nura Jesu bi ma pa Betania habʉ mi ꞌbʉ ra Lasaro núꞌa̱ xqui gʉtsꞌi de rá du. \v 2 Y ja bi tꞌøꞌtuani ꞌnara ntꞌoxi ra Jesu. Ra Marta go mrá møxmexa, ne nura Lasaro mi huhuini ra Jesu ja ra mexa co maꞌra ya ja̱ꞌi. \v 3 Nepʉ ra Maria mri hña̱ nde litro ra hoga ñʉni mi ꞌraꞌta ra nardo ne xi mri muui ndunthi, ne bi goꞌtsuabi ja yá ua ra Jesu, nepʉ bi oꞌtuabi co yá sta̱, ne bi mfontꞌa núꞌa̱ ra ñʉni gatho mbo ra ngu. \v 4 Nuꞌbʉ́ ra Juda Iscariote núꞌa̱ mrá tꞌʉ ra Simu ne ꞌnamrá nxadi ra Jesu, ne go gueꞌa̱ mi ma da daꞌa̱, bi ꞌñena: \p \v 5 ―¿Hanja himbi ꞌba núꞌa̱ ra hoga ñʉniꞌa̱ xi xá ma̱di? Xa za xa ꞌbahma̱ po hñu nthebe denario, ne nura boja̱ꞌa̱ xa thecuahma̱ ya zi hyoya. \p \v 6 Nura Juda bi ma̱ njabʉ ngueꞌa̱ mrá be, ne ngueꞌa̱ go mi pɛꞌtsa ra ncʉboja̱ ne mi jʉ núꞌa̱ go mi ne de ja ra buxa, ne hingue xi majua̱ni mri hueca ya hyoyaꞌa̱. \v 7 Pe nura Jesu bi ꞌñembabi ra Juda: \p ―Ote guí xipabi. Nuní bi goscagui nuna ñʉni ja ma ua pa nura paꞌa̱ de ma ntꞌagui. \v 8 Ngueꞌa̱ nuya hyoya nza̱ntho ma da ꞌmʉi con gueꞌahʉ, pe nuga hinga nza̱ntho ma ga ꞌbʉiua con gueꞌahʉ. \s1 Ra ntꞌʉꞌti pa dra thohma̱ ra Lasaro \p \v 9 Nepʉ xi ndunthi ya xodyo bi sipabi gue ra Jesu mi ꞌbʉhni Betania, ne bi maꞌʉ pa bá cꞌa̱ꞌtsiꞌa̱, y hingue hønsɛ pa da cꞌa̱ꞌtsa ra Jesu, nehe pa bá handa ra Lasaro núꞌa̱ xqui gʉxa ra Jesu de rá du. \v 10 Nuꞌbʉ́ nuya nda̱ gá macja̱ bi ꞌñʉꞌti pa da hyohma̱ ra Lasaro nehe. \v 11 Ngueꞌa̱ po rá ngue ra Lasaro ndunthi ya xodyo xqui ꞌuegue de gueꞌʉ ne bi gamfriꞌʉ ra Jesu. \s1 Ra Jesu bi yʉtꞌi ja ra hnini Jerusale \r (Mt. 21:1-11; Mr. 11:1-11; Lc. 19:28-40) \p \v 12 Ha nurá hyaxꞌa̱ gatho ya ja̱ꞌi núꞌʉ xqui ma ra ngo de ra pascua nuni Jerusale bi ꞌyøde gue ra Jesu mi ma da zøni de guehni. \v 13 Ne nuꞌʉ́ bi doca ya dɛnthi ne bi ma bá tha̱di ra Jesu ne mi mantaꞌʉ mi ena: \p ―¡Xá nsunda Ajua̱! ¡Ajua̱ da ja̱pi nuni toꞌo bá ehe de rá thuhuꞌa̱! ¡Ajua̱ da ja̱pi nuni ma Nda̱hʉ nújʉ dyá me Israelhʉ! \p \v 14 Ha nura Jesu bi zʉdi ꞌnara zi tꞌʉbru ne bi tøgueꞌa̱ pa bi nja ngu núꞌa̱ xqui tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: \q1 \v 15 Oxqui ntsuhʉ, núꞌahʉ gyá menguhʉ Sión; \q1 ndi, hyanthʉ, xa ꞌñepʉ ri Nda̱hʉ, \q1 bra tøgue ꞌnara zi tꞌʉbru. \p \v 16 Ha nuyá nxadi hinga ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi zo yá mfeni hanja xqui njabʉ. Pe núꞌbʉ mi yopa nte ra Jesu ne bi yopa menga mahetsꞌi, nuꞌbʉ́ ha̱, bi beni yá nxadi gue xqui tꞌofo njabʉ de gueꞌa̱, ne xqui njabʉ ngu núꞌa̱ xqui tꞌofo. \p \v 17 Núꞌʉ ya ja̱ꞌi mi ꞌbʉhni nura oraꞌa̱ ra Jesu bi xipa ra Lasaro da bøni de ra ntꞌagui ne bi gʉtsꞌi de ra du, nuꞌʉ́ xqui ꞌyonga ra ꞌbede de núꞌa̱ xqui hyantꞌʉ. \v 18 Hangue ndunthi ya ja̱ꞌi xqui bøni de ra hnini pa bá tha̱di ra Jesu ngueꞌa̱ xqui ꞌyøde de núꞌa̱ ra da̱nga ntꞌudi xqui nja. \v 19 Nepʉ ya fariseo mri ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―¡Ha ngue dí xiꞌahʉ gue hinda za te gui ꞌyøthʉ! Ndi, gatho ya ja̱ꞌi di dɛnini, hinda za to da za̱miyʉ. \s1 ꞌRaya me Grecia mi honga ra Jesu \p \v 20 Nehe ꞌraya me Grecia xqui ma Jerusale ja núꞌa̱ ra ngo pa da xøcambeniꞌʉ Ajua̱. \v 21 Y núꞌʉ ya me Grecia bi ma bá tsʉdi ra Lipe núꞌa̱ mrá me Betsaida de ra hai Galilea, ne bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, dí nehma̱he ga ña̱he co ra Jesu. \p \v 22 Nepʉ bi ma nura Lipe bá xipabi ra Andre, ne ri yohoꞌʉ bi ma bá xipa ra Jesu. \v 23 Ha ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ya bi zø ra ora pa da du Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi ne da yopa menga pa mahetsꞌi. \v 24 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, ꞌbʉ ꞌnara nda dega trigo ꞌbɛꞌtsitho ne hinda ꞌbotꞌa ja ra hai, hinda nxa̱ndi. Pe nuꞌbʉ xa ꞌbotꞌi, ma da unga ndunthi ra sofo. \v 25 Nuꞌa̱ tóꞌo da ma̱di rá te, ma da ꞌbɛdi, pe nuꞌa̱ tóꞌo hingui ma̱di rá te nuua ja ra ximhai, núꞌá̱ go gueꞌa̱ ma da mɛꞌtsa rá te pa nza̱ntho. \v 26 Nuꞌa̱ tóꞌo da mɛpcagui, mahyoni da dɛngagui, y nu habʉ ga ꞌbʉiga da ꞌmʉhni nehe. Ha nuꞌa̱ tóꞌo da mɛpcagui, ma Dada ma da ꞌñeꞌtsua rá nsu. \s1 Ra Jesu bi ma̱ de rá du \p \v 27 Nubyá xi dí tu ma mʉi. ¿Te ma ga apa Ajua̱ ma Dada? ¿Ha ga xipa njaua: “Ma Dadaꞌi, ña̱ngagui de núꞌa̱ ma ga thogui nuna ra orabya”? Pe hinda za ga embi njabʉ, ngueꞌa̱ pa guehna stá ehe. \v 28 Ma Dadaꞌi, ꞌyøtꞌe núꞌa̱ go ri paha pa dra nsundaꞌi ri thuhu. \p ꞌBestho ra oraꞌa̱ bi ntꞌøde ꞌnara noya de mahetsꞌi núꞌa̱ bi ꞌñena: \p ―Ya stá øtꞌe ne ma ga yopa øtꞌa maꞌnaꞌqui. \p \v 29 Ha nura hmuntsja̱ꞌi mi ꞌbahni ra oraꞌa̱ bi ꞌyøde núꞌa̱ ra noya de mahetsꞌi, ne ꞌra bi ꞌñena gue mi ꞌnara ngani, ha nu maꞌra mi ena gue ꞌnara ɛnxɛ bi zofoꞌa̱. \p \v 30 Nepʉ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hingo po rá ngueque xa ntꞌøde núꞌa̱ ra noya, hønsɛ po rá ngueꞌahʉ. \v 31 Nubyá núꞌʉ ya meximhai hinda ne da gamfrigui ma dra tꞌɛꞌmbabi pa dra castigaꞌʉ, ne ma dra tha̱cuabi rá tsꞌɛdi ra tsꞌonda̱hi núꞌa̱ ri nda̱ ja nuna ra ximhai. \v 32 Nuga ma dra tsꞌʉtcagui maña̱ ja ꞌnara ponza pa da thogagui, y nu sta tꞌøtque njabʉ, ma da gamfrigui ndunthi ya ja̱ꞌi po rá ngue ma du. \p \v 33 Nuꞌá̱ bi ma̱nga njabʉ pa da fa̱di te ma du mi ma da duꞌa̱. \v 34 Nepʉ nuya ja̱ꞌi bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌi guí ena gue go gueꞌe Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi, ne nuje ndí hu ma mʉihe gue go guetꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ mi ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. Pe nuꞌi guí ena gue mahyoni ma dra tsꞌʉta maña̱ ja ra ponza Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi. Pe nura ley ma̱ gue ra Cristo ma da ꞌmʉi pa nza̱ntho. Nuꞌbʉ́ ¿te rá ꞌbɛfi Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi? ¿Ha go gueꞌa̱ núꞌa̱ mi ma da mɛhna Ajua̱ pa da nda̱? \p \v 35 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga drá ñotꞌi dí yoꞌtꞌa ri mfenihʉ. Pe ya tsꞌʉtho ya pa dí ꞌbʉi con gueꞌahʉ. Hangue mientra dí ꞌbʉi con gueꞌahʉ, tɛngaguihʉ, pa hingui njahʉ ngu núꞌa̱ toꞌo bi zʉ ra ꞌbɛxuui, ngueꞌa̱ nuꞌa̱ tóꞌo ꞌyo ja ra ꞌbɛxuui hingui pa̱di habʉ rí ma. \v 36 De dí ꞌbʉiua pa ga yoꞌtꞌaꞌihʉ, camfriguihʉ, pa njabʉ dyá mɛtiꞌihʉ ra ñotꞌi. \p Ha nu mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra Jesu, bi ꞌuegue de gueꞌʉ bi ma bá ꞌbʉi habʉ hinda ba̱diꞌʉ. \s1 Hanja ya xodyo himbi gamfri ra Jesu \p \v 37 Masque ra Jesu xqui ꞌyøtꞌa ndunthi ya da̱nga ntꞌudi ja yá thandi nuya xodyo, pe nuꞌʉ́ himbi gamfri. \v 38 Bi njabʉ ngu núꞌa̱ xqui ꞌyofo ra ba̱di Isaía habʉ ena: \q1 Ma zi Hmuꞌi, ¿to ja gueꞌa̱ xa gamfri ma noyahʉ? \q1 ¿To ja gueꞌa̱ xa gamfriꞌi ngueꞌa̱ xcá ꞌyøtꞌa ya da̱nga ntꞌudi? \m \v 39 Nuꞌʉ́ himi tsa da gamfri ngueꞌa̱ bi njabʉ ngu núꞌa̱ xqui ꞌyofo ra ba̱di Isaía ja maꞌna ra xɛni habʉ ena: \q1 \v 40 Ajua̱ bi goꞌtua yá daꞌʉ ne bi japi bi megui yá mfeni, \q1 pa himbi hyandi co yá da, \q1 nixi bi ba̱di co yá mfeni, \q1 pa himbi ñobriꞌʉ ne pa njabʉ nuga himbi za dá pøhøꞌʉ. \m \v 41 Ra Isaía bi ma̱nga njabʉ de ra Jesu ngueꞌa̱ xqui hyandua rá nsundaꞌa̱, hangue mi ma̱ de gueꞌa̱. \p \v 42 Masque njabʉ, pe asta ꞌraya nda̱ gá xodyo nehe bi gamfri gue ra Jesu go gueꞌa̱ xpá mɛhna Ajua̱ pa da nda̱, pe nuꞌʉ́ hinto bi xipabi ngueꞌa̱ mi tsu ya fariseo da ꞌyɛniꞌʉ de ra nija̱. \v 43 Ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ maꞌna mi ne da pønga yá hmi ja yá thandi ya ja̱ꞌi que ja rá thandi Ajua̱. \s1 Ya ja̱ꞌi tuda yá tsꞌoqui ngueꞌa̱ himbi gamfri núꞌa̱ bi ma̱nga ra Jesu \p \v 44 Ra Jesu bi ña̱ ntsꞌɛdi ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌa̱ tóꞌo camfrigui, hingue hønsɛ camfriguiga, nehe camfri núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \v 45 Ne nuꞌa̱ tóꞌo handga ma ꞌmʉi, ja ra uɛnda handua rá ꞌmʉi núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \v 46 Nuga go guecagui drá ñotꞌi stá eheua ja ra ximhai pa nuto gatho da gamfrigui ga pøni de ja ra ꞌbɛxuui. \v 47 Nuꞌa̱ tóꞌo øde núꞌa̱ dí ma̱, ne hinda ne da ꞌyøtꞌe, nuga hingo ma ga ɛꞌmbi pa da ma ja ra nidu, ngueꞌa̱ nuga stá ehe pa ga pøhø ya ja̱ꞌi, hingue pa ga ɛꞌmbi da ma ja ra nidu. \v 48 Nuꞌa̱ tóꞌo hingui numansugui ne hingui ne da gamfri núꞌa̱ dí ma̱, go gueꞌa̱ ma da tꞌɛꞌmbi pa ja ra nidu, ne numa noya go gueꞌa̱ ma da ꞌyɛꞌmbi núꞌa̱ ra pa de ra nga̱xhmai. \v 49 Ngueꞌa̱ nuga hinstá bensɛ núꞌa̱ dí ma̱. Ma Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui go gueꞌa̱ xa ꞌbɛpcagui pa ga xiꞌahʉ núꞌa̱ bi xiqui. \v 50 Ne dí pa̱di gue núꞌʉ ya noya xa ꞌbɛpqui ga ma̱ go gueꞌʉ unga ra te pa nza̱ntho. Hangue dí xiꞌahʉ ngu núꞌa̱ xa xicagui ma Dada. \c 13 \s1 Ra Jesu bi xʉcua yá ua yá nxadi \p \v 1 Nura pa ante ra ngo de ra pascua, ra Jesu mi pa̱di gue ya xqui zø ra ora pa da ma de guecua ja ra ximhai pa da yopa mengui habʉ bí ꞌbʉ Ajua̱ rá Dada. Nuꞌá̱ nza̱ntho bi ma̱di núꞌʉ toꞌo yá mɛtiꞌa̱, ne xi ra da̱ngui rá hma̱te bi mɛꞌtsuabiꞌʉ. \p \v 2 Ha ra Jesu bi ntꞌoxiui yá nxadi. Ha ra tsꞌonda̱hi ya xqui yʉtꞌa ja rá mfeni ra Juda Iscariote núꞌa̱ mrá tꞌʉ ra Simu, pa da da ra Jesu. \v 3 Ha ra Jesu mi pa̱di gue bá ehe de habʉ mi ꞌbʉhui Ajua̱ rá Dada pa da ꞌmʉcua ja ra ximhai, ne mi pa̱di nehe gue ya mi ma da yopa mengui pa da ꞌmʉhuiꞌa̱. Nehe mi pa̱di gue Ajua̱ rá Dada ya gatho xqui ꞌyɛntꞌua ja rá ꞌyɛꞌa̱. \v 4 Hangue nuꞌá̱ bi ꞌmai de ja ra mexa habʉ mri ntꞌoxiꞌʉ ne bi hña̱ca rá patꞌi ne bi ngʉtꞌa ꞌnara ntꞌotꞌyɛ. \v 5 Ne bi xitꞌa ra dehe ja ꞌnara nsʉꞌyɛ, ne bi mʉdi bi xʉcua yá ua yá nxadi. Nepʉ mi oꞌtuabi co núꞌa̱ ra ntꞌotꞌyɛ mri ngʉtꞌiꞌa̱. \p \v 6 Ha nu mi ma da xʉcuabi yá ua ra Pedro, ra Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ¿ha gue go ma gui xʉga ma uaga? \p \v 7 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nubyá hingui tsa da zo ri mfeni núꞌa̱ dí øtꞌe, pe ꞌmɛfa ha̱, ma gui pa̱di. \p \v 8 Nura Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌi hinhyaꞌmʉ ma gui xʉga ma uaga. \p Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ hinga xʉcꞌa ri ua, hinte guí pɛꞌtsi de gueque. \p \v 9 Nuꞌbʉ́ ra Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, nuꞌbʉ́, hingue hønsɛ ma ua gui xʉgagui, xʉga ma ꞌyɛ ne ma ña̱xu nehe. \p \v 10 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Núꞌa̱ toꞌo ya xa nxaha, ya hinga mahyoni da yopa ntꞌaxca maꞌnaꞌqui, hønsɛ da sʉcua yá ua, ngueꞌa̱ ya xá ntꞌaxi gatho rá ndoꞌyo. Ha nuꞌahʉ ya xá ntꞌaxiꞌihʉ, masque hinga gathoꞌihʉ. \p \v 11 Nuꞌá̱ mi pa̱di toꞌo mi ma da daꞌa̱, hangue bi ꞌñena gue hinxmá ntꞌaxi gathoꞌʉ. \p \v 12 Ha nu mi uadi bi xʉcua yá uaꞌʉ, bi yopa hñuxa rá patꞌi ne bi hñudi maꞌnaꞌqui ja ra mexa ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha tso ri mfenihʉ núꞌa̱ stá øꞌtꞌaꞌihʉ? \v 13 Nuꞌahʉ guí enjʉ go gueque ri Xahnateguihʉ ne ri Hmuguihʉ. Núꞌa̱ guí enjʉ gueꞌa̱ majua̱ni, ngueꞌa̱ ha̱, go guecagui. \v 14 Hangue ngueꞌa̱ núga ri Hmuguihʉ ne ri Xahnateguihʉ ne stá xʉcꞌa ri uahʉ, hangue nuꞌahʉ́ nehe rí ꞌñepꞌahʉ gui nxʉcua uahʉ ꞌna ngu maꞌna. \v 15 Dí uꞌtꞌaꞌihʉ njabʉ pa neꞌahʉ da za gui ꞌyøthʉ ngu núꞌa̱ stá øꞌtꞌaꞌihʉ. \v 16 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, ꞌnara ꞌbɛgo hingo maꞌna ri mandaꞌa̱ que rá hmu, nixi ꞌnara ꞌmɛhni hingo ri mandaꞌa̱ que núꞌa̱ toꞌo xa mɛhni. \v 17 Nuꞌbʉ gui pa̱hʉ núꞌa̱ dí xiꞌahʉ, ne ꞌbʉ gui ꞌyøthʉ, nuꞌbʉ́ gui nja̱pihʉ. \p \v 18 Pe hindí ma̱ de gathoꞌihʉ, ngueꞌa̱ dí pa̱ꞌaꞌihʉ núꞌahʉ stá huanꞌaꞌihʉ pa dua nxadiꞌihʉ, ne stá huanꞌahʉ pa da njabʉ ngu núꞌa̱ ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Xa gʉgui dega ncontra núꞌa̱sɛ toꞌo stá ñuꞌme.” \v 19 ꞌBɛdi da njabʉ ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, pe nubyá dí xiꞌahʉ núꞌa̱ te ma da nja, pa nu stí njabʉ, da za gui camfrihʉ gue go gueque ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ. \v 20 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo da numansu ma ꞌmɛhni, go gueque numansugui; ne nuꞌa̱ tóꞌo da numansugui, go numansu núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \s1 Ra Jesu bi ma̱ gue ra Juda ma da daꞌa̱ \r (Mt. 26:20-25; Mr. 14:17-21; Lc. 22:21-23) \p \v 21 Ha nu mi ma̱nga njabʉ ra Jesu, bi du rá mʉi, ne bi xipabi yá nxadi te mri bønga núꞌa̱ mi ma̱, ne bi ꞌñena: \p ―Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, ꞌna de gueꞌahʉ ma da dagagui. \p \v 22 Ha nuya nxadi bi nʉꞌtua daꞌʉ ngueꞌa̱ himi pa̱di toꞌo ꞌna de gueꞌʉ núꞌa̱ mi ma̱ñꞌa̱. \v 23 Ha ꞌnara nxadi núꞌa̱ xi mrá hma̱di ra Jesu, ja mi huhni ja rá hyoꞌa̱. \v 24 Y nura Pedro bi ꞌñutua ra seña núꞌa̱ ra hma̱ca nxadi pa da ꞌyambabi ra Jesu toꞌoꞌa̱. \v 25 Nepʉ nuꞌá̱ xqui ncahma guetbʉ ja rá tiña̱ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―¿Toꞌo ꞌna de guecje, ma zi Hmuꞌihe? \p \v 26 Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Núꞌa̱ toꞌo ga umba ra cꞌathuhme go gueꞌa̱. \p Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi poꞌmba ra thuhme ne bi umbabi ra Juda Iscariote núꞌa̱ mrá tꞌʉ ra Simu. \v 27 Ha nura Juda mi hña̱nga núꞌa̱ ra cꞌathuhme gueꞌa̱ ra ora bi yʉtꞌa ra Satá ja rá mfeniꞌa̱ pa da ꞌyøꞌtua rá ꞌbɛfi. Nepʉ nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Núꞌa̱ guí beni gui ꞌyøtꞌe, ꞌyøtꞌe ꞌbestho. \p \v 28 Pe ni ꞌna de gue núꞌʉ mi huhni ja ra mexa himbi zo yá mfeni hanja bi xipabi njabʉꞌa̱. \v 29 Ngueꞌa̱ nura Juda go mi pɛꞌtsa ra ncʉboja̱, hangue ꞌra de gueꞌʉ mi hu yá mʉi gue ra Jesu xqui xipabi gue da ma da danga te mahyoni pa ja ra ngo, o pa da umbi te da umba ya hyoya. \v 30 Ne ngu xi bi hña̱nga nura cꞌathuhme, ꞌbestho bi bøni. Ne ya xmá ꞌmɛxuui ra oraꞌa̱. \s1 Ra ꞌraꞌyo hmanda \p \v 31 Ha nu mi bønga ra Juda, bi ꞌñenga ra Jesu: \p ―Nubyá ma da hnequi rá nsunda Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi po núꞌa̱ ma da thogui. Ne po rá ngueꞌa̱ ma dra nsunda Ajua̱. \v 32 Nepʉ Ajua̱ ma da umba rá nsu pa di mahyɛguiui yá nsu, ne ma da ꞌyøtꞌe ꞌbestho. \v 33 Ma zi tꞌʉꞌihʉ, ya hinga ma ga ꞌbʉi ndunthi con gueꞌahʉ. Ma gui hyongaguihʉ, ne ngu stá xipa ya nda̱ gá xodyo, njabʉ nehe dí xiꞌahʉbya: Hinda za gui mahani habʉ grá maga. \v 34 Nubyá ꞌnara ꞌraꞌyo hmanda dí tsocꞌahʉ: Má̱dihʉ ꞌna ngu maꞌna, nja ngu stá ma̱ꞌaꞌihʉ, njabʉ nehe gui má̱dihʉ ꞌna ngu maꞌna. \v 35 ꞌBʉ gui má̱dihʉ ꞌna ngu maꞌna, nuꞌbʉ́ njabʉ da ba̱di gatho ya ja̱ꞌi gue majua̱ni ma nxadiꞌihʉ. \s1 Ra Jesu bi ma̱ gue ra Pedro ma da gøniꞌa̱ \r (Mt. 26:31-35; Mr. 14:27-31; Lc. 22:31-34) \p \v 36 Ha nura Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ¿habʉ ma gui ma? \p Ha nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Hinda za ga mɛuibya habʉ grá maga. ꞌMɛfa ha̱, ma gui mani. \p \v 37 Ha nura Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ¿hanja hinda za ga mɛuibya? Nuga masque ga tu por gueꞌe. \p \v 38 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue ma gui tugue po rá nguecagui? Xi majua̱ni dí xiꞌaꞌi, ma gui cøngagui hñuꞌqui ante da mafi ra menja̱. \c 14 \s1 Ra Jesu tsixcahʉ pa habʉ bí ꞌbʉ Ajua̱ ra Dada \p \v 1 Ne ra Jesu bi ꞌñembabi yá nxadi: \p ―Oguí tu ri mʉihʉ. Nuꞌahʉ guí camfrihʉ Ajua̱ ma Dada, hangue camfriguihʉ nehe. \v 2 Nuni habʉ bí ꞌbʉ Ajua̱ ma Dada xi bí ja ndunthi ya ngu. Nuꞌbʉ di othohma̱, ya stá xiꞌahma̱hʉ. Nuga ma ga ma pa ga hocꞌaꞌihʉ habʉ ma gui ꞌbʉhʉ. \v 3 Ne xcrá ma pa ga hocꞌaꞌihʉ habʉ gui ꞌbʉhʉ, ma ga yopa pengui pa ga tsixꞌaꞌihʉ pa gui ꞌbʉhʉ habʉ ma ga ꞌbʉca. \v 4 Ne guí pa̱hʉ habʉ ma ga maga, ne guí pa̱hʉ ra ꞌñu. \p \v 5 Nuꞌbʉ́ nura Toma bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, hindí pa̱he habʉ ma gui ma, ¿ne guí enje gue dí pa̱he ra ꞌñu? \p \v 6 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nuga go guecagui drá ꞌñu, ne drá majua̱ni, ne drá te. Hinda za to da zøni habʉ bí ꞌbʉ ma Dada ꞌbʉ hingo ga tsixca. \v 7 ꞌBʉ xcá pa̱cjhma̱hʉ, xcá pa̱hma̱hʉ ma Dada nehe. Ne desde nubya guí pa̱hʉꞌa̱, ne xcá hyanthʉꞌa̱. \p \v 8 Ha nura Lipe bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, ꞌñutcahe Ajua̱ ra Dada, ne ya con guetꞌa̱. \p \v 9 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha hinxcá pa̱caguitho, nugue Lipe? Y ya øtꞌa ndunthi ya pa stá ꞌñohʉ. Nuꞌa̱ tóꞌo xa hyandgagui xa hyanda Ajua̱ ma Dada nehe. Nuꞌbʉ́ ¿hanja guí engaguihʉ gue ga uꞌtꞌaꞌihʉ Ajua̱ ra Dada? \v 10 ¿Ha hinguí camfri gue dí ꞌnathoꞌbe Ajua̱ ma Dada? Nuga hinstá bensɛ núꞌa̱ dí xiꞌahʉ, nixi núꞌʉ ya ꞌbɛfi dí pɛfi hingo dí pɛfi de guecsɛ. Numa Dada toꞌo dí ꞌnathoꞌbe go gueꞌa̱ øtꞌe gatho, ne go rá ꞌbɛfisɛꞌa̱. \v 11 Camfrihʉ gue nuga dí ꞌnathoꞌbe Ajua̱ ma Dada. Pe nuꞌbʉ hinguí camfrihʉ núꞌa̱ dí ma̱ gue dí ꞌnathoꞌbeꞌa̱, camfrihʉ po núꞌʉ ya ꞌbɛfi stá pɛfi. \v 12 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌa̱ tóꞌo da gamfrigui, neꞌa̱ ma da mɛ ya ꞌbɛfi ngu núꞌʉ dí pɛfi, ne maꞌna dya da̱ngui ma da mɛfiꞌa̱ nguetho nuga ma ga yopa pengui pa ga ꞌbʉꞌbe ma Dada. \v 13 Ne gatho núꞌa̱ te ma gui ꞌyapabihʉ ma Dada de ma thuhuga, ma ga øꞌtꞌa ri ntꞌadihʉ, pa dra nsunda ma Dada po rá ngueque rá Tꞌʉgui. \v 14 Hangue nuꞌa̱raza te gui ꞌyadihʉ ja ma thuhu, nuga ga ꞌraꞌahʉ. \s1 Ra Jesu bi ña̱gui ma dua pɛhna ra Ma̱ca Nda̱hi \p \v 15 ꞌBʉ grí ma̱caguihʉ, ꞌyøthʉ nuya hmanda dí ꞌbɛpꞌaꞌihʉ. \v 16 Ne nuga ma ga apabi Ajua̱ ma Dada da mɛnꞌahʉ maꞌna núꞌa̱ toꞌo da hñupꞌa ri mʉihʉ, ne nuꞌá̱ da mɛnꞌahʉ pa da ꞌmʉi nza̱ntho con gueꞌahʉ, y nuꞌá̱ go gueꞌa̱ ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌa̱ toꞌo ma̱nga majua̱ni. \v 17 Ne ya ja̱ꞌi núꞌʉ hingyá gamfri hingui tsa da hña̱niꞌa̱, ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ hingui pa̱di toꞌoꞌa̱, ne hingui tso yá mfeniꞌʉ tenguꞌa̱. Pe nuꞌahʉ́ guí pa̱hʉꞌa̱ ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ꞌbʉi con gueꞌahʉ, ne ma da ꞌmʉi ja ri corasohʉ. \v 18 Hangue njabʉ nuga hinga ma ga tsocꞌasɛhʉ, ma ga yopa pengui maꞌnaꞌqui pa ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ. \v 19 Ne ꞌbestho ma da zø ra ora ya ja̱ꞌi núꞌʉ hingyá gamfri ya hinda ma da hyandgaua ngueꞌa̱ pa gueꞌʉ ma ga njoꞌo, pe nuꞌahʉ́ ha̱, ma gui hyandgaguihʉ ngueꞌa̱ ma ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ. Y nuga ma ga yopa nte, hangue neꞌahʉ ma gui pɛꞌtshʉ ra te pa nza̱ntho ngueꞌa̱ dí tega. \v 20 Ha nu xcrá njabʉ, ma gui pa̱hʉ gue dí ꞌbʉꞌbe ma Dada, ne nuꞌahʉ guí ꞌbʉhʉ con gueque, ne nuga dí ꞌbʉi con gueꞌahʉ ja ri corasohʉ. \v 21 Nuꞌa̱ tóꞌo øtꞌa ya hmanda núꞌʉ dí ma̱, núꞌá̱ go gueꞌa̱ ri ma̱cagui. Ha nuꞌa̱ tóꞌo ri ma̱cagui, ma Dada ri ma̱diꞌa̱, nequi ga ma̱diꞌa̱ ne ga utuabi tengu ma ꞌmʉi. \p \v 22 Nuꞌbʉ́ ra Juda, pe hingue nura Juda Iscariote, bi ꞌñembabi ra Jesu: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ¿hanja hønsɛguihe ma gui utcaguihe tengu ri ꞌmʉi, ha nu maꞌra ya ja̱ꞌi hina? \p \v 23 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌa̱ tóꞌo ri ma̱cagui ma da ꞌyøtca núꞌa̱ dí ma̱, ne ma Dada da ma̱diꞌa̱, ne nuga co ma Dada ga eꞌbe ne ga ꞌbʉhe ꞌnadbʉ con gueꞌa̱. \v 24 Nuꞌa̱ tóꞌo hingui ma̱cagui, hingui øtca núꞌa̱ dí ma̱. Y núꞌa̱ guí øhʉ dí ma̱, hindí ma̱nsɛga, numa Dada núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui go gueꞌa̱ ma̱ñꞌa̱. \p \v 25 Dí xiꞌahʉ njabʉ núbya de dí ꞌbʉitho con gueꞌahʉ. \v 26 Pe ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌa̱ ma dua pɛhna ma Dada de ja ma thuhu pa da ꞌmʉi con gueꞌahʉ ne da hñupꞌa ri mʉihʉ, nuꞌá̱ ma da ꞌñuꞌtꞌaꞌihʉ gatho, ne ma da benꞌaꞌihʉ gatho ngu núꞌa̱ stá xiꞌahʉ. \p \v 27 Dí ne gui ꞌbʉhʉ te rá entho nsinque ra dumʉi, hangue dí ꞌraꞌahʉ ra humʉi, gueꞌa̱ ngu ꞌnara tsogui dí tsocꞌahʉ. Y núꞌa̱ ra humʉi dí ꞌraꞌahʉ, hingue ngu núꞌa̱ di unga ya meximhai. Hangue oxqui tu ri mʉihʉ, nixi gui ntsuhʉ. \v 28 Nuꞌahʉ ya stá xiꞌahʉ gue ma ga ma, ne ma ga yopa pengui pa ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ. ꞌBʉ gri ma̱cjhma̱hʉ, nuꞌbʉ́ xcá johyahma̱hʉ nu ndá xiꞌahʉ gue ma ga ma habʉ bí ꞌbʉ ma Dada, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ go maꞌna ha̱ ra tsꞌɛdi de gueque. \v 29 Nubyá dí xiꞌahʉ núꞌa̱ di ꞌbɛtho da nja, pa nu stí nja, ma gui beñhʉ, pa njabʉ maꞌna gui camfriguihʉ. \p \v 30 Ya hinga ma ga ꞌbʉi ndunthi con gueꞌahʉ pa ga ña̱hʉ, ngueꞌa̱ xa ꞌñepʉ ra tsꞌonda̱hi núꞌa̱ ri nda̱ de nuna ximhai, pe nuꞌá̱ hingui ha̱ ra tsꞌɛdi pa te da ꞌyøtcagui. \v 31 Nuga ma ga hoptho da ꞌyøtque núꞌa̱ te xa ꞌyɛꞌmgagui, pa njabʉ da ba̱di gatho ya ja̱ꞌi gue dí ma̱di ma Dada, ne dí øtꞌe ngu núꞌa̱ xa ꞌbɛpcaguiꞌa̱. ꞌBaihʉ, maha. \c 15 \s1 Ra ꞌbai gá obxi ne yá mai \p \v 1 Nepʉ ra Jesu bi ꞌñembabi yá nxadi: Nuga dí nja ngu ꞌnara hoga ꞌbai gá obxi, ha numa Dada nja ngu núꞌa̱ toꞌo pɛ ra ua̱ꞌobxi. \v 2 Nuꞌʉ tóꞌo ꞌbʉi con gueque go gueꞌʉ nja ngu ya mai de nura hoga ꞌbai gá obxiꞌa̱. Ne gatho ya mai núꞌʉ hingui unga yá fruta, núꞌa̱ toꞌo pɛ ra ua̱ꞌobxi da zɛquiꞌʉ. Pe nuꞌʉ di unga yá fruta, nuꞌá̱ da moquiꞌʉ pa maꞌna da unga yá fruta. \v 3 Nuꞌahʉ ya xá ntꞌaxiꞌihʉ po nura noya stá xiꞌahʉ. \v 4 ꞌBʉhʉ con gueque, ne nuga ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ. Ngu ꞌnara mai hingui tsa da unsɛ yá fruta ꞌbʉ hingui tøgue ja rá ꞌbai, guí njahʉbʉ nehe, hinda za gui uñhʉ ri frutahʉ ꞌbʉ hingui ꞌbʉhʉ con gueque. \p \v 5 Nuga go guecagui drá ꞌbai gá obxi, ha nuꞌahʉ go gyá maihʉ. Nuꞌa̱ tóꞌo ꞌbʉi con gueque, ne nuga con gueꞌa̱, go gueꞌa̱ da unga ndunthi ya fruta, ngueꞌa̱ nsinque de gueque hinda za te gui ꞌyøthʉ. \v 6 Nuꞌʉ tóꞌo ya hingui ꞌbʉi con gueque, nja ngu ya mai xa tsꞌɛqui, da ꞌyotꞌi, nepʉ da hmuntsꞌi gatho pa dra thøtꞌa ja ra tsibi, da nzø. \p \v 7 ꞌBʉ xi gui ꞌbʉhʉ con gueque, ne ꞌbʉ ma noya da ꞌyoda ja ri mfenihʉ, nuꞌbʉ́ ꞌyaphʉ Ajua̱ gatho núꞌa̱ go gui nehʉ ne nuꞌá̱ da ꞌraꞌahʉ. \v 8 ꞌBʉ gui uñhʉ ndunthi ra fruta, nuꞌbʉ́ da hnequi rá nsunda ma Dada, ne njabʉ ma go dua nxadiꞌihʉ. \v 9 Ngu ma Dada ma̱cagui, njabʉ nehe dí ma̱ꞌaꞌihʉ. Oxqui ꞌueguehʉ de ma hma̱te. \v 10 Nuꞌbʉ gui ꞌyøthʉ nuya hmanda dí ꞌbɛpꞌahʉ, nuꞌbʉ́ guí ꞌbʉhʉ ja ma hma̱te, ngu nuga stá øꞌtua yá hmanda ma Dada ne dí ꞌbʉ ja rá hma̱teꞌa̱. \p \v 11 Dí xiꞌahʉ njabʉ pa da nja ma johya ja ri corasohʉ, ne pa hinhyaꞌmʉ da ꞌmɛ ri johyahʉ. \v 12 Nuꞌa̱ ma hmanda dí ꞌbɛpꞌahʉ: Má̱dihʉ ꞌna ngu maꞌna ngu stá ma̱ꞌaꞌihʉ. \v 13 Nuꞌa̱ tóꞌo da du po rá ngue yá amigo, go gueꞌa̱ maꞌna ja rá hma̱te ra da̱ngui de gatho. \v 14 Ha nuꞌbʉ gui ꞌyøthʉ núꞌa̱ dí ꞌbɛpꞌahʉ, nuꞌbʉ́ go ma amigoꞌihʉ. \v 15 Hangue ya hindí hantꞌahʉ ngu ꞌnara ꞌbɛgo, ngueꞌa̱ ꞌnara ꞌbɛgo hingui pa̱di te pɛ rá hmu. Y nubyá dí hantꞌahʉ ngu ma amigoꞌihʉ, ngueꞌa̱ stá xiꞌahʉ gatho núꞌa̱ xa xicagui ma Dada. \v 16 Nuꞌahʉ hingo xcá huancahʉ, nuga go stá huanꞌaꞌihʉ, ne stá huxꞌaꞌihʉ pa gui maha habʉ ga pɛnꞌaꞌihʉ, ne pa gui uñhʉ ra fruta núꞌa̱ hinhyaꞌmʉ da thegue. Ne núꞌa̱ te gatho gui ꞌyapabihʉ ma Dada de ja ma thuhu, nuꞌá̱ da ꞌraꞌaꞌihʉ. \v 17 Hangue nuꞌa̱ dí ꞌbɛpꞌaꞌihʉ, má̱dihʉ ꞌna ngu maꞌna. \s1 Núꞌʉ hingyá gamfri ʉtsa ra Jesu, nehe ʉtsa núꞌʉ toꞌo camfriꞌa̱ \p \v 18 ꞌBʉ da ʉtsaꞌihʉ ya ja̱ꞌi, beñhʉ gue go ꞌmɛtꞌo bi ʉtsaguigaꞌʉ. \v 19 Nuꞌbʉ dyá mɛtiꞌihʉ hma̱ha̱ ra ximhai, nuꞌbʉ́ ya meximhai di ma̱ꞌaꞌihʉ ngu ma̱di yá mimeximhaiui. Pe nuꞌahʉ hingyá mɛtiꞌihʉ ra ximhai ngueꞌa̱ nuga stá huanꞌaꞌihʉ ne stá ꞌuecꞌaꞌihʉ de ya tsꞌotꞌøtꞌe de ra ximhai. Hangue por gueꞌa̱ ya ja̱ꞌi di ʉtsaꞌihʉ. \v 20 Oxqui ma gui pumfrihʉ núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, gue ꞌnara ꞌbɛgo hingo maꞌna ja rá nsu que rá hmu. Nuꞌʉ tóꞌo xa ʉtsagui da ʉtsaꞌihʉ nehe, ha nuꞌʉ tóꞌo xa ꞌyøtca núꞌa̱ stá ma̱, nehe da ꞌyøꞌtꞌaꞌihʉ núꞌa̱ gui ma̱ñhʉ. \v 21 Pe núꞌʉ toꞌo ma da ʉtsaꞌihʉ ngueꞌa̱ guí camfriguihʉ, nuꞌʉ́ ma da ꞌyøꞌtꞌaꞌihʉ njabʉ ngueꞌa̱ hingui pa̱diꞌʉ núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui. \p \v 22 ꞌBʉ hinstá ehehma̱ ne hinstá zofohma̱ ya ja̱ꞌi, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ hinte ma tsꞌoqui di tuhma̱ꞌʉ. Pe nuga dá ehe, ne dá zofoꞌʉ. Hangue nubyá nuꞌʉ́ tu ya tsꞌoqui ne hinda za te ma da da̱diꞌʉ. \v 23 Nuꞌa̱ tóꞌo ʉtsagui, ʉtsa ma Dada nehe. \v 24 Nuga dá øtꞌa ya da̱nga ntꞌudi ja yá thandiꞌʉ, núꞌʉ hinhyaꞌmʉ toꞌo maꞌna xa ꞌyøtꞌe. Pe masque njabʉ nuꞌʉ́ himbi ne bi gamfrigui, hangue nubyá tu yá tsꞌoqui. Ne masque bi hyanda nuya da̱nga ntꞌudiꞌʉ, bi ʉtsagui ne bi ʉtsa ma Dada nehe. \v 25 Bi njabʉ pa da nja ngu núꞌa̱ xqui tꞌofo ja yá nda̱xjua leyꞌʉ: “Masque hinte ma tsꞌoqui stá øtꞌe, pe nuꞌʉ́ bi ʉtsagui.” \p \v 26 Pe ma ga pɛnꞌaꞌihʉ ra Ma̱ca Nda̱hi pa da ꞌmʉi con gueꞌahʉ ne da hñupꞌa ri mʉihʉ. Nuꞌá̱ ma da ꞌñehe de Ajua̱ ra Dada, ne ma̱nga majua̱ni, ne ma da xiꞌahʉ de gueque. \v 27 Neꞌahʉ ma gui xiphʉ maꞌra ya ja̱ꞌi de gueque ngueꞌa̱ desde rá mʉdi xcá ꞌbʉhʉ con gueque. \c 16 \p \v 1 Dí xiꞌahʉ njabʉ pa hingui ꞌueguehʉ de gueque nu xcrí thohʉ ya ntꞌʉtsate. \v 2 Ma da tꞌɛñꞌaꞌihʉ de ja ya nija̱. Nehe ma da nja ra pa gue ꞌbʉ toꞌo da hyoꞌahʉ da beni gue supa rá ꞌbɛfi Ajua̱. \v 3 Nuꞌʉ́ ma da ꞌyøꞌtꞌahʉ njabʉ ngueꞌa̱ hinxa ba̱caguiꞌʉ nixi xa ba̱ ma Dada. \v 4 Dí xiꞌahʉ njabʉ pa nu stí zø ra pa da njabʉ, da za gui beñhʉ gue ya stá xiꞌahʉ. \s1 Rá ꞌbɛfi ra Ma̱ca Nda̱hi \p Nurá mʉdi hindá xiꞌahʉ núꞌa̱ te ma da nja ngueꞌa̱ mi ꞌbɛtho pa ga ma. \v 5 Pe nubyá ma ga yopa pengui ga ꞌbʉꞌbe núꞌa̱ toꞌo bá pɛncagui, ne ni ꞌna de gueꞌahʉ hinguí angahʉ habʉ drá ma. \v 6 Pe go guí tu ri mʉihʉ ngueꞌa̱ dí xiꞌahʉ njabʉ. \v 7 Pe dí xiꞌahʉ majua̱ni gue pa gueꞌahʉ maꞌna xá hño ga ma, ngueꞌa̱ ꞌbʉ hinga ma, hinda ꞌñe ra Ma̱ca Nda̱hi pa da ꞌmʉi con gueꞌahʉ ne da hñupꞌa ri mʉihʉ, pe nu xcrá ma, ma ga pɛnꞌahʉuaꞌa̱. \v 8 Ha nu stí zøꞌa̱ ma da zopa yá mfeni ya ja̱ꞌi pa da ba̱diꞌʉ gue xi tu ya tsꞌoqui, ne hanja da za da ꞌmʉ xá hño, nehe da ba̱diꞌʉ gue Ajua̱ ma da ꞌyøtꞌa ra tsꞌʉtbi. \v 9 Núꞌa̱ ra Ma̱ca Nda̱hiꞌa̱ ma da ꞌñutuabiꞌʉ gue xi tu ya tsꞌoqui ngueꞌa̱ hingui camfriguiꞌʉ. \v 10 Nehe nuꞌá̱ ma da ꞌñutuabiꞌʉ hanja da ꞌmʉiꞌʉ xá hño, ngueꞌa̱ nuga ya ma ga ma pa ga ꞌbʉꞌbe ma Dada ne nuꞌahʉ ya hingui ma gui hyandgahʉ. \v 11 Y nuꞌá̱ ma da ꞌñutuabiꞌʉ gue Ajua̱ ma da ꞌyøtꞌa ra tsꞌʉtbi, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ya xa hña̱cua rá tsꞌɛdi ra tsꞌonda̱hi núꞌa̱ di nda̱ ja nuna ra ximhai. \p \v 12 Ja maꞌra te ga xiꞌahma̱hʉ, pe nubyá hinga ma ga xiꞌahʉ ngueꞌa̱ hinda za gui pa̱dihʉ gatho. \v 13 Pe nu stí zø ra Ma̱ca Nda̱hi, ma da ꞌñuꞌtꞌahʉ pa gui pa̱hʉ gatho núꞌa̱ majua̱ni, nguetho nuꞌá̱ ma̱nga majua̱ni, ne hinda ma da ma̱nsɛ núꞌa̱ da ma̱, nuꞌá̱ ma da xiꞌahʉ gatho núꞌa̱ ma da xipabi Ajua̱ ma Dada, ne ma da xiꞌahʉ núꞌa̱ te ma da nja. \v 14 Ne ma da ꞌyøtꞌe pa da hneca ma nsunda, ngueꞌa̱ ma da xiꞌahʉ ngu núꞌa̱ te ga xipabi. \v 15 Nuga, nuꞌa̱ dí ma̱, dí ma̱ ngu núꞌa̱ xica ma Dada, hangue dí eñꞌahʉ gue ra Ma̱ca Nda̱hi ma da xiꞌahʉ ngu núꞌa̱ ga xipi. \s1 Nura dumʉi da mpʉnga johya \p \v 16 Ya ma da zø ra ora ya hingui ma gui hyandgahʉ, nepʉ hintsꞌʉ yaꞌa̱ ma gui yopa hyandgahʉ maꞌnaꞌqui, ngueꞌa̱ ma ga yopa pengui habʉ bí ꞌbʉ ma Dada. \p \v 17 Nepʉ ꞌrayá nxadi bi ꞌñémsɛꞌʉ ꞌna ngu ꞌna: \p ―¿Te rí bønga núꞌa̱ bi xicjʉni nu mi ma̱: “Ya ma da zø ra ora ya hingui ma gui hyandgahʉ, nepʉ hintsꞌʉ yaꞌa̱ ma gui yopa hyandgahʉ maꞌnaꞌqui, ngueꞌa̱ ma ga yopa pengui habʉ bí ꞌbʉ ma Dada”? \p \v 18 Ne nuꞌʉ́ mi ꞌñémsɛꞌʉ: \p ―¿Te rí bønga nuya ya noya xicjʉni: “Ya ma da zø ra ora”, ne “hintsꞌʉ yaꞌa̱”? Hingui tso ma mfenihʉ núꞌa̱ bi ma̱ni. \p \v 19 Ha nura Jesu bi ba̱tho gue mi neꞌʉ da ꞌyambabi hma̱ha̱, hangue nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha gue grí ꞌñánbahʉ te rí bønga núꞌa̱ stá eñꞌahʉ gue ya ma da zø ra ora ya hingui ma gui hyandgahʉ, nepʉ hintsꞌʉ yaꞌa̱ ma gui yopa hyandgahʉ maꞌnaꞌqui? \v 20 Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, nuꞌahʉ ma gui nzoñhʉ ne ma gui tu ri mʉihʉ, pe ya ja̱ꞌi núꞌʉ hingyá gamfri da johyaꞌʉ. Ma da du ri mʉihʉ, pe nuri dumʉihʉ ma da mpʉnga johya nu xcrí yopa hyandgahʉ maꞌnaꞌqui. \v 21 Ma gui njahʉ ngu ꞌnara ꞌbɛhña̱ ma da ꞌmʉ rá ba̱tsi pɛꞌtsa xica ʉgui ngueꞌa̱ ya xa datꞌa rá pa, pe nu stí uadi da ꞌmʉ rá ba̱tsi, nuꞌá̱ ya da pumfri yá ʉgui ne da johyaꞌa̱ ngueꞌa̱ ya bi dá nximhai ꞌnara ba̱tsi. \v 22 Guí njahʉbʉ nehe, guí tu ri mʉihʉ, pe nuga ma ga yopa pengui ga ꞌbʉi con gueꞌahʉ, ne njabʉ ma xi gui johyahʉ, ne hinto da hña̱cꞌahʉ nura johyaꞌa̱. \p \v 23 Ha nuya paꞌʉ ya hinte ma ntꞌani ma gui ꞌyangahʉ. Xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, núꞌa̱ te gatho gui ꞌyapabihʉ ma Dada de ja ma thuhu, nuꞌá̱ ma da ꞌraꞌahʉ. \v 24 Hinte xcá ꞌyapthohʉ Ajua̱ ma Dada de ja ma thuhu. ꞌYaphʉ y nuꞌá̱ da ꞌraꞌahʉ, pa njabʉ nza̱ntho xi da nja ri johyahʉ. \s1 Ra Jesu bi nta̱te de ra ximhai \p \v 25 Núꞌa̱ stá xiꞌahʉ, stá xiꞌahʉ ngu ꞌnara ꞌbede. Pe ma da zø ra pa gue ya hinga ma ga xiꞌahʉ njabʉ, pe ma ga xiꞌahʉ de ma Dada co ya noya núꞌʉ ꞌbestho da za gui pa̱dihʉ. \v 26 Ha nuya paꞌʉ ma gui ꞌyaphʉ ma Dada de ja ma thuhu, y hinga mathoni go ga api pa da ꞌraꞌahʉ núꞌa̱ te gui ꞌyaphʉ. \v 27 Ngueꞌa̱ ma Dada xi ma̱ꞌaꞌihʉ, ngueꞌa̱ guí ma̱caguihʉ ne xcá camfriguihʉ gue stá ehe de habʉ ndí ꞌbʉꞌbeꞌa̱. \v 28 Ndí ꞌbʉꞌbe ma Dada ne stá ehe pa guecua ja ra ximhai, ne nubyá ma ga ma de guecua ja ra ximhai pa ga yopa pengui maꞌnaꞌqui nuni habʉ bí ꞌbʉ ma Dada. \p \v 29 Nuꞌbʉ́ nuyá nxadi bi ꞌñembabi: \p ―Nubyá ha̱, ya tso ma mfenihe xá hño núꞌa̱ guí ma̱, ngueꞌa̱ ya hinte grí hyɛcuabi núꞌʉ ya noya guí ma̱. \v 30 Nubyá ha̱, dí pa̱he gue guí pa̱tho gatho, hangue hinga mahyoni to da ꞌyanꞌaꞌi ꞌnara ntꞌani. Hangue dí camfrihe gue Ajua̱ bá pɛñꞌaꞌi. \p \v 31 Ha nura Jesu bi da̱tuabi ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue ya guí camfrihʉ? \v 32 Pa̱hʉ gue ma da zø ra pa ne majua̱ni nubya ya xa zøhø, ma gui nxanihʉ ne ma gui penjʉ ja ri nguhʉ ꞌna ngu ꞌna, ne ma gui hyɛgasɛhʉ, pe nuga hinga ma ga ꞌbʉsɛga, ngueꞌa̱ dí ꞌbʉꞌbe ma Dada. \v 33 Dí xiꞌahʉ njabʉ pa da za gui ꞌbʉhʉ te rá ꞌñentho nsi ra dumʉi ngueꞌa̱ guí camfriguihʉ. Nuua ja ra ximhai ma gui thohʉ ya thogui, pe oxqui tu ri mʉihʉ, dá nja ri tsꞌɛdihʉ pa gui tsɛtihʉ, ngueꞌa̱ nuga ya stá nta̱te de nuna ra ximhai. \c 17 \s1 Ra Jesu apa Ajua̱ rá Dada po yá nxadi \p \v 1 Mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra Jesu, nepʉ bi nøtsꞌe pa mahetsꞌi ne bi ꞌyapa Ajua̱ rá Dada, bi ꞌñena: \p ―Ma Dadaꞌi, ya bi zø ra ora. ꞌYøtꞌe pa da hnequi ma nsunda núga ri Tꞌʉgui, ne pa njabʉ necá ga øtꞌe pa da hnequi ri nsunda nehe. \v 2 Ngueꞌa̱ nuꞌi xcá ꞌyɛntcꞌa ja ma ꞌyɛ gatho ya ja̱ꞌi de ra ximhai, pa ga umbabi ra te nza̱ntho nuto gatho xcá ꞌraqui. \v 3 Núꞌʉ toꞌo pɛꞌtsa ra te nza̱ntho go gueꞌʉ pa̱di gue go guesɛꞌi grá ꞌnatꞌa Ajua̱ majua̱ni, ne pa̱cagui núga drá Jesucristo xcá pɛncagui. \p \v 4 Nuga stá øtꞌe pa bi hnequi ri nsunda nuua ja ra ximhai, ngueꞌa̱ ya stá juaꞌtꞌa ri ꞌbɛfi núꞌa̱ gá ꞌbɛpcagui ga pɛfi. \v 5 Nubyá, ma Dadaꞌi, ꞌyøtꞌe pa nu xcrá yopa mabʉ, da yopa hnequi ma nsunda ngu núꞌa̱ ndí pɛꞌtsi núꞌbʉ ndá ꞌbʉhuibʉ núꞌbʉ mi othotho ra ximhai. \p \v 6 Núyʉ toꞌo xcá huahni de ra ximhai ne xcá ꞌracagui, ya stá utuabiyʉ toꞌoꞌigue ne tengu ri ꞌmʉi. Nuyʉ go ri mɛtiyʉ ne xcá ꞌracaguiyʉ, ne nuyʉ́ xa ꞌyøtꞌe ngu ma̱nga ri noya. \v 7 Nuyʉ́ ya pa̱di gue gatho núꞌa̱ dí pɛfi ne núꞌa̱ dí ma̱ go xcá ꞌbɛpcagui. \v 8 Ngueꞌa̱ stá xipabiyʉ núꞌa̱ xcá xicagui, ne nuyʉ́ xa gamfri, ne xa ba̱di gue xi majua̱ni stá ehe de habʉ ndí ꞌbʉhui, ne xa gamfri gue go gueꞌe xcá pɛncagui. \p \v 9 Nuga dí aꞌaꞌi gui suyʉ, hingo dí aꞌaꞌi pa gui su núꞌʉ ya ja̱ꞌi hingyá gamfri, hønsɛ dí aꞌaꞌi gui su núyʉ xcá ꞌracagui, ngueꞌa̱ go ri mɛtiyʉ. \v 10 Ne gatho núꞌa̱ xcá ꞌracagui go ma mɛtiga, ne gatho núꞌa̱ ma mɛtiga go ri mɛti nehe, ne gatho núꞌa̱ ri mɛtigue go ma mɛtiga nehe. Mahyɛgui ma mɛtihʉ. Ne ma nsunda di hnequi ja guehyʉ. \p \v 11 Ngu guí pa̱di gue nuga ya hinga ma ga ꞌbʉcua ja ra ximhai, ngueꞌa̱ ma ga mabʉ pa habʉ guí ꞌbʉi. Pe nuyʉ́ ha̱, ma da gohi. Ma ma̱ca Dadaꞌi, jamasu co ri tsꞌɛdi núyʉ toꞌo xcá ꞌracagui, pa njabʉ da ꞌnathoyʉ ngu dí ꞌnathoui. \v 12 De stá ꞌbʉcua ja ra ximhai stá jamasugayʉ co ri tsꞌɛdi pa hinxa ꞌuegueyʉ. Stá su núyʉ xcá ꞌracagui, ne hinto maꞌna de guehyʉ xa ꞌmɛdi, nsøctho núꞌa̱ toꞌo dí ꞌñepi da ꞌmɛdi pa da njabʉ ngu ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo. \p \v 13 Nubyá ma ga mabʉ habʉ guí ꞌbʉi. Pe de dí ꞌbʉcuatho ja ra ximhai, dí aꞌi go gui subyayʉ, pa njabʉ nuyʉ́ da mɛꞌtsa ra johya ja yá coraso ngu núꞌa̱ dí pɛꞌtsca. \v 14 Nuga stá xipabiyʉ ri noya, pe nuya ja̱ꞌi núꞌʉ hingyá gamfri di ʉtsayʉ ngueꞌa̱ nuyʉ́ ya hingyá mɛti ra ximhai, ngugui nehe hingo rá mɛtigui ra ximhai. \v 15 Hindí aꞌaꞌi pa gui tsitsꞌi de guecua ja ra ximhai, nuꞌa̱ dí aꞌaꞌi, ña̱niyʉ de ra tsꞌonda̱hi. \v 16 Nuyʉ́ ya hingyá mɛti ra ximhai, ngugui nehe hingo rá mɛtigui ra ximhai. \v 17 Hangue dí aꞌaꞌi gui utuabiyʉ ri noya, pa njabʉ da ꞌuegueyʉ de gatho núꞌa̱ xá ntsꞌo ja ra ximhai, ngueꞌa̱ nuri noya gueꞌa̱ majua̱ni. \v 18 Ngu xcá pɛncaguiua ja ra ximhai, njabʉ nehe dí pɛhniyʉ pa da ma gatho ja rá ngʉni ra ximhai pa da ma̱nga ri noya. \v 19 Nuga dí hutsꞌi ga unga ma te po rá nguehyʉ ngueꞌa̱ dí øꞌtꞌaꞌi núꞌa̱ go ri paha, pa njabʉ neheyʉ da ꞌyøꞌtꞌaꞌi ri paha ngueꞌa̱ nuyʉ́ pa̱di núꞌa̱ majua̱ni. \p \v 20 Hindí aꞌaꞌi pa sɛhɛyʉ, dí aꞌaꞌi nehe pa nuto gatho ma da ꞌyøde núꞌa̱ da ma̱nyʉ, ne da gamfrigui, \v 21 pa da ꞌnathoꞌʉ ngu dí ꞌnathoui, ngueꞌa̱ nuꞌi ma Dadaꞌi guí ꞌbʉi con gueque ne nuga dí ꞌbʉi con gueꞌe. Ne dí aꞌaꞌi pa núꞌʉ́ ne nujʉ ga ꞌnathohʉ, pa njabʉ gatho ya ja̱ꞌi ja ra ximhai da gamfri gue go gueꞌe xcá pɛncagui. \v 22 Ngu xcá ꞌyøtꞌe pa bi hneca ri nsunda ja ma ꞌmʉi nuua ja ra ximhai, njabʉ nehe stá øtꞌe pa da hneca ri nsunda ja yá ꞌmʉiꞌʉ, pa njabʉ da ꞌnathoꞌʉ nehe ngu dí ꞌnathoui. \v 23 Nuga dí ꞌbʉi con gueꞌʉ ne nuꞌi guí ꞌbʉi con gueque, y njabʉ da ꞌnathoꞌʉ, pa njabʉ gatho ya ja̱ꞌi ja ra ximhai da za da ba̱di gue go gueꞌe xcá pɛncagui ne grí ma̱diꞌʉ nehe ngu grí ma̱cagui. \p \v 24 Ma Dadaꞌi, ya nguí ma̱cagui desde núꞌbʉ mi othotho ra ximhai, ne ꞌnada ra nsunda habʉ ndí ꞌbʉhui. Nubyá núꞌʉ toꞌo xcá ꞌracagui dí ne da mabʉ núbʉ habʉ grá ma, y núbʉ́ ma dí hyanda ma nsunda núꞌa̱ ya ma ga yopa ha̱ni maꞌnaꞌqui. \v 25 Ma hoga Dadaꞌi, nuya ja̱ꞌi hingyá gamfri hingui pa̱di toꞌoꞌi, pe nuga ha̱, dí pa̱di toꞌoꞌi, ne núyʉ xcá ꞌracagui pa̱di gue go gueꞌe xcá pɛncagui. \v 26 Stá utuabiyʉ toꞌoꞌigue ne tengu ri ꞌmʉi, ne ga sigui ga utuabi, pa njabʉ ngu grí ma̱cagui, neheyʉ da mɛꞌtsa núꞌa̱ ra hma̱teꞌa̱ ja yá coraso, ne nuga ga ꞌbʉi con guehyʉ. \c 18 \s1 Bri jʉ ntsꞌa̱hni ra Jesu \r (Mt. 26:47-56; Mr. 14:43-50; Lc. 22:47-53) \p \v 1 Ha nu mi uadi bi ma̱nga ra Jesu njabʉ, bi ma de guehni co yá nxadi ne bi ꞌrani ja ꞌnara hñe rá thuhu Cedró, pa bi zøniꞌʉ ja ꞌnara ua̱za, nepʉ ja bi yʉtꞌiniꞌʉ. \v 2 Ha nura Juda núꞌa̱ bi da ra Jesu, ya mi pa̱di núꞌa̱ ra ua̱za, ngueꞌa̱ ndunthi ya ꞌmiꞌqui xqui maniꞌa̱ co ra Jesu ne maꞌra yá nxadi, mi muntsꞌiniꞌʉ. \v 3 Nuꞌbʉ́ ra Juda bi zixa ꞌna hmuntsꞌi ya soldado ne ꞌraya gʉntsꞌa̱hni núꞌʉ xqui mɛhna ya nda̱ gá macja̱ ne ya fariseo, ne ja bi maniꞌʉ ja ra ua̱za mri hña̱ ya ñotꞌi ne con te da hñotehma̱. \v 4 Pe nura Jesu gatho mi pa̱tho núꞌa̱ te mi ma da tꞌøꞌtuabiꞌa̱, hangue bá pøni de ja ra ua̱za pa bi nthɛuiꞌʉ, ne bi ꞌyambabiꞌʉ: \p ―¿Toꞌo guí hoñhʉ? \p \v 5 Ha nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ra Jesu núꞌa̱ ra me Nasare. \p Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Go guecagui. \p Ne ra Juda núꞌa̱ toꞌo bi daꞌa̱ mi ꞌbahuini ya soldado ne ya gʉntsꞌa̱hni. \v 6 Ha ngu bi uadi bi ma̱nga ra Jesu gue go mi gueꞌa̱, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi mengui dega xʉtha ne bi dagui ja ra hai. \v 7 Nepʉ nura Jesu bi yopa ꞌyambabiꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Toꞌo guí hoñhʉ? \p Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñena: \p ―Ra Jesu núꞌa̱ ra me Nasare. \p \v 8 Ha ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ya stá xiꞌahʉ gue go guecagui. ꞌBʉ go gueque guí hongaguihʉ, oxqui jʉhʉ ni ꞌna de núyʉ drí ꞌñoꞌbe. \p \v 9 Ra Jesu bi ma̱nga njabʉ pa da nja ngu nura noya xqui ma̱ñꞌa̱: “Ni ꞌna hindá ꞌbɛdi de núyʉ xcá ꞌracagui.” \v 10 Nuꞌbʉ́ nura Simu Pedro mri hña̱ ꞌnara mahuai, ha bi cꞌoꞌtsi ne bi dacua rá gu de ra ꞌñɛi rá ꞌbɛgo ra da̱nga nda̱ gá macja̱. Y núꞌa̱ ra ꞌbɛgoꞌa̱ mrá thuhu ra Malco. \v 11 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi ra Pedro: \p ―Oguí øtꞌa njabʉ, pɛꞌtsa ri huai. Majua̱ni ma ga tho ra thogui, ngueꞌa̱ gueꞌa̱ rá paha Ajua̱ ma Dada. \s1 Ra Jesu bi tsꞌixa ja rá thandi ra da̱nga nda̱ gá macja̱ \r (Mt. 26:57-58; Mr. 14:53-54; Lc. 22:54) \p \v 12 Nepʉ nuya soldado co yá nda̱ ne co ya gʉntsꞌa̱hni núꞌʉ xqui mɛhna ya nda̱ gá xodyo bi mihiꞌʉ ra Jesu ne bi duꞌti. \v 13 Rá mʉdi bi tsꞌitsꞌiꞌa̱ habʉ mi ꞌbʉ ra Anás, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ go mrá ndøhña̱ ra Caifá núꞌa̱ toꞌo mrá da̱nga nda̱ gá macja̱ de núꞌa̱ ra jɛyaꞌa̱. \v 14 Nura Caifá go gueꞌa̱ xqui ma̱ ne xqui xipa ya nda̱ gá xodyo gue mri ꞌñepi hønda ꞌna da du po rá ngue ya ja̱ꞌi. \s1 Ra Pedro bi ncøni gue himi pa̱di ra Jesu \r (Mt. 26:69-70; Mr. 14:66-68; Lc. 22:55-57) \p \v 15 Ha nura Simu Pedro ne maꞌna ra nxadi mri ꞌbɛfa zi yabʉtho mi dɛnga ra Jesu. Núꞌa̱ rá ñoho ra nxadi mrá mpa̱di núꞌa̱ toꞌo mrá da̱nga nda̱ gá macja̱, hangue nuꞌá̱ bi yʉtꞌa ja ra patio de rá nguꞌa̱ habʉ xqui jʉꞌta ra Jesu. \v 16 Pe nura Pedro bi gohi møte de ra gosthi. Nepʉ núꞌa̱ ra nxadi mrá mpa̱di núꞌa̱ toꞌo mrá da̱nga nda̱ gá macja̱ bi bøni ne bi ña̱ui ra ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ mrá nsugosthi pa bi thoca ra Pedro mbo. \v 17 Nepʉ núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ mrá nsugosthi bi ꞌyambabi ra Pedro ne bi ꞌñembi: \p ―¿Ha hingo gueꞌe gá ꞌñoui dega nxadi nura da̱meꞌa̱? \p Nepʉ nura Pedro bi da̱di bi ꞌñena: \p ―Hina, nuga hina. \p \v 18 Ha nuya ꞌbɛgo ne ya gʉntsꞌa̱hni xqui ꞌñu ra tsibi ngueꞌa̱ xmá tsɛ, ne mi ꞌbahni mri mpaꞌti, ha nehe ra Pedro mi ꞌbahuiniꞌʉ mri mpaꞌtiꞌa̱. \s1 Ra da̱nga nda̱ gá macja̱ bi ꞌyøꞌtua ya ntꞌani ra Jesu \r (Mt. 26:59-66; Mr. 14:55-64; Lc. 22:66-71) \p \v 19 Ha núꞌa̱ ra da̱nga nda̱ gá macja̱ bi ꞌyambabi ra Jesu de yá nxadi ne de rá ntꞌutuate. \v 20 Ne nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuga stá ña̱ ja yá thandi gatho ya ja̱ꞌi, nza̱ntho stá udi ma ntꞌutuate ja ya nija̱ ne ja ra nda̱nija̱ habʉ di muntsꞌa gatho ya xodyo, ne hinstá ña̱ mantꞌa̱gui. \v 21 ¿Hanja go guí angagui? ꞌYambabi toꞌo gatho xa ꞌyøde te stá ma̱. Núꞌʉ́ ha̱, pa̱di xá hño te stá ma̱. \p \v 22 Ha nu mi ma̱nga njabʉ ra Jesu, ꞌnara gʉntsꞌa̱hni mi ꞌbahni bi umba ꞌnara mpɛꞌtiꞌa̱, ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue njabʉ guí tha̱tuabi ra da̱nga nda̱ gá macja̱? \p \v 23 Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ stá ña̱maꞌñʉhma̱, da za gui xiqui te rá ꞌbɛꞌa̱ stá ma̱ xá ntsꞌo. Xiꞌa̱ gue dá ña̱ xá hño, ¿hanja guí nabgagui? \p \v 24 Nepʉ de gueꞌa̱ ra Anás bi mɛhni mi tha̱tꞌitho pa habʉ mi ꞌbʉ ra Caifá núꞌa̱ mrá da̱nga nda̱ gá macja̱. \s1 Ra Pedro bi yopa ncøni gue himi pa̱di ra Jesu \r (Mt. 26:71-75; Mr. 14:69-72; Lc. 22:58-62) \p \v 25 Ha nura Pedro mi ꞌbahni mri mpaꞌti bi tꞌambabi maꞌnaꞌqui: \p ―¿Ha hingo gueꞌe gá ꞌñoui dega nxadi núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱? \p Ha nuꞌá̱ bi ncøni ne bi ꞌñena: \p ―Hina, nuga hina. \p \v 26 Ha mi ꞌbahni ꞌnará ꞌbɛgo ra da̱nga nda̱ gá macja̱, ne nuꞌá̱ mi ja te mrá njaui núꞌa̱ xqui thacua rá gu, ne nura Pedro go xqui ꞌyøtꞌa njabʉ. Nura ꞌbɛgoꞌa̱ bi ꞌñembabi ra Pedro: \p ―¿Ha gue hindá hantꞌaꞌini ja ra ua̱za con gueꞌa̱? \p \v 27 Ha nura Pedro bi ncøni maꞌnaꞌqui, ne ꞌbestho nura oraꞌa̱ bi mafi ra menja̱. \s1 Ra Jesu bri ꞌbaꞌma ja rá thandi ra Pilato \r (Mt. 27:1-2, 11-14; Mr. 15:1-5; Lc. 23:1-5) \p \v 28 Hamxuditho bi tsꞌixa ra Jesu de ja rá ngu ra Caifá pa habʉ mi ja rá tsꞌʉtbi ra Pilato núꞌa̱ mrá gobierhnu, ha nuya xodyo himbi yʉtꞌa mbo ra tsꞌʉtbi pa njabʉ hinda ntsꞌoquiꞌʉ, ne pa njabʉ da za da zi ra hñuni de ra ngo dega pascua. \v 29 Nuꞌbʉ́ ra Pilato bi bønga møte habʉ mi ꞌbaiꞌʉ pa bi ꞌyambabiꞌʉ ne bi ꞌñembi: \p ―¿Te ꞌbɛ guí ne gui ma̱mbabihʉni? \p \v 30 Nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―ꞌBʉ hinte ma tsꞌoqui xa ꞌyøthma̱, nixi stá tsinꞌahma̱he. \p \v 31 Ha nura Pilato bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Tsixhʉ ne go da ꞌyøꞌtuahʉ ra tsꞌʉtbi ngu núꞌa̱ ma̱nga ri leyhʉ. \p Ha nuya xodyo bi ꞌñena: \p ―Núje dyá xodyohe hindí pɛꞌtshe ra nsɛqui pa ga hohe ꞌnara ja̱ꞌi. \p \v 32 Bi ma̱nga njabʉꞌʉ pa ra Jesu da ꞌyo ja yá ꞌyɛ ya me Nroma, ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ ha̱, mi pɛꞌtsa ra nsɛqui pa da nhyoteꞌʉ ja ꞌnara ponza. Hangue bi njabʉ ngu xqui ma̱nga ra Jesu te ma du mi ma da duꞌa̱. \v 33 Nepʉ nura Pilato bi yopa yʉtꞌi maꞌnaꞌqui habʉ mi ja rá tsꞌʉtbi, ne bi zohna ra Jesu pa bi ꞌyambabi ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha go gueꞌe grá Nda̱ de ya xodyo? \p \v 34 Ha ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¿Ha gue to xa xiꞌaꞌi, o go guí ma̱nsɛ? \p \v 35 Ha ra Pilato bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue drá xodyoga? Nuya mengu ri hai ne ya nda̱ gá macja̱ go gueꞌʉ bá tsiꞌaꞌi de guecua. ¿Te xcá ꞌyøtꞌe? \p \v 36 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ma nsu dega nda̱ hingo xa ꞌraca ya meximhai. Nuꞌbʉ go xa ꞌracjhma̱ꞌʉ, nuꞌbʉ́ núꞌʉ toꞌo gra manda xa ña̱njhma̱ha̱ de ja yá ꞌyɛ ya nda̱ gá xodyo. Pe numa hmandaga hingo mahyɛgui ngu núꞌʉ jaua ja ra ximhai. \p \v 37 Hangue nura Pilato bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́ nuꞌi ꞌnagrá nda̱gueꞌbʉ. \p Ra Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ha̱ha̱, drá nda̱ ngu ja juadi gá ma̱. Pa gueꞌa̱ dá e dá ꞌbʉiua ja ra ximhai pa ga xipa ya ja̱ꞌi núꞌa̱ majua̱ni. Nuto gatho camfri núꞌa̱ majua̱ni, go gueꞌʉ øde núꞌa̱ dí ma̱. \p \v 38 Nuꞌbʉ́ ra Pilato bi ꞌñembabi: \p ―¿To ja gueꞌa̱ pa̱di núꞌa̱ majua̱ni? \s1 Ra Jesu bi sɛcuabi gue da tho \r (Mt. 27:15-31; Mr. 15:6-20; Lc. 23:13-25) \p Ha nu mi ma̱nga njabʉ bi bønga møte pa bá yopa ña̱ui ya xodyo ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuga hinte ma tsꞌoqui dí tsʉtuabi nuna ra ꞌñøhø. \v 39 Numa nza̱ihʉ dí pɛꞌtshʉ dí hɛcꞌahʉ ꞌnara ꞌyofadi núbya de ra ngo dega pascua. Nuꞌbʉ́, ¿ha guí nehʉ ga hɛcꞌahʉ nuni ri Nda̱hʉ núꞌahʉ gyá xodyohʉ? \p \v 40 Ha nuꞌʉ́ bi mʉdi bi mafi gatho ne bi ꞌñena: \p ―¡Nuní hina, nura Barraba ha̱! \p Ha núꞌa̱ ra Barraba mrá dacateꞌa̱. \c 19 \p \v 1 Hangue ra Pilato bi manda bri fɛtꞌa ra Jesu. \v 2 Nepʉ nuya soldado mi ꞌbʉhni bi metꞌa ꞌnara corona dega ꞌbini, ne bi hñuꞌtsuabi ja rá ña̱xu ra Jesu ne bi hyete ꞌnara thɛnga dutu. \v 3 Nepʉ bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―¡ꞌBʉi pa nza̱ntho nuꞌi ri tꞌequꞌei rá Nda̱ꞌi ya xodyo! \p Nepʉ nuꞌʉ́ mi umba ya mpɛꞌtiꞌa̱. \p \v 4 Ha nura Pilato bi bønga møte maꞌnaꞌqui ne bi ꞌñembabi ya xodyo: \p ―Ndi, dra zinꞌaꞌihʉua pa gui pa̱hʉ gue hinte ma tsꞌoqui dí tsʉtuabini. \p \v 5 Ha ra Jesu bi bønga møte mi huꞌtsa núꞌa̱ ra corona dega ꞌbini ne mi he núꞌa̱ ra thɛnga dutu. Nepʉ ra Pilato bi ꞌñemba ya xodyo: \p ―¡Xi ꞌbacua nuna ꞌñøhø! \p \v 6 Ha nuya nda̱ gá macja̱ ne ya gʉntsꞌa̱hni mi manthoꞌʉ nu mi hyanda ra Jesu, ne mi eñꞌʉ: \p ―Nuní drá pontꞌi, drá pontꞌi pa da du. \p Nuꞌbʉ́ ra Pilato bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Tsixhʉ, go da bá ponthʉ, ngueꞌa̱ nuga hinte ma tsꞌoqui dí tsʉtuabini. \p \v 7 Nepʉ nuya xodyo bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuje dí pɛꞌtshe ꞌnara ley, ne nura leyꞌa̱ ma̱ gue nuní dí ꞌñepi da du, ngueꞌa̱ xa ꞌñetꞌa Tꞌʉ de Ajua̱. \p \v 8 Ha nu mi ꞌyøde ra Pilato núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ, maꞌna bi ntsuꞌa̱. \v 9 Hangue bi zixa ra Jesu maꞌnaꞌqui mbo ja ra tsꞌʉtbi ne bi ꞌyambabi bi ꞌñembi: \p ―¿Toꞌo rá ꞌmɛhniꞌi? \p Pe nura Jesu hinte bi da̱di. \p \v 10 Hangue ra Pilato bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―¿Ha gue hinte guí tha̱di? ¿Ha gue hinguí pa̱di gue dí ha̱ ra tsꞌɛdi pa ga pontꞌaꞌi o pa ga hɛcꞌaꞌi? \p \v 11 Nuꞌbʉ́ nura Jesu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ni ꞌnara tsꞌɛdi hinguí ha̱ pa da za te gui ꞌyøtcagui ꞌbʉ hingo Ajua̱ da ꞌraꞌa ra tsꞌɛdi. Hangue núꞌa̱ toꞌo xa dagagui ja ri ꞌyɛ, núꞌá̱ go gueꞌa̱ maꞌna tu ra tsꞌoqui que nuꞌi. \p \v 12 Hangue desde ra oraꞌa̱, ra Pilato mi ne da hyɛguihma̱ꞌa̱, pe nuya xodyo himi tsaya ra hmafi ne mi enaꞌʉ: \p ―¡Nuꞌbʉ nuꞌi gui hyɛgui núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱, nuꞌbʉ́ hingrí amigo ra da̱nga nda̱ Cesa, ngueꞌa̱ gatho núꞌa̱ toꞌo da ꞌñetꞌa nda̱ gueꞌa̱ rá ncontra ra Cesa! \p \v 13 Ha nu mi ꞌyøde ra Pilato núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ, nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi manda da tsꞌixa ra Jesu pa møte, nepʉ neheꞌa̱ bi bøni pa bá hudi ja rá hudi dega tsꞌʉtbi ja ra luga mrá thuhu Gabata dega ebreo, rí bøni da ꞌñena rá thuhu ra Tꞌʉtꞌado. \v 14 Y núꞌa̱ ra paꞌa̱ mrá pa dega nthoqui de ra ngo dega pascua, ne ngu mi nzʉnga ꞌrato xudi. Nepʉ ra Pilato bi ꞌñembabi ya xodyo: \p ―¡Ndi, ꞌbacua ri Nda̱hʉ! \p \v 15 Pe nuꞌʉ́ bi yopa mafiꞌʉ maꞌnaꞌqui ne bi ꞌñena: \p ―¡Tsitsꞌi, bá pontꞌi, ne ja dí duni! \p Nepʉ ra Pilato bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―¿Ha gue guí nehʉ ga pontꞌa nuna ri Nda̱hʉ? \p Nepʉ nuya nda̱ gá macja̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nura Cesa hønsɛ go gueꞌa̱ ma nda̱he, y joꞌo maꞌna. \p \v 16 Hangue ra Pilato bi ꞌyɛntꞌua ja yá ꞌyɛ ya xodyo pa dra pontꞌiꞌa̱. Hangue nuꞌʉ́ bi zinga ra Jesu ne bi zitsꞌi pa da pontꞌi ngu mi neꞌʉ. \s1 Ra Jesu bri pontꞌa ja ra ponza \r (Mt. 27:32-44; Mr. 15:21-32; Lc. 23:26-43) \p \v 17 Ne ra Jesu bi bøni mi ndude rá ponza. Ne bi tsꞌitsꞌi pa ja ra tꞌøhø rá thuhu Ña̱xmadu, dega ebreo rá thuhu Golgota. \v 18 Ne ja brá pontꞌiniꞌa̱ co má yoho ya ꞌñøhø, ꞌna cada rá hyo, ha ra Jesu bi ꞌyoda madetho de gueꞌʉ. \v 19 Y ja ra ponza habʉ bri pontꞌa ra Jesu xqui thøta ꞌnara xithɛ ne mi huxni ꞌraya noya núꞌa̱ bi manda ra Pilato da tꞌofo. Mi ena njabʉ: “Ra Jesu ra me Nasare, rá Nda̱ ya xodyo.” \v 20 Ne ndunthi ya xodyo bi hñeꞌta núꞌʉ ya noya, ngueꞌa̱ habʉ bri pontꞌa ra Jesu mi guetbʉ ra hnini Jerusale, y núꞌʉ ya noyaꞌʉ xqui tꞌofo dega ebreo, ne dega griego, ne dega lati. \v 21 Ne nuyá nda̱ gá macja̱ ya xodyo bi ma bá embabi ra Pilato: \p ―¿Hanja gá ofo njabʉ gue go gueꞌa̱ rá Nda̱ ya xodyo? ꞌYofo gue nuꞌá̱ mi ma̱nsɛ gue rá Nda̱ ya xodyo. \p \v 22 Ha nura Pilato bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuꞌa̱ stá ofo, ya stá ofo. \p \v 23 Ha nu mi uadi bi pontꞌa ra Jesu nuya soldado, bi gʉmpa yá dutu ra Jesu núꞌʉ xqui ꞌbøcuabi. Mi goho ya soldado, ne bi hñegue ꞌra ꞌna xɛni nuya dutuꞌʉ. Ne bi gʉmpa rá mahe núꞌa̱ himi pɛꞌtsa ni ꞌnará ntꞌɛdi, mi xøgue ra xʉni. \v 24 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñémbabiꞌʉ ꞌna ngu ꞌna: \p ―Hinga ma ga tʉñhʉ, ma ga rifahʉ pa ga nuhʉ toꞌo drá mɛti. \p Hangue bi njabʉ ngu ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Bi nhyegue ꞌra ꞌna xɛni ma dutu, ne bi rifagui núꞌa̱ maꞌna ma he.” Ne gueꞌa̱ bi ꞌyøtꞌa ya soldado. \p \v 25 Y guetbʉ ja ra ponza mi ꞌbahni rá na̱na̱ ra Jesu, ne ꞌnara ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ mrá cu rá na̱na̱ ra Jesu, ne ra Maria rá ꞌbɛhña̱ ra Cleofa, ne ra Maria Magdalena. \v 26 Ha nu mi hyanda ra Jesu rá na̱na̱ mi ꞌbahuini núꞌa̱ rá hma̱ca nxadiꞌa̱, nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌñembabi rá na̱na̱: \p ―Nubyá ꞌyøtꞌa ra uɛnda gue núꞌa̱ guí ꞌbahuibʉ go gueꞌa̱ dri tꞌʉbyaꞌa̱. \p \v 27 Nepʉ ra Jesu bi ꞌñembabi nehe núꞌa̱ rá hma̱ca nxadi: \p ―Neꞌi, ꞌyøtꞌa ra uɛnda gue núꞌa̱ guí ꞌbahuibʉ go gueꞌa̱ dri na̱na̱byaꞌa̱. \p Y desde gueꞌbʉ, nura hma̱ca nxadi bi zitsꞌiꞌa̱ ja rá ngu pa bi japamasu. \s1 Ra Jesu bi du \r (Mt. 27:45-56; Mr. 15:33-41; Lc. 23:44-49) \p \v 28 Y ra Jesu mi pa̱di gue ya bi uadi gatho, nepʉ pa bi nja ngu núꞌa̱ ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo, nuꞌá̱ bi ꞌñena: \p ―Tsʉca ra nduthe. \p \v 29 Ha mi jani ꞌnara mohi mi po ra juꞌtsa vinu. Nepʉ bri ꞌboꞌmba ꞌnara sponja co nura juꞌtsa vinu ne bri thøta ja ꞌnara tsꞌʉtꞌo dega isopo, nepʉ bi ꞌbøꞌtse asta ja rá ne ra Jesu. \v 30 Ha nu mi zi nura juꞌtsa vinu ra Jesu bi ꞌñena: \p ―Ja xa uadiua gatho núꞌa̱ xra ꞌbɛpcagui. \p Ne ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi ñeꞌmi ne bi du. \s1 ꞌNara soldado bi umba ꞌnara nsʉni ja rá hyo rá tiña̱ ra Jesu co ꞌnara lansa \p \v 31 Ha mrá pa ra nthoqui de ra ngo dega pascua, hangue nuya nda̱ gá xodyo bi ma bá ba̱ntebi ra Pilato pa da manda dra thempa yá ua núꞌʉ xqui ꞌbontꞌi ne da ja̱ꞌmba yá ndoꞌyo de guehni, pa njabʉ ni ꞌnara anima hinda gohi ja ra ponza nura pa dega tsaya, ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra pa dega tsaya gueꞌa̱ ra da̱ngo. \v 32 Hangue nuya soldado bi uatꞌi habʉ mi zʉdi ꞌna de núꞌʉ ya be xqui ꞌbontꞌi mahyɛgui co ra Jesu pa bi thempabi yá ua, nepʉ bri jabʉ nehe núꞌa̱ maꞌna ra be. \v 33 Pe nu mi uatꞌi habʉ xqui ꞌbontꞌa ra Jesu, nuꞌá̱ ya himbi thempa yá ua ngueꞌa̱ bi hyandiꞌʉ gue ya xqui duꞌa̱. \p \v 34 Pe ꞌnara soldado bi umba ꞌnara nsʉni ja rá hyo rá tiña̱ co ꞌnara lansa, nepʉ ꞌbestho bi bønga ra ji ne ra dehe. \v 35 Ha núꞌa̱ toꞌo pedena̱, go ꞌna toꞌo bi hyandi, y núna ma̱ go guehna majua̱ni, pa gui camfrihʉ nehe. \v 36 Bi njabʉ pa bi nja ngu ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Hindra thempabi ni ꞌnará ndoꞌyoꞌa̱.” \v 37 Y nehe bi njabʉ ngu ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena: “Ya ja̱ꞌi bi hyandi núꞌa̱ bi sʉnsɛꞌʉ.” \s1 Ra Jesu bri tꞌagui \r (Mt. 27:57-61; Mr. 15:42-47; Lc. 23:50-56) \p \v 38 Nepʉ ra Jose mrá me Arimatea bi ma bá ba̱ntebi ra Pilato pa da ꞌyapa nsɛqui da ca̱ꞌmba rá zi ndoꞌyo ra Jesu de ja ra ponza ne da dutsꞌiꞌa̱. Ra Jose xqui gamfri ra Jesu, masque mantꞌa̱guitho ngueꞌa̱ mi tsu yá mixodyoui. Ne ra Pilato bi umba nsɛqui, hangue bi ma bá ca̱ꞌmba rá ndoꞌyo ra Jesu de ja ra ponza ne bi dutsꞌi. \v 39 Nehe ra Nicodemo núꞌa̱ xqui ma da cꞌa̱ꞌtsa ra Jesu dega xuui, nehe bi mani habʉ xqui ꞌbontꞌiꞌa̱. Nuꞌá̱ mi hña̱ ra mirra mi ntha̱ntsꞌi co ra aloe, mi pɛꞌtsa ꞌnatemaꞌrɛtꞌa kilo rá hñʉ. \v 40 Nepʉ nuꞌʉ́ bi duꞌtsua rá zi ndoꞌyo ra Jesu, ne bi mantꞌi co ya xʉni dutu núꞌʉ xqui tꞌʉxa núꞌa̱ ra mirra ne ra aloe, ngueꞌa̱ mi njabʉ yá nza̱i yá ntꞌagui ya xodyo. \v 41 Y nu habʉ bri pontꞌiꞌa̱, mi jʉmpa guetbʉ ꞌnara ua̱za habʉ mi ja ꞌnara cʉtsꞌi pa ra ntꞌagui, ne hinto xqui ntꞌaguitho ja nura cʉtsꞌiꞌa̱. \v 42 Hangue ja bá aguiniꞌʉ ra Jesu ngueꞌa̱ guehni bi gʉmpa guetbʉꞌʉ de habʉ xqui ꞌbontꞌiꞌa̱, ne ngueꞌa̱ ya mi ma da mʉdi ra pa dega tsaya de ya xodyo. \c 20 \s1 Ra Jesu bi yopa nte de ra du \r (Mt. 28:1-10; Mr. 16:1-8; Lc. 24:1-12) \p \v 1 ꞌNitho núꞌa̱ ndomingo, tobya himi hatsꞌitho, ra Maria Magdalena bi ma habʉ xqui tꞌagui ra Jesu, ne bi hyandi gue xqui tꞌentꞌa ra do núꞌa̱ xqui jotꞌa ra ntꞌagui. \v 2 Hangue nuꞌá̱ bi ma hnestꞌihi pa habʉ mi ꞌbʉi ra Simu Pedro ne núꞌa̱ maꞌna ra nxadi núꞌa̱ xi mrá hma̱di ra Jesu ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xa tha̱i ra zi Hmu de habʉ mi tꞌagui ne xa thutsꞌi, y nubyá nixi hindí pa̱he habʉ xá tsꞌoguiꞌa̱. \p \v 3 Nepʉ nura Pedro bi ma ꞌbestho pa da cꞌa̱ꞌtsa ra ntꞌagui co núꞌa̱ maꞌna ra nxadi. \v 4 Bi ma hnestꞌihi ri yoho, pe núꞌa̱ maꞌna ra nxadi maꞌna bi ꞌmɛtꞌo de ra Pedro, hangue ꞌmɛtꞌo bi zønga ja ra ntꞌaguiꞌa̱. \v 5 Ngu bi zøni bi ndoqui ne bi ncꞌa̱tsꞌi, nepʉ bi hyanda ya xʉni dutu mi ꞌbøni, pe nuꞌá̱ himbi yʉtꞌi. \v 6 Nepʉ hinga yaꞌa̱ ꞌbestho bi zønga ra Simu Pedro núꞌa̱ mri ꞌbɛfa, ne nuꞌá̱ ha̱, bi yʉtꞌa mbo ra ntꞌagui ne bi hyanda ya xʉni dutu mi ꞌbøni. \v 7 Ne bi hyanda núꞌa̱ ra dutu xqui thuꞌtuahma̱ rá ña̱xu ra Jesu xqui ꞌbantsꞌi ne ꞌnambʉ xqui thutsꞌi. \v 8 Nehe núꞌa̱ xqui zønga ra mʉdi, bi yʉtꞌi mbo habʉ bi tꞌagui ra Jesu pa bi hyandi, ne bi gamfri gue ra Jesu xqui yopa nte ngu xqui xipiꞌʉ. \v 9 Nuꞌʉ́ hinxqui zo yá mfeni de núꞌa̱ mi ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo habʉ ena gue mi pɛꞌtsi da nangui de ja ra du, ne asta nura oraꞌa̱ ja bi zo yá mfeniꞌʉ. \v 10 Nepʉ ri yoho bi mengui pa ja yá nguꞌʉ. \s1 Ra Maria Magdalena bi hyanda ra Jesu xqui nangui de ra du \r (Mr. 16:9-11) \p \v 11 Pe nura Maria mi ꞌbahni møte guetbʉ ra ntꞌagui mi zoni, ne ra ora mi zoñꞌa̱ bi ndoqui pa bi ncꞌa̱xa mbo ra ntꞌagui. \v 12 Ne bi hyanda yoho ya ɛnxɛ mri hñe tꞌaxi, ꞌna mi hudi habʉ xqui nja rá ña̱xu, ha nuꞌa̱ maꞌna habʉ xqui nja yá ua nuni habʉ xqui ꞌbɛgui hma̱ha̱ rá zi ndoꞌyo ra Jesu. \v 13 Ha nuꞌʉ́ bi ꞌñembabiꞌa̱: \p ―Na̱ná̱, ¿hanja guí zoni? \p Nuꞌá̱ bi ꞌñena: \p ―Ngueꞌa̱ xa tha̱i ma zi Hmu ne xa thutsꞌi, ne hindí pa̱di habʉ xá tsꞌoguiꞌa̱. \p \v 14 Ne nu mi ma̱nga njabʉꞌa̱, bi ñegui nepʉ bi hyanda ra Jesu mi ꞌbahni, pe nuꞌá̱ himbi ba̱di ua go mi gueꞌa̱ ra Jesu. \v 15 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Na̱ná̱, ¿hanja guí zoni? ¿Toꞌo guí honi? \p Ha nura Maria mi hu rá mʉi gue go mi gueꞌa̱ ra nsu ua̱za, hangue bi ꞌñembabi: \p ―Ndada, ꞌbʉ xcá tutsꞌigue, xicagui habʉ xcá tsogui pa ga ma ga tutsꞌi. \p \v 16 Ha nura Jesu bi ꞌñembabi: \p ―¡Maria! \p Ra oraꞌa̱ ra Maria bi mpʉntsꞌi ne bi ꞌñembabi dega ebreo: \p ―¡Raboni! ―Núꞌa̱ ra noyaꞌa̱ rí bøni da ꞌñena Xahnate. \p \v 17 Ha ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Oguí thangagui ngueꞌa̱ hinstá matho habʉ bí ꞌbʉ ma Dada, pe rí ma bá xipabi núꞌʉ maꞌra ma cu ne gui ꞌñembabiꞌʉ gue ma ga ma habʉ bí ꞌbʉ ma Dada ne ri Dadahʉ, ma Ajua̱ ne ri Ajua̱hʉ. \p \v 18 Nuꞌbʉ́ ra Maria Magdalena bi ma bá xipabi ya nxadi gue xqui hyanda ra zi Hmu, ne bi xipabiꞌʉ ngu núꞌa̱ xqui xipabiꞌa̱. \s1 Ra Jesu bi ꞌmai madetho de yá nxadi \r (Mt. 28:16-20; Mr. 16:14-18; Lc. 24:36-49) \p \v 19 Ne nura domingoꞌa̱ de mi nxuui ya nxadi xqui muntsꞌi ne xqui gotꞌa ya gosthi ngueꞌa̱ mi tsu ya nda̱ gá xodyo. Nepʉ bi zønga ra Jesu ne bi ꞌmai madetho de gueꞌʉ ne bi zɛngua bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉhʉ te rá ꞌñentho. \p \v 20 Ne nu mi xipabi njabʉꞌʉ, bi ꞌñutuabi yá ꞌyɛ ne rá hyo rá tiña̱. Hangue ya nxadi xi bi johya ngueꞌa̱ bi yopa hyanda ra zi Hmu. \v 21 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi yopa ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉhʉ te rá ꞌñentho. Ngu bá pɛncagui Ajua̱ ma Dada, njabʉ nehe dí pɛnꞌahʉ. \p \v 22 Ne nu mi ma̱nga njabʉ bi huiꞌtiꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―Hña̱ñhʉ ra Ma̱ca Nda̱hi. \v 23 Nuto gatho gui pumbahʉ yá tsꞌoqui, gueꞌʉ dra pumbabi, ne nuto gatho hingui pumbahʉ, gueꞌʉ di tuda yá tsꞌoqui. \s1 Ra Toma bi hyanda ra zi Hmu gue xqui yopa nte de ra du \p \v 24 Pe nura ora mi zønga ra Jesu mi joꞌoni ra Toma ꞌna de núꞌʉ ya ꞌrɛtꞌamayoho ya nxadi, núꞌa̱ mi tꞌembi ra Go. \v 25 Hangue nu maꞌra ya nxadi bi ꞌñembabi ra Toma: \p ―Stá hanthe ra zi Hmu. \p Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉ hinga handua yá ꞌyɛ habʉ bi mfoxa ya clavo, ne ꞌbʉ hinga thintꞌa ma dedo habʉ bi mfoxa ya clavo, ne ꞌbʉ hinga thintꞌa ma ꞌyɛ ja rá hyo rá tiña̱, hinga camfri. \p \v 26 Rá hña̱to ma paꞌa̱ bi yopa muntsꞌa ya nxadi maꞌnaꞌqui, ne nuꞌbʉ́ ha̱, mi ꞌbʉhni nehe ra Toma. Nepʉ bi zønga ra Jesu mi jotꞌa ya gosthi ne bi ꞌmai madetho de gueꞌʉ ne bi zɛngua bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌBʉhʉ te rá ꞌñentho. \p \v 27 Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñembabi ra Toma: \p ―Ha̱ua ri dedo ne thintꞌa ja ma ꞌyɛ, ne ha̱ua ri ꞌyɛ ne thintꞌa ja rá hyo ma tiña̱. Ográ ꞌña̱gamfri, camfrigui. \p \v 28 Nuꞌbʉ́ ra Toma bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Ma zi Hmuꞌi, ne ma Ajua̱ꞌi! \p \v 29 Nepʉ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue ya xcá camfri ngueꞌa̱ xcá hyandgagui, nugue Toma? Dá nja̱pi nuto gatho camfrigui masque hinxa hyandgagui. \s1 Nuna ra tꞌofo bi tꞌofo pa gui camfrihʉ \p \v 30 Ndunthi maꞌra ya da̱nga ntꞌudi bi ꞌyøtꞌa ra Jesu ja yá thandi yá nxadi, pe nuꞌʉ́ hinxa tꞌofo ja nuna ra tꞌofo. \v 31 Pe nuyá bi tꞌofo pa da za gui camfrihʉ gue ma zi Hmuhʉ ra Jesu go gueꞌa̱ ra Cristo rá Tꞌʉ Ajua̱, ne pa ꞌbʉ gui camfrihʉ, da nja ri tehʉ pa nza̱ntho po rá ngueꞌa̱. \c 21 \s1 Ra Jesu bi cꞌa̱ꞌtsa yoto yá nxadi ja ra ña̱nthe \p \v 1 ꞌMɛfa ra Jesu bi yopa hnequi habʉ mi ꞌbʉi yá nxadi ja ra ndehe rá thuhu Tiberia. Ne bi yopa hnequi njaua: \v 2 Ra Simu Pedro mi ꞌbʉhui ꞌnadbʉ ra Toma núꞌa̱ mi tꞌembi ra Go, ne ra Natanael núꞌa̱ ra me Ncaná de Galilea, ne yá tꞌʉ ra Sebedeo, ne má yoho yá nxadi ra Jesu, gathoꞌʉ ꞌnadbʉ mi ꞌbʉi. \v 3 Ha ra Simu Pedro bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ma ga ma ra ꞌbɛhua̱. \p Ha núꞌʉ maꞌra nehe bi ꞌñena: \p ―Ga maha nehe. \p Nepʉ bi maꞌʉ ne bi yʉtꞌa ja ꞌnara motsa, pe nura xuuiꞌa̱ hinte bi gʉꞌʉ. \v 4 Ha nu mi hyatsꞌi mi ꞌbahni ra Jesu ja rá hyo ra ndehe, pe nuya nxadi himi pa̱di ua go mi gueꞌa̱ ra Jesu. \v 5 Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Tsꞌʉntꞌʉhʉ, ¿ha hinte xcá jʉhʉ? \p Nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Otho. \p \v 6 Ha nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ca̱thʉ ra xitꞌa̱ po ja ra ꞌñɛi de ja ra motsa ne njabʉ da za gui jʉhʉ. \p Hangue nuꞌʉ́ bi ga̱tꞌa ra xitꞌa̱, ne nu mi gʉtsꞌi xi mi ñuxa ya hua̱ asta himi tsɛdi da pøꞌtseꞌʉ co yá hñʉ ya hua̱ mi cʉ. \v 7 Nuꞌbʉ́ núꞌa̱ rá hma̱ca nxadi ra Jesu bi ꞌñembabi ra Pedro: \p ―¡Go guehni ma zi Hmuhʉ! \p Ha ngu mi ꞌyøde ra Pedro gue go mi gueꞌa̱ ra zi Hmu, nuꞌbʉ́ bi da̱ma hñuxa rá he núꞌa̱ xqui hña̱qui, ne bi hñøtꞌa ja ra ndehe pa bi zønga ja ra ña̱nthe habʉ mi ꞌba ra Jesu. \v 8 Ne nu maꞌra ya nxadi bi ꞌyɛtꞌa ra motsa pa ja ra ña̱ni, mri gʉtꞌathoꞌʉ ra xitꞌa̱ núꞌa̱ mi ñuxa ya hua̱, ngueꞌa̱ himi yabʉ pa ja ra ña̱ni, ngu mi ꞌna nthebe metro rá yabʉ. \v 9 Ha nu mi bøniꞌʉ de ra motsa, bi hyanda ꞌraya dɛspi mi zøni, ne ja mi oxni ꞌnara hua̱ mi ntha̱xi, nehe mi jani ꞌraya thuhme. \v 10 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Bá ha̱hʉ ꞌraya hua̱ núꞌʉ ja juadi gá jʉhʉ. \p \v 11 Nuꞌbʉ́ ra Simu Pedro bi yʉtꞌa ja ra motsa ne bi pønga ra xitꞌa̱ ja ra ña̱nthe núꞌa̱ mi ñuxa ya da̱nga hua̱, mi ꞌna nthebe made ne hñu yá ndunthiꞌʉ. Y masque mi ndunthi ya hua̱ pe ra xitꞌa̱ himbi ntʉni. \v 12 Ha nura Jesu bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Bá e gui ntacohʉ. \p Ha nuya nxadi mri ntsapabi da ꞌyambi toꞌoꞌa̱, ngueꞌa̱ mi pa̱diꞌʉ gue go mi gueꞌa̱ ra zi Hmu. \v 13 Nepʉ nura Jesu bi joni ja ra tsibi bi hña̱ca ya thuhme ne bi umbabiꞌʉ; njabʉ nehe bi ꞌyøtꞌe co ra hua̱. \p \v 14 Ya rá hñuꞌquiꞌa̱ xqui ꞌñudi ra Jesu ja yá nxadi nu de ya xqui yopa nte de ra du. \s1 Ra Jesu bi ña̱ui ra Simu Pedro \p \v 15 Nu mi ua ntacoꞌʉ ra Jesu bi ꞌyambabi ra Simu Pedro ne bi ꞌñembi: \p ―Nugue Simu, rá tꞌʉꞌi ra Joná, ¿ha gue maꞌna go grí ma̱cagui de guehyʉ maꞌra? \p Ha nuꞌá̱ bi ꞌñembabi: \p ―Ha̱ha̱, ma zi Hmuꞌi, nuꞌi guí pa̱di gue drí ma̱ꞌi. \p Ne nuꞌá̱ bi ꞌñembabi: \p ―Supca ma zi tꞌʉca dɛti. \p \v 16 Nepʉ rá ñoꞌqui ra Jesu bi ꞌyambabi maꞌnaꞌqui, bi ꞌñembabi: \p ―Nugue Simu, rá tꞌʉꞌi ra Joná, ¿ha grí ma̱cagui? \p Ra Pedro bi da̱di ne bi ꞌñembi: \p ―Ha̱ha̱, ma zi Hmuꞌi, nuꞌi guí pa̱di gue drí ma̱ꞌi. \p Ne nuꞌá̱ bi ꞌñembabi: \p ―Supca xá hño ma zi dɛti. \p \v 17 Nepʉ rá hñuꞌqui bi ꞌyambabi maꞌnaꞌqui, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nugue Simu, rá tꞌʉꞌi ra Joná, ¿ha grí ma̱cagui? \p Ra oraꞌa̱ bi du rá mʉi ra Pedro ngueꞌa̱ ya rá hñuꞌqui bi ꞌyambabi ua mi ma̱diꞌa̱, ne bi ꞌñembabi: \p ―Ma zi Hmuꞌi, nuꞌi gatho go guí pa̱di, ne guí pa̱di gue xi drí ma̱ꞌi. \p Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi ꞌñembabi: \p ―Supca xá hño ma zi dɛti. \v 18 Xi majua̱ni dí xiꞌaꞌi, núꞌbʉ nguí ntsꞌʉntꞌʉ nguí hesɛ ri he ne nguí ꞌyo habʉ go nguí ne. Pe nu xcrí nda̱xjua ma gui tʉnga ri ꞌyɛ, ne maꞌna to ma da hyeꞌtꞌaꞌi ri he, ne da zixꞌaꞌi habʉ hingo gui negue. \p \v 19 Bi ma̱nga njabʉꞌa̱ pa bi xipi te ma du mi ma da du ra Pedro pa da hnequi rá nsunda Ajua̱. Ne nu mi ma̱nga njabʉ bi ꞌñembabi: \p ―¡Tɛngagui! \s1 Ra hma̱ca nxadi \p \v 20 Nepʉ nura Pedro bi ñegui ne bi hyandi gue mi dɛna núꞌa̱ rá hma̱ca nxadi ra Jesu, núꞌa̱ xqui hñudi ja rá hyo ra Jesu núꞌbʉ mi ntꞌoxiꞌʉ ne xqui ꞌyambabi toꞌo mi ma da daꞌa̱. \v 21 Ne nuꞌbʉ́ ra Pedro nu mi hyantꞌa̱ bi ꞌyambabi ra Jesu: \p ―Ma zi Hmuꞌi, xi nuni, ¿te go ma da jani? \p \v 22 Nuꞌbʉ́ ra Jesu bi da̱di: \p ―Nuꞌbʉ go ga negá nuni da ꞌmʉi asta ra pa ga pengui, ¿te go grí ꞌñanigue? Nuꞌi go da tɛngagui. \p \v 23 Hangue nuna ra ꞌbedena̱ bi ꞌño ja gatho ya gamfri, ne bi beniꞌʉ gue nura nxadiꞌa̱ himi ma da du. Pe ra Jesu himbi ꞌñena gue himi ma da du, hønsɛ bi ꞌñena: “Nuꞌbʉ go ga negá nuni da ꞌmʉi asta ra pa ga pengui, ¿te go grí ꞌñanigue?” \p \v 24 Núꞌa̱ ra hma̱ca nxadiꞌa̱ go gueꞌa̱ di damajua̱ni de nuya ya tꞌøtꞌe bi nja, ne bi ꞌyofo ja nuna ra tꞌofo. Ne dí pa̱he gue núꞌa̱ bi ꞌyofo gueꞌa̱ majua̱ni. \p \v 25 Nehe ja ndunthi maꞌra ya tꞌøtꞌe núꞌʉ bi ꞌyøtꞌa ra Jesu. ꞌBʉ to da ꞌyofo gathoꞌʉ dí beni gue nuya tꞌofoꞌʉ hinda ꞌñɛni gatho maxøgue rá ngʉni ra ximhai. Njabʉ gueꞌa̱.