\id ACT \h RA ECHO \toc1 YA ꞌBƐFI NÚꞌɄ BI MƐFI YA APOSTOL \toc2 RA ECHO \toc3 Hch. \mt1 RA ECHO \mt2 YA ꞌBƐFI NÚꞌɄ BI MƐFI YA APOSTOL \c 1 \s1 Ra Zidada Jesu bi ña̱tcahʉ da mɛncahʉ ra Ma̱ca Nda̱hi \p \v 1 Núga drá Luca, nura mʉdi tꞌofo dá ofo ne dá pɛhnꞌabʉ, zi cu Teofilo, ja ma̱ni gatho núꞌa̱ te bi ꞌyøtꞌa ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo, ne núꞌa̱ bi ꞌñudi desde ra paꞌa̱ bi fʉta rá ꞌbɛfi, \v 2 asta ra pa bi yopa mengui pa mahetsꞌi. Pe ante da ma pa mahetsꞌi, bi zofo yá apostol núꞌʉ xqui huahni, ne po ra Ma̱ca Nda̱hi bi xipabi te mi ma da ꞌyøtꞌeꞌʉ. \v 3 ꞌMɛfa de xqui du ra Jesu ja ra pontꞌi ne de xqui yopa nte, núꞌá̱ bi ꞌmʉcua má ñote ma pa, ne mri ꞌñudi ja yá apostol pa bi gamfriꞌʉ gue ya xqui yopa nte maꞌnaꞌqui, ne pa mi xipabiꞌʉ de hanja ri manda Ajua̱. \p \v 4 Y de mi ña̱ui yá apostol ante da maꞌa̱ pa mahetsꞌi, bi ꞌñembiꞌʉ: \p ―Oxqui ma gui pøñhʉ de guecua Jerusale, ja da ꞌbʉhʉua asta hingui ha̱ñhʉ núꞌa̱ xa ña̱ꞌtꞌahʉ Ajua̱ ra Dada, núꞌa̱ ya stá xiꞌahʉ gue ma gui ha̱ñhʉ. \v 5 Ra Xuua mi xiꞌtsate co ra dehe, pe nuꞌahʉ́ ya ꞌbestho ma da zø ra pa gui nxistehehʉ co ra Ma̱ca Nda̱hi. \s1 Ra Zidada Jesu bi mengui pa mahetsꞌi \p \v 6 Y de mi ña̱ui yá apostol bi ꞌñaniꞌʉ bi ꞌñembi: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, ¿ha gue nuya pabya ma gui umba maꞌnaꞌqui rá tsꞌɛdi ra hnini Israel pa da nda̱? \p \v 7 Nuꞌbʉ́ ra Zidada Jesu bi da̱tuabiꞌʉ ne bi ꞌñembi: \p ―Hingo rí ꞌñepꞌahʉ gui pa̱hʉ haꞌmʉ ma da ꞌyøtꞌa Ajua̱ ra Dada núꞌa̱ xa bensɛꞌa̱ da ꞌyøtꞌe. \v 8 Nuꞌahʉ, nuꞌa̱ ma da nja, ma gui ha̱ñhʉ rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi sta zøhø, ne ma gui dahʉ majua̱ni de gueque nuua Jerusale, ne gatho rá ngʉni Judea, ne nuni Nsamaria, ne gatho maxøgue rá ngʉni ra ximhai. \p \v 9 Nu mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra Zidada Jesu bi njʉtsꞌi pa maña̱ ja yá thandi yá apostol. Nepʉ bi hyandiꞌʉ gue bi goꞌma ꞌnara guui, ne ya himbi za bi yopa hyantꞌʉ maꞌnaꞌqui. \v 10 Nepʉ de mi nøtsꞌe mi handa ra Jesu bi ma pa mahetsꞌi, mi da̱mfriꞌʉ mi ꞌbahni yoho ya ɛnxɛ con gueꞌʉ, mri hñe dega tꞌaxi. \v 11 Y núꞌʉ ya ɛnxɛꞌʉ bi ꞌñembabi ya apostol: \p ―Núꞌahʉ gyá me Galileahʉ, ¿te ꞌbɛ guí nøꞌtshʉ nuni mahetsꞌi? Nura Jesu xcá hyanthʉbya xa ma pa mahetsꞌi, go guetꞌatho ma da yopa menguiua ngu xcá hyanthʉ bi ma, njabʉ ma da mengui. \s1 Bri thahna ra Matía pa rá mpøte ra Juda \p \v 12 Nepʉ yá apostol ra Jesu bi ga̱i de ja ra tꞌøhø ꞌbo Olivo pa bi ma ja ra hnini Jerusale. Nurá ñabʉ de ra tꞌøhø pa ja ra hnini pɛꞌtsa ngu ꞌna kilometro. \v 13 Y nu de mi zøniꞌʉ mbo ja ra hnini, bi bøxa ja ra tøngu habʉ xqui mihiꞌʉ, ne ja mi ꞌbʉhni ri gathoꞌʉ, ra Pedro, ra Cobo, ra Xuua, ra Andre, ra Lipe, ra Toma, ra Tolo, ra Teo, maꞌna ra Cobo rá tꞌʉ ra Alfeo, ne ra Simu núꞌa̱ mi tꞌembi ra Selote, ne ra Juda rá cu ra Cobo. \v 14 Gathoꞌʉ nza̱ntho mi muntsꞌi mi apabi Ajua̱ co ꞌnada ra mfeni, mahyɛgui co yá cu ra Jesu, ne ra Maria rá na̱na̱ꞌa̱, ne maꞌra ya ꞌbɛhña̱. \p \v 15 Ha nuya paꞌʉ bi muntsꞌini ngu ꞌna nthebe ne ꞌnate ya cu, y ꞌnaꞌqui, ra cu Pedro bi ꞌmai madetho de gueꞌʉ ne bi ꞌñembiꞌʉ: \p \v 16 ―Ma zi cuꞌihʉ, pɛꞌtsi te xi da njabʉ ngu núꞌa̱ xqui ma̱nga ra Davi ne bi ꞌyofo ngu núꞌa̱ xqui xipabi ra Ma̱ca Nda̱hi. Ra Davi bi ma̱ de ra Juda núꞌa̱ toꞌo bi zixa ya ja̱ꞌi pa bá jʉ ma zi Hmuhʉ ra Jesu. \v 17 Y nujʉ dí pa̱hʉ gue nuꞌá̱ go gueꞌa̱ nehe mrá nxadi ra Jesu, ne mahyɛgui ndí pɛphʉꞌa̱. \v 18 Nuꞌá̱ bi pa ma zi Hmuhʉ ra Jesu, y co núꞌa̱ ra boja̱ bi tꞌumbi, bi thanga ꞌnara hai. Nepʉ nuꞌá̱ bi dagui maꞌmɛmfo, ne ꞌbestho bi fø rá mʉi ne bi bønga yá xefo, y bi du. \v 19 Y gatho ya me Jerusale bi ba̱di núꞌa̱ xqui nja, hangue nuꞌʉ́ bi hñuꞌmbabi nura haiꞌa̱ de yá hña̱quiꞌʉ Aceldama, rí bøni da ꞌñena ra Hai dega Ji. \v 20 Pɛꞌtsi te da njabʉ ngu núꞌa̱ xa tꞌofo ja ra Ma̱ca Tꞌofo ja ya Salmo ne ena: \q1 Dá nhuata rá nguꞌa̱, \q1 oto sti ma da ꞌmʉini. \m Nehe ena: \q1 Nuꞌa̱ mrá ꞌbɛfihma̱ꞌa̱, dá mɛ maꞌna ra ja̱ꞌi. \p \v 21 Hangue mahyoni ga huañhʉbya ꞌna de núꞌʉ toꞌo ndí ꞌñohʉ gatho núꞌʉ ya pa ndá ꞌbʉhʉ co ma zi Hmuhʉ ra Jesu, \v 22 desde mi xiꞌtsa ra Xuua asta mi ma mahetsꞌi. Nuꞌa̱ tóꞌo ma ga huahnihʉ go gueꞌa̱ ma da maxcahʉ ga dahʉ majua̱ni gue ma zi Hmuhʉ ra Jesu ya xa yopa nte de ra du. \p \v 23 Nepʉ bi huahniꞌʉ ꞌnara cu rá thuhu ra Jose núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi ra Barsabá ne mi tꞌembi ra Justo, ne bi huahniꞌʉ maꞌna ra cu rá thuhu ra Matía. \v 24 Nepʉ bi ꞌyapabiꞌʉ Ajua̱ ne bi ꞌñena: \p ―Ma zi Dadaꞌihe, go gueꞌe guí pa̱tca gatho ma mfenihe, ꞌñutcahebya de nuya yoho ya cu ꞌbʉcua toꞌo de guehyʉ xcá huahni. \v 25 Nuꞌi go guí pa̱di ndaꞌña̱ de guehyʉ xcá huahni pa da mɛpꞌaꞌi ne go di guehni dri apostol pa drá mpøte ra Juda núꞌa̱ toꞌo bi ntsꞌoqui ne bi ꞌuegue bi ma habʉ mri ꞌñepi da ma. \p \v 26 Y nuꞌʉ́ bi rifa ne bi zo rá thuhu ra Matía, hangue ya bi ma ꞌmede co núꞌʉ ꞌrɛtꞌamaꞌra yá apostol ra Zidada Jesu, pa bi yopa nzøtꞌa núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho. \c 2 \s1 Xa zøhø ra Ma̱ca Nda̱hi \p \v 1 Nu mi zøhø ra pa de ra Pentecoste yá ngo ya xodyo, gatho ya gamfri xqui muntsꞌa ꞌnadbʉ co ꞌnada ra mfeni. \v 2 Nepʉ mi da̱mfriꞌʉ bi ntꞌøde ꞌnara ñʉni xi ntsꞌɛdi xqui ꞌñe de mahetsꞌi. Bi ntꞌøde gatho mbo ra ngu habʉ xqui muntsꞌiꞌʉ ngu ꞌñena ꞌnara da̱nga bʉnthi xi ntsꞌɛdi. \v 3 Ne ꞌmɛfa bi hnequi ꞌra ngu ya tꞌʉca faspi maña̱ de ja yá ña̱xu cada ꞌna de nuto gatho mi ꞌbʉhni. \v 4 Y gathoꞌʉ bi hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi, ne bi mʉdi bi ña̱ ꞌramaꞌnaꞌño ya hña̱qui cada ꞌna de gueꞌʉ ngu mi japabi ra Ma̱ca Nda̱hi da ña̱ꞌʉ. \p \v 5 Nuya paꞌʉ mi ꞌbʉhni Jerusale ꞌraya xodyo xqui ꞌñehe de habʉraza ya hai de ra ximhai, ne nuꞌʉ́ xi mi camfri Ajua̱ ngu núꞌa̱ xqui tꞌutuabi. \v 6 Y nu de mi ntꞌøde núꞌa̱ ra da̱nga ñʉni, ndunthi ya ja̱ꞌi xi bi da̱ma muntsꞌi habʉ mi ꞌbʉi ya cu, ne bi ꞌyø ngueꞌa̱ mi øde yá hña̱qui cada ꞌna de gueꞌʉ. \v 7 Ne himi pa̱ te da beni, bi ꞌyø ne mri ꞌñémbabiꞌʉ: \p ―¿Ha gue hingo guehyʉ ya me Galilea núyʉ dí øhʉ ña̱? \v 8 Nuꞌbʉ́ ¿hanja cada ꞌna de guecjʉ dí ø ma hña̱quihʉ núꞌa̱ dá pa̱hʉ desde dá ꞌbʉhʉ? \v 9 Ngueꞌa̱ ꞌra de guecjʉ dyá menguhʉ Partia ne de Media, ne de Elam, ne de Mesopotamia, ne de Judea, ne de Capadocia, ne de Mponto, ne de Asia. \v 10 Ne nu maꞌra de guecjʉ ya me Frigia, ne Pamfilia, ne Egipto, ne ꞌraya hnini de Africa gueta Cirene. Ne nu maꞌra de guecjʉ ya me Nroma, ꞌra majua̱ni ya xodyo ha nu maꞌra bi nxodyo hønsɛ ngueꞌa̱ ri dɛnga ma leyhʉ. \v 11 Ne nu maꞌra de guecjʉ ya me Creta ne Arabia. Ha gatho nugaguihʉ dí øhʉ xicjʉ de ma hña̱quihʉ gra ña̱ cada ꞌna de guehyʉ, ne xicjʉ de nuya da̱nga tꞌøtꞌe xa ꞌyøtꞌa Ajua̱. \p \v 12 Nepʉ núꞌʉ ya ja̱ꞌiꞌʉ bi ntsøꞌmi ne mi tu yá mʉi mri ꞌñémba ꞌna ngu ꞌna: \p ―¿Xibya? ¿Te rí bømbyana̱? \p \v 13 Ha nu maꞌra mi øtbuhlatho mi ena: \p ―Nuyʉ́ xa nti. \s1 Ra apostol Pedro bi zofo ya ja̱ꞌi \p \v 14 Nuꞌbʉ́ ra oraꞌa̱ ra apostol Pedro bi ꞌmai co núꞌʉ má ꞌrɛtꞌamaꞌra ya apostol, nepʉ bi ña̱ ntsꞌɛdiꞌa̱, bi ꞌñena: \p ―Núꞌahʉ gyá me Judeahʉ ne gatho núꞌahʉ guí ꞌbʉhʉua Jerusale, ꞌyøhʉ núna ma ga ma̱ pa gui pa̱hʉ. \v 15 Núyʉ guí øhʉ ña̱, hindi ti ngu guí beñhʉ, ngueꞌa̱ ja nzʉnga gʉto xudi. \v 16 Núna guí hanthʉ, go guehna xqui ma̱nga ra ba̱di Joel gue mi pɛꞌtsi da njabʉ, y nubyá ya gá hyanthʉ bi nja ngu núꞌa̱ bi ma̱ñꞌa̱. Nuꞌá̱ bi ꞌyofo njaua: \q1 \v 17 Ajua̱ bi ꞌñena: Nuya pa da ꞌñepʉ, \q1 ma ga pɛmpa ra Ma̱ca Nda̱hi gatho ya ja̱ꞌi de ra ximhai. \q1 Nuri tꞌʉhʉ ne ri tꞌixuhʉ ma da ña̱ co rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi. \q1 Nuya ba̱sja̱ꞌi ma da hyanda ꞌraya ntꞌudi, \q1 nuya nda̱xjua ma da ꞌui ya tꞌi. \q1 \v 18 Ne nuya paꞌʉ gatho núꞌʉ pɛpqui, dra ꞌñøhø que dra ꞌbɛhña̱, ma ga pɛmpabiꞌʉ ra Ma̱ca Nda̱hi \q1 pa da umba ra tsꞌɛdi da ña̱. \q1 \v 19 Ne ma ga uꞌtꞌahʉ ꞌraya da̱nga ntꞌudi nuni mahetsꞌi \q1 ne nuua ra ximhai, \q1 dega ji, ne dega tsibi, ne dega ꞌbifi. \q1 \v 20 Ma gui hyanthʉ ra hyadi hinda ma da unga ra ñotꞌi, ma da ꞌmɛxuui. \q1 Nura za̱na̱ ngu ma da nji. \q1 Nepʉ de gueꞌa̱ ja da zøhø núꞌa̱ ra pa de rá ꞌñehe ra Zidada, \q1 gueꞌa̱ ra pa ma da hneca rá da̱nga tsꞌɛdiꞌa̱ strá nsunda. \q1 \v 21 Ne gatho núꞌʉ toꞌo da ꞌyapa ra Zidada da mpøhø, da pøhøꞌa̱. \p \v 22 Núꞌahʉ gyá me Israelhʉ, ꞌyødehʉ nuya ya noya ma ga xiꞌahʉ: Nuꞌahʉ́ guí pa̱hʉ gue ra Jesu núꞌa̱ mrá me Nasare bi ꞌyøtꞌa gatho núꞌʉ ya tꞌøtꞌe ne gatho núꞌʉ ya ntꞌudi bi ꞌyøtꞌe con gueꞌahʉ po rá tsꞌɛdi Ajua̱, ngu guí pa̱sɛhʉ, y njabʉ bi hnequi gue Ajua̱ xqui mɛhniꞌa̱. \v 23 Pe nuꞌá̱ bri da ja ri ꞌyɛhʉ, nepʉ nuꞌahʉ gá daphʉ ja yá ꞌyɛ ya ꞌyøtꞌatsꞌoqui pa bi pontꞌa ja ꞌnara pontꞌi asta himbi du. Pe gatho núꞌa̱ bi nja, bi njabʉ ngueꞌa̱ Ajua̱ go bi bensɛ da njabʉ y núꞌá̱ gueꞌa̱ mrá pahaꞌa̱. \v 24 Nuꞌahʉ gá hyohʉ ra Jesu, pe nu Ajua̱ go gueꞌa̱ bi ꞌyøtꞌe pa bi yopa nte maꞌnaꞌqui de ra du, ngueꞌa̱ nura du otho rá tsꞌɛdi pa da za̱miꞌa̱. \v 25 Ra nda̱ Davi xqui ma̱ de gueꞌa̱ ne xqui ꞌñena: \q1 Nuga dí pa̱di gue Ajua̱ nza̱ntho ꞌbʉi con gueque \q1 pa da maxcagui ne da ña̱ngagui. \q1 \v 26 Hangue nuga xi drí johya ne dí ña̱ co nura johya dí pɛꞌtsi. \q1 Ne dí tøꞌmi gue nu xcrá tu, ma ga yopa nte de ra du. \q1 \v 27 Ngueꞌa̱ nuꞌi, ma Dadaꞌi, hingui ma gui hopi ja da gohni ma te ja ra du, \q1 nixi gui hopi da ꞌya ma ndoꞌyo ja ra hai, ngueꞌa̱ go ri hma̱ca ꞌbɛgogui. \q1 \v 28 Ngueꞌa̱ nuꞌi xcá ꞌñutca ra ꞌñu dega te, \q1 ne ma gui ꞌraca ꞌnara da̱nga johya nu xcrá ꞌbʉpʉ mahetsꞌi con gueꞌe. \m Guehna bi ma̱nga ra Davi ja ra Ma̱ca Tꞌofo. \p \v 29 Núꞌahʉ ma cuꞌihʉ xcá muntsꞌihʉua, xi majua̱ni dí xiꞌahʉ, xa du ma xitahʉ ra nda̱ Davi ne bi ntꞌaguiꞌa̱, ne jaua rá ntꞌagui asta mapaya. \v 30 Ra Davi mrá ꞌmɛhni Ajua̱ hangue nuꞌá̱ bi ma̱ núꞌa̱ mri ꞌbɛdi da nja. Ne mi pa̱di gue mi ma da ꞌmʉ ꞌnará tꞌʉ pa drá mpøteꞌa̱, ngueꞌa̱ njabʉ xqui ña̱ꞌtuabi Ajua̱. Y núꞌa̱ ra tꞌʉꞌa̱ go di gueꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ xqui ña̱ꞌtuabi da mɛhni pa da nda̱. \v 31 Hangue nura Davi ꞌñena ya xqui hyanda núꞌa̱ bi nja ꞌmɛfa, ne bi ꞌyofo gue mi pɛꞌtsi da e da yopa nte ra Cristo núꞌa̱ xqui hñutsꞌi Ajua̱ pa da nda̱, ne himi ma ja da gohni rá te ja ra du, nixi rá ndoꞌyo nehe hinda ꞌya ja ra hai. \v 32 Y nuna ra Jesu dí ma̱ñhe, nuje dí dahe majua̱ni gue Ajua̱ bi ꞌyøtꞌe pa bi yopa nte de ra du. \v 33 Hangue nubya po rá tsꞌɛdi Ajua̱ ra Dada, bi ma pa mahetsꞌi, ne ja bí huhni ja rá ꞌñɛi ra Dada. Ne bá pɛhna ra Ma̱ca Nda̱hi ngu núꞌa̱ xqui ña̱gui Ajua̱ ra Dada. Hangue gatho núꞌa̱ guí hanthʉ ne guí øhʉbya, go ra Ma̱ca Nda̱hi øtꞌa njabʉ. \v 34 Pe ra nda̱ Davi hingo bi njʉtsꞌi pa mahetsꞌi, pe nuꞌá̱ bi ma̱ñꞌa̱ bi ꞌñena: \q1 Ajua̱ ra Dada bi ꞌñemba ma zi Hmu: \q1 “Bá ehe gui hñudiua ja ma ꞌñɛi, \q1 \v 35 asta hinga tsiñꞌaꞌi gatho ri ncontra pa da gohiꞌʉ ja ngaꞌti ri ua.” \p \v 36 Nubyá, mahyoni da ba̱di gatho ya me Israel gue Ajua̱ ra Dada xa hñuxa ra Jesu pa go di gueꞌa̱ dra Hmu ne da nda̱ ngueꞌa̱ go gueꞌa̱ ra Cristo xpá pɛhniꞌa̱. Y go gueꞌa̱ gá ponthʉ ja ra pontꞌi ne asta hingá hyohʉ. \p \v 37 Ha nu mi ꞌyøde núꞌa̱ bi ma̱nga ra apostol Pedro, núꞌʉ ya ja̱ꞌi mi ꞌbʉhni xi bi du yá mʉi, ne bi ꞌyambabi ra apostol Pedro ne núꞌʉ maꞌra ya apostol, bi ꞌñembi: \p ―Zi cuhʉ, nuꞌbʉ́ ¿xi te rá ꞌbɛ mahyoni ga øthebya? \p \v 38 Nepʉ ra apostol Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ñobrihʉ ne gui nxistehehʉ gathoꞌihʉ de rá thuhu ra Zidada Jesucristo pa njabʉ dra punꞌa ri tsꞌoquihʉ. Ne njabʉ ha̱, Ajua̱ da pɛnꞌaꞌihʉ ra Ma̱ca Nda̱hi pa da ꞌmʉ ja ri corasohʉ. \v 39 Ngueꞌa̱ nuna hña̱ꞌtina̱ pa gueꞌahʉ ne pa ri ba̱tsihʉ ne pa gatho maꞌra ya ja̱ꞌi ꞌbʉ ja rá ngʉni ra ximhai núꞌʉ da zohna Ajua̱ ma Hmuhʉ. \p \v 40 Ra apostol Pedro bi sigui bi zofo ya ja̱ꞌi co ndunthi maꞌra ya noya ne bi ꞌñembabi: \p ―Mpøhøhʉ pa hinda zʉꞌahʉ rá cuɛ Ajua̱ núꞌa̱ ma da zʉdi núꞌʉ hingui ne da mpøhø. \p \v 41 Nepʉ gatho núꞌʉ toꞌo bi hña̱ni núꞌa̱ ra tsꞌofoꞌa̱ bi nxistehe ꞌbestho. Hangue nura paꞌa̱ bi hñuxa ngu má hñu ꞌmo ya gamfri. \v 42 Y nuꞌʉ́ bi ꞌyøtꞌa gatho núꞌa̱ bi xipabi ya apostol. Ne mi ꞌbʉꞌʉ co ꞌnadra mfeni, ne nza̱ntho mri muntsꞌa mahyɛgui pa da zi ra Ma̱ca Ntꞌoxi ne pa mi apabi Ajua̱. \s1 Yá ꞌmʉi ya mʉdi gamfri \p \v 43 Ne gatho ya mengu de guehni xi bi ntsu ngueꞌa̱ xqui hyanda ya apostol mi øtꞌa ndunthi ya da̱nga ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe co rá tsꞌɛdi Ajua̱. \v 44 Ne gatho núꞌʉ ya gamfri mi ꞌbʉi ꞌnadbʉ ne mri mfaxꞌʉ ꞌna ngu maꞌna pa hinte da ꞌbɛpiꞌʉ. \v 45 Ne mi pa gatho núꞌa̱ te mi pɛꞌtsiꞌʉ ne mi hecuabi gatho núꞌʉ maꞌra ya zi hyoya cu núꞌʉ mi othobi. \v 46 Ne hyastho ꞌnara pa ngu ꞌnara pa mri muntsꞌa ja ra nija̱ co ꞌnadra mfeni. Ne mi tsi ra Ma̱ca Ntꞌoxi ja yá nguꞌʉ, ne mri ñuniꞌʉ mahyɛgui co ndunthi ra johya ne co ꞌnara hoga mfeni. \v 47 Ne mri nsunda Ajua̱ mahyɛgui. Ne maꞌra ya ja̱ꞌi mi handi te mi øtꞌeꞌʉ, nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌiꞌʉ mi numahñoꞌʉ. Ne ꞌnara pa ngu ꞌnara pa mi ꞌyo mi camfri maꞌra ya ja̱ꞌi núꞌʉ mi zofo Ajua̱, ne mri muntsꞌa ꞌnadbʉꞌʉ co núꞌʉ ya mʉdi gamfri. \c 3 \s1 Bi tꞌøthe ꞌnara zi doua \p \v 1 ꞌNara pa ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua mri ma pa ja ra nda̱nija̱ ngu nzʉnga hñu nde, ya mi gueꞌa̱ ra ora pa ra søcambeni ja ra nija̱. \v 2 Y nuni ja ra gosthi nija̱ núꞌa̱ mrá thuhu Mahotho, ja xqui hñudini ꞌnara ꞌñøhø mrá doua desde xqui ꞌmʉi. Mi tsꞌixa hyastho pa ja mi tꞌehni pa mi apabi ra boja̱ gatho núꞌʉ toꞌo mi thohni mi cʉtꞌa mbo ra nda̱nija̱. \v 3 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi hyanda ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua de mi ma da yʉtꞌa ja ra nda̱nija̱, bi ꞌyapabi ra boja̱. \v 4 Nepʉ nura Pedro ne ra Xuua bi gohi bi ꞌmai bi hyanda núꞌa̱ ra zi mɛti, ne ra Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Hyandgahe. \p \v 5 Ne nura zi doua xi bi gohi bi nʉꞌta núꞌʉ yoho ya apostol, mi hu rá mʉi gue mi ma te da umbahma̱ꞌʉ. \v 6 Nepʉ ra Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Othogui ra tꞌaxi nixi ra oro pa ga ꞌraꞌaꞌi. Núꞌa̱ dí pɛꞌtsi gueꞌa̱ ma ga ꞌraꞌi. De rá thuhu ra Jesucristo núꞌa̱ mrá me Nasare dí xiꞌaꞌi gui ꞌbai gui ꞌyo. \p \v 7 Nepʉ bi mipa rá ꞌyɛ ra ꞌñɛi ne bi ꞌbaꞌmi, ne ꞌbestho bi nja yá tsꞌɛdi yá ua ne yá gutꞌɛgui. \v 8 Y nura oraꞌa̱ ꞌbestho bi ꞌyɛnga ꞌnara sagui ne bi ꞌmai xá hño, nepʉ bi ꞌño, ne bi mɛui ya apostol pa mbo ra nija̱ xi mi ɛnsagui mi xøcambeni Ajua̱ con gatho rá johya. \v 9 Y gatho ya ja̱ꞌi bi hyanda núꞌa̱ mrá doua gue ya mi ꞌyo ne mi xøcambeni Ajua̱. \v 10 Nepʉ nuꞌʉ́ ꞌbestho bi ba̱di gue go mi gueꞌa̱ mrá douahma̱ nza̱ntho mi hudi mi a ra boja̱ ja ra gosthi nija̱ mrá thuhu Mahotho. Ne xi bi ꞌyøꞌʉ de núꞌa̱ xqui nja. \s1 Ra apostol Pedro bi ma̱mba rá noya Ajua̱ ja ra porta rá thuhu rá Porta ra Salomó \p \v 11 ꞌMɛfa núꞌa̱ ra ꞌñøhø mrá doua himi ne da ꞌuegue de ra apostol Pedro nixi de ra apostol Xuua. Y gatho nuya ja̱ꞌi mi ꞌyo de guehni xi mri ꞌyø de núꞌa̱ xqui hyandi, hangue bi da̱ma muntsꞌiꞌʉ ja ra porta rá thuhu ra Porta de ra Salomó nuni habʉ mi ꞌbai ra Pedro ne ra Xuua co núꞌa̱ mrá doua. \v 12 Y nu mi hyanda ra Pedro núꞌʉ ya ja̱ꞌi xqui muntsꞌini, bi ꞌñembabi: \p ―Núꞌahʉ gyá me Israelhʉ, ¿hanja xi grí ꞌyøhʉ, ne hanja xi guí nʉtcahe ꞌñena gue co ma tsꞌɛdisɛhe go stá japhe xa ꞌño nuna ꞌñøhø, o ꞌñena ngueꞌa̱ gue por dí ꞌyohe xá ntꞌaxi gue por gueꞌa̱ stá japhe da ña̱ni? \v 13 Núꞌa̱ ra Ajua̱ mi xøcambeni ra Abrá ne ra Isaac ne ra Cobo ne gatho núꞌʉ maꞌra ndu ma xitahʉ, núꞌá̱ go guetꞌa̱ ra Ajua̱ bi japi bi ꞌño nuna ra ꞌñøhø po rá thuhu ra Jesucristo nurá Tꞌʉꞌa̱, pa njabʉ da hneca rá tsꞌɛdi nura Tꞌʉꞌa̱. Núꞌá̱ go gueꞌa̱ gá daphʉ ya nda̱, ne gá ma̱ñhʉ ja rá thandi ra Pilato gue hinda thɛgui, masque ra Pilato go mi nehma̱ xa hyɛguiꞌa̱. \v 14 Pe nuꞌahʉ́ hingá nehʉ, masque go gueꞌa̱ rá hma̱ca Tꞌʉ Ajua̱ núꞌa̱ hinte ma tsꞌoqui xqui ꞌyøtꞌe. Pe nuꞌahʉ́ gá eñhʉ gue maꞌna xá hño dra thøgue ꞌnara hyote. \v 15 Nepʉ nuꞌahʉ gá hyohʉ núꞌa̱ toꞌo ri ꞌracjʉ ra te, pe Ajua̱ bi ꞌyøtꞌe pa da yopa nte de ra du. Nuje go dá hanthe bi yopa nte, hangue dí damajua̱nihe de gueꞌa̱. \v 16 Nuna ꞌñøhø guí hanthʉ ne guí pa̱hʉ gue mrá douahma̱, go ra Jesu bi ꞌyøthe ngueꞌa̱ dí camfriheꞌa̱. Hangue bi njabʉ ngu guí hanthʉbya. \p \v 17 Nubyá, núꞌahʉ ma cuꞌihe, dí pa̱he xá hño gue gá dahʉ ra Jesu ngueꞌa̱ hinte nguí pa̱hʉ, ngu núꞌʉ ma nda̱hʉ nehe himbi zo yá mfeni nehe núꞌa̱ bi ꞌyøtꞌe, hangue gá mfaxhʉ gá hyohʉ ra Jesu. \v 18 Pe nu Ajua̱ bi ꞌyøtꞌe da nja ngu núꞌa̱ xqui xipa yá ꞌmɛhni mayaꞌbʉ ne xqui ꞌyofoꞌʉ gue nura Cristo núꞌa̱ rá ꞌmɛhni pa e da nda̱ mi pɛꞌtsi da thogui ndunthi ya ʉgui asta rá duꞌa̱. \v 19 Hangue nubya mahyoni gui ñobrihʉ ne gui yopa jonihʉ co Ajua̱ pa da punꞌa ri tsꞌoquihʉ, y nuꞌbʉ́ ha̱, nuꞌá̱ da ꞌraꞌaꞌihʉ ꞌnara ꞌraꞌyo mfeni ne ꞌnara hogaꞌmʉi. \v 20 Ne da yopa pɛnꞌaꞌihʉ ra Jesu núꞌa̱ toꞌo ra Cristo núꞌa̱ xqui hñutsꞌiꞌa̱ pa da nda̱. \v 21 Ne nuꞌá̱ xi majua̱ni bi yopa mengui mahetsꞌi pa ja dua ꞌbʉhni asta hinda zø ra pa da yopa hoca Ajua̱ gatho, ngu núꞌa̱ xqui xipa mayaꞌbʉ yá ma̱ca ꞌmɛhni da ma̱. \v 22 Ngu bi ma̱nga ra Moise bi xipa ndu ma xitahʉ bi ꞌñembi: “Núꞌa̱ Ajua̱ ma zi Hmuhʉ ma da hñuxꞌahʉ ꞌna de gueꞌahʉ pa drá ꞌmɛhniꞌa̱ ngu xa hñuxcagui nehe, y núꞌá̱ ma gui ꞌyøtehʉ núꞌa̱ da xiꞌahʉ. \v 23 Ne gatho núꞌʉ toꞌo hinda ne da gamfribi rá noya núꞌa̱ ra ꞌmɛhniꞌa̱, nuꞌʉ́ dra huati ne da ꞌmɛdi de ja yá hnini.” \p \v 24 Gatho núꞌʉ maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱ desde ra Samue pa xqui ꞌñecua, xqui ma̱ nehe de nuya pabya dí ꞌbʉhʉ. \v 25 Y núꞌʉ ya hña̱ꞌti bi ma̱nga nuya ꞌmɛhniꞌʉ, gueꞌʉ pa gueꞌahʉ. Y núꞌʉ ya ja̱pi de ra cohi xqui gohui Ajua̱ ndu ma xitahʉ, nehe gueꞌʉ pa ri hñohʉ. Hangue Ajua̱ bi ꞌñembabi ra Abrá: “Po ꞌnari ꞌroho ma da ꞌñehe ꞌmɛfa, ma ga ja̱pi gatho ya ja̱ꞌi de rá ngʉni ra ximhai.” \v 26 Y nuꞌahʉ go yá mʉdiꞌihʉ bá pɛnꞌahʉ rá Tꞌʉ Ajua̱ pa bi zoꞌahʉ gui ñobrihʉ de ri tsꞌoquihʉ pa njabʉ da ja̱pꞌaꞌihʉ. \c 4 \s1 Ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua bi jotꞌa fadi ne bi ña̱ui ya nda̱ \p \v 1 Ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua mi ꞌbʉhnitho ja ra nda̱nija̱ mi zofo ya ja̱ꞌi. Nepʉ bi zøni ꞌraya macja̱ ne ra nda̱ de ya nsunija̱, ne ya saduceo núꞌʉ himi camfri gue da yopa nte núꞌʉ ya xa du. \v 2 Nepʉ nuꞌʉ́ bi bø yá cuɛ ngueꞌa̱ ra Pedro ne ra Xuua mi xipabi ya ja̱ꞌi gue ra Zidada Jesu xqui yopa nte de ra du, hangue mi utuabiꞌʉ gue gatho ya ja̱ꞌi ma da yopa nte. \v 3 Nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌiꞌʉ ꞌbestho bi gʉ ntsꞌa̱hni ra Pedro ne ra Xuua, ne bi zitsꞌi pa bá cotꞌa fadi. Y asta rá hyaxꞌa̱ mi ma da nhyanthya̱, ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra paꞌa̱ ya bi nde. \v 4 Pe ya xi mi ndunthi núꞌʉ toꞌo xqui ꞌyøde ne xqui gamfri núꞌa̱ mi ma̱nga ra Pedro. Ya ngu mi cʉtꞌa ꞌmo ya ꞌñøhø xqui gamfri, y himi pa ꞌmede ya ꞌbɛhña̱ nixi ya ba̱tsi. \p \v 5 Nurá hyaxꞌa̱ bi muntsꞌa nuni Jerusale nuyá nda̱xjua nda̱ ya xodyo ne ya xahnate de ra ley ne gatho maꞌra ya nda̱ gá xodyo. \v 6 Gathoꞌʉ bi muntsꞌa mahyɛgui co ra Anás núꞌa̱ toꞌo mrá da̱nga nda̱ gá macja̱, nehe mi ꞌbʉhni ra Caifá ne ra Xuua ne ra Jandro, ne gatho maꞌra ya ꞌñøhø núꞌʉ mi ja te yá njaui ya da̱nga nda̱ gá macja̱. \v 7 Nepʉ nuꞌʉ́ bi manda bá tsꞌi ra apostol Pedro co ra apostol Xuua ne bri ꞌbaꞌma madetho de gueꞌʉ pa bi tꞌambabi, ne bi tꞌembabi: \p ―¿Toꞌo yá ꞌmɛhniꞌihʉ, ne toꞌo rá tsꞌɛdi guí ha̱mpahʉ pa guí øthʉ njabʉ? \p \v 8 Nuꞌbʉ́ ra Pedro mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi pa bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Núꞌahʉ gyá nda̱hʉ de ma hninihʉ Israel, \v 9 ya gue guí angahe de núꞌa̱ ra hño bi tꞌøꞌtua nuni ra zi ꞌñøhø mrá doua, \v 10 ma ga xiꞌahe hanja bi za bi ña̱nini, pa gui pa̱hʉ ne gatho núꞌʉ maꞌra ya me Israel. Nuni ra zi ꞌñøhø guí hanthʉ ꞌbahni, nuni bi ña̱ni de rá thuhu ra Jesucristo núꞌa̱ mrá me Nasare núꞌa̱ gá ponthʉ ja ꞌnara pontꞌi, pe nuꞌá̱ bi ꞌyøtꞌe Ajua̱ pa bi yopa nte de ra du. \v 11 Núꞌá̱ go gueꞌa̱ gá ʉtsahʉ, nja ngu núꞌʉ ya hyøngu mi ꞌbʉi mayaꞌbʉ bi føthma̱bʉ ra mʉdi do núꞌa̱ mi ma xa hyoca rá nija̱ Ajua̱. Pe nubyá go gueꞌa̱ ra mʉdi do bi mɛgui Ajua̱ pa bi hyø rá nija̱. \v 12 Joꞌo maꞌna toꞌo da za da pøhøguihʉ, hønsɛ ma zi Hmuhʉ ra Jesu, ngueꞌa̱ joꞌo maꞌna toꞌo bá ꞌbɛhni nuua ja ra ximhai pa da pøhøguihʉ, hønsɛ ra Jesu go gueꞌa̱ bá ꞌbɛhni ne go gueꞌa̱ tsa da pøhøguihʉ. \p \v 13 Nuꞌbʉ́ nuya nda̱ mi ꞌbʉhni xi bi ꞌyø ngueꞌa̱ bi hyandi gue ra Pedro ne ra Xuua himi tsu, ne mi pa̱di gue himyá ꞌñøhø dega da̱nga mfa̱di ngueꞌa̱ myá hyoya ja̱ꞌi. Pe bi ba̱diꞌʉ gue mi gueꞌʉ ꞌraya ꞌñøhø xqui ꞌñoui ra Jesu. \v 14 Pe nuꞌʉ́ himbi za te bi da̱tuabi ra Pedro ngueꞌa̱ bi hyandi mi ꞌbahni con gueꞌʉ núꞌa̱ ra zi doua xqui ña̱ni. \v 15 Nuꞌbʉ́ núꞌʉ ya nda̱ bi ꞌbɛpabi ra Pedro ne ra Xuua ne núꞌa̱ ra ꞌñøhø mrá doua da bøhma̱ de habʉ xqui muntsꞌiꞌʉ, ne bi ꞌñʉꞌtiꞌʉ ꞌna ngu ꞌna, \v 16 ne bi ꞌñémbi: \p ―Xibya, ¿te ga øthʉ co nuyʉ ya ꞌñøhøyʉ? Ngueꞌa̱ núꞌa̱ xa ꞌyøꞌtua nuna ꞌñøhø mrá doua, ya pa̱di gatho ya ja̱ꞌi nuua ja ma hninihʉ Jerusale, y hingui tsa ga cønihʉ. \v 17 Ha nujʉ́ ya hindí nehʉ da fa̱di de guehna habʉraza, hangue ma ga høꞌtuahʉ ra hña̱ gue ya hinte da sigui da ma̱, ne ya hinto da zofo de rá thuhu ra Jesu. \p \v 18 Nepʉ bi tsꞌohna maꞌnaꞌqui ra Pedro ne ra Xuua ne núꞌa̱ ra ꞌñøhø mrá doua, ne bi tꞌembabiꞌʉ: \p ―Ya ote ma xqui ma̱ñhʉ, ne ya oxqui ma gui zofohʉ maꞌra ya ja̱ꞌi de rá thuhu ra Jesu. \p \v 19 Nuꞌbʉ́ nura Pedro ne ra Xuua bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¿Ha gue guí beñhʉ xá hño njabʉ ja rá thandi Ajua̱ gue go rí ꞌñepi ga øꞌtꞌahe ri pahahʉ que rá paha Ajua̱? \v 20 Ngueꞌa̱ nuje hinda za toꞌo da hña̱gahe ga ma̱ñhe de núꞌa̱ stá hanthe ne núꞌa̱ stá øhe. \p \v 21 Nuꞌbʉ́ núꞌʉ ya nda̱ hinte bi ꞌyøꞌtuabi ra Pedro ne ra Xuua, hønsɛ bi xipabi gue ya hinda sigui da zofo ya ja̱ꞌi, nepʉ bi hyɛguitho. Himbi za te bi ꞌyøꞌtuabi ngueꞌa̱ mi tsu ya ja̱ꞌi xa bø yá cuɛ, ngueꞌa̱ gatho ya ja̱ꞌi xi mi xøcambeni Ajua̱ po rá ngue núꞌa̱ ra ꞌñøhø xqui ña̱ni. \v 22 Ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra ꞌñøhø xqui ña̱ni ya mi pɛꞌtsa thogui ñote njɛya. \s1 Ya gamfri bi ꞌyapabi Ajua̱ mahyɛgui \p \v 23 Nu mi thɛgui ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua bi ma bá cꞌa̱ꞌtsa núꞌʉ maꞌra ya gamfri pa bi metuabi núꞌa̱ xqui xipabi ya nda̱ gá macja̱ ne yá nda̱xjua nda̱ ya xodyo. \v 24 Ha nu mi ꞌyøde ya gamfri, bi xøcambeni Ajua̱ co ꞌnadra mfeni ne bi ꞌñenaꞌʉ: \p ―Ma zi Hmuꞌihe, nuꞌi go gueꞌe grá Ajua̱ gá hoca mahetsꞌi ne ra ximhai ne ra ndehe ne gatho núꞌa̱ te ja. \v 25 Ne nuꞌi po ra Ma̱ca Nda̱hi gá xipa ri ꞌbɛgo ra Davi da ma̱nga njaua: \q1 Ya ja̱ꞌi bi muntsꞌi pa bi ꞌñʉꞌtiꞌʉ da ꞌyøtꞌa ya ntsꞌoꞌmʉi, \q1 pe núꞌa̱ ra ntsꞌoꞌmʉi bi beñꞌʉ da ꞌyøtꞌe, hinda za da ꞌyøtꞌe. \q1 \v 26 Bi muntsꞌa ya nda̱ de gatho ya hnini de ra ximhai \q1 pa bi ꞌñʉꞌtiꞌʉ da ʉtsa Ajua̱ ne ra Cristo núꞌa̱ xa hñutsꞌiꞌa̱ pa da nda̱. \p \v 27 Ngueꞌa̱ xi majua̱ni ja nuna hninina̱ bi muntsꞌa ra nda̱ Erode ne ra Poncio Pilato co ya me Israel ne co núꞌʉ hingyá me Israel, pa bi ʉtsa nuri ma̱ca Tꞌʉ ra Jesu núꞌa̱ xcuá pɛhni pa da nda̱. \v 28 Ne bi ꞌyøtꞌeꞌʉ ngu núꞌa̱ gá beni ne gá ma̱nga mayaꞌbʉ gue mahyoni da nja. \v 29 Nubya ma zi Hmuꞌihe, hyanda núna te øtcahe ya ja̱ꞌi, ne faxcahe pa hinga ntsuhe ga ña̱he de ri ma̱ca noya, ngueꞌa̱ go dí pɛpꞌahe. \v 30 Ne nuꞌi go ma gui hñuxa ri ꞌyɛ ja ya daꞌthi pa da ña̱niꞌʉ ne da hyanda ya ja̱ꞌi. Ne gui ꞌyøtꞌa ndunthi ya ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe de rá thuhu ri ma̱ca Tꞌʉ ra Jesu. \p \v 31 Ngu xi bi uadiꞌʉ bi xøcambeni Ajua̱, bi hma̱nga ra ngu habʉ xqui muntsꞌiꞌʉ, ne gatho núꞌʉ mi ꞌbʉhni bi hña̱nga rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi, ne bi ña̱ ntsꞌɛdiꞌʉ de rá noya Ajua̱, ne ya hinto mi tsu. \s1 Gatho núꞌa̱ mi pɛꞌtsa ya gamfri myá mɛti ꞌna ngu maꞌna \p \v 32 Y gatho núꞌʉ ya xqui gamfri Ajua̱ mi ꞌnada yá mfeni, ne mi ꞌnada yá hma̱teꞌʉ. Ne mi mfaxꞌʉ ꞌna ngu maꞌna núꞌa̱ te mi øꞌtua ra ꞌbɛdi, ngueꞌa̱ gatho núꞌa̱ mi pɛꞌtsiꞌʉ mrá mɛti mahyɛgui, ne ni ꞌnara cu himi pɛꞌtsa ni ꞌnara tꞌøtꞌe núꞌa̱ mrá mɛtisɛ. \v 33 Ne co ndunthi ra tsꞌɛdi mi pɛꞌtsa ya apostol bi damajua̱ni gue xqui yopa nte de ra du ma zi Hmuhʉ ra Jesu, ne Ajua̱ xi bi matsꞌiꞌʉ. \v 34 Ha ni ꞌna de gueꞌʉ hinte mi øꞌtua ra ꞌbɛdi, ngueꞌa̱ gatho núꞌʉ toꞌo mi pɛꞌtsa yá hai ne yá ngu bá pa gatho, ne bá ha̱ gatho núꞌa̱ ra boja̱ mi ha̱ni de yá hai ne de yá ngu, \v 35 ne bi umbabi ya apostol. Y nuya apostol go gueꞌʉ mi hecuabi cada ꞌnara gamfri ngu núꞌa̱ te mi øꞌtua ra ꞌbɛdi gueꞌa̱ mi tꞌumbabi nehe. \v 36 Ne mi ꞌbʉhni ꞌnara cu mrá thuhu ra Jose mrá me Chipre mrá levita. Ne bi hñuꞌmbabi ya apostol dra Berhna, rí bøni da ꞌñena Núꞌa̱ Toꞌo Huꞌmba yá mʉi ya Ja̱ꞌi. \v 37 Nuꞌá̱ bi pa ꞌnará haiꞌa̱ ne bá ha̱ gatho ra boja̱ pa bi umbabi ya apostol. \c 5 \s1 Ra Ananía ne ra Safira ya hyate \p \v 1 Pe mi ꞌbʉ maꞌna ra gamfri mrá thuhu ra Ananía ha nurá ꞌbɛhña̱ mrá thuhu ra Safira. Núꞌʉ́ bi pa ꞌnara hai myá mɛtiꞌʉ. \v 2 Nepʉ bi beñꞌʉ gue hinda unga gatho ra boja̱ de núꞌa̱ xqui pa yá hai, hangue bi za̱ma ꞌna tʉi ra boja̱ ra cu Ananía. Ne mi pa̱sɛ co rá ꞌbɛhña̱ gue xqui za̱ma ra boja̱. Nuꞌbʉ́ ra cu Ananía bi hña̱xa núꞌa̱ ra boja̱ bi hyeque pa bá umbabi ya apostol, ꞌñena gatho ra boja̱ mi ha̱, pe hina. \v 3 Nepʉ ra apostol Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Ananía, ¿hanja xcá hopi xa hyaꞌaꞌi ra Satá pa xcá hyathma̱ ra Ma̱ca Nda̱hi? Ngueꞌa̱ hingá unga gatho núꞌa̱ ra boja̱ gá ha̱ni de ri hai gá pa ngu núꞌa̱ gá ma̱ gue mi xøgue ra boja̱. \v 4 ¿Ha gue hingo ri mɛtihma̱ ra hai? ¿Ha gue hingo ri mɛtihma̱ ra boja̱ nehe? ¿Hanja gá beni gui ꞌyøtꞌe njabʉ? Ya xcá ncꞌuamba ja rá thandi Ajua̱, hingue hønsɛ con guecje. \p \v 5 Ha nu mi ꞌyøde nuya ya noya ra cu Ananía ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi dagui bi du. Y gatho núꞌʉ toꞌo mi ꞌbʉhni ne gatho núꞌʉ maꞌra toꞌo bi ꞌyøde de núꞌa̱ xqui nja, gathoꞌʉ xi bi ntsu. \v 6 Nepʉ nuya ba̱tsꞌñøhø mi ꞌbʉhni bi ꞌmai bá jʉtsꞌi ne bi mantꞌi bi dutsꞌiꞌʉ pa bi ma bá agui. \p \v 7 Nepʉ xqui tho ngu hñu ora bi zøhø rá ꞌbɛhña̱ ra cu Ananía nehe habʉ mi ꞌbʉi ya gamfri, pe nuꞌá̱ nixi mi pa̱di te xqui nja. \v 8 Nepʉ ra apostol Pedro bi ꞌyambabi de ra boja̱, ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue gueꞌa̱ bi muui núꞌa̱ ra hai gá pahʉ? \p Nuꞌbʉ́ núꞌa̱ ra nju bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ha̱ha̱, gueꞌa̱ bi muui. \p \v 9 Nepʉ ra Pedro bi ꞌñembabi: \p ―¿Hanja gá cohui ꞌnara cohi ri da̱me pa gui hyathma̱hʉ rá Ma̱ca Nda̱hi Ajua̱? Ndi, ꞌbapʉ møte ja ra gosthi núꞌʉ toꞌo ja bá juadi bá acꞌa ri da̱me, y nubyá e da duxꞌaꞌi nehe pa da ꞌyacꞌaꞌi. \p \v 10 Y ꞌbestho nura oraꞌa̱ ra nju Safira bi dagui bi du ja yá ua ra apostol Pedro. Ha ngu mi yʉtꞌa núꞌʉ ya ba̱tsꞌñøhø bi hyandi gue ya xqui du núꞌa̱ ra nju nehe, ꞌbestho bi dutsꞌiꞌʉ pa bi ma bá agui nehe habʉ xqui ꞌyacuabiꞌʉ rá da̱me. \v 11 Nepʉ gatho ya gamfri xi bi hña̱xa ꞌnara da̱nga tsu, nehe gatho núꞌʉ maꞌra toꞌo bi ꞌyøde de núꞌʉ ya tꞌøtꞌeꞌʉ, xi bi ntsuꞌʉ. \s1 Bi hnequi ndunthi ya ntꞌudi ne ndunthi ya da̱nga tꞌøtꞌe \p \v 12 Nuya apostol bi ꞌyøtꞌa ndunthi ya ntꞌudi ne ndunthi ya da̱nga tꞌøtꞌe ja yá thandi ya ja̱ꞌi. Mri muntsꞌa gatho ya gamfri mahyɛgui ꞌna mfenitho ja ra porta núꞌa̱ rá thuhu ra Porta de ra Salomó. \v 13 Gatho núꞌʉ himyá gamfri xi mi tsu da muntsꞌi co ya gamfri, pe nuya ja̱ꞌiꞌʉ mi eꞌtsua yá nsuꞌʉ. \v 14 Ne ꞌnara pa ngu ꞌnara pa mi ꞌyo mi camfri ndunthi ya ja̱ꞌi, ya ꞌñøhø ne ya ꞌbɛhña̱. \v 15 Ne ꞌyo mi fa̱di, hangue asta mi thuxa ya daꞌthi pa mbi ꞌbɛgui co yá mfidi ja yá hyo ya ꞌñu pa nura ora da thohni ra apostol Pedro, hønsɛ co rá xudiꞌa̱ da goꞌma núꞌʉ ya daꞌthi, núꞌʉ́ ꞌbestho da ña̱ni. \v 16 Gatho núꞌʉ ya hnini mi ja gueta Jerusale mi pa ya ja̱ꞌi pa guehni mi tsixa ya daꞌthi ne núꞌʉ toꞌo mi pɛꞌtsa ya tsꞌonda̱hi, y gatho mi ña̱ni. \s1 Ya apostol bri jʉ ntsꞌa̱hni \p \v 17 Nepʉ bi njʉxa ra da̱nga nda̱ gá macja̱ ne ya saduceo núꞌʉ myá mfatsꞌiꞌa̱, ngueꞌa̱ xi bi bø yá cuɛꞌʉ ngueꞌa̱ mi ne da nsɛhɛꞌʉ ne ya ndunthi ya ja̱ꞌi mri dɛna ya apostol. \v 18 Nepʉ bi gʉ ntsꞌa̱hni ya apostol ne bi gotꞌa fadi. \v 19 Nepʉ núꞌa̱ ra xuuiꞌa̱ ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ bá ehe pa bi xoca ra gosthi fadi, ne bi pønga pa thi ya apostol, ne bi ꞌñembabi: \p \v 20 ―Rí maha ja ra nda̱nija̱ ua zofohʉni ya ja̱ꞌi, ne xipabihʉ ra hoga noya de nuna ra ꞌraꞌyo te. \p \v 21 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ xi ꞌnitho, nuꞌʉ́ bi ma pa ja ra nda̱nija̱ ngu núꞌa̱ xqui xipabi rá ɛnxɛ Ajua̱. Y ngu mi zøni bi yʉtꞌa mbo ꞌbestho pa bi zofoni ya ja̱ꞌi. \p Y de mi zofo ya ja̱ꞌi ya apostol, nura da̱nga nda̱ gá macja̱ ne yá mfatsꞌi bi ꞌyøtꞌa ꞌnara hmuntsꞌi con gatho ya nda̱ de ra hnini Israel. Ne bi mɛhna toꞌo mi ma dua tsi núꞌʉ ya apostol mi jotꞌa fadi. \v 22 Ha nu mi zønga núꞌʉ ya nzintsꞌa̱hni ja ra fadi, ya mi joꞌoni ya ꞌyofadi. Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bá da̱ma pengui pa bi ma̱ gue ya mi joꞌoniꞌʉ, \v 23 ne bi ꞌñenaꞌʉ: \p ―Dá tsʉhe ra fadi xi mi jotꞌi xá hño, ne nuya nsufadi ja mi ꞌbahni ja ra gosthi, pe nu ndá xocje ra gosthi hinto dá tsʉheni mbo. \p \v 24 Nu mi ꞌyøde njabʉ nura da̱nga nda̱ gá macja̱ ne ra nda̱ de ya nsunija̱ ne maꞌra ya nda̱ gá macja̱, xi bi du yá mʉi, ne himi pa̱di te da beni, y mri ꞌñémbiꞌʉ: \p ―Xibya ¿te rí bømbyaꞌa̱? \p \v 25 Nepʉ bi zøhø ꞌnara ja̱ꞌi bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Núꞌʉ ya ꞌñøhø gá cothma̱hʉ fadi, ya bí ꞌbʉhni ja ra nda̱nija̱ bí zofo ya ja̱ꞌi maꞌnaꞌqui. \p \v 26 Nuꞌbʉ́ ra nda̱ de ya nsunija̱ bi mɛui ya gʉntsꞌa̱hni pa bá yopa jʉ ya apostol. Bá jʉ pe hinte bi ꞌyøꞌtuabiꞌʉ ngueꞌa̱ mi tsu xa bø yá cuɛ ya ja̱ꞌi y xa hyøxa ncꞌahni. \v 27 Nepʉ bi zixa ya apostol ja ra hmuntsꞌa nda̱ gá xodyo, ne ja bi ꞌbaꞌmni ja yá thandiꞌʉ. Nepʉ núꞌa̱ ra da̱nga nda̱ gá macja̱ bi ꞌñembabi: \p \v 28 ―¿Ha gue hindá xiꞌahe gue ya hinxcá zofohma̱hʉ ya ja̱ꞌi ne ya hinxcá ña̱hma̱hʉ de rá thuhu ra Jesu? Nuꞌbʉ́ ¿hanja hinxcá ꞌyøhʉ? Ya gatho ya ja̱ꞌi de guecua Jerusale xcá zofohʉ de ri noyahʉ. Ne go guí ne gui hyøxcahe ra thaibya de rá du núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱. \p \v 29 Nuꞌbʉ́ ra apostol Pedro ne gatho maꞌra ya apostol bi da̱di ne bi ꞌñeñꞌʉ: \p ―Nuje maꞌna rí ꞌñepi ga øthe Ajua̱ que yá hmanda ya meximhai. \v 30 Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo mi xøcambeni ndu ma xitahʉ go gueꞌa̱ bi ꞌyøtꞌe pa bi yopa nte ra Jesu de ra du, masque nuꞌahʉ gá ponthʉ ja ꞌnara za asta himbi hñu ri mʉihʉ gá hyohʉ. \v 31 Y nubyá Ajua̱ xa ꞌñegui ja rá ꞌñɛi pa da nda̱. Y núꞌá̱ go gueꞌa̱ ra Pøhøte zoꞌahʉ gatho núꞌahʉ gyá me Israelhʉ pa gui ñobrihʉ de ri tsꞌoquihʉ ne da punꞌahʉ. \v 32 Nuje dí dahe majua̱ni de gueꞌa̱, ne ra Ma̱ca Nda̱hi ri damajua̱ni de gueꞌa̱ nehe. Nehe Ajua̱ ri umba ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌʉ toꞌo øteꞌa̱. \p \v 33 Ha nu mi ꞌyøde njabʉ ya nda̱ xi bi bø yá cuɛ ne asta mi ne xa hyohma̱ ya apostol. \v 34 Pe mi ꞌbʉhni ꞌnara ꞌñøhø mrá fariseo mrá thuhu ra Gamalie, núꞌá̱ mi ꞌnara xahnate de ra ley, y gatho ya ja̱ꞌi xi mi numahñoꞌa̱. Nuꞌá̱ bi ꞌmai ne bi manda dra pønga ꞌna zi ora nuya apostol. \v 35 Nepʉ nura Gamalie bi ꞌñembabi gatho núꞌʉ ya ja̱ꞌi xqui muntsꞌini: \p ―Núꞌahʉ compahʉ de Israel, beñhʉ ꞌmɛtꞌo xá hño núꞌa̱ guí ne gui ꞌyøꞌtuahʉ nuya ꞌñøhøꞌʉ. \v 36 Beñhʉ gue pɛꞌtsa ꞌraya pa bi nanga ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Teuda mi hu rá mʉi gue mi pɛꞌtsa ꞌnara nsu ne mi ne da nda̱ngui de maꞌra, hangue bi dɛna ngu goho nthebe ya ꞌñøhø. Pe nura Teuda bi tho, ne gatho núꞌʉ toꞌo mri ꞌñoui bi nxani ne bi nhuati gathoꞌʉ. \v 37 Nepʉ ꞌmɛfa de gueꞌa̱ bi ꞌmʉ maꞌna ra ꞌñøhø mrá thuhu ra Juda mrá me Galilea. Ne núꞌʉ ya pa dega nthuxa thuhu, nuꞌá̱ bi ꞌyʉꞌta ndunthi ya ja̱ꞌi pa go bri thɛniꞌa̱. Ne ꞌmɛfa nuꞌá̱ bi tho nehe, ne bi nxanga gatho yá ja̱ꞌi núꞌʉ mri ꞌñoui. \v 38 Hangue nuga dí xiꞌahʉ, maꞌna xá hño hyɛhʉ dí ꞌyobʉ nuya ꞌñøhøꞌʉ. Nuꞌbʉ núꞌa̱ øtꞌeꞌʉ go xa bensɛhɛ, pɛꞌtsi ga hanthʉ da nhuati nehe. \v 39 Pe nuꞌbʉ go rá mɛti Ajua̱ núꞌa̱ øtꞌeꞌʉ, nuꞌbʉ́ hinda za gui hña̱cuahʉ. Ngueꞌa̱ ꞌbʉ gui ꞌyøthʉ njabʉ, ja ra uɛnda go grí ntuñhʉ co Ajua̱. \p \v 40 Y núꞌʉ mi ꞌbʉhni ja ra hmuntsꞌi bi ꞌyøde núꞌa̱ ra tsꞌofoꞌa̱. Hangue bi yopa cʉꞌta mbo ya apostol pa hønsɛ bi naꞌmbabi ne bi yopa hyøꞌtua ra hña̱ gue ya hinda sigui da ña̱ de rá thuhu ra Jesu, nepʉ bi hyɛgui bi maꞌʉ. \v 41 Y de mi bønga ya apostol de guehni, xi mri johyaꞌʉ ngueꞌa̱ Ajua̱ xqui umba nsɛqui da tho ꞌnara ꞌbɛtsa po rá thuhu ra Zidada Jesu. \v 42 Ha hyastho himi tsayaꞌʉ da zofo ya ja̱ꞌi de ja ra nda̱nija̱, ne mi pa ja ya ngu mi ma̱nga ra hoga ntꞌøde de ra Zidada Jesucristo. \c 6 \s1 Bri thahna yoto ya maste \p \v 1 Nuya paꞌʉ mri xu maꞌra ya gamfri. Ne mi ꞌbʉhni ꞌraya cu mi ña̱ griego. Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi núꞌʉ ya cu mi ña̱ de yá hña̱qui ya xodyo, ne mi ambi hanja himi tꞌumbabi te da zi xá hño núꞌʉ yá viuda ya griego ra ora mi tꞌumba te da zi ya hyoya ne núꞌʉ maꞌra ya viuda, ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ hyastho mi tꞌumbi te da zi. \v 2 Nepʉ núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho ya apostol bi zohna gatho ya cu pa bi muntsꞌi ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ma zi cuꞌihe, nuje dí ꞌbʉhe pa ga ma̱ñhe rá noya Ajua̱, ne hingui tsa ga tsayahe ni ꞌna ora pa da za go ga hecuahe núꞌa̱ te da zi núꞌʉ hingui tsʉpabi. \v 3 Hangue mahyoni gui huañhʉ yoto ya cu de guecjʉ núꞌʉ xcá hanthʉ ꞌyo xá hño ne ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi ne xi di ja yá mfa̱di. Núꞌʉ́ go gueꞌʉ dyá uɛnda da mɛ nuna ꞌbɛfina̱. \v 4 Ha nuje ma ga sigui ga aphe Ajua̱ ne ga ma̱mfe rá noyaꞌa̱. \p \v 5 Ha nu mi ꞌyøde bi sipa njabʉ ya cu, gatho xi bi hoꞌʉ. Rá mʉdi, bri huahna ra cu Teba núꞌa̱ mi pɛꞌtsa ndunthi ra jamfri ne mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi. Nepʉ bi huahna ra cu Lipe, ne ra cu Procoro, ne ra cu Nicano, ne ra cu Timu, ne ra cu Parmena, ne ra cu Cula núꞌa̱ ra me Antioquía xqui nxodyo ngueꞌa̱ xqui dɛmba yá leyꞌʉ. \v 6 Ne bi tsꞌixa pa habʉ mbi ꞌbʉi ya apostol pa bi ꞌyapabi Ajua̱ por gueꞌʉ. Nepʉ ya apostol bi hñuxa yá ꞌyɛ ja núꞌʉ ya cu xqui thahni. \p \v 7 Y njabʉ maꞌna mri ntʉnga rá noya Ajua̱, ne mri xu ndunthi ya gamfri nuni Jerusale, ne ndunthi ya macja̱ bi gamfri rá noya Ajua̱ nehe. \s1 Ra Teba bri jʉ ntsꞌa̱hni \p \v 8 Ha nura cu Teba xi mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi Ajua̱ ne mi ja rá mfa̱di pa mi pɛpa rá ꞌbɛfi Ajua̱, mi øtꞌa ya da̱nga tꞌøtꞌe ne ya ntꞌudi de ja yá thandi ya ja̱ꞌi. \v 9 Y nuni ja yá nija̱ ya xodyo núꞌa̱ mrá thuhu ya Nza̱i ꞌBɛgo xa Thøgue, ja mi ꞌbʉhni ꞌraya ꞌñøhø núꞌʉ mri ꞌñoui ꞌraya me Cirene, ꞌraya me Alejandría, ꞌraya me Cilicia, ne ꞌraya me Asia, gathoꞌʉ bi mʉdi bi ntsanoyaui ra cu Teba. \v 10 Pe nuꞌʉ́ himi tsa te da da̱tuabiꞌa̱ ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mi ha̱ ra hoga mfa̱di ne mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi pa mi ña̱. \v 11 Nepʉ núꞌʉ ya ja̱ꞌiꞌʉ bi ꞌyʉꞌta ꞌraya ꞌñøhø ne bi guꞌtuabi pa da ma̱nga ya ncꞌuamba ne da ꞌñena njaua: “Nuje stá øhe gue nura ꞌñøhøꞌa̱ xa ña̱maꞌñʉ de ra Moise ne de Ajua̱.” \v 12 Hangue bi bø yá cuɛ yá nda̱xjua nda̱ ya xodyo ne ya xahnate de ra ley ne gatho ya ja̱ꞌi. Nepʉ bri jʉ ra cu Teba bi tsꞌixa ja ra hmuntsꞌa nda̱ gá xodyo. \v 13 Ne bri japabi ꞌraya ja̱ꞌi da hyøxa ra thai ra cu Teba ne bi ꞌñenaꞌʉ: \p ―Nuna ꞌñøhøni hingui tsaya ña̱maꞌñʉ de nuna ra ma̱ca nija̱ ne de rá ley ra Moise. \v 14 Nuje go stá øhe núꞌa̱ xa ma̱ni xa ꞌñena gue núꞌa̱ ra Jesu mrá me Nasare ma da huata nuna nija̱ ne ma da pata ma nza̱ihʉ núꞌʉ bi ꞌñutcahʉ ra Moise ga øthʉ. \p \v 15 Nepʉ gatho núꞌʉ toꞌo mi ꞌbʉhni ja ra hmuntsꞌi xi mi heta ra cu Teba ne mi handuabi rá hmi gue mi ngu rá hmi ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱. \c 7 \s1 Ra Teba bi ma̱mba rá noya Ajua̱ \p \v 1 Nepʉ de gueꞌa̱ ra da̱nga nda̱ gá macja̱ bi ꞌyambabi ra cu Teba ne bi ꞌñembi: \p ―¿Ha gue xi majua̱ni xcá ña̱maꞌñʉ de Ajua̱ ne de ra Moise? \p \v 2 Nuꞌbʉ́ ra cu Teba bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Núꞌahʉ ma cuꞌihʉ, ne núꞌahʉ ma nda̱ꞌihʉ xcá muntshʉua ꞌnadbʉ, ꞌyøhʉ núna ma ga xiꞌahʉ. Ajua̱ núꞌa̱ xá nsunda bi zofo ndu ma xitahʉ ra Abrá núꞌbʉ hinxqui matho pa ja ra hai Arán ne mi ꞌbʉhnitho Mesopotamia. \v 3 Ne bi ꞌñembabi: “Pøni de guecua ri hai, tsopʉ núꞌʉ ja te ri njaui, ne grí ma pa maꞌna ra hai núꞌa̱ ma ga uꞌtꞌaꞌi pa ja gui ꞌbʉhni.” \v 4 Nuꞌbʉ́ bi bøni de guehni habʉ mi ꞌbʉi, habʉ myá hai ya Caldeo, ne bi ma pa bá ꞌbʉ ja ra hai Arán. Ha nu mi du rá dada, Ajua̱ bá tsi pa guecua habʉ dí ꞌbʉhʉbya, ja bi ꞌmʉcua neheꞌa̱. \v 5 Pe nu Ajua̱ himbi umbabiua ni ꞌna xɛni ra hai pa drá mɛtiꞌa̱, pe xqui ña̱ꞌtuabi gue nuna hai habʉ dí ꞌbʉhʉbya go drá mɛtiꞌa̱ ꞌmɛfa ne gatho yá ja̱ꞌi de rá jiꞌa̱ núꞌʉ da ꞌmʉi ꞌmɛfa. Pe nuya paꞌʉ ra Abrá hinxqui mɛꞌtstho ni ꞌnara ba̱tsi. \v 6 Y Ajua̱ bi ꞌñembabiꞌa̱: “Nuri ba̱tsi ri ꞌbɛto ne ri mbongꞌbɛto ma da ꞌmʉ ja ꞌnara hai habʉ hindyá mɛtiꞌʉ ngueꞌa̱ dya nzøhøtho de guehni. Ne ja ma da ꞌmʉhniꞌʉ ngu goho nthebe njɛya, ne ma da ꞌmɛgothoꞌʉ, ne ma da tꞌøꞌtua ndunthi ra ntsꞌoꞌmʉi.” \v 7 Nehe bi ꞌñembabi Ajua̱: “Nuga go ma ga ha̱ꞌmba nguɛnda ya ja̱ꞌi de núꞌa̱ ra hnini habʉ ma da ꞌmɛgoꞌʉ. Ne ꞌmɛfa ma ga yopa tsi de guehni pa da ꞌñehe da mɛpcagui de guecua.” \v 8 Nepʉ Ajua̱ bi gohui ꞌnara cohi ra Abrá, ne bi manda gue gatho yá ba̱tsi yá ꞌbɛto ne yá mbongꞌbɛto da mɛꞌtsa ꞌnara seña ja yá ndoꞌyo de núꞌa̱ ra cohi bi gohi. Hangue nu mi ꞌmʉi rá tꞌʉ ra Abrá núꞌa̱ mrá thuhu ra Isaac, nurá hña̱to ma pa de xqui ꞌmʉi bi ꞌyøꞌtua núꞌa̱ ra seña xqui gohui Ajua̱ da ꞌyøtꞌe. Ne guetꞌa̱ bi ꞌyøtꞌa ra Isaac co rá tꞌʉ núꞌa̱ mrá thuhu ra Cobo, ne guetꞌa̱ bi ꞌyøtꞌa ra Cobo co núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho yá tꞌʉ, y go gueꞌʉ yá dada núꞌʉ ꞌrɛtꞌamayoho ya ꞌmʉi de Israel. \p \v 9 Nepʉ núꞌʉ yá tꞌʉ ra Cobo xi bi ʉtsa ꞌna de nuyá cu núꞌa̱ mrá thuhu ra Jose. Hangue nuꞌʉ́ bi papabi ya me Egipto núꞌa̱ yá cuꞌʉ, ne bi tsꞌitsꞌi pa guehni. Pe Ajua̱ himbi hyɛsɛꞌa̱. \v 10 Hangue xi bi ña̱ni de ja yá tsꞌothogui bi thogui, ne bi umba ndunthi ra mfa̱di ne bi matsꞌi pa njabʉ ra Faraó bi hopa rá ꞌmʉi. Ra Faraó go gueꞌa̱ mrá nda̱ de Egipto. Nepʉ ra Faraó bi umba ꞌnará nsu ra Jose pa bi gohi ngu rá ñoho de gueꞌa̱, ne bi manda maxøgue ja rá ngu ra Faraó. \p \v 11 ꞌMɛfa bi nja ꞌnara da̱nga thuhu nuni Egipto ne nuni Canaán, ne bi nja ꞌraya da̱nga dumʉi, ne bi ꞌñotho te bi zi ndu ma xitahʉ. Himi tsʉdi habʉ da dai ngueꞌa̱ mi otho te da dañꞌʉ. \v 12 Nepʉ ra Cobo bi ꞌyøde gue mi ja ra trigo nuni Egipto, hangue bi mɛhna yá tꞌʉ pa guehni. Gueꞌa̱ ra mʉdi ꞌmiꞌqui bi ma pa Egipto. \v 13 Nepʉ nurá ñoꞌqui bi maꞌʉ, ra Jose bi xipabiꞌʉ toꞌo mi gueꞌa̱ pa bi ba̱diꞌʉ gue go mi gueꞌa̱ myá cu. Hangue nura Faraó bi ba̱tuabi yá ja̱ꞌi ra Jose. \v 14 Nepʉ nura Jose bá pɛmpa ra noya rá dada pa da ma da ꞌmʉ Egipto con gatho maꞌra yá ja̱ꞌi. Nuꞌʉ́ mi hñuꞌrate ne ꞌrɛtꞌamacʉtꞌa. \v 15 Nepʉ ꞌbestho bi maꞌʉ pa Egipto. Y nepʉ ja bá tuniꞌa̱, ne ja bá tuni gatho yá tꞌʉ, y núꞌʉ́ go gueꞌʉ ndu ma xitahʉ. \v 16 Ne ꞌmɛfa de ya xqui thogui ndunthi ya jɛya de xqui duꞌʉ, bá tha̱mpa yá ndoꞌyoꞌʉ de guehni pa e bi tꞌacua ja yá hai nuni Siquem ꞌnara hnini de Canaán. Ne bi tꞌacuabi nuyá ndoꞌyo ja ꞌnara ntꞌagui xqui danga ndu ra Abrá xqui damba yá tꞌʉ ra Amor nuni Siquem. \p \v 17 Y ya xqui nxa̱nda ndunthi yá tꞌʉ yá ꞌbɛto ne yá mbongꞌbɛto ra Cobo nuni Egipto, ne ya mi ma da zø ra pa da hña̱nga núꞌa̱ ra hña̱ꞌti xqui xipabi Ajua̱ ra Abrá. \v 18 Nepʉ de núꞌʉ ya paꞌʉ bi ꞌmʉ maꞌna ra nda̱ núꞌa̱ himi pa̱di toꞌo mi gueꞌa̱ ra Jose ne te xqui mɛfiꞌa̱, ngueꞌa̱ ya mi pɛꞌtsa ndunthi ya jɛya xqui duꞌa̱. \v 19 Núꞌa̱ ra nda̱ꞌa̱ xi bi ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ ndu ma xitahʉ. Ne bi manda dra japi da ꞌyɛi gatho yá zi ꞌuɛne núꞌʉ myá tsꞌʉntꞌʉ, pa njabʉ da du gathoꞌʉ. \v 20 Y gueꞌʉ ya pa bi ꞌmʉ ra Moise, y Ajua̱ xi mri hopa rá ꞌmʉi. Nuꞌá̱ bi tede rá dada ne rá na̱na̱ hñu nza̱na̱ ja yá nguꞌʉ. \v 21 Nepʉ bi thogui núꞌʉ hñu nza̱na̱, nuꞌʉ́ bi ma bá ɛi ngueꞌa̱ njabʉ xqui manda ra Faraó da tꞌøtꞌe. Pe ꞌnará tꞌixu ra Faraó bá jʉxa ra Moise de habʉ xqui tꞌɛi, núꞌa̱ mrá zi ꞌuɛnetho, pa bi tede, ja ra uɛnda go mrá ba̱tsiꞌa̱. \v 22 Hangue ra Moise bi te ne bi ba̱tua yá mfa̱di ya me Egipto, ne xi mrá nimfeni, ne mi ha̱ ra tsꞌɛdi pa da ña̱ ne pa te da ꞌyøtꞌe. \p \v 23 Nepʉ de ya mi pɛꞌtsa ñote njɛya ja bi zo rá mfeni da ma da cꞌa̱ꞌtsa ya me Israel nuyá ja̱ꞌi pa bá nu te ngra ꞌmʉꞌʉ. \v 24 Nepʉ ngu mi zøni habʉ mi ꞌbʉ yá ja̱ꞌi, bi hyanda ꞌnara me Egipto mi naꞌmbabi ꞌna de gueꞌʉ. Hangue pa bi za bi ña̱nga rá ja̱ꞌi, ra Moise bi hyo núꞌa̱ ra me Egipto. \v 25 Nura Moise mi beni yá ja̱ꞌiꞌa̱ xa unga nguɛnda gue Ajua̱ xqui mɛhniꞌa̱ pa da ña̱niꞌʉ, pe nuꞌʉ́ himbi zo yá mfeni ua mrá ꞌmɛhni Ajua̱ ra Moise. \v 26 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ bi yopa thohni ra Moise, ne bi hyanda yoho ya me Israel mri ntunsɛhɛ. Ne mi ma da hyequeꞌʉ ne bi ꞌñembabi: “Nuꞌahʉ́ gyá me Israelhʉ, ne grí ncuhʉ. ¿Hanja grí ntunsɛhʉ ꞌna ngu maꞌna?” \v 27 Nepʉ núꞌa̱ toꞌo mi naꞌmba núꞌa̱ maꞌna, bi umba ꞌnara ntꞌentꞌi ra Moise ne bi ꞌñembabi: “¿Toꞌo xa hñuxꞌague dega nzaya ne dega nda̱ pa go gui hña̱gahe núꞌa̱ dí øthe? \v 28 ¿Ua gue guí ne gui hyogagui nehe ngu gá øꞌtua ra me Egipto mande?” \v 29 Nu mi ꞌyøde njabʉ ra Moise xi bi ntsu, ne bi ꞌbatꞌi bi ma pa ja ꞌnara hai rá thuhu Madián, y ja bá ꞌbʉhni dega nzøhø, y ja bá ntha̱tini ne bi mɛꞌtsa yoho yá tꞌʉ. \p \v 30 Ne ya xqui thogui ñote njɛya de xqui bønga ra Moise de Egipto pa bá ꞌbʉ ja ra hai Madián, nepʉ ꞌnara pa xqui bønga de rá ngu mbi ꞌyo asta ja rá ua ꞌnara tꞌøhø rá thuhu Sinaí. Ne de guehni bi hyanda ꞌnara ꞌbai gá nda̱po mi zø ꞌnara faspi madetho de gueꞌa̱, ne mi ꞌbahni ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ madetho de ra faspi. \v 31 Nepʉ nura Moise himbi ba̱di há bi nja, pe bi uatꞌa ja ra faspi pa bi hyandi te rá ꞌbɛꞌa̱, ne bi ꞌyøde bi ña̱ Ajua̱ y bi ꞌñembabi: \v 32 “Nuga go gueque rá Ajua̱gui ra Abrá, ra Isaac, ra Cobo, ne gatho núꞌʉ maꞌra ndu ri xitahʉ.” Nuꞌbʉ́ ra Moise asta mri hua̱tꞌi co ra ntsu hangue ya himi nehma̱ da sigui da hyanda núꞌa̱ ra faspi mi handi. \v 33 Ha nu Ajua̱ bi ꞌñembabi: “Cꞌoꞌta ri zɛsthi ngueꞌa̱ nuua habʉ guí netꞌi guehna ꞌnara ma̱ca hai xá ntꞌaxi. \v 34 Xi majua̱ni stá handa nuya tsꞌothogui thogui ma ja̱ꞌi nuni Egipto, ne stá øtua yá tsꞌoniꞌʉ, ne stá ehe pa ga ña̱ni. Nubya ma ga pɛñꞌaꞌi gui yopa penga Egipto.” Njabʉ bi xipabi Ajua̱ ra Moise. \p \v 35 Masque nuyá ja̱ꞌi ra Moise xqui ʉtsaꞌa̱ ne xqui ꞌñembi: “¿Toꞌo xa hñuxꞌague dega nzaya ne dega nda̱ pa go gui hña̱gahe núꞌa̱ dí øthe?”, pe xi majua̱ni go Ajua̱ xqui mɛhna ra Moise pa da nda̱ ne pa da zinga núꞌʉ yá ja̱ꞌi mbi o ja yá ꞌyɛ ya me Egipto, ngueꞌa̱ njabʉ xqui xipa rá ɛnxɛ Ajua̱ núꞌa̱ bi hnequi madetho de ꞌnara faspi nuni ja rá ua ra tꞌøhø Sinaí. \v 36 Nepʉ ra Moise bá penga pa Egipto pa bá tsinga gatho ya me Israel núꞌʉ mbi ꞌbʉhni. Ne bi ꞌyøtꞌa ndunthi ya da̱nga tꞌøtꞌe ne ya ntꞌudi nuni Egipto ne ja ra Thɛnga Ndehe, nehe bá øtꞌa nuni ja ra mbonthi habʉ bá ꞌyoꞌʉ ñote njɛya. \v 37 Go guetꞌa̱ ra Moise núꞌa̱ bi xipabi yá ja̱ꞌi núꞌʉ myá me Israel bi ꞌñembi: “Ajua̱ ma da hñuxꞌahʉ ꞌna de gueꞌahʉ pa drá ꞌmɛhniꞌa̱ ngu xa hñuxcagui nehe. Y núꞌá̱ ma gui ꞌyøtehʉ núꞌa̱ da xiꞌaꞌihʉ.” Njabʉ bi xipa ra Moise yá ja̱ꞌi. \v 38 Nura Moise go guetꞌa̱ mi ꞌñoui ya me Israel nuni ja ra mbonthi, ne ja bi muntsꞌiniꞌʉ ja ra tꞌøhø Sinaí. Ne ja bi ña̱uini ra Moise rá ɛnxɛ Ajua̱. Nepʉ ra Moise bi xipa ndu ma xitahʉ ngu núꞌa̱ xqui xipa ra ɛnxɛ. Njabʉ ra Moise bi hña̱nga ra noya dega te pa bi ꞌracjʉ nehe. \p \v 39 Pe núꞌʉ ndu ma xitahʉ himbi ne bi ꞌyøta ra Moise, ne himi ne go da nda̱ de gueꞌʉ, ne bi benga ja yá mfeni gue maꞌna xá hño da mengui pa Egipto. \v 40 Ha nu mi ma ra Moise bá ña̱ui ra ɛnxɛ, nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌi bi ꞌñembabi ra Aarón: “Stá beñhe gue xá hño ꞌbʉ ga hocjʉ ꞌrama ajua̱hʉ pa go gueꞌʉ dri ꞌbɛtꞌo de guecjʉ, ngueꞌa̱ nura Moise hønsɛ bá jʉgaguihʉ de Egipto pa e bi hyɛgahʉua ja ra mbonthi, ha nuꞌá̱, hadifa̱ꞌa̱ te xua jaꞌa̱.” \v 41 Hangue nuꞌʉ́ bi hyoca ꞌnara tꞌʉntfani dega bøja̱, ne bi thopabi ya mboꞌoni pa bi tꞌumbabiꞌa̱, ne mri nsundaꞌʉ, ne xi mri johya ngueꞌa̱ bi hyandi gue mi mahotho núꞌa̱ ra cꞌoi xqui hyocsɛꞌʉ. \v 42 Hangue nu Ajua̱ ꞌbestho bi ꞌuegue de gueꞌʉ, ne bi hyɛpʉ da nsunda ya tsø ne ra za̱na̱ ne ra hyadi. Njabʉ bi ꞌyofo mayaꞌbʉ ꞌna de yá ꞌmɛhni Ajua̱ núꞌa̱ ena njaua: \q1 Nuꞌahʉ gyá me Israelhʉ, ¿haꞌmʉ rá ꞌnandi gá hyohʉ ꞌraya mboꞌoni pa gá ña̱tcahʉ \q1 de núꞌʉ ñote njɛya gá ꞌyohʉ ja ra mbonthi? \q1 \v 43 Hinhyaꞌmʉ gá øtcahʉ njabʉ. Nuꞌa̱ nguí øthʉ, ngrí ndudehʉ núꞌʉ ri cꞌoihʉ gá hocjʉ pa gui nsundahʉ, \q1 ꞌna nguí huꞌmbabihʉ ra Moloc, \q1 ha nuꞌa̱ maꞌna gá hocjʉ ngu ꞌnara tsø, nguí huꞌmbabihʉ ra Renfán. \q1 Hangue nubyá ma ga pøñꞌaꞌihʉ de ri haihʉ pa ga pɛñꞌahʉ asta thogui de ra hai Babilonia. \m Guehna bi xipa Ajua̱ ya me Israel. \p \v 44 Núꞌa̱ ra mbonthi habʉ bi ꞌranga ndu ma xitahʉ, ja guehni xqui hocniꞌʉ ꞌnara ngu dega dutu habʉ mi ꞌbɛꞌtsa núꞌa̱ ra xingdo habʉ mi ntꞌofo núꞌʉ ꞌrɛtꞌa ya hmanda. Núꞌa̱ ra nguꞌa̱ bi thoqui ngu xqui xipa Ajua̱ ra Moise da hyoqui, ne ngu núꞌa̱ xqui ꞌñutuabi. \v 45 Nepʉ ꞌmɛfa núꞌa̱ ra nguꞌa̱ bi gohui ndu ma xitahʉ núꞌʉ mri zi ra Josue. Nepʉ bá ha̱ꞌʉ pa nuua habʉ bi ntuncui ya ja̱ꞌi núꞌʉ himyá me Israel núꞌʉ bi guui Ajua̱ de guecua núꞌbʉ mi zøcua núꞌʉ ndu ma xitahʉ. Y ja nura nguꞌa̱ ja bi nsundaniꞌʉ Ajua̱ asta mi ꞌmʉi ra Davi núꞌa̱ bi nda̱. \v 46 Y Ajua̱ xi bi hopa rá ꞌmʉiꞌa̱. Y ra Davi mi nehma̱ xa hyoca ꞌnara ngu pa habʉ dra nsunda hma̱ha̱ Ajua̱ núꞌa̱ rá Ajua̱ ndu ma xitahʉ ra Cobo. Pe himbi za bi hyoqui. \v 47 Pe nu ꞌnará tꞌʉ ha̱, núꞌa̱ mrá thuhu Salomó, nuꞌá̱ ha̱, go gueꞌa̱ bi hyocua rá ngu Ajua̱ núꞌa̱ mi behma̱ da hyoca rá dada. \v 48 Masque nu Ajua̱ bí ꞌbʉi maña̱ mahetsꞌi, hingui ꞌbʉ ja ꞌnara ngu núꞌa̱ xa thoqui co yá ꞌyɛ ya ja̱ꞌi, ngu bi ꞌñenga ra ba̱di Isaía gue Ajua̱ mi ena njaua: \q1 \v 49 Nuua mahetsꞌi ja guecua ma hudiga habʉ dí ꞌbʉi dega nda̱, \q1 ha nu ja ra ximhai ja guehni dí tøta ma ua. \q1 Nehe ena: ¿Te ma ngu núꞌa̱ ra ngu ma da thogaga ꞌbʉ? \q1 O ¿habʉ ma ga ꞌbʉca ꞌbʉ? \q1 \v 50 ¿Ha gue hingue co ma tsꞌɛdi stá hocaga gatho nuya tꞌøtꞌe ja ja ra ximhai? \p \v 51 Y ra cu Teba bi sigui bi ꞌñembabi ya ja̱ꞌi: Pe nuꞌahʉ́ nza̱ntho xi xcá njahʉbʉ, xi xá me ri mfenihʉ, hinguí ne gui ꞌyøhʉ. Guí njahʉ ngu núꞌʉ ya ja̱ꞌi hingui pa̱ Ajua̱, ngueꞌa̱ nuꞌahʉ́ hinguí ne gui ꞌyøthʉ núꞌa̱ xiꞌahʉ ra Ma̱ca Nda̱hi ngu mi nja ndu ma xitahʉ nehe. \v 52 ¿Hangu hma̱ yá ꞌmɛhni Ajua̱ bi tꞌøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi? Y núꞌʉ ndu ma xitahʉ go gueꞌʉ bi ꞌyøtꞌa njabʉ. Núꞌʉ́ go gueꞌʉ bi hyo núꞌʉ toꞌo mi ma̱ desde rá mʉdi gue mi ma da ꞌñehe núꞌa̱ ra hoja̱ꞌi hinda ma da ꞌyøtꞌa ni ꞌnara tsꞌoqui. Ha nu mi zøhøꞌa̱, go gueꞌahʉ gá dahʉ ne gá hyohʉ. \v 53 Nuꞌahʉ gá hña̱ñhʉ ya hmanda núꞌa̱ e bi zogahʉ yá ɛnxɛ Ajua̱, pe hinxcá ne xcá ꞌyøthʉ ngu núꞌa̱ bi hmandaꞌihʉ. \s1 Rá du ra Teba \p \v 54 Nepʉ mi ꞌyøde njabʉ nuya ja̱ꞌi nuya noyaꞌʉ, xi bi bø yá cuɛ ntsꞌɛdi co ra cu Teba. \v 55 Pe nura cu Teba mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi, ne bi nøxa pa mahetsꞌi ne bi hyandua rá nsunda Ajua̱, nehe bi hyanda ma zi Hmuhʉ ra Jesu mi ꞌbahni ja rá ꞌñɛi Ajua̱. \v 56 Nepʉ ra cu Teba bi ꞌñemba ya ja̱ꞌi: \p ―¡Ndi! Dí handa mahetsꞌi xogui, nehe dí handa Núꞌa̱ Toꞌo e bi Nja̱ꞌi bí ꞌbai ja rá ꞌñɛi Ajua̱. \p \v 57 Y nura oraꞌa̱ gatho núꞌʉ ya ja̱ꞌi mi ꞌbahni bi goꞌta yá gu ne bi dø ya hmafi, ne bi nestꞌihi ri gatho bi mfatsꞌi bi mihi ra cu Teba. \v 58 Nepʉ de guehni nuya ja̱ꞌiꞌʉ bi pønga ra cu Teba de ra hnini, nepʉ bi cꞌahni. Ne mi ꞌbahni ꞌnara ba̱sja̱ꞌi mrá thuhu ra Saulo, núꞌá̱ nehe go gueꞌa̱ bi hyandua rá du ra cu Teba, nehe go gueꞌa̱ mi supa yá he ya hyote núꞌʉ xqui hña̱qui pa bi za bi hñoteꞌʉ. \v 59 Y núꞌa̱ ra ora mi thøxa ya ncꞌahni ra cu Teba, nuꞌá̱ bi ꞌyapabi Ajua̱ ne bi ꞌñena: \p ―Ma zi Hmuꞌi Jesu, dí aꞌi gui hña̱ni ma te ja ri ma̱ca ꞌyɛbya. \p \v 60 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ndandiña̱hmu ne bi ꞌñena: \p ―Ma zi Hmuꞌi, oxqui ha̱ꞌmba nguɛnda nuyʉ ya ja̱ꞌi de núꞌa̱ øtcagui. \p Y ngu bi uadi bi ma̱nga njabʉ, ꞌbestho bi du. \c 8 \s1 Ra Saulo xi bi ꞌyøꞌtua ndunthi ra ntsꞌoꞌmʉi nuya gamfri \p \v 1 Ha nura Saulo xqui da̱ rá hña̱ gue da tho ra cu Teba. \p Nepʉ ꞌbestho núꞌa̱ ra paꞌa̱ bi mʉdi bi nja ꞌnara da̱nga ntꞌʉtsate contra núꞌʉ xqui gamfri Ajua̱ nuni Jerusale. Ne bi nxanga gatho ya gamfri habʉraza maxøgue ra hai Judea ne Nsamaria, hønsɛ ya apostol himbi bønga de Jerusale. \v 2 Y nu ꞌraya cu xi mi ja yá jamfri co Ajua̱, go gueꞌʉ bi ꞌñoni pa bi ꞌyagui ra cu Teba, ne xi bi nzoni ndunthi ngueꞌa̱ xi mri ma̱diꞌʉ. \v 3 Ha nura Saulo xi bi ꞌyøꞌtua ndunthi ra ntsꞌoꞌmʉi ya gamfri, ne ꞌramaꞌna ra ngu mi cʉtꞌi pa mi jʉca ya ꞌñøhø ne ya ꞌbɛhña̱ pa da zitsꞌi da gotꞌa fadi. \s1 Bi hma̱mba rá noya Ajua̱ nuni Nsamaria \p \v 4 Ha núꞌʉ maꞌra ya gamfri xqui ꞌbatꞌi ne xqui nxani, go gueꞌʉ mi ꞌyo mi ma̱mba rá noya Ajua̱ habʉraza. \v 5 Ha ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Lipe bi ma pa ja ꞌnara hnini nuni Nsamaria pa bá xipa ya ja̱ꞌi de ra Zidada Jesucristo. \v 6 Y nuya ja̱ꞌi de guehni mri muntsꞌi pa mi huxa ntꞌøde xá hño de núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Lipe, ne mi handiꞌʉ núꞌʉ ya ntꞌudi mi øtꞌeꞌa̱. \v 7 Ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mi ɛmba ya tsꞌonda̱hi núꞌʉ toꞌo mi pɛꞌtsi, ne nuya tsꞌonda̱hi asta mi mafi da bøni. Ne ndunthi ya tsꞌonate mi øtheꞌa̱. \v 8 Hangue njabʉ bi mɛꞌtsa ꞌnara da̱nga johya núꞌa̱ ra hniniꞌa̱. \p \v 9 Ne mi ꞌbʉhni ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Simu núꞌa̱ mrá ꞌñete de núꞌa̱ ra hniniꞌa̱. Nura ꞌñeteꞌa̱ xi xqui hyatꞌa ndunthi ya me Nsamaria, ne xi mri ꞌñetsꞌi co núꞌa̱ rá mfa̱di mi pa̱di. \v 10 Ne gatho nuya ja̱ꞌi de guehni notsi nda̱ngui xi mi huxa ntꞌøde de núꞌa̱ mi ma̱nga núꞌa̱ ra ꞌñeteꞌa̱, ne mi eñꞌʉ: \p ―Nura ꞌñøhøꞌa̱ ha̱mpa rá da̱nga tsꞌɛdi Ajua̱. \p \v 11 Ne gatho ya ja̱ꞌi xi mi huxa ntꞌøde ngueꞌa̱ ya yaꞌmʉ xqui hyatꞌiꞌʉ co rá ntꞌete. \v 12 Pe nu mi zønga ra cu Lipe ja núꞌa̱ ra hniniꞌa̱ bi ma̱nga ra hoga ntꞌøde de rá hmanda Ajua̱ ne bi ma̱ de ra Zidada Jesucristo. Nepʉ gatho ya ja̱ꞌi bi gamfri ne bi nxistehe, ya ꞌñøhø ne ya ꞌbɛhña̱. \v 13 Nehe núꞌa̱ ra ꞌñete mrá thuhu ra Simu bi gamfribi rá noya Ajua̱ ne bi nxistehe. Ne nza̱ntho bi ꞌñoui ra cu Lipe, mi handa núꞌʉ ya ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe mi øtꞌe, ne nuꞌá̱ xi mri ꞌyø de núꞌa̱ mi handi. \p \v 14 Nepʉ mi ba̱di núꞌʉ ya apostol mi ꞌbʉhni Jerusale gue ya me Nsamaria ya xqui hña̱nga rá noya Ajua̱, ꞌbestho bi mɛhna ra apostol Pedro ne ra apostol Xuua pa guehni. \v 15 Y ngu mi zøñꞌʉ bi ꞌyapabi Ajua̱ po ya gamfri de guehni Nsamaria pa bi za bi hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi, \v 16 ngueꞌa̱ ni ꞌna de gueꞌʉ hinxqui hña̱ni thoho ra Ma̱ca Nda̱hi, hønsɛ xqui nxistehe de rá thuhu ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo. \v 17 Hangue ra Pedro ne ra Xuua bi hñuxa yá ꞌyɛ ja ya gamfri, nepʉ nuꞌʉ́ ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi. \p \v 18 Ha nu mi hyanda ra Simu núꞌa̱ mrá ꞌñetehma̱ gue xqui hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌʉ toꞌo xqui hñuꞌtsua yá ꞌyɛ ra Pedro ne ra Xuua, hangue nuꞌá̱ asta bi ña̱ꞌtuahma̱ ra boja̱ núꞌʉ ya apostol, \v 19 ne bi ꞌñembabi: \p ―ꞌRacaguihʉ nehe núꞌa̱ ra tsꞌɛdi guí ha̱hʉ, pa njabʉ necagui da za ga huxa ma ꞌyɛ ja ya ja̱ꞌi ne nuꞌʉ́ da hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi. \p \v 20 Nepʉ ra Pedro bi da̱di ne bi ꞌñembi: \p ―Maꞌna xá hño ꞌmɛdiui ri boja̱. ¿Hanja xcá beni gue rá tsꞌɛdi Ajua̱ da za da thai co ra boja̱? \v 21 Hinguí pɛꞌtsa ra nsɛqui nixi rí ꞌñepꞌaꞌi gui pɛfi nuna ꞌbɛfina̱, ngueꞌa̱ hingui ho núna xcá beni de ja rá thandi Ajua̱. \v 22 Hangue nuꞌa̱ mahyoni gui ꞌyøtꞌebya, ntsøꞌmi de núꞌa̱ ri tsꞌoqui xcá beni, ne ꞌyapabi Ajua̱ pa xahma̱ da punꞌaꞌi de núꞌa̱ ra tsꞌomfeni xcá beni. \v 23 Ngueꞌa̱ nuga dí handi gue xi ꞌnagrá tsꞌomfeni ne ꞌnagrá ꞌyøtꞌatsꞌoqui. \p \v 24 Nepʉ núꞌa̱ ra Simu bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―ꞌYaphʉ tsꞌʉ Ajua̱ por gueque, pa hinda njabʉ ngu núꞌa̱ xcá ma̱. \p \v 25 Ha núꞌʉ ya apostol ngu bi damajua̱niꞌʉ de ma zi Hmuhʉ ra Jesu ne bi ma̱mba rá noya Ajua̱, bi bøniꞌʉ de núꞌa̱ ra hniniꞌa̱. Ne bi thohni ja maꞌra ya tꞌʉca hnini de Nsamaria mi ma̱nga ra hoga ntꞌøde de ra mpøhø. Nepʉ nuꞌʉ́ bi yopa menga Jerusale. \s1 Ra Lipe bi xiꞌtsa ꞌnara me Etiopía \p \v 26 ꞌMɛfa de gueꞌa̱ ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ bi zofo ra cu Lipe ne bi ꞌñembabi: \p ―Lipe, stá ehe ga pɛñꞌaꞌi grí ma grí ca̱i, jʉ núꞌa̱ ra ꞌñu nexa Jerusale pa rí zønga asta ja ra hnini Gasa. \p Núꞌa̱ ra ꞌñuꞌa̱ thogui ja ꞌnara mbonthi. \v 27 Nepʉ ra cu Lipe ꞌbestho bi gʉ ra ꞌñu bi ma. Ne de má ꞌñu bi nthɛui ꞌnara ꞌñøhø mrá me Etiopía. Núꞌá̱ mrá eunuco, ne mi gueꞌa̱ ꞌnamrá da̱nga mfatsꞌi núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ mrá nda̱ nuni Etiopía ne mrá thuhu ra Candace. Nura ꞌñøhøꞌa̱ go gueꞌa̱ mrá mɛꞌsboja̱ de ja rá tsꞌʉtbi núꞌa̱ ra ꞌbɛhña̱ mrá nda̱. Y nuꞌá̱ xqui mengui xqui xøcambeni Ajua̱ nuni Jerusale. \v 28 Ne ya mri menga pa ja rá hai ne mri zi rá carro mri gʉtꞌa ya fani. Nuni ja mi huhni mi heꞌta ra Ma̱ca Tꞌofo núꞌa̱ bi ꞌyofo ra ba̱di Isaía. \v 29 Nepʉ ra Ma̱ca Nda̱hi bi ꞌñemba ra cu Lipe: \p ―Rí ma ua tsʉ nuna carro xa mani ne rí mɛui. \p \v 30 Nepʉ nura cu Lipe bi nestꞌihi bi ma bá tsʉ núꞌa̱ ra carro, ne bi ꞌyøde núꞌa̱ ra ꞌñøhø mi heꞌtua rá tꞌofo ra ba̱di Isaía, ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue guí pa̱di te rí bønga núꞌʉ ya noya guí heꞌti? \p \v 31 Nepʉ nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¿Hanja da za ga pa̱di te rí bøni ꞌbʉ hinto da ꞌñutcagui? \p Ne bi ꞌñemba ra cu Lipe: \p ―Bá pøxa ja ra carro ne bá e ga huhui. \p \v 32 Y núꞌa̱ ra xɛni de ra Ma̱ca Tꞌofo mi heꞌtiꞌa̱ nu habʉ ena njaua: \q1 Núꞌá̱ bi tsꞌitsꞌi nja ngu ꞌnara zi dɛti pa da tho; \q1 ne ꞌbesthó himbi xoxa rá ne \q1 nja ngu ꞌnara zi dɛti bi ꞌbɛgui pa da tꞌa̱xi. \q1 \v 33 Mri ꞌñenda ya ja̱ꞌi, ne hinto bi ña̱ni; \q1 ha núꞌʉ yá ja̱ꞌi xi bi ntsꞌoꞌmʉi, \q1 ne bi tha̱cua rá te de guecua ja ra ximhai. \m Njabʉ ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo. \p \v 34 Nepʉ núꞌa̱ ra me Etiopía bi ꞌñembabi ra cu Lipe: \p ―Dí ba̱nteꞌi gui xicagui de núꞌa̱ rá ꞌmɛhni Ajua̱, ¿ha gue mi ma̱ de guesɛꞌa̱, o mi ma̱ de maꞌna ra ja̱ꞌi? \p \v 35 Nepʉ nura cu Lipe bi mʉdi bi ña̱, ne bi xipabi gatho ra hoga ntꞌøde de ma zi Hmuhʉ ra Jesu desde habʉ mi heꞌta ra me Etiopía go gueꞌa̱ ꞌnara xɛni de ra Ma̱ca Tꞌofo núꞌa̱ xqui ꞌyofo ra ba̱di Isaía. \v 36 Nepʉ de mi ꞌyoꞌʉ ja ra ꞌñu bi zønga habʉ mi ja ꞌnara mothe, ha bi ꞌñenga núꞌa̱ ra me Etiopía: \p ―Jani ꞌnara zi mothe po ra dehe. ¿Ha hinda za ja ga nxisteheni? \p \v 37 Ha nura cu Lipe bi ꞌñembabi: \p ―ꞌBʉ xi guí camfri con gatho ri mfeni da za, hanja hina. \p Nura me Etiopía bi ꞌñena: \p ―Ha̱ha̱, dí camfri gue ra Jesucristo go gueꞌa̱ rá Tꞌʉ Ajua̱. \p \v 38 Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌbɛpa rá ꞌbɛgo bi ꞌbaꞌma ra carro, nepʉ bi ga̱i ri yohoꞌʉ, ne bi yʉtꞌa mbo ra dehe. Nepʉ ra cu Lipe bi xiꞌtsa núꞌa̱ ra cu me Etiopía. \v 39 Y nu mi bøxa ra cu Lipe de ja ra dehe, bi ꞌmɛtho ngueꞌa̱ rá Ma̱ca Nda̱hi Ajua̱ bi zitsꞌi. Nepʉ nura cu me Etiopía ya himbi yopa hyanda ra cu Lipe maꞌnaꞌqui. Y ya mri sɛhɛꞌa̱ bi sigui bi ne rá ꞌñu co ndunthi ra johya mi pɛꞌtsi. \v 40 Nepʉ nura cu Lipe bi zønga nuni Asoto, ne de mi ꞌrani de guehni bi mʉdi bi ma̱nga ra hoga ntꞌøde asta bi zønga nuni Cesarea. \c 9 \s1 Ra Saulo bi gamfri ra Zidada Jesu \r (Hch. 22:6-16; 26:12-18) \p \v 1 Ha nuya paꞌʉ ra Saulo mi huꞌtsa ya gamfri da hyo, ne bi ma bá nu ra da̱nga nda̱ gá macja̱. \v 2 Bi ma bá a nsɛqui pa da ma nuni ja yá nija̱ ya xodyo nuni Ndamasco pa da gʉ núꞌʉ ri dɛmba rá jamfri ra Zidada Jesu, gue dra ꞌbɛhña̱ gue dra ꞌñøhø, ne dua tsi pa Jerusale da gotꞌa fadi. \v 3 Ne de mri ne ra ꞌñu ya mi ma da zønga Ndamasco, mi da̱mfri bi gotꞌatho ꞌnara ñotꞌi asta mi huɛxqui núꞌa̱ ra hyatsꞌi mri ꞌñehe de mahetsꞌi. \v 4 Nepʉ ra oraꞌa̱ ꞌbestho bi dagui maꞌmɛmfo ja ra hai. Ne bi ꞌyøde ꞌnara noya mi ena: \p ―Saulo, Saulo, ¿hanja guí hongagui pa gui ꞌyøtca ra ntsꞌoꞌmʉi? \p \v 5 Nuꞌbʉ́ ra Saulo bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¿Toꞌoꞌi, zi Hmu? \p Nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuga go gueque drá Jesu. Ha nuꞌi guí hongui pa gui ꞌyøtcagui ra ntsꞌoꞌmʉi ngueꞌa̱ guí honi pa gui ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ toꞌo xa gamfrigui. Pe nuꞌi go grí ꞌñʉnsɛ, guí nja ngu núꞌa̱ øtꞌa ra nda̱mfri ora tica ra nsʉmboi. \p \v 6 Y ra Saulo asta mri hua̱tꞌi co ra ntsu ne bi ꞌñena: \p ―Ma zi Hmuꞌi, ¿te rá ꞌbɛ guí ne ga øtꞌebya? \p Nuꞌbʉ́ ra Zidada bi ꞌñembabi: \p ―Nangui ne rí ma ja ra hnini, nuni ja guehni ma da siꞌaꞌi núꞌa̱ rí ꞌñepꞌaꞌi gui ꞌyøtꞌe. \p \v 7 Y núꞌʉ ya ꞌñøhø mri ꞌñoui ra Saulo xi bi ntsu ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ xqui ꞌyøde nehe núꞌa̱ ra noya pe hinxqui hyandi ua toꞌo mi ꞌbahni. \v 8 Nepʉ nura Saulo bi nangui de ja ra hai, ne xi mri zøthma̱ yá da pe himbi za bi hyandi. Hangue bri jʉhni bi tsꞌitsꞌi pa asta ja ra hnini Ndamasco. \v 9 Y nuni ja bá ꞌbʉhni hñu pa ne himi handi. Y núꞌʉ hñu pa ni tsꞌʉ hinte bi zi. \p \v 10 Nuni Ndamasco mi ꞌbʉhni ꞌnara gamfri mrá thuhu ra Ananía, y nura Zidada Jesu bi zofo ngu dega tꞌi ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Nugue Ananía! \p Nuꞌá̱ bi da̱di: \p ―¿Teꞌa̱, zi Hmu? \p \v 11 Ha nura Zidada bi ꞌñembabi: \p ―Rí ma, jʉ núꞌa̱ ra ꞌñu rá thuhu ra Jua̱ꞌñu, ne thogui ja rá ngu ra Juda, ne ja gui ꞌñanini ra Saulo núꞌa̱ ra me Tarso. Nu xcrí tsøni gui tsʉdi di øtꞌa rá søcambeni. \v 12 Nuꞌá̱ ya stá xipabi ngu dega tꞌi gue ma da tsøni ꞌnara ꞌñøhø rá thuhu ra Ananía, ne da hñuꞌtsua yá ꞌyɛ pa da yopa hyandi. \p \v 13 Nu mi ꞌyøde njabʉ ra cu Ananía bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Zi Hmu, stá øde ndunthi de núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱ gue xi mi øꞌtuabi ndunthi ra ntsꞌoꞌmʉi ya cu nuni Jerusale. \v 14 Ha xa umba nsɛqui ya nda̱ gá macja̱ pa da za da gʉ gatho núꞌʉ di xøcambeniꞌi ri thuhu de guecua nehe. \p \v 15 Nepʉ ra Zidada bi ꞌñemba ra cu Ananía: \p ―Grí ma gui ꞌyøtꞌa núꞌa̱ dí xiꞌi, ngueꞌa̱ go gueꞌa̱ ra ꞌñøhø stá huahni pa da mɛpcagui ne da ꞌñutua ma thuhu ya me Israel ne gatho núꞌʉ hingyá me Israel ne nuyá nda̱ꞌʉ, pa da ba̱diꞌʉ toꞌogui. \v 16 Ne nuga go ma ga utuabi gatho núꞌʉ ya tsꞌothogui pɛꞌtsi da thogui po rá ngue ma thuhu. \p \v 17 Nuꞌbʉ́ ra cu Ananía bi ma ne bi yʉtꞌa ja ra ngu habʉ mi ꞌbʉ ra Saulo. Ne bi hñuꞌtsua yá ꞌyɛ, ne bi ꞌñembabi: \p ―Zi cu Saulo, ra Zidada Jesu núꞌa̱ toꞌo gá handa ja ra ꞌñu núꞌa̱ ngrí nehi pa guecua, go gueꞌa̱ xa mɛncagui pa da yopa xo ri da ne gui hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi. \p \v 18 Ne ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi dagui núꞌa̱ te mi coꞌtua yá da, ne ꞌbestho bi yopa hyandi. Ne nuꞌá̱ bi ꞌmai bi ma bá nxistehe. \v 19 Ne bi ñuni, nepʉ bi yopa nja rá tsꞌɛdi, ne bi ꞌmʉhni ꞌraya pa co ya gamfri nuni Ndamasco. \s1 Ra Saulo bi ma̱mba rá noya Ajua̱ ja ra hnini Ndamasco \p \v 20 Nepʉ ꞌbestho bi ma bá damajua̱ni de ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo ja yá nija̱ ya xodyo, ne mi ma̱ gue ra Jesu go gueꞌa̱ rá Tꞌʉ Ajua̱. \v 21 Y gatho núꞌʉ toꞌo mi øde núꞌa̱ mi ma̱ñꞌa̱ xi mri ꞌyø ne mi eñꞌʉ: \p ―¿Ha hingo guehni núni xi mi øꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ toꞌo xøcambenibi rá thuhu ra Jesu nuni Jerusale? ¿Ha hingo guehni xqui ꞌñehe da gʉ ntsꞌa̱hni ya gamfri pa da ziꞌtsua ya nda̱ gá macja̱? \p \v 22 Pe nura cu Saulo maꞌna mi jʉ rá tsꞌɛdi pa da damajua̱ni gue ra Jesu go gueꞌa̱ ra Cristo rá ꞌmɛhni Ajua̱ ne xqui hñutsꞌiꞌa̱ pa da e da nda̱. Y nuya xodyo himbi ba̱di te da beni gatho núꞌʉ mi ꞌbʉhni Ndamasco. \s1 Ra Saulo bi cꞌotꞌi de ja yá ꞌyɛ ya xodyo \p \v 23 Bi thogui ndunthi ya pa, nepʉ bi mʉdi bi má̱mbi ya xodyo pa da hyohma̱ ra cu Saulo. \v 24 Pe núꞌa̱ ra cohi bi gohiꞌʉ, bi tꞌumba ntꞌøde ra cu Saulo gue nuꞌʉ́ ma pa ra xuui mi su gatho ya gosthi de núꞌa̱ ra hniniꞌa̱ pa xa thohma̱ꞌa̱. \v 25 Pe nu mi ba̱di ya cu njabʉ, bi ꞌyɛntꞌa ra cu Saulo ja ꞌnara da̱nga ꞌbøtsꞌe pa bri tontsꞌa dega xuui pa møte de ra ja̱do núꞌa̱ mi cotꞌa ra hnini, pa bi za bi ꞌbatꞌiꞌa̱. \s1 Núꞌa̱ ra pa bi zønga ra Saulo nuni Jerusale \p \v 26 Nu mi zønga ra cu Saulo Jerusale mi nehma̱ꞌa̱ da muntsꞌiui ya gamfri, pe nuꞌʉ́ mi tsu ngueꞌa̱ himi camfriꞌʉ gue nuꞌá̱ ya mi ꞌnara gamfri. \v 27 Pe nura cu Berhna bi zitsꞌi pa habʉ mbi ꞌbʉ ya apostol, ne bi metuabi hanja xqui hyanda ra Zidada Jesu ja rá ꞌñu ra cu Saulo, ne xqui ña̱ui. Ne bi metuabiꞌʉ gue nuꞌá̱ ya xqui ña̱ de rá thuhu ra Zidada Jesu co ndunthi ra tsꞌɛdi nuni Ndamasco. \v 28 Y njabʉ bi za bi ꞌmʉi co ya gamfri nuni Jerusale. \v 29 Nuꞌá̱ himi tsu da ma̱ de rá thuhu ra Zidada Jesu, ne mi ntsanoyaui ya xodyo núꞌʉ mi ña̱ca griego, ha nuꞌʉ́ mi ɛcuabi da hyoꞌa̱. \v 30 Pe nu mi ba̱di njabʉ ya cu bi zixa ra cu Saulo pa nuni Cesarea, nepʉ bi mɛhniꞌʉ pa Tarso. \p \v 31 ꞌMɛfa gatho ya gamfri bi mɛꞌtsa ꞌnara hogaꞌmʉi nuni Judea ne Galilea ne Nsamaria, ne mi zɛdi yá jamfri, ne mi ꞌyoꞌʉ co ndunthi rá ntsu Ajua̱, ne maꞌna mri xu ya gamfri co rá mfatsꞌi ra Ma̱ca Nda̱hi. \s1 Ra Enea bi ña̱ni \p \v 32 Ha nura apostol Pedro bi ꞌño bi zønga gatho ya gamfri, ne bi ma bá cꞌa̱ꞌtsa ya cu núꞌʉ mi ꞌbʉhni Lida. \v 33 Ne ja bi zʉhni ꞌnara ꞌñøhø rá thuhu ra Enea, ne ya mi øtꞌa hña̱to jɛya xqui ꞌmɛnga ja ra mfidi ngueꞌa̱ mi tsʉ ꞌnara hñeni núꞌa̱ nixi mi tsa da a̱nga rá ndoꞌyo. \v 34 Nepʉ ra cu Pedro bi ꞌñembabi: \p ―Enea, ra Zidada Jesucristo xa ꞌyøtheꞌi. Nangui jʉxa ri mfidi. \p Nepʉ nuꞌá̱ ꞌbestho bi nangui. \v 35 Y gatho ya mengu de guehni Lida ne ya me Sarón bi zogui yá nda̱xjua jamfri ne bi gamfri ra Zidada Jesu co núꞌa̱ xqui hyandiꞌʉ. \s1 Ra Dorca bi yopa nte de ra du \p \v 36 Nuni Jope mbi ꞌbʉ ꞌnara ꞌbɛhña̱ mrá gamfri núꞌa̱ mrá thuhu ra Tabita, dega griego tꞌembi ra Dorca. Núꞌá̱ nza̱ntho mi øtꞌa ndunthi ra hñoja̱ꞌi ne mi faxa ya hyoya. \v 37 Ha nuya paꞌʉ bi zʉ ꞌnara hñeni ne bi du. Nepʉ bi sati ngu myá nza̱iꞌʉ ne bá ꞌbɛgui ja ꞌnara tøngu. \v 38 Pe de guehni Jope mi guetbʉ pa ja ra hnini Lida, ne nuya gamfri de guehni xqui ꞌyøde gue ja mbi ꞌbʉhni ra cu Pedro nuni Lida, hangue bi ꞌbɛhna yoho ya ꞌmɛhni pa dua tsi ne da ꞌñembi: \p ―Dí ba̱nteꞌihe ga maha ꞌbestho pa Jope. \p \v 39 Nepʉ nura cu Pedro ꞌbestho bi mɛuiꞌʉ. Ne nu mi zøni bi tsꞌitsꞌi pa ja ra tøngu habʉ xqui muntsꞌa ndunthi ya viuda mi zoni. Ne bi tꞌutuabi ra cu Pedro nuya pahni ne maꞌra ya he xqui hyoca ra nju Dorca núꞌbʉ mi teꞌa̱. \v 40 Nuꞌbʉ́ ra cu Pedro bi ꞌbɛpi da bønga pa thi gatho núꞌʉ mi ꞌbʉhni, ne nuꞌá̱ bi ndandiña̱hmu ne bi ꞌyapabi Ajua̱. Nepʉ bi zofo núꞌa̱ xqui du ne bi ꞌñembabi: \p ―Tabita, nangui. \p Ne nuꞌá̱ ꞌbestho bi zøtꞌa yá da, ne nu mi hyanda ra cu Pedro bi nangui bi hñudiꞌa̱. \v 41 Ha nura cu Pedro bi mipa ꞌnará ꞌyɛ ne bi ꞌbaꞌmi. Nepʉ bi zohna ya viuda ne maꞌra ya gamfri pa bi ꞌñutuabi gue ya xqui yopa nte. \v 42 Y gatho de guehni Jope bi ntꞌøde de núꞌa̱ xqui nja, ne ndunthi toꞌo bi gamfri ra Zidada Jesu. \v 43 Ha nura cu Pedro bi gohi ndunthi ya pa de guehni Jope ja rá ngu ra cu núꞌa̱ rá thuhu ra Simu dɛxifri. \c 10 \s1 Ra apostol Pedro ne ra Cornelio \p \v 1 Mi ꞌbʉ ꞌnara ꞌñøhø nuni Cesarea mrá thuhu ra Neyo núꞌa̱ mrá me Italia ne himrá xodyo, nehe go mrá nda̱ de núꞌʉ ya soldado myá mengu rá haiꞌa̱. \v 2 Núꞌá̱ xi mrá hoja̱ꞌi ne xi mi tsu Ajua̱, ne gatho núꞌʉ ya mengu rá ngu. Ne mi øtꞌa ndunthi ra hño ngueꞌa̱ mi faxa ya xodyo núꞌʉ xi myá hyoya. Ne nza̱ntho mi xøcambeni Ajua̱. \v 3 Nepʉ ꞌnara pa ngu mi nzʉnga hñu nde bi hyanda ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ ngu dega tꞌi, bi yʉtꞌa habʉ mi ꞌbʉiꞌa̱ ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Neyo! \p \v 4 Nu mi hyandi xi bi nʉꞌti ne xi bi ntsu, ne bi ꞌñena: \p ―¿Teꞌa̱, zi Hmu? \p Nura ɛnxɛ bi ꞌñembi: \p ―Nuri ntꞌadi xa ꞌyøde Ajua̱ ne núꞌʉ ri mfatsꞌi xcá ꞌyøtꞌe xa hyandiꞌa̱. \v 5 Hangue nubya pɛhna ꞌraya ꞌmɛhni pa ja ra hnini Jope pa dua tsi ra Simu núꞌa̱ thuꞌmbabi nehe ra Pedro. \v 6 Núꞌá̱ bí ꞌbʉi ja rá ngu maꞌna ra Simu núꞌa̱ ra dɛxifri, ꞌbʉi guetbʉ ja rá hyo ra ndehe. Y núꞌa̱ ra Pedro go gueꞌa̱ ma da xiꞌaꞌi te rí ꞌñepꞌaꞌi gui ꞌyøtꞌe. \p \v 7 Nu mi ma ra ɛnxɛ núꞌa̱ mi ña̱ui ra Neyo, bi zohna yoho yá ꞌbɛgo ne ꞌnamrá nza̱i soldado núꞌa̱ mi xøcambeni Ajua̱ nehe. \v 8 Go gueꞌʉ bi xipabi te ꞌbɛꞌa̱ bi nja, ne bi mɛhni pa ra hnini Jope. \p \v 9 Ha nurá hyaxꞌa̱ de mi ꞌyo yá ꞌñuꞌʉ y ya mi ma da zønga ja ra hnini Jope, nuꞌbʉ́ nura oraꞌa̱ ra cu Pedro bi bøxa ja ꞌnara tøngu pa da ꞌyapabi Ajua̱ nuni ja ra hnini Jope, y mi ngu nde ma pa nura oraꞌa̱. \v 10 Y xi mi tsʉ ꞌnara thuhu y ya xa nehma̱ xa ñuhma̱, pe ja mi thocuabi te da zi. Y núꞌa̱ ra oraꞌa̱ bi hyanda ꞌnara ntꞌudi ngu dega tꞌi. \v 11 Ne bi hyandi bi xogui mahetsꞌi ne bá ja̱ꞌma pa ja ra hai ꞌñena ꞌnara da̱nga dutu mi thuꞌtsa gatho goho yá ña̱ni. \v 12 Y ja núꞌa̱ ra dutuꞌa̱ mbra cʉni gatho ya mboꞌoni ne gatho ya zuꞌue núꞌʉ ja goho yá ua, ne ya quꞌeña̱ ne ya tsꞌintsꞌʉ. \v 13 Nepʉ bi ꞌyøde ꞌnara noya bi ꞌñena: \p ―Pedro, jʉ nuyʉ ya mboꞌoni ne ya zuꞌue ne hyo pa gui tsi. \p \v 14 Nuꞌbʉ́ nura cu Pedro bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hina, zi Hmu, ngueꞌa̱ hinhyaꞌmʉ stá tsi núꞌa̱ xá ntsꞌo ne hingui tꞌaxi. \p \v 15 Ne núꞌa̱ ra noyaꞌa̱ bi ꞌñemba maꞌnaꞌqui: \p ―Oguí embi xá ntsꞌo núꞌa̱ xa xʉca Ajua̱ ne xá ntꞌaxi. \p \v 16 Bi njabʉ hñuꞌqui, nepʉ bi bøxa maꞌnaꞌqui pa mahetsꞌi núꞌa̱ ra dutu. \v 17 Ha nura cu Pedro mi ꞌbʉhni mi ꞌyo rá mfeni ne mi ne da ba̱di te mri bønga núꞌa̱ ngu ra tꞌi xqui hyandi. Nura oraꞌa̱ bi zøhø yá ꞌmɛhni ra Neyo ja ra gosthi, xqui ꞌño xqui ꞌñani habʉ mi ja rá ngu ra Simu dɛxifri. \v 18 Ha nu mi zøni ja núꞌa̱ ra nguꞌa̱ bi ꞌñani ua ja mi ꞌbʉhni ra Simu núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi nehe ra Pedro. \v 19 Pe nura cu Pedro tobya mi oda rá mfeni núꞌa̱ ngu ra tꞌi xqui hyandi, ne ra Ma̱ca Nda̱hi bi ꞌñembi: \p ―Bi zø hñu ya ꞌñøhø hoñꞌaꞌi. \v 20 ꞌBai ca̱i rí mɛuiꞌʉ. Ne ote xqui ma gui tsu, ngueꞌa̱ go stá pɛncaꞌʉ. \p \v 21 Nepʉ ra cu Pedro bi ga̱i habʉ mi ꞌba núꞌʉ yá ꞌmɛhni ra Neyo, ne bi ꞌñembi: \p ―Nuga go gueque guí honjʉ. ¿Te xqui ꞌbɛñꞌahʉ? \p \v 22 Nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Xpá mɛncahe ma nda̱ gá soldadohe ra Neyo, ꞌnara hoga ꞌñøhø xi tsu Ajua̱, ne gatho ya xodyo ña̱mahño de gueꞌa̱. Y ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ bi xipi gue mahyoni da mɛhni toꞌo da e da zixꞌaꞌi pa gui ma ja rá nguꞌa̱, pa da ꞌyøde núꞌa̱ ma gui xipabi. \p \v 23 Nepʉ ra cu Pedro bi umba ntsayaꞌʉ habʉ mi ꞌbʉiꞌa̱, ne ja bi ꞌñoxiniꞌʉ con gueꞌa̱ núꞌa̱ ra xuuiꞌa̱. Ha nurá hyaxꞌa̱ ra cu Pedro bi ma con gueꞌʉ ne bi mɛ maꞌra ya cu núꞌʉ mi ꞌbʉhni Jope. \p \v 24 Y rá hyaxꞌa̱ bi zøñꞌʉ nuni Cesarea habʉ mi ꞌbʉ ra Neyo mi tøꞌmi, ne xqui zohna gatho núꞌʉ ja te myá njaui, ne núꞌʉ xi myá hma̱diꞌa̱. \v 25 De mi zønga ra cu Pedro ja rá ngu ra Neyo, nuꞌá̱ bi bøni pa da da̱di, ne bi ndandiña̱hmu ja yá uaꞌa̱. \v 26 Pe nura cu Pedro bi ꞌbaꞌmi ne bi ꞌñembabi: \p ―ꞌBai, ngueꞌa̱ nequi ꞌnadrá ꞌñøhø nehe nguꞌatho. \p \v 27 Y de mi ña̱ꞌʉ bi yʉtꞌa ri yoho mbo ra ngu, ne mi ꞌbʉhni ndunthi ya ja̱ꞌi xqui muntsꞌi. \v 28 Nepʉ ra cu Pedro bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌahʉ guí pa̱hʉ gue núje dyá xodyohe hingui tsa ga ntha̱ntshe co núꞌahʉ hingyá xodyohʉ, y nixi tsa ga cʉthe ja ri nguhʉ, ngueꞌa̱ ꞌramaꞌnaꞌño ma jamfrihʉ. Pe Ajua̱ xa xicagui gue hinga embabi xá ntsꞌo o hingui tꞌaxi ni ꞌnara ja̱ꞌi. \v 29 Hangue ngu mi xicagui ya ꞌmɛhni gue ga eheua, ꞌbestho duá ehe nsinque te dá ma̱. Ne dí ne ga pa̱di pa te uá tsigaguihʉ. \p \v 30 Nuꞌbʉ́ ra Neyo bi da̱tuabi ne bi ꞌñembi: \p ―Øtꞌa goho ma pa ngu ra zi orabya ndí ꞌbʉcua ja ma ngu stí ayuna ne ndí apabi Ajua̱ ngu ma nza̱i dega nde, ndá tha̱mfri dá handa ꞌnara ꞌñøhø mi he ꞌraya dutu asta mi huɛxqui. \v 31 Ne bi ꞌñengagui: “Neyo, Ajua̱ xa ꞌyøꞌtꞌaꞌi ri tꞌadi ne xa hyanda núꞌa̱ xcá ꞌyøꞌtua ya hyoya xcá fatsꞌi. \v 32 Pɛhna pa ja ra hnini Jope toꞌo ma dua tsi ra Simu núꞌa̱ xa thuꞌmbabi nehe ra Pedro. Nuꞌá̱ bí ꞌbʉ ja rá ngu maꞌna ra Simu ra dɛxifri núꞌa̱ bí ꞌbʉ guetbʉ ja rá hyo ra ndehe. Y nu sta zøꞌa̱ ma gui ña̱ui pa da zoꞌaꞌi,” njabʉ bi ꞌñengagui. \v 33 Hangue ꞌbestho dá pɛmpʉ toꞌo bá hoñꞌaꞌi, ne xá hñoꞌa̱ xcá ehe. Y nubyá dí ꞌbʉheua gatho ja rá thandi Ajua̱, ne dí ne ga øhe gatho núꞌa̱ xa xiꞌaꞌi pa gui xicje. \s1 Ra apostol Pedro bi ma̱mba rá noya Ajua̱ ja rá ngu ra Cornelio \p \v 34 Hangue nura cu Pedro bi mʉdi bi ña̱ ne bi ꞌñena: \p ―Nubyá ha̱, stá pa̱di gue xi majua̱ni Ajua̱ hingui huahna ya ja̱ꞌi ꞌra co maꞌra. \v 35 Ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ri ma̱di gatho núꞌʉ toꞌo ꞌyo ja rá ntsuꞌa̱ ne øtꞌa núꞌa̱ xá hño, masque habʉraza dya mengu. \v 36 Ajua̱ bi zocje núje dyá me Israelhe pa dá má̱dihe con gueꞌa̱ po ra Zidada Jesucristo núꞌa̱ toꞌo ma Hmuhʉ drí gathohʉ. \v 37 Ngu guí pa̱sɛhʉ núꞌa̱ bi nja nuni ja ma haihe núje dyá xodyohe, ra Xuua bi ꞌyøtꞌa ra sistehe, ꞌmɛfa ma zi Hmuhʉ ra Jesu bi fʉta rá ꞌbɛfi nuni Galilea ne bi ꞌño gatho ja ra hai Judea. \v 38 Ne guí pa̱sɛhʉ gue Ajua̱ bi umba ra Ma̱ca Nda̱hi ra Jesu núꞌa̱ mrá me Nasare pa bi umba ra tsꞌɛdi. Núꞌá̱ bi ꞌño bi ꞌyøtꞌa ra hño, ne bi ꞌyøthe gatho núꞌʉ mi hñeni ne mi pɛꞌtsa ya tsꞌonda̱hi. Ra Zidada Jesu mi øtꞌa njabʉ ngueꞌa̱ Ajua̱ mi ꞌbʉi con gueꞌa̱. \v 39 Y nuje go drí damajua̱nihe gatho núꞌa̱ bi ꞌyøtꞌa ra Zidada Jesu nuni ja ya tꞌʉca hnini Judea ne ja ra da̱nga hnini Jerusale. Y ꞌmɛfa nuꞌá̱ bi tsꞌʉta ja ꞌnara pontꞌi asta himbi tho. \v 40 Pe Ajua̱ bi ꞌyøtꞌe pa rá hñupa bi yopa nte, ne bi ꞌyøtꞌe pa bi hnecanja̱ꞌi pa dá hanthe maꞌnaꞌqui. \v 41 Pe hingo gatho ya ja̱ꞌi bi yopa hyantꞌa̱, hønsɛguihe dá hanthe, ngueꞌa̱ Ajua̱ xqui huancahe desde rá mʉdi pa ga dahe majua̱ni de gueꞌa̱ gue nuꞌá̱ bi yopa nte maꞌnaꞌqui de ja ra du. Y nu de ya xqui yopa nte de ja ra du, dá yopa ñuñhe ne dá ntsithehe con gueꞌa̱. \v 42 Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌbɛpcahe ga zofohe ya ja̱ꞌi ne ga dahe majua̱ni gue Ajua̱ go xa hñutsꞌiꞌa̱ pa da hña̱ꞌmba nguɛnda núꞌʉ te, ne núꞌʉ xa du. \v 43 Nehe gatho yá ꞌmɛhni Ajua̱ mi ꞌbʉi desde rá mʉdi bi damajua̱ni de ra Zidada Jesu gue nuꞌa̱ tóꞌo da gamfribi rá thuhu dra pumbabi yá tsꞌoqui. \s1 Bi hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌʉ hingyá xodyo \p \v 44 Ha de mi ma̱nga ra cu Pedro nuya ya noyaya, bá ca̱i ra Ma̱ca Nda̱hi ne bi yʉtꞌa ja yá coraso gatho núꞌʉ toꞌo mi øde núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Pedro. \v 45 Ha núꞌʉ ya xodyo myá gamfri núꞌʉ bá ꞌñoui ra cu Pedro, xi bi ꞌyø ngueꞌa̱ xqui hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi nehe núꞌʉ himyá xodyo. \v 46 Ngueꞌa̱ bi ꞌyøde mi ña̱ nehe de maꞌra ya hña̱qui núꞌʉ himi pa̱di, ne mri xøcambeniꞌʉ Ajua̱. \v 47 Nepʉ nura cu Pedro bi ꞌñena: \p ―¿Toꞌo ja da hña̱cuabi da nxistehe núyʉ toꞌo xa hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi ngu stá ha̱ñhʉ? \p \v 48 Nuꞌbʉ́ ra cu Pedro bi ꞌbɛpabiꞌʉ da nxistehe de rá thuhu ra Zidada Jesucristo. Nepʉ nuꞌʉ́ bi ba̱ntebi ra cu Pedro gue da gohi con gueꞌʉ maꞌra ya pa. \c 11 \s1 Ra apostol Pedro bi xipa ya gamfri me Jerusale de rá tsꞌɛdi Ajua̱ \p \v 1 Bi ꞌyøde núꞌʉ ya apostol ne maꞌra ya gamfri mbi ꞌbʉ Judea gue ne núꞌʉ himyá xodyo ya xqui hña̱nga rá noya Ajua̱. \v 2 Ne mi menga ra cu Pedro pa Jerusale, ja bá nuuini núꞌʉ yá mixodyoui ya myá gamfri pe mri dɛnbatho yá nza̱i ya xodyo. Núꞌʉ́ bi zʉi ra cu Pedro, \v 3 ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Hanja xcá cʉtꞌa ja yá ngu núꞌʉ ya ꞌñøhø hingyá xodyo ne xcá ñuni con gueꞌʉ? \p \v 4 Nuꞌbʉ́ ra cu Pedro bi metuabi gatho núꞌa̱ xqui nja desde ra mʉdi ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p \v 5 ―Nuga ndí ꞌbʉhni ndí apabi Ajua̱ ja ra hnini Jope, ne dá handa ꞌnara ntꞌudi ngu dega tꞌi. Bá ja̱ꞌmi de mahetsꞌi ꞌñena ꞌnara da̱nga dutu mi thuꞌtsa gatho goho yá ña̱ni, ne bi zøhø habʉ ndí ꞌbʉi. \v 6 Ne dá handa xá hño te mi cʉni, dá handi mi cʉ gatho ya mboꞌoni ne gatho ya zuꞌue núꞌʉ ja goho yá ua, ne ya quꞌeña̱ ne ya tsꞌintsꞌʉ. \v 7 Ne dá øde ꞌnara noya bi ꞌñengagui: “Pedro, jʉ nuyʉ ya mboꞌoni ne ya zuꞌue, ne hyo pa gui tsi.” \v 8 Ne dá embabi: “Hina, zi Hmu, ngueꞌa̱ hinhyaꞌmʉ stá tsi núꞌa̱ xá ntsꞌo ne hingui tꞌaxi.” \v 9 Nepʉ núꞌa̱ ra noya de mahetsꞌi bi yopa ña̱ ne bi ꞌñengagui: “Oguí embabi xá ntsꞌo núꞌa̱ xa xʉca Ajua̱ ne xá ntꞌaxi.” \v 10 Bi njabʉ hñuꞌqui, nepʉ bi njʉtsꞌi pa mahetsꞌi núꞌa̱ ra dutu. \v 11 Ha núꞌa̱ ra oraꞌa̱ bi zøhø ja ra ngu habʉ ndí ꞌbʉi hñu ya ꞌñøhø xqui ꞌbɛhni de Cesarea pa da zixcagui. \v 12 Y nura Ma̱ca Nda̱hi bi ꞌñengagui ga mɛꞌbeꞌʉ, masque himyá xodyo. Nehe dá mɛꞌbe núꞌʉ má ꞌrato ya cu, ne dá tsøñhe dá cʉthe ja rá ngu núꞌa̱ toꞌo xqui mɛhna ya ꞌmɛhni da zixcagui. \v 13 Nura ꞌñøhøꞌa̱ bi xicje hanja xqui hyandua ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ de guehni ja rá ngu gue nuꞌá̱ bi ꞌñembabi ꞌna̱: “Pɛhna ꞌraya ꞌmɛhni pa ja ra hnini Jope pa dua tsi ra Simu núꞌa̱ xa thuꞌmbabi nehe ra Pedro. \v 14 Nuꞌá̱ go da xiꞌaꞌi hanja da za gui mpøhø ne gatho ya mengu ri ngu.” \v 15 Ha nu ndá fʉdi dá ña̱, bi hña̱niꞌʉ ra Ma̱ca Nda̱hi mahyɛgui ngu dá ha̱ñhe ra mʉdi nehe. \v 16 Ra oraꞌa̱ dá beni de núꞌa̱ xqui ma̱nga ma zi Hmuhʉ núꞌbʉ bi ꞌñena: “Ra Xuua mi xiꞌtsate co ra dehe, pe nuꞌahʉ́ ma gui nxistehehʉ co ra Ma̱ca Nda̱hi.” \v 17 ꞌBʉ Ajua̱ njabʉ rá paha xa umbabiꞌʉ ra Ma̱ca Nda̱hi ngu bi ꞌracaguihʉ nújʉ dí camfrihʉ ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo, toꞌoguiga pa go ga ha̱cua rá ꞌbɛfi Ajua̱. \p \v 18 Ha nu mi ꞌyøde njabʉ núꞌʉ ya cu mi ꞌbʉhni Jerusale, ya bi goꞌtatho yá ne, ne bi nsunda Ajua̱ bi ꞌñena: \p ―¡Njabʉ rá paha Ajua̱ gue da ñobri nehe núꞌʉ hingyá xodyo pa da mɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho ngu núꞌa̱ dí pɛꞌtshʉ nehe! \s1 Ya gamfri me Antioquía \p \v 19 Desde bi tho ra cu Teba, bi mʉdi bi tꞌʉtsa núꞌʉ maꞌra ya gamfri. Hangue nu ꞌra de gueꞌʉ bi ꞌbatꞌi gá ma Fenicia, ha nu maꞌra Chipre, ha nu maꞌra Antioquía. Y nu habʉ gá maꞌʉ bá zo yá mixodyoui de rá noya Ajua̱, hinto maꞌra bá zofo. \v 20 Pe mi ꞌbʉ ꞌraya cu myá me Chipre ne nu maꞌra myá me Cirene, núꞌʉ́ bi zønga ja ra hnini Antioquía, y bi zofo nehe núꞌʉ ya ja̱ꞌi himyá xodyo de ra hoga ntꞌøde de ra Zidada Jesu. \v 21 Ajua̱ bi umba ra tsꞌɛdiꞌʉ ne bi matsꞌi, ne ndunthi ya ja̱ꞌi bi hyɛpʉ yá nda̱xjua jamfri ne bi gamfri ra Zidada Jesu. \p \v 22 Ne mi ba̱di ya gamfri núꞌʉ mi ꞌbʉhni Jerusale de núꞌa̱ mbi ja de guehni Antioquía, hangue nuꞌʉ́ bi mɛhna ra cu Berhna pa guehni. \v 23 Ne nu mi zøñꞌa̱ bi hyandua rá ꞌbɛfi Ajua̱, nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ba̱di gue Ajua̱ xqui ja̱piꞌʉ, ne nuꞌá̱ xi bi johya. Ne bi zofo gatho núꞌʉ xqui gamfri de guehni gue xá hño da sigui da gamfri Ajua̱ co yá mfeni strá ntꞌaxi ne da zɛdi yá jamfri. \v 24 Ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra cu Berhna ꞌnamrá hoga cu mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi ne xi mi ja rá jamfri. Y ndunthi ya ja̱ꞌi bi gamfri ra Zidada por gueꞌa̱. \p \v 25 Nepʉ ra cu Berhna bi ma pa Tarso pa da hyonga ra cu Saulo, ne de mi zʉdi bi zitsꞌi bi mɛui pa Antioquía. \v 26 Ne ja bi ꞌmʉhniꞌʉ maxøgue ꞌna njɛya, ne mri muntsꞌiꞌʉ co ya gamfri, ne bi ꞌñutuabi ndunthi ya ja̱ꞌi de rá noya Ajua̱. Y nuni Antioquía ja guehni bi mʉdi bi thuꞌmba ya gamfri gue dya cristiano ngueꞌa̱ bi gamfri ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo. \p \v 27 De nuya paꞌʉ bi bønga ꞌrayá ꞌmɛhni Ajua̱ de guehni Jerusale pa bi ma Antioquía. \v 28 Ne ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Agabo bi ꞌmai madetho de habʉ xqui muntsꞌa ya cu ne bi ma̱ gue xqui xipa ra Ma̱ca Nda̱hi gue mi ma da nja ꞌnara da̱nga thuhu maxøgue rá ngʉni ra ximhai. Y ha̱ bi njabʉ núꞌʉ ya pa mrá nda̱ ra Claudio. \v 29 Nepʉ nuya gamfri de Antioquía bi beni gue da mɛmpa ꞌnara mfatsꞌi núꞌʉ maꞌra ya gamfri mi ꞌbʉ nuni Judea, bi uni cada ꞌna de gueꞌʉ ngu núꞌa̱ mi tsʉpa yá tsꞌɛdi. \v 30 Y núꞌa̱ ra mfatsꞌi bi uñꞌʉ bi ꞌbɛmpa nuya nda̱ de ra nija̱ Judea, y go bi hña̱xa ra cu Berhna co ra cu Saulo pa guehni. \c 12 \s1 Bri tho ra apostol Cobo, nepʉ ra apostol Pedro bri jʉ ntsꞌa̱hni \p \v 1 Nuya paꞌʉ ra nda̱ Erode bi mʉdi bi ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi ya gamfri. \v 2 Núꞌá̱ bi manda da thɛcua rá ꞌyʉga ra apostol Cobo rá cu ra apostol Xuua. \v 3 Ha nu mi hyandiꞌa̱ gue ya xodyo mri ho njabʉ, nuꞌbʉ́ bi manda dra jʉ ra apostol Pedro nehe. Ne bri jʉ ja ꞌnará ngo ya xodyo de rá pa ra thuhme nsinque rá nzoi. \v 4 Ha nu mri jʉꞌa̱ bi jotꞌa fadi ne bi tꞌɛntꞌua ja yá ꞌyɛ goho ya hmuntsꞌa soldado pa da suꞌa̱, cada ꞌnara hmuntsꞌi mi goho ya soldado. Ngueꞌa̱ ra Erode mi beni gue de xa ua ra ngo de ra pascua xa pønga de ra fadi pa xa thohma̱ ja yá thandi ya ja̱ꞌi. \v 5 Pe nu de mi ofadi ra cu Pedro ne mri su xá hño, nuya gamfri himi tsaya mi apabi Ajua̱ por gueꞌa̱ con gatho yá jamfri. \s1 Ra Zidada bi xocuabi ra apostol Pedro ra gosthi fadi \p \v 6 Y núꞌa̱ ra xuuiꞌa̱ ante da manda ra Erode dua tsꞌi de ja ra fadi, ra cu Pedro mi a̱ha̱ de guehni, y mi tha̱tꞌi co ꞌnara soldado ja rá ꞌñɛi ne maꞌna ja rá nga̱ha̱, gatho ri hñu mi tha̱tꞌi co ya cadena, y nu maꞌra ya soldado mi ꞌbai ja ra gosthi fadi mri su ra cu Pedro pa hinda bøni. \v 7 Y masɛctho bi zøhø ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ ne asta mri yotꞌa mbo ra fadi, y nura ɛnxɛ bi dʉni ra cu Pedro pa bi ꞌya, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nxøni da̱ma nangui. \p Y nura oraꞌa̱ ꞌbestho bi xotꞌa ya cadena de ja yá ꞌyɛ ra cu Pedro. \v 8 Ha nura ɛnxɛ bi ꞌñembabi: \p ―Dʉꞌta ri ngʉtꞌi ne tiꞌta ri thiza. \p Y nuꞌá̱ ꞌbestho bi ꞌyøtꞌa njabʉ. Nepʉ ra ɛnxɛ bi ꞌñembabi: \p ―Patꞌa ri patꞌi ne maha. \p \v 9 Nuꞌbʉ́ ra cu Pedro bi bøni bi dɛna ra ɛnxɛ, nixi mi pa̱di gue xi majua̱ni xqui ꞌyøtꞌa njabʉ ra ɛnxɛ ngueꞌa̱ mi hu rá mʉiꞌa̱ gue mi ꞌuiꞌtha̱. \v 10 Ne bi thoguiꞌʉ habʉ mi ꞌba ya mʉdi soldado, nepʉ bi thogui habʉ mi ꞌba rá ñoho ra hmuntsꞌa soldado, ne ꞌbestho bi zønga ja ra da̱nga gosthi dega bøja̱ núꞌa̱ mi ja de thi ja ra ꞌñu. Y núꞌa̱ ra gosthiꞌa̱ bi xoguisɛ. Nepʉ bi bøniꞌʉ pa ja ra ꞌñu. Y de guehni bi ꞌño ꞌna tʉiꞌʉ, nepʉ ꞌbestho ra oraꞌa̱ ra ɛnxɛ bi ꞌuegue de ra cu Pedro. \v 11 Nuꞌbʉ́ ra cu Pedro ya bi gʉ rá mfeni, ne bi ꞌñensɛ: \p ―Nubyá ha̱ dí pa̱di gue xi majua̱ni Ajua̱ xpá mɛhni rá ɛnxɛ pa bi ña̱ngagui de yá ꞌyɛ ra Erode ne de gatho núꞌʉ mi ne xa ꞌyøtcagui ya xodyo. \p \v 12 De mi beni njabʉ ra cu Pedro bi gʉ ra ꞌñu bi ma pa ja rá ngu ra nju Maria núꞌa̱ rá na̱na̱ ra cu Xuua, núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi ra Marco nehe. Ne ja mi ꞌbʉhni ndunthi ya gamfri mi apabi Ajua̱ por gueꞌa̱. \v 13 Nepʉ nuꞌá̱ bi gantꞌa ra gosthi, ne ꞌnara nxutsi mrá thuhu ra Rode bi ma ja ra gosthi pa da nu toꞌo mri gantꞌi. \v 14 Y núꞌa̱ ra nxutsi ꞌbestho bi ba̱tua rá noya gue go mi gueꞌa̱ ra cu Pedro. Pe co ra johya mi pɛꞌtsi himbi xocua ra gosthi. Bi nestꞌihi bá xipabi núꞌʉ maꞌra ya gamfri gue ya mi ꞌbahni ra cu Pedro ja ra gosthi. \v 15 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―¡Xcá ꞌbɛ ri mfeni! \p Pe nuꞌá̱ xi mi zɛdi gue go mi gueꞌa̱ ra cu Pedro. Hangue nuꞌʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Hingo gueꞌa̱, za̱i go di gueꞌa̱ rá ɛnxɛ Ajua̱ núꞌa̱ suꞌa̱. \p \v 16 Pe nura cu Pedro himi tsaya mi gantꞌa ra gosthi. Ne de mi xoca ra gosthiꞌʉ bi hyandi gue go mi gueꞌa̱ ra cu Pedro. Nepʉ nuꞌʉ́ xi bi ntsu. \v 17 Pe ra cu Pedro mi utua ra seña co rá ꞌyɛ gue da goꞌta yá ne, ne bi metuabi gue Ajua̱ xqui pønga ja ra fadi. Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Xiphʉ ra cu Cobo ne gatho maꞌra ya cu hanja bi za duá pønga ja ra fadi. \p Y nuꞌá̱ ꞌbestho bi ma de guehni pa ja maꞌna ra hnini. \p \v 18 Y nurá hyaxꞌa̱ xi mi tu yá mʉi ya soldado y himi pa̱ te da beni, ngueꞌa̱ himi pa̱di te xqui nja co ra cu Pedro. \v 19 Nepʉ ra nda̱ Erode bi manda da yopa thoniꞌa̱, pe himbi za bi tsꞌʉdi. Hangue nura nda̱ Erode bi xʉcua ra uɛnda núꞌʉ ya nsufadi, nepʉ bi manda da thoꞌʉ. Nepʉ nuꞌá̱ bi bønga de guehni Judea, bi ma bá ꞌbʉ ja ra hnini Cesarea. \s1 Ra nda̱ Erode bi du \p \v 20 Ra nda̱ Erode xi mri ʉtsa ya me Tiro ne ya me Sidó. Pe nuya mengu de guehni bi go ꞌnara cohi pa da ma da cꞌa̱ꞌtsa ra Erode, pe ꞌmɛtꞌo bi guꞌtuabi ra Blasto núꞌa̱ mi supa rá hudi, pa núꞌá̱ da zofo ra Erode pa da za da ña̱uiꞌʉ, pa njabʉ da ba̱ntebi gue ya hinda ntuhniꞌa̱ con gueꞌʉ. Bi ꞌyøtꞌe njabʉ ngueꞌa̱ ra Erode mi ja rá nsu pa da umba nsɛqui ya me Sidó ne ya me Tiro da tsꞌocui te da ziꞌʉ ja yá hai. \v 21 Hangue ꞌnara pa ra Erode bi zohna ya me Tiro ne Sidó, y núꞌa̱ ra paꞌa̱ xqui nhye dega nda̱, bi hñudi ja ra hudi habʉ mi ja ra tsꞌʉtbi ne bi mʉdi bi zofoꞌʉ. \v 22 Nepʉ núꞌʉ ya ja̱ꞌi xqui muntsꞌni xi mi thø ya hmafi mi ena: \p ―¡Núni dí øhʉ ña̱, go ꞌnara zidada, hingrá ja̱ꞌi! \p \v 23 Nura oraꞌa̱ ꞌnará ɛnxɛ Ajua̱ bi japi bi hñenga ra Erode ngueꞌa̱ hinxqui umba rá nsu Ajua̱ pa da ña̱ njabʉ, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ xqui gʉsɛ ra tsꞌɛdi. Hangue ra Erode bi zʉ ꞌnara tsꞌohñeni núꞌa̱ bi yʉ ꞌraya zuꞌue mbo rá mʉi, ne ꞌbestho bi du. \p \v 24 Ha nuya paꞌʉ bi ꞌño bi ntʉnga rá noya Ajua̱ habʉraza ya hnini. \p \v 25 De mi ua yá ꞌbɛfi ra cu Berhna co ra cu Saulo nuni Jerusale bi bøni pa bi menga Antioquía, ne bá ꞌñoui ra cu Xuua núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi nehe ra Marco. \c 13 \s1 Ra apostol Berhna ne ra apostol Saulo bi mʉdi bi ꞌño bi ma̱mba rá noya Ajua̱ \p \v 1 Mbi ꞌbʉ ja ra nija̱ nuni Antioquía ꞌrayá ꞌmɛhni Ajua̱ ne ꞌraya xahnate, ra cu Berhna ne ra cu Simu núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi nehe ra Negro, ne ra cu Lucio núꞌa̱ mrá me Cirene, ne ra cu Saulo, ne ra cu Manaén núꞌa̱ bi teui mahyɛgui ra nda̱ Erode. \v 2 ꞌNara pa xqui muntsꞌi mi xøcambeni Ajua̱ ne xqui ayuna. Nepʉ ra Ma̱ca Nda̱hi bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―ꞌUegaguihʉ ra Berhna ne ra Saulo pa da mɛ núꞌa̱ ra ꞌbɛfi stá umbi. \p \v 3 Nuꞌbʉ́ ya cu bi ayuna ne bi ꞌyapa Ajua̱ po ra cu Berhna ne ra cu Saulo, ne bi hñuꞌtsua yá ꞌyɛꞌʉ, nepʉ bi ꞌñehuiꞌʉ. \s1 Ya apostol bi ma̱mba rá noya Ajua̱ nuni Chipre \p \v 4 Nuꞌbʉ́ ra cu Berhna ne ra cu Saulo xqui mɛhna ra Ma̱ca Nda̱hi da mɛ rá ꞌbɛfi Ajua̱ ne bi zitsꞌi pa bi ma ja ra hnini Seleucia, ne de guehni bi ma co ra motsa bi ꞌraxa ja ra ndehe pa bi ma ja ꞌnara zi hai rá thuhu Chipre bí o madetho de ja ra ndehe. \v 5 Nu mi zønga de guehni ja ra hnini Salamina ja rá hyo ra ndehe bi mʉdi bi ma̱mba rá noya Ajua̱ mbo ja yá nija̱ yá mixodyoui. Ne mi ꞌñouiꞌʉ ra cu Xuua mi faste nehe. \v 6 Y de ya xqui ꞌranga gatho maxøgue ra hai de Chipre bi zʉ maꞌna ra zi tꞌʉca hnini mrá thuhu Pafos ja rá hyo ra ndehe. Ne de guehni bi nthɛui ꞌnara xodyo mrá thuhu ra Barjesu mrá ꞌñete ne mi ꞌñetꞌa ba̱di de Ajua̱. \v 7 Núꞌá̱ nza̱ntho mri ꞌñoui ra nda̱ Sergio Paulo núꞌa̱ xi mrá nimfeni. Nepʉ núꞌa̱ ra nda̱ bi zohna ra cu Berhna ne ra cu Saulo ngueꞌa̱ mi ne da ꞌyøtua rá noya Ajua̱. \v 8 Ne núꞌa̱ ra ꞌñeteꞌa̱ mi tꞌembi nehe ra Elima rí bøni da ꞌñena ꞌñete, núꞌá̱ bi nøꞌtua ra cu Berhna ne ra cu Saulo, ne mi ne da hña̱cuahma̱ ra nda̱ pa hinda gamfribi núꞌa̱ mi udiꞌʉ. \v 9 Nuꞌbʉ́ ra cu Saulo núꞌa̱ xa thuꞌmbi nehe ra Paulo, mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi ne xi bi nʉꞌta núꞌa̱ ra ꞌñete, \v 10 ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Nuꞌi ꞌnagrá ꞌyʉꞌtate ne ꞌnagrá cꞌuamba, rá tꞌʉꞌi ra tsꞌonda̱hi grí ʉtsa gatho núꞌa̱ xá hño! ¿Hanja xi guí tsꞌocua yá mfeni núꞌʉ ne da gamfri Ajua̱? \v 11 Nubyá Ajua̱ ma da castigaꞌi. Ma gui ngoda pa ndunthi ya pa, nixi da za gui hyanda ra hyadi. \p ꞌBestho ra oraꞌa̱ bi goꞌmba yá da ꞌnara ꞌbɛxuui, himbi za bi hyandi. Nepʉ mi honi toꞌo da gʉhni ngueꞌa̱ ya himi tsa da hyandi. \v 12 Nuꞌbʉ́ núꞌa̱ ra nda̱ nu mi hyanda núꞌa̱ bi nja, bi gamfri Ajua̱ ngueꞌa̱ xi bi ho núꞌa̱ bi ꞌyøde de ra Zidada. \s1 Ra apostol Pablo ne ra apostol Berhna bi ꞌño ja ra hnini Antioquía de Pisidia \p \v 13 Ra cu Pablo co núꞌʉ maꞌra mi ꞌñoui bi gʉ ra motsa de guehni Pafos pa bi ꞌraxa ja ra ndehe pa bi ma ja ra hnini Perge de ja ra hai Panfilia. Pe nura cu Xuua bi ꞌuegue de gueꞌʉ, bi menga pa Jerusale. \v 14 Nepʉ de guehni Perge bi gʉ yá ꞌñu bi maꞌʉ pa ja ra hnini Antioquía núꞌa̱ bí ja ja ra hai Pisidia, ne bi ꞌmʉhni ꞌraya pa. Ne núꞌa̱ ra pa dega tsaya bi yʉtꞌa ja yá nija̱ yá mixodyoui ne bi hñudiniꞌʉ. \v 15 Nepʉ de mi uadi bi theꞌta ra Ma̱ca Tꞌofo núꞌa̱ xa ꞌyofo ra Moise ne núꞌʉ xa ꞌyofo maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱, nuꞌbʉ́ ya nda̱ de ra nija̱ bi zohna ra cu Pablo ne ra cu Berhna, ne bi ꞌñembabi: \p ―Zi cuhʉ, ꞌbʉ guí ne te gui xiphʉ ya ja̱ꞌi pa gui zofohʉ, da za gui xiphʉbya. \p \v 16 Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo bi ꞌmai ne bi ꞌñu ra seña co rá ꞌyɛ pa hinto da ña̱ ne bi ꞌñembabi: \p ―Núꞌahʉ gyá me Israelhʉ, ne gathoꞌihʉ guí tsuhʉ Ajua̱, ꞌyøhʉ núna ma ga xiꞌahʉ. \v 17 Nu Ajua̱ núꞌa̱ ri xøcambeni ma ja̱ꞌihʉ ya me Israel bi huahna núꞌʉ ndu ma dadahʉ pa bi ja̱piꞌʉ, ne bá nxa̱ndi nuni Egipto de mi ꞌbʉhni ngu myá nzøhøꞌʉ. Nepʉ Ajua̱ co rá da̱nga tsꞌɛdi bá pøniꞌʉ de núꞌa̱ ra haiꞌa̱. \v 18 Ne bi zɛtua yá ntsꞌoꞌmʉi de guehni ja ra mbonthi ngu ñote njɛya. \v 19 Nepʉ Ajua̱ bi huata yoto ya hnini de nuni ja ra hai Canaán, pa go bi tꞌumba núꞌʉ ndu ma dadahʉ pa ja bi ꞌmʉhniꞌʉ. \v 20 De guehni Ajua̱ bi hñuxa ya nzaya pa bi mandaꞌʉ ngu goho nthebe made ya jɛya, asta bi ꞌmʉi ra ba̱di Samue pa bi sigui bi manda neheꞌa̱. \v 21 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌyadi ꞌnayá nda̱ pa da nda̱ de gueꞌʉ. Y Ajua̱ bi umba ra Sau pa bi nda̱ ñote njɛya, núꞌa̱ mrá tꞌʉ ra Cis, mi gueꞌa̱ ꞌnara ꞌñøhø desde yá tꞌʉ ra Benjami. \v 22 Y ꞌmɛfa Ajua̱ bi zica ra Sau dega nda̱, pa go bi hñuxa ra Davi. Ne bi ma̱ de gueꞌa̱ bi ꞌñena: “Nuni ra Davi rá tꞌʉ ra Isaí, guehni stá hopa rá ꞌmʉi, ne ma da ꞌyøtca gatho núꞌa̱ ma pahaga.” \v 23 Y de ja yá tꞌʉ ra Davi bá ehe ra Jesu. Y núꞌa̱ ra Jesu go gueꞌa̱ xqui hñuxa Ajua̱ pa da pøhø ya ja̱ꞌi de Israel ngueꞌa̱ njabʉ xqui ña̱gui. \v 24 Ne ante da mʉta rá ꞌbɛfi ra Jesu, nura Xuua mi zofo gatho ya ja̱ꞌi de Israel gue da ñobri ne da nxistehe. \v 25 Ne de ya mi ma da ua rá ꞌbɛfi ra Xuua bi ꞌñena: “Nuga hingo gueque ngu guí beñhʉ gue go gueque núꞌa̱ xi guí tøꞌmhʉ. Pe ꞌmɛfa de gueque xa ꞌñepʉ maꞌna núꞌa̱ toꞌo maꞌna ja ndunthi rá nsu de gueque, núꞌa̱ hindí ꞌñepcagui nixi ga xoꞌtua yá thiza.” \p \v 26 Zi cuhʉ, núꞌahʉ yá ja̱ꞌiꞌihʉ ra Abrá, ne núꞌahʉ guí tsuhʉ Ajua̱, pa gueꞌahʉ xpá ꞌbɛhni nuna ra noya pa gui mpøhøhʉ. \v 27 Nuya me Jerusale ne yá nda̱ꞌʉ himi pa̱diꞌʉ toꞌo gueꞌa̱ ra Jesu, y nixi mi tso yá mfeniꞌʉ te ꞌbɛꞌa̱ mi ne da ma̱ núꞌʉ ya noya bi ꞌyofo mayaꞌbʉ yá ꞌmɛhni Ajua̱, masque mi heꞌtiꞌʉ núꞌa̱ ra pa dega tsaya. Hangue nuꞌʉ́ bi ꞌyɛꞌmbi pa da hyo pa bi njabʉ ngu núꞌa̱ xqui ma̱nga mayaꞌbʉ yá ꞌmɛhni Ajua̱. \v 28 Ne masque hinhyaꞌmʉ bi zʉtua ꞌnara tsꞌoqui xqui ꞌyøtꞌeꞌa̱ pa xa za xa hyohma̱, pe nuꞌʉ́ bi ꞌyapa ra Pilato pa da mandaꞌa̱ da tho. \v 29 Ne bi uadi bi ꞌyøꞌtuabiꞌʉ gatho ngu núꞌa̱ xqui ꞌyofo yá ꞌmɛhni Ajua̱ ja ra Ma̱ca Tꞌofo, nepʉ bi ja̱ꞌma de ja ra pontꞌi pa bá tꞌagui. \v 30 Pe nu Ajua̱ bi japi bi yopa nte de ra du. \v 31 Ne núꞌʉ toꞌo xqui ꞌñoui de Galilea pa Jerusale, go gueꞌʉ bi hyandi ndunthi ya pa ꞌmɛfa de xqui yopa nte. Ne nubya go gueꞌʉ ri damajua̱ni de gueꞌa̱ ja ya ja̱ꞌi. \p \v 32 Hangue nuje dí xiꞌahe ra hoga noya gue Ajua̱ ya bi ꞌyøtꞌe núꞌa̱ xqui ña̱ꞌtua ndu ma dadahʉ. \v 33 Y núꞌa̱ xqui ña̱ꞌtuabiꞌʉ go bi ꞌracjʉ nújʉ dyá ba̱tsihʉ de ndu ma dadahʉ, ngueꞌa̱ bi japi da yopa nte ra Zidada Jesu de ja ra du, ngu xa ntꞌofo ja rá ñoho ra Salmo ne ena njaua: “Nuꞌi go gueꞌe ma Tꞌʉꞌi, ne nubya ri hnequi ja yá thandi ya ja̱ꞌi gue go ri dadagui.” \v 34 Ajua̱ xqui ma̱ gue mi ma da japi da yopa nte de ra du, ne nurá ndoꞌyoꞌa̱ hinda ꞌya ja ra hai. Hangue bi ma̱nga njaua ja ra Ma̱ca Tꞌofo: “Ga ꞌraꞌahʉ gatho núꞌʉ ya ja̱pi stí ña̱ꞌtua ra Davi.” \v 35 Nehe ja maꞌna ra Salmo bi ꞌñenga njaua ra Davi: “Stá pa̱di gue nuꞌi hingui ma gui hopi da ꞌya ma ndoꞌyo ja ra hai, ngueꞌa̱ go ri hma̱ca ꞌbɛgogui.” \v 36 Xi majua̱ni ra Davi bi ꞌyøꞌtua rá paha Ajua̱ de núꞌʉ ya pa bi nteꞌa̱ ne mi pɛpabi nuyá ja̱ꞌiꞌa̱. Nepʉ bi du ne bi tꞌagui, ha nurá ndoꞌyo bi ꞌya ja ra hai ngu gatho núꞌʉ maꞌra ndu ma dadahʉ. \v 37 Pe nura Zidada Jesu himbi ꞌya rá ndoꞌyo ja ra hai, ngueꞌa̱ Ajua̱ bi japi bi yopa nte de ra du. \v 38 Hangue zi cuhʉ, dá zo ri mfenihʉ núna dí xiꞌaꞌihʉ, gue por gueꞌa̱ da za gui tsʉhʉ ra pumbate de ri tsꞌoquihʉ. \v 39 Nurá ley ra Moise himi tsa ja da tsꞌʉhni ra pumbate, pe nubyá gatho núꞌʉ toꞌo camfri ra Zidada Jesu, ya xra pumbabi yá tsꞌoqui. \v 40 Hangue nubyá jamasuhʉ pa hinda zʉꞌahʉ núꞌa̱ xa ma̱nga yá ꞌmɛhni Ajua̱ ne bi ꞌñena njaua: \q1 \v 41 Núꞌahʉ guí øtbuhlathohʉ, ꞌyøhʉ. Ma gui ꞌyøhʉ núꞌa̱ ma ga øtꞌe co ma tsꞌɛdi, pe ma gui ꞌmɛdihʉ. \q1 Ngueꞌa̱ núga drá Ajua̱ ma ga øtꞌa ꞌnara da̱nga tꞌøtꞌe de núꞌʉ ya pa gri ꞌbʉhʉ, \q1 pe nu sta siꞌahʉ, hingui ma gui camfrihʉ. \p \v 42 Y nu mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra cu Pablo, bi bønga de ja yá nija̱ ya xodyo mahyɛgui co núꞌʉ mri ꞌñoui. Y mi ꞌbʉhni ꞌra himyá xodyo, ne bi ba̱ntebi ra cu Pablo da gohi pa maꞌna ra pa dega tsaya pa da yopa zofoꞌʉ maꞌnaꞌqui. \v 43 Ne mi ua ra hmuntsꞌi ja ra nija̱, ndunthi ya xodyo ne ndunthi maꞌra ya ja̱ꞌi núꞌʉ xqui dɛmba yá jamfri ya xodyo, bi gamfri núꞌa̱ bi xipabi ra cu Pablo ne ra cu Berhna, ne bi mɛui. Ne nuꞌʉ́ bi xipi gue mahyoni da zɛdi yá jamfri ne da sigui da ꞌmʉ ja rá hñoja̱ꞌi Ajua̱. \p \v 44 Y rá hña̱toꞌa̱ ra pa dega tsaya bi muntsꞌa maxøgue núꞌa̱ ra hniniꞌa̱ pa da ꞌyøtua rá noya Ajua̱. \v 45 Pe nu mi hyanda ya xodyo gue xi mi ndunthi ya ja̱ꞌi, xi bi bø yá cuɛ ngueꞌa̱ mi ne da nsɛhɛꞌʉ, ne bi mʉdi bi ma̱ gue núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Pablo hinga majua̱ni, ne bi ña̱maꞌñʉꞌʉ de gueꞌa̱. \v 46 Hangue nura cu Pablo ne ra cu Berhna mi ña̱ con gatho ra tsꞌɛdi ne bi ꞌñembi: \p ―Rá mʉdi dá xiꞌahe rá noya Ajua̱ núꞌahʉ gyá xodyohʉ ngueꞌa̱ mahyoni njabʉ. Pe hingá ne gá camfrihʉ, ne guí ma̱nsɛhʉ gue hindí ꞌñepꞌahʉ ra te pa nza̱ntho. Hangue nubyá ma ga zofohe núꞌʉ hingyá xodyo. \v 47 Ngueꞌa̱ njabʉ bi ꞌbɛpcahe Ajua̱ bi ꞌñenje: \q1 Stá huxꞌaꞌihʉ ngu ꞌnara ñotꞌi pa gui yoꞌtuahʉ yá mfeni gatho ya ja̱ꞌi, \q1 ne pa gui ma̱ñhʉ ra noya dega pøhøte habʉraza maxøgue de ra ximhai. \p \v 48 Nu mi ꞌyøde njabʉ núꞌʉ himyá xodyo xi bi johya ne bi mʉdi bi ma̱ñꞌʉ gue rá noya Ajua̱ xá hño, ne bi gamfri gatho núꞌʉ xqui thahni pa da mɛꞌtsa ra te pa nza̱ntho. \v 49 Ne bi mʉdi bi hma̱mba rá noya Ajua̱ maxøgue ja núꞌa̱ ra haiꞌa̱. \v 50 Pe nuya xodyo bi ꞌñʉꞌtiui ya nda̱ de ra hnini co ya ꞌbɛhña̱ núꞌʉ xi ya ꞌyonija̱, pa da tꞌʉtsa ra cu Pablo ne ra cu Berhna, ne da juui de núꞌa̱ ra hniniꞌa̱. \v 51 Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi hua̱tꞌa ra hai núꞌa̱ mi tu ja yá thiza, gueꞌa̱ ꞌnara seña gue ya hinda ma da ña̱ui ya ja̱ꞌi de guehni ne hinda ma da da̱di de gueꞌʉ ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ himbi ne bi gamfri Ajua̱. Nepʉ nuꞌʉ́ bi ma pa ja ra hnini Iconio. \v 52 Pe nuya gamfri xqui gohini xi mi johyaꞌʉ ne mi ha̱mpa rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi. \c 14 \s1 Ra apostol Pablo ne ra apostol Berhna bi ma̱mba rá noya Ajua̱ nuni Iconio \p \v 1 Ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi zønga ja ra hnini Iconio, nepʉ bi yʉtꞌa ja yá nija̱ yá mixodyoui pa bi zofo ya ja̱ꞌi de rá noya Ajua̱ co ndunthi ra tsꞌɛdi. Ne ndunthi de gueꞌʉ bi gamfri, ngu ya xodyo ngu núꞌʉ himyá xodyo. \v 2 Pe núꞌʉ ya xodyo himbi ne bi gamfri bi ꞌyʉꞌta núꞌʉ himyá xodyo pa da benga ya tsꞌomfeni de núꞌʉ ya cu. \v 3 Hangue ra cu Pablo co ra cu Berhna bi gohni ndunthi ya pa, ne himi tsu da ma̱mba rá noya Ajua̱ ngueꞌa̱ mi camfri gue Ajua̱ mi fatsꞌiꞌʉ. Ne nu Ajua̱ mi umbabiꞌʉ ra tsꞌɛdi pa da ꞌyøtꞌa ya ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe de ja yá thandi ya ja̱ꞌi pa da gamfriꞌʉ gue núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ go gueꞌa̱ majua̱ni. \v 4 Pe nuya mengu de guehni xqui hyegue, ꞌra mri dɛna ya xodyo ha nu maꞌra mri dɛna ya apostol. \v 5 Nepʉ ꞌraya xodyo ne ꞌra de núꞌʉ himyá xodyo bi ꞌñʉꞌtiꞌʉ co ya nda̱ de ra hnini pa da ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi ya apostol ne da cꞌahni co ya do. \v 6 Pe nura cu Pablo ne ra cu Berhna bi ꞌyøde de núꞌa̱ mi ma da tꞌøꞌtuaꞌʉ, hangue bi ꞌbatꞌi ne bi ma pa ja ra hnini Listra ne Derbe, ya hnini de ja ra hai Licaonia. Ne bi thexa ja gatho núꞌa̱ ra haiꞌa̱. \v 7 Ne ja mi ma̱mbani rá noya Ajua̱. \s1 Ya me Listra bi cꞌahna ra apostol Pablo co ya do \p \v 8 Nuni ja ra hnini Listra mi ꞌbʉ ꞌnara ꞌñøhø himi tsa da ꞌño ngueꞌa̱ desde mi ꞌmʉi ya mi njabʉ, ne hinhyaꞌmʉ xqui ꞌño, ha mi huhnitho. \v 9 Nura ꞌñøhøꞌa̱ bi ꞌyøde núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Pablo. Nepʉ ra cu Pablo bi nʉꞌti ne bi ba̱di gue mi ja rá jamfri pa da ña̱ni. \v 10 Hangue nura cu Pablo bi ꞌñembabi ntsꞌɛdi: \p ―ꞌBai manjua̱ntho. \p Y nura ꞌñøhøꞌa̱ ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi ꞌyɛnga ra sagui bi ꞌmai ne bi ꞌño. \v 11 Nepʉ ndunthi ya ja̱ꞌi de guehni bi hyanda núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌa ra cu Pablo, ne bi ma̱nga ntsꞌɛdi de yá hña̱qui de Licaonia bi ꞌñena: \p ―¡Ma ajua̱hʉ xa mpʉnga ja̱ꞌi ne xuá ꞌñehe pa ja ra ximhai, xiyʉ ꞌbahni! \p \v 12 Hangue ra cu Berhna bi tꞌembabi gue go mi gueꞌa̱ ra zidada Jupite, ha nura cu Pablo ra zidada Mercurio ngueꞌa̱ núꞌá̱ go gueꞌa̱ mi ña̱ꞌa̱. Ngueꞌa̱ mi gueꞌʉ yá thuhu yá ajua̱ ya me Licaonia. \v 13 Nepʉ nura macja̱ bá tsi ya nda̱mfri ne bá ha̱ ya thødri pa ja rá nija̱ ra Jupite núꞌa̱ mi ja ja ra gosthi hnini, ne ja bi muntsꞌini co ndunthi ya ja̱ꞌi pa da nsundaꞌʉ ya apostol, ne mi ne da hyopa ya nda̱mfri dega hña̱ꞌti. \v 14 Pe nu mi ba̱di njabʉ ya apostol bi dʉnga yá dutu co ra dumʉi ngueꞌa̱ hingo rí ꞌñepi da tꞌøꞌtuabiꞌʉ njabʉ. Ne bi yʉtꞌa ja ra hmuntsja̱ꞌi ne bi ꞌñena njaua: \p \v 15 ―¿Hanja guí øthʉ njabʉ? Nuje dyá ja̱ꞌihe nguꞌahʉ. Nuje stá ehehe pa ga xiꞌahe gue nuya cꞌoi grí nsundahʉ hinte ri muui, hangue mahyoni gui ꞌueguehʉ de gueꞌʉ pa gui pɛphʉ Ajua̱ núꞌa̱ te, núꞌa̱ bi hyoca mahetsꞌi ne ra ximhai ne gatho núꞌa̱ te ja. \v 16 Mayaꞌbʉ nuꞌá̱ mi hopta ya ja̱ꞌi da ꞌyøtꞌa gatho núꞌa̱ go mi beniꞌʉ. \v 17 Pe nza̱ntho xa ꞌñutuabiꞌʉ tengu rá ꞌmʉiꞌa̱ ngueꞌa̱ xa ꞌyøꞌtuabi ya hño, ngueꞌa̱ go gueꞌa̱ pɛhna ra ꞌye ne ya hoga sofo, ne ꞌracjʉ te ga tsihʉ, ne hubga ma mʉihʉ pa ga johyahʉ. \p \v 18 Pe masque ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi xipa ya ja̱ꞌi njabʉ pa hinda hyopa ya nda̱mfri núꞌa̱ ma xa tꞌumbiꞌʉ dega hña̱ꞌti, pe xmá hñei pa da hña̱cuabiꞌʉ. \p \v 19 Ra oraꞌa̱ bi zøhø ꞌraya xodyo xqui ꞌñehe de ra hnini Antioquía ne Iconio. Núꞌʉ́ bi ꞌyʉꞌta ya ja̱ꞌi pa bi cꞌahna ra cu Pablo co ya do. Nepʉ bi gʉtꞌiꞌʉ bi pønga de ja ra hnini pa bá føte ngueꞌa̱ mi hu yá mʉiꞌʉ gue ya xqui du. \v 20 Y nu de ya xqui muntsꞌa ya gamfri habʉ mi ꞌbɛnga ra cu Pablo, núꞌa̱ ra oraꞌa̱ bi ꞌmai ne bi yopa yʉtꞌa ja ra hnini. Nepʉ rá hyaxꞌa̱ bi mɛui ra cu Berhna pa ja ra hnini Derbe. \p \v 21 Ne ja bá ma̱mbaniꞌʉ rá noya Ajua̱ nehe, ne ndunthi ya mengu de guehni bi gamfri. Nepʉ bi mengui pa bi ma Listra, ne bi ꞌranga Iconio, nepʉ bi ma Antioquía. \v 22 De núꞌʉ ya hniniꞌʉ bi japi da zɛdi yá jamfri núꞌʉ ya gamfri mi ꞌbʉhni, bi xipi gue hinda ꞌuegue de yá jamfri, ne bi xipi gue mahyoni da zɛta ya ntꞌʉtsate ne ya tsꞌothogui pa da hyandua rá nsunda Ajua̱. \v 23 Ne bi thahna ꞌraya cu pa da nda̱ cada ꞌnara nija̱ de nuya ya hnini habʉ xqui ꞌrani. Nepʉ bi ꞌyapabi Ajua̱ ne bi ayuna, ne núꞌʉ toꞌo xqui thahni pa da nda̱ bi ꞌyɛntꞌua ja yá ꞌyɛ Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo xqui gamfriꞌʉ. \s1 Ra apostol Pablo ne ra apostol Berhna bi mengui pa ja ra hai Antioquía de Siria \p \v 24 Nepʉ bi thogui bi ma ja ra hai Pisidia ne bi zøñꞌʉ ja ra hai Pamfilia. \v 25 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ma̱mba rá noya Ajua̱ ja ra hnini Perge, nepʉ de guehni bi maꞌʉ ja ra hnini Atalia. \v 26 Ne de guehni bi gʉꞌʉ ra motsa pa bi ꞌraxa ja ra ndehe pa bi menga Antioquía nuni habʉ xqui tꞌɛntꞌua yá ꞌyɛ Ajua̱ pa bi mɛ núꞌa̱ ra ꞌbɛfi xqui tꞌumbiꞌʉ ne ya bi uadi. \v 27 Ne nu mi zøni bi muntsꞌa mahyɛgui con gatho ya gamfri ne bi xipabiꞌʉ gatho núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌe co rá tsꞌɛdi Ajua̱. Ne bi xipi gue Ajua̱ bi matsꞌi pa bi zofo nehe núꞌʉ himyá xodyo, ne bi xocua yá mfeniꞌʉ pa bi za bi gamfriꞌʉ ra Zidada Jesu nehe. \v 28 Nepʉ ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi ꞌmʉhni ndunthi ya pa co ya gamfri de guehni. \c 15 \s1 Ya nda̱ de ya gamfri bi muntsꞌa Jerusale \p \v 1 De núꞌʉ ya paꞌʉ ꞌraya cu xqui ꞌñehe de ra hai Judea pa ja ra hnini Antioquía bi mʉdi bi xipa gatho ya cu gue pa da mpøhøꞌʉ mahyoni da thuꞌtsua núꞌa̱ ra seña xqui ma̱nga ra Moise da thuꞌtsua gatho ya xodyo núꞌʉ dya ꞌñøhø. \v 2 Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi ntsanoyauiꞌʉ ndunthi. Hangue bi thahna ra cu Pablo ne ra cu Berhna ne maꞌra ya cu pa da ma pa Jerusale da cꞌa̱ꞌtsa ya apostol ne ya nda̱ de ra nija̱ de guehni, pa da ña̱uiꞌʉ de núꞌa̱ ra señaꞌa̱. \p \v 3 Nepʉ ya gamfri de ra nija̱ Antioquía bi ꞌñehui núꞌʉ ya cu. Ne dega ꞌñu bi ꞌranga ja ra hai Fenicia ne Nsamaria, ne bi xipa ya cu gue núꞌʉ himyá xodyo ya xqui hyɛpʉ yá nda̱xjua jamfri ne ya xqui gamfribi rá noya Ajua̱ nehe. Nuꞌbʉ́ gatho ya cu xi mri johya ndunthi. \p \v 4 Ne nu mi zønga Jerusale, nuya apostol de guehni ne ya nda̱ de ra nija̱ co maꞌra ya cu mi ꞌbʉhni bi umbaꞌʉ ꞌnara hoga ꞌñehe. Ne ra apostol Pablo ne núꞌʉ toꞌo mi ꞌñoui bi xipabiꞌʉ gatho núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌe co rá mfatsꞌi Ajua̱. \v 5 Pe ꞌraya fariseo mi ꞌbʉhni núꞌʉ ya xqui gamfri, bi ꞌmai ne bi ꞌñena: \p ―Mahyoni da thuꞌtsua núꞌa̱ ra seña gatho ya gamfri masque hingyá xodyo, ne dra ꞌbɛpabi da ꞌyøtꞌa gatho núꞌa̱ ma̱nga rá ley ra Moise. \p \v 6 Nepʉ ya apostol ne ya nda̱ de ra nija̱ bi muntsꞌiꞌʉ pa da ña̱ꞌʉ de rá ley ra Moise ne de núꞌa̱ ra seña, ua mahyoni da tꞌøtꞌe pa da mpøhø ꞌna. \v 7 Nepʉ de ya xqui ña̱ꞌʉ ndunthi, ra apostol Pedro bi ꞌmai ne bi ꞌñena: \p ―Zi cuhʉ, ngu guí pa̱sɛhʉ ya øtꞌa ndunthi ya pa Ajua̱ bi huancagui pa dá umba ra hoga ntꞌøde de ra mpøhø núꞌʉ hingyá xodyo pa bi gamfriꞌʉ nehe. \v 8 Ne Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo pa̱tca gatho ma mfenihʉ bi ꞌñudi gue mi ja yá jamfriꞌʉ, ngueꞌa̱ bi umba ra Ma̱ca Nda̱hiꞌʉ njabʉ ngu bi ꞌracjʉ nehe. \v 9 Njabʉ stá pa̱hʉ gue Ajua̱ handgaguihʉ gue dí mahyɛguihʉ con gueꞌʉ, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ bi xʉcua yá mfeni ngueꞌa̱ bi gamfribi rá noyaꞌa̱. \v 10 Nuꞌbʉ́ ¿hanja hinguí ne gui camfrihʉ núꞌa̱ xa ꞌyøtꞌa Ajua̱? ¿Hanja guí japhʉ ya cu da ꞌyøtꞌa núna himbi za dá øthʉ, ne nixi ndu ma dadahʉ himbi za bi ꞌyøtꞌe? \v 11 Hingui tsa ga øthʉ njabʉ. Nujʉ́ dí camfrihʉ gue stá mpøhøhʉ po rá hñoja̱ꞌi ra Zidada Jesucristo, y njabʉ xa mpøhøꞌʉ nehe. \p \v 12 Nepʉ mi uadi bi ma̱nga ra cu Pedro njabʉ, bi goꞌta yá ne gatho pa da ꞌyøde núꞌa̱ mi ma̱ ra cu Berhna ne ra cu Pablo. Nuꞌʉ́ bi ma̱ de gatho ya ntꞌudi ne ya da̱nga tꞌøtꞌe xqui ꞌyøꞌtuabi Ajua̱ núꞌʉ himyá xodyo por gueꞌʉ. \v 13 Y de mi uadi bi ña̱ꞌʉ bi ꞌñenga ra cu Cobo: \p ―Zi cuhʉ, ꞌyøhʉ núꞌa̱ ma ga ma̱ngá. \v 14 Ra cu Pedro ya bi xicjʉ hanja Ajua̱ xqui mʉdi xqui ja̱pa núꞌʉ hingyá xodyo ne go xqui huahna ꞌra de gueꞌʉ pa neheꞌʉ drá hniniꞌa̱. \v 15 Hangue bi njabʉ ngu núꞌa̱ xqui ꞌyofo ꞌnará ꞌmɛhni Ajua̱ ne bi ꞌñena: \q1 \v 16 ꞌMɛfa de guehna ma ga japi da yopa nja rá hmanda ra nda̱ Davi masque ya xa du, \q1 ne masque ya xa nhuati ma da yopa nja ngu rá mʉdi. \q1 \v 17 Pa njabʉ gatho maꞌra ya hnini da hyongagui, \q1 ne gathoꞌʉ da xøcambenigui ma thuhu. \q1 \v 18 Njabʉ bi ꞌñena Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo xa ꞌyøtꞌa nuya ya tꞌøtꞌe núꞌʉ bi ꞌñudi mayaꞌbʉ. \p \v 19 Hangue ringueꞌa̱ nuga dí beni gue hindí ꞌñepi ga xaxhʉ núꞌʉ hingyá xodyo núꞌʉ xa hyɛpʉ yá nda̱xjua jamfri ne xa gamfri Ajua̱. \v 20 Hønsɛ mahyoni ga opabihʉ pa ga ha̱cuahʉ hinda zipa yá ngø ya mboꞌoni núꞌʉ xa hña̱ꞌtua ya cꞌoi. Nehe ga ophʉ gue hinda hñuxui ꞌnara ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ hingue xi rá ꞌbɛhña̱, ne hinda zipa yá ngø núꞌʉ ya mboꞌoni hinxra ꞌbømba yá ji. Nehe ga xiphʉ gue hingui ho da zipa yá ji ya mboꞌoni. \v 21 Nuga dí beni ga xiphʉ njabʉ ngueꞌa̱ desde yaꞌbʉ ꞌbʉi toꞌo heꞌtuabi rá ley ra Moise tatꞌa pa dega tsaya ja gatho ya hnini. \p \v 22 Hangue nuya apostol ne núꞌʉ ya nda̱ de ra nija̱ ne gatho ya gamfri bi beñꞌʉ gue xá hño da huahna ꞌraya cu pa da mɛhna Antioquía co ra cu Pablo ne ra cu Berhna. Ne bri thahna yoho ya da̱nga cu, ra cu Juda núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi nehe ra Barsabá, ne ra cu Sila. \v 23 Ne bi umbabiꞌʉ ꞌnara hɛꞌmi pa da hña̱ꞌtsua ya cu nuni Antioquía habʉ mi ena: \p “Núje dyá apostolhe ne núje dyá nda̱he de ra nija̱, ne gatho ya cu de guecua Jerusale, dí pɛnꞌahebʉ ra nzɛngua núꞌahʉ ma cuꞌihe hingyá xodyohʉ guí ꞌbʉhʉbʉ Antioquía, ne núꞌahʉ guí ꞌbʉhʉbʉ ja ra hai Siria ne Cilicia. \v 24 Stá pa̱he gue ꞌraya cu de guecua xa ma xqui mabʉ nsinque ma nsɛquihe, ne xpá xaxꞌahʉ, y co núꞌʉ yá noya xa xiꞌahʉꞌʉ xa tsꞌocꞌa ri mfenihʉ. Xa xiꞌahʉ gue mahyoni gui ꞌyøthʉ núꞌa̱ ra seña xqui ma̱nga ra Moise, ne mahyoni gui ꞌyøthʉ gatho núꞌa̱ bi ma̱ñꞌa̱ ja ra ley. \v 25 Hangue nuje dá beñhe xá hño ga huañhe ꞌraya cu de guecje pa ga pɛñhebʉ da ma da cꞌa̱ꞌtsꞌahʉ pa da mɛui mahyɛgui ma zi cuhʉ ra Berhna ne ra Pablo. \v 26 Nuyʉ ri yoho xa hñuxa yá te pa da ma̱mba rá noya ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo. \v 27 Hangue stá pɛnꞌahebʉ ra cu Juda ne ra cu Sila, y núꞌʉ́ go ma da xiꞌasɛhʉ nehe núna dí xiꞌahe. \v 28 Ra Ma̱ca Nda̱hi, necaguihe stá beñhe gue xá hño hinga ꞌbɛpꞌahe ndunthi ya hmanda, hønsɛ ga ꞌbɛpꞌahe gui ꞌyøthʉ núꞌa̱ xi mahyoni. \v 29 Hangue oxqui ma gui tsiphʉ yá ngø ya mboꞌoni núꞌʉ xa hña̱ꞌtua ya cꞌoi, ne oxqui ma gui tsiphʉ yá ji ya mboꞌoni, ne oxqui ma gui tsiphʉ yá ngø ya mboꞌoni núꞌʉ hinxra ꞌbømba yá ji, nixi gui hñuxhʉ ꞌnara ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ hingue xi ri ꞌbɛhña̱hʉ. ꞌBʉ gui jamasuhʉ hingui øthʉ nuya tꞌøtꞌe dí xiꞌahʉ, nuꞌbʉ́ gui ꞌbʉhʉ xá hño. Nsøctꞌa̱ ndí ne ga xiꞌahe. Nubyá Ajua̱ da maxꞌahʉ.” \p \v 30 Nepʉ núꞌʉ toꞌo xqui ꞌbɛhni bi ma pa Antioquía. Ne mi zøñꞌʉ bi muntsꞌa gatho ya gamfri ne nuꞌʉ́ bri dapabi ra hɛꞌmi. \v 31 Y nu mi uadi bi hñeꞌtiꞌʉ, xi bi johya co núꞌa̱ ra da̱nga humʉi xqui ꞌbɛmpabi. \v 32 Ra cu Juda ne ra cu Sila myá ꞌmɛhni Ajua̱ nehe, ne mi ña̱ꞌʉ co rá tsꞌɛdiꞌa̱, hangue bi zofo ya cu ne bi nupa yá mfeniꞌʉ pa da zɛ yá jamfri. \v 33 Ne bi gohni ndunthi ya pa con gueꞌʉ. Nepʉ ꞌmɛfa ya cu me Antioquía bi ꞌñedi co ꞌnara hma̱te pa da menjhma̱ pa Jerusale habʉ xqui ꞌbɛhni. \v 34 Pe nura cu Sila bi beni gue ja da gohniꞌa̱ nuni Antioquía. \v 35 Nehe ra cu Pablo ne ra cu Berhna ja bi gohni neheꞌʉ, ne mi udi ra hoga ntꞌøde de rá noya Ajua̱ co maꞌra ya cu de guehni mi mfaxꞌʉ. \s1 Ra apostol Pablo bi yopa ꞌño maꞌnaꞌqui bi ma̱mba rá noya Ajua̱ \p \v 36 Nepʉ xqui tho ꞌraya pa, ra cu Pablo bi ꞌñembabi ra cu Berhna: \p ―Maha maꞌnaꞌqui, ma ga cꞌa̱ꞌtshʉ ya cu gatho núꞌʉ ya hnini habʉ dá ma̱mfʉ rá noya Ajua̱ pa ga nuhʉ te gra maꞌʉ. \p \v 37 Ra cu Berhna mi nehma̱ xa zixa ra cu Xuua núꞌa̱ xqui thuꞌmbabi ra Marco nehe. \v 38 Pe ra cu Pablo bi ꞌñena gue hinxá hño da zitsꞌiꞌa̱ ngueꞌa̱ ꞌnara pa mri ꞌñoui bi ꞌueguesɛ de guehni Panfilia, ne ya himbi ne bi mɛuiꞌʉ da ma̱mba rá noya Ajua̱. \v 39 Y por gueꞌa̱ ra cu Pablo ne ra cu Berhna bi ntsanoyaꞌʉ, nepʉ bi beni gue maꞌna xá hño da ma ꞌra ꞌnambʉ. Hangue nura cu Berhna bi zixa ra cu Marco, ne bi mɛui ja ra motsa bi ꞌraxa ja ra ndehe pa bi ma Chipre. \v 40 Ha nura cu Pablo bi huahna ra cu Sila pa da mɛui. Ne nuya cu de guehni Antioquía bi ꞌyɛntꞌuabiꞌʉ ja yá ꞌyɛ Ajua̱. \v 41 Nepʉ bi gʉ yá ꞌñu bi maꞌʉ pa ja ra hai Siria ne bi ꞌranga Cilicia, ne mi nupa yá mfeni ya cu mbi ꞌbʉi de guehni pa da zɛdi yá jamfri. \c 16 \s1 Ra Timoteo bi mɛui ra Pablo ne ra Sila \p \v 1 De mi zønga ra cu Pablo co ra cu Sila ja ra hnini Derbe, de guehni bi thogui pa rí ma Listra, y ja bi nthɛuini ꞌnara gamfri rá thuhu ra Timoteo, nurá na̱na̱ mrá xodyo ne mrá gamfriꞌa̱, y nurá dada mrá me Grecia. \v 2 Ha nuya cu mbi ꞌbʉ Listra ne Iconio mi ña̱ xá hño de ra cu Timoteo. \v 3 Ha nura cu Pablo mi ne da zitsꞌi pa da mɛuiꞌa̱. Pe ꞌmɛtꞌo bi japi da thuꞌtsua núꞌa̱ ra seña ma̱nga rá ley ra Moise, pa hinda bø yá cuɛ núꞌʉ ya xodyo mi ꞌbʉhni, ngueꞌa̱ gathoꞌʉ mi pa̱di gue mrá me Grecia rá dada. \v 4 Nepʉ nuꞌʉ́ bi ma de guehni bi thogui pa ja maꞌra ya hnini, ne mi xipa ya cu núꞌʉ ya noya xqui mɛhna ya apostol ne ya nda̱ de ra nija̱ nuni Jerusale pa da ꞌyøtꞌeꞌʉ. \v 5 Ne njabʉ maꞌna bi te yá jamfri gatho núꞌʉ ya gamfri de núꞌʉ ya hnini habʉ xqui ꞌrañꞌʉ. Ne hyastho mi ꞌyo mi camfri maꞌra ya ja̱ꞌi de rá noya Ajua̱, ne mi muntsꞌini maꞌra ya cu. \s1 Ra apostol Pablo bi hyanda ꞌnara me Macedonia ngu dega tꞌi \p \v 6 De guehni bi thoguiꞌʉ pa bi ma ja ra hai Frigia ne Galacia, ngueꞌa̱ ra Ma̱ca Nda̱hi himbi hopabi da thogui ja ra hai Asia pa da ma̱mba rá noya Ajua̱ de guehni. \v 7 Ne bi thoguiꞌʉ pa bi ma ja ra hai Misia, ne mi ne xa mahma̱ꞌʉ pa ja ra hai Bitinia, pe rá Ma̱ca Nda̱hi ra Jesu himbi hopi da maꞌʉ. \v 8 Hangue bi thoguitho de guehni Misia pa bi ma ja ra hnini Ntroa. \v 9 Ne mi nxuui ra cu Pablo bi hyanda ꞌnara ntꞌudi ngu dega tꞌi. Bi hyanda ꞌnara ꞌñøhø mrá me Macedonia, mi ꞌbahni ne bi ꞌñembabi: “Thogui pa Macedonia pa grí faxcaheni.” \v 10 Ne nu mi hyanda njabʉ ra cu Pablo núꞌa̱ ra ntꞌudiꞌa̱ ngu dega tꞌi, ꞌbestho dá hñocje pa dá mahe ja ra hai Macedonia, núga drá Luca ne ra cu Pablo ne núꞌʉ maꞌra ya cu. Dá pa̱he gue Ajua̱ mi pɛncahe pa ma grá ma̱ñheni ra hoga ntꞌøde de ra mpøhø. \s1 Ra Pablo ne ra Sila bi ꞌño ja ra hnini Filipo \p \v 11 Hangue dá pøñhe de guehni Ntroa dá jʉhe ra motsa pa dá ꞌraxhe ja ra ndehe. Ne dá mahe manjua̱ntho ja ra zi tꞌʉca hai rá thuhu Samotracia o madetho ra ndehe. Nepʉ rá hyaxꞌa̱ dá tsøñhe ja ra hnini Neapoli de ra hai Macedonia. \v 12 De guehni dá mahe pa Filipo gueꞌa̱ ꞌnará hnini ya me Nroma, ne gueꞌa̱ ꞌnara da̱nga hnini de ra hai Macedonia. Y ja dá ꞌbʉheni ꞌraya pa. \v 13 Ha ra pa dega tsaya dá pøñhe de ra hnini ne dá mahe ja ra da̱the habʉ xqui nza̱i ya ja̱ꞌi da ma dua apabi Ajua̱. Ne ja dá huheni habʉ xqui muntsꞌa ꞌraya ꞌbɛhña̱, ne dá fʉhe dá xiphe de rá noya Ajua̱. \v 14 Ne ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Lidia mrá me Tiatira, mi pa ya hoga dutu xqui ja̱tꞌi dega murado, ne mi xøcambeni Ajua̱. Bi ꞌyøde núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Pablo, y Ajua̱ bi xocua rá mfeni pa bi gamfri. \v 15 Ne bi nxisteheꞌa̱ con gatho ya mengu rá ngu. Nepʉ bi ba̱nteguihe bi ꞌñenje: \p ―ꞌBʉ nuꞌahʉ guí hanthʉ gue xi majua̱ni drá gamfri de ra Zidada Jesu, maha pa ja ra ngu ga ꞌbʉhʉni. \p Ne bi jacje dá ꞌbʉheni ꞌraya pa. \p \v 16 Ne ꞌnara pa ndrá mahe habʉ nza̱ntho mi tꞌapabi Ajua̱, de má ꞌñu dá nthɛhe ꞌnara nxutsi mrá ꞌbɛgo ne mi pɛꞌtsa ꞌnara tsꞌonda̱hi núꞌa̱ mi japi da xipabi te ma suerte mi pɛꞌtsa cada ꞌnara ja̱ꞌi, y nuyá hmuꞌa̱ mi ta̱ha̱ ndunthi ra boja̱ po núꞌa̱ ra ꞌbɛfi mi pɛfiꞌa̱ ngueꞌa̱ nura nxutsiꞌa̱ mrá ba̱di. \v 17 Nepʉ nuꞌá̱ bi dɛngahe ne bi ña̱ ntsꞌɛdi bi ꞌñena: \p ―Nuyʉ ya da̱meyʉ go guehyʉ yá ꞌbɛgo Ajua̱ de mahetsꞌi, ne utua ya ja̱ꞌi hanja da za da mpøhø. \p \v 18 Ndunthi ya pa bi dɛngahe ne nza̱ntho mi ma̱nga njabʉ. Pe ra cu Pablo ya himi ne da ꞌyøde da ma̱nga njabʉ. Hangue bi mpʉntsꞌi ne bi zofo núꞌa̱ ra tsꞌonda̱hi mi pɛꞌtsa núꞌa̱ ra nxutsi ne bi ꞌñembi: \p ―De rá thuhu ra Zidada Jesucristo dí ꞌbɛpꞌaꞌi gui pøni de gue nuna nxutsina̱. \p Y nura oraꞌa̱ ꞌbestho bi bønga ra tsꞌonda̱hi. \p \v 19 Ha nu mi hyanda yá hmu gue ya himi tsa da da̱ha̱ ra boja̱ co rá ꞌbɛfi núꞌa̱ ra nxutsi, bi bø yá cuɛ ne bi gʉ ra cu Pablo ne ra cu Sila pa bi ziꞌtsua ya nda̱ ja ra tai. \v 20 Ne bi ziꞌtsua ya nzaya ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuya ya ꞌñøhø go ya xodyo, ne hønsɛ rí ꞌñehe pa da japi da nxaxni ma hninihʉ. \v 21 Ne udi yá nza̱i núꞌʉ hindí ꞌñepi ga øthʉ ngueꞌa̱ dyá me Nromahʉ y dí ohʉ ja yá ꞌyɛ ma nda̱hʉ me Nroma. \p \v 22 Nuꞌbʉ́ núꞌʉ ya ja̱ꞌi xqui muntsꞌini bi bø yá cuɛ con gueꞌʉ, nepʉ ya nda̱ bi manda da ꞌbøcua yá dutu ne dra fɛtꞌi co ya tsꞌʉtꞌo. \v 23 Y mi uadi bi hnaꞌmbabi ntsꞌɛdi, bi jotꞌa fadi ne bi sipa ra nsufadi gue da su xá hño. \v 24 Y mi ꞌyøde njabʉ ra nsufadi, bi cʉꞌta asta xi ra tsꞌa̱tꞌa fadi, ne bi zɛꞌmba yá ua ja ꞌnara da̱nga za habʉ hingui tsa da xocsɛꞌʉ. \p \v 25 Pe ngu made ra xuui ra cu Pablo ne ra cu Sila mi apabi Ajua̱ ne mi tutuabi ya ja̱hña̱ Ajua̱, ne gatho maꞌra ya ꞌyofadi mi ødeꞌʉ, \v 26 mi da̱mfri bi nja ꞌnara da̱nga mbimhai, asta mi ꞌña̱nga yá ua ya ja̱do de ra fadi, ne asta bi xogui gatho ya gosthi fadi, ne bi xotꞌa gatho ya cadena núꞌʉ mi tha̱tꞌa ya ꞌyofadi. \v 27 Ha nura nsufadi bi nuhu bi hyanda ya gosthi fadi gatho mi xogui, hangue bi gʉca rá mahuai pa xa hñosɛhma̱ꞌa̱, ngueꞌa̱ mi hu rá mʉi gue ya xqui ꞌbatꞌa gatho ya ꞌyofadi. \v 28 Pe nura cu Pablo bi maꞌti ne bi ꞌñembi: \p ―Oxqui ma gui hñosɛ. Nuje dí ꞌbʉheua gatho. \p \v 29 Nepʉ nura nsufadi bi ꞌyadi ꞌnara ñotꞌi, ne bi yʉtꞌi hnestꞌihi asta mri hua̱tꞌi co ra ntsu, ne bá ndandiña̱hmu ja yá ua ra cu Pablo ne ra cu Sila. \v 30 Nepʉ ꞌbestho bi pøni pa thi ne bi ꞌyambabiꞌʉ bi ꞌñembi: \p ―ꞌÑøhøhʉ, ¿te rá ꞌbɛ ga øtꞌe pa ga mpøhø? \p \v 31 Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi ꞌñembi: \p ―Camfri ra Zidada Jesucristo pa njabʉ gui mpøhø nuꞌi ne gatho ya mengu ri ngu. \p \v 32 Nepʉ ra cu Pablo ne ra cu Sila bi xipa rá noya Ajua̱ núꞌa̱ ra nsufadi ne gatho ya mengu rá ngu. \v 33 Y mi nxuuitho ra nsufadi bi xʉcuabiꞌʉ habʉ xqui tꞌumba ya mfɛi. Nepʉ nuꞌá̱ bi nxistehe ꞌbestho ne gatho ya mengu rá ngu. \v 34 Ne bi zixa pa ja rá ngu ne bá umbi te bi ziꞌʉ. Y núꞌa̱ ra nsufadi ne núꞌʉ ya mengu rá ngu xi mri johya ngueꞌa̱ xqui gamfriꞌʉ Ajua̱. \p \v 35 Nurá hyaxꞌa̱ ya nda̱ bi mɛhna ya polecia da xipa ra nsufadi gue da hyɛgui ra cu Sila ne ra cu Pablo. \v 36 Hangue ra nsufadi bi ꞌñembabi ra cu Pablo: \p ―Xuá mɛnca ra noya ya nda̱ ga hɛcꞌahʉ. Hangue da za gui pøñhʉ ne gui maha te rá entho. \p \v 37 Pe ra cu Pablo bi zofo núꞌʉ to bá ha̱ ra noya pa da thɛguiꞌʉ, ne bi ꞌñembi: \p ―Hina, ngueꞌa̱ nuje dyá me Nromahe nehe y dí ohe ja yá ꞌyɛ ma da̱nga nda̱hʉ me Nroma, ne bri fɛtcꞌahe ja yá thandi ya ja̱ꞌi nsinque bi tꞌangahe ꞌnara ntꞌani, ne bi jotcaguihe ja ra fadi. Ha nubyá go ne da hyɛgaguihe nsinque to da ba̱di. Hinda za. Duá esɛꞌʉ pa da pøngaguihe de guecua. \p \v 38 Nuꞌbʉ́ ya polecia bi ma bá xipa njabʉ ya nda̱. Nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi ntsu nu mi ba̱di gue myá me Nroma ne mi o ja yá ꞌyɛ ra da̱nga nda̱ Nroma. \v 39 Hangue nuꞌʉ́ bi ma bá apa ra pumbate ra cu Pablo ne ra cu Sila, bi pøni de ra fadi ne bi ba̱ntebi da bøniꞌʉ de ja ra hnini. \v 40 Ha nu mi bønga fadiꞌʉ bi ma ja rá ngu ra nju Lidia. Ne bá huꞌmba yá mʉi ya cu. Nepʉ bi maꞌʉ. \c 17 \s1 Ya me Tesalonica bi ñʉntsꞌiꞌʉ \p \v 1 Ra cu Pablo ne ra cu Sila bi ma bi ꞌranga ja ra hnini Anfipoli ne ja ra hnini Apolonia, ne de guehni bi zønga asta ja ra hnini Tesalonica. Ne ja mi jani ꞌnará nija̱ ya xodyo. \v 2 Y nuni ra nija̱ꞌa̱ núꞌa̱ ra pa dega tsaya ra cu Pablo ngu xi mrá nza̱i bi ma bi yʉtꞌini hñu semana dega tatꞌa hña̱to pa mi ntsanoyaui ya xodyo. \v 3 Mi heꞌta ra Ma̱ca Tꞌofo ne mi xipabiꞌʉ hanja mi pɛꞌtsi da sufri ra Cristo núꞌa̱ rá ꞌmɛhni Ajua̱, ne da du ne da yopa nte. Ne mi embabi: \p ―Nuna ra Jesu dí xiꞌahʉ go guehna ra Cristo bá pɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \p \v 4 Ne ꞌra de ya xodyo bi gamfri ne bi muntsꞌui ra cu Pablo ne ra cu Sila. Nehe bi gamfri ndunthi ya me Grecia núꞌʉ mri xøcambeni Ajua̱, ne ndunthi ya ꞌbɛhña̱ núꞌʉ xi myá fa̱di de ra hnini. \v 5 Hangue xi bi bø yá cuɛ ya xodyo núꞌʉ himyá gamfri, ne bá muntsꞌa ꞌraya tsꞌoja̱ꞌi mbi ꞌyo dega da̱hñei ja ra hnini pa bi ꞌyʉꞌti ne bi japi da ñʉntsꞌi maxøgue ra hnini. Nepʉ bi maꞌʉ ja rá ngu ra cu Jasón pa xa gʉcjhma̱ha̱ ra cu Pablo ne ra cu Sila pa xa ꞌyɛntꞌua ja yá ꞌyɛ ya ja̱ꞌi. \v 6 Pe nuꞌʉ́ mi joꞌoni, hangue go bri jʉca ra cu Jasón co maꞌra ya cu, bi tsꞌixa ja ya nda̱ de ra hnini, ne mi mafi ntsꞌɛdi ya ja̱ꞌi mi ena: \p ―Núꞌʉ ya ꞌñøhø toꞌo xa tsꞌoca gatho ra ximhai co yá tsꞌontꞌudi ya xa zøcjʉua nehe. \v 7 Nuna Jasón go guehni xa umba nsɛqui ja rá ngu. Gathoyʉ hingui øta ma nda̱hʉ Nroma ngueꞌa̱ nuyʉ́ ma̱ gue ꞌbʉ maꞌna ra nda̱, ne núꞌa̱ ra nda̱ꞌa̱ rá thuhu ra Jesu, ꞌna̱. \p \v 8 Y nu mi ꞌyø njabʉ ya ja̱ꞌi ne ya nda̱ de ra hnini, xi bi bø yá cuɛ gatho ne mri ña̱hnithoꞌʉ. \v 9 Pe ra cu Jasón ne núꞌʉ toꞌo mri ꞌñoui bi ꞌyadiꞌʉ ꞌnara fiansa pa bi thɛgui. \s1 Ra Pablo ne ra Sila bi ꞌño ja ra hnini Berea \p \v 10 Ne ngu bi nxuui ya cu bi mɛhna ra cu Pablo ne ra cu Sila pa bi ma ja ra hnini Berea. Ne nu mi zøni de guehni bi yʉtꞌa ja yá nija̱ ya xodyo. \v 11 Y nuya xodyo de guehni Berea xi myá hoja̱ꞌiꞌʉ, hingue ngu ya me Tesalonica. Co ndunthi ra paha bi gamfriꞌʉ rá noya Ajua̱, ne hyastho mi honga ja ra Ma̱ca Tꞌofo pa da ba̱di ua gue xi majua̱ni núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ. \v 12 Hangue ringueꞌa̱ ndunthi de gueꞌʉ bi gamfri, ne ꞌraya me Grecia bi gamfri nehe, nehe ndunthi núꞌʉ toꞌo xi myá fa̱di ngu ya ꞌbɛhña̱ ngu ya ꞌñøhø, gatho bi gamfriꞌʉ. \v 13 Pe nu mi ꞌyøde ya xodyo me Tesalonica gue ra cu Pablo mi ma̱nga rá noya Ajua̱ de guehni Berea, bi ma de guehniꞌʉ pa bá ʉꞌta ya ja̱ꞌi. \v 14 Pe nuya cu de guehni Berea bi da̱ma zixa ra cu Pablo pa bi ma ja ra ndehe. Pe ra cu Sila ne ra cu Timoteo ja bi gohnithoꞌʉ Berea. \v 15 Ha núꞌʉ toꞌo bi zixa ra cu Pablo bi mɛui asta ja ra hnini Atena. Nepʉ nuꞌʉ́ bá pengui bá ha̱ ra noya núꞌa̱ bá xipa ra cu Pablo gue da xipa ra cu Sila ne ra cu Timoteo da ma ꞌbestho pa ja dí nthɛuini. \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌño ja ra hnini Atena \p \v 16 Ha nu de mi ꞌbʉhni Atena ra cu Pablo mi tøꞌma ra cu Sila ne ra cu Timoteo, xi mi tu rá mʉi ngueꞌa̱ bi hyandi xi mi ja ndunthi ya cꞌoi núꞌʉ mi nsunda ya ja̱ꞌi de guehni. \v 17 Hangue bi zofo ya xodyo ja yá nija̱, ne núꞌʉ maꞌra mi xøcambeni Ajua̱ de guehni. Ne hyastho mi ꞌyoni ja ra tai mi zofo ya ja̱ꞌi. \v 18 Ne bi ntsanoyaui ꞌraya ꞌñøhø de guehni mri nxadi núꞌa̱ mi utuabi ya ja̱ꞌi núꞌʉ mi tꞌembi ya epicureo, ne maꞌra mri nxadi de ya estoico. Ne ꞌra de gueꞌʉ mi ena: \p ―¿Te xicjʉ ꞌbʉ nuna ꞌñøhø xi ña̱ ndunthi? \p Ha nu maꞌra mi ena: \p ―ꞌMatho ma̱mba rá noya maꞌra ya zidada. \p Nuꞌʉ́ bi ma̱nga njabʉ ngueꞌa̱ ra cu Pablo xqui xipabiꞌʉ de ra Zidada Jesu, ne xqui xipabi gue xqui yopa nte de ra du. \v 19 Nepʉ de guehni bi zixa ra cu Pablo ja ꞌnara zi loma rá thuhu Areópago, ngueꞌa̱ mri nza̱i ja da muntsꞌini gatho ya ja̱ꞌi pa da nxahniꞌʉ ꞌna ngu maꞌna, ne bi tꞌambabi: \p ―¿Ha da za gui ꞌñutcaguihe nuna ra ꞌraꞌyo ntꞌutuate guí udi? \v 20 Ngueꞌa̱ guí xicaguihe ya ꞌraꞌyo noya hinstá øhe, hangue dí ne ga pa̱he te rí bønga nuya noya guí ma̱. \p \v 21 Bi ma̱nga njabʉꞌʉ ngueꞌa̱ gatho ya me Atena ne ya nzøhø gá ja̱ꞌi mi ꞌbʉi de guehni mri nza̱i mri muntsꞌi hønsɛ pa da ꞌyøde ne da ma̱ de núꞌʉ ya ꞌraꞌyo noya xqui ꞌyøde. \p \v 22 Hangue ra cu Pablo bi ꞌmai madetho de gueꞌʉ nuni ja ra Areópago ne bi ꞌñena: \p ―Núꞌahʉ gyá me Atenahʉ, dí handi gue nuꞌahʉ́ xi grí xøcambenihʉ gatho núꞌʉ ri zidadahʉ. \v 23 Ngueꞌa̱ de dá thogui de guehni ja ri nija̱hʉ habʉ guí xøcambeni ri zidadahʉ, dá handa ꞌnara ata habʉ ntꞌofo ne ena: “Nuna ata ja guecua di xøcambeni núꞌa̱ ra ajua̱ hinhyaꞌmʉ xa fa̱di”, njabʉ ena. Y núꞌa̱ Ajua̱ hinhyaꞌmʉ xcá pa̱hʉ, go gueꞌa̱ dí xiꞌahʉbya. \p \v 24 Núꞌa̱ Ajua̱ toꞌo bi hyoca ra ximhai ne gatho núꞌa̱ jaua, go gueꞌa̱ ra Nda̱ de mahetsꞌi ne de ra ximhai. Nuꞌá̱ hingui ꞌbʉ ja ya nija̱ núꞌʉ xa hyoca ya ja̱ꞌi. \v 25 Ne nixi hingui øꞌtua ra ꞌbɛdi núꞌa̱ øtꞌa ya ja̱ꞌi pa gueꞌa̱, ngueꞌa̱ go guesɛꞌa̱ ri ꞌracjʉ ra te ne ra nda̱hi pa ga jʉnshʉ, ne gatho ya tꞌøtꞌe núꞌʉ dí hoñhʉ. \p \v 26 Ne ꞌnadra ji bi hyoca gatho ya ja̱ꞌi núꞌʉ ꞌbʉi habʉraza nuua ja ra ximhai. Ne nuꞌá̱ go bi ma̱ hangu ya jɛya da nteꞌʉ ne habʉ da ꞌmʉꞌʉ. \v 27 Ajua̱ njabʉ bi hyogaguihʉ pa ga hoñhʉꞌa̱ pa xahma̱ ga tsʉdihʉ, masque nuꞌá̱ hingui ꞌbʉi yabʉ de guecjʉ. \v 28 Ngueꞌa̱ por gueꞌa̱ dí ꞌbʉhʉ ne dí ꞌña̱nihʉ, nja ngu ꞌrari ꞌyofohʉ bi ꞌyofo njaua bi ꞌñena: “Xi majua̱ni nujʉ́ go yá ba̱tsiguihʉ Ajua̱”, njabʉ bi ꞌñena. \v 29 Hangue nuꞌbʉ yá ba̱tsiguihʉ Ajua̱, hinda za ga eñhʉ gue Ajua̱ ꞌnara cꞌoi dega oro o dega tꞌaxi o dega do núꞌa̱ xa hyoca ya ja̱ꞌi ngu núꞌa̱ beni hanja da hyocsɛꞌʉ. \v 30 Ajua̱ mi hopi da thoguitho núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌa ya ja̱ꞌi mayaꞌbʉ ngueꞌa̱ hinte myá fa̱di, pe nubyá ri manda gue da ñobri gatho ya ja̱ꞌi. \v 31 Ngueꞌa̱ Ajua̱ xa hñuxa ꞌnara pa, ne núꞌa̱ ra paꞌa̱ ma da hña̱ꞌmba nguɛnda gatho ya ja̱ꞌi de ra ximhai co ꞌnara hoga tsꞌʉtbi. Y núꞌa̱ toꞌo bi hñutsꞌi pa da hña̱nga nguɛnda go gueꞌa̱ ra Zidada Jesucristo. Ne ngu ꞌnara ntꞌudi de gueꞌa̱, Ajua̱ bi japi bi yopa nte de ra du. \p \v 32 Y nu mi ꞌyødeꞌʉ gue ra Zidada Jesu xqui yopa nte de ra du, ꞌra mi ꞌña̱ntꞌʉtho, ha nu maꞌra mi ena: \p ―Maꞌna xá hño maꞌna ra pa gui xicje núꞌa̱ guí ma̱. \p \v 33 Nepʉ ra cu Pablo bi ꞌuegue de gueꞌʉ. \v 34 Pe ꞌra de gueꞌʉ bi gamfri ne bi dɛniꞌa̱. Ne ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Nisio, mi gueꞌa̱ ꞌna de nuya nda̱ mri muntsꞌini ja ra Areópago. Nehe ꞌnara ꞌbɛhña̱ mrá thuhu ra Damari bi gamfri rá noya Ajua̱, co maꞌra ya mengu de guehni. \c 18 \s1 Ra apostol Pablo bi zofo ya me Corinto \p \v 1 Nepʉ de gueꞌa̱ ra cu Pablo bi bøni de guehni Atena pa bi ma ja ra hnini Corinto. \v 2 Ne ja bi nthɛuini ꞌnara cu mrá xodyo mrá thuhu ra Aquila, mrá me Ponto ne ja xqui ꞌñehe de ra hai Italia, ne mri ꞌñoui rá ꞌbɛhña̱ mrá thuhu ra Priscila. Núꞌʉ́ xqui bøni de ra hnini Nroma ngueꞌa̱ ra nda̱ Claudio bi manda da juui de guehni gatho ya xodyo. \v 3 Ra cu Pablo bi ma bá ꞌbʉhui ra cu Aquila co rá ꞌbɛhña̱ ngueꞌa̱ mi ꞌnada yá ꞌbɛfiꞌʉ, mi hoca ya carpa dega dutu. \v 4 Ne cada ra pa dega tsaya ra cu Pablo mi pa ja yá nija̱ ya xodyo pa mi ña̱uiꞌʉ, nehe mi ña̱ui núꞌʉ himyá xodyo, y mi zofoꞌʉ de rá noya Ajua̱. \p \v 5 Ne nu mi zøhø ra cu Sila ne ra cu Timoteo xqui ꞌñeheꞌʉ de ra hai Macedonia, bi zʉhniꞌʉ ra cu Pablo mi ja ndunthi ra ꞌbɛfi ngueꞌa̱ hyastho mi zofo ya xodyo mi xipabi gue ra Jesu go gueꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ xqui mɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \v 6 Pe nuya xodyo bi nøꞌtuabi ne bi zani. Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo bi hña̱ca rá patꞌi ne bi hua̱tꞌi, gueꞌa̱ ꞌnara seña gue mi ma da ꞌuegue de gueꞌʉ ne hinda ma da da̱di de yá tsꞌoqui, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌahʉ go ma gui tha̱disɛhʉ de ri duhʉ, ngueꞌa̱ nuga ya hinte dí tha̱di de gueꞌahʉ. Desde nubya ma ga zofo núꞌʉ hingyá xodyo. \p \v 7 De guehni ra cu Pablo bi ꞌuegue de gueꞌʉ ne bi ma ja rá ngu ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Justo mi ꞌbʉ gueta yá nija̱ ya xodyo, ne nuꞌá̱ mi xøcambeni Ajua̱. \v 8 Nepʉ ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Crispo mrá nda̱ de yá nija̱ ya xodyo bi gamfri ra Zidada Jesu con gatho ya mengu rá ngu. Ne ndunthi ya me Corinto bi ꞌyøtua rá noya Ajua̱ mi ma̱nga ra cu Pablo, bi gamfriꞌʉ ne bi nxistehe. \v 9 Nepʉ ꞌnara xuui ra Zidada Jesu bi zofo ra cu Pablo ngu dega tꞌi ne bi ꞌñembabi: \p ―Oguí tsu, sigui gui ma̱nga ra ma̱ca noya, oguí tsaya gui ña̱. \v 10 Ngueꞌa̱ nuga dí ꞌbʉi con gueꞌe, y hinda za to da ꞌyøꞌtꞌa ra ntsꞌoꞌmʉi. Ngueꞌa̱ ja nuna hninina̱ ꞌbʉi ndunthi ya ja̱ꞌi go ma mɛti, y núꞌʉ́ ma da gamfrigui. \p \v 11 Hangue ra cu Pablo bi gohni ꞌna njɛya made nuni ja ra hnini Corinto. Ne nza̱ntho mi zofo ya ja̱ꞌi de rá noya Ajua̱ de guehni. \p \v 12 Pe de núꞌʉ ya pa mrá nda̱ ra Galio nuni ja ra hai Acaya, ya xodyo bi ꞌñʉꞌti pa da gʉ ra cu Pablo, ne bi zixꞌʉ ja ra tsꞌʉtbi. \v 13 Ne bi ꞌñembabi ra nda̱: \p ―Nuna ꞌñøhøna̱ ʉꞌta ya ja̱ꞌi pa hinda nsunda Ajua̱ ngu ma̱nga rá ley ra Moise. \p \v 14 Ra cu Pablo mi ma da da̱hma̱ha̱, pe ra nda̱ Galio bi ꞌñemba ya xodyo: \p ―ꞌBʉ di jahma̱ te xa ꞌyøꞌtꞌahʉ nuna ra ꞌñøhø, o xa ꞌyøtꞌa ꞌnara tsꞌocate nuua ja ra hnini, nuꞌbʉ́ ha̱, da za ga øtꞌa núꞌa̱ guí ma̱ñhʉ. \v 15 Pe núꞌa̱ guí ma̱ñhʉ hønsɛ dega noya ne de ri leyhʉ, go da nuhʉ te gui ꞌyøthʉ. Nuga hinte dí ꞌñɛntꞌi con guehna. \p \v 16 Nepʉ bi japi da bøñꞌʉ de guehni ja ra tsꞌʉtbi. \v 17 Nuꞌbʉ́ gatho núꞌʉ himyá xodyo mi ꞌbʉhni bi mihi ra Soste núꞌa̱ mrá nda̱ de yá nija̱ ya xodyo de nura hniniꞌa̱, ne ja bi hnaꞌmbabini ntsꞌɛdi ja rá thandi ra nda̱ Galio, pe nuꞌá̱ nixi bi ꞌyøtꞌa ncaso, y nixi hinte bi ma̱. \s1 Ra apostol Pablo bi menga pa Antioquía, ne ya rá hñuꞌqui bi mʉdi bi ꞌño bi ma̱mba rá noya Ajua̱ \p \v 18 Ha nura cu Pablo bi gohi ndunthi ya pa de guehni. Nepʉ de gueꞌa̱ bi ꞌñedi gatho ya cu, ne bi mɛui ra cu Aquila co ra nju Priscila pa bi ma ja ra hai Siria. Ne de má ꞌñu bi ꞌranga ja ꞌnara zi tꞌʉca hnini rá thuhu Cencrea. Ne ante da gʉ ra motsaꞌʉ pa da ꞌraxa ja ra ndehe, ꞌmɛtꞌo ra cu Pablo bi ꞌña̱xa gatho rá sta̱ pa bi ꞌyøtꞌa ra hña̱ꞌti ngu núꞌa̱ xqui ma̱. \v 19 Y nu mi zønga Efeso ra cu Pablo ja bi zoguini ra nju Priscila co ra cu Aquila, y nuꞌá̱ bi ma ja yá nija̱ yá mixodyoui pa bá ña̱uiꞌʉ. \v 20 Y nuꞌʉ́ bi ba̱ntebi ra cu Pablo da gohi ꞌraya pa, pe nuꞌá̱ himbi ne. \v 21 Hangue bi ꞌñehuiꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―Dí pɛꞌtsi te grá ꞌbʉ Jerusale pa ga øtꞌa ra ngo núꞌa̱ ya ma da datꞌi, pe ma ga penga maꞌnaꞌqui pa ga cꞌa̱ꞌtsꞌaꞌihʉ ꞌbʉ Ajua̱ go rá paha. \p Ne bi bøni de guehni Efeso, ne bi gʉ ra motsa pa bi ꞌraxa ja ra ndehe pa bi ma Cesarea. \v 22 Nu mi zøni de guehni bi thogui ꞌbestho pa bi ma Jerusale. Ne nu mi uadi bi zɛngua gatho ya cu de guehni, bi thogui pa bi ma Antioquía. \v 23 Nepʉ de ya xqui ꞌmʉhni ꞌraya pa, bi bøni maꞌnaꞌqui pa bi ma gatho ja ya hnini de ra hai Galacia ne de Frigia pa da nu te gra ma rá ꞌbɛfi Ajua̱, ne mi xipi da zɛdi yá jamfri gatho ya gamfri núꞌʉ mbi ꞌbʉhni. \s1 Ra Apolo bi ma̱mba rá noya Ajua̱ nuni Efeso \p \v 24 Núꞌʉ ya paꞌʉ bi zønga Efeso ꞌnara xodyo mrá thuhu ra Apolo mrá mengu ja ra hnini Alejandría. Xi mi pa̱di da ña̱ xá hño, ne mi pa̱di xá hño gatho núꞌa̱ ma̱nga ra Nda̱xjua Tꞌofo. \v 25 Nuꞌá̱ xqui tꞌutuabi rá noya ra Zidada Jesu desde bi gamfriꞌa̱, ne xi mrá ehya mi udi xá hño de núꞌa̱ mi pa̱di de ra Zidada Jesu, masque hønsɛ mi pa̱di de rá sistehe ra Xuua. \v 26 Ne bi mʉdi bi zofo ya xodyo ja yá nija̱ꞌʉ, ne himi tsu. Nepʉ mi ꞌyøde ra nju Priscila ne ra cu Aquila, bi zixa ꞌnambʉ pa bi ꞌñutuabi maꞌna xá hño de rá noya Ajua̱. \v 27 Nepʉ nuꞌá̱ ꞌmɛfa mi ne da ma Acaya, y ya cu de guehni Efeso bi xipabi gue xá hño da ma. Ne nuꞌʉ́ bi ꞌyopa ꞌnara hɛꞌmi pa bi mɛmpa ya cu Acaya pa da tꞌumba ra hoga ꞌñeheꞌa̱. Ne nu mi zønga Acaya, nuꞌá̱ bi matsꞌi de guehni núꞌʉ xqui gamfribi rá noya Ajua̱. \v 28 Ne xi mi ntsanoyaui ya xodyo ja yá thandi gatho ya ja̱ꞌi. Nuꞌá̱ mi xipi ngu núꞌa̱ ma̱nga ja ra Nda̱xjua Tꞌofo gue ra Jesu go gueꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ toꞌo bá pɛhna Ajua̱ pa da nda̱, ne go gueꞌa̱ núꞌa̱ mi tøꞌmiꞌʉ. \c 19 \s1 Ra apostol Pablo bi zofo ya me Efeso \p \v 1 Nura cu Apolo mi ꞌbʉhni Corinto, ha nura cu Pablo mbi ꞌyo ra ꞌñu pa mri ma Efeso, bi ꞌranga ja ꞌraya tꞌøhø xi myá mboza, ne de gueꞌa̱ bi zønga Efeso habʉ mi ꞌbʉi ꞌraya gamfri. \v 2 Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌyambabiꞌʉ ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue gá hña̱ñhʉ ra Ma̱ca Nda̱hi núbya gá camfrihʉ rá noya Ajua̱? \p Nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Hina, nixi stá øhe ua ꞌbʉ ra Ma̱ca Nda̱hi. \p \v 3 Hangue nura cu Pablo bi ꞌyambabi ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Te ma sistehe xcá hña̱ñhʉ ꞌbʉ? \p Ne nuꞌʉ́ bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Rá sistehe ra Xuua. \p \v 4 Ra cu Pablo bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nura Xuua mi xiꞌtsa ya ja̱ꞌi ngueꞌa̱ gueꞌa̱ ngu ꞌnara seña gue nuya ja̱ꞌiꞌʉ ya xqui ñobri de yá tsꞌoqui. Pe bi xipabiꞌʉ nehe gue mahyoni da gamfri núꞌa̱ mi ma da zøhø ꞌmɛfa de gueꞌa̱, go gueꞌa̱ ra Jesu núꞌa̱ toꞌo ra Cristo núꞌa̱ bá pɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \p \v 5 Ha nu mi ꞌyøde njabʉ bi nxisteheꞌʉ de rá thuhu ra Zidada Jesu. \v 6 Nepʉ ra cu Pablo bi hñuxa yá ꞌyɛ ja gatho ya gamfri pa bi hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi. Y nura oraꞌa̱ bi ña̱ꞌʉ ꞌramaꞌnaꞌño ya hña̱qui ne bi ma̱ñꞌʉ ngu núꞌa̱ xqui xipabi Ajua̱ da ma̱. \v 7 Ngu mi ꞌrɛtꞌamayoho por gatho núꞌʉ xqui hña̱nga ra Ma̱ca Nda̱hi. \p \v 8 Ngu hñu nza̱na̱ ra cu Pablo bi ma ja yá nija̱ ya xodyo habʉ mbi ma̱mba rá noya Ajua̱ co ndunthi ra tsꞌɛdi. Nuꞌá̱ mi ntsanoyaui ya ja̱ꞌi ne mi øtꞌa ꞌnara tsꞌɛdi pa da gamfriꞌʉ núꞌa̱ mi xipabi hanja go ri manda Ajua̱. \v 9 Pe ꞌra de gueꞌʉ xi xmá me yá coraso hangue himbi ne bi gamfri, hønsɛ mi tsanba rá noya Ajua̱ ja yá thandi ya ja̱ꞌi. Hangue nura cu Pablo bi ꞌuegue de gueꞌʉ, ne bi zixa núꞌʉ xqui gamfri ja ꞌnara scuela, ne nura xahnate mi ꞌbʉhni rá thuhu ra Tiranno. Y ja guehni ra cu Pablo mbi ma̱mba rá noya Ajua̱ hyastho. \v 10 Njabʉ bi ꞌyøtꞌa yo njɛya pa bi ꞌyødebi rá noya ra Zidada Jesu gatho núꞌʉ mi ꞌbʉ ja ra hai Asia, ya xodyo ne núꞌʉ himyá xodyo. \v 11 Y Ajua̱ bi umba ra tsꞌɛdi ra cu Pablo pa bi ꞌyøtꞌa ya da̱nga ntꞌudi, \v 12 asta mi tha̱ꞌtsua yá nthuꞌtaña̱xu ne maꞌra yá dutu nuya daꞌthi pa mi thaniꞌa̱ ne mi yopa tha̱ꞌtsuabi ya daꞌthi y nuꞌʉ́ mi ña̱ni, y nuꞌʉ tóꞌo mi pɛꞌtsa ya tsꞌonda̱hi nuꞌʉ́ mi pøni de gueꞌʉ. \p \v 13 Pe nu ꞌraya xodyo myá ꞌñete mi ꞌyoꞌʉ mi japa ya tsꞌonda̱hi da bøni de ja ya ja̱ꞌi, nepʉ nuꞌʉ́ bi beni gue da zapi da ꞌyɛnga ya tsꞌonda̱hi de rá thuhu ra Zidada Jesu nehe ngu mi øtꞌa ra cu Pablo. Ne mi embabi ya tsꞌonda̱hi: \p ―Dí xiꞌaꞌihe gui pøni de rá thuhu ra Jesu núꞌa̱ ma̱nga ra Pablo. \p \v 14 Guehna bi ꞌyøtꞌa núꞌʉ yoto yá tꞌʉ ra Seva núꞌa̱ ꞌnamrá nda̱ gá macja̱ gá xodyo. \v 15 Pe nu mi ꞌyøꞌtua njaua ꞌnara tsꞌonda̱hi, nuꞌá̱ bi da̱di ne bi ꞌñemba núꞌʉ ya ꞌñøhø: \p ―Nuga dí pa̱ca toꞌo ra Jesu, ne dí pa̱ca toꞌo ra Pablo, xi nuꞌahʉ, ¿toꞌoꞌihʉ? \p \v 16 Ha núꞌa̱ ra ꞌñøhø toꞌo mi pɛꞌtsa ra tsꞌonda̱hi bi ma bá jʉ núꞌʉ ya ꞌñete co rá tsꞌɛdi ra tsꞌonda̱hi ne xi bi naꞌmbi ntsꞌɛdi. Ha nuꞌʉ́ bi nestꞌihi bi bøni de guehni myá thɛlo ngueꞌa̱ bi thʉmba gatho yá dutu, ne bi hña̱xa ndunthi ya ntsꞌɛni. \v 17 Y gatho ya xodyo mi ꞌbʉhni Efeso ne núꞌʉ himyá xodyo bi ꞌyødeꞌʉ núꞌa̱ xqui nja, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ xi bi ntsu. Ne maꞌna xi mri tꞌeꞌtsua rá nsu rá thuhu ra Zidada Jesu. \p \v 18 Ne ndunthi de núꞌʉ xqui gamfri mi pa mri njua̱ni de yá tsꞌoqui. \v 19 Y ndunthi ya ꞌñete bi hña̱xa yá tꞌofo pa bi tsa̱tꞌa ja yá thandi ya ja̱ꞌi, ha nuya libroꞌʉ nu mi tꞌøtꞌa ra uɛnda, mri muui ngu made nthebe ꞌmo ya tꞌaxaboja̱. \v 20 Njabʉ maꞌna mri ntʉnga rá noya Ajua̱ co ndunthi ra tsꞌɛdi. \p \v 21 Nepʉ de gueꞌa̱ ra cu Pablo bi hñutsꞌi gue da ma da cꞌa̱ꞌtsa ya cu asta ja ra hai Macedonia ne Acaya, nepʉ rí ꞌñehe Jerusale, nepʉ de guehni mahyoni rí ma Nroma. \v 22 Hangue bi mɛhna yoho yá mfatsꞌi da ꞌmɛtꞌo pa rí ma Macedonia, bi mɛhna ra cu Timoteo ne ra cu Erasto. Ha nura cu Pablo bi gohnitho maꞌra ya pa de guehni ja ra hai Asia. \s1 Ya me Efeso bi ñʉntsꞌiꞌʉ \p \v 23 Núꞌʉ ya paꞌʉ bi ñʉntsꞌa gatho ya me Efeso ngueꞌa̱ bi zønini rá noya Ajua̱. \v 24 Mi ꞌbʉhni ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Demetrio. Nura ꞌbɛfi mi pa̱diꞌa̱ mi pøe ya boja̱ dega tꞌaxi. Ne mi ꞌbʉ yá mfatsꞌi mi hoca ya cꞌoi de ꞌnara zina̱na̱ rá thuhu Diana pa mi papa ya ja̱ꞌi. Y xi mi ta̱ha̱ ndunthi ra boja̱. \v 25 Nepʉ ꞌnara pa ra Demetrio bi muntsꞌa gatho núꞌʉ yá mfatsꞌi ne maꞌra núꞌʉ toꞌo mi hoca ya cꞌoi nehe, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌahʉ́ guí pa̱dihʉ gue co nuna ꞌbɛfina̱ stá ta̱hʉ ndunthi ra boja̱, ne hinte stá ꞌbɛhʉ. \v 26 Pe ngu xcá ꞌyøhʉ ne xcá hyanthʉ gue nura Pablo ri ꞌyo ne ma̱ gue núꞌʉ ya zidada nthoqui, hingyá zidada. Y njabʉ xa hña̱cua ndunthi ya ja̱ꞌi gue hinda nsunda ya zidada, hingue hønsɛua Efeso, nehe maxøgue gatho ma haihʉ Asia. \v 27 Nuna guehna maꞌna xá ntsꞌobyana̱, ha go guehna ma ꞌbɛfihʉ dí hanthma̱hʉna̱. Nubyá da ne ma ga ꞌbɛdihʉ za̱i, asta ne ra nija̱ de ma zina̱na̱hʉ Diana núꞌa̱ xi rá nsunda, ma da ꞌmɛdi núꞌa̱ ra nsu pɛꞌtsi. Ha ne gue numa zina̱na̱hʉ Diana ri nsunda gatho ya ja̱ꞌi de guecua ja ma haihʉ Asia ne gatho maxøgue ra ximhai. \p \v 28 Nu mi ꞌyøde njabʉ gatho nuyá mfatsꞌi ne gatho núꞌʉ maꞌra toꞌo mi hoca ya cꞌoi xi bi bø yá cuɛꞌʉ, ne mi mafi mi ena: \p ―¡Xi rá nsunda ma zina̱na̱hʉ Diana! \p \v 29 Ne bi nja ngu ra mpumfri gatho ja ra hnini, ne bri mihi ra cu Gayo ne ra cu Aristarco myá me Macedonia núꞌʉ xqui ꞌñoui ra cu Pablo. Ne bri jʉtꞌi ne bri tsꞌitsꞌi asta habʉ mi øtꞌa yá hmuntsꞌi. \v 30 Ha nura cu Pablo mi ne xa yʉtꞌini pa xa zofo ya ja̱ꞌi, pe nuya gamfri himbi hyopi bi yʉtꞌi. \v 31 Nehe ꞌraya nda̱ de Asia núꞌʉ mi ntsixui ra cu Pablo, bi mɛmpa ra noya gue hinda yʉtꞌa de guehni. \v 32 Nura oraꞌa̱ xi mbi ja ꞌnara hmahni ja yá hmuntsꞌiꞌʉ, ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱ñꞌʉ, ngueꞌa̱ gatho xi xqui mpumfri, ne xi ndunthi de gueꞌʉ nixi mi pa̱di hanja xqui muntsꞌi. \v 33 Pe nu ꞌra de gueꞌʉ bi xipabi ra Jandro hanja xqui muntsꞌi. Nuya xodyo xqui umba ya ntꞌentꞌi ra Jandro pa da ꞌmai da ña̱ ja yá thandi ya ja̱ꞌi. Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñutua ra seña ya ja̱ꞌi co rá ꞌyɛ pa da goꞌta yá ne. Nuꞌá̱ mi ne da ña̱nga yá mixodyoui núꞌʉ xcrí jʉ. \v 34 Pe nu mi ba̱di ya ja̱ꞌi gue mrá xodyoꞌa̱, nuꞌʉ́ bi mafi ntsꞌɛdi ngu yo ora, ne mi ena: \p ―¡Xi rá nsunda ma zina̱na̱hʉ Diana! \p \v 35 Nepʉ ꞌnara nda̱ de ra hnini bi goꞌtua yá ne ya ja̱ꞌi ne bi ꞌñembi: \p ―Núꞌahʉ gyá menguhʉua Efeso, habʉraza xa fa̱di gue nuua ja ma hninihʉ xi drí suphʉ rá nija̱ ma zina̱na̱hʉ Diana núꞌa̱ xá nsunda, y drí suphʉ rá cꞌoi núꞌa̱ bá ca̱i de mahetsꞌi bá pɛhna ma zidadahʉ ra Jupite. \v 36 Guí pa̱hʉ gue xa fa̱di habʉraza, oguí tu ri mʉihʉ, ne ote guí øthʉ ꞌbʉ hinxcá beñhʉ xá hño ꞌmɛtꞌo núꞌa̱ guí ne gui øthʉ. \v 37 Nuyʉ ya ꞌñøhø xcuá tsihʉ hinte xa ꞌyøꞌtꞌahʉ, ha nixi xa ña̱maꞌñʉ de ma zina̱na̱hʉ drí nsundahʉ. \v 38 Y nura Demetrio ne núꞌʉ maꞌra to hoca ya cꞌoi, ꞌbʉ ja te da ña̱pabi, dá ña̱pabi ja ra tsꞌʉtbi, ne dá nhyanthya̱ui ja ra nzaya. \v 39 Nuꞌbʉ ja maꞌna te gui ma̱ñhʉ, da za gui maha ja ra tsꞌʉtbi gui ma̱ñhʉ ja ma hmuntsꞌihʉ ngu ma̱nga ra ley. \v 40 Ngueꞌa̱ pa guecjʉ xá ntsꞌuni. Da za da hña̱pcahʉ da tꞌena gue xi dyá necatuhnihʉ por nuna ra ñʉntsꞌi stá øthʉbya, ne hindí pa̱hʉ te ga tha̱dihʉ nu sta tꞌangahʉ. \p \v 41 Nepʉ mi ma̱nga njaua ra nda̱, bi ꞌñehui ya ja̱ꞌi ne bi ua ra hmuntsꞌi. \c 20 \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌño ja ra hai Macedonia ne Grecia \p \v 1 Ha nu mi uadi núꞌa̱ ra da̱nga ñʉntsꞌi xqui nja, ra cu Pablo bi zohna gatho ya cu pa bi umba ꞌnara tsꞌofo. Nepʉ bi ꞌñehui gatho co ꞌnara nthʉfi ne bi bøni de guehni bi gʉ ra ꞌñu bi ma pa ja ra hai Macedonia. \v 2 Ne bi yopa zøni habʉ gatho mi ꞌbʉ ya cu pa bi nupa yá mfeni, nepʉ bi ma pa Grecia. \v 3 Y nuni ja bi ꞌmʉhni hñu nza̱na̱. Ne ꞌmɛfa ya mi ma da gʉ ra motsa pa da ꞌraxa ja ra ndehe pa dí ma Siria, pe bi ꞌyøde gue ya xodyo xqui go ꞌnara cohi pa da ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi, hangue nuꞌá̱ bi beni gue maꞌna xá hño da yopa ꞌranga Macedonia. \v 4 Ne bi mɛui ra cu Sopate mrá me Berea, ne ra cu Aristarco ne ra cu Segundo núꞌʉ myá me Tesalonica, ne nura cu Gayo mrá me Derbe, ne nura cu Tiquico ne ra cu Trofimo myá me Asia, ne ra cu Timoteo. Mri ꞌñoui ra cu Pablo bi zønga Macedonia habʉ ndí ꞌbʉiga núga drá Luca. \v 5 Núꞌʉ ya cuꞌʉ bi ꞌmɛtꞌo pa ja ra hnini Ntroa ne ja bá tøbgaheni. \v 6 Nuje asta mi ua ra ngo de ra ntsꞌithuhme nsi rá nzoi, dá pøñhe de guehni Filipo, dá jʉhe ra motsa pa dá ꞌyohe ja ra ndehe cʉtꞌa ma pa pa dá tsøñhe Ntroa, ne ja dá nthɛheni núꞌʉ ya cu xqui ꞌmɛtꞌo, nepʉ ja dá ꞌbʉheni yoto ma pa. \s1 Ra apostol Pablo bi zofo ya gamfri nuni ja ra hnini Ntroa \p \v 7 Y núꞌa̱ ndomingo bi muntsꞌa gatho ya gamfri pa da zi ra Ma̱ca Ntꞌoxi. Y ra cu Pablo bi zofoꞌʉ de rá noya Ajua̱ asta made ra xuui, ngueꞌa̱ mi ma da bøniꞌa̱ rá hyaxꞌa̱ ꞌbestho. \v 8 Y nu habʉ xqui muntsꞌiꞌʉ mrá tøngu y ja mi zøni ndunthi ya ñotꞌi. \v 9 Nepʉ ꞌnara zi tsꞌʉntꞌʉ mrá thuhu Eutico mi huhni ja ꞌnara ventana, xqui doꞌma ra tꞌa̱ha̱ ngueꞌa̱ ra cu Pablo xi bi ña̱ ndunthi ya ora. Ne nu mi ꞌña̱ha̱ bi dagui desde rá hñu ra tøngu asta njaꞌti. Y nu mri jʉtsꞌi ꞌñena ya xqui du. \v 10 Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo bi ga̱i ne bi ꞌyotsꞌi ne bi hyʉfi núꞌa̱ ra zi tsꞌʉntꞌʉ. Ne bi ꞌñembabi ya cu: \p ―Oguí tsuhʉ, hinxa du, tetho. \p \v 11 Nepʉ nura cu Pablo bi yopa bøxa maꞌnaꞌqui habʉ xqui muntsꞌiꞌʉ. Ne bi hyeca ra thuhme pa bi ziꞌʉ ra Ma̱ca Ntꞌoxi, ne bi sigui bi ña̱ui ya cu asta mi hyatsꞌi, nepʉ bi ma. \v 12 Y nu mi tsꞌixa núꞌa̱ ra zi tsꞌʉntꞌʉ ya mi te xá hño, ne gatho ya cu bi hñu yá mʉi ne bi johya. \s1 Ra apostol Pablo bi ma de guehni Ntroa pa rí zønga Mileto \p \v 13 Nepʉ dá ncohe ga jʉhe ra motsa pa ga ꞌbɛtꞌohe grá mahe ja ra hnini Asón pa ja grá nthɛheni ra cu Pablo ngu núꞌa̱ stí ma̱ñhe, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ bi beni da ma ꞌñoua. \v 14 Nepʉ de guehni Asón dá nthɛhe, nepʉ nuꞌá̱ bi gʉ ra motsa habʉ ndí ohe pa dá mahe mahyɛgui ja ra hnini Mitilene. \v 15 Ne de guehni rá hyaxꞌa̱ dá pøñhe pa dá tsøñhe gueta ja ra hnini Quío. Y rá yopa dá tsøñhe ja ꞌnara da̱nga hnini rá thuhu Samo núꞌa̱ ja ja rá hyo ra ndehe. Nepʉ ma dá coheni ja ra hnini Trogilio. Ne rá hñupa dá tsøñhe asta ja ra hnini Mileto. \v 16 Ra cu Pablo himbi hyodi ja ra hnini Efeso ngueꞌa̱ himbi ne bi ꞌmʉ ndunthi ya pa ja ra hai Asia. Nuꞌá̱ bi da̱ma nxøni pa da zøni ꞌnitho ja ra hnini Jerusale, pa sta datꞌa ra ngo Pentecoste ya di ꞌbʉhniꞌa̱ ꞌbʉ da za. \s1 Ra apostol Pablo bi zofo ya nda̱ de ra nija̱ nuni Efeso \p \v 17 Ne de ya mi ꞌbʉhni Mileto ra cu Pablo bi mɛmpa ra noya ya nda̱ de ra nija̱ de guehni Efeso gue mi tøꞌmi nuni Mileto. \v 18 Ne nuꞌʉ́ bá ehe habʉ mi ꞌbʉ ra cu Pablo, y nuꞌá̱ bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuꞌahʉ guí pa̱hʉ xá hño tengu ma ꞌmʉi con gueꞌahʉ desde dá tsøhø de guecua ja ra hai Asia. \v 19 Stá pɛpabi ma zi Hmuhʉ con gatho ra hñoja̱ꞌi, ne ndunthi ya ꞌmiꞌqui xa du ma mʉi asta stá nzoni co núꞌʉ ya ntsꞌoꞌmʉi xa ꞌyøtca ya xodyo asta mi ne da hyogaguiꞌʉ. \v 20 Masqué, pe nuga hindá tsaya dá xiꞌahʉ núꞌa̱ ra hño mri ꞌñepꞌahʉ. Ne xi dá uꞌtꞌaꞌihʉ ja ri hmuntsꞌihʉ ne ja ri nguhʉ. \v 21 Ne dá zoꞌaꞌihʉ núꞌahʉ gyá xodyohʉ ne núꞌahʉ hingyá xodyohʉ pa gui ñobrihʉ de ri tsꞌoquihʉ ja rá thandi Ajua̱, ne gui camfrihʉ ma zi Hmuhʉ ra Jesucristo. \v 22 Nubyá ra Ma̱ca Nda̱hi tsixcagui grá ma Jerusale, pe nixi dí pa̱di te ma grá thogui de guehni. \v 23 Hønsɛ dí pa̱di gue ja gatho nuya hnini habʉ drá ma, xicagui ra Ma̱ca Nda̱hi gue bí tøbgagui ya fadi ne ndunthi ya tsꞌothogui. \v 24 Pe ni ꞌna de guehya hingui picagui, nixi tu ma mʉi, nixi ma te hindí tsu ga ꞌbɛdi ngueꞌa̱ hinte di muui, qué go ga juata ra ꞌbɛfi xa ꞌracagui ma zi Hmu ra Jesu, y nura ꞌbɛfiꞌa̱ gueꞌa̱ ga ma̱nga ra hoga noya de rá da̱nga hma̱te Ajua̱. \p \v 25 Ha nubyá dí pa̱di xá hño gue núꞌahʉ stá xiꞌahʉ hanja ri manda Ajua̱, ya hingui ma gui yopa hyandgahʉ maꞌnaꞌqui. \v 26 Nubyá dí ne ga xiꞌahʉ gue nuga ya hinte dí tha̱di de gueꞌahʉ. \v 27 Ngueꞌa̱ nuga ya stá xiꞌahʉ gatho núꞌa̱ xa ꞌñutcagui Ajua̱ de núꞌa̱ beniꞌa̱, ne hinte stá cøñꞌahʉ. \v 28 Hangue nuꞌa̱ dí xiꞌahʉbya, nsusɛhʉ, ne suhʉ gatho núꞌʉ ya gamfri xa ꞌyɛntꞌaꞌihʉ ja ri ꞌyɛhʉ ra Ma̱ca Nda̱hi núꞌa̱ xa hñuxꞌahʉ pa gui suphʉ rá nija̱ ra Zidada núꞌa̱ xa dai co rá ma̱ca ji. \v 29 Nuga dí pa̱di xá hño gue de xcrá ma de guecua ma da ꞌñepʉ ꞌraya tsꞌoja̱ꞌi núꞌʉ toꞌo da ne da huata gatho ya gamfri de ra nija̱, nja ngu ꞌnara miñꞌo hinda pumba ni ꞌnara dɛti. \v 30 Ne ma da ꞌmʉpʉ ꞌra de gueꞌasɛhʉ ma da xiꞌahʉ ya ntꞌudi núꞌʉ hingo majua̱ni pa da ꞌueca ya gamfri da zitsꞌi. \v 31 Hangue xi da nsuhʉ, ne beñhʉ gue nuga stá zoꞌahʉ hñu njɛya ma pa ra xuui, ne asta stá zontꞌaꞌihʉ cada ꞌna de gueꞌahʉ. \p \v 32 Nubyá zi cuhʉ, ra Zidada da maxꞌahʉ, ne da teꞌtꞌa ri jamfrihʉ co rá ma̱ca noyaꞌa̱, ne da ꞌraꞌahʉ gatho núꞌa̱ xa ña̱ꞌtuabi da umbi gatho núꞌʉ toꞌo yá mɛtiꞌa̱. \v 33 Nuga hinto stá apa ra boja̱ pa guecsɛhɛ, nixi hinto stá api te ga he. \v 34 Ngueꞌa̱ nuga ngu xcá pa̱sɛhʉ stá mpɛfi co ma ꞌyɛ pa stá tsʉdi núꞌa̱ dí honi pa gueque ne pa núꞌʉ ndrí ꞌñoꞌbe. \v 35 Nza̱ntho stá uꞌtꞌahʉ gui ꞌyøthʉ ngu stá øtꞌe, gui mpɛhʉ pa gui faxhʉ núꞌʉ toꞌo othobi, ne gui bembabihʉ núꞌa̱ bi ma̱nga ra Zidada Jesu ne bi ꞌñena: “Maꞌna nja̱pi núꞌa̱ toꞌo ri uni que núꞌa̱ toꞌo ha̱ni.” \p \v 36 Nepʉ mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra cu Pablo, bi ndandiña̱hmu gatho ya cu, ne bi ꞌyapabi Ajua̱ mahyɛgui. \v 37 Nepʉ gatho ya cu bi nzoni ne bi hyʉfi ra cu Pablo ne bi zʉꞌtsua rá hmi, \v 38 ngueꞌa̱ xi mi tu yá mʉi co núꞌʉ ya noya xqui ma̱ñꞌa̱ gue ya himi ma da yopa hyandi maꞌnaꞌqui. Nepʉ bi ma bá eniꞌʉ ja ra motsa pa bi netsꞌi ne bi ma. \c 21 \s1 Bi ma Jerusale ra apostol Pablo \p \v 1 Dá ꞌueguehe de ya cu dá mahe co ra motsa manjua̱ntho asta ja ꞌnara zi xɛca hai rá thuhu Cos bí o madetho ra ndehe. Nepʉ rá hyaxꞌa̱ dá thohe ja maꞌna ra hai rá thuhu Roda bí o madetho ra ndehe nehe. Ne de guehni dí mahe ja ꞌnara hnini rá thuhu Patara bí ja ja rá hyo ra ndehe. \v 2 Nepʉ de guehni Patara dá tsʉhe ꞌnara motsa mri ma pa Finicia dá mahe con gueꞌa̱. \v 3 Ha nu de ndí pahe ja ra ndehe dá hanthe ra hai Chipre mi ja lado nga̱ha̱, ne dá siguihe asta dá tsøñhe Siria, ngueꞌa̱ núꞌa̱ ra motsa ndrí ꞌñohe mi ma da zogui núꞌa̱ mri ndude ja ra hnini Tiro núꞌa̱ bí ja ja rá hyo ra ndehe, ja dá ca̱heni. \v 4 Ne ma dá tsʉheni ya gamfri, ne dá ꞌbʉheni yoto ma pa con gueꞌʉ. Ha nuꞌʉ́ bi xipa ra cu Pablo gue hinda ma pa Jerusale ngueꞌa̱ ra Ma̱ca Nda̱hi xqui xipiꞌʉ te ma da thoguini. \v 5 Pe nu mi uadi núꞌʉ yoto ma pa, dá mahe con gatho ya gamfri, ya ꞌbɛhña̱ ne ya ba̱tsi, dá pøñhe de ra hnini pa bi nexcahe ja ra motsa, ne dá ndandiña̱hmuhe gatho ja ra ñanthe pa dá apabihe Ajua̱. \v 6 Nepʉ dá edihe ya cu dá nhyʉfihe ꞌna ngu ꞌna, ne dá pøxhe ja ra motsa dá mahe. Ha nuꞌʉ́ bi menga ja yá ngu. \p \v 7 De guehni Tiro dí mahe ja ra hnini Tolemaida. Ja dá zɛnguaheni ya cu, y dá ꞌbʉheni ꞌna pa con gueꞌʉ. \v 8 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ dá thohe pa dí mahe ja ra hnini Cesarea. Y ja mi ꞌbʉhni ra cu Lipe núꞌa̱ mi ma̱mba rá noya Ajua̱ ne mi ꞌna de gue núꞌʉ yoto ya nda̱ de ra nija̱, hangue ja dá ma dá oxheni ja rá ngu. \v 9 Núꞌa̱ ra cu Lipe mi pɛꞌtsa goho yá tꞌixu, y nuꞌʉ́ hinxqui ntha̱ti, y mi ña̱ co rá tsꞌɛdi ra Ma̱ca Nda̱hi. \v 10 Ne dá ꞌbʉheni ꞌraya pa, ne bi zøhø ꞌnará ꞌmɛhni Ajua̱ mrá thuhu ra Agabo xqui ꞌñehe de Judea. \v 11 Bá ehe pa e da cꞌa̱scahe, ne bi hña̱mba rá ngʉtꞌi ra cu Pablo, nepʉ con gueꞌa̱ bi duꞌtasɛ yá ua ne yá ꞌyɛ, ne bi ꞌñena njaua: \p ―Rá Ma̱ca Nda̱hi Ajua̱ ena gue ya xodyo de guehni Jerusale ma da duꞌta njaua núꞌa̱ toꞌo rá mɛti nuna ngʉtꞌina̱, ne da ꞌyɛntꞌua ja yá ꞌyɛ ya ja̱ꞌi núꞌʉ hingyá xodyo. \p \v 12 Nu ndá øhe njabʉ nuje ne ya cu de guehni Cesarea dá ba̱ntebihe ra cu Pablo gue hinda ma Jerusale. \v 13 Nepʉ nura cu Pablo bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―¿Pa te guí zoñhʉ? Hønsɛ guí jacjʉ da du ma mʉi nehe. Nuga ya dí ꞌbʉi pa da thogagui de guehni Jerusale po rá thuhu ma zi Hmu Jesu, y hingue hønsɛ pa dra thuꞌtcagui. \p \v 14 Pe himbi za dá ha̱cuahe ra cu Pablo pa da ma de guehni, ne ya hinte dá ma̱ñhe, hønsɛ dá embabihe: \p ―Nuꞌbʉ́ dá tꞌøtꞌa ngu núꞌa̱ rá paha ma zi Hmuhʉ. \p \v 15 Ne de gueꞌa̱ dá hñocje dá mahe pa Jerusale. \v 16 Ne bi dɛngahe ꞌraya cu de guehni Cesarea, y ꞌna de gueꞌʉ mrá thuhu ra Nasó mrá me Chipre, ya mi pɛꞌtsa ndunthi ya jɛya xqui gamfri ra Zidada Jesu. Y mi ja rá ngu nuni Jerusale hangue bi zixcahe pa duá ꞌbʉheni con gueꞌa̱. \s1 Ra apostol Pablo bi cꞌa̱ꞌtsa ra apostol Cobo \p \v 17 Y nu ndá tsøñhe Jerusale ya cu de guehni bi ꞌracje ꞌnara hoga ꞌñehe. \v 18 Ha nurá hyaxꞌa̱ ra cu Pablo bi ma con guecje pa dá cꞌa̱ꞌtshe ra cu Cobo, ne ja mi ꞌbʉhni gatho maꞌra ya da̱nga cu de ra nija̱. \v 19 Nura cu Pablo bi zɛnguaꞌʉ, ne bi metuabi gatho núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌe co rá tsꞌɛdi Ajua̱ pa bi gamfri núꞌʉ ya ja̱ꞌi hingyá xodyo. \v 20 Y nu mi ꞌyøde njabʉꞌʉ, bi xøcambeni Ajua̱, ne bi ꞌñemba ra cu Pablo: \p ―Ndeꞌbʉ zi cu, pe ya guí pa̱di gue ya ꞌmotho de ma mixodyohʉ ya xa gamfri ra Zidada Jesu, pe nuꞌʉ́ ma̱ gue mahyoni da tꞌøtꞌe ngu núꞌa̱ ma̱nga rá ley ra Moise. \v 21 Ne xa sipabiꞌʉ gue núꞌi guí utuabi núꞌʉ maꞌra ma mixodyohʉ bí ꞌbʉ ja maꞌra ya hai gue hinda ꞌyøtꞌa ngu núꞌa̱ ma̱nga rá ley ra Moise. Nehe nuꞌʉ́ ena gue xcá xipabiꞌʉ gue hinda hñuꞌtsua núꞌa̱ ra seña yá ba̱tsi, ne hinda ꞌyøtꞌa ngu núꞌʉ ma nza̱ihʉ. \v 22 Xibya, ¿te ga øthʉ? Ngueꞌa̱ nu sta ba̱di ya ja̱ꞌi gue guí ꞌbʉcua ma da muntsꞌi gathoꞌʉ. \v 23 Hangue maꞌna xá hño ꞌyøtꞌa núna ma ga xiꞌahe: De guecjʉua ꞌbʉcua goho ya cu mahyoni da ꞌyøtꞌa ꞌnara hña̱ꞌti bi ña̱ꞌtuabi Ajua̱. \v 24 Tsitsꞌi rí mɛ ua nxʉqui con guehyʉ ngu yá nza̱i ma mixodyohʉ, ne juꞌtuabi yá gasto. Nepʉ nuꞌʉ́ da za da ꞌña̱xi. Y njabʉ ha̱, da ba̱di gatho ma mixodyohʉ gue hinga majua̱ni núꞌa̱ xa sipabiꞌʉ gue go xcá manda njabʉ. Y njabʉ da ba̱diꞌʉ gue neꞌi guí øtꞌe ngu núꞌa̱ ma̱nga rá ley ra Moise. \v 25 Pe núꞌʉ ya gamfri hingyá xodyo, ya stá opabihe gue hinga mahyoni da ꞌyøtꞌe ngu ma nza̱ihʉ, hønsɛ gue nuꞌa̱ mahyoni da ꞌyøtꞌe, hinda zi ra ngø núꞌa̱ xa hña̱ꞌtua ya cꞌoi, nixi yá ji ya mboꞌoni, nixi núꞌʉ ya mboꞌoni xa hmiꞌtua yá ꞌyʉga hinxa ꞌbømba yá ji, ne ni ꞌna de gueꞌʉ hinda hñuxui ꞌnara ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ hingue xi rá ꞌbɛhña̱. \s1 Bri jʉ ntsꞌa̱hni ra apostol Pablo ja ra nda̱nija̱ \p \v 26 Nuꞌbʉ́ rá hyaxꞌa̱ ra cu Pablo bi zixa núꞌʉ goho ya cu pa dua nxʉca mahyɛgui con gueꞌa̱ ngu yá nza̱i ya xodyo. Ne ꞌmɛfa bi yʉtꞌa ja ra nda̱nija̱ pa bi unga ntꞌøde haꞌmʉ da ua yá pa de ra nsʉqui, ne haꞌmʉ da datꞌa ra pa da unga yá hña̱ꞌti núꞌʉ ya cuꞌʉ. \p \v 27 Pe ya mi ma da uadi núꞌʉ yoto ma pa de ra nsʉqui, ꞌraya xodyo me Asia bi hyanda ra cu Pablo gue mi o mbo ra nda̱nija̱. Nepʉ nuꞌʉ́ bi ꞌyʉꞌta ya ja̱ꞌi pa bi japi bi ñʉntsꞌi, nepʉ bi gʉ ra cu Pablo. \v 28 Ne nuꞌʉ́ xi mi mafi mi ena: \p ―¡Núꞌahʉ gyá me Israelhʉ, faxcaheua! Nuna guehna ra ꞌñøhø ꞌyo habʉraza ʉꞌta ya ja̱ꞌi da ña̱maꞌñʉ de ma hninihʉ ne de ma leyhʉ ne de ma nija̱hʉ. Ha nubyá xa cʉꞌta ꞌraya me Grecia ja ma nija̱hʉ, núyʉ hindi ꞌñepi da yʉtꞌi, y hønsɛ ri tsꞌonga ma ma̱ca nija̱hʉ. \p \v 29 Mi ma̱nga njabʉꞌʉ ngueꞌa̱ xqui hyandiꞌʉ ra cu Pablo ja ra hnini mri ꞌñoui ra cu Trofimo ra me Efeso. Ha nuꞌʉ́ mi hu yá mʉi gue go gueꞌa̱ xqui zixa ra cu Pablo ja ra nija̱. \p \v 30 Hangue gatho ra hnini bi njʉtsꞌi, ne gatho mri nestꞌihiꞌʉ habʉraza mbrí ꞌñehe. Nepʉ bi gʉ ra cu Pablo ne bi gʉtꞌi pa bi pøni de ra nija̱, ne ꞌbestho bi jotꞌa ya gosthi nija̱. \v 31 Ne nuꞌʉ́ mi ꞌramanu pa xa da̱ma hyo. Pe bi ꞌyøde ra da̱nga nda̱ gá soldado gue gatho ra hnini de Jerusale xqui njʉtsꞌi. \v 32 Hangue núꞌá̱ bi muntsꞌa gatho yá soldado ne maꞌra ya nda̱ gá soldado, ne bi ma hnestꞌihi pa habʉ xqui muntsꞌa ya ja̱ꞌi. Nepʉ ngu mi hyanda ya ja̱ꞌi ra da̱nga nda̱ gá soldado bi zøni mi zi yá soldado, ra oraꞌa̱ ya himbi sigui bi naꞌmba ra cu Pablo. \v 33 Hangue nura da̱nga nda̱ gá soldado bi gʉ ntsꞌa̱hni ra cu Pablo ne bi manda dra tha̱tꞌi co yoho ya cadena, nepʉ ꞌmɛfa bi ꞌñani toꞌo mi gueꞌa̱ ne te xqui ꞌyøtꞌe. \v 34 Nuꞌbʉ́ nuya ja̱ꞌi xi mi thø ya hmafi ne ꞌramaꞌnaꞌño mi ma̱ñꞌʉ, hangue njabʉ himbi za bi ba̱di ra da̱nga nda̱ gá soldado de núꞌa̱ xqui nja ngueꞌa̱ mi manthoꞌʉ. Hangue maꞌna xá hño bi manda da tsꞌixa ra cu Pablo asta ja ra cuarte. \v 35 Ha nu mi zøni ja ra ꞌrendo de ra cuarte ya soldado bi ndudetho ra cu Pablo ngueꞌa̱ xi mi ne da naꞌmbabi ya ja̱ꞌi. \v 36 Ngueꞌa̱ gatho ya ja̱ꞌi mri ꞌbɛfa mi mantho mi ena: \p ―¡Dá tho nura ꞌñøhøꞌa̱! \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ de rá jamfri \p \v 37 Ne de mi ma da jʉꞌta mbo ra cuarte, ra cu Pablo bi ꞌñemba ra da̱nga nda̱ gá soldado: \p ―¿Ha hingui ꞌraca nsɛqui ga ña̱ tsꞌʉ? \p Ha nura da̱nga nda̱ gá soldado bi ꞌñembabi: \p ―A, xi guí pa̱di gui ña̱ dega griego. \v 38 Nuꞌbʉ́ hingo gueꞌaꞌi grá me Egipto núꞌa̱ toꞌo bi ꞌyøtꞌa ꞌnara tuhni ya pɛꞌtsa ya pa, ne bi zixa ja ra mbonthi núꞌʉ goho ꞌmo ya ꞌyøtꞌatuhni. \p \v 39 Nepʉ nura cu Pablo bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Hina. Nugá drá xodyo, drá me Tarso núꞌa̱ ra da̱nga hnini de ra hai Cilicia. Ne dí ba̱nteꞌibya gui ꞌraca nsɛqui ga zofo nuyʉ ya ja̱ꞌi ꞌbahni. \p \v 40 Nepʉ núꞌa̱ ra da̱nga nda̱ gá soldado bi umba nsɛqui da ña̱. Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo bi ꞌmai ja ra ꞌrendo ne bi ꞌñutua ra seña ya ja̱ꞌi co rá ꞌyɛ pa da goꞌta yá ne, ne ya hinto bi ña̱. Ha nura cu Pablo bi ña̱ dega ebreo ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \c 22 \p \v 1 ―Núꞌahʉ ma cuꞌihʉ guí ꞌbahʉbʉ, ne núꞌahʉ gyá nda̱hʉ de ma nija̱hʉ, ꞌyøhʉ núna ma ga xiꞌahʉ pa gui pa̱hʉ te rá ꞌbɛ núꞌa̱ stá øtꞌe. \p \v 2 Ha nu mi ꞌyødeꞌʉ gue ra cu Pablo bi ña̱ca ebreo nguꞌʉ, maꞌna xi bi goꞌta yá ne, y nura cu Pablo bi ꞌñena: \p \v 3 ―Nuga drá xodyo nehe nguꞌahʉ, ne duá ꞌbʉi ja ra hnini Tarso de ra hai Cilicia, pe ja stá te de guecua Jerusale. Ne stá nxadi ja rá hmanda núꞌa̱ ra xahnate rá thuhu ra Gamalie. Y núꞌá̱ bi ꞌñutcagui xá hño te rí bønga rá ley ndu ma dadahʉ. Nza̱ntho xi stá pɛpabi Ajua̱ con gatho ma mʉi, ngu núꞌa̱ guí øthʉ nehe mapaya. \v 4 Nuga rá mʉdi ndrí ʉtsa núꞌʉ toꞌo mi camfri rá noya Ajua̱, asta ndí ho nehe. Ne ndí tsixa dega nthuꞌti ja ra fadi ya ꞌñøhø ne ya ꞌbɛhña̱. \v 5 Nura da̱nga nda̱ gá macja̱ ne numa nda̱hʉ de ma nija̱hʉ da za da ma̱nga núbya gue núꞌʉ́ bi ꞌraca nsɛqui co ꞌnara hɛꞌmi pa dá ha̱ꞌtsuahma̱ núꞌʉ ma mixodyohʉ de guehni Ndamasco pa da hñeꞌtiꞌʉ. Nuga ndrá mahma̱ pa guehni pa ma ga honga núꞌʉ xqui gamfri rá noya Ajua̱ pa ga tsi dega nthuꞌti nuua Jerusale pa dra castiga. \s1 Ra apostol Pablo mi pede de hanja bi gamfri \r (Hch. 9:1-19; 26:12-18) \p \v 6 Pe de ndí ne ra ꞌñu de ya ma ga tsønga Ndamasco ngu mi nde ma pa, ndá tha̱mfri bi gobgatho ꞌnara ñotꞌi xqui ꞌñe de mahetsꞌi y asta mri huɛxqui ntsꞌɛdi. \v 7 Nepʉ nuga dá tagui ne dá ø ꞌnara noya mi engagui: “Saulo, Saulo, ¿hanja guí hongui pa gui ꞌyøtca ra ntsꞌoꞌmʉi?” \v 8 Nepʉ nuga dá ambabi njaua: “¿Toꞌoꞌi, zi Hmu?” Nepʉ bi ꞌñengagui: “Nuga go gueque drá Jesu drá me Nasare. Ha nuꞌi guí hongui pa gui ꞌyøtcagui ra ntsꞌoꞌmʉi ngueꞌa̱ guí honi pa gui ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ toꞌo xa gamfrigui”, bi ꞌñengagui. \v 9 Nehe núꞌʉ ndrí ꞌñoꞌbe bi hyanda núꞌa̱ ra ñotꞌi nehe, ne xi bi ntsu. Pe nuꞌʉ́ himbi ꞌyøde núꞌa̱ ra noya bi zocagui. \v 10 Ha nuga dá ambi núꞌa̱ toꞌo bi zoqui ne dá embabi: “Ma zi Hmuꞌi, ¿te mahyoni ga øtꞌebya?” Ha nuꞌá̱ bi ꞌñengagui: “ꞌBai ne sigui ri ꞌñu pa grí ma Ndamasco. Ne ja guehni ma da siꞌani gatho núꞌa̱ mahyoni gui ꞌyøtꞌe.” \v 11 Y co núꞌa̱ ra ñotꞌiꞌa̱ bi jaqui dá ngoda ꞌbestho. Nepʉ núꞌʉ ndrí ꞌñoꞌbe go gueꞌʉ bi gʉncagui pa bi za dá tsønga Ndamasco. \p \v 12 Ne de guehni ja mi ꞌbʉhni ꞌnara ꞌñøhø rá thuhu ra Ananía, ne xi mi øtꞌa gatho núꞌa̱ ma̱nga ra ley, ne gatho núꞌʉ ma mixodyohʉ mbi ꞌbʉhni Ndamasco mi ña̱ xá hño de gueꞌa̱. \v 13 Y nuꞌá̱ bi ma bá cꞌa̱scagui, ne mi zøni bi ꞌñengagui njaua: “Zi cu Saulo, hña̱nga ri thandi maꞌnaꞌqui.” Ne ꞌbestho ra oraꞌa̱ bi za dá handa ra Ananía mi ꞌbahni. \v 14 Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌñengagui: “Ajua̱ núꞌa̱ mi xøcambeni ndu ma dadahʉ go gueꞌa̱ xqui huahnꞌaꞌi desde ra mʉdi pa gui pa̱tua rá pahaꞌa̱, ne pa gui hyandua rá Tꞌʉꞌa̱ núꞌa̱ toꞌo hingui tu ni ꞌnara tsꞌoqui, ne pa gui ꞌyøtua rá noyaꞌa̱ nu sta zoꞌaꞌi. \v 15 Ngueꞌa̱ go nuꞌi ma gui damajua̱ni ja gatho ya ja̱ꞌi habʉraza de núꞌa̱ xcá hyandi ne xcá ꞌyøde. \v 16 Xibya, ¿te rá ꞌbɛ guí tøꞌmi? Nxøni maha gui nxistehe, ne ꞌyapabi ra Zidada da punꞌa ri tsꞌoqui.” \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ hanja xqui ꞌbɛhna da zofo ya ja̱ꞌi hingyá xodyo \p \v 17 Nepʉ dá penga pa Jerusale ne dá cʉtꞌa ja ra nda̱nija̱ pa dá apabi Ajua̱, ne ja dá handini ꞌnara ntꞌudi ngu dega tꞌi. \v 18 Dá handa ra Zidada, ne bi ꞌñengagui: “Nxøni da̱ma pøni de guecua Jerusale, ngueꞌa̱ nuya ja̱ꞌi de guecua hinda ma da gamfriꞌi núꞌa̱ ma gui damajua̱ni de gueque.” \v 19 Hangue nuga dá embabi: “Ma zi Hmuꞌi, nuꞌʉ́ pa̱di xá hño gue nuga ndí cʉtꞌa mbo ja gatho ya nija̱, ne ndí tsixa fadi núꞌʉ toꞌo mi camfriꞌi ne ndí tsʉhni, ne ndí naꞌmbabi. \v 20 Ne nu mi mfanga rá ji ri hoga mɛfi ra cu Teba núꞌa̱ mi damajua̱ni de gueꞌe, nequi ndí ꞌbʉhni nehe, ne xi dá ho núꞌa̱ bi tꞌøꞌtuabiꞌa̱. Ne go ndí supabi yá dutu núꞌʉ ya hyote.” \v 21 Pe nura Zidada bi ꞌñengagui: “Grí ma, ngueꞌa̱ ma ga pɛnꞌa asta habʉ bí ꞌbʉ núꞌʉ hingyá xodyo pa gui zofoꞌʉ.” \s1 Ra apostol Pablo mi o ja yá ꞌyɛ ra da̱nga nda̱ gá soldado \p \v 22 Hønsɛ gueꞌʉ ya noya bi za bi ma̱nga ra cu Pablo, ngueꞌa̱ ra oraꞌa̱ bi mʉdi bi mafi gatho ya ja̱ꞌi ne mi ena njaua: \p ―¡Nuni dí ꞌñepi da tho ngueꞌa̱ ya hindi ꞌñepi da nte! \p \v 23 Ha nuya ja̱ꞌi mi mantho himi ne da goꞌta yá ne asta mi pantsꞌa yá dutu ne mi føta ya hai co yá cuɛ. \v 24 Nepʉ nura da̱nga nda̱ gá soldado bi manda da jotꞌa ra cu Pablo ja ra cuarte, ne bi manda dra fɛtꞌi pa da ma̱hma̱ te ma tsꞌoqui xqui ꞌyøtꞌe, pa njabʉ da ba̱di hanja mi pø yá cuɛ ya ja̱ꞌi con gueꞌa̱. \v 25 Pe nu mri tha̱tꞌa ra cu Pablo pa dra fɛtꞌi, nuꞌbʉ́ bi ꞌñembabi ꞌnara nda̱ gá soldado mi ꞌbahni: \p ―¿Ha gue xá hño gui fɛthʉ ꞌnara ꞌñøhø me Nroma nixi hinxcá pa̱hʉ ꞌmɛtꞌo ua xi xa ꞌyøtꞌa ꞌnara tsꞌoqui ua hina? \p \v 26 Ha nu mi ꞌyøde njabʉ ra nda̱ gá soldado, bi ma bá xipa ra da̱nga nda̱ gá soldado ne bi ꞌñembabi: \p ―Jamasu núꞌa̱ ma gui ꞌyøꞌtua núꞌa̱ ra ꞌñøhø, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ ra me Nroma. \p \v 27 Nepʉ ra da̱nga nda̱ gá soldado bi ma bá tsʉdi ra cu Pablo ne bi ꞌyambabi: \p ―¿Ha gue xi majua̱ni grá me Nroma? \p Ra cu Pablo bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ha̱ha̱, majua̱ni. \p \v 28 Nuꞌbʉ́ nura da̱nga nda̱ gá soldado bi ꞌñembabi njaua: \p ―Conque nuga xi dá jutꞌa ndunthi ra boja̱ pa bi za dá me Nroma. \p Ha nura cu Pablo bi ꞌñembabi: \p ―Pe nuga drá mengu desde dá ꞌbʉi. \p \v 29 Ne nu mi ꞌyøde njabʉ núꞌʉ toꞌo mi ma xa mɛthma̱ ra cu Pablo, núꞌʉ́ ꞌbestho bi ꞌuegue de gueꞌa̱. Ne ra da̱nga nda̱ gá soldado mi ba̱di gue xi majua̱ni mrá me Nroma, bi ntsu ngueꞌa̱ xqui manda dra tha̱tꞌi. \s1 Ra apostol Pablo mi ña̱ ja yá thandi ya hmuntsꞌa nda̱ gá xodyo \p \v 30 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ ra da̱nga nda̱ gá soldado bi ꞌyøtꞌe pa da nja ra nthanthya̱ pa da ba̱di hanja xqui ña̱pabi ya xodyo ra cu Pablo. Hangue bi manda da tha̱cua ya cadena núꞌʉ mi tha̱tꞌa ra cu Pablo ne bi zohna gatho ya nda̱ gá macja̱ ne gatho ya nda̱ gá xodyo pa da muntsꞌi. Nepʉ bri pønga ra cu Pablo ne bi ꞌbaꞌma ja yá thandiꞌʉ. \c 23 \p \v 1 Nuꞌbʉ́ ra cu Pablo bi hyanda gatho ya nda̱ gá xodyo xqui muntsꞌini ne bi ꞌñembabi: \p ―Ma cuꞌihʉ, nuga nza̱ntho stá ꞌbʉi xá hño ja rá thandi Ajua̱ co ma mfeni xá ntꞌaxi asta mapaya. \p \v 2 Nuꞌbʉ́ ra Ananía núꞌa̱ mrá da̱nga nda̱ gá macja̱ bi ꞌbɛpabi núꞌʉ mi ꞌbahni guetbʉ ra cu Pablo da mɛꞌtua rá ne. \v 3 Nuꞌbʉ́ nura cu Pablo bi ꞌñemba ra da̱nga nda̱ gá macja̱: \p ―¡Ajua̱ ma da ꞌraꞌa ri njuꞌti, nuꞌi ꞌnagrá yohmi! Pa gueꞌa̱ guí hupʉ gui ꞌyangagui te stá øtꞌe ngu ma̱nga ra ley. Nuꞌbʉ́, ¿hanja hinguí øtꞌe ngu ma̱nga ra ley, gue hønsɛ go grí manda da hnabgagui? \p \v 4 Ha nu maꞌra ya ja̱ꞌi mi ꞌbahni bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha gue njabʉ gui tha̱tuabi rá da̱nga macja̱ Ajua̱? \p \v 5 Nuꞌbʉ́ nura cu Pablo bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Ma cuꞌihʉ, nuga hinduí pa̱hma̱ha̱ ua go guehni ra da̱nga nda̱ gá macja̱. Stá pa̱hma̱ hinstá ma̱ njabʉ, ngueꞌa̱ ma̱nga ja ra Ma̱ca Tꞌofo njaua: “Oxqui ña̱maꞌñʉ de ni ꞌnari nda̱ de ja ri hnini.” \p \v 6 Nepʉ ra cu Pablo bi ba̱di gue ꞌra de gueꞌʉ myá saduceo, ha nu maꞌra myá fariseo. Hangue bi ꞌñenga ntsꞌɛdi: \p ―Ma cuꞌihʉ, nuga nequi drá fariseo ne drá tꞌʉ de ya fariseo. Hangue nubyá xuá tsꞌigagui pa guecua hønsɛ ngueꞌa̱ dí camfri gue ma da yopa nte núꞌʉ xa du. \p \v 7 Nu de mi ma̱nga njabʉ ra cu Pablo, ya fariseo ne ya saduceo bi mʉdi bi ntsanoyaꞌʉ, ne bi hyegue ꞌra ꞌnambʉ. \v 8 Ngueꞌa̱ nuya saduceo ena gue núꞌʉ xa du ya hinda ma da yopa nte, ne ena gue hingui ꞌbʉ ya ɛnxɛ, nixi ya nda̱hi. Pe nuya fariseo ha̱, camfri gue ma da yopa nte núꞌʉ xa du, ne camfri gue ꞌbʉi ya ɛnxɛ ne camfri gue ꞌbʉ ya nda̱hi. \v 9 Nepʉ xi bi mʉ ra mahniꞌʉ. Y nura oraꞌa̱ bi ꞌmai ꞌraya xahnate de ra ley núꞌʉ myá fariseo ne bi ꞌñena: \p ―Nuna ra ꞌñøhø hinte ma tsꞌoqui dí tsʉtuahʉ. Xiꞌbʉ xa zofo ꞌnara nda̱hi o ꞌnara ɛnxɛ, hingui tsa ga nøꞌtuahʉ rá tsꞌɛdi Ajua̱. \p \v 10 Ha nuꞌʉ́ co yá cuɛ xi mri mantho, hangue ra da̱nga nda̱ gá soldado xi bi ntsu ngueꞌa̱ mi hu rá mʉi gue núꞌʉ́ ma xa hyo ra cu Pablo. Hangue bi manda dua tsꞌi ya soldado pa da zica ra cu Pablo de ja yá ꞌyɛ ya xodyo, ne bi yopa zixa ja ra cuarte. \p \v 11 Y nu mi nxuui ra Zidada bi zofo ra cu Pablo ne bi ꞌñembabi: \p ―Pablo, oxqui ntsu, ngueꞌa̱ ngu xcá damajua̱ni de gueque nuua Jerusale, njabʉ ma grí damajua̱ni de gueque nuni Nroma nehe. \s1 Yá ncontra ra apostol Pablo bi ꞌyøtꞌa ꞌnara cohiꞌʉ pa da hyohma̱ꞌa̱ \p \v 12 Ha nurá hyaxꞌa̱ ꞌraya xodyo bi go ꞌnara cohi pa da hyohma̱ ra cu Pablo. Bi hñutsꞌi gue hinda ñuni nixi da ntsithe asta hinda ꞌyøtꞌe núꞌa̱ xqui ꞌyɛꞌmbabiꞌʉ. \v 13 Mi thogui ñote ya ꞌñøhø núꞌʉ toꞌo xqui mɛꞌtsa núꞌa̱ ra cohiꞌa̱. \v 14 ꞌMɛtꞌo bi ma bá cꞌa̱ꞌtsa ya nda̱ gá macja̱ ne yá nda̱xjua nda̱ ya xodyo, ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Nuje stá cohe ꞌnara cohi xá ntsꞌuni gue hinte ma ga tsihe asta hinga hohe ra Pablo. \v 15 Ha nubyá nuꞌahʉ ne maꞌra ya nda̱ de ma hmuntsꞌa nda̱hʉ ꞌyaphʉ ra da̱nga nda̱ gá soldado gue rixudi dua tsinꞌahʉꞌa̱ ja ri thandihʉ. Gui ꞌñemfʉ gue guí ne gui pa̱hʉ xá hño de núꞌa̱ xa ꞌyøtꞌa̱. Ha nuje ma xi ga acje pa ga hohe ante da zøhø de guecua. \p \v 16 Pe nu ꞌnará ꞌbɛdatsi ra cu Pablo bi ba̱di gue mi tꞌɛcua rá tio, hangue ꞌbestho bi ma bá xipabi ja ra cuarte. \v 17 Nuꞌbʉ́ nura cu Pablo bi zohna ꞌna de ya nda̱ gá soldado ne bi ꞌñembabi: \p ―Tsiꞌtsua ra da̱nga nda̱ gá soldado nuna tsꞌʉntꞌʉna̱, ngueꞌa̱ ha̱ ꞌraya noya da xipabi. \p \v 18 Hangue nura nda̱ bi ziꞌtsua ra da̱nga nda̱ núꞌa̱ ra tsꞌʉntꞌʉ, ne bi ꞌñembabi: \p ―Núꞌa̱ ra Pablo ofadi bi zoncagui pa duá tsinꞌa nuna tsꞌʉntꞌʉ ngueꞌa̱ ne da xiꞌaꞌi ꞌraya noya ꞌna̱. \p \v 19 Nuꞌbʉ́ nura da̱nga nda̱ gá soldado bi mipa rá ꞌyɛ ra tsꞌʉntꞌʉ ne bi zixa ꞌnambʉ pa bá ambasɛ ne bi ꞌñembi: \p ―¿Te ꞌmɛ guí ne gui xicagui? \p \v 20 Ha núꞌa̱ ra tsꞌʉntꞌʉ bi ꞌñembabi: \p ―Ya xodyo xa ꞌyøtꞌa ꞌnara cohi gue ma da ꞌyaꞌaꞌi ra favo gui pɛmpa ra Pablo rixudi ja yá thandi yá hmuntsꞌa nda̱ꞌʉ, ne ma da ꞌñeñꞌaꞌi gue nuꞌʉ́ ne da ba̱di xá hño núꞌa̱ te xa ꞌyøtꞌe. \v 21 Pe oxqui camfri núꞌa̱ da xiꞌaꞌʉ, ngueꞌa̱ ngu ñote ya ꞌñøhø acate, ne xa ma̱ gue hinda ñuni nixi da ntsithe asta hinda hyo ra Pablo. Nubyá nuꞌʉ́ hønsɛ tøꞌmtho núꞌa̱ go gui ma̱ngue. \p \v 22 Nepʉ nura da̱nga nda̱ bi ꞌñehui núꞌa̱ ra tsꞌʉntꞌʉ ne bi hyuꞌmba ra hña̱ ne bi ꞌñembi: \p ―Oto xqui xipabi de núꞌa̱ gá xicagui. \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌbɛhni pa ja ra nda̱ Feli \p \v 23 Hangue nura da̱nga nda̱ bi zohna yoho ya nda̱ gá soldado ne bi ꞌbɛpabi gue da hñoqui co yo nthebe ya soldado dega ꞌñoua, ne má hñuꞌrate ma ꞌrɛtꞌa ya soldado dega ntøgue, ne má yo nthebe ya soldado co ya lansa, pa da maꞌʉ ja ra hnini Cesarea nzʉnga gʉto nxuui. \v 24 Nehe bi manda gue da tꞌumbabi ꞌna yoho ya fani ra cu Pablo pa da ma ntøgue, ne da tsꞌitsꞌi, pe xi dra su xá hño pa dra dapabi ra Feli núꞌa̱ mrá nda̱ ja ra hai Cilicia. \v 25 Nehe bi tꞌumba ꞌnara tꞌofo ya nda̱ gá soldado pa da umba ra nda̱ Feli, habʉ mi enga njaua: \p \v 26 “Núga drá Claudio Lisia, dí zɛnguaꞌi, nuꞌi hoga nda̱ Feli. \v 27 Nuna ra ꞌñøhø rá thuhu ra Pablo bi gʉ ya xodyo ne mi ma da hyohma̱. Pe nuga dá pa̱di gue ra me Nroma, hangue dá ña̱niga co ma soldado. \v 28 Nuga ndí ne ga pa̱di hanja mi ña̱pabiꞌʉ, hangue dá tsixhe ja yá thandi yá hmuntsꞌa nda̱ꞌʉ. \v 29 Ne núꞌa̱ dá pa̱di gue mi ña̱pabi de yá leysɛꞌʉ, hingo te xqui ꞌyøtꞌe de ma leyhʉ pa xa tho nixi pa xa jothma̱ fadi. \v 30 Pe nuga bi sicagui gue nuya xodyo mi ne xa ꞌyaqui pa xa hyohma̱ꞌʉ, hangue ꞌbestho dá pɛnꞌabʉꞌa̱. Ne dá xipabi núꞌʉ toꞌo ri ña̱pabi gue da ña̱pabi ja ri thandi núꞌa̱ xa ꞌyøtꞌe. Gueꞌa̱ mi ja te ga xiꞌaꞌi. Nzɛnguathohʉ.” \p \v 31 Nuꞌbʉ́ ya soldado bi ꞌyøtꞌa ngu núꞌa̱ bri ꞌbɛpabi, bi zixa ra cu Pablo dega xuui asta ja ra hnini Antipatri. \v 32 Ha nurá hyaxꞌa̱ ya soldado núꞌʉ mi ꞌñoua bi menga pa ja ra cuarte, ha núꞌʉ mi pa ntøgue bi thoguiui ra cu Pablo. \v 33 Ha nu mi zønga Cesarea bi tꞌumba ra tꞌofo ra nda̱ Feli, ne ra cu Pablo bi tꞌɛntꞌua ja rá ꞌyɛꞌa̱. \v 34 Ha mi uadi bi hñeꞌta núꞌa̱ ra tꞌofo ra Feli bi ꞌyambabi habʉ mrá mengu. Ha nu mi xipabi gue mrá me Cilicia, \v 35 nuꞌbʉ́ bi ꞌñembabi: \p ―Ma ga ø te gui ma̱ nu sta ꞌñepʉ núꞌʉ toꞌo ri ña̱pꞌaꞌi. \p Nepʉ bi manda gue dra su xá hño ja núꞌa̱ ra ngu habʉ mi ja rá tsꞌʉtbi ra nda̱ Erode. \c 24 \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌmai ja rá thandi ra nda̱ Feli \p \v 1 De ya mi pɛꞌtsa cʉtꞌa ma pa mi ꞌbʉhni ra cu Pablo nuni Cesarea, bi zønga ra da̱nga nda̱ gá macja̱ núꞌa̱ mrá thuhu ra Ananía co ꞌrayá nda̱xjua nda̱ ya xodyo, ne mi ꞌñouiꞌʉ ꞌnara pønjya̱ mrá thuhu ra Tértulo, bi zøñꞌʉ pa da ña̱pa ra cu Pablo ja ra nda̱ Feli. \v 2 Nepʉ bá tsꞌi ra cu Pablo pa bi nja ra nthanthya̱ ja rá thandi ra Feli, y ra Tértulo bi mʉdi bi ña̱te ne bi ꞌñembabi ra Feli: \p ―Dí jama̱diꞌihe, ma hoga nda̱ꞌihe, ngueꞌa̱ stá pɛꞌtshe ꞌnara hogaꞌmʉi ne hinto stá ntuñhe. Po ri da̱nga mfatsꞌigue xa ꞌmʉi xá hño ma hninihe. \v 3 Gatho nuya ya hño xcá ꞌyøtꞌe de guecua ne habʉraza, guehna ꞌnara da̱nga jama̱di dí ꞌraꞌahe, núꞌi ma zi hoga nda̱ꞌi Feli. \v 4 Pe pa hinga ha̱cꞌahe ri ꞌbɛfi, dí ba̱nteꞌihe gui øtca ra favo gui hñuxa ntꞌøde ꞌna zi ora de núna ma ga xiꞌahe. \v 5 Nuje stá hanthe gue nuna ꞌñøhøni gue nuyá noya ma̱ ꞌñena ꞌnara hñeni teste, ne xa ꞌño habʉraza xa heca ya xodyo, ne dí pa̱he gue go guehni ꞌnara nda̱ de núꞌa̱ ra hmuntsꞌi rá thuhu nasareno. \v 6 Nuní mi ne xa tsꞌonga ma nija̱he ngueꞌa̱ ya mi tsixa ꞌraya ja̱ꞌi hingyá xodyo. Hangue nuje dá jʉhe ne ndí ne stá nhyanthya̱he con gueꞌa̱ ngu núꞌa̱ ma̱nga ma leyhe. \v 7 Pe nura da̱nga nda̱ gá soldado rá thuhu ra Lisia bi yʉtꞌa madetho de guecje, ne bi ja bi zingahe nuna ra ꞌñøhø. \v 8 Nepʉ nuꞌá̱ bi ma̱ gue núꞌʉ toꞌo mi ne da ña̱pa nuna ra ꞌñøhø gue da ꞌñehe pa guecua pa da e da ngaste con gueꞌe. Nuꞌi go da za gui ꞌyambasɛ pa gui pa̱di hanja dí ña̱phe. \p \v 9 Gatho núꞌʉ ya xodyo mi ꞌbʉhni mi eñꞌʉ gue xi majua̱ni núꞌa̱ mi ma̱nga ra Tértulo. \v 10 Nepʉ nura Feli bi ꞌñutua ra seña ra cu Pablo gue da ña̱, hangue nura cu Pablo bi mʉdi bi ña̱ ne bi ꞌñena: \p ―Con gatho ra paha ma ga ma̱ ja ri thandi núꞌa̱ te stá øtꞌe, ngueꞌa̱ dí pa̱di gue ya øtꞌa ndunthi ya jɛya grá nda̱ de nuna hninina̱. \v 11 Da za gui ꞌñani pa gui pa̱di gue nuga ja øtꞌa ꞌrɛtꞌamayoho ma pa dá tsønga de guehni Jerusale pa ga xøcambeni Ajua̱. \v 12 Ne hinto xa zʉcagui toꞌo dí ntsanoyaꞌbe nixi toꞌo xa zʉqui dí ʉꞌta ya ja̱ꞌi ja ra nda̱nija̱, nixi ja maꞌra ya nija̱, nixi ja ra hnini. \v 13 Nuyʉ ya ja̱ꞌi hingui tsa da xitca ma hmi de núꞌa̱ te gra ña̱pcagui. \v 14 Nuga ma xi ga xiꞌaꞌi núꞌa̱ majua̱ni. Nuga dí pɛpabi nu Ajua̱ núꞌa̱ mi pɛpa ndu ma dada, ne drí dɛna ꞌnara ꞌraꞌyo jamfri núꞌa̱ ma̱nyʉ gue hinga majua̱ni. Pe nehe nuga dí camfri gatho núꞌa̱ xa tꞌofo ja rá ley ra Moise, ne núꞌa̱ bi ꞌyofo maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱. \v 15 Nuga dí camfri nehe ngu camfriyʉ gue Ajua̱ da ꞌyøtꞌe pa da yopa nte núꞌʉ xa du, ngu ya hoja̱ꞌi ngu ya tsꞌoꞌmʉi. \v 16 Hangue nza̱ntho stá øtꞌa ra tsꞌɛdi ga ꞌbʉi xá hño co ꞌnara hoga mfeni ja rá thandi Ajua̱ ne ja yá thandi ya ja̱ꞌi. \p \v 17 Øtꞌa ꞌraya jɛya ndí ꞌyo ja maꞌra ya hai, ne duá yopa penga nuua ma hai pa ga umba ꞌnara mfatsꞌi ya hyoya ne ga unga ma hña̱ꞌti. \v 18 Guehna ndí øtꞌa ja ra nda̱nija̱ ha bi zø ꞌraya xodyo ya me Asia, ne ja bi zʉcni ya stí nxʉqui ngu yá nza̱i ma ja̱ꞌihe, hingue bi zʉcni co ꞌnara hmuntsja̱ꞌi ndí ʉꞌti pa da ñʉntsꞌi. \v 19 ꞌBʉ núꞌʉ ya xodyo me Asia xa zʉcagui gra øtꞌa ꞌnara tsꞌocate, nuꞌbʉ́ go guehma̱ꞌʉ di ña̱pcagui, hingo nuyʉ. \v 20 Dá ma̱nga núyʉ ua bi zʉtca ꞌnara tsꞌocate núꞌbʉ dá ꞌba ja yá thandiyʉ ne ja yá thandi maꞌra ya nda̱ de ra hmuntsꞌa nda̱ gá xodyo. \v 21 Hønsɛ nuꞌa̱ dá ma̱ ja yá thandiyʉ dá ena njaua: “Nubya xcá ña̱pcaguihʉ hønsɛ ngueꞌa̱ dí camfri gue ma da yopa nte núꞌʉ xa du.” \p \v 22 Ra Feli ya mi pa̱di xá hño de yá jamfri núꞌʉ toꞌo xqui gamfri ra Zidada Jesucristo. Y nuꞌá̱ bi zoguitho njabʉ de núꞌa̱ mi ma̱ñꞌʉ, ne bi ꞌñena: \p ―Nu sta zøhø ra da̱nga nda̱ gá soldado ra Lisia gueꞌbʉ ma ga yopa øthʉ ra nthanthya̱ pa ga pa̱di xá hño de núꞌa̱ guí ma̱ñhʉ. \p \v 23 Nepʉ ra Feli bi ꞌbɛpabi ꞌnara nda̱ gá soldado gue da su ra cu Pablo mbo ra fadi, ne da umba nsɛqui núꞌʉ yá ja̱ꞌiꞌa̱ da cꞌa̱ꞌtsi ne da umbi núꞌa̱ te da hyoñꞌa̱. \p \v 24 Nepʉ ya xqui tho ꞌraya pa, bi yopa zøhø ra nda̱ Feli mri ꞌñoui rá ꞌbɛhña̱ mrá thuhu ra Drusila ne mrá xodyo. Y ra Feli bi manda bi tsꞌiꞌtsua ra cu Pablo pa bi ꞌyødeꞌʉ bi ña̱ de rá noya ra Zidada Jesucristo. \v 25 Pe nu mi mʉdi bi ma̱nga ra cu Pablo ndaꞌa̱ ri ho Ajua̱ ga øthʉ ne ga nsuhʉ pa hinga øthʉ ya tsꞌoqui, ne ma̱nga Ajua̱ gue ma da hña̱ꞌmba nguɛnda ya ja̱ꞌi de rá nga̱tsꞌi ra pa, nuꞌbʉ́ nura oraꞌa̱ ra Feli bi ntsu, ne bi ꞌñembabi: \p ―Grí mahma̱, ne nu sta ꞌñotho ma ꞌbɛfi ga yopa zoꞌaꞌi pa da za ga ña̱hʉ xá hño. \p \v 26 Mi hu rá mʉi ra Feli gue ra cu Pablo mi ma da umba ra boja̱ pa da hyɛgui, hangue ja guetbʉ mi zohni pa mi ña̱ui. \v 27 Rá yo njɛya bi bønga ra Feli dega nda̱, ne go bi gohi ra Porcio Festo. Nura Feli hinhyaꞌmʉ bi hyɛgui ra cu Pablo ngueꞌa̱ mi ne da gohi xá hño co ya xodyo. \c 25 \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌmai ja rá thandi ra nda̱ Festo \p \v 1 Ha nu mi zønga ra Festo nuni Cesarea pa da ꞌmʉi dega nda̱, rá hñupaꞌa̱ bi ma pa Jerusale. \v 2 Ne de guehni nuya nda̱ gá macja̱ ne maꞌra ya nda̱ gá xodyo bi ma bá cꞌa̱ꞌtsi pa bi xipabi núꞌa̱ xqui ꞌyøtꞌa ra cu Pablo. \v 3 Y nuꞌʉ́ bi ꞌyapa ra favo gue da manda da tsꞌi ra cu Pablo pa Jerusale, ngueꞌa̱ nuꞌʉ́ bi benga maꞌnaꞌqui xa daca ja ra ꞌñu pa xa hyo. \v 4 Pe nura Festo bi da̱tuabiꞌʉ ne bi xipi gue nura Pablo ja da gotritho ja ra fadi Cesarea, cabʉ nuꞌá̱ ꞌbestho mi ma da mengui pa guehni. \v 5 Ne bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Dí xiꞌahʉ ꞌbʉ ꞌra de gueꞌahʉ guí ne ga maha, maha pa ja grí xicjʉni ꞌbʉ te xa ꞌyøtꞌa núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱. \p \v 6 Ra Festo bi ꞌmʉ Jerusale hønsɛ ngu hña̱to ma pa o ꞌrɛtꞌa ma pa, ne bi menga pa Cesarea. Ne rá hyaxꞌa̱ bi gʉ rá hudi ne bi manda da tsꞌiꞌtsua ra cu Pablo. \v 7 Nepʉ de mi yʉtꞌa ra cu Pablo de habʉ mi hudi ra nda̱, nuya xodyo xqui ꞌñehe de Jerusale bi ꞌyøtꞌa ꞌnara nthetsꞌi habʉ mi ꞌbaiꞌa̱, ne bi ña̱pabi de ndunthi ya nthøsthai, pe hinte bi tsꞌʉtuabiꞌa̱. \v 8 Ha nura cu Pablo bi mʉdi bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Nuga hinstá tsꞌocuabi yá ley nuyʉ ma cu ya xodyo, nixi stá tsꞌonga ma nija̱he, nixi hinte stá tsꞌocuabi ra Cesa núꞌa̱ ma nda̱hʉ Nroma. \p \v 9 Pe nura Festo mi ne da gohi xá hño co ya xodyo, hangue bi ꞌyambabi ra cu Pablo ne bi ꞌñembabi: \p ―¿Ha guí ne ga maha pa Jerusale pa ja grá xʉcꞌani ra uɛnda de núꞌa̱ xcá ꞌyøtꞌe? \p \v 10 Nuꞌbʉ́ nura cu Pablo bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Pøde hina, ngueꞌa̱ dí ꞌbʉcua ja rá thandi ra tsꞌʉtbi de ma nda̱hʉ Nroma, ne ja guecua mahyoni ga nhyanthya̱ꞌbe núyʉ toꞌo ña̱pqui. Y ngu guí pa̱di gue nuga hinte stá tsꞌocua ma mixodyoꞌbe. \v 11 Nuꞌbʉ stá øtꞌa ꞌnara da̱nga tsꞌocate ne rí ꞌñepcagui da thogagui, da za. Nuga hindí tsu ma du. Pe nuꞌbʉ hinga majua̱ni de núꞌa̱ ña̱pcaguiyʉ, ni ꞌna hingui pɛꞌtsa ra nsɛqui da ꞌyɛntcꞌa ja yá ꞌyɛ ya xodyo. Nuga dí adi gue numa da̱nga nda̱hʉ ra Cesa de Nroma go gueꞌa̱ da hña̱bga nguɛnda ua xi stá øtꞌa ꞌnara tsꞌocate ua hina. \p \v 12 Nuꞌbʉ́ nura Festo bi ña̱ui rayá mfatsꞌi, nepʉ bi ꞌñembabi ra cu Pablo: \p ―Nuꞌi xcá ꞌyadi gue ma dí hña̱pꞌa nguɛnda ra nda̱ Cesa de Nroma de núꞌa̱ xcá ꞌyøtꞌe, hangue nubyá ma gui ma pa guehni. \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌmai ja rá thandi ra nda̱ Agripa \p \v 13 Nepʉ de ya xqui thogui ꞌraya pa, maꞌna ra nda̱ rá thuhu Agripa bi mɛui rá ꞌbɛhña̱ núꞌa̱ mrá thuhu ra Berenice, ne bi ma pa Cesarea pa bá zɛngua ra nda̱ Festo. \v 14 Ne bá ꞌbʉ de guehni ndunthi ya pa. Y nura Festo bi metuabi ra nda̱ Agripa de ra cu Pablo, ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuua jotꞌa ja ra fadi ꞌnara ꞌñøhø bi zogui ra Feli. \v 15 De duá ꞌbʉhni Jerusale ꞌraya nda̱ gá macja̱ ne ꞌrayá nda̱xjua nda̱ ya xodyo bi ma bí ña̱teꞌʉ ne bi xicagui te xqui ꞌyøtꞌa̱, ne mi adiꞌʉ gue stá manda xa tho. \v 16 Pe nuga dá embabiꞌʉ gue ra tsꞌʉtbi de Nroma hingrá nza̱i da hyo ꞌnara ja̱ꞌi ꞌbʉ hinxa nhyanthya̱thoui núꞌa̱ toꞌo xa ña̱pabi. \v 17 Hangue ngu dá tsøheua núꞌʉ ya ꞌñøhø de Jerusale, rá hyaxꞌa̱ dá hudi ja ma hudi, ne dá manda dua tsꞌi núꞌa̱ ra ꞌñøhø. \v 18 Pe núꞌʉ toꞌo mi ña̱pabi hinte bi ma̱ de gue núꞌa̱ ndí beni. Ngueꞌa̱ nuga ndí beni gue nuꞌá̱ mi tsꞌoca ma leyhʉ de Nroma. \v 19 Pe hina, hønsɛ nuꞌa̱ mi ña̱teꞌʉ, por nuyá jamfri pɛꞌtsasɛꞌʉ, ne bi ma̱ de ꞌnara ꞌñøhø rá thuhu ra Jesu ma̱ñꞌʉ gue xa du, pe nura Pablo ena gue bi yopa nte ꞌna̱. \v 20 Ha nuga hinduí pa̱dihma̱ te ga øtꞌe con gueꞌʉ, hangue dá ambabi ra Pablo ꞌbʉ mi nehma̱ xa ma pa Jerusale pa ja xuá tha̱ꞌmbani nguɛnda de núꞌa̱ mi hña̱pabi. \v 21 Pe nuꞌá̱ bi ꞌyadi gue go da hña̱ꞌmba nguɛnda ma nda̱hʉ ra Augusto Cesa, hangue dá manda da gohitho ja ra fadi asta hinga pɛhna ja ma nda̱hʉ Nroma. \p \v 22 Nepʉ ra nda̱ Agripa bi ꞌñembabi ra Festo: \p ―Nequi dí ne ga øde te rá ꞌbɛꞌa̱ ma̱nga núꞌa̱ ra ꞌñøhøꞌa̱. \p Nuꞌbʉ́ ra Festo bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ́ ꞌbestho rixudi ma gui ꞌyøde te ꞌbɛ da ma̱. \p \v 23 Hangue nurá hyaxꞌa̱ ra Agripa ne ra Berenice bi zøhø bi yʉtꞌa co ndunthi ra nsu ja ra tsꞌʉtbi, nehe mi ꞌñoui maꞌra ya nda̱ de ra hnini ne ya nda̱ gá soldado. Nepʉ ra Festo bi manda da tsꞌiꞌtsua ra cu Pablo. \v 24 Nepʉ bi ꞌñena: \p ―Ma nda̱ꞌihe Agripa, ne gathoꞌihʉ guí ꞌbʉhʉua con guecje, xi ꞌbʉcua nuna ra ꞌñøhø xi xa ña̱maꞌñʉ ya xodyo de guehni nuni Jerusale ne de guecua Cesarea, ne hingui tsaya xicaguiꞌʉ gue mahyoni ga manda da tho. \v 25 Pe nuga hinstá tsʉtuabini ni ꞌnara tsꞌoqui pa da za ga manda da tho. Y nuni xa ꞌyadisɛ gue da ma pa nuni ja ma nda̱hʉ Augusto Cesa pa go da hña̱ꞌmbasɛ ra uɛnda, hangue stá beni maꞌna xá hño ga pɛmpabiꞌa̱. \v 26 Ha nuga hindí pa̱di te ma noya ga ofo pa ga pɛmpa ma nda̱hʉ Nroma, hangue stuá tsinꞌa ja ri thandi, ma nda̱ꞌihe Agripa, ne ja ri thandihʉ gatho núꞌahʉ guí ꞌbʉhʉua, pa gui ꞌyamfʉ tsꞌʉ te xa ꞌyøtꞌe pa gui xicaguihʉ te ma noya da za ga pɛmpabi ma nda̱hʉ. \v 27 Ngueꞌa̱ nuga dí beni gue hindí ꞌñepi ga pɛhna ꞌnara tsꞌa̱hni ja ma nda̱hʉ Cesa ꞌbʉ hindí pɛhna ra noya hanja xa hña̱pabi. \c 26 \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ de rá jamfri ja rá thandi ra nda̱ Agripa \p \v 1 Nepʉ ra nda̱ Agripa bi ꞌñembabi ra cu Pablo: \p ―Dí ꞌraꞌa nsɛqui gui ma̱ hanja xa hña̱pꞌaꞌi. \p Hangue nura cu Pablo bi ꞌñena: \p \v 2 ―Con gatho ma paha ma hoga nda̱ꞌi Agripa ma ga xiꞌaꞌi hanja ña̱pcagui núꞌʉ ꞌra de ma mixodyohʉ. \v 3 Ne drí johya ngueꞌa̱ nuꞌi guí pa̱di xá hño gatho ma nza̱ihʉ nújʉ dyá xodyohʉ, nehe guí pa̱di de gatho núꞌa̱ te dí ma̱ñhʉ. Hangue nuga drí ba̱nteꞌi gui ꞌyøde gatho núna ma ga ma̱. \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ de rá ꞌmʉi ante da gamfri \p \v 4 Gatho ya xodyo xa ba̱tca ma ꞌmʉi desde núꞌbʉ ndrá notsi, núꞌbʉ ndí ꞌbʉꞌbe ma ja̱ꞌi ja ma hai ne ja ndá ehe Jerusale. \v 5 Neꞌʉ nehe pa̱di xá hño ne tsa da ma̱ ꞌbʉ go da neꞌʉ gue desde ndí tsꞌʉntꞌʉ stá ꞌyo xá hño ja ma jamfrihʉ ngueꞌa̱ ndrá fariseo, ne guí pa̱di gue nuya fariseo maꞌna øꞌtua rá ley ra Moise que gatho maꞌra ma mixodyohʉ. \v 6 Nubya xa tsꞌa̱ncagui de guecua ja ra tsꞌʉtbi hønsɛ ngueꞌa̱ dí camfri gue ma da yopa nte núꞌʉ xa du ngu núꞌa̱ xqui ña̱ꞌtua Ajua̱ núꞌʉ ndu ma dadahʉ. \v 7 Hangue gatho ma mixodyohʉ tøꞌmi da hña̱nga núꞌa̱ ra hña̱ꞌtiꞌa̱, ne nza̱ntho ri xøcambeni Ajua̱ ne pɛpabi ma pa ra xuui. Nuna guehna dí tøꞌmi nehe, ma hoga nda̱ꞌi Agripa, y hangue por gueꞌa̱ xa ña̱pcaguiꞌʉ. \v 8 ¿Hanja hinguí camfrihʉ gue Ajua̱ ma da japi da yopa nte núꞌʉ xa du? \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ de rá ntsꞌoꞌmʉisɛ co ya gamfri \p \v 9 Nequi nehe rá mʉdi ndí benga ndunthi ya tsꞌomfeni pa ga øꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ toꞌo mi camfri ra Jesu núꞌa̱ mrá me Nasare. \v 10 Y njabʉ dá øtꞌe nuni Jerusale. Stí pønga ra nsɛqui ja ya nda̱ gá macja̱ pa ndí jʉ ndunthi ya gamfri pa ndí cotꞌa fadi, ne dá tha̱di gue ha̱ da tho ꞌra de gueꞌʉ. \v 11 Ne ndunthi ꞌmiꞌqui ndí castiga ntsꞌɛdi ya gamfri ja yá nija̱ ma mixodyohʉ pa ndrí japi da ncøni de yá jamfri xqui mɛꞌtsi. Ne xi ndí ncuɛ con gueꞌʉ ne ndí pa ja maꞌra ya hnini yabʉ pa nduí honi pa ga øꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi. \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱ maꞌnaꞌqui de hanja bi ñobri de yá tsꞌoqui \r (Hch. 9:1-19; 22:6-16) \p \v 12 Hangue gueꞌa̱ ndrá mahma̱ Ndamasco ngueꞌa̱ ya stí pønga ra nsɛqui ja ya nda̱ gá macja̱ ne xqui ꞌraca ra tsꞌɛdi pa ga jʉ ga cotꞌa fadi ya gamfri. \v 13 Pe dí xiꞌaꞌi ma nda̱ꞌi, nu ja ra ꞌñu ngu mi nde ma pa, nura oraꞌa̱ dá handi bi gobgatho ꞌnara ñotꞌi mahyɛgui co núꞌʉ toꞌo ndrí ꞌñoꞌbe, y nura ñotꞌiꞌa̱ maꞌna mi tsɛdi que ra hyadi. \v 14 Nepʉ ra oraꞌa̱ dá taguihe gatho, y nuga dá øde ꞌnara noya bi ña̱ca ebreo ne bi ꞌñengagui: “Saulo, Saulo, ¿hanja guí hongui pa gui ꞌyøtca ra ntsꞌoꞌmʉi? Nuꞌi grí ꞌñʉnsɛhɛ, guí nja ngu ra nda̱mfri ora tica ra nsʉmboi.” \v 15 Nepʉ nuga dá embabi: “¿Toꞌoꞌi, zi Hmu?” Nuꞌbʉ́ nuꞌá̱ bi ꞌñengagui: “Nuga go gueque drá Jesu. Ha nuꞌi guí hongui pa gui ꞌyøtca ra ntsꞌoꞌmʉi ngueꞌa̱ guí honi pa gui ꞌyøꞌtua ra ntsꞌoꞌmʉi núꞌʉ toꞌo xa gamfrigui. \v 16 Nubyá nangui ne ꞌbai, ngueꞌa̱ nuga go stá zoꞌi y go stá huanꞌaꞌi pa gui pɛpcagui, ne pa gui damajua̱ni ja ya ja̱ꞌi de núꞌa̱ xcá hyandibya ne de núꞌa̱ ma ga uꞌtꞌaꞌi ꞌmɛfa. \v 17 Nuga go ma ga ña̱ñꞌaꞌi de ja yá ꞌyɛ ya xodyo ne de núꞌʉ hingyá xodyo nuni habʉ dí pɛñꞌaꞌi gui ma. \v 18 Nuni ja guehni ma gui zofo ya ja̱ꞌi pa da pata yá mfeni pa da ꞌño ja ra ma̱ca ñotꞌi, ne ya hinda sigui da ꞌño ja ra ꞌbɛxuui. Ne gui xipꞌʉ da ꞌuegue de ja yá tsꞌoꞌbɛfi ra Satá, ne da mɛpabi Ajua̱ ma Dada, ne da gamfrigui pa da hña̱nga ra mpumbi de yá tsꞌoqui, ne pa dyá mɛtigui ngu gatho núꞌʉ maꞌra xa ntꞌaxca yá mfeni ngueꞌa̱ xa gamfrigui.” Njaua guehna bi xicagui ra Zidada. \s1 Ra apostol Pablo himrá tsꞌoꞌyøde de rá noya ra Zidada \p \v 19 Hangue njabʉ, ma nda̱ꞌi Agripa, hindá ntsꞌoꞌyøde de núꞌa̱ dá øde de mahetsꞌi. \v 20 Hangue dá fʉdi dá zofo ya ja̱ꞌi ꞌbestho de guehni Ndamasco, nepʉ dá ma pa Jerusale ne gatho ja maꞌra ya hnini Judea. Ne dá ma nehe habʉ bí ꞌbʉ núꞌʉ hingyá xodyo, dá zofo gue da ñobriꞌʉ de yá tsꞌoqui ne da gamfri Ajua̱, ne da ꞌyøtꞌa núꞌa̱ xá hño pa da hnequi gue majua̱ni xa pata yá ꞌmʉi. \v 21 Y hangue por guehna ma mixodyohʉ bi gʉgagui ja ra nda̱nija̱ ne mi ne xa hyogagui. \v 22 Pe co rá mfatsꞌi Ajua̱ asta nubya dí siguitho dí zofo núꞌʉ ja yá nsu ne núꞌʉ otho yá nsu. Y nuga nza̱ntho dí ma̱ ngu núꞌa̱ bi ma̱nga ra Moise ne maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱ de núꞌa̱ mi pɛꞌtsi da nja. \v 23 Nuꞌʉ́ mi ma̱ gue ra Cristo núꞌa̱ xqui hñuxa Ajua̱ pa da nda̱, mi pɛꞌtsi te da thogui ndunthi ya tsꞌothogui asta hinda tho. Pe ꞌmɛfa de rá duꞌa̱ go gueꞌa̱ rá mʉdi mi pɛꞌtsi da yopa nte de ra du. Ne go gueꞌa̱ mi ma da xipa ya xodyo ne núꞌʉ hingyá xodyo de núꞌa̱ ra ꞌraꞌyo te da umbi, ne nura ꞌraꞌyo teꞌa̱ nja ngu ꞌnara ñotꞌi ri yotꞌiꞌʉ. \s1 Ra apostol Pablo bi zofo ra nda̱ Agripa \p \v 24 Y nu mi ma̱nga njaua ra cu Pablo pa bi ma̱ hanja xqui hña̱pi, ra oraꞌa̱ ra Festo bi ña̱ ntsꞌɛdi ne bi ꞌñembabi: \p ―¡Asta xcá ꞌbɛ ri mfeni, Pablo! Ngueꞌa̱ oda ri mfeni de ya hɛꞌmi xcá hñeꞌti, hangue xcá ꞌbɛ ri mfeni. \p \v 25 Pe nura cu Pablo bi da̱di ne bi ꞌñembabi: \p ―Hinstá ꞌbɛ ma mfeni, ma hoga nda̱ꞌi Festo, ngueꞌa̱ nuga dí ma̱nga núꞌa̱ majua̱ni. \v 26 Nuni ra nda̱ Agripa, nehni pa̱di xá hño de núꞌa̱ dí ma̱, hangue nuga hindí tsu ga ña̱ ja rá thandini. Dí pa̱di xá hño gue nuní ya xa unga nguɛnda de gatho núna dí ma̱, ngueꞌa̱ hinxa tꞌøtꞌe mantꞌa̱gui. \v 27 Ma zi hoga nda̱ꞌi Agripa, ¿ha guí camfri núꞌa̱ bi ma̱nga yá ꞌmɛhni Ajua̱? Nuga dí pa̱di gue nuꞌi guí camfri núꞌa̱ bi ma̱ñꞌʉ. \p \v 28 Nepʉ nura nda̱ Agripa bi da̱di ne bi ꞌñena: \p ―Ya maꞌna tʉi ri ꞌbɛdi pa gui jacagui ga camfri ra Jesucristo nehe. \p \v 29 Hangue nura cu Pablo bi ꞌñembabi: \p ―Ha̱ha̱, co rá mfatsꞌi Ajua̱ da njabʉ, ne hinga hønsɛꞌi, nehe gatho núyʉ xa ꞌyøde núꞌa̱ stá ma̱mbya. Dí ne da gamfriyʉ ngu stá camfriga nehe, hønsɛ hindí ne dra tha̱tꞌi co ya cadena ngu xra jagagui. \p \v 30 Nepʉ de ya bi uadi bi ña̱ ra cu Pablo, bi ꞌmai ra nda̱ Agripa co ra Berenice ne ra Festo ne gatho núꞌʉ mi huhuini. \v 31 Ne bi njʉquiꞌʉ pa bá ña̱sɛꞌʉ ꞌna ngu ꞌna, ne bi ꞌñémbi: \p ―Hinte xa ꞌyøtꞌa nuna ra ꞌñøhø pa rí ꞌñepi da tho, nixi pa da mfadi. \p \v 32 Nepʉ ra nda̱ Agripa bi ꞌñembabi ra Festo: \p ―Ya xa za xa thɛhma̱ nuna ra ꞌñøhø ꞌbʉ hinxqui ꞌyadi da ma ja ma nda̱hʉ ra Augusto Cesa pa ja dí tha̱ꞌmbani nguɛnda ꞌbʉ te xa ꞌyøtꞌe. \c 27 \s1 Ra apostol Pablo bri tsꞌixa ntsꞌa̱hni pa Nroma \p \v 1 Y mi zø ra pa de núꞌa̱ xqui benga ra nda̱ Festo pa da mɛncahe ja ra hai Italia, ra cu Pablo ne maꞌra ya ꞌyofadi bi tꞌɛntꞌua yá ꞌyɛ ꞌnara nda̱ gá soldado mrá thuhu ra Julio núꞌa̱ ꞌna de yá soldado ra nda̱ Augusto Cesa. Y núga drá Luca dá mɛꞌbeꞌʉ. \v 2 Y bi zixcahe ꞌnara da̱nga motsa xqui ꞌñehe de ra hnini Adramitio, ne dá pøñhe de guehni Cesarea pa dá ꞌraxhe ja ra ndehe dí mahe pa ja ra hai Asia. Nehe drí ꞌñohe ra cu Aristarco nura me Tesalonica ꞌnara hnini de ra hai Macedonia. \v 3 Y rá hyaxꞌa̱ dá tsøñhe ja ra hnini Sidó. Y nura Julio xi bi nhyoja̱ꞌi co ra cu Pablo ne bi umba nsɛqui da ma dua cꞌa̱ꞌtsa ya cu núꞌʉ mi ꞌbʉ de guehni, ne pa bá tꞌumbi núꞌa̱ te mi honi. \v 4 Nepʉ dá pøñhe de guehni Sidó dá thothe po ra lado macꞌangui de ra hai Chipre núꞌa̱ o madetho ra ndehe. Dá øthe njabʉ pa dá ꞌbanpahe ra bʉnthi mi ꞌyo. \v 5 Ne dá ꞌraxhe ja ra ndehe dá ꞌranthe manjua̱ntho de ra hai Cilicia ne Panfilia, ne dá tsøñhe ja ra hnini Mira de ra hai Licia. \p \v 6 De guehni ra nda̱ gá soldado ja bi zʉhni ꞌnara motsa mrá me Alejandría de ra hai Egipto mri ma pa ja ra hai Italia. Nuꞌbʉ́ dá jʉhe núꞌa̱ ra motsaꞌa̱ pa dá thoguihe habʉ ndrá mahe. \v 7 Ndunthi ya pa ndrí ꞌyohe ꞌramatsꞌʉ ja ra ndehe, xi xmá hñei pa dá tsøñhe gueta Gnido. Nepʉ ngueꞌa̱ mi ꞌyo ndunthi ra bʉnthi himi hocaguihe ga ꞌyohe, hangue dá ꞌrañhe gueta ra hnini Salmón, dá ꞌbañhe po lado macꞌangui de ra hai Creta o madetho ra ndehe. \v 8 Xi dá ꞌyohe masque ꞌramatsꞌʉ ngueꞌa̱ mi ꞌyo ndunthi ra bʉnthi himi hocje ga ꞌyohe xá hño. Y hingá ꞌme dá tsøñhe ja rá hyo ra ndehe habʉ xqui thuꞌmbabi Ya Hoga Gosthi gueta ra hnini Lasea. \p \v 9 Ya xqui thogui ndunthi ya pa ndí ꞌyohe ja ra ndehe, y ya maꞌna xi xmá ntsꞌuni pa ga ꞌyohe ngueꞌa̱ ya mi ma da zøhø ya pa de ya tsɛ, ne gueꞌbʉ xi ꞌyo ndunthi ra bʉnthi. Hangue nura cu Pablo bi zofo gatho ya ja̱ꞌi, \v 10 ne bi ꞌñembabi: \p ―Compahʉ, dí handi gue ma ga thohʉ ndunthi ya tsꞌothogui má ꞌñu, da za da yʉi ra motsa con gatho núꞌa̱ te di cʉ, ha nujʉ́ ga tuhʉ nehe. \p \v 11 Pe nura nda̱ gá soldado himbi ꞌyøꞌtua ncaso ra cu Pablo, maꞌna bi ꞌyøta núꞌa̱ mi ma̱nga ra ꞌyɛtꞌamotsa ne núꞌa̱ toꞌo mrá mɛti. \v 12 Y ngueꞌa̱ xmá ntsꞌuni da gohni ra motsa ja Ya Hoga Gosthi pa núꞌʉ ya paꞌʉ de ya tsɛ, hangue ndunthi núꞌʉ toꞌo mi pani bi beñꞌʉ gue maꞌna xá hño da bøni de guehni pa xahma̱ xa zahma̱ xa zønga Fenice núꞌa̱ ja ja ra lado yʉhyadi de ra xɛca hai Creta, pa ja xa ꞌmʉhma̱niꞌʉ núꞌʉ ya pa de ya tsɛ. \s1 Ra da̱ta bʉnthi ja ra ndehe \p \v 13 Nepʉ bi mʉdi bi ꞌño ꞌna tʉi ra nda̱hi núꞌa̱ mri ꞌñe ngue macꞌangui, hangue bi beñꞌʉ gue xá hño da sigui da thogui pa habʉ mri maꞌʉ. Hangue dá pøñhe de guehni habʉ stí ntsayahe, ne dá ꞌbañhe gueta rá hyo ra hai Creta. \v 14 Nepʉ hinga yaꞌa̱ bi zʉcje ꞌnara bʉnthi xi ntsꞌɛdi mbrí ꞌñehe ngue mahuifi habʉ ndrá mahe. \v 15 Nura bʉnthiꞌa̱ bi duxa ra motsa ngueꞌa̱ xi mi tsɛdi, ne himi tsa ga tsa̱mhe. Hangue dá hɛhe bi dutsꞌi. \v 16 Dá thothe gueta ꞌnara zi xɛca hai rá thuhu Clauda o madetho ra ndehe, ja ra lado habʉ hintsꞌʉ mi tsɛ ra bʉnthi. Nuꞌbʉ́ ja dá pøꞌtsheni ra tꞌʉca motsa pa ja ra da̱nga motsa núꞌa̱ mri gʉtꞌi, pe xi dá henbahe. \v 17 Nepʉ de ya dá pøꞌtshe ra tꞌʉca motsa, dá tha̱the co ya ntha̱hi nura da̱nga motsa ne xi dá dʉꞌthe pa hinda nhuati. Nepʉ núꞌʉ toꞌo mri ꞌyɛtꞌa ra motsa, mi tsu da pøꞌtsa pa ja ra ꞌbomu ja ꞌnara tꞌʉca hai rá thuhu ra Sirte, hangue bi ja̱ꞌma ya dutu núꞌʉ xqui thuxa maña̱ de ra motsa pa da ꞌño co ra nda̱hi, ne bi hopabiꞌʉ da duxa ra nda̱hi. \v 18 Ha nurá hyaxꞌa̱ hinxqui tsayatho núꞌa̱ ra bʉnthi xi mi tsɛdi, hangue nuꞌʉ́ bi føta ja ra ndehe núꞌʉ te mri du ra motsa. \v 19 Nepʉ nurá hñupa dá føthe nehe ja ra ndehe maꞌra ya tꞌøtꞌe núꞌʉ mi pɛpabi ra motsa. \v 20 Bi thogui ndunthi ya pa hindá hanthe ra hyadi nixi ya tsø ngueꞌa̱ xi mi ꞌyo ndunthi ra bʉnthi, hangue ndí hu ma mʉihe gue ya ma stá tuhma̱he. \p \v 21 Ya mi pɛꞌtsa ndunthi ya pa hinte stí tsihe, hangue ra cu Pablo bi ꞌmai madetho de guecje ne bi ꞌñena: \p ―Compahʉ, ꞌbʉ xcá ꞌyøhma̱hʉ núꞌa̱ dá xiꞌahʉ gue stá cohma̱hʉni Creta, nuꞌbʉ́ hinstá thohma̱hʉ núna dí thohʉ, ne hinxa ꞌmɛdihma̱ gatho núꞌa̱ stá ꞌbɛhʉ. \v 22 Pe nubyá, oguí tu ri mʉihʉ, ngueꞌa̱ ni ꞌna de guecjʉ hinga ma ga tuhʉ, masque ra motsa da nxɛni ne da yʉi nuua ja ra ndehe. \v 23 Ngueꞌa̱ manxuui bi zocagui ꞌnara ɛnxɛ bá pɛnca Ajua̱ núꞌa̱ toꞌo dí camfri ne dí pɛpabi. \v 24 Y núꞌa̱ ra ɛnxɛꞌa̱ bi ꞌñengagui: “Pablo, oguí tsu, ngueꞌa̱ mahyoni gui tsønga Nroma habʉ bí ꞌbʉ ra nda̱ Cesa, ne gui ꞌba ja rá thandiꞌa̱, ne por gueꞌaꞌi Ajua̱ ma da ña̱nga de ra du núyʉ guí pɛuiua ja ra motsa.” \v 25 Hangue compahʉ, nubya dí xiꞌahʉ, oguí tu ri mʉihʉ, ngueꞌa̱ nuga dí camfri gue Ajua̱ da sujʉ, ngueꞌa̱ dí camfri gue ma da njabʉ ngu núꞌa̱ bi xicagui rá ɛnxɛꞌa̱. \v 26 Nuꞌa̱ ma da nja, ma da ꞌyɛtcꞌahʉ ra nda̱hi ne ma dí zogahʉ ja ꞌnara zi xɛca hai o mbo ra ndehe. \p \v 27 Ne ya mi pɛꞌtsa ꞌnɛtꞌocʉtꞌa ndí ꞌyohe njabʉ co núꞌa̱ ra bʉnthi, ndí ꞌyohe ja ra da̱nga ndehe núꞌa̱ rá thuhu Adria, mi ꞌyɛtcꞌahe ra nda̱hi pa habʉraza. Ne ngu made ra xuui núꞌʉ toꞌo mi ɛtꞌa ra motsa bi mʉdi bi unga nguɛnda gue ya mi ma ga tsøñhe ja ꞌnara hai. \v 28 Nuꞌbʉ́ bi mʉdi bi ꞌyɛni hangu rá hñe ra dehe, y ya mi pɛꞌtsa ntsøca ꞌnatemaꞌrɛtꞌa ne ꞌrato metro rá hñe. Nepʉ dá thohe má tsꞌʉ de guehni pa ja ra hai, bi yopa ꞌyɛni maꞌnaꞌqui, y ya mi pɛꞌtsa ntsøca ꞌnatemayoto metro. \v 29 Y co ra ntsu da mfantꞌui ya do nura motsa, bi ja̱ꞌma goho ya bøja̱ de møte ra motsa asta habʉ bi zʉdi ra hai pa ya hintsꞌʉ bi ntihi ntsꞌɛdi, y gathoguihe ga nehma̱he ya xa hyatsꞌi. \v 30 Y núꞌʉ toꞌo mi ɛtꞌa ra motsa bi má̱mbi gue xahma̱ xa za xa ꞌbathma̱ꞌʉ, hangue nuꞌʉ́ bi yopa ca̱ꞌma ra tꞌʉca motsa ja ra ndehe mi ma̱nthoꞌʉ gue pa xa ꞌyɛntꞌa maꞌra ya bøja̱ ja rá ña̱xu ra motsa. \v 31 Hangue nura cu Pablo ꞌbestho bi xipabi ra nda̱ gá soldado ne maꞌra ya soldado ne bi ꞌñembabi: \p ―Nuꞌbʉ núyʉ da ga̱i de guecua ja ra motsa, nuꞌbʉ́ hinda za ga pøñhʉ de guecua. \p \v 32 Nuꞌbʉ́ ya soldado bi da̱ma hyɛca ya ntha̱hi de ra tꞌʉca motsa ne bi døgue bi ma. \p \v 33 Nepʉ rá hyaxꞌa̱ hamxuditho, ra cu Pablo bi xicje drí gathohe gue ga tsihe te ga tsihe, ne bi ba̱nteguihe bi ꞌñenje: \p ―Nuꞌahʉ, ya øtꞌa ꞌnɛtꞌocʉtꞌa hinte xcá a̱hʉ ne hinte xcá tsihʉ. \v 34 Dí ba̱nteꞌihʉ gui tsihʉ te gui tsihʉ, ngueꞌa̱ guehna mahyoni pa njabʉ da nja ri tsꞌɛdihʉ, ngueꞌa̱ dí pa̱di gue ni ꞌna de gueꞌahʉ hingui ma gui tuhʉ. \p \v 35 De mi ma̱nga njabʉ ra cu Pablo bi gʉ ꞌnara thuhme ne bi umba njama̱di Ajua̱ ja yá thandiꞌʉ. Nepʉ bi heque, ne bi mʉdi bi ziꞌa̱. \v 36 Nepʉ gathoguihe xi bi hñu ma mʉihe, ne dá ñunihe nehe. \v 37 Y núje ndí pahe ja ra motsa, ndí tsøxhe yo nthebe ne hñuꞌrate ne ꞌrɛtꞌamaꞌrato. \v 38 Y ya de dá juahe dá ñuñhe ne dá niña̱he, núꞌa̱ ra trigo bi bongui dá føthe mbo ra ndehe pa maꞌna ya hinxmá hñʉ núꞌa̱ mri du ra motsa. \s1 Ra motsa bi nxɛni co rá tsꞌɛdi ra dehe \p \v 39 Nepʉ de ya bi hyatsꞌi, núꞌʉ toꞌo mri ꞌyɛtꞌa ra motsa bi hyandi gue ya ma da zønga ja ra hai pe himi pa̱di te ma haiꞌa̱. Ne bi hyanda ꞌnara luga ngu ra gosthi mbo ra zi xɛca hai habʉ mri hnequi ꞌna xɛni ra ꞌbomu guetbʉ rá hyo ra ndehe. Ne nuꞌʉ́ bi beni xahma̱ da za da zønga ra motsa asta habʉ mi ja ra ꞌbomu. \v 40 Bi hyɛca ya ntha̱hi núꞌʉ mi tha̱tꞌa ya bøja̱ núꞌʉ mri gʉtꞌa mbo ja ra dehe. Nehe bi xoꞌtua yá ntha̱hi núꞌʉ ya za dega ntꞌɛtꞌa motsa. Nepʉ bi pøꞌtsa ya dutu pa da daca ra nda̱hi ja rá ña̱xu ra motsa. Nepʉ ra motsa bi ꞌyentꞌa ra nda̱hi gá ma ja rá hyo ra hai. \v 41 Pe bi zønga habʉ mi ja yoho yá tsꞌɛdi ra dehe, nepʉ bi ꞌyentꞌa ra motsa pa ja ra ꞌbomu. Ha nurá ña̱xu ra motsa xi bi yʉ ja ra ꞌbomu, hangue ya himbi za bi ꞌño. Ha nu de rí møte bi mʉdi bi nxɛni co rá tsꞌɛdi ra dehe. \v 42 Nura oraꞌa̱ ya soldado mi ne xa hyo gatho ya ꞌyofadi pa hinda ꞌbaꞌtuabiꞌʉ dega ncʉnthe. \v 43 Pe nura nda̱ gá soldado bi hña̱cuabiꞌʉ pa hinda hyo, ngueꞌa̱ nuꞌá̱ mi ne da ña̱nga ra cu Pablo. Nepʉ nuꞌá̱ bi ꞌbɛpabi gue da mføte rá mʉdi pa ja ra dehe núꞌʉ toꞌo mi pa̱ da ꞌraxa ja ra dehe dega nsaha, pa da zønga asta ja ra hai. \v 44 Ha nuꞌʉ maꞌra núꞌʉ toꞌo himi pa̱ da ꞌraxa ja ra dehe dega nsaha, bi ꞌbɛpabi da gʉ ꞌra ꞌna xɛni ra za núꞌʉ xqui xøꞌtsa ra dehe de ja ra motsa. Y njabʉ ha̱, bi za bi zønga gathoꞌʉ ja ra hai. \c 28 \s1 Ra apostol Pablo bi ꞌño ja ra xɛca hai rá thuhu Malta núꞌa̱ o madetho ra ndehe \p \v 1 Nu ndá pøñhe gatho de ja ra dehe, ni ꞌna de guecje hindá ja̱the. Nepʉ ja dá pa̱he te rá hu núꞌa̱ ra hai habʉ dá tsøñhe. Gueꞌa̱ ꞌnara xɛca hai rá thuhu Malta o ja ra ndehe. \v 2 Nepʉ nuya mengu de guehni xi bi ꞌyøtcahe ndunthi ra hñoja̱ꞌi. Ne bi ꞌñutcahe ꞌnara da̱nga faspi pa dá mpaꞌthe, ngueꞌa̱ xi xmá tsɛ ꞌnara ꞌye mi ꞌua̱i. \v 3 Nepʉ ra cu Pablo bi xʉ ꞌraya za pa mi ʉꞌtsa ja ra tsibi. Y nura oraꞌa̱ co ra pa bi bønga ꞌnara zatequꞌeña̱ habʉ xqui tꞌu ra tsibi, ne bi ꞌmatꞌa ja rá ꞌyɛ ra cu Pablo. \v 4 Y nu mi hyanda njabʉ núꞌʉ ya mengu de núꞌa̱ ra haiꞌa̱ gue ra quꞌeña̱ mi zʉdi ja rá ꞌyɛ ra cu Pablo, mri ꞌñémbiꞌʉ ꞌna ngu ꞌna: \p ―Nuna ꞌñøhøni pøde xa hñote. Nuní masque bi cꞌothma̱ rá du de ja ra ndehe, pe nura tsꞌʉtbi xa zʉdi de guecua, ya hinda hopi da nte. \p \v 5 Pe nura cu Pablo bi hua̱tꞌa rá ꞌyɛ ja ra tsibi pa bi dagui núꞌa̱ ra zatequꞌeña̱, y hinte bi ja ra cu Pablo. \v 6 Gatho ya mengu de núꞌa̱ ra haiꞌa̱ mi tøꞌmi gue xa hyandi xa nenga rá ꞌyɛ, o xa datho xa du. Mi tøꞌmthoꞌʉ te xa thogui hma̱ha̱ꞌa̱, pe nu mi hyandi gue ya hinte bi ja, nuꞌbʉ́ nuꞌʉ́ bi pata yá mfeni. Nepʉ nuꞌa̱ bi beñꞌʉ, gue nura cu Pablo mi gueꞌa̱ ꞌnara zidada. \p \v 7 Guetbʉ de guehni ja mi jani yá hai ꞌnara ꞌñøhø mrá thuhu ra Publio núꞌa̱ mrá nda̱ de maxøgue núꞌa̱ ra haiꞌa̱. Nuꞌá̱ xi bi ꞌyøtcahe ndunthi ra hñoja̱ꞌi ne bi ꞌracje ntsaya hñu pa ja rá ngu. \v 8 Y nurá dadaꞌa̱ mi ꞌbɛnga ja ra mfidi mri hñeni mri umba ra nzø ne ra na̱stꞌi. Y nura cu Pablo bi ma bá cꞌa̱ꞌtsi pa bá apabi Ajua̱ por gueꞌa̱ ne bi hñuꞌtsua rá ꞌyɛ. Nepʉ ꞌbestho bi ña̱niꞌa̱. \v 9 Y nu mi fa̱di njabʉ, bi zøhø ndunthi ya daꞌthi núꞌʉ myá mengu de núꞌa̱ ra haiꞌa̱, ne gatho bi ña̱ni. \v 10 Ne xi bi numansuguihe, y nu ndá pøñhe de guehni bi ꞌracje gatho núꞌa̱ mi pa̱diꞌʉ gue da ꞌyøtcahe ra ꞌbɛdi má ꞌñu. \s1 Ra apostol Pablo bi zønga Nroma \p \v 11 Dá ꞌbʉheni hñu nza̱na̱ con gueꞌʉ. Nepʉ ja dá jʉheni ꞌnara motsa núꞌa̱ xqui gohni nehe núꞌʉ ya pa dega tsɛ. Núꞌa̱ ra motsaꞌa̱ mrá me Alejandría ꞌnara hnini de ra hai Egipto. Ne de mbo ra motsa xqui thøteni ꞌraya cꞌoi de ꞌra núꞌʉ tꞌembi ya ajua̱, ꞌna de gueꞌʉ rá thuhu ra Casto, ha nu maꞌna rá thuhu ra Polu. \v 12 Nepʉ dá tsøñhe ja ꞌnara hnini rá thuhu Siracusa, ja dá ꞌbʉheni hñu pa. \v 13 De guehni dá thoguihe mahuifi dá mahe ja rá hyo ra ndehe pa dá tsøñhe asta ja ra hnini Regio. Nepʉ rá hyaxꞌa̱ bi ꞌño ra nda̱hi mri ꞌñehe macꞌangui, nepʉ rá yopa dá tsøñhe ja ra hnini Puteoli de ra hai Italia. \v 14 Ne de guehni ja dá nthɛheni ꞌraya cu núꞌʉ bi zixcahe pa ja yá ngu pa dá ꞌbʉheni con gueꞌʉ hña̱to ma pa. Nepʉ de ya dá pøñhe de ra hnini Puteoli dá ma dí mahe ja ra hnini Nroma. \v 15 Y nuya cu de guehni Nroma ya mi pa̱di gue ma ga tsøñhe, hangue nuꞌʉ́ xqui bøni e da da̱cje ja ra da̱ꞌñu núꞌa̱ mri ma Nroma, gueta ra tai de ra tꞌʉca hnini rá thuhu Foro de Apio ne ra hnini rá thuhu Hñu Ngu. Ha nu mi hyanda ra cu Pablo núꞌʉ ya cu, nuꞌá̱ bi umba njama̱di Ajua̱ ne bi hñu rá mʉi ne xi bi johyaꞌa̱. \v 16 Nepʉ de dá tsøñhe Nroma, ra nda̱ gá soldado bi ꞌyɛntꞌua ja rá ꞌyɛ ra nda̱ gá nsufadi núꞌʉ ya ꞌyofadi mri ziꞌa̱. Pe nura cu Pablo bi umba nsɛqui pa bi tsꞌixa ꞌnambʉ bá ꞌbʉi, ne bá ꞌbʉhuiniꞌa̱ ꞌnara soldado pa bi su. \s1 Ra apostol Pablo bi ma̱mba rá noya Ajua̱ nuni Nroma \p \v 17 Ne rá hñupa de xqui zønga ra cu Pablo nuni Nroma, bi zohna gatho ya nda̱ gá xodyo núꞌʉ mi ꞌbʉhni. Nepʉ de ya xqui muntsꞌi bi ꞌñembabi: \p ―Ma cuꞌihʉ, masque núga hinte stá øꞌtua ma mixodyohʉ, nixi stá øtꞌa ꞌnara ntsꞌoꞌmʉi co núꞌʉ yá nza̱i ndu ma dadahʉ, pe masque hinte stá øtꞌe, nuga bri jʉgagui ntsꞌa̱hni nuni Jerusale ne bi tꞌɛntcꞌa ja yá ꞌyɛ ya me Nroma. \v 18 Pe nu ndá nhyanthya̱he, himbi tsꞌʉtcagui ni ꞌnara tsꞌoqui te stí øtꞌe pa xa hyocjhma̱ꞌʉ, hangue nuꞌʉ́ mi ne da hyɛgagui. \v 19 Pe numa mixodyohʉ de guehni himbi neꞌʉ gue da thɛgagui, hangue maꞌna xá hño dá adi ga ehe pa guecua pa go da hña̱mga nguɛnda ma nda̱hʉ ra Augusto Cesa, pe hingue pa e ga ña̱pabi ma mixodyohʉ. \v 20 Hangue stá zonꞌahʉ pa ga ña̱hʉ. Nuga dí ꞌbacua ja ri thandihʉ dí tha̱tꞌi co ya cadena ngueꞌa̱ dí tøꞌmi núꞌa̱ ra hña̱ꞌti xa ña̱tcaguihʉ Ajua̱ nújʉ dyá me Israelhʉ. \p \v 21 Nuꞌbʉ́ nuya nda̱ gá xodyo bi ꞌñemba ra cu Pablo: \p ―Nuje ni ꞌnara hɛꞌmi hinte stá ha̱ñhe de guehni Judea de gueꞌaꞌi, ne ni ꞌna de gue núꞌʉ ma mixodyohʉ xqui ꞌñehe de guehni hinte xa xicje de gueꞌaꞌi, nixi xa ña̱pꞌaꞌi. \v 22 Dí ne ga øhe núꞌa̱ guí ma̱ de núꞌa̱ guí camfri, ngueꞌa̱ dí pa̱he gue habʉraza ña̱maꞌñʉ ya ja̱ꞌi de nuna ra ꞌraꞌyo jamfri. \p \v 23 Nepʉ bi má̱mbiꞌʉ te ra pa mi ma da yopa ña̱ꞌʉ maꞌnaꞌqui. Y nu mi datꞌa núꞌa̱ ra paꞌa̱ xqui ma̱ñꞌʉ, ndunthi de gueꞌʉ bi zønga habʉ mi ꞌbʉ ra cu Pablo. Desde mi xudi bi mʉdi bi ña̱ꞌa̱ asta mi nde tobya mi zofo ya ja̱ꞌi de hanja ri manda Ajua̱. Núꞌá̱ mi ma̱ de rá ley ra Moise ne gatho núꞌa̱ xqui ꞌyofo maꞌra yá ꞌmɛhni Ajua̱, pa nuꞌʉ́ da gamfri nehe gue ra Jesu go gueꞌa̱ ra Cristo núꞌa̱ toꞌo bá pɛhna Ajua̱ pa da nda̱. \v 24 Nepʉ ꞌra de gueꞌʉ bi gamfri núꞌa̱ mi ma̱nga ra cu Pablo, pe nu maꞌra himbi gamfri. \v 25 Ne ꞌra de gueꞌʉ bi ntsanoyasɛ ne bi mʉdi bi maꞌʉ. Pe ante da maꞌʉ ra cu Pablo bi ꞌñembabiꞌʉ: \p ―Go gueꞌa̱ majua̱ni bi ma̱nga ra ba̱di Isaía po rá Ma̱ca Nda̱hi Ajua̱ bi xipa ndu ma dadahʉ, ne bi ꞌñena njaua: \q1 \v 26 Rí ma ua xipa nuya ja̱ꞌi: \q1 Ma gui ꞌyødehʉ, pe hinda zo ri mfenihʉ, \q1 ma gui hyanthʉ, pe hingui ma gui pa̱hʉ te rí bøni núꞌa̱ gui hyanthʉ. \q1 \v 27 Ngueꞌa̱ xi xa megui ri mfenihʉ, \q1 ne hinguí ne gui hñuxhʉ ntꞌøde núꞌa̱ guí ødehʉ, \q1 ne hinguí ne gui pa̱hʉ núꞌa̱ guí hanthʉ. \q1 Nuꞌahʉ hinguí ne gui hanthʉ, \q1 nixi gui ꞌyødehʉ, \q1 nixi gui pa̱hʉ, \q1 ngueꞌa̱ hinguí ne gui ntsøꞌmhʉ pa ga punꞌa ri tsꞌoquihʉ. \m Guehna ma̱nga ra Ma̱ca Tꞌofo. \v 28 Hangue pa̱hʉ xá hño gue desde nubya ma da tꞌumbabi ra noya dega mpøhø núꞌʉ hingyá xodyo. Nuga dí camfri gue nuꞌʉ́ ha̱, ma da ꞌyøde ne da gamfri. \p \v 29 Ne nu mi uadi bi ma̱nga njabʉ ra cu Pablo, ya xodyo bi ma ne mri ntsanoya sɛhɛꞌʉ. \p \v 30 Ha nura cu Pablo bi ꞌmʉhni maxøgue yo njɛya ja ꞌnara ngu dega njutꞌi, ne mi umba ntsaya gatho núꞌʉ mi tsøni pa da ña̱ui. \v 31 Ne mi zofo ya ja̱ꞌi hanja go ri manda Ajua̱, ne mi xipabiꞌʉ de ra Zidada Jesucristo. Himi tsu da ña̱, ne hinto mi ha̱cuabiꞌa̱.