\id MAT - South Tairora (Omwunra Toqura) NT -Papua New Guinea 2001 (DBL 2014) 
\h Matiu 
\toc1 Matiuva Iesusiva nrohurara tura 
\toc2 Matiu 
\toc3 Mat 
\mt1 MATIU  
\mt2 Matiuva Iesusiva nrohurara tura  
\c 1  
\s1 Iesusi Karaisira okyara mwihua nyutu  
\r (Ruku 3:23-28)  
\p
\v 1 Iesusi Karaisira okyara mwataamama vahiro. Evarahaamuvavata Ntevitivavata mwitanahua mwia haivaqahuatana varura.   
\q1
\v 2 Evarahaamuva Aisaakira qova varuvaro  
\q1 Aisaakiva Iaikopura qova varuvaro  
\q1 Iaikopuva Iutaaravata mwia qata  
\q1 vakyaanramwu sova varuvaro   
\q1
\v 3 Iutaava Peresikya Saraakya sova varuvaro  
\q1 mwitanahua nyova Temaava varura.  
\q1 Peresiva Hesaroninra qova varuvaro  
\q1 Hesaroniva Raminra qova varuvaro   
\q1
\v 4 Ramiva Aminantaapura qova varuvaro  
\q1 Aminantaapuva Nasoninra qova varuvaro  
\q1 Nasoniva Saramoninra qova varuvaro   
\q1
\v 5 Saramoniva Mpoasira qova varura.  
\q1 Mpoasira mwia nrova Rehaapiva varura.  
\q1 Mpoasiva Ompetira qova varura.  
\q1 Ompetira mwia nrova Rutiva varura.  
\q1 Ompetiva Iesira qova varuvaro   
\q1
\v 6 Iesiva Ntevitira qova varura.  
\q1 Ntevitiva nronraqama viro vunyaa vaisivanto varura.  
\q1 Ntevitiva Soromoninra qova varura.  
\q1 Soromoninra nrova tauraaqama kyero  
\q1 Iuraiaara nraatavanto varura.   
\q1
\v 7 Soromoniva Riampoaminra qova varuvaro  
\q1 Riampoamiva Apaisaara qova varuvaro  
\q1 Apaisaava Esara qova varuvaro   
\q1
\v 8 Esava Sihosapatira qova varuvaro  
\q1 Sihosapativa Soraaminra qova varuvaro  
\q1 Soraamiva Asaiaara qova varuvaro   
\q1
\v 9 Asaiaava Sotaaminra qova varuvaro  
\q1 Sotaamiva Ehaasira qova varuvaro  
\q1 Ehaasiva Hesekaiaara qova varuvaro   
\q1
\v 10 Hesekaiaava Manasaara qova varuvaro  
\q1 Manasaava Emosira qova varuvaro  
\q1 Emosiva Sosaiaara qova varuvaro   
\q1
\v 11 Sosaiaava Sekonaiaaravata mwia  
\q1 qatanramwuvata sova varura.  
\q1 Mwi entara mpo mwatanaahua  
\q1 ekyaa Isareri rupa kyeta sitaqita  
\q1 mwatukya mpo Papironini uro kyovaro   
\q1
\v 12 Sekonaiaava Siatierira qova varuvaro  
\q1 Siatieriva Serapaperira qova varuvaro   
\q1
\v 13 Serapaperiva Apaiaatira qova varuvaro  
\q1 Apaiaativa Eraiaakiminra qova varuvaro  
\q1 Eraiaakimiva Esora qova varuvaro   
\q1
\v 14 Esova Setokira qova varuvaro  
\q1 Setokiva Ekiminra qova varuvaro  
\q1 Ekimiva Eraiaatira qova varuvaro   
\q1
\v 15 Eraiaativa Eriesaara qova varuvaro  
\q1 Eriesaava Mataaninra qova varuvaro  
\q1 Maataniva Iaikopura qova varuvaro   
\q1
\v 16 Iaikopuva Iosepira qova varuvaro  
\q1 Iosepiva Mariaara mwia vaativanto varura.  
\q1 Mariaava Iesusira mwata tora.  
\p (Tirenramwu Iesusirara Karaisirave, Mesaiaave, Kotiva titai vaisirave tunanra.)   
\p
\v 17 Iesusi Karaisira kuaa okyara vahirero Evarahaamunraqaatairo Ntevitiraqaa mwia haivaqahua 14 nramwu mwi okyarahua varura. Ntevitiraqaatairo Papironini rupaqita uro kyo entaraqaa mwia haivaqahua 14 nramwu mwi okyarahua varura. Papironini rupaqita uro kyoraqaatairo Karaisiva qovara hu entaraqaa mwia haivaqahua 14 nramwu mwi okyarahua varura.   
\s1 Iosepiva taqovaro Mariaava nraaqiara tuaqama vura  
\p
\v 18 Iesusi Karaisira mwatato okyarava mwataamama vahiro. Mwia nronra Mariaara Iosepira qati titovaro hia mwikyantiri nrohu vakya Mariaava taqovaro Kotira mwanraquravanto mwia nraaqiara mwuvaro mwiva nraaqiara tuaqama vura.   
\p
\v 19 Mwiva nraaqiara tuaqama viro varuvaro mwia vaativanto Iosepiva kyuqe vaisi ntapihi kyero nrohi varu vaisiva variqarora tiro, mwiva tiqaro, Nte nraakye qora suqaa Mariaara titaariro kyauruankyorave. Kyai mwia uqeta kyena titaariro quarive, tiro.   
\p
\v 20 Iosepiva mwitaama riero vaitero ruvaata taqe varuvaro Kotiva tito vaisiva, nyaamwunyaava mpovanto qovarama viro tiqaro, Ntevitira mwaaquo, Iosepio, hia aatu hiqara Mariaara varaante. Kotira mwanraqura mwiva nraahu mwia nraaqiara mwiharo mwiva nraaqiara tuaqama viho.   
\p
\v 21 I nraatavanto qoraisi nraaqiara mwata tairara e mwia nrutu nteqarama Iesusirave qiante. Iesusiva nraakye qora kyaahaqama nyatero mwihua uaqia hi kyaiqara uti quara nruka nyatero mwihua huvantu kyaaninranra tira, e mwia nrutu nteqara Iesusirave qiante, tura.   
\p
\v 22 Haaru Kotiva nai poropeti vaisi nroqitairo timwa to quava qutaa vahiarive tiro, Kotiva tito vaisiva qovarama viro mwitaa tura. Haaru Kotira qua qovarama kye varuva, poropeti vaisivanto mwitaama tiro:   
\li1
\v 23 Nraakiara hia qoraisivatama kyero nrohiari nraakyeva nraaqiara tuaqama viro nraaqiara mwataananrove. Mwihua mwianra Imaanuerivave tivarave, tura. \rq (Aisaiaa 7:14)\rq*  
\p Imaanuerira mwi nrutura okyara vahirero mwataamama vahiro: Kotiva tirivata varivave, tura.   
\p
\v 24 Iosepiva vaitoraqitairo siviro mwiva Kotiva tito vaisiva tu quara riero mwiva tunte hiro Mariaara uro varatero varurama.   
\p
\v 25 Mwiva hia Mariaaravata nrohuvaro Mariaava qati variqiro viro uro qoraisi nraaqiara mwata tovaro Iosepiva mwia nrutu nteqaro, Iesusivave, tura.   
\c 2  
\s1 Mpo okyara mpo okyara taqo vaisinramwuhua Iesusira uro taqora  
\p
\v 1 Herotiva nronraqama viro varu entara Mariaava Vetarahemini Iutia mwataqaa variqaro Iesusira mwata tero. Mwiva mwia mwata tero varuvata vaisi mponramwuvanto mpo okyara mpo okyara taqo vaisinramwuhua huari nri ntora vevasaita Ierusaremini nri ntora.   
\p
\v 2 Mwinramwuhua nri nteta kyapara hita tiqata, Nraaqiara mpo Iutaaqa ntaqikyiani vaisira tanave mwata taiharo variho? Tirenramwu huari nri ntainani variqata mwia qovora taqeta mwia nrutu tuaaherarera nrunrahuave, tita.   
\p
\v 3 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Herotiva mwivavata mwi quara riero nrihanrama viro mwiva mwianra airi nraato tiqaro varura. Ekyaa Ierusaremini varuhuavata mwi quara rieta airi nraato tiqata varuvaro  
\v 4 Herotiva vaisi nronranramwuanra aakyara ntero. Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisinramwuhua vunyaahuave, mwaanra okyara ti varu vaisihuave, mwiva mwihuara aakyara ntovata nrita ntuvaantuama varuvaro Herotiva mwihua kyapara hiro tiqaro, Tanave Kotiva titairaro tumuani nraaqiarara Karaisira mwia nrova mwia mwata taani mwatava vaiho? tiro.   
\p
\v 5 Herotiva mwitaa tuvata mwihua tiqata, Vetarahemi Iutia mwataqaave. Haaru Kotira qua qovarama kye varu vaisiva mwaa quara qara ntumwa tero tiqaro:   
\q1
\v 6 Vetarahemi Iutia mwataqaa vahiaravave.  
\q1 Nraakye qoravanto iara hia qumina mwatukyave tivarave.  
\q1 Iqitairo nronra vaisivanto qovarama quaninranra tita, nraakye qoravanto iara nrutu vataa mwatukyave tivarave.  
\q1 Iqitairo vunyaa vaisivanto qovarama viro mwiva Kotira nraakye qora Isareriqaa kyuqema kyero ntaqikyiqiro quaninrave, turave. \rq (Maikaa 5:2)\rq*  
\p Haaru poropeti vaisivanto mwitaa turara tita, tire.  
\p Karaisirara Vetarahemiqi mwata taananrove turo, tita.   
\p
\v 7 Mwihua mwitaa tuvaro Herotiva tuqeta kyero mpo okyara mpo okyara taqo vaisinramwuhua nruhua nyaanrama kyero tiqaro, Taireve qovora mwiva qovarama viho? tiro.   
\p
\v 8 Mwitaa tuvata mwinramwuhua Herotira timwa mwuvaro riero mwiva mwinramwuhua Vetarahemini sitero tiqaro, Nkyenramwu uqinrakye mwi nraaqiarara puaa hirerata quate. Nkyenramwu mwia puaama kye taqetama vaakyama nivata nrumu timwa mpivaqe ntevata uro nraaqiara mwia nrutu tuaahera mwataankye, tiro.   
\p
\v 9 Herotiva mwitaa tuvata mwihua aanraqaa vi varuvaro qovoravanto vaakya mwihua huarivanto nri ntonani variqata taqova mwihua vuni mwiva nraante vuva uro nraaqiara mwiva varuraqa ra kyero mwiaqa vahura.   
\p
\v 10 Mwiaqaa vahuvata mwihua qovora mwia taqeta mpoqama kyeta qamwatora.  
\v 11 Mwinramwuhua nraamwuqi vera nteta taqovaro nraaqiara mwiva nai nronra Mariaakyantiri varuvata mwihua taqetama mwatasata tori kyauru ravi variqata mwia nrutu tuaahereqatama mwia qamwata mwateta. Mwihua qamwata mwateta mwiaqaataita mpo inraikya mpo inraikya tuaqitai ohi kyeta koriqo ututo inraikyarave, munra kyuqe mwunta quani inraikyarave, vahamwenra kyuqerave, ohi kyeta mwatora.   
\p
\v 12 Mwia mwi kyeta varita vaite varuvaro Kotiva ruvaatakyaa mwihua timwa nyinro tiqaro, Hia Herotira uro timwa mwiate, tuvata mwihua sivita mpo aanraqaamateta nkyiari mwaatanianra nrumu ntanteta vurama.   
\s1 Iesusira vitero Isipini aatu vurama  
\p
\v 13 Mwihua vuvaro Iosepiva vaite varuvaro Kotiva tito vaisiva qovarama viro ruvaatakyaa mwia timwa mwinro tiqaro, Sivira ena nrahesi nraaqiaravata sitera Isipini aatu quante. Mwini uro variraqe nte qakyo uro mponanre qianinra riaante. Herotiva i nraaqiara puaama kyero ru kyarero uti variho, tiro.   
\p
\v 14 Mwitaa tuvaro Iosepiva siviro entaqi nraahu nai nraaqiaravata nai nraatavata sita varero Isipinianra vuva uro mwini  
\v 15 variqiro vi varuvaro Herotiva qutu vurama. Herotiva qutu vuvaro mwiaqaatairo haaru Kotira qua qovarama kye varu vaisiva tu quava qutaa vahurama. Haaru mwiva Kotiva mwataama tiho tiro: Nte Isipisaina ntena maaqu nraanraanrinro mwiva nriananrove, tura. \rq (Hosaiaa 11:1)\rq*   
\s1 Herotiva nraaqiaranramwu ru kyora  
\p
\v 16 Herotiva variqaro taqovata huari vu nri ntonanyaa vaisinramwu mwia qua nteqakye hia mwia timwa mwinraitita, vuvaro mwia mpoqama kyero raraqa tovaro variqaro uro mpo hu vaisihua sitero tiqaro, Ekyaa qoraisi nraaqiara taara ihi varaahuave, hia taara ihi varaahuave, Vetarahemini variahuavata, mwia vara ututu variahuavata, ekyaa ru taiqa kyaate, tiro. Mwiva qovoravanto qovarama vu entara huari vu nri ntonanyaahua timwa mwito quara rieqaro taara ihi varehuavata, hia taara ihi varehuavata, ru taiqa kyaate, tura.   
\p
\v 17 Mwihua ru taiqa kyaate tuvaro haaru Kotiva poropeti vaisi Ieremaiaara nroqitairo tu quava mwivauma vahiro. Mwataama tiro:   
\q1
\v 18 Ramaa mwatukyaqitairo nronraqama kyero ntate variani quara nraakye qora rievarave.  
\q1 Tiri taatova Reseriva nai nraisiara ntate variananrove.  
\q1 Mwia nraisi ekyaa qutu virara tiro, mwia mwutukya qihaakya hiariva hia variraro mwiva nronraqama kyero ntate variananrove, tura. \rq (Ieremaiaa 31:15)\rq*   
\s1 Isipisairo nrunra  
\p
\v 19 Herotiva variro qutu vuvaro Iosepiva Isipini varuvaro Kotiva titova qaiqaa qovarama viro Iosepira ruvaatakyaa  
\v 20 timwa mwinro tiqaro, Sivira nraaqiaravata, mwia nronravata, sita varera Isareri mwata Iutiaani nrumu ntantera quante. I nraaqiara ru kyarera hiahua qutu quavo, tiro.   
\p
\v 21 Mwitaa tuvaro Iosepiva siviro nraaqiaravata, mwia nronravata, sita varero Isarerinianra viro.   
\p
\v 22 Mwiva mwinianra viqaro riovaro Akerausiva nai qora Herotira mwaata varero Iutiaqaa ntaqikyi varuvaro Iosepiva mwini quaro tiro aatuma kyero varuvaro Kotiva ruvaatakyaa qaiqaa timwa mwuvaro mwiva hia Iutiaani virairo qaqira kyero   
\p
\v 23 Karirini uro mwatukya mpo Nasaretini nai nrahesi nraaqiaravata varura.  
\p Nasaretini uro varuvaro haaru Kotiva nai poropeti vaisinramwu nroqitairo tu quava qutaa vahiro. Mwi quava Iesusirara mwataama tiro:  
\q1 Nraakye qoravanto mwianra Nasaretinyaa vaisive tivarave, tura.   
\c 3  
\s1 Ioninra nramanri nyi varu vaisirara tura  
\r (Maaki 1:2-8; Ruku 3:1-18; Ioni 1:19-28)  
\p
\v 1 Mwi entara Ioniva nramanri nyi varu vaisiva nri ntero Iutiaani qumina mwataqa variqaro nraakye qora timwa nyinro tiqaro,  
\v 2 Nkye uaqia hi kyaiqara uti varira qaqira kyaate. Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiari entava qaumatoma vaiho, tura.   
\p
\v 3 Haaru Ioniva hia varu entara Aisaiaava poropeti vaisivanto variqaro mwi vaisiva qovarama quananrove tura. Aisaiaava Ioninranra mwataama tiro:  
\q1 Mwiva qumina mwatani variro aakyara ntero tiqaro,  
\q1 Nronravanto quani aanranra terama mwateta  
\q1 mwia aanra avuqavuma mwataivaro mwiva mwivauma qio quarive qiananrove, tura. \rq (Aisaiaa 40:3)\rq*   
\p
\v 4 Ioniva tuavaaqa ututova vahirero kameri quara mwia kyaahi nraahu vara kyero ututero reti tavaarana rupa tora. Mwiva hia kyara vara tu kyero nranraitiro, mwiva kainyaaqavata, voravanto kuruto nramanrinravata, nraahu nreqanro varura.   
\p
\v 5 Ioniva qua timwa nyi varuvata nraakye qora Ierusaremisaitave, ekyaa Iutiasaitave, Iotaani nramanri tokya hini hini varuhuave, mwihua hisai hisai ntuvaantuama vita  
\v 6 nkyiari qora kyaiqa varora timwa qovarama kyovaro Ioniva Iotaani nramanriqi variqaro nramanri nyi varura.   
\p
\v 7 Ioniva variqaro taqovata Parisivantovata, Saitiusivantovata, nramanri vararerata mwiva hunani nruvaro mwiva mwihuara tiqaro, Nkye quaiha nraaqiaravantoma variavo. Kotiva nraakye qora rirera uti varihata tava nkyiara aatu ntuqema kyeta quate tihatave nkye mwaini nte hunani nriavo?   
\p
\v 8 Nkye qutaaqama kyeta uaqia hi kyaiqara qaqira kyarerata uti varivera, nkye kyuqe kyaiqa varaivaqe tire taqaare.   
\p
\v 9 Nkye hia nkyeta vaitutu hira qua tiqata, Evarahaamuva tiri tiqova varihatara tita, tire qio varuro, qiate. Kotiva qiove tirera, ori mwaanramwuhua vaisi tuemwa vita Evarahaamunra nraisi varivarave.   
\p
\v 10 Kotiva kyatari teqa kyarero kyaari okyaraqi terama taiho. Hia kyuqe tamwa riaaninra mwiva teqaaqama kyero kyairaro qiama itamwa kyaananrove, tiro.   
\p
\v 11 Nkye uaqia hi aanranra qaqira kyeta kyuqe hiani aanranraqaa nraahu virerata utuavana nte qumina nramanri nkyi nyi varuqo. Ni naakiara nrianriva Kotira mwanraqura nkyi nyiananrove. Mwiva qia itaaninra votihira nkyi nyiananrove. Mwiva nronravanto ni naatara kyaariva nriananrove. Nte qumina vaisi variqananra tina, nte hia qio mwia kyuqu nraamwu varaqina uro mwianinrave.   
\p
\v 12 Mwiva nai kyavoi kyauquqi tu varero kyakuma voti hira ntitata hirero uro ntero ntitatama kyero nronra nraahu nai kyavoiqotairo vaqitaqiro uro nai nraamwuqi vatero qumina kyapivata mwanrevata vaqitaqiro uro hia qipa quani qiaraqi tuto kyairaro itamwa kyaananrove, tiro. Ioniva mwi quara turama.   
\s1 Ioniva Iesusira nramanri mwunra  
\r (Maaki 1:9-11; Ruku 3:21-22)  
\p
\v 13 Ioniva nramanri nyi varuvaro mwi entara Iesusiva Karirisairo Ioniva mwia nramanri mwianrive tiro, mwiva varura Iotaani nramanriqi viro.  
\v 14 Mwiva mwini uro ntovaro Ioniva Iesusirara tiqaro, Qaqao, e nramanri ni mpiataara vaiharama e nianra nramanri ni mpiante ti variaro, tiro.   
\p
\v 15 Ioniva mwitaa tuvaro Iesusiva nai timwa mwinro tiqaro, Mate qati kyera nramanri nraahu ni mpiante. Kotiva avuqavu hi quara timwa taira, mwi quara tiretana riemwaqita virerave, tiro. Mwitaa tuvaro Ioniva eo timwa kyero Iesusira nramanri mwinro.   
\p
\v 16 Nramanri mwuvaro Iesusiva nramanriqitairo qatinani mwaanri ntovaro mate mwiqiara nyaamwuvanto qatua vuvaro Ioniva taqovaro Kotira mwanraquravanto nyaamwa minrunra voti huva tuminro Iesusiraqaa varuvaro  
\v 17 nyaamwusairo quavanto tiqaro, Mwaa ni maaquve. Ni mutukyavanto mpoqama kyero mwianra vaiho. Nte mwianra qamwateqanama varuqo, tiro. Tura.   
\c 4  
\s1 Iesusiva uaqia hi kyaiqara utuarive tiro Saataaniva mwia mwataara hura  
\r (Maaki 1:12-13; Ruku 4:1-13)  
\p
\v 1 Iesusiva nramanri varovaro Saataaniva mwia mwataara hiarive tiro, Kotira mwanraquravanto Iesusira vitaqiro uro hia vaisivata varura quminasata kyora.  
\v 2 Kyovaro Iesusiva mwini 40 entara variqaro hia kyaravata nrovaro kyara nraataa huvaro varura.  
\v 3 Kyara nraataa huvaro varuvaro Saataaniva nri ntero Iesusirara tiqaro, E qutaa Kotira mwaaquvanto varirera, ori mwaanramwunranra tiraro mpereti tuemwa virara nraante, tiro.   
\p
\v 4 Mwitaa tuvaro Iesusiva mwia nai timwa mwinro tiqaro, Qaqao, Kotira mpukuqi vahi quava tiqaro,  
\q1 Vaisivanto kyara nraaninranra nraahu riemwaqiro quariva hia qio qati variqiro quananrove. Mwiva ekyaa  
\q1 Kotira nroqitairo qiani quara riemwaqiro viqaro qioma qati variqiro quananrove, turave, tiro. \rq (Lo 8:3)\rq*   
\p
\v 5 Iesusiva mwitaa tuvaro Saataaniva mwia vitaqiro Ierusaremini Kotira nraamwu qiata nai verani vahuraqa uro kyero mwiaqaa mwia mwaamwianrama tero  
\v 6 tiqaro, E qutaaqama kyera Kotira mwaaquvanto varirera, mwaaqaataira mpua mwatani hatohira quante. Kotira mpukuqi vahi quava tiqaro,  
\q1 Kotiva iara rieqaro mwiva tirata nyaamwunyaahua iqaa kyuqema kyeta ntaqikyivarave, turave.  
\q1 E ena kyuqu oriqa ntuteqa kyerorave tita, nyaamwunyaahua nkyiari kyauquqo i tu vareta vivarave, turave, tiro. \rq (Ihi 91:11-12)\rq*   
\p
\v 7 Saataaniva mwitaa tuvaro Iesusiva mwia nai timwa mwinro tiqaro, Qaqao, Kotira mpukuqi qua mpo vahiva tiqaro,  
\q1 Nronravanto i mwanriqavanto varirara tira, e hia mwia mwataara hiante, turave, tiro. \rq (Lo 6:16)\rq*   
\p
\v 8 Iesusiva mwitaa tuvaro Saataaniva mwia vitaqiro uro taaqi nritarora qiataqaa kyero ekyaa vunyaa vaisivanto nkyiari mwata mpoqaa mpoqaa ntaqikyura ekyaa mwi mwata maatara mwia kepukya inraikya rirante nraamwutero tiqaro,  
\v 9 E ni kyuqu tarani tumu ntira variqara ni nutu nraahu tuaahera matairera, nte ekyaa mwi inraikyara i mwianinrave, tiro.   
\p
\v 10 Mwitaa tuvaro Iesusiva nai timwa mwinro tiqaro, Qaqao, Saataanio, hiante quante, Kotira mpukuqi vahi quava tiqaro,  
\q1 Mwanriqavanto Kotiva nronravanto varirara tira, e mwia nrutu nraahu tuaahereqara mwia kyaiqa nraahu varaqira quante turave, tiro. \rq (Lo 6:13)\rq*   
\p
\v 11 Iesusiva mwitaa tuvaro Saataaniva mwia mwini kyero vuvata nyaamwunyaahua tumu Iesusira kyaahaqa hura.   
\s1 Iesusiva Karirini nai kyaiqa tohara tora  
\r (Maaki 1:14-15; Ruku 4:14-15)  
\p
\v 12 Iesusiva riovata Ioninra ntavaaqavu kyeta karavuqi kyaavaro variho tuvaro riero, Iesusiva nrumu ntantero Karirini vura.   
\p
\v 13 Mwiva mwini vuva hia uro Nasareti nai mwaatani variraitiro, uro Kapenaamini variqiro vura. Kapenaami mwiva Kariri kyaarera tokyasataa vahura. Mwi mwatava vahirero Sepiuraaninravata, Napatarairavata mwata vahura.   
\p
\v 14 Iesusiva mwini uro varuvaro haaru Aisaiaava Kotira qua qovarama kyo quava qutaa mwivau vahura. Aisaiaava haaru mwataama tiro:   
\q1
\v 15 Nte Sepiuraaninra mwataravata, Napataraira mwataravata, tirerave.  
\q1 Mwi mwatava kyaarera tokyani vahirave.  
\q1 Iotaani nramanri vaiharo mwi mwatava uromwi vaihata mwi mwataraqa Kariri mwataqa mpo mwatanaa mpo mwatanaahua variarave.   
\q1
\v 16 Mwihua kyokiraqi variqita vita, mwiaqaataita omwavanto nronraqama kyero itaaninra taqevarave.  
\q1 Mwihua kyokiraqi variavaro  
\q1 qutu qua okyarava mwihua ntumwaqu kyaihata variavaro mwiaqaatairo omwavanto ntuvaahama nyatarero uti varirave, tura. \rq (Aisaiaa 9:1-2)\rq*   
\p
\v 17 Mwi entaraqaatairo Iesusiva nai kyaiqa toharama kyero nraakye qora timwa nyiqiro viro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva qaumato vahirara tita, nkye uaqia hi aanranra qaqira kyaate, tiro. Turama.   
\s1 Iesusiva vaisi taaratana taaratana nyaanrama kyero sitora  
\r (Maaki 1:16-20)  
\p
\v 18 Iesusiva Kariri kyaarera tokyasataa viqaro taqovata qate vakye taaratana varura. Vakyaava Saimoniva mwia mpo nrutu Pitaava varuvaro mwia qatavanto Enturuva varura. Mwitanahua tavukya kyaiqa vare varuhua variqatara tita, mwitanahua nramanriqi vahe nte varura.   
\p
\v 19 Mwitanahua vahe nte varuvaro Iesusiva mwitanahuara tiqaro, Nkyetana ni naakiara ni pataqita nriate. Nkye tavukya vahe ntamwa kyeta varaantema kyetama nkyetana ni pataqita nrivaqena nte nkyi nyaamwutaarita nkye vaisi sitevarave, tiro.   
\p
\v 20 Mwitaa tuvata mate mwiqiara mwitanahua nkyiari vahe mwini kyeta Iesusira vataqita vurama.   
\p
\v 21 Mwitanahua mwia vataqita vuvaro Iesusiva pataqia viqaro taqovata vaisi mpotana Sepetira mwaaqutana Iemisivavata mwia qata Ionivavata varura. Mwitanahua mpotuqi variqata nkyiari sora Sepetiravatama kyeta vahe terahi varuvaro Iesusiva mwitanahua nyaanrama kyovata  
\v 22 mwitanahua mate mwiqiara nkyiari mpotuvata nkyiari soravata mwini kyeta Iesusira vataqita vurama.   
\s1 Iesusiva qua mwakyaakya timwa nyinro nriqa vuhua kyuqema nyatora  
\r (Ruku 6:17-19)  
\p
\v 23 Iesusiva Karirini mpo mwatukya mpo mwatukya nrohiqaro mwaanra nraamwuqi vera ntero variqaro mwakyaakya timwa nyiqanro Kotiva nraakye qoraqa ntaqikyiani quara, kyuqe qua timwa nyiqiro vi varuvata tauma rumpuara utuhuave, nriqa vuhuave, mwihua varuvaro Iesusiva mwihua kyuqema kyovata qio varura.   
\p
\v 24 Iesusiva mwitaamaqiro vi varuvaro mwia quavanto ekyaa Siriaani vuvata mwi mwatanaahua nkyiari nraakye qoraqa mpo qara mpo qarama kyero nriqa vuhua, tauma rumpuara utuhuave, nronraqama kyero nriqa vuhuave, vaana kyapata varuhuave, mwamwanta ntirintiri hi varuhuave, hini mwamwanta qutu vu vaisihuave, mwihua mwihua ekyaa sitaqita Iesusiva hunani uro kyovaro mwiva mwihua kyuqema kyovata qio varura.   
\p
\v 25 Iesusiva aanrani vi varuvata nraakye qora airivanto mwia vataqita vi varura. Karirisairove, Ntekaporisi mwatukyanramwuqitairove, Ierusaremisairove, Iutiasairove, Iotaani nramanri qarahi hisataasairove, nraakye qoravanto hisai hisaita ntuvaantuama vita mwia vataqita vura.   
\c 5  
\s1 Iesusiva taaqiqaa variqaro mwakyaakya timwa nyunra  
\p
\v 1 Iesusiva variqaro taqovata airi nraakye qora ntuvaantuama vita varuvaro mwiva taaqiqaa uro mwatakyaa viro varuvata mwia nraaqiaranramwuvata mwiva varunani uro varuvaro   
\p
\v 2 Iesusiva mwakyaakya tohara tero mwiva nai nraaqiaranramwu timwa nyinro tiqaro,   
\q1
\v 3 Nte Kotiva hi inraikyarara vehiqamama varuqo ti vari nraakye qorahua mwihua varivaro Kotiva mwihuama kyuqema nyataananrove.  
\q1 Kotiva mwihuaqa ntaqikyiqiro vi varirata mwihua mwia nraakye qorama varivarave.   
\q1
\v 4 Mwutukya uaqia hirata ntate varihua, mwihua varivaro Kotiva mwihuama kyuqema nyataananrove. Kotiva mwihua mwutukya qihaakyama nyataananrove.   
\q1
\v 5 Tirema variqata hia nkyiarivata uaqiama nyaterara riehua varivaro Kotiva mwihua kyuqema nyataananrove.  
\q1 Kotiva mwaa mwatara mwihua kyaama tairara tita, mwihua mwia varevarave.   
\q1
\v 6 Ntapihi kye nrohi okyarara kyakya hiarihua, mwihua varivaro Kotiva mwihua kyuqema nyatero mwi okyararaqo mwihua qioqama nyataananrove.   
\q1
\v 7 Mpohuara po kye ti nraakye qorahua, mwihua varivaro Kotiva mwihua kyuqema nyatero mwihuara po kye timwa nyataananrove.   
\q1
\v 8 Qutaaqama kye Kotira nraahu vataqi vihua, mwihua varivaro Kotiva mwihuama kyuqema nyataananrove.  
\q1 Mwi nraakye qorahuama Kotira taqevarave.   
\q1
\v 9 Ntaqirera hivata vaitutu hi vari nraakye qorahua, mwihua varivaro Kotiva mwihua kyuqema nyataananrove.  
\q1 Kotiva mwihuara ni nraaqiarave tiratama varivarave.   
\q1
\v 10 Kotirara rieqata ntapihi kye nrohi varivata mwia kyaara mwihua uaqiama nyate vari nraakye qorahua, mwihua varivaro Kotiva mwihua kyuqema nyataananrove.  
\q1 Kotiva mwihuaqa ntaqikyiqiro vi varirata mwihua mwia nraakye qorama varivarave.   
\p
\v 11 Nkye ni pataqi vi varivata mwia kyaara nkyiara uaqia hi quara timwaqi vita, nkyi uaqiama nyateta, nkyiara mpo qua mpo qua unra quave, uaqia hi quarave, nkyiara timwaqi vi varivata, nkye ni pataqi vi varivaro Kotiva nkyi kyuqema nyataananrove.   
\p
\v 12 Nkyi uaqiama nyataantema kyeta haaruvata vaisi mpo uhua Kotira qua qovara hu vaisihua uaqiama nyatorave. Nkyi mwitaama kyeta uaqiama nyataivata nkye qamwateqa variate. Kotiva nkyi kyaiqa kyuqe kyaiqara rieqaro mwia qiata nyaamwuni kyuqe inraikya nkyini terama tairave.   
\s1 Nkye hore voti hiahuave tura  
\r (Maaki 9:50; Ruku 14:34-35)  
\p
\v 13 Mwaa mwataraqa nraakye qora variavata nkye mwihua utaqaa variqata nkye hore votima kyeta variavo. Horevanto uaqiama viro hia qiakyaa hirera, hia qio qaiqaa utu kyairaro qiakyaa hiananrove. Horevanto uaqiama virera, qio uaqiama virave timwa kyeta mwia qaqira kyaivata nraakye qoravanto mwiaqaa ntamwaqita vivarave.   
\s1 Nkye omwa voti hiahuave tura  
\r (Maaki 4:21; Ruku 8:16, 11:33)  
\p
\v 14 Mwaa mwataraqa nraakye qora variavata nkye omwavanto itaintema kyeta variavo. Mwatukya mpovanto taaqiqaa vahiariva hia uqeta vahiananrove.   
\p
\v 15 Hia mpovanto omwa qupi kyero tave vara kyero mwia ntumwaqu tairave. Qaqao, nraamwuqi variahuavata ekyaa taqaate tiro, omwa qupi kyero virira nyaamwuni hiritairave.   
\p
\v 16 Nkye mwia votima kyeta nraakye qora suqaa qoqaa nrohiqata omwavanto itaintema kyeta variqita vivata mwihua nkye kyuqe kyaiqa vare varira taqeta, nkyi sova nyaamwuni varira mwia nrutu tuaaheraqita quate.   
\s1 Mosesiva qua mwaanra timwa torara tura  
\p
\v 17 Nkye nianra tiqata, Mosesiva timwato quaravata, poropeti vaisinramwuvanto timwato quaravata, vara qaqira kyarero nrivave, tivorave. Nkye nianra mwitaama kyeta nraato rievora. Hia nte mwihua qua qaqira taiqa kyarerave. Mwi quava qutaa mwivau vahiarive tina, ntevata nruvave.   
\p
\v 18 Nte nkyi timwa nyianinra riaate. Nyaamwuvantovata mwatavantovata taiqa viraro ekyaa mwaanra qua mwiva qati nraahu vahiqiro quananrove. Mwi quaraqitairo ekyaa quave pata uapaa qua mwi quavavata vahiqiro viraro ekyaa inraikyavanto qovarama quananrove.   
\p
\v 19 Mosesivavata poropeti vaisinramwuvantovata timwato quava vaiharo mpovanto mwi quaraqitairo pata uaqia nteqa kyero mpohuaravata tiqaro, Nkye mwi quara pata uaqia vahira qioma nteqa kyevarave, tirera, mwi vaisiva variro nyaamwuni Kotiva ntaqikyianinrani viraro Kotiva mwi vaisirara, E ni nraaqiara mwatumwi mpiato nraahu variaravama variaro, qiananrove. Vaisi mpovanto Mosesira quavata poropeti vaisi quavata riemwaqiro viqaro mpohuaravata mwi quara riemwaqita quate tirera, mwi vaisiva variro nyaamwuni Kotiva ntaqikyiani mwatukyarani viraro Kotiva mwianra, E ni nraaqiara nritarera virito variaravama variaro, qiananrove.   
\p
\v 20 Nte nkyi timwa nyinrenrave. Parisi vaisinramwuvata, mwaanra okyara qia vaisinramwuhuavata, mwihua nkyiari riemwa kyeta tiqata, Tire Kotira qua rieqata ntapihi kye nrohi varuro, ti variarave. Nkye hia mwihua nraatara kyeta kyuqe aanraqaa vivera, nkye Kotiva ntaqikyiani mwatukyaraqi hia qio vivarave.   
\s1 Mpohua ru kye okyarara tura  
\r (Ruku 12:57-59)  
\p
\v 21 Haaru Mosesiva nkyi haivaqahuara timwato quara nkye mwi quara riaarave. Mwataama tiro: Hia mpora ru kyaante. Mpora ru kyaari vaisiva, mwiva quaqaa variananrove, turave.   
\p
\v 22 Mwiva mwitaa tura kyai nte qaiqaa nkyi timwa nyianri. Nai qata vakyaara raraqa taariva, mwi vaisivavata mpora ru kyaiva quaqaa varintema kyero quaqaa variananrove. Nte qaiqaavata nkyi timwa nyinrenrave. Nai qata vakyaara mwaaquvantove qiani vaisira mwia vitaqira uro nronra kaanasorinramwuvanto varinani kyairaro mwiva qua varaarive. Nai qata vakyaara e uera vaisivanto hia vu nraatovata vahivave qiari vaisiva, mwivavata mpora ru kyero qua varaintema kyero qua varairaro mwia uro qutu quahua vi mwatara qiaqi tuto kyaananrove.   
\p
\v 23 Mwi quara rieqarama e mwaanra nraamwu nronraqi variqara mpo inraikya Kotira mwinra mwia qamwata mwatarera hira taqairaro i qata vakyaa mpovanto iqaa qua vataariva qati vahirera,   
\p
\v 24 Kotira mwinrenra hina inraikyara mwiaqaa qati vatera, uro ena qata vakyaa mwiavata variqara mwi quara nraante timwa ntapihi kyera mwiaqaataira uro mwi inraikyara Kotira mwiqanra qamwata mwataante.   
\p
\v 25 Mpovanto iqaa qua vatarero i vita varero ko nraamwuqiara virara mwikyantiri aanrani viqarama qamwanrama kyerama mwi quara ntapihi kyaante. E hia mwitaa hiraitira, ko nraamwuqi viraro ko rie vari vaisiva iqaa qua vatero pipo titairaro i vitaqiro uro karavuqi kyaananrove.   
\p
\v 26 Nte qutaa qianinra riaante. E karavuqi variqira vira karavu kyoqaa hiqara hia ekyaa mwi munimanra kyairaro hia qio i qamwanrama titairara vinanrave, tiro. Iesusiva mwi quara turama.   
\s1 Nraata vaati ntuqeqaa hi okyarara tura  
\p
\v 27 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Haaru Mosesiva timwato quara mpo qua nkye riaarave. Mwi quava mwataama tiro: Hia mpora nraatavata mpora vaativata api nrohiante, turave.  
\v 28 Kyai nte qaiqaa nkyi timwa nyiankye. Vaisivanto nraakye taqero nai nraatoqitairo nraahu riero, Nte mwiavata nrohina variataarave, qianinranra Kotiva tiqaro, E vaakyama nraata vaati ntuqema kyera hiaro, timwa kyero mwi vaisiraqaa qua vataananrove.   
\p
\v 29 Mwianra rieqara e kyaatutanyaa vuqotaira taqe variqara uaqia hi kyaiqara uti varirera, qaiqaavata mwitaamaqina quankyo tira, mwia vauru kyera qaqira kyaante. E vu kuaiku nraahu vahirara hia uaqia hi kyaiqara utiraitira, nyaamwuni qioma vinanrave. E vu taaratana vahiariva uaqia hi kyaiqara utuqira vira nraakiara qutu viraro i qia nronra itaaninraqi tuto kyaananrove.   
\p
\v 30 E kyauqu kyaatutaqotaira uaqia hi kyaiqara uti varirera, e mwitaamaqina quankyo tira, mwia teqa kyera qaqira kyaante. E kyauqu kuaiku vahiariva hia uaqia hi kyaiqara utiraitira, nyaamwuni qioma vinanrave. E kyauqu taaratana vahiariva uaqia hi kyaiqara utuqira viraro i qia nronra itaaninraqi tuto kyaananrove.   
\s1 Nai nraata ekyaara titaani okyarara tura  
\p
\v 31 Haaru Mosesiva timwato quava mwataama tiro: Vaisivanto nai nraata qaqira kyarero hiqaro nai nraata qara mpo mwinro, Nte mwia qaqirama kyauqo, timwa kyero qara mwiananrove, turave.   
\p
\v 32 Kyai nte qaiqaa nkyi timwa nyiankye. Mwia nraatavanto hia mpo vaisintiri api nrohiraitiro variraro mwia vaativanto mwia qaqira kyairaro mwia nraatavanto vaisi kyaata varairera, Kotiva mwitaama qiananro: Mwi nraakyeva qaraakya vaisintiri nrohiqaro nraata vaati ntuqema kyaihoma qiananrove. Mwia vaati hoqarenaava mwia qaqira kyaiharo mwia kyaara mwitaa iho. Mwitaa ihana nte mwia vaati i tauraanaanraqa qua vatena qaraakya vaati mwiaqaavata qua vataaninrave, qiananrove, tiro. Iesusiva mwi quara turama.   
\s1 Kyauqu nriqiqaa vate okyarara tura  
\p
\v 33 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva qua timwa nyiqiro viro tiqaro, Haaru Mosesiva qua mpo nkyi haivaqahuara timwato quara nkye mwi quaravata ntapihi kyaarave. Mwataama tiro: E kyauqu nriqiqaa vatera tiqara, Kotira vuqaa variqanama nte qutaama mwitaa hirerave, tina quara nteqa kyerorave. Kotira nrutu nteqara timwa tena quarara rieqara varaante, turave.   
\p
\v 34 Kyai nte qaiqaa nkyi timwa nyiankye. Kyauqu nriqiqaa vateqata, tire qutaa mwitaa hirerave, tiqatama hia Kotira nrutu nteqata mwitaa qiate. Hia mpo inraikya mpo inraikya nrutu nteqata, Tire qutaa mwitaa hirerave, qiate. Kotiva nyaamwuni mwatakyaa viro varirara tita, mwianra rieqatama hia nyaamwu nrutu nteqatama, Tire qutaa mwitaa hirerave, qiate.   
\p
\v 35 Kotiva nai kyuqu tutu kyero mwaa mwataraqaa mpiami vatero varirara tita, mwianra rieqatama hia mwaa mwatara nrutu nteqata, Tire qutaa mwitaa hirerave, qiate. Ierusaremivanto nronra vunyaa vaisivanto variari mwatukyava vahirara tita, mwianra rieqatama hia mwi mwatukyara nrutu nteqatama, Tire qutaa mwitaa hirerave, qiate.   
\p
\v 36 Hia nkyeta qiata nrutu nteqata, Tire qutaa mwitaa hirerave, qiate. Nkye hia qio nkyeta qiata kyaahiara, Eqara kyaahive, upi kyaahive, vahiante tivarave. Nkye hia qio mwitaa tirara tita, nkye qumina nkyeta qiata nrutu nteqata, Tire mwitaa hirerave, tivorave.   
\p
\v 37 Nkye variqata mwitaa hirerave tivera, nkye qati eo nraahu tiqatama mwitaa hiata. Hia mwitaa hivera, qati hiave nraahu qiata. Hia mpo qua mpo quanti qiate. Mpo qua mpo quavanto Saataaninraqaatairo qovara hiananrove, tiro. Iesusiva mwitaa tura.   
\s1 Ru vunti okyarara tura  
\r (Ruku 6:29-30)  
\p
\v 38 Iesusiva mwitaa timwa kyero timwa nyiqiro viro tiqaro: Mosesiva qua mpo timwatora nkyevata riaarave. Mwataama tiro: Mpovanto i vu vauru kyairara, e nai vuvata qioma vauru kyenanrave. Mpovanto i vai ntuvihau kyairera, e nai vaivata qioma ntuvihau kyenanrave, turave.   
\p
\v 39 Mwi quara vaihana kyai nte nkyi qaiqaa timwa nyiankye. Uaqia hiari vaisiva mpovanto nkyi uaqiama nyatairerata hiama nkye nai uaqiama mwataate. Mpovanto i nraatokyai ntuteqa kyairera, hia nai ntuqutiraitira, mwia qaqira kyairaro hini nraatokyaivata ntuteqa kyaarive.   
\p
\v 40 Mpovanto i sioti vararero i vita varero ko nraamwuqi uro kyarero uti varirera, ena sioti mwiqanrama kyairaro i vaaqatuavata varaarive.   
\p
\v 41 Mpovanto i antua kyero, Nte hu inraikyara quqira vaini mpona uro mataante, tirera, vara quqira uro nyianrani mwataante.   
\p
\v 42 Mpovanto mpo inraikyara i kyapara hirera, mwia mwiante. Mpovanto iara mpo inraikya mpiraqe qakyo varaqina nrumu ina mwiankye tirera, eo tira mwia mwiante, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Nkyeta nramwutaahuara mwutukya vahirata variate tura  
\r (Ruku 6:27-28, 32-36)  
\p
\v 43 Iesusiva mwitaa timwa kyero timwa nyiqiro viro tiqaro: Haaru nkyi haivaqahua tu quara nkye riaarave. Mwihua mwataa turave: Ina nramwunaanranra nraahu i mwutukyavanto vahiarive. Nramwutaara uaqiama mwatena vu nraatova vahiarive, turave.   
\p
\v 44 Kyai nte qaiqaa nkyi timwa nyiankye. Nkyeta nramwutaa mwihuara nkyi mwutukya vahirata variate. Nkyi uaqiama nyatehuara Kotira kyapara hivaro mwiva mwihua kyaahaqama nyataarive.   
\p
\v 45 Nkye mwitaa hiqatama nkye nkyi sova nyaamwuni varira mwia nraaqiarama varivarave. Kotiva tiharo huarivanto kyuqe vaisiqaa itero uaqia hia vaisihuaqaa itairave. Kotiva vati vara kyaiharo vativanto ntapihi kyeta nrohi varia vaisihuaqi tumihanro hia ntapihi kyeta nrohi varia vaisihuaqivata tuminrave. (Nkyevata nkyeta sova hintema kyeta kyuqe vaisiaravata qora vaisiaravata kyuqemaqita quate.)   
\p
\v 46 Nkyiara mwutukya vahiarihuara nraahu nkyi mwutukya vahirera, Kotiva nanra inraikyara rieqarove nkyi kyuqema nyataananro? Taakisi vare variahua mwihua hia kyuqe vaisi variqatavata mwihua nkyiari hena vaisiara mwutukya vaihata variarave.  
\v 47 Nkye nkyeta nramwunaahua nraahu qua mwanteta kyauqu nyivera, nkye nanra kyuqe inraikyaqove Kotira qua hia riaahua nraatara kyevara? Nkye mwihua votima kyeta nraahuma varivarave.   
\p
\v 48 Nkyi sova nyaamwuni variva, mwiva hia uaqia hi kyaiqara utiraitiro, avuqavuma kyero nrohi varivave. Nkye mwia votima kyeta avuqavuma kyeta nrohiqata variqita quate tuqo, tiro. Iesusiva mwitaa turama.   
\c 6  
\s1 Vehi nraakye qora kyaahaqama nyate quara tura  
\p
\v 1 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwihua timwa nyiqiro viro tiqaro, Nkye mpohuara kyuqe hirerata, uqeta kyeta mwihua kyaahaqama nyataate. Hia qoqaa tiri mwahuta qiate tita mpohua kyaahaqama nyataate. Nkye vaisivanto taqaate tita, mpohua kyaahaqama nyataivera, nkyi sova nyaamwuni variva mwiva hia mwianra rieqaro nkyi mpo inraikya nyiananrove.   
\p
\v 2 E mpovanto mwi quara rieqara mpo inraikya vehi vaisi mwinrenra hiqara uqeta kyera mwiante. Hia nraakye qora suqaa nronraqama kyera aakyaraqitaira nraanrama kyera mwiante. Mpo vaisinramwuvanto kumwaanriqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahua, mwihua mwaanra nraamwuqi variqatave, aanrani viqatave, nraakye qora suqaa nronraqama kyeta ntoma vuateqata nyaanrama kyeqata vehi nraakye qora munima nyi variarave. Mwihua hia vehi nraakye qora mwihuara nronraqama kyeta rieqata mwitaa hiavo. Mwihua tiri mwahuta qiate tiqata mwitaa hiarave. Nte nkyi timwa nyuqo. Mwihua nraakye qoravanto mwahuta timwa nyataavata vaakyama nkyiari kyoqaa vara kyaavo.   
\p
\v 3 E mpovanto munimave, mpo inraikyave, vehi vaisi mwinrenra hiqara uqeta kyera mwiante. I nraaqani variarivavata hia mwia mwinanra taqaarive.  
\v 4 E mwitaa hiraro mwi inraikyava uqeta kyero vahiarive. Mwitaa hiraro i qova ekyaa uqeta vare varia kyaiqara taqe variva, mwiva mwianra rieqaro i kyuqema mwataananrove.   
\s1 Mwataama kyeqata Kotiravata qua qiate tura  
\p
\v 5 Nkye Kotiravata qua tirerata kumwaanriqama kyeta kyuqe kyaiqa vare variahua hia mwihua hiante hiate. Mwihua mwahuta tirara qamwateqata mwihua mwaanra nraamwuqive, nraakye qora ntuvaantuama vita varia aanranraqaave, variqata Kotirara aakyara nte variarave. Nte qianinra riaate. Mwihua nraakye qoravanto mwahuta timwa nyataavata vaakyama nkyiari kyoqaa vara kyaavo.   
\p
\v 6 E mpovanto ena qora Kotiravata qua tirera enanraa varirera ena nraamwuqi vera ntera qesa tita tera uqeta kyera i qova uqeta varira vatama kyera qua qiante. E mwitaa hiraro i qova ekyaa uqeta vare varia kyaiqara taqe variva, mwiva i kyuqema mwataananrove.   
\p
\v 7 Nkye Kotiravata qua tiqata hia qumina airi qua ntikara qiate. Mpo mwatanaahua hia Kotira qua riaa nraakye qorahua mwitaa ti variarave. Nkyevata mwihua hiante hivorave. Mwihua tiqata, Qaiqaavata qaiqaavata qumina qua qiararo tiri mwanriqavanto tiri qua qio riaananrove, qiarave.  
\v 8 Nkye hia mwihua nraantantaate. Nkye hia Kotirara ntumwa hiamwa hia entara Kotiva vaakya nkye ekyaa inraikyara aara ntaara ntapihi kyaiho.  
\v 9 Nkye qio mwataama kyeqata Kotiravata qua qiate:  
\q1 Tiri tiqova, e nyaamwuni variaravave.  
\q1 Tire kyuqema kyeta i nrutu kyuqera tuaaherauro.   
\q1
\v 10 E tiriqaa ntaqikyina entava qamwanrama nrianrive.  
\q1 Nyaamwunyaahua i kyakya hira vataqi quantema kyera e tiri kyaahaqa hiraqe tire mwatani variarahuavata i kyakya hira vataqi quare.   
\q1
\v 11 Tire mate kyara nraananra tiri timwiante.   
\q1
\v 12 Tiri apiqama timwa taavata tire mwi quara qaqira kyaurantema kyera tire i apiqama mwatauna quara nruka timwa taante.   
\q1
\v 13 Uaqia hi kyaiqava tiri mwataara hiankyo tira, e tiri tivita vare viraqe tire kyuqe hi aanranraqaa quare.  
\q1 E tiri kyaahaqa hi variraro Saataaniva hia tiri uaqiama timwataarive.  
\q1 [E vunyaava kepukyaqama kyera ntaqikyi variaravave. I nrutu nraahu tuaaheraqi quararo i nrutuvanto qati nraahu vahiqiro quananrove. Qutaave.]  
\p Mwitaa timwa kyeqata Kotiravata qua qiate, tiro. Iesusiva turama.   
\p
\v 14 Mwitaa timwa kyero Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Mpohua nkyi uaqiama nyataivata nkye qaqira kyeta hia nkyiarivata uaqiama nyataivera, nkyi sova nyaamwuni variva, mwivavata nkyi uaqia hi quara qaqirama kyaananrove.  
\v 15 Nkye mwihua uaqia hi kyaiqara utirara qati nraahu riemwaqi vivera, nkyi sovavata nkye uaqia hi kyaiqara uti quara qati nraahu riemwaqiro quananrove, tiro.   
\s1 Kotirara rieqata kyara aurama te quara tura  
\p
\v 16 Mwitaa timwa kyero Iesusiva tiqaro, Nkye kyara aurama tarera hita, hia unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare varia vaisihua hiante hiate. Nraakye qoravanto mwihua kyara aurama tera taqeqata po qiate tita, mwihua ua viri rateqata nrohi variarave. Nte qianinra riaate. Mwihua nraakye qoravanto po timwa nyataavata vaakyama nkyiari kyoqaa vara kyaavo.   
\p
\v 17-18 E mpovanto kyara aurama tarera hiqara uqeta kyera aurama taante. Nraakye qoravanto iara qatima kyara nre variho qiate tira, ena viri hiqama kyera qiata qaahi ntumwa kyera nrohiante. Mwitaa hiraro i qova uqeta variva ekyaa uqeta vare varia kyaiqara taqe variva, mwivama i kyuqema mwataananrove.   
\s1 Nyaamwuni kyoqaa ntuvaantua hirara tura  
\r (Ruku 12:33-34)  
\p
\v 19 Hia mwaa mwataraqa variqata kyoqaa ntuvaantuama taate. Mwaa mwataraqa kyoqaa ntuvaantuama taavaro uapaa tove hakuavantove, puaataqataivave, mwi inraikyara nramwa kyero vara uaqiama kye varirave. Mpuara vaisivantovata ntukuraa kyeqata mwi inraikyara vare variarave.   
\p
\v 20 Mwata mwaaqa vatera eqeta nyaamwuni uapaa tove hakuavantove, puaataqataarivave, mpuara vaisivantove, hia nkyi kyoqaa vara kyeta uaqiama kyenani vataate.   
\p
\v 21 Nkye mwaa mwataraqa kyoqaa ntuvaantuama taivera, nkye mwaa mwataraqa vahiani inraikyarara nraahu mwutukya vahirata riemwaqita vivarave. Nkyi kyoqaa nyaamwuni ntuvaantuama viro vahirera, nkye nyaamwuni vahiani inraikyarara nraahu mwutukya vahirata nronraqama kyeta riemwaqita vivarave.   
\s1 Vuvanto omwa votima kyero iteqaro mwamwanta ntuvaahama mwatero  
\r (Ruku 11:34-36)  
\p
\v 22 Vuvanto omwa votima kyero iteqaro mwamwanta ntuvaahama mwatero. I vuvanto kyuqema vahirera, ekyaa i mwamwantaqi kyuqema kyero ntuvaahaananrove.   
\p
\v 23 I vuvanto uaqia hirera, i mwamwantavanto kyokiraqima vahiananrove. I utaqivata hia ntuvaaharaitiro kyokira rirera, qikye, i utaqi anoma kyero kyokira ruananrove.   
\s1 Kotiraravata munimanravata tura  
\r (Ruku 16:13)  
\p
\v 24 Kyaiqa vaisi mpovanto hiama qio kuaa vakya nronra vaisi taaratanaqaa kyaiqa varaananrove. Mwiva mwitaa hirera, mporara mwia mwutukya vahiraro mporara hia mwia mwutukya vahiananrove. Mwiva mpora qua riero mpora qua qoririma kyaananrove. E hiama qio Kotiravata munimavata kuaa vakya vataqira vinanrave.   
\s1 Hia mpo inraikyara uahivaro nkyi mwutukyavanto nronraqa hiarive tura  
\r (Ruku 12:22-31)  
\p
\v 25 Mwi quara rieqanama nte nkyiara mwitaama tuqo, Nkye qati variqita virarave, kyara nrenranrave, nramanri nrenranrave, nkyeta nyamwantarave, tuavaaqa utirarave, hia mwi inraikyara mwi inraikyarara airi nraato tivaro nkyi mwutukyavanto nronraqa hiarive. Nkye qati variqi viva vuni vaiharo kyara nreva nraakiaranima vaiho. Nkyi mwamwantavanto vuni vaiharo nkye tuavaaqa ututeva nraakiaranima vaiho.   
\p
\v 26 Nyaamwa hiteta nrohi variahua taqaate. Mwihua hia kyara vara tu kyeta vantuqita uro nraamwuqi vate variarave. Nyaamwavanto variavaro nkyi sova nyaamwuni variva mwihua kyara ruara hirave. Nyaamwa qumina inraikyaqaavata Kotiva ntaqikyi variva nkyi nraakye qoraqaa hiave Kotiva kyuqema kyero ntaqikyiananro?   
\p
\v 27 Nkyiqitairo ta vaisivave nte qamwanrama qutu quankyo tiro, qati variani entara mponramwu tomaqa taananrove? Hiama qio vaisi mpovanto mwitaa hiananrove.   
\p
\v 28 Nkye nanraqamave nkyeta tuavaaqa utirara nronraqama kyeta rie variavo? Maunra paira mwukyauqi vahirara rieqata variate. Mwi inraikyava hia kyaanta huvu kyero tuavaaqa haqire varirave.  
\v 29 Nte nkyi timwa nyuqo. Haaru Soromoniva kyuqema kyero mwunruqama tova hia maunra pairavanto itero ntuvaahaira nraatara kyairave.   
\p
\v 30 Kotiva mwivama uakukyaqi vahi maunranra mwunruqama mwatairave. Mwi maunrava mate vahirata hura qia qura kyaivaro itamwa kyaananrove. Qio Kotiva qumina uakukyaqi pataqia vahi maunranravata mwunruqama mwataivara tiro, mwiva hiave nkyivata kyuqema kyero tuavaaqa utu nyataananrove? Qikye, Kotiva nkyi kyaahaqama nyate variva varihata nkye hia mwianra kepukyaqama kyeta riaavo.   
\p
\v 31 Kotiva nkyi kyaahaqama nyate varirara tita, hia nkye nronraqama kye vu nraato tuqi viqata, Nanra kyarave nraananrave? Nanra nramanrive nraananrave? Nanra tuavaaqave utuananrave? timwaqita quata.   
\p
\v 32 Kotira qua hia riaa nraakye qorahua, mwihua mwitaa timwaqita vi variarave. Nkye hia mwihua nraantantaate. Nkyi sova nyaamwuni variva nkye ekyaa mwi inraikyarara aara ntaara ntapihi kyeroma variho.   
\p
\v 33 Nkye Kotiva nkyiqa ntaqikyianinranravata, mwiva nkyiara avuqavuma kye nrohiate qianinranravata, nronraqama kye riemwaqita quate. Nkye mwitaa hivaro Kotiva nkye aara nte inraikyaravata hini mwi inraikyaravata nkyi nyiananrove.   
\p
\v 34 Hura qovara hiani inraikyarara hia nronraqama kyeta riaate. (Nkye mate mwaa iherara variahuave.) Hura vari nraakye qorahua hura qovara hiani inraikyarara qio riemwaqita vivarave. Kuaa enta kuaa enta mwiva nanrianra muaanravata nraahu vahivave, tiro. Iesusiva turama.   
\c 7  
\s1 Nkye hia mpora kyaiqa pupiteqata mwia kyaiqa tukya hiate tura  
\r (Ruku 6:37-38, 41-42)  
\p
\v 1 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva timwa nyiqiro viro tiqaro, Kotiva nkyita kyaiqavata tukya hiankyo tita, nkye hia uaqiama vu nraato tiqata mpora kyaiqa tukyama kye mwiva mwitaa mwataa hivave qiate.   
\p
\v 2 Nkye mpora kyaiqa tukyama kyeta mwitaa mwataama vahirave tivaro Kotiva nkyita kyaiqavata tukyama kyero mwitaa mwataama vahiravema qiananrove. Nkye mpohua kyaiqa tukya hira kuaa mwivauma Kotiva nkyitavata tukya hiananrove.   
\p
\v 3 E nanraqamave mwata mwumwuvanto ena qata vakyaa vuqi viqetaira taqeqarama hia ena vuqi kyatari aka nronravanto viqetaira taqera hiaro?   
\p
\v 4 Kyatari aka nronravanto i vuqi viqetero vaihara nanraqamave ena qata vakyaara kyaiqe i vuqitaina mwata mwumwu qatinani venta kyaankye ti variaro? Hia mwitaa qiante.   
\p
\v 5 E kyuqe kyaiqa varauqo tiqara unraqanraa hi variaravave. Tauraaqama kyera ena vuqitaira kyatari aka venta kyera mwiaqaataira kyuqema kyera taqeqarama ena qata vakyaa vuqitairavata qio mwata mwumwu venta kyenanrave.   
\p
\v 6 (Mpo hia vaisihua quara vairi votima kyeta variarave.) Nkye Kotirani kyuqema kyero kyotataqama vahiani inraikyara hia vairi mwiante. Nkye kyukyukyakyaara hia quara hianani kyaate. Nkye mwitaa hivaro mwi inraikyara ntamwa ntautiqama kyero mwiaqaatairo tuqasaa viro nkyita kutuananrove.   
\s1 Iesusiva Kotira kyapara hiate tura  
\r (Ruku 11:9-13)  
\p
\v 7 Nkye Kotira kyapara hivaro mwiva mwi inraikyara nkyi nyianrive. Nkye puaamaqi vitama qio mwi inraikyara puaama kyevarave. Nkye qesa ntuqutivaro Kotiva qatua nyataarive.   
\p
\v 8 Kotira mpo inraikyara kyapara hiariva qioma varaananrove. Mpo inraikyara puaamaqiro quariva qioma taqaananrove. Qesa ntukuakua hiani vaisira qatuama mwataananrove.   
\p
\v 9 Nkyi nraaqiara sohuaqitairo tavave mwia mwaaquvanto qamaanra nyaanru tiraro mwia qova ori mwiananro? Mwia qova hiama mwitaa hiananro.   
\p
\v 10 Mwia mwaaquvanto tavukyara nyaanru tiraro mwia qarurave mwiananro? Mwiavata hiama mwitaa hiananro.   
\p
\v 11 Nkye hia kyuqe hia nraakye qorahua variqatavata nkye nkyeta nraaqiara kyuqe inraikya nraahu nyi variarave. Nkyi sova Kotiva mpo? Nkyi sova nyaamwuni variva nkyi nraatara kyero mpo inraikyara nyaanru qiani vaisira kyuqe inraikya nraahu mantaquma kyeroma mwiananrove.   
\p
\v 12 Nkye mpohuara tiri mwitaa mwataama kyeta kyuqema timwataate tintema kyeta nkye mwihua mwitaama nyataate. Mosesivavata poropeti vaisinramwuvata timwato quava mwia okyara mwitaamama vahiro.   
\s1 Aanra taaratananra tura  
\r (Ruku 13:24)  
\p
\v 13 Qesa taaratana vahirave. Mpo pata vaiharo mpo nronra vahirave. Nkye qesa pata mwina nraahu quate. Nraakye qora ekyaara taiqa vinaniara qua aanrava, aanra nronra qihaakya hiva vaiharo mwi aanranraqaanaa qesavantovata nronra vaihata nraakye qora airivanto qesa mwina vi variarave.   
\p
\v 14 Nraakye qora ekyaa enta kyuqema kyeta qati nraahu variqita quananianra, vi qesava pataqia vaiharo mwinamate qua aanravavata pataqia mwukyaari tukye qua aanrava vaihata kuaiqia kuaiqiavanto nraahu mwi aanranra puaama kyeta vi variarave.   
\s1 Unra qua timwa nyi vari vaisihuara tura  
\r (Ruku 6:43-44, 13:25-27)  
\p
\v 15 Vaisi mponramwuvanto tiqata, Tire Kotira qua nkyi timwa nyi varuro, tiqata unra ti variahua mwihua nyaatu rauriqata variate. Mwihua sipisipi nraantantamwa kyeta nrohiqatavata mwihua mwaatira utaqi qaakyau vairima variarave.   
\p
\v 16 Nkye mwihua nrohi varira taqetama mwihua qora okyara ntapihi kyevarave. Vaisivanto uaini tamwa hiqirero mwiva hia auqururoraqaatairo hiqirave. Mwiva fiki tamwa hiqirero hia uvi auqu vataa kyatariqaatairo hiqirave.   
\p
\v 17 Mwia votima kyero kyuqe kyatarivanto kyuqe tamwa nraahu rie variharo qora kyatarivanto qora tamwa nraahu rie varirave.   
\p
\v 18 Kyuqe kyatarivanto hiama qora tamwa riaananrove. Qora kyatarivanto hiama kyuqe tamwa riaananrove.  
\v 19 Kyatari hia kyuqe tamwa riaira mwia teqa kyeta qiaqi tuto kye variarave.   
\p
\v 20 Nte qaiqaa nkyi timwa nyuqo. (Unraqama kye tiqata, Tire Kotira qua timwa nyi varurahuave, qiahua nkye mwihua nrohi varira taqetama mwihua qora okyara ntapihi kyevarave, tiro.) Qio nkye mwi vaisihua varaqita vi kyaiqara taqetama nkye ntapihi kyeta mwihua qora kyaiqa taqevarave tuqo.   
\p
\v 21 Hia ekyaa nraakye qora nianra tiri nronravantove ti varihua Kotiva ntaqikyiani mwatukyaraqi vivarave. Ni kova nyaamwuni varira mwia qua riemwaqiro quariva, mwiva nraahuma mwia mwatukyaqi quananrove.   
\p
\v 22 Nraakiara ekyaara entaqaa nraakye qora airivanto nianra tiqata, Po, nronrao, nronrao, i nrutu nteqata Kotira qua ti variavananrave. I nrutu nteqata tire vaisiqitai vaana airi siteta i nrutu nteqata nronra kyaiqa varaavananrave, tivarave.  
\v 23 Mwihua mwitaa tivaqena nte, Qaqao, hia nkyi taqauhuave. Nkye qora kyaiqa vare variahuave. Niqaataita nyianrani quate, qianinrave.   
\s1 Nraamwu taaratananra tura  
\r (Ruku 6:47-49)  
\p
\v 24 Ni qua riero nte tuntema kyero vare variani vaisira okyara nkyi timwa nyinrenrave. Mwi vaisiva vu nraato vataava kepukya nraamwu hoqa taani vaisira votima kyeroma variananrove.   
\p
\v 25 Mwi vaisiva oriqa nai nraamwu hoqa tairara tiro, vativantove, humwunravantove, toqa vaururuvantove, nronraqama kyero nteqaro mwia venta kyaaninrave tiharovata mwi nraamwuva hia tuma ntiraitiro, kepukyaqama vahirave.   
\p
\v 26 Ni qua riero qaqira kyero hia nte tuntema kyero variani vaisira okyara nkyi timwa nyinrenrave. Mwi vaisiva hia vu nraatovata vahiva nai nraamwu nruqasata hoqa taani vaisira votima kyero variananrove.   
\p
\v 27 Mwi vaisiva nai nraamwu nruqasata hoqa tairara tiro, vativantove, humwunravantove, toqa vaururuvantove, nronraqama kyero nteqaro mwia nraamwu venta kyaiharo nraamwuvanto tuto ntiharo humwunravanto raaqu kyairarama tuqo, tiro.   
\p
\v 28 Iesusiva mwi quara mwi quara mwihua timwa nyi taiqa kyovata nraakye qora mwini ntuvaantuama vuhua tiqata, Qikye, mwiva nraahumwa mpo qarama kyero qua ti variho.   
\p
\v 29 Mwiva hia mwaanra okyara ti varia vaisihua timwa timwiantema kyero timwa timwiho. Mwiva nronra vaisivanto qiantema kyeroma ti variho, tita tura.   
\c 8  
\s1 Tauma rumpuaravanto uaqiama kyo vaisira Iesusiva kyuqema kyora  
\r (Maaki 1:40-44; Ruku 5:12-14)  
\p
\v 1 Iesusiva mwakyaakya timwa nyi taiqa kyero taaqi mwia mwini kyero tumi varuvata nraakye qora airivanto mwia nraakiara mwia vataqi vi varura.  
\v 2 Vi varuvaro vaisi mpovanto tauma rumpuaravanto uaqiama kyova uro Iesusira vuqaa tori kyauru raviro variro tiqaro, Nronrao, e ni kyaahaqa hiataa hirera, e qioma ni rumpuara kyuqema matenanrave, tiro.   
\p
\v 3 Mwitaa tuvaro Iesusiva nai kyauqu mpiami mwia mwamwantaqaa vatero tiqaro, Nte kyaahaqa hiataa ihana nte i mwitaama mwatarerave. Nte i rumpuara tavanta quarive tuqo, tuvaro mwia rumpuaravanto mwia mwamwanta vauruqiro vuva qamwanrama kyero tavanta vuvaro mwiva qio varura.   
\p
\v 4 Mwiva qio varuvaro Iesusiva mwia timwa mwinro tiqaro, Hia mpohua timwa nyinraitira, viraro Kotira kyaiqa vara mwate variari vaisiva i mwamwanta taqaarive. Mwiaqaataira e Mosesira mwaanra qua rieqarama munra quani qiara quratarata nraakye qoravanto iara tiqata, Qutaama mwia mwamwantavanto kyuqema viho, qiate, tiro.   
\s1 Iesusiva ntaqi varu vaisira mwia kyaiqa vaisi kyuqema mwatora  
\r (Ruku 7:1-10)  
\p
\v 5 Iesusiva mwitaa timwa kyero Kapenaamini vuvaro Romeni vaisivanto 100 ntaqu vaisihuaqaa ntaqikyi varuva Iesusira uro qintorama kyero po kye tiro tiqaro,   
\p
\v 6 Nronrao, ni kyaiqa vaisi mwamwantavanto hia qakyaa iharo nronraqama kyero nriqa viharo variho, tiro.   
\p
\v 7 Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Qio nrinraqetana mwiva hinani quarahua nte uro mwia kyuqema kyaankye, tiro.   
\p
\v 8 Mwitaa tuvaro nronra vaisi mwiva qaqao tiro, Nte kyuqe vaisi variariravauma e ni nraamwuqi qio vinanrave. E mwaini variqara mwianra kyuqema quante tiraro mwiva kyuqema quarive.   
\p
\v 9 Nte i votima kyena vaisiqaa ntaqikyi varuvave. Nte ntaqi vaisira mpora quante tuqaro mwiva virave. Nte mpora nriante tuqaro mwiva nrinrave. Nte ntena kyaiqa vaisiara mwitaa hiante tuqaro mwiva mwitaa hirave, tiro.   
\p
\v 10 Vaisi mwiva mwitaa tuvaro Iesusiva qikye timwa kyero tuqasaa viro nraakye qora mwia vataqita nruhuara tiqaro, Nte nkyi timwa nyianinra riaate. Mwi vaisiva mpo mwatanaava variqaro nronraqama kyero nianra rieqaro nianra mwiva qioma ni kyaahaqama mataananrove tirave. Hia nte mwiva tintema kyero qua ti vaisira Isareri vaisiqitaina mpo puaama kyauqo.   
\p
\v 11 Mwaa quara riaate. Nraakiara nyianra mponasai mponasaita nraakye qora airivanto Kotira mwatukyaqi nrumu variqata mwihua nkyi haivaqara Evarahaamunravata, Aisaakiravata, Iaikopuravata variqata kyara nrevarave.   
\p
\v 12 Mwihua varivata mwaa mwatanaahua tire Kotira nraakye qorama varuro ti variahua, mwihua mwi kyarara uro nraanre tivaro mwihua ntavaaqavu kyero mwaaqani mwaati tuto kyairata mwihua kyokira ruaninraqi varita ntateqata nkyiari aanrai teti nreqata varivarave, tiro.   
\p
\v 13 Iesusiva mwitaa timwa kyero nronra vaisi mwianra tiqaro, Ena mwaatani quante. E nianra ni kyaahaqama materavave qiananranra tiro, i quavanto mwivauma vahiananrove, tiro. Mwitaa tuvaro mate mwiqiara mwia nrotuavata mwia kyaiqa vaisi nriqa vuva taiqa vuvaro qio varura.   
\s1 Pitaara nrinraatarara kyuqema kyora  
\r (Maaki 1:29-31; Ruku 4:38-39)  
\p
\v 14 Iesusiva Pitaara nraamwuqi uro ntero taqovaro Pitaara nrinraatarara mwia mwamwanta qiara utovaro vaite varuvaro   
\p
\v 15 Iesusiva uro mwia kyauquqaa tu varovaro mwia nriqa vuva taiqa vuvaro mwi nraakyeva siviro mwihua kyara uta nyinrenro uti varura.   
\s1 Nraakye qora airintikara kyuqema nyatora  
\r (Maaki 1:32-34; Ruku 4:40-41)  
\p
\v 16 Iesusiva mwini varuvaro entama vuvata mwi mwatanaahua vaanavanto utaqi varuhua sitaqita Iesusiva varunani uro kyovaro Iesusiva quaqotairo vaana titamwa kyovata nritareta vuvaro Iesusiva nriqa vuhuavata kyuqema kyovata qio varura.   
\p
\v 17 Iesusiva mwitaamaqiro vuvaro Aisaiaava poropeti vaisivanto haaru timwato quava qutaa mwivau vahura. Aisaiaava Iesusira okyarara mwitaama tiro:  
\q1 Mwi vaisiva tiri nriqa quaninra taiqa kyaananrove.  
\q1 Mwiva tiri nriqa quaninra kyuqema kyaananrove, tura. \rq (Aisaiaa 53:4)\rq*   
\s1 Iesusira vataqi virerata uti varuhua  
\r (Ruku 9:57-60)  
\p
\v 18 Iesusiva taqovata nraakye qora airivanto ntuvaantuama vita mwia vara ututu varuvaro Iesusiva tiqaro, Kyai kyaareraqaa qareta vutura hini tokyani uro variare, tura.   
\p
\v 19 Qakyo mwini virera huvaro vaisi mpovanto mwaanra okyara ti varu vaisiva uro ntero Iesusirara tiqaro, Mwaanra ti variarao, nte i nraaqiara varirerave. E mpona mpona vinanra nte ivatama kyena nraahu virera teramama varuqo, tiro.   
\p
\v 20 Mwitaa tuvaro Iesusiva mwia timwa mwinro tiqaro, (E ni pataqira virera hiqara paparuqa hirorave.) Qaakyau vairivanto nkyiari nruaunrutaaraqi vaite variarave. Nyaamwavanto nkyiari nraamwuqi vaite variarave. Nte mwatani mwatatai nraaqiarava vaitaani nraamwuva hia vaiho, tiro.   
\p
\v 21 Iesusiva mwitaa tuvaro mwia vataqi nrohi varu vaisiva mpovanto tiqaro, Nronrao, kyai nte ntena kora nraante uro quntamwa kyena nritarena i vataqi quankye, tuvaro  
\v 22 Iesusiva qaqao tiro, E ni pataqira nriante. Qutu qua vaisihua votima kye variahua qioma qutu quani vaisira quntamwa tevarave, tiro.   
\s1 Iesusiva toqa vaururuara qao tuvaro tirema vahura  
\r (Maaki 4:36-41; Ruku 8:22-25)  
\p
\v 23 Iesusiva mwitaa timwa kyero mpotuqi mwaanri ntovata mwia nraaqiaranramwuvanto mwiavatama kyeta vurama.   
\p
\v 24 Mwihua kyaarera mwiaqaa vi varuvaro mate mwiqiara toqa vaururuvanto kyaareraqaa nronraqama kyero tiqaro nramanri ventaqiro nri vi varuvaro nramanrivanto mpotuqi mwaanri ntero mpotu rauru kyarero uti varura. Mwihua rauru kyaaqara hi varuvaro Iesusiva mwiqi vaite varuvata  
\v 25 mwia nraaqiaranramwu Iesusiva vaitonani uro mwia vaurama kyeta tiqata, Nronrao, sivira tiri kyaahaqa hiante. Tire nramanri nreta qutuarava pataqia vaiho, tita.   
\p
\v 26 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkye nanraqamave aatu hiavo? Nkye nianra kepukyaqama kyeta riaataara vaihata hia mwitaa hiavo, tiro. Mwitaa timwa kyero Iesusiva siviro toqa vaururuaravata, nramanrianravata tiqaro, Qio eqaante, tuvaro nramanrivanto itomwi viro tirema vahurama.   
\p
\v 27 Tirema vahuvata mwia nraaqiaranramwuvanto nro qaqaama teta kyauqu ntukikinraaqata kyeta tiqata, Qikye, mwiva nataa hi vaisivave variho? Toqa vaururuvantovata nramanrivantovata mwia qua rie variho, tura.   
\s1 Iesusiva vaisi taaratana utaqitairo vaana titamwa kyora  
\r (Maaki 5:1-17; Ruku 8:26-37)  
\p
\v 28 Mwihua mwitaa timwa kyetama mpotuqi vuhuama vutura qarahi hini Kataraani uro ntovata vaisi taaratanavanto mwihua uro qintorama kyora. Mwitanahua vaana kyapata varutanahua vaisi quntamwa tora ori ataamwuqi variqata mwitanahua mpoqama kyeta vaisi ntuqutirerata uti varuvata nraakye qoravanto mwitanahua nyaatu aatu hiqata hia mwitanahua varu aanranra mwini vi varura.   
\p
\v 29 Mwitanahua ori ataamwuqitaita uro Iesusira qintorama kyeta aakyara nteta tiqata, E Kotira mwaaquvantove. Tiritana nataa hirerarave nrianro? Tiritana ruari entava hia nrihanra e qamwanrama kyera tiritana rirerarave nrianro? tita.   
\p
\v 30 Mwitanahua mwitaa tuvaro vutura mposata quara airivanto uhiqa nre varuvata  
\v 31 vaisi taaratana utaqi varu vaanahua Iesusirara po tita tiqata, E tiri titairera e tiri titairaqe tire quaraqi uro variare, tita.   
\p
\v 32 Mwitaa tuvaro Iesusiva qio quate tuvata mwihua nritareta uro quaraqi varuvata quara mwihua hianteta okai qoraqahuraqi tutontita nramanriqi ntumwa vita nramai nreta qutu vura.   
\p
\v 33 Mwitaa huvata quaraqa ntaqikyi varuhua taqeta hianteta uro mwatukya nronraqi quara qutu vuhuara timwa nyita vaana utaqi varu vaisitananravata timwa nyuvata  
\v 34 mwi mwatukyaraqinaahua ekyaa mwihua Iesusira hunta kyarerata vuhua uro nteta mwianra tiqata, Po, e hia tiri mwaata mwaini variante. Sivira mwaaqaataira quante, tita.   
\c 9  
\s1 Iesusiva hini mwamwanta qutu vu vaisira kyuqema kyora  
\r (Maaki 2:1-12; Ruku 5:17-26)  
\p
\v 1 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mpotuqi mwaanri ntero nrumu ntantero nramanriqaama tero nai mwaatani uro ntora.   
\p
\v 2 Uro ntovata vaisi mponramwuvanto vaisi mpo hini mwamwanta qutu vura taintamaqita Iesusiva varunani uro kyovaro Iesusiva ntapihi kyovata mwi vaisinramwuhua nkyiari nraahu tiqata, Qutaama mwi vaisira kyuqema kyaananrove, tu vaisihua varuvaro mwiva hini mwamwanta qutu vu vaisirara tiqaro, Ni maaquo, kepukyaqama kyera variante. E Kotira qua nteqa kyaananra nte nrukama mwatauqo, tiro.   
\p
\v 3 Iesusiva mwitaa tuvata mwaanra okyara ti varu vaisinramwuhua qaqao timwa kyeta nai timwa mwi nai timwa mwi hita tiqata, Mwaa vaisiva mwitaa tiqaroma Kotirara uaqia hi quarama ti variho, tita.   
\p
\v 4 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua su nyaatoqi vahu quara ntapihi kyero mwihuara tiqaro, Nanraqamave nkye uaqia hi quara nkyeta su nyaatoqi mwitaama kyeta riaavo?   
\p
\v 5 Nkye nianra tiqata, Mwiva qumina vaisi variqarora tiro, hiama qio nai hena vaisivanto Kotira qua nteqa kyaaninra nruka mwataananrove, qiarave. Qio mpo kyaiqa mpo? Qiove nte mwaa vaisira kyuqema kyaaninrave? Nkye ni timwa mpivaqe riaankye, tiro.   
\p
\v 6 Iesusiva mwitaama kyero ntumwahiamwama nyatero mwihuara tiqaro, Nte mwatani mwatatai nraaqiaravama varuqaro ni nronraqama kyaihana nte qioma mwatani variqana vaisivanto Kotira qua nteqa kyaaninra nruka mwataaninrave. Nkye ni quara qutaa quave qiate tina, nte mwaa vaisirara mwataa tirerave, tiro. Mwitaa timwa kyero Iesusiva hini mwamwanta qutu vu vaisira mwianra tiqaro, Sivira ena taintavata tu varera ena mwaatani quante, tiro.   
\p
\v 7-8 Mwitaa tuvaro mwi vaisiva siviro nai mwaatani vuvata mwini ntuvaantuama vuhua mwi kyaiqara taqeta aatu hita Kotira nrutu tuaahereta tiqata, Kotiva mwi vaisira kepukyaqama kyaiharo mwi kyaiqara varaiho, tita turama.   
\s1 Iesusiva Matiura nraanrama kyero vitora  
\r (Maaki 2:13-17; Ruku 5:27-32)  
\p
\v 9 Iesusiva mwiaqaatairo vuva viqaro taqovaro vaisi mpovanto Matiuva taakisi vareqaro haraara nraamwuqi varuvaro mwiva mwianra tiqaro, Ni pataqira nriante, tuvaro Matiuva siviro mwia vataqiro vurama.   
\p
\v 10 Mwia vataqiro vuvaro Iesusiva nai nraaqiaranramwu kyapata uro Matiura nraamwuqi kyara nre varuvata airi vaisi taakisi vare varuhuavata, uaqia hi kyaiqara uti varuhuavata, Iesusira vatama kyeta kyara nre varura.   
\p
\v 11 Nre varuvata Parisi vaisinramwuvanto mwihua taqeta Iesusira nraaqiaranramwuanra qaqao tita, Nanraqamave nkyi nronravanto taakisi vare variahuavata, uaqia hi kyaiqara uti variahuavata, kuaaqi kyara nre variho? tita.   
\p
\v 12 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Qati variahua hia totaava hinani vi variarave. Nyiqa vihua nraahu totaava hinani vi variarave.   
\p
\v 13 Tire ntapihi kyeta nrohi varurahuave qiahua hia nte mwihua nyaanranrenra tumuvave. Nte uaqia hi kyaiqara uti varia nraakye qorahua nyaanranrenrana tumuvave. Kotira mpukuqi qara ntumwato quava Kotirara mwitaama tiho:  
\q1 Vaisivanto quara rukyero mpianinranra  
\q1 hia nte mwianra qamwataaninrave.  
\q1 Vaisivanto mporara po kye timwa mwateqaro kyaahaqama mwataaninra  
\q1 nte mwianrama qamwataaninrave, turave. \rq (Hosaiaa 6:6)\rq*  
\p Nkye mwi quara okyarara nraato tita uro puaama kyeta taqeta riemwaqita quate, tiro.   
\s1 Kyara aurama terara Iesusira kyapara hura  
\r (Maaki 2:18-22; Ruku 5:33-39)  
\p
\v 14 Iesusiva mwitaa tuvata Ioninra nraaqiaranramwuvanto Iesusiva hunani uro nteta mwia kyapara hita tiqata, Tirevata, Parisi vaisinramwuvantovata, kyara aurama te varuro. Nanraqamave i nraaqiaranramwuvantovata hia kyara aurama taraitita, qati kyara nre variavo? tita.   
\p
\v 15 Mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Nraakye varaari vaisiva nai vataahuavata varirera, tavave mwia vataahua mwihuara kyara aurama taate qiananro? Qaqao, hia mpovanto mwitaa qiananrove. Mpo enta nri ntairata mwihuaqitai nraakye varaani vaisira vara qatinani kyairata mwi entaraqaataitama mwia vataahua ntateqata kyara aurama tevarave, tiro.   
\s1 Hia haaruaa okyaravata qaraakya okyaravata kuaaqi tutaate tura  
\p
\v 16 Mwitaa timwa kyero Iesusiva mpo quaqaa ntumwa kyeqaro timwa nyinro tiqaro, Mpovanto tuavaaqa nrihi ntupema vira haqirarero hiro hiama qaraakya tavuna toqa kyero mwiaqaa taaqau tero haqiraananrove. Nraakiara tuavaaqa mwia hiqairaro qaraakya tavuna haqirama taariva viro qiquqama viraro nrihi tuavaaqa mwivavata nronraqama kyero ntupe hiankyo tiro, hia mwitaa hirave.   
\p
\v 17 Qaiqaa tirerave. Hia mpovanto qaraakya uaini tati kyero memenra pahiqo ututai taqura haaruaa taquqi qaiqaa vara kyero raurirave. Mpovanto mwitaa hirera qaraakya uainivanto tapitero taqu mwia takuma viraro qatinani ntamwa viraro taqu mwivavata uaqiama quananrove. Mwitaa hiankyo tiro vaisivanto memenra pahiqo ututai taqura qaraakya taqu vara kyero qaraakya uaini rauri variharo uainivantovata taquvantovata qio vahirave, tiro.   
\s1 Mwaanra nraamwuqaa ntaqikyi varu vaisira nraamwunranravata nraakye mporavata tura  
\r (Maaki 5:22-43; Ruku 8:41-56)  
\p
\v 18 Iesusiva mwitaa ti varuvaro mwaanra nraamwuqaa ntaqikyi varu vaisiva mpovanto uro Iesusira vuqaa tori kyauru raviro tiqaro, Ni naamwunravanto qutuma viho. E nrinra ena kyauqu mwiaqaa vatairaro qati siviro variarive, tiro.   
\p
\v 19 Mwitaa tuvaro Iesusiva siviro nai nraaqiaranramwu kyapata mwi vaisira vataqiro viro.   
\p
\v 20 Aanraqaa vi varuvaro nraakye mpovanto nriqa vuvaro 12 ihiara qati nraahu tora taqamwaqiro vu nraakyeva Iesusira mwoqani uro variqaro Iesusira vaaqa viti kyaatu kyero.   
\p
\v 21 Mwi nraakyeva nai riero tiqaro, Nte mwia vaaqa viti kyaatu kyaariro ni nriqa viva taiqa viraqe qioma varianinrave, timwa kyero Iesusira vaaqa viti kyaatu kyora.   
\p
\v 22 Kyaatu kyovaro Iesusiva tuqasaa viro mwia taqero tiqaro, Ni naamwunrao, kepukyaqama kyera variante. E nianra ni kyaahaqa hiarivave qiararoma i mwamwantavanto kyuqema viho tuvaro mate mwiqiara mwi nraakyeva kyuqema viro varura.   
\p
\v 23 Iesusiva vuva uro mwaanra nraamwuqaa ntaqikyi varura mwia nraamwuqi vera ntero taqovata mpo uhua po kye tiqata ntate ntoma vaarara vuate varuvata mpo uhua nronraqama kyeta ntate varuvaro  
\v 24 Iesusiva tiqaro, Nkye tumitareta quate. Mwi qiaatarava hia qutu viho. Qati vaitema variho, tuvata mwihua nai mwianra nraahu raima mwatora.   
\p
\v 25 Iesusiva mwihua sitovata veva ntovaro mwi qiaatarara vatoraqi vera ntero mwia kyauquqa tu varovaro mwi qiaatarava qati sivura.   
\p
\v 26 Iesusiva mwitaa hu quava ekyaa mwi mwataraqi viro nrinro huvata ekyaa riemwa ntora.   
\s1 Iesusiva vaisi taaratana su qipa vuhua ntapairi kyora  
\p
\v 27 Iesusiva mwiaqaatairo aanraqaa vuvata vaisi taaratanavanto vu qipa vu tanahua mwia vataqi vita mwia nraanramaqita vita tiqata, Ntevitira mwaaquo, qati tiritananra po kye timwa timwataante, tita.   
\p
\v 28 Mwitanahua mwitaa timwaqita vuvaro Iesusiva nraamwuqi vera ntero varuvata mwitanahua mwiva varunani uro ntovaro Iesusiva mwitanahua kyapara hiro tiqaro, Nkyetana nianra qutaave mwiva tiritana tivu ntapairi timwataananroveve qiavo? Tivaqena riaankye, tuvata mwitanahua, Nronrao, eo, tita.   
\p
\v 29 Mwitanahua mwitaa tuvaro Iesusiva mwitanahua suqaa nai kyauqu vatero tiqaro, Nkyetana nianra qutaa mwitaa hiananrove qiavenama nkyitana su ntapairi nyatauqo, tuvaro  
\v 30 mwitanahua suvanto ntapairi vuvata qio taqeta. Mwitanahua qio taqe varuvaro Iesusiva kepukyaqama kyero timwa nyinro tiqaro, Hia mwi quara mpohuavata timwa nyiate, tiro.   
\p
\v 31 Iesusiva qao tu quara mwitanahua qaqira kyeta uro mwi quara mpohua mpohua timwa nyiqi vi varuvaro mwi quava mwi mwataraqi viro nrinroma vura.   
\s1 Iesusiva hia qua tu vaisira kyuqema kyora  
\p
\v 32 Mwitanahua vuvata vaisi mponramwuvanto nkyiari hena vaisi mpo vitaqita uro Iesusiva varunani kyora. Vaanavanto mwi vaisiraqi varuvarora tiro, mwiva hia qua tuvata mwia vitaqita Iesusiva varunani uro kyovaro   
\p
\v 33 Iesusiva vaana mwia titovaro nritarovaro mwi vaisiva qua tuvata nraakye qora mwini ntuvaantuama vuhua, Qikye, tire Isarerivanto haaruvata hia mwataa hi kyaiqara taqaunanrave, tita.   
\p
\v 34 Mwihua mwitaa tuvata Parisi vaisinramwuvanto qaqao, tita. Vaana vunyaava mwia kyaahaqa hi variharoma Iesusiva vaana site variho, tura.   
\s1 Iesusiva nraakye qorara po timwa nyatora  
\p
\v 35 Iesusiva mpo mwatukya mpo mwatukya nronra mwatukyaqivata pata mwatukyaqivata nrohiqaro mwaanra nraamwuqi vera ntero variqaro Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quara kyuqe qua timwa nyiqiro viqaro mpo qara mpo qarama kyero nriqa vuhuavata kyuqemaqiro vura.   
\p
\v 36 Mwiva mwitaamaqiro vi varuvata nraakye qora airivanto mwiva hunani ntuvaantua hita vita nrita hi varuvaro Iesusira mwutukyavanto mwihuara ua huvaro mwiva tiqaro, Po, vaisivanto hia ntaqikyi varihata sipisipinramwu nkyiariara api nrohita hia qio nkyiari kyaahaqa hiraitita, pupohaihata varia sipisipihua votima kyetama mwaa nraakye qorahua nrohi variavo, timwa kyero mwihuara po kye timwa nyatero.   
\p
\v 37 Iesusiva nraakye qorara po kye timwa nyatero nai nraaqiaranramwuanra tiqaro, Taqaate, kyara airivanto keko tihata mwia vantu vareta nrihua hia airivanto variavo.   
\p
\v 38 Nkye aakyo qora kyapara hivaro mwiva kyaiqa vaisi mponramwuvata sitairata uro kyara vantuate, tiro. (Iesusiva kyara keko tiho tura mwiaqaa ntumwa kyero nraakye qorara tura.)   
\c 10  
\s1 Iesusira nraaqiara 12 nramwu nyutu  
\r (Maaki 3:13-19; Ruku 6:12-16)  
\p
\v 1 Iesusiva nai nraaqiara 12 nramwu nyaanrama kyero sita vatero mwinramwuhua nraakye qoraqitaita vaana siteta nataa nataama nriqa quarihuave kyuqema nyataate tiro, mwiva mwinramwuhua nronraqama kyora.   
\q1
\v 2 Mwiva nronraqama kyo vaisihua nyutu vahirero:  
\q1 Vuni Saimoninra. mwia nrutu mpo Pitaara,  
\q1 mwia qata Enturura,  
\q1 Sepetira mwaaqu Iemisira,  
\q1 Iemisira qata Ioninra,   
\q1
\v 3 Piripira, Pataromiunra, Tomaasira,  
\q1 Matiura taakisi vare varu vaisira, Arapiaasira mwaaqu Iemisira,  
\q1 Tatiaasira,   
\q1
\v 4 Saimoninra. mwia nrutu mpo Serotira,  
\q1 Iutaasi Isikeriotira. mwiva Iesusira nramwutaahua  
\q1 suqaa qovarama kyo vaisira.   
\s1 Iesusiva nai nraaqiara 12 nramwu kyaiqa nyinro sitovata vura  
\r (Maaki 6:7-13; Ruku 9:1-5)  
\p
\v 5 Iesusiva nai nraaqiara 12 nramwu sitero qua timwa nyinro tiqaro, Nkye vihuama hia mpo mwatanaa mwaatani quate. Hia Sameriaa nraakye qora mwatukyaqivata quate.   
\p
\v 6 Nkye hia mwini viraitita nkye sipisipivanto raupirima viva apiqama vintema kyeta variahua Isareri nraakye qoraqi nraahu quate.   
\p
\v 7 Nkye uro variqata mwitaamama timwa nyiate. Kotiva nkyiqa ntaqikyiariva nkyi qaumatoma nri ntaiho, qiate.   
\p
\v 8 Nkye nriqa vihua kyuqema nyataate. Nkye qutu vihua sivuma kyaate. Nkye mwamwanta vauruqiro quani tauma rumpuarava vaisiqaa vahianinra nruka nyataate. Nkye vaanavanto vaisi utaqi variahua sitaivata nritaraate. Nte hia nkyiara munimanra nyaanru tiraitina qati nkyi nronraqama kyaurara tita, nkyevata nraakye qora qatima kyuqema nyataate.   
\p
\v 9 Hia nronra munimave, pata ori munimave, ntumwa vareta quate.  
\v 10 Nkye virera hita hia kyara tuaqi ntita, tuavaaqave, kyuqu nraamwuve, kyauruve, mwi inraikyara hia vararaitita, qatima quate. Nkye kyaahaqama nyatarera ihua mwihuama nkyiqa ntaqikyiate.   
\p
\v 11 Nkye nronra mwatukyaqive, pata mwatukyaqive, uro ntetama nkyi qamwata nyataani vaisira puaama kyetama mwia nraamwuqi nraahu variqita vita mwi mwatukyara kyetama quate.   
\p
\v 12 Nkye nraamwuqi vera ntarera hita, mwiqi varihua qua mwanteqatama, Nkyi mwutukyavanto qihaakya hirata variate, qiate.  
\v 13 Nkye mwitaa tivata mwiqi varihua nkyi kyuqema kyeta sita vataivera, Kotiva mwihua mwutukya qihaakyama nyataananrove. Mwihua hia nkyi kyuqema kyeta sita vataivera, Kotiva mwihuaqitairo mwutukya qihaakya hira mwia vara kyaananrove.   
\p
\v 14 Mpo nraamwuqinaahuave, mpo mwatukyaqinaahuave, hia nkyi qamwata nyateta hia nkyi quavata riaivera, nkye nkyetaqaatai ntuvenrauma kyeta mwi mwatukyaraqi tuto kyeta quate.   
\p
\v 15 Nte qutaaqama kyena nkyi timwa nyianinra riaate. Nkyi qua hia rie nraakye qorahuaqaa Kotiva nronra muaanra vataananrove. Haaru Sotomiqi varuhuavata, Komoraaqi varuhuavata, uaqia hi kyaiqara nraahu uti varurave. Nraakiara ekyaara entaqaa Kotiva ko tiqaroma mwi vaisihuaqaa pataqia qua vatero nkyi qua hia rie nraakye qorahua mwihuaqaa nronraqama kyeroma qua vataananrove, tiro. Iesusiva nai nraaqiaranramwu timwa nyunrama.   
\s1 Iesusira nraaqiaranramwu uaqama nyaterara tura  
\p
\v 16 Iesusiva mwitaa timwa kyero timwa nyiqiro viro tiqaro, Nkye mwaa quara riaate. Nte nkyi sitaarita nkye sipisipi votima kyeta vivata mpo ihua qaakyau vairi votima kyeta nkyi uaqiama nyatarerata uti varivarave. Mwianra rieqatama nkye qaruravanto rauru kyeqaro nrohintema kyeta nrohiate. Nyaamwa mpohiva hia nai hena nyaamwavata ntaqintema kyeta nkyevata hia mpohua uaqiamaqita quate.   
\p
\v 17 Nkye vaisi mponramwuanra rauriqata variate. Mwihua nkyi ntavaaqavuqita uro nkyiari kaanasori nraamwuqi kyeta nkyiqa qua vatevarave. Nkye mwaanra nraamwuqi varivata nkyi ntuqutu kyeta vatevarave.   
\p
\v 18 Nkye ni kyaiqa vare varivata mwia kyaara nkyi ntavaaqavuqita uro nronra vaisi suqaavata, vunyaa vaisi suqaavata, kyevarave. Nkyi uro kyaivata nkye mwihuavata mpo mwatanaa mpo mwatanaavata ni qua nraahu timwa nyiate.   
\p
\v 19-20 Mwi entara nkyi ntavaaqavuqita uro kyaivata hia nkyi mwutukyavanto nronraqa hirata, Nanra quave qiananrave? qiate. Mwi entara hia nkye nkyeta nraato tu kyeta tiraitita varivaro nkyi sora mwanraquravanto nkyiara mwitaa mwitaa qiate tiqaro nkyi nroqitairo qua qiananrove.   
\p
\v 21 Nraakiara mpo hihua nkyiari qatave nkyiari vakyaarave qovarama kyaivata ru kyevarave. Mwihua qohua nkyiari nraaqiara qovarama kyaivata ru kyevarave. Mwihua nraaqiaranramwuvanto nkyiari nyohua sohua qua hia riaraitita, mwihua ru kyaate tivata ru kyevarave.   
\p
\v 22 Nkye ni kyaiqa vare varivata mwia kyaara nkyi qoririma nyatevarave. Mwitaamaqita vivaro hia qamwanrama pupohairaro mpo enta mpo enta kepukyaqama kyero variqiro vi variari vaisiva, mwiva qio variraro ekyaara entaqaa Kotiva mwia vitaananrove.   
\p
\v 23 Nkye mwi mwatukyaraqi varivata nkyi qoraqama nyateqata nkyi ru kyarera utivera, nkye aatu ntuqema kyeta mpo mwatukyaqi quate. Nte qianinra riaate. Nkye Isareriqi nrohiqata ni qua hia ekyaa mwatukyaqi timwa nyi taiqa kyaivaqena nte mwatani mwatatai nraaqiarava qaiqaa tumuaninrave.   
\p
\v 24 Qumwanraa vaisivanto nai qua mwaanra timwa mwi vari vaisira hia nraatara kyairave. Kyaiqa vaisivantovata hia nai nronra vaisi nraatara kyairave.   
\p
\v 25 Qumwanraa vaisivanto variqi viro nai qua mwaanra timwa mwi variani vaisira nraantantamwa viro mwiaqaatairo mwiva nte qioma kuaa qarama varuqo qiananrove. Kyaiqa vaisivanto variqi viro nai nronra vaisi nraantantamwa viro mwiaqaatairo mwiva nte qioma kuaa qarama varuqo qiananrove. Mwihua nianra e vaana vunyaava Pierisepuriva variaro qiarave. Mwihua vaakya uaqia hi nrutura mwia ni mpiahuara tita, mwihua nraakiara nkyi ni nraaqiaranramwuvata anoma kyeta uaqia hi nrutura nyivarave.   
\s1 Kotirara nraahu aatu hiqata variate tura  
\r (Ruku 12:2-7)  
\p
\v 26 Nkye mwi quara rieqatama hia vaisi nraatu aatu hiqata variate. Mpovanto taqaankyo tiro ntumwaqu taani inraikyara, nraakiara ekyaa mwi inraikyara qoqaa nraahu qovarama kyaananrove. Mate uqeta taani inraikyara nraakiara qovarama kyairaro qoqaama vahiananrove.   
\p
\v 27 Mate nte kyokiraqi variqana nkyi timwa nyi varu quara nkye nraakiara ntuvaahaaninraqa variqata timwa nyiate. Mate nte tirema kyena nkyi timwa nyi varuqata riaa quara nraakiara mwatukyaqaa variqata aakyara ntamwa kyeta qiate.   
\p
\v 28 Nkyi mwanraqura hia rukyaraitita mwamwanta nraahu rukye vaisihua hia mwihua nyaatu aatu hiate. Nkye Kotira nraatu aatu hiqata variate. Vaisivanto qutu viro qutu vihua qiaqi vinani viraro Kotiva mwia mwamwantavata mwia mwanraquravata qio ru taiqa kyaarivama variho.   
\p
\v 29 Qio qutaave vaisivanto pata munima kuaaru kyero uapaa nyaamwa varairave? Nkye uapaa nyaamwave qiara Kotiva mwiaqaavata ntaqikyima variho. Kotiva hia qiove tirera, uapaa nyaamwa mwiva hiama qio tumu ntuananrove.   
\p
\v 30 Kotiva nkyiqa ntaqikyiqaroma nkyi okyara ekyaa taqe variva, mwiva nkyi qiata kyaahivata ekyaa kyaara ntumwa tairave.   
\p
\v 31 Nkye uapaa nyaamwa nraatara kyaahuave. Kotiva uapaa nyaamwaqaa ntaqikyiqaro nkyiqaavata nritarero kyuqema kyero ntaqikyi varirara tita, hia aatu hiqata variqita quate, tiro.   
\s1 Hia aatu hiraitiro nte Iesusira nraaqiarama varuqo qiani vaisirara tura  
\r (Ruku 12:8-9)  
\p
\v 32 Iesusiva mwitaa timwa kyero timwa nyiqiro viro tiqaro, Vaisi mpovanto nraakye qora suqaa variqaro nianra vutu kyero timwa nyinro tiqaro, Nte mwia nraaqiarama varuqo, tirera, ntevata ni kova nyaamwuni varira vuqaa variqana vutu kyena tiqana, Nai mwi vaisivavata ni nraaqiarama variho, qianinrave.   
\p
\v 33 Mpovanto nraakye qora suqaa variqaro nianra tiqaro, Qaqao, hia nte mwia nraaqiarama varuqo, tirera, ntevata ntena kova nyaamwuni varira vuqaa variqana nai mwi vaisirara tiqana, Qaqao, mwiva hia ni nraaqiarama variho qianinrave.   
\s1 Nraakye qora ntainra kyarera tumuvave tura  
\r (Ruku 12:51-53, 14:26-27)  
\p
\v 34 Nkye nianra tiqatama, Mwiva tumu varihatara tita, nraakye qora mwatani varihua mwaateraqama kyeqata variqita vivarave, qiavo. Nkye mwitaave qiavo? Qaqao, nte mwatani tumu varurara tita, mwatani varihua ni nramwutaaqa hiqata varivaro nronraqama kyeta ntaqiva qovara hiananrove.   
\p
\v 35 Ni kyaara qovavata mwaaquvantovata nramwutaaqa hiqata varivarave. Ni kyaara nrovavata nraamwunravantovata nramwutaaqa hiqata varivarave. Ni kyaara mwia nraaqutuvanto nai nraaqutuntiri nramwutaaqa hiqata varivarave.   
\p
\v 36 Vaisi mpovanto varirata mwia vataahua mwia nraamwuqi varihua mwihuama mwia nramwutaaqa hivarave.   
\p
\v 37 Mpovanto nianra mwutukya vahianinravata nraatara kyero nai nronranrave, nai qorarave, mpoqiavata mwutukya vahiariva mwi vaisiva hiama qio ni nraaqiara variananrove. Mpovanto nianra mwutukya vahianinravata nraatara kyero nai mwaaquarave, nai nraamwunranrave, mpoqiavata mwutukya vahiariva mwi vaisiva hiama qio ni nraaqiara variananrove.   
\p
\v 38 Mpovanto hia nai rukye hirite kyatarira vara qu varero ni naakiara nrianriva, mwiva hiama qio ni nraaqiara variananrove.   
\p
\v 39 Vaisivanto nai mwatani qati varianinranra nraahu nronraqama kyero riaariva, mwi vaisiva ekyaarama qutu quananrove. Vaisi mpovanto nianra riemwaqiro viqaro uro qutu quariva, mwi vaisiva ekyaa entama qati variqiro quananrove.   
\s1 Mwia qiata kyuqe kyoqaa varerara tura  
\r (Maaki 9:41)  
\p
\v 40 Nte nkyi sitaarita vivaro vaisi mpovanto nkyi qamwata nyateqaro mwiva nivatama qamwata mataananrove. Mwiva ni qamwata mwateqaro ni kova ni titairavatama qamwata mwataananrove.   
\p
\v 41 Kotira qua qovarama kyero timwa nyi variari vaisiva, poropeti vaisivanto nri ntairaro vaisi mpovanto mwia qua riarera qamwata mwatairera, Kotiva poropeti vaisi mwia kyuqema mwataintema kyero mwi vaisiravata kyuqema mwataananrove. Avuqavuma kyero nrohi variari vaisiva nri ntairaro vaisi mpovanto mwianra avuqavuma kyero nrohi vari vaisirave kyaiqe mwia qamwata mwataankye tirera, Kotiva avuqavuma kyero nrohi vari vaisira kyuqema mwataintema kyero mwi vaisiravata kyuqema mwataananrove.   
\p
\v 42 Vaisi mpovanto ni nraaqiara pata mporu taqero mwiva Iesusira nraaqiarave timwa kyero qamwata mwateqaro antaani nramanrinra kyaqa kyero mwia mwinrenra, Kotiva hia mwi vaisira qaqira kyaraitiro, mwia kyoqaa kyuqema kyero mwataananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\c 11  
\s1 Ioniva nramanri nyi varuva nai nraaqiara mponramwu sitovata Iesusira kyapara hirerata vura  
\r (Ruku 7:18-35)  
\p
\v 1 Iesusiva mwi quara nai nraaqiaranramwu timwa nyitero mwiva mwini kyero mwakyaakya nraakye qora timwa nyinrenro Karirini mpo mwatukya mpo mwatukyaqiara vura.   
\p
\v 2 Iesusiva mwini vuvaro Ioniva karavuqi variqaro riovaro Kotiva tito vaisiva nronra kyaiqa vare varuvaro mwiva nai nraaqiaranramwu sitovata mwinramwuhua uro Iesusira ntumwahiamwa hita tiqata,   
\p
\v 3 Kotiva titairaro nraakiara nrianriva qutaa e mwaa mwivave? Tire vaisi mpo vekyave variananrave? tita.   
\p
\v 4 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Nkyenramwu mwaini nrumu variqata taqaarave, riaarave, nrumu ntanteta uro Ioninra timwa mwiate.   
\p
\v 5 Vu qipa quahua qatima taqe variavo. Kyuqu uaqiama vihua qatima nrohi variavo. Rumpuara taumavanto mwamwanta nre vari nraakye qorahua mwamwanta tavanta vihatama variavo. Nraato tita vihua qaiqaa qioma riaavo. Qutu quahua sivita qatima variavo. Vehi nraakye qora Kotira qua kyuqe qua nrumu rie variavo. Mwi quara mwi quara uro Ioninra timwa mwiate.   
\p
\v 6 Nianra hia taara nraato tiraitiro kepukyaqama kyero kuaa vu nraato nraahu riemwaqiro vi variariva, mwivama qamwateqaro variananrove, tiro.   
\p
\v 7 Iesusiva mwitaa tuvata Ioninra nraaqiaranramwuvanto nrumu ntante vi varuvaro Iesusiva nraakye qora ntuvaantuama vuhua Ioninranra timwa nyinro tiqaro, Nkye haaru nanra inraikya taqarerata qumina mwatani vurave? Toqavanto omwa ahikya tiharo hini viro hini nrinro hira taqarerata vurave?   
\p
\v 8 Nkye hia mwia taqarerata viraitita, mpo nanra inraikya taqarerata vurave? Kyuqe tuavaaqa ututo vaisira taqarerata vurave? Qaqao, kyuqe tuavaaqa utute varia vaisihua hia qumina mwataqa variarave. Mwi vaisihua vunyaa vaisi nraamwuqi nraahu variarave.   
\p
\v 9 Nkye nanra inraikya taqarerata vurave? Kotira qua qovarama kyaani vaisira poropeti vaisi taqarerata vurave? Eo, mwiave. Qio kyai nte nkyi timwa nyianrita riaate. Nkye mwi entara poropeti vaisi nraatara kyai vaisira taqorave.   
\p
\v 10 Kotira mpukuqi Kotiva Ioninranra mwataama tiro:  
\q1 Taqaante, ni qua timwa nyiani vaisira nte titaariro mwiva nraante i vuni viqaro i aanra terama mwataananrove turave, tiro. \rq (Marakai 3:1)\rq*   
\p
\v 11 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwihuara tiqaro, Kyai nte nkyi timwa nyianrita riaate. Mwatani mwatataa nraakye qorahua variavaro Ioniva nramanri nyi vari vaisiva ekyaa mwihua nraatara kyaivama variho. Ioniva mwitaama variharo nraakiara Kotiva ntaqikyiani nraakye qorahuaqitairo nai vara mwataniqa hiariva nraahuma Ioninra nraatara kyaananrove.   
\p
\v 12 Ioniva nramanri nyi varu vaisiva qovarama vu entaraqaatairo ntaqi varia vaisihua Kotiva ntaqikyiani quara ntumwaqu kyarerata Ioninra ntavaaqavu kyaahua mwaa entara nivata ntavaaqavu kyarerata uti variarave.   
\p
\v 13 Haaru poropeti vaisinramwuvantovata, Mosesivavata, Kotiva ntaqikyiani quara timwa qovaramaqi vi varuvaro Ioniva qovarama vurave.   
\p
\v 14 Ioniva varirero mwiva nkyi haivaqava Iraisaava qaiqaa mwatani qovarama quari vaisivama variho. Nkye mwi quarara qutaave tivera, nkye Ioninranra mwiva Iraisaavavema tivarave.   
\p
\v 15 Nkyi nyaato vahirera, nkye mwi quarara nraato tita mwia okyara ntapihiate, tiro.   
\p
\v 16 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Mwaa entara varia nraakye qorahua, mwihua nanra inraikya votima kyetave variavo? Nte nanra quaqa ntumwa kyena qiaritave nkye mwi quara ntapihi kyeta rievarave? Kyaiqe nkyi timwa nyiankye. Mwihua nraaqiara uapaahua mwatukyaqaa ntuvaantuama vita ntarerata variante hiavo. Nkyiari hena nraaqiara mpo hiahua nyaanrama kyeta tiqata,  
\v 17 Tire ntoma vaara vuataurata nkye ihi ntaataara vaihatama nkye hia ihi ntaavo. Tire nteqatama ntate ihira turata nkye ntataataara vaihatama hia ntataavo qiarave. Mwaa entara varia nraakye qorahua mwihua votima kyeta variarave.   
\p
\v 18 Ioniva nri ntero kyara aurama tero hia uainivata nrovata mwihua mwianra tiqata, Vaana kyapata varivave, turave.  
\v 19 Nte mwatani mwatatai nraaqiarava nri ntena kyaravata nramanrivata nrauqata mwihua nianra tiqata, Mwia taqaate. Mwiva mpoqama kyero kyara nre varivave. Mwiva uaini nreqanro uera nte varivave. Mwiva taakisi vare variahuavata, uaqia hia vaisihuavata, totiqa hi varivave, qiarave. Mwihua nianra mwitaa ti variarave. Qio quavanto kyuqe qua vahirera, mwi quara riemwaqira virava taqairaro kyuqe qua nraahu vahiananrove, tiro.   
\s1 Mpo mwatukyanramwuanra po kye timwa nyatora  
\r (Ruku 10:13-15)  
\p
\v 20 Iesusiva mwatukya mwinramwunraqi airi kyaiqa nronra kyaiqa vara nyatovata mwi mwatanaahua hia uaqia hu aanranra qaqira kyaraitita varuvaro Iesusiva po kye timwa nyatero mwi mwatanaahuara tiqaro,  
\v 21 Po, nkye Korasinivantovata Vetasaitaavantovata nkye taqevarave. Nte nkyi suqaa nronra kyaiqa varauntema kyero haaru mpovanto nronra kyaiqa Taiaa mwatanaahuave Saitoni mwatanaahuave vara nyatarerave tutirio, mwi mwatanaahua mpo mwatanaahuara tita, vaakyama qainaama tuavaaqa ututeta nkyiari mwamwantaqa qaupa quteta uaqia hi aanranra qaqirama kyotirio.   
\p
\v 22 Nte nkyi suqa nronra kyaiqa varauqata nkye hia uaqia hi aanranra qaqira kyera mwia kyaara ekyaara entaqaa Kotiva ko tiqaro Taiaa mwatanaahuaqaavata Saitoni mwatanaahuaqaavata qua nronra vatero nkyiqa qua nronra mpoqiavatama vataananrove.   
\p
\v 23 Po, nkye Kapenaamiqi variahua nkye tiqata, Kotiva tiri nronraqama kyairaqeta nyaamwuni quananrave, qiavo. Qaqao, hiave. Kotiva nkyi vara kyero qaqira kyairata nkye qutu vihua varira qiaqima uro varivarave. Nte nkyi suqa nronra kyaiqa varauntema kyero haaru mpovanto Sotomi mwatukyaqi variqaro mwi mwatanaahua nronra kyaiqa vara nyataankye tutirio, mwi mwatanaahua uaqia hi aanranra qaqira kyovaro Kotiva hia mwi mwatukyara taiqa kyovaro mwaa entara mwi mwatukyava qatima vahitirio.   
\p
\v 24 Nte nkyi suqa nronra kyaiqa varauqata nkye hia uaqia hi aanranra qaqira kyera mwia kyaara nraakiara ekyaara entaqaa Kotiva ko tiqaroma Sotomi mwatanaahuaqaa qua nronra vatero nkyi Kapenaamiqinaahuaqaa qua nronra mpoqiavatama vataananrove, tiro.   
\s1 Iesusiva nai qorara aakyara ntora  
\r (Ruku 10:21-22)  
\p
\v 25 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwi entara Kotirara aakyara ntero tiqaro, Ko, e nyaamwuqaavata mwataqaavata ntaqikyi variaravave. E mwi inraikyara mwi inraikyara uqeta tera nronra vaisi ekyaa okyara taqaa vaisihua hia nyaamwutaraitira, qumina nraakye qora nyaamwute variananranra tina, nte i nrutu tuaaherauqo.   
\p
\v 26 Eo, ko, qio e ena kyakya hiraqa mwitaa hiataa iharara tira, mwitaa hiaro, tiro.   
\p
\v 27 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Ni kova nianra ekyaa inraikyaqaa ena ntaqikyiante tirave. Hia qumina vaisivanto ni mwia mwaaqu okyara ntapihirave. Ni kova nai nraahu ni okyara ntapihi kyairave. Hia qumina vaisivanto ni kora okyarara ntapihirave. Nte mwia mwaaquvanto nraahu mwia okyara ntapihi kyaurave. Nte tahuave timwa nyiataa hiraqena timwa nyianrihua mwihuavata ni kora okyara ntapihi rievarave, tiro.   
\s1 Niqaatai nrumu tekya hira varaate tura  
\p
\v 28 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nkye nronra muaanra ntai inraikyara ventaqu vaantaqu ihata vare variavaro pupohaihata variahua nte nkyiara tirerave. Nkye nte hiarinani nrivaqena nte nkyi qati varira nyianrita nkye tekya hiate, tuqo.   
\p
\v 29 (Purimakauvanto qua riaarive tiro kyatari kohi kyero vaataariqaa rupatairaqaa ntumwa kyena tirerave.) Nkye kyatari nte nyianinra vara kyeta nkyeta qumwuqa vataivaqe nte ntena kyaiqa nkyi nyaamwu taankye. Hia nte ntena nutu tuaaheraraiti, nte qihaakyama kye varurara tita, nkye qioma tekya hivarave.   
\p
\v 30 Nte nkyi qumwuqa kyatari qu nyataariva kyuqema kyero vahiananrove. Nte nkyiqa muaanra vataariva vuvua taananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\c 12  
\s1 Mwaanra entara tura  
\r (Maaki 2:23-28; Ruku 6:1-5)  
\p
\v 1 Mwi entara Iesusiva mwaanraqa aakyo utaqi kyakuma voti hura uiti tutoraqi nrohi varuvata mwia nraaqiaranramwu nraataa huvata uiti tamwa nteqa kyeta uru mwia nre varura.  
\v 2 Nre varuvata Parisi vaisinramwuvanto mwihua taqeta Iesusirara tiqata, Ena nraaqiaranramwu taqaante. Mwaanra entaqaa hia mwitaa hiate qiarama mwihua mwitaa hi variavo, tita.   
\p
\v 3 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva nkyiari timwa nyinro tiqaro, Haaru nkyi haivaqava Ntevitivavata, mwia vatama kyeta nruhuavata, nraataa huvata varuvaro Ntevitiva mwi entara mwitaa hura mwi quara nkye hia qaraqi kyaara ntumwa kyeta riaarave iho?   
\p
\v 4 Mwi entara Ntevitiva Kotira nraamwuqi vera ntero mpereti Kotirani vatora vara kyero nreqanro nteqa kyero nai mwiavatama kyeta nruhuavata hini nyuvata nronrave. Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisihua nraahu nraataara vahuvaro qumina vaisivanto hia qio nraananrove tu quara Ntevitiva qumina vaisivanto mwi kyarara nreqanronra tiro, mwi quara nteqa kyorave.   
\p
\v 5 Nkye Mosesira qua mpo hia kyaara ntumwa kyeta riaarave iho? Kotira kyaiqa vara mwate varia vaisihua mwaanra entaqaa Kotira nraamwuqi mpo kyaiqa mpo kyaiqa vare variarave. Mwihua mwaanra entaqaa mwi kyaiqara varaqita viqata qao timwa taa quara nteqakye variavaro quavanto hia mwihuaqaa vahirave.   
\p
\v 6 Nkye Kotira nraamwuanra nronraqama kyeta rie variarara nte nkyi timwa nyinrenrave. Kotira nraamwu nraatara kyauva nte mwainima varuqo.  
\v 7 Kotira mpukuqi mwitaama tiro:  
\q1 Vaisivanto quara rukyeqaro mpi kyaiqara  
\q1 hia mwi kyaiqarara ni mutukya ntihana varuqo.  
\q1 Vaisivanto mporara po kye timwa mwateqaro  
\q1 kyaahaqama mwataira, nte mwi kyaiqararama  
\q1 ni mutukya ntihana varuqo, turave. \rq (Hosaiaa 6:6)\rq*  
\p Nkye mwi quara okyara ntapihi kyeta rieqata nrohiatirio, nkye hiama qati varia vaisihuaqaa qua vate variatirio.   
\p
\v 8 Ni mwatani mwatatai nraaqiarara nronraqama kyaihana variqana nte mwaanra entaqaa ntaqikyiqana qioma ntena kyakya hiani kyaiqara varaaninrave, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Iesusiva vaisi mpo kyauqu kyuqema kyora  
\r (Maaki 3:1-6; Ruku 6:6-11)  
\p
\v 9 Iesusiva mwini kyero vuva uro mwihua mwaanra nraamwu mpoqi varura.  
\v 10 Varuvaro vaisi mpovanto mwia kyauqu tapanra vuva varuvata mwiqi varuhua Iesusiraqaa qua vatarera uti variqata mwia ntumwahiamwa hita tiqata, Vaisivanto mwaanra entaqaa hena vaisi mwamwanta kyuqema mwatairera, mwiva mwitaa hiqaro tiri mwaanra qua nteqave kyaananro, hiave nteqa kyaananrove? tita.   
\p
\v 11 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva nkyiari timwa nyinro tiqaro, Nkyiqitairo vaisi mpo sipisipivanto mwaanraqa mwata quvuteraqi ntumwa virera, mwi vaisiva nai sipisipi pati mwaanri qatinani kyaananrove iho, hiave pati mwaanri kyaananrove? (Mwiva mwaanra entaqa nai quara pati mwaanri kyaananrove.)   
\p
\v 12 Vaisivanto sipisipi nraatara kyairara tiro, vaisivanto mwaanra entaqa vaisi mpo kyuqema mwatairera, hiama Mosesira mwaanra qua nteqa kyaananrove. Mwitaa hiqaro mwiva kyuqe kyaiqa varaananrove, tiro.   
\p
\v 13 Mwitaa timwa kyero Iesusiva vaisi mwianra tiqaro, Ena kyauqu tutuante, tuvaro nai kyauqu tutuvaro mwia kyauquvanto kyuqema viro hini kyauqu votima viro vahura.   
\p
\v 14 Mwaanra entaqaa mwia kyauqu kyuqema kyovata Parisi vaisinramwu veva nteta viqata Iesusira ru kye quara nai timwa mwi nai timwa mwi hi varura.   
\s1 Kotiva Iesusirara ni kyaiqa vaisima variho timwa tora  
\p
\v 15 Mwihua mwia ru kyarerata qua ti varura Iesusiva riero mwi mwatukyara kyero vuvata nraakye qora airivanto mwia vataqita vuvaro Iesusiva mwihuaqitai nriqa vuhua ekyaa kyuqema kyero  
\v 16 mwihuara tiqaro, Hia nte kyaiqa varaaninranra mpohua timwa nyiate, tiro.   
\p
\v 17 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwitaamaqiro vuvaro haaru Aisaiaava vetato entaqaa tu quava mwivau vahura. Aisaiaava Kotiva mwitaama tiho, tiro:   
\q1
\v 18 Ni kyaiqa vaisi taqaate.  
\q1 Nte mwia vara mwaamwianra taurave.  
\q1 Ni mutukyavanto mwianra vaihana  
\q1 nte mwianra qamwateqana varuqo.  
\q1 Nte ntena mwanraqura mwiaqaa vataariro  
\q1 mwiva avuqavu hiani okyarara  
\q1 mpo mwatanaa mpo mwatanaahua ekyaa timwa nyiananrove.   
\q1
\v 19 Mwiva hia antua qua tiraitiro,  
\q1 hia aakyara ntamwa kyero timwaqiro virata  
\q1 aanraqaataitavata nraakye qoravanto  
\q1 hia mwia qua rievarave.   
\q1
\v 20 Omwave quntove ntavaka viro vahianinra  
\q1 mwiva hia mwini ekyaara nteqa kyaananrove.  
\q1 Omwa qipa virera uti varianinra  
\q1 hia mwiva ekyaara qipa kyaananrove.  
\q1 Mwiva mwitaa hiqaro qihaakyama kyero variqiro viraro  
\q1 avuqavu hiani okyarava nritarero vahiananrove.   
\q1
\v 21 Ekyaa mpo mwatanaa mpo mwatanaahua mwia nrutu  
\q1 rieqatama mwiva nraahu tiri kyaahaqa hiarivave  
\q1 tivarave, tura. \rq (Aisaiaa 42:1-4)\rq*  
\p Kotiva mwitaa tiho timwa kyero haaru Aisaiaava mwitaa tura.   
\s1 Vaana mwihua vunyaava Iesusira kyaahaqa hi variho tura  
\r (Maaki 3:20-30; Ruku 11:14-23, 12:10)  
\p
\v 22 Iesusiva varuvata mpo uhua vaisi mpo vita vareta nrunra. Vaanavanto mwia utaqi varuvarora tiro, mwi vaisiva vu qipa vuva variqaro hia quavata tiraitiro varuvaro Iesusiva mwia kyuqema kyovaro mwi vaisiva qio taqeqaro qio quavata ti varura.   
\p
\v 23 Mwitaa huvata nraakye qora mwini varuhua mwi kyaiqara taqeta nrihanrama vita Iesusirara tiqata, Qikye, Ntevitira mwaaquvanto qovara hiariva mwaa mwi vaisivave iho? tita.   
\p
\v 24 Mwihua mwitaa tuvata Parisi vaisinramwuvanto mwi quara rieta qaqao tita, Pierisepuriva vaana vunyaava Iesusira kyaahaqa hi variharora tiro, mwiva qio vaana site varihata nritareta vi variavo, tita.   
\p
\v 25 Parisi vaisinramwuvanto mwitaa ti varuvaro Iesusiva mwihua su nyaato tura ntapihi kyero mwihuara tiqaro, Kuaa mwatanaa variqaro tukyama viro nai ri nai ri hi variariva qamwanramama taiqa quananrove. Ta mwatanaavave, ta mwatukyaraqinaavave, ta nraamwunraqi varihuave mwitaa hivera, mwihua qamwanrama taiqa vivarave.   
\p
\v 26 Saataaniva ntaqikyi variari vaanahua utaqa ntainra vita nai ri nai ri hivera, nataama kyerove Saataaniva mwihuaqaa ntaqikyiqiro vi variraro kepukyaqama vahiananrove.   
\p
\v 27 Nkye nianra tiqata, Pierisepuriva mwia kepukyaqama kyaiharora tiro, mwiva vaana site varivave. Nianra mwi quava qutaa vahirera, mpo tava nkyi vaisi mponramwu kyaahaqa hi varihatave mwihuavata vaana site variavo? Nkye nianra qia quarara nkyi sataqita nrohi varia vaisihuama unra quave tivarave. Nkyi sataqita nrohi varia vaisihua ti quava nkyi tu varaananrove.   
\p
\v 28 Kotira mwanraquravanto ni kepukyaqama kyaihana nte vaana site varuqo. Mwi quava qutaa qua vahirara tita, nkye mwianra rieqatama Kotiva tiriqaa ntaqikyiari entava nri ntaiho qiate.   
\p
\v 29 Qaiqaavata nkyi timwa nyinrenrave. Nraamwu qova kepukya vaisivanto variraro mpuara vaisivanto hia mwia rupataraitiro, mwia nraamwuqitairo hia qio mpuara varaananrove.   
\p
\v 30 Hia nivatama kyero variariva, mwi vaisiva ni nramwutaama variananrove. Mpovanto ni sipisipi hia nyaanrama kuaaqaa mataariva varirera, mwi vaisiva ni sipisipi sataqiro uro mpona mpona raupirima kyaarivama variananrove.   
\p
\v 31 Mwianra rieqanama nte nkyi timwa nyuqo. Nraakye qoravanto uaqia hi kyaiqara mpo qara mpo qara hianinra utirave, uaqia hi quara mpo qara mpo qarama kye mpohuara tirave, Kotiva ekyaa mwi quara nruka nyaterovata vaisivanto Kotira mwanraqurara uaqia hi quara qianinra hiama nruka mwataananrove.   
\p
\v 32 Vaisi mpovanto ni mwatani mwatatai nraaqiarara uaqia hi quara tirera, Kotiva mwi vaisira qua nruka mwataananrove. Vaisi mpovanto Kotira mwanraqurara uaqia hi quara tirera, Kotiva mwaa entaravata, nraakiaravata, hia mwi vaisira qua nruka mwataananrove.   
\s1 Uaqia hi kyatariva uaqia hi tamwanra nraahu riairave, tura  
\r (Ruku 6:43-45)  
\p
\v 33 Kyatarivanto kyuqe kyatari vahirera, kyuqe tamwa riaananrove. Uaqia hiari kyatariva vahirera, uaqia hi tamwanra riaananrove. Vaisivanto kyatari tamwa mwia taqeqaro mwi kyatarirara kyuqe kyatarive, uaqia hi kyatarirave, qiananrove.   
\p
\v 34 Nkye quaiha uaqia hira nraaqiarama variavo. Nkye uaqia hia vaisihua variqata nkye nataama kyetave kyuqe qua tivarave? Mwia mwutukyaqive mwia nraatoqive mpo inraikya varaariva vaiharo nrovanto timwa qovara hirave.   
\p
\v 35 Vaisi kyuqeva nai qiataqitairove vu nraatoqitairove kyuqe kyaiqa varaariva vaiharora tiro, mwiva kyuqe kyaiqa nraahu vare varirave. Uaqia hi vaisiva nai qiataqitairove vu nraatoqitairove uaqia hi kyaiqara utuariva vaiharora tiro, mwiva uaqia hi kyaiqara uti varirave.   
\p
\v 36 Nte qianinra riaate. Nraakiara ekyaara entaqaa Kotiva ko tiqaroma mwaa entara nkye mpo qua mpo qua qumina qua ti varirara rieqaroma Kotiva nkyiara nkye nanraqamave mwi quara mwatani varu entara turave, qiananrove.   
\p
\v 37 Nkye mwaa entara kyuqe qua nraahu timwaqita vivera, mwi entara nkyita quavanto nkyi huvantu nyataananrove. Nkye mwaa entara uaqia hi quara timwaqita vivera, mwi entara nkyita quavanto nkyita rupaananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Nronra kyaiqa tinraamwutaante tura  
\r (Maaki 8:11-12; Ruku 11:29-32)  
\p
\v 38 Iesusiva mwitaa timwa kyero varuvata Parisi vaisi hininramwuvata, mwaanra okyara ti varu vaisihuavata, Iesusirara tiqata, Mwaanra ti variara vaisio, nronra kyaiqa tirinramwu tivuqaa varairaqetama tire i okyara taqetama qutaama e Kotiva titaihara tumuanra vaisiva variaro qiare, tita.   
\p
\v 39 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Uaqia hi kyaiqara nraahu uti variahuave, Kotirara qumimaqama kyeqata nrohi variahuave, mwitaa hiahuama nronra kyaiqa tinraamwutairaqeta qutaave qiare ti variarave. Hia nte nkyi suqaa nronra kyaiqa vararerave. Kotiva haaru nkyi haivaqara poropeti vaisi Ionaanra mwitaama kyontema kyero Kotiva nivata mwitaa hiananrove. Mwianra rieqatama nkye nianra Kotiva titaivave tivarave.   
\p
\v 40 Tavukya nronravanto mwia atahu kyovaro Ionaava taarampo enta entaqivata iheravata tavukya vikyokyaqi varurave. Kuaa qarama kyena ntevata mwatani mwatatai nraaqiarava taarampo enta mwata utaqi variqina quaninrave.   
\p
\v 41 Ionaava taarampo enta tavukya vikyokyaqi variro mwiaqaatairo uro Niniveqi varuhua Kotira qua timwa nyuvata mwi mwatanaahua qamwanrama kyeta mwia qua rieta uaqia hu aanranra qaqira kyeta varurave. Nraakiara ekyaara entaqaa mwi mwatanaahua Kotiravatama kyeta variqata nkyiqa qua vateqata mwitaama tivarave, Tire Ionaanra qua rieqatama uaqia hi aanranra qaqira kyaavananrave. Ionaanra nraatara kyo vaisiva nkye varunani uro ntovata nkye hia mwia qua riorave, tivarave.   
\p
\v 42 Haaru vetato entaqaa nkyi haivaqava Soromoniva mpo okyara mpo okyara taqe varuva varuvaro vunyaa nraakye mpovanto mwia qua riarero vevara nai nyianra taisairo uro Soromoninra qua riorave. Mwi nraakyeva mwitaa hurara tiro, mwivavata nraakiara ekyaara entaqaa nkyiqa qua vateqaro mwitaama qiananrove. Nte nyianrasaina Soromoninra qua riarerana nriavarave. Nkye haaru varuvaro Soromoninra nraatara kyo vaisiva varuvata nkye hia mwia qua riorave, qiananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Vaana okyarara tura  
\r (Ruku 11:24-26)  
\p
\v 43 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Vaanavanto vaisi utaqitairo nritarero quariva aahara mwataqaa viqaro kyai nte ho hiankye timwa kyero taqairaro hia ho hiariva vahiraro  
\v 44 mwiva nai tiqaro, Kyai nte nrumu ntantena vaakya qaqira kyau nraamwunra vaisi utaqi uro qaiqaa variankye, timwa kyero uro taqaiharo mwi nraamwuva qumina vaiharo ntupi kyero hiqama kyero avuqavuma taiva vahirave.   
\p
\v 45 Mwiaqaatairo vaana mwiva uro nai hena vaana 7 nramwu nai mwiavata nraatara kyeta uaqia hi kyaiqara uti variahua nyaanrama kyero sita varero uro mwi vaisira utaqi varirave. Nraakiara mwi vaisiva vaana airi kyapata variqaro anoma kyero uaqiama viro varirarama tuqo. Mwaa entaravata uaqia hi kyaiqara uti varihua, mwihuavata uaqiama vita varivarave, tiro.   
\s1 Iesusira nrovavata mwia qatanramwuvata mwia taqarerata nrunra  
\r (Maaki 3:31-35; Ruku 8:19-21)  
\p
\v 46 Iesusiva mwi quara nraakye qora timwa nyi varuvata mwia nrovavata mwia qatanramwuvata nri nteta mwia qua timwa mwinrenrata mwaatani sivita varuvaro  
\v 47 mpovanto Iesusira uro timwa mwinro tiqaro, I nrohua qata i qua timwa mwinrenrata nrumu mwaataqa variavo, tiro.   
\p
\v 48 Mwiva mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Tahuave ni ntohua kata pakyaa variavo? tiro.   
\p
\v 49 Mwitaa timwa kyero Iesusiva nai nraaqiara mwinramwuhuaqa kyauqu tutiro tiqaro, Mwaahuama ni ntohua kata pakyaa variavo.  
\v 50 Ni kova nyaamwuni varira mwia qua rieqata nrohi variahua, mwihuama ni kata pakyaa, ni nunra nakyaa, ni ntohua variavo, tiro.   
\c 13  
\s1 Kyara humwu isaqiro vuraqa ntumwa kyero tura  
\r (Maaki 4:1-9; Ruku 8:4-8)  
\p
\v 1 Kuaa mwi entara Iesusiva nraamwu mwiqitairo veva ntero uro kyaarera tokyasataa mwatakyaa viro mwini variankye tuvata  
\v 2 nraakye qora airivanto ntuvaantuama vita mwia ututuma tovarora tiro, mwiva qaqira kyero uro mpotuqi mwaanri ntero mwiqi mwatakyaa viro nramanriqaa varuvata nraakye qoravanto nramanri tokyasataa varuvaro  
\v 3 Iesusiva mpo qua mpo quaqaa ntumwa kyeqaro timwa nyunra. Mwiva mwitaama tiro:  
\p Vaisi mpovanto kyara humwu isarero vurave.  
\v 4 Mwiva kyara humwu isaqiro vuvaro mpo huva aanra tokyani tumu ntuvaro nyaamwavanto nrumu nramwa kyorave.   
\p
\v 5 Mpo huva ori mwataqaa tumu ntuvaro mwatavanto hia vevatoqama vahu mwatava vahuvarora tiro, tumu ntiro qamwanrama qupiqa vuvaro  
\v 6 huarivanto nri ntero iteqaro aaharama kyovaro mwia tuqavanto hia mwataqi vevato vuvara tiro, aaharama vurave.   
\p
\v 7 Mwitaa huvaro mpo huva uakukya uvi auquqahuva qupiqoraqi tumu ntiro uakukyavatama kyero qupiqa vuvaro uakukyavanto ntumwaqu kyovaro hia tamwa riorave.   
\p
\v 8 Mwitaa huvaro kyara humwu hinivanto kyuqe hu mwataraqaa tumu ntiro kyuqema kyero qupiqeqaro uro kyuqe tamwa airi riemwa torave. Airi riemwa tovaro mpo huva mwiavata nraatara kyero mpoqiavata riemwa tovaro qaiqaa mpo huva mwiavata nai nraatara kyero nronraqama kyero riemwa torave.   
\p
\v 9 Nkyi nyaato vahirera, mwi quara okyara ntapihi kyeta riaate, tiro.   
\s1 Mpo quaqaa ntumwa kyeqaro timwa nyunra mwia okyara tura  
\r (Maaki 4:10-12; Ruku 8:9-10)  
\p
\v 10 Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwiva hunani nri nteta mwia ntumwahiamwa hita tiqata, E nanraqamave nraakye qora hia qua vutu kye timwa nyinraitira, mpo quaqaa ntumwa kyeqara timwa nyi variaro? tita.   
\p
\v 11 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quara uqetatai quara, mwi quara nkyiara mwihua qati kyairata mwi quara okyara riaate timwa kyero, qumina nraakye qorara hia mwi quara riaate turave. Mwitaa turara tina, nte mpo quaqaa ntumwa kyeqana mwihua timwa nyi varuqo.   
\p
\v 12 Kotira qua riaariva variqiro viraro Kotiva mwia kyaahaqa hiraro mwia qua mpoqiavata riaarive. Mwiva mwitaamaqiro viqaro Kotira qua mpoqiavata riaananrove. Kotira qua hia riaariva variqiro viraro mwiaqaatairo pataqia tutaaninra mwia ntavihikye varairaro mwiva qumina variananrove.   
\q1
\v 13 Nraakye qoravanto taqeqatavata hia ntapihi kyeta taqe variarave.  
\q1 Mwihua qua rieqatavata hia ntapihi kyeta riaarave.  
\p Mwihua mwitaa hiarara tina, nte mpo quaqaa ntumwa kyeqana mwihua timwa nyi varurave.   
\p
\v 14 Nraakye qoravanto mwitaa hi variarara tiro, haaru vetato entaqaa Aisaiaava Kotira qua qovarama kyo quava mwaa entara mwivauma vahiro. Mwiva mwataama tiro:  
\q1 Mwaa mwatanaahua su nyaatovanto qumimaqama  
\q1 vihatara tita, mwihua qua riemwaqita viqatavata hia qua ntapihi riaarave.  
\q1 Mwihua taqamwaqita viqatavata  
\q1 hia ntapihi kyeta taqaarave.   
\q1
\v 15 Mwihua su nyaato mwutukyavanto kepukaqama vihata  
\q1 mwihua nkyiari nyaato titateta nkyiari su qipateta variarave.  
\q1 Mwihua hia mwitaa hiraitita, mwihua nkyiari suqotaita taqeqata  
\q1 nkyiari nyaatoqotaita rieqata  
\q1 ni qua ntapihi kyeta rieqata  
\q1 uaqia hi aanranra qaqira kyaivaqenavauma  
\q1 nte mwihua kyuqema kyaaninrave, turave. \rq (Aisaiaa 6:9-10)\rq*  
\p Aisaiaava Kotiva mwitaama tiho, turave.   
\p
\v 16 Qio, nkyenramwu vuqotaita kyuqema kyeta taqe variqata nraatoqo kyuqema kye rie variarara tita, nkye qamwateqatama varivarave.   
\p
\v 17 Haaru vetato entaqaa poropeti vaisivantove, kyuqema kyeta nraahu kyuqe aanraqaa nrohi varu vaisihuave, mwihua nkye mate taqaa inraikyara taqaare tura hia taqorave. Mwihua nkye mate riaa quara riaare tura hia riorave, tiro.   
\s1 Kyara humwu isaqiro vura mwia okyara tura  
\r (Maaki 4:13-20; Ruku 8:11-15)  
\p
\v 18 Mwitaa timwa kyero Iesusiva nai nraaqiaranramwu timwa nyinro tiqaro, Nkyenramwu rie varivaqena nte kyara humwu isaqiro vu vaisiraqaa ntumwa kyena timwa nyu quara, mwi quara okyara nkyi timwa nyiankye.   
\p
\v 19 Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quara, vaisi mpovanto mwi quara hia ntapihi kyero riaraitiro variharo Saataaniva nri ntero mwia mwutukya vu nraatoqitairo mwi quara ntavihi kyero varairave. Mwi vaisiva kyara humwuvanto aanra tokyani tumu ntira votima kyeroma variho.   
\p
\v 20 Kyara humwu mpo huva ori mwataqaa tumu ntu okyarava vahirero mwataamama vahiro. Vaisi mpo hiahua Kotira qua rieta, mwi quarara qamwata kyeta variavaro  
\v 21 quavanto hia mwihua mwutukyaqi tuqa tuta kyero vaihata mwihua hia mpuahaama variqata mwi quara rieta. Mwi quara kyaara mwihua uaqiama nyatarera uti variavata mwihua tiri rivorave timwa kyeta Kotira qua qamwanrama kyeta qaqira kyaarave.   
\p
\v 22 Kyara humwu mponramwuvanto uakukya uvi auqu vahuraqi tumu ntuva mwia okyaravanto vahirero mwataamama vahiro: Mpo hiahua Kotira qua rieta mwiaqaataita mwihua mwatanyaa inraikyara nronraqama kyeta rieqata munimanrave mpo inraikya mpo inraikyara qamwateqata mwia varerara nraahu nronraqama kyeta riemwaqita viqata Kotira qua qaqira kyaavaro Kotira quavanto hia mwihuaqi vahiqiro virave.   
\p
\v 23 Kyara humwu mponramwuvanto kyuqe hu mwataraqaa tumu ntura okyaravanto vahirero mwataamama vahiro: Mpo hiahua Kotira qua ntapihi kyeta rieta mwiaqaataita mwihua Kotira qua riemwaqita viqata kyuqe kyaiqa Kotirani varaqita vi variavata mpohua Kotira qua riemwaqita viqata mwihuavata nraatara kyeta mpoqiavata kyuqe kyaiqa varaqita vi variavata qaiqaa mpohua Kotira qua riemwaqita viqata mwihuavata nraatara kyeta Kotira kyaiqa varaarave, tiro. Iesusiva mwitaa turama.   
\s1 Uaqia hi humwunravata uiti humwu hisatoraqi hisorara tura  
\p
\v 24 Iesusiva variqaro mpo quaqaa ntumwa kyero nraakye qora timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva vahirero mwaa quara votima kyero vaiho. Vaisi mpovanto kyuqe humwu uiti humwu nai utaqi isorave.   
\p
\v 25 Isatovata ekyaahua entaqi vaita vita hia taqovaro mwia nramwutaa mpovanto nri ntero uiti isatoraqi uakukyavata isatorave. (Mwi uakukyava vahirero mwia vekyavata mwanrevata uiti voti iharo mwia tamwa nraahu hia kuaa qara hirave.) Mwia nramwutaavanto uaqia hi humwunra isatero vuvaro  
\v 26 uitivanto uakukya vatama kyero kuaaqi qupiqero qauma tamwa riarero utuvata mwia kyaiqa vaisinramwuvanto taqovaro mwi uakukyava uiti vatama kyero qupiqero vahurave.   
\p
\v 27 Taqeta mwia kyaiqa vaisinramwuvanto uro aakyo qora kyapara hita tiqata, Nronrao, e kyuqe humwu isataananrave iho? Taisairove mwi uakukyava qovarama viho? tita.   
\p
\v 28 Mwitaa tuvaro aakyo qova tiqaro, Qikye, ni nramwutaa mpovanto uakukya ni utaqi isataiho, tuvata mwia kyaiqa vaisinramwuvanto mwia kyapara hita tiqata, Qiove tire uro mwi uakukyara ntaru kyaananrave? tuvaro  
\v 29 mwiva qaqao tiro, Hia uakukya mwia ntaru kyaate. Nkye uakukya ntariqata uiti vatama kyeta ntaru kyevorave.   
\p
\v 30 Qati kyaivaro uitivantovata uakukyavantovata kuaaqi qupiqaarive. Uitivanto peqaqama viraqe nte ni kyara vantu vareqata nria vaisihuara mwitaama qianinrave, Nkye mwi uakukyara nraante teqa kye rupa kyeta varaqi uro qia quara tetama mwiaqaataitama uiti teqa kyeta varaqita ni kyara nraamwuqi uro mataate, qianinrave, turave, tiro. Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyunra.   
\s1 Maasiteti uruqaa ntumwa kyero timwa nyu quara  
\r (Maaki 4:30-32; Ruku 13:18-19)  
\p
\v 31 Iesusiva variqaro nraakye qora mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quava mwaa quara votima kyeroma vaiho. Mwiva maasiteti uru votima kyeroma vaiho. Vaisivanto maasiteti uru varaqiro uro nai utaqi vara tutorave.   
\p
\v 32 Mwia uru mwiva pata uapaaqiani vahirave. Mwia vara tutaiharo qupiqero kyatari nronraqama viro hini kyaravata nraatara kyero kyatari nronra vaiharo nyaamwavanto mwia kyaaraqi nraamwu hoqateta variarave, tura. Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyunra.   
\s1 Taupatairaqaa ntumwa kyero timwa nyu quara  
\r (Ruku 13:20-21)  
\p
\v 33 Iesusiva variqaro nraakye qora mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiari quava mwaa quara votima kyeroma vaiho. Mwiva taupataira votima hirave. Nraakyevanto mpereti utarera hiqaro uiti parauaa vara kyero mwia kyotaarive tiro taupataira vara kyero parauaa vatama kyero tuqasaa kyaiharo taupataiva utaqi vaiharo mperetivanto uqenra viro kyota virave, tiro. Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyunra.   
\s1 Iesusiva nraakye qora mpo quaqaa ntumwa kyeqaro timwa nyu quara okyarara tura  
\r (Maaki 4:33-34)  
\p
\v 34 Iesusiva nraakye qora mpo qua mpo qua timwa nyinrenro mwiva hia vutu kyero timwa nyinraitiro, mwiva mpo quaqaa ntumwa kyeqaro nraahu timwa nyiqiro vura.   
\p
\v 35 Mwiva mwitaa timwaqiro vuvaro haaru vetato entaqaa poropetivanto tu quava qutaa mwivau vahura. Mwi quava mwataama tiro:  
\q1 Nte nraakye qora qua timwa nyinrenra hina  
\q1 hia vutu kyena timwa nyinraitina,  
\q1 mpo quaqaa ntumwa kyeqana timwa nyinrenrave.  
\q1 Mwaa mwatara ututo entaraqaatairo qua uqeta kyero  
\q1 vataqiro vi quara hia riaara nte mwi quara okyara  
\q1 nkyi timwa nyinrenrave, tura. \rq (Ihi 78:2)\rq*   
\s1 Uaqia hi humwunra uiti isatoraqi hisora okyarara tura  
\p
\v 36 Iesusiva mpo quaqaa mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyiqiro viro mwiaqaatairo mwiva nraakye qora mwini kyero nraamwuqi vuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwiva varuraqi uro nteta Iesusirara tiqata, Vaakya qiana quara mwia nramwutaavanto uakukya mwia utaqi isato quara mwi quara okyara tiri timwa timwinraqe riaare, tita.   
\p
\v 37 Mwia nraaqiaranramwuvanto mwitaa tuvaro Iesusiva mwinramwuhua timwa nyinro tiqaro, Vaisi mpovanto kyuqe humwu isai vaisirara tura nte mwatani mwatatai nraaqiarava nte mwaa mwivave.   
\p
\v 38 Vaisi mwia aakyo okyaravanto vahirero ekyaa mwaa mwatavama vaiho. Kyuqe humwu mwia okyaravanto vahirero Kotira qua riaa nraakye qorahuama variavo. Uakukya mwia okyaravanto vahirero hia Kotira qua riaa nraakye qorahua Saataaninra nraaqiarama variavo.   
\p
\v 39 Mwia nramwutaavanto uakukya humwu isato vaisira okyaravanto vahirero mwiva Saataanivave. Kyara vantu vareta nru entara okyaravanto vahirero nraakiara mwaa mwatava taiqaani entavama vaiho. Kyara vantu vareta nru vaisihua okyaravanto vahirero mwihua nyaamwunyaa vaisinramwuve.   
\p
\v 40 Mwia kyaiqa vaisinramwuvanto uakukya teqa kye rupa kyeta varaqi uro qiaqi quara tontema kyero, nraakiara mwaa mwatava taiqaani entaraqaa mwitaa hiananrove.   
\p
\v 41 Nte mwatani mwatatai nraaqiarava variqi vina mwaa mwatava taiqaani entaraqaa nte nyaamwunyaahua sitaarita mwihua uto nte ntaqikyu mwataraqaataita hia kyuqe nraakye qora ni nraaqiaranramwu uaqiama nyate varihuavata, ekyaa uaqia hi kyaiqara uti varihuavata, rupaqita  
\v 42 qia nronra itaaninraqi tuto kyaivata mwihua qiaqi variqa atura ntiqata ntataqi viqata nkyiari anrai teti nreqata varivarave.   
\p
\v 43 Mwihua mwini uro tuto kyaivata avuqavuma kyeta nrohi vari nraakye qorahua huarivanto itaintema kyeta itamwaqi vivaro Kotiva mwihua sova mwihuaqaa ntaqikyiqiro virata variqi vivarave. Nkyi nyaato vahirera, mwi quara okyara ntapihi kyeta riaate, tiro. Iesusiva mwitaa turama.   
\s1 Nronra munima vahu inraikyara mwataqi tuqetato quaraqaa ntumwa kyero tura  
\p
\v 44 Iesusiva mpo quaqaa ntumwa kyero nraakye qora timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva mwaa quara votima kyeroma vaiho. Mwiva nronra munima vahi inraikyara uqeta taira votima kyeroma vaiho. Mwataqi mwi inraikyara uqeta taiva vaiharo vaisi mpovanto mwia puaama kye taqero, mwiaqaatairo mwiva qamwata kyero mwi inraikyara qaiqaa uqeta tero uro mwi mwatara kyoqaa hiankye timwa kyero mwiva ekyaa nai vatai inraikyara nyinro munima vara kyero uro mwi mwatara kyoqaama kyero varero uro nronra munima vahi inraikyara uqeta taira mwiavata varairave, tiro.   
\s1 Kyau mwukyaari voti hiraqaa ntumwa kyero timwa nyu quara  
\p
\v 45 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva mwaa quara votima kyeroma vaiho. Vaisi mpovanto kyau mwukyaari voti hira kyoqaa hirero mpo mwatukya mpo mwatukya puaahi vari vaisira votima kyeroma vaiho.   
\p
\v 46 Mwi vaisiva nronra munima vahira mwi inraikyara puaama kyero uro nai vatai inraikyara mpohua nyinro munima varaqiro uro mwia vatai vaisira mwinro kyau mwukyaari voti hira nronra munima vahira mwia varairave, tiro.   
\s1 Vaheqaa ntumwa kyero timwa nyu quara  
\p
\v 47 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva mwaa quara votima kyeroma vaiho. Vaisivanto vahe nramanri nronraqi mpiami kyaavata tavukya airi mpo qara mpo qara hiahua mwiqi viqetaa quara votima kyeroma vaiho. Vahe nramanri nronraqi mpiami kyaavata tavukya airivanto mwiqi viqeteta  
\v 48 piqavita variavata vaisivanto vahe mwia ntanrauqita uro nramanri tokyani kyeta mwiqitai tukyama kyeta tavukya kyuqe hiahua vara kyeta mpo tuaqi ntumwa teta uaqia hiahua vara kyeta qaqira kyaarave.   
\p
\v 49 Nraakiara ekyaara entaqaa mwia votima kyero vahiananrove. Mwi entara nyaamwunyaahua tumu nteta nraakye qora tukyama kyeta ntapihi kyeta nrohi varihua qati kyeta, uaqia hi kyaiqara uti vari nraakye qorahua  
\v 50 sitaqita uro qia nronra itaaninraqi tuto kyaivata mwihua mwiqi variqata atura ntita ntateqata nkyiari aanrai kutiqata varivarave, tiro.   
\p
\v 51 Iesusiva mwitaa timwa kyero nai nraaqiaranramwu kyapara hiro tiqaro, Nkye mwi quara mwi quara nkyi timwa nyunra ntapihi kyetave riaavo? tuvata mwinramwuhua eo tuvaro  
\v 52 mwiva mwinramwuhua timwa nyinro tiqaro, Kotira haaruaa qua okyara timwa nyi vari vaisihuaqitairo mpovanto Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quararavata qutaave timwa kyero Kotira nraaqiaraqama quariva, mwi vaisiva nraamwu mpo qova votima kyeroma variro. Mwi vaisiva nai nraamwuqi mpo inraikya mpo inraikya vatairaqitairo haaruaa inraikya kyuqe inraikyavata, qaraakya inraikya kyuqe inraikyavata, vare varirave, tiro.   
\s1 Nasaretiqinaahua Iesusira qoririma mwatora  
\r (Maaki 6:1-6; Ruku 4:16-30)  
\p
\v 53 Iesusiva nraakye qora mpo qua mpo quaqaa ntumwa kyeqaro timwa nyi taiqa kyero mwiva mwi mwatukyara kyero  
\v 54 nai mwaatani nrumu ntantero uro mwaanra nraamwuqi variqaro mpo qua mpo qua timwa nyuvata nraakye qoravanto nrihanrama vita tiqata, Qikye, mwi vaisiva taisairove mwi quara mwi quara kyuqe qua riaiho? Tava mwia kepukya mwihanrove mwiva nronra kyaiqa vare variho? tita.   
\p
\v 55 Mwihua mwitaa timwa kyeta qaqao tita, Mwi vaisiva nraamwu hoqe vari vaisira mwaaquvantoma variho. Mariaava mwia nrovama variho. Iemisivavata, Iosepivavata, Saimonivavata, Iutaasivavata, mwinramwuhua mwia qatanramwuma variavo.   
\p
\v 56 Mwia nrunranramwu mwaini tirivata variavo. Taisairo mwiva mwi kyaiqara mwi kyaiqara okyara taqairave? tita.   
\p
\v 57 Mwitaa timwa kyeta mwihua Iesusirara tiqata, Mwiva hia nronra vaisive. Mwiva qumina mwaa mwatanaava nraahuma variho, timwa kyeta mwia qoririma mwatora.  
\p Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Poropeti vaisivanto mpo mwatani iro variraro mwi mwatanaava mwianra nronra vaisive tiroma mwianra qamwata mwataananrove. Mwi vaisiva nai mwaatani uro nai nramwunaahua vatama kyero varirata mwia nramwunaahua mwianra qumina vaisima tiri votima kyero nraahuma variho tivarave, tiro.   
\p
\v 58 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwi mwatanaahua mwianra qumina vaisivanto hia tiri qio kyaahaqa hiarivave turara tiro, Iesusiva mwini variqaro nronra kyaiqa pataqiatana nraahu vara nyatora.   
\c 14  
\s1 Ioninra nramanri nyi varu vaisira ru kyora  
\r (Maaki 6:14-29; Ruku 3:19-20, 9:7-9)  
\p
\v 1 Mwi entara Herotiva vunyaa vaisivanto Kaririqaa ntaqikyi variqaro nraakye qoravanto Iesusirara ti varu quara riora.   
\p
\v 2 Riero Herotiva nai kyaiqa vaisiara tiqaro, Qikye, mwi vaisiva Ionivave. Ioniva nramanri nyi varu vaisiva qutu vuraqitairo qaiqaa qati siviro nrohi variho. Mwiva qaiqaa qati siviro nrohiqarora tiro, mwiva nronra kyaiqa qio vare variho, tiro.   
\p
\v 3-4 Tauraaqama Herotiva nai qata Piripira nraata Herotinamainra varero varuvaro Ioniva Herotira timwa mwinro tiqaro, E ena qata nraata hia varaataara vaiharama varaaro, tuvaro mwi quara kyaara Herotiva vaisi mpo titovaro Ioninra ntavaaqavu kyero mwia rupaqiro nrumu karavuqi kyora.   
\p
\v 5 Herotiva Ioninra ru kyaataa huvaro nraakye qora nraatu aatu hiqaro hia mwia ru kyora. Nraakye qora Ioninranra poropeti vaisivantove tuvarora tiro, Herotiva nte mwia rukyaarita ni inronra hivorave timwa kyero varura.   
\p
\v 6 Mwitaamaqi viro Herotiva nai mwato entava qovara huvaro mwi entaraqaa vaisi mponramwuanra aakyara ntovata nrita ntuvaantuama vuvaro Herotinamainra nraamwunravanto mwihua ihi ntamwa nyatovaro Herotiva mwia taqero mpoqama kyero qamwata mwatero  
\v 7 nai kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nanra inraikyarave i mwutukya vahianinra ni timwa mpiraqe i mwiankye, tiro.   
\p
\v 8 Mwitaa tuvaro mwi mwanraatava nai nronra kyapara huvaro mwia nrova mwi quara qiante tuvaro mwi mwanraatava Herotirara tiqaro, Ioniva nramanri nyi vari vaisira mwia qiata taanuqa vatera varaqira nrumu ni mpiante, tiro.   
\p
\v 9 Mwitaa tuvaro Herotiva vunyaava varuvaro mwia mwutukyavanto uaqia huvaro variqaro mwiva vaakya kyauqu nriqiqaa vateqaro kyara nranrenrata nrumu varu vaisihua suqaa timwa to quarara rieqaro mwiva vaisi mpo titero mwi mwanraatava tintema kyera mwitaa hiante tuvaro  
\v 10 mwi vaisiva uro karavuqitairo Ioninra nrunta pehi kyero  
\v 11 Ioninra qiata taanuqa vatero varaqiro uro mwi mwanraatara mwuvaro mwiva nai nronra uro mwunrama.   
\p
\v 12 Ioninra vataqi nrohu vaisihua nrumu Ioninra mwamwanta varaqita uto quntamwa teta mwiaqaataita mwihua uro Iesusira timwa mwunra.   
\s1 Iesusiva kyara airiqama kyero 5,000 vaisi nyunra  
\r (Maaki 6:31-44; Ruku 9:10-17; Ioni 6:1-13)  
\p
\v 13 Ioninranra Iesusira uro timwa mwuvaro Iesusiva mwi quara riero mwini kyero mpotuqi mwaanri ntero nai nraaqiaranramwu kyapata nkyiariaraa varirerata hia vaisi varunani vuvata nraakye qora airivanto mwihua vu quara rieta mpo mwatukya mpo mwatukyaqitaita mwihua mwatantuna Iesusira vataqita vura.   
\p
\v 14 Vuvaro Iesusiva mpotuqi nramanriqaa vuva uro ntero taqovata nraakye qora airivanto ntuvaantuama vita varuvaro mwiva mwihuara po kye timwa nyatero mwihuaqitairo nriqa vu nraakye qorahua kyuqema nyatora.   
\p
\v 15 Iesusiva mwini varuvaro huarivanto tumi vuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwiva hunani uro nteta tiqata, Mwaini quminasatave. Enta hiankyorave. Nraakye qora mwaahua sitairata uro mwatukya vahianinraqitaita kyara kyoqaama kyeta nraate, tita.   
\p
\v 16 Mwia nraaqiaranramwuvanto mwitaa tuvaro Iesusiva qaqao tiro, Hia mwihua sitaivata quate. Nkyetavanto mwihua kyara nyivata nraate, tiro.   
\p
\v 17 Iesusiva mwitaa tuvata mwinramwuhua qaqao tita. Tire taqauraro mwaini mpereti kyauquruvata tavukya taaratanavata nraahuma vaiho, tita.   
\p
\v 18 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwi kyarara mwaini vara ni mpiate timwa kyero  
\v 19 nraakye qorara mwukyausata mwatakyaa vita variate timwa kyero mwiva mpereti kyauquruvata tavukya taaratanavata vara kyero nyaamwuni taqeqaro Kotirara kyuqeve timwa kyero mpereti nteqa kyero mwi kyarara nai nraaqiaranramwu nyuvata mwihua nraakye qora ekyaa tukyama kyeta nyuvata  
\v 20 mwihua ekyaa qio nronra. Ekyaa nraakye qoravanto qio nrovata mwiaqaataita mwia nraaqiaranramwuvanto ntutantuto tuara tua nronra vareta mwihua nreqata viti vaati kyo kyarara utu kyeta tua 12 nramwu piqa kyora.   
\p
\v 21 Mwi entara vaisi nraahu 5,000 vanto nrovata nraakye nraaqiara airivantovata mwi kyarara nronra.   
\s1 Iesusiva kyaareraqa kyuquqo ntamwaqiro vura  
\r (Maaki 6:45-52; Ioni 6:16-21)  
\p
\v 22 Iesusiva kyara nyitero mwiaqaatairo nai nraaqiaranramwu sitero tiqaro, Nkye mpotuqi mwaanri nteta kyaareraqaama teta hini tokyani nkye nraante vi varivaqe nte nraakye qora sitaarita nkyiari mwaatani mwaatani quate, tiro.   
\p
\v 23 Mwitaa timwa kyero mwiva nraakye qora nkyiari mwaatani sitamwa kyero mwiaqaatairo Kotiravata qua tirero verara taaqiqaa vuvaro entama vuvaro mwiva mwini nanrianraa varura.   
\p
\v 24 Varuvaro mpotuvanto nramanri utaqaa vuvaro toqavanto mwihua virera hunasairo nruvarora tiro, nramanrivanto mpotu ventaqiro vi varura.   
\p
\v 25 Toqa ti varuvaro nramanrivanto mpotu ventaqiro vi varuvaro qaumakyaa qaatatarero huvaro Iesusiva kyaarera mwutuqaa kyuquqo ntamwaqiro viro mwihua hunani vuvata  
\v 26 mwia nraaqiaranramwuvanto taqovaro mwiva kyaarera mwutuqaa kyuquqo ntamwaqiro nruvata mwihua mpoqama kyero nyaatuqa tovata vaanave tiqata nronraqama kyeta aatu hi variqata qua aakyara nte varuvaro  
\v 27 Iesusiva qamwanrama kyero mwihuara tiqaro, Kepukyaqama kyeta qati variate. Ntema nruqo. Hia aatu hiate, tiro.   
\p
\v 28 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava tiqaro, Nronrao, qutaa e varirera, tiraqe ntevata kyaarera mwutuqaa kyuqu ntamwaqina e hiananrani quankye, tiro.   
\p
\v 29 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Qio nriante, tiro. Mwitaa tuvaro Pitaava mpotuqitairo mwaamwi ntero kyaarera mwutuqaa kyuquqo ntamwaqiro Iesusiva hunani viro.   
\p
\v 30 Mwiva mwini viqaroma qio quaninrave timwa kyero taqovaro toqavanto nronraqama kyero tuvaro mwianra rieqaro mwiva aatu hi varuvaro mwia kyuquvanto nramanriqi mwatanianra vi varuvaro mwiva Iesusirara aakyara ntero tiqaro, Nronrao, ni tu varaante, tuvaro  
\v 31 Iesusiva qamwanrama nai kyauquqo viti kyero mwia tu varero tiqaro, E toqavanto tirara nraahu rieqara hiama nianra kepukyaqama kyera riaaro. Nanraqamave e taara nraato tutaaro? tiro.   
\p
\v 32 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwikyantiri mpotuqi mwaanri ntovaro toqavanto qamwanrama taiqa vura.   
\p
\v 33 Mwitaa huvata mwia nraaqiaranramwu mpotuqi varuhua Iesusirara qamwateqata mwahuta timwa mwateta tiqata, E qutaama Kotira mwaaquvanto variaro, tura.   
\s1 Kenesaretiqinaahua nriqa vuhua Iesusiva kyuqema nyatora  
\r (Maaki 6:53-56)  
\p
\v 34 Mwinramwuhua mwitaa timwa kyeta mpotuqi nramanriqaamateta Kenesaretini uro ntora.   
\p
\v 35 Uro ntovata mwi mwatanaahua Iesusira ntapihi kyeta taqeta qua vara kyovaro ekyaa mwia nraaqani vahu mwataraqi viro nrinro huvata ekyaa mwi mwatanaahua nriqa vu nraakye qorahua sitaqita nrumu Iesusiva varunani kyetama  
\v 36 Iesusirara po tita tiqata, Kyairata mwihua i vaaqa vitiqaa kyaatu kyaivaro mwihua nyamwanta kyuqema quarive, tuvata Iesusira vaaqa vitiqaa tu varohua kyuqema nraahu vura.   
\c 15  
\s1 Kotiva timwa tai quava nraaquhua taatohua quavata nraatara kyairave tura  
\r (Maaki 7:1-13)  
\p
\v 1 Parisi vaisinramwuvata, mwaanra okyara ti varu vaisihuavata, Iesusira taqarerata Ierusaremisaita nri nteta Iesusira kyapara hita tiqata,  
\v 2 Nanraqamave i nraaqiaranramwuvanto tiri haivaqahua timwa to quara nteqa kye variavo? I nraaqiaranramwuvanto hia kyauqu hiqaraitita, kyara nre variarave, tita.   
\p
\v 3 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva nkyiari timwa nyinro tiqaro, Nkye mpo, nanraqamave Kotiva vatai quara hia riaraitita, nkyeta qua nraahu riemwaqita vi variavo?  
\v 4 Kotiva mwitaama tiro: Ena nrohua qohua nrutu tuaahera nyataante, timwa kyero Kotiva qaiqaa tiqaro, Nai nronra qorara uaqia hi quara ti variani vaisira ru kyaate, turave.   
\p
\v 5 Kotiva mwitaa timwa to quava vaihata nkye mwi quara hia riaraitita, nkyeta riemwa kyeta nkye tiqata, Vaisi mpovanto nai nrohua qohuara tiqaro, Nte nkyitana kyaahaqa hiqana nyinrenra hiani munimanra hia nkyitana nyinraitina, Kotira mwinrenrave, tirera,  
\v 6 mwi vaisiva qioma nai nrohua qohua qaqira kyero hia mwitanahuaqaa ntaqikyiqiro quananrove, qiarave. Nkye unra qua timwa kyeqatama nkyi haivaqahua timwa to quara nraakye qora timwa nyiqata nkye Kotira qua ru kyeta hiavo.   
\p
\v 7 Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Aisaiaava haaru variqaro nkyiara ntapihi kyero qua qara ntumwa torave. Aisaiaava Kotira qua qovarama kyeqaro Kotiva mwitaama tiho, tiro:   
\q1
\v 8 Mwaa mwatanaahua nroqitaita nraahu ni nutu tuaahere variavaro mwihua mwutukyavanto hia nianra vaihata variarave.   
\q1
\v 9 Mwihua mwaanra tiqatama nkyiari nraaquhua qua nraahu timwa nyiqatara tita, mwihua quminama ni nutu tuaahere variavo, turave. \rq (Aisaiaa 29:13)\rq* Aisaiaava haaru nkyiara mwitaa turave, tiro.   
\s1 Nanra inraikyavantove vaisi uaqiama kyaiharo hia kyotataqama viro varirave tura  
\r (Maaki 7:14-23)  
\p
\v 10 Iesusiva mwitaa timwa kyero nraakye qora nyaanrama kyero mwihuara tiqaro, Mwaa quara rieqatama ntapihi kyeta nraato tuate.  
\v 11 Vaisi nroqi viqete vari inraikyava hia mwia vara uaqiama kyairave. Mwia nroqitairo nrinte vari inraikyava mwi inraikyava mwia vara uaqiama kye varirave, tiro.   
\p
\v 12 Iesusiva mwi quara timwa kyero varuvata mwia nraaqiaravanto mwiva hunani uro nteta tiqata, E hiave ntapihi kyera hiaro? Parisi vaisinramwuvanto e vaakya timwa nyiana quara rieta uaqia hi quarave timwa kyeta hia mwianra qamwataavo, tita.   
\p
\v 13 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Ni kova nyaamwuni variva taqairaro mwiva hia vara tuani inraikyava qupiqairaro mwiva mwi inraikyara tuqa vatama kyero ntaru kyaananrove, tiro.   
\p
\v 14 Mwitaa timwa kyero mwiva Parisi vaisiara tiqaro, Hia mwihuara nronraqama kyeta riaate. Mwihua vu qipa vihata variahua hia aanra taqaraitita variqata vu qipa quahua kyaata mponramwuvata aanra nyaamwutarerata uti variahuave. Vu qipa quari vaisiva nai hena vu qipa quani vaisira aanra nraamwutankye qianinra mwitanahuaqama ontiqi ntuqutu vivarave, tiro.   
\p
\v 15 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava tiqaro, Vaakya nraakye qora mpo quaqaa ntumwa kyera timwa nyiana quara tiri timwa timwinraqe tire mwi quara okyara ntapihi kyeta riaare, tuvaro   
\p
\v 16 Iesusiva tiqaro, Qikye, nkyevata mwinramwuhua votima kyeta hiave ntapihi riaavo?   
\p
\v 17 Nkye hia ntapihiarave iho? Kyaravanto nroqima tero viva mwiaqaatairo raraqi viro mwiqitairo qatinani tumi tarairave.   
\p
\v 18 Vaisi mwutukyaqi vahi inraikyava nroqaatairo qatinani nrintaiva, mwi inraikyava vaisi vara uaqiama kyairave.   
\p
\v 19 Vaisi vu nraato mwutukyaqitairo uaqia hi inraikyarara riaiva nri varirave. Vaisi rukyaarivave, mpora nraatara nrohiarivave, api qaraqiro nrohiarivave, mpuara varaarivave, unra qiarivave, mpora nrutu mwatani tumi quarive tiro unra qua qiarivave, mwiqitairo nri varirave.   
\p
\v 20 Mwi inraikyava mwi inraikyava vu nraato mwutukyaqitairo nri ntero vaisi vara uaqiama kyaiharo Kotiva mwi vaisirara uaqia hi vaisirave tirave. Vaisivanto hia kyauqu hiqama kyero kyara nraanriva hia mwia vara uaqiama kyairaro Kotiva mwianra uaqia hi vaisirave qiananrove, tiro.   
\s1 Iesusiva mpo mwatanaa nraakye kyaahaqama mwatora  
\r (Maaki 7:24-30)  
\p
\v 21 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwi mwatara kyero uro mpo mwataqaa mwatukya taaratana Taiaavata Saitonivata vahu mwataraqaa varura.   
\p
\v 22 Mwini uro varuvaro mwi mwataraqaanaa nraakye mpovanto Kenaani nraakyevanto Iesusiva varunani uro ntero Iesusirara nronraqama kyero aakyara ntero tiqaro, Nronrao, Ntevitira mwaaquo, nianra po timwa mataante. Vaanavanto ni naamwunra utaqi variharo mwiva uaqiama kyero variho, tiro.   
\p
\v 23 Mwi nraakyeva mwitaa tuvaro Iesusiva hia qua tiraitiro varuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwiva hunani uro vuavi raavira tita, tiqata, Mwi nraakyera kyaahaqama kyairaro quarive. Mwiva tiri tivataqiro nriqanro aakyara ntamwaqiro nrihanro tiri pupohama timwiho, tita.   
\p
\v 24 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva qaqao tiro, Isareri vaisivanto sipisipi votima kyeta raupirima quavaro Kotiva ni titaihana nte mwi mwatanaahua nraahu kyaahaqama nyatarerana tumuvave, tiro.   
\p
\v 25 Iesusiva mwitaa tuvaro mwi nraakyeva nrumu Iesusira vuqaa tumu ntiro variro tiqaro, Nronrao, qati ni kyaahaqama mataante, tuvaro  
\v 26 Iesusiva qaqao tiro, Nte nraaqiara kyara vara kyena vairivanto hinani kyaankyorave, tiro.   
\p
\v 27 Iesusiva mpo quaqaa ntumwa kyero mwitaa tuvaro mwi nraakyeva tiqaro, Nronrao, vaisivanto kyara nreqanro viti vaati kyaira qati vairivanto nrainrave, tiro.   
\p
\v 28 Nraakye mwiva mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, E nraakye nianra kepukyaqama kyera riaaro. Nanra inraikyara i mwutukya vahiariva qutaa qovara hiananrove, tiro. Iesusiva mwitaa tuvaro mate mwiqiara mwia nraamwunravanto kyuqema viro varura.   
\s1 Iesusiva airi nraakye qora kyuqema nyatora  
\p
\v 29 Iesusiva mwi mwatara kyero Karirini kyaarera tokyasataa vuva uro taaqiqaa mwaanri ntero mwatakyaa viro varuvata  
\v 30 nraakye qora airivanto mwiva hunani vita. Mwihua kyuqu uaqiama vuhuave, vu qipa vuhuave, mwukyaari ntanrenra vuhuave, nro tita vuhuave, mpo qara mpo qarama kyero nriqa vuhuave, ekyaa mwihua sitaqita uro Iesusira kyuqutarasata kyovaro mwiva mwihua kyuqema nyatora.   
\p
\v 31 Iesusiva mwihua kyuqema kyovata nraakye qoravanto taqovata nro tita vuhua qio qua tuvata, mwukyaari ntanrenra vuhua ntapihi varuvata, kyuqu uaqiama vuhua qati varuvata, vu qipa vuhua qati taqe varuvata, nraakye qoravanto mwihua taqeta vaimwateta kyauqu ntukikinraaqateta Kotira nrutu tuaahereta tiqata, Qikye, Kotiva kyuqema kyero Isareri vaisiqaa ntaqikyi variho, tura.   
\s1 Iesusiva 4,000 vaisi kyara nyunra  
\r (Maaki 8:1-10)  
\p
\v 32 Iesusiva nai nraaqiaranramwu nyaanrama kyero tiqaro, Nte nraakye qora ntuvaantuama vita variahuara nronraqama kyena po tuqo. Mwihua taarampo enta ni vatama kyeta variqi viqatama mwihua nkyiari kyara nramwa taiqa kyaavo. Nte mwihua nkyiari mwaatani sitaarita vivaro kyara nraataa hirata tantu vaantuantakyaa vivorave, tiro.   
\p
\v 33 Iesusiva mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwuvanto tiqata, Mwaa qumina mwataqaave. Taisaita kyara vara kyetave mwihua nyiananrave? Nraakye qora airintima mwaini variavo, tita.   
\p
\v 34 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua kyapara hiro tiqaro, Nataama mperetive ntumwa taavo? tuvata mwihua tiqata, Mpereti 7 nramwu vaihata tavukya pata mponramwuvata ntumwa tauro, tita.   
\p
\v 35 Mwitaa tuvaro Iesusiva nraakye qorara mwatasata mwatakyaa quate timwa kyero  
\v 36 mpereti 7 nramwuvata tavukyavata vara kyero Kotirara kyuqeve timwa kyero mwi kyarara nteqa kyero tukyama kyero nai nraaqiaranramwu nyuvata mwihua vara kyeta nraakye qora nyuvata  
\v 37 ekyaa mwihua mwi kyarara qio nronra. Mwihua qio nrovata mwia nraaqiaranramwuvanto mwihua nreta viti vaati kyora utu kyeta ntutantuto tuara 7 nramwu piqa kyora.   
\p
\v 38 Mwi kyarara 4,000 vaisivanto nrovata nraakye nraaqiara airivantovata nronra.  
\v 39 Mwihua kyara nramwa kyovaro Iesusiva mwihua nkyiari mwaatani sitovata vuvaro mwiva mpotuqi mwaanri ntero Makataaninianra kyaareraqaama tero vura.   
\c 16  
\s1 Nronra kyaiqa mpo tiri tinraamwutaante tura  
\r (Maaki 8:11-13; Ruku 12:54-56)  
\p
\v 1 Iesusiva mwini vuvata Parisi vaisinramwuvantovata, Saitiusi vaisinramwuvantovata, Iesusiva varunani uro nteta kyai mwia mwataara hiqata taqaare timwa kyeta Iesusirara tiqata, E tiri tivuqaa nronra kyaiqa mpo tinraamwutairaqeta tire mwia taqetama tire iara tiqata qutaama Kotiva mwia titaiharo tumivave qiare, tita.   
\p
\v 2 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Nkye taqaavaro enraihanro vuhero vehohaara utihata nkye tiqata hura vuhaananrove qiarave.  
\v 3 Nkye toqaqi taqaavaro nyaamwuqi kyokira rutaihata mate vati ntuananrove qiarave. Nkye nyaamwuqi taqeqatama huari itaani okyararave, vati ntuani okyararave, ntapihi taqeqatama nkye nanraqamave mwaa entara qovara hiani okyarara hia ntapihiavo?   
\p
\v 4 Uaqia hi kyaiqara nraahu uti varia vaisihua Kotirara qumimaqama kyeta api nrohi variahuama nronra kyaiqa tinraamwutairaqeta i okyarara qutaave qiare ti variavo. Hia nte ntena okyara mwihua nyaamwutena nronra kyaiqa varaaninrave. Kotiva haaru nkyi haivaqara Ionaanra utuntema kyero nivata mwitaa hiananrove. Mwianra nraahu rieqatama nkye ni okyara taqetama nkye nianra Kotiva titai vaisivave tivarave, tiro.  
\p Iesusiva mwitaa timwa kyero mwi vaisinramwuhua mwini kyero vurama.   
\s1 Nkye Parisi vaisinramwuanravata Saitiusi vaisinramwuanravata rauriqata variate tura  
\r (Maaki 8:14-21)  
\p
\v 5 Iesusira nraaqiaranramwuvanto taunru kyeta hia mpereti vararaitita, qati kyaareraqaa qareta vura.   
\p
\v 6 Iesusiva tiqaro, (Taupavanto utaqi viro mpereti vara uqenra kyaiharo kyotairave.) Parisi vaisivata Saitiusi vaisivata mwihua taupa mwia votima kyeta variavo. Nkyenramwu mwihuara rauriqata variate, tiro.   
\p
\v 7 Iesusiva mwitaa tuvata mwinramwuhua Iesusiva mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyu quara hia ntapihiraitita, nai timwa mwi nai timwa mwi hita tiqata, Nanra quave tiho? Mpereti hia vareta nrunanra mwianrave mwitaa tiho? tita.   
\p
\v 8 Mwitaa ti varuvaro Iesusiva mwihua ti varu quara ntapihi kyero tiqaro, Qikye, nianra kepukyaqama kyeta riaataara vaihata nkye nianra hia kepukyaqama kyeta rie variavo. Nkye nanraqamave mpereti hia vare nrianra kyaara airi qua ti variavo?   
\p
\v 9 Nkye hia ntapihi kyeta riaraitita, nkye taunruve kyaavo? Nte mpereti kyauquru vara kyena vaisi airi 5,000 vaisi nteqa kyena nyiavara nkye mwihua nreta kyora viti vaati utu kyeta nataama tua piqa kyorave? Hiave nkye mwianra riaavo?   
\p
\v 10 Nte 4,000 vaisi mpereti 7 nramwu nteqa kyena nyiavara mwihua nreqata viti vaati kyo kyarara nkye utu kyeta nataama tua piqa kyorave? Nkye hiave mwianravata riaavo?  
\v 11 Nte vaakya tu quara nkye nanraqamave hia ntapihi kyeta riaavo? Nte mpo quaqaa ntumwa kyena hia mperetiara tuqo. Nte nkyiara tiqana, Parisi vaisinramwuvata Saitiusi vaisinramwuvata mwihua taupa votima kyeta variarara tita, nkye mwihuara rauriqata variate tuqo, tiro.   
\p
\v 12 Iesusiva mwitaa tuvaro mwinramwuhua su nyaatovanto ntapihi vuvata riovaro Iesusiva hia mperetivatama kyeta utaara taupara tiraitiro, mwiva mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyiqanro Parisi vaisinramwuvata Saitiusi vaisinramwuvata timwa taa quara mwianrama rauriqata variate tiho, tita.   
\s1 Pitaava Iesusira okyarara tura  
\r (Maaki 8:27-30; Ruku 9:18-21)  
\p
\v 13 Iesusiva mwatukya mpo Sisariaa Piripai nraaqani uro ntero nai nraaqiaranramwu kyapara hiro tiqaro, Ni mwatani mwatatai nraaqiarara nraakye qoravanto ta vaisivave tiqatave variavo? tiro.   
\p
\v 14 Mwitaa tuvata mwinramwuhua tiqata, Mpo hiahua iara mwiva Ioniva nramanri nyi varuvave ti variavata, mpo hiahua iara mwiva tiri haivaqava Iraisaavave ti variavata, mpo hiahua iara tiri haivaqava Ieremaiaavave, nraahumwa mpo poropetivanto qaiqaa qovarama viro variho ti variavo, tita.   
\p
\v 15 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua kyapara hiro tiqaro, Qio nkyenramwu mpo? Nkyenramwu nianra ta vaisivave tiqatave variavo? tiro.   
\p
\v 16 Iesusiva mwitaa tuvaro Saimoni Pitaava Iesusira timwa mwinro tiqaro, E Kotiva titai vaisiva Mesaiaavantove. Kotiva qati variqiro vi varira e mwia mwaaquvantoma varira hiaro, tiro.   
\p
\v 17 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva Pitaarara tiqaro, E Ioninra mwaaqu Saimonivave. E nianra mwitaa qiararo Kotiva iara qamwate variho. Hia qumina vaisivanto ni okyarara i vu nraato mwihanra ntapihiananrave. Ni kova nyaamwuni variva, mwivama mwi quara i timwa mwihanra e ntapihiananrave.   
\p
\v 18 Nte iara mwitaa tireranave, I nrutu Pitaavave. Orivave. Nte ori nronraqa ntena nraamwu hoqa tarerave. Mwi nraamwuva Kotira nraakye qoravantoma varivarave. Qutira inraikyavantovata hia qio mwi nraamwunra nraatara kyaananrove.   
\p
\v 19 Nte i kiqa mwianrinra e nraante qesa qatua nyatairata nraakye qoravanto Kotiva ntaqikyianinraqi qio vivarave. E mwatani variqara mpo inraikya qora inraikyara qao timwa tairaro Kotivavata nyaamwuni variqaro i qua kuaa qua mwia vataqiro viqaro qao timwa taananrove. E mwatani variqara mpo inraikyara hia qao timwa tairaro Kotivavata nyaamwuni variqaro i qua kuaa qua mwia vataqiro viqaro hia mwi inraikyarara qao qiananrove, tiro.   
\p
\v 20 Iesusiva mwitaa timwa kyero nai nraaqiaranramwu kepukyaqama kyero timwa nyinro tiqaro, Hia mpohua timwa nyita nianra mwiva Kotiva titai vaisiva, Mesaiaavanto variho qiate, tiro.   
\s1 Iesusiva nai qutu quaninranra timwa nyunra  
\r (Maaki 8:31–9:1; Ruku 9:22-27)  
\p
\v 21 Mwi entaraqaatairo Iesusiva nai qutu quaninranra nai nraaqiaranramwu vutu kyero timwa nyinro tiqaro, Nte Ierusaremini quarita mwini nronra vaisinramwuvata, Kotira kyaiqa vara mwate varia vaisihua vunyaa vaisinramwuvata, mwaanra okyara ti varia vaisinramwuhuavata, mwihua ni uaqiamaqita vi varivaqena nte nriqa quani inraikyara varaqina quarita ni ru kyaivaqena nte qutu vina taarampo enta varina qaiqaa qati siquaninrave, tiro.   
\p
\v 22 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava mwia vita uhini kyero mwianra qaqao tiro, Nronrao, haunri Kotiva mwihua kyairata i mwitaama mwatevorave, tiro.   
\p
\v 23 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva tuqasaa viro Pitaara inronra hiro tiqaro, Saataanio, nyianrani quante. Hia ni aanra antuaante. E hia Kotiva riaintema kyera rie variaro. E qati vaisivanto rie variantema kyerama rie variaro, tiro.   
\p
\v 24 Mwitaa timwa kyero Iesusiva nai nraaqiaranramwu timwa nyinro tiqaro, Ni pataqiro nrianri vaisiva, mwiva nai mwutukya vahianinra qaqira kyero, nai ru kyeta hirite kyatarira vara qu varero ni naakiara nrianrive.  
\v 25 Nai mwatani qati varianinranra nraahu nronraqama kyero riaariva, mwi vaisiva ekyaarama qutu quananrove. Vaisivanto nianra riemwaqiro viqaro uro qutu quariva, mwi vaisiva ekyaa enta qati variqiro quananrove.   
\p
\v 26 Vaisivanto mwatani variqiro viqaro ekyaa inraikya ntuvaantuama kyero vatero mwiaqaatairo qutu viraro mwiva ntuvaantuama taani inraikyava mwia qiove kyaahaqa hiananro? Hia qiove. Mwiva hia kyoqaa utu kyero qaiqaa qati variqiro quananrove.   
\p
\v 27 Nte mwatani mwatatai nraaqiarava nraakiara qaiqaa nyaamwusaina kepukyavanto uro ntantena tuminrenrave. Mwi entara ni kora okyara kyuqe hiariva niqaatairo itero ntuvaahe variraqe nte nyaamwunyaahua kyapata tumu variqana ekyaa nraakye qoravanto kyaiqa varerara rieqanama nkyiari kyoqaa nyianinrave.   
\p
\v 28 Nte qutaa qua qianinra riaate. Vaisi mponramwuvanto mate mwaa mwaini sivita variahua, mwihua hia vaakya qutu vivarave. Mwihua qati varivaqena nte mwatani mwatatai nraaqiarava nronraqama vina nte vunyaa vaisiqama vina variarita mwihua qutu vivarave tuqo, tiro.   
\c 17  
\s1 Iesusira mwamwantavanto nai nraahumwa mpo mwamwanta kyuqe mwamwanta kyuqu vura  
\r (Maaki 9:2-13; Ruku 9:28-36)  
\p
\v 1 Iesusiva mwitaa tuvaro 6 enta nritarovaro mwiva Pitaaravata, Iemisiravata, Iemisira mwia qata Ioninravata, mwinramwuhua sita varero taaqiqaa nkyiariaraa varirerata vura.   
\p
\v 2 Mwini uro varuvaro Iesusira mwamwantavanto nraahumwa mpo mwamwanta kyuqu vuvaro mwia virivanto huarivanto itaintema kyero ntuvaahe varuvaro mwia tuavaaqavata mpoqama kyero takyuqiro ntuvaahe varura.   
\p
\v 3 Mwia mwamwantavanto mwitaama kyero kyuqu vuvaro varuvata mwia nraaqiara taaramponramwuvanto variqata taqovata Iraisaakya Mosesikya mwihua haivaqahuatana qovarama vita variqata Iesusiravatama kyeta qua ti varura.   
\p
\v 4 Mwitanahua Iesusiravatama kyeta qua ti varuvaro Pitaava Iesusirara tiqaro, Nronrao, kyuqemama tirenramwu i vatama kyeta mwaini varuro. E qiove tirera, tire haraara nraamwu taaramponramwu iara mpo, Mosesirara mpo, Iraisaarara mpo, hoqa nyataare, tiro.   
\p
\v 5 Pitaava mwi quara qati nraahu ti varuvaro tonamwu takyuqiro ntuvaahova mwihua ntumwaqu kyovaro quavanto tonamwuqitairo tiqaro, Mwaa ni maaqu, ni mutukyavanto mwianra mpoqama kyero nti vari nraaqiaravama variho. Nte mwianra qamwateqanama varuqo. Nkyenramwu mwia qua riaate, tiro.   
\p
\v 6 Quavanto mwitaa tuvata mwia nraaqiara taaramponramwu mpoqama kyero nyaatuqa tovata virianasaita mwataqaa tumu ntita varuvaro  
\v 7 Iesusiva uro ntero nai kyauquqo mwihuaqa tu varero tiqaro, Mwaahuao, siquate. Hia aatu hiqata variate, tuvata  
\v 8 mwinramwuhua tuaahera kyeta taqovaro Iesusiva nanrianraa varuvaro vaisi mpo mwitanahua hia varura.   
\p
\v 9 Taaqi mwiaqaataita tumi varuvaro Iesusiva mwinramwuhua timwa nyinro tiqaro, Mateqa taqaa inraikyara hia mpohuavata timwa nyiate. Nte mwatani mwatatai nraaqiarava nraakiara nte qutu quaninraqitaina qaiqaa qati sivina varianinra mwi entaraqaataitama timwa nyiqita quate, tiro.   
\p
\v 10 Iesusiva mwitaa tuvata mwinramwuhua mwia kyapara hita tiqata, Mwaanra okyara ti varia vaisihua mwitaama timwa nyita tiqata, Iraisaava tiri haivaqava nraante qovarama viro nri ntaananrove, ti variarave. Mwihua nanraqamave mwitaa ti variavo? tita.   
\p
\v 11 Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Qio mwihua qutaa ti variarave. Iraisaava nraante nrumu ekyaa inraikya ntapihi kyero terama tarero nrianrivama variho.   
\p
\v 12 Qio nte nkyiara tiqana Iraisaava vaakya nrumu varurarama tuqo. Mwiva nrumu varuvata vaisi mpo uhua hia mwia ntapihi kyeta taqaraitita, Iraisaara nkyiari kyakya huntema kyeta mwia qoraqama mwatorave. Mwi vaisihua ni mwatani mwatatai nraaqiararavata qoraqama matevarave, tiro.   
\p
\v 13 Iesusiva mwitaa tuvaro mwihua nyaato ntutoraa vuvata riovaro Iesusiva Iraisaaraqaa ntumwa kyero Ioniva nramanri nyi varu vaisirara tura.   
\s1 Iesusiva nyaako mpoqitairo vaana titamwa kyora  
\r (Maaki 9:14-29; Ruku 9:37-42)  
\p
\v 14 Mwinramwuhua taaqiqaatai tumu nte taqovata airi nraakye qora ntuvaantuama vita varuvaro vaisi mpovanto uro Iesusira vuqaa tori kyauru raviro tiqaro, Nronrao, ni maaquara po kye timwa mwataante.   
\p
\v 15 Mwiva ueraqama viro anoma kyero uaqiama viro variho. Airi enta mwiva qiaqi ntumwa viro nramanriqi ntumwa viro hi variho.  
\v 16 Nte mwia vitaqina nrumu i nraaqiaranramwuvanto varianani kyauqata mwihua mwia kyuqema mwataare tita taqaavaro hia qioqa hirave, tiro.   
\p
\v 17 Vaisi mwiva mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkye mwaa entara varia nraakye qorahua api nrohi variahuave. Nkye hia Kotirara qutaaqama kyeta rie variavo. Qikye, nkye ni qio pupohaira uti variavana nte nataa nataama entave nkyi kyapata variqina quaninrave? Nte nataa nataama entave variqana nkyi kyaahaqa hianinrave? Qio nraaqiara mwia viteta nte varura mwaaqaa nriate, tiro.   
\p
\v 18 Timwa kyero Iesusiva vaana titamwa kyovaro nraaqiara mwia utaqitairo nritarero vuvaro mwiaqaatairo mwia mwamwantavanto kyuqema vuvaro qio varura.   
\p
\v 19 Qio varuvata mwia nraakiara mwia nraaqiaranramwuvanto Iesusiva varunani uro nteta mwia kyapara hita tiqata, Tire vaana mwia titauraro nanraqamave hia nritarero viho? tita.   
\p
\v 20 Mwinramwuhua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkyenramwu hia Kotirara kepukyaqama kyeta rie variahuara tita, vaana titaavaro hia nritaraiho. Maasiteti uruve hovante pata uru qiani vahirave. Nkyenramwu Kotirara riemwaqita viva mwi urura votima kyero vahirera, nkyenramwu qioma mwaa taaqirara mwaaqaataira sivira vutuni quante tivaro taaqivanto quananrove. Nkye mwitaama kyeta Kotirara kepukyaqama kyeta riemwaqita vivera, nkye ekyaa kyaiqa qioma varevarave.   
\p
\v 21 [Nkye hia Kotirara aakyara nteta kyaravata aurama teqata nkye hia qio mwi vaanahua sitevarave, tiro.] Mwitaa turama.   
\s1 Iesusiva qaiqaa nai qutu viro qati siquaninranra vutu kyero timwa nyunra  
\r (Maaki 9:30-32; Ruku 9:43-45)  
\p
\v 22 Iesusira nraaqiaranramwuvanto Karirini ntuvaantuama vita varuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Mpovanto ni mwatani mwatatai nraaqiarara qovarama kyairata ni ntavaaqavuqita  
\v 23 uro vaisi kyauquqi kyaivata ni ru kyaivaqena qutu vina taarampo enta vari kyena qaiqaa qati siquaninrave, tiro.  
\p Mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwu mwutukyavanto uaqia huvata varura.   
\s1 Taakisi kyorara tura  
\p
\v 24 Iesusiva nai nraaqiaranramwu kyapata Kapenaamini uro ntovata Kotira nraamwuqaa ntaqikyiqata taakisi vare varuhua nri nteta Pitaara kyapara hita tiqata, I nronra vaisivantovata mwi taakisira kye varirave iho? tita.   
\p
\v 25 Tuvaro Pitaava eo tiro, Mwivavata kye varirave, tiro.  
\p Mwitaa timwa kyero Pitaava nraamwuqi vuvaro Iesusiva nraante Pitaara ntumwahiamwa hiro tiqaro, Saimonio, Mwatani variahua mwihua vunyaahua ta mwatanaahuaqitaita taakisi vare variarave? Nkyiari mwatanaahuaqitaitave vare variavo? Mpo mwatanaahuaqitaitave vare variavo? Tiraqena riaankye, tiro.   
\p
\v 26 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava tiqaro, Mwihua mpo mwatanaahuaqitaita taakisi vare variarave, tiro.  
\p Tuvaro Iesusiva tiqaro, Tire hia mpo mwatanaahua variraitita, tire Kotira nramwunaavanto variqatara tita, tire taakisi kyaarava hiama vahirove.  
\v 27 Qio mwihua tiriara tivorave. Mwianra rieqarama uro kyaareraqi huku tuto kyairaro tauraaqama kyero tavukya nrianriva nrumu ruvirara pati kyera mwia nro ntapahu kyera mwiqitaira munima vara kyera nianravata enanravata taakisiqa hiante, tiro. Mwitaa turama.   
\c 18  
\s1 Tavave tirinramwuqitairo nronraqama viro vunyaa vaisivanto variananrove tura  
\r (Maaki 9:33-37; Ruku 9:46-48)  
\p
\v 1 Mwi entara Iesusira nraaqiaranramwuvanto Iesusiva varunani uro nteta tiqata, Kotiva ntaqikyiraqi tavave nronraqama viro vunyaa vaisivanto variho? tita.   
\p
\v 2 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva nraaqiara pataru nraanrama kyero mwihua suqaa vatero  
\v 3 tiqaro, Nte qianinra riaate. Nkye hia nraaqiara mwaa votima vita varivera, nkye hiama qio Kotiva ntaqikyiani mwatukyaraqi vivarave.   
\p
\v 4 Kotiva ntaqikyianinraqi vunyaa vaisivanto varirero hirera, mwiva nai nrutu vara mwataniqama kyero nraaqiara mwaa votima kyeroma variarive. Mwi nraaqiarara voti hiarivama vunyaa vaisivanto variananrove.   
\p
\v 5 Vaisi mpovanto nraaqiara mwaa voti hianinra qamwata mwateqaro nivatama qamwata mataananrove.   
\s1 Mpohua uaqia hi aanranra nyaamwutevorave tura  
\r (Maaki 9:42-48; Ruku 17:1-2)  
\p
\v 6 Nraaqiara pata mwaa voti hiariva ni qua riaariva variraro vaisi mpovanto nri ntero uaqia hi aanranra nraamwutairera, mwi vaisiraqaa qua nronraqama kyero vahiananrove. Mwi vaisiva hia nraaqiara mwia uaqia hi aanranra nraamwutaraitiro variraro mwia nruntaqi ori nronra kyaantaru kyero kyaareraqi tuto kyairaro ntaqutu viraqe huviqarave qiataarave.   
\p
\v 7 Po, mwatani vari nraakye qorahua uaqia hi kyaiqara utuate tiro, mpo inraikya mpo inraikyavanto mwihua mwataara hiananrove. Uaqia hi kyaiqara qovarama kyaani vaisirara po timwa mwatauqo. (Nraakiara mwi vaisiva taqaananrove.)   
\p
\v 8 I kyauquvantove, i kyuquvantove, uaqia hi kyaiqara uti varirera, mwia teqa kyera qaqira kyaante. Mwiaqaataira kyauqu kuaiku vahiarivave, kyuqu kuaiku vahiarivave, nyaamwuni vira qioma qati variqira vinanrave. Uaqia hi kyaiqara utiqarama kyuqu taaratanave, kyauqu taaratanave, vahiariva variraro hia qipaani qiaraqi i tuto kyaankyorave.   
\p
\v 9 E vu hiniqotaira taqe variqara uaqia hi kyaiqara uti varirera, qaiqaavata mwitaamaqira quankyorave tira, ena vu hini vauru kyera qaqira kyaante. E vu kuaiku nraahu vahirara hia uaqia hi kyaiqara utiraitira, qioma nyaamwuni vinanrave. E vu taaratana vahiariva uaqia hi kyaiqara utuqira virava nraakiara qutu viraro i qia nronraqi tuto kyaananrove.   
\p
\v 10 Nkye taqeqata variate. Nraaqiara pata mwaahua varivata nkye mwihuaqitaita pata mporuara uaqua tita mwianra qumina nraaqiararuve tivorave. Nyaamwunyaahua mwihuaqaa ntaqikyi variahua hia mwihuara qumina nraaqiarave tiraitita, mwihuara rieqata ni kova nyaamwuni varira nraaqani variarave, tiro.   
\s1 Sipisipi raupirima vuraqa ntumwa kyero tura  
\r (Ruku 15:3-7)  
\p
\v 11 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva tiqaro, [Nte mwatani mwatatai nraaqiarava nte raupirima qua nraakye qorahua sitarera tumuvave.]  
\v 12 Nte mwaa quara qianinra nkye nataamave riaavo? Vaisi mpovanto sipisipi 100 vataariva taqairaro sipisipi mpovanto raupirima virera, mwiva hiave 99 sipisipi hini mwinramwuhua qati varihua taaqiqaa kyero raupirima quani sipisipira puaa hirero quananrove?  
\v 13 Mwiva mwianra puaamaqiro viro uro mwia puaama kyairera, mwiva tiqaro, Raupirima kyaurama ntena puaama kyena vitauqo, timwa kyero mpoqama kyero mwianra qamwateqaro sipisipi 99 hia raupirima quahuara hia nronraqama qamwataananrove.   
\p
\v 14 Mwia votima kyero ni kova nyaamwuni variva mwaa nraaqiaranramwuhuaqitairo mpovanto raupirima quankyo timwa kyeqaro varirave, tiro.   
\s1 I qata vakyaavanto i uaqiama mwataaninranra tura  
\p
\v 15 I qata vakyaa mpovanto i mpo inraikya uaqiama mwatairara e mwianra tirera hiqarama uro mwia vita kyera nkyetaraatana nraahu variqata mwi quara avuqavu hiate. Mwiva i qua riairera, mwia vita varera mwiaqaataitatana nkye kyuqema kyeta kuaaqi qioma variqita vivarave.  
\v 16 Mwiva hia i qua riairera, uro vaisi kuaikuve taaratanave sitaqira nrinrata mwitanahuavata nrumu variqata i qua rieqatama qio qutaama tira hiaroma tivarave.   
\p
\v 17 Mwitaamaqita vivaro mwi vaisiva nkyinramwu qua hia nraahu riairera, mwiaqaataira ekyaa Kotira nraakye qora ntuvaantuama kyera ena qua mwia ekyaa mwihuavata timwa nyiante. Mwi vaisiva Kotira nraakye qora ntuvaantuama tehuara hia riairera, ekyaara mwiaqaataita nkye mwi vaisira titeqatama tiqata, E mpo mwatanaa votima kyerama variaro. E taakisi vare varia vaisihua votima kyerama variaro, qiate.   
\p
\v 18 Nte qianinra riaate. Nkye mwatani variqata mpo inraikya mpo inraikya uaqia hiani inraikyarara qao timwa taivaro Kotivavata nyaamwuni variqaro mwianra qao timwa taananrove. Nkye mwatani variqata mpo inraikya mpo inraikyarave hia qao timwa taivaro Kotivavata nyaamwuni variqaro hia mwi inraikyarara qao timwa taananrove, tiro.   
\p
\v 19 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nte qaiqaa qianinra riaate. Nkyiqitai vaisi taaratanavanto kuaa vu nraato vateta Kotirara kyapara hivaro ni kova nyaamwuni variva mwitanahua tintema kyero nyiananrove.  
\v 20 Taaratanave, taarampotanavantove, ni kyaiqarave tita ntuvaantua hivera, qio nte mwinramwuhua utaqaa varianinrave, tiro.   
\s1 Nai hena vaisiqaa qua vahura hia qaqira kyo vaisiraqa ntumwa kyero tura  
\p
\v 21 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava uro Iesusira kyapara hiro tiqaro, Nronrao, ni kata pakyaa mpovanto ni uaqiama matairera, nte nataama nanive mwianra hia iqaa qua vatena qaqira kyarerave qianinrave? Kyauquru hisai taara nanive mwitaa hianinrave?   
\p
\v 22 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Hia nte iara kyauquru hisai taaranani mwia qua qaqira kyaante tuqo. Nte iara mwia qua 500 nani qaqira kyaantema tuqo, tiro.   
\p
\v 23 Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva mwaa quara votima kyeroma vaiho. Nronra vaisi mpovanto nai kyaiqa vaisinramwu nyito munimanra ntena vararerave turave.   
\p
\v 24 Timwa kyero tohara kyero vare varuvata mwia kyaiqa vaisi mpo vitaqita mwiva huraqa kyovaro mwi vaisiva nronra munima 1,000,000 kinaa vara kyero nramwa kyova vahuvaro  
\v 25 mwiva mwi munimanra nai mwianriva hia qioqama kyero vahuvaro mwia nronra vaisivanto tiqaro, Mwi vaisiravata mwia nraata nraaqiaravata, mwiva ekyaa inraikya vataaninravata, mpohua nyita munima varaqita nrumu ni mpivaqena nte mwiva vara nramwa kyai munimanra hiniqama ntena varaankye, tiro.   
\p
\v 26 Mwiva mwitaa tuvaro mwia kyaiqa vaisivanto tumu ntiro tori kyauru raviro po kye tiro tiqaro, E variraqena nte qakyoma kye mwi munimanra puaamaqina vina uro ekyaa puaama kyena ina mwiankye, tiro.  
\v 27 Mwitaa tuvaro mwia nronra vaisivanto mwianra po kye timwa mwatero tiqaro, Qio nte iara po kye timwa mwateqanama mwi munimanra qaqira kyauqo. Hia nina mpiante. Qaqira kyera quante, tiro.   
\p
\v 28 Mwitaa tuvaro mwi vaisiva veva ntero vuva uro taqovaro kyaiqa vaisi mpovanto nai mwia henava mwia munima 10 kinaa vara nramwa kyova nruvaro mwiva mwia uro nruntana tutero ntaquti variro mwianra tiqaro, Ni munima nramwa kyaananra qamwanrama kyera nina mpiante, tiro.   
\p
\v 29 Mwitaa tuvaro mwia henava mwiva tumu ntiro tori kyauru raviro po kye tiro tiqaro, E variraqena nte mwi munimanra qakyo puaama kyena i mwiankye, tuvaro  
\v 30 mwi vaisiva hia mwia qua riaraitiro, nai hena vaisi mwia karavuqi kyero tiqaro, Ni munima nramwa kyaananra ekyaa nina mpiraqenama i huvantu kyaaninrave, tiro.   
\p
\v 31 Mwitaa timwa kyero nai hena vaisi mwia karavuqi kyovata kyaiqa vaisi mponramwuvanto mwia taqovaro uaqia huvata e uaqiama hira hiaro timwa kyeta uro nronra vaisi timwa mwuvaro  
\v 32 mwia nronra vaisivanto nai kyaiqa vaisi nraanrama kyero timwa mwinro tiqaro, E uaqia hi kyaiqara uti variara vaisivama variaro. E nianra po kye timwa mataante qiarana nte e nramwa kyaana munimanra nronra munima ekyaa qaqira kyena hia nina mpiante turave.   
\p
\v 33 Nte iara po tuntema kyera evata ena henanranra po timwa mwataataara vaihara hia mwitaa hiaro, tiro.   
\p
\v 34 Mwitaa timwa kyero mwia nronra vaisi mwia mpoqama kyero raraqa tovaro nai kyaiqa vaisi karavuqi kyero tiqaro, Mwiva karavuqi variqaro nai nramwa kyai munimanra ekyaa nina mpiarive, tiro.   
\p
\v 35 Iesusiva mwitaa timwa kyero nai nraaqiaranramwu timwa nyinro tiqaro, Nkye nkyeta mwutukyaqitaita nkyeta sata sakyaahua nkyi uaqiama nyate quara hia qaqira kyaraitita qati nraahu riemwaqita vivera, nkyi sova nyaamwuni variva nkyeta uaqia hi kyaiqara utua quaravata qati nraahu riemwaqiro quananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\c 19  
\s1 Vaisivanto nai nraata qaqira kyaaninranra tura  
\r (Maaki 10:1-12; Ruku 16:18)  
\p
\v 1 Iesusiva mwi quara timwa nyi taiqa kyero Karirisairo Iutia mwata Iotaani nramanri qarahini vuvata  
\v 2 nraakye qora airivanto mwia vataqita vuvaro mwiva mwini variqaro mwihua nriqa vuhua kyuqema nyatora.   
\p
\v 3 Iesusiva mwini varuvata Parisi vaisinramwuvanto mwiva hunani uro nteta Iesusirara api qua qiarive tita mpo qua mwia kyapara hita tiqata, Qiove vaisivanto mpo qua mpo qua vahiraro mwi quara kyaara nai nraata qaqira kyaananrove? Mwiva mwitaa hirera, mwiva tiri mwaanra qua nteqave kyaananrove? Tiraqe riaare, tita.   
\p
\v 4 Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkyenramwu hiave Mosesiva qara ntumwa to quara kyaara ntumwa kyeta riaavo? Mwi quava mwataamama vahiro. Nyaamwuvata mwatavata ututova, Kotiva tauraaqama kyero vaisivata nraakyevata utu kyero tiqaro,  
\v 5 Vaisivata nraakyevata ututaurara tiro, vaisivanto nai nrohua qohua kyero nai nraatantiri kuaaqi variqi vita mwitanahua kuaa mwamwanta varivarave turave.   
\p
\v 6 Mwitanahua hia mpo mwamwanta mpo mwamwanta variraitita, kuaa mwamwanta nraahu variarave. Qio Kotiva mwitanahua kuaaqa taaqau tairara tiro, mpovanto mwitanahua ntainra kyaankyorave, tiro.   
\p
\v 7 Iesusiva mwitaa tuvata mwinramwuhua tiqata, Qutaa Kotiva mwitaa turave. Qio nanraqama Mosesiva mpo qua turave? Mosesiva timwa to quava mwataama tiho, Vaisivanto nai nraata qaqira kyaariva qaravata mwinro qioma qaqira kyaananrove turave, Mosesiva nanraqama mwitaama kyero qua timwa torave? tita.   
\p
\v 8 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua nkyiari timwa nyinro tiqaro, Mosesiva variqaro taqovaro nkyi haivaqahua mwutukyavanto kepukyaqa huvata hia Kotirara riorave. Mwitaa hi varuvarora tiro, Mosesiva qihaakyama kyero qio mwitaa hiate, timwa kyero mwi quara timwa torave. Haaru tauraaqama kyero mwata ututo entara hia mwitaama vahurave.   
\p
\v 9 Nte nkyiara mwitaama tuqo, Nraakyevanto hia vaisi mpovatama kyero nrohiraitiro variraro mwia vaativanto mpo qua kyaara mwia qaqira kyero mpo nraakye varairera, mwi vaisiva qaraakya nraakyentiri nrohiqaroma mwiva nraata vaati ntuqema kyeroma mwiavata mpuaraqama kyeroma nrohiananrove tuqo, tiro.   
\p
\v 10 Iesusiva mwitaa timwa kyero varuvata mwia nraaqiaranramwuvanto Iesusirara tiqata, Qikye, vaisivanto mwitaama kyero nraata varaariva vahirera, vaisivanto hia nraata vararaitiro qati variarive, tita.   
\p
\v 11 Mwia nraaqiaranramwuvanto mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Hia ekyaa vaisivanto nkye qiante hita hia nraata vararaitita qati varivarave. Kotiva kepukyaqama mwataari vaisiva mwiva nraahu qati variananrove.   
\p
\v 12 Mpo qara mpo qara hi okyara qaara mpohia vaisihua hia nraata varaarave. Mpohia vaisihua mwata kyaavaro mwihua mwamwanta hia kyuqema vaihatara tita, hia nraata varaarave. Mpohia vaisihua mwamwanta uaqiama kyaavatara tita, mwihua hia nraata varaarave. Mpohia vaisihua Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyirara rieqata tire Kotira kyaiqa vararerave timwa kyeta hia nraata varaarave. Mwi quara ntapihi kyero rie variariva, mwi vaisiva mwi quara riemwaqiro quananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Iesusiva nraaqiaraqaa kyauqu vatero mwihua kyuqema nyatora  
\r (Maaki 10:13-16; Ruku 18:15-17)  
\p
\v 13 Iesusiva varuvata nraakye qoravanto nkyiari nraaqiara sita vareta Iesusiva mwihuaqaa nai kyauqu vateqaro Kotirara aakyara tiraro mwihua kyuqema nyataarive timwa kyeta Iesusiva varunani sitaqita uro kyarera utuvata Iesusira nraaqiaranramwuvanto mwihua inronra hi varura.   
\p
\v 14 Mwitaa tuvaro Iesusiva qaqao tiro, Qati kyaivata mwihua nte hunani nriate. Hia mwihua aanra antuaate. Kotiva ntaqikyiari mwatukyava mwi nraaqiarahua voti hiahua mwihua mwatukyama vahiananrove, tiro.   
\p
\v 15 Iesusiva mwitaa timwa kyero nai kyauqu nraaqiara mwihuaqaa vatero mwihua kyuqema nyatero vura.   
\s1 Qaraakya vaisivanto airi inraikya vatorara tura  
\r (Maaki 10:17-31; Ruku 18:18-30)  
\p
\v 16 Mpo enta vaisi mpovanto Iesusiva varunani uro ntero tiqaro, Mwaanra ti variara vaisio, nte kyuqe kyaiqa nataa hianinra Kotira vara mwataaninraqaatainave nte ekyaa enta qati variqina quaninrave? tiro.   
\p
\v 17 Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, E nanraqamave kyuqe kyaiqara ni kyapara hira hiaro? Kotiva kuaikuvanto kyuqema varivave. I ekyaa enta qati variqira quataa hirara, e Kotiva timwa to quara ekyaa mwi quara riemwaqira quante, tiro.   
\p
\v 18 Iesusiva mwitaa tuvaro mwi vaisiva kyapara hiro tiqaro, Qio nte nanra quave Kotiva timwa toraqitaina riemwaqina quaninrave? tuvaro Iesusiva timwa mwinro tiqaro, Mwaa quara timwa torave:  
\q1 Hia vaisi ru kyaante. Hia mpora nraatavata nrohiante.  
\q1 Hia mpuara varaante. Hia mpora unra qiante.   
\q1
\v 19 Ena nrohua qohua nrutu tuaahera nyataante. \rq (Kyatura 20:12-16)\rq*  
\q1 E enanra i mwutukya vahintema kyera ena hena vaisiaravata  
\q1 i mwutukya vahirara variante, turave. \rq (Wok Pris 19:18)\rq*  
\p Mwi quara timwa tora riemwaqira quante, tiro.   
\p
\v 20 Iesusiva mwitaa tuvaro mwi vaisiva tiqaro, Nte ekyaa mwi quara qiananra riemwa ntapihi kyauvama varuqo. Nanra inraikyavantove qati vaihana nte hia qioqa huqo? tiro.   
\p
\v 21 Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, E mpoqiavata kyuqe vaisivanto varirera, uro ekyaa ena vatena inraikyara nyinra munima vara kyera hia mpo inraikya vate nraakye qorahua nyinranro nyaamwuni i kyoqaa vahiarive. Mwiaqaataira e ni pataqira nriante, tiro.   
\p
\v 22 Iesusiva mwitaa tuvaro vaisi mwiva mwi quara riero airi inraikya vatovara tiro, mwia mwutukyavanto uaqia huvaro hia Iesusira qua riaraitiro, qaqira kyero vurama.   
\p
\v 23 Vuvaro Iesusiva nai nraaqiaranramwuanra tiqaro, Nte qianinra, riaate. Airi inraikya vatehua Kotiva ntaqikyiani mwatukyaraqi mwukyaari tukyeqatama vivarave.   
\p
\v 24 Nte qaiqaa timwa nyianinra riaate. (Kameri quara nronravanto nataama kyerove vuqa uvintaqi/iriraqi ntuqiaraananrove? Hia qio mwitaa hiananrove.) Qio kamerivanto vuqa uvintaqi/iriraqi qio ntuqiaraaninravauma, airi inraikya vataari vaisiva Kotiva ntaqikyiani mwatukyaraqi qio quananrove, tiro.   
\p
\v 25 Iesusiva mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwi quarara airi nraato tita tiqata, Qikye, airi inraikya vatehua Kotira mwatukyaqi hia qio vivera, nai tavave qio mwini quananrove? tita.   
\p
\v 26 Mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua taqero tiqaro, Mwatani varihua mwihua nkyiari nraahu variqata hiama qio vivarave. Kotiva kyaahaqa hirata mwihua qioma vivarave. Kotiva ekyaa kyaiqa qio nraahu vare varivave, tiro.   
\p
\v 27 Mwitaa tuvaro Pitaava tiqaro, Taqaante, tirenramwu i vataqita virera hita, ekyaa inraikya mwini kyeta qatima nrunro. Tire mwia qiata nanra inraikyave varaananrave? tiro.   
\p
\v 28 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva mwinramwuhuara tiqaro, Nte qianinra riaate. Hia nte nkye kyaiqa vare varirara taunru kyaaninrave. Ekyaa inraikya qaraakyaqama kyero vahiani entaraqaa nte mwatani mwatatai nraaqiarava, nte mwi entara takyuqi variani inraikyara peqa inraikyavatama kyena nyaamwuni nronra taintaqaa mwatakyaa vina variarita nkye ni nraaqiara 12 nramwuvanto ni pataqita nrihua, nkyevata tainta 12 nramwuqaa mwatakyaa vita variqata Isareri vaisi 12 okyara mwihuaqaa ntaqikyiqata mwihua qua avuqavu hivarave.   
\p
\v 29 Vaisi mpovanto nai mwaatave, nai qata vakyaave, nai nrunra nrakyaave, nai nrohua qohuave, nai nraaqiarave, nai mwatave, qaqira kyero ni kyaiqarave tiro quariva, mwi vaisiva mwia qiata nai kyoqaa vareqaro hia kuaa nani varaananrove. Mwiva mpoqiavata vareqaro 100 nani varairaro mwia mwoqaqa Kotiva mwianra e ekyaa enta ekyaa enta qati nraahu variqira quante qiananrove.   
\p
\v 30 Mate nraakye qora airivanto vuni variahua, qakyo mwihua tumitareta nraakiarani varivarave. Mate mwaa nraakiarani variahua, mwihua qakyo nritareta vunima varivarave, tiro.   
\c 20  
\s1 Uaini vara tutoraqi varohuaqaa ntumwa kyero tura  
\p
\v 1 Kotiva ntaqikyiariva vahirero mwaa quaraqaa ntumwa kyena qiani quara votima kyero vaiho. Mwata airi vahu vaisiva vaakya toqa entaqi siviro nai uaini vara tutoraqi kyaiqa varaate tiro, kyaiqa vaisiara puaa hirero vurave.   
\p
\v 2 Vuva uro vaisi mponramwu puaama kyero tiqaro, Nkyenramwu mate ni kyaiqa vara mataivaqe nte mwi entarara rieqana nkyi kuaiqia kuaiqia munima kuaa kinaa kuaa kinaa nyiankye, tuvata eo tuvaro nai aakyoqi sitaqiro uro kyero.   
\p
\v 3 Uro kyero varuvaro huarivanto nrinro viri sataqa huvaro mwiva maaketiqi vuva uro taqovata vaisi mponramwuvanto qumina varuvaro  
\v 4 mwiva mwihuara tiqaro, Nkyevata uro ni aakyoqi ni kyaiqa vara mataivaqe nte nkyita kyaiqara rieqana kyoqaa nyiankye, tiro.   
\p
\v 5 Tuvata mwihuavata mwini vuvaro mwiva varuvaro huarivanto virini qiataqa nrinro ihera mwutukyaqa huvarovata, huarivanto tuminro vititoqa huvarovata, mwiva vaisi sitarero vaakya hunte hiro.   
\p
\v 6 Aakyo qova kyaiqa vaisi qati nraahu sitaqiro vuvaro kyaiqa taiqeva qaumaqa huvaro qaiqaa maaketiqi uro taqovata vaisi mponramwuvanto qati nraahu sivita varuvaro mwihua kyapara hiro tiqaro, Nkye nanraqamave mate qumina varita hiavo? tuvata  
\v 7 mwihua mwia timwa mwita tiqata, Hia vaisi mpovanto tiriara kyaiqa varaate tihatama tire qumina varuro, tuvaro mwihuara tiqaro, Qio nkyevata uro ni uaini aakyoqi kyaiqa varaate, tiro.   
\p
\v 8 Mwitaa timwa kyero varuvaro enta hirero huvaro aakyo qova nai kyaiqaqaa ntaqikyu vaisirara tiqaro, Kyaiqa vaisi ekyaa nyaanrama kyera mwihua nkyiari kyoqaa nyiante. E nraakiara nria vaisihua nraante munima nyiqi vira uro vaakya vuni nria vaisihuaqaa taiqa kyaante, tiro.   
\p
\v 9 Mwitaa tuvaro mwiva kyaiqa taiqarera hunani nruhua nraante munima kuaa kinaa kuaa kinaa nyinro.   
\p
\v 10 Nyiqiro viro vaakya toqaqi nru vaisihua munima nyinrenro huvata mwihua tiqata, Tiri munima mpoqiavata timwiananrove, tuvaro mwiva mwihuavata kuaa kinaa kuaa kinaa nraahu nyinro.   
\p
\v 11 Kuaa qarama kye nyuvata mwihua mwi munimanra vareta aakyo qorara nrutu nraunru/nrunru nraanru tita tiqata,  
\v 12 Qaqao, kyaiqa taiqaarava qaumaqa ihata nria vaisihua kyaiqa pataqia nraahu vara kyetama kuaa kinaa kuaa kinaa varaavo. Tire vaakya toqaqi nrunrahua huari nronraqi kyaiqa varaqi vurarama e nraakiara nria vaisihua nyianrantema kyerama tirivata timwinra hiaro. Nanraqamave mwitaa hiaro? tita.   
\p
\v 13 Mwihua mwitaa tuvaro aakyo qova vaisi mpora tiqaro, Ni vaisio, hia nte i uaqiama mwatauqo. Qio qutaa nte vaakya toqaqi iara ni kyaiqa varairaqe nte i kuaa kinaa mwiankye tuqara e eo qiananrave?   
\p
\v 14 Ena munimavata varera ena mwaatani quante. Nte ivata nraakiara sita tauhuavata kuaa qarama kyena nyiataa ihana nyunrave.   
\p
\v 15 Nte ntena munimanra tina, hiave nte ntena kyakya hianinraqa nkyi tukyama kyena nyianinrave? Nte qihaakyama kyena ntena munima nyuqanra nanraqamave e kyaruntira hiaro? turave, tiro.   
\p
\v 16 Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyinro taiqa kyarera hiro tiqaro, Mwia votima kyeta mwoqani varihua qakyo vuni utu vivarave. Vuni utu vihua qakyo mwoqani tumi vivarave, tiro.   
\s1 Iesusiva taarampo nani nai qutu viro qati siquani quara vutu kyero timwa nyunra  
\r (Maaki 10:32-34; Ruku 18:31-33)  
\p
\v 17 Iesusiva Ierusareminianra aanrani viqaro nai nraaqiara 12 mwinramwuhua nraahu sita kyero tirema timwa nyinro tiqaro,   
\p
\v 18 Taqaate, tirenramwu Ierusareminianrama vi varuro. Nte mwatani mwatatai nraaqiarava mwini uro ntaariro ni qovarama kyero uro Kotira kyaiqa vara mwate varia vaisihua vunyaa vaisinramwuvata, mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, nyiananrove. Nyinrata mwihua nianra mwia ru kyaate timwa kyeta  
\v 19 ni pitaqita mpo mwatanaahua kyauquqi uro kyaivata mwihua nianra raima mateta kyaanta vara kyeta mwiaqotaita ni moqasata ntuteqaateqama mateta mwiaqaataita uro kyatariqaa ni rutaivaqena nte qutu vinama taarampo enta vari kyena qaiqaa qati siquaninrave, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Iemisikya Ionikya nronra vaisi varirara mwihua nyova Iesusira kyapara hura  
\r (Maaki 10:35-45)  
\p
\v 20 Mwi entara Sepetira mwaaqutana nyova mwitanahua sita varero Iesusiva hunani vuva uro mwia vuqaa variqaro kakataama viro mwataqi tumu ntiro variqaro nai kyaahaqama mwataaninranra Iesusira kyapara hura.  
\v 21 Iesusira kyapara huvaro mwiva mwia nai kyapara hiro tiqaro, Nanra inraikyarave qiaro? tiro.  
\p Mwitaa tuvaro nraakye mwiva tiqaro, Qiove mate mwaa e eo timwa tairata nraakiara e nronraqama vira vunyaa vaisivanto varinanraqa ni maaqutana nronraqama kyairata mpovanto i kyauqu kyaatutani variraro mpovanto i kyauqu kyaantaaqani variarive, tiro.   
\p
\v 22 Mwi nraakyeva mwitaa tuvaro Iesusiva mwinramwuhuara tiqaro, Nkyenramwu mwitaama kye ni kyapara hiqatama hia mwi quara okyara ntapihiraititama, mwitaa qiavo. Nte nriqa quaninra nramanri voti hira nraaninra nkyetanavatave nrevarave? tuvata mwitanahua tiqata, Qioma nraananrave, tita.   
\p
\v 23 Mwitana mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Qutaama nkyetanavata mwi nramanrinra mwia nrevarave. Ni kyauqu kyaatutanivata, kyaantaaqanivata, mwata kyaavi varitana hia ni kyaiqa vahirave. Ni kova vaisi taaratana terama kyero vatai vaisitanama mwini mwata kyaavi varivarave, tiro.   
\p
\v 24 Iesusiva mwitaa tuvata mwia nraaqiara hini 10 mwinramwuhua mwi quara rieta mwi qate vakyetana inronra hura.   
\p
\v 25 Mwinramwuhua mwi vaisitana inronra hi varuvaro Iesusiva ekyaa mwinro mwaanro mwinramwuhua nyaanrama kyero qio eqaate tiro, Mpo mwatanaahua ntaqikyiqi qua okyarara nkye riaarave. Mwihua vunyaa vaisivanto nritare viritoqama variqata mwi kyaiqara mwaa kyaiqara tirini varaate ti variarave. Mwihua nronra vaisinramwuvanto tiqata, Nte nronravanto varuqo. Ni qua nraahu riemwaqi quate, ti variarave.   
\p
\v 26 Nkye hia mwihua hiante hiate. Nkyiqitairo mpovanto nronraqa hirero hiqaro mwiva nkyi kyaiqa vara nyataarive.   
\p
\v 27 Nkyiqitairo mpovanto nritarero vuni varirero hiqaro mwiva karavu vaisi votima viro nkyi kyaiqa vara nyataarive.   
\p
\v 28 Nte mwatani mwatatai nraaqiaravama varuqo. Ntevata hia nraakye qorara ni kyaiqa vara mataate tina, tumuvave. Nte nraakye qora mwihuara kyaiqa varaqi vina, airi nraakye qora kyaahaqama nyatarera mwihuara rieqanama qutu virerave timwa kyena tumuvave, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Vu qipa vu vaisitana Iesusiva ntapairi kyora  
\r (Maaki 10:46-52; Ruku 18:35-43)  
\p
\v 29 Iesusiva nai nraaqiaranramwuvata Ieriko kyeta vi varuvata nraakye qora airivanto Iesusira vataqita vi varuvata  
\v 30 vaisi taaratanavanto vu qipa vu tanahua aanra tokyani variqata riovaro Iesusiva nritarero viqaro tuvata mwitanahua aakyara nteta tiqata, Nronrao, Ntevitira mwaaquo, qati tiritananra po kye timwa timwa taante, tita.   
\p
\v 31 Mwitanahua mwitaa tuvata nraakye qoravanto mwitanahua inronra hita tirema variate tuvatavata mwitanahua hia mwihua qua riaraitita, nronraqama kyeta aakyara nteta tiqata, Nronrao, Ntevitira mwaaquo, qati tiritananra po kye timwa timwa taante, tita.   
\p
\v 32 Mwitanahua mwitaa tuvaro Iesusiva nrumu siviro variro tiqaro, Nivanto nkyitana nataa hiarive titatanave nkyetana nianra aakyara nte variavo? tiro.   
\p
\v 33 Mwitaa tuvata mwitanahua timwa mwita tiqata, Nronrao, tiritana tivu ntapairi timwa taanterama i nraanre varuro, tita.   
\p
\v 34 Mwitaa tuvaro Iesusiva mwitanahuara po timwa nyatero mwitanahua suqaa nai kyauqu viti vatovaro mwitanahua suvanto qamwanrama ntapairi vuvata qio taqeta mwiaqaataita Iesusira vataqita vura.   
\c 21  
\s1 Nraakye qoravanto Iesusira qamwata mwate varuvaro Iesusiva Ierusaremiqi vura  
\r (Maaki 11:1-11; Ruku 19:28-40; Ioni 12:12-19)  
\p
\v 1 Iesusiva nai nraaqiaranramwu kyapata vuvaro Ierusaremi qaumato vahuvata mwihua Mpetapaasi Oripi taaqi mwemwaqi vahu mwatukyaraqi uro nteta Iesusiva nai nraaqiara mpotana sitero  
\v 2 tiqaro, Nkyetana viti mwatukyaraqi uro ntetama ntonki nraante taqevarave. Ntonkivanto nai nraati vatama kyero kyaantaru taivaro varianinra uro mwitanahua huvantu kyeta sitaqita nrumu ni mpiate.   
\p
\v 3 Vaisi mpovanto nkyitana kyapara hirata mwitaama qiate. Tiri nronravanto ntonki mwianra tihatama nrunro qiate. Nkyetana mwitaa tivaro mwiva nkyitananra qio qamwanrama varaqita uro mwiatema qiananrove, tiro.   
\p
\v 4 Haaru vetato entaqaa poropeti vaisivanto tu quava mwivauma vahiarive tiro, Iesusiva mwitaa tura. Haaru poropeti vaisivanto Kotira qua qovarama kyero mwataama tiro:   
\q1
\v 5 Nkye Ierusaremiqinaahua mwitaa timwa nyiate.  
\q1 Nkyi vunyaa vaisivanto nkye hianani nri variho.  
\q1 Mwiva qihaakya hivara tiro,  
\q1 qihaakyama kyero ntonki mwoqaqaa nri variho.  
\q1 Mwi ntonkiva qaraakya ntonkivantoma variho, tura. \rq (Sekaraiaa 9:9)\rq*   
\p
\v 6 Mwiva tu quava mwivauma vahiarive tiro, Iesusiva nai nraaqiara taaratana sitovata mwitanahua Iesusiva tuntema kyeta vuhua uro  
\v 7 ntonkivata mwia nraativata vitaqita nrumu kyeta mwia nraaqiaranramwuvanto nkyiari tuavaaqa ntonkiqa vuti mwatovaro Iesusiva mwiaqaa mwaanri ntero mwatakyaa viro varura.   
\p
\v 8 Varuvata nraakye qoravanto nkyiari tuavaaqavata aanravau vuti mwatovata nraakye qora mpo uhua kyatari mwanre teqeqita nrumu aanravau vuti mwatora.  
\v 9 Vuti mwatovata Iesusira vuni vuhuavata mwoqani vi varuhuavata aakyara nteta tiqata,  
\q1 Ntevitira mwaaqu nrutu tuaaheraate.  
\q1 Nronravanto nai nrutuqa nri vari vaisira kyuqema mwataiho. \rq (Ihi 118:26)\rq*  
\q1 Ekyaa nyaamwunyaahua mwia nrutu tuaaheraate, tita.   
\p
\v 10 Mwitaa timwaqita vi varuvaro Iesusiva Ierusaremiqi vuvata ekyaa mwi mwatanaahua hianteta vitare nritare hi varita tiqata, Qikye, Ta vaisivave nriho? tuvata  
\v 11 nraakye qora mpo uhua tiqata, Mwaa vaisiva Iesusivave. Mwiva poropeti vaisivanto Nasareti Karirisairo nrivave, tita.   
\s1 Iesusiva Kotira nraamwuqitairo munima kyaiqa vare varuhua vara veva kyora  
\r (Maaki 11:15-19; Ruku 19:45-48; Ioni 1:13-22)  
\p
\v 12 Iesusiva uro Kotira nraamwu nronraqi vera ntero taqovata kyoqaa uti varu vaisihua mwiqi kyoqaa uti varuvaro mwiva mwihua vara veva mwaatani kyero, munima tuqasaaqi varu vaisira tainta vara rauru kyero, nyaamwa nyiqanro munima vare varu vaisira taintavata vara rauru kyora.   
\p
\v 13 Mwitaama kyero mwihuara tiqaro, Kotira mpukuqi qara ntumwa to quava tiqaro,  
\q1 Nraakye qoravanto ni nraamwuanra Kotirara aakyara nte varia nraamwunrave tivarave, turave. \rq (Aisaiaa 56:7)\rq*  
\p Nkye mwaaqi variavaro mpuara vaisivanto uqetaa mwatukyara votima kyeroma mwaa nraamwuva vaiho, tiro.   
\p
\v 14 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiqi varuvata vu qipa vu vaisihuavata, kyuqu kyauqu ntanrenra vuhuavata, mwiva hunani nruvaro Iesusiva mwihua kyuqema nyatovata qio varura.   
\p
\v 15 Iesusiva mwihua kyuqema nyatero nronra kyaiqa vare varuvata nraaqiaravanto Kotira nraamwuqi varita tiqata, Ntevitira mwaaqu mwia nrutu tuaaheraate, tita.  
\p Mwitaa ti varuvata Kotira nraamwuqaa ntaqikyi varu vaisihuavata mwaanra okyara ti varu vaisihuavata, mwi inraikyara taqeta Iesusira inronrama mwateta Iesusirara qaqao tita,  
\v 16 E hiave nraaqiaravanto qua ti variara riaaro? tita.  
\p Mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Eo, nte nraaqiara qua riauqo. Nkyevata mpo, nkye hia Kotira mpukuqi mwaa quara kyaara ntiqata taqaarave? Mwitaama tiro:  
\q1 E nraaqiara nraamwa nraahuavata kyaahaqa hiarata mwihua i nrutu kyuqema kyeta tuaahere variavo, turave, tiro. \rq (Ihi 8:2)\rq*   
\p
\v 17 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva mwihua mwiqi kyero veva ntero mwatukya mwiavata kyero Mpetaanini enta mwiqi varirero viro.   
\s1 Iesusiva tuvaro qakyaakya voti hu kyatariva tamusa vura  
\r (Maaki 11:12-14, 20-24)  
\p
\v 18 Mwia qanranraa toqaqi Iesusiva uro ntantero Ierusareminianra vuvaro kyara nraataa hura.  
\v 19 Nraataa huvaro taqovaro qakyaakya voti huva fikivanto aanra tokyani vahuvaro mwiva uro mwia tamwa hiqu kyero nraankye tiro taqovaro mwanrevanto nraahu vahuvaro mwiva mwi kyatarirara tiqaro, E hia qaiqaavata tamwa rienanrave, tuvaro mwiaqaatairo mwi kyatariva tamusa viro.   
\p
\v 20 Mwi kyatariva tamusa vuvata Iesusira nraaqiaranramwu mwia taqeta qikye tita, Nataama kyerove kyatari mwituava qamwanrama tamusa viho? tita.   
\p
\v 21 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nte qianinra riaate. Nkyenramwuvata hia taara vu nraato tiraitita, nianra kuaa vu nraato tuteta qioma nte mwaa kyatarirara tuntema kyeta tivarave. Nkye hia mwi kyaiqara nraahu varevarave. Nkye nronra kyaiqa mpo kyaiqa mpo kyaiqa qio varevarave. Nkye mwaa taaqiraravata tiqata, Nramanriqi kyavuhu quante, tivaro qioma mwitaa hiananrove.   
\p
\v 22 Qikye, nkye mpo inraikyara Kotirara kyapara hiqatama mwiva qutaama mwi inraikyara timwiananrove tiraqaataitama nkye qio varevarave, tiro.   
\s1 Iesusirara tava i mwi kepukyara mwihanrave e mwitaa hiaro tura  
\r (Maaki 11:27-33; Ruku 20:1-8)  
\p
\v 23 Iesusiva mwitaa timwa kyero uro ntantero Kotira nraamwuqi uro variqaro nraakye qora qua timwa nyi varuvata Kotira nraamwuqi Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua nronra vaisinramwuvata, Iutaa nronra vaisinramwuvata, mwinramwuhua mwiva hunani uro nteta mwia inronra hita tiqata, E ta vaisiva variqarave mwaa kyaiqara vare variaro? Tava i nronraqama kyaiharave e mwaa kyaiqara vare variaro? tita.   
\p
\v 24 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva nkyiari timwa nyinro tiqaro, Kyai nte nraante nkyi kyapara hiarita nkye nte qiani quara qio timwa mpivera, nte ntena nronraqama vina variqana mwaa kyaiqara varaurara nkyi timwa nyiankye.   
\p
\v 25 Tava Ioninra nronraqama kyovaro Ioniva nraakye qora nramanri nyunrave? Kotivave, qumina vaisivantove, mwia nronra qama kyovaro mwi kyaiqara varorave? Nkye timwa mpivaqena riaankye, tiro.  
\p Iesusiva mwitaa tuvata mwihua nai kyapara hita nai kyapara hita tiqata, Tire nanra quave qiananrave? Tire tiqata Kotiva mwia nronraqama kyorave qiarera, mwiva tiriara nkye nanraqamave Ioninra quara hia qutaave qiavo qiananrove.   
\p
\v 26 Tire tiqata qumina vaisivanto mwia nronraqama kyorave qiarera, tire nraakye qora ntuvaantuama vita variahuara aatu hiananrave. Ekyaa nraakye qoravanto Ioniva poropeti vaisivanto varurave ti variarave, tita.   
\p
\v 27 Mwihua mwitaa timwa kyeta Iesusirara tiqata, Nai tava Ioninra nronraqama kyorave? Hia tire ntapihuro, tita.  
\p Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkye mwitaa qiavana nte nina nronraqama kyaihana mwaa kyaiqara vare varurara hia nkyitavata timwa nyianinrave, tiro.   
\s1 Qoraisi nraaqiara taaratana vato vaisiraqaa ntumwa kyero timwa nyu quara  
\p
\v 28 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nte tirera hiani quara mwaanra nkye nataamave riaavo? Vaisi mpovanto qoraisi nraaqiara taaratana vatorave. Mwia qova nai mwaaqu tauraarara tiqaro, Ni maaquo, Mate uro uaini aakyoqi kyaiqa varaante, tuvaro  
\v 29 mwia mwaaqu tauraava tiqaro, Qaqao, hia quataa ihana hia virerave, tiro. Mwitaa timwa kyero mwiva variqaro mpo vu nraato tu kyero nai qora uaini aakyoqi kyaiqa vararero vurave.   
\p
\v 30 Mwiva vuvaro mwia qova nai nraaqiara nraakiaraara mwianravata uro kuaa qua mwia nraahu tuvaro mwiva qumina eo timwa kyerovata hia viraitiro qaqira kyero varurave, tiro.   
\p
\v 31 Iesusiva mwi quara timwa kyero mwihua kyapara hiro tiqaro, Mwia nraaqiaratanaqitairo ta nraaqiarava nai qora qua riorave? tuvata mwihua tiqata, Mwia vakyaava tauraava nai qora qua riorave, tita.  
\p Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva timwa nyinro tiqaro, Qio mwi quara rieqatama nte tirera hiani quara ntapihi kye riaate. Taakisi vare variahuavata, api nrohi varia nraakyehuavata, variavata nkye mwihuara uaqia hia nraakye qorahuave qiahua, mwihua nkyi nraatara kyeta Kotiva ntaqikyiraqi mwihua nraante vi variarave.   
\p
\v 32 Haaru Ioniva nri ntero ntapihi kye vahi aanranra nkyi nyaamwutaankye tuvata nkye mwia quara hia qutaa quave turave. Taakisi vare variahuavata, api nrohi varia nraakyehuavata, Ioninra quara qutaave turave. Nkye variqata taqovata mwihua Ioninra quara qutaave tuvata nkye hia mwihua hunte hurave. Nkye mpo vu nraato tu kyeta uaqia hi aanranra qaqira kyeta Ioninra quara qutaa quave qiataara vahuvata nkye hia mwitaa hiraitita varurave, tiro.   
\s1 Uaini tutoraqi hia kyuqema kyeta ntaqikyi varu vaisihuaqaa ntumwa kyero tura  
\r (Maaki 12:1-12; Ruku 20:9-19)  
\p
\v 33 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nkye rie varivaqena nte mpo quaqaa ntumwa kyena nkyi timwa nyiankye. Mwata airi vahu vaisiva uaini vara tutero, mwia vara ututu tutukya utu tero, mwata quvu kyero uaini tamwa tatianinra ututero, haraara nraamwu mpuahaantaqi variqata mpuara vaisiara taqeravata ututorave. Mwiaqaatairo mwiva nyianra mpo mwatani virera hiro, vaisi mponramwu timwa nyinro tiqaro, Nkye ni uaini aakyoqaa ntaqikyi mate varivaqe nte quankye, timwa kyero mwiva nyianra mpo mwatani vurave.   
\p
\v 34 Mwini uro varuvaro uaini hiqi entava nri ntovaro mwiva nai kyaiqa vaisi mponramwu sitero tiqaro, Uro ni aakyoqaa ntaqikyi varihua tivata uaini ninanivata hiqu nyivata vare nriate, tuvata mwihua mwini vurave.   
\p
\v 35 Mwini vuvata mwia aakyoqaa ntaqikyi varuhua mwia kyaiqa vaisinramwu ntavaaqavu kyeta mpo kyaamwuqo ntuqutu kyeta vateta, mpo ru kyeta, mpo oriqo ntuqutu kyeta vatorave.   
\p
\v 36 Mwitaa huvaro aakyo qova qaiqaa vaisi kyaata airiqama sitovata mwihua tauraa mponramwu huntema kyeta mwihuavata kuaa qarama nyatorave.   
\p
\v 37 Mwitaa huvaro aakyo qova nraakiara ekyaara nai mwaaqu kuaiqia titero tiqaro, Mwihua mwia taqeta nianra mwia mwaaquve tiqatama mwia kyuqema mwatevarave, tiro.   
\p
\v 38 Mwitaa timwa kyero mwia titovaro vuvata mwia aakyoqaa ntaqikyi varuhua mwia taqeta nai timwa mwi nai timwa mwi hita tiqata, Mwaa vaisiva nai qova qutu viraro nai qora mwatavata ekyaa inraikyavata varaarivama variho. Nrivaqe mwia ru kyaararo mwiva vararera hiari inraikyava tirini nraahu vahiarive, tita.  
\v 39 Mwihua mwitaa timwa kyeta mwia ntavaaqavu kye aakyoqitaita mwaaqani mwaati kyeta mwia ru kyorave, tiro.   
\p
\v 40 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwihua kyapara hiro tiqaro, Mwitaa hurara tiro, aakyo qova nai mwaaqu rukyera kyaara nataave hiananrove? tiro.   
\p
\v 41 Mwitaa tuvata mwihua Iesusirara tiqata, Aakyo qova uaqia hia vaisihua mwihua ekyaa ru taiqa kyero mwiaqaatairo mwiva ni aakyoqaa ntaqikyiqata ninavata mpiate tiro, vaisi nraahumwa mponramwuma sita vataananrove, tita.   
\p
\v 42 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkye hia Kotira mpukuqi mwaa quara kyaara ntumwa kyeta riaarave? Mwataama tiro: Ori nraamwu hoqeqata ori mpora hia kyuqe orive timwa kyeta qaqira kyaa oriva puhaqama viho. Kotiva mwi orira nronraqama kyairara tita, tire mwia taqeta kyuqe kyaiqave turo, turave. \rq (Ihi 118:22-23)\rq*   
\p
\v 43 Nte mwi quara rieqanama nkyiara mwataama tuqo. Nkye mwia mwaaqu uaqiama mwatera kyaara Kotiva nkyiara hia ni nraakye qorave qiananrove. Mwiva nkyi qaqira kyero mpo mwatanaahuara mwihua ni nraakye qora varivaqena nte mwihuaqaa ntaqikyi variarita mwihua kyuqe kyaiqa vara mataate, qiananrove.   
\p
\v 44 [Mwi oriraqaa tuto ntuariva ntupepaa hiro pataqia pataqia utu quananrove. Mwi oriva vaisiqaa tumu ntirera, mwi vaisira ntuqutu kyero mwumwu ntamwa kyero kyaananrove, tiro.]   
\p
\v 45 Iesusiva mwitaa tuvata Kotira nraamwuqaa ntaqikyi varuhuavata, Parisi vaisinramwuvata, variqata ntapihi kyovaro Iesusiva uaini aakyoqaa ntaqikyi varuhuaqaa ntumwa kyero mwihuara tuvata  
\v 46 mwia ntavaaqavuqita uro ko qiare timwa kyeta taqovata nraakye qora mwini ntuvaantuama vuhua Iesusirara poropeti vaisivantove tuvata mwihua nyaatu aatu hiqata hia mwia ntavaaqavu kyora.   
\c 22  
\s1 Nraakye varovata kyara nronraqaa ntumwa kyero tura  
\r (Ruku 14:15-24)  
\p
\v 1 Iesusiva qaiqaa nraakye qora qua timwa nyinrenro mpo qua mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyunra.   
\p
\v 2 Mwiva mpo qua tiqaro, Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quara vahirero vunyaa vaisi mpovanto nai mwaaquvanto nraakye varaaninranra rieqaro kyara tera taarama kye vatora votima kyero vaiho.   
\p
\v 3 Vunyaa vaisivanto mwihua mwihua nyaanrama tero tiqaro, Nraakiara nkye nivatama kyeta kyara nraate, tiro. Timwa kyero variro kyara nrenra terama tero nai kyaiqa vaisi sitero tiqaro, Nkye uro mwihua timwa nyivata mwihua nrumu kyara nraate, tuvata uro timwa nyuvata mwihua hia quataa huvata hia vurave.   
\p
\v 4 Hia vuvaro vunyaa vaisivanto nai kyaiqa vaisi mponramwu qaiqaa sitero tiqaro, Nte nyaanrama tau nraakye qorahuara mwataama qiate. Nte kyara terama tauqo. Ntena kauvata mpo quara nraati kyuqeravata rukye toqa uta vatauqo. Ni maaquvanto nraata varaaninra nrumu taqeta mwi kyarara nraate, qiate, tiro.   
\p
\v 5 Mwiva mwitaa tuvata mwiva nyaanrama to nraakye qorahua hia mwia qua riaraitita, mwihua nkyiari kyaiqa nraahu varaqita vurave. Mpovanto nai aakyoqi vuvaro mpovanto nai kyoqaa kyaiqa vararero vuvata  
\v 6 mponramwuvanto vunyaa vaisi mwia kyaiqa vaisinramwu ntavaaqavu kyeta ntuqutu kye vateta ru kyorave.   
\p
\v 7 Mwitaa huvaro vunyaa vaisi mwia nai mpoqama kyero raraqa tovaro nai ntaqu vaisihua sitovata mwihua uro nai kyaiqa vaisinramwu rukyo vaisihua nkyiari rukyeta mwihua mwatukyave nraamwuve qia quara kyorave.   
\p
\v 8 Mwiaqaatairo vunyaa vaisi mwiva nai kyaiqa vaisi mponramwu nyaanrama kyero tiqaro, Ni maaquvanto nraata varaani kyarara nte terama tauqo. Nte nraakye qora nyaanrama tena taqauqaro mwihua kyaiqavanto hia qioqa iharo mwihua ni kyara nrevavata hia qioqa iho.  
\v 9 Nkye mwihua qaqira kyeta uro hisai hisai aanra ntuvaantua hiraqa ta nraakye qorahuave taqaivata varihua mwihua sita kyeta mwihuara tiqata, Vunyaa vaisivanto kyara nraaninra nkyevata uro nraate qiate, turave.   
\p
\v 10 Mwitaa tuvata mwia kyaiqa vaisinramwuvanto aanrasaita ta nraakye qorahuave taqohua kyuqehuave, uaqia uhuave, ntuvaantuama kyeta sitaqita uro kyovata mwihua kyara nro nraamwunra piqa kyorave.   
\p
\v 11 (Mwi entara nraata varaani kyarara nranrenrata nru vaisihua qesana nri ntovaro qesana ntaqikyuva mwihua tavunaqotairo mwunruqama tovata uro mwatakyaa vita varura. Vunyaa vaisi mwia tavuna rupa varo vaisiva nraahu qio mwiqi mwatakyaa quarive tura.)  
\p Mwihua nraamwuqi huvai vuvaro vunyaa vaisivanto taqovaro qesanatairo hia tavuna varo vaisiva nraamwuqi varuvaro  
\v 12 mwiva mwi vaisirara tiqaro, Qikye, ni vaisio, e hia qesanataira ni tavuna ruparaitira, e tanama kyerave mwaaqi vera ntera hiaro? tuvaro mwi vaisiva hia qio qua turave.   
\p
\v 13 Hia qua tuvaro vunyaa vaisivanto nai kyaiqa vaisinramwu timwa nyinro tiqaro, Nkye mwaa vaisira kyuqu kyauqu rupa kyeta uto mwaatani upi hiraqi kyaate. Mwiva mwini variro ntateqaro nai aanrai kutiqaro variarive, turave, tiro.   
\p
\v 14 Iesusiva mwi quara timwa kyero mwiva tiqaro, Kotiva airi nraakye qora nyaanramatairaqitairo mpoqiatana nraahu sitaananrove, tiro.   
\s1 Taakisiqa hirara Iesusira kyapara hura  
\r (Maaki 12:13-17; Ruku 20:20-26)  
\p
\v 15 Iesusiva mwitaa tuvata Parisi vaisinramwuvanto mwiqitai veva nteta uro ntuvaantuama vi varita tiqata, Nanra quave kyapara hiararo Iesusiva api qua qiananrove? Kyai mwaa quara kyapara hiare, timwa kyeta  
\v 16 mwihua nkyiari sataqi nrohu vaisihua mponramwu siteta Herotira nramwunaahua mponramwuvata sitovata mwihua Iesusiva varunani uro nteta tiqata,  
\p Mwaanra ti variara vaisivao, e mwaanra okyara timwa timwianrata tire taqaurara e qutaa qua ti variaravave. E hia vaisi nraatu aatu hiraitira, vaisi nronranravata, qumina vaisiaravata, kuaa qua nraahu ti variaravave.  
\v 17 Tire mwaa quara qiananranra e nataamave riaaro? Tire Kotira qua rieqatama qiove tire Romeni mwihua vunyaa vaisi Sisaara taakisi mwiananrave? (Mwi mwatanaahua hia Kotira qua riaarave.)   
\p
\v 18 Iesusirara api qua qiarive tu quara Iesusiva vaakya ntapihi kyero mwiva tiqaro, Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkye nanraqamave nivanto api qua qiarive tita mwitaa ti variavo?  
\v 19 Taakisi munima kuaiqia ni naamutaivaqe taqaankye, tiro.  
\p Mwitaa tuvata mwi munimanra kuaaru mwuvaro  
\v 20 Iesusiva mwihua kyapara hiro tiqaro, Munima mwiaqaa tara virive vaiho? Tara nrutuve vaiho? tiro.   
\p
\v 21 Mwitaa tuvata mwihua tiqata, Sisaarave, tuvaro Iesusiva mwihuara tiqaro, Mwianra rieqatama nkye Sisaava hianinra nai mwiate. Kotiva hianinra Kotira mwiate, tiro.   
\p
\v 22 Iesusiva mwitaa tuvata mwihua mwia qua rieta tiqata, Qikye, mwiva tiri qua nraatara kyero kyuqe qua tiho, timwa kyeta kyauqu ntukikinraaqata kyeta Iesusira mwini kyeta vurama.   
\s1 Qutu vita qaiqaa qati sivi okyarara Saitiusivanto Iesusira kyapara hura  
\r (Maaki 12:18-27; Ruku 20:27-40)  
\p
\v 23 Mwi entara Saitiusinramwuvanto Iesusiva varunani uro ntora. Mwi vaisihua nkyiari mwaanra qua rietama tiqata, Vaisivanto qutu quariva ekyaara qutu viro hiama qaiqaavata siquananrove, ti varu vaisihua uro nteta Iesusira kyapara hita tiqata,   
\p
\v 24 Mwaanra ti variarao, tiri haivaqava Mosesiva mwaanra qua tiqaro mwitaa timwa torave. Vaisivanto hia nraaqiara mwataraitiro qutu viraro mwia qatavantove mwia vakyaavave mwia nraata varatero nraaqiara mwata humwuanrama mwataarive, turave.   
\p
\v 25 Tire qua qiananra riaante. Haaru mwaini qate vakye 7 nramwu varurave. Sakyaava nraakye mpo varatero hia nraaqiaravata mwataraitiro qutu vuvaro mwia qata mwia nanaava mwia nraata varatero  
\v 26 mwivavata qati variqiro viro uro qutu vurave. Mwiva qutu vuvaro mpo mwia nanaava mwi nraakyera varatero hia nraaqiaravata mwataraitiro, qati variqiro viro qutu vuvata qio mwitaamaqi vita ekyaa mwi qate vakyenramwuhua mwi nraakyera varateta hia nraaqiara mwataraitita, qati qutita vurave.  
\v 27 Qutu vuvaro nraakye mwivavata variro qutu vurave.   
\p
\v 28 Nraakiara nraakye qora qutiraqitaita qaiqaa qati sivi entaraqaa mwi nraakyeva tara nraatave variananrove? Mwiva qati varu entara qoraisi 7 nramwu varatorave, tita.   
\p
\v 29 Saitiusi vaisinramwuvanto mwitaa tuvaro Iesusiva mwihua nkyiari timwa nyinro tiqaro, Nkye Kotira qua qara ntumwa tora hiave ntapihi hiavo? Nkye Kotira kepukyara hia riaarave. Nkye hia ntapihiahuara tita, nkye api qua qiavo.   
\p
\v 30 Nraakiara nraakye qora qutu vihua qutu viraqitaita qaiqaa sivi qati variqi vi entara hiama nraakye qora nai vare nai vare hivarave. Mwihua nyaamwunyaahua votima kyeta qati varivarave, tiro.   
\p
\v 31 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva tiqaro, Nraakye qora qaiqaa qati sivi vari okyarara nte nkyi kyapara hirerave. Nkye hia Kotira mpukuqi mwaa quara qara ntumwa tora kyaara ntumwa kyeta riaarave? Kotiva mwitaa turave:   
\q1
\v 32 Nte Kotiva nte i haivaqahua mwanriqavanto varuqo. Nte i haivaqahua Evarahaamunraqaave, Aisaakiraqaave, Iaikopuraqaave, ntaqikyi varuvave, turave. \rq (Kyatura 3:6)\rq*  
\p Qio riaate. Qutu viro taiqavi inraikyaraqaa hia Kotiva ntaqikyi varivave. Qutu viro qaiqaa siviro qati variqiro vi inraikyaraqaa Kotiva ntaqikyi varivama variho, tiro.   
\p
\v 33 Iesusiva mwitaa tuvata nraakye qoravanto mwini ntuvaantuama vuhua mwia qua rieta tiqata, Qikye, Iesusiva okyara quama timwa timwiho, tita.   
\s1 Nanra quave Kotiva vuni vatai quava vaiho? tura  
\r (Maaki 12:28-31; Ruku 10:25-28)  
\p
\v 34 Parisi vaisinramwuvanto riovaro Iesusiva Saitiusi vaisinramwuvanto tu quara nraatara kyovata mwihua ntuvaantuama vuraqitairo  
\v 35 vaisi mpovanto mwaanra okyara timwa nyi varu vaisiva Iesusirara api qua qiarive tiro, mpo qua Iesusira kyapara hiro tiqaro,   
\p
\v 36 Mwaanra ti variarao, Kotiva qua timwa toraqitairo nanra quavantove nronraqama kyero vuni vahi quava vaiho? tiro.   
\p
\v 37 Mwitaa tuvaro Iesusiva timwa mwinro tiqaro, Iqaa ntaqikyira Kotirara ekyaa ena mwutukyaqitairave, ekyaa ena mwanraquraqitairave, ekyaa ena vu nraatoqitairave, mwianra nraahu mwutukya vahirara variante, turave. \rq (Lo 6:5)\rq*   
\p
\v 38 Qio mwi quava okyara qua vuni vahi quava vahirave.  
\v 39 Mwi quara nraakiara okyara qua mpo vaiho. Mwi quava vuni vahi quara votima kyeroma vaiho. Mwitaama tiro:  
\q1 Inanra mwutukya vahintema kyero ina nramwunaanranravata i mwutukya vahiarive, turave. \rq (Wok Pris 19:18)\rq*   
\p
\v 40 Mwi quavavata okyara qua puha rataara votima kyero vaiharo ekyaa mpo qua Mosesiva timwa to quavave, poropeti vaisivanto timwa to quavave, mwi quatanaqaa hiriviro vahirave, tiro. Iesusiva turama.   
\s1 Iesusiva Mesaiaara kyapara hura  
\r (Maaki 12:35-37; Ruku 20:41-44)  
\p
\v 41 Parisi vaisinramwu mwini ntuvaantuama vita varuvaro Iesusiva mwihua kyapara hiro tiqaro,   
\p
\v 42 Nkye Kotiva titai vaisira Mesaiaara nataamave riaavo? Mwiva tara okyaraqitairo mwatataarivave variananrove? tiro. Iesusiva mwitaa tuvata mwihua tiqata, Mwiva tiri haivaqara Ntevitira okyaraqitairo qovara hiananrove. Mwiva Ntevitira nraisima variananrove, tita.   
\p
\v 43 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nataama kyerove Mesaiavanto Ntevitira nraisi variananrove? Haaru vetato entaqaa Ntevitiva varuvaro Kotira mwanraquravanto mwia kyaahaqa huvaro Ntevitiva Mesaiaara tiqaro, Mwiva ni nronravantove turave. Ntevitiva mwataa turave:   
\q1
\v 44 Kotiva ni nronra vaisiara tiqaro,  
\q1 E nritarera ni kyauqu kyaatutani mwatakyaa vira variraqena nte i nramwutaahua ru taiqa kyena nraatara kyaarira e mwihuaqaa kyuqu ntamwa tera variante, turave. \rq (Ihi 110:1)\rq*  
\p Ntevitiva mwitaa turave, tiro.   
\p
\v 45 Iesusiva mwitaa timwa kyero qaiqaa kyapara hiro tiqaro, Ntevitiva Mesaiaavanto qovara hianinranra tiqaro, Mwiva ni nronra vaisive, turave. Ntevitiva mwitaa turara tiro, nataama kyerove Mesaiaavanto Ntevitira nraisi variananrove? tiro.   
\p
\v 46 Iesusiva mwitaa tuvata mwihua nai timwa mwianre tita quara puaa huvaro hia vahuvata mwihua mwi entaraqaataita aatu hiqata qaiqaavata mpo qua mwia kyapara hiarorave timwa kyeta varura.   
\c 23  
\s1 Parisi vaisiaravata mwaanra okyara ti varu vaisihuaravata tura  
\r (Maaki 12:38-39; Ruku 11:43, 46, 20:45-46)  
\p
\v 1 Iesusiva mwitaa timwa kyero nraakye qora mwini ntuvaantuama vita varuhuaravata nai nraaqiaranramwuanravata tiqaro,  
\v 2 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisinramwuvata, Mosesiva timwa to quara kyuqe qua nkyi timwa nyiqi vi variara  
\v 3 nkye mwia riemwaqita quate. Nkye mwihua qua mwia nraahu rieqatama hia mwihua nrohiantema kyeta nrohiate. Mwihua mpohuara nkye mwitaa mwataa hiate timwa kyeqata nkyiari hia mwitaa hiraitita, mwihua uaqiama kyeqata nrohi variarave.   
\p
\v 4 Qikye, mwihua nronraqama kyero muaanra ntai quara rupa kyeta varaqita uro nraakye qoraqaa qu nyateta mwihuara qu varaate timwa kyeta mwihua hia nkyiari kyauqu tutu kyeta nraakye qora kyaahaqa hi variarave.   
\p
\v 5 Nraakye qoravanto mwihua mwahuta qiate tita, Parisivanto Kotira kyaiqa vara mwate variarave. Mwihua Mosesiva tu quara qara ntumwa kyeta qapuqama kyeta nkyiari tiriqa quteta, kyaataaqivata rupateta, tavuna mpuahaa kyuqera rupa vareta nraakye qoravanto mwihua taqaate tita, mwatukyaqaa nrohi variarave.   
\p
\v 6 Mwihua omwata nraanraqaa uro variqata vaisi nronravanto mwatakyaa viqata varianani variare timwa kyeqata variarave. Mwihua mwaanra nraamwuqi uro variqata kyuqe taintaqaa nraahu mwatakyaa vita variarave.  
\v 7 Nraakye qoravanto mwihua kyuqema kye qua mwanteqata mwaanra qua ti vari vaisivave qiate tiqata maaketiqi mwihua kyakyama kyeqata nrohi variarave.   
\p
\v 8 Nkyevata kuaa qara hivorave. Vaisi mpovanto nkyi qua mwantero nkyiara tiqaro, E vaisi nronra mwaanra qua ti variaravave, qiankyorave. Mpovanto mwitaa tirera, nkye mwianra, Hia qaiqaavata mwitaa qiante, qiate. Tire qata vakyaama varuro, qiate. Tiri mwaanra qua timwa timwi variva kuaikuvanto nraahuma variho qiate.   
\p
\v 9 Nkyi sova kuaikuvanto nyaamwuni varirara tita, hia mwatani variani vaisira mpora tiri tiqovave qiate.   
\p
\v 10 Nkye vaisi mpora tiri qiata vaisive tivorave. Nkye tiqata, Kotiva titaiva Mesaiaavanto, mwiva nraahuma tiri qiata vaisivanto variho, qiate.   
\p
\v 11 Nkyiqitairo mpovanto nronra vaisi varirera, mwi vaisiva nkyini kyaiqa vara nyataariva variarive.   
\p
\v 12 Nai nrutu tuaaheraariva variraro Kotiva mwia nrutu vara mwataniqama kyaananrove. Nai nrutu vara mwataniqama kyaariva variraro Kotiva mwia nrutu tuaahera kyaananrove, tiro.   
\s1 Mwaanra okyara ti varu vaisihuaravata Parisi vaisiaravata po kye timwa nyatora  
\r (Maaki 12:40; Ruku 11:39-52, 20:47)  
\p
\v 13 Mwaanra okyara ti variahuavata, Parisi vaisivata, nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkye nraakiara uaqiama virara rieqanama nte nkyiara po kye timwa nyatauqo. Nraakye qoravanto Kotiva ntaqikyiraqi virera uti variavata nkye qesa mwihua suqaa vahira vara mwatumwi tite variavo. Mwitaa hiqata nkye nkyeta mwihua hia Kotiva ntaqikyiraqi viraitita, mpohua mwiqi virerata uti variavata nkye mwihua aanra tite variavo.   
\p
\v 14 [Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkye vita raupirima virara nte po kye tuqo. Nkye tetoqa nraakye mwihua nraamwu mpuara vare varita tiqata, Mpovanto tire uaqia hi kyaiqara utuananra taqero tiriara uaqia hia vaisihuave tivorave, tita nkye nraakye qora suqaa variqata Kotirara mpuahaaqama kyeta aakyara nte variarave. Po, mwia kyaara nkyiqa qua vahiariva nronraqama kyero vahiananrove.]   
\p
\v 15 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nte nkyiara po kye tuqo. Nkye airi vaisi vara uaqiama kyarerata uti variarave. Vaisi mpovanto nkyi qua rieqaro nkyi vataqiro quarive tita, nkye mwia puaa hirerata kyaarera nronra teqa vareta nyianrani nrohiqata mwia puaama kyeta mwia nkyeta kyaiqa nraamwutaavaro mwiaqaatairo mwi vaisiva nkyivata nraatara kyero mpoqiavata uaqia hi vaisiva varirave. Nkye utuaraqaara mwiaqaa qua nronravantoma vahiananrove.   
\p
\v 16 Nkye mpohua aanra nyaamwutarerata uti variavaro nkyita su qipa vihua variavo. Nkye nraakiara vita raupirima virara nte po kye tuqo. Nkye nraakye qora mwaanra okyara timwa nyiqata mwitaama tita, Vaisivanto Kotira nraamwu nrutu nteqaro nai kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nte mwitaa mwitaa hirerave, tirera, mwiva qiari quava hia mwia tutaananrove. Vaisivanto Kotira nraamwuqi vahira kori munima nrutu nteqaro nai kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nte mwitaa mwitaa hirerave, tirera, mwiva hia mwi quara nteqa kyaarive, qiarave.   
\p
\v 17 Nkye mwitaa tiqatama api quama qiavo. Nkyi su qipa vihata variavo. Kotira nraamwuvanto vuni vahi inraikyavama vaiho. Kori munimavanto Kotira nraamwuqi vaiharora tiro, Kotira nraamwuvanto mwi munimanra vara kyotataqama kyairave.   
\p
\v 18 Nkye mwaanra qua apiqama kyeta nraakye qora timwa nyita tiqata, Quara rukyeta Kotira mwi varia taintara vaisivanto mwi taintara nrutu nteqaro nai kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nte mwitaa mwitaa hirerave, tirera, mwiva qiari quava hia mwia tutaananrove. Vaisivanto mwi taintaraqaa rukyero vatai quarara nrutu nteqaro nai kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nte mwitaa mwitaa hirerave, tirera, mwiva qiari quava mwia tutaananrove. Mwiva mwi quara hia nteqa kyaarive, qiarave.   
\p
\v 19 Nkye mwitaa tiqatama api qua ti variavo. Nkyi su qipa vihata variavo. Tainta mwiaqaa rukyeta vataa quarava hia tainta mwia nraatara kyero vuni vahi inraikyava vahirave. Kotira nraamwuqi vahi taintava vuni vahivara tiro, quara mwia vara kyotataqama kyairave.  
\v 20 Vaisivanto kyauqu nriqiqaa vateqaro mwiva tainta mwia nrutu nteqaro mwiva tainta mwiavata, tainta mwiaqaa vahi inraikyaravatama, nrutu ntaiho.  
\v 21 Vaisivanto nai kyauqu nriqiqaa vatero Kotira nraamwu nrutu nteqaro mwiva hia nraamwu nrutu nraahuvauma ntero, mwiva nraamwu nrutuvata, nraamwuqi varira Kotira nrutuvatama, nterove.   
\p
\v 22 Vaisivanto nai kyauqu nriqiqaa vatero nyaamwu nrutu nteqaro mwiva hia nyaamwu nrutu nraahuvauma ntero, mwiva Kotiva mwatakyaa vi taintara nrutuvata nteqaro mwi taintaraqaa mwatakyaa viro varira Kotira nrutuvatama nterove.   
\p
\v 23 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye nraakiara raupirima virara rieqanama nte nkyiara po kye timwa nyatauqo. Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkye uapaa kyara haantave, honti mperu mwia nraahu Mosesira qua riemwaqita viqata ntainra kye Kotiranive, qiara nai mwi variarave. Nkye mwi quara nraahu riemwaqita virerata uti variqata mwaanra qua mpovanto mwi quara nraatara kyero vahira, mwi quara nkye hia rie variarave. Ntapihi kye ko ti okyararave, po kye timwa nyate okyararave, Kotirara kepukyaqama kyeta rie okyararave, nkye mwi quara mwi quarara hia nronraqama kyeta rie variarave. Nkye pata qua rieqatama mwi quaravata, nronra quavata, riemwaqita quataarave.   
\p
\v 24 Nkye mpohua aanra nyaamwutarera uti variavaro nkyita su qipa vihata variavo. Nkye nramanri nraanre tita taqaavaro upauvanto mwiqi vaihata nkye mwia qatinani vara kyeta aasau nronravanto mwiqi vahira mwiavatama kyeta nrapitama kye variarave.   
\p
\v 25 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye raupirima virara nte nkyiara po kye timwa nyatauqo. Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkye kaapuvata tanuvata mwaaqani nraahu hiqe variahuave. Nkye nkyeta pahi nraahu hiqama kyaavaro nkyi utaqi vaisi rukyevave, mpuara varevave, nkyetara nraahu rieqata vare varivave, mwi inraikyava nraahu vaiho.  
\v 26 Nkye Parisi vaisi mwaahuao, nkyi su qipa vihata variahuave. Nkye kaapuvata tanuvata utaqi nraante hiqama kyaivaro mwaaqanivata kyuqema vahiarive.   
\p
\v 27 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye nraakiara vita raupiri hirara nte nkyiara po kye tuqo. Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Vaisi quntamwa teta simenti ntamwa kyeta mwiaqaa penti eqarori qutaara nkye mwia votima kyeta variarave. Simentiqaa penti eqarori qutaara taqeqaro mpovanto kyuqema kyero vaiho tiharovata mwataqi qutu vira mwukyaarivata tapitai inraikyava nraahuma vaiho.   
\p
\v 28 Mwia votima kyeta nraakye qoravanto nkyi mwaaqani taqeqata vaisi kyuqe hiahuave qiavarovata nkyi utaqi unra qua ti variavavata, uaqia hi kyaiqara uti variavavata, piqairave.   
\p
\v 29 Mwaanra okyara ti varia vaisihuavata, Parisi vaisivata, nkye nraakiara vita raupiri hirara nte nkyiara po kye tuqo. Nkye unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare variahuave. Nkyi haivaqahua haaru variqata poropeti vaisi Kotira qua qovarama kye varu vaisihua rukyeta quntamwa torave. Mwihua quntamwa toraqaa nkye kyuqema kyeta haraara nraamwu hoqa nyate variarave. Nkyi haivaqahua variqata avuqavuma kyeta nrohu vaisihua rukyeta quntamwa toraqaa nkye ntupi kyeta kyuqe hi variarave.   
\p
\v 30 Nkye mwihua nyaisivanto tiqata, Tire haaru mwi vakya variavaratiri, hiama tire teta haivaqahua nraantanteta poropeti vaisi mwihua ruavaratirio, qiarave.   
\p
\v 31 Nkye tiqata, Tiri haivaqahua haaru poropeti rukyohua tire mwaa mwihua nyaisima varuro, qiarave. Nkye mwitaa qiavaro nkyeta qia quavama nkyita tutaiho.  
\v 32 Qio nkyeta haivaqahua uaqia hi kyaiqara tohara taara varaqita uro taiqa kyaate.   
\p
\v 33 Nkye quaihavanto variavo. Nkye quaiha nraaqiaravanto variavo. Kotiva nkyi ko timwa kyero qia nronraqi tuto kyaananrove. Hia qio nkye mwiqitaita ntuqema kyeta vivarave.   
\p
\v 34 Nte qianinra riaate. Nte poropeti vaisive, kyuqe vu nraato vataa vaisive, kyuqe qua timwa nyi vaisihuave, sitaarita nkye mwihua mponramwu ru kyeta mponramwu rukyeta kyatariqaa hiriteta mponramwu nkyeta mwaanra nraamwuqi sitaqita ntuqutu kyeta vateta mponramwu mpo mwatukya mpo mwatukyaqitaita ntuqutu sataqita nrohivarave.   
\p
\v 35 Mwianravata rieqaro haaru mpo vaisinramwu ru kyo quavavata nkyiqaama vahiananrove. Tauraaqama kyero Everira qumina rukyoraqaatai tohara kye mwihua ruqi nrita nrumu ekyaara Mperekaiaara mwaaqu Sekaraiaara rukyorave. Mwia rukyarerata Kotira nraamwuvanto hini vahuvaro, quara rukye qia quara mwate varu taintava hini vahuvaro, Sekaraiaava Kotira kyaiqa vareqaro utana varuvata mwia rukyorave. Ekyaa mwihua rukyo quavavata nkyiqaama vahiananrove.   
\p
\v 36 Nte qianinra riaate. Mpohua mpohua Kotira nraaqiara rukyo quava, ekyaa mwi quava mate mwaa entara variahuaqaama vahiananrove, tiro.   
\s1 Iesusiva Ierusaremi taqovaro mwia ua huvaro po tura  
\r (Ruku 13:34-35, 19:41-44)  
\p
\v 37 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Po, Ierusaremiqinaa nraakye qora tuaavo, Ierusaremiqinaa nraakye qora tuaavo, nkye Kotira poropeti vaisinramwu ru kyaahuave. Kotiva sitai vaisihua variavata nkye ori pati kyeta mwihua ntuqutu kyaahuave. Kokoraaravanto nai nraatiqaa nraaokya iri kyero qutaintema kyena nte airi nani nkyiara po timwa kyena nkyiqa ntaqikyiankye tuqata nkye ni qoririma kyeta ni qaqira kyaavo.   
\p
\v 38 Mwia kyaara Kotiva nkyi qaqira kyairaro nkyi mwatukyaqi hia vaisivata varivaro qumina mwata nraahuma vahiananrove.   
\p
\v 39 Nte qianinra riaate. Nkye mwaa entaraqaataita hia ni taqaraitita varivaqena nte qaiqaa tumu variarita nkye mwi entara ntapihi kyeta ni taqeta nianra tiqata, Kotiva titai vaisiva tumiho. Mwia kyuqema mwataate tivarave, tiro.   
\c 24  
\s1 Kotira nraamwu ntukuraakurama kye taiqa kyerara tura  
\r (Maaki 13:1-2; Ruku 21:5-6)  
\p
\v 1 Iesusiva mwitaa timwa kyero Kotira nraamwu mwini kyero virera utuvata mwia nraaqiaranramwuvanto tiqata, Kotira nraamwu kyuqera mwaa taqaante, tuvaro  
\v 2 Iesusiva eo tiro, Nkye mate nraamwu mwaa mwiavata kyuqe inraikya mwiqi vahiravata taqaavaro vahirave. Nte qianinra riaate. Nraakiara ori taaqautaava mpoqiavantovata hia nai mwoqaqa nai mwoqaqa vahiananrove. Nraamwu mwaa ntukuraakurama kyaivaro tumu ntiro orivanto mumuni utu quananrove, tiro.   
\s1 Iesusiva nraakiara airi muaanravanto qovara hiananrove tura  
\r (Maaki 13:3-13; Ruku 21:7-19)  
\p
\v 3 Iesusiva mwitaa timwa kyero uro Oripi taaqiqaa mwatakyaa viro varuvata mwia nraaqiaranramwuvanto nkyiari nraahu mwiva varunani uro nteta mwia kyapara hita tiqata, Vaakya qiarava taireve qovara hiananrove? Nanra inraikyavanto qovara hiraqeta tire mwiaqaa vitama kye taqetave tire iara mwiva qaiqaa tuminranro mwaa mwatara taiqaani entava qaumatoma vaiho qiananrave? tita.   
\p
\v 4 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Mpovanto nkyi unra qua timwa nyianinranra rauriqata variate.  
\v 5 Nraakiara vaisi airivanto qovarama vita ni nutu nteqata Kotiva ni titaihana nruvave tivata airi nraakye qoravanto mwihua unra quara qutaa quave tivarave.   
\p
\v 6 Nkye varivata ntaqiqata qua vora ntaivata hia aatu hiate. Ntaqi quava aanrasairo nrinrata hia aatu hiate. Ntaqi variva nri ntairata nkye ekyaara enta nri ntaiho tivorave. Mwi inraikyava nraante qovara hiananrove.   
\p
\v 7 Mpo mwatanaava mpo mwatanaanravata ntaquananrove. Qiata vaisivanto qiata vaisivata ntaquananrove. Mpo mwataqi mpo mwataqi nronraqama kye aara nte entava vahiananrove. Mpoqi mpoqi mwatura tuananrove.   
\p
\v 8 Ekyaa mwi inraikyava qovarama virata hia ekyaara enta nri ntaiho qiate. Nraaqiara mwatarero qakyo atura ntuariva vaiharo vuni nriqa vi inraikyara pataqia tohara taintema kyero, muaanra vahiani entava qati tohara taiho, qiate.   
\p
\v 9 Mwi entara nkyi ntavaaqavuqita uro kyaivata nkyi uaqiama nyateta nkyi ru kyevarave. Mwi entara nkye ni nraakye qora varivatara tita, mwia kyaara ekyaa mpo mwatanaa mpo mwatanaahua hia nkyiara mwutukya vahirata varivarave.   
\p
\v 10 Mwi entara nianra qutaa mwivave tihua airivanto qaqira kyeta nramwutaavanto nrivata nkyiari henahua qovarama kyeta vitira mwivave mwaa mwivave timwa kyeta mwihua nramwutaaqa hivarave.   
\p
\v 11 Mwi entara airi vaisivanto qovarama vita variqata nte Kotira qua qovarama kye varuvave timwa kyeqata airi nraakye qora unra aanra nyaamwutevarave.  
\v 12 Mwi entara uaqia hiari kyaiqava nronraqama kyero vahirata airi nraakye qoravanto mpohuara mwutukya vahianinra qaqira kyevarave.   
\p
\v 13 Mwi entara hia pupohairaro kepukyaqama kyero variqiro viqaro uro kyuqe aanra taiqa kyaani vaisira, mwiama Kotiva vitairaro nyaamwuni uro variananrove.  
\v 14 Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiani quara timwa nyiqi vivata ekyaa mwata mwaaqaa varihua mwi quara riaivaro qio mwiaqaatairo ekyaara enta nri ntaananrove, tiro.   
\s1 Anoma kyero qora inraikyavanto qovara hianinranra tura  
\r (Maaki 13:14-23; Ruku 21:20-24)  
\p
\v 15 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiva tiqaro, Nraakiara nkye taqaivaro uaqia hiari inraikyava vaisi vehi utu kyaari inraikyava qovarama quananrove. Vetato entaqaa poropeti vaisi Ntanieriva mwi inraikyara qora inraikyara turave. Nkye taqaivaro mwi inraikyava Kotira nraamwu turuarani hia qumina vaisivanto vera nteta vari nraamwunraqi uro siviro variananrove. (Mwaa quara kyaara ntirava ntapihi kyera riaante.)  
\v 16 Mwiva mwini uro varirata Iutiaani varihua sivita hiantamwa teta verara taaqiqaa quate.   
\p
\v 17 Mwi entava nri ntairaro nraamwu aatareqani variariva hiantero virera hiro hiama nraamwuqitairo vera ntero mpo inraikyavata varaarive, qatima hiantero quarive.  
\v 18 Mpovanto aakyoqi kyaiqa vare variariva hiama hiantero nai vaaqatua vararaitiro, qatima hiantero quarive.   
\p
\v 19 Mwi entara nraaqiara tuaqama quari nraakyevave, nraamwa mwi variari nraakyevave, po, anoma kyero mwihuara hia kyuqe enta vahiananrove.   
\p
\v 20 Hia kyuqema kyero huari itaani entaraqaave, mwaanraqaave, mwi entava nri ntairata nkye hianteta quare tira mwukyaari tukyevarave. Mwianra rieta nkye Kotirara aakyara tivaro huari kyuqema kyero itaaninraqa mwi entava nrinrata nkye qio aatu quate.   
\p
\v 21 Po, nraakiara mwi entava nri ntairata muaanra nronra vareta atura ntiqata varivarave. Nraakye qoravanto uaqiama vita varivarave. Haaru mwata mwaa ututo entaraqaatairo hia mwitaa hi entavavata qovara hurave. Nraakiaravata hia mwi entara voti hiariva qaiqaavata qovara hiananrove.   
\p
\v 22 Mwi entava mpuahaa enta vahiratavauma, ekyaa nraakye qora taiqa vivaro hia mpoqiavantovata variananrove. Qio Kotiva nai kyaama tai nraakye qorahuara rieqaroma mwi entara qiquqama kyaananrove.   
\p
\v 23 Mwi entara mpovanto nkyiara Kotiva titaiva Mesaiaavanto mwainima variho, mwinima variho, tirera, hia mwia qua riaate.   
\p
\v 24 Mwi entara airi vaisivanto qovarama vivaro mpovanto unra tiro tiqaro, Nte Mesaiaave, tiraro mpovanto, Nte Kotira qua qovarama kye varuvave, tiraro mwitaamaqita viqata airi unra ti vaisihua qovarama vivarave. Mwihua qovarama vita unra kyaiqa varaqi viqata Kotiva nai kyaama tai nraakye qorahua mwihua tiri quara qutaa quave tiqata uaqia hi aanraqaa quate tita, nronra kyaiqa varaqita vivarave.   
\p
\v 25 Qio nkye hia mwi vaisihua quara qutaa quave qiate tina, nte mwaa entara variqana nraakiara qovara hianinranra mate nkyi timwa nyi varuqo. (Nte nraakiara tumu qoqaa variarita ekyaa nraakye qora ni taqevarave.)   
\p
\v 26 Mwi quara riemwaqita vivaro nraakiara mpovanto nkyi timwa nyiqanro nianra mwiva qovarama viro qumina satama variho tirera, hia mwini ni taqarerata quate. Nkyi timwa nyiqanro nianra mwiva nraamwu mwiqi uqeta viro variho tirera hia mwia quara qutaave qiate.   
\p
\v 27 Aaquakyaa tiharo ekyaa nyaamwuvanto ntuvaahama vintema kyenama nte mwatani mwatatai nraaqiarava qoqaama tumuaninrave.   
\p
\v 28 Taraqaave qutu quari inraikyava vahianinra mwiaqaama memonravanto ntuvaantua hivarave, tiro.   
\s1 Iesusiva nai qaiqaa mwata mwaini tumuaninranra tura  
\r (Maaki 13:24-27; Ruku 21:25-28)  
\p
\v 29 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nraakiara muaanra nronra vareqata atura nti entava taiqa viraro mwi entaraqaatairo  
\q1 qamwanrama huari vuvanto entama viraro toravanto hia itairaro qovoravanto tumu nti tumu nti hiraro nyaamwuni kepukya inraikya vahiva ekyaama qakyaa qakyaa hiananrove. \rq (Aisaiaa 13:10, 34:4)\rq*   
\p
\v 30 Mwi entara nraakye qoravanto nyaamwuqi mpo inraikya qovara hianinra taqeqatama qio mwia nianra mwiva tuminrenro tera iho tivarave. Mwihua mwitaa timwa kyeta ekyaa mwata maata vahintema varihua kyora mwata hivarave. Mwihua kyora mwata hi variqata taqe varivaqe nte mwatani mwatatai nraaqiarava nyaamwusaina tonamwuqi tumi variarita ni taqevarave.  
\p Nte mwunruqama taari inraikyava mpoqama kyero itero ntuvaahero ante anta hi variraqena nte kepukyavanto tumi  
\v 31 variqana nyaamwunyaahua sitaarita ntomavanto nronraqama kyero nruqua tirata mwihua uro mwata mpoqitai mpoqitaita Kotiva nai kyaama tai nraakye qorahua ekyaa ntuvaantuama kyeta sitevarave, tiro.   
\s1 Iesusiva fikiqaa vitama kye taqaate tura  
\r (Maaki 13:28-31; Ruku 21:29-33)  
\p
\v 32 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nkye fiki kyatari vitama kye taqeqatama mpo qua ntapihi kyeta riaate. Kyatari mwiva tamwa riemwa taiqa kyero vahiro mwiaqaatairo qaraakya mwunri ntarero utihata nkye mwiaqaa vitama kye taqeta tiqata, Huari nronra itaari entava qaumatoma vaiho, qiarave.   
\p
\v 33 Mwia votima kyeta nraakiara qovara hiani inraikyarara tura, nkye mwia vitama kye taqeta nianra mwiva tumuani entava qaumatoma vaiho tivarave.   
\p
\v 34 Nte qutaama tuqo. Mwaa entara varihua hia ekyaa qutu vivaro mwi inraikyara mwi inraikyarara tuva qovara hiananrove.   
\p
\v 35 Nyaamwuvantovata mwatavantovata taiqa viraro ni quavanto nraahuma qati vahiqiro quananrove.   
\s1 Hia mpovanto nte tumuani entara ntapihi kyairave tura  
\r (Maaki 13:32-37; Ruku 17:26-30)  
\p
\v 36 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Ta iherarave, huari vuvanto taraqaave, vahiraqe nte tumuaninrave? Hia vaisi mpovanto ntapihi kyairave. Hia nyaamwunyaahuavata mwianra ntapihiarave. Ntenavata mwatani mwatatai nraaqiarava variqana hia mwianra ntapihurave. Kotiva ni kova, mwiva nraahu mwi entarara ntapihirave.   
\p
\v 37 Noaava varu entara nraakye qoravanto utuntema kyero nraakiara nte mwatani mwatatai nraaqiarava tumuani entaraqaa vahiananrove.   
\p
\v 38 Mwi entara hia vati nramanrive, humwunravanto ntumwaqu kyo entara nraakye qoravanto kyara nreta, nramanri nreta, nraata vaati vareta, mwitaamaqi vi varuvaro Noaava nramanriqaanaa nraamwuqi viqetero varuvaro  
\v 39 vati humwunravanto nrivi varuvaro mwihua su nyaatovanto ntapihi vuvata tiqata, Qikye, tire taiqa quara entava nri ntaiho, tuvaro nramanrivanto mwihua ntaqutu taiqa kyorave. Nte mwatani mwatatai nraaqiaravama varuqo. Nte uro ntantena tumuani entaraqaavata nraakye qoravanto kuaa qarama kyeta varivarave.   
\p
\v 40 Mwi entara vaisi taaratanavanto aakyoqi kyaiqa vare varivaqena nte kuaiku nraahu vitena mpo mwia kyaaninrave.  
\v 41 Mwi entara nraakye taaratanavanto kyara taiti nti varivaqena nte mpo vitena mpo mwia kyaaninrave.  
\v 42 Nkye nkyi nronravanto tumuani entara hia ntapihiahuara tita, nkye taqe variqata variate.   
\p
\v 43 Qio mwaa quara rieqata variate. Nraamwu qova variqaro mpuara vaisivanto nrianinra ntapihi kyero nai nraamwuqaa ntaqikyi varitiri, hiama mpuara vaisivanto nraamwuqi viqetero mpuara varaitiri.  
\v 44 Mwi quara rieqatama nkyevata terama teta variqi viqatama ni pekya variate. Nte mwatani mwatatai nraaqiaravama varuqo. Nkye nianra hia tumuananrove ti entara, mwi entaraqaama nte tumu ntaaninrave, tiro.   
\s1 Kyuqema kyero kyaiqa varai vaisiraqaavata uaqiama kyero kyaiqa varai vaisiraqaavata ntumwa kyero timwa nyunra  
\r (Ruku 12:41-48)  
\p
\v 45 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Kyaiqa vaisi kyuqeva nai nronra vaisiara rieqaro kyuqema kyero kyaiqa vare variari vaisiva, mwiva nataa hiarivave variananrove? Mwiva kyaiqa vaisi mwataa hiarivama variananrove. Mwia nronra vaisivanto nyianrani virera hiro mwi vaisira nronraqama kyero tiqaro, Ena kyaiqa vaisi hini mwihuaqaavata ntaqikyiqara mwi entara mwi entara kyara tukyama kyera nyiante, timwa kyero  
\v 46 quariva nrohiro uro ntantero nrumu taqairaro mwia kyaiqa vaisivanto mwiva tintema kyero kyaiqa vare varirera, nrumu taqero mwia kyuqema mwatairaro mwiva qamwataananrove.   
\p
\v 47 Mwiva kyuqema mwatero mwi vaisirara tiqaro, Nte qaiqaa i nronraqama kyaarira e nte vataani inraikyaraqaa ekyaama ntaqikyinanrave, qiananrove, tuqo.   
\p
\v 48 Kyaiqa vaisi mwiva qaqira kyero hia mwitaa hiraitiro, uaqiama kyero kyaiqa vareqaro nai riemwa kyero tiqaro, Qaqao, ni nronravanto qakyoma kyeroma uro ntantero nriananrove, timwa kyero  
\v 49 mwiaqaatairo nai hena kyaiqa vaisi mwihua ntuqutu kyero uro mpoqama kyeta uera nramanri nre variahua kyapata kyaravata nramanrivata nramwaqiro virera,  
\v 50 mpo enta, mwia nronra vaisivanto mwi entaraqaa hiama nriananrove qiani entaraqaa, nrihanrama mwatero mwia nronra vaisivanto uro ntantero nrumu mwia kyaiqa taqero  
\v 51 nai kyaiqa vaisi mwia ntuqutu kyero vatero mwia titero tiqaro, Unraqama kyeqata kyuqe kyaiqa vare vaisihua uaqia hi mwatara varenani evata quante, tiraro ntateqata vai kutinani mwiva quananrove, tiro. Iesusiva turama.   
\c 25  
\s1 Mwanraata kyauqurutanaqaa ntumwa kyero tura  
\p
\v 1 Iesusiva tiqaro, Ekyaara entavanto nri ntairaro Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva vahirero mwataamama vahiananrove. Mwanraata kyauqurutanavanto nkyiari nraata vaati varovau viqata qaraakya nraakye varo vaisira uro entaqi vita vareta mwiavata kyara nranrenrata uti variqata mwihua nkyiari ramuvata vareta mwi vaisira vitarerata vurave.   
\p
\v 2 Mwi mwanraatahuaqitaita kyauquruvanto hia kyuqe su nyaato vauhua vuvata hini kyauquruvanto kyuqe su nyaato vauhua vurave.   
\p
\v 3 Hia kyuqe su nyaato vauhua kuaiqia kuaiqiavanto nkyiari ramu nraahu vareta hia qia ito vahamwenranra vararaitita, qati vurave.   
\p
\v 4 Qati vuvata kyuqe su nyaato vauhua kuaiqia kuaiqiavanto nkyiari ramuvata vareta vahamwenra taquvata vareta vurave.   
\p
\v 5 Nraakye varo vaisira hunta kyarerata vuvaro mwi vaisiva hia vaakya nri ntovata mwinramwuhua vuruara huvata vaita vurave.   
\p
\v 6 Mwanraatanramwuvanto vaite varuvaro enta mwutukyaqi mpovanto aakyara ntero tiqaro, Nraakye varaari vaisiva nri variho. Nrivaqenramwu uro mwia hunta kyaare, tuvata  
\v 7 mwanraata kyauqurutanavanto sivita nkyiari ramu kuaiqia kuaiqia terama kye vateta varuvata  
\v 8 hia kyuqe su nyaato vahunramwuhua kyuqe su nyaato vauhuara tiqata, Qikye, tiri ramu ekyaa qipa viho. Nkye vahamwenra mponramwu timwivaqe teta ramuqi rauru taare, tuvata  
\v 9 mwihua qaqao tita, Nkyivata vahamwenra nyianranro hia qioqa hiankyorave. Nkye hianteta vahamwenra kyoqaa hianasaita uro kyoqaa hiate, tita.   
\p
\v 10 Mwitaa tuvata mwihua vahamwenra kyoqaa hirerata vuvaro nraakye varo vaisiva nri ntorave. Mwiva nri ntovata mwanraata kyauquruvanto vaakya teramato nramwuhua mwia vatama kyeta nraamwuqi vera nteta kyara nre varuvaro qesa tita tora.   
\p
\v 11 Qesa tita tovata mwanraata mpo mwinramwuhua nraakiara nri nteta tiqata, Nronrao, nronrao, qesa qatua timwa taante, tuvaro  
\v 12 nraakye varo vaisiva mwiva qaqao tiro, Nte hia nkyi taqauhuave. Hia qesa qatua nyataaninrave, turave, tiro.   
\p
\v 13 Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Nkye mwi quara rieqatama ekyaara entavanto nrianinra nkye hia ntapihiarara tita, nkyevata taqe variqata teramateta variate, tiro.   
\s1 Nai kyaiqa vaisi taaramponramwu munima nyunraqa ntuma kyero tura  
\r (Ruku 19:11-27)  
\p
\v 14 Iesusiva mwitaa timwa kyero mpo quaqaa ntumwa kyero timwa nyinro tiqaro, Ekyaara enta nri ntairaro Kotiva nraakye qoraqaa ntaqikyiariva mwaa quara votima kyeroma vahiananrove. Vaisi nronra mpovanto nyianrani virera hiro nai kyaiqa vaisinramwu nyaanrama kyero ni munimaqaave, nte vatau inraikyaraqaave, ntaqikyi mataate timwa kyero vurave.   
\p
\v 15 Virera hiro nai kyaiqa vaisi munima tukyama kye nyunrave. Mwiva nkyiari kyaiqa varora mwivau munima mwia tukyama kyero nyunrave. Mpora 5,000 kinaa mwinro, mpora 2,000 kinaa mwinro, mpora 1,000 kinaa mwunrave. Nyitero nyianrani vurave.   
\p
\v 16 Nyianrani vuvaro 5,000 kinaa varo vaisiva mwiva veva ntero vuva uro mwi munimanraqotairo kyuqema kyero kyaiqa varaqiro viro uro mpo 5,000 kinaavata varorave.   
\p
\v 17 Mwiva mwitaa huvaro 2,000 kinaa varo vaisivavata veva ntero vuva uro mwi munimanraqotairo kuaa qarama kyero kyaiqa vareqaro mpo 2,000 kinaavata varorave.   
\p
\v 18 Mwitaa huvaro 1,000 kinaa varo vaisiva veva ntero hia mwiaqotairo kyaiqa utiraitiro uro mwata quvu kyero mwi munimanra uqeta kyero mwataqi quntamwa tero qumina varurave.   
\p
\v 19 Mwitaa huvaro mwihua nronra vaisivanto mponani uro mpuahaama vari kyero uro ntantero nri ntero munima nyunra mwia ntapihirera hurave.  
\v 20 Ntapihirera huvaro 5,000 kinaa varo vaisiva nri ntero mwi munimanra vatama k yero 5,000 kinaa mpovatama kyero mwinro tiqaro, Nronrao, E nianra 5,000 kinaaqaa ntaqikyi mataante qiaranama nte mwi munimanraqaa ntaqikyiqanama kyaiqa vara kyenama 5,000 mpoqiavata varauqo, tiro.   
\p
\v 21 Mwitaa tuvaro mwia nronra vaisivanto mwia timwa mwinro tiqaro, E nianra riemwaqira viqarama kyuqema kyera varaaro. E pata inraikyaqaa kyuqema kyera ntaqikyi mataananranra tina, nte i nronraqama kyaarira e nronra inraikyaqaa ntaqikyinanrave. Qio nrinra ni vatama kyera qamwateqara variante, tiro.   
\p
\v 22 Mwitaa tuvaro 2,000 kinaa varo vaisivavata nri ntero tiqaro, E ni 2,000 kinaa mpira mwiaqaa ntaqikyiante qiarana nte mwiaqaa ntaqikyiqana kyaiqa utu kyena 2,000 kinaa mpovata varauqo, timwa kyero mwi munimanra mwuvaro  
\v 23 mwia nronra vaisivanto tiqaro, E nianra riemwaqira viqarama kyuqema kyera varaaro. E pata inraikyaqaa kyuqema kyera ntaqikyi mataananranra tina, nte i nronraqama kyaarira e nronra inraikyaqaa ntaqikyinanrave. Qio nrinra ni vatama kyera qamwateqara variante, tiro.   
\p
\v 24 Mwitaa tuvaro mwia kyaiqa vaisi 1,000 kinaa varova nri ntero tiqaro, Nronrao, nte ntapihi kyauqara e kyaiqara vuavi raavira ti variara vaisivave. E hia ena vara tutaana kyarara vanti variaravave. E hia kyara humwu isataananraqaataira uro kyara vare variaravave.  
\v 25 Nte mwianra rienama i nraatu aatu hiqanama hia i munimaqo kyaiqa utiraitina, mwata quvu kyena mwiqi quvu ntamwa kyena inani uqeta mwataurave. Qio mwaa taqaante. Ena munima mwaa ena varaante, tiro.   
\p
\v 26 Mwitaa tuvaro mwia nronra vaisivanto mwianra tiqaro, E kyaiqa vaisi uaqia hiaravama variaro. Qumina aanra nrohinanranra nraahu rieqara hia kyuqema kyera kyaiqa vare variaravama variaro. Qutaave nte mpohua vara tutaara vantina mpohua isataaraqaatairo qupiqaira vantuqo?   
\p
\v 27 E mpo mwitaa hiqara nanraqamave hia ni munima varaqira uro mpenki nraamwuqi mataaro? E mpenkiqi vatairaqena nte uro ntantena nrianriva mwi munimanra varena mpoqiavata mwiqitaina varaataarave, tiro.   
\p
\v 28 Mwitaa timwa kyero mporara tiqaro, Mwi vaisiraqitaira 1,000 kinaa mwia vara kyera 10,000 kinaa vatai vaisira mwiante.   
\p
\v 29 Kyuqema kyero airi inraikyaqaa ntaqikyi mate vari vaisira nte mpoqiavata mwianrinro mwiva mantaquma kyeroma varaananrove. Hia mpo inraikyaqaa ntaqikyi mate variani vaisiraqaataina nte mwiva nanra inraikyaqiave vataaninra ekyaama vara kyaaninrave, tiro.   
\p
\v 30 Mwia nronra vaisivanto mwitaa timwa kyero tiqaro, Qio uaqia hi kyaiqa vaisira mwia vitaqita uro mwaaqani kyaivaro kyokiraqi ntateqaro nkyiari aanrai kutiqata variraqi variarive, turave, tiro. Iesusiva mwi quaraqaa ntumwa kyero timwa nyunra.   
\s1 Ekyaara entaqaa nraakye qora tukya hianinranra tura  
\p
\v 31 Iesusiva mwitaa timwa kyero tiqaro, Nte mwatani mwatatai nraaqiaravave. Nraakiara nte nronraqama vina vunyaa vaisivanto variqana nyaamwusaina tumuanrita nyaamwunyaahua ni vatama kyeta tumi varivaqe tumu ntena nronra vaisi taintaqa mwatakyaa vina varianinrave.   
\p
\v 32 Variarita ekyaa mwata maata vahintema vari nraakye qorahua ni puqaa ntuvaantuama vivaqe nte mwihua ntainra kyena taaratanaqaa variate qianinrave. Sipisipi qova nai sipisipivata memenravata ntainra kyero  
\v 33 sipisipi nai kyauqu kyaatutani sita vatero memenra sita nai kyauqu kyaantaaqani vataintema kyena, nte mwatani vari nraakye qorahua taaratanaqaa ntainra kyaaninrave.   
\p
\v 34 Nte mwitaama kyena taaratanaqaa ntainra kyena vatenama nte vunyaa vaisivanto variqana nte ni kyauqu kyaatutani varihuara tiqana, Nriate. Ni kova nkyi kyuqema nyataihua variavo. Haaru mwaa mwatara ututo entaraqaatairo Kotiva nkyiara rieqaro nkyita kyaama tero terama tai mwatukyaraqi nrita variate. Nkye ni kyuqema mataahuave.   
\p
\v 35 Ni kyara nraataa ihana varuqata nkye ni kyara mpiarave. Ni nramanri nraataa ihana varuqata nkye ni nramanri mpiarave. Nte mpo mwatanaa vaisivanto varuqata nkye nianra qamwateqata nkyeta nraamwuqi ni pitaqita uro kyaarave.  
\v 36 Nte hia tuavaaqa vatauqata nkye ni tuavaaqa mpiarave. Nte nriqa vihana varuqata nkye kyuqema kyeta niqaa ntaqikyiarave. Nte karavuqi varuqata nkye nrumu ni taqaarave, qianinrave.   
\p
\v 37 Nte mwitaa qiarita ntapihi kyeta nrohi vari nraakye qorahua nianra mwitaama tivarave, Nronrao, taire tire i taqaurara kyara nraataa ihara variarata tire i kyara mwunanrave? Taire tire i taqaurara nramanri nraataa ihara variarata tire i nramanri mwunanrave?  
\v 38 Taire tire taqaurara e mpo mwatanaa hiarata tire i vitaqita teta nraamwuqi kyaunanrave? Taire tire taqauraro i tuavaaqa hia vaihara variarata tire i tuavaaqa mwunanrave?   
\p
\v 39 Taire tire taqaurara i nriqa vihara variananrave? Taire tire i taqarera karavuqi vunanrave? tivarave.   
\p
\v 40 Mwihua mwitaa tivaqe nte vunyaa vaisivanto variqana mwihua nkyiari timwa nyina tiqana, Nte qianinra riaate. Nkye ni kata pakyaa hia nrutu vahianinra mpo kyaahaqa hiqatama nkye nivatama kyaahaqama mataarave, qianinrave.   
\p
\v 41 Nte mwitaa timwa kyena ntena kyauqu kyaantaaqani varihuara mwitaama qianinrave, Nkye nte varunasaita quate. Kotiva nkyiara uaqiama quate tiro, tirave. Kotiva Saataaninravata, Saataaninra tovevaana mwihuaravata, rieqaro qia nronra itaira terama kyero vataira nkye mwini quate.   
\p
\v 42 Ni kyara nraataa ihana varuqata nkye hia kyara mpiarave. Ni nramanri nraataa ihana varuqata nkye hia ni nramanri mpiarave.   
\p
\v 43 Nte mpo mwatanaa vaisivanto varuqata nkye hia nianra qamwateqata ni pitaqita nkyeta nraamwuqi kyaarave. Nte hia tuavaaqa vatauqata nkye hia ni tuavaaqa mpiarave. Nte nriqa vihanave, karavuqive, varuqata nkye hia nrumu ni taqaarave, qianinrave.   
\p
\v 44 Nte mwitaa qiarita mwihuavata tivarave, Nronrao, taireve tire taqaurara i nraataa ihara variaro? Taireve i nramanri nraataa ihara variaro? Taireve e mpo mwatanaa vaisivanto variaro? Taireve e tuavaaqa hia vaihara variaro? Taireve i nriqa vihara variaro? Taireve e karavuqi variaro? Taire e mwitaa mwitaama variarata tire hia i kyaahaqa hunanrave? tivarave.   
\p
\v 45 Mwihua mwitaa tivaqe nte qianinrave, Nte qianinra riaate. Nkye hia nrutu vahianinra mpo hia kyaahaqa hiqatama nkye nivatama hia kyaahaqama mataarave, qianinrave.   
\p
\v 46 Nte mwitaa qiarita mwia kyaara mwihua nkyiari kyoqaa vareta ekyaa enta atura ntiqata variqi vivata ntapihi kyeta nrohi vari nraakye qorahua nkyiari kyoqaa vareta ekyaa enta kyuqema kyeta qati variqita vivarave, tiro. Iesusiva turama.   
\c 26  
\s1 Iesusira ru kye quara ntuvaantua hita tura  
\r (Maaki 14:1-2; Ruku 22:1-2; Ioni 11:45-53)  
\p
\v 1 Iesusiva mwi quara mwi quara timwa nyi taiqa kyero nai nraaqiaranramwuanra tiqaro,  
\v 2 Nkye ntapihi kyaarave. Taara enta nritarairaro haaru nyaamwunyaava qati vekyahu nyatorara rieqata omwata nre entava nriananrove. Mwi entaraqaa ni ntavaaqavuqita uro kyaivata ni kyatariqaa rukyeta hiritevarave, tiro.   
\p
\v 3 Iesusiva mwi quara nai nraaqiaranramwu timwa nyitero varuvata Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua nronranramwuvata, Iutaa nronranramwuvantovata, mwihua Kaiapaasira nraamwuqi uqeta kyeta ntuvaantuama vita. Kaiapaasiva Kotira nraamwuqaa ntaqikyiqaro vunyaa vaisivanto varura  
\v 4 mwia nraamwuqi ntuvaantuama vita Iesusira ntavaaqavuqita uro rukyerara uqetakye qua tita tiqata,  
\v 5 Omwata nraana entaraqaa mwia ntavaaqavu kyaarata nraakye qoravanto inronramaqita ntaqivorave, tura.   
\s1 Nraakye mpovanto Iesusiraqaa vahamwenra qu mwatora  
\r (Maaki 14:3-9; Ioni 12:1-8)  
\p
\v 6 Iesusiva Mpetaanini Saimoninra nraamwuqi uro varura. Saimoniva tauraa varuvaro tauma rumpuaravanto mwamwanta nre varura.  
\v 7 Iesusiva mwi vaisira nraamwuqi uro varuvaro nraakye mpovanto vera ntero Iesusira kyuqema mwatarero vahamwenra kyuqe mwunta vura nronra munima kyora ori taquqi varero uro Iesusiva taintaqaa kyara nre varuvaro mwia qiataqaa rauru mwatero.   
\p
\v 8 Mwia qiataqaa rauru mwatovata mwia nraaqiaranramwuvanto taqeta nraakye mwia inronra hita tiqata, Nanraqamave mwitaama kyero vahamwenra mwia qumina taiqa kyaiho?   
\p
\v 9 Vahamwenra mwia nyita nronra munima vara kyeta vehi nraakye qora nyiataarave, tita.   
\p
\v 10 Mwihua mwitaa ti varuvaro Iesusiva mwihua qua riero tiqaro, Nkyenramwu nanraqamave nraakye mwia inronra hi variavo? Mwiva mwitaa hiqaroma ni kyuqema mate variho.  
\v 11 Vehi nraakye qora mwihua ekyaa enta nkyivata variqita vivarave. Nte nraahuma hia ekyaa enta nkyivata variqina quaninrave.   
\p
\v 12 Nraakye mwaava vahamwenra qu mateqaroma ni quntamwa terara tera hi variho.  
\v 13 Nte qutaa qianinra riaate. Nraakiara ni qua mwakyaakya nraakye qora timwa nyiqatama mate nraakye mwaava niqaa vahamwenra qu matairara rieqatama mpo mwatanaa mpo mwatanaahua timwa nyivata rievarave, tiro.   
\s1 Iutaasiva Iesusira nramwutaa kyauquqi kyero munima varaani aanranra qua timwa kyero taaqau tora  
\r (Maaki 14:10-11; Ruku 22:3-6)  
\p
\v 14 Iesusiva mwitaa tuvaro Iesusira nraaqiara 12 nramwuqitairo mpovanto mwia nrutu Iutaasi Isikeriotiva veva ntero Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisihua mwihua nronra vaisinramwu varunani vuva  
\v 15 uro mwihua kyapara hiro tiqaro, Nte Iesusira qovarama kye nkyi kyauquqi nrumu kyaankyera, nkye nanra kyoqaave ni mpivarave? tuvata mwihua ori munima 30 nramwu kyaara ntumwa kyeta mwuvaro Iutaasiva mwi munimanra varero  
\v 16 mwi entaraqaatairo mwihua kyauquqi Iesusira kyaani aanranra puaamaqiro vura.   
\s1 Iesusiva nai nraaqiara kyapata vekyahu nyato kyarara nronra  
\r (Maaki 14:12-21; Ruku 22:7-14; Ioni 13:21-30)  
\p
\v 17 Hia kyoto mperetira omwata nre iherava nri ntovata vuni nrinto entaraqaa mwia nraaqiaranramwuvanto Iesusiva hunani nri nteta kyapara hita tiqata, Taraqive tire uro terama mwataarara e vekyahu nyato entarara rieqarama mwi kyarara nrenanrave? tita.   
\p
\v 18 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nkye Ierusaremini uro vaisi mpora mwitaama qiate, Mwaanra qua tiri timwa timwi vari vaisiva tiqaro, Mwaa entava ninima qovarama viho. Nte ntena nraaqiara kyapata i nraamwuqi vekyahu nyato kyarara nranrenrave tiho, qiate, tiro.  
\v 19 Iesusiva mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwuvanto Iesusiva tuntema kyeta mwi kyarara terama kyeta vatora.   
\p
\v 20 Terama kyeta vatovaro enta huvaro Iesusiva nai nraaqiaranramwu kyapata uro kyara taintaqaa mwatakyaa variro kyara nre varura.   
\p
\v 21 Kyara nreqaro mwihua timwa nyinro tiqaro, Nte qianinra riaate. Nkyiqitairo mpovanto ni qovarama kyero nramwutaahua kyauquqi kyaananrove, tiro.  
\v 22 Mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwu mwutukya uaqia huvata mwihua kuaiqia kuaiqiavanto Iesusira kyapara hita tiqata, Nronrao, e nianrave qiaro? Hia nte mwivave, hia nte mwivave, timwaqita vita.   
\p
\v 23 Mwitaa timwaqi vuvaro Iesusiva tiqaro, Mpereti vara kyeta tiretana kuaa vakya mwaati tanuqi ntaarava, mwi vaisivama ni qovarama kyaananrove.  
\v 24 Ni mwatani mwatatai nraaqiarara mwitaama kye rukye quara haaru qara ntumwa torave. Qio mwi quava mwivauma vahiananrove. Ni mwatani mwatatai nraaqiarara qovarama kyaani vaisirara po timwa mwatauqo. Mwia nrova hia mwia mwata kyaataara mwia mwata torave, tiro.   
\p
\v 25 Iesusiva mwitaa tuvaro Iutaasiva mwia qoqama kyaariva Iesusira kyapara hiro tiqaro, Mwaanra ti variarao, e nianrave qiaro? tuvaro Iesusiva tiqaro, Eo, nte iarama tuqo, tiro.   
\s1 Mperetiaravata uainianravata timwa tora  
\r (Maaki 14:22-26; Ruku 22:15-20; 1 Korinti 11:23-25)  
\p
\v 26 Iesusira nraaqiaranramwu kyara nre varuvaro Iesusiva mpereti vara kyero Kotirara kyuqeve timwa kyero nteqa kyero nai nraaqiaranramwu nyinro tiqaro, Mwaa vara kye nraate. Mwaa ni mamantama iho, tiro.   
\p
\v 27 Mwitaa timwa kyero mwiva uaini kaapu vara kyero Kotirara kyuqeve timwa kyero mwinramwuhua viti nyinro tiqaro, Nkye ekyaa mwihua mwaa nraate.   
\p
\v 28 Mwaa ni nraanrema iho. Kotiva nraakye qoravata qaraakya qua vataari quava mwi quava kepukyaqama quarive tiro, ni nraanrevanto mwia kepukyaqama kyaananrove. Ni ru kyaivaro ni nraanrevanto rauruariva airi nraakye qora kyaahaqa hiqaro mwihua uaqia hiani quara nruka nyataananrove.   
\p
\v 29 Nte qianinra riaate. Mwaa entaraqaataina nte hia uaini nranraitina qati variqi quarita, nkye ni kova ntaqikyianinraqi nivata uro varivaqe nte mwi entaraqaa nkyi kyapata qaraakya uaini nraaninrave, tiro.   
\p
\v 30 Iesusiva mwitaa timwa kyero nai nraaqiaranramwu kyapata Kotirara ihi timwa kyero veva ntero Oripi taaqiqaara vurama.   
\s1 Pitaava nte hia Iesusira taqaurave qianinranra Iesusiva tura  
\r (Maaki 14:27-31; Ruku 22:31-34; Ioni 13:36-38)  
\p
\v 31 Mwihua mwini vuvaro Iesusiva mwihua timwa nyinro tiqaro, Nkye mate entaqi ni kyetama aatu ntuqeqaa hita vivarave. Kotira mpukuqi qara ntumwa to quava mate mwivauma vahiananrove. Mwataama tiro: Sipisipiqaa ntaqikyiani vaisira Kotiva rukyairata sipisipi mwihua aatu ntuqeqaa hita nkyiariara nkyiariara api mpona mpona vivarave, turave. \rq (Sekaraiaa 13:7)\rq*   
\p
\v 32 Qio nraakiara ni vara qati sivuma kyairaqe variqana nkyi vuni nte nraante Karirini quaninrave, tiro.   
\p
\v 33 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava qaqao tiro, Ekyaa mwaahua i kyeta aatu vivaqe nte nraahu ivatama kyena varianinrave, tiro.   
\p
\v 34 Pitaava mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, Nte qianinra riaante. Mate entaqi kokoraaravanto hia nruqua tirara e taarampo nani nianra tiqara, Hia nte mwi vaisira taqaurave tinanrave, tiro.   
\p
\v 35 Iesusiva mwitaa tuvaro Pitaava qaqao tiro, Nte hia iara hia mwia taqaurave qianinrave. Ivatama kye ni ru kyaivaqenavata hia nte mwitaa qianinrave, tiro.  
\p Pitaava mwitaa tuvata Iesusira nraaqiara hini mwinramwuhuavata mwi quara nraahu tura.   
\s1 Iesusiva Kotirara uro aakyara ntora  
\r (Maaki 14:32-42; Ruku 22:39-46)  
\p
\v 36 Mwiaqaatairo Iesusiva nai nraaqiaranramwuvatama kyero kyaqamwa ututoraqi mwia nrutu Kesemani mwiqi uro ntero nai nraaqiaranramwuanra tiqaro, Nkye mwaini mwatakyaa vi varivaqe nte uro vururaqaa Kotirara aakyara ntaankye, tiro.   
\p
\v 37 Timwa kyero Pitaaravata, Sepetira mwaaqutanavata nraahu sita varero mwini vuvaro mwia hia kyakya huvaro mwia mwutukyavanto uaqia huvaro  
\v 38 mwiva taarampo mwinramwuhuara tiqaro, Ni mutukyavanto mpoqama kyero ua iharo ni ru kyaaqara ihana varuqo. Nkyenramwu mwaaqaa nivatama kye variqata vu ntapairi kyeta taqeqatama variate, tiro.   
\p
\v 39 Mwitaa timwa kyero Iesusiva hia mpuahaaqama viro uro virianasairo tumu ntiro Kotirara aakyara ntero tiqaro, Ko, e qiove tirera nte nriqa vi inraikyara nramanri votima kye nraaninra e qatinani vara kyaante. Qio hia ni kyakya hira vataqira quante. Ena kyakya hira vataqira quante, tiro.   
\p
\v 40 Iesusiva mwitaa timwa kyero nrumu ntantero nai nraaqiara taaramponramwu kyonani tumu taqovata mwinramwuhua vuruara huvata vaite varuvaro mwiva Pitaarara tiqaro, Nanraqamave nkye nivatama kyeta pataqiaqa variqata hia vu ntapairi kyeta viti viri taqeqata variavo?   
\p
\v 41 Saataaniva nkyi mwataara hiankyo tita nkye taqe variqata Kotirara aakyara nteqata variate. Nkyi mwanraquravanto mwitaa hiataa iharo nkyi mwamwantavanto nraahu hia qio kepukyaqa ihata variavo, tiro.   
\p
\v 42 Iesusiva mwitaa timwa kyero qaiqaa uro Kotirara aakyara ntero tiqaro, Ko, nte mwaa nramanrinra nraaninra hia e qatinani vara kyaraitira qati nraante tirera, nte i kyakya hira vataqina virerave, tiro.   
\p
\v 43 Mwitaa timwa kyero qaiqaa uro ntantero tumu taqovata mwia nraaqiara taaramponramwu vuruara huvata vaite varura.   
\p
\v 44 Vaite varuvaro Iesusiva qaiqaa mwinramwuhua kyero vuva uro Kotirara taarampo nani aakyara nteqaro vaakya tuntema kyero nraahu qaiqaavata tura.   
\p
\v 45 Kotirara aakyara ntamwa kyero Iesusiva uro ntantero tumu taarampo mwinramwuhuara tiqaro, Qikye, nkyenramwu qati nraahuve ho hiqata vaite variavo? Qio taqaate. Ni mwatani mwatatai nraaqiarara ntavaaqavuqita uro uaqia hi kyaiqara uti varihua kyauquqi tuta kye iheravama nri ntaiho.  
\v 46 Sivivaqenramwu quare. Ni qovarama kyero nramwutaa kyauquqi kyaari vaisivama mwaa nri variho, tiro.   
\s1 Iutaasiva Iesusira qovarama kyovata mwia ntavaaqavu kyora  
\r (Maaki 14:43-50; Ruku 22:47-53; Ioni 18:3-12)  
\p
\v 47 Iesusiva mwi quara ti varuvaro mwia nraaqiara 12 nramwuqitairo Iutaasiva uro ntero. Iutaasiva uro ntovata mwia vatama kyeta airi vaisivanto paipavata kyanta kyaamwuvata tu vareta uro ntora. Kotira nraamwuqi Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisihua mwihua vunyaahuavata, Iutaa nronra vaisinramwuvata, mwihua mwi vaisihua sitovata mwihua Iutaasira vatama kyeta nrunra.   
\p
\v 48 Iutaasiva Iesusira qovarama kyaaninranra vaakya mwihua timwa nyinro tiqaro, Nte uro mwia qua mwanteqana mwia mota kyaani vaisira mwia mwivave. Nkye mwia uro ntavaaqavu kyaate, tiro.  
\v 49 Iutaasiva mwitaa timwa kyero mwiva mwihua kyapata uro ntero mwiva qamwanrama kyero Iesusira nraaqani uro ntero tiqaro, Mwaanra ti variarao, varirave, timwa kyero mwia mota kyero.   
\p
\v 50 Iutaasiva mwia mota kyovaro Iesusiva tiqaro, Ni vaisio, mpo inraikyara nrinanra qamwanrama kyera utuante, tuvata Iutaasira vatama kyeta nruhua uro Iesusira ntavaaqavu kyeta tuqara tutovaro  
\v 51 mwiaqaatairo Iesusira nraaqiara mpovanto paipa nai tuaqitairo veva ntanrau kyero mwiaqotairo vaisi mpo nraato teqa kyora. Kotira nraamwuqi kyaiqa vare varu vaisihua mwihua vunyaa vaisi mwia kyaiqa vaisi nraato teqa kyora.   
\p
\v 52 Teqa kyovaro Iesusiva qao tiro, Ena paipa veva nai tuaqi ntumwa taante. Paipaqotaita ntaquahua nkyiarivata paipaqotaita ru kyaarave.   
\p
\v 53 E hia ntapihiananrave iho? Ni kyaahaqa ihua ni kora kyapara hiariro mwiva qamwanrama kyero nyaamwusairo nyaamwunyaahua ntaqihua mwaanra 12 nramwu sitairata qioma tumivarave.   
\p
\v 54 Nte mwitaa qiarita mwihua tumivera, nataama kyerove haaru qara ntumwa to quava qutaa mwivau vahiananrove? tiro.   
\p
\v 55 Iesusiva mwitaa timwa kyero mwiaqaatairo Iutaasira vatama kyeta nru vaisihuara tiqaro, Qikye, nkye kamaninra vatama kyero ntaqirero uti vari vaisira votima kyeta ni ntavaaqavirerata paipavata kyaamwuvata vare nriavo? Nte mpo enta mpo enta Kotira nraamwuqi variqana nraakye qora qua mwakyaakya timwa nyi varuqata nkye hia mwi entara ni ntavaaqavuarave.   
\p
\v 56 Haaru poropeti vaisinramwuvanto mwaa inraikyava qovara hianinranra qara ntumwa to quava qutaa mwivau vahiarive tiro, mate mwaa inraikyava qovarama viho, tiro.  
\p Iesusiva mwitaa tuvata mwia nraaqiaranramwuvanto mwia qaqira kyeta aatu ntuqeqaa hita vurama.   
\s1 Iutaa vaisi nronranramwu suqaa Iesusira uro kyora  
\r (Maaki 14:53-65; Ruku 22:54-55, 63-71; Ioni 18:13-14, 19-24)  
\p
\v 57 Iesusira ntavaaqavu kyeta tutohua mwia vitaqita uro Kotira nraamwuqi kyaiqa vare varuhua mwihua vunyaa vaisivanto varuraqi Kaiapaasira nraamwuqi kyovata nraamwu mwiqi mwaanra okyara ti varu vaisihuavata, Iutaa vaisi nronranramwuvata, vaakya ntuvaantuama vita varura.   
\p
\v 58 Iesusira vitaqita uro kyeta varuvaro Pitaava nyianrasata viqaro mwihua sataqiro vuva uro Kaiapaasira nraamwu vahuvaro mwatukyaqaa uro ntero tutukyaqaa mwaati ntero utaqi viro mwi inraikyava qovara hianinra taqarero nraamwu mwiaqaa ntaqikyi varu vaisihua vatama kyero varura.   
\p
\v 59 Pitaava mwaatani varuvata nraamwuqi Kotira nraamwuqaa ntaqikyi varuhuavata, ekyaa mwiqi ntuvaantuama vita varuhuavata, Iesusira rukyarerata Iesusiraqaa unra qua vatarerata mpo quara puaa huvaro  
\v 60 hia vahuvata airi vaisivanto Iesusirara unra qua ntumwa kye tura. Api qua nraahu timwaqita vuvata vaisi taaratanavanto sivita  
\v 61 Iesusirara tiqata, Mwaa vaisiva mwitaa tihata tiretana riaunanrave. Mwiva tiqaro, Nte qioma Kotira nraamwu nronra ntapairi kyena taarampo enta variqana qaiqaa hoqa taiqa kyaaninrave tirave, tita.   
\p
\v 62 Mwitanahua mwitaa tuvaro Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua vunyaa vaisivanto siviro Iesusirara tiqaro, Mwitanahua mwitaa tiqata iqaa qua vate variavo. E mpo nkyiaritananra nanra quave tinanrave? tuvaro  
\v 63 Iesusiva hia qua tiraitiro, tirema varuvaro qaiqaa vunyaa vaisivanto Iesusirara tiqaro, Nte Kotira vuqaa variqana mwia nrutu nteqanama iara qutaa qua qiantema tuqo. Qutaave Kotiva i titaihara e tiri kyaahaqa hirera Mesaiaavanto variaro? Qutaave e Kotira mwaaquvanto variaro? Tiri timwa timwinraqe riaare, tiro.   
\p
\v 64 Mwiva mwitaa tuvaro Iesusiva tiqaro, E qiananra nte mwaa mwivave. Nte qianinra nkye riaate. Nkye nraakiara taqe varivaqe nte mwatani mwatatai nraaqiarava nronraqama vina Kotiva kepukyavanto varianinra mwia kyauqu kyaatutani mwatakyaa vina varina tonamwuqi tumuaninrave, tiro.   
\p
\v 65 Iesusiva mwitaa tuvaro vunyaa vaisi mwiva nai tuavaaqa nrahitu kyero tiqaro, Qikye, mwiva Kotirara uaqia hi quara tiho. Vaisi mpovanto mwiaqaa qua vataaninra qumina nraanrevorave. Taqaate. Nkye rie variavaroma mwiva Kotirara uaqia hi quara tiho.  
\v 66 Mwia kyaara nkye Iesusirara nanra quave tivarave? Tivaqe riaankye, tiro. Mwitaa tuvata mwihua tiqata, Mwia uaqia hi kyaiqava nritaraiho.  
\p Mwia kyaara mwia ru kyaarava nraahuma vaiho, tita.   
\p
\v 67 Mwihua mwitaa timwa kyeta uro Iesusira viriqi taara vihi kyeta kyauquqo mwia ntuqutu kyeta mwia vu nraato ntumwa kyeta vateta  
\v 68 vireraqama kyeta tiqata, Mesaiaao, e qutaa qua qovarama kyera vaisiva varirera, hia taqaraitira i ntuqutuani vaisira nrutu ntaante, tita.   
\s1 Pitaava Iesusira hia taqaurave tura  
\r (Maaki 14:66-72; Ruku 22:56-62; Ioni 18:15-18, 25-27)  
\p
\v 69 Nraamwuqi mwitaamaqita vi varuvaro Pitaava mwaatani mwatukyaqa mwatakyaa viro varuvaro kyaiqa nraakye mpovanto Pitaara nraaqani uro ntero mwianra tiqaro, Evata Iesusira Karirinyaa vaisi mwikyantiri variaravave, tiro.   
\p
\v 70 Mwiva mwitaa tuvaro Pitaava mwihua suqaa variqaro qaqao tiro, E qiana quara nte hia ntapihurave, tiro.  
\v 71 Mwiva mwitaa timwa kyero uro nraihana varuvaro kyaiqa nraakye mpovanto mwia taqero mwini sivita varuhuara tiqaro, Vaisi mwaava Iesusira Nasaretinyaanra vatama kyero varivave, tiro.   
\p
\v 72 Mwitaa tuvaro Pitaava kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Hia nte mwi vaisira taqaurave, tiro.   
\p
\v 73 Mwitaa timwa kyero pataqia varuvata mwini sivita varu vaisihua Pitaava hunani uro nteta mwianra tiqata, Iesusira nraaqiaranramwu mwi mwatanaahua variavara qutaaqama kyera evata kuaa mwatanaa mwivama variaro. Mwihua mpo qarama kyeqata mwaa quara ti variantema kyerama evata mwaa quara ti variaro. Qio e mwaa mwivave, tita.   
\p
\v 74 Mwihua mwitaa tuvaro Pitaava kyauqu nriqiqaa vatero tiqaro, Nte hia qutaa qua qiankyera, Kotiva qioma ni ruananrove. Nte qutaama tuqo. Nkye ti varia vaisira hia nte taqaurave, tiro.  
\p Pitaava mwitaa timwa kyovaro qamwanrama kyero kokoraaravanto nruqua tuvaro  
\v 75 Iesusiva Pitaara timwa mwu quava Pitaara nraatoqi ntumwa viro. Iesusiva Pitaarara tiqaro, Kokoraaravanto hia nruqua tirara e taarampo nani nianra hia mwia taqaurave tinanrave, tura. Pitaava mwi quara riero mwiva mwaaqani mwaati ntero vuvaro mwia mwutukyavanto uaqia huvaro nronraqama kyero ntatora.   
\c 27  
\s1 Iesusira Pairaativa hunani vitaqita uro kyora  
\r (Maaki 15:1; Ruku 23:1-2; Ioni 18:28-32)  
\p
\v 1 Mwia qanranraa toqa entaqi Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua nronra vaisinramwuvantovata, Iutaa nronra vaisinramwuvantovata, qua timwa kyeta Iesusira ru kyaananrave timwa kyeta  
\v 2 mwiaqaataita mwihua Iesusira seniqotaita rupa kye vitaqita uro Pairaativa huraqi kyora. Pairaativa Romeni kirapava varura.   
\s1 Iutaasiva qutu vura  
\r (Kyaiqa Varora 1:18-19)  
\p
\v 3 Iutaasiva Iesusira qovarama kyo vaisiva taqovata mwihua ko timwa kyeta Iesusiraqaa qua vatetama mwia ru kyarerata uti varuvaro mwiva po hia nte mwitaa hiataara vaihana mwitaa hurave timwa kyero 30 munima mwunra varero uro ntantero Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisihua mwihua nronranramwuvata, Iutaa vaisi nronranramwuvata, mwihua varuraqi uro ntero tiqaro,   
\p
\v 4 Nte qumina vaisi hia uaqia hi kyaiqara uti vaisirama uro nkyi kyauquqi tuta kyauqatama nkye mwia ru kyarerata uti variavo. Nte qora inraikya utu kyauqo, tiro. Timwa kyero munima mwia mwihua nyinrenro tuvata mwihua qaqao tita, Tire nataave hiananrave? Hia tiri kyaiqave. Mwi inraikyava ina kyaiqama vaiho, tita.   
\p
\v 5 Mwihua mwitaa tuvaro Iutaasiva munima mwia varaqiro uro Kotira nraamwu mpoqi hia qumina vaisivantovata vera nte varuraqi tuto kyero vuva uro vaanta hiri vura.   
\p
\v 6 Iutaasiva munima mwia tuto kyero vuvata Kotira nraamwuqaa ntaqikyu vaisihua mwi munimanra utu kye vateta tiqata, Mwaa munimanra qutaru munimave. Tire mwaa munimanra Kotira nraamwuqi vataana munimanra vatama kyeta kuaaqi vataarorave. Mwitaa hiqata tire mwaanra qua nteqa kyaarorave.   
\p
\v 7 Tave utiqata aatapai mwata vare varia mwatava qatima vaiho. Nrivaqe mwaa munimanraqo mwi mwatara kyoqaama kyaare. Tire mwi mwatara kyoqaama kyeta vataararo mpo mwatanaavanto mwaini qutu vivaqe tire mwihua mwi mwataraqaa quntamwa taare, tita.  
\p Mwitaa timwa kyeta munima mwiaqotai  
\v 8 mwi mwatara kyoqaama kyorara tita, mate mwaa entara nraakye qoravanto mwi mwatarara Qutaru Mwatave ti variara.   
\p
\v 9 Kotira nraamwuqaa ntaqikyi varuhua mwitaama kyeta mwi mwatara kyoqaa hurara tiro, haaru vetato entaqaa Ieremaiaava poropeti vaisivanto qara ntumwa to quava qutaa mwivau vahura. Ieremaiaava mwitaama tiro:  
\q1 Isareri vaisi mponramwuvanto qua timwa kyeta vateta 30 munima, mwianra qutaru munima vahiananrove ti vari munimanra,  
\v 10 mwi munimanra varaqita uro kyetama tave uti mwatara kyoqaa hivarave. Nronravanto ni qua timwa mpintema kyetama mwihua mwi mwatara varevarave, tura. \rq (Sekaraiaa 10:11-12)\rq*   
\s1 Pairaativa Iesusira ntumwahiamwama mwatora  
\r (Maaki 15:2-5; Ruku 23:3-5; Ioni 18:33-38)  
\p
\v 11 Mwihua Iesusira vitaqita uro kirapava Pairaativa varuraqi kyovaro Iesusiva mwia vuqaa siviro varuvaro Pairaativa mwia ntumwahiamwa hiro tiqaro, Qutaave e Iutaa vunyaa vaisivanto variaro? tuvaro Iesusiva tiqaro, E qiananra nte mwaa mwivave, tiro.   
\p
\v 12 Iesusiva mwitaa tuvata Kotira kyaiqa vara mwate varu vaisihua mwihua nronra vaisinramwuvata, Iutaa vaisi nronranramwuvata, mwihua mpo qua mpo qua kyaara Iesusira inronra hi varuvaro mwiva hia mwihua qua hiniqa hiraitiro, tirema varura.   
\p
\v 13 Tirema varuvaro Pairaativa qaiqaa Iesusira kyapara hiro tiqaro, Mwihua airi qua iqaa vateta mwia kyaara i inronra hi variavara e hiave mwihua ti varia quara riaaro? tuvaro   
\p
\v 14 Iesusiva hia qua mpovata mwihuara tiraitiro, tirema kyero varuvaro mwiaqaatairo nronra vaisi Pairaativa mwianra airi nraato ti varura.   
\s1 Iesusira kyatariqaa rutaate tura  
\r (Maaki 15:6-15; Ruku 23:13-25; Ioni 18:39–19:16)  
\p
\v 15 Mpo ihi mpo ihi vekyahu nyato kyarara nro entaraqaa kirapava vunyaa vaisivanto nraakye qora qamwata nyatarero karavu vaisi mpo huvantu kyero titovaro mwaatani vura. Nraakye qoravanto ta vaisirave huvantu kyaante tura mwi vaisira huvantu kye varura.   
\p
\v 16 Mwi entara karavu vaisi mpo mwia nrutu Varavaasiva qora vaisivanto varuvatara tita, airi nraakye qoravanto mwi vaisira nrutu ntapihi kyora. Karavu vaisi mpo huvantu kyeta tite varu okyarava mwitaama vahuvata  
\v 17 mwi entaraqaa nraakye qoravanto mwianra rieqata ntuvaantua hita varuvaro Pairaativa mwihua kyapara hiro tiqaro, Ta karavu vaisirave huvantu kyaariro quananrove? Nte Varavaasirave huvantu kyaaninrave? Iesusira mwianra tiqata Mesaiaavantove ti variara, nte mwiave huvantu kyaaninrave? tiro.   
\p
\v 18 Pairaativa ntapihi kyovata nronra vaisinramwuvanto Iesusiva nronraqama quankyorave tita mwianra raraqa tovata mwihua mwia vitaqita uro mwia kyauquqi kyora.   
\p
\v 19 Pairaativa ko nraamwuqi mwatakyaa viro varuvaro mwia nraatavanto qua vara kyero tiqaro, Po, mwi vaisiva hia mpo inraikya utu kyairaqaa qumina qua vaterorave. Mwia qati titairaro quarive. Nte entaqi mwiaqaa ruvaata taqauqaro ni uaqia ihana varuqo, tiro.   
\p
\v 20 Mwia nraatavanto mwitaa tuvata mwia qua riaankyorave timwa kyeta Kotira kyaiqa vare varu vaisihua mwihua nronra vaisinramwuvata, Iutaa mwihua nronra vaisinramwuvata, kepukyaqama kyeta qua nraakye qora timwa nyita tiqata, Varavaasira huvantu kyera timwinra Iesusira rukyaante qiate, tita.   
\p
\v 21 Mwitaama kyeta rapateqata tuvaro Pairaativa kyapara hiro tiqaro, Mwi vaisitanahuaqitaina ta vaisirave huvantu kyaaninrave? tiro. Mwitaa tuvata mwihua tiqata, Varavaasirave, tita.   
\p
\v 22 Mwihua mwitaa tuvaro Pairaativa qaqao, tiro, Iesusira mwianra Mesaiaavantove qiarave. Mwia mpo nte nataave hianinrave? tiro. Mwitaa tuvata ekyaa mwihua tiqata, Mwia kyairata kyatariqaa rutaate, tita.   
\p
\v 23 Mwihua mwitaa tuvaro Pairaativa mwihua kyapara hiro tiqaro, Nanra kyaarave nte mwia kyaarita kyatariqaa rutevarave? Nanra uaqia hi inraikyarave utu kyaiho? tiro. Mwitaa tuvata mwihua nronraqama kyeta aakyara nteta tiqata, Mwia kyairata kyatariqaa rutaate, tita.   
\p
\v 24 Nraakye qoravanto mwitaa ti varuvaro Pairaativa taqovaro mwia quavanto hia qio vahuvaro mwiva tiqaro, Nraakye qora utaqaatairo mpo inraikyavanto siquankyorave, timwa kyero nramanri tanuqi rauru kyero nraakye qora suqaa variqaro nai kyauqu hiqama kyero tiqaro, Qio taqaate. Mwia qutaru quavanto hiama niqaa vaiho. Mwi quava nkyitaqaama vaiho, tiro.   
\p
\v 25 Mwitaa tuvata ekyaa nraakye qoravanto tiqata, Mwia qiove, mwi quava titaqa vahiqaro tire mwatataarahuaqaavatama vahiananrove, tita.   
\p
\v 26 Mwihua mwitaa tuvaro Pairaativa mwihuara rieqaro Varavaasira huvantu kyero nai ntaqu vaisihua Iesusira kyaantaqo ntuqutuate tuvata mwia ntuqutu kyeta vatovaro mwiaqaatairo mwia kyatariqaa rutaate tiro, Pairaativa mwia nai ntaqu vaisihua kyauquqi tuta kyora.   
\s1 Ntaqu vaisihua Iesusira vireraqama mwateta mwia ntuqutura  
\r (Maaki 15:16-20; Ioni 19:2-3)  
\p
\v 27 Pairaativa nai ntaqu vaisihua kyauquqi tuta kyovata mwihua mwia vitaqita uro kirapara nraamwuqi kyeta mwihua nkyiari hena ntaqu vaisihuavata ekyaa ntuvaantuama kyeta Iesusira vara utaqi vateta mwia vara ututu variqata  
\v 28 mwia tuavaaqa qatinani vara kyeta mwia vireraqa hiqata vunyaa vaisi tuavaaqa utu mwatarera nraanre tuavaaqa utu mwatora.   
\p
\v 29 Mwiaqaataita mwihua tauvera vara kyeta qiata vaisi tovaqa voti hura ququrama kyeta Iesusira qiataqaa qu mwateta mwia kyauqu kyaatutani kyaamwu tu mwateta. Mwihua mwitaa mwitaama kyeta mwia vireraarora hirerata Iesusira vuqaa tori kyauru ravita tiqata, Iutaa nraakye qora vunyaa vaisio, varirave? timwa kyeta  
\v 30 mwiaqaa taara vihi kyeta vateta kyaamwu mwia kyauquqi tu mwatora mwia vara kyeta mwiaqotaita mwia qiataqa ntuqutura.  
\v 31 Mwitaamaqita vita vireraarora hita raima mwateta taiqa kyeta mwihua tuavaaqa utu mwatora vara kyeta nai tuavaaqa utu mwateta mwia kyatariqaa ru tarerata viteta vura.   
\s1 Iesusira kyatariqaa ru kyeta hiritora  
\r (Maaki 15:21-32; Ruku 23:26-43; Ioni 19:17-27)  
\p
\v 32 Ntaqu vaisihua Iesusira kyatariqaa rukyeta hiritarerata mwatukyaqitaita mwaaqanianra aanraqaa viqata vaisi mpovanto Sairininyaanra mwia nrutu Saimoninra qintorama kyeta mwianra kepukyaqama kyeta tiqata, E Iesusira rute kyatarira vara quqira uro mwiante, tura.   
\p
\v 33 Timwa kyeta Iesusira vitaqita uro quminasata Korokotaave tunani kyora. Korokotaa mwaa quaraqitai tirera Qiata Mwukyaarisatave tunani Iesusira uro kyeta  
\v 34 uaini mwiqi ukavu inraikyaravatama kyeta tuqasaa tora mwuvaro Iesusiva pataqia nreqaro taqero qaqira kyero hia nronra.   
\p
\v 35 Iesusiva hia nrovata mwihua mwia kyatariqaa ninriqotaita ruteta mwia tuavaaqa vara kyeta kaati ruantema kyeta ori tuto kyeqata mwia tuavaaqa ntainra kyeta vareta  
\v 36 mwiaqaataita mwihua mwatakyaa vita variqata mwia taqe varura.   
\p
\v 37 Mwia qiatani qua mpo ko timwa mwato quara qara ntumwa kyeta kyatariqaa rutovaro mwi quava mwitaama tiro:  
\p MWAA IESUSIVA IUTAA VUNYAA VAISIVE, tiro.  
\p Mwi qarava mwitaama kyero vahura.   
\p
\v 38 Mwihua Iesusira vatama kyeta vaisi mpotana ru tora. Mwitanahua nkyiari hena vaisi ru kyeqata mpuara vare varu vaisitanahua varuvata mpo Iesusira kyauqu kyaatutani ruteta mpo mwia kyauqu kyaantaaqani rutora.   
\p
\v 39 Mwitaama kyeta rutovata nraakye qora vitare nritare hiqata nru ntumwa kyeta mwaunru miqi mwateta Iesusirara uaqia hi quara timwa mwateta tiqata,  
\v 40 Qikye, e tiqarama, Kotira nraamwu ntapairi kyenama taarampo enta varina kyaiqa varaqi viqanama qaiqaa hoqa taiqa kyaaninrave qiananrave? Qio, e Kotira mwaaquvanto varirera, ena kyaahaqa hiante. Enavanto kyatariqaataira mpiami ntaante, tita.   
\p
\v 41 Mwihua mwitaa ti varuvata kuaa qarama kyeta Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua nronra vaisinramwuvata, mwaanra okyara ti varu vaisihuavata, mwianra raima mwateta tiqata,   
\p
\v 42 Mwiva mpohua nraahu kyaahaqa hi variva hiave qio nai kyaahaqa hiananrove? Mwi vaisiva Isareri vunyaa vaisivanto variho. Kyai tire variqata taqaararo mwiva nai kyatariqaatairo mpiami ntero tuminraqeta tire mwianra qutaave qiare.  
\v 43 Mwiva nanrianra tiqaro, Nte Kotirara kepukyaqama kyena riemwaqina vuvave. Nte Kotira mwaaquve tirave. Qio kyai variqata taqaararo Kotira kyakya hiraro mwia kyaahaqa hianinra taqaare, tita.   
\p
\v 44 Mwihua mwitaa tuvata mpuara vaisitana mwia tataaqa ru tohuavata mwihua tuntema kye kuaa qua mwia nraahu timwa mwatora.   
\s1 Iesusiva qutu vura  
\r (Maaki 15:33-41; Ruku 23:44-49; Ioni 19:28-30)  
\p
\v 45 Mwitaa huvaro huarivanto nrinro virira qiataqaa vahuvaro ekyaa mwi mwata maatara entama vuvaro qaiqaa huari vitira tavaarana tuminro vahuvaro enta huva vivura.   
\p
\v 46 Huarivanto tuminro vitito vahuvaro Iesusiva nai quaqitairo aakyara ntero tiqaro, \it Eri, eri rama sapakitani. Kotio, Kotio, nanraqamave ni qaqira kyera hiaro?\it* tiro.   
\p
\v 47 Iesusiva mwitaa tuvata mpo uhua mwini sivita varuhua mwia qua rieta tiqata, Mwiva Iraisaara tiri haivaqarama nraanre variho, tuvaro  
\v 48 mpovanto hiantero nramanri kyaqo inraikyara tavuna nrihi voti hura vara kyero uaini uka vuraqi mwaati ntamwa kyero herika mpontaqiaqa huairi kyero mwia nraanrive tiro mwia nroqi viri ntamwa tora.   
\p
\v 49 Mwitaa huvata mpo uhua tiqata, Kyaiqe variqata taqaararo Iraisaava mwia kyaahaqa hirero tumuaninra taqaare, tita.   
\p
\v 50 Mwihua mwitaa tuvaro Iesusiva qaiqaa paa tiro aakyara ntamwa kyero qutu vura.   
\p
\v 51 Iesusiva qutu vuvaro Ierusaremini Kotira nraamwuqi tauha votima kyeta tavuna nronra hiritova virisairo utaqaa nrahituqiro mpiani tumunra. Mwitaa huvaro mwatura tuvaro ori nronra airivanto ntuvuraavurama vuvaro  
\v 52 vaisi haaru quntamwa to mwatava qatua vuvata mwiqinaahua Kotira nraakye qoravanto qutu vuhua airivanto sivita varuhua  
\v 53 Iesusira qaiqaa qati vara sivuma kyo entaraqaataita mwihua Ierusaremini qovarama vuvata airi nraakye qoravanto mwihua taqora.   
\p
\v 54 Ntaqu vaisihua vunyaa vaisivantovata, mwiavata nrumu ntaqu vaisihua mponramwuvata, varuvaro Iesusira kyatariqaa hiritovaro varuvata mwihua Iesusiraqaa ntaqikyi variqata mwatura turave, mpo inraikya mpo inraikya qovarahura taqeta, mwiaqaataita mwihua nronraqama kyeta aatu hita tiqata, Qikye, qutaa mwaava Kotira mwaaquvanto varivama qutu viho, tura.   
\p
\v 55 Iesusiva qutu vuvata nraakye mponramwuvanto nyianrasatatai variqata vutu taqe varura. Mwi nraakyehua Karirisaita Iesusira vataqi viqata mwia kyaiqa vara mwate varuhua varura.   
\p
\v 56 Mwihuaqitai mponramwu nyutu vahirero, Mariaava Makataranyaava mpo, Mariaava Iemisikya Ionikya nyova mpo, Sepetira mwaaqutana nyova mpo varura.   
\s1 Iesusira quntamwa tora  
\r (Maaki 15:42-47; Ruku 23:50-55; Ioni 19:38-42)  
\p
\v 57 Enta huvaro Arimatianyaava airi inraikya vato vaisiva uro ntora. Mwia nrutu Iosepiva, mwiva Iesusira vataqiro vi varu vaisiva varura.   
\p
\v 58 Mwi vaisiva Pairaativa varuraqi uro ntero Iesusira mwamwanta mpiraqe varaqina quntamwa taankye tuvaro Pairaativa nai ntaqu vaisihua sitero tiqaro, Uro Iesusira mwamwanta vara mwia mwiate, tuvaro  
\v 59 Iosepiva uro Iesusira mwamwanta kyatariqaatairo itu kyero qaraakya tavuna eqarori tavuna vara kyero mwia qapuqama kyero  
\v 60 varaqiro uto nai nraakiara quntamwa terara rieqaro ori haqa kyero vatoraqi vera vatero ori nronra mpo ventaqiro mwia nrona tita tero vura.   
\p
\v 61 Mariaava Makataranyaavavata, mwia qamwava mpo Mariaavavata, mwitanahua vutura hini mwatakyaa vita variqata vutu mwia quntora taqe varura.   
\s1 Iesusira quntamwa toraqi ntaqikyura  
\p
\v 62 Mwia qanranraa Saarareqa Kotira nraamwuqaa ntaqikyuhuavata Parisi vaisinramwuvata uro Pairaatira vatama kyeta ntuvaantuama vita variqata  
\v 63 mwianra tiqata, Nronrao, tire riauraro unra ti vari vaisiva mwiva nai qati varu entara tiqaro, Nte taarampo enta vari kyena qaiqaa qati siquaninrave turave. Mwiva mwitaa turara tira,  
\v 64 e ntaqua vaisihua sitairata mwihua mwia quntamwa taaraqaa taarampo enta variqata ntaqikyiqita quate. Mwia nraaqiaranramwuvanto uro mwia mwamwanta mwiqitaita mpuara varaqita mpona kyeta nraakye qorara unra tiqata, Mwiva qati siviho, tivorave. Mwihua mwi entara unra tiva vaakya unra qua timwa tairavata nraatara kyaananrove, tita.   
\p
\v 65 Mwihua mwitaa tuvaro Pairaativa timwa nyinro tiqaro, Qio nkye ntaqua vaisihua sitaqita uro kyaivata mwihua mwia quntamwa taaraqaa kyuqema kyeta ntaqikyiate, tiro.  
\v 66 Mwiva mwitaa tuvata mwihua uro tita tora ori mwiaqaa mwukya rateta ntaqu vaisihuara tiqata, Mwaini variqatama kyuqema kyetama ntaqikyiqi quate, turama.   
\c 28  
\s1 Iesusiva qutu vuraqitairo sivura  
\r (Maaki 16:1-10; Ruku 24:1-10; Ioni 20:1-18)  
\p
\v 1 Saarare Iutaa mwaanra entavanto taiqovaro mwia qanranraa ntuvaahama vuvata Saanteqaa Mariaava Makataranyaavavata, mwia qamwava Mariaavavata, Iesusira quntamwa toraqi taqarerata vurama.  
\v 2 Vuvaro qamwanrama kyero mwaturavanto nronraqama kyero tuvaro nyaamwunyaava mpovanto nyaamwusairo tumu oriqo qesa tita tora mwia rataa qatinani kyero ori mwiaqaa mwatakyaa viro varura.   
\p
\v 3 Mwia virivanto vahirero aaquakyaa votima kyero vahuvaro mwia tuavaaqavanto vahirero tonamwu turomunra voti huva varuvata  
\v 4 mwiaqaa ntaqikyi varu vaisihua mwia taqeta nronraqama kyeta aatu hi varita kyuqu kyauqu ntuvata tumu ntita qutu quahua nraantantamwa kyeta varura.   
\p
\v 5 Mwihua mwitaama vita varuvaro nyaamwunyaava nraakye mwitanahuara tiqaro, Hia aatu hiate. Nte ntapihi kyauqata nkyetana Iesusira kyatariqaa rutaa vaisira puaa hirerata nriavo.   
\p
\v 6 Mwiva hia mwaini variho. Mwiva nai nkyi timwa nyintema kyero qatima siviho. Nrita mwia veta vataaraqi taqaate.   
\p
\v 7 Mwiqi taqetama hianteta uro mwia nraaqiaranramwu timwa nyiate. Mwiva qutu viraqitairo siviro mwiva nraantema nkyi suni Karirini vi variho. Nkyenramwu mwini uro variqata mwia taqevarave. Qio nte mwi quarama nkyi timwa nyuqo, tiro.   
\p
\v 8 Mwiva mwitaa tuvata nraakye mwitanahua mwia quntamwa to mwatara mwia mwini kyetatana hianteta vuvaro hini mwamwantavanto aatu hi varuvata hini mwamwantavanto qamwate varuvata hianteta Iesusira nraaqiaranramwu timwa nyinrenrata vurama.   
\p
\v 9 Mwitanahua hianteta vi varuvaro qamwanrama kyero Iesusiva mwitanahua qintorama kyero tiqaro, Varitatanave, tuvata mwitanahua qamwata kyeta uro tumu ntita variqata mwia kyuqu tu vareta mwianra qamwata kyeta mwia nrutu tuaahere varuvaro   
\p
\v 10 Iesusiva mwitanahuara tiqaro, Hia aatu hiate. Uro ni kata pakyaanramwu timwa nyivata mwihua Karirini vihua mwini uro ni taqaate, tiro.   
\s1 Iesusira quntamwa toraqaa ntaqikyuhua tu quara  
\p
\v 11 Iesusiva mwitaa tuvata nraakye mwitanahua mwiva tunte hita aanraqaa qati vi varuvata Iesusira quntamwa toraqaa ntaqikyi varuhua ntaqu vaisihua mponramwuvanto Ierusaremini uro nteta ekyaa mwi inraikyava qovara hurara Kotira kyaiqa vara mwate varuhua mwihua nronra vaisinramwu timwa nyunra.   
\p
\v 12 Timwa nyuvata mwiaqaataita nronra vaisi mwihua uro mponramwuvata sita kyeta qua timwa kyeta kuaa qua vateta ntaqu vaisihua munima nronraqama kyeta nyita  
\v 13 tiqata, Nkyenramwu mwitaama qiate. Tire entaqi vaite varurata mwia nraaqiara nramwuvanto nrumu mwia mwamwanta mpuara vara kyaavo, qiate.  
\v 14 Pairaativa mwi quara riairera, tire uro mwia qua timwa mwianrata nkye hia qua varevarave, tita.   
\p
\v 15 Mwihua mwitaa tuvata ntaqu vaisihua mwihuaqitaita munima vareta mwihua tuntema kyeta mwi quara nraahu nraakye qora timwa nyiqi vita mate mwaa entaravata Iutaavanto Iesusirara mwi quara nraahu viti viri timwa nyiqita vi variara.   
\s1 Iesusiva nai nraaqiaranramwu suqaa qovarama vura  
\r (Maaki 16:14-18; Ruku 24:36-49; Ioni 20:19-23; Kyaiqa Varora 1:6-8)  
\p
\v 16 Iesusira nraaqiara 11 nramwuvanto Karirini taaqi mwiaqaa uro variate tunani vuhua  
\v 17 uro nteta taqovaro Iesusiva varuvata mwia qamwata mwateta mwia nrutu tuaahere varura. Mwia nrutu tuaahere varuvata mwia nraaqiara hinivanto mwianra taara nraato tita tiqata, Qutaa mwivave variho? ti varura.   
\p
\v 18 Iesusiva mwihua nraaqani uro ntero tiqaro, Kotiva ni nronraqama kyaihana nte nyaamwunivata mwatanivata vahi inraikyara ekyaa mwi inraikyaraqaa ntaqikyi varuvave.   
\p
\v 19 Nkye ekyaa mwata maata varihua uro timwa nyivata mwihua ni nraaqiaraqama quate. Mwihua ni nraaqiaraqama vivata nkye nramanri nyiqata ni kora nrutu nteqata, ni mwia mwaaqu nrutu nteqata, Kotira mwanraqura nrutu nteqatama, nramanri nyiate.   
\p
\v 20 Mwitaa hiqatama ekyaa nkyi timwa nyu qua mwakyaakyara mwihuavata timwa nyitama mwi quara riemwaqita quate, qiate. Qio riaate. Nte nkyivata variqina quariro mwaa mwatava taiqaananrove, tiro. Iesusiva mwi quara turama.