\id MRK - Orokaiva (Etija dialect) NT [okv] -Papua New Guinea 1988 (DBL 2014) \h Mark \toc1 Mark Otohu Ta Evaneria \toc2 Mark \toc3 Mk \mt1 MARK OTOHU TA EVANERIA \c 1 \s1 John Bapataito ari embo na onde katena \r (Matthew 3:1-12, 11:10, Luke 3:1-18, 7:27, John 1:19-28) \p \v 1 Ke emo Iesu Keriso, God ta Meni amita ke jajavotoho te ari jajavotoho te tapa, \v 2 Eto Iesu puvurae kiti ta Peroveta Isaiah na ke einge kaeto ambuna “God na ke einge eria ‘Na nau ke hande ari embo No tombu ta ikano puvuto no embere sirikasuja. \v 3 Embo amo ojagatambu ta jage eto ke einge aisuja, Bada ta puvurari degi sirikevu, amita embere evu tambu ai’.” Ke ainge peroveta na kajena. \v 4 Eto John bapataito ari embo na ojagatambu ta mitie God na embomeni ta ari sasapura hotembeto toaja tunga hapereketo ari sasapura toari amite bapataito ari amite onde katena. \v 5 Eto enda Judea jo ta da nei te nei te embomeni te eto da Jerusalem embomeni te aingeto John ta degi pambuto enana ta ari sasapura toasi harikitiore John na ingihe umo Jordan ta bapataito ere uaetija. \p \v 6 Eto John ta bo amo o ‘camel’ ta ando tu avo asuketo pupuri amo o hoga na ari avo tigito amita indari amo o boruga te iruha te ere indiaetija. \v 7 Eto ke amo einge hande ere uaetija, “Eto nau ambota embo, na eingeko mane, sovera te puvuto ere hua amo na amita utu goru houkari haite aera. \v 8 Na ungo umo na bapataito ere ovona te Embo Dombo amina ungo Ahihi Otohu na bapataito aisuja.” Ke ainge John na hande ena. \s1 John na Iesu bapataito ena \r (Matthew 3:13-17, Luke 3:21-22) \p \v 9 Eto iji amikote Iesu na Galilee da javo Nazareth ta eto puvunu John na Iesu umo Jordan ta bapataito ena. \v 10 Eto Iesu umo ta eto eritinu Utu pe hirikenu Ahihi Otohu di dipo ainge Utu ta eto beto amita degi ta puvunu \v 11 utu ta eto ke einge puvuna “Umo osa ari Meni nau, na umo kogue tunga javotoho ere ona.” Eto ke ainge enu irae enu \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Matthew 4:1-13, Luke 4:1-11) \p \v 12 God ta Ahihi na Iesu ojagatambu ta \v 13 Satan na engeka aja enu pambuto iji 40 mume 40 ai mitina. Eto ojaga tambu ai sevahe di o ga mitinu God ta Anera na simba ea. \s1 Iesu na ambotani kiti umbuna \r (Matthew 4:12-22, Luke 4:4-14, 5:1-11) \p \v 14 Eto John avo umbuto tipura ta ikeo mitinu Iesu na enda Galilee ta pambuto God ta ke javotoho hande ue \v 15 ke einge ena “God na embomeni amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amita iji puvuto erehua avoeto tunga hapereketo ari sasapura toto God ta ke javotoho tumota evujo.” \v 16 Eto ke ainge hande ue umo ireremba Galilee hora ta pahue o parari embo heriso Simon te amita namei Andrew te o bonga gosukitie uo \v 17 Iesu na tambuto ke einge ena, “Ungo na ambo ambo ue havu. Ungo o timbuova aingeto nane ano embo timbasova” ainge enu \v 18 o umbari bonga toto Iesu ambo ambo ea. \v 19 Eto degi isapa imite Iesu na embo Zebedee ta meni heriso James te John te avo e nga ta arumbeto bonga perarari avo ihiritie mitio \v 20 kito jage enu embo heriso na mamo pure embo ga e nga ta mitina avo toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Embo vahai ahihi sapura na torari \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Eto enana da Capernaum ta pahuo jangu indari iji puvunu Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande ta toreto embomeni ate poekena. \v 22 Eto enana na amita ate poekari ke avo ingito ke amo enana ta ke kajari embopo ainge mane ra te amo kiari embo na eria ainge eto haha puha ea. \v 23 Eto Iesu ke ijie mitinu embo ahihi sapura na jo ta torari amina gagaha eto ke einge ena \v 24 “Iesu Nazareth embo umo dagota degi do asi puve? Umo ivuha eto dago irae ara puvea. Eto umo amunure na kiarira. Umo God ta Meni Otohura”. Ainge enu \v 25 Iesu na ke ngahia eto einge ena “Ke ambu eto embo ta jo ta eto puvuto pambu.” Ainge enu \v 26 ahihi sapura na enu embo amo beto titi te pe te haro haro gatari gatari enu gagaha ijie tambuta puvuto pambuna. \v 27 Vasiri avo embomeni na kito mani mini eto ke mine ara eto einge ea “Ari emo ari eha retemo deire? Amita kiari na ke eoi ahihi sasapura te tapa amita ke agi eora” ainge ea. \v 28 Eto Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande toto pahunu ari do ena amita duru na Galilee enda enetena. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kokondekea \r (Matthew 8:14-17, Luke 4:38-41) \p \v 29 Eto Iesu te James te John te aingeto Simon te Andrew te ta bande ta toreto \v 30 Simon ta imboti avo ambure ue hoga bevere te tapa sereketo mitinu amita ke avo Iesu ta degi enu ingito pambuto \v 31 ingeni ta jiginu eritinu amita hoga bevere jamo enu embo indari unduna. \v 32 Eto mume sihukitinu da embomeni tapa na ambure embomeni te ahihi sasapura na torari embomeni te aingeto umbuto Iesu na kokondekaja puvuto \v 33 bande pe ta areo Iesu na ambure nei te nei te kokondikitie ahihi sasapura kurumbena. \v 34 Eto ahihi sasapura na Iesu matu kiari avoeto enu ke ambupu ea. \s1 Iesu na enda Galilee jo ta ke hande ena \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 Eto iho unga haunkitinu Iesu ereto pambuto embo irae degi ta eonga pari ue mitinu \v 36 Simon te embo nei uhoho te Iesu pambuna avo tain ta eteteto pambuto \v 37 Iesu tambuto ke einge ea, “Embo tapa umo jombure ere ora” Ainge eo \v 38 Iesu na einge ena, “Ungotena da nei nei ta pambuto ke hande aisona, avoeto na da toto puvena.” Ainge enu \v 39 Galilee da tapa ta isa ue Judea embomeni ta ke kasari bande ta ke hande ue ahihi sasapura embo ta jo ta torari avo kurumbena. \s1 Embo vahai ambure na hamo sapura ari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 8:1-4, Luke 5:12-16) \p \v 40 Eto embo vahai ambure na hamo sapura ari amina Iesu ta degi puvuto paunge teteri eto penunu ijie einge ena. “Umo asi uje eto kito na e kondane.” ke ainge enu \v 41 Iesu na ingito jo enu, ingeni jujuruketo tame ue “Na aisona, eto umo javotoho e.” Ainge enu \v 42 embo ta ambure irae enu javotoho ena. \v 43-44 Eto Iesu na ke vasiri na embo ta degi einge ena, “Ari erevi embo ta degi mane ao ingesora te pambuto priest ta degi ejo no hamo kiore, eto Moses ta ke pepeni agi ue no hamo ta mine avo hande ikejo embo tapa kito no ambure irae avo kogue ke be are.” Ke ainge eto enu pambuna. \v 45 Rate embo amina ke ingito ingarako ue pambuto ke hande enu da tapa ingia avoeto Iesu da ta torari inono ae enu da sahu ta mitinu enda embomeni tapa amita degi puvua. \c 2 \s1 Embo vahai amo utu ingeni meni amburari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 9:1-8, Luke 5:17-26) \p \v 1 Eto iji heriso amita ambota da Capernaum ta pambuto mitinu embomeni na duru ingito puvuto \v 2 amita irari bande jo ta toreto enete eo embo nei torari inono ae enu Iesu na God ta ke embo ta degi hande ena. \v 3 Eto embo vahai ingeni te utu te meni amburari avo embo nei heriso nei heriso na gaga eto umbuto puvuto \v 4 embo isapamane avoeto toreto Iesu kiari inono ae enu bande ene perara eto popora embo amo gaga ga tapa otoho ta ikeo bena. \v 5 Eto Iesu na enana ta tumota ari kito popora embo ta degi “Nau meni no ari sasapura avo hotembeto ere toturutona” ainge ena. \v 6 Eto God ta ke pepeni ate poekari embopo na Iesu ta ke ingito jo ta hotembari ke na einge ea \v 7 “Embo emo do eto ke einge erei? God vahai amina embo ta ari sasapura hotembeto touja te embo emina God ta javo ere urumbitia.” Ainge hotembitio \v 8 Iesu na kito “ungo do eto ke amo ere hotembiteve. \v 9 Eto na popora embo ta degi ‘No ari sasapura hotembeto ere toturutona’ ke ainge asona ano ereto ‘no evari gaga umbuto pambu’ ainge asona amo davo ejeha re davo ngaiha re? \v 10 Eto Embo ta Meni na sovera ari umbuto enda ta mitie embo ta ari sasapura hotembeto toasuja avo ungo ke be ava ari erevi asona,” ainge eto popora embo ta degi \v 11 “No gaga umbuto \v 12 ereto no da ta pambu” ainge enu ereto amita gaga umbuto enana ta tombu ta koguo pahunu, embomeni na kito mani mini ue God jakeka ijie ke einge ea “Ari emo matu einge kiae pekota ere kogora.” ainge ea. \s1 Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena \r (Matthew 9:9-13, Luke 5:27-32) \p \v 13 Eto Iesu na bande toto tambuta puvuto umo ireremba hora ta mitinu embo isapamane amita degi puvuo ate poekena. \v 14 Eto ate poekenu irae enu isa pahue Alphaeus ta meni Levi tax umbari gaga ta arumbeto mitinu kito “na ambo ambo e” ainge enu ereto Iesu ta ambota pambuna. \v 15 Eto Iesu te amita ambotani te na pambuto Levi ta bande ta indio tax umbari embomeni te ari sasapura embomeni na Iesu ambo ambo ea avoeto enana ga tapa Iesu ta bande ta arumbea. \v 16 Ari avo Pharisee embomeni ta ke pepeni simba ari embopo na kito Iesu ta ambotani ta degi ke einge ea “Iesu do eto ari sasapura embopo te tax umbari embopo te aingeto ere indei?” Ainge ijio \v 17 Iesu na ingito ke mine einge ena, “Embo javotoho amo sivo ta mane pambuora te ambure embopo na sivo ta pambuora, avoeto na embo javotoho avoembo puvurae rate embo sapura avoeto puvena.” \s1 Donda ajirekari \r (Matthew 9:14-17, Luke 5:33-39) \p \v 18 Eto iji otohu puvunu John bapataito ari embo ta ambotani te Pharisee embomeni te aingeto indari ajirekeo embomeni na Iesu ta degi puvuto ke einge ea “Do eto John ta ambotani te Pharisee embomeni te aingeto indari ajireketera te ambotani no mo do eto indari ajirekaere?” Ainge eo \v 19 Iesu na ke mine einge ena, “Jimbari ta pondo avo ajirekari irae. \v 20 Rate iji puvuresuja amo jimbari embo jigito goruketo umbuto pambasora iji amikote ajirekasora. \v 21 Eto bo matu perarari avo bo eha na tiuketo ihirasuja amo egau umba kaumba eto tohekau to ehako peni aisuja avoeto ari ainge amo mane eora. \v 22 Eto embo na o hoga umo tigi itoko ari matu ai ta wine eha overekasora amo wine na horo vivitie pajito o hoga amo perarasuja eto wine te o hoga te tapa irae aisuja te o hoga eha ta wine overekasora amo mane perarasuja.” \s1 Jangu indari iji \r (Matthew 12:1-8, Luke 6:1-5) \p \v 23 Eto jangu indari iji puvunu Iesu te amita ambotani te embo ta pure degi ta pahue Iesu ta ambotani na ‘wheat’ be avo indesi jigito juketo umbuo \v 24 Pharisee embomeni na kito Iesu ta degi ke einge ea “Kijo, do eto no ambotani na jangu indari iji te ke pepeni poekitie pure einge emo mo ere ore?” Ainge eo \v 25 Iesu na ke mine einge ena “Eto David te amita embomeni te na beuje kito ari do ea amita ke amo ungo eteketo kiaerete? \v 26 Eto amina Priest Abiathar ta iji te God ta bande otohu ta toreto bread matu God ta titi ta hande ikari amo Priest na pere jigama eora avo David na toreto bread avo umbuto indie amita embomeni ta hande enu india, \v 27 Eto ungota degi erena, God na jangu indari iji avoeto embo ove ae rate embo ta ujeje avoeto jangu indari iji ikena. \v 28 Eto Embo ta Meni amo jangu indari iji amita simba ari embo dombo ra.” \c 3 \s1 Embo ingeni meni amburari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 12:9-14, Luke 6:6-11) \p \v 1 Eto Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande ai toreto embo ingeni meni amburari ai mitina ano kina. \v 2 Eto jangu indari iji te embo avo Iesu na au kondasuja avo Iesu uje ae embomeni na pehumba asi kon kon uo, \v 3 Iesu na embo ingeni meni amburari amita degi “einge huma embo ta titi ta hete” ainge enu ereto puvunu \v 4 embomeni ta degi ke einge eto ingina “Jangu indari iji te embo na God ta ke pepeni agi ue embo ta degi sapura autemo javotoho au? Eto nei amo embo au kondaute mo tau amburou?” Ainge enu embomeni na ke mine ae ke ambupu eo. \v 5 Iesu na jireki poeki eto embomeni kina amo embo nei jo ari embo mane avo kogue tumo ue osaga kito embo ingeni meni amburari amita degi “no ingeni jujuruke” enu jujurukenu ingeni javotoho ena. \v 6 Avo Pharisee embomeni na kito tambuta pambuto Herod ta ke ambo ambo ari embomeni ga vahaita eto Iesu naingeto umbuto taro amburesuja amita ke avo kasea. \s1 Embo isapamane Iesu ta degi puvua \p \v 7 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto umo ireremba javo Galilee hora ta pahuo Galilee embo isapamane Iesu ambo ambo ue pahuo Judea embo te \v 8 da Jerusalem embo te da Idumea embo te umo Jordan ovitiho ta da embomeni te da Tyre te Sidon te ta embomeni te aingeto Iesu na ari tapa do ena amita duru ingito Iesu ta degi puvua. \v 9-10 Eto Iesu na embo isapamane enu kokondekea avoeto ambure embomeni na Iesu tame asi joeketo vahaike vahaike uo Iesu na ambotani ta degi e nga nununga ara ke ena. \p \v 11 Eto ahihi sasapura na Iesu kito Iesu ta utu ta burereketo bovue gagaha ijie ke einge ea “Umo God ta Meni be ra” ainge ijio \v 12 Iesu na ke ngahia na eto ke avo mane hande ara ena. \s1 Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna \r (Matthew 10:1-4, Luke 6:12-16) \p \v 13 Eto Iesu na tiri ta bitito embo matu sirikena avo puvurora jage enu puvuo \v 14 embo tapa 12 siriketo amiga pure asi umbuto apostero ikena amina ke hande ue \v 15 sovera umbuto ahihi sasapura kurumbara. \v 16 Eto embo 12 umbuna amo embo Simon amo Iesu na javo eha ikena amo Peter ikena, \v 17 eto Zebedee ta meni James te amita eambo John te enana ta ke hajire amo utu pipiri ta hajire ainge avoeto Iesu na enana ta javo Pipiri ta meniundi ke ena. \v 18 Eto nei Andrew te Philip te Bartholomew te Matthew te Thomas te Alphaeus ta meni James amite embo nei Thaddaeus te Canaan embo Simon te \v 19 Judas Iscariot amo isoro embo ta ingeni ta ikari embo amite aingeto Iesu na siriketo umbuto amita da ta pambuna. \s1 Iesu te Beelzebul te ra \r (Matthew 12:22-32, Luke 11:14-23, 12:10) \p \v 20 Eto Iesu da ta pahunu embomeni isapamane torukeo pure peni vahai enu Iesu te amita pure embopo te aingeto indari indae ea. \v 21 Eto Iesu ta jekahoka na Iesu do ena ke avo ingito uta sapura ari ke ijie umbuto taekasi puvua. \v 22 Eto Judea embomeni ta ke kakajekari embopo na da Jerusalem ta eto puvuto embomeni ta degi ke einge ea. “Ahihi sasapura ta okose javo Beelzebul na Iesu ta jo ta toreto sovera ikitioi ahihi sasapura ere kurumbitia,” ainge ijio \v 23 Iesu na ingito timu hatirari ke na enana ta degi ke einge ena. “Naingeto Satan na Satan kurumbaja ereve? \v 24 Eto enda vahai na kateketo eonga eonga heteto isoro aisuja amo enda amina mane hetasuja. \v 25 Eto bande vahai embomeni na ereto mine tara asora amo bande amo mane iresuja. \v 26 Eto Satan na ereto ahihi sasapura ga isoro aisuja amo Satan ta sovera irae aisuja. \v 27 Eto embo na buvure embo ta donda pegene aisi uje aisuja amo kiti buvure embo andito pundurou donda amo umbasuja. \v 28 Na ungota degi ke be erena embomeni na God ta degi ari sasapura eto urumbeora amo hotembeto toari inono ra \v 29 te embo amuna Ahihi Otohu urumbasuja amo mane irae aisuja eto hotembeto toari inono aera.” \v 30 Ke ainge ena amita be amo Iesu ta jo ta ahihi sapura na torari ke ea avoeto. \s1 Iesu ta aja te namei kamei te ra \r (Matthew 12:46-50, Luke 8:19-21) \p \v 31 Eto Iesu ta e te namei kamei te aingeto puvuto bande pe ta heteto ke ikeo \v 32 embomeni Iesu ga bande jo ta mitia amina “No aja te namei kamei te puvuto tambuta mitie umo uje ere ora” ainge eo \v 33 Iesu na ke mine einge ena. “Nau aja te namei kamei te amo amunure?” \v 34 Eto Iesu na embomeni tapa bande jo ta mitia avo poeto kito ke einge ena “Nau namei kamei te aja te amo erevira. \v 35 Embo amuna God ta ke agi aisuja amo nau aja te namei kamei te du emone te ra.” Ke ainge Iesu na ena. \c 4 \s1 Be urari embo ta ke \r (Matthew 13:1-9, Luke 8:4-8) \p \v 1 Eto Iesu embo ate poekasi umo ireremba hora ta pambuto mitinu, embomeni isapamane puvuto eneteteo Iesu heteto ke aisuja inono ae enu e nga ta bitito umo jo ta isapa imite heteto embomeni tapa hora ta mitia avo \v 2 timu hatirari ke neite neite na einge ena \v 3 “Ingivujo, ve urari embo na pure ta pambuto ve ihaja enu \v 4 ve nei amo degi ta benu di na beto india, \v 5 ve nei amo enda ngijiri ta beto erena te enda peni mane avoeto susu be kambae \v 6 avoeto iji na giroro eto jaise ena. \v 7 Eto ve nei amo bive ta orohuta bena avoeto bive na andinu ve ae ena. \v 8 Eto ve nei amo enda javotoho ta beto ereto ve nei 30 nei 60 nei 100 ainge ve ekena. \v 9 Eto embo amuna ungota onde mitirou kito ke erevi ingivujo,” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ate poekena \r (Matthew 13:10-17, Luke 8:9-10) \p \v 10 Eto Iesu pambuto eonga mitinu amita ambotani te ambotani nei uhoho te aingeto timu hatirari ke ta be avo Iesu ta degi eto ingio \v 11 Iesu na ambotani ta degi ke einge ena “Eto God na embo amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amita ke be amo ungota degi ikari rate embo tapa arahata mitera amita degi amo na ke timu hatirari na pere eona. \v 12 Amita be amo Peroveta Isaiah na einge kajena ‘Enana kito kiaesira ingito ingaesira eora te ingito kito enana ta jo haperekau amo God na enana ta sapura hotembeto toaetija.’ Ainge Isaiah na kajena.” \s1 Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Matthew 13:18-23, Luke 8:11-15) \p \v 13 Eto Iesu na ke nei einge ena “Na ke timu hatirari na etena amo ungo ingae rete? Na timu hatirari ke neite neite aisona amo ungo naingeto ingovo? \v 14 Eto ve urari embo amo God ta ke ere uritia. \v 15 Eto ve nei degi tambuta beuja amo embo na God ta ke avo ingesuja rate ke jo ta urari avo Satan na puvuto egimbeto umbuja. \v 16 Eto ve nei enda ngijiri ta urari amita ke be amo erevira. God ta ke avo embo na ingito tunga javotoho aisuja te \v 17 ke avo jo ta mane be beto pesisa eto susu kambasuja eto teho mitirou embo nei na amita degi God ta ke jigama ari ke eto ngahia au toau irae aisuja. \v 18 Eto ve nei bive ta jo ta beari amita ke be amo erevira. Embo na God ta ke uje euja \v 19 te enda ta ari te ujeje neite neite amite eto amita haja vaja amina God ta ke amo andioi ve mane euja. \v 20 Rate ve nei enda javotoho ta beto ereuja amita ke be amo erevira. Embo na God ta ke avo ingito, God tumota ue eto God ke be euja amo ve nei 30 nei 60 nei 100 aingeko euja.” \s1 Horivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Eto Iesu na enana ta degi ke nei einge ena, “Eto embo na horivo ijimbeto umbuto mane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo ta mane ikasuja te i araha ta tembau bande jo usasa aisuja. \v 22 Eto ke tapa ondikari avo umbuto araha ta puvuto ahurekari avo hirikaro keisora. \v 23 Eto embo ta onde mitirou kito avo ingesora.” \p \v 24 Eto Iesu na ke nei einge ena, “Ungo ke do ere ingiheva avo onde jevito ingivujo, Eto umo doinge ikasoa avo God ta kiari inono ta umbuto nei hamo ta umbasoa. \v 25 Amita be amo embo amuta degi kiari javotoho mitirou kito amo God na kiari nei ikasuja rate embo ta degi God ta ke kiari irae kito God na embo amita degi kiari do mitia avo God na umbau iraesuja.” \s1 Donda ve pajirari ta timu hatirari ke \p \v 26 Eto Iesu na ke einge ena, “God na embo amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amita ke be amo eingera. Embo amuna i ve ureto \v 27 toto pambuto evosa ururou amo eonga ope bitito pajiresuja amo embo kiae pajiresuja \v 28 amo enda na simba ururou pajito hatu kateto ve aisuja. \v 29 Eto ve sari au urari embo na egerembeto puvuto tiuketo umbasuja.” \s1 I javo ‘mustard’ ta ve amita timu hatirari ke \r (Matthew 13:31-32,34, Luke 13:18-19) \p \v 30 Eto Iesu na ke nei amo einge ena, “God na embo amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amo do aingekore? Eto timu hatirari ke naingeto ke be mo harikaro? \v 31 Eto i javo ‘mustard’ ta ve amo isapa be i nei nei ta ve aingeko mane. \v 32 Rate ‘mustard’ ta ve vahai enda ta urasora amo pajito hatu kateto peni vahai au di na puvuto nga iketo ai utumo ta iresora.” \v 33 Eto God ta ke amo timu hatirari na ke nei te nei te enu ingia. \v 34 Eto embomeni ta degi ke tapa amo timu hatirari ke na pere ena te amita ambotani ta degi amo ke be na pere harikena. \s1 Iesu na enu pisara jamo ena \r (Matthew 8:23-27, Luke 8:22-25) \p \v 35 Eto iji aramite mume sihukitinu Iesu na amita ambotani ta degi einge ena “Ungote umo ovitiho ta pambasira.” Ainge eto \v 36 embomeni toto amita ambotani ga e nga ta pahuo e nga nei uhoho amo Iesu ta e nga ga tapa pambua. \v 37 Eto pahuo pisara peni vahai be unu umo piri peni be puvuto e nga ta torue umo na itiketo pe vitinu \v 38 ambotani joru ue Iesu e nga avo gaga ta evinu ujeto einge ea “Ate Poekari embo, dago sari asi ere ora emo umo hotembae ere oete?” Ainge eo \v 39 Iesu ereto pisara te umo te “jamo evu” ainge ke vasiri na enu pisara irae unu umo bisi bisi ena. \v 40 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo do eto oju ere ove. Eto ungo, na tumota ae re?” Ainge enu \v 41 embomeni na Iesu ta ari avo kito oju ue mani mini eto ke mine ara eto einge ea “Embo emo amunure? Pisara te umo te embo emita ke agi eto jamo etera.” \c 5 \s1 Embo ahihi sapura na torari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 8:28-34, Luke 8:26-39) \p \v 1 Eto umo ireremba ovitiho ta pambuto enda javo Gerasenes ta puvuto \v 2 Iesu e nga toto enda ta beto embo vahai ahihi sapura na jo ta torari \v 3 amo embo ikeore sape ere uatera panga to ai mitiaetija avo puvuto tambuna. Eto embo amo embomeni na andito chain na ingeni te utu te pundua \v 4 te embo ivo peni vahai avoeto chain na pundua amo usukenu andirari inono ae enu \v 5 tiri hamo ta eto use jo ta iji tapa isa ue karu umbuto hamo gajukitie hori gagaha ijie ere uatija. \v 6 Avo Iesu pahunu hoi ta kito tutuveto pambuto Iesu tumo te pain enu \v 7-8 Iesu na ahihi sapura ta degi “Embo ta jo avo toto puvuto pambu” ainge enu embo na gagaha ijie ke einge ena, “Iesu, God sovera isapa mane te ta Meni, nau degi ta do ao. Na God ta javo ta penunu erena nau degi ta memenga ikaojo.” Ke ainge enu \v 9 Iesu na “no javo deire” ainge enu embo amina, “Dago isapamane avoeto nau javo ‘Legion ra’” ainge \v 10 eto Iesu na kurumbeoi enda nei ta pambuona penunu eto \v 11 o ohu isapamane heti ovitiho ta indie mitio kito \v 12 ke einge penunu eto ea “Dago o ohu ta jo ta kurumbejo torare” eto ainge eo \v 13 Iesu na “aravora ainge aisona” eto kurumbenu ahihi sasapura na tambuta puvuto pambuto o ta jo ta toreo o tapa 2,000 ainge umo ta overeto beto umo indito ambuvujekeo, \v 14 o simba ari embopo na tutuveto ke hande ue pambuto da ta puvuo embo tapa kesi \v 15 Iesu ta degi puvuto embo ahihi isapamane na torari rate bo asukari te uta javotoho te avo mitinu kito oju ea. \v 16 Eto embo Iesu na ahihi sasapura ta degi eto o ohu ta degi do ena tapa avo embo matu kia amina embo ehaha kiae amita degi hihi tirio \v 17 ingito pambuto Iesu enana ta enda avo toto pambaja ke ngahia na eo \v 18 Iesu pambasi e nga ta bivitinu embo matu ahihi sasapura na torari amina Iesu ga pambasi penunu enu \v 19 Iesu na “Namoga mane pambasoate Bada na umo kito jo etei no degi ta tapa do etija avo no da ta pambuto no namei kamei ta ejo ingore.” Ainge enu \v 20 amina amita da tapa ten ai ta pambuto embomeni ta degi Iesu na do enu kina tapa avo hihi tirinu embomeni ingito mani mini ea. \s1 Embo Jairus ta iae eto pamone Iesu tame ena ta ke \r (Matthew 9:18-26, Luke 8:40-56) \p \v 21 Eto Iesu e nga ta bitito umo ovitiho ta pambuto hora ta beto mitinu embo isapamane Iesu kesi puvua. \v 22 Eto Judea ta ke kasari bande ta titi jigari embo vahai javo Jairus amina puvuto Iesu ta utu ta beto paunge teteri eto tumo te pain ue \v 23 penunu einge ena “Huma nau kakara isapa avo amburesi ere ua inena no ingeni avo hamo ta tembejo kondai” Ainge enu \v 24 Iesu ingito Jairus ga pahunu embo isapamane Iesu ga oroviketo pahuo \v 25 pamone vahai amo jua tapa 12 amita jo ta sasaga vovuoi \v 26 sivo embopo ta degi pahue koro na sivo jigama ere uatija koro irae enu amita kondari avora ae eto sapura be ue mitinu \v 27 Iesu na ari tapa do ena avo duru ingito embo kateketo Iesu kiae ku ta puvuto Iesu ta bo tame ue \v 28 ke einge hotembena, “Na amita bo tame eto kondasona,” ainge hotembitie \v 29 tame enu sasaga irae enu amita ando tapa javotoho ena. \v 30 Eto Iesu na amita sovera isapa beto pambuna avo kito overeketo embomeni poeto kogue ke einge ena. “Nau bo ta amuna tame etei?” ainge enu \v 31 ambotani na “embo isapamane vahaike vahaike ere ora te embo amuna umo tame ore ere?” Ainge eo \v 32 Iesu na tame ena embo avo kesi jombure unu \v 33 pamone kondena amina gatari gatari ue joru te tapa puvuto Iesu ta utu ta beto gombuto ke tapa Iesu ta degi harikenu \v 34 Iesu na ke mine einge ena “Nau iae no tumota ari na eto kondetea. Tunga jamo jamo te pambuto javotoho na irijo.” \p \v 35 Eto Iesu ke ainge ijie mitinu embo na Jairus ta bande ta eto puvuto Jairus ta degi ke einge ea “No iae matu ambija avoeto ate poekari embo mane jigesoa te tojo pambai,” ainge ijio \v 36 Iesu ingina rate ingito ingarako ue eto ke kasari bande titi jigari embo ta degi, “Umo osaga mane kesoa te na tumota ejo,” ainge eto embo tapa enu mitio \v 37 Peter te James te amita namei John te aingeto amiga pambara enu \v 38 pambuto Jairus ta bande ta toreto embomeni jo ta sisi sasi ijie mitio \v 39 enana ta degi “Ungo do eto sisi sasi ijie miteve? Kakara emo amburae teho evo ere ua,” Ke ainge enu \v 40 embomeni ingito ganini ijio enu tambuta pahuo e te mamo te eto embo Iesu ga puvua amite aingeto kakara mitina ai toreto \v 41 ingeni ta jigito “Talitha cumi” ke ainge ena amita be amo “Kakara isapa no degi ta erena, ere.” Ainge enu \v 42 kakara ereto isa ena. Eto kakara amita pajirari jua amo tapa 12 ra. Eto kakara avo kondenu embomeni kito ti kakambukea. \v 43 Eto Iesu na kakara kondena avo duru hande eora taeketo “indari umbuto kakara ta ikevu indoi” ainge enu indari ikeo indina. \c 6 \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea \r (Matthew 13:53-58, Luke 4:16-30) \p \v 1 Eto Iesu na enda avo toto tohota da ta ereto pahunu amita ambotani na ereto avo ambo ambo ue pahuo \v 2 jangu indari iji puvunu judea embomeni ta ke kasari bande ta toreto embomeni onde katitinu embomeni na ingito mani mini eto ke einge ea “Embo emita kiari nainge umbuto ke te ari te emomo ere oi? \v 3 Embo emita mamo amo teho bande gerikari embo ra eto amita e Mary te namei kamei James te Joses te Judas te Simon te amita du emone te tapa ei mitera. Amo dago amita da vahai embora.” Ke ainge ijie ke ingari uje ae ea \v 4 avoeto Iesu na enana ta degi ke einge ena “God ta ke hande ari embo amo embo tapa na jakeka eora te amita enda vahai embomeni eto teka hoka vahai na ke embo teho ari ke ijie ke ingae eora.” Ainge \v 5 eto Iesu na amita da ta pure peni ae rate embo heriso avo enu kondea. \v 6 Eto Iesu ta namei kamei da vahai embomeni na Iesu ta ari tapa do ena avo tumota ae uo Iesu osaga kito da nei ta pahue embo ate poekena. \s1 Iesu na ambotani 12 ikenu pambua \r (Matthew 10:5-15, Luke 9:1-6) \p \v 7 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu puvuo ahihi sasapura kurumbara sovera ari ikenu umbuo embo heriso heriso ainge hande au pambara \v 8 onde katitie ke einge ena “Ungo donda nei eti te bread te eto koro pupuri ta mane huvakasoa te hetu vahai avo jigito pambuvujo. \v 9 Eto utu goru avo asukasova te bo heriso mane asukasova te vahai asuketo pambuvujo. \v 10 Eto pambuto da ta puvuto amo bande nei ta nei ta mane evesova te bande vahai ta evie pure avo irae au da nei ta pambuvujo. \p \v 11 Eto da damina ungo kito pekari uje ae eto ungota ke ingari uje ae aro kito amo God na enana ta degi tumo ere ua avoeto ungota utu oniho avo torovikevujo beau embomeni tapa koguroro toto pambuvujo.” Ainge ijie onde katenu irae enu \v 12 ikenu pambuto embomeni ta ari sasapura avo toto jo aherekau God ta ke agi ara onde katitie \v 13 ahihi sasapura embo ta jo ta torari avo kurumbeo puvuto pahuo ambure embomeni avo ‘oil’ na overeketo hamo ta kutitio kokonjekea. \s1 John Bapataito ari embo ta tunga tiukea \r (Matthew 14:1-12, Luke 9:7-9) \p \v 14 Eto Iesu ta javo peni vahai enu amita duru avo Israel ta Gavana okose javo Herod na ingina. Eto embo nei uhoho na Iesu kiae avoeto ke einge ea, “John bapataito ari embo avo God na etei vasiri te ereto Iesu na amita sovera na pure erevi ere ua” ainge ijio \v 15 embo nei na “Amo peroveta Elijah na ere ua.” Ainge ijio embo nei na “Ungotenau peroveta matu ta ari vahai avo ere ua.” Ke ainge ea \v 16 eto Herod na Iesu ta duru ingito ke einge ena “Nane etene tunga tiukitara amina vasiri te hoetija” ainge ere ijiaetija. \p \v 17-20 Eto Herod na John ta tunga tiukena amita ke amo erevira. Eto Herod na amita eambo ta ae javo Herodias avo pegene jimbunu John bapataito ari embo na kito Herod ta degi ke einge ena, “Umo God ta ke peni poeketo no eambo ta ae jimbea” ainge enu pamone Herodias na ke avo ingito tumo eto John tau amburoja ke ena. Rate John amo embo javotoho eto embo otohu avo Herod na kito John ta ke ijioi ingihe tunga osaga ere koguatija rate Herodias na teoi ambuja oju eto John andito punduto tipura ta gosukenu mitinu Herodias na tasuja avo inono ae ena. \v 21 Rate iji vahai Herod ta umbari iji puvunu amina gavana ta okokose te isoro embopo te enda ta embo pepeni te aingeto oru enu puvuo pondo peni vahai \v 22-23 unu Herodias ta iae na puvuto ire javotoho tivitinu Herod na embo tapa ta titi ta kakara ta degi ke einge ena “Umo do umbasi uje eto kito ejo ingito ikane, eto na enda simba ari embora umo uje ao kito kateketo tuna no ikasona,” ainge ke isara na enu \v 24 kakara amo ingito tambuta pambuto e ta degi “na do umbano?” ainge enu e na “pambuto ejo John bapataito ari embo ta siro avo tiukaro umbujo” ainge enu \v 25 kakara na pambuto Herod ta degi “na John Bapataito ari embo ta siro avo tiuketo heva ta iketo ikao umbasona,” ainge enu \v 26 Herod na osaga peni vahai kito embo ta titi ta ke vasiri na ena avoeto toari inono ae enu kakara ta ke agi eto \v 27 tipura simba ari embo vahai ikenu pambuto John tipura ta mitinu tunga tiuketo \v 28 siro heva ta iketo umbuto puvuto kakara ta ikenu umbuto pambuto e ta ikena. \v 29 Eto John ta ambotani na ke avo ingito puvuto John ta hamo umbuto pambuto kovea. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna \r (Matthew 14:13-21, Luke 9:10-17, John 6:1-14) \p \v 30 Eto Iesu na ambotani heriso heriso hande enu pambua avo ehako egerembeto puvuto pure do ea avo Iesu ta degi eo ingina. \p \v 31-32 Eto embo isapamane purahango parahango ere ora avoeto arumbeto indari inono ae avoeto Iesu na kito ambotani ta degi ke einge ena, “Ungote pambuto ojagatambu ai ta embo irae degi jangu indesira havu,” ainge enu e nga ta bitito pahuo \v 33 embomeni na enana ere pahua avo kito da nei ta nei ta amina utu na tutuveto pambuto Iesu ere puvutuhuna degi ai seniketo puvuto mitio \v 34 Iesu hora ta puvuto beto embomeni isapamane o sheep ta simba ari embo irae itoko kito jo enu itiketo ke ate poekitinu \v 35-36 pambuto ture vovunu amita ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea “Degi emo da te embo te irae avoeto iji irae ere ua, ejo embomeni egerembeto da ta pambuto indari koro na ombuto umbuto indore.” Ainge enu \v 37 Iesu na einge ena, “Ungo na indari ikevu indore” ainge enu ambotani na “Dago 200 kina na donda umbuto embo undurorote? Eto 200 kina tambuto embo unduraetera amo mane inono aetija.” Ainge eo \v 38 Iesu na “Ungota degi bread tapa doinge mitei pambuto kivu” ainge enu pambuto kito puvuto Iesu ta degi “Bread tapa 5 eto umo o heriso ainge mitia” ainge eo \v 39-40 Iesu na ingito enu embomeni tapa kateketo 100 eonga 50 eonga ainge eto eo momoru ta arumbeo \v 41 Iesu na bread 5 eto umo o heriso amite aingeto umbuto titi i ta eto jigito God peketo bread jigito pereto embomeni ta ikaro indora ambotani ta degi ikenu \v 42 embo ta ikeo indio oti pevitinu \v 43 ambotani na bread sirivo te umo o heriso amita sirivo te ainge eto sirikeo hambija tapa 12 amo pevitina. \v 44 Eto embo tapa 5,000 eto airi te meniundi te tapa amina india. \s1 Eto Iesu na umo hamota haito pambuna \r (Matthew 14:22-33, John 6:15-21) \p \v 45 Eto Iesu na amita ambotani da Bethsaida ta kiti pambara enu e nga ta bitito pahuo embomeni tapa avo enu sisiketo pahuo \v 46 Iesu tiri ta pari asi bitina. \v 47 Eto mume sihukitinu pisara pambari hena ta puvuna avoeto ambotani e nga tavitie ere pahua \v 48 te e nga ivo eto pambae unu Iesu tiri ta eonga mitie ambotani do ere ora avo kina. Eto iho uranga bitito hunu kito Iesu umo hamo ta haito puvuto ere humite e nga senekasi unu \v 49 ambotani na Iesu umo hamo ta haito ere puvutuhuna avo kito joru ue embahe ke ijie jajavone ijio \v 50 Iesu na kito ke einge ena “Joru mane aisova te ivo evu, Namora.” Ke ainge \v 51 eto e nga ta bitinu pisara jamo enu ambotani kito ti kakambuketo haha puha ea. \v 52 Amita be amo enana ta hotembari ngahia eto Iesu na embo isapamane bread na unduna amite tapa amo enana be hotembae ea. \s1 Da Gennesaret embomeni avo Iesu na enu kondea \r (Matthew 14:34-36) \p \v 53 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto e nga ta puvuto umo ovitiho enda javo Gennesaret ta puvuto \v 54 hora ta beo embo amunure avo embomeni na kito \v 55 tutuveto pambuto embomeni eo ingito ambure embomeni gaga ta ikeo arumbeo umbuto Iesu ta degi puvua. \v 56 Eto Iesu na isa da peni ta rete da isapa ta rete degi ta rete market ari degi ta rete pambasuja amo embomeni na ambure embomeni umbuto puvutuhore ere kokondikitiaetija eto nei amo embo na Iesu ta bo tame ue kokondekea. \c 7 \s1 Ohihi ta ate poekari \r (Matthew 15:1-9) \p \v 1 Eto Judea embomeni ta ke pepeni ate poekari embopo da Jerusalem ta eto puvuto Pharisee embomeni ga vahaita eto Iesu ta degi puvua. \v 2 Eto Iesu ta ambotani na Judea embo ta ke pepeni amo ungo ingari rate ingito ingarako ue ingeni tongopa te tapa indari indio embomeni puvua amina kito ujeae ea. \v 3 (Amita be amo Judea ta Pharisee ari embomeni te Judea embomeni tapa te aingeto indari teho mane indiora te enana ta ohihi ta ari avoeto ingeni egeto donda indiora. \v 4 Eto enana market ta pambuto puvuto amo enana ta hamo egeto otohu eto indari indiora eto ainge nombo age te atungu te heva te tapa amo egeto otohu eora.) \p \v 5 Eto Judea ta ke pepeni ate poekari embopo te Pharisee embopo te aingeto Iesu ta degi ke einge ea, “Eto no ambotani na do eto ungotenau ohihi ta ke pepeni poeketo ingeni tongopa te ere indere?” ainge eo \v 6 Iesu na ke mine einge ena, “Ungo hotembari heriso embomeni, Peroveta Isaiah na kajena amo ungota ari avo einge kajena, ‘Embo einge emo hamo na na jakeka eora te enana ta jo avo tumo nau degi ta eora, \v 7 eto enana teho sio na jakeka ue emo God ta ke ijie embo ta hotembari na embo ate poekeora,’ ainge Isaiah na kajena \v 8 eto ungo na God ta onde katari ke avo toto ungota ohihi ta ari avo jigama eova. \v 9 Eto ungo God ta ke tiumbeto ungota ari avo jigama eova amo ungo kiari peni vahai embopora. \v 10 Eto amita be amo erevira, Moses na kaeto einge ena ‘No aja te mama te otohu ejo, eto embo amuna aja mama ta javo sapura ke aisuja embo avo taro amburesuja’ ainge Moses na kajena \v 11 te ungo na ari einge eova. Eto donda tapa matu God ta degi hande ikari ke ijie e mamo ta degi hande ikae God ta ke tiumbeto ungo ta ujeje avo eova. \v 12-13 Eto ari nei te nei te ainge amina God ta ke amo teho ke ijie ungota ari matu avo jigama ue ungota meniundi ta ate poekeova.” Ke ainge Iesu na Judea embo okokose ta degi \s1 Donda deina eoi embo tongopa euja \r (Matthew 15:10-20) \p \v 14 Eto embo tapa jage enu puvuo ke einge ena “Na ke aisona ingivujo. \v 15 Eto embo na indari nei te nei te indesuja amina au embo ari sapura mane aisuja \v 16 te hotembari sapura hotembeto ke aisuja amina ari sapura aisuja avoeto ungo ta onde mitirou kito ke erena ingivujo.” Ke ainge \v 17 eto embomeni toto Iesu na ambotani ga bande ta toreto Iesu na ke ena amita ke avo au ingesi eo \v 18 Iesu na “Ungo te tapa kiae embopore? Eto donda deina embo ta oti ta torasuja amo au embo ta ahihi sapura mane aisuja. \v 19 Indari donda amina embo ta hotembari jo ta mane pambasuja te oti ta beto pambau irae aisuja avoeto indari tapa amo javotohora \v 20 rate embo ta hotembari jo ta eto pe ta puvuja amina sapura puvuja. \v 21 Eto embo na amita jo ta siriketo ari einge euja: tiha paiha ari, pegene ari, embo tari amburari, \v 22 embo nei ta donda javotoho kito umbasi jo ta sirikari, tumo ari, ke sokova ari, hoviro ari, embo nei ta javo ari, sapura ari, ke sapura ari, me kiari, kiari embo ke eria, hajae vajae na biso ari, sarika ari, \v 23 aingeto embo ta hotembari jo ta eto pe ta puvuto pambuja.” Ainge ijie Iesu na ambotani ta degi harikenu ingia. \s1 Pamone vahai Iesu tumota ena \r (Matthew 15:21-28) \p \v 24 Eto Iesu na ereto enda avo toto pambuto da Tyre te Sidon te amita engiti ta embomeni kiae ondiketo bande vahai ta iresi uje ena te inono ae enu embomeni na tambua. \v 25 Eto enda Syrophoenicia pamone Greek ke kiari amina amita iae isapa ahihi sapura na jo ta beari avo Iesu ta ari tapa do ena avo duru ingito puvuto \v 26 Iesu ta utu ta beto gombuto Iesu na iae ta jo ta ahihi sapura avo kurumbaja penunu enu, \v 27 Iesu na timu hatirari ke na einge ena, “Meni isasaraho ta indari umbuto ino ta gosukasora amo sapura avoeto meni isasaraho na kiti indesora,” ainge Iesu na ena amita be amo Judea embomeni avo kiti hondate aisuja eto ambota enda nei embomeni hondate aisi timu hatirari ke na enu \v 28 Pamone amina ke mine einge ena, “En, Bada, ino gaga suvu ta mitera amina meni isasaraho ta indari sirivo indiora.” Ainge enu \v 29 Iesu na “Umo ke be erea avoeto umo no bande ta pambujo. No iae ta jo ta ahihi sapura amo matu toto pambija.” Ainge enu \v 30 Pamone amo pambuto bande ta toreto amita iae ahihi sapura matu pambunu sereketo mitina avo kina. \s1 Embo vahai pe vahaikari eto onde sundurari avo Iesu na enu javotoho ena \p \v 31 Eto Iesu na da Tyre toto enda Sidon te enda Decapolis te amita orohuta tiuketo pambuto umo Galilee ta puvunu \v 32 embo na embo vahai pe vavahaikari eto onde sundurari avo Iesu na ingeni hamo ta tembaja umbuto puvuo. \v 33 Iesu na embo tapa toto embo vahai avo umbuto eonga imite ingeni singi heriso onde to heriso ai ta iketo ingeni ta isuva eto embo amita ivivi ta kaimbeto jo unu usiga pagitie \v 34 Utu i arerembeto kogue ke einge ena “Epatha” ainge ena amita be amo “ejo hirikare” ainge enu \v 35 onde ahimbitinu pe haunkitinu ainge enu embo amina ke javotoho enu \v 36 Iesu na ari avo ke hande eora taekitie enu ingia \v 37 te ingito ingaesira eto ke hande ea. Eto embomeni na ti kakambuketo haha puha ijie ke einge ea “Eto Iesu na ari jajavotoho onde susundukari ta pe vavahaikari te tapa oi javotoho ere ora.” ainge ea. \c 8 \s1 Eto Iesu na embo tapa 4,000 unduna \r (Matthew 15:32-39) \p \v 1 Eto iji amite embomeni isapamane puvuto Iesu ta ke ingihe mitio Iesu na embomeni amita indari irae avo kito amita ambotani jage enu puvuo \v 2 ke einge ena, “Na embomeni erevi iji amita jo ta indari indae teho mitera avo kogone jo ereua. \v 3 Embo nei da hoi ta eto puvera avoeto ikaro beuje te da ta pambasora amo degi ta pahue titivi na amburesora” ke ainge enu \v 4 ambotani na ke mine einge ea “Eto degi emo ojagatambu ra te naingeto indari umbuto embo isapamane emomo unduroro?” Ainge eo \v 5 Iesu na “Ungota degi bread tapa doingere” ainge enu eto enana na ea “7” ainge eo, \v 6 Eto Iesu na embomeni enda ta arumbara enu arumbeo bread umbuto God ta degi peketo ingeketo amita ambotani ta ikenu umbuto embomeni ta ikea. \v 7 Eto umo o heriso memeni amite aingeto umbuto God peketo embomeni ta ikaro indora ambotani ta ikena. \v 8 Eto indio inono enu ambotani na indari sirivo siriketo hambija tapa pevitina. \v 9 Eto india amo embo tapa 4,000 ainge amina indio. Iesu na enu embomeni sisiketo pahuo \v 10 Iesu e nga umbuto ambotani ga pambuto enda Dalmanutha ta puvua. \s1 Pharisee embopona ari peni be kesi penunu ea \r (Matthew 16:1-4) \p \v 11 Eto Pharisee embomeni na Iesu engekasi puvuto Iesu ga pe na jujune ue Utu ta hajire au kesi eo, \v 12 Iesu na jo memenga unu ke einge ena “Ungo eha vasiri te irari embomeni na Utu ta hajire kesi erevete? Nanena erena ungo embo eha miteva amina Utu ta hajire mane be mane kesova” ainge eto \v 13 enana toto e nga umbuto umo ovitiho ta pahue \s1 Pharisee ta bread pajirari sivo \r (Matthew 16:5-12) \p \v 14-16 Iesu na embo sasapura ta ari avo mane jigama ara ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo be kivujo. Pharisee embomeni te Herod te amita bread pajirari sivo avo be kon kon eto kivujo.” Ainge timu hatirari ke na ena avo ambotani na indari peni umbae bread vahai umbuto e nga ta ere pahua avo Iesu na kito ari ke eo, \v 17 Iesu na ingito ke einge ena “Ungo do eto bread umbae ari ke ereve? Ungota jo ngahia avoeto ke erena emo ingae ue erevete? \v 18 Ungo titi mitia te kiae eto onde mitia te ingae, iji tapa ungo hotembae ereova. \v 19 Eto na bread 5 amina pereto embo tapa 5,000 unditana eto ungo na bread sirivo tapa hambija doinge ueve? Eto enana 12” ainge ea. \v 20 Eto Iesu na ehako ena, “Eto bread tapa 7 amina periketo embomeni 4,000 unditana amita sirivo hambija tapa doinge ueve?” ainge enu “7” ainge ea. \v 21 Eto Iesu na “ungo ari erevi kogava te kiaesira ue ereva.” ainge ena. \s1 Iesu na enu titi vahaikari embo kina \p \v 22 Eto aingeto da Bethsaida ta puvuo embomeni na embo titi vahaikari avo \v 23 Iesu na titi ta tame aja umbuto puvuo Iesu na titi vahaikari embo amita ingeni jigito gosuketo da ahone ta umbuto pambuto titi ta isuva eto tame ue ke einge ena “Umo no titi na kon kon eto kogoete?” ainge enu \v 24 embo amina titi hangeambu eto kito ke einge ena. “Na embo re ere kogona te i uhu na pahuore kiarako ere ona,” ainge enu \v 25 ehako Iesu na ingeni titi ta tame enu embo amina kon kon eto kiari javotoho na kogunu \v 26 Iesu na da ta ikenu pambasi unu ke einge ena, “Umo da ta pambuto ari erevi ke hande aojo.” Ainge eto ikenu da ta pambuna. \s1 Iesu amunure avo Peter na ke ena \r (Matthew 16:13-20, Luke 9:18-21) \p \v 27 Eto Iesu na amita ambotani ga da nei nei Caesarea Philippi degi ta pahue ke einge ambotani ta degi ena, “Namo mo amunure ke eore?” Ainge enu \v 28 enana ke mine einge ea, “Eto embo nei na John bapataito ari embo ke eora, eto embo nei na Elijah ke eora eto nei amo peroveta vahai ke eora” ainge eo \v 29 Iesu na ke einge ena. “Eto nei ungo na na amunure ke eove?” ainge enu Peter na “Umo Iesu Keriso God na Judea embo hondate ae enda ta ikenu puvura.” ainge enu \v 30 Iesu na ke avo embomeni ta hande eora ke ngahia na eto taekena. \s1 Iesu memenga kito amburesuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Matthew 16:21-28, Luke 9:22-27) \p \v 31 Eto Embo ta Meni na osaga te memenga te kesuja amita be amo Judea embo pepeni te priest pepeni te eto Judea ta ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu amo Judea ta hondate ari embo manera ainge ijie taro amburesuja eto iji 3 ehako vasiri te erasuja ke ainge Iesu na amita ambotani ta itiketo onde katena. \v 32 Eto Iesu na ke emo timu hatirari ke na ae rate ke be na pere harikena avo Peter na ingito einge ena “Ke avo to. Ari avo no degi ta mane puvuresuja” ainge enu \v 33 Iesu na overeketo amita ambotani kogue Peter ta degi ke einge ena “Satan, Umo nau ku ta pambu. Eto umo God ta hotembari avo ae rate embo ta hotembari avo erea.” ainge Iesu na ena. \v 34 Eto Iesu na amita ambotani te embo tapa jage enu puvuo timu hatirari ke einge onde katena. “Embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja amo amita ujeje tapa toto amita i atahu bouka avo koho ta tembeto na ambo ambo aisuja. \v 35 Eto embo amuna daroho iresi amita vasiri te ari te jigesuja amo embo amita vasiri iraesuja rate embo amina tohota ujeje te ari te toto namote nau ke te avo tumota aisuja amo daroho iresuja. \v 36 Eto embo na ahihi amita datoho irari avo hotembae ue enda ta donda nei te nei te umbasuja eto amburesuja amo amita ahihi matu amburari avoeto irari datoho mane umbasuja. \v 37 Eto embo amina amita donda neite neite tapa amina ombuto amita ahihi avo umbari haite mane be ra. \v 38 Embomeni eha mitera amo ari sasapura embopo eto God uje ae embomeni ra te embo amuna Namote nau ke te avo kito me kogue hande ae aisuja amo Embo ta Meni usasa te Anera Otohu ga iji kombu te puvuto embo avo kogue me kesuja. \c 9 \p \v 1 Na ungota degi ke be erena. Ungo embomeni eha ei miteva amo embo nei nei amo mane amburesova te mitirovo God na embo amita siriketo umbuto titi jigesuja amita iji avo sovera te puvurou keisova,” ainge Iesu na ena. \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Matthew 17:1-13, Luke 9:28-36) \p \v 2 Eto iji 6 irae enu Iesu na embo tapa toto Peter te John te James te umbuto tiri peni vahai ai ta bitito mitio Iesu ta hamo amo usasa pere unu \v 3 eto amita bo na usasa peni vahai amo enda embo na bo parara ainge ari haite mane avo unu \v 4 Peroveta matu Elijah te Moses te aingeto irerembeto Iesu ga heteto ke ijie mitio \v 5 Peter na oju ue ke do ano ijie einge ena, “Atepoekari embo, dago ungote mitera emo javotoho avoeto horoma no vahai Elijah vahai eto Moses ta vahai ainge gerikarote?” \v 6 ainge Peter na ijinu \v 7 oje na puvuto utumo enu oje jo ta ke einge puvuna, “Nau osari Meni ra. Amita ke ingivujo.” Ainge ijinu \v 8 enana jireki poeki eto embo nei kiae Iesu eonga mitinu kia. \v 9 Eto enana tiri ta eto vovue Iesu na ambuto vasiri te erae avoeto ambotani na ari tapa do kia avo hande eora taekena \v 10 avoeto enana ke hande ae toa te Iesu na ambuto ehako vasiri te erari ta ke ena avo enana hotembu hotembu ea. \p \v 11 Eto ambotani na Iesu ta degi ke einge eto ingia, “Eto ungotenau ke pepeni simba ari embopo na do avoembo peroveta Elijah kiti puvurou ungotenau hondate ari embo ambota puvuresuja ke eore?” ainge eo \v 12-13 Iesu na ke mine einge ena, “Eto Elijah na puvuto au tapa javotoho asora ke ainge eora te ke nei matu kajari amo, Embo ta Meni na osaga nei te nei te kogurou urumbasora. Rate na ungota degi erena Elijah matu puvuritaja te enana amita ke agi ae ungota ujeje avo uera.” Ainge ijinu ingiho \s1 Iesu na pipi konene meni enu kondena \r (Matthew 17:14-21, Luke 9:37-43a) \p \v 14 Iesu te Peter te James te John te aingeto egerembeto ambotani toto pambua amita degi puvua. \p Eto Judea ta ke pepeni simba ari embopo na puvuto ambotani ga boru juho \v 15 eto embomeni isapamane puvuto joeketo kogue mitio Iesu, Peter te John te James te aingeto puvuto kina. Eto embomeni na Iesu kito tutuveto pambuto Iesu pekitie ingeni ta jigito umbuto puvuo, \v 16 Iesu na ke einge eto ingina “Ungo ke do ijie miteve?” Ainge enu \v 17 embo vahai na ke mine einge ena. “Ate poekari embo, nau meni avo ahihi sapura na pe vahaikari ke mane euja avo eto no degi ta umbuto puvena. \v 18 Amo ahihi sapura na andioi ingeni te utu te tatain eto beto ahue ti kambuto kiroro kiroro ue pe pejigi gavineto beuja avoembo no ambotani ta degi umbuto puvena te ahihi sapura kurumbari inono ae etere kito no degi ta erena,” ainge enu \v 19 Iesu na osaga kito embo tapata degi ke einge ena, “Ungo tumota ae embomeni ra. Eto ungo kiari umbava ungote iji doinge irono. Eto no meni avo nau degi ta umbuto have,” ainge enu \v 20 embo na meni avo umbuto Iesu ta degi io, ahihi sapura jo ta amina Iesu kito meni avo andinu enda ta beto ahero ahero ue ahunu pejigi horo gavineto vovunu \v 21 Iesu na “No meni na iji doinge ari einge emomo eoi?” Ainge enu Mamo na einge ena, “Meni isapa ta itikari avo ere ouva. \v 22 Eto meni emo amburoja uei iji nei i ta beto evekeuja eto nei amo umo ta beto umo indiuja avoeto umo ari inono kito avo nango jo au ejo kondai.” Ainge enu \v 23 Iesu na embo amita degi ke einge ena “Umo do eto na inono kito ano kondaja ere? Eto embo amuna God tumota aisuja amo ari tapa amo amita degi inonora aisuja,” ainge Iesu na enu \v 24 meni ta mamo na ke vasiri na eto einge ena, “Na umo tumota ere ona te na hondate ejo umo be tumota ane.” Ainge enu, \v 25 embomeni na ingihe joekeo ahihi sapura ta degi ke einge ena “Umo jo ta toto beto hae, mane ehako egerembasoa” ke ngahia na ainge enu. \v 26 Ahihi sapura na gagaha ijinu meni amo beto gatari gatari ue beto ahunu ahihi sapura amo puvuto pambuna. Eto embomeni na meni enda ta sereketo mitina avo amburari ke ijio \v 27 Iesu na meni amita ingeni ta jiginu erenu \v 28 toto bande jo ta ambotani ga toreto mitio ambotani na Iesu ta degi ke einge ea. “Dago do eto ahihi sapura kurumbari inono ae etere” Ainge eo \v 29 Iesu na einge ena, “Ahihi sasapura nei eingeko amo teho mane kurumbeora te God ta degi pari ue kurumbeora,” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena \r (Matthew 17:22-23, Luke 9:43b-45) \p \v 30 Eto Iesu na amita ambotani ga enda Galilee jo ta pahue embomeni tapa na Iesu kiora uje ae ena. Amita be amo amita ambotani pere avo ate poekasi uje ena. \v 31 Eto pahue ambotani ta degi ke einge ena. “Embo ta Meni avo embo ta ingeni ta ikaro taro amburesuja te iji 3 ehako vasiri te hoasuja.” Ke ainge ijie ate poekena \v 32 avo ambotani na ke be ingae ue eto ingesi uje ea te oju eto toa. \s1 Embo amuna embo okose aisuja \r (Matthew 18:1-5, Luke 9:46-48) \p \v 33 Eto Iesu ambotani ga da Capernaum ta puvuto bande ta toreto mitio Iesu na ambotani ta degi ke einge ena, “Ungote degi ta puvutohore ungo ke do mine ara ijie eteve?” ainge Iesu na enu \v 34 ambotani ke ambupu ea. Amita ke be amo degi ta puvutuhe enana vahai amuna embo okose asuja amita ke avo tumo te tapa ke mine ara ea. \v 35 Avoeto ke ambupu eo Iesu na ambotani enu puvuto vahaita arumbeo enana ta degi ke einge onde katena, “Eto embo amuna meni isapasira eto embo unduresuja amina embo peni aisuja.” Ainge ijie \v 36 Iesu na meni isapa kito pambuto ingeni ta jigito umbuto puvuto ohimbeto jo ta ikenu arumbenu \v 37 ke einge ena. “Eto embo amuna javo nau ta meni isapa eingeko osa kageni aisuja amo namote tapa osa kageni aisuja eto na pere mane rate God, na ikari embo amite tapa osa aisuja.” ainge enu \s1 Embo amo ungotenau kitoho mane rate ungotenau tohora \r (Luke 9:49-50) \p \v 38 John na ke einge ena. “Ate poekari embo, embo vahai na ahihi sasapura javo no ta kurumbitaja avo kito ungotena vahai manera ainge eto taekitara” ainge enu \v 39 Iesu na ke einge ena. “Ari ainge amo mane taekasoa. \v 40 Embo amuna nau javo ta ari javotoho aisuja amina ereto sausau nau javo mane au sapura aisuja. Embo amo ungotenau kitoho mane rate ungotenau tohora \v 41 te ungota degi erena embo amuna umo Keriso ta toho kito umo jamo timbuto no degi ta ikau indesoa embo amina hotari umbasuja.” \s1 Engekari ta ke \r (Matthew 18:6-9, Luke 17:1-2) \p \v 42 “Eto embo amuna na tumota ari meni isapa jo nau ta arumbeto mitia aingeko avo engekau sapura aisuja amo nanena embo amita degi mine ikano memenga peni vahai kesuja eto embo na amita tungata esi tigito atara peni vahai handuketo eva ta kiti gosukaetija amo memenga ainge mane kiaetija. \v 43 Eto no ingeni vahai amina au umo sapura aisoa amo no ingeni avo jirembejo irae ai. \v 44 Eto umo ingeni jirembari amiga hotari degi ta torasoa amo javotoho rate ingeni heriso te memenga kiari degi ta toreto i bevere kesoa amo sapura be ra. Eto degi ai ta amo bevere seikari inono aera. \v 45 Eto no utu vahai na au umo sapura aisoa kito jeto tiuketo popora eto mitima hotari degi ta torasoa amo javotohora \v 46 rate utu heriso te memenga kiari degi ta torasoa amo sapurara. \v 47 Eto no titi na au umo ari sapura asoa amo no titi jigito kurukejo. Eto titi vahai te God ta irari degi ai torasoa amo javotoho rate titi heriso te memenga degi ai ta torasoa amo sapura bera. Eto degi ai ta amo i bevere seikari inono ae \v 48 eto embo ta bisi sari uoi kakesa na indie daroho iriuja. \p \v 49 Rate i bevere amo aso ainge embo ta hamo ta kaimbau aso ta gamo ainge kesuja. \v 50 Eto aso ta gamo irae aisuja amo ehako ikari inono aera, avoeto aso ta gamo kambari inono ta mitie peka mine ara evujo.” \c 10 \s1 Embo na ae tora amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 19:1-12, Luke 16:18) \p \v 1 Eto Iesu na enda avo toto enda Judea umo Jordan ovitiho ta pambuto mitinu embomeni isapamane puvutuhore onde ere katitiaetija. \v 2 Eto Pharisee embomeni na Iesu ke sapura au ingesi puvuto engikitie ke einge ea, “Eto embo na amita ae toasuja amo Moses ta ke pepeni poekaute?” Ainge eo \v 3 Iesu na, “Eto Moses na ke do enu?” Ainge enu \v 4 pharisee embomeni ke einge ea “Eto embo na amita ae uje ae ue kito amo ke kaeto ikau umbau toasuja amo aravora ke ainge Moses na ena.” ainge eo \v 5 Iesu na ke mine einge ena. “Moses na ke ainge kajena amo ungota jo ngahia avoeto kajena \v 6-7 rate God na utu te enda te ari iji te embo te pamone te ena avoeto embo na e mamo toto ae ga kaju asuja \v 8 amo enana vahai aisora te embo na kateketo eonga eonga mane aisora te vahai eto iresora. \v 9 Eto God na do kaju aisuja amo embo na mane katekasora.” Ainge Iesu na Pharisee embopo to degi eto \v 10 toto bande ta torenu ambotani na ae toari ta ke avo Iesu ta degi ke be au ingesi ehako eto ingio \v 11 Iesu na ke einge ena “Eto embo na ae toto pamone nei jimbasuja embo amo tiha embora \v 12 eto ae matu toari amo embo nei jimbasuja amo tiha pamone ra.” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Matthew 19:13-15, Luke 18:15-17) \p \v 13 Eto embomeni na meniundi umbuto Iesu na ingeni hamo ta tembaja umbuto puvuo ambotani na kito taekeo \v 14 Iesu na tumo eto ambotani isembitie ke einge ena, “Meni isasaraho mane taekasova te evu nau degi ta hurore. Meni isasaraho amo na tumota eora eto embo amuna ainge nombo na tumota aisuja amo God na embo amo simba aisuja. \v 15 Na ungota degi erena embo amuna meni isasaraho ainge na tumota eora aingeko ae aisuja amo God na mane titi jigesuja.” ainge Iesu na ijie \v 16 meni isasaraho ohimbeto umbuto ingeni siro ta tembeto javotoho ari ikena. \s1 Iesu na donda embo ta degi ke ena \r (Matthew 19:16-30, Luke 18:18-30) \p \v 17 Eto Iesu enda nei ta pambasi unu embo vahai na kito tutuveto puvuto tumo te pain ue paunge teteri eto ke einge ena, “Atepoekari embo javotoho, na ari do ue irari daroho hoteto umbano avo inena ejo ingone,” ainge enu Iesu na ke einge ena, \v 18 “Umo do eto na javotoho ke ere? Eto embo tapa amo jajavotoho manera te God vahai avo javotohora. \v 19 Eto God ta ke pepeni amo umo kiarira: Embo mane tao amburesora, tiha mane aisoa, pegene mane aisoa, embo nei ta ke be na au ingito jandireketo sokova na mane aisoa, ke sokova ijie embo nei ta donda mane umbasoa, eto aja te mama te otohu aisoa,” ainge Iesu na enu \v 20 embo amina ke einge ena, “Ate poekari embo, na meni isapa ta itiketo ari tapa avo javotoho pere ue ere puvutuhovona,” ainge enu \v 21 Iesu na embo avo kogue osa ue ke einge ena “Ari vahai avo ae ereova, avoeto pambuto no donda tapa avo ombuto koro umbuto donda ambu embopo ta iketo na ambo ambo asi hae. Eto God ta irari degi ta no donda isapamane mitia avo hoteto umbasoa.” Ainge enu \v 22 embo amina ingito amita hajae vajae peni vahai avoeto osaga kogue pahunu, \v 23 Iesu na overeketo ambotani kogue ke einge ena, “Hajae vajae embo na naingeto God ta degi torau, amo ngahia be ra.” Ainge enu \v 24 Iesu ta ambotani na ke avo ingito mani mini eo Iesu na ke ehako einge ena, “Nau meniundi, God ta degi ta torari ngahia be ra. \v 25 Eto o camel na poma to ta toreto pambari ngahia ra aingeko hajae vajae embo na God ta titi jigari degi ai ta torari ngahia be ngahia ra.” Ainge Iesu na enu \v 26 ambotani na ke ainge matu ingae avoeto “embo amunure God na ari sapura ta oreketo umbau?” ainge eo \v 27 Iesu na enana kogue ke einge ena “Embo na ari inono aera te God ta degi ari tapa amo inono ra.” ainge \v 28 enu Peter na Iesu ta degi ke einge ena. “Kijo, nangota donda tapa toto umo ambo ambo ere ora.” ainge enu \v 29 Iesu na einge ena “Na ungota degi ke be erena, embo amuna namote nau ke javotoho te avoembo bande te namei kamei te du emone te e mamo te meniundi te hajae vajae te amita enda te tapa toasuja \v 30 amina amburae mitie namei kamei te du emone te emamo te meniundite hajae vajae isapamane enda te tapa umbasuja amo embomeni na Iesu ta ambotani ra ainge eto taro memenga kesuja te mitima ambuto God ta degi toreto vasiri daroho hoteto umbasuja \v 31 rate embo peni amina kiti asi uje aisuja amo ambota aisuja eto embo ambota amina kiti aisuja.” ainge Iesu na ena. \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesuja avo ehako enu ingia \r (Matthew 20:17-19, Luke 18:31-34) \p \v 32 Eto da Jerusalem degi ta Iesu kiti pahunu ambotani 12 amo mana mana ue pahuo ambotani nei uhoho amo joru te tapa ambota puvuo Iesu na ambotani 12 umbuto amita degi do puvuresuja avo harikena. \v 33 “Kivujo, ungotena da Jerusalem ta pambasora amo embo na Embo ta Meni avo Priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni embopo te ta ingeni ta ikau umbuto pehumba eto taro amburoja umbuto Rome embo ta ingeni ta ikasora. \v 34 Eto Rome embo na urumbitie hamo ta isuva ue esi na ejembeto tasora eto taro ambuto iji 3 ehako vasiri te hoasuja.” ainge ena. \s1 James te John te embo pepeni asi uje ea \r (Matthew 20:20-28) \p \v 35 Eto degi ta pahue Zebedee ta meni heriso James te John te na Iesu da Jerusalem ta do aisuja amo hotembae ue Iesu ta degi ke einge ea, “Ate poekari embo, dago do asi uje ere ora avo inena ao arote,” ainge eo \v 36 Iesu na ke einge ena “Na ungo ta degi do ana uje ere ove avo evujo ingone.” Ainge enu \v 37 enana ke einge ea, “Umo heteto titi jigari iji te ao nango nei no ingeni anga ta eto no ingeni be ta aingeto arumbeto embomeni simba arote” ainge eo \v 38 Iesu na ke mine einge ena. “Ungo ke do asi ereva amo ungo be kiaera. Eto na atungu ta indesona amo ungo indari inono rete? Eto na deina bapataito aisora amo ungo amina bapataito ari inono rete? Amita ke be amo na amburesi ue memenga kesona amo ungo memenga kiari inono rete?” Ainge enu \v 39 enana na “Dago inonora” ke eo Iesu na ke einge ena. “Ke be ra, na atungu ta indesona amo ungo atungu ta indesova eto na bapataito aisona amo ungo bapataito aisova \v 40 rate embo amuna nau ingeni anga ta eto be ta arumbasuja amo nanena mane aisona te God na matu kito sirikari ra.” Ainge Iesu na ena \v 41 te ambotani nei uhoho na John te James te amita ke avo ingito enana ta degi tumo ea. \v 42 Avoeto Iesu na ambotani jage enu puvuo onde katari ke einge ena, “Ungo kogova amo enda nei embomeni na embo pepeni eto titi jigihore embomeni ta degi osaga memenga ikeora, \v 43 rate ungo ainge mane aisova te ungo embo vahai na embo peni aisuja amina ungo tapa hondate ue ungota ujeje avo unduresuja. \v 44 Eto embo amuna ungota titi jigari embo asi uje aisuja amina ungo tapa ta ke agi aisuja. \v 45 Eto Embo ta Meni na embo peni eto enda embo titi jigesi puvurae rate amita vasiri na embomeni te ari sasapura avoembo ombuto umbasi puvena.” Ainge Iesu na ke eto \s1 Titi kuru ari embo javo Bartimeus avo Iesu na enu kina \r (Matthew 20:29-34, Luke 18:35-43) \p \v 46 Ere pahumite da Jericho jo ta puvuto Iesu te ambotani te aingeto pahunu embomeni na kesi ambota puvua. Eto Timaeus ta meni Bartimeus titi vahaikari amo da sahu ta arumbeto mitie koro penunu ere ijiaetija \v 47 avo Iesu Nazareth embo puvuto ere hua ainge eo ingito jajage eto ke einge ena, “David ta Meni Iesu na jo au kito hondate e.” Ainge enu \v 48 embomeni na ke toaja isembea rate embo amina ehako ke hori gagaha eto “David ta Meni na jo au kito na hondate e.” Ainge enu \v 49 Iesu na ingito heteto “Embo avo evujo huroi” ainge enu embo na titi vahaikari embo avo jage eto “Iesu na umo jage eria avo eto tunga javotoho ue ere.” Ainge eo \v 50 embo amina soveto ereto heteto amita bo pohukari amo seuketo barae eto Iesu ta degi pambunu, \v 51 Iesu na “Umo do ana uje ue ere?” ainge enu embo amina “Bada, nau titi ejo javotoho au kione” ainge enu \v 52 Iesu na amita degi ke einge ena, “Umo na tumota ere oa avo no titi javotoho etija avoeto degi kogue pambujo” ainge enu titi hirikenu Iesu ta ambota pambuna. \c 11 \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta torena \r (Matthew 21:1-11, Luke 19:28-40, John 12:12-19) \p \v 1 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto da Jerusalem auveto da Bethphage te da Bethany te ta tiri Olives engitita puvuto ambotani heriso umbuto ikenu pambasi uo \v 2 ke einge ena “Ungo pambuto da degi ovitiho amita pe ta o donkey meni handuketere mitia amo meni avoeto ai ta isa mane eora avo bujeketo umbuto puvuvujo. \v 3 Eto embo na ‘Ungo do eto donkey meni umbuto pambasi ere ove’ Ke ainge aro ungo na einge evujo, ‘Bada na jigama eto ikau egerembasuja,’ ainge eto umbuto puvuvujo” ainge \v 4 enu enana ambotani heriso pambuto o donkey meni embo ta da pe ta handukeo mitina avo kito bujeketo umbasi uo \v 5 embomeni ai heteto mitia amina “ungo do eto o meni umbasi ere ove” ainge eo, \v 6 Iesu na ke do ara ena avo eo ingito aravora ainge eo \v 7 umbuto Iesu ta degi pambuto enana ta bo umbuto o hamo ta tirio Iesu bitito arumbena. \v 8 Eto embo nei uhoho na bo hoheto degi ta besi tiritio nei uhoho na embo ta pure ta i gigi kahumbeto degi ta tiritio \v 9 ai haito pahunu embo nei kiti eo embo nei uhoho ambota eto pahue jajage eto ke einge ea, “Oro, Oro, Bada ta javota puvuto ere hua avo God na javotoho ari ikai. \v 10 Ungotenau ohihi king David ta simba ari javotoho aingeko avo ehako puvuto erehua avo God au javotoho ai. God i be ta avo jakeka erera” ainge embo na ijio \v 11 pambuto da Jerusalem ta toreto Iesu temple jo ta toreto donda tapa poeto kito ture vovunu ambotani 12 ga da Bethany ta pambuna. \s1 Iesu na i junga enu jaise ena \r (Matthew 21:18-19) \p \v 12 Eto evito iho bujenu da Bethany toto ambotani ga degi ta puvuto ere humite Iesu na beuje unu \v 13 i junga avo hoi ta kito be miteija ijie pambuto kina rate amita be ari iji amo jua ta avoeto be irae gigi pere kito \v 14 Iesu na i amita degi ke einge ena, “Embo na no be ambota mane indesora” ke ainge ena amo ambotani tapa na ingia. \s1 Iesu temple jo ta torena \r (Matthew 21:12-17, Luke 19:45-48, John 2:13-22) \p \v 15-16 Eto da Jerusalem ta puvuto temple jo ta toreto embo isapamane na di dipo te eto donda neite neite avo temple jo ta ombuto koro uhue mitio Iesu na kito tumo eto gaga jigito haperekitie \v 17 ke einge ena “Donda umbuto temple jo ta mane torasova te na ke aisona ingivujo. God ta ke kajari ta mitia amo Bande nau emo embo tapa eto enda tapa ta pari ari bande ra ainge mitia te ungo na eteve pegene embo ta bande ere ua.” Ainge Iesu na enu \v 18 enana priests pepeni te Judea ta ke pepeni simba ari embopo te na ingito naingeto Iesu taro amburesuja avo jombure ea. Amita be amo embomeni tapa na Iesu ta ke ingito haha puha ea avoeto Judea ta embo pepeni na Iesu joru ea. \v 19 Eto ture vovunu da toto ambotani ga pambuto evito \s1 I junga ta ke \r (Matthew 21:20-22) \p \v 20 Iho bujenu egerembeto ambotani ga degi ta puvuto i junga avo jaise eto mitinu kia. \v 21 Eto Peter na Iesu na ke matu enu ingina avo hotembeto Iesu ta degi einge ena “Bada ki, i junga emita degi ke etea amo jaise etija,” ainge enu \v 22 Iesu na ke einge ena “God tumota evujo. \v 23 Ungota degi ke be erena, embo amuna tiri emita degi ‘umo sohumbeto pambuto eva ta bejo’ ainge jeneki ae God tumota ue aisuja amo God na aisuja, avoeto erena. \v 24 Eto ungo God na do ikau umbasi uje eto pari ue ke be ijirovo amo ikau umbasova. \v 25 Eto embo amuna ereto pari ue embo nei na no degi ta sapura do ari re avo hotemebeto toasoa eto ainge nombo no Mama Utu ta iriuja amina no ari sapura hotembeto toasuja rate inena embo nei ta ari sapura hotembeto toae aisoa amo Mamo God Utu ta iriuja amina no ari sapura mane hotembeto toasuja” \s1 Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena \r (Matthew 21:23-27, Luke 20:1-8) \p \v 26-28 Eto degi ta ke ainge ijie da Jerusalem ta puvuto temple jo ta toreto isa unu priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni simba ari embopo te Judea embopo pepeni te aingeto Iesu ta degi puvuto ke einge ea “Embo amuna no degi ta sovera ari iketei umbuto ari emomo ere oe?” ainge eo \v 29 Iesu na ke mine einge ena. “Ungona nau degi ta ke be avo ingito avo na amuna sovera ari ikitei umbuto ere ona avo ano ingesova. \v 30 Na ungota degi eto ingari ke aisona amo erevira. John na sovera ari umbuto embo bapataito ere uatija amomo God ta degi eto umbunute mo embo ta degi umbunu?” ainge eto inginu \v 31 embo pepeni na ke mine do asora avo ungo eonga jujune ke ijie einge mine ara eto ea, “Eto dago John na sovera ari God ta degi umbari ke aisora amo Iesu na aravorate ungo do eto John ke be ae ereove ke ainge aisuja \v 32 rate dago sovera ari embo ta degi umbari ke asora amo embomeni ei mitera amina dago ta degi isoro aisora amita be amo John amo God ta peroveta be ke eora avoeto.” Eto ke mine ari inono ae enu \v 33 enana na Iesu ta degi “dago be kiae avoeto mane aisora” ainge eo Iesu na “Aravora namote tapa amuta degi sovera umbuto ere ona avo mane ano ingesova.” ainge ena. \c 12 \s1 Grape pure Mamo ta timu hatirari ke \r (Matthew 21:33-46, Luke 20:9-19) \p \v 1 Eto Iesu na timu hatirari ke avo einge itiketo ena, “Eto embo na grape be urasi andage eto huga tigito joeketo orohuta grape be ta mu sahasi hoto koveto grape be mu tuna pure mamo ta degi ikasuja eto arumbeto grape simba aisora gaga geriketo tapa embo ta ingeni ta iketo enda nei ta pambuna. \v 2 Eto ‘grape’ sari ari iji puvunu ‘grape’ be sari umbaja pure mamo na amita pure embo vahai ikenu pahunu \v 3 ‘grape’ simba ari embo na kito teo ambuto donda umbae teho mamo ta degi pambuna. \v 4 Eto ‘grape’ ta mamo na amita pure embo nei ikenu pambunu ‘grape’ simba ari embomeni na urumbitie teo ambuto mamo ta degi pambuna. \v 5 Eto mamo na pure embo nei ikena amo teo ambuto sape enu pure embo nei nei ikena amo hamo ta torue nei nei avo be teo ambuvujekea. \v 6 Eto ainge pere ere umite tutumo nombo ta amo amita osari meni avo ikasi ue ke einge ena. ‘Emo osari meni nau avo kito otohu ue mane tasora.’ ainge eto \v 7 ikenu pahunu grape be simba ari embomeni na kito ke einge sirikea. ‘Eto ‘grape’ mamo na meni iketei puvija avo ungote teto ‘grape’ pure evi ungotenanena oreto umbasira,’ ke ainge \v 8 eto meni avo teo ambunu umbuto huga hokaka ta gosukeo beto sari ena. \v 9 Eto ‘grape’ mamo na puvuto do au? Amina grape simba ari embomeni tau ambuvujekaro ‘grape’ pure amo umbuto embo nei ta ingeni ta ikasuja. \v 10 Eto God ta ke amo einge kajari mitia, ‘Bande gerikari embopo na tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo Bada God na umbuto enu bande ta tutuvi be ena. \v 11 Eto Bada ta ari avo kito kiari javotoho ke eora.’ ainge mitia amo ungo eteketo kiaerete,” ainge Iesu ke enu irae enu \v 12 Judea embo pepeni na ungo avoembo Iesu na hihi tirina avo ingito Iesu andito tipura ta ikasi uje ea rate embomeni tapa na enana ta degi memenga ikasora avo hotembeto oju ue toto pambuto, \s1 Tax koro ikari \r (Matthew 22:15-22, Luke 20:20-26) \p \v 13 Pharisee embo te Herod ta ke agi ari embopo te aingeto Iesu ta degi pambuto engeka ururoro Iesu na ke mine sapura do au ingito pambuto \v 14 ke einge ea. “Ate poekari embo, umo ke be na pere embo ta ke te ari te avo hotembae ue God ta ke avo javotoho na ate poekeroa avo dago kiarira te dago ke vahai erevi no degi ta asi uje ereora, ke amo erevira, ungotena Judea ta ke pepeni oju ue tax koro Rome ta gavana Caesar ta ikarote mane ikaro? Eto ikarote mane ikaro avo ejo ingore.” Ainge eo \v 15 Iesu na enana ta jo ta hotembari heriso avo kito ke einge ena. “Ungo do eto na kaeto kesi uje ere ove? rate ungota koro vahai umbuto ikevu kione.” Ainge enu \v 16 umbuto ikeo Iesu na umbuto koro hamota ove avo kito einge ena, “Koro hamota embo ta tombu emo amutare” ainge enu, “Caesar ta ra” eo \v 17 Iesu na ke einge ena, “Aravora, Caesar ta donda kito amo Caesar ta ikevu eto God ta donda kito amo God ta ikevu,” ainge Iesu na enu ingito haha puha ea. \s1 Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 22:23-33, Luke 20:27-40) \p \v 18 Eto Sadducees embomeni na vasiri te erari avo ke be ae ue ere ijiaetera avo Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia. \v 19 “Eto Moses na ke amo einge kajena. Embo ta ae meni umbae mitirou ivu amburesuja eto namei na namei hondate eto jimbuto be ikasuja ainge Moses na kajena. \v 20-22 Eto embo tapa 7 amo jo vahai ta amina meni bugo na jimbuna eto ae meni umbae mitinu ivu ambunu bugo ta kakane amina jimbuna amo meni umbae mitinu ivu ambuna eto ainge pere ue pambuto gasi meni amina jimbuna amo ainge meni umbae ambuna eto ambo be ta amo pamone amina ambuna. \v 23 Eto enana tapa 7 avo vasiri te hoasora amo pamone amo embo amuta ae au?” ainge eo \v 24 Iesu na ke mine einge ena. “Eto ungo hotembari nei sokova ereva amo God ta ke te sovera te avo kiae avoeto ereva. \v 25 Eto ke be amo embo amburari ehako vasiri te hoasora amo anera Utu ta jimbae iriora ainge nombo mane jimbasora te teho iresora. \v 26 Eto ke nei amo vasiri te hoari amita ke be amo Moses na ke kajena ai ta einge mitia te ungo kiae ue erevete? Eto Moses na i basa peri na evikitina amita jo ta ke einge ingina ‘Na Abraham ta God, Isaac ta God, Jacob ta God ra’ ainge ijinu ingina, \v 27 amo embo amburari ta God mane rate embo vasiri te amita God avo ijinu ingina te ungo ke nei ereva.” Ainge Iesu na enu, \s1 God ta ke 10 amita jo ta ke nombo amo davore? \r (Matthew 22:34-40, Luke 10:25-28) \p \v 28 Judea ta ke pepeni simba ari embo na enana ke avo boru jumbarako uo ingito puvuto Iesu ta ke javotoho enu ingito ke einge ena “Moses na God ta ke 10 ta kajena amita ke peni mo davore?” ainge enu \v 29 Iesu na ke mine einge ena, “Israel embomeni ke nau ingivujo. Ungotenau Bada God amo vahai \v 30 avoeto no jo te hotembari te ahihi te sovera te tapa na God osa evujo. Eto ke amo peni be ra \v 31 eto ke nei amita engiti ta amo eingera, ‘Umo oenga hamo no simba ue osa eoa ainge nombo no namei kamei tapa osa ejo,’ Eto God ta ke 10 ta jo ta ke heriso erevi peni be ra.” ainge enu \v 32 ke pepeni simba ari embo na ke einge ena, “Ate poekari embo umo ke be erea, God vahai ra eto God nei iraera \v 33 te embo na jo te hotembari te sovera te tapa na God osa aisuja eto ungotenau hamo osa eora ainge nombo ungotenau namei osa aisora ke amo peni be ra pene gaga ta i ikeore evikitioi o boreora aingeko manera” ainge enu \v 34 Iesu na embo amita ke javotoho be enu ingito amita degi ke einge ena. “Umo God ta irari degi ai ta torari haite ere kogona” ainge Iesu na enu embo nei nei amo eto ingari ke ae me enu toa. \s1 Keriso amo meni amutare? \r (Matthew 22:41-46, Luke 20:41-44) \p \v 35 Eto Iesu na temple jo ta toreto ke einge ate poekena. “Eto Judea embota ke pepeni simba ari embopo na Judea ta hondate ari embo Keriso amo King David ta ahije ke eora. \v 36 Rate God ta Ahihi Otohu na ke einge enu David na kajena, \p ‘God na Na David nau Bada ta degi ke einge ena. ‘Nau ingeni be ei ta arumbeto iriro nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’ ’ \p ke ainge ijinu David na kajena. \v 37 Eto David na Judea ta hondate ari embo Keriso amo nau Bada ra ena avoeto Judea ta ke pepeni simba ari embo na do eto David ta ahije ke eore?” Ainge enu embomeni na amita ke ingito tunga javotoho ea. \s1 Ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo \r (Matthew 23:1-36, Luke 20:45-47) \p \v 38 Eto Iesu na embomeni onde katitie ke einge ena, “Eto ungo Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo, eto enana amo bo jajavotoho kokoso avo aseto ‘market’ ari degi ta ururoro kito osa ue pekara eora. \v 39 Eto nei amo ke kasari bande ta toreto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbeora eto pondo iji te embomeni na kito otohu ara titi ta arumbeora. \v 40 Eto nei amo pamone doru ta donda avo sio umbuora eto embomeni amita pari amo jo na aera te toho hamo na pari kokoso kakoso eto sinenekeora. Avoeto God na enana ta hajire siriketo hana kiari ikau kesora.” Ke ainge Iesu na eto \s1 Pamone doru na hande javotoho ikena \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Pambuto hande ikari gaga engitita arumbeto mitinu hajae vajae embomeni na koro pepeni papeni be umbuto puvuto ikitio Iesu kogue mitinu \v 42 pamone doru amita donda irae avoeto koro toea heriso avo umbuto puvuto jurukitinu \v 43-44 Iesu na kito amita ambotani jage enu puvuo ke einge ena. “Na ungota degi ke be erena. Pamone doru amina hande ere ikitia amo peni be ra hajae vajae embo na ere ikitera ainge mane ra. Eto enana ta donda isapamane avoeto tuna ikitore tuna mitia rate pamone amita hande amo tapa pe te ere ikitia avora.” \c 13 \s1 Iji tutumota osaga neite neite kesora \r (Matthew 24:1-2, Luke 21:5-6) \p \v 1 Eto Iesu na temple jo ta eto tambuta puvutuhunu amita ambotani vahai na ke einge ena, “Ate poekari embo, ki! Temple emo atara pepeni jajavotoho na gerikari ra,” ainge enu, \v 2 Iesu na ke mine einge ena “Bande erevi ungo na javotoho ere kogova te ungota degi erena, atara nei na atara nei ta hamo ta mane tembeto iresuja te tapa arara eto beasuja,” ke ainge Iesu na hariketo, \s1 Memenga osaga kiari iji puvuresuja \r (Matthew 24:3-14, Luke 21:7-19) \p \v 3-4 Pambuto tiri Olives ai ta bitito arumbeto Temple kogue mitinu Peter te James te John te Andrew te aingeto pambuto Iesu ta degi ke einge ea “Eto inena ke etea amita be amo iji deina puvurou eto hajire do kioro avo ejo ingore.” Ke ainge eo \v 5 Iesu na ke itiketo einge ena, “Embomeni ke sokova na hande aisora avo eto be kogue irivujo. \v 6 Eto embo neite neite na javo nau ta umbuto ke sokova ijie ‘Na ungota orekari embora’ ainge ijiroro embomeni na ke avo ingito ambo ambo aisora. \v 7 Eto ungo isoro ta duru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungo oju avojo eto iji kombu puvurae amikote isoro avo einge aisora. \v 8 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto ‘king’ nei na ereto ‘king’ nei taisuja. Eto enda nei nei ta titira te beuje te puvurou kesora amo memenga te osaga te kesora amita itikarira te ungo be kogue irivujo. \v 9 Eto embo na ungo andito umbuto council ta ingeni ta ikaro umbuto Judea ta ke kasari bande ta ungo ikaro hetavo pehumba ue tasora. Eto ungona gavana ta eto king ta titi ta heteto ke nau hande avo ingesora \v 10 eto iji kombu puvurae kiti ta ke nau avo enda embo tapa ta hande aro ingesora. \p \v 11 Te enana ungo andito umbuto pehumba aisora iji te amo ke do aisova avo hotembitie osaga mane kesova te Ahihi Otohu na ungota degi ke do ava aisuja avo pere evujo. \v 12 Eto namei na namei umbuto ikau embo na taro amburesuja eto mamo na meni umbuto ikau taro amburesuja eto meni na ereto e mamo umbuto ikau taro amburesuja. \v 13 Eto ungo na javo nau ta pure ururovo embomeni na ungota degi tumo aisora te embo amuna na avoembo sovera ere uma amita sari ari iji puvuresuja amo God na oreto umbasuja. \s1 Donda Sapura be Sapura amita ke \r (Matthew 24:15-28, Luke 21:20-24) \p \v 14 Eto peroveta Daniel na Donda Sapura be Sapura amita ke matu kajena avo umbuto puvuto Degi Otohu ta ikaro hetasuja (ke erevi etekari embo be ingijo). kito ungo Judea ei ta miteva embomeni joru tiri ta pambuvu \v 15 eto embo bande i ta mitia amo beto bande jo ta toreto donda mane siriketo umbasuja te teho pambasuja. \v 16 Eto embo pure ta mitia amina mane amita bo umbasuja te teho pambasuja. \v 17 Eto pamone urete te amite meni eha ingeto emi kajeuja amita degi aja to erena, enana ta degi osaga puvuresuja. \v 18 Eto ari erevi jajemo iji te mane puvuroja pari evujo. \v 19 Eto iji amikote osaga memenga kesora amo God na utu te enda te ena amikote ere puvutuhatija puvija erevira amo osaga ainge amo kiae avoeto kesora te ambota aingeko amo mane kesora. \v 20 Eto Bada God na au iji avo tuho aisuja te ainge ae amo embo tapa na ambuto sasari aisora te God na embo amita toho avoembo au iji tuho aisuja. \p \v 21 Eto iji amikote embo amuna ‘Kivu Keriso puvija erevira’ o nei ‘ungotenau hondate ari embo puvija’ ainge au ungo ke avo ke be ke avojo. \v 22 Eto keriso sokova na peroveta sokova na ereto ue ari te vasiri neite neite ururoro ke be ke ijie ambo ambo ururoro eto kito aro God ta embomeni te tapa asora. \v 23 Rate be kivujo ke erevi ae peko ta ungota degi erena. \s1 Embo ta Meni ta puvurari \r (Matthew 24:29-31, Luke 21:25-28) \p \v 24 Ungota memenga osaga kiari iji tutumota amo iji mume au hariga na usasa mane aisuja \v 25 eto utu ta sovera na jahevau kuro soheto beasora. \v 26 Eto Embo ta Meni avo Utu i ta eto sovera te usasa te tapa oje jo ta oje ga vahai beto hururou embomeni na kesora. \v 27 Eto amina tohota embomeni matu siriketo umbari avo vahaita puvurora amita anera isapamane ikau utu tapa te enda tapa kaina, patina, ihane eto sose ta pambuto siriketo umbaro puvuresora. \s1 I junga ta ari hotembevu \r (Matthew 24:32-35, Luke 21:29-33) \p \v 28 Eto ungo i junga ta ari do euja avo ungo kito be hotembevu. Eto amita hatu ta tivine eto gigi vujekeuja amo amita be ari iji auveuja \v 29 ainge itoko ari erena amo tapa puvurou kesova amo Embo ta Meni puvurari iji auvetija ke ainge evujo. \v 30 Eto ungota degi ke be erena. Ungo mane sari aisova te ari emo puvurou kesova. \v 31 Eto Utu te enda te avo irae aisuja te ke nau avo mane irae aisuja \s1 Be kogue irivujo \r (Matthew 24:36-44) \p \v 32 Rate Embo ta Meni ta puvurari iji amo anera Utu ta iriora amo kiae eto God ta Meni na kiae rate God Mamo na vahai kiarira \v 33 avoeto ungo be kogue irivujo iji doite puvurou amo ungo kiaera. \v 34 Eto ari amo eingera, eto embo amina amita pure ari embo ta degi pure amita be iketo eto bande simba ari embo bande simba aja iketo enda nei ta pambasuja. \v 35-37 Eto pambuto ehako egerembeto puvurari iji amo turete rete tumba te rete ohora javone ijirou rete ihote rete avo eto ungo mane evesova te ungota degi eto embo tapa ta degi erena ‘Be kogue irivujo’.” \c 14 \s1 Iesu umbuto tasora avo ke kasea \r (Matthew 26:1-5, Luke 22:1-2, John 11:45-53) \p \v 1 Eto Jarukari ta Pondo te bread sivo ikae pajirae amita pondo te puvurae iji heriso amita kiti ta Judea ta priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu naingeto kiae ondikari na umbuto tasora avo ke kasitie \v 2 einge ea, “Ungote pondo iji te aisora amo embo na ereto jujune aisora avoeto pondo irae au isimba ta aisora.” ainge ea. \s1 Da Bethany ai ta Iesu oil na kutena \r (Matthew 26:6-13, John 12:1-8) \p \v 3 Eto Iesu amo da Bethany ai embo Simon amo kini umbuna te matu kondari amita bande ta arumbeto indie mitinu pamone vahai amina oil mune te javo Nard bottle isapa ta avo umbuto puvuto teto pejeto Iesu ta siro ta kutena. \v 4 Eto oil amita koro amo pajire be avo eto embomeni na kito tumo ue ke einge ea, \v 5 “Pamone emina oil na ombuto koro tapa 900 kina umbuto donda ambu embo ta ikaetija avo aijaja ere ua” ainge ijie isembeo \v 6 Iesu na ke einge ena, “Aravora tovu, do eto amita degi tunga osaga ere ikiteve? Amina ari javotoho nau degi ta etija. \v 7 Eto donda ambu embopo na iji tapa ungo ga mitiroro ari javotoho aisova te na ungoga iji tuho iresona. \v 8 Eto na kovasora avoeto hamo nau nununga ana amita uje na amita degi nei do irae avoeto oil na ere kutitia. \v 9 Eto na ungota degi erena, God ta ke javotoho enda nei ta nei ta hande aisora amo pamone erevi hotembitie ari do etija emiga tapa hande aisora.” ainge Iesu na ena. \s1 Judas na Iesu harikasi sija ena \r (Matthew 26:14-16, Luke 22:3-6) \p \v 10 Eto Judas Iscariot amo ambotani 12 rate vahai amina pambuto priest pepeni ta degi Iesu umbara harikasuja ke enu \v 11 ingito tunga javotoho eto amita degi koro ikasi ke eo, Judas na pambuto Iesu isoro embo ta degi harikasuja avo sija ena. \s1 Iesu na amita ambotani ga pondo ena \r (Matthew 26:17-25, Luke 22:7-14,21-23, John 13:21-30) \p \v 12 Eto bread sivo ikae pajirae amita pondo te Jarukari pondo te iji puvunu o sheep meni teto heveto pene gaga ta ikea iji amikote ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea. “Umo Jarukari pondo indesoa amo degi nainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo, \v 13 Iesu na ambotani umbuto ke einge ena, “Ungo embo heriso pambuto da jo ta embo vahai umo tigi jigito puvutuhurou tambuto embo avo ambo ambo ue pambuto \v 14-15 bande nainge torasuja ai ta amiga toreto bande mamo ta degi ke einge evujo, ‘Ate poekari embo na ambotani ga bande jo nainge toreto Jarukari pondo indoro?’ ainge avo embo amina bande jo peni vahai i ta gaga te avo arumba te tapa mitera ai Jarukari pondo evujo nununga are.” ainge enu, \v 16 ambotani heriso na da ta pambuto Iesu na donda do do ena avo inono ta kito Jarukari pondo nununga ea. \v 17 Eto mume sihukitinu Iesu na amita ambotani 12 ga pambuto \v 18 gaga ta arumbeto indie mitio Iesu na ke einge ena, “Na ke be erena, ungo namote tapa indie miteva embo vahai na na umbuto kitoho embo ta ingeni ta ikasuja” ainge Iesu na enu \v 19 ambotani na osaga kito embo vahai vahai na “namo rete?” embo nei na “namo rete?” ainge eo \v 20 Iesu na “Ungo ambotani 12 rate vahai na namote bread umbuto su heva jo ta kaimbeto ere india amina harikasuja. \v 21 Rate God ta ke ta kajari amo Embo ta Meni na amburesuja ainge ena avoeto amburesona te aja to erena, harikari embo avo e na ingae toaetija amo osaga memenga mane kiaetija.” Ke ainge Iesu na enu \s1 Bada ta pondo \r (Matthew 26:26-30, Luke 22:14-20, 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 22 Embomeni indie mitio Iesu na bread umbuto God ta degi pekitie ingeketo ambotani ta hande ue ke einge ena, “Hamo nau erevi umbuto indavu,” ainge \v 23 eto atungu umbuto God peketo ikenu indio \v 24 ke einge ena, “Emo orosa nau embo isapamane avoembo nomai kajari ta orosa overeketena. \v 25 Eto ungota degi ke be erena. Na esi be ta mu mane indesona te God ta titi jigari degi ta toreto esi mu eha indesona,” Iesu na ke ainge enu irae enu \v 26 haveni eto tiri Olives ta pambua. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Matthew 26:31-35, Luke 22:31-34, John 13:36-38) \p \v 27 Eto tiri Olives ta mitio Iesu na ambotani ta degi ke einge ena, “God ta ke avo kajari einge mitia ‘Na o sheep simba ari embo tano amburou o sheep sio sao pambasora’ amita ke be amo na kogue me ururou sio sao pambasova \v 28 rate God na au vasiri te ereto Galilee pahurono ungo ambota pambasova,” ainge enu \v 29 Peter na ke einge ena, “Eto ambotani nei nei avo umo toto pambasora te na vahai avo umo mane toto pambasona,” ainge enu \v 30 Iesu na Peter ta degi ke einge ena. “Na no degi ta erena iho bujae mitirou mume orohuta inena na kiae ke tapa 3 ainge ijiro ohora javone heriso aisuja” ainge enu \v 31 Peter na ke vasiri te tapa einge ena, “Na umote tapa amburesona te nanena umo kiae ke ana erea!” Ainge Peter na ijinu ambotani tapa na Iesu mane egikasi ke ea. \s1 Iesu na degi javo Gethsemane ta pari ena \r (Matthew 26:36-46, Luke 22:39-46) \p \v 32 Ainge eto enana na degi javotoho dagogotambu javo Gethsemane ta pahue Iesu na ke einge ambotani ta degi ena. “Ungo ei arumbevu, na pari asina” ainge \v 33 eto Peter te James te John te aingeto umbuto pahue osaga peni vahai kogue \v 34 enana ta degi ke einge ena, “Jo nau ta osaga peni vahai mitia amina oi ambure arako ere ona avoeto ungo ei ta mitie na simba evujo,” \v 35 Ainge eto isapa imite enda ta beto sapura amita degi ere puvutuhua avo tiumbeto pambaja \v 36 Mamo ta degi pari einge ena, “Oio Mama, umo ari tapa amo inono avoeto atungu erevi mane indona ke ao ingito toane, eto uje nau avo irae rate uje no avo aisona.” Ainge Iesu na pari \v 37 eto ereto imite ambotani ere evia avo kito Peter ta degi ke einge ena. “Simon, umo iji isapa simba ari uje ae ue ere evete? \v 38 Ungo simba ue pari evu. Eto ainge ae amo ungo Satan na engekasuja te ungota ahihi jo ta na aisi uje ere ua te hamo avo ivo ambu ere ua.” ainge eto \v 39 beto imite pari matu ena avo ehako pari \v 40 eto beto imite ambotani jenekahunketo ere evio ujena te ke mine ari inono ae kito \v 41 egerembeto pari ehako enu irae enu beto ambotani ta degi ke einge ena. “Ungo jangu indie ere evevete? Aravora inono eteva, te Embo ta Meni embo sasapura ta ingeni ta ikari iji puvija, \v 42 erevu! Na harika embo puvuto ere hua.” Ainge Iesu na ijinu \s1 Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua \r (Matthew 26:47-56, Luke 22:47-53, John 18:3-12) \p \v 43 Judas amo Iesu ta ambotani 12 rate vahai amite Judea ta priest pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto embomeni ikeo asivo te kepata te umbuto Judas ga Iesu umbasi puvua. \v 44 Eto harikari embo amina “Na pambuto embo vahai andito mune aisona aravora umbuto pambuvujo” ainge matu ena \v 45 avoeto puvuto Iesu ta degi titi tambueto pambuto, “Ate poekari embo” ijie andito mune unu \v 46 isoro embopo na puvuto Iesu andito jigito uhuo \v 47 embo vahai na amita asivo kororo eto umbuto priest peni ta pure embo vahai amita onde jeto tiukenu \v 48 Iesu na enana ta degi ke einge ena “Na pegene embo mane rate asivo te kepata te jigito na umbasi ere puvutuhova \v 49 te na iji tapa temple jo ta embomeni ate poeketena amikote na umbaeteva ta God ta ke matu kajena avoeto ere ova,” ainge ijinu \v 50 ambotani na oju Iesu toto pahuo \v 51 meni singa vahai amina bo nei irae vahai amina pohuketo ambota pahunu \v 52 kito bo ta jigio bo houketo teho hamo na pere tutuveto pambuna. \s1 Iesu ikeo koto ta hetena \r (Matthew 26:57-68, Luke 22:54-55,63-71, John 18:13-14,19-24) \p \v 53 Eto priests pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto vahaita toruketo mitio isoro embopo na Iesu umbuto pambuto ikeo hetena. \p \v 54 Eto Peter na ambota tunga te jateki ue pambuto priest peni ta ke kasari bande huga jo ta toreto bande simba ari embopo ga i eritie mitinu \v 55 priests pepeni te Judea embomeni ta council te aingeto bande jo ta Iesu ta sapura deire avo eto ingito taro amburoja ganoka eto ingia, \v 56 eto embo isapamane na ke hotembari nei te nei te sokova na eto Iesu ta sapura tambasi ea rate tambae ea. \v 57 Eto embo nei nei na ereto ke sokova na einge ea \v 58 “Embo emina ke einge eoi ingiora, ‘temple ingeni na gerikari avo nanena ano karaun eto beau iji 3 ehako embo ta ingeni na ae avo nane aisona’ ainge eoi ingiora” ainge ea \v 59 amo tunga hotembari vahai na ae ra. \v 60 Eto Priest peni na ereto embo ta orohuta heteto Iesu ta degi ke einge ena “Embo isapamane na umo ganoka ere ora emo ke mine aote?” ainge enu \v 61 Iesu ke mine ae enu ehako Priest peni na ke einge ena, “Umo God jakeka eora amita Meni Keriso rete?” ainge enu \v 62 Iesu na ke mine einge ena. “En, erea amo namora te ungo na Embo ta Meni God Sovera te amita ingeni be ta arumbeto Utu i ta oje ga puvurou kesova.” ainge enu \v 63 priest peni na ingito tumo ue amita bo jigito osesekitie \v 64 ke einge ena, “aravora embo emita pehumba ke irae etija rate ke sapura be eria amo God ta javo ere uhua avoeto ungo council te embomeni te ungota ke deire avo evujo,” ainge enu enana jo vahai eto taro amburoja ke ijie \v 65 embo nei nei na urumbitie hamo ta isuva ue tombu togeto ke einge ea “Peroveta, amuna umo ere toroi?” ainge ijie torue umbuto isoro embo ta ingeni ta ikeo umbuto ingeni na tea. \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Matthew 26:69-75, Luke 22:56-62, John 18:15-18,25-27) \p \v 66-67 Eto Peter priest peni ta bande huga jo ta i eritie mitinu Priest peni ta pure ari kakara na Peter kito ke einge ena, “Umo Iesu, Nazareth embo amita toho ra” ainge enu \v 68-69 Peter na “Umo ke do erea amo na kiae ra,” Ke ainge eto pambuto huga degi pe ta heteto mitinu pure ari kakara amina ehako embomeni areto mitia amita degi, “Embo emo Iesu ta ambotani ra” ainge \v 70 enu Peter na ingito “ke amo ke be manera” ainge ena. Eto iji isapa mitimite embomeni na “Ke be ra umo Galilee embo avoeto ungo vahaira” ainge eo \v 71 Peter na ke einge ena “Ungo ke ereva embo amo na kiaera te ke erena emo God ta titi ta erena ungo be ingivujo” Ke ainge ijinu \v 72 di o hora javone heriso enu Iesu na ke matu einge enu, “Umo na kiae ke ijiro di ohora javone iji heriso aisuja” ainge ena avo Peter na hotembeto osaga pajire be kito si ena. \c 15 \s1 Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena \r (Matthew 27:1-2,11-14, Luke 23:1-5, John 18:28-38) \p \v 1 Eto iho bujenu priests pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te council embomeni te aingeto ke kaseo irae enu Iesu punduto umbuto pambuto Rome ta gavana Pilate ta ingeni ta ikeo hetenu \v 2 Pilate na Iesu ta degi ke einge ena, “Umo Judea embo ta king rete?” ainge enu Iesu na “Inena erea aravora” ainge enu \v 3 Priests pepeni na ke nei te nei te na Iesu ta degi pehumba eo \v 4 Gavana Pilate na ingito Iesu ta degi ke einge ena. “Eto embo isapamane na no degi ta ke neite neite erera amo ke mine aotemo mane ao?” Ainge enu \v 5 Iesu na ke mine ae unu Pilate na kito mana mana ena. \s1 Iesu amburoja ke ea \r (Matthew 27:15-26, Luke 23:13-25, John 18:39–19:16) \p \v 6 Eto pondo iji te amo tipura embo vahai avo embomeni na tambu ta pambaja uje uo Pilate na ingito ikenu tipura toto tambuta pambuna. \v 7 (-) \v 8 Eto pondo iji te amo Pilate na ainge pere ere uatija avoeto embomeni Pilate ta degi pambuto embo vahai tipura toto tambuta pambaja penunu ea. \p \v 9-10 Eto embomeni na Iesu jakeka ere ijiaetera avo Priests pepeni na kito tumo eto Pilate ta ingeni ta ikea avo Pilate na kito embomeni ta degi ke einge ena, “Judea ta King erevi avo tambuta pambaja uje ere ovete?” ainge ena. (v 7) Rate tipura embo vahai javo Barabbas amo gavana ta degi isoro eto embo isapamane tenu ambuvujekea avoeto ikeo tipura eto mitiaetija \v 11 avo Priests pepeni na jo vahai eto eo embo tapa na tambuta pambaja ke eo, \v 12 Pilate na embomeni ta degi ke einge ena “Rate embo erevi ungota King ke eova amita degi do ano?” ainge enu \v 13 embo tapa jo vahai eto ke einge ea “I atahu ta tejo amburoi!” ainge eo \v 14 Pilate na “Amita sapura deire” ainge enu embo tapa na gagaha eto “I Atahu ta tejo amburoi” ainge eo \v 15 Pilate na embo ta uje ea avo ara Barnabbas tipura ta mitina avo enu tambuta puvuto pahunu Iesu avo esi na ejembeto torue I atahu ta tara Rome isoro embopo ta ingeni ta ikenu \s1 Iesu urumbea \r (Matthew 27:27-31, John 19:2-3) \p \v 16 Umbuto gavana ta bande peni ta toreto isoro embo tapa jage enu vahaita puvuo \v 17 bo pangari avo Iesu ta hamo ta umbuto asukea eto king ta siro pohu ke ijie esi pepe te avo horoveto uta ta asukea \v 18 eto tumo te pain ue “Oro, Judea embo ta King” ainge ijie urumbitie \v 19 patuna uhu na umbuto siro ta torue isuva ue paunge teteri eto tumo te pain ue urumbea. \v 20 Eto urumbeo irae enu bo pangari asukena avo houketo umbuto bo amita avo ikeo asukenu i atahu ta tasi umbuto pambua. \s1 Iesu i atahu ta tea \r (Matthew 27:32-44, Luke 23:26-43, John 19:17-27) \p \v 21 Eto umbuto degi ta pahuo enda Cyrene embo javo Simon amo Rufus te Alexander te ta Mamo avo amita pure ta eto puvutuhunu isoro embopo na kito “umo huma embo emita i atahu umbuto pambu” ainge eo Simon ke agi eto Iesu hondate eto umbuto pambuna. \p \v 22 Eto Rome ta isoro embopo na Iesu umbuto pambuto degi javo Golgotha ta eora amita be amo ‘embo ta uta popo’ ai ta umbuto pambua. \v 23 Eto Iesu ta degi wine te sivo javo myrrh te taveto ikea te Iesu na indari uje ae eto tona. \v 24-25 Eto iho 9:00 unu Iesu i atahu ta teto amita bo avo embo amuna umbau avo eto ituha koso te tuho te jigito siriketo bo umbua. \v 26 Eto embo ta sapura deire avo kiora kajari degi ai ta ke einge kajea JUDEA EMBO TA KING ainge kajea. \v 27 Eto pegene embo heriso amo nei ingeni be ta nei ingeni anga ta aingeto i atahu ta tea \v 28 eto ari ainge amo God ta ke ta matu ainge ara kajari avo eto ea “Amo ke pepeni poekari embopo amiga inono ra” ke ainge mitia. \v 29-30 Eto embomeni puvuto Iesu kogue mani mani ue ke einge ijie urumbea. “Umo temple aimbeto iji 3 amita jo ta gerikasi ijea avoeto umo eonga eto kito i atahu toto beto pambu.” \v 31 Eto priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu urumbitie ke ehako einge ea “Embo nei avo hondate uija te umo oenga hondate ari inono ae ra. \v 32 Eto umo Keriso be eto Israel ta King kito avo i atahu toto beao dago umo kito ke be aisora.” Ainge ijio pegene embopo heriso Iesu ga i atahu ta tea amite tapa Iesu urumbea. \s1 Iesu ambuna \r (Matthew 27:45-56, Luke 23:44-49, John 19:28-30) \p \v 33 Eto iji 12 eto pambuto ture iji 3 ainge amita orohuta enda tapa mume sihukitinu ture 3 ainge \v 34 Iesu na gagaha eto einge ena “Eloi, Eloi lama sabachthani” ke emita be amo “God Nau, God nau, do eto na totoe?” ainge ijinu \v 35 embomeni mitia amina ingito ke einge ea “Ingavu, Elijah jage eria.” ainge eo \v 36 embo vahai na tutuveto pambuto soi umbuto patuna uhu tumo ta egeto ‘wine’ ta jauketo umbuto puvuto Iesu na indoja ikitie ke einge ena, “Aravora Elijah jage eria avo puvuto umbuto ikau beaute avo kesira,” ainge enu \v 37 Iesu na ehako jajage ijie amita hen jamo ena. \v 38 Eto Iesu ahunu temple jo ta bo peni vahai be i ta eto beto enda ta eto degi peikari amo eonga i ta eto sorereketo beto enda ta ena. \v 39 Eto Rome ta isoro embo peni amina Iesu kogue mitinu Iesu ta hoenge irae enu kito ke einge ena, “Ke be embo emo God ta Meni be ra” ainge ena. \v 40 Eto pamone javo Salome te da Magdala pamone javo Mary te eto singa James te Joses ta e Mary te aingeto pamone nei nei ga hoi ta heteto Iesu kogue mitia \v 41 pamone amo Galilee ta Iesu ambo ambo ue Iesu ta indari ikitiore indiaetija pamone amite pamone nei nei te aingeto Iesu ga da Jerusalem ta puvua. \s1 Iesu ta hamo kovea \r (Matthew 27:57-61, Luke 23:50-56, John 19:38-42) \p \v 42 Eto evito amo jangu indari iji avoeto indari nununga uo mume sihukitinu \v 43 da Arimathea embo javo Joseph amo council ta embo peni rate God ta iji puvurou God na titi jigesuja avo simba ere uatija amina oju ae sovera eto pambuto Pilate ta degi Iesu ta hamo umbuto kovasi penunu enu, \v 44 Pilate na Iesu matu amburari ke enu ingito tututu eto be kesi isoro embo peni avo jage enu puvunu “Iesu ambeite” ainge enu \v 45 “matu ambija” ainge enu ingito Joseph na Iesu ta hamo umbaja ke enu \v 46 Joseph na bo parara koso avo koro na ombuto umbuto puvuto i atahu ta umbuto ikenu benu hamo bo na togeto umbuto pambuto use atara to ta kovari ai ikenu serekenu atara nei na aherekenu puvuto use pe peikenu \v 47 da Magdala pamone javo Mary te pamone Mary nei amo Joses ta e amite na Iesu degi nainge kovea avo kia. \c 16 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Matthew 28:1-8, Luke 24:1-12, John 20:1-10) \p \v 1-2 Eto jangu indari iji irae enu da Magdala pamone javo Mary te eto James ta e Mary te pamone Salome te aingeto jeune mune te koro na ombuto umbuto Iesu ta hamo ta kutasi Sunday iho vujenu ihote Iesu ta use ta pahue \v 3 ke mine ara ijie einge ea, “Use pe ta atara peni vahai ra mo amuna hirikaro ungotena jo ta toraro?” ainge ijie \v 4 puvuto hange ambu eto atara use pe ahurekari avo hirikari mitinu kito \v 5 use jo ta toreto meni singa bo parara koso asukari ingeni be hena ta arumbeto mitinu kito mana mana uo, \v 6 singa amina ke einge ena. “Ungo joru avojo, Iesu Nazareth embo i atahu ta torara amo vasiri te ereto pambija. Kivu, amita ikari serekari besi teho erevira! \v 7 te ke matu Iesu na etei ingera avoeto Galilee ta ere pahua ungo pambuto Peter te amita ambotani te evujo ingito Galilee pambuto Iesu tambare.” \v 8 Ke ainge enu joru ue tata tita ue tutuveto use toto pambua. Eto joru ue embomeni ta degi ke hande ae teho pambua. \s1 Pamone Mary Magdalene na Iesu tambuna \r (Matthew 28:9-10, John 20:11-18) \p \v 9 Eto Sunday iho bujenu Iesu vasiri te ereto pahunu da Magdala pamone javo Mary amo ohihi sasapura tapa 7 ainge na jo ta torari avo Iesu na matu enu kondena \v 10-11 amina Iesu pambunu kito pamone amina pambuto ambotani sisisasi ijie mitio ke einge ena, “Iesu matu vasiri te eretei kena,” ainge enu ambotani na pamone amita ke avo ingito ke be ae ea. \s1 Ambotani na Iesu kia \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 Eto iji nei ambotani heriso na degi ta isa uo Iesu puvunu amita tombu hajire nei kito \v 13 pambuto ambotani nei uhoho ta degi eo ingito ke be ae ea. \s1 Iesu na ambotani 11 ta degi puvuna \r (Matthew 28:16-20, Luke 24:36-49, John 20:19-23, Acts 1:6-8) \p \v 14 Eto iji nei ambotani 11 na arumbeto indie mitio Iesu puvuto ambotani isembena amita be amo Iesu vasiri te erena avo embo nei na kito ea te enana na jo ngahia ue Iesu ke be ae ea. \v 15 Eto Iesu na ke einge ena, “Ungo enda tapa ta pambuto embo tapa ta degi God ta ke hande evujo ingore. \v 16 Eto embo amuna God ta ke avo ke be eto bapataito aisuja amo God na oreketo umbasuja, rate embo amuna God ke be ae aisuja amo toavo pambuto osaga kesuja. \v 17 Eto ke be ari embomeni na hajire einge aro kesora, javo nau ta ahihi sasapura kurumbasora, eto ke ehaha nei te aisora \v 18 eto o koso o javo juhiri ainge amo ingeni na umbasora eto indahu donda indito mane amburesora eto ambure embomeni ta hamo ta ingeni tembaro kondasora” \s1 Iesu Utu ta bitina \r (Luke 24:50-53, Acts 1:9-11) \p \v 19 Eto ke ainge tapa enu irae enu God na Bada Iesu umbuto Utu ta pambuto ikenu Mamo ta ingeni be ta arumbena. \v 20 Eto ambotani na enda tapa ta pambuto ke hande uo Bada na enana hondate unu hajire neite neite uo embomeni na kito ke be ea.