\id MAT - Orokaiva (Etija dialect) NT [okv] -Papua New Guinea 1988 (DBL 2014) \h Matthew \toc1 Matthew Otohu Ta Evaneria \toc2 Matthew \toc3 Mt \mt1 MATTHEW OTOHU TA EVANERIA \c 1 \s1 Iesu ta ohihi amita javo ikerekari \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 Eto Iesu Keriso, embomeni ta orekari embo amita ohihi amo David ra eto David ta ohihi amo Abraham ra amita ke re erevira. \v 2 Eto Abraham ta meni amo Isaac ra eto Isaac ta meni amo Jacob ra, eto Jacob ta meniundi amo Judah te amita eambopo te \v 3 eto Judah ta meni amo Perez te Zerah te ra eto enana ta e amo pamone Tamar ra. Eto Perez ta meni amo Hezron te Hezron ta meni amo Ram ra, \v 4 eto Ram ta meni amo Aminadab te Aminadab ta meni amo Nahshon te Nahshon ta meni amo Salmon ra. \v 5 Eto Salmon ta ae Rahab na meni Boaz ingena te Boaz ta ae Ruth na meni Obed ingena te Obed ta meni amo Jesse ra. \v 6 Eto Jesse ta meni amo King David ra. Eto David na embo Uriah ta ae umbuto be ikenu meni Solomon ingena. \v 7 Eto Solomon ta meni amo Rehoboam te Rehoboam ta meni amo Abijah, te Abijah ta meni amo Asa ra. \v 8 Eto Asa ta meni amo Jehoshaphat ra Jehoshaphat ta meni amo Joram ra, Joram ta meni amo Uzziah ra. \v 9 Eto Uzziah ta meni amo Jotham ra, Jotham ta meni amo Ahaz ra, Ahaz ta meni amo Hezekiah ra. \v 10 Eto Hezekiah ta meni amo Manasseh ra Manasseh ta meni amo Amon ra, Amon ta meni amo Josiah ra. \v 11 Eto Josiah ta meni undi amo Jechoniah te amita eambopo te ra. Eto iji aramiko te enda Babylon embomeni na Israel embo ga isoro eto embomeni umbuto enana ta enda Babylon ta ere pahuatera. \p \v 12 Eto umbuto pambua amita ambota embo Jechoniah ta ae na meni Shealtiel ingena eto Shealtiel ta meni amo Zerubbabel ra. \v 13 Eto Zerubbabel ta meni amo Abiud ra, Abiud ta meni amo Eliakim te Eliakim ta meni amo Azor ra. \v 14 Eto Azor ta meni amo Zadok te Zadok ta meni amo Akim ra, Akim ta meni amo Eliud ra. \v 15 Eto Eliud ta meni amo Eleazar ra, Eleazar ta meni amo Matthan te Matthan ta meni amo Jacob ra. \v 16 Eto Jacob ta meni amo Joseph ra. Eto Iesu amita javo Keriso ke eora amita e Mary avo Joseph na jimbuna (eto javo ‘keriso’ ta be amo ari sasapura oreketo umbari embo). \v 17 Avo eto embo Abraham eto pambuto David na kakane ena mamone te meni undi te amo tapa 14 ra. Eto embo David eto pambuto enda Babylon ta pambari iji te amo mamone te meni undi te tapa 14 nei emina kakane ena eto Babylon ta pambari eto pambuto Keriso ta iji te amo mamone te meni undi te tapa 14 nei emina kakane ena. \s1 Mary na Iesu ingena amita ke \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 Eto Iesu Keriso ta ingari amo eingera, Joseph na Iesu ta e Mary ga jimbuna rate vahaita ae Ahihi Otohu na enu Mary urete ena. \v 19 Eto Mary ta ivu Joseph na Mary urete ena avo kito mana mana eto embo javotoho amina Mary meni umbuto me kiuja uje ae ue jimbari avo ondikari na toasi uje ena. \p \v 20 Eto ainge hotembitinu Bada ta Anera na eture ta amita degi puvuto ke einge ena, “Joseph David ta ahije Mary no ae ra amiga irari oju aojo amo Ahihi Otohu na iketei urete etija. \v 21 Eto meni singa ingasuja amina umo eonga amita embomeni ta ari sasapura avoeto orekau datoho iresora avoeto amita javo ‘Iesu’ ikejo” ainge anera na ena. \v 22 Eto ari erevi tapa amo Bada na matu peroveta ta degi ari kajari einge mitia, \v 23 “Eto kakara na teho urete eto meni singa umbau amita javo Immanuel aisora” eto Immanuel ta be amo “God nango te iriuja” \v 24 Eto Joseph na eture ta kito ereto Bada ta anera na ke ena avo agi eto Mary umbuto amita bande ta ikena. \v 25 Eto enana besi eonga eonga evio meni singa ingenu Joseph na meni ta javo Iesu ikena. \c 2 \s1 Tarama kiari embopo na enda nei ta eto puvua \p \v 1 Eto da Bethlehem Judea enda ta King Herod na titi jigina iji aramite Iesu e Mary na ingena. Eto iji aramina tarama ta hajire kiari embopo na enda nei Judea ihane hena ta eto da Jerusalem ta puvuto embomeni ta degi einge eto ingia. \v 2 “Judea embomeni ta King eha ingetija amo naingere? amita tarama vitei kito meni amita degi tumo te pain aisi puvera.” ainge ijio ingia. \v 3 Eto King Herod na ingito Jerusalem da embomeni te tapa osaga kia. \v 4 Avo eto King Herod na Judea embomeni priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te ainge jage enu vahaita puvuo Judea embomeni ta hondate ari embo keriso degi nainge ingasuja avo eto inginu \v 5 ke mine einge ea “Amina da Bethlehem enda Judea ai ta ingasuja amita ke avo peroveta na einge kajena, \v 6 ‘Eto da Bethlehem enda Judea ta jo ta umo da isapa rate embomeni na umo javo ambu ke mane aisora, amita be amo no jo ta eto titi jigari embo be puvuresuja amina nau Israel embomeni unduresuja’ ainge peroveta na kajena.” \v 7 Eto ainge eo Herod na ingito ondikari na ke ikenu tarama kiari embopo puvuo meni ta tarama iji deina bitina avo eto inginu bitina iji avo harikeo enana ta degi einge ena. \v 8 “Ungo da Bethlehem ta pambuto meni eto kogo eto jombure eto tambuto egerembeto puvuto nau degi ta evujo ingito pambuto meni avo jakeka ane.” Eto ainge enu \v 9 enana king ta ke ingito amita da toto pahue tarama matu bitinu kia avo ehako kito eteteto pahuo tarama na pambuto meni ingari ju ai hetena. \v 10 Eto enana tarama avo kito tunga javotoho be ue. \v 11 Bande jo ta toreto meni avo e Mary ga mitinu kogue paunge teteri eto beto meni jakeka ea. Eto meni ta hande ikasi umbuto puvua avo hiriketo hande ikea amo ‘gold’ te i gigi mune te jeune ainge amite i mu mune te javo myrrh ainge ikea. \v 12 Rate enana egerembeto Herod ta degi mane pambasora avo God na eture ta enu ingia avoeto degi nei ta tiumbeto enana ta enda ta pambua. \s1 Herod na meni isasaraho tenu ambuvujekea \p \v 13 Eto tarama kiari embomeni pahuo Bada ta anera na Joseph ta degi eture ta puvuto ke einge ena, “Umo ereto Meni te tohota e te umbuto Egypt enda ta sau sau pambuto nau ke simba ejo. Herod na meni erevi jombure eto tau amburoja uje ere ua” ainge anera na enu. \v 14 Joseph ingito ereto meni te tohota e te umbuto mume te Egypt enda ta pambua. \v 15 (-) \s1 Da Bethlehem ta meni singa isasaraho avo teo ambuvujekea \p \v 16 Eto Herod na enana tarama kiari embomeni ta ke sokova kito tumo pajire be eto enu da Bethlehem eto da nei nei amita engitita meni isasaraho teo ambuvujekea amo tarama kiari embopo na Herod ta degi tarama iji deina bitina avo hotembeto enu meni isasaraho singa perekari amita pajirari jua heriso eto amita tu ta avo pe te teo ambuvujekea. \v 17 Eto ari erevi ae kiti be kiti ta peroveta Jeremiah na ke einge kajena, \v 18 “Enda Ramah ai ta embomeni na si ijie ui ai ijio ingia amo Rachel na amita meni undi avoeto si eria, eto tapa irae pambari avo eto tunga osaga irae ari ta ke mane ingesuja.” ainge Jeremiah na kajena. \s1 Joseph te Mary te meni Iesu te na egerembeto Israel enda ta pambua \p \v 19 (v 19,15a) Eto Joseph te Mary te meni Iesu te ainge enda Egypt ta mitio Herod ambunu Bada ta anera na eture ta Joseph ta degi puvuto ke einge ena. \v 20 “Meni taro amburoja uje uera matu ambuvujeketera avoeto ereto Meni te tohota e te umbuto enda ta pambujo,” ainge Anera na eture ta ena. (v 15b) Ke avo ari amita kiti ta Bada na peroveta ta degi enu einge kajena. “Na nau Meni Egypt enda ta eto jage etena,” ainge kajena. \p \v 21 Eto Joseph na Anera ta ke eture ta ingito ereto meni te tohota e te umbuto Israel enda ta egerembeto pambua. \v 22 Eto Israel enda ta puvuto Herod ta meni Archelaus na mamo ta besi umbuto Judea enda King ena duru avo ingito ai irari joru ena. Eto God ta ke eture ta ingina avo eto patina ta pambuto umo enda tutumo javo Galilee \v 23 amita da vahai javo Nazareth ai mitiaetija amita ke avo peroveta na einge kajea “amina Nazareth embo aisuja.” \c 3 \s1 John Bapataito ari embo na Iesu ta puvurari degi enu tambu ena \r (Mark 1:1-8, Luke 3:1-18, John 1:19-28) \p \v 1 Eto Iesu da Nazareth ta pajito mitinu John bapataito ari embo na Judea enda ojagatambu ai ke einge ijie onde katena, \v 2 “God ta titi jigari iji puvuto erehua avo eto ungota ari sasapura avoeto osaga kogue ungota jo aherekevu” ainge ena \v 3 amo peroveta Isaiah na einge kajena, “Embo na ojaga tambu ta jage einge eria ‘Bada ta puvurari nununga evu. Amita puvurari degi evu tambu ai’.” \p \v 4 Eto John ta bo asukari amo o camel tu na ihirari avo asuketo pupuri o hoga na ari tigito amita indari amo iruha te o boruga te indiaetija. \v 5 Eto enda Judea embomeni te Judea ta da peni Jerusalem amita embomeni te embomeni umo Jordan engitita mitiaetera \v 6 amiga tapa John ta degi puvutuhore enana ta ari sasapura harikitiore John na umo Jordan ai ta bapataito ere uatija. \v 7 Rate embomeni nei uhoho Pharisee embomeni te Sadducees embomeni te John na bapataito aja puvuo John na kito enana ta degi ke einge ena. \v 8 “Ungo o koso o ra. Eto God na tumo eto ungota ari sasapura ta hajire au kesova avo amuna etei ingito puveve? Ungota ari sasapura hariketo toasi puveva avoeto pambuto i be javotoho euja aingeko evujo \v 9 eto ke erena avo ingito ‘Abraham amo nangota mama ra avoeto nango inonora’ ainge avojo, ungota degi erena be ingivujo. Eto God na au atara erevi sariketo Abraham ta meniundi asora amo inonora. \v 10 Eto hogoro i susu ta iketei mitia eto i be javotoho ae kito jeto gosukau evekasuja. \v 11 Eto na ungo umo na bapataito ere ona amo ungo jo aherekari ta ate kitira ere ona. Rate embo nau ambota puvuresuja amo nombo be sovera te rate na sovera ambu ra. Na amita utu goru houketo umbuto pambari inono aera. Embo amina ungo Ahihi Otohu te i bevere te na bapataito aisuja. \v 12 Eto javotoho davore sapura davore sirikasi nununga ere ua. Javotoho avo siriketo amita harau ta ikasuja eto sapura siriketo i ta ikau evekasuja, i amita seikari amo iraera.” ainge John na ena. \s1 John na Iesu bapataito ena \r (Mark 1:9-11, Luke 3:21-22) \p \v 13 Eto Iesu amo John na umo Jordan ai ta bapataito aja Galilee ta eto puvunu \v 14 John na bapataito ari uje ae ue amita degi ke einge ena, “Na inena bapataito aetea rate umo do eto nane bapataito ana puve?” \v 15 Rate Iesu na ke mine einge ena, “God na uje do aisuja avo tapa agi aisora avo eto na bapataito aisoa” ke ainge enu John na jo ahereketo Iesu bapataito enu \v 16 bitito umo hora ta hetenu Utu pe hirikitinu God ta Ahihi di dipo ainge Iesu ta hamo ta benu kina. \v 17 Eto utu ta ke einge ingia “Emo osa ari Meni nau na kito tunga javotoho ere ona.” \c 4 \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Mark 1:12-13, Luke 4:1-13) \p \v 1 Eto Iesu amo Satan na engekaja Ahihi Otohu na enu ojagatambu ta bitina \v 2 Eto iji te mume te tapa 40 ainge indari indae avo eto beuje kogunu \v 3 Satan na puvuto Iesu einge engekena. “Umo God ta Meni be kito koro erevi e bread sarikai.” ainge enu \v 4 Iesu na ke mine einge ena, “Eto embo na mane indari pere indie iresuja rate ke tapa God ta pe ta eto puvuja amina iresuja,” ainge ena. \v 5 Eto Satan na Iesu ga Judea embomeni ta da Otohu Jerusalem ai pambuto toreo Satan na enu Iesu temple ene i be i ta pambuto hetenu \v 6 Satan na ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito kekehuna eto be. God ta ke einge mitia, ‘God na amita anera au umo ingeni na umbuto orereto beasora avoeto umo koro ta utu mane tasoa’” ainge enu \v 7 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke nei einge mitia ‘Umo Bada God no mane engekasoa’” ainge enu, \v 8 Satan na Iesu ga tiri koso vahai ai ta bitito pahue enda tapa eto amita sago kiari donda te avo Satan na enu eture ta kiarako enu \v 9 Satan na ke einge ena, “Inena paunge teteri eto na jakeka ijiro na donda erevi tapa inena simba ao ikasona,” ainge enu \v 10 Iesu na ke einge ena, “God ta ke einge mitia ‘Umo no Bada God eonga jakeka ue agi aisoa’ avoeto, Satan, na toto pambu!” ainge enu \v 11 Satan na toto pahunu God ta anera na puvuto Iesu undua. \s1 Iesu enda Galilee ta pambuna \r (Mark 1:14-15, Luke 4:14-15) \p \v 12 Eto John ikeo tipura ta torenu Iesu na duru ingito enda javo Galilee ta pambuna \v 13 eto da Nazareth toto da Capernaum amo Judea embomeni te ohihi heriso javo Zebulon te Naphtali ta meniundi ta enda ra. \v 14 Avo eto Peroveta Isaiah na ke einge kajena amo ke be ra, \v 15 “Zebulon ta enda eto Naphtali ta enda umo Jordan ovitiho ta eva ta pambuora degi ai ta enda nei nei embomeni na puvuto iriora. \v 16 Eto ai ta embomeni mume ta mitiaetera amo usasa peni vahai kia. Enana ambuvujekari embomeni ta enda ta irarako ere uatera avo iho vujarako ena,” ainge peroveta Isaiah na kiti kajarira. \p \v 17 Eto Galilee ta pambuna iji aramite Iesu na ke einge hande ere uatija, “God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigesuja avo iji auvetija avoeto ungota ari sasapura toto jo aherekevu,” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na ambotani kiti umbuna \p \v 18 Eto Galilee hora ta isa ue Iesu na umo o parari embo heriso Simon te amita namei Andrew te avo kina. Eto enana o umbari bonga umo ta gosukeo bovunu \v 19 Iesu na kito enana ta degi ke einge ena, “Ungo na ambo ambo ue have! Ungo o ere paritova avo aingeto embo paravo avo ano kesova,” \v 20 Ainge enu enana nei do ae bonga toto Iesu ambo ambo ea. \v 21 Eto hora ta pahue Iesu na embo Zebedee te amita meni heriso James te John te e nga jo ta arumbeto bonga perarari avo ihiritie mitio kito jage enu \v 22 enana ta mamo te e nga te toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Iesu ta ate poekari \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Eto Iesu na Galilee enda ta tehue Judea embomeni ta ke kasari bande tapa toritie God na naingeto embomeni umbuto titi jigesuja amita duru javotoho hande ereuatija eto ambure embomeni uei kokondikitiaetera. \v 24 Eto ainge pere uei Syria embomeni te tapa na duru ingihe enana ta ambure nei te nei te umbari embomeni umbuto Iesu ta degi puvua. Eto ambure embomeni amo nei ambure jo memenga ari nei utu ingeni meni amburari nei ahihi sasapura na torari te tapa umbuto puvutuhuore uoi kokondekitiaetera. \v 25 Eto embomeni isapamane da tapa ten umo ovitiho amita embomeni te Galilee embomeni te Jerusalem embomeni te enda Judea embomeni te umo Jordan ovitiho ta mitiaetera embomeni te tapa Iesu ambo ambo ere uatera. \c 5 \s1 Iesu na embomeni tiri hamo ta ate poekena \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 Eto embomeni isapamane kito Iesu na bitito tiri ta arumbenu amita ambotani puvuo \v 2 itiketo ate poekitie ke einge ena, \v 3 “Eto embo amuna amita ahihi ta sovera inono ae kito God na hondate aja penunu eora embo avo God na titi jigihirou utu ta vasiri te iresuja eto amita tunga javotoho be aisuja. \v 4 Eto embo amuna ari sasapura avo eto si aisuja avo God na au osaga irae au tunga javotoho aisuja. \v 5 Eto embo amuna ‘na na’ ainge mane euja rate God tumota euja amina enda tapa hoteto umbasuja avoeto tunga javotoho aisuja. \v 6 Eto embo amuna ari javotoho pere kesi uje peni vahai ere ua embo amita uje avo God na au kesuja avo eto tunga javotoho ere ua. \v 7 Eto embo amuna embo ta osaga kito jo euja avo God na kito jo au hondate aisuja avo eto tunga javotoho ere ua. \v 8 Eto embo amuna jo vahai eto God agi eora amina God kesora avo eto tunga javotoho ere ora. \v 9 Eto isoro peiketo peka umbari embomeni avo God ta meniundi ke aisora avo eto tunga javotoho ere ora. \v 10 Eto embo amuna ari javotoho ere ua avo eto embomeni na ari nei te nei te na matuainge taekeora embo avo God na titi jigihoi iriuja avoeto tunga javotoho ere ua. \v 11 Eto ungo na ke be eova avo eto embomeni na no javo aro sapura ururou ke sokova nei te nei te ijie ungota degi ta osaga ikasora avo kito tunga osaga avojo. \v 12 Enana na ainge nombo God ta peroveta tapa ta degi ere uatera eto iji kombu te ungo na ari jajavotoho isapamane hoteto umbasova avoeto tunga javotoho be javotoho evujo. \s1 Ungo enda ta aso te usasa te ra \r (Mark 9:50, Luke 11:33, 14:34-35) \p \v 13 Ungo enda tapa ta irirari aso ainge gamo te ra rate aso ta peture beau irae aisuja amo naingeto ehako peture au? Amita pure irae avoeto enda ta kehi eore beoi utu na haito jaevekeora. \p \v 14 Eto ungo enda tapa ta usasa ra. Eto embo na tiri mende ta da kogombasora amita titiha ari iraera embo tapa na kesora. \v 15 Eto embo na usasa unduketo mane ovu to ta iketo gogovo aisuja rate i ta ekau usasa ururou embo tapa kesora. \v 16 Ainge nombo ungota usasa evu embo tapa kiore eto ungota ari jajavotoho avo embomeni na kogue God Mamo Utu ta iriuja avo jakeka aisora.” \s1 Moses ta ke pepeni avo ate poekena \p \v 17 Eto Iesu na ke nei einge ena, “Na Moses ta ke pepeni te Peroveta ta ke kajari te ano irae aja puvuone hotembarako avojo. Na avoeto puvuraera te ke amita be avo ano peni be au ungo ingova puvena. \v 18 Na ungo ta degi ke peni be avo erena ingivujo! Eto iji kombu puvurae enda te utu te mitirou God ta ke tapa Moses ta ikenu kajena avo pere iresuja ke nei vahai mane nei aisuja rate matu kajari ainge inono ta irirou God na amita uje tapa au irae au iji kombu ta puvuresuja. \v 19 Avo eto embo amuna God ta ke pepeni isapa vahai be poekasuja rete nei embo nei ke pepeni ano poekaja engekasuja God ta titi jigari degi ai ta embo avo meni isapa ainge nombo ambu aisuja rate embo amuna God ta ke pepeni tapa jigama ue embo nei jigama ara ate poekeuja embo amina God ta titi jigari ai ta embo pajire be aisuja. \v 20 Eto na ungota degi erena Moses ta ke pepeni simba ari embomeni javo Pharisee te ate poekari embomeni te ta ari jajavotoho eora avo nembeto evujo. Eto enana ta ari jajavotoho avo nembeto ae amo God ta simba ari degi ai ta mane be mane torasova. \s1 Iesu na tumo eora ate poekena \p \v 21 Ungo matu ainge ingiova amo Moses na ohihi ta degi ke einge ena. ‘Ungo mane embo tavo amburesora eto ainge aisova amo koto ta ganoka aisora’ ke ainge matu ohihi na arira \v 22 rate ungota degi erena embo amuna namei ta degi tumo aisuja embo amo koto ta ganoka aisora. Eto embo amuna namei ta degi ‘uta koan irae’ ke aisuja embo avo council na ganoka aisuja. Eto embo amuna biso toro ke ijie amita namei amo embo sapura ke aisuja embo amina ari amita mine avo donda sasapura gosukari degi ai ta i bevere ta evekasi auvasuja. \v 23 Avo eto inena no hande God ta degi umbuto puvuto pene gaga ta tembasi ue no namei na no degi ta tumo etija avo hotembeto \v 24 God ta hande avo pene gaga engiti enda ta iketo pambuto namei ga peka kiti ejo, eto puvuto God ta hande umbuto pene gaga ta tembejo. \p \v 25 Eto embo na umo koto ta ganoka aisi ue ke au ingito mane koto simba aisoa rate sau sau pambuto aja to ijie peka ejo eto peka ae amo koto eto embo amina umo judge ta ingeni ta ikau eto judge na umbuto police ta ingeni ta ikau eto police na umo tipura ta gosukaro toreto \v 26 mitie no sapura ta mine amo isapa te peni te ikitie iresoa. \s1 Iesu na tiha paiha ate poekena \p \v 27 Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova, amo ‘tiha paiha mane aisova’ ainge eora \v 28 rate na ungo ta degi erena embo amuna pamone kakara kito amita jo ta uje ue hotembeuja amo jo ta tiha euja amo ari sapura euja \v 29 avo eto no titi be hena na au umo sapura aisoa amo kuruketo gosukejo pambai. Amo javotohora no hamo tapa hamo memenga kiari degi ta mane pambasuja rate donda vahai avo kiti ao iraesuja. \v 30 Eto no ingeni be na au ari sapura aisoa kito ingeni avo tiuketo gosukejo pambai amita be amo ingeni amina au no hamo tapa amo memenga kiari degi ta pambasuja avo eto javotoho amo donda avo kiti gosukejo. \s1 Pamone jimbuto toari amita ke Iesu na ate poekena \r (Matthew 19:9, Mark 10:11-12, Luke 16:18) \p \v 31 Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova amo ‘Embo amuna ae toasi uje ue kito amo ahari ta ari tapa avo kaeto ae ta ingeni ta iketo toasuja’ ke ainge ijiore ingiova \v 32 rate na ungota degi erena. Eto embo amuna amita ae amo tiha paiha ae rate teho sio toau pambuto embo nei jimbasuja pamone amite ivu eha amite tiha eto eora eto ivu matu amina ae touja avo eto sapura amo amitara. \s1 Bada ta javo jigama eora ate poekena \p \v 33 Eto ke nei ohihi na ijiore ingiaova amo embo amuna ari do asi ke be na Bada ta javo ta aisuja avo mane toasuja rate aisuja amo Bada ta javo jigama etija avo eto. \v 34 Rate ungota degi erena, eto inena ke be pere aisi uje aisoa amo mane God ta javo jigama ue aisoa rate javo no pere avo jigama eto aisoa. Eto nei Utu ta javo ta mane ke be aisoa amo God ta irari degi avo embo. \v 35 Eto mane enda ta javo ta ke peni aisoa amo God ta utu tembari avo eto. Eto da Jerusalem ta javo mane jigama ue ke peni aisoa amo God Mamo Utu ta king ta da ra. Eto amo da no mane ra. \v 36 Eto nei amo no siro tu ta javo mane jigama ue ke peni aisoa, amita be amo ke peni retemo isapa do aisoa amina no siro tu ta ove mane au parara rete mo mume aisuja. \v 37 Eto inena teho ‘aravora’ aisona ainge rete ‘mane aisona’ ke ainge pere ijie eto javo no pere avo jigama ejo. Eto javo nei ta ke peni do aisoa ke ainge amo Satan ta degi puvuja,” ainge Iesu na ena. \s1 Ari sapura mine ikeora avo Iesu na ate poekena \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 Eto Iesu na ke nei einge ena “Eto ke nei Moses ta kajari ta eto ingiova amo ‘Eto embo na titi teto kurukasuja amo mine teto kurukasuja. Eto ti teto poekasuja amo mine teto poekasuja’ \v 39 Rate na ungota degi erena, eto embo na no degi ta sapura do aisuja amo mine asi mane hotembasoa. Eto embo na no ovo be hena ta tasuja aherekejo ovo anga hena ta tai. \v 40 Eto embo na no ombari asari umbasuja embo amita degi no pohuketo evari te tapa ikejo. \v 41 Eto Rome ta isoro embo vahai na au umo amita emo donda umbuto pambasoa kito degi isapa koso nembeto pambujo. \v 42 Eto embo amuna no donda umbasi penunu au ingito amita ikejo. Eto nei teho jigama aisi uje aisuja ikejo jigama ai.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Kitoho embo osa ari avo Iesu na ate poekena \r (Luke 6:27-28,32-36) \p \v 43 Eto Iesu na ke nei einge ena “Ohihi na eore ingiaova ‘ungo ta namei kamei avo osa ue kitoho embo avo tumo evujo.’ ainge ijiaetera \v 44 rate na ungota degi ke einge erena, ungota kitoho embo osa evujo eto tini kambari embomeni avoembo pari evujo. \v 45 Eto ainge ue God Mamo Utu ta iriuja amita meni undi be aisova. Amita be amo God na ari ainge eoi iji na embo sasapura te jajavotoho te tapa hondate euja. Eto God na eoi ga na embo sasapura te jajavotoho te ta degi beuja. \v 46 Eto ungo osa eora embomeni avo pere osa ururovo God na ungota hande javotoho ikaja ke mane hotembasova. Ungo tax umbari embomeni uje ae eova rate enana te tapa osa mine ara ari avo kiarira. \v 47 Eto ungo na ungota namei kamei pere pekeova amo ari javotoho manera. Enana God kiae embomeni amite tapa ari ainge amo eora. \v 48 No Mama God Utu ta iriuja amina ari javotoho pere euja avo eto ainge nombo ari javotoho pere ue irivujo.” \c 6 \s1 Hande naingeto ikasora avo Iesu na ate poekena \p \v 1 Eto Iesu na ke einge ena, “Ungo ari jajavotoho embo na ungo jakeka ara enana ta titi ta koto mane aisova. Eto ungo ari jajavotoho embo na kiora araha tambuta aisova amo ungota God Mamo utu ta iriuja na no ari ta mine javotoho mane ikasuja. \v 2 Amo enana God jakeka pe na eora te jo te tapa ae embomeni donda ambu embo ta degi hande ikasi ue kito ‘church’ jo ta da tambuta huin huintie ikeora ainge avojo. Eto ari ainge ta mine amo embomeni na koto jakeka ara uje eora. Eto ungota degi ke be na erena enana ta ari jajavotoho ta mine matu umbere irae etija God na hande nei mane ikau umbasora. \v 3 Rate ungo hande ikasi ue kito embo nei avo kioro ondikari na ikevujo \v 4 eto ainge amo no hande do ondikari na ikasoa eto no ari javotoho do ondikari na ere oa amo no Mama God na kito no ari ta mine javotoho ikasuja.” ainge Iesu na ate poekena. \s1 Pari naingeto aisora avo Iesu na ate poekena \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 Eto Iesu na ke einge ena “Eto ungo pari asi ue kito embo pari hamo na eora aingeko avojo. Enana amo embomeni na kito jakeka ara God ta jakeka ari bande jo ta eto degi peka ta araha tambuta ereto heteto pari eora eto ari ta mine amo embo na kito jakeka eora avoeto ungota degi erena, enana ta ari ta mine matu umbere irae etija. \v 6 Rate ungo God ta degi pari aisi uje aisova kito ondikari na ungota bande jo ta toreto bokiri ahureketo ungota Mama God ta degi penunu evujo eto ungota Mama na ondikari na do aisova avo kito mine javotoho ikasuja. \v 7 Eto enana God kiae embomeni na God be ingoja ke sio sao koso vahai be ijie pari eora \v 8 ainge avojo. Amita be amo ungo penunu ae pekota ereva amo ungota osaga deire ungota Mama God na matu kiarira \v 9 avoeto pari ta ke einge ijie evujo: Mama nangota, \v 10 Utu ta irioa javo no otohu aisora Utu ta titi jigihoe uje no eora ainge nombo enda ta ikejo puvuroi. \v 11 Nangota indari ikejo iji hekeri ta \v 12 eto embomeni na nangota degi ta do sasapura eora avo hotembeto tora ainge nombo nangota ari sasapura inena hotembeto tojo. \v 13 Engekari ta nango kiti umbaojo, eto sapura ta nango oreke (Eto no jekahoka te sovera te usasa te datoho iresora Amen.) \p \v 14 Eto ari sasapura hotembeto toari amita be amo eingera, eto ungo na embo ta ari sasapura hotembeto toasova ainge nombo ungota Mama God utu ta iriuja amina ungota ari sasapura hotembeto toasuja. \v 15 Rate ungo na embo ta ari sasapura hotembeto toae amo ungota Mama na ungota ari sasapura mane hotembeto toasuja.” ainge Iesu na ate poekena. \s1 God ke be ijie donda ajirekeora avo Iesu na ate poekena \p \v 16 Eto Iesu na ke nei einge ena “Enana hamo na pere God tumotepain ari embomeni na indari ajireketo tombu amisa na kuteto umo kutae teho iriora amo embo na kito jakeka ara eora avoeto ungota degi erena enana ta ari javotoho ta mine matu umbere irae etija eto nei mane God na ikau umbasora ari ainge avojo \v 17 Rate ungona indari ajirekasi uje eto kito amo umo kutitie siro suvari ue evujo. \v 18 Eto ungota Mama God vahai ungoga iji tapa iriuja amina ungota ajirekari avo ondikari na kito ungota hande javotoho ikasuja.” ainge Iesu na ate poekena. \s1 Donda umbuora avo Iesu na ate poekena \r (Luke 12:33-34) \p \v 19 “Ungo enda ta donda hamo ta hamo ta umbavojo amita be amo ungota hajae vajae avo soan na kahumbeuja ain timbasuja, eto pegene embo na bande pejeto umbasora. \v 20 Rate God ta degi ta avo soan irae, ain irae pegene embo irae avoeto God ta irari degi ai ta hajae vajae nununga evujo. \v 21 Eto no donda irari degi ai ta no jo te hotembari te tapa iresuja. \s1 No hamo ta usasa \r (Luke 11:34-36) \p \v 22 Eto no titi amo no hamo ta usasara. Avo eto no titi javotoho na au no hamo tapa amo usasa pere aisuja. \v 23 Rate titi javotoho ae amo hamo tapa amo mume pere aisuja eto jo te tapa mume kambujoro aisuja. \s1 Indari ombari asari ta ke Iesu na ate poekena \r (Luke 16:13, 12:22-31) \p \v 24 Eto embo vahai amina embo heriso ta ke agi ari haite manera. Amina vahai osa ue nei tumo aisuja eto embo nei amita ke agi ue nei amita ke uje ae aisuja eto ainge nombo inena iji vahai amina God ta ke te koro ta ke te agi ari haite manera. \p \v 25 Avo eto na ungota degi erena. Ungo do indito iresova eto do asuketo iresova avo hotembu hotembu avojo, eto no irari amo indari pere mane eto no hamo amo asukari pere manera. \v 26 Di i ta pambuora avo kivujo. Enana donda be koveto tureto umbuto harau ta mane ikeora rate ungota Mama Utu ta iriuja amina enana ta indari ikeoi indiora. Rate embo avo God ta degi peni bera eto di avo peni be manera. \v 27 Eto embo na hotembari isapamane na au amita enda ta irari iji koso mane aisuja. \v 28 Ungo bo naingeto asukaeteve avo eto mane osaga kesova rate i buji ove nei te nei te mitera avo kogue hotembevujo. Enana pure ae eto bo kembae \v 29 rate donda embo be King Solomon amita bo asukari amo i buji emita kiari sago javotoho ainge manera. \v 30 Rate God na i buji ta degi bo asukari javotoho ikeuja eto iji nei amo karaun eto enda ta beuja, rate ungo i vuji mane ungo embo avo eto God na ungota degi asukari mane ikaute? Rate ungo God tumo ta be ae eova. \v 31 Avo eto osaga kogue ‘Do asukaro’ ainge avojo. \v 32 Ke ainge amo God ke be ae embomeni na pere eora rate ungo donda ainge jigama eova amo ungota Mama God matu kiarira \v 33 avo eto kiti be kiti amo God ta javotoho ari titi jigari avo jombure evujo eto amina ungota indari donda te irari donda te unduresuja. \v 34 Iji vahai vahai amita osaga amo inono ra avo eto evito osaga do puvuresuja avo mane hotembasova. Do puvuresuja avo evito kito aro tambu aisuja.” \c 7 \s1 Embo nei ta ari sapura urumbari avo Iesu na ate poekena \r (Luke 6:37-38,41-42) \p \v 1 Iesu na ke einge ena, “Umo embo nei ta ari sapura mane urumbasoa \v 2 eto ainge aisoa amo ainge nombo God na no degi ta aisuja. Eto embo nei ta ari urumbasoa amo God na ari no avo no urumbari ta hajire avo au kesoa. \v 3 Eto ungota namei ta ari sapura isapa i sirivo ainge titi ta mitia avo ere kogova rate ungota ari sapura peni amo i uhu ainge titi ta mitia avo do eto kiae ere ove? \v 4 Eto namei ta degi ‘no titi ta i sirivo mitia kondikano?’ ke ainge ijie ungota titi i uhu na peiketija avo eto naingeto avo? \v 5 Ungo ari sapura ondiketo ke sokova ari embomeni eto ungo ta ari sapura i uhu ainge titi ta mitia avo kiti umbavo irae au javotoho na kon kon eto kogue namei ta sapura isapa i sirivo ainge titi ta mitia avo kondikevu. \p \v 6 Eto God ta ke amo Otohu avo eto God ta ke ingito ke be ae embomeni ta ikavojo enana ino o ainge hotembari irae avoeto enda ta hatikaro sapura ururou jandireketo ikari embo kambuto hevasuja.” \s1 God ta degi penunu ara Iesu na ate poekena \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 Eto Iesu na ke ijie einge ena, “Penunu ijiro ikau umbasoa, jombure ururo ikau kesoa, bahihiri ururo God na pe umo embo hirikasuja. \v 8 Amita be amo embo amuna penunu aisuja amita degi God na ikasuja eto jombure aisuja embo amina tambasuja eto embo amuna bahihiri aisuja God na pe hirikau embo amo torasuja. \v 9 Ungo nei nei meni hatira te ra. Eto no meni na no degi ta bread penunu aisuja amo atara amita degi mane ikasoa \v 10 eto umo o penunu aisuja amo o koso o mane ikasoa. \p \v 11 Ungo embo sasapura rate naingeto ungota meniundi ta degi hande javotoho ikasova avo ungo kiarira. Eto ungota mama Utu ta iriuja amo hande embo be avo eto embo na amita degi penunu au javotoho pere ikasuja. \v 12 Eto Moses ta ke pepeni tapa te peroveta ta ate poekari tapa te amita ke susu be amo erevira. ‘Eto inena embo na ari javotoho do ao kesi uje ere ua avo pere amita degi ejo kioi’.” \s1 Eto embomeni na degi peni toto degi isapa ta pambasora avo Iesu na ate poekena \r (Luke 13:24) \p \v 13 “Eto ari sapura embomeni ta evekari degi amita pambari degi ai ta embomeni isapamane pahuore mimiseko euja ai ta pambavojo \v 14 rate degi pe isapa orare pe timbari avo jombure eto kito aita jeneki honeki ue pambuvujo. Amita tutumota irari datoho tambasova. \s1 Embo ta ari amo i ta be aingera avo Iesu na ate poekena \r (Luke 6:43-44) \p \v 15 Eto embo nei nei na God ta ke hande ue ate poekari sokova aisora avo eto be kogue irivujo. Ungo God ta undurari o ‘sheep’ aingera eto enana o sheep ta ando asuketo puvuresora rate enana ta jota amo isoro o ra. \v 16 Avo eto enana amunure avo enana ta ari na harikau kesova ke amita be amo eingera. Esi aniso ai ta hombare be mane umbuora eto nei i koririva ai ta oga mane imbuora. \v 17 I javotoho na be javotoho euja eto i sapura na be sapura euja. \v 18 Eto nei indari i ta indahu mane puvuresuja eto indahu i ta indari javotoho mane puvuresuja \v 19 rate indahu i kito tapa andage eto jaro beto evekasuja. \v 20 Eto ainge nombo enana God ta ke sokova tirari embomeni ta ari na harikau enana amunure avo ungo be kesova. \s1 Bada na ‘Na umo kiaera’ aisuja \r (Luke 13:25-27) \p \v 21 Eto nau degi ta ‘Bada, Bada’ ijirari embomeni nei uhoho na God ta simba ari degi ta mane torasora rate God Mama Utu ta iriuja amita ke agi eora embomeni amina pere torasora. \v 22 Eto ari sirikari iji puvurou embo isapamane na nau degi ta ke einge aisora, ‘Bada, Bada dago javo no ta God ta ke hande eora, eto ahihi sasapura kurumbeora eto sovera no na ari nei te nei te ere ovora.’ ke ainge aro ingito \v 23 ke mine enana ta degi einge aisona, ‘Na ungo kiaera. Ungo ari sasapura embomeni avo eto ke nau agi ae ere ovova toto beto pambuvu,’ ke ainge aisona.” \s1 Bande heriso gerikari embo amita hihi \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 “Avo eto embo amuna ke nau ingito agi aisuja embo amo kiari embo bera eto embo amina bande karu hamo ta gerikenu \v 25 ga beto umo muenga puvutuhunu pisara pajire puvuto bande tena rate burereketo beae amita be amo koro hamo ta avo eto. \v 26 Eto ke nau ingito agi ae embo amo embo amita hotembari irae bande hora ta gerikenu \v 27 ga beto umo muenga puvutuhunu pisara pajire puvuto bande koheketo benu umo na umbuto pambuna.” ainge Iesu na ate poekena. \s1 Iesu amo kiari embo bera \p \v 28 Eto ke erevi tapa enu irae enu embomeni tapa tiri ta areto mitia amina ke avo ingito mani mini ea. \v 29 Amita be amo Iesu ta ate poekari amo enana ta ke pepeni kiari embomeni ta ke ainge mane kiari embo be na ate poekitia ainge ea. \c 8 \s1 Iesu na enu embo kondena \r (Mark 1:40-45, Luke 5:12-16) \p \v 1 Eto Iesu tiri ta eto vovunu embo na ambo ta oroviketo bea. \v 2 Eto embo vahai huika na andirari avo eto osaga kogue mitiaetija amina puvuto paunge teteri eto Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, umo uje eto kito ejo ando nau javotoho ai.” ainge enu Iesu na, “Na ainge uje ere ona.” \v 3 eto amita ingeni jujuruketo tame ue ke einge ena, “Umo javotoho e.” ainge enu embo ta ando javotoho enu \v 4 Iesu na ke einge ena, “Inge! embomeni ta degi mane ao ingesora, rate titi tambu eto pambuto priest ta degi ejo no ando javotoho kito embo tapa au ingore eto Moses ta ke pepeni agi ue God ta hande pene gaga ta ikejo.” \s1 Rome ta isoro titi jigari embo ta pure embo vahai avo Iesu na enu kondena \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Eto Iesu na da Capernaum ta pahunu Rome ta isoro titi jigari embo vahai avo tambunu penunu einge ena, \v 6 “Bada, nau pure embo vahai na ambure umbuto isari irae bande jo ta sereketo memenga te osaga kogue mitia.” ainge enu \v 7 Iesu na ingito ke einge ena, “Aravora, na pambuto embo avo ano kondasuja,” ainge enu, \v 8 “Bada, ainge manera,” ena, “Na embo sapura avo eto nau bande ta mane torasoa rate ai mitie pe na ejo nau pure embo kondai. Amo eingera. \v 9 Namo te tapa nau embo okose ta sovera jigama ue pure eona avo eto na nau isoro embo ta degi pambu aisona pambasuja eto nei ta degi hae aisona huresuja eto nau pure embo ta degi einge e aisona aisuja avo eto ainge nombo ejo kondai.” \v 10 ke ainge enu Iesu ingito mana mana eto embomeni amita ambota ere puvutuhua ta degi ke einge ena, “Na ungota degi erena, embo emina na tumota be ere ua. Na Israel enda ta Israel embo eingeko tambaera \v 11 eto ungota degi ke be erena God ta degi ta pondo iji puvurou sose embo ihane embo na puvuto Abraham te Isaac te Jacob te ga pondo aisora. \v 12 Rate enana Israel embomeni avo God ga irora javero ikena rate umbari uje ae eora avoembo God na gosukau araha ta pambuto mume ta mitie si ijie ti kakambuketo kiroro kiroro ijie iresora” \v 13 Ke ainge Iesu na embomeni ta degi eto isoro titi jigari embo ta einge ena, “Umo pambujo. Umo do tumota ere oa avo ano kesoa.” ainge enu embo amita pure embo na iji amina kondena. \s1 Iesu na embomeni isapa mane kokondekena \r (Mark 1:29-34, Luke 4:38-41) \p \v 14 Eto Iesu na Peter ta bande ta pambuto Peter ta imboti ambure hamo bevere unu besi ta sereketo mitinu kito \v 15 ingeni ta tame enu hamo bevere irae enu ereto Iesu indari undunu indina. \v 16 Eto mume sihukitinu embomeni na ahihi sasapura na torari embomeni isapamane umbuto Iesu ta degi puvua. Eto Iesu na amita ke na ahihi sasapura kurumbenu pahuo ambure be avo enu irae enu kokondekea. \v 17 Eto ari ainge aisuja amo Peroveta Isaiah na matu kiti ta einge kajena, “Amina nangota memenga osaga ambure tapa umbuto pambasuja.” ainge Isaiah na kajena. \s1 Ambotani nei uhoho na jo tapa na Iesu ambo ambo aera \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Eto Iesu na embo isapamane areto mitio kito umo jiroromba ovitiho ta pambasi uje eto ambotani ta degi ke enu e nga nununga eto pambasi uo \v 19 Judea embo ta ke pepeni ate poekari embo na Iesu ta degi ke einge ena, “Ate poekari embo. Umo nainge pambasi ere oe avo na umote pambasi nununga ere ona.” ainge enu \v 20 Iesu na ke mine einge ena, “O koropu na enda koveto to ta iriuja eto di na nga iketo iriuja rate embo ta Meni sereketo evari degi iraera,” ainge ena. \v 21 Embo nei amo Iesu ta ambotani vahai amina ke einge Iesu ta degi ena. “Bada, na pambasona te kiti pambuto nau mama ambija avo koveto ungote pambane.” ainge enu \v 22 Iesu na, “Na ambo ambo ue hae, ahihi amburari embo na ungo eonga hamo amburari embo kovasora.” \s1 Eto Iesu na enu pisara te eva piri te jamo ena \r (Mark 4:35-41, Luke 8:22-25) \p \v 23 Eto Iesu na amita ambotani ga e nga ta bitito pahuo \v 24 pisara pajire be puvuto umo ta tenu piri peni vahai puvuto e nga jo ta overekenu huhurumbeto beasi unu Iesu e nga jo ta evo unu \v 25 amita ambotani pambuto ujeo erenu, “Bada, nango sari ara ere ua, nango hondate e!” ainge eo \v 26 Iesu na, “Ungo do oju ere ove? Ungo na be tumota ae avo eto oju ere ova.” Ke ainge eto ereto pisara te eva piri te ta degi jamo ara ke enu eva jamo eto bisi bisi ena. \v 27 Eto embomeni na kito mani mini eto “Embo emo do aingere? Pisara te eva te na amita ke agi eto jamo etera,” ke ainge ea. \s1 Eto Iesu na embo heriso ahihi sasapura na andirari enu javotoho ea \r (Mark 5:1-20, Luke 8:26-39) \p \v 28 Eto umo ovitiho ta pambuto degi javo Gadara ai ta puvuto Iesu na embo heriso ahihi sasapura na andirari avo eto embo ikari sape ari panga pe ai ta mitiaetera avo tambuna. Eto isoro embo avo eto embomeni na degi aita isa pambae joru ere uatera. \v 29 Eto ahihi sasapura na Iesu kito gagaha ijie einge ea, “God ta Meni umo nangota degi do ao? Nango iji kombu te memenga kesora iji avo puvurae kiti ta nango ta hajire ikaote?” ke ainge \v 30 eto enana ta engitita o ohu isapamane mitio kito \v 31 Iesu ta degi penunu einge ea, “Eto umo nango kurumbasi uje eto kito kurumbejo o ohu oromita jo ta pambare,” ainge eo \v 32 Iesu na, “Ungo pambuvu” ainge enu o ohu ta jo ta pambuo o tapa na heti i ta eto umo joremba ta beto umo ta indito sasari ea. \v 33 Eto o ohu ta simba ari embopo na ari avo kito tutuveto da ta pambuto ahihi sasapura na andirari embopo ta degi vasiri do puvuna avo tirio ingia, \v 34 eto da embomeni tapa na Iesu kesi uje eto pambua. Eto pambuto kito Iesu enana ta degi avo toto pambaja ke ea. \c 9 \s1 Iesu na utu meni-amburari embo enu kondena \r (Mark 2:1-12, Luke 5:17-26) \p \v 1 Eto Iesu na e nga ta bitito umo ovitiho ta pambuto amita da ta puvuna. \v 2 Eto embo vahai utu meni-amburari avo eto besi ta serekari mitiaetija avo embomeni na umbuto Iesu ta degi puvuo enana be tumota ere ua avo Iesu na kito utu meni-amburari embo ta degi ke einge ena, “No ari sasapura avo hotembeto ere toturitona avo eto tunga javotoho e.” ainge enu, \v 3 Judea embomeni ta ke pepeni kiari embopo na amita ke ingito ungo eonga ke mine ara ea, \v 4 Eto enana ta hotembari do ere puvutohua avo Iesu na kito enana ta degi ke einge ena. “Ungota jo ta hotembari sapura do eto ere puvutohoi? \v 5 Ari haiteko davore? Eto embo na no ari sasapura ere toturitona aisuja amo ari ngahia retemo embo na umo kondeto ereto pambu aisuja amo ari ngahia re? \v 6 Ungo ke be ae ere ova avo eto God na embo ta Meni ta degi sovera ikari amina enda ta embomeni ta ari sasapura hotembeto touja avo ungo ke be ava ari erevi aisona,” ainge enana ta degi eto hapereketo utu meni-amburari embo ta degi einge ena, “Ereto no besi siriketo umbuto bande ta pambujo,” ainge enu, \v 7 ereto bande ta pahunu \v 8 embomeni na kito joru ue God na embo ta degi sovera isapamane ikena avo hotembeto God jakeka ea. \s1 Iesu na Matthew umbunu ambo ambo ena \r (Mark 2:13-17, Luke 5:27-32) \p \v 9 Eto Iesu na degi avo toto pahue embo ta tax sirikari embo javo Matthew avo pure ari besi ta arumbeto mitinu kito ambo ambo aja ke enu Matthew ereto Iesu ambo ambo ena. \v 10 Eto Iesu na Matthew ta bande ta indie mitinu tax sirikari embopo te Moses ta ke pepeni poekari embopo te na puvuto Iesu te amita ambotani te ga arumbeto indie mitio, \v 11 enana Pharisees embomeni na ari avo kito Iesu ta ambotani ta degi einge eto ingia, “Ungota ate poekari embo na do eto embo sasapura ga ere indei?” \v 12 ke avo ijio Iesu na ingito mine einge ena, “Doctor na ambure umbae embomeni ta degi mane pambuja rate ambure umbari embomeni ta degi pere pambuja. \v 13 Eto God ta ke kajari ta einge mitia, ‘Ungota o teto pene gaga ta tembari avo na uje ae rate ungo embomeni kito jo ururou osa ava uje ere ona.’ ke amita be avo deire pambuto ungo eonga siriketo kivujo. Na puvuto embo jajavotoho mane rate sasapura avo ano kokonjeketo God ta degi puvurora oru ue ere ona.” \s1 Ajirekari be avo Iesu na ate poekena \r (Mark 2:18-22, Luke 5:33-39) \p \v 14 Eto John bapataito ari embo ta ambotani nei uhoho na Iesu ta degi puvuto einge eto ingia, “Enana Pharisee embomeni te nango te ungotenau ari matu avo eto matuainge donda ajireketo eora rate do eto ambotani no na donda ajirekae teho iriore?” ainge eo \v 15 Iesu na ke mine einge ena, “Eto embo na kakara jimbuto pondo aisuja amo amita namei kamei na ajirekari hotembae tunga javotoho na indiora rate embo pambasuja amo namei kamei na osaga kogue indari ajirekasora ainge nombo na irae asona iji puvuto ere hua amikote enana osaga kogue indari ajirekasora. \p \v 16 Eto ari mamatu ta ari amo bande sisi ainge pasarira. Eto embo na sisi eha ojeto kaeto hirasuja amo iji na kajau giroro eto tohekasuja, ehako ga beasuja. \v 17 Eto nei amo kae harau gogore na jasari ai ta kae tureto mane ikeora burereketo beasuja avo eto harau eha geriketo tureto ai ta ikasuja amo javotoho na iresuja.” \s1 Iesu na Judea ta embo okose ta iae matu amburari avo enu vasiri te erena \r (Mark 5:21-43, Luke 8:40-56) \p \v 18 Eto Iesu na ke ainge ijie mitinu Judea ta embo okose vahai na amita degi puvuto paunge teteri eto ke einge ena, “Nau iae eha ahoi umo pambuto ingeni tembao vasiri te eraja ere puvutuhona.” ainge enu \v 19 Iesu te amita ambotani te amiga pambua. \v 20 Eto degi ta pahuo pamone vahai amo jua tapa 12 amita jo ta sasaga ere vovuatija amina Iesu kito \v 21 einge hotembena, “na amita bo tame aisona amo kondasona,” ainge hotembitie kuhota puvuto amita bo petiki ta tame unu \v 22 Iesu egerembeto kito ke einge ena, “Nau iae tunga javotoho ejo. Umo na tumota be ere oa avo eto kondasoa,” ainge ijinu amikote pamone amo kondena. \p \v 23 Eto Iesu na Judea ta embo okose ta bande ta puvuto torenu bijapuri ari embomeni puvuto sisi sasi ijie mitio kito \v 24 “Ungo araha ta pambuvu! Kakara emo aburaera teho evo ere ua,” ainge enu enana ke avo ingito kege ganini eo. \v 25 Iesu na enu tambuta pahuo kakara sereketo mitina ai ta toreto amita ingeni ta jiginu vasiri te erena \v 26 Eto ari ainge ena amita duru avo enda embomeni tapa ingia. \s1 Iesu na titi kuru ari embo heriso enu titi kundeto kia \p \v 27 Eto Iesu na degi avo toto pahunu titi poan ari embo heriso na duru ingito itiketo Iesu ambo ambo eto gagaha ijie ke einge ea, “David ta Meni, nango ta osaga kito jo e!” ainge ijio \v 28 Iesu bande jo ta torenu titi poan ari embopo ambota toreo, Iesu na enana ta degi einge eto ingina, “Eto ungo hotembiteva amo na ungota titi hirikari haite avo hotembitevete.” ainge enu “Bada, nango ainge ere hotembitera” ke ainge eo \v 29 Iesu na enana ta titi ta tame ue ke einge ena, “Ungo ke be do ereva ainge puvuresuja,” ainge ijinu \v 30 titi hirikenu kia. Eto Iesu na enana ta degi ke ngahia na einge ena, “Ari erevi embo nei ta degi mane avo ingesora,” ainge ena. \p \v 31 Rate enana Iesu ta ke agi ae eto pambuto enana ta embomeni tapa ta degi eo ingia. \s1 Iesu na enu ke ambu embo itiketo ke ena \p \v 32 Eto titi kuru ari embo ta titi hirikenu pahuo embo vahai ahihi sapura na torari avoeto ke ambu mitiaetija avo embomeni na umbuto puvuo \v 33 Iesu na ahihi sapura kurumbenu pahuo embo amo itiketo ke enu embomeni na kito mani mini eto ke einge ea, “Nango ari einge Israel enda ta kiae pekota ari erevi ere kogora.” ainge ea \v 34 rate enana Pharisee embomeni na kito ungo eonga ari ainge avo asi ue Iesu ta degi tini kambari ue ke einge ea, “Amo ahihi sasapura ta okose na amita sovera ikeuja avoeto ahihi sasapura ere kurumbitia.” \s1 Iesu na embomeni kogunu jo ena \p \v 35 Eto Iesu na da tapa ta tehue Judea embomeni ta giu ari bande amita duru javotoho avo hande ue embomeni ta memenga ambure enu irae ena. \v 36 Eto embomeni hamo mine umbae ue osaga neite neite kogue mitiaetera avo Iesu na kina rate hondate ari irae o sheep simba eora embo aingeko irae kito jo ena. \v 37 Avoeto amita ambotani ta degi ke einge ena, “Be na pupusumbeto sari ere ua rate ondeto umbari embo isapamane mane \v 38 avoeto i be mamo ta degi penunu evujo pure embo nei ikau be ondare.” ainge Iesu na ena. \c 10 \s1 Iesu na apostel tapa 12 umbuna \r (Mark 3:13-19, Luke 6:12-16) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu vahai ta puvuo enana ahihi sasapura kurumbara ambure nei te neite aro irae aja sovera ikenu umbua. \v 2 Apostel 12 amita javo amo erevira: kiti amo Simon Peter te amita namei Andrew te ra, nei amo embo Zebedee ta meni heriso James te John te ra, \v 3 eto nei amo Philip te Bartholomew, eto nei amo Thomas amite matu tax umbari embo, javo Matthew amite ra, eto nei amo Alphaeus ta meni James amite Thaddaeus te ra eto \v 4 nei Simon ra (embo amita jo vahai embomeni na Rome ta gavamani isoro na taekasi uje ea.) eto embo nei amo Judas da Kerioth embo te amina Iesu umbuto isoro embomeni ta ingeni ta ikena. \s1 Apostel 12 amina pure ara ikenu pambua \r (Mark 6:7-13, Luke 9:1-6) \p \v 5 Eto Apostel 12 avo Iesu na ikenu pambasi uo onde katari ke einge ena, “Ungo enda nei embo ta enda ta mane pambasova eto Samaria embomeni ta da ta mane pambasova \v 6 rate Israel embomeni o sheep na maine pambarako ere ora amita degi pambuto \v 7 ke erevi hande evujo. ‘God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigesuja iji puvuto ere hua’ ainge ijie \v 8 ambure umbari embomeni evujo kokondekare eto amburari amite tapa evujo vasiri te erare eto hamo ta ambure nei te nei te tapa avo evujo hamo javotoho are eto ahihi sasapura kurumbevujo pambare. Eto ungo sovera umbeva amo koro ikae teho umbeva aingeto koro umbari mane hotembasova rate embo hondate ari javotoho evujo. \v 9 Ungo koro tapa mane juruketo umbuto pambasova \v 10 eto nei ombari asari te utu goru nei te eti savo te tapa mane umbuto pambasova, amita be amo ungo pure javotoho aisova avoeto embomeni na ungo unduresora. \v 11 Eto ere pahuma da ta puvuto toravo embo javotoho amuna ungo peketo unduresi aisuja amita bande ta toreto mitima pure irae au pambasova. \v 12 Eto bande ta toreto ‘Peka ungota degi iroi’ ainge evujo. \v 13 Eto bande amita embomeni na ungo osa ue pekasora amo javotoho ari enana ta degi iresuja rate enana ungo mine pekae asora amo ungota javotoho ari enana ta degi iketeva avo taekevujo \v 14 Eto da damina ungo pekae osa ae aisora eto ungota ke ingari uje ae aisora amo ungota utu oniho jaevekevujo beau toto pambuvujo. \v 15 Na ungota degi ke be erena, iji kombu ari sirikari iji te da ungo pekae aisora amita embomeni ta degi God na hajire ngahia be ngahia na ikau da Sodom te Gomorrah te ta embomeni na isapa kesora aingeko mane kesora. \s1 Memenga osaga kiari iji puvuresuja \r (Mark 13:9-13, Luke 21:12-17) \p \v 16 Ingivujo! Ungo ikari embo nanena ungo o sheep umbuto kitoho o ta ikarako ere ona avoeto ungota pambari degi jireki poeki eto kogue siro jigama ue ari sasapura tapa hotembae pambuvujo. \v 17 Eto be kivujo. Embomeni na ungo andito umbuto ikaro koto ta hetasova nei Judea ta giu ari bande ai ta ungo esi na ejembaro memenga kesova. \v 18 Eto na avoembo embo na ungo kings te enda titi jigari embopo te ta titi ta ganoka ae ikaro heteto ke nau tapa avo avo ingesora. \v 19 Eto ungo koto asora iji te ke do aisova eto ke naingeto aisova avo hotembavojo. Iji amina ke do aisova amo God na ikau aisova \v 20 Eto ke hande aisova amo ungota mane aisuja rate ungota Mama God ta Ahihi na ijirou pe no ta eto puvuresuja. \v 21 Eto iji puvuresuja amikote embo na namei kitoho embo na taro amburora enana ta ingeni ta iketo toasora ainge nombo mamone na meniundi ta degi aisora. Eto meniundi na ereto emone mamone kitoho embo na taro amburoja iketo toasora. \v 22 Eto ungo nau javo vahai avoeto embo tapa na ungo ta degi tini kambari aisora rate sovera eto irirovo tutumota God na ungo orekasuja. \v 23 Rate da vahai na au memenga kesova da avo toto oju tutuveto pambuto da nei ta irivujo eto emore ke be na erena ungota ke hande ari pure Israel enda ta da tapa mane avo iraesuja rate Embo ta Meni kiti puvuresuja. \v 24 Ate poekari embo avo nombora kiari jombure ari meni avo isapara eto nei titi jigari embo amo okosera te amita pure embomeni amo isapa ra. \v 25 Avoeto atepoekari embo ta ari do aingere ke aisora avo kiari jombure ari meni ta ari ainge nombo ke aisora. Eto nei titijigari embo ta ari amo sapura ke aisora amo pure embomeni te tapa ari sapura ke aisora. Ke amita be amo embomeni na na Satan ke eora avoeto ungota ari kito urumbitie Satan ta pure ari embomeni ke aisora. \s1 Ungo embomeni mane joru aisova \r (Luke 12:2-7) \p \v 26 Avo eto ungo joru avojo. God ta ke matu ahurekari tapa hirikano kesova. \v 27 Eto hi te kumumu ke na erena ungo iji te da tambuta isara na aisova. \v 28 Eto ainge ijie embo mane joru aisova. Embo amo tari amburari haite ra te embo ta ahihi tari inono aera. Rate God amo embo ta hamo te ahihi te tapa tau amburou ari sapura embo ta hajire umbari degi ai ta memenga ari kiari haitera avo eto God vahai joru evujo. \v 29 Eto di siripeta ta mine amo peni mane ra heriso avo 2 toea na ombuto umbaetera aingera rate di siripeta vahai na sio mane enda ta beto amburesuja rate amita amburari iji puvurou ungota Mama God na aravora ijie kogurou beasuja. \v 30 Eto nei amo ungota uta ta siro tu doingere matu God na eteketo kiarira \v 31 Avoeto embomeni na ungota degi do aisora avo joru avojo. Ungo nombora. Ungo di siripeta aingeko manera. \s1 “Nango Keriso ta tohora” ainge aisora \r (Luke 12:8-9) \p \v 32 Eto embo amuna ‘Na Keriso ke be ijie ambo ambo ere ona avo eto na amita tohora’ ke ainge embomeni ta degi aisuja amo embo avo naura ainge Utu ta nau Mama ta degi aisona, \v 33 rate embo amuna embomeni ta titi ta na ke be ae aisuja amo Utu ta God ta degi embo avo naura ke mane aisona. \s1 Na peka umbari embo mane rate na isoro embora \r (Luke 12:51-53, 14:26-27) \p \v 34 Na enda embo ta peka umbuto puvurari hotembavojo, na peka umbari embo mane rate isoro umbari embora. \v 35 Na puvuto ere ona amo meni na ereto mamo ga jujune aisuja, iae na ereto e ga jujune aisuja eto nei amo imi na ereto imboti ga jujune aisuja. \v 36 Eto ke nau avoembo embo ta kitoho embo be amo amita javo vahai na aisora. \p \v 37 Eto embo amuna amita e te mamo te osa ue na osa ae aisora amo ambotani nau ari haite manera. Eto nei amo embo amuna amita meni te iae osa ue na osa ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \v 38 Eto embo amuna amita i atahu umbuto na hatiresona tain ai ta haito pambari uje ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \p \v 39 Eto embo amuna vasiri eonga ue uje amita ta pere pambasuja amita vasiri avo beto pambau irae aisuja. Rate embo amuna namo avoembo amita uje tapa jene ambu eto iresuja embo amina vasiri be avo tambasuja.” \s1 Ari ta mine God na ikau umbasora \r (Mark 9:41) \p \v 40 “Eto ke nau ijie pahurovo embo amuna ungo kito javo katitie besi tiresuja amo na ungo ta ikari embo avoeto nau degi ta arako aisuja eto Mama God amo ikari embo nau avoeto amita degi ta arako aisuja. \v 41 Eto God ta ke hande ari embo na God ta degi mine umbasuja ainge nombo God ta ke hande ari embo avoeto peketo omena aisuja embo amite tapa God na hande ikau umbasuja. Eto embo javotoho avo embo na kito peketo omena aisuja embo amiga tapa God ta degi hande umbasuja. \v 42 Eto ke be erena amo embo amuna nau ambotani vahai kito ambotani nau avoeto umo jamo ikau indesuja embo amo God na hande ikau umbasuja.” \c 11 \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 ainge ke erevi ate poekenu irae enu da nei nei da amita engitita embomeni ate poekasi eto God ta ke hande asi da avo toto pambuna. \s1 John Bapataito ari embo ta ke agi ari embopo Iesu ta degi puvua \r (Luke 7:18-35) \p \v 2 Eto John Bapataito ari embo tipura ta mitie Keriso na ari tapa do do ena avo duru ingito amita ke agi ari embo ikenu Iesu ta degi pambuto einge eto ingia, \v 3 “John na embo puvuresi unu duru ikena amo umo rete mo o embo amo ambota puvurou avo ejo ingore,” \v 4 ke ainge eo Iesu na enana ta degi ke mine einge ena, “Eto do ere kogova eto do ere ingihova avo pambuto John ta evujo ingoi. Ari amo erevira: \v 5 titi vahaikari embomeni titi hiriketei ere kogora, popora embomeni hae ere ora, ando sapura embomeni ando javotoho ere ua, onde susundukari embomeni onde ahimbetere ere ingihora amburari embomeni vasiri te ere kokondikitera, eto hoivo embomeni ta degi duru javotoho ke hande ere ore ingihora. \v 6 Eto na tumota ue ke be ijie embomeni na tunga javotoho be ere ora, ainge pambuto \v 7 John ta evujo ingoi” ainge enu John ta ke agi ari embomeni pambasi uo Iesu na embomeni ta degi ke einge ena, “Eto John ojagatambuta mitina ai ta ungo do kesi pahave? Sasaha pisara na kajeoi ujiji euja avo kesi pahavete? \v 8 Nei kiari bo ove javotoho asuketo euja avo kesi pahavete? Bo ainge amo King ta bande ta pambuto kiaeteva. \v 9 Rate evujo ingone, amo peroveta vahai kesi pahavete? Amo peroveta be avo pambuto kogava \v 10 amita be amo erevira. Peroveta matu amina God ta ke einge kajari mitia ‘God na amita pure meni ta einge eria, Na nau duru hande ari embo kiti ikano pambuto no pambari degi nununga aisuja’ ke kajari ainge mitia amo John puvuresuja amita ke ra, \v 11 Avo eto ungota degi erena, embo nombo be nombo ae pekota amo John na ena. Eto God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigari iji puvuresuja amita duru avo John na hande uija avo eto John amo nombokora rate embo amuna God ta titi jigari ta torasuja embo amo John nembeto nombo be aisuja. \v 12 Rate John ta ke hande ari iji te eto puvuto eha oroho emite embomeni na God ta titi jigari ta torasi uje ue sunumbo sunumbo ue putuhore embo sasapura na ai ta torasi embo nei mima mama ue ere puvutuhora. \v 13 Eto John ta iji kiti ta amo peroveta tapa eto Moses ta ke pepeni amite tapa na God ta titi jigari ta ke ere ijiaetera amo peroveta Elijah ehako puvuresuja ainge ea \v 14 avoeto ungo enana ta ke avo ke be ari haite kito John ta ari amo Elijah ta ari inono ra ainge kiaeteva. \v 15 Eto ungota onde irirou kito ke erevi ingivujo. \p \v 16 Eto embomeni eha mitera amita ari mo do aingekore? Amo meni isasaraho na da tambuta arumbeto boru jumbarako ere ora nei uhoho na ereto \v 17 ‘Nango jimbari ta sesena asi ue ire tivasi uje etera rate ungo ire tivari uje ae, nei embo ambija avo sesena ue si asi uje etera rate ungo si ari uje ae’ ari aingeko ove \v 18 John puvuritaja, eto amina indari ajirekitaja nei wine indae uija avo embomeni na kito ‘Ahihi sapura na toritaja avoeto ere ua’ ainge ijiera. \v 19 Eto Embo ta Meni puvija amina indari te wine te tapa indiuja avoeto embomeni na kito ‘Embo erevi kivu, amo okope undurari embora eto jai indari embora amina tax koro umbari embomeni amite embo sasapura nei te nei te ga namei euja’ ainge eora rate God ta ari be avo kito ke be aisora” ainge Iesu na ena. \s1 Da nei nei avo Iesu ke be ae ra \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Eto da nei nei ai ta Iesu na ari sovera nei te nei te ena avo embomeni na kito ari sasapura toto egerembae avoeto da amita embomeni avo Iesu na ke ngahia na einge ena, \v 21 “Oio da Chorazin te da Bethsaida te ta embomeni ungota degi osaga pajire be puvuresuja. Eto ari sovera nei te nei te ungo keva avo da Tyre te Sidon te ta jo ta ari ainge aetena amo amita embomeni na ari sasapura matu toasi bo baiki na kajari avo asuketo amisa na kutaetera rate ungo na ari sasapura toari uje aera. \v 22 Na ungota degi ke be na erena, God na ari siriketo hajire ikari iji te ungo na hajire ngahia be avo kesova da Tyre te da Sidon te da embomeni na osaga kesora aingeko mane kesova. \v 23 Eto ungo da Capernaum embomeni ungo eonga sovera ungota na ereto God ta degi bitesi ere ovete? Avo God na kito umbuto gosukau Satan ta degi beasova. Eto ari sovera nei te nei te ungota da ta uena avo da Sodom ta aetena amo da Sodom embomeni na kito ke be aetera avoeto mane evekaetija. \v 24 Avoeto God na ari sirikari iji te ungota ari sasapura avoeto osaga peni vahai ikau kesova eto da Sodom embomeni na isapa kesora aingeko mane.” ainge Iesu na ena. \s1 Nau degi ta jangu indesi have! \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 Eto iji amikote Iesu na ke be ijie God ta degi einge ena, “Mama God, Utu te enda te ta Bada, kiari no erevi avo ondiketei siro peni embomeni na kiaera rate kiari irae embomeni ta degi hirikete ere kogora avoeto na umo jakeka erena, \v 26 Mama uje no re javotohora!” \v 27 ainge eto embomeni ta degi ke einge ena, “Nau Mama God na amita pure tapa ingeni nau ta ikena. Eto God Mamo vahai na amita Meni ta ari be kiarira eto Meni vahai amina Mamo God ta ari tapa kiuja eto embo Meni sirikasuja amina pere kesora. \p \v 28 Avo eto ungo donda bouka umbari avo eto pegogo embomeni nau degi ta have jangu indari ikane. \v 29 Eto namo ga kaju evujo eto vahaita ue ungo ate poekane. Na ngahia ari embo mane avo eto ungota ahihi mine umbuto sovera aisuja \v 30 Eto ungotena pure vahaita ue bouka umbuto osaga mane kesova.” \c 12 \s1 God ta jangu indari iji avo Iesu na ate poekena \r (Mark 2:23-28, Luke 6:1-5) \p \v 1 Eto iji isapa amita ambota God ta jangu indari iji amina Iesu te amita ambotani te na degi amo embo ta rice pure jo ta avo eto pahue Iesu ta ambotani na beuje unu rice isapa poeto umbuto india. \v 2 Ari avo Pharisee embomeni na kito Iesu ta degi ta ke einge ea, “Amo God ta jangu indari iji rate do eto no ambotani na nangota ke pepeni poeketo pure ere ore!” ainge eo \v 3 Iesu na ke mine einge ena, “Ungota ohihi David na ari ainge nombo ena avo ungo ke eteketo kiaere? Iji vahai amina amite amita embomeni te na beuje unu indari nei tambae \v 4 eto God ta bande ta toreto bread matu God ta degi hande ikari avo umbuto india. Eto bread amo ke pepeni avo eto Priests na pere indiora rate beuje avo eto bread umbuto india. \v 5 Eto nei amo Moses ta ke pepeni kajari ai ta ke vahai mitia avo Priests na temple jo ta God ta jangu indari iji te pure eora amo ke pepeni poekeora rate amo enana ta pure avo eto eora avo eto amita sapura irae. \v 6 Na ungota degi erena, Temple ta ari avo ari eha nau degi ta eto puvuja amina nembitia \v 7 amita be amo God ta ke ta einge kajarira. ‘Amo ungota o teto heveto pene ikari mane rate jo ari avo uje ere ona.’ ainge God na eria eto ke emita be kiaeteva amo ungo na ari sapura ae embomeni erevi avo mane pehumba aeteva \v 8 ke be amo Embo ta Meni amo God ta jangu indari iji amita simba ari embora.” ainge Iesu na ate poekena. \s1 Ingeni meni amburari embo avo Iesu na enu ingeni javotoho ena \r (Mark 3:1-6, Luke 6:6-11) \p \v 9 Eto Iesu na degi avo toto God ta pari ari bande ta torena. \v 10 Eto ai ta embo ingeni meni-amburari mitina avo eto embomeni na Iesu koto ta pehumba asi pambuto einge eto ingia, “Eto embo na God ta jangu indari iji te embo au kondasuja amo nangota ke pepeni poekaute?” ke ainge eo, \v 11 Iesu na ke mine einge ena, “Eto ungo embo vahai ta o sheep na hoto tu be ta beasuja amo o mamo na beto ohikau bitoute? aisuja, \v 12 eto o sheep ta mine amo embo ta mine ainge mane, isapara, avo eto embo na God ta jangu indari iji te embo nei hondate aisuja amina ungotenau ke pepeni mane poekasuja” ke ainge Iesu na embomeni ta degi ijie \v 13 ingeni meni-amburari embo ta degi ke einge ena, “No ingeni jujuruke” ainge enu ingeni jujurukenu ingeni nei javotoho amiga inono ena. \v 14 Ari avo Pharisee embomeni na kito tumo eto degi amo toto pambuto naingeto Iesu taro amburesuja avo itiketo ke kasea. \s1 Iesu amo God ta ke agi ari Meni ra \p \v 15 Eto Pharisee embomeni na Iesu taro amburoja ke kasea avo kito degi avo toto pahunu embomeni isapamane ambo ambo ue pambua. Eto ambure embomeni avo Iesu na kito enu kokondekeo \v 16 tapa do ena avo ke hande eore amita javo peni euja taekena. \v 17 Eto ke ainge ena amita be amo God na peroveta Isaiah ta degi ke einge enu kajena avo puvuroja ena, \v 18 “Nau pure ari meni siriketo umbena amo erevira. Na embo erevi osa ere ona eto amita ari tapa kogue tunga javotoho ere ona. Na amita degi Ahihi nau ikano beto torau embo tapa ta ari siriketo hajire ikasona amita duru avo enda tapa ta hande aisuja. \v 19 Eto amina gagaha eto boru jumbari ke mane aisuja. Eto da tambuta heteto ke isara na mane aisuja. \v 20 Rate amina ivo ambu embomeni orero orero eto simba ue hondate ara uje eora embomeni avo jo au pure ngahia au irae au ari jajavotoho pere hetasuja. \v 21 Eto enda tapa na nau pure ari meni kogue ari javotoho puvuresuja avo hotembitie tunga javotoho aisora.” ainge enu Peroveta Isaiah na kajena. \s1 Satan ta sovera avo Iesu ta sovera na nembena \r (Mark 3:20-30, Luke 11:14-23) \p \v 22 Eto embo vahai ahihi sapura na torari avo eto pe vahaikari eto titi vahaikari avo embo na Iesu ta degi umbuto puvuo Iesu na enu titi te pe te hirikenu kogue ke ena. \v 23 Eto Iesu ta ari avo embomeni na kito mani mini ue ke einge mine ara ea. “Embo emo ungotenau hondate ari embo David ta Meni eha puveite?” \v 24 Eto Pharisee embo na ke avo ingito tumo ue ke mine einge ea, “Ahihi sasapura ta titi jigari javo Beelzebul amina sovera embo emita degi ikitioi amina ahihi sasapura kurumbeuja.” ke ainge eo \v 25 Iesu na enana ta jo kito ke einge ena. “Ungo do ere hotembiteve? Eto enda vahai na ereto kateketo eonga bita eto isoro aisora enda amo ivo ambu eto iji koso mane iresuja. Eto da retemo javo vahai na kateketo isoro aisora amo sapura be eto irae aisuja, \v 26 eto ainge nombo Satan ta pure ari embomeni na ungo oenga kateketo eonga bita eto isoro aetera amo matu irae aetera. \v 27 Eto na ahihi sasapura Beelzebul ta sovera na kurumbari ke ereva rate ungota ambotani na ahihi sasapura kurumbeora amo sovera amuta na ere ore? Eto ungota ambotani na ahihi sasapura kurumbeora avoeto enana na ungota ari avo matu siriketo kito sapura ke erera. \v 28 Amo Beelzebul ta sovera na ae rate God ta Ahihi na sovera ikitioi ahihi sasapura kurumbeona. Eto ari nau avo kogue God ta titi jigari iji ungota degi puvija avo ke be evujo. \v 29 Eto nei amo embo na buvure embo ta bande pejeto kiti andiresuja kito amita bande pejeto donda pegene aisuja. Kiti andirae amo mane pegene aisuja. \v 30 Eto ke be amo embo amuna namoga kajuae aisuja amo nau kitoho aisuja eto nei o togo jigari embo namoga pure aisora rate namoga pure ae embomeni amo kitoho eto o ujekari embomeni pere ra. \v 31 Avo eto ungota degi erena embo na ari sapura tapa do aisuja pe na eto ari na amo God na hotembeto toari haitera, rate embo amuna God ta Ahihi Otohu ta degi ke sapura aisuja. Ungo na ere ova avo God na mane hotembeto toasuja. \v 32 Eto embo amuna Embo ta Meni ta degi ke sapura aisuja amo God na hotembeto toari haite ra. Rate embo na Ahihi Otohu ta degi ke sapura do aisuja ke avo God na matu te eha te eto ambota mane hotembeto toasuja. \s1 I be javotoho te sapura te \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 Eto i javotoho amita be amo javotohora eto i sapura ta be amo sapurara. Eto i javotoho retemo sapura re amo i be na kito teka eora. \v 34 Ungo o koso o ta meni undira, ungo embomeni sasapura avo eto ke javotoho ari inono ae ra. Eto jo enetasuja amo pe ta puvuresuja. \v 35 Eto embo javotoho na ke hande asi jo ta jombure aisuja amo javotoho tambuto hande ikasuja, rate embo sapura na ke hande aisi jo ta jombure aisuja amo ke sapura pere tambuto hande aisuja. \v 36 Eto ungota degi erena God na embo ta ari sirikasuja iji te embo na enda ta mitie ke sapura vahai do ijija avo mane teto hatiresuja rate tapa harikari perekari aisuja. \v 37 Eto ke do ere ovova amina God na ungo siriketo ungo embo javotoho retemo sapura ke aisuja.” \s1 Pharisee embomeni Iesu na ari vahai God ta sovera umbuto aja penunu ea \r (Mark 8:11-12, Luke 11:29-32) \p \v 38 Eto ke pepeni ate poekari embopo te Pharisee embomeni nei uhoho na ereto ke einge ea, “Ate poekari embo, God ta sovera umbuto ari vahai e kiore.” ainge eo. \v 39 Iesu na ke einge ena, “Ungo God kiae ari sasapura na enetari embopo, na God ta hajire kesi uje ere ova rate mane kesova be! God ta hajire vahai be ano kesova amo Peroveta Jonah amita ari avo ano kesova. \v 40 Eto Jonah na iji 3 ainge eva o peni amita oti jo ta evina ainge nombo Embo ta Meni na iji 3 ainge eva jo ta iresuja. \v 41 Eto embo Jonah na ereto da Nineveh embomeni onde katenu enana ingito ari sasapura toto God ta degi puvua avoeto sirikari iji te God na au da Nineveh embomeni na ereto ungo pehumba aisora. Eto be ingivujo. Jonah ta ari amo isapara rate ari eha umbuto ere hona amo peni vahai be ra. \v 42 Eto enda Sheba ta Queen na degi hoi be ta eto puvuto King Solomon ta onde katari ke inginu jo haperekena avoeto God na ke sirikari iji te Sheba ta Queen na ereto ungo nau ke ingae eova embomeni avo pehumba aisuja. Solomon ta ate poekari amo isapa rate nau amo peni be ra. \s1 Ahihi sapura egerembeto puvuresuja \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 Eto ungo embo sasapura eha miteva ungo ta degi do puvuresuja avo onde katasona ingivujo. Ahihi sapura na embo toto ere pahua rate irari nei jombure ere umakara ojaga tambu pere \v 44 avoeto irari matu ta egerembeto puvuresuja eto bande gajiketo egeto ari avo kito tunga javotoho \v 45 eto pambuto namei kamei tapa 7 ungo sasapura pere amiga iresi umbuto puvuresuja. Eto embo amita sapura kiti amo isapara rate jo be egae hamo avo egetija avoeto amita sapura amo hamo ta hamo ta ere ua ainge nombo ungo na ere ova.” \s1 Iesu na amita e te amita namei kamei te amo amunure avo harikena \r (Mark 3:31-35, Luke 8:19-21) \p \v 46 Eto Iesu na embomeni ta degi ke ijie mitinu amita e te namei kamei te Iesu ta degi ke asi araha tambuta simba mitio, \v 47 embo vahai na kito Iesu ta degi ke einge ena, “Ki, no aja te namei kamei te no degi ta ke asi puvuto araha ta umo simba mitera,” ainge enu \v 48 Iesu na ke mine einge ena, “Nau aja amunure eto nau namei kamei amunure?” ainge eto \v 49-50 amita ambotani ta degi ingeni na kikiteto einge ena, “Embo amuna nau Mama Utu ta iriuja amita ke agi euja amo nau namei kamei te du emone te aja mane te ra avoeto nau namei kamei be eto aja be amo erevira” ainge Iesu na ena. \c 13 \s1 Be urari embo ta ke \r (Mark 4:1-9, Luke 8:4-8) \p \v 1 Eto iji amikote Iesu na bande toto umo tiuka hora ai ta pambuto arumbeto embomeni ate poekena \v 2 Eto embo isapamane puvuto hora ta arumbeo degi inono enu Iesu bitito e nga ta arumbeto \v 3 timu hatirari ke na ke nei te nei te ate poekitie einge ena, “Iji vahai embo na rice be urasi pambuto \v 4 ihaja enu nei degi tambu ta bena avo di na kito beto irae indina \v 5 eto be nei bena amo enda ngijiri ta avoeto amo ope ena \v 6 rate susu kambae avoeto iji na kajenu giroro ena. \v 7 Eto be nei i basa ta bena amo erena rate basa na andinu sapura ena. \v 8 Eto be nei amo enda javotoho ta beto ereto be isapamane ekena amo be nei 100 nei 60 nei 30 ainge ekena. \v 9 Eto ungota onde irirou kito ke erena erevi ingivujo,” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ate poekena avo harikena \r (Mark 4:10-12, Luke 8:9-10) \p \v 10 Eto Iesu ta ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia, “Umo do eto timu hatirari ke na embomeni ate ere poekite?” ainge eo \v 11 Iesu na mine einge ena. “God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigesuja amita ke amo ungota degi araha tambuta ikari rate enana ta degi ta amo ondikari na ikari ra. \v 12 Ungo God ke be ereva embomeni ta degi kiari isapa mitia avoeto amita hamo ta nei God na ikau inono aisuja. Rate enana God ke be ae embomeni ta kiari isapa avo God na umbau irae aisuja. \v 13 Eto enana ta degi timu hatirari ke na ate ere poekitena amo enana titi te ra rate kiae eto onde te ra rate ingae \v 14 avoeto peroveta Isaiah na enana ta ari amo einge kajena, ‘God na ke einge eria, Embomeni emina ingito eora rate be mane ingesora eto kon kon eora rate be mane kesora. \v 15 Eto amita be amo enana ingaesira ue onde susunduketera eto titi bavahaiketera. Eto ainge ae amo titi na kiaetera eto onde na ingaetera eto jo na be hotembaetera. Eto egerembeto nau degi ta puvuraetera amo umbuto ano kondaetera,’ ainge God na enu Isaiah na kajena. \p \v 16 Rate ungo amo titi na ere kogova eto onde na ere ingihova avoeto javotoho ungota degi puvija. \v 17 Eto ungota degi erena, ke javotoho etene ere ingihova eto ere kogova avo peroveta te God ta embomeni mamatu na kesi uje ea eto ingesi uje ea rate ae ra. \s1 Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Mark 4:13-20, Luke 8:11-15) \p \v 18 Na ungota degi ve urari ta be harikasona ingivujo. \v 19 Enana God ta titi jigari ta ke avo ingito ingae sira aisora amo embo degi tambuta mitie i be puvuja aingekora. Ke gamo poekari embo na puvuto be oreto umbasuja. \v 20 Eto embo nei enda ngijiri ta mitie be puvuja. \v 21 Amo embomeni nei God ta ke ingito tunga javotoho eora rate ke avo jo ta beae avoeto God ke be ae embomeni na enana ta degi ngahia aisora amo enana osaga kito tora aingeko nombora. \v 22 Eto be nei i basa ta beari amo embo God ta ke ingarira rate enda ta vasiri amita osaga eto naingeto koro mamo aetija amita osaga na andiuja avoeto be ekari inono ae aingeko nombora. \v 23 Eto be nei enda javotoho ta beuja amo embo ai mitie God ta ke ingito ke be euja aingeko nombo amina be isapamane eketo be 100 nei 60 nei 30 ekeuja aingera.” ainge Iesu na ena. \s1 Bive arita timu hatirari ke \p \v 24 Eto Iesu na timu hatirari ke nei einge ena, “God na embomeni toho amita siriketo umbuto titi jigesuja amo eingekora. Embo vahai na rice be javotoho amita pure ta uritinu \v 25 mume sihukenu embomeni evopo uo kitoho embo vahai na puvuto pure jo ta bive eraja bive ta be ihaja ena. \v 26 Eto rice ereto be ekitinu bive na ereto botukenu \v 27 pure mamo ta degi pure embo na puvuto ke einge ea, ‘Bada, umo donda be perekari urita rate bive amo nainge eto eretei?’ ainge eo, \v 28 ‘kitoho embo vahai na bive ta be umbuto puvuto ihaja uija avoeto eretija,’ ainge enu pure ari embopo na, ‘Nango pambuto bive ara uje ere oete?’ ainge eo \v 29 pure mamo na ‘Mane, bive asoa rate rice ga jigito uasova avoeto bive mane aisova te \v 30 rice bive ga mitie gasa au avo pure embopo na bive ga ueto bive punduto i ta ikaro evikitirou rice avo nau harau ta ikasora’.” ainge ena. \s1 I javo Mustard ta timu hatirari ke \r (Mark 4:30-32, Luke 13:18-19) \p \v 31 Eto Iesu na timu hatirari ke nei einge ena, “Eto God na embomeni amita toho siriketo ere uhua amo eingera. I javo mustard amita be amo isapa be avo ungo kiarira. \v 32 Rate embo na be vahai umbuto amita pure ta urau ereto pajito pure ta donda tapa nembeto i ainge euja. Eto di na puvuto amita hatu ta aritie ahamo eora, aingekora.” \s1 Timu hatirari ke flour pajirari sivo ta umbuto puvuna \r (Luke 13:20-21) \p \v 33 Eto Iesu na timu hatirari ke einge ena, “Eto God na embomeni toho amita umbuto titi jigesuja amo flour ta pajirari sivo aingekora. Eto pamone na bread borasi ue isapa umbuto flour baiki vahai ga tavasuja amo pajito pajire be aisuja, aingekora.” \s1 Iesu ta timu hatirari ke \r (Mark 4:33-34) \p \v 34 Eto Iesu na da embomeni ta degi ke be na harikae rate timu hatirari ke nei te nei te na ate ere poekitiaetija. \v 35 Eto timu hatirari ke na ate poekasuja avoeto peroveta vahai na matu einge kajena, “Eto utu te enda te ari iji te eto puvuto eha oroho emikote nau ke peni erevi ae embomeni ingae avo eto timu hatirari ke na ano ingesora.” ke ainge God na ijinu peroveta na kajena. \s1 Bive ari ta timu hatirari ke avo Iesu na harikena \p \v 36 Eto Iesu na embomeni toto bande jo ta torenu amita ambotani na puvuto amita degi eto ingia, “Bive pure ta erari amita ke be avo nango ejo ingore,” ainge eo \v 37 Iesu na ke be harikena. “Be javotoho urari embo amo Embo ta Meni ra \v 38 eto enda tapa amo amita pure ra eto be javotoho amo embomeni God ta toho siriketo umbari ra. Eto bive erari amo embo sapura ta embomeni ra \v 39 eto kitoho embo puvuto bive eraja ihaja ena amo Satan ra. Eto be pojari iji amo iji kombu te ra eto be pojari embo amo God ta anera. \v 40 Bive ueto pupunduketo iketere eveketija ainge nombo iji emita tutumota ari ainge amo puvuresuja. \v 41 Amo Embo ta Meni na amita anera ikau enda ta puvuto ari sasapura ara engekari embomeni te embo sasapura tapa amite umbuto hajire umbari degi ta gosukaro beto \v 42 bevere kogue sisi sasi ijie ti kakambuketo kiroro kiroro ijie iresora. \v 43 Eto God ta embomeni na God ta irari degi ta pambuto iji ta usasa aingeko eto iresora. Ungo onde irirou kito ingivujo.” ainge Iesu na harikena. \s1 Koro enda ta koveto ahurekari amita timu hatirari ke \p \v 44 “Eto God na embomeni siriketo umbuto titi jigesi ere ua amita ke be amo koro te donda jajavotoho te ainge enda ta koveto ahurekari avo embo nei na koveto tambasuja amo ehako ahureketo osa osa ue pambuto amita donda tapa siriketo umbuto pambuto enda mamo ta degi donda koveto ahurekari enda avo ombuto umbasuja aingekora. \s1 Daremo javotoho ta timu hatirari ke \p \v 45 Eto nei amo embo na God ta titi jigari ta torasuja amo eingera, embo na daremo javotoho be umbasi jombure ere ua \v 46 eto vahai tambasuja amo sago javotoho be avo eto ombuto umbasi amita donda tapa avo ombuto koro umbuto koro amina daremo avo umbasuja aingera. \s1 Umo o parari amita timu hatirari ke \p \v 47 Eto God na embomeni siriketo umbuto titi jigesuja amo eingera. Umo o parari embo na amo joremba peni ai ta beto bonga umo ta gosukeore umo o nei te nei te na \v 48 toreto pevitioi umbuto gorukeore hora ta vitioi indari o siriketo uhue indahu o gosukeore sari euja aingekora. \v 49 Eto ainge nombo iji kombu ta anera na beto enda tapa ta pahue embo jajavotoho siriketo uhue \v 50 embo sasapura i peri ta gosukaro beto evekitie ti kiroro kiroro ue sisi sasi aisora. \s1 Kiari ehaha te manatu te \p \v 51 Eto ke erena ere ingihovete?” ainge Iesu na ambotani ta enu, “Dago ere ingihera” ainge ea \v 52 avoeto Iesu na einge ena, “Avoeto ungo God ta ke kiari umbari embomeni amuna God ta titi jigari ta toreto ambo ambo aisova amina kiari mamatu te kiari ehaha jajavotoho te avo hande aisova, pondo embo na amita oho i ta bitito donda nei te nei te hande euja ainge nombora.” \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ta ke ingari uje ae ea \r (Mark 6:1-6, Luke 4:16-30) \p \v 53 Eto Iesu na timu hatirari ke erevi enu irae enu degi avo toto \v 54 tohota pajirari da ta pambuna. Eto pambuto giu ari bande ta toreto ke ate poekitinu embomeni ingito mani mini eto ke einge ea, “Embo emina kiari te sovera te naingeto umbuto puvei? Eto ari nei te nei te erevi naingeto ere oi? \v 55 Amita mamo amo bande gerikari embo ra, eto amita e Mary te amita namei kamei James te Joseph te Simon te Judas te \v 56 du emone te tapa ei mitera te kiari erevi naingeto umbuto puvei?” \v 57 ke ainge ijie Iesu ta ke ingari uje ae ea. \p Avoeto Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ke be na erena amo Peroveta ta ke amo degi tapa be tapa na ingesora rate da amita be eto amita javo vahai embomeni na mane ingesora.” ainge ena. \v 58 Eto enana Iesu tumota be ae avoeto Iesu na enana kiora ari nei te nei te ae rate isapa be enu kia. \c 14 \s1 John Bapataito ari embo ta tunga avo Herod na tiukena \r (Mark 6:14-29, Luke 9:7-9) \p \v 1 Eto iji amite Galilee Province ta Gavana Herod na Iesu na ari nei te nei te tapa do ena amita duru ingito amita \v 2 simba ari embomeni ta degi ke einge ena, “Embo amina sovera isapamane jigama ue ari nei te nei te ere ua amita be amo embo amo John Baptaito ari embo avo amburari ta eto ereto ere ua,” ainge Herod na ena \v 3-4 amita be amo John Bapataito embo amburae mitie Herod ta namei Philip isembitie ke einge ena, “Umo ke pepeni poeketo no hovatu Herodias jimbuto mitea,” ke ainge pere ere ijiaetija avo Herodias na ke avo taekasi uje eto Herod ta enu John avo andito chain na punduto tipura ta gosukena. \v 5 Eto Herod na John tau amburoja uje ena. Rate embomeni na John amo peroveta ke ea avoeto amita degi mine do aisora avo hotembeto tona. \v 6 Eto Herod e na ingena amita iji puvunu pondo uo Herodias ta iae na ire tivenu Herod na kito tunga javotoho \v 7 eto Herodias ta iae ta degi amita do umbasi uje aisuja avo hande ikasi onde enu pambuto e ta degi enu \v 8 e na ke einge ena, “Na uje ere ona avo John Bapataito embo ta tunga avo tiuketo heva ei ta siro tembeto umbuto puvujo.” ainge enu \v 9 Herod na tunga osaga kina rate amina pondo ta torukea embomeni amita degi ke matu ikena avoeto toasuja inono ae avo eto osaga kogue amita pure embomeni ta enu \v 10 pambuto John tipura ta mitina ai pambuto John ta tunga tiuketo \v 11 heva ta tembeto umbuto umoro ue mitia ai ta puvuto Herodias ta iae ta ikeo umbuto pambuto e ta ikena. \v 12 Eto John ta ambotani na John ta hamo umbuto pambuto koveto ahureketo toto pambuto Iesu ta degi John ta tunga tiuketo umbua amita hihi avo tirio ingina. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna. \r (Mark 6:30-44, Luke 9:10-17, John 6:1-14) \p \v 13 Eto John Bapataito ari embo ta tunga avo Herod na tiukena amita duru avo Iesu ingito eonga iresi e nga ta bitito embo irae degi ai pahunu embomeni kito enana ta da toto Iesu ambo ambo ue utu na pahuo umo ireremba hora ta jorembeto \v 14 Iesu puvuto hora ta bitito embomeni utu na puvua enana ta ambure nei te nei te avo kito jo ena avo eto enu kokondekea. \v 15 Eto ture bovunu Iesu ta ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea, “Iji irae ere ua eto degi hoi ra avoeto ejo embomeni da ta egerembeto pambuto indari koro na ombuto umbuto indito evore.” ainge eo \v 16 Iesu na ke mine einge ena, “Aravora, tovu iriroro ungo na indari ikevu indore,” ainge enu \v 17 enana “Nango ta degi indari irae rate bread tapa isasaraho pere eto umo o isasaraho 2 ainge avo pere mitia,” eo \v 18 Iesu na, “Aravora indari aravo umbuto havu,” ainge ena. \v 19 Ke ainge eto enu embomeni tapa enda ta areo bread 5 te umo o 2 amite umbuto titi i ta eto God peketo osa enu irae enu bread periketo ambotani ta ikenu umbuto pambuto embomeni undua. \v 20 Eto embomeni tapa indio inono enu indari itete siriketo umbua amo hambija tapa 12 ainge ai ta etiti eo pevitina. \v 21 Eto embo perekari tapa 5,000 ainge amina airi te meni hatira te tapa india. \s1 Eto Iesu na umo hamo ta haito pambuna \r (Mark 6:45-52, John 6:15-21) \p \v 22 Eto embomeni indari indio irae enu Iesu na amita ambotani kiti ikenu e nga ta bitito umo ovitiho ta pahuo Iesu eonga mitimite enu embomeni sisiketo pahuo \v 23 pari asi umo eonga heti i ta bitito pambuna. Eto mume sihukitinu eonga mitinu \v 24 e nga kiti pambuna avo pisara peni vahai te eva piri pajire te titi vuju ta eto puvuna avoeto pambari haiteko mane unu \v 25 iho unga itiketo vivitinu enana ta degi Iesu na eva hamo ta haito puvutuhunu \v 26 amita ambotani na kito joru ue hori gagaha ijie “embahe puvija” ainge ijio \v 27 Iesu na ke mine sausau eto einge ena, “Ke ainge tovu amo namora, joru avojo,” ainge enu \v 28 Peter na ke einge ena, “Bada, umo re te, ejo ingito umo hamo ta haito iesina,” ainge enu \v 29 Iesu na, “Aravora, beto hae,” enu Peter na e nga toto eva hamo ta haito Iesu ta degi imite \v 30 pisara ta sovera kito joru eto eva ta huhurumbeto bovue jage eto ena. “Bada na hondate e,” ainge enu. \v 31 Iesu na ingeni sau sau jujuruketo Peter jigito ke einge ena, “Umo ke be ae embo, umo do eto na tumota ae re?” ainge eto \v 32 e nga jo ta bivitio pisara jamo ena. \v 33 Eto embo tapa nga jo ta Iesu ta degi tumo te pain ue jakeka einge ea, “Umo God ta Meni be ra,” ke ea. \s1 Gennesaret ta ambure embopo avo Iesu na enu kokondekea \r (Mark 6:53-56) \p \v 34 Eto umo ovitiho ta pambuto enda Gennesaret ta puvuna \v 35 amita duru avo ikeo Gennesaret da tapa ingito ambure embopo umbuto Iesu ta degi puvuto \v 36 enana amita bo petiki ta jigito kokondekasi penunu eo, aravora, ainge enu, embo tapa Iesu ta bo tame eto kokondekea. \c 15 \s1 Pharisee embomeni ta ari \r (Mark 7:1-13) \p \v 1 Eto Pharisee embomeni te Judea ta ke pepeni ate poekari embomeni aingeto da Jerusalem ta eto Iesu ta degi puvuto \v 2 ke einge Iesu ta degi eto ingia, “No ambotani na do eto ungotena Judea embomeni ta ke pepeni agi ae ue ingeni egae teho indari jigito indiore?” ainge eo \v 3 Iesu na mine einge eto ingina, “Eto ungo do eto God ta ke pepeni poekitie ungota ate poekari ambo ambo ereove? Amita be amo \v 4 God na einge ena, ‘No aja mama ta ke agi ue hondate ejo.’ eto nei amo embo amuna aja mama ta degi ke sapura aisuja amina God ta ke pepeni ere poekitia eto ari ere ua amita mine amo embo na tau amburesuja. Eto God ta ke pepeni ainge mitia rate ungo ari sapura einge ate poekitie ere ova. \v 5 Embo amita donda mitia amo e mamo hondate ari haiteko rate donda emo God ta ra ijie e mamo hondate ae euja amo aravora ijie ungo na ate ere poekitova \v 6 eto ainge pere ue God ta ke pepeni be avo poekitie ungota ari avo ambo ambo ere ova. \v 7 Ungo tunga heriso embopora peroveta Isaiah na ungo ta ari kogue ke be na einge kajena, \v 8 ‘God na einge eria, ‘embomeni erevi pe na Na jakeka erera rate enana ta jo amo hoi ta ra. \v 9 Enana ta ate poekari amo enda ta vasiri pere avo erera avoeto enana ta jakeka ari amo be mane ra’.’ ainge God na enu Isaiah na kajena.” \s1 Donda deina au embo ta pe avo God ta titi ta tongopa aisuja \r (Mark 7:14-23) \p \v 10 Eto Iesu na embomeni tapa amita ke ingora jajage enu puvuto auveto ingesi jamopo eo Iesu na ke einge ena, “Ke nau ingihe be kivujo, \v 11 donda deina embo ta pe ta toreto beasuja amina mane God ta titi ta au embo ta jo tongopa aisuja rate pe ta do puvuresuja amina au embo ta jo tongopa aisuja,” ke ainge Iesu na enu \v 12 amita ambotani na puvuto kumumu ke na einge ea, “Ke eha etea avo Pharisee embomeni na ingito tini kambari ere ora amo ere kogoete?” ainge eo \v 13 Iesu na ke mine einge ena, “Ke be erena, i be tapa nau Mama Utu ta iriuja amina urae eonga erari avo uasora \v 14 avoeto ungo enana Pharisee embomeni tovujo enana titi kuru ari embopo na titi kuru ari embomeni titi jigihera, eto titi kuru ari embo amina titi kuru ari embo nei avo kiti umbuto pambuto enana pe te hoto ta beto memenga kesora.” ainge enu. \v 15 Peter na ke einge ena, “Ke erea avo be harikejo ingore.” ainge enu \v 16 Iesu na “ungo enana ainge nombo be ingae re? \v 17 Eto donda pe ta toreto oti ta beasuja amo ehako araha ta puvuto irae asuja, \v 18 rate deina pe ta puvuresuja amo embo ta jo ta eto puvuja eto donda amina eoi God ta titi ta tongopa euja \v 19 amita be amo embo tari amburari tiha ari eto nei pegene ari ke sokova ari embo nei ta javo eore sapura euja, hotembari sasapura ainge amo embo ta jo ta eto puvuto eoi embo avo God ta titi ta tongopa te euja. \v 20 Rate ungo ingeni egeto indova etera rate ari amina mane au embo tongopa ambu aisuja.” ke ainge Iesu na onde katena. \s1 Enda Canaan pamone na Iesu tumota ena \r (Mark 7:24-30) \p \v 21 Eto Iesu na degi avo toto da Tyre te da Sidon te mitia amita enda ta pahunu \v 22 pamone vahai amo Judea pamone manerate Canaan pamone amina Iesu ta degi puvuto jage eto einge ena, “Bada nau, David ta Meni, iae nau ahihi sapura na torari avoeto memenga osaga kogue mitovona, osaga nau kito na jo e,” ke ainge ena \v 23 te Iesu na ke ingina amo mine ae enu amita ambotani na puvuto amita degi penunu einge ea, “Pamone emina ambota ue ke esosa eria avoeto ejo toto pambai,” ainge eo \v 24 Iesu na, “God na Israel embomeni, amita o sheep maine pambari amita perekari na iketei puvena” ainge enu \v 25 pamone avo puvuto Iesu ta utu ta beto gogovo eto ena, “Bada, na hondate e,” ainge penunu enu \v 26 Iesu na ke mine einge ena, “Amo javotohorami meni ta indari umbuto ino ta gosukarote?” ainge enu \v 27 pamone amina “Bada amo ke be rate ino mamo ta indari ite gaga suvu ta beasuja avo ino na indesora amo tehora,” ainge enu \v 28 Iesu na, “Pamone, umo na tumota be ere oa avoeto umo do uje ere oa avo aisona.” ke ainge enu iji vahai amina pamone ta iae kondena. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kokondekea \p \v 29 Eto Iesu na enda avo toto umo tiuka javo Galilee hora ai ta pambuto heti vahai bitito arumbeto mitinu \v 30 embomeni isapamane na enana ta popora ari embomeni te titi kuru ari embomeni te tunga vahikari embomeni te tapa umbuto Iesu ta utu ta ikerekeo seserekeo Iesu na enu kokondekea. \v 31 Eto popora embomeni itiketo hae ea titi kuru ari titi hirikea tunga tatahimbari itiketo ke ea ari avo embomeni na kito mani mini ue Israel ta God jakeka ea. \s1 Iesu na embo 4,000 unduna \r (Mark 8:1-10) \p \v 32 Eto Iesu na amita ambotani jage enu puvuo enana ta degi ke einge ena, “Embomeni erevi nau degi ta puvuto mitie iji heriso nei vahai totora amina indari irae etija avoeto na jo ere ua. Eto ikano da ta pambasora amo degi ugorota beuje na ivo ambupu aisora,” ainge enu \v 33 amita ambotani na ke einge eto ingia, “Nango ojaga tambu ei ta naingeto indari tambuto embo isapamane erevi unduroro?” ainge eo, \v 34 “Ungota degi bread tapa doinge mitei?” ainge Iesu na enu, “Nango ta degi bread tapa 7 ainge emite umo o heriso be emite ainge avo mitia.” ainge eo \v 35 Iesu na enu embo tapa enda ta areo \v 36 bread te o te umbuto God ta degi osari iketo bread periketo amita ambotani ta ikenu umbuto pambuto embomeni undua. \v 37 Eto embomeni tapa indio inono enu Iesu ta ambotani na indari itete siriketo umbua amo hambija tapa seven ainge avo etiti eo pevitina. \v 38 Eto embomeni india amo embo perekari tapa 4,000 ainge amina airi te meniundi te tapa india. \v 39 Eto indio irae enu Iesu na embomeni ikenu pahuo e nga ta bitito pambuto degi javo Magadan ta puvuna. \c 16 \s1 Pharisee embomeni na God ta hajire avo Iesu na au kesi eto ingia \r (Mark 8:11-13, Luke 12:54-56) \p \v 1 Eto enana Pharisee embomeni te Sadducees embomeni te na puvuto Iesu ta ke be kesi uje eto amina au God na Utu ta eto hajire au kesi eto ingio, \v 2 Iesu na ke mine einge ena, “Eto iji vovuoi ungo oje pinono kogue evito iji javotoho aisuja ainge eova \v 3 eto nei iho bujau kuma terou kogue ga beasuja ainge eova. Ungo utu ta hajire kiova avo kito ke be ereva rate iji eha emita hajire nei te nei te ikari amo ungo ere kogova te kiaesira ere ova. \v 4 Ungo God hotembae ari sasapura embomeni eha miteva ungo God ta hajire kesi penunu ereva avo mane kesova rate Jonah na ena hajire vahai avo kesova.” ke ainge eto enana toto pambuna. \s1 Pharisee te Sadducee embomeni ta ate poekari sapura amita ke \r (Mark 8:14-21) \p \v 5 Eto Iesu ta ambotani na indari tapa umbae jenambueto toto umo tiuka ovitiho ta puvua \v 6 eto Iesu na enana ta degi onde katari ke einge ena, “Enana Pharisee te Sadducee embomeni ta bread pajirari sivo sapura ra avoeto indovojo,” ainge enu \v 7 enana ke mine ara eto einge ea, “Dago bread toto puvera avoeto eria.” ainge ijie mitio \v 8 Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo indari umbuto puvurae eteva amita ke do eto ere kasiteve? \v 9 Ungo ari nau mo kiae ue erevete? Embo tapa 5,000 na bread tapa 5 indio inono enu indari itete hambija isapamane ueva avo hotembae ue erevete? \v 10 Eto embo tapa 4,000 na bread tapa 7 indio inono enu indari itete hambija isapamane ueva avo hotembae ue erevete? \v 11 Na ke eha erena amo bread toto puveva amita ke aera te ke erena amita be amo ungo kiaere? Eto erena amo enana Pharisee te Sadducee embomeni ta bread pajirari sivo be kivujo amo sapurara.” ainge enu \v 12 amita ambotani kia amo bread pajirari sivo be mane rate Pharisee te Sadducee embomeni ta ate poekari avo be kito toara ue ke amore ena. \s1 Iesu amunure avo Peter na ena \r (Mark 8:27-30, Luke 9:18-21) \p \v 13 Eto Iesu na da Caesarea Phillipi amita enda engitita ijimite pambuna. Eto ai mitie amita ambotani ta degi ke einge eto ingina, “Na Embo ta Meni rate na amunure ke eore?” ainge enu \v 14 enana ke mine einge ea, “Embo nei uhoho na amo umo John Bapataito ari embo ke eora eto nei uhoho na umo Peroveta Elijah ke eora eto nei amo Peroveta Jeremiah eto Peroveta nei nei ainge ke eora” ainge eo \v 15 “Eto ungona amo na do ke eove?” ainge enu, \v 16 Simon Peter na ke mine einge ena, “Judea embo ta hondate ari embo, umo Kerisora. God vasiri te amita Meni avo vahai enda ta puvurarira,” ainge enu, \v 17 Iesu na, “John ta meni Simon Peter umo ke be na erea avoeto umo tunga javotoho ejo. Ke emo embo bisi te na no degi ta ae ingae rate nau Mama Utu ta iriuja amina no degi ta hariketei erea \v 18 avoeto Peter, no degi ta erena, no javo be amo atara ra eto embomeni nau siriketo umbuto nau church atara emita hamo ta gerikasona eto amita degi ahihi amburari embo na isoro aisuja rate mane nembasuja. \v 19 Eto God na Utu ta titi jigiuja degi amita bokiri ta key no ingeni ta ikasona eto key amina enda ta bokiri ahurekasi uje aisoa amo God na Utu ta kito aravora aisuja eto enda ta bokiri hirikasi uje aisoa amo God na Utu ta kito aravora aisuja.” \v 20 ke ainge Iesu na iketo Judea embomeni ta hondate ari embo eha puvurari avo Iesu ra ainge ijie ke mane hande ara ke ena. \s1 Iesu memenga kito amburesuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Mark 8:31–9:1, Luke 9:22-27) \p \v 21 Eto iji amina Iesu na itiketo araha ta ke be na pere amita ambotani ta harikena, “Na da Jerusalem ta pambuto embo okokose te priests pepeni te ke pepeni ate poekari embomeni te ta ingeni ta osaga isapamane kesona. Eto enana na Na taro amburesona rate iji 3 amita ambota na vasiri te erasona.” ainge enu \v 22 Peter na Iesu umbuto degi nei ta tihineto pambuto ke ngahia na eto einge ena, “Bada, ari ainge no degi ta mane puvuresuja te God na taekasuja,” ainge enu \v 23 Iesu na egerembeto Peter ta degi ke einge ena, “Satan, na toto pambu. Ke no erea amo God ta degi ta eto puvuraera te embo ta degi ta eto ere puvutuhua. Umo nau degi mane peikasoa.” ainge eto \v 24 ambotani tapa ta degi ke einge ena, “Eto amuna ambo ambo aisi uje aisuja amina amita hamo ta uje tapa toto amita i atahu koho ta iketo umbuto na ambo ambo aisuja. \v 25 Ke be amo embo amuna amita vasiri eonga simba aisi uje aisuja amo amita vasiri iraesuja rate embo amuna na avoembo amita vasiri toasuja embo amina vasiri be tambasuja. \v 26 Eto embo na enda ta donda tapa umbasuja rate vasiri amita irae aisuja amo amita degi javotoho puveite? Javotoho puvurae be ra. Amita be amo donda no ombuto vasiri ehako umbari iraera. \v 27 Eto Embo ta Meni na amita Mamo ta usasa te kiari te amina amita anera isapamane amiga tapa puvuresi ere ua eto puvuto embo ta ari do do ere ora amita mine ikasuja. \v 28 Eto ungota degi erena embo nei nei ei ta mitera na amburari mane kesora rate Embo ta Meni na kiti puvuto King eto titi jigesuja avo kesora.” \c 17 \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Mark 9:2-13, Luke 9:28-36) \p \v 1 Eto iji 6 amita ambota Iesu na Peter te James ta namei John te umbuto tiri koso vahai ai bitito pambua. \v 2 Eto ai eonga mitie Iesu ta tombu avo enana ta titi ta iji ta usasa na arako gain eto usasa ena eto amita bo asukari parara be enu \v 3 Moses te Peroveta Elijah te matu amburari avo sariketo puvuto Iesu ga ke mine ara ijio ambotani tiri ta bitia amina kia. \v 4 Eto kogue Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, nango umo te puvuto mitera avoeto tunga javotoho ere ona. Eto umo uje ere oa amo horoma einge aisona, vahai umo avoeto nei Moses ta avoeto nei Elijah avo eto ainge aisona.” \v 5 “Eto ke ainge ijie mitinu oje vahai usasa te amina puvuto enana tapa ahurekitinu oje jo ta eto ke einge ingia.” “Emo nau osari Meni ra amita ari tapa kogue tunga javotoho ere ona, amita ke tapa ingivujo.” \v 6 ke ainge ijinu ingihe Iesu ta ambotani joru ue enda ta beto gogombukitio \v 7 Iesu enana ta degi puvuto tame ue, “Ungo joru ere ova avo toto erevu.” ainge enu \v 8 ereto hangeto Iesu pere kia. \p \v 9 Eto tiri i ta eto vovue enana do kia avo mane ke hande ara einge ena, “Eto Embo ta Meni ambuto vasiri te irae peko ta tapa do keva eto ingeva avo embomeni ta degi mane hande aisova,” ainge enu \v 10 amita ambotani na amita degi einge eto ingia. “Umo embo ta hondate ari embo matu puvurari rate do eto enana ke pepeni ate poekari embopo na Elijah kiti puvuresuja ke eore?” ainge eo \v 11 Iesu na “Amo ke be ra Elijah kiti puvuto degi sirikau tambu au Embo ta Meni puvuresuja. \v 12 Rate na ungota degi erena, Elijah matu puvija rate enana kito kiarako ue enana ta uje sapura nei te nei te avo amita degi uera. Eto ainge nombo Embo ta Meni na enana ta ingeni ta memenga kesuja.” ainge enu \v 13 Elijah matu puvija ena avo enana kia amo John bapataito ari embo avo kito ke be hotembea. \s1 Iesu na pipi konene meni enu kondena \r (Mark 9:14-29, Luke 9:37-43a) \p \v 14 Eto Iesu na puvuto embomeni toruketo mitia ai puvuo embo vahai amina ereto Iesu ta degi paunge teteri eto einge ena, \v 15 “Embo okose, meni nau ta osaga kito jo e, hariga vitioi dipipi sapura be eto iji tapa i ta beto evekeuja nei umo ta beuja \v 16 avoeto no ambotani ta umbuto pambene ari kondari inono ae etera,” ainge enu \v 17 Iesu na ingito tunga osaga kito “Ungo God ke be ae eto ari eha umbae uta ngahia embomeni ra, na ungo te iji doinge irono? Eto ungo ta uta ngahia avo iji doinge kiono? Aravora, meni avo nau degi ta umbuto hae.” ainge enu \v 18 umbuto puvuo Iesu na ahihi sapura meni ta jo ta mitina amita degi ke ngahia enu irae pahunu iji amikote meni kondena. \v 19 Eto amita ambota Iesu eonga mitinu ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia, “Dago do eto ahihi sapura avo kurumbari inono ae etere?” ainge eo, \v 20 “Ungo God tumota be ae avoeto. Na ungo ta degi erena tumota ari hingi jo ta be isapa ainge ungota degi mitirou amo tiri emita degi ke avo eonga bitito degi nei ta pambaetija amo ari ainge aeteva. Eto tumota ari isapa amina pure tapa ungota degi ngahia mane aetija.” \v 21 (-) \s1 Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena \r (Mark 9:30-32, Luke 9:43b-45) \p \v 22 Eto iji vahai Iesu te amita ambotani te Galilee degi ai ta vahaita torukeo Iesu enana ta degi ke einge ena, “Embo ta Meni avo embo ta ingeni ta ikaro \v 23 umbuto taro ambuto mitima iji 3 irae au vasiri te erasuja.” ainge harikenu enana tunga osaga peni vahai kia. \s1 Temple ta tax koro avo Iesu te Peter te na ikea \p \v 24 Eto Iesu te amita ambotani da Capernaum ta puvuo temple ta tax umbari embo na Peter ta degi puvuto einge eto ingina, “No titi jigari embo na temple ta tax ikeoite?” ainge enu \v 25 “Ikeuja” ainge eto bande jo ta eha toritinu Iesu na ke na sunumbeto Peter ta degi einge eto ingina “Simon Peter umo do hotembite. Enda ta Kings na enda nei embo puvuto iriora enana ta degi tax koro peni umbuore te mo enda asa embomeni ta degi tax koro peni umbuore?” \v 26 “Amo enda nei embomeni puvuto iriora amina tax koro peni ikeora.” ke mine ainge Peter na enu. Iesu na, “Avo eto enda asa embomeni na mane ikeora. \v 27 Rate ungotena enana ta degi osaga mane ikasora avoeto no umo o timbari esi umbuto umo tiuka ta pambuto umo o timbujo. Eto o kiti timbasoa amita pe jigito handeketo pe tota koro umbasoa amina umbuto pambuto tax umote namo te tapa ikejo.” ainge Iesu na ena. \c 18 \s1 God ta titi ta embo peni mo davore? \r (Mark 9:33-37, Luke 9:46-48) \p \v 1 Eto iji amite Iesu ta ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge eto ingia, “Eto God na tohota embomeni hondate eto gavamani eha itiketo King asi ere ua ai ta embo amuna embo peni au?” ainge eo, \v 2 Iesu na ingito meni isapa avo enu amita jo ta inu umbuto enana ta titi buju ta ikenu hetenu \v 3 ke einge ena, “Na ungota degi ke be na erena, eto ungo jo hapereketo meni isasaraho sira ae amo God ta titi jigari degi ta mane torasova be, \v 4 avo eto embo amuna embo peni asi hotembae ue meni isapa einge na arako aisuja embo amina God na titi jigiuja degi ai ta embo peni be aisuja. \v 5 Eto embo amuna meni isapa eingeko javo nau ta peketo osa aisuja amo na osa ue pekarako ere ua, \s1 Ari sapura ta engekari amita ke \r (Mark 9:42-48, Luke 17:1-2) \p \v 6 Rate embo amuna na tumota ari meni eingeko avo engekau vasiri sapura ta beasuja engekari amita mine pajire be puvuresuja avoeto amo javotoho eto engekae kiti ta embo amita tunga ta atara pajire avo gatahiketo tigito eva ta gosukau beto amburesuja. \p \v 7 O ve! Embo ari javotoho asi uore engekari isapamane na puvuto peikeuja eto engekari puvuresuja rate ngahia be amo engekari embopo ta degi ambota puvuresuja. \v 8 Eto no ingeni na utu na au ari sapura ta beasi ue kito amo no ingeni utu avo jirembeto gosukejo irae ai. Umo popora ue vasiri eha umbasoa amo javotoho rate utu heriso ingeni heriso amiga i daroho evekeuja ai ta beasoa amo sapura bera, \v 9 nei amo no titi vahai na au ari sapura ta beasi ue kito titi avo kuruketo gosukejo irae ai. Eto umo titi vahai na vasiri eha ta torasoa amo javotohora te titi heriso na i daroho evekeuja ai ta beasoa amo sapura be ra.” \s1 O sheep vahai sio pambasuja amita timu hatirari ke \r (Luke 15:3-7) \p \v 10 “Ungota degi erena meni vahai einge nombo ambu ke avojo. Enana ta anera isapamane Utu i ta nau mama God ta tombu ta iriora avoeto enana nombo be ra. \v 11 (-) \v 12 Na kivu, embo vahai ta o sheep tapa 100 ainge iriora rate vahai kiae pambau 99 ainge asa heti ta toto vahai pambasuja avo pambuto jombure eto umbaute mo mane jombure eto umbau? \v 13 Toasi mane hotembasuja rate jombure eto umbuto tunga javotoho aisuja. Eto o 99 teho mitera avo kito tunga isapa javotoho aisuja rate o sheep vahai pambasuja avo umbasuja amo tunga javotoho be javotoho eto osa aisuja. \v 14 Eto ainge nombo ungota Mama Utu ta iriuja amina meni isapa eingeko ari sapura ta mane beora uje ere ua.” ainge Iesu na ena. \s1 Eto namei vahai ari sapura aisuja amita namei kamei na do aisora amita ke \p \v 15 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto no namei vahai na no degi ta ari sapura aisuja amita degi umo eonga pambuto ari sapura deire avo ejo ingoi. Eto ao ingito tunga hapereketo egerembau ehako inena no namei aisoa \v 16 rate no ke ingae au kito egerembeto ari sapura kiari embomeni heriso, o heriso nei vahai ainge umbuto pambuto namei sapura etija amita degi ke ehako ejo, eto embo heriso nei vahai amina no ke ingito ke be are. \v 17 Eto ke ingae be au kito pambuto ekalesia ta ejo ingore. Eto embo amina ekalesia ta ke te tapa ingari uje ae au amo toaro pambau ungo ga ekalesia ta hatu mane aisuja rate kitoho embo aisuja. \s1 Ke ari te ke toari te \p \v 18 Eto ungota degi ke be na erena ungo enda ta ke peni ainge do aisova avo God Utu ta mitie ke peni ke aisuja, eto enda ta ke peni do toasova God amo ainge Utu ta toasuja. \v 19 Eto ke nei erena amo ungo enda embo heriso na tunga vahai ue God ta degi do penunu aisova amo God Utu ta iriuja amina ikasuja. \p \v 20 Eto ke amita be amo ungo embo heriso o heriso nei vahai ainge nau javo ta torasova amo na ungote iresona.” ainge Iesu na ena. \s1 Ari hotembeto toari amita ke \p \v 21 Eto Peter na Iesu ta degi pambuto ke einge ena, “Bada, nau namei na nau degi ta ari sapura ururou iji tapa doinge hotembeto toano? 7 ainge hotembeto toanote?” ainge enu, \v 22 Iesu na ke mine einge ena, “Iji tapa 7 mane rate 77 ainge no namei ta ari sasapura hotembeto tojo.” ainge Iesu na ena. \p \v 23 Eto Peter ta eto ingari ke avoeto Iesu na timu hatirari ke einge ena, “God na titi jigiuja degi amo eingera. King vahai amina amita pure ari embomeni ta degi eo ikenu india avo mine ikara amita koro simba ari embomeni ta degi ke ikenu \v 24 pambuto King ta pure ari embo vahai umbuto puvuo embo amina 7 million kina ikari indari avo ikaja enu \v 25 ikari inono ae enu King na embo amite ae te meniundi te tapa ikau embo nei na uhue koro ikaro umbasi ke enu \v 26 pure embo amo ingito tunga osaga eto beto King ta jo ai ta paunge teteri eto ke einge ena, ‘Na jo eto kito iji isapa tojo mitie no koro tapa jombureto uhue ikasona.’ ainge enu \v 27 King amina amita ke ingito jo enu koro 7 million indina tapa avo toturitie enu tunga javotoho ue pambuna. \p \v 28 Rate embo amina tambuta puvuto amita koro 12 kina amita pure vahai embo amina enu ikena avo kito embo avo tunga ta jigito jaheveto ‘Nau koro inena ete ikitana avo ike.’ ainge enu \v 29 embo amina beto paunge teteri ue. ‘Ikasona te iji isapa ikejo mitie no koro tambuto ikane.’ ainge ena \v 30 rate jo ae umbuto pambuto ikenu tipura ta torena, ‘tipura ta mitie nau koro avo ikejo.’ ainge ena. \v 31 Ari ainge ena avo pure embopo na kito tunga osaga kito pambuto King ta degi harikeo \v 32 ingito tumo eto enu embo koro 7 million indari embo avo puvunu amita degi ke einge ena, ‘Umo embo sapura bera nau koro isapamane no degi ta ikari avo hotembeto toana etea avoeto hotembeto totona. \v 33 Na no ke ingihone jo uija ainge nombo inena no namei ta degi ae etea,’ ainge \v 34 eto tini kambari pajire be eto ikenu tipura ta mitie koro tapa 7 million avo ikaja ke ena,” ainge Iesu na tirito amita ambotani ta degi einge ena. \p \v 35 “Eto ungo na ungota namei kamei ta ari sasapura jo tapa na hotembeto toae eova amo King na amita pure embo ta degi ena ainge nombo nau Mama Utu ta iriuja amina ungota degi ngahia aisuja.” \c 19 \s1 Embo na ae tora amita ke avo Iesu na ena \r (Mark 10:1-12) \p \v 1 Eto Iesu na ke avo enu irae enu Galilee enda toto Judea ta enda tumo umo Jordan ovitiho ihane ta pambunu \v 2 embomeni isapamane amita degi puvuto amita ambure nei te nei te avo eo enu kokondekea. \p \v 3 Eto ai ta mitinu Pharisee embomeni nei uhoho na Iesu ke sokova aute eto kesi amita degi ke einge eto ingia, “Ungotenau ke pepeni ta amo do ainge mitei? Eto embo na teho uje na ae toasuja aravorete? Avo ejo ingore.” ainge eo Iesu na \v 4 “Iji eha be eha ta God na embo te pamone te ena amikote God na ke einge ena, \v 5 ‘Na embo te pamone te ena avoeto embo na e mamo toto ae ga kaju eto eonga ra mane aisora te bisi vahai aisora’ ainge God na eto amita ke ta kajena avo ungo kiaere? \v 6 Avoeto enana heriso mane rate vahai eora ari avo God na euja eto God na kaju eto vahai aisuja avo embo na mane kateketo ehako eongara aisuja.” \v 7 Ke ainge Iesu na enu enana Pharisee embomeni na ke einge eto ingia, “Rate embo na ae toasi uje ue kito ke avo embo tapa kiora ahari ta kaeto ikau kioro toto pambasuja, ari ainge avo Moses na do eto ara enu?” ainge eo Iesu na \v 8 “Eto Moses na ungo ae toari ta ke kajena amita be amo ungo ari javotoho ate poekari avo ngahia be ra. Rate iji eha be eha ta embo te pamone te ari iji te ari ainge irae bera. \v 9 Avoeto nanena ungota degi erena. Embo amuna amita ae amo javotoho tiha mane euja rate embo amina pamone amo toto pamone nei jimbasuja embo amina pamone eha jimbasuja avoeto amina tiha aisuja,” ainge Iesu na enu Pharisee embomeni pahuo \v 10 amita ambotani ke einge ea. “Eto embo te pamone te tiha eora avoeto amo javotohorami singa na kakara mane jimbau?” \v 11 amita ke mine re Iesu na einge ena, “Eto embo aka te ae iriora amo embo tapa ari mane vahai vahai na eora. \v 12 Nei amo e na ingari ta eto bau ambura eto nei amo embo ta ingeni na bau kurukari avoeto mane aka te eora. Eto embo nei amo God ta pure pere asi hotembitie akate mane eora avoeto embo amuna ari ainge ari haite kito toau aisuja” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Mark 10:13-16, Luke 18:15-17) \p \v 13 Eto embomeni na Iesu na ingeni hamo ta tembitie pari aja enana ta meniundi umbuto puvuo amita ambotani na kito taekitie embomeni ta degi ke ngahia eo \v 14 Iesu na kito einge ena, “Tovujo meni isasaraho nau degi ta puvurore amita be amo God na titi jigiuja degi amo meni isasaraho ta ari aingeko embomeni ta tohora.” ke ainge \v 15 eto amita ingeni siro ta tembenu irae enu ereto pambuna. \s1 Embo eha koro embo avo iji datoho iresi uje ena amita ke \r (Mark 10:17-31, Luke 18:18-30) \p \v 16 Iji vahai embo vahai amina puvuto Iesu ta degi ke einge eto ingina, “Ate poekari embo, na irari datoho ta iresi ari javotoho do ano?” ainge enu \v 17 Iesu na, “Umo do eto nau degi ta ari javotoho jombure ue eto ere ingihe God vahai amo javotohora avoeto umo irari datoho ta iresi uje eto kito God ta ke tapa agi ejo.” ainge enu \v 18 “God ta ke deire agi ano” ainge enu \v 19 Iesu na mine einge ena, “Umo embo mane tao amburesuja, tiha paiha mane aisoa, pegene mane aisoa, embo nei ta ari ke be na perekari harikasoa, aja mama amo nombo ke ijie enana ta ke agi aisoa no hamo osa ere oa ainge nombo embo nei osa ejo.” ainge enu, \v 20 embo amina, “Na God ta ke erevi tapa agi eona avoeto ari nei do ano?” ainge enu \v 21 Iesu na, “Eto umo embo javotoho asi uje ere oa avo no donda tapa ombuto koro umbuto donda ambu embomeni ta degi hande ao God na Utu ta hajae vajae no amo nununga aisuja. Ari ainge eto egerembeto na ambo ambo e,” ainge enu \v 22 embo eha amina ingito amita hajae vajae isapamane avoeto tunga osaga kogue Iesu toto pambuna. \v 23 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Na ungota degi ke be erena, haja bajae embomeni na tunga osaga peni vahai kogue God na titi jigiuja degi ai ta torasora. \v 24 Eto ke avo ehako erena, O javo camel amo peni vahai avoeto poma to ta toreto pambari ngahia be ra te hajae bajae embo na God ta meni asi aisuja amo ngahia be ngahia ra.” ainge enu \v 25 amita ambotani na ingito mana mana ue ke be kesi einge eto ingia, “Eto hajae vajae embo na God ta meni ari inono ae kito embo amuna God ta meni au?” ainge eo \v 26 Iesu na enana titi na jaseto kogue ke einge ena, “Embo amo ungo eonga God ta meni ari inono ae be ra te God na aisuja amo ari inono be ra.” ainge enu \v 27 Peter na ereto einge ena, “Kijo, dago donda tapa toto umo ambo ambo ere ora amo mine do umbaro?” ainge enu \v 28 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ungota degi ke be erena, enda eha utu eha aisuja iji amina na Embo ta Meni na nau avo arumba peni usasa te ai urumbeto mitirono ungo nau apostel 12 na avo arumba tapa 12 ai ta arumbeto mitie Israel embomeni javo vahai tapa 12 avo titi jigesova. \v 29 Eto tapa amuna bande te du te aja mama te meni undi te hajae bajae te tapa na embo toasuja amina donda ainge pere isapamane umbuto irari datoho iresuja. \v 30 Rate embo peni na ai ta embo teho aisora eto embo teho na ai ta embo peni aisora.” \c 20 \s1 God na mine ikeuja amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na ke ijie pambuto timu hatirari ke einge ena, “God na tohota embomeni siriketo umbuto Utu ta titi jigesuja ari amo einge ra. Embo vahai amo grape pure ari embo peni amina iho be te pambuto pure ari embo umbuto puvuto amita grape avo ururou pambuto \v 2 ture beau turete 3 kina umbara enu aravora eto pambuto pure itiketo ea. \v 3 Eto ehako iho 9 o’clock amo pambuto market besi ta embo nei teho mitia avo kito \v 4 ke einge ena, ‘Ungo pambuto nau grape pure ururovo ture vovurou mine inono ikano umbasova,’ \v 5 ainge enu ingito pambuto pure ea. Eto iji ugorota 12 o’clock amo pambuto pure embo nei umbuna eto tureto 3 o’clock amo pambuto pure embo nei umbuna. \v 6 Eto ture be te 5 o’clock auvitinu embo amo ehako pambuto market besi ai embo teho mitia avo kito ke einge ena, ‘Ungo do eto iji aijaja ue teho miteve?’ ainge enu \v 7 enana, ‘Nango pure umbae avoeto teho mitera,’ eo ‘Aravora ungo pambuto nau grape pure aisova,’ ainge enu ingito pambuto pure isapa uo, \v 8 mume sihukitinu embo amina amita pure simba ari embo ta degi ke einge ena, ‘Pure embopo jage e puvuroro mine ike. \v 9 Eto ture be te umbera amita mine ikitie pambuto iho be te umbera avo ambota ikejo.’ ainge enu ingito jage enu puvuo pure embo ture 5 o’clock iji tutumota umbua amita mine amo 3 kina ikenu uhuo kito \v 10 ihote umbunu pure ea embomeni amina iji koso pure ea avoembo mine peni umbasi ke ea rate enana inono ainge 3 kina pere umbuto \v 11 tini kambari ue pure mamo ta degi ke einge ea. \v 12 ‘Embo turete umbea amo pure iji isapa etera te nango avo ihote eto pambuto ture betija eto iji bevere te tapa pure etera rate mine umbera amo enana ga inono ta umbera.’ ainge eo. \v 13 Pure mamo na embo vahai ta degi einge ena, ‘Namei ingijo. Na ungota degi sapura ae, rate ihote ungota degi 3 kina umbava ke etene aravora eteva \v 14 avoeto iketena umbuto da ta pambuvujo. Eto embo ture be te umbena amita mine amo nau hande na ungo ga inono ta iketene umbera. \v 15 Koro amo toho nau avoeto uje nau aisona amo tehora. Na hande iketena amita eto tumo ere ovete?’” \v 16 ke avo Iesu na tirinu irae enu tutumota ke einge ena, “Avoeto ambota amo kiti puvuresora eto enana kiti asi uje ere ora amo ambota puvuresora.” \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesuja avo enu ingia \r (Mark 10:32-34, Luke 18:31-34) \p \v 17 Eto Iesu na da peni Jerusalem ta vivitie embo nei ingihirae ae rate amita ambotani 12 amita perekari ke einge ijie pambuna, \v 18 “Ungo be ingivujo, ungotena da Jerusalem ta ere vivitera. Eto Jerusalem ta puvuroro Embo ta Meni avo Priests pepeni te ke pepeni ate poekari embopo te ta ingeni ta ikaro umbuto court eto taro amburoja ke \v 19 eto enda nei, God ke be ae embomeni, ta ingeni ta iketo toaro pe na urumbasora esi na ejembasora eto i atahu ta taro ambuto mitima iji 3 irae au ehako vasiri te erasuja.” \s1 James te John te embo pepeni asi uje ea \r (Mark 10:35-45) \p \v 20 Eto embo Zebedee ta ae na amita meni heriso James te John te avoembo enana ta uje ea avo Iesu ta degi eto ingesi puvuto tumote pain unu \v 21 Iesu na, “Umo do uje ere oe.” ainge enu amina, “Umo King ururo nau meni heriso erevi avo no ingeni be ta eto no ingeni anga ta arumbeto titi jigora ejo.” ainge enu \v 22 Iesu na meni heriso amita degi ke einge ena, “Ungo do umbasi uje eteva avo be kiae ue ere ova. Na emo bouka umbuto memenga kogue pambasona avo ungo umbari inono re?” ainge enu, “Nango inono ra,” ainge eo. \v 23 “Ke be ra, ungo emo bouka avo umbasova rate embo amuna nau ingeni anga ta eto ingeni be ta arumbasuja amo na mane sirikasona rate nau Mama na embo sirikasuja amitara,” ainge Iesu na enu, \v 24 James te John te na embo pepeni asi ea amita ke avo ambotani nei 10 ainge amina ingito enana heriso amita degi tumo eo \v 25 Iesu na enana tapa jage enu puvuo ke einge ena, “Enana God kiae embo na embomeni titi jigihe enana ta sovera jigama uore embomeni na embo pepeni avo joru ue enana ta ke agi eora. \v 26 Rate embomeni na ari ainge ungota degi mane kesora. Eto inena vahai ungota okose asi uje eto kito amina nei tapa ta ke agi ue pure aisuja. \v 27 Eto inena vahai kiti asi uje eto kito amina tohota uje hotembae ue nei tapa unduresuja. \v 28 Eto ainge nombo na Embo ta Meni avo embo na undurora puvurae ra te na embomeni hondate asi ue vasiri nau avo iketo embomeni isapamane ombasi puvena.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Titi kuru ari embo heriso avo Iesu na enu kondea. \r (Mark 10:46-52, Luke 18:35-43) \p \v 29 Eto Iesu te amita ambotani te na da Jericho toto pahuo embomeni isapamane degi ta ambo ambo ue pambua. \v 30 Eto titi kuru ari embo heriso degi ahone ta arumbeto mitie Iesu puvurari ke ingito itiketo jajage ijie einge ea “David ta Meni, dagota Bada, nango kito jo e,” ainge ijie mitio, \v 31 embomeni na embo heriso amita ke ingari uje ae ue isembeto ke jamo ara ke ea, rate enana heriso na hori gagaha eto, “David ta Meni dagota Bada nango kito jo e,” ainge eo \v 32 Iesu heteto jage enu puvuo “Na ungota degi do ana uje ere ove?” ainge enu, \v 33 “Bada nango ta titi ejo hirikau kiore,” ainge eo \v 34 Iesu ingito jo enu titi ta tame enu enana ta titi hirikenu kogue Iesu ambo ambo ea. \c 21 \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta torena \r (Mark 11:1-11, Luke 19:28-40, John 12:12-19) \p \v 1 Eto Iesu te amita ambotani te da Jerusalem ta puvuto auvitio da Bethphage tiri olives temba ta puvuto heteto Iesu na ambotani heriso ikau kiti pambara ue \v 2 ke einge ena, “Ungo heriso pambuto o donkey huega meni te da pe ai handuketere mitia avo kito bujeketo umbuto have. \v 3 Eto embo na ke do aro ingito, ‘Bada na jigama asi uje ere ua’ ainge ao mane taekasora te toau umbuto puvuresova.” \v 4 ke ainge Iesu na ena amore peroveta na Iesu enda ta puvurae iji te einge kajena \v 5 “Jerusalem embomeni ta degi ke einge evujo, kivu ungota King peka umbari embo avo embo ta ke agi ari o donkey hamo ta arumbeto ere puvutuhua.” ainge peroveta na kajena. \p \v 6 Avoeto ambotani heriso avo Iesu ta ke agi eto pambuto \v 7 o donkey te amita meni te bujeketo umbuto puvuto bo houketo o hamo ta besi tirio Iesu arumbeto pahunu. \v 8 embo isapamane bo houketo enda ta titirikeo bo hamota haito pahunu embomeni nei na i hatu kahumbeto degi ta titirikea. \v 9 Eto embomeni kiti pahua amite ambota ere puvutuhua amite tapa itiketo jakeka ijie jajage eto einge ea, “David ta Meni nombo be sovera te Bada ta javo ta puvuto ere hua God hondate e. God amo peni be ra.” ainge ijie pahuo \v 10 Iesu da Jerusalem jo ta torena. Eto da Jerusalem embomeni tapa na o a ijie embomeni Iesu ga puvua amita degi einge eto ingia, “Embo puvija amo amunure?” ainge eo, \v 11 “Amo enda Galilee da Nazareth embo amo peroveta javo Iesu ra.” ainge ea. \s1 Iesu temple jo ta torena \r (Mark 11:15-19, Luke 19:45-48, John 2:13-22) \p \v 12 Eto Iesu na temple jo ta toreto embomeni di o ai ta ombuto koro uhuo kito tumo eto kurumbenu pahuo koro etekari embomeni ta gaga te di dirogu ombuto umbari embomeni ta gaga te tapa jigito hapereketo \v 13 enana ta degi ke einge ena, “God ta ke ta kajari mitia amo, ‘Bande emo nau pari ari bande ra’ rate ungo na pegene embo ta bande ere ova!” ainge ena. \p \v 14 Eto Iesu temple jo ta mitinu popora embomeni te titi kuru ari embomeni te temple jo ta mitiaetera avo Iesu ta degi jo enu kokondekeo \v 15 enana priests pepeni te ke pepeni ate poekari embopo te na ari javotoho avo kito tini kambari uo enana meni isasaraho na jajage eto, “David ta Meni jakeka erera.” ainge ijie mitia avo ingito tumo eto \v 16 Iesu ta degi ke einge ea, “Enana meni isasaraho na umo jakeka erera avo umo ingae re?” ainge eo, Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na javotoho ere ingihena te ‘God na etei meni isasaraho ta pe ta eto jakeka ari javotoho puvuja’ ainge God ta ke ta kajari mitia avo ungo eteketo kiae ra?” \v 17 ke ainge eto toto da Bethany ta pambuto mume vahai ai evina. \s1 Iesu na i junga enu jaise ena \r (Mark 11:12-14,20-24) \p \v 18 Eto iho bujenu Iesu ereto da Jerusalem ta egerembeto pahunu beuje enu \v 19 i junga degi ahone ta kito imite be irae gigi pere kito i ta degi ke einge ena, “Umo ambota be ehako mane aisoa,” ainge enu i jaise enu \v 20 amita ambotani na kito mana mana eto ke einge ea. “Umo naingeto ete i sau be jaise etei?” ainge eo \v 21 Iesu na einge ena, “Na ungota degi ke be erena, eto ungo jo tapa na ke be hotembitie na ne i junga ta etena ainge nombo aisova. Eto avo pere mane rate heti emita degi umo ereto jaruketo eva ta pambuto ve.” ainge aisova amo aisuja \v 22 eto ke be ijie pari ta ari pepeni tapa do avo eto ingesova amo ungota degi puvuresuja. \s1 Priests pepeni na Iesu ta ate poekari taekasi ea \r (Mark 11:27-33, Luke 20:1-8) \p \v 23 Eto Iesu temple ta ehako pambuto embomeni ate poekitinu priests pepeni te Judea ta okokose te aingeto puvuto einge eto ingia, “Embo amuna ke ei ingihe pure erevi ere oe? Enda embo ta ke retemo amuta ke re?” ainge eo Iesu na ke mine einge ena, \v 24 “Na ungota degi eto ingari ke vahai erevi aisona, eto ungo ke mine avo ingito embo amuta ke ingihe ere ona avo ano ingesova \v 25 amo erevira, John na embo amuta ke ingihe embo bapataito enu? God ta ke retemo embo ta ke re?” ainge enu enana ungo eonga itiketo ke taimbitie ke mine ara ijie einge ea, “Dago ke mine do aro? Eto dago John na God ta degi ta sovera umbuna ke aisora amo embo emina, ‘Avoeto ungo do eto John ke be ae ueve?’ ke aisuja \v 26 rate dago embo ta degi ta sovera umbuna ke aisora amo embomeni na John amo God ta peroveta be ke eora avoeto embomeni na nangota degi do aisora avo oju ere ora.” ainge eto \v 27 priests pepeni na ke be teto haito, “Nango be kiaera.” ke ainge eo, Iesu na enana ta degi, “Aravora ungo ke mine ari inono ae avoeto embo amuna ke ei ingihe pure erevi ere ona avo mane ano ingesova.” ainge ena. \s1 Meni heriso ta timu hatirari ke \p \v 28 Eto Iesu na Judea ta okokose ta degi ke einge ena, “Ungo ke nau ingito siro pure evu. Embo vahai meni heriso te amina bugo ta degi pambuto ‘Nau meni pambuto nau grape pure ejo,’ ainge enu \v 29 uje ae ue, ‘Na mane pambasona’ ena rate ambota jo aherekenu pambuto grape pure ena. \v 30 Ehako meni ambo ta degi pambuto, ‘Nau meni umo pambuto nau grape pure ejo,’ ainge enu, ‘Aravora, Mama, pambuto pure aisona.’ ainge ena te pambuto pure ae ena, \v 31 avoeto ungota degi erena, meni damina mamo ta ke agi enu?” ainge Iesu na enu embo okokose na, “Bugo na mamo ta ke agi ena,” ainge eo Iesu na enana ta degi ke einge ena. “Avoeto ungota degi erena, tax koro umbari embopo te tiha paiha pamone te na ungo nembeto God ta titi jigari degi ta torasora. \v 32 Amita be amo John Bapataito ari embo na ungo irari javotoho degi naingeto pambasova avo harikena rate ungo ingito ke be ae ueva rate tax koro umbari embopo te tiha paiha pamone te na ingito ke be ijiera. Rate ungona enana ta ari javotoho kogava rate ambota jo ahereketo John ke be ae ueva.” \s1 Grape pure Mamo na do ena avo Iesu na tirina \r (Mark 12:1-12, Luke 20:9-19) \p \v 33 Eto Iesu na Judea ta okokose ta ke ijie einge ena, “Na timu hatirari ke nei aisona ingivujo. Iji vahai enda mamo vahai na pure andage eto grape be koveto huga tiginu irae enu grape be haito saheto mu umbasora amita hoto kovenu irae enu pegene eora simba ue iresora amita gaga i ta eto grape pure ara embo umbunu pure uo toto enda nei ta pambuna. \v 34 Eto grape sari ari iji puvunu amita ke agi ari embopo amita grape be tuna avo amita umbara ikenu pahuo \v 35 grape pure ari embopo na grape be ikari uje ae eto embo vahai aha tea, nei teo ambuna nei karu na umbuto gosuketo tea \v 36 avo enda mamo na kito amita ke agi ari embopo isapamane ikenu pahuo grape pure ari embopo na ehako teo, \v 37 kito enda mamo na amita meni be avo ikasi ue ke einge ena, “Embo nombo kito mane tasora te otohu aisora.” ainge ijie ikenu pahunu \v 38 grape pure embopo na meni avo kito ke einge ea, “Enda mamo ta meni ere puvutuhua kivu. Ungote pambuto taro amburou enda erevi umbaro ungotenau be aja na.” \v 39 ainge eto meni avo andito umbuto huga ohio ta gosukeo benu enana huga jaruketo beto teo ambuna.” ke ainge Iesu na embo okokose ga tirito \v 40 enana ta degi ke einge eto ingina. “Ungo do ere hotembiteve? enda mamo na puvuto grape pure ari embopo ta degi do au?” ainge enu \v 41 enana mine einge ea, “Amina puvuto embo sasapura avo tau amburoro grape pure embopo nei jajavotoho pere umbasuja eto enana enda mamo ta degi grape sari ari iji te ari javotoho ue donda toho amita ikasora.” ainge eo \v 42 Iesu na ke einge ena, “Ungo God ta ke ta kajari einge eteketo kiaere? ‘Bande gerikari embopo na tutuvi be enu kiari javotoho be ena.’ God ta ke kajari ta ainge mitia \v 43-44 avoeto ungota degi erena, God na ungo tohota embomeni ke ijie simba euja avo taeketo be ureto sari ikari embomeni be avo siriketo umbuto titi jigesuja.” ainge enu, \v 45 enana priests pepeni te Pharisee embomeni te na Iesu ta timu hatirari ke ikena amo enana ta degi ikena \v 46 avo be kito Iesu umbuto koto asi uje ea rate embomeni na enana ta degi do asora avo hotembitie oju ea. Amita be amo embomeni na Iesu jakeka ijie amo peroveta be ke ea avoeto. \c 22 \s1 King ta meni na kakara jimbuto pondo ena amita timu hatirari ke \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Eto Iesu na timu hatirari ke ehako embomeni ta degi einge ena, \v 2 “Eto God na embomeni amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amita ari amo einge ra. Iji vahai king na amita meni na kakara jimbasi unu pondo nununga \v 3 eto amita ke agi ari embopo na embo puvuto pondo indora ikenu pondo ta duru matu ingari embomeni avo pambuto oru ea te embomeni puvurari uje ae eo \v 4 king na amita pure embomeni nei ikenu pambuto ke hande ue einge ea. ‘King na jimbari ta pondo nununga eto amina o cow meni seha te bisi te avo teto heheveketo nununga etija avo indesi pambuvujo.’ ainge eo \v 5 oru ea embomeni na ingito ingarako ue totohota uje ea. Vahai amo pure andage asi pahunu nei amita store simba asi toritinu \v 6 nei uhoho na oru puvua embo avo urumbitie andito teo ambua. \v 7 Avo kito king na tini kambari eto amita isoro embopo ikenu pambuto pondo ta pambari uje ae eto embo teo ambua embomeni avo teo ambuvujikitio enana ta da avo undukeo evekena. \v 8 Eto king na amita pure ari embomeni jage enu puvuo ke einge ena, ‘Nau meni ta jimbari pondo matu nununga etena te oru etena embomeni enana ta ujena puvurae etera amo sapura be etera \v 9 avoeto ungo pambuto degi ugorota isa ari embomeni doinge kesova avo evujo puvuto nau pondo indore,’ ainge enu \v 10 pambuto degi ugorota isa embo javotoho te sapura te tapa oru eo puvuto pondo bande ta toreto enete enete ea. \v 11 Rate King na embomeni puvua avo kesi bande ta toreto poeto kogue pambuto embo vahai jimbari ta bo avo asukae bo nei asuketo puvuna avo kito \v 12 ke einge ena, ‘Embo umo do eto jimbari ta bo asuketo puvurae bo nei avo asuketo puvuto torete?’ ainge enu ke mine ae enu \v 13 King na amita pure embopo ta degi einge ena. ‘Embo erevi amita utu te ingeni te gatahiketo tigito araha mume hoi ta gosukevujo pambuto beau embomeni tapa ai ta pambuto si ijie ti kiroro kiroro aisora’.” ainge ena. Eto Iesu na ke avo enu irae enu \v 14 tutumota ke einge ena. “Na ungota degi ke be na erena. God na embo tapa oru aisuja te heriso be siriketo umbasuja.” ainge ena. \s1 Pharisee embomeni na Iesu na ke sokova au ingesi ke eto ingari ke ea \r (Mark 12:13-17, Luke 20:20-26) \p \v 15 Eto enana Pharisee embomeni na eonga pambuto vahaita eto naingeto eto ingari ke ngahia na aro Iesu ke sokova na harikau umbuto tasora avo ke kaseto \v 16 enana Pharisee meni ehaha amite King Herod ta tunga humbari embopo te aingeto umbuto ikeo Iesu ta degi pambuto ke gamo na poeketo einge eto ingia. “Ate poekari embo, umo ke be ari embo avo dago kiarira eto umo embo ta hajae vajae retemo kiari retemo hotembari ke vahai erevi eto ingesi uje ere ora. \v 17 Dago Rome ta gavana ta degi tax koro ere ikitera rate tax ikitie ungotena Judea embomeni ta ke pepeni avo poekitere te poekaere avo ao ingesi uje ere ora.” ainge eo \v 18 Iesu na enana ta hotembari sapura kaseto puvua amo matu kina avoeto ke mine einge ena, “Ungo jo heriso embopora na eto kesi puvuto erevete? \v 19 Avo ungota tax ikeova koro avo vahai ikevu kione.” ainge enu koro vahai ikeo umbuto kito, \v 20 “Koro emita hamo ta javo kikiva eto tombu ove eto ari amo amutare avo evu ingone.” ainge enu \v 21 “Amo Rome ta gavana ta tombu hajire ra,” ainge eo, “Rome ta hajire mitia avoeto Rome ta donda amo Rome ta ikasova eto God ta hajire kito God ta ikasova.” ainge Iesu na enu, \v 22 ingito mana mana ue Iesu toto pambua. \s1 Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Mark 12:18-27, Luke 20:27-40) \p \v 23 Eto iji amina Judea nei uhoho javo Sadducees amina embomeni ambuto vasiri te mane erasora avo be hotembitie eto ingari ke ngahia hotembeto puvuto Iesu ta degi eto ingia. \v 24 “Ate Poekari embo ingijo. Peroveta Moses na ke einge ena, ‘eto namei na ae jimbuto umbuto ere uma meni puvurae sape aisuja amita doru amo namei nei amina jimbuto ere uma meni puvuresuja amo namei matu sape ena amita meni ke aisuja.’ ainge Moses na ena. \v 25 Rate kijo, namei kamei tapa 7 ainge ei ta mitiaetera. Eto namei bugo na ae jimbuto ere uatija meni puvurae enu ambuna amita doru avo bugo amita kakane na jimbuto ere uatija \v 26 meni puvurae enu ambunu ainge pere ue pambuto namei tapa 7 ainge pamone vahai avo jimbuto ambuvujekeo \v 27 pamone amo ambo ta ambuna \v 28 avoeto enana tapa vasiri te erasora iji te pamone amo namei amuta ae au?” ainge Iesu ta degi eto ingio \v 29 mine einge ena, “Ungo God ta ke kajari te God ta sovera te tapa kiae eova amita ue ereva. \v 30 Eto embo amburari ta eto erasora amo God ta anera Utu ta iriora ainge nombo ue mane jimbuto iresora eto nei amo ungo embo ambuto ehako vasiri te erasuja avo ke be ae eova \v 31 rate God ta ke kajari ta einge mitia amo ungo eteketo kiaere? God na ke einge ena. \v 32 ‘Na Abraham ta God eto Isaac ta God eto Jacob ta God ra.’ ainge ena avo eto God amo embo amburari ta God mane rate embo vasiri te amiga mitera amita God avo ungotena kiarira.” ainge Iesu na enu \v 33 embomeni na amita ate poekari avo kito ungo ari haiteko mane kito mana mana ea. \s1 God ta ke 10 amita jo ta ke nombo amo davore? \r (Mark 12:28-34, Luke 10:25-28) \p \v 34 Eto Iesu na Sadducees embomeni ta eto ingari Iesu ta degi ikea avo ke be harikenu ingito ke mine ari inono ae ea avo Pharisee embomeni na kito vahaita toruketo \v 35 enana ta ke pepeni ate poekari embo vahai na Iesu ke sapura aja ke einge engekena \v 36 “Ate poekari embo, ke asona avo be harikejo ingone. Moses ta ke kajena ai ta ke vahai nombo be amo deire?” \v 37 ainge enu Iesu na ke be einge harikena. \v 38 “Ke vahai nombo be amo erevira, ‘No Bada God jo tapa na ari tapa na eto hotembari tapa na osa ejo,’ \v 39 Eto ke nei nombo be amo erevira, ‘umo oenga hamo no simba ue osa eoa ainge nombo no namei kamei tapa osa ejo’ \v 40 eto God ta ke pepeni ikenu Moses na kajena amita Peroveta na kajea tapa amita ke susu be amo erena erevira.” ainge Iesu na ena. \s1 “Judea ta hondate ari embo amo ahije amuta re.” ainge Iesu na eto ingina \r (Mark 12:35-37, Luke 20:41-44) \p \v 41 Eto enana Pharisees embomeni vahaita uo Iesu enana ta degi ke einge ena, \v 42 “Ungo do ere hotembiteve? Ungotenau orekari embo amo amuta ahije re?” ainge enu “Amo King David ta ahije ra.” ainge Pharisee embomeni na eo, \v 43 Iesu na, “Eto amo David ta Ahije kito Ahihi Otohu na do eto David ta degi enu, ‘Amo nau Bada ra’ ijie kajenu, \v 44 ‘Bada God na nau Bada ta degi ke einge ena ‘nau ingeni be ei ta arumbeto iriro nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’,’ ke ainge ijie David na kajena. \v 45 Eto David na ‘Nau Bada ra’ ke ena avoeto ungo do eto ungotenau orekari embo amo David ta ahije ke eove?” ainge Iesu na enu \v 46 embomeni amuna ke mine ae be ea eto iji amikote eto iji tapa amita ambota enana me kogue Iesu ta degi eto ingari ke mine ae ere uatera. \c 23 \s1 Ke javotoho davore sapura davore avo be eto kogoeto ingora Iesu na ena \r (Mark 12:38-39, Luke 11:43,46, 20:45-46) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani te embo tapa ta degi ke einge ena. \v 2 “Enana ke pepeni ate poekari embomeni te Pharisee embomeni te na Moses ta besi umbuto Moses ta ke pepeni simba ue mitera. \v 3 Avoeto enana ari do ava aisora avo evujo. Rate enana ta ke avo agi ae eora avoeto enana ta ari avo umbavojo, \v 4 enana eora amo eingera. Enana ta ate poekari na donda bouka be umbari haite mane avo embo ta koho ta ango eora rate ungo oenga hondate eto umbuto pambari uje ae ue \v 5 ari do eora amo embo tapa na kito embo peni ke ara eora. Enana God ta ke paper koso vahai be ai ta kaeto ingeni ta eto beo ta bavahaikeora avo kivujo nei bo uhu ta esi umbuketo handuketo bo ta tigito tore beuja amo embo na kito God osa ari embo ke ara eora \v 6 eto pondo ue embo peni amita arumbari asa ta arumbeora eto ke kasari bande ta embo peni ke ijie titi vuju ta arumbeora \v 7 nei market ari besi ta puvuto ‘embo emo ate poekari embora’ ainge ara eora. \p \v 8 Rate ungo embo tapa vahai vahai na, ‘Ate poekari embo,’ embo ke ijie jigama avojo. Ungo namei kamei eto ungota atepoekari embo vahai be mitia \v 9 eto nei amo enda ta mitie embo vahai ta javo jigo bivitirou, ‘Nau Mamo’ ke mane sio aisoa amita be amo no mamo vahai be Utu ta iriuja. \v 10 Eto nei amo embo na no degi ta ‘titi jigari embo’ ke aisuja avo taekejo ungota titi jigari embo vahai be amo ungota orekari embo God na ikena avoeto. \v 11 Eto embo amuna embo peni asi uje aisuja amina ungo unditie simba aisuja. \v 12 Eto embo amuna umo eonga eto peni aisuja avo God na au embo peni mane aisuja rate embo amuna embo teho ke ijie embo nei unduresuja avo God na au embo peni aisuja.” \s1 Pharisee embomeni na hotembari heriso ue pure sapura ea \r (Mark 12:40, Luke 1:39-42,44,52, 20:47) \p \v 13 Eto Iesu na Judea ta ke pepeni ate poekari embomeni te Pharisee embomeni te ta degi einge ena, “Jove jove, ungo hotembari heriso embopo ungo God na titi jigiuja degi ai ta torari uje ae ue amita bokiri embomeni ta titi ta ahurekitova eto ai ta torasi uje ere ora embomeni ere taekitova. \v 14 (-) \p \v 15 Jove jove ungo ke pepeni ate poekari embomeni te Pharisee embomeni te na hotembari heriso na embo vahai be ungota ke ambo ambo aja hoi be hoi eva ovitiho ta eto enda nei ta pambuto ungo ta ke hande eova rate embo vahai ungota ke ingito ambo ambo aisuja amo ungota ate poekari na avo amita jo tongopa au ungo ga tapa ambuto Satan ta degi pambasuja. \p \v 16 Jove jove ungo hotembari heriso embomeni ungo titi kuru ari na embomeni degi avo kiora arako ereova. Ungo ke sokova avo einge ate poekitie ere ova, ‘Eto embo na temple ta javo jigama ue ke ikasuja amo ivo ambu avoeto ke amo toasuja amo tehora rate embo na temple ta gold javo jigama ue ke ikasuja amo sovera mitia avo eto mane toasuja,’ ke ainge amo ungo sarika embo titi kuru ari na kiae kiae ue eova. \p \v 17 Rate ungota degi erena, Temple amo otohu avoeto amina au temple ta gold otohu aisuja avoeto donda nombo amo gold retemo temple re? \p \v 18 Eto ke nei einge eova, ‘Eto embo na God ta pene ikari gaga ta javo uhue ke aisuja amo ivo ambu avoeto toasuja amo tehora. Rate gaga hamota hande mitia amita javo uhue ke aisuja amo sovera te avoeto mane toasuja.’ \v 19 ainge titi kuru ari embo na arako kiae kiae eova. Rate erena amo pene gaga na eoi hande otohu euja avoeto donda nombo amo davore? \v 20 Avoeto embo na God ta pene gaga ta javo uhue ke aisuja amo pene gaga ta javo pere mane rate amita hamo ta do mitia amita javo uhue euja. \v 21 Eto nei embo na temple ta javo uhue ke aisuja amo God ai iriuja avoeto temple te God te amita javo uhue ke euja. \v 22 Eto embo na Utu i ta javo uhue ke ikasuja amo God ai ta titi jigihe arumbeto mitia avoeto amita javo uhue euja. Avoeto erena amo javo uhue ke eora amo ate poekari sapura be avo eova. \p \v 23 Jove, jove. Ungo ke pepeni ate poekari embopo te Pharisee embopo te tunga heriso na God ta degi hande ikasi ue donda isasaraho pujo jeune hambuga ainge kateke eto tapa 10 ainge iketo vahai amo God ta ra eova rate God ta ke pepeni avo teto haito eova amo embo nei ta irari javotoho na irora simba ari embo ta osaga kito jo tambari eto ke be ari eto ke nombo emite tapa aeteva \v 24 ungo titi kuru ari na arako o teonda umo ta beasuja avo umo ga indiona umbuto gosuikitie o camel pajire be avo pe te ungekitie ere ova. \p \v 25 Jove jove, ungo ke pepeni atepoekari embomeni te Pharisee embomeni te hotembari heriso na ungota heva atungu hamo pere egitie jo egae tova rate ai ta amo donda ambu embo hotembae ue, ‘Na na’ ijie donda egimbeto ere uhova amo atungu jo ai ta mitia. \v 26 Ungo titi kuru ari Pharisee embomeni eto atungu jo egasoa amo hamo te tapa javotoho aisuja. \p \v 27 Jove jove. Ungo ke pepeni ate poekari embopo te Pharisee embopo te na hotembari heriso hotembitie eova. Ungo embo ta hamo kovari use aingekora gajiketo koro na jorereto iketo i buji na kogombeore use hamo kiari javotoho euja rate jo ta amo masa kakesa iriuja \v 28 ainge nombo ungota hamo avo embomeni na kogue kiari javotoho ke eora rate jo ta amo ke sokova te ari sapura te na enetari. \s1 Pharisee embomeni na enana ta ari sapura ta mine umbasora avo Iesu na harikena \r (Luke 11:47-51) \p \v 29 Jove jove. Ungo ke pepeni ate poekari embomeni te Pharisee embomeni te hotembari heriso ue peroveta ta irari javotoho embomeni matu amburari ta use javotoho iketo donda kiari javotoho na kogombeto \v 30 ke einge eova, ‘Nau mamamane na embo erevi teo ambuna iji amikote na ari ainge mane aetena,’ ainge eova \v 31 eto ke ainge ijie amo ungo God ta ke hande ari embo avo tari amburari amita ahihije te ari vahai embopo ra \v 32 avo eto pure avo ungota ohihi na itikari avo evujo irae ai. \v 33 Ungo embo sasapura koso o ta meniundi ainge ra. Ungo ta ari sasapura ta bouka amita memenga Satan ta memenga kiari degi ai ta kesoa amo naingeto toto pambavo? \p \v 34 Na ungota degi erena, na peroveta te kiari embopo te ate poekari embopo te ikano ungota degi puvuto ke aisora te ungo na nei tavo amburesora, nei i atahu ta tasova nei God ta ke hande ari bande ta esi na ejembasova eto da nei ta nei ta mitera amo kurumbasova. \v 35 Eto embo jajavotoho teo ambuvujekari amita meni amo ungo na ikasova ohihi embo Abel ta eto puvuto embo Berachiah ta meni Zachariah amo ungo na temple jo eto pene gaga amita ugorota tave ambuna \v 36 eto sio ambuvujekea tapa amita bouka amo ungo eha miteva ungo na umbasova avo erena ingivujo.” \s1 Iesu na da Jerusalem embomeni osa ena \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem aja to be erena. Peroveta ta ke hande ari embomeni God na ikena amite tapa amo ungo na koro na teove ambuvujekea. Eto di ohora meni na pambuto e ta gati ta toreto gombuto iriora ainge nombo Jerusalem ta embomeni simba aisi uje eona rate na simba ana ungo uje ae eova \v 38 avoeto ungota temple ai ta embo irae teho iresuja \v 39 eto ungota degi erena iji eha eto ambota na ehako mane kesova rate ungo, ‘Bada ta javo ta puvuto ere hua God hondate e.’ ke ainge aisova iji amikote na ehako kesova.” ainge Iesu na ena. \c 24 \s1 Temple karaueto beasuja amita ke \r (Mark 13:1-2, Luke 21:5-6) \p \v 1 Eto Iesu na temple jo ta eto araha ta puvutuhunu amita ambotani puvuto temple gerikari javotoho avo Iesu kioja ke eo Iesu na einge ena. \v 2 “Bande erevi ungona javotoho ere kogova te ungota degi erena, atara vahai na nei amita hamo ta mane tembeto iresuja rate tapa araraeto beto sio sao aisuja.” ainge Iesu na harikena. \s1 Osaga memenga puvuresuja \r (Mark 13:3-13, Luke 21:7-19) \p \v 3 Eto Iesu tiri olives ta arumbeto mitinu amita ambotani ungo eonga puvuto einge eto ingia. “Temple amo iji deina arara eto beau? Eto nei iji emita tutumota umo puvuresoa amita hajire do aingere avo tapa ejo ingore,” ainge eo \v 4 Iesu na mine einge ena, “Embomeni ke sokova hande aisora avoeto be kogue irivujo, \v 5 embo nei nei na javo nau jigama ue ke sokova na ijie puvuto “Ungo orekasi puvena” ainge ijirou ingihe embo isapamane enana ta ke sokova avo ambo ambo aisora \v 6 eto ungona isoro auvari ta aisora amita asavi ingesova eto hoi ta asora amo duru ingihe osaga avojo. Ari ainge puvuresuja rate iji kombu ta auvetija ainge mane hotembasova. \v 7 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto King vahai na ereto King nei tasuja. Nei beuje iji peni vahai puvutuhurou enda tapa ta titira puvuresuja. \v 8 Eto ari erena tapa erevi amo pamone na meni ingasi ue memenga kiuja ainge nombo ra. \p \v 9 Eto ungo amo embomeni na andito umbuto embo nei ta ingeni ta ikaro umbuto aro memenga kesova eto taro amburesova. Eto ungo embomeni nau avoeto embo tapa na ungota degi tini kambari matuainge aisora. \v 10 Iji amikote nau embomeni nei nei na tunga hapereketo na ke be ae ue tini kambari mine ara ue namei ungota kitoho embo ta ingeni ta ikasora. \v 11 Eto peroveta sokova amina puvuto ke sokova ijiroro ingihe ambo ambo aisora \v 12 eto ari hotembari sasapura na pajito enda eneteto au namei kamei ta osari jamopo aisuja \v 13 rate embo amuna sove sove eto na ke be ijie irirou iji kombu ta embo amo God na oreketo umbasuja. \v 14 Eto God na tohota embomeni titi jigesi siriketo ere uhua ke javotoho avo Judea embomeni te enda tapa embomeni te ta degi ke hande aro embo tapa ingesora eto amita engitita iji kombu ta puvuresuja. \s1 Da Jerusalem ta osaga puvuresuja \r (Mark 13:14-23, Luke 21:20-24) \p \v 15 Eto Peroveta Daniel na Donda Sapura be Sapura amita ke matu kajena avo umbuto puvuto Degi Otohu ta ikaro hetasuja (ke erevi etekari embo be ingijo) \v 16 kito ungo Judea ei ta miteva embomeni joru tiri ta pambuvu. \v 17 Eto embo bande i ta mitia amo beto amita donda mane sirikasuja. \v 18 Eto embo pure ta mitia amo mane egerembeto amita asukari umbasuja te titi tambueto pambuvu. \v 19 Eto iji amite pamone urete te eto pamone meni isapa emi ta amita degi tutuvari ngahia avoeto aja to erena! \v 20 Eto ungo joru pambasova iji avo ga iji te mane puvuresuja eto jangu indari iji te mane puvuresuja pari ta ainge evujo \v 21 amita be amo utu te enda te eha ari iji te eto puvuna iji amite memenga osaga ainge puvurae be ra eto amita ambota ari ainge ehako mane puvuresuja. \v 22 Eto osaga kiari iji avo ugorota taekae aisora amo embo tapa vasiri te mane iresora rate God ta embomeni siriketo umbari avoembo God na iji avo ugorota taekasuja. \v 23 Eto embo na no degi ta “Kijo, ungotenau Orekari Embo puvija erevira.” eto iji nei “Hoi ta ere puvutuhua,” ainge aisuja ingito ke avo be hotembavojo \v 24 amita be amo orekari embomeni sokova eto peroveta embo sokova na ereto hajire nei te nei te aro embomeni kito mana mana ue ke be hotembasora. Eto God na siriketo umbari embomeni te tapa na enana ta ari kito ke be ke ijie ambo ambo asi hotembasora, \v 25 avoeto ari avo puvuresuja avoeto kiti ere harikitena ingivujo. \p \v 26 Eto embo na ungota degi “Kivu ungotenau orekari embo puvija avo ojagatambu aita mitia,” ke ainge ijirou ai ta pambavojo eto ke nei amo, “Kivu orekari embo puvuto degi nei ondikari ta mitia,” aisora ke avo ingovojo \v 27 amita be amo pipiri na ihane ta sariage eto pambuto sose ta beuja ainge nombo Embo ta Meni amo puvurou embo tapa kesora. \v 28 Eto o sape ta di hai na beuja aingeko nombo puvuresuja. \s1 Embo ta Meni naingeto puvuresuja \r (Mark 13:24-27, Luke 21:25-28) \p \v 29 Eto osaga kiari iji avo irae au iji amo mume ururou hariga na usasa isapa aisuja eto utu ta sovera na jahevau tarama soheto beasora, \v 30 eto iji amikote Embo ta Meni ta hajire avo utu ta puvurou enda embo tapa na kito sinena ue jenge tasora, eto Embo ta Meni avo sovera te usasa te utu ta oje hamo ta heteto beto ere hua avo embo tapa na kesora eto amina toho embomeni matu siriketo umbari avo vahaita puvurora \v 31 huin hukau asavi peni vahai au amita anera isapamane ikau enda tapa kaina patina ihane eto sose ta pambuto umbaro puvuresora. \s1 Embo ta Meni puvurari iji avo embo tapa kiaera \r (Mark 13:28-31, Luke 21:29-33) \p \v 32 Na i junga ta timu hatirari ke aisona ingivujo. \v 33 Eto i avo huvira oi kito iji ta iji ere puvutuhua ke eora. Eto ainge nombo ari erevi erena amo puvurou kesova amo Embo ta Meni na jo ta torasi bokiri pe ta auveto heteto mitia. \v 34 Na ungota degi ke be erena ungo eha miteva embomeni tapa mane sasari aisora rate tuna mitirovo ari erena erevi puvurou kesova. \v 35 Eto ke peni be amo utu te enda te avo irae aisuja rate nau ke avo mane irae aisuja te daroho iresuja, \v 36 rate ari erena amita puvurari iji amo embo tapa kiae be eto anera te God ta Meni te tapa kiae, Mama God na vahai kiarira. \s1 Be kogue irivujo \r (Mark 13:32-37, Luke 17:26-30,34-36) \p \v 37 Eto embomeni Noah ta iji te mitiaetera ainge nombo mitiroro Embo ta Meni puvuresuja. \v 38 Amita be amo embomeni indie uhe pamone jijimbukitie mitio Noah e nga jo ta toritinu \v 39 do puvuresuja amo embomeni nei do hotembae ue mitio umo na irerembeto umbunu sasari ea, ainge nombo mitiroro Embo ta Meni puvuresuja, \v 40 Eto iji amite embo heriso pure ue mitiroro puvuto embo vahai umbuto pahue vahai toasuja, \v 41 eto pamone heriso ambe pure ue mitiroro puvuto vahai uhue nei toasuja. \v 42 Avoeto jo te hotembari te tapa simba be eto kogo ue irivujo. Ungota Bada ta puvurari iji amo ungo kiae avoeto. \v 43 Eto ungo kiarira amo pegene embo ta puvurari iji amo bande mamona matu kogua avoeto evae simba ue mitirou pegene embo puvuto kito mane bande pejeto toreto pegene aisuja. \v 44 Ainge nombo Embo ta Meni avo eha mane puvuresuja ainge hotembitie irirovo amo hepureketo puvuresuja avoeto matu nununga eto irivujo. \s1 Embo peni ta indari agari embo amita timu hatirari ke \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 Eto embo peni na amita pure embo vahai ta indari ageto undurari javotoho avo bande mamo na kito au bande ta indari tapa amo amina simba aja ke aisuja. \v 46 Eto pure avo eto kogoeto ururou embo peni bande ta puvuto pure embo avo kito tunga javotoho \v 47 eto ke au pure embo na amita donda tapa simba ue osa asuja avo erena, \v 48 rate pure embo nei amo ke sokova ari embo amina, ‘Bande mamo eha mane puvurosuja,’ ijie \v 49 itiketo amita pure vahai ari embomeni torue embo sasapura ga umo sapura indito pipi konene ue bande mamo puvurari hotembae ue mitirou \v 50 iji ikae teho puvuto pure embo sapura avo kito ikau pambuto enana hotembari heriso embomeni amiga osaga inono kesuja. \v 51 Eto ai ta embo sasapura na memenga kogue sisisasi ijie ti kiroro kiroro aisora.” ke ainge Iesu na ena. \c 25 \s1 Kakara tapa ten amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na ke einge ena, “Embo ta Meni puvuresuja iji amite God na tohota embomeni siriketo umbasuja amita ari amo einge ra. Iji vahai kakara tapa ten amo jao ta jimbari pondo ta pambuto hovatu kesi usasa eonga eonga umbuto unduduketo pambua. \v 2-3 Eto kakara tapa 5 ainge amo kerosene irae au jojekasora avo hotembeto umbuto pambua \v 4 te nei 5 amo sarika ue umbuto pambae toto pambua. \v 5 Eto hovatu sau puvurae unu bande ahone ta simba ue iji koso kaso be mitio evora enu sereketo evia. \v 6 Eto tumba ugorota embo na ‘Jimbari embo ere puvutuhua pambuto ope ope karitie umbuto puvujo’ jage eto ainge eo, \v 7 kakara 10 avo ereto usasa jigio perimbenu \v 8 kakara tapa 5 teho pambua amina nei kerosene umbuto pambua, amita degi einge ea, ‘Dagota usasa irae aisi ere ua rate dago kerosene isapa hondate avote?’ ainge eo, \v 9 ‘Aja to be erera, dago jigama aisora avo inonotara ungo pambuto nei ombuto puvuvujo.’ ainge eo \v 10 pahuo jimbari embo puvunu enana matu nununga ea amina amite tapa jo ta toreo bokiri ahurekena. \v 11 Eto enana pambuto kerosene umbuto puvuto bokiri matu ahurekari avo kito ke einge ea, ‘Hovatu, hovatu, dago bokiri hirikejo torare.’ ainge eo \v 12 jimbari embo na ke einge ena, ‘Na ungo be kiae ere ona pambuvujo.’ ainge ena. \v 13 Avoeto ungo mane evesova rate teho mitie simba evujo. Amita puvurari iji amo ungo kiae avoeto.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Embo 3 amina koro umbua amita timu hatirari ke \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 “Eto God na tohota embomeni siriketo umbasuja amita ari amo eingera. Embo peni amo degi nei ta pambasi ue amita pure embo 3 ainge avo jage enu puvuo amita koro kateke kateke eto enana simba ara ikena. \v 15 Vahai amo pure pajire ari haite kito amita 5,000 kina ikena nei amo pure isapa peni ari haite kito 2,000 kina ikena eto nei embo pure isapa be ari haite kito 1,000 kina iketo toto degi nei ta pambunu, \v 16 embo 5,000 kina umbuna amina pure sausau itiketo pure ue 5,000 kina nei tambuna, \v 17 nei 2,000 kina umbuna amina pure ue 2,000 kina nei tambuna \v 18 rate 1,000 kina umbuna embo avo teho hoto koveto amita titi jigari ta koro avo hoto jo ta iketo ahurekena. \v 19 Eto iji koso be amita ambota titi jigari embo ehako egerembeto puvuto koro ikena avo do do ea avo kesi ke enu \v 20 5,000 kina umbuna embo amina puvuto ke einge ena. ‘Bada inena nau degi ta 5,000 kina ikita amo pure eto 5,000 nei tahana erevira,’ ainge enu \v 21 amita titi jigari embo na, ‘Umo pure ari embo javotohora, na no degi ta isapa ikitane javotoho na jigama etea avoeto na umo tumota ue isapamane inena simba ae ikasona. Hae! Umo namoga mitie tunga javotoho aena.’ \v 22 Ainge eto 2,000 kina umbuna amina puvuto ke einge ena, ‘Bada, nau degi ta 2,000 kina ikita amina 2,000 nei uhana erevira.’ ainge enu \v 23 kito ‘Umo pure ari embo javotohora, na no degi ta isapa ikitane javotoho na jigama etea avoeto na umo tumota ue isapamane inena simba ae ikasona. Hae! Umo namoga mitie tunga javotoho aena.’ ainge enu \v 24 1,000 kina umbuna amina ambota puvuto ke einge ena, ‘Bada, na kogona amo umo embo ngahia ra, embo nei na pure uore donda umbuoa avoeto nau ikita avo beto pambuja \v 25 joru eto pambuto hoto koveto koro ikita avo ahurekitane mitei umo puvea avoeto ahiketo umbuto puvuto no ikari avoeto no ere ikitena, umba.’ ainge enu \v 26 ingito ke einge ena, ‘Umo kupi pegogo embora. Eto na embo nei ta pure ta donda umbuto indiona avo umo kiari ke erea \v 27 avoeto do eto nau koro bank ta ikae re? Eto ainge aetea amo puvuto koro nau ikari amite koro nei amita hamo ta ikaro umbaetena.’ \v 28 ke ainge eto amita pure embomeni ta degi ke einge ena, ‘Aravora embo emita 1,000 kina avo umbuto embo 5,000 kina ikitana amita degi ikevujo. \v 29 Amita be amo embo donda mitia amita degi donda nei hamota ikasona, eto embo donda irae amita degi do mitia avo umbano donda ambu embo be aisuja. \v 30 Eto kupi pegogo embo erevi umbuto ari sasapura embomeni memenga kogue iriora degi ai gosukevu beto mume ta mitie si ijie ti kiroro kiroro ijie iroi’,” ainge Iesu na ena. \s1 Iji kombute ari sirikasuja \p \v 31 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto Embo ta Meni na usasa kiari javotohote puvutuhurou anera tapa na gara petikita jigiriketo ope ope karitie umbuto puvuto ikaro amita avo arumba peni usasa te ai ta arumbasuja. \v 32 Eto enda tapa embomeni na puvuto vahaita ururoro o simba ari embo na o sheep te o goat te siriketo eonga eonga ikeuja \v 33 aingeko amina o sheep sirikau ingeni be ta bitesora eto o goat sirikau ingeni anga ta bitesora. \v 34 Eto King amina embomeni amita ingeni be ta ke einge aisuja, ‘Ungo ari jajavotoho ari embomeni ra, \v 35 na beuje oi ungona indari te umo te ikitave indimitana, eto degi nei ta eto puvutohone ungo na peketeve tunga javotoho uena. Eto bo ambu one ungo na bo ikitave umbuto asukitana. \v 36 Eto ambure one ungo na hondate ueva eto tipura ta mitene na kesi pahava avoeto nau mama na osa ue ungo hondate aisuja. Amina enda eha ta ari iji te ungota irari degi javotoho ena ai ta toreto ungota enda hoteto umbuto mitirovo nane ungo simba aisona, have.’ ke ainge au \v 37 embomeni jajavotoho na ingito ke mine einge aisora. ‘Bada, nango iji deina umo kito beuje te puvutohoe indari te umo te iketere indimitae? \v 38 Eto umo iji deina enda nei ta eto puve pekitare, bo ambu kito iketere asukitae, \v 39 ambure oe kito hondate uere eto tipura nainge mite pambuto umoro uere?’ ainge aro \v 40 King amina einge aisuja. ‘Ari emo nau namei vahai donda ambu teho mitiaetija amita degi ae rate nau degita ueva.’ ke ainge \v 41 eto amita ingeni anga ta mitera embomeni amita degi ke einge aisuja. \v 42 ‘Na beuje na ahana te ungo na nau degi ta indari te umo te ikae. \v 43 Eto enda nei ta eto puvuritana rate ungo na pekae eto bo ambu uena te ungo na bo ikae asukae eto tipura ta mitie ambure uena rate ungo puvuto na hondate ae avoeto na toto pambuto Satan te amita anera te datoho ta evikitie iriora Mamo God na i nununga ari ai pambuto ungota ari sasapura ta mine umbuvujo’ ainge au \v 44 enana mine einge aisora, ‘Bada, inena beuje te ujeje te enda nei ta eto puvurari eto bo ambu eto tipura ta ambure te tapa nainge oe kito hondate ae uere?’ ainge aro \v 45 amina ke mine einge aisuja. ‘Na ungo ta degi ke be erena. Ungo namei vahai beuje te ujeje te puvuna avo kito hondate ae ueva amo namora te kito hondate ae ueva.’ ke ainge au \v 46 enana pambuto datoho ta osaga kogue iresora te enana jajavotoho na tunga javotoho ue irari datoho ta iresora.” \c 26 \s1 Enana Priests pepeni te embo okokose te na Iesu taro amburoja ke kasea \r (Mark 14:1-2, Luke 22:1-2, John 11:45-53) \p \v 1 Eto Iesu na ke tapa do asi uje ena avo enu irae enu amita ambotani ta degi ke einge ena. \v 2 “Ungo kogova amo iji tapa 2 irae au jarukari pondo aisora. Eto iji amite Embo ta Meni avo kitoho embo ta ingeni ta ikaro i atahu ta tasora,” ainge ena. \p \v 3 Eto Priests pepeni te embo okokose te na priest ta titi jigari embo javo Caiaphas ta bande peni ai ta toruketo \v 4 ke sokova na naingeto Iesu umbuto taro amburesuja ke avo kasea. \v 5 Eto ke nei einge ea, “Eto eha aisora amo embomeni pondo ta puvuresora amina kito ereto jujune ue mine tara mane tara aisora avo eto ambota aisora,” ke ainge ea. \s1 Pamone vahai amina Iesu oil na kutena \r (Mark 14:3-9, John 12:1-8) \p \v 6 Eto Iesu amo da Bethany ai embo Simon amo ambure sapura javo leprosy umbari ra te matu kondari amita bande ta mitinu, \v 7 pamone vahai na Iesu osa ue amita degi puvuto bottle isapa ai ta oil mune javotoho te amita mine amo koro pajire be avo umbuto puvuto Iesu gaga ta arumbeto mitinu sirota jojekenu, \v 8 amita ambotani na kito tumo ue ke einge ea, “Donda javotoho amo do eto aijaja ere oi? \v 9 Donda avo ombuto koro umbuto donda ambu embo ta hande ikae.” ainge ijio \v 10 Iesu ingito ke einge ena, “Pamone emita degi do eto ngahia ere ove? Amina nau degi ta etija amo ari javotoho be ra. \v 11 amita be amo donda ambu embo amo ungote matuainge iresora rate namo ungote iji koso mane iresona, \v 12 eto na kovasora avoeto hamo nau nununga ana amita ujena oil na kutitia. \v 13 Eto na ungota degi erena, God ta ke javotoho enda nei ta nei ta hande asora amo pamone erevi hotembitie ari do etija emiga tapa hande aisora.” \s1 Judas na Iesu ombasi sirikena \r (Mark 14:10-11, Luke 22:3-6) \p \v 14 Eto ambotani tapa 12 rate vahai Judas Iscariot amina pambuto \v 15 priests okokose ta degi ke einge ena, “Eto na Iesu ungota degi ta ikasona te nau koro doinge ikavo?” ainge enu, \v 16 “Koro tapa 30 kina ainge ikasora.” ainge eo Judas na pambuto iji deina Iesu umbuto enana ta ingeni ta ikasuja avo iji javotoho itiketo jombure ena. \s1 Bada na amita ambotani ga pondo ena \r (Mark 14:12-21, Luke 22:7-14,21-23, John 13:21-30) \p \v 17 Eto bread pajirari sivo ikae avoeto tevoko ari amita pondo iji puvunu ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge ea. “Umo ‘jarukari’ ta pondo indesoa avo degi nainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo, \v 18 Iesu na, “Embo vahai da peni amita jo ta iriuja amita degi pambuto ke einge evujo ‘Bada ta iji auvetei jarukari ta pondo amita ambotani ga no bande ta indesi etija,’ pambuto ainge evujo.” ke ainge enu \v 19 pambuto jarukari ta pondo nununga ea. \p \v 20 Eto pondo iji puvunu ture vovunu Iesu amita ambotani ga gaga ta arumbeto \v 21 indie mitio Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ungota degi erena ungo namote ereova embo vahai amina na umbuto embo nei ta ingeni ta ikasi ere ua.” ke ainge enu \v 22 ingito tunga osaga ue enana vahai vahai Iesu ta degi einge eto ingia. “Bada amo namorami ere te?” ainge ijio \v 23 Iesu na “Embo indari umbasi namote heva ta ingeni jujuruketija amina na harikau umbasora. \v 24 Eto God ta ke matu kajari ta amo Embo ta Meni amburesuja avoeto amburesona rate harikari embo ta degi osaga isapamane puvuresuja javotoho amo amita e na ingae toaetija kito amo osaga mane kiaetija.” \v 25 Eto Judas harikasuja embo amite tapa ke einge ena, “Ate poekari embo, amo namorami ere te?” ainge enu Iesu na, “Ke emo inena etea.” ainge ena. \s1 Iesu na amita pondo avo enu india \r (Mark 14:22-26, Luke 22:14-20, 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 26 Eto enana vahaita indie mitio Iesu na bread umbuto pari eto pereto ambotani ta degi ikitie ke einge ena, “Emo hamo naura umbuto indavu.” ainge enu indio \v 27 atungu umbuto God ta degi osa eto ambotani ta ikitie ke einge ena, \v 28 “Emo sasaga naura umbuto indavu. Eto God na embo isapamane ta ari sasapura hotembeto toaja sasaga erevi pene eha ta ke ikari avo overeketena indavu. \v 29 Eto na ungota degi erena wine ajireketo mitirono ungo Mama ta titi jigari degi ai ta torasova iji aramite ungo ga wine eha avo indesona.” ainge Iesu na enu \v 30 haveni eo irae enu da toto tiri javo olives ta pambua. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Mark 14:27-31, Luke 22:31-34, John 13:36-38) \p \v 31 Eto tiri olives ta pahue Iesu na enana ta degi ke einge ena, “God ta ke ta einge kajari mitia ‘nane o simba ari embo tasona eto o irae joru sio sao pambasora’ ke amita be amo mume eha eremite ungo tapa na tumota ae ue toto pambasova. \v 32 Eto na ambuto vasiri te hoeto kiti Galilee ta pahurono ungo ambota pambasova.” ainge enu, \v 33 Peter na ingito ke einge ena, “Enana tapa umo toto pambarote asora te nane umo mane tumota ae aisona.” ainge enu \v 34 Iesu na, “Na no degi ta erena umo mume emita jo ta na kiae ke 3 ainge ijiro ohora javone aisuja” ainge enu \v 35 Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Ainge manera te umo amburesi asoa amo namote tapa amburesoa te nane mane umo kiae ke aisona.” ainge enu ambotani tapa na ke vahai ainge pere ea. \s1 Degi javo Gethsemane ta puvuto pari ena. \r (Mark 14:32-42, Luke 22:39-46) \p \v 36 Eto Iesu na amita ambotani ga degi javo Gethsemane ta puvuto amita ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo ei ta irirovo na oi ta pambuto pari aisona.” ainge eto \v 37 Peter te embo Zebedee ta meni heriso aingeto umbuto pambuna. Eto Iesu ta degi tunga osaga pajire be puvunu \v 38 enana ta degi einge harikena. “Nau jo osaga na enetitia avoeto ungo ei ta na avoembo evo avojo.” ke ainge eto \v 39 toto bajireketo imite enda ta beto gogovo eto pari einge ena. “Nau Mama, ari nei irirou kito osaga nau degi ta puvuresuja avo ejo na seniketo pambai rate uje nau mane rate uje no tapa avo ere ona.” pari ainge eto \v 40 ereto pambuto ambotani 3 avo evopo uo kito ke einge Peter ta degi ena, “Umo iji isapa namote pari ae do eto ivo ambu eto ere eve? \v 41 Ungo pari eto sovera ari umbuto na kiae ke mane aisovami ere evevete? Embo ta jo na uje euja rate bisi amo ivo ambu euja.” ke ainge eto \v 42 ehako toto bajireketo imite pari einge ena. “Nau Mama, eto osaga erevi na seniketo pambari inono ae kito aravora na no uje tapa avo aisona,” pari ainge eto \v 43 pambuto enana tapa pegogo ue evopo uo \v 44 kito egerembeto pambuto pari matu ena vahai ainge nombo enu irae enu \v 45 ereto pambuto ambotani ujitie ke einge ena. “Ungo jangu indie ere evevete? Ereto kivu Embo ta Meni ari sasapura embomeni ta ingeni ta ikari iji puvija \v 46 na harikari embo puvuto ere hua erevu ungote pambuto degi ta tambare!” \s1 Iesu umbua \r (Mark 14:43-50, Luke 22:47-53, John 18:3-12) \p \v 47 Ainge ijie mitinu, Embo puvua amo priests pepeni te embo okokose te na ikeo ki te emite umbuto ambotani vahai Judas Iscariot amiga puvua. \v 48 Eto harikari embo amina kiti ea “Na pambuto embo vahai andito mune aisona aravora umbuvujo” ainge matu ena, \v 49 avoeto Iesu ta degi titi tambueto pambuto, “Ate poekari Embo, na umo ere pekitona.” ainge eto andito mune unu \v 50 Iesu na, “Nau namei umo do asi puvea avo ejo.” ainge enu enana tutu tatu puvuto Iesu andito uhuo \v 51 ambotani vahai na amita asivo goruketo umbuto priest peni ta pure embo vahai jasi iketo araseketo onde jeto tiukena. \v 52 Rate Iesu na kito ke einge ena, “No asivo goru ta juruke. Embo amuna asivo goruketo umbuja embo amo asivo na kajeoi ambuja. \v 53 Eto na hondate ari uje eto Mama ta degi pari aetena amo anera 70,000 ainge. ikau puvuraetija avo umo hotembae ere oe? \v 54 Rate einge ere ora amo God ta ke ta matu kajari avoeto ere ora.” ke ainge ambotani ta degi \v 55 eto isoro puvua embopo tapa amita degi ke einge ena, “Na pegene embo isoro embo kogue ki te emi te umbuto na andito umbasi puvevete? Eto na iji vahai vahai temple ta arumbeto embomeni ate poekitie ere ovona iji amikote do eto na andito umbae? \v 56 Eto ari tapa ere ova amo peroveta na matu ari kajari avo eto ere ova.” ke ainge ena. Eto iji amikote ambotani tapa na joru Iesu toto pambua. \s1 Priests peni te amita ke pepeni ke be kiari embomeni te vahaita ea amo Sanhedrin council ke eora ai ta Iesu ikeo heteto koto umbuna \r (Mark 14:53-65, Luke 22:54-55,63-71, John 18:13-14,19-24) \p \v 57 Eto enana ke pepeni kiari embopo te embo okokose tapa vahaita torukitio Iesu andio embomeni na Iesu umbuto pambuto priest okose javo Caiaphas ta degi ikeo hetena. \v 58 Eto Peter na Iesu umbuto puvuto Priest okose ta bande peni ai ta ke do ijiroro ingesi ambota ambota ue puvuto bande simba ari embo araha ta mitia amiga arumbena. \v 59 Eto priests pepeni te Sanhedrin torukari embomeni tapa avo Iesu na ke te ari te tapa do ena avo au ingihe amita ari sapura avo eto tari amburari haite avo jombure ue popoja ke na ganoka ea \v 60 eto embo nei nei ainge Iesu ta sapura harikasi ereto ke sokova na ea, rate Iesu ta ari sapura tambae be ea. \v 61 Eto tutumota embo heriso na ereto ke einge ea. “Embo emina God ta temple avo aimbeto beau iji 3 amita jo ta gerikasona ainge ijinu ingia.” ainge eo, \v 62 priest okose na ereto ke einge ena, “Enana ke ganoka erera amo mine mane ao?” ainge enu \v 63 Iesu ke mine ae enu Priest okose na einge ena, “Umo God vasiri te ta javo ta ke ejo. Umo God ta Meni be nango ta orekari embo keriso re?” ainge enu, \v 64 Iesu na ke mine einge ena, “Ke inena erea aravora rate ungota degi erena, iji eha eto ambota Embo ta Meni na God sovera te ta ingeni be ta arumbeto mitima Utu i ta eto oje hamo ta arumbeto puvuresuja avo ungo tapa kesova.” ainge enu, \v 65 Priest okose na ingito ke sokova ari ke ijie jo memenga enu bo amita avo jigito perara eto ke einge ena, “aravora, harikari embo nei na mane aro ingesora. Ke sapura amo God ta degi ei ungo tapa ere ingihova \v 66 avoeto do asi ere hotembiteve?” Ainge enu enana tapa na “Sapura ere ua avoeto taro amburesuja.” ainge hotembari vahai eto ke ainge \v 67 eto ingeni na torue tombu ta isuva ea. Eto embo nei nei na Iesu torue \v 68 ke einge ea, “Orekari Embo, umo peroveta kito umo amuna toroi avo kito harike ingore!” ainge ea. \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Mark 14:66-72, Luke 22:56-62, John 18:15-18,25-27) \p \v 69 Eto Iesu jo ta koto ue mitinu Peter araha ta arumbeto mitinu pure kakara vahai amina amita degi puvuto einge ena. “Umo Iesu Galilee embo amiga eoa,” ainge enu \v 70 Peter na embo tapa ingiho kakara ta degi ke einge ena, “Umo do erea amo na kiae be ra.” ainge eto \v 71 ereto pambuto degi pe ta hehetinu pure kakara nei na Peter kito embo tapa ta einge ena. “Embo emina Iesu Nazareth embo ga isa ere uatija.” ainge enu \v 72 Peter na ke ngahia na einge ena. “Ungo embo ereva amo na kiae be ra.” ke ainge pere ijie mitimite \v 73 embomeni puvuto Peter ta degi einge ea, “Umo Iesu ta embomeni ta ke hajire vahai avoeto ungo vahai ra.” ainge eo \v 74 Peter ke sasapura nei te nei te ijie einge ena, “Embo amo na kiae be ra.” ainge ijinu di ohora itiketo javone ijinu \v 75 Peter ingito Iesu na ke matu enu ingina avo hotembena, “Inena na kiae ke 3 ainge ijiro di ohora javone aisuja.” ke ena avo hotembeto araha ta pambuto osaga tambuto si pajire be ena. \c 27 \s1 Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena \r (Mark 15:1, Luke 23:1-2, John 18:28-32) \p \v 1 Eto iho bujenu enana priests pepeni te embomeni ta okose vahaita toruketo Iesu naingeto taro amburesuja avo ke kaseo irae enu \v 2 ingeni ta jigito umbuto pambuto enana ta gavana javo Pilate ta ingeni ta ikea. \s1 Embo Judas ambuna \r (Acts 1:18-19) \p \v 3 Eto Judas, Iesu taro amburesuja ke avo ingito osaga peni vahai umbuto koro tapa 30 kina ohue ikeo umbuna avo priest pepeni te embo okokose te ta degi egerembeto ikasi pambuto \v 4 ke einge ena, “Embo amo ari sapura nei do ae rate nanena ari sapura peni be eto sio hariketena” ainge enu enana “osaga amo nangota mane, nora,” ainge eo, \v 5 Koro temple jo ta gosuketo pambuto esi umbuto ihive ta timbuto ambuna. \v 6 Eto priests pepeni na koro 30 kina gosukena avo siriketo umbuto ke einge ea, “Koro emo sasaga koro ra avoeto temple ta koro amiga vahaita mane ikasora.” ainge eto \v 7 koro amina do aisora avo ke kaseo irae enu enda nei embo puvuto amburoro kovasora amita use enda avo koro amina ombasi pambuto enda na ovu ari embo amita degi enda ombua. \v 8 Eto eha oroho enda amita javo sasaga enda ra eora. \v 9 Eto ainge nombo Peroveta Jeremiah ta ke kajari ta amo einge mitia. “Israel ta meniundi na embo amita mine 30 kina ra etera \v 10 eto koro amina ovu enda na euja embo ta degi enda umbera, ainge Bada na ana etija” ke ainge ijie Jeremiah na kajena. \s1 Iesu Pilate ta titi ta hetena \r (Mark 15:2-5, Luke 23:3-5, John 18:33-38) \p \v 11 Eto Iesu avo gavana ta titi ta ikeo hetenu gavana Pilate na amita degi ke einge ena, “Umo Judea embomeni ta king re?” ainge enu Iesu na, “Erea aravora,” enu \v 12 Priests pepeni te embo okokose ta na ke nei te nei te ijie ganoka ijio Iesu ke mine ae enu \v 13 Pilate na amita degi einge ena, “Enana ke nei te nei te ijie umo ganoka erera amo umo ingae re?” ainge enu \v 14 Iesu enana ta degi ke mine ari uje ae enu gavana na kito mana mana ena. (v 18) Eto gavana na kina amo embomeni na tini kambari ue jo memenga ari na Iesu tasi uje eto umbuto puvua \s1 Iesu taro amburoja ke ena \r (Mark 15:6-15, Luke 23:13-25, John 18:39–19:16) \p \v 15 Rate Pilate na Judea embomeni ta pondo ari iji te tipura embo vahai avo embomeni na tambuta puvuroja uje eto eore Pilate na eoi araha ta pahuatera ari ainge pere uatija \v 16 avoeto tipura embo vahai javo Barabas amo embo sapura be avo embo tapa na kia avoeto embomeni isapamane vahaita puvuo \v 17 Pilate na enana ta degi ke einge ena, “Na do ana uje ere ove?” ke ainge \v 18 (-) \v 19 eto embomeni ke mine do aisora avo simba ue amita avo arumba peni ai ta arumbeto mitinu Pilate ta ae na ke einge ikenu puvuna. “Ari sapura ae embo avo na eture ta kena avoeto osaga kogue mitena. Avoeto embo avo tojo pambai.” ainge ena \v 20 rate Priests pepeni te embo okokose te na embomeni na ke einge ara, “Barabas avo au araha ta pahurou Iesu taro amburesuja,” ainge jo kajeo, \v 21 Gavana enana ta degi, “Ungo embo amunure araha ta pambaja uje ere ove?” ainge enu enana, “Barabas araha ta pambasuja,” ainge eo \v 22 Gavana na ke einge ena, “Eto ainge ue Iesu ungota orekari embo ke eora amo do ano?” ainge enu, “Ejo i atahu ta taro amburoi,” ke ainge eo \v 23 Pilate na “Do eto? Embo emita sapura deire?” enu, ke mine ae ue aruketo einge ea, “Ejo i atahu ta tare” ainge pere ijio \v 24 Pilate na nei do aisuja avo hotembae eto embomeni ungo eonga mine tara aisora avo joru eto umo isapa heva ta timbuto embo tapa ta titi ta ingeni egitie ke einge ena, “Embo ari sapura irae embo ta sasaga avo ingeni nau ta mane iresuja, ari ungo eonga evu.” ainge enu \v 25 embomeni tapa tunga vahai na ke mine einge ea, “Embo amita sasaga amo nangota eto nangota meniundi ta hamo ta iresuja, tehora.” ainge eo \v 26 Pilate na enu Barabas araha ta pahunu Iesu avo esi na ejembeto umbuto pambuto i atahu ta tara ke ena. \s1 Iesu ta siro ta esi pepe te ikeo asukena \r (Mark 15:16-20, John 19:2-3) \p \v 27 Eto gavana ta isoro embopo na Iesu umbuto gavana ta bande peni ta toreto isoro embopo tapa avo jage eo vahaita puvuo \v 28 amita bo ujuketo bo pangari avo king ta asukari ke ijie ikeo asukenu \v 29 king ta siro pohu ke ijie esi pepe te jigito egoveketo siro ta ikeo asukenu patuna uhu ingeni ta ikeo jiginu urumbitie paunge teteri eto mitie ke einge ea, “Judea embomeni ta King umo ere pekitora.” ainge ijie \v 30 isuva eto patuna uhu egimbeto umbuto uta ta tea. \v 31 Eto Iesu urumbeo irae enu bo pangari ikeo asukena avo houketo uhue bo amita avo ikeo asukenu umbuto i atahu ta tasi pambua. \s1 I atahu ta tea \r (Mark 15:21-32, Luke 23:26-43, John 19:17-27) \p \v 32 Eto degi ta pahue enda Cyrene embo javo Simon avo degi ta tambuto eo Iesu hondate eto amita i atahu umbuto pambuna. \v 33 Eto degi javo Golgotha (Golgotha amita be amo embo sasape ari ta uta popo) \v 34 ai ta puvuto Iesu ta degi wine te sogaga te ombuto ombuto ari avo indoja ikeo umbuto isapa indinu sogaga enu kito tona. \v 35 Eto Iesu ta bo houketo i atahu ta teto vahaiketo amita bo avo amuna umbasuja avo kesi ituha koso te tuho te jigio koso umbunu \v 36 embo amina bo amo umbuna enana arumbeto Iesu amburoja simba ea. \p \v 37 Eto ari sapura ta ke kaeto vahaikeora besi ai ta ke einge kaeto amita siro kombu ta tea, “Embo emo Iesu, Judea embomeni ta king ra.” ke ainge kaeto tea. \p \v 38 Eto iji amina donda pegene ari embopo heriso avo i atahu ta teto vahai ingeni be ta eto nei ingeni angata hurukea. \v 39 Eto embomeni puvuto Iesu kogue mani mani ue ke einge ijie urumbea, \v 40 “Umo temple aimbeto iji 3 amita jo ta gerikasi ijea rate umo eonga hondate ari inono ae re? Umo God ta Meni kito i atahu toto beto pambu.” \v 41 Eto priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te embo okokose te tapa na Iesu urumbitie ke einge ea. \v 42 “Embo nei nei avo hondate uija rate umo eonga hondate ari inono aera. Eto emo Israel ta King be kito i atahu ta eketo mitia avo toto beau nango kito ke be aisona. \v 43 Embo emo God tumota ue God ta Meni ke euja avoeto God na uje eto kito au beto pambai.” ainge ijie urumbea. \v 44 Eto pegene embopo Iesu ga i atahu ta tea amina ke vahai ainge ijie Iesu urumbea. \s1 Iesu ambuna \r (Mark 15:33-41, Luke 23:44-49, John 19:28-30) \p \v 45 Eto 12 o’clock eto pambuto ture 3 o’clock amita jo ta enda tapa mume sihukena, \v 46 eto ture 3 o’clock ainge Iesu na jage eto einge ena, “Eli Eli, lama sabachthani?” ke ainge ena amita be amo “Nau God, Nau God umo do eto na toto pambe?” \v 47 ainge ijinu enana heteto mitimite ingito ke einge ea, “Elijah jage eria” eo \v 48 embo vahai na Iesu umo uje ari ke eto tutuveto pambuto soi umbuto patuna uhu tutumota egeka eto wine ta jauketo umbuto pambuto Iesu na indoja ikitinu \v 49 embomeni na kito taeketo ke einge ea. “Hete, Elijah jage eria avo puvuto hondate aute avo kesira.” ainge eo \v 50 Iesu na ehako jajage ijie amita hen jamo ena. \v 51 Eto Iesu ahunu amikote temple jo ta degi peikari bo avo eonga i ta eto sorereketo beto enda ta unu enda titira unu atara pajire be eonga haukitinu \v 52 embo kovari panga amo pe hirikitinu embo ototohu matu ambuvujekari amo vasiri te ereto \v 53 Iesu vasiri te erena amita ambota arahata puvuto da otohu javo Jerusalem ta pambuo embo nei nei na kia. \v 54 Eto enda titira unu vasiri nei te nei te tapa amo Rome ta isoro embo peni te amita isoro embopo te Iesu simba ea amina kito joru pajire be ue ke einge ea, “Ke be emo God ta Meni be ra.” \v 55 Eto pamone isapamane hoi ta heteto kogue mitia amo Galilee ta eto Iesu ambo ambo ue puvuto Iesu unditie simba ea. \v 56 Eto pamone nei nei amo Mary Magdalene te Mary nei amo James te Joseph ta e te Zebedee ta meniundi James te John te amita e te aingeto heteto kogue mitia. \s1 Iesu kovea \r (Mark 15:42-47, Luke 23:50-56, John 19:38-42) \p \v 57 Eto ture sosoha unu da Aramathaea embo vahai javo Joseph amo haja vaja embo Iesu ta ke ambo ambo ena \v 58 amina puvuto Pilate ta degi Iesu ta hamo penunu enu \v 59 Pilate na embo amita degi ikara enu ikeo \v 60 umbuto amita hamo avo bo eha na togeto amita embo kovari panga orina to eha kovari ai ta ikenu serekenu atara peni vahai amina aherekenu pambuto pe peikena \v 61 eto Mary Magdalene te Mary nei amite panga pe ai ta arumbeto mitia. \s1 Rome ta isoro embopo ikeo panga simba ea \p \v 62 Eto evito jarukari pondo nununga eo irae enu enana priests pepeni te Pharisee embomeni te aingeto pambuto Pilate ta degi ke einge ea, \v 63 “Embo okose, embo ke sokova embo amina eha irari iji te ‘na iji 3 amita ambota vasiri te erasona’ ijija \v 64 avoeto ke ikejo no isoro embopo pambuto panga to iji 3 amita jo ta simba are. Amita be amo amita ambotani na puvuto amita hamo umbuto matu vasiri te erari ke embomeni ta degi aisora. Eto ke sokova ainge amo matu uera te eha ainge aisora amo sapura be aisuja,” ainge eo \v 65 Pilate na ingito ke einge ena. “Aravora simba ari embomeni umbuto pambuto use pe javotoho eto vahaiketo simba evujo.” ainge enu \v 66 pambuto atara peni ai ta tahi ikeo vahaikenu isoro embopo ikeo simba ea. \c 28 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Mark 16:1-10, Luke 24:1-12, John 20:1-10) \p \v 1 Eto jangu indari iji irae enu Sunday iho unga bivitinu Mary Magdalene te Mary nei amite Iesu kovea use avo kesi pahuo \v 2 Bada ta anera Utu ta eto beto atara jigito aherekitinu enda titira unu atara ahone ta pambunu hamo ta arumbena. \v 3 Anera ta tombu amo pipiri ainge bo asukari parara be \v 4 avo Rome ta simba ari embopo na kito tututu eto tatara gaseto enda ta beto amburarako uo \v 5 anera na pamone ta degi ke einge ena, “Ungo joru avojo. Iesu i atahu ta tetere ambija avo jombure ere ova avo ere kogona te ei ta irae ra. \v 6 Amina matu vasiri te erasi ue ijija avoeto vasiri te eretija, ungo einge huma amita panga jo ta serekari besi kito \v 7 sau sau egerembeto pambuto amita ambotani ta degi ke einge evujo ingore. ‘Iesu ambija amo ehako vasiri te ereto Galilee pahua ungo ai pambuto kivujo.’ Aravora na ke avo ano ingova puvena.” ainge eto pahunu \v 8 pamone heriso amo tunga javotoho ue joru te tapa use toto amita ambotani aro ingora tutuveto pambua. \v 9 Enana degi ta pahuo Iesu puvuto tambuto, “Ungo ere pekitena.” ainge enu ingito auveto beto gogovo eto Iesu ta utu singi ta jigio \v 10 Iesu na ke einge ena, “Ungo joru avo toto pambuto nau namei kamei avo evujo pambuto na Galilee ai tambare.” ainge enu pambua. \s1 Rome simba ari embopo ke do ea \p \v 11 Eto pamone heriso degi ta pahuo enana use simba ari Roman embo uhoho na da jo ta pambuto priests pepeni ta degi use jo ta do puvuna avo eo ingia. \v 12 Eto enana priests pepeni na embo okokose ga ke kaseo irae enu koro peni vahai umbuto Iesu ta use simba ari embopo ta degi do kia avo harikeora koro na ombua. \v 13 Eto ke sokova na einge ara ea. “Nango mumete evo ore amita ambotani na puvuto Iesu ta hamo pegene eto umbuto pambera. Ainge evujo \v 14 eto gavana na ingesuja kito nango na amita degi ke aro ungota degi mane au osaga kesova.” ainge eo \v 15 use simba ea embopo na koro avo umbuto priests pepeni ta ke agi ere uatera avoeto Iesu hoena iji eto puvuto oroho emikote Judea embomeni na Iesu ta hamo pegene ari ke avo jigama ue iriora. \s1 Iesu na ambotani enda tapa ta ke hande ara ena \r (Mark 16:14-18, Luke 24:36-49) \p \v 16 Eto Iesu ta ambotani tapa 11 na Galilee ta ijimite pambuto Iesu na tiri vahai ai tambara ke ena ai pahumite \v 17 Iesu kito mana mana eto nei ke be ijie beto gombuto jakeka ea nei be hotembae ea te ambota kito jakeka ea. \v 18 Eto Iesu na enana kito puvuto auveto ke einge ena. “Utu te enda te ta sovera tapa amo nau degi ta iketija \v 19 avoeto enda tapa ta pahue ke nau hande evujo ingito ambo ambo ururoro Mamo te Meni te Ahihi Otohu te ta javo ta bapataito evujo. \v 20 Eto ari tapa do ate poeketene kogava avo evujo ingito are. Eto be hotembevu iji eha emikote eto pambuto iji tutumota na ungote iresona.”