\id LUK - Orokaiva (Etija dialect) NT [okv] -Papua New Guinea 1988 (DBL 2014) \h Luke \toc1 Luke Otohu Ta Evaneria \toc2 Luke \toc3 Lk \mt1 LUKE OTOHU TA EVANERIA \c 1 \p \v 1-2 Oio nau embo okose, Theophilus, eto Iesu kiari embopo eto ke agi embopo na tapa do uoi ere koguatera eto ere ingihatera avo hihi tiritiore embo nei nei na ingihe etokito kakajekeaora eto ate poekeaora. \v 3 Avoeto nanena eha rate itikena ai ta eto puvuto eha oroho ei ta ari do uija eto ke do ijija avo tapa siriketene tambu etei no degi ta ere kaitona. \v 4 Avoeto matu ate poekitie ari ingari avo ei ta eteketo tumota ari haite kito ke be aisoa. \s1 John bapataito embo avo e na ehara ta ingena amita ke \p \v 5 Eto enda Judea ta King Herod ta iji te priest vahai javo Zechariah amo Abijah ta javo ta priest pure ere uatija amite amita ae javo Elizabeth amo priest matu javo Aaron ta ahijera, amina \v 6 Bada God ta ke pepeni te ari te tapa agi ere uatera avoeto God ta titi ta ae te ivu te jajavotohora \v 7 te enana meni ingae mitiaetera kerembo ari iji auvena. \p \v 8-9 Eto priest ta ari avo Zechariah ta priest pure ari embopo ta pure iji puvunu amuna priest pure aisuja avo ituha tuho te koso te jigio Zechariah na tuho kororo eto umbuto Bada ta temple ta toreto i pangire mune te avo pene gaga ta iketo undukenu evikitie iposi God ta degi bitina. \v 10 Eto iposi bitari iji te Zechariah temple jo ta pure ue mitinu embomeni isapamane araha ta toruketo pari ue mitio \v 11 Bada ta anera na pene gaga ingeni be hena ta irerembeto mitinu \v 12 Zechariah na kito tututu ue joru unu \v 13 anera na amita degi ke einge ena. “Zechariah, joru aojo. No pari eoa avo God na ingito au no ae Elizabeth na meni ingau meni amita javo John ikejo. \v 14 Eto meni ingasuja avoeto ungo te embomeni tapa te tunga javotoho ue osa aisova. \v 15 Amita be amo amina Bada ta titi ta embo nombo aisuja eto ‘wine’ te ‘gin’ te umo ainge amo mane indesuja te e ta oti ta eto Ahihi Otohu na jo enetasuja. \v 16 Eto amina au Israel ta meniundi na jo ahereketo enana ta Bada God ta degi egerembasora. \v 17 Eto peroveta Elijah avo Ahihi Otohu na sovera ikena ainge nombo amita degi sovera ikau Bada ta titi ta pure ue embo amuna Bada ta toho aisora avo siriketo nununga ururou mamone na ehako meniundi osa aisora eto God ta ke agi ae embomeni na embo jajavotoho ta kiari avo uje aisora.” ainge anera na enu, \v 18 Zechariah na amita degi ke einge ena, “Namo te nau ae te nango kerembo ere ora avoeto ke erea avo ke be rete amo naingeto kione?” \v 19 ainge enu, Anera na ke mine einge ena, “Na Gabriel God ta titi ta heteto iriona avo no degi ta duru javotoho erevi ana iketei puvena. \v 20 Avoeto ke nau ingijo, umo ke nau ingito ke be ae etea avo eto pe no vahaikano ke ambu eto ere uma ke erena avo puvurou kito ke ehako aisoa.” \v 21 ainge anera na ijinu ingihe mitinu embomeni araha ta simba mitia amina Zechariah do ue iji koso ena avo hotembea. \v 22 Eto Zechariah araha ta puvuto ke ari inono ae enu ingeni na ate ate enu embo kito einge hotembea ‘temple jo ta eture ainge kito puvuto ere ua’ ainge hotembea. \v 23 Eto amita pure unu iji irae enu tohota da ta pambuna. \p \v 24-25 Eto amita ambota ae Elizabeth na urete eto ke einge ena, “Na meni ingae mitie amo embo na koguore me kiona te God na na kito etei nau me irae etija,” ke ainge eto hariga 5 amita jo ta amo bande jo ta pere mitiaetija. \s1 Anera Gabriel na Mary ta degi ke ikena \p \v 26 Eto Elizabeth urete ena amo hariga 6 irae enu anera Gabriel avo God na ikenu beto enda Galilee ta da vahai Nazareth ai ta pambuto \v 27 kakara vahai javo Mary avo King David ta ahije vahai Joseph na jimbaja e mamo na kerea rate jimbae mitinu anera amita degi \v 28 puvuto ke einge ena, “Oro, God ta osari kakara, Bada umo te iriuja,” ainge enu \v 29 Mary na ingito pekari amita be amo deire avo osaga te tapa hotembu hotembu unu \v 30 Anera na amita degi ke einge ena, “Mary, umo joru aojo. God na umo osa ereua \v 31 Eto ki, inena urete eto meni ingeto amita javo Iesu ikasoa \v 32 eto amina pajito embo peni au God i be i ta amita Meni ra ainge aisora. Eto Bada God na au amina amita epe David ta honda eto \v 33 heteto Jacob ta teka hoka simba aisuja. Eto amita titi jigari amo mane irae aisuja rate datoho ta iresuja,” ainge enu \v 34 Mary na anera ta degi ke einge ena, “Ari ainge amo naingeto ano, na ivu jimbaera,” ainge enu \v 35 Anera na einge ena, “Ahihi Otohu na no degi ta beau God ta sovera isapamane na umo utumo aisuja, avoeto meni ingasoa amo God ta Meni Otohu ke aisora. \v 36 Eto kijo, no jao vahai Elizabeth, amo meni ingari inono ae ainge embomeni na eora te eha kerembo ue meni ingetija amo hariga 6 irae ereua \v 37 amita be amo God ta degi ari tapa amo inonora,” ainge enu \v 38 Mary na ke einge ena, “Aravora, na Bada ta pure ari kakara avoeto ke do erea avo God na ikau puvurou kesona,” ainge enu anera toto pambuna. \s1 Mary na Elizabeth kesi pambuna \p \v 39 Eto iji amite Mary na ereto enda Judah ta tiri ta da vahai ai sau be pambuto \v 40 embo Zechariah ta bande ta toreto amita ae Elizabeth pekenu \v 41 ingito meni jo ta kundu kandu unu Elizabeth avo Ahihi Otohu na jo enetitinu \v 42 ke isara na einge ena, “Pamone isapamane rate God na umo vahai avo osa ere ua te no oti ta be amite tapa. \v 43 Umo nau Bada ta aja aisoa avoeto na kesi puvea avoeto mana mana ue tunga javotoho ere ona. \v 44 Eto na no pekari avo nau onde ta puvei ingihone meni nau oti ta tunga javotoho ue kundu kandu etija. \v 45 Eto Bada na no degi ta ke do etei ingea avo puvuroja tumota ereoa avoeto tunga javotoho ereoa,” ainge Elizabeth na enu, \s1 Mary ta haveni \p \v 46 Mary na ke einge ena, “Na jo nau tapa na Bada jakeka erena \v 47 Eto God nau orekari embo avoeto ahihi nau tunga javotoho ereua. \v 48 Amita be amo amita meni kakara amina meni isapa sira eto pure euja avo kito au embo te pamone tapa be tapa puvuresora amina na hotembeto jakeka aisora. \v 49 Amo God sovera isapamane te na ari nombo be nau degi ta etija avoeto amita javo otohu aisora. \v 50 Eto meni matu ingerekari amite eto puvuto eha ingerekitora amite tapa amuna God oju eora avo God na kogue jo uoi hondate euja \v 51 Eto na embo peni ra ijie jo ta hotembeora embomeni avo God na amita ingeni sovera te amina teoi pojembeto pambuora. \v 52 Eto titi jigari embo pepeni avo God na eoi enana ta titi jigari avo tore embo teho avo umbuto ikeoi titi jigiora \v 53 Eto indari irae embopo avo unduoi indari javotoho na indiore oti pevitiuja te haja baja embomeni avo ikeoi indari indae teho pambuora. \v 54-55 Eto God na Abraham te amita meniundi te ungotenau mamamane tapa ta degi ke ena avo hotembeto amita jo ari jenambu ae ue amita Israel pure ari meniundi matuainge hondate uija.” \v 56 Eto ke ainge Mary na enu irae enu Elizabeth ta bande ta hariga 3 amita jo ta mitimite tohota da ta pambuna. \s1 John bapataito ari embo avo e na ingena \p \v 57 Eto Elizabeth ta meni ingari iji puvunu meni singa ingena. \v 58 Eto Bada na Elizabeth meni ingae mitioi ere koguaetija avo jo enu meni ikenu ingeto osa unu amita da vahai embomeni te tapa osa ea. \v 59 Eto Elizabeth meni ingenu iji 8 irae unu Judea embopo ta ari ainge avoeto meni ta bi hoga tiukasi puvuto ue meni ta javo mamo Zechariah saso asi uje ea te \v 60 e na, “Meni ta javo John ikasora,” ainge enu \v 61 Enana ke einge ea, “Rate ungota ohihi ta javo John amo iraera,” \v 62 ainge eto mamo Zechariah na javo do ikaja ingeni na ate ate eo paper ikara ate ate enu \v 63 ikeo ke einge kajena, “Meni emita javo John ra,” ainge ijie kajenu \v 64 embomeni kito mana mana uo Zechariah itiketo pe handeketo ke ijie God jakeka ena. \v 65 Eto da embomeni tapa na ari avo kito mana mana eto amita ke enda Judea ta da tapa tiri hena ta tirio \v 66 ingito tunga javotoho ue meni avoeto Bada na amita ingeni na John hondate unu pajina kito, “Pure pajire do aisuja,” avo hotembea. \s1 Zechariah na ari do puvuresuja avo harikena \p \v 67 Eto be John amita mamo Zechariah avo Ahihi Otohu na jo enetenu ari do puvuresuja avo ke einge harikena. \p \v 68 (v 68a) “Israel ta Bada God amo javotohora. \v 69 (-) (v 71) Eto amina ungotena uje ae ue kitoho ari embomeni ta ingeni ta eto orekasi \v 70 ke amita peroveta ototohu mamatu ta degi enu ingito hande ere uatera. (v 68b) Avoeto amita embomeni hondate asi puvuto (v 69) Amita pure ari meni David ta jeka hoka vahai avo amina au ereto sovera te na ungotena orekasuja. \v 71 (-) \v 72 Eto ainge amo nomai kaeto ke otohu ena avo jeneambu ae ue ungotenau ohihi hotembitie hondate ere ua. \p \v 73-75 Eto nomai kaitie ungotenau mama Abraham ta degi ke ena amo ungotena God ta degi otohu ta mitie joru ae ue jo javotoho ari na iji tapa matuainge God jakeka ara ungotenau kitoho embo ta ingeni ta eto orekasuja. \v 76 Eto meni nau, umo God i be i ta amita peroveta ke ijiroro Bada ta puvurari degi sirikitie ke ijiro embomeni avo \v 77 Bada God ta jo ari na naingeto ari sasapura toasi harikaro ingito hotembeto toau amita embomeni be aisora. \v 78-79 Eto God ta irari degi ta eto iho bujitirou amburari joru ue mume ta iriora embomeni amita degi usasa au peka ta pambari degi avo kogue pambasora.” ainge Zecharia na ena. \p \v 80 Eto be John avo papajitinu amita ahihi sovera ari puvutuhunu ojagatambu ta pambuto mitimite enda Israel embomeni ta degi ke itiketo hande ena. \c 2 \s1 Iesu avo Mary na ingena \r (Matthew 1:18-25) \p \v 1 Eto John meni isapa ta irari iji te embo peni Caesar Augustus na enda embo tapa census ue javo umbasi ke ikenu pambuna. \v 2 Eto census umbae peko ta enda Syria ta gavana Querinius hetari iji te census aravo itiketo ea. \v 3 avoeto embo tapa na pambuto tohota ohihi ta da be ai ta javo kajara ke ena. \p \v 4 Eto embo Joseph amo King David matu mitiaetija amita ahije vahai avoeto da Nazareth enda Galilee jo ai ta mitimite toto David ta da Bethlehem Judea enda ai ta pambasi ue \v 5 Mary amo amita matu kerari avoeto umbuto pambau census ta javo vahaita kajara umbuto pambuna. \v 6 Eto Mary amo matu urete ari avoeto da Bethlehem ai pahunu meni ingari iji puvunu \v 7 Amita kiti ta meni singa ingeto bo na togeto o ta indari ikari besi ai ta jurukenu evina, (bande tapa amo embo na enetari avoeto) \s1 Anera na o ‘sheep’ simba ari embopo ta degi puvua \p \v 8 Eto enda ai ta o ‘sheep’ simba ari embopo na ehe tambuta o ‘sheep’ simba ere uatera amita degi \v 9 Bada ta anera na sariketo puvunu Bada ta usasa peni vahai na puvuto daha daha ue joekenu enana tututu ue joru uo \v 10 Bada ta anera na enana ta degi ke einge ena, “Joru mane aisova te kivujo, tunga javotoho ari isapamane embo tapa ta degi puvuto ere hua amita duru avo umbuto ere putuhona. \v 11 Amo Bada Keriso ungota orekari embo avo eha David ta da ai ta ungo avoembo e na eha ingetija. \v 12 Ungo amita hajire kesova amo meni avo bo na togeto o ta indari ikari besi ai iketere mitia,” \v 13 Eto ke ainge enu Utu ta anera isapamane amina sasariketo puvuto God jakeka ijie haveni einge ea, \v 14 “God i ta amita degi osa jakeka erera eto enda ei ta God osari embomeni ta degi peka iroi,” \v 15 ainge eto irae eto utu i ta pahuo o simba ari embopo na ke mine ara einge ea, “Bada na ke iketei puvuto etere ingera avo ungote da Bethlehem ta pambuto kesora,” \v 16 ainge eto ereto sausau pambuto meni o ta indari ikari besi ai ta jurukeo sereketo mitina amite Mary te Joseph te ainge tambuto \v 17 kito meni amita ke anera na enu ingia tapa avo hande eo \v 18 embomeni na o simba ari embopo ta ke ingito mana mana ea. \v 19 Rate o simba ari embopo na ke ea tapa avo Mary na ingito amita jo ta hotembari isapamane ena. \p \v 20 Eto o simba ari embopo na pambuto anera na do ea tapa avo ainge inono ta kia avoeto God osa jakeka ue egerembeto pambua. \s1 Iesu ta javo ikea \p \v 21 Eto meni ingenu iji 8 irae enu Judea ta ke pepeni avoeto bi hoga tiukea. Eto Mary urete ae mitinu anera na javo Iesu ikara ke ena avoeto meni ta javo Iesu ikea. \s1 Meni Iesu umbuto Temple jo ta pene ikea \p \v 22 Eto meni umbuto doru eto mitina amita iji irae aja Moses ta ke pepeni avo agi eto da Jerusalem ta pambuto God ta degi hande pene gaga ta ikitie Iesu Bada God ta toho aja hande ikasi umbuto pambua. \v 23 (Amita be amo God ta ke pepeni ke kajari ai ta ke einge mitia, ‘Pamone na meni singa bugo ingasuja amo God ta ke agi ue otohu aja \v 24 di dipo heriso ikarotemo di dirogu meni heriso ikaro’ avo Bada God ta ke pepeni avo agi eto Iesu umbuto pambua.) \v 25 Eto embo vahai javo Simeon da Jerusalem ta mitiaetija amo embo javotoho eto God ta ke agi ari embo amina God na Israel embomeni hondate aisuja iji avo simba ere uatija eto Ahihi Otohu na amita jo enetitiaetija \v 26 Avoeto amo mane amburesuja te kiti Bada God ta hondate ari Meni Keriso avo kito amburesuja avo Ahihi Otohu na harikenu ingina. \v 27 Eto Simeon na Ahihi Otohu ta ke agi eto temple jo ta torenu Mary te Joseph te na ke pepeni agi ue meni Iesu God ta toho aja umbuto toreo \v 28 Simeon na kito meni umbuto minduketo God jakeka ijie ke einge ena, \v 29-32 “Bada God, inena embomeni no siriketo umbasi embo tapa ta titi ta ereoa avo titi nau na ere kogona amo enda nei embomeni na God ta usasa kesora eto embo tapa na Israel jakeka aisora, avoeto no ke etei ingihana avo ejo no pure ari embo peka ta pambai,” ke ainge Simeon \v 33 na Iesu avoembo ijinu amita e te mamo te ingito mana mana eo \v 34 Simeon na e te mamo te javotoho ari iketo e Mary ta degi ke einge ena, “Kijo, God na au meni eremina Israel embo nei bitesuja nei beasuja. Eto meni emo God ta hajire avoeto embo isapamane na kito urumbasora. \v 35 Eto meni amina au embo ta hotembari jo ta ondikari avo arahata puvurou kesora. Eto jo no ta memenga osaga isapamane kesoa,” ainge Simeon na ena. \p \v 36 Eto pamone peroveta vahai javo Anna amo embo Phanuel ta iae eto amita ohihi javo amo Asher ra amo kakara ta embo jimbuto jua 7 ainge ena rate amita ivu ambunu \v 37 doru eto mitie amita jua tapa 84 avo uhunu kerembo ena. Eto temple jo toto araha ta pambae asa jo ta mitie indari ajireketo God jakeka ijie ijite mumete pari ue mitiaetija. \v 38 Eto Meni Iesu umbuto temple jo ta puvua iji amikote pamone Anna na puvuto meni avo kito God jakeka eto da Jerusalem avo God na oreto umbasuja iji simba ere uatera embopo amita degi Iesu ingari ta duru avo hande ena. \s1 Da Nazareth ta egerembeto pambua \p \v 39 Eto Mary te Joseph te Bada God ta ke pepeni agi ue temple jo ta tapa eo irae enu tohota da Nazareth enda Galilee jo ai pambua. \v 40 Eto Meni Iesu aravo pajito sovera ari te kiari te umbunu God na kito osa ue javotoho ari ere ikitiaetija. \s1 Meni Iesu na temple jo ta ate poekena \p \v 41 Eto jarukari ta pondo iji puvutuhuoi Iesu ta e te mamo te jua matuainge da Jerusalem ta pahuaetera. \v 42 Eto Iesu ingea avo jua 12 uhunu enana ta ari ainge avoeto pambae peko ta \v 43 pambuto pondo eo irae enu egerembeto puvutuhue meni singa Iesu amo asata mitinu e te mamo te na hotembae toto ere puvutuhumite \v 44 embo isapamane ere puvutuhora avoeto embo ga puvurari ke ijie toto pahuo iji irae enu Iesu kiae eto amita toho uho nei amiga irari ke ijie jombure ea rate \v 45 tambae eto egerembeto Jerusalem ta pambuto jombure ea. \v 46 Eto jombure uo iji 3 irae enu Iesu temple jo ta ate poekari embo ga arumbeto mitie ke ijio ingihe ke mine ara ijie mitio tambua \v 47 Eto embomeni na meni amita kiari te ke mine ari te avo kogue ingihe mana mana eto uje peni vahai ea. \v 48 Eto amita e te mamo te na kito mana mana ue e Mary na ke einge ena, “Nau meni, umo do eto nangota degi osaga ikete? Namo te no mama te na umo hotembu hotembu ue iji koso umo jombure etera.” ainge enu, \v 49 amina ke mine einge ena, “Ungo do eto na degi nei nei ta jombure eteve? Na degi neita iraerate nau Mama ta bande ta mitena avo ungo kiae ue jombure eteve?” ainge enu \v 50 ingito amita be avo deire avo hotembae ea. \p \v 51 Eto amina enana ga pambuto da Nazareth ai mitie e ta mamo ta ke tapa agi ena rate amita e na amita ari tapa avo jo ta ere hotembitiaetija \v 52 Eto Iesu pajito kiari javotoho umbunu God te embo te na kito osa ea. \c 3 \s1 John Bapataito ari embo na onde katena \r (Matthew 3:1-12, Mark 1:1-8, John 1:19-28) \p \v 1-2 Eto Caesar javo Tiberius na heteto jua tapa 15 ainge simba unu God ta ke avo Zachariah ta meni John ta degi ojaga tambu ta puvuna. Eto iji amikote Pontius Pilate amo enda Judea ta gavana ra, Herod amo enda Galilee ta embo peni ra, eto Herod ta namei Philip amo enda Iturea eto enda Trachonitis te amita embo peni ra, eto Lysanias amo enda Abilene ta embo peni ra eto Judea ta priests pepeni amo Annas te Caiaphas te ra ainge eto John ta pure itikari iji te embo einge emina titi ere jigihaetera. \v 3 Eto John na umo Jordan engitita da tapa avo tehue embo na tunga ahereketo ari sasapura toari ta bapataito avo ara onde ere katitiaetija \v 4 Eto ainge ere uatija amo Peroveta Isaiah na matu kiti ta einge kajena, “Embo na ojagatambu ta jage eto einge eria, ‘Bada ta puvurari degi siriketo evu tambu ai. \v 5 Hotono tapa konerekasuja tiri te heti te tapa beto bisi bisi aisuja. Degi joro joro ari avo tambu aisuja eto hotoko patoko ari degi amo bisi bisi aisuja. Eto God na embo tapa oreketo umbasuja \v 6 avo embo tapa na kesora’.” ainge Isaiah na kajena. \v 7 Eto embomeni isapamane John ta degi bapataito aja puvuo, John na kito ke einge ena, “Ungo o koso o ta meniundi ra. Ungo ta degi embo amuna memenga osaga puvuresuja avo tiumbeto pambava etei puvevete? \v 8 Ungo tunga ahereketo iresi uje ere ova avoeto i be kiari javotoho kiova ainge nombo ungo vasiri javotoho evujo. Eto ke erena avo ingito ‘Abraham amo nangota mama ra avoeto nango inonora,’ ainge avojo, ungota degi erena be ingivujo. Eto God na au atara erevi sariketo Abraham ta meniundi asora amo inonora. \v 9 Eto hogoro i susu ta iketei mitia eto i be javotoho ae kito jeto gosukau evekasuja.” ainge enu, \v 10 embomeni tapa na ke einge eto ingia, “Eto God na nango ari javotoho do ara uje ere oi?” ainge eo \v 11 John na ke mine einge ena, “Eto asukari heriso kito embo asukari irae amita degi vahai ikasoa eto indari indie kito indari irae embo ta degi ikasoa.” ke ainge ena. \v 12 Eto ‘tax’ umbari embopo na puvuto bapataito aja ue einge eto ingia, “Ate poekari embo, nango God na do ara uje ere oi?” eo \v 13 John na einge ena, “Eto ungo ‘tax’ koro umbava matu teka ari ai ta inono ta avo pere umbasova rate nei hamo ta mane umbasova,” ainge ena. \v 14 Eto isoro embopo na puvuto einge eto ingia, “Eto nangomo do aro?” ainge eo amina “Embo ta degi jujune ue ke sokova ijie embo ta koro mane pegene aisova te ungota pure ta mine avo inonora ijie irivujo,” ainge ena. \p \v 15 Eto embomeni na John ta ke ingihe iji peni puvurari ke ijie enana ta jo ta einge hotembea, “John emo Judea embo ta hondate ari embo Keriso puvija erevi rete,” ainge eo \v 16 John na ke mine einge ena, “Eto na ungo umo na bapataito ere ona te embo nau ambota puvuresuja amo nombo be sovera te rate na sovera ambura. Na amita utu goru bujekari haite manera. Embo amina ungo Ahihi Otohu te i bevere te na bapataito aisuja. \v 17 Eto javotoho davore sapura davore sirikasi nununga ere ua. Javotoho avo siriketo amita harau ta ikasuja eto sapura siriketo i ta ikau evekasuja i amita seikari amo irae ra,” ainge eto \v 18 ke neite neite amina embomeni onde katitie God ta duru javotoho hande ena. \p \v 19 Eto titijigari embo peni javo Herod amo ari sasapura neite neite ari embo amina namei ta ae pegene eto umbunu John na kito isembena \v 20 Eto ari sapura nei Herod na eto John umbuto tipura ta ikena. \s1 Iesu bapataito ena \r (Matthew 3:13-17, Mark 1:9-11) \p \v 21 Eto John na embomeni bapataito eto irae eto Iesu bapataito enu pari ue mitinu Utu pe hirikenu \v 22 Ahihi Otohu di dipo ainge eto beto Iesu ta hamo ta arumbitinu Utu ta eto ke einge puvuna, “Umo osari Meni naura avoeto na umo kogue osa ere ona,” ke ainge puvuna. \s1 Iesu ta ohihi \r (Matthew 1:1-17) \p \v 23 Eto Iesu ingari jua tapa 30 uhunu amita ate poekari pure itikena. \v 24 Eto Iesu amo embo Joseph ta Meni ke ere ijiaetera. Eto Joseph ta Mamo amo Heli, eto Heli ta mamo amo Matthat, Matthat ta mamo amo Levi, Levi ta mamo amo Melchi, Melchi ta mamo amo Jannai, Jannai ta mamo amo Joseph, \v 25 Joseph ta mamo amo Mattathias, Mattathias ta mamo amo Amos, Amos ta mamo amo Nahum, Nahum ta mamo amo Esli, Esli ta mamo amo Naggai, \v 26 Naggai ta mamo amo Maath, Maath ta mamo amo Mattathias, Mattathias ta mamo amo Semein, Semein ta mamo amo Josech, Josech ta mamo amo Joda \v 27 Joda ta mamo amo Joanan, Joanan ta mamo amo Rhesa, Rhesa ta mamo amo Zerubbabel, Zerubbabel ta mamo amo Shealtiel, Shealtiel ta mamo amo Neri, \v 28 Neri ta mamo amo Melchi, Melchi ta mamo amo Addi, Addi ta mamo amo Cosam, Cosam ta mamo amo Elmadam, Elmadam ta mamo amo Er. Er ta mamo amo Joshua, Joshua ta mamo amo Joshua, \v 29 Joshua ta mamo amo Eliezar, Eliezar ta mamo amo Jorim, Jorim ta mamo amo Matthat, Matthat ta mamo amo Levi \v 30 Levi ta mamo amo Symeon, Symeon ta mamo amo Judah, Judah ta mamo amo Joseph, Joseph ta mamo amo Jonam, Jonam ta mamo amo Eliakim, \v 31 Eliakim ta mamo amo Melea, Melea ta mamo amo Menna, Menna ta mamo amo Mattatha, Mattatha ta mamo amo Nathan, Nathan ta mamo amo David \v 32 David ta mamo amo Jesse, Jesse ta mamo amo Obed, Obed ta mamo amo Boaz, Boaz ta mamo amo Sala, Sala ta mamo amo Nashon \v 33 Nashon ta mamo amo Amminadab, Amminadab ta mamo amo Admin, Admin ta mamo amo Arni, Arni ta mamo amo Hezron, Hezron ta mamo amo Perez, Perez ta mamo amo Judah \v 34 Judah ta mamo amo Jacob, Jacob ta mamo amo Isaac, Isaac ta mamo amo Abraham, Abraham ta mamo amo Terah, Terah ta mamo amo Nahor, \v 35 Nahor ta mamo amo Serug, Serug ta mamo amo Reu, Reu ta mamo amo Peleg, Peleg ta mamo amo Ebner, Ebner ta mamo amo Shelah \v 36 Shelah ta mamo amo Cainan, Cainan ta mamo amo Arphaxad, Arphaxad ta mamo Shem, Shem ta mamo amo Noah, Noah ta mamo amo Lamech \v 37 Lamech ta mamo amo Methuselah, Methuselah ta mamo amo Enoch, Enoch ta mamo amo Jared, Jared ta mamo Mahalaleel, Mahalaleel ta mamo amo Cainan \v 38 Cainan ta mamo amo Enos, Enos ta mamo amo Seth, Seth ta mamo amo Adam, Eto Adam ta mamo amo God ra. \c 4 \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Matthew 4:1-11, Mark 1:12-23) \p \v 1 Eto Iesu avo Ahihi Otohu na jo eneteto kiti umbuto umo Jordan toto \v 2 ojagatambu ai pambuto iji 40 amita jo ta mitinu Satan na puvuto engekena. Eto indari indae mitinu iji 40 irae unu beuje puvunu \v 3 Satan na amita degi ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito atara erevi e bread sarikai,” ainge enu \v 4 Iesu na ke mine einge ena, “eto embo na mane bread pere indie iresuja,” ainge enu \v 5 Satan na Iesu umbuto degi i be i ai pambuto heteto enu enda neite neite tapa be kina. \v 6 Eto kogue mitinu Satan na Iesu ta degi ke einge ena, “Enda tapa ere kogoa amo nau ikari avoeto embo ta degi hande ikasona amo tehora \v 7 Avoeto na tumotepain asoa amo nane umo embo peni ikano enda erevi tapa titijigihe hajae vajae embo aisoa,” ainge enu, \v 8 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke kajari einge mitia, ‘Umo Bada God no vahai avo tumotepain ue agi asoa’,” ainge enu, \v 9 Satan na Iesu umbuto da Jerusalem ta pambuto enu Iesu temple ene i be i ta pambuto hetenu ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito kekehuna eto be. \v 10 God ta ke einge kajari mitia, ‘God na amita anera ikau umo simba aisora \v 11 eto umo ingeni na umbuto orereto beasora avoeto umo atara ta utu mane tasoa,’” ainge Satan na enu, \v 12 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke nei einge mitia, ‘Umo Bada God no mane engekasoa,’” ainge enu, \v 13 Satan na engekari tapa avo enu irae enu pambuto iji nei ambota aisuja avo simba ena. \s1 Iesu na enda Galilee ta pure itikena \r (Matthew 4:12-17, Mark 1:14-15) \p \v 14 Eto Iesu Ahihi Otohu ta sovera na egerembeto enda Galilee ta pahunu amita duru avo embo tapa na embu eo sigeto peni vahai ena. \v 15 Eto amina enda Galilee ta ke kasari bande tapa ta toritie ate poekitinu ingihe tunga javotoho ue Iesu jakeka ea. \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea \r (Matthew 13:53-58, Mark 6:1-6) \p \v 16 Eto amo pajirari da Nazareth ai ta puvuto amita ari ainge euja avoeto jangu indari iji te ke kasari bande ta toreto embomeni ta degi ke etekasi ue embo ta tombu ta hetenu \v 17 Peroveta Isaiah na ke kajari avo ikeo umbuto hiriketo ke kajari einge avo tambuto embo ta degi etekenu ingia, \v 18 “Eto Bada God ta Ahihi na sovera ikau umbuto osaga embopo ta degi duru javotoho hande aisona, eto isoro ta umbari embomeni ano tambuta pambasora, titi vavahaikari ano titi kundasora, eto hoivo embomeni avo kitoho ta ingeni ta eto umbasona. \v 19 Bada na embo hondate ari iji puvija ainge hande aisona,” Ke erevi etekenu irae enu \v 20 book ahureketo hondate ari embo ta degi iketo arumbenu, embo tapa jo ta mitia amina Iesu be kon eto kio \v 21 Iesu na itiketo ke einge enana degi ena, “Ke matu Isaiah na kajari etene ingeva amita be amo puvija erevira,” ainge ijinu \v 22 embomeni na ingito kore eto amita ke ikari amo javotohora ainge ijie ke einge ea, “Emo embo peni ta meni manera teho Joseph ta menira,” ainge ijio \v 23 Iesu na enana ta hotembari avo kito einge harikena, “Ungo nau degi ta ke einge aisi hotembitevete ‘Sivo embo umo eonga hondate e,’ ainge eto nei ‘da Capernaum ta ari ete duru ingera avo ehako da no ei ta e kiore’ ke ainge nau degi ta asi ere hotembitevete? \v 24 Ungo ta degi ke be erena. ‘Peroveta na embo amita be amita degi ke hande aisuja rate mane ingesora.’ \v 25 Rate ke be amo peroveta Elijah irari iji te pamone dodoru isapamane Israel enda ta mitiaetera. Rate God na enu jua tapa 3 eto hariga tapa 6 amita jo ta ga beae mitiatei enda tapa avo beuje iji puvunu, \v 26 God na Elijah avo ikenu Israel enda ta pamone dodoru ta degi pambae rate enda Sidon jo ta da vahai javo Zarepath amita pamone doru vahai amita degi pambuna. \v 27 Eto peroveta Elisha ta irari iji te Israel enda ta kini umbari embopo isapamane mitiaetera rate enana avo God na ae kondae rate enda Syria embo vahai javo Naaman avo enu amita kini irae ena,” ke ainge enu, \v 28 Embomeni ke kasari bande jo ta mitia amina ingito tumo pajire be eto \v 29 enana ta da heti mende ta kogombari avoeto Iesu umbuto da sahu ta pambuto heti ta gosukaro beaja ke ea rate \v 30 Iesu na embo ta ugorota tiketo pambuna. \s1 Embo ahihi sapura na torari \r (Mark 1:21-28) \p \v 31 Eto Iesu na Galilee da Capernaum ta pambuto jangu indari iji te embomeni ate poekitie \v 32 ke ere ijina avo ingito kiari embo be na eria ainge ijie haha puha ea. \v 33 Eto ke kasari bande jo ai ta embo vahai ahihi sapura na torari amina gagaha eto ke einge ena, \v 34 “O ve. Iesu Nazareth embo umo dagota degi do asi puve? Umo ao nango irae ara puvete? Eto umo amunure na kiarira. Umo God ta Embo Otohu ra.” ainge enu, \v 35 Iesu na ke ngahia eto einge ena, “Ke ambu eto embo ta jo ta eto puvuto pambu.” ainge enu, ahihi sapura na embo umbuto gosukenu embo ta ugorota beto ahunu ahihi sapura avo tambuta puvuto pahunu embo javotoho ena. \v 36 Vasiri avo embomeni na kito mani mini eto ke mine ara eto einge ea, “Ari eha emo deire? Amina amita kiari sovera te na ke eoi ahihi sasapura na ke agi eto tambuta puvuto pambuora,” ainge ea. \v 37 Eto Iesu na do ena amita duru avo sigeto peni enu Galilee embo tapa ingia. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kondea \r (Matthew 8:14-17, Mark 1:29-34) \p \v 38 Eto Iesu ereto ke kasari bande toto embo Simon ta bande ta pahunu Simon ta imboti ambure hamo bevere te avo ue mitinu Iesu ta degi eo pambuto \v 39 engiti ta heteto hamo bevere ere una amita degi ke ngahia enu irae enu ereto embo unduna. \p \v 40 Eto mume sihukitinu embomeni ambure neite neite umbari avo umbuto Iesu ta degi puvuo amita ingeni embo tapa ta hamo ta tetembitie enu kokondekea. \v 41 Eto ahihi sasapura tapa amina embo ta jo ta eto puvuto pahue, “Umo God ta Meni ra,” ainge gagaha eto ijio Iesu na ke ambupu ara ke ngahia na ena amita be amo Iesu amo Judea ta hondate ari embo Keriso avo enana matu kiari avoeto taekena. \s1 Iesu na Judea ta ke kasari bande ta ke hande ere uaetija \r (Mark 1:35-39) \p \v 42 Eto iho bujenu Iesu ereto embomeni toto embo irae degi ta pahunu embomeni na Iesu jombure ue pambuto tambuto da nei ta pambaja uje ae eto taekeo \v 43 enana ta degi ke einge ena, “Eto God na amita embomeni siriketo umbuto titi jigesuja amita duru javotoho avo da ari na ue hande ana iketei puvena,” ainge eto, \v 44 da tapa ta pahue Judea ta ke kasari bande ta ke hande ena. \c 5 \s1 Iesu na ambotani kiti umbuna \r (Matthew 4:18-22, Mark 1:16-20) \p \v 1 Eto Iesu umo ireremba javo Gennesaret hora ai ta heteto mitinu embomeni isapamane na God ta ke ingesi ue asuso pasuso ue puvuto Iesu eneteo \v 2 o parari embo na e nga heriso umo ahone ta iketo moga egitie mitio Iesu na avo kito \v 3 Simon ta e nga ta bitito isapa tihin aja ke enu iarako eto hetenu arumbeto embomeni ate poekena. \v 4 Eto ke enu irae enu Simon ta degi ke einge ena, “Umo ukomo ta pambuto moga gosukejo o ombai,” ainge enu, \v 5 Simon na ke einge ena, “Bada, nango mumete ere ore iho bujetija amo o timbae rate no uje ere oa avo aisora.” \v 6 ainge eto umo ugorota pambuto moga ikeo benu umo o isapamane be torenu umbuto bivitio moga perara unu \v 7 namei kamei e nga nei ta ere ua amina puvuto hondate ara ingeni na uvari uvari eo puvuto hondate eo umo o isapamane avoeto e nga heriso pevitito e nga huhurumbeto beasi enu, \v 8-9 Simon te amita pure vahai embopo Zebedee ta meni heriso James te John te embo nei uhoho te na umo o isapamane kito mani mini uo Simon Peter na Iesu ta utu ta beto gombuto ke einge ena, “Bada, na embo sapura avoeto na toto pambu.” ainge enu \v 10 Iesu na Simon ta degi ke einge ena, “Umo joru aojo. Umo eha itiketo embo timbasoa.” ainge enu, \v 11 ombo ta pambuto e nga te tapa toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Embo vahai ambure na hamo sapura ari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 8:1-4, Mark 1:40-45) \p \v 12 Eto Iesu da vahai ta pambuto mitinu embo vahai kini na hamo ahurekari amina Iesu kito amita utu ta beto gombuto penunu einge ena, “Bada, umo asi eto kito hamo nau ejo javotoho ai,” ainge enu, \v 13 ingeni jujuruketo tame ue, “Na aisona, javotoho e,” ainge ijinu kini irae enu javotoho enu. \v 14 Iesu na ke einge ena, “Eto nau ari erevi mane hande aisoa rate pambuto no hamo avo priest ta degi ejo kioi eto embomeni kito ke be ara Moses ta ke pepeni agi ue no hamo javotoho etija amita hande pene gaga ta tembejo,” ke ainge Iesu na ena, \v 15 Rate ari amita ke avo embomeni na embu eo peni enu ingito embo isapa mane na amita ke ingito au kokondekasi puvua. \v 16 Eto Iesu na iji nei nei ainge embomeni toto ojagatambu ta pambuto pari ere uaetija. \s1 Embo vahai amo utu ingeni meni amburari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 9:1-8, Mark 2:1-12) \p \v 17 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni te Judea ta ke pepeni ate poekari embopo te da Jerusalem te enda Galilee ta da tapa te enda Judea ta da tapa te vahai ta puvuto Iesu ta ke ingihe mitio, Iesu na Bada God ta sovera na ambure embomeni enu kondea. \v 18 Eto embomeni na popora embo vahai amo ingeni te utu te meni amburari avoeto gaga ta umbuto puvuto bande jo ta toraro Iesu kioja uje ea. \v 19 Rate embo na bande jo enetea avoeto torari pe jombure eto bande ene i ta bitito otoho pauketo gaga ga tapa ikeo bena. \v 20 Eto Iesu na enana ta tumota ari kito popora embo ta degi, “Nau meni no ari sasapura avo hotembeto ere toturutona,” ainge ijinu, \v 21 enana Pharisee ari embomeni ta ke pepeni atepoekari embopo te na ingito ungo eonga ke mine ara ijie eto einge ea, “Embo emo do eto ke ainge emo erei? God vahai amina embo ta ari sasapura hotembeto touja te embo emina God ta javo ere urumbitia,” \v 22 ainge ijio Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo do eto ke ainge amo ereve?” \v 23 Eto na popora embo ta degi, “‘No ari sasapura hotembeto ere toturutona’ ainge aisona ano ‘ereto pambu’ ainge asona ke amo davo ejeha re davo ngaiha re? \v 24 Eto Embo ta Meni na sovera ari umbuto enda ta mitie embo ta ari sasapura hotembeto toasuja avo ungo ke be ava ari erevi aisona,” ainge eto popora embo ta degi, “Nane erena, umo ereto no evari gaga umbuto no da ta pambujo,” ainge enu \v 25 Embo ta titi ta ereto amita evari gaga umbuto God jakeka ijie tohota da ta pambuna. \v 26 Eto embomeni na kito mani mini ue God jakeka ijie ke einge ea, “Ari emo matu einge kiae pekota ere kogora,” ainge ea. \s1 Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena \r (Matthew 9:9-13, Mark 2:13-17) \p \v 27 Eto amita ambota Iesu na tambuta pambuto ‘tax’ koro umbari embo vahai javo Levi amita pure ari bande jo ai arumbeto mitinu Iesu na kito, “Na ambo ambo e,” enu \v 28 ke agi eto amita donda tapa toto ereto Iesu ta ambota pambuna. \v 29 Eto embo Levi na Iesu ta pondo peni vahai amita bande ta unu ‘tax’ umbari embopo isapamane te embo nei uhoho te ainge arumbeto indie mitio \v 30 enana Pharisee ari embopo te enana ta ke pepeni ate poekari embopo te na tini kambari eto Iesu ta ambotani ta degi ke einge ea, “Ungo do eto ‘tax’ umbari embopo te ari sasapura embomeni te ga vahaita ere indeve?” ainge eo, \v 31 Iesu na enana ta degi ke mine einge ena, “Embo javotoho amo sivo ikari embo ta degi mane pambuora te ambure embopo na sivo ikari embo ta degi pambuora, \v 32 avoeto na embo jajavotoho avoembo puvurae rate ari sasapura embopo ta degi ke ijirono tunga haperekara puvena,” ainge enu, \s1 Donda ajirekari \r (Matthew 9:14-17, Mark 2:18-22) \p \v 33 Enana ke einge ea, “Eto John ta ambotani te Pharisee ari embomeni te na donda matuainge ajireketo pari eora te ambotani no amo donda ajirekae sio indiora,” ainge eo \v 34 Iesu einge ena, “Jimbari ta pondo avo ajirekari irae \v 35 rate iji puvuresuja amo jimbari embo jigito goruketo umbuto pambasora iji amikote ajirekasora,” ainge eto \v 36 timu hatirari ke nei einge ena, “Eto embo na bo matu perarari avo bo eha na tiuketo ihirasuja amo bo eha sapura ururou bo matu ai ta ihirari amo kiari sapura kesora. Avoeto ari ainge amo mane eora. \v 37 Eto embo na o hoga umo tigi itoko ari matu ai ta ‘wine’ eha overekasora amo ‘wine’ na horo vivitie pajito o hoga amo perarasuja eto ‘wine’ te o hoga te tapa irae aisuja \v 38 te o hoga eha ta ‘wine’ eha overekasora amo mane perarasuja. \v 39 Eto embo ‘wine’ matu avo indito gamo kito javotoho ke ijie ‘wine’ eha amo uje ae aisuja.” \c 6 \s1 Jangu indari iji \r (Matthew 12:1-8, Mark 2:23-28) \p \v 1 Eto jangu indari iji te Iesu te amita ambotani te na embo ta pure degi ta pahue Iesu ta ambotani na ‘wheat’ be avo indesi umbuto jaeveto indio \v 2 Pharisee embomeni na kito ke einge ea, “Ungo do eto ke pepeni poekitie jangu indari iji te pure emomo ere ove?” \v 3 ainge eo Iesu na ke mine einge ena, “Eto David te amita embomeni te na beuje kito ari do ea amita ke amo ungo eteketo kiaerete? \v 4 Eto amina God ta Bande otohu ta toreto ‘bread’ matu God ta titi ta hande ikari amo priest na pere jigama eora avo David na toreto ‘bread’ avo umbuto indie amita embomeni ta hande enu india \v 5 Eto ungota degi erena, Embo ta Meni amo jangu indari iji amita simba ari embo nombo ra,” ainge ena. \s1 Embo ingeni meni amburari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 12:9-14, Mark 3:1-6) \p \v 6 Eto jangu indari iji nei amo Iesu na ke kasari bande ta toreto embomeni ate poekena. Eto embo vahai ingeni meni amburari mitina \v 7 avo Iesu na jangu indari iji te au kondaute avo Pharisee ari embomeni te ke pepeni ate poekari embopo te na Iesu pehumbasi etetea. \v 8 Rate Iesu na enana ta hotembari avo kito embo ingeni meni amburari amita degi, “Umo huma ei hete,” ainge enu ereto imite hetenu \v 9 Iesu na enana ta degi ke einge eto ingina, “Jangu indari iji te embo na ke pepeni agi ue embo ta degi sapura autemo javotoho au? Eto nei amo embo au kondautemo tau amburou?” \v 10 ainge ijie embo tapa poeto kito embo amita degi, “ingeni jujuruke” ainge enu jujurukitinu javotoho enu \v 11 embomeni na kito tini kambari peni vahai ue Iesu ta degi do asora avo ke kasea. \s1 Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna \r (Matthew 10:1-4, Mark 3:13-19) \p \v 12 Eto iji amite Iesu na heti i ta pambuto God ta degi pari unu pambuto \v 13 iho bujitinu amita ambotani jage enu puvuo tapa 12 siriketo umbuto amita javo ‘apostero’ ikena \v 14 Eto embo siriketo umbuna amita javo amo embo Simon amo ehako Peter ke ena eto Peter ta namei Andrew eto James te John te Philip te Bartholomew te ra. \v 15 Eto nei amo Matthew te Thomas te Alphaeus ta meni James te Zeolot ta embo vahai javo Simon ra (Zealot ari embomeni amina Rome na titi jigora uje ae ea) \v 16 eto nei amo James ta meni Judas eto nei Judas Iscariot amo Iesu umbuto isoro embo ta ingeni ta ikari embo ra. Eto ainge avo siriketo umbunu irae enu \s1 Iesu na ate poekena \r (Matthew 4:23-25) \p \v 17 Egerembeto beto enda beukari ta heteto mitio amita ambotani tapa te embomeni isapamane te puvua amo enda Judea ta da tapa amita embomeni te da Jerusalem embomeni te eva da Tyre te Sidon te amita embomeni te tapa aingeto puvuto Iesu ta ke ingihe ambure embomeni au kondara umbuto puvua. \v 18 Eto ahihi sasapura na totorekari embomeni avo enu kondea. \v 19 Eto Iesu ta sovera avo amita hamo ta eto puvunu enana kokondekea avoeto embo tapa na Iesu ta hamo tame asi uje ea. \s1 Tunga javotoho ari te osaga kiari \r (Matthew 5:1-12) \p \v 20 Eto Iesu na amita ambotani tapa jireki poeki eto kogue ke einge ena, “Ungo donda ambu embopo avo God na titi jigihirou tunga javotoho ue iresova. \v 21 Ungo beuje embopo na indari inono aisova, ungo si ari embopo na tunga javotoho ue osa osa aisova. \v 22 Eto embo na umo Embo ta Meni ta ambotani kito umo embo sapura ke ijie tumo ue umo uje ae ue urumbasora avo kito tunga javotoho \v 23 ue hana hana ejo. Ari sapura ainge amo ungota mamamane na peroveta ta degi matu arira eto ungota asora amo ungo na hotari pajire be Utu ta umbasova kivujo. \v 24 Rate ungo hajae bajae embomeni ta degi aja to erena amo ungo na ungota tunga osa osa ari matu umbeve irae etija. \v 25 Eto ungo indari umbari embopo ungota degi ta aja to erena ungo beuje kesova avoeto. Eto aja to erena, ungo kege ganini embopo na osaga kogue si aisova \v 26 Eto enda embomeni na ungo kogue jakeka aisora avo no degi ta aja to erena ainge nombo amo embo mamatu na ke sokova na peroveta ra ijie ke ijiore ungota mamamane na ingihe jakeka ere uaetera \s1 Kitoho embo osa ari \r (Matthew 5:38-48, 7:12a) \p \v 27 Rate ungo ke ingihova embomeni ta degi erena, ungota kitoho embomeni osa evujo eto ungo uje ae eora embomeni ta degi ari jajavotoho evujo. \v 28 Eto ungota degi saruka eora embomeni ta degi God na javotoho ari ikaja evujo. Eto ungo urumbeora embomeni avoembo pari evujo \v 29 Eto embo na no ovo be hena ta tasuja aherekejo ovo anga hena ta tai. Eto embo na no ombari asari umbasuja embo amita degi no pohuketo evari ga tapa ikejo. \v 30 Eto embo amuna no donda umbasi penunu au ingito amita ikau umbau egerembeto ikaja mane hotembasoa \v 31 Eto embomeni na no degi ta ara uje ere oa ainge nombo enana ta degi ejo. \v 32 Eto embo umo tunga umbua avo pere orereto osa asoa avo embomeni na kito umo jakeka arote? ainge manera, ari sasapura embomeni te tapa na enana osa eora embopo avo osa mine ara ari haitera. \v 33 Eto nei amo no degi ta ari javotoho eora embomeni amita degi ari javotoho asoa amo embomeni na kito umo jakeka aro? Avo manera. Ari sasapura embomeni te tapa na ari ainge ari haitera. \v 34 Eto umo mine puvuresuja avo hotembitie donda ikasoa amo embomeni na kito jakeka arote? Ari sasapura embopo na mine puvuresuja hotembitie embo ta degi ikeora. \v 35 Rate no kitoho embomeni osa ue ari javotoho ue donda ikasoa avo mine ikaja mane hotembasoa eto God i ta amina ungo amita meniundi ke ijie hotari pajire be ikau umbasoa. Amita be amo amite tapa na hande ambu tigaho ari embomeni ta degi javotoho euja. \v 36 Eto ungota Mama God na embo ta osaga kogue jo euja ainge nombo jo evujo. \s1 Embo nei ta ari sirikari \r (Matthew 7:1-5) \p \v 37 Eto embo pehumba aojo eto God na umo mane pehumba aisuja. Embo sapura ke mane aisoa eto God na umo sapura ke mane aisuja rate embo ta ari sapura hotembeto toasoa amo God na no ari sapura hotembeto toasuja. \v 38 Eto embo ta degi hande aisoa amo God na no degi ta hande mine ikasuja. Eto umo ikasoa ainge inono ta mane ikasuja te pajire be overekau gavineketo bovurou ikau umbasoa. Eto umo hande embo eto ikasoa God amo hande embo eto no degi ta ikasuja,” \v 39 Eto Iesu na ke ainge ijie timu hatirari ke einge ena, “Eto titi kuru ari embo na titi kuru ari embo nei naingeto kiti umbuto pambau? Enana ere pahuma pe te hoto ta beasora \v 40 Eto kiari jo jombu ari embo na atepoekari embo mane nembasuja te atepoekau kiari umbuto amita ate poekari embo amiga inono aisuja. \v 41 Eto umo do eto no namei ta titi ta i sirivo mitia avo kogoe no titi ta i uhu mitia avo hotembae ere oe? \v 42 Eto namei ta degi, ‘No titi ta sirivo mitia kondikano?’ ke ainge ijie ungota titi i uhu na peiketija avoeto naingeto avo? Ungo ari sapura ondiketo ke sokova ari embomeni eto ungota ari sapura i uhu ainge titi ta mitia avo kiti umbavo irae au javotoho na kon kon eto kogue namei ta sapura isapa i sirivo ainge titi ta mitia avo kondikevu. \s1 I tapa amita be hajire eonga eonga ra \r (Matthew 7:16-20, 12:33-35) \p \v 43 Ke be amo i javotoho indiora ai ta i be indahu mane ekasuja eto i nei sapura ai ta i be indari mane ekasuja \v 44 Rate i tapa amita be hajire eonga eonga ra avoeto junga be amo i isuga ta mane umbuora eto grape be amo esi hukaru ta mane ekeoi umbuora. \v 45 Eto embo javotoho ta jo ta amo ari javotoho mitia avoeto ari javotoho euja rate embo sapura ta jo ta sapura pere mitia avoeto sapura euja. Eto embo ta jo ta do ainge mitia avo ainge inono ta amita pe ta puvuto pambasuja. \s1 Bande heriso gerikari embopo \r (Matthew 7:24-27) \p \v 46 Ungo do eto na ke Bada, Bada, ijie ke nau agi ae ere ove? \v 47 Eto embo amuna nau degi ta puvuto ke nau ingito agi aisuja amo do aingere avo ano ingesova. \v 48 Eto embo na bande gerikasi enda javotoho ta hoto koveto beto karu hamo ta tutuvi hurukasuja amo umo muenga na puvuto tasuja te mane kohekasuja tutuvi koro hamo ta hurukari avoeto. \v 49 Rate embo nei nau ke ingito agi ae aisuja amo embo na teho enda hamo ta tutuvi tetembeto bande gerikasuja eto umo muenga na puvuto tau koheketo beau aimbeto umbuto pambasuja.” \c 7 \s1 Rome isoro embo ta pure embo avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 8:5-13) \p \v 1 Eto Iesu embo ta degi ke enu irae enu da Capernaum ta pambuna. \v 2 Eto da ai ta Rome ta isoro embo peni ta pure embo vahai amburesi ue mitinu \v 3 Iesu na pure do ena amita duru avo ingito isoro embo na amita pure embo osa eto Iesu umbau puvuto amita pure embo au kondaja Judea ta okokose ikenu Iesu umbasi \v 4-5 Pambuto amita degi ke sovera eto penunu einge ea, “Embo amina ungotenau enda osa ue ke kasari bande geriketo ungotenau iketija avoeto amo javotoho na hondate mine aisoa,” \v 6 Ainge eto Iesu enana ga pambuto bande auvitio isoro embo peni na ke ikenu amita namei kamei na umbuto pambuto Iesu ta degi einge ea, “Bada, umo osaga aojo. Na embo sapura avoeto nau bande ta mane torasoa. \v 7 Eto na sapura avoeto no degi ta puvurae eona rate teho no ke na ejo nau pure embo kondai \v 8 Amo eingera, namo te tapa nau embo okose ta sovera jigama ue na nau isoro embo ta degi pambu aisona pambasuja eto nei ta degi hae aisona huresuja eto nau pure embo ta degi einge e aisona aisuja eona ainge nombo no okose ta sovera na ejo kondai.” \v 9 ainge eo Iesu na ingito mana mana eto egerembeto embomeni amita ambo ambo ue puvua amita degi ke einge ena, “Na ungota degi erena, embo amina na tumota be ere ua. Na Israel enda ta Israel embo aingeko tambaera.” ainge eto \v 10 embomeni puvua avo ikenu egerembeto bande ta pambuto ambure embo amo matu kondeto mitinu kia. \s1 Pamone doru ta meni avo Iesu na enu vasiri te erena \p \v 11 Eto amita ambota Iesu na da javo Nain ta pahunu amita ambotani te embo tapa amiga \v 12 pambuto da pe auvitio pamone doru ta meni avo vahai avo ambunu kovasi embomeni isapamane gaga ta iketo umbuto oroviketo pahuo \v 13 Iesu na pamone doru avo kito jo enu, “Umo si aojo,” ainge ijie \v 14 pambuto gaga ta jiginu gaga umbuto pahua embo amo heteo Iesu na ke einge ena, “Nau meni, ere,” ainge enu \v 15 embo matu amburari amo ereto gaga ta arumbeto itiketo ke ijinu Iesu na e ta ingeni ta tona \v 16 Eto ari avo embo tapa na kito joru ue God jakeka ue ke einge ea, “Peroveta nombo be ungotenau degi puvija,” eto nei “God na amita embomeni ta degi puvija,” \v 17 Eto Iesu na do ena amita duru avo sigeto pambunu Judea enda tapa amite eto enda nei nei Judea ta engitita amite tapa ingia \s1 John bapataito ari embo na ambotani heriso ikenu Iesu ta degi pambua \r (Matthew 11:2-19) \p \v 18 Eto John bapataito ari embo ta ambotani na duru avo ingito John ta degi tirio ingito \v 19 Amita ambotani heriso umbuto Bada ta degi, “Embo God na ikau puvuresuja amo umo retemo embo nei re,” ainge eto ingora ikenu pambuto \v 20 Iesu ta degi puvuto ke einge ea, “John bapataito ari embo na nango heriso ke erevi umo eto ingora etei puvera. Embo God na ikau puvuresuja amo umo retemo embo nei re?” ainge eo \v 21 iji amikote Iesu na embo ta ambure osaga neite neite enu kokondekenu irae enu ahihi sasapura kurumbena titi kuru ari enu titi kukundukea avoeto \v 22 John ta ambotani heriso ta degi ke mine einge ena, “Pambuto John ta degi do ere kogova ere ingihova avo John ta degi einge evujo ingoi, ‘titi kuru ari embo titi hiriketei ere kogora popora embo ereto isa ere ora kini umbari embopo ta kini irae etija onde susundukari embopo na onde ahimbetei ke ere ingihora, embo ambuvujekari vasiri te ereto ere ora eto hoivo embomeni ta degi duru javotoho ere ingihora \v 23 eto embo amuna na ke be ae ke mane euja amina tunga javotoho ere ua’.” ke ainge ara enu John ta degi pahuo \v 24 Iesu na embo tapa ta degi John avoembo ke einge ena, “Ungo ari do kesi ojaga tambu ta pahave? Sasaha pisara na kajeoi ujiji euja avo kesi pahavete? \v 25 Eto ainge mane amo do kesi pahave? Nei kiari bo ove javotoho asuketo euja avo kesi pahavete? Bo aingeko asuketo eora embomeni amo king ta bande ta pambuto kiaeteva \v 26 Rate evujo ingone, amo peroveta vahai kesi pahavete? Ungota degi erena amo peroveta be avo pambuto kogava \v 27 Eto God ta ke matu kajari ai ta mitia amo John do aisuja amita ke avo einge mitia, ‘Kijo, na nau ke hande ari embo ikano kiti pahue no degi siriketo au tambu aisuja,’ ainge kajari mitia avoeto \v 28 ungota degi erena embo nombo be nombo ae pekota amo John na ena rate God na eha oroho itiketo embo siriketo umbuto titi jigesuja avoeto embo amuna God ta titi jigari degi ta toreto embo teho asuja amina John nembeto embo nombo be aisuja,” \v 29 Ke ainge Iesu na enu ingia (Eto ‘tax’ siriketo umbari embopo te embo nei uhoho te amina John ta ke ingio bapataito ena avoeto Iesu ta ke ingihe God javotoho ke ea \v 30 rate enana Pharisee ari embopo te ke pepeni kiari embopo te na John ke be mane ke ijie bapataito ae toa avoeto God ta hondate ari avo umbae ra.) \v 31 Eto Iesu na embomeni ta degi ke einge ena, “Eto embomeni eha mitera amita ari mo do aingekore? \v 32 Amo meni isisaraho na da tambuta arumbeto boru jumbarako ere ora nei uhoho na ereto dago huin huketera rate ungo ire tivae, nei si ijie sesena asi uje etera te ungo si ae \v 33 ari aingeko amo ungo na ere ova amo eingera, Eto John puvuto indari te umo te ajirekena avo ungo na kito ‘Ahihi sapura na toritaja avoeto ere ua,’ ainge ijieva. \v 34 Eto Embo ta Meni na puvuto ‘wine’ te indari te tapa indiuja avo ungo na kogue, ‘Embo erevi kivu, amo okope undurari embora eto jai indari embora amina ‘tax’ koro umbari embomeni amite embo sasapura neite neite ga namei euja,’ ke ainge eova \v 35 Rate God ta kiari umbari meniundi na ari javotoho kito ke be aisora.” ainge Iesu na enu irae enu. \s1 Iesu na embo Simon ta bande ta umoro ena \p \v 36 Pharisee ari embo vahai na Iesu amiga indoja oru enu amita bande ta pambuto arumbenu \v 37 da amita pamone vahai amo pamone sapura be amina Iesu Pharisee embo ta bande ta arumbeto indinu ke avo ingito ‘oil’ mune javotoho te tigi isapa ta avo umbuto Pharisee ari embo ta bande ta toreto \v 38 Iesu ta ku hena ta heteto itiketo si ijie amita titi sisivu na Iesu ta utu kuteto siro ta tuheto utu mune tavo eto ‘oil’ mune te amina kutena. \v 39 Eto Pharisee embo Iesu amita bande ta indoja oru ena amina ari avo kito einge hotembena, “Ari sapura pamone eremina Iesu tame ere ua. Eto Iesu peroveta be kito pamone sapura erevi do aingere amo matu kiaetija,” ainge hotembitinu \v 40 Iesu na kito ke einge ena, “Simon, na no degi ta ke vahai asi ere ona amo aravorete?” ainge enu. “Aravora, Ate poekari Embo, no ke deirami asi uje ere oa avo ejo,” ainge enu. \v 41 Iesu na ke einge ena, “Hajae bajae embo vahai na embo vahai amita 500 kina iketo embo nei amita 50 kina ikena \v 42 eto embo heriso amina mine ikari inono ae kito toturitaja aravora te embo amuna hajae bajae embo osa peni vahai au?” ainge enu. \v 43 Embo Simon na ke mine einge ena, “Koro pajire be umbari embo amina hajae bajae embo osa pajire be aisuja,” ainge enu Iesu na, “Ke be erea,” ainge eto \v 44 ahereketo pamone kogue Simon ta degi ke einge ena, “Pamone erevi kogoe? Na no bande ta puvena te umo nau utu egae rate pamone emina amita titi sisivu na nau utu egeto amita siro tu na tuhetija \v 45 Eto inena na mune tavo ae rate amina na puvena iji te nau utu mune tavo ere ua \v 46 Eto inena nau siro ‘oil’ kutaera te amina nau utu ‘oil’ mune te amina kutetija \v 47 avoeto no degi ta erena amita osari pajire be avoeto amita ari sapura isapamane avo nanena hotembeto ere toturitona, rate embo amuta ari sasapura heriso be hotembeto toari amina osa peni mane aisuja,” ainge \v 48 eto pamone ta degi, “No ari sasapura hotembeto ere toturitona,” ainge enu, \v 49 embomeni gaga ta areto mitia amina ke mine ara eto einge ea, “Embo ari sasapura hotembeto ere toturitia emo amunure?” ainge ijio \v 50 Iesu na pamone ta degi, “No tumota ari na umo oreketija avoeto peka ta pambujo.” ainge ena. \c 8 \s1 Pamone Iesu ga pambua \p \v 1 Eto iji isapa amita ambota Iesu na da ari na eto tehue God na embomeni titi jigesi sirikasuja amita duru javotoho avo hande ena. Eto amita apostero 12 amite \v 2 pamone nei nei ahihi sasapura na jo ta torari kurumbena amite pamone nei nei amo ambure ari avo kondena amiga pambua. Eto pamone amo da Magdala pamone javo Mary amita jo ta amo ahihi sasapura tapa 7 kurumbena \v 3 eto nei amo Herod ta pure embo vahai javo Chuza amita ae Joanna amite pamone Susanna amite pamone nei nei aingeto Iesu unduresora avoeto enana ga pambua. \s1 Be urari embo ta timu hatirari ke \r (Matthew 13:1-9, Mark 4:1-9) \p \v 4 Eto da tapa embomeni Iesu ambo ambo puvua amina vahaita torukeo Iesu na timu hatirari ke enana ta degi einge ena, \v 5 “Ve urari embo vahai na pure ta pambuto ve ihaja enu ve nei amo degi ta benu embomeni na haito jaevekitio di na beto india \v 6 ve nei amo karu hamo ta bena avoeto ereto jaise ena umo irae avoeto \v 7 Eto ve nei amo ma ta bena avoeto eritinu esi na andinu sapura ena. \v 8 Eto ve nei amo enda javotoho ta bena avoeto ereto ve 100 ainge ekena,” eto ke ainge Iesu na ijie isara na eto, “Ungo amuta onde mitirou kito ke erena erevi ingivujo,” ainge ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ate poekena \r (Matthew 13:10-17, Mark 4:10-12) \p \v 9 Eto amita ambotani na timu hatirari amita ke be avo deire avo au ingesi eo \v 10 Iesu na ke einge ena, “Eto God na embo amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amita ke be amo ungota degi ikarira te embo tapa arahata mitera amita degi amo timu hatirari na ikano kito kiaesira asora eto ingito ingaesira aisora. \s1 Be urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Matthew 13:18-23, Mark 4:13-20) \p \v 11 Eto timu hatirari na etena amita ke be amo erevira, be urari amita be amo God ta ke ra. \v 12 Eto ve nei degi tambu ta beuja amo embo na God ta ke avo ingesuja rate ke jo ta urari avo Satan na puvuto egimbau God ta ke avo ke be ae ijirou mane oreketo umbasuja. \v 13 Eto ve nei karu hamo ta beari amita ke be amo erevira, God ta ke avo ingito tunga javotoho aisuja te ke avo jo ta mane be beto pesisa eto susu kambasuja eto teho mitirou engekari puvurou toasuja. \v 14 Eto ve nei ma ta beari amita ke be amo erevira, embo na God ta ke uje euja te enda ta ari te ujeje neite neite amite eto amita haja vaja amina God ta ke amo andioi ve mane ekeuja \v 15 Eto ve nei enda javotoho ta beari amita ke be amo embo na God ta ke avo ingito amita jo ta ke be ari na be jigito simba javotoho uore be eketo pajiuja. \s1 Horivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke \r (Mark 4:21-25) \p \v 16 Eto embo na horivo ijimbeto umbuto ovu to ta iketo mane ahurekasora eto gaga suvu ta mane ikasora te araha ta tembau embo bande jo ta torasi puvuto kesora. \v 17 Eto ainge nombo ke tapa ahurekari avo harikaro tapa ingesora eto ondikari avo umbuto araha ta ikaro kesora. \v 18 avoeto God ta ke eto kogoeto ingivujo eto embo ta degi kiari isapa irirou kito nei amita hamo ta ikau umbasuja rate amita kiari isapa irari ke asuja embo amita kiari do mitia avo umbau irae aisuja.” Iesu na ke ainge ijinu \s1 Iesu ta aja te namei kamei te ra \r (Matthew 12:46-50, Mark 3:31-35) \p \v 19 Amita e te namei kamei te aingeto Iesu ta degi puvua te embomeni isapamane avoeto Iesu ta degi pambari inono ae enu \v 20 embo na Iesu ta degi ke einge ea, “No aja te namei kamei te umo kesi uje eto puvuto araha ta mitera,” ainge eo \v 21 Iesu na einge ena, “Embo te pamone te amuna God ta ke ingihe agi aisora amo nau aja eto namei kamei ra,” ainge ena. \s1 Iesu na enu pisara jamo ena \r (Matthew 8:23-27, Mark 4:35-41) \p \v 22 Eto iji vahai Iesu na amita ambotaniga e nga ta bitito ungote umo ovitiho ta pambasira ainge enu pahue \v 23 Iesu sereketo evo unu pisara peni vahai puvuto umo na teto mimisenu e nga jo ta beto pe vivitinu e nga itiketo huhurumbeto bovunu \v 24 ambotani na pambuto Iesu ujitie, “Bada, Bada, ungotena sari ari embopora,” ainge ijio ereto pisara te umo te ta degi ke ngahia na enu jamo eto bisi bisi enu. \v 25 Iesu na enana ta degi, “Ungo na tumota ae re,” ainge enu joru eto mana mana ue ke mine ara eto einge ea, “Embo emo do aingere? Ke etei umo te pisara te amita ke agi eto jamo etera,” ainge eto pambuto \s1 Embo ahihi sasapura na torari avo Iesu na enu kondena \r (Matthew 8:28-34, Mark 5:1-20) \p \v 26 Enda Galilee umo ovitiho enda javo Gerasenes ai ta puvuto \v 27 beto da amita embo vahai ahihi sasapura na torari avo hora ai ta tambua. Embo amo iji koso amita bo irae eto bande irae embo ikeore sape eora panga to ai ta mitiaetija. \v 28-29 Rate embomeni na embo avo ‘chain’ na punduo ahihi sasapura na embo andirari avoeto ivo peni vahai eto ‘chain’ jigito usuketo embo umbuto ojaga tambuto pambuna avo Iesu na kito, “Embo ta jo avo toto puvuto pambu,” ainge enu embo amina Iesu kito gagaha ijie pambuto Iesu ta utu ta beto ahue ke isara na einge ena, “Iesu, God sovera isapamane te ta Meni nau degi ta do ao? Na penunu erena, nau degi ta memenga ikaojo.” \v 30 ainge enu Iesu na, “No javo deire,” ainge enu embo amina, “Dago isapamane avoeto nau javo ‘Legion’ ra,” ainge eto \v 31 Iesu na kurumbeoi memenga kiari degi ta pambari uje ae eto \v 32 o ohu isapamane heti ovitiho ta indie mitio kito amita jo ta au pambasi penunu enu aravora enu \v 33 Ahihi sasapura na embo ta jo toto pambuto o ohu ta jo ta toreo tutuveto pambuto heti ta eheruva eto beto umo indito ahuo \v 34 o simba ari embopo na joru pambuto da pepeni te memeni te tapa amita embomeni ta degi hihi tirio \v 35 ingito embomeni kesi Iesu ta degi pambuto embo ahihi sasapura na torari avo uta javotoho enu bo asuketo Iesu ta utu ta arumbeto mitinu kito joru uo \v 36 embo ahihi sasapura na torari avo konditinu kia embopo amina hihi tirio \v 37 ingito enda Gerasenes embomeni tapa amina joru pajire be eto Iesu enda avo toto pambaja eo e nga ta bitito egerembeto pambasi uo \v 38 embo matu ahihi sasapura na torari amina Iesu ga pambasi penunu enu Iesu na \v 39 “Namoga mane pambasoate God na umo kito jo etei no degi ta tapa do etija avo no da ta pambuto ejo ingore,” ainge enu amina tohota da ta pambuto embo tapa ta degi Iesu na do enu kina avo hihi tirinu ingia. \s1 Embo Jairus ta iae eto pamone Iesu tame ena ta ke \r (Matthew 9:18-26, Mark 5:21-43) \p \v 40 Eto Iesu egerembeto pahunu embomeni tapa simba ere ua amina Iesu kito tunga javotoho ue pekea. \v 41-42 Eto Judea ta ke kasari bande ta titi jigari embo vahai javo Jairus amita iae avo vahai amita ingari jua tapa 12 avo amburesi unu pambuto Iesu ta utu ta beto paunge teteri eto Iesu amita bande ta pambaja penunu enu ingito Iesu Jairus ga pahunu embo isapamane Iesu ga oroviketo pahuo \v 43 pamone vahai amo jua tapa 12 amita jo ta sasaga vovuoi embo na ari kondari inono ae uore mitiaetija \v 44 amina Iesu ta ke ta puvuto amita bo petiki tame unu amita sasaga irae enu. \v 45 Iesu na, “Na amuna tame ere oi,” enu embomeni tapa na nango tame aera ainge eo Peter na ke einge ena, “Embo isapamane avoeto umo vahaike vahaike ere ora,” ainge enu \v 46 Iesu na ke einge ena, “Nau sovera isapa beto ere pahua avo mine uhe tame ari ke erena,” ainge enu \v 47 Pamone amo ondikari irae kito gatari gatari ue joru te tapa puvuto Iesu ta utu ta beto gombuto naingeto Iesu tame eto kondena amita be avo embo tapa ta titi ta harikenu \v 48 Iesu na ke einge ena, “Nau iae, umo na tumota eto kondetea avoeto peka ta pambujo.” \v 49 ainge ijinu embo na Jairus ta bande ta eto puvuto Jairus ta degi ke einge ena, “No iae matu ambija avoeto ate poekari embo mane jigesoa te tojo pambae,” ainge enu \v 50 Iesu na ingito ke einge ena, “Umo osaga mane kesoa te na tumota ejo no iae ano kondasuja,” ainge eto \v 51 Bande ta pambuto embomeni araha ta irora enu mitio Peter te John te James te e te mamo te avo enu toreo \v 52 embomeni sisisasi ijie mitia amita degi ke einge ena, “Ungo si mane aisova. Kakara amo amburaera te teho evo ere ua,” ainge enu \v 53 kakara matu amburari avoeto Iesu na evo ari ke ena avo ganini ijio \v 54 Iesu na kakara isapa amita ingeni ta jigito, “Ka, umo ere,” ainge enu \v 55 amita ahihi egerembenu erenu Iesu na ka amita degi indari ikaro indoja ena. \v 56 Eto amita e te mamo te mana mana uo ari do ena amita ke avo hande eora ke ngahia ena. \c 9 \s1 Iesu na ambotani 12 ikenu pambua \r (Matthew 10:5-15, Mark 6:7-13) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu puvuo ahihi sasapura kurumbitie embomeni aro kondara sovera ari iketo \v 2 God na embomeni siriketo umbuto titi jigesuja amita ke hande ue embomeni aro kondara ikenu pambasi uo \v 3 enana ta degi ke einge ena, “Ungo donda nei hetu te eti savo te ‘bread’ te koro te bo heriso te mane umbuto pambasova te \v 4 da vahai vahai ta pahue bande ari na ue mane evesova te bande vahai ai ta evie pure avo irae au pambuvujo \v 5 Eto da damina ungo pekae aro kito toto pambasi ue ungota utu oniho avo torovikavo bovurou embomeni tapa koguroro pambuvujo,” ainge enu irae enu \v 6 enana da ari na ue pahue embomeni ta degi duru javotoho hande ue embomeni eo kokondekea. \s1 Herod ta hotembari \r (Matthew 14:1-12, Mark 6:14-29) \p \v 7 Eto Iesu na tapa do ena amita duru avo Israel ta gavana okose javo Herod na ingito be hotembae ena amita be amo embo nei na John vasiri te ereto ere ua ainge ijio \v 8 embo nei na peroveta Elijah na sariketo puvuto ere ua ainge ijio embo nei na peroveta nei matu amina vasiri te ereto ere ua ainge ijio Herod na ingito \v 9 be hotembae ue ke einge ena, “John matu tunga tiukitana te embo ari neite neite oi duru ere ingihona amo amuna oi ereve?” ainge eto embo avo kesi uje ena. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna \r (Matthew 14:13-21, Mark 6:30-44, John 6:1-14) \p \v 10 Eto apostero tapa egerembeto Iesu ta degi puvuto ari do ea tapa avo tirio irae enu Iesu na embo tapa toto amita apostero perekari umbuto da javo Bethsaida ta pahunu \v 11 Enana avo nainge ere pahua avo embo na eo ingito embo tapa ambota pambuo Iesu na kito peketo God na embomeni naingeto titi jigesuja amita ke hande ue ambure embomeni avo enu kokondekitio \v 12 iji vovunu Iesu ta ambotani 12 na amita degi puvuto ke einge ea, “Ungotena da peni mane da isapa ta mitera avoeto embomeni ikejo da ari na eto pambuto indari indito evore” ainge eo \v 13 Iesu na, “Ungona indari ikevu indore,” ainge enu enana ke einge ea, “Dagota degi ta amo ‘bread’ tapa 5 eto umo o heriso mitia te nango pambuto indari koro na umbuto embomeni erevi undurora ere?” \v 14 ainge ea amita be amo embo tapa 5,000 mitera avoeto. Eto Iesu na embo tapa 50, 50 ainge kateke kateke ara ke enu \v 15 ambotani na kateke kateke eo arumbeo \v 16 Iesu na ‘bread’ 5 eto umo o heriso amite aingeto umbuto titi i ta eto jigito God peketo ‘bread’ te o te jigito pereto embomeni ta ikaro indora ambotani ta degi ikenu embo ta ikeo indio \v 17 oti pevitinu ambotani na indari sirivo sirikeo hambija tapa 12 amo pevitina. \s1 Iesu amunure avo Peter na ke ena \r (Matthew 16:13-19, Mark 8:27-29) \p \v 18 Eto iji vahai Iesu embo tapa toto pambuto pari ue mitimite amita ambotani ta degi ke einge eto ingina, “Embomeni na na amunure ke eore?” ainge enu \v 19 enana ke einge ea, “Embo nei uhoho na amo umo John Bapataito ari embo ke eora eto nei uhoho na umo peroveta Elijah ke eora eto nei amo peroveta matu vahai na vasiri te erari amina ere ua ainge eora,” ainge eo \v 20 Iesu na, “Rate ungo na na amunure ke eove?” ainge enu Peter na, “Umo Judea ta hondate ari embo Keriso God na ikari puvurarira,” ainge enu \s1 Iesu memenga kito amburesuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Matthew 16:20-28, Mark 8:30–9:1) \p \v 21 Ingito ke avo embo ta degi mane hande ara taekitie \v 22 ke einge ena, “Embo ta Meni na osaga memenga kogurou Judea ta embo okokose te priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te na uje ae eto taro ambuto iji 3 toto ehako vasiri te erasuja,” ainge eto \v 23 embo tapa ta degi ke einge ena, “embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja amo amita ujeje tapa toto amita i atahu bouka avo koho ta tembeto iji matuainge na ambo ambo aisuja \v 24 eto embo amuna umo eonga amita vasiri oreketo umbasi uje aisuja amo amita vasiri iraesuja rate embo amuna na avoembo amita uje tapa toasuja embo amina amita vasiri oreketo umbasuja, \v 25 amita be amo embo na enda ta ari neite neite ue donda tapa ere uhumakara amburesuja amo amita vasiri iraesuja eto javotoho mane tambasuja. \v 26 Eto embo amuna namote nau ke te avo kito me kogue ke nau hande ae aisuja amo Embo ta Meni na amita usasa ta eto Mamo ta usasa ta anera ototohu ga iji kombu te puvuto embo avo me kesuja. \v 27 Rate ungota degi ke be erena ungo embomeni eha ei miteva amo embo nei nei amo mane amburesova te mitirovo God na embo amita siriketo umbuto titi jigesuja iji avo puvurou keisova,” ainge Iesu na ena. \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Matthew 17:1-8, Mark 9:2-8) \p \v 28 Eto ke ainge enu iji 8 ainge irae enu Iesu na pari asi Peter te James te John te ainge umbuto tiri ta bitito \v 29 pari ue mitinu Iesu ta hamo amo usasa pere unu eto amita bo na usasa peni vahai amo enda embo na bo parara ainge ari haite mane avo unu \v 30 peroveta heriso mamatu Moses te Elijah te \v 31 na usasa ta Iesu ga ke asi sariketo puvuto Iesu na Jerusalem ta pambuto amburesuja amita ke avo kasea \v 32 Eto Peter te amita namei kamei te na evo titivi ena te evae mitie Iesu usasa ena avo kogue embo heriso amiga heteto mitia avo kogue \v 33 embo heriso avo pambasi uo Peter na ke do ano ijie einge ena, “Bada, dago ungote mitera emo javotoho avoeto horoma no vahai Elijah vahai eto Moses ta vahai ainge gerikasora,” ainge Peter na ijinu \v 34 oje na puvuto ahurekitinu joru ue \v 35 oje jo ta ke einge ingia, “Emo nau tunga umbari meni ra. Amita ke ingivujo,” ainge enu \v 36 irae enu Iesu eonga mitinu kia. Eto iji amikote amo ari do kia avo embomeni ta degi ke hande ae toa. \s1 Iesu ambuto vasiri te erasuja avo harikena \r (Matthew 17:14-18, Mark 9:14-27) \p \v 37 Eto evito tiri ta eto bovuo embomeni isapamane puvuto tambuo \v 38 embo vahai amina embomeni ta ugoro bagoro ta hoeto jajage eto ke einge ena, “Ate Poekari Embo, na no degi ta penunu erena, nau meni avo vahai amita osaga avo kijo, \v 39 ahihi sapura na andioi gagaha ijie beto ahue ti kambuto kiroro kiroro ue pe pejigi gavineto bovuoi ahihi sapura na meni ngahia na andito egikae iji koso jigito mitima touja avoeto \v 40 no ambotani na kurumbara penunu etene kurumbetera rate inono ae etei no degi ta umbuto puvena,” ainge enu \v 41 Iesu na osaga kito embo tapa ta degi ke einge ena, “Ungo tumota ae embomeni ra. Eto ungo kiari umbava ungote iji doinge irono. Eto no meni avo nau degi ta umbuto hae,” ainge enu, \v 42 embo na meni avo umbuto Iesu ta degi inu, ahihi sapura jo ta amina meni andinu enda ta beto ahero ahero ue ahunu Iesu na ahihi sapura isembeto kurumbenu toto pahunu meni javotoho enu umbuto mamo ta ikena. \v 43 Eto embo tapa na God ta sovera kito mana mana ea. Eto mana mana ue mitio Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena. \s1 Iesu amburesuja avo ke ena \r (Matthew 17:22-23, Mark 9:30-32) \p \v 44 “Ungo onde jevito be ingivujo. Embo ta Meni avo umbuto embo sasapura ta ingeni ta ikasora,” ainge ena. \v 45 te ke amita be amo God na amita ambotani ingora uje ae eto ondikenu ingae eto Iesu ta degi be eto ingesi uje ea rate oju ea. \s1 Embo amuna embo okose aisuja \r (Matthew 18:1-5, Mark 9:33-37) \p \v 46 Eto ambotani vahai amuna embo okose aisuja amita ke avo tumo te tapa ke mine ara ijio \v 47 Iesu na enana ta jo ta hotembari avo kito meni isapa umbuto amita engitita ikenu hetenu \v 48 enana ta degi ke einge ena, “Embo amuna javo nau ta meni isapa eingeko osa kageni aisuja amo namote tapa osa kageni aisuja eto na pere mane rate God Na ikari Embo amite tapa osa aisuja. Amita be amo ungo embo vahai amuna na embo tehora ke aisuja amina ungota embo okose aisuja.” \s1 Embo amo ungotenau kito mane rate ungotenau tohora \r (Mark 9:38-40) \p \v 49 Ainge enu John na ke einge ena, “Bada, embo vahai na ahihi sasapura javo no ta kurumbitaja avo kito embo ungotenau mane embo nei ke ijie taekitara,” ainge enu \v 50 Iesu na amita degi ke einge ena, “Ari ainge amo mane taekasoa, embo nei amuna no degi ta kitoho ae amo embo no ra,” ainge ena. \s1 Enda Samaria ta da vahai na Iesu umbae ea \p \v 51 Eto Iesu Utu ta bitari iji auvitinu da Jerusalem ta pambasi tunga ikena \v 52 avoeto pambuto hehitie pambasuja degi avo sirikara ke hande ari embopo ikenu pambuto enda Samaria ta da vahai ai ta toreto Iesu puvuresuja degi sirikara ke eo \v 53 Iesu da Jerusalem ta pambasuja amita duru ingito uje ae eto mane dago ta da ei ta puvuresuja ainge ijie taekeo \v 54 ingito egerembeto pambuto ambotani ta degi eo ingito James te John te na ingito Iesu ta degi ke einge ea, “Bada, nango i penunu aro Utu ta eto beto da eveketo irae aja uje ere oete?” ainge eo \v 55 Iesu na, “Ainge mane aisova,” enu \s1 Embomeni na Iesu ambo ambo asi jo tapa na aera \r (Matthew 8:19-22) \p \v 56-57 Ainge eto toto da nei ta pahue embo vahai degi ta tambuo ke einge Iesu ta degi ena, “Umo degi nainge nainge pambasoa amo na umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 58 Iesu na ke einge ena, “O koropu na enda koveto enda jo ta iriuja, di na nga iketo iriuja te Embo ta Meni amita jangu indari degi avo irae ra,” ainge eto \v 59 embo nei ta degi, “Na ambo ambo e,” enu ke mine einge ena, “Bada, na toao pambuto nau mama amburou avo koveto umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 60 Iesu na ke mine einge ena, “Embomeni amburari na irarako ere ora amina embo amo kovasora te umo avo pambuto God ta titi jigari ta ke avo hande ejo,” ainge enu \v 61 embo nei na ke einge ena, “Bada na umo ambo ambo aisona te na toau kiti pambuto nau embomeni peketo puvuto umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 62 Iesu na ke einge ena, “Embo na i jasi ue overeki tahereki ue jasuja amo God ta titi jigari ai ta torari haite manera,” ainge ena. \c 10 \s1 Iesu na embo tapa 72 ikenu pambua \p \v 1 Eto amita ambota Bada na embo tapa 72 ainge siriketo umbuto Iesu pambasuja degi ai ta embo heriso heriso ikenu da ari na ue kiti pambara \v 2 ke enu pambasi uo enana ta degi ke einge ena, “Be na pupusumbeto beto mitie sari ere ua rate ondeto umbari embo isapamane mane avoeto i be mamo ta degi penunu evujo pure embo nei ikau be ondare. \v 3 Ungo pambuvujo. Na ungo o ‘sheep’ meniundi avo isoro ino ta ikarako ere ona \v 4 Eto koro jurukari goru te eti savo te utu goru te mane umbuto pambasova, eto degi ta pahue embo ga ke ijie pekitie iji aijaja mane aisova \v 5 Eto embo ta bande ta toritie, ‘Peka ungota degi iroi’ ainge avo \v 6 pekari embo ai ta mitima kito no pekari avo amita degi iresuja te peka embo mane kito pekari avo no degi ta egerembasuja. \v 7 Eto bande ari na mane aisova rate bande vahai ai ta pere irivujo. Eto pure embo na mine umbasuja amo javotohora avoeto bande ai ta indari do ikasora amo ungota mine ra, indivujo. \v 8 Eto da nainge toravo ungo pekitie indari do ikasora tapa avo indito \v 9 embomeni avo konditie, ‘God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigesuja iji avo ungota degi puvuto ere hua,’ ainge evujo, \v 10 Rate ungo da nainge toravo pekae uroro kito amo da tambuta pambuto embomeni ta degi ke einge evu ingore \v 11 ‘Ungota da ta oniho nangota utu ta bitari avo torovikaro bovurou ungota degi hajire ikasuja. Rate kivujo God na embomeni titi jigesuja iji avo auvetija,’ ainge evujo. \v 12 Eto ungota degi erena, iji kombu te ari sirikari iji te embomeni amita degi God na hajire ngahia be ngahia na ikau da Sodom ta embomeni na osaga isapa kesora aingeko mane kesora. \s1 Da nei nei Iesu ke be ae ea \r (Matthew 11:20-24) \p \v 13 Oio da Chorazin te da Bethsaida te ta embomeni ungota degi osaga pajire be puvuresuja. Eto ari sovera nei te nei te ungo keva avo da Tyre te Sidon te ta jo ta ari ainge aetena amo amita embomeni na ari sasapura matu toasi bo baike na kajari avo asuketo amisa na kutaetera rate ungo na ari sasapura toari uje aera \v 14 Rate God na ari siriketo hajire ikari iji te ungo na hajire ngahia be avo kesova da Tyre te da Sidon te ta embomeni na osaga kesora aingeko mane kesova. \v 15 Ungo Capernaum embomeni na God ta degi bitesi ere ova te God na au Satan iresuja degi ai beto pambasova. \v 16 Eto embo amuna ke no ingesuja amo ke nau ingesuja eto ke no toasuja ainge ke nau toasuja eto na toasuja. Ainge eto amina God na ikari embo amite tapa toasuja,” ke ainge enu irae enu \s1 Embo 72 egerembeto puvua \p \v 17 Embo tapa 72 amo pambuto pure tapa eo irae enu tunga javotoho te egerembeto puvutuhue ke einge ea, “Bada, ahihi sasapura amite ambure neite neite te tapa amina no javo ta ke ere agi etera,” ainge eo, \v 18 Iesu ingito ke einge ena, “Pipiri utu ta sariambu eto enda ta beuja ainge nombo Satan na vovuoi kogovona \v 19 Eto kivujo, na ungota degi sovera ikitana amo o juhiri hatiresova vuvusi hatiresova te memenga mane kesova eto ungotenau kitoho embo ta sovera amo sovera ungota nanena iketena amina nembarira. \v 20 Rate ahihi sasapura na ungota ke agi uroro ungo tunga javotoho mane aisova te ungota javo Utu i ta kajari mitia avoeto tunga javotoho evujo,” ke ainge enu \s1 Iesu tunga javotoho eto osa osa ena \r (Matthew 11:25-27, 13:16-17) \p \v 21 Iji amikote Ahihi Otohu na tunga javotoho ari ikenu God ta degi pari einge eto ena, “Mama God utu te enda te ta Bada, ari erevi tapa amo kiari hotembari embomeni ta degi ikae harikae rate kiari umbae embomeni ta degi iketea, Mama amo no uje na ere oa avoeto osa ere ona. \v 22 Eto nau Mama na kiari tapa sovera tapa nau ingeni ta iketo toarira eto Mamo na vahai Meni kiarira eto Meni na vahai Mamo kiarira eto Meni na embo siriketo umbuto au Mamo kesora,” ke ainge eto \v 23 ahereketo ambotani ta pere ke einge ena, “Ungo titi na ere kogova ari avo embo amuna kesuja amina tunga javotoho aisuja \v 24 ungota degi erena peroveta isapamane eto enda ta ‘king’ isapamane na ungo ari do ere kogova avo kesi uje isapamane ere uaetera te kiae eto ungo ere ingihova avo ingesi uje ere uaetera te ingae,” ainge enu \s1 Da Samaria embo javotoho ta timu hatirari ke \p \v 25 Ke pepeni kiari embo vahai na ereto heteto Iesu eto kesi ue ke einge ena, “Ate poekari Embo, na ari do ue irari daroho hoteto umbano avo ejo ingone,” ainge enu \v 26 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke do ke pepeni ta kajari mitia avo umo eteketo kogoe?” ainge enu \v 27 Embo amina ke einge ena, “God ta ke pepeni amo umo no Bada God avo no jo tapa na ahihi tapa na sovera tapa na eto hotembari tapa na osa ue no hamo simba ue osa eoa ainge nombo no namei kamei tapa osa ejo,” ke ainge enu, \v 28 Iesu na einge ena, “Umo ke be erea. Umo ari ainge avo ue irari daroho ta iresoa,” ainge enu \v 29 embo amina amita hamo orekitie Iesu ta degi ke einge eto ingina, “Aravora te nau namei kamei amo amunure?” ainge enu, \v 30 Iesu na ke mine timu hatirari ke na einge ena, “Judea embo vahai amo Jerusalem eto da Jericho degi ta pahunu pegene embopo na puvuto embo avo teo beto degi ta ahunu amita donda tapa oreto umbuto embo amo toto pambua \v 31 Eto pahuo Judea ta priest vahai na degi ta puvutuhumite embo avo kito degi ovitiho ta embuto seniketo pahunu \v 32 Judea ta clan javo Levi embo vahai degi ta puvuto embo avo kito tiumbeto pahunu, \v 33 (Samaria embomeni amo Judea ta kitoho ra.) enda Samaria embo vahai amo puvutuhumite embo tea avo kito jo enu \v 34 ‘oil’ te ‘wine’ te amina sasaga egeto bo na sorereketo tigito ohimbeto umbuto amita o ‘donkey’ hamo ta ikenu arumbenu umbuto pambuto isa pambuora embo ta evari bande ta toreto embo simba ue evunu \v 35 iho bujenu Samaria embo na koro heriso umbuto bande mamo ta ikitie ke einge ena, ‘Embo erevi simba ururo no bande ta mine doinge aisuja amo nane egerembeto puvuto no mine ikasona,’ ainge eto pambuna,” ke ainge Iesu na enu irae enu \v 36 ke pepeni kiari embo ta degi ke einge eto ingina, “Embo pegene embo na tea amita namei be amo amuna enu,” ainge enu \v 37 embo na, “Jo ari embo amo amita namei be ra,” ainge enu Iesu na, “Ari ainge nombo eto pambuto ejo,” ainge ena. \s1 Iesu na Mary te Martha te ga umoro ena \p \v 38 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto degi ta pahumite da vahai ai puvuto toreo pamone javo Martha amina amita bande ta indora oru enu toreo \v 39 amita jao Mary na Iesu ta utu ta arumbeto amita ate poekari ke ingihe mitinu \v 40 Martha na embomeni unduresi donda agari jivari eonga ere umite osaga kito Iesu ta degi pambuto ke einge ena, “Bada, na eonga agari jivari ngahia ere ona avoeto umo jo ari embo kito ejo nau jao hoeto hondate ai,” ainge enu \v 41 Iesu na ke mine einge ena, “Martha, Martha, no osaga na no oti pe ere vivitia rate \v 42 Mary ere ua vahai ainge aetea amina no osaga irae aetija te Mary na javotoho ere ue avo embo na mane taekasuja.” \c 11 \s1 Iesu na pari ate poekena \r (Matthew 6:9-13, 7:7-11) \p \v 1 Eto Iesu na degi vahai ai ta pari enu irae enu amita ambotani vahai na Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, John na amita ambotani ta degi pari ate poekena ainge nombo eto nango ta degi pari ate poekejo,” ainge enu \v 2 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Ungo pari ta ke einge evujo, Mama javo no amo otohu ra aisora. Umo embo titi jigesoa iji avo ejo huroi \v 3 Eto iji hekeri ta nangota indari ikejo umbare \v 4 Eto embomeni na nangota degi ta sasapura eora avo hotembeto tora ainge nombo nangota ari sasapura, Mama God, inena hotembeto tojo, eto engekari ta nango kiti umbaojo,” ainge eto \v 5 ke nei enana ta degi einge ena, “Eto umo embo vahai amuna mume tumba te namei ta degi pambuto \v 6 ke einge aisoa, ‘Namei, nau namei nei avo degi koso be puvija te do ikano indesuja avo mana mana eto inena ‘bread’ 3 ainge ikao pambuto ikano indoja puvena,’ ainge ao \v 7 amina bande jo ta mitie ke einge aisuja, ‘Na mane ujasoa te toto pambujo. Bokiri matu ahureketena eto na nau meni undi ga ere evena avoeto na mane ereto indari ikasona,’ ke ainge asuja. \v 8 Eto ungota degi erena amo no namei avoeto mane ereto donda ikasuja te inena kaiketo evo ujuja aisoa avoeto ereto no uje avo ikasuja. \v 9 Avoeto ainge nombo amo penunu ao God na ikasuja jombure ururo God na au kesoa eto bahihiri ao God na hirikau torasoa \v 10 eto erena amo penunu embopo na umbasora jombure ari embopo na kesora eto bahihiri ari embopo na torasora. \v 11 Ungo nei nei meni hatira te ra. Eto no meni na no degi ta umo o penunu aisuja amo inena o koso o mane ikasoa \v 12 eto di vuju penunu aisuja amo o vuvusi mane ikasoa \v 13 Eto ungo embo sasapura rate naingeto ungota meniundi ta degi hande jajavotoho ikasova avo ungo kiarira eto Mama Utu ta iriuja amo javotoho avoeto amita degi penunu aisoa amo amina Ahihi Otohu avo no degi ta ikasuja,” Iesu na ainge ijie ate poekena, \s1 Iesu te Beelzebul te \r (Matthew 12:22-30, Mark 3:20-27) \p \v 14 Eto embo vahai avo ahihi sapura na enu ke ae unu Iesu na kito kurumbenu pahunu ke ena avo embomeni na kito mani mini ea. \v 15 rate embo nei uhoho na ke einge ea, “Ahihi sasapura ta embo okose javo Beelzebul amita sovera na ahihi sasapura kurumbeuja,” ainge eo \v 16 embo nei uhoho na Iesu eto kesi ue Utu ta hajire au kesi penunu ea. \v 17-18 Rate Iesu na enana ta hotembari jo ta avo kito enana ta degi ke einge ena, “Eto ungona Beelzebul ta sovera na ahihi sasapura kurumbari ke ereva te enda vahai embomeni na hoeto ungo eonga isoro ururoro enda sapura aisuja. Eto bande vahai embomeni na ereto isoro aro sapura asuja ainge nombo ahihi sasapura na ereto ahihi sasapura ga isoro asora amo Satan ta irari degi sapura aisuja. \v 19 Eto na Beelzebul ta sovera na kurumbari ke ereva rate ungo Judea embo nei uhoho na amuta sovera jigama ue ahihi sasapura kurumbeove? Ungo ke ereva amo ungota ari na au ke be amo kesova. \p \v 20 Rate amo God ta sovera na ahihi sasapura kurumbitione kito God ta titi jigari amo ungota degi matu puvurarira. \v 21 Eto buvure embo na amita ki emi umbuto amita bande simba ue irirou amita donda javotoho iresuja \v 22 Rate embo nei buvure embo ainge mane sovera pajire be amina puvuto isoro eto nembeto buvure embo ta ki emi tumota ere ua avo oreto uhue donda tapa umbuto pambuto amita namei kamei ga hande eto umbasuja \v 23 Eto embo nau mane amo kitoho embora eto umo namote o andirari embo mane amo o ujekari embora. \s1 Ahihi sasapura egerembeto puvuresora \r (Matthew 12:43-45) \p \v 24 Eto ahihi sapura na embo toto jangu indari degi jombure ue pahumakara ojaga tambu pere kito nau irari matu ta egerembeto pambasona ke ijie \v 25 pambuto amita da matu avo matu gajiketo boreketo umbari pambari avo kito tunga javotoho ue \v 26 egerembeto pambuto amita namei kamei sasapura tapa 7 avo eto umbuto egerembeto puvuto embo ta jo ta toreto iresora. Eto embo amita sapura matu amo isapa rate jo be egae hamo pere egena avoeto ahihi sasapura torari haite kito toreto aro sapura be aisuja.” \s1 Tunga javotohoari be \p \v 27 Ke ainge ijinu pamone vahai embo ta ugorota ta amina ke isara na einge ena, “No aja ta oti umo uhaja avo javotohora eto umo aja na emi kaitaja amo javotohora!” ainge enu \v 28 Iesu na ke mine einge ena, “Umo erea aravorate javotoho be amo embo amuna God ta ke ingito agi aisuja,” ainge ena. \s1 Pharisee embopo na ari peni be kesi penunu ea \r (Matthew 12:38-42) \p \v 29 Eto embomeni isapamane be vahaita puvuto torukeo Iesu na itiketo ke einge ena, “Ungo embo eha miteva amo ari sasapura embomenira. Ungo God ta hajire kesi uje ere ova avo mane au kesova rate Jonah na ena avo au kesova (Eto Jonah amo umo o peni amita oti jo ta iji 3 irae enu hora ta puvuto pere ga tukenu hora ta benu da Ninevah embomeni na kia.) \v 30 Eto Jonah na da Ninevah embomeni ta degi do enu kia avo Embo ta Meni na ungo eha miteva amita degi au kesova. \v 31 Eto enda kaina ta titi jigari pamone na enda tutumota eto puvunu King Solomon ta kiari avo enu ingina eto king Solomon amo isapa rate ungota degi puvija amo peni be rate amita ke ingae ere ova avoeto iji kombu ari sirikari iji te enda kainata titi jigari pamone na ereto ungo pehumba aisuja. \v 32 Eto nei amo da Ninevah embomeni na Jonah ta ke ingihe jo hapereketo ari sasapura toa rate Jonah amo isapa ra eto ungota degi puvija amo peni be avoeto iji kombu ta ari sirikari iji te da Nineveh embomeni na ungota degi ereto pehumba aisora. \s1 Hamo ta usasa \r (Matthew 5:15, 6:22-23) \p \v 33 Eto embo na horivo ijimbeto umbuto mane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo ta mane ikasuja te i araha ta tembau embomeni toreto usasa kesora. \v 34 Eto no titi amo hamo ta usasa ra. Titi javotoho iresuja amo no hamo tapa usasa na enetasuja te titi sapura asuja amo hamo tapa mume aisuja \v 35 Eto no hamo ta usasa seiketo mume aisuja avoeto simba eto kogoejo. \v 36 Eto no hamo na usasa ue jo tapa enetasuja amo piri piri au no hamo ta usasa na jo te tapa enetitirou usasa nei na kajau usasa pere aisuja,” \s1 Iesu na Pharisee embopo pehumba ena \r (Matthew 23:1-36, Mark 12:38-40) \p \v 37 Ke ainge ijie mitinu Pharisee ari embo vahai na amita bande ta indoja oru enu pambuto arumbenu \v 38 Pharisee embo na Iesu ta ingeni egae avo kito uje ae unu \v 39 Iesu na amita degi ke einge ena, “Ungo Pharisee ari embomeni na atungu te heva te hamo pere egitie jo ta amo haja vaja uje isapamane te ari sasapura neite neite amina tongopa arira. \v 40 Ungo kiae kiae embopo, ungo ove ari embo na ungota hamo te jo te aere? \v 41 Eto ungota jo ta do mitia avo God ta degi pene ikaeteva amo jo te hamo te tapa avo egaetija. \v 42 Jove jove, Pharisee embomeni ungo God ta degi hande ikasi ue donda isasaraho pujo jeune hambuga ainge kateke kateke eto tapa 10 ainge iketo vahai amo God ta ra eova rate God osa ari te embo ta degi javotoho ari amite tapa avo ae tova. \v 43 Jove, jove, ungo Pharisee embomeni. Ungo ke kasari bande ta toreto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbeova eto market ari degi ta isa ururovo kogue jakeka ara eova \v 44 Jove, jove, ungota degi erena. Ungo use aingeko rate hajire atara na jorereto ikae avoeto embomeni na kiae ue hamota haito pambuora rate jo ta amo masa kakesa mitia,” ke ainge enu, \v 45 ke pepeni kiari embopo na ke einge ea, “Ate Poekari Embo, umo ke ainge ijie nango te tapa isembitea,” ainge eo \v 46 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Jove, jove ungo ke pepeni kiari embopo. Ungo embomeni ta degi bouka ikeova amo umbuto pambari inono aera te ungo na bouka aravo ingeni singi na tame ae ra. \v 47 Jove, jove erena peroveta ototohu mamatu amo ungota mamamane na teo ambuvujekeo use amo ungo na gajika boreka ue simba eova. \v 48 Rate amo ungota mamamane ta ari sasapura avo kogue javotoho ke ijie use gajika boreka eova \v 49 Eto God na amita kiari na ke einge eria, ‘Na nau peroveta te apostero te ikano enana ta degi pambasora te taro amburesora eto nei taro memenga kesora. \v 50 Eto enda ehara ta ikena iji te eto puvuto eha oroho emikote amo peroveta tapa ta sasaga amo enana ta ingeni ta avoeto enana ta meniundi na hajire kesora \v 51 amo Abel ta sasaga ta eto pambuto peroveta Zechariah amo temple jo ta pene gaga ugoro ai teo ambuna amita sasaga tapa ta mine amo ungona ikitie hajire kesova.’ \v 52 Jove, jove, ungo ke pepeni kiari embopo embomeni na kiari umbaetera te ungo na kiari umbari ta bokiri tahi oreto umbuto ondikarira. Amo ungota kiari umbari amite embo nei ta kiari umbari te tapa avo ungo na taekeova,” ke ainge enu irae enu \v 53-54 degi avo toto pambuna. Eto ke pepeni kiari embopo te Pharisee ari embopo te aingeto Iesu ke nei nei ijie ke sapura vahai au ingesi kaiketo engekea. \c 12 \s1 Ari tapa ahurekari avo God na hirikau kesora \r (Matthew 10:26-27) \p \v 1 Eto ari ainge uo embomeni ‘thousand’ doitoko vahaita puvuto utu ta mine hatira ue mitio Iesu na kiti amita ambotani ta degi ke einge ena, “Enana Pharisee ari embomeni na ari javotoho avo ke be na ae ate kitira eora ‘bread’ ta pajirari sivo na pajito eneteuja ainge nombo euja avoeto be kogue irivujo. \v 2 rate enana ta ari tapa ahurekari avo God na hirikau kesora eto ondikari avo araha ta puvurou kesora \v 3 Eto ke mumete eora avo iji te ijirou ingesora eto bande jo ta kimasa na eora avo araha ta gagaha eto ijirou ingesora.” \s1 God joru evujo \r (Matthew 10:28-31) \p \v 4 “Nau namei kamei, ungota degi erena, tari amburari amina ari nei ari haite manera avoeto tari amburari embo avo joru mane aisova te \v 5 joru aisova embo amina teto umbuto gosukau memenga kiari degi ta beto osaga kesova. Ungota degi erena, ari einge aisuja embo God avo joru evujo. \v 6 Eto di siripeta ta mine amo peni mane ra. Di 5 avo 2 toea na ombuto umbaetera rate God na di siripeta vahai avo mane jenambuaisuja. \v 7 avoeto joru aojo, di amo nombo manera, rate ungo amo nombo bera. Ungota siro tu tapa doingere amite tapa God na kiarira.” \s1 Keriso ke be ari \r (Matthew 10:19-20,32-33, 12:32) \p \v 8 “Eto ungota degi erena, embo amuna, ‘Na Keriso ke be ijie ambo ambo ere ona avoeto na amita tohora,’ ke ainge embomeni ta degi aisuja amo embo avo naura ainge Utu ta God ta anera ototohu ta degi aisona. \v 9 rate embo amuna embomeni ta titi ta na ke be ae aisuja amo Utu ta God ta anera ta degi embo avo naura ke mane aisona. \v 10 Eto embo amuna Embo ta Meni ta degi ari sapura eto urumbasuja amo hotembeto toari inono ra te embo amuna Ahihi Otohu urumbasuja amo hotembeto toari inono aera. \p \v 11 Eto ungota kitoho na ungo ganoka asi umbuto ikaro ke kasari bande ta hetasova titi jigari embopo eto embo pepeni ta tombu ta heteto ke do aisova eto naingeto aisova avo hotembavojo \v 12 iji amina ke do aisova amo Ahihi Otohu na au ingihe aisova,” ke ainge avo onde katenu irae enu \s1 Donda umbari uje isapamane amo sapurara \p \v 13 Embo vahai amina embo ta ugorota heteto ke einge ena, “Ate Poekari Embo, nau mama ambija amita donda hoteto umbera avo nau namei ta ejo na kateketo tuna ikae,” ainge enu \v 14 Iesu na ke mine einge ena, “Na amuna etei ungota ari sirikari donda kateketo ikari simba ari embo etene,” ke ainge eto \v 15 embo tapa ta degi ke einge ena, “Be kivujo, donda umbari uje isapamane amo sapurara. Embo ta vasiri te irari ta hajire amo haja baja umbari ai ta manera.” ke ainge \v 16 eto timu hatirari na ke einge ena, “Haja vaja embo amita enda na be isapamane ikenu \v 17 kito ke einge hotembena, ‘Enda ta be isapamane etija harau nainge ikano irou? \v 18 Na einge aisona, harau mamatu avo aimbeto eha pepeni pere iketo ai ta nau pure ta be te haja vaja tapa jo ai ta ikano mitirou \v 19 Nau jo ta einge hotembasona, donda isapamane be mitia avoeto jua koso vahai be indari matu erevi jigama ue nau ahihi ta jangu indari koso kaso be ue tunga javotoho be ue iresona,’ ke ainge jo ta hotembitinu \v 20 God na kito amita degi ke einge ena, ‘Umo kiae kiae ere oa. No ahihi mume eha oroho umbano irae aisuja avoeto no donda nununga etea avo embo amuna umbau?’ ainge ena \v 21 avoeto ungota degi erena, embo amuta donda hamota hamota iresuja amo God ta titi ta amo haja vaja embo manera,” ke ainge eto \s1 God tumota evu \r (Matthew 6:25-34) \p \v 22 Amita ambotani ta degi ke einge ena, “Avoeto na ungota degi erena. Ungo do indito iresova eto do asuketo iresova avo hotembu hotembu avojo. \v 23 Eto no irari amo indari pere mane eto no hamo amo asukari pere manera \v 24 Di oga kiova amina donda be koveto tureto umbuto harau ta mane ikeuja rate God na amita indari ikeoi indiuja. \v 25 Rate embo amita hotembari isapamane amina au amita enda ta irari iji koso mane aisuja. \v 26 Ungo ari vahai avo ari inono ae avoeto ari neite neite avo hotembu hotembu avojo. \v 27 I buji ove neite neite mitera avo kogue hotembevujo. Enana pure ae eto bo kembae rate donda embo be King Solomon amita bo asukari amo i buji emita kiari sago javotoho ainge manera. \v 28 Rate God na i buji ta degi bo asukari javotoho ikeuja eto iji nei amo karaun eto enda ta beoi embo na toreketo umbuto i ta ikeora evekeuja te i buji amo isapa ra te embo avo peni avoeto God na ungota degi asukari mane ikaute? Rate ungo God tumota be ae eova \v 29 Ungo hotembari isapamane ue indari do indesova avo hotembu hotembu avojo \v 30 enda tapa ta embomeni na indari pure eora eto ungota hamo ta ujeje vahai amo indari avo ungota Mama God na matu kiarira \v 31 avoeto indari te asukari te mane hotembasova te God ta titi jigari avo jombure evujo eto amina ungota indari te ombari te avo unduresuja \s1 Hajae vajae Utu i ta mitia \r (Matthew 6:19-21) \p \v 32 Embomeni heriso nau ke erevi joru avojo. Ungota Mama na amiga heteto titi jigova uje ere ua. \v 33 Ungota donda ombuto koro umbuto donda ambu embopo ta degi hande ikavo mine God na ikasuja avo mane irae aisuja avoeto ungota haja vaja avo God iriuja degi aita nununga evujo amo pegene embo na mane umbasuja o soan na mane kahumbasuja rate teho daroho iresuja \v 34 amita be amo no donda mitia degi ai ta no jo te hotembari te tapa amo mitia \s1 Ungo pure embopo nununga eto simba evujo \p \v 35-36 Bande mamo na pondo ta pambija aravo egerembeto puvuto bande ta torasi bahihiri aisuja avoeto ungo bande ta pure embopo na horivo unduketo bo asuketo nununga eto simba evujo \v 37-38 Eto ungota degi erena bande mamo na tumba te retemo iho unga te rete puvuto pure embo nununga eto mitiroro toreto kogue ke einge aisuja, ‘Ungo pure embo jajavotohora,’ ainge eto pondo umbuto puvuresuja avo hande au indesora. \v 39 Erevi be kivujo. Eto bande mamo na pegene embo iji deina pegene aisuja amo duru ingaetija amo simba ururou pegene embo na puvuto bande pejeto toritirou amo matu taekau pambaetija. \v 40 Avoeto nununga eto irivujo. Embo ta Meni iji deina puvuresuja amo ungo kiaera.” ke ainge enu \s1 Pure embopo jajavotoho te sasapura te \r (Matthew 24:45-51) \p \v 41 Peter na ke einge eto ingina, “Bada, umo timu hatirari ke emo nango ta degi eretemo embo tapa ta degi ere?” ainge enu, \v 42 Bada na ke mine einge ena, “Bande jota pure embopo ta titi jigari avo bande mamo na amita ari javotoho avo kito tumota ue pure embopo ta indari hande au indie amita ari ainge nombo evujo \v 43 Eto titi jigari na ainge ururou Bande Mamo na egerembeto puvuto kito tunga javotoho aisuja \v 44 avoeto erena, Bande Mamo na au amita haja vaja tapa simba aisuja. \v 45 Rate titi jigari embo na Bande Mamo iji nei na puvuresuja avo hotembitie pure embopo te kakara te torue indari te umo te indito kava ururou \v 46 Bande Mamo na teun ta puvuto kito tumota ari ujeae eto hajire peni amo jeto hevasuja \v 47 Eto pure embo na pure mamo ta ke agi ari uje ae ue kupi kupi aisuja hajire peni vahai ikau kogurou tasuja \v 48 Rate pure mamo na pure embo ta degi pure do aisuja amita ke ikae ingae avoeto pure sapura aisuja avoeto hajire isapa ikau kogurou tasuja. Eto embo na embo ta degi pure pajire ikasuja amo irae au kesi uje aisuja. Eto God na embo ta degi kiari pajire ikau umbau pure pajire aja uje aisuja.” \s1 Iesu na enda undukau evekaja puvuna \r (Matthew 10:34-36) \p \v 49 “Na puvena amo enda undukano evekaja puvena. Avoeto itiketo undukasi uje ereona \v 50 te kiti amo embo na umo na bapataito eora ainge itoko na memenga na osaga na bapataito aisuja avo hotembu hotembu ue osaga memenga kogue mitena. \v 51 Na enda ta peka umbari embo avo puvene ere hotembiteve? ainge manera. Na puvena avoeto embomeni na kateketo isoro mine ara aisora. \v 52 Amo bande vahai ai ta embo tapa 5 mitima kateketo 3 amina ereto 2 amita degi tumo aisora eto 2 amina ereto 3 amita degi tumo aisora \v 53 Amo meni na mamo ta degi tumo aisuja eto mamona meni ta degi tumo aisuja, eto e na iae ta degi tumo aisuja eto iae na e ta degi tumo aisuja, eto tate na meni ae ta degi tumo aisuja eto meni ae na tate ta degi tumo aisuja,” \s1 Iji eha do aingere \r (Matthew 16:2-3) \p \v 54 Ke ainge eto embo tapa ta degi ke einge ena, “Ungo oje sose hena ta puvutohuoi kogue ‘ga puvuto ere hua’ ainge ijiove ga puvuto beuja \v 55 nei ungo pisara kaina ta puvutohuoi kogue ‘iji bevere puvuto ere hua,’ ainge ijiove puvuja. \v 56 Ungo hotembari heriso embopora. Ungo utu te enda te ta hajire avo kogue do puvuresuja amo ungo kiarira te iji eha emite ari do puvija avo ungo kito kiarako ere ova. \s1 Ungo ganoka aisuja Embo ga peka evujo \r (Matthew 5:25-26) \p \v 57 Ungo ari javotoho do aisova amo do eto siriketo ari uje ae ere ove? \v 58 Ungo koto ari degi ta pahue ungo ganoka aisuja Embo ga ke ijie peka evujo. Eto ainge ae amo amina ungo umbuto pambuto koto ta ke sirikari embo amita ingeni ta ikau umbuto tipura simba ari embo ta ingeni ta ikau umbuto tipura ta gosukasuja. \v 59 Eto ungo ai ta mitie ungota ari sasapura ta mine isapa te peni te umbasova,” ainge Iesu na ena. \c 13 \s1 Jo ahereketo ari sasapura tovu \p \v 1 Eto iji amite embo nei uhoho na Iesu ta degi puvuto amita degi ke erevi harikea, “Galilee embopo na God ta degi hande ikasi ue o torore governor Pilate na puvuto embo avo tetei ambere enana ta sasaga o ta sasaga ga vahaita beto jijinga etija” ke ainge ijie hihi tirio \v 2 ingito enana ta degi ke einge ena, “Enana Galilee embo nei uhoho ainge mane ari sasapura embopo avoeto hajire ikari ke erevete? \v 3 ainge manera avoeto nane erena, Eto ungo tunga haperekae aisova amo ungo te tapa sasari aisova. \v 4 Eto nei ainge amo Siloam ta bande koso vahai na burereketo beto Jerusalem embo tapa 18 tetei ambera amo Jerusalem embo nei nei ainge mane embo sasapura avoeto tetei ambera avo ere hotembiteve? \v 5 Ainge manera. Ungota degi erena, eto ungo tunga haperekae aisova amo ungo te tapa sasari aisova.” ainge eto \s1 I junga ta be ekae amita timu hatirari ke \p \v 6 Timu hatirari ke einge ena, “Embo na amita pure ta pambuto i junga urari avo be kesi pambuna rate amita be irae \v 7 avoeto amita pure simba ari embo ta degi ke einge ena, ‘kijo na ei ta puvuto jua tapa 3 etena amita jo ta i junga amita be jombure ere ovona rate tambae avoeto enda erevi mane aijaja aisona avoeto jejo irae ai’ ke ainge enu \v 8 pure embo na ke mine einge ena, ‘Jua vahai emita jo ta tojo iroi, na amita susu ta enda koveto jere ikasona. \v 9 Eto jua nei amita jo ta be ekau kito amo toasoa te be ekae kito jasoa.’” ke ainge Iesu na ena. \s1 Popora ari pamone avo Iesu na jangu indari iji te enu kondena \p \v 10 Eto jangu indari iji vahai Iesu na ke kasari bande ta ke ate poekitie mitinu \v 11 pamone vahai avo ahihi sapura na torenu ku okokombari jua tapa 18 amita jo ta ambure umbuto mitiaetija \v 12 avo Iesu na kito jage enu ereto inu ke einge ena, “No ambure na pundurari avo ere sijekitona” ainge ijie \v 13 ingeni hamo ta tembitinu tambu eto heteto God jakeka ena. \v 14 Rate ke kasari bande ta titi jigari embo na Iesu na jangu indari iji te embo enu kondena avo kito tumo ue embomeni ta degi ke einge ena, “Pure ari iji amo tapa 6 mitia amita jo ta ungo kondaja puvuvujo rate jangu indari iji te mane kondaja puvuresova,” ainge ijinu \v 15 Bada na ingito ke einge ena, “Ungo jo heriso ari embopo. Ungota o donkey retemo cow re handukari mitia avo jangu indari iji te bujeketo umbuto pambavo umo mane indoro? \v 16 Rate Abraham ta iae erevi Satan na jua tapa 18 amita jo ta pundurari avo jangu indari iji te mane sijekano?” Ke ainge ijinu \v 17 Iesu ta kitoho na me pajire be kia. Eto embomeni na Iesu ta ari nei te nei te ena avo kito tunga javotoho ea. \s1 I mustard ta be amita timu hatirari ke \r (Matthew 13:31-32, Mark 4:30-32) \p \v 18 Eto Iesu na embomeni ta degi ke nei einge ena, “God na embo amita toho siriketo umbuto titi jigesuja amo do aingekore? Eto timu hatirari ke naingeto ke be mo harikaro? \v 19 Eto i javo ‘mustard’ amita be isapa vahai avo embo na umbuto amita pure ta urenu pajito hatu kateto peni vahai enu di na puvuto amita hatu ta nga ikea, aingekora.” ainge eto \s1 Bread pajirari sivo ta timu hatirari ke \r (Matthew 13:33) \p \v 20 Ke nei einge ena “Eto God na tohota embomeni siriketo umbuto titi jigesuja amo do aingekore? \v 21 Eto pamone na bread borasi ue pajirari sivo isapa jojeketo ‘flour baiki’ vahai ainge sivo ga tapa tavenu pajito peni vahai ena, aingekora.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Bokiri pe isapa ta timu hatirari ke \r (Matthew 7:13-14,21-23) \p \v 22 Eto Jerusalem pambasi degi ta pahue da ari na eto toritie embomeni ate poekena. \v 23 Eto embo vahai amina Iesu ta degi eto ingina “Bada, eto God na embo heriso oreketo umbautemo isapamane umbau?” ainge enu \v 24 embo tapa ta degi ke einge ena “Embo isapamane na etokito torasora rate torari haite mane aisuja avoeto ungota degi erena, pe isapa paukari ai ta kihon kahon eto pambuvujo. \v 25 Amo bande mamo na bokiri ahurekau puvuto ahone ta heteto bahihiri ue ‘Bada hirikejo torare’ ainge ijirovo bande mamo na ‘Ungo davo embore amo na kiaera’ ainge ijirou, \v 26 ungo na ke mine einge aisova, ‘Inena nangota da tambuta ate poekitioe ungote indari vahaita indiaetera aravora,’ ainge ijirovo \v 27 amina ke einge aisuja, ‘Ungo nainge eto puveva amo na kiae avoeto erena ungo ari sasapura embopo na toto pambuvu’ ainge ijirou peroveta mamatu tapa amite Abraham te Isaac te Jacob te aingeto God ta titi jigari degi ta matu torari iriora avo kogue ungo araha ta gosukari avoeto \v 28 sisi sasi ijie ti kambuto kiroro kiroro aisova. \v 29 Eto embo na ihane ta sose ta kaina ta patina ta eto puvuto God ta titi jigari ta toreto gaga ta arumbeto pondo indesora. \v 30 Eto kivu, embomeni na ‘na na’ ijie kiti ere pahora amo ambota torasora eto ambota ere pahora amo kiti torasora” ainge ena. \s1 Iesu na da Jerusalem osa ena \r (Matthew 27:37-39) \p \v 31 Eto iji amite Pharisee ari embopo nei uhoho na Iesu ta degi puvuto ke einge, ea, “Embo Herod na umo tau amburoa uje ere ua avoeto degi erevi toto pambu” ainge eo \v 32 ke mine einge ena, “Sevahe ino amita degi pambuto ke einge evu ingoi ‘Na iji heriso amina amo ahihi sasapura kurumbasona ambure embopo kokondekasona eto iji nei vahai amina pure nau tapa ano irae aisuja’ \v 33 aravorate da Jerusalem ta pahurono iji 3 irae aisuja. Eto peroveta tapa amo da Jerusalem ta sasari eora te peroveta vahai amo enda nei ta sari aja ereite? \v 34 Jove jove, da Jerusalem. No embomeni na peroveta tapa no degi ta ikari avo atara na gosuketo toruove ambuvujikitiaetera. Rate na ungota meniundi avo di ohora ta gati na kakareketo umbarako asi ere ovona te ungo na uje ae ere ova. \v 35 Ungota irari da avo God na ungota ingeni ta ere toturitia avoeto erena, ungona na mane kesova te ‘Bada God ta javo ta puvuto ere hua amo embo javotohora’ ijie na kesova.” \c 14 \s1 Iesu na embo enu kondena \p \v 1 Eto jangu indari iji vahai Iesu na Pharisee ari embo peni amita bande ta pondo indesi pambuto mitinu embomeni areto Iesu kogue mitio \v 2 embo vahai amo ingeni te utu te buru karu ari avo mitinu kito \v 3 ke pepeni kiari embopo te Pharisee ari embopo te ta degi ke einge ena, “Eto embo na jangu indari iji te embo kondasuja amo ke pepeni poekaute mo mane poekau?” ainge enu \v 4 embomeni ke mine ae eo kito embo amita utu ingeni buru karu ari avo enu sisikenu, ikenu beto pahunu \v 5 embomeni mitia amita degi ke einge eto ingina, “Eto ungo embo amita meni retemo o cow rete avo umo timbari hoto ta beasuja ungo embo amuna jangu indari iji te amo jigito gorukau bitou?” ainge eto inginu \v 6 enana ke mine ari inono ae ea, \s1 Pondo ta embo peni ke ijie arumbeto indiora \p \v 7 Eto pondo indora oru ea embomeni na bande jo ta toreto embo peni ta arumbari besi avo kito arumbitio Iesu na kito embomeni ta degi timu hatirari ke einge ena, \v 8 “Ungo pondo ta puvuto na embo peni ra ainge ijie embo peni ta avo arumba ai ta arumbavojo. Eto ainge aisoa amo embo peni be avo puvutuhuru \v 9 pondo mamo na kito no avo arumba avo amita degi ta ikasi ue umo au ereto ku ta pambuto arumbitie me kesoa. \v 10 Rate umo pondo indoa oru aro pambuto kito pondo bande ta toreto ku hena ta arumbejo eto pondo mamo na puvuto umo kito au umo embo ta titi vuju ta arumbitiro embomeni na kito jakeka aisora. \v 11 Eto amita be amo embo amuna na ahamo embora ainge ijie puvuresuja amo au maevo aisuja rate embo amuna na embo mane maevo ra ijie puvuresuja amina ahamo embo aisuja.” ainge ijie \v 12 Iesu na pondo mamo ta degi ke einge ena, “No pondo amo peni retemo isaparami no namei kamei te no da vahai embomeni te javo vahai embomeni te haja vaja embopo te oru mane aisoa, amo no pondo mine ikaro iraesuja avoeto. \v 13 Rate pondo asi uje eto kito amo popora embo hoivo embo titi kuru ari embo kini umbari embo pondo mine ikari haite mane embo avo oru ao puvuto no pondo indesora \v 14 Eto ambota embo jajavotoho vasiri te erasora iji no pondo ta mine uhue tunga javotoho aisoa” ainge ijinu \s1 Pondo peni vahai ta hihi \r (Matthew 22:1-10) \p \v 15 Embo vahai gaga ta arumbeto mitina amina ingito ke einge ena, “Eto embo amuna God ta titi jigari degi ta toreto pondo indesuja amina tunga javotoho be aisuja,” ainge enu \v 16 Iesu na amita degi hihi einge tirina, “Embo vahai na pondo pajire be umbuto embo isapamane oru ena \v 17 Eto pondo iji puvunu pondo mamo na pure embo vahai ikenu pambuto oru ari embo ta degi ke einge ena, ‘Pondo matu nununga etija indesi have’ ainge enu \v 18 enana pondo indari uje ae ue degi senikari ke ijie embo vahai amina ke nei einge ena, ‘Ajato erena na enda vahai avo koro na ombuto umbuto pambuto kesi uje ere ona avoeto mane pambasona’ ainge enu \v 19 embo nei na einge ena, ‘Aja to erena rate na nau pure ta enda kovari o cow tapa 10 ainge koro na ombuto umbuto pambuto kesi uje ere ona avoeto mane pambasona,’ ainge enu \v 20 embo nei na ke einge ena, ‘Aja to erena rate na kakara eha jimbena avoeto mane pambasona.’ Ke ainge pere eo \v 21 ingito egerembeto pambuto pondo mamo ta degi enu ingito tumo ue amita pure embo ta degi ke einge ena, ‘Aravora te degi ari na ue hoivo embopo te kini umbari embopo te popora embopo te titi kuru ari embopo te tapa ejo pondo ta hurore,’ ainge enu \v 22 pambuto egerembeto puvuto pondo Mamo ta degi ke einge ena, ‘Ke etea avo tapa etene irae etija rate pondo pajire be avoeto pe nei mitia’ ainge enu \v 23 ke einge ena ‘Na nau bande avo embo na enetaja uje ere ona avoeto pure degi tapa ta pahue ke sovera na eto ejo puvurore \v 24 eto erena ingijo, embomeni tapa matu oru uena amina nau pondo ta seha gamo mane indito kesora’.” ainge ena. \s1 Tapa toto Iesu ambo ambo ara ena \r (Matthew 10:37-38) \p \v 25 Eto embomeni isapamane Iesu ga degi ta pahuo Iesu na ahereketo embomeni ta degi ke einge ena, \v 26 “Eto embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja rate amita mama te aja te meniundi te namei kamei te du emone te amita vasiri te tapa toari inono ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \p \v 27 Eto embo amuna amita i atahu bouka koho ta umbuto na ambo ambo ari uje ae aisuja amo nau ambotani mane aisuja. \v 28 Ari amo eingera, Eto embo na bande pajire be itiketo gerikasi ue amita koro teka eto inonora ijie gerikasuja. \v 29 Eto kiti koro teka ae sio gerikasuja amo tutuvi hurukasuja te koro irae au toau irirou embo na kogue urumbitie \v 30 ke einge aisora, ‘Embo na bande peni ikasi tutuvi huretija rate ari inono ae ra.’ \v 31 Eto ke nei amo king emita isoro embopo tapa 10,000 amina king nei amita isoro embopo tapa 20,000 amiga isoro sio mane aisuja te kiti amita kiari embopo ga hihi tirito kito inono eto isoro aisuja, \v 32 rate hihi tiritie nembari inono ae kito peka umbari embopo ikau pambuto king nei ga peka umbari ta hihi tiresora. \v 33 Avoeto erena amo embo vahai amuna amita donda te vasiri te tapa toari uje ae aisuja amo nau ambotani ari inono manera. \s1 Aso gamo irae \r (Matthew 5:13, Mark 9:50) \p \v 34 Ungo kiarira, aso ta gamo irae sigeto beto pambasuja amo aso ta gamo egerembeto puvurari inono aera. \v 35 Eto mu beto pambasuja amita soka amo enda ta gamo ikari inono ae ra eto se hoto ta sivo ari inono ae avoeto gosukeora. Ungo ondete kito ingivujo” ainge ena. \c 15 \s1 O sheep vahai kiae sein eto pambari \r (Matthew 18:12-14) \p \v 1 Eto iji amikote tax umbari embopo te ari sasapura embopo te aingeto Iesu ta ke ingesi auveo \v 2 enana Pharisee ari embopo te ke pepeni simba ari embopo te na kito ujeae ue ke einge ea “Embo emina ari sasapura embopo ga umoro ue indari indiuja” ainge ijio \v 3 Iesu na ingito timu hatirari ke na einge ena, \v 4 “O simba ari embo ta o sheep tapa 100 rate vahai kiae sein eto pambasuja amo o mamo na o tapa 99 avo au ojaga tambu ta iriroro o vahai avo jombure ere uma \v 5 tambuto ohimbeto koho ta iketo umbuto tunga javotoho ue \v 6 amita da ta pambuto amita da embomeni te amita namei kamei te avo au puvuroro ke einge aisuja ‘Nau o sheep vahai sein eto pambija amo matu umbena avoeto tunga javotoho evujo.’ ainge aisuja \v 7 avoeto erena amo Utu i ta amo ainge nombo euja. Eto ari sapura embo vahai amina amita jo ahereketo God ta degi egerembasuja amo Utu ta irari embomeni amina tunga javotoho be eora rate embo isapamane na ‘na javotoho ra’ aisora amo God na ke be mane hotembasuja. \s1 Koro vahai beto pambari \p \v 8 Eto nei amo pamone vahai amita koro to te amo tapa 10 rate vahai avo beto pambasuja amo horivo ijimbeto bande suvu avo gajikitie jombure ere uma \v 9 koro tambuto amita jao tate au huroro ke einge aisuja, ‘Nau koro to te vahai etene beto pambija avo tambena erevira tunga javotoho evujo.’ ainge aisuja \v 10 eto ke erena ainge nombo amo ari sapura embo vahai na God tunga humbuto tunga hapereketo God ta degi huresuja amo God ta anera na kito tunga javotoho be eora.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Meni heriso rate vahai na amita vasiri aijaja ena \p \v 11 Eto ke nei einge ena, “Embo vahai mitiaetija amita meni heriso \v 12 rate meni ambo amina mamo ta degi penunu einge ena, ‘Mama, na no donda hotari umbasona avo matu kateketo ikejo umbane,’ ainge enu Mamo ta kiro avo kateketo ikenu umbuto \v 13 iji heriso amita ambota meni amina donda tapa avo ombuto koro umbuto enda hoi ta pambuto koro aravo amita uje nei te nei te ai ta sio sao jigama ue \v 14 koro irae ena. Eto enda ai ta beuje iji pajire be puvunu meni amina itiketo indari jombure ue \v 15 enda amita embo vahai amita degi ta pure asi penunu enu ikenu pambuto o ohu simba ere uatija \v 16 rate embo na u soka o ta umbuto puvuto ikeore indioi amite tapa indesi uje eauja rate meni amita ingeni ta ikae. \v 17 Eto meni amina mitiaetija amo do aingere avo kito ke einge ena ‘Na nau mama ta meni rate mama ta bande pure embopo na indari ere indera te deo deo ta ere ua te na enda nei ta puvuto mitie beuje na ere ahovona \v 18 avoeto na ereto pambuto nau mama ta degi ke einge aisona, ‘Mama na no degi ta eto God ta degi ta ari sapura be uena \v 19 avoeto na no meni mane avoeto ejo no pure embo ane’ ’ ke ainge aisi hotembeto \v 20 ereto mamo ta degi pahunu mamo na hoi be ta kito ereto tutuveto puvuto andito mune tavo unu \v 21 meni amina ke einge ena, ‘Mama, na no degi ta eto God ta degi ta ari sapura be uena avoeto inena mane nau meni ke aisoa,’ ainge ijinu \v 22 Mamo na amita pure embo ta degi ke einge ena, ‘Pambuto bo javotoho vahai umbuto ingeni pupuri umbuto utu goru umbuto puvuto ikao asukitirou \v 23 pambuto o cow meni seha te teto hevejo ungote nau meni ta pondo are. \v 24 Nau meni sein eto pambari avo sape ari ke eona vasiri te puvei tambena erevira avoeto ungote pondo are.’ ainge eto pondo uo \v 25 meni bugo pure ta pambuto egerembeto puvuto da auvitie haveni te ino te ingito amita be amo deire kesi uje eto \v 26 pure embo vahai enu inu ‘ire ere tivitera amita be deire?’ ainge enu \v 27 ke mine einge ena, ‘No eambo sape ari ke eora avo puvei kito no mama na o cow meni javotoho seha te teto heveto amita pondo ere ua’ ainge enu \v 28 ingito tumo eto pondo ta pambae mitinu mamo na puvuto pondo ta pambaja titine enu \v 29 Mamo ta degi ke einge ena, ‘Na jua koso kaso be no pure ue ke tapa agi ereovona te inena o goat meni teto ikae heveto nau namei kamei ga pondo ae mitovona te \v 30 no meni nei avo no haja vaja umbuto pambuto tiha paiha ue irae ihi mahi eto puvija amita degi cow meni javotoho teto heveto pondo ere oe?’ ainge enu mamo \v 31 na ke mine einge ena, ‘Nau meni umo namote tapa irioa avoeto donda nau tapa amo nora \v 32 te no eambo sein eto pambari avo sape ari ke eona avo vasiri te puvei tambena avoeto tunga javotoho ue ere ona te amita pondo mane toasona’.” \c 16 \s1 Haja vaja embo vahai amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Eto haja vaja embo vahai na koro kateketo pure kiari embo ta degi ikenu umbuto pure ena rate pure ta pere koro ikae ue sio aija unu embomeni na kito pambuto koro ikena embo amita degi harikeo ingito \v 2 enu puvunu ke einge ena, ‘Embomeni na puvuto nau degi ta umo pure sapura oe etera avoeto pure mane aisoa avoeto ere taekitena koro amina pure do do ue ke kakajekeoa tapa avo ike kione,’ ainge enu \v 3 pure embo amo pambuto umo eonga ke einge hotembena, ‘Koro ikena embo amina pure nau ere taekitia avoeto na do ano? Iji bevere ta heteto pure ari uje ae ereona eto degi tambuta arumbeto koro penunu aetena te me kiona uje ae ereona, \v 4 aravora, pure nau irae etija avoeto embomeni na na kito pekitie hondate ara ari erevi aisona’. Ke ainge eto \v 5 donda mamo amita degi koro ambota ikasi ke ijie donda penunu eto umbari embopo avo jage enu puvuo embo kiti puvuna amita degi ke einge eto ingina, ‘Nau titi jigari embo ta degi donda doinge mine ikae teho uhae?’ ainge \v 6 enu ‘Nau oil drum tapa 10 ainge uhana’ ke ainge enu ‘Aravora te no paper avo ikejo jaeveketo gosukitie oil drum 5 ainge umbari ke ijie kaeto ikano umbuto pambuto ao kesuja’ ainge ijie kaeto iketo \v 7 embo nei amita degi ke einge ena, ‘Nau titi jigari embo ta degi donda doinge mine ikae teho uhae?’ ainge enu ‘Nau rice baiki tapa 100 ainge uhana’ enu ‘aravorate no paper avo ikejo jaeveketo gosukitie rice baiki tapa 80 ainge umbari ke ijie kaeto ikano umbuto pambuto ao kesuja’ ari sokova ainge ena \v 8 avo donda mamo na kito embo avo jakeka ena amita hamo simba ue pure sokova ena avoeto. Eto enda embomeni na enda ta javotoho na irari hotembari pure isapamane eora rate God ta usasa ta irari embomeni na hotembae ue pure nei do ae eora \v 9 avoeto erena amo koro amo enda ta donda sapura ra avoeto donda avo koro irae embopo ta hande ue namei kamei evujo eto koro avo irae aisuja iji te God na umo umbau amita titi jigari ta iresoa. \v 10 Embo amuna pure isapa ikaro aisuja amo embo pure avo tumota ari haite kito ehako pure pajire ikau pure javotoho aisuja. Eto embo amuna koro isapa umbuto pure sokova aisuja ainge eto ehako koro peni umbuto pure sokova aisuja. \v 11 Eto umo enda ta donda avo umbuto ari sio sao ururo kito amo umo tumota be ae avoeto haja vaja be avo mane ikasuja. \v 12 Eto embo nei ta donda umbuto sio aisoa amo God na donda no be avo mane ikasuja. \v 13 Eto pure embo vahai amina titi jigari embo heriso ta ke agi ari haite mane ra. Eto titi jigari heriso hetaro pure embo vahai amina embo nei amita ke agi ue nei amita ke peive aisuja. Eto embo vahai osa ue nei uje ae aisuja. Eto ainge nombo iji vahai amina koro ta ke te God ta ke te agi ari haite mane ra.” ke erevi Iesu na ainge ijie ate poekitinu \s1 Ke nei nei Iesu na ena \r (Matthew 11:12-13, 5:31-32, Mark 10:11-12) \p \v 14 Enana Pharisee ari embomeni amo koro osa ari embopo avoeto Iesu urumbitio \v 15 enana ta degi ke einge ena, “Ungo embo ta titi ta na embo javotoho ra ainge ijie ere ova te God na ungota jo kogue eto embo na kogue jakeka erera te God na ere kogua avo sapura bera. \v 16 Eto ke pepeni ta ke kajari amite peroveta ta ke te avo ere puvutuhumite John ta iji te irae etei God na embomeni amita siriketo umbuto titi jigesuja amita ke avo itiketo hande ere ovora eto God ta titi jigari ai ta embomeni na torasi sunumbo sunumbo ere ora. \v 17 Utu te enda te irae aisuja rate God ta ke pepeni tapa amita jo ta ke vahai mane irae aisuja. \v 18 Eto embo amuna amita ae toto nei jimbasuja amo tiha euja eto ae matu toari avo embo amuna jimbasuja amo tiha aisuja.” \s1 Haja vaja embo te embo Lazarus te ta hihi \p \v 19 “Eto enda ta haja vaja embo vahai amita bo kembari javotoho ove pangari avo asuketo ue eto iji tapa amina indari javotoho neite neite ere indiaetija. \v 20 Amita bande huga na joekari pe ai ta hoivo embo javo Lazarus amita hamo uhu tapa amo matu na togari amina sereketo embomeni ta degi koro penunu ijie mitiaetija \v 21 Embo amina donda embo amita indari sirivo gaga suvu ta beauja avo indesi uje ere uaetija rate ikae indae teho mitioi ino na puvuto amita matu avo aniheto ere indiaetera. \v 22 Eto ahunu God ta anera na amita ahihi umbuto pambuto Abraham ambuto pambuto mitina degi vahai ai ta ikena. Eto haja vaja embo ambunu koveo \v 23 amita ahihi amo memenga osaga kiari degi ai ta pambuto mitie arerembeto Abraham avo hoi be ta kogue eto Lazarus amo engitita arumbeto mitina avo kogue jage \v 24 eto ke einge ena, ‘Mama, Abraham, na ere kogoa amo jo ere oite? I peri ta beto mitene evikitoi memenga pajire be ere kogona avoeto Lazarus avo ejo amita ingeni singi vahai avo umo ta jauketo puvuto nau ivivi ta kaimbau bevere jamo ai’ ainge enu \v 25 Abraham ingito ke einge ena, ‘Nau meni, umo hotembae ere oete? Umo enda ta vasiri te irari iji te inena no indari umbari jajavotoho avo jigama ere uaetea te Lazarus amina donda sasapura pere jigama ere uatija eto puvuto tunga jamo jamo ari degi ta jangu indie mitei umo avo osaga ere kogoa \v 26 eto nei amo umo mitea nango mitera orohu ai ta amo hoto pajire be eto koso vahai kovari mitia ai ta mane mine embara eora ke ari ra’. ainge enu \v 27-28 haja vaja embo amina ke einge ena, ‘Aravorate Mama no degi ta penunu erena, Nau mama ta bande ta nau eambopo tapa 5 mitera avoeto Lazarus ikejo pambuto au ingito memenga kiari degi ei ta mane puvuresora’, ainge enu \v 29 Abraham na ke mine einge ena, ‘Moses ta ke kajari amite peroveta mamatu tapa amita ke kajari enana ta degi mitia avo mane kioro?’ ainge enu \v 30 ‘Mama, mane kesora avoeto embo amburari na egerembeto pambuto au ingihe avo jo ahereketo ari sasapura toasora’ ainge enu \v 31 amita degi ke einge ena, ‘Enana Moses ta ke te peroveta ta ke te avo ingari uje ae eora avoeto embo na vasiri te ereto ke aisuja amite tapa mane ingesora’.” ainge ena. \c 17 \s1 Ari sasapura \r (Matthew 18:6-7,21-22, Mark 9:42) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Engekari puvuresuja rate engekasuja embo amita degi avo hajire be ikau kesuja. \v 2 Eto embo amuna na tumota ari embo erevi avo engekau sapura aisuja amo nanena embo amita degi mine ikano memenga peni vahai kesuja. Eto embo na engekasuja embo ta tunga ta esi tigito atara peni vahai handuketo eva ta kiti gosukasuja amo memenga God na au kesuja aingeko avo mane kesuja. \v 3 Be kogue irivujo. Eto no namei na ari sapura au kito onde katari ke na isembejo jo hapereketo aja to ai. Eto aja to ijirou ingito hotembeto tojo. \v 4 Eto embo vahai na no degi ta ari sapura tapa 7 ainge iji vahai amita jo ta eto ahereketo iji vahai amina aja to tapa 7 ainge ijirou ingihe hotembeto tojo”. ainge ijie ate poekena. \s1 God tumota ari \p \v 5 Eto Iesu ta apostero na amita degi ke einge ea, “Ejo nango umo tumota be aisora”, ainge eo, \v 6 Bada na ke einge ena “I ‘mustard’ ta be isapa be ainge nombo na tumota aeteva amo i peni eremita degi ‘Umo eonga uketo pambuto eva ta beto huruke’ ainge aeteva amo ke agi eto ainge aetija.” \s1 Pure embo na ke agi ari be \p \v 7 “Eto ungo embo vahai amita pure embo na pure andage ere puvuroutemo o simba ere uma puvutuhuoi ke einge eovete? ‘Nau pure embo umo ei huma arumbeto indari indijo’, ainge mane eova te \v 8 ke einge eova, ‘Umo kuteto indari nau ageto ikao indono umo ambota indesoa’ ke ainge ao \v 9 agi aisuja amo osari ke mane ikasoa amo teho pure amita avo ere ua \v 10 avoeto ungo God na pure do ava eria avo ue ke mine ara ijie einge evujo, ‘Nango teho pure embopo avoeto nango pure nei do mane, pure nangota avo ere ora,’ ainge evujo.” \s1 Kini umbari embopo tapa 10 avo Iesu na enu kini irae ea \p \v 11 Eto Jerusalem ta pambasi degi ta pahue enda Samaria eto Galilee amita tane ai ta pahue \v 12 Da isapa vahai ai torenu kini umbari embopo tapa 10 amina Iesu puvutuhunu kito hoi ta heteto \v 13 jage eto ke einge ea, “Iesu, Bada, nango jo e.” ainge eo \v 14 kogue ke einge ena, “Ungo pambuto priests ta degi evujo ungota hamo kiore,” ainge ijinu enana ta kini tapa irae eo javotoho ea. \v 15 Eto kini umbari embo vahai amo enda Samaria embo amita hamo avo javotoho enu kito egerembeto gagaha eto God jakeka ijie puvuto \v 16 Iesu ta utu ta beto gogovo ue osa enu, \v 17 Iesu na kito ke einge ena “Embo tapa 10 rate embo 9 amo naingere? \v 18 Da nei embo vahai emina pere God jakeka asi puvei?” \v 19 Eto embo ta degi einge ena, “Ereto pambujo. No tumota ari na no ahihi te hamo te oreketija,” ainge ena. \s1 God na embomeni amita toho siriketo umbasuja \r (Matthew 24:23-28,37-41) \p \v 20 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni na God ta titi jigari iji avo iji deina puvurou avo Iesu ta degi eo ingito ke mine einge ena, “Eto God na embomeni titi jigari ta hajire avo titi na mane kesora. \v 21 embo na ‘erevira kijo’ au mane kesoa eto ‘orovira kijo’ au mane kesoa rate ingivujo, God na embomeni titi jigesuja amo ungota jo ta ra”. ainge eto \v 22 amita ambotani ta degi ke einge ena, “Iji puvuto ere hua amikote ungo na Embo ta Meni ta titi jigari iji vahai be avo kesi uje be aisova rate mane kesova. \v 23 Iji amikote embo na ereto ‘Iesu puvija orovira kivujo’ ijirou embo nei na ‘Iesu puvija erevira. Huma, kivu.’ ainge ijiroro ambo ambo avojo. \v 24 Eto pipiri sose hena ta sariambu eto bitito pambuto ihane ta euja ainge nombo Embo ta Meni amita puvurari iji na amo ainge aisuja. \v 25 Rate kiti amo embo eha mitera amina Embo ta Meni uje ae ue aro memenga osaga kesuja. \p \v 26 Eto Noah ta iji te embomeni na ari do do ea ainge nombo Embo ta Meni amita puvurari iji te amo ainge aisora. \v 27 Enana indari indie a dorovu ue bi dorovu ue mitio Noah na e nga jo ta bivitinu ga beto irerembenu tapa sasari ea \v 28 Eto ainge nombo embo Lot ta iji te embomeni na indari indie donda ombuto uhue be kokovikitie bande gerikitie mitio \v 29 iji vahai Lot da Sodom toto pahunu koro bevere te i evekari te utu i ta eto beto tapa tenu sasari ea \v 30 Eto Embo ta Meni irerembeto puvuresuja iji te embomeni na ari ainge kesora \v 31 Eto iji amikote embo bande i ta mitia amina beto donda mane siriketo umbuto pambasuja eto embo pure ta mitia amina mane egerembasuja. \v 32 Lot ta ae na do ena avo hotembevujo. \v 33 Eto embo amuna amita vasiri avo orekasi uje aisuja amita vasiri avo irae beto pambasuja rate embo amuna amita vasiri teho ke ijie toasuja amina vasiri te iresuja. \v 34 Eto ungota degi erena, mume amikote embo heriso bande vahai ta eviroro anera na beto vahai umbuto pahue nei toau iresuja. \v 35 Eto pamone heriso u gajitiroro anera na beto vahai umbuto pahue nei toau iresuja. \v 36 Eto embo heriso pure ta iriroro anera na beto vahai umbuto pahue nei toau iresuja.” ainge enu \v 37 enana na “Vasiri amo degi nainge nainge eto kioro?” ainge eto ingio Iesu na ke einge ena, “O sape ue mitioi di oga na titi peinga beto areto indiora, aingekora”. ainge ena. \c 18 \s1 Embo okose te pamone doru te ta timu hatirari ke \p \v 1 Eto enana pari ta pegogo eora kaiketo pari ara Iesu na ambotani ta degi timu hatirari ke na einge ena, \v 2 “Eto da vahai ai ta koto ta ke ingito sirikari embo okose amo God hotembae euja eto embo tunga humbae euja embo avo mitinu \v 3 da amita pamone doru vahai amina amita degi kaiketo puvutuhe penunu einge ere ijiaetija, ‘Na hondate eto embo nau degi ta kitoho ere ouva avo ke siriketo ejo tambu ai,’ penunu ainge pere ijioi \v 4 ingito ingarako ue mitiaetija umo oenga einge hotembena, ‘Na God hotembae ue embo tunga humbae ue iriona \v 5 te pamone doru emina kaiketo penunu ijioi ingihovona totone onde memenga etija avoeto amita ngahia deire avo ano tambu aisuja.’ \v 6 ke ainge ena, amo koto ta ke sirikari embo sapura amina ena avoeto \v 7 God javotoho amita embomeni na iji te mume te matuainge amita degi penunu ijiroro amo iji koso be ingito ingarako ue iroute? \v 8 Na ungota degi erena amo God na amita embomeni matu sausau hondate aisuja. Rate Embo ta Meni puvuresuja amina God tumota ari embo enda ei ta tambautemo mane tambau?” ainge eto \s1 Embo heriso temple jota pari ea amita timu hatirari ke \p \v 9 Iesu na embomeni nei uhoho amina na javotohora ijie embo nei sapurara ke ainge ari embomeni amita degi timu hatirari ke einge ena \v 10 “Embo heriso pari asi temple ta pambua vahai amo Pharisee ari embo eto vahai amo tax koro umbari embo aingeto toreo \v 11 Pharisee ari embo amina heteto pari einge ena, ‘Embo nei ke sokova ijie koro pegene eora nei ke pepeni poekeora nei tiha paiha eora nei amo tax umbari embo puvija erevira ainge ari sapura neite neite eora te na ainge mane avoeto God, na umo osa ere ona. \v 12 Na hura tapa amita jo ta iji heriso heriso donda ajirekeona eto nau donda tapa avo kateke kateke eto tapa 10 ainge iketo vahai umbuto temple ta ikeona,’ pari ainge pere ijinu \v 13 tax umbari embo amo hoi ta heteto amita ari sapura avo hotembitie tumo kouketo mitie jenge torue pari einge ena, ‘God, na ari sapura embo rate jo e’ pari ainge ijinu \v 14 God na ingito tunga javotoho ue hotembeto toturitinu ereto amita bande ta pambuna, Pharisee ari embo aingeko manera. Eto embo amuna umo eonga jakeka aisuja embo amo au isapa aisuja rate meni isapa sira eto aisuja embo avo au embo peni aisuja.” \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Matthew 19:13-15, Mark 10:13-16) \p \v 15 Eto iji amikote embomeni na meni isasaraho avo Iesu na ingeni hamo ta tembaja umbuto puvuo, ambotani na kito taekitie isembea \v 16 rate Iesu na kito meni isasaraho amita degi hurora jage eto ke einge ena, “Meni isasaraho mane taekasova te evu nau degi ta hurore. Meni isasaraho amo na tumota eora eto embo amuna ainge nombo na tumota aisuja amina God ta titi jigari ta torasuja. \v 17 Na ke be na ungota degi erena embo amuna meni isapasira eto hurae aisuja amina mane God ta titi jigari ta torasuja.” ainge enu \s1 Iesu na donda embo ta degi ke ena \r (Matthew 19:16-30, Mark 10:17-31) \p \v 18 Embo vahai peni amina Iesu ta degi ke einge eto ingena, “Ate poekari embo javotoho, ari do ue irari daroho hoteto umbano avo inena ejo ingone” ainge enu \v 19 Iesu na ke mine einge ena “Umo do eto na javotoho ke ere? Eto embo tapa amo jajavotoho manera te God vahai avo javotohora. \v 20 Eto God ta ke pepeni amo umo kiarira: Tiha mane aisoa, embo mane tao amburesora, pegene mane aisoa, embo nei ta ke be na au ingito jandireketo sokova na mane aisoa, eto aja te mama te otohu aisoa,” ke ainge enu \v 21 embo amina einge ena, “Na meni isapa ta itiketo ari tapa avo javotoho pere ue ere puvutuhovona,” ainge enu \v 22 Iesu na ingito ke einge ena, “Ari vahai avo ae ere ova, avoeto pambuto no donda tapa avo ombuto koro umbuto donda ambu embopo ta iketo na ambo ambo asi hae. Eto God ta irari degi ta no donda isapamane mitia avo umbasoa,” ainge enu \v 23 ingito amita haja vaja peni vahai avoeto osaga kogunu \v 24 Iesu na embo avo kogue ke einge ena, “Haja vaja embo na naingeto God ta degi torau, amo ngahia be ra, \v 25 Eto o camel na poma to ta toreto pambari amo ngahia ra aingeko haja vaja embo na God ta titi jigari degi ai ta torari ngahia be ngahia ra.” ainge enu \v 26 embomeni na ingito ke einge ea, “Embo amunure God na ari sapura ta oreketo umbau?” ainge eo \v 27 Iesu na ke mine einge ena, “Embo na ari inono aera te God ta degi ari tapa amo inono ra” ainge enu \v 28 Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Kijo, nangota donda tapa toto umo ambo ambo ere ora”, ainge enu \v 29 Iesu na einge ena “Na ungota degi ke be erena, embo amuna God na embomeni titi jigoja amita bande te ae te namei kamei te emamo te meniundi te tapa toasuja \v 30 embo amina amburae mitie donda totuja vahai ainge nombo avo isapamane be umbasuja eto iji kombu te daroho irari umbasuja” ainge ena. \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta amburesuja avo ehako enu ingia \r (Matthew 20:17-19, Mark 10:32-34) \p \v 31 Eto Iesu na amita apostero 12 avo umbuto eonga iketo ke einge ena, “Kivujo, ungotena da Jerusalem ta pahuma. Embo ta Meni ta degi ari do puvuresuja peroveta na matu kakajekarira avo puvuresuja \v 32 amo Embo ta Meni avo umbuto enda nei embomeni ta ingeni ta ikaro umbuto urumbitie ari sapura nei te nei te ue hamo ta isuva ue \v 33 esi na ejembeto taro ambuto iji 3 irae au ehako vasiri te erasuja,” Iesu na ainge ijie harikenu \v 34 ingito ingarako ea amo enana na ingiora ondikari avoeto ingae ea. \s1 Titi kuru ari embo enu kondena \r (Matthew 20:29-34, Mark 10:46-52) \p \v 35 Eto da Jericho auvitio titi kuru ari embo vahai degi ahone ta arumbeto koro penunu ijie mitina \v 36 amina embomeni isapamane puvuto pahuo asavi ingito asavi amita be amo deire eto inginu \v 37 “Iesu Nazareth embo amina puvuto ere pahua” ainge eo \v 38 ingito jage eto einge ena “David ta Meni Iesu, na jo au kito hondate e,” ainge enu \v 39 embo amita titi vuju ta mitia amina “Embo, umo ke ambu e” ainge ijio isara na jage eto einge ena, “David ta meni Iesu, na kito jo au hondate e” ainge pere ijinu \v 40 Iesu heteto embo avo umbuto hurora ke enu umbuto imite auvitio \v 41 Iesu na “Na no degi ta do ana uje ere oe” ainge enu “Bada, ejo titi hirikau kione,” ainge enu \v 42 Iesu na “Umo na tumota ere oa avoeto no titi na kijo” ainge enu, \v 43 titi javotoho enu God jakeka ijie Iesu ambo ambo ena. Eto embo tapa na ari avo kito God jakeka ea. \c 19 \s1 Embo Zacchaeus na Iesu kesi uje ena \p \v 1 Eto Iesu da Jericho jo ta toreto pahunu \v 2 tax umbari embopo ta okose javo Zacchaeus amo donda embo \v 3 amina Iesu do aingere avo kesi uje ena rate embo avo tuhoaupa avoeto embo isapamane na titiha eo jateto kiari inono ae enu \v 4 Iesu pambasuja degi ai ta kiti tutuveto pambuto i boro i ta bitito mitinu \v 5 Iesu na puvuto arerembeto kogue ke einge ena “Zacchaeus, umo beto hae. Na mume eha emo no bande ta evesona.” ainge enu \v 6 Zacchaeus sausau beto tunga javotoho ue Iesu umbuto amita bande ta pahunu \v 7 embomeni na kito ujeae ue ke einge ea, “Iesu do eto ari sapura embo amita bande ta evesi ere oi?” ainge ea. \v 8 Eto Zacchaeus na ereto heteto Bada ta degi ke einge ena “Bada kijo, na nau donda tapa avo heriso kateketo vahai avo donda ambu embopo ta degi hande ikasona. Eto embo ta koro ke sokova na ijie pegene uhana amo einge ue ikasona. 1 kina uhana amo 4 kina ikano egerembasuja 2 kina uhana amo 8 kina egerembasuja 10 kina uhana amo 40 kina egerembasuja” ainge enu \v 9-10 Iesu na ingito ke einge ena, “Embo ta Meni na God ta embomeni maine pambari avo jombure eto umbasuja avoeto Abraham ta ahije eremite bande vahai eremita embomeni amite avo God na oreketo ere uhua.” ainge ijinu \s1 King na pure embopo ta koro ikena amita timu hatirari ke \r (Matthew 25:14-30) \p \v 11 Ingihe einge hotembea Iesu avo Jerusalem auvetija amo pambau God ta titi jigari avo sausau puvuresuja avo hotembitio \v 12 Iesu na kito timu hatirari ke na einge ena, “Eto embo vahai peni amina amita enda ta king asi sovera ari umbasi enda nei ta pambasi ue \v 13 amita pure embopo tapa 10 ainge jage enu puvuo embo vahai vahai amita degi koro tapa 100 ainge ikereketo ke einge ena, ‘Na pahurono ungo koro emina pure eto koro nei tahurovo puvuresona,’ ainge eto pahunu, \v 14 tohota da vahai embomeni na embo avo enana titi jigoja uje ae ue embomeni nei uhoho na embo aravo taekara ikeo ambota pambua. \v 15 Rate embo amo king aisuja amita sovera umbuto egerembeto puvuto enda titi jigiha amita pure ara koro ikena embopo jage enu puvuo ‘koro hamo ta doinge umbeve?’ ainge enu \v 16 pure embo vahai amina embo ta titi ta imite heteto ke einge ena, ‘Bada, no koro 100 amina pure etena amita hamo ta amo 1,000 tambena erevira,’ ainge enu \v 17 amita degi einge ena, ‘Umo pure embo javotohora. Umo koro isapa amina pure javotoho etea avoeto avo da pepeni tapa 10 simba aisoa.’ ainge ijinu \v 18 embo nei puvuto ke einge ena, ‘Bada no koro 100 amina pure etena amita hamo ta amo 500 tambena erevira,’ ainge enu \v 19 ‘javotohora, umo da pepeni tapa 5 ainge avo ano simba aisoa’ ainge \v 20-21 eto embo nei puvuto ke einge ena, ‘Bada umo embo ngahiara, umo mine ikae teho mine vahai umbuoa, eto umo be urae rate teho kahumbeoa avoeto umo joru ue no koro 100 ikita amo pure ae teho togeto ondikitane iriuja erevira umbujo’ ainge enu \v 22-23 ke mine einge ena ‘Umo pure embo sapura avoeto pe no na umo eonga pehumba ere oa. Eto na embo ngahia avoeto mine ikae mine vahai umbuona be urae rate teho kahumbeona ke erea amo matu kiari kito amo nau koro avo umbuto bank ta ikao nau koro nei hamo ta ikaro irirou puvuto umbaetena’ ainge eto \v 24 embo nei engitita heteto mitina amita degi ke einge ena ‘Embo emita koro tapa 100 ikitane pure ae toari iriuja avo umbuto embo nei pure eto koro 100 uhaja amita degi ikejo.’ ainge enu \v 25 ‘Bada, embo amita degi koro peni vahai 1,000 ainge mitia’, ainge eo \v 26 ke mine einge ena, ‘Ungota degi erena, embo amita degi ari javotoho ta mine mitirou kito amo God na mine nei hamota ikasuja rate embo ta degi ari javotoho irae kito God na embo amita degi do mitia avo umbau irae aisuja rate \v 27 na enana ta king eona uje ae etera embo amo nau kitoho avoeto umbuto huma nau titi ta tevujo amburore’.” ainge ena. \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta torena \r (Matthew 21:1-11, Mark 11:1-11, John 12:12-19) \p \v 28 Eto ke ainge enu irae enu Jerusalem pambasi degi ta bivitie \v 29 da heriso Bethphage te Bethany amo tiri javo olives temo ta kogombari avo auvitie amita ambotani heriso avo ikau pambuto o donkey meni umbara ikasi ue \v 30 ke einge ena, “Ungo pambuto da degi ovitiho amita pe ta o donkey meni handuketere mitia amo meni avoeto ai ta isa mane eora avo bujeketo umbuto puvuvujo. \v 31 Eto embo na ‘Ungo do eto donkey meni ere bujekiteve?’ ke ainge aro ingito ungo na einge evujo, ‘Bada na jigama asi uje ere ua’,” ke ainge ara enu \v 32 pambuto Iesu na o donkey meni ke ena avo tambuto \v 33 bujekasi uo o mamone na kito “ungo do eto nangota o bujekasi ere ove?” ainge eo \v 34 “Bada na jigama asi uje ere ua” ainge eto umbuto \v 35 Iesu ta degi puvuto enana ta bo hamo ta asari avo houketo o hamo ta besi tirito Iesu ohimbeto umbuto o hamo ta ikeo arumbeto \v 36 degi ta pahunu embomeni na bo nei nei hamo ta pohukari avo hoheto degi ta besi titirikeo haito pambuna. \v 37 Eto tiri Olives bitito ovitiho ta beto da auvitio Iesu ta ambotani tapa na itiketo osa osa ue God jakeka ue Iesu na ari do ere uatija avo jajage eto \v 38 einge ea, “Ungotenau king Bada ta javo ta puvuto ere hua avo God na javotoho ari ikau Utu i ta peka te usasa te iroi!” ainge ijio \v 39 Pharisee ari embopo embo ta ugoro ta mitia amina “ate poekari embo, ejo no ambotani ke erera avo toare” ainge eo \v 40 ke mine einge ena, “Eto enana ke toasora amo atara tapa ei mitera amina ke gagaha eto aisora” ainge ena \s1 Iesu da Jerusalem avo embo si ena. \p \v 41 Eto Jerusalem jota torasi ue Iesu na da kogue si ijie \v 42 da amita embomeni avoembo ke einge ena. “Peka umbari avo eha kiova uje ere ona te peka umbari avo ungota titi ta ondikarira te \v 43-44 God na ungo puvuto kesi iji ikari avo puvija te ungo na kito kiarako eteve seniketo ere pahua avoeto iji puvuresuja amikote no kitoho na degi tapa ta eto puvuto umo joeketo umbuto da te da ta meniundi te tapa avo taro iraesuja. Eto atara nei na atara nei amita hamo ta mane tembasuja te tapa jaseto beasuja.” ainge ena. \s1 Iesu na temple jo ta torena \r (Matthew 21:12-17, Mark 11:15-19, John 2:13-22) \p \v 45 Eto Iesu na temple jo ta toreto donda na ombuto koro ere uhua embopo avo kurumbenu pahuo \v 46 ke einge ena, “Ke kajari ta amo nau bande eremo pari ari bande aisuja, ainge mitia rate ungo na eteve pegene embo ta bande ere ua,” ainge eto \v 47 Iesu na iji vahai vahai ainge temple jo ta toreto embomeni ate poekena rate priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te embo ta okokose te na Iesu naingeto umbuto tasora avo hotembea \v 48 rate embomeni isapamane be Iesu ta ke ingesi onde popoga ture eto ingihe mitia avoeto Iesu umbari inono ae ena. \c 20 \s1 Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena \r (Matthew 21:23-27, Mark 11:27-33) \p \v 1 Eto iji vahai Iesu na temple jo ta mitie God ta duru javotoho avo embomeni ta degi hande unu ingihe mitio priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni simba ari embopo te Judea embo pepeni te aingeto Iesu ta degi puvuto \v 2 ke einge ea, “Embo amuna no degi ta sovera ari iketei umbuto ari emomo ere oe?” ainge eo \v 3 Iesu na ke mine einge ena “Na ainge nombo ungota degi eto ingari ke erena evu ingone. \v 4 John na sovera ari umbuto embo bapataito ere uatija amomo God ta degi eto umbunutemo embo ta degi umbunu?” ainge eto inginu \v 5 ungo eonga ke mine ara eto einge ea “Eto dago John na sovera ari God ta degi umbari ke aisora amo Iesu na aravorate ungo do eto John ke be ae ueve ke ainge aisuja \v 6 rate dago sovera ari embo ta degi umbari ke asora amo embomeni ei mitera amina dago koro na taro amburesora amita be amo John amo God ta peroveta be ke eora,” ainge ijie \v 7 ke mine ari inono ae enu enana Iesu ta degi “dago be kiaera” ainge eo \v 8 Iesu na “aravora namote tapa amuta degi sovera umbuto ere ona avo mane ano ingesova” ainge eto \s1 Grape pure mamo ta timu hatirari ke \r (Matthew 21:33-46, Mark 12:1-12) \p \v 9 Embo tapa ta degi timu hatirari ke einge ena, “Eto embo vahai amina grape be pure ta ureto embo nei na simba ara iketo toto enda nei ta iresi pambuna. \v 10 Eto grape sari ari iji puvunu grape be sari tuna umbaja pure mamo na amita pure embo vahai ikenu pahunu, grape simba ari embopo kito teto kurumbeo grape sari umbae toto egerembeto pambuna, \v 11 Eto amita pure embo nei ikenu pambunu grape simba ari embomeni na urumbitie teto kurumbeo grape be sari umbae toto pambuna. \v 12 Eto nei ikena amo teo sasaga kutitinu umbuto pure aka ta gosukeo bena. \v 13 Avoeto pure mamo na ke einge ena. ‘Na ari einge aisona, osa ari meni nau avo ikano pambau kito otohu ue mane tasora,’ ainge eto ikenu pahunu grape simba ari embomeni na kito \v 14 ke einge sirikea ‘Eto grape pure hoteto umbasuja embo puvija erevira avo ungote taro amburou grape pure evi ungotenane na oreto umbasira,’ ke ainge \v 15 eto meni avo andito umbuto pambuto huga hokaka ta barae eo benu teo ambuna. \v 16 Eto grape mamo na puvuto do au? Amina grape simba ari embomeni tau ambuvujekaro grape pure amo umbuto embo nei ta ingeni ta ikasuja.” ainge enu enana ingito “Ajae, ejo toai!” ainge eo, \v 17 Iesu na enana be kon eto kito ke einge ena “Rate God ta ke amo einge kajari mitia, ‘Bande gerikari embopo na tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo Bada God na umbuto enu bande ta tutuvi be ena’. ke ainge ena amita be amo ungo do eove? \v 18 Eto embo amuna tutuvi amita hamo ta beto tasuja amo pejeto memeni aisuja. Eto tutuvi amina embo ta hamo ta beasuja amo embo teto petekasuja” ainge Iesu na enu irae enu \s1 Tax koro ikari \r (Matthew 22:15-22, Mark 12:13-17) \p \v 19 Judea ta ke pepeni simba ari embopo te priests pepeni te na ungo avoembo Iesu na hihi tirina avo ingito iji amikote Iesu andito umbasi uje ea rate embomeni tapa na enana ta degi memenga ikasora avo hotembeto oju ue \v 20 iji nei simba ea. Eto Iesu ke sapura do au ingito umbuto Rome ta gavana okose amita ingeni ta ikasi uje eto kito harika embopo ikeo pambuto Iesu ta hihi avo ingesi keko ijie \v 21 pambuto Iesu ta degi ke einge ea, “Ate poekari embo, umo ke be na pere embo ta ke te ari te avo hotembae ue God ta ke avo javotoho na ate poekeroa avo dago kiarira \v 22 avoeto no degi ta eto ere ingihora, Ungotena Judea ta ke pepeni oju ue tax koro Rome ta gavana Caesar ta ikarote mane ikaro?” ainge eo \v 23 Iesu na enana ta jo ta hotembari heriso avo kito \v 24 ke einge ena, “Ungota koro vahai umbuto ikevu kione,” ainge enu ikeo umbuto einge ena, “koro hamota embo ta tombu kikiva ari emite javo kajari te amo amutare?” ainge enu \v 25 “Caesar ta ra” eo Iesu na ke einge ena, “Aravora Caesar ta donda kito amo Caesar ta ikevu eto God ta donda kito amo God ta ikevu,” ainge enu \v 26 ingito Iesu na ke sapura nei do ae rate ke javotoho ena avo ingito haha puha eto ke ambupu ea. \s1 Ambuto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 22:23-33, Mark 12:18-27) \p \v 27 Eto Sadducees embomeni na vasiri te erari avo ke be ae ue ere ijiaetera avo Iesu ta degi puvuto \v 28 ke einge eto ingia, “Ate poekari embo. Eto Moses na ke amo einge kajena. ‘Embo ta ae meni umbae mitirou ivu amburesuja, eto namei na namei hondate eto jimbuto be ikasuja’ ainge Moses na kajena \v 29 Eto embo tapa 7 amo jo vahai ta amina meni bugo na jimbuna eto ae meni umbae mitinu ivu ambunu \v 30 bugo ta kakane amina jimbuna amo meni umbae mitinu ivu ambuna \v 31 Eto ainge pere ue pambuto gasi meni amina jimbuna amo ainge meni umbae ambuna \v 32 eto ambo be ta amo pamone amina ambuna. \v 33 Eto enana tapa 7 avo vasiri te hoasora amo pamone amo embo amuta ae au?” ainge eo \v 34 Iesu na ke mine einge ena, “Embomeni eha mitera amina jimbuora \v 35 te vasiri te erari iji puvurou God na embo siriketo au erasora rate mane jimbasora \v 36 amita be amo embo na vasiri te erari avo hoteto umbuto ehako mane amburesuja te anera ga inono ue God ta meniundi aisora. Eto vasiri te erari amita ke be amo Moses na ke kajena. \v 37 Eto Moses na i basa evikitina amita jo ta ke einge ingina ‘Na Abraham ta God, Isaac ta God, eto Jacob ta God ra,’ ainge ijinu ingina avoeto kajena. \v 38 Avoeto God amo embo amburari ta God manera te embo vasiri te iriora amita God. Eto embo tapa amo God ta degi vasiri te ra,” ainge enu \v 39 ke pepeni simba ari embopo nei uhoho na “Ate poekari embo no ke javotoho etea” ainge eo \v 40 embo tapa na eto ingari ke nei ae oju ue toa \s1 Keriso amo meni amutare? \r (Matthew 22:41-46, Mark 12:35-37) \p \v 41 Rate Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Embomeni na do eto Judea ta hondate embo Keriso amo King David ta ahije ke eore? \v 42 Eto King David amina book javo ‘Psalms’ ai ta ke einge kajena, ‘God na na David nau Bada ta degi ke einge ena, ‘Nau ingeni be ei ta arumbeto iriro \v 43 nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’,’ ke ainge David na kajena. \v 44 Eto David na Judea ta hondate ari embo Keriso amo nau Bada ra ena avoeto amo naingeto amita ahije au?” ke ainge eto \s1 Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo \r (Matthew 23:1-36, Mark 12:38-40) \p \v 45 Embo tapa ingiho amita ambotani ta degi ke einge ena, \v 46 “Eto ungo Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo, eto enana bo jajavotoho kokoso avo aseto market ari degi ta ururoro kito osa ue pekara eora. Eto nei amo ke kasari bande ta toreto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbeora eto pondo iji te embomeni kito otohu ara titi ta arumbeora. \v 47 Eto nei amo pamone dodoru ta donda avo sio umbuora eto embomeni amita pari amo jo na ae rate toho hamo na pari kokoso kakoso eto sinenekeora, avoeto God na enana ta hajire siriketo memenga pajire ikau kesora.” \c 21 \s1 Pamone doru na hande javotoho ikena \r (Mark 12:41-44) \p \v 1 Eto haja baja embopo na temple ta hande koro ikitio Iesu na arerembeto kogue mitinu \v 2 pamone doru vahai amina amita degi koro peni irae avoeto toea heriso jurukitinu \v 3 Iesu na kito ke einge ena “Na ke be na ungota degi erena, pamone doru omina hande ere ikitia amo peni be ra haja vaja embo na ere ikitera ainge mane ra. \v 4 Eto enana ta donda isapamane avoeto ikitie tuna jigera te pamone doru emita donda irae avoeto pe te ere ikitia erevira” ainge ena. \s1 Temple arara eto beasuja ta ke \r (Matthew 24:1-2, Mark 13:1-2) \p \v 5 Eto Iesu ta ambotani na temple avo atara orina na gerikari amite donda kiari jajavotoho temple ta hande ikari amite avo kiora ke eo \v 6 Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo donda ere kogova rate iji puvutohurou kitoho na puvuto taro atara nei na atara nei ta hamo ta mane tembeto iresuja te tapa arara eto beasuja” ainge enu \s1 Osaga memenga kiari puvuresuja \r (Matthew 24:3-14, Mark 13:3-13) \p \v 7 Enana ingito ke einge eto ingia, “Ate poekari embo ari erevi iji deina puvurou, eto puvuresuja amita hajire amo do kioro?” ainge eo \v 8 Iesu na ke einge ena, “Eto embo nei nei na ke sokova ijiroro ingihe ambo ambo avojo amo embo nei na ‘Na ungota orekari embora’ ainge ijiroro embo nei na ‘Iji puvuto ere hua’ ainge ijiroro ingihe ambo ambo mane aisova. \v 9 Eto ungo isoro ta duru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungo oju avojo eto iji kombu puvurae iresuja amikote isoro avo einge aisora. \v 10 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto king nei na ereto king nei taisuja. \v 11 Eto titira pajire be te beuje te ambure iji te enda nei ta puvurou utu ta hajire nei kogue oju pajire be aisora. \v 12 Rate ari erevi puvurae kiti ta amo embomeni na ungo andito umbuto aro osaga kogurovo umbuto ke kasari bande ta iketo ganoka eto umbuto tipura ta ikasora. Eto namo avoembo ungo umbuto gavana ta eto king ta titi ta ikaro hetasova, \v 13 Iji amikote ke nau hande evu ingore. \v 14 Eto ke ae kiti ta ke do aisova avo kiti ungo eonga mane sirikasova \v 15 te ungo hetari iji te nanena ungota jo ta ke te kiari te ikano ijirovo ungota kitoho na ingito ke mine ari inono ae aisora. \v 16 Eto ungota emone mamone te namei kamei te du e te da vahai embomeni te na ungo umbuto kitoho embo ta ingeni ta ikaro ungo nei nei amo taro amburesova. \v 17 Eto ungo javo nau avoeto embomeni tapa na ungo uje ae aisora \v 18 rate no siro tu vahai amina mane irae aisuja te \v 19 ungo ngahia eto mitima vasiri be avo umbasova. \s1 Da Jerusalem taro irae aisuja \r (Matthew 24:15-21, Mark 13:14-19) \p \v 20 Rate da Jerusalem ta kitoho embomeni na isoro asi joeketo mitima Jerusalem taro irae aisuja amita iji puvuto ere hua avo kesova. \v 21 Eto ainge kito evujo Judea ei ta mitera embomeni joru tiri ta pahuroro da jo ta mitera avo toto pahuroro eto da engitita mitera avo da jo ta mane torare. \v 22 Iji amo God na Israel ta degi hajire ikasuja iji avo matu kajari mitia \v 23 Eto pamone urete te amita degi eto meni eha ingeto emi kajitia amita degi aja to erena. Iji amikote God na Judea embomeni ta degi tumo ue hajire au koguroro Judea enda embomeni tapa na osaga kesora. \v 24 Enana avo asivo na kakajekaro ahuroro embo nei andito umbuto enda tapa ta pambasora. Eto enda nei na Jerusalem torue God na enda nei ta degi iji ikari avo irae ururou toasora \s1 Embo ta Meni ta puvurari \r (Matthew 24:29-31, Mark 13:24-27) \p \v 25 Eto iji ta hariga ta eto kuro ta kiari hajire nei kogue eva ta vasiri peni vahai ururou tindu pajire be avo enda tapa na ingihe mana mana ue joru aisora. \v 26 Eto utu ta donda iriuja amina jahevitirou embo na kito enda ta do ere puvutuhua avo hotembu hotembu ue joru ururoro titivina umbuto bara au beasuja. \v 27 Eto embomeni na Embo ta Meni avo oje jo ta sovera te usasa isapamane te puvutuhurou kesora \v 28 Avoeto ari erena avo itiketo puvutuhuroro arerembeto kogue irivujo, ungota orekari iji puvuto ere hua avoeto.” ke ainge eto \s1 I junga ta ari hotembevu \r (Matthew 24:32-35, Mark 13:28-31) \p \v 29 Enana ta degi timu hatirari ke na einge ena, “I junga te i nei uhoho amite tapa kogue hotembevujo. \v 30 Eto amita hatu ta tivine eto gigi vujekeuja amo amita be ari iji auveuja \v 31 ainge iteko ari erena amo tapa puvutuhurou kogue amo God na enda titi jigesuja iji amo auvetija ke evujo. \v 32 Na ungota degi ke be na erena embomeni tapa mane sasari aisora te ari emo puvurou kesora. \v 33 Eto utu te enda te avo irae aisuja te ke nau avo eho mane irae aisuja. \s1 Be kogue irivujo \p \v 34 Rate enda ta gamo osaga neite neite amina oti pe vitou titivi ururou irirovo amo bage ta o teuja aingeko nombo iji kombu puvuto bage ta o tarako aisuja avoeto be kogue irivujo, \v 35 amo enda tapa embomeni ta degi puvuresuja \v 36 ari tapa erevi puvuto ere hua avo tiumbeto pambuto Embo ta Meni ta titi ta hetasova avo ngahia ra avoeto God ta degi sovera ari kaiketo penunu ijie kogue irivujo,” ainge Iesu na ena. \v 37 Eto iji tapa amo Iesu na temple jo ta embomeni ate ere poekitioi iji bouvoi pambuto da vahai tiri javo olives engitita kogombari ai ere eviaetija. \v 38 Eto iho be te embomeni tapa na Iesu ta ke ingesi temple jo ta ere toritiaetera. \c 22 \s1 Iesu umbuto tasora avo ke kasea \r (Matthew 26:1-5, Mark 14:1-2, John 11:45-53) \p \v 1 Eto jarukari ta pondo te bread sivo ikae pajirae amita pondo te iji auvitinu \v 2 enana priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te na Iesu umbuto taro amburoja uje ea rate embomeni isapamane na Iesu ta ke ingihe mitia avo joru ue umbari degi jombure ea. \s1 Judas na Iesu harikasi sija ena \r (Matthew 26:14-16, Mark 14:10-11) \p \v 3 Eto Iesu ta ambotani tapa 12 rate vahai amita javo amo Judas Iscariot amo Satan na jo enetenu \v 4 pambuto priests pepeni te temple simba ari embopo te amiga Iesu naingeto harikau umbasora avo pambuto hihi avo tirio \v 5 ingito tunga javotoho ue koro doinge ikaro umbasuja avo siriketo \v 6 teka uo Judas pambuto embo isapamane irae amikote Iesu umbuto enana ta ingeni ta ikasi simba ena. \s1 Iesu na Jarukari pondo indesi sija ena \r (Matthew 26:17-25, Mark 14:12-21, John 13:21-30) \p \v 7 Eto bread sivo ikae pajirae amita pondo te jarukari pondo te iji puvunu o meni vahai teto heveto pene gaga ta tembari iji avo puvunu \v 8 Iesu na Peter te John te umbuto ke einge ena, “Ungo heriso pambuto jarukari pondo avo nununga evu indore,” ainge enu \v 9 “Dago degi nainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo \v 10 “Ingivujo, ungo pambuto da jo ta embo vahai umo tigi jigito puvutuhurou tambuto embo avo ambo ambo ue pambuto bande nainge torasuja aita ungo toreto \v 11 bande mamo ta degi ke einge evujo, ‘Ate Poekari Embo na no degi ta ke erevi aro ingoa etija ‘Na nau ambotani ga umoro embo ta bande jo nainge toreto arumbeto jarukari ta pondo indoro?’ ’ ainge avo \v 12 ingito bande jo peni i ta mitia ai ta indari tembari degi te arumbeto indari degi te tapa inono ta mitia avo embo amina au kito pondo ai nununga evujo.” ainge enu \v 13 pambuto Iesu na ke ena ainge inono ta kito pondo nununga eo irae enu \s1 Bada ta pondo \r (Matthew 26:26-30, Mark 14:22-26, 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 14 Pondo iji puvunu Iesu na amita apostero ga tapa areto indesi mitie \v 15 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na pambuto memenga osaga kesona avoeto nau jo tapa na jarukari pondo erevi ungo ga kiti indesi uje ereona, \v 16 Eto ungota degi erena, God ta titi jigari iji be puvuto ere hua avo ate kitira ue jarukari pondo tutumota ere indena erevira,” \v 17 ainge eto atungu umbuto God peketo ke einge ena, “Atungu erevi umbuto isapa isapa indavu \v 18 Eto kivujo, na esi be ta mu ehako mane indesona te God ta titi jigari iji puvurou ehako indesona,” ainge eto \v 19 Bread umbuto God peketo periketo enana ta degi ikitie ke einge ena, “Hamo nau erevi ungo embo ikarira umbuto indie na hotembu hotembu evujo.” ainge eto \v 20 indio irae enu Iesu na ke einge ena “Atungu ei ta amo sasaga nau nomai eha ta kajari ta sasaga avo ungo embo overeketena. \v 21 Rate kivujo, na isoro embo ta ingeni ta ikasuja embo amita ingeni amo ingeni nau ga tapa gaga ta tembeto mitia \v 22 Eto God na ke matu ari avoeto Embo ta Meni amburesuja te aja to erena, harikari embo avo osaga memenga isapamane kesuja.” ainge enu \v 23 enana vahai amuna harikau avo mine ara ijie ajire engeka ea. \s1 Embo peni amo amuna au? \r (Matthew 20:24-28, Mark 10:41-45) \p \v 24 Eto enana embo vahai amuna nembeto peni aisuja avo tini kambari ue ke mine ara eo \v 25 Iesu na ke einge ena, “Enda embomeni tapa amita kings na titi jigihore osaga kiora te ehako hande embo ke ara eora. \v 26 Rate ungo na ainge mane aisova te umo embo peni asi uje ue kito embo teho ejo, eto embo titi jigesi uje eto kito embo ta pure embo ke ijie ke agi ejo. \v 27 Embo peni amo davore? Indari embo retemo undurari embo re? Amo indari embo rate na ungo unduresi puvena. \v 28 Rate ungo na na egikae na osaga kogue uone namote tapa mitovova. \v 29 Avoeto nau Mama na au na embomeni titi jigona aisuja ainge nombo \v 30 nane ano ungo nau titi jigari degi ta toreto gaga nau ta arumbeto indito avo arumba peni ai ta arumbeto Israel ta ohihi javo tapa 12 ainge mitera avo ungona ganoka ijie pehumba aisova. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Matthew 26:31-35, Mark 14:27-31, John 13:36-38) \p \v 31 Ajae Simon! Satan na penunu ngahia na eto ungo tapa umbuto eto kesi ue rice be jahevarako arote? \v 32 Rate Simon umo God toae tumota matuainge iresoa avo pari ere ona avoeto umo pambuto mitiro jo aherekau no namei kamei hondate ejo sovera umbare.” ainge enu \v 33 Simon na ke einge ena, “Bada, na umo te pambuto tipura ta torasona eto amburesona avo nununga ereona,” ainge enu \v 34 ke einge ena, “Peter, na no degi ta erena, iho bujae mitirou mume orohuta inena na kiae ke tapa 3 ainge ijiro ohora javone aisuja” ainge eto \s1 Utu goru te eti savo te koro te toto pambuvu \p \v 35 Enana tapa ta degi ke einge ena, “Eto na ungo ikano pambava ue utu goru te eti savo te koro te toto pambava ue etene pahava amikote osaga kogavete?” ainge enu “Osaga kiae tapa inono ta uera” ainge eo \v 36 Iesu na ke einge ena, “Rate oroho amo no koro te eti savo te tapa umbuvujo, eto no isoro asivo irae kito no ombari asukari amina ombuto umbujo. \v 37 Amita be amo ari nau degi ta do puvuresuja avo God ta ke ta matu kajari einge mitia, ‘Embo amo ari sapura embo ra ke aisora’ ainge mitia avoeto na amburari iji puvija” ainge enu \v 38 enana “Bada kijo, isoro ari asivo heriso mitia erevira,” ainge eo “Aravora, ke inonora tovu”, ainge eto \s1 Tiri javo Olives \r (Matthew 26:36-46, Mark 14:32-42) \p \v 39 Bande toto beto ari ainge avoeto tiri ‘olives’ ta bitesi amita ambotani ga pambuto \v 40 tiri ta puvuto enana ta degi ke einge ena “Satan na ungo engeka aisuja avoeto pari evujo,” ainge eto \v 41 enana toto embo na karu gosukeore pambuto beuja kakane ainge ta pambuto paunge teteri eto \v 42 pari einge ena, “Mama, ari tapa inena ari avoeto atungu erevi mane indonote avo ke ao ingito toane eto uje nau mane rate uje no avo aisona,” ainge enu \v 43 Anera vahai na Utu ta eto puvuto sovera ari ikena, \v 44 Eto osaga pajire be kogue jo tapa iketo pari unu amita ivori na sasaga aingeto sinini eto enda ta bena. \v 45 Eto pari enu irae enu ereto pambuto amita ambotani osaga kogue evio avo kito ujeto \v 46 ke einge ena “Ungo do eto evopo ere ove? Ereto ungo engekari ta beasova avoeto pari evujo” ainge ijinu \s1 Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua \r (Matthew 26:47-56, Mark 14:43-50, John 18:3-11) \p \v 47 Amita ambotani 12 rate vahai Judas na embopo kiti umbuto puvuto Iesu ta degi auveto mune tavo aisi unu \v 48 Iesu na kito ke einge ena, “Judas, umo Embo ta Meni avo mune tavo ari na harikasi ere oete?” ainge enu \v 49 embomeni Iesu ga puvua amina ari do puvuresuja avo kito ke einge ea “Bada dago ta asivo na embomeni taro?” ke ainge ijie \v 50 embo vahai na Priest peni ta pure embo amita onde be hena avo jeto tiukenu bena avo \v 51 Iesu na taekitie “ainge ere ova avo tovu” ijie isoro embota onde avo umbuto ikenu kambuto arinako ena. \v 52 Eto Iesu na priests pepeni te temple ta isoro embopo te Judea ta embo pepeni te isoro amita degi puvutuho ke einge ena, “Na pegene embo mane rate asivo te kepata te jigito na umbasi ere puvutuhovete? \v 53 Na iji tapa temple jo ta embomeni ate ere poekitovona amikote na umbaeteva amo tova te ungota iji ikari re eremita Satan ta sovera ari na mumete puveva erevira” ainge enu \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Matthew 26:57-58,69-75, Mark 14:53-54,66-72, John 18:12-18,24-27) \p \v 54 Iesu andito umbuto priest peni ta bande ta pahuo Peter na tunga te jatiki ue ambota pambuna. \v 55 Eto Peter na pambuto priest peni ta bande huga jo orohuta embomeni i ikeo evikitinu mitia ai pambuto arumbenu i peri bivitinu \v 56 kakara vahai amina Peter ta tombu usasa ta ijuketo kito ke einge ena “Embo Iesu ga mitei koganare erevira” ainge ijinu \v 57 Peter na ingito “Kakara, embo amo na kiaera” \v 58 ainge eto isapa mitinu embo nei amina kito “Umo enana emiga eoa” ainge enu Peter na “Embo, ainge manera” enu \v 59 isapa mitimite embo nei na Galilee embo hajire be kito “amo ke be ra embo emo Galilee embo hajire kogona avoeto enana vahaira,” ainge enu \v 60 Peter na “Embo umo ke do erea amo na be kiae ere ona” ke ainge ijinu di ohora javone ijinu \v 61 Iesu egerembeto Peter kogunu Bada na “Peter umo na kiae ke 3 ijiro di ohora ke aisuja” ainge ena avo hotembeto \v 62 osaga kogue tambuta pambuto si ijie sisivu kutena. \s1 Iesu urumbeto tea \r (Matthew 26:67-68, Mark 14:65) \p \v 63 Eto embomeni Iesu umbua amina urumbitie teto \v 64 titi bo na togeto ke einge ea “Peroveta, amuna umo ere toroi” ainge eto \v 65 ke neite neite ijie Iesu urumbea. \s1 Iesu ikeo koto ta hetena \r (Matthew 26:59-66, Mark 14:55-64, John 18:19-24) \p \v 66 Eto iho bujenu Iesu pehumba asi Judea embomeni ta embo okokose amo priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te amina torukeo Iesu umbuto pambuto ikeo hetenu ke einge ijie ganoka ea, \v 67 “Umo Judea embopo ta hondate ari embo Keriso?” ainge eo “Na ungo ta degi aisona te ungo ke be mane hotembasova, \v 68 Eto na ungota degi eto ingesona te ungo ke be mane harikasova, \v 69 rate eha itikitora emo Embo ta Meni na God sovera isapamane te ta ingeni be ta arumbeto daroho iresuja”, ainge enu \v 70 enana tapa na ke einge ea “Avoeto umo God ta meni re?” ainge eo “Ke ereva amo namora” ainge enu \v 71 enana ingito ke mine ara eto einge ea “Embo nei na harika mane au ingesora te amita pe na God urumbitie eria aravora.” \c 23 \s1 Iesu umbuto ikeo Pilate ta titi ta hetena \r (Matthew 27:1-2,11-14, Mark 15:1-5, John 18:28-38) \p \v 1 Ainge eto Judea ta council tapa ereto Iesu umbuto pambuto Pilate ta tombu ta ikeo hetenu, \v 2 pehumba einge ea, “Embo eremina nango ta enda ta embomeni ereto isoro ara jo kajeuja eto nango Caesar ta degi tax koro mane ikara ke ijie ‘Na Keriso ungota king ra’ ainge euja embo avo tambera”, ainge eo \v 3 Pilate na Iesu ta degi einge eto ingina, “Umo Judea embomeni ta king re?” ainge enu “Ke amo no avo erea” ainge enu \v 4 Pilate na priests pepeni te embomeni tapa te ta degi, “Na embo emita ari sapura tambae be ereona,” ainge enu \v 5 Embomeni na ereto ke ngahia na eto einge ea, “Embo aramina amita enda Galilee ta eto puvuto Judea enda erei ta da ari na ue amita ate poekari na embomeni jo kaitie Jerusalem ta puvija” ainge eo \s1 Iesu umbuto ikeo Herod ta titi ta hetena \p \v 6 Pilate na ingito “embo emo Galilee embore” ainge enu “Galilee embora” eo \v 7 ingito Iesu ta enda vahai Galilee ta simba ari embo okose Herod da Jerusalem ta umoro puvuto mitina avoeto ikenu Iesu umbuto pambuto Herod ta degi ikea \v 8 Eto Herod na Iesu do ere uaetija amita duru amo matu ingari avoeto Iesu ta sovera vahai avo au kesi uje eto simba iji koso ena avo eto Iesu puvunu kito tunga javotoho ena \v 9 Eto Herod na Iesu iji koso ganoka ena rate ke mine ae unu \v 10 enana priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te na ke isara na eto Iesu pehumba ea. \v 11 Eto Herod te amita isoro embopo te na Iesu isembeto urumbitie king ke ijie kiari bo ikenu asukenu Pilate ta degi ikenu egerembena. \v 12 Eto Pilate te Herod te amo kitoho ue eonga ira eaorate iji amikote amo peka ue itiketo namei ea. \s1 Iesu amburoja ke ea \r (Matthew 27:15-26, Mark 15:6-15, John 18:39–19:16) \p \v 13 Eto Pilate na priests pepeni te embomeni ta embo okokose te jage enu vahaita puvuo \v 14 ke einge ena, “Ungo embo eremina embomeni na ereto Rome ta degi isoro ara jo kajeuja ke ijie nau degi ta umbuto puveva avoeto ungo ta titi ta ganoka etena te, kivujo, ungo pehumba eteva amo embo emina ari sapura nei do ae avoeto tambae etena, \v 15 Eto Herod te tapa na amita ari sapura tambae eto iketei egerembetija avoeto, kivujo, Iesu na ari sapura avo tari amburari haite manera, \v 16 avoeto na esi na ejembeto ikano tambuta pambasuja” ainge ena. \v 17 Eto Pilate ta ari amo jarukari pondo iji puvutuhoi tipura embo vahai vahai ikeoi tambuta puvuto avo embomeni na hotembitie \v 18 jage einge eto ea, “Embo erevi umbuto pahue Barabbas tipura ta iriuja avo ejo tambuta puvuto pambai” ainge ea. \v 19 Eto Barabbas tipura ta mitina amita be amo embo jo kajenu ereto titi jigari ga jujune ea eto embo tenu ambuna avoeto. \v 20 Eto Pilate na Iesu tambu ta pambaute avo embomeni ta degi enu \v 21 ke gagaha eto “I atahu ta tejo amburoi, I atahu ta tejo amburoi,” ainge ijio \v 22 Pilate na ehako enana ta degi ke einge ena, “Do eto taro amburou? Amina ari sapura do etei? Iesu na ari sapura avo tari amburari haite aera, avoeto na esi na ejembeto teto ano tambuta pambasuja” ainge enu \v 23 embomeni na jajage eto “i atahu ta te” ainge ke ngahia be eo \v 24 Pilate na “aravora, ungota uje ere ova avo aisora,” ke ainge eto \v 25 embo Barabbas amo embo ta jo kajenu isoro ea eto embo tenu ambuna avoeto tipura ta ikari avo embomeni na uje ea avoeto enu tambuta pahunu Iesu avo Judea embopo ta uje avoeto umbuto tara ikenu amita isoro embopo na goruketo umbuto pambua. \s1 Iesu i atahu ta tea \r (Matthew 27:32-44, Mark 15:21-32, John 19:17-27) \p \v 26 Eto umbuto pahuo da Cyrene embo javo Simon avo da isapa ta mitimite puvutuhunu kito taeketo Iesu ta i atahu avo Simon na hondate eto umbaja umbuto koho ta tembeo umbuto Iesu ta ambota pambuna. \v 27 Eto embomeni isapamane Iesu ta ambota pahuo pamone isapamane na Iesu kito sinena ue jenge torue sisi sasi ea. \v 28 Rate Iesu na egerembeto enana ta degi ke einge ena, “Da Jerusalem ta iariri, namo avoeto si mane aisova rate ungote ungota meniundi te avoeto si evujo. \v 29 Eto kivujo, iji puvuto ere hua amikote ke einge aisora, ‘meni irae pamone te oti ta be irae amo tunga javotoho ere ora,’ ainge eto \v 30 Memenga jamo aja tiri ta degi, ‘koheketo beto nango kikira e,’ eto heti ta degi ‘beto dago ahureke’ ainge aisora \v 31 Na i eha avoeto nau degi ta do ereora avo kivujo rate ungo i jaise avoeto ungota degi ari sapura be do ainge aro?” ainge Iesu na ena. \p \v 32 Eto ari sasapura embopo heriso avo Iesu ga tapa taro amburoja umbuto pambua. \v 33 Eto pambuto degi javo Uta Popo ta puvuto Iesu i atahu ta teto ari sasapura embopo amiga tapa teto vahai amita ingeni be hena ta eto vahai amita ingeni anga ta ainge eto hurukeo mitie \v 34 Iesu na ke einge ena, “Mama ari emo enana be kiae avoeto ere ora avoeto hotembeto tojo,” ainge ijinu enana ituha tuho te koso te jigio koso kororoeto umbuna amina nembeto Iesu ta bo umbuna. \v 35 Eto embomeni areto kogue mitio enana embo okokose na arureto ke einge ea, “Embo nei nei hondate eoija te amo Judea embomeni ta hondate ari embo Keriso avo God na siriketo ikari puvurari kito umo eonga enda ta beasuja,” ainge ijio \v 36 isoro embopo na Iesu urumbitie ‘vinegar’ sogaga te umbuto Iesu na indoja imite heteto ikitie \v 37 ke einge ea, “Umo Judea ta King be kito umo eonga hondate e,” ainge ea. \v 38 Eto ‘Judea Embomeni ta King’ ijie kaeto amita siro kombu ta tea. \p \v 39 Eto ari sapura embo vahai Iesu ga tapa tea amina ke einge ena, “Umo Keriso be kito umo te nango ta tapa hondate e, i atahu toto beare,” ainge ijie urumbitinu \v 40 ari sapura embo nei tea amina ke avo taekitie ke einge ena, “Umo te namo te amo hajire kiora tetere amburesi ere ora amo umo God joru ae re? \v 41 Eto umo te namote tetera amo ari sapura ungotenau avoeto tetera te embo emita ari sapura amo iraera te teho sio tetera,” ainge eto \v 42 Iesu ta degi ke einge ena, “Iesu, no King ari degi ai ta toreto sovera ari umbuto na hotembejo,” ainge ijinu \v 43 Iesu na ke mine einge ena, “Na no degi ta ke be erena, umo namo te tapa eha oroho ‘paradise’ ta torasoa,” ainge ena. \s1 Iesu ambuna \r (Matthew 27:45-56, Mark 15:33-41, John 19:28-30) \p \v 44 Eto iji bitito ugorota hehitinu enda tapa mume sihukarako enu ture beto iji 3 ena. \v 45 Eto iji ta usasa irae unu temple jo ta degi peikari bo avo i ta sorereketo beto pambuto tu ta oekena. \v 46 Eto Iesu na ke isara na eto ke einge ena, “Mama, na nau ahihi ingeni no ta iketo toturitona,” ainge ijie hen jamo ena. \v 47 Eto isoro kiti umbari embo vahai amina hajire tapa do ena avo kito God jakeka ijie ke einge ena, “Ke be ra. Embo erevi ari sapura embo manera.” \v 48 Eto embomeni isapamane embopo i atahu ta toruroro kesi puvua amina hajire tapa avo kito sinena ue jenge torue egerembeto da ta pambua. \v 49 Eto Iesu ta namei kamei te pamone nei uhoho te Galilee ta eto ambo ambo ue puvua amina tihieto heteto Iesu ta degi do ea tapa avo kia. \s1 Iesu ta hamo kovea \r (Matthew 27:57-61, Mark 15:42-47, John 19:38-42) \p \v 50-51 Eto enda Judea ta da Arimathea embo vahai javo Joseph amo Council ta hetari amina Iesu ta degi do asi ea amo amina taekena. Embo amo javotoho avoeto God ta titi jigari simba ena \v 52 amina Pilate ta degi pambuto Iesu ta hamo penunu enu aravora enu \v 53 i atahu ta eto umbuto ikenu benu bo javotoho koso vahai amina togeto umbuto pambuto embo kovari panga matu atara jo ta kovari ai ta embo kiti ikae sape ae aita ikenu serekena. \v 54 Eto ari tapa erevi eo irae enu jangu indari iji itikena. \p \v 55 Eto pamone nei uhoho enda Galilee ta eto Iesu ambo ambo ue puvua amina Iesu ta hamo naingeto use jo ta ikeo serekena avo kito \v 56 pambuto jeune te ‘oil’ mune te amite aingeto Iesu ta hamo ta buresi nununga eto evito God ta ke agi ue jangu india. \c 24 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Matthew 28:1-10, Mark 16:1-8, John 20:1-10) \p \v 1 Eto jangu indari iji irae eto iho bujenu pamone na Iesu ta hamo buresi donda mune te matu nununga ea avo umbuto use ta pambuto \v 2 use pe karu na ahurekena avo hirikari mitina avo kito \v 3 toreto Iesu ta hamo avo use jo ai ta irae kito \v 4 mana mana ue mitio embo heriso bo parara be asukari amina irerembeto puvuto heteo daha daha unu \v 5 arerembeto kito joru ue tumo kouketo mitio ke einge ea, “Ungo do eto embo vasiri te avo embo amburari kovari use ai jombure ere ove? \v 6-7 Enda Galilee ta mitie ungota degi ke do ijija avo hotembevu, amo eingera, ‘Embo ta Meni avo umbuto embo sasapura ta ingeni ta ikaro umbuto i atahu ta taro ambuto iji 3 irae au vasiri ta erasuja’ ainge ungota degi ijija,” ainge eo, \v 8 Enana Iesu ta ke matu ari avo hotembeto \v 9 use toto egerembeto pambuto ambotani 11 amite eto embo nei uhoho amita degi ke ea. \v 10 Eto pamone ta javo amo Mary da Magdala pamone amite Joanna amite James ta e Mary te pamone nei uhoho amite tapa ke avo eo \v 11 ingito teho ke be mane hihi tiritie erera ainge ijie ke be ae ea. \p \v 12 Rate Peter na ereto tutuveto pambuto use jo ta anembeto Iesu togari bo avo pere mitinu kito ari do ena avo hotembu hotembu eto egerembeto bande ta pambuna. \s1 Da Emmaeus degi ta pambua \r (Mark 16:12-13) \p \v 13 Eto iji amite Iesu ta ambotani heriso amina da Jerusalem ai ereto da Emmaeus pambua amo degi 11 ‘kilometres’ koso ai ta pahue \v 14 ari tapa do puvuna avo ke mine ara ijie pahuo \v 15 Iesu na hae eto puvuto tambuto inono ta ere pahuna \v 16 rate enana Iesu mane kiora titi oje na ahurekarako enu \v 17 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Ungo puvutuhue ke deirami mine ara ereve?” ainge enu enana osaga kogue mitio \v 18 embo vahai Cleopas na ke mine einge ena, “Da Jerusalem ta ari do etera tapa amo umoro embo tapa ingera te umo vahai avo ingaere,” ainge enu \v 19 “Arimo do etere, ejo ingone,” ainge enu ke einge ea, “Iesu Nazareth embo amo peroveta peni be eto amo God ta sovera te amina ari te ke te neite neite embomeni ta titi ta eauja te \v 20 Nangota priests pepeni te embo okokose te na embo aravo taro amburoja umbuto Rome ta ingeni ta iketere umbuto i atahu ta tetere ambuto \v 21 iji 3 irae ere ua erevira. Rate embo aravo Israel embo orekaja God na ikari avo hotembetera. \v 22 Eto nei amo nangota pamone nei uhoho na iho be te use ta pambera \v 23 te amita hamo avo use jo ta irae kogue ore anera na keko etereija amo Iesu vasiri te matu erari ke etere ingito puvuto nangota degi etere ingito \v 24 ke be kesi nango ta embo nei uhoho na use ta pambuto Iesu tambae pamone na ke etera avo inono ta kito puvera,” ainge eo \v 25 Iesu na ke einge ena, “Ungo kiae kiae embopo, ungo do eto peroveta mamatu ta ke avo ke be ari pegogo ere ove? \v 26 Eto Judea ta orekari embo Keriso na amita usasa ta torasuja rate kiti amo memenga osaga kioja ke ari amo ungo kiaere?” ke ainge \v 27 eto ari tapa amita degi do puvuresuja avo matu Moses ta ke kajari iji te eto pambuto peroveta tapa te amita iji te kajari avo harikenu ingihe \v 28 puvuto da auvitie embo vahai embo heriso amiga ere puvutuhuna avo da nei ta pambaute avo hotembeto \v 29 ke einge ena, “Mume ere sihukitia avoeto umo nangote hetaote?” ainge eto enana ga pambuto bande jo ta toreo \v 30 enana ga arumbeto ‘bread’ umbuto God peketo ingeketo ikitinu \v 31 enana ta titi hirikenu Iesu be koguo saiveto pahunu \v 32 ke mine ara ijie einge ea, “Embo amina degi ta puvutuhue God ta ke hiriketei ingihore jenge ingekitei puvera,” ainge eto \v 33 mume amikote sau sau ereto Jerusalem ta egerembeto pambuto Iesu ta ambotani 11 amite nei uhoho amite tapa toruketo mitia ai ta toreto \v 34 “Bada vasiri te ereto Simon ta degi puvei kija,” ainge embo heriso amita degi eo \v 35 enana degi ta do enu kogue ingihe pahumite bande ta toreto ‘bread’ ingekena ai ta be kia, \s1 Ambotani na Iesu kia \r (Matthew 28:16-20, Mark 16:14-18, John 20:19-23, Acts 1:6-8) \p \v 36 Avo eo ingihe mitio Iesu enana ta jo ta puvuto heteto, “Peka ungota degi iroi,” ainge ijinu \v 37 enana kito embahe ke ijie joru uo \v 38 kogue ke einge ena, “Ungo do eto joru ove ungota jo ta eto ingari ke isapamane mitei? \v 39 Namora. Nau ingeni te utu te kogue na tame evujo. Eto embo amburari ta ahihi amo bisi irae vetu irae rate namo amo bisi te vetu te ra.” ainge eto \v 40 amita ingeni te utu te avo enu \v 41 kito osa pajire be ue mana mana uo, “Ungota degi indari miteite,” ainge enu \v 42 umo o borari avo ikeo \v 43 enana ta titi ta indito \v 44 ke einge ena, “One ere kogova amo ungote iriona iji amikote tapa etene ingeva amore Moses ta ke kajari te peroveta mamatu ta ke kajari te ‘Psalms’ ta ke kajari te ai ta ke kajari mitera amita bere puvija erevira,” ainge eto \v 45 enana ta uta hirikenu God ta ke kajari tapa avo be kon eto koguo \v 46 Iesu na ke einge ena, “Avoeto ke matu kajari ta mitia amo Keriso amina memenga kogue ambuto iji 3 amina vasiri te erasuja \v 47 eto ari sasapura toto jo aherekari amite ari sapura hotembeto toari amite amita ke avo Keriso ta javo ta da Jerusalem ei ta eto enda tapa ta pahue hande evujo. \v 48 Eto ari erevi tapa amo ungo titi na kiari avoeto ke hande ari embopora \v 49 avoeto kivujo, ungo da ei ta mitirovo nau Mama na ikasi ke ena avo pambuto ikano Utu ta sovera na ungota jo enetasuja,” ainge enu irae enu \s1 Iesu Utu ta bitina \r (Mark 16:19-20, Acts 1:9-11) \p \v 50 Enana urumbeto umbuto da Bethany ta pambuto ingeni i ta jigito \v 51 ambotani ta javotoho ari ikitinu Mamo na umbuto Utu i ta pambuna. \v 52 Eto enana tunga javotoho ue God jakeka ijie egerembeto da Jerusalem ta pambuto \v 53 temple jo ta toreto mitie God jakeka ere ijiaetera.