\id MRK - OROKAIVA (Ehija dialect) LARSEN 28-May-85; changed backslash codes 3-Mar-2003 E.Bibilo \h Mark \toc1 MARK OTOHU TA EVANERIA \toc2 Mark \toc3 Mark \mt1 MARK OTOHU TA EVANERIA \c 1 \s1 John bapataito ari embo na oje kahena \r (Matthew 3:1-12; 11:10; Luke 3:1-18; 7:27; John 1:19-28) \p \v 1 Ke emo Iesu Keriso, God ta Meni amita ke jajavotoho te ari jajavotoho te tapa, \v 2 eto Iesu puvurae kihi ta Peroveta Isaiah na ke einge kaeto pehena God na ke einge eria “na nau ke hande ari embo No tombu ta ikano puvuto no embere sirikasuja. \v 3 Embo amo ojagatambu ta jage eto ke einge aisuja. ‘Bada ta puvurari degi sirikevu, amita embere evu tambu ai’.” Ke ainge peroveta na kajena. \v 4 Eto John bapataito ari embo na ojagatambu ta mihie God na embomeni ta ari sasapura hotembeto toaja tunga hapereketo ari sasapura toari amite bapataito ari amite oje kahena. \v 5 Eto enda Judea jo ta da nei te nei te embomeni te eto da Jerusalem embomeni te aingeto John ta degi pambuto enana ta ari sasapura toasi harikihore John na ingihe umo Jordan ta bapataito ere uahija. \p \v 6 Eto John ta bo amo o ‘Camel’ ta hamo hu avo asuketo pupuri amo o hoga na ari avo tigito amita indari amo o boruga te iruha te ere indiahija. \v 7 Eto ke amo einge hande ere uahija, “Eto nau ambota embo, na eingeko mane, sovera te puvuto ere hua amo na amita utu goru houkari haite aera. \v 8 Na ungo umo na bapataito ere ovona te Embo Dombo amina ungo Ahihi Otohu na bapataito aisuja.” Ke ainge John na hande ena. \s1 John na Iesu bapataito ena \r (Matthew 3:13-17; Luke 3:21-22) \p \v 9 Eto iji amikote Iesu na Galilee da javo Nazareth ta eto puvunu John na Iesu umo Jordan ta bapataito ena. \v 10 Eto Iesu umo ta eto erihinu uhu pe hirikenu Ahihi Otohu di dipo ainge uhu ta eto veto amita degi ta puvunu \v 11 uhu ta eto ke einge puvuna “Umo osa ari Meni nau, na umo kogue tunga javotoho ere ona.” Eto ke ainge enu irae enu. \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Matthew 4:1-13; Luke 4:1-11) \p \v 12 God ta Ahihi na Iesu ojagatambu ta \v 13 Satan na engeka aja enu pambuto iji 40 mume 40 ai mihina. Eto ojaga tambu ai ahoe di o ga mihinu God ta Anera na simba ea. \s1 Iesu na ambotani kihi umbuna \r (Matthew 4:12-22; Luke 4:14-15; 5:1-11) \p \v 14 Eto John avo humbuto tipura ta ikeo mihinu Iesu na enda Galilee ta pambuto God ta ke javotoho hande ue \v 15 ke einge ena “God na embomeni amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amita iji puvuto erehua avoeto tunga hapereketo ari sasapura toto God ta ke javotoho humota evujo.” \v 16 eto ke ainge hande ue umo ireremba Galilee hora ta pahue o parari embo heriso Simon te amita namei Andrew te o bonga gosukihe uo \v 17 Iesu na hambuto ke einge ena, “ungo na ambo ambo ue havu. Ungo o timbagova aingeto nane ano embo timbasova” ainge enu \v 18 o humbari bonga toto Iesu ambo ambo ea. \v 19 Eto degi isapa imihe Iesu na embo Zebedee ta meni heriso James te John te avo e nga ta arumbeto bonga perarari avo ihirihie mihio \v 20 kito jage enu embo heriso na mamo pure embo ga e nga ta mihina avo toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Embo vahai ahihi sapura na horari \r (Luke 4:31-37) \p \v 21 Eto enana da Capernaum ta pahuo jangu indari iji puvunu Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande ta horeto embomeni ahe poekena. \v 22 Eto enana na amita ahe poekari ke avo ingito ke amo enana ta ke kajari embopo ainge mane ra te amo kiari embo na eria ainge eto haha puha ea. \v 23 Eto Iesu ke ijie mihinu embo ahihi sapura na jo ta horari amina gagaha eto ke einge ena \v 24 “Iesu Nazareth embo umo dagota degi do asi puve? Umo ivohana eto dago irae ara puvea. Eto umo amunure na kiarira. Umo God ta Meni Otohura.” ainge enu \v 25 Iesu na ke ngahia eto einge ena “Ke ambu eto embo ta jo ta eto puvuto pambu.” ainge enu \v 26 ahihi sapura na enu embo amo veto tihi te pe te haro haro gatari gatari enu gagaha ijie tambuta puvuto pambuna. \v 27 Vasiri avo embomeni na kito vani vini eto ke mine ara eto einge ea “ari emo ari eha retemo deire? Amita kiari na ke eoi ahihi sasapura te tapa amita ke agi eagora” ainge ea. \v 28 Eto Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande toto pahunu ari do ena amita duru na Galilee enda enetena. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kokojekea \r (Matthew 8:14-17; Luke 4:38-41) \p \v 29 Eto Iesu te James te John te aingeto Simon te Andrew te ta bande ta horeto \v 30 Simon ta umbohi avo ambure ue hoga vevere te tapa hereketo mihinu amita ke avo Iesu ta degi enu ingito pambuto \v 31 ingeni ta jiginu erihinu amita hoga vevere jamo enu embo indari unduna. \v 32 Eto mume sihukihinu da embomeni tapa na ambure embomeni te ahihi sasapura na horari embomeni te aingeto humbuto Iesu na kokojekaja puvuto \v 33 bande pe ta areo Iesu na ambure nei te nei te kokojikihe ahihi sasapura ohimbena. \v 34 Eto ahihi sasapura na Iesu mahu kiari avoeto enu ke ambupu ea. \s1 Iesu na enda Galilee jo ta ke hande ena \r (Luke 4:42-44) \p \v 35 Eto iho unga haunkihinu Iesu ereto pambuto embo irae degi ta oenga pari ue mihinu \v 36 Simon te embo nei uhoho te Iesu pambuna avo hain ta eheheto pambuto \v 37 Iesu hambuto ke einge ea, “Embo tapa umo jombure ere ora” ainge eo \v 38 Iesu na einge ena, “Ungotena da nei nei ta pambuto ke hande aisona, avoeto na da toto puvena.” ainge enu \v 39 Galilee da tapa ta isa ue Judea embomeni ta ke kasari bande ta ke hande ue ahihi sasapura embo ta jo ta horari avo ohimbena. \s1 Embo vahai ambure na hamo sapura ari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 8:1-4; Luke 5:12-16) \p \v 40 Eto embo vahai ambure na hamo sapura ari amina Iesu ta degi puvuto paunge teteri eto penunu ijie einge ena. “Umo asi uje eto kito na e kojane.” ke ainge enu \v 41 Iesu na ingito jo enu, ingeni jujuruketo hame ue “Na aisona, eto umo javotoho e.” ainge enu \v 42 embo ta ambure irae enu javotoho ena. \v 43-44 Eto Iesu na ke vasiri na embo ta degi einge ena, “Ari erevi embo ta degi mane ao ingesora te pambuto priest ta degi ejo no hamo kiore, eto Moses ta ke pepeni agi ue no hamo ta mine avo hande ikejo embo tapa kito no ambure irae avo kogue ke be are.” ke ainge eto enu pambuna. \v 45 Rate embo amina ke ingito ingarako ue pambuto ke hande enu da tapa ingia avoeto Iesu da ta horari inono ae enu da sahu ta mihinu enda embomeni tapa amita degi puvua. \c 2 \s1 Embo vahai amo utu ingeni meni pehari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 9:1-8; Luke 5:17-26) \p \v 1 Eto iji heriso amita ambota da Capernaum ta pambuto mihinu embomeni na duru ingito puvuto \v 2 amita irari bande jo ta horeto enete eo embo nei horari inono ae enu Iesu na God ta ke embo ta degi hande ena. \v 3 Eto embo vahai ingeni te utu te meni pehari avo embo nei heriso nei heriso na gaga eto humbuto puvuto \v 4 embo isapamane avoeto horeto Iesu kiari inono ae enu bande ene perara eto popora embo amo gaga ga tapa otoho ta ikeo vena. \v 5 Eto Iesu na enana ta humota ari kito popora embo ta degi “Nau meni no ari sasapura avo hotembeto ere toruhona” ainge ena. \v 6 Eto God ta ke pepeni ahe poekari embopo na Iesu ta ke ingito jo ta hotembari ke na einge ea \v 7 “Embo emo do eto ke einge erei? God vahai amina embo ta ari sasapura hotembeto toaguja te embo emina God ta javo ere urumbihia.” ainge hotembiho \v 8 Iesu na kito “ungo do eto ke amo ere hotembiheve. \v 9 Eto na popora embo ta degi ‘no ari sasapura hotembeto ere toruhona’ ke ainge asona ano ‘ereto no evari gaga humbuto pambu’ ainge asona amo davo ejeha re davo ngaiha re? \v 10 Eto Embo ta Meni na sovera ari humbuto enda ta mihie embo ta ari sasapura hotembeto toasuja avo ungo ke be ava ari erevi asona” ainge eto popora embo ta degi \v 11 “no gaga humbuto \v 12 ereto no da ta pambu” ainge enu ereto amita gaga humbuto enana ta tombu ta koguo pahunu, embomeni na kito vani vini ue God jakeka ijie ke einge ea “Ari emo mahu einge kiae pekota ere kogora.” ainge ea. \s1 Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena \r (Matthew 9:9-13; Luke 5:27-32) \p \v 13 Eto Iesu na bande toto tambuta puvuto umo ireremba hora ta mihinu embo isapamane amita degi puvuo ahe poekena. \v 14 Eto ahe poekenu irae enu isa pahue Alphaeus ta meni Levi tax humbari gaga ta arumbeto mihinu kito “na ambo ambo e” ainge enu ereto Iesu ta ambota pambuna. \v 15 Eto Iesu te amita ambotani te na pambuto Levi ta bande ta indio tax humbari embomeni te ari sasapura embomeni na Iesu ambo ambo ea avoeto enana ga tapa Iesu ta bande ta arumbea. \v 16 Ari avo Pharisee embomeni ta ke pepeni simba ari embopo na kito Iesu ta ambotani ta degi ke einge ea “Iesu do eto ari sasapura embopo te tax humbari embopo te aingeto ere indei?” ainge ijio \v 17 Iesu na ingito ke mine einge ena, “Embo javotoho amo sivo ta mane pambuora te ambure embopo na sivo ta pambuora, avoeto na embo javotoho avoembo puvurae rate embo sapura avoeto puvena.” \s1 Donda ajirekari \r (Matthew 9:14-17; Luke 5:33-39) \p \v 18 Eto iji otohu puvunu John bapataito ari embo ta ambotani te Pharisee embomeni te aingeto indari ajirekeo embomeni na Iesu ta degi puvuto ke einge ea “Do eto John ta ambotani te Pharisee embomeni te aingeto indari ajirekehera te ambotani no mo do eto indari ajirekaere?” Ainge eo \v 19 Iesu na ke mine einge ena, “Jimbari ta pondo avo ajirekari irae. \v 20 Rate iji puvuresuja amo jimbari embo jigito goruketo humbuto pambasora iji amikote ajirekasora. \v 21 Eto bo mahu perarari avo bo eha na tiuketo ihirasuja amo egau umba kaumba eto tohekau ho ehako peni aisuja avoeto ari ainge amo mane eagora. \v 22 Eto embo na o hoga umo higi iteko ari mahu ai ta wine eha overekasora amo wine na horo vivihe pajito o hoga amo perarasuja eto wine te o hoga te tapa irae aisuja te o hoga eha ta wine overekasora amo mane perarasuja.” \s1 Jangu indari iji \r (Matthew 12:1-8; Luke 6:1-5) \p \v 23 Eto jangu indari iji puvunu Iesu te amita ambotani te embo ta pure degi ta pahue Iesu ta ambotani na ‘wheat’ be avo indesi jigito juketo umbuo \v 24 Pharisee embomeni na kito Iesu ta degi ke einge ea “Kijo, do eto no ambotani na jangu indari iji te ke pepeni poekihe pure einge emo mo ere ore?” ainge eo \v 25 Iesu na ke mine einge ena “Eto David te amita embomeni te na beuje kito ari do ea amita ke amo ungo eheketo kiaerete? \v 26 Eto amina Priest Abiathar ta iji te God ta bande otohu ta horeto bread mahu God ta tihi ta hande ikari amo priest na pere jigama eagora avo David na horeto bread avo humbuto indie amita embomeni ta hande enu india, \v 27 eto ungota degi erena, God na jangu indari iji avoeto embo ove ae rate embo ta ujeje avoeto jangu indari iji ikena. \v 28 Eto Embo ta Meni amo jangu indari iji amita simba ari embo dombo ra.” \c 3 \s1 Embo ingeni meni pehari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 12:9-14; Luke 6:6-11) \p \v 1 Eto Iesu na Judea embomeni ta ke kasari bande ai horeto embo ingeni meni pehari ai mihina ano kina. \v 2 Eto jangu indari iji te embo avo Iesu na au kojasuja avo Iesu uje ae embomeni na pehumba asi kon kon uo, \v 3 Iesu na embo ingeni meni pehari amita degi “Einge huma embo ta tihi ta hete” ainge enu ereto puvunu \v 4 embomeni ta degi ke einge eto ingina “jangu indari iji te embo na God ta ke pepeni agi ue embo ta degi sapura autemo javotoho au? Eto nei amo embo au kojaute mo tau pehau?” ainge enu embomeni na ke mine ae ke ambupu eo. \v 5 Iesu na jireki poeki eto embomeni kina amo embo nei jo ari embo mane avo kogue tumo ue osaga kito embo ingeni meni pehari amita degi “no ingeni jujuruke” enu jujurukenu ingeni javotoho ena. \v 6 Avo Pharisee embomeni na kito arahata pambuto Herod ta ke ambo ambo ari embomeni ga vahaita eto Iesu daingeto humbuto taro pehasuja amita ke avo kasea. \s1 Embo isapamane Iesu ta degi puvua \p \v 7 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto umo ireremba javo Galilee hora ta pahuo Galilee embo isapamane Iesu ambo ambo ue pahuo Judea embo te \v 8 da Jerusalem embo te da Idumea embo te umo Jordan oiho ta da embomeni te da Tyre te Sidon te ta embomeni te aingeto Iesu na ari tapa do ena amita duru ingito Iesu ta degi puvua. \v 9-10 Eto Iesu na embo isapamane enu kokojekea avoeto ambure embomeni na Iesu hame asi joeketo vahaike vahaike uo Iesu na ambotani ta degi e nga nununga ara ke ena. \p \v 11 Eto ahihi sasapura na Iesu kito Iesu ta utu ta vurereketo vovue gagaha ijie ke einge ea “Umo God ta meni be ra” ainge ijio \v 12 Iesu na ke ngahia na eto ke avo mane hande ara ena. \s1 Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna \r (Matthew 10:1-4; Luke 6:12-16) \p \v 13 Eto Iesu na tiri ta vihito embo mahu sirikena avo puvurora jage enu puvuo \v 14 embo tapa 12 siriketo amiga pure asi humbuto apostero ikena amina ke hande ue \v 15 sovera humbuto ahihi sasapura ohimbara. \v 16 Eto embo 12 umbuna amo embo Simon amo Iesu na javo eha ikena amo Peter ikena, \v 17 eto Zebedee ta meni James te amita eambo John te enana ta ke hajire amo uhu pipiri ta hajire ainge avoeto Iesu na enana ta javo Pipiri ta meniundi ke ena. \v 18 Eto nei Andrew te Philip te Bartholomew te Matthew te Thomas te Alphaeus ta meni James amite embo nei Thaddaeus te Canaan embo Simon te \v 19 Judas Iscariot amo isoro embo ta ingeni ta ikari embo amite aingeto Iesu na siriketo humbuto amita da ta pambuna. \s1 Iesu te Beelzebul te ra \r (Matthew 12:22-32; Luke 11:14-23; 12:10) \p \v 20 Eto Iesu da ta pahunu embomeni isapamane horukeo pure peni vahai enu Iesu te amita pure embopo te aingeto indari indae ea. \v 21 Eto Iesu ta jekahoka na Iesu do ena ke avo ingito uha sapura ari ke ijie humbuto haekasi puvua. \v 22 Eto Judea embomeni ta ke kakajekari embopo na da Jerusalem ta eto puvuto embomeni ta degi ke einge ea. “Ahihi sasapura ta okose javo Beelzebul na Iesu ta jo ta horeto sovera ikihioi ahihi sasapura ere ohimbihia,” ainge ijio \v 23 Iesu na ingito timu hatirari ke na enana ta degi ke einge ena. “Daingeto Satan na Satan ohimbaja ereve? \v 24 Eto enda vahai na kaheketo oenga oenga heteto isoro aisuja amo enda amina mane hetasuja. \v 25 Eto bande vahai embomeni na ereto mine tara asora amo bande amo mane iresuja. \v 26 Eto Satan na ereto ahihi sasapura ga isoro aisuja amo Satan ta sovera irae aisuja. \v 27 Eto embo na vuvure embo ta donda pegene aisi uje aisuja amo kihi vuvure embo andito pundurou donda amo humbasuja. \v 28 Na ungota degi ke be erena embomeni na God ta degi ari sasapura eto urumbagora amo hotembeto toari inono ra \v 29 te embo amuna Ahihi Otohu urumbasuja amo mane irae aisuja eto hotembeto toari inono aera.” \v 30 ke ainge ena amita be amo Iesu ta jo ta ahihi sapura na horari ke ea avoeto. \s1 Iesu ta aja te namei kamei te ra \r (Matthew 12:46-50; Luke 8:19-21) \p \v 31 Eto Iesu ta e te namei kamei te aingeto puvuto bande pe ta heteto ke ikeo \v 32 embomeni Iesu ga bande jo ta mihia amina “no aja te namei kamei te puvuto arahata mihie umo uje ere ora” ainge eo \v 33 Iesu na ke mine einge ena. “Nau aja te namei kamei te amo amunure?” \v 34 eto Iesu na embomeni tapa bande jo ta mihia avo poeto kito ke einge ena “Nau namei kamei te aja te amo erevira. \v 35 Embo amuna God ta ke agi aisuja amo nau aja te namei kamei te du emone te ra.” ke ainge Iesu na ena. \c 4 \s1 Ve urari embo ta ke \r (Matthew 13:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Eto Iesu embo ahe poekasi umo ireremba hora ta pambuto mihinu, embomeni isapamane puvuto eneteo Iesu heteto ke aisuja inono ae enu e nga ta vihito umo jo ta isapa imihe heteto embomeni tapa hora ta mihia avo \v 2 timu hatirari ke neite neite na einge ena \v 3 “Ingivujo, ve urari embo na pure ta pambuto ve ihajara enu \v 4 ve nei amo degi ta venu di na veto india, \v 5 ve nei amo enda ngijiri ta veto erena te enda peni mane avoeto susu be terae \v 6 avoeto iji na giroro eto jaise ena. \v 7 Eto ve nei amo vive ta orohuta vena avoeto vive na andinu ve ae ena. \v 8 Eto ve nei amo enda javotoho ta veto ereto ve nei 30 nei 60 nei 100 ainge ve ikena. \v 9 Eto embo amuna ungota oje mihirou kito ke erevi ingivujo,” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ahe poekena \r (Matthew 13:10-17; Luke 8:9-10) \p \v 10 Eto Iesu pambuto oenga mihinu amita ambotani te ambotani nei uhoho te aingeto timu hatirari ke ta be avo Iesu ta degi eto ingio \v 11 Iesu na ambotani ta degi ke einge ena “Eto God na embo amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke be amo ungota degi ikari rate embo tapa arahata mihera amita degi amo na ke timu hatirari na pere eagona. \v 12 Amita be amo Peroveta Isaiah na einge kajena ‘enana kito kiaesira ingito ingaesira eagora te ingito kito enana ta jo haperekau amo God na enana ta sapura hotembeto toaehija.’ ainge Isaiah na kajena.” \s1 Ve urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Matthew 13:18-23; Luke 8:11-15) \p \v 13 Eto Iesu na ke nei einge ena “Na ke timu hatirari na ehena amo ungo ingae rete? Na timu hatirari ke neite neite aisona amo ungo daingeto ingovo? \v 14 Eto ve urari embo amo God ta ke ere urihia. \v 15 Eto ve nei degi tambuta veaguja amo embo na God ta ke avo ingesuja rate ke jo ta urari avo Satan na puvuto egimbeto humbaguja. \v 16 Eto ve nei enda ngijiri ta urari amita ke be amo erevira. God ta ke avo embo na ingito tunga javotoho aisuja te \v 17 ke avo jo ta mane be veto pesisa eto susu kambasuja eto teho mihirou embo nei na amita degi God ta ke jigama ari ke eto ngahia au toau irae aisuja. \v 18 Eto ve nei vive ta jo ta veari amita ke be amo erevira. Embo na God ta ke uje eaguja \v 19 te enda ta ari te ujeje neite neite amite eto amita haja vaja amina God ta ke amo andioi ve mane eaguja. \v 20 Rate ve nei enda javotoho ta veto eraguja amita ke be amo erevira. Embo na God ta ke avo ingito, God humota ue eto God ke be eaguja amo ve nei 30 nei 60 nei 100 aingeko eaguja.” \s1 Kerivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke \r (Luke 8:16-18) \p \v 21 Eto Iesu na enana ta degi ke nei einge ena, “Eto embo na kerivo ijimbeto humbuto mane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo ta mane ikasuja te i araha ta tembau bande jo usasa aisuja. \v 22 Eto ke tapa ojikari avo humbuto araha ta puvuto ahurekari avo hirikaro keisora. \v 23 Eto embo ta oje mihirou kito avo ingesora.” \p \v 24 Eto Iesu na ke nei einge ena, “ungo ke do ere ingiheva avo oje jevito ingivujo, eto umo doinge ikasoa avo God ta kiari inono ta humbuto nei hamo ta humbasoa. \v 25 Amita be amo embo amuta degi kiari javotoho mihirou kito amo God na kiari nei ikasuja rate embo ta degi God ta ke kiari irae kito God na embo amita degi kiari do mihia avo God na humbau iraesuja.” \s1 Donda ve pajirari ta timu hatirari ke \p \v 26 Eto Iesu na ke einge ena, “God na embo amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke be amo eingera. Embo amuna ji ve ureto \v 27 toto pambuto evosa ururou amo oenga ope vihito pajiresuja amo embo kiae pajiresuja \v 28 amo enda na simba ururou pajito hatu kaheto ve aisuja. \v 29 Eto ve sari au urari embo na egerembeto puvuto tiuketo humbasuja.” \s1 Ji javo ‘mustard’ ta ve amita timu hatirari ke \r (Matthew 13:31-32,34; Luke 13:18-19) \p \v 30 Eto Iesu na ke nei amo einge ena, “God na embo amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amo do aingekore? Eto timu hatirari ke daingeto ke be mo harikaro? \v 31 Eto ji javo ‘mustard’ ta ve amo isapa be ji nei nei ta ve aingeko mane. \v 32 Rate ‘mustard’ ta ve vahai enda ta urasora amo pajito hatu kaheto peni vahai au di na puvuto nga iketo ai uhumo ta iresora.” \v 33 eto God ta ke amo timu hatirari na ke nei te nei te enu ingia. \v 34 Eto embomeni ta degi ke tapa amo timu hatirari ke na pere ena te amita ambotani ta degi amo ke be na pere harikena. \s1 Iesu na enu pisara jamo ena \r (Matthew 8:23-27; Luke 8:22-25) \p \v 35 Eto iji aramite mume sihukihinu Iesu na amita ambotani ta degi einge ena “ungote umo oiho ta pambasira.” ainge eto \v 36 embomeni toto amita ambotani ga e nga ta pahuo e nga nei uhoho amo Iesu ta e nga ga tapa pambua. \v 37 Eto pahuo pisara peni vahai be unu umo piri peni be puvuto e nga ta torue umo na ihiketo pe vihinu \v 38 ambotani joru ue Iesu e nga avo gaga ta evinu ujeto einge ea “Ahe poekari embo, dago sari asi ere ora emo umo hotembae ere oete?” Ainge eo \v 39 Iesu ereto pisara te umo te “jamo evu” ainge ke vasiri na enu pisara irae unu umo visi visi ena. \v 40 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo do eto joru ere ove. Eto ungo, na humota ae re?” ainge enu \v 41 embomeni na Iesu ta ari avo kito joru ue vani vini eto ke mine ara eto einge ea “Embo emo amunure? Pisara te umo te embo emita ke agi eto jamo ehera.” \c 5 \s1 Embo ahihi sapura na horari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 8:28-34; Luke 8:26-39) \p \v 1 Eto umo ireremba oiho ta pambuto enda javo Gerasenes ta puvuto \v 2 Iesu e nga toto enda ta veto embo vahai ahihi sapura na jo ta horari \v 3 amo embo ikeore sari ere uahera panga ho ai mihahija avo puvuto hambuna. Eto embo amo embomeni na andito chain na ingeni te utu te pundua \v 4 te embo ivo peni vahai avoeto chain na pundua amo tahuekenu andirari inono ae enu \v 5 tiri hamo ta eto use jo ta iji tapa isa ue karu humbuto hamo gajukihie hori gagaha ijie ere uahija. \v 6 Avo Iesu pahunu hoi ta kito huheveto pambuto Iesu humotepain enu \v 7-8 Iesu na ahihi sapura ta degi “Embo ta jo avo toto puvuto pambu” ainge enu embo na gagaha ijie ke einge ena, “Iesu, God sovera isapa mane te ta Meni, nau degi ta do ao. Na God ta javo ta penunu erena nau degi ta memenga ikaojo.” ke ainge enu \v 9 Iesu na “no javo deire” ainge enu embo amina, “Dago isapamane avoeto nau javo ‘Legion’ ra” ainge \v 10 eto Iesu na ohimbeoi enda nei ta pambagona penunu eto \v 11 o ohu isapamane heti oiho ta indie mihio kito \v 12 ke einge penunu eto ea “Dago o ohu ta jo ta ohimbejo toruere” eto ainge eo \v 13 Iesu na “aravora ainge aisona” eto ohimbenu ahihi sasapura na tambuta puvuto pambuto o ta jo ta horeo o tapa 2,000 ainge umo ta kekehunaeto veto umo indito pepehekeo, \v 14 o simba ari embopo na huheveto ke hande ue pambuto da ta puvuo embo tapa kesi \v 15 Iesu ta degi puvuto embo ahihi isapamane na horari rate bo asukari te uha javotoho te avo mihinu kito joru ea. \v 16 Eto embo Iesu na ahihi sasapura ta degi eto o ohu ta degi do ena tapa avo embo mahu kia amina embo ehaha kiae amita degi hihi tirio \v 17 ingito pambuto Iesu enana ta enda avo toto pambaja ke ngahia na eo \v 18 Iesu pambasi e nga ta vivihinu embo mahu ahihi sasapura na horari amina Iesu ga pambasi penunu enu \v 19 Iesu na “Namoga mane pambasoate Bada na umo kito jo ehei no degi ta tapa do ehija avo no da ta pambuto no namei kamei ta ejo ingore.” ainge enu \v 20 amina amita da tapa ten ai ta pambuto embomeni ta degi Iesu na do enu kina tapa avo hihi tirinu embomeni ingito vani vini ea. \s1 Embo Jairus ta iae eto evohu Iesu hame ena ta ke \r (Matthew 9:18-26; Luke 8:40-56) \p \v 21 Eto Iesu e nga ta vihito umo oiho ta pambuto hora ta veto mihinu embo isapamane Iesu kesi puvua. \v 22 Eto Judea ta ke kasari bande ta tihi jigari embo vahai javo Jairus amina puvuto Iesu ta utu ta veto paunge teteri eto humotepain ue \v 23 penunu einge ena “Huma nau kakara isapa avo pehasi ere ua inena no ingeni avo hamo ta tembejo kojai” ainge enu \v 24 Iesu ingito Jairus ga pahunu embo isapamane Iesu ga oroviketo pahuo \v 25 evohu vahai amo jua tapa 12 amita jo ta orosa vovuoi \v 26 sivo embopo ta degi pahue koro na sivo jigama ere uahija koro irae enu amita kojari avora ae eto sapura be ue mihinu \v 27 Iesu na ari tapa do ena avo duru ingito embo kaheketo Iesu kiae ku ta puvuto Iesu ta bo hame ue \v 28 ke einge hotembena, “Na amita bo hame eto kojasona,” ainge hotembihe \v 29 hame enu orosa irae enu amita hamo tapa javotoho ena. \v 30 Eto Iesu na amita sovera isapa veto pambuna avo kito overeketo embomeni poeto kogue ke einge ena. “Nau bo ta amuna hame ehei?” ainge enu \v 31 ambotani na “embo isapamane vahaike vahaike ere ora te embo amuna umo hame ore ere?” ainge eo \v 32 Iesu na hame ena embo avo kesi jombure unu \v 33 evohu kojena amina gatari gatari ue joru te tapa puvuto Iesu ta utu ta veto gombuto ke tapa Iesu ta degi harikenu \v 34 Iesu na ke mine einge ena “Nau iae no humota ari na eto kojehea. Tunga jamo jamo te pambuto javotoho na irijo.” \p \v 35 Eto Iesu ke ainge ijie mihinu embo na Jairus ta bande ta eto puvuto Jairus ta degi ke einge ea “No iae mahu pehehija avoeto ahe poekari embo mane jigesoa te tojo pambai,” ainge ijio \v 36 Iesu ingina rate ingito ingarako ue eto ke kasari bande tihi jigari embo ta degi, “Umo osaga mane kesoa te na humota ejo,” ainge eto embo tapa enu mihio \v 37 Peter te James te amita namei John te aingeto amiga pambara enu \v 38 pambuto Jairus ta bande ta horeto embomeni jo ta sisi sasi ijie mihio \v 39 enana ta degi “Ungo do eto sisi sasi ijie miheve? Kakara emo pehae teho evo ere ua,” ke ainge enu \v 40 embomeni ingito ganini ijio enu arahata pahuo e te mamo te eto embo Iesu ga puvua amite aingeto kakara mihina ai horeto \v 41 ingeni ta jigito “Talitha cumi” ke ainge ena amita be amo “Kakara isapa no degi ta erena, ere.” ainge enu \v 42 kakara ereto isa ena. Eto kakara amita pajirari jua amo tapa 12 ra. Eto kakara avo kojenu embomeni kito ti kakambukea. \v 43 Eto Iesu na kakara kojena avo duru hande eagora haeketo “indari humbuto kakara ta ikevu indoi” ainge enu indari ikeo indina. \c 6 \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea \r (Matthew 13:53-58; Luke 4:16-30) \p \v 1 Eto Iesu na enda avo toto tohota da ta ereto pahunu amita ambotani na ereto avo ambo ambo ue pahuo \v 2 jangu indari iji puvunu Judea embomeni ta ke kasari bande ta horeto embomeni oje kahihinu embomeni na ingito vani vini eto ke einge ea “Embo emita kiari dainge humbuto ke te ari te emomo ere oi? \v 3 Embo emita mamo amo teho bande gerikari embo ra eto amita e Mary te namei kamei James te Joses te Judas te Simon te amita du emone te tapa ei mihera. Amo dago amita da vahai embora.” ke ainge ijie ke ingari uje ae ea \v 4 avoeto Iesu na enana ta degi ke einge ena “God ta ke hande ari embo amo embo tapa na jakeka eagora te amita enda vahai embomeni eto jeka hoka vahai na ke embo teho ari ke ijie ke ingae eagora.” ainge \v 5 eto Iesu na amita da ta pure peni ae rate embo heriso avo enu kojea. \v 6 Eto Iesu ta namei kamei da vahai embomeni na Iesu ta ari tapa do ena avo humota ae uo Iesu osaga kito da nei ta pahue embo ahe poekena. \s1 Iesu na ambotani 12 ikenu pambua \r (Matthew 10:5-15; Luke 9:1-6) \p \v 7 eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu puvuo ahihi sasapura ohimbara sovera ari ikenu umbuo embo heriso heriso ainge hande au pambara \v 8 oje kahihe ke einge ena “Ungo donda nei ehi te bread te eto koro pupuri ta mane huvakasoa te hetu vahai avo jigito pambuvujo. \v 9 Eto utu goru avo asukasova te bo heriso mane asukasova te vahai asuketo pambuvujo. \v 10 Eto pambuto da ta puvuto amo bande nei ta nei ta mane evesova te bande vahai ta evie pure avo irae au da nei ta pambuvujo. \p \v 11 Eto da damina ungo kito pekari uje ae eto ungota ke ingari uje ae aro kito amo God na enana ta degi tumo ere ua avoeto ungota utu oniho avo torovikevujo veau embomeni tapa koguroro toto pambuvujo.” ainge ijie oje kahenu irae enu \v 12 ikenu pambuto embomeni ta ari sasapura avo toto jo aherekau God ta ke agi ara oje kahihe \v 13 ahihi sasapura embo ta jo ta horari avo ohimbeo puvuto pahuo ambure embomeni avo ‘oil’ na overeketo hamo ta kuhiho kokonjekea. \s1 John bapataito ari embo ta tunga tiukea \r (Matthew 14:1-12; Luke 9:7-9) \p \v 14 Eto Iesu ta javo peni vahai enu amita duru avo Israel ta Gavana okose javo Herod na ingina. Eto embo nei uhoho na Iesu kiae avoeto ke einge ea, “John bapataito ari embo avo God na ehei vasiri te ereto Iesu na amita sovera na pure erevi ere ua” ainge ijio \v 15 embo nei na “Amo peroveta Elijah na ere ua.” ainge ijio embo nei na “ungotenau peroveta mahu ta ari vahai avo ere ua.” ke ainge ea \v 16 eto Herod na Iesu ta duru ingito ke einge ena “Nane ehene tunga tiukihera amina vasiri te erihija” ainge ere ijiahija. \p \v 17-20 Eto Herod na John ta tunga tiukena amita ke amo erevira. Eto Herod na amita eambo ta ae javo Herodias avo pegene jimbunu John bapataito ari embo na kito Herod ta degi ke einge ena, “Umo God ta ke peni poeketo no eambo ta ae jimbea” ainge enu evohu herodias na ke avo ingito tumo eto John tau pehaja ke ena. Rate John amo embo javotoho eto embo otohu avo Herod na kito John ta ke ijioi ingihe tunga osaga ere koguahija rate Herodias na teoi pehaguja joru eto John andito punduto tipura ta gosukenu mihinu Herodias na tasuja avo inono ae ena. \v 21 Rate iji vahai Herod ta humbari iji puvunu amina gavana ta okokose te isoro embopo te enda ta embo pepeni te aingeto oru enu puvuo pondo peni vahai \v 22-23 unu Herodias ta iae na puvuto ja javotoho tivihinu Herod na embo tapa ta tihi ta kakara ta degi ke einge ena “Umo do humbasi uje eto kito ejo ingito ikane, eto na enda simba ari embora umo uje ao kito kaheketo huna no ikasona,” ainge ke isara na enu \v 24 kakara amo ingito arahata pambuto e ta degi “na do umbano?” ainge enu e na “pambuto ejo John bapataito ari embo ta siro avo tiukaro umbujo” ainge enu \v 25 kakara na pambuto Herod ta degi “na John bapataito ari embo ta siro avo tiuketo heva ta iketo ikao umbasona,” ainge enu \v 26 Herod na osaga peni vahai kito embo ta tihi ta ke vasiri na ena avoeto toari inono ae enu kakara ta ke agi eto \v 27 tipura simba ari embo vahai ikenu pambuto John tipura ta mihinu tunga tiuketo \v 28 siro heva ta iketo humbuto puvuto kakara ta ikenu humbuto pambuto e ta ikena. \v 29 Eto John ta ambotani na ke avo ingito puvuto John ta hamo humbuto pambuto kovea. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna \r (Matthew 14:13-21; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 30 Eto Iesu na ambotani heriso heriso hande enu pambua avo ehako egerembeto puvuto pure do ea avo Iesu ta degi eo ingina. \p \v 31-32 Eto embo isapamane purahango parahango ere ora avoeto arumbeto indari inono ae avoeto Iesu na kito ambotani ta degi ke einge ena, “ungote pambuto ojagatambu ai ta embo irae degi jangu indesira havu,” Ainge enu e nga ta vihito pahuo \v 33 embomeni na enana ere pahua avo kito da nei ta nei ta amina utu na huheveto pambuto Iesu ere puvutuhuna degi ai seriketo puvuto mihio \v 34 Iesu hora ta puvuto veto embomeni isapamane o sheep ta simba ari embo irae iteko kito jo enu ihiketo ke ahe poekihinu \v 35-36 pambuto hure vovunu amita ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea “degi emo da te embo te irae avoeto iji irae ere ua, ejo embomeni egerembeto da ta pambuto indari koro na ombuto humbuto indore.” ainge enu \v 37 Iesu na einge ena, “Ungo na indari ikevu indore” ainge enu ambotani na “Dago 200 kina na donda humbuto embo undurorote? Eto 200 kina hambuto embo unduraehera amo mane inono aehija.” ainge eo \v 38 Iesu na “Ungota degi bread tapa doinge mihei pambuto kivu” ainge enu pambuto kito puvuto Iesu ta degi “bread tapa 5 eto umo o heriso ainge mihia” ainge eo \v 39-40 Iesu na ingito enu embomeni tapa kaheketo 100 oenga 50 oenga ainge eto eo samara ta arumbeo \v 41 Iesu na bread 5 eto umo o heriso amite aingeto humbuto tihi i ta eto jigito God peketo bread jigito pereto embomeni ta ikaro indora ambotani ta degi ikenu \v 42 embo ta ikeo indio hini pevihinu \v 43 ambotani na bread sirivo te umo o heriso amita sirivo te ainge eto sirikeo handija tapa 12 amo pevihina. \v 44 Eto embo tapa 5,000 eto airi te meni undi te tapa amina india. \s1 Eto Iesu na umo hamota haito pambuna \r (Matthew 14:22-33; John 6:15-21) \p \v 45 Eto Iesu na amita ambotani da Bethsaida ta kihi pambara enu e nga ta vihito pahuo embomeni tapa avo enu sisiketo pahuo \v 46 Iesu tiri ta pari asi vihina. \v 47 Eto mume sihukihinu pisara pambari hena ta puvuna avoeto ambotani e nga tavihe ere pahua \v 48 te e nga ivo eto pambae unu Iesu tiri ta oenga mihie ambotani do ere ora avo kina. Eto iho serege vihito hunu kito Iesu umo hamo ta haito puvuto ere humihe e nga serikasi unu \v 49 ambotani na Iesu umo hamo ta haito ere puvutuhuna avo kito joru ue embahe ke ijie jajavone ijio \v 50 Iesu na kito ke einge ena “Joru mane aisova te ivo evu. Namora.” Ke ainge \v 51 eto e nga ta vihinu pisara jamo enu ambotani kito ti kakambuketo haha puha ea. \v 52 Amita be amo enana ta hotembari ngahia eto Iesu na embo isapamane bread na unduna amite tapa amo enana be hotembae ea. \s1 Da Gennesaret embomeni avo Iesu na enu kojea \r (Matthew 14:34-36) \p \v 53 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto e nga ta puvuto umo oiho enda javo Gennesaret ta puvuto \v 54 hora ta beo embo amunure avo embomeni na kito \v 55 huheveto pambuto embomeni eo ingito ambure embomeni gaga ta ikeo arumbeo humbuto Iesu ta degi puvua. \v 56 Eto Iesu na isa da peni ta rete da isapa ta rete degi ta rete market ari degi ta rete pambasuja amo embomeni na ambure embomeni humbuto puvutuhore ere kokojekihahija eto nei amo embo na Iesu ta bo hame ue kokojekea. \c 7 \s1 Ohihi ta ahe poekari \r (Matthew 15:1-9) \p \v 1 Eto Judea embomeni ta ke pepeni ahe poekari embopo da Jerusalem ta eto puvuto Pharisee embomeni ga vahaita eto Iesu ta degi puvua. \v 2 Eto Iesu ta ambotani na Judea embo ta ke pepeni amo ungo ingari rate ingito ingarako ue ingeni tongopa te tapa indari indio embomeni puvua amina kito ujeae ea. \v 3 (amita be amo Judea ta Pharisee ari embomeni te Judea embomeni tapa te aingeto indari teho mane indagora te enana ta ohihi ta ari avoeto ingeni egeto donda indagora. \v 4 Eto enana market ta pambuto puvuto amo enana ta hamo egeto otohu eto indari indagora eto ainge dombo age te aguhu te heva te tapa amo egeto otohu eagora.) \p \v 5 Eto Judea ta ke pepeni ahe poekari embopo te Pharisee embopo te aingeto Iesu ta degi ke einge ea, “Eto no ambotani na do eto ungotenau ohihi ta ke pepeni poeketo ingeni tongopa te ere indere?” Ainge eo \v 6 Iesu na ke mine einge ena, “Ungo hotembari heriso embomeni, Peroveta Isaiah na kajena amo ungota ari avo einge kajena, ‘Embo einge emo hamo na na jakeka eagora te enana ta jo avo tumo nau degi ta eagora, \v 7 eto enana teho sio na jakeka ue emo God ta ke ijie embo ta hotembari na embo ahe poekagora,’ ainge Isaiah na kajena \v 8 eto ungo na God ta oje kahari ke avo toto ungota ohihi ta ari avo jigama eagova. \v 9 Eto ungo God ta ke tiumbeto ungota ari avo jigama eagova amo ungo kiari peni vahai embopora. \v 10 Eto amita be amo erevira, Moses na kaeto einge ena ‘No aja te mama te otohu ejo, eto embo amuna aja mama ta javo sapura ke aisuja embo avo taro pehasuja’ ainge Moses na kajena \v 11 te ungo na ari einge eagova. Eto donda tapa mahu God ta degi hande ikari ke ijie e mamo ta degi hande ikae God ta ke tiumbeto ungo ta ujeje avo eagova. \v 12-13 Eto ari nei te nei te ainge amina God ta ke amo teho ke ijie ungota ari mahu avo jigama ue ungota meniundi ta ahe poekagova.” ke ainge Iesu na Judea embo okokose ta degi. \s1 Donda deina eoi embo tongopa eaguja \r (Matthew 15:10-20) \p \v 14 Eto embo tapa jage enu puvuo ke einge ena “Na ke aisona ingivujo. \v 15 Eto embo na indari nei te nei te indesuja amina au embo ari sapura mane aisuja \v 16 te hotembari sapura hotembeto ke aisuja amina ari sapura aisuja avoeto ungo ta oje mihirou kito ke erena ingivujo.” ke ainge \v 17 eto embomeni toto Iesu na ambotani ga bande ta horeto Iesu na ke ena amita ke avo au ingesi eo \v 18 Iesu na “Ungo te tapa kiae embopore? Eto donda deina embo ta hini ta horasuja amo au embo ta ahihi sapura mane aisuja. \v 19 Indari donda amina embo ta hotembari jo ta mane pambasuja te hini ta veto pambau irae aisuja avoeto indari tapa amo javotohora \v 20 rate embo ta hotembari jo ta eto pe ta puvaguja amina sapura puvaguja. \v 21 Eto embo na amita jo ta siriketo ari einge eaguja: tiha paiha ari, pegene ari, embo tari pehari, \v 22 embo nei ta donda javotoho kito humbasi jo ta sirikari, tumo ari, ke sokova ari, hoviro ari, embo nei ta javo ari, sapura ari, ke sapura ari, me kiari, kiari embo ke eria, hajae vajae na viso ari, sarika ari, \v 23 aingeto embo ta hotembari jo ta eto pe ta puvuto pambaguja.” ainge ijie Iesu na ambotani ta degi harikenu ingia. \s1 Evohu vahai Iesu humota ena \r (Matthew 15:21-28) \p \v 24 Eto Iesu na ereto enda avo toto pambuto da Tyre te Sidon te amita engihi ta embomeni kiae ojiketo bande vahai ta iresi uje ena te inono ae enu embomeni na hambua. \v 25 Eto enda Syrophoenicia evohu Greek ke kiari amina amita iae isapa ahihi sapura na jo ta veari avo Iesu ta ari tapa do ena avo duru ingito puvuto \v 26 Iesu ta utu ta veto gombuto Iesu na iae ta jo ta ahihi sapura avo ohimbaja penunu enu, \v 27 Iesu na timu hatirari ke na einge ena, “Meni isasaraho ta indari humbuto ino ta gosukasora amo sapura avoeto meni isasaraho na kihi indesora,” ainge Iesu na ena amita be amo Judea embomeni avo kihi hondate aisuja eto ambota enda nei embomeni hondate aisi timu hatirari ke na enu \v 28 evohu amina ke mine einge ena, “en, Bada, ino gaga suvu ta mihera amina meni isasaraho ta indari sirivo indagora.” ainge enu \v 29 Iesu na “Umo ke be erea avoeto umo no bande ta pambujo. No iae ta jo ta ahihi sapura amo mahu toto pambija.” ainge enu \v 30 evohu amo pambuto bande ta horeto amita iae ahihi sapura mahu pambunu hereketo mihina avo kina. \s1 Embo vahai pe vahaikari eto oje sundurari avo Iesu na enu javotoho ena \p \v 31 Eto Iesu na da Tyre toto enda Sidon te enda Decapolis te amita orohuta tiuketo pambuto umo Galilee ta puvunu \v 32 embo na embo vahai pe vavahaikari eto oje sundurari avo Iesu na ingeni hamo ta tembaja humbuto puvuo. \v 33 Iesu na embo tapa toto embo vahai avo humbuto oenga imihe ingeni singi heriso oje ho heriso ai ta iketo ingeni ta isuva eto embo amita ivivi ta kaimbeto jo unu usiha pagihe \v 34 uhu i arerembeto kogue ke einge ena “epatha” ainge ena amita be amo “ejo hirikare” ainge enu \v 35 oje hirikihinu pe haunkihinu ainge enu embo amina ke javotoho enu \v 36 Iesu na ari avo ke hande eagora haekihe enu ingia \v 37 te ingito ingaesira eto ke hande ea. Eto embomeni na ti kakambuketo haha puha ijie ke einge ea “eto Iesu na ari jajavotoho oje susujukari ta pe vavahaikari te tapa oi javotoho ere ora.” ainge ea. \c 8 \s1 Eto Iesu na embo tapa 4,000 unduna \r (Matthew 15:32-39) \p \v 1 Eto iji amite embomeni isapamane puvuto Iesu ta ke ingihe mihio Iesu na embomeni amita indari irae avo kito amita ambotani jage enu puvuo \v 2 ke einge ena, “Na embomeni erevi iji amita jo ta indari indae teho mihera avo kogone jo ereua. \v 3 Embo nei da hoi ta eto puvera avoeto ikaro beuje te da ta pambasora amo degi ta pahue tihivi na pehasora” ke ainge enu \v 4 ambotani na ke mine einge ea “Eto degi emo ojagatambu ra te daingeto indari humbuto embo isapamane emomo unduroro?” ainge eo \v 5 Iesu na “Ungota degi bread tapa doingere” ainge enu eto enana na ea “7” ainge eo, \v 6 eto Iesu na embomeni enda ta arumbara enu arumbeo bread humbuto God ta degi peketo ingeketo amita ambotani ta ikenu humbuto embomeni ta ikea. \v 7 Eto umo o heriso memeni amite aingeto humbuto God peketo embomeni ta ikaro indora ambotani ta ikena. \v 8 Eto indio inono enu ambotani na indari sirivo siriketo handija tapa pevihina. \v 9 Eto india amo embo tapa 4,000 ainge amina indio. Iesu na enu embomeni sisiketo pahuo \v 10 Iesu e nga humbuto ambotani ga pambuto enda Dalmanutha ta puvua. \s1 Pharisee embopona ari peni be kesi penunu ea \r (Matthew 16:1-4) \p \v 11 Eto Pharisee embomeni na Iesu engekasi puvuto Iesu ga pe na jujune ue uhu ta hajire au kesi eo, \v 12 Iesu na jo memenga unu ke einge ena “ungo eha vasiri te irari embomeni na uhu ta hajire kesi erevete? Nanena erena ungo embo eha miheva amina uhu ta hajire mane be mane kesova” ainge eto \v 13 enana toto e nga humbuto umo oiho ta pahue. \s1 Pharisee ta bread pajirari sivo \r (Matthew 16:5-12) \p \v 14-16 Iesu na embo sasapura ta ari avo mane jigama ara ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo be kivujo. Pharisee embomeni te Herod te amita bread pajirari sivo avo be kon kon eto kivujo.” ainge timu hatirari ke na ena avo ambotani na indari peni umbae bread vahai humbuto e nga ta ere pahua avo Iesu na kito ari ke eo, \v 17 Iesu na ingito ke einge ena “Ungo do eto bread umbae ari ke ereve? Ungota jo ngahia avoeto ke erena emo ingae ue erevete? \v 18 Ungo tihi mihia te kiae eto oje mihia te ingae, iji tapa ungo hotembae ereova. \v 19 Eto na bread 5 amina pereto embo tapa 5,000 undihena eto ungo na bread sirivo tapa handija doinge ueve?” Eto enana “12” ainge ea. \v 20 Eto Iesu na ehako ena, “Eto bread tapa 7 amina periketo embomeni 4,000 undihena amita sirivo handija tapa doinge ueve?” ainge enu “7” ainge ea. \v 21 Eto Iesu na “ungo ari erevi kogueva te kiaesira ue ereva.” ainge ena. \s1 Iesu na enu tihi vahaikari embo kina \p \v 22 Eto aingeto da Bethsaida ta puvuo embomeni na embo tihi vahaikari avo \v 23 Iesu na tihi ta hame aja humbuto puvuo Iesu na tihi vahaikari embo amita ingeni jigito gosuketo da ahone ta humbuto pambuto tihi ta isuva eto hame ue ke einge ena “Umo no tihi na kon kon eto kogoete?” ainge enu \v 24 embo amina tihi hangeambu eto kito ke einge ena. “na embo re ere kogona te ji uhu na pahuore kiarako ere ona,” ainge enu \v 25 ehako Iesu na ingeni tihi ta hame enu embo amina kon kon eto kiari javotoho na kogunu \v 26 Iesu na da ta ikenu pambasi unu ke einge ena, “Umo da ta pambuto ari erevi ke hande aojo.” ainge eto ikenu da ta pambuna. \s1 Iesu amunure avo Peter na ke ena \r (Matthew 16:13-20; Luke 9:18-21) \p \v 27 Eto Iesu na amita ambotani ga da nei nei Caesarea Philippi degi ta pahue ke einge ambotani ta degi ena, “namo mo amunure ke eagore?” ainge enu \v 28 enana ke mine einge ea, “Eto embo nei na John bapataito ari embo ke eagora, eto embo nei na Elijah ke eagora eto nei amo peroveta vahai ke eagora” ainge eo \v 29 Iesu na ke einge ena. “Eto nei ungo na na amunure ke eagove?” ainge enu Peter na “Umo Iesu Keriso God na Judea embo hondate ae enda ta ikenu puvura.” ainge enu \v 30 Iesu na ke avo embomeni ta hande eagora ke ngahia na eto haekena. \s1 Iesu memenga kito pehasuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Matthew 16:21-28; Luke 9:22-27) \p \v 31 Eto Embo ta Meni na osaga te memenga te kesuja amita be amo Judea embo pepeni te priest pepeni te eto Judea ta ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu amo Judea ta hondate ari embo manera ainge ijie taro pehasuja eto iji 3 ehako vasiri te erasuja ke ainge Iesu na amita ambotani ta ihiketo oje kahena. \v 32 Eto Iesu na ke emo timu hatirari ke na ae rate ke be na pere harikena avo Peter na ingito einge ena “Ke avo to. Ari avo no degi ta mane puvuresuja” ainge enu \v 33 Iesu na overeketo amita ambotani kogue Peter ta degi ke einge ena “Satan, Umo nau ku ta pambu. Eto umo God ta hotembari avo ae rate embo ta hotembari avo erea.” ainge Iesu na ena. \v 34 Eto Iesu na amita ambotani te embo tapa jage enu puvuo timu hatirari ke einge oje kahena. “embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja amo amita ujeje tapa toto amita ji atahu bouka avo koho ta tembeto na ambo ambo aisuja. \v 35 Eto embo amuna daroho iresi amita vasiri te ari te jigesuja amo embo amita vasiri iraesuja rate embo amina tohota ujeje te ari te toto namote nau ke te avo humota aisuja amo daroho iresuja. \v 36 Eto embo na ahihi amita datoho irari avo hotembae ue enda ta donda nei te nei te humbasuja eto pehasuja amo amita ahihi mahu pehari avoeto irari datoho mane humbasuja. \v 37 Eto embo amina amita donda neite neite tapa amina ombuto amita ahihi avo humbari haite mane be ra. \v 38 Embomeni eha mihera amo ari sasapura embopo eto God uje ae embomeni ra te embo amuna Namote nau ke te avo kito me kogue hande ae aisuja amo Embo ta Meni usasa te Anera Otohu ga iji kombu te puvuto embo avo kogue me kesuja. \c 9 \p \v 1 Na ungota degi ke be erena. Ungo embomeni eha ei miheva amo embo nei nei amo mane pehasova te mihirovo God na embo amita siriketo humbuto tihi jigesuja amita iji avo sovera te puvurou keisova,” ainge Iesu na ena. \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Matthew 17:1-13; Luke 9:28-36) \p \v 2 Eto iji 6 irae enu Iesu na embo tapa toto Peter te John te James te humbuto tiri peni vahai ai ta vihito mihio Iesu ta hamo amo usasa pere unu \v 3 eto amita bo na usasa peni vahai amo enda embo na bo parara ainge ari haite mane avo unu \v 4 peroveta mahu Elijah te Moses te aingeto irerembeto Iesu ga heteto ke ijie mihio \v 5 Peter na joru ue ke do ano ijie einge ena, “Ahepoekari embo, dago ungote mihera emo javotoho avoeto horoma no vahai Elijah vahai eto Moses ta vahai ainge gerikarote?” \v 6 ainge Peter na ijinu \v 7 johi na puvuto uhumo enu johi jo ta ke einge puvuna, “Nau osari meni ra. Amita ke ingivujo.” ainge ijinu \v 8 enana jireki poeki eto embo nei kiae Iesu oenga mihinu kia. \v 9 Eto enana tiri ta eto vovue Iesu na peheto vasiri te erae avoeto ambotani na ari tapa do kia avo hande eagora haekena \v 10 avoeto enana ke hande ae toa te Iesu na peheto ehako vasiri te erari ta ke ena avo enana hotembu hotembu ea. \p \v 11 Eto ambotani na Iesu ta degi ke einge eto ingia, “Eto ungotenau ke pepeni simba ari embopo na do avoembo peroveta Elijah kihi puvurou ungotenau hondate ari embo ambota puvuresuja ke eagore?” Ainge eo \v 12-13 Iesu na ke mine einge ena, “Eto Elijah na puvuto au tapa javotoho asora ke ainge eagora te ke nei mahu kajari amo, Embo ta Meni na osaga nei te nei te kogurou urumbasora. Rate na ungota degi erena Elijah mahu puvuhija te enana amita ke agi ae ungota ujeje avo uera.” ainge ijinu ingiho. \s1 Iesu na pipi konene meni enu kojena \r (Matthew 17:14-20; Luke 9:37-43) \p \v 14 Iesu te Peter te James te John te aingeto egerembeto ambotani toto pambua amita degi puvua. \p Eto Judea ta ke pepeni simba ari embopo na puvuto ambotani ga boru juho \v 15 eto embomeni isapamane puvuto joeketo kogue mihio Iesu, Peter te John te James te aingeto puvuto kina. Eto embomeni na Iesu kito huheveto pambuto Iesu pekihe ingeni ta jigito humbuto puvuo, \v 16 Iesu na ke einge eto ingina “Ungo ke do ijie miheve?” ainge enu \v 17 embo vahai na ke mine einge ena. “Ahe poekari embo, nau meni avo ahihi sapura na pe vahaikari ke mane eaguja avo eto no degi ta humbuto puvena. \v 18 Amo ahihi sapura na andioi ingeni te utu te tatain eto veto pehihe ti kambuto kiroro kiroro ue pe pejigi garaviketo veaguja avoembo no ambotani ta degi humbuto puvena te ahihi sapura ohimbari inono ae ehere kito no degi ta erena,” ainge enu \v 19 Iesu na osaga kito embo tapata degi ke einge ena, “Ungo humota ae embomeni ra. Eto ungo kiari umbava ungote iji doinge irono. Eto no meni avo nau degi ta humbuto have,” ainge enu \v 20 embo na meni avo humbuto Iesu ta degi io, ahihi sapura jo ta amina Iesu kito meni avo andinu enda ta veto ahero ahero ue pehihenu pejigi horo garaviketo vovunu \v 21 Iesu na “No meni na iji doinge ari einge emomo eoi?” ainge enu mamo na einge ena, “Meni isapa ta ihikari avo ere ova. \v 22 Eto meni emo pehaja uei iji nei ji ta veto evekaguja eto nei amo umo ta veto umo indaguja avoeto umo ari inono kito avo dago jo au ejo kojai.” ainge enu \v 23 Iesu na embo amita degi ke einge ena “Umo do eto na inono kito ano kojaja ere? Eto embo amuna God humota aisuja amo ari tapa amo amita degi inonora aisuja,” ainge Iesu na enu \v 24 meni ta mamo na ke vasiri na eto einge ena, “Na umo humota ere ona te na hondate ejo umo be humota ane.” ainge enu, \v 25 embomeni na ingihe joekeo ahihi sapura ta degi ke einge ena “Umo jo ta toto veto hae, mane ehako egerembasoa” ke ngahia na ainge enu. \v 26 Ahihi sapura na gagaha ijinu meni amo veto gatari gatari ue veto pehihenu ahihi sapura amo puvuto pambuna. Eto embomeni na meni enda ta hereketo mihina avo pehari ke ijio \v 27 Iesu na meni amita ingeni ta jiginu erenu \v 28 toto bande jo ta ambotani ga horeto mihio ambotani na Iesu ta degi ke einge ea. “Dago do eto ahihi sapura ohimbari inono ae ehere?” Ainge eo \v 29 Iesu na einge ena, “Ahihi sasapura nei eingeko amo teho mane ohimbagora te God ta degi pari ue ohimbagora,” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu peheto vasiri te erasuja avo harikena \r (Matthew 17:22-23; Luke 9:43-45) \p \v 30 Eto Iesu na amita ambotani ga enda Galilee jo ta pahue embomeni tapa na Iesu kiora uje ae ena. Amita be amo amita ambotani pere avo ahe poekasi uje ena. \v 31 Eto pahue ambotani ta degi ke einge ena. “Embo ta Meni avo embo ta ingeni ta ikaro taro pehasuja te iji 3 ehako vasiri te erasuja.” ke ainge ijie ahe poekena \v 32 avo ambotani na ke be ingae ue eto ingesi uje ea te joru eto toa. \s1 Embo amuna embo okose aisuja \r (Matthew 18:1-5; Luke 9:46-48) \p \v 33 Eto Iesu ambotani ga da Capernaum ta puvuto bande ta horeto mihio Iesu na ambotani ta degi ke einge ena, “ungote degi ta puvutohore ungo ke do mine ara ijie eheve?” ainge Iesu na enu \v 34 ambotani ke ambupu ea. Amita ke be amo degi ta puvutohue enana vahai amuna embo okose asuja amita ke avo tumo te tapa ke mine ara ea. \v 35 Avoeto ke ambupu eo Iesu na ambotani enu puvuto vahaita arumbeo enana ta degi ke einge oje kahena, “Eto embo amuna meni isapasira eto embo unduresuja amina embo peni aisuja.” ainge ijie \v 36 Iesu na meni isapa kito pambuto ingeni ta jigito humbuto puvuto oviribeto jo ta ikenu arumbenu \v 37 ke einge ena. “Eto embo amuna javo nau ta meni isapa eingeko osa kageni aisuja amo namote tapa osa kageni aisuja eto na pere mane rate God, na ikari embo amite tapa osa aisuja.” ainge enu. \s1 Embo amo ungotenau kitoho mane rate ungotenau tohora \r (Luke 9:49-50) \p \v 38 John na ke einge ena. “Ahe poekari embo, embo vahai na ahihi sasapura javo no ta ohimbihaja avo kito ungotena vahai manera ainge eto haekihara” ainge enu \v 39 Iesu na ke einge ena. “ari ainge amo mane haekasoa. \v 40 Embo amuna nau javo ta ari javotoho aisuja amina ereto sausau nau javo mane au sapura aisuja. Embo amo ungotenau kitoho mane rate ungotenau tohora \v 41 te ungota degi erena embo amuna umo Keriso ta toho kito umo jamo timbuto no degi ta ikau indesoa embo amina hotari humbasuja. \s1 Engekari ta ke \r (Matthew 18:6-9; Luke 17:1-2) \p \v 42 eto embo amuna na humota ari meni isapa jo nau ta arumbeto mihia aingeko avo engekau sapura aisuja amo nanena embo amita degi mine ikano memenga peni vahai kesuja eto embo na amita tungata esi tigito koro peni vahai handuketo eva ta kihi gosukahija amo memenga ainge mane kiaehija. \v 43 Eto no ingeni vahai amina au umo sapura aisoa amo no ingeni avo jirembejo irae ai. \v 44 Eto umo ingeni jirembari amiga hotari degi ta horasoa amo javotoho rate ingeni heriso te memenga kiari degi ta horeto ji vevere kesoa amo sapura be ra. Eto degi ai ta amo vevere seikari inono aera. \v 45 Eto no utu vahai na au umo sapura aisoa kito jeto tiuketo popora eto mihima hotari degi ta horasoa amo javotohora \v 46 rate utu heriso te memenga kiari degi ta horasoa amo sapurara. \v 47 Eto no tihi na au umo ari sapura asoa amo no tihi jigito kurukejo. Eto tihi vahai te God ta irari degi ai horasoa amo javotoho rate tihi heriso te memenga degi ai ta horasoa amo sapura bera. Eto degi ai ta amo ji vevere seikari inono ae \v 48 eto embo ta visi sari uoi kakesa na indie daroho iraguja. \p \v 49 Rate ji vevere amo haso ainge embo ta hamo ta kaimbau haso ta gamo ainge kesuja. \v 50 Eto haso ta gamo irae aisuja amo ehako ikari inono aera, avoeto haso ta gamo kambari inono ta mihie peka mine ara evujo. \c 10 \s1 Embo na ae toagora amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 19:1-12; Luke 16:18) \p \v 1 Eto Iesu na enda avo toto enda Judea umo Jordan oiho ta pambuto mihinu embomeni isapamane puvutuhore oje ere kahihahija. \v 2 Eto Pharisee embomeni na Iesu ke sapura au ingesi puvuto engikihie ke einge ea, “Eto embo na amita ae toasuja amo Moses ta ke pepeni poekaute?” ainge eo \v 3 Iesu na, “Eto Moses na ke do enu?” ainge enu \v 4 pharisee embomeni ke einge ea “Eto embo na amita ae uje ae ue kito amo ke kaeto ikau humbau toasuja amo aravora ke ainge Moses na ena.” ainge eo \v 5 Iesu na ke mine einge ena. “Moses na ke ainge kajena amo ungota jo ngahia avoeto kajena \v 6-7 rate God na uhu te enda te ari iji te embo te evohu te ena avoeto embo na e mamo toto ae ga kaju asuja \v 8 amo enana vahai aisora te embo na kaheketo oenga oenga mane aisora te vahai eto iresora. \v 9 Eto God na do kaju aisuja amo embo na mane kahekasora.” ainge Iesu na Pharisee embopo ta degi eto \v 10 toto bande ta horenu ambotani na ae toari ta ke avo Iesu ta degi ke be au ingesi ehako eto ingio \v 11 Iesu na ke einge ena “Eto embo na ae toto evohu nei jimbasuja embo amo tiha embora \v 12 eto ae mahu toari amo embo nei jimbasuja amo tiha evohu ra.” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Matthew 19:13-15; Luke 18:15-17) \p \v 13 Eto embomeni na meniundi humbuto Iesu na ingeni hamo ta tembaja humbuto puvuo ambotani na kito haekeo \v 14 Iesu na tumo eto ambotani isembihe ke einge ena, “Meni isasaraho mane haekasova te evu nau degi ta hurore. Meni isasaraho amo na humota eagora eto embo amuna ainge dombo na humota aisuja amo God na embo amo simba aisuja. \v 15 Na ungota degi erena embo amuna meni isasaraho ainge na humota eagora aingeko ae aisuja amo God na mane tihi jigesuja.” ainge Iesu na ijie \v 16 meni isasaraho oviribeto humbuto ingeni siro ta tembeto javotoho ari ikena. \s1 Iesu na donda embo ta degi ke ena \r (Matthew 19:16-30; Luke 18:18-30) \p \v 17 Eto Iesu enda nei ta pambasi unu embo vahai na kito huheveto puvuto humotepain ue paunge teteri eto ke einge ena, “Ahepoekari embo javotoho, na ari do ue irari daroho hoteto umbano avo inena ejo ingone,” ainge enu Iesu na ke einge ena, \v 18 “Umo do eto na javotoho ke ere? Eto embo tapa amo jajavotoho manera te God vahai avo javotohora. \v 19 Eto God ta ke pepeni amo umo kiarira: Embo mane tao pehasora, tiha mane aisoa, pegene mane aisoa, embo nei ta ke be na au ingito jandireketo sokova na mane aisoa, ke sokova ijie embo nei ta donda mane humbasoa, eto aja te mama te otohu aisoa,” ainge Iesu na enu \v 20 embo amina ke einge ena, “Ahe poekari embo, na meni isapa ta ihiketo ari tapa avo javotoho pere ue ere puvuhovona,” ainge enu \v 21 Iesu na embo avo kogue osa ue ke einge ena “Ari vahai avo ae ereova, avoeto pambuto no donda tapa avo ombuto koro humbuto donda ambu embopo ta iketo na ambo ambo asi hae. Eto God ta irari degi ta no donda isapamane mihia avo hoteto humbasoa.” ainge enu \v 22 embo amina ingito amita hajae vajae peni vahai avoeto osaga kogue pahunu, \v 23 Iesu na overeketo ambotani kogue ke einge ena, “Hajae vajae embo na daingeto God ta degi horau, amo ngahia be ra.” ainge enu \v 24 Iesu ta ambotani na ke avo ingito vani vini eo Iesu na ke ehako einge ena, “Nau meniundi, God ta degi ta horari ngahia be ra. \v 25 Eto o camel na poma ho ta horeto pambari ngahia ra aingeko hajae vajae embo na God ta tihi jigari degi ai ta horari ngahia be ngahia ra.” ainge Iesu na enu \v 26 ambotani na ke ainge mahu ingae avoeto “embo amunure God na ari sapura ta oreketo humbau?” Ainge eo \v 27 Iesu na enana kogue ke einge ena “embo na ari inono aera te God ta degi ari tapa amo inono ra.” ainge \v 28 enu Peter na Iesu ta degi ke einge ena. “Kijo, dagota donda tapa toto umo ambo ambo ere ora.” ainge enu \v 29 Iesu na einge ena “Na ungota degi ke be erena, embo amuna namote nau ke javotoho te avoembo bande te namei kamei te du emone te e mamo te meni undi te hajae vajae te amita enda te tapa toasuja \v 30 amina pehae mihie namei kamei te du emone te e mamo te meniundite hajae vajae isapamane enda te tapa humbasuja amo embomeni na Iesu ta ambotani ra ainge eto taro memenga kesuja te mihima peheto God ta degi horeto vasiri daroho hoteto humbasuja \v 31 rate embo peni amina kihi asi uje aisuja amo ambota aisuja eto embo ambota amina kihi aisuja.” ainge Iesu na ena. \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta pehasuja avo ehako enu ingia \r (Matthew 20:17-19; Luke 18:31-34) \p \v 32 Eto da Jerusalem degi ta Iesu kihi pahunu ambotani 12 amo mana mana ue pahuo ambotani nei uhoho amo joru te tapa ambota puvuo Iesu na ambotani 12 humbuto amita degi do puvuresuja avo harikena. \v 33 “Kivujo, ungotena da Jerusalem ta pambasora amo embo na Embo ta Meni avo Priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni embopo te ta ingeni ta ikau humbuto pehumba eto taro pehaja humbuto Rome embo ta ingeni ta ikasora. \v 34 Eto Rome embo na urumbihe hamo ta isuva ue esi na ejembeto tasora eto taro peheto iji 3 ehako vasiri te erasuja.” ainge ena. \s1 James te John te embo pepeni asi uje ea \r (Matthew 20:20-28) \p \v 35 Eto degi ta pahue Zebedee ta meni heriso James te John te na Iesu da Jerusalem ta do aisuja amo hotembae ue Iesu ta degi ke einge ea, “Ahe poekari embo, dago do asi uje ere ora avo inena ao arote,” ainge eo \v 36 Iesu na ke einge ena “Na ungo ta degi do ana uje ere ove avo evujo ingone.” ainge enu \v 37 enana ke einge ea, “Umo heteto tihi jigari iji te ao dago nei no ingeni anga ta eto no ingeni be ta aingeto arumbeto embomeni simba arote” ainge eo \v 38 Iesu na ke mine einge ena. “ungo ke do asi ereva amo ungo be kiaera. Eto na aguhu ta indesona amo ungo indari inono rete? Eto na deina bapataito aisora amo ungo amina bapataito ari inono rete? Amita ke be amo na pehasi ue memenga kesona amo ungo memenga kiari inono rete?” ainge enu \v 39 enana na “Dago inonora” ke eo Iesu na ke einge ena. “Ke be ra, na aguhu ta indesona amo ungo aguhu ta indesova eto na bapataito aisona amo ungo bapataito aisova \v 40 rate embo amuna nau ingeni anga ta eto be ta arumbasuja amo nanena mane aisona te God na mahu kito sirikari ra.” ainge Iesu na ena \v 41 te ambotani nei uhoho na John te James te amita ke avo ingito enana ta degi tumo ea. \v 42 Avoeto Iesu na ambotani jage enu puvuo oje kahari ke einge ena, “Ungo kogova amo enda nei embomeni na embo pepeni eto tihi jigihore embomeni ta degi osaga memenga ikagora, \v 43 rate ungo ainge mane aisova te ungo embo vahai na embo peni aisuja amina ungo tapa hondate ue ungota ujeje avo unduresuja. \v 44 Eto embo amuna ungota tihi jigari embo asi uje aisuja amina ungo tapa ta ke agi aisuja. \v 45 Eto Embo ta Meni na embo peni eto enda embo tihi jigesi puvurae rate amita vasiri na embomeni te ari sasapura avoembo ombuto humbasi puvena.” ainge Iesu na ke eto. \s1 Tihi kuru ari embo javo Bartimeus avo Iesu na enu kina \r (Matthew 20:29-34; Luke 18:35-43) \p \v 46 Ere pambuhumihe da Jericho jo ta puvuto Iesu te ambotani te aingeto pahunu embomeni na kesi ambota puvua. Eto Timaeus ta meni Bartimeus tihi vahaikari amo da sahu ta arumbeto mihie koro penunu ere ijiahija \v 47 avo Iesu Nazareth embo puvuto ere hua ainge eo ingito jajage eto ke einge ena, “David ta Meni Iesu na jo au kito hondate e.” ainge enu \v 48 embomeni na ke toaja isembea rate embo amina ehako ke hori gagaha eto “David ta Meni na jo au kito na hondate e.” ainge enu \v 49 Iesu na ingito heteto “Embo avo evujo huroi” ainge enu embo na tihi vahaikari embo avo jage eto “Iesu na umo jage eria avo eto tunga javotoho ue ere.” ainge eo \v 50 embo amina soueto ereto heteto amita bo pohukari amo pirouketo gosuketo eto Iesu ta degi pambunu, \v 51 Iesu na “Umo do ana uje ue ere?” ainge enu embo amina “Bada, nau tihi ejo javotoho au kione” ainge enu \v 52 Iesu na amita degi ke einge ena, “Umo na humota ere oa avo no tihi javotoho ehija avoeto degi kogue pambujo” ainge enu tihi hirikenu Iesu ta ambota pambuna. \c 11 \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta horena \r (Matthew 21:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto da Jerusalem auveto da Bethphage te da Bethany te ta tiri olives engihita puvuto ambotani heriso humbuto ikenu pambasi uo \v 2 ke einge ena “Ungo pambuto da degi oiho amita pe ta o donkey meni handukehere mihia amo meni avoeto ai ta isa mane eagora avo bujeketo humbuto puvuvujo. \v 3 Eto embo na ‘Ungo do eto donkey meni humbuto pambasi ere ove’ ke ainge aro ungo na einge evujo, ‘Bada na jigama eto ikau egerembasuja,’ ainge eto humbuto puvuvujo” ainge \v 4 enu enana ambotani heriso pambuto o donkey meni embo ta da pe ta uhundukeo mihina avo kito bujeketo humbasi uo \v 5 embomeni ai heteto mihia amina “ungo do eto o meni humbasi ere ove” ainge eo, \v 6 Iesu na ke do ara ena avo eo ingito aravora ainge eo \v 7 humbuto Iesu ta degi pambuto enana ta bo humbuto o hamo ta tirio Iesu vihito arumbena. \v 8 Eto embo nei uhoho na bo hoheto degi ta besi tirihio nei uhoho na embo ta pure ta ji iki kahumbeto degi ta tirihio \v 9 ai haito pahunu embo nei kihi eo embo nei uhoho ambota eto pahue jajage eto ke einge ea, “Oro, oro, Bada ta javota puvuto ere hua avo God na javotoho ari ikai. \v 10 Ungotenau ohihi king David ta simba ari javotoho aingeko avo ehako puvuto erehua avo God au javotoho ai. God i be ta avo jakeka erera” ainge embo na ijio \v 11 pambuto da Jerusalem ta horeto Iesu temple jo ta horeto donda tapa poeto kito hure vovunu ambotani 12 ga da Bethany ta pambuna. \s1 Iesu na ji junga enu jaise ena \r (Matthew 21:18-19) \p \v 12 Eto evito iho vujenu da Bethany toto ambotani ga degi ta puvuto ere humihe Iesu na beuje unu \v 13 ji junga avo hoi ta kito be miheite ijie pambuto kina rate amita be ari iji amo jua ta avoeto be irae iki pere kito \v 14 Iesu na ji amita degi ke einge ena, “embo na no be ambota mane indesora” ke ainge ena amo ambotani tapa na ingia. \s1 Iesu temple jo ta horena \r (Matthew 21:12-17; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 15-16 Eto da Jerusalem ta puvuto temple jo ta horeto embo isapamane na di dipo te eto donda neite neite avo temple jo ta ombuto koro humbuhe mihio Iesu na kito tumo eto gaga jigito haperekihe \v 17 ke einge ena “Donda humbuto temple jo ta mane horasova te na ke aisona ingivujo. God ta ke kajari ta mihia amo Bande nau emo embo tapa eto enda tapa ta pari ari bande ra ainge mihia te ungo na eheve pegene embo ta bande ere ua.” ainge Iesu na enu \v 18 enana priests pepeni te Judea ta ke pepeni simba ari embopo te na ingito daingeto Iesu taro pehasuja avo jombure ea. Amita be amo embomeni tapa na Iesu ta ke ingito haha puha ea avoeto Judea ta embo pepeni na Iesu joru ea. \v 19 Eto hure vovunu da toto ambotani ga pambuto evito. \s1 Ji junga ta ke \r (Matthew 21:20-22) \p \v 20 Iho vujenu egerembeto ambotani ga degi ta puvuto ji junga avo jaise eto mihinu kia. \v 21 Eto Peter na Iesu na ke mahu enu ingina avo hotembeto Iesu ta degi einge ena “Bada ki, ji junga emita degi ke ehea amo jaise ehija,” ainge enu \v 22 Iesu na ke einge ena “God humota evujo. \v 23 Ungota degi ke be erena, embo amuna tiri emita degi ‘umo uketo pambuto eva ta vejo’ ainge jeneki ae God humota ue aisuja amo God na aisuja, avoeto erena. \v 24 Eto ungo God na do ikau humbasi uje eto pari ue ke be ijirovo amo ikau humbasova. \v 25 Eto embo amuna ereto pari ue embo nei na no degi ta sapura do ari re avo hotemebeto toasoa eto ainge dombo no Mama uhu ta iraguja amina no ari sapura hotembeto toasuja rate inena embo nei ta ari sapura hotembeto toae aisoa amo Mamo God uhu ta iraguja amina no ari sapura mane hotembeto toasuja.” \s1 Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena \r (Matthew 21:23-27; Luke 20:1-8) \p \v 26-28 Eto degi ta ke ainge ijie da Jerusalem ta puvuto temple jo ta horeto isa unu priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni simba ari embopo te Judea embopo pepeni te aingeto Iesu ta degi puvuto ke einge ea “embo amuna no degi ta sovera ari ikehei humbuto ari emomo ere oe?” ainge eo \v 29 Iesu na ke mine einge ena. “Ungona nau degi ta ke be avo ingito avo na amuna sovera ari ikihei humbuto ere ona avo ano ingesova. \v 30 Na ungota degi eto ingari ke aisona amo erevira. John na sovera ari humbuto embo bapataito ere uahija amomo God ta degi eto humbunute mo embo ta degi humbunu?” Ainge eto inginu \v 31 embo pepeni na ke mine do asora avo ungo oenga jujune ke ijie einge mine ara eto ea, “Eto dago John na sovera ari God ta degi humbari ke aisora amo Iesu na aravorate ungo do eto John ke be ae ereove ke ainge aisuja \v 32 rate dago sovera ari embo ta degi humbari ke asora amo embomeni ei mihera amina dago ta degi isoro aisora amita be amo John amo God ta peroveta be ke eagora avoeto.” eto ke mine ari inono ae enu \v 33 enana na Iesu ta degi “Dago be kiae avoeto mane aisora” ainge eo Iesu na “aravora namote tapa amuta degi sovera humbuto ere ona avo mane ano ingesova.” ainge ena. \c 12 \s1 Grape pure mamo ta timu hatirari ke \r (Matthew 21:33-46; Luke 20:9-19) \p \v 1 Eto Iesu na timu hatirari ke avo einge ihiketo ena, “Eto embo na grape ve urasi andage eto huga tigito joeketo orohuta grape be ta mu sahasi hoto koveto grape be mu huna pure mamo ta degi ikasuja eto arumbeto grape simba aisora gaga geriketo tapa embo ta ingeni ta iketo enda nei ta pambuna. \v 2 Eto ‘grape’ sari ari iji puvunu ‘grape’ be sari umbaja pure mamo na amita pure embo vahai ikenu pahunu \v 3 ‘grape’ simba ari embo na kito teo peheto donda umbae teho mamo ta degi pambuna. \v 4 Eto ‘grape’ ta mamo na amita pure embo nei ikenu pambunu ‘grape’ simba ari embomeni na urumbihe teo peheto mamo ta degi pambuna. \v 5 Eto mamo na pure embo nei ikena amo teo peheto sari enu pure embo nei nei ikena amo hamo ta torue nei nei avo be teo pepehekea. \v 6 Eto ainge pere ere umihe tutumo dombo ta amo amita osari meni avo ikasi ue ke einge ena. “Emo osari meni nau avo kito otohu ue mane tasora.” ainge eto \v 7 ikenu pahunu grape be simba ari embomeni na kito ke einge sirikea. ‘Eto ‘grape’ mamo na meni ikehei puvija avo ungote teto ‘grape’ pure evi ungotenanena oreto umbasira,’ ke ainge \v 8 eto meni avo teo pehenu humbuto huga hokaka ta gosukeo veto sari ena. \v 9 Eto ‘grape’ mamo na puvuto do au? Amina grape simba ari embomeni tau pepehekaro ‘grape’ pure amo humbuto embo nei ta ingeni ta ikasuja. \v 10 Eto God ta ke amo einge kajari mihia, “Bande gerikari embopo na tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo Bada God na humbuto enu bande ta tutuvi be ena. \v 11 Eto Bada ta ari avo kito kiari javotoho ke eagora.” ainge mihia amo ungo eheketo kiaerete,” ainge Iesu ke enu irae enu \v 12 Judea embo pepeni na ungo avoembo Iesu na hihi tirina avo ingito Iesu andito tipura ta ikasi uje ea rate embomeni tapa na enana ta degi memenga ikasora avo hotembeto joru ue toto pambuto. \s1 Tax koro ikari \r (Matthew 22:15-22; Luke 20:20-26) \p \v 13 Pharisee embo te Herod ta ke agi ari embopo te aingeto Iesu ta degi pambuto engeka ururoro Iesu na ke mine sapura do au ingito pambuto \v 14 ke einge ea. “Ahe poekari embo, umo ke be na pere embo ta ke te ari te avo hotembae ue God ta ke avo javotoho na ahe poekagoa avo dago kiarira te dago ke vahai erevi no degi ta asi uje ereora, ke amo erevira, ungotena Judea ta ke pepeni joru ue tax koro Rome ta gavana Caesar ta ikarote mane ikaro? Eto ikarote mane ikaro avo ejo ingore.” ainge eo \v 15 Iesu na enana ta jo ta hotembari heriso avo kito ke einge ena. “ungo do eto na kaeto kesi uje ere ove? Rate ungota koro vahai humbuto ikevu kione.” ainge enu \v 16 humbuto ikeo Iesu na humbuto koro hamota ove avo kito einge ena, “Koro hamota embo ta tombu emo amutare” ainge enu, “Caesar ta ra” eo \v 17 Iesu na ke einge ena, “Aravora, Caesar ta donda kito amo Caesar ta ikevu eto God ta donda kito amo God ta ikevu,” ainge Iesu na enu ingito haha puha ea. \s1 Peheto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 22:23-33; Luke 20:27-40) \p \v 18 Eto Sadducees embomeni na vasiri te erari avo ke be ae ue ere ijiahera avo Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia. \v 19 “Eto Moses na ke amo einge kajena. Embo ta ae meni umbae mihirou ivu pehasuja eto namei na namei hondate eto jimbuto ve ikasuja ainge Moses na kajena. \v 20-22 Eto embo tapa 7 amo jo vahai ta amina meni bugo na jimbuna eto ae meni umbae mihinu ivu pehenu bugo ta kane amina jimbuna amo meni umbae mihinu ivu pehena eto ainge pere ue pambuto gasi meni amina jimbuna amo ainge meni umbae pehena eto ambo be ta amo evohu amina pehena. \v 23 Eto enana tapa 7 avo vasiri te erasora amo evohu amo embo amuta ae au?” ainge eo \v 24 Iesu na ke mine einge ena. “Eto ungo hotembari nei sokova ereva amo God ta ke te sovera te avo kiae avoeto ereva. \v 25 Eto ke be amo embo pehari ehako vasiri te erasora amo Anera uhu ta jimbae iragora ainge dombo mane jimbasora te teho iresora. \v 26 Eto ke nei amo vasiri te erari amita ke be amo Moses na ke kajena ai ta einge mihia te ungo kiae ue erevete? Eto Moses na ji vasa peri na evikihina amita jo ta ke einge ingina ‘na Abraham ta God, Isaac ta God, Jacob ta God ra’ ainge ijinu ingina, \v 27 amo embo pehari ta God mane rate embo vasiri te amita God avo ijinu ingina te ungo ke nei ereva.” ainge Iesu na enu. \s1 God ta ke 10 amita jo ta ke dombo amo davore? \r (Matthew 22:34-40; Luke 10:25-28) \p \v 28 Judea ta ke pepeni simba ari embo na enana ke avo boru jumbarako uo ingito puvuto Iesu ta ke javotoho enu ingito ke einge ena “Moses na God ta ke 10 ta kajena amita ke peni mo davore?” Ainge enu \v 29 Iesu na ke mine einge ena, “Israel embomeni ke nau ingivujo. Ungotenau Bada God amo vahai \v 30 avoeto no jo te hotembari te ahihi te sovera te tapa na God osa evujo. Eto ke amo peni be ra \v 31 eto ke nei amita engihi ta amo eingera, ‘Umo oenga hamo no simba ue osa eagoa ainge dombo no namei kamei tapa osa ejo,’ eto God ta ke 10 ta jo ta ke heriso erevi peni be ra.” ainge enu \v 32 ke pepeni simba ari embo na ke einge ena, “Ahe poekari embo umo ke be erea, God vahai ra eto God nei iraera \v 33 te embo na jo te hotembari te sovera te tapa na God osa aisuja eto ungotenau hamo osa eagora ainge dombo ungotenau namei osa aisora ke amo peni be ra pene gaga ta ji ikeore evikihoi o ingagora aingeko manera” ainge enu \v 34 Iesu na embo amita ke javotoho be enu ingito amita degi ke einge ena. “Umo God ta irari degi ai ta horari haite ere kogona” ainge Iesu na enu embo nei nei amo eto ingari ke ae me enu toa. \s1 Keriso amo meni amutare? \r (Matthew 22:41-46; Luke 20:41-44) \p \v 35 Eto Iesu na temple jo ta horeto ke einge ahe poekena. “Eto Judea embota ke pepeni simba ari embopo na Judea ta hondate ari embo Keriso amo King David ta ahije ke eagora. \v 36 Rate God ta Ahihi Otohu na ke einge enu David na kajena, \p ‘God na Na David nau Bada ta degi ke einge ena. Nau Ingeni be ei ta arumbeto iriro nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’ \p ke ainge ijinu David na kajena. \v 37 Eto David na Judea ta hondate ari embo Keriso amo nau Bada ra ena avoeto Judea ta ke pepeni simba ari embo na do eto David ta ahije ke eagore?” ainge enu embomeni na amita ke ingito tunga javotoho ea. \s1 Ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo \r (Matthew 23:1-36; Luke 20:45-47) \p \v 38 Eto Iesu na embomeni oje kahihe ke einge ena, “Eto ungo Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo, eto enana amo bo jajavotoho kokoso avo aseto ‘market’ ari degi ta ururoro kito osa ue pekara eagora. \v 39 Eto nei amo ke kasari bande ta horeto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbagora eto pondo iji te embomeni na kito otohu ara tihi ta arumbagora. \v 40 Eto nei amo evohu doru ta donda avo sio humbagora eto embomeni amita pari amo jo na aera te toho hamo na pari kokoso kakoso eto sinenekagora. Avoeto God na enana ta hajire siriketo hana kiari ikau kesora.” ke ainge Iesu na eto. \s1 evohu doru na hande javotoho ikena \r (Luke 21:1-4) \p \v 41 Pambuto hande ikari gaga engihita arumbeto mihinu hajae vajae embomeni na koro pepeni papeni be humbuto puvuto ikihoi Iesu kogue mihinu \v 42 evohu doru amita donda irae avoeto koro toea heriso avo humbuto puvuto jujurukihinu \v 43-44 Iesu na kito amita ambotani jage enu puvuo ke einge ena. “na ungota degi ke be erena. Evohu doru amina hande ere ikihia amo peni be ra hajae vajae embo na ere ikihera ainge mane ra. Eto enana ta donda isapamane avoeto huna ikihore huna mihia rate evohu amita hande amo tapa pe te ere ikihia avora.” \c 13 \s1 Iji tutumota osaga neite neite kesora \r (Matthew 24:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Eto Iesu na temple jo ta eto arahata puvutuhunu amita ambotani vahai na ke einge ena, “Ahe poekari embo, ki! Temple emo koro pepeni jajavotoho na gerikari ra,” ainge enu, \v 2 Iesu na ke mine einge ena “Bande erevi ungo na javotoho ere kogova te ungota degi erena, koro nei na koro nei ta hamo ta mane tembeto iresuja te tapa arara eto veasuja,” ke ainge Iesu na hariketo. \s1 Memenga osaga kiari iji puvuresuja \r (Matthew 24:3-14; Luke 21:7-19) \p \v 3-4 pambuto tiri Olives ai ta vihito arumbeto Temple kogue mihinu Peter te James te John te Andrew te aingeto pambuto Iesu ta degi ke einge ea “Eto inena ke ehea amita be amo iji deina puvurou eto hajire do kioro avo ejo ingore.” ke ainge eo \v 5 Iesu na ke ihiketo einge ena, “Embomeni ke sokova na hande aisora avo eto be kogue irivujo. \v 6 Eto embo neite neite na javo nau ta humbuto ke sokova ijie ‘na ungota orekari embora’ ainge ijiroro embomeni na ke avo ingito ambo ambo aisora. \v 7 Eto ungo isoro ta duru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungo joru avojo eto iji kombu puvurae amikote isoro avo einge aisora. \v 8 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto ‘king’ nei na ereto ‘king’ nei taisuja. Eto enda nei nei ta titira te beuje te puvurou kesora amo memenga te osaga te kesora amita ihikarira te ungo be kogue irivujo. \v 9 Eto embo na ungo andito humbuto council ta ingeni ta ikaro humbuto Judea ta ke kasari bande ta ungo ikaro hetavo pehumba ue tasora. Eto ungona gavana ta eto king ta tihi ta heteto ke nau hande avo ingesora \v 10 eto iji kombu puvurae kihi ta ke nau avo enda embo tapa ta hande aro ingesora. \p \v 11 Te enana ungo andito humbuto pehumba aisora iji te amo ke do aisova avo hotembihe osaga mane kesova te Ahihi Otohu na ungota degi ke do ava aisuja avo pere evujo. \v 12 Eto namei na namei humbuto ikau embo na taro pehasuja eto mamo na meni humbuto ikau taro pehasuja eto meni na ereto e mamo humbuto ikau taro pehasuja. \v 13 Eto ungo na javo nau ta pure ururovo embomeni na ungota degi tumo aisora te embo amuna na avoembo sovera ere uma amita sari ari iji puvuresuja amo God na oreto humbasuja.” \s1 Donda Sapura be Sapura amita ke \r (Matthew 24:15-28; Luke 21:20-24) \p \v 14 “Eto peroveta Daniel na Donda Sapura be Sapura amita ke mahu kajena avo humbuto puvuto Degi Otohu ta ikaro hetasuja (ke erevi ehekari embo be ingijo). Kito ungo Judea ei ta miheva embomeni joru tiri ta pambuvu \v 15 eto embo bande ji ta mihia amo veto bande jo ta horeto donda mane siriketo humbasuja te teho pambasuja. \v 16 Eto embo pure ta mihia amina mane amita bo humbasuja te teho pambasuja. \v 17 Eto evohu urete te amite meni eha ingeto emi kajaguja amita degi aja to erena, enana ta degi osaga puvuresuja. \v 18 Eto ari erevi jajemo iji te mane puvuroja pari evujo. \v 19 Eto iji amikote osaga memenga kesora amo God na uhu te enda te ena amikote ere puvuhahija puvija erevira amo osaga ainge amo kiae avoeto kesora te ambota aingeko amo mane kesora. \v 20 Eto Bada God na au iji avo tuho aisuja te ainge ae amo embo tapa na peheto sasari aisora te God na embo amita toho avoembo au iji tuho aisuja. \p \v 21 Eto iji amikote embo amuna ‘Kivu, Keriso puvija erevira’ o nei ‘Ungotenau hondate ari embo puvija’ ainge au ungo ke avo ke be ke avojo. \v 22 Eto keriso sokova na peroveta sokova na ereto ue ari te vasiri neite neite ururoro ke be ke ijie ambo ambo ururoro eto kito aro God ta embomeni te tapa asora. \v 23 Rate be kivujo ke erevi ae peko ta ungota degi erena.” \s1 Embo ta Meni ta puvurari \r (Matthew 24:29-31; Luke 21:25-28) \p \v 24 “Ungota memenga osaga kiari iji tutumota amo iji mume au hariga na usasa mane aisuja \v 25 eto uhu ta sovera na jahevau kuro soheto veasora. \v 26 Eto Embo ta Meni avo uhu i ta eto sovera te usasa te tapa johi jo ta johi ga vahai veto hururou embomeni na kesora. \v 27 Eto amina tohota embomeni mahu siriketo humbari avo vahaita puvurora amita Anera isapamane ikau uhu tapa te enda tapa kaina, pahina, ihane eto sohe ta pambuto siriketo umbaro puvuresora.” \s1 Ji junga ta ari hotembevu \r (Matthew 24:32-35; Luke 21:29-33) \p \v 28 “Eto ungo ji junga ta ari do eaguja avo ungo kito be hotembevu. Eto amita hatu ta ope eto iki vujekaguja amo amita be ari iji auvaguja \v 29 ainge iteko ari erena amo tapa puvurou kesova amo Embo ta Meni puvurari iji auvehija ke ainge evujo. \v 30 Eto ungota degi ke be erena. Ungo mane sari aisova te ari emo puvurou kesova. \v 31 Eto uhu te enda te avo irae aisuja te ke nau avo mane irae aisuja.” \s1 Be kogue irivujo \r (Matthew 24:36-44) \p \v 32 “Rate Embo ta Meni ta puvurari iji amo Anera uhu ta iragora amo kiae eto God ta Meni na kiae rate God Mamo na vahai kiarira \v 33 avoeto ungo be kogue irivujo iji doite puvurou amo ungo kiaera. \v 34 Eto ari amo eingera, eto embo amina amita pure ari embo ta degi pure amita be iketo eto bande simba ari embo bande simba aja iketo enda nei ta pambasuja. \v 35-37 Eto pambuto ehako egerembeto puvurari iji amo hurete rete humba te rete ohora javone ijirou rete ihote rete avo eto ungo mane evesova te ungota degi eto embo tapa ta degi erena ‘Be kogue irivujo’.” \c 14 \s1 Iesu humbuto tasora avo ke kasea \r (Matthew 26:1-5; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 Eto jarukari ta Pondo te bread sivo ikae pajirae amita pondo te puvurae iji heriso amita kihi ta Judea ta priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu daingeto kiae ojikari na humbuto tasora avo ke kasihe \v 2 einge ea, “Ungote pondo iji te aisora amo embo na ereto jujune aisora avoeto pondo irae au isimba ta aisora.” ainge ea. \s1 Da Bethany ai ta Iesu oil na kuhena \r (Matthew 26:6-13; John 12:1-8) \p \v 3 Eto Iesu amo da Bethany ai embo Simon amo kini umbuna te mahu kojari amita bande ta arumbeto indie mihinu evohu vahai amina oil mune te javo Nard bottle isapa ta avo humbuto puvuto teto pejeto Iesu ta siro ta kuhena. \v 4 Eto oil amita koro amo pajire be avo eto embomeni na kito tumo ue ke einge ea, \v 5 “Pamone emina oil na ombuto koro tapa 900 kina humbuto donda ambu embo ta ikaehija avo aijaja ere ua” ainge ijie isembeo \v 6 Iesu na ke einge ena, “aravora tovu, do eto amita degi tunga osaga ere ikeheve? Amina ari javotoho nau degi ta ehija. \v 7 Eto donda ambu embopo na iji tapa ungo ga mihiroro ari javotoho aisova te na ungoga iji tuho iresona. \v 8 Eto na kovasora avoeto hamo nau nununga ana amita uje na amita degi nei do irae avoeto oil na ere kuhihia. \v 9 Eto na ungota degi erena, God ta ke javotoho enda nei ta nei ta hande aisora amo evohu erevi hotembihe ari do ehija emiga tapa hande aisora.” ainge Iesu na ena. \s1 Judas na Iesu harikasi sija ena \r (Matthew 26:14-16; Luke 22:3-6) \p \v 10 Eto Judas Iscariot amo ambotani 12 rate vahai amina pambuto priest pepeni ta degi Iesu umbara harikasuja ke enu \v 11 ingito tunga javotoho eto amita degi koro ikasi ke eo, Judas na pambuto Iesu isoro embo ta degi harikasuja avo sija ena. \s1 Iesu na amita ambotani ga pondo ena \r (Matthew 26:17-25; Luke 22:7-14,21-23; John 13:21-30) \p \v 12 Eto bread sivo ikae pajirae amita pondo te Jarukari pondo te iji puvunu o sheep meni teto heveto pene gaga ta ikea iji amikote ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea. “Umo Jarukari pondo indesoa amo degi dainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo, \v 13 Iesu na ambotani humbuto ke einge ena, “Ungo embo heriso pambuto da jo ta embo vahai umo higi jigito puvutuhurou hambuto embo avo ambo ambo ue pambuto \v 14-15 bande dainge horasuja ai ta amiga horeto bande mamo ta degi ke einge evujo, ‘Ahe poekari embo na ambotani ga bande jo dainge horeto Jarukari pondo indoro?’ ainge avo embo amina bande jo peni vahai i ta gaga te avo arumba te tapa mihera ai Jarukari pondo evujo nununga are.” ainge enu, \v 16 ambotani heriso na da ta pambuto Iesu na donda do do ena avo inono ta kito Jarukari pondo nununga ea. \v 17 Eto mume sihukihinu Iesu na amita ambotani 12 ga pambuto \v 18 gaga ta arumbeto indie mihio Iesu na ke einge ena, “Na ke be erena, ungo namote tapa indie miheva embo vahai na na humbuto kitoho embo ta ingeni ta ikasuja” ainge Iesu na enu \v 19 ambotani na osaga kito embo vahai vahai na “Namo rete?” embo nei na “Namo rete?” ainge eo \v 20 Iesu na “Ungo ambotani 12 rate vahai na namote bread humbuto su heva jo ta kaimbeto ere india amina harikasuja. \v 21 Rate God ta ke ta kajari amo Embo ta Meni na pehasuja ainge ena avoeto pehasora te aja to erena, harikari embo avo e na ingae toaehija amo osaga memenga mane kiaehija.” Ke ainge Iesu na enu. \s1 Bada ta pondo \r (Matthew 26:26-30; Luke 22:14-20; 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 22 Embomeni indie mihio Iesu na bread humbuto God ta degi pekihe ingeketo ambotani ta hande ue ke einge ena, “Hamo nau erevi humbuto indavu,” ainge \v 23 eto aguhu humbuto God peketo ikenu indio \v 24 ke einge ena, “Emo orosa nau embo isapamane avoembo noma kajari ta orosa overekehena. \v 25 Eto ungota degi ke be erena. Na esi be ta mu mane indesona te God ta tihi jigari degi ta horeto esi mu eha indesona,” Iesu na ke ainge enu irae enu \v 26 haveni eto tiri Olives ta pambua. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Matthew 26:31-35; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 27 Eto tiri Olives ta mihio Iesu na ambotani ta degi ke einge ena, “God ta ke avo kajari einge mihia ‘Na o sheep simba ari embo tano pehau o sheep sio sao pambasora’ amita ke be amo na kogue me ururou sio sao pambasova \v 28 rate God na au vasiri te ereto Galilee pahurono ungo ambota pambasova,” ainge enu \v 29 Peter na ke einge ena, “Eto ambotani nei nei avo umo toto pambasora te na vahai avo umo mane toto pambasona,” ainge enu \v 30 Iesu na Peter ta degi ke einge ena. “Na no degi ta erena iho vujae mihirou mume orohuta inena na kiae ke tapa 3 ainge ijiro ohora javone heriso aisuja” ainge enu \v 31 Peter na ke vasiri te tapa einge ena, “Na umote tapa pehasora te nanena umo kiae ke ana erea!” Ainge Peter na ijinu ambotani tapa na Iesu mane egikasi ke ea. \s1 Iesu na degi javo Gethsemane ta pari ena \r (Matthew 26:36-46; Luke 22:39-46) \p \v 32 Ainge eto enana na degi javotoho dagogotambu javo Gethsemane ta pahue Iesu na ke einge ambotani ta degi ena. “Ungo ei arumbevu, na pari asina” ainge \v 33 eto Peter te James te John te aingeto humbuto pahue osaga peni vahai kogue \v 34 enana ta degi ke einge ena, “Jo nau ta osaga peni vahai mihia amina oi ambure arako ere ona avoeto ungo ei ta mihie na simba evujo,” \v 35 ainge eto isapa imihe enda ta veto sapura amita degi ere puvutuhua avo tiumbeto pambaja \v 36 Mamo ta degi pari einge ena, “Ajao Mama, umo ari tapa amo inono avoeto aguhu erevi mane indona ke ao ingito toane, eto uje nau avo irae rate uje no avo aisona.” ainge Iesu na pari \v 37 eto ereto imihe ambotani ere evia avo kito Peter ta degi ke einge ena. “Simon, umo iji isapa simba ari uje ae ue ere evete? \v 38 Ungo simba ue pari evu. Eto ainge ae amo ungo Satan na engekasuja te ungota ahihi jo ta na aisi uje ere ua te hamo avo ivo ambu ere ua.” ainge eto \v 39 veto imihe pari mahu ena avo ehako pari \v 40 eto veto imihe ambotani jenetiuketo ere evio ujena te ke mine ari inono ae kito \v 41 egerembeto pari ehako enu irae enu veto ambotani ta degi ke einge ena. “Ungo jangu indie ere evevete? Aravora inono eheva, te Embo ta Meni embo sasapura ta ingeni ta ikari iji puvija, \v 42 erevu! Na harika embo puvuto ere hua.” Ainge Iesu na ijinu. \s1 Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua \r (Matthew 26:47-56; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 43 Judas amo Iesu ta ambotani 12 rate vahai amite Judea ta priest pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto embomeni ikeo asivo te kepata te humbuto Judas ga Iesu humbasi puvua. \v 44 Eto harikari embo amina “Na pambuto embo vahai andito mune aisona aravora humbuto pambuvujo” ainge mahu ena \v 45 avoeto puvuto Iesu ta degi tihi tambueto pambuto, “Ahe poekari embo” ijie andito mune unu \v 46 isoro embopo na puvuto Iesu andito jigito humbuho \v 47 embo vahai na amita asivo kororo eto humbuto priest peni ta pure embo vahai amita oje jeto tiukenu \v 48 Iesu na enana ta degi ke einge ena “Na pegene embo mane rate asivo te kepata te jigito na humbasi ere puvuhova \v 49 te na iji tapa temple jo ta embomeni ahe poekehena amikote na humbaeheva ta God ta ke mahu kajena avoeto ere ova,” ainge ijinu \v 50 ambotani na joru Iesu toto pahuo \v 51 meni singa vahai amina bo nei irae vahai amina pohuketo ambota pahunu \v 52 kito bo ta jigio bo houketo teho hamo na pere huheveto pambuna. \s1 Iesu ikeo koto ta hetena \r (Matthew 26:57-68; Luke 22:54-55,63-71; John 18:13-14,19-24) \p \v 53 Eto priests pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto vahaita horuketo mihio isoro embopo na Iesu humbuto pambuto ikeo hetena. \p \v 54 Eto Peter na ambota tunga te jaheki ue pambuto priest peni ta ke kasari bande huga jo ta horeto bande simba ari embopo ga ji erihe mihinu \v 55 priests pepeni te Judea embomeni ta council te aingeto bande jo ta Iesu ta sapura deire avo eto ingito taro pehaja ganoka eto ingia, \v 56 eto embo isapamane na ke hotembari nei te nei te sokova na eto Iesu ta sapura hambasi ea rate hambae ea. \v 57 Eto embo nei nei na ereto ke sokova na einge ea \v 58 “Embo emina ke einge eoi ingiora, ‘Temple ingeni na gerikari avo nanena ano karaun eto veau iji 3 ehako embo ta ingeni na ae avo nane aisona’ ainge eoi ingiora” ainge ea \v 59 amo tunga hotembari vahai na ae ra. \v 60 Eto Priest peni na ereto embo ta orohuta heteto Iesu ta degi ke einge ena “Embo isapamane na umo ganoka ere ora emo ke mine aote?” ainge enu \v 61 Iesu ke mine ae enu ehako Priest peni na ke einge ena, “Umo God jakeka eagora amita Meni Keriso rete?” ainge enu \v 62 Iesu na ke mine einge ena. “En, erea amo namora te ungo na Embo ta Meni God Sovera te amita ingeni be ta arumbeto uhu i ta johi ga puvurou kesova.” ainge enu \v 63 priest peni na ingito tumo ue amita bo jigito osesekihie \v 64 ke einge ena, “Aravora embo emita pehumba ke irae ehija rate ke sapura be eria amo God ta javo ere uhua avoeto ungo council te embomeni te ungota ke deire avo evujo,” ainge enu enana jo vahai eto taro pehaja ke ijie \v 65 embo nei nei na urumbihe hamo ta isuva ue tombu togeto ke einge ea “Peroveta, amuna umo ere toroi?” ainge ijie torue humbuto isoro embo ta ingeni ta ikeo humbuto ingeni na tea. \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Matthew 26:69-75; Luke 22:56-62; John 18:15-18,25-27) \p \v 66-67 Eto Peter priest peni ta bande huga jo ta ji erihe mihinu Priest peni ta pure ari kakara na Peter kito ke einge ena, “Umo Iesu, Nazareth embo amita toho ra” ainge enu \v 68-69 Peter na “Umo ke do erea amo na kiae ra,” Ke ainge eto pambuto huga degi pe ta heteto mihinu pure ari kakara amina ehako embomeni areto mihia amita degi, “Embo emo Iesu ta ambotani ra” ainge \v 70 enu Peter na ingito “Ke amo ke be manera” ainge ena. Eto iji isapa mihimihe embomeni na “Ke be ra umo Galilee embo avoeto ungo vahaira” ainge eo \v 71 Peter na ke einge ena “Ungo ke ereva embo amo na kiaera te ke erena emo God ta tihi ta erena ungo be ingivujo” Ke ainge ijinu \v 72 di o hora javone heriso enu Iesu na ke mahu einge enu, “Umo na kiae ke ijiro di ohora javone iji heriso aisuja” ainge ena avo Peter na hotembeto osaga pajire be kito si ena. \c 15 \s1 Iesu humbuto ikeo Pilate ta tihi ta hetena \r (Matthew 27:1-2,11-14; Luke 23:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Eto iho vujenu priests pepeni te embo pepeni te ke pepeni simba ari embopo te council embomeni te aingeto ke kaseo irae enu Iesu punduto humbuto pambuto Rome ta gavana Pilate ta ingeni ta ikeo hetenu \v 2 Pilate na Iesu ta degi ke einge ena, “Umo Judea embo ta king rete?” ainge enu Iesu na “Inena erea aravora” ainge enu \v 3 Priests pepeni na ke nei te nei te na Iesu ta degi pehumba eo \v 4 Gavana Pilate na ingito Iesu ta degi ke einge ena. “Eto embo isapamane na no degi ta ke neite neite erera amo ke mine aotemo mane ao?” Ainge enu \v 5 Iesu na ke mine ae unu Pilate na kito mana mana ena. \s1 Iesu pehaja ke ea \r (Matthew 27:15-26; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 6 Eto pondo iji te amo tipura embo vahai avo embomeni na tambu ta pambaja uje uo Pilate na ingito ikenu tipura toto arahata pambuna. \v 7-10 Eto pondo iji te amo Pilate na ainge pere ere uahija avoeto embomeni Pilate ta degi pambuto embo vahai tipura toto arahata pambaja penunu ea. \p Eto embomeni na Iesu jakeka ere ijiahera avo Priests pepeni na kito tumo eto Pilate ta ingeni ta ikea avo Pilate na kito embomeni ta degi ke einge ena, “Judea ta King erevi avo arahata pambaja uje ere ovete?” ainge ena. Rate tipura embo vahai javo Barabbas amo gavana ta degi isoro eto embo isapamane tenu pepehekea avoeto ikeo tipura eto mihahija \v 11 avo Priests pepeni na jo vahai eto eo embo tapa na arahata pambaja ke eo, \v 12 Pilate na embomeni ta degi ke einge ena “Rate embo erevi ungota King ke eagova amita degi do ano?” ainge enu \v 13 embo tapa jo vahai eto ke einge ea “Ji atahu ta tejo pehai!” ainge eo \v 14 Pilate na “Amita sapura deire” ainge enu embo tapa na gagaha eto “Ji Atahu ta tejo pehai” ainge eo \v 15 Pilate na embo ta uje ea avo ara Barabbas tipura ta mihina avo enu arahata puvuto pahunu Iesu avo esi na ejembeto torue ji atahu ta tara Rome isoro embopo ta ingeni ta ikenu. \s1 Iesu urumbea \r (Matthew 27:27-31; John 19:2-3) \p \v 16 Humbuto gavana ta bande peni ta horeto isoro embo tapa jage enu vahaita puvuo \v 17 bo pangari avo Iesu ta hamo ta humbuto asukea eto king ta siro kope ke ijie esi pepe te avo horoveto uha ta asukea \v 18 eto humotepain ue “Oro, Judea embo ta King” ainge ijie urumbihe \v 19 inoha uhu na humbuto siro ta torue isuva ue paunge teteri eto humo te pain ue urumbea. \v 20 Eto urumbeo irae enu bo pangari asukena avo houketo humbuto bo amita avo ikeo asukenu ji atahu ta tasi humbuto pambua. \s1 Iesu ji atahu ta tea \r (Matthew 27:32-44; Luke 23:26-43; John 19:17-27) \p \v 21 Eto humbuto degi ta pahuo enda Cyrene embo javo Simon amo Rufus te Alexander te ta mamo avo amita pure ta eto puvutuhunu isoro embopo na kito “Umo huma embo emita ji atahu humbuto pambu” ainge eo Simon ke agi eto Iesu hondate eto humbuto pambuna. \p \v 22 Eto Rome ta isoro embopo na Iesu humbuto pambuto degi javo Golgotha ta eagora amita be amo ‘Embo ta uha vehu’ ai ta humbuto pambua. \v 23 Eto Iesu ta degi wine te sivo javo myrrh te taveto ikea te Iesu na indari uje ae eto tona. \v 24-25 Eto iho 9:00 unu Iesu ji atahu ta teto amita bo avo embo amuna humbau avo eto ituha koso te tuho te jigito siriketo bo umbua. \v 26 Eto embo ta sapura deire avo kiora kajari degi ai ta ke einge kajea JUDEA EMBO TA KING ainge kajea. \v 27 Eto pegene embo heriso amo nei ingeni be ta nei ingeni anga ta aingeto ji atahu ta tea \v 28 eto ari ainge amo God ta ke ta mahu ainge ara kajari avo eto ea “Amo ke pepeni poekari embopo amiga inono ra” ke ainge mihia. \v 29-30 Eto embomeni puvuto Iesu kogue vani vani ue ke einge ijie urumbea. “Umo temple aimbeto iji 3 amita jo ta gerikasi ijiea avoeto umo oenga eto kito ji atahu toto veto pambu.” \v 31 eto priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te aingeto Iesu urumbihe ke ehako einge ea “Embo nei avo hondate uija te umo oenga hondate ari inono ae ra. \v 32 Eto umo Keriso be eto Israel ta King kito avo ji atahu toto veao dago umo kito ke be aisora.” ainge ijio pegene embopo heriso Iesu ga ji atahu ta tea amite tapa Iesu urumbea. \s1 Iesu pehena \r (Matthew 27:45-56; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 33 Eto iji 12 eto pambuto hure iji 3 ainge amita orohuta enda tapa mume sihukihinu hure 3 ainge \v 34 Iesu na gagaha eto einge ena “Eloi, Eloi lama sabachthani” ke emita be amo “God Nau, God nau, do eto na tohoe?” ainge ijinu \v 35 embomeni mihia amina ingito ke einge ea “Ingavu, Elijah jage eria.” ainge eo \v 36 embo vahai na huheveto pambuto soi humbuto inoha uhu tumo ta egeto ‘Wine’ ta hatito humbuto puvuto Iesu na indoja ikihe ke einge ena, “Aravora Elijah jage eria avo puvuto humbuto ikau veaute avo kesira,” ainge enu \v 37 Iesu na ehako jajage ijie amita hen jamo ena. \v 38 Eto Iesu pehihenu temple jo ta bo peni vahai be i ta eto veto enda ta eto degi peikari amo oenga i ta eto horereketo veto enda ta ena. \v 39 Eto Rome ta isoro embo peni amina Iesu kogue mihinu Iesu ta hoenge irae enu kito ke einge ena, “Ke be embo emo God ta Meni be ra” ainge ena. \v 40 Eto evohu javo Salome te da Magdala evohu javo Mary te eto singa James te Joses ta e Mary te aingeto evohu nei nei ga hoi ta heteto Iesu kogue mihia \v 41 evohu amo Galilee ta Iesu ambo ambo ue Iesu ta indari ikihore indiahija evohu amite evohu nei nei te aingeto Iesu ga da Jerusalem ta puvua. \p \v 42 Eto evito amo jangu indari iji avoeto indari nununga uo mume sihukihinu. \s1 Iesu ta hamo kovea \r (Matthew 27:57-61; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 43 Da Arimathea embo javo Joseph amo council ta embo peni rate God ta iji puvurou God na tihi jigesuja avo simba ere uahija amina joru ae sovera eto pambuto Pilate ta degi Iesu ta hamo humbuto kovasi penunu enu, \v 44 Pilate na Iesu mahu pehari ke enu ingito tututu eto be kesi isoro embo peni avo jage enu puvunu “Iesu peheheite” ainge enu \v 45 “Mahu pehehija” ainge enu ingito Joseph na Iesu ta hamo umbaja ke enu \v 46 Joseph na bo parara koso avo koro na ombuto humbuto puvuto ji atahu ta humbuto ikenu venu hamo bo na togeto humbuto pambuto use koro ho ta kovari ai ikenu herekenu koro nei na aherekenu puvuto use pe peikenu \v 47 da Magdala evohu javo Mary te evohu Mary nei amo Joses ta e amite na Iesu degi dainge kovea avo kia. \c 16 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Matthew 28:1-8; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1-2 Eto jangu indari iji irae enu da Magdala evohu javo Mary te eto James ta e Mary te evohu Salome te aingeto jeune mune te koro na ombuto humbuto Iesu ta hamo ta kuhasi Sunday iho vujenu ihote Iesu ta use ta pahue \v 3 ke mine ara ijie einge ea, “Use pe ta koro peni vahai ra mo amuna hirikaro ungotena jo ta horaro?” ainge ijie \v 4 puvuto hange ambu eto koro use pe ahurekari avo hirikari mihinu kito \v 5 use jo ta horeto meni singa bo parara koso asukari ingeni be hena ta arumbeto mihinu kito mana mana uo, \v 6 singa amina ke einge ena. “Ungo joru avojo, Iesu Nazareth embo ji atahu ta toruera amo vasiri te ereto pambija. Kivu, amita ikari herekari besi teho erevira! \v 7 Te ke mahu Iesu na ehei ingera avoeto Galilee ta ere pahua ungo pambuto Peter te amita ambotani te evujo ingito Galilee pambuto Iesu hambare.” \v 8 ke ainge enu joru ue tata tita ue huheveto use toto pambua. Eto joru ue embomeni ta degi ke hande ae teho pambua. \s1 Evohu Mary Magdalene na Iesu hambuna \r (Matthew 28:9-10; John 20:11-18) \p \v 9 Eto Sunday iho vujenu Iesu vasiri te ereto pahunu da Magdala evohu javo Mary amo ohihi sasapura tapa 7 ainge na jo ta horari avo Iesu na mahu enu kojena \v 10-11 amina Iesu pambunu kito evohu amina pambuto ambotani sisisasi ijie mihio ke einge ena, “Iesu mahu vasiri te erehei kehena,” ainge enu ambotani na evohu amita ke avo ingito ke be ae ea. \s1 Ambotani na Iesu kia \r (Luke 24:13-35) \p \v 12 Eto iji nei ambotani heriso na degi ta isa uo Iesu puvunu amita tombu hajire nei kito \v 13 pambuto ambotani nei uhoho ta degi eo ingito ke be ae ea. \s1 Iesu na ambotani 11 ta degi puvuna \r (Matthew 28:16-20; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 14 Eto iji nei ambotani 11 na arumbeto indie mihio Iesu puvuto ambotani isembena amita be amo Iesu vasiri te erena avo embo nei na kito ea te enana na jo ngahia ue Iesu ke be ae ea. \v 15 Eto Iesu na ke einge ena, “Ungo enda tapa ta pambuto embo tapa ta degi God ta ke hande evujo ingore. \v 16 Eto embo amuna God ta ke avo ke be eto bapataito aisuja amo God na oreketo humbasuja, rate embo amuna God ke be ae aisuja amo toavo pambuto osaga kesuja. \v 17 Eto ke be ari embomeni na hajire einge aro kesora, javo nau ta ahihi sasapura ohimbasora, eto ke ehaha nei te aisora \v 18 eto o koso o javo jihuri ainge amo ingeni na humbasora eto indahu donda indito mane pehasora eto ambure embomeni ta hamo ta ingeni tembaro kojasora.” \s1 Iesu uhu ta vihina \r (Luke 24:50-53; Acts 1:9-11) \p \v 19 Eto ke ainge tapa enu irae enu God na Bada Iesu humbuto uhu ta pambuto ikenu Mamo ta ingeni be ta arumbena. \v 20 Eto ambotani na enda tapa ta pambuto ke hande uo Bada na enana hondate unu hajire neite neite uo embomeni na kito ke be ea.