\id MAT - OROKAIVA (Ehija dialect) LARSEN 19-JUL-88; changed backslash codes 3-mar-2003 by emma bibilo \h Matthew \toc1 MATTHEW OTOHU TA EVANERIA \toc2 Matthew \toc3 Matthew \mt1 MATTHEW OTOHU TA EVANERIA \c 1 \s1 Iesu ta ohihi amita javo ikerekari \r (Luke 3:23-38) \p \v 1 Eto Iesu Keriso, embomeni ta orekari embo amita ohihi amo David ra eto David ta ohihi amo Abraham ra amita ke re erevira. \v 2 Eto Abraham ta meni amo Isaac ra eto Isaac ta meni amo Jacobra, eto Jacob ta meniundi amo Judah te amita eambopo te \v 3 Eto Judah ta meni amo Perez te Zerah te ra eto enana ta e amo evohu Tamar ra. Eto Perez ta meni amo Hezron te Hezron ta meni amo Ram ra, \v 4 Eto Ram ta meni amo Amminadab te Amminadab ta meni amo Nahshon te Nahshon ta meni amo Salmon ra. \v 5 Eto Salmon ta ae Rahab na meni Boaz ingena te Boaz ta ae Ruth na meni Obed ingena te Obed ta meni amo Jesse ra. \v 6 Eto Jesse ta meni amo King David ra. Eto David na embo Uriah ta ae humbuto ve ikenu meni Solomon ingena. \v 7 Eto Solomon ta meni amo Rehoboam te Rehoboam ta meni amo Abijah, te Abijah ta meni amo Asa ra. \v 8 Eto Asa ta meni amo Jehoshaphat ra Jehoshaphat ta meni amo Joram ra, Joram ta meni amo Uzziah ra. \v 9 Eto Uzziah ta meni amo Jotham ra, Jotham ta meni amo Ahaz ra, Ahaz ta meni amo Hezekiah ra. \v 10 Eto Hezekiah ta meni amo Manasseh ra Manasseh ta meni amo Amon ra, Amon ta meni amo Josiah ra. \v 11 Eto Josiah ta meniundi amo Jechoniah te amita eambopo te ra. Eto iji aramiko te enda Babylon embomeni na Israel embo ga isoro eto embomeni humbuto enana ta enda Babylon ta ere pambuhahera. \p \v 12 Eto humbuto pambua amita ambota embo Jechoniah ta ae na meni Shealtiel ingena eto Shealtiel ta meni amo Zerubbabel ra. \v 13 Eto Zerubbabel ta meni amo Abiud ra, Abiud ta meni amo Eliakim te Eliakim ta meni amo Azor ra. \v 14 Eto Azor ta meni amo Zadok te Zadok ta meni amo Akim ra, Akim ta meni amo Eliud ra. \v 15 Eto Eliud ta meni amo Eleazar ra, Eleazar ta meni amo Matthan te Matthan ta meni amo Jacob ra. \v 16 Eto Jacob ta meni amo Joseph ra. Eto Iesu amita javo Keriso ke eagora amita e Mary avo Joseph na jimbuna (eto javo ‘Keriso’ ta be amo ari sasapura oreketo humbari embo). \v 17 Avo eto embo Abraham eto pambuto David na kane ena mamone te meniundi te amo tapa 14 ra. Eto embo David eto pambuto enda Babylon ta pambari iji te amo mamone te meniundi te tapa 14 nei emina kane ena eto Babylon ta pambari eto pambuto Keriso ta iji te amo mamone te meni undi te tapa 14 nei emina kane ena. \s1 Mary na Iesu ingena amita ke \r (Luke 2:1-7) \p \v 18 Eto Iesu Keriso ta ingari amo eingera, Joseph na Iesu ta e Mary ga jimbuna rate vahaita ae Ahihi Otohu na enu Mary urete ena. \v 19 Eto Mary ta ivu Joseph na Mary urete ena avo kito mana mana eto embo javotoho amina Mary meni humbuto me kiaguja uje ae ue jimbari avo ojikari na toasi uje ena. \p \v 20 Eto ainge hotembihinu Bada ta Anera na ehure ta amita degi puvuto ke einge ena, “Joseph David ta ahije Mary no ae ra amiga irari joru aojo amo Ahihi Otohu na ikehei urete ehija. \v 21 Eto meni singa ingasuja amina umo eonga amita embomeni ta ari sasapura avoeto orekau datoho iresora avoeto amita javo ‘Iesu’ ikejo” ainge Anera na ena. \v 22 Eto ari erevi tapa amo Bada na mahu peroveta ta degi ari kajari einge mihia, \v 23 “Eto kakara na teho urete eto meni singa humbau amita javo Immanuel aisora” eto Immanuel ta be amo “God dago te iraguja” \v 24 Eto Joseph na ehure ta kito ereto Bada ta Anera na ke ena avo agi eto Mary humbuto amita bande ta ikena. \v 25 Eto enana besi oenga oenga evio meni singa ingenu Joseph na meni ta javo Iesu ikena. \c 2 \s1 Kuro kiari embopo na enda nei ta eto puvua \p \v 1 Eto da Bethlehem Judea enda ta King Herod na tihi jigina iji aramite Iesu e Mary na ingena. Eto iji aramina kuro ta hajire kiari embopo na enda nei Judea ihane hena ta eto da Jerusalem ta puvuto embomeni ta degi einge eto ingia. \v 2 “Judea embomeni ta King eha ingehija amo daingere? Amita kuro vihei kito meni amita degi humotepain aisi puvera.” ainge ijio ingia. \v 3 Eto King Herod na ingito Jerusalem da embomeni te tapa osaga kia. \v 4 Avo eto King Herod na Judea embomeni priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te ainge jage enu vahaita puvuo Judea embomeni ta hondate ari embo Keriso degi dainge ingasuja avo eto inginu \v 5 Ke mine einge ea “Amina da Bethlehem enda Judea ai ta ingasuja amita ke avo peroveta na einge kajena, \v 6 ‘eto da Bethlehem enda Judea ta jo ta umo da isapa rate embomeni na umo javo ambu ke mane aisora, amita be amo no jo ta eto tihi jigari embo be puvuresuja amina nau Israel embomeni unduresuja’ ainge peroveta na kajena.” \v 7 Eto ainge eo Herod na ingito ojikari na ke ikenu kuro kiari embopo puvuo meni ta kuro iji deina vihina avo eto inginu vihina iji avo harikeo enana ta degi einge ena. \v 8 “Ungo da Bethlehem ta pambuto meni eto kogo eto jombure eto hambuto egerembeto puvuto nau degi ta evujo ingito pambuto meni avo jakeka ane.” Eto ainge enu \v 9 Enana king ta ke ingito amita da toto pahue kuro mahu vihinu kia avo ehako kito eheheto pahuo kuro na pambuto meni ingari ju ai hetena. \v 10 Eto enana kuro avo kito tunga javotoho be ue, \v 11 bande jo ta horeto meni avo e Mary ga mihinu kogue paunge teteri eto veto meni jakeka ea. Eto meni ta hande ikasi humbuto puvua avo hiriketo hande ikea amo ‘gold’ te ji iki mune te jeune ainge amite ji mu mune te javo myrrh ainge ikea. \v 12 Rate enana egerembeto Herod ta degi mane pambasora avo God na ehure ta enu ingia avoeto degi nei ta tiumbeto enana ta enda ta pambua. \s1 Egypt enda ta joru pambua \p \v 13 Eto kuro kiari embomeni pahuo Bada ta Anera na Joseph ta degi ehure ta puvuto ke einge ena, “Umo ereto meni te tohota e te humbuto Egypt enda ta sau sau pambuto nau ke simba ejo. Herod na meni erevi jombure eto tau pehara uje ere ua” ainge Anera na enu, \v 14 Joseph ingito ereto meni te tohota e te humbuto mume te Egypt enda ta pambua. \s1 Da Bethlehem ta meni singa isasaraho avo teo pepehekea \p \v 16 Eto Herod na enana kuro kiari embomeni ta ke sokova kito tumo pajire be eto enu da Bethlehem eto da nei nei amita engihita meni isasaraho teo pepehekea amo kuro kiari embopo na Herod ta degi kuro iji deina vihina avo hotembeto enu meni isasaraho singa perekari amita pajirari jua heriso eto amita hu ta avo pe te teo pepehekea. \v 17 Eto ari erevi ae kihi be kihi ta peroveta Jeremiah na ke einge kajena, \v 18 “Enda Ramah ai ta embomeni na si ijie ui ai ijio ingia amo Rachel na amita meniundi avoeto si eria, eto tapa irae pambari avo eto tunga osaga irae ari ta ke mane ingesuja.” ainge Jeremiah na kajena. \s1 Joseph te Mary te meni Iesu te na Egerembeto Israel enda ta pambua \p \v 19 Eto Joseph te Mary te meni Iesu te ainge enda Egypt ta mihio Herod pehenu Bada ta Anera na ehure ta Joseph ta degi puvuto ke einge ena. \v 20 “Meni taro pehaja uje uera mahu pepehekehera avoeto ereto meni te tohota e te humbuto enda ta pambujo,” ainge Anera na ehure ta ena. Ke avo ari amita kihi ta Bada na peroveta ta degi enu einge kajena. “na nau Meni Egypt enda ta eto jage ehena,” ainge kajena. \p \v 21 Eto Joseph na Anera ta ke ehure ta ingito ereto meni te tohota e te humbuto Israel enda ta egerembeto pambua. \v 22 Eto Israel enda ta puvuto Herod ta meni Archelaus na mamo ta besi humbuto Judea enda King ena duru avo ingito ai irari joru ena. Eto God ta ke ehure ta ingina avo eto pahina ta pambuto umo enda tutumo javo Galilee \v 23 Amita da vahai javo Nazareth ai mihahija amita ke avo peroveta na Nazareth embo einge kajea “Amina Nazareth embo aisuja.” \c 3 \s1 John Bapataito ari embo na Iesu ta puvurari degi enu tambu ena \r (Mark 1:1-8; Luke 3:1-18; John 1:19-28) \p \v 1 Eto Iesu da Nazareth ta pajito mihinu John bapataito ari embo na Judea enda ojagatambu ai ke einge ijie oje kahena, \v 2 “God ta tihi jigari iji puvuto erehua avo eto ungota ari sasapura avoeto osaga kogue ungota jo aherekevu” ainge ena \v 3 Amo peroveta Isaiah na einge kajena, “Embo na ojaga tambu ta jage einge eria ‘Bada ta puvurari nununga evu. Amita puvurari degi evu tambu ai’.” \p \v 4 Eto John ta bo asukari amo o camel hu na ihirari avo asuketo pupuri o hoga na ari tigito amita indari amo iruha te o boruga te indiahija. \v 5 Eto enda Judea embomeni te Judea ta da peni Jerusalem amita embomeni te embomeni umo Jordan engihita mihahera \v 6 Amiga tapa John ta degi puvutuhore enana ta ari sasapura harikihore John na umo Jordan ai ta bapataito ere uahija. \v 7 Rate embomeni nei uhoho Pharisee embomeni te Sadducees embomeni te John na bapataito aja puvuo John na kito enana ta degi ke einge ena. \v 8 “Ungo o koso o ra. Eto God na tumo eto ungota ari sasapura ta hajire au kesova avo amuna ehei ingito puveve? Ungota ari sasapura hariketo toasi puveva avoeto pambuto ji be javotoho eaguja aingeko evujo \v 9 Eto ke erena avo ingito ‘Abraham amo dagota mama ra avoeto dago inonora’ ainge avojo, ungota degi erena be ingivujo. Eto God na au koro erevi sariketo Abraham ta meni undi asora amo inonora. \v 10 Eto hogoro ji susu ta ikehei mihia eto ji be javotoho ae kito jeto gosukau evekasuja. \v 11 Eto na ungo umo na bapataito ere ona amo ungo jo aherekari ta ahe kihira ere ona. Rate embo nau ambota puvuresuja amo dombo be sovera te rate na sovera ambu ra. Na amita utu goru houketo humbuto pambari inono aera. Embo amina ungo Ahihi Otohu te ji vevere te na bapataito aisuja. \v 12 Eto javotoho davore sapura davore sirikasi nununga ere ua. Javotoho avo siriketo amita harau ta ikasuja eto sapura siriketo ji ta ikau evekasuja, ji amita seikari amo iraera.” ainge John na ena. \s1 John na Iesu bapataito ena \r (Mark 1:9-11; Luke 3:21-22) \p \v 13 Eto Iesu amo John na umo Jordan ai ta bapataito aja Galilee ta eto puvunu \v 14 John na bapataito ari uje ae ue amita degi ke einge ena, “Na inena bapataito aehea rate umo do eto nane bapataito ana puve?” \v 15 Rate Iesu na ke mine einge ena, “God na uje do aisuja avo tapa agi aisora avo eto na bapataito aisoa” ke ainge enu John na jo ahereketo Iesu bapataito enu \v 16 Vihito umo hora ta hetenu uhu pe hirikihinu God ta Ahihi di dipo ainge Iesu ta hamo ta venu kina. \v 17 Eto uhu ta ke einge ingia “Emo osa ari Meni nau na kito tunga javotoho ere ona.” \c 4 \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Mark 1:12-13; Luke 4:1-13) \p \v 1 Eto Iesu amo Satan na engekaja Ahihi Otohu na enu ojagatambu ta vihina \v 2 Eto iji te mume te tapa 40 ainge indari indae avo eto beuje kogunu \v 3 Satan na puvuto Iesu einge engekena. “Umo God ta Meni be kito koro erevi e bread sarikai.” ainge enu \v 4 Iesu na ke mine einge ena, “Eto embo na mane indari pere indie iresuja rate ke tapa God ta pe ta eto puvuja amina iresuja,” ainge ena. \v 5 Eto Satan na Iesu ga Judea embomeni ta da Otohu Jerusalem ai pambuto horeo Satan na enu Iesu temple ene i be i ta pambuto hetenu \v 6 Satan na ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito kekehuna eto ve. God ta ke einge mihia, ‘God na amita Anera au umo ingeni na humbuto orereto veasora avoeto umo koro ta utu mane tasoa’.” ainge enu \v 7 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke nei einge mihia ‘Umo Bada God no mane engekasoa’.” ainge enu. \v 8 Satan na Iesu ga tiri koso vahai ai ta vihito pahue enda tapa eto amita sago kiari donda te avo Satan na enu ehure ta kiarako enu \v 9 Satan na ke einge ena, “Inena paunge teteri eto na jakeka ijiro na donda erevi tapa inena simba ao ikasona,” ainge enu \v 10 Iesu na ke einge ena, “God ta ke einge mihia ‘Umo no Bada God oenga jakeka ue agi aisoa’ avoeto, Satan, na toto pambu!” ainge enu \v 11 Satan na toto pahunu God ta Anera na puvuto Iesu undua. \s1 Iesu enda Galilee ta pambuna \r (Mark 1:14-15; Luke 4:14-15) \p \v 12 Eto John ikeo tipura ta horenu Iesu na duru ingito enda javo Galilee ta pambuna \v 13 Eto da Nazareth toto da Capernaum amo Judea embomeni te ohihi heriso javo Zebulon te Naphtali ta meni undi ta enda ra. \v 14 Avo eto Peroveta Isaiah na ke einge kajena amo ke be ra, \v 15 “Zebulon ta enda eto Naphtali ta enda umo Jordan ovitiho ta eva ta pambuora degi ai ta enda nei nei embomeni na puvuto iragora. \v 16 Eto ai ta embomeni mume ta mihahera amo usasa peni vahai kia. Enana pepehekari embomeni ta enda ta irarako ere uahera avo iho vujarako ena,” ainge peroveta Isaiah na kihi kajarira. \p \v 17 Eto Galilee ta pambuna iji aramite Iesu na ke einge hande ere uahija, “God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja avo iji auvehija avoeto ungota ari sasapura toto jo aherekevu,” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na ambotani kihi umbuna \r (Mark 1:16-20; Luke 5:1-11) \p \v 18 Eto Galilee hora ta isa ue Iesu na umo o parari embo heriso Simon te amita namei Andrew te avo kina. Eto enana o humbari bonga umo ta gosukeo vovunu \v 19 Iesu na kito enana ta degi ke einge ena, “Ungo na ambo ambo ue have! Ungo o ere pariheva avo aingeto embo paravo avo ano kesova,” \v 20 Ainge enu enana nei do ae bonga toto Iesu ambo ambo ea. \v 21 Eto hora ta pahue Iesu na embo Zebedee te amita meni heriso James te John te e nga jo ta arumbeto bonga perarari avo ihirihie mihio kito jage enu \v 22 Enana ta mamo te e nga te toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Iesu ta ahe poekari \r (Luke 6:17-19) \p \v 23 Eto Iesu na Galilee enda ta hembuhe Judea embomeni ta ke kasari bande tapa horihe God na daingeto embomeni humbuto tihi jigesuja amita duru javotoho hande ereuahija eto ambure embomeni uei kokondikihahera. \v 24 Eto ainge pere uei Syria embomeni te tapa na duru ingihe enana ta ambure nei te nei te humbari embomeni humbuto Iesu ta degi puvua. Eto ambure embomeni amo nei ambure jo memenga ari nei utu ingeni meni amburari nei ahihi sasapura na horari te tapa humbuto puvutohore uoi kokondikihahera. \v 25 Eto embomeni isapamane da tapa ten umo ovitiho amita embomeni te Galilee embomeni te Jerusalem embomeni te enda Judea embomeni te umo Jordan ovitiho ta mihahera embomeni te tapa Iesu ambo ambo ere uahera. \c 5 \s1 Iesu na embomeni tiri hamo ta ahe poekena \r (Luke 6:20-23) \p \v 1 Eto embomeni isapamane kito Iesu na vihito tiri ta arumbenu amita ambotani puvuo \v 2 ihiketo ahe poekihe ke einge ena, \v 3 “Eto embo amuna amita ahihi ta sovera inono ae kito God na hondate aja penunu eagora embo avo God na tihi jigihirou uhu ta vasiri te iresuja eto amita tunga javotoho be aisuja. \v 4 Eto embo amuna ari sasapura avo eto si aisuja avo God na au osaga irae au tunga javotoho aisuja. \v 5 Eto embo amuna ‘Na na’ ainge mane eaguja rate God humota eaguja amina enda tapa hoteto humbasuja avoeto tunga javotoho aisuja. \v 6 Eto embo amuna ari javotoho pere kesi uje peni vahai ere ua embo amita uje avo God na au kesuja avo eto tunga javotoho ere ua. \v 7 Eto embo amuna embo ta osaga kito jo eaguja avo God na kito jo au hondate aisuja avo eto tunga javotoho ere ua. \v 8 Eto embo amuna jo vahai eto God agi eagora amina God kesora avo eto tunga javotoho ere ora. \v 9 Eto isoro peiketo peka humbari embomeni avo God ta meniundi ke aisora avo eto tunga javotoho ere ora. \v 10 Eto embo amuna ari javotoho ere ua avo eto embomeni na ari nei te nei te na mahainge haekagora embo avo God na tihi jigihoi iraguja avoeto tunga javotoho ere ua. \v 11 Eto ungo na ke be eagova avo eto embomeni na no javo aro sapura ururou ke sokova nei te nei te ijie ungota degi ta osaga ikasora avo kito tunga osaga avojo. \v 12 Enana na ainge dombo God ta peroveta tapa ta degi ere uahera eto iji kombu te ungo na ari jajavotoho isapamane hoteto humbasova avoeto tunga javotoho be javotoho evujo. \s1 Ungo enda ta haso te usasa te ra \r (Mark 9:50; Luke 11:33; 14:34-35) \p \v 13 Ungo enda tapa ta irirari haso ainge gamo te ra rate haso ta peture veau irae aisuja amo daingeto ehako peture au? Amita pure irae avoeto enda ta kehiore utu na haito jaevekagora. \p \v 14 Eto ungo enda tapa ta usasa ra. Eto embo na tiri bende ta da kogombasora amita titiha ari iraera embo tapa na kesora. \v 15 Eto embo na usasa unduketo mane ovu ho ta iketo gogovo aisuja rate i ta ekau usasa ururou embo tapa kesora. \v 16 Ainge dombo ungota usasa evu embo tapa kiore eto ungota ari jajavotoho avo embomeni na kogue God Mamo uhu ta iraguja avo jakeka aisora.” \s1 Moses ta ke pepeni avo ahe poekena \p \v 17 Eto Iesu na ke nei einge ena, “Na Moses ta ke pepeni te Peroveta ta ke kajari te ano irae aja puvuone hotembarako avojo. Na avoeto puvuraera te ke amita be avo ano peni be au ungo ingova puvena. \v 18 Na ungo ta degi ke peni be avo erena ingivujo! Eto iji kombu puvurae enda te uhu te mihirou God ta ke tapa Moses ta ikenu kajena avo pere iresuja ke nei vahai mane nei aisuja rate mahu kajari ainge inono ta irirou God na amita uje tapa au irae au iji kombu ta puvuresuja. \v 19 Avo eto embo amuna God ta ke pepeni isapa vahai be poekasuja rete nei embo nei ke pepeni ano poekaja engekasuja God ta tihi jigari degi ai ta embo avo meni isapa ainge dombo ambu aisuja rate embo amuna God ta ke pepeni tapa jigama ue embo nei jigama ara ahe poekaguja embo amina God ta tihi jigari ai ta embo pajire be aisuja. \v 20 Eto na ungota degi erena Moses ta ke pepeni simba ari embomeni javo Pharisee te ahe poekari embomeni te ta ari jajavotoho eagora avo dembeto evujo. Eto enana ta ari jajavotoho avo dembeto ae amo God ta simba ari degi ai ta mane be mane horasova.” \s1 Iesu na tumo eagora ahe poekena \p \v 21 “Ungo mahainge ingagova amo Moses na ohihi ta degi ke einge ena. ‘Ungo mane embo tavo pehasora eto ainge aisova amo koto ta ganoka aisora’ ke ainge mahu ohihi na arira \v 22 rate ungota degi erena embo amuna namei ta degi tumo aisuja embo amo koto ta ganoka aisora. Eto embo amuna namei ta degi ‘Uha koan irae’ ke aisuja embo avo council na ganoka aisuja. Eto embo amuna viso toro ke ijie amita namei amo embo sapura ke aisuja embo amina ari amita mine avo donda sasapura gosukari degi ai ta ji vevere ta evekasi hombekasuja. \v 23 Avo eto inena no hande God ta degi humbuto puvuto pene gaga ta tembasi ue no namei na no degi ta tumo ehija avo hotembeto \v 24 God ta hande avo pene gaga engihi enda ta iketo pambuto namei ga peka kihi ejo, eto puvuto God ta hande humbuto pene gaga ta tembejo. \p \v 25 Eto embo na umo koto ta ganoka aisi ue ke au ingito mane koto simba aisoa rate sau sau pambuto aja to ijie peka ejo eto peka ae amo koto eto embo amina umo judge ta ingeni ta ikau eto judge na humbuto police ta ingeni ta ikau eto police na umo tipura ta gosukaro horeto \v 26 mihie no sapura ta mine amo isapa te peni te ikihe iresoa.” \s1 Iesu na tiha paiha ahe poekena \p \v 27 “Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova, amo ‘tiha paiha mane aisova’ ainge eagora \v 28 rate na ungo ta degi erena embo amuna evohu kakara kito amita jo ta uje ue hotembaguja amo jo ta tiha eaguja amo ari sapura eaguja \v 29 avo eto no tihi be hena na au umo sapura aisoa amo kuruketo gosukejo pambai. Amo javotohora no hamo tapa hamo memenga kiari degi ta mane pambasuja rate donda vahai avo kihi ao iraesuja. \v 30 Eto no ingeni be na au ari sapura aisoa kito ingeni avo tiuketo gosukejo pambai amita be amo ingeni amina au no hamo tapa amo memenga kiari degi ta pambasuja avo eto javotoho amo donda avo kihi gosukejo.” \s1 Evohu jimbuto toari amita ke Iesu na ahe poekena \r (Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18) \p \v 31 “Eto ke nei Moses ta kajari ai ta kogova amo ‘Embo amuna ae toasi uje ue kito amo ahari ta ari tapa avo kaeto ae ta ingeni ta iketo toasuja’ ke ainge ijiore ingagova \v 32 rate na ungota degi erena. Eto embo amuna amita ae amo tiha paiha ae rate teho sio toau pambuto embo nei jimbasuja evohu amite ivu eha amite tiha eto eagora eto ivu mahu amina ae toaguja avo eto sapura amo amitara. \s1 Bada ta javo jigama eagora ahe poekena \p \v 33 Eto ke nei ohihi na ijiore ingagova amo embo amuna ari do asi ke be na Bada ta javo ta aisuja avo mane toasuja rate aisuja amo Bada ta javo jigama ehija avo eto. \v 34 Rate ungota degi erena, eto inena ke be pere aisi uje aisoa amo mane God ta javo jigama ue aisoa rate javo no pere avo jigama eto aisoa. Eto nei uhu ta javo ta mane ke be aisoa amo God ta irari degi avo embo. \v 35 Eto mane enda ta javo ta ke peni aisoa amo God ta utu tembari avo eto. Eto da Jerusalem ta javo mane jigama ue ke peni aisoa amo God mamo uhu ta king ta da ra. Eto amo da no mane ra. \v 36 Eto nei amo no siro hu ta javo mane jigama ue ke peni aisoa, amita be amo ke peni retemo isapa do aisoa amina no siro hu ta ove mane au parara rete mo mume aisuja. \v 37 Eto inena teho ‘Aravora’ aisona ainge rete ‘Mane aisona’ ke ainge pere ijie eto javo no pere avo jigama ejo. Eto javo nei ta ke peni do aisoa ke ainge amo Satan ta degi puvuja,” ainge Iesu na ena. \s1 Ari sapura mine ikagora avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 6:29-30) \p \v 38 Eto Iesu na ke nei einge ena “Eto ke nei Moses ta kajari ta eto ingagova amo ‘Eto embo na tihi teto kurukasuja amo mine teto kurukasuja. Eto ti teto poekasuja amo mine teto poekasuja’ \v 39 rate na ungota degi erena, eto embo na no degi ta sapura do aisuja amo mine asi mane hotembasoa. Eto embo na no ovo be hena ta tasuja aherekejo ovo anga hena ta tai. \v 40 Eto embo na no ombari asari humbasuja embo amita degi no pohuketo evari te tapa ikejo. \v 41 Eto Rome ta isoro embo vahai na au umo amita ango donda humbuto pambasoa kito degi isapa koso dembeto pambujo. \v 42 Eto embo amuna no donda humbasi penunu au ingito amita ikejo. Eto nei teho jigama aisi uje aisuja ikejo jigama ai.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Kitoho embo osa ari avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 6:27-28,32-36) \p \v 43 Eto Iesu na ke nei einge ena “Ohihi na eagore ingagova ‘ungo ta namei kamei avo osa ue kitoho embo avo tumo evujo.’ ainge ijiahera \v 44 rate na ungota degi ke einge erena, ungota kitoho embo osa evujo eto hini kambari embomeni avoembo pari evujo. \v 45 Eto ainge ue God Mamo uhu ta iraguja amita meniundi be aisova. Amita be amo God na ari ainge eoi iji na embo sasapura te jajavotoho te tapa hondate eaguja. Eto God na eoi ga na embo sasapura te jajavotoho te ta degi veaguja. \v 46 Eto ungo osa eagora embomeni avo pere osa ururovo God na ungota hande javotoho ikaja ke mane hotembasova. Ungo tax humbari embomeni uje ae eagova rate enana te tapa osa mine ara ari avo kiarira. \v 47 Eto ungo na ungota namei kamei pere pekagova amo ari javotoho manera. Enana God kiae embomeni amite tapa ari ainge amo eagora. \v 48 No mama God uhu ta iraguja amina ari javotoho pere eaguja avo eto ainge dombo ari javotoho pere ue irivujo.” \c 6 \s1 Hande daingeto ikasora avo Iesu na ahe poekena \p \v 1 Eto Iesu na ke einge ena, “Ungo ari jajavotoho embo na ungo jakeka ara enana ta tihi ta koto mane aisova. Eto ungo ari jajavotoho embo na kiora araha tambuta aisova amo ungota God Mamo uhu ta iraguja na no ari ta mine javotoho mane ikasuja. \v 2 Amo enana God jakeka pe na eagora te jo te tapa ae embomeni donda ambu embo ta degi hande ikasi ue kito ‘church’ jo ta da arahata huin huinhe ikagora ainge avojo. Eto ari ainge ta mine amo embomeni na koto jakeka ara uje eagora. Eto ungota degi ke be na erena enana ta ari jajavotoho ta mine mahu umbere irae ehija God na hande nei mane ikau humbasora. \v 3 Rate ungo hande ikasi ue kito embo nei avo kioro ojikari na ikevujo \v 4 eto ainge amo no hande do ojikari na ikasoa eto no ari javotoho do ojikari na ere oa amo no Mama God na kito no ari ta mine javotoho ikasuja.” ainge Iesu na ahe poekena. \s1 Pari daingeto aisora avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 11:2-4) \p \v 5 Eto Iesu na ke einge ena “Eto ungo pari asi ue kito embo pari hamo na eagora aingeko avojo. Enana amo embomeni na kito jakeka ara God ta jakeka ari bande jo ta eto degi peka ta araha tambuta ereto heteto pari eagora eto ari ta mine amo embo na kito jakeka eagora avoeto ungota degi erena, enana ta ari ta mine mahu umbere irae ehija. \v 6 Rate ungo God ta degi pari aisi uje aisova kito ojikari na ungota bande jo ta horeto bokiri ahureketo ungota mama God ta degi penunu evujo eto ungota Mama na ojikari na do aisova avo kito mine javotoho ikasuja. \v 7 Eto enana God kiae embomeni na God be ingoja ke sio sao koso vahai be ijie pari eagora \v 8 ainge avojo. Amita be amo ungo penunu ae pekota ereva amo ungota osaga deire ungota Mama God na mahu kiarira \v 9 avoeto pari ta ke einge ijie evujo: Mama dagota, \v 10 uhu ta iragoa javo no otohu aisora uhu ta tihi jigihoe uje no eagora ainge dombo enda ta ikejo puvuroi. \v 11 Dagota indari ikejo iji hekeri ta \v 12 eto embomeni na dagota degi ta do sasapura eagora avo hotembeto toagora ainge dombo dagota ari sasapura inena hotembeto tojo. \v 13 Engekari ta dago kihi humbaojo, eto sapura ta dago oreke (Eto no jekahoka te sovera te usasa te datoho iresora Amen.) \p \v 14 Eto ari sasapura hotembeto toari amita be amo eingera, eto ungo na embo ta ari sasapura hotembeto toasova ainge dombo ungota Mama God uhu ta iraguja amina ungota ari sasapura hotembeto toasuja. \v 15 Rate ungo na embo ta ari sasapura hotembeto toae amo ungota Mama na ungota ari sasapura mane hotembeto toasuja.” ainge Iesu na ahe poekena. \s1 God ke be ijie donda ajirekagora avo Iesu na ahe poekena \p \v 16 Eto Iesu na ke nei einge ena “Enana hamo na pere God humotepain ari embomeni na indari ajireketo tombu amisa na kuheto umo kuhae teho iragora amo embo na kito jakeka ara eagora avoeto ungota degi erena enana ta ari javotoho ta mine mahu umbere irae ehija eto nei mane God na ikau humbasora ari ainge avojo \v 17 rate ungona indari ajirekasi uje eto kito amo umo kuhihe siro tuvari ue evujo. \v 18 Eto ungota Mama God vahai ungoga iji tapa iraguja amina ungota ajirekari avo ojikari na kito ungota hande javotoho ikasuja.” ainge Iesu na ahe poekena. \s1 Donda humbagora avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 12:33-34) \p \v 19 “Ungo enda ta donda hamo ta hamo ta humbavojo amita be amo ungota hajae vajae avo soan na kahumbaguja ain timbasuja, eto pegene embo na bande pejeto humbasora. \v 20 Rate God ta degi ta avo soan irae, ain irae pegene embo irae avoeto God ta irari degi ai ta hajae vajae nununga evujo. \v 21 Eto no donda irari degi ai ta no jo te hotembari te tapa iresuja.” \s1 No hamo ta usasa \r (Luke 11:34-36) \p \v 22 “Eto no tihi amo no hamo ta usasara. Avo eto no tihi javotoho na au no hamo tapa amo usasa pere aisuja. \v 23 Rate tihi javotoho ae amo hamo tapa amo mume pere aisuja eto jo te tapa mume kambujoro aisuja.” \s1 Koro osa ari ta ke \r (Luke 16:13; 12:22-31) \p \v 24 “Eto embo vahai amina embo heriso ta ke agi ari haite manera. Amina vahai osa ue nei tumo aisuja eto embo nei amita ke agi ue nei amita ke uje ae aisuja eto ainge dombo inena iji vahai amina God ta ke te koro ta ke te agi ari haite manera.” ainge Iesu na ke ena. \s1 Indari ombari asari ta ke Iesu na ahe poekena \p \v 25 Eto Iesu na ke einge ena, “Avo eto na ungota degi erena. Ungo do indito iresova eto do asuketo iresova avo hotembu hotembu avojo, eto no irari amo indari pere mane eto no hamo amo asukari pere manera. \v 26 Di i ta pambuora avo kivujo. Enana donda ve koveto tureto humbuto harau ta mane ikagora rate ungota Mama uhu ta iraguja amina enana ta indari ikeoi indagora. Rate embo avo God ta degi peni bera eto di avo peni be manera. \v 27 Eto embo na hotembari isapamane na au amita enda ta irari iji koso mane aisuja. \v 28 Ungo bo daingeto asukaeheve avo eto mane osaga kesova rate ji vuji ove nei te nei te mihera avo kogue hotembevujo. Enana pure ae eto bo kembae \v 29 rate donda embo be King Solomon amita bo asukari amo ji vuji emita kiari sago javotoho ainge manera. \v 30 Rate God na ji vuji ta degi bo asukari javotoho ikaguja eto iji nei amo karaun eto enda ta veaguja, rate ungo ji vuji mane ungo embo avo eto God na ungota degi asukari mane ikaute? Rate ungo God humo ta be ae eagova. \v 31 Avo eto osaga kogue ‘Do asukaro’ ainge avojo. \v 32 Ke ainge amo God ke be ae embomeni na pere eagora rate ungo donda ainge jigama eagova amo ungota Mama God mahu kiarira \v 33 avo eto kihi be kihi amo God ta javotoho ari tihi jigari avo jombure evujo eto amina ungota indari donda te irari donda te unduresuja. \v 34 Iji vahai vahai amita osaga amo inono ra avo eto evito osaga do puvuresuja avo mane hotembasova. Do puvuresuja avo evito kito aro tambu aisuja.” \c 7 \s1 Embo nei ta ari sapura urumbari avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 6:37-38,41-42) \p \v 1 Iesu na ke einge ena, “Umo embo nei ta ari sapura mane urumbasoa \v 2 eto ainge aisoa amo ainge dombo God na no degi ta aisuja. Eto embo nei ta ari urumbasoa amo God na ari no avo no urumbari ta hajire avo au kesoa. \v 3 Eto ungota namei ta ari sapura isapa ji sirivo ainge tihi ta mihia avo ere kogova rate ungota ari sapura peni amo ji uhu ainge tihi ta mihia avo do eto kiae ere ove? \v 4 Eto namei ta degi ‘no tihi ta ji sirivo mihia kondikano?’ ke ainge ijie ungota tihi ji uhu na peikehija avo eto daingeto avo? \v 5 Ungo ari sapura ojiketo ke sokova ari embomeni eto ungo ta ari sapura ji uhu ainge tihi ta mihia avo kihi umbavo irae au javotoho na kon kon eto kogue namei ta sapura isapa ji sirivo ainge tihi ta mihia avo kojikevu. \p \v 6 Eto God ta ke amo Otohu avo eto God ta ke ingito ke be ae embomeni ta ikavojo enana ino o ainge hotembari irae avoeto enda ta hatikaro sapura ururou jandireketo ikari embo kambuto hevasuja.” \s1 God ta degi penunu ara Iesu na ahe poekena \r (Luke 11:9-13) \p \v 7 Eto Iesu na ke ijie einge ena, “Penunu ijiro ikau humbasoa, jombure ururo ikau kesoa, vahihiri ururo God na pe umo embo hirikasuja. \v 8 Amita be amo embo amuna penunu aisuja amita degi God na ikasuja eto jombure aisuja embo amina hambasuja eto embo amuna vahihiri aisuja God na pe hirikau embo amo horasuja. \v 9 Ungo nei nei meni hatira te ra. Eto no meni na no degi ta bread penunu aisuja amo koro amita degi mane ikasoa \v 10 eto umo o penunu aisuja amo o koso o mane ikasoa. \p \v 11 Ungo embo sasapura rate daingeto ungota meniundi ta degi hande javotoho ikasova avo ungo kiarira. Eto ungota mama uhu ta iraguja amo hande embo be avo eto embo na amita degi penunu au javotoho pere ikasuja. \v 12 Eto Moses ta ke pepeni tapa te peroveta ta ahe poekari tapa te amita ke susu be amo erevira. ‘Eto inena embo na ari javotoho do ao kesi uje ere ua avo pere amita degi ejo kioi’.” \s1 Eto embomeni na degi peni toto degi isapa ta pambasora avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 13:24) \p \v 13 “Eto ari sapura embomeni ta evekari degi amita pambari degi ai ta embomeni isapamane pahuore mimiseko eaguja ai ta pambavojo \v 14 rate degi pe isapa orare pe timbari avo jombure eto kito aita jeneki honeki ue pambuvujo. Amita tutumota irari datoho hambasova. \s1 Embo ta ari amo ji ta ve aingera avo Iesu na ahe poekena \r (Luke 6:43-44) \p \v 15 Eto embo nei nei na God ta ke hande ue ahe poekari sokova aisora avo eto be kogue irivujo. Ungo God ta undurari o ‘Sheep’ aingera eto enana o sheep ta hamo asuketo puvuresora rate enana ta jota amo isoro o ra. \v 16 Avo eto enana amunure avo enana ta ari na harikau kesova ke amita be amo eingera. Esi egama ai ta hombare be mane humbagora eto nei ji koririva ai ta oga mane imbagora. \v 17 Ji javotoho na be javotoho eaguja eto ji sapura na be sapura eaguja. \v 18 Eto nei indari ji ta indahu mane puvuresuja eto indahu ji ta indari javotoho mane puvuresuja \v 19 rate indahu ji kito tapa andage eto jaro veto evekasuja. \v 20 Eto ainge dombo enana God ta ke sokova tirari embomeni ta ari na harikau enana amunure avo ungo be kesova. \s1 Bada na ‘Na umo kiaera’ aisuja \r (Luke 13:25-27) \p \v 21 Eto nau degi ta ‘Bada, Bada’ ijirari embomeni nei uhoho na God ta simba ari degi ta mane horasora rate God Mama uhu ta iraguja amita ke agi eagora embomeni amina pere horasora. \v 22 Eto ari sirikari iji puvurou embo isapamane na nau degi ta ke einge aisora, ‘Bada, Bada dago javo no ta God ta ke hande eagora, eto ahihi sasapura ohimbagora eto sovera no na ari nei te nei te ere ovora.’ ke ainge aro ingito \v 23 ke mine enana ta degi einge aisona, ‘Na ungo kiaera. Ungo ari sasapura embomeni avo eto ke nau agi ae ere ovova toto veto pambuvu,’ ke ainge aisona. \s1 Bande heriso gerikari embo amita hihi \r (Luke 6:47-49) \p \v 24 Avo eto embo amuna ke nau ingito agi aisuja embo amo kiari embo bera eto embo amina bande karu hamo ta gerikenu \v 25 ga veto umo vuenga puvutuhunu pisara pajire puvuto bande tena rate vurereketo veae amita be amo koro hamo ta avo eto. \v 26 Eto ke nau ingito agi ae embo amo embo amita hotembari irae bande hora ta gerikenu \v 27 ga veto umo vuenga puvutuhunu pisara pajire puvuto bande koheketo venu umo na humbuto pambuna.” ainge Iesu na ahe poekena. \s1 Iesu amo kiari embo bera \p \v 28 “Eto ke erevi tapa enu irae enu embomeni tapa tiri ta areto mihia amina ke avo ingito vani vini ea. \v 29 Amita be amo Iesu ta ahe poekari amo enana ta ke pepeni kiari embomeni ta ke ainge mane kiari embo be na ahe poekihia ainge ea. \c 8 \s1 Iesu na enu embo kojena \r (Mark 1:40-45; Luke 5:12-16) \p \v 1 Eto Iesu tiri ta eto vovunu embo na ambo ta oroviketo vea. \v 2 Eto embo vahai huika na andirari avo eto osaga kogue mihahija amina puvuto paunge teteri eto Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, umo uje eto kito ejo hamo nau javotoho ai.” ainge enu Iesu na, “Na ainge uje ere ona.” \v 3 eto amita ingeni jujuruketo hame ue ke einge ena, “Umo javotoho e.” ainge enu embo ta hamo javotoho enu \v 4 Iesu na ke einge ena, “Inge! Embomeni ta degi mane ao ingesora, rate tihi tambu eto pambuto priest ta degi ejo no hamo javotoho kito embo tapa au ingore eto Moses ta ke pepeni agi ue God ta hande pene gaga ta ikejo.” \s1 Rome ta isoro tihi jigari embo ta pure embo vahai avo Iesu na enu kojena \r (Luke 7:1-10) \p \v 5 Eto Iesu na da Capernaum ta pahunu Rome ta isoro tihi jigari embo vahai avo hambunu penunu einge ena, \v 6 “Bada, nau pure embo vahai na ambure humbuto isari irae bande jo ta hereketo memenga te osaga kogue mihia.” ainge enu \v 7 Iesu na ingito ke einge ena, “Aravora, na pambuto embo avo ano kojasuja,” ainge enu, \v 8 “Bada, ainge manera,” ena, “Na embo sapura avo eto nau bande ta mane horasoa rate ai mihie pe na ejo nau pure embo kojai. Amo eingera. \v 9 Namo te tapa nau embo okose ta sovera jigama ue pure eagona avo eto na nau isoro embo ta degi pambu aisona pambasuja eto nei ta degi hae aisona huresuja eto nau pure embo ta degi einge e aisona aisuja avo eto ainge dombo ejo kojai.” \v 10 ke ainge enu Iesu ingito mana mana eto embomeni amita ambota ere puvutuhua ta degi ke einge ena, “Na ungota degi erena, embo emina na humota be ere ua. Na Israel enda ta Israel embo eingeko hambaera \v 11 eto ungota degi ke be erena God ta degi ta pondo iji puvurou sohe embo ihane embo na puvuto Abraham te Isaac te Jacob te ga pondo aisora. \v 12 Rate enana Israel embomeni avo God ga irora javero ikena rate humbari uje ae eagora avoembo God na gosukau araha ta pambuto mume ta mihie si ijie ti kakambuketo kiroro kiroro ijie iresora” \v 13 ke ainge Iesu na embomeni ta degi eto isoro tihi jigari embo ta einge ena, “Umo pambujo. Umo do humota ere oa avo ano kesoa.” ainge enu embo amita pure embo na iji amina kojena. \s1 Iesu na embomeni isapa mane kokojekena \r (Mark 1:29,34; Luke 4:38-41) \p \v 14 Eto Iesu na Peter ta bande ta pambuto Peter ta umbohi ambure hamo vevere unu besi ta hereketo mihinu kito \v 15 ingeni ta hame enu hamo vevere irae enu ereto Iesu indari undunu indina. \v 16 Eto mume sihukihinu embomeni na ahihi sasapura na horari embomeni isapamane humbuto Iesu ta degi puvua. Eto Iesu na amita ke na ahihi sasapura ohimbenu pahuo ambure be avo enu irae enu kokojekea. \v 17 Eto ari ainge aisuja amo Peroveta Isaiah na mahu kihi ta einge kajena, “Amina dagota memenga osaga ambure tapa humbuto pambasuja.” ainge Isaiah na kajena. \s1 Ambotani nei uhoho na jo tapa na Iesu ambo ambo aera \r (Luke 9:57-62) \p \v 18 Eto Iesu na embo isapamane areto mihio kito umo jiroromba oiho ta pambasi uje eto ambotani ta degi ke enu e nga nununga eto pambasi uo \v 19 Judea embo ta ke pepeni ahe poekari embo na Iesu ta degi ke einge ena, “Ahe poekari embo. Umo dainge pambasi ere oe avo na umote pambasi nununga ere ona.” ainge enu \v 20 Iesu na ke mine einge ena, “O koropu na enda koveto ho ta iraguja eto di na nga iketo iraguja rate Embo ta Meni hereketo evari degi iraera,” ainge ena. \v 21 Embo nei amo Iesu ta ambotani vahai amina ke einge Iesu ta degi ena. “Bada, na pambasona te kihi pambuto nau mama pehehija avo koveto ungote pambane.” ainge enu \v 22 Iesu na, “Na ambo ambo ue hae, ahihi amburari embo na ungo oenga hamo amburari embo kovasora.” \s1 eto Iesu na enu pisara te eva piri te jamo ena \r (Mark 4:35-41; Luke 8:22-25) \p \v 23 Eto Iesu na amita ambotani ga e nga ta vihito pahuo \v 24 pisara pajire be puvuto umo ta tenu piri peni vahai puvuto e nga jo ta overekenu huhurumbeto veasi unu Iesu e nga jo ta evo unu \v 25 amita ambotani pambuto ujeo erenu, “Bada, dago sari ara ere ua, dago hondate e!” ainge eo \v 26 Iesu na, “Ungo do joru ere ove? Ungo na be humota ae avo eto joru ere ova.” Ke ainge eto ereto pisara te eva piri te ta degi jamo ara ke enu eva jamo eto visi visi ena. \v 27 Eto embomeni na kito vani vini eto “Embo emo do aingere? Pisara te eva te na amita ke agi eto jamo ehera,” ke ainge ea. \s1 Eto Iesu na embo heriso ahihi sasapura na andirari enu javotoho ea \r (Mark 5:1-20; Luke 8:26-39) \p \v 28 Eto umo oiho ta pambuto degi javo Gadara ai ta puvuto Iesu na embo heriso ahihi sasapura na andirari avo eto embo ikari sari ari panga pe ai ta mihahera avo hambuna. Eto isoro embo avo eto embomeni na degi aita isa pambae joru ere uahera. \v 29 Eto ahihi sasapura na Iesu kito gagaha ijie einge ea, “God ta Meni umo dagota degi do ao? Dago iji kombu te memenga kesora iji avo puvurae kihi ta dago ta hajire ikaote?” ke ainge \v 30 eto enana ta engihita o ohu isapamane mihio kito \v 31 Iesu ta degi penunu einge ea, “Eto umo dago ohimbasi uje eto kito ohimbejo o ohu oromita jo ta pambare,” ainge eo \v 32 Iesu na, “Ungo pambuvu” ainge enu o ohu ta jo ta pambuo o tapa na heti i ta eto umo joremba ta veto umo ta indito sasari ea. \v 33 Eto o ohu ta simba ari embopo na ari avo kito huheveto da ta pambuto ahihi sasapura na andirari embopo ta degi vasiri do puvuna avo tirio ingia, \v 34 eto da embomeni tapa na Iesu kesi uje eto pambua. Eto pambuto kito Iesu enana ta degi avo toto pambaja ke ea. \c 9 \s1 Iesu na utu meni-pehari embo enu kojena \r (Mark 2:1-12; Luke 5:17-26) \p \v 1 Eto Iesu na e nga ta vihito umo oiho ta pambuto amita da ta puvuna. \v 2 Eto embo vahai utu meni-pehari avo eto besi ta herekari mihahija avo embomeni na humbuto Iesu ta degi puvuo enana be humota ere ua avo Iesu na kito utu meni-pehari embo ta degi ke einge ena, “No ari sasapura avo hotembeto ere toruhona avo eto tunga javotoho e.” ainge enu, \v 3 Judea embomeni ta ke pepeni kiari embopo na amita ke ingito ungo oenga ke mine ara ea, \v 4 eto enana ta hotembari do ere puvutohua avo Iesu na kito enana ta degi ke einge ena. “Ungota jo ta hotembari sapura do eto ere puvutohoi? \v 5 Ari haiteko davore? Eto embo na no ari sasapura ere toruhona aisuja amo ari ngahia retemo embo na umo kojeto ereto pambu aisuja amo ari ngahia re? \v 6 Ungo ke be ae ere ova avo eto God na Embo ta Meni ta degi sovera ikari amina enda ta embomeni ta ari sasapura hotembeto toaguja avo ungo ke be ava ari erevi aisona,” ainge enana ta degi eto hapereketo utu meni-pehari embo ta degi einge ena, “Ereto no besi siriketo humbuto bande ta pambujo,” ainge enu, \v 7 ereto bande ta pahunu \v 8 embomeni na kito joru ue God na embo ta degi sovera isapamane ikena avo hotembeto God jakeka ea. \s1 Iesu na Matthew humbunu ambo ambo ena \r (Mark 2:13-17; Luke 5:27-32) \p \v 9 Eto Iesu na degi avo toto pahue embo ta tax sirikari embo javo Matthew avo pure ari besi ta arumbeto mihinu kito ambo ambo aja ke enu Matthew ereto Iesu ambo ambo ena. \v 10 Eto Iesu na Matthew ta bande ta indie mihinu tax sirikari embopo te Moses ta ke pepeni poekari embopo te na puvuto Iesu te amita ambotani te ga arumbeto indie mihio, \v 11 enana Pharisees embomeni na ari avo kito Iesu ta ambotani ta degi einge eto ingia, “Ungota ahe poekari embo na do eto embo sasapura ga ere indei?” \v 12 ke avo ijio Iesu na ingito mine einge ena, “Doctor na ambure umbae embomeni ta degi mane pambaguja rate ambure humbari embomeni ta degi pere pambaguja. \v 13 Eto God ta ke kajari ta einge mihia, ‘ungota o teto pene gaga ta tembari avo na uje ae rate ungo embomeni kito jo ururou osa ava uje ere ona.’ ke amita be avo deire pambuto ungo oenga siriketo kivujo. Na puvuto embo jajavotoho mane rate sasapura avo ano kokonjeketo God ta degi puvurora oru ue ere ona.” \s1 Ajirekari be avo Iesu na ahe poekena \r (Mark 2:18-22; Luke 5:33-39) \p \v 14 Eto John bapataito ari embo ta ambotani nei uhoho na Iesu ta degi puvuto einge eto ingia, “Enana Pharisee embomeni te dago te ungotenau ari mahu avo eto mahainge donda ajireketo eagora rate do eto ambotani no na donda ajirekae teho iragore?” ainge eo \v 15 Iesu na ke mine einge ena, “Eto embo na kakara jimbuto pondo aisuja amo amita namei kamei na ajirekari hotembae tunga javotoho na indagora rate embo pambasuja amo namei kamei na osaga kogue indari ajirekasora ainge dombo na irae asona iji puvuto ere hua amikote enana osaga kogue indari ajirekasora. \p \v 16 Eto ari mamahu ta ari amo bande sisi ainge pasarira. Eto embo na sisi eha ojeto kaeto hirasuja amo iji na kajau giroro eto tohekasuja, ehako ga veasuja. \v 17 Eto nei amo kae harau gogore na jasari ai ta kae tureto mane ikagora vurereketo veasuja avo eto harau eha geriketo tureto ai ta ikasuja amo javotoho na iresuja.” \s1 Iesu na Judea ta embo okose ta iae mahu pehari avo enu vasiri te erena \r (Mark 5:21-43; Luke 8:40-56) \p \v 18 Eto Iesu na ke ainge ijie mihinu Judea ta embo okose vahai na amita degi puvuto paunge teteri eto ke einge ena, “Nau iae eha pehihei umo pambuto ingeni tembao vasiri te eraja ere puvutuhona.” ainge enu \v 19 Iesu te amita ambotani te amiga pambua. \v 20 Eto degi ta pahuo evohu vahai amo jua tapa 12 amita jo ta orosa ere vovuahija amina Iesu kito \v 21 einge hotembena, “Na amita bo hame aisona amo kojasona,” ainge hotembihe kuta puvuto amita bo pekihi ta hame unu \v 22 Iesu egerembeto kito ke einge ena, “Nau iae tunga javotoho ejo. Umo na humota be ere oa avo eto kojasoa,” ainge ijinu amikote evohu amo kojena. \p \v 23 Eto Iesu na Judea ta embo okose ta bande ta puvuto horenu bijapuri ari embomeni puvuto sisi sasi ijie mihio kito \v 24 “Ungo araha ta pambuvu! Kakara emo pehaera teho evo ere ua,” ainge enu enana ke avo ingito kege ganini eo. \v 25 Iesu na enu arahata pahuo kakara hereketo mihina ai ta horeto amita ingeni ta jiginu vasiri te erena \v 26 eto ari ainge ena amita duru avo enda embomeni tapa ingia. \s1 Iesu na tihi kuru ari embo heriso enu tihi kujeto kia \p \v 27 Eto Iesu na degi avo toto pahunu tihi kuru ari embo heriso na duru ingito ihiketo Iesu ambo ambo eto gagaha ijie ke einge ea, “David ta Meni, dago ta osaga kito jo e!” ainge ijio \v 28 Iesu bande jo ta horenu tihi kuru ari embopo ambota horeo, Iesu na enana ta degi einge eto ingina, “Eto ungo hotembiheva amo na ungota tihi hirikari haite avo hotembihevete.” ainge enu “Bada, dago ainge ere hotembihera” ke ainge eo \v 29 Iesu na enana ta tihi ta hame ue ke einge ena, “Ungo ke be do ereva ainge puvuresuja,” ainge ijinu \v 30 tihi hirikenu kia. Eto Iesu na enana ta degi ke ngahia na einge ena, “ari erevi embo nei ta degi mane avo ingesora,” ainge ena. \p \v 31 Rate enana Iesu ta ke agi ae eto pambuto enana ta embomeni tapa ta degi eo ingia. \s1 Iesu na enu ke ambu embo ihiketo ke ena \p \v 32 Eto tihi kuru ari embo ta tihi hirikenu pahuo embo vahai ahihi sapura na horari avoeto ke ambu mihahija avo embomeni na humbuto puvuo \v 33 Iesu na ahihi sapura ohimbenu pahuo embo amo ihiketo ke enu embomeni na kito vani vini eto ke einge ea, “Dago ari einge Israel enda ta kiae pekota ari erevi ere kogora.” ainge ea \v 34 rate enana Pharisee embomeni na kito ungo oenga ari ainge avo asi ue Iesu ta degi hini kambari ue ke einge ea, “Amo ahihi sasapura ta okose na amita sovera ikaguja avoeto ahihi sasapura ere ohimbihia.” \s1 Iesu na embomeni kogunu jo ena \p \v 35 Eto Iesu na da tapa ta hembuhe Judea embomeni ta giu ari bande amita duru javotoho avo hande ue embomeni ta memenga ambure enu irae ena. \v 36 Eto embomeni hamo mine umbae ue osaga neite neite kogue mihahera avo Iesu na kina rate hondate ari irae o sheep simba eagora embo aingeko irae kito jo ena. \v 37 Avoeto amita ambotani ta degi ke einge ena, “Ve na pupusumbeto sari ere ua rate ondeto humbari embo isapamane mane \v 38 avoeto ji ve Mamo ta degi penunu evujo pure embo nei ikau ve ondare.” ainge Iesu na ena. \c 10 \s1 Iesu na apostel tapa 12 umbuna \r (Mark 3:13-19; Luke 6:12-16) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu vahai ta puvuo enana ahihi sasapura ohimbara ambure nei te neite aro irae aja sovera ikenu umbua. \v 2 Apostel 12 amita javo amo erevira: kihi amo Simon Peter te amita namei Andrew te ra, nei amo embo Zebedee ta meni heriso James te John te ra, \v 3 eto nei amo Philip te Bartholomew, eto nei amo Thomas amite mahu tax humbari embo, javo Matthew amite ra, eto nei amo Alphaeus ta meni James amite Thaddaeus te ra eto \v 4 nei Simon ra (embo amita jo vahai embomeni na Rome ta gavamani isoro na haekasi uje ea.) eto embo nei amo Judas da Kerioth embo te amina Iesu humbuto isoro embomeni ta ingeni ta ikena. \s1 Apostel 12 amina pure ara ikenu pambua \r (Mark 6:7-13; Luke 9:1-6) \p \v 5 Eto apostel 12 avo Iesu na ikenu pambasi uo oje kahari ke einge ena, “Ungo enda nei embo ta enda ta mane pambasova eto Samaria embomeni ta da ta mane pambasova \v 6 rate Israel embomeni o sheep na vaine pambarako ere ora amita degi pambuto \v 7 ke erevi hande evujo. ‘God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja iji puvuto ere hua’ ainge ijie \v 8 ambure humbari embomeni evujo kokojekare eto pehari amite tapa evujo vasiri te erare eto hamo ta ambure nei te nei te tapa avo evujo hamo javotoho are eto ahihi sasapura ohimbevujo pambare. Eto ungo sovera umbeva amo koro ikae teho umbeva aingeto koro humbari mane hotembasova rate embo hondate ari javotoho evujo. \v 9 Ungo koro tapa mane juruketo humbuto pambasova \v 10 eto nei ombari asari te utu goru nei te ehi savo te tapa mane humbuto pambasova, amita be amo ungo pure javotoho aisova avoeto embomeni na ungo unduresora. \v 11 Eto ere pambuhuma da ta puvuto horavo embo javotoho amuna ungo peketo unduresi aisuja amita bande ta horeto mihima pure irae au pambasova. \v 12 Eto bande ta horeto “Peka ungota degi iroi” ainge evujo. \v 13 Eto bande amita embomeni na ungo osa ue pekasora amo javotoho ari enana ta degi iresuja rate enana ungo mine pekae asora amo ungota javotoho ari enana ta degi ikeheva avo haekevujo \v 14 eto da damina ungo pekae osa ae aisora eto ungota ke ingari uje ae aisora amo ungota utu oniho jaevekevujo veau toto pambuvujo. \v 15 Na ungota degi ke be erena, iji kombu ari sirikari iji te da ungo pekae aisora amita embomeni ta degi God na hajire ngahia be ngahia na ikau da Sodom te Gomorrah te ta embomeni na isapa kesora aingeko mane kesora. \s1 Memenga osaga kiari iji puvuresuja \r (Mark 13:9-13; Luke 21:12-17) \p \v 16 Ingivujo! Ungo ikari embo nanena ungo o sheep humbuto kitoho o ta ikarako ere ona avoeto ungota pambari degi jireki poeki eto kogue siro jigama ue ari sasapura tapa hotembae pambuvujo. \v 17 Eto be kivujo. Embomeni na ungo andito humbuto ikaro koto ta hetasova nei Judea ta giu ari bande ai ta ungo esi na ejembaro memenga kesova. \v 18 Eto na avoembo embo na ungo kings te enda tihi jigari embopo te ta tihi ta ganoka ae ikaro heteto ke nau tapa avo avo ingesora. \v 19 Eto ungo koto asora iji te ke do aisova eto ke daingeto aisova avo hotembavojo. Iji amina ke do aisova amo God na ikau aisova \v 20 eto ke hande aisova amo ungota mane aisuja rate ungota Mama God ta Ahihi na ijirou pe no ta eto puvuresuja. \v 21 Eto iji puvuresuja amikote embo na namei kitoho embo na taro pehara enana ta ingeni ta iketo toasora ainge dombo mamone na meniundi ta degi aisora. Eto meniundi na ereto emone mamone kitoho embo na taro pehara iketo toasora. \v 22 Eto ungo nau javo vahai avoeto embo tapa na ungo ta degi hini kambari aisora rate sovera eto irirovo tutumota God na ungo orekasuja. \v 23 Rate da vahai na au memenga kesova da avo toto joru huheveto pambuto da nei ta irivujo eto emore ke be na erena ungota ke hande ari pure Israel enda ta da tapa mane avo iraesuja rate Embo ta Meni kihi puvuresuja. \v 24 Ahe poekari embo avo dombora kiari jombure ari meni avo isapara eto nei tihi jigari embo amo okosera te amita pure embomeni amo isapa ra. \v 25 Avoeto ahepoekari embo ta ari do aingere ke aisora avo kiari jombure ari meni ta ari ainge dombo ke aisora. Eto nei tihijigari embo ta ari amo sapura ke aisora amo pure embomeni te tapa ari sapura ke aisora. Ke amita be amo embomeni na na Satan ke eagora avoeto ungota ari kito urumbihe Satan ta pure ari embomeni ke aisora. \s1 Ungo embomeni mane joru aisova \r (Luke 12:2-7) \p \v 26 Avo eto ungo joru avojo. God ta ke mahu ahurekari tapa hirikano kesova. \v 27 Eto mumete te kumumu ke na erena ungo iji te da arahata isara na aisova. \v 28 Eto ainge ijie embo mane joru aisova. Embo amo tari pehari haite ra te embo ta ahihi tari inono aera. Rate God amo embo ta hamo te ahihi te tapa tau pehau ari sapura embo ta hajire humbari degi ai ta memenga ari kiari haitera avo eto God vahai joru evujo. \v 29 Eto di siripeta ta mine amo peni mane ra heriso avo 2 toea na ombuto humbahera aingera rate di siripeta vahai na sio mane enda ta veto pehasuja rate amita pehari iji puvurou ungota Mama God na aravora ijie kogurou veasuja. \v 30 Eto nei amo ungota uha ta siro hu doingere mahu God na eheketo kiarira \v 31 avoeto embomeni na ungota degi do aisora avo joru avojo. Ungo dombora. Ungo di siripeta aingeko manera. \s1 “Dago Keriso ta tohora” ainge aisora \r (Luke 12:8-9) \p \v 32 Eto embo amuna “Na Keriso ke be ijie ambo ambo ere ona avo eto na amita tohora” ke ainge embomeni ta degi aisuja amo embo avo naura ainge uhu ta nau Mama ta degi aisona, \v 33 rate embo amuna embomeni ta tihi ta na ke be ae aisuja amo uhu ta God ta degi embo avo naura ke mane aisona. \s1 Na peka humbari embo mane rate na isoro embora \r (Luke 12:51-53; 14:26-27) \p \v 34 Na enda embo ta peka humbuto puvurari hotembavojo, na peka humbari embo mane rate isoro humbari embora. \v 35 Na puvuto ere ona amo meni na ereto mamo ga jujune aisuja, iae na ereto e ga jujune aisuja eto nei amo imi na ereto umbohi ga jujune aisuja. \v 36 Eto ke nau avoembo embo ta kitoho embo be amo amita javo vahai na aisora. \p \v 37 Eto embo amuna amita e te mamo te osa ue na osa ae aisora amo ambotani nau ari haite manera. Eto nei amo embo amuna amita meni te iae osa ue na osa ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \v 38 Eto embo amuna amita ji atahu humbuto na hatiresona hain ai ta haito pambari uje ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \p \v 39 Eto embo amuna vasiri oenga ue uje amita ta pere pambasuja amita vasiri avo veto pambau irae aisuja. Rate embo amuna namo avoembo amita uje tapa jene ambu eto iresuja embo amina vasiri be avo hambasuja. \s1 Ari ta mine God na ikau humbasora \r (Mark 9:41) \p \v 40 “Eto ke nau ijie pahurovo embo amuna ungo kito javo kahihe besi tiresuja amo na ungo ta ikari embo avoeto nau degi ta arako aisuja eto Mama God amo ikari embo nau avoeto amita degi ta arako aisuja. \v 41 Eto God ta ke hande ari embo na God ta degi mine humbasuja ainge dombo God ta ke hande ari embo avoeto peketo omena aisuja embo amite tapa God na hande ikau humbasuja. Eto embo javotoho avo embo na kito peketo omena aisuja embo amiga tapa God ta degi hande humbasuja. \v 42 Eto ke be erena amo embo amuna nau ambotani vahai kito ambotani nau avoeto umo jamo ikau indesuja embo amo God na hande ikau humbasuja.” \c 11 \s1 John bapataito ari embo ta ke agi ari embopo Iesu ta degi puvua \r (Luke 7:18-35) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 ainge ke erevi ahe poekenu irae enu da nei nei da amita engihita embomeni ahe poekasi eto God ta ke hande asi da avo toto pambuna. \p \v 2 Eto John bapataito ari embo tipura ta mihie Keriso na ari tapa do do ena avo duru ingito amita ke agi ari embo ikenu Iesu ta degi pambuto einge eto ingia, \v 3 “John na embo puvuresi unu duru ikena amo umo rete mo o embo amo ambota puvurou avo ejo ingore,” \v 4 ke ainge eo Iesu na enana ta degi ke mine einge ena, “Eto do ere kogova eto do ere ingiheva avo pambuto John ta evujo ingoi. Ari amo erevira, \v 5 tihi vahaikari embomeni tihi hirikehei ere kogora, popora embomeni hae ere ora, hamo sapura embomeni hamo javotoho ere ua, oje susujukari embomeni oje hirikehere ere ingihera pehari embomeni vasiri te ere kokojikihera, eto hoivo embomeni ta degi duru javotoho ke hande ere ore ingihera. \v 6 Eto na humota ue ke be ijie embomeni na tunga javotoho be ere ora, ainge pambuto \v 7 John ta evujo ingoi” ainge enu John ta ke agi ari embomeni pambasi uo Iesu na embomeni ta degi ke einge ena, “Eto John ojagatambuta mihina ai ta ungo do kesi pambuheve? Sasaha pisara na kajeoi ujiji eaguja avo kesi pambuhevete? \v 8 Nei kiari bo ove javotoho asuketo eaguja avo kesi pambuhevete? Bo ainge amo king ta bande ta pambuto kiaeheva. \v 9 Rate evujo ingone, amo peroveta vahai kesi pambuhevete? Amo peroveta be avo pambuto kogueva \v 10 amita be amo erevira. Peroveta mahu amina God ta ke einge kajari mihia ‘God na amita pure meni ta einge eria, Na nau duru hande ari embo kihi ikano pambuto no pambari degi nununga aisuja’ ke kajari ainge mihia amo John puvuresuja amita ke ra, \v 11 Avo eto ungota degi erena, embo dombo be dombo ae pekota amo John na ena. Eto God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigari iji puvuresuja amita duru avo John na hande uija avo eto John amo dombokora rate embo amuna God ta tihi jigari ta horasuja embo amo John dembeto dombo be aisuja. \v 12 Rate John ta ke hande ari iji te eto puvuto eha oroho emite embomeni na God ta tihi jigari ta horasi uje ue sunumbo sunumbo ue putuhore embo sasapura na ai ta horasi embo nei mima mama ue ere puvutuhora. \v 13 Eto John ta iji kihi ta amo peroveta tapa eto Moses ta ke pepeni amite tapa na God ta tihi jigari ta ke ere ijiahera amo peroveta Elijah ehako puvuresuja ainge ea \v 14 avoeto ungo enana ta ke avo ke be ari haite kito John ta ari amo Elijah ta ari inono ra ainge kiaeheva. \v 15 Eto ungota oje irirou kito ke erevi ingivujo. \p \v 16 Eto embomeni eha mihera amita ari mo do aingekore? Amo meni isasaraho na da arahata arumbeto boru jumbarako ere ora nei uhoho na ereto \v 17 ‘Dago jimbari ta sesena asi ue ja tivasi uje ehera rate ungo ja tivari uje ae, nei embo pehehija avo sesena ue si asi uje ehera rate ungo si ari uje ae’ ari aingeko ove \v 18 John puvuhija, eto amina indari ajirekihaja nei wine indae uija avo embomeni na kito ‘Ahihi sapura na horihaja avoeto ere ua’ ainge ijiera. \v 19 Eto Embo ta Meni puvija amina indari te wine te tapa indaguja avoeto embomeni na kito ‘Embo erevi kivu, amo okope undurari embora eto jai indari embora amina tax koro humbari embomeni amite embo sasapura nei te nei te ga namei eaguja’ ainge eagora rate God ta ari be avo kito ke be aisora” ainge Iesu na ena. \s1 Da nei nei avo Iesu ke be ae ra \r (Luke 10:13-15) \p \v 20 Eto da nei nei ai ta Iesu na ari sovera nei te nei te ena avo embomeni na kito ari sasapura toto egerembae avoeto da amita embomeni avo Iesu na ke ngahia na einge ena, \v 21 “Ajao da Chorazin te da Bethsaida te ta embomeni ungota degi osaga pajire be puvuresuja. Eto ari sovera nei te nei te ungo keheva avo da Tyre te Sidon te ta jo ta ari ainge ahena amo amita embomeni na ari sasapura mahu toasi bo baiki na kajari avo asuketo amisa na kuhaehera rate ungo na ari sasapura toari uje aera. \v 22 Na ungota degi ke be na erena, God na ari siriketo hajire ikari iji te ungo na hajire ngahia be avo kesova da Tyre te da Sidon te da embomeni na osaga kesora aingeko mane kesova. \v 23 Eto ungo da Capernaum embomeni ungo oenga sovera ungota na ereto God ta degi vihesi ere ovete? Avo God na kito humbuto gosukau Satan ta degi veasova. Eto ari sovera nei te nei te ungota da ta uena avo da Sodom ta ahena amo da Sodom embomeni na kito ke be ahera avoeto mane evekaehija. \v 24 Avoeto God na ari sirikari iji te ungota ari sasapura avoeto osaga peni vahai ikau kesova eto da Sodom embomeni na isapa kesora aingeko mane.” ainge Iesu na ena. \s1 Nau degi ta jangu indesi have! \r (Luke 10:21-22) \p \v 25 Eto iji amikote Iesu na ke be ijie God ta degi einge ena, “Mama God, uhu te enda te ta Bada, kiari no erevi avo ojikehei siro peni embomeni na kiaera rate kiari irae embomeni ta degi hirikehe ere kogora avoeto na umo jakeka erena, \v 26 Mama uje no re javotohora!” \v 27 Ainge eto embomeni ta degi ke einge ena, “Nau Mama God na amita pure tapa ingeni nau ta ikena. Eto God Mamo vahai na amita Meni ta ari be kiarira eto Meni vahai amina Mamo God ta ari tapa kiaguja eto embo Meni sirikasuja amina pere kesora. \p \v 28 Avo eto ungo donda bouka humbari avo eto pegogo embomeni nau degi ta have jangu indari ikane. \v 29 Eto namo ga kaju evujo eto vahaita ue ungo ahe poekane. Na ngahia ari embo mane avo eto ungota ahihi mine humbuto sovera aisuja \v 30 eto ungotena pure vahaita ue bouka humbuto osaga mane kesova.” \c 12 \s1 God ta jangu indari iji avo Iesu na ahe poekena \r (Mark 2:23-28; Luke 6:1-5) \p \v 1 Eto iji isapa amita ambota God ta jangu indari iji amina Iesu te amita ambotani te na degi amo embo ta rice pure jo ta avo eto pahue Iesu ta ambotani na beuje unu rice isapa pojeto humbuto india. \v 2 Ari avo Pharisee embomeni na kito Iesu ta degi ta ke einge ea, “Amo God ta jangu indari iji rate do eto no ambotani na dagota ke pepeni poeketo pure ere ore!” ainge eo \v 3 Iesu na ke mine einge ena, “Ungota ohihi David na ari ainge dombo ena avo ungo ke eheketo kiaere? Iji vahai amina amite amita embomeni te na beuje unu indari nei hambae \v 4 eto God ta bande ta horeto bread mahu God ta degi hande ikari avo humbuto india. Eto bread amo ke pepeni avo eto Priests na pere indagora rate beuje avo eto bread humbuto india. \v 5 Eto nei amo Moses ta ke pepeni kajari ai ta ke vahai mihia avo priests na temple jo ta God ta jangu indari iji te pure eagora amo ke pepeni poekagora rate amo enana ta pure avo eto eagora avo eto amita sapura irae. \v 6 Na ungota degi erena, Temple ta ari avo ari eha nau degi ta eto puvuja amina dembihia \v 7 amita be amo God ta ke ta einge kajarira. ‘Amo ungota o teto heveto pene ikari mane rate jo ari avo uje ere ona.’ ainge God na eria eto ke emita be kiaeheva amo ungo na ari sapura ae embomeni erevi avo mane pehumba aheva \v 8 ke be amo Embo ta Meni amo God ta jangu indari iji amita simba ari embora.” ainge Iesu na ahe poekena. \s1 Ingeni meni pehari embo avo Iesu na enu ingeni javotoho ena \r (Mark 3:1-6; Luke 6:6-11) \p \v 9 Eto Iesu na degi avo toto God ta pari ari bande ta horena. \v 10 Eto ai ta embo ingeni meni-pehari mihina avo eto embomeni na Iesu koto ta pehumba asi pambuto einge eto ingia, “Eto embo na God ta jangu indari iji te embo au kojasuja amo dagota ke pepeni poekaute?” ke ainge eo, \v 11 Iesu na ke mine einge ena, “Eto ungo embo vahai ta o sheep na hoto hu be ta veasuja amo o mamo na veto ohikau vihoute? Aisuja, \v 12 eto o sheep ta mine amo embo ta mine ainge mane, isapara, avo eto embo na God ta jangu indari iji te embo nei hondate aisuja amina ungotenau ke pepeni mane poekasuja” ke ainge Iesu na embomeni ta degi ijie \v 13 ingeni meni-pehari embo ta degi ke einge ena, “No ingeni jujuruke” ainge enu ingeni jujurukenu ingeni nei javotoho amiga inono ena. \v 14 Ari avo Pharisee embomeni na kito tumo eto degi amo toto pambuto daingeto Iesu taro pehasuja avo ihiketo ke kasea. \s1 Iesu amo God ta ke agi ari Meni ra \p \v 15 Eto Pharisee embomeni na Iesu taro pehaja ke kasea avo kito degi avo toto pahunu embomeni isapamane ambo ambo ue pambua. Eto ambure embomeni avo Iesu na kito enu kokojekeo \v 16 tapa do ena avo ke hande eagore amita javo peni eaguja haekena. \v 17 Eto ke ainge ena amita be amo God na peroveta Isaiah ta degi ke einge enu kajena avo puvuroja ena, \v 18 “Nau pure ari Meni siriketo humbena amo erevira. Na embo erevi osa ere ona eto amita ari tapa kogue tunga javotoho ere ona. Na amita degi Ahihi nau ikano veto horau embo tapa ta ari siriketo hajire ikasona amita duru avo enda tapa ta hande aisuja. \v 19 Eto amina gagaha eto boru jumbari ke mane aisuja. Eto da arahata heteto ke isara na mane aisuja. \v 20 Rate amina ivo ambu embomeni orero orero eto simba ue hondate ara uje eagora embomeni avo jo au pure ngahia au irae au ari jajavotoho pere hetasuja. \v 21 Eto enda tapa na nau pure ari meni kogue ari javotoho puvuresuja avo hotembihe tunga javotoho aisora.” ainge enu Peroveta Isaiah na kajena. \s1 Satan ta sovera avo Iesu ta sovera na dembena \r (Mark 3:20-30; Luke 11:14-23) \p \v 22 Eto embo vahai ahihi sapura na horari avo eto pe vahaikari eto tihi vahaikari avo embo na Iesu ta degi humbuto puvuo Iesu na enu tihi te pe te hirikenu kogue ke ena. \v 23 Eto Iesu ta ari avo embomeni na kito vani vini ue ke einge mine ara ea. “Embo emo ungotenau hondate ari embo David ta Meni eha puveite?” \v 24 eto Pharisee embo na ke avo ingito tumo ue ke mine einge ea, “Ahihi sasapura ta tihi jigari javo Beelzebul amina sovera embo emita degi ikihioi amina ahihi sasapura ohimbaguja.” ke ainge eo \v 25 Iesu na enana ta jo kito ke einge ena. “Ungo do ere hotembiheve? Eto enda vahai na ereto kaheketo oenga viha eto isoro aisora enda amo ivo ambu eto iji koso mane iresuja. Eto da retemo javo vahai na kaheketo isoro aisora amo sapura be eto irae aisuja, \v 26 eto ainge dombo Satan ta pure ari embomeni na ungo oenga kaheketo oenga viha eto isoro ahera amo mahu irae ahera. \v 27 Eto na ahihi sasapura Beelzebul ta sovera na ohimbari ke ereva rate ungota ambotani na ahihi sasapura ohimbagora amo sovera amuta na ere ore? Eto ungota ambotani na ahihi sasapura ohimbagora avoeto enana na ungota ari avo mahu siriketo kito sapura ke erera. \v 28 Amo Beelzebul ta sovera na ae rate God ta Ahihi na sovera ikihioi ahihi sasapura ohimbagona. Eto ari nau avo kogue God ta tihi jigari iji ungota degi puvija avo ke be evujo. \v 29 Eto nei amo embo na vuvure embo ta bande pejeto kihi andiresuja kito amita bande pejeto donda pegene aisuja. Kihi andirae amo mane pegene aisuja. \v 30 Eto ke be amo embo amuna namoga kajuae aisuja amo nau kitoho aisuja eto nei o togo jigari embo namoga pure aisora rate namoga pure ae embomeni amo kitoho eto o ujekari embomeni pere ra. \v 31 Avo eto ungota degi erena embo na ari sapura tapa do aisuja pe na eto ari na amo God na hotembeto toari haitera, rate embo amuna God ta Ahihi Otohu ta degi ke sapura aisuja. Ungo na ere ova avo God na mane hotembeto toasuja. \v 32 Eto embo amuna Embo ta Meni ta degi ke sapura aisuja amo God na hotembeto toari haite ra. Rate embo na Ahihi Otohu ta degi ke sapura do aisuja ke avo God na mahu te eha te eto ambota mane hotembeto toasuja.” \s1 Ji be javotoho te sapura te \r (Luke 6:43-45) \p \v 33 “Eto ji javotoho amita be amo javotohora eto ji sapura ta be amo sapurara. Eto ji javotoho retemo sapura re amo ji be na kito heka eagora. \p \v 34 Ungo o koso o ta meni undira, ungo embomeni sasapura avo eto ke javotoho ari inono ae ra. Eto jo enetasuja amo pe ta puvuresuja. \v 35 Eto embo javotoho na ke hande asi jo ta jombure aisuja amo javotoho hambuto hande ikasuja, rate embo sapura na ke hande aisi jo ta jombure aisuja amo ke sapura pere hambuto hande aisuja. \v 36 Eto ungota degi erena God na embo ta ari sirikasuja iji te embo na enda ta mihie ke sapura vahai do ijija avo mane teto hatiresuja rate tapa harikari perekari aisuja. \v 37 Eto ke do ere ovova amina God na ungo siriketo ungo embo javotoho retemo sapura ke aisuja.” \s1 Pharisee embomeni Iesu na ari vahai God ta sovera humbuto aja penunu ea \r (Mark 8:11-12; Luke 11:29-32) \p \v 38 Eto ke pepeni ahe poekari embopo te Pharisee embomeni nei uhoho na ereto ke einge ea, “Ahe poekari embo, God ta sovera humbuto ari vahai e kiore.” ainge eo. \v 39 Iesu na ke einge ena, “Ungo God kiae ari sasapura na enetari embopo, na God ta hajire kesi uje ere ova rate mane kesova be! God ta hajire vahai be ano kesova amo Peroveta Jonah amita ari avo ano kesova. \v 40 Eto Jonah na iji 3 ainge eva o peni amita hini jo ta evina ainge dombo Embo ta Meni na iji 3 ainge eva jo ta iresuja. \v 41 Eto embo Jonah na ereto da Nineveh embomeni oje kahenu enana ingito ari sasapura toto God ta degi puvua avoeto sirikari iji te God na au da Nineveh embomeni na ereto ungo pehumba aisora. Eto be ingivujo. Jonah ta ari amo isapara rate ari eha humbuto ere hona amo peni vahai be ra. \v 42 Eto enda Sheba ta Queen na degi hoi be ta eto puvuto King Solomon ta oje kahari ke inginu jo haperekena avoeto God na ke sirikari iji te Sheba ta Queen na ereto ungo nau ke ingae eagova embomeni avo pehumba aisuja. Solomon ta ahe poekari amo isapa rate nau amo peni be ra.” \s1 Ahihi sapura egerembeto puvuresuja \r (Luke 11:24-26) \p \v 43 “Eto ungo embo sasapura eha miheva ungo ta degi do puvuresuja avo oje kahasona ingivujo. Ahihi sapura na embo toto ere pahua rate irari nei jombure ere umakara ojaga tambu pere \v 44 avoeto irari mahu ta egerembeto puvuresuja eto bande gajiketo egeto ari avo kito tunga javotoho \v 45 eto pambuto namei kamei tapa 7 ungo sasapura pere amiga iresi humbuto puvuresuja. Eto embo amita sapura kihi amo isapara rate jo be egae hamo avo egehija avoeto amita sapura amo hamo ta hamo ta ere ua ainge dombo ungo na ere ova.” \s1 Iesu na amita e te amita namei kamei te amo amunure avo harikena \r (Mark 3:31-35; Luke 8:19-21) \p \v 46 Eto Iesu na embomeni ta degi ke ijie mihinu amita e te namei kamei te Iesu ta degi ke asi araha tambuta simba mihio, \v 47 embo vahai na kito Iesu ta degi ke einge ena, “Ki, no aja te namei kamei te no degi ta ke asi puvuto araha ta umo simba mihera,” ainge enu \v 48 Iesu na ke mine einge ena, “Nau aja amunure eto nau namei kamei amunure?” ainge eto \v 49-50 amita ambotani ta degi ingeni na kihito einge ena, “Embo amuna nau Mama uhu ta iraguja amita ke agi eaguja amo nau namei kamei te du emone te aja mane te ra avoeto nau namei kamei be eto aja be amo erevira” ainge Iesu na ena. \c 13 \s1 Ve urari embo ta ke \r (Mark 4:1-9; Luke 8:4-8) \p \v 1 Eto iji amikote Iesu na bande toto umo tiuka hora ai ta pambuto arumbeto embomeni ahe poekena \v 2 eto embo isapamane puvuto hora ta arumbeo degi inono enu Iesu vihito e nga ta arumbeto \v 3 timu hatirari ke na ke nei te nei te ahe poekihe einge ena, “Iji vahai embo na ‘rice’ ve urasi pambuto \v 4 ihajara enu nei degi tambu ta vena avo di na kito veto irae indina \v 5 eto ve nei vena amo enda ngijiri ta avoeto amo ope ena \v 6 rate susu terae avoeto iji na kajenu giroro ena. \v 7 Eto ve nei ji humbura ta vena amo erena rate vasa na andinu sapura ena. \v 8 Eto ve nei amo enda javotoho ta veto ereto be isapamane ikena amo be nei 100 nei 60 nei 30 ainge ikena. \v 9 Eto ungota oje irirou kito ke erena erevi ingivujo,” ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ahe poekena avo harikena \r (Mark 4:10-12; Luke 8:9-10) \p \v 10 Eto Iesu ta ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia, “Umo do eto timu hatirari ke na embomeni ahe ere poekihe?” ainge eo \v 11 Iesu na mine einge ena. “God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke amo ungota degi araha tambuta ikari rate enana ta degi ta amo ojikari na ikari ra. \v 12 Ungo God ke be ereva embomeni ta degi kiari isapa mihia avoeto amita hamo ta nei God na ikau inono aisuja. Rate enana God ke be ae embomeni ta kiari isapa avo God na humbau irae aisuja. \v 13 Eto enana ta degi timu hatirari ke na ahe ere poekihena amo enana tihi te ra rate kiae eto oje te ra rate ingae \v 14 avoeto peroveta Isaiah na enana ta ari amo einge kajena, ‘God na ke einge eria, Embomeni emina ingito eagora rate be mane ingesora eto kon kon eagora rate be mane kesora. \v 15 Eto amita be amo enana ingaesira ue oje susundukehera eto tihi vavahaikehera. Eto ainge ae amo tihi na kiaehera eto oje na ingaehera eto jo na be hotembaehera. Eto egerembeto nau degi ta puvuraehera amo humbuto ano kojaehera,’ ainge God na enu Isaiah na kajena. \p \v 16 Rate ungo amo tihi na ere kogova eto oje na ere ingiheva avoeto javotoho ungota degi puvija. \v 17 Eto ungota degi erena, ke javotoho ehene ere ingiheva eto ere kogova avo peroveta te God ta embomeni mamahu na kesi uje ea eto ingesi uje ea rate ae ra.” \s1 Ve urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Mark 4:13-20; Luke 8:11-15) \p \v 18 “Na ungota degi ve urari ta be harikasona ingivujo. \v 19 Enana God ta tihi jigari ta ke avo ingito ingae sira aisora amo embo degi tambuta mihie ji be puvaguja aingekora. Ke gamo poekari embo na puvuto be oreto humbasuja. \v 20 Eto embo nei enda ngijiri ta mihie be puvaguja. \v 21 Amo embomeni nei God ta ke ingito tunga javotoho eagora rate ke avo jo ta veae avoeto God ke be ae embomeni na enana ta degi ngahia aisora amo enana osaga kito toagora aingeko dombora. \v 22 Eto ve nei ji humbura ta veari amo embo God ta ke ingarira rate enda ta vasiri amita osaga eto daingeto koro mamo aehija amita osaga na andiaguja avoeto be ekari inono ae aingeko dombora. \v 23 Eto ve nei enda javotoho ta veaguja amo embo ai mihie God ta ke ingito ke be eaguja aingeko dombo amina be isapamane eketo be 100 nei 60 nei 30 ekaguja aingera.” ainge Iesu na ena. \s1 Vive arita timu hatirari ke \p \v 24 Eto Iesu na timu hatirari ke nei einge ena, “God na embomeni toho amita siriketo humbuto tihi jigesuja amo eingekora. Embo vahai na ‘rice’ ve javotoho amita pure ta urihinu \v 25 mume sihukenu embomeni evopo uo kitoho embo vahai na puvuto pure jo ta vive eraja vive ta ve ihajara ena. \v 26 Eto rice ereto be ekihinu vive na ereto bohukenu \v 27 pure mamo ta degi pure embo na puvuto ke einge ea, ‘Bada, umo donda ve perekari uriha rate vive amo dainge eto erehei?’ ainge eo, \v 28 ‘Kitoho embo vahai na vive ta ve humbuto puvuto ihajara uija avoeto erehija,’ ainge enu pure ari embopo na, ‘Dago pambuto vive ara uje ere oete?’ ainge eo \v 29 pure mamo na ‘Mane, vive asoa rate rice ga jigito usasova avoeto vive mane aisova te \v 30 ‘rice’ vive ga mihie gasa au avo pure embopo na vive ga uketo vive punduto ji ta ikaro evikihirou rice avo nau harau ta ikasora’.” ainge ena. \s1 Ji javo Mustard ta timu hatirari ke \r (Mark 4:30-32; Luke 13:18-19) \p \v 31 Eto Iesu na timu hatirari ke nei einge ena, “Eto God na embomeni amita toho siriketo ere uhua amo eingera. Ji javo mustard amita ve amo isapa be avo ungo kiarira. \v 32 Rate embo na ve vahai humbuto amita pure ta urau ereto pajito pure ta donda tapa dembeto ji ainge eaguja. Eto di na puvuto amita hatu ta arihe araha eagora, aingekora.” \s1 Timu hatirari ke flour pajirari sivo ta humbuto puvuna \r (Luke 13:20-21) \p \v 33 Eto Iesu na timu hatirari ke einge ena, “Eto God na embomeni toho amita humbuto tihi jigesuja amo flour ta pajirari sivo aingekora. Eto evohu na bread ingasi ue isapa humbuto flour baiki vahai ga tavasuja amo pajito pajire be aisuja, aingekora.” \s1 Iesu ta timu hatirari ke \r (Mark 4:33-34) \p \v 34 eto Iesu na da embomeni ta degi ke be na harikae rate timu hatirari ke nei te nei te na ahe ere poekihahija. \v 35 Eto timu hatirari ke na ahe poekasuja avoeto peroveta vahai na mahu einge kajena, “eto uhu te enda te ari iji te eto puvuto eha oroho emikote nau ke peni erevi ae embomeni ingae avo eto timu hatirari ke na ano ingesora.” ke ainge God na ijinu peroveta na kajena. \s1 Vive ari ta avo Iesu na harikena \p \v 36 Eto Iesu na embomeni toto bande jo ta horenu amita ambotani na puvuto amita degi eto ingia, “Vive pure ta erari amita ke be avo dago ejo ingore,” ainge eo \v 37 Iesu na timu hatirari ke amita be harikena. “Ve javotoho urari embo amo Embo ta Meni ra \v 38 eto enda tapa amo amita pure ra eto ve javotoho amo embomeni God ta toho siriketo humbari ra. Eto vive erari amo embo sapura ta embomeni ra \v 39 eto kitoho embo puvuto vive eraja ihajara ena amo Satan ra. Eto be pojari iji amo iji kombu te ra eto be pojari embo amo God ta Anera. \v 40 Vive uketo pupunduketo ikehere evekehija ainge dombo iji emita tutumota ari ainge amo puvuresuja. \v 41 Amo Embo ta Meni na amita Anera ikau enda ta puvuto ari sasapura ara engekari embomeni te embo sasapura tapa amite humbuto hajire humbari degi ta gosukaro veto \v 42 vevere kogue sisi sasi ijie ti kakambuketo kiroro kiroro ijie iresora. \v 43 Eto God ta embomeni na God ta irari degi ta pambuto iji ta usasa aingeko eto iresora. Ungo oje irirou kito ingivujo.” ainge Iesu na harikena. \s1 Koro enda ta koveto ahurekari amita timu hatirari ke \p \v 44 “Eto God na embomeni siriketo humbuto tihi jigesi ere ua amita ke be amo koro te donda jajavotoho te ainge enda ta koveto ahurekari avo embo nei na koveto hambasuja amo ehako ahureketo osa osa ue pambuto amita donda tapa siriketo humbuto pambuto enda mamo ta degi donda koveto ahurekari enda avo ombuto humbasuja aingekora. \s1 Daremo javotoho ta timu hatirari ke \p \v 45 Eto nei amo embo na God ta tihi jigari ta horasuja amo eingera, embo na daremo javotoho be humbasi jombure ere ua \v 46 eto vahai hambasuja amo sago javotoho be avo eto ombuto humbasi amita donda tapa avo ombuto koro humbuto koro amina daremo avo humbasuja aingera. \s1 Umo o parari amita timu hatirari ke \p \v 47 Eto God na embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja amo eingera. Umo o parari embo na amo joremba peni ai ta veto bonga umo ta gosukeore umo o nei te nei te na \v 48 horeto pevihioi humbuto gorukeore hora ta vihioi indari o siriketo humbuhe indahu o gosukeore sari eaguja aingekora. \v 49 Eto ainge dombo iji kombu ta Anera na veto enda tapa ta pahue embo jajavotoho siriketo humbuhe \v 50 embo sasapura ji peri ta gosukaro veto evikihie ti kiroro kiroro ue sisi sasi aisora. \s1 Kiari ehaha te mamahu te \p \v 51 Eto ke erena ere ingihevete?” ainge Iesu na ambotani ta enu, “Dago ere ingihera” ainge ea \v 52 avoeto Iesu na einge ena, “Avoeto ungo God ta ke kiari humbari embomeni amuna God ta tihi jigari ta horeto ambo ambo aisova amina kiari mamahu te kiari ehaha jajavotoho te avo hande aisova, pondo embo na amita oho i ta vihito donda nei te nei te hande eaguja ainge dombora.” \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ta ke ingari uje ae ea \r (Mark 6:1-6; Luke 4:16-30) \p \v 53 Eto Iesu na timu hatirari ke erevi enu irae enu degi avo toto \v 54 tohota pajirari da ta pambuna. Eto pambuto giu ari bande ta horeto ke ahe poekihinu embomeni ingito vani vini eto ke einge ea, “Embo emina kiari te sovera te daingeto humbuto puvei? Eto ari nei te nei te erevi daingeto ere oi? \v 55 Amita mamo amo bande gerikari embo ra, eto amita e Mary te amita namei kamei James te Joseph te Simon te Judas te \v 56 du emone te tapa ei mihera te kiari erevi daingeto humbuto puvei?” \v 57 ke ainge ijie Iesu ta ke ingari uje ae ea. \p Avoeto Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ke be na erena amo Peroveta ta ke amo degi tapa be tapa na ingesora rate da amita be eto amita javo vahai embomeni na mane ingesora.” ainge ena. \v 58 Eto enana Iesu humota be ae avoeto Iesu na enana kiora ari nei te nei te ae rate isapa be enu kia. \c 14 \s1 John bapataito ari embo ta tunga avo Herod na tiukena \r (Mark 6:14-29; Luke 9:7-9) \p \v 1 Eto iji amite Galilee Province ta gavana Herod na Iesu na ari nei te nei te tapa do ena amita duru ingito amita \v 2 simba ari embomeni ta degi ke einge ena, “Embo amina sovera isapamane jigama ue ari nei te nei te ere ua amita be amo embo amo John bapataito ari embo avo pehari ta eto ereto ere ua,” ainge Herod na ena \v 3-4 amita be amo John bapataito embo pehae mihie Herod ta namei Philip isembihe ke einge ena, “Umo ke pepeni poeketo no hovahu Herodias jimbuto mihea,” ke ainge pere ere ijiahija avo Herodias na ke avo haekasi uje eto Herod ta enu John avo andito chain na punduto tipura ta gosukena. \v 5 Eto Herod na John tau pehaja uje ena. Rate embomeni na John amo peroveta ke ea avoeto amita degi mine do aisora avo hotembeto tona. \v 6 Eto Herod e na ingena amita iji puvunu pondo uo Herodias ta iae na ja tivenu Herod na kito tunga javotoho \v 7 eto Herodias ta iae ta degi amita do humbasi uje aisuja avo hande ikasi oje enu pambuto e ta degi enu \v 8 e na ke einge ena, “Na uje ere ona avo John bapataito embo ta tunga avo tiuketo heva ei ta siro tembeto humbuto puvujo.” ainge enu \v 9 Herod na tunga osaga kina rate amina pondo ta horukea embomeni amita degi ke mahu ikena avoeto toasuja inono ae avo eto osaga kogue amita pure embomeni ta enu \v 10 pambuto John tipura ta mihina ai pambuto John ta tunga tiuketo \v 11 heva ta tembeto humbuto umoro ue mihia ai ta puvuto Herodias ta iae ta ikeo humbuto pambuto e ta ikena. \v 12 Eto John ta ambotani na John ta hamo humbuto pambuto koveto ahureketo toto pambuto Iesu ta degi John ta tunga tiuketo umbua amita hihi avo tirio ingina. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna. \r (Mark 6:30-44; Luke 9:10-17; John 6:1-14) \p \v 13 Eto John bapataito ari embo ta tunga avo Herod na tiukena amita duru avo Iesu ingito oenga iresi e nga ta vihito embo irae degi ai pahunu embomeni kito enana ta da toto Iesu ambo ambo ue utu na pahuo umo ireremba hora ta jorembeto \v 14 Iesu puvuto hora ta vihito embomeni utu na puvua enana ta ambure nei te nei te avo kito jo ena avo eto enu kokojekea. \v 15 Eto hure vovunu Iesu ta ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge ea, “Iji irae ere ua eto degi hoi ra avoeto ejo embomeni da ta egerembeto pambuto indari koro na ombuto humbuto indito evore.” ainge eo \v 16 Iesu na ke mine einge ena, “Aravora, tovu iriroro ungo na indari ikevu indore,” ainge enu \v 17 enana “Dago ta degi indari irae rate bread tapa isasaraho pere eto umo o isasaraho 2 ainge avo pere mihia,” eo \v 18 Iesu na, “Aravora indari aravo humbuto havu,” ainge ena. \v 19 Ke ainge eto enu embomeni tapa enda ta areo bread 5 te umo o 2 amite humbuto tihi i ta eto God peketo osa enu irae enu bread periketo ambotani ta ikenu humbuto pambuto embomeni undua. \v 20 Eto embomeni tapa indio inono enu indari ihehe siriketo umbua amo handija tapa 12 ainge ai ta jureo pevihina. \v 21 Eto embo perekari tapa 5,000 ainge amina airi te meni hatira te tapa india. \s1 Eto Iesu na umo hamo ta haito pambuna \r (Mark 6:45-52; John 6:15-21) \p \v 22 Eto embomeni indari indio irae enu Iesu na amita ambotani kihi ikenu e nga ta vihito umo oiho ta pahuo Iesu oenga mihimihe enu embomeni sisiketo pahuo \v 23 pari asi umo oenga heti i ta vihito pambuna. Eto mume sihukihinu oenga mihinu \v 24 e nga kihi pambuna avo pisara peni vahai te eva piri pajire te tihi buju ta eto puvuna avoeto pambari haiteko mane unu \v 25 iho unga ihiketo vivihinu enana ta degi Iesu na eva hamo ta haito puvutuhunu \v 26 amita ambotani na kito joru ue hori gagaha ijie “embahe puvija” ainge ijio \v 27 Iesu na ke mine sausau eto einge ena, “Ke ainge tovu amo namora, joru avojo,” ainge enu \v 28 Peter na ke einge ena, “Bada, umo re te, ejo ingito umo hamo ta haito iesina,” ainge enu \v 29 Iesu na, “Aravora, veto hae,” enu Peter na e nga toto eva hamo ta haito Iesu ta degi imihe \v 30 pisara ta sovera kito joru eto eva ta huhurumbeto vovue jage eto ena. “Bada na hondate e,” ainge enu. \v 31 Iesu na ingeni sau sau jujuruketo Peter jigito ke einge ena, “Umo ke be ae embo, umo do eto na humota ae re?” Ainge eto \v 32 e nga jo ta vivihio pisara jamo ena. \v 33 Eto embo tapa nga jo ta Iesu ta degi humotepain ue jakeka einge ea, “Umo God ta Meni be ra,” ke ea. \s1 Gennesaret ta ambure embopo avo Iesu na enu kokojekea \r (Mark 6:53-56) \p \v 34 Eto umo oiho ta pambuto enda Gennesaret ta puvuna \v 35 amita duru avo ikeo Gennesaret da tapa ingito ambure embopo humbuto Iesu ta degi puvuto \v 36 enana amita bo pekihi ta jigito kokojekasi penunu eo, aravora, ainge enu, embo tapa Iesu ta bo hame eto kokojekea. \c 15 \s1 Pharisee embomeni ta ari \r (Mark 7:1-13) \p \v 1 Eto Pharisee embomeni te Judea ta ke pepeni ahe poekari embomeni aingeto da Jerusalem ta eto Iesu ta degi puvuto \v 2 Ke einge Iesu ta degi eto ingia, “No ambotani na do eto ungotena Judea embomeni ta ke pepeni agi ae ue ingeni egae teho indari jigito indiore?” ainge eo \v 3 Iesu na mine einge eto ingina, “Eto ungo do eto God ta ke pepeni poekihe ungota ahe poekari ambo ambo ereove? Amita be amo \v 4 God na einge ena, ‘No aja mama ta ke agi ue hondate ejo’. Eto nei amo embo amuna aja mama ta degi ke sapura aisuja amina God ta ke pepeni ere poekihia eto ari ere ua amita mine amo embo na tau pehasuja. Eto God ta ke pepeni ainge mihia rate ungo ari sapura einge ahe poekihe ere ova. \v 5 Embo amita donda mihia amo e mamo hondate ari haiteko rate donda emo God ta ra ijie e mamo hondate ae eaguja amo aravora ijie ungo na ahe ere poekiheva \v 6 eto ainge pere ue God ta ke pepeni be avo poekihe ungota ari avo ambo ambo ere ova. \v 7 Ungo tunga heriso embopora peroveta Isaiah na ungo ta ari kogue ke be na einge kajena, \v 8 ‘God na einge eria, ‘Embomeni erevi pe na Na jakeka erera rate enana ta jo amo hoi ta ra. \v 9 Enana ta ahe poekari amo enda ta vasiri pere avo erera avoeto enana ta jakeka ari amo be mane ra’.’ ainge God na enu Isaiah na kajena.” \s1 Donda deina au embo ta pe avo God ta tihi ta tongopa aisuja \r (Mark 7:14-23) \p \v 10 Eto Iesu na embomeni tapa amita ke ingora jajage enu puvuto auveto ingesi jamopo eo Iesu na ke einge ena, “Ke nau ingihe be kivujo, \v 11 donda deina embo ta pe ta horeto veasuja amina mane God ta tihi ta au embo ta jo tongopa aisuja rate pe ta do puvuresuja amina au embo ta jo tongopa aisuja,” ke ainge Iesu na enu \v 12 amita ambotani na puvuto kumumu ke na einge ea, “Ke eha ehea avo Pharisee embomeni na ingito hini kambari ere ora amo ere kogoete?” ainge eo \v 13 Iesu na ke mine einge ena, “Ke be erena, ji ve tapa nau Mama uhu ta iraguja amina urae oenga erari avo usasora \v 14 avoeto ungo enana Pharisee embomeni tovujo enana tihi kuru ari embopo na tihi kuru ari embomeni tihi jigihera, eto tihi kuru ari embo amina tihi kuru ari embo nei avo kihi humbuto pambuto enana pe te hoto ta veto memenga kesora.” ainge enu. \v 15 Peter na ke einge ena, “Ke erea avo be harikejo ingore.” ainge enu \v 16 Iesu na “Ungo enana ainge dombo be ingae re? \v 17 Eto donda pe ta horeto hini ta veasuja amo ehako araha ta puvuto irae asuja, \v 18 rate deina pe ta puvuresuja amo embo ta jo ta eto puvaguja eto donda amina eoi God ta tihi ta tongopa eaguja \v 19 amita be amo embo tari pehari tiha ari eto nei pegene ari ke sokova ari embo nei ta javo eagore sapura eaguja, hotembari sasapura ainge amo embo ta jo ta eto puvuto eoi embo avo God ta tihi ta tongopa te eaguja. \v 20 Rate ungo ingeni egeto indova ehera rate ari amina mane au embo tongopa ambu aisuja.” ke ainge Iesu na oje kahena. \s1 Enda Canaan evohu na Iesu humota ena \r (Mark 7:24-30) \p \v 21 Eto Iesu na degi avo toto da Tyre te da Sidon te mihia amita enda ta pahunu \v 22 evohu vahai amo Judea evohu manerate Canaan evohu amina Iesu ta degi puvuto jage eto einge ena, “Bada nau, David ta Meni, iae nau ahihi sapura na horari avoeto memenga osaga kogue mihovona, osaga nau kito na jo e,” ke ainge ena \v 23 te Iesu na ke ingina amo mine ae enu amita ambotani na puvuto amita degi penunu einge ea, “Evohu emina ambota ue ke esosa eria avoeto ejo toto pambai,” ainge eo \v 24 Iesu na, “God na Israel embomeni, amita o sheep vaine pambari amita perekari na ikehei puvena” ainge enu \v 25 evohu avo puvuto Iesu ta utu ta veto gogovo eto ena, “Bada, na hondate e,” ainge penunu enu \v 26 Iesu na ke mine einge ena, “Amo javotohorami meni ta indari humbuto ino ta gosukarote?” ainge enu \v 27 evohu amina “Bada amo ke be rate ino mamo ta indari ihe gaga suvu ta veasuja avo ino na indesora amo tehora,” ainge enu \v 28 Iesu na, “Evohu, umo na humota be ere oa avoeto umo do uje ere oa avo aisona.” ke ainge enu iji vahai amina evohu ta iae kojena. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kokojekea \p \v 29 Eto Iesu na enda avo toto umo tiuka javo Galilee hora ai ta pambuto heti vahai vihito arumbeto mihinu \v 30 embomeni isapamane na enana ta popora ari embomeni te tihi kuru ari embomeni te tunga vahikari embomeni te tapa humbuto Iesu ta utu ta ikerekeo seserekeo Iesu na enu kokojekea. \v 31 Eto popora embomeni ihiketo hae ea tihi kuru ari tihi hirikea tunga tatahimbari ihiketo ke ea ari avo embomeni na kito vani vini ue Israel ta God jakeka ea. \s1 Iesu na embo 4,000 unduna \r (Mark 8:1-10) \p \v 32 Eto Iesu na amita ambotani jage enu puvuo enana ta degi ke einge ena, “Embomeni erevi nau degi ta puvuto mihie iji heriso nei vahai tohora amina indari irae ehija avoeto na jo ere ua. Eto ikano da ta pambasora amo degi ugorota beuje na ivo ambupu aisora,” ainge enu \v 33 amita ambotani na ke einge eto ingia, “Dago ojaga tambu ei ta daingeto indari hambuto embo isapamane erevi unduroro?” ainge eo, \v 34 “Ungota degi bread tapa doinge mihei?” ainge Iesu na enu, “Dago ta degi bread tapa 7 ainge emite umo o heriso be emite ainge avo mihia.” ainge eo \v 35 Iesu na enu embo tapa enda ta areo \v 36 bread te o te humbuto God ta degi osari iketo bread periketo amita ambotani ta ikenu humbuto pambuto embomeni undua. \v 37 Eto embomeni tapa indio inono enu Iesu ta ambotani na indari ihehe siriketo umbua amo handija tapa seven ainge avo jureo eo pevihina. \v 38 Eto embomeni india amo embo perekari tapa 4,000 ainge amina airi te meniundi te tapa india. \v 39 Eto indio irae enu Iesu na embomeni ikenu pahuo e nga ta vihito pambuto degi javo Magadan ta puvuna. \c 16 \s1 Pharisee embomeni na God ta hajire avo Iesu na au kesi eto ingia \r (Mark 8:11-13; Luke 12:54-56) \p \v 1 Eto enana Pharisee embomeni te Sadducees embomeni te na puvuto Iesu ta ke be kesi uje eto amina au God na uhu ta eto hajire au kesi eto ingio, \v 2 Iesu na ke mine einge ena, “Eto iji vovuoi ungo uhu pinono kogue evito iji javotoho aisuja ainge eagova \v 3 eto nei iho vujau kuma terou kogue ga veasuja ainge eagova. Ungo uhu ta hajire kiagova avo kito ke be ereva rate iji eha emita hajire nei te nei te ikari amo ungo ere kogova te kiaesira ere ova. \v 4 Ungo God hotembae ari sasapura embomeni eha miheva ungo God ta hajire kesi penunu ereva avo mane kesova rate Jonah na ena hajire vahai avo kesova.” ke ainge eto enana toto pambuna. \s1 Pharisee te Sadducee embomeni ta ahe poekari sapura amita ke \r (Mark 8:14-21) \p \v 5 Eto Iesu ta ambotani na indari tapa umbae jenambueto toto umo tiuka oiho ta puvua \v 6 eto Iesu na enana ta degi oje kahari ke einge ena, “Enana Pharisee te Sadducee embomeni ta bread pajirari sivo sapura ra avoeto indovojo,” ainge enu \v 7 enana ke mine ara eto einge ea, “Dago bread toto puvera avoeto eria.” ainge ijie mihio \v 8 Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo indari humbuto puvurae eheva amita ke do eto ere kasiheve? \v 9 Ungo ari nau mo kiae ue erevete? Embo tapa 5,000 na bread tapa 5 indio inono enu indari ihehe handija isapamane ueva avo hotembae ue erevete? \v 10 Eto embo tapa 4,000 na bread tapa 7 indio inono enu indari ihehe handija isapamane ueva avo hotembae ue erevete? \v 11 Na ke eha erena amo bread toto puveva amita ke aera te ke erena amita be amo ungo kiaere? Eto erena amo enana Pharisee te Sadducee embomeni ta bread pajirari sivo be kivujo amo sapurara.” ainge enu \v 12 amita ambotani kia amo bread pajirari sivo be mane rate Pharisee te Sadducee embomeni ta ahe poekari avo be kito toara ue ke amore ena. \s1 Iesu amunure avo Peter na ena \r (Mark 8:27-30; Luke 9:18-21) \p \v 13 Eto Iesu na da Caesarea Philippi amita enda engihita ijimihe pambuna. Eto ai mihie amita ambotani ta degi ke einge eto ingina, “Na Embo ta Meni rate na amunure ke eagore?” ainge enu \v 14 enana ke mine einge ea, “Embo nei uhoho na amo umo John bapataito ari embo ke eagora eto nei uhoho na umo Peroveta Elijah ke eagora eto nei amo Peroveta Jeremiah eto Peroveta nei nei ainge ke eagora” ainge eo \v 15 “Eto ungona amo na do ke eagove?” ainge enu, \v 16 Simon Peter na ke mine einge ena, “Judea embo ta hondate ari embo, umo Kerisora. God vasiri te amita Meni avo vahai enda ta puvurarira,” ainge enu, \v 17 Iesu na, “John ta meni Simon Peter umo ke be na erea avoeto umo tunga javotoho ejo. Ke emo embo visi te na no degi ta ae ingae rate nau Mama uhu ta iraguja amina no degi ta harikehei erea \v 18 avoeto Peter, no degi ta erena, no javo be amo koro ra eto embomeni nau siriketo humbuto nau church koro emita hamo ta gerikasona eto amita degi ahihi pehari embo na isoro aisuja rate mane dembasuja. \v 19 Eto God na uhu ta tihi jigaguja degi amita bokiri ta key no ingeni ta ikasona eto key amina enda ta bokiri ahurekasi uje aisoa amo God na uhu ta kito aravora aisuja eto enda ta bokiri hirikasi uje aisoa amo God na uhu ta kito aravora aisuja.” \v 20 ke ainge Iesu na iketo Judea embomeni ta hondate ari embo eha puvurari avo Iesu ra ainge ijie ke mane hande ara ke ena. \s1 Iesu memenga kito pehasuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Mark 8:31—9:1; Luke 9:22-27) \p \v 21 Eto iji amina Iesu na ihiketo araha ta ke be na pere amita ambotani ta harikena, “Na da Jerusalem ta pambuto embo okokose te priests pepeni te ke pepeni ahe poekari embomeni te ta ingeni ta osaga isapamane kesona. Eto enana na Na taro pehasora rate iji 3 amita ambota na vasiri te erasona.” ainge enu \v 22 Peter na Iesu humbuto degi nei ta saeto pambuto ke ngahia na eto einge ena, “Bada, ari ainge no degi ta mane puvuresuja te God na haekasuja,” ainge enu \v 23 Iesu na egerembeto Peter ta degi ke einge ena, “Satan, na toto pambu. Ke no erea amo God ta degi ta eto puvuraera te embo ta degi ta eto ere puvutuhua. Umo nau degi mane peikasoa.” ainge eto \v 24 ambotani tapa ta degi ke einge ena, “Eto amuna ambo ambo aisi uje aisuja amina amita hamo ta uje tapa toto amita ji atahu koho ta iketo humbuto na ambo ambo aisuja. \v 25 Ke be amo embo amuna amita vasiri oenga simba aisi uje aisuja amo amita vasiri iraesuja rate embo amuna na avoembo amita vasiri toasuja embo amina vasiri be hambasuja. \v 26 Eto embo na enda ta donda tapa humbasuja rate vasiri amita irae aisuja amo amita degi javotoho puveite? Javotoho puvurae be ra. Amita be amo donda no ombuto vasiri ehako humbari iraera. \v 27 Eto Embo ta Meni na amita Mamo ta usasa te kiari te amina amita Anera isapamane amiga tapa puvuresi ere ua eto puvuto embo ta ari do do ere ora amita mine ikasuja. \v 28 Eto ungota degi erena embo nei nei ei ta mihera na pehari mane kesora rate Embo ta Meni na kihi puvuto King eto tihi jigesuja avo kesora.” \c 17 \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Mark 9:2-13; Luke 9:28-36) \p \v 1 Eto iji 6 amita ambota Iesu na Peter te James ta namei John te humbuto tiri koso vahai ai vihito pambua. \v 2 Eto ai oenga mihie Iesu ta tombu avo enana ta tihi ta iji ta usasa na arako gain eto usasa ena eto amita bo asukari parara be enu \v 3 Moses te Peroveta Elijah te mahu pehari avo sariketo puvuto Iesu ga ke mine ara ijio ambotani tiri ta vihia amina kia. \v 4 Eto kogue Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, dago umo te puvuto mihera avoeto tunga javotoho ere ona. Eto umo uje ere oa amo horoma einge aisona, vahai umo avoeto nei Moses ta avoeto nei Elijah avo eto ainge aisona.” \v 5 “Eto ke ainge ijie mihinu johi vahai usasa te amina puvuto enana tapa ahurekihinu johi jo ta eto ke einge ingia.” “Emo nau osari Meni ra amita ari tapa kogue tunga javotoho ere ona, amita ke tapa ingivujo.” \v 6 ke ainge ijinu ingihe Iesu ta ambotani joru ue enda ta veto gogombukihio \v 7 Iesu enana ta degi puvuto hame ue, “Ungo joru ere ova avo toto erevu.” ainge enu \v 8 ereto hangeto Iesu pere kia. \p \v 9 Eto tiri i ta eto vovue enana do kia avo mane ke hande ara einge ena, “Eto Embo ta Meni peheto vasiri te irae peko ta tapa do keheva eto ingeva avo embomeni ta degi mane hande aisova,” ainge enu \v 10 amita ambotani na amita degi einge eto ingia. “Umo embo ta hondate ari embo mahu puvurari rate do eto enana ke pepeni ahe poekari embopo na Elijah kihi puvuresuja ke eagore?” ainge eo \v 11 Iesu na “Amo ke be ra Elijah kihi puvuto degi sirikau tambu au Embo ta Meni puvuresuja. \v 12 Rate na ungota degi erena, Elijah mahu puvija rate enana kito kiarako ue enana ta uje sapura nei te nei te avo amita degi uera. Eto ainge dombo Embo ta Meni na enana ta ingeni ta memenga kesuja.” ainge enu \v 13 Elijah mahu puvija ena avo enana kia amo John bapataito ari embo avo kito ke be hotembea. \s1 Iesu na pipi konene meni enu kojena \r (Mark 9:14-29; Luke 9:37-43) \p \v 14 Eto Iesu na puvuto embomeni horuketo mihia ai puvuo embo vahai amina ereto Iesu ta degi paunge teteri eto einge ena, \v 15 “Embo okose, meni nau ta osaga kito jo e, hariga vihioi pipi-konene sapura be eto iji tapa ji ta veto evekaguja nei umo ta veaguja \v 16 avoeto no ambotani ta humbuto pambene ari kojari inono ae ehera,” ainge enu \v 17 Iesu na ingito tunga osaga kito “Ungo God ke be ae eto ari eha umbae uha ngahia embomeni ra, na ungo te iji doinge irono? Eto ungo ta uha ngahia avo iji doinge kiono? Aravora, meni avo nau degi ta humbuto hae.” ainge enu \v 18 humbuto puvuo Iesu na ahihi sapura meni ta jo ta mihina amita degi ke ngahia enu irae pahunu iji amikote meni kojena. \v 19 Eto amita ambota Iesu oenga mihinu ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge eto ingia, “Dago do eto ahihi sapura avo ohimbari inono ae ehere?” ainge eo, \v 20 “Ungo God humota be ae avoeto. Na ungo ta degi erena humota ari hingi jo ta ve isapa ainge ungota degi mihirou amo tiri emita degi ke avo oenga vihito degi nei ta pambaehija amo ari ainge aheva. Eto humota ari isapa amina pure tapa ungota degi ngahia mane aehija.” \s1 Iesu peheto vasiri te erasuja avo harikena \r (Mark 9:30-32; Luke 9:43-45) \p \v 22 Eto iji vahai Iesu te amita ambotani te Galilee degi ai ta vahaita horukeo Iesu enana ta degi ke einge ena, “Embo ta Meni avo embo ta ingeni ta ikaro \v 23 humbuto taro peheto mihima iji 3 irae au vasiri te erasuja.” ainge harikenu enana tunga osaga peni vahai kia. \s1 Temple ta tax koro avo Iesu te Peter te na ikea \p \v 24 Eto Iesu te amita ambotani da Capernaum ta puvuo temple ta tax humbari embo na Peter ta degi puvuto einge eto ingina, “No tihi jigari embo na temple ta tax ikagoite?” ainge enu \v 25 “Ikaguja” ainge eto bande jo ta eha horihinu Iesu na ke na sunumbeto Peter ta degi einge eto ingina “Simon Peter umo do hotembihe. Enda ta Kings na enda nei embo puvuto iragora enana ta degi tax koro peni umbagore te mo enda asa embomeni ta degi tax koro peni umbagore?” \v 26 “Amo enda nei embomeni puvuto iragora amina tax koro peni ikagora.” ke mine ainge Peter na enu. Iesu na, “Avo eto enda asa embomeni na mane ikagora. \v 27 Rate ungotena enana ta degi osaga mane ikasora avoeto no umo o timbari esi humbuto umo tiuka ta pambuto umo o timbujo. Eto o kihi timbasoa amita pe jigito handeketo pe hota koro humbasoa amina humbuto pambuto tax umote namo te tapa ikejo.” ainge Iesu na ena. \c 18 \s1 God ta tihi ta embo peni mo davore? \r (Mark 9:33-37; Luke 9:46-48) \p \v 1 Eto iji amite Iesu ta ambotani na puvuto Iesu ta degi ke einge eto ingia, “Eto God na tohota embomeni hondate eto gavamani eha ihiketo King asi ere ua ai ta embo amuna embo peni au?” ainge eo, \v 2 Iesu na ingito meni isapa avo enu amita jo ta inu humbuto enana ta tihi buju ta ikenu hetenu \v 3 ke einge ena, “Na ungota degi ke be na erena, eto ungo jo hapereketo meni isasaraho sira ae amo God ta tihi jigari degi ta mane horasova be, \v 4 avo eto embo amuna embo peni asi hotembae ue meni isapa einge na arako aisuja embo amina God na tihi jigaguja degi ai ta embo peni be aisuja. \v 5 Eto embo amuna meni isapa eingeko javo nau ta peketo osa aisuja amo na osa ue pekarako ere ua. \s1 Ari sapura ta engekari amita ke \r (Mark 9:42-48; Luke 17:1-2) \p \v 6 rate embo amuna na humota ari meni eingeko avo engekau vasiri sapura ta veasuja engekari amita mine pajire be puvuresuja avoeto amo javotoho eto engekae kihi ta embo amita tunga ta koro pajire avo gatahiketo tigito eva ta gosukau veto pehasuja. \p \v 7 O ve! Embo ari javotoho asi uore engekari isapamane na puvuto peikaguja eto engekari puvuresuja rate ngahia be amo engekari embopo ta degi ambota puvuresuja. \v 8 Eto no ingeni na utu na au ari sapura ta veasi ue kito amo no ingeni utu avo jirembeto gosukejo irae ai. Umo popora ue vasiri eha humbasoa amo javotoho rate utu heriso ingeni heriso amiga ji daroho evekaguja ai ta veasoa amo sapura bera, \v 9 nei amo no tihi vahai na au ari sapura ta veasi ue kito tihi avo kuruketo gosukejo irae ai. Eto umo tihi vahai na vasiri eha ta horasoa amo javotohora te tihi heriso na ji daroho evekaguja ai ta veasoa amo sapura be ra.” \s1 O sheep vahai sio pambasuja amita timu hatirari ke \r (Luke 15:3-7) \p \v 10 “Ungota degi erena meni vahai einge dombo ambu ke avojo. Enana ta Anera isapamane uhu i ta nau mama God ta tombu ta iragora avoeto enana dombo be ra. \v 12 Na kivu, embo vahai ta o sheep tapa 100 ainge iragora rate vahai kiae pambau 99 ainge asa heti ta toto vahai pambasuja avo pambuto jombure eto umbaute mo mane jombure eto humbau? \v 13 Toasi mane hotembasuja rate jombure eto humbuto tunga javotoho aisuja. Eto o 99 teho mihera avo kito tunga isapa javotoho aisuja rate o sheep vahai pambasuja avo humbasuja amo tunga javotoho be javotoho eto osa aisuja. \v 14 Eto ainge dombo ungota Mama uhu ta iraguja amina meni isapa eingeko ari sapura ta mane veagora uje ere ua.” ainge Iesu na ena. \s1 Eto namei vahai ari sapura aisuja amita namei kamei na do aisora amita ke \p \v 15 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto no namei vahai na no degi ta ari sapura aisuja amita degi umo oenga pambuto ari sapura deire avo ejo ingoi. Eto ao ingito tunga hapereketo egerembau ehako inena no namei aisoa \v 16 rate no ke ingae au kito egerembeto ari sapura kiari embomeni heriso, o heriso nei vahai ainge humbuto pambuto namei sapura ehija amita degi ke ehako ejo, eto embo heriso nei vahai amina no ke ingito ke be are. \v 17 Eto ke ingae be au kito pambuto ekalesia ta ejo ingore. Eto embo amina ekalesia ta ke te tapa ingari uje ae au amo toaro pambau ungo ga ekalesia ta hatu mane aisuja rate kitoho embo aisuja. \s1 Ke ari te ke toari te \p \v 18 Eto ungota degi ke be na erena ungo enda ta ke peni ainge do aisova avo God uhu ta mihie ke peni ke aisuja, eto enda ta ke peni do toasova God amo ainge uhu ta toasuja. \v 19 Eto ke nei erena amo ungo enda embo heriso na tunga vahai ue God ta degi do penunu aisova amo God uhu ta iraguja amina ikasuja. \v 20 Eto ke amita be amo ungo embo heriso o heriso nei vahai ainge nau javo ta horasova amo na ungote iresona.” ainge Iesu na ena. \s1 Ari hotembeto toari amita ke \p \v 21 Eto Peter na Iesu ta degi pambuto ke einge ena, “Bada, nau namei na nau degi ta ari sapura ururou iji tapa doinge hotembeto toano? 7 ainge hotembeto toanote?” ainge enu, \v 22 Iesu na ke mine einge ena, “Iji tapa 7 mane rate 77 ainge no namei ta ari sasapura hotembeto tojo.” ainge Iesu na ena. \p \v 23 Eto Peter ta eto ingari ke avoeto Iesu na timu hatirari ke einge ena, “God na tihi jigaguja degi amo eingera. King vahai amina amita pure ari embomeni ta degi eo ikenu india avo mine ikara amita koro simba ari embomeni ta degi ke ikenu \v 24 pambuto king ta pure ari embo vahai humbuto puvuo embo amina 7 million kina ikari indari avo ikaja enu \v 25 ikari inono ae enu king na embo amite ae te meniundi te tapa ikau embo nei na humbuhe koro ikaro humbasi ke enu \v 26 pure embo amo ingito tunga osaga eto veto king ta jo ai ta paunge teteri eto ke einge ena, ‘Na jo eto kito iji isapa tojo mihie no koro tapa jombureto humbuhe ikasona.’ ainge enu \v 27 king amina amita ke ingito jo enu koro 7 million indina tapa avo toruhue enu tunga javotoho ue pambuna. \p \v 28 Rate embo amina arahata puvuto amita koro 12 kina amita pure vahai embo amina enu ikena avo kito embo avo tunga ta jigito jaheveto ‘Nau koro inena ehe ikihana avo ike.’ ainge enu \v 29 embo amina veto paunge teteri ue. ‘Ikasona te iji isapa ikejo mihie no koro hambuto ikane.’ ainge ena \v 30 rate jo ae humbuto pambuto ikenu tipura ta horena, ‘Tipura ta mihie nau koro avo ikejo.’ ainge ena. \v 31 Ari ainge ena avo pure embopo na kito tunga osaga kito pambuto King ta degi harikeo \v 32 ingito tumo eto enu embo koro 7 million indari embo avo puvunu amita degi ke einge ena, ‘Umo embo sapura bera nau koro isapamane no degi ta ikari avo hotembeto toana ehea avoeto hotembeto tohena. \v 33 Na no ke ingihene jo uija ainge dombo inena no namei ta degi ae ehea,’ ainge \v 34 eto hini kambari pajire be eto ikenu tipura ta mihie koro tapa 7 million avo ikaja ke ena,” ainge Iesu na tirito amita ambotani ta degi einge ena. \p \v 35 “Eto ungo na ungota namei kamei ta ari sasapura jo tapa na hotembeto toae eagova amo King na amita pure embo ta degi ena ainge dombo nau Mama uhu ta iraguja amina ungota degi ngahia aisuja.” \c 19 \s1 Embo na ae toagora amita ke avo Iesu na ena \r (Mark 10:1-12) \p \v 1 Eto Iesu na ke avo enu irae enu Galilee enda toto Judea ta enda tumo umo Jordan oiho ihane ta pambunu \v 2 embomeni isapamane amita degi puvuto amita ambure nei te nei te avo eo enu kokojekea. \p \v 3 Eto ai ta mihinu Pharisee embomeni nei uhoho na Iesu ke sokova aute eto kesi amita degi ke einge eto ingia, “Ungotenau ke pepeni ta amo do ainge mihei? Eto embo na teho uje na ae toasuja aravorete? Avo ejo ingore.” ainge eo Iesu na \v 4 “Iji eha be eha ta God na embo te evohu te ena amikote God na ke einge ena, \v 5 ‘na embo te evohu te ena avoeto embo na e mamo toto ae ga kaju eto oenga ra mane aisora te visi vahai aisora’ ainge God na eto amita ke ta kajena avo ungo kiaere? \v 6 Avoeto enana heriso mane rate vahai eagora ari avo God na eaguja eto God na kaju eto vahai aisuja avo embo na mane kaheketo ehako oengara aisuja.” \v 7 Ke ainge Iesu na enu enana Pharisee embomeni na ke einge eto ingia, “Rate embo na ae toasi uje ue kito ke avo embo tapa kiora ahari ta kaeto ikau kioro toto pambasuja, ari ainge avo Moses na do eto ara enu?” ainge eo Iesu na \v 8 “Eto Moses na ungo ae toari ta ke kajena amita be amo ungo ari javotoho ahe poekari avo ngahia be ra. Rate iji eha be eha ta embo te evohu te ari iji te ari ainge irae bera. \v 9 Avoeto nanena ungota degi erena. Embo amuna amita ae amo javotoho tiha mane eaguja rate embo amina evohu amo toto evohu nei jimbasuja embo amina evohu eha jimbasuja avoeto amina tiha aisuja,” ainge Iesu na enu Pharisee embomeni pahuo \v 10 amita ambotani ke einge ea. “Eto embo te evohu te tiha eagora avoeto amo javotohorami singa na kakara mane jimbau?” \v 11 amita ke mine re Iesu na einge ena, “Eto embo aka te ae iragora amo embo tapa ari mane vahai vahai na eagora. \v 12 Nei amo e na ingari ta eto bau ambura eto nei amo embo ta ingeni na bau kurukari avoeto mane aka te eagora. Eto embo nei amo God ta pure pere asi hotembihe akate mane eagora avoeto embo amuna ari ainge ari haite kito toau aisuja” ke ainge Iesu na ena. \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Mark 10:13-16; Luke 18:15-17) \p \v 13 Eto embomeni na Iesu na ingeni hamo ta tembihie pari aja enana ta meni undi humbuto puvuo amita ambotani na kito haekihe embomeni ta degi ke ngahia eo \v 14 Iesu na kito einge ena, “Tovujo meni isasaraho nau degi ta puvurore amita be amo God na tihi jigaguja degi amo meni isasaraho ta ari aingeko embomeni ta tohora.” ke ainge \v 15 eto amita ingeni siro ta tembenu irae enu ereto pambuna. \s1 Embo eha koro embo avo iji datoho iresi uje ena amita ke \r (Mark 10:17-31; Luke 18:18-30) \p \v 16 Iji vahai embo vahai amina puvuto Iesu ta degi ke einge eto ingina, “Ahe poekari embo, na irari datoho ta iresi ari javotoho do ano?” ainge enu \v 17 Iesu na, “Umo do eto nau degi ta ari javotoho jombure ue eto ere ingihe God vahai amo javotohora avoeto umo irari datoho ta iresi uje eto kito God ta ke tapa agi ejo.” ainge enu \v 18 “God ta ke deire agi ano” ainge enu \v 19 Iesu na mine einge ena, “Umo embo mane tao pehasuja, tiha paiha mane aisoa, pegene mane aisoa, embo nei ta ari ke be na perekari harikasoa, aja mama amo dombo ke ijie enana ta ke agi aisoa no hamo osa ere oa ainge dombo embo nei osa ejo.” ainge enu, \v 20 embo amina, “Na God ta ke erevi tapa agi eagona avoeto ari nei do ano?” ainge enu \v 21 Iesu na, “Eto umo embo javotoho asi uje ere oa avo no donda tapa ombuto koro humbuto donda ambu embomeni ta degi hande ao God na uhu ta hajae vajae no amo nununga aisuja. Ari ainge eto egerembeto na ambo ambo e,” ainge enu \v 22 embo eha amina ingito amita hajae vajae isapamane avoeto tunga osaga kogue Iesu toto pambuna. \v 23 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Na ungota degi ke be erena, haja vajae embomeni na tunga osaga peni vahai kogue God na tihi jigaguja degi ai ta horasora. \v 24 Eto ke avo ehako erena, O javo camel amo peni vahai avoeto poma ho ta horeto pambari ngahia be ra te hajae vajae embo na God ta meni asi aisuja amo ngahia be ngahia ra.” ainge enu \v 25 amita ambotani na ingito mana mana ue ke be kesi einge eto ingia, “Eto hajae vajae embo na God ta meni ari inono ae kito embo amuna God ta meni au?” ainge eo \v 26 Iesu na enana tihi na jaseto kogue ke einge ena, “Embo amo ungo oenga God ta meni ari inono ae be ra te God na aisuja amo ari inono be ra.” ainge enu \v 27 Peter na ereto einge ena, “Kijo, dago donda tapa toto umo ambo ambo ere ora amo mine do umbaro?” ainge enu \v 28 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ungota degi ke be erena, enda eha uhu eha aisuja iji amina na Embo ta Meni na nau avo arumba peni usasa te ai urumbeto mihirono ungo nau apostel 12 na avo arumba tapa 12 ai ta arumbeto mihie Israel embomeni javo vahai tapa 12 avo tihi jigesova. \v 29 Eto tapa amuna bande te du te aja mama te meniundi te hajae vajae te tapa na embo toasuja amina donda ainge pere isapamane humbuto irari datoho iresuja. \v 30 Rate embo peni na ai ta embo teho aisora eto embo teho na ai ta embo peni aisora.” \c 20 \s1 God na mine ikaguja amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na ke ijie pambuto timu hatirari ke einge ena, “God na tohota embomeni siriketo humbuto uhu ta tihi jigesuja ari amo einge ra. Embo vahai amo grape pure ari embo peni amina iho be te pambuto pure ari embo humbuto puvuto amita grape avo ururou pambuto \v 2 hure veau hurete 3 kina umbara enu aravora eto pambuto pure ihiketo ea. \v 3 Eto ehako iho 9 o'clock amo pambuto market besi ta embo nei teho mihia avo kito \v 4 ke einge ena, ‘Ungo pambuto nau grape pure ururovo hure vovurou mine inono ikano humbasova,’ \v 5 ainge enu ingito pambuto pure ea. Eto iji ugorota 12 o'clock amo pambuto pure embo nei umbuna eto tureto 3 o'clock amo pambuto pure embo nei umbuna. \v 6 Eto hure be te 5 o'clock auvihinu embo amo ehako pambuto market besi ai embo teho mihia avo kito ke einge ena, ‘Ungo do eto iji aijaja ue teho miheve?’ Ainge enu \v 7 enana, ‘Dago pure umbae avoeto teho mihera,’ eo ‘Aravora ungo pambuto nau grape pure aisova,’ ainge enu ingito pambuto pure isapa uo, \v 8 mume sihukihinu embo amina amita pure simba ari embo ta degi ke einge ena, ‘Pure embopo jage e puvuroro mine ike. \v 9 Eto hure be te umbera amita mine ikihe pambuto iho be te umbera avo ambota ikejo.’ ainge enu ingito jage enu puvuo pure embo hure 5 o'clock iji tutumota umbua amita mine amo 3 kina ikenu uhuo kito \v 10 ihote humbunu pure ea embomeni amina iji koso pure ea avoembo mine peni humbasi ke ea rate enana inono ainge 3 kina pere humbuto \v 11 hini kambari ue pure mamo ta degi ke einge ea. \v 12 ‘Embo hurete umbea amo pure iji isapa ehera te dago avo ihote eto pambuto hure vehija eto iji vevere te tapa pure ehera rate mine umbera amo enana ga inono ta umbera.’ ainge eo. \v 13 Pure mamo na embo vahai ta degi einge ena, ‘Namei ingijo. Na ungota degi sapura ae, rate ihote ungota degi 3 kina umbava ke ehene aravora eheva \v 14 avoeto ikehena humbuto da ta pambuvujo. Eto embo hure be te humbena amita mine amo nau hande na ungo ga inono ta ikehene umbera. \v 15 Koro amo toho nau avoeto uje nau aisona amo tehora. Na hande ikehena amita eto tumo ere ovete?’” \v 16 ke avo Iesu na tirinu irae enu tutumota ke einge ena, “Avoeto ambota amo kihi puvuresora eto enana kihi asi uje ere ora amo ambota puvuresora.” \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta pehasuja avo enu ingia \r (Mark 10:32-34; Luke 18:31-34) \p \v 17 Eto Iesu na da peni Jerusalem ta vivihe embo nei ingihirae ae rate amita ambotani 12 amita perekari ke einge ijie pambuna, \v 18 “Ungo be ingivujo, ungotena da Jerusalem ta ere vivihera. Eto Jerusalem ta puvuroro Embo ta Meni avo Priests pepeni te ke pepeni ahe poekari embopo te ta ingeni ta ikaro humbuto court eto taro pehaja ke \v 19 eto enda nei, God ke be ae embomeni, ta ingeni ta iketo toaro pe na urumbasora esi na ejembasora eto ji atahu ta taro peheto mihima iji 3 irae au ehako vasiri te erasuja.” \s1 James te John te embo pepeni asi uje ea \r (Mark 10:35-45) \p \v 20 Eto embo Zebedee ta ae na amita meni heriso James te John te avoembo enana ta uje ea avo Iesu ta degi eto ingesi puvuto humote pain unu \v 21 Iesu na, “Umo do uje ere oe.” ainge enu amina, “Umo King ururo nau meni heriso erevi avo no ingeni be ta eto no ingeni anga ta arumbeto tihi jigora ejo.” ainge enu \v 22 Iesu na meni heriso amita degi ke einge ena, “Ungo do humbasi uje eheva avo be kiae ue ere ova. Na ango bouka humbuto memenga kogue pambasona avo ungo humbari inono re?” ainge enu, “Dago inono ra,” ainge eo. \v 23 “Ke be ra, ungo ango bouka avo humbasova rate embo amuna nau ingeni anga ta eto ingeni be ta arumbasuja amo na mane sirikasona rate nau Mama na embo sirikasuja amitara,” ainge Iesu na enu, \v 24 James te John te na embo pepeni asi ea amita ke avo ambotani nei 10 ainge amina ingito enana heriso amita degi tumo eo \v 25 Iesu na enana tapa jage enu puvuo ke einge ena, “Enana God kiae embo na embomeni tihi jigihe enana ta sovera jigama uore embomeni na embo pepeni avo joru ue enana ta ke agi eagora. \v 26 Rate embomeni na ari ainge ungota degi mane kesora. Eto inena vahai ungota okose asi uje eto kito amina nei tapa ta ke agi ue pure aisuja. \v 27 Eto inena vahai kihi asi uje eto kito amina tohota uje hotembae ue nei tapa unduresuja. \v 28 Eto ainge dombo na Embo ta Meni avo embo na undurora puvurae ra te na embomeni hondate asi ue vasiri nau avo iketo embomeni isapamane ombasi puvena.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Tihi kuru ari embo heriso avo Iesu na enu kojea. \r (Mark 10:46-52; Luke 18:35-43) \p \v 29 Eto Iesu te amita ambotani te na da Jericho toto pahuo embomeni isapamane degi ta ambo ambo ue pambua. \v 30 Eto tihi kuru ari embo heriso degi ahone ta arumbeto mihie Iesu puvurari ke ingito ihiketo jajage ijie einge ea “David ta Meni, dagota Bada, dago kito jo e,” ainge ijie mihio, \v 31 embomeni na embo heriso amita ke ingari uje ae ue isembeto ke jamo ara ke ea, rate enana heriso na hori gagaha eto, “David ta Meni dagota Bada dago kito jo e,” ainge eo \v 32 Iesu heteto jage enu puvuo “Na ungota degi do ana uje ere ove?” ainge enu, \v 33 “Bada dago ta tihi ejo hirikau kiore,” ainge eo \v 34 Iesu ingito jo enu tihi ta hame enu enana ta tihi hirikenu kogue Iesu ambo ambo ea. \c 21 \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta horena \r (Mark 11:1-11; Luke 19:28-40; John 12:12-19) \p \v 1 Eto Iesu te amita ambotani te da Jerusalem ta puvuto auviho da Bethphage tiri olives hemba ta puvuto heteto Iesu na ambotani heriso ikau kihi pambara ue \v 2 ke einge ena, “Ungo heriso pambuto o donkey huega meni te da pe ai handukehere mihia avo kito bujeketo humbuto have. \v 3 Eto embo na ke do aro ingito, ‘Bada na jigama asi uje ere ua’ ainge ao mane haekasora te toau humbuto puvuresova.” \v 4 ke ainge Iesu na ena amore peroveta na Iesu enda ta puvurae iji te einge kajena \v 5 “Jerusalem embomeni ta degi ke einge evujo, kivu ungota King peka humbari embo avo embo ta ke agi ari o donkey hamo ta arumbeto ere puvutuhua.” ainge peroveta na kajena. \p \v 6 Avoeto ambotani heriso avo Iesu ta ke agi eto pambuto \v 7 o donkey te amita meni te bujeketo humbuto puvuto bo houketo o hamo ta besi tirio Iesu arumbeto pahunu. \v 8 Embo isapamane bo houketo enda ta tirio bo hamota haito pahunu embomeni nei na ji hatu kahumbeto degi ta tiria. \v 9 Eto embomeni kihi pahua amite ambota ere puvutuhua amite tapa ihiketo jakeka ijie jajage eto einge ea, “David ta Meni dombo be sovera te Bada ta javo ta puvuto ere hua God hondate e. God amo peni be ra.” ainge ijie pahuo \v 10 Iesu da Jerusalem jo ta horena. Eto da Jerusalem embomeni tapa na o a ijie embomeni Iesu ga puvua amita degi einge eto ingia, “Embo puvija amo amunure?” ainge eo, \v 11 “Amo enda Galilee da Nazareth embo amo peroveta javo Iesu ra.” ainge ea. \s1 Iesu temple jo ta horena \r (Mark 11:15-19; Luke 19:45-48; John 2:13-22) \p \v 12 Eto Iesu na temple jo ta horeto embomeni di o ai ta ombuto koro uhuo kito tumo eto ohimbenu pahuo koro ehekari embomeni ta gaga te di dirogu ombuto humbari embomeni ta gaga te tapa jigito hapereketo \v 13 enana ta degi ke einge ena, “God ta ke ta kajari mihia amo, ‘bande emo nau pari ari bande ra’ rate ungo na pegene embo ta bande ere ova!” ainge ena. \p \v 14 Eto Iesu temple jo ta mihinu popora embomeni te tihi kuru ari embomeni te temple jo ta mihahera avo Iesu ta degi jo enu kokojekeo \v 15 enana priests pepeni te ke pepeni ahe poekari embopo te na ari javotoho avo kito hini kambari uo enana meni isasaraho na jajage eto, “David ta Meni jakeka erera.” ainge ijie mihia avo ingito tumo eto \v 16 Iesu ta degi ke einge ea, “Enana meni isasaraho na umo jakeka erera avo umo ingae re?” ainge eo, Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na javotoho ere ingihena te ‘God na ehei meni isasaraho ta pe ta eto jakeka ari javotoho puvaguja’ ainge God ta ke ta kajari mihia avo ungo eheketo kiae ra?” \v 17 ke ainge eto toto da Bethany ta pambuto mume vahai ai evina. \s1 Iesu na ji junga enu mumusa ena \r (Mark 11:12-14,20-24) \p \v 18 Eto iho vujenu Iesu ereto da Jerusalem ta egerembeto pahunu beuje enu \v 19 ji junga degi ahone ta kito imihe be irae iki pere kito ji ta degi ke einge ena, “Umo ambota be ehako mane aisoa,” ainge enu ji jaise enu \v 20 amita ambotani na kito mana mana eto ke einge ea. “Umo daingeto ehe ji sau be jaise ehei?” ainge eo \v 21 Iesu na einge ena, “Na ungota degi ke be erena, eto ungo jo tapa na ke be hotembihe na ne ji junga ta ehena ainge dombo aisova. Eto avo pere mane rate heti emita degi umo ereto jaruketo eva ta pambuto ve.” ainge aisova amo aisuja \v 22 eto ke be ijie pari ta ari pepeni tapa do avo eto ingesova amo ungota degi puvuresuja. \s1 Priests pepeni na Iesu ta ahe poekari haekasi ea \r (Mark 11:27-33; Luke 20:1-8) \p \v 23 Eto Iesu temple ta ehako pambuto embomeni ahe poekihinu priests pepeni te Judea ta okokose te aingeto puvuto einge eto ingia, “Embo amuna ke ei ingihe pure erevi ere oe? Enda embo ta ke retemo amuta ke re?” ainge eo Iesu na ke mine einge ena, \v 24 “na ungota degi eto ingari ke vahai erevi aisona, eto ungo ke mine avo ingito embo amuta ke ingihe ere ona avo ano ingesova \v 25 amo erevira, John na embo amuta ke ingihe embo bapataito enu? God ta ke retemo embo ta ke re?” ainge enu enana ungo oenga ihiketo ke taimbihie ke mine ara ijie einge ea, “Dago ke mine do aro? Eto dago John na God ta degi ta sovera umbuna ke aisora amo embo emina, ‘avoeto ungo do eto John ke be ae ueve?’ ke aisuja \v 26 rate dago embo ta degi ta sovera umbuna ke aisora amo embomeni na John amo God ta peroveta be ke eagora avoeto embomeni na dagota degi do aisora avo joru ere ora.” ainge eto \v 27 priests pepeni na ke be teto haito, “Dago be kiaera.” ke ainge eo, Iesu na enana ta degi, “Aravora ungo ke mine ari inono ae avoeto embo amuna ke ei ingihe pure erevi ere ona avo mane ano ingesova.” ainge ena. \s1 Meni heriso ta timu hatirari ke \p \v 28 Eto Iesu na Judea ta okokose ta degi ke einge ena, “Ungo ke nau ingito siro pure evu. Embo vahai meni heriso te amina bugo ta degi pambuto ‘Nau meni pambuto nau grape pure ejo,’ ainge enu \v 29 uje ae ue, ‘Na mane pambasona’ ena rate ambota jo aherekenu pambuto grape pure ena. \v 30 Ehako meni ambo ta degi pambuto, ‘Nau meni umo pambuto nau grape pure ejo,’ ainge enu, ‘Aravora, Mama, pambuto pure aisona.’ ainge ena te pambuto pure ae ena, \v 31 avoeto ungota degi erena, meni damina mamo ta ke agi enu?” ainge Iesu na enu embo okokose na, “Bugo na mamo ta ke agi ena,” ainge eo Iesu na enana ta degi ke einge ena. “Avoeto ungota degi erena, tax koro humbari embopo te tiha paiha evohu te na ungo dembeto God ta tihi jigari degi ta horasora. \v 32 Amita be amo John bapataito ari embo na ungo irari javotoho degi daingeto pambasova avo harikena rate ungo ingito ke be ae ueva rate tax koro humbari embopo te tiha paiha evohu te na ingito ke be ijiera. Rate ungona enana ta ari javotoho kogueva rate ambota jo ahereketo John ke be ae ueva.” \s1 ‘Grape’ pure mamo na do ena avo Iesu na tirina \r (Mark 12:1-12; Luke 20:9-19) \p \v 33 Eto Iesu na Judea ta okokose ta ke ijie einge ena, “Na timu hatirari ke nei aisona ingivujo. Iji vahai enda mamo vahai na pure andage eto ‘grape’ ve koveto huga tiginu irae enu ‘grape’ be haito saheto mu humbasora amita hoto kovenu irae enu pegene eagora simba ue iresora amita gaga i ta eto ‘grape’ pure ara embo humbunu pure uo toto enda nei ta pambuna. \v 34 Eto ‘grape’ sari ari iji puvunu amita ke agi ari embopo amita ‘grape’ be huna avo amita umbara ikenu pahuo \v 35 ‘grape’ pure ari embopo na ‘grape’ be ikari uje ae eto embo vahai ahapa tea, nei teo pehena nei karu na humbuto gosuketo tea \v 36 avo enda mamo na kito amita ke agi ari embopo isapamane ikenu pahuo ‘grape’ pure ari embopo na ehako teo, \v 37 kito enda mamo na amita meni be avo ikasi ue ke einge ena, ‘Embo dombo kito mane tasora te otohu aisora.’ ainge ijie ikenu pahunu \v 38 ‘grape’ pure embopo na meni avo kito ke einge ea, ‘Enda mamo ta meni ere puvutuhua kivu. Ungote pambuto taro pehau enda erevi umbaro ungotenau be aja na.’ \v 39 ainge eto meni avo andito humbuto huga ohio ta gosukeo venu enana huga jaruketo veto teo pehena.” ke ainge Iesu na embo okokose ga tirito \v 40 enana ta degi ke einge eto ingina. “Ungo do ere hotembiheve? Enda mamo na puvuto ‘grape’ pure ari embopo ta degi do au?” ainge enu \v 41 enana mine einge ea, “Amina puvuto embo sasapura avo tau peharo ‘grape’ pure embopo nei jajavotoho pere humbasuja eto enana enda mamo ta degi ‘grape’ sari ari iji te ari javotoho ue donda toho amita ikasora.” ainge eo \v 42 Iesu na ke einge ena, “Ungo God ta ke ta kajari einge eheketo kiaere? ‘Bande gerikari embopo na tutuvi be enu kiari javotoho be ena.’ God ta ke kajari ta ainge mihia \v 43-44 avoeto ungota degi erena, God na ungo tohota embomeni ke ijie simba eaguja avo haeketo ve ureto sari ikari embomeni be avo siriketo humbuto tihi jigesuja.” ainge enu, \v 45 enana priests pepeni te Pharisee embomeni te na Iesu ta timu hatirari ke ikena amo enana ta degi ikena \v 46 avo be kito Iesu humbuto koto asi uje ea rate embomeni na enana ta degi do asora avo hotembihe joru ea. Amita be amo embomeni na Iesu jakeka ijie amo peroveta be ke ea avoeto. \c 22 \s1 King ta meni na kakara jimbuto pondo ena amita timu hatirari ke \r (Luke 14:15-24) \p \v 1 Eto Iesu na timu hatirari ke ehako embomeni ta degi einge ena, \v 2 “Eto God na embomeni amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amita ari amo einge ra. Iji vahai king na amita meni na kakara jimbasi unu pondo nununga \v 3 eto amita ke agi ari embopo na embo puvuto pondo indora ikenu pondo ta duru mahu ingari embomeni avo pambuto oru ea te embomeni puvurari uje ae eo \v 4 king na amita pure embomeni nei ikenu pambuto ke hande ue einge ea. ‘King na jimbari ta pondo nununga eto amina o cow meni seha te visi te avo teto heheveketo nununga ehija avo indesi pambuvujo.’ ainge eo \v 5 oru ea embomeni na ingito ingarako ue totohota uje ea. Vahai amo pure andage asi pahunu nei amita store simba asi horihinu \v 6 nei uhoho na oru puvua embo avo urumbihe andito teo pehea. \v 7 Avo kito king na hini kambari eto amita isoro embopo ikenu pambuto pondo ta pambari uje ae eto embo teo pehea embomeni avo teo pepehekihio enana ta da avo undukeo evekena. \v 8 Eto king na amita pure ari embomeni jage enu puvuo ke einge ena, ‘Nau meni ta jimbari pondo mahu nununga ehena te oru ehena embomeni enana ta ujena puvurae ehera amo sapura be ehera \v 9 avoeto ungo pambuto degi ugorota isa ari embomeni doinge kesova avo evujo puvuto nau pondo indore,’ ainge enu \v 10 pambuto degi ugorota isa embo javotoho te sapura te tapa oru eo puvuto pondo bande ta horeto enete enete ea. \v 11 Rate King na embomeni puvua avo kesi bande ta horeto poeto kogue pambuto embo vahai jimbari ta bo avo asukae bo nei asuketo puvuna avo kito \v 12 ke einge ena, ‘Embo umo do eto jimbari ta bo asuketo puvurae bo nei avo asuketo puvuto horete?’ ainge enu ke mine ae enu \v 13 King na amita pure embopo ta degi einge ena. ‘Embo erevi amita utu te ingeni te gatahiketo tigito araha mume hoi ta gosukevujo pambuto veau embomeni tapa ai ta pambuto si ijie ti kiroro kiroro aisora’.” ainge ena. Eto Iesu na ke avo enu irae enu \v 14 tutumota ke einge ena. “Na ungota degi ke be na erena. God na embo tapa oru aisuja te heriso be siriketo humbasuja.” ainge ena. \s1 Pharisee embomeni na Iesu na ke sokova au ingesi ke eto ingari ke ea \r (Mark 12:13-17; Luke 20:20-26) \p \v 15 Eto enana Pharisee embomeni na oenga pambuto vahaita eto daingeto eto ingari ke ngahia na aro Iesu ke sokova na harikau humbuto tasora avo ke kaseto \v 16 enana Pharisee meni ehaha amite King Herod ta tunga humbari embopo te aingeto humbuto ikeo Iesu ta degi pambuto ke gamo na poeketo einge eto ingia. “Ahe poekari embo, umo ke be ari embo avo dago kiarira eto umo embo ta hajae vajae retemo kiari retemo hotembari ke vahai erevi eto ingesi uje ere ora. \v 17 Dago Rome ta gavana ta degi tax koro ere ikihera rate tax ikihe ungotena Judea embomeni ta ke pepeni avo poekihere te poekaere avo ao ingesi uje ere ora.” ainge eo \v 18 Iesu na enana ta hotembari sapura kaseto puvua amo mahu kina avoeto ke mine einge ena, “Ungo jo heriso embopora na eto kesi puvuto erevete? \v 19 Avo ungota tax ikagova koro avo vahai ikevu kione.” ainge enu koro vahai ikeo humbuto kito, \v 20 “Koro emita hamo ta javo kikiva eto tombu ove eto ari amo amutare avo evu ingone.” ainge enu \v 21 “Amo Rome ta gavana ta tombu hajire ra,” ainge eo, “Rome ta hajire mihia avoeto Rome ta donda amo Rome ta ikasova eto God ta hajire kito God ta ikasova.” ainge Iesu na enu, \v 22 ingito mana mana ue Iesu toto pambua. \s1 Peheto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Mark 12:18-27; Luke 20:27-40) \p \v 23 Eto iji amina Judea nei uhoho javo Sadducees amina embomeni peheto vasiri te mane erasora avo be hotembihe eto ingari ke ngahia hotembeto puvuto Iesu ta degi eto ingia. \v 24 “Ahe Poekari embo ingijo. Peroveta Moses na ke einge ena, ‘eto namei na ae jimbuto humbuto ere uma meni puvurae sari aisuja amita doru amo namei nei amina jimbuto ere uma meni puvuresuja amo namei mahu sari ena amita meni ke aisuja.’ ainge Moses na ena. \v 25 Rate kijo, namei kamei tapa 7 ainge ei ta mihahera. Eto namei bugo na ae jimbuto ere uahija meni puvurae enu pehena amita doru avo bugo amita kane na jimbuto ere uahija \v 26 meni puvurae enu pehenu ainge pere ue pambuto namei tapa 7 ainge evohu vahai avo jimbuto pepehekeo \v 27 evohu amo ambo ta pehena \v 28 avoeto enana tapa vasiri te erasora iji te evohu amo namei amuta ae au?” ainge Iesu ta degi eto ingio \v 29 mine einge ena, “Ungo God ta ke kajari te God ta sovera te tapa kiae eagova amita ue ereva. \v 30 Eto embo pehari ta eto erasora amo God ta Anera uhu ta iragora ainge dombo ue mane jimbuto iresora eto nei amo ungo embo peheto ehako vasiri te erasuja avo ke be ae eagova \v 31 rate God ta ke kajari ta einge mihia amo ungo eheketo kiaere? God na ke einge ena. \v 32 ‘Na Abraham ta God eto Isaac ta God eto Jacob ta God ra.’ ainge ena avo eto God amo embo pehari ta God mane rate embo vasiri te amiga mihera amita God avo ungotena kiarira.” ainge Iesu na enu \v 33 embomeni na amita ahe poekari avo kito ungo ari haiteko mane kito mana mana ea. \s1 God ta ke 10 amita jo ta ke dombo amo davore? \r (Mark 12:28-34; Luke 10:25-28) \p \v 34 Eto Iesu na Sadducees embomeni ta eto ingari Iesu ta degi ikea avo ke be harikenu ingito ke mine ari inono ae ea avo Pharisee embomeni na kito vahaita horuketo \v 35 enana ta ke pepeni ahe poekari embo vahai na Iesu ke sapura aja ke einge engekena \v 36 “Ahe poekari embo, ke asona avo be harikejo ingone. Moses ta ke kajena ai ta ke vahai dombo be amo deire?” \v 37 ainge enu Iesu na ke be einge harikena. \v 38 “Ke vahai dombo be amo erevira, ‘no Bada God jo tapa na ari Tapa na eto hotembari tapa na osa ejo,’ \v 39 eto ke nei dombo be amo erevira, ‘umo oenga hamo no simba ue osa eagoa ainge dombo no namei kamei tapa osa ejo’ \v 40 eto God ta ke pepeni ikenu Moses na kajena amita Peroveta na kajea tapa amita ke susu be amo erena erevira.” ainge Iesu na ena. \s1 “Judea ta hondate ari embo amo ahije amuta re.” ainge Iesu na eto ingina \r (Mark 12:35-37; Luke 20:41-44) \p \v 41 Eto enana Pharisees embomeni vahaita uo Iesu enana ta degi ke einge ena, \v 42 “Ungo do ere hotembiheve? Ungotenau orekari embo amo amuta ahije re?” ainge enu “Amo King David ta ahije ra.” ainge Pharisee embomeni na eo, \v 43 Iesu na, “Eto amo David ta ahije kito Ahihi Otohu na do eto David ta degi enu, ‘Amo nau Bada ra’ ijie kajenu, \v 44 ‘Bada God na nau Bada ta degi ke einge ena ‘Nau ingeni be ei ta arumbeto iriro nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa’,’ ke ainge ijie David na kajena. \v 45 Eto David na ‘Nau Bada ra’ ke ena avoeto ungo do eto ungotenau orekari embo amo David ta ahije ke eagove?” ainge Iesu na enu \v 46 embomeni amuna ke mine ae be ea eto iji amikote eto iji tapa amita ambota enana me kogue Iesu ta degi eto ingari ke mine ae ere uahera. \c 23 \s1 Ke javotoho davore sapura davore avo be eto kogoeto ingora Iesu na ena \r (Mark 12:38-39; Luke 11:43,46; 20:45-46) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani te embo tapa ta degi ke einge ena. \v 2 “Enana ke pepeni ahe poekari embomeni te Pharisee embomeni te na Moses ta besi humbuto Moses ta ke pepeni simba ue mihera. \v 3 Avoeto enana ari do ava aisora avo evujo. Rate enana ta ke avo agi ae eagora avoeto enana ta ari avo humbavojo, \v 4 enana eagora amo eingera. Enana ta ahe poekari na donda bouka be humbari haite mane avo embo ta koho ta ango eagora rate ungo oenga hondate eto humbuto pambari uje ae ue \v 5 ari do eagora amo embo tapa na kito embo peni ke ara eagora. Enana God ta ke paper koso vahai be ai ta kaeto ingeni ta eto beo ta vavahaikagora avo kivujo nei bo uhu ta esi umbuka-eto handuketo bo ta tigito tore veaguja amo embo na kito God osa ari embo ke ara eagora \v 6 eto pondo ue embo peni amita arumbari asa ta arumbagora eto ke kasari bande ta embo peni ke ijie tihi buju ta arumbagora \v 7 nei market ari besi ta puvuto ‘embo emo ahe poekari embora’ ainge ara eagora. \p \v 8 Rate ungo embo tapa vahai vahai na, “Ahe poekari embo,” embo ke ijie jigama avojo. Ungo namei kamei eto ungota ahepoekari embo vahai be mihia \v 9 eto nei amo enda ta mihie embo vahai ta javo jigo vivihirou, ‘Nau Mamo’ ke mane sio aisoa amita be amo no Mamo vahai be uhu ta iraguja. \v 10 Eto nei amo embo na no degi ta ‘Tihi jigari embo’ ke aisuja avo haekejo ungota tihi jigari embo vahai be amo ungota orekari embo God na ikena avoeto. \v 11 Eto embo amuna embo peni asi uje aisuja amina ungo unduhe simba aisuja. \v 12 Eto embo amuna umo oenga eto peni aisuja avo God na au embo peni mane aisuja rate embo amuna embo teho ke ijie embo nei unduresuja avo God na au embo peni aisuja.” \s1 Pharisee embomeni na hotembari heriso ue pure sapura ea \r (Mark 12:40; Luke 11:39-42,44,52; 20:47) \p \v 13 Eto Iesu na Judea ta ke pepeni ahe poekari embomeni te Pharisee embomeni te ta degi einge ena, “Jove jove, ungo hotembari heriso embopo ungo God na tihi jigaguja degi ai ta horari uje ae ue amita bokiri embomeni ta tihi ta ahurekihova eto ai ta horasi uje ere ora embomeni ere haekihova. \p \v 15 Jove jove ungo ke pepeni ahe poekari embomeni te Pharisee embomeni te na hotembari heriso na embo vahai be ungota ke ambo ambo aja hoi be hoi eva oiho ta eto enda nei ta pambuto ungo ta ke hande eagova rate embo vahai ungota ke ingito ambo ambo aisuja amo ungota ahe poekari na avo amita jo tongopa au ungo ga tapa peheto Satan ta degi pambasuja. \p \v 16 Jove jove ungo hotembari heriso embomeni ungo tihi kuru ari na embomeni degi avo kiora arako ereova. Ungo ke sokova avo einge ahe poekihe ere ova, ‘Eto embo na temple ta javo jigama ue ke ikasuja amo ivo ambu avoeto ke amo toasuja amo tehora rate embo na temple ta gold javo jigama ue ke ikasuja amo sovera mihia avo eto mane toasuja,’ ke ainge amo ungo sarika embo tihi kuru ari na kiae kiae ue eagova. \p \v 17 Rate ungota degi erena, ‘Temple amo otohu avoeto amina au temple ta gold otohu aisuja avoeto donda dombo amo gold retemo temple re?’ \p \v 18 Eto ke nei einge eagova, ‘Eto embo na God ta pene ikari gaga ta javo humbuhe ke aisuja amo ivo ambu avoeto toasuja amo tehora. Rate gaga hamota hande mihia amita javo humbuhe ke aisuja amo sovera te avoeto mane toasuja.’ \v 19 ainge tihi kuru ari embo na arako kiae kiae eagova. Rate erena amo pene gaga na eoi hande otohu eaguja avoeto donda dombo amo davore? \v 20 Avoeto embo na God ta pene gaga ta javo humbuhe ke aisuja amo pene gaga ta javo pere mane rate amita hamo ta do mihia amita javo humbuhe eaguja. \v 21 Eto nei embo na temple ta javo humbuhe ke aisuja amo God ai iraguja avoeto temple te God te amita javo humbuhe ke eaguja. \v 22 Eto embo na uhu i ta javo humbuhe ke ikasuja amo God ai ta tihi jigihe arumbeto mihia avoeto amita javo humbuhe eaguja. Avoeto erena amo javo humbuhe ke eagora amo ahe poekari sapura be avo eagova. \p \v 23 Jove, jove. Ungo ke pepeni ahe poekari embopo te Pharisee embopo te tunga heriso na God ta degi hande ikasi ue donda isasaraho mune jeune hambuga ainge kaheke eto tapa 10 ainge iketo vahai amo God ta ra eagova rate God ta ke pepeni avo teto haito eagova amo embo nei ta irari javotoho na irora simba ari embo ta osaga kito jo hambari eto ke be ari eto ke dombo emite tapa aheva \v 24 ungo tihi kuru ari na arako o teonda umo ta veasuja avo umo ga indagona humbuto gosukihe o camel pajire be avo pe te ungekihe ere ova. \p \v 25 Jove jove, ungo ke pepeni ahepoekari embomeni te Pharisee embomeni te hotembari heriso na ungota heva aguhu hamo pere egihie jo egae toagova rate ai ta amo donda ambu embo hotembae ue, ‘Na na’ ijie donda egimbeto ere humbuhava amo aguhu jo ai ta mihia. \v 26 Ungo tihi kuru ari Pharisee embomeni eto aguhu jo egasoa amo hamo te tapa javotoho aisuja. \p \v 27 Jove jove. Ungo ke pepeni ahe poekari embopo te Pharisee embopo te na hotembari heriso hotembihe eagova. Ungo embo ta hamo kovari use aingekora gajiketo koro na jorereto iketo ji vuji na kogombeore use hamo kiari javotoho eaguja rate jo ta amo masa kakesa iraguja \v 28 ainge dombo ungota hamo avo embomeni na kogue kiari javotoho ke eagora rate jo ta amo ke sokova te ari sapura te na enetari.” \s1 Pharisee embomeni na enana ta ari sapura ta mine humbasora avo Iesu na harikena \r (Luke 11:47-51) \p \v 29 “Jove jove. Ungo ke pepeni ahe poekari embomeni te Pharisee embomeni te hotembari heriso ue peroveta ta irari javotoho embomeni mahu pehari ta use javotoho iketo donda kiari javotoho na kogombeto \v 30 ke einge eagova, ‘Nau mamahamane na embo erevi teo pehena iji amikote na ari ainge mane ahena,’ ainge eagova \v 31 eto ke ainge ijie amo ungo God ta ke hande ari embo avo tari pehari amita ahihije te ari vahai embopo ra \v 32 avo eto pure avo ungota ohihi na ihikari avo evujo irae ai. \v 33 Ungo embo sasapura koso o ta meni undi ainge ra. Ungo ta ari sasapura ta bouka amita memenga Satan ta memenga kiari degi ai ta kesoa amo daingeto toto pambavo? \p \v 34 Na ungota degi erena, na peroveta te kiari embopo te ahe poekari embopo te ikano ungota degi puvuto ke aisora te ungo na nei tavo pehasora, nei ji atahu ta tasova nei God ta ke hande ari bande ta esi na ejembasova eto da nei ta nei ta mihera amo ohimbasova. \v 35 Eto embo jajavotoho teo pepehekari amita meni amo ungo na ikasova ohihi embo Abel ta eto puvuto embo Berachiah ta meni Zechariah amo ungo na temple jo eto pene gaga amita ugorota tave pehena \v 36 eto sio pepehekea tapa amita bouka amo ungo eha miheva ungo na humbasova avo erena ingivujo.” \s1 Iesu na da Jerusalem embomeni osa ena \r (Luke 13:34-35) \p \v 37 “Jerusalem, Jerusalem aja to be erena. Peroveta ta ke hande ari embomeni God na ikena amite tapa amo ungo na koro na tave pepehekea. Eto di ohora meni na pambuto e ta gati ta horeto gombuto iragora ainge dombo Jerusalem ta embomeni simba aisi uje eagona rate na simba ana ungo uje ae eagova \v 38 avoeto ungota temple ai ta embo irae teho iresuja \v 39 eto ungota degi erena iji eha eto ambota na ehako mane kesova rate ungo, ‘Bada ta javo ta puvuto ere hua God hondate e.’ ke ainge aisova iji amikote na ehako kesova.” ainge Iesu na ena. \c 24 \s1 Temple karaueto veasuja amita ke \r (Mark 13:1-2; Luke 21:5-6) \p \v 1 Eto Iesu na temple jo ta eto araha ta puvutuhunu amita ambotani puvuto temple gerikari javotoho avo Iesu kioja ke eo Iesu na einge ena. \v 2 “Bande erevi ungona javotoho ere kogova te ungota degi erena, koro vahai na nei amita hamo ta mane tembeto iresuja rate tapa araraeto veto sio sao aisuja.” ainge Iesu na harikena. \s1 Osaga memenga puvuresuja \r (Mark 13:3-13; Luke 21:7-19) \p \v 3 Eto Iesu tiri olives ta arumbeto mihinu amita ambotani ungo oenga puvuto einge eto ingia. “Temple amo iji deina arara eto veau? Eto nei iji emita tutumota umo puvuresoa amita hajire do aingere avo tapa ejo ingore,” ainge eo \v 4 Iesu na mine einge ena, “Embomeni ke sokova hande aisora avoeto be kogue irivujo, \v 5 embo nei nei na javo nau jigama ue ke sokova na ijie puvuto “Ungo orekasi puvena” ainge ijirou ingihe embo isapamane enana ta ke sokova avo ambo ambo aisora \v 6 eto ungona isoro hombekari ta aisora amita asavi ingesova eto hoi ta asora amo duru ingihe osaga avojo. Ari ainge puvuresuja rate iji kombu ta auvehija ainge mane hotembasova. \v 7 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto King vahai na ereto King nei tasuja. Nei beuje iji peni vahai puvutuhurou enda tapa ta titira puvuresuja. \v 8 Eto ari erena tapa erevi amo evohu na meni ingasi ue memenga kiaguja ainge dombo ra. \p \v 9 Eto ungo amo embomeni na andito humbuto embo nei ta ingeni ta ikaro humbuto aro memenga kesova eto taro pehasova. Eto ungo embomeni nau avoeto embo tapa na ungota degi hini kambari mahainge aisora. \v 10 Iji amikote nau embomeni nei nei na tunga hapereketo na ke be ae ue hini kambari mine ara ue namei ungota kitoho embo ta ingeni ta ikasora. \v 11 Eto peroveta sokova amina puvuto ke sokova ijiroro ingihe ambo ambo aisora \v 12 eto ari hotembari sasapura na pajito enda eneteto au namei kamei ta osari jamopo aisuja \v 13 rate embo amuna sove sove eto na ke be ijie irirou iji kombu ta embo amo God na oreketo humbasuja. \v 14 Eto God na tohota embomeni tihi jigesi siriketo ere uhua ke javotoho avo Judea embomeni te enda tapa embomeni te ta degi ke hande aro embo tapa ingesora eto amita engihita iji kombu ta puvuresuja. \s1 Da Jerusalem ta osaga puvuresuja \r (Mark 13:14-23; Luke 21:20-24) \p \v 15 Eto Peroveta Daniel na Donda Sapura be Sapura amita ke mahu kajena avo humbuto puvuto Degi Otohu ta ikaro hetasuja (ke erevi ehekari embo be ingijo) \v 16 kito ungo Judea ei ta miheva embomeni joru tiri ta pambuvu. \v 17 Eto embo bande i ta mihia amo veto amita donda mane sirikasuja. \v 18 Eto embo pure ta mihia amo mane egerembeto amita asukari humbasuja te tihi tambueto pambuvu. \v 19 Eto iji amite evohu urete te eto evohu meni isapa emi ta amita degi huhevari ngahia avoeto aja to erena! \v 20 Eto ungo joru pambasova iji avo ga iji te mane puvuresuja eto jangu indari iji te mane puvuresuja pari ta ainge evujo \v 21 amita be amo uhu te enda te eha ari iji te eto puvuna iji amite memenga osaga ainge puvurae be ra eto amita ambota ari ainge ehako mane puvuresuja. \v 22 Eto osaga kiari iji avo ugorota haekae aisora amo embo tapa vasiri te mane iresora rate God ta embomeni siriketo humbari avoembo God na iji avo ugorota haekasuja. \v 23 Eto embo na no degi ta “Kijo, ungotenau Orekari Embo puvija erevira.” eto iji nei “Hoi ta ere puvutuhua,” ainge aisuja ingito ke avo be hotembavojo \v 24 amita be amo orekari embomeni sokova eto peroveta embo sokova na ereto hajire nei te nei te aro embomeni kito mana mana ue ke be hotembasora. Eto God na siriketo humbari embomeni te tapa na enana ta ari kito ke be ke ijie ambo ambo asi hotembasora, \v 25 avoeto ari avo puvuresuja avoeto kihi ere harikihena ingivujo. \s1 Embo ta Meni daingeto puvuresuja \p \v 26 Eto embo na ungota degi “Kivu ungotenau orekari embo puvija avo ojagatambu aita mihia,” ke ainge ijirou ai ta pambavojo eto ke nei amo, “Kivu orekari embo puvuto degi nei ojikari ta mihia,” aisora ke avo ingovojo \v 27 amita be amo pipiri na ihane ta sariage eto pambuto sohe ta veaguja ainge dombo Embo ta Meni amo puvurou embo tapa kesora. \v 28 Eto o sari ta di asiko na veaguja aingeko dombo puvuresuja. \s1 Embo ta Meni daingeto puvuresuja \r (Mark 13:24-27; Luke 21:25-28) \p \v 29 Eto osaga kiari iji avo irae au iji amo mume ururou hariga na usasa isapa aisuja eto uhu ta sovera na jahevau kuro soheto veasora, \v 30 eto iji amikote Embo ta Meni ta hajire avo uhu ta puvurou enda embo tapa na kito sinena ue jenge tasora, eto Embo ta Meni avo sovera te usasa te uhu ta johi hamo ta heteto veto ere hua avo embo tapa na kesora eto amina toho embomeni mahu siriketo humbari avo vahaita puvurora \v 31 huin husau asavi peni vahai au amita Anera isapamane ikau enda tapa kaina pahina ihane eto sohe ta pambuto umbaro puvuresora. \s1 Embo ta Meni puvurari iji avo embo tapa kiaera \r (Mark 13:28-31; Luke 21:29-33) \p \v 32 Na ji junga ta timu hatirari ke aisona ingivujo. Eto ji avo huvira oi kito iji ta iji ere puvutuhua ke eagora. \v 33 Eto ainge dombo ari erevi erena amo puvurou kesova amo Embo ta Meni na jo ta horasi bokiri pe ta auveto heteto mihia. \v 34 Na ungota degi ke be erena ungo eha miheva embomeni tapa mane sasari aisora rate huna mihirovo ari erena erevi puvurou kesova. \v 35 Eto ke peni be amo uhu te enda te avo irae aisuja rate nau ke avo mane irae aisuja te daroho iresuja, \v 36 rate ari erena amita puvurari iji amo embo tapa kiae be eto Anera te God ta Meni te tapa kiae, Mama God na vahai kiarira. \s1 Be kogue irivujo \r (Mark 13:32-37; Luke 17:26-30,34-36) \p \v 37 Eto embomeni Noah ta iji te mihahera ainge dombo mihiroro Embo ta Meni puvuresuja. \v 38 Amita be amo embomeni indie umbuhe evohu jijimbukihe mihio Noah e nga jo ta horihinu \v 39 do puvuresuja amo embomeni nei do hotembae ue mihio umo na irerembeto humbunu sasari ea, ainge dombo mihiroro Embo ta Meni puvuresuja, \v 40 eto iji amite embo heriso pure ue mihiroro puvuto embo vahai humbuto pahue vahai toasuja, \v 41 eto evohu heriso ambe pure ue mihiroro puvuto vahai humbuhe nei toasuja. \v 42 Avoeto jo te hotembari te tapa simba be eto kogo ue irivujo. Ungota Bada ta puvurari iji amo ungo kiae avoeto. \v 43 Eto ungo kiarira amo pegene embo ta puvurari iji amo bande mamona mahu kogua avoeto evae simba ue mihirou pegene embo puvuto kito mane bande pejeto horeto pegene aisuja. \v 44 Ainge dombo Embo ta Meni avo eha mane puvuresuja ainge hotembihe irirovo amo hepureketo puvuresuja avoeto mahu nununga eto irivujo. \s1 Embo peni ta indari agari embo amita timu hatirari ke \r (Luke 12:41-48) \p \v 45 Eto embo peni na amita pure embo vahai ta indari ageto undurari javotoho avo bande mamo na kito au bande ta indari tapa amo amina simba aja ke aisuja. \v 46 Eto pure avo eto kogoeto ururou embo peni bande ta puvuto pure embo avo kito tunga javotoho \v 47 eto ke au pure embo na amita donda tapa simba ue osa asuja avo erena, \v 48 rate pure embo nei amo ke sokova ari embo amina, ‘Bande mamo eha mane puvuresuja,’ ijie \v 49 ihiketo amita pure vahai ari embomeni torue embo sasapura ga umo sapura indito pipi konene ue bande mamo puvurari hotembae ue mihirou \v 50 iji ikae teho puvuto pure embo sapura avo kito ikau pambuto enana hotembari heriso embomeni amiga osaga inono kesuja. \v 51 Eto ai ta embo sasapura na memenga kogue sisisasi ijie ti kiroro kiroro aisora.” ke ainge Iesu na ena. \c 25 \s1 Kakara tapa ten amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na ke einge ena, “Embo ta Meni puvuresuja iji amite God na tohota embomeni siriketo humbasuja amita ari amo einge ra. Iji vahai kakara tapa ten amo jao ta jimbari pondo ta pambuto hovahu kesi usasa oenga oenga humbuto unduduketo pambua. \v 2-3 Eto kakara tapa 5 ainge amo kerosene irae au jojekasora avo hotembeto humbuto pambua \v 4 te nei 5 amo sarika ue humbuto pambae toto pambua. \v 5 Eto hovahu sau puvurae unu bande ahone ta simba ue iji koso kaso be mihio evora enu hereketo evia. \v 6 Eto humba ugorota embo na ‘Jimbari embo ere puvutuhua pambuto ope ope karihe humbuto puvujo’ jage eto ainge eo, \v 7 kakara 10 avo ereto usasa jigio perimbenu \v 8 kakara tapa 5 teho pambua amina nei kerosene humbuto pambua, amita degi einge ea, ‘Dagota usasa irae aisi ere ua rate dago kerosene isapa hondate avote?’ ainge eo, \v 9 ‘Aja to be erera, dago jigama aisora avo inonotara ungo pambuto nei ombuto puvuvujo.’ ainge eo \v 10 pahuo jimbari embo puvunu enana mahu nununga ea amina amite tapa jo ta horeo bokiri ahurekena. \v 11 Eto enana pambuto kerosene humbuto puvuto bokiri mahu ahurekari avo kito ke einge ea, ‘Hovahu, hovahu, dago bokiri hirikejo horare.’ ainge eo \v 12 jimbari embo na ke einge ena, ‘Na ungo be kiae ere ona pambuvujo.’ ainge ena. \v 13 Avoeto ungo mane evesova rate teho mihie simba evujo. Amita puvurari iji amo ungo kiae avoeto.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Embo 3 amina koro umbua amita timu hatirari ke \r (Luke 19:11-27) \p \v 14 “Eto God na tohota embomeni siriketo humbasuja amita ari amo eingera. Embo peni amo degi nei ta pambasi ue amita pure embo 3 ainge avo jage enu puvuo amita koro kaheke kaheke eto enana simba ara ikena. \v 15 Vahai amo pure pajire ari haite kito amita 5,000 kina ikena nei amo pure isapa peni ari haite kito 2,000 kina ikena eto nei embo pure isapa be ari haite kito 1,000 kina iketo toto degi nei ta pambunu, \v 16 embo 5,000 kina umbuna amina pure sausau ihiketo pure ue 5,000 kina nei hambuna, \v 17 nei 2,000 kina umbuna amina pure ue 2,000 kina nei hambuna \v 18 rate 1,000 kina umbuna embo avo teho hoto koveto amita tihi jigari ta koro avo hoto jo ta iketo ahurekena. \v 19 Eto iji koso be amita ambota tihi jigari embo ehako egerembeto puvuto koro ikena avo do do ea avo kesi ke enu \v 20 5,000 kina umbuna embo amina puvuto ke einge ena. ‘Bada inena nau degi ta 5,000 kina ikiha amo pure eto 5,000 nei hambuhana erevira,’ ainge enu \v 21 amita tihi jigari embo na, ‘Umo pure ari embo javotohora, na no degi ta isapa ikihane javotoho na jigama ehea avoeto na umo humota ue isapamane inena simba ae ikasona. Hae! Umo namoga mihie tunga javotoho ae.’ \v 22 Ainge eto 2,000 kina umbuna amina puvuto ke einge ena, ‘Bada, nau degi ta 2,000 kina ikiha amina 2,000 nei humbuhana erevira.’ ainge enu \v 23 kito ‘Umo pure ari embo javotohora, na no degi ta isapa ikihane javotoho na jigama ehea avoeto na umo humota ue isapamane inena simba ae ikasona. Hae! Umo namoga mihie tunga javotoho ae.’ ainge enu \v 24 1,000 kina umbuna amina ambota puvuto ke einge ena, ‘Bada, na kogona amo umo embo ngahia ra, embo nei na pure uore donda humbagoa avoeto nau ikiha avo veto pambaguja \v 25 joru eto pambuto hoto koveto koro ikiha avo ahurekihane mihei umo puvea avoeto ahiketo humbuto puvuto no ikari avoeto no ere ikihena, umba.’ ainge enu \v 26 ingito ke einge ena, ‘Umo kupi pegogo embora. Eto na embo nei ta pure ta donda humbuto indagona avo umo kiari ke erea \v 27 avoeto do eto nau koro bank ta ikae re? Eto ainge aehea amo puvuto koro nau ikari amite koro nei amita hamo ta ikaro umbaehena.’ \v 28 ke ainge eto amita pure embomeni ta degi ke einge ena. ‘Aravora embo emita 1,000 kina avo humbuto embo 5,000 kina ikihana amita degi ikevujo. \v 29 Amita be amo embo donda mihia amita degi donda nei hamota ikasona, eto embo donda irae amita degi do mihia avo umbano donda ambu embo be aisuja. \v 30 Eto kupi pegogo embo erevi humbuto ari sasapura embomeni memenga kogue iragora degi ai gosukevu veto mume ta mihie si ijie ti kiroro kiroro ijie iroi’,” ainge Iesu na ena. \s1 Iji kombute ari sirikasuja \p \v 31 Eto Iesu na ke einge ena, “Eto Embo ta Meni na usasa kiari javotohote puvutuhurou Anera tapa na gara pekihita jigiriketo ope ope karihe humbuto puvuto ikaro amita avo arumba peni usasa te ai ta arumbasuja. \v 32 Eto enda tapa embomeni na puvuto vahaita ururoro o simba ari embo na o sheep te o goat te siriketo oenga oenga ikaguja \v 33 aingeko amina o sheep sirikau ingeni be ta vihesora eto o goat sirikau ingeni anga ta vihesora. \v 34 Eto King amina embomeni amita ingeni be ta ke einge aisuja, ‘Ungo ari jajavotoho ari embomeni ra, \v 35 na beuje oi ungona indari te umo te ikihave indimahana, eto degi nei ta eto puvutohone ungo na pekeheve tunga javotoho uena. Eto bo ambu one ungo na bo ikihave humbuto asukihana. \v 36 Eto ambure one ungo na hondate ueva eto tipura ta mihene na kesi pahava avoeto nau mama na osa ue ungo hondate aisuja. Amina enda eha ta ari iji te ungota irari degi javotoho ena ai ta horeto ungota enda hoteto humbuto mihirovo nane ungo simba aisona, have.’ ke ainge au \v 37 embomeni jajavotoho na ingito ke mine einge aisora. ‘Bada, dago iji deina umo kito beuje te puvutohoe indari te umo te ikehere indimaha? \v 38 Eto umo iji deina enda nei ta eto puve pekihare, bo ambu kito ikehere asukehe, \v 39 ambure oe kito hondate uere eto tipura dainge mihe pambuto umoro uere?’ ainge aro \v 40 King amina einge aisuja. ‘Ari emo nau namei vahai donda ambu teho mihahija amita degi ae rate nau degita ueva.’ ke ainge \v 41 eto amita ingeni anga ta mihera embomeni amita degi ke einge aisuja. \v 42 ‘Na beuje na pehihena te ungo na nau degi ta indari te umo te ikae. \v 43 Eto enda nei ta eto puvuhena rate ungo na pekae eto bo ambu uena te ungo na bo ikae asukae eto tipura ta mihie ambure uena rate ungo puvuto na hondate ae avoeto na toto pambuto Satan te amita Anera te datoho ta evikihie iragora Mamo God na ji nununga ari ai pambuto ungota ari sasapura ta mine umbuvujo’ ainge au \v 44 enana mine einge aisora, ‘Bada, inena beuje te ujeje te enda nei ta eto puvurari eto bo ambu eto tipura ta ambure te tapa dainge oe kito hondate ae uere?’ ainge aro \v 45 amina ke mine einge aisuja. ‘Na ungo ta degi ke be erena. Ungo namei vahai beuje te ujeje te puvuna avo kito hondate ae ueva amo namora te kito hondate ae ueva.’ ke ainge au \v 46 enana pambuto datoho ta osaga kogue iresora te enana jajavotoho na tunga javotoho ue irari datoho ta iresora.” \c 26 \s1 Enana Priests pepeni te embo okokose te na Iesu taro pehaja ke kasea \r (Mark 14:1-2; Luke 22:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 Eto Iesu na ke tapa do asi uje ena avo enu irae enu amita ambotani ta degi ke einge ena. \v 2 “Ungo kogova amo iji tapa 2 irae au jarukari pondo aisora. Eto iji amite Embo ta Meni avo kitoho embo ta ingeni ta ikaro ji atahu ta tasora,” ainge ena. \p \v 3 Eto Priests pepeni te embo okokose te na priest ta tihi jigari embo javo Caiaphas ta bande peni ai ta horuketo \v 4 ke sokova na daingeto Iesu humbuto taro pehasuja ke avo kasea. \v 5 Eto ke nei einge ea, “Eto eha aisora amo embomeni pondo ta puvuresora amina kito ereto jujune ue mine tara mane tara aisora avo eto ambota aisora,” ke ainge ea. \s1 Evohu vahai amina Iesu oil na kuhena \r (Mark 14:3-9; John 12:1-8) \p \v 6 Eto Iesu amo da Bethany ai embo Simon amo ambure sapura javo leprosy humbari ra te mahu kojari amita bande ta mihinu, \v 7 evohu vahai na Iesu osa ue amita degi puvuto bottle isapa ai ta oil mune javotoho te amita mine amo koro pajire be avo humbuto puvuto Iesu gaga ta arumbeto mihinu ohoruta jojekenu, \v 8 amita ambotani na kito tumo ue ke einge ea, “Donda javotoho amo do eto aijaja ere oi? \v 9 Donda avo ombuto koro humbuto donda ambu embo ta hande ikae.” ainge ijio \v 10 Iesu ingito ke einge ena, “Evohu emita degi do eto ngahia ere ove? Amina nau degi ta ehija amo ari javotoho be ra. \v 11 amita be amo donda ambu embo amo ungote mahainge iresora rate namo ungote iji koso mane iresona, \v 12 eto na kovasora avoeto hamo nau nununga ana amita ujena oil na kuhihia. \v 13 Eto na ungota degi erena, God ta ke javotoho enda nei ta nei ta hande asora amo evohu erevi hotembihe ari do ehija emiga tapa hande aisora.” \s1 Judas na Iesu ombasi sirikena \r (Mark 14:10-11; Luke 22:3-6) \p \v 14 Eto ambotani tapa 12 rate vahai Judas Iscariot amina pambuto \v 15 priests okokose ta degi ke einge ena, “Eto na Iesu ungota degi ta ikasona te nau koro doinge ikavo?” ainge enu, \v 16 “Koro tapa 30 kina ainge ikasora.” ainge eo Judas na pambuto iji deina Iesu humbuto enana ta ingeni ta ikasuja avo iji javotoho ihiketo jombure ena. \s1 Bada na amita ambotani ga pondo ena \r (Mark 14:12-21; Luke 22:7-14,21-23; John 13:21-30) \p \v 17 Eto bread pajirari sivo ikae avoeto tevoko ari amita pondo iji puvunu ambotani na Iesu ta degi puvuto ke einge ea. “Umo ‘Jarukari’ ta pondo indesoa avo degi dainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo, \v 18 Iesu na, “Embo vahai da peni amita jo ta iraguja amita degi pambuto ke einge evujo. ‘Bada ta iji auvehei jarukari ta pondo amita ambotani ga no bande ta indesi ehija,’ pambuto ainge evujo.” ke ainge enu \v 19 pambuto jarukari ta pondo nununga ea. \p \v 20 Eto pondo iji puvunu hure vovunu Iesu amita ambotani ga gaga ta arumbeto \v 21 indie mihio Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na ungota degi erena ungo namote ereova embo vahai amina na humbuto embo nei ta ingeni ta ikasi ere ua.” ke ainge enu \v 22 ingito tunga osaga ue enana vahai vahai Iesu ta degi einge eto ingia. “Bada amo namorami ere te?” ainge ijio \v 23 Iesu na “Embo indari humbasi namote heva ta ingeni jujurukehija amina na harikau humbasora. \v 24 Eto God ta ke mahu kajari ta amo Embo ta Meni pehasuja avoeto pehasora rate harikari embo ta degi osaga isapamane puvuresuja javotoho amo amita e na ingae toaehija kito amo osaga mane kiaehija.” \v 25 Eto Judas harikasuja embo amite tapa ke einge ena, “Ahe poekari embo, amo namorami ere te?” ainge enu Iesu na, “Ke emo inena ehea.” ainge ena. \s1 Iesu na amita pondo avo enu india \r (Mark 14:22-26; Luke 22:14-20; 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 26 Eto enana vahaita indie mihio Iesu na bread humbuto pari eto pereto ambotani ta degi ikihe ke einge ena, “Emo hamo naura humbuto indavu.” ainge enu indio \v 27 aguhu humbuto God ta degi osa eto ambotani ta ikihe ke einge ena, \v 28 “Emo orosa naura humbuto indavu. Eto God na embo isapamane ta ari sasapura hotembeto toaja orosa erevi pene eha ta ke ikari avo overekehena indavu. \v 29 Eto na ungota degi erena wine ajireketo mihirono ungo Mama ta tihi jigari degi ai ta horasova iji aramite ungo ga wine eha avo indesona.” ainge Iesu na enu \v 30 haveni eo irae enu da toto tiri javo olives ta pambua. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Mark 14:27-31; Luke 22:31-34; John 13:36-38) \p \v 31 Eto tiri olives ta pahue Iesu na enana ta degi ke einge ena, “God ta ke ta einge kajari mihia ‘nane o simba ari embo tasona eto o irae joru sio sao pambasora’ ke amita be amo mume eha eremite ungo tapa na humota ae ue toto pambasova. \v 32 Eto na peheto vasiri te ereto kihi Galilee ta pahurono ungo ambota pambasova.” ainge enu, \v 33 Peter na ingito ke einge ena, “Enana tapa umo toto pambarote asora te nane umo mane humota ae aisona.” ainge enu \v 34 Iesu na, “Na no degi ta erena umo mume emita jo ta na kiae ke 3 ainge ijiro ohora javone aisuja” ainge enu \v 35 Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Ainge manera te umo pehasi asoa amo namote tapa pehasoa te nane mane umo kiae ke aisona.” ainge enu ambotani tapa na ke vahai ainge pere ea. \s1 Degi javo Gethsemane ta puvuto pari ena. \r (Mark 14:32-42; Luke 22:39-46) \p \v 36 Eto Iesu na amita ambotani ga degi javo Gethsemane ta puvuto amita ambotani ta degi ke einge ena, “Ungo ei ta irirovo na oi ta pambuto pari aisona.” ainge eto \v 37 Peter te embo Zebedee ta meni heriso aingeto humbuto pambuna. Eto Iesu ta degi tunga osaga pajire be puvunu \v 38 enana ta degi einge harikena. “Nau jo osaga na enetihia avoeto ungo ei ta na avoembo evo avojo.” ke ainge eto \v 39 toto vajireketo imihe enda ta veto gogovo eto pari einge ena. “Nau Mama, ari nei irirou kito osaga nau degi ta puvuresuja avo ejo na seriketo pambai rate uje nau mane rate uje no tapa avo ere ona.” pari ainge eto \v 40 ereto pambuto ambotani 3 avo evopo uo kito ke einge Peter ta degi ena, “Umo iji isapa namote pari ae do eto ivo ambu eto ere eve? \v 41 Ungo pari eto sovera ari humbuto na kiae ke mane aisovami ere evevete? Embo ta jo na uje eaguja rate visi amo ivo ambu eaguja.” ke ainge eto \v 42 ehako toto vajireketo imihe pari einge ena. “Nau Mama, eto osaga erevi na seriketo pambari inono ae kito aravora na no uje tapa avo aisona,” pari ainge eto \v 43 pambuto enana tapa pegogo ue evopo uo \v 44 kito egerembeto pambuto pari mahu ena vahai ainge dombo enu irae enu \v 45 ereto pambuto ambotani ujihie ke einge ena. “Ungo jangu indie ere evevete? Ereto kivu Embo ta Meni ari sasapura embomeni ta ingeni ta ikari iji puvija \v 46 na harikari embo puvuto ere hua erevu ungote pambuto degi ta hambare!” \s1 Iesu humbua \r (Mark 14:43-50; Luke 22:47-53; John 18:3-12) \p \v 47 ainge ijie mihinu, Embo puvua amo priests pepeni te embo okokose te na ikeo ki te emite humbuto ambotani vahai Judas Iscariot amiga puvua. \v 48 Eto harikari embo amina kihi ea “Na pambuto embo vahai andito mune aisona aravora umbuvujo” ainge mahu ena, \v 49 avoeto Iesu ta degi tihi tambueto pambuto, “Ahe poekari Embo, na umo ere pekihena.” ainge eto andito mune unu \v 50 Iesu na, “Nau namei umo do asi puvea avo ejo.” ainge enu enana tutu tatu puvuto Iesu andito humbuho \v 51 ambotani vahai na amita asivo goruketo humbuto priest peni ta pure embo vahai jasi iketo araseketo oje jeto tiukena. \v 52 Rate Iesu na kito ke einge ena, “No asivo goru ta juruke. Embo amuna asivo goruketo humbaguja embo amo asivo na kajeoi pehaguja. \v 53 Eto na hondate ari uje eto Mama ta degi pari ahena amo Anera 70,000 ainge. Ikau puvuraehija avo umo hotembae ere oe? \v 54 Rate einge ere ora amo God ta ke ta mahu kajari avoeto ere ora.” ke ainge ambotani ta degi \v 55 eto isoro puvua embopo tapa amita degi ke einge ena, “Na pegene embo isoro embo kogue ki te emi te humbuto na andito humbasi puvevete? Eto na iji vahai vahai temple ta arumbeto embomeni ahe poekihe ere ovona iji amikote do eto na andito umbae? \v 56 Eto ari tapa ere ova amo peroveta na mahu ari kajari avo eto ere ova.” ke ainge ena. Eto iji amikote ambotani tapa na joru Iesu toto pambua. \s1 Priests peni te amita ke pepeni ke be kiari embomeni te vahaita ea amo Sanhedrin council ke eagora ai ta Iesu ikeo heteto koto umbuna \r (Mark 14:53-65; Luke 22:54-55,63-71; John 18:13-14,19-24) \p \v 57 Eto enana ke pepeni kiari embopo te embo okokose tapa vahaita horukihio Iesu andio embomeni na Iesu humbuto pambuto priest okose javo Caiaphas ta degi ikeo hetena. \v 58 Eto Peter na Iesu humbuto puvuto priest okose ta bande peni ai ta ke do ijiroro ingesi ambota ambota ue puvuto bande simba ari embo araha ta mihia amiga arumbena. \v 59 Eto priests pepeni te Sanhedrin horukari embomeni tapa avo Iesu na ke te ari te tapa do ena avo au ingihe amita ari sapura avo eto tari pehari haite avo jombure ue popoja ke na ganoka ea \v 60 eto embo nei nei ainge Iesu ta sapura harikasi ereto ke sokova na ea, rate Iesu ta ari sapura hambae be ea. \v 61 Eto tutumota embo heriso na ereto ke einge ea. “Embo emina God ta temple avo aimbeto veau iji 3 amita jo ta gerikasona ainge ijinu ingia.” ainge eo, \v 62 priest okose na ereto ke einge ena, “Enana ke ganoka erera amo mine mane ao?” ainge enu \v 63 Iesu ke mine ae enu Priest okose na einge ena, “Umo God vasiri te ta javo ta ke ejo. Umo God ta Meni be dago ta orekari embo Keriso re?” ainge enu, \v 64 Iesu na ke mine einge ena, “Ke inena erea aravora rate ungota degi erena, iji eha eto ambota Embo ta Meni na God sovera te ta ingeni be ta arumbeto mihima uhu i ta eto johi hamo ta arumbeto puvuresuja avo ungo tapa kesova.” ainge enu, \v 65 Priest okose na ingito ke sokova ari ke ijie jo memenga enu bo amita avo jigito perara eto ke einge ena, “Aravora, harikari embo nei na mane aro ingesora. Ke sapura amo God ta degi ei ungo tapa ere ingiheva \v 66 avoeto do asi ere hotembiheve?” ainge enu enana tapa na “Sapura ere ua avoeto taro pehasuja.” ainge hotembari vahai eto ke ainge \v 67 eto ingeni na torue tombu ta isuva ea. Eto embo nei nei na Iesu torue \v 68 ke einge ea, “Orekari Embo, umo peroveta kito umo amuna toroi avo kito harike ingore!” ainge ea. \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Mark 14:66-72; Luke 22:56-62; John 18:15-18,25-27) \p \v 69 Eto Iesu jo ta koto ue mihinu Peter araha ta arumbeto mihinu pure kakara vahai amina amita degi puvuto einge ena. “Umo Iesu Galilee embo amiga eagoa,” ainge enu \v 70 Peter na embo tapa ingiho kakara ta degi ke einge ena, “Umo do erea amo na kiae be ra.” ainge eto \v 71 ereto pambuto degi pe ta hehetihinu pure kakara nei na Peter kito embo tapa ta einge ena. “Embo emina Iesu Nazareth embo ga isa ere uahija.” ainge enu \v 72 Peter na ke ngahia na einge ena. “Ungo embo ereva amo na kiae be ra.” ke ainge pere ijie mihimihe \v 73 embomeni puvuto Peter ta degi einge ea, “Umo Iesu ta embomeni ta ke hajire vahai avoeto ungo vahai ra.” ainge eo \v 74 Peter ke sasapura nei te nei te ijie einge ena, “Embo amo na kiae be ra.” ainge ijinu di ohora ihiketo javone ijinu \v 75 Peter ingito Iesu na ke mahu enu ingina avo hotembena, “Inena na kiae ke 3 ainge ijiro di ohora javone aisuja.” ke ena avo hotembeto araha ta pambuto osaga hambuto si pajire be ena. \c 27 \s1 Iesu humbuto ikeo Pilate ta tihi ta hetena \r (Mark 15:1; Luke 23:1-2; John 18:28-32) \p \v 1 Eto iho vujenu enana priests pepeni te embomeni ta okose vahaita horuketo Iesu daingeto taro pehasuja avo ke kaseo irae enu \v 2 ingeni ta jigito humbuto pambuto enana ta gavana javo Pilate ta ingeni ta ikea. \s1 Embo Judas pehena \r (Acts 1:18-19) \p \v 3 Eto Judas, Iesu taro pehasuja ke avo ingito osaga peni vahai humbuto koro tapa 30 kina ohue ikeo umbuna avo priest pepeni te embo okokose te ta degi egerembeto ikasi pambuto \v 4 ke einge ena, “Embo amo ari sapura nei do ae rate nanena ari sapura peni be eto sio harikehena” ainge enu enana “Osaga amo dagota mane, nora,” ainge eo, \v 5 koro temple jo ta gosuketo pambuto esi humbuto ihive ta timbuto pehena. \v 6 Eto priests pepeni na koro 30 kina gosukena avo siriketo humbuto ke einge ea, “Koro emo orosa koro ra avoeto temple ta koro amiga vahaita mane ikasora.” ainge eto \v 7 koro amina do aisora avo ke kaseo irae enu enda nei embo puvuto peharo kovasora amita use enda avo koro amina ombasi pambuto enda na ovu ari embo amita degi enda ombua. \v 8 Eto eha oroho enda amita javo orosa enda ra eagora. \v 9 Eto ainge dombo Peroveta Jeremiah ta ke kajari ta amo einge mihia. “Israel ta meniundi na embo amita mine 30 kina ra ehera \v 10 eto koro amina ovu enda na eaguja embo ta degi enda umbera, ainge Bada na ana ehija” ke ainge ijie Jeremiah na kajena. \s1 Iesu Pilate ta tihi ta hetena \r (Mark 15:2-5; Luke 23:3-5; John 18:33-38) \p \v 11 Eto Iesu avo gavana ta tihi ta ikeo hetenu gavana Pilate na amita degi ke einge ena, “Umo Judea embomeni ta king re?” ainge enu Iesu na, “Erea aravora,” enu \v 12 Priests pepeni te embo okokose ta na ke nei te nei te ijie ganoka ijio Iesu ke mine ae enu \v 13 Pilate na amita degi einge ena, “Enana ke nei te nei te ijie umo ganoka erera amo umo ingae re?” ainge enu \v 14 Iesu enana ta degi ke mine ari uje ae enu gavana na kito mana mana ena. \s1 Iesu taro pehaja ke ena \r (Mark 15:6-15; Luke 23:13-25; John 18:39—19:16) \p \v 15 rate Pilate na Judea embomeni ta pondo ari iji te tipura embo vahai avo embomeni na arahata puvuroja uje eto eagore Pilate na eoi araha ta pambuhahera ari ainge pere uahija \v 16 avoeto tipura embo vahai javo Barabbas amo embo sapura be avo embo tapa na kia avoeto embomeni isapamane vahaita puvuo \v 17 Pilate na enana ta degi ke einge ena, “Na do ana uje ere ove?” ke ainge \v 18 Eto gavana na kina amo embomeni na hini kambari ue jo memenga ari na Iesu tasi uje eto humbuto puvua \v 19 eto embomeni ke mine do aisora avo simba ue amita avo arumba peni ai ta arumbeto mihinu Pilate ta ae na ke einge ikenu puvuna. “Ari sapura ae embo avo na ehure ta kehena avoeto osaga kogue mihena. Avoeto embo avo tojo pambai.” ainge ena \v 20 rate Priests pepeni te embo okokose te na embomeni na ke einge ara, “Barabbas avo au araha ta pahurou Iesu taro pehasuja,” ainge jo kajeo, \v 21 gavana enana ta degi, “Ungo embo amunure araha ta pambaja uje ere ove?” ainge enu enana, “Barabbas araha ta pambasuja,” ainge eo \v 22 gavana na ke einge ena, “Eto ainge ue Iesu ungota orekari embo ke eagora amo do ano?” ainge enu, “ejo ji atahu ta taro pehai,” ke ainge eo \v 23 Pilate na “Do eto? Embo emita sapura deire?” enu, ke mine ae ue aruketo einge ea, “Ejo ji atahu ta tare” ainge pere ijio \v 24 Pilate na nei do aisuja avo hotembae eto embomeni ungo oenga mine tara aisora avo joru eto umo isapa heva ta timbuto embo tapa ta tihi ta ingeni egihie ke einge ena, “Embo ari sapura irae embo ta orosa avo ingeni nau ta mane iresuja, ari ungo oenga evu.” ainge enu \v 25 embomeni tapa tunga vahai na ke mine einge ea, “Embo amita orosa amo dagota eto dagota meni undi ta hamo ta iresuja, tehora.” ainge eo \v 26 Pilate na enu Barabbas araha ta pahunu Iesu avo esi na ejembeto humbuto pambuto ji atahu ta tara ke ena. \s1 Iesu ta siro ta esi pepe te ikeo asukena \r (Mark 15:16-20; John 19:2-3) \p \v 27 Eto gavana ta isoro embopo na Iesu humbuto gavana ta bande peni ta horeto isoro embopo tapa avo jage eo vahaita puvuo \v 28 amita bo ujuketo bo pangari avo king ta asukari ke ijie ikeo asukenu \v 29 king ta siro kope ke ijie esi pepe te jigito egoveketo siro ta ikeo asukenu inoha uhu ingeni ta ikeo jiginu urumbihe paunge teteri eto mihie ke einge ea, “Judea embomeni ta King umo ere pekihera.” ainge ijie \v 30 isuva eto inoha uhu egimbeto humbuto uha ta tea. \v 31 Eto Iesu urumbeo irae enu bo pangari ikeo asukena avo houketo humbuhe bo amita avo ikeo asukenu humbuto ji atahu ta tasi pambua. \s1 Ji atahu ta tea \r (Mark 15:21-32; Luke 23:26-43; John 19:17-27) \p \v 32 Eto degi ta pahue enda Cyrene embo javo Simon avo degi ta hambuto eo Iesu hondate eto amita ji atahu humbuto pambuna. \v 33 Eto degi javo Golgotha (Golgotha amita be amo embo pepehekari ta uha vehu) \v 34 ai ta puvuto Iesu ta degi wine te sogaga te ombuto ombuto ari avo indoja ikeo humbuto isapa indinu sogaga enu kito tona. \v 35 Eto Iesu ta bo houketo ji atahu ta teto vahaiketo amita bo avo amuna humbasuja avo kesi ituha koso te tuho te jigio koso humbunu \v 36 embo amina bo amo umbuna enana arumbeto Iesu pehaja simba ea. \p \v 37 Eto ari sapura ta ke kaeto vahaikagora besi ai ta ke einge kaeto amita siro kombu ta tea, “Embo emo Iesu, Judea embomeni ta king ra.” ke ainge kaeto tea. \p \v 38 Eto iji amina donda pegene ari embopo heriso avo ji atahu ta teto vahai ingeni be ta eto nei ingeni angata hurukea. \p \v 39 Eto embomeni puvuto Iesu kogue vani vani ue ke einge ijie urumbea, \v 40 “Umo temple aimbeto iji 3 amita jo ta gerikasi ijiea rate umo oenga hondate ari inono ae re” “Umo God ta Meni kito ji atahu toto veto pambu.” \v 41 eto priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te embo okokose te tapa na Iesu urumbihe ke einge ea. \v 42 “Embo nei nei avo hondate uija rate umo oenga hondate ari inono aera. Eto emo Israel ta King be kito ji atahu ta eketo mihia avo toto veau dago kito ke be aisona. \v 43 Embo emo God humota ue God ta meni ke eaguja avoeto God na uje eto kito au veto pambai.” ainge ijie urumbea. \v 44 Eto pegene embopo Iesu ga ji atahu ta tea amina ke vahai ainge ijie Iesu urumbea. \s1 Iesu pehena \r (Mark 15:33-41; Luke 23:44-49; John 19:28-30) \p \v 45 Eto 12 o’ clock eto pambuto hure 3 o’ clock amita jo ta enda tapa mume sihukena, \v 46 eto hure 3 o’ clock ainge Iesu na jage eto einge ena, “Eli Eli, lama sabachthani?” ke ainge ena amita be amo “Nau God, Nau God umo do eto na toto pambe?” \v 47 ainge ijinu enana heteto mihimihe ingito ke einge ea, “Elijah jage eria” eo \v 48 embo vahai na Iesu umo uje ari ke eto huheveto pambuto soi humbuto inoha uhu tutumota egeto eto wine ta hatito humbuto pambuto Iesu na indoja ikihinu \v 49 embomeni na kito haeketo ke einge ea. “Hete, Elijah jage eria avo puvuto hondate aute avo kesira.” ainge eo \v 50 Iesu na ehako jajage ijie amita hen jamo ena. \v 51 Eto Iesu pehihinu amikote temple jo ta degi peikari bo avo oenga i ta eto horereketo veto enda ta unu enda titira unu koro pajire be oenga haukihinu \v 52 embo kovari panga amo pe hirikihinu embo ototohu mahu pepehekari amo vasiri te ereto \v 53 Iesu vasiri te erena amita ambota arahata puvuto da otohu javo Jerusalem ta pambuo embo nei nei na kia. \v 54 Eto enda titira unu vasiri nei te nei te tapa amo Rome ta isoro embo peni te amita isoro embopo te Iesu simba ea amina kito joru pajire be ue ke einge ea, “Ke be emo God ta Meni be ra.” \v 55 eto evohu isapamane hoi ta heteto kogue mihia amo Galilee ta eto Iesu ambo ambo ue puvuto Iesu unduhe simba ea. \v 56 Eto evohu nei nei amo Mary Magdalene te Mary nei amo James te Joseph ta e te Zebedee ta meniundi James te John te amita e te aingeto heteto kogue mihia. \s1 Iesu kovea \r (Mark 15:42-47; Luke 23:50-56; John 19:38-42) \p \v 57 Eto hure sosososo unu da Arimathea embo vahai javo Joseph amo haja vaja embo Iesu ta ke ambo ambo ena \v 58 amina puvuto Pilate ta degi Iesu ta hamo penunu enu \v 59 Pilate na embo amita degi ikara enu ikeo \v 60 humbuto amita hamo avo bo eha na togeto amita embo kovari panga orina ho eha kovari ai ta ikenu herekenu koro peni vahai amina aherekenu pambuto pe peikena \v 61 eto Mary Magdalene te Mary nei amite panga pe ai ta arumbeto mihia. \s1 Rome ta isoro embopo ikeo panga simba ea \p \v 62 Eto evito jarukari pondo nununga eo irae enu enana priests pepeni te Pharisee embomeni te aingeto pambuto Pilate ta degi ke einge ea, \v 63 “Embo okose, embo ke sokova embo amina eha irari iji te ‘na iji 3 amita ambota vasiri te erasona’ ijija \v 64 avoeto ke ikejo no isoro embopo pambuto panga ho iji 3 amita jo ta simba are. Amita be amo amita ambotani na puvuto amita hamo humbuto mahu vasiri te erari ke embomeni ta degi aisora. Eto ke sokova ainge amo mahu uera te eha ainge aisora amo sapura be aisuja,” ainge eo \v 65 Pilate na ingito ke einge ena. “Aravora simba ari embomeni humbuto pambuto use pe javotoho eto vahaiketo simba evujo.” ainge enu \v 66 pambuto koro peni ai ta tahimbeo vahaikenu isoro embopo ikeo simba ea. \c 28 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Mark 16:1-10; Luke 24:1-12; John 20:1-10) \p \v 1 Eto jangu indari iji irae enu Sunday iho unga vivihinu Mary Magdalene te Mary nei amite Iesu kovea use avo kesi pahuo \v 2 Bada ta Anera uhu ta eto veto koro jigito aherekihinu enda titira unu koro ahone ta pambunu hamo ta arumbena. \v 3 Anera ta tombu amo pipiri ainge bo asukari parara be \v 4 avo Rome ta simba ari embopo na kito tututu eto tatara gaseto enda ta veto peharako uo \v 5 Anera na evohu ta degi ke einge ena, “Ungo joru avojo. Iesu ji atahu ta tehere pehehija avo jombure ere ova avo ere kogona te ei ta irae ra. \v 6 Amina mahu vasiri te erasi ue ijija avoeto vasiri te erehija, ungo einge huma amita panga jo ta herekari besi kito \v 7 sau sau egerembeto pambuto amita ambotani ta degi ke einge evujo ingore. ‘Iesu pehehija amo ehako vasiri te ereto Galilee pahua ungo ai pambuto kivujo.’ aravora na ke avo ano ingova puvena.” ainge eto pahunu \v 8 evohu heriso amo tunga javotoho ue joru te tapa use toto amita ambotani aro ingora huheveto pambua. \p \v 9 Enana degi ta pahuo Iesu puvuto hambuto, “Ungo ere pekihena.” ainge enu ingito auveto veto gogovo eto Iesu ta utu singi ta jigio \v 10 Iesu na ke einge ena, “Ungo joru avo toto pambuto nau namei kamei avo evujo pambuto na Galilee ai hambare.” ainge enu pambua. \s1 Rome simba ari embopo ke do ea \p \v 11 Eto evohu heriso degi ta pahuo enana use simba ari Roman embo uhoho na da jo ta pambuto priests pepeni ta degi use jo ta do puvuna avo eo ingia. \v 12 Eto enana priests pepeni na embo okokose ga ke kaseo irae enu koro peni vahai humbuto Iesu ta use simba ari embopo ta degi do kia avo harikeora koro na ombua. \v 13 Eto ke sokova na einge ara ea. “Dago mumete evo ore amita ambotani na puvuto Iesu ta hamo pegene eto humbuto pambera. Ainge evujo \v 14 eto gavana na ingesuja kito dago na amita degi ke aro ungota degi mane au osaga kesova.” ainge eo \v 15 use simba ea embopo na koro avo humbuto priests pepeni ta ke agi ere uahera avoeto Iesu erena iji eto puvuto oroho emikote Judea embomeni na Iesu ta hamo pegene ari ke avo jigama ue iragora. \s1 Iesu na ambotani enda tapa ta ke hande ara ena \r (Mark 16:14-18; Luke 24:36-49; John 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 16 Eto Iesu ta ambotani tapa 11 na Galilee ta ijimihe pambuto Iesu na tiri vahai ai hambara ke ena ai pambuhumihe \v 17 Iesu kito mana mana eto nei ke be ijie veto gombuto jakeka ea nei be hotembae ea te ambota kito jakeka ea. \v 18 Eto Iesu na enana kito puvuto auveto ke einge ena. “Uhu te enda te ta sovera tapa amo nau degi ta ikehija \v 19 avoeto enda tapa ta pahue ke nau hande evujo ingito ambo ambo ururoro Mamo te Meni te Ahihi Otohu te ta javo ta bapataito evujo. \v 20 Eto ari tapa do ahe poekehene kogueva avo evujo ingito are. Eto be hotembevu iji eha emikote eto pambuto iji tutumota na ungote iresona.”