\id LUK - 3/6/85 Larsen Orokaiva (Ehija dialect); changed backslash codes 3-Mar-2003 E.Bibilo \h Luke \toc1 LUKE OTOHU TA EVANERIA \toc2 Luke \toc3 Luke \mt1 LUKE OTOHU TA EVANERIA \c 1 \p \v 1-2 Ajao nau embo okose, Theophilus, eto Iesu kiari embopo eto ke agi embopo na tapa do uoi ere koguahera eto ere ingihahera avo hihi tirihore embo nei nei na ingihe etokito kakajekeagora eto ahe poekagora. \v 3 Avoeto nanena eha rate ihikena ai ta eto puvuto eha oroho ei ta ari do uija eto ke do ijija avo tapa sirikehene tambu ehei no degi ta ere kajihena. \v 4 Avoeto mahu ahe poekihe ari ingari avo ei ta eheketo humota ari haite kito ke be aisoa. \s1 John bapataito embo avo e na ehara ta ingena amita ke \p \v 5 Eto enda Judea ta King Herod ta iji te priest vahai javo Zechariah amo Abijah ta javo ta priest pure ere uahija amite amita ae javo Elizabeth amo priest mahu javo Aaron ta ahijera, amina \v 6 Bada God ta ke pepeni te ari te tapa agi ere uahera avoeto God ta tihi ta ae te ivu te jajavotohora \v 7 te enana meni ingae mihahera evovo ari iji auvena. \p \v 8-9 Eto priest ta ari avo Zechariah ta priest pure ari embopo ta pure iji puvunu amuna priest pure aisuja avo ituha tuho te koso te jigio Zechariah na tuho kororo eto humbuto Bada ta temple ta horeto ji pangire mune te avo pene gaga ta iketo undukenu evikihie iposi God ta degi vihina. \v 10 Eto iposi vihari iji te Zechariah temple jo ta pure ue mihinu embomeni isapamane araha ta horuketo pari ue mihio \v 11 Bada ta Anera na pene gaga ingeni be hena ta irerembeto mihinu \v 12 Zechariah na kito tututu ue joru unu \v 13 Anera na amita degi ke einge ena. “Zechariah, joru aojo. No pari eagoa avo God na ingito au no ae Elizabeth na meni ingau meni amita javo John ikejo. \v 14 Eto meni ingasuja avoeto ungo te embomeni tapa te tunga javotoho ue osa aisova. \v 15 Amita be amo amina Bada ta tihi ta embo dombo aisuja eto ‘wine’ te ‘gin’ te umo ainge amo mane indesuja te e ta hini ta eto Ahihi Otohu na jo enetasuja. \v 16 Eto amina au Israel ta meniundi na jo ahereketo enana ta Bada God ta degi egerembasora. \v 17 Eto peroveta Elijah avo Ahihi Otohu na sovera ikena ainge dombo amita degi sovera ikau Bada ta tihi ta pure ue embo amuna Bada ta toho aisora avo siriketo nununga ururou mamone na ehako meniundi osa aisora eto God ta ke agi ae embomeni na embo jajavotoho ta kiari avo uje aisora.” ainge Anera na enu, \v 18 Zechariah na amita degi ke einge ena, “Namo te nau ae te dago evovo ere ora avoeto ke erea avo ke be rete amo daingeto kione?” \v 19 ainge enu, Anera na ke mine einge ena, “Na Gabriel God ta tihi ta heteto iragona avo no degi ta duru javotoho erevi ana ikehei puvena. \v 20 Avoeto ke nau ingijo, umo ke nau ingito ke be ae ehea avo eto pe no vahaikano ke ambu eto ere uma ke erena avo puvurou kito ke ehako aisoa.” \v 21 ainge Anera na ijinu ingihe mihinu embomeni araha ta simba mihia amina Zechariah do ue iji koso ena avo hotembea. \v 22 Eto Zechariah araha ta puvuto ke ari inono ae enu ingeni na ahe ahe enu embo kito einge hotembea ‘Temple jo ta ehure ainge kito puvuto ere ua’ ainge hotembea. \v 23 Eto amita pure unu iji irae enu tohota da ta pambuna. \p \v 24-25 Eto amita ambota ae Elizabeth na urete eto ke einge ena, “Na meni ingae mihie amo embo na koguore me kiagona te God na na kito ehei nau me irae ehija,” ke ainge eto hariga 5 amita jo ta amo bande jo ta pere mihahija. \s1 Anera Gabriel na Mary ta degi ke ikena \p \v 26 eto Elizabeth urete ena amo hariga 6 irae enu Anera Gabriel avo God na ikenu veto enda Galilee ta da vahai Nazareth ai ta pambuto \v 27 kakara vahai javo Mary avo King David ta ahije vahai Joseph na jimbaja e mamo na kerea rate jimbae mihinu Anera amita degi \v 28 puvuto ke einge ena, “Oro, God ta osari kakara, Bada umo te iraguja,” ainge enu \v 29 Mary na ingito pekari amita be amo deire avo osaga te tapa hotembu hotembu unu \v 30 Anera na amita degi ke einge ena, “Mary, umo joru aojo. God na umo osa ereua \v 31 eto ki, inena urete eto meni ingeto amita javo Iesu ikasoa \v 32 eto amina pajito embo peni au God i be i ta amita Meni ra ainge aisora. Eto Bada God na au amina amita umbovo David ta honda eto \v 33 heteto Jacob ta jeka hoka simba aisuja. Eto amita tihi jigari amo mane irae aisuja rate datoho ta iresuja,” ainge enu \v 34 Mary na Anera ta degi ke einge ena, “Ari ainge amo daingeto ano, na ivu jimbaera,” ainge enu \v 35 Anera na einge ena, “Ahihi Otohu na no degi ta veau God ta sovera isapamane na umo uhumo aisuja, avoeto meni ingasoa amo God ta Meni Otohu ke aisora. \v 36 Eto kijo, no jao vahai Elizabeth, amo meni ingari inono ae ainge embomeni na eagora te eha evovo ue meni ingehija amo hariga 6 irae ereua \v 37 amita be amo God ta degi ari tapa amo inonora,” ainge enu \v 38 Mary na ke einge ena, “Aravora, na Bada ta pure ari kakara avoeto ke do erea avo God na ikau puvurou kesona,” ainge enu Anera toto pambuna. \s1 Mary na Elizabeth kesi pambuna \p \v 39 eto iji amite Mary na ereto enda Judah ta tiri ta da vahai ai sau be pambuto \v 40 embo Zechariah ta bande ta horeto amita ae Elizabeth pekenu \v 41 ingito meni jo ta kundu kandu unu Elizabeth avo Ahihi Otohu na jo enetihinu \v 42 ke isara na einge ena, “Evohu isapamane rate God na umo vahai avo osa ere ua te no hini ta ve amite tapa. \v 43 Umo nau Bada ta aja aisoa avoeto na kesi puvea avoeto mana mana ue tunga javotoho ere ona. \v 44 Eto na no pekari avo nau oje ta puvei ingihene meni nau hini ta tunga javotoho ue kundu kandu ehija. \v 45 Eto Bada na no degi ta ke do ehei ingea avo puvuroja humota ereoa avoeto tunga javotoho ereoa,” ainge Elizabeth na enu. \s1 Mary ta haveni \p \v 46 Mary na ke einge ena, “Na jo nau tapa na Bada jakeka erena \v 47 eto God nau orekari embo avoeto ahihi nau tunga javotoho ereua. \v 48 Amita be amo amita meni kakara amina meni isapa sira eto pure eaguja avo kito au embo te evohu tapa be tapa puvuresora amina na hotembeto jakeka aisora. \v 49 Amo God sovera isapamane te na ari dombo be nau degi ta ehija avoeto amita javo otohu aisora. \v 50 Eto meni mahu ingerekari amite eto puvuto eha ingerekihera amite tapa amuna God joru eagora avo God na kogue jo uoi hondate eaguja \v 51 eto na embo peni ra ijie jo ta hotembagora embomeni avo God na amita ingeni sovera te amina teoi pojembeto pambuora. \v 52 Eto tihi jigari embo pepeni avo God na eoi enana ta tihi jigari avo tore embo teho avo humbuto ikeoi tihi jigagora \v 53 eto indari irae embopo avo unduoi indari javotoho na indiore hini pevihaguja te haja vaja embomeni avo ikeoi indari indae teho pambuora. \v 54-55 Eto God na Abraham te amita meniundi te ungotenau mamahamane tapa ta degi ke ena avo hotembeto amita jo ari jenambu ae ue amita Israel pure ari meniundi mahainge hondate uija.” \v 56 eto ke ainge Mary na enu irae enu Elizabeth ta bande ta hariga 3 amita jo ta mihimihe tohota da ta pambuna. \s1 John bapataito ari embo avo e na ingena \p \v 57 Eto Elizabeth ta meni ingari iji puvunu meni singa ingena. \v 58 Eto Bada na Elizabeth meni ingae mihoi ere koguahija avo jo enu meni ikenu ingeto osa unu amita da vahai embomeni te tapa osa ea. \v 59 Eto Elizabeth meni ingenu iji 8 irae unu Judea embopo ta ari ainge avoeto meni ta vi hamo tiukasi puvuto ue meni ta javo mamo Zechariah saso asi uje ea te \v 60 e na, “Meni ta javo John ikasora,” ainge enu \v 61 enana ke einge ea, “Rate ungota ohihi ta javo John amo iraera,” \v 62 ainge eto mamo Zechariah na javo do ikaja ingeni na ahe ahe eo paper ikara ahe ahe enu \v 63 ikeo ke einge kajena, “Meni emita javo John ra,” ainge ijie kajenu \v 64 embomeni kito mana mana uo Zechariah ihiketo pe handeketo ke ijie God jakeka ena. \v 65 Eto da embomeni tapa na ari avo kito mana mana eto amita ke enda Judea ta da tapa tiri hena ta tirio \v 66 ingito tunga javotoho ue meni avoeto Bada na amita ingeni na John hondate unu pajina kito, “Pure pajire do aisuja,” avo hotembea. \s1 Zechariah na ari do puvuresuja avo harikena \p \v 67 Eto be John amita mamo Zechariah avo Ahihi Otohu na jo enetenu ari do puvuresuja avo ke einge harikena. \p \v 68-71 “Israel ta Bada God amo javotohora. Eto amina ungotena uje ae ue kitoho ari embomeni ta ingeni ta eto orekasi ke amita peroveta ototohu mamahu ta degi enu ingito hande ere uahera. Avoeto amita embomeni hondate asi puvuto amita pure ari meni David ta jeka hoka vahai avo amina au ereto sovera te na ungotena orekasuja. \v 72 Eto ainge amo noma kaeto ke otohu ena avo jeneambu ae ue ungotenau ohihi hotembihe hondate ere ua. \p \v 73-75 Eto noma kajihe ungotenau mama Abraham ta degi ke ena amo ungotena God ta degi otohu ta mihie joru ae ue jo javotoho ari na iji tapa mahainge God jakeka ara ungotenau kitoho embo ta ingeni ta eto orekasuja. \v 76 Eto meni nau, umo God i be i ta amita peroveta ke ijiroro Bada ta puvurari degi sirikihe ke ijiro embomeni avo \v 77 Bada God ta jo ari na daingeto ari sasapura toasi harikaro ingito hotembeto toau amita embomeni be aisora. \v 78-79 Eto God ta irari degi ta eto iho vujihirou pehari joru ue mume ta iragora embomeni amita degi usasa au peka ta pambari degi avo kogue pambasora.” ainge Zechariah na ena. \p \v 80 Eto be John avo papajihinu amita ahihi sovera ari puvutuhunu ojagatambu ta pambuto mihimihe enda Israel embomeni ta degi ke ihiketo hande ena. \c 2 \s1 Iesu avo Mary na ingena \r (Matthew 1:18-25) \p \v 1 Eto John meni isapa ta irari iji te embo peni Caesar Augustus na enda embo tapa census ue javo humbasi ke ikenu pambuna. \v 2 Eto census umbae peko ta enda Syria ta gavana Querinius hetari iji te census aravo ihiketo ea. \v 3 Avoeto embo tapa na pambuto tohota ohihi ta da be ai ta javo kajara ke ena. \p \v 4 Eto embo Joseph amo King David mahu mihahija amita ahije vahai avoeto da Nazareth enda Galilee jo ai ta mihimihe toto David ta da Bethlehem Judea enda ai ta pambasi ue \v 5 Mary amo amita mahu kerari avoeto humbuto pambau census ta javo vahaita kajara humbuto pambuna. \v 6 Eto Mary amo mahu urete ari avoeto da Bethlehem ai pahunu meni ingari iji puvunu \v 7 amita kihi ta meni singa ingeto bo na togeto o ta indari ikari besi ai ta jurukenu evina, (bande tapa amo embo na enetari avoeto). \s1 Anera na o ‘sheep’ simba ari embopo ta degi puvua \p \v 8 Eto enda ai ta o ‘sheep’ simba ari embopo na ehe tambuta o ‘sheep’ simba ere uahera amita degi \v 9 Bada ta Anera na sariketo puvunu Bada ta usasa peni vahai na puvuto daha daha ue joekenu enana tututu ue joru uo \v 10 Bada ta Anera na enana ta degi ke einge ena, “Joru mane aisova te kivujo, tunga javotoho ari isapamane embo tapa ta degi puvuto ere hua amita duru avo humbuto ere puvuhona. \v 11 Amo Bada Keriso ungota orekari embo avo eha David ta da ai ta ungo avoembo e na eha ingehija. \v 12 Ungo amita hajire kesova amo meni avo bo na togeto o ta indari ikari besi ai ikehere mihia,” \v 13 eto ke ainge enu uhu ta Anera isapamane amina sasariketo puvuto God jakeka ijie haveni einge ea, \v 14 “God i ta amita degi osa jakeka erera eto enda ei ta God osari embomeni ta degi peka iroi,” \v 15 ainge eto irae eto uhu i ta pahuo o simba ari embopo na ke mine ara einge ea, “Bada na ke ikehei puvuto ehere ingera avo ungote da Bethlehem ta pambuto kesora,” \v 16 ainge eto ereto sausau pambuto meni o ta indari ikari besi ai ta jurukeo hereketo mihina amite Mary te Joseph te ainge hambuto \v 17 kito meni amita ke Anera na enu ingia tapa avo hande eo \v 18 embomeni na o simba ari embopo ta ke ingito mana mana ea. \v 19 Rate o simba ari embopo na ke ea tapa avo Mary na ingito amita jo ta hotembari isapamane ena. \p \v 20 Eto o simba ari embopo na pambuto Anera na do ea tapa avo ainge inono ta kia avoeto God osa jakeka ue egerembeto pambua. \s1 Iesu ta javo ikea \p \v 21 Eto meni ingenu iji 8 irae enu Judea ta ke pepeni avoeto vi hamo tiukea. Eto Mary urete ae mihinu Anera na javo Iesu ikara ke ena avoeto meni ta javo Iesu ikea. \s1 Meni Iesu humbuto Temple jo ta pene ikea \p \v 22 Eto meni humbuto doru eto mihina amita iji irae aja Moses ta ke pepeni avo agi eto da Jerusalem ta pambuto God ta degi hande pene gaga ta ikihe Iesu Bada God ta toho aja hande ikasi humbuto pambua. \v 23 (amita be amo God ta ke pepeni ke kajari ai ta ke einge mihia, evohu na meni singa bugo ingasuja amo God ta ke agi ue otohu aja \v 24 di dipo heriso ikarotemo di dirogu meni heriso ikaro avo Bada God ta ke pepeni avo agi eto Iesu humbuto pambua.) \v 25 eto embo vahai javo Simeon da Jerusalem ta mihahija amo embo javotoho eto God ta ke agi ari embo amina God na Israel embomeni hondate aisuja iji avo simba ere uahija eto Ahihi Otohu na amita jo enetihahija \v 26 avoeto amo mane pehasuja te kihi Bada God ta hondate ari Meni Keriso avo kito pehasuja avo Ahihi Otohu na harikenu ingina. \v 27 Eto Simeon na Ahihi Otohu ta ke agi eto temple jo ta horenu Mary te Joseph te na ke pepeni agi ue meni Iesu God ta toho aja humbuto horeo \v 28 Simeon na kito meni humbuto vinduketo God jakeka ijie ke einge ena, \v 29-32 “Bada God, inena embomeni no siriketo humbasi embo tapa ta tihi ta ereoa avo tihi nau na ere kogona amo enda nei embomeni na God ta usasa kesora eto embo tapa na Israel jakeka aisora, avoeto no ke ehei ingihana avo ejo no pure ari embo peka ta pambai,” ke ainge Simeon \v 33 na Iesu avoembo ijinu amita e te mamo te ingito mana mana eo \v 34 Simeon na e te mamo te javotoho ari iketo e Mary ta degi ke einge ena, “Kijo, God na au meni eremina Israel embo nei vihesuja nei veasuja. Eto meni emo God ta hajire avoeto embo isapamane na kito urumbasora. \v 35 Eto meni amina au embo ta hotembari jo ta ojikari avo arahata puvurou kesora. Eto jo no ta memenga osaga isapamane kesoa,” ainge Simeon na ena. \p \v 36 Eto evohu peroveta vahai javo Anna amo embo Phanuel ta iae eto amita ohihi javo amo Asher ra amo kakara ta embo jimbuto jua 7 ainge ena rate amita ivu pehenu \v 37 doru eto mihie amita jua tapa 84 avo humbuhunu evovo ena. Eto temple jo toto araha ta pambae asa jo ta mihie indari ajireketo God jakeka ijie ijite mumete pari ue mihahija. \v 38 Eto meni Iesu humbuto temple jo ta puvua iji amikote evohu Anna na puvuto meni avo kito God jakeka eto da Jerusalem avo God na oreto humbasuja iji simba ere uahera embopo amita degi Iesu ingari ta duru avo hande ena. \s1 Da Nazareth ta egerembeto pambua \p \v 39 Eto Mary te Joseph te Bada God ta ke pepeni agi ue temple jo ta tapa eo irae enu tohota da Nazareth enda Galilee jo ai pambua. \v 40 Eto meni Iesu aravo pajito sovera ari te kiari te humbunu God na kito osa ue javotoho ari ere ikihahija. \s1 Meni Iesu na temple jo ta ahe poekena \p \v 41 Eto jarukari ta pondo iji puvutohoi Iesu ta e te mamo te jua mahainge da Jerusalem ta pambuhahera. \v 42 Eto Iesu ingea avo jua 12 humbuhunu enana ta ari ainge avoeto pambae peko ta \v 43 pambuto pondo eo irae enu egerembeto puvutuhue meni singa Iesu amo asata mihinu e te mamo te na hotembae toto ere puvutohumihe \v 44 embo isapamane ere puvutuhora avoeto embo ga puvurari ke ijie toto pahuo iji irae enu Iesu kiae eto amita toho uho nei amiga irari ke ijie jombure ea rate \v 45 hambae eto egerembeto Jerusalem ta pambuto jombure ea. \v 46 Eto jombure uo iji 3 irae enu Iesu temple jo ta ahe poekari embo ga arumbeto mihie ke ijio ingihe ke mine ara ijie mihio hambua \v 47 eto embomeni na meni amita kiari te ke mine ari te avo kogue ingihe mana mana eto uje peni vahai ea. \v 48 Eto amita e te mamo te na kito mana mana ue e Mary na ke einge ena, “Nau meni, umo do eto dagota degi osaga ikehe? Namo te no mama te na umo hotembu hotembu ue iji koso umo jombure ehera.” ainge enu, \v 49 amina ke mine einge ena, “Ungo do eto na degi nei nei ta jombure eheve? Na degi neita iraerate nau Mama ta bande ta mihena avo ungo kiae ue jombure eheve?” ainge enu \v 50 ingito amita be avo deire avo hotembae ea. \p \v 51 Eto amina enana ga pambuto da Nazareth ai mihie e ta mamo ta ke tapa agi ena rate amita e na amita ari tapa avo jo ta ere hotembihahija \v 52 eto Iesu pajito kiari javotoho humbunu God te embo te na kito osa ea. \c 3 \s1 John bapataito ari embo na oje kahena \r (Matthew 3:1-12; Mark 1:1-8; John 1:19-28) \p \v 1-2 Eto Caesar javo Tiberius na heteto jua tapa 15 ainge simba unu God ta ke avo Zechariah ta meni John ta degi ojaga tambu ta puvuna. Eto iji amikote Pontius Pilate amo enda Judea ta gavana ra, Herod amo enda Galilee ta embo peni ra, eto Herod ta namei Philip amo enda Iturea eto enda Trachonitis te amita embo peni ra, eto Lysanias amo enda Abilene ta embo peni ra eto Judea ta priests pepeni amo Annas te Caiaphas te ra ainge eto John ta pure ihikari iji te embo einge emina tihi ere jigihahera. \v 3 Eto John na umo Jordan engihita da tapa avo hembuhe embo na tunga ahereketo ari sasapura toari ta bapataito avo ara oje ere kahihahija \v 4 eto ainge ere uahija amo Peroveta Isaiah na mahu kihi ta einge kajena, “Embo na ojagatambu ta jage eto einge eria, ‘Bada ta puvurari degi siriketo evu tambu ai. \v 5 Ohono tapa korinekasuja tiri te heti te tapa veto visi visi aisuja. Degi joro joro ari avo tambu aisuja eto hotoko patoko ari degi amo visi visi aisuja. Eto God na embo tapa oreketo humbasuja \v 6 avo embo tapa na kesora’.” ainge Isaiah na kajena. \v 7 Eto embomeni isapamane John ta degi bapataito aja puvuo, John na kito ke einge ena, “Ungo o koso o ta meniundi ra. Ungo ta degi embo amuna memenga osaga puvuresuja avo tiumbeto pambava ehei puvevete? \v 8 Ungo tunga ahereketo iresi uje ere ova avoeto ji be kiari javotoho kiagova ainge dombo ungo vasiri javotoho evujo. Eto ke erena avo ingito ‘Abraham amo dagota mama ra avoeto dago inonora,’ ainge avojo, ungota degi erena be ingivujo. Eto God na au koro erevi sariketo Abraham ta meniundi asora amo inonora. \v 9 Eto hogoro ji susu ta ikehei mihia eto ji be javotoho ae kito jeto gosukau evekasuja.” ainge enu, \v 10 embomeni tapa na ke einge eto ingia, “Eto God na dago ari javotoho do ara uje ere oi?” ainge eo \v 11 John na ke mine einge ena, “Eto asukari heriso kito embo asukari irae amita degi vahai ikasoa eto indari indie kito indari irae embo ta degi ikasoa.” ke ainge ena. \v 12 Eto ‘Tax’ humbari embopo na puvuto bapataito aja ue einge eto ingia, “Ahe poekari embo, dago God na do ara uje ere oi?” eo \v 13 John na einge ena, “Eto ungo ‘Tax’ koro umbava mahu heka ari ai ta inono ta avo pere humbasova rate nei hamo ta mane humbasova,” ainge ena. \v 14 Eto isoro embopo na puvuto einge eto ingia, “Eto dagomo do aro?” ainge eo amina “Embo ta degi jujune ue ke sokova ijie embo ta koro mane pegene aisova te ungota pure ta mine avo inonora ijie irivujo,” ainge ena. \p \v 15 Eto embomeni na John ta ke ingihe iji peni puvurari ke ijie enana ta jo ta einge hotembea, “John emo Judea embo ta hondate ari embo Keriso puvija erevi rete,” ainge eo \v 16 John na ke mine einge ena, “Eto na ungo umo na bapataito ere ona te embo nau ambota puvuresuja amo dombo be sovera te rate na sovera ambura. Na amita utu goru vujekari haite manera. Embo amina ungo Ahihi Otohu te ji vevere te na bapataito aisuja. \v 17 Eto javotoho davore sapura davore sirikasi nununga ere ua. Javotoho avo siriketo amita harau ta ikasuja eto sapura siriketo ji ta ikau evekasuja ji amita seikari amo irae ra,” ainge eto \v 18 ke neite neite amina embomeni oje kahihe God ta duru javotoho hande ena. \p \v 19 Eto tihijigari embo peni javo Herod amo ari sasapura neite neite ari embo amina namei ta ae pegene eto humbunu John na kito isembena \v 20 eto ari sapura nei Herod na eto John humbuto tipura ta ikena. \s1 Iesu bapataito ena \r (Matthew 3:13-17; Mark 1:9-11) \p \v 21 Eto John na embomeni bapataito eto irae eto Iesu bapataito enu pari ue mihinu uhu pe hirikenu \v 22 Ahihi Otohu di dipo ainge eto veto Iesu ta hamo ta arumbihinu uhu ta eto ke einge puvuna, “Umo osari Meni naura avoeto na umo kogue osa ere ona,” ke ainge puvuna. \s1 Iesu ta ohihi \r (Matthew 1:1-17) \p \v 23 Eto Iesu ingari jua tapa 30 humbuhunu amita ahe poekari pure ihikena. \v 24 Eto Iesu amo embo Joseph ta meni ke ere ijiahera. Eto Joseph ta mamo amo Heli, eto Heli ta mamo amo Matthat, Matthat ta mamo amo Levi, Levi ta mamo amo Melchi, Melchi ta mamo amo Jannai, Jannai ta mamo amo Joseph, \v 25 Joseph ta mamo amo Mattathias, Mattathias ta mamo amo Amos, Amos ta mamo amo Nahum, Nahum ta mamo amo Esli, Esli ta mamo amo Naggai, \v 26 Naggai ta mamo amo Maath, Maath ta mamo amo Mattathias, Mattathias ta mamo amo Semein, Semein ta mamo amo Josech, Josech ta mamo amo Joda \v 27 Joda ta mamo amo Joanan, Joanan ta mamo amo Rhesa, Rhesa ta mamo amo Zerubbabel, Zerubbabel ta mamo amo Shealtiel, Shealtiel ta mamo amo Neri, \v 28 Neri ta mamo amo Melchi, Melchi ta mamo amo Addi, Addi ta mamo amo Cosam, Cosam ta mamo amo Elmadam, Elmadam ta mamo amo Er. Er ta mamo amo Joshua, Joshua ta mamo amo Joshua, \v 29 Joshua ta mamo amo Eliezar, Eliezar ta mamo amo Jorim, Jorim ta mamo amo Matthat, Matthat ta mamo amo Levi \v 30 Levi ta mamo amo Symeon, Symeon ta mamo amo Judah, Judah ta mamo amo Joseph, Joseph ta mamo amo Jonam, Jonam ta mamo amo Eliakim, \v 31 Eliakim ta mamo amo Melea, Melea ta mamo amo Menna, Menna ta mamo amo Mattatha, mattatha ta mamo amo Nathan, Nathan ta mamo amo David \v 32 David ta mamo amo Jesse, Jesse ta mamo amo Obed, Obed ta mamo amo Boaz, Boaz ta mamo amo Sala, Sala ta mamo amo Nashon \v 33 Nashon ta mamo amo Amminadab, Amminadab ta mamo amo Admin, Admin ta mamo amo Arni, Arni ta mamo amo Hezron, Hezron ta mamo amo Perez, Perez ta mamo amo Judah \v 34 Judah ta mamo amo Jacob, Jacob ta mamo amo Isaac, Isaac ta mamo amo Abraham, Abraham ta mamo amo Terah, Terah ta mamo amo Nahor, \v 35 Nahor ta mamo amo Serug, Serug ta mamo amo Reu, Reu ta mamo amo Peleg, Peleg ta mamo amo Ebner, Ebner ta mamo amo Shelah \v 36 Shelah ta mamo amo Canaan, Canaan ta mamo amo Arphaxad, Arphaxad ta mamo Shem, Shem ta mamo amo Noah, Noah ta mamo amo Lamech \v 37 Lamech ta mamo amo Methuselah, Methuselah ta mamo amo Enoch, Enoch ta mamo amo Jared, Jared ta mamo Mahalaleel, Mahalaleel ta mamo amo Canaan \v 38 Canaan ta mamo amo Enos, Enos ta mamo amo Seth, Seth ta mamo amo Adam, Eto Adam ta mamo amo God ra. \c 4 \s1 Satan na Iesu ojagatambuta engekena \r (Matthew 4:1-11; Mark 1:12-13) \p \v 1 Eto Iesu avo Ahihi Otohu na jo eneteto kihi humbuto umo Jordan toto \v 2 ojagatambu ai pambuto iji 40 amita jo ta mihinu Satan na puvuto engekena. Eto indari indae mihinu iji 40 irae unu beuje puvunu \v 3 Satan na amita degi ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito koro erevi e bread sarikai,” ainge enu \v 4 Iesu na ke mine einge ena, “Eto embo na mane bread pere indie iresuja,” ainge enu \v 5 Satan na Iesu humbuto degi i be i ai pambuto heteto enu enda neite neite tapa be kina. \v 6 Eto kogue mihinu Satan na Iesu ta degi ke einge ena, “Enda tapa ere kogoa amo nau ikari avoeto embo ta degi hande ikasona amo tehora \v 7 avoeto na humotepain asoa amo nane umo embo peni ikano enda erevi tapa tihijigihe hajae vajae embo aisoa,” ainge enu, \v 8 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke kajari einge mihia, ‘Umo Bada God no vahai avo humotepain ue agi asoa’,” ainge enu, \v 9 Satan na Iesu humbuto da Jerusalem ta pambuto enu Iesu temple ene i be i ta pambuto hetenu ke einge ena, “Umo God ta Meni be kito kekehuna eto ve. \v 10 God ta ke einge kajari mihia, ‘God na amita Anera ikau umo simba aisora \v 11 eto umo ingeni na humbuto orereto veasora avoeto umo koro ta utu mane tasoa,’” ainge Satan na enu, \v 12 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke nei einge mihia, ‘Umo Bada God no mane engekasoa,’” ainge enu, \v 13 Satan na engekari tapa avo enu irae enu pambuto iji nei ambota aisuja avo simba ena. \s1 Iesu na enda Galilee ta pure ihikena \r (Matthew 4:12-17; Mark 1:14-15) \p \v 14 Eto Iesu Ahihi Otohu ta sovera na egerembeto enda Galilee ta pahunu amita duru avo embo tapa na embu eo sigeto peni vahai ena. \v 15 Eto amina enda Galilee ta ke kasari bande tapa ta horihe ahe poekihinu ingihe tunga javotoho ue Iesu jakeka ea. \s1 Da Nazareth embomeni na Iesu ke be ae ea \r (Matthew 13:53-58; Mark 6:1-16) \p \v 16 Eto amo pajirari da Nazareth ai ta puvuto amita ari ainge eaguja avoeto jangu indari iji te ke kasari bande ta horeto embomeni ta degi ke ehekasi ue embo ta tombu ta hetenu \v 17 peroveta Isaiah na ke kajari avo ikeo humbuto hiriketo ke kajari einge avo hambuto embo ta degi ehekenu ingia, \v 18 “Eto Bada God ta Ahihi na sovera ikau humbuto osaga embopo ta degi duru javotoho hande aisona, eto isoro ta humbari embomeni ano arahata pambasora, tihi vavahaikari ano tihi kujasora, eto hoivo embomeni avo kitoho ta ingeni ta eto umbasona. \v 19 Bada na embo hondate ari iji puvija ainge hande aisona,” Ke erevi ehekenu irae enu \v 20 book ahureketo hondate ari embo ta degi iketo arumbenu, embo tapa jo ta mihia amina Iesu be kon eto kio \v 21 Iesu na ihiketo ke einge enana degi ena, “Ke mahu Isaiah na kajari ehene ingeva amita be amo puvija erevira,” ainge ijinu \v 22 embomeni na ingito kore eto amita ke ikari amo javotohora ainge ijie ke einge ea, “Emo embo peni ta meni manera teho Joseph ta menira,” ainge ijio \v 23 Iesu na enana ta hotembari avo kito einge harikena, “Ungo nau degi ta ke einge aisi hotembihevete ‘Sivo embo umo oenga hondate e,’ ainge eto nei ‘Da Capernaum ta ari ehe duru ingera avo ehako da no ei ta e kiore’ ke ainge nau degi ta asi ere hotembihevete? \v 24 Ungo ta degi ke be erena. ‘Peroveta na embo amita be amita degi ke hande aisuja rate mane ingesora.’ \v 25 rate ke be amo peroveta Elijah irari iji te evohu dodoru isapamane Israel enda ta mihahera. Rate God na enu jua tapa 3 eto hariga tapa 6 amita jo ta ga veae mihahei enda tapa avo beuje iji puvunu, \v 26 God na Elijah avo ikenu Israel enda ta evohu dodoru ta degi pambae rate enda Sidon jo ta da vahai javo Zarepath amita evohu doru vahai amita degi pambuna. \v 27 Eto peroveta Elisha ta irari iji te Israel enda ta kini humbari embopo isapamane mihahera rate enana avo God na ae kojae rate enda Syria embo vahai javo Naaman avo enu amita kini irae ena,” ke ainge enu, \v 28 embomeni ke kasari bande jo ta mihia amina ingito tumo pajire be eto \v 29 enana ta da heti bende ta kogombari avoeto Iesu humbuto da sahu ta pambuto heti ta gosukaro veaja ke ea rate \v 30 Iesu na embo ta ugorota hiketo pambuna. \s1 Embo ahihi sapura na horari \r (Mark 1:21-28) \p \v 31 Eto Iesu na Galilee da Capernaum ta pambuto jangu indari iji te embomeni ahe poekihe \v 32 ke ere ijina avo ingito kiari embo be na eria ainge ijie haha puha ea. \v 33 Eto ke kasari bande jo ai ta embo vahai ahihi sapura na horari amina gagaha eto ke einge ena, \v 34 “O ve. Iesu Nazareth embo umo dagota degi do asi puve? Umo ao dago irae ara puvete? Eto umo amunure na kiarira. Umo God ta Embo Otohu ra.” ainge enu, \v 35 Iesu na ke ngahia eto einge ena, “Ke ambu eto embo ta jo ta eto puvuto pambu.” ainge enu, ahihi sapura na embo humbuto gosukenu embo ta ugorota veto pehihenu ahihi sapura avo arahata puvuto pahunu embo javotoho ena. \v 36 Vasiri avo embomeni na kito vani vini eto ke mine ara eto einge ea, “Ari eha emo deire? Amina amita kiari sovera te na ke eoi ahihi sasapura na ke agi eto arahata puvuto pambuora,” ainge ea. \v 37 Eto Iesu na do ena amita duru avo sigeto peni enu Galilee embo tapa ingia. \s1 Iesu na embomeni isapamane enu kojea \r (Matthew 8:14-17; Mark 1:29-34) \p \v 38 Eto Iesu ereto ke kasari bande toto embo Simon ta bande ta pahunu Simon ta umbohi ambure hamo vevere te avo ue mihinu Iesu ta degi eo pambuto \v 39 engihi ta heteto hamo vevere ere una amita degi ke ngahia enu irae enu ereto embo unduna. \p \v 40 Eto mume sihukihinu embomeni ambure neite neite humbari avo humbuto Iesu ta degi puvuo amita ingeni embo tapa ta hamo ta tetembihe enu kokojekea. \v 41 Eto ahihi sasapura tapa amina embo ta jo ta eto puvuto pahue, “Umo God ta Meni ra,” ainge gagaha eto ijio Iesu na ke ambupu ara ke ngahia na ena amita be amo Iesu amo Judea ta hondate ari embo Keriso avo enana mahu kiari avoeto haekena. \s1 Iesu na Judea ta ke kasari bande ta ke hande ere uahija \r (Mark 1:35-39) \p \v 42 eto iho vujenu Iesu ereto embomeni toto embo irae degi ta pahunu embomeni na Iesu jombure ue pambuto hambuto da nei ta pambaja uje ae eto haekeo \v 43 enana ta degi ke einge ena, “Eto God na amita embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja amita duru javotoho avo da ari na ue hande ana ikehei puvena,” ainge eto, \v 44 da tapa ta pahue Judea ta ke kasari bande ta ke hande ena. \c 5 \s1 Iesu na ambotani kihi umbuna \r (Matthew 4:18-22; Mark 1:16-20) \p \v 1 Eto Iesu umo ireremba javo Gennesaret hora ai ta heteto mihinu embomeni isapamane na God ta ke ingesi ue asuso pasuso ue puvuto Iesu eneteo \v 2 o parari embo na e nga heriso umo ahone ta iketo bonga egihie mihio Iesu na avo kito \v 3 Simon ta e nga ta vihito isapa tihin aja ke enu iarako eto hetenu arumbeto embomeni ahe poekena. \v 4 Eto ke enu irae enu Simon ta degi ke einge ena, “Umo ukomo ta pambuto bonga gosukejo o ombai,” ainge enu, \v 5 Simon na ke einge ena, “Bada, dago mumete ere ore iho vujehija amo o timbae rate no uje ere oa avo aisora.” \v 6 ainge eto umo ugorota pambuto bonga ikeo venu umo o isapamane be horenu humbuto vivihio bonga perara unu \v 7 namei kamei e nga nei ta ere ua amina puvuto hondate ara ingeni na uvari uvari eo puvuto hondate eo umo o isapamane avoeto e nga heriso pevihito e nga huhurumbeto veasi enu, \v 8-9 Simon te amita pure vahai embopo Zebedee ta meni heriso James te John te embo nei uhoho te na umo o isapamane kito vani vini uo Simon Peter na Iesu ta utu ta veto gombuto ke einge ena, “Bada, na embo sapura avoeto na toto pambu.” ainge enu \v 10 Iesu na Simon ta degi ke einge ena, “Umo joru aojo. Umo eha ihiketo embo timbasoa.” ainge enu, \v 11 ombo ta pambuto e nga te tapa toto Iesu ambo ambo ea. \s1 Embo vahai ambure na hamo sapura ari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 8:1-4; Mark 1:40-45) \p \v 12 Eto Iesu da vahai ta pambuto mihinu embo vahai kini na hamo ahurekari amina Iesu kito amita utu ta veto gombuto penunu einge ena, “Bada, umo asi eto kito hamo nau ejo javotoho ai,” ainge enu, \v 13 ingeni jujuruketo hame ue, “Na aisona, javotoho e,” ainge ijinu kini irae enu javotoho enu. \v 14 Iesu na ke einge ena, “Eto nau ari erevi mane hande aisoa rate pambuto no hamo avo priest ta degi ejo kioi eto embomeni kito ke be ara Moses ta ke pepeni agi ue no hamo javotoho ehija amita hande pene gaga ta tembejo,” ke ainge Iesu na ena, \v 15 rate ari amita ke avo embomeni na embu eo peni enu ingito embo isapa mane na amita ke ingito au kokojekasi puvua. \v 16 Eto Iesu na iji nei nei ainge embomeni toto ojagatambu ta pambuto pari ere uahija. \s1 Embo vahai amo utu ingeni meni pehari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 9:1-8; Mark 2:1-12) \p \v 17 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni te Judea ta ke pepeni ahe poekari embopo te da Jerusalem te enda Galilee ta da tapa te enda Judea ta da tapa te vahai ta puvuto Iesu ta ke ingihe mihio, Iesu na Bada God ta sovera na ambure embomeni enu kojea. \v 18 Eto embomeni na popora embo vahai amo ingeni te utu te meni pehari avoeto gaga ta humbuto puvuto bande jo ta horaro Iesu kioja uje ea. \v 19 Rate embo na bande jo enetea avoeto horari pe jombure eto bande ene i ta vihito otoho pauketo gaga ga tapa ikeo vena. \v 20 Eto Iesu na enana ta humota ari kito popora embo ta degi, “Nau meni no ari sasapura avo hotembeto ere toruhona,” ainge ijinu, \v 21 enana Pharisee ari embomeni ta ke pepeni ahepoekari embopo te na ingito ungo oenga ke mine ara ijie eto einge ea, “Embo emo do eto ke ainge emo erei? God vahai amina embo ta ari sasapura hotembeto toaguja te embo emina God ta javo ere urumbihia,” \v 22 ainge ijio Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo do eto ke ainge amo ereve? \v 23 Eto na popora embo ta degi, No ari sasapura hotembeto ere toruhona ainge aisona ano ereto pambu ainge asona ke amo davo ejeha re davo ngaiha re? \v 24 Eto Embo ta Meni na sovera ari humbuto enda ta mihie embo ta ari sasapura hotembeto toasuja avo ungo ke be ava ari erevi aisona,” ainge eto popora embo ta degi, “Nane erena, umo ereto no evari gaga humbuto no da ta pambujo,” ainge enu \v 25 embo ta tihi ta ereto amita evari gaga humbuto God jakeka ijie tohota da ta pambuna. \v 26 Eto embomeni na kito vani vini ue God jakeka ijie ke einge ea, “Ari emo mahu einge kiae pekota ere kogora,” ainge ea. \s1 Iesu na embo Levi jage enu ambo ambo ena \r (Matthew 9:9-13; Mark 2:13-17) \p \v 27 Eto amita ambota Iesu na arahata pambuto ‘Tax’ koro humbari embo vahai javo Levi amita pure ari bande jo ai arumbeto mihinu Iesu na kito, “Na ambo ambo e,” enu \v 28 ke agi eto amita donda tapa toto ereto Iesu ta ambota pambuna. \v 29 Eto embo Levi na Iesu ta pondo peni vahai amita bande ta unu ‘Tax’ humbari embopo isapamane te embo nei uhoho te ainge arumbeto indie mihio \v 30 enana Pharisee ari embopo te enana ta ke pepeni ahe poekari embopo te na hini kambari eto Iesu ta ambotani ta degi ke einge ea, “Ungo do eto ‘Tax’ humbari embopo te ari sasapura embomeni te ga vahaita ere indeve?” ainge eo, \v 31 Iesu na enana ta degi ke mine einge ena, “Embo javotoho amo sivo ikari embo ta degi mane pambuora te ambure embopo na sivo ikari embo ta degi pambuora, \v 32 avoeto na embo jajavotoho avoembo puvurae rate ari sasapura embopo ta degi ke ijirono tunga haperekara puvena,” ainge enu. \s1 Donda ajirekari \r (Matthew 9:14-17; Mark 2:18-22) \p \v 33 Enana ke einge ea, “Eto John ta ambotani te Pharisee ari embomeni te na donda mahainge ajireketo pari eagora te ambotani no amo donda ajirekae sio indagora,” ainge eo \v 34 Iesu einge ena, “Jimbari ta pondo avo ajirekari irae \v 35 rate iji puvuresuja amo jimbari embo jigito goruketo humbuto pambasora iji amikote ajirekasora,” ainge eto \v 36 timu hatirari ke nei einge ena, “Eto embo na bo mahu perarari avo bo eha na tiuketo ihirasuja amo bo eha sapura ururou bo mahu ai ta ihirari amo kiari sapura kesora. Avoeto ari ainge amo mane eagora. \v 37 Eto embo na o hamo umo higi iteko ari mahu ai ta ‘wine’ eha overekasora amo ‘wine’ na horo vivihe pajito o hamo amo perarasuja eto ‘wine’ te o hamo te tapa irae aisuja \v 38 te o hamo eha ta ‘wine’ eha overekasora amo mane perarasuja. \v 39 Eto embo ‘wine’ mahu avo indito gamo kito javotoho ke ijie ‘wine’ eha amo uje ae aisuja.” \c 6 \s1 Jangu indari iji \r (Matthew 12:1-8; Mark 2:23-28) \p \v 1 Eto jangu indari iji te Iesu te amita ambotani te na embo ta pure degi ta pahue Iesu ta ambotani na ‘wheat’ ve avo indesi humbuto jaeveto indio \v 2 Pharisee embomeni na kito ke einge ea, “Ungo do eto ke pepeni poekihe jangu indari iji te pure emomo ere ove?” \v 3 ainge eo Iesu na ke mine einge ena, “Eto David te amita embomeni te na beuje kito ari do ea amita ke amo ungo eheketo kiaerete? \v 4 Eto amina God ta Bande otohu ta horeto ‘Bread’ mahu God ta tihi ta hande ikari amo priest na pere jigama eagora avo David na horeto ‘Bread’ avo humbuto indie amita embomeni ta hande enu india \v 5 eto ungota degi erena, Embo ta Meni amo jangu indari iji amita simba ari embo dombo ra,” ainge ena. \s1 Embo ingeni meni pehari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 12:9-14; Mark 3:1-6) \p \v 6 Eto jangu indari iji nei amo Iesu na ke kasari bande ta horeto embomeni ahe poekena. Eto embo vahai ingeni meni pehari mihina \v 7 avo Iesu na jangu indari iji te au kojaute avo Pharisee ari embomeni te ke pepeni ahe poekari embopo te na Iesu pehumbasi ehehea. \v 8 Rate Iesu na enana ta hotembari avo kito embo ingeni meni pehari amita degi, “Umo huma ei hete,” ainge enu ereto imihe hetenu \v 9 Iesu na enana ta degi ke einge eto ingina, “Jangu indari iji te embo na ke pepeni agi ue embo ta degi sapura autemo javotoho au? Eto nei amo embo au kojautemo tau pehau?” \v 10 ainge ijie embo tapa poeto kito embo amita degi, “Ingeni jujuruke” ainge enu jujurukihinu javotoho enu \v 11 embomeni na kito hini kambari peni vahai ue Iesu ta degi do asora avo ke kasea. \s1 Iesu na ambotani 12 siriketo umbuna \r (Matthew 10:1-4; Mark 3:13-19) \p \v 12 Eto iji amite Iesu na heti i ta pambuto God ta degi pari unu pambuto \v 13 iho vujihinu amita ambotani jage enu puvuo tapa 12 siriketo humbuto amita javo ‘Apostero’ ikena \v 14 eto embo siriketo umbuna amita javo amo embo Simon amo ehako Peter ke ena eto Peter ta namei Andrew eto James te John te Philip te Bartholomew te ra. \v 15 Eto nei amo Matthew te Thomas te Alphaeus ta meni James te Zeolot ta embo vahai javo Simon ra (Zealot ari embomeni amina Rome na tihi jigora uje ae ea) \v 16 eto nei amo James ta meni Judas eto nei Judas Iscariot amo Iesu humbuto isoro embo ta ingeni ta ikari embo ra. Eto ainge avo siriketo humbunu irae enu. \s1 Iesu na ahe poekena \r (Matthew 4:23-25) \p \v 17 Egerembeto veto enda veukari ta heteto mihio amita ambotani tapa te embomeni isapamane te puvua amo enda Judea ta da tapa amita embomeni te da Jerusalem embomeni te eva da Tyre te Sidon te amita embomeni te tapa aingeto puvuto Iesu ta ke ingihe ambure embomeni au kojara humbuto puvua. \v 18 Eto ahihi sasapura na totorekari embomeni avo enu kojea. \v 19 Eto Iesu ta sovera avo amita hamo ta eto puvunu enana kokojekea avoeto embo tapa na Iesu ta hamo hame asi uje ea. \s1 Tunga javotoho ari te osaga kiari \r (Matthew 5:1-12) \p \v 20 Eto Iesu na amita ambotani tapa jireki poeki eto kogue ke einge ena, “Ungo donda ambu embopo avo God na tihi jigihirou tunga javotoho ue iresova. \v 21 Ungo beuje embopo na indari inono aisova, ungo si ari embopo na tunga javotoho ue osa osa aisova. \v 22 Eto embo na umo Embo ta Meni ta ambotani kito umo embo sapura ke ijie tumo ue umo uje ae ue urumbasora avo kito tunga javotoho \v 23 ue hana hana ejo. Ari sapura ainge amo ungota mamahamane na peroveta ta degi mahu arira eto ungota asora amo ungo na hotari pajire be uhu ta humbasova kivujo. \v 24 Rate ungo hajae vajae embomeni ta degi aja to erena amo ungo na ungota tunga osa osa ari mahu umbeve irae ehija. \v 25 Eto ungo indari humbari embopo ungota degi ta aja to erena ungo beuje kesova avoeto. Eto aja to erena, ungo kege ganini embopo na osaga kogue si aisova \v 26 eto enda embomeni na ungo kogue jakeka aisora avo no degi ta aja to erena ainge dombo amo embo mamahu na ke sokova na peroveta ra ijie ke ijiore ungota mamahamane na ingihe jakeka ere uahera. \s1 Kitoho embo osa ari \r (Matthew 5:38-48; 7:12) \p \v 27 Rate ungo ke ingiheva embomeni ta degi erena, ungota kitoho embomeni osa evujo eto ungo uje ae eagora embomeni ta degi ari jajavotoho evujo. \v 28 Eto ungota degi saruka eagora embomeni ta degi God na javotoho ari ikaja evujo. Eto ungo urumbagora embomeni avoembo pari evujo \v 29 eto embo na no ovo be hena ta tasuja aherekejo ovo anga hena ta tai. Eto embo na no ombari asari humbasuja embo amita degi no pohuketo evari ga tapa ikejo. \v 30 Eto embo amuna no donda humbasi penunu au ingito amita ikau humbau egerembeto ikaja mane hotembasoa \v 31 eto embomeni na no degi ta ara uje ere oa ainge dombo enana ta degi ejo. \v 32 Eto embo umo tunga umbua avo pere orereto osa asoa avo embomeni na kito umo jakeka arote? ainge manera, ari sasapura embomeni te tapa na enana osa eagora embopo avo osa mine ara ari haitera. \v 33 Eto nei amo no degi ta ari javotoho eagora embomeni amita degi ari javotoho asoa amo embomeni na kito umo jakeka aro? Avo manera. Ari sasapura embomeni te tapa na ari ainge ari haitera. \v 34 Eto umo mine puvuresuja avo hotembihe donda ikasoa amo embomeni na kito jakeka arote? Ari sasapura embopo na mine puvuresuja hotembihe embo ta degi ikagora. \v 35 Rate no kitoho embomeni osa ue ari javotoho ue donda ikasoa avo mine ikaja mane hotembasoa eto God i ta amina ungo amita meniundi ke ijie hotari pajire be ikau humbasoa. Amita be amo amite tapa na hande ambu tigaho ari embomeni ta degi javotoho eaguja. \v 36 Eto ungota Mama God na embo ta osaga kogue jo eaguja ainge dombo jo evujo. \s1 Embo nei ta ari sirikari \r (Matthew 7:1-5) \p \v 37 Eto embo pehumba aojo eto God na umo mane pehumba aisuja. Embo sapura ke mane aisoa eto God na umo sapura ke mane aisuja rate embo ta ari sapura hotembeto toasoa amo God na no ari sapura hotembeto toasuja. \v 38 Eto embo ta degi hande aisoa amo God na no degi ta hande mine ikasuja. Eto umo ikasoa ainge inono ta mane ikasuja te pajire be overekau gavineketo vovurou ikau humbasoa. Eto umo hande embo eto ikasoa God amo hande embo eto no degi ta ikasuja,” \v 39 eto Iesu na ke ainge ijie timu hatirari ke einge ena, “Eto tihi kuru ari embo na tihi kuru ari embo nei daingeto kihi humbuto pambau? Enana ere pambuhuma pe te hoto ta veasora \v 40 eto kiari jojombu ari embo na ahepoekari embo mane dembasuja te ahepoekau kiari humbuto amita ahe poekari embo amiga inono aisuja. \v 41 Eto umo do eto no namei ta tihi ta ji sirivo mihia avo kogoe no tihi ta ji uhu mihia avo hotembae ere oe? \v 42 Eto namei ta degi, ‘No tihi ta sirivo mihia kondikano?’ ke ainge ijie ungota tihi ji uhu na peikehija avoeto daingeto avo? Ungo ari sapura ojiketo ke sokova ari embomeni eto ungota ari sapura ji uhu ainge tihi ta mihia avo kihi umbavo irae au javotoho na kon kon eto kogue namei ta sapura isapa ji sirivo ainge tihi ta mihia avo kojikevu. \s1 Ji tapa amita be hajire oenga oenga ra \r (Matthew 7:16-20; 12:23-35) \p \v 43 Ke be amo ji javotoho indagora ai ta ji be indahu mane ekasuja eto ji nei sapura ai ta ji be indari mane ekasuja \v 44 rate ji tapa amita be hajire oenga oenga ra avoeto junga be amo ji isuga ta mane humbagora eto grape be amo esi hombare ta mane ekeoi humbagora. \v 45 Eto embo javotoho ta jo ta amo ari javotoho mihia avoeto ari javotoho eaguja rate embo sapura ta jo ta sapura pere mihia avoeto sapura eaguja. Eto embo ta jo ta do ainge mihia avo ainge inono ta amita pe ta puvuto pambasuja. \s1 Bande heriso gerikari embopo \r (Matthew 7:24-27) \p \v 46 Ungo do eto na ke Bada, Bada, ijie ke nau agi ae ere ove? \v 47 Eto embo amuna nau degi ta puvuto ke nau ingito agi aisuja amo do aingere avo ano ingesova. \v 48 Eto embo na bande gerikasi enda javotoho ta hoto koveto veto karu hamo ta tutuvi hurukasuja amo umo vuenga na puvuto tasuja te mane kohekasuja tutuvi koro hamo ta hurukari avoeto. \v 49 Rate embo nei nau ke ingito agi ae aisuja amo embo na teho enda hamo ta tutuvi tetembeto bande gerikasuja eto umo vuenga na puvuto tau koheketo veau aimbeto humbuto pambasuja.” \c 7 \s1 Rome isoro embo ta pure embo avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 8:5-13) \p \v 1 Eto Iesu embo ta degi ke enu irae enu da Capernaum ta pambuna. \v 2 Eto da ai ta Rome ta isoro embo peni ta pure embo vahai pehasi ue mihinu \v 3 Iesu na pure do ena amita duru avo ingito isoro embo na amita pure embo osa eto Iesu humbau puvuto amita pure embo au kojaja Judea ta okokose ikenu Iesu humbasi \v 4-5 pambuto amita degi ke sovera eto penunu einge ea, “Embo amina ungotenau enda osa ue ke kasari bande geriketo ungotenau ikehija avoeto amo javotoho na hondate mine aisoa,” \v 6 ainge eto Iesu enana ga pambuto bande auviho isoro embo peni na ke ikenu amita namei kamei na humbuto pambuto Iesu ta degi einge ea, “Bada, umo osaga aojo. Na embo sapura avoeto nau bande ta mane horasoa. \v 7 Eto na sapura avoeto no degi ta puvurae eagona rate teho no ke na ejo nau pure embo kojai \v 8 amo eingera, namo te tapa nau embo okose ta sovera jigama ue na nau isoro embo ta degi pambu aisona pambasuja eto nei ta degi hae aisona huresuja eto nau pure embo ta degi einge e aisona aisuja eagona ainge dombo no okose ta sovera na ejo kojai.” \v 9 ainge eo Iesu na ingito mana mana eto egerembeto embomeni amita ambo ambo ue puvua amita degi ke einge ena, “Na ungota degi erena, embo amina na humota be ere ua. Na Israel enda ta Israel embo aingeko hambaera.” ainge eto \v 10 embomeni puvua avo ikenu egerembeto bande ta pambuto ambure embo amo mahu kojeto mihinu kia. \s1 Evohu doru ta meni avo Iesu na enu vasiri te erena \p \v 11 Eto amita ambota Iesu na da javo Nain ta pahunu amita ambotani te embo tapa amiga \v 12 pambuto da pe auviho evohu doru ta meni avo vahai avo pehenu kovasi embomeni isapamane gaga ta iketo humbuto oroviketo pahuo \v 13 Iesu na evohu doru avo kito jo enu, “Umo si aojo,” ainge ijie \v 14 pambuto gaga ta jiginu gaga humbuto pahua embo amo heteo Iesu na ke einge ena, “Nau meni, ere,” ainge enu \v 15 embo mahu pehari amo ereto gaga ta arumbeto ihiketo ke ijinu Iesu na e ta ingeni ta tona \v 16 eto ari avo embo tapa na kito joru ue God jakeka ue ke einge ea, “Peroveta dombo be ungotenau degi puvija,” eto nei “God na amita embomeni ta degi puvija,” \v 17 eto Iesu na do ena amita duru avo sigeto pambunu Judea enda tapa amite eto enda nei nei Judea ta engihita amite tapa ingia. \s1 John bapataito ari embo na ambotani heriso ikenu Iesu ta degi pambua \r (Matthew 11:2-19) \p \v 18 Eto John bapataito ari embo ta ambotani na duru avo ingito John ta degi tirio ingito \v 19 amita ambotani heriso humbuto Bada ta degi, “Embo God na ikau puvuresuja amo umo retemo embo nei re,” ainge eto ingora ikenu pambuto \v 20 Iesu ta degi puvuto ke einge ea, “John bapataito ari embo na dago heriso ke erevi umo eto ingora ehei puvera. Embo God na ikau puvuresuja amo umo retemo embo nei re?” ainge eo \v 21 iji amikote Iesu na embo ta ambure osaga neite neite enu kokojekenu irae enu ahihi sasapura ohimbena tihi kuru ari enu tihi kukunjekea avoeto \v 22 John ta ambotani heriso ta degi ke mine einge ena, “Pambuto John ta degi do ere kogova ere ingiheva avo John ta degi einge evujo ingoi, ‘Tihi kuru ari embo tihi hirikehei ere kogora popora embo ereto isa ere ora kini humbari embopo ta kini irae ehija oje susujukari embopo na oje hirikehei ke ere ingihera, embo pepehekari vasiri te ereto ere ora eto hoivo embomeni ta degi duru javotoho ere ingihera \v 23 eto embo amuna na ke be ae ke mane eaguja amina tunga javotoho ere ua’.” ke ainge ara enu John ta degi pahuo \v 24 Iesu na embo tapa ta degi John avoembo ke einge ena, “Ungo ari do kesi ojaga tambu ta pambuheve? Sasaha pisara na kajeoi ujiji eaguja avo kesi pambuhevete? \v 25 Eto ainge mane amo do kesi pambuheve? Nei kiari bo ove javotoho asuketo eaguja avo kesi pambuhevete? Bo aingeko asuketo eagora embomeni amo king ta bande ta pambuto kiaeheva \v 26 rate evujo ingone, amo peroveta vahai kesi pambuhevete? Ungota degi erena amo peroveta be avo pambuto kogueva \v 27 eto God ta ke mahu kajari ai ta mihia amo John do aisuja amita ke avo einge mihia, ‘Kijo, na nau ke hande ari embo ikano kihi pahue no degi siriketo au tambu aisuja,’ ainge kajari mihia avoeto \v 28 ungota degi erena embo dombo be dombo ae pekota amo John na ena rate God na eha oroho ihiketo embo siriketo humbuto tihi jigesuja avoeto embo amuna God ta tihi jigari degi ta horeto embo teho asuja amina John dembeto embo dombo be aisuja,” \v 29 ke ainge Iesu na enu ingia (Eto ‘Tax’ siriketo humbari embopo te embo nei uhoho te amina John ta ke ingio bapataito ena avoeto Iesu ta ke ingihe God javotoho ke ea \v 30 rate enana Pharisee ari embopo te ke pepeni kiari embopo te na John ke be mane ke ijie bapataito ae toa avoeto God ta hondate ari avo umbae ra.) \v 31 eto Iesu na embomeni ta degi ke einge ena, “Eto embomeni eha mihera amita ari mo do aingekore? \v 32 Amo meni isasaraho na da tambuta arumbeto boru jumbarako ere ora nei uhoho na ereto dago huin husehera rate ungo ja tivae, nei si ijie sesena asi uje ehera te ungo si ae \v 33 ari aingeko amo ungo na ere ova amo eingera, Eto John puvuto indari te umo te ajirekena avo ungo na kito ‘Ahihi sapura na horihaja avoeto ere ua,’ ainge ijieva. \v 34 Eto Embo ta Meni na puvuto ‘wine’ te indari te tapa indaguja avo ungo na kogue, ‘Embo erevi kivu, amo okope undurari embora eto jai indari embora amina ‘tax’ koro humbari embomeni amite embo sasapura neite neite ga namei eaguja,’ ke ainge eagova \v 35 rate God ta kiari humbari meniundi na ari javotoho kito ke be aisora.” ainge Iesu na enu irae enu. \s1 Iesu na embo Simon ta bande ta umoro ena \p \v 36 Pharisee ari embo vahai na Iesu amiga indoja oru enu amita bande ta pambuto arumbenu \v 37 da amita evohu vahai amo evohu sapura be amina Iesu Pharisee embo ta bande ta arumbeto indinu ke avo ingito ‘Oil’ mune javotoho te higi isapa ta avo humbuto Pharisee ari embo ta bande ta horeto \v 38 Iesu ta ku hena ta heteto ihiketo si ijie amita tihi sisivu na Iesu ta utu kuheto siro ta tuheto utu mune tavo eto ‘Oil’ mune te amina kuhena. \v 39 Eto Pharisee embo Iesu amita bande ta indoja oru ena amina ari avo kito einge hotembena, “Ari sapura evohu eremina Iesu hame ere ua. Eto Iesu peroveta be kito evohu sapura erevi do aingere amo mahu kiaehija,” ainge hotembihinu \v 40 Iesu na kito ke einge ena, “Simon, na no degi ta ke vahai asi ere ona amo aravorete?” ainge enu. “Aravora, Ahe poekari Embo, no ke deirami asi uje ere oa avo ejo,” ainge enu. \v 41 Iesu na ke einge ena, “Hajae vajae embo vahai na embo vahai amita 500 kina iketo embo nei amita 50 kina ikena \v 42 eto embo heriso amina mine ikari inono ae kito toruhija aravora te embo amuna hajae vajae embo osa peni vahai au?” ainge enu. \v 43 Embo Simon na ke mine einge ena, “Koro pajire be humbari embo amina hajae vajae embo osa pajire be aisuja,” ainge enu Iesu na, “Ke be erea,” ainge eto \v 44 ahereketo evohu kogue Simon ta degi ke einge ena, “Pamone erevi kogoe? Na no bande ta puvena te umo nau utu egae rate evohu emina amita tihi sisivu na nau utu egeto amita siro hu na tuhehija \v 45 eto inena na mune tavo ae rate amina na puvena iji te nau utu mune tavo ere ua \v 46 eto inena nau siro ‘Oil’ kuhaera te amina nau utu ‘Oil’ mune te amina kuhehija \v 47 avoeto no degi ta erena amita osari pajire be avoeto amita ari sapura isapamane avo nanena hotembeto ere toruhona, rate embo amuta ari sasapura heriso be hotembeto toari amina osa peni mane aisuja,” ainge \v 48 eto evohu ta degi, “No ari sasapura hotembeto ere toruhona,” ainge enu, \v 49 embomeni gaga ta areto mihia amina ke mine ara eto einge ea, “Embo ari sasapura hotembeto ere toruhua emo amunure?” ainge ijio \v 50 Iesu na evohu ta degi, “No humota ari na umo orekehija avoeto peka ta pambujo.” ainge ena. \c 8 \s1 Evohu Iesu ga pambua \p \v 1 Eto iji isapa amita ambota Iesu na da ari na eto hembuhe God na embomeni tihi jigesi sirikasuja amita duru javotoho avo hande ena. Eto amita apostero 12 amite \v 2 evohu nei nei ahihi sasapura na jo ta horari ohimbena amite evohu nei nei amo ambure ari avo kojena amiga pambua. Eto evohu amo da Magdala evohu javo Mary amita jo ta amo ahihi sasapura tapa 7 ohimbena \v 3 eto nei amo Herod ta pure embo vahai javo Chuza amita ae Joanna amite evohu Susanna amite evohu nei nei aingeto Iesu unduresora avoeto enana ga pambua. \s1 Ve urari embo ta timu hatirari ke \r (Matthew 13:1-9; Mark 4:1-9) \p \v 4 Eto da tapa embomeni Iesu ambo ambo puvua amina vahaita horukeo Iesu na timu hatirari ke enana ta degi einge ena, \v 5 “Ve urari embo vahai na pure ta pambuto ve ihajara enu ve nei amo degi ta venu embomeni na haito jaevekiho di na veto india \v 6 ve nei amo karu hamo ta vena avoeto ereto jaise ena umo irae avoeto \v 7 eto ve nei amo ma ta vena avoeto erihinu esi na andinu sapura ena. \v 8 Eto ve nei amo enda javotoho ta vena avoeto ereto ve 100 ainge ikena,” eto ke ainge Iesu na ijie isara na eto, “Ungo amuta oje mihirou kito ke erena erevi ingivujo,” ainge ena. \s1 Iesu na do eto timu hatirari ke na ahe poekena \r (Matthew 3:10-17; Mark 4:10-12) \p \v 9 Eto amita ambotani na timu hatirari amita ke be avo deire avo au ingesi eo \v 10 Iesu na ke einge ena, “Eto God na embo amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke be amo ungota degi ikarira te embo tapa arahata mihera amita degi amo timu hatirari na ikano kito kiaesira asora eto ingito ingaesira aisora. \s1 Ve urari embo ta ke be avo Iesu na harikena \r (Matthew 13:18-23; Mark 4:13-20) \p \v 11 eto timu hatirari na ehena amita ke be amo erevira, ve urari amita be amo God ta ke ra. \v 12 Eto ve nei degi tambu ta veaguja amo embo na God ta ke avo ingesuja rate ke jo ta urari avo Satan na puvuto egimbau God ta ke avo ke be ae ijirou mane oreketo humbasuja. \v 13 Eto ve nei karu hamo ta veari amita ke be amo erevira, God ta ke avo ingito tunga javotoho aisuja te ke avo jo ta mane be veto pesisa eto susu kambasuja eto teho mihirou engekari puvurou toasuja. \v 14 Eto ve nei ma ta veari amita ke be amo erevira, embo na God ta ke uje eaguja te enda ta ari te ujeje neite neite amite eto amita haja vaja amina God ta ke amo andioi ve mane ekaguja \v 15 eto ve nei enda javotoho ta veari amita ke be amo embo na God ta ke avo ingito amita jo ta ke be ari na be jigito simba javotoho uore be eketo pajiraguja. \s1 Kerivo ijimbeto ari ta timu hatirari ke \r (Mark 4:21-25) \p \v 16 Eto embo na kerivo ijimbeto humbuto ovu ho ta iketo mane ahurekasora eto gaga suvu ta mane ikasora te araha ta tembau embo bande jo ta horasi puvuto kesora. \v 17 Eto ainge dombo ke tapa ahurekari avo harikaro tapa ingesora eto ojikari avo humbuto araha ta ikaro kesora. \v 18 Avoeto God ta ke eto kogoeto ingivujo eto embo ta degi kiari isapa irirou kito nei amita hamo ta ikau humbasuja rate amita kiari isapa irari ke asuja embo amita kiari do mihia avo humbau irae aisuja.” Iesu na ke ainge ijinu. \s1 Iesu ta e te namei kamei te ra \r (Matthew 12:46-50; Mark 3:31-35) \p \v 19 Amita e te namei kamei te aingeto Iesu ta degi puvua te embomeni isapamane avoeto Iesu ta degi pambari inono ae enu \v 20 embo na Iesu ta degi ke einge ea, “No e te namei kamei te umo kesi uje eto puvuto araha ta mihera,” ainge eo \v 21 Iesu na einge ena, “Embo te evohu te amuna God ta ke ingihe agi aisora amo nau aja eto namei kamei ra,” ainge ena. \s1 Iesu na enu pisara jamo ena \r (Matthew 8:23-27; Mark 4:35-41) \p \v 22 Eto iji vahai Iesu na amita ambotaniga e nga ta vihito ungote umo oiho ta pambasira ainge enu pahue \v 23 Iesu hereketo evo unu pisara peni vahai puvuto umo na teto mimisenu e nga jo ta veto pe vivihinu e nga ihiketo huhurumbeto vovunu \v 24 ambotani na pambuto Iesu ujihie, “Bada, Bada, ungotena sari ari embopora,” ainge ijio ereto pisara te umo te ta degi ke ngahia na enu jamo eto visi visi enu. \v 25 Iesu na enana ta degi, “Ungo na humota ae re,” ainge enu joru eto mana mana ue ke mine ara eto einge ea, “Embo emo do aingere? Ke ehei umo te pisara te amita ke agi eto jamo ehera,” ainge eto pambuto. \s1 Embo ahihi sasapura na horari avo Iesu na enu kojena \r (Matthew 8:28-34; Mark 5:1-20) \p \v 26 Enda Galilee umo oiho enda javo Gerasenes ai ta puvuto \v 27 veto da amita embo vahai ahihi sasapura na horari avo hora ai ta hambua. Embo amo iji koso amita bo irae eto bande irae embo ikeore sari eagora panga ho ai ta mihahija. \v 28-29 Rate embomeni na embo avo ‘Chain’ na punduo ahihi sasapura na embo andirari avoeto ivo peni vahai eto ‘Chain’ jigito usuketo embo humbuto ojaga hambuto pambuna avo Iesu na kito, “Embo ta jo avo toto puvuto pambu,” ainge enu embo amina Iesu kito gagaha ijie pambuto Iesu ta utu ta veto pehihe ke isara na einge ena, “Iesu, God sovera isapamane te ta Meni nau degi ta do ao? Na penunu erena, nau degi ta memenga ikaojo.” \v 30 ainge enu Iesu na, “No javo deire,” ainge enu embo amina, “Dago isapamane avoeto nau javo ‘Legion’ ra,” ainge eto \v 31 Iesu na ohimbeoi memenga kiari degi ta pambari uje ae eto \v 32 o ohu isapamane heti oiho ta indie mihio kito amita jo ta au pambasi penunu enu aravora enu \v 33 ahihi sasapura na embo ta jo toto pambuto o ohu ta jo ta horeo huheveto pambuto heti ta eheruva eto veto umo indito pehiho \v 34 o simba ari embopo na joru pambuto da pepeni te memeni te tapa amita embomeni ta degi hihi tirio \v 35 ingito embomeni kesi Iesu ta degi pambuto embo ahihi sasapura na horari avo uha javotoho enu bo asuketo Iesu ta utu ta arumbeto mihinu kito joru uo \v 36 embo ahihi sasapura na horari avo kojihinu kia embopo amina hihi tirio \v 37 ingito enda Gerasenes embomeni tapa amina joru pajire be eto Iesu enda avo toto pambaja eo e nga ta vihito egerembeto pambasi uo \v 38 embo mahu ahihi sasapura na horari amina Iesu ga pambasi penunu enu Iesu na \v 39 “Namoga mane pambasoate God na umo kito jo ehei no degi ta tapa do ehija avo no da ta pambuto ejo ingore,” ainge enu amina tohota da ta pambuto embo tapa ta degi Iesu na do enu kina avo hihi tirinu ingia. \s1 Embo Jairus ta iae eto evohu Iesu hame ena ta ke \r (Matthew 9:18-26; Mark 5:21-43) \p \v 40 Eto Iesu egerembeto pahunu embomeni tapa simba ere ua amina Iesu kito tunga javotoho ue pekea. \v 41-42 Eto Judea ta ke kasari bande ta tihi jigari embo vahai javo Jairus amita iae avo vahai amita ingari jua tapa 12 avo pehasi unu pambuto Iesu ta utu ta veto paunge teteri eto Iesu amita bande ta pambaja penunu enu ingito Iesu Jairus ga pahunu embo isapamane Iesu ga oroviketo pahuo \v 43 evohu vahai amo jua tapa 12 amita jo ta orosa vovuoi embo na ari kojari inono ae uore mihahija \v 44 amina Iesu ta ke ta puvuto amita bo pekihi hame unu amita orosa irae enu. \v 45 Iesu na, “Na amuna hame ere oi,” enu embomeni tapa na dago hame aera ainge eo Peter na ke einge ena, “Embo isapamane avoeto umo vahaike vahaike ere ora,” ainge enu \v 46 Iesu na ke einge ena, “Nau sovera isapa veto ere pahua avo mine umbuhe hame ari ke erena,” ainge enu \v 47 evohu amo ojikari irae kito gatari gatari ue joru te tapa puvuto Iesu ta utu ta veto gombuto daingeto Iesu hame eto kojena amita be avo embo tapa ta tihi ta harikenu \v 48 Iesu na ke einge ena, “Nau iae, umo na humota eto kojehea avoeto peka ta pambujo.” \v 49 ainge ijinu embo na Jairus ta bande ta eto puvuto Jairus ta degi ke einge ena, “No iae mahu pehehija avoeto ahe poekari embo mane jigesoa te tojo pambae,” ainge enu \v 50 Iesu na ingito ke einge ena, “Umo osaga mane kesoa te na humota ejo no iae ano kojasuja,” ainge eto \v 51 bande ta pambuto embomeni araha ta irora enu mihio Peter te John te James te e te mamo te avo enu horeo \v 52 embomeni sisisasi ijie mihia amita degi ke einge ena, “Ungo si mane aisova. Kakara amo pehaera te teho evo ere ua,” ainge enu \v 53 kakara mahu pehari avoeto Iesu na evo ari ke ena avo ganini ijio \v 54 Iesu na kakara isapa amita ingeni ta jigito, “Ka, umo ere,” ainge enu \v 55 amita ahihi egerembenu erenu Iesu na ka amita degi indari ikaro indoja ena. \v 56 Eto amita e te mamo te mana mana uo ari do ena amita ke avo hande eagora ke ngahia ena. \c 9 \s1 Iesu na ambotani 12 ikenu pambua \r (Matthew 10:5-15; Mark 6:7-13) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani 12 jage enu puvuo ahihi sasapura ohimbihie embomeni aro kojara sovera ari iketo \v 2 God na embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke hande ue embomeni aro kojara ikenu pambasi uo \v 3 enana ta degi ke einge ena, “Ungo donda nei hetu te ehi savo te ‘bread’ te koro te bo heriso te mane humbuto pambasova te \v 4 da vahai vahai ta pahue bande ari na ue mane evesova te bande vahai ai ta evie pure avo irae au pambuvujo \v 5 eto da damina ungo pekae aro kito toto pambasi ue ungota utu oniho avo torovikavo vovurou embomeni tapa koguroro pambuvujo,” ainge enu irae enu \v 6 enana da ari na ue pahue embomeni ta degi duru javotoho hande ue embomeni eo kokojekea. \s1 Herod ta hotembari \r (Matthew 14:1-12; Mark 6:14-29) \p \v 7 Eto Iesu na tapa do ena amita duru avo Israel ta gavana okose javo Herod na ingito be hotembae ena amita be amo embo nei na John vasiri te ereto ere ua ainge ijio \v 8 embo nei na peroveta Elijah na sariketo puvuto ere ua ainge ijio embo nei na peroveta nei mahu amina vasiri te ereto ere ua ainge ijio Herod na ingito \v 9 be hotembae ue ke einge ena, “John mahu tunga tiukihena te embo ari neite neite oi duru ere ingihona amo amuna oi ereve?” ainge eto embo avo kesi uje ena. \s1 Embo tapa 5,000 avo Iesu na unduna \r (Matthew 14:13-21; Mark 6:30-44; John 6:1-14) \p \v 10 Eto apostero tapa egerembeto Iesu ta degi puvuto ari do ea tapa avo tirio irae enu Iesu na embo tapa toto amita apostero perekari humbuto da javo Bethsaida ta pahunu \v 11 enana avo dainge ere pahua avo embo na eo ingito embo tapa ambota pambuo Iesu na kito peketo God na embomeni daingeto tihi jigesuja amita ke hande ue ambure embomeni avo enu kokojekihio \v 12 iji vovunu Iesu ta ambotani 12 na amita degi puvuto ke einge ea, “Ungotena da peni mane da isapa ta mihera avoeto embomeni ikejo da ari na eto pambuto indari indito evore” ainge eo \v 13 Iesu na, “Ungona indari ikevu indore,” ainge enu enana ke einge ea, “Dagota degi ta amo ‘bread’ tapa 5 eto umo o heriso mihia te dago pambuto indari koro na humbuto embomeni erevi undurora ere?” \v 14 Ainge ea amita be amo embo tapa 5,000 mihera avoeto. Eto Iesu na embo tapa 50, 50 ainge kaheke kaheke ara ke enu \v 15 ambotani na kaheke kaheke eo arumbeo \v 16 Iesu na ‘bread’ 5 eto umo o heriso amite aingeto humbuto tihi i ta eto jigito God peketo ‘bread’ te o te jigito pereto embomeni ta ikaro indora ambotani ta degi ikenu embo ta ikeo indio \v 17 hini pevihinu ambotani na indari sirivo sirikeo handija tapa 12 amo pevihina. \s1 Iesu amunure avo Peter na ke ena \r (Matthew 16:13-19; Mark 8:27-29) \p \v 18 Eto iji vahai Iesu embo tapa toto pambuto pari ue mihimihe amita ambotani ta degi ke einge eto ingina, “Embomeni na na amunure ke eagore?” ainge enu \v 19 enana ke einge ea, “Embo nei uhoho na amo umo John bapataito ari embo ke eagora eto nei uhoho na umo peroveta Elijah ke eagora eto nei amo peroveta mahu vahai na vasiri te erari amina ere ua ainge eagora,” ainge eo \v 20 Iesu na, “Rate ungo na na amunure ke eagove?” ainge enu Peter na, “Umo Judea ta hondate ari embo Keriso God na ikari puvurarira,” ainge enu. \s1 Iesu memenga kito pehasuja avo ambotani ta degi ke ikena \r (Matthew 16:20-28; Mark 8:30—9:1) \p \v 21 Ingito ke avo embo ta degi mane hande ara haekihe \v 22 ke einge ena, “Embo ta Meni na osaga memenga kogurou Judea ta embo okokose te priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te na uje ae eto taro peheto iji 3 toto ehako vasiri te erasuja,” ainge eto \v 23 embo tapa ta degi ke einge ena, “embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja amo amita ujeje tapa toto amita ji atahu bouka avo koho ta tembeto iji mahainge na ambo ambo aisuja \v 24 eto embo amuna umo oenga amita vasiri oreketo humbasi uje aisuja amo amita vasiri iraesuja rate embo amuna na avoembo amita uje tapa toasuja embo amina amita vasiri oreketo humbasuja, \v 25 amita be amo embo na enda ta ari neite neite ue donda tapa ere humbuhuma pehasuja amo amita vasiri iraesuja eto javotoho mane hambasuja. \v 26 Eto embo amuna namote nau ke te avo kito me kogue ke nau hande ae aisuja amo Embo ta Meni na amita usasa ta eto Mamo ta usasa ta Anera ototohu ga iji kombu te puvuto embo avo me kesuja. \v 27 Rate ungota degi ke be erena ungo embomeni eha ei miheva amo embo nei nei amo mane pehasova te mihirovo God na embo amita siriketo humbuto tihi jigesuja iji avo puvurou keisova,” ainge Iesu na ena. \s1 Ambotani na Iesu ta usasa kia \r (Matthew 17:1-8; Mark 9:2-8) \p \v 28 Eto ke ainge enu iji 8 ainge irae enu Iesu na pari asi Peter te James te John te ainge humbuto tiri ta vihito \v 29 pari ue mihinu Iesu ta hamo amo usasa pere unu eto amita bo na usasa peni vahai amo enda embo na bo parara ainge ari haite mane avo unu \v 30 peroveta heriso mamahu Moses te Elijah te \v 31 na usasa ta Iesu ga ke asi sariketo puvuto Iesu na Jerusalem ta pambuto pehasuja amita ke avo kasea \v 32 eto Peter te amita namei kamei te na evo tihivi ena te evae mihie Iesu usasa ena avo kogue embo heriso amiga heteto mihia avo kogue \v 33 embo heriso avo pambasi uo Peter na ke do ano ijie einge ena, “Bada, dago ungote mihera emo javotoho avoeto horoma no vahai Elijah vahai eto Moses ta vahai ainge gerikasora,” ainge Peter na ijinu \v 34 johi na puvuto ahurekihinu joru ue \v 35 johi jo ta ke einge ingia, “Emo nau tunga humbari Meni ra. Amita ke ingivujo,” ainge enu \v 36 irae enu Iesu oenga mihinu kia. Eto iji amikote amo ari do kia avo embomeni ta degi ke hande ae toa. \s1 Iesu peheto vasiri te erasuja avo harikena \r (Matthew 17:14-18; Mark 9:14-27) \p \v 37 Eto evito tiri ta eto vovuo embomeni isapamane puvuto hambuo \v 38 embo vahai amina embomeni ta ugoro bagoro ta ereto jajage eto ke einge ena, “Ahe Poekari Embo, na no degi ta penunu erena, nau meni avo vahai amita osaga avo kijo, \v 39 ahihi sapura na andioi gagaha ijie veto pehihe ti kambuto kiroro kiroro ue pe pejigi garaviketo vovuoi ahihi sapura na meni ngahia na andito egikae iji koso jigito mihima toaguja avoeto \v 40 no ambotani na ohimbara penunu ehene ohimbehera rate inono ae ehei no degi ta humbuto puvena,” ainge enu \v 41 Iesu na osaga kito embo tapa ta degi ke einge ena, “Ungo humota ae embomeni ra. Eto ungo kiari umbava ungote iji doinge irono. Eto no meni avo nau degi ta humbuto hae,” ainge enu, \v 42 embo na meni avo humbuto Iesu ta degi inu, ahihi sapura jo ta amina meni andinu enda ta veto ahero ahero ue pehihenu Iesu na ahihi sapura isembeto ohimbenu toto pahunu meni javotoho enu humbuto mamo ta ikena. \v 43 Eto embo tapa na God ta sovera kito mana mana ea. Eto mana mana ue mihio Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena. \s1 Iesu pehasuja avo ke ena \r (Matthew 17:22-23; Mark 9:30-32) \p \v 44 “Ungo oje jevito be ingivujo. Embo ta Meni avo humbuto embo sasapura ta ingeni ta ikasora,” ainge ena. \v 45 Te ke amita be amo God na amita ambotani ingora uje ae eto ojikenu ingae eto Iesu ta degi be eto ingesi uje ea rate joru ea. \s1 Embo amuna embo okose aisuja \r (Matthew 18:1-5; Mark 9:33-37) \p \v 46 Eto ambotani vahai amuna embo okose aisuja amita ke avo tumo te tapa ke mine ara ijio \v 47 Iesu na enana ta jo ta hotembari avo kito meni isapa humbuto amita engihita ikenu hetenu \v 48 enana ta degi ke einge ena, “Embo amuna javo nau ta meni isapa eingeko osa kageni aisuja amo namote tapa osa kageni aisuja eto na pere mane rate God Na ikari Embo amite tapa osa aisuja. Amita be amo ungo embo vahai amuna na embo tehora ke aisuja amina ungota embo okose aisuja.” \s1 Embo amo ungotenau kito mane rate ungotenau tohora \r (Mark 9:38-40) \p \v 49 Ainge enu John na ke einge ena, “Bada, embo vahai na ahihi sasapura javo no ta ohimbihaja avo kito embo ungotenau mane embo nei ke ijie haekihera,” ainge enu \v 50 Iesu na amita degi ke einge ena, “Ari ainge amo mane haekasoa, embo nei amuna no degi ta kitoho ae amo embo no ra,” ainge ena. \s1 Enda Samaria ta da vahai na Iesu umbae ea \p \v 51 Eto Iesu uhu ta vihari iji auvihinu da Jerusalem ta pambasi tunga ikena \v 52 avoeto pambuto hetihe pambasuja degi avo sirikara ke hande ari embopo ikenu pambuto enda Samaria ta da vahai ai ta horeto Iesu puvuresuja degi sirikara ke eo \v 53 Iesu da Jerusalem ta pambasuja amita duru ingito uje ae eto mane dago ta da ei ta puvuresuja ainge ijie haekeo \v 54 ingito egerembeto pambuto ambotani ta degi eo ingito James te John te na ingito Iesu ta degi ke einge ea, “Bada, dago ji penunu aro uhu ta eto veto da eveketo irae aja uje ere oete?” ainge eo \v 55 Iesu na, “Ainge mane aisova,” enu. \s1 Embomeni na Iesu ambo ambo asi jo tapa na aera \r (Matthew 8:19-22) \p \v 56-57 Ainge eto toto da nei ta pahue embo vahai degi ta hambuo ke einge Iesu ta degi ena, “Umo degi dainge dainge pambasoa amo na umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 58 Iesu na ke einge ena, “O koropu na enda koveto enda jo ta iraguja, di na nga iketo iraguja te Embo ta Meni amita jangu indari degi avo irae ra,” ainge eto \v 59 embo nei ta degi, “Na ambo ambo e,” enu ke mine einge ena, “Bada, na toao pambuto nau mama pehau avo koveto umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 60 Iesu na ke mine einge ena, “Embomeni pehari na irarako ere ora amina embo amo kovasora te umo avo pambuto God ta tihi jigari ta ke avo hande ejo,” ainge enu \v 61 embo nei na ke einge ena, “Bada na umo ambo ambo aisona te na toau kihi pambuto nau embomeni peketo puvuto umo ambo ambo aisona,” ainge enu \v 62 Iesu na ke einge ena, “Embo na ji jasi ue overo ahero ue jasuja amo God ta tihi jigari ai ta horari haite manera,” ainge ena. \c 10 \s1 Iesu na embo tapa 72 ikenu pambua \p \v 1 Eto amita ambota Bada na embo tapa 72 ainge siriketo humbuto Iesu pambasuja degi ai ta embo heriso heriso ikenu da ari na ue kihi pambara \v 2 ke enu pambasi uo enana ta degi ke einge ena, “Ve na pupusumbeto veto mihie sari ere ua rate ondeto humbari embo isapamane mane avoeto ji be Mamo ta degi penunu evujo pure embo nei ikau be ondare. \v 3 Ungo pambuvujo. Na ungo o ‘sheep’ meniundi avo isoro ino ta ikarako ere ona \v 4 eto koro jurukari goru te ehi savo te utu goru te mane humbuto pambasova, eto degi ta pahue embo ga ke ijie pekihe iji aijaja mane aisova \v 5 eto embo ta bande ta horihe, ‘Peka ungota degi iroi’ ainge avo \v 6 pekari embo ai ta mihima kito no pekari avo amita degi iresuja te peka embo mane kito pekari avo no degi ta egerembasuja. \v 7 Eto bande ari na mane aisova rate bande vahai ai ta pere irivujo. Eto pure embo na mine humbasuja amo javotohora avoeto bande ai ta indari do ikasora amo ungota mine ra, indivujo. \v 8 Eto da dainge horavo ungo pekihe indari do ikasora tapa avo indito \v 9 embomeni avo kojihe, ‘God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja iji avo ungota degi puvuto ere hua,’ ainge evujo, \v 10 rate ungo da dainge horavo pekae ururoro kito amo da arahata pambuto embomeni ta degi ke einge evu ingore \v 11 ‘Ungota da ta oniho dagota utu ta vihari avo jaevekaro vovurou ungota degi hajire ikasuja. Rate kivujo God na embomeni tihi jigesuja iji avo auvehija,’ ainge evujo. \v 12 Eto ungota degi erena, iji kombu te ari sirikari iji te embomeni amita degi God na hajire ngahia be ngahia na ikau da Sodom ta embomeni na osaga isapa kesora aingeko mane kesora. \s1 Da nei nei Iesu ke be ae ea \r (Matthew 11:20-24) \p \v 13 Ajao da Chorazin te da Bethsaida te ta embomeni ungota degi osaga pajire be puvuresuja. Eto ari sovera nei te nei te ungo keheva avo da Tyre te Sidon te ta jo ta ari ainge ahena amo amita embomeni na ari sasapura mahu toasi bo baiki na kajari avo asuketo amisa na kuhaehera rate ungo na ari sasapura toari uje aera \v 14 rate God na ari siriketo hajire ikari iji te ungo na hajire ngahia be avo kesova da Tyre te da Sidon te ta embomeni na osaga kesora aingeko mane kesova. \v 15 Ungo Capernaum embomeni na God ta degi vihesi ere ova te God na au Satan iresuja degi ai veto pambasova. \v 16 Eto embo amuna ke no ingesuja amo ke nau ingesuja eto ke no toasuja ainge ke nau toasuja eto na toasuja. Ainge eto amina God na ikari embo amite tapa toasuja,” ke ainge enu irae enu. \s1 Embo 72 egerembeto puvua \p \v 17 Embo tapa 72 amo pambuto pure tapa eo irae enu tunga javotoho te egerembeto puvutuhue ke einge ea, “Bada, ahihi sasapura amite ambure neite neite te tapa amina no javo ta ke ere agi ehera,” ainge eo, \v 18 Iesu ingito ke einge ena, “Pipiri uhu ta sariambu eto enda ta veaguja ainge dombo Satan na vovuoi kogovona \v 19 eto kivujo, na ungota degi sovera ikihana amo o jihuri hatiresova vuvusi hatiresova te memenga mane kesova eto ungotenau kitoho embo ta sovera amo sovera ungota nanena ikehena amina dembarira. \v 20 Rate ahihi sasapura na ungota ke agi ururoro ungo tunga javotoho mane aisova te ungota javo uhu i ta kajari mihia avoeto tunga javotoho evujo,” ke ainge enu. \s1 Iesu tunga javotoho eto osa osa ena \r (Matthew 11:25-27; 13:16-17) \p \v 21 Iji amikote Ahihi Otohu na tunga javotoho ari ikenu God ta degi pari einge eto ena, “Mama God uhu te enda te ta Bada, ari erevi tapa amo kiari hotembari embomeni ta degi ikae harikae rate kiari umbae embomeni ta degi ikehea, Mama amo no uje na ere oa avoeto osa ere ona. \v 22 Eto nau Mama na kiari tapa sovera tapa nau ingeni ta iketo toarira eto Mamo na vahai Meni kiarira eto Meni na vahai Mamo kiarira eto Meni na embo siriketo humbuto au Mamo kesora,” ke ainge eto \v 23 ahereketo ambotani ta pere ke einge ena, “Ungo tihi na ere kogova ari avo embo amuna kesuja amina tunga javotoho aisuja \v 24 ungota degi erena peroveta isapamane eto enda ta ‘King’ isapamane na ungo ari do ere kogova avo kesi uje isapamane ere uahera te kiae eto ungo ere ingiheva avo ingesi uje ere uahera te ingae,” ainge enu. \s1 Da Samaria embo javotoho ta timu hatirari ke \p \v 25 Ke pepeni kiari embo vahai na ereto heteto Iesu eto kesi ue ke einge ena, “Ahe poekari Embo, na ari do ue irari daroho hoteto umbano avo ejo ingone,” ainge enu \v 26 Iesu na ke mine einge ena, “God ta ke do ke pepeni ta kajari mihia avo umo eheketo kogoe?” ainge enu \v 27 embo amina ke einge ena, “God ta ke pepeni amo umo no Bada God avo no jo tapa na ahihi tapa na sovera tapa na eto hotembari tapa na osa ue no hamo simba ue osa eagoa ainge dombo no namei kamei tapa osa ejo,” ke ainge enu, \v 28 Iesu na einge ena, “Umo ke be erea. Umo ari ainge avo ue irari daroho ta iresoa,” ainge enu \v 29 embo amina amita hamo orekihie Iesu ta degi ke einge eto ingina, “Aravora te nau namei kamei amo amunure?” ainge enu, \v 30 Iesu na ke mine timu hatirari ke na einge ena, “Judea embo vahai amo Jerusalem eto da Jericho degi ta pahunu pegene embopo na puvuto embo avo teo veto degi ta pehihenu amita donda tapa oreto humbuto embo amo toto pambua \v 31 eto pahuo Judea ta priest vahai na degi ta puvutohumihe embo avo kito degi oiho ta embuto seriketo pahunu \v 32 Judea ta clan javo Levi embo vahai degi ta puvuto embo avo kito tiumbeto pahunu, \v 33 (Samaria embomeni amo Judea ta kitoho ra.) enda Samaria embo vahai amo puvutohumihe embo tea avo kito jo enu \v 34 ‘oil’ te ‘wine’ te amina orosa egeto bo na horereketo tigito oviribeto humbuto amita o ‘donkey’ hamo ta ikenu arumbenu humbuto pambuto isa pambuora embo ta evari bande ta horeto embo simba ue evinu \v 35 iho vujenu Samaria embo na koro heriso humbuto bande mamo ta ikihe ke einge ena, ‘Embo erevi simba ururo no bande ta mine doinge aisuja amo nane egerembeto puvuto no mine ikasona,’ ainge eto pambuna,” ke ainge Iesu na enu irae enu \v 36 ke pepeni kiari embo ta degi ke einge eto ingina, “Embo pegene embo na tea amita namei be amo amuna enu,” ainge enu \v 37 embo na, “Jo ari embo amo amita namei be ra,” ainge enu Iesu na, “Ari ainge dombo eto pambuto ejo,” ainge ena. \s1 Iesu na Mary te Martha te ga umoro ena \p \v 38 Eto Iesu te amita ambotani te aingeto degi ta pambuhumihe da vahai ai puvuto horeo evohu javo Martha amina amita bande ta indora oru enu horeo \v 39 amita jao Mary na Iesu ta utu ta arumbeto amita ahe poekari ke ingihe mihinu \v 40 Martha na embomeni unduresi donda agari jivari oenga ere umihe osaga kito Iesu ta degi pambuto ke einge ena, “Bada, na oenga agari jivari ngahia ere ona avoeto umo jo ari embo kito ejo nau jao ereto hondate ai,” ainge enu \v 41 Iesu na ke mine einge ena, “Martha, Martha, no osaga na no hini pe ere viviha rate \v 42 Mary ere ua vahai ainge aehea amina no osaga irae aehija te Mary na javotoho ere ue avo embo na mane haekasuja.” \c 11 \s1 Iesu na pari ahe poekena \r (Matthew 6:9-13; 7:7-11) \p \v 1 Eto Iesu na degi vahai ai ta pari enu irae enu amita ambotani vahai na Iesu ta degi ke einge ena, “Bada, John na amita ambotani ta degi pari ahe poekena ainge dombo eto dago ta degi pari ahe poekejo,” ainge enu \v 2 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Ungo pari ta ke einge evujo, mama javo no amo otohu ra aisora. Umo embo tihi jigesoa iji avo ejo huroi \v 3 eto iji hekeri ta dagota indari ikejo umbare \v 4 eto embomeni na dagota degi ta sasapura eagora avo hotembeto toagora ainge dombo dagota ari sasapura, Mama God, inena hotembeto tojo, eto engekari ta dago kihi humbaojo,” ainge eto \v 5 ke nei enana ta degi einge ena, “Eto umo embo vahai amuna mume humba te namei ta degi pambuto \v 6 ke einge aisoa, ‘Namei, nau namei nei avo degi koso be puvija te do ikano indesuja avo mana mana eto inena ‘bread’ 3 ainge ikao pambuto ikano indoja puvena,’ ainge ao \v 7 amina bande jo ta mihie ke einge aisuja, ‘Na mane ujasoa te toto pambujo. Bokiri mahu ahurekehena eto na nau meniundi ga ere evena avoeto na mane ereto indari ikasona,’ ke ainge asuja. \v 8 Eto ungota degi erena amo no namei avoeto mane ereto donda ikasuja te inena kaiketo evo ujuja aisoa avoeto ereto no uje avo ikasuja. \v 9 Avoeto ainge dombo amo penunu ao God na ikasuja jombure ururo God na au kesoa eto vahihiri ao God na hirikau horasoa \v 10 eto erena amo penunu embopo na humbasora jombure ari embopo na kesora eto vahihiri ari embopo na horasora. \v 11 Ungo nei nei meni hatira te ra. Eto no meni na no degi ta umo o penunu aisuja amo inena o koso o mane ikasoa \v 12 eto di buju penunu aisuja amo o vuvusi mane ikasoa \v 13 eto ungo embo sasapura rate daingeto ungota meniundi ta degi hande jajavotoho ikasova avo ungo kiarira eto Mama uhu ta iraguja amo javotoho avoeto amita degi penunu aisoa amo amina Ahihi Otohu avo no degi ta ikasuja,” Iesu na ainge ijie ahe poekena. \s1 Iesu te Beelzebul te \r (Matthew 12:22-30; Mark 3:20-27) \p \v 14 eto embo vahai avo ahihi sapura na enu ke ae unu Iesu na kito ohimbenu pahunu ke ena avo embomeni na kito vani vini ea. \v 15 Rate embo nei uhoho na ke einge ea, “Ahihi sasapura ta embo okose javo Beelzebul amita sovera na ahihi sasapura ohimbaguja,” ainge eo \v 16 embo nei uhoho na Iesu eto kesi ue uhu ta hajire au kesi penunu ea. \v 17-18 Rate Iesu na enana ta hotembari jo ta avo kito enana ta degi ke einge ena, “Eto ungona Beelzebul ta sovera na ahihi sasapura ohimbari ke ereva te enda vahai embomeni na ereto ungo oenga isoro ururoro enda sapura aisuja. Eto bande vahai embomeni na ereto isoro aro sapura asuja ainge dombo ahihi sasapura na ereto ahihi sasapura ga isoro asora amo Satan ta irari degi sapura aisuja. \v 19 Eto na Beelzebul ta sovera na ohimbari ke ereva rate ungo Judea embo nei uhoho na amuta sovera jigama ue ahihi sasapura ohimbeove? Ungo ke ereva amo ungota ari na au ke be amo kesova. \p \v 20 Rate amo God ta sovera na ahihi sasapura ohimbihone kito God ta tihi jigari amo ungota degi mahu puvurarira. \v 21 Eto vuvure embo na amita ki emi humbuto amita bande simba ue irirou amita donda javotoho iresuja \v 22 rate embo nei vuvure embo ainge mane sovera pajire be amina puvuto isoro eto dembeto vuvure embo ta ki emi humota ere ua avo oreto humbuhe donda tapa humbuto pambuto amita namei kamei ga hande eto humbasuja \v 23 eto embo nau mane amo kitoho embora eto umo namote o andirari embo mane amo o ujekari embora. \s1 Ahihi sasapura egerembeto puvuresora \r (Matthew 12:43-45) \p \v 24 Eto ahihi sapura na embo toto jangu indari degi jombure ue pahumakara ojaga tambu pere kito nau irari mahu ta egerembeto pambasona ke ijie \v 25 pambuto amita da mahu avo mahu gajiketo toreketo humbari pambari avo kito tunga javotoho ue \v 26 egerembeto pambuto amita namei kamei sasapura tapa 7 avo eto humbuto egerembeto puvuto embo ta jo ta horeto iresora. Eto embo amita sapura mahu amo isapa rate jo be egae hamo pere egena avoeto ahihi sasapura horari haite kito horeto aro sapura be aisuja.” \s1 Tunga javotohoari be \p \v 27 Ke ainge ijinu evohu vahai embo ta ugorota ta amina ke isara na einge ena, “No aja ta hini umo umbuhaja avo javotohora eto umo aja na emi kajihaja amo javotohora!” ainge enu \v 28 Iesu na ke mine einge ena, “Umo erea aravorate javotoho be amo embo amuna God ta ke ingito agi aisuja,” ainge ena. \s1 Pharisee embopo na ari peni be kesi penunu ea \r (Matthew 12:38-42) \p \v 29 Eto embomeni isapamane be vahaita puvuto horukeo Iesu na ihiketo ke einge ena, “Ungo embo eha miheva amo ari sasapura embomenira. Ungo God ta hajire kesi uje ere ova avo mane au kesova rate Jonah na ena avo au kesova (Eto Jonah amo umo o peni amita hini jo ta iji 3 irae enu hora ta puvuto pere ga hukenu hora ta venu da Nineveh embomeni na kia.) \v 30 eto Jonah na da Nineveh embomeni ta degi do enu kia avo Embo ta Meni na ungo eha miheva amita degi au kesova. \v 31 Eto enda kaina ta tihi jigari evohu na enda tutumota eto puvunu King Solomon ta kiari avo enu ingina eto king Solomon amo isapa rate ungota degi puvija amo peni be rate amita ke ingae ere ova avoeto iji kombu ari sirikari iji te enda kainata tihi jigari evohu na ereto ungo pehumba aisuja. \v 32 Eto nei amo da Nineveh embomeni na Jonah ta ke ingihe jo hapereketo ari sasapura toa rate Jonah amo isapa ra eto ungota degi puvija amo peni be avoeto iji kombu ta ari sirikari iji te da Nineveh embomeni na ungota degi ereto pehumba aisora. \s1 Hamo ta usasa \r (Matthew 5:15; 6:22-23) \p \v 33 Eto embo na kerivo ijimbeto humbuto mane gaga suvu ta ikasuja eto ovu jo ta mane ikasuja te i araha ta tembau embomeni horeto usasa kesora. \v 34 Eto no tihi amo hamo ta usasa ra. Tihi javotoho iresuja amo no hamo tapa usasa na enetasuja te tihi sapura asuja amo hamo tapa mume aisuja \v 35 eto no hamo ta usasa seiketo mume aisuja avoeto simba eto kogoejo. \v 36 Eto no hamo na usasa ue jo tapa enetasuja amo piri piri au no hamo ta usasa na jo te tapa enetihirou usasa nei na kajau usasa pere aisuja.” \s1 Iesu na Pharisee embopo pehumba ena \r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40) \p \v 37 Ke ainge ijie mihinu Pharisee ari embo vahai na amita bande ta indoja oru enu pambuto arumbenu \v 38 Pharisee embo na Iesu ta ingeni egae avo kito uje ae unu \v 39 Iesu na amita degi ke einge ena, “Ungo Pharisee ari embomeni na aguhu te heva te hamo pere egihie jo ta amo haja vaja uje isapamane te ari sasapura neite neite amina tongopa arira. \v 40 Ungo kiae kiae embopo, ungo ove ari embo na ungota hamo te jo te aere? \v 41 Eto ungota jo ta do mihia avo God ta degi pene ikaeheva amo jo te hamo te tapa avo egaehija. \v 42 Jove jove, Pharisee embomeni ungo God ta degi hande ikasi ue donda isasaraho mune jeune hambuga ainge kaheke kaheke eto tapa 10 ainge iketo vahai amo God ta ra eagova rate God osa ari te embo ta degi javotoho ari amite tapa avo ae toagova. \v 43 Jove, jove, ungo Pharisee embomeni. Ungo ke kasari bande ta horeto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbagova eto market ari degi ta isa ururovo kogue jakeka ara eagova \v 44 jove, jove, ungota degi erena. Ungo use aingeko rate hajire koro na jorereto ikae avoeto embomeni na kiae ue hamota haito pambuora rate jo ta amo masa kakesa mihia,” ke ainge enu, \v 45 ke pepeni kiari embopo na ke einge ea, “Ahe Poekari Embo, umo ke ainge ijie dago te tapa isembiha,” ainge eo \v 46 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Jove, jove ungo ke pepeni kiari embopo. Ungo embomeni ta degi bouka ikagova amo humbuto pambari inono aera te ungo na bouka aravo ingeni singi na hame ae ra. \v 47 Jove, jove erena peroveta ototohu mamahu amo ungota mamahamane na teo pepehekeo use amo ungo na gajika toreka ue simba eagova. \v 48 Rate amo ungota mamahamane ta ari sasapura avo kogue javotoho ke ijie use gajika toreka eagova \v 49 eto God na amita kiari na ke einge eria, Na nau peroveta te apostero te ikano enana ta degi pambasora te taro pehasora eto nei taro memenga kesora. \v 50 Eto enda ehara ta ikena iji te eto puvuto eha oroho emikote amo peroveta tapa ta orosa amo enana ta ingeni ta avoeto enana ta meniundi na hajire kesora \v 51 amo Abel ta orosa ta eto pambuto peroveta Zechariah amo temple jo ta pene gaga ugoro ai teo pehena amita orosa tapa ta mine amo ungona ikihe hajire kesova. \v 52 Jove, jove, ungo ke pepeni kiari embopo embomeni na kiari humbahera te ungo na kiari humbari ta bokiri tahimbeto oreto humbuto ojikarira. Amo ungota kiari humbari amite embo nei ta kiari humbari te tapa avo ungo na haekagova,” ke ainge enu irae enu \v 53-54 degi avo toto pambuna. Eto ke pepeni kiari embopo te Pharisee ari embopo te aingeto Iesu ke nei nei ijie ke sapura vahai au ingesi kaiketo engekea. \c 12 \s1 Ari tapa ahurekari avo God na hirikau kesora \r (Matthew 10:26-27) \p \v 1 Eto ari ainge uo embomeni ‘thousand’ doitoko vahaita puvuto utu ta mine hatira ue mihio Iesu na kihi amita ambotani ta degi ke einge ena, “Enana Pharisee ari embomeni na ari javotoho avo ke be na ae ahe kihira eagora ‘bread’ ta pajirari sivo na pajito enetaguja ainge dombo eaguja avoeto be kogue irivujo. \v 2 Rate enana ta ari tapa ahurekari avo God na hirikau kesora eto ojikari avo araha ta puvurou kesora \v 3 eto ke mumete eagora avo iji te ijirou ingesora eto bande jo ta kemasa na eagora avo araha ta gagaha eto ijirou ingesora.” \s1 God joru evujo \r (Matthew 10:28-31) \p \v 4 “Nau namei kamei, ungota degi erena, tari pehari amina ari nei ari haite manera avoeto tari pehari embo avo joru mane aisova te \v 5 joru aisova embo amina teto humbuto gosukau memenga kiari degi ta veto osaga kesova. Ungota degi erena, ari einge aisuja embo God avo joru evujo. \v 6 Eto di siripeta ta mine amo peni mane ra. Di 5 avo 2 toea na ombuto humbahera rate God na di siripeta vahai avo mane jene ambuaisuja. \v 7 Avoeto joru aojo, di amo dombo manera, rate ungo amo dombo bera. Ungota siro hu tapa doingere amite tapa God na kiarira. \s1 Keriso ke be ari \r (Matthew 10:32-33; 12:32; 10:19-20) \p \v 8 Eto ungota degi erena, embo amuna, ‘Na Keriso ke be ijie ambo ambo ere ona avoeto na amita tohora,’ ke ainge embomeni ta degi aisuja amo embo avo naura ainge uhu ta God ta Anera ototohu ta degi aisona. \v 9 Rate embo amuna embomeni ta tihi ta na ke be ae aisuja amo uhu ta God ta Anera ta degi embo avo naura ke mane aisona. \v 10 Eto embo amuna Embo ta Meni ta degi ari sapura eto urumbasuja amo hotembeto toari inono ra te embo amuna Ahihi Otohu urumbasuja amo hotembeto toari inono aera. \p \v 11 Eto ungota kitoho na ungo ganoka asi humbuto ikaro ke kasari bande ta hetasova tihi jigari embopo eto embo pepeni ta tombu ta heteto ke do aisova eto daingeto aisova avo hotembavojo \v 12 iji amina ke do aisova amo Ahihi Otohu na au ingihe aisova,” ke ainge avo oje kahenu irae enu. \s1 Donda humbari uje isapamane amo sapurara \p \v 13 Embo vahai amina embo ta ugorota heteto ke einge ena, “Ahe Poekari Embo, nau mama pehehija amita donda hoteto umbera avo nau namei ta ejo na kaheketo huna ikae,” ainge enu \v 14 Iesu na ke mine einge ena, “Na amuna ehei ungota ari sirikari donda kaheketo ikari simba ari embo ehene,” ke ainge eto \v 15 embo tapa ta degi ke einge ena, “Be kivujo, donda humbari uje isapamane amo sapurara. Embo ta vasiri te irari ta hajire amo haja vaja humbari ai ta manera.” ke ainge \v 16 eto timu hatirari na ke einge ena, “Haja vaja embo amita enda na be isapamane ikenu \v 17 kito ke einge hotembena, ‘Enda ta be isapamane ehija harau dainge ikano irou? \v 18 Na einge aisona, harau mamahu avo aimbeto eha pepeni pere iketo ai ta nau pure ta be te haja vaja tapa jo ai ta ikano mihirou \v 19 nau jo ta einge hotembasona, donda isapamane be mihia avoeto jua koso vahai be indari mahu erevi jigama ue nau ahihi ta jangu indari koso kaso be ue tunga javotoho be ue iresona,’ ke ainge jo ta hotembihinu \v 20 God na kito amita degi ke einge ena, ‘Umo kiae kiae ere oa. No ahihi mume eha oroho umbano irae aisuja avoeto no donda nununga ehea avo embo amuna humbau?’ ainge ena \v 21 avoeto ungota degi erena, embo amuta donda hamota hamota iresuja amo God ta tihi ta amo haja vaja embo manera,” ke ainge eto. \s1 God humota evu \r (Matthew 6:25-34) \p \v 22 Amita ambotani ta degi ke einge ena, “Avoeto na ungota degi erena. Ungo do indito iresova eto do asuketo iresova avo hotembu hotembu avojo. \v 23 Eto no irari amo indari pere mane eto no hamo amo asukari pere manera \v 24 di oga kiagova amina donda ve koveto tureto humbuto harau ta mane ikaguja rate God na amita indari ikeoi indaguja. \v 25 Rate embo amita hotembari isapamane amina au amita enda ta irari iji koso mane aisuja. \v 26 Ungo ari vahai avo ari inono ae avoeto ari neite neite avo hotembu hotembu avojo. \v 27 Ji vuji ove neite neite mihera avo kogue hotembevujo. Enana pure ae eto bo kembae rate donda embo be King Solomon amita bo asukari amo ji vuji emita kiari sago javotoho ainge manera. \v 28 Rate God na ji vuji ta degi bo asukari javotoho ikaguja eto iji nei amo karaun eto enda ta veoi embo na toreketo humbuto ji ta ikagora evekaguja te ji vuji amo isapa ra te embo avo peni avoeto God na ungota degi asukari mane ikaute? Rate ungo God humota be ae eagova \v 29 ungo hotembari isapamane ue indari do indesova avo hotembu hotembu avojo \v 30 enda tapa ta embomeni na indari pure eagora eto ungota hamo ta ujeje vahai amo indari avo ungota Mama God na mahu kiarira \v 31 avoeto indari te asukari te mane hotembasova te God ta tihi jigari avo jombure evujo eto amina ungota indari te ombari te avo unduresuja. \s1 Hajae vajae uhu i ta mihia \r (Matthew 6:19-21) \p \v 32 Embomeni heriso nau ke erevi joru avojo. Ungota Mama na amiga heteto tihi jigova uje ere ua. \v 33 Ungota donda ombuto koro humbuto donda ambu embopo ta degi hande ikavo mine God na ikasuja avo mane irae aisuja avoeto ungota haja vaja avo God iraguja degi aita nununga evujo amo pegene embo na mane humbasuja o soan na mane kahumbasuja rate teho daroho iresuja \v 34 amita be amo no donda mihia degi ai ta no jo te hotembari te tapa amo mihia. \s1 Ungo pure embopo nununga eto simba evujo \p \v 35-36 Bande mamo na pondo ta pambija aravo egerembeto puvuto bande ta horasi vahihiri aisuja avoeto ungo bande ta pure embopo na kerivo unduketo bo asuketo nununga eto simba evujo \v 37-38 eto ungota degi erena bande mamo na humba te retemo iho unga te rete puvuto pure embo nununga eto mihiroro horeto kogue ke einge aisuja, “Ungo pure embo jajavotohora,” ainge eto pondo humbuto puvuresuja avo hande au indesora. \v 39 Erevi be kivujo. Eto bande mamo na pegene embo iji deina pegene aisuja amo duru ingaehija amo simba ururou pegene embo na puvuto bande pejeto horihirou amo mahu haekau pambaehija. \v 40 Avoeto nununga eto irivujo. Embo ta Meni iji deina puvuresuja amo ungo kiaera.” ke ainge enu. \s1 Pure embopo jajavotoho te sasapura te \r (Matthew 24:45-51) \p \v 41 Peter na ke einge eto ingina, “Bada, umo timu hatirari ke emo dago ta degi eretemo embo tapa ta degi ere?” ainge enu, \v 42 Bada na ke mine einge ena, “Bande jota pure embopo ta tihi jigari avo bande mamo na amita ari javotoho avo kito humota ue pure embopo ta indari hande au indie amita ari ainge dombo evujo \v 43 eto tihi jigari na ainge ururou bande mamo na egerembeto puvuto kito tunga javotoho aisuja \v 44 avoeto erena, bande mamo na au amita haja vaja tapa simba aisuja. \v 45 Rate tihi jigari embo na bande mamo iji nei na puvuresuja avo hotembihe pure embopo te kakara te torue indari te umo te indito kava ururou \v 46 bande mamo na heun ta puvuto kito humota ari ujeae eto hajire peni amo jeto hevasuja \v 47 eto pure embo na pure mamo ta ke agi ari uje ae ue kupi kupi aisuja hajire peni vahai ikau kogurou tasuja \v 48 rate pure mamo na pure embo ta degi pure do aisuja amita ke ikae ingae avoeto pure sapura aisuja avoeto hajire isapa ikau kogurou tasuja. Eto embo na embo ta degi pure pajire ikasuja amo irae au kesi uje aisuja. Eto God na embo ta degi kiari pajire ikau humbau pure pajire aja uje aisuja.” \s1 Iesu na enda undukau evekaja puvuna \r (Matthew 10:34-36) \p \v 49 “Na puvena amo enda undukano evekaja puvena. Avoeto ihiketo undukasi uje ereona \v 50 te kihi amo embo na umo na bapataito eagora ainge iteko na memenga na osaga na bapataito aisuja avo hotembu hotembu ue osaga memenga kogue mihena. \v 51 Na enda ta peka humbari embo avo puvene ere hotembiheve? Ainge manera. Na puvena avoeto embomeni na kaheketo isoro mine ara aisora. \v 52 Amo bande vahai ai ta embo tapa 5 mihima kaheketo 3 amina ereto 2 amita degi tumo aisora eto 2 amina ereto 3 amita degi tumo aisora \v 53 amo meni na mamo ta degi tumo aisuja eto mamona meni ta degi tumo aisuja, eto e na iae ta degi tumo aisuja eto iae na e ta degi tumo aisuja, eto tahe na meni ae ta degi tumo aisuja eto meni ae na tahe ta degi tumo aisuja.” \s1 Iji eha do aingere \r (Matthew 16:2-3) \p \v 54 Ke ainge eto embo tapa ta degi ke einge ena, “Ungo johi sohe hena ta puvutohuoi kogue ‘Ga puvuto ere hua’ ainge ijiove ga puvuto veaguja \v 55 nei ungo pisara kaina ta puvutohuoi kogue ‘Iji vevere puvuto ere hua,’ ainge ijiove puvaguja. \v 56 Ungo hotembari heriso embopora. Ungo uhu te enda te ta hajire avo kogue do puvuresuja amo ungo kiarira te iji eha emite ari do puvija avo ungo kito kiarako ere ova. \s1 Ungo ganoka aisuja Embo ga peka evujo \r (Matthew 5:25-26) \p \v 57 Ungo ari javotoho do aisova amo do eto siriketo ari uje ae ere ove? \v 58 Ungo koto ari degi ta pahue ungo ganoka aisuja Embo ga ke ijie peka evujo. Eto ainge ae amo amina ungo humbuto pambuto koto ta ke sirikari embo amita ingeni ta ikau humbuto tipura simba ari embo ta ingeni ta ikau humbuto tipura ta gosukasuja. \v 59 Eto ungo ai ta mihie ungota ari sasapura ta mine isapa te peni te humbasova,” ainge Iesu na ena. \c 13 \s1 Jo ahereketo ari sasapura tovu \p \v 1 Eto iji amite embo nei uhoho na Iesu ta degi puvuto amita degi ke erevi harikea, “Galilee embopo na God ta degi hande ikasi ue o torore governor Pilate na puvuto embo avo tehei pehehere enana ta orosa o ta orosa ga vahaita veto jijinga ehija” ke ainge ijie hihi tirio \v 2 ingito enana ta degi ke einge ena, “Enana Galilee embo nei uhoho ainge mane ari sasapura embopo avoeto hajire ikari ke erevete? \v 3 Ainge manera avoeto nane erena, eto ungo tunga haperekae aisova amo ungo te tapa sasari aisova. \v 4 Eto nei ainge amo Siloam ta bande koso vahai na vurereketo veto Jerusalem embo tapa 18 tehei pehehera amo Jerusalem embo nei nei ainge mane embo sasapura avoeto tehei pehehera avo ere hotembiheve? \v 5 Ainge manera. Ungota degi erena, eto ungo tunga haperekae aisova amo ungo te tapa sasari aisova.” ainge eto. \s1 Ji junga ta be ekae amita timu hatirari ke \p \v 6 Timu hatirari ke einge ena, “Embo na amita pure ta pambuto ji junga urari avo be kesi pambuna rate amita be irae \v 7 avoeto amita pure simba ari embo ta degi ke einge ena, ‘Kijo na ei ta puvuto jua tapa 3 ehena amita jo ta ji junga amita be jombure ere ovona rate hambae avoeto enda erevi mane aijaja aisona avoeto jejo irae ai’ ke ainge enu \v 8 pure embo na ke mine einge ena, ‘Jua vahai emita jo ta tojo iroi, na amita susu ta enda koveto jere ikasona. \v 9 Eto jua nei amita jo ta be ekau kito amo toasoa te be ekae kito jasoa.’” ke ainge Iesu na ena. \s1 Popora ari evohu avo Iesu na jangu indari iji te enu kojena \p \v 10 Eto jangu indari iji vahai Iesu na ke kasari bande ta ke ahe poekihe mihinu \v 11 evohu vahai avo ahihi sapura na horenu ku okokombari jua tapa 18 amita jo ta ambure humbuto mihahija \v 12 avo Iesu na kito jage enu ereto inu ke einge ena, “No ambure na pundurari avo ere sijekihena” ainge ijie \v 13 ingeni hamo ta tembihinu tambu eto heteto God jakeka ena. \v 14 Rate ke kasari bande ta tihi jigari embo na Iesu na jangu indari iji te embo enu kojena avo kito tumo ue embomeni ta degi ke einge ena, “Pure ari iji amo tapa 6 mihia amita jo ta ungo kojaja puvuvujo rate jangu indari iji te mane kojaja puvuresova,” ainge ijinu \v 15 Bada na ingito ke einge ena, “Ungo jo heriso ari embopo. Ungota o ‘donkey’ retemo ‘cow’ re handukari mihia avo jangu indari iji te bujeketo humbuto pambavo umo mane indoro? \v 16 Rate Abraham ta iae erevi Satan na jua tapa 18 amita jo ta pundurari avo jangu indari iji te mane sijekano?” Ke ainge ijinu \v 17 Iesu ta kitoho na me pajire be kia. Eto embomeni na Iesu ta ari nei te nei te ena avo kito tunga javotoho ea. \s1 Ji mustard ta ve amita timu hatirari ke \r (Matthew 13:31-32; Mark 4:30-32) \p \v 18 Eto Iesu na embomeni ta degi ke nei einge ena, “God na embo amita toho siriketo humbuto tihi jigesuja amo do aingekore? Eto timu hatirari ke daingeto ke be mo harikaro? \v 19 Eto ji javo ‘Mustard’ amita ve isapa vahai avo embo na humbuto amita pure ta urenu pajito hatu kaheto peni vahai enu di na puvuto amita hatu ta nga ikea, aingekora.” ainge eto. \s1 Bread pajirari sivo ta timu hatirari ke \r (Matthew 13:33) \p \v 20 Ke nei einge ena “Eto God na tohota embomeni siriketo humbuto tihi jigesuja amo do aingekore? \v 21 Eto evohu na bread ingasi ue pajirari sivo isapa jojeto ‘Flour baiki’ vahai ainge sivo ga tapa tavenu pajito peni vahai ena, aingekora.” ke ainge Iesu na ena. \s1 Bokiri pe isapa ta timu hatirari ke \r (Matthew 7:13-14,21-23) \p \v 22 Eto Jerusalem pambasi degi ta pahue da ari na eto horihe embomeni ahe poekena. \v 23 Eto embo vahai amina Iesu ta degi eto ingina “Bada, eto God na embo heriso oreketo umbautemo isapamane humbau?” ainge enu \v 24 embo tapa ta degi ke einge ena “Embo isapamane na etokito horasora rate horari haite mane aisuja avoeto ungota degi erena, pe isapa paukari ai ta kihon kahon eto pambuvujo. \v 25 Amo bande mamo na bokiri ahurekau puvuto ahone ta heteto vahihiri ue ‘Bada hirikejo horare’ ainge ijirovo bande mamo na ‘Ungo davo embore amo na kiaera’ ainge ijirou, \v 26 ungo na ke mine einge aisova, ‘Inena dagota da arahata ahe poekihoe ungote indari vahaita indaehera aravora,’ ainge ijirovo \v 27 amina ke einge aisuja, ‘Ungo dainge eto puveva amo na kiae avoeto erena ungo ari sasapura embopo na toto pambuvu’ ainge ijirou peroveta mamahu tapa amite Abraham te Isaac te Jacob te aingeto God ta tihi jigari degi ta mahu horari iragora avo kogue ungo araha ta gosukari avoeto \v 28 sisi sasi ijie ti kambuto kiroro kiroro aisova. \v 29 Eto embo na ihane ta sohe ta kaina ta pahina ta eto puvuto God ta tihi jigari ta horeto gaga ta arumbeto pondo indesora. \v 30 Eto kivu, embomeni na ‘Na na’ ijie kihi ere pahora amo ambota horasora eto ambota ere pahora amo kihi horasora” ainge ena. \s1 Iesu na da Jerusalem osa ena \r (Matthew 27:37-39) \p \v 31 Eto iji amite Pharisee ari embopo nei uhoho na Iesu ta degi puvuto ke einge, ea, “Embo Herod na umo tau pehara uje ere ua avoeto degi erevi toto pambu” ainge eo \v 32 ke mine einge ena, “Ahoe ino amita degi pambuto ke einge evu ingoi ‘Na iji heriso amina amo ahihi sasapura ohimbasona ambure embopo kokojekasona eto iji nei vahai amina pure nau tapa ano irae aisuja’ \v 33 aravorate da Jerusalem ta pahurono iji 3 irae aisuja. Eto peroveta tapa amo da Jerusalem ta sasari eagora te peroveta vahai amo enda nei ta sari aja ereite? \v 34 Jove jove, da Jerusalem. No embomeni na peroveta tapa no degi ta ikari avo koro na gosuketo toruove pepehekihahera. Rate na ungota meniundi avo di ohora ta gati na kakareketo humbarako asi ere ovona te ungo na uje ae ere ova. \v 35 Ungota irari da avo God na ungota ingeni ta ere toruhua avoeto erena, ungona na mane kesova te ‘Bada God ta javo ta puvuto ere hua amo embo javotohora’ ijie na kesova.” \c 14 \s1 Iesu na embo enu kojena \p \v 1 Eto jangu indari iji vahai Iesu na Pharisee ari embo peni amita bande ta pondo indesi pambuto mihinu embomeni areto Iesu kogue mihio \v 2 embo vahai amo ingeni te utu te buru karu ari avo mihinu kito \v 3 ke pepeni kiari embopo te Pharisee ari embopo te ta degi ke einge ena, “Eto embo na jangu indari iji te embo kojasuja amo ke pepeni poekaute mo mane poekau?” ainge enu \v 4 embomeni ke mine ae eo kito embo amita utu ingeni buru karu ari avo enu isikenu, ikenu veto pahunu \v 5 embomeni mihia amita degi ke einge eto ingina, “Eto ungo embo amita meni retemo o cow rete avo umo timbari hoto ta veasuja ungo embo amuna jangu indari iji te amo jigito gorukau vihou?” ainge eto inginu \v 6 enana ke mine ari inono ae ea. \s1 Pondo ta embo peni ke ijie arumbeto indagora \p \v 7 Eto pondo indora oru ea embomeni na bande jo ta horeto embo peni ta arumbari besi avo kito arumbihio Iesu na kito embomeni ta degi timu hatirari ke einge ena, \v 8 “Ungo pondo ta puvuto na embo peni ra ainge ijie embo peni ta avo arumba ai ta arumbavojo. Eto ainge aisoa amo embo peni be avo puvutohururou \v 9 pondo mamo na kito no avo arumba avo amita degi ta ikasi ue umo au ereto ku ta pambuto arumbihe me kesoa. \v 10 Rate umo pondo indoa oru aro pambuto kito pondo bande ta horeto ku hena ta arumbejo eto pondo mamo na puvuto umo kito au umo embo ta tihi buju ta arumbihirou embomeni na kito jakeka aisora. \v 11 Eto amita be amo embo amuna na araha embora ainge ijie puvuresuja amo au maevo aisuja rate embo amuna na embo mane maevo ra ijie puvuresuja amina araha embo aisuja.” ainge ijie \v 12 Iesu na pondo mamo ta degi ke einge ena, “No pondo amo peni retemo isaparami no namei kamei te no da vahai embomeni te javo vahai embomeni te haja vaja embopo te oru mane aisoa, amo no pondo mine ikaro iraesuja avoeto. \v 13 Rate pondo asi uje eto kito amo popora embo hoivo embo tihi kuru ari embo kini humbari embo pondo mine ikari haite mane embo avo oru ao puvuto no pondo indesora \v 14 eto ambota embo jajavotoho vasiri te erasora iji no pondo ta mine humbuhe tunga javotoho aisoa” ainge ijinu. \s1 Pondo peni vahai ta hihi \r (Matthew 22:1-10) \p \v 15 Embo vahai gaga ta arumbeto mihina amina ingito ke einge ena, “Eto embo amuna God ta tihi jigari degi ta horeto pondo indesuja amina tunga javotoho be aisuja,” ainge enu \v 16 Iesu na amita degi hihi einge tirina, “Embo vahai na pondo pajire be humbuto embo isapamane oru ena \v 17 eto pondo iji puvunu pondo mamo na pure embo vahai ikenu pambuto oru ari embo ta degi ke einge ena, ‘Pondo mahu nununga ehija indesi have’ ainge enu \v 18 enana pondo indari uje ae ue degi serikari ke ijie embo vahai amina ke nei einge ena, ‘Ajato erena na enda vahai avo koro na ombuto humbuto pambuto kesi uje ere ona avoeto mane pambasona’ ainge enu \v 19 embo nei na einge ena, ‘Aja to erena rate na nau pure ta enda kovari o cow tapa 10 ainge koro na ombuto humbuto pambuto kesi uje ere ona avoeto mane pambasona,’ ainge enu \v 20 embo nei na ke einge ena, ‘Aja to erena rate na kakara eha jimbena avoeto mane pambasona.’ ke ainge pere eo \v 21 ingito egerembeto pambuto pondo mamo ta degi enu ingito tumo ue amita pure embo ta degi ke einge ena, ‘Aravora te degi ari na ue hoivo embopo te kini humbari embopo te popora embopo te tihi kuru ari embopo te tapa ejo pondo ta hurore,’ ainge enu \v 22 pambuto egerembeto puvuto pondo mamo ta degi ke einge ena, ‘Ke ehea avo tapa ehene irae ehija rate pondo pajire be avoeto pe nei mihia’ ainge enu \v 23 ke einge ena ‘Na nau bande avo embo na enetaja uje ere ona avoeto pure degi tapa ta pahue ke sovera na eto ejo puvurore \v 24 eto erena ingijo, embomeni tapa mahu oru uena amina nau pondo ta seha gamo mane indito kesora’.” ainge ena. \s1 Tapa toto Iesu ambo ambo ara ena \r (Matthew 10:37-38) \p \v 25 Eto embomeni isapamane Iesu ga degi ta pahuo Iesu na ahereketo embomeni ta degi ke einge ena, \v 26 “Eto embo amuna na ambo ambo asi uje aisuja rate amita mama te aja te meniundi te namei kamei te du emone te amita vasiri te tapa toari inono ae aisuja amo ambotani nau ari haite manera. \p \v 27 Eto embo amuna amita ji atahu bouka koho ta humbuto na ambo ambo ari uje ae aisuja amo nau ambotani mane aisuja. \v 28 Ari amo eingera, Eto embo na bande pajire be ihiketo gerikasi ue amita koro heka eto inonora ijie gerikasuja. \v 29 Eto kihi koro heka ae sio gerikasuja amo tutuvi hurukasuja te koro irae au toau irirou embo na kogue urumbihe \v 30 ke einge aisora, ‘Embo na bande peni ikasi tutuvi hurehija rate ari inono ae ra.’ \v 31 Eto ke nei amo king emita isoro embopo tapa 10,000 amina king nei amita isoro embopo tapa 20,000 amiga isoro sio mane aisuja te kihi amita kiari embopo ga hihi tirito kito inono eto isoro aisuja, \v 32 rate hihi tirihie dembari inono ae kito peka humbari embopo ikau pambuto king nei ga peka humbari ta hihi tiresora. \v 33 Avoeto erena amo embo vahai amuna amita donda te vasiri te tapa toari uje ae aisuja amo nau ambotani ari inono manera. \s1 Haso gamo irae \r (Matthew 5:13; Mark 9:50) \p \v 34 Ungo kiarira, haso ta gamo irae sigeto veto pambasuja amo haso ta gamo egerembeto puvurari inono aera. \v 35 Eto mu veto pambasuja amita soka amo enda ta gamo ikari inono ae ra eto se hoto ta sivo ari inono ae avoeto gosukagora. Ungo ojete kito ingivujo” ainge ena. \c 15 \s1 O sheep vahai kiae sein eto pambari \r (Matthew 18:12-14) \p \v 1 Eto iji amikote tax humbari embopo te ari sasapura embopo te aingeto Iesu ta ke ingesi auveo \v 2 enana Pharisee ari embopo te ke pepeni simba ari embopo te na kito ujeae ue ke einge ea “Embo emina ari sasapura embopo ga umoro ue indari indaguja” ainge ijio \v 3 Iesu na ingito timu hatirari ke na einge ena, \v 4 “O simba ari embo ta o sheep tapa 100 rate vahai kiae sein eto pambasuja amo o mamo na o tapa 99 avo au ojaga tambu ta iriroro o vahai avo jombure ere uma \v 5 hambuto oviribeto koho ta iketo humbuto tunga javotoho ue \v 6 amita da ta pambuto amita da embomeni te amita namei kamei te avo au puvuroro ke einge aisuja ‘Nau o sheep vahai sein eto pambija amo mahu humbena avoeto tunga javotoho evujo.’ ainge aisuja \v 7 avoeto erena amo uhu i ta amo ainge dombo eaguja. Eto ari sapura embo vahai amina amita jo ahereketo God ta degi egerembasuja amo uhu ta irari embomeni amina tunga javotoho be eagora rate embo isapamane na ‘Na javotoho ra’ aisora amo God na ke be mane hotembasuja. \s1 Koro vahai veto pambari \p \v 8 Eto nei amo evohu vahai amita koro ho te amo tapa 10 rate vahai avo veto pambasuja amo kerivo ijimbeto bande suvu avo gajikihie jombure ere uma \v 9 koro hambuto amita jao tahe au huroro ke einge aisuja, ‘Nau koro ho te vahai ehene veto pambija avo hambena erevira tunga javotoho evujo.’ ainge aisuja \v 10 eto ke erena ainge dombo amo ari sapura embo vahai na God tunga humbuto tunga hapereketo God ta degi huresuja amo God ta Anera na kito tunga javotoho be eagora.” ke ainge Iesu na. \s1 Meni heriso rate vahai na amita vasiri aijaja ena \p \v 11 Eto ke nei einge ena, “Embo vahai mihahija amita meni heriso \v 12 rate meni ambo amina mamo ta degi penunu einge ena, ‘Mama, na no donda hotari umbasona avo mahu kaheketo ikejo umbane,’ ainge enu mamo ta haja vaja avo kaheketo ikenu humbuto \v 13 iji heriso amita ambota meni amina donda tapa avo ombuto koro humbuto enda hoi ta pambuto koro aravo amita uje nei te nei te ai ta sio sao jigama ue \v 14 koro irae ena. Eto enda ai ta beuje iji pajire be puvunu meni amina ihiketo indari jombure ue \v 15 enda amita embo vahai amita degi ta pure asi penunu enu ikenu pambuto o ohu simba ere uahija \v 16 rate embo na u soka o ta humbuto puvuto ikeore indioi amite tapa indesi uje eaguja rate meni amita ingeni ta ikae. \v 17 Eto meni amina mihahija amo do aingere avo kito ke einge ena ‘Na nau mama ta meni rate mama ta bande pure embopo na indari ere indera te deo deo ta ere ua te na enda nei ta puvuto mihie beuje na ere pehihovona \v 18 avoeto na ereto pambuto nau mama ta degi ke einge aisona, ‘Mama na no degi ta eto God ta degi ta ari sapura be uena \v 19 avoeto na no meni mane avoeto ejo no pure embo ane’ ’ ke ainge aisi hotembeto \v 20 ereto mamo ta degi pahunu mamo na hoi be ta kito ereto huheveto puvuto andito mune tavo unu \v 21 meni amina ke einge ena, “Mama, na no degi ta eto God ta degi ta ari sapura be uena avoeto inena mane nau meni ke aisoa,” ainge ijinu \v 22 mamo na amita pure embo ta degi ke einge ena, ‘Pambuto bo javotoho vahai humbuto ingeni pupuri humbuto utu goru humbuto puvuto ikao asukihirou \v 23 pambuto o cow meni seha te teto hevejo ungote nau meni ta pondo are. \v 24 Nau meni sein eto pambari avo sari ari ke eagona vasiri te puvei hambena erevira avoeto ungote pondo are.’ ainge eto pondo uo \v 25 meni bugo pure ta pambuto egerembeto puvuto da auvihie haveni te ino te ingito amita be amo deire kesi uje eto \v 26 pure embo vahai enu inu ‘Ja ere tivihera amita be deire?’ ainge enu \v 27 ke mine einge ena, ‘No eambo sari ari ke eagora avo puvei kito no mama na o cow meni javotoho seha te teto heveto amita pondo ere ua’ ainge enu \v 28 ingito tumo eto pondo ta pambae mihinu mamo na puvuto pondo ta pambaja hihine enu \v 29 mamo ta degi ke einge ena, ‘Na jua koso kaso be no pure ue ke tapa agi ereovona te inena o goat meni teto ikae heveto nau namei kamei ga pondo ae mihovona te \v 30 no meni nei avo no haja vaja humbuto pambuto tiha paiha ue irae ihi mahi eto puvija amita degi cow meni javotoho teto heveto pondo ere oe?’ ainge enu mamo \v 31 na ke mine einge ena, ‘Nau meni umo namote tapa iragoa avoeto donda nau tapa amo nora \v 32 te no eambo sein eto pambari avo sari ari ke eagona avo vasiri te puvei hambena avoeto tunga javotoho ue ere ona te amita pondo mane toasona’.” \c 16 \s1 Haja vaja embo vahai amita timu hatirari ke \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Eto haja vaja embo vahai na koro kaheketo pure kiari embo ta degi ikenu humbuto pure ena rate pure ta pere koro ikae ue sio aija unu embomeni na kito pambuto koro ikena embo amita degi harikeo ingito \v 2 enu puvunu ke einge ena, ‘Embomeni na puvuto nau degi ta umo pure sapura oe ehera avoeto pure mane aisoa avoeto ere haekihena koro amina pure do do ue ke kakajekagoa tapa avo ike kione,’ ainge enu \v 3 pure embo amo pambuto umo oenga ke einge hotembena, ‘Koro ikena embo amina pure nau ere haekihia avoeto na do ano? Iji vevere ta heteto pure ari uje ae ereona eto degi arahata arumbeto koro penunu ahena te me kiagona uje ae ereona, \v 4 aravora, pure nau irae ehija avoeto embomeni na na kito pekihe hondate ara ari erevi aisona’. Ke ainge eto \v 5 donda mamo amita degi koro ambota ikasi ke ijie donda penunu eto humbari embopo avo jage enu puvuo embo kihi puvuna amita degi ke einge eto ingina, ‘Nau tihi jigari embo ta degi donda doinge mine ikae teho umbuhae?’ ainge \v 6 enu ‘Nau ‘oil drum’ tapa 10 ainge humbuhana’ ke ainge enu ‘Aravora te no paper avo ikejo jaeveketo gosukihe ‘oil drum’ 5 ainge humbari ke ijie kaeto ikano humbuto pambuto ao kesuja’ ainge ijie kaeto iketo \v 7 embo nei amita degi ke einge ena, ‘Nau tihi jigari embo ta degi donda doinge mine ikae teho umbuhae?’ ainge enu ‘Nau ‘rice’ baiki tapa 100 ainge humbuhana’ enu ‘Aravorate no paper avo ikejo jaeveketo gosukihe ‘rice’ baiki tapa 80 ainge humbari ke ijie kaeto ikano humbuto pambuto ao kesuja’ ari sokova ainge ena \v 8 avo donda mamo na kito embo avo jakeka ena amita hamo simba ue pure sokova ena avoeto. Eto enda embomeni na enda ta javotoho na irari hotembari pure isapamane eagora rate God ta usasa ta irari embomeni na hotembae ue pure nei do ae eagora \v 9 avoeto erena amo koro amo enda ta donda sapura ra avoeto donda avo koro irae embopo ta hande ue namei kamei evujo eto koro avo irae aisuja iji te God na umo humbau amita tihi jigari ta iresoa. \v 10 Embo amuna pure isapa ikaro aisuja amo embo pure avo humota ari haite kito ehako pure pajire ikau pure javotoho aisuja. Eto embo amuna koro isapa humbuto pure sokova aisuja ainge eto ehako koro peni humbuto pure sokova aisuja. \v 11 Eto umo enda ta donda avo humbuto ari sio sao ururo kito amo umo humota be ae avoeto haja vaja be avo mane ikasuja. \v 12 Eto embo nei ta donda humbuto sio aisoa amo God na donda no be avo mane ikasuja. \v 13 Eto pure embo vahai amina tihi jigari embo heriso ta ke agi ari haite mane ra. Eto tihi jigari heriso hetaro pure embo vahai amina embo nei amita ke agi ue nei amita ke peive aisuja. Eto embo vahai osa ue nei uje ae aisuja. Eto ainge dombo iji vahai amina koro ta ke te God ta ke te agi ari haite mane ra.” ke erevi Iesu na ainge ijie ahe poekihinu. \s1 Ke nei nei Iesu na ena \r (Matthew 11:12-13; 5:31-32; Mark 10:11-12) \p \v 14 Enana Pharisee ari embomeni amo koro osa ari embopo avoeto Iesu urumbihio \v 15 enana ta degi ke einge ena, “Ungo embo ta tihi ta na embo javotoho ra ainge ijie ere ova te God na ungota jo kogue eto embo na kogue jakeka erera te God na ere kogua avo sapura bera. \v 16 Eto ke pepeni ta ke kajari amite peroveta ta ke te avo ere puvutohumihe John ta iji te irae ehei God na embomeni amita siriketo humbuto tihi jigesuja amita ke avo ihiketo hande ere ovora eto God ta tihi jigari ai ta embomeni na horasi sunumbo sunumbo ere ora. \v 17 Uhu te enda te irae aisuja rate God ta ke pepeni tapa amita jo ta ke vahai mane irae aisuja. \v 18 Eto embo amuna amita ae toto nei jimbasuja amo tiha eaguja eto ae mahu toari avo embo amuna jimbasuja amo tiha aisuja.” \s1 Haja vaja embo te embo Lazarus te ta hihi \p \v 19 “Eto enda ta haja vaja embo vahai amita bo kembari javotoho ove pangari avo asuketo ue eto iji tapa amina indari javotoho neite neite ere indiahija. \v 20 Amita bande huga na joekari pe ai ta hoivo embo javo Lazarus amita hamo uhu tapa amo mahu na togari amina hereketo embomeni ta degi koro penunu ijie mihahija \v 21 embo amina donda embo amita indari sirivo gaga suvu ta veaguja avo indesi uje ere uahija rate ikae indae teho mihoi ino na puvuto amita mahu avo aniheto ere indaehera. \v 22 Eto pehihenu God ta Anera na amita ahihi humbuto pambuto Abraham peheto pambuto mihina degi vahai ai ta ikena. Eto haja vaja embo pehenu koveo \v 23 amita ahihi amo memenga osaga kiari degi ai ta pambuto mihie arerembeto Abraham avo hoi be ta kogue eto Lazarus amo engihita arumbeto mihina avo kogue jage \v 24 eto ke einge ena, ‘Mama, Abraham, na ere kogoa amo jo ere oite? Ji peri ta veto mihene evikihoi memenga pajire be ere kogona avoeto Lazarus avo ejo amita ingeni singi vahai avo umo ta hatito puvuto nau ivivi ta kaimbau vevere jamo ai’ ainge enu \v 25 Abraham ingito ke einge ena, ‘Nau meni, umo hotembae ere oete? Umo enda ta vasiri te irari iji te inena no indari humbari jajavotoho avo jigama ere uahea te Lazarus amina donda sasapura pere jigama ere uahija eto puvuto tunga jamo jamo ari degi ta jangu indie mihei umo avo osaga ere kogoa \v 26 eto nei amo umo mihea dago mihera orohu ai ta amo hoto pajire be eto koso vahai kovari mihia ai ta mane mine emba eagora ke ari ra’. Ainge enu \v 27-28 haja vaja embo amina ke einge ena, ‘Aravorate Mama no degi ta penunu erena, Nau mama ta bande ta nau eambopo tapa 5 mihera avoeto Lazarus ikejo pambuto au ingito memenga kiari degi ei ta mane puvuresora’, ainge enu \v 29 Abraham na ke mine einge ena, ‘Moses ta ke kajari amite peroveta mamahu tapa amita ke kajari enana ta degi mihia avo mane kioro?’ ainge enu \v 30 ‘Mama, mane kesora avoeto embo pehari na egerembeto pambuto au ingihe avo jo ahereketo ari sasapura toasora’ ainge enu \v 31 amita degi ke einge ena, ‘Enana Moses ta ke te peroveta ta ke te avo ingari uje ae eagora avoeto embo na vasiri te ereto ke aisuja amite tapa mane ingesora’.” Ainge ena. \c 17 \s1 Ari sasapura \r (Matthew 18:6-7,21-22; Mark 9:42) \p \v 1 Eto Iesu na amita ambotani ta degi ke einge ena, “Engekari puvuresuja rate engekasuja embo amita degi avo hajire be ikau kesuja. \v 2 Eto embo amuna na humota ari embo erevi avo engekau sapura aisuja amo nanena embo amita degi mine ikano memenga peni vahai kesuja. Eto embo na engekasuja embo ta tunga ta esi tigito koro peni vahai handuketo eva ta kihi gosukasuja amo memenga God na au kesuja aingeko avo mane kesuja. \v 3 Be kogue irivujo. Eto no namei na ari sapura au kito oje kahari ke na isembejo jo hapereketo aja to ai. Eto aja to ijirou ingito hotembeto tojo. \v 4 Eto embo vahai na no degi ta ari sapura tapa 7 ainge iji vahai amita jo ta eto ahereketo iji vahai amina aja to tapa 7 ainge ijirou ingihe hotembeto tojo”. Ainge ijie ahe poekena. \s1 God humota ari \p \v 5 Eto Iesu ta apostero na amita degi ke einge ea, “Ejo dago umo humota be aisora”, ainge eo, \v 6 Bada na ke einge ena “Ji ‘Mustard’ ta ve isapa be ainge dombo na humota aheva amo ji peni eremita degi ‘Umo oenga uketo pambuto eva ta veto huruke’ ainge aheva amo ke agi eto ainge aehija.” \s1 Pure embo na ke agi ari be \p \v 7 Eto ungo embo vahai amita pure embo na pure andage ere puvuroutemo o simba ere uma puvutohoi ke einge eagovete? Nau pure embo umo ei huma arumbeto indari indijo”, ainge mane eagova te \v 8 ke einge eagova, “Umo kuheto indari nau ageto ikao indono umo ambota indesoa” ke ainge ao \v 9 agi aisuja amo osari ke mane ikasoa amo teho pure amita avo ere ua \v 10 avoeto ungo God na pure do ava eria avo ue ke mine ara ijie einge evujo, “Dago teho pure embopo avoeto dago pure nei do mane, pure dagota avo ere ora,” ainge evujo. \s1 Kini humbari embopo tapa 10 avo Iesu na enu kini irae ea \p \v 11 Eto Jerusalem ta pambasi degi ta pahue enda Samaria eto Galilee amita hane ai ta pahue \v 12 da isapa vahai ai horenu kini humbari embopo tapa 10 amina Iesu puvutuhunu kito hoi ta heteto \v 13 jage eto ke einge ea, “Iesu, Bada, dago jo e.” ainge eo \v 14 kogue ke einge ena, “Ungo pambuto priests ta degi evujo ungota hamo kiore,” ainge ijinu enana ta kini tapa irae eo javotoho ea. \v 15 Eto kini humbari embo vahai amo enda Samaria embo amita hamo avo javotoho enu kito egerembeto gagaha eto God jakeka ijie puvuto \v 16 Iesu ta utu ta veto gogovo ue osa enu, \v 17 Iesu na kito ke einge ena “Embo tapa 10 rate embo 9 amo daingere? \v 18 Da nei embo vahai emina pere God jakeka asi puvei?” \v 19 eto embo ta degi einge ena, “Ereto pambujo. No humota ari na no ahihi te hamo te orekehija,” ainge ena. \s1 God na embomeni amita toho siriketo humbasuja \r (Matthew 24:23-28,37-41) \p \v 20 Eto iji vahai Pharisee ari embomeni na God ta tihi jigari iji avo iji deina puvurou avo Iesu ta degi eo ingito ke mine einge ena, “Eto God na embomeni tihi jigari ta hajire avo tihi na mane kesora. \v 21 Embo na ‘Erevira kijo’ au mane kesoa eto ‘Orovira kijo’ au mane kesoa rate ingivujo, God na embomeni tihi jigesuja amo ungota jo ta ra”. Ainge eto \v 22 amita ambotani ta degi ke einge ena, “Iji puvuto ere hua amikote ungo na Embo ta Meni ta tihi jigari iji vahai be avo kesi uje be aisova rate mane kesova. \v 23 Iji amikote embo na ereto ‘Iesu puvija orovira kivujo’ ijirou embo nei na ‘Iesu puvija erevira, huma, kivu.’ ainge ijiroro ambo ambo avojo. \v 24 Eto pipiri sohe hena ta sariambu eto vihito pambuto ihane ta eaguja ainge dombo Embo ta Meni amita puvurari iji na amo ainge aisuja. \v 25 Rate kihi amo embo eha mihera amina Embo ta Meni uje ae ue aro memenga osaga kesuja. \p \v 26 Eto Noah ta iji te embomeni na ari do do ea ainge dombo Embo ta Meni amita puvurari iji te amo ainge aisora. \v 27 Enana indari indie a dorovu ue vi dorovu ue mihio Noah na e nga jo ta vivihinu ga veto irerembenu tapa sasari ea \v 28 eto ainge dombo embo Lot ta iji te embomeni na indari indie donda ombuto humbuhe ve kokovikihe bande gerikihie mihio \v 29 iji vahai Lot da Sodom toto pahunu koro vevere te ji evekari te uhu i ta eto veto tapa tenu sasari ea \v 30 eto Embo ta Meni irerembeto puvuresuja iji te embomeni na ari ainge kesora \v 31 eto iji amikote embo bande i ta mihia amina veto donda mane siriketo humbuto pambasuja eto embo pure ta mihia amina mane egerembasuja. \v 32 Lot ta ae na do ena avo hotembevujo. \v 33 Eto embo amuna amita vasiri avo orekasi uje aisuja amita vasiri avo irae veto pambasuja rate embo amuna amita vasiri teho ke ijie toasuja amina vasiri te iresuja. \v 34 Eto ungota degi erena, mume amikote embo heriso bande vahai ta eviroro Anera na veto vahai humbuto pahue nei toau iresuja. \v 35 Eto evohu heriso u gajikihiroro Anera na veto vahai humbuto pahue nei toau iresuja. \v 36 Eto embo heriso pure ta iriroro Anera na veto vahai humbuto pahue nei toau iresuja.” ainge enu \v 37 enana na “Vasiri amo degi dainge dainge eto kioro?” ainge eto ingio Iesu na ke einge ena, “O sari ue mihoi di oga na tihi peinga veto areto indagora, aingekora”. Ainge ena. \c 18 \s1 Embo okose te evohu doru te ta timu hatirari ke \p \v 1 Eto enana pari ta pegogo eagora kaiketo pari ara Iesu na ambotani ta degi timu hatirari ke na einge ena, \v 2 “Eto da vahai ai ta koto ta ke ingito sirikari embo okose amo God hotembae eaguja eto embo tunga humbae eaguja embo avo mihinu \v 3 da amita evohu doru vahai amina amita degi kaiketo puvutohue penunu einge ere ijiahija, ‘Na hondate eto embo nau degi ta kitoho ere ova avo ke siriketo ejo tambu ai,’ penunu ainge pere ijioi \v 4 ingito ingarako ue mihahija umo oenga einge hotembena, ‘Na God hotembae ue embo tunga humbae ue iragona \v 5 te evohu doru emina kaiketo penunu ijioi ingihovona tohene oje memenga ehija avoeto amita ngahia deire avo ano tambu aisuja.’ \v 6 ke ainge ena, amo koto ta ke sirikari embo sapura amina ena avoeto \v 7 God javotoho amita embomeni na iji te mume te mahainge amita degi penunu ijiroro amo iji koso be ingito ingarako ue iroute? \v 8 Na ungota degi erena amo God na amita embomeni mahu sausau hondate aisuja. Rate Embo ta Meni puvuresuja amina God humota ari embo enda ei ta hambautemo mane hambau?” ainge eto. \s1 Embo heriso temple jota pari ea amita timu hatirari ke \p \v 9 Iesu na embomeni nei uhoho amina na javotohora ijie embo nei sapurara ke ainge ari embomeni amita degi timu hatirari ke einge ena \v 10 “Embo heriso pari asi temple ta pambua vahai amo Pharisee ari embo eto vahai amo tax koro humbari embo aingeto horeo \v 11 Pharisee ari embo amina heteto pari einge ena, ‘Embo nei ke sokova ijie koro pegene eagora nei ke pepeni poekagora nei tiha paiha eagora nei amo tax humbari embo puvija erevira ainge ari sapura neite neite eagora te na ainge mane avoeto God, na umo osa ere ona. \v 12 Na hura tapa amita jo ta iji heriso heriso donda ajirekagona eto nau donda tapa avo kaheke kaheke eto tapa 10 ainge iketo vahai humbuto temple ta ikagona,’ pari ainge pere ijinu \v 13 tax humbari embo amo hoi ta heteto amita ari sapura avo hotembihe humo kouketo mihie jenge torue pari einge ena, ‘God, na ari sapura embo rate jo e’ pari ainge ijinu \v 14 God na ingito tunga javotoho ue hotembeto toruhunu ereto amita bande ta pambuna, Pharisee ari embo aingeko manera. Eto embo amuna umo oenga jakeka aisuja embo amo au isapa aisuja rate meni isapa sira eto aisuja embo avo au embo peni aisuja.” \s1 Iesu na meni isasaraho ta siro ta ingeni tembena \r (Matthew 19:13-15; Mark 10:13-16) \p \v 15 Eto iji amikote embomeni na meni isasaraho avo Iesu na ingeni hamo ta tembaja humbuto puvuo, ambotani na kito haekihe isembea \v 16 rate Iesu na kito meni isasaraho amita degi hurora jage eto ke einge ena, “Meni isasaraho mane haekasova te evu nau degi ta hurore. Meni isasaraho amo na humota eagora eto embo amuna ainge dombo na humota aisuja amina God ta tihi jigari ta horasuja. \v 17 Na ke be na ungota degi erena embo amuna meni isapasira eto hurae aisuja amina mane God ta tihi jigari ta horasuja.” ainge enu. \s1 Iesu na donda embo ta degi ke ena \r (Matthew 19:16-30; Mark 10:17-31) \p \v 18 Embo vahai peni amina Iesu ta degi ke einge eto ingena, “Ahe poekari embo javotoho, ari do ue irari daroho hoteto umbano avo inena ejo ingone” ainge enu \v 19 Iesu na ke mine einge ena “Umo do eto na javotoho ke ere? Eto embo tapa amo jajavotoho manera te God vahai avo javotohora. \v 20 Eto God ta ke pepeni amo umo kiarira: Tiha mane aisoa, embo mane tao pehasora, pegene mane aisoa, embo nei ta ke be na au ingito jandireketo sokova na mane aisoa, eto aja te mama te otohu aisoa,” ke ainge enu \v 21 embo amina einge ena, “Na meni isapa ta ihiketo ari tapa avo javotoho pere ue ere puvuhovona,” ainge enu \v 22 Iesu na ingito ke einge ena, “Ari vahai avo ae ere ova, avoeto pambuto no donda tapa avo ombuto koro humbuto donda ambu embopo ta iketo na ambo ambo asi hae. Eto God ta irari degi ta no donda isapamane mihia avo humbasoa,” ainge enu \v 23 ingito amita haja vaja peni vahai avoeto osaga kogunu \v 24 Iesu na embo avo kogue ke einge ena, “Haja vaja embo na daingeto God ta degi horau, amo ngahia be ra, \v 25 eto o camel na poma ho ta horeto pambari amo ngahia ra aingeko haja vaja embo na God ta tihi jigari degi ai ta horari ngahia be ngahia ra.” ainge enu \v 26 embomeni na ingito ke einge ea, “Embo amunure God na ari sapura ta oreketo humbau?” ainge eo \v 27 Iesu na ke mine einge ena, “Embo na ari inono aera te God ta degi ari tapa amo inono ra” ainge enu \v 28 Peter na Iesu ta degi ke einge ena, “Kijo, dagota donda tapa toto umo ambo ambo ere ora”, ainge enu \v 29 Iesu na einge ena “Na ungota degi ke be erena, embo amuna God na embomeni tihi jigoja amita bande te ae te namei kamei te emamo te meniundi te tapa toasuja \v 30 embo amina pehae mihie donda tohija vahai ainge dombo avo isapamane be humbasuja eto iji kombu te daroho irari humbasuja” ainge ena. \s1 Eto Iesu pambuto Jerusalem ta pehasuja avo ehako enu ingia \r (Matthew 20:17-19; Mark 10:32-34) \p \v 31 eto Iesu na amita apostero 12 avo humbuto oenga iketo ke einge ena, “Kivujo, ungotena da Jerusalem ta pambuhuma. Embo ta Meni ta degi ari do puvuresuja peroveta na mahu kakajekarira avo puvuresuja \v 32 amo Embo ta Meni avo humbuto enda nei embomeni ta ingeni ta ikaro humbuto urumbihe ari sapura nei te nei te ue hamo ta isuva ue \v 33 esi na ejembeto taro peheto iji 3 irae au ehako vasiri te erasuja,” Iesu na ainge ijie harikenu \v 34 ingito ingarako ea amo enana na ingiora ojikari avoeto ingae ea. \s1 Tihi kuru ari embo enu kojena \r (Matthew 20:29-34; Mark 10:46-52) \p \v 35 Eto da Jericho auviho tihi kuru ari embo vahai degi ahone ta arumbeto koro penunu ijie mihina \v 36 amina embomeni isapamane puvuto pahuo asavi ingito asavi amita be amo deire eto inginu \v 37 “Iesu Nazareth embo amina puvuto ere pahua” ainge eo \v 38 ingito jage eto einge ena “David ta Meni Iesu, na jo au kito hondate e,” ainge enu \v 39 embo amita tihi buju ta mihia amina “Embo, umo ke ambu e” ainge ijio isara na jage eto einge ena, “David ta meni Iesu, na kito jo au hondate e” ainge pere ijinu \v 40 Iesu heteto embo avo humbuto hurora ke enu humbuto imihe auviho \v 41 Iesu na “Na no degi ta do ana uje ere oe” ainge enu “Bada, ejo tihi hirikau kione,” ainge enu \v 42 Iesu na “Umo na humota ere oa avoeto no tihi na kijo” ainge enu, \v 43 tihi javotoho enu God jakeka ijie Iesu ambo ambo ena. Eto embo tapa na ari avo kito God jakeka ea. \c 19 \s1 Embo Zacchaeus na Iesu kesi uje ena \p \v 1 Eto Iesu da Jericho jo ta horeto pahunu \v 2 tax humbari embopo ta okose javo Zacchaeus amo donda embo \v 3 amina Iesu do aingere avo kesi uje ena rate embo avo tuhoaupa avoeto embo isapamane na titiha eo jaheto kiari inono ae enu \v 4 Iesu pambasuja degi ai ta kihi huheveto pambuto ji boro i ta vihito mihinu \v 5 Iesu na puvuto arerembeto kogue ke einge ena “Zacchaeus, umo veto hae. Na mume eha emo no bande ta evesona.” ainge enu \v 6 Zacchaeus sausau veto tunga javotoho ue Iesu humbuto amita bande ta pahunu \v 7 embomeni na kito ujeae ue ke einge ea, “Iesu do eto ari sapura embo amita bande ta evesi ere oi?” ainge ea. \v 8 Eto Zacchaeus na ereto heteto Bada ta degi ke einge ena “Bada kijo, na nau donda tapa avo heriso kaheketo vahai avo donda ambu embopo ta degi hande ikasona. Eto embo ta koro ke sokova na ijie pegene humbuhana amo einge ue ikasona. 1 kina humbuhana amo 4 kina ikano egerembasuja 2 kina humbuhana amo 8 kina egerembasuja 10 kina humbuhana amo 40 kina egerembasuja” ainge enu \v 9-10 iesu na ingito ke einge ena, “Embo ta Meni na God ta embomeni vaine pambari avo jombure eto humbasuja avoeto Abraham ta ahije eremite bande vahai eremita embomeni amite avo God na oreketo ere uhua.” ainge ijinu. \s1 King na pure embopo ta koro ikena amita timu hatirari ke \r (Matthew 25:14-30) \p \v 11 Ingihe einge hotembea Iesu avo Jerusalem auvehija amo pambau God ta tihi jigari avo sausau puvuresuja avo hotembiho \v 12 Iesu na kito timu hatirari ke na einge ena, “Eto embo vahai peni amina amita enda ta king asi sovera ari humbasi enda nei ta pambasi ue \v 13 amita pure embopo tapa 10 ainge jage enu puvuo embo vahai vahai amita degi koro tapa 100 ainge ikereketo ke einge ena, ‘Na pahurono ungo koro emina pure eto koro nei hambuhurovo puvuresona,’ ainge eto pahunu, \v 14 tohota da vahai embomeni na embo avo enana tihi jigoja uje ae ue embomeni nei uhoho na embo aravo haekara ikeo ambota pambua. \v 15 Rate embo amo king aisuja amita sovera humbuto egerembeto puvuto enda tihi jigiha amita pure ara koro ikena embopo jage enu puvuo ‘Koro hamota doinge umbeve?’ ainge enu \v 16 pure embo vahai amina embo ta tihi ta imihe heteto ke einge ena, ‘Bada, no koro 100 amina pure ehena amita hamo ta amo 1,000 hambena erevira,’ ainge enu \v 17 amita degi einge ena, ‘Umo pure embo javotohora. Umo koro isapa amina pure javotoho ehea avoeto avo da pepeni tapa 10 simba aisoa.’ ainge ijinu \v 18 embo nei puvuto ke einge ena, ‘Bada no koro 100 amina pure ehena amita hamo ta amo 500 hambena erevira,’ ainge enu \v 19 ‘javotohora, umo da pepeni tapa 5 ainge avo ano simba aisoa’ ainge \v 20-21 eto embo nei puvuto ke einge ena, ‘Bada umo embo ngahiara, umo mine ikae teho mine vahai humbagoa, eto umo ve urae rate teho kahumbagoa avoeto umo joru ue no koro 100 ikiha amo pure ae teho togeto ojikihane iraguja erevira umbujo’ ainge enu \v 22-23 ke mine einge ena ‘Umo pure embo sapura avoeto pe no na umo oenga pehumba ere oa. Eto na embo ngahia avoeto mine ikae mine vahai umbagona ve urae rate teho kahumbagona ke erea amo mahu kiari kito amo nau koro avo humbuto bank ta ikao nau koro nei hamo ta ikaro irirou puvuto umbaehena’ ainge eto \v 24 embo nei engihita heteto mihina amita degi ke einge ena ‘Embo emita koro tapa 100 ikihane pure ae toari iraguja avo humbuto embo nei pure eto koro 100 umbuhaja amita degi ikejo.’ ainge enu \v 25 ‘Bada, embo amita degi koro peni vahai 1,000 ainge mihia’, ainge eo \v 26 ke mine einge ena, ‘Ungota degi erena, embo amita degi ari javotoho ta mine mihirou kito amo God na mine nei hamota ikasuja rate embo ta degi ari javotoho irae kito God na embo amita degi do mihia avo humbau irae aisuja rate \v 27 na enana ta king eagona uje ae ehera embo amo nau kitoho avoeto humbuto huma nau tihi ta tevujo pehare’,” ainge ena. \s1 Iesu Keriso Judea embo ta hondate ari embo avo da Jerusalem ta horena \r (Matthew 21:1-11; Mark 11:1-11; John 12:12-19) \p \v 28 Eto ke ainge enu irae enu Jerusalem pambasi degi ta vivihe \v 29 da heriso Bethphage te Bethany amo tiri javo olives temo ta kogombari avo auvihie amita ambotani heriso avo ikau pambuto o donkey meni umbara ikasi ue \v 30 ke einge ena, “Ungo pambuto da degi oiho amita pe ta o donkey meni handukehere mihia amo meni avoeto ai ta isa mane eagora avo bujeketo humbuto puvuvujo. \v 31 Eto embo na ‘Ungo do eto donkey meni ere vujekiheve?’ ke ainge aro ingito ungo na einge evujo, ‘Bada na jigama asi uje ere ua’,” ke ainge ara enu \v 32 pambuto Iesu na o donkey meni ke ena avo hambuto \v 33 vujekasi uo o mamone na kito “Ungo do eto dagota o vujekasi ere ove?” ainge eo \v 34 “Bada na jigama asi uje ere ua” ainge eto humbuto \v 35 Iesu ta degi puvuto enana ta bo hamo ta asari avo houketo o hamo ta besi tirito Iesu oviribeto humbuto o hamo ta ikeo arumbeto \v 36 degi ta pahunu embomeni na bo nei nei hamo ta pohukari avo hoheto degi ta besi tirio haito pambuna. \v 37 Eto tiri Olives vihito oiho ta veto da auviho Iesu ta ambotani tapa na ihiketo osa osa ue God jakeka ue Iesu na ari do ere uahija avo jajage eto \v 38 einge ea, “Ungotenau king Bada ta javo ta puvuto ere hua avo God na javotoho ari ikau uhu i ta peka te usasa te iroi!” ainge ijio \v 39 Pharisee ari embopo embo ta ugoro ta mihia amina “Ahe poekari embo, ejo no ambotani ke erera avo toare” ainge eo \v 40 ke mine einge ena, “Eto enana ke toasora amo koro tapa ei mihera amina ke gagaha eto aisora” ainge ena. \s1 Iesu da Jerusalem avo embo si ena. \p \v 41 Eto Jerusalem jota horasi ue Iesu na da kogue si ijie \v 42 da amita embomeni avoembo ke einge ena. “Peka humbari avo eha kiagova uje ere ona te peka humbari avo ungota tihi ta ojikarira te \v 43-44 God na ungo puvuto kesi iji ikari avo puvija te ungo na kito kiarako eheve seriketo ere pahua avoeto iji puvuresuja amikote no kitoho na degi tapa ta eto puvuto umo joeketo humbuto da te da ta meniundi te tapa avo taro iraesuja. Eto koro nei na koro nei amita hamo ta mane tembasuja te tapa jaseto veasuja.” ainge ena. \s1 Iesu na temple jo ta horena \r (Matthew 21:12-17; Mark 11:15-19; John 2:13-22) \p \v 45 Eto Iesu na temple jo ta horeto donda na ombuto koro ere uhua embopo avo ohimbenu pahuo \v 46 ke einge ena, “Ke kajari ta amo nau bande erevi pari ari bande aisuja, ainge mihia rate ungo na eheve pegene embo ta bande ere ua,” ainge eto \v 47 Iesu na iji vahai vahai ainge temple jo ta horeto embomeni ahe poekena rate priests pepeni te ke pepeni kiari embopo te embo ta okokose te na Iesu daingeto humbuto tasora avo hotembea \v 48 rate embomeni isapamane be Iesu ta ke ingesi oje popoga ture eto ingihe mihia avoeto Iesu humbari inono ae ena. \c 20 \s1 Iesu na embo amuta ke agi ue pure ena \r (Matthew 21:23-27; Mark 11:27-33) \p \v 1 Eto iji vahai Iesu na temple jo ta mihie God ta duru javotoho avo embomeni ta degi hande unu ingihe mihio priests pepeni te Judea embo ta ke pepeni simba ari embopo te Judea embo pepeni te aingeto Iesu ta degi puvuto \v 2 ke einge ea, “Embo amuna no degi ta sovera ari ikehei humbuto ari emomo ere oe?” ainge eo \v 3 Iesu na ke mine einge ena “Na ainge dombo ungota degi eto ingari ke erena evu ingone. \v 4 John na sovera ari humbuto embo bapataito ere uahija amomo God ta degi eto umbunutemo embo ta degi humbunu?” ainge eto inginu \v 5 ungo oenga ke mine ara eto einge ea “Eto dago John na sovera ari God ta degi humbari ke aisora amo Iesu na aravorate ungo do eto John ke be ae ueve ke ainge aisuja \v 6 rate dago sovera ari embo ta degi humbari ke asora amo embomeni ei mihera amina dago koro na taro pehasora amita be amo John amo God ta peroveta be ke eagora,” ainge ijie \v 7 ke mine ari inono ae enu enana Iesu ta degi “Dago be kiaera” ainge eo \v 8 Iesu na “Aravora namote tapa amuta degi sovera humbuto ere ona avo mane ano ingesova” ainge eto. \s1 ‘Grape’ pure mamo ta timu hatirari ke \r (Matthew 21:33-46; Mark 12:1-12) \p \v 9 Embo tapa ta degi timu hatirari ke einge ena, “Eto embo vahai amina ‘grape’ ve pure ta ureto embo nei na simba ara iketo toto enda nei ta iresi pambuna. \v 10 Eto ‘grape’ sari ari iji puvunu ‘grape’ be sari huna umbaja pure mamo na amita pure embo vahai ikenu pahunu, ‘grape’ simba ari embopo kito teto ohimbeo ‘grape’ sari umbae toto egerembeto pambuna, \v 11 Eto amita pure embo nei ikenu pambunu ‘grape’ simba ari embomeni na urumbihe teto ohimbeo ‘grape’ be sari umbae toto pambuna. \v 12 Eto nei ikena amo teo orosa kuhihinu humbuto pure aka ta gosukeo vena. \v 13 Avoeto pure mamo na ke einge ena. ‘Na ari einge aisona, osa ari meni nau avo ikano pambau kito otohu ue mane tasora,’ ainge eto ikenu pahunu ‘grape’ simba ari embomeni na kito \v 14 ke einge sirikea ‘Eto ‘grape’ pure hoteto humbasuja embo puvija erevira avo ungote taro pehau ‘grape’ pure evi ungotenane na oreto umbasira,’ ke ainge \v 15 eto meni avo andito humbuto pambuto huga hokaka ta gosuketo eo venu teo pehena. \v 16 Eto ‘grape’ mamo na puvuto do au? Amina ‘grape’ simba ari embomeni tau pepehekaro ‘grape’ pure amo humbuto embo nei ta ingeni ta ikasuja.” ainge enu enana ingito “Ajae, ejo toai!” ainge eo, \v 17 Iesu na enana be kon eto kito ke einge ena “Rate God ta ke amo einge kajari mihia, ‘Bande gerikari embopo na tutuvi vahai sapura ke ijie toa avo Bada God na humbuto enu bande ta tutuvi be ena’. Ke ainge ena amita be amo ungo do eagove? \v 18 Eto embo amuna tutuvi amita hamo ta veto tasuja amo pejeto memeni aisuja. Eto tutuvi amina embo ta hamo ta veasuja amo embo teto pehekasuja” ainge Iesu na enu irae enu. \s1 Tax koro ikari \r (Matthew 22:15-22; Mark 12:13-17) \p \v 19 Judea ta ke pepeni simba ari embopo te priests pepeni te na ungo avoembo Iesu na hihi tirina avo ingito iji amikote Iesu andito humbasi uje ea rate embomeni tapa na enana ta degi memenga ikasora avo hotembeto joru ue \v 20 iji nei simba ea. Eto Iesu ke sapura do au ingito humbuto Rome ta gavana okose amita ingeni ta ikasi uje eto kito harika embopo ikeo pambuto Iesu ta hihi avo ingesi keko ijie \v 21 pambuto Iesu ta degi ke einge ea, “Ahe poekari embo, umo ke be na pere embo ta ke te ari te avo hotembae ue God ta ke avo javotoho na ahe poekagoa avo dago kiarira \v 22 avoeto no degi ta eto ere ingihera, ungotena Judea ta ke pepeni joru ue tax koro Rome ta gavana Caesar ta ikarote mane ikaro?” Ainge eo \v 23 Iesu na enana ta jo ta hotembari heriso avo kito \v 24 ke einge ena, “Ungota koro vahai humbuto ikevu kione,” ainge enu ikeo humbuto einge ena, “Koro hamota embo ta tombu kikiva ari emite javo kajari te amo amutare?” ainge enu \v 25 “Caesar ta ra” eo Iesu na ke einge ena, “Aravora Caesar ta donda kito amo Caesar ta ikevu eto God ta donda kito amo God ta ikevu,” ainge enu \v 26 ingito Iesu na ke sapura nei do ae rate ke javotoho ena avo ingito haha puha eto ke ambupu ea. \s1 Peheto vasiri te erari amita ke avo Iesu na ena \r (Matthew 22:23-33; Mark 12:18-27) \p \v 27 Eto Sadducees embomeni na vasiri te erari avo ke be ae ue ere ijiahera avo Iesu ta degi puvuto \v 28 ke einge eto ingia, “Ahe poekari embo. Eto Moses na ke amo einge kajena. ‘Embo ta ae meni umbae mihirou ivu pehasuja, eto namei na namei hondate eto jimbuto ve ikasuja’ ainge Moses na kajena \v 29 eto embo tapa 7 amo jo vahai ta amina meni bugo na jimbuna eto ae meni umbae mihinu ivu pehenu \v 30 bugo ta kane amina jimbuna amo meni umbae mihinu ivu pehena \v 31 eto ainge pere ue pambuto gasi meni amina jimbuna amo ainge meni umbae pehena \v 32 eto ambo be ta amo evohu amina pehena. \v 33 Eto enana tapa 7 avo vasiri te erasora amo evohu amo embo amuta ae au?” ainge eo \v 34 Iesu na ke mine einge ena, “Embomeni eha mihera amina jimbagora \v 35 te vasiri te erari iji puvurou God na embo siriketo au erasora rate mane jimbasora \v 36 amita be amo embo na vasiri te erari avo hoteto humbuto ehako mane pehasuja te Anera ga inono ue God ta meniundi aisora. Eto vasiri te erari amita ke be amo Moses na ke kajena. \v 37 Eto Moses na ji vasa evikihina amita jo ta ke einge ingina ‘Na Abraham ta God, Isaac ta God, eto Jacob ta God ra,’ ainge ijinu ingina avoeto kajena. \v 38 Avoeto God amo embo pehari ta God manera te embo vasiri te iragora amita God. Eto embo tapa amo God ta degi vasiri te ra,” ainge enu \v 39 ke pepeni simba ari embopo nei uhoho na “Ahe poekari embo no ke javotoho ehea” ainge eo \v 40 embo tapa na eto ingari ke nei ae joru ue toa. \s1 Keriso amo Meni amutare? \r (Matthew 22:41-46; Mark 12:25-37) \p \v 41 Rate Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Embomeni na do eto Judea ta hondate embo Keriso amo King David ta ahije ke eagore? \v 42 Eto King David amina book javo ‘Psalms’ ai ta ke einge kajena, “God na na David nau Bada ta degi ke einge ena, ‘Nau ingeni be ei ta arumbeto iriro \v 43 nane no kitoho teto ikano inena utu na hatiresoa,’ ke ainge David na kajena. \v 44 Eto David na Judea ta hondate ari embo Keriso amo nau Bada ra ena avoeto amo daingeto amita ahije au?” ke ainge eto. \s1 Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo \r (Matthew 23:1-36; Mark 12:38-40) \p \v 45 Embo tapa ingiho amita ambotani ta degi ke einge ena, \v 46 “Eto ungo Judea ta ke pepeni simba ari embopo ta ari avo kogue irivujo, eto enana bo jajavotoho kokoso avo aseto market ari degi ta ururoro kito osa ue pekara eagora. Eto nei amo ke kasari bande ta horeto embo pepeni ta avo arumba ai ta arumbagora eto pondo iji te embomeni kito otohu ara tihi ta arumbagora. \v 47 Eto nei amo evohu dodoru ta donda avo sio humbagora eto embomeni amita pari amo jo na ae rate toho hamo na pari kokoso kakoso eto sinenekagora, avoeto God na enana ta hajire siriketo memenga pajire ikau kesora.” \c 21 \s1 Evohu doru na hande javotoho ikena \r (Mark 12:41-44) \p \v 1 Eto haja vaja embopo na temple ta hande koro ikihoi Iesu na arerembeto kogue mihinu \v 2 evohu doru vahai amina amita degi koro peni irae avoeto toea heriso jujurukihinu \v 3 Iesu na kito ke einge ena “Na ke be na ungota degi erena, evohu doru omina hande ere ikihia amo peni be ra haja vaja embo na ere ikihera ainge mane ra. \v 4 Eto enana ta donda isapamane avoeto ikihe huna jigera te evohu doru emita donda irae avoeto pe te ere ikihia erevira” ainge ena. \s1 Temple arara eto veasuja ta ke \r (Matthew 24:1-2; Mark 13:1-2) \p \v 5 Eto Iesu ta ambotani na temple avo koro orina na gerikari amite donda kiari jajavotoho temple ta hande ikari amite avo kiora ke eo \v 6 Iesu na ingito ke einge ena, “Ungo donda ere kogova rate iji puvutohururou kitoho na puvuto taro koro nei na koro nei ta hamo ta mane tembeto iresuja te tapa arara eto veasuja” ainge enu. \s1 Osaga memenga kiari puvuresuja \r (Matthew 24:3-14; Mark 13:3-13) \p \v 7 Enana ingito ke einge eto ingia, “Ahe poekari embo ari erevi iji deina puvurou, eto puvuresuja amita hajire amo do kioro?” ainge eo \v 8 Iesu na ke einge ena, “Eto embo nei nei na ke sokova ijiroro ingihe ambo ambo avojo amo embo nei na ‘Na ungota orekari embora’ ainge ijiroro embo nei na ‘Iji puvuto ere hua’ ainge ijiroro ingihe ambo ambo mane aisova. \v 9 Eto ungo isoro ta duru hoi ta eto asa ta ingesova avo ungo joru avojo eto iji kombu puvurae iresuja amikote isoro avo einge aisora. \v 10 Enda nei na ereto enda nei ga isoro aisora eto king nei na ereto king nei taisuja. \v 11 Eto titira pajire be te beuje te ambure iji te enda nei ta puvurou uhu ta hajire nei kogue joru pajire be aisora. \v 12 Rate ari erevi puvurae kihi ta amo embomeni na ungo andito humbuto aro osaga kogurovo humbuto ke kasari bande ta iketo ganoka eto humbuto tipura ta ikasora. Eto namo avoembo ungo humbuto gavana ta eto king ta tihi ta ikaro hetasova, \v 13 iji amikote ke nau hande evu ingore. \v 14 Eto ke ae kihi ta ke do aisova avo kihi ungo oenga mane sirikasova \v 15 te ungo hetari iji te nanena ungota jo ta ke te kiari te ikano ijirovo ungota kitoho na ingito ke mine ari inono ae aisora. \v 16 Eto ungota emone mamone te namei kamei te du e te da vahai embomeni te na ungo humbuto kitoho embo ta ingeni ta ikaro ungo nei nei amo taro pehasova. \v 17 Eto ungo javo nau avoeto embomeni tapa na ungo uje ae aisora \v 18 rate no siro hu vahai amina mane irae aisuja te \v 19 ungo ngahia eto mihima vasiri be avo humbasova. \s1 Da Jerusalem taro irae aisuja \r (Matthew 24:15-21; Mark 13:14-19) \p \v 20 Rate da Jerusalem ta kitoho embomeni na isoro asi joeketo mihima Jerusalem taro irae aisuja amita iji puvuto ere hua avo kesova. \v 21 Eto ainge kito evujo Judea ei ta mihera embomeni joru tiri ta pahuroro da jo ta mihera avo toto pahuroro eto da engihita mihera avo da jo ta mane horare. \v 22 Iji amo God na Israel ta degi hajire ikasuja iji avo mahu kajari mihia \v 23 eto evohu urete te amita degi eto meni eha ingeto emi kajihia amita degi aja to erena. Iji amikote God na Judea embomeni ta degi tumo ue hajire au koguroro Judea enda embomeni tapa na osaga kesora. \v 24 Enana avo asivo na kakajekaro pehihiroro embo nei andito humbuto enda tapa ta pambasora. Eto enda nei na Jerusalem torue God na enda nei ta degi iji ikari avo irae ururou toasora. \s1 Embo ta Meni ta puvurari \r (Matthew 24:29-31; Mark 13:24-27) \p \v 25 Eto iji ta hariga ta eto kuro ta kiari hajire nei kogue eva ta vasiri peni vahai ururou hindu pajire be avo enda tapa na ingihe mana mana ue joru aisora. \v 26 Eto uhu ta donda iraguja amina jahevihirou embo na kito enda ta do ere puvutuhua avo hotembu hotembu ue joru ururoro tihivina humbuto gosukau veasuja. \v 27 Eto embomeni na Embo ta Meni avo johi jo ta sovera te usasa isapamane te puvutuhurou kesora \v 28 avoeto ari erena avo ihiketo puvutohururou arerembeto kogue irivujo, ungota orekari iji puvuto ere hua avoeto.” ke ainge eto. \s1 Ji junga ta ari hotembevu \r (Matthew 24:32-35; Mark 13:28-31) \p \v 29 Enana ta degi timu hatirari ke na einge ena, “Ji junga te ji nei uhoho amite tapa kogue hotembevujo. \v 30 Eto amita hatu ta ope eto iki vujekaguja amo amita be ari iji auvaguja \v 31 ainge iteko ari erena amo tapa puvutuhurou kogue amo God na enda tihi jigesuja iji amo auvehija ke evujo. \v 32 Na ungota degi ke be na erena embomeni tapa mane sasari aisora te ari emo puvurou kesora. \v 33 Eto uhu te enda te avo irae aisuja te ke nau avo eho mane irae aisuja. \s1 Be kogue irivujo \p \v 34 Rate enda ta gamo osaga neite neite amina hini pe vihou tihivi ururou irirovo amo vage ta o teaguja aingeko dombo iji kombu puvuto vage ta o tarako aisuja avoeto be kogue irivujo, \v 35 amo enda tapa embomeni ta degi puvuresuja \v 36 ari tapa erevi puvuto ere hua avo tiumbeto pambuto Embo ta Meni ta tihi ta hetasova avo ngahia ra avoeto God ta degi sovera ari kaiketo penunu ijie kogue irivujo,” ainge Iesu na ena. \v 37 Eto iji tapa amo Iesu na temple jo ta embomeni ahe ere poekihoi iji vouvoi pambuto da vahai tiri javo olives engihita kogombari ai ere eviahija. \v 38 Eto iho be te embomeni tapa na Iesu ta ke ingesi temple jo ta ere horihahera. \c 22 \s1 Iesu humbuto tasora avo ke kasea \r (Matthew 26:1-5; Mark 14:1-2; John 11:45-53) \p \v 1 Eto jarukari ta pondo te bread sivo ikae pajirae amita pondo te iji auvihinu \v 2 enana priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te na Iesu humbuto taro pehaja uje ea rate embomeni isapamane na Iesu ta ke ingihe mihia avo joru ue humbari degi jombure ea. \s1 Judas na Iesu harikasi sija ena \r (Matthew 26:14-16; Mark 14:10-11) \p \v 3 Eto Iesu ta ambotani tapa 12 rate vahai amita javo amo Judas Iscariot amo Satan na jo enetenu \v 4 pambuto priests pepeni te temple simba ari embopo te amiga Iesu daingeto harikau humbasora avo pambuto hihi avo tirio \v 5 ingito tunga javotoho ue koro doinge ikaro humbasuja avo siriketo \v 6 heka uo Judas pambuto embo isapamane irae amikote Iesu humbuto enana ta ingeni ta ikasi simba ena. \s1 Iesu na Jarukari pondo indesi sija ena \r (Matthew 26:17-25; Mark 14:12-21; John 13:21-30) \p \v 7 Eto bread sivo ikae pajirae amita pondo te jarukari pondo te iji puvunu o meni vahai teto heveto pene gaga ta tembari iji avo puvunu \v 8 Iesu na Peter te John te humbuto ke einge ena, “Ungo heriso pambuto jarukari pondo avo nununga evu indore,” ainge enu \v 9 “Dago degi dainge nununga ara uje ere oe?” ainge eo \v 10 “Ingivujo, ungo pambuto da jo ta embo vahai umo higi jigito puvutuhurou hambuto embo avo ambo ambo ue pambuto bande dainge horasuja aita ungo horeto \v 11 bande mamo ta degi ke einge evujo, ‘Ahe Poekari Embo na no degi ta ke erevi aro ingoa ehija Na nau ambotani ga umoro embo ta bande jo dainge horeto arumbeto jarukari ta pondo indoro?’ Ainge avo \v 12 ingito bande jo peni i ta mihia ai ta indari tembari degi te arumbeto indari degi te tapa inono ta mihia avo embo amina au kito pondo ai nununga evujo.” ainge enu \v 13 pambuto Iesu na ke ena ainge inono ta kito pondo nununga eo irae enu. \s1 Bada ta pondo \r (Matthew 26:26-30; Mark 14:22-26; 1 Corinthians 11:23-25) \p \v 14 Pondo iji puvunu Iesu na amita apostero ga tapa areto indesi mihie \v 15 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Na pambuto memenga osaga kesona avoeto nau jo tapa na jarukari pondo erevi ungo ga kihi indesi uje ereona, \v 16 eto ungota degi erena, God ta tihi jigari iji be puvuto ere hua avo ahe kihira ue jarukari pondo tutumota ere indena erevira,” \v 17 ainge eto aguhu humbuto God peketo ke einge ena, “Aguhu erevi humbuto isapa isapa indavu \v 18 eto kivujo, na esi be ta mu ehako mane indesona te God ta tihi jigari iji puvurou ehako indesona,” ainge eto \v 19 bread humbuto God peketo periketo enana ta degi ikihe ke einge ena, “Hamo nau erevi ungo embo ikarira humbuto indie na hotembu hotembu evujo.” ainge eto \v 20 indio irae enu Iesu na ke einge ena “Aguhu ei ta amo orosa nau noma eha ta kajari ta orosa avo ungo embo overekehena. \v 21 Rate kivujo, na isoro embo ta ingeni ta ikasuja embo amita ingeni amo ingeni nau ga tapa gaga ta tembeto mihia \v 22 eto God na ke mahu ari avoeto Embo ta Meni pehasuja te aja to erena, harikari embo avo osaga memenga isapamane kesuja.” ainge enu \v 23 enana vahai amuna harikau avo mine ara ijie ajire engeka ea. \s1 Embo peni amo amuna au? \r (Matthew 20:24-28; Mark 10:41-45) \p \v 24 Eto enana embo vahai amuna dembeto peni aisuja avo hini kambari ue ke mine ara eo \v 25 Iesu na ke einge ena, “Enda embomeni tapa amita kings na tihi jigihore osaga kiora te ehako hande embo ke ara eagora. \v 26 Rate ungo na ainge mane aisova te umo embo peni asi uje ue kito embo teho ejo, eto embo tihi jigesi uje eto kito embo ta pure embo ke ijie ke agi ejo. \v 27 Embo peni amo davore? Indari embo retemo undurari embo re? Amo indari embo rate na ungo unduresi puvena. \v 28 Rate ungo na na egikae na osaga kogue uone namote tapa mihovova. \v 29 Avoeto nau Mama na au na embomeni tihi jigona aisuja ainge dombo \v 30 nane ano ungo nau tihi jigari degi ta horeto gaga nau ta arumbeto indito avo arumba peni ai ta arumbeto Israel ta ohihi javo tapa 12 ainge mihera avo ungona ganoka ijie pehumba aisova. \s1 Peter na Iesu kiae ke aisuja avo Iesu na harikena \r (Matthew 26:31-35; Mark 14:27-31; John 13:36-38) \p \v 31 Ajae Simon! Satan na penunu ngahia na eto ungo tapa humbuto eto kesi ue rice ve jahevarako arote? \v 32 Rate Simon umo God toae humota mahainge iresoa avo pari ere ona avoeto umo pambuto mihiro jo aherekau no namei kamei hondate ejo sovera umbare.” ainge enu \v 33 Simon na ke einge ena, “Bada, na umo te pambuto tipura ta horasona eto pehasora avo nununga ereona,” ainge enu \v 34 ke einge ena, “Peter, na no degi ta erena, iho vujae mihirou mume orohuta inena na kiae ke tapa 3 ainge ijiro ohora javone aisuja” ainge eto. \s1 Utu goru te ehi savo te koro te toto pambuvu \p \v 35 Enana tapa ta degi ke einge ena, “Eto na ungo ikano pambava ue utu goru te ehi savo te koro te toto pambava ue ehene pahava amikote osaga koguevete?” ainge enu “Osaga kiae tapa inono ta uera” ainge eo \v 36 Iesu na ke einge ena, “Rate oroho amo no koro te ehi savo te tapa umbuvujo, eto no isoro asivo irae kito no ombari asukari amina ombuto umbujo. \v 37 Amita be amo ari nau degi ta do puvuresuja avo God ta ke ta mahu kajari einge mihia, ‘Embo amo ari sapura embo ra ke aisora’ ainge mihia avoeto na pehari iji puvija” ainge enu \v 38 enana “Bada kijo, isoro ari asivo heriso mihia erevira,” ainge eo “Aravora, ke inonora tovu”, ainge eto. \s1 Tiri javo Olives \r (Matthew 26:36-46; Mark 14:32-42) \p \v 39 Bande toto veto ari ainge avoeto tiri ‘Olives’ ta vihesi amita ambotani ga pambuto \v 40 tiri ta puvuto enana ta degi ke einge ena “Satan na ungo engeka aisuja avoeto pari evujo,” ainge eto \v 41 enana toto embo na karu gosukeore pambuto veaguja kane ainge ta pambuto paunge teteri eto \v 42 pari einge ena, “Mama, ari tapa inena ari avoeto aguhu erevi mane indonote avo ke ao ingito toane eto uje nau mane rate uje no avo aisona,” ainge enu \v 43 Anera vahai na uhu ta eto puvuto sovera ari ikena, \v 44 eto osaga pajire be kogue jo tapa iketo pari unu amita ivori na orosa aingeto sinini eto enda ta vena. \v 45 Eto pari enu irae enu ereto pambuto amita ambotani osaga kogue evio avo kito ujeto \v 46 ke einge ena “Ungo do eto evopo ere ove? Ereto ungo engekari ta veasova avoeto pari evujo” ainge ijinu. \s1 Isoro embopo na Iesu andito jigito umbua \r (Matthew 26:47-56; Mark 14:43-50; John 18:3-11) \p \v 47 Amita ambotani 12 rate vahai Judas na embopo kihi humbuto puvuto Iesu ta degi auveto mune tavo aisi unu \v 48 Iesu na kito ke einge ena, “Judas, umo Embo ta Meni avo mune tavo ari na harikasi ere oete?” ainge enu \v 49 embomeni Iesu ga puvua amina ari do puvuresuja avo kito ke einge ea “Bada dago ta asivo na embomeni taro?” ke ainge ijie \v 50 embo vahai na Priest peni ta pure embo amita oje be hena avo jeto tiukenu vena avo \v 51 Iesu na haekihe “Ainge ere ova avo tovu” ijie isoro embota oje avo humbuto ikenu kambuto arinako ena. \v 52 Eto Iesu na priests pepeni te temple ta isoro embopo te Judea ta embo pepeni te isoro amita degi puvutuho ke einge ena, “Na pegene embo mane rate asivo te kepata te jigito na humbasi ere puvutuhovete? \v 53 Na iji tapa temple jo ta embomeni ahe ere poekihovona amikote na humbaeheva amo toagova te ungota iji ikari re eremita Satan ta sovera ari na mumete puveva erevira” ainge enu. \s1 Peter na Iesu kiae ke ena \r (Matthew 26:57-58,69-75; Mark 14:53-54,66-72; John 18:12-18,24-27) \p \v 54 Iesu andito humbuto priest peni ta bande ta pahuo Peter na tunga te jaheki ue ambota pambuna. \v 55 Eto Peter na pambuto priest peni ta bande huga jo orohuta embomeni ji ikeo evekihinu mihia ai pambuto arumbenu ji peri vivihinu \v 56 kakara vahai amina Peter ta tombu usasa ta ijuketo kito ke einge ena “Embo Iesu ga mihei koguenare erevira” ainge ijinu \v 57 Peter na ingito “Kakara, embo amo na kiaera” \v 58 ainge eto isapa mihinu embo nei amina kito “Umo enana emiga eagoa” ainge enu Peter na “Embo, ainge manera” enu \v 59 isapa mihimihe embo nei na Galilee embo hajire be kito “Amo ke be ra embo emo Galilee embo hajire kogona avoeto enana vahaira,” ainge enu \v 60 Peter na “Embo umo ke do erea amo na be kiae ere ona” ke ainge ijinu di ohora javone ijinu \v 61 Iesu egerembeto Peter kogunu Bada na “Peter umo na kiae ke 3 ijiro di ohora ke aisuja” ainge ena avo hotembeto \v 62 osaga kogue arahata pambuto si ijie sisivu kuhena. \s1 Iesu urumbeto tea \r (Matthew 26:67-68; Mark 14:65) \p \v 63 Eto embomeni Iesu umbua amina urumbihe teto \v 64 tihi bo na togeto ke einge ea “Peroveta, amuna umo ere toroi” ainge eto \v 65 ke neite neite ijie Iesu urumbea. \s1 Iesu ikeo koto ta hetena \r (Matthew 26:59-66; Mark 14:55-64; John 18:19-24) \p \v 66 Eto iho vujenu Iesu pehumba asi Judea embomeni ta embo okokose amo priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te amina horukeo Iesu humbuto pambuto ikeo hetenu ke einge ijie ganoka ea, \v 67 “Umo Judea embopo ta hondate ari embo Keriso?” ainge eo “Na ungo ta degi aisona te ungo ke be mane hotembasova, \v 68 eto na ungota degi eto ingesona te ungo ke be mane harikasova, \v 69 rate eha ihikihera emo Embo ta Meni na God sovera isapamane te ta ingeni be ta arumbeto daroho iresuja”, ainge enu \v 70 enana tapa na ke einge ea “Avoeto umo God ta Meni re?” ainge eo “Ke ereva amo namora” ainge enu \v 71 enana ingito ke mine ara eto einge ea “Embo nei na harika mane au ingesora te amita pe na God urumbihe eria aravora.” \c 23 \s1 Iesu humbuto ikeo Pilate ta tihi ta hetena \r (Matthew 27:1-2,11-14; Mark 15:1-5; John 18:28-38) \p \v 1 Ainge eto Judea ta council tapa ereto Iesu humbuto pambuto Pilate ta tombu ta ikeo hetenu, \v 2 pehumba einge ea, “Embo eremina dago ta enda ta embomeni ereto isoro ara jo kajaguja eto dago Caesar ta degi tax koro mane ikara ke ijie ‘Na Keriso ungota king ra’ ainge eaguja embo avo hambera”, ainge eo \v 3 Pilate na Iesu ta degi einge eto ingina, “Umo Judea embomeni ta king re?” ainge enu “Ke amo no avo erea” ainge enu \v 4 Pilate na priests pepeni te embomeni tapa te ta degi, “Na embo emita ari sapura hambae be ereona,” ainge enu \v 5 embomeni na ereto ke ngahia na eto einge ea, “Embo aramina amita enda Galilee ta eto puvuto Judea enda erei ta da ari na ue amita ahe poekari na embomeni jo kajihe Jerusalem ta puvija” ainge eo. \s1 Iesu humbuto ikeo Herod ta tihi ta hetena \p \v 6 Pilate na ingito “Embo emo Galilee embore” ainge enu “Galilee embora” eo \v 7 ingito Iesu ta enda vahai Galilee ta simba ari embo okose Herod da Jerusalem ta umoro puvuto mihina avoeto ikenu Iesu humbuto pambuto Herod ta degi ikea \v 8 eto Herod na Iesu do ere uahija amita duru amo mahu ingari avoeto Iesu ta sovera vahai avo au kesi uje eto simba iji koso ena avo eto Iesu puvunu kito tunga javotoho ena \v 9 eto Herod na Iesu iji koso ganoka ena rate ke mine ae unu \v 10 enana priests pepeni te ke pepeni simba ari embopo te na ke isara na eto Iesu pehumba ea. \v 11 Eto Herod te amita isoro embopo te na Iesu isembeto urumbihe king ke ijie kiari bo ikenu asukenu Pilate ta degi ikenu egerembena. \v 12 Eto Pilate te Herod te amo kitoho ue oenga ira eagorate iji amikote amo peka ue ihiketo namei ea. \s1 Iesu pehaja ke ea \r (Matthew 27:15-26; Mark 15:6-15; John 18:39—19:16) \p \v 13 Eto Pilate na priests pepeni te embomeni ta embo okokose te jage enu vahaita puvuo \v 14 ke einge ena, “Ungo embo eremina embomeni na ereto Rome ta degi isoro ara jo kajaguja ke ijie nau degi ta humbuto puveva avoeto ungo ta tihi ta ganoka ehena te, kivujo, ungo pehumba eheva amo embo emina ari sapura nei do ae avoeto hambae ehena, \v 15 eto Herod te tapa na amita ari sapura hambae eto ikehei egerembehija avoeto, kivujo, Iesu na ari sapura avo tari pehari haite manera, \v 16 avoeto na esi na ejembeto ikano arahata pambasuja” ainge ena. \v 17 Eto Pilate ta ari amo jarukari pondo iji puvutuhoi tipura embo vahai vahai ikeoi arahata puvuto avo embomeni na hotembihe \v 18 jage einge eto ea, “Embo erevi humbuto pahue Barabbas tipura ta iraguja avo ejo arahata puvuto pambai” ainge ea. \v 19 Eto Barabbas tipura ta mihina amita be amo embo jo kajenu ereto tihi jigari ga jujune ea eto embo tenu pehena avoeto. \v 20 Eto Pilate na Iesu tambu ta pambaute avo embomeni ta degi enu \v 21 ke gagaha eto “Ji atahu ta tejo pehai, ji atahu ta tejo pehai,” ainge ijio \v 22 Pilate na ehako enana ta degi ke einge ena, “Do eto taro pehau? Amina ari sapura do ehei? Iesu na ari sapura avo tari pehari haite aera, avoeto na esi na ejembeto teto ano arahata pambasuja” ainge enu \v 23 embomeni na jajage eto “Ji atahu ta te” ainge ke ngahia be eo \v 24 Pilate na “Aravora, ungota uje ere ova avo aisora,” ke ainge eto \v 25 embo Barabbas amo embo ta jo kajenu isoro ea eto embo tenu pehena avoeto tipura ta ikari avo embomeni na uje ea avoeto enu arahata pahunu Iesu avo Judea embopo ta uje avoeto humbuto tara ikenu amita isoro embopo na goruketo humbuto pambua. \s1 Iesu ji atahu ta tea \r (Matthew 27:32-44; Mark 15:21-32; John 19:17-27) \p \v 26 Eto humbuto pahuo da Cyrene embo javo Simon avo da isapa ta mihimihe puvutuhunu kito haeketo Iesu ta ji atahu avo Simon na hondate eto umbaja humbuto koho ta tembeo humbuto Iesu ta ambota pambuna. \v 27 Eto embomeni isapamane Iesu ta ambota pahuo evohu isapamane na Iesu kito sinena ue jenge torue sisi sasi ea. \v 28 Rate Iesu na egerembeto enana ta degi ke einge ena, “Da Jerusalem ta iariri, namo avoeto si mane aisova rate ungote ungota meniundi te avoeto si evujo. \v 29 Eto kivujo, iji puvuto ere hua amikote ke einge aisora, ‘meni irae evohu te hini ta ve irae amo tunga javotoho ere ora,’ ainge eto \v 30 memenga jamo aja tiri ta degi, ‘Koheketo veto dago kikira e,’ eto heti ta degi ‘Veto dago ahureke’ ainge aisora \v 31 na ji eha avoeto nau degi ta do ereora avo kivujo rate ungo ji jaise avoeto ungota degi ari sapura be do ainge aro?” ainge Iesu na ena. \p \v 32 Eto ari sasapura embopo heriso avo Iesu ga tapa taro pehaja humbuto pambua. \v 33 Eto pambuto degi javo Uha Vehu ta puvuto Iesu ji atahu ta teto ari sasapura embopo amiga tapa teto vahai amita ingeni be hena ta eto vahai amita ingeni anga ta ainge eto hurukeo mihie \v 34 Iesu na ke einge ena, “Mama ari emo enana be kiae avoeto ere ora avoeto hotembeto tojo,” ainge ijinu enana ituha tuho te koso te jigio koso kororoeto umbuna amina dembeto Iesu ta bo umbuna. \v 35 Eto embomeni areto kogue mihio enana embo okokose na arureto ke einge ea, “Embo nei nei hondate eagoija te amo Judea embomeni ta hondate ari embo Keriso avo God na siriketo ikari puvurari kito umo oenga enda ta veasuja,” ainge ijio \v 36 isoro embopo na Iesu urumbihe ‘Vinegar’ sogaga te humbuto Iesu na indoja imihe heteto ikihe \v 37 ke einge ea, “Umo Judea ta King be kito umo oenga hondate e,” ainge ea. \v 38 Eto ‘Judea Embomeni ta King’ ijie kaeto amita siro kombu ta tea. \p \v 39 Eto ari sapura embo vahai Iesu ga tapa tea amina ke einge ena, “Umo Keriso be kito umo te dago ta tapa hondate e, ji atahu toto veare,” ainge ijie urumbihinu \v 40 ari sapura embo nei tea amina ke avo haekihe ke einge ena, “Umo te namo te amo hajire kiora tehere pehasi ere ora amo umo God joru ae re? \v 41 Eto umo te namote tehera amo ari sapura ungotenau avoeto tehera te embo emita ari sapura amo iraera te teho sio tehera,” ainge eto \v 42 Iesu ta degi ke einge ena, “Iesu, no King ari degi ai ta horeto sovera ari humbuto na hotembejo,” ainge ijinu \v 43 Iesu na ke mine einge ena, “Na no degi ta ke be erena, umo namo te tapa eha oroho ‘Paradise’ ta horasoa,” ainge ena. \s1 Iesu pehena \r (Matthew 27:45-56; Mark 15:33-41; John 19:28-30) \p \v 44 Eto iji vihito ugorota hetihinu enda tapa mume sihukarako enu hure veto iji 3 ena. \v 45 Eto iji ta usasa irae unu temple jo ta degi peikari bo avo i ta horereketo veto pambuto hu ta osekena. \v 46 Eto Iesu na ke isara na eto ke einge ena, “Mama, na nau ahihi ingeni no ta iketo toruhona,” ainge ijie hen jamo ena. \v 47 Eto isoro kihi humbari embo vahai amina hajire tapa do ena avo kito God jakeka ijie ke einge ena, “Ke be ra. Embo erevi ari sapura embo manera.” \v 48 eto embomeni isapamane embopo ji atahu ta toruroro kesi puvua amina hajire tapa avo kito sinena ue jenge torue egerembeto da ta pambua. \v 49 Eto Iesu ta namei kamei te evohu nei uhoho te Galilee ta eto ambo ambo ue puvua amina tihin eto heteto Iesu ta degi do ea tapa avo kia. \s1 Iesu ta hamo kovea \r (Matthew 27:57-61; Mark 15:42-47; John 19:38-42) \p \v 50-51 Eto enda Judea ta da Arimathea embo vahai javo Joseph amo Council ta hetari amina Iesu ta degi do asi ea amo amina haekena. Embo amo javotoho avoeto God ta tihi jigari simba ena \v 52 amina Pilate ta degi pambuto Iesu ta hamo penunu enu aravora enu \v 53 ji atahu ta eto humbuto ikenu venu bo javotoho koso vahai amina togeto humbuto pambuto embo kovari panga mahu koro jo ta kovari ai ta embo kihi ikae sari ae aita ikenu herekena. \v 54 Eto ari tapa erevi eo irae enu jangu indari iji ihikena. \p \v 55 Eto evohu nei uhoho enda Galilee ta eto Iesu ambo ambo ue puvua amina Iesu ta hamo daingeto use jo ta ikeo herekena avo kito \v 56 pambuto jeune te ‘Oil’ mune te amite aingeto Iesu ta hamo ta vuresi nununga eto evito God ta ke agi ue jangu india. \c 24 \s1 Iesu vasiri te erena \r (Matthew 28:1-10; Mark 16:1-8; John 20:1-10) \p \v 1 Eto jangu indari iji irae eto iho vujenu evohu na Iesu ta hamo vuresi donda mune te mahu nununga ea avo humbuto use ta pambuto \v 2 use pe karu na ahurekena avo hirikari mihina avo kito \v 3 horeto Iesu ta hamo avo use jo ai ta irae kito \v 4 mana mana ue mihio embo heriso bo parara be asukari amina irerembeto puvuto heteo daha daha unu \v 5 arerembeto kito joru ue humo kouketo mihio ke einge ea, “Ungo do eto embo vasiri te avo embo pehari kovari use ai jombure ere ove? \v 6-7 Enda Galilee ta mihie ungota degi ke do ijija avo hotembevu, amo eingera, ‘Embo ta Meni avo humbuto embo sasapura ta ingeni ta ikaro humbuto ji atahu ta taro peheto iji 3 irae au vasiri ta erasuja’ ainge ungota degi ijija,” ainge eo, \v 8 enana Iesu ta ke mahu ari avo hotembeto \v 9 use toto egerembeto pambuto ambotani 11 amite eto embo nei uhoho amita degi ke ea. \v 10 Eto evohu ta javo amo Mary da Magdala evohu amite Joanna amite James ta e Mary te evohu nei uhoho amite tapa ke avo eo \v 11 ingito teho ke be mane hihi tirihie erera ainge ijie ke be ae ea. \p \v 12 Rate Peter na ereto huheveto pambuto use jo ta anembeto Iesu togari bo avo pere mihinu kito ari do ena avo hotembu hotembu eto egerembeto bande ta pambuna. \s1 Da Emmaeus degi ta pambua \r (Mark 16:12-13) \p \v 13 Eto iji amite Iesu ta ambotani heriso amina da Jerusalem ai ereto da Emmaeus pambua amo degi 11 ‘Kilometres’ koso ai ta pahue \v 14 ari tapa do puvuna avo ke mine ara ijie pahuo \v 15 Iesu na hae eto puvuto hambuto inono ta ere pahuna \v 16 rate enana Iesu mane kiora tihi johi na ahurekarako enu \v 17 Iesu na enana ta degi ke einge ena, “Ungo puvutuhue ke deirami mine ara ereve?” ainge enu enana osaga kogue mihio \v 18 embo vahai Cleopas na ke mine einge ena, “Da Jerusalem ta ari do ehera tapa amo umoro embo tapa ingera te umo vahai avo ingaere,” ainge enu \v 19 “Arimo do ehere, ejo ingone,” ainge enu ke einge ea, “Iesu Nazareth embo amo peroveta peni be eto amo God ta sovera te amina ari te ke te neite neite embomeni ta tihi ta eaguja te \v 20 dagota priests pepeni te embo okokose te na embo aravo taro pehaja humbuto Rome ta ingeni ta ikehere humbuto ji atahu ta tehere peheto \v 21 iji 3 irae ere ua erevira. Rate embo aravo Israel embo orekaja God na ikari avo hotembehera. \v 22 Eto nei amo dagota evohu nei uhoho na iho be te use ta pambera \v 23 te amita hamo avo use jo ta irae kogue ore Anera na keko ehereija amo Iesu vasiri te mahu erari ke ehere ingito puvuto dagota degi ehere ingito \v 24 ke be kesi dago ta embo nei uhoho na use ta pambuto Iesu hambae evohu na ke ehera avo inono ta kito puvera,” ainge eo \v 25 Iesu na ke einge ena, “Ungo kiae kiae embopo, ungo do eto peroveta mamahu ta ke avo ke be ari pegogo ere ove? \v 26 Eto Judea ta orekari embo Keriso na amita usasa ta horasuja rate kihi amo memenga osaga kioja ke ari amo ungo kiaere?” ke ainge \v 27 eto ari tapa amita degi do puvuresuja avo mahu Moses ta ke kajari iji te eto pambuto peroveta tapa te amita iji te kajari avo harikenu ingihe \v 28 puvuto da auvihie embo vahai embo heriso amiga ere puvutuhuna avo da nei ta pambaute avo hotembeto \v 29 ke einge ena, “Mume ere sihukihia avoeto umo nangote hetaote?” ainge eto enana ga pambuto bande jo ta horeo \v 30 enana ga arumbeto ‘Bread’ humbuto God peketo ingeketo ikihinu \v 31 enana ta tihi hirikenu Iesu be koguo saiveto pahunu \v 32 ke mine ara ijie einge ea, “Embo amina degi ta puvutuhue God ta ke hirikehei ingihere jenge haperekehei puvera,” ainge eto \v 33 mume amikote sau sau ereto Jerusalem ta egerembeto pambuto Iesu ta ambotani 11 amite nei uhoho amite tapa horuketo mihia ai ta horeto \v 34 “Bada vasiri te ereto Simon ta degi puvei kehija,” ainge embo heriso amita degi eo \v 35 enana degi ta do enu kogue ingihe pambuhumihe bande ta horeto ‘Bread’ ingekena ai ta be kia. \s1 Ambotani na Iesu kia \r (Matthew 28:16-20; Mark 16:14-18; John 20:19-23; Acts 1:6-8) \p \v 36 Avo eo ingihe mihio Iesu enana ta jo ta puvuto heteto, “Peka ungota degi iroi,” ainge ijinu \v 37 enana kito embahe ke ijie joru uo \v 38 kogue ke einge ena, “Ungo do eto joru ove ungota jo ta eto ingari ke isapamane mihei? \v 39 Namora. Nau ingeni te utu te kogue na hame evujo. Eto embo pehari ta ahihi amo visi irae vetu irae rate namo amo visi te vetu te ra.” ainge eto \v 40 amita ingeni te utu te avo enu \v 41 kito osa pajire be ue mana mana uo, “Ungota degi indari miheite,” ainge enu \v 42 umo o ingari avo ikeo \v 43 enana ta tihi ta indito \v 44 ke einge ena, “One ere kogova amo ungote iragona iji amikote tapa ehene ingeva amore Moses ta ke kajari te peroveta mamahu ta ke kajari te ‘Psalms’ ta ke kajari te ai ta ke kajari mihera amita bere puvija erevira,” ainge eto \v 45 enana ta uha hirikenu God ta ke kajari tapa avo be kon eto koguo \v 46 Iesu na ke einge ena, “Avoeto ke mahu kajari ta mihia amo Keriso amina memenga kogue peheto iji 3 amina vasiri te erasuja \v 47 eto ari sasapura toto jo aherekari amite ari sapura hotembeto toari amite amita ke avo Keriso ta javo ta da Jerusalem ei ta eto enda tapa ta pahue hande evujo. \v 48 Eto ari erevi tapa amo ungo tihi na kiari avoeto ke hande ari embopora \v 49 avoeto kivujo, ungo da ei ta mihirovo nau Mama na ikasi ke ena avo pambuto ikano uhu ta sovera na ungota jo enetasuja,” ainge enu irae enu. \s1 Iesu uhu ta vihina \r (Mark 16:19-20; Acts 1:9-11) \p \v 50 Enana urumbeto humbuto da Bethany ta pambuto ingeni i ta jigito \v 51 ambotani ta javotoho ari ikihinu Mamo na humbuto uhu i ta pambuna. \v 52 Eto enana tunga javotoho ue God jakeka ijie egerembeto da Jerusalem ta pambuto \v 53 temple jo ta horeto mihie God jakeka ere ijiahera.